Bhartrhari: Vakyapadiya 1.13.7 (sadhanasamuddesa) based on the edition by Wilhelm Rau, Wiesbaden 1977 Input by Somadeva Vasudeva 2002 ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for ³ ³ WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes ³ ³ BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 195 ³ ³ long A ù 249 ³ ³ long i Å 197 ³ ³ long I ý 253 ³ ³ long u Æ 198 ³ ³ long U ô 244 ³ ³ vocalic r ­ 173 ³ ³ vocalic R ã 227 ³ ³ long vocalic r Ì 204 ³ ³ vocalic l Ê 202 ³ ³ long vocalic l Ë 203 ³ ³ velar n Ç 199 ³ ³ velar N § 167 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t  194 ³ ³ retroflex T è 232 ³ ³ retroflex d ¬ 172 ³ ³ retroflex D Ö 214 ³ ³ retroflex n ï 239 ³ ³ retroflex N × 215 ³ ³ palatal s Ó 211 ³ ³ palatal S Á 193 ³ ³ retroflex s « 171 ³ ³ retroflex S å 229 ³ ³ anusvara æ 230 ³ ³ capital anusvara õ 245 ³ ³ visarga ÷ 247 ³ ³ capital visarga ê 234 ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ 1. brahmakÃï¬am anÃdinidhanaæ brahma Óabdatattvaæ yad ak«aram / vivartate 'rthabhÃvena prakriyà jagato yata÷ // 1.1 // ekam eva yad ÃmnÃtaæ bhinnaÓaktivyapÃÓrayÃt / ap­thaktve 'pi Óaktibhya÷ p­thaktveneva vartate // 1.2 // adhyÃhitakalÃæ yasya kÃlaÓaktim upÃÓritÃ÷ / janmÃdayo vikÃrÃ÷ «a¬ bhÃvabhedasya yonaya÷ // 1.3 // ekasya sarvabÅjasya yasya ceyam anekadhà / bhokt­bhoktavyarÆpeïa bhogarÆpeïa ca sthiti÷ // 1.4 // prÃptyupÃyo 'nukÃraÓ ca tasya vedo mahar«ibhi÷ / eko 'py anekavartmeva samÃmnÃta÷ p­thak p­thak // 1.5 // bhedÃnÃæ bahumÃrgatvaæ karmaïy ekatra cÃÇgatà / ÓabdÃnÃæ yataÓaktitvaæ tasya ÓÃkhÃsu d­Óyate // 1.6 // sm­tayo bahurÆpÃÓ ca d­«ÂÃd­«ÂaprayojanÃ÷ / tam evÃÓritya liÇgebhyo vedavidbhi÷ prakalpitÃ÷ // 1.7 // tasyÃrthavÃdarÆpÃïi niÓritÃ÷ svavikalpajÃ÷ / ekatvinÃæ dvaitinÃæ ca pravÃdà bahudhÃgatÃ÷ // 1.8 // satyà viÓuddhis tatroktà vidyaivaikapadÃgamà / yuktà praïavarÆpeïa sarvavÃdÃvirodhinà // 1.9 // vidhÃtus tasya lokÃnÃm aÇgopÃÇganibandhanÃ÷ / vidyÃbhedÃ÷ pratÃyante j¤ÃnasaæskÃrahetava÷ // 1.10 // Ãsannaæ brahmaïas tasya tapasÃm uttamaæ tapa÷ / prathamaæ chandasÃm aÇgam Ãhur vyÃkaraïaæ budhÃ÷ // 1.11 // prÃptarÆpavibhÃgÃyà yo vÃca÷ paramo rasa÷ / yat tat puïyatamaæ jyotis tasya mÃrgo 'yam äjasa÷ // 1.12 // arthaprav­ttitattvÃnÃæ Óabdà eva nibandhanam / tattvÃvabodha÷ ÓabdÃnÃæ nÃsti vyÃkaraïÃd ­te // 1.13 // tad dvÃram apavargasya vÃÇmalÃnÃæ cikitsitam / pavitraæ sarvavidyÃnÃm adhividyaæ prakÃÓate // 1.14 // yathÃrthajÃtaya÷ sarvÃ÷ ÓabdÃk­tinibandhanÃ÷ / tathaiva loke vidyÃnÃm e«Ã vidyà parÃyaïam // 1.15 // idam Ãdyaæ padasthÃnaæ siddhisopÃnaparvaïÃm / iyaæ sà mok«amÃïÃnÃm ajihmà rÃjapaddhati÷ // 1.16 // atrÃtÅtaviparyÃsa÷ kevalÃm anupaÓyati / chandasyaÓ chandasÃæ yonim Ãtmà chandomayÅæ tanum // 1.17 // pratyastamitabhedÃyà yad vÃco rÆpam uttamam / yad asminn eva tamasi jyoti÷ Óuddhaæ vivartate // 1.18 // vaik­taæ samatikrÃntà mÆrtivyÃpÃradarÓanam / vyatÅtyÃlokatamasÅ prakÃÓaæ yam upÃsate // 1.19 // yatra vÃco nimittÃni cihnÃnÅvÃk«arasm­te÷ / ÓabdapÆrveïa yogena bhÃsante pratibimbavat // 1.20 // atharvaïÃm aÇgirasÃæ sÃmnÃm ­gyaju«asya ca / yasminn uccÃvacà varïÃ÷ p­thaksthitaparigrahÃ÷ // 1.21 // yad ekaæ prakriyÃbhedair bahudhà pravibhajyate / tad vyÃkaraïam Ãgamya paraæ brahmÃdhigamyate // 1.22 // nityÃ÷ ÓabdÃrthasaæbandhÃs tatrÃmnÃtà mahar«ibhi÷ / sÆtrÃïÃæ sÃnutantrÃïÃæ bhëyÃïÃæ ca praïet­bhi÷ // 1.23 // apoddhÃrapadÃrthà ye ye cÃrthÃ÷ sthitalak«aïÃ÷ / anvÃkhyeyÃÓ ca ye Óabdà ye cÃpi pratipÃdakÃ÷ // 1.24 // kÃryakÃraïabhÃvena yogyabhÃvena ca sthitÃ÷ / dharme ye pratyaye cÃÇgaæ saæbandhÃ÷ sÃdhvasÃdhu«u // 1.25 // te liÇgaiÓ ca svaÓabdaiÓ ca ÓÃstre 'sminn upavarïitÃ÷ / sm­tyartham anugamyante ke cid eva yathÃgamam // 1.26 // Ói«Âebhya ÃgamÃt siddhÃ÷ sÃdhavo dharmasÃdhanam / arthapratyÃyanÃbhede viparÅtÃs tv asÃdhava÷ // 1.27 // nityatve k­takatve và te«Ãm Ãdir na vidyate / prÃïinÃm iva sà cai«Ã vyavasthÃnityatocyate // 1.28 // nÃnarthikÃm imÃæ kaÓ cid vyavasthÃæ kartum arhati / tasmÃn nibadhyate Ói«Âai÷ sÃdhutvavi«ayà sm­ti÷ // 1.29 // na cÃgamÃd ­te dharmas tarkeïa vyavati«Âhate / ­«ÅïÃm api yaj j¤Ãnaæ tad apy ÃgamapÆrvakam // 1.30 // dharmasya cÃvyavacchinnÃ÷ panthÃno ye vyavasthitÃ÷ / na tÃæl lokaprasiddhatvÃt kaÓ cit tarkeïa bÃdhate // 1.31 // avasthÃdeÓakÃlÃnÃæ bhedÃd bhinnÃsu Óakti«u / bhÃvÃnÃm anumÃnena prasiddhir atidurlabhà // 1.32 // nirj¤ÃtaÓakter dravyasya tÃæ tÃm arthakriyÃæ prati / viÓi«Âadravyasaæbandhe sà Óakti÷ pratibadhyate // 1.33 // yatnenÃnumito 'py artha÷ kuÓalair anumÃt­bhi÷ / abhiyuktatarair anyair anyathaivopapÃdyate // 1.34 // pare«Ãm asamÃkhyeyam abhyÃsÃd eva jÃyate / maïirÆpyÃdivij¤Ãnaæ tadvidÃæ nÃnumÃnikam // 1.35 // pratyak«am anumÃnaæ ca vyatikramya vyavasthitÃ÷ / pit­rak«a÷piÓÃcÃnÃæ karmajà eva siddhaya÷ // 1.36 // ÃvirbhÆtaprakÃÓÃnÃm anupaplutacetasÃm / atÅtÃnÃgataj¤Ãnaæ pratyak«Ãn na viÓi«yate // 1.37 // atÅndriyÃn asaævedyÃn paÓyanty Ãr«eïa cak«u«Ã / ye bhÃvÃn vacanaæ te«Ãæ nÃnumÃnena bÃdhyate // 1.38 // yo yasya svam iva j¤Ãnaæ darÓanaæ nÃtiÓaÇkate / thitaæ pratyak«apak«e taæ katham anyo nivartayet // 1.39 // idaæ puïyam idaæ pÃpam ity etasmin padadvaye / Ãcaï¬Ãlamanu«yÃïÃm alpaæ ÓÃstraprayojanam // 1.40 // caitanyam iva yaÓ cÃyam avicchedena vartate / Ãgamas tam upÃsÅno hetuvÃdair na bÃdhyate // 1.41 // hastasparÓÃd ivÃndhena vi«ame pathi dhÃvatà / anumÃnapradhÃnena vinipÃto na durlabha÷ // 1.42 // tasmÃd ak­takaæ ÓÃstraæ sm­tiæ ca sanibandhanÃm / ÃÓrityÃrabhyate Ói«Âai÷ sÃdhutvavi«ayà sm­ti÷ // 1.43 // dvÃv upÃdÃnaÓabde«u Óabdau Óabdavido vidu÷ / eko nimittaæ ÓabdÃnÃm aparo 'rthe prayujyate // 1.44 // avibhakto vibhaktebhyo jÃyate 'rthasya vÃcaka÷ / Óabdas tatrÃrtharÆpÃtmà saæbhedam upagacchati // 1.45 // Ãtmabhedaæ tayo÷ ke cid astÅty Ãhu÷ purÃïagÃ÷ / buddhibhedÃd abhinnasya bhedam eke pracak«ate // 1.46 // araïisthaæ yathà jyoti÷ prakÃÓÃntarakÃraïam / tadvac chabdo 'pi buddhistha÷ ÓrutÅnÃæ kÃraïaæ p­thak // 1.47 // vitarkita÷ purà buddhyà kva cid arthe niveÓita÷ / karaïebhyo viv­ttena dhvaninà so 'nug­hyate // 1.48 // nÃdasya kramajÃtatvÃn na pÆrvo na paraÓ ca sa÷ / akrama÷ kramarÆpeïa bhedavÃn iva jÃyate // 1.49 // pratibimbaæ yathÃnyatra sthitaæ toyakriyÃvaÓÃt / tatprav­ttim ivÃnveti sa dharma÷ sphoÂanÃdayo÷ // 1.50 // ÃtmarÆpaæ yathà j¤Ãne j¤eyarÆpaæ ca d­Óyate / artharÆpaæ tathà Óabde svarÆpaæ ca prakÃÓate // 1.51 // Ãï¬abhÃvam ivÃpanno ya÷ kratu÷ Óabdasaæj¤aka÷ / v­ttis tasya kriyÃrÆpà bhÃgaÓo bhajate kramam // 1.52 // yathaikabuddhivi«ayà mÆrtir Ãkriyate paÂe / mÆrtyantarasya tritayam evaæ Óabde 'pi d­Óyate // 1.53 // yathà prayoktu÷ prÃg buddhi÷ Óabde«v eva pravartate / vyavasÃyo grahÅtÌïÃm evaæ te«v eva jÃyate // 1.54 // arthopasarjanÅbhÆtÃn abhidheye«u ke«u cit / caritÃrthÃn parÃrthatvÃn na loka÷ pratipadyate // 1.55 // grÃhyatvaæ grÃhakatvaæ ca dve ÓaktÅ tejaso yathà / tathaiva sarvaÓabdÃnÃm ete p­thag avasthite // 1.56 // vi«ayatvam anÃpannai÷ Óabdair nÃrtha÷ prakÃÓyate / na sattayaiva te 'rthÃnÃm ag­hÅtÃ÷ prakÃÓakÃ÷ // 1.57 // ato 'nirj¤ÃtarÆpatvÃt kim Ãhety abhidhÅyate / nendriyÃïÃæ prakÃÓye 'rthe svarÆpaæ g­hyate tathà // 1.58 // bhedenÃvag­hÅtau dvau ÓabdadharmÃv apoddh­tau / bhedakÃrye«u hetutvam avirodhena gacchata÷ // 1.59 // v­ddhyÃdayo yathà ÓabdÃ÷ svarÆpopanibandhanÃ÷ / ÃdaicpratyÃyitai÷ Óabdai÷ saæbandhaæ yÃnti saæj¤ibhi÷ // 1.60 // agniÓabdas tathaivÃyam agniÓabdanibandhana÷ / agniÓrutyaiti saæbandham agniÓabdÃbhidheyayà // 1.61 // yo ya uccÃryate Óabdo niyataæ na sa kÃryabhÃk / anyapratyÃyane Óaktir na tasya pratibadhyate // 1.62 // uccaran paratantratvÃd guïa÷ kÃryair na yujyate / tasmÃt tadarthai÷ kÃryÃïÃæ saæbandha÷ parikalpyate // 1.63 // sÃmÃnyam ÃÓritaæ yad yad upamÃnopameyayo÷ / tasya tasyopamÃne«u dharmo 'nyo vyatiricyate // 1.64 // guïa÷ prakar«ahetur ya÷ svÃtantryeïopadiÓyate / tasyÃÓritÃd guïÃd eva prak­«Âatvaæ pratÅyate // 1.65 // tasyÃbhidheyabhÃvena ya÷ Óabda÷ samavasthita÷ / tasyÃpy uccÃraïe rÆpam anyat tasmÃd vivicyate // 1.66 // prÃk samj¤inÃbhisaæbandhÃt saæj¤Ã rÆpapadÃrthikà / «a«ÂhyÃÓ ca prathamÃyÃÓ ca nimittatvÃya kalpate // 1.67 // trÃrthavattvÃt prathamà saæj¤ÃÓabdÃd vidhÅyate / asyeti vyatirekaÓ ca tadarthÃd eva jÃyate // 1.68 // svaæ rÆpam iti kaiÓ cit tu vyakti÷ saæj¤opadiÓyate / jÃte÷ kÃryÃïi saæs­«Âà jÃtis tu pratipadyate // 1.69 // saæj¤inÅæ vyaktim icchanti sÆtre grÃhyÃm athÃpare / jÃtipratyÃyità vyakti÷ pradeÓe«Æpati«Âhate // 1.70 // kÃryatve nityatÃyÃæ và ke cid ekatvavÃdina÷ / kÃryatve nityatÃyÃæ và ke cin nÃnÃtvavÃdina÷ // 1.71 // padabhede 'pi varïÃnÃm ekatvaæ na nivartate / vÃkye«u padam ekaæ ca bhinne«v apy upalabhyate // 1.72 // na varïavyatirekeïa padam anyac ca vidyate / vÃkyaæ varïapadÃbhyÃæ ca vyatiriktaæ na kiæ ca na // 1.73 // pade na varïà vidyante varïe«v avayavà na ca / vÃkyÃt padÃnÃm atyantaæ pravibhÃgo na kaÓ ca na // 1.74 // bhinnadarÓanam ÃÓritya vyavahÃro 'nugamyate / tatra yan mukhyam eke«Ãæ tatrÃnye«Ãæ viparyaya÷ // 1.75 // sphoÂasyÃbhinnakÃlasya dhvanikÃlÃnupÃtina÷ / grahaïopÃdhibhedena v­ttibhedaæ pracak«ate // 1.76 // svabhÃvabhedÃn nityatve hrasvadÅrghaplutÃdi«u / prÃk­tasya dhvane÷ kÃla÷ Óabdasyety upacaryate // 1.77 // Óabdasya grahaïe hetu÷ prÃk­to dhvanir i«yate / sthitibhedanimittatvaæ vaik­ta÷ pratipadyate // 1.78 // Óabdasyordhvam abhivyakter v­ttibhedaæ tu vaik­tÃ÷ / dhvanaya÷ samupohante sphoÂÃtmà tair na bhidyate // 1.79 // indriyasyaiva saæskÃra÷ Óabdasyaivobhayasya và / kriyate dhvanibhir vÃdÃs trayo 'bhivyaktivÃdinÃm // 1.80 // indriyasyaiva saæskÃra÷ samÃdhÃnäjanÃdibhi÷ / vi«ayasya tu saæskÃras tadgandhapratipattaye // 1.81 // cak«u«a÷ prÃpyakÃritve tejasà tu dvayor api / vi«ayendriyayor i«Âa÷ saæskÃra÷ sa kramo dhvane÷ // 1.82 // sphoÂarÆpÃvibhÃgena dhvaner grahaïam i«yate / kaiÓ cid dhvanir asaævedya÷ svatantro 'nyai÷ prakalpita÷ // 1.83 // yathÃnuvÃka÷ Óloko và so¬hatvam upagacchati / Ãv­ttyà na tu sa grantha÷ pratyÃv­tti nirÆpyate // 1.84 // pratyayair anupÃkhyeyair grahaïÃnuguïais tathà / dhvaniprakÃÓite Óabde svarÆpam avadhÃryate // 1.85 // nÃdair ÃhitabÅjÃyÃm antyena dhvaninà saha / Ãv­ttaparipÃkÃyÃæ buddhau Óabdo 'vadhÃryate // 1.86 // asataÓ cÃntarÃle yä ÓabdÃn astÅti manyate / pratipattur aÓakti÷ sà grahaïopÃya eva sa÷ // 1.87 // bhedÃnukÃro j¤Ãnasya vÃcaÓ copaplavo dhruva÷ / kramopas­«ÂarÆpà vÃg j¤Ãnaæ j¤eyavyapÃÓrayam // 1.88 // [j¤eyena na vinà j¤Ãnaæ vyavahÃre 'vati«Âhate / nÃlabdhakramayà vÃcà kaÓ cid artho 'bhidhÅyate] // 1.89 // yathÃdyasaækhyÃgrahaïam upÃya÷ pratipattaye / saækhyÃntarÃïÃæ bhede 'pi tathà ÓabdÃntaraÓruti÷ // 1.90 // pratyekaæ vya¤jakà bhinnà varïavÃkyapade«u ye / te«Ãm atyantabhede 'pi saækÅrïà iva Óaktaya÷ // 1.91 // yathaiva darÓanai÷ pÆrvair dÆrÃt saætamase 'pi và / anyathÃk­tya vi«ayam anyathaivÃdhyavasyati // 1.92 // vyajyamÃne tathà vÃkye vÃkyÃbhivyaktihetubhi÷ / bhÃgÃvagraharÆpeïa pÆrvaæ buddhi÷ pravartate // 1.93 // yathÃnupÆrvÅniyamo vikÃre k«ÅrabÅjayo÷ / tathaiva pratipattÌïÃæ niyato buddhi«u krama÷ // 1.94 // bhÃgavatsv api te«v eva rÆpabhedo dhvane÷ kramÃt / nirbhÃge«v abhyupÃyo và bhÃgabhedaprakalpanam // 1.95 // anekavyaktyabhivyaÇgyà jÃti÷ sphoÂa iti sm­tà / kaiÓ cid vyaktaya evÃsyà dhvanitvena prakalpitÃ÷ // 1.96 // avikÃrasya Óabdasya nimittair vik­to dhvani÷ / upalabdhau nimittatvam upayÃti prakÃÓavat // 1.97 // na cÃnitye«v abhivyaktir niyamena vyavasthità / ÃÓrayair api nityÃnÃæ jÃtÅnÃæ vyaktir i«yate // 1.98 // deÓÃdibhiÓ ca saæbandho d­«Âa÷ kÃyavatÃm api / deÓabhedavikalpe 'pi na bhedo dhvaniÓabdayo÷ // 1.99 // grahaïagrÃhyayo÷ siddhà yogyatà niyatà yathà / vyaÇgyavya¤jakabhÃve 'pi tathaiva sphoÂanÃdayo÷ // 1.100 // sad­ÓagrahaïÃnÃæ ca gandhÃdÅnÃæ prakÃÓakam / nimittaæ niyataæ loke pratidravyam avasthitam // 1.101 // prakÃÓakÃnÃæ bhedÃæÓ ca prakÃÓyo 'rtho 'nuvartate / tailodakÃdibhede tat pratyak«aæ pratibimbake // 1.102 // viruddhaparimÃïe«u vajrÃdarÓatalÃdi«u / parvatÃdisarÆpÃïÃæ bhÃvÃnÃæ nÃsti saæbhava÷ // 1.103 // tasmÃd abhinnakÃle«u varïavÃkyapadÃdi«u / v­ttikÃla÷ svakÃlaÓ ca nÃdabhedÃd vibhajyate // 1.104 // ya÷ saæyogavibhÃgÃbhyÃæ karaïair upajanyate / sa sphoÂa÷ ÓabdajÃ÷ Óabdà dhvanayo 'nyair udÃh­tÃ÷ // 1.105 // alpe mahati và Óabde sphoÂakÃlo na bhidyate / paras tu ÓabdasaætÃna÷ pracayÃpacayÃtmaka÷ // 1.106 // dÆrÃt prabheva dÅpasya dhvanimÃtraæ tu lak«yate / ghaïÂÃdÅnÃæ ca Óabde«u vyakto bheda÷ sa d­Óyate // 1.107 // dