Varadaraja: Laghusiddhantakaumudi (= Laghukaumudi)


Input by members of the Sansknet project




STRUCTURE OF REFERENCES
VLk_nnn = running number of Varadaraja's Laghukaumudi ("374" skipped; "748" twice)
P_n,n.n = PÃïini_adhyÃya,pÃda.sÆtra 

NOTE:
References to PÃïini in this GRETIL version were adopted (with occasional corrections)
from the 1906 edition of the Laghukaumudi available from the GRETIL e-library:
http://resolver.sub.uni-goettingen.de/purl/?gr_elib-87


#<...># = BOLD
%<...>% = ITALICS
$<...>$ = UNDERLINE



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE.
            
Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS 
and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions):
            
description             character  =ASCII
            
long a                  Ã             195
long A                  ù             249
long i                  Å             197
long I                  ý             253
long u                  Æ             198
long U                  ô             244
vocalic r               ­             173
vocalic R               ã             227
long vocalic r          Ì             204
vocalic l               Ê             202
long vocalic l          Ë             203
velar n                 Ç             199
velar N                 §             167
palatal n               ¤             164
palatal N               ¥             165
retroflex t             Â             194
retroflex T             è             232
retroflex d             ¬             172
retroflex D             Ö             214
retroflex n             ï             239
retroflex N             ×             215
palatal s               Ó             211
palatal S               Á             193
retroflex s             «             171
retroflex S             å             229
anusvara                æ             230
capital anusvara        õ             245
visarga                 ÷             247
capital visarga         ê             234

Other characters of the REE encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________






laghusiddhÃntakaumudÅ

atha saæj¤Ãprakaraïam

#<halantyam // VLk_1 = P_1,3.3 //>#
upadeÓe 'ntyaæ halitsyÃt / upadeÓa ÃdyoccÃraïam / sÆtre«vad­«Âaæ padaæ sÆtrÃntarÃdanuvartanÅyaæ sarvatra //

#<adarÓanaæ lopa÷ // VLk_2 = P_1,1.60 //>#
prasaktasyÃdarÓanaæ lopasaæj¤aæ syÃt /

#<tasya lopa÷ // VLk_3 = P_1,3.9 //>#
tasyeto lopa÷ syÃt / ïÃdayo 'ïÃdyarthÃ÷ /

#<Ãdirantyena sahetà // VLk_4 = P_1,1.71 //>#
antyenetà sahati ÃdirmadhyagÃnÃæ svasya ca saæj¤Ã syÃt yathÃïiti a i u varïÃnÃæ saæj¤Ã / evamac hal alityÃdaya÷ //

#<ÆkÃlo 'jjhrasvadÅrghapluta÷ // VLk_5 = P_1,2.27 //>#
uÓca ÆÓca Æ3Óca va÷; vÃæ kÃlo yasya so 'c kramÃd hrasvadÅrghaplutasaæj¤a÷ syÃt / sa pratyekamudÃttÃdi bhedena tridhà /

#<uccairudÃtta÷ // VLk_6 = P_1,2.29 //>#

#<nÅcairanudÃtta÷ // VLk_7 = P_1,2.30 //>#

#<samÃhÃra÷ svarati÷ // VLk_8 = P_1,2.31 //>#
sa navavidho 'pi pratyekamanunÃsikatvÃnanunÃsikatvÃbhyÃæ dvidhà //

#<mukhanÃsikÃvacano 'nunÃsika÷ // VLk_9 = P_1,2.8 //>#
mukhasahatinÃsikayoccÃryamÃïo varïo 'nunÃsikasaæj¤a÷ syÃt / tadittham - a i u ­ e«Ãæ varïÃnÃæ pratyekama«ÂÃdaÓa bhedÃ÷ / Êvarïasya dvÃdaÓa, tasya dÅrghÃbhÃvÃt / ecÃmapi dvÃdaÓa, te«Ãæ hrasvÃbhÃvÃt //

#<tulyÃsyaprayatnaæ savarïam // VLk_10 = P_1,1.8 //>#
tÃlvÃdisthÃnamÃbhyantaraprayatnaÓcetyetaddvayaæ yasya yena tulyaæ tanmitha÷ savarïasaæj¤aæ syÃt / %<(­Êvarïayormitha÷ sÃvarïyaæ vÃcyam>%) / akuhavisarjanÅyÃnÃæ kaïÂha÷ / icuyaÓÃnÃæ tÃlu / ­Âura«ÃïÃæ mÆrdhà / ÊtulasÃnÃæ dantÃ÷ / upÆpadhmÃnÅyÃnÃmo«Âhau / ¤amaÇaïanÃnÃæ nÃsikà ca / edaito÷ kaïÂha tÃlu / odauto÷ kaïÂho«Âam / vakÃrasya danto«Âham / jihvÃmÆlÅyasya jihvÃmÆlam / nÃsikÃnusvÃrasya / $<yatno dvidhà - Ãbhyantaro bÃhyaÓca>$ / $<Ãdya÷ pa¤cadhÃ>$ - sp­«Âe«atsp­«Âe«adviv­taviv­tasaæv­ta bhedÃt / tatra sp­«Âaæ prayatanaæ sparÓÃnÃm / Å«atsp­«Âamanta÷sthÃnÃm / Å«adviv­tamÆ«maïÃm / viv­taæ svarÃïÃm / hrasvasyÃvarïasya prayoge saæv­tam / prakriyÃdaÓÃyÃæ tu viv­tameva / $<bÃhyaprayatnastvekÃdaÓadhÃ>$ - vivÃra÷ saævÃra÷ ÓvÃso nÃdo gho«o 'gho«o 'lpaprÃïomahÃprÃïa udÃtto 'nudÃtta÷ svaratiÓceti / kharo vivÃrÃ÷ ÓvÃsà agho«ÃÓca / haÓa÷ saævÃrà nÃdà gho«ÃÓca / vargÃïÃæ prathamat­tÅyapa¤camà yaïaÓcÃlpaprÃïÃ÷ / vargÃïÃæ dvitÅyacaturthau ÓalaÓca mahÃprÃïÃ÷ / kÃdayo mÃvasÃnÃ÷ sparÓÃ÷ / yaïo 'nta÷sthÃ÷ / Óala Æ«mÃïa÷ / aca÷ svarÃ÷ / -ka-kha iti kakhÃbhyÃæ pragardhavisargasad­Óo jihvÃmÆlÅya÷ / -pa-pha iti paphÃbhyÃæ prÃgardhavisargasad­Óa upadhmÃnÅya÷ / aæ a÷ ityaca÷ parÃvanusvÃravisargau //

#<aïuditsavarïasya cÃpratyaya÷ // VLk_11 = P_1,1.69 //>#
pratÅyate vidhÅyata iti pratyaya÷ / avidhÅyamÃno 'ïudicca savarïasya saæj¤Ã syÃt / atraivÃï pareïa ïakÃreïa / ku cu Âu tu pu ete udita÷ / tadevam - a itya«ÂÃdaÓÃnÃæ saæj¤Ã / tathekÃrokÃrau / ­kÃrastriæÓata÷ / evaæ ÊkÃro 'pi / eco dvÃdaÓÃnÃm / anunÃsikÃnanunÃsikabhedena yavalà dvidhÃ; tenÃnanunÃsikÃste dvayordvayossaæj¤Ã /

#<para÷ saænikar«a÷ saæhatà // VLk_12 = P_1,1.109 //>#
virïÃnÃmatiÓayita÷ saænidhi÷ saæhatÃsiæj¤a÷ syÃt //

#<halo 'nantarÃ÷ saæyoga÷ // VLk_13 = P_1,1.7 //>#
ajbhiravyavahatà hali÷ saæyogasaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<suptiÇantaæ padam // VLk_14 = P_1,4.14 //>#
subantaæ tiÇantaæ ca padasaæj¤aæ syÃt //

iti saæj¤Ãprakaraïam

athÃcsandhi÷

#<iko yaïaci // VLk_15 = P_6,1.77 //>#
ika÷ sthÃne yaï syÃdaci saæhitÃyÃæ vi«aye / sudhÅ upÃsya iti sthite //

#<tasminniti nirdi«Âe pÆrvasya // VLk_16 = P_1,1.66 //>#
saptamÅnirdeÓena vidhÅyamÃnaæ kÃryaæ varïÃntareïÃvyavahatisya pÆrvasya bodhyam //

#<sthÃne 'ntaratama÷ // VLk_17 = P_1,1.50 //>#
prasaÇge sati sad­Óatama ÃdeÓa÷ syÃt / sudhy upÃsya iti jÃte //

#<anaci ca // VLk_18 = P_8,4.47 //>#
aca÷ parasya yaro dve và sto na tvaci / iti dhakÃrasya dvitvena sudhdhy upÃsya iti jÃte //

#<jhalÃæ jaÓ jhaÓi // VLk_19 = P_8,4.53 //>#
spa«Âam / iti pÆrvadhakÃrasya dakÃra÷ //

#<saæyogÃntasya lopa÷ // VLk_20 = P_8,2.23 //>#
saæyogÃntaæ yatpadaæ tadantasya lopa÷ syÃt //

#<alo 'ntyasya // VLk_21 = P_1,1.52 //>#
«a«ÂhÅnirdi«ÂÃ'ntyasyÃla ÃdeÓa÷ syÃt / iti yalope prÃpte%< - (yaïa÷ prati«edho vÃcya÷)>% / suddhyupÃsya÷ / maddhari÷ / dhÃtraÓa÷ / lÃk­ti÷ //

#<eco 'yavÃyÃva÷ // VLk_22 = P_6,1.78 //>#
eca÷ kramÃday av Ãy Ãv ete syuraci //

#<yathÃsaækhyamanudeÓa÷ samÃnÃm // VLk_23 = P_1,3.10 //>#
samasaæbandhÅ vidhiryathÃsaækhyaæ syÃt / haraye / vi«ïave / nÃyaka÷ / pÃvaka÷ //

#<vÃnto yi pratyaye // VLk_24 = P_6,1.79 //>#
yakÃrÃdau pratyaye pare odautorav Ãv etau sta÷ / gavyam / nÃvyam / (%<adhvaparamÃïe ci>%) / gavyÆti÷ //

#<adeÇ guïa÷ // VLk_25 = P_1,1.2 //>#
at eÇ ca guïasaæj¤a÷ syÃt //

#<taparastatkÃlasya // VLk_26 = P_1,1.70 //>#
ta÷ paro yasmÃtsa ca tÃtparaÓcoccÃryamÃïasamakÃlasyaiva saæj¤Ã syÃt //

#<Ãdguïa÷ // VLk_27 = P_6,1.87 //>#
avarïÃdaci pare pÆrvaparayoreko guïa ÃdeÓa÷ syÃt / upendra÷ / gaÇgodakam //

#<upadeÓe 'janunÃsika it // VLk_28 = P_1,3.2 //>#
upadeÓe 'nunÃsiko 'jitsaæj¤a÷ syÃt / pratij¤ÃnunÃsikyÃ÷ pÃïinÅyÃ÷ / laïsÆtrasthÃvarïena sahoccÃryamÃïo repho ralayo÷ saæj¤Ã //

#<uraï rapara÷ // VLk_29 = P_1,1.51 //>#
­ iti triæÓata÷ saæj¤etyuktam / tatsthÃne yo 'ï sa rapara÷ sanneva pravartate / k­«ïarddhi÷ / tavalkÃra÷ //

#<lopa÷ ÓÃkalyasya // VLk_30 = P_8,3.19 //>#
avarïapÆrvayo÷ padÃntayoryavayorlopo vÃÓi pare //

#<pÆrvatrÃsiddham // VLk_31 = P_8,2.1 //>#
sapÃdasaptÃdhyÃyÅæ prati tripÃdyasiddhÃ, tripÃdyÃmapi pÆrvaæ prati paraæ ÓÃstramasiddham / hara iha, harayiha / vi«ïa iha, vi«ïaviha //

#<v­ddhirÃdaic // VLk_32 = P_1,1.1 //>#
Ãdaicca v­ddhisaæj¤a÷ syÃt //

#<v­ddhireci // VLk_33 = P_6,1.88 //>#
Ãdeci pare v­ddhirekÃdeÓa÷ syÃt / guïÃpavÃda÷ / k­«ïaikatvam / gaÇgaugha÷ / devaiÓvaryam / k­«ïautkaïÂhyam //

#<etyedhatyÆÂhsu // VLk_34 = P_6,1.89 //>#
avarïÃdejÃdyoretyedhatyorÆÂhi ca pare v­ddhirekÃdeÓa÷ syÃt / upaiti / upaidhate / pra«Âhauha÷ / ejÃdyo÷ kim ? upeta÷ / mà bhavÃnpredidhat / (%<ak«ÃdÆhanyÃmupisaækhyÃnam>%) / ak«auhaïÅ senà / (%<prÃdÆho¬ho¬hye«ai«ye«u>%) / prauha÷ / prau¬ha÷ / prau¬hi÷ / prai«a÷ / prai«ya÷ / (%<­te ca t­tÅyÃsamÃse>%) / sukhena ­ta÷ sukhÃrta÷ / t­tÅyeti kim ? paramarta÷ / (%<pravatsatarakambalavasanÃrïadaÓÃnÃm­ïe>%) / prÃrïam, vatsatarrÃïam, ityÃdi //

#<upasargÃ÷ kriyÃyoge // VLk_35 = P_1,4.59 //>#
prÃdaya÷ kriyÃyoge upasargasaæj¤Ã÷ syu÷ / pra parà apa sam anu ava nis nira dus dura vi ÃÇ ni adhi api ati su ut abhi prati para upi - ete prÃdaya÷ //

#<bhÆvÃdayo dhÃtava÷ // VLk_36 = P_1,3.1 //>#
kriyÃvÃcino bhvÃdayo dhÃtusaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<upasargÃd­ti dhÃtau // VLk_37 = P_6,1.91 //>#
avarïÃntÃdupasargÃddakÃrÃdau dhÃtau pare v­ddhirekÃdeÓa÷ syÃt / prÃrcchati //

#<eÇi pararÆpam // VLk_38 = P_6,1.94 //>#
ÃdupasargÃdeÇÃdau dhÃtau pararÆpamekÃdeÓa÷ syÃt / prejate / upo«ati //

#<aco 'ntyÃdi Âi // VLk_39 = P_1,1.64 //>#
acÃæ madhye yo 'ntya÷ sa Ãdiryasya ta Âisaæj¤aæ syÃt / (%<ÓakandhvÃdi«u pararÆpaæ vÃcyam>%) / $<tacca Âe÷>$ / Óakandhu÷ / karkandhu÷ manÅ«Ã / Ãk­tigaïo 'yam / mÃrttaï¬a÷ //

#<omÃÇoÓca // VLk_40 = P_6,1.95 //>#
omi ÃÇi cÃtpare pararÆpamekÃdeÓa÷ syÃt / ÓivÃyoææ nama÷ / Óiva ehi //

#<antÃdivacca // VLk_41 = P_6,1.85 //>#
yo 'yamekÃdeÓa÷ sa pÆrvasyÃntavatparasyÃdivat / Óivehi //

#<aka÷ savarïe dÅrgha÷ // VLk_42 = P_6,1.101 //>#
aka÷ savarïe 'ci pare pÆrvaparayordÅrgha ekÃdeÓa÷ syÃt / daityÃra÷ / ÓrÅÓi÷ / vi«ïÆdaya÷ / hotÌkÃra÷ //

#<eÇa÷ padÃntÃdati // VLk_43 = P_6,1.109 //>#
padÃntÃdeÇo'ti pare pÆrvarÆpamekÃdeÓa÷ syÃt / hare'va / vi«ïo 'va //

#<sarvatra vibhëÃ÷ go÷ // VLk_44 = P_6,1.122 //>#
loke vede caiÇantasya gorati và prak­tibhÃva÷ padÃnte / goagram, go 'gram / eÇantasya kim ? citragvagram / padÃnte kim? go÷ //

#<anekÃl Óitsarvasya // VLk_45 = P_1,1.55 //>#
iti prÃpte //

#<Çicca // VLk_46 = P_1,1.53 //>#
ÇidanekÃlapyantyasyayaiva syÃt //

#<avaÇ sphoÂÃyanasya // VLk_47 = P_6,1.133 //>#
padÃnte eÇantasya goravaÇ vÃci / gavÃgram, go 'gram / padÃnte kim ? gavi //

#<indre ca // VLk_48 = P_6,1.124 //>#
goravaÇ syÃdindre / gavendra÷ //

#<dÆrÃddhÆte ca // VLk_49 = P_8,2.84 //>#
dÆrÃtsambodhane vÃkyasya Âe÷ pluto và //

#<plutaprag­hyà aci nityam // VLk_50 = P_6,1.125 //>#
ete 'ci prak­tyà syu÷ / Ãgaccha k­«ïa 3 atra gauÓcarati //

#<ÅdÆded dvivacanaæ prag­hyam // VLk_51 = P_1,1.11 //>#
ÅdÆdedantaæ dvivacanaæ prag­hyaæ syÃt / harÅ etau / vi«ïÆ imau / gaÇge amÆ //

#<adaso mÃt // VLk_52 = P_1,1.12 //>#
asmÃtparÃvÅdÆtau prag­hyau sta÷ / amÅ ÅÓÃ÷ / rÃmak­«ïÃvamÆ ÃsÃte / mÃtkim ? amuke 'tra //

#<cÃdayo 'satve // VLk_53 = P_1,4.57 //>#
adravyÃrthÃÓcÃdayo nipÃtÃ÷ syu÷ //

#<prÃdaya÷ // VLk_54 = P_1,4.58 //>#
ete 'pi tathà //

#<nipÃta ekÃjanÃÇ // VLk_55 = P_1,1.14 //>#
eko 'j nipÃta ÃÇvarja÷ prag­hya÷ syÃt / i indra÷ / u umeÓa÷ / 'vÃkyasmaraïayoraÇit; Ã evaæ nu manyase / Ã evaæ kila tat / anyatra Çit ; Ã Å«adu«ïam o«ïam //

#<ot // VLk_56 = P_1,1.15 //>#
odanto nipÃta÷ prag­hya÷ syÃt / aho ÅÓÃ÷ //

#<sambuddhau ÓÃkalyasyetÃvanÃr«e // VLk_57 = P_1,1.16 //>#
sambuddhinimittaka okÃro và prag­hyo 'vaidike itau pare / vi«ïo iti, vi«ïa iti, vi«ïaviti //

#<maya u¤o vo và // VLk_58 = P_8,3.33 //>#
maya÷ parasya u¤o vo vÃci / kimvuktam, kimu uktam //

#<iko 'savarïe ÓÃkalyasya hrasvaÓca // VLk_59 = P_6,1.127 //>#
padÃntà iko hrasvà và syurasavarïe 'ci / hrasvavidhisÃmarthyÃnna svarasandhi÷ / cakri atra, cakraytra / padÃntà iti kim ? gauryau -.

#<aco rahÃbhyÃæ dve // VLk_60 = P_8,4.46 //>#
aca÷ parÃbhyÃæ rephahakÃrÃbhyÃæ parasya yaro dve và sta÷ / gauryyau / (%<na samÃse>%) / vÃpyaÓva÷ //

#<­tyaka÷ // VLk_61 = P_6,1.128 //>#
­ti pare padÃntà aka÷ prÃgvadvà / brahma ­«i÷, brahmar«i÷ / padÃntÃ÷ kim ? Ãrchat //

ityacsandhi÷

atha hal sandhi÷

#<sto÷ Ócunà Ócu÷ // VLk_62 = P_8,4.40 //>#
sakÃratavargayo÷ ÓakÃracavargÃbhyÃæ yoge ÓakÃracavargau sta÷ / rÃmaÓÓete / rÃmaÓcinoti / saccit / ÓÃrÇgi¤jaya //

#<ÓÃt // VLk_63 = P_8,4.44 //>#
ÓÃtparasya tavargasya cutvaæ na syÃt / viÓna÷ / praÓna÷ //

#<«Âunà «Âu÷ // VLk_64 = P_8,4.41 //>#
sto÷ «Âunà yoge «Âu÷ syÃt / rÃma««a«Âha÷ / rÃma«ÂÅkate / pe«Âà / taÂÂÅkà / cakriï¬haukase //

#<na padÃntÃÂÂoranÃm // VLk_65 = P_8,4.42 //>#
padÃntÃÂÂavargÃtparasyÃnÃma÷ sto÷ «Âurna syÃt / «a santa÷ / «a te / padÃntÃtkim ? ÅÂÂe / Âo÷ kim ? sarpi«Âamam / (%<anÃmnavatinagarÅïÃmiti vÃcyam>%) / «aïïavati÷ / «aïïagaryya÷ //

#<to÷ «i // VLk_66 = P_8,4.43 //>#
na «Âutvam / san«a«Âha÷ //

#<jhalÃæ jaÓo 'nte // VLk_67 = P_8,2.39 //>#
padÃnte jhalÃæ jaÓa÷ syu÷ / vÃgÅÓa÷ //


#<yaro 'nunÃsike 'nunÃsiko và // VLk_68 = P_8,4.45 //>#
yara÷ padÃntasyÃnunÃsike pare 'nunÃsiko và syÃt / etanmurÃri÷, etad murÃri÷ / (%<pratyaye bhëÃyÃæ nityam>%) / tanmÃtram /
cinmayam //

#<torli // VLk_69 = P_8,4.60 //>#
tavargasya lakÃre pare parasavarïa÷ / tavargasya lakÃre pare parasavarïa÷ / tallaya÷ / vidvÃællikhati / nasyÃnunÃsiko la÷ /

#<uda÷ sthÃstambho÷ pÆrvasya // VLk_70 = P_8,4.41 //>#
uda÷ parayo÷ sthÃstambho÷ pÆrvasavarïa÷ //

#<tasmÃdityuttarasya // VLk_71 = P_1,1.67 //>#
pa¤camÅnirdeÓena kriyamÃïaæ kÃryaæ varïÃntareïÃvyavahitasya parasya j¤eyam //

#<Ãde÷ parasya // VLk_72 = P_1,1.54 //>#
parasya yadvihitaæ tattasyÃderbodhyam / iti sasya tha÷ //

#<jharo jhari savarïe // VLk_73 = P_8,4.65 //>#
hala÷ parasya jharo và lopa÷ savarïe jhari //

#<khari ca // VLk_74 = P_8,4.55 //>#
khari jhalÃæ cara÷ / ityudo dasya ta÷ / utthÃnam / uttambhanam //

#<jhayo ho 'nyatarasyÃm // VLk_75 = P_8,4.62 //>#
jhaya÷ parasya hasya và pÆrvasavarïa÷ / nÃdasya gho«asya saævÃrasya mahÃprÃïasya tÃd­Óo vargacaturtha÷ / vÃgghari÷, vÃghari÷ //

#<ÓaÓcho 'Âi // VLk_76 = P_8,4.63 //>#
jhaya÷ parasya Óasya cho vÃÂi / tad Óiva ityatra dasya Ócutvena jakÃre k­te khari ceti jakÃrasya cakÃra÷ / tacchiva÷, tacÓiva÷ / (%<chatvamamÅti vÃcyam>%) tacchlokena //

#<mo 'nusvÃra÷ // VLk_77 = P_8,3.23 //>#
mÃntasya padasyÃnusvÃro hali / hariæ vande //

#<naÓcÃpadÃntasya jhali // VLk_78 = P_8,3.24 //>#
nasya masya cÃpadÃntasya jhalyanusvÃra÷ / yaÓÃæsi / Ãkraæsyate / jhali kim ? manyate //

#<anusvÃrasya yayi parasavarïa÷ // VLk_79 = P_8,4.58 //>#
spa«Âam / ÓÃnta÷ //

#<và padÃntasya // VLk_80 = P_8,4.59 //>#
tvaÇkaro«i, tvaæ karo«i //

#<mo rÃji sama÷ kvau // VLk_81 = P_8,3.25 //>#
kvibante rÃjatau pare samo masya ma eva syÃt / samrÃÂ //

#<he mapare và // VLk_82 = P_8,3.26 //>#
mapare hakÃre pare masya mo và / kim hmalayati, kiæ hmalayati / (%<yavalapare yavalà vÃ>%)/ kiæyhya÷, kiæ hya÷ / kiævhvalayati, kiæ hvalayati / kiæl hlÃdayati, kiæ hlÃdayati //

#<napare na÷ // VLk_83 = P_8,3.27 //>#
napare hakÃre masya no và / kin hnute, kiæ hnute //

#<Ãdyantau Âakitau // VLk_84 = P_1,1.46 //>#
Âitkitau yasyoktau tasya kramÃdÃdyantÃvayavau sta÷ //

#<Çïo÷ kukÂuk Óari // VLk_85 = P_8,3.28 //>#
và sta÷ / (%<cayo dvitÅyÃ÷ Óari pau«karasÃderiti vÃcyam>%) / prÃÇkh «a«Âha÷, prÃÇk«a«Âha÷, prÃÇ «a«Âha÷ / sugaïÂh «a«Âha÷ sugaï «a«Âha÷, sugaï «a«Âha÷ //

#<¬a÷ si dhu // VLk_86 = P_8,3.29 //>#
¬Ãtparasya sasya dhu¬và / «aÂtsanta÷, «a santa÷ //

#<nasca // VLk_87 = P_8,3.30 //>#
nÃntÃtparasya sasya dhu¬và / santsa÷, sansa÷ //

#<Ói tuk // VLk_88 = P_8,3.31 //>#
padÃntasya nasya Óe pare tugvà / sa¤chambhu÷, sa¤cchambhu÷, sa¤cÓambhu÷, sa¤Óambhu÷ //

#<Çamo hrasvÃdaci Çamuï nityam // VLk_89 = P_8,3.32 //>#
hrasvÃtpare yo Çam tadantaæ yatpadaæ tasmÃtparasyÃco Çamu / pratyaÇÇÃtmà / sugaïïÅÓa÷ / sannacyuta÷ //

#<sama÷ suÂi // VLk_90 = P_8,3.5 //>#
samo ru÷ suÂi //

#<atrÃnunÃsika÷ pÆrvasya tuvà // VLk_91 = P_8,3.2 //>#
atra ruprakaraïe ro÷ pÆrvasyÃnunÃsiko và //

#<anunÃsikÃtparo 'nusvÃra÷ // VLk_92 = P_8,3.4 //>#
anunÃsikaæ vihÃya ro÷ pÆrvasmÃtparo 'nusvÃrÃgama÷ //

#<kharavasÃnayorvisarjanÅya÷ // VLk_93 = P_8,3.15 //>#
khari avasÃne ca padÃntasÃya rephasya visarga÷ / %<(saæpuækÃnÃæ so vaktavya÷)>% / saæsskartÃ, saæsskartà //

#<puma÷ khayyampare // VLk_94 = P_8,3.6 //>#
ampare khayi pumo ru÷ / puæskokila÷, puæskokila÷ //

#<naÓchavyapraÓÃn // VLk_95 = P_8,3.7 //>#
ampare chavi nÃntasya padasyaru÷; na tu praÓÃnÓabdasya //

#<visarjanÅyasya sa÷ // VLk_96 = P_8,3.34 //>#
khari / cakriæstrÃyasva, cakriæstrÃyasva / apraÓÃn kim ? praÓÃntanoti / padasyeti kim ? hanti //

#<nÌn pe // VLk_97 = P_8,3.10 //>#
nÌnityasya rurvà pe //

#<kupvo÷ eka epau ca // VLk_98 = P_8,3.37 //>#
kavarge pavarge ca visargasya eka epau sta÷, cÃdvisarga÷ / nÌæ pÃhi, nÌæ÷ pÃhi, nÌæ÷ pÃhi / nÌn pÃhi //

#<tasya paramÃmre¬itam // VLk_99 = P_8,1.2 //>#
dviruktasya paramÃmre¬itam syÃt //

#<kÃnÃmre¬ite // VLk_100 = P_8,3.12 //>#
kÃnnakÃrasya ru÷ syÃdÃmre¬ite / kÃæskÃn, kÃæskÃn //

#<che ca // VLk_101 = P_6,1.73 //>#
hrasvasya che tuk / ÓivacchÃyà //

#<padÃntÃdvà // VLk_102 = P_6,1.79 //>#
dÅrghÃt padÃntÃt che tugvà / lak«mÅcchÃyÃ, lak«mÅ chÃyà //

iti halsandhi÷ /

atha visargasandhi÷

#<visarjanÅyasya sa÷ // VLk_103 = P_8,3.34 //>#
khari / vi«ïustrÃtà //

#<và Óari // VLk_104 = P_8,3.36 //>#
Óari visargasya visargo và / hari÷ Óete, hariÓÓete //

#<samaju«o ru÷ // VLk_105 = P_8,2.66 //>#
padÃntasya sasya saju«aÓca ru÷ syÃt //

#<ato roraplutÃdaplutÃdaplute // VLk_106 = P_6,1.113 //>#
aplutÃdata÷ parasya roru÷ syÃdaplute 'ti / Óivor'cya÷ //

#<haÓi ca // VLk_107 = P_6,1.114 //>#
tathà / Óivo vandya÷ //

#<bho bhago agho apÆrvasya yo 'Ói // VLk_108 = P_8,3.17 //>#
etatpÆrvasya roryÃdeÓo 'Ói / devà iha, devÃyiha / bhos bhagos aghos iti sÃntà nipÃtÃ÷ / te«Ãæ roryatve k­te //

#<hali sarve«Ãm // VLk_109 = P_8,3.22 //>#
bhobhagoaghoapÆrvasya yasya lopa÷ syÃddhali / bho devÃ÷ / bhago namaste / agho yÃhi //

#<ro 'supi // VLk_110 = P_8,2.69 //>#
ahno rephÃdeÓo na tu supi / aharaha÷ / ahargaïa÷ //

#<ro ri // VLk_111 = P_8,3.14 //>#
rephasya rephe pare lopa÷ //

#<¬hralope pÆrvasya dÅrgho 'ïa÷ // VLk_112 = P_6,3.111 //>#
¬harephayorlopanimittayo÷ pÆrvasyÃïo dÅrgha÷ / punà ramate / harÅ ramya÷ / ÓambhÆ rÃjate / aïa÷ kim ? t­¬ha÷ / v­¬ha÷ / manas ratha ityatra rutve k­te haÓi cetyutve rorÅti lope ca prÃpte //

#<viprati«edhe paraæ kÃryam // VLk_113 = P_1,4.2 //>#
tulyabalavirodhe paraæ kÃryaæ syÃt / iti lope prÃpte / pÆrvatrÃsiddhamiti rorÅtyasyÃsiddhatvÃdutvameva / manoratha÷ //

#<etattado÷ sulopo 'korana¤samÃse hali // VLk_114 = P_6,1.132 //>#
akakÃrayoretattadorya÷ sustasya lopo hali na tu na¤samÃse / e«a vi«ïu÷ / sa Óambhu÷ / ako÷ kim ? e«ako rudra÷ / ana¤samÃse kim ? asa÷ Óiva÷ / hali kim ? e«o 'tra //

#<so 'ci lope cetpÃdapÆraïam // VLk_115 = P_6,1.134 //>#
sa ityasya sorlopa÷ syÃdaci pÃdaÓcellope satyeva pÆryyeta / semÃmavi¬¬hi prabh­tim / sai«a dÃÓarathÅ rÃma÷ //

iti visargasandhi÷ //
iti pa¤casandhiprakaraïam /

atha «a¬liÇge«u ajantapuælliÇgÃ÷

#<arthavadadhÃturapratyaya÷ prÃtipadikam // VLk_116 = P_1,2.45 //>#
dhÃtuæ pratyayaæ pratyayÃntaæ ca varjayitvà arthavacchabdasvarÆpaæ prÃtipadikasaæj¤aæ syÃt //

#<k­ttaddhitasamÃsÃÓca // VLk_117 = P_1,2.46 //>#
k­ttaddhitÃntau samÃsÃÓca tathà syu÷ //

#<svaujasamauÂcha«ÂÃbhyÃmbhisÇebhyÃmbhyasÇasibhyÃmbhyasÇasosÃmÇyossup VLk_118 = P_4,1.2 //>#
su au jas iti prathamà / am au Óas iti dvitÅyà / Âà bhyÃm bhis iti t­tÅyà / Çe bhyÃm bhyas iti caturthÅ / Çasi bhyÃm bhyas iti pa¤camÅ / Ças os Ãm iti «a«ÂhÅ / Çi os sup iti saptamÅ //

#<ÇyÃpprÃtipadikÃt // VLk_119 = P_4,1.1 //>#

#<pratyaya÷ // VLk_120 = P_3,1.1 //>#

#<paraÓca // VLk_121 = P_3,1.2 //>#
ityadhik­tya / ÇyantÃdÃbantÃtprÃtipadikÃcca pare svÃdaya÷ pratyayÃ÷ syu÷ //

#<supa÷ // VLk_122 = P_1,4.103 //>#
supastrÅïi trÅïi vacanÃnyekaÓa ekavacanadvivacanabahuvacanasaæj¤Ãni syu÷ //

#<dvyekayordvivacanaikavacane // VLk_123 = P_1,4.22 //>#
dvitvaikatvayorete sta÷ //

#<virÃmo 'vasÃnam // VLk_124 = P_1,4.110 //>#
varïÃnÃmabhÃvo 'vasÃnasaæj¤a÷ syÃt / rutvavisargau / #<rÃma÷># //

#<sarÆpÃïÃmekaÓe«a ekavibhaktau // VLk_125 = P_1,2.64 //>#
ekavibhaktau yÃni sarÆpÃïyeva d­«ÂÃni te«Ãmeka eva Ói«yate //

#<prathamayo÷ pÆrvasavarïa÷ // VLk_126 = P_6,1.102 //>#
aka÷ prathamÃdvitÅyayoraci pÆrvasavarïadÅrgha ekÃdeÓa÷ syÃt / iti prÃpte //

#<nÃdici // VLk_127 = P_6,1.104 //>#
Ãdici na pÆrvasavarïadÅrgha÷ / v­ddhireci / rÃmau //

#<bahu«u bahuvacanam // VLk_128 = P_1,4.21 //>#
bahutvavivak«ÃyÃæ bahuvacanaæ syÃt //

#<cuÂÆ // VLk_129 = P_1,3.7 //>#
pratyayÃdyau cuÂÆ itau sta÷ //

#<vibhaktiÓca // VLk_130 = P_1,4.104 //>#
suptiÇau vibhaktisaæj¤au sta÷ //

#<na vibhaktau tusmÃ÷ // VLk_131 = P_1,3.4 //>#
vibhaktisthÃstavargasamà neta÷ / iti sasya nettvam / rÃmÃ÷ //

#<ekavacanaæ sambuddhi÷ // VLk_132 = P_2,3.49 //>#
sambodhane prathamÃyà ekavacanaæ sambuddhisaæj¤aæ syÃt //

#<yasmÃtpratyayavidhistadÃdi pratyaye 'Çgam // VLk_133 = P_1,4.13 //>#
ya÷ pratyayo yasmÃt kriyate tadÃdiÓabdasvarÆpaæ tasminnaÇgaæ syÃt //

#<eÇhrasvÃtsambuddhe÷ // VLk_134 = P_6,1.69 //>#
eÇantÃddhrasvÃntÃccÃÇgÃddhallupyate sambuddheÓcet / he rÃma / he rÃmau / he rÃmÃ÷ //

#<ami pÆrva÷ // VLk_135 = P_6,1.107 //>#
ako 'myaci pÆrvarÆpamekÃdeÓa÷ / rÃmam / rÃmau //

#<laÓakvataddhite // VLk_136 = P_1,3.8 //>#
taddhitavarjapratyayÃdyà laÓakavargà ita÷ syu÷ //

#<tasmÃcchaso na÷ puæsi // VLk_137 = P_6,1.103 //>#
pÆrvasavarïadÅrghÃtparo ya÷ Óasa÷ sastasya na÷ syÃtpuæsi //

#<aÂkupvÃÇnumvyavÃye 'pi // VLk_138 = P_8,4.2 //>#
a kavarga÷ pavarga÷ ÃÇ num etairvyastairyathÃsaæbhavaæ militaiÓca vyavadhÃne 'pi ra«ÃbhyÃæ parasya nasya ïa÷ samÃnapade / iti prÃpte //

#<padÃntasya // VLk_139 = P_8,4.37 //>#
nasya ïo na / rÃmÃn //

#<ÂÃÇasiÇasÃminÃtsyÃ÷ // VLk_140 = P_7,1.12 //>#
adantÃÂÂÃdÅnÃminÃdaya÷ syu÷ / ïatvam / rÃmeïa //

#<supi ca // VLk_141 = P_7,3.102 //>#
ya¤Ãdau supi ato 'Çgasya dÅrgha÷ / rÃmÃbhyÃm //

#<ato bhisa ais // VLk_142 = P_7,1.9 //>#
anekÃlÓitsarvasya / rÃmair÷ //

#<Çeya÷ // VLk_143 = P_7,1.13 //>#
ato 'ÇgÃtparasya ÇeyadiÓa÷ //

#<sthÃnivadÃdeÓo 'nalvidhau // VLk_144 = P_1,1.56 //>#
ÃdeÓa÷ sthÃnivatsyÃnna tu sthÃnyalÃÓrayavidhau / iti sthÃnivattvÃt supi ceti dÅrgha÷ / rÃmÃya / rÃmÃbhyÃm //

#<bahuvacane jhalyet // VLk_145 = P_7,3.103 //>#
jhalÃdau bahuvacane supyato 'ÇgasyaikÃra÷ / rÃmebhya÷ / supi kim ? pacadhvam //

#<vÃvasÃne // VLk_146 = P_8,4.56 //>#
avasÃne jhalÃæ caro và / rÃmÃt, rÃmÃd / rÃmÃbhyÃm / rÃmebhya÷ / rÃmasya //

#<osi ca // VLk_147 = P_7,3.104 //>#
ato 'ÇgasyaikÃra÷ / rÃmayo÷ //

#<hrasvanadyÃpo nu // VLk_148 = P_7,1.54 //>#
hrasvÃntÃnnadyantÃdÃbantÃccÃÇgÃtparasyÃmo nu¬Ãgama÷ //

#<nÃmi // VLk_149 = P_6,4.3 //>#
ajantÃÇgasya dÅrgha÷ / rÃmÃïÃm / rÃme / rÃmayo÷ / supi - ettve k­te //

#<ÃdeÓapratyayayo÷ // VLk_150 = P_8,3.59 //>#
iïkubhyÃæ parasyÃpadÃntasyÃdeÓasya pratyayÃvayavasya ya÷ sastasya mÆrdhanyÃdeÓa÷ / Å«adviv­tasya sasya tÃd­Óa eva «a÷ / rÃme«u / evaæ k­«ïÃdayo 'pyadantÃ÷ //

#<sarvÃdÅni sarvanÃmÃni // VLk_151 = P_1,1.27 //>#
sarva viÓva ubha ubhaya ¬atara ¬atama anya anyatara itara tvat tva nema sama sima / pÆrvaparÃvaradak«iïottarÃparÃdharÃïi vyavasthÃyÃmasaæj¤ÃyÃm / svamaj¤ÃtidhanÃkhyÃyÃm / antaraæ bahiryogopasaævyÃnayo÷ / tyad tad yad etad idam adas eka dvi yu«mad asmad bhavatu kim //

#<jasa÷ ÓÅ // VLk_152 = P_7,1.17 //>#
adantÃtsarvanÃmno jasa÷ ÓÅ syÃt / anekÃltvÃtsarvÃdeÓa÷ / sarve //

#<sarvanÃmna÷ smai // VLk_153 = P_7,1.14 //>#
ata÷ sarvanÃmno ¬e÷ smai / sarvasmai //

#<ÇasiÇyo÷ smÃtsminau // VLk_154 = P_7,1.15 //>#
ata÷ sarvanÃmna etayoretau sta÷ / sarvasmÃt //

#<Ãmi sarvanÃmna÷ su // VLk_155 = P_7,1.52 //>#
avarïÃntÃtparasya sarvanÃmno vihitasyÃma÷ su¬Ãgama÷ / etva«atve / sarve«Ãm / sarvasmin / Óe«aæ rÃmavat / evaæ viÓvÃdayo 'pyadantÃ÷ // #<ubha>#Óabdo nityaæ dvivacanÃnta÷ / ubhau 2 / ubhÃbhyÃm 3 / ubhayo÷ 2 / tasyeha pÃÂho 'kajartha÷ / #<ubhaya>#Óabdasya dvivacanaæ nÃsti / ubhaya÷ / ubhaye / ubhayam / ubhayÃn / ubhayena / ubhayai÷ / ubhayasmai / ubhayebhya÷ / ubhayasmÃt / ubhayebhya÷ / ubhayasya / ubhaye«Ãm / ubhayasmin / ubhaye«u // ¬atara¬atamau pratyayau, pratyayagrahaïe tadantagrahaïamiti tadantà grÃhyÃ÷ // nema ityardhe // sama÷ sarvaparyÃya stulyaparyÃyastu na, yathÃsaækhyamanudeÓa÷ samÃnÃmiti j¤ÃpakÃt //

#<pÆrvaparÃvaradak«iïottarÃparÃdharÃïi vyavasthÃyÃmasaæj¤ÃyÃm // VLk_156 = P_1,1.34 //>#
ete«Ãæ vyavasthÃyÃmasaæj¤ÃyÃæ ca sarvanÃmasaæj¤Ã gaïasÆtrÃtsarvatra yà prÃptà sà jasi và syÃt / pÆrve, pÆrvÃ÷ / asaæj¤ÃyÃæ kim ? uttarÃ÷ kurava÷ / svÃbhidheyÃpek«Ãvadhiniyamo vyavasthà / vyavasthÃyÃæ kim ? dak«iïà gÃthakÃ÷, kuÓalà ityartha÷ //

#<svamaj¤ÃtidhanÃkhyÃyÃm // VLk_157 = P_1,1.35 //>#
j¤ÃtidhanÃnyavÃcina÷ svaÓabdasya prÃptà saæj¤Ã jasi và / sve, svÃ÷; ÃtmÅyÃ÷, ÃtmÃna iti và / j¤ÃtidhanavÃcinastu, svÃ÷; j¤Ãtayor'thà và //

#<antaraæ bahiryogopasaævyÃnayo÷ // VLk_158 = P_1,4.36 //>#
bÃhye paridhÃnÅye cÃrthe 'ntaraÓabdasya prÃptà saæj¤Ã jasi và / antare, antarà và g­hÃ÷; bÃhyà ityartha÷ / antare, antarà và ÓÃÂakÃ÷; paridhÃnÅyà ityartha÷ //

#<pÆrvÃdibhyo navabhyo và // VLk_159 = P_7,1.16 //>#
ebhyo ÇasiÇyo÷ smÃtsminau và sta÷ / pÆrvasmÃt, pÆrvÃt / pÆrvasmin, pÆrve / evaæ parÃdÅnÃm / Óe«aæ sarvavat //

#<prathamacaramatayÃlpÃrddhakatipayanemÃÓca // VLk_160 = P_1,1.33 //>#
ete jasi uktasaæj¤Ã và syu÷ / prathame, prathamÃ÷ // taya÷ pratyaya÷ / dvitaye, dvitayÃ÷ / Óe«aæ rÃmavat // neme, nemÃ÷ / Óe«aæ sarvavat // (%<tÅyasya Çitsu vÃ>%) / dvitÅyasmai, dvitÅyÃyetyÃdi / evaæ t­tÅya÷ // #<nirjara÷># //

#<jarÃyà jarasanyatarasyÃm // VLk_161 = P_7,2.101 //>#
ajÃdau vibhaktau / (pa.) $<padÃÇgÃdhikÃre tasya ca tadantasya ca>$ / (pa.) $<nirdiÓyamÃnasyÃdeÓà bhavanti>$ / (pa.) $<ekadeÓavik­tamananyavat>$, iti jaraÓabdasya jaras / nirjarasau / nirjarasa ityÃdi / pak«e halÃdau ca rÃmavat // #<viÓvapÃ÷># //

#<dÅrghÃjjasi ca // VLk_162 = P_6,1.105 //>#
dÅrghÃjjasi ici ca pare pÆrvasavarïadÅrgho na syÃt / viÓvapau / viÓvapÃ÷ / he viÓvapÃ÷ / viÓvapÃm / viÓvapau //

#<su¬anapuæsakasya // VLk_163 = P_1,1.43 //>#
svÃdipa¤cavacanÃni sarvanÃmasthÃnasaæj¤Ãni syuraklÅbasya //

#<svÃdi«vasarvanÃmasthÃne // VLk_164 = P_1,4.17 //>#
kappratyayÃvadhi«u svÃdi«vasarvanÃmasthÃne«u pÆrvaæ padaæ syÃt //

#<yaci bham // VLk_165 = P_1,4.18 //>#
yÃdi«vajÃdi«u ca kappratyayÃvadhi«u svÃdi«vasarvanÃmasthÃne«u pÆrvaæ bhasaæj¤aæ syÃt //

#<Ãka¬ÃrÃdekà saæj¤Ã // VLk_166 = P_1,4.1 //>#
ita Ærdhvaæ ka¬ÃrÃ÷ karmadhÃraya ityata÷ prÃgekasyaikaiva saæj¤Ã j¤eyà / yà parÃnavakÃÓà ca //

#<Ãto dhÃto÷ // VLk_167 = P_6,4.140 //>#
ÃkÃrÃnto yo dhÃtustadantasya bhasyÃÇgasya lopa÷ / alo 'ntyasya / viÓvapa÷ / viÓvapà / viÓvapÃbhyÃmityÃdi / evaæ ÓaÇkhadhmÃdaya÷ / dhÃto÷ kim ? hÃhÃn // #<hari÷># / harÅ //

#<jasi ca // VLk_168 = P_7,3.109 //>#
hrasvÃntasyÃÇgasya guïa÷ / haraya÷ //

#<hrasvasya guïa÷ // VLk_169 = P_7,3.108 //>#
sambuddhau / he hare / harim / harÅ / harÅn //

#<Óe«o ghyasakhi // VLk_170 = P_1,4.7 //>#
Óe«a iti spa«ÂÃrtham / hrasvau yÃvidutau tadantaæ sakhivarjaæ ghisaæj¤am //

#<ÃÇo nÃstriyÃm // VLk_171 = P_7,3.120 //>#
ghe÷ parasyÃÇo nà syÃdastriyÃm / ÃÇiti ÂÃsaæj¤Ã / hariïà / haribhyÃm / haribhi÷ //

#<gherÇiti // VLk_172 = P_7,3.111 //>#
ghisaæj¤asya Çiti supi guïa÷ / haraye / haribhyÃm / haribhya÷ //

#<ÇasiÇasoÓca // VLk_173 = P_6,1.110 //>#
eÇo ÇasiÇasorati pÆrvarÆpamekÃdeÓa÷ / hare÷ 2 / haryo÷ 2 / harÅïÃm //

#<acca ghe÷ // VLk_174 = P_7,3.119 //>#
idudbhyÃmuttarasya Çeraut, gheracca / harau / hari«u / evaæ kavyÃdaya÷ //

#<anaÇ sau // VLk_175 = P_7,1.93 //>#
sakhyuraÇgasyÃnaÇÃdeÓo 'sambuddhau sau //

#<alo 'ntyÃtpÆrva upadhà // VLk_176 = P_1,1.65 //>#
antyÃdala÷ pÆrvo varïa upadhÃsaæj¤a÷ //

#<sarvanÃmasthÃne cÃsambuddhau // VLk_177 = P_6,4.8 //>#
nÃntasyopadhÃyà dÅrgho 'sambuddhau sarvanÃmasthÃne //

#<ap­kta ekÃl pratyaya÷ // VLk_178 = P_1,2.41 //>#
ekÃl pratyayo ya÷ so 'p­ktasaæj¤a÷ syÃt //

#<halÇyÃbbhyo dÅrghÃtsutisyap­ktaæ hal // VLk_179 = P_6,1.68 //>#
halantÃtparaæ dÅrghau yau ÇyÃpau tadantÃcca paraæ sutisÅtyetadap­ktaæ hal lupyate //

#<nalopa÷ prÃtipadikÃntasya // VLk_180 = P_8,2.7 //>#
prÃtipadikasaæj¤akaæ yatpadaæ tadantasya nasya lopa÷ / sakhà //

#<sakhyurasaæbuddhau // VLk_181 = P_7,1.92 //>#
sakhyuraÇgÃtparaæ saæbuddhivarjaæ sarvanÃmasthÃnaæ ïidvatsyÃt //

#<aco ¤ïiti // VLk_182 = P_7,2.115 //>#
ajantÃÇgasya v­ddhir¤iti ïiti ca pare / sakhÃyau / sakhÃya÷ / he sakhe / sakhÃyam / sakhÃyau / sakhÅn / sakhyà / sakhye //

#<khyatyÃtparasya // VLk_183 = P_6,1.112 //>#
khitiÓabdÃbhyÃæ khÅtÅÓabdÃbhyÃæ k­tayaïÃdeÓÃbhyÃæ parasya ÇasiÇasorata u÷ / sakhyu÷ //

#<aut // VLk_184 = P_7,3.118 //>#
ita÷ parasya Çeraut / sakhyau / Óe«aæ harivat //

#<pati÷ samÃsa eva // VLk_185 = P_1,4.8 //>#
ghisaæj¤a÷ / patyu÷ 2 / patyau / Óe«aæ harivat / samÃse tu bhÆpataye / #<kati>#Óabdo nityaæ bahuvacanÃnta÷ //

#<bahugaïavatu¬ati saækhyà // VLk_186 = P_1,1.23 //>#

#<¬ati ca // VLk_187 = P_1,1.25 //>#
¬atyantà saækhyà «aÂsaæj¤Ã syÃt //

#<«a¬bhyo luk // VLk_188 = P_7,1.22 //>#
jaÓÓaso÷ //

#<pratyayasya lukÓlulupa÷ // VLk_189 = P_1,1.61 //>#
lukÓlulupÓabdai÷ k­taæ pratyayÃdarÓanaæ kramÃttattatsaæj¤aæ syÃt //

#<pratyayalope pratyayalak«aïam // VLk_190 = P_1,1.62 //>#
pratyaye lupte tadÃÓritaæ kÃryaæ syÃt / iti jasi ceti guïe prÃpte //

#<na lumatÃÇgasya // VLk_191 = P_1,1.63 //>#
lumatà Óabdena lupte tannimittamaÇgakÃryaæ na syÃt / kati 2 / katibhi÷ / katibhya÷ 2 / katÅnÃm / kati«u / yu«madasmat«aÂsaæj¤akÃstri«u sarÆpÃ÷ // #<tri>#Óabdo nityaæ bahuvacanÃnta÷ / traya÷ / trÅn / tribhi÷ / tribhya÷ 2 //

#<trestraya÷ // VLk_192 = P_7,1.53 //>#
triÓabdasya trayÃdeÓa÷ syÃdÃmi / trayÃïÃm / tri«u / gauïatve 'pi priyatrayÃïÃm //

#<tyadÃdÅnÃma÷ // VLk_193 = P_7,2.102 //>#
e«ÃmakÃro vibhaktau / (%<dviparyyantÃnÃmeve«Âi÷>%) / dvau 2 / dvÃbhyÃm 3 / dvayo÷ 2 // pÃti lokamiti #<papÅ÷># sÆrya÷ //

#<dÅrghÃjjasi ca // VLk_194 = P_6,1.105 //>#
papyau 2 / papya÷ / he papÅ÷ / papÅm / papÅn / papyà / papÅbhyÃm 3 / papÅbhi÷ / papye / papÅbhya÷ 2 / papya÷ 2 / papyo÷ / dÅrghatvÃnna nuÂ, papyÃm / Çau tu savarïadÅrgha÷, papÅ / papyo÷ / papÅ«u / evaæ vÃtapramyÃdaya÷ // bahvya÷ Óreyasyo yasya sa #<bahuÓreyasÅ># //

#<yÆ stryÃkhyau nadÅ // VLk_195 = P_1,4.3 //>#
ÅdÆdantau nityastrÅliÇgau nadÅsaæj¤au sta÷ / (%<prathamaliÇgagrahaïaæ ca>%) / pÆrvaæ stryÃkhyasyopasarjanatve 'pi nadÅtvaæ vaktavyamityartha÷ //

#<ambÃrthanadyorhrasva÷ // VLk_196 = P_7,3.107 //>#
sambuddhau / he bahuÓreyasi //

#<ÃïnadyÃ÷ // VLk_197 = P_7,3.112 //>#
nadyantÃtpare«Ãæ ÇitÃmìÃgama÷ //

#<ÃÂaÓca // VLk_198 = P_6,1.90 //>#
ÃÂo 'ci pare v­ddhirekÃdeÓa÷ / bahuÓreyasyai / bahuÓreyasyÃ÷ / bahuÓreyasÅnÃm //

#<ÇerÃmnadyÃmnÅbhya÷ // VLk_199 = P_7,3.117 //>#
nadyantÃdÃbantÃnnÅÓabdÃcca parasya ÇerÃm / bahuÓreyasyÃm / Óe«aæ papÅvat // aÇyantatvÃnna sulopa÷ / #<atilak«mÅ÷># / Óe«aæ bahuÓreyasÅvat // #<pradhÅ÷># //

#<aci ÓnudhÃtubhruvÃæ yvoriyaÇuvaÇau // VLk_200 = P_6,4.77 //>#
Ónu pratyayÃntasyevarïovarïÃntasya dhÃtorbhrÆ ityasya cÃÇgasya ceyaÇuvaÇau sto 'jÃdau pratyaye pare / iti prÃpte //

#<eranekÃco 'saæyogapÆrvasya // VLk_201 = P_6,4.82 //>#
dhÃtvavayavasaæyogapÆrvo na bhavati ya ivarïastadanto yo dhÃtustadantasyÃnekÃco 'Çgasya yaïajÃdau pratyaye / pradhyau / pradhya÷ / pradhyam / pradhyau / pradhya÷ / pradhyi / Óe«aæ papÅvat / evaæ #<grÃmaïÅ÷># / Çau tu grÃmaïyÃm // anekÃca÷ kim ? #<nÅ÷># / niyau / niya÷ / ami Óasi ca paratvÃdiyaÇ, niyam / ÇerÃm; niyÃm // asaæyogapÆrvasya kim ? suÓriyau / yavakriyau //

#<gatiÓca // VLk_202 = P_1,4.60 //>#
prÃdaya÷ kriyÃyoge gatisaæj¤Ã÷ syu÷ / (%<gatikÃraketarapÆrvapadasya yaï ne«yate>%) / Óuddhadhiyau //

#<na bhÆsudhiyo÷ // VLk_203 = P_6,4.85 //>#
etayoraci supi yaïna / sudhiyau / sudhiya ityÃdi // sukhamicchatÅti #<sukhÅ÷># / #<sutÅ÷># / sukhyau / sutyau / sukhyu÷ / sutyu÷ / Óe«aæ pradhÅvat / Óambhurharivat / evaæ bhÃnvÃdaya÷ //

#<t­jvatkro«Âu÷ // VLk_204 = P_6,1.95 //>#
asambuddhau sarvanÃmasthÃne pare / kro«ÂuÓabdasya sthÃne kro«Â­Óabda÷ prayoktavya ityartha÷ //

#<­to ÇisarvanÃmasthÃnayo÷ // VLk_205 = P_7,1.110 //>#
­to 'Çgasya guïo Çau sarvanÃmasthÃne ca / iti prÃpte -- .

#<­duÓanaspurudaæso 'nehasÃæ ca // VLk_206 = P_7,1.94 //>#
­dantÃnÃm uÓanasÃdÅnÃm ca anaÇ syÃt asaæbuddhau sau //

#<apt­nt­csvas­napt­ne«Â­tva«Â­k«att­hot­pot­praÓÃstÌïÃm // VLk_207 = P_6,4.11 //>#
abÃdÅnÃm upadhÃyà dÅrgha÷ asaæbuddhau sarvanÃmasthÃne / #<kro«ÂÃ># / kro«ÂÃrau / kro«ÂÃra÷ / kro«ÂÆn //

#<vibhëà t­tÅyÃdi«vaci // VLk_208 = P_7,1.97 //>#
ajÃdi«u t­tÅyÃdi«u kro«Âurvà t­jvat / kro«Ârà / kro«Âre //

#<­ta ut // VLk_209 = P_6,1.111 //>#
­to ÇasiÇasorati udekÃdeÓa÷ / rapara÷ //

#<rÃtsasya // VLk_210 = P_8,2.24 //>#
rephÃtsaæyogÃntasya sasyaiva lopo nÃnyasya / rasya visarga÷ / kro«Âu÷ 2 / kro«Âro÷ 2 /%< (numacirat­jvadbhÃvebhyo nu pÆrvaviprati«edhena>%) / kro«ÂÆnÃm / kro«Âari / pak«e halÃdau ca Óambhuvat // #<hÆhÆ÷># / hÆhvau / hÆhva÷ / hÆhÆm ityÃdi // #<aticamÆ>#Óabde tu nadÅkÃryyaæ viÓe«a÷ / he aticamu / aticamvai / aticamvÃ÷ / aticamÆnÃm // #<khalapÆ÷># //

#<o÷ supi // VLk_211 = P_6,4.83 //>#
dhÃtvavayavasaæyogapÆrvo na bhavati ya uvarïastadanto yo dhÃtustadantasyÃnekÃco 'Çgasya yaï syÃdaci supi / khalapvau / khalapva÷ / evaæ sulvÃdaya÷ // #<svabhÆ÷># / svabhuvau / svabhuva÷ // #<var«ÃbhÆ÷># //

#<var«ÃbhvaÓca // VLk_212 = P_6,4.84 //>#
asya yaï syÃdaci supi / var«ÃbhvÃvityÃdi // #<d­nbhÆ÷># / (%<d­nkarapuna÷ pÆrvasya bhuvo yaï vaktavya>%÷) / d­nbhvau / evaæ karabhÆ÷ // #<dhÃtÃ># / he dhÃta÷ / dhÃtÃrau / dhÃtÃra÷ / (%<­varïÃnnasya ïatvaæ vÃcyam>%) / dhÃtÌïÃm / evaæ naptrÃdaya÷ // naptrÃdigrahaïaæ vyutpattipak«e niyamÃrtham / teneha na / #<pitÃ># / pitarau / pitara÷ / pitaram / Óe«aæ dhÃt­vat / evaæ jÃmÃtrÃdaya÷ // #<nÃ># / narau //

#<n­ ca // VLk_213 = P_6,4.6 //>#
asya nÃmi và dhÅrgha÷ / n­ïÃm / nÌïÃm //

#<goto ïit // VLk_214 = P_7,1.90 //>#
okÃrÃdvihitaæ sarvanÃmasthÃnaæ ïidvat / #<gau÷># / gÃvau / gÃva÷ //

#<auto 'mÓaso÷ // VLk_215 = P_6,1.93 //>#
oto 'mÓasoraci ÃkÃra ekÃdeÓa÷ / gÃm / gÃvau / gÃ÷ / gavà / gave / go÷ / ityÃdi //

#<rÃyo hali // VLk_216 = P_7,2.85 //>#
asyÃkÃrÃdeÓo hali vibhaktau / #<rÃ÷># / rÃyau / rÃya÷ / rÃmyÃmityÃdi // #<glau÷># / glÃvau / glÃva÷ / glaubhyÃmityÃdi //

ityajantapuælliÇgÃ÷ /

athÃjantastrÅliÇgÃ÷

#<ramÃ># /

#<auÇa Ãpa÷ // VLk_217 = P_7,1.18 //>#
ÃbantÃdaÇgÃtparasyayauÇa÷ ÓÅ syÃt / auÇityaukÃravibhakte÷ saæj¤Ã / rame / ramÃ÷ //

#<sambuddhau ca // VLk_218 = P_7,3.106 //>#
Ãpa ekÃra÷ syÃtsambuddhau / eÇhrasvÃditi saæbuddhilopa÷ / he rame / he rame / he ramÃ÷ / ramÃm / rame / ramÃ÷ //

#<ÃÇi cÃpa÷ // VLk_219 = P_7,3.105 //>#
ÃÇi osi cÃpa ekÃra÷ / ramayà / ramÃbhyÃm / ramÃbhi÷ //

#<yìÃpa÷ // VLk_220 = P_7,3.113 //>#
Ãpo Çito yà/ v­ddhi÷ / ramÃyai / ramÃbhyÃm / ramÃbhya÷ / ramÃyÃ÷ / ramayo÷ / ramÃïÃm / ramÃyÃm / ramÃsu / evaæ durgÃmbikÃdaya÷ //

#<sarvanÃmna÷ syì¬hrasvaÓca // VLk_221 = P_7,3.114 //>#
ÃbantÃtsarvanÃmno Çita÷ syàsyÃdÃpaÓca hrasva÷ / sarvasyai / sarvasyÃ÷ / sarvÃsÃm / sarvasyÃm / Óe«aæ ramÃvat // evaæ viÓvÃdaya ÃbantÃ÷ //

#<vibhëà diksamÃse bahuvrÅhau // VLk_222 = P_1,1.28 //>#
sarvanÃmatà và / uttarapÆrvasyai, uttarapÆrvÃyai / tÅyasyeti và sarvanÃmasaæj¤Ã / dvitÅyasyai, dvitÅyÃyai // evaæ t­tÅyà // ambÃrtheti hrasva÷ / he amba / he akka / he alla // jarà / jarasau ityÃdi / pak«e ramÃvat // gopÃ÷, viÓvapÃvat // matÅ÷ / matyà //

#<Çiti hrasvaÓca // VLk_223 = P_1,4.6 //>#
iyaÇuvaÇsthÃnau strÅÓabdabhinnau nityastrÅliÇgÃvÅdÆtau, hrasvau cevarïovarïau, striyÃæ và nadÅsaæj¤au sto Çiti / matyai, mataye / matyÃ÷ 2 / mate÷ 2 //

#<idudbhyÃm // VLk_224 = P_7,3.117 //>#
idudbhyÃæ nadÅsaæj¤akÃbhyÃæ parasya ÇerÃm / matyÃm, matau / Óe«aæ harivat // evaæ buddhyÃdaya÷ //

#<tricaturo÷ striyÃæ tis­catas­ // VLk_225 = P_7,2.99 //>#
strÅliÇgayoretau sto vibhaktau //

#<aci ra ­ta÷ // VLk_226 = P_7,2.100 //>#
tis­ catas­ etayor­kÃrasya rephÃdeÓa÷ syÃdaci / guïadÅrghotvÃnÃmapavÃda÷ / #<tisra÷># / tis­bhya÷ / tis­bhya÷ / Ãmi nu //

#<na tis­catas­ // VLk_227 = P_6,4.4 //>#
etayornÃmi dÅrgho na / tis­ïÃm / tis­«u // #<dve># / dve / dvÃbhyÃm / dvÃbhyÃm / dvÃbhyÃm / dvayo÷ / dvayo÷ // #<gaurÅ># / gauryyau / gauryya÷ / he gauri / gauryyai ityÃdi / evaæ nadyÃdaya÷ // #<lak«mÅ÷># / Óe«aæ gaurÅvat // evaæ tarÅtantryÃdaya÷ // #<strÅ># / he stri //

#<striyÃ÷ // VLk_228 = P_6,4.79 //>#
asyeyaÇ syÃdajÃdau pratyaye pare / striyau / striya÷ //

#<vÃmÓaso÷ // VLk_229 = P_6,4.80 //>#
ami Óasi ca striyà iyaÇ và syÃt / striyam, strÅm / striya÷, strÅ÷ / striyà / striyai / striyÃ÷ / paratvÃnnu / strÅïÃm / strÅ«u //#< ÓrÅ÷># / Óriyau / ÓriyÃ÷ //

#<neyaÇuvaÇsthÃnÃvastrÅ // VLk_230 = P_1,4.4 //>#
iyaÇuvaÇo÷ sthitiryayostÃvÅdÆtau nadÅsaæj¤au na sto na tu strÅ / he ÓrÅ÷ / Óriyai, Óriye / ÓriyÃ÷, Óriya÷ //

#<vÃmi // VLk_231 = P_1,4.5 //>#
iyaÇuvaÇsthÃnau stryÃkhyau yÆ Ãmi và nadÅsaæj¤au sto na tu strÅ / ÓrÅïÃm, ÓriyÃm / Óriyi, ÓriyÃm // dhenurmativat //

#<striyÃæ ca // VLk_232 = P_7,1.96 //>#
strÅvÃcÅ kro«ÂuÓabdast­jantavadrÆpaæ labhate //

#<­nnebhyo ÇÅp // VLk_233 = P_4,1.5 //>#
­dantebhyo nÃntebhyaÓca striyÃæ ÇÅp / kro«ÂrÅ gaurÅvat // bhrÆ÷ ÓrÅvat // svayambhÆ÷ puævat //

#<na «aÂsvasrÃdibhya÷ // VLk_234 = P_4,1.10 //>#
ÇÅpÂÃpau na sta÷ //
svasà tisraÓcatasraÓca nanÃndà duhità tathà /
yÃtà mÃteti saptaite svasrÃdaya udÃh­tÃ÷ //
#<svasÃ># / svasÃrau // mÃtà pit­vat / Óasi mÃtÌ÷ // dyaurgovat // rÃ÷ puævat // naurglauvat //

ityajantastrÅliÇgÃ÷

athÃjantanapuæsakaliÇgÃ÷

#<ato 'm // VLk_235 = P_7,1.24 //>#
ato 'ÇgÃt klÅbÃtsvamoram / ami pÆrva÷ / #<j¤Ãnam># / eÇhrasvÃditi hallopa÷ / he j¤Ãna//

#<napuæsakÃcca // VLk_236 = P_7,1.19 //>#
klÅbÃdauÇa÷ ÓÅ syÃt / bhasaæj¤ÃyÃm //

#<yasyeti ca // VLk_237 = P_6,4.148 //>#
ka¬Ãre taddhite ca pare bhasyevarïÃvarïayorlopa÷ / ityallope prÃpte (%<auÇa÷ ÓyÃæ prati«edho vÃcya>%÷) / j¤Ãne //

#<jaÓÓaso÷ Ói÷ // VLk_238 = P_7,1.20 //>#
klÅbÃdanayo÷ Ói÷ syÃt //

#<Ói sarvanÃmasthÃnam // VLk_239 = P_1,1.42 //>#
Ói ityetaduktasaæj¤aæ syÃt //

#<napuæsakasya jhalaca÷ // VLk_240 = P_7,1.72 //>#
jhalantasyÃjantasya ca klÅbasya num syÃt sarvanÃmasthÃne //

#<midaco 'ntyÃtpara÷ // VLk_241 = P_1,1.47 //>#
acÃæ madhye yo 'ntyastasmÃtparastasyaivÃntÃvayavo mitsyÃt / upadhÃdÅrgha÷ / j¤ÃnÃni / punastadvat / Óe«aæ puævat // evaæ dhana vana phalÃdaya÷ //

#<ad¬¬atarÃdibhya÷ pa¤cabhya÷ // VLk_242 = P_7,1.25 //>#
ebhya÷ klÅbebhya÷ svamo÷ ad¬ÃdeÓa÷ syÃt //

#<Âe÷ // VLk_243 = P_6,4.143 //>#
¬iti bhasya Âerlopa÷ / #<katarat>#, katarad / katare / katarÃïi / he katarat / Óe«aæ puævat // evaæ katamat / itarat / anyat / anyatarat / anyatamasya tvanyatamamityeva / (%<ekatarÃtprati«edho vaktavya÷>%)/ ekataram //

#<hrasvo napuæsake prÃtipadikasya // VLk_244 = P_1,3.47 //>#
ajantasyetyeva / ÓrÅpaæ j¤Ãnavat //

#<svamornapuæsakÃt // VLk_245 = P_7,1.23 //>#
luk syÃt / vÃri //

#<iko 'ci vibhaktau // VLk_246 = P_7,1.73 //>#
igantasya klÅbasya numaci vibhaktau / vÃriïÅ / vÃrÅïi / na lumatetyasyÃnityatvÃtpak«e saæbuddhinimitto guïa÷ / he vÃre, he vÃri / gherÇitÅti guïe prÃpte (%<v­ddhyauttvat­jvadbhÃvaguïebhyo num pÆrvaviprati«edhena>%) / vÃriïe / vÃriïa÷ / vÃriïo÷ / numacireti nu / vÃrÅïÃm / vÃriïi / halÃdau harivat //

#<asthidadhisakthyak«ïÃmanaÇudÃtta÷ // VLk_247 = P_7,1.75 //>#
e«ÃmanaÇ syÃÂÂÃdÃvaci //

#<allopo 'na÷ // VLk_248 = P_6,4.134 //>#
aÇgÃvayavo 'sarvanÃmasthÃnayajÃdisvÃdiparo yo 'n tasyÃkÃrasya lopa÷ / dadhnà / dadhne / dadhna÷ / dadhna÷ / dadhno÷ / dadhno÷ //

#<vibhëà ÇiÓyo÷ // VLk_249 = P_6,4.136 //>#
aÇgÃvayavo 'sarvanÃmasthÃnayajÃdisvÃdiparo yo 'n tasyÃkÃrasya lopo và syÃÇat ÇiÓyo÷ parayo÷ / dadhni, dadhani / Óe«aæ vÃrivat // evamasthisakthyak«i // #<sudhi># / sudhinÅ / sudhÅni / he sudhe, he sudhi //

#<t­tÅyÃdi«u bhëitapuæskaæ puævadgÃlavasya // VLk_250 = P_7,1.74 //>#
prav­ttinimittaikye bhëitapuæskamigantaæ klÅbaæ puævadvà ÂÃdÃvaci / sudhiyÃ, sudhinetyÃdi // #<madhu># / madhunÅ / madhÆni / he madho, he madhu // #<sulu># / sulunÅ / sulÆni / sulunetyÃdi // #<dhÃt­># / dhÃt­ïÅ / dhÃtÌïi / he dhÃta÷, he dhÃt­ / dhÃtÌïÃm // evaæ j¤ÃtrÃdaya÷ //

#<eca igghrasvÃdeÓe // VLk_251 = P_1,1.48 //>#
ÃdiÓyamÃne«u hrasve«u eca igeva syÃt / #<pradyu># / pradyunÅ / pradyÆni / pradyunetyÃdi // #<prari># / prariïÅ / prarÅïi / prariïà / ekadeÓavik­tamananyavat / prarÃbhyÃm / prarÅïÃm // #<sunu># / sununÅ / sunÆni / sununetyÃdi //

ityajantanapuæsakaliÇgÃ÷ /

atha halanta puælliÇgÃ÷

#<ho ¬ha÷ // VLk_252 = P_8,2.31 //>#
hasya ¬ha÷ syÃjjhali padÃnte ca / #<liÂ>#, li¬ / lihau / liha÷ / li¬bhyÃm / liÂtsu, liÂsu //

#<dÃderdhÃtorgha÷ // VLk_253 = P_8,2.32 //>#
jhali padÃnte copadeÓe dÃderdhÃterhasya gha÷ //

#<ekÃco baÓo bha« jha«antasya sdhvo÷ // VLk_254 = P_8,2.37 //>#
dhÃtvavayavasyaikÃco jha«antasya baÓo bha« se dhve padÃnte ca / #<dhuk>#, dhug / duhau / duha÷ / dhugbhyÃm / dhuk«u //

#<và druhamuha«ïuha«ïihÃm // VLk_255 = P_8,2.33 //>#
e«Ãæ hasya và gho jhali padÃnte ca / #<dhruk>#, dhrug, dhruÂ, dhru¬ / druhau / druha÷ / dhrugbhyÃm, dhru¬bhyÃm / dhruk«u, dhruÂtsu, dhruÂsu // evaæ muk, mug ityÃdi //

#<dhÃtvÃde÷ «a÷ sa÷ // VLk_256 = P_6,1.64 //>#
#<snuk>#, snug, snuÂ, snu¬ / evaæ snik, snig, sniÂ, sni¬ // #<viÓvavÃÂ>#, viÓvavì / viÓvavÃhau / viÓvavÃha÷ / viÓvavÃham / viÓvavÃhau //

#<igyaïa÷ saæprasÃraïam // VLk_257 = P_1,1.45 //>#
yaïa÷ sthÃne prayujyamÃno ya ik sa saæprasÃraïasaæj¤a÷ syÃt //

#<vÃha ÆÂh // VLk_258 = P_6,4.132 //>#
bhasya vÃha÷ saæprasÃraïamÆÂh //

#<saæprasÃraïÃcca // VLk_259 = P_6,1.108 //>#
saæprasÃraïÃdaci pÆrvarÆpamekÃdeÓa÷ / etyedhatyÆÂhsviti v­ddhi÷ / viÓvauha÷, ityÃdi //

#<caturana¬uhorÃmudÃtta÷ // VLk_260 = P_7,1.98 //>#
anayorÃm syÃtsarvanÃmasthÃne pare //

#<sÃvana¬uha÷ // VLk_261 = P_7,1.82 //>#
asya num syÃt sau pare / #<ana¬vÃn># //

#<am saæbuddhau // VLk_262 = P_7,1.99 //>#
he ana¬van / he ana¬vÃhau / he ana¬vÃha÷ / ana¬uha÷ / ana¬uhà //

#<vasusraæsudhvaæsvana¬uhÃæ da÷ // VLk_263 = P_8,2.72 //>#
sÃntavasvantasya sraæsÃdeÓca da÷ syÃtpadÃnte / ana¬udbhyÃmityÃdi // sÃnteti kim ? vidvÃn / padÃnte kim ? srastam /
dhvastam //

#<sahe÷ sìa÷ sa÷ // VLk_264 = P_8,3.56 //>#
sìarÆpasya sahe÷ sasya mÆrdhanyÃdeÓa÷ / #<turëÃÂ>#, turëì / turÃsÃhau / turÃsÃha÷ / turëìbhyÃmityÃdi //

#<diva aut // VLk_265 = P_7,1.84 //>#
diviti prÃtipadikasyautsyÃtsau / #<sudyau÷># / sudivau //

#<diva ut // VLk_266 = P_6,1.131 //>#
divo 'ntÃdeÓa ukÃra÷ syÃt padÃnte / sudyubhyÃmityÃdi // #<catvÃra÷># / catura÷ / caturbhi÷ / caturbhya÷ //

#<«aÂcaturbhyaÓca // VLk_267 = P_7,1.55 //>#
ebhya Ãmo nu¬Ãgama÷ //

#<ra«ÃbhyÃæ no ïa÷ samÃnapade // VLk_268 = P_8,4.1 //>#

#<aco rahÃbhyÃæ dve // VLk_269 = P_8,4.46 //>#
aca÷ parÃbhyÃæ rephahakÃrÃbhyÃæ parasya yaro dve và sta÷ / caturïïÃm, caturïÃm //

#<ro÷ supi // VLk_270 = P_8,3.16 //>#
roreva visarga÷ supi / «atvam / «asya dvitve prÃpte //

#<Óaro 'ci // VLk_271 = P_8,4.49 //>#
aci pare Óaro na dve sta÷ / catur«u //

#<mo no dhÃto÷ // VLk_272 = P_8,2.64 //>#
dhÃtormasya na÷ padÃnte / praÓÃn //

#<kima÷ ka÷ // VLk_273 = P_7,2.103 //>#
kima÷ ka÷ syÃdvibhaktau / #<ka÷># / kau / ke ityÃdi / Óe«aæ sarvavat //

#<idamo ma÷ // VLk_274 = P_7,2.108 //>#
sau / tyadÃdyatvÃpavÃda÷ //

#<ido 'y puæsi // VLk_275 = P_7,2.111 //>#
idama ido 'y sau puæsi / #<ayam># / tyadÃdyatve //

#<ato guïe // VLk_276 = P_6,1.97 //>#
apadÃntÃdato guïe pararÆpamekÃdeÓa÷ //

#<daÓca // VLk_277 = P_7,2.109 //>#
idamo dasya ma÷ syÃdvibhaktau / imau / ime / tyadÃde÷ sambodhanaæ nÃstÅtyutsarga÷ //

#<anÃpyaka÷ // VLk_278 = P_7,2.112 //>#
akakÃrasyedama ido 'nÃpi vibhaktau / Ãbiti pratyÃhÃra÷ / anena //

#<hali lopa÷ // VLk_279 = P_7,2.113 //>#
akakÃrasyedama ido lopa Ãpi halÃdau / nÃnarthake 'lo 'ntyavidhiranabhyÃsavikÃre //

#<Ãdyantavadekasmin // VLk_280 = P_1,1.21 //>#
ekasminkriyamÃïaæ kÃryamÃdÃvivÃnta iva syÃt / supi ceti dÅrgha÷ / ÃbhyÃm //

#<nedamadasorako÷ // VLk_281 = P_7,1.11 //>#
akakÃrayoridamadasorbhisa ais na / ebhi÷ / asmai / ebhya÷ / asmÃt / asya / anayo÷ / e«Ãm / asmin / anayo÷ / e«u //

#<dvitÅyÃÂaussvena÷ // VLk_282 = P_2,4.34 //>#
idametadoranvÃdeÓe / ki¤citkÃryaæ vidhÃtumupÃttasya kÃryÃntaraæ vidhÃtuæ punarupÃdÃnamanvÃdeÓa÷ / yathà - anena vyÃkaraïamadhÅta menaæ chando 'dhyÃpayeti / anayo÷ pavitraæ kulamenayo÷ prabhÆtaæ svÃmiti // enam / enau / enÃn / enena / enayo÷ / enayo÷ // #<rÃjÃ># //

#<na Çisambuddhyo÷ // VLk_283 = P_8,2.8 //>#
nasya lopo na Çau sambuddhau ca / he rÃjan / (%<ÇÃvuttarapade prati«edho vaktavya>%÷) / brahmani«Âha÷ / rÃjÃnau / rÃjÃna÷ / rÃj¤a÷ //

#<nalopa÷ supsvarasaæj¤Ãtugvidhi«u k­ti // VLk_284 = P_8,2.2 //>#
subvidhau svaravidhau saæj¤Ãvidhau k­ti tugvidhau ca nalopo 'siddho nÃnyatra - rÃjÃÓva ityÃdau / ityasiddhatvÃdÃtvamettvamaistvaæ ca na / rÃjabhyÃm / rÃjabhi÷ / rÃj¤i, rÃjani / rÃjasu // #<yajvÃ># / yajvÃnau / yajvÃna÷ //

#<na saæyogÃdvamantÃt // VLk_285 = P_6,4.137 //>#
vamantasaæyogÃdano 'kÃrasya lopo na / yajvana÷ / yajvà / yajvabhyÃm // brahmaïa÷ / brahmaïà //

#<inhanpÆ«ÃryamïÃæ Óau // VLk_286 = P_6,4.12 //>#
e«Ãæ ÓÃvevopadhÃyà dÅrgho nÃnyatra / iti ni«edhe prÃpte - .

#<sau ca // VLk_287 = P_6,4.13 //>#
innÃdÅnÃmupadhÃyà dÅrgho 'saæbuddhau sau / #<v­trahÃ># / he v­trahan //

#<ekÃjuttarapade ïa÷ // VLk_288 = P_8,4.12 //>#
ekÃjuttaparadaæ yasya tasminsamÃse pÆrvapadasthÃnnimittÃtparasya pratipadikÃntanumvibhaktisthasya nasya ïa÷ / v­trahaïau //

#<ho hanter¤ïinne«u // VLk_289 = P_7,3.54 //>#
¤iti ïiti pratyaye nakÃre ca pare hanterhakÃrasya kutvam / v­traghna÷ ityÃdi / evaæ ÓÃrÇgin, yaÓasvin, aryaman, pÆ«an //

#<maghavà bahulam // VLk_290 = P_6,4.128 //>#
maghavanÓabdasya và t­ ityantÃdeÓa÷ / ­ it //

#<ugidacÃæ sarvanÃmasthÃne 'dhÃto÷ // VLk_291 = P_7,1.70 //>#
adhÃtorugito nalopino '¤cateÓca num syÃtsarvanÃmasthÃne pare / #<maghavÃn># / maghavantau / maghavanta÷ / he maghavan / maghavadbhyÃm / t­tvÃbhÃve #<maghavÃ># / suÂi rÃjavat //

#<ÓvayuvamaghonÃmataddhite // VLk_292 = P_6,4.133 //>#
annantÃnÃæ bhÃnÃme«Ãmataddhite saæprasÃraïam / maghona÷ / maghavabhyÃm / evaæ #<Óvan, yuvan># //

#<na saæprasÃraïe saæprasÃraïam // VLk_293 = P_6,1.37 //>#
saæprasÃraïe parata÷ pÆrvasya yaïa÷ saæprasÃraïaæ na syÃt / iti yakÃrasya netvam / ata eva j¤ÃpakÃdantyasya yaïa÷ pÆrvaæ saæprasÃraïam / yÆna÷ / yÆnà / yuvabhyÃm ityÃdi // #<arvÃ># / he arvan //

#<arvaïastrasÃvana¤a÷ // VLk_294 = P_6,4.127 //>#
na¤Ã rahitasyÃrvannityasyÃÇgasya t­ ityantÃdeÓo na tu sau / arvantau / arvanta÷ / arvadbhyÃmityÃdi //

#<pathimathy­bhuk«ÃmÃt // VLk_295 = P_7,1.85 //>#
e«ÃmÃkÃro 'ntÃdeÓa÷ syÃt sau pare //

#<ito 'tsarvanÃmasthÃne // VLk_296 = P_7,1.86 //>#
pathyÃderikÃrasyÃkÃra÷ syÃtsarvanÃmasthÃne pare //

#<tho ntha÷ // VLk_297 = P_7,1.87 //>#
pathimathosthasya nthÃdeÓa÷ sarvanÃmasthÃne / #<panthÃ÷># / panthÃnau / panthÃna÷ //

#<bhasya Âerlopa÷ // VLk_298 = P_7,1.88 //>#
bhasya pathyÃde«Âerlopa÷ / patha÷ / pathà / pathibhyÃm // evaæ mathin, ­bhuk«in //

#<«ïÃntà «a // VLk_299 = P_1,1.24 //>#
«Ãntà nÃntà ca saækhyà «aÂsaæj¤Ã syÃt / #<pa¤can>#Óabdo nityaæ bahuvacanÃnta÷ / pa¤ca / pa¤ca / pa¤cabhi÷ / pa¤cabhya÷ / pa¤cabhya÷ /
nu //

#<nopadhÃyÃ÷ // VLk_300 = P_6,4.7 //>#
nÃntasyopadhÃyà dÅrgho nÃmi / pa¤cÃnÃm / pa¤casu //

#<a«Âana à vibhaktau // VLk_301 = P_7,2.84 //>#
halÃdau và syÃt //

#<a«ÂÃbhya auÓ // VLk_302 = P_7,1.21 //>#
k­tÃkÃrÃda«Âano jaÓÓasorauÓ / a«Âabhya iti vaktavye k­tÃtvanirdeÓo jaÓÓasorvi«aye Ãtvaæ j¤Ãpayati / #<a«Âau># / a«Âau / a«ÂÃbhi÷ / a«ÂÃbhya÷ / a«ÂÃbhya÷ / a«ÂÃnÃm / a«ÂÃsu / ÃtvÃbhÃve a«Âa, pa¤cavat //

#<­tvigdadh­ksragdigu«ïiga¤cuyujikru¤cÃæ ca // VLk_303 = P_3,2.59 //>#
ebhya÷ kvin, a¤ce÷ supyupapade, yujikru¤co÷, kevalayo÷, kru¤cernalopÃbhÃvaÓca nipÃtyate / kanÃvitau //

#<k­datiÇ // VLk_304 = P_3,1.93 //>#
atra dhÃtvadhikÃre tiÇbhinna÷ pratyaya÷ k­tsaæj¤a÷ syÃt //

#<verap­ktasya // VLk_305 = P_6,1.67 //>#
ap­ktasya vasya lopa÷ //

#<kvinpratyayasya ku÷ // VLk_306 = P_8,2.62 //>#
kvinpratyayo yasmÃttasya kavargo 'ntÃdeÓa÷ padÃnte / asyÃsiddhatvÃcco÷ kuriti kutvam / #<­tvik>#, ­tvig / ­tvijau /
­tvigbhyÃm //

#<yujerasamÃse // VLk_307 = P_7,3.71 //>#
yuje÷ sarvanÃmasthÃne num syÃdasamÃse / sulopa÷ / saæyogÃntalopa÷ / kutvena nasya Ça÷ / #<yuÇ># / anusvÃraparasavarïau / yu¤jau / yu¤ja÷ / yugbhyÃm //

#<co÷ ku÷ // VLk_308 = P_8,2.30 //>#
cavargasya kavarga÷ syÃjjhali padÃnte ca / #<suyuk>#, suyug / suyujau / suyugbhyÃm // #<khan># / kha¤jau / khanbhyÃm //

#<vraÓcabhrasjas­jam­jayajarÃjabhrÃjacchaÓÃæ «a÷ // VLk_309 = P_8,2.36 //>#
jhali padÃnte ca / jaÓtvacartve / #<rÃÂ>#, rì / rÃjau / rÃja÷ / rìbhyÃm // evaæ vibhrÃÂ, deveÂ, viÓvas­Â // (%<parau vraje÷ «a÷ padÃnte>%) / parÃvupapade vraje÷ kvip syÃddÅrghaÓca padÃnte «atvamapi / parivrà/ parivrÃjau //

#<viÓvasya vasurÃÂo÷ // VLk_310 = P_6,3.128 //>#
viÓvaÓabdasya dÅrgho 'ntÃdeÓa÷ syÃdsau rÃÂÓabde ca pare / #<viÓvarÃÂ>#, viÓvarì / viÓvarÃjau / viÓvarìbhyÃm //

#<sko÷ saæyogÃdyorante ca // VLk_311 = P_8,2.29 //>#
padÃnte jhali ca ya÷ saæyogastadÃdyo÷ skorlopa÷ / #<bh­Â># / sasya Ócutvena sa÷ / jhalÃæ jaÓ jhaÓi iti Óasya ja÷ / bh­jjau / bh­¬bhyÃm // tyadÃdyatvaæ pararÆpatvaæ ca //

#<tado÷ sa÷ sÃvanantyayo÷ // VLk_312 = P_7,2.106 //>#
tyadÃdÅnÃæ takÃradakÃrayoranantyayo÷ sa÷ syÃtsau / #<sya÷># / tyau / tye // #<sa÷># / tau / te // #<ya÷># / yau / ye // #<e«a÷># / etau / ete //

#<Çeprathamayoram // VLk_313 = P_7,1.28 //>#
yu«madasmadbhyÃæ parasya Çe ityetasya prathamÃdvitÅyayoÓcÃmÃdeÓa÷ //

#<tvÃhau sau // VLk_314 = P_7,2.94 //>#
anayormaparyantasya tvÃhau ÃdeÓau sta÷ //

#<Óe«e lopa÷ // VLk_315 = P_7,2.90 //>#
etayo«Âilopa÷ / #<tvam># / #<aham># //

#<yuvÃvau dvivacane // VLk_316 = P_7,2.82 //>#
dvayoruktÃvanayormaparyantasya yuvÃvau sto vibhaktau //

#<prathamÃyÃÓca dvivacane bhëÃyÃm // VLk_317 = P_7,2.88 //>#
auÇyetayorÃtvaæ loke / yuvÃm / ÃvÃm //

#<yÆyavayau jasi // VLk_318 = P_7,2.93 //>#
anayormaparyantasya / yÆyam / vayam //

#<tvamÃvekavacane // VLk_319 = P_7,2.97 //>#
ekasyoktÃvanayormaparyantasya tvamau sto vibhaktau //

#<dvitÅyÃyäca // VLk_320 = P_7,2.87 //>#
anayorÃtsyÃt / tvÃm / mÃm //

#<Óaso na // VLk_321 = P_7,1.29 //>#
ÃbhyÃæ Óaso na÷ syÃt / amo 'pavÃda÷ / Ãde÷ parasya / saæyogÃntalopa÷ / yu«mÃn / asmÃn //

#<yo 'ci // VLk_322 = P_7,2.89 //>#
anayoryakÃrÃdeÓa÷ syÃdanÃdeÓe 'jÃdau parata÷ / tvayà / mayà //

#<yu«madasmadoranÃdeÓe // VLk_323 = P_7,2.86 //>#
anayorÃtsyÃdanÃdeÓe halÃdau vibhaktau / yuvÃbhyÃm / ÃvÃbhyÃm / yu«mÃbhi÷ / asmÃbhi÷ //

#<tubhyamahyau Çayi // VLk_324 = P_7,2.95 //>#
anayormaparyantasya / Âilopa÷ / tubhyam / mahyam //

#<bhyaso 'bhyam // VLk_325 = P_7,1.30 //>#
ÃbhyÃæ parasya / yu«mabhyam / asmabhyam //

#<ekavacanasya ca // VLk_326 = P_7,1.32 //>#
ÃbhyÃæ Çaserat / tvat / mat //

#<pa¤camyà at // VLk_327 = P_7,1.31 //>#
ÃbhyÃæ pa¤camyÃæ bhyaso 'tsyÃt / yu«mat / asmat //

#<tavamamau Çasi // VLk_328 = P_7,2.96 //>#
anayormaparyantasya tavamamau sto Çasi //

#<yu«madasmadbhyÃæ Çaso 'Ó // VLk_329 = P_7,1.27 //>#
tava / mama / yuvayo÷ / Ãvayo÷ //

#<sÃma Ãkam // VLk_330 = P_7,1.33 //>#
ÃbhyÃæ parasya sÃma Ãkaæ syÃt / yu«mÃkam / asmÃkam / tvayi / mayi / yuvayo÷ / Ãvayo÷ / yu«mÃsu / asmÃsu //

#<yu«madasmado÷ «a«ÂhÅcaturthÅdvitÅyÃsthayorvÃænÃvau // VLk_331 = P_8,1.20 //>#
padÃtparayorapÃdÃdau sthitayo÷ «a«ÂhyÃdiviÓi«ÂayorvÃæ nau ityÃdeÓau sta÷ //

#<bahuvacanasya vasnasau // VLk_332 = P_8,1.21 //>#
uktavidhayoranayo÷ «a«ÂhyÃdibahuvacanÃntayorvasnasau sta÷ //

#<temayÃvekavacanasya // VLk_333 = P_8,1.22 //>#
uktavidhayoranayo««a«ÂhÅcaturthyekavacanÃntayoste me etau sta÷ //

#<tvÃmau dvitÅyÃyÃ÷ // VLk_334 = P_8,1.23 //>#
dvitÅyaikavacanÃntayostvà mà ityÃdeÓau sta÷ //
ÓrÅÓastavÃvatu mÃpÅha dattÃtte me 'pi Óarma sa÷ / svÃmÅ te me 'pi sa hari÷ pÃtu vÃmapi nau vibhu÷ //
sukhaæ vÃæ nau dadÃtvÅÓa÷ patirvÃmapi nau hari÷ / so 'vyÃdvo na÷ Óivaæ vo no dadyÃt sevyo 'tra va÷ sa na÷ //
(%<ekavÃkye yu«madasmadÃdeÓà vaktavyÃ÷>%) / ekatiÇ vÃkyam / odanaæ paca tava bhavi«yati / (%<ete vÃnnÃvÃdayo 'nanvÃdeÓe và vaktavyÃ>%÷) / anvÃdeÓe tu nityaæ syu÷ / dhÃtà te bhakto 'sti, dhÃtà tava bhakto 'sti và / tasmai te nama ityeva // #<supÃt>#, supÃd // supadau //

#<pÃda÷ pat // VLk_335 = P_6,4.130 //>#
pÃcchabdÃntaæ yadaÇgaæ bhaæ tadavayavasya pÃcchabdasya padÃdeÓa÷ // supada÷ / supadà / supÃdbhyÃm // #<agnimat>#, agnimad / agnimathau / agnimatha÷ //

#<aniditÃæ hala upadhÃyÃ÷ kÇiti // VLk_336 = P_6,4.24 //>#
halantÃnÃmaniditÃmaÇgÃnÃmupadhÃyà nasya lopa÷ kiti Çiti / num / saæyogÃntasya lopa÷ / nasya kutvena Ça÷ / #<prÃÇ># / präcau / präca÷ //

#<aca÷ // VLk_337 = P_6,4.138 //>#
luptanakÃrasyäcaterbhasyÃkÃrasya lopa÷ //

#<cau // VLk_338 = P_6,3.138 //>#
luptÃkÃranakÃre '¤catau pare pÆrvasyÃïo dÅrga÷ / prÃca÷ / prÃcà / prÃgbhyÃm // #<pratyaÇ># / pratya¤cau / pratÅca÷ / pratyagbhyÃm // #<udaÇ># / uda¤cau //

#<uda Åt // VLk_339 = P_6,4.139 //>#
ucchabdÃtparasya luptanakÃrasyäcaterbhasyÃkÃrasya Åt / udÅca÷ / udÅcà / udagbhyÃm / ,

#<sama÷ sami // VLk_340 = P_6,3.93 //>#
vapratyayÃnte '¤catau / #<samyaÇ># / samya¤cau / samÅca÷ / samyagbhyÃm // ,

#<sahasya sadhri÷ // VLk_341 = P_6,3.95 //>#
tathà / sadhryaÇ // ,

#<tirasastiryalope // VLk_342 = P_6,3.94 //>#
aluptÃkÃre '¤catau vapratyayÃnte tirasastiryÃdeÓa÷ / #<tiryaÇ># / tirya¤cau / tiraÓca÷ / tiryagbhyÃm // ,

#<näce÷ pÆjÃyÃm // VLk_343 = P_6,4.30 //>#
pÆjÃrthasyäcaterupadhÃyà nasya lopo na / #<prÃÇ># / präcau / nalopÃbhÃvÃdalopo na / präca÷ / prÃÇbhyÃm / prÃÇk«u // evaæ pÆjÃrthe pratyaÇÇÃdaya÷ //#< kruÇ># / kru¤cau / kruÇbhyÃm // #<payomuk,># payomug / payomucau / payomugbhyÃm // ugittvÃnnumi - ,

#<sÃntamahata÷ saæyogasya // VLk_344 = P_6,4.10 //>#
sÃntasaæyogasya mahataÓca yo nakÃrastasyopadhÃyà dÅrgho 'sambuddhau sarvanÃmasthÃne / #<mahÃn># / mahÃntau / mahÃnta÷ / he mahan / mahadbhyÃm // ,

#<atvasantasya cÃdhÃto÷ // VLk_345 = P_6,4.14 //>#
atvantasyopadhÃyà dÅrgho dhÃtubhinnÃsantasya cÃsambuddhau sau pare / ugittavÃnnum / #<dhÅmÃn># / dhÅmantau / dhÅmanta÷ / he dhÅman ÓasÃdau mahadvat // bhÃter¬avatu÷ / ¬ittvasÃmarthyÃdabhasyÃpi Âerlopa÷ / #<bhavÃn># / bhavÃntau / bhavanta÷ / Óatrantasya bhavan // ,

#<ubhe abhyastam // VLk_346 = P_6,1.5 //>#
«Ã«Âhadvitvaprakaraïe ye dve vihite te ubhe samudite abhyastasaæj¤e sta÷ // ,

#<nÃbhyastÃcchatu÷ // VLk_347 = P_7,1.78 //>#
abhyastÃtparasya Óaturnum na / #<dadat>#, dadad / dadatau / dadata÷ // ,

#<jak«ityÃdaya÷ «a // VLk_348 = P_6,1.6 //>#
«a¬dhÃtavo 'nye jak«itiÓca saptama ete abhyastasaæj¤Ã÷ syu÷ / #<jak«at>#, jak«ad / jak«atau / jak«ata÷ // evaæ jÃgrat / daridrat / ÓÃsat / cakÃsat // gup, gub / gupau / gupa÷ / gubbhyÃm // ,

