Abhisamayalankaravrttih sphutartha
Based on the ed. by Ram Shankar Tripathi: Abhisamayalankaravrti sputartha.
Sarnath: Central Institute of Higher Tibetan Studies, 1977, pp. 3-44.


Input by members of the Sanskrit Buddhist Input Project.
With kind permission of the Digital Sanskrit Buddhist Canon Project
of Nagarjuna Institute, Nepal
and University of the West, Rosemead, California, USA
(www.uwest.edu/sanskritcanon)
Sastra section, text no. 31


The transliteration emulates the conventions of Nagari script.
Therefore, many word boundaries are not marked by blanks.


REFERENCE SYSTEM (added):
Abhis_nn.nn = Abhisamayalankaravrttih sphutartha_adhikara.verse


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






Praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre
Ãcaryaharibhadrak­tÃ

AbhisamayÃlaÇkÃrav­tti÷ sphuÂÃrthÃ

sarvÃkÃraj¤atÃdhikÃra÷ prathama÷

nama÷ sarvabuddhabodhisattvebhya÷
maægalÃcaraïam

praj¤ÃpÃramitÃyai yasyÃstadalaÇkÃrakÃrikÃïÃm /
sarvÃlaÇkaraïÃrthaæ kriyate vyÃkhyÃ namastasyai // Abhis_0.1 //
jagadÃsaÇgasaÇgena tvÃryÃsaÇgena tÃyinÃ /
ÃkarïyÃjitanÃthÃttanmahÃÓÃstraæ vyabhajyata // Abhis_0.2 //
jagaddhitaparo bandhu÷ vasubandhu÷ svakÃÓayam /
cÃntarj¤eyaæ samÃÓritya tadvyÃkhyÃmakarottata÷ // Abhis_0.3 //
ÃryÃntargaïita÷ khyÃto vimuktiriti tatk­tÃm /
ak­tÃmiva tÃæ dra«ÂvÃ cakre 'nyÃæ madhyayÃ dhiyÃ // Abhis_0.4 //
tato vimuktisenena ÓÃstrÃïyaprÃpya sarvaÓa÷ /
ÓraddhÃbhÆmisthitenÃpi vyÃkhyÃtÃ svamanÅ«ayÃ // Abhis_0.5 //
evaæ vidvadvarai÷ prokte ki¤cannaiyÆnyamÅk«yate /
asmin sarvaæ susampannaæ mahadÃÓcaryakÃrakam // Abhis_0.6 //
ayaæ sudurlabha÷ panthÃ÷ gambhÅraÓca yathÃrthaka÷ /
suvim­ÓyaÓca vidvadbhi÷ prÃpto buddhÃnukampayÃ // Abhis_0.7 //
sarvathÃ mama nÃstyeva gocaro 'pyahamutsahe /
puïyavidhyanukÆlatvÃt svaparopacikÅr«ayÃ // Abhis_0.8 //

Ãryamaitreya÷ sadÃcÃrÃnuv­ttimÃtmana÷ prakhyÃpayan svapratisaævijj¤Ãnena praj¤ÃpÃramitÃvi«ayaka÷ prasÃda eva sarvaÓreya÷ prÃptipradhÃnaheturityavadh­tya paraæ niratiÓayÃnantaguïaratnÃkarabhagavatyÃæ pravartayituæ prasÃdotpÃdanÃya tÃvadÃdau yathÃguïÃbhidhÃnapura÷suraæ jananÅæ namaskurvannÃha -

yÃ sarvaj¤atayÃ nayatyupaÓamaæ ÓÃntai«iïa÷ ÓrÃvakÃn
yÃ mÃrgaj¤atayÃ jagaddhitak­tÃæ lokÃrthasampÃdikÃ /
sarvÃkÃramidaæ vadanti munayo viÓvaæ yayÃ saægatÃs
tasyai ÓrÃvakabodhisattvagaïino buddhasya mÃtre nama÷ // Abhis_1.1//

anayÃ kÃrikayÃ asyÃ÷ atiÓayamÃhÃtmyavattvam amihitam / tacchrutvÃ tÃvacchraddhÃnusÃriïa÷ asyÃæ ni÷saæÓayamacireïa ÓraddhÃmutpÃdayanti / dharmÃnusÃriïo 'pi ekÃnekasvabhÃvaviyuktatvÃdityÃdipramÃïena anutpannavastumÃrgÃkÃraparij¤ÃnakÃrikÃrthalak«aïajananyÃæ bÃdhÃm ad­«ÂvÃ trisarvaj¤atÃsvarÆpatrayÃtmikÃ buddhÃdinirmÃtrÅ praj¤ÃpÃramitÃvaÓyameva sambhavinÅtyavadh­tya tasyÃæ prasÃdamutpÃdayanti / tasyÃæ prasÃdena tadguïÃbhilÃ«iïa÷ ubhayavidhÃ api pudgalÃ÷ tattadÃÓritapravacanadhÃraïÃdyarthaæ sarvathÃ atyantamÃdriyante / tata÷ ÓrutamayÃdij¤ÃnotpÃdakrameïa suÓreyo 'dhigatÃ÷bhavanti / ata eva bhagavatyÃæ pradÃsa eva sarvaÓreyo 'dhigamahetu÷ /

tatra tis­bhi÷ sarvaj¤atÃbhira«ÂÃvarthÃ÷ saÇg­hÅtÃ bhavanti / tÃbhiÓca vak«amÃïavidhinÃ sarvÃrthÃ÷ sampatsyanta iti manasi nidhÃya trisarvaj¤atÃbhi÷ praj¤ÃpÃramitÃæ stauti / ÓrÃvaka÷, tatpak«anik«ipta÷ ki¤cidvimok«Ãdhika÷ ekakrama nirdi«Âa÷ pratyekabuddhaÓca nirvÃïabhilÃ«iïau, tayo anutpannasarvavastuj¤atayÃ sopadhinirupadhilak«aïadvividhanirvÃïaprÃpikÃ yÃ, yÃvatsaæsÃraæ jagaddhitak­tÃæ bodhisattvÃnÃmanutpannasarvamÃrgaj¤atayÃ sarvalokÃrthasampÃdikÃ yÃ, anutpannasarvÃkÃraj¤atayÃ yayÃ saÇgatÃ÷ saæyatakÃyÃ÷ pradhÃnayogÅÓvarÃ buddhÃ÷ sarvathÃ caritapratipak«asarvadharmacakrÃn pravartayanti / tasyai ÓrÃvakÃdipariv­tabuddhÃnÃmutpÃyitryai mÃtre nama÷ / evaæ namaskÃrastutipÆvakeïÃbhisamayÃlaÇkÃraÓÃstreïa vastupratipak«ÃkÃre«u kasmiæÓcidekasmin (pak«e) saæg­hÅte, prathamapak«e tÃvattadarthapariÓramavaiyarthyam / tathÃ hi na hi tadasti iha praj¤ÃpÃramitÃyÃæ vastujÃtaæ yanna lak«aïaÓÃstre«u uktapÆrvam / dvitÅye vyavadÃnavastu (mÃtra) saÇgrahÃt sÃækleÓikavastvasaægrahÃcca na j¤Ãyate kasyÃyaæ pratipak«a iti / t­tÅte nirvastukÃkÃramÃtrasaægrahÃdarthÃdhigamaÓÆnyÃdiha ki¤cidapi noktamiti vyartha eva (ÓÃstraracanÃyÃsa÷) iti nÃpare ÓaÇki«yante kim iti cet? tanna÷, yato hi yathÃkramaæ ÓrÃvakapratyekabuddhabodhisattvÃnuttarabuddhÃnÃæ trisarvaj¤atÃyÃæ samastÃbhisamayÃnÃæ saægrahaïena pak«atrayasyÃpi saæg­hÅtatvÃt /

yathÃ madhyamajinajananyÃæ - "subhÆte ÓrÃvakapratyekabuddhayo÷ sarvaj¤atÃ, bodhisattvÃnÃæ mÃrgaj¤atÃ, tathÃgatÃrhatsamyaksambuddhÃnÃæ sarvÃkÃraj¤atÃ / bhagavan kimarthaæ sarvaj¤atÃ ÓrÃvakapratyekabuddhayo÷? subhÆte sarve hi yÃvanto bÃhyÃbhyantaradharmÃ÷, tÃvata eva ÓrÃvakapratyekabuddhÃ jÃnanti, na tu mÃrgeïa, nÃpi sarvÃkÃreïa, ata÷ sarvaj¤atÃ ÓrÃvakapratyekabuddhayoriti / bhagavan, kimarthaæ mÃrgaj¤atÃ bodhisattvÃnÃm? subhÆte bodhisattvai÷, yaæ ÓrÃvakasya mÃrga÷, yÃ÷ pratyekabuddhasya mÃrga÷, yo buddhasya mÃrga÷ sarve mÃrgÃ utpÃdyante j¤Ãyante ca / te 'pi paripÆryante, te«Ãæ mÃrgÃïÃæ kriyÃpi kriyate / na yÃvat praïidhÃnaparisamÃpti÷, sattvaparipÃka÷, buddhak«etrapariÓuddhirvÃ kriyate, na tÃvatte«Ãæ samyagbhÆtÃntasÃk«ÃtkÃra÷, ata÷ mÃrgaj¤atÃ bodhisattvÃnÃm / bhagavan, kimarthaæ sarvÃkÃraj¤atÃ tathÃgatasyÃrhata÷ samyaksambuddhasya? subhÆte, yena ÃkÃreïa, yena liÇgena, yena nimittena prakhyÃtÃ dharmÃ÷, tamÃkÃraæ talliÇgaæ tannimittaæ tathÃgatÃ avagacchanti, ata÷ tathÃgatasya arhata÷ samyaksambuddhasya sarvÃkÃraj¤ateti / "evaæ saæk«iptÃyÃmapi (jinajananyÃæ) - "ÓrÃvakabhÆmÃvapi Óik«itukÃmenÃpi" ityÃdikamÃha / vist­tÃyÃmapi vistareïÃbhihitam /

tatra sarvaj¤atÃ hi rÆpÃdidharmÃnityatÃdyadhi«ÂhÃnÃ ÃtmamohaprahÃïaphalÃ; mÃrgaj¤atÃ sarvayÃnaniryÃïÃ tattvÃsÃk«ÃtkÃrÃdhi«ÂhÃnÃ asaæg­hÅtasattvasaægrahÃdiphalÃ÷; sarvÃkÃraj¤atÃ sarvadharmÃnutpÃdÃdhi«ÂhÃnÃ ÃkÃÓadhÃtuparyantÃvicchinnasattvÃrthaphalÃ bhÆtÃntÃdhigamavÃsanÃpratisandhiprahÃïÃtmikÃ /

itthamabhisamayÃlaÇkÃre sarvavastupratipak«ÃkÃrasaægrahaïenÃÓe«ÃbhisamayanirdeÓa÷ k­ta itÅdamupapadyate /

granthÃrambhaprayojanam

mandadhÅjanÃnÃæ tu vist­tamadhmasaæk«iptÃsu bhagavatÅ«u (saæk«iptamadhyavist­ta) rucisampannasattvahitecchayÃ karuïÃmayena tattajjinajananyÃæ sakalapraj¤ÃpÃramitÃrthÃ«ÂÃbhisamayakramo deÓita eva, bhagavata ÃryÃjitajinasya tannidarÓane kiæ prayojanamitiÓaÇkÃnirÃkaraïÃrthasandehotpÃdanena prav­ttyaÇgaæ svÅyaÓÃstrÃbhidheyaprayojanaprayojanaprayojanÃntarbhÆtasambandhÃæÓca pradarÓayannÃha -

sarvÃkÃraj¤atÃmÃrgaæ÷ ÓÃsitrÃ yo 'tra deÓita÷ /
dhÅmanto vÅk«i«ÅraæstamanÃlÅ¬haæ parairiti // Abhis_1.2 //
sm­tau cÃdhÃya sÆtrÃrthaæ dharmacaryÃæ daÓÃtmikÃm /
sukhena pratipatsÅrannityÃrambhaprayojanam // Abhis_1.3 //

iti / sarvÃkÃraj¤ataiva hi buddhatvamÃrga iti sarve«ÃmabhisamayÃnÃmupalak«aïatvÃttasyÃmeva tÃtparyam / triprÃtihÃryai÷ sakalajanÃnuÓÃsakena bhagavatÃ jinajananÅtraye yo 'bhidheyo deÓita÷, sa abhidhÃnÃbhidheyopÃyopeyapratipattirÆpeïa sambaddha÷, bÃhyetaravÅtarÃgÃdibhi÷ sarvadharmanairÃtmyÃnabhyastai÷ ÓrutamayÃdipraj¤ÃkrameïÃnÃlÅ¬ha iti suvyavasthÃpite vÃsanÃsambhÆtasm­tij¤Ãne bodhicittadÃnapratipattyÃcÃrama«ÂÃbhisamayÃtmakamaÓe«apraj¤ÃpÃramitÃsÆtrÃrthaæ samyagÃdhÃya sarvatragadharmadhÃtvadhigamalak«aïapramuditabhÆmyÃdyadhigamakrameïa sarvÃkÃraæ sÃk«ÃtkuryÃditi prayojanaprayojanÃya vineyÃ abhila«itapraj¤ÃpÃramitÃrthabodhicittapratipattyÃdilak«aïÃni sukhena pratipatsÅranniti ÓÃstrÃrambhaprayojanam //

praj¤ÃpÃramitÃyÃ÷ kÃyikavyavasthÃpanam

evaæ sambandhÃdÅn vyÃh­tya vineyÃnÃæ sukhena pratipattaye supravibhaktasyÃpi ÓÃstrÃrthasya asaælulitatvena vyÃkhyÃnasaukaryamavalokya pa¤cadaÓabhi÷ kÃrikÃbhi÷ samÃsavyÃsanirdeÓena praj¤ÃpÃramitÃyÃ÷ kÃyikavyavasthÃpanamÃha -

praj¤ÃpÃramitÃ«ÂÃbhi÷ padÃrthai÷ samudÅritÃ /
sarvÃkÃraj¤atÃ mÃrgaj¤atÃ sarvaj¤atÃ tata÷ // Abhis_1.4 //
sarvÃkÃrÃbhisambodho mÆrdhaprÃpto 'nupÆrvika÷ /
ekak«aïÃbhisambodho dharmakÃyaÓca te '«ÂadhÃ // Abhis_1.5 //
cittotpÃdo 'vavÃdaÓca nirvedhÃÇgaæ caturvidham /
ÃdhÃra÷ pratipatteÓca dharmadhÃtusvabhÃvaka÷ // Abhis_1.6 //
Ãlambanaæ samuddeÓa÷ sannÃhaprasthitikriye /
sambhÃrÃÓca saniryÃïÃ÷ sarvÃkÃraj¤atÃ mune÷ // Abhis_1.7 //
ÓyÃmÅkaraïatÃdÅni Ói«yakha¬gapathau ca yau /
mahÃnuÓaæso d­ÇmÃrga aihikÃmutrikairguïai÷ // Abhis_1.8 //
kÃritramadhimuktiÓca stutastobhitaÓaæsitÃ÷ /
pariïÃme 'numode ca manaskÃrÃvanuttamau // Abhis_1.9 //
nirhÃra÷ Óuddhiratyantamityayaæ bhÃvanÃpatha÷ /
vij¤ÃnÃæ bodhisattvÃnÃmiti mÃrgaj¤atoditÃ // Abhis_1.10 //
praj¤ayÃ na bhave sthÃnaæ k­payÃ na Óame sthiti÷ /
anupÃyena dÆratvapÃyenÃvidÆratÃ // Abhis_1.11 //
vipak«apratipak«au ca prayoga÷ samatÃsya ca /
d­ÇmÃrga÷ ÓrÃvakÃdÅnÃmiti sarvaj¤ate«yate // Abhis_1.12 //
ÃkÃrÃ÷ saprayogÃÓca guïÃ do«Ã÷ salak«aïÃ÷ /
mok«anirvedhabhÃgÅye Óaik«o 'vaivartiko gaïa÷ // Abhis_1.13 //
samatÃbhavaÓÃntyoÓca k«etraÓuddhiranuttarÃ /
sarvÃkÃrÃbhisambodha e«a sopÃyakauÓala÷ // Abhis_1.14 //
liÇgaæ tasya viv­ddhiÓca nirÆ¬hiÓcittasaæsthiti÷ /
caturdhÃ ca vikalpasya pratipak«aÓcaturvidha÷ // Abhis_1.15 //
pratyekaæ darÓanÃkhye ca bhÃvanÃkhye ca vartmani /
ÃnantaryasamÃdhiÓca saha vipratipattibhi÷ // Abhis_1.16 //
mÆrdhÃbhisamayastredhÃ daÓadhÃ cÃnupÆrvika÷ /
ekak«aïÃbhisambodho lak«aïena caturvidha÷ // Abhis_1.17 //
svÃbhÃvika÷ sasÃæbhogo nairyÃïiko 'parastathÃ /
dharmakÃya÷ sakÃritraÓcaturdhÃ samudÅrita÷ // Abhis_1.18 //

iti / tatra prathamakÃrikÃdvayena a«ÂavastÆnÃæ saægrahÃt samÃsanirdeÓa÷, tata÷ trayodaÓakÃrikÃbhi÷ tasyaivÃrthaæ saæg­hya vistareïa vyÃkhyÃnaæ bhavati / itthaæ saæk«epavistarÃbhyÃæ bhÃ«itatvena subhÃ«itam / piï¬ÃrthakÃrikÃïÃmeva ÓÃstrapraïetrÃ 'cittotpÃda÷ parÃrthÃya' - ityÃdivak«yamÃïasakalaÓÃstreïa vyÃkhyÃsyamÃnatvÃt tadvyÃkhyÃnenaiva vyÃkhyÃnaæ sa¤cintya vÅpsÃbhayena nÃtraitÃ vyÃkhyÃtÃ÷ /

sarvÃkÃraj¤atÃ
1 cittotpÃda÷

itthaæ sakalapiï¬Ãrtha nirdiÓya bodhiæ prÃptukÃmairbodhisattvai÷ phalabhÆtatvÃt sarvÃkÃraj¤atÃdhigantavyetyÃdau sarvÃkÃraj¤atÃsaægrahakÃrikÃæ vyÃkhyÃtukÃma÷ sÃlambanaæ cittotpÃdasvarÆpamÃha -

cittotpÃda÷ parÃrthÃya samyaksambodhikÃmatÃ /

buddho bhÆtvÃ yathÃbhavyatayÃ parÃrthaæ prati yatnaæ kuryÃmiti parÃrthÃya samyaksambodhyadhikÃmatÃlak«aïa÷ praïidhiprasthÃnasvabhÃvo dvividhaÓcittotpÃda÷ / samyaksambodhikÃmatÃ ca tatprÃrthanÃ kuÓalo dharmacchandaÓcaitasika÷ / viÓi«Âavi«ayapratibhÃsamutpadyamÃnaæ cittaæ "cittotpÃda÷" iti kathaæ sa (caitasika÷) cittotpÃdo bhavet? satyametat / kintu kuÓaladharmacchandalak«aïÃyÃæ prÃrthanÃyÃæ satyÃæ bodhicittamutpadyata iti kÃraïenÃtra kÃryaæ nirdi«Âamevaæ prÃrthayitu÷ bodhisattvasya sarve kuÓalÃ dharmÃ v­ddhiæ yÃntÅti j¤ÃpanÃya copacÃra÷ samÃÓrita ityado«a÷ / anyaprakÃreïa praïidhÃnaæ prÃrthanÃ vÃ samyaksambodhikÃmatÃ tatsahacaritacittotpÃda÷ prÃrthanayÃtidiÓyate / eva¤ca praïidhÃnasahagataæ taccittamutpadyata iti j¤ÃpanÃya vÃ //

keyaæ samyaksaæbodhi÷? kaÓca parÃrtho yatkÃmatÃtmako yadarthaÓcittotpÃda iti cet? ucyate -

samÃsavyÃsata÷ sÃ ca yathÃsÆtraæ sa cocyate // Abhis_1.19 //

tis­«vapi jinajananÅ«u praj¤ÃpÃramitÃyÃæ dÃnÃdau ca deyadÃyakapratigrÃhakÃdyanupalabdhi÷ pratipattavyeti j¤ÃpanÃrthakena; yathÃbhavyasarvasattvÃn nirvÃïe, matsariïaÓca dÃnÃdau prati«ÂhÃpayitukÃmenÃsyÃæ praj¤ÃpÃramitÃyÃæ pratipattavyamitipradarÓanapareïa vacanena (vÃkyena) sÆtrÃrthÃviruddhena samÃsavyÃsata÷ parÃrthÃ samyaksambodhi÷ nirdi«ÂÃ / itthaæ 'cittotpÃda÷ parÃrthÃya samyaksambodhikÃmatÃ' j¤ÃtavyÃ / sarvÃkaragranthatÃtparyÃrthanirdeÓÃvasare sarvaæ kathitaæ tathÃpi bahuvaktavyamÃÓaÇkya na (atra pradhÃnata÷) samullikhitam /

evaæ sÃlambanaæ cittotpÃdasvarÆpamabhidhÃyedÃnÅæ tasya dvÃviæÓatiprabhedÃn dvÃbhyÃmantaraÓlokÃbhyÃmÃha -

bhÆhemacandrajvalanairnidhiratnÃkarÃrïavai÷ /
vajrÃcalau«adhÅmitraiÓcintÃmaïyarkagÅtibhi÷ // Abhis_1.20 //
n­paga¤jamahÃmÃrgayÃnaprasravaïodakai÷ /
ÃnandoktinadÅmaighairdvÃviæÓatividha÷ sa ca // Abhis_1.21 //

chanda-ÃÓaya-adhyÃÓaya-prayoga-dÃna-ÓÅla-k«Ãnti-vÅrya-dhyÃna-praj¤Ã-upÃya-kauÓala-praïidhÃna-bala-j¤Ãna-abhij¤Ã-puïyaj¤Ãna-bodhipak«ÃnukÆladharma-karuïÃvipaÓyanÃ-dhÃraïÅpratibhÃna-dharmotsava-ekayÃna-dharmakÃyai÷ sahagata÷ (cittotpÃda÷) yathÃkramaæ p­thivÅ-kalyÃïasuvarïa-Óuklapak«avanacandra-jvalana-mahÃnidhÃna-ratnÃkara-mahÃrïava-vajraparvatarÃja-bhai«ajya-kalyÃïamitra-cintÃmaïi-Ãditya-dharmamadhurasaægÅti-mahÃrÃja-ko«ÂhÃgÃra-mahÃmÃrga-yÃna prasravaïodaka-Ãnandokti-nadÅdhÃrÃ-meghai÷-sad­Óa÷; sarvaÓukladharmaprati«ÂhÃbhÆtatvÃt, bodhiparyÃntÃvikÃritvÃt, sakalaÓukladharmaviv­ddhigamanÃt, trisarvaj¤atÃvaraïendhanadÃhakatvÃt, sarvasattvasaætarpaïÃt, guïaratnÃnÃmÃÓrayabhÃvÃt, sarvÃni«ÂopanipÃtairak«obhyatvÃt, saæpratyayadÃr¬hyenÃbhedyatvÃt, Ãlambanavik«epeïÃni«kampyatvÃt, kleÓaj¤eyÃvaraïavyÃdhipraÓamanÃt, sarvÃvasthÃsu sattvÃrthÃparityÃgÃt, yathÃpraïidhÃnaæ phalasam­ddhe÷, vineyajanasya paripÃcanÃt, vineyÃvarjana karadharmadeÓakatvÃt, avyÃhataprabhÃvatvena parÃrthÃnu«ÂhÃnÃt, bahupuïyaj¤ÃnasaæbhÃrakoÓasthÃnatvÃt, sarvÃryayÃtÃnuyÃtatvÃt, saæsÃranirvÃïÃnyatarÃpÃtena sukhasaævÃhanÃt, ÓrutÃÓrutadharmadhÃraïÃdak«ayatvÃt, mok«akÃmÃnÃæ vineyÃnÃæ priyaÓrÃvaïÃt, asaæbhinna-÷ parakÃryakriyÃtvÃt, tu«itabhavanavÃsÃdisandarÓanayogyatvÃt yathÃsaækhyaæ bhavati / ityevaæ 'bhÆhemacandrajvalanaitira' tyÃdibhi÷ dvÃviæÓatiÓcittotpÃdÃ vyÃkhyÃtÃ÷ /

tatra prathamÃstrayo m­dumadhyÃdhimÃtratayÃdikarmikabhÆmisaÇg­hÅtÃ÷ / tata÷ eka÷ prathamabhÆmipraveÓamÃrgasaÇg­hÅta÷ / tadantaraæ daÓa pramuditÃdidaÓabhÆmisaÇg­hÅtÃ darÓanabhÃvanÃmÃrgagocarÃ÷ / tata÷ pa¤ca viÓe«amÃrgasaÇg­hÅtÃ÷ / tadantaraæ trayaæ cittotpÃdÃ÷ prayogamaulap­«ÂhadvÃreïa buddhabhÆmisaÇg­hÅtÃ÷ / iti cittotpÃdabheda÷ ÃdikarmikabhÆmimÃrabhya yÃvad buddhabhÆmi saÇg­hÅta÷ /

2 - avavÃda÷

prasaÇgÃgata (cittotpÃda)-bhedamabhidhÃya utpÃditaprathamÃdibodhicittÃya yathÃkÃlaæ bodhisattvÃya prÃrthitÃrthabodhicittotpÃdÃya tadÃk«iptadharmasiddhaye prÃptaguïaparirak«aïenÃbhiv­ddhaye copadeÓo 'vavÃda ityata Ãha -

pratipattau ca satye«u buddharatnÃdi«u tri«u /
asaktÃvapariÓrÃntau pratipatsamparigrahe // Abhis_1.22 //
cak«u÷«u pa¤casu j¤eya÷ «a¬svabhij¤Ãguïe«u ca /
d­ÇmÃrge bhÃvanÃkhye cetyavavÃdo daÓÃtmaka÷ // Abhis_1.23 //

yathoktaprabhedabodhicittapratipattau saæv­tiparamÃrthasatyÃnatikrameïa ÓrÃvakÃdyasÃdhÃraïatayÃ'nupalambhayogena vartanamiti Óik«aïaæ pratipattyavavÃda÷ /

du÷khe phalabhÆtarÆpÃdiÓÆnyatÃpraj¤ÃpÃramitayostathatÃrÆpatvÃdaikÃtmyamiti / samudaye ÓÆnyatÃhetubhÆtarÆpÃdyoravyatiriktatvena rÆpÃdirna samudayanirodhasaækleÓavyavadÃnadharmÅ iti / nirodhe ÓÆnyatÃyÃmutpÃdanirodhasaækleÓavyavadÃnahÃniv­ddhyÃdirahitÃyÃnna rÆpaæ yÃvannÃvidyotpÃdo nÃvidyÃnirodho na buddho bodhiriti / mÃrge dÃnÃdipÃramitÃbhirÃtmano 'dhyÃtmaÓÆnyatÃdÅnÃæ bahirdhÃÓÆnyatÃdibhi÷ pÆrvÃntÃparÃntayoÓca parasparaæ na yuktÃyuktatvena pratipattirityupadeÓa÷ satyÃvavÃda÷ /

buddhe buddhabodhyorekatvalak«aïatvena buddhakaradharmalak«aïasarvÃkÃraj¤atÃyÃ anupalambhe rÆpÃdyayojanenÃlambyÃlambakasamatÃj¤Ãnamiti / dharme trisarvaj¤atÃsaæg­hÅtasamastavastupratipak«ÃkÃrasaÇgrahai÷ sarvadharmÃïÃæ saÇg­hÅtÃnÃæ ni÷svabhÃvateti / saæghe buddharatnÃntargatatvenÃrhadvarjye«u phalasthapratipannakabhedena saptasu mahÃpuru«e«u pratyekabuddhena sahÃ«ÂÃsu m­dvindriyÃdibhedena viæÓatisaækhyÃvacchinne«yÃryÃvaivarttikabodhisattvaÓaik«e«vanutpÃdatayÃ prav­ttirityupadeÓo ratnatrayÃvavÃda÷ /

ÃrabdhavÅryatayÃ yathoktÃrthÃnu«ÂhÃnaæ prati kÃyÃdisukhallikatvena kasyacidabhiniveÓa÷ syÃdityasaktau kÃyÃdÅnÃmasvabhÃvatayÃ deÓanÃvavÃda÷ /

ciratarakÃlÃbhyÃsenÃpi samÅhitÃrthÃni«pattÃvuttrasanajÃtÅyasya parikheda÷ syÃdityapariÓrÃntau rÆpÃderyÃvat samyaksambodheramananatayÃ deÓanÃvavÃda÷ /

daÓadigavasthitabuddhÃdibhya÷ pratyarthaæ mÃrgopadeÓe g­hyamÃïe cittÃvalÅnatÃ syÃditi pratipatsamparigrahe dharmÃïÃæ prak­tyajÃtatvena Óik«aïamavavÃda÷ / mÃæsavaipÃkikadivyapraj¤Ãdharmabuddhacak«u«Ãæ yathÃsaækhyaæ pratiniyatavastusarvasattvacyutyupapattisarvadharmÃvikalpÃnÃæ sarvÃryapudgalÃdhigamasarvÃkÃrasarvadharmÃbhisambodhavi«ayÃïÃæ tathatayaikatvena pratipattiriti Óik«aïaæ pa¤cacak«uravavÃda÷ /

­ddhidivyaÓrotraparacittaj¤ÃnapÆrvanivÃsÃnusm­tyabhisaæskÃrikadivyacak«urÃsravak«ayaj¤ÃnÃbhij¤ÃnÃæ p­thivÅkampanÃdisarvalokadhÃtusthasÆk«mataraÓabdaÓravaïasarÃgÃdiparacittaparij¤Ãnasvapara-pÆrvÃnekajÃtyanusmaraïasarvarÆpadarÓanakleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïakÃritrÃïÃmÃdiÓÃntatvenÃvabodha iti deÓanÃ «a¬abhij¤ÃvavÃda÷ / catu÷satyasaÇg­hÅta«o¬aÓak«aïasvabhÃvaæ darÓanamÃrgaæ dharmÃnvayaj¤Ãnak«Ãntij¤ÃnÃtmakaæ sarvadharmani÷svabhÃvabodhena mÃyÃkÃra iva sarvatrÃnabhinivi«ÂamÆrtistatprahÃtavyavastupratipak«atvena yogÅ vibhÃvayatÅti deÓanÃ darÓanamÃrgÃvavÃda÷ /

saæsk­tÃsaæsk­tayorekarÆpatvena parasparamaÓakyavyatirekapraj¤aptivad yathoktadarÓanamÃrgasaæmukhÅk­tavastvavyatirekÃlambanÃd darÓanabhÃvanayorap­thagbhÃva iti na lÃk«aïikaæ bhÃvanÃmÃrgavyavasthÃnam, atha ca sa tatprahÃtavyavastupratipak«atvena vibhÃvyate pratÅtyasamutpÃdadharmatayeti deÓanÃ bhÃvanÃmÃrgÃvavÃda ityevaæ bodhicittatadÃk«itpadharmasvabhÃvapraj¤ÃpÃramitÃyÃæ yÃ pratipattiranupalambhÃkÃrÃ, tasyÃ yadÃlambanaæ catvÃryasatyÃni, ya ÃÓrayastrÅïi ÓaraïÃni, yo viÓe«agamanaheturasakti÷, yo 'vyÃv­ttigamanahetupariÓrÃnti÷, yo 'nanyayÃnagamanahetu÷ pratipatsaæparigraha÷, yo 'parapratyagÃmitvahetu÷ pa¤ca cak«Ææ«i÷, ya÷ sarvÃkÃraj¤atÃparipÆrihetu÷ «a¬abhij¤Ã÷, yau ni«ÂhÃhetÆ darÓanabhÃvanÃmÃrgau, tatsarvamavavÃdaprakaraïe nirdi«ÂametÃvataiva sarvo 'rtha÷ sampanna iti daÓavidho 'vavÃda÷ /

saægharatnÃdhikÃre tatsubodhÃya dvau antaraÓlokau ityÃha -

m­dutÅk«ïendriyai ÓraddhÃd­«ÂiprÃptau kulaÇkulau /
ekavÅcyantarotpadya kÃrÃkÃrÃkani«ÂhagÃ÷ // Abhis_1.24 //
plutÃstrayo bhavasyÃgraparamo rÆparÃgahÃ /
d­«ÂadharmaÓama÷ kÃyasÃk«Å kha¬gaÓca viæÓati÷ // Abhis_1.25 //

vak«yamÃïamÃrgaj¤atÃsaÇg­hÅta«o¬aÓak«aïadarÓanamÃrgam ÃÓritya ÓraddhÃdharmÃnusÃribhedena prathamaphalapratipannako dvividha÷ / tata÷ srota Ãpanna÷ / tato devamanu«yakulaækulatvena sa evÃnyo dvividha÷ / tato dvitÅyaphalapratipannako m­dutÅk«ïendriya evaika÷ ÓraddhÃd­«ÂiprÃpta÷ / tata÷ sak­dÃgÃmÅ / tata÷ sa ekavÅciko 'para÷ / tataæ t­tÅyaphalapratipannaka÷ pÆrvavacchaddhÃd­«ÂiprÃpta÷ / tata÷ anÃgÃmÅ antarÃbhave upapadya, abhisaæskÃre anabhisaæskÃre ca parinirvÃyÅti caturdhÃ / tataæ evÃkani«Âhaga÷ plutÃrdhaplutasarvasthÃnacyutatvenordhvÃvakrÃntÃparastrividha÷ / tata÷ sa eva bhavÃgragastu rÆpavÅtarÃgo d­«ÂadharmaÓama÷ kÃyasÃk«Åti aparo dvividha÷ / tato 'rhattvaphalapratipannaka÷ / tata÷ pratyekabuddha iti viæÓati÷ /