#<tyadÃdi«u d­Óo 'nÃlocane ka¤ca // VLk_349 = P_3,2.60 //>#
tyadÃdi«Æpapade«vaj¤ÃnÃrthÃdd­Óe÷ ka¤ syÃt / cÃt kvin // ,

#<Ã sarvanÃmna÷ // VLk_350 = P_6,3.91 //>#
sarvanÃmna ÃkÃro 'ntÃdeÓa÷ syÃdd­gd­Óavatu«u / #<tÃd­k>#, tÃd­g / tÃd­Óau / tÃd­Óa÷ / tÃd­gbhyÃm // vraÓceti «a÷ / jaÓtvacartve / #<viÂ>#, vi¬ / viÓau / viÓa÷ / vi¬bhyÃm // ,

#<naÓervà // VLk_351 = P_8,2.63 //>#
naÓe÷ kavargo 'ntÃdeÓo và padÃnte / #<nak>#, nag; naÂ, na¬ / naÓau / naÓa÷ / nagbhyÃm, na¬bhyÃm // ,

#<sp­Óo 'nudake kvin // VLk_352 = P_3,2.58 //>#
anudake supyupapade sp­Óe÷ kvin / #<gh­tasp­k>#, gh­tasp­g / gh­tasp­Óau / gh­tasp­Óa÷ // #<dadh­k>#, dadh­g / dadh­«au / dadh­gbhyÃm // ratnamu«au / ratnamu¬bhyÃm // #<«aÂ>#, «a¬ / «a¬bhi÷ / «aÇbhya÷ / «aïïÃm / «aÂsu // rutvaæ prati «atvasyÃsiddhatvasasaju«o ruriti rutvarm // ,

#<vorupadhÃyà dÅrgha ika÷ // VLk_353 = P_8,2.76 //>#
rephavÃntayordhÃtvorupadhÃyà iko dÅrgha÷ padÃnte / #<pipaÂhÅ÷># / pipaÂhi«au / pipaÂhÅrbhyÃm // ,

#<numvisarjanÅyaÓarvyavÃye 'pi // VLk_354 = P_8,3.58 //>#
etai÷ pratyekaæ vyavadhÃne 'pi iïkubhyÃæ parasya sasya mÆrdhanyÃdeÓa÷ / «Âutvena pÆrvasya «a÷ / pipaÂhÅ««u, pipaÂhÅ÷«u // #<cikÅ÷># / cikÅr«au / cikÅrbhyÃm / cikÅr«u // #<vidvÃn># / vidvÃæsau / he vidvan // ,

#<vaso÷ samprasÃraïam // VLk_355 = P_6,4.131 //>#
vasvantasya bhasya samprasÃraïaæ syÃt / vidu«a÷ / vasusraæsviti da÷ / vidvadbhyÃm //

#<puæso 'suÇ // VLk_356 = P_7,1.89 //>#
sarvanÃmasthÃne vivak«ite puæso 'suÇ syÃt / #<pumÃn># / he puman / pumÃæsau / puæsa÷ / pumbhyÃm / puæsu // ­duÓanetyanaÇ / #<uÓanÃ># / uÓanasau / %<(asya saæbuddhau vÃnaÇ, nalopaÓca và vÃcya>%÷) / he uÓana, heuÓanan, heuÓana÷ / he uÓanasau / uÓanobhyÃm / uÓanassu // #<anehÃ># / anehasau / he aneha÷ // #<vedhÃ÷># / vedhasau / he vedha÷ / vedhobhyÃm //

#<adasa au sulopaÓca // VLk_357 = P_7,2.107 //>#
adasa aukÃro 'ntÃdeÓa÷ syÃtsau pare sulopaÓca / tadoriti sa÷ / #<asau># / tyadÃdyatvam / v­ddhi÷ //

#<adaso 'serdÃdu do ma÷ // VLk_358 = P_8,2.80 //>#
adaso 'sÃntasya dÃtparasya udÆtau sto dasya maÓca / ÃntaratamyÃddhsvasya u÷, dÅrghasya Æ÷ / amÆ / jasa÷ ÓÅ / guïa÷ //

#<eta Ådbahuvacane // VLk_359 = P_8,2.81 //>#
adaso dÃtparasyaita Åddasya ca mo bahvarthoktau / amÅ / pÆrvatrÃsiddhamiti vibhaktikÃryaæ prÃk paÓcÃdutvamatve / amum / amÆ / amÆn / mutve k­te ghisaæj¤ÃyÃæ nÃbhÃva÷ //

#<na mu ne // VLk_360 = P_8,2.3 //>#
nÃbhÃve kartavye k­te ca mubhÃvo nÃsiddha÷ / amunà / amÆbhyÃm 3 / amÅbhi÷ / amu«mai / amÅbhya÷ 2 / amu«mÃt / amu«ya / amuyo÷ 2 / amÅ«Ãm / amu«min / amÅ«u //

iti halanta puælliÇgÃ÷ //

atha halantastrÅliÇgÃ÷

#<naho dha÷ // VLk_361 = P_8,2.34 //>#
naho hasya dha÷ syÃjjhali padÃnte ca //

#<nahiv­tiv­«ivyadhirucisahitani«u kvau // VLk_362 = P_6,3.116 //>#
kvibante«u pÆrvapadasya dÅrgha÷ / #<upÃnat>#, upÃnad / upÃnahau / upÃnatsu // kvinnantatvÃt kutvena gha÷ / #<u«ïik>#, u«ïig / u«ïihau / u«ïigbhyÃm // #<dyau÷># / divau / diva÷ / dyubhyÃm // #<gÅ÷># / girau / gira÷ // evaæ pÆ÷ // #<catasra÷># / catas­ïÃm // #<kÃ># / ke / kÃ÷ / sarvÃvat //

#<ya÷ sau // VLk_363 = P_7,2.110 //>#
idamo dasya ya÷ #<iyam># / tyadÃdyatvam / pararÆpatvam / ÂÃp / daÓceti ma÷ / ime / imÃ÷ / imÃm / anayà / hali lopa÷ / ÃbhyÃm / Ãbhi÷ / asyai / asyÃ÷ / anayo÷ / ÃsÃm / asyÃm / Ãsu // tyadÃdyatvam / ÂÃp / #<syÃ># / tye / tyÃ÷ // evaæ tad, etad // #<vÃk>#, vÃg / vÃcau / vÃgbhyÃm / vÃk«u // #<ap>#Óabdo nityaæ bahuvacanÃnta÷ / apt­nniti dÅrgha÷ / Ãpa÷ / apa÷ //

#<apo bhi // VLk_364 = P_7,4.48 //>#
apastakÃro bhÃdau pratyaye / adbhi÷ / adbhya÷ / adbhya÷ / apÃm / apsu // #<dik>#, diÓ / diÓau / diÓa÷ / digbhyÃm // tyadÃdi«viti d­Óe÷ kvinvidhÃnÃdanyatrÃpi kutvam / #<d­k>#, d­g / d­Óau / d­gbhyÃm // #<tviÂ>#, tvi¬ / tvi«au / tvi¬bhyÃm // sasaju«o ruriti rutvam / #<sajÆ÷># / saju«au / sajÆrbhyÃm // #<ÃÓÅ÷># / ÃÓi«au / ÃÓÅrbhyÃm // #<asau># / utvamatve / amÆ / amÆ÷ / amuyà / amÆbhyÃm 3 / amÆbhi÷ / amu«yai / amÆbhya÷ 2 / amu«yÃ÷ / amuyo÷ 2 / amÆ«Ãm / amu«yÃm / amÆ«u //

iti halantastrÅliÇgÃ÷ /

atha halantanapuæsakaliÇgÃ÷

svamorluk / datvam / #<svana¬ut>#, svana¬ud / svana¬uhÅ / caturana¬uhorityÃm / svana¬vÃæhi / punastadvat / Óe«aæ puævat // #<vÃ÷># / vÃrÅ / vÃri / vÃrbhyÃm // #<catvÃri># // #<kim># / ke / kÃni // #<idam># / ime / imÃni // (%<anvÃdeÓe napuæsake và enadvaktavya>%÷) / enat / ene / enÃni / enena / enayo÷ // #<aha÷># / vibhëà ÇiÓyo÷ / ahnÅ, ahanÅ / ahÃni //

#<ahan // VLk_365 = P_8,2.86 //>#
ahannityasya ru÷ padÃnte / ahobhyÃm // #<daï¬i># / daï¬inÅ / daï¬Åni / daï¬inà / daï¬ibhyÃm // #<supathi># / Âerlopa÷ / supathÅ / supanthÃni // #<Ærka>#, Ærga / ÆrjÅ / Ænrji / narajÃnÃæ saæyoga÷ / #<tat># / te / tÃni // #<yat># / ye / yÃni // #<etat># / ete / etÃni // #<gavÃk>#, gavÃg / gocÅ / gaväci / punastadvat / gocà / gavÃgbhyÃm // #<Óak­t># / Óak­tÅ / Óak­nti // #<dadat># //

#<và napuæsakasya // VLk_366 = P_7,1.79 //>#
abhyastÃtparo ya÷ Óatà tadantasya klÅbasya và num sarvanÃmasthÃne / dadanti, dadati // #<tudat># //

#<ÃcchÅnadyayornum // VLk_367 = P_7,1.80 //>#
avarïÃntÃdaÇgÃtparo ya÷ Óaturavayastadantasya num và ÓÅnadyo÷ / tudantÅ, tudatÅ / tudanti //

#<ÓapÓyanornityam // VLk_368 = P_7,1.81 //>#
ÓapÓyanorÃtparo ya÷ Óaturavayavastadantasya nityaæ num ÓÅnadyo÷ / pacantÅ / pacanti / #<dÅvyat># / dÅvyantÅ / dÅvyanti // #<dhanu÷># / dhanu«Å / sÃnteti dÅrgha÷ / numvisarjanÅyeti «a÷ / dhanu«i / dhanu«Ã / dhanurbhyÃm / evaæ cak«urhavirÃdaya÷ // #<paya÷># / payasÅ / payÃæsi / payasà / payÃbhyÃm // #<supum># / supuæsÅ / supumÃæsi // #<ada÷># / vibhaktikÃryam / utvamatve / amÆ / amÆni / Óe«aæ puævat // ,

iti halantanapuæsakaliÇgÃ÷ /

iti «a¬liÇgaprakaraïam /

athÃvyayÃni

#<svarÃdinipÃtamavyayam // VLk_369 = P_1,1.37 //>#
svarÃdayo nipÃtÃÓcÃvyayasaæj¤Ã÷ syu÷ / svar / antar / prÃtar / punar / sanutar / uccais / nÅcais / Óanais / ­dhak / ­te / yugapat / ÃrÃt / p­thak / hyas / Óvas / divà / rÃtrau / sÃyam / ciram / manÃk / Å«at / jo«am / tÆ«ïÅm / bahis / avas / samayà / nika«Ã / svayam / v­thà / naktam / na¤ / hetau / iddhà / addhà / sÃmi / vat / brÃhmaïavat / k«atriyavat // sanà / sanat / sanÃt / upadhà / tiras / antarà / antareïa / jyok / kam / «am / sahasà / vinà / nÃnà / svasti / svadhà / alam / va«a / Órau«a / vau«a / anyat / asti / upÃæÓu / k«amà / vihÃyasà / do«Ã / m­«Ã / mithyà / mudhà / purà / mitho / mithas / prÃyas / muhus / pravÃhukam, pravÃhikà / Ãryahalam / abhÅk«ïam / sÃkam / sÃrdham / namas / hiruk / dhik / atha / am / Ãm / pratÃm / praÓÃn / pratÃn / mà / mÃÇ / Ãk­tigaïo 'yam //
ca / và / ha / aha / eva / evam / nÆnam / ÓaÓvat / yugapat / bhÆyas / kÆpat / kuvit / net / cet / caï / kaccit / yatra / naha / hanta / mÃki÷ / mÃkim / naki÷ / nakim / mÃÇ / na¤ / yÃvat / tÃvat / tve / dvai / tvai / rai / Órau«a / vau«a / svÃhà / svadhà / va«a / tum / tathÃhi / khalu / kila / atho / atha / su«Âhu / sma / Ãdaha / (%<upasargavibhaktisvarapratirÆpakÃÓca>%)/ avadattam / ahaæyu÷ / astik«Årà / a / à / i / Å / u / Æ / e / ai / o / au / paÓu / Óukam / yathÃkathÃca / pà/ pyà/ aÇga / hai / he / bho÷ / aye / dya / vi«u / ekapade / yut / Ãta÷ / cÃdirapyÃk­tigaïa÷ //
tasilÃdaya÷ prÃk pÃÓapa÷ / Óasprabh­taya÷ prÃk samÃsÃntebhya÷ / am / Ãm / k­tvorthÃ÷ / tasivatÅ / nÃnäau / etadantamapyavyayam //

#<k­nmejanta÷ // VLk_370 = P_1,1.39 //>#
k­dyo mÃnta ejantaÓca tadantamavyayaæ syÃt / smÃraæ smÃram / jÅvase / pibadhyai //

#<ktvÃtosunkasuna÷ // VLk_371 = P_1,1.40 //>#
etadantamavyayam / k­tvà / udeto÷ / vis­pa÷ //

#<avyayÅbhÃvaÓca // VLk_372 = P_1,1.41 //>#
adhihari //

#<avyayÃdÃpsupa÷ // VLk_373 = P_2,4.82 //>#
avyayÃdvihitasyÃpa÷ supaÓca luk / tatra ÓÃlÃyÃm //
sad­Óaæ tri«u liÇge«u sarvÃsu ca vibhakti«u / vacane«u ca sarve«u yanna vyeti tadavyayam //
va«Âi bhÃgurirallopamavÃpyorupasargayo÷ / Ãpaæ caiva halantÃnÃæ yathà vÃcà niÓà diÓà //
vagÃha÷, avagÃha÷ / pidhÃnam, apidhÃnam //

ityavyayÃni //

atha tiÇante bhvÃdaya÷

laÂ, liÂ, luÂ, ÊÂ, leÂ, loÂ, laÇ, liÇ, luÇ, ÊÇ / e«u pa¤camo lakÃraÓchandomÃtragocara÷ //

#<la÷ karmaïi ca bhÃve cÃkarmakebhya÷ // VLk_375 = P_3,4.69 //>#
lakÃrÃ÷ sakarmakebhya÷ karmaïi kartari ca syurakarmakebhyo bhÃve kartari ca //

#<vartamÃne la // VLk_376 = P_3,2.123 //>#
vartamÃna kriyà v­tterdhÃtorla syÃt / aÂÃvitau / uccÃraïa sÃmarthyÃllasya netvam / #<bhÆ># sattÃyÃm // 1 // kart­ vivak«ÃyÃæ #<bhÆ l># iti sthite --- .

#<tiptasjhisipthasthamibvasmastÃtäjhathÃsÃthÃmdhvami¬vahimahiÇ // VLk_377 = P_3,4.78 //>#
ete '«ÂÃdaÓa lÃdeÓÃ÷ syu÷ //

#<la÷ parasmaipadam // VLk_378 = P_1,4.99 //>#
lÃdeÓÃ÷ parasmaipada saæj¤Ã÷ syu÷ //

#<taÇÃnÃvÃtmanepadam // VLk_379 = P_1,4.100 //>#
taÇ pratyÃhÃra÷ ÓÃnackÃnacau caitatsaæj¤Ã÷ syu÷ / pÆrva saæj¤ÃpavÃda÷ //

#<anudÃttaÇita Ãtmanepadam // VLk_380 = P_1,3.12 //>#
anudÃtteto ÇitaÓca dhÃtorÃtmanepadaæ syÃt //

#<svarita¤ita÷ kartrabhiprÃye kriyÃphale // VLk_381 = P_1,3.72 //>#
svariteto ¤itaÓca dhÃtorÃtmanepadaæ syÃtkart­gÃmini kriyÃphale //

#<Óe«Ãtkartari parasmaipadam // VLk_382 = P_1,3.78 //>#
Ãtmanepada nimitta hÅnÃddhÃto÷ kartari parasmaipadaæ syÃt //

#<tiÇastrÅïi trÅïi prathamamadhyamottamÃ÷ // VLk_383 = P_1,4.101 //>#
tiÇa ubhayo÷ padayostrikÃ÷ kramÃdetatsaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<tÃnyekavacanadvivacanabahuvacanÃnyekaÓa÷ // VLk_384 = P_1,4.102 //>#
labdha prathamÃdi saæj¤Ãni tiÇastrÅïi trÅïi pratyekamekavacanÃdi saæj¤Ãni syu÷ //

#<yu«madyupapade samÃnÃdhikaraïe sthÃninyapi madhyama÷ // VLk_385 = P_1,4.105 //>#
tiÇvÃcyakÃrakavÃcini yu«madi prayujyamÃne 'prayujyamÃne ca madhyama÷ //

#<asmadyuttama÷ // VLk_386 = P_1,4.107 //>#
tathÃbhÆte 'smadyuttama÷ //

#<Óe«e prathama÷ // VLk_387 = P_1,4.108 //>#
madhyamottamayoravi«aye prathama÷ syÃt / bhÆ ti iti jÃte //

#<tiÇ ÓitsÃrvadhÃtukam // VLk_388 = P_3,4.113 //>#
tiÇa÷ ÓitaÓca dhÃtvadhikÃroktà etatsaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<kartari Óap // VLk_389 = P_3,1.68 //>#
kartrarthe sÃrvadhÃtuke pare dhÃto÷ Óap //

#<sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayo÷ // VLk_390 = P_7,3.84 //>#
anayo÷ parayorigantÃÇgasya guïa÷ / avÃdeÓa÷ / bhavati / bhavata÷ //

#<jho 'nta÷ // VLk_391 = P_7,1.3 //>#
pratyayÃvayavasya jhasyÃntÃdeÓa÷ / ato guïe / bhavanti / bhavasi / bhavatha÷ / bhavatha //

#<ato dÅrgho ya¤i // VLk_392 = P_7,3.101 //>#
ato 'Çgasya dÅrgho ya¤Ãdau sÃrvadhÃtuke / bhavÃmi / bhavÃva÷ / bhavÃma÷ / sa bhavati / tau bhavata÷ / te bhavanti / tvaæ bhavasi / yuvÃæ bhavatha÷ / yÆyaæ bhavatha / ahaæ bhavÃmi / ÃvÃæ bhavÃva÷ / vayaæ bhavÃma÷ //

#<parok«e li // VLk_393 = P_3,2.115 //>#
bhÆtÃnadyatana parok«Ãrthav­tter dhÃtorli syÃt / lasya tibÃdaya÷ /

#<parasmaipadÃnÃæ ïalatususthalathusaïalvamÃ÷ // VLk_394 = P_3,4.82 //>#
liÂastibÃdÅnÃæ navÃnÃæ ïalÃdaya÷ syu÷ / #<bhÆ a># iti sthite -- .

#<bhuvo vugluÇliÂo÷ // VLk_395 = P_6,4.88 //>#
bhuvo vugÃgama÷ syÃt luÇliÂoraci //

#<liÂi dhÃtoranabhyÃsasya // VLk_396 = P_6,1.8 //>#
liÂi pare 'nabhyÃsadhÃtvavayasyaikÃca÷ prathamasya dve sta ÃdibhÆtÃdaca÷ parasya tu dvitÅyasya / #<bhÆv bhÆv a># iti sthite -- .

#<pÆrvo 'bhyÃsa÷ // VLk_397 = P_6,1.4 //>#
atra ye dve vihite tayo÷ pÆrvo 'bhyÃsasaæj¤a÷ syÃt //

#<halÃdi÷ Óe«a÷ // VLk_398 = P_7,4.60 //>#
abhyÃsasyÃdirhal Ói«yate anye halo lupyante / iti valopa÷ //

#<hrasva÷ // VLk_399 = P_7,4.59 //>#
abhyÃsatyÃco hrasva÷ syÃt //

#<bhavatera÷ // VLk_400 = P_7,4.73 //>#
bhavaterabhyÃsokÃrasya a÷ syÃlliÂi //

#<abhyÃse carca // VLk_401 = P_8,4.54 //>#
abhyÃse jhalÃæ cara÷ syurjaÓaÓca / jhaÓÃæ jaÓa÷ khayÃæ cara iti viveka÷ / babhÆva / babhuvatu÷ / babhÆvu÷ //

#<li ca // VLk_402 = P_3,4.115 //>#
li¬ÃdeÓastiÇÇÃrdhadhÃtukasaæj¤a÷ //

#<ÃrdhadhÃtukasye¬valÃde÷ // VLk_403 = P_7,2.35 //>#
valÃderÃrdhadhÃturasye¬Ãgama÷ syÃt / babhÆvitha / babhÆvathu÷ / babhÆva / babhÆva / babhÆviva / babhÆvima /

#<anadyatane lu // VLk_404 = P_3,3.15 //>#
bhavi«yatyanadyataner'the dhÃtorlu syÃt //

#<syatÃsÅ ÊluÂo÷ // VLk_405 = P_3,1.33 //>#
dhÃto÷ %<sya tÃsi>% etau pratyayau sto ÊluÂo÷ parata÷ / ÓabÃdyapavÃda÷ / %<Ê>% iti ÊÇÊÂorgrahaïam /

#<ÃrdhadhÃtukaæ Óe«a÷ // VLk_406 = P_2,4.114 //>#
tiÇÓidbhyo 'nyo dhÃtoriti vihita÷ pratyaya etatsaæj¤a÷ syÃt / i //

#<luÂa÷ prathamasya ¬Ãraurasa÷ // VLk_407 = P_2,4.85 //>#
%<¬Ã rau ras>% ete kramÃtsyu÷ / ¬itvasÃmarthyÃdabhasyÃpi Âerlopa÷ / bhavità //

#<tÃsastyorlopa÷ // VLk_408 = P_7,4.50 //>#
tÃserasteÓca sasya lopassyÃt sÃdau pratyaye pare /

#<ri ca // VLk_409 = P_7,4.51 //>#
rÃdau pratyaye tathà / bhavitÃrau / bhavitÃra÷ / bhavitÃsi / bhavitÃstha÷ / bhavitÃstha / bhavitÃsmi / bhavitÃsva÷ / bhavitÃsma÷/

#<ÊÂ Óe«e ca // VLk_410 = P_3,3.13 //>#
bhavi«yadarthÃddhÃtorÊ kriyÃrthÃyÃæ kriyÃyÃæ satyÃmasatyÃæ và / s ya i / bhavi«yati / bhavi«yata÷ / bhavi«yanti / bhavi«yasi / bhavi«yatha÷ / bhavi«yatha / bhavi«yÃmi / bhavi«yÃva÷ / bhavi«yÃma÷/

#<lo ca // VLk_411 = P_3,3.162 //>#
vidhyÃdyarthe«u dhÃtorlo //

#<ÃÓi«i liÇloÂau // VLk_412 = P_3,3.173 //>#

#<eru÷ // VLk_413 = P_3,4.86 //>#
loÂa ikÃrasya u÷ / bhavatu //

#<tuhyostÃtaÇÇÃÓi«yanyatarasyÃm // VLk_414 = P_7,1.35 //>#
ÃÓi«i tuhyostÃtaÇ và / paratvÃtsarvÃdeÓa÷ / bhavatÃt //

#<loÂo laÇvat // VLk_415 = P_3,4.85 //>#
loÂastÃmÃdayassalopaÓca //

#<tasthasthamipÃæ tÃætaætÃma÷ // VLk_416 = P_3,4.101 //>#
ÇitaÓcaturïÃæ tÃmÃdaya÷ kramÃtsyu÷ / bhavatÃm / bhavantu //

#<serhyapicca // VLk_417 = P_3,4.87 //>#
loÂa÷ serhi÷ so 'picca //

#<ato he÷ // VLk_418 = P_6,4.105 //>#
ata÷ parasya herluk / bhava / bhavatÃt / bhavatam / bhavata /

#<merni÷ // VLk_419 = P_3,4.89 //>#
loÂo merni÷ syÃt //

#<ìuttamasya picca // VLk_420 = P_3,4.92 //>#
lo¬uttamasyÃÂ syÃt picca / hinyorutvaæ na, ikÃroccÃraïa sÃmarthyÃt //

#<te prÃgdhÃto÷ // VLk_421 = P_1,4.80 //>#
te gatyupasargasaæj¤Ã dhÃto÷ prÃgeva prayoktavyÃ÷ //

#<Ãni lo // VLk_422 = P_8,4.16 //>#
upasargasithÃnnimittÃtparasya lo¬ÃdeÓasyÃnÅtyasya nasya ïa÷ syÃt / prabhavÃïi %</ (dura÷ «atvaïatvayorupasargatvaprati«edho vaktavya>%÷)/ du÷sthiti÷ / durbhavÃni/ (%<antaÓÓabdasyÃÇki vidhiïatve«Æpasargatvaæ vÃcyam>%)/ antarbhavÃïi //

#<nityaæ Çita÷ // VLk_423 = P_3,4.99 //>#
sakÃrÃntasya Çiduttamasya nityaæ lopa÷ / alo 'ntyasyeti salopa÷ / bhavÃva / bhavÃma /

#<anadyatane laÇ // VLk_424 = P_3,2.111 //>#
anadyatana bhÆtÃrtha v­tter dhÃtor laÇ syÃt //

#<luÇlaÇÊÇk«va¬udÃtta÷ // VLk_425 = P_6,4.71 //>#
e«vaÇgasyÃÂ //

#<itaÓca // VLk_426 = P_3,4.100 //>#
Çito lasya parasmaipadamikÃrÃntaæ yattadantasya lopa÷ / abhavat / abhavatÃm / abhavan / abhava÷ / abhavatam / abhavata / abhavam / abhavÃva / abhavÃma //

#<vidhinimantraïÃmantraïÃdhÅ«ÂasaæpraÓnaprÃrthane«u liÇ // VLk_427 = P_3,3.161 //>#
e«varthe«u dhÃtorliÇ //

#<yÃsu parasmaipade«ÆdÃtto Çicca // VLk_428 = P_3,4.103 //>#
liÇa÷ parasmaipadÃnÃæ yÃsu¬Ãgamo Çicca //

#<liÇa÷ salopo 'nantyasya // VLk_429 = P_7,2.79 //>#
sÃrvadhÃtukaliÇo'nantyasya sasya lopa÷ / iti prÃpte -- .

#<ato yeya÷ // VLk_430 = P_7,2.80 //>#
ata÷ parasya sÃrvadhÃtukÃvayavasya yÃs ityasya iy / guïa÷ //

#<lopo vyorvali // VLk_431 = P_6,1.66 //>#
bhavet / bhavetÃm /

#<jherjus // VLk_432 = P_3,4.108 //>#
liÇo jherjus syÃt / bhaveyu÷ / bhave÷ / bhavetam / bhaveta / bhaveyam / bhaveva / bhavema //

#<liÇÃÓi«i // VLk_433 = P_3,4.116 //>#
ÃÓi«i liÇastiÇÃrdhadhÃtukasaæj¤a÷ syÃt //

#<kidÃÓi«i // VLk_434 = P_3,4.104 //>#
ÃÓi«i liÇo yÃsu kit / sko÷ saæyogÃdyoriti salopa÷ //

#<kÇiti ca // VLk_435 = P_1,1.5 //>#
gitkinÇinnimitte iglak«aïe guïav­ddhÅ na sta÷ / bhÆyÃt / bhÆyÃstÃm / bhÆyÃsu÷ / bhÆyÃ÷ / bhÆyÃstam / bhÆyÃsta / bhÆyÃsam / bhÆyÃsva / bhÆyÃsma /

#<luÇ // VLk_436 = P_3,2.110 //>#
bhÆtÃrthe dhÃtorluÇ syÃt //

#<mÃÇi luÇ // VLk_437 = P_3,3.175 //>#
sarvalakÃrÃpavÃda÷ //

#<smottare laÇ ca // VLk_438 = P_3,3.176 //>#
smottare mÃÇi laÇ syÃccÃlluÇ //

#<cli luÇi // VLk_439 = P_3,1.43 //>#
ÓabÃdyapavÃda÷ //

#<cle÷ sic // VLk_440 = P_3,1.44 //>#
icÃvitau //

#<gÃtisthÃpÃbhÆbhya÷ sica÷ parasmaipade«u // VLk_441 = P_2,4.77 //>#
ebhya÷ sico luk syÃt / gÃpÃviheïÃdeÓapibatÅ g­hyate //

#<bhÆsuvostiÇi // VLk_442 = P_7,3.88 //>#
bhÆ sÆ etayo÷ sÃrvadhÃtuke tiÇi pare guïo na / abhÆt / abhÆtÃm / abhÆvan / abhÆ÷ / abhÆtam / abhÆta / abhÆvam / abhÆva / abhÆma /

#<na mÃÇyoge // VLk_443 = P_6,4.74 //>#
a¬ÃÂau na sta÷ / mà bhavÃn bhÆt / mà sma bhavat / mà sma bhÆt //

#<liÇnimitte ÊÇ kriyÃtipattau // VLk_444 = P_3,3.139 //>#
hetuhetumadbhÃvÃdi liÇnimittaæ tatra bhavi«yatyarthe ÊÇ syÃt kriyÃyà ani«pattau gamyamÃnÃyÃm / abhavi«yat / abhavi«yatÃm / abhavi«yan / abhavi«ya÷ / abhavi«yatam / abhavi«yata / abhavi«yam / abhavi«yÃva / abhavi«yÃma / suv­«ÂiÓcedabhavi«yattadà subhik«amabhavi«yat, ityÃdi j¤eyam // #<ata># sÃtatyagamane // 2 // atati //

#<ata Ãde÷ // VLk_445 = P_6,4.70 //>#
abhyÃsasyÃderato dÅrgha÷ syÃt / Ãta / Ãtatu÷ / Ãtu÷ / Ãtitha / Ãtathu÷ / Ãta / Ãta / Ãtiva / Ãtima / atità / ati«yati / atatu //

#<ìajÃdÅnÃm // VLk_446 = P_6,4.72 //>#
ajÃderaÇgasyàluÇlaÇÊÇk«u / Ãtat / atet / atyÃt / atyÃstÃm / luÇi sici i¬Ãgame k­te --- .

#<astisico 'p­kte // VLk_447 = P_7,3.96 //>#
vidyamÃnÃt sico 'steÓca parasyÃp­ktasya hala ŬÃgama÷ //

#<iÂa ÅÂi // VLk_448 = P_8,2.28 //>#
iÂa÷ parasya sasya lopa÷ syÃdÅÂi pare / (%<sijlopa ekÃdeÓe siddho vÃcya÷)>% / ÃtÅt / Ãti«ÂÃm //

#<sijabhyastavidibhyaÓca // VLk_449 = P_3,4.109 //>#
sico 'bhyastÃdvideÓca parasya Çitsaæbandhino jherjus / Ãti«u÷ / ÃtÅ÷ / Ãti«Âam / Ãti«Âa / Ãti«am / Ãti«va / Ãti«ma / Ãti«yat // #<«idha># gatyÃm // 3 //

#<hrasvaæ laghu // VLk_450 = P_1,4.10 //>#

#<saæyoge garu // VLk_451 = P_1,4.11 //>#
saæyoge pare hrasvaæ guru syÃt //

#<dÅrghaæ ca // VLk_452 = P_1,4.12 //>#
guru syÃt //

#<pugantalaghÆpadhasya ca // VLk_453 = P_7,3.86 //>#
pugantasya laghÆpadhasya cÃÇgasyeko guïa÷ sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayo÷ / dhÃtvÃderiti sa÷ / sedhati / «atvam / si«edha //

#<asaæyogÃlli kit // VLk_454 = P_1,2.5 //>#
asaæyogÃtparo 'pilli kit syÃt / si«idhatu÷ / si«idhu÷ / si«edhitha / si«idhathu÷ / si«idha / si«edha / si«idhiva / si«idhima / sedhità / sedhi«yati / sedhatu / asedhat / sedhet / sidhyÃt / asedhÅt / asedhi«yat / evam -- #<citÅ># saæj¤Ãne // 4 // #<Óuca># Óoke // 5 // #<gada># vyaktÃyÃæ vÃci // 6 // gadati //

#<nergadanadapatapadaghumÃsyatihantiyÃtivÃtidrÃtipsÃtivapativahatiÓÃmyati cinotidegdhi«u ca // VLk_455 = P_8,4.17 //>#
upasargasthÃnnimittÃtparasya nernasya ïo gadÃdi«u pare«u / praïigadati //

#<kuhoÓcu÷ // VLk_456 = P_7,4.62 //>#
abhyÃsakavargahakÃrayoÓcavargÃdeÓa÷ //

#<ata apadhÃyÃ÷ // VLk_457 = P_7,2.116 //>#
upadhÃyà ato v­ddhi÷ syÃt ¤iti ïiti ca pratyaye pare / jagÃda / jagadatu÷ / jagadu÷ / jagaditha / jagadathu÷ / jagada //

#<ïaluttamo và // VLk_458 = P_7,1.91 //>#
uttamo ïal và ïitsyÃt / jagÃda, jagada / jagadiva / jagadima / gadità / gadi«yati / gadatu / agadat / gadet / gadyÃt //

#<ato halÃderlagho÷ // VLk_459 = P_7,2.7 //>#
halÃderlaghorakÃrasya v­ddhirve¬Ãdau parasmaipade sici / agÃdÅt, agadÅt / agadi«yat // #<ïada># avyakte Óabde // 7 //

#<ïo na÷ // VLk_460 = P_6,1.65 //>#
dhÃtvÃderïasya na÷ / ïopadeÓÃstvanardnÃÂinÃthnÃdhnandanakkanÌn­ta÷ //

#<upasargÃdasamÃse 'pi ïopadeÓasya // VLk_461 = P_8,4.14 //>#
upasargasthÃnnimittÃtparasya dhÃtornasya ïa÷ / praïadati / praïinadati / nadati / nanÃda //

#<ata ekahalmadhye 'nÃdeÓÃderliÂi // VLk_462 = P_6,4.120 //>#
liïnimittÃdeÓÃdikaæ na bhavati yadaÇgaæ tadavayavasyÃsaæyuktahalmadhyasthasyÃta etvamabhyÃsalopaÓca kiti liÂi / nedatu÷ / nedu÷ //

#<thali ca seÂi // VLk_463 = P_6,4.121 //>#
prÃguktaæ syÃt / neditha / nedathu÷ / neda / nanÃda, nanada / nediva / nedima / nadità / nadi«yati / nadatu / anadat / nadet / nadyÃt / anÃdÅt, anadÅt / anadi«yat // #<Âu nadi># sam­ddhau // 8 //

#<Ãdir¤iÂu¬ava÷ // VLk_464 = P_1,3.5 //>#
upadeÓe dhÃtorÃdyà ete ita÷ syu÷ //

#<idito num dhÃto÷ // VLk_465 = P_7,1.58 //>#
nandati / nananda / nandità / nandi«yati / nandatu / anandat / nandet / nandyÃt / anandÅt / anandi«yat / arca pÆjÃyÃm // 9 // arcati //

#<tasmÃnnu¬ dvihala÷ // VLk_466 = P_7,4.71 //>#
dvihalo dhÃtordÅrghÅbhÆtÃtparasya nu syÃt / Ãnarca / Ãnarcatu÷ / arcità / arci«yati / arcatu / Ãrcat / arcet / arcyÃt / ÃrcÅt / Ãrci«yat // #<vraja># gatau // 10 // vrajati / vavrÃja / vrajità / vraji«yati / vrajatu / avrajat / vrajet / vrajyÃt //

#<vadavrajahalantasyÃca÷ // VLk_467 = P_7,2.3 //>#
e«Ãmaco v­ddhi÷ sici parasmaipade«u / avrÃjÅt / avraji«yat //#< kaÂe># var«Ãvaraïayo÷ // 11 // kaÂati / cakÃÂa / cakaÂatu÷ / kaÂità / kaÂi«yati / kaÂatu / akaÂat / kaÂet / kaÂyÃt //

#<hmyantak«aïaÓvasajÃg­ïiÓvyeditÃm // VLk_468 = P_7,2.5 //>#
hamayÃntasya k«aïÃderïyantasya ÓvayatereditaÓca v­ddhirne¬Ãdau sici / akaÂÅt / akaÂi«yat // #<gupÆ># rak«aïe // 12 //

#<gupÆdhÆpavicchipaïipanibhya Ãya÷ // VLk_469 = P_3,1.28 //>#
ebhya Ãya÷ pratyaya÷ syÃt svÃrthe //

#<sanÃdyantà dhÃtava÷ // VLk_470 = P_3,1.32 //>#
sanÃdaya÷ kamerïiÇantÃ÷ pratyayà ante ye«Ãæ te dhÃtusaæj¤akÃ÷ / dhÃtutvÃlla¬Ãdaya÷ / gopÃyati //

#<ÃyÃdaya ÃrdhadhÃtuke và // VLk_471 = P_3,1.31 //>#
ÃrdhadhÃtukavivak«ÃyÃmÃyÃdayo và syu÷ / (%<kÃsyanekÃca Ãm vaktavya÷)>% / liÂi ÃskÃsorÃmvidhÃnÃnmasya nettvam //

#<ato lopa÷ // VLk_472 = P_6,4.48 //>#
ÃrdhadhÃtukopadeÓe yadadantaæ tasyÃto lopa ÃrdhadhÃtuke //

#<Ãma÷ // VLk_473 = P_2,4.81 //>#
Ãma÷ parasya luk //

#<k­¤ cÃnuprayujyate liÂi // VLk_474 = P_3,1.40 //>#
ÃmantÃlliÂparÃ÷ k­bhvastayo 'nuprayujyante / te«Ãæ dvitvÃdi //

#<urat // VLk_475 = P_7,4.66 //>#
abhyÃsa­varïasyÃt pratyaye / rapara÷ / halÃdi÷ Óe«a÷ / v­ddhi÷ / gopÃyäcakÃra / dvitvÃtparatvÃdyaïi prÃpte ----- .

#<dvirvacane 'ci // VLk_476 = P_1,1.59 //>#
dvitvanimitte 'ci aca ÃdeÓo na dvitve kartavye / gopÃyäcakratu÷ //

#<ekÃca upadeÓe 'nudÃttÃt // VLk_477 = P_7,2.10 //>#
upadeÓe yo dhÃturekÃjanudÃttaÓca tata ÃrdhadhÃtukasyeïna /
 ÆdÌdantairyautiruk«ïuÓÅÇsnunuk«uÓvi¬ÅÇÓribhi÷ /
 v­Çv­¤bhyÃæ ca vinaikÃco 'jante«u nihatÃ÷ sm­tÃ÷ //
kÃnte«u Óakleka÷ / cÃnte«u pacmucricvacvicsica÷ «a / chÃnte«u praccheka÷ / jÃnte«u tyajnijirbhajbha¤jbhujbhrasjmasjyajyujruj ra¤jvijirsva¤jsa¤js­ja÷ pa¤cadaÓa // dÃnte«u adk«udkhidchidtud nudpadyabhidvidyativinadvindÓadsadsvidyaskandhada÷ «o¬aÓa / dhÃnte«u krudhk«udhbudhyabandhyudhrudhrÃdhvyadhsÃdhÓudhsidhyà ekÃdaÓa / nÃnte«u manyahanÅ dvau / pÃnte«u Ãpchupk«iptaptipt­pyad­pyalipalupvapÓapsvap s­pastrayodaÓa / bhÃnte«u yabhrabhlabhastraya÷ / mÃnte«u gamyamnamramaÓcatvÃra÷ / ÓÃnte«u kraÓdaæÓdiÓd­Óm­ÓriÓruÓliÓviÓsp­Óo daÓa / «Ãnte«u k­« tvi«tu«dvi«pu«yapi«vi«Ói«Óu«Óli«yà ekÃdaÓa // sÃnte«u ghasvasatÅ dvau / hÃnte«u dahdihduhnahmihruhlihvaho '«Âau /
 anudÃttà halante«u dhÃtavastryadhikaæ Óatam /
gopÃyäcakartha / gopÃyäcakrathu÷ / gopÃyäcakra / gopÃyäcakÃra / gopÃyäcakara / gopÃyäcak­va / gopÃyäcak­ma / gopÃyÃmbabhÆva, gopÃyÃmÃsa / jugopa / jugupatu÷ / jugupu÷ //

#<svaratisÆtisÆyatidhƤÆdito và // VLk_478 = P_7,2.44 //>#
svaratyÃderÆditaÓca parasya valÃderÃrdhadhÃtukasye¬ và syÃt / jugopitha, jugoptha / gopÃyitÃ, gopitÃ, goptà / gopÃyi«yati, gopi«yati, gopsyati / gopÃyatu / agopÃyat / gopÃyet / gopÃyyÃt, gupyÃt / agopÃyÅt //

#<neÂi // VLk_479 = P_7,2.4 //>#
i¬Ãdau sici halantasya v­ddhirna / agopÅt, agaupsÅt //

#<jhalo jhali // VLk_480 = P_8,2.26 //>#
jhala÷ parasya sasya lopo jhali / agauptÃm / agaupsu÷ / agaupsÅ÷ / agauptam / agaupta / agaupsam / agaupsva / agaupsma / agopÃyi«yat, agopi«yat, agopsyat // #<k«i># k«aye // 13 // k«ayati / cik«Ãya / cik«iyatu÷ / cik«iyu÷ / ekÃca iti ni«edhe prÃpte -- .

#<k­s­bh­v­studrusruÓruvo liÂi // VLk_481 = P_7,2.13 //>#
krÃdibhya eva liÂa iïna syÃdanyasmÃdaniÂo 'pi syÃt //

#<acastÃsvatthalyaniÂo nityam // VLk_482 = P_7,2.61 //>#
upadeÓe 'janto yo dhÃtustÃsau nityÃni tatasthala iïna //

#<upadeÓe 'tvata÷ // VLk_483 = P_7,2.62 //>#
upadeÓe 'kÃravatastÃsau nityÃniÂa÷ parasya thala iïna syÃt //

#<­to bhÃradvÃjasya // VLk_484 = P_7,2.63 //>#
tÃsau nityÃniÂa ­dantÃdeva thalo ne bhÃradvÃjasya mate / tena anyasya syÃdeva / ayamatra saægraha÷ ---  ajanto 'kÃravÃnvà yastÃsyaniÂthali ve¬ayam /
 ­danta Åd­ÇnityÃni krÃdyanyo liÂi se¬bhavet //
cik«ayitha, cik«etha / cik«iyathu÷ / cik«iya / cik«Ãya, cik«aya / cik«iyiva / cik«iyima / k«età / k«e«yati / k«ayatu / ak«ayat / k«ayet //

#<ak­tsÃrvadhÃtukayordÅrgha÷ // VLk_485 = P_7,4.25 //>#
ajantÃÇgasya dÅrgho yÃdau pratyaye na tu k­tsÃrvadhÃtukayo÷ / k«ÅyÃt //

#<sici v­ddhi÷ parasmaipade«u // VLk_486 = P_7,2.1 //>#
igantÃÇgasya v­ddhi÷ syÃt parasmaipade sici / ak«ai«Åt / ak«e«yat // #<tapa># santÃpe // 14 // tapati / tatÃpa / tepatu÷ / tepu÷ / tepitha, tataptha / tepiva / tepima / taptà / tapsyati / tapatu / atapat / tapet / tapyÃt / atÃpsÅt / atÃptÃm / atapsyat // #<kramu># pÃdavik«epe // 15 //

#<và bhrÃÓabhlÃÓabhramukramuklamutrasitruÂila«a÷ // VLk_487 = P_3,1.70 //>#
ebhya÷ Óyanvà kartrarthe sÃrvadhÃtuke pare / pak«e Óap //

#<krama÷ parasmaipade«u // VLk_488 = P_7,3.76 //>#
kramo dÅrgha÷ parasmaipade Óiti / krÃmyati, krÃmati / cakrÃma / kramità / krami«yati / krÃmyatu, krÃmatu / akrÃmyat, akrÃmat / krÃmyet / krÃmet / kramyÃt / akramÅt / akrami«yat // #<pÃ># pÃne // 16 //

#<pÃghrÃdhmÃsthÃmnÃdÃïd­ÓyartisartiÓadasadÃæ pibajighradhamati«ÂhamanayacchapaÓyarcchadhauÓÅyasÅdÃ÷ // VLk_489 = P_7,3.78 //>#
pÃdÅnÃæ pibÃdaya÷ syuritsaæj¤akaÓakÃrÃdau pratyaye pare / pibÃdeÓo 'dantastena na guïa÷ / pibati //

#<Ãta au ïala÷ // VLk_490 = P_7,1.34 //>#
ÃdantÃddhÃtorïala aukÃrÃdeÓa÷ syÃt / papau //

#<Ãto lopa iÂi ca // VLk_491 = P_6,4.64 //>#
ajÃdyorÃrdhadhÃtukayo÷ kÇidiÂo÷ parayorÃto lopa÷ / papatu÷ / papu÷ / papitha, papÃtha / papathu÷ / papa / papau / papiva / papima / pÃtà / pÃsyati / pibatu / apibat / pibet //

#<erliÇi // VLk_492 = P_6,4.67 //>#
ghusaæj¤akÃnÃæ mÃsthÃdÅnÃæ ca etvaæ syÃdÃrdhadhÃtuke kiti liÇi / peyÃt / gÃtistheti sico luk / apÃt / apÃtÃm //

#<Ãta÷ // VLk_493 = P_3,4.110 //>#
sijluki ÃdantÃdeva jherjus //

#<usyapadÃntÃt // VLk_494 = P_6,1.96 //>#
apadÃntÃdakÃrÃdusi pararÆpamekÃdeÓa÷ / apu÷ / apÃsyat // #<glai># har«ak«aye // 17 // glÃyati //

#<Ãdeca upadeÓe 'Óiti // VLk_495 = P_6,1.45 //>#
upadeÓe ejantasya dhÃtorÃtvaæ na tu Óiti / jaglau / glÃtà / glÃsyati / glÃyatu / aglÃyat / glÃyet //

#<vÃnyasya saæyogÃde÷ // VLk_496 = P_6,4.68 //>#
ghumÃsthÃderanyasya saæyogÃderdhÃtorÃta etvaæ vÃrdhadhÃtuke kiti liÇi / gleyÃt, glÃyÃt //

#<yamaramanamÃtÃæ sak ca // VLk_497 = P_7,2.73 //>#
e«Ãæ sak syÃdebhya÷ sica i syÃtparasmaipade«u / aglÃsÅt / aglÃsyat // #<hv­># kauÂilye // 18 // hvarati //

#<­taÓca saæyogÃderguïa÷ // VLk_498 = P_7,4.10 //>#
­dantasya saæyogÃderaÇgasya guïo liÂi / upadhÃyà v­ddhi÷ / jahvÃra / jahvaratu÷ / jahvaru÷ / jahvartha / jahvarathu÷ / jahvara / jahvÃra, jahvara / jahvariva / jahvarima / hvartà //

#<­ddhano÷ sye // VLk_499 = P_7,2.10 //>#
­to hanteÓca syasye / hvari«yati / hvaratu / ahvarat / hvaret //

#<guïo 'rtisaæyogÃdyo÷ // VLk_500 = P_7,4.29 //>#
arte÷ saæyogÃder­dantasya ca guïa÷ syÃdyaki yÃdÃvÃrdhadhÃtuke liÇi ca / hvaryÃt / ahvÃr«Åt / ahvari«yat // #<Óru># Óravaïe // 19 //

#<Óruva÷ Ó­ ca // VLk_501 = P_6,1.74 //>#
Óruva÷ Ó­ ityÃdeÓa÷ syÃt ÓnupratyayaÓca / Ó­ïoti //

#<sÃrvadhÃtukamapit // VLk_502 = P_1,2.4 //>#
apitsÃrvadhÃtukaæ Çidvat / Ó­ïuta÷ //

#<huÓnuvo÷ sÃrvadhÃtuke // VLk_503 = P_6,4.87 //>#
huÓnuvoranekÃco 'saæyogapÆrvasyovarïasya yaï syÃdaci sÃrvadhÃtuke / Ó­ïvanti / Ó­ïo«i / Ó­ïutha÷ / Ó­ïutha / Ó­ïomi //

#<lopaÓcÃsyÃnyatarasyÃæ mvo÷ // VLk_504 = P_6,4.107 //>#
asaæyogapÆrvasya pratyayokÃrasya lopo và mvo÷ parayo÷ / Ó­ïva÷, Ó­ïuva÷ / Ó­ïma÷, Ó­ïuma÷ / ÓuÓrÃva / ÓuÓruvatu÷ / ÓuÓruvu÷ / ÓuÓrotha / ÓuÓruvathu÷ / ÓuÓruva / ÓuÓrÃva, ÓuÓrava / ÓuÓruva / ÓuÓruma / Órotà / Óro«yati / Ó­ïotu, Ó­ïutÃt / Ó­ïutÃm / Ó­ïvantu //

#<utaÓca pratyayÃdasaæyogapÆrvÃt // VLk_505 = P_6,4.106 //>#
asaæyogapÆrvÃtpratyayoto herluk / Ó­ïu, Ó­ïutÃt / Ó­ïutam / Ó­ïuta / guïÃvÃdeÓau / Ó­ïavÃni / Ó­ïavÃva / Ó­ïavÃma / aÓ­ïot / aÓ­ïutÃm / aÓ­ïvan / aÓ­ïo÷ / aÓ­ïutam / aÓ­ïuta / aÓ­ïavam / aÓ­ïva, aÓ­ïuva / aÓ­ïma, aÓ­ïuma / Ó­ïuyÃt / Ó­ïuyÃtÃm / Ó­ïuyu÷ / Ó­ïuyÃ÷ / Ó­ïuyÃtam / Ó­ïuyÃta / Ó­ïuyÃm / Ó­ïuyÃva / Ó­ïuyÃma / ÓrÆyÃt / aÓrau«Åt / aÓro«yat // #<gamÊ >#gatau // 20 //

#<i«ugamiyamÃæ cha÷ // VLk_506 = P_7,3.77 //>#
e«Ãæ cha÷ syÃt Óiti / gacchati / jagÃma //

#<gamahanajanakhanaghasÃæ lopa÷ kÇityanaÇi // VLk_507 = P_6,4.98 //>#
e«ÃmupadhÃyà lopo 'jÃdau kÇiti na tvaÇi / jagmatu÷ / jagmu÷ / jagamitha, jagantha / jagmathu÷ / jagma / jagÃma, jagama / jagmiva / jagmima / gantà //

#<gameri parasmaipade«u // VLk_508 = P_7,2.58 //>#
game÷ parasya sÃderÃrdhadhÃtukasye syÃt parasmaipade«u / gami«yati / gacchatu / agacchat / gacchet / gamyÃt //

#<pu«ÃdidyutÃdyÊdita÷ parasmaipade«u // VLk_509 = P_3,1.55 //>#
Óyanvikaraïapu«ÃderdyutÃderÊditaÓca cleraÇ parasmaipade«u / agamat / agami«yat //
%<iti parasmaipadina÷ />%
#<edha># v­ddhau // 1 //

#<Âita ÃtmanapadÃnÃæ Âere // VLk_510 = P_3,4.79 //>#
Âito lasyÃtmanepadÃnÃæ Âeretvam / edhate //

#<Ãto Çita÷ // VLk_511 = P_7,2.81 //>#
ata÷ parasya ÇitÃmÃkÃrasya iy syÃt / edhete / edhante //

#<thÃsa÷ se // VLk_512 = P_3,4.80 //>#
Âito lasya thÃsa÷ se syÃt / edhase / edhethe / edhadhve / ato guïe / edhe / edhÃvahe / edhÃmahe //

#<ijÃdeÓca gurumato 'n­ccha÷ // VLk_513 = P_3,1.36 //>#
ijÃdiryo dhÃturgurumÃn­cchatyanyastata Ãm syÃlliÂi //

#<Ãmpratyayavatk­¤o 'nuprayogasya // VLk_514 = P_1,3.63 //>#
Ãmpratyayo yasmÃdityatadguïasaævij¤Ãno bahuvrÅhi÷ / Ãmprak­tyà tulyamanuprayujyamÃnÃt k­¤o 'pyÃtmanepadam //

#<liÂastajhayoreÓirec // VLk_515 = P_3,4.81 //>#
li¬ÃdeÓayostajhayoreÓ irejetau sta÷ / edhäcakre / edhäcakrÃte / edhäcakrire / edhäcak­«e / edhäcakrÃthe //

#<iïa÷ «ÅdhvaæluÇliÂÃæ dho 'ÇgÃt // VLk_516 = P_8,3.78 //>#
iïantÃdaÇgÃtpare«Ãæ «ÅdhvaæluÇliÂÃæ dhasya ¬ha÷ syÃt // edhäcak­¬hve / edhäcakre / edhäcak­vahe / edhäcak­mahe / edhÃmbabhÆva / edhÃmÃsa / edhità / edhitÃrau / edhitÃra÷ / edhitÃse / edhitÃsÃthe //

#<dhi ca // VLk_517 = P_8,2.25 //>#
dhÃdau pratyaye pare sasya lopa÷ / edhitÃdhve //

#<ha eti // VLk_518 = P_7,4.25 //>#
tÃsastyo÷ sasya ha÷ syÃdeti pare / edhitÃhe / edhitÃsvahe / edhitÃsmahe / edhi«yate / edhi«yete / edhi«yante / edhi«yase / edhi«yethe / edhi«yadhve / edhi«ye / edhi«yÃvahe / edhi«yÃmahe //

#<Ãmeta÷ // VLk_519 = P_3,4.90 //>#
loÂa ekÃrasyÃm syÃt / edhatÃm / edhetÃm / edhantÃm //

#<savÃbhyÃæ vÃmau // VLk_520 = P_3,4.91 //>#
savÃbhyÃm parasya lo¬eta÷ kramÃdvÃmau sta÷ / edhasva / edhethÃm / edhadhvam //

#<eta ai // VLk_521 = P_3,4.93 //>#
lo¬uttamasya eta ai syÃt / edhai / edhÃvahai / edhÃmahai // ÃÂaÓca / aidhata / aidhetÃm / aidhanta / aidhathÃ÷ / aidhethÃm / aidhadhvam / aidhe / aidhÃvahi / aidhÃmahi //

#<li¬a÷ sÅyu // VLk_522 = P_3,4.102 //>#
salopa÷ / edheta / edheyÃtÃm //

#<jhasya ran // VLk_523 = P_3,4.105 //>#
liÇo jhasya ran syÃt / edheran / edhethÃ÷ / edheyÃthÃm / edhedhvam //

#<iÂo 't // VLk_524 = P_3,4.106 //>#
liÇÃdeÓasya iÂo 'tsyÃt / edheya / edhevahi / edhemahi //

#<su titho÷ // VLk_525 = P_3,4.107 //>#
liÇastatho÷ su / yalopa÷ / ÃrdhadhÃtukatvÃtsalopo na / edhi«Å«Âa / edhi«ÅyÃstÃm / edhi«Åran / edhi«Å«ÂhÃ÷ / edhi«ÅyÃsthÃm / edhi«Ådhvam / edhi«Åya / edhi«Åvahi / edhi«Åmahi / aidhi«Âa / aidhi«ÃtÃm //

#<Ãtmanepade«vanata÷ // VLk_526 = P_7,1.5 //>#
anakÃrÃtparasyÃtmanepade«u jhasya adityÃdeÓa÷ syÃt / aidhi«ata / aidhi«ÂhÃ÷ / aidhi«ÃthÃm / aidhi¬hvam / aidhi«i / aidhi«vahi / aidhi«mahi / aidhi«yata / aidhi«yetÃm / aidhi«yanta / aidhi«yathÃ÷ / aidhi«yethÃm / aidhi«yadhvam / aidhi«ye / aidhi«yÃvahi / aidhi«yÃmahi // #<kamu># kÃntau // 2 //

#<kramerïiÇ // VLk_527 = P_3,1.30 //>#
svÃrthe / ÇittvÃttaÇ / kÃmayate //

#<ayÃmantÃlvÃyyetnvi«ïu«u // VLk_528 = P_6,4.55 //>#
Ãm anta Ãlu Ãyya itnu i«ïu e«u ïerayÃdeÓa÷ syÃt / kÃmÃyäcakre / ÃyÃdaya iti ïiÇ và / cakame / cakamÃte / cakamire / cakami«e / cakamÃthe / cakamidhve / cakame / cakamivahe / cakamimahe / kÃmayità / kÃmayitÃse / kamità / kÃmayi«yate, kami«yate / kÃmayatÃm / akÃmayata / kÃmayeta / kÃmayi«Å«Âa //

#<vibhëeÂa÷ // VLk_529 = P_8,3.79 //>#
iïa÷ paro ya i tata÷ pare«Ãæ «ÅdhvaæluÇliÂÃæ dhasya và ¬ha÷ / kÃmayi«Å¬hvam, kÃmayi«Ådhvam / kami«Å«Âa / kami«Ådhvam //

#<ïiÓridruÓrubhya÷ kartari caÇ // VLk_530 = P_3,1.48 //>#
ïyantÃt ÓryÃdibhyaÓca cleÓcaÇ syÃt kartrarthe luÇi pare / #<akÃmi a ta># iti sthite -- .

#<ïeraniÂi // VLk_531 = P_6,4.51 //>#
ani¬ÃdÃvÃrdhadhÃtuke pare ïerlopa÷ syÃt /

#<ïau caÇyupadhÃyà hrasva÷ // VLk_532 = P_7,4.1 //>#
caÇpare ïau yadaÇgaæ tasyopadhÃyà hrasva÷ syÃt //

#<caÇi // VLk_533 = P_6,1.11 //>#
caÇi pare anabhyÃsasya dhÃtvavayavasyaikÃca÷ prathamasya dve sto 'jÃderdvitÅyasya //

#<sanvallaghuni caÇpare 'naglope // VLk_534 = P_7,4.93 //>#
caÇpare ïau yadaÇgaæ tasya yo 'bhyÃso laghupara÷, tasya sanÅva kÃryaæ syÃïïÃvaglope 'sati //

#<sanyata÷ // VLk_535 = P_7,4.79 //>#
abhyÃsasyÃta it syÃt sani //

#<dÅrgho lagho÷ // VLk_536 = P_7,4.94 //>#
laghorabhyÃsasya dÅrgha÷ syÃt sanvadbhÃvavi«aye / acÅkamata, ïiÇbhÃvapak«e -- (%<kameÓcleÓcaÇ vÃcya>%÷) / acakamata / akÃmayi«yata, akami«yata // #<aya># gatau // 3 // ayate //

#<upasargasyÃyatau // VLk_537 = P_8,2.19 //>#
ayatiparasyopasargasya yo rephastasya latvaæ syÃt / plÃyate / palÃyate //

#<dayÃyÃsaÓca // VLk_538 = P_3,1.37 //>#
day ay Ãs ebhya Ãm syÃlliÂi / ayäcakre / ayità / ayi«yate / ayatÃm / Ãyata / ayeta / ayi«Å«Âa / vibhëeÂa÷ / ayi«Å¬hvam, ayi«Ådhvam / Ãyi«Âa / Ãyi¬hvam, Ãyidhvam / Ãyi«yata // #<dyuta># dÅptau // 4 // dyotate //

#<dyutisvÃpyo÷ samprasÃraïam // VLk_539 = P_7,4.67 //>#
anayorabhyÃsasya samprasÃraïaæ syÃt / didyute //

#<dyudbhyo luÇi // VLk_540 = P_1,3.91 //>#
dyutÃdibhyo luÇa÷ parasmaipadaæ và syÃt / pu«ÃdÅtyaÇ / adyutat, adyoti«Âa / adyoti«yata // evaæ #<ÓvitÃ># varïe // 5 // #<¤imidÃ># snehane // 6 // #<¤i«vidÃ># snehanamocanayo÷ // 7 // mohanayorityeke / #<¤ik«vidÃ># cetyeke // #<ruca># dÅptÃvabhiprÅtau ca // 8 // #<ghuÂa># parivartane // 9 // #<Óubha># dÅptau // 10 //#< k«ubha># saæcalane // 11 // #<ïabha># tubha hiæsÃyÃm // 12-13 // #<sraæsu bhraæsu dhvaæsu># avasraæsane // 14-15-16 // dhvaæsu gatau ca // #<srambhu># viÓvÃse // 17 // #<v­tu># vartane // 18 // vartate / vav­te / vartità //

#<v­dbhya÷ syasano÷ // VLk_541 = P_1,4.92 //>#
v­tÃdibhya÷ pa¤cabhyo và parasmaipadaæ syÃtsye sani ca //

#<na v­dbhyaÓcaturbhya÷ // VLk_542 = P_7,2.59 //>#
v­tuv­dhuÓ­dhusyandÆbhya÷ sakÃrÃderÃrdhadhÃtukasyeï na syÃt taÇÃnayorabhÃve / vartsyati, varti«yate / vartatÃm / avartata / varteta / varti«Å«Âa / avarti«Âa / avartsyat, avarti«yat // #<dada># dÃne // 19 // dadate //

#<na ÓasadadavÃdiguïÃnÃm // VLk_543 = P_6,4.126 //>#
ÓaserdadervakÃrÃdÅnÃæ guïaÓabdena vihito yo 'kÃrastasya ettvÃbhyÃsalopau na / dadade / dadadÃte / dadadire / dadità / dadi«yate / dadatÃm / adadata / dadeta / dadi«Å«Âa / adadi«Âa / adadi«yata // #<trapÆ«># lajjÃyÃm // 20 // trapate //

#<tÌphalabhajatrapaÓca // VLk_544 = P_6,4.122 //>#
e«Ãmata ettvamabhyÃsalopaÓca syÃt kiti liÂi seÂi thali ca / trepe / trapitÃ, traptà / trapi«yate, trapsyate / trapatÃm / atrapata / trapeta / trapi«Å«Âa, trapsÅ«Âa / atrapi«Âa, atrapta / atrapi«yata, atrapsyata //
%<ityÃtmanepadina÷//>%
#<Óri¤># sevÃyÃm // 1 // Órayati, Órayate / ÓiÓrÃya, ÓiÓriye / ÓrayitÃsi, ÓrayitÃse / Órayi«yati, Órayi«yate / Órayatu, ÓrayatÃm / aÓrayat, aÓrayata / Órayet, Órayeta / ÓrÅyÃt, Órayi«Å«Âa / caÇ / aÓiÓriyat, aÓiÓriyata / aÓrayi«yat, aÓrayi«yata // #<bh­¤># bharaïe // 2 // bharati, bharate / babhÃra / babhratu÷ / babhru÷ / babhartha / babh­va / babh­ma / babhre / babh­«e / bhartÃsi, bhartÃse / bhari«yati, bhari«yate / bharatu, bharatÃm / abharat, abharata / bharet, bhareta //

#<riÇ ÓayagliÇk«u // VLk_545 = P_7,4.28 //>#
Óe yaki yÃdÃvÃrdhadhÃtuke liÇi ca ­to riÇ ÃdeÓa÷ syÃt / rÅÇi prak­te riÇvidhÃnasÃmarthyÃddÅrgho na / bhriyÃt //

#<uÓca // VLk_546 = P_1,2.12 //>#
­varïÃtparau jhalÃdÅ liÇsicau kitau stastaÇi / bh­«Å«Âa / bh­«ÅyÃstÃm / abhÃr«Åt //

#<hrasvÃdaÇgÃt // VLk_547 = P_8,2.27 //>#
sico lopo jhali / abh­ta / abh­«ÃtÃm / abhari«yat, abhari«yata //#< h­¤># haraïe // 3 // harati, harate / jahÃra / jahartha / jahriva / jahrima / jahre / jahri«e / hartÃsi, hartÃse / hari«yati, hari«yate / haratu, haratÃm / aharat, aharata / haret, hareta / hriyÃt, h­«Å«Âa / h­«ÅyÃstÃm / ahÃr«Åt, ah­ta / ahari«yat, ahari«yata // #<dh­¤># dhÃraïe // 4 // dharati, dharate // #<ïŤ># prÃpaïe // 5 // nayati, nayate // #<¬upaca«># pÃke // 6 // pacati, pacate / papÃca / pecitha, papaktha / pece / paktÃsi, paktÃse // #<bhaja># sevÃyÃm // 7 // bhajati, bhajate / babhÃja, bheje / bhaktÃsi, bhaktÃse / bhak«yati, bhak«yate / abhÃk«Åt, abhakta / abhak«ÃtÃm //
#<yaja># devapÆjà saÇgatikaraïadÃne«u // 8 // yajati, yajate //

#<liÂyabhyÃsasyobhaye«Ãm // VLk_548 = P_6,1.17 //>#
vacyÃdÅnÃæ grahyÃdÅnÃæ cÃbhyÃsasya samprasÃraïaæ liÂi / iyÃja //

#<vacisvapiyajÃdÅnÃæ kiti // VLk_549 = P_6,1.15 //>#
vacisvapyoryajÃdÅnÃæ ca saæprasÃraïaæ syÃt kiti / Åjatu÷ / Åju÷ / iyajitha, iya«Âha / Åje / ya«ÂÃ //

#<«a¬ho÷ ka÷ si // VLk_550 = P_8,2.41 //>#
yak«yati, yak«yate / ijyÃt, yak«Å«Âa / ayÃk«Åt, aya«Âa // #<vah>#a prÃpaïe // 9 // vahati, vahate / uvÃha / Æhatu÷ / Æhu÷ / uvahitha //

#<jha«astÃthordho 'dha÷ // VLk_551 = P_8,2.40 //>#
jha«a÷ parasyostathordha÷ syÃnna tu dadhÃte÷ //

#<¬ho ¬he lopa÷ // VLk_552 = P_8,3.13 //>#

#<sahivahorodavarïasya // VLk_553 = P_6,3.112 //>#
anayoravarïasya otsyì¬halope / uvo¬ha / Æhe / vo¬hà / vak«yati / avÃk«Åt / avo¬hÃm / avÃk«u÷ / avÃk«Å÷ / avo¬ham / avo¬ha / avÃk«am / avÃk«va / avÃk«ma / avo¬ha / avak«ÃtÃm / avak«ata / avo¬hÃ÷ / avak«ÃthÃm / avo¬hvam / avak«i / avak«vahi / avak«mahi //

iti bhvÃdaya÷ // 1 //

athÃdÃdaya÷

#<ada># bhak«aïe // 1 //

#<adiprabh­tibhya÷ Óapa÷ // VLk_554 = P_2,4.72 //>#
luk syÃt / atti / atta÷ / adanti / atsi / attha÷ / attha / admi / adva÷ / adma÷ /

#<liÂyanyatarasyÃm // VLk_555 = P_2,4.40 //>#
ado ghasÊ và syÃlliÂi / jaghÃsa / upadhÃlopa÷ //

#<ÓÃsivasighasÅnÃæ ca // VLk_556 = P_8,3.60 //>#
iïkubhyÃæ parasyai«Ãæ sasya «a÷ syÃt / ghasya cartvam // jak«atu÷ / jak«u÷ / jaghasitha / jak«athu÷ / jak«a / jaghÃsa, jaghasa / jak«iva / jak«ima / Ãda / Ãdatu÷ / Ãdu÷ //

#<i¬attyartivyayatÅnÃm // VLk_557 = P_7,2.66 //>#
ad ­ vye¤ ebhyasthalo nityami syÃt / Ãditha / attà / atsyati / attu / attÃt / attÃm / adantu //

#<hujhalbhyo herdhi÷ // VLk_558 = P_6,4.101 //>#
horjhalantebhyaÓca herdhi÷ syÃt / addhi / attÃt / attam / atta / adÃni / adÃva / adÃma //

#<ada÷ sarve«Ãm // VLk_559 = P_7,3.100 //>#
ada÷ parasyÃp­ktasÃrvadhÃtukasya a syÃtsarvamatena / Ãdat / ÃttÃm / Ãdan / Ãda÷ / Ãttam / Ãtta / Ãdam / Ãdva / Ãdma / adyÃt / adyÃtÃm / adyu÷ / adyÃt / adyÃstÃm / adyÃsu÷ //

#<luÇsanorghasÊ // VLk_560 = P_2,4.37 //>#
ado ghasÊ syÃlluÇi sani ca / ÊditvÃdaÇ / aghasat / Ãtsyat // #<hana># hiæsÃgatyo÷ // 2 // hanti //

#<anudÃttopadeÓavanatitanotyÃdÅnÃmanunÃsikalopo jhali kÇiti // VLk_561 = P_6,4.37 //>#
anunÃsikÃntÃnÃme«Ãæ vanateÓca lopa÷ syÃjjhalÃdau kiti Çiti pare / yamiraminamigamihanimanyatayo 'nudÃttopadeÓÃ÷ / tanu k«aïu k«iïu ­ïu t­ïu gh­ïu vanu manu tanotyÃdaya÷ / hata÷ / ghnanti / haæsi / hatha÷ / hatha / hanmi / hanva÷ / hanma÷ / jaghÃna / jaghnatu÷ / jaghnu÷ //

#<abhyÃsÃcca // VLk_562 = P_7,3.55 //>#
abhyÃsÃtparasya hanterhasya kutvaæ syÃt / jaghanitha, jaghantha / jaghnathu÷ / jaghna / jaghniva / jaghnima / hantà / hani«yati / hantu, hatÃt / hatÃm / ghnantu //

#<hanterja÷ // VLk_563 = P_6,4.36 //>#
hau pare //

#<asiddhavadatrÃbhÃt // VLk_564 = P_6,4.22 //>#
ita urdhvamÃpÃdasamÃpterÃbhÅyam, samÃnÃÓraye tasminkartavye tadasiddham / iti jasyÃsiddhatvÃnna herluk / jahi, hatÃt / hatam / hata / hanÃni / hanÃva / hanÃma / ahan / ahatÃm / aghnan / ahan / ahatam / ahata / ahanam / ahanva / ahanma / hanyÃt / hanyÃtÃm / hanyu÷ //

#<ÃrdhadhÃtuke // VLk_565 = P_2,4.35 //>#
ityadhik­tya //

#<hano vadha liÇi // VLk_566 = P_2,4.41 //>#

#<luÇi ca // VLk_567 = P_2,4,43 //>#
vadhÃdeÓo 'danta÷ / ardhadhÃtuke iti vi«ayasaptamÅ, tena ÃrdhadhÃtukopadeÓe akÃrÃntatvÃdato lopa÷ / vadhyÃt / vadhyÃstÃm / ÃdeÓasyÃnekÃctvÃdekÃca itÅïni«edhÃbhÃvÃdi / 'ato halÃde÷' iti v­ddhau prÃptÃyÃm ---- .

#<aca÷ parasmin pÆrvavidhau // VLk_568 = P_1,1.57 //>#
paranimitto 'jÃdeÓa÷ sthÃnivat, sthÃnibhÆtÃdaca÷ pÆrvatvena d­«Âasya vidhau kartavye / ityallopasya sthÃnivattvÃnna v­ddhi÷ / avadhÅt / ahani«yat // #<yu># miÓrÃïÃmiÓraïayo÷ // 3 //

#<uto v­ddhirluki hali // VLk_569 = P_7,3.89 //>#
lugvi«aye uto v­ddhi÷ piti halÃdau sÃrvadhÃtuke natvabhyastasya / yauti / yuta÷ / yuvanti / yau«i / yutha÷ / yutha / yaumi / yuva÷ / yuma÷ / yuyÃva / yavità / yavi«yati / yautu, yutÃt / ayaut / ayutÃm / ayuvan / yuyÃt / iha uto v­ddhirna, bhëye - 'picca Çinna Çicca pinna' iti vyÃkhyÃnÃt / yuyÃtÃm / yuyu÷ / yÆyÃt / yÆyÃstÃm / yÆyÃsu÷ / ayÃvÅt / ayavi«yat // #<yÃ># prÃpaïe // 4 // yÃti / yÃta÷ / yÃnti / yayau / yÃtà / yÃsyati / yÃtu / ayÃt / ayÃtÃm //

#<laÇa÷ ÓÃkaÂÃyanasyaiva // VLk_570 = P_3,4.111 //>#
ÃdantÃtparasya laÇo jherjus và syÃt / ayu÷, ayÃn / yÃyÃt / yÃyÃtÃm / yÃyu÷ / yÃyÃt / yÃyÃstÃm / yÃyÃsu÷ / ayÃsÅt / ayÃsyat / #<vÃ># gatigandhanayo÷ // 5 // #<bhÃ># dÅptau // 6 // #<«ïÃ># Óauce // 7 // #<ÓrÃ># pÃke // 8 // #<drÃ># kutsÃyÃæ gatau // 9 // #<psÃ># bhak«aïe // 10 // #<rÃ># dÃne // 11 // #<lÃ># ÃdÃne // 12 // #<dÃp># lavane // 13 // #<pÃ># rak«aïe // 14 // #<khyÃ># prakathane // 15 // ayaæ sÃrvadhÃtuke eva prayoktavya÷ // #<vida># j¤Ãne // 16 //

#<vido laÂo và // VLk_571 = P_3,4.83 //>#
vetterlaÂa÷ parasmaipadÃnÃæ ïalÃdayo và syu÷ / veda / vidatu÷ / vidu÷ / vettha / vidathu÷ / vida / veda / vidva / vidma / pak«e -- vetti / vitta÷ / vidanti //

#<u«avidajÃg­bhyo 'nyatarasyÃm // VLk_572 = P_3,1.38 //>#
ebhyo liÂi Ãmvà syÃt / viderantatvapratij¤ÃnÃdÃmi na guïa÷ / vidäcakÃra, viveda / vedità / vedi«yati //

#<vidÃÇkurvantvityanyatarasyÃm // VLk_573 = P_3,1.41 //>#
vetterloÂi Ãm guïÃbhÃvo loÂo luk lo¬antakarotyanuprayogaÓca và nipÃtyate puru«avacane na vivak«ite //

#<tanÃdik­¤bhya u÷ // VLk_574 = P_3,1.79 //>#
tanÃde÷ k­¤aÓca u÷ pratyaya÷ syÃt / Óapo 'pavÃda÷ / guïau / vidÃÇkarotu //

#<ata utsÃrvadhÃtuke // VLk_575 = P_6,4.110 //>#
utpratyayÃntasya k­¤o 'ta utsÃrvadhÃtuke kÇiti / vidÃÇkurutÃt / vidÃÇkurutÃm / vidÃÇkurvantu / vidÃÇkuru / vidÃÇkaravÃïi / avet / avittÃm / avidu÷ //

#<daÓca // VLk_576 = P_8,2.75 //>#
dhÃtordasya padÃntasya sipi rurvà / ave÷, avet / vidyÃt / vidyÃtÃm / vidyu÷ / vidyÃt / vidyÃstÃm / avedÅt / avedi«yat // #<as># bhuvi // 17 // asti //

#<Ónasorallopa÷ // VLk_577 = P_6,4.111 //>#
ÓnasyÃsteÓcÃto lopa÷ sÃrvadhÃtuke kÇiti / sta÷ / santi / asi / stha÷ / stha / asmi / sva÷ / sma÷ /

#<upasargaprÃdurbhyÃmastiryacpara÷ // VLk_578 = P_8,3.87 //>#
upasargeïa÷ prÃdusaÓcÃste÷ sasya «o yakÃre 'ci ca pare / ni«yÃt / prani«anti, prÃdu÷ «anti / yacpara÷ kim ? / abhista÷ //

#<asterbhÆ÷ // VLk_579 = P_2,4.52 //>#
ÃrdhadhÃtuke / babhÆva / bhavità / bhavi«yati / astu, stÃt / stÃm / santu //

#<ghvasoreddhÃvabhyÃsalopaÓca // VLk_580 = P_6,4.119 //>#
ghorasteÓca ettvaæ syÃddhau pare abhyÃsalopaÓca / ettvasyÃsiddhatvÃddherdhi÷ / Ónasorityallopa÷ / tÃtaÇpak«e ettvaæ na, pareïa tÃtaÇÃ bÃdhÃt / edhi, stÃt / stam / sta / asÃni / asÃva / asÃma / ÃsÅt / ÃstÃm / Ãsan / syÃt / syÃtÃm / syu÷ / bhÆyÃt / abhÆt / abhavi«yat // #<iï># gatau // 18 // eti / ita÷ //

#<iïo yaï // VLk_581 = P_6,4.81 //>#
ajÃdau pratyaye pare / yanti //

#<abhyÃsasyÃsavarïe // VLk_582 = P_6,4.78 //>#
abhyÃsasya ivarïovarïayoriyaÇuvaÇau sto 'savarïe 'ci / iyÃya //

#<dÅrgha iïa÷ kiti // VLk_583 = P_7,4.69 //>#
 iïo 'bhyÃsasya dÅrgha÷ syÃt kiti liÂi / Åyatu÷ / Åyu÷ / iyayitha, iyetha / età / e«yati / etu / ait / aitÃm / Ãyan / iyÃt //

#<eterliÇi // VLk_584 = P_7,4.24 //>#
upasargÃtparasya iïo 'ïo hrasva ÃrdhadhÃtuke kiti liÇi / niriyÃt / ubhayata ÃÓrayaïe nÃntÃdivat / abhÅyÃt / aïa÷ kim ? sameyÃt //

#<iïo gà luÇi // VLk_585 = P_2,4.45 //>#
gÃtistheti sico luk / agÃt / ai«yat // #<ÓÅÇ># svapne // 19 //

#<ÓŬa÷ sÃrvadhÃtuke guïa÷ // VLk_586 = P_7,4.21 //>#
kkÇiti cetyasyÃpavÃda÷ / Óete / ÓayÃte //

#<ÓÅÇo ru // VLk_587 = P_7,1.6 //>#
ÓŬa÷ parasya jhÃdeÓasyÃto ru¬Ãgama÷ syÃt / Óerate / Óe«e / ÓayÃthe / Óedhve / Óaye / Óevahe / Óemahe / ÓiÓye / ÓiÓyÃte / ÓiÓyire / Óayità / Óayi«yate / ÓetÃm / ÓayÃtÃm / aÓeta / aÓayÃtÃm / aÓerata / ÓayÅta / ÓayÅyÃtÃm / ÓayÅran / Óayi«Å«Âa / aÓayi«Âa / aÓayi«yata // #<iÇ># adhyayane // 20 // iÇikÃvadhyupasargato na vyabhicÃrata÷ / adhÅte / adhÅyÃte / adhÅyate //

#<gÃÇ liÂi // VLk_588 = P_2,4.49 //>#
iÇo gÃÇ syÃlliÂi / adhijage / adhijagÃte / adhijagire / adhyetà / adhye«yate / adhÅtÃm / adhÅyÃtÃm / adhÅyatÃm / adhÅ«va / adhÅyÃthÃm / adhÅdhvam / adhyayai / adhyayÃvahai / adhyayÃmahai / adhyaita / adhyaiyÃtÃm / adhyaiyata / adhyaithÃ÷ / adhyaiyÃthÃm / adhyaidhvam / adhyaiyi / adhyaivahi / adhyaimahi / adhÅyÅta / adhÅyÅyÃtÃm / adhÅyÅran / adhye«Å«Âa //

#<vibhëà luÇÊÇo÷ // VLk_589 = P_2,4.50 //>#
iÇo gÃÇ và syÃt //

#<gÃÇkuÂÃdibhyo '¤ïinÇit // VLk_590 = P_1,2.1 //>#
gÃÇÃdeÓÃtk­ÂÃdibhyaÓca pare '¤ïita÷ pratyayà Çita÷ syu÷ //

#<dhumÃsthÃgÃpÃjahÃtisÃæ hali // VLk_591 = P_6,4.66 //>#
e«ÃmÃta ÅtsyÃddhalÃdau kÇityÃrdhadhÃtuke / adhyagÅ«Âa, adhyai«Âa / adhyagÅ«yata, adhyai«yata // #<duha># prapÆraïe // 21 // dogdhi / dugdha÷ / duhanti / dhok«i / dugdhe / duhÃte / duhate / dhuk«e / duhÃthe / dhugdhve / duhe / duhvahe / duhmahe / dudoha, duduhe / dogdhÃsi, dogdhÃse / dhok«yati, dhok«yate / dogdhu, dugdhÃt / dugdhÃm / duhantu / dugdhi, dugdhÃt / dugdham / dugdha / dohÃni / dohÃva / dohÃma / dugdhÃm / duhÃtÃm / duhatÃm / dhuk«va / duhÃthÃm / dhugghvam / dohai / dohÃvahai / dohÃmahai / adhok / adugdhÃm / aduhan / adoham / adugdha / aduhÃtÃm / aduhata / adhugdhvam / duhyÃt, duhÅta //

#<liÇsicÃvÃtmanepade«u // VLk_592 = P_1,2.11 //>#
iksamÅpÃddhala÷ parau jhalÃdÅ liÇsicau kitau stastaÇi / dhuk«Å«Âa //

#<Óala igupadhÃdaniÂa÷ ksa÷ // VLk_593 = P_3,1.45 //>#
igupadho ya÷ ÓalantastasmÃdaniÂaÓcle÷ ksÃdeÓa÷ syÃt / adhuk«at //

#<lugvà duhadihalihaguhÃmÃtmanepade dantye // VLk_594 = P_7,3.73 //>#
e«Ãæ ksasya lugvà syÃddantye taÇi / adugdha, adhuk«ata //

#<ksasyÃci // VLk_595 = P_7,3.72 //>#
 ajÃdau taÇi ksasya lopa÷ / adhuk«ÃtÃm / adhuk«anta / adugdhÃ÷, adhuk«athÃ÷ / adhuk«ÃthÃm / adhugdhvam, adhuk«adhvam / adhuk«i / aduhvahi, adhuk«Ãvahi / adhuk«Ãmahi / adhok«yata // evaæ #<diha># upacaye // 22 // #<liha># ÃsvÃdane // 23 // le¬hi / lŬha÷ / lihanti / lek«i / lŬhe / lihÃte / lihate / lik«e / lihÃthe / lŬhve / lileha, lilihe / le¬hÃsi, le¬hÃse / lek«yati, lek«yate / le¬hu / lŬhÃm / lihantu / lŬhi / lehÃni / lŬhÃm / aleÂ, ale¬ / alik«at, alŬha, alik«ata / alek«yat, alek«yata // #<brƤ># vyaktÃyÃæ vÃci // 24 //

#<bruva÷ pa¤cÃnÃmÃdita Ãho bruva÷ // VLk_596 = P_3,4.84 //>#
bruvo laÂastibÃdÅnÃæ pa¤cÃnÃæ ïalÃdaya÷ pa¤ca và syurbruvaÓcÃhÃdeÓa÷ / Ãha / Ãhatu÷ / Ãhu÷ //

#<Ãhastha÷ // VLk_597 = P_8,2.35 //>#
jhali pare / cartvam / Ãttha / Ãhathu÷ //

#<bruva ÅÂ // VLk_598 = P_7,3.93 //>#
bruva÷ parasya halÃde÷ pita ÅÂ syÃt / bravÅti / brÆta÷ / bruvanti / brÆte / bruvÃte / bruvate //

#<bruvo vaci÷ // VLk_599 = P_2,4.53 //>#
ÃrdhadhÃtuke / uvÃca / Æcatu÷ / Æcu÷ / uvacitha, uvaktha / Æce / vaktÃsi, vaktÃse / vak«yati, vak«yate / bravÅtu, brÆtÃt / bruvantu / brÆhi / bravÃïi / brÆtÃm / bravai / abravÅt, abrÆta / brÆyÃt, bruvÅta / ucyÃt, vak«Å«Âa //

#<asyativaktikhyÃtibhyo 'Ç // VLk_600 = P_3,1.52 //>#
ebhyaÓcaleraÇ syÃt //

#<vaca um // VLk_601 = P_7,4.20 //>#
aÇi pare / avocat, avocata / avak«yat, avak«yata / (ga. sÆ.) $<carkarÅtaæ ca>$ / carkarÅtamiti yaÇlugantasya saæj¤Ã, tadadÃdau bodhyam // #<Ærïu¤># ÃcchÃdane // 25 //

#<Ærïotervibhëà // VLk_602 = P_7,3.90 //>#
và v­ddhi÷ syÃddhalÃdau piti sÃrvadhÃtuke / Ærïauti, Ærïoti / Ærïuta÷ / Ærïuvanti / Ærïute / ÆrïuvÃte / Ærïuvate / (%<ÆrïoterÃmneti vÃcyam>%) //

#<na ndrÃ÷ saæyogÃdaya÷ // VLk_603 = P_6,1.3 //>#
aca÷ parÃ÷ saæyogÃdayo nadarà dvirna bhavanti / nuÓabdasya dvitvam / ÆrïunÃva / Ærïunuvatu÷ / Ærïunuvu÷ //

#<vibhëorïo÷ // VLk_604 = P_1,2.3 //>#
i¬Ãdipratyayo và ÇitsyÃt / Ærïunuvitha, Ærïunavitha / ÆrïuvitÃ, Ærïavità / Ærïuvi«yati, Ærïavi«yati / Ærïautu, Ærïotu / ÆrïavÃni / Ærïavai //

#<guïo 'p­kte // VLk_605 = P_7,3.91 //>#
Ærïoterguïo 'p­kte halÃdau piti sÃrvadhÃtuke / v­ddhyapavÃda÷ / aurïotu / aurïo÷ / ÆrïuyÃt / ÆrïuyÃ÷ / ÆrïuvÅta / ÆrïÆyÃt / Ærïuvi«Å«Âa, Ærïavi«Å«Âa //

#<Ærïotervibhëà // VLk_606 = P_7,1.6 //>#
i¬Ãdau sici và v­ddhi÷ parasmaipade pare / pak«e guïa÷ / aurïÃvÅt, aurïuvÅt, aurïavÅt / aurïÃvi«ÂÃm, aurïuvi«ÂÃm, aurïavi«ÂÃm / aurïuvi«Âa, aurïavi«Âa / aurïuvi«yat, aurïavi«yat / aurïuvi«yata, aurïavi«yata //

ityadÃdaya÷ // 2 //

atha juhotyÃdaya÷

#<hu># dÃnÃdanayo÷ // 1 //

#<juhotyÃdibhya÷ Ólu÷ // VLk_607 = P_2,4.75 //>#
Óapa÷ Ólu÷ syÃt //

#<Ólau // VLk_608 = P_6,1.10 //>#
dhÃtordve sta÷ / juhoti / juhuta÷ /

#<adabhyastÃt // VLk_609 = P_7,1.4 //>#
jhasyÃtsyÃt / huÓnuvoriti yaï / juhvati //

#<bhÅhrÅbh­huvÃæ Óluvacca // VLk_610 = P_3,1.39 //>#
ebhyo liÂi Ãm và syÃdÃmi ÓlÃviva kÃryaæ ca / juhaväcakÃra, juhÃva / hotà / ho«yati / juhotu, juhutÃt / juhutÃm / juhvatu / juhudhi / juhavÃni / ajuhot / ajuhutÃm //

#<jusi ca // VLk_611 = P_7,3.83 //>#
igantÃÇgasya guïo 'jÃdau jusi / ajuhavu÷ / juhuyÃt / hÆyÃt / ahau«Åt / aho«yat // #<¤ibhÅ># bhaye // 2 // bibheti //

#<bhiyo 'nyatarasyÃm // VLk_612 = P_6,4.115 //>#
ikÃro và syÃddhalÃdau kÇiti sÃrvadhÃtuke / bibhita÷, bibhÅta÷ / bibhyati / bibhayäcakÃra, bibhÃya / bhetà / bhe«yati / bibhetu, bibhitÃt, bibhÅtÃt / abibhet / bibhÅyÃt / bhÅyÃt / abhai«Åt / abhe«yat // #<hrÅ># lajjÃyÃm // 3 // jihreti / jihrÅta÷ / jihriyati / jihrayäcakÃra, jihrÃya / hretà / hre«yati / jihretu / ajihret / jihriyÃt / hrÅyÃt / ahrai«Åt / ahre«yat // #<pÌ># pÃlana pÆraïayo÷ // 4 //

#<artipipartyoÓca // VLk_613 = P_7,4.77 //>#
abhyÃsasya ikÃro 'ntÃdeÓa÷ syÃt Ólau / piparti //

#<udo«ÂhyapÆrvasya // VLk_614 = P_7,1.102 //>#
aÇgÃvayavau«ÂhyapÆrvo ya Ìt tadantasyÃÇgasya ut syÃt //

#<hali ca // VLk_615 = P_8,2.77 //>#
rephavÃntasya dhÃterupadhÃyà iko dÅrgho hali / pipÆrta÷ / pipurati / papÃra //

#<ÓÌdÌprÃæ hrasvo và // VLk_616 = P_7,4.12 //>#
e«Ãæ liÂi hrasvo và syÃt / papratu÷ //

#<­cchatyÌtÃm // VLk_617 = P_7,4.11 //>#
taudÃdika ­ccher ­dhÃtor ÌtÃæ ca guïo liÂi / paparatu÷ / paparu÷ //

#<vÌto và // VLk_618 = P_7,2.38 //>#
v­Çv­¤bhyÃmÌdantÃcceÂo dÅrgho và syÃnna tu liÂi / paritÃ, parÅtà / parÅ«yati, pari«yati / pipartu / apipa÷ / apipÆrtÃm / apiparu÷ / pipÆryÃt / pÆryÃt / apÃrÅt //

#<sici ca parasmaipade«u // VLk_619 = P_7,2.40 //>#
atra iÂo na dÅrgha÷ / apÃri«ÂÃm / apari«yat, aparÅ«yat // #<ohÃk># tyÃge // 5 // jahÃti //

#<jahÃteÓca // VLk_620 = P_6,4.116 //>#
idvà syÃddhalÃdau kÇiti sÃrvadhÃtuke / jahita÷ //

#<Å halyagho÷ // VLk_621 = P_6,4.113 //>#
ÓnÃbhyastayorÃta Åt syÃt sÃrvadhÃtuke kÇiti halÃdau na tu gho÷ / jahÅta÷ //

#<ÓnÃbhyastayorÃta÷ // VLk_622 = P_6,4.112 //>#
anayorÃto lopa÷ kÇiti sÃrvadhÃtuke / jahati / jahau / hÃtà / hÃsyati / jahÃtu, jahitÃt, jahÅtÃt //

#<Ã ca hau // VLk_623 = P_6,4.117 //>#
jahÃterhai pare à syÃccÃdidÅtau / jahÃhi, jahihi, jahÅhi / ajahÃt / ajahu÷ //

#<lopo yi // VLk_624 = P_6,4.118 //>#
jahÃterÃlopo yÃdau sÃrvadhÃtuke / jahyÃt / erliÇi / heyÃt / ahÃsÅt / ahÃsyat // #<mÃÇ># mÃne Óabde ca // 6 //

#<bh­¤Ãmit // VLk_625 = P_7,4.76 //>#
bh­¤ mÃÇ ohÃÇ e«Ãæ trayÃïÃmabhyÃsasya itsyÃt Ólau / mimÅte / mimÃte / mimate / mame / mÃtà / mÃsyate / mimÅtÃm / amimÅta / mimÅta / mÃsÅ«Âa / amÃsta / amÃsyata // #<ohÃÇ># gatau // 7 // jihÅte / jihÃte / jihate / jahe / hÃtà / hÃsyate / jihÅtÃm / ajihÅta / jihÅta / hÃsÅ«Âa / ahÃsta / ahÃsyata // #<¬u bh­¤># dhÃraïapo«aïayo÷ // 8 // bibharti / bibh­ta÷ / bibhrati / bibh­te / bibhrÃte / bibhrate / vibharäcakÃra, babhÃra / babhartha / babh­va / bibharäcakre, babhre / bhartÃsi, bhartÃse / bhari«yati, bhari«yate / bibhartu / bibharÃïi / bibh­tÃm / abibha÷ / abibh­tÃm / abibharu÷ / abibh­ta / bibh­yÃt, bibhrÅta / bhriyÃt, bh­«Å«Âa / abhÃr«Åt, abh­ta / abhari«yat, abhari«yata // #<¬u dä># dÃne // 9 // dadÃti / datta÷ / dadati / datte / dadÃte / dadate / dadau, dade / dÃtÃsi, dÃtÃse / dÃsyati, dÃsyate / dadÃtu //

#<dÃdhà ghvadÃp // VLk_626 = P_1,1.20 //>#
dÃrÆpà dhÃrÆpÃÓca dhÃtavo ghusaæj¤Ã÷ syurdÃpdaipau vinà / ghvasorityettvam / dehi / dattam / adadÃt, adatta / dadyÃt, dadÅta / deyÃt, dÃsÅ«Âa / adÃt / adÃtÃm / adu÷ //

#<sthÃghvoricca // VLk_627 = P_1,2.17 //>#
anayoridantÃdeÓa÷ sicca kitsyÃdÃtmanepade / adita / adÃsyat, adÃsyata // #<¬u dhä># dhÃraïapo«aïayo÷ // 10 // dadhÃti //

#<dadhastathoÓca // VLk_628 = P_8,2.38 //>#
dviruktasya jha«antasya dhäo baÓo bha« syÃttayo÷ sdhvoÓca parata÷ / dhatta÷ / dadhati / dadhÃsi / dhattha÷ / dhattha / dhatte / dadhÃte / dadhate / dhatse / dhaddhve / ghvasoreddhÃvabhyÃsa lopaÓca / dhehi / adadhÃt, adhatta / dadhyÃt, dadhÅta / dheyÃt, dhÃsÅ«Âa / adhÃt, adhita / adhÃsyat / adhÃsyata // #<ïijir># Óaucapo«aïayo÷ // 11 // %<(ira itsaæj¤Ã vÃcyÃ>%) //

#<ïijÃæ trayÃïÃæ guïa÷ Ólau // VLk_629 = P_7,4.57 //>#
ïijvijvi«ÃmabhyÃsasya guïa÷ syÃt Ólau / nenekti / nenikta÷ / nenijati / nenikte / nineja, ninije / nektà / nek«yati, nek«yate / nenektu / nenigdhi //

#<nÃbhyastasyÃci piti sÃrvadhÃtuke // VLk_630 = P_7,3.87 //>#
laghÆpadhaguïo na syÃt / nenijÃni / neniktÃm / anenek / aneniktÃm / aneniju÷ / anenijam / anenikta / nenijyÃt / nenijÅta / nijyÃt, nik«Å«Âa //

#<irito và // VLk_631 = P_3,2.57 //>#
irito dhÃtoÓcleraÇ và parasmai pade«u / anijat, anaik«Åt, anikta / anek«yat, anek«yata //

iti juhotyÃdaya÷ // 3 //

atha divÃdaya÷

#<divu># krŬÃvijigÅ«ÃvyavahÃradyutistutimodamadasvapnakÃntigati«u // 1 //

#<divÃdibhya÷ Óyan // VLk_632 = P_3,1.69 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / hali ceti dÅrgha÷ / dÅvyati / dideva / devità / devi«yati / dÅvyatu / adÅvyat / dÅvyet / dÅvyÃt / adevÅt / adevi«yat // evaæ#< «ivu># tantusantÃne // 2 // #<n­tÅ >#gÃtravik«epe // 3 // n­tyati / nanarta / nartità //

#<se 'sici k­tac­tacch­dat­dan­ta÷ // VLk_633 = P_7,2.57 //>#
ebhya÷ parasya sijbhinnasya sÃderÃrdhadhÃtukasye¬và / narti«yati, nartsyati / n­tyatu / an­tyat / n­tyet / n­tyÃt / anartÅt / anarti«yat, anartsyat // #<trasÅ># udvege // 4 // và bhrÃÓeti Óyanvà / trasyati, trasati / tatrÃsa //

#<và jÌbhramutrasÃm // VLk_634 = P_6,4.124 //>#
e«Ãæ kiti liÂi seÂi thali ca etvÃbhyÃsalopau và / tresatu÷, tatrasatu÷ / tresitha, tatrasitha / trasità // #<Óo># tanÆkaraïe // 5 //

#<ota÷ Óyani // VLk_635 = P_7,3.71 //>#
lopa÷ syÃt / Óyati / Óyata÷ / Óyanti / ÓaÓau / ÓaÓatu÷ / ÓÃtà / ÓÃsyati //

#<vibhëà ghrÃdheÂÓÃcchÃsa÷ // VLk_636 = P_2,4.78 //>#
 ebhyassico lugvà syÃtparasmaipade pare / aÓÃt / aÓÃtÃm / aÓu÷ / iÂsakau / aÓÃsÅt / aÓÃsi«ÂÃm // #<cho >#chedane // 6 // chyati // #<«o># 'ntakarmaïi // 7 // syati / sasau //#< do># 'vakhaï¬ane // 8 // dyati / dadau / deyÃt / adÃt // vyadha tìane // 9 //

#<grahijyÃvayivyadhiva«Âivicativ­Ócatip­cchatibh­¤jatÅnÃæ Çiti ca // VLk_637 = P_6,1.16 //>#
e«Ãæ samprasÃraïaæ syÃtkiti Çiti ca / vidhyati / vivyÃdha / vividhatu÷ / vividhu÷ / vivyadhitha, vivyaddha / vyaddhà / vyatsyati / vidhyet / vidhyÃt / avyÃtsÅt // #<pu«a># pu«Âau // 10 // pu«yati / pupo«a / pupo«itha / po«Âà / pok«yati / pu«ÃdÅtyaÇ / apu«at // #<Óu«a># Óo«aïe // 11 // Óu«yati / ÓuÓo«a / aÓu«at // #<ïaÓa># adarÓane // 12 // naÓyati / nanÃÓa / neÓatu÷ //

#<radhÃdibhyaÓca // VLk_638 = P_7,2.45 //>#
radh naÓ t­p d­p druh muh «ïuh «ïih ebhyo valÃdyÃrdhadhÃtukasya ve syÃt / neÓitha //

#<masjinaÓorjhali // VLk_639 = P_7,1.60 //>#
num syÃt / nanaæ«Âha / neÓiva, neÓva / neÓima, neÓma / naÓitÃ, naæ«Âà / naÓi«yati, naÇk«yati / naÓyatu / anaÓyat / naÓyet / naÓyÃt / anaÓat // #<«ÆÇ># prÃïiprasave // 13 // sÆyate / su«uve / krÃdiniyamÃdi / su«uvi«e / su«uvivahe / su«uvimahe / savità sotà // #<dÆÇ >#paritÃpe // 14 // dÆyate // #<dÅÇ># k«aye // 15 // dÅyate //

#<dÅÇo yu¬aci kÇiti // VLk_640 = P_6,4.63 //>#
dÅÇa÷ parasyÃjÃde÷ kÇita ÃrdhadhÃtukasya yu / (%<vugyuÂÃvuvaÇyaïo÷ siddhau vaktavyau>%) / didÅye //

#<mÅnÃtiminotidÅÇÃæ lyapi ca // VLk_641 = P_6,1.50 //>#
e«ÃmÃtvaæ syÃllyapi cÃdaÓityejnimitte / dÃtà / dÃsyati / (sthÃghvorittve dÅÇa÷ prati«edha÷) / adÃsta // #<¬ÅÇ># vihÃyasà gatau // 16 // ¬Åyate / ¬i¬ye / ¬ayità // #<pÅÇ># pÃne // 17 // pÅyate / petà / ape«Âa // #<mÃÇ># mÃne // 18 // mÃyate / mame // #<janÅ># prÃdurbhÃve // 19 //

#<j¤Ãjanorjà // VLk_642 = P_7,3.79 //>#
anayorjÃdeÓa÷ syÃcchiti / jÃyate / jaj¤e / janità / jani«yate //

#<dÅpajanabudhapÆritÃyipyÃyibhyo 'nyaratasyÃm // VLk_643 = P_3,1.61 //>#
ebhyaÓcleÓciï và syÃdekavacane taÓabde pare //

#<ciïo luk // VLk_644 = P_6,4.104 //>#
ciïa÷ parasya luk syÃt //

#<janivadhyoÓca // VLk_645 = P_7,3.35 //>#
anayorupadhÃyà v­ddhirna syÃcciïi ¤ïiti k­ti ca / ajani, ajani«Âa // #<dÅpÅ># dÅptau // 20// dÅpyate / didÅpe / adÅpi, adÅpi«Âa //#< pada># gatau // 21 // padyate / pede / pattà / patsÅ«Âa //

#<ciï te pada÷ // VLk_646 = P_3,1.60 //>#
padaÓcleÓciï syÃttaÓabde pare / apÃdi / apatsÃtÃm / apatsata // #<vida># sattÃyÃm // 22 // vidyate / vettà / avitta // #<budha># avagamane // 23 // budhyate / boddhà / bhotsyate / bhutsÅ«Âa / abodhi, abuddha / abhutsÃtÃm // #<yudha># saæprahÃre // 24 // yudhyate / yuyudhe / yoddhà / ayuddha // #<s­ja># visarge // 25 // s­jyate / sas­je / sas­ji«e //

#<s­jid­Óorjhalyamakiti // VLk_647 = P_6,1.58 //>#
anayoramÃgama÷ syÃjjhalÃdÃvakiti / sra«Âà / srak«yati / s­k«Å«Âa / as­«Âa / as­k«ÃtÃm // #<m­«a># titik«ÃyÃm // 26 // m­«yati, m­«yate // mamar«a / mamar«itha / mam­«i«e / mar«itÃsi / mar«i«yati, mar«i«yate // #<ïaha># bandhane // 27 // nahyati, nahyate / nanÃha / nehitha, nanaddha / nehe / naddhà / natsyati / anÃtsÅt, anaddha //

iti divÃdaya÷ // 4 //

atha svÃdaya÷

#<«u¤># abhi«ave // 1 //

#<svÃdibhya÷ Ónu÷ // VLk_648 = P_3,1.73 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / sunoti / sunuta÷ / huÓnuvoriti yaï / sunvanti / sunva÷, sunuva÷ / sunute / sunvÃte / sunvate / sunvahe, sunuvahe / su«Ãva, su«uve / sotà / sunu / sunavÃni / sunavai / sunuyÃt / sÆyÃt //

#<stusudhƤbhya÷ parasmaipade«u // VLk_649 = P_7,2.72 //>#
ebhyassica i syÃtparasmaipade«u / asÃvÅt, aso«Âa //#< ci¤># cayane // 2 // cinoti, cinute //

#<vibhëà ce÷ // VLk_650 = P_7,3.58 //>#
abhyÃsÃtparasya kutvaæ và syÃtsani liÂi ca / cikÃya, cicÃya; cikye, cicye / acai«Åt, ace«Âa // #<st­¤># ÃcchÃdane // 3 // st­ïoti, st­ïute //

#<ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷ // VLk_651 = P_7,4.61 //>#
abhyÃsasya ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷ Ói«yante 'nye halo lupyante / tastÃra / tastaratu÷ / tastare / guïor'tÅti guïa÷ / staryÃt //

#<­taÓca saæyogÃde÷ // VLk_652 = P_7,2.43 //>#
­dantÃtsaæyogÃde÷ parayo÷ liÇsicori¬và syÃttaÇi / stari«Å«Âa, st­«Å«Âa / astari«Âa, ast­ta // #<dhƤ># kampane // 4 // dhÆnoti, dhÆnute / dudhÃva / svaratÅti ve / dudhavitha, dudhotha //

#<Óryuka÷ kiti // VLk_653 = P_7,2.11 //>#
Óri¤a ekÃca ugantÃcca gitkitoriï na / paramapi svaratyÃdivikalpaæ bÃdhitvà purastÃtprati«edha kÃï¬Ãrambha sÃmarthyÃdanena ni«edhe prÃpte krÃdiniyamÃnnityami / dudhuviva / dudhuve / adhÃvÅt, adhavi«Âa, adho«Âa / adhavi«yat, adho«yat / adhavi«yatÃm, adho«yatÃm / adhavi«yata, adho«yata //

iti svÃdaya÷ // 5 //

atha tudÃdaya÷
#<tuda># vyathane // 1 //

#<tudÃdibhya÷ Óa÷ // VLk_654 = P_3,1.77 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / tudati, tudate / tutoda / tutoditha / tutude / tottà / atautsÅt, atuta // #<ïuda >#preraïe // 2 // nudati, nudate / nunoda / nottà / #<bhrasja># pÃke // 3 // grahijyeti samprasÃraïam / sasya Ócutvena Óa÷ / Óasya jaÓtvena ja÷ / bh­jjati, bh­jjate //

#<bhrasjo ropadhayo ramanyatarasyÃm // VLk_655 = P_6,4.47 //>#
bhrasjo rephasyopadhÃyÃÓca sthÃne ramÃgamo và syÃdÃrdhadhÃtuke / mitvÃdantyÃdaca÷ para÷ / sthÃna«a«ÂhÅnirdeÓÃdropadhayorniv­tti÷ / babharja / babharjatu÷ / babharjitha, babhar«Âha / babhrajja / babhrajjatu÷ / babhrajjitha / skoriti salopa÷ / vraÓceti «a÷ / babhra«Âha / babharje, babhrajje / bhar«ÂÃ, bhra«Âà / bhark«yati, bhrak«yati / kÇiti ramÃgamaæ bÃdhitvà samprasÃraïaæ pÆrvaviprati«edhena / bh­jjyÃt / bh­jjyÃstÃm / bh­jjyÃsu÷ / bhark«Å«Âa, bhrak«Å«Âa / abhÃrk«Åt, abhrÃk«Åt / abhar«Âa, abhra«Âa // #<k­«a># vilekhane // 4 // k­«ati k­«ate / cakar«a, cak­«e //

#<anudÃttasya cardupadhasyÃnyatarasyÃm // VLk_656 = P_6,1.59 //>#
upadeÓe 'nudÃtto ya ­dupadhastasyÃmvà syÃjjhalÃdÃvakiti / kra«ÂÃ, kar«Âà / k­k«Å«Âa / %<(sp­Óam­Óak­«at­pad­pÃæ cle÷ sijvà vaktavya÷)>% / akrÃk«Åt, akÃrk«Åt, ak­k«at / ak­«Âa / ak­k«ÃtÃm / ak­k«ata / ksapak«e ak­k«ata / ak­k«ÃtÃm / ak­k«anta // #<mila># saægame // 5 // milati, milate, mimela / melità / amelÅt // #<mucÊ># mocane // 6 //

#<Óe mucÃdÅnÃm // VLk_657 = P_7,1.59 //>#
muc lip vid lup sic k­t khid piÓÃæ num syÃt Óe pare / mu¤cati, mu¤cate / moktà / mucyÃt / muk«Å«Âa / amucat, amukta / amuk«ÃtÃm / #<lupÊ># chedane // 7 // lumpati, lumpate / loptà / alupat / alupta /#< vidÊ># lÃbhe // 8 // vindati, vindate / viveda, vivede / vyÃghrabhÆtimate se / vedità / bhëyamate 'ni / parivettà // #<«ica># k«araïe // 9 // si¤cati, si¤cate //

#<lipisicihvaÓca // VLk_658 = P_3,1.53 //>#
ebhyaÓcleraÇ syÃt / asicat //

#<Ãtmanepade«vanyatarasyÃm // VLk_659 = P_3,1.54 //>#
lipisicihva÷ parasya cleraÇ và / asicata, asikta // #<lipa># upadehe // 10 // upadeho v­ddhi÷ / limpati, limpate / leptà / alipat, alipata, alipta//
%<ityubhayapadina÷ />%
#<k­tÅ># chedane // 11 // k­ntati / cakarta / kartità / karti«yati, kartsyati / akartÅt // #<khida># parighÃte // 12 // khindati / cikheda / khettà // #<piÓa># avayave // 13 // piæÓati / peÓità // #<ovraÓcÆ># chedane // 14 // v­Ócati / vavraÓca / vavraÓcitha, vavra«Âha / vraÓcitÃ, vra«Âà / vraÓci«yati, vrak«yati / v­ÓcyÃt / avraÓcÅt, avrÃk«Åt // #<vyaca># vyÃjÅkaraïe // 15 // vicati / vivyÃca / vivicatu÷ / vyacità / vyaci«yati / vicyÃt / avyÃcÅt, avyacÅt / vyace÷ kuÂÃditvamanasÅti tu neha pravartate, anasÅti paryudÃsena k­nmÃtravi«ayatvÃt // #<uchi># u¤che // 16 // u¤chati /  'u¤cha÷ kaïaÓa ÃdÃnaæ kaïiÓÃdyarjanaæ Óilam /' iti yÃdava÷ // #<­ccha># gatÅndriyapralayamÆrtibhÃve«u // 17 // ­cchati / ­cchatyÌtÃmiti guïa÷ / dvihal grahaïasya aneka halupasak«aïatvÃnnu / Ãnarccha / Ãnarcchatu÷ / ­cchità // #<ujjha># utsarge // 18 // ujjhati // #<lubha># vimohane // 19 // lubhati //

#<tÅ«asahalubharu«ari«a÷ // VLk_660 = P_7,2.48 //>#
icchatyÃde÷ parasya tÃderÃrdhadhÃtukasye¬và syÃt / lobhitÃ, lobdhà / lobhi«yati // #<t­pa t­mpha># t­ptau // 20-21 // t­pati / tatarpa / tarpità / atarpÅt / t­mphati / (%<Óe t­mphÃdÅnÃæ num vÃcya÷)>% / ÃdiÓabda÷ prakÃre, tena ye 'tra nakÃrÃnu«aktÃste t­mphÃdaya÷ / tat­mpha / t­phyÃt // #<m­¬a p­¬a># sukhane // 22-23 // m­¬ati / p­¬ati / #<Óuna># gatau // 24 // Óunati // #<i«u># icchÃyÃm // 25 // icchati / e«itÃ, e«Âà / e«i«yati / i«yÃt / ai«Åt // #<kuÂa># kauÂilye // 26 // gÃÇkuÂÃdÅti Çittvam // cukuÂitha / cukoÂa, cukuÂa / kuÂità // #<puÂa># saæÓle«aïe // 27 // puÂati / puÂità / #<sphuÂa># vikasane // 28 // spuÂati / spuÂità // #<sphura sphula># saæcalane // 29-30 // sphurati / sphulati //

#<sphuratisphulatyornirnivibhya÷ // VLk_661 = P_8,3.76 //>#
«atvaæ và syÃt / ni÷«phurati, ni÷sphurati / #<ïÆ >#stavane // 31 // pariïÆtaguïodaya÷ / nuvati / nunÃva / nuvità // #<Âumasjo># Óuddhau // 32 // majjati / mamajja / mamajjitha / masjinaÓoriti num / (%<masjerantyÃtpÆrvo numvÃcya÷)>% / saæyegÃdilopa÷ / mamaÇktha / maÇktà / maÇk«yati / amÃÇk«Åt / amÃÇktÃm / amÃÇk«u÷ // #<rujo># bhaÇge // 33 // rujati / roktà / rok«yati / arauk«Åt //#< bhujo># kauÂilye // 34 // rujivat // #<viÓa># praveÓane // 35 // viÓati //#< m­Óa># ÃmarÓane // 36 // ÃmarÓanaæ sparÓa÷ // anudÃttasya cardupadhasyÃnyatarasyÃm // amrÃk«Åt, amÃrk«Åt, am­k«at //#< «adÊ >#viÓaraïagatyavasÃdane«u // 37 // sÅdatÅtyÃdi // #<ÓadÊ># ÓÃtane // 38 //

#<Óade÷ Óita÷ // VLk_662 = P_1,3.60 //>#
ÓidbhÃvino 'smÃttaÇÃnau sta÷ / ÓÅyate / ÓÅyatÃm / aÓÅyata / ÓÅyeta / ÓaÓÃda / Óattà / Óatsyati / aÓadat / aÓatsyat // #<kÌ># vik«epe // 39 //

#<Ìta iddhÃto÷ // VLk_663 = P_7,1.100 //>#
Ìdantasya dhÃtoraÇgasya itsyÃt / kirati / cakÃra / cakaratu÷ / cakaru÷ / karÅtÃ, karità / kÅryÃt //

#<kiratau lavane // VLk_664 = P_6,1.140 //>#
upÃtkirate÷ su chedane/ upaskirati / (%<a¬abhyÃsavyavÃye 'pi suÂkÃt pÆrva iti vaktavyam>%) / upÃskirat / upacaskÃra //

#<hiæsÃyÃæ prateÓca // VLk_665 = P_6,1.141 //>#
upÃtprateÓca kirate÷ su syÃt hiæsÃyÃm / upaskirati / pratiskirati // #<gÌ># nigaraïe // 40 //

#<aci vibhëà // VLk_666 = P_8,2.21 //>#
girate rephasya lo vÃjÃdau pratyaye / girati, gilati / jagÃra, jagÃla / jagaritha, jagalitha / garÅtÃ, garitÃ, galÅtÃ, galità // #<praccha># j¤ÅpsÃyÃm // 42 // grahijyeti samprasÃraïam / p­cchati / papraccha / papracchatu÷ / pra«Âà / prak«yati / aprÃk«Åt // #<m­Ç># prÃïatyÃge // 42 //

#<mriyaterluÇliÇoÓca // VLk_667 = P_1,3.61 //>#
luÇliÇo÷ ÓitaÓca prak­tibhÆtÃnm­ÇastaÇ nÃnyatra / riÇ / iyaÇ / mriyate / mamÃra / martà / mari«yati / m­«Å«Âa / am­ta // #<p­Ç># vyÃyÃme // 43 // prÃyeïÃyaæ vyÃÇpÆrva÷ / vyÃpriyate / vyÃpapre / vyÃpaprÃte / vyÃpari«yate / vyÃp­ta / vyÃp­«ÃtÃm // #<ju«Å># prÅtisevanayo÷ // 44 // ju«ate / juju«e // #<ovijÅ># bhayacalanayo÷ // 45 // prÃyeïÃyamutpÆrva÷ / udvijate //

#<vija i // VLk_668 = P_1,2.2 //>#
vije÷ para i¬Ãdipratyayo Çidvat / udvijità //

iti tudÃdaya÷ // 6 //

atha rudhÃdaya÷

#<rudhir># Ãvaraïe // 1 //

#<rudhÃdibhya÷ Ónam // VLk_669 = P_3,1.78 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / ruïaddhi / Ónasorallopa÷ / rundha÷ / rundhanti / ruïatsi / rundha÷ / rundha / ruïadhmi / rundhva÷ / rundhma÷ / rundhe / rundhÃte / rundhate / runtse / rundhÃthe / rundhve / rundhe / rundhvahe / rundhmahe / rurodha, rurudhe / roddhÃsi, roddhÃse / rotsyasi, rotsyase / rotsyati, rotsyate / ruïaddhu, rundhÃt / rundhÃm / rundhantu / rundhi / ruïadhÃni / ruïadhÃva / ruïadhÃma / rundhÃm / rundhÃtÃm / rundhatÃm / runtsva / ruïadhai / ruïadhÃvahai / ruïadhÃmahai / aruïat, aruïad / arundhatÃm / arundhan / aruïa÷, aruïat, aruïad / arundha / arundhÃtÃm / arundhata / arundhÃ÷ / rundhyÃt / rundhÅta / rudhyÃt, rutsÅ«Âa / arudhat, arautsÅt / aruddha / arutsÃtÃm / arutsata / arotsyat, arautsÅt / aruddha / arutsÃtÃm / arutsata / arotsyat, arotsyata // #<bhidir># vidÃraïe // 2 // #<chidir># dvaidhÅkaraïe // 3 // #<yujir># yoge // 4 // #<ricir># virecane // 5 // riïakti, riÇkte / rireca / rektà rek«yati ariïak / aricat, araik«Åt, arikta // #<vicir># p­thagbhÃve // 6 // vinakti viÇkte // #<k«udir># saæpe«aïe // 7 // k«uïatti, k«unte / k«ottà // ak«udat, ak«autsÅt, ak«utta / #<ucch­dir># dÅptidevanayo÷ // 8 // ch­ïatti ch­nte / caccharda / se 'sicÅti ve / cacch­di«e, cacch­tse / chardità / chardi«yati, chartsyati / acch­dat, acchardÅt, acchardi«Âa // #<utt­dir># hiæsÃnÃdarayo÷ // 9 // t­ïatti, t­nte // #<k­tÅ >#ve«Âane // 10 // k­ïatti // #<t­ha hisi># hiæsÃyÃm // 11-12//

#<t­ïaha im // VLk_670 = P_7,3.92 //>#
t­ha÷ Ónami k­te imÃgamo halÃdau piti sÃrvadhÃtuke / t­ïe¬hi / t­ï¬ha÷ / tatarha / tarhità / at­ïe //

#<ÓnÃnnalopa÷ // VLk_671 = P_6,4.23 //>#
Ónama÷ parasya nasya lopa÷ syÃt / hinasti / jihiæsa / hiæsità //

#<tipyanaste÷ // VLk_672 = P_8,2.73 //>#
padÃntasya sasya da÷ syÃttipi na tvaste÷ / sasaju«orurityasyÃpavÃda÷ / ahinat, ahinad / ahiæstÃm / ahiæsan //

#<sipi dhÃto rurvà // VLk_673 = P_8,2.74 //>#
padÃntasya dhÃto÷ sasya ru÷ syÃdvÃ, pak«e da÷ / ahina÷, ahinat, ahinad // #<undÅ># kledane // 13 // unatti / unta÷ / undanti / undäcakÃra / aunat, aunad / auntÃm / aundan / auna÷, aunat, aunad / aunadam // #<a¤jÆ># vyaktimrak«aïakÃntigati«u // 14 // anakti / aÇkta÷ / a¤janti / Ãna¤ja / Ãna¤jitha, ÃnaÇktha / a¤jitÃ, aÇktà / aÇgdhi / anajÃni / Ãnak //

#<a¤je÷ sici // VLk_674 = P_7,2.71 //>#
a¤je÷ sico nityami syÃt / äjÅt // #<ta¤cÆ># saækocane // 15 // tanakti / ta¤citÃ, taÇktà / #<ovijÅ># bhayacalanayo÷ // 16 // vinakti // viÇkta÷ / vija i¬iti Çittvam / vivijitha / vijità / avinak / avijÅt // #<Ói«Ê># viÓe«aïe // 17 // Óina«Âi / Óiæ Óiæ«Âa÷ / Óiæ«anti / Óinak«i / ÓiÓe«a / ÓiÓe«itha / Óe«Âà / Óek«yati / herdhi÷ / Óiשּׁhi / Óina«Ãïi / aÓina / Óiæ«yÃt / Ói«yÃt / aÓi«at // evaæ#< pi«Ê >#saæcÆrïane // 18 // #<bha¤jo># Ãmardane // 19 // ÓnÃnnalopa÷ / bhanakti / babha¤jitha, babhaÇktha / bhaÇktà / bhaÇgdhi / abhÃÇk«Åt // #<bhuja># pÃlanÃbhyavahÃrayo÷ // 20 // bhunakti / bhoktà / bhok«yati / abhunak //

#<bhujo 'navane // VLk_675 = P_1,3.66 //>#
taÇÃnau sta÷ / odanaæ bhuÇkte / anavane kim? mahÅæ bhunakti // #<¤iindhÅ># dÅptau // 21 // inddhe / indhÃte / indhÃtÃm / inadhai / aindha / aindhatÃm / aindhÃ÷ / #<vida># vicÃraïe // 22 // vinte / vettà //

iti rudhÃdaya÷ // 7 //

atha tanÃdaya÷

#<tanu># vistÃre // 1 //

#<tanÃdik­¤bhya u÷ // VLk_676 = P_6,1.79 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / tanoti, tanute / tatÃna, tene / tanitÃsi, tanitÃse / tanotu / tanutÃm / atanot, atanuta / tanuyÃt, tanvÅta / tanyÃt, tani«Å«Âa / atÃnÅt, atanÅt //

#<tanÃdibhyastathÃso÷ // VLk_677 = P_2,4.79 //>#
tanÃde÷ sico và luk syÃttathÃso÷ / atata, atani«Âa / atathÃ÷, atani«ÂÃ÷ / atani«yat, atani«yata // #<«aïu># dÃne // 2 // sanoti, sanute //

#<ye vibhëà // VLk_678 = P_6,4.43 //>#
janasanakhanÃmÃtvaæ và yÃdau kÇiti / sÃyÃt, sanyÃt //

#<janasanakhanÃæ sa¤jhalo÷ // VLk_679 = P_6,4.42 //>#
e«ÃmÃkÃre 'ntÃdeÓa÷ syÃt sani jhalÃdau kÇiti / asÃta, asani«Âa // #<k«aïu >#hiæsÃyÃm // 3 // k«aïoti, k«aïute // hmyanteti na v­ddhi÷ / ak«aïÅt, ak«ata, ak«aïi«Âa / ak«athÃ÷, ak«aïi«ÂhÃ÷ // #<k«iïu >#ca // 4 // apratyaye laghÆpadhasya guïo và / k«eïoti, k«iïoti / k«eïità / ak«eïÅt, ak«ita, ak«eïi«Âa // #<t­ïu># adane // 5 // t­ïoti, tarïoti; t­ïute, tarïute // #<¬uk­¤># karaïe // 6 // karoti //

#<ata utsÃrvadhÃtuke // VLk_680 = P_6,4.110 //>#
upratyayÃntasya k­¤o 'kÃrasya u÷ syÃt sÃrvadhÃtuke kÇiti / kuruta÷ //

#<na bhakurchurÃm // VLk_681 = P_8,2.79 //>#
bhasya kurchurorupadhÃyà na dÅrgha÷ / kurvanti //

#<nityaæ karote÷ // VLk_682 = P_6,4.108 //>#
karote÷ pratyayokÃrasya nityaæ lopo mvo÷ parayo÷ / kurva÷ / kurma÷ / kurute / cakÃra, cakre / kartÃsi, kartÃse / kari«yati, kari«yate / karotu / kurutÃm / akarot / akuruta //

#<ye ca // VLk_683 = P_6,4.109 //>#
k­¤a ulopo yÃdau pratyaye pare / kuryÃt, kurvÅta / kriyÃt, k­«Å«Âa / akÃr«Åt, ak­ta / akari«yat, akari«yata //

#<samparibhyÃæ karotau bhÆ«aïe // VLk_684 = P_6,1.137 //>#

#<samavÃye ca // VLk_685 = P_6,1.138 //>#
samparipÆrvasya karote÷ su syÃd bhÆ«aïe saæghÃte cÃrthe / saæskaroti / alaÇkarotÅtyartha÷ / saæskurvanti / saÇghÅbhavantÅtyartha÷ / sampÆrvasya kvacidabhÆ«aïe 'pi su / saæsk­taæ bhak«Ã iti j¤ÃpakÃt //

#<upÃtpratiyatnavaik­tavÃkyÃdhyÃhÃre«u ca // VLk_686 = P_6,1.139 //>#
upÃtk­¤a÷ su syÃde«varthe«u cÃtprÃguktayorarthayo÷ / pratiyatno guïÃdhÃnam / vik­tameva vaik­taæ vikÃra÷ / vÃkyÃdhyÃhÃra ÃkÃÇk«itaikadeÓapÆraïam / upask­tà kanyà / upask­tà brÃhmaïÃ÷ / edhodakasyopaskaroti / upask­taæ bhuÇkte / upask­taæ brÆte // #<vanu># yÃcane // 7 // vanute / vavane // #<manu># avabodhane // 8 // manute / mene / mani«yate / manutÃm / amanuta / manvÅta / mani«Å«Âa / amata, amani«Âa / amani«yata //

iti tanÃdaya÷ // 8 //

atha kryÃdaya÷

#<¬ukrŤ># dravyavinimaye // 1 //

#<kryÃdibhya÷ Ónà // VLk_687 = P_3,1.81 //>#
Óapo 'pavÃda÷ / krÅïÃti / Å halyagho÷ / krÅïÅta÷ / ÓnÃbhyastayorÃta÷ / krÅïanti / krÅïÃsi / krÅïÅtha÷ / krÅïÅtha / krÅïÃmi / krÅïÅva÷ / krÅïÅma÷ / krÅïÅte / krÅïÃte / krÅïate / krÅïÅ«e / krÅïÃthe / krÅïÅdhve / krÅïe / krÅïÅvahe / krÅïÅmahe / cikrÃya / cikriyatu÷ / cikriyu÷ / cikrayitha, cikretha / cikriya / cikriye / kretà / kre«yati, kre«yate / krÅïÃtu, krÅïÅtÃt / krÅïÅtÃm / akrÅïÃt, akrÅïÅta / krÅïÅyÃt, krÅïÅta / krÅyÃt, kre«Å«Âa / akrai«Åt, akre«yata // #<prŤ># tarpaïe kÃntau ca // 2 // prÅïÃti, prÅïÅte // #<ÓrŤ># pÃke // 3 // ÓrÅïÃti, ÓrÅïÅte // #<mŤ># hiæsÃyÃm // 4 //

#<hinumÅnà // VLk_688 = P_8,4.15 //>#
upasargasthÃnnimittÃtparasyaitayornasya ïa÷ syÃt / pramÅïÃti, pramÅïÅte / mÅnÃtÅtyÃtvam / mamau / mimyatu÷ / mamitha, mamÃtha / mimye / mÃtà / mÃsyati / mÅyÃt, mÃsÅ«Âa / amÃsÅt / amÃsi«ÂÃm / amÃsta // #<«i¤># bandhane // 5 // sinÃti, sinÅte / si«Ãya, si«ye / setà // #<sku¤># Ãplavane // 6 //

#<stanbhustunbhuskanbhuskunbhusku¤bhya÷ ÓnuÓca // VLk_689 = P_3,1.82 //>#
cÃt Ónà / skunoti, skunÃti / skunute, skunÅte / cuskÃva, cuskuve / skotà / askau«Åt, asko«Âa // stanbhvÃdayaÓcatvÃra÷ sautrÃ÷ / sarve rodhanÃrthÃ÷ parasmaipadina÷ //

#<hala÷ Óna÷ ÓÃnajjhau // VLk_690 = P_3,1.83 //>#
hala÷ parasya Óna÷ ÓÃnajÃdeÓa÷ syÃddhau pare / stabhÃna //

#<jÌstanbhumrucumlucugrucuglucuglu¤cuÓvibhyaÓca // VLk_691 = P_3,1.58 //>#
cleraÇ và syÃt //

#<stanbhe÷ // VLk_692 = P_8,3.67 //>#
stanbhe÷ sautrasya sasya «a÷ syÃt / vya«Âabhat / astambhÅt // #<yu¤># bandhane // 7 // yunÃti, yunÅte / yotà // #<knƤ># Óabde // 8 // knÆnÃti, knÆnÅte // #<drƤ># hiæsÃyÃm // 9 // drÆïÃti, drÆïÅte // #<dÌ >#vidÃraïe // 10 // d­ïÃti, d­ïÅte // #<pƤ># pavane // 11 //

#<pvÃdÅnÃæ hrasva÷ // VLk_693 = P_7,3.80 //>#
pƤ lƤ st̤ k̤ v̤ dhƤ ÓÌ pÌ vÌ bhÌ mÌ dÌ jÌ jhÌ dhÌ nÌ kÌ Ì gÌ jyà rÅ lÅ vlÅ plÅnÃæ caturviæÓate÷ Óiti hrasva÷ / punÃti, punÅte / pavità // #<lƤ># chedane // 12 // lunÃti, lunÅte // #<st̤># ÃcchÃdane // 13 // st­ïÃti / ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷ / tastÃra / tastaratu÷ / tastare / starÅtà / starità / st­ïÅyÃt, st­ïÅta / stÅryÃt //

#<liÇsicorÃtmanepade«u // VLk_694 = P_7,2.42 //>#
v­Çv­¤bhyÃmÌdantÃcca parayorliÇsicori¬ và syÃttaÇi //

#<na liÇi // VLk_695 = P_7,2.39 //>#
vÌta iÂo liÇi na dÅrgha÷ / stari«Å«Âa / uÓceti kittvam / stÅr«Å«Âa / sici ca parasmaipade«u / astÃrÅt / astÃri«ÂÃm / astÃri«u÷ / astarÅ«Âa, astari«Âa, astÅr«Âa // #<k­¤># hiæsÃyÃm // 14 // k­ïÃti, k­ïÅte / cakÃra, cakare // #<v­¤># varaïe // 15 // v­ïÃti, v­ïÅte / vavÃra, vavare / varitÃ, varÅtà / udo«Âhyetyuttvam / vÆryÃt / vari«Å«Âa, vÆr«Å«Âa / avÃrÅt / avÃri«ÂÃm / avari«Âa, avarÅ«Âa, avÆr«Âa // #<dhƤ># kampane // 16 // dhunÃti, dhunÅte / dhavitÃ, dhotà / adhÃvÅt / adhavi«Âa, adho«Âa //#< graha># upÃdÃne // 17 // g­hïÃti, g­hïÅte / jagrÃha, jag­he //

#<graho 'liÂi dÅrgha÷ // VLk_696 = P_7,2.37 //>#
ekÃco grahervihitasyeÂo dÅrgho na tu liÂi / grahÅtà / g­hïÃtu / hala÷ Óna÷ ÓÃnajjhÃviti Óna÷ ÓÃnajÃdeÓa÷ / g­hÃïa / g­hyÃt, grahÅ«Å«Âa / hmyanteti na v­ddhi÷ / agrahÅt / agrahÅ«ÂÃm / agrahÅ«Âa / agrahÅ«ÃtÃm // #<ku«>#a ni«kar«e // 18 // ku«ïÃti / ko«ità //#< aÓa># bhojane // 19 // aÓnÃti / ÃÓa / aÓità / aÓi«yati / aÓnÃtu / aÓÃna // #<mu«a># steye // 20 // mo«ità / mu«Ãïa // #<j¤Ã >#avabodhane // 21 // jaj¤au // #<v­Ç># saæbhaktau // 22 // v­ïÅte / vav­«e // vav­¬hve / varitÃ, varÅtà / avarÅ«Âa, avari«Âa, av­ta //

iti kryÃdaya÷ // 9 //

atha curÃdaya÷

#<cura># steye // 1 //

#<satyÃpapÃÓarÆpavÅïÃtÆlaÓlokasenÃlomatvacavarmavarïacÆrïa curÃdibhyo ïic // VLk_697 = P_2,1.25 //>#
ebhyo ïic syÃt / cÆrïÃntebhya÷ 'prÃtipadikÃddhÃtvarthe' ityeva siddhe te«Ãmiha grahaïaæ prapa¤cÃrtham / curÃdibhyastu svÃrthe / puganteti guïa÷ / sanÃdyantà iti dhÃtutvam / tipÓabÃdi / guïÃyÃdeÓau / corayati //

#<ïicaÓca // VLk_698 = P_1,3.74 //>#
ïijantÃdÃtmanepadaæ syÃtkart­gÃmini kriyÃphale / corayate / corayÃmÃsa / corayità / coryÃt, corayi«Å«Âa / ïiÓrÅti caÇ / ïau caÇÅti hrasva÷ / caÇÅti dvitvam / halÃdi÷ Óe«a÷ / dÅrgho laghorityabhyÃsasya dÅrgha÷ / acÆcurat, acÆcurata // #<katha># vÃkyaprabandhe // 2 // allopa÷ //

#<aca÷ parasminpÆrvavidhau // VLk_699 = P_1,1.57 //>#
alvidhyarthamidam / paranimitto 'jÃdeÓa÷ sthÃnivat syÃtsthÃni bhÆtÃdaca÷ pÆrvatvena d­«Âasya vidhau kartavye / iti sthÃnivatvÃnnopadhÃv­ddhi÷ / kathayati / aglopitvÃddÅrghasanvadbhÃvau na / acakathat // #<gaïa># saækhyÃne // 3 // gaïayati //

#<Å ca gaïa÷ // VLk_700 = P_7,4.97 //>#
gaïayaterabhyÃsasya Å syÃccaÇpare ïau cÃdat / ajÅgaïat, ajagaïat //

iti curÃdaya÷ //

atha ïyantaprakriyÃ

#<svatantra÷ kartà // VLk_701 = P_1,4.54 //>#
kriyÃyÃæ svÃtantryeïa vivak«itor'tha÷ kartà syÃt //

#<tatprayojako hetuÓca // VLk_702 = P_1,4.55 //>#
kartu÷ prayojako hetusaæj¤a÷ kart­saæj¤aÓca syÃt //

#<hetumati ca // VLk_703 = P_3,1.26 //>#
prayojakavyÃpÃre pre«aïÃdau vÃcye dhÃtorïic syÃt / bhavantaæ prerayati bhÃvayati //

#<o÷ puyaïjyapare // VLk_704 = P_7,4.80 //>#
sani pare yadaÇgaæ tadavayavÃbhyÃsokÃrasya itsyÃt pavargayaïjakÃre«vavarïapare«u parata÷ // abÅbhavat // #<«ÂhÃ># gatiniv­ttau //

#<artihrÅvlÅrÅknÆyÅk«mÃyyÃtÃæ puÇ ïau // VLk_705 = P_7,3.36 //>#
sthÃpayati //

#<ti«Âhaterit // VLk_706 = P_7,4.5 //>#
upadhÃyà idÃdeÓa÷ syÃccaÇpare ïau / ati«Âhipat // #<ghaÂa># ce«ÂÃyÃm //

#<mitÃæ hrasva÷ // VLk_707 = P_6,4.92 //>#
ghaÂÃdÅnÃæ j¤apÃdÅnÃæ copadhÃyà hrasva÷ syÃïïau / ghaÂayati // #<j¤apa># j¤Ãne j¤Ãpane ca // j¤apayati / ajij¤apat //

iti ïyantaprakriyÃ

atha sannantaprakriyÃ

#<dhÃto÷ karmaïa÷ samÃnakart­kÃdicchÃyÃæ và // VLk_708 = P_3,1.7 //>#
i«ikarmaïa i«iïaikakart­kÃddhÃto÷ sanpratyayo và syÃdicchÃyÃm // #<paÂha># vyaktÃyÃæ vÃci //

#<sanyaÇo÷ // VLk_709 = P_6,1.9 //>#
sannantasya yaÇantasya ca dhÃtoranabhyÃsasya prathamasyaikÃco dve sto 'jÃdestu dvitÅyasya / sanyata÷ / paÂhitumicchati pipaÂhi«ati / karmaïa÷ kim ? gamanenecchati / samÃna kart­kÃt kim ? Ói«yÃ÷ paÂhantvitÅcchati guru÷ / và grahaïÃdvÃkyamapi // luÇsanorghasÊ //

#<sa÷ syÃrdhadhÃtuke // VLk_710 = P_7,4.49 //>#
sasya ta÷ syÃtsÃdÃvÃrdhadhÃtuke / attumicchati jighatsati / ekÃca iti ne //

#<ajjhanagamÃæ sani // VLk_711 = P_6,4.16 //>#
ajantÃnÃæ hanterajÃdeÓagameÓca dÅrgho jhalÃdau sani //

#<iko jhal // VLk_712 = P_1,2.9 //>#
igantÃjjhalÃdi÷ san kit syÃt / Ìta iddhÃto÷ / kartumicchati cikÅr«ati //

#<sani grahaguhoÓca // VLk_713 = P_7,2.12 //>#
graherguherugantÃcca sana iï na syÃt / bubhÆ«ati //

iti sannantaprakriyà //

atha yaÇantaprakriyÃ

#<dhÃtorekÃco halÃde÷ kriyÃsamabhihÃre yaÇ // VLk_714 = P_3,1.22 //>#
pauna÷punye bh­ÓÃrthe ca dyotye dhÃtorekÃco halÃderyaÇ syÃt //

#<guïo yaÇluko÷ // VLk_715 = P_7,4.82 //>#
abhyÃsasya guïo yaÇi yaÇluki ca parata÷ / ÇidantatvÃdÃtmanepadam / puna÷ punaratiÓayena và bhavati bobhÆyate / bobhÆyäcakre / abobhÆyi«Âa //

#<nityaæ kauÂilye gatau // VLk_716 = P_3,1.23 //>#
gatyarthÃtkauÂilya eva yaÇ syÃnna tu kriyÃsamabhihÃre //

#<dÅrgho 'kita÷ // VLk_717 = P_7,4.83 //>#
akito 'bhyÃsasya dÅrgho yaÇyaÇluko÷ / kuÂilaæ vrajati vÃvrajyate //

#<yasya hala÷ // VLk_718 = P_6,4.49 //>#
yasyeti saæghÃtagrahaïam / hala÷ parasya yaÓabdasya lopa ÃrdhadhÃtuke / Ãde÷ parasya / ato lopa÷ / vÃvrajäcakre / vÃvrajità //

#<rÅg­dupadhasya ca // VLk_719 = P_7,4.90 //>#
­dupadhasya dhÃtorabhyÃsasya rÅgÃgamo yaÇyaÇluko÷ / varÅv­tyate / varÅv­täcakre / varÅvartità //

#<k«ubhnÃdi«u ca // VLk_720 = P_8,4.39 //>#
ïatvaæ na / narÅn­tyate / jarÅg­hyate //

iti yaÇanta prakriyà //

atha yaÇluk prakriyÃ

#<yaÇo'ci ca // VLk_721 = P_2,4.74 //>#
yaÇo'ci pratyaye luk syÃt, cakÃrÃttaæ vinÃpi kvacit / anaimittiko 'ya mantaraÇgatvÃdÃdau bhavati / tata÷ pratyayalak«aïena yaÇantatvÃddvitvam / abhyÃsakÃryam / dhÃtutvÃlla¬Ãdaya÷ / Óe«ÃtkartarÅti parasmaipadam / carkarÅtaæ cetyadÃdau pÃÂhÃcchapo luk //

#<yaÇo và // VLk_722 = P_7,3.94 //>#
yaÇlugantÃtparasya halÃde÷ pita÷ sÃrvadhÃtukasye¬ và syÃt / bhÆsuvoriti guïani«edho yaÇluki bhëÃyÃæ na, bobhotu, tetikte iti chandasi nipÃtanÃt / bobhavÅti, bobhoti / bobhÆta÷ / adabhyastÃt / bobhuvati / bobhaväcakÃra, bobhavÃmÃsa / bobhavità / bobhavi«yati / bobhavÅtu, bobhotu, bobhÆtÃt / bobhÆtÃm / bobhuvatu / bobhÆhi / bobhavÃni / abobhavÅt, abobhot / abobhÆtÃm / abobhavu÷ / bobhÆyÃt / bobhÆyÃtÃm / bobhÆyu÷ / bobhÆyÃt / bobhÆyÃstÃm / bobhÆyÃsu÷ / gÃtistheti sico luk / yaÇo vetÅÂpak«e guïaæ bÃdhitvà nityatvÃdvuk / abobhÆvÅt, abobhot / abobhÆtÃm / abobhÆvu÷ / abobhavi«yat //  .

iti yaÇluk prakriyà //

atha nÃmadhÃtava÷

#<supa Ãtmana÷ kyac // VLk_723 = P_3,1.8 //>#
i«ikarmaïa e«itu÷ saæbandhina÷ subantÃdicchÃyÃmarthe kyac pratyayo và syÃt //

#<supo dhÃtuprÃtipadikayo÷ // VLk_724 = P_2,4.71 //>#
etayoravayavasya supo luk //

#<kyaci ca // VLk_725 = P_7,4.33 //>#
avarïasya Å÷ / Ãtmana÷ putramicchati putrÅyati //

#<na÷ kye // VLk_726 = P_1,4.15 //>#
kyaci kyaÇi ca nÃntameva padaæ nÃnyat / nalopa÷ / rÃjÅyati / nÃntameveti kim? vÃcyati / hali ca / gÅryati / pÆryati / dhÃtorityeva / neha - divamicchati divyati //

#<kyasya vibhëà // VLk_727 = P_6,4.50 //>#
hala÷ parayo÷ kyackyaÇÃrelopo vÃrdhadhÃtuke / Ãde÷ parasya / ato lopa÷ / tasya sthÃnivattvÃllaghÆpadhaguïo na / samidhitÃ, samidhyità //

#<kÃmyacca // VLk_728 = P_3,1.9 //>#
uktavi«aye kÃmyac syÃt / putramÃtmana icchati putrakÃmyati / putrakÃmyità //

#<upamÃnÃdÃcÃre // VLk_729 = P_3,1.10 //>#
upamÃnÃtkarmaïa÷ subantÃdÃcÃrer'the kyac / putramivÃcarati putrÅyati chÃtram / vi«ïÆyati dvijam // %<(sarvaprÃtipadikebhya÷ kvibvà vaktavya>%÷) / ato guïe / k­«ïa ivÃcarati k­«ïati / sva ivÃcarati svati / sasvau //

#<anunÃsikasya kvijhalo÷ kÇiti // VLk_730 = P_6,4.15 //>#
anunÃsikÃntasyopadhÃyà dÅrgha÷ syÃtkvau jhalÃdau ca kÇiti / idamivÃcarati idÃmati / rÃjeva rÃjÃnati / panthà iva pathÅnati //

#<ka«ÂÃya kramaïe // VLk_731 = P_2,1.14 //>#
caturthyantÃt ka«ÂaÓabdÃdutsÃher'the kyaÇ syÃt / ka«ÂÃya kramate ka«ÂÃyate / pÃpaæ kartumutsahata ityartha÷ //

#<ÓabdavairakalahÃbhrakaïvameghebhya÷ karaïe // VLk_732 = P_3,1.17 //>#
ebhya÷ karmabhya÷ karotyarthe kyaÇ syÃt / Óabdaæ karoti ÓabdÃyate // (ga.sÆ) $<tatkaroti tadÃca«Âe>$; iti ïic // (ga.sÆ) $<prÃtipadikÃddhÃtvarthe bahulami«Âhavacca>$ / prÃtipadikÃddhÃtvarthe ïic syÃt, i«Âhe yathà prÃtipadikasya puævadbhÃva-rabhÃva-Âilopa- vinmatublopa-yaïÃdilopa-prasthasphÃdyÃdeÓa-bhasaæj¤ÃstadvaïïÃvapi syu÷ / ityallopa÷ / ghaÂaæ karotyÃca«Âe và ghaÂayati //

iti nÃmadhÃtava÷

atha kaï¬vÃdaya÷ //

#<kaï¬vÃdibhyo yak // VLk_733 = P_3,1.27 //>#
ebhyo dhÃtubhyo nityaæ yak syÃtsvÃrthe / #<kaï¬Æ¤># gÃtravighar«aïe // 1 // kaï¬Æyati / kaï¬Æyata ityÃdi //

iti kaï¬vÃdaya÷ //

athÃtmanepadaprakriyÃ

#<kartari karmavyatihÃre // VLk_734 = P_1,3.14 //>#
kriyÃvinimaye dyotye kartaryÃtmanepadam / vyatilunÅte / anyasya yogyaæ lavanaæ karotÅtyartha÷ //

#<na gatihiæsÃrthebhya÷ // VLk_735 = P_1,3.15 //>#
vyatigacchanti / vyatighnanti //

#<nerviÓa÷ // VLk_736 = P_1,3.17 //>#
niviÓate //

#<parivyavebhya÷ kriya÷ // VLk_737 = P_1,3.18 //>#
parikrÅïÅte / vikrÅïÅte / avakrÅïÅte //

#<viparÃbhyÃæ je÷ // VLk_738 = P_1,3.19 //>#
vijayate / parÃjayate //

#<samavapravibhya÷ stha÷ // VLk_739 = P_1,3.22 //>#
saæti«Âhate / avati«Âhate / prati«Âhate / viti«Âhate //

#<apahnave j¤a÷ // VLk_740 = P_1,3.44 //>#
ÓatamapajÃnÅte / apalapatÅtyartha÷ //

#<akarmakÃcca // VLk_741 = P_1,3.45 //>#
sarpi«o jÃnÅte / sarpi«opÃyena pravartata ityartha÷ //