3 - nirvedhÃÇgam

labdhÃvavÃdasyaivamÃdikarmikasya nirvedhÃÇgabhavanamiti nirvedhÃÇgamÃha -

Ãlambanata ÃkÃrÃddhetutvÃtsamparigrahÃt /
caturvikalpasaæyogaæ yathÃsvaæ bhajatÃæ satÃm // Abhis_1.26 //
ÓrÃvakebhya÷ sakha¬gebhyo bodhisattvasya tÃyina÷ /
m­dumadhyÃdhimÃtrÃïÃmÆ«mÃdÅnÃæ viÓi«ÂatÃ // Abhis_1.27 //

bodhisattvÃnÃæ ÓrutÃdiprakar«aprÃptamok«abhÃgÅyaÓraddhÃdilak«aïakuÓalamÆlÃdÆrdhvaæ catu÷satyaprativedhÃnukÆlÃni ca caturnirvedhabhÃgÅyÃni laukikabhÃvanÃmayÃni Æ«maprÃpta iti kuÓalamÆlam, tato mÆrdhaprÃpta÷, tata÷ k«ÃntiprÃpta÷, tato 'gradharma iti m­dvÃdikrameïa utpÃdo 'thavÃ bodhisattvasambaddham­dvindriyÃdipudgalabhedena vak«yamÃïam­dumadhyÃdhimÃtrÃlambanaviÓi«ÂavastvÃtmakacatu÷satyÃlambanadharmadarÓana-pratipak«atvenÃnabhiniveÓÃdyÃkÃraviÓe«Ãt yÃnatrayÃdhigamahetutvaviÓe«ÃdupÃyakauÓalakalyÃïamitralak«aïasamparigrahÃd darÓanabhÃvanÃmÃrgÃbhyÃæ prahÃtavyÃ grÃhyagrÃhakacaturvikalpÃ÷ vak«amÃïanayasambandhenotpannÃ÷ ÓrÃvakÃdÅnÃmÆ«mÃdibhyo viÓi«ÂÃ÷ / te«ÃmÆ«mÃdikuÓalamÆlaæ nyÃye rÆpaïÃdilak«aïavastvÃtmakacatu÷satyÃlambanamÃtmadarÓanapratipak«atvenÃnityÃdyÃkÃrapratipannaæ svayÃnÃdhigamahetubhÆtaæ samparigraharahitaæ, caturvidho vikalpo 'saæs­«Âo bhavatÅti vyavasthÃpanÃt / bodhisattvÃnÃæ nirvedhabhÃgÅyÃni upÃyakauÓalabalena kvacit hetunÃ, kvacit phalena, kvacit svarÆpatayÃ, kvacid dharmatÃkÃreïa yathÃbhavyatayÃ catu÷satyavastvÃlambanamiti veditavyam / saæk«iptavyÃkhyÃmÃtraæ vaktukÃmena na prapa¤citam / yata idameva vyavasthÃpanaæ hyato 'nyayÃnamÃÓritya kutrÃpi dÆ«aïaæ nÃbhidhÃtavyam /

ÃlambanÃkÃrayo÷ kÃ viÓe«atÃ ityata ÃlambanÃkÃrau saptami÷ antaraÓlokairÃha -

ÃlambanamanityÃdi satyÃdhÃraæ tadÃk­ti÷ /
ni«edho 'bhiniveÓÃderheturyÃnatrayÃptaye // Abhis_1.28 //

rÆpÃdyÃyavyayau vi«ÂhÃsthitÅ praj¤aptyavÃcyate /

tatra m­duna anityÃdi«o¬aÓÃkÃraæ du÷khÃdicatu÷satyÃdhÃramÃlambanam / du÷khÃdisatyÃbhiniveÓÃlambanÃdÅnÃæ ni«edha÷ tadÃk­ti÷ / yÃnatrayÃdhigamaprÃptaye hetubhÃva÷ sarve«Ãmevo«mÃdÅnÃæ veditavya÷ /

adhimuktinÃ tattvamanaskÃreïa ca yathÃsaækhyaæ rÆpÃdÅnÃæ pratipatte÷ ni«edhasya cÃnupalambhanaæ na samanudarÓanamiti madhyasyÃlambanam /

sarvanÃmadheyÃbhÃvena prabandhavisad­Óaprabandhasad­Óaprav­ttilak«aïayorabhÃva ityÃk­ti÷ /

rÆpamÃrabhya yÃvadbuddha iti sarvadharmasÃÇketiko vyÃvahÃrikadharma ityadhimÃtrasyÃlambanam / kuÓalÃdidharmatÃ na kenacid vacanÅyÃ ityÃk­ti÷ / ityÃlambanÃkÃravannirvikalpaj¤ÃnÃgne÷ pÆrvarÆpatvÃdÆ«magataæ trividham /

rÆpÃdÃvasthitiste«Ãæ tadbhÃvenÃsvabhÃvatÃ // Abhis_1.29 //
tayormitha÷svabhÃvatvaæ tadanityÃdyasaæsthiti÷ /
tÃsÃæ tadbhÃvaÓÆnyatvaæ mitha÷ svÃbhÃvyametayo÷ // Abhis_1.30 //
anudgraho yo dharmÃïÃæ tannimittÃsamÅk«aïam /
parÅk«aïa¤ca praj¤ÃyÃ÷ sarvaæsyÃnupalambhata÷ // Abhis_1.31 //

iti / atra svabhÃvaÓÆnyatayÃ rÆpÃdÅnÃæ rÆpÃdisvabhÃvenÃpagatasvabhÃvatÃ, tata÷ rÆpÃdyasthÃnamiti m­duna Ãlambanam / paramÃrthena rÆpÃdisarvadharmaÓÆnyatayo÷ parasparamekaæ rÆpamiti ÓÆnyatÃyÃmanityatvÃdÅnÃmabhÃvena rÆpÃdau na nityÃnityÃdibhi÷ sthÃnamityÃkÃra÷ /

dharmadhÃturÆpatayÃnityÃdiÓÆnyatÃnÃæ svani÷svabhÃvatvÃdanityÃdiÓÆnyatÃnÃæ parasparamaikÃtmyamiti madhyasyÃlambanam / yaæ svabhÃvaprati«edhenÃsvÅkÃro rÆpÃdÅnÃæ sa ÃkÃra iti /

svabhÃvÃbhÃvatayaiva nÅlÃdinimittÃdarÓanaæ rÆpÃdÅnÃmiti adhimÃtrasyÃlambanam / samyagdharmapravicayatvena praj¤ÃyÃ÷ sarvavastuno 'nupalambhatayÃ nirÆpaïamityÃkÃra÷ / ityÃlambanÃkÃravaccalakuÓalamÆlamÆrdhatvÃnmÆrdhagataæ trividham /

rÆpÃderasvabhÃvatvaæ tadabhÃvasvabhÃvatÃ /
tadajÃtiraniryÃïaæ ÓuddhistadanimittatÃ // Abhis_1.32 //

tannimittÃnadhi«ÂhÃnÃnadhimuktirasaæj¤atÃæ /

iti / atra ÓÆnyatÃ rÆpalak«yalak«aïayorekatvenÃsvabhÃvo rÆpÃdÅnÃmiti m­duna Ãlambanam / Ãlambakajanaæ prati abhÃvasvabhÃvatÃ rÆpÃdÅnÃmityÃkÃra÷ /

prak­tyasvabhÃvatvena rÆpÃdÅnÃmanutpÃdÃnirodhÃviti(madhyasya) Ãlambanam / sarvadharmasvarÆpÃvabodhena kÃyÃdÅnÃæ sarvÃkÃraviÓuddhirityÃkÃra÷ /

svasÃmÃnyalak«aïÃnupapattyÃ sarvadharmÃïÃmanimittatvamiti adhimÃtrasyÃlambanam / prak­tyaiva rÆpÃdinimittÃnÃmÃÓrayarahitatvenÃdhimok«amanaskÃrÃnadhimok«atattvamanaskÃrÃparij¤Ãnamiti ÃkÃra÷ / ityÃlambanÃkÃravadapÃyÃbhÃvenÃdhimÃtradharmak«amaïÃt k«Ãntigataæ trividham /

samÃdhistasya kÃritraæ vyÃk­tirmananÃk«aya÷ // Abhis_1.33 //
mithastrikasya svÃbhÃvyaæ samÃdheravikalpanÃ /
iti nirvedhabhÃgÅyaæ m­dumadhyÃdhimÃtrata÷ // Abhis_1.34 //

iti / atra sarvadharmÃïÃmanutpÃdasya vÅraægamÃdÅnÃ¤ca samÃdhirbhÃvanÅya iti m­duna Ãlambanam / svapraïidhÃnapuïyaj¤ÃnadharmadhÃtubalenÃnÃbhogÃtsarvalokadhÃtu«u yathÃbhavyatayÃ samÃdhervyÃpÃra÷ pravartata ityÃkÃra÷ /

dharmatai«Ã samyakpratipannasamÃdheryogino buddhairvyÃkaraïaæ kriyata iti madhyasyÃlambanam / sarvavikalpÃnupapattyÃ viditasamÃdhisvarÆpasya bodhisattvasyÃhaæ samÃhitaæ ityÃdij¤Ãnaæ na sambhavatÅtyÃkÃra÷ /

dharmatayÃ samÃdhibodhisattvapraj¤ÃpÃramitÃrthatrayasya parasparamekaæ rÆpamityadhimÃtrasyÃlambanam / sarvadharmÃvidyamÃnatvena samÃdheravikalpanaæ paramopÃya ityÃkÃra÷ / ityÃlambanÃkÃravallaukikasarvadharmÃgratvÃdagradharmÃkhyaæ trividham /

ÃlambanamanityÃdi satyÃdhÃramatiricya ÃlambanaviÓi«ÂÃkÃrayo÷ dharmadharmyabhidhÃne satyapi ÃlambanaviÓi«ÂÃkÃrayo÷ dharmÃbhidhÃnena sarvatra ucyamÃne ­te viÓi«ÂÃntaraparihÃrÃparihÃrau nÃnayo÷ kaÓcit prativiÓe«a iti nyÃyÃt / athavÃ kÃrikÃcchandÃnurodhena bhinnÃbhidhÃne 'pi abhiniveÓÃdini«edhayuktayo÷ tattvata÷ vidhÃnaprati«edharahitatvÃd du÷khÃdisatyÃntargatamevÃlambanamÃkÃraÓca kriyete / tathaivÃparatrÃpi boddhavyam /

caturvikalpasaæyogasya sphuÂÃrthÃvabodhÃya dvau antaraÓlokau Ãha -

dvaividhyaæ grÃhyakalpasya vastutatpratipak«ata÷ /
moharÃÓyÃdibhedena pratyekaæ navadhÃ tu sa÷ // Abhis_1.35 //

iti / sÃækleÓikavastvadhi«ÂhÃnatvena pratipak«Ãdhi«ÂhÃnatvena ca prakÃradvaye 'vidyÃvyavadÃnaskandhÃdiprabhedÃ navadhÃ /

dravyapraj¤aptyadhi«ÂhÃno dvividho grÃhako mata÷ /
svatantrÃtmÃdirÆpeïa skandhÃdyÃÓrayatastathÃ // Abhis_1.36 //

iti / atra pudgaladravyasatpuru«apraj¤aptisadupalambhatvena dvividho grÃhakavikalpo 'pi / svatantrÃtmaskandhÃdyupalambhena pratyekaæ navaprakÃro bhavati /

tatrÃyameva saæk«epÃrtha÷-saækleÓavastvadhi«ÂhÃnÃ÷ (yathÃ)-avidyÃ-rÆpÃdi-skandha-nÃmarÆpÃbhiniveÓa-antadvayasakti-saækleÓavyavadÃnÃj¤Ãna-ÃryamÃrgÃprati«ÂhÃna-upalambha-ÃtmÃdi-viÓuddhyutpÃdÃdigrÃhyavikalpÃ÷ /

pratipak«Ãdhi«ÂhÃnÃ-rÃÓi-ÃyadvÃra-gotra-utpÃda-ÓÆnyatÃ-pÃramitÃrtha-darÓana-bhÃvanÃ-aÓaik«amÃrgÃÓceti grÃhyavikalpÃ÷ /

pudgaladravyasadadhi«ÂhÃnÃ÷-svatantrÃtma-eka-kÃraïa-dra«ÂÃdyÃtma-saækleÓa-vairÃgya-darÓana-bhÃvanÃ-k­tÃrthÃdhÃrÃÓceti grÃhakavikalpÃ÷ /

praj¤aptisatpuru«Ãdhi«ÂhÃnÃ÷-skandha-Ãyatana-dhÃtu-pratÅtyasamutpÃda-vyavadÃna-darÓana-bhÃvanÃ-viÓe«a-aÓaik«amÃrgÃÓceti grÃhakavikalpÃ÷ /

ityevaæ caturvikalpÃÓcaturnivedhabhÃgÅyairyathÃkramaæ saæyuktÃ bhavanti /

sambaddhakÃrikÃnusÃram uktapÆrve 'pi samparigrahe tadbalena yathoktaviÓe«o bhavatÅti darÓanÃya tadanantaramantaraÓloka÷ -

cittÃnavalÅnatvÃdi nai÷svÃbhÃvyÃdideÓaka÷ /
tadvipak«aparityÃga÷ sarvathÃ samparigraha÷ // Abhis_1.37 //
cittÃnabalÅnatvÃnuttrÃsÃdinopÃyakauÓalyena yathÃÓayaæ mÃtsaryÃdivipak«adharmaviyukta÷ samastavastunairÃtmyÃdideÓaka÷ kalyÃïamitramiti samparigraha÷ /

4 - pratipatterÃdhÃra÷

pratipattimato yathoktanirvedhabhÃgÅyamanyadapi darÓanamÃrgÃdikamiti pratipatterÃdhÃramÃha -

«o¬hÃdhigamadharmasya pratipak«aprahÃïayo÷ /
tayo÷ paryupayogasya praj¤ÃyÃ÷ k­payÃ saha // Abhis_1.38 //
Ói«yÃsÃdhÃraïatvasya parÃrthÃnukramasya ca /
j¤ÃnasyÃyatnav­tteÓca prati«ÂhÃ gotramucyate // Abhis_1.39 //

tatrÃdau tÃvaccaturvidhalaukikanirvedhabhÃgÅyÃnÃmutpÃdÃdhÃra÷ / tato lokottaradarÓanabhÃvanÃmÃrgayo÷ / tatastadutpattibalena caurani«kÃsanakapÃÂapidhÃnavat samakÃlaæ samastapratipak«otpÃdavipak«anirodhayo÷ / tatastadanupalabdhyÃ tadutpÃdanirodhayuktavikalpÃpagamasya / tataæ pÆrvapraïidhÃnadÃnÃdyupÃyakauÓalyabalena saæsÃranirvÃïÃprati«ÂhÃnayo÷ praj¤Ãkaruïayo÷ / tatastadutpattyÃ ÓrÃvakÃdyasÃdhÃraïadharmasya / tato yathÃÓayamavatÃraïÃdyabhisandhidvÃreïa yÃnatrayaprati«ÂhÃpanalak«aïaparÃrthÃnukramasya / tato yÃvadÃsaæsÃraæ nirnimittÃnÃbhogaparÃrthaj¤Ãnasya cÃdhÃra÷ / ayamevÃnukrama÷ / anenaiva sarva puru«ÃrthÃ÷ sampadyante /

pratipattidharmÃvasthÃntarabhedena trayodaÓavidho bodhisattvo yathoktadharmÃdhÃro dharmadhÃtusvabhÃva eva gotramiti nirdi«Âam /

yadi dharmadhÃtorevÃryadharmÃdhigamÃya hetutvÃttadÃtmako bodhisattva÷ prak­tisthamanuttarabuddhadharmÃïÃæ gotram, tadÃ tatsÃmÃnyavartitvÃd 'na bodhisattva eveti' mandabuddhi puru«aæ pratyÃÓaækya antaraÓlokamÃha -

dharmadhÃtorasambhedÃd gotrabhedo na yujyate /

yathÃ ÓrÃvakayÃnÃdyadhigamakrameïÃlambeta tathÃryadharmÃdhigamÃya dharmadhÃtorhetubhÃvena vyavasthÃpanÃd gotratvena vyapadeÓa ityapi samÃdhi÷ d­Óyate, tathÃpi saukaryÃt laukikad­«ÂÃntenÃpi samÃdhyantaramÃha -

ÃdheyadharmabhedÃttu tadbheda÷ parigÅyate // Abhis_1.40 //

yathaikam­ddravyÃbhinirv­ttaikateja÷paripakvÃdhÃraghaÂÃderÃdheyak«audraÓarkarÃdibhÃjanatvena bhedastadbad yÃnatrayasaÇg­hÅtÃdhigantavyÃdheyadharmanÃnÃtvenÃdhÃranÃnÃtvaæ nirdi«Âamiti /

5 - Ãlambanam

yathoktapratipattyÃdhÃrasya kimÃlambanamityÃha -

Ãlambanaæ sarvadharmÃste puna÷ kuÓalÃdaya÷ /
laukikÃdhigamÃkhyÃÓca ye ca lokottarÃ matÃ÷ // Abhis_1.41 //
sÃsravÃnasravÃ dharmÃ÷ saæsk­tÃsaæsk­tÃÓca ye /
Ói«yasÃdhÃraïÃ dharmÃ ye cÃsÃdhÃraïÃ mune÷ // Abhis_1.42 //

tatrÃdau tÃvat sÃmÃnyena (sarvadharmÃ÷) kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tÃ÷ yathÃkramaæ ÓrÃmaïyatÃprÃïÃtipÃtÃdyavyÃk­takÃyakarmÃdaya÷ / tataste«Ãmeva laukikÃdidvividhasyÃvaÓi«ÂÃÓcattvÃro bhedÃ÷, yathÃsaækhyaæ bÃlap­thagjanasambaddhÃ÷ pa¤ca skandhÃ÷, sarvÃryajanasaæg­hÅtÃni catvÃri dhyÃnÃni, ÃtmadarÓanÃpratipak«atvena pa¤copÃdÃnaskandhÃ÷ / taddarÓanapratipak«atvena catvÃri sm­tyupasthÃnÃni / hetupratyayÃdhÅnÃ÷ kÃmÃdidhÃtava÷ / kÃraïÃnapek«Ã÷ tathatÃ / sarvÃryajanasantÃnaprabhavÃni caturdhyÃnÃni / samyaksambuddhasantÃnodayadharmÅïi daÓabalÃni ityevamadhigamÃnukrameïa sarvadharmÃ yathÃvadÃlambyanta ityÃlambanamekÃdaÓavidham /


6 - samuddeÓa÷

tÃd­ÓÃlambanapratipatte÷ ka÷ samuddeÓa iti samuddeÓamÃha -

sarvasattvÃgratÃ cittaprahÃïÃdhigamatraye /
tribhirmahattvairuddeÓo vij¤eyo 'yaæ svayambhuvÃm // Abhis_1.43 //

sarvathÃ sarvÃkÃraj¤atÃparij¤Ãnena bhavi«yadbuddhabodhisattvÃnÃæ sarvasattva (rÃÓi)-akhilasattva (nikÃya)-agratÃcittamahattvaæ prahÃïamahattvamadhigamamahattva¤cÃdhik­tya pratipattau prav­ttatvÃnmahattvÃnmahattvatrayayuktatvÃcca trividha÷ samuddeÓo j¤Ãtavya÷ /

7 - sannÃhapratipatti÷

ityevaæ pratipattyÃdhÃrÃdÅn abhidhÃya ki¤ca tatsvarÆpamiti cet? sÃ trisarvaj¤atÃvi«aye sÃmÃnyena ÓukladharmÃdhi«ÂhÃnÃ, sarvÃkÃrÃbhisambodhÃdau caturvidhe 'bhisamaye pratyabhisamayaæ «aÂpÃramitÃdhi«ÂhÃnÃ ca kriyÃ paripatti÷ / evaæ yathÃvat prayogadarÓanabhÃvanÃviÓe«amÃrgasvabhÃvÃnÃæ pratipattilak«aïÃnÃæ sannÃhaprasthÃnasambhÃraniryÃïÃnÃæ madhye

vÅryarÆpatayÃ sannÃhapratipattiæ prathamÃmÃha -

dÃnÃdau «a¬vidhe te«Ãæ pratyekaæ saægraheïa yÃ /
sannÃhapratipatti÷ «Ã «a¬bhi÷ «aÂkairyathoditÃ // Abhis_1.44 //

iti / dharmadÃnÃdidÃne ÓrÃvakÃdimanaskÃraparivarjanam, sarvajanÃpriyavÃditvak«Ãnti÷, chandajananam, yÃnÃntarÃvyavakÅrïaikÃgratÃnuttarasamyaksambodhipariïÃmanÃ yathÃkramaæ deyÃdyanupalambhasannÃhatvena kriyante / tathaiva ÓÅlasya rak«aïam, k«Ãnte÷ sampÃdanam, vÅryasya prÃrambha÷, dhyÃnasya ÃrÃdhanam, praj¤ÃyÃ bhÃvanÃ ityevaæ dÃnÃdi«aÂpÃramitÃsu pratyekaæ dÃnÃdau saæg­hÅtÃsu «a¬bhi÷ «aÂkai÷ «aÂtriæÓadvidyÃ bhavanti dÃnÃdisÃdharmyÃcca «aÂ sannÃhapratipattayo bhavanti /

8 - prasthÃnapratipatti÷

k­tasannÃhasyaivaæ prasthÃnamiti prasthÃnapratipattiæ dvitÅyÃmÃha -

dhyÃnÃrÆpye«u dÃnÃdau mÃrgai maitryÃdike«u ca /
gatopalambhayoge ca trimaï¬alaviÓuddhi«u // Abhis_1.45 //
uddeÓe «aÂsvabhij¤Ãsu sarvÃkÃraj¤atÃnaye /
prasthÃnapratipajj¤eyÃ mahÃyÃnÃdhirohiïo // Abhis_1.46 //

dhyÃnÃrÆpyasamÃpatti-dÃnÃdi«aÂpÃramitÃ-darÓanabhÃvanÃÓaik«aviÓe«amÃrga-caturapramÃïa-anupalambhayoga-sarvavastutrimaï¬alaviÓuddhi-uddeÓa-«a¬abhij¤Ã-sarvÃkÃraj¤atÃsu samyagvyavasthitilak«aïÃ hi samastamahÃyÃnadharmÃkramaïasvabhÃvÃ prasthÃnapratipatti÷ navadhÃ /

9 - sambhÃrapratipatti÷

k­taprasthÃnasyaivaæ sambhÃra iti sambhÃrapratipattiæ t­tÅyÃmÃha -

dayÃ dÃnÃdhikaæ «aÂkaæ Óamatha÷ savidarÓanaæ /
yuganaddhaÓca yo mÃrgaæ upÃye yacca kauÓalam // Abhis_1.47 //
j¤Ãnaæ puïyaæ mÃrgaÓca dhÃraïÅ bhÆmayo daÓa /
pratipak«aÓca vij¤eya÷ sambhÃrapratipatkrama÷ // Abhis_1.48 //

mahÃkaruïa-dÃna-ÓÅla-vÅrya-dhyÃna-praj¤Ã-Óamatha-vidarÓanÃ-yuganaddhamÃrga-upÃyakauÓala-j¤Ãna-puïya-darÓanÃdimÃrga-vacanÃdidhÃraïÅ-bhÆmi-pratipak«ÃïÃmanupalambhena saæv­tisatyÃnatikrameïa samastamahÃyÃnÃrthapratipatterebhi÷ karuïÃdibhi÷ samyak-pratipatsvÃbhÃvyÃt mahÃbodhigrahaïÃt mahÃkaruïÃdisambhÃrÃ iti saptadaÓa sambhÃrapratipattaya÷ / tatra j¤ÃnasambhÃra÷ ÃdhyÃtmika-bÃhya-tadubhaya-ÓÆnyatÃ-mahat-paramÃrtha-saæsk­ta-asaæsk­ta-atÅtÃnanta-anavarÃgra-anavakÃra-prak­ti-sarvadharma-lak«aïa-anupalambha-abhÃvasvabhÃva-bhÃva-abhÃva-svabhÃva-parabhÃvaÓÆnyatÃnÃæ bhedena viæÓatidhÃ /

ÃdhyÃtmikatvabÃhyatvobhayaÓÆnyatvatastathÃ /
diÇnirvÃïÃrthataÓcaiva saæsk­tÃsaæsk­tatvata÷ // 1 //
atyantÃnavarÃgratvÃnavakÃrÃk­tÃtvata÷ /
sarvadharmatvalak«matvÃbhyatÅtÃditvata÷ puna÷ // 2 //
sÃæyogikatvabhÃvatvÃkÃÓaÓÆnyasvabhÃvata÷ /
svasvabhÃvaviyuktatvÃd viæÓati÷ ÓÆnyatÃ matÃ÷ // 3 //

bhÆmisambhÃreïa daÓabhÆbhaya iti pari«kriyamÃïÃnÃæ dharmÃïÃæ saædarÓanÃya trayoviæÓatirantaraÓlokÃ kathyante -

1. pramuditÃ bhÆmi÷

labhyate prathamÃ bhÆmirdaÓadhÃ parikarmaïÃ /
ÃÓayo hitavastutvaæ sattve«u samacittatÃ // Abhis_1.49 //
tyÃga÷ sevÃ ca mitrÃïÃæ saddharmÃlambanai«aïÃ /
sadÃ nai«kramyacittatvaæ buddhakÃyagatÃ sp­hÃ // Abhis_1.50 //
dharmasya deÓanÃ satyaæ daÓamaæ vÃkyami«yate /
j¤eya¤ca parikarmai«Ãæ svabhÃvÃnupalambhata÷ // Abhis_1.51 //

iti / yathÃvat sarvavastu«u akauÂilyÃÓaya÷, sva-paraprayojane hitatvam, sarvasattve«u samacittatÃ, sarvasvaparityÃga÷, kalyÃïamitrÃrÃgaïam, yÃnatrayasaÇg­hÅta saddharmÃlambanaparye«Âi÷, g­havÃsÃnabhirati÷, anuttarabuddhakÃyagatÃ sp­hÃ, saddharmaprakÃÓanam, satyavÃditetyevamebhirdaÓabhirlak«aïadharmai÷ sarvathotpadyamÃnattvÃt parikarmabhi÷ kÃraïaviÓe«ai÷ svabhÃvÃnupalambhatayÃ k­taviÓe«alak«aïaparikarmabhireva prathamÃ pramuditÃ bhÆmi÷ prÃpyate /

2 - vimalÃ bhÆmi÷

ÓÅlaæ k­taj¤atÃ k«Ãnti pramodyaæ mahatÅ k­pÃ /
gauravaæ guruÓuÓrÆ«Ã vÅryaæ dÃnÃdike '«Âamam // Abhis_1.52 //

iti kuÓaladharma-sattvÃrthakriyÃ-saævaraÓÅlÃni, parak­topakÃrasya avismaraïam (avipraïÃÓanam), parak­tÃpakÃrÃdau k«Ãnti÷, kuÓaladharmasyÃrÃdhane 'vipratisÃra÷, sarvajane«u maitrÅ, upÃdhyÃyÃdi«u praïamanam, kalyÃïamitranirdi«ÂadharmasÃdhanÃ, dÃnÃdi«aÂpÃramitÃsu parye«Âirityevaæ k­taparikarmaviÓe«eïÃ«ÂaprakÃradharmeïa dvitÅyÃ vimalÃ bhÆmiradhigamyate /

3. prabhÃkarÅ bhÆmi÷

at­ptatÃ Órute dÃnaæ dharmasya ca nirÃmi«am /
buddhak«etrasya saæÓuddhi÷ saæsÃrÃparikheditÃ // Abhis_1.53 //

hrÅrapatrÃpyamityetat pa¤cadhÃ mananÃtmakam /

iti / saddharmaÓravaïe t­pteraj¤Ãnam, lÃbhÃdinirapek«acittena saddharmaprakÃÓanam, svabuddhak«etrÃÓrayÃÓritasaæÓodhanam, upak­tasattvavaiparÅtyÃdidarÓanena na parikhedÃpatti÷, svaparÃpek«ayÃ akuÓaladharmÃkaraïamityevaæ pa¤cadhÃ parikarmaïÃ pÆrvavat k­tÃnavabudhyamÃnasvabhÃvaparikarmaïÃ t­tÅyÃ prabhÃkarÅ bhÆmiravabudhyate /

4. arci«matÅ bhÆmi÷

vanÃÓÃ 'lpecchatÃ tu«ÂirdhÆtasaælekhasevanam // Abhis_1.54 //
Óik«ÃyÃ aparityÃga÷ kÃmÃnÃæ vijugupsanam /
nirvitsarvÃstisantyÃgo 'navalÅnÃnapek«ate // Abhis_1.55 //

iti / araïyÃvÃsa÷, aprÃptalÃbhe«u anabhilÃ«a÷, prÃptalÃbhe«vanadhikÃbhyarthanÃ, bhik«Ãdidhautaguïasaævaraïam, g­hÅtaÓik«ÃïÃæ prÃïÃdibhyo 'pi aparityajanam, kÃmaguïe«u do«opalambhadarÓanena nindanam, vineyÃnusÃreïa nirvÃïe pravaïatvam, sarvasvaparityÃga÷, kuÓalasÃdhane cittÃsaækoca÷, sarvavastvanapek«aïamityevaæ pÆrvavaddaÓaprakÃreïa caturthÅ arci«matÅ bhÆmirabhirÆhyate /

5. sudurjayÃ bhÆmi÷

saæstavaæ kulamÃtsaryaæ sthÃnaæ saÇgaïikÃvaham /
Ãtmotkar«aparÃvaj¤e karmamÃrgÃn daÓÃÓubhÃn // Abhis_1.56 //
mÃnaæ stambhaæ viparyÃsaæ vimatiæ kleÓamar«aïam /
vivarjayan samÃpnoti daÓaitÃn pa¤camÅæ bhuvam // Abhis_1.57 //

iti / lÃbhÃdyarthaæ g­hipravrajitÃdibhi÷ saævÃsa÷, ÓrÃddhakulÃnupadarÓanam, janÃkÅrïanagarÃdi, svapraÓaæsanaparanindane, daÓÃkuÓalakarmapathÃ÷, ÓrutÃdyabhimÃna÷, parÃpraïamanam, kuÓalÃkuÓalaviparÅtÃbhÅniveÓa÷, mithyÃd­«ÂyÃdikumati÷, sarvarÃgÃdisarvakleÓÃbhimukhÅkaraïaæ cetyevaælak«aïÃn daÓadharmÃn vivarjayan arthÃdÃk«iptaviparyayadharmeïa daÓaprakÃraparikarmaïÃ pÆrvavat pa¤camÅ sudurjayÃ bhÆmirÃkramyate /

6. abhimukhÅ bhÆmi÷

dÃnaÓÅlak«amÃvÅryadhyÃnapraj¤ÃprapÆraïÃt /
Ói«yakha¬gasp­hÃtrÃsacetasÃæ parivarjaka÷ // Abhis_1.58 //
yÃcito 'navalÅnaÓca sarvatyÃge 'pyadurmanÃ÷ /
k­Óo 'pi nÃrthinÃæ k«eptÃ «a«ÂhÅæ bhÆmiæ samaÓnute // Abhis_1.59 //

dÃnÃdi«aÂpÃramitÃparipÆraïena ÓrÃvakapratyekabuddhÃbhilÃ«asya svabhÃvÃnupalambhotttrÃsasya ca yÃcakajanaprÃrthanÃsaækocasya svarasaprav­ttasarvÃrthatyÃgadaurmanasyasya dÃridryÃdarthijanapratik«epacittasya ca varjanenetyevaæ dvÃdaÓabhi÷ parikarmabhi÷ pÆrvavat «a«ÂhÅ abhimukhÅ bhÆmirÃj¤Ãyate /

7. dÆraÇgamÃ bhÆmi÷

Ãtmasattvagraho jÅvapudgalocchedaÓÃÓvata÷ /
nimittahetvo÷ skandhe«u dhÃtu«vÃyatane«u ca // Abhis_1.60 //
traidhÃtuke prati«ÂhÃnaæ saktirÃlÅnacittatÃ /
ratnatritayaÓÅle«u tadd­«ÂyabhiniveÓitÃ // Abhis_1.61 //
ÓÆnyatÃyÃæ vivÃdaÓca tadvirodhaÓca viæÓati÷ /
kalaÇkÃ yasya vicchinnÃ÷ saptamÅmetyasau bhuvam // Abhis_1.62 //

iti / ÃtmasattvajÅvapudgalocchedaÓÃÓvatanimittahetuskandhadhÃtvÃyatanatraidhÃtukÃdhi«ÂhÃna-saktyÃlÅnacittabuddhadharmasaæghaÓÅlad­«ÂyabhiniveÓaÓÆnyatÃvivÃdavirodhodbhÃvanÃgrahots­«ÂayaÓcetyevaæ viæÓatiprakÃrakalaÇkÃpagamÃdÃk«iptaviparyayadharmeïa viæÓatiprakÃreïa parikarmadharmeïa pÆrvavat saptamÅ dÆraÇgamÃ bhÆmi÷ samÅyate /

arthÃk«iptadharmatÃnirdeÓÃyÃha -

trivimok«amukhaj¤Ãnaæ trimaï¬alaviÓuddhatÃ /
karuïÃmananÃ dharmasamataikanayaj¤atÃ // Abhis_1.63 //
anutpÃdak«amÃj¤Ãnaæ dharmÃïÃmekadheraïÃ /
kalpanÃyÃ÷ samuddhÃta÷ saæj¤Ãd­kkleÓavarjanam // Abhis_1.64 //
Óamathasya ca nidhyapti÷ kauÓala¤ca vidarÓane /
cittasya dÃntatÃ j¤Ãnaæ sarvatrÃpratighÃti ca // Abhis_1.65 //
sakterabhÆmiryatrecchaæ k«etrÃntaragati÷ samam /
sarvatra svÃtmabhÃvasya darÓana¤ceti viæÓati÷ // Abhis_1.66 //