#<udaÓcara÷ sakarmakÃt // VLk_742 = P_1,3.53 //>#
dharmamuccarate / ullaÇghya gacchatÅtyartha÷ //

#<samast­tÅyÃyuktÃt // VLk_743 = P_1,3.54 //>#
rathena sa¤carate //

#<dÃïaÓca sà ceccaturthyarthe // VLk_744 = P_1,3.55 //>#
sampÆrvÃddÃïast­tÅyÃntena yuktÃduktaæ syÃt t­tÅyà ceccaturthyarthe / dÃsyà saæyacchate kÃmÅ //

#<pÆrvavatsana÷ // VLk_745 = P_1,2.62 //>#
sana÷ pÆrvo yo dhÃtustena tulyaæ sannantÃdapyÃtmanepadaæ syÃt / edidhi«yate //

#<halantÃcca // VLk_746 = P_1,2.10 //>#
iksamÅpÃddhala÷ paro jhalÃdi÷ san kit / nivivik«ate //

#<gandhanÃvak«epaïasevanasÃhasikyapratiyatnaprakathanopayoge«u // VLk_747 = P_1,3.32 //># k­¤a÷
gandhanaæ sÆcanam / utkurute / sÆcayatÅtyartha÷ / avak«epaïaæ bhartsanam / Óyeno vartikÃmutkurute / bhartsayatÅtyartha÷ / harimupakurute / sevata ityartha÷ / paradÃrÃn prakurute / te«u sahasà pravartate / edhodakasyopaskurute / guïamÃdhatte / kathÃ÷ prakurute / prakathayatÅtyartha÷ / Óataæ prakurute / dharmÃrthaæ viniyuÇkte / e«u kim ? kaÂaæ karoti //

#<bhujo 'navane // VLk_748 = P_1,3.66 //>#
odanaæ bhuÇkte / anavane kim ? mahÅæ bhunakti //

ityÃtmanepadaprakriyà //

atha parasmaipadaprakriyÃ

#<anuparÃbhyÃæ k­¤a÷ // VLk_748a = P_1,3.79 //>#
kart­ge ca phale gandhanÃdau ca parasmaipadaæ syÃt / anukaroti / parÃkaroti //

#<abhipratyatibhya÷ k«ipa÷ // VLk_749 = P_1,3.80 //>#
#<k«ipa># preraïe svaritet / abhik«ipati //

#<prÃdvaha÷ // VLk_750 = P_1,3.81 //>#
pravahati //

#<parerm­«a÷ // VLk_751 = P_1,3.82 //>#
parim­«yati //

#<vyÃÇparibhyo rama÷ // VLk_752 = P_1,3.83 //>#
#<ramu># krŬÃyÃm // viramati //

#<upÃcca // VLk_753 = P_1,3.84 //>#
yaj¤adattamuparamati / uparamayatÅtyartha÷ / antarbhÃvitaïyartho 'yam //

iti parasmaipadaprakriyà //
iti padavyavasthà //

atha bhÃvakarmaprakriyÃ

#<bhÃvakarmaïo÷ // VLk_754 = P_1,3.13 //>#
lasyÃtmanepadam //

#<sÃrvadhÃtuke yak // VLk_755 = P_3,1.67 //>#
dhÃtoryak bhÃvakarmavÃcini sÃrvadhÃtuke / bhÃva÷ kriyà / sà ca bhÃvÃrthakalakÃreïÃnÆdyate / yu«madasmadbhyÃæ sÃmÃnÃdhikaraïyÃbhÃvÃtprathama÷ puru«a÷ / tiÇvÃcyakriyÃyà adravya rÆpatvena dvitvÃdyapratÅterna dvivacanÃdi kiætvekavacanamevotsargata÷ /
tvayà mayà anyaiÓca bhÆyate / babhÆve //

#<syasicsÅyuÂtÃsi«u bhÃvakarmaïorupadeÓe 'jjhanagrahad­ÓÃæ và ciïvadi ca // VLk_756 = P_6,4.62 //>#
upadeÓe yo 'c tadantÃnÃæ hanÃdÅnÃæ ca ciïÅvÃÇgakÃryaæ và syÃtsyÃdi«u bhÃvakarmaïorgamyamÃnayo÷ syÃdÅnÃmi¬ÃgamaÓca / ciïvadbhÃvapak«e 'yami / ciïvadbhÃvÃd v­ddhi÷ / bhÃvitÃ, bhavità / bhÃvi«yate, bhavi«yate / bhÆyatÃm / abhÆyata / bhÃvi«Å«Âa, bhavi«Å«Âa //

#<ciï bhÃvakarmaïo÷ // VLk_757 = P_3,1.66 //>#
cleÓciïsyÃdbhÃvakarmavÃcini taÓabde pare / abhÃvi / abhÃvi«yata, abhavi«yata / akarmako 'pyupasargavaÓÃtsakarmaka÷ / anubhÆyate ÃnandaÓcaitreïa tvayà mayà ca / anubhÆyete / anubhÆyante / tvamanubhÆyase / ahamanubhÆye / anvabhÃvi / anvabhÃvi«ÃtÃm, anvabhavi«ÃtÃm / ïilopa÷ / bhÃvyate / bhÃvayäcakre, bhÃvayÃmbabhÆve, bhÃvayÃmÃse / ciïvadi / ÃbhÅyatvenà siddhatvÃïïilopa÷ / bhÃvitÃ, bhÃvayità / bhÃvi«yate, bhÃvayi«yate / abhÃvyata / bhÃvyeta / bhÃvi«Å«Âa, bhÃvayi«Å«Âa / abhÃvi / abhÃvi«ÃtÃm, abhÃvayi«ÃtÃm // bubhÆ«yate // ak­tsÃrvadhÃtukayordÅrgha÷ / stÆyate vi«ïu÷ / stÃvitÃ, stotà / stÃvi«yate, sto«yate / astÃvi / astÃvi«ÃtÃm, asto«ÃtÃm // #<­># gatau / guïor'tÅti guïa÷ / aryate // #<sm­># smaraïe / smaryate / sasmare / upadeÓagrahaïÃcciïvadi / ÃritÃ, artà / smÃritÃ, smartà / aniditÃmiti nalopa÷ / trasyate / iditastu nandyate / saæprasÃraïam / ijyate //

#<tanoteryaki // VLk_758 = P_6,4.44 //>#
ÃkÃro 'ntÃdeÓo và syÃt / tÃyate, tanyate //

#<tapo 'nutÃpe ca // VLk_759 = P_3,1.65 //>#
tapaÓcleÓciï na syÃt karmakartaryanutÃpe ca / anvatapta pÃpena / ghumÃsthetÅttvam / dÅyate / dhÅyate / dade //

#<Ãto yuk ciïk­to÷ // VLk_760 = P_7,3.33 //>#
ÃdantÃnÃæ yugÃgama÷ syÃcciïi ¤ïiti k­ti ca / dÃyitÃ, dÃtà / dÃyi«Å«Âa, dÃsÅ«Âa / adÃyi / adÃyi«ÃtÃm // bhajyate //

#<bha¤jeÓca ciïi // VLk_761 = P_6,4.33 //>#
nalopo và syÃt / abhÃji, abha¤ji // labhyate //

#<vibhëà ciïïamulo÷ // VLk_762 = P_7,1.69 //>#
labhernumÃgamo và syÃt / alambhi, alÃbhi //

iti bhÃvaprakriyà //

atha karmakart­prakriyÃ

yadà karmaiva kart­tvena vivak«itaæ tadà sakarmakÃïÃmapyakarmakatvÃtkartari bhÃve ca lakÃra÷ //

#<karmavatkarmaïà tulyakriya÷ // VLk_763 = P_3,1.87 //>#
karmasthayà kriyayà tulyakriya÷ kartà karmavatsyÃt / kÃryÃtideÓo 'yam / tena yagÃtmanepadaciïvadiÂa÷ syu÷ / pacyate phalam / bhidyate këÂham / abhedi / bhÃve, bhidyate këÂhena //

iti karmakart­prakriyà //

atha lakÃrÃrthaprakriyÃ

#<abhij¤Ãvacane Ê // VLk_764 = P_3,1.112 //>#
sm­tibodhinyupapade bhÆtÃnadyatane dhÃtorÊÂ / laÇo'pavÃda÷ // #<vasa># nivÃse // smarasi k­«ïa gokule vatsyÃma÷ / evaæ budhyase, cetayase, ityÃdiprayoge 'pi //

#<na yadi // VLk_765 = P_3,1.113 //>#
yadyoge uktaæ na / abhijÃnÃsi k­«ïa yadvane abhu¤jmahi //

#<la sme // VLk_766 = P_3,2.118 //>#
liÂo 'pavÃda÷ / yajati sma yudhi«Âhira÷ //

#<vartamÃnasamÅpye vartamÃnavadvà // VLk_767 = P_3,3.131 //>#
vartamÃne ye pratyayà uktÃste vartamÃnasÃmÅpye bhÆte bhavi«yati ca và syu÷ / kadÃgato 'si / ayamÃgacchÃmi, ayamÃgamaæ và / kadà gami«yasi / e«a gacchÃmi, gami«yÃmi và //

#<hetuhetumatorliÇ // VLk_768 = P_3,3.156 //>#
và syÃt / k­«ïaæ nameccetsukhaæ yÃyÃt / k­«ïaæ naæsyati cetsukhaæ yÃsyati / (%<bhavi«yatyeve«yate>%) / neha / hantÅti palÃyate // vidhinimantraïeti liÇ / $<vidhi÷>$ preraïaæ bh­tyÃdernik­«Âasya pravartanam / yajeta // $<nimantraïaæ>$ niyogakaraïam, ÃvaÓyake ÓrÃddhabhojanÃdau dauhitrÃde÷ pravartanam / iha bhu¤jÅta // $<Ãmantraïaæ>$ kÃmacÃrÃnuj¤Ã / ihÃsÅta // $<adhÅ«Âa>$æ satkÃrapÆrvako vyÃpÃra÷ / putramadhyÃpayed bhavÃn // $<saæpraÓna÷>$ saæpradhÃraïam / kiæ bho vedamadhÅyÅya uta tarkam // $<prÃrthanaæ>$ yÃc¤Ã / bho bhojanaæ labheya / evaæ lo //

iti lakÃrÃrthaprakriyà //
iti tiÇantaæ samÃptam //

atha k­dante k­tprakriyÃ

#<dhÃto÷ // VLk_769 = P_3,1.91 //>#
Ãt­tÅyÃdhyÃyasamÃpterye pratyayÃste dhÃto÷ pare syu÷ / k­datiÇiti k­tsaæj¤Ã //

#<vÃsarÆpo 'striyÃm // VLk_770 = P_3,1.94 //>#
asmindhÃtvadhikÃre 'sarÆpo 'pavÃdapratyaya utsargasya bÃdhako và syÃt stryadhikÃroktaæ vinà //

#<k­tyÃ÷ // VLk_771 = P_3,1.95 //>#
ïvult­cÃvityata÷ prÃk k­tyasaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<kartari k­t // VLk_772 = P_3,4.67 //>#
k­tpratyaya÷ kartari syÃt / iti prÃpte --.

#<tayoreva k­tyaktakhalarthÃ÷ // VLk_773 = P_3,4.70 //>#
ete bhÃvakarmaïoreva syu÷ //

#<tavyattavyÃnÅyara÷ // VLk_774 = P_3,1.93 //>#
dhÃtorete pratyayÃ÷ syu÷ / edhitavyam, edhanÅyaæ tvayà / bhÃve autsargikamekavacanaæ klÅbatvaæ ca / cetavyaÓcayanÅyo và dharmastvayà (kelimara upasaækhyÃnam) pacelimà mëÃ÷ / paktavyà ityartha÷ / bhidelimÃ÷ saralÃ÷ / bhettavyà ityartha÷ / karmaïi pratyaya÷ //

#<k­tyalyuÂo bahulam // VLk_775 = P_3,3.113 //>#
kvacitprav­tti÷ kvacidaprav­tti÷ kvacidvibhëà kvacidanyadeva /
vidhervidhÃnaæ bahudhà samÅk«ya caturvidhaæ bÃhulakaæ vadanti // 1 //
snÃtyaneneti snÃnÅyaæ cÆrïam / dÅyate 'smai dÃnÅyo vipra÷ //

#<aco yat // VLk_776 = P_3,1.97 //>#
ajantÃddhÃtoryat syÃt / ceyam //

#<Ådyati // VLk_777 = P_6,4.65 //>#
yati pare Ãta ÅtsyÃt / deyam / gleyam //

#<poradupadhÃt // VLk_778 = P_3,1.98 //>#
pavargÃntÃdadupadhÃdyatsyÃt / ïyato 'pavÃda÷ / Óapyam / labhyam //

#<etistuÓÃsv­d­ju«a÷ kyap // VLk_779 = P_3,1.109 //>#
ebhya÷ kyap syÃt //

#<hrasvasya piti k­ti tuk // VLk_780 = P_6,1.71 //>#
itya÷ / stutya÷ / #<ÓÃsu># anuÓi«Âau //

#<ÓÃsa idaÇhalo÷ // VLk_781 = P_6,4.34 //>#
ÓÃsa upadhÃyà itsyÃdaÇi halÃdau kÇiti / Ói«ya÷ / v­tya÷ / Ãd­tya÷ / ju«ya÷ //

#<m­jervibhëà // VLk_782 = P_3,1.113 //>#
m­je÷ kyabvà / m­jya÷ //

#<­halorïyat // VLk_783 = P_3,1.124 //>#
­varïÃntÃddhalantÃcca dhÃtorïyat / kÃryam / hÃryam / dhÃryam //

#<cajo÷ ku ghiïïyato÷ // VLk_784 = P_7,3.52 //>#
cajo÷ kutvaæ syÃt ghiti ïyati ca pare //

#<m­jerv­ddhi÷ // VLk_785 = P_7,2.114 //>#
m­jeriko v­ddhi÷ sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayo÷ / mÃrgya÷ //

#<bhojyaæ bhak«ye // VLk_786 = P_7,6.69 //>#
bhogyamanyat //

iti k­tyaprakriyà //

atha pÆrvak­dantam

#<ïvult­cau // VLk_787 = P_3,1.133 //>#
dhÃtoretau sta÷ / kartari k­diti kartrarthe //

#<yuvoranÃkau // VLk_788 = P_7,1.1 //>#
yu vu etayoranÃkau sta÷ / kÃraka÷ / kartà //

#<nandigrahipacÃdibhyo lyuïinyaca÷ // VLk_789 = P_3,1.134 //>#
nandyÃderlyu÷, grahyÃderïini÷, pacÃderac syÃt / nandayatÅti nandana÷ / janamardayatÅti janÃrdana÷ / lavaïa÷ / grÃhÅ / sthÃyÅ / mantrÅ / pacÃdirÃk­tigaïa÷ //

#<igupadhaj¤ÃprÅkira÷ ka÷ // VLk_790 = P_3,1.135 //>#
ebhya÷ ka÷ syÃt / budha÷ / k­Óa÷ / j¤a÷ / priya÷ / kira÷ //

#<ÃtaÓcopasarge // VLk_791 = P_3,1.136 //>#
praj¤a÷ / sugla÷ //

#<gehe ka÷ // VLk_792 = P_3,1.144 //>#
gehe kartari grahe÷ ka÷ syÃt / g­ham //

#<karmaïyaï // VLk_793 = P_3,2.1 //>#
karmaïyupapade dhÃtoraï pratyaya÷ syÃt / kumbhaæ karotÅti kumbhakÃra÷ //

#<Ãto 'nupasarge ka÷ // VLk_794 = P_3,2.3 //>#
ÃdantÃddhÃtoranupasargÃtkarmaïyupapade ka÷ syÃt / aïo 'pavÃda÷ / Ãto lopa iÂi ca / goda÷ / dhanada÷ / kambalada÷ / anupasarge kim ? gosandÃya÷ / (vÃ.) %<mÆlavibhujÃdibhya÷ ka÷>% / mÆlÃni vibhujati mÆlavibhujo ratha÷ / Ãk­tigaïo 'yam / mahÅdhra÷ / kudhra÷ //

#<care«Âa÷ // VLk_795 = P_3,2.16 //>#
adhikaraïe upapade / kurucara÷ //

#<bhik«Ã senÃdÃye«u ca // VLk_796 = P_3,2.17 //>#
 bhik«ÃcÃra÷ / senÃcÃra÷ / ÃdÃyeti lyabantam / ÃdÃyacara÷ //

#<k­¤o hetutÃcchÅlyÃnulomye«u // VLk_797 = P_3,2.20 //>#
e«u dyotye«u karote«Âa÷ syÃt //

#<ata÷ k­kamikaæsakumbhapÃtrakuÓÃkarïÅ«vanavyayasya // VLk_798 = P_8,3.46 //>#
ÃduttarasyÃnavyayasya visargasya samÃse nityaæ sÃdeÓa÷ karotyÃdi«u pare«u / yaÓaskarÅ vidyà / ÓrÃddhakara÷ / vacanakara÷ //

#<eje÷ khaÓ // VLk_799 = P_3,2.28 //>#
ïyantÃdeje÷ khaÓ syÃt //

#<arurdvi«adajantasya mum // VLk_800 = P_6,3.67 //>#
aru«o dvi«ato 'jantasya ca mumÃgama÷ syÃtkhidante pare na tvavyayasya / ÓittvÃcchabÃdi÷ / janamejayatÅti janamejaya÷ //

#<priyavaÓe vada÷ khac // VLk_801 = P_3,2.38 //>#
priyaævada÷ / vaÓaævada÷ //

#<anyebhyo 'pi d­Óyante // VLk_802 = P_3,2.75 //>#
manin kvanip vanip vic ete pratyayà dhÃto÷ syu÷ //

#<ne¬vaÓi k­ti // VLk_803 = P_7,2.8 //>#
vaÓÃde÷ k­ta iï na syÃt // #<ÓÌ># hiæsÃyÃm // suÓarmà prÃtaritvà //

#<vi¬vanoranunÃsikasyÃ't // VLk_804 = P_6,4.41 //>#
anunÃsikasyÃ'tsyÃt / vijÃyata iti vijÃvà // #<oï­># apanayane // avÃvà / vic // #<ru«a ri«a># hiæsÃyÃm // ro / re / sugaï //

#<kvip ca // VLk_805 = P_3,2.76 //>#
ayamapi d­Óyate / ukhÃsrat / parïadhvat / bÃhabhra //

#<supyajÃtau ïinistÃcchÅlye // VLk_806 = P_3,2.78 //>#
ajÃtyarthe supi dhÃtorïinistÃcchÅlye dyotye / u«ïabhojÅ //

#<mana÷ // VLk_807 = P_3,2.82 //>#
supi manyaterïini÷ syÃt / darÓanÅyamÃnÅ //

#<ÃtmamÃne khaÓca // VLk_808 = P_3,2.83 //>#
svakarmake manane varttamÃnÃnmanyate÷ supi khaÓ syÃt cÃïïini÷ / paï¬itamÃtmÃnaæ manyate paï¬itaæmanya÷ / paï¬itamÃnÅ //

#<khityanavyayasya // VLk_809 = P_6,3.66 //>#
khidante pare pÆrvapadasya hrasva÷ / tato mum / kÃlimmanyà //

#<karaïe yaja÷ // VLk_810 = P_3,2.85 //>#
karaïe upapade bhÆtÃrthe yajerïini÷ kartari / somene«ÂavÃn somayÃjÅ / agni«ÂomayÃjÅ //

#<d­Óe÷ kvanip // VLk_811 = P_3,2.94 //>#
karmaïi bhÆte / pÃraæ d­«ÂavÃn pÃrad­Óvà //

#<rÃjani yudhi k­¤a // VLk_812 = P_3,2.95 //>#
kvanipsyÃt / yudhirantarbhÃvitaïyartha÷ / rÃjÃnaæ yodhitavÃn rÃjayudhvà / rÃjak­tvà //

#<sahe ca // VLk_813 = P_3,2.96 //>#
karmaïÅti niv­ttam / saha yodhitavÃn sahayudhvà / sahak­tvà //

#<saptamyÃæ janer¬a÷ // VLk_814 = P_3,2.97 //>#

#<tatpuru«e k­ti bahulam // VLk_815 = P_6,3.14 //>#
Çeraluk / sarasijam, sarojam //

#<upasarge ca saæj¤ÃyÃm // VLk_816 = P_3,2.99 //>#
prajà syÃtsaætatau jane //

#<ktaktavatÆ ni«Âhà // VLk_817 = P_1,1.26 //>#
etau ni«ÂhÃsaæj¤au sta÷ //

#<ni«Âhà // VLk_818 = P_3,2.102 //>#
bhÆtÃrthav­tterdhÃtorni«Âhà syÃt / tatra tayoreveti bhÃvakarmaïo÷ kta÷ / kartari k­diti kartari ktavatu÷ / ukÃvitau / snÃtaæ mayà / stutastvayà vi«ïu÷ / viÓvaæ k­tavÃn vi«ïu÷ //

#<radÃbhyÃæ ni«ÂhÃto na÷ pÆrvasya ca da÷ // VLk_819 = P_8,2.42 //>#
 radÃbhyÃæ parasya ni«ÂhÃtasya na÷ syÃt ni«ÂhÃpek«ayà pÆrvasya dhÃtordasya ca // #<Ó­># hiæsÃyÃm // ­ta it / rapara÷ / ïatvam / ÓÅrïa÷ / bhinna÷ / chinna÷ //

#<saæyogÃderÃto dhÃtoryaïvata÷ // VLk_820 = P_8,2.43 //>#
ni«ÂhÃtasya na÷ syÃt / drÃïa÷ / glÃna÷ //

#<lvÃdibhya÷ // VLk_821 = P_8,2.44 //>#
ekaviæÓaterlƤÃdibhya÷ prÃgvat / lÆna÷ // #<jyÃ># dhÃtu÷ // grahijyeti saæprasÃraïam //

#<hala÷ // VLk_822 = P_6,4.2 //>#
aÇgÃvayavÃddhala÷ paraæ yatsaæprasÃraïaæ tadantasya dÅrgha÷ / jÅna÷ //

#<oditaÓca // VLk_823 = P_8,2.45 //>#
bhujo bhugna÷ / #<ÂuoÓvi>#, ucchÆna÷ //

#<Óu«a÷ ka÷ // VLk_824 = P_8,2.51 //>#
ni«ÂhÃtasya ka÷ // Óu«ka÷ //

#<paco va÷ // VLk_825 = P_8,2.52 //>#
pakva÷ //#< k«ai># k«aye //

#<k«Ãyo ma÷ // VLk_826 = P_8,2.53 //>#
k«Ãma÷ //

#<ni«ÂhÃyÃæ seÂi // VLk_827 = P_6,4.52 //>#
ïerlopa÷ / bhÃvita÷ / bhÃvitavÃn / d­ha hiæsÃyÃm //

#<d­¬ha÷ sthÆlabalayo÷ // VLk_828 = P_7,2.20 //>#
sthÆle balavati ca nipÃtyate //

#<dadhÃterhi÷ // VLk_829 = P_7,4.42 //>#
 tÃdau kiti / hitam //

#<do dad gho÷ // VLk_830 = P_7,4.46 //>#
ghusaæj¤akasya dà ityasya dath syÃt tÃdau kiti / cartvaæm / datta÷ //

#<liÂa÷ kÃnajvà // VLk_831 = P_3,2.106 //>#

#<kvasuÓca // VLk_832 = P_3,2.107 //>#
liÂa÷ kÃnac kvasuÓca và sta÷ / taÇÃnÃvÃtmanepadam / cakrÃïa÷ //

#<mvoÓca // VLk_833 = P_8,2.65 //>#
mÃntasya dhÃtornatvaæ mvo÷ parata÷ / jaganvÃn //

#<laÂa÷ Óat­ÓÃnacÃvaprathamÃsamÃnÃdhikaraïe // VLk_834 = P_3,2.124 //>#
aprathamÃntena samÃnÃdhikaraïe laÂa etau và sta÷ / ÓabÃdi / pacantaæ caitraæ paÓya //

#<Ãne muk // VLk_835 = P_7,2.82 //>#
adantÃÇgasya mugÃgama÷ syÃdÃne pare / pacamÃnaæ caitraæ paÓya / la¬ityanuvartamÃne punarla¬grahaïÃt prathamÃsÃmÃnÃdhikaraïye 'pi kvacit / san dvija÷ //

#<vide÷ Óaturvasu÷ // VLk_836 = P_7,1.36 //>#
vette÷ parasya ÓaturvasurÃdeÓo và / vidan / vidvÃn //

#<tau sat // VLk_837 = P_3,2.127 //>#
tau Óat­ÓÃnacau satsaæj¤au sta÷ //

#<ÊÂa÷ sadvà // VLk_838 = P_3,3.14 //>#
vyavasthitavibhëeyam / tenÃprathamÃsÃmÃnÃdhikaraïye pratyottarapadayo÷ saæbodhane lak«aïahetvoÓca nityam / kari«yantaæ kari«yamÃïaæ paÓya //

#<ÃkvestacchÅlataddharmatatsÃdhukÃri«u // VLk_839 = P_3,2.134 //>#
kvipamabhivyÃpya vak«yamÃïÃ÷ pratyayÃstacchÅlÃdi«u kart­«u bodhyÃ÷ //

#<t­n // VLk_840 = P_3,2.134 //>#
kartà kaÂÃn //

#<jalpabhik«akuÂÂaluïÂav­Ça÷ «Ãkan // VLk_841 = P_3,2.155 //>#

#<«a÷ pratyayasya // VLk_842 = P_1,3.6 //>#
pratyayasyÃdi÷ «a itsaæj¤a÷ syÃt / jalpÃka÷ / bhik«Ãka÷ / kuÂÂÃka÷ / luïÂÃka÷ / varÃka÷ / varÃkÅ //

#<sanÃÓaæsabhik«a u÷ // VLk_843 = P_3,2.168 //>#
cikÅr«u÷ / ÃÓaæsu÷ / bhik«u÷ //

#<bhrÃjabhÃsadhurvidyutorjipÌjugrÃvastuva÷ kvip // VLk_844 = P_3,2.177 //>#
vibhrà/ bhÃ÷ //

#<rÃllopa÷ // VLk_845 = P_6,4.21 //>#
rephÃcchvorlopa÷ kvau jhalÃdau kÇiti / dhÆ÷ / vidyut / Ærka / pÆ÷ / d­ÓigrahaïasyÃpakar«ÃjjavaterdÅrgha÷ / jÆ÷ / grÃvastut / (%<kvibvacipracchyÃyatastukaÂaprujuÓrÅïÃæ dÅrgho 'samprasÃraïaæ ca>%) / vaktÅti vÃk //

#<cchvo÷ ÓƬanunÃsike ca // VLk_846 = P_6,4.19 //>#
satukkasya chasya vasya ca krÃmÃt Ó ÆÂh ityÃdeÓau sto 'nunÃsike kvau jhalÃdau ca kÇiti / p­cchatÅti prà/ Ãyataæ stautÅti ÃyatastÆ÷ / kaÂaæ pravate kaÂaprÆ÷ / jÆrukta÷ / Órayati hariæ ÓrÅ÷ //

#<dÃmnÅÓasayuyujastutudasisicamihapatadaÓanaha÷ karaïe // VLk_847 = P_3,2.182 //>#
dÃbÃde÷ «Âran syÃtkaraïer'the / dÃtyanena dÃtram / netram //

#<titutratathasisusarakase«u ca // VLk_848 = P_7,2.9 //>#
e«Ãæ daÓÃnÃæ k­tpratyayÃnÃmiï na/ Óastram / yotram / yoktram / stotram / tottram / setram / sektram / me¬hram / patram / daæ«Ârà / naddhrÅ //

#<artilÆdhÆsÆkhanasahacara itra÷ // VLk_849 = P_6,2.184 //>#
aritram / lavitram / dhuvitram / savitram / khanitram / sahitram / caritram //

#<puva÷ saæj¤ÃyÃm // VLk_850 = P_3,2.185 //># WEITER S. 139
pavitram //

iti pÆrvak­dantam //


athoïÃdaya÷

k­vÃpÃjimisvadisÃdhyaÓÆbhya uï // 1 //
karotÅti kÃru÷ / vÃtÅti vÃyu÷ / pÃyurgudam / jÃyurau«adham / mÃyu÷ pittam / svÃdu÷ / sÃdhnoti parakÃryamiti sÃdhu÷ / ÃÓu ÓÅghram //

#<uïÃdayo bahulam // VLk_851 = P_3,3.1 //>#
 ete vartamÃne saæj¤ÃyÃm ca bahulaæ syu÷ / kecidavihità apyÆhyÃ÷ //
 saæj¤Ãsu dhÃturÆpÃïi pratyayÃÓca tata÷ pare /
 kÃryÃdvidyÃdanÆbandhametacchÃstramuïÃdi«u //

ityuïÃdaya÷ //

athottarak­dantam

#<tumunïvulau kriyÃyÃæ kriyÃrthÃyÃm // VLk_852 = P_3,3.10 //>#
kriyÃrthÃyÃæ kriyÃyÃmupapade bhavi«yatyarthe dhÃtoretau sta÷ / mÃntatvÃdavyayatvam / k­«ïaæ dra«Âuæ yÃti / k­«ïaæ darÓako yÃti //

#<kÃlasamayavelÃsu tumun // VLk_853 = P_3,3.167 //>#
kÃlÃrthe«Æpapade«u tumun / kÃla÷ samayo velà và bhoktum //

#<bhÃve // VLk_854 = P_3,3.18 //>#
siddhÃvasthÃpanne dhÃtvarthe vÃcye dhÃtorgha¤ / pÃka÷ //

#<akartari ca kÃrake saæj¤ÃyÃm // VLk_855 = P_3,3.19 //>#
kart­bhinne kÃrake gha¤ syÃt //

#<gha¤i ca bhÃvakaraïayo÷ // VLk_856 = P_6,4.27 //>#
ra¤jernalopa÷ syÃt / rÃga÷ / anayo÷ kim? rajyatyasminniti raÇga÷ //

#<nivÃsacitiÓarÅropasamÃdhÃne«vÃdeÓca ka÷ // VLk_857 = P_3,3.41 //>#
e«u cinotergha¤ ÃdeÓca kakÃra÷ / upasamÃdhÃnaæ rÃÓÅkaraïam / nikÃya÷ / kÃya÷/ gomayanikÃya÷ //

#<erac // VLk_858 = P_3,3.46 //>#
ivarïÃntÃdac / caya÷ / jaya÷ //

#<Ìdorap // VLk_859 = P_3,3.57 //>#
ÌvarïÃntÃduvarïÃntÃccÃp / kara÷ / gara÷ / yava÷ / lava÷ / stava÷ / pava÷ / (%<gha¤arthe kavidhÃnam>%) / prastha÷ / vighna÷ //

#<¬vita÷ ktri÷ // VLk_860 = P_3,3.88 //>#

#<ktrermamnityam // VLk_861 = P_4,4.20 //>#
ktripratyayÃntÃtmap nirv­tter'the / pÃkena nirv­ttaæ paktrimam / ¬uvap uptrimam //

#<Âvito 'thuc // VLk_862 = P_3,3.89 //>#
#<Âuvep­># kampane, vepathu÷ //

#<yajayÃcayatavicchapraccharak«o naÇ // VLk_863 = P_3,3.90 //>#
yaj¤a÷ / yÃc¤Ã / yatna÷ / viÓna÷ / praÓna÷ / rak«ïa÷ //

#<svapo nan // VLk_864 = P_3,3.91 //>#
svapna÷ //

#<upasarge gho÷ ki÷ // VLk_865 = P_3,3.92 //>#
pradhi÷ / upadhi÷ //

#<striyÃæ ktin // VLk_866 = P_3,3.94 //>#
strÅliÇge bhÃve ktin syÃt / gha¤o 'pavÃda÷ / k­ti÷ / stuti÷ / (%<ÌlvÃdibhya÷ ktinni«ÂhÃvadvÃcya>%÷) / tena natvam / kÅrïi÷ / lÆni÷ / dhÆni÷ / pÆni÷ / (%<saæpadÃdibhya÷ kvip>%) / saæpat / vipat / Ãpat / (%<ktinnapÅ«yate>%) / saæpatti÷ / vipatti÷ / Ãpatti÷ //

#<ÆtiyÆtijÆtisÃtihetikÅrtayaÓca // VLk_867 = P_3,3.97 //>#
ete nipÃtyante ///

#<jvaratvarasrivyavimavÃmupadhÃyÃÓca // VLk_868 = P_6,4.20 //>#
e«ÃmupadhÃvakÃrayorÆÂh anunÃsike kvau jhalÃdau kÇiti // ata÷ kvip / jÆ÷ / tÆ÷ / srÆ÷ / Æ÷ / mÆ÷ //

#<icchà // VLk_869 = P_3,3.101 //>#
i«ernipÃto 'yam //

#<a pratyayÃt // VLk_870 = P_3,3.102 //>#
pratyayÃntebhyo dhÃtubhya÷ striyÃmakÃra÷ pratyaya÷ syÃt / cikÅr«Ã / putrakÃmyà //

#<guroÓca hala÷ // VLk_871 = P_3,3.103 //>#
gurumato halantÃtstriyÃmakÃra÷ pratyaya÷ syÃt / Åhà //

#<ïyÃsaÓrantho yuc // VLk_872 = P_3,3.107 //>#
akÃrasyÃpavÃda÷ / kÃraïà / hÃraïà //

#<napuæsake bhÃve kta÷ // VLk_873 = P_3,3.11 //>#

#<lyu ca // VLk_874 = P_3,3.115 //>#
hasitam, hasanam //

#<puæsi saæj¤ÃyÃæ gha÷ prÃyeïa // VLk_875 = P_3,3.188 //>#

#<chÃderghe 'dvyupasargasya // VLk_876 = P_6,4.96 //>#
dviprabh­tyupasargahÅnasya chÃderhrasvo ghe pare / dantÃÓchÃdyante 'neneti dantacchada÷ / ÃkurvantyasminnityÃkara÷ //

#<ave tÌstrorgha¤ // VLk_877 = P_3,3.120 //>#
avatÃra÷ kÆpÃde÷ / avastÃro javanikà //

#<halaÓca // VLk_878 = P_3,3.121 //>#
halantÃdgha¤ / ghÃpavÃda÷ / ramante yogino 'sminniti rÃma÷ / apam­jyate 'nena vyÃdhyÃdirityapÃmÃrga÷ //

#<Å«addussu«u k­cchrÃk­cchrÃrthe«u khal // VLk_879 = P_3,3.126 //>#
karaïÃdhikaraïayoriti niv­ttam / e«u du÷khasukhÃrthe«Æpapade«u khal tayoreveti bhÃve karmaïi ca / k­cchre - du«kara÷ kaÂo bhavatà / ak­cchre - Å«atkara÷ / sukara÷ //

#<Ãto yuc // VLk_880 = P_3,3.128 //>#
khalo 'pavÃda÷ / Å«atpÃna÷ somo bhavatà / du«pÃna÷ / supÃna÷ //

#<alaækhalvo÷ prati«edhayo÷ prÃcÃæ ktvà // VLk_881 = P_3,4.18 //>#
prati«edhÃrtheyoralaækhalvorupapadayo÷ ktvà syÃt / prÃcÃæ grahaïaæ pÆjÃrtham / amaivÃvyayeneti niyamÃnnopapadasamÃsa÷ / do dadgho÷ / alaæ dattvà / ghumÃsthetÅttvam / pÅtvà khalu / alaækhalvo÷ kim? mà kÃr«Åt / prati«edhayo÷ kim? alaækÃra÷ //

#<samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃle // VLk_882 = P_3,4.21 //>#
samÃnakart­kayordhÃtvarthayo÷ pÆrvakÃle vidyamÃnÃddhÃto÷ ktvà syÃt / bhuktvà vrajati / dvitvamatantram / bhuktvà pÅtvà vrajati //

#<na ktvà se // VLk_883 = P_1,2.18 //>#
se ktvà kinna syÃt / Óayitvà / se kim ? k­tvà //

#<ralo vyupadhÃddhalÃde÷ saæÓca // VLk_884 = P_2,2.26 //>#
ivarïovarïopadhÃddhalÃde÷ ralantÃtparau ktvÃsanau seÂau và kitau sta÷ / dyutitvÃ, dyotitvà / likhitvÃ, lekhitvà / vyupadhÃtkim ? vartitvà / rala÷ kim ? e«itvà / se kim ? bhuktvà //

#<udito và // VLk_885 = P_7,2.56 //>#
udita÷ parasya ktava i¬và / ÓamitvÃ, ÓÃntvà / devitvÃ, dyÆtvà / dadhÃterhi÷ / hitvà //

#<jahÃteÓca ktvi // VLk_886 = P_7,4.43 //>#
hitvà / hÃÇastu - hÃtvà //

#<samÃse 'na¤pÆrve ktvo lyap // VLk_887 = P_7,1.37 //>#
avyayapÆrvapade 'na¤samÃse ktvo lyabÃdeÓa÷ syÃt / tuk / prak­tya / ana¤ kim ? ak­tvà //

#<ÃbhÅk«ïye ïamul ca // VLk_888 = P_3,4.22 //>#
ÃbhÅk«ïye dyotye pÆrvavi«aye ïamul syÃt ktvà ca //

#<nityavÅpsayo÷ // VLk_889 = P_8,1.4 //>#
ÃbhÅk«ïye vÅpsÃyÃæ ca dyotye padasya dvitvaæ syÃt / ÃbhÅk«ïyaæ tiÇante«vavyayasaæj¤ake«u ca k­dante«u ca / smÃraæsmÃraæ namati Óivam / sm­tvÃsm­tvà / pÃyampÃyam / bhojambhojam / ÓrÃvaæÓrÃvam //

#<anyathaivaækathamitthaæsu siddhÃprayogaÓcet // VLk_890 = P_3,4.27 //>#
e«u k­¤o ïamul syÃt / siddho 'prayogo 'sya evambhÆtaÓcet k­¤ / vyarthatvÃtprayogÃnarha ityartha÷ / anyathÃkÃram / evaÇkÃram / kathaÇkÃram / itthaÇkÃraæ bhuÇkte / siddheti kim ? Óiro 'nyathà k­tvà bhuÇkte //

ityuttarak­dantam //
iti k­dantam //


atha vibhaktayarthÃ÷


#<prÃtipadikÃrthaliÇgaparimÃïavacanamÃtre prathamà // VLk_891 = P_2,3.46 //>#
niyatopasthitika÷ prÃtipadikÃrtha÷ / mÃtraÓabdasya pratyekaæ yoga÷ / prÃtipadikÃrthamÃtre liÇgamÃtrÃdyÃdhikye parimÃïamÃtre saækhyÃmÃtre ca prathamà syÃt / prÃtipadikÃrthamÃtre - uccai÷ / nÅcai÷ / k­«ïa÷ / ÓrÅ÷ / j¤Ãnam / liÇgamÃtre - taÂa÷, taÂÅ, taÂam / parimÃïamÃtre - droïo vrÅhi÷ / vacanaæ saækhyà / eka÷, dvau, bahava÷ //

#<sambodhane ca // VLk_892 = P_2,3.47 //>#
prathamà syÃt / he rÃma /
   iti prathamà /

#<karturÅpsitatamaæ karma // VLk_893 = P_1,4.49 //>#
kartu÷ kriyayà Ãptumi«Âatamaæ kÃrakaæ karmasaæj¤aæ syÃt //

#<karmaïi dvitÅyà // VLk_894 = P_2,3.2 //>#
anukte karmaïi dvitÅyà syÃt / hariæ bhajati / abhihite tu karmÃdau prathamà - hari÷ sevyate / lak«myà sevita÷ //

#<akathitaæ ca // VLk_895 = P_1,4.51 //>#
apÃdÃnÃdiviÓe«airavivak«itaæ kÃrakaæ karmasaæj¤aæ syÃt /
 duhyÃcpacdaï¬ rudhipracchicibrÆÓÃsujimathmu«Ãm /
 karmayuk syÃdakathitaæ tathà syÃnnÅh­k­«vahÃm // 1 //
gÃæ dogdhi paya÷ / baliæ yÃcate vasudhÃm / taï¬ulÃnodanaæ pacati / gargÃn Óataæ daï¬ayati / vrajamavaruïaddhi gÃm / mÃïavakaæ panthÃnaæ p­cchati / v­k«amavacinoti phalÃni / mÃïavakaæ dharmaæ brÆte ÓÃsti và / Óataæ jayati devadattam / sudhÃæ k«Åranidhiæ mathnÃti / devadattaæ Óataæ mu«ïÃti / grÃmamajÃæ nayati harati kar«ati vahati và / arthanibandhaneyaæ saæj¤Ã / baliæ bhik«ate vasudhÃm / mÃïavakaæ dharmaæ bhëate abhivatte vaktÅtyÃdi //
   iti dvitÅyà /

#<svatantra÷ kartà // VLk_896 = P_1,4.54 //>#
kriyÃyÃæ svÃtantryeïa vivak«itor'tha÷ kartà syÃt //

#<sÃdhakatamaæ karaïam // VLk_897 = P_1,4.42 //>#
kriyÃsiddhau prak­«ÂopakÃrakaæ karaïasaæj¤aæ syÃt //

#<kart­karaïayost­tÅyà // VLk_898 = P_2,3.28 //>#
anabhihite kartari karaïe ca t­tÅyà syÃt / rÃmeïa bÃïena hato vÃlÅ//
   iti t­tÅyà /

#<karmaïà yamabhipraiti sa sampradÃnam // VLk_899 = P_1,4.32 //>#
dÃnasya karmaïà yamabhipraiti sa sampradÃnasaæj¤a÷ syÃt //

#<caturthÅ sampradÃne // VLk_900 = P_2,3.13 //>#
viprÃya gÃæ dadÃti //

#<namassvastisvÃhÃsvadhÃlaæva«a¬yogÃcca // VLk_901 = P_2,3.16 //>#
ebhiryoge caturthÅ / haraye nama÷ / prajÃbhya÷ svasti / agnaye svÃhà / pit­bhya÷ svadhà / alamiti paryÃptyarthagrahaïam / tena daityebhyo hariralaæ prabhu÷ samartha÷ Óakta ityÃdi //
   iti caturthÅ /

#<dhruvamapÃye 'pÃdÃnam // VLk_902 = P_1,4.24 //>#
apÃyo viÓle«astasminsÃdhye yad dhruvamavadhibhÆtaæ kÃrakaæ tadapÃdÃnaæ syÃt //

#<apÃdÃne pa¤camÅ // VLk_903 = P_2,3.28 //>#
grÃmÃdÃyÃti / dhÃvato 'ÓvÃtpatatÅtyÃdi //
   iti pa¤camÅ /

#<«a«ÂhÅ Óe«e // VLk_904 = P_2,3.50 //>#
kÃrakaprÃtipadikÃrthavyatirikta÷ svasvÃmibhÃvÃdi÷ saæbandha÷ Óe«astatra «a«ÂhÅ / rÃj¤a÷ puru«a÷ / karmÃdÅnÃpi saæbandhamÃtravivak«ÃyÃæ «a«Âhyeva / satÃæ gatam / sarpi«o jÃnÅte / mÃtu÷ smarati / edhodakasyopaskurute / bhaje ÓambhoÓcaraïayo÷ //
   iti «a«ÂhÅ /

#<ÃdhÃro 'dhikaraïam // VLk_905 = P_1,4.45 //>#
kart­karmadvÃrà tanni«ÂhakriyÃyà ÃdhÃra÷ kÃrakamadhikaraïaæ syÃt //

#<saptamyadhikaraïe ca // VLk_906 = P_2,3.36 //>#
adhikaraïe saptamÅ syÃt, cakÃrÃddÆrÃntikÃrthebhya÷ / aupaÓle«iko vai«ayiko ' bhivyÃpakaÓcetyÃdhÃrastridhà / kaÂe Ãste / sthÃlyÃæ pacati / mok«e icchÃsti / sarvasminnÃtmÃsti / vanasya dÆre antike và //
   iti saptamÅ /
iti vibhaktyarthÃ÷ //

atha samÃsÃ÷

tatrÃdau kevalasamÃsa÷ / samÃsa÷ pa¤cadhà / tatra samasanaæ samÃsa÷ / sa ca viÓe«asaæj¤Ã vinirmukta÷ kevalasamÃsa÷ prathama÷ // 1 // prÃyeïa pÆrvapadÃrthapradhÃno 'vyayÅbhÃvo dvitÅya÷ // 2 // prÃyeïottarapadÃrthapradhÃnastatpuru«ast­tÅya÷ // tatpuru«abheda÷ karmadhÃraya÷ / karmadhÃrayabhedo dvigu÷ // 3 // prÃyeïÃnyapadÃrthapradhÃno bahuvrÅhiÓcaturtha÷ // 4 // prÃyeïobhayapadÃrthapradhÃno dvandva÷ pa¤cama÷ // 5 //

#<samartha÷ padavidhi÷ // VLk_907 = P_2,1.1 //>#
padasaæbandhÅ yo vidhi÷ sa samarthÃÓrito bodhya÷ //

#<prÃkka¬ÃrÃtsamÃsa÷ // VLk_908 = P_2,1.3 //>#
ka¬ÃrÃ÷ karmadhÃraya ityata÷ prÃk samÃsa ityadhikriyate //

#<saha supà // VLk_909 = P_2,1.4 //>#
sup supà saha và samasyate // samÃsatvÃtprÃtipadikatvena supo luk / parÃrthÃbhidhÃnaæ v­tti÷ / k­ttaddhitasamÃsaikaÓe«asanÃdyantadhÃturÆpÃ÷ pa¤ca v­ttaya÷ / v­ttyarthÃvabodhakaæ vÃkyaæ vigraha÷ / saca laukiko 'laukikaÓceti dvidhà / tatra pÆrvaæ bhÆta iti laukika÷ "pÆrva am bhÆta su' ityalaukika÷ / bhÆtapÆrva÷ / bhÆtapÆrve cara¬iti nirdeÓÃtpÆrvanipÃta÷ / %<(ivena samÃso vibhaktyalopaÓca>%) / vÃgarthau iva vÃgarthÃviva //

iti kevalasamÃsa÷ // 1 //

athÃvyayÅbhÃva÷

#<avyayÅbhÃva÷ // VLk_910 = P_2,1.5 //>#
adhikÃro 'yaæ prÃk tatpuru«Ãt //

#<avyayaæ vibhaktisamÅpasam­ddhivy­ddhyarthÃbhÃvÃtyayÃsaæpratiÓabdaprÃdurbhÃvapaÓcÃdyathÃnupÆrvyayaugapadyasÃd­ÓyasampattisÃkalyÃnta vacane«u // VLk_911 = P_2,1.6 //>#
vibhaktyarthÃdi«u vartamÃnamavyayaæ subantena saha nityaæ samasyate so 'vyayÅbhÃva÷ / prÃyeïÃvigraho nityasamÃsa÷, prÃyeïÃsvapadavigraho và / vibhaktau, hari Çi adhi iti sthite //

#<prathamÃnirdi«Âaæ samÃsa upasarjanam // VLk_912 = P_1,2.43 //>#
samÃsaÓÃstre prathamÃnirdi«Âamupasarjanasaæj¤aæ syÃt //

#<upasarjanaæ pÆrvam // VLk_913 = P_2,2.30 //>#
samÃse upasarjanaæ prÃkprayojyam / ityadhe÷ prÃk prayoga÷ / supo luk / ekadeÓavik­tasyÃnanyatvÃtprÃtipadikasaæj¤ÃyÃæ svÃdyutpatti÷ / avyayÅbhÃvaÓcetya vyayatvÃtsupo luk / adhihari //

#<avyayÅbhÃvaÓca // VLk_914 = P_2,4.18 //>#
ayaæ napuæsakaæ syÃt //

#<nÃvyayÅbhÃvÃdato 'mtvapa¤camyÃ÷ // VLk_915 = P_2,4.83 //>#
adantÃdavyayÅbhÃvÃtsupo na luk, tasya pa¤camÅ vinà amÃdeÓaÓca syÃt // gÃ÷ pÃtÅti gopÃstasminnityadhigopam //

#<t­tÅyÃsaptamyorbahulam // VLk_916 = P_2,4.54 //>#
adantÃdavyayÅbhÃvÃtt­tÅyÃsaptamyorbahulamambhÃva÷ syÃt / adhigopam, adhigopena, adhigope và / k­«ïasya samÅpam upak­«ïam / madrÃïÃæ sam­ddhi÷ sumadram / yavanÃnÃæ vy­ddhirduryavanam / mak«ikÃïÃmabhÃvo nirmak«ikam / himasyÃtyayo 'tihimam / nidrà saæprati na yujyata ityatinidram / hariÓabdasya prakÃÓa itihari / vi«ïo÷ paÓcÃdanuvi«ïu / yogyatÃvÅpsÃpadÃrthÃnativ­ttisÃd­ÓyÃni yathÃrthÃ÷ / rÆpasya yogyamanurÆpam / arthamarthaæ prati prart«atham / Óaktimanatikramya yathÃÓakti //

#<avyayÅbhÃve cÃkÃle // VLk_917 = P_6,3.81 //>#
sahasya sa÷ syÃdavyayÅbhÃve na tu kÃle / hare÷ sÃd­Óyaæ sahari / jye«ÂhasyÃnu pÆrvyeïetyanujye«Âham / cakreïa yugapat sacakram / sad­Óa÷ sakhyà sasakhi / k«atrÃïÃæ saæpatti÷ sak«atram / t­ïamapyaparityajya sat­ïamatti / agnigranthaparyantamadhÅte sÃgni //

#<nadÅbhiÓca // VLk_918 = P_2,1.20 //>#
nadÅbhi÷ saha saækhyà samasyate / (%<samÃhÃre cÃyami«yate>%) / pa¤cagaÇgam / dviyamunam //

#<taddhitÃ÷ // VLk_919 = P_4,1.76 //>#
Ãpa¤camasamÃpteradhikÃro 'yam //

#<avyayÅbhÃve Óaratprabh­tibhya÷ // VLk_920 = P_5,4.107 //>#
ÓaradÃdibhya«Âac syÃtsamÃsÃnto 'vyayÅbhÃve / Óarada÷ samÅpamupaÓaradam / prativipÃÓam / (%<jarÃyà jaraÓca>%) / upajarasamityÃdi //

#<anaÓca // VLk_921 = P_5,4.108 //>#
annantÃdavyayÅbhÃvÃÂÂac syÃt //

#<nastaddhite // VLk_922 = P_6,4.144 //>#
nÃntasya bhasya Âerlopastaddhite / uparÃjam / adhyÃtmam //

#<napuæsakÃdanyatarasyÃm // VLk_923 = P_5,4.109 //>#
annantaæ yat klÅbaæ tadantÃdavyayÅbhÃvÃÂÂajvà syÃt / upacarmam / upacarma //

#<jhaya÷ // VLk_924 = P_5,4.111 //>#
jhayantÃdavyayÅbhÃvÃÂÂajvà syÃt / upasamidham / upasamit //

ityavyayÅbhÃva÷ // 2 //

atha tatpuru«a÷

#<tatpuru«a÷ // VLk_925 = P_2,1.22 //>#
adhikÃro 'yaæ prÃgbahuvrÅhe÷ //

#<dviguÓca // VLk_926 = P_2,1.23 //>#
dvigurapi tatpuru«asaæj¤aka÷ syÃt //

#<dvitÅyÃÓritÃtÅtapatitagatÃtyastaprÃptÃpannai÷ // VLk_927 = P_2,1.24 //>#
dvitÅyÃntaæ ÓritÃdiprak­tikai÷ subantai÷ saha và samasyate sa ca tatpuru«a÷ / k­«ïaæ Órita÷ k­«ïaÓrita ityÃdi //

#<t­tÅyà tatk­tÃrthena guïavacanena // VLk_928 = P_2,1.30 //>#
t­tÅyÃntaæ t­tÅyÃntÃrthak­taguïavacanenÃrthena ca saha và prÃgvat / ÓaÇkulayà khaï¬a÷ / dhÃnyenÃrtho dhÃnyÃrtha÷ / tatk­teti kim ? ak«ïà kÃïa÷ //

#<kart­karaïe k­tà bahulam // VLk_929 = P_2,1.32 //>#
kartari karaïe ca t­tÅyà k­dantena bahulaæ prÃgvat / hariïà trÃto haritrÃta÷ / nakhairbhinna÷ nakhabhinna÷ / (pa.) $<k­dgrahaïe gatikÃrakapÆrvasyÃpi grahaïam>$ / nakhanirbhinna÷ //

#<caturthÅ tadarthÃrthabalihitasukharak«itai÷ // VLk_930 = P_2,1.36 //>#
caturthyantÃrthÃya yat tadvÃcinà arthÃdibhiÓca caturthyaæntaæ và prÃgvat / yÆpÃya dÃru yÆpadÃru / (%<tadarthena prak­tivik­tibhÃva eve«Âa>%÷) / teneha na - randhanÃya sthÃlÅ / (%<arthena nityasamÃso viÓe«yaliÇgatà ceti vaktavyam>%) / dvijÃrtha÷ sÆpa÷ / dvijÃrthà yavÃgÆ÷ / dvijÃrthaæ paya÷ / bhÆtabali÷ / gohitam / gosukham / gorak«itam //

#<pa¤camÅ bhayena // VLk_931 = P_2,1.37 //>#
corÃdbhayaæ corabhayam //

#<stokÃntikadÆrÃrthak­cchrÃïi ktena // VLk_932 = P_2,1.39 //>#

#<pa¤camyÃ÷ stokÃdibhya÷ // VLk_933 = P_6,3.2 //>#
aluguttarapade / stokÃnmukta÷ / antikÃdÃgata÷ / abhyÃÓÃdÃgata÷ / dÆrÃdÃgata÷ / k­cchrÃdÃgata÷ //

#<«a«ÂhÅ // VLk_934 = P_2,2.8 //>#
subantena prÃgvat / rÃjapuru«a÷ //

#<pÆrvÃparÃdharottaramekadeÓinaikÃdhikaraïe // VLk_935 = P_2,2.1 //>#
avayavinà saha pÆrvÃdaya÷ samasyante ekatvasaækhyÃviÓi«ÂaÓcedavayavÅ / «a«ÂhÅsamÃsÃpavÃda÷ / pÆrvaæ kÃyasya pÆrvakÃya÷ / aparakÃya÷ / ekÃdhikaraïe kim ? pÆrvaÓchÃtrÃïÃm //

#<ardhaæ napuæsakam // VLk_936 = P_2,2.2 //>#
samÃæÓavÃcyardhaÓabdo nityaæ klÅbe, sa prÃgvat / ardhaæ pippalyÃ÷ ardhapippalÅ /

#<saptamÅ Óauï¬ai÷ // VLk_937 = P_2,1.40 //>#
saptamyantaæ Óauï¬Ãdibhi÷ prÃgvat / ak«e«u Óauï¬a÷ ak«aÓoï¬a ityÃdi / dvitÅyÃt­tÅyetyÃdiyogavibhÃgÃdanyatrÃpi t­tÅyÃdivibhaktÅnÃæ prayogavaÓÃtsamÃso j¤eya÷ //

#<diksaækhye saæj¤ÃyÃm // VLk_938 = P_2,1.50 //>#
saæj¤ÃyÃmeveti niyamÃrthaæ sÆtram / pÆrve«ukÃmaÓamÅ / saptar«aya÷ / teneha na - uttarà v­k«Ã÷ / pa¤ca brÃhmaïÃ÷ //

#<taddhitÃrthottarapadasamÃhÃre ca // VLk_939 = P_2,1.51 //>#
taddhitÃrthe vi«aye uttarapade ca parata÷ samÃhÃre ca vÃcye diksaækhye prÃgvat / pÆrvasyÃæ ÓÃlÃyÃæ bhava÷ - pÆrvà ÓÃlà iti samÃse jÃte %<(sarvanÃmno v­ttimÃtre puævadbhÃva>%÷) //

#<dikpÆrvapadÃdasaæj¤ÃyÃæ ¤a÷ // VLk_940 = P_4,2.107 //>#
asmÃdbhavÃdyarthe ¤a÷ syÃdasaæj¤ÃyÃm //

#<taddhite«vacÃmÃde÷ // VLk_941 = P_7,2.117 //>#
¤iti ïiti ca taddhite«vacÃmÃderaco v­ddhi÷ syÃt / yasyeti ca / paurvaÓÃla÷ / pa¤ca gÃvo dhanaæ yasyeti tripade bahuvrÅhau / (%<dvandvatatpuru«ayoruttarapade nitya samÃsavacanam>%) //

#<gorataddhitaluki // VLk_942 = P_5,4.92 //>#
go 'ntÃttatpuru«ÃÂÂac syÃt samÃsÃnto na tu taddhitaluki / pa¤cagavadhana÷ //

#<tatpuru«a÷ samÃnÃdhikaraïa÷ karmadhÃraya÷ // VLk_943 = P_1,2.42 //>#

#<saækhyÃpÆrvo dvigu÷ // VLk_944 = P_2,1.52 //>#
taddhitÃrthetyatroktastrividha÷ saækhyÃpÆrvo dvigusaæj¤a÷ syÃt //

#<dvigurekavacanam // VLk_945 = P_2,4.1 //>#
dvigvartha÷ samÃhÃra ekavatsyÃt //

#<sa napuæsakam // VLk_946 = P_2,4.17 //>#
samÃhÃre dvigurdvandvaÓca napuæsakaæ syÃt / pa¤cÃnÃæ gavÃæ samÃhÃra÷ pa¤cagavam /

#<viÓe«aïaæ viÓe«yeïa bahulam // VLk_947 = P_2,1.57 //>#
bhedakaæ bhedyena samÃnÃdhikaraïena bahulaæ prÃgvat / nÅlamutpalaæ nÅlotpalam / bahulagrahaïÃtkvacinnityam - k­«ïasarpa÷ / kvacinna - rÃmo jÃmadagnya÷ //

#<upamÃnÃni sÃmÃnyavacanai÷ // VLk_948 = P_2,1.55 //>#
ghana iva ÓyÃmo ghanaÓyÃma÷ / (%<ÓÃkapÃrthivÃdÅnÃæ siddhaye uttarapadalopasyopasaækhyÃnam>%) / ÓÃkapriya÷ pÃrthiva÷ ÓÃkapÃrthiva÷ / devapÆjako brÃhmaïo devabrÃhmaïa÷ //

#<na¤ // VLk_949 = P_2,1.6 //>#
na¤ supà saha samasyate //

#<nalopo na¤a÷ // VLk_950 = P_6,3.73 //>#
na¤o nasya lopa uttarapade / na brÃhmaïa÷ abrÃhmaïa÷ //

#<tasmÃnnu¬aci // VLk_951 = P_6,3.74 //>#
luptanakÃrÃnna¤a uttarapadasyÃjÃdernu¬Ãgama÷ syÃt / anaÓva÷ / naikadhetyÃdau tu naÓabdena saha supsupeti samÃsa÷ //

#<kugatiprÃdaya÷ // VLk_952 = P_2,2.18 //>#
ete samarthena nityaæ samasyante / kutsita÷ puru«a÷ kupuru«a÷ //

#<ÆryÃdicvi¬ÃcaÓca // VLk_953 = P_1,4.61 //>#
ÆryÃdayaÓcvyantà ¬ÃjantÃÓca kriyÃyoge gatisaæj¤Ã÷ syu÷ / ÆrÅk­tya / ÓuklÅk­tya / paÂapaÂÃk­tya / supuru«a÷ // %<(prÃdayo gatÃdyarthe prathamayÃ>%) / pragata ÃcÃrya÷ prÃcÃrya÷ / (%<atyÃdaya÷ krÃntÃdyarthe dvitÅyayÃ>%) / atikrÃnto mÃlÃmiti vigrahe - .

#<ekavibhakti cÃpÆrvanipÃte // VLk_954 = P_1,2.44 //>#
vigrahe yanniyatavibhaktikaæ tadupasarjanasaæj¤aæ syÃnna tu tasya pÆrvanipÃta÷ //

#<gostriyorupasarjanasya // VLk_955 = P_1,2.48 //>#
upasarjanaæ yo goÓabda÷ strÅpratyayÃntaæ ca tadantasya prÃtipadikasya hrasva÷ syÃt / atimÃla÷ / %<(avÃdaya÷ kru«ÂÃdyarthe t­tÅyayÃ>%) / avakru«Âa÷ kokilayà - avakokila÷ / (%<paryÃdayo glÃnÃdyarthe caturthyÃ>%) / pariglÃno 'dhyayanÃya paryadhyayana÷ / (%<nirÃdaya÷ krÃntÃdyarthe pa¤camyÃ>%) / ni«krÃnta÷ kauÓÃmbyÃ÷ - ni«kauÓÃmbi÷ //

#<tatropapadaæ saptamÅstham // VLk_956 = P_3,1.92 //>#
saptamyante pade karmaïÅtyÃdau vÃcyatvena sthitaæ yatkumbhÃdi tadvÃcakaæ padamupapadasaæj¤aæ syÃt //

#<upapadamadiÇ // VLk_957 = P_2,2.19 //>#
upapadaæ subantaæ samarthena nityaæ samasyate / atiÇantaÓcÃyaæ samÃsa÷ / kumbham karoti kumbhakÃra÷ / atiÇ kim ? mà bhavÃn bhÆt / mÃÇi luÇiti saptamÅnirdeÓÃnmÃÇupapadam / (pa.) $<gatikÃrakopapadÃnÃæ k­dbhi÷ saha samÃsavacanaæ prÃk subutpatte÷>$ / vyÃghrÅ / aÓvakrÅtÅ / kacchapÅtyÃdi //

#<tatpuru«asyÃÇgule÷ saækhyÃvyayÃde÷ // VLk_958 = P_5,4.86 //>#
saækhyÃvyayÃderaÇgulyantasya samÃsÃnto 'c syÃt / dve aÇgulÅ pramÃïamasya dvyaÇgulam / nirgatamaÇgulyo niraÇgulam //

#<aha÷sarvaikadeÓasaækhyÃtapuïyÃcca rÃtre÷ // VLk_959 = P_5,4.87 //>#
ebhyo rÃtrerac syÃccÃtsaækhyÃvyayÃde÷ / ahargrahaïaæ dvandvÃrtham //

#<rÃtrÃhnÃhÃ÷ puæsi // VLk_960 = P_2,4.29 //>#
etadantau dvandvatatpuru«au puæsyeva / ahaÓca rÃtriÓcÃhorÃtra÷ / sarvarÃtra÷ / saækhyÃtarÃtra÷ / (%<saækhyÃpÆrvaæ rÃtraæ klÅbam>%) / dvirÃtram / trirÃtram //

#<rÃjÃha÷ sakhibhya«Âac // VLk_961 = P_5,4.91 //>#
etadantÃttatpuru«ÃÂÂac syÃt / paramarÃja÷ //

#<Ãnmahata÷ samÃnÃdhikaraïajÃtÅyayo÷ // VLk_962 = P_6,3.46 //>#
mahata ÃkÃro 'ntÃdeÓa÷ syÃtsamÃnÃdhikaraïe uttarapade jÃtÅye ca pare / mahÃrÃja÷ / prakÃravacane jÃtÅyar / mahÃprakÃro mahÃjÃtÅya÷ //

#<dvya«Âana÷ saækhyÃyÃmabahuvrÅhyaÓÅtyo÷ // VLk_963 = P_6,3.47 //>#
ÃtsyÃt / dvau ca daÓa ca dvÃdaÓa / a«ÂÃviæÓati÷ //

#<trestraya÷ // VLk_964 = P_6,3.48 //>#
trayodaÓa / trayoviæÓati÷ / trayastriæÓat //

#<paravalliÇgaæ dvandvatatpuru«ayo÷ // VLk_965 = P_2,4.26 //>#
etayo÷ parapadasyeva liÇgaæ syÃt / kukkuÂamayÆryÃvime / mayÆrÅkukkuÂÃvimau / (%<dviguprÃptÃpannÃlampÆrvagatisamÃse«u prati«edho vÃcya>%÷) / pa¤casu kapÃle«u saæsk­ta÷ pa¤cakapÃla÷ puro¬ÃÓa÷ //

#<prÃptÃpanne ca dvitÅyayà // VLk_966 = P_2,2.4 //>#
samasyete / akÃraÓcÃnayorantÃdeÓa÷ / prÃpto jÅvikÃæ prÃptajÅvika÷ / ÃpannajÅvika÷ / alaæ kumÃryai - alaækumÃri÷ / ata eva j¤ÃpakÃtsamÃsa÷ / ni«kauÓÃmbi÷ //

#<ardharcÃ÷ puæsi ca // VLk_967 = P_2,4.31 //>#
 ardharcÃdaya÷ ÓabdÃ÷ puæsi klÅbe ca syu÷ / ardharca÷ / ardharcam / evaæ dhvajatÅrthaÓarÅramaï¬apayÆpadehÃÇkuÓapÃtrasÆtrÃdaya÷ / sÃmÃnye napuæsakam / m­du pacati / prÃta÷ kamanÅyam //

iti tatpuru«a÷ // 3 //

atha bahuvrÅhi÷

#<Óe«o bahuvrÅhi÷ // VLk_968 = P_2,2.23 //>#
adhikÃro 'yaæ prÃgdvandvÃt //

#<anekamanyapadÃrthe // VLk_969 = P_2,2.24 //>#
anekaæ prathamÃntamanyasya padasyÃrthe vartamÃnaæ và samasyate sa bahuvrÅhi÷ //

#<saptamÅviÓe«aïe bahuvrÅhau // VLk_970 = P_2,2.35 //>#
saptamyantaæ viÓe«aïaæ ca bahuvrÅhau pÆrvaæ syÃt / ata eva j¤ÃpakÃdvyadhikaraïapado bahuvrÅhi÷ //

#<halantÃtsaptamyÃ÷ saæj¤ÃyÃm // VLk_971 = P_6,3.9 //>#
halantÃdadantÃcca saptamyà aluk / kaïÂhekÃla÷ / prÃptamudakaæ yaæ sa prÃptodako grÃma÷ / Ƭharatho 'na¬vÃn / upah­tapaÓÆ rudra÷ / uddh­taudanà sthÃlÅ / pÅtÃmbaro hari÷ / vÅrapuru«ako grÃma÷ / (%<prÃdibhyo dhÃtujasya vÃcyo và cottarapadalopa>%÷) / prapatitaparïa÷, praparïa÷ / (%<na¤o 'styarthÃnÃæ vÃcyo và cottarapadalopa>%÷) avidyamÃnaputra÷, aputra÷ //

#<striyÃ÷ puævadbhëitapuæskÃdanÆÇsamÃnÃdhikaraïe striyÃmapÆraïÅpriyÃdi«u // VLk_972 = P_6,3.34 //>#
uktapuæskÃdanÆÇ ÆÇo'bhÃvo 'syÃmiti bahuvrÅhi÷ / nipÃtanÃtpa¤camyà aluk «a«ÂhyÃÓca luk / tulye prav­ttinimitte yaduktapuæskaæ tasmÃtpara ÆÇo'bhÃvo yatra tathÃbhÆtasya strÅvÃcakaÓabdasya puævÃcakasyeva rÆpaæ syÃt samÃnÃdhikaraïe strÅliÇge uttarapade na tu pÆraïyÃæ priyÃdau ca parata÷ / gostriyoriti hrasva÷ / citragu÷ / rÆpavadbhÃrya÷ / anÆÇ kim ? vÃmorÆbhÃrya÷ // pÆraïyÃæ tu - .

#<appÆraïÅpramÃïyo÷ // VLk_973 = P_5,4.116 //>#
pÆraïÃrthapratyayÃntaæ yatstrÅliÇgaæ tadantÃtpramÃïyantÃcca bahuvrÅhe rapsyÃt / kalyÃïÅ pa¤camÅ yÃsÃæ rÃtrÅïÃæ tÃ÷ kalyÃïÅ pa¤camà rÃtraya÷ / strÅ pramÃïÅ yasya sa strÅpramÃïa÷ / apriyÃdi«u kim ? kalyÃïÅpriya ityÃdi //

#<bahuvrÅhau sakthyak«ïo÷ svÃÇgÃt«ac // VLk_974 = P_5,4.113 //>#
svÃÇgavÃcisakthyak«yantÃdbahuvrÅhe÷ «ac syÃt / dÅrghasaktha÷ / jalajÃk«Å / svÃÇgÃtkim ? dÅrghasakthi ÓakaÂam / sthÆlÃk«Ã veïuya«Âi÷ / ak«ïo 'darÓanÃditi vak«yamÃïo 'c //

#<dvitribhyÃæ «a mÆrdhna÷ // VLk_975 = P_5,4.115 //>#
ÃbhyÃæ mÆrdhna÷ «a÷ syÃdbahuvrÅhau / dvimÆrdha÷ / trimÆrdha÷ //

#<antarbahibhyÃæ ca lomna÷ // VLk_976 = P_5,4.117 //>#
ÃbhyÃæ lomno 'psyÃdbahuvrÅhau / antarloma÷ / bahirloma÷ //

#<pÃdasya lopo 'hastyÃdibhya÷ // VLk_977 = P_5,4.138 //>#
hastyÃdivarjitÃdupamÃnÃtparasya pÃdaÓabdasya lopa÷ syÃdbahuvrÅhau / vyÃghrasyeva pÃdÃvasya vyÃghrapÃt / ahastyÃdibhya÷ kim ? hastipÃda÷ / kusÆlapÃda÷ //

#<saækhyÃsupÆrvasya // VLk_978 = P_5,4.140 //>#
pÃdasya lopa÷ syÃtsamÃsÃnto bahuvrÅhau / dvipÃt / supÃt //

#<udvibhyÃæ kÃkudasya // VLk_979 = P_5,4.148 //>#
lopa÷ syÃt / utkÃkut / vikÃkut //

#<pÆrïÃdvibhëà // VLk_980 = P_5,4.149 //>#
pÆrïakÃkut / pÆrïakÃkuda÷ //

#<suh­ddurh­dau mitrÃmitrayo÷ // VLk_981 = P_5,4.150 //>#
sudurbhyÃæ h­dayasya h­dbhÃvo nipÃtyate / suh­nmitram / durh­damitra÷ //

#<ura÷ prabh­tibhya÷ kap // VLk_982 = P_5,4.151 //>#

#<so 'padÃdau // VLk_983 = P_8,3.38 //>#
pÃÓakalpakakÃmye«u visargasya sa÷ //

#<kaskÃdi«u ca // VLk_984 = P_8,3.48 //>#
e«viïa uttarasya visargasya «o 'nyasya tu sa÷ / iti sa÷ / vyƬhoraska÷ //

#<iïa÷ «a÷ // VLk_985 = P_8,3.39 //>#
iïa uttarasya visargasya «a÷ pÃÓakalpakakÃmye«u pare«u / priyasarpi«ka÷ //

#<ni«Âhà // VLk_986 = P_2,2.36 //>#
ni«ÂhÃntaæ bahuvrÅhau pÆrvaæ syÃt / yuktayoga÷ //

#<Óe«Ãdvibhëà // VLk_987 = P_5,4.154 //>#
anuktasamÃsÃntÃdbahuvrÅhe÷ kabvà / mahÃyaÓaska÷, mahÃyaÓÃ÷ //

iti bahuvrÅhi÷ // 4 //

atha dvandva÷

#<cÃrthe dvandva÷ // VLk_988 = P_2,2.29 //>#
anekaæ subantaæ cÃrthe vartamÃnaæ và samasyate sa dvandva÷ / samuccayÃnvÃcayeta retarayogasamÃhÃrÃÓcÃrthÃ÷ / tatra "ÅÓvaraæ guruæ ca bhajasva' iti parasparanirapek«asyÃneka syaikasminnanvaya÷ samuccaya÷ / "bhik«ÃmaÂa gÃæ cÃnaya' ityanyatarasyÃnu«aÇgikatvena anvayo 'nvÃcaya÷ / anayorasÃmarthyÃtsamÃso na / "dhavakhadirau chindhi' iti militÃnÃmanvaya itaretarayoga÷ / "saæj¤Ãparibhëam' iti samÆha÷ samÃhÃra÷ //

#<rÃjadantÃdi«u param // VLk_989 = P_2,2.31 //>#
e«u pÆrvaprayogÃrhaæ paraæ syÃt / dantÃnÃæ rÃjÃno rÃjadantÃ÷ / (%<dharmÃdi«vaniyama>%÷) / arthadharmau / dharmÃrthÃvityÃdi //

#<dvandve ghi // VLk_990 = P_2,2.32 //>#
dvandve ghisaæj¤aæ pÆrvaæ syÃt / hariÓca haraÓca hariharau //

#<ajÃdyadantam // VLk_991 = P_2,2.33 //>#
dvandve pÆrvaæ syÃt / ÅÓak­«ïau //

#<alpÃctaram // VLk_992 = P_2,2.34 //>#
ÓivakeÓavau //

#<pità mÃtrà // VLk_993 = P_1,2.70 //>#
mÃtrà sahoktau pità và Ói«yate / mÃtà ca pità ca pitarau, mÃtÃpitarau và //

#<dvandvaÓca prÃïitÆryasenÃÇgÃnÃm // VLk_994 = P_2,4.2 //>#
e«Ãæ dvandva ekavat / pÃïipÃdam / mÃrdaÇgikavaiïavikam / rathikÃÓvÃroham //

#<dvandvÃccuda«ahÃntÃtsamÃhÃre // VLk_995 = P_5,4.106 //>#
cavargÃntÃdda«ahÃntÃcca dvandvÃÂÂac syÃtsamÃhÃre / vÃk ca tvak ca vÃktvacam / tvaksrajam / ÓamÅd­«adam / vÃktvi«am / chatropÃnaham / samÃhÃre kim ? prÃv­ÂÓaradau //

iti dvandva÷ // 5 //

atha samÃsÃntÃ÷

#<­kpÆrabdhÆ÷pathÃmÃnak«e // VLk_996 = P_5,4.74 //>#
a anak«e iticcheda÷ / ­gÃdyantasya samÃsasya apratyayo 'ntÃvayavo 'k«e yà dhÆstadantasya tu na / ardharca÷ / vi«ïupuram / vimalÃpaæ sara÷ / rÃjadhurà / ak«e tu ak«adhÆ÷ / d­¬hadhÆrak«a÷ / sakhipatha÷ / ramyapatho deÓa÷ //

#<ak«ïo 'darÓanÃt // VLk_997 = P_5,4.76 //>#
acak«u÷paryÃyÃdak«ïo 'c syÃtsamÃsÃnta÷ / "gavÃmak«Åva gavÃk«a÷' //

#<upasargÃdadhvana÷ // VLk_998 = P_5,4.85 //>#
pragato 'dhvÃnaæ prÃdhvo ratha÷ //

#<na pÆjanÃt // VLk_999 = P_5,4.69 //>#
pÆjanÃrthÃtparebhya÷ samÃsÃntà na syu÷ / surÃjà / atirÃjà //

iti samÃsÃntÃ÷ //

atha taddhitÃ÷, tatrÃdau sÃdhÃraïapratyayÃ÷

#<samarthÃnÃæ prathamÃdvà // VLk_1000 = P_4,1.82 //>#
idaæ padatrayamadhikriyate prÃgdiÓa iti yÃvat //

#<aÓvapatyÃdibhyaÓca // VLk_1001 = P_4,1.84 //>#
ebhyo 'ï syÃtprÃgdÅvyatÅye«varthe«u / aÓvapaterapatyÃdi ÃÓvapatam / gÃïapatam //

#<dityadityÃdityapatyuttarapadÃïïya÷ // VLk_1002 = P_7,2.117 //>#
dityÃdibhya÷ patyutatarapadÃcca prÃgdÅvyatiye«varthe«u ïya÷ syÃt / aïo 'pavÃda÷ / diterapatyaæ daitya÷ / aditerÃdityasya và //

#<halo yamÃæ yami lopa÷ // VLk_1003 = P_4,1.85 //>#
hala÷ parasya yamo lopa÷ syÃd và yami / iti yalopa÷ / Ãditya÷ / prÃjÃpatya÷ / (%<devÃdya¤a¤au>%) / daivyam/ daivam / (%<bahi«a«Âilopo ya¤ca>%) / bÃhya÷ (%<Åkakca>%) //

#<kiti ca // VLk_1004 = P_7,2.118 //>#
kiti taddhite cÃcÃmÃderaco v­ddhi÷ syÃt / vÃhÅka÷ / (%<gorajÃdiprasaÇge yat>%) / gorapatyÃdi gavyam //

#<utsÃdibhyo '¤ // VLk_1005 = P_4,1.86 //>#
autsa÷ //

ityapatyÃdivikÃrÃntÃrtha sÃdhÃraïapratyayÃ÷ // 1 //

athÃpatyÃdhikÃra÷

#<strÅpuæsÃbhyÃæ na¤sna¤au bhavanÃt // VLk_1006 = P_4,1.87 //>#
dhÃnyÃnÃæ bhavana ityata÷ prÃgarthe«u strÅpuæsÃbhyÃæ kramÃnna¤sna¤au sta÷ / straiïa÷ / paiæsna÷ //

#<tasyÃpatyam // VLk_1007 = P_4,1.92 //>#
«a«ÂhyantÃtk­tasandhe÷ samarthÃdapatyer'the uktà vak«yamÃïÃÓca pratyayà và syu÷ //

#<orguïa÷ // VLk_1008 = P_6,4.146 //>#
uvarïÃntasya bhasya guïastaddhite / upagorapatyamaupagava÷ / ÃÓvapata÷ / daitya÷ / autsa÷ / straiïa÷ / paiæsna÷ //

#<apatyaæ pautraprabh­ti gotram // VLk_1009 = P_4,1.162 //>#
apatyatvena vivak«itaæ pautrÃdi gotrasaæj¤aæ syÃt //

#<eko gotre // VLk_1010 = P_4,1.93 //>#
gotre eka evÃpatyapratyaya÷ syÃt / upagorgotrÃpatyamaupagava÷ //

#<gargÃdibhyo ya¤ // VLk_1011 = P_4,1.105 //>#
gotrÃpatye / gargasya gotrÃpatyaæ gÃrgya÷ / vÃtsya÷ //

#<ya¤a¤oÓca // VLk_1012 = P_2,4.64 //>#
gotre yadya¤antama¤antaæ ca tadavayavayoretayorluk syÃttatk­te bahutve na tu striyÃm / gargÃ÷ / vatsÃ÷ //

#<jÅvati tu vaæÓye yuvà // VLk_1013 = P_4,1.163 //>#
vaæÓye pitrÃdau jÅvati pautrÃderyadapatyaæ caturthÃdi tadyuvasaæj¤ameva syÃt //

#<gotrÃdyÆnyastriyÃm // VLk_1014 = P_4,1.94 //>#
yÆnyapatye gotrapratyayÃntÃdeva pratyaya÷ syÃt, striyÃæ tu na yuvasaæj¤Ã //

#<ya¤i¤oÓca // VLk_1015 = P_4,1.101 //>#
gotre yau ya¤i¤au tadantÃtphak syÃt //

#<ÃyaneyÅnÅyiya÷ pha¬hakhachaghÃæ pratyayÃdÅnÃm // VLk_1016 = P_7,1.2 //>#
pratyayÃde÷ phasya Ãyan, ¬hasya ey, khasya Ån, chasya Åy, ghasya iy ete syu÷/ gargasya yuvÃpatyaæ gÃrgyÃyaïa÷ / dÃk«Ãyaïa÷ //

#<ata i¤ // VLk_1017 = P_4,1.95 //>#
apatyer'the / dÃk«i÷ //

#<bÃhvÃdibhyaÓca // VLk_1018 = P_4,1.96 //>#
bÃhavi÷ / au¬ulomi÷ / (%<lomno 'patye«u bahu«vakÃro vaktavya>%÷) / u¬ulomÃ÷ / Ãk­tigaïo 'yam //

#<an­«yÃnantarye bidÃdibhyo '¤ // VLk_1019 = P_4,1.104 //>#
ebhyo '¤ gotre / ye tvatrÃn­«ayastebhyo 'patye 'nyatra tu gotre / bidasya gotraæ baida÷ / baidau / bidÃ÷ / putrasyÃpatyaæ pautra÷ / pautrau / pautrÃ÷ / evaæ dauhitrÃdaya÷ //

#<ÓivÃdibhyo 'ï // VLk_1020 = P_4,1.112 //>#
apatye / Óaiva÷ / gÃÇga÷ //

#<­«yandhakav­«ïikurubhyaÓca // VLk_1021 = P_4,1.114 //>#
­«ibhya÷ - vÃsi«Âha÷ / vaiÓvÃmitra÷ / andhakebhya÷ - ÓvÃphalka÷ / v­«ïibhya÷ - vÃsudeva÷ / kurubhya÷ - nÃkula÷ / sÃhadeva÷ //

#<mÃturutsaækhyÃsaæbhadrapÆrvÃyÃ÷ // VLk_1022 = P_4,1.115 //>#
saækhyÃdipÆrvasya mÃt­ÓabdasyodÃdeÓa÷ syÃdaï pratyayaÓca / dvaimÃtura÷ / «ÃïmÃtura÷ / sÃæmÃtura÷ / bhÃdramÃtura÷ //

#<strÅbhyo ¬hak // VLk_1023 = P_4,1.120 //>#
strÅpratyayÃntebhyo ¬hak / vainateya÷ //

#<kanyÃyÃ÷ kanÅna ca // VLk_1024 = P_4,1.116 //>#
cÃdaï / kÃnÅno vyÃsa÷ karïaÓca //

#<rÃjaÓvaÓurÃdyat // VLk_1025 = P_4,1.137 //>#
(%<rÃj¤o jÃtÃveveti vÃcyam>%) //

#<ye cÃbhÃvakarmaïo÷ // VLk_1026 = P_6,4.168 //>#
yÃdau taddhite pare 'n prak­tyà syÃnna tu bhÃvakarmaïo÷ / rÃjanya÷ / jÃtÃveveti kim ? - .

#<an // VLk_1027 = P_6,4.167 //>#
an prak­tyà syÃdaïi pare / rÃjana÷ / ÓvaÓurya÷ //

#<k«attrÃd gha÷ // VLk_1028 = P_4,1.138 //>#
k«attriya÷ / jÃtÃvityeva/ k«Ãttriranyatra //

#<revatyÃdibhya«Âhak // VLk_1029 = P_4,1.146 //>#

#<Âhasyeka÷ // VLk_1030 = P_7,3.50 //>#
aÇgÃtparasya ÂhasyekÃdeÓa÷ syÃt / raivatika÷ //

#<janapadaÓabdÃtk«attriyÃda¤ // VLk_1031 = P_4,1.168 //>#
janapadak«attriyavÃcakÃcchabdÃda¤ syÃdapatye / päcÃla÷ / (%<k«attriyasamÃna ÓabdÃjjanapadÃttasya rÃjanyapatyavat>%) / pa¤cÃlÃnÃæ rÃjà päcÃla÷ / (%<pÆroraï vaktavya>%÷) / paurava÷ / (%<pÃï¬or¬yaï>%) / pÃï¬ya÷ //

#<kurunÃdibhyo ïya÷ // VLk_1032 = P_4,1.172 //>#
kauravya÷ / nai«adhya÷ //

#<te tadrÃjÃ÷ // VLk_1033 = P_4,1.174 //>#
a¤ÃdayastadrÃjasaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<tadrÃjasya bahu«u tenaivÃstriyÃm // VLk_1034 = P_2,4.62 //>#
bahu«varthe«u tadrÃjasya luk tadarthak­te bahutve na tu striyÃm / ik«vÃkava÷ / pa¤cÃlÃ÷ ityÃdi //

#<kambojÃlluk // VLk_1035 = P_4,1.175 //>#
asmÃttadrÃjasya luk / kamboja÷ / kambojau / (%<kambojÃdibhya iti vaktavyam>%) / cola÷ / Óaka÷ / kerala÷ / yavana÷ //

ityapatyÃdhikÃra÷ // 2 //

atha raktÃdyarthakÃ÷

#<tena raktaæ rÃgÃt // VLk_1036 = P_4,2.1 //>#
aï syÃt / rajyate 'neneti rÃga÷ / këÃyeïa raktaæ vastraæ këÃyam //

#<nak«atreïa yukta÷ kÃla÷ // VLk_1037 = P_4,2.3 //>#
aï syÃt / (%<ti«yapu«yayornak«atrÃïi yalopa iti vÃcyam>%) / pu«yeïa yuktaæ pau«amaha÷ //

#<lubaviÓe«e // VLk_1038 = P_4,2.4 //>#
pÆrveïa vihitasya lup syÃt «a«Âidaï¬Ãtmakasya kÃlasyÃvÃntaraviÓe«aÓcenna gamyate / adya pu«ya÷ //

#<d­«Âaæ sÃma // VLk_1039 = P_4,2.7 //>#
tenetyeva / vasi«Âhena d­«Âaæ vÃsi«Âhaæ sÃma //

#<vÃmadevì¬ya¬¬yau // VLk_1040 = P_4,2.9 //>#
vÃmadevena d­«Âaæ sÃma vÃmadevyam //

#<pariv­to ratha÷ // VLk_1041 = P_4,2.10 //>#
asminnarthe 'ï pratyayo bhavati / vastreïa pariv­to vÃstro ratha÷ //

#<tatroddh­tamamatrebhya÷ // VLk_1042 = P_4,2.14 //>#
ÓarÃve uddh­ta÷ ÓÃrÃva odana÷ //

#<saæsk­taæ bhak«Ã÷ // VLk_1043 = P_4,2.16 //>#
saptamyantÃdaï syÃtsaæsk­ter'the yatsaæsk­taæ bhak«ÃÓcette syu÷ / bhrëÂre«u saæsk­tà bhrëÂrà yavÃ÷ //

#<sÃsya devatà // VLk_1044 = P_4,2.24 //>#
indro devatÃsyeti aindraæ havi÷ / pÃÓupatam / bÃrhaspatyam //

#<ÓukrÃdghan // VLk_1045 = P_4,2.26 //>#
Óukriyam //

#<somÃÂÂyaï // VLk_1046 = P_4,2.30 //>#
saumyam //

#<vÃyv­tupitru«aso yat // VLk_1047 = P_4,2.31 //>#
vÃyavyam / ­tavyam //

#<rÅÇ ­ta÷ // VLk_1048 = P_7,4.27 //>#
ak­dyakÃre asÃrvadhÃtuke yakÃre cvau ca pare ­dantÃÇgasya rÅÇÃdeÓa÷ / yasyeti ca / pitryam / u«asyam //

#<pit­vyamÃtulamÃtÃmahapitÃmahÃ÷ // VLk_1049 = P_4,2.36 //>#
ete nipÃtyante / piturbhrÃtà pit­vya÷ / mÃturbhrÃtà mÃtula÷ / mÃtu÷ pità mÃtÃmaha÷ / pitu÷ pità pitÃmaha÷ //

#<tasya samÆha÷ // VLk_1050 = P_4,2.37 //>#
kÃkÃnÃæ samÆha÷ kÃkam //

#<bhik«Ãdibhyo 'ï // VLk_1051 = P_6,4.146 //>#
bhik«ÃïÃæ samÆho bhaik«am / garbhiïÅnÃæ samÆho gÃrbhiïam / iha (%<bhasyìhe taddhite>%) / iti puævadbhÃve k­te - .

#<inaïyanapatye // VLk_1052 = P_4,2.37 //>#
anapatyÃrthe 'ïi pare in prak­tyà syÃt / tena nastaddhita iti Âilopo na / yuvatÅnÃæ samÆho yauvanam //

#<grÃmajanabandhubhyastal // VLk_1053 = P_4,2.43 //>#
talantaæ striyÃm / gramatà / janatà / bandhutà / (%<gajasahÃyÃbhyÃæ ceti vaktavyam>%) / gajatà / sahÃyatà / %<(ahna÷ kha÷ kratau>%) / ahÅna÷ //

#<acittahastidheno«Âhak // VLk_1054 = P_4,2.47 //>#

#<isusuktÃntÃtka÷ // VLk_1055 = P_7,3.51 //>#
is us uktÃntÃtparasya Âhasya ka÷ / sÃktukam / hÃstikam / dhainukam //

#<tadadhÅte tadveda // VLk_1056 = P_4,2.59 //>#

#<na yvÃbhyÃm padÃntÃbhyÃæ pÆrvau tu tÃbhyÃmaic // VLk_1057 = P_7,3.3 //>#
padÃntÃbhyÃæ yakÃravakÃrÃbhyÃæ parasya na v­ddhi÷ kiætu tÃbhyÃæ pÆrvau kramÃdaijÃvÃgamau sta÷/ vyÃkaraïamadhÅte veda và vaiyÃkaraïa÷ //

#<kramÃdibhyo vun // VLk_1058 = P_4,2.61 //>#
kramaka÷ / padaka÷ / Óik«aka÷ / mÅmÃæsaka÷ //

iti raktÃdyarthakÃ÷ // 3 //

atha cÃturarthikÃ÷

#<tadasminnastÅti deÓe tannÃmni // VLk_1059 = P_4,2.67 //>#
udumbarÃ÷ santyasmindeÓe audumbaro deÓa÷ //

#<tena nirv­ttam // VLk_1060 = P_4,2.68 //>#
kuÓÃmbena nirv­ttà nagarÅ kauÓÃmbÅ //

#<tasya nivÃsa÷ // VLk_1061 = P_4,2.69 //>#
ÓibÅnÃæ nivÃso deÓa÷ Óaiba÷ //

#<adÆrabhavaÓca // VLk_1062 = P_4,2.70 //>#
vidiÓÃyà adÆrabhavaæ nagaraæ vaidiÓam //

#<janapade lup // VLk_1063 = P_1,2.51 //>#
janapade vÃcye cÃturarthikasya lup //

#<lupi yuktavadvyaktivacane // VLk_1064 = P_1,2.51 //>#
lupi sati prak­tivalliÇgavacane sta÷ / pa¤cÃlÃnÃæ nivÃso janapada÷ pa¤cÃlÃ÷/ kurava÷ / aÇgÃ÷/ vaÇgÃ÷ / kaliÇgÃ÷ //

#<varaïÃdibhyaÓca // VLk_1065 = P_4,2.82 //>#
ajanapadÃrtha Ãrambha÷ / varaïÃnÃmadÆrabhavaæ nagaraæ varaïÃ÷ //

#<kumudana¬avetasebhyo ¬matup // VLk_1066 = P_4,2.87 //>#

#<jhaya÷ // VLk_1067 = P_8,2.10 //>#
jhayantÃnmatormasya va÷ / kumudvÃn / na¬vÃn //

#<mÃdupadhÃyÃÓca matorvo 'yavÃdibhya÷ // VLk_1068 = P_8,2.9 //>#
mavarïÃvarïÃntÃnmavarïÃvarïopadhÃcca yavÃdivarjitÃtparasya matormasya va÷ / vetasvÃn //

#<na¬aÓÃdì¬valac // VLk_1069 = P_4,2.88 //>#
na¬vala÷ / ÓÃdvala÷ //

#<ÓikhÃyà valac // VLk_1070 = P_4,2.89 //>#
ÓikhÃvala÷ //

iti cÃturarthikÃ÷ // 4 //

atha Óai«ikÃ÷

#<Óe«e // VLk_1071 = P_4,1.92 //>#
apatyÃdicaturarthyantÃdanyor'tha÷ Óe«astatrÃïÃdaya÷ syu÷ / cak«u«Ã g­hyate cÃk«u«aæ rÆpam / ÓrÃvaïa÷ Óabda÷ / aupani«ada÷ puru«a÷ / d­«adi pi«Âà dÃr«adÃ÷ saktava÷ / caturbhiruhyaæ cÃturaæ ÓakaÂam / caturdaÓyÃæ d­Óyate cÃturdaÓaæ rak«a÷ / "tasya vikÃra÷' ityata÷ prÃk Óe«ÃdhikÃra÷ //

#<rëÂrÃvÃrapÃrÃdghakhau // VLk_1072 = P_4,2.93 //>#
ÃbhyÃæ kramÃd ghakhau sta÷ Óe«e / rëÂre jÃtÃdi÷ rëÂriya÷/ avÃrapÃrÅïa÷/ %<(avÃrapÃrÃdvig­hÅtÃdapi viparÅtÃcceti vaktavyam>%) / avÃrÅïa÷/ pÃrÅïa÷/ pÃrÃvÃrÅïa÷/ iha prak­tiviÓe«Ãd ghÃdaya«ÂyuÂyulantÃ÷ pratyayà ucyante te«Ãæ jÃtÃdayor'thaviÓe«Ã÷ samartha vibhaktayaÓca vak«yante //

#<grÃmÃdyakha¤au // VLk_1073 = P_4,2.94 //>#
grÃmya÷ / grÃmÅïa÷ //

#<nadyÃdibhyo ¬hak // VLk_1074 = P_4,2.97 //>#
nÃdeyam / mÃheyam / vÃrÃïaseyam //

#<dak«iïÃpaÓcÃtpurasastyak // VLk_1075 = P_4,2.98 //>#
dÃk«iïÃtya÷ / pÃÓcÃtya÷ / paurastya÷ //

#<dyuprÃgapÃgudakpratÅco yat // VLk_1076 = P_4,2.101 //>#
divyam / prÃcyam / apÃcyam / udÅcyam / pratÅcyam //

#<avyayÃttyap // VLk_1077 = P_4,2.104 //>#
%<(amehakvatasitrebhya eva>%) / amÃtya÷ / ihatya÷ / kvatya÷ / tatastya÷ / tatratya÷ / (%<tyabnerdhruva iti vaktavyam>%) / nitya÷ //

#<v­ddhiryasyÃcÃmÃdistadv­ddham // VLk_1078 = P_1,1.73 //>#
yasya samudÃyasyÃcÃæ madhye Ãdirv­ddhistadv­ddhasaæj¤aæ syÃt //

#<tyadÃdÅni ca // VLk_1079 = P_1,1.74 //>#
v­ddhasaæj¤Ãni syu÷ //

#<v­ddhÃccha÷ // VLk_1080 = P_4,2.114 //>#
ÓÃlÅya÷ / mÃlÅya÷ / tadÅya÷ / (%<và nÃmadheyasya v­ddhasaæj¤Ã vaktavyÃ>%) / devadattÅya÷, daivadatta÷ //

#<gahÃdibhyaÓca // VLk_1081 = P_4,2.138 //>#
gahÅya÷ //

#<yu«madasmadoranyatarasyÃæ kha¤ ca // VLk_1082 = P_4,3.1 //>#
cÃccha÷ / pak«e 'ï / yuvayoryu«mÃkaæ yu«madÅya÷, asmadÅya÷ //

#<tasminnaïi ca yu«mÃkÃsmÃkau // VLk_1083 = P_4,3.2 //>#
yu«madasmadoretÃvÃdeÓau sta÷ kha¤yaïi ca / yau«mÃkÅïa÷ / ÃsmÃkÅna÷ / yau«mÃka÷ / ÃsmÃka÷ //

#<tavakamamakÃvekavacane // VLk_1084 = P_4,3.3 //>#
ekÃrthavÃcinoryu«madasmadostavakamamakau sta÷ kha¤i aïi ca / tÃvakÅna÷ / tÃvaka÷ / mÃmakÅna÷ / mÃmaka÷ / che tu - .