ÓÆnyatÃ 'nimittÃpraïihitavimok«amukhasamyagj¤Ãnam, daÓakuÓalakarmapathe«u vadhavadhyaghÃtakÃnupalambhÃdi, sarvasattvÃlambanakaruïÃ, vastvanupalambha÷, sarvadharmasamatÃvabodha÷, mahÃyÃnaikayÃnÃvabodha÷, anutpÃdaparij¤Ãnam, gambhÅradharmanidhyÃnak«Ãntyavagama÷, sarvaj¤eyÃnÃæ mahÃyÃnopÃyamukhena prakÃÓanam, sarvakalpanoccheda÷, nimittodgrahaïavikalpÃbhÃvasatkÃyÃdipa¤cad­«ÂisantyÃga÷, rÃgÃdikleÓavarjanÃni, ÓamathabhÃvanÃ, praj¤ÃkauÓalyam, cittopaÓama÷, rÆpÃdyapratighÃtaj¤Ãnam, abhiniveÓÃsthÃnam, yathe«ÂasamakÃlabuddhak«etragamanam, vineyÃnurÆpaæ sarvatra svakÃyaprakÃÓanamiti viæÓatiprakÃreïÃnena parikarmadharmeïÃpi pÆrvavat saptamÅ bhÆmi÷ samÅyate /

8. acalÃ bhÆmi÷

sarvasattvamanoj¤Ãnamabhij¤ÃkrÅ¬anaæ ÓubhÃ /
buddhak«etrasya ni«pattirbuddhasevÃparÅk«aïe // Abhis_1.67 //
ak«aj¤Ãnaæ jinak«etraÓuddhirmÃyopamÃ sthiti÷ /
sa¤cintya ca bhavÃdÃnamidaæ karmÃ«Âaghoditam // Abhis_1.68 //

iti / yathÃvatsarvasattvacittacaritaj¤Ãnam, lokadhÃtau ­ddhyabhij¤Ãbhi÷ krÅ¬anam, ÃdhÃrabuddhak«etrasuvarïÃdibhÃvapariïÃma÷, sarvÃkÃradharmaparÅk«aïena buddharÃgaïam, divyacak«u«o ni«patti÷, Ãdheyabuddhak«etrasattvapariÓodhanam, sarvatra mÃyopamatÃvasthÃnam, sarvasattvÃrthadarÓanÃda buddhipÆrvakajanmagrahaïa¤cetyevama«ÂaprakÃradharmeïa parikarmaïÃ pÆrvavada«ÂamÅ acalÃ bhÆmiranubhÆyate /

9. sÃdhumatÅ bhÆmi÷

praïidhÃnÃnyanantÃni devÃdÅnÃæ rÆtaj¤atÃ /
nadÅva pratibhÃnÃnÃæ garbhÃvakrÃntiruttamÃ // Abhis_1.69 //
kulajÃtyoÓca gotrasya parivÃrasya janmana÷ /
nai«kramyabodhiv­k«ÃïÃæ guïapÆre svasampada÷ // Abhis_1.70 //

iti / anantapraïidhÃnam, devÃdisarvasattvarutaj¤Ãnam, nadyupamitÃk«ayapratibhÃnam, sarvajanapraÓastagarbhÃvakramaïam, rÃjÃdisthÃnam, ÃdityÃdyanvaya÷, mÃtrÃdisusambandhaj¤Ãti÷, svavidheyaparivÃra÷, ÓakrÃdyabhinanditotpÃda÷, buddhÃdisa¤codanani«kramaïam, cintÃmaïisad­ÓÃÓvatthav­k«Ãdi÷, buddhabuddhadharmasvabhÃvaguïaparipÆraïa¤cetyevaæ sampattilak«aïairdvÃdaÓabhi÷ parikarmabhi÷ pÆrvavatk­taparikarmaviÓe«airnavamÅ sÃdhumatÅ bhÆmi÷ sÃk«Ãtkriyate /

10. dharmameghÃ bhÆmi÷

hetubhÆmitvena tatparikarmÃïyevaæ nirdiÓya phalabhÆmitvena p­thak tÃnyanabhidhÃya saÇgrahaïena daÓamabhÆmilak«aïamÃha -

navabhÆmÅratikramya buddhabhÆmau prati«Âhate /
yena j¤Ãnena sÃ j¤eyÃ daÓamÅ bodhisattvabhÆ÷ // Abhis_1.71 //

iti / ÓrÃvakÃdigotra-prathamaphalapratipannaka-srota-Ãpanna-sak­dÃgÃmi-anÃgÃmi-arhatÃmiti «aïïÃæ nayatrayavyavasthÃpanÃbhiprÃyeïa Óe«asaÇg­hÅtÃpannakatrayasya pratyekabuddhasya ca yathÃkramaæ gotra-a«Âamaka-darÓana-tanu-vÅtarÃga-k­tavikalpa-ÓrÃvaka-pratyekabuddhabhÆmaya÷, bodhisattvÃnÃæ yathoktÃ navavidhetyevaæ navabhÆmÅratikramya daÓamyÃæ puna÷ bhÆmau bodhisattvo buddha eva vaktavyo na tu samyaksambuddha iti vacanÃt buddhabhÆmau yena praïidhÃnaj¤ÃnenÃvati«Âhate sÃ eva daÓamÅ bodhisattvabhÆmi÷ j¤eyÃ /

(pratipak«asambhÃra÷)

pratipak«asambhÃrÃrthaæ antaraÓlokamÃha -

pratipak«o '«ÂadhÃ j¤eyo darÓanÃbhyÃsamÃrgayo÷ /
grÃhyagrÃhakavikalpÃnÃma«ÂÃnÃmupaÓÃntaye // Abhis_1.72 //

iti / sÃækleÓikavastumÃtrapratipak«Ãdhi«ÂhÃnagrÃhyavikalpadvayasya dravyapudgalapraj¤aptipuru«Ãdhi«ÂhÃnagrÃhakavikalpadvayasya ca darÓanamÃrgabhÃvanÃmÃrgayo÷ prahÃïÃd grÃhyagrÃhakÃ«ÂavikalpopaÓÃntaye satyadvayamÃÓritya sÃk«ÃtkaraïÅyÃ vipak«abhedena mÃrgadvayÃvasthÃyÃmeva a«ÂavidhÃ÷ pratipak«Ã÷ /

10. niryÃïapratipati÷

sambh­tasambhÃrasyaivaæ niryÃïamiti niryÃïapratipattiæ caturthÅæmÃha -

uddeÓe samatÃyÃ¤ca sattvÃrthe yatnavarjane /
atyantÃya ca niryÃïaæ niryÃïaæ prÃptilak«aïam // Abhis_1.73 //
sarvÃkÃraj¤atÃyÃ¤ca niryÃïaæ mÃrgagocaram /
niryÃïapratipajj¤eyÃ seyama«ÂavidhÃtmikÃ // Abhis_1.74 //

iti / yathokta uddeÓa÷ , sarvadharmasamatÃ, sattvÃrthakaraïam, animittasarvakriyÃkÃritvenÃnÃbhoga÷, ÓÃÓvatocchedarahitÃvasthÃviÓe«a÷, triyÃnasarvÃrthaprÃpti÷, yathoktasarvÃkÃraj¤atÃ tadviÓi«ÂamÃrga ityevaæ niryÃtavyavastu«u prativiÓi«ÂÃnyadharmÃbhÃvena sarvÃnupalambhatayÃ ebhira«ÂÃbhirniryÃïapratipatti÷ a«ÂadhÃ bhavati /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitÃÓÃstre prathamÃdhikÃrav­tti÷ /

________________________________________________________________


MÃrgaj¤atÃdhikÃra÷ dvitÅya÷

1 - dhyÃmÅkaraïatÃdÅni

sarvÃkÃraj¤atÃdhigamo na vinÃ mÃrgaj¤atÃparij¤Ãneneti mÃrgaj¤atÃmÃha -

dhyÃmÅkaraïatÃ bhÃbhirdevÃnÃæ yogyatÃæ prati /
vi«ayo niyato vyÃpti÷ svabhÃvastasya karma ca // Abhis_2.1 //

mÃrgaj¤atotpattiæ prati yogyatÃpÃdanÃya devÃdÅnÃæ svakarmajaprabhÃyÃstathÃgataprak­tiprabhÃbhirmalinÅkaraïatÃ nihatamÃnasantÃne 'dhigama utpadyata iti j¤ÃpanÃya k­tÃ, ato vakroktyÃdhÃra÷ kathita÷ / sa cotpÃditabodhicitta eveti vi«ayapratiniyato bhavati / triyÃnavyavasthÃnamÃbhiprÃyikam, na lÃk«aïikamiti nyÃyÃdanuttarasamyaksambodhiparyavasÃna eva sarvo jana ityato vÅtarÃgetarayoginÃpi buddhatvaprÃptaye mÃrgaj¤atÃ bhÃvanÅyeti vyÃptirbhavati / sattvÃrthakaraïaprav­ttatvenotpÃditabodhicittasya sarvathÃ kleÓÃprahÃïamiti svabhÃvo bhavati / tÃd­ÓasvabhÃvasya bhÆtakoÂerasÃk«Ãtkaraïena prayopÃyakauÓalena cÃparig­hÅtasattvasya parigrahaïÃdineti kÃritram /

2 - ÓrÃvakamÃrga÷

ÃdhÃrÃdikamevamamidhÃya mÃrgaj¤atÃdhikÃre sarve mÃrgÃ÷ paripÆrayitavyÃ iti ÓrÃvakamÃrgamÃha -

caturïÃmÃyasatyÃnÃmÃkÃrÃnupalambhata÷ /
ÓrÃvakÃïÃmayaæ mÃrgo j¤eyo mÃrgaj¤atÃnaye // Abhis_2.2 //

iti / tatra du÷khasatyasyÃnukrameïa anityaæ du÷khaæ ÓÆnyamanÃtmetyetÃni catvÃri ÓÃntÃkÃralak«aïÃni /

samudayasatyasya hetu-samudaya-prabhava-pratyayarÆpatvena roga-gaï¬a-Óalya-aghÃkÃrÃ÷ /

nirvide virÃgÃya nirodhÃya ca pratipanno bhavatÅtyatastayo÷ du÷khasamudayayo÷ pratyeka÷ para-pralopadharmasvarÆpau nirvidÃkÃrau, cala-prabhaÇgurasvarÆpau virÃgÃkÃrau; bhaya-upasarga-upadravasvarÆpÃ nirodhÃkÃrÃ÷ / nirodhasatyasya nirodharÆpa-nirÃtma-ÓÃnta-praïÅtarÆpavivikta-niryÃïarÆpaÓÆnyÃnimittÃpraïihitÃnabhisaæskÃrÃ nirodhasatyÃkÃrÃ÷ /

mÃrgasatyasya mÃrga-nyÃya-pratipatti-nairyÃïikÃ iti mÃrgasatyÃkÃrÃ÷ / tataÓcai«Ãæ svabhÃvÃnupalambhabhÃvanayÃ mÃrgaj¤atÃdhikÃre ÓrÃvakÃïÃæ mÃrgo bodhisatvenaivaæ parij¤eya÷ /

nirvedhabhÃgÅyÃdhigamapÆrvakaæ catu÷satvaparij¤Ãnamiti mÃrgamamidhÃya nirvedhabhÃgÅyamÃha-

rÆpÃdiskandhaÓÆnyatvÃcchÆnyatÃnÃmabhedata÷ /
Æ«mÃïo 'nupalambhena te«Ãæ mÆrdhagataæ matam // Abhis_2.3 //
k«Ãntayaste«u nityÃdigosthÃnani«edhata÷ /
daÓa bhÆmÅ÷ samÃrabhya vistarÃsthÃnadeÓanÃt // Abhis_2.4 //
agradharmagataæ proktamÃryaÓrÃvakavartmani /
tatkasya hetorbuddhena buddhvÃ dharmÃsamÅk«aïÃt // Abhis_2.5 //

rÆpÃdiskandhÃnÃæ svasvarÆpaÓÆnyatvÃcchÆnyatÃnÃmabhedena, rÆpÃdÅnÃæ pÆrvavadanupambhena, evaæ rÆpÃdÅnÃæ 'na nityaæ nÃnityam' ityupalambhayogata÷ sthÃnani«edhena, yasmÃt tathÃgatena bodhimabhisambudhya dharmÃ na samÅk«itÃ iti pramÃïapuru«ÃdarÓanakÃraïopapattyÃ pramuditabhÆmyÃdau vistarÃsthÃnadeÓanayÃ ceti ebhirÃkÃrairyathÃkramaæ satyÃnÃmupalabdhau nirvedhabhÃgÅyÃ utpadyante /

3 - pratyekabuddhamÃrga÷

ÓrÃvakamÃrgÃnantaraæ pratyekabuddhÃnÃæ mÃrgÃbhidhÃne nyÃyaprÃpte 'pi ÓrÃvakebhya÷ kathaæ prativiÓi«ÂÃste yena te«Ãæ mÃrgabheda ityÃÓaÇkya vaiÓi«ÂyapratipÃdanÃrthaæ tÃvadÃha -

paropadeÓavaiyarthyaæ svayambodhÃt svayambhuvÃm /
gambhÅratÃ ca j¤Ãnasya kha¬gÃnÃmabhidhÅyate // Abhis_2.6 //

iti / ÓrÃvakÃ÷ paropadeÓasÃpek«Ã÷ svabodhiæ budhyante; sÃlÃpadharmadeÓanayÃ ca parÃnapi kuÓale pravartayantÅtyÃgama÷ / pratyekabuddhÃ÷ puna÷ svayaæ pÆrvaÓrutÃdyabhisaæskÃreïa paropadeÓaæ pratyanapek«Ã÷ svabodhisamadhigacchantyataste«Ãæ buddhÃdyupadeÓanairarthakyamityekaæ vaiÓi«Âyam / ÓabdoccÃraïadharmadeÓanayÃ Órot­bhi÷ kriyate vakt­j¤ÃnasÃmarthyÃvabodha÷ / te (pratyekabuddhÃ÷) puna÷ aÓabdoccÃraïadharmadeÓanayÃ svÃdhigataj¤ÃnÃdisÃmarthyena parÃn daÓakuÓalÃdau pravartayantyataste«Ãæ j¤ÃnasyÃnavabodhatayÃ dvitÅyaæ vaiÓi«Âyamiti /

kathamaÓabdoccÃraïadharmadeÓanetyÃÓaækyÃha -

ÓuÓrÆ«Ã yasya yasyÃrthe yatra yatra yathÃ yathÃ /
sa so 'rtha÷ khyÃtyaÓabdo 'pi tasya tasya tathÃ tathÃ // Abhis_2.7 //

iti / nÃvitarkya nÃvicÃrya vÃcaæ bhÃ«ata ityÃlÃpo vik«epa÷ / sa ca santÃnak«obhamÃdadhÃtÅti yathÃ yathÃ bodhisattvena 'buddho bhÆtvÃ ÃlÃpamantareïa dharmadeÓanÃæ kuryÃm' iti praïidhÃnaæ pravartitam, tathÃ buddhatvasÃmyÃt pratyekabuddhÃvasthÃyÃ¤ca praïidhÃnÃdisÃmarthyena yasminnarthe yena prakÃreïa yasya ÓravaïecchÃ, tasya vij¤Ãne tenaiva prakÃreïa aÓabdo 'pi so 'rtha÷ pratibhÃtÅtyaÓabdadharmadeÓanocyate / ityevaæ vak«yamÃïadharmasya Órot­vij¤Ãne sunirmÃïamutpÃdaÓcetyayaæ bhavati dharmadeÓanÃ ÓabdÃrtha÷ /

vaiÓi«ÂyamevamabhidhÃya viÓi«ÂÃnÃæ viÓi«Âa eva mÃrga iti prak­tapratyekabuddhamÃrgamÃha -

grÃhyÃrthakalpanÃhÃnÃd grÃhakasyÃprahÃïata÷ /
ÃdhÃrataÓca vij¤eya÷ kha¬gamÃrgasya saÇgraha÷ // Abhis_2.8 //

ityuktam / pratyekabuddhasya mÃrga÷ yathoktasatyabhÃvanayÃ eva, yathÃavastu pratÅtyasamutpÃdabhÃvanayÃ ca / grÃhyagrÃhakÃrthavikalpayoryathÃkramaæ prahÃïÃprahÃïe pratyekabuddhayÃnasaÇg­hÅtÃdhÃradharmavastuno viÓe«aviÓi«ÂadharmÃdhigamaÓca bodhisattvena parij¤eyo na sarvÃkÃraj¤Ãneneti pratyekabuddhamÃrga÷ /

nirvedhabhÃgÅyÃdhigame sati yathoktamÃrga utpadyata iti nirvedhabhÃgÅyamÃha -

praj¤apteravirodhena dharmatÃsÆcanÃk­ti÷ /
Æ«magaæ mÆrdhaægaæ rÆpÃdyahÃnÃdiprabhÃvitam // Abhis_2.9 //
adhyÃtmaÓÆnyatÃdyÃbhÅ rÆpÃderaparigrahÃt /
k«ÃntÅ rÆpÃdyanutpÃdÃdyÃkÃrairagradharmatÃ // Abhis_2.10 //

iti / rÆpÃdisÃÇketikadharmapraj¤apteravirodhena dharmatÃyÃ÷ pratipÃdanena÷, rÆpÃde÷ paramÃrthato na hÃniv­ddhyÃdyarthaæ Óik«aïena, svabhÃvaÓÆnyatvÃt rÆpÃderadhyÃtmabahirdhÃdiÓÆnyatayÃ aparigrahaïena, rÆpÃderanutpÃdÃnirodhÃdyÃkÃraiÓca yathÃkramaæ catu÷satyÃlambane nirvedhabhÃgÅyo bhavati /

4 - bodhisattvamÃrga÷

pratyekabuddhamÃrgÃnantaraæ bodhisattvamÃrgamÃha -

k«Ãntij¤Ãnak«aïai÷ satyaæ satyaæ prati caturvidhai÷ /
mÃrgaj¤atÃyÃæ d­ÇmÃrga÷ sÃnuÓaæso 'yamucyate // Abhis_2.11 //

iti / mÃrgaj¤atÃdhikÃre bodhisattvena dharmaj¤Ãnak«Ãntirdharmaj¤Ãnamanvayaj¤Ãnak«Ãntiranvayaj¤Ãnaæ ceti catvÃra÷ k«Ãntij¤Ãnak«aïÃ÷ pratyekaæ du÷khÃdisatyasambandhayuktÃ aihikÃmutrikairguïairyuktÃ vimÃvanÅyÃ iti darÓanamÃrgo mahÃnuÓaæsa ityucyate /

kathamÃkÃro bhÃvanÅya ityÃha -

ÃdhÃrÃdheyatÃbhÃvÃttathatÃbuddhayormitha÷ /
paryÃyeïÃnanuj¤Ãnaæ mahattÃ sÃ 'pramÃïatÃ // Abhis_2.12 //
parimÃïÃntatÃbhÃvo rÆpÃderavadhÃraïam /
tasyÃæ sthitasya buddhatve 'nudgrahÃtyÃgatÃdaya÷ // Abhis_2.13 //
maitryÃdi ÓÆnyatÃprÃptirbuddhatvasya parigraha÷ /
sarvasya vyavadÃnasya sarvÃdhivyÃdhiÓÃtanam // Abhis_2.14 //
nirvÃïagrÃhaÓÃntatvaæ buddhebhyo rak«aïÃdikam /
aprÃïivadhamÃrabhya sarvÃkÃraj¤atÃnaye // Abhis_2.15 //
svayaæ sthitasya sattvÃnÃæ sthÃpanaæ pariïÃmanam /
dÃnÃdÅnÃ¤ca sambodhÃviti mÃrgaj¤atÃk«aïÃ÷ // Abhis_2.16 //

paramÃrthata÷ tathatÃbuddhayorÃdhÃrÃdheyabhÃvo na vidyata ityatastayo÷ paryÃyeïÃvasthiterananuj¤Ãnam / rÆpÃdÅnÃæ dharmadhÃtusvabhÃvatayÃ mahattÃ tathaiva te«ÃmapramÃïatÃ / pÆrvavadÃkÃÓÃparimÃïatayÃ te«ÃmaparimÃïatetyevaæ du÷khasatyÃkÃrÃ bhavanti /

rÆpÃdÅnÃæ ni÷svabhÃvatvena ÓÃÓvatocchedÃdyantÃbhÃva÷ / praj¤ÃpÃramitÃyÃæ sthitasya dharmadhÃtusvabhÃvatayÃ rÆpÃdÅnÃæ tathÃgatatvÃvadhÃraïam / tathaiva tasyÃæ sthitasya sarvadharmÃïÃæ nodgrahatyÃgabhÃvanÃdikam / ni÷svabhÃvÃdhimok«apÆrvakaæ caturapramÃïaæ vibhÃvanÅyamityevaæ samudayasatyÃkÃrÃ bhavanti /

rÆpÃdernijarÆpÃ prak­tyaiva ÓÆnyatÃ / dharmadhÃtupariïÃmitakuÓalamÆlÃnÃæ phalaæ tathÃgatatvasya prÃpaïam / praj¤ÃpÃramitayÃ sarvÃkÃrapratipak«ÃïÃæ saægraha÷ / tayaiva bÃhyÃbhyantaropadravapraÓamanamityevaæ nirodhasatyÃkÃrÃ bhavanti /

ni÷svabhÃvatÃbhÃvanayaiva rÆpÃdinirvÃïÃbhiniveÓasya ÓÃnti÷ / praj¤opÃyakauÓalaprav­ttasya buddhebhyo rak«Ãvaraïaguptayo bhavanti / buddhatvÃbhilÃ«iïÃ svayaæ prÃïÃtipÃtaviratyÃdipÆrvakaæ sarvÃkÃraj¤atÃyÃæ sthitvÃ tatraiva pare«Ãæ sthÃpanam / dÃnÃdÅnÃmak«ayaæ kartumicchatÃ samyaksambodhau pariïÃmanamityevaæ mÃrgasatyasyÃkÃrÃ bhavanti / ityevameva mÃrgaj¤atÃyÃ÷ k«aïÃ bhavanti /

kecidiha kÃrikÃrthopalak«aïapareïa granthena ÃkÃrÃrthamanuktvÃ darÓanamÃrga«o¬aÓak«aïopalak«aïameva kevalamanuk­tamiti varïayanti, evamuktÃnuktanirvedhabhÃgÅyÃdyarthakÃrikÃsvapi dra«Âavyamiti / tairbhÃvanÃnukramÃdyanirdeÓÃt kÃcidabhisamayÃnupÆrvÅ na pratipÃditÃ / 'ÃlambanamanityÃdi satyÃdhÃraæ tadÃk­ti÷' ityÃdikÃrikÃrthaÓca kathaæ vyÃkhyeya ityapare /

5 - bhÃvanÃmÃrgakÃritram

darÓanamÃrgÃnantaraæ bhÃvanÃmÃrgÃbhidhÃne sati svalpavaktatvena phalanimnatvena ca vineyaprav­tte÷ tatkÃritraæ tÃvat -

sarvato damanaæ nÃa sarvata÷ kleÓanirjaya÷ /
upakramÃvi«ahyatvaæ bodhirÃdhÃrapÆjyatÃ // Abhis_2.17 //

ityuktam / sarvaprakÃracittasvavidheyÅkaraïam, kalyÃïamitrÃdisarvajananamanam, rÃgÃdyabhibhava÷, parak­tÃghÃtÃnanupratipatte÷ avi«ahyatvam, samyaksambodhipratipatti÷, ÃdhÃravi«ayapÆjyatÃkÃritra¤ceti «a¬vidhameva kÃritram /

sÃsravo bhÃvanÃmÃrga÷

6 - bhÃvanÃmÃrgÃdhimukti÷

kÃritrÃnantaraæ bhÃvanÃmÃrga÷ / sa ca sÃsravÃnÃsravabhedena dvividha÷ / ata÷ sÃsravabhÃvanÃmÃrgÃdhimuktipariïÃmanÃnumodanÃmanaskÃre«u prathamaæ bhÃvanÃmÃrgÃdhimuktimanaskÃramÃha -

adhimuktistridhÃ j¤eyÃ svÃrthÃ ca svaparÃrthikÃ /
parÃrthikaivetye«Ã ca pratyekaæ trividhe«yate // Abhis_2.18 //
m­dvÅ madhyÃdhimÃtrÃ ca m­dum­dvÃdibhedata÷ /
sÃ punastrividhetyevaæ saptaviæÓatidhÃ matÃ // Abhis_2.19 //

iti / svobhayaparÃrthopalambhatayÃ yathÃdhimok«aæ d­«ÂakuÓaladharmadhi«ÂhÃnÃ bhÃvanÃmÃrgÃdhikÃrÃdÃdau asÃk«ÃtkriyÃrÆpÃdhimukti÷ trividhÃ satÅ pratyekaæ m­dvÃdibhedena trividhÃ / evame«Ãpi pratyekaæ m­dum­dvÃdibhedena trividhÃ / evaæ navabhistribhiradhimukti÷ saptaviæÓatiprakÃrÃ bhavati /

7 - bhÃvanÃmÃrgÃdhimuktasya stuti÷ stobha÷ praÓaæsÃ ca

tadbhÃvakabodhisattvasyotsÃhavardhanÃya tadadhimok«asya styutyÃdayo buddhÃdibhi÷ kriyanta iti stutiæ, stobhaæ praÓaæsÃ¤cÃha -

stuti÷ stobha÷ praÓaæsÃ ca praj¤ÃpÃramitÃæ prati /
adhimok«asya mÃtrÃïÃæ navakaistribhiri«yate // Abhis_2.20 //

iti / yathÃdhimok«ad­«Âadharmalak«aïÃæ praj¤ÃpÃramitÃæ prati prav­ttasyÃdhimok«amanaskÃrasya prathamadvitrinavÃvasthÃnÃæ pratyekaæ navabhi÷ prakÃrairuttarottarÃbhinandanaæ stuti÷ stobha÷ praÓaæsÃ ca i«yate / ataste stutyÃdayo yathÃbhÆtÃrthÃdhigamamÃtralak«aïÃ nÃrthavÃdarÆpÃ÷ /

8 - pariïÃmanÃ

evamadhimok«asya pariïÃmanÃsambhavÃd dvitÅyaæ pariïÃmanÃmanaskÃramÃha -

viÓe«a÷ pariïÃmastu tasya kÃritramuttamam /
nopalambhÃk­tiÓcÃsÃvaviparyÃsalak«aïa÷ // Abhis_2.21 //
vivikto buddhapuïyaughasvabhÃvasm­tigocara÷ /
sopÃyaÓcÃnimittaÓca buddhairabhyanumodita÷ // Abhis_2.22 //
traidhÃrukÃprapannaÓca pariïÃmo 'parastridhÃ /
m­durmadhyo 'dhimÃtraÓca mahÃpuïyodayÃtmaka÷ // Abhis_2.23 //

iti / yathokto viÓe«Ãdhimok«a÷, anupalambha÷, aviparyÃsa÷, vivikta÷, tathÃgatakuÓalamÆlaudhasvabhÃvasm­ti÷, sopÃyakauÓala÷, animitta÷, buddhÃnuj¤Ãta÷, traidhÃtukÃprapanna÷, m­dumadhyÃdhimÃtraÓca mahÃpuïyodaya ityevamadhyÃropitamanaskÃrÃ yathÃkramamanuttarasamyaksambodhi÷ ÓÅlÃdiskandha-pariïÃmanÃcitta-ÃtmÃdiyuktavastu-trikÃlabuddhakuÓala-dÃnÃdi-nimitta-sarvamÃrga-kÃmÃdidhÃtu-daÓakuÓalakarmapatha-srota-ÃpannÃdyanuttarasambodhiprasthitÃnÃmanupalabdhÃnÃmupalambhÃ iti triyÃnavineyasattvÃnÃæ mÃrgopadeÓahetubhÃvavyÃpÃrayuktai÷ sarvasattvÃrthamak«ayÃya cÃnuttarasamyaksambodhau dvÃdaÓa pariïÃmanÃ÷ kriyante /

9 - anumodanÃ

evaæ pariïÃmayitavastu abhivardhayitavyamiti t­tÅyamanumodanÃmanaskÃramÃha -

upÃyÃnupalambhÃbhyÃæ ÓubhamÆlÃnumodanÃ /
anumode manaskÃrabhÃvaneha vidhÅyate // Abhis_2.24 //

iti / saæv­tyupÃyena kuÓalamÆlÃnyupalabhya pramuditacittena paramÃrthato 'nupalambhatayÃnumodanÅyÃnÅti /

tatrÃyaæ samÃsÃrtha÷-ÃkarÃnni«k­«Âa÷ svarïapiï¬a ivÃdhimok«amanaskÃra÷, svarïakÃreïa tato 'laÇkÃrakaraïamiva samyaksambodheraÇgakaraïaæ pariïÃmanÃmanaskÃra÷, svaparapuïyasamatÃprÃpti anumodanÃmanaskÃra iti /

anÃsravo bhÃvanÃmÃrga÷

10 - abhinirhÃra÷

sÃsravÃnantaramanÃsravo bhÃvanÃmÃrga÷ / sa ca dvividha iti prathamamabhinirhÃralak«aïaæ bhÃvanÃmÃrgamÃha -

svabhÃva÷ Óre«ÂhatÃ tasya sarvasyÃnabhisaæsk­ti÷ /
nopalambhena dharmÃïÃmarpaïÃ ca mahÃrthatÃ // Abhis_2.25 //

iti / rÆpÃdyaviparÅtadarÓanaæ svabhÃva÷ / nÃnyathÃ buddhatvasaæprÃptiriti Óre«ÂhatÃ / sarvadharmaviÓe«ÃnutpÃdanena adhigamaprayogo 'nabhisaæskÃra÷ / tÃd­ÓasvabhÃvÃdiyuktamÃrgadharmÃïÃmanupalambhatayÃ yogisantÃne samutpÃdanamarpaïÃ / buddhatvamahÃrthasÃdhanÃnmahÃrthatÃ /

11 - atyantaviÓuddhi÷ tadanantaraæ ya÷ parigrahatyÃgena prÃpsyamÃna÷ kastasyotpÃdÃnutpÃdaheturiti ÃkÃæk«ÃnirÃsadvÃreïa dvitÅyamatyantaviÓuddhilak«aïamÃha -

buddhasevÃ ca dÃnÃdirupÃye yacca kauÓalam /
hetavo 'trÃdhimok«asya dharmavyasanahetava÷ // Abhis_2.26 //
mÃrÃdhi«ÂhÃnagambhÅradharmatÃnadhimuktate /
skandhÃdyabhiniveÓaÓca pÃpamitraparigraha÷ // Abhis_2.27 //

iti / buddhasamÃrÃdhanam, dÃnÃdipÃramitÃparipÆraïam, ÓamathakauÓala¤ceti utpÃdahetava÷ /

mÃrabÃdhitam, gambhÅradharmÃnadhimok«a÷, bhÃvagraha÷, pÃpamitrasaægatiriti anutpÃdahetava÷ /

adhigamÃnadhigamahetÆnevamuktvÃ prak­tasya sÃmÃnyena viÓuddhimÃha -

phalaÓuddhiÓca rÆpÃdiÓuddhireva tayordvayo÷ /
abhinnÃcchinnatÃ yasmÃditi ÓuddhirÆdÅritÃ // Abhis_2.28 //

iti / Ãryapudgalasya yat ÓrÃmaïyatÃphalaæ tasya sarvavipak«arahitatvena yÃ viÓuddhi÷ saiva rÆpÃdiviÓuddhi÷, phalarÆpÃdiviÓuddhi÷ rÆpÃderÃtmÃbhiniveÓÃdivigamÃt / prabhedatvena yasmÃt tadviÓuddhi÷ abhinnÃ acchinnÃ tasmÃt svasÃmÃnyalak«aïanÃnÃtvavirahÃd evaæ viÓuddhirabhidhÅyate /

sÃmÃnyena viÓuddhimevamabhidhÃya viÓe«eïÃha -

kleÓaj¤eyatrimÃrgasya Ói«yakha¬gajinaurasÃm /
hÃnÃdviÓuddhirÃtyantikÅ tu buddhasya sarvathÃ // Abhis_2.29 //

iti / rÃgÃdikleÓaprahÃïÃt, etasya j¤eyÃvaraïaikadeÓagrÃhyavikalpasya ca prahÃïÃt, yÃnatrayamÃrgÃvaraïaprahÃïÃd yathÃkramaæ ÓrÃvaka-pratyekabuddha-bodhisattvÃnÃæ Óuddhirbhavati / sarvathÃ savÃsanakleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïÃt dharmadhÃtÆdbhavÃnuttarabuddhÃnÃæ viÓuddhiri«yate /

mÃrgaj¤atÃdhikÃre viÓuddikathanaprasaÇgÃdÃtyantikÅ cetarÃ ca buddhÃnÃæ ÓrÃvakÃdÅnÃæ ca yathÃkramaæ viÓuddhi÷ / sa÷ kathamityÃha -

m­dum­dvÃdiko mÃrga÷ Óuddhirnavasu bhÆmi«u /
adhimÃtrÃdhimÃtrÃdermalasya pratipak«ata÷ // Abhis_2.30 //

iti / kÃradhÃtudhyÃnÃrÆpyasamÃpattaya iti navabhÆmi«vadhimÃtrÃdinavaprakÃravipak«asya pratipak«abhÃvena m­dum­dvÃdimÃrgo yathÃkramaæ navaprakÃra÷ / sarvathÃnyathÃ ca viÓuddhihetutvÃdÃtyantikÅ cetarÃ ca viÓuddhiriti /

kathamÃtyantikÅtyÃha -

tridhÃtupratipak«atvaæ samatÃ mÃnameyayo÷ /
mÃrgasya ce«yate tasya codyasya parihÃrata÷ // Abhis_2.31 //

iti / tatrÃdhimÃtrÃdhimÃtrÃdi÷ pratipak«o m­dum­dvÃdirvipak«a iti bhavitavyamiticodyasya vastraliptasÆk«mamalÃpaka«arïe rajakamahÃyatnodÃharaïena parihÃrata÷ yathÃnirdi«ÂabhÃvanÃmÃrgasyÃtyantikÅ / traidhÃtukÃkÃraj¤Ãnaj¤eyÃnupalambhÃd yÃ samatÃ saiva samastapratipak«atvÃdÃtyantikÅ viÓuddhirbuddhasya vyavasthÃpyata iti //

abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre dvitÅyÃdhikÃrav­tti÷


________________________________________________________________



Sarvaj¤atÃdhikÃra÷ t­tÅya÷
1 - praj¤ayÃ na bhave sthÃnam
2 - k­payÃ na Óame sthiti÷

sarvavastuparij¤Ãnaæ vinÃ na mÃrgaj¤atÃparij¤Ãnaæ samyag iti sarvaj¤atÃmÃha -

nÃpare na pare tÅre nÃntarÃle tayo÷ sthitÃ /
adhvanÃæ samatÃj¤ÃnÃt praj¤ÃpÃramitÃ matÃ // Abhis_3.1 //

iti / traiyadhvikadharmÃïÃmanutpÃdÃkÃreïa tulyatÃvabodhÃt buddhabodhisattvÃnÃæ yÃ ÃsannÅbhÆtÃ matÃ praj¤ÃpÃramitÃ, sÃ khalu praj¤ayÃ punarnÃpare tÅre saæsÃre, na pare tÅre nirvÃïe ca yathÃkramaæ ÓÃÓvatocchedalak«aïe, na tayormadhye 'pi vyavasthiteti na saæsÃranirvÃïayo÷ vyavasthitÃ /