#<pratyayottarapadayoÓca  // VLk_1085 = P_7,2.98 //>#
maparyantayoretayorekÃrthavÃcinostvamau sta÷ pratyaye uttarapade ca parata÷ / tvadÅya÷ / madÅya÷ / tvatputra÷ / matputra÷ //

#<madhyÃnma÷ // VLk_1086 = P_4,3.8 //>#
madhyama÷ //

#<kÃlÃÂÂha¤ // VLk_1087 = P_4,3.11 //>#
kÃlavÃcibhya«Âha¤ syÃt / kÃlikam / mÃsikam / sÃævatsarikam / %<(avyayÃnÃæ bhamÃtre Âilopa>%÷) / sÃyamprÃtika÷ / pauna÷ punika÷ //

#<prÃv­«a eïya÷ // VLk_1088 = P_4,3.17 //>#
prÃv­«eïya÷ //

#<sÃya¤ciramprÃhïeprage 'vyayebhya«ÂyuÂyulau tu ca // VLk_1089 = P_4,3.23 //>#
sÃyamityÃdibhyaÓcaturbhyo 'vyayebhyaÓca kÃlavÃcibhya«ÂyuÂyulau stastayostu ca / sÃyantanam / cirantanam / prÃhïe prage anayoredantatvaæ nipÃtyate / prÃhïetanam / pragetanam / do«Ãtanam //

#<tatra jÃta÷ // VLk_1090 = P_4,3.25 //>#
saptamÅsamarthÃjjÃta ityarthe 'ïÃdayo ghÃdayaÓca syu÷ / srugghne jÃta÷ sraugghna÷ / utse jÃta autsa÷ / rëÂre jÃto rëÂriya÷ / avÃrapÃre jÃta÷ avÃrapÃrÅïa÷, ityÃdi//

#<prÃv­«a«Âhap // VLk_1091 = P_4,3.26 //>#
eïyÃpavÃda÷ / prÃv­«ika÷ //

#<prÃyabhava÷ // VLk_1092 = P_4,3.39 //>#
tatretyeva / srugghne prÃyeïa bÃhulyena bhavati sraugghna÷ //

#<sambhÆte // VLk_1093 = P_4,3.41 //>#
srugghne saæbhavati sraugghna÷ //

#<koÓì¬ha¤ // VLk_1094 = P_4,3.42 //>#
kauÓeyam vastram //

#<tatra bhava÷ // VLk_1095 = P_4,3.53 //>#
srugghne bhava÷ sraugghna÷ / autsa÷ / rëÂriya÷ //

#<digÃdibhyo yat // VLk_1096 = P_4,3.54 //>#
diÓyam / vargyam //

#<ÓarÅrÃvayavÃcca // VLk_1097 = P_4,3.55 //>#
dantyam / kaïÂhyam / (%<adhyÃtmÃde«Âha¤i«yate>%) adhyÃtmaæ bhavamÃdhyÃtmikam //

#<anuÓatikÃdÅnÃæ ca // VLk_1098 = P_7,3.20 //>#
e«Ãmubhayapadav­ddhir¤iti ïiti kiti ca/ Ãdhidaivikam/ Ãdhibhautikam/ aihalaukikam/ pÃralokikam/ Ãk­tigaïo 'yam //

#<jihvÃmÆlÃÇguleÓcha÷ // VLk_1099 = P_4,3.62 //>#
jihvÃmÆlÅyam / aÇgulÅyam //

#<vargÃntÃcca // VLk_1100 = P_4,3.63 //>#
kavargÅyam //

#<tata Ãgata÷ // VLk_1101 = P_4,3.74 //>#
srugghnÃdÃgata÷ sraugghna÷ //

#<ÂhagÃyasthÃnebhya÷ // VLk_1102 = P_4,3.75 //>#
ÓulkaÓÃlÃyà Ãgata÷ ÓaulkaÓÃlika÷ //

#<vidyÃyonisaæbandhebhyo vu¤ // VLk_1103 = P_4,3.77 //>#
aupÃdhyÃyaka÷ / paitÃmahaka÷ //

#<hetumanu«yebhyo 'nyatarasyÃæ rÆpya÷ // VLk_1104 = P_4,3.81 //>#
samÃdÃgataæ samarÆpyam / pak«e - gahÃditvÃccha÷ / samÅyam / vi«amÅyam / devadattarÆpyam / daivadattam //

#<maya ca // VLk_1105 = P_4,3.82 //>#
samamayam / devadattamayam //

#<prabhavati // VLk_1106 = P_4,3.83 //>#
himavata÷ prabhavati haimavatÅ gaÇgà //

#<tadgacchati pathidÆtayo÷ // VLk_1107 = P_4,3.85 //>#
srugghnaæ gacchati sraugdhna÷ panthà dÆto và //

#<abhini«krÃmati dvÃram // VLk_1108 = P_4,3.86 //>#
srugghnamabhini«krÃmati sraugghnaæ kÃnyakubjadvÃram //

#<adhik­tya k­te granthe // VLk_1109 = P_4,3.87 //>#
ÓÃrÅrakamadhik­tya k­to grantha÷ ÓÃrÅrakÅya÷ //

#<so 'sya nivÃsa÷ // VLk_1110 = P_4,3.89 //>#
srugghno nivÃso 'sya sraugghna÷ //

#<tena proktam // VLk_1111 = P_4,3.101 //>#
pÃïininà proktaæ pÃïinÅyam //

#<tasyedam // VLk_1112 = P_4,3.120 //>#
upagoridam aupagavam //

iti Óai«ikÃ÷ // 5 //

atha vikÃrÃrthakÃ÷

#<tasya vikÃra÷ // VLk_1113 = P_4,3.134 //>#
%<(aÓmano vikÃre Âilopo vaktavya>%÷) / aÓmano vikÃra÷ ÃÓma÷ / bhÃsmana÷ / mÃrttika÷ //

#<avayave ca prÃïyo«adhiv­k«ebhya÷ // VLk_1114 = P_4,3.135 //>#
cÃdvikÃre / mayÆrasyÃvayavo vikÃro và mÃyÆra÷ / maurvaæ kÃï¬aæ bhasma và / paippalam //

#<maya¬vaitayorbhëÃyÃmabhak«yÃcchÃdanayo÷ // VLk_1115 = P_4,3.143 //>#
prak­timÃtrÃnmaya¬và syÃt vikÃrÃvayavayo÷/ aÓmamayam, ÃÓmanam/ abhak«yetyÃdi kim? maudga÷ sÆpa÷/ kÃrpÃsamÃcchÃdanam //

#<nityaæ v­ddhaÓarÃdibhya÷ // VLk_1116 = P_4,3.144 //>#
Ãmramayam / Óaramayam //

#<goÓca purÅ«e // VLk_1117 = P_4,3.145 //>#
go÷ purÅ«aæ gomayam //

#<gopayasoryat // VLk_1118 = P_4,3.160 //>#
gavyam / payasyam //

iti vikÃrÃrthÃ÷ / (prÃgdÅvyatÅyÃ÷) // 6 //

atha ÂhagadhikÃra÷

#<prÃgvahate«Âhak // VLk_1119 = P_4,4.1 //>#
tadvahatÅtyata÷ prÃk Âhagadhikriyate //

#<tena dÅvyati khanati jayati jitam // VLk_1120 = P_4,4.2 //>#
ak«airdÅvyati khanati jayati jito và Ãk«ika÷ //

#<saæsk­tam // VLk_1121 = P_4,4.3 //>#
dadhnà saæsk­tam dÃdhikam / mÃrÅcikam //

#<tarati // VLk_1122 = P_4,4.5 //>#
tenetyeva / u¬upena tarati au¬upika÷ //

#<carati // VLk_1123 = P_4,4.8 //>#
t­tÅyÃntÃdgacchati bhak«ayatÅtyarthayo«Âhak syÃt / hastinà carati hÃstika÷ / dadhnà carati dÃdhika÷ //

#<saæs­«Âe // VLk_1124 = P_4,4.22 //>#
dadhnà saæs­«Âaæ dÃdhikam //

#<u¤chati // VLk_1125 = P_4,4.32 //>#
badarÃïyu¤chati bÃdarika÷ //

#<rak«ati // VLk_1126 = P_4,4.33 //>#
samÃjaæ rak«ati sÃmÃjika÷ //

#<Óabdadarduraæ karoti // VLk_1127 = P_4,4.34 //>#
Óabdaæ karoti ÓÃbdika÷ / darduraæ karoti dÃrdurika÷ //

#<dharmaæ carati // VLk_1128 = P_4,4.41 //>#
dhÃrmika÷ (%<adharmÃcceti vaktavyam>%) / Ãdharmika÷ //

#<Óilpam // VLk_1129 = P_4,4.55 //>#
m­daÇgavÃdanaæ Óilpamasya mÃrdaÇgika÷ //

#<praharaïam // VLk_1130 = P_4,4.57 //>#
tadasyetyeva / asi÷ praharaïamasya Ãsika÷ / dhÃnu«ka÷ //

#<ÓÅlam // VLk_1131 = P_4,4.61 //>#
apÆpabhak«aïaæ ÓÅlamasya ÃpÆpika÷ //

#<nikaÂe vasati // VLk_1132 = P_4,4.73 //>#
naikaÂiko bhik«uka÷ //

iti ÂhagadhikÃra÷ / (prÃgvahatÅyÃ÷) // 7 //

atha yadadhikÃra÷

#<prÃgghitÃdyat // VLk_1133 = P_4,4.75 //>#
tasmai hitamityata÷ prÃg yadadhikriyate //

#<tadvahati rathayugaprÃsaÇgam // VLk_1134 = P_4,4.76 //>#
rathaæ vahati rathya÷ / yugya÷ / prÃsaÇgya÷ //

#<dhuro ya¬¬hakau // VLk_1135 = P_4,4.77 //>#
hali ceti dÅrghe prÃpte - .

#<na bhakurchurÃm // VLk_1136 = P_8,2.79 //>#
bhasya kurchuroÓcopadhÃyà iko dÅrgho na syÃt / dhurya÷ / dhaureya÷ //

#<nauvayodharmavi«amÆlamÆlasÅtÃtulÃbhyastÃryatulyaprÃpyavadhyÃnÃmyasamasamitasaæmite«u // VLk_1137 = P_4,4.91 //>#
nÃvà tÃryaæ nÃvyaæ jalam / vayasà tulyo vayasya÷ / dharmeïa prÃpyaæ dharmyam / vi«eïa vadhyo vi«ya÷ / mÆlena ÃnÃmyaæ mÆlyam / mÆlena samo mÆlya÷ / sÅtayà samitaæ sÅtyaæ k«etram / tulayà saæmitam tulyam //

#<tatra sÃdhu÷ // VLk_1137 = P_4,4.98 //>#
agre sÃdhu÷ - agrya÷ / sÃmasu sÃdhu÷ sÃmanya÷ / ye cÃbhÃvakarmaïoriti prak­ti bhÃva÷ / karmaïya÷ / Óaraïya÷ //

#<sabhÃyà ya÷ // VLk_1139 = P_4,4.105 //>#
sabhya÷ //

iti yato 'vadhi÷ / (prÃgghitÅyÃ÷) // 8 //

atha chayatoradhikÃra÷

#<prÃk krÅtÃccha÷ // VLk_1140 = P_5,1.1 //>#
tena krÅtamityata÷ prÃk cho 'dhikriyate //

#<ugavÃdibhyo yat // VLk_1141 = P_5,1.2 //>#
prÃk krÅtÃdityeva / uvarïÃntÃdgavÃdibhyaÓca yat syÃt / chasyÃpavÃda÷ / ÓaÇkave hitaæ ÓaÇkavyaæ dÃru / gavyam / (%<nÃbhi nabhaæ ca>%) / nabhyo 'k«a÷ / nabhyama¤janam //

#<tasmai hitam // VLk_1142 = P_5,1.5 //>#
vatsebhyo hito vatsÅyo godhuk //

#<ÓarÅrÃvayavÃdyat // VLk_1143 = P_5,1.6 //>#
dantyam / kaïÂhyam / nasyam //

#<ÃtmanviÓvajanabhogottarapadÃtkha÷ // VLk_1144 = P_5,1.9 //>#

#<ÃtmÃdhvÃnau khe // VLk_1145 = P_6,4.169 //>#
etau khe prak­tyà sta÷ / Ãtmane hitam ÃtmanÅnam / viÓvajanÅnam / mÃt­bhogÅïa÷ //

iti chayatoravadhi÷ / (prÃkkrÅtÅyÃ÷) // 9 //

atha Âha¤adhikÃra÷

#<prÃgvate«Âha¤ // VLk_1146 = P_5,1.18 //>#
tena tulyamiti vatiæ vak«yati, tata÷ prÃk Âha¤adhikriyate //

#<tena krÅtam // VLk_1147 = P_5,1.37 //>#
saptatyà krÅtaæ sÃptatikam / prÃsthikam //

#<sarvabhÆmip­thivÅbhyÃmaïa¤au // VLk_1148 = P_5,1.41 //>#

#<tasyeÓvara÷ // VLk_1149 = P_5,1.42 //>#
sarvabhÆmip­thivÅbhyÃmaïa¤au sta÷ / anuÓatikÃdÅnÃæ ca / sarvabhÆmerÅÓvara÷ sÃrvabhauma÷ / pÃrthiva÷ //

#<paÇktiviæÓatitriæÓaccatvÃriæÓatpa¤cÃÓat«a«ÂisaptatyaÓÅtinavatiÓatam // VLk_1150 = P_5,1.59 //>#
ete rƬhiÓabdà nipÃtyante //

#<tadarhati // VLk_1151 = P_5,1.63 //>#
labdhuæ yogyo bhavatÅtyarthe dvitÅyÃntÃÂÂha¤Ãdaya÷ syu÷ / Óvetacchatramarhati Óvaitacchatrika÷ //

#<daï¬Ãdibhyo yat // VLk_1152 = P_5,1.66 //>#
ebhyo yat syÃt / daï¬amarhati daï¬ya÷ / arghya÷ / vadhya÷ //

#<tena nirv­ttam // VLk_1153 = P_5,1.79 //>#
ahnà nirv­ttam Ãhnikam //

iti Âha¤o 'vadhi÷ / (prÃgvatÅyÃ÷) // 10 //

atha tvataloradhikÃra÷

#<tena tulyaæ kriyà cedvati÷ // VLk_1154 = P_5,1.115 //>#
brÃhmaïena tulyaæ brÃhmaïavat adhÅte / kriyà cediti kim ? guïatulye mà bhÆt / putreïa tulya÷ sthÆla÷ //

#<tatra tasyeva // VLk_1155 = P_5,1.116 //>#
mathurÃyÃmiva mathurÃvat srugdhne prakÃra÷ / caitrasyeva caitravanmaitrasya gÃva÷ //

#<tasya bhÃvastvatalau // VLk_1156 = P_5,1.119 //>#
prak­tijanyabodhe prakÃro bhÃva÷ / gorbhÃvo gotvam / gotà / tvÃntaæ klÅbam //

#<Ã ca tvÃt // VLk_1157 = P_5,1.120 //>#
brahmaïastva ityata÷ prÃk tvatalÃvadhikriyete / apavÃdai÷ saha samÃveÓÃrthamidam / cakÃro na¤sna¤bhyÃmapi samÃveÓÃrtha÷ / striyà bhÃva÷ - straiïam / strÅtvam / strÅtà / pausnam / puæstvam / puæstà //

#<p­thvÃdibhya imanijvà // VLk_1158 = P_5,1.122 //>#
vÃvacanamaïÃdisamÃveÓÃrtham //

#<ra ­to halÃderlagho÷ // VLk_1159 = P_6,4.161 //>#
halÃderlaghor­kÃrasya ra÷ syÃdi«Âheyassu parata÷ / p­thum­dubh­Óak­Óad­¬hapariv­¬hà nÃmeva ratvam //

#<Âe÷ // VLk_1160 = P_6,4.155 //>#
bhasya Âerlopa i«Âhemeyassu / p­thorbhÃva÷ prathimà - .

#<igantÃcca laghupÆrvÃt // VLk_1161 = P_5,1.131 //>#
igantÃllaghupÆrvÃt prÃtipadikÃdbhÃve 'ï pratyaya÷ / pÃrthavam / mradimÃ, mÃrdavam //

#<varïad­¬hÃdibhya÷ «ya¤ca // VLk_1162 = P_5,1.123 //>#
cÃdimanic / Óauklyam / Óuklimà / dÃr¬hyam / dra¬himà //

#<guïavacanabrÃhmaïÃdibhya÷ karmaïi ca // VLk_1163 = P_5,1.124 //>#
cÃdbhÃve / ja¬asya bhÃva÷ karma và jìyam / mƬhasya bhÃva÷ karma và mau¬hyam / brÃhmaïyam / Ãk­tigaïo 'yam //

#<sakhyurya÷ // VLk_1164 = P_5,1.126 //>#
sakhyurbhÃva÷ karma và sakhyam //

#<kapij¤Ãtyor¬hak // VLk_1165 = P_5,1.127 //>#
kÃpeyam / j¤Ãteyam /

#<patyantapurohitÃdibhyo yak // VLk_1166 = P_5,1.128 //>#
sainÃpatyam / paurohityam //

iti tvataloradhikÃra÷ // 11 //

atha bhavanÃdyarthakÃ÷

#<dhÃnyÃnÃæ bhavane k«etre kha¤ // VLk_1167 = P_5,2.1 //>#
bhavatyasminniti bhavanam / mudgÃnÃæ bhavanaæ k«etraæ maudgÅnam //

#<vrÅhiÓÃlyor¬hak // VLk_1168 = P_5,2.2 //>#
vraiheyam / ÓÃleyam //

#<haiyaÇgavÅnaæ saæj¤ÃyÃm // VLk_1169 = P_5,2.23 //>#
hyogodohaÓabdasya hiyaÇgurÃdeÓa÷ vikÃrÃrthe kha¤ca nipÃtyate / duhyata iti doha÷ k«Åram / hyogodohasya vikÃra÷ - haiyaÇgavÅnaæ navanÅtam //

#<tadasya saæjÃtaæ tÃrakÃdibhya itac // VLk_1170 = P_5,2.36 //>#
tÃrakÃ÷ saæjÃtà asya tÃrakitaæ nabha÷ / paï¬ita÷ / Ãk­tigaïo 'yam //

#<pramÃïe dvayasajdaghna¤mÃtraca÷ // VLk_1171 = P_5,2.37 //>#
tadasyetyanuvartate / ÆrÆ pramÃïamasya - Ærudvayasam / Ærudaghnam / ÆrumÃtram //

#<yattadetebhya÷ parimÃïe vatup // VLk_1172 = P_5,2.39 //>#
yatparimÃïamasya yÃvÃn / tÃvÃn / etÃvÃn //

#<kimidaæbhyÃæ vo gha÷ // VLk_1173 = P_5,2.40 //>#
ÃbhyÃæ vatup syÃd vakÃrasya ghaÓca //

#<idaækimorÅÓkÅ // VLk_1174 = P_6,3.90 //>#
d­gd­Óavatu«u idama ÅÓ kima÷ ki÷ / kiyÃn / iyÃn //

#<saækhyÃyà avayave tayap // VLk_1175 = P_5,2.39 //>#
pa¤ca avayavà asya pa¤catayam //

#<dvitribhyÃæ tayasyÃyajvà // VLk_1176 = P_5,2.43 //>#
dvayam / dvitayam / trayam / tritayam //

#<ubhÃdudÃtto nityam // VLk_1177 = P_5,2.44 //>#
ubhaÓabdÃttayapo 'yac syÃt sa cÃdyudÃtta÷ / ubhayam //

#<tasya pÆraïe ¬a // VLk_1178 = P_5,2.48 //>#
ekÃdaÓÃnÃæ pÆraïa÷ ekÃdaÓa÷ //

#<nÃntÃdasaækhyÃderma // VLk_1179 = P_5,2.49 //>#
¬aÂo ma¬Ãgama÷ / pa¤cÃnÃæ pÆraïa÷ pa¤cama÷ / nÃntÃtkim ? .

#<ti viæÓater¬iti // VLk_1180 = P_6,4.142 //>#
viæÓaterbhasya tiÓabdasya lopo ¬iti pare / viæÓa÷ / asaækhyÃde÷ kim ? ekÃdaÓa÷ //

#<«aÂkatikatipayacaturÃæ thuk // VLk_1181 = P_5,2.51 //>#
e«Ãæ thugÃgama÷ syì¬aÂi/ «aïïÃæ «a«Âha÷/ katitha÷/ katipayaÓabdasyÃsaækhyÃtve 'pyata eva j¤Ãpakì¬aÂ/ katipayatha÷/ caturtha÷ //

#<dvestÅya÷ // VLk_1182 = P_5,2.54 //>#
¬aÂo 'pavÃda÷ / dvayo÷ pÆraïo dvitÅya÷ //

#<tre÷ saæprasÃraïaæ ca // VLk_1183 = P_5,2.55 //>#
t­tÅya÷ //

#<ÓrotriyaæÓchando 'dhÅte // VLk_1184 = P_5,2.84 //>#
Órotriya÷ / vetyanuv­tteÓchÃndasa÷ //

#<pÆrvÃdini÷ // VLk_1185 = P_5,2.86 //>#
pÆrvaæ k­tamanena pÆrvÅ //

#<sapÆrvÃcca // VLk_1186 = P_5,2.87 //>#
k­tapÆrvà //

#<i«ÂÃdibhyaÓca // VLk_1187 = P_5,2.88 //>#
i«Âamanena i«ÂÅ / adhÅtÅ //

iti bhavanÃdyarthakÃ÷ // 12 //

atha matvarthÅyÃ÷

#<tadasyÃstyasminniti matup // VLk_1188 = P_5,2.94 //>#
gÃvo 'syÃsminvà santi gomÃn //

#<tasau matvarthe // VLk_1189 = P_1,4.19 //>#
tÃntasÃntau bhasaæj¤au sto matvarthe pratyaye pare / garutmÃn / vaso÷ saæprasÃraïaæ / vidu«mÃn / (%<guïavacanebhyo matupo lugi«Âa>%÷) / Óuklo guïo 'syÃstÅti Óukla÷ paÂa÷ / k­«ïa÷ //

#<prÃïisthÃdÃto lajanyatarasyÃm // VLk_1190 = P_5,2.96 //>#
cƬÃla÷ / cƬÃvÃn / prÃïisthÃtkim ? ÓikhÃvÃndÅpa÷ / prÃïyaÇgÃdeva / medhÃvÃn //

#<lomÃdipÃmÃdipicchÃdibhya÷ Óanelaca÷ // VLk_1191 = P_5,2.100 //>#
lomÃdibhya÷ Óa÷ / lomaÓa÷ / lomavÃn / romaÓa÷ / romavÃn / pÃmÃdibhyo na÷ / pÃmana÷ / (ga. sÆ.) $<aÇgÃtkalyÃïe>$ / aÇganà / (ga. sÆ.) $<lak«myà acca>$ / lak«maïa÷ / picchÃdibhya ilac / picchila÷ / picchavÃn //

#<danta unnata urac // VLk_1192 = P_5,2.106 //>#
unnatà dantÃ÷ santyasya dantura÷ //

#<keÓÃdvo 'nyatarasyÃm // VLk_1193 = P_5,2.109 //>#
keÓava÷ / keÓÅ / keÓika÷ / keÓavÃn / (%<anyebhyo 'pi d­Óyate>%) / maïiva÷ / (%<arïaso lopaÓca>%) / arïava÷ //

#<ata iniÂhanau // VLk_1194 = P_5,2.115 //>#
daï¬Å / daï¬ika÷ //

#<vrÅhyÃdibhyaÓca // VLk_1195 = P_5,2.116 //>#
vrÅhÅ / vrÅhika÷ //

#<asmÃyÃmedhÃsrajo vini÷ // VLk_1196 = P_5,2.121 //>#
yaÓasvÅ / yaÓasvÃn / mÃyÃvÅ / medhÃvÅ / sragvÅ //

#<vaco gmini÷ // VLk_1197 = P_5,2.124 //>#
vÃggmÅ //

#<arÓaÃdibhyo 'c // VLk_1198 = P_5,2.127 //>#
arÓo 'sya vidyate arÓasa÷ / Ãk­tigaïo 'yam //

#<ahaæÓubhamoryus // VLk_1199 = P_5,2.140 //>#
ahaæyu÷ ahaÇkÃravÃn / Óubhaæyustu ÓubhÃnvita÷ //

iti matvarthÅyÃ÷ // 13 //

atha prÃgdiÓÅyÃ÷

#<prÃgdiÓo vibhakti÷ // VLk_1200 = P_5,3.1 //>#
dikchabdebhya ityata÷ prÃgvak«yamÃïÃ÷ pratyayà vibhaktisaæj¤Ã÷ syu÷ //

#<kiæsarvanÃmabahubhyo 'dvyÃdibhya÷ // VLk_1201 = P_5,3.2 //>#
kima÷ sarvanÃmno bahuÓabdÃcceti prÃgdiÓo 'dhikriyate //

#<pa¤camyÃstasil // VLk_1202 = P_5,3.7 //>#
pa¤camyantebhya÷ kimÃdibhyastasil và syÃt //

#<ku tiho÷ // VLk_1203 = P_7,2.104 //>#
kima÷ ku÷ syÃttÃdau hÃdau ca vibhaktau parata÷ / kuta÷, kasmÃt //

#<idama iÓ // VLk_1204 = P_5,3.2 //>#
prÃgdiÓÅye pare / ita÷ //

#<an // VLk_1205 = P_6,4.167 //>#
etada÷ prÃgdiÓÅye / anekÃltvÃtsarvÃdeÓa÷ / ata÷ / amuta÷ / yata÷ / tata÷ / bahuta÷ / dvyÃdestu dvÃbhyÃm //

#<paryabhibhyÃæ ca // VLk_1206 = P_5,3.9 //>#
ÃbhyÃæ tasil syÃt / parita÷ / sarvata ityartha÷ / abhita÷ / ubhayata ityartha÷ //

#<saptamyÃstral // VLk_1207 = P_5,3.10 //>#
kutra / yatra / tatra / bahutra //

#<idamo ha÷ // VLk_1208 = P_5,3.11 //>#
tralo 'pavÃda÷ / iha //

#<kimo 't // VLk_1209 = P_5,3.12 //>#
vÃgrahaïamapak­«yate / saptamyantÃtkimo 'dvà syÃt pak«e tral //

#<kvÃti // VLk_1210 = P_7,2.105 //>#
kima÷ kvÃdeÓa÷ syÃdati / kva / kutra //

#<itarÃbhyo 'pi d­Óyante // VLk_1211 = P_5,3.14 //>#
pa¤camÅsaptamÅtaravibhaktyantÃdapi tasilÃdayo d­Óyante / d­ÓigrahaïÃdbhavadÃdiyoga eva / sa bhavÃn / tato bhavÃn / tatra bhavÃn / tambhavantam / tato bhavantam / tatra bhavantam / evaæ dÅrghÃyu÷, devÃnÃmpriya÷, Ãyu«mÃn //

#<sarvaikÃnyakiæyattada÷ kÃle dà // VLk_1212 = P_5,3.15 //>#
saptamyantebhya÷ kÃlÃrthebhya÷ svÃrthe dà syÃt //

#<sarvasya so 'nyatarasyÃæ di // VLk_1213 = P_5,3.6 //>#
dÃdau prÃgdiÓÅye sarvasya so và syÃt / sarvasmin kÃle sadà sarvadà / anyadà / kadà / yadà / tadà / kÃle kim ? sarvatra deÓe //

#<idamo rhil // VLk_1214 = P_5,3.16 //>#
saptamyantÃt kÃla ityeva //

#<etetau ratho÷ // VLk_1215 = P_5,3.4 //>#
idamÓabdasya eta it ityÃdeÓau stau rephÃdau thakÃrÃdau ca prÃgdiÓÅye pare/ asmin kÃle etarhi/ kÃle kim? iha deÓe //

#<anadyatane rhilanyatarasyÃm // VLk_1216 = P_5,3.21 //>#
karhi, kadà / yarhi, yadà / tarhi, tadà //

#<etada÷ // VLk_1217 = P_5,3.5 //>#
eta it etau stau rephÃdau thÃdau ca prÃgdiÓÅye / etasmin kÃle etarhi //

#<prakÃravacane thÃl // VLk_1218 = P_5,3.23 //>#
prakÃrav­ttibhya÷ kimÃdibhyasthÃl syÃt svÃrthe / tena prakÃreïa tathà / yathà //

#<idamasthamu÷ // VLk_1219 = P_5,3.24 //>#
thÃlo 'pavÃda÷ / (%<etado 'pi vÃcya>%÷) / anena etena và prakÃreïa ittham //

#<kimaÓca // VLk_1220 = P_5,3.25 //>#
kena prakÃreïa katham //

iti prÃgdiÓÅyÃ÷ // 14 //

atha prÃgivÅyÃ÷

#<atiÓÃyane tamabi«Âhanau // VLk_1221 = P_5,3.55 //>#
atiÓayaviÓi«ÂÃrthav­tte÷ svÃrtha etau sta÷ / ayame«ÃmatiÓayenìhya÷ ìhyatama÷ / laghutama÷, laghi«Âha÷ //

#<tiÇaÓca // VLk_1222 = P_5,3.56 //>#
tiÇantÃdatiÓaye dyotye tamap syÃt //

#<taraptamapau gha÷ // VLk_1223 = P_1,1.22 //>#
etau ghasaæj¤au sta÷ //

#<kimettiÇavyayaghÃdÃmvadravyaprakar«e // VLk_1224 = P_5,4.11 //>#
kima edantÃttiÇo'vyayÃcca yo ghastadantÃdÃmu÷ syÃnna tu dravyaprakar«e / kintamÃm / prÃhïetamÃm / pacatimÃm / uccaistamÃm / dravyaprakar«e tu uccaistamastaru÷ //

#<dvivacanavibhajyopapade tarabÅyasunau // VLk_1225 = P_5,3.57 //>#
dvayorekasyÃtiÓaye vibhaktavye copapade suptiÇantÃdetau sta÷ / pÆrvayorapavÃda÷ / ayamanayoratiÓayena laghu÷ laghutaro laghÅyÃn / udÅcyÃ÷ prÃcyebhya÷ paÂutarÃ÷ paÂÅyÃæsa÷ //

#<praÓasyasya Óra÷ // VLk_1226 = P_5,3.60 //>#
asya ÓrÃdeÓa÷ syÃdajÃdyo÷ parata÷ //

#<prak­tyaikÃc // VLk_1227 = P_6,4.163 //>#
i«ÂhÃdi«vekÃc prak­tyà syÃt / Óre«Âha÷, ÓreyÃn //

#<jya ca // VLk_1228 = P_5,3.61 //>#
praÓasyasya jyÃdeÓa÷ syÃdi«Âheyaso÷ / jye«Âha÷ //

#<jyÃdÃdÅyasa÷ // VLk_1229 = P_6,4.160 //>#
Ãde÷ parasya / jyÃyÃn //

#<bahorlopo bhÆ ca baho÷ // VLk_1230 = P_6,4.158 //>#
baho÷ parayorimeyasorlopa÷ syÃdbahoÓca bhÆrÃdeÓa÷ / bhÆmà / bhÆyÃn //

#<i«Âhasya yi ca // VLk_1231 = P_6,4.159 //>#
baho÷ parasya i«Âhasya lopa÷ syÃd yi¬ÃgamaÓca / bhÆyi«Âha÷ //

#<vinmatorluk // VLk_1232 = P_5,3.65 //>#
vino matupaÓca luk syÃdi«Âheyaso÷ / atiÓayena sragvÅ sraji«Âha÷ / srajÅyÃn / atiÓayena tvagvÃn tvaci«Âha÷ / tvacÅyÃn //

#<Å«adasamÃptau kalpabdeÓyadeÓÅyara÷ // VLk_1233 = P_5,3.67 //>#
Å«adÆno vidvÃn vidvatkalpa÷ / vidvaddeÓya÷ / vidvaddeÓÅya÷ / pacatikalpam //

#<vibhëà supo bahuc purastÃttu // VLk_1234 = P_5,3.68 //>#
Å«adasamÃptiviÓi«Âer'the subantÃdbahujvà syÃtsa ca prÃgeva na tu parata÷ / Å«adÆna÷ paÂurbahupaÂu÷ / paÂukalpa÷ / supa÷ kim ? jayati kalpam //

#<pragivÃtka÷ // VLk_1235 = P_5,3.70 //>#
ive pratik­tÃvityata÷ prÃkkÃdhikÃra÷ //

#<avyayasarvanÃmnÃmakac prÃk Âe÷ // VLk_1236 = P_5,3.71 //>#
kÃpavÃda÷ / tiÇaÓcetyanuvartate //

#<aj¤Ãte // VLk_1237 = P_5,3.73 //>#
kasyÃyamaÓvo 'Óvaka÷/ uccakai÷/ nÅcakai÷/ sarvake / (%<okÃrasakÃrabhakÃrÃdau supi sarvanÃmna«Âe÷ prÃgakac, anyatra subantasya>%)/ yu«makÃbhi÷ / yuvakayo÷ / tvayakà //

#<kutsite // VLk_1238 = P_5,3.74 //>#
kutsito 'Óvo 'Óvaka÷ //

#<kiæyattado nirdhÃraïe dvayorekasya ¬atarac // VLk_1239 = P_5,3.92 //>#
anayo÷ kataro vai«ïava÷ / yatara÷ / tatara÷ //

#<và bahÆnÃæ jÃtiparipraÓne ¬atamac // VLk_1240 = P_5,3.93 //>#
jÃtiparipraÓna iti pratyÃkhyÃtamÃkare / bahÆnÃæ madhye ekasya nirdhÃraïe ¬atamajvà syÃt / katamo bhavatÃæ kaÂha÷ / yatama÷ / tatama÷ / vÃgrahaïamakajartham / yaka÷ / saka÷ //

iti prÃgivÅyÃ÷ // 15 //

atha svÃrthikÃ÷

#<ive pratik­tau // VLk_1241 = P_5,3.96 //>#
kan syÃt / aÓva iva pratik­tiraÓvaka÷ / (%<sarvaprÃtipadikebhya÷ svÃrthe kan>%) / aÓvaka÷ //

#<tatprak­tavacane maya // VLk_1242 = P_5,4.21 //>#
prÃcuryeïa prastutaæ prak­tam, tasya vacanaæ pratipÃdanam / bhÃve adhikaraïe và lyu / Ãdye prak­tamannamannamayam / apÆpamayam / dvitÅye tu annamayo yaj¤a÷ / apÆpamayaæ parva //

#<praj¤ÃdibhyaÓca // VLk_1243 = P_5,4.38 //>#
aï syÃt / praj¤a eva prÃj¤a÷ / prÃj¤Å strÅ / daivata÷ / bÃndhava÷ //

#<bahvalpÃrthÃcchaskÃrakÃdanyatarasyÃm // VLk_1244 = P_5,4.42 //>#
bahÆni dadÃti bahuÓa÷ / alpaÓa÷ / (%<ÃdyÃdibhyastaserupasaækhyÃnam>%) / Ãdau Ãdita÷ / madhyata÷ / antata÷ / p­«Âhata÷ / pÃrÓvata÷ / Ãk­tigaïo 'yam / svareïa, svarata÷ / varïata÷ //

#<k­bhvastiyoge saæpadyakartari cvi÷ // VLk_1245 = P_5,4.50 //>#
%<(abhÆtatadbhÃva iti vaktavyam>%)/ vikÃrÃtmatÃæ prÃpnuvatyÃæ prak­tau vartamÃnÃdvikÃraÓabdÃt svÃrthe cvirvà syÃtkarotyÃdibhiryoge//

#<asya cvau // VLk_1246 = P_7,3.32 //>#
avarïasya ÅtsyÃt cvau / verlope cvyantatvÃdavyayatvam / ak­«ïa÷ k­«ïa÷ saæpadyate taæ karoti k­«ïÅkaroti / brahmÅbhavati / gaÇgÅsyÃt / %<(avyayasya cvÃvÅtvaæ neti vÃcyam>%) / do«ÃbhÆtamaha÷ / divÃbhÆtà rÃtri÷ //

#<vibhëà sÃti kÃrtsnye // VLk_1247 = P_5,4,52 //>#
cvivi«aye sÃtirvà syÃtsÃkalye //

#<sÃtpadÃdyo÷ // VLk_1248 = P_8,3.111 //>#
sasya «atvaæ na syÃt / k­tsnaæ Óastramagni÷ saæpadyate 'gnisÃdbhavati / dadhi si¤cati //

#<cvau ca // VLk_1249 = P_7,4.26 //>#
cvau pare pÆrvasya dÅrgha÷ syÃt / agnÅbhavati //

#<avyaktÃnukaraïÃddvyajavarÃrdhÃdanitau ¬Ãc // VLk_1250 = P_5,4.57 //>#
dvyajevÃvaraæ nyÆnaæ na tu tato nyÆnamanekÃjiti yÃvat / tÃd­Óamardhaæ yasya tasmì¬Ãc syÃt k­bhvastibhiryoge %</ (¬Ãci vivak«ite dve bahulam>%) / iti ¬Ãci vivak«ite dvitvam / (%<nityamÃmre¬ite ¬ÃcÅti vaktavyam>%) / ¬Ãcparaæ yadÃmre¬itaæ tasminpare pÆrvaparayorvarïayo÷ pararÆpaæ syÃt / iti takÃrapakÃrayo÷ pakÃra÷ / paÂapaÂÃkaroti / avyaktÃnukaraïÃtkim ? Å«atkaroti / dvyajavarÃrdhÃtkim ? Óratkaroti / avareti kim ? kharaÂakharaÂÃkaroti / anitau kim ? paÂiti karoti //

iti svÃrthikÃ÷ // 16 //
// iti taddhitÃ÷ //

atha strÅpratyayÃ÷

#<striyÃm // VLk_1251 = P_4,1.3 //>#
adhikÃro 'yam / samarthÃnÃmiti yÃvat //

#<ajÃdyata«ÂÃp // VLk_1252 = P_4,1.4 //>#
ajÃdÅnÃmakÃrÃntasya ca vÃcyaæ yat strÅtvaæ tatra dyotye ÂÃp syÃt / ajà / e¬akà / aÓvà / caÂakà / mÆ«ikà / bÃlà / vatsà / ho¬Ã / mandà / vilÃtà / ityÃdi // medhà / gaÇgà / sarvà //

#<ugitaÓya // VLk_1253 = P_4,1.6 //>#
ugidantÃtprÃtipadikÃtstriyÃæ ÇÅpsyÃt / bhavatÅ / bhavantÅ / pacantÅ / dÅvyantÅ //

#<Âi¬¬hÃïa¤dvayasajdaghna¤mÃtractayapÂhakÂha¤ka¤kvarapa÷ // VLk_1254 = P_4,1.15 //>#
anupasardanaæ yaÂÂidÃdi tadantaæ yadadantaæ prÃtipadikaæ tata÷ striyÃæ ÇÅpsyÃt / kurucarÅ / nada nadÅ / deva devÅ / sauparïeyÅ / aindrÅ / autsÅ / ÆrudvayasÅ / ÆrudaghnÅ / ÆrumÃtrÅ / pa¤catayÅ / Ãk«ikÅ / lÃvaïikÅ / yÃd­ÓÅ / itvarÅ / (%<na¤sna¤ÅkakkhyuæstaruïatalunÃnÃmupasaækhyÃnam>%) / straiïÅ / paiæsnÅ / ÓÃktÅkÅ / yëÂÅkÅ / ìhyaÇkaraïÅ / taruïÅ / talunÅ //

#<ya¤aÓca // VLk_1255 = P_4,1.16 //>#
ya¤antÃt striyÃæ ÇÅpsyÃt / akÃralope k­te - .

#<halastaddhitasya // VLk_1256 = P_6,1.150 //>#
hala÷ parasya taddhitayakÃrasyopadhÃbhÆtasya sopa Åti pare / gÃrgÅ //

#<prÃcÃæ «pha taddhita÷ // VLk_1257 = P_4,1.17 //>#
ya¤antÃt «pho và syÃtsa ca taddhita÷ //

#<«idgaurÃdibhyaÓca // VLk_1258 = P_4,1.41 //>#
«idbhyo gaurÃdibhyaÓca striyÃæ ÇÅ« syÃt / gÃrgyÃyaïÅ / nartakÅ / gaurÅ / anu¬uhÅ / ana¬vÃhÅ / Ãk­tigaïo 'yam //

#<vayasi prathame // VLk_1259 = P_4,1.20 //>#
prathamavayovÃcino 'dantÃt striyÃæ ÇÅpsyÃt / kumÃrÅ //

#<dvigo÷ // VLk_1260 = P_4,1.41 //>#
adantÃd dvigorÇÅpsyÃt / trilokÅ / ajÃditvÃttriphalà / tryanÅkà senà //

#<varïÃdanudÃttÃttopadhÃtto na÷ // VLk_1261 = P_4,1.39 //>#
varïavÃcÅ yo 'nudÃttÃntastopadhastadantÃdanupasarjanÃtprÃtipadikÃdvà ÇÅp takÃrasya nakÃrÃdeÓaÓca / enÅ, età / rohiïÅ, rohità //

#<voto guïavacanÃt // VLk_1262 = P_4,1.44 //>#
udantÃd guïavÃcino và ÇÅ« syÃt / m­dvÅ, m­du÷ //

#<bahvÃdibhyaÓca // VLk_1263 = P_4,1.45 //>#
ebhyo và ÇÅ« syÃt / bahvÅ, bahu÷ / (%<k­dikÃrÃdaktina>%÷)/ rÃtrÅ, rÃtri÷ / (%<sarvato 'ktinnarthÃdityeke>%)/ ÓakaÂÅ / ÓakaÂi÷ //

#<puæyogÃdÃkhyÃyÃm // VLk_1264 = P_4,1.48 //>#
yà pumÃkhyà puæyogÃt striyÃæ vartate tato ÇÅ« / gopasya strÅ gopÅ / (%<pÃlakÃntÃnna>%) - .

#<pratyayasthÃtkÃtpÆrvasyÃta idÃpyasupa÷ // VLk_1265 = P_7,3.44 //>#
pratyayasthÃtkÃtpÆrvasyÃkÃrasyekÃra÷ syÃdÃpi sa Ãpsupa÷ paro na cet / gopÃlikà / aÓvapÃlikà / sarvikà / kÃrikà / ata÷ kim ? naukà / pratyayasthÃtkim ? ÓaknotÅti Óakà / asupa÷ kim ? bahuparivrÃjakà nagarÅ / (%<sÆryÃddevatÃyÃæ cÃbvÃcya>%÷) / sÆryasya strÅ devatà sÆryà / devatÃyÃæ kim ? (%<sÆryÃgastyayoÓche ca ÇyÃæ ca>%) / yalopa÷ / sÆrÅ - kuntÅ; mÃnu«Åyam //

#<indravaruïabhavaÓarvarudram­¬ahimÃraïyayavayavanamÃtulacÃryÃïÃmÃnuk VLk_1266 = P_4,1.49 //>#
e«ÃmÃnugÃgama÷ syÃt ÇÅ« ca / indrasya strÅ - indrÃïÅ / varuïÃnÅ / bhavÃnÅ / ÓarvÃïÅ / rudrÃïÅ / m­¬ÃnÅ / (%<himÃraïyayormahattve>%) / mahaddhimaæ himÃnÅ / mahadaraïyamaraïyÃnÅ / (%<yavÃddo«e>%) / du«Âo yavo yavÃnÅ / (%<yavanÃllipyÃm>%) / yavanÃnÃæ lipiryavanÃnÅ / (%<mÃtulopÃdhyÃyayorÃnugvÃ>%) / mÃtulÃnÅ, mÃtulÅ / upÃdhyÃyÃnÅ, upÃdhyÃyÅ / (%<ÃcÃryÃdaïatvaæ ca>%) / ÃcÃryasya strÅ ÃcÃryÃnÅ / %<(aryak«atriyÃbhyÃæ và svÃrthe>%), aryÃïÅ, aryà / k«atriyÃïÅ, k«atriyà //

#<krÅtÃtkaraïapÆrvÃt // VLk_1267 = P_4,1.50 //>#
krÅtÃntÃdadantÃt karaïÃde÷ striyÃæ ÇÅ«syÃt / vastrakrÅtÅ / kvacinna / dhanakrÅtà //

#<svÃÇgÃccopasarjanÃdasaæyogopadhÃt // VLk_1268 = P_4,1.54 //>#
asaæyogopadhamupasarjanaæ yat svÃÇgaæ tadantÃdadantÃn ÇÅ«và syÃt / keÓÃnatikrÃntà - atikeÓÅ, atikeÓà / candramukhÅ candramukhà / asaæyogopadhÃtkim ? sugulphà / upasarjanÃtkim ? Óikhà //

#<na kro¬Ãdibahvaca÷ // VLk_1269 = P_4,1.56 //>#
kro¬ÃderbahvacaÓca svÃÇgÃnna ÇÅ« / kalyÃïakro¬Ã / Ãk­tigaïo 'yam / sujaghanà //

#<nakhamukhÃtsaæj¤ÃyÃm // VLk_1270 = P_4,1.58 //>#
na ÇÅ« //

#<pÆrvapadÃtsaæj¤ÃyÃmaga÷ // VLk_1271 = P_8,4.3 //>#
pÆrvapadasthÃnnimittÃtparasya nasya ïa÷ syÃt saæj¤ÃyÃæ na tu gakÃravyavadhÃne / ÓÆrpaïakhà / gauramukhà / saæj¤ÃyÃæ kim ? tÃmramukhÅ kanyà //

#<jÃterastrÅvi«ayÃdayopadhÃt // VLk_1272 = P_4,1.63 //>#
jÃtivÃci yanna ca striyÃæ niyatamayopadhaæ tata÷ striyÃæ ÇÅ« syÃt / taÂÅ / v­«alÅ / kaÂhÅ / bahv­cÅ / jÃte÷ kim ? muï¬Ã / astrÅvi«ayÃtkim ? balÃkà / ayopadhÃtkim ? k«atriyà / (%<yopadhaprati«edhe hayagavayamukayamanu«yamatsyÃnÃmaprati«edha>%÷) / hayÅ / gavayÅ / mukayÅ / halastaddhitasyeti yalopa÷ / manu«Å / (%<matsyasya ÇyÃm>%) / yalopa÷ / matsÅ //

#<ito manu«yajÃte÷ // VLk_1273 = P_4,1.65 //>#
ÇÅ« / dÃk«Å //

#<ÆÇuta÷ // VLk_1274 = P_4,1.66 //>#
udantÃdayopadhÃnmanu«yajÃtivÃcina÷ striyÃmÆÇ syÃt / kurÆ÷ / ayopadhÃtkim ? adhvaryurbrÃhmaïÅ //

#<paÇgoÓca // VLk_1275 = P_4,1.68 //>#
paÇgÆ÷ / (%<ÓvaÓurasyokÃrÃkÃralopaÓca>%) / ÓvaÓrÆ÷ //

#<ÆrÆttarapadÃdaupamye // VLk_1276 = P_4,1.69 //>#
upamÃnavÃcÅ pÆrvapadamÆrÆttarapadaæ yatprÃtipadikaæ tasmÃdÆÇ syÃt / karabhorÆ÷ //

#<saæhitÃÓaphalak«aïavÃmÃdeÓca // VLk_1277 = P_4,1.70 //>#
anaupamyÃrthaæ sÆtram / saæhitorÆ÷ / ÓaphorÆ÷ / lak«aïorÆ÷ / vÃmorÆ÷ //

#<ÓÃrÇgaravÃdya¤o ÇÅn // VLk_1278 = P_4,1.73 //>#
ÓÃrÇgaravÃdera¤o yo 'kÃrastadantÃcca jÃtivÃcino ÇÅn syÃt/ ÓÃrÇgaravÅ/ baidÅ / brÃhmaïÅ / (%<n­narayorv­ddhiÓca>%)/ nÃrÅ //

#<yÆnasti÷ // VLk_1279 = P_4,1.77 //>#
yuva¤chabdÃt striyÃæ ti÷ pratyaya÷ syÃt / yuvati÷ //