3 - anupÃyena dÆratvam
4 - upÃyenÃvidÆratÃ

sarvaj¤atÃdhikÃrÃd vyatirekanirdeÓena ÓrÃvakÃdÅnÃæ tryadhvasamatÃj¤ÃnÃbhÃvÃt samyak praj¤ÃpÃramitÃ dÆrÅbhÆteti / svÃdhigamamÃtrÃtmikÃ tu praj¤ÃpÃramitÃ k­pÃpraj¤ÃvaikalyÃnnirvÃïe saæsÃre cÃvasthitÃ vastvastÆpalambhatayeti j¤eyÃ / 'ya÷ pratÅtyasamutpÃda÷ ÓÆnyatÃ saiva te matÃ' iti nyÃyÃdadhvatrayasamatÃj¤Ãnaæ padÃrthÃvabodha eva, nanu sa ca sarve«Ãmeva samastÅti kathaæ ÓrÃvakabodhisattvÃdÅnÃæ samyak praj¤ÃpÃramitÃdÆrÅbhÃva÷, na cetare«Ãæ bhavatÅti cet? Ãha -

anupÃyena dÆraæ sÃ sanimittopalambhata÷ /
upÃyakauÓalenÃsyÃ÷ samyagÃsannatoditÃ // Abhis_3.2 //

iti / mÃyÃkÃranirmitavastuna÷ pratibhÃse aviditatatsvarÆpasya bhÃvÃbhiniveÓitÃ nai÷svÃbhÃvyÃpratibhÃsa iva kalyÃïamitrÃdyupÃyakauÓalavaikalyÃd vastu nimittayogena pratipattau tatsamatÃparij¤Ãnamavij¤ÃtabhÃvarÆpÃïÃæ ÓrÃvakÃdÅnÃæ nÃstÅtyataste«Ãæ dÆrÅbhÃvo jinajananyÃ iti / bodhisattvÃnÃæ tu samÃrÃdhitakalyÃïamitropadeÓatayÃ aviparÅtasatyadvayÃÓritaÓrutÃdij¤ÃnotpattyupÃyakauÓalena ca utsÃritabhÃvÃbhiniveÓabhrÃntinimittÃnÃæ rÆpÃdisarvadharmaparij¤Ãnameva tatsamatÃparij¤Ãnamityataste«Ãæ samyagÃsannÅbhÃvo 'syÃ mÃturiti anupÃyena eva dÆratÃ, upÃyena tu adÆratÃ bhavati /

5 - vipak«a÷

ÓrÃvakÃdÅnÃmevaæ mÃturdÆrÅbhÃvenÃnu«ÂhÃnaæ vipak«amÃha

rÆpÃdiskandhaÓÆnyatve dharme«u tryadhvage«u ca /
dÃnÃdau bodhipak«e«u caryÃsaæj¤Ã vipak«atÃ // Abhis_3.3 //

iti / sarve«Ãæ rÆpÃdÅnÃæ traiyadhvikÃnÃ¤ca dharmÃïÃæ sÃsravÃnÃsravobhayasthÃnÅyÃnÃmanupalambhasvarÆpÃïÃæ sarvatra bhÃvopalambhatayÃ te paraparikalpitÃtmÃdiÓÆnyatvena d­«ÂÃ÷ / anu«ÂhÃnasaæj¤Ã tu ete«Ãæ pratipak«abhÆtÃni viparyÃsaprav­ttatvena heyatvÃt vipak«o bhavati /

6 - pratipak«a÷

viparyayeïa bodhisattvÃnÃæ paripak«a ityÃha -

dÃnÃdi«vanahaÇkÃra÷ pare«Ãæ tanniyojanam /
saÇgakoÂÅni«edho 'yaæ sÆk«ma÷ saÇgo jinÃdi«u // Abhis_3.4 //

iti / trimaï¬alaviÓuddhyÃ dÃnÃdÃvanÃtmÃvabodhena svaparayorniyojanaæ samyak prav­ttatvÃt sarvasaktinicayasthÃnaprati«edhena copÃdeyatvÃt sarvathÃ pratipak«a÷ / tathÃgatÃdi«u namaskÃrÃdi÷ puïyasambhÃrahetutvena pratipak«o 'pi san sÆk«masaktirÆpatayÃ na sarvathÃ pratipak«a iti vipak«o bhavati /

kathaæ puna÷ suk«masaktirvipak«a iti cedÃha -

tadgÃmbhÅryaæ prak­tyaiva vivekÃddharmapaddhate÷ /

iti / yasmÃt svabhÃvenaiva dharmagotrÃïÃæ ÓÆnyatvÃt te«Ãæ gÃmbhÅryam, tasmÃt tathÃgatopalambho 'pi vipak«a÷ /

kathaæ tarhi tasya varjanamityÃha -

evaprak­tikaæ j¤Ãnaæ dharmÃïÃæ saÇgavarjanam // Abhis_3.5 //

iti / rÆpÃdisarvadharmÃïÃmekaiva prak­ti÷ yaduta ni÷svabhÃva iti j¤Ãnaj¤eyasamataikaparij¤Ãne saktirvarjitÃ bhavati /

katha puna÷ prak­tyÃ dharmagÃmbhÅryamityÃha -

d­«ÂÃdiprati«edhena tasyÃ durbodhatoditÃ /

iti / yasmÃt sarvavij¤ÃnopalavdhÃrthanirÃkaraïena tasyÃ÷ prak­terdurbodhatÃ kathitÃ, atastasyÃ gÃmbhÅryam / kathaæ punarevaæ durbodhatetyÃha -

rÆpÃdibhiravij¤ÃnÃt tadacintyatvami«yate // Abhis_3.6 //

rÆpÃdyÃveïikabuddhadharmÃdyÃkÃrai÷ prak­testathatÃsvÃbhÃvyÃdanabhisambodhena yasmÃccintÃtikrÃntatvami«yate, ato 'syÃ durbodhateti yÃvat /

vipak«Ãdi evamabhidhÃya upasaæhÃramÃha -

evaæ k­tvÃ yathokto vai j¤eya÷ sarvaj¤atÃnate /
ayaæ vibhÃgo ni÷Óe«o vipak«apratipak«ayo÷ // Abhis_3.7 //

iti / sarvaj¤atÃdhikÃre yathoktanayena yathÃkramaæ ÓrÃvakabodhisattvÃdÅnÃæ vipak«apratipak«ayorayaæ prabhedo 'vasÃtavya÷ /

7 - prayoga÷

vipak«Ãdi evamabhidhÃya tayorvibhÃvanÃyÃæ ka÷ prayoga iti cet prayogamÃha -

rÆpÃdau tadanityÃdau tadapÆriprapÆrayo÷ /
tadasaÇgatve caryÃyÃ÷ prayoga÷ prati«edhata÷ // Abhis_3.8 //
avikÃro na karttÃ ca prayogo du«karastridhÃ /
yathÃbhavyaæ phalaprÃpterabandhyo 'bhimataÓca sa÷ // Abhis_3.9 //

aparapratyayo yaÓca saptadhÃ khyÃtivedaka÷ /

rÆpÃdisarvadharmÃ÷, te«ÃmevÃnityatÃÓÆnyatÃdaya÷, pratipÆrïÃpÆrïatÃ, asaÇga÷, anyathÃ 'vikÃra÷, akart­tvam, trisarvaj¤atÃtmakÃnÃæ yathÃkramaæ uddeÓaprayogakÃritrÃïÃæ du«karatÃ, yathÃbhavyaphalaprÃptyÃ avandhyatÃ, parapratyayÃnirgÃmitvam, pariïÃmasamÃhÃra-virodha-pratyaya-asaÇkrÃnti-nirÃdhÃra-akÃrakÃtmaka-saptakhyÃtisiddhaparij¤Ãnasya nirÃkaraïam, tadevamanvayamukhena bodhisattvÃnÃæ daÓavidha÷ prayoga÷ kathita÷, arthÃd yathoktaviparyayeïa ÓrÃvakÃdÅnÃæ prayogo bhavati /

8 - samatÃ

samatÃdvÃreïa prayogo bhÃvanÅya iti prayogÃnantaraæ samatÃmÃha -

caturdhÃ 'mananÃ tasya rÆpÃdau samatÃ matÃ // Abhis_3.10 //

iti / rÆpÃdyabhiniveÓanÅlÃdinimittaprapa¤cÃdhigamamananÃnÃæ sarvathÃnupalabdhiriti prayogasamatÃtvÃt samatÃ bhavati /

9 - darÓanamÃrga÷

prayogasamatÃæ pratividhya darÓanamÃrgo bhÃvanÅya iti darÓanamÃrgamÃha -

dharmaj¤ÃnÃnvayaj¤Ãnak«Ãntij¤Ãnak«aïÃtmaka÷ /
du÷khÃdisatye d­ÇmÃrga e«a sarvaj¤atÃnaye // Abhis_3.11 //

iti / pratisatyaæ dharmaj¤Ãnak«Ãntirdharmaj¤Ãnamanvayaj¤Ãnak«Ãntiranvayaj¤Ãnamityevaæ «o¬aÓak«aïÃtmaka÷ sarvaj¤atÃdhikÃre darÓanamÃrgo bhavati /

nanu ka÷ satyasyÃkÃra ityÃha -

rÆpaæ na nityaæ nÃnityamatÅtÃntaæ viÓuddhakam /
anutpannÃniruddhÃdi vyomÃbhaæ lepavarjitam // Abhis_3.12 //
parigraheïa nirmuktamavyÃhÃraæ svabhÃvata÷ /
pravyÃhÃreïa nÃsyÃrtha÷ pare«u prÃptaye yata÷ // Abhis_3.13 //
nopalambhak­datyantaviÓuddhirvyÃdhyasambhava÷ /
apÃyocchittyakalpatve phalasÃk«ÃtkriyÃæ prati // Abhis_3.14 //
asaæsargo nimittaiÓca vastuni vya¤jane dvaye /
j¤Ãnasya yÃ cÃnutpattiriti sarvaj¤atÃk«aïÃ÷ // Abhis_3.15 //

nai÷svÃbhÃvyena rÆpÃdi nityÃnityaviyogÃnna nityaæ nÃnityam, du÷khÃdu÷khavigamatvena apagataÓÃÓvatocchedÃntam, ÓÆnyÃÓÆnyarahitatvÃd viÓuddham, ÃtmÃnÃtmasvabhÃvÃbhÃvÃnnotpannaæ na niruddhaæ na saækli«Âaæ na vyavadÃtamityÃdayo du÷khasatyÃkÃrÃ bhavanti /

hetvahetutucchatvÃdÃkÃÓasad­Óam, samudayÃsamudayavisaæyogÃt sarvakleÓopakleÓanirupaliptam, prabhavÃprabhavÃsambaddhatvÃt parigraheïa nirmuktam, pratyayÃpratyayavimuktatvÃt svarÆpato 'vacanÅyamiti samudayasatyÃkÃrÃ bhavanti /

yasmÃnnirodhÃnirodhenÃsambandha÷, tasmÃnnirodhasatyÃrtho vacanodÃharaïena santÃnÃntare 'prÃpaïÅya÷, ÓÃntÃÓÃntÃbhÃvÃnnopalambhakaraïam, praïÅtÃpraïÅtavikalatvÃdatikrÃntobhayÃntÃ viÓuddhi÷, ni÷saraïÃni÷saraïaviviktatvÃt sarvavyÃdhyanutpÃda iti nirodhasatyÃkÃrÃ bhavanti /

mÃrgÃmÃrgarahitatvÃdapÃyocchitti÷, nyÃyÃnyÃyÃsaæÓlea«Ãt phalasÃk«Ãtkaraïaæ pratyupÃyo 'vikalpatvam, pratipattyapratipattivinirmuktatvena sarvadharmÃïÃæ nimittairasaæsarga÷, nairyÃïikÃnairyÃïikavikalpatvenobhaye vÃcyavÃcakabhÃvalak«aïe j¤eye Óabde j¤ÃnasyÃnutpattiriti mÃrgasatyÃkÃrÃ bhavanti /

evamete ÃkÃrÃ÷ sarvaj¤atÃk«aïÃ iti bodhisattvÃnÃæ darÓamÃrga÷, tadviparyayeïa ÓrÃvakadÅnÃmanityÃdibhirÃkÃrai÷ sarvaj¤atÃyÃæ darÓanamÃrgo vibhÃvanÅya÷ /
ÓrÃvakamÃrgo bodhisattvena parij¤Ãtavyo na sÃk«ÃtkaraïÅya iti bhÃvanÃmÃrgo na nirdi«Âa÷ /

vistareïa evaæ nirdiÓya sakalÃrthasaÇgrÃhakatvena trisarvaj¤atÃmupasaæharannÃha -

iti seyaæ puna÷ seyaæ khalu punastridhÃ /
adhikÃratrayasyai«Ã samÃpti÷ paridÅpitÃ // Abhis_3.16 //

iti / yathoktanÅtyÃ iyaæ sarvÃkÃraj¤atÃ, iyaæ mÃrgaj¤atÃ, iyaæ sarvaj¤atÃ cetyevaæ parivartatrayeïa prakÃratrayaæ parisamÃptam /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitÃÓÃstre t­tÅyÃdhikÃrav­tti÷ /


________________________________________________________________



SarvÃkÃrÃbhisambodhÃdhikÃra÷ caturtha÷

1 - ÃkÃrÃ÷

parij¤Ãtatrisarvaj¤atÃvaÓitvÃrthaæ puna÷ sarvÃkÃramÃrgavastuj¤ÃnasaÇgraheïa trisarvaj¤atÃæ bhÃvayatÅti sarvÃkÃrÃbhisambodha ityÃha -

vastuj¤ÃnaprakÃrÃïÃmÃkÃrÃ iti lak«aïam /
sarvaj¤atÃnÃæ traividhyÃt trividhÃ eva te matÃ÷ // Abhis_4.1 //

nityÃdigrÃhavipak«asya pratipak«adharmatÃsvabhÃvÃnÃmanityÃdyÃlambanaj¤ÃnaprakÃrÃïÃmÃkÃratvena vyavasthÃnaæ lak«aïam / te cÃkÃrÃstrisarvaj¤atÃbhedÃt triprakÃrÃ eva matÃ÷ /

sÃmÃnyenÃkÃrÃn nirdiÓya idÃnÅæ viÓe«eïÃha -

asadÃkÃramÃrabhya yÃvanniÓcalatÃk­ti÷ /
catvÃra÷ pratisatyaæ te mÃrge pa¤cadaÓa sm­tÃ÷ // Abhis_4.2 //

iti / tatra trisarvaj¤atÃmadhik­tya asad-anutpÃda-viveka-anavamardanÅya-apada-ÃkÃÓa-apravyÃhÃra-anÃma-agamana-asaæhÃrya-ak«aya-anutpattaya iti dvÃdaÓa ÃkÃrÃ hi yathÃkramaæ du÷khÃdisatyatrayasya anityÃdilak«aïÃ bhavanti / kleÓÃvaraïapratipak«atvenaika÷ anÃsravamÃrga÷, sarvaj¤atayÃ pratyekabuddhÃ÷ saÇg­hÅtÃ iti te«Ãæ j¤eyÃvaraïapratipak«atvena dvau sÃsravÃnÃsravabhÃvanÃmÃrgau ceti mÃrgÃ÷ triprakÃrÃ÷ /

tatra prathame akÃrakÃjÃnakÃsaækrÃntyavinayÃkÃrÃ iti catvÃro yathÃkramaæ mÃrgÃdilak«aïÃ÷ (kleÓÃvaraïapratipak«e) bhavanti /

dvitÅye svapna-pratiÓrutkÃ-pratibhÃsa-mÃyÃkÃrÃ iti pa¤ca yathÃkramaæ ni÷svabhÃva-anutpanna-aniruddha-ÃdiÓÃnta-prak­tiparinirv­tilak«aïÃ÷ sÃmÃnyato j¤eyÃvaraïapratipak«abhÆtÃ÷ santi /

t­tÅye asaækleÓa-avyavadÃna-anupalepa-aprapa¤ca-amanana-acalÃkÃrÃæ «aÂ yathÃkramaæ saækleÓa-vyavadÃna-kleÓavÃsanÃ-rÆpÃdiprapa¤ca-svÃdhigama-parihÃïi-vikalpÃnÃæ pratiniyataj¤eyÃvaraïÃnÃæ pratipak«abhÆtÃ bhavanti /

ityevaæ mÃrgasatyasya pa¤cadaÓa ÃkÃrÃ÷ / samudÃyena saptaviæÓatiriti sarvaj¤atÃkÃrÃ bhavanti /

tadanantaraæ mÃrgaj¤atÃyÃ ÃkÃrÃ ityÃha -

hetau mÃrge ca du÷khe ca nirodho ca yathÃkramam /
a«Âau te sapta pa¤ceti «o¬aÓeti ca kÅrtitÃ÷ // Abhis_4.3 //

tatra saækleÓetarapak«ÃÓrayeïa samudayamÃrgasatye kÃraïam, du÷khanirodhasatye ca phalamityarthadvÃreïa nirdi«Âe samudayamÃrgadu÷khanirodhasatye«u yathÃsaækhyama«ÂÃdyÃkÃrÃ boddhavyÃ÷ //

tatra virÃga-asamutthÃna-ÓÃnta-arÃga-adve«a-amoha-ni÷kleÓa-ni÷sattvÃkÃrÃ eva yathÃkramaæ yo hetu÷ chando rÃgo nandÅ ca, ya÷ samudaya÷ rÃgo dve«o mohaÓca, ya÷ prabhava÷ parikalpa÷, yaÓca pratyaya÷ sattvÃbhiniveÓa iti ete«Ãæ pratipak«abhÆtatvena trayastraya eka eka itya«ÂÃvÃkÃrÃ÷ samudayasatye bhavanti /

apramÃïa-antadvayÃnanugama-asambhinna-aparÃm­«Âa-avikalpa-aprameya-asaÇgÃkÃrÃ-yathÃkramaæ ya÷ sarvasattvÃvakÃÓado mÃrga÷ yathÃ va sarvasattvÃvakÃÓada÷, yo nyÃyo yathÃ ca nyÃya÷, yÃ pratipattiryathÃ ca pratipatti÷, yacca niryÃïamiti tatsvabhÃvÃ dvau dvau dvÃveka iti saptÃkÃrÃ mÃrgasatye bhavanti /

anitya-du÷kha-ÓÆnya-anÃtmÃkÃrÃ÷ pa¤camÃlak«aïÃkÃrasvabhÃvÃ ityevaæ pa¤cÃkÃrÃ du÷khasatye bhavanti /

adhyÃtmabahirdhobhayavastÆnÃæ nirodhenÃdhyÃtmabahirdhobhayaÓÆnyatÃkÃrÃstraya÷ nirodhÃkÃrasvabhÃvÃ÷, ÓÆnyatÃyÃæ bhÃjanaloke paramÃrthe saæsk­te 'saæsk­te ÓÃÓvatocchedÃnte 'navarÃgrasaæsÃre adhigatadharmÃnavakÃre abhiniveÓasya praj¤aptyÃtmakasya nirodhena yathÃkramaæ ÓÆnyatÃ-mahat-paramÃrtha-saæsk­ta-asaæsk­ta-atyanta-anavarÃgra-anavakÃraÓÆnyatÃkÃrÃ a«Âau ÓÃntÃkÃrasvabhÃvÃ÷, praïÅtÃkÃra÷ paraparikalpitakÃrakanirodhena prak­tiÓÆnyatÃkÃra÷, vi«ayabhrÃntyÃtmikÃnÃæ praj¤aptilak«aïakÃlabhrÃntÅnÃæ ca nirodhena sarvadharmasvalak«aïÃnupalambhaÓÆnyatÃkÃrÃstrayo ni÷saraïÃkÃrasvabhÃvÃ÷, svabhÃvanirodhena abhÃvasvabhÃvaÓÆnyatÃkÃra eka÷ ni÷saraïÃkÃrÃtmaka ityevaæ «o¬aÓÃkÃrÃ nirodhasatye bhavanti / samudÃyena «aÂtriæÓaditi mÃrgaj¤atÃkÃrÃ÷ /

tadanantaraæ sarvÃkÃraj¤atÃkÃrÃ ityÃha-

sm­tyupasthÃnamÃrabhya buddhatvÃkÃrapaÓcimÃ÷ /
Ói«yÃïÃæ bodhisattvÃnÃæ buddhÃnÃæ ca yathÃkramam // Abhis_4.4 //
saptatriæÓaccatustriæÓattriæÓannava ca te mayÃ÷ /
trisarvaj¤atvabhedena mÃrgasatyÃnurodhata÷ // Abhis_4.5 //

sm­tyupasthÃnamÃrabhya buddhÃkÃraparyantÃnÃæ hi trisarvaj¤atÃsaÇg­hÅtamÃrgadvÃreïa sarvÃkÃraj¤atayÃ sarve«ÃmÃryapudgalÃnÃæ saÇgrahaïena ca yathÃsaækhyaæ ÓrÃvakÃïÃæ saptatriæÓat, bodhisattvÃnÃæ catustriæÓat, buddhÃnÃæ triæÓannava ceti matÃ÷ / tatra sarvaj¤atÃyÃmÃdau catu÷satyÃvatÃrÃya svasÃmÃnyalak«aïaparÅk«itakÃyavedanÃcittadharmasm­tyupasthÃnÃkÃrÃÓcatvÃro vastuparÅk«ÃmÃrga÷ / tato 'vatÅrïasya vÅryamiti utpannÃnutpannasya akuÓalasya kuÓalasya ca yathÃkramaæ samyakprahÃïÃnutpÃdanÃrthaæ vardhana (bhÆyobhÃva)-utpÃdanÃrthaæ ca hetubhÆtavÅryÃtmakÃ÷ samyakprahÃïÃkÃrÃÓcatvÃro vyÃvasÃyikamÃrga÷ / vÅryavataÓcittakarmaïyatÃpÃdanamiti chandavÅryacittamÅmÃæsÃsamÃdhiprahÃïasaæskÃrasamanvÃgatarddhipÃdÃkÃrÃÓcatvÃra÷ samÃdhiparikarmamÃrga÷ / k­tacittaparikarmaïo 'nantaramÆ«mamÆrdhaprayoga÷ iti Æ«mamÆrdhasvabhÃvÃ÷ ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤endriyÃkÃrÃ÷ pa¤ca samyagabhisamayaprÃyogikamÃrga÷ / adhigato«mÃde÷ k«Ãntyagradharmaprayoga iti k«ÃntyagradharmasvabhÃvÃ÷ ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhipraj¤ÃbalÃkÃrÃ÷ pa¤ca abhisamayasaæÓle«amÃrga÷ / vidito«mÃdicatu«kasya satyadarÓanamÃrgotpÃda iti sm­tidharmapravicayavÅryaprÅtiprasrabdhisamÃdhyupek«ÃkÃrÃ÷ sapta bodhyaÇgÃnyabhisamayamÃrga÷ / parij¤ÃtasatyadarÓanasya bhÃvanÃmÃrgotpÃda iti samyagd­«ÂisaækalpavÃkkarmÃntÃjÅvavyÃyÃmasm­tisamÃdhyÃryÃ«ÂÃÇgamÃrgÃkÃrÃ viÓuddhanairyÃïikamÃrga iti Ói«yÃïÃæ sarvaj¤atÃmÃrgÃdhi«ÂhÃnÃ÷ saptatriæÓadÃkÃrÃ bhavanti /

mÃrgaj¤atÃyÃæ d­«Âik­tapratipak«a÷, tannimittavikalpapratipak«a÷, traidhÃtukapraïidhÃnapratipak«a÷ iti tatsvabhÃvÃ yathÃkramaæ ÓÆnyÃnÃtmÃkÃrasvabhÃvaæ prathamaæ vimok«amukham, nirodhamÃrgasatyÃkÃrasvabhÃvaæ dvitÅyam, anityadu÷khasamudayasatyÃkÃrasvabhÃvaæ t­tÅyamityevaæ trivimok«amukhÃkÃrÃstraya÷ pratipak«amÃrga÷ /

avibhÃvitavibhÃvitarÆpasaæj¤atvÃd yathÃkramamadhyÃtmaæ rÆpyarÆpÅti bahirdhÃ rÆpÃïi paÓyatÅtyetau nirmÃïÃvaraïapratipak«eïa dvau vimok«au / ÓubhÃÓubharÆpanirmÃïe ca yathÃkramamÃbhoga÷ prÃtikÆlya¤ca saækleÓa÷ tatpratipak«eïa Óubhaæ vimok«amukhaæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopasampadya viharatÅtyeko vimok«a iti vimok«ÃkÃrÃ÷ trayo niryÃïamÃrga÷ /

mok«ÃnukÆlavihÃramÃrgasvabhÃvÃÓcaturÃrÆpyasamÃpattyÃkÃrÃ÷ ÓÃntavihÃrasvabhÃva÷ saæj¤ÃveditanirodhÃkÃra eka iti pa¤cÃkÃrÃ d­«ÂadharmasukhavihÃramÃrga÷ /

caturdhyÃnÃrÆpyanirodhasamÃpatyÃkÃrÃ nava lokottaramÃrga÷ / catu÷satyasaÇg­hÅtÃ÷ kleÓavisaæyogalak«aïÃnantaryamÃrgÃkÃrÃÓcatvÃra÷ prahÃïamÃrga÷ / dÃnÃdipÃramitÃkÃrÃ daÓa buddhatvamÃrga÷ / tadevaæ bodhisattvÃnÃæ mÃrgaj¤atÃmÃrgÃdhi«ÂhÃnÃÓcatustriæÓadÃkÃrÃ bhavanti /

sarvÃkÃraj¤atÃkÃrastu niratiÓayatvÃdeka eva kevalamasÃdhÃraïamÃrga÷ / tatra sthÃnÃsthÃna-karmavipÃka÷-nÃnÃdhimukti-anekalokadhÃtu-indriyaparÃpara-sarvatragÃminÅ-pratipat-saækleÓavyavadÃna-pÆrvanivÃsÃnusm­ti-cyutyupapatti-Ãsravak«ayaj¤ÃnabalÃkÃrÃ daÓa / buddho 'hamityÃtmapratij¤Ãne rÃgÃdÅnÃmantarÃyatvÃkhyÃne sarvaj¤atÃdimÃrgasya niryÃïatvaprakÃÓane k«ÅïÃsravatvenÃtmano 'bhyupagame ca paryanuyokturabhÃvena vaiÓÃradyÃkÃrÃÓcatvÃra÷ / paryÃye dharmalak«aïe janapadabhÃ«ÃyÃæ dharmaprabhede ca yathÃkramaæ dharmÃrthaniruktipratibhÃnapratisaævidÃkÃrÃÓcatvÃra÷ / nÃsti skhalita÷ ravitaæ mu«itasm­tirasamÃhitaæ cittaæ nÃnÃtvasaæj¤Ã apratisaækhyÃyopek«Ã cetyevamÃkÃrÃ÷ «aÂ / nÃstichandato vÅryata÷ sm­tita÷ samÃdhe÷ praj¤ÃyÃ÷ vimukteÓca parihÃïirityevamÃkÃrÃ÷ «aÂ / kÃyavÃÇmanaskarmaïÃæ j¤ÃnapÆrvaÇgamÃnuparivartanÃkÃrÃstraya÷ / atÅtÃnÃgatapratyutpanne«u asaÇgÃpratihataj¤ÃnÃkÃrÃstraya iti a«ÂÃdaÓÃveïikabuddhadharmÃkÃrÃ÷ / sarvabuddhabhÃ«itatathatÃ-satvadharmavaÓavartanasvayambhÆ-sarvÃkÃrÃbhisambodhibuddhatvÃkÃrÃ÷ trayaÓca / ityekonacatvÃriæÓadÃkÃrÃ÷ sarvÃkÃraj¤atÃmÃrgÃdhi«ÂhÃnÃ bhavanti /

tatrÃnÃsravÃ÷ sÃsravÃÓca sarvaj¤atÃkÃrÃ yathÃkramaæ ÓrÃvakabodhisattvabhedena / mÃrgaj¤atÃkÃrÃ÷ sÃsravÃ eva, bodhisattvÃnÃmatyantakleÓÃprahÃïÃt / anÃsravÃ eva sarvÃkÃraj¤atÃkÃrÃ÷ sarvathÃ savÃsanasarvakleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïena samyaksambuddhasya sarvadharmavaÓavartitvÃd, ityekatra gaïyamÃnaæ trisaptatyuttaraÓatamityÃkÃrÃ÷ /

viÓi«ÂaprayogairÃkÃrÃ bhÃvayitavyÃ÷, te ca prayoktÃraæ vinÃ kathayitumaÓakyÃ iti ÓravaïÃdibhÃjanaæ prayoktÃramÃha -

k­tÃdhikÃrÃ buddhe«u te«ÆptaÓubhamÆlakÃ÷ /
mitrai÷ sanÃthÃ÷ kalyÃïairasyÃ÷ ÓravaïabhÃjanam // Abhis_4.6 //

buddhopÃsanasampraÓnadÃnaÓÅlÃdicaryayÃ /
udgrahadhÃraïÃdÅnÃæ bhÃjanatvaæ satÃæ matam // Abhis_4.7 //

atÅtapratyutpannabuddhe«u sÃmÃnyenoptaÓodhitaÓubhamÆlakÃ÷, kÃyÃdyupasthÃnÃrÃdhanÃt k­tatathÃgataparyupÃsanÃ÷, k­taÓaækÃsthÃnaparipraÓnÃ÷, k­tadÃnÃdidaÓapÃramitÃpratipattyanu«ÂhÃnÃ÷, kalyÃïamitrairadhi«ÂhitÃÓca yathÃkramamÃkÃralak«aïÃyÃ mÃturasyÃ granthaÓravaïadhÃraïÃmu«itÃrthayathÃnayamanaskÃrÃïÃæ bhÃjanaæ buddhÃdibhi÷ matamiti /

2 - prayogÃ÷

prayoktÃraæ nirdiÓya prayoga ityÃha -

rÆpÃdi«vanavasthÃnÃt te«u yogani«edhata÷ /
tattathatÃgambhÅratvÃt te«Ãæ duravagÃhata÷ // Abhis_4.8 //
tadaprÃmÃïyata÷ k­cchrÃccireïa pratibodhata÷ /
vyÃk­tÃvavivartyatve niryÃïe sanirantare // Abhis_4.9 //
Ãsannabodhe k«ipra¤ca parÃrthe 'v­ddhyahÃnita÷ /
dharmÃdharmÃdyad­«Âau ca rÆpÃcintyÃdyadarÓane // Abhis_4.10 //
rÆpÃdestannimittasya tadbhÃvasyÃvikalpaka÷ /
phalaratnapradÃtÃ ca Óuddhaka÷ sÃvadhiÓca sa÷ // Abhis_4.11 //

rÆpÃdi«u ni÷svabhÃvatayÃ 'navasthÃnam, ayoga eva te«u prayogo bhavati, tÃveva rÆpÃditathatÃsvarÆpatvena gambhÅra÷, duravagÃha÷, apramÃïaÓcetyevamabhisambodhÃnÃæ yathÃsaækhyaæ rÆpÃdi«vanavasthÃnaayogagambhÅraduravagÃhaapramÃïÃnÅti pa¤ca prayogÃ÷ / praj¤ÃpÃramitÃyÃ uttrÃsaanuttrÃsasamyagudgrahaïaÃntarÃyikadharmavarjanasatatadharmabhÃvanÃ abhinavÃnÃsravadharmÃdhÃratvadharmakÃyaphalÃbhinirvartanadharmacakrapravartanav­ddhi parihÃïyadarÓanakÃmadhÃtvanupalambharÆpÃdyacintyÃkÃrÃmananarÆpatannimittatatsva bhÃvÃvikalpaprathamaphaladarÓanarÆpaviÓuddhisaævatsarÃbhiyogÃnutsargÃdipratipattimatÃæ yathÃkramaæ mahatk­cchracirÃbhisambodhavyÃkaraïalÃbhaavinivartanÅyaniryÃïanirantaraÃsannÃbhisambodhak«iprÃbhisambodhaparÃrthaav­ddhyaparihÃïidharmÃdharmÃdyanupalambharÆpÃdyacintyÃkÃranirodharÆpÃdibhÃvÃvikalpaphalaratnadÃnaviÓuddhiavadhiprayogÃ÷ pa¤cadaÓadhÃ iti viæÓatiprayogÃ bhavanti /

3 - guïÃ÷

prayogÃnantaraæ guïadarÓanapÆrvakaæ sutarÃmabhyasyante prayogÃ iti tadguïÃn Ãha -

mÃrÃïÃæ ÓaktihÃnyÃdiÓcaturdaÓavidho guïa÷ /

mÃraÓaktivyÃghÃtabuddhasamanvÃhÃraj¤Ãtatvabuddhapratyak«ÅkaraïasamyaksambodhyÃsannÅbhÃvamahÃrthatÃdideÓanirÆpaïasarvÃnÃsravadharmaparipÆriguïakathÃpuru«atÃabhedyatÃasÃdhÃraïakuÓalamÆlotpattipratij¤ÃyÃthÃrthyasampÃdanaudÃraphalaparigrahaïasattvÃrthapratipattiniyatilÃbhÃ - iti guïÃ yathÃsaækhyaæ buddhÃdhi«ÂhÃnaÃnubhÃvaj¤ÃnadarÓanaæ - ÃsannÅbhÃvamahÃnuÓaæsak­tyakaraïapratipak«adharmaparipÆraïasarvÃkÃraj¤atÃkathÃkathanasÃnÃthyakaraïamahodÃraprÅtisampÃdanatatpratij¤ÃvacanÃnumodanagambhÅradharmÃbhilÃ«asattvÃrthakaraïaavikalapraj¤ÃpÃramitÃprÃpakÃ ityetadaviparÅtaprayogÃnumodanÃt - sattvÃrthakaraïa - avikalapraj¤ÃpÃramitÃprÃpakÃ ityetadaviparÅtaprayogÃnumodanÃt caturdaÓa guïÃ utpadyante prÃpyante ca /

4 - do«Ã÷

tadanantaraæ ke puna÷ prayogÃntarÃyakarÃ do«Ã÷, ye«Ãæ parivarjanena prayogÃ bhÃvayitavyÃ ityantarÃyakarÃn do«ÃnÃha -

do«ÃÓca «a¬ viboddhavyÃÓcaturbhirdaÓakai÷ saha // Abhis_4.12 //

mahÃk­cchraprÃpti÷, atyÃÓupratibhÃnatÃ, kÃyadau«Âhulyam, cittadau«Âhulyam, ayogavihitasvÃdhyÃyÃdikam, vaimukhyanimittagrÃhitÃ, hetvabhiniveÓabhraæÓa÷, praïÅtÃsvÃdabhraæÓa÷, sarvathÃ uttamayÃnasaægrahabhraæÓa÷, sarvadoddeÓabhraæÓa iti prathamaæ daÓakam / hetuphalasambandhabhraæÓa÷, niruttarabhraæÓa÷, bahuvidhavi«ayavikalpapratibhÃnotpÃda÷, ak«aralikhanÃbhiniveÓa÷, abhÃvÃbhiniveÓa÷, ak«arÃbhiniveÓa÷, anak«arÃbhiniveÓa÷, janapadÃdimanaskÃra÷, lÃbhasatkÃraÓlokÃsvÃdanam, amÃrgopÃyakauÓalamÃrgaïamiti dvitÅyaæ daÓakam /

yathÃsaækhyaæ ÓrotÃvaktro÷ pÆrvÃparayo÷ kasyacidabhisambandhena chandakilÃsavaidhuryam, chandavi«ayabhedavaidhuryam, alpecchatÃnalpecchatÃvaidhuryam, dhÆtaguïayogÃyogau, kalyÃïÃkalyÃïadharmatvam, tyÃgamÃtsaryam, dÃnÃgrahaïam, uddhaÂitaj¤avipa¤citaj¤atvam, sÆtrÃdidharmÃbhij¤Ãnabhij¤atvam, «aÂpÃramitÃsamanvÃgamÃsamanvÃgamÃviti t­tÅyaæ daÓakam /

tathaiva upÃyÃnupÃyakauÓale, dhÃraïÅpratilambhÃpratilambhau, likhitukÃmatÃ'likhitukÃmate, vigatÃvigatakÃmacchandatve ceti catvÃri; apÃyagativaimukhyam, sugatigamanasaumanasyamiti dve; yathÃsaækhyaæ ÓrotÃvaktro÷ pÆrvÃparayo÷ kasyacidabhisambandhena ekÃkipar«adabhirati÷, anubandhakÃmÃnavakÃÓadÃnatvam, Ãmi«aki¤citkÃbhilÃ«atadadÃtukÃmatÃ, sadasajjÅvitÃntarÃyadiggamanamiti catvÃri ca caturthaæ daÓakam /

tathaiva durbhik«adiggamanÃgamanam, caurÃdyÃkulitadiggamanÃgamanam, kulÃvalokanadaurmanasyamiti trÅïi; mÃrabhedaprayoga÷, prativarïikopasaæhÃra÷, ayathÃvi«aya-sp­hotpÃdanamiti aparÃïi trÅïi / ityevaæ «aÂcatvÃriæÓaddo«Ã bhavanti /

5 - lak«aïÃni

do«Ãnantaraæ yathÃsaækhyaæ guïado«ÃdÃnatyÃgena prayogÃ bhÃvanÅyÃ lak«aïaj¤Ãna pÆrvakamiti te«Ãæ lak«aïamÃha -

lak«yate yena tajj¤eyaæ lak«aïaæ trividhaæ ca tat /
j¤Ãnaæ viÓe«a kÃritraæ svabhÃvo yaÓca lak«yate // Abhis_4.13 //

prayogÃïÃæ lak«aïaæ karaïasÃdhanaparigraheïa j¤ÃnaviÓe«akÃritrasvarÆpam, karmasÃdhanaparigraheïa ca svabhÃvÃtmakamiti lak«aïaæ caturvidhaæ boddhavyam /

tatra tÃvat j¤Ãnalak«aïaæ trisarvaj¤atÃbhedena bhidyamÃnaæ sarvaj¤atÃdvÃreïÃha -

tathÃgatasya nirv­ttau loke cÃlujyanÃtmake /
sattvÃnÃæ cittacaryÃsu tatsaæk«epe bahirgatau // Abhis_4.14 //
ak«ayÃkÃratÃyÃæ ca sarÃgÃdau pravist­te /
mahadgate 'pramÃïe ca vij¤Ãne cÃnidarÓane // Abhis_4.15 //
ad­Óyacittaj¤Ãne ca tadunmi¤jÃdisaæj¤akam /
punastathatÃkÃreïa te«Ãæ j¤Ãnamata÷ param // Abhis_4.16 //
tathatÃyÃæ munerbodhatatparÃkhyÃnamityayam /
sarvaj¤atÃdhikÃreïa j¤Ãnalak«aïasaægraha // Abhis_4.17 //

tathÃgatanirv­ttilokÃlujyatÃsattvacittacaritacittasaæk«epacittavik«epacittÃk«ayÃkÃrasarÃgÃdicittaÃdiÓabdasaÇg­hÅtavigatarÃgacittavipulacittamahadgatacittaapramÃïacittaanidarÓanacitta÷ad­Óacittacittonmi¤jitÃdiunmi¤jitÃditathatÃkÃratathÃgatatathatÃvabodhatatparasamÃkhyÃnapraj¤apana¤cetyebhi÷ «o¬aÓabhi÷ j¤ÃnÃkÃraprakÃrai÷ yathÃnayaæ sarvaj¤atÃprayogÃ÷ samyag lak«yanta iti j¤Ãnalak«aïaæ sarvaj¤atayÃ saÇg­hÅtam /

tadanantaraæ mÃrgaj¤atÃdhikÃreïÃha -

ÓÆnyatve sÃnimitte ca praïidhÃnavivarjite /
anutpÃdÃnirodhÃdau dharmatÃyÃ akopane // Abhis_4.18 //
asaæskÃre 'vikalpe ca prabhedÃlak«aïatvayo÷ /
mÃrgaj¤atÃdhikÃreïa j¤Ãnalak«aïami«yate // Abhis_4.19 //

ÓÆnyatÃnimittÃpraïihitÃnutpÃdÃnirodhÃtmakÃni / ÃdiÓabdena asaækleÓÃvyavadÃnÃbhÃvasvabhÃvÃniÓritÃkÃÓalak«aïÃni etÃni «aÂ saÇg­hÅtÃni / dharmatÃ 'vikopanÃsaæskÃrÃvikalpaprabhedÃlak«aïÃni cetyebhi÷ «o¬aÓabhi÷ j¤ÃnÃkÃraprakÃrai÷ yathÃvat mÃrgaj¤atÃprayogÃ lak«yanta iti j¤Ãnalak«aïaæ mÃrgaj¤atÃsaÇg­hÅtam /

tadanantaraæ sarvÃkÃraj¤atÃdvÃreïÃha -

svadharmamupaniÓritya vihÃre tasya satk­tau /
gurutve mÃnanÃyÃ¤ca tatpÆjÃ 'k­takatvayo÷ // Abhis_4.20 //
sarvatra v­ttimajj¤Ãnamad­«Âasya ca darÓakam /
lokasya ÓÆnyatÃkÃrasÆcakaj¤ÃpakÃk«agam // Abhis_4.21 //
acintyaÓÃntatÃdarÓi lokasaæj¤Ãnirodhi ca /
j¤Ãnalak«aïamityuktaæ sarvÃkÃraj¤atÃnaye // Abhis_4.22 //

iti / tathÃgatasvadharmopaniÓrayavihÃra-satkÃra-gurukÃra-mÃnanÃ-pÆjanÃ-ak­ta-katva-sarvatraga-ad­«ÂÃrthadarÓaka-lokaÓÆnyatÃkÃra-lokaÓÆnyatÃsÆcaka÷-lokaÓÆnyatÃj¤Ãpaka-lokaÓÆnyatÃdarÓaka-acintyatÃdeÓanÃ-ÓÃntatÃdeÓanÃ-lokanirodha-saæj¤ÃnirodhÃkhyai÷ ebhi÷ «o¬aÓabhirj¤ÃnÃkÃraprakÃrai÷ yathÃvat sarvÃkÃraj¤atÃprayogÃ lak«yanta iti j¤Ãnalak«aïaæ sarvÃkÃraj¤atÃsaæg­hÅtaæ bhavati /

navabhirantaraÓlokairevaæ j¤Ãnalak«aïamabhidhÃya j¤ÃnÃkÃreïa paricchinnÃnÃæ viÓe«o j¤eya iti j¤Ãnalak«aïÃnantaram antaraÓlokena viÓe«alak«aïamÃha -

acintyÃdiviÓe«eïa viÓi«Âai÷ satyagocarai÷ /
viÓe«alak«aïaæ «a¬bhirdaÓabhiÓcoditaæ k«aïai÷ // Abhis_4.23 //

iti / acintyÃtulyÃdiviÓe«aviÓi«Âairdu÷khÃdisatyavi«ayai÷ «o¬aÓabhirdharmÃnvayaj¤Ãnak«Ãntij¤Ãnak«aïairmÃrgaj¤atÃdiprayogÃ lak«yanta iti viÓe«alak«aïam /

ka÷ punaracintyÃdiviÓe«a ityantaraÓlokatrayamÃha -

acintyÃtulyate meyasaækhyayo÷ samatikramau /
sarvÃryasaægraho vij¤avedyÃsÃdhÃraïaj¤ate // Abhis_4.24 //
k«ipraj¤ÃnyÆnapÆrïatve pratipatsamudÃgamau /
Ãlambana¤ca sÃdhÃraæ sÃkalyaæ samparigraha÷ // Abhis_4.25 //
anÃsvÃdaÓca vij¤eyo viÓe«a÷ «o¬aÓÃtmaka÷ /
viÓe«amÃrgo mÃrgebhyo yenÃnyebhyo viÓi«yate // Abhis_4.26 //

iti / samyaksambuddhÃde÷ susaæg­hÅtapraj¤Ãbalena acintyatÃ, atulyatÃ, prameyasamatikrama÷, saækhyeyasamatikrama÷, sarvÃryapudgalasaægraha÷, vij¤apuru«avedanÅyatÃ, ÓrÃvakÃdyagocaravastuparij¤Ãnam, svamatÃpek«ak«iprÃbhij¤atÃj¤Ãnam, saæv­tiparamÃrthasatyÃÓritasarvadharmÃnyÆnÃpÆrïatÃ, trimaï¬alaviÓuddhadÃnÃdi«aÂpÃramitÃpratipatti÷, samyakprayogenÃnekakalpe«u ÃsÃditapuïyaj¤ÃnasamudÃgamau, avikalpena sarvadharmÃlambanam, dharmadhÃtusvabhÃvabodhisattvÃdhÃra÷, praïidhÃnÃdi«aÂpÃramitÃparisamÃptihetusambhÃra÷, kalyÃïamitropÃyena saæparigraha÷, abhiniveÓÃnÃsvÃda iti «o¬aÓÃtmaka÷ yathÃkramaæ du÷khÃdisatyak«aïÃnÃæ viÓe«a÷, yena ÓrÃvakÃdimÃrgebhyo bodhisattvÃdÅnÃæ mÃrgaj¤atÃdidvaye viÓe«amÃrgo viÓi«yate / ataste«Ãæ yathoktaviÓe«avikalo 'bhiniveÓÃdyutpÃdanalak«aïatvena sugamatvÃnnokta÷ /

viÓe«alak«aïenÃvacchinnÃnÃæ kiæ kÃritramiti antaraÓlokadvayena kÃritralak«aïamÃha -

hitaæ sukhaæ ca trÃïaæ ca Óaraïaæ layanaæ n­ïÃm /
parÃyaïa ca dvÅpaæ ca pariïÃyakasaæj¤akam // Abhis_4.27 //
anÃbhogaæ tribhiryÃnai÷ phalÃsÃk«ÃtkriyÃtmakam /
paÓcimaæ gatikÃritramidaæ kÃritralak«aïam // Abhis_4.28 //

iti / anÃgatahita-aihikasukha÷-du÷kharahitÃvipÃkadharmatopasthÃpanÃrthena hitÃditrayaæ sarvaj¤atÃkÃritram / Ãtyantikahita-du÷khahetunivartana-saæsÃranirvÃïa-samatÃdhigama-svaparÃrthÃdhigamÃdhÃrabhÃva-parÃrthapratipati-anÃbhogaprav­ttasattvÃrtha-yÃnatrayaniryÃïaphalÃsÃk«ÃtkÃrÃ iti yathÃkÃlamupasaæhÃrÃrthena ÓaraïÃdÅni sapta mÃrgaj¤atÃkÃritrÃïi / sarvÃkÃraj¤atayÃ sarvadharmadaiÓikatvena sarvÃkÃraj¤atÃyÃ ekameva gatikÃritram / kÃritrÃkÃrairevaæ yathÃvad sarvaj¤atÃtrayasya prayogÃ lak«yanta iti kÃritralak«aïam /

kÃritralak«aïenÃvacchinnÃnÃæ ka÷ svabhÃva iti antaraÓlokatrayeïa svabhÃvalak«aïamÃha -

kleÓaliÇganimittÃnÃæ vipak«apratipak«ayo÷ /
viveko du«karaikÃntÃvuddeÓo 'nupalambhaka÷ // Abhis_4.29 //
ni«iddhÃbhiniveÓaÓca yaÓcÃlambanasaæj¤aka÷ /
vipratyayo 'vighÃtÅ ca so 'padÃgatyajÃtika÷ // Abhis_4.30 //
tathatÃnupalambhaÓca svabhÃva÷ «o¬aÓÃtmaka÷ /
lak«Åva lak«yate ceti caturthaæ lak«aïaæ matam // Abhis_4.31 //

iti / rÃgÃdikleÓa-talliÇgakÃyadau«Âhulya-tannimittÃyoniÓomanasikÃrÃdirÃgÃrÃgÃdivipak«apratipak«ÃïÃæ ÓÆnyatvena sarvaj¤atÃvivekasvabhÃvacatu«Âayam / paramÃrthÃsatsattvaparinirvÃïadu«karakÃraka-anyayÃnÃpÃtalak«aïaikÃntika-cirasÃdhyottamoddeÓa-bhÃvyabhÃvakadharmÃnupalambha-samastabhÃvÃbhiniveÓani«edhÃ ityete pa¤ca mÃrgaj¤atÃsvabhÃvÃ÷ / sarvaj¤atÃmÃrgaj¤atÃsaÇg­hÅtavastuviÓe«Ãlambanam, lokapratipattigrahaïÃdiviparÅtanirdeÓÃt vipratyaya÷, rÆpÃdyavighÃtij¤Ãnam, j¤Ãnaj¤eyÃnupalambhena aprati«Âham, tathatayÃ agati÷, rÆpÃdini÷svabhÃvatvena ajÃtika÷, bhÃvÃbhÃvÃdisvabhÃvatrayÃnupalambha iti ete sarvÃkÃraj¤atÃyÃ÷ sapta svabhÃvÃ÷ / ityevaæ «o¬aÓabhi÷ svabhÃvairyathÃvat trisarvaj¤atÃprayogÃ lak«Åva lak«yante iti caturthaæ svabhÃvalak«aïaæ matam / ityevaæ sÃmÃnyena ekatra k­tÃni ekanavati÷ lak«aïÃni bhavanti /

6 - mok«abhÃgÅyam

yathoktaprayogaparij¤Ãnaæ mok«abhÃgÅyakuÓalamÆlavata÷ eva bhavatÅti mok«abhÃgÅyamÃha -

animittapradÃnÃdisamudÃgamakauÓalam /
sarvÃkÃrÃvabodhe 'smin mok«abhÃgÅyami«yate // Abhis_4.32 //

iti / animittÃlambanaj¤ÃnÃkÃreïa dÃnÃdipÃramitÃ Ãrabhya sarvÃkÃraj¤atÃparyantaæ svasantÃne samudÃgame kauÓalamevÃsmin sarvÃkÃrÃbhisambodhe mok«abhÃgÅyami«Âam /

ki¤ca tatkauÓalamiti taddarÓanÃyÃntaraÓlokau Ãha -

buddhÃdyÃlambanÃ ÓraddhÃ vÅryaæ dÃnÃdigocaram /
sm­tirÃÓayasampatti÷ samÃdhiravikalpanÃ // Abhis_4.33 //
dharme«u sarvairÃkÃrairj¤Ãnaæ praj¤eti pa¤cadhÃ /
tÅk«ïai÷ subodhÃ sambodhirdurbodhÃ m­dubhirmatÃ // Abhis_4.34 //

iti / anindriyasvabhÃvÃ÷ ÓraddhÃvÅryasm­tisamÃdhiviÓi«Âapraj¤Ã÷ yathÃsaækhyaæ buddha-dÃna-ÃÓayasampatti-avikalpa-sarvadharmasarvÃkÃraparij¤Ãdi«u pa¤cavidhavi«aye«u kauÓalam / evamapi na sarvairanuttarÃ samyaksambodhi÷ prÃpyÃ / dharmateyaæ yato 'dhimÃtrai÷ ÓraddhÃdibhi÷ samyaksambodhi÷ subodhÃ, m­dubhistaireva durbodhetyarthÃdidamÃk«iptam / madhyai÷ pratyekabuddhabodhirm­dubhi÷ ÓrÃvakabodhiÓcÃdhigamyata iti //

7 - nirvedhabhÃgÅyam

utpannamok«abhÃgÅyasyotsÃhino nirvedhabhÃgÅyamutpadyata ityÃha -

Ãlambanaæ sarvasattvÃ Æ«maïÃmiha Óasyate /
samacittÃdirÃkÃraste«veva daÓadhodita÷ // Abhis_4.35 //
svayaæ pÃpÃnniv­ttasya dÃnÃdye«u sthitasya ca /
tayorniyojanÃnye«Ãæ varïavÃdÃnukÆlate // Abhis_4.36 //
mÆrdhagaæ svaparÃdhÃraæ satyaj¤Ãnaæ tathÃ k«amÃ /
tathÃgradharmÃ vij¤eyÃ÷ sattvÃnÃæ pÃcanÃdibhi÷ // Abhis_4.37 //

iti / asyÃæ sarvÃkÃrÃbhisambodhau samamaitrahitÃpratighÃviheÂhanÃcittÃkÃrai÷ pa¤cabhirmÃtÃpit­cittabhrÃt­bhaginÅcittaputraduhit­cittamitrÃmÃtyacittaj¤ÃtisÃlohitacittÃkÃrai÷ Ãnyai÷ pa¤cabhi÷ sattvÃlambane Æ«magatimi«yate /

saæk«epato 'kuÓalakuÓalayoryathÃsaækhyaæ hÃnopÃdÃnÃbhyÃæ svayaæ niv­ttasya prav­ttasya ca, taddvÃrÃ anye«Ãæ pÃpÃnnivartanaæ kuÓale ca pravartanamiti dvÃvÃkÃrau / tathaiva anye«Ãæ svayamprav­ttau varïavÃdo 'nukÆlatÃ ceti dharmaprabhedadvaividhyena hi anantÃkÃrÃ iti sattvÃlambane mÆrdhagato bhavati /

yathÃ mÆrdhagate svaparÃdhi«ÂhÃnabhedena ÃlambanÃkÃrÃ÷, tathÃ niyojanavarïavÃdÃnukÆlatÃdyÃkÃrai÷ svaparÃdhi«ÂhÃnadu÷khÃdisatye«vÃlambanameva k«Ãntirbhavati /

pÆrvavat svaparÃdhi«ÂhÃnapÃcanamocanÃdyÃkÃrai÷ sattvÃlambanameva agradharmÃ bhavantÅtyevaæ nirvedhabhÃgÅyÃ bhavanti /

sarvÃkÃramÃrgavastuvibhÃvanÃbhedena yathÃkramaæ sarvÃkÃraj¤atÃditrividhe 'bhisamaye laukikanirvedhabhÃgÅyÃdhigamapÆrvako lokottaradarÓanabhÃvanÃmÃrgÃdhigama÷ / sarvÃkÃrÃbhisambodhÃdau tu trividhe 'bhisamaye bhÃvanottarottarÃvasthÃviÓe«eïa sarvÃkÃraviÓe«amÃrgasaæg­hÅtaæ j¤ÃnamanÃsravaæ m­dumadhyÃdhimÃtrakrameïotpadyata iti sak­dutpattinirÃsÃya nirvedhabhÃgÅyÃdivyapadeÓo 'bhihita iti veditavyam /

8 - avaivartiko gaïa÷

avaivartikabodhisattvasaæghasya yathoktanirvedhabhÃgÅyamutpadyata ityavaivartikabodhisattvasaæghalak«aïamÃha -

nirvedhÃÇgÃnyupÃdÃya darÓanÃbhyÃsamÃrgayo÷ /
ye bodhisattvÃ vartante so 'trÃvaivartiko gaïa÷ // Abhis_4.38 //

iti / ye vÅrÃ÷ catur«u nirvedhabhÃgÅye«u vak«yamÃïadarÓanamÃrgabhÃvanÃmÃrgayo÷ tattadadhigamanayena sthitÃ÷, te eva avaivartikaÓaik«yabodhisattvasaæghÃ bhavanti /

ki¤ca te«ÃmÃveïikalak«aïamiti cet tÃvadekena antaraÓlokena nirvedhabhÃgÅyasthitÃnÃæ lak«aïamÃha -

rÆpÃdibhyo niv­ttyÃdyairliÇgairviæÓatidheritai÷ /
nirvedhÃÇgasthitasyedamavaivarttikalak«aïam // Abhis_4.39 //

iti / rÆpÃdiniv­ttinirvicikitsÃdyÃkÃrairviæÓatiprakÃrairnirvedhabhÃgÅyasthÃnÃmavaivartikalak«aïaæ j¤eyam /

kÃni ca niv­ttyÃderlak«aïÃni iti cet «a¬bhi÷ antaraÓlokai÷ pratipÃdayitumÃha -

rÆpÃdibhyo niv­ttiÓca vicikitsÃk«aïak«ayau /
Ãtmana÷ kuÓalasthasya pare«Ãæ tanniyojanam // Abhis_4.40 //
parÃdhÃra¤ca dÃnÃdi gambhÅre 'rthepyakÃæk«aïam /
maitraæ kÃyÃdyasaævÃsa÷ pa¤cadhÃvaraïena ca // Abhis_4.41 //
sarvÃnuÓayahÃna¤ca sm­tisaæpraj¤atÃ Óuci /
cÅvarÃdi ÓarÅre ca k­mÅïÃmasamudbhava÷ // Abhis_4.42 //
cittÃkauÂilyamÃdÃnaæ dhÆtasyÃmatsarÃditÃ /
dharmatÃyuktagÃmitvaæ lokÃrthaæ narakai«aïÃ // Abhis_4.43 //
parairaneyatÃ mÃrasyÃnyamÃrgopadeÓina÷ /
mÃra ityeva bodhaÓca caryÃ buddhÃnumoditÃ // Abhis_4.44 //
Æ«mamÆrddhasu sak«Ãnti«vagradharme«vavasthita÷ /
liÇgairamÅbhirviæÓatyÃ sambodherna nivartate // Abhis_4.45 //

iti / asvabhÃvatvÃd rÆpÃdidharmebhyo niv­tti÷, avetya prasÃdalÃbhena vicikitsÃk«aya÷, praïidhÃnasam­ddhyÃ mithyÃd­«Âi-naraka-preta-tiryagupapatti-buddhavacanÃ-Óravaïa-pratyantajanapadotpÃda-indriyavaikalyaja¬amÆkabhÃva-dÅrghÃyu«kadevopapattÅtya«ÂÃ-k«aïak«aya÷, kÃruïikatayÃ svaparakuÓaladharmaniyojanam, parÃtmaparivarttakatvena parasattvavi«ayapariïÃmitadÃnÃdi÷, samyagdharmÃvabodhena gambhÅradharmÃrthÃkÃæk«aïam, parahitapratipannatvena maitrakÃyavÃÇmanaskarma, prayogasampattyÃ kÃmacchando vyÃpÃda÷ styÃnamiddhamauddhatyakauk­tyaæ vicikitsÃ ceti pa¤canÅvaraïairasaævÃsa÷, vibhÃvitapratipak«atvena avidyÃdisarvÃnuÓayavidhvaæsa÷, nityasamÃhitatvena sm­tisampraj¤Ãnayoga÷, cauk«asamudÃcÃratvena ÓuciparibhogyacÅvarÃdÅti ekÃdaÓa ÃkÃrÃ÷ / sarvalokÃbhyupagatakuÓalamÆlatvena kÃye aÓÅtik­mikulasahasrÃsambhava÷, kuÓalamÆlaviÓuddhyÃ cittÃkauÂilyam, lÃbhasatkÃrÃdinirapek«atvena pÃæÓukÆlikatvÃdidhÆtaguïasamÃdÃnam, dÃnÃdiviÓe«apratipatipattyÃ tadvipak«amÃtsaryabhra«ÂaÓÅlÃderabhÃva÷, sarvadharmasaægrahÃd dharmatÃ 'viruddhapraj¤ÃpÃramitÃyogagamanam, svÃtmÅk­tasattvadhÃtutvena parÃrthanarakÃbhilÃ«a iti «a¬ÃkÃrÃ÷ / adhigatasampratyayadharmatvena aparapraïayanam, viditabuddhatvopÃyakauÓalatvena pratirÆpamÃrgopadekamÃrasya mÃratvÃvabodhaÓceti dvÃvÃkÃrau / trimaï¬alaviÓuddhyÃ sarvÃsu caryÃsu buddhÃnumoditatvamiti eva ÃkÃra÷ / yathÃkramaæ Æ«mamÆrdhak«Ãntyagradharme«vavasthito bodhisattvo 'nuttarabodherna nivartata iti ebhirviæÓatiliÇgairvij¤eyam /

nirvedhabhÃgÅyÃvaivartikalak«aïÃnantaraæ darÓanamÃrgÃvaivartikalak«aïamekena antaraÓlokenÃha -

k«Ãntij¤Ãnak«aïÃ÷ «aÂ ca pa¤ca pa¤ca ca d­kpathe /
bodhisattvasya vij¤eyamavaivartikalak«aïam // Abhis_4.46 //

iti / du÷khÃdisatyadvÃrÃ dharmÃnvayaj¤Ãnak«ÃntyÃdaya÷ «o¬aÓa k«aïÃ÷ darÓanamÃrgasthabodhisattvasyÃvaivartikalak«aïaæ bhavati /

kÅd­Óak«aïÃkÃralak«aïamiti cet pa¤cabhirantaraÓlokairÃkÃrÃnÃha -

rÆpÃdisaæj¤ÃvyÃv­ttirdÃr¬hyaæ cittasya hÅnayo÷ /
yÃnayorviniv­ttiÓca dhyÃnÃdyaÇgaparik«aya÷ // Abhis_4.47 //
kÃyacetolaghutva¤ca kÃmasevÃbhyupÃyikÅ /
sadaiva brahmacÃritvamÃjÅvasya viÓuddhatÃ // Abhis_4.48 //
skandhÃdÃvantarÃye«u sambhÃre sendriyÃdike /
samare matsarÃdau ca neti yogÃnuyogayo÷ // Abhis_4.49 //
vihÃraprati«edhaÓca dharmasyÃïoralabdhatÃ /
niÓcitatvaæ svabhÆmau ca bhÆmitritayasaæsthiti÷ // Abhis_4.50 //
dharmÃrthaæ jÅvitatyÃga ityamÅ «o¬aÓa k«aïÃ÷ /
avaivartikaliÇgÃni d­ÇmÃrgasthasya dhÅmata÷ // Abhis_4.51 //

iti / svalak«aïaÓÆnyatayÃ rÆpÃdidharmÃvabodhavyÃvartanam, buddhÃderadhi«ÂhÃnena anuttarabodhicittad­¬hatÃ, mahÃyÃnaviÓe«adharmapratipattyÃ ÓrÃvakapratyekabuddhayÃnacittavinivartanam, dharmapravicayasÃmarthyÃd dhyÃnÃrÆpyasamÃpattyÃdyudayÃÇgaparik«aya iti catvÃra eva du÷khasyÃkÃrÃ bhavanti /

apagatÃkuÓalatvena kÃyacetolÃghavam, sattvadamanopÃyakauÓalasÃmarthyena anabhiniveÓakÃmopabhoga÷, vi«ayÃdÅnavadarÓanena sadÃ brahmacÃritvam, satpuru«adharmatayÃ samyagupakaraïÃjÅvaviÓuddhatvamiti catvÃra eva samudayÃkÃrÃ bhavanti /

ÓÆnyatÃvasthitatvena skandhadhÃtvÃyatanayogÃnuyogayorakaraïamityevaæ yogÃnuyogavihÃraprati«edha÷, nirastavipak«atvena adhigamÃntarÃyadharmÃïÃæ pÆrvavadyogÃnuyogavihÃraprati«edha÷, parij¤Ãtavikalpado«atvena bodhisambhÃradÃnÃdÅnÃæ pÆrvavat kathÃyogÃnuyogavihÃraprati«edha÷, grÃhyagrÃhakayorheyatvenendriyÃÓrayanagarÃdiyuddhe«u pÆrvavadyogÃnuyogavihÃraprati«edha iti catvÃro nirodhÃkÃrÃ bhavanti /

dÃnÃdiviÓe«Ãvabodhena mÃtsaryadau÷ÓÅlyÃdiyogÃnuyogavihÃraprati«edha÷, sarvadharmatrivimok«amukhasvabhÃvatvena aïumÃtraj¤eyadharmÃnupalambha÷, abhisampratyayalÃbhena trisarvaj¤atÃtmakasvabhÆmitrayayathÃvanniÓcitÃvasthÃnam, ekÃntani«Âhatvena sarvÃkÃraj¤atÃdidharmÃrthaæ jÅvitatyÃga iti catvÃro mÃrgÃkÃrÃ bhavanti /

evaæ k«Ãntij¤Ãnak«aïÃ÷ «o¬aÓabhirÃkÃrai÷ samyagadhigatÃ÷ santo 'nabhinivi«ÂagrÃhyagrÃhakÃkÃraÓuddhalaukikap­«Âhacittasaæg­hÅtaæ svÃnurÆpakÃryaæ rÆpÃdisaæj¤ÃvyÃvartanÃdikaæ parapratipattivi«ayaæ janayantÅtyato darÓanamÃrgasthÃvaivartikabodhisattvalak«aïÃni bhavanti / adhigamÃnurÆpa eva sarvatra yoginÃæ vyavahÃra÷ anyatra sattvavinayaprayojanavaÓÃditi j¤ÃpanÃyopacÃreïoktam, anyathÃ yogisantÃnapratyÃtmavedyak«aïÃ÷ kathaæ parapratipattaye lak«aïÃnÅti?

tadanantaraæ satyapi bhÃvanÃmÃrgasthÃvaivartikalak«aïe 'nÃg­hÅtaviÓe«aïÃ viÓe«ye buddhirutpadyate ' iti nyÃyÃt tÃvadbhÃvanÃmÃrgaæ viÓe«ayannÃha -

gambhÅro bhÃvanÃmÃrgo gÃmbhÅryaæ ÓÆnyatÃdikam /
samÃropÃpavÃdÃntamuktatÃ sÃ gabhÅratÃ // Abhis_4.52 //

iti / ÓÆnyatÃdike na rÆpÃdikam, na tato 'nyacchÆnyatÃdikamiti yathÃkramaæ yÃ samÃropÃpavÃdÃntamuktatÃ, sÃ ÓÆnyatÃdergÃmbhÅryaæ ÓÆnyatÃdikamiti gÃmbhÅryayogÃd gambhÅro 'bhyÃsapatha iti /

viÓe«aïaæ nirdiÓyaivaæ viÓe«yaæ vastu Ãha -

cintÃtulananidhyÃnÃnyabhÅk«ïaæ bhÃvanÃpatha÷ /
nirvedhÃÇge«u d­ÇmÃrge bhÃvanÃmÃrga eva ca // Abhis_4.53 //

iti / ÓrutacintÃbhÃvanÃmayapraj¤ayÃ samÃdhau vÃ prayogamaulap­«ÂhabhÃvinyÃ praj¤ayÃ yathÃkramaæ tri«u nirvedhÃÇgÃdi«u nirdi«ÂÃnÃmarthÃnÃæ puna÷ punaÓcintÃtulananidhyÃnÃni bhÃvanÃmÃrge prÃbandhikÃni bhavanti /

tasya kati prakÃrÃ iti cedÃha -

prÃbandhikatvÃdi«Âo 'sau navadhÃ ca prakÃrata÷ /
m­dumadhyÃdhimÃtrÃïÃæ punarm­dvÃdibhedata÷ // Abhis_4.54 //

iti / vikalpakleÓÃ bodhisattvÃ iti k­tvÃ yathaudÃrika¤ca tama÷ sÆk«meïÃlokena hanyate suk«ma¤cÃdhimÃtreïeti m­dumadhyÃdhimÃtravikalpÃnÃæ pratyekaæ m­dumadhyÃdhimÃtrabhedÃt te«Ãæ m­dumadhyÃdhimÃtrapratipak«ÃïÃæ pratyekaæ m­dumadhyÃdhimÃtrabhedÃt tathÃ paramÃrthata÷ ÓÆnyatÃlak«aïÃkÃradvÃrÃ vikalpapratipak«ayorbhedÃd yathÃsaækhyaæ kÃmadhÃtvÃdinavabhÆmi«u navaprakÃra÷ prabandhena vartamÃna÷ bhÃvanÃmÃrgo bhavati /

tattajjinajananÅnÃmekaikaæ prakÃramadhik­tya asaækhyeyÃprameyÃpramÃïapuïyaprasavavacanÃd bahudhÃ bhedÃt kathaæ navaprakÃra iti cedÃha -

asaækhyeyÃdinirdeÓÃ paramÃrthena na k«amÃ÷ /
k­pÃni«yandabhÆtÃste saæv­tyÃbhimatÃ mune÷ // Abhis_4.55 //

iti / asaækhyeyÃprameyÃpramÃïanirdeÓÃ vÃgabhilÃpasvabhÃvÃ vyÃv­ttyapek«opajanitanÃnÃtvarÆpeïa ekasminnarthe pratyuktÃstasmÃt paramÃrthena yathoktalak«aïasya bhÃvanÃmÃrgasya bhedaæ kartuæ na k«amÃ÷ / saæv­tyÃ tvanÃlambanamahÃkaruïÃsvabhÃvadharmadhÃtuni«yandabhÆtÃste deÓanÃdharmasvabhÃvÃ yathoktanirdeÓÃ bÃlajanÃnÃæ mahÃphalodayaprakÃÓakatvenÃbhimatÃstathÃgatasyeti bahutvaæ na prasajyate /

ÓÆnyatÃlak«aïatayÃ atiÓayÃdhÃnÃbhÃvÃd ki¤cidapi mandabuddhipuru«aæ prati na kriyata eveti ÃÓaÇkyÃha -

hÃniv­ddhÅ na yujyete nirÃlÃpasya vastuna÷ /
bhÃvanÃkhyena kiæ hÅnaæ vartmanÃ kimudÃgatam // Abhis_4.56 //

dharmatÃsvarÆpasya abhimatamÃrgavastuno ni÷svabhÃvatayÃ tattvÃnyatvobhayÃnubhayatvairavÃcyasya bhÃvanÃtiÓayÃdhÃnÃbhÃvÃt vipak«apratipak«ayoryathÃkramamapagamodayau na yujyete /

yadyevaæ bhÃvanÃsaæj¤akena mÃrgeïa kiæ vipak«asvarÆpaæ parityaktam, ki¤ca vyavadÃna svarÆpaæ prÃptam, na ki¤cidapi kriyate, ata÷ anupanyasanÅya eveti cet? maivam / tathÃ coktam -

yathÃ bodhistathaivÃsÃvi«ÂasyÃrthasya sÃdhaka÷ /
tathatÃlak«aïÃ bodhi÷ so 'pi tallak«aïo mata÷ // Abhis_4.57 //

iti / yathÃ niratiÓayÃdhÃnÃ tathatÃsvarÆpÃ bodhi÷ ni«prapa¤caj¤ÃnÃtmakadharmakÃyÃdibuddhasvabhÃvÃ ÃdhipatyamÃtreïa vineyajanÃnÃæ puïyaj¤ÃnÃnurÆpatayÃ viÓi«ÂÃrthapratibhÃsicittajananadvÃreïÃbhimatÃrthasya sÃdhikÃ, tadvadayamapyÃgantukamalÃpagamÃd bhÃvanayÃ sÃk«Ãtk­to mÃrga÷ tathatÃlak«aïo 'pi saæv­tyÃbhimatÃrthakriyÃkÃrÅ / paramÃrthatastu hÃniv­ddhyabhÃva evÃÇgÅkriyata iti aprayoga eva prayogatvÃt na do«a÷ /

evaæ sati saæv­tyÃ arthakriyÃsÃmarthyaæ na ghaÂata ityÃÓaÇkayannÃha -

pÆrveïa bodhirno yuktÃ manasÃ paÓcimena vÃ /

iti / ekaikasmiæÓcitte pÆrvÃparÅbhÆte buddhabodhini«pÃdakasarvÃkÃraj¤atÃdisamastÃrthÃpratibhÃsanÃnnaivaikena (pÆrveïa paÓcimena vÃ) bodhiryujyate / 'ekavij¤Ãnasantataya÷ sattvÃ÷' iti vacanÃdasambhavitvena yugapadutpannasamÅhitÃrthani«pÃdakadharmapratibhÃsena anekacittenÃpi na (yujyate) / anuttarabuddhabodhini«pÃdakasm­tyupasthÃnÃdya«ÂÃdaÓÃveïikabuddhadharmaparyantÃdhigant­svarÆpa-pÆrvÃparÅbhÆtÃnekacittena vÃ na(yujyate) ; niranvayodayavinÃÓena parasparasambandhÃt /

kiæ tarhi viÓi«ÂÃrthapratibhÃsicittajananadvÃreïa arthakriyÃkÃrÅti? na, tadasamyaktvÃt / ityÃha -

dÅpad­«ÂÃntayogena gambhÅrÃ dharmatÃ«ÂadhÃ // Abhis_4.58 //

prathame jvÃlÃvartyormÅlanak«aïe dvitÅyak«aïamantareïa svakÃraïaparamparÃkramÃyÃtasamÃnakÃlasaæhatotpattyaviÓi«ÂatvÃt kÃryakÃraïalak«aïadÃhyadÃhakÃbhÃva÷ / tathaiva dvitÅyak«aïe 'pi viÓi«ÂajvÃlÃvartyorÆtpattik«aïe prathamak«aïamantareïa nityasattvÃdiprasaÇgatayÃ saæv­tyutpÃdÃbhÃvÃt kÃryakÃraïalak«aïadÃhyadÃhakÃbhÃva÷ / yadyevaæ tathÃpi yadÃ idampratyayatÃtmakapratÅtyasamutpÃdadharmatayÃ avicÃraikaramyatvena hetuphalasambandhabalÃd saæhataviÓi«Âotpannaæ prathamak«aïaæ samapek«ya tadÃhitasÃmarthyÃtiÓaya eva viÓi«Âo dvitÅyak«aïa÷ syÃt, tadÃ nirhetukavinÃÓe 'pi kÃraïakÃryayo÷ yathÃkramaæ tulyakÃlaniranvayavinÃÓodayÃd dÃhyadÃhakabhÃva÷ / tasmÃt prathamak«aïe dvitÅyÃrciranapek«ya vartÅ na dahyate, dvitÅyak«aïenÃpi prathamÃrciranapek«ya vartÅ na dahyata iti dÅpad­«ÂÃntanyÃyena pÆrvÃparÅbhÆtak«aïayorekavi«ayopayogaj¤Ãpanapareïa pÆrvak«aïavat bodhini«pÃdakakatipayapadÃrthapratibhÃsi prathamavij¤Ãnaæ pratÅtya tatpratibhÃsÃbhyadhika viÓi«ÂÃrthapratibhÃsipaÓcimavij¤ÃnodayÃd bodhiprÃptiryujyate /

yathoktenaiva ca d­«ÂÃntena a«ÂaprakÃrÃ gambhÅradharmatÃ pratisartavyÃ iti bhÃvanÃmÃrgasthabodhisattvÃnÃmavaivartikalak«aïakathanÃya yasmin vi«aye a«ÂavidhagÃmbhÅryaæ tatkathayannÃha -

utpÃde ca nirodhe ca tathatÃyÃæ gabhÅratÃ /
j¤eye j¤Ãne ca caryÃyÃmadvayopÃyakauÓale // Abhis_4.59 //

iti / na pÆrvÃparak«aïÃbhyÃæ na ca ni÷svabhÃvatayÃ bhÃvanÃgamyaviÓi«ÂÃrthotpÃdanamiti pratÅtyasamutpÃda÷ / sarvabhÃvodaya eva ni÷svabhÃva iti saæv­tyÃ nirudhyata iti nirodha÷ / sarvÃvasthÃsu tathatÃbhyÃse 'pi tasyÃ asÃk«Ãtkaraïamiti tathatÃ / tathatÃsvabhÃvasarvadharmasya dÃnÃdyanekavidhÃnu«ÂhÃnamiti j¤eya÷ / tathatÃrÆpeïÃdarÓanameva darÓanamiti j¤Ãnam / dharmatayÃ sarvatrÃcaraïameva caraïamiti caryÃ / advayasvabhÃve sarvasiddhirityadvaya÷ / sarvasambhÃraparini«pattau tatphalabuddhatvasyÃprÃptirityupÃyakauÓalam / acintyavimok«amukhalÃbhÃt parasparaviruddhÃrthÃnu«ÂhÃnena gÃmbhÅryaæ bhavati / evaæ avaivartikaÓaik«a÷ salak«aïo 'bhihita÷ /

9 - bhavaÓÃntyo÷ samatÃ

Óaik«asambhÃradharmaprÃpto buddhatvaprÃptaye yatate, ata÷ buddhatvaprÃptinimittasaæsÃranirvÃïasamatÃæ kathayannÃha -

svapnopamatvÃddharmÃïÃæ bhavaÓÃntyorakalpanÃ /
karmÃbhÃvÃdicodyÃnÃæ parihÃrÃ yathoditÃ÷ // Abhis_4.60 //

iti / vipak«apratipak«asÃæsÃrikavaiyadÃnikadharmÃïÃæ pratibhÃsamÃtrasvabhÃvasvapnasad­Óatvena avagamÃt saæsÃranirvÃïayornÃnÃtvena avikalpa iti samatÃ / nanu svapnasad­Óatve sati daÓÃkuÓaladÃnÃdÅnÃmabhÃva÷ svapnÃvasthÃyÃmiva jÃgraddaÓÃyÃmapi syÃditicodyÃnÃæ parihÃrÃ bÃhyÃrthavÃdanaye k«aïikatayÃ nirhetukavinÃÓe

karmajaæ lokavaicitryam

iti siddhÃntÃt paramÃrthato na kaÓcinna kenaciddhato nÃpi kayacid dravyaæ kenacid g­hÅtamityÃdyupagame pak«aprav­ttasantÃnaviruddhapadÃrthotpÃdanÃt mÃraïÃdyadhyavasÃyadvÃreïa ayoniÓomanaskÃrÃdimato 'kuÓalÃdivat prÃïÃtipÃtÃdayo vyavasthÃpyante, tathaiva svapnasad­Óe vastuni tadanurÆpÃrthe bhÃvÃdyabhiniveÓena akhaï¬itasakalaviparyÃsabandhanÃnÃmityevaæ tatpatihÃrÃ÷ tatpak«ÃÓcÃnyatra abhihitÃ ityavagantavyÃ÷ / ki¤camiddhenopahataæ cittaæ svapne tenÃsamaæ phalam /

iti d­«ÂÃntÃsiddhi÷ / ityeva svapne 'pyupacittakuÓalÃkuÓalasya prabuddhÃvasthÃyÃmaho k­ta÷ suk­ta ityanumodane p­«ÂhÃvasthÃcittÃbhiniveÓaparipu«ÂyÃ paripo«a÷ / ataÓca d­«ÂÃntÃsiddhe÷ saæsÃranirvÃïasamatÃ eva /

10 - anuttarÃ k«etraÓuddhi÷

ubhayasamatÃvibhÃvanayÃ svabuddhak«etre buddho bhavi«yatÅti tadanantaraæ buddhak«etrapariÓuddhirityÃha -

sattvalokasya yÃ 'ÓuddhistasyÃ÷ ÓuddhyupahÃrata÷ /
tathÃ bhÃjanalokasya buddhak«etrasya ÓuddhatÃ // Abhis_4.61 //

sattvabhÃjanalokabhedena dvividhabuddhak«etrayoryathÃkramaæ jighatsÃpipÃsÃsthÃïukaïÂakÃdikÃ yÃ 'Óuddhi÷, tasyÃ÷ pratipak«eïa divyopabhogakanakabhÆbhyÃdiÓuddhijananadvÃreïa viÓuddhirbuddhak«etraviÓuddhi÷ /

11 - upÃyakauÓalam

ni«pÃditasvabuddhak«etraviÓuddhinopÃyakauÓalena yathÃbhavyatayÃ buddhak­tyaæ karaïÅyamityupÃyakauÓalamÃha -

vi«ayo 'sya prayogaÓca ÓÃtravÃïÃmatikrama÷ /
aprati«Âho yathÃvedhamasÃdhÃraïalak«aïa÷ // Abhis_4.62 //
asakto 'nupalambhaÓca nimittapraïidhik«ata÷ /
talliÇgaæ cÃpramÃïaæ ca daÓadhopÃyakauÓalam // Abhis_4.63 //

iti / ÃntarÃyikadharmasamatikramaïena devÃdimÃrÃtikrama÷, vibhÃvitasarvadharmasamatvena aprati«ÂhitavihÃra÷, praïidhÃnasam­ddhyÃ yathÃvedhaæ parÃrthakaraïam, svabhyastasarvadu«karatvena asÃdhÃraïa÷, ÓukladharmaviÓuddhyÃ sarvadharmasyÃgrahaïam, ÓunyatÃvimok«amukhatvena anupalambha÷, animittavimok«amukhatvena animitta÷, apraïihitavimok«amukhatvena apraïidhÃnam, praÓnapÆrvakÃvaivartikadharmakathanena avaivartikaliÇgam, sarvavi«ayaj¤Ãnatvena apramÃïamiti praj¤ÃpÃramitÃyÃ daÓavidhavi«ayÃïÃæ sÃk«ÃtkriyÃyÃæ kÃlÃkÃlaj¤Ãnaprayoga eva upÃyakauÓalaæ bhavatÅti /
iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre caturthÃdhikÃrav­tti÷ //


________________________________________________________________



MÆrdhÃbhisamayÃdhikÃra÷ pa¤cama÷

1 - liÇgam (Æ«mÃ mÆrdhaprayoga÷)

prÃptasarvÃkÃrabhisambodhasya prakar«aparyanto 'dhigamo bhavatÅti tatsukhÃvabodhÃya liÇgÃdyabhidhÃnapura÷saraæ mÆrdhÃbhisamayamÃha -

svapnÃntare 'pi svapnÃbhasarvadharmek«aïÃdikam
mÆrdhaprÃptasya yogasya liÇgaæ dvÃdaÓadhÃ matam // Abhis_5.1 //

iti / svapnÃvasthÃyÃmapyatyabhyÃsÃt svapnasad­Óasarvadharmek«aïam, ÓrÃvakÃdibhÆmisp­hÃcittÃnutpÃdanam, tathÃgatÃdidarÓanam, buddharddhivikurvitopalabdhi÷, dharmadeÓanÃdicittotpÃda÷, nairayikasattvÃdÅk«aïapura÷sarasvabuddhak«etrÃpÃyaprahÃïÃnusmaraïam, nagarÃdidÃhapraÓamanasatyÃdhi«ÂhÃnasam­ddhi÷, yak«Ãdyamanu«yÃpagamasatyavÃkyani«patti÷, svayamabhij¤ÃparÃkramakalyÃïamitrasevanam, sarvaprakÃrapraj¤ÃpÃramitÃÓik«aïam, sarvadharmÃnabhiniveÓa÷, buddhabodhyÃsannÅbhavanamiti dvÃdaÓa prakÃrÃïi prÃptÃbhisamayÃvasthÃyÃ viÓe«aliÇgÃni /

2 - viv­ddhi÷ (mÆrdhÃ mÆrdhaprayoga÷)

liÇgenaivaæ lak«itasya katiprakÃrÃ viv­ddhiriti viv­ddhimÃha -

jambudvÅpajaneyattÃbuddhapÆjÃÓubhÃdikÃm /
upamÃæ bahudhÃ k­tvÃ viv­ddhi÷ «o¬aÓÃtmikÃ // Abhis_5.2 //

iti / jambÆdvÅpakÃditrisÃhasralokadhÃtavÅyasattveyattÃtathÃgatapÆjÃdhikatvam, viÓi«Âapraj¤ÃpÃramitÃmanaskÃra÷, anutpattidharmak«ÃntilÃbha÷, bodhyabodhakadharmÃnupalambha÷, daÓakuÓalÃdyÃrÆpyasamÃpattiyogÃd viÓe«otkar«a÷, sarvadevanikÃyopasaækrama÷, sarvamÃrÃbhibhava÷, ÓÃst­sad­ÓajanasamÃnÃvasthÃ iti a«ÂaprakÃrÃïi puïyÃni / puna÷ sarvathopÃyakauÓalapariÓuddhaÓik«Ã, buddhagotrÅbhavanam, buddhatvaphalaprÃptinimittam, pÃramitÃvipak«acittÃnutpÃda÷, rÆpÃdiyogÃdhigamacittÃnutpÃda÷, sarvapÃramitÃsaægrahaj¤Ãnam, sarvasampatpratilambha÷, samyaksambodhyÃsannÅbhÃva ityanyÃni a«ÂaprakÃrÃïi puïyÃni / pu«pÃdibhi÷ buddhapÆjÃyÃ÷ ÓubhÃdikÃæ bahudhÃ upamÃæ k­tvÃ uttarottaraviÓe«otkar«eïa «o¬aÓÃvasthÃtmikÃ viv­ddhirbhavati /

3 - nirÆ¬hi÷ (k«Ãnti÷ mÆrdhaprayoga÷)

viv­ddhyaivaæ vardhitasya ÃtmÅbhÃvagamanaparyantalak«aïÃæ nirÆ¬hiæ vaktumÃha -

trisarvaj¤atvadharmÃïÃæ paripÆriranuttarÃ /
aparityaktasattvÃrthÃ nirÆ¬hirabhidhÅyate // Abhis_5.3 //

iti / samyagupÃyakauÓalabalenaivaæ nirvikalpÃdhigamÃvasthÃyÃæ mahÃkaruïÃdisammukhÅkaraïabhÃvena aparityaktasattvÃrthalak«aïÃ yathoktasarvÃkÃraj¤atÃditrisarvaj¤atÃdharmÃïÃæ cittotpÃdÃdÅnÃmuparyuktÃnÃmanuttarÃ paripÆrirnirÆ¬hiriti /

4 - cittasaæsthiti÷ (agradharmÃkhya÷ mÆrdhaprayoga÷)

nirÆ¬hyaivaæ virÆ¬hasya sthirÅbhÃvalak«aïÃ cittasaæsthitiriti cittasaæsthitimÃha -

caturdvÅpakasÃhasradvitrisÃhasrakopama÷ /
k­tvÃ puïyabahutvena samÃdhi÷ parikÅrtita÷ // Abhis_5.4 //

iti / sambhavatpramÃïasya palapramÃïena parimÃïaæ pramÃtuæ Óakyata iti nyÃyÃt caturdvÅpÃditrisÃhasralokadhÃtÆnÃæ sarve«Ãæ pÃramitÃdÅnÃæ samÃdhipuïyaj¤ÃnasvarÆpÃïÃæ p­thak p­thak upamÃæ k­tvÃ tebhyo viÓi«ÂÃ pramÃïÃtikrÃntapuïyabahutvena samÃdhilak«aïÃ cittasaæsthiti÷ kathiteti /

etÃni ca liÇgÃdÅni yathÃkramamÆ«mÃdicaturnirvedhabhÃgÅyasvarÆpÃïi veditavyÃni /

5 - darÓanamÃrga÷ (mÆrdhaprayoga÷)

nirvedhabhÃgÅyÃnantaraæ darÓamÃrga÷ / tatra caturvidho vipak«a÷ sapratipak«a÷ / vipak«aæ tÃvad grÃhyavikalpadvayamÃha -

prav­tau ca niv­tau ca pratyekaæ tau navÃtmakau /
grÃhyau vikalpau vij¤eyÃvayathÃvi«ayÃtmakau // Abhis_5.5 //

iti / anupalambhopalambhasvabhÃvo prav­ttiniv­ttipak«au yathÃkramaæ ÓrÃvakabodhisattvÃdÅnÃæ dharmasyÃdÃnasantyÃgÃkÃreïa grÃhyÃviti kleÓavad vipak«au grÃhyavikalpau vastunyapratibaddhav­ttitvena vitathapratibhÃsitvÃdayathÃsvarÆpau vi«ayaprabhedena pratyekaæ navaprakÃrau j¤eyÃviti /

grÃhyavikalpapak«advayamevaæ nirdiÓya grÃhakavikalpadvayamÃha -

dravyapraj¤aptisatsattvavikalpau grÃhakau matau /
p­thagjanÃryabhedena pratyekaæ tau navÃtmakau // Abhis_5.6 //
grÃhau cenna tathÃ sto 'rthau kasya tau grÃhakau matau /
iti grÃhakabhÃvena ÓÆnyatÃlak«aïaæ tayo÷ // Abhis_5.7 //

iti / p­thagjanÃryapudgalayoryathÃkramaæ dravyapraj¤aptisatpuru«Ãdhi«ÂhÃnau grÃhakavikalpau vibandhakatvÃd vipak«au vi«ayabhedena pratyekaæ navaprakÃrÃviti / yadÃ vi«ayabhÃvÃpannagrÃhyÃvarthau na tathÃ grÃhyarÆpeïa bhavatastadÃ na kasyacit tau grÃhakÃviti, grÃhakarÆpeïÃnayorviviktaæ rÆpamiti vitathapratibhÃsitvÃdayathÃvi«ayasvarÆpau j¤eyÃviti /

kathaæ prav­tyadhi«ÂhÃna÷ prathamo grÃhyavikalpo navadhÃ÷? ityÃha -

e«a svabhÃve gotre ca pratipatsamudÃgame /
j¤ÃnasyÃlambanÃbhrÃntau pratipak«avipak«ayo÷ // Abhis_5.8 //
svasminnadhigame kart­tatkÃritrakriyÃphale /
prav­ttipak«adhi«ÂhÃno vikalpo navadhÃ mata÷ // Abhis_5.9 //

iti / viviktena viviktÃnavabodhasvabhÃve, acalÃdibhÆmipraveÓena niyatabuddhagotre, mÃyopamapratipattyÃ darÓanÃdimÃrgasamudÃgame, pratibhÃsamÃtreïa abhrÃntaj¤ÃnÃlambane, guïado«apÆrvakopÃdeyaheyatvena pratipak«avipak«e, sarvamalarahitatvena svÃdhigame, hÅnÃpraïÅtatvena ÓrÃvakÃdibhÆmidÆrÅkaraïe, yathÃÓayÃnurÆpanirmÃïena sattvÃrthavyÃpÃre, samyagupÃyakauÓalabalena sarvajananirvÃïaprati«ÂhÃpanakriyÃphale ca nirdo«atayÃ upÃdeyatvena prav­tti÷ kÃryÃ, ityevaæ prav­ttipak«Ãdhi«ÂhÃna÷ prathamo grÃhyavikalpo navaprakÃro darÓanamÃrgaprayogÃvasthÃyÃæ praheyo mata iti /

kathaæ niv­ttipak«adhi«ÂhÃno dvitÅyo grÃhyavikalpo navadheti? Ãha -

bhavaÓÃntiprapÃtitvÃnnyunatve 'dhigamasya ca /
parigrahasyÃbhÃve ca vaikalye pratipadgate // Abhis_5.10 //

parapratyayagÃmitve samuddeÓanivartane /
prÃdeÓikatve nÃnÃtve sthÃnaprasthÃnamohayo÷ // Abhis_5.11 //
p­«Âhato gamane ceti vikalpo 'yaæ navÃtmaka÷ /
niv­ttipak«adhi«ÂhÃna÷ ÓrÃvakÃdimanobhava÷ // Abhis_5.12 //

iti / saæsÃranirvÃïÃnyataraprapÃtitvena nyunatÃdhigame, kalyÃïamitropÃyakauÓalavikalatvena saæparigrahÃbhÃve, samastaj¤eyÃvaraïÃpratipak«atvena pratipadvaikalye, tathÃgatÃdyupadeÓasÃpek«atvena parapratyayagÃmitve, sarvasattvÃgratÃcittamahattvÃdyaprav­ttatvena uddeÓaniv­tau, kleÓÃvaraïapratipak«atvena prÃdeÓikamÃrgavyÃpÃre, sopalambhatvena prathamaphalÃdyadhigamanÃnÃtve, sarvÃvidyÃnuÓayÃprahÅïatvena sthÃnagamanÃj¤Ãne, mahÃyÃnasarvasaægrÃhakatvena sarvÃkÃraj¤atÃsarvanirvÃïapaÓcÃdanugamane ca sado«atayÃ grÃhyatvena viniv­tti÷ kÃryÃ / ityevaæ dvitÅyo grÃhyavikalpo niv­ttipak«Ãdhi«ÂhÃna÷ ÓrÃvakapratyekabuddhasantÃnopÃdeyatvasamudbhavo navadhÃ bodhisattvÃnÃæ darÓanamÃrge cittacaittaprav­ttyavasthÃyÃæ praheyo mata iti /

kathaæ dravyasatp­thagjanapuru«Ãdhi«ÂhÃna÷ prathamo grÃhakavikalpo navadhÃ? ityÃha -

grÃhaka÷ prathamo j¤eyo grahaïapratimok«aïe /
manaskriyÃyÃæ dhÃtÆnÃmupaÓle«e trayasya ca // Abhis_5.13 //
sthÃne cÃbhiniveÓe ca praj¤aptau dharmavastuna÷ /
saktau ca pratipak«e ca yathecchaæ ca gatik«atau // Abhis_5.14 //

iti / saæv­tyÃ mÃyÃvad grahaïamok«aïe, tattvato 'manaskÃreïa manaskaraïe, dharmatayÃ traidhÃtukopaÓle«aïe, ÓÆnyatÃ 'navasthÃnena avasthÃne, vastvanabhiniveÓena sarvÃbhiniveÓe, dravyasadbhÃvena sarvadharmapraj¤aptau, tattvaj¤ÃnÃsaktyÃ anabhiniveÓapÆrvakasaktau, samatÃbhÃvanÃpratipak«atayÃ pratipak«e, samyagavij¤Ãtapraj¤ÃpÃramitatvena yathecchagamanavyÃghÃte ca pÃramÃrthikabhÃvÃbhiniveÓena prathamo grÃhakavikalpo navaprakÃro darÓanamÃrgaprayogÃvasthÃyÃæ praheyo mata iti /

kathaæ praj¤aptisatpuru«Ãdhi«ÂhÃno dvitÅyo grÃhakavikalpo navadhÃ? ityÃha -

yathoddeÓamaniryÃïe mÃrgÃmÃrgÃvadhÃraïe /
sanirodhe samutpÃde vastuyogaviyogayo÷ // Abhis_5.15 //
sthÃne gotrasya nÃÓe ca prÃrthanÃhetvabhÃvayo÷ /
pratyarthikopalambhe ca vikalpo grÃhako 'para÷ // Abhis_5.16 //

iti / ÓrÃvakÃdiniryÃïatvena yathoktoddeÓÃniryÃïe, svÃbhÅ«ÂamÃrgÃbhÃvena itaramÃrgÃmÃrgÃvadhÃraïe, saæv­tikÃryakÃraïabhÃvena utpÃdanirodhe, nirantaretarapratibhÃsatvena samastavastusaæyogaviyoge, vyomÃvasthitaÓakunisad­Óatvena rÆpÃdisthÃne, bodhicittotpÃdÃdidvÃreïa ÓrÃvakÃdigotravinÃÓe, tathatÃprativiÓi«ÂadharmatÃbhÃvena abhilÃ«ÃbhÃve, paramÃrthasatyÃÓrayeïa hetvabhÃve, abhyastamÃtsaryadharmatayÃ pratyarthikamÃrÃdivastÆpalambhe ca praj¤aptibhÃvÃbhiniveÓena dvitÅyo grÃhakavikalpo navaprakÃro darÓanamÃrgacittacaittaprav­ttyavasthÃyÃæ praheyo mata iti /

darÓanamÃrge vipak«aæ sapratipak«amevaæ nirdiÓya yanmahÃbodhini«pattaye darÓanamÃrgo yena kÃraïena sahita i«yate, tatkÃraïapradarÓanÃyÃntaraÓlokamÃha -

bodhau sandarÓanÃnye«Ãæ taddhetoÓca parÅndanÃ /
tatprÃptyanantaro hetu÷ puïyabÃhulyalak«aïa÷ // Abhis_5.17 //

iti / vak«yamÃïalak«aïabodhau darÓanÃdimÃrgasandarÓanena anye«Ãæ prati«ÂhÃpanaæ prathamam (kÃraïam) /

bodhinimittamevÃnye«Ãæ samyag granthÃrthÃdidvÃreïa praj¤ÃpÃramitÃpratyarpaïaæ dvitÅyam (kÃraïam) /

bodhiprÃptaye cÃvyavahitakÃraïaæ svata÷ pracuratarapraj¤ÃpÃramitÃbhÃvanÃdipuïyalak«aïaæ t­tÅyam (kÃraïam) /

kÃ punariyaæ mahÃbodhiryadarthaæ yathoktakÃraïasahÃyo darÓanamÃrgo 'bhipreta ityantaraÓlokena mahÃbodhimÃha -

k«ayÃnutpÃdayorj¤Ãne malÃnÃæ bodhirucyate /
k«ayÃbhÃvÃdanutpÃdÃtte hi j¤eye yathÃkramam // Abhis_5.18 //

iti / kleÓaj¤eyÃvaraïamalÃnÃmutpannÃnutpannatvena kalpitÃnÃæ -

dharmadhÃtuvinirmukto yasmÃddharmo na vidyate /

iti dharmadhÃtusvabhÃvÃnÃmÃkÃÓasyeva nirodhotpÃdÃbhÃvÃd ekÃnesvabhÃvakÃryakÃraïapramÃïÃdyupapannabhÃvavaidhuryÃd gaganakamalavadvÃ yathÃkramaæ malÃnÃæ k«ayotpÃdÃbhÃvÃd ak«ayÃnutpÃdaj¤ÃnÃtmikÃ sarvadharmÃviparÅtÃdhigatilak«aïÃ yathÃvad dhamakÃyÃdyÃtmikÃ mahÃbodhirabhidhÅyata iti /

yasmÃdevaæ ato ye bhÃvavinÃÓÃbhisandhinÃ k«Åïe k«Åïamiti j¤Ãnaæ k«ayaj¤Ãnam, bhÃvÃnutpÃdÃbhisandhinÃ ca anutpanne 'nutpannamiti j¤ÃnamanutpÃdaj¤Ãnaæ varïayanti / bodhi¤ca k«ayÃnutpÃdaj¤Ãnaæ varïayanti / te«Ãæ k«ayÃnutpÃdavaikalyÃd etajj¤Ãnaæ na ghaÂata ityantaraÓlokenÃha -

prak­tÃvaniruddhÃyÃæ darÓanÃkhyena vartmanÃ /
vikalpajÃtaæ ki k«Åïaæ kiæ vÃnutpattimÃgatam // Abhis_5.19 //

iti / utpannÃnutpannayorthathÃkramaæ k«ayotpattivighÃtalak«aïanirodhena aniruddhÃyÃæ paramÃrthatastathatÃrÆpÃyÃæ prak­tau satyÃæ katarad vikalpÃdirÆpamutpannaæ k«Åïaæ, kataraccÃnutpannam anutpattidharmakaæ jÃtaæ darÓanamÃrgabalena vitathabhÃvÃbhiniveÓinÃæ bhavatÃm? yÃvatÃ naiva ki¤cit / tasmÃdasmÃkaæ matamevÃÇgÅkartavyamityabhiprÃya÷ /

anyathÃ tÃttvikadharmasattvopagame bhagavata÷ sarvathÃ vikalpakleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïaæ mahadvismayasthÃnÅyaæ syÃdityantaraÓlokenÃha -

sattvÃ ca nÃma dharmÃïÃæ j¤eye cÃvaraïak«aya÷ /
kathyate yatparai÷ ÓÃsturatra vismÅyate mayÃ // Abhis_5.20 //

iti / tatra hyadayavyayaÓÆnyatvÃnnÃstyÃtmeti vibhÃvayannÃtmÃbhiniveÓaæ parityajya tadviviktaskandhÃdikaæ pratÅtyasamutpannam udayavyayadharmakaæ samupalabhya nÅlataddhiyo÷ sahopalabhbhaniyamÃccittamÃtramevedaæ na bÃhyÃrtho 'stÅti manasikurvan aparityaktagrÃhakÃkÃracittÃbhiniveÓo bÃhyÃrthÃbhiniveÓaæ tirask­tya grÃhyÃbhÃve grÃhakÃbhÃva iti nidhyÃyaæstÃmapi grÃhakÃkÃralak«aïÃæ vij¤aptimÃtratÃmavadhÆya advayaj¤Ãnameva kevalaæ bhÃvato bhÃvarÆpamiti niÓcitya tadapi pratÅtyasamutpannatvÃnmÃyÃni÷svabhÃvaæ tattvato 'pagataikÃntabhÃvÃbhÃvÃdiparÃmarÓarÆpamiti bhÃvayan bhÃvanÃbalani«pattau ke«Ã¤cinmaïirÆpyÃdij¤Ãnavad utsÃritasakalabhrÃntinimittÃyÃ mÃyopamÃtmapratibhÃsadhiyo nirvikalpÃyÃ÷ katha¤cit pratyÃtmavedyÃyÃ÷ samutpÃde j¤eyÃvaraïaæ samyag yogÅ prajahyÃt / anyathÃ parai÷ sarvadÃ ÃkÃÓasya dravyÃbhÃvamÃtrarÆpadhÃraïavad anÃdheyÃnapaneyasvarÆpadhÃraïÃd dharmÃïÃæ k«aïikÃnÃæ j¤ÃnamÃtrarÆpÃïÃæ j¤eyalak«aïÃnÃ¤ca yadi paramÃrthato vidyamÃnatÃ syÃt tadÃ pratipak«abhÃvanayÃ ÃkÃÓasyeva te«Ãæ na ki¤cit kriyate / ato bhÃvÃbhiniveÓaviparyÃsÃviniv­tyÃ yad bhagavata÷ sarvathÃ÷ j¤eyÃvaraïaprahÃïaæ dharmÃïÃ¤ca yatsattopagamyate parai÷ tatparasparaviruddhÃrthÃbhyupagame vismayasthÃnÅyaæ bhavet /

ityevaæ bhÃvapak«aæ nirÃk­tya ni÷svabhÃvapak«ad­¬hÅkÃreïa mumuk«ubhiridamevÃÇgÅkarttavyamityantaraÓlokena sthÃnapak«amÃha -

nÃpaneyamata÷ ki¤cit pak«eptavyaæ na ki¤cana /
dra«Âavyaæ bhÆtato bhÆtaæ bhÆtadarÓÅ vimucyate // Abhis_5.21 //

iti / yasmÃdevaæ bhÃvÃbhiniveÓena mukteranupapattirato apavÃdasamÃroparÆpamapanayanaprak«epaæ kasyaciddharmasyÃk­tvÃ idameva pratÅtyasamutpannaæ saæv­tyÃ tathyarÆpaæ rÆpÃdini÷svabhÃvÃdirÆpato nirÆpaïÅyam, eva¤ca mÃyÃgajena aparamÃyÃgajaparÃjayavad viparyÃsaniv­tyÃ tatvadarÓÅ vimucyata iti /

ityevaæ prÃsaÇgikamabhidhÃya prak­taæ darÓanamÃrgamÃha -

ekaikasyaiva dÃnÃdai te«Ãæ ya÷ saÇgraho mitha÷ /
sa ekak«aïika÷ k«ÃntisaÇg­hÅto 'tra d­kpatha÷ // Abhis_5.22 //

iti / dÃnÃdi«aÂpÃramitÃnÃæ pratyekamekaikabhÃve dÃnÃdau ya÷ parasparaæ sarvapÃramitÃsaÇgraha÷, so 'traikak«aïiko mÆrdhÃbhisamaye du÷khadharmaj¤Ãnak«Ãntisaæg­hÅta÷ trimaï¬alaviÓuddhiprabhÃvita÷ «aÂtriæÓadÃkÃranirjÃto darÓanamÃrga÷ /

asmiæÓca (darÓanamÃrge) samutpanne kÃmarÆpÃrÆpyadhÃtubhedena pratyekaæ caturvikalpanavaprakÃratayÃ a«ÂottaraÓatagrÃhyagrÃhakavikalpaprahÃïena tatsaæg­hÅtavikalpajanakavÃsanÃkleÓÃ«ÂottaraÓataprahÃïaæ pratÅtyasamutpÃdadharmatayopalabhyate /

tatra vaÓitvÃrthaæ tÃmeva puna÷ punarbhÃvayatÅti antaraÓlokenÃha -

sa samÃdhiæ samÃpadya tata÷ siæhavij­mbhitam /
anulomaæ viloma¤ca pratÅtyotpÃdamÅk«ate // Abhis_5.23 //

iti / sa darÓanamÃrgaprÃpto yogÅ kleÓaj¤eyÃvaraïabhayÃbhÃvÃt siæhavij­mbhitaæ (nÃma) samÃdhiæ samÃpadya uttarakÃlamavidyÃpratyayÃ÷ saæskÃrÃ ityÃdyanulomaæ jarÃmaraïanirodho jÃtinirodhÃd ityÃdipratilomaæ pratÅtyasamutpÃdaæ nirÆpayati /

6 - bhÃvanÃmÃrga÷ (mÆrdhaprayoga÷)

darÓanamÃrgamevamabhidhÃya vipak«aprahÃïÃdikam ÃdhÃrapratipattipÆrvakaæ subodhamiti ÃdhÃraæ bhÃvanÃmÃrgamÃha -

kÃmÃptamavadhÅk­tya vij¤ÃnamasamÃhitam /
sanirodhÃ÷ samÃpattÅrgatvÃgamya nava dvidhÃ // Abhis_5.24 //
ekadvitricatu÷pa¤ca«aÂsaptÃ«ÂavyatikramÃt /
avaskandasamÃpattiranirodhamatulyatÃ // Abhis_5.25 //

iti / bodhisattvÃ÷ prathamadhyÃnamÃrabhya yÃvannirodhaæ gatvÃ tato nirodhamÃrabhya yÃvat prathamadhyÃnamÃgamya evamanulomapratiloma (krama)-dvayena caturdhyÃna caturÃrÆpyanirodhalak«aïÃ nava samÃpattÅrgatvÃ Ãgamya puna÷ prathamaæ dhyÃnaæ samÃpadya tato vyutthÃya nirodham, evaæ yÃvannaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanÃnnirodhaæ samÃpadya, tato vyutthÃya anantarasamÃpattimÃlambya kÃmÃvacaraæ vij¤Ãnaæ maryÃdÃrÆpeïÃvasthÃpya upÃyakauÓalyabalena vyutthÃya tadeva vij¤ÃnamasamÃhitamÃmukhÅk­tya, tato nirodhaæ tato 'samÃhitaæ tato nirodhamekaæ parityajya naivasaæj¤ÃnÃsaæj¤Ãyatanaæ tato 'samÃhim tato dvayaæ parityajya Ãki¤canyÃyatanaæ tato 'samÃhitam, evaæ yÃvada«Âau parityajya prathamaæ dhyÃnaæ tato 'samÃhitam, ityekÃdiparityÃgenÃnirodhasamÃpattiæ yÃvad visad­ÓadvÃreïa gacchatÅtyatulyagÃm avaskandasamÃpattiæ vaÓitvalak«aïÃm ÃmukhÅk­tya bhÃvanÃmÃrgo bhavati /

bhÃvanÃmÃrgamevamabhidhÃya tatra praheya÷ caturvidho vipak«o vaktavya÷ /
prathamaæ tÃvad grÃhyavikalpamÃha -

saæk«epe vistare buddhai÷ sÃnÃthyenÃparigrahe /
traikÃlike guïÃbhÃve Óreyasastrividhe pathi // Abhis_5.26 //

eko grÃhyavikalpo 'yaæ prayogÃkÃragocara÷ /

iti saæk«iptarÆcisattvÃnugraheïa dharmasaæk«epe, vistararucisattvÃnukampayÃ dharmavistare, yathÃvihitÃrthÃnanu«ÂhÃnena buddhasÃnÃthyÃparigrahe, samutpannaniruddhatvena prayogamÃrgaguïÃbhÃve, samyagutpattihetuvaidhuryÃd darÓanamÃrgaguïÃbhÃve, anÃgatÃsattvena bhÃvanÃmÃrgaguïÃbhÃve, viparyÃsaÓÃntatvÃdinÃ nirvÃïaprayogamÃrge, ÓÆnyatÃbhinirhÃratvena darÓanamÃrge, nai÷svÃbhÃvyabhÃvakatvena bhÃvanÃmÃrge ca prathamo grÃhyavikalpa÷ asyÃmavasthÃyÃæ praheyatvena bhÃvanÃmÃrgaprayogÃvasthÃyÃæ navavidho vi«ayÅ /

prathamamevaæ nirdiÓya dvitÅyaæ grÃhyavikalpamÃha -

dvitÅyaÓcittacaittÃnÃæ prav­ttivi«ayo mata÷ // Abhis_5.27 //
anutpÃdastu cittasya bodhimaï¬ÃmanaskriyÃ /
hÅnayÃnamanaskÃrau sambodheramanask­ti÷ // Abhis_5.28 //
bhÃvane 'bhÃvane caiva tadviparyaya eva ca /
ayathÃrthaÓca vij¤eyo vikalpo bhÃvanÃpathe // Abhis_5.29 //

iti / kalyÃïamitrÃdivaikalyÃd bodhicittÃnutpÃde, viÓi«ÂabuddhÃlambanapuïyÃbhÃvÃd bodhimaï¬ÃmanaskÃre, ÓrÃvakagotratvÃt tadyÃnamanaskaraïe, pratyekabuddhagotratvÃt tadyÃnÃmukhÅkaraïe, praj¤ÃpÃramitÃpratipattivaidhuryÃt samyaksambodhyamanaskaraïe, sopalambhatvena bhÃvanÃyÃæ nirupalambhavattvena abhÃvanÃyÃm, anupalambhÃnanupalambhatvÃt nabhÃvanÃnÃbhÃvane, viparÅtÃbhiniveÓÃd ayathÃrthatve ca dvitÅyo grÃhyavikalpa÷ tasyÃmavasthÃyÃæ praheyatvena bhÃvanÃmÃrge cittacaittaprav­tyavasthÃyÃæ navavidho vi«ayÅ /

dvitÅyamevaæ nirdiÓya prathamaæ grÃhakavikalpamÃha -

grÃhaka÷ prathamo j¤eya÷ sattvapraj¤aptigocara÷ /
dharmapraj¤atyaÓÆnyatvasaktipravicayÃtmaka÷ // Abhis_5.30 //
k­te ca vastuno yÃnatritaye ca sa kÅrttita÷ /
dak«iïÃyÃ aÓuddhau vÃ caryÃyÃÓca vikopane // Abhis_5.31 //

iti / dravyasadanupapattyÃ sattvapraj¤aptau, pratibhÃsamÃtratvÃt (sarva)-dharmapraj¤aptau, sarvatragatvÃt sarvÃkÃraj¤atÃdidharmÃÓÆnyatve, sarvathÃbhiniveÓÃprahÃïÃd dharmasaktau, ni÷svabhÃvÃvabodhena dharmapravicaye, samuddeÓÃkaraïena vastÆddeÓakaraïe, rÆpÃdyupalambhatvÃd yÃnatrayaniryÃïe, samyagapratipannatvena dak«iïÃÓuddhau, dÃnÃdyupalambhaprati«attyÃ caryÃvikopane ca pÆrvavad grÃhakavikalpo bhÃvanÃmÃrgaprayogÃvasthÃyÃæ navavidho vi«ayÅ /

prathamamevaæ nirdiÓya dvitÅyaæ grÃhakavikalpamÃha -

sattvapraj¤aptitaddhetuvi«ayo navadhÃ 'para÷ /
bhÃvanÃmÃrgasambaddho vipak«astadvighÃtata÷ // Abhis_5.32 //

iti / vipak«o dvitÅyo grÃhakavikalpa÷ sattvapraj¤aptitadvyavasthÃpanapratibhÃsamÃtrahetuvi«ayo bhÃvanÃmÃrgeïa sampraheyatvÃt tatsambaddho navaprakÃra÷ /

kathaæ navaprakÃra iti ced? dvÃbhyÃmantaraÓlokÃbhyÃmÃha -

sarvaj¤atÃnÃæ tis­ïÃæ yathÃsvaæ trividhÃv­tau /
ÓÃntimÃrgatathatÃdisaæprayogaviyogayo÷ // Abhis_5.33 //
asamatve ca du÷khÃdau kleÓÃnÃæ prak­tÃvapi /
dvayÃbhÃve ca saæmohe vikalpa÷ paÓcimo mata÷ // Abhis_5.34 //

iti / sarvÃkÃrÃparij¤Ãnena sarvÃkÃraj¤atÃvaraïasaæmohe, sarvamÃrgÃparij¤Ãnena mÃrgaj¤atÃvaraïasaæmohe, sarvavastvaparij¤Ãnena sarvaj¤atÃvaraïasaæmohe, praj¤ÃpÃramitÃ 'parij¤Ãnena sarvaÓÃntamÃrgasaæmohe, tathatÃj¤eyarÆpÃdyaparij¤Ãnena tathatÃdisaæyogaviyogasaæmohe, mÃrÃdisvarÆpÃparij¤Ãnena asamatvasaæmohe, yathÃrÆtÃrthagrÃhitvena du÷khÃdisatyasaæmohe, rÃgÃdisvabhÃvÃparij¤Ãnena kleÓaprak­tisaæmohe, grÃhyagrÃhakalak«aïÃparij¤Ãnena advayasaæmohe ca pÆrvavat paÓcimo grÃhakavikalpo bhÃvanÃmÃrgacittacaittaprav­ttyavasthÃyÃæ navaprakÃro vi«ayÅ mata÷ //

te«Ãæ bhÃvanÃmÃrgavipak«ÃïÃæ prahÃïe caturvidhapratipak«o 'pi tadbhedena bhinno 'vagantavya÷ /

pÆrvavad a«ÂottaraÓatavikalpaprahÃïasamakÃlameva tatsaæg­hÅtÃ«ÂottaraÓatakleÓÃnÃæ prahÃïena sarvaguïasampado bhÃvanÃmÃrgasthaæ bodhisattvamÃÓrayanta iti dvÃbhyÃm antaraÓlokÃbhyÃmÃha -

ÃsÃæ k«aye satÅtÅnÃæ cirÃyocchvasitÃ iva /
sarvÃkÃrajagatsaukhyasÃdhanÃ guïasampada÷ // Abhis_5.35 //
sarvÃ÷ sarvÃbhisÃreïa nikÃmaphalaÓÃlinam /
bhajante taæ mahÃsattvaæ mahodadhimivÃpagÃ÷ // Abhis_5.36 //

iti / bhÃvanÃmÃrgÃbhyÃsÃd ÃsÃæ caturvikalpajÃtÅnÃmupadravatvena itÅnÃæ k«aye sati saærodhavaikalyena saæhar«occhvÃsaprÃptÃ iva sarvÃstriyÃnasaæg­hÅtÃ guïasampada÷ k­pÃpÃratantryÃt sarvaprakÃrajagatsaukhyotpÃdanadak«Ã sarvathÃbhimukhyÃgamanaprakÃreïa prakar«aparyantÃdhigamaphalai÷ prÃtaÓobhaæ bhÃvanÃmÃrgasthaæ bodhisattvamÃÓrayante mahÃsamudramiva nadya iti /

7 - ÃnantaryasamÃdhi÷ (mÆrdhaprayoga÷)

bhÃvanÃmÃrgÃnantaramÃnantaryamÃrgamÃha -

trisÃhasrajanaæ Ói«yakha¬gÃdhigamasaæpadi /
bodhisattvasya ca nyÃme prati«ÂhÃpya ÓubhopamÃ÷ // Abhis_5.37 //
k­tvÃ puïyabahutvena buddhatvÃpteranantara÷ /
ÃnantaryasamÃdhi÷ sa sarvÃkÃraj¤atÃ ca tat // Abhis_5.38 //

iti / ÓrÃvakapratyekabuddhabodhisattvÃnÃæ nyÃme trisÃhasramahÃsÃhasralokadhÃtavÅyasattvÃn prati«ÂhÃpya kaÓcid yatpuïyaæ prasravati, tadupamÅk­tya tadviÓi«Âapuïyabahutvena yÃ sarvÃkÃraj¤atÃ tad buddhatvamiti buddhatvaprÃpteravyavahito ya÷ samÃdhi÷ so 'trÃnantaryasamÃdhi÷ /

tadÃlambanÃdaya÷ kÅd­ÓÃ iti ced? antaraÓlokena ÃlambanÃdÅnÃha -

ÃlambanamabhÃvo 'sya sm­tiÓcÃdhipatirmata÷ /
ÃkÃra÷ ÓÃntatÃ cÃtra jalpÃjalpipravÃdinÃm // Abhis_5.39 //

iti / asya cÃnantaryasamÃdhe÷ sarvadharmÃbhÃvopalabdhi÷ Ãlambanapratyaya÷, smaraïaæ cÃdhiparipratyaya÷, prak­tiÓÃntatÃ cÃkÃra÷ / atra ca sthÃne duravagÃhatvÃd aviditopÃyakauÓalÃnÃæ pravÃdinÃæ (nÃnÃ)-codyamukhaparamparÃprasarpiïÅ (vipratipatti÷) iti upÃyakauÓalena sÃ nirÃkartavyeti / anenÃsya gabhÅratÃ abhihitetyabhiprÃya÷ /

8 - vipratipatti÷ (mÆrdhaprayoga÷)

viparyastamatÅnÃæ kÅd­ÓÅ÷ vipratipattÅ÷ nirÃk­tya sa samÃdhirutpÃdayitavya iti cet? samÃdheranantaraæ vipratipattÅrÃha -

Ãlambanopapattau ca tatsvabhÃvÃvadhÃraïe /
sarvÃkÃraj¤atÃj¤Ãne paramÃrthe sasaæv­tau // Abhis_5.40 //
prayoge tri«u ratne«u sopÃye samaye mune÷ /
viparyÃse samÃrge ca pratipak«avipak«ayo÷ // Abhis_5.41 //
lak«aïe bhÃvanÃyÃ¤ca matÃ vipratipattaya÷ /
sarvÃkÃraj¤atÃdhÃrÃ «o¬hÃ daÓa ca vÃdinÃm // Abhis_5.42 //

iti saæsk­tÃsaæsk­tadhÃtvorabhÃvatvena Ãlambanopapattau, sarvathÃ nÅrÆpatvÃd ÃlambanasvabhÃvÃvadhÃraïe, bhÃvÃbhÃvÃnupalambhena sarvÃkÃraj¤atÃj¤Ãne, tathatÃsvabhÃvatvena saæv­tiparamÃrthasatyadvaye, dÃnÃdyanupalambhena prayoge, boddhavyÃbhÃvÃd buddharatne, nÃmadheyamÃtratvÃd dharmaratne, rÆpÃdyÃlambanaprati«edhÃt saægharatne, dÃnÃdyanupalambhena upÃyakauÓale, bhÃvÃbhÃvobhayarÆpÃdhigamaprati«edhÃt tathÃgatÃbhisamaye, prapa¤cavyavasthÃpitÃnityÃditvena nityÃdiviparyÃse, vibhÃvitamÃrgaphalÃsÃk«Ãtkaraïena mÃrge, hÃnopÃdÃnÃbhÃvena vipak«e pratipak«e ca, dharmyabhÃvÃd dharmalak«aïe, svasÃmÃnyalak«aïÃnupapattyÃ bhÃvanÃyÃ¤ca parasparaviruddhÃ bhÃ«ÃrthÃnu«ÂhÃnena ayujyamÃnatayÃ saæÓayarÆpÃ÷ «o¬aÓa vipratipattÅryathÃnirdi«Âavi«ayatvena sarvÃkÃraj¤atÃdhi«ÂhÃnÃ÷ sarve«Ãmeva aviditabodhisattvopÃyakauÓalajanapravÃdinÃæ yathÃsambhavamubhayasatyÃÓritopÃyakauÓalena nirÃk­tya samyak sarvathÃ niÓcayamutpÃdya kalyÃïakÃmairbodhisattvairÃnantaryasamÃdhiradhigamyata iti /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre pa¤camÃdhikÃrav­tti÷ /


________________________________________________________________



ùnupÆrvikÃdhikÃra÷ «a«Âha÷

prÃptamÆrdhÃ 'bhisamayo vyastasamastatvena adhigatÃnarthÃn anupurvÅk­tya sthirÅkaraïÃya vibhÃvayatÅtyanupÆrvÃbhisamayamÃha -

dÃnena praj¤ayÃ yÃvad buddhÃdau sm­tibhiÓca sÃ /
dharmÃbhÃvasvabhÃvenetyanupÆrvakriyÃ matÃ // Abhis_6.1 //

iti / trimaï¬alaviÓuddhiprabhÃvitadÃnÃdi«aÂpÃramitÃsarvÃkÃraparipÆraïena praj¤ÃpÃramitÃntargatapÃramitÃcatu«ÂayatvÃt samyag daÓabhÆmini«pÃdakena sm­tyupasthÃnÃdinÃ saptabodhyaÇgÃkÃreïa ÃryÃ«ÂÃÇgamÃrgatayÃ ca paramÃrthata÷ asmaraïalak«aïena trividhabuddhÃnusmaraïena yathÃkramaæ nirvedhabhÃgÅyadarÓanabhÃvanÃmÃrgadyotakena tathaiva kuÓalÃkuÓalÃvyÃk­tadharmÃnusmaraïena pÆrvavad ÃryÃvaivartikabodhisattvasaæghasmaraïena tathaiva ÓÅlatyÃgadevatÃnusmaraïena rÆpÃdisarvadharmÃbhÃve svabhÃvÃvabuddhena ca yo 'dhigama÷ sÃnupÆrvakriye«yata iheti /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre «a«ÂhÃdhikÃrav­tti÷ /


________________________________________________________________



Ekak«aïÃbhisambodhÃdhikÃra÷ saptama÷

vibhÃvitÃnupÆrvÃbhisamayasya svabhyastÅkaraïÃya te«Ãmeva k«aïenaikenÃdhigama ityekak«aïÃbhisambodha÷ / so 'pi lak«aïena caturvidha iti /

1 - avipÃkalak«aïa÷

avipÃkÃnÃsravasarvadharmaikak«aïalak«aïena prathama ekak«aïÃbhisambodha÷ / ityÃha -

anÃsravÃïÃæ sarve«ÃmekaikenÃpi saægrahÃt /
ekak«aïÃvabodho 'yaæ j¤eyo dÃnÃdinÃ mune÷ // Abhis_7.1 //

dharmadhÃtusvabhÃvarÆpe -

eko bhÃva÷ sarvabhÃvasvabhÃva÷ sarve bhÃvÃ ekabhÃvasvabhÃvÃ÷ /
eko bhÃvastattvato yena d­«Âa÷ sarve bhÃvÃstattvatastena d­«ÂÃ÷ //

itinyÃyÃnna kevalaæ bahubhirekasya saægraha÷, api tvekak«aïadÃnÃdij¤Ãnena ÃlambyamÃnena apagatapratiniyatavastugrahaïaviparyayarÆpeïa dÃnÃdyaÓÅtyanuvya¤janalak«aïÃnÃæ dharmÃïÃæ saægraheïa mune÷ bodhisattvasyÃvabodho hi ekak«aïÃbhisambodha iti j¤Ãtavya÷ /

kimevaæ punarekÃnÃsravaj¤ÃnÃlambane sarvÃnÃsravasaægraha iti cet? laukikad­«ÂÃntenÃha -

araghaÂÂaæ yathaikÃpi padikÃ puru«eritÃ /
sak­tsarvaæ calayati j¤Ãnamekak«aïe tathÃ // Abhis_7.2 //

iti / yathaikÃpi padikÃ puru«eritÃ sak­dekavÃraæ sarvamaraghaÂÂaæ sacchilpipÆrvaparikarmasÃmarthyÃt calayati tathÃ pÆrvapraïidhÃnÃvedhadharmadhÃtusÃmarthyÃd ekasminneva k«aïe ekamanÃsravamÃlambyamÃnaæ sarvaæ sajÃtÅyamabhimukhÅkÃrayatÅti /

2 - vipÃkalak«aïa÷

evaæ prathamaæ nirdiÓya vipÃkadharmatÃvasthÃnÃsravasarvadharmaikak«aïalak«aïo bhavatyekak«aïÃbhisambodho dvitÅya÷ / ityÃha -

vipÃkadharmatÃvasthÃ sarvaÓuklamayÅ yadÃ /
praj¤ÃpÃramitÃ jÃtÃ j¤Ãnamekak«aïe tadÃ // Abhis_7.3 //

yadÃ bodhisattvasya pratipak«abhÃvanayÃ sarvavipak«Ãpagamanena sakalavyavadÃnapak«avipÃkadharmatÃvasthÃ sarvakalaÇkÃpagamena ÓaradindujyotsnÃvat ÓuklasvabhÃvÃ jÃtÃ tadÃ ekasminnevak«aïe vipÃkÃvasthÃprÃptÃnÃm anÃsravadharmÃïÃæ bodhÃt j¤Ãnaæ praj¤ÃpÃramitÃ ekak«aïÃbhisambodha iti /

3 - alak«aïalak«aïa÷

dvitÅyamevaæ nirdiÓya alak«aïasarvadharmaikak«aïalak«aïa÷ ekak«aïÃbhisambodhast­tÅya÷ / ityÃha -

svapnopame«u dharme«u sthitvÃ dÃnÃdicaryayÃ /
alak«aïatvaæ dharmÃïÃæ k«aïenaikena vindati // Abhis_7.4 //

pÆrvaæ svapnopamasarvadharmÃbhyÃsena sambhÃradvayamanubhÆya adhigamÃvasthÃyÃæ svapnasvabhÃve«u sarvadharme«u upÃdÃnaskandhÃdi«u sthitvÃ dÃnÃdi«aÂpÃramitÃpratipattyÃ dÃnÃdirÆpanirÆpaïÃkÃreïa alak«aïÃ÷ sarvadharmÃ iti saækleÓavyavadÃnarÆpÃïÃæ dharmÃïÃm ekenaiva k«aïenÃlak«aïatvaæ jÃnÃtÅtyevamekak«aïÃbhisambodha÷ /

4 - advayalak«aïa÷

t­tÅyamevaæ nirdiÓya advayalak«aïasarvadharmaikak«aïalak«aïa÷ ekak«aïÃbhisambodhaÓcaturtha÷ / ityÃha -

svapnaæ taddarÓina¤caiva dvayayogena nek«ate /
dharmÃïÃmadvayaæ tattvaæ k«aïenaikena paÓyati // Abhis_7.5 //

nirantaradÅrghakÃladvayapratibhÃsaprahÃïÃbhyÃsasÃtmÅbhÃvÃd unmÆlitadvayapratibhÃsavÃsano yadÃ bodhisattvo grÃhyagrÃhakayogena svapnaæ grÃhyaæ svapnadaÓiænaæ grÃhakaæ nek«ate, tadÃ sarve 'pvevaædharmÃïo dharmÃ iti dharmÃïÃmadvayaæ tattvam ekenaiva k«aïenÃdhigacchatÅtyekak«aïÃbhisambodha iti /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre saptamÃdhikÃrav­tti÷ /


________________________________________________________________



DharmakÃyÃdhikÃra÷ a«Âama÷

1 - svabhÃvakÃya÷

vibhÃvitaikak«aïÃbhisambodhasya dvitÅye k«aïe dharmakÃyÃbhisambodha÷ / sa ca svÃbhÃvikakÃyÃdibhedena caturvidha÷ / (tatra) prathama÷ svÃbhÃvikakÃya ityÃha -

sarvÃkÃrÃæ viÓuddhiæ ye dharmÃ÷ prÃptÃ nirÃsravÃ÷ /
svÃbhÃviko mune÷ kÃyaste«Ãæ prak­tilak«aïa÷ // Abhis_8.1 //

sm­tyupasthÃnÃdayo j¤ÃnÃtmakÃ lokottarÃ dharmadhÃturÆpatvÃd anÃsravÃmalÃnÃmÃgantukatvena sarvaprakÃrÃæ viÓuddhiæ prak­tiviviktalak«aïÃæ prÃptÃste«Ãæ yÃ prak­ti÷ svabhÃvo 'nutpÃdarÆpa÷, ayaæ munerbuddhasya bhagavato lokottareïa mÃrgeïa prÃpyate, na kriyata ityak­trimÃrthena mÃyopamavij¤ÃnasarvadharmapratipattyÃdhigata÷ svÃbhÃvika÷ kÃya÷ /

pariÓi«ÂakÃyatrayaæ tathyasaæv­tyÃ pratibhÃsamÃnaæ paramÃrthato dharmatÃrÆpaæ yathÃdhimok«aprabhÃvitaæ buddhabodhisattvaÓrÃvakÃdigocaratvena vyavasthÃpitamiti kathanÃya -

viviktÃvyatirekitvaæ vivekasya yato matam /

itinyÃyÃt tadavyatireke 'pi p­thag vyavasthÃpyate /

2 - j¤ÃnadharmakÃya÷

itthaæ prathamaæ kÃyaæ nirdiÓya dvitÅyo ni«prapa¤caj¤ÃnÃtmako dharmakÃya÷ anÃsrava÷ sm­tyupasthÃnÃdyÃtmaka iti tamÃha -

bodhipak«ÃpramÃïÃni vimok«Ã anupÆrvaÓa÷ /
navÃtmikÃ samÃpatti÷ k­tsnaæ daÓavidhÃtmakam // Abhis_8.2 //
abhibhvÃyatanÃnya«ÂaprakÃrÃïi prabhedata÷ /
araïÃ praïidhij¤Ãnamabhij¤Ã÷ pratisaævida÷ // Abhis_8.3 //
sarvÃkÃrÃÓcatasro 'tha Óuddhayo vaÓitÃ daÓa /
balÃni daÓa catvÃri vaiÓÃradyÃnyarak«aïam // Abhis_8.4 //
trividhaæ smutyupasthÃnaæ tridhÃ 'saæmo«adharmatÃ /
vÃsanÃyÃ÷ samuddhÃto mahato karuïÃ jane // Abhis_8.5 //
ÃveïikÃ munereva dharmÃ ye '«ÂÃdaÓeritÃ÷ /
sarvÃkÃraj¤atÃ ceti dharmakÃyo 'bhidhÅyate // Abhis_8.6 //

iti / sm­tyupasthÃnÃdyÃrabhya ÃryÃ«ÂÃÇgamÃrgaparyantÃ bodhipak«Ã÷ / pÆrvavadapramÃïÃni maitryÃdicaturbrahmavihÃrÃ÷ / adhyÃtmaæ rÆpyarÆpÅ bahirdhÃ rÆpÃïi paÓyatÅti dvau÷, Óubhaæ vimok«aæ kÃyena sÃk«Ãtk­tvopampadya viharatÅtyeka÷, ÃkÃÓavij¤ÃnÃki¤canyanaivasaæj¤ÃnÃsaæj¤ÃyatanÃnÅti catvÃra÷, saæj¤Ãveditanirodha ityeka÷ itya«Âau vimok«Ã÷ / rÆpadhÃtucaturdhyÃnÃni caturÃrÆpyasamÃpattayo nirodhasamÃpattiriti nava samÃpattaya÷ / p­thivyaptejovÃyunÅlapÅtalohitÃvadÃtavij¤ÃnÃkÃÓamiti k­tsnaæ daÓavidham / adhyÃtmarÆpÃrÆpasaæj¤inau pratyekaæ parÅttÃdhimÃtrÃkÃrÃbhyÃæ bahirdhÃ rÆpÃïi paÓyatastÃnyabhibhÆya jÃnÅta iti catu«Âayam, adhyÃtmÃrÆpasaæj¤Å eva nÅlapÅtalohitÃvadÃtÃnabhibhÆya paÓyatÅti catu«Âayamitya«ÂavidhamabhibhvÃyatanam / parasantÃnagatakleÓaraïaprabandhonmÆlanÃt samÃdhirityaraïÃ / samyagapagatasarvanimittasaÇgavyÃghÃtaæ saæÓayÃpanayanakÃripraïidhÃnasam­ddhyÃ ÃsaæsÃramasamÃhitÃvasthÃyÃæ pravartata iti praïidhij¤Ãnam, «a¬abhij¤ÃÓcatasraÓca pratisavida÷ pÆrvoktÃ ÃÓrayÃlambanacittaj¤ÃnapariÓuddhaya iti catasra÷ Óuddhaya÷ / ÃyuÓcittapari«kÃrakarmopapattyadhimuktipraïidhÃnarddhij¤ÃnadharmavaÓitÃ iti daÓa vaÓitÃ÷ / pÆrvoktÃni daÓa balÃni, catvÃri vaiÓÃradyÃni ca / pariÓuddhakÃyavÃÇmana÷samudÃcÃrastathÃgata÷, nÃstyasya viparÅtasamudÃcÃratÃ, yÃæ paraparij¤ÃnabhayÃt pracchÃdayitavyÃæ manyeta ityarak«aïaæ trividham / dharmadeÓanÃyÃæ ÓrotukÃmÃÓrotukÃmobhayakÃme«u yathÃkramamanunayapratighobhayavivikta evopak«eka÷ sm­timÃn viharatÅti sm­tyupasthÃnaæ tridhÃ / sattvÃrthakriyÃkÃlÃnatikramalak«aïetyasaæmo«adharmatÃ / kleÓaj¤eyÃvaraïÃnuÓayarÆpabÅjaprahÃïÃd vÃsanÃyÃ÷ samuddhÃta÷ sakalajanahitÃÓayatÃ, mahatÅ karuïÃ jane '«ÂÃdaÓÃveïikÃ buddhadharmÃ sarvÃkÃraj¤atÃ / 'ca' iti Óabdena saæg­hÅtÃ÷ mÃrgaj¤atÃdayo 'pi prÃguktÃ÷ /

sarve cÃÓrayaparÃv­ttyÃ parÃv­ttÃ bodhipak«Ãdayo ni«prapa¤caj¤ÃnÃtmakÃ dharmakÃyo 'bhidhÅyata iti kecit /

anye tu -

sarvÃkÃrÃæ viÓuddhiæ ye dharmÃ÷ prÃptÃ nirÃsravÃ÷ /
svÃbhÃviko mune÷ kÃyaste«Ãæ prak­tilak«aïa÷ //

iti yathÃrutattvena lokottarÃnevÃnÃsravÃn dharmÃnabhyupagamya te«Ãæ yÃæ prak­tiranutpÃdatÃ tallak«aïa÷ svÃbhÃvika÷ kÃya÷, sa eva ca dharmatÃkÃyo dharmakÃya iti bhÃvapratyayalopÃd vyapadiÓyata iti vyÃkhyÃya, ke punaste 'nÃsravÃ dharmÃ ye«Ãæ prak­tilak«aïo dharmakÃya ityÃÓaÇkya 'bodhipak«ÃpramÃïÃnÅ' tyÃdikÃrikÃmavatÃrayanti / te«Ãæ yogisaæv­tyÃ viÓi«ÂÃrthapratibhÃsajananadvÃreïÃÓrayaparÃv­ttyÃ parÃv­ttÃ dharmadeÓanÃdyarthakriyÃkÃriïo 'vaÓyamadvayÃÓcittacaitÃ÷ kathamabhyupagantavyÃ÷? saÇg­hÅtÃ ityapare /

kecit (kÃyacatu«ÂayavyÃkhyÃne) -

svÃbhÃvika÷ sasÃmbhogo nairmÃïiko 'parastathÃ /
dharmakÃya÷ sakÃritraÓcaturdhÃ samudÅrita÷ //

itikÃrikÃyÃæ svÃbhÃvikaÓabdÃnantaraæ dharmakÃyaÓabdasyÃpÃÂhÃt kÃyatrayameveti / anye tÆpadarÓitaprayojanasÃmarthyÃt kÃrikÃbandhÃnurodhena j¤Ãnasyaiva kÃritreïa sambandhÃrthaæ caivamuktam, ato 'viruddhaæ sarvaæ pradeÓÃntarÃbhihitaæ kÃyacatu«Âayaæ bhavatÅti /

ÓrÃvakÃdyaraïÃsamÃdhe÷ buddhasyÃraïÃsamÃdhe÷ vaiÓi«ÂyadarÓanÃya antaraÓlokenÃha -

ÓrÃvakasyÃraïÃd­«Âern­kleÓaparihÃritÃ /
tatkleÓasrotaucchittyai grÃmÃdi«u jinÃraïÃ // Abhis_8.7 //

iti / mÃ 'smaddarÓanÃt kasyacit kleÓotpatti÷ syÃditi manu«yakleÓotpattiparihÃritÃ ÓrÃvakÃdyaraïÃsamÃdhi÷ / tathÃgatÃnÃæ tu sakalajanakleÓaprabandhonmÆlanaæ syÃditi grÃmÃdi«u araïÃsamÃdhiviÓe«a÷ /

ÓrÃvakÃdipraïidhij¤ÃnÃt tathÃgatapraïidhij¤Ãnasya vaiÓi«ÂyapradarÓanÃya antaraÓlokenÃha -

anÃbhogamanÃsaÇgamavyÃghÃtaæ sadÃ sthitam /
sarvapraÓnÃpanudbauddhaæ praïidhij¤Ãnami«yate // Abhis_8.8 //

iti / nirnimittatvena svarasaprav­ttam, vastvanabhiniveÓÃd rÆpÃdisaÇgavigatam, savÃsanakleÓaj¤eyÃvaraïaprahÃïÃt sarvaj¤eyÃvyÃghÃtam, ÃsaæsÃramavasthÃnÃt sadÃ sthitam, samyak pratisaævillÃbhÃt praÓnavisarjanakÃri tÃthÃgataæ praïidhij¤ÃnamitÅ«Âam / ÓrÃvakÃdÅnÃæ viparÅtatvena naivam /

syÃdevaæ nityaæ mahÃkaruïÃmayadharmakÃyÃvasthÃne kathaæ (sakalaprÃïabh­tÃæ) sadÃ nÃthekriyeti? antaraÓlokena samÃdhÃnamÃha -

paripÃkaæ gate hetau yasya yasya yadÃ yadÃ /
hitaæ bhavati kartavyaæ prathate tasya tasya sa÷ // Abhis_8.9 //

iti / kalyÃïamitrÃdisamavadhÃnÃd buddhÃdyÃlambane paripo«aæ gate hetau pÆrvÃvaropitakuÓalamÆlabÅje sati, yasya sattvasya yasmin kÃle dharmadeÓanÃdikaæ kriyamÃïamÃyatipathyaæ bhavati, tadÃ tasyÃrthakaraïÃya pÆrvapraïidhÃnasam­ddhyÃ tatpratibhÃsÃnurÆpeïÃrthakriyÃkÃrÅ bhagavÃniti (mahÃkaruïÃsvabhÃvadharmakÃyÃvasthÃnena) sarvadÃ cintÃmaïirivopasthito 'pi svakarmÃparÃdhajanitahetuvaidhuryÃnna phaladÃyaka÷ pratibhÃsata ityabhiprÃya÷ /

tatkathamiti ÓaækÃyÃmantaraÓlokena d­«ÂÃntamÃha -

var«atyapi hi parjanye naiva bÅjaæ prarohati /
samutpÃde 'pi buddhÃnÃæ nÃbhavyo bhadramaÓnute // Abhis_8.10 //

iti / yathÃ devarÃje var«atyapi sati pÆtÅbhÃvÃdinÃ abÅjÅbhÆtaæ bÅjaæ tilÃdi na prÃdurbhavati, tadvad buddhÃnÃæ sakalamanorathaparipÆraïadak«ÃïÃæ samutpÃde 'pi abhavyo na bhadraæ saddharmaÓravaïÃdikaæ prÃpnotÅti /

kathaæ j¤ÃnÃtmako dharmakÃya÷ pratiniyatayogisantÃnÃdhÃravartÅ pratik«aïamutpadyamÃno vyÃpo nitya iti kathyata iti ced? antaraÓlokenÃha -

iti kÃritravaipulyÃd buddho vyÃpÅ nirÆcyate /
ak«ayatvÃcca tasyaiva nitya ityapi kathyate // Abhis_8.11 //

iti / yathoktanyÃyenaivaæ sarvatra pratibhÃsadvÃreïÃrthakriyÃkaraïavaipulyÃt prabandhatayÃ ÃsaæsÃramavasthÃnena ca bhagavata÷ k«ayÃbhÃvÃd yathÃkramaæ buddho vyÃpÅ nitya ityabhidhÅyate /

3 - sambhogakÃya÷

kÃyadvayamevaæ nirdiÓya lak«aïÃnuvya¤janavirÃjita÷ sÃmbhogika÷ rÆpakÃyasvabhÃvast­tÅya÷ / tamÃha -

dvÃtriæÓallak«aïÃÓÅtivya¤janÃtmÃ munerayam /
sÃæbhogiko mata÷ kÃyo mahÃyÃnopabhogata÷ // Abhis_8.12 //

iti / dvÃtriæÓallak«aïÃÓÅtyanuvya¤janÃtmako 'yaæ daÓabhÆmipravi«ÂamahÃbodhisattvai÷ paramÃnavadyamahÃyÃnadharmasaæbhogaprÅtisukhopabhogÃt buddhasya bhagavata÷ sÃmbhogikakÃya÷ /

kÃni tÃni dvÃtriæÓallak«aïÃnÅti cet? pa¤cabhirantaraÓlokairÃha -

cakrÃÇkahasta÷ kramakÆrmapÃdo jÃlÃvanaddhÃÇgulipÃïipÃda÷ /
karau sapÃdau taruïau m­dÆ ca samutsadai÷ saptabhirÃÓrayo 'sya // Abhis_8.13 //
dÅrghÃÇgulirvyÃyatapÃr«ïigÃtraæ prÃjyaæ tv­jÆcchaÇkhapadordhvaromÃ /
eïeyajaÇghaÓca paÂÆrubÃhu÷ koÓÃvanaddhottamabastiguhya÷ // Abhis_8.14 //
suvarïavarïa÷ pratanucchaviÓca pradak«iïaikaikasujÃtaromÃ /
ÆrïÃÇkitÃsyo haripÆrvakÃya÷ skandhau v­tÃvasya citÃntarÃæsa÷ // Abhis_8.15 //
hÅno rasa÷ khyÃti rasottamo 'sya nyagrodhavanmaï¬alatulyamÆrti÷ /
u«ïÅ«amÆrdhÃ p­thucÃrujihvo brahmasvara÷ siæhahanu÷suÓuklÃ÷ // Abhis_8.16 //
tulyÃ÷ pramÃïe 'viralÃÓca dantÃ anyÆnasaækhyÃ daÓikÃÓcatasra÷ /
nÅlek«aïo gov­«apak«manetro dvÃtriæÓadetÃni hi lak«aïÃni // Abhis_8.17//

iti / (1) gurÆïÃmanugamanapratyudgamanÃdinÃ cakrÃÇkahastapÃdatÃ /
(2) d­¬hasaævarasamÃdÃnatvÃt kÆrmavat suprati«ÂhitapÃdatÃ /
(3) catu÷saægrahavastusevanÃd rÃjahaæsavat jÃlÃvanaddhÃÇgulipÃïipÃdatÃ /
(4) praïÅtakhÃdyabhojyÃdidÃnÃd m­dutaruïahastapÃdatÃ /
(5) praïÅtataralehyÃdidÃnena samucchritahastapÃdaskandhagrÅvÃpradeÓatvÃt saptocchrayatÃ /
(6) vadhyamok«aïatvÃd dÅrghÃÇgulitÃ /
(7) jÅvitÃnugrahaïÃd ÃyatapÃr«ïitÃ /
(8) prÃïÃtipÃtaviratyÃ b­had­jugÃtratÃ /
(9) kuÓaladharmasamÃdÃnÃd ucchaÇkhapÃdatÃ /
(1)) g­hÅtakuÓalasamÃdÃnavardhanÃt ÆrdhvagaromatÃ /
(11) satk­tya vidyÃÓilpÃdidÃnÃd eïeyajaÇghatÃ /
(12) saævidyamÃnÃrthayÃcanakajanÃpratyÃkhyÃnÃt paÂÆrÆbÃhutÃ /
(13) sarvajanabrahmacaryasamÃdÃpanaguhyamantrÃrak«aïÃt koÓagatabastiguhyatÃ /
(14) praïÅtopÃstaraïadÃnÃt suvarïavarïatÃ /
(15) prÃsÃdÃdivaradÃnÃt Ólak«ïacchavitÃ /
(16) saÇgaïikÃdiparivarjanÃt pradak«iïÃvartaikaikaromatÃ /
(17) sarvagurujanayathÃsthÃnaniveÓanÃd ÆrïÃÇkitamukhatÃ /
(18) sarvathÃ mukharavacanÃnavasÃdanÃt siæhapÆrvÃrddhakÃyatÃ /
(19) priyavÃditvasubhÃ«itÃnulomatvÃt susaæv­taskandhatÃ /
(20) bhai«ajyÃdidÃnÃt citÃntarÃæsatÃ /
(21) glÃnajanopasthÃnÃd rasarasÃgratÃ /
(22) vanÃrÃmÃdikaraïasamÃdÃpanÃt nyagrodhaparimaï¬alatÃ /
(23) vihÃrÃdyabhyadhikapradÃnÃdu«ïÅ«aÓiraskatÃ /
(24) Ólak«ïÃdivacanÃt prabhÆtajihvatÃ /
(25) sarvalokadhÃtusattvasaddharmavij¤apanÃd brahmasvaratÃ /
(26) sambhinnapralÃpaviratyÃ siæhahanutÃ /
(27) sarvajanasammÃnÃdinÃ ÓukladantatÃ /
(28) viÓuddhÃjÅvatvÃt samadantatÃ /
(29) satyavacanasamudÃcÃrÃd aviraladantatÃ /
(30) piÓunavacanÃnabhyÃsÃt samacatvÃriæÓaddantatÃ /
(31) sarvasattvaikaputradarÓanÃd abhinÅlanetratÃ /
(32) pratighÃtÃdivivekadarÓanÃd gopak«manetratÃ /

siddhakaraïÃt lak«aïaæ siddhaæ bhavatÅtyantaraÓlokenÃha -

yasya yasyÃtra yo heturlak«aïasya prasÃdhaka÷ /
tasya tasya prayÆryÃyaæ samudÃgamalak«aïa÷ // Abhis_8.18 //

iti / ye«Ãæ lak«aïÃnÃæ ye prasÃdhakÃ÷, tÃn prapÆrya tÃni dvÃtriæÓallak«aïÃni prÃdurbhavanti /

kÃni te«Ãæ kÃraïÃnÅti cet? dvÃbhyÃmantaraÓlokÃbhyÃmÃha -

gurÆïÃmanuyÃnÃdird­¬hatÃ saævaraæ prati /
saÇgrahÃsevanaæ dÃnaæ praïÅtasya ca vastuna÷ // Abhis_8.19 //
vadhyamok«asamÃdÃnaæ viv­ddhi÷ kuÓalasya ca /
ityÃdiko yathÃsÆtraæ heturlak«aïasÃdhaka÷ // Abhis_8.20 //

iti / ime dve kÃrike uparyeva lak«aïavyÃkhyÃnÃvasare sphuÂite, ato na puna÷ vistÅryeta iti /

lak«aïÃnyevaæ vyÃkhyÃya dvÃdaÓabhi÷ antaraÓlokai÷ aÓÅtyanuvya¤janÃnyÃha -

tÃmrÃ÷ snigdhÃÓca tuÇgÃÓca nakhÃ aægulayo mune÷ /
v­ttÃÓcitÃnupÆrvÃÓca gÆ¬hÃ nirgranthaya÷ ÓirÃ÷ // Abhis_8.21 //
gÆ¬hau gulphau samau pÃdau siæhebhadvijagopate÷ /
vikrÃntaæ dak«iïaæ cÃrugamanam­juv­ttatÃ // Abhis_8.22 //
m­«ÂÃnupÆrvate medhyam­dutve ÓuddhagÃtratÃ /
pÆrvavya¤janatÃ cÃrÆp­thumaï¬alagÃtratÃ // Abhis_8.23 //
samakramatvaæ Óuddhatvaæ netrayo÷ sukumÃratÃ /
adÅnotsadagÃtratve susaæhatanagÃtratÃ // Abhis_8.24 //
suvibhaktÃÇgatÃ dhvÃntapradhvastÃlokaÓuddhatÃ /
v­ttam­«ÂÃk«atÃk«Ãmakuk«itÃÓca gabhÅratÃ // Abhis_8.25 //
dak«iïÃvartatÃ nÃbhe÷ samantÃddarÓanÅyatÃ /
samÃcÃra÷ Óuci÷ kÃlatilakÃpagatÃ tanu÷ // Abhis_8.26 //
karau tÆlam­dÆ snigdhagambhÅrÃyatalekhatÃ /
nÃtyÃyataæ vaco bimbapratibimbaupamau«ÂhatÃ // Abhis_8.27 //
m­dvÅ tanvÅ ca raktÃ ca jihvÃ jÅmÆtagho«atÃ /
cÃruma¤jusvaro daæ«ÂrÃ v­ttÃstÅk«ïÃ÷ sitÃ÷ samÃ÷ // Abhis_8.28 //
anupÆrvÅæ gatÃstuÇgÃ nÃsikÃ paramaæ Óuci÷ /
viÓÃle nayane pak«macitaæ padmadalÃk«itÃ // Abhis_8.29 //
ÃyataÓlak«ïasusnigdhasamaromnau bhruvau bhujau /
pÅnÃyatau samau karïÃvupaghÃtavivarjitau // Abhis_8.30 //
lalÃÂamaparimlÃnaæ p­thupÆrïottamÃÇgatÃ /
bhrabharÃbhÃÓcitÃ÷ Ólak«ïÃ asaælulitamÆrtaya÷ // Abhis_8.31 //
keÓÃ aparu«Ã÷ puæsÃæ saurabhyÃdapahÃriïa÷ /
ÓrÅvatsa÷ svastika¤ceti buddhÃnuvya¤janaæ matam // Abhis_8.32 //

iti / (1) sarvasaæskÃravÅtarÃgatvena tÃmranakhatÃ /
(2) sarvasattvahitÃdhyÃÓayatvena snigdhanakhatÃ /
(3) Óre«ÂhavaæÓaprabhavatvena tuÇganakhatÃ /
(4) v­ttÃnavadyatvena v­ttÃÇgulitÃ /
(5) samupacitakuÓalamÆlatvena citÃÇgulitÃ /
(6) samyaganÆpÆrvaprav­tatvena anupÆrvÃÇgulitÃ /
(7) sunigÆ¬hakÃyÃdikarmÃntÃjÅvatvena gÆ¬haÓiratÃ /
(8) kleÓagranthibhedakatvena nirgranthiÓiratÃ /
(9) sunigÆ¬hadharmamatitvena gÆ¬hagulphatÃ /
(10) sarvadurgasthÃnajanottÃrakatvena avi«amapÃdatÃ /
(11) narÃbhibhavanakuÓalatayÃ siæhavikrÃntagÃmitÃ /
(12) nÃgÃbhibhavanakuÓalatayÃ nÃgavikrÃntagÃmitÃ /
(13) vaihÃyasaÇgamakuÓalatayÃ haæsavikrÃntagÃmitÃ /
(14) puru«av­«abhakuÓalatayÃ v­«abhavikrÃntagÃmitÃ /
(15) pradak«iïamÃrgÃnuyÃtatayÃ pradak«iïagÃmitÃ /
(16) prÃsÃdikakuÓalatayÃ cÃrugÃmitÃ /
(17) nityamavakracittatayÃ avakragÃmitÃ /
(18) viÓuddhaguïÃkhyÃpakatayÃ v­ttagÃtratÃ /
(19) pram­«ÂapÃpadharmatayÃ m­«ÂagÃtratÃ /
(20) vineyÃnurÆpadharmadeÓakatayÃ anupÆrvagÃtratÃ /
(21) kÃyÃdiÓucisamudÃcÃratvÃt ÓucigÃtratÃ /
(22) karuïÃcittatvÃt m­dugÃtratÃ /
(23) viÓuddhacittatvÃt viÓuddhagÃtratÃ /
(24) paripÆrïadharmavinayatvÃt paripÆrïavya¤janatÃ /
(25) p­thucÃruguïÃkhyÃnÃt p­thucÃrumaï¬alagÃtratÃ /
(26) sarvatra samacittatvÃt samakramatÃ /
(27) suviÓuddhadharmadeÓanÃd viÓuddhanetratÃ /
(28) sugamadharmadeÓanÃt sukumÃragÃtratÃ /
(29) nityamadÅnacittatvÃd adÅnagÃtratÃ /
(30) samudgatakuÓalatvÃd utsadagÃtratÃ /
(31) k«Åïapunarbhavatvena susaæhatagÃtratÃ /
(32) suvibhaktapratÅtyasamutpÃdadeÓakatvena suvibhaktÃÇgapratyaÇgatÃ /
(33) suviÓuddhapadÃrthadarÓanÃd vitimiraÓuddhÃlokatÃ /
(34) v­ttasampannaÓi«yasaævartanÅyatvena v­ttakuk«itÃ /
(35) pram­«ÂasaæsÃrado«atvena m­«Âakuk«itÃ /
(36) bhagnamÃnaÓ­Çgatvena abhagnakuk«itÃ /
(37) dharmak«ayavinivartakatvena ak«Ãmakuk«itÃ /
(38) pratividdhadharmagambhÅratvena gambhÅranÃbhitÃ /
(39) pradak«iïagrÃhiÓi«yasaævartanÅyatvena pradak«iïÃvartanÃbhitÃ /
(40) samantaprÃsÃdikaparivÃrasaævartanÅyatvena samantaprÃsÃdikatÃ /
(41) Óucicittatvena ÓucisamudÃcÃratÃ /
(42) vyapagatÃkÃladharmavinayatvena vyapagatatilakÃlakagÃtratÃ /
(43) kÃyÃdilÃghavaprÃpakadharmadeÓakatvena tÆlasad­ÓasukumÃrapÃïitÃ /
(44) pratilabdhasnigdhamahÃÓramaïatvena snigdhapÃïilekhatÃ /
(45) gambhÅradharmasthÃnatvena gambhÅrapÃïilekhatÃ /
(46) samyagÃyatipariÓuddhadharmadeÓakatvena ÃyatapÃïilekhatÃ /
(47) pracurataraÓik«ÃdeÓakatvena nÃtyÃyatavacanatÃ /
(48) pratibimbavat viditasarvalokatvena bimbapratibimbopamau«ÂhatÃ /
(49) m­duvacanavinayatvenam­dujihvatÃ /
(50) prabhÆtaguïopapannatvena tanujihvatÃ /
(51) raktabÃlajanaduravagÃhadharmavinayatvena raktajihvatÃ /
(52) sarvatrÃsÃpagatatvena meghagarjitagho«atÃ /
(53) madhurÃdyÃlÃpatvena madhuracÃruma¤jusvaratÃ /
(54) niv­ttabhavasaæyojanatvena v­ttadaæ«ÂratÃ /
(55) durdÃntajanadamakatvena tÅk«ïadaæ«ÂratÃ /
(56) paramaÓukladharmavinayatvena Óukladaæ«ÂratÃ /
(57) samabhÆtiprati«Âhitatvena samadaæ«ÂratÃ /
(58) samyaganupÆrvÃbhisamayaprakÃÓakatvena anupÆrvadaæ«ÂratÃ /
(59) praj¤Ãprakar«asthÃpakatvena tuÇganÃsatÃ /
(60) Óucijanasampannatvena ÓucinÃsatÃ /
(61) paramodÃradharmatvenaviÓÃlanayanatÃ /
(62) samupacitasattvarÃÓitvena cittapak«matÃ /
(63) sarvayuvatijanÃbhinanditvena sitÃsitakamaladalanayanatÃ /
(64) nityamÃyatidarÓitvena ÃyatabhrÆkatÃ /
(65) Ólak«ïadharmavinayakuÓalatvena Ólak«ïabhrakatÃ /
(66) kuÓalasnigdhasantÃnatvena susnigdhabhrakatÃ /
(67) samantado«adarÓitvena samaromabhrÆkatÃ /
(68) paramapÅ¬Ãnivartakatvena pÅnÃyatabhujatÃ /
(69) vijitarÃgÃdisamaratvena samakarïatÃ /
(70) sarvasattvÃnupahatasantÃnasvena anupahatakarïendriyatÃ /
(71) sarvad­«Âik­tÃnyathÃvipariïÃmatvena aparimlÃnalalÃÂatÃ /
(72) sarvavÃdipramathanatvena p­thulalÃÂatÃ /
(73) paripÆrïottamapraïidhÃnatvena pÆrïottamÃÇgatÃ /
(74) vi«ayarativyÃvartakatvena bhramarasad­ÓakeÓatÃ /
(75) prahÅïadarÓanabhÃvanÃprahÃtavyÃnuÓayatvena citakeÓatÃ /
(76) Ólak«ïabuddhiparij¤ÃtaÓÃsanatvena Ólak«ïakeÓatÃ /
(77) rÃgÃdyasaæluÂhitacetanatvena asaæluÂhitakeÓatÃ /
(78) nityamaparu«avacanatvena aparu«akeÓatÃ /
(79) bodhyaÇgakusumÃvakÅrïatvena surabhikeÓatÃ /
(80) sarvathÃ ÓobhÃsaævartanÅyatvena ÓrÅvatsasvastikanandyÃvartalalitapÃïipÃdatalatÃ ceti /

4 - nairmÃïikakÃya÷

itthaæ kÃyatrayaæ nirdiÓyaæ caturtha÷ nairmÃïikakÃya÷ sarvabÃlajanasÃdhÃraïa iti /
tamÃha -

karoti yena citrÃïi hitÃni jagata÷ samam /
ÃbhavÃtso 'nupacchinna÷ kÃyo nairmÃïiko mune // Abhis_8.33 //

iti / yena ÓÃkyamunitathÃgatÃdirÆpeïa ÃsaæsÃraæ sarvalokadhÃtu«u sattvÃnÃæ samÅhitamarthaæ samaæ karoti, asau kÃya÷ prabandhatayÃ anuparato nairmÃïiko buddhasya bhagavata÷ sarvabÃlajanasÃdhÃraïaÓcaturtho 'vasÃtavya÷ /

buddhakÃritrÃïi

ityevaæ svÃbhÃvikakÃyasvarÆpabhÃvanÃprabhÃvitabuddhÃdivi«ayatve j¤ÃnÃdyapek«ya parikalpitakÃyatrayaæ nirdiÓyaæ saæv­tyÃ j¤Ãnameva sÃmbhogikakÃyÃdipratibhÃsotpÃdadvÃreïÃrthakriyÃkÃrÅti karma vineyajanapratibhÃsabhÃk tadÃdhipatyÃÓrayeïÃyÃtaæ dharmakÃya eveti /

tathÃ karmÃpyanucchinnamasyÃsaæsÃrami«yate /
gatÅnÃæ Óamanaæ karma saÇgrahe ca caturvidhe // Abhis_8.34 //
niveÓanaæ sasaækleÓe vyavadÃnÃvabodhane /
sattvÃnÃmarthayÃthÃtmye «aÂsu pÃramitÃsu ca // Abhis_8.35 //
buddhamÃrge prak­tyaiva ÓÆnyatÃyÃæ dvayak«aye /
saækete 'nupalambhe ca paripÃke ca dehinÃm // Abhis_8.36 //
bodhisattvasya mÃrge 'bhiniveÓasya nivÃraïe /
bodhiprÃptau jinak«etraviÓuddhau niyatiæ prati // Abhis_8.37 //
aprameye ca sattvÃrthe buddhasevÃdike guïe /
bodheraÇge«vanÃÓe ca karmaïÃæ satyadarÓane // Abhis_8.38 //
viparyÃsaprahÃïe ca tadavastukatÃnaye /
vyavadÃne sasambhÃre saæsk­tÃsaæsk­te prati // Abhis_8.39 //
vyatibhedÃparij¤Ãne nirvÃïe ca niveÓanam /
dharmakÃyasya karmedaæ saptaviæÓatidhÃ matam // Abhis_8.40 //

iti / tatra prathamaæ praÓastÃpraÓastagatyanabhiniveÓÃvasthÃnalak«aïaæ gatipraÓamanaæ karma k­tvÃ, dÃnÃdicatu÷saÇgrahavastuni prati«ÂhÃpya, ÓrutamayÃdij¤Ãnena vipak«apratipak«aheyopÃdeyadvÃreïa bodhayitvÃ, mÃyÃkÃra ivÃnunayÃdiviviktatayÃ maitryÃdilak«aïe parÃrthe sattvÃrthayÃthÃtmye prati«ÂhÃpya, tadanu svÃrthe trimaï¬alaviÓuddhiprabhÃvita«aÂpÃramitÃbhyÃse, tadanantaraæ svaparÃrthalak«aïe daÓakuÓalakarmapathe buddhamÃrge, tata÷ sarvadharmaprak­tiÓÆnyatÃbhyÃse, tadanu dÃnapÃramitÃdhi«ÂhÃnena prathamÃyÃæ bhÆmau sarvatragadharmadhÃtuprativedhalak«aïe advayadharme, tato dvitÅyÃdibhÆmau sambhÃraparipÆrihetubhÆte ÓÅlÃdipÃramitÃsarvadharmasÃÇketikaj¤Ãne niveÓayati / evamanukrameïa praj¤ÃpÃramitÃdhi«ÂhÃnena «a«ÂhyÃæ bhÆmau j¤Ãnaj¤eyabhÃvÃnabhiniveÓalak«aïe sarvadharmÃnupalambhe, tadanantaraæ saptamyÃmupÃyapÃramitÃbalena sattvaparipÃke, tato balapÃramitÃbalenÃ«ÂamyÃæ ÓrÃvakÃdyasÃdhÃraïe bodhisattvamÃrge, punastatraiva sarvabhÃvÃbhiniveÓaprahÃïe, tadanu navamyÃæ praïidhÃnapÃramitÃsÃmarthyÃd bodhiprÃptau, tadanantaraæ j¤ÃnapÃramitÃbalÃd daÓamyÃæ bhÆmau vividhabuddhak«etraviÓuddhau prati«ÂhÃpya, punastatraiva ekajÃtipratibaddhasvarÆpe samyak sambodhipratiniyame daÓadiglokadhÃtavÅyasattvÃrthe sarvalokadhÃtubuddhopasaÇkramaïÃdiguïe ca niveÓayati /

evamanukrameïa punastatraina viÓe«amÃrgasvarÆpe samastabodhyÃvÃhakadharmalak«aïe bodhyaÇge, karmaphalasambandhÃvipraïÃÓe, yathÃbhÆtapadÃrthÃdhigame, sarvaviparyÃsaprahÃïe, nirvastukaviparyÃsaprahÃïe j¤Ãne, prak­tipariÓuddhilak«aïe bodhisattvavyavadÃne, sarvakalaÇkÃpagatavyavadÃnahetau sambhÃre, ÓÆnyatÃsvabhÃvena saæsk­tÃsaæsk­tÃvyatibhedaparij¤Ãne ca prati«ÂhÃpya tÃthÃgatyÃæ bhÆmau nirvÃïe niveÓayati / evaæ dharmakÃyavadasya saptaviæÓatiprakÃraæ karma ÃsaæsÃrami«yata iti kÃritram /

prathamacittotpÃdasya antimakarmaïÃ¤ca anukramanirdeÓena avaÓi«ÂÃnÃæ madhyapadÃrthÃnÃmapi kramo veditavya÷, vaktavyabÃhulyabhayÃnmayÃ nollikhita÷ /

iti abhisamayÃlaÇkÃre nÃma praj¤ÃpÃramitÃÓÃstre a«ÂamÃdhikÃrav­tti÷ /


________________________________________________________________



MadhyamarucisattvÃrthaæ vyÃkhyÃnam

evaæ vistararucisattvÃnugraheïa a«Âabhi÷ padÃrthai÷ (praj¤ÃpÃramitÃæ) vyÃkhyÃya punaranyaprakÃreïa vyÃkhyÃnÃyÃha -

lak«aïaæ tatprayogastatprakar«astadanukrama÷ /
tanni«ÂhÃ tadvipÃkaÓcetyanya÷ «o¬hÃrthasaægraha÷ // 1 //

iti / prathamaæ sarvÃkÃraj¤atÃditrisarvaj¤atÃbhilak«yasthÃnÅyatvena lak«aïam / tato vaÓitvÃrthatrisarvaj¤atÃbhÃvanÃæ prati prayujyate 'neneti trisarvaj¤atÃprayoga÷ sarvÃkÃrÃbhisambodha÷ / tato 'tyabhyÃsÃt prakar«agamanamiti trisarvaj¤atÃyÃ÷ prakar«ÃvasthomÆrdhÃbhisamaya÷ / tato 'dhigatavastuniÓcayÃya vyastasamastavibhÃvitÃrthapraguïÅkaraïamiti trisarvaj¤atÃnukramÃvastho 'nupÆrvÃbhisamaya÷ / tato viÓe«agamanÃbhÃvÃt trisarvaj¤atÃni«ÂhÃvastha÷ samyagekak«aïÃbhisambodha÷ / tatastasya phalam, iti trisarvaj¤atÃvipÃko dharmakÃya÷ sakÃritra÷ / evaæ «aÂprakÃreïÃrthasaægraheïa pÆrvavadeva jinajananÅ vyÃkhyeyÃ /

saæk«iptarÆcisattvÃrthaæ vyÃkhyÃnam

madhyamarucisattvÃnukampayÃ amunÃ «aÂprakÃreïÃrthasaægraheïa vyÃkhyÃya puna÷ saæk«iptarucisattvÃnurodhenÃnyaprakÃreïa vyÃkhyÃnÃyÃha -

vi«ayastritayo hetu÷ prayogaÓcaturÃtmaka÷ /
dharmakÃya÷ phalaæ karmetyanyastredhÃrthasaægraha÷ // 2 //

iti / Ãdau sarvÃkÃraj¤atÃditrisarvaj¤atÃsvabhÃva÷ prav­ttivi«ayahetu÷ / sa kathaæ prayujyata iti tadanantaraæ sarvÃkÃrÃbhisambodhÃdiÓcaturvidho 'bhisamaya÷ prayoga÷ / tasyaivaæ prayogavato vi«ayasya kiæ phalamiti tadanu dharmakÃya÷ sakarmÃ phalamityevaæ trividhenÃrthasaægraheïa tathaiva jinajananÅ vyÃkhyeyÃ /

pariïÃmanÃ

arthata÷ padato vÃpi nÃmaparyÃyata÷ kvacit /
tÃvÃneva budhairj¤eya÷ piï¬Ãrtha÷ sarvamÃt­«u // 1 //
anyathÃ na bhavetsamyak sarvÃsÃæ kramasaægraha÷ /
tatra piï¬Ãdibhedena vaiÓi«Âyaæ jÃyate dhruvam // 2 //
ÃryavimuktisenasyÃnubhÃvenÃtra darÓitam /
arthamÃtraæ subodhÃya tyaktvÃ vacanavistaram // 3 //
vairocanaæ guruæ natvÃ sadupÃdhyÃyaj¤Ãninam /
kÃrikÃïÃæ sphuÂÃ v­ttirharibhadreïa racyate // 4 //
etadgranthavidhÃnena yatpuïyamarjitaæ mayÃ /
nikhilÃ÷ prÃïinastena prÃpnuyu÷ saugatÅæ dhiyam // 5 //
sarvaÓÃstrabahirbhÆta÷ kvÃhaæ svalpamati÷ pumÃn /
kva cÃryagatigamyo 'yaæ ÓÃstrÃrtho mahimÃnvita÷ // 6 //
tathÃpyagocarÅbhÆte yatnamÃsthitavÃnaham /
parÃtmahitabuddhyaiva k«amyatÃme«a sÃdhubhi÷ // 7 //
aho m­Óaæ mayÃ nÃnÃmatai÷ ÓrÃntena vÅk«itam /
ÓamasthÃnaæ cireïedaæ praj¤ÃpÃramitÃmatam // 8 //

iti praj¤ÃpÃramitopadeÓaÓÃstre ÃcÃryaharibhadrak­tÃ abhisamayÃlaÇkÃrav­tti÷ samÃptÃ /

bhÃratÅyapaï¬itena vidyÃkaraprabheïa mahÃlokacak«u«Ã vandeÓrÅkÆÂena cÃnÆdya nirïÅtÃ /
ÓrÅpaï¬itÃmaragomyÃdibhi÷ bhik«udhÅmatpraj¤ena ca paÓcÃt sunirïÅtÃ /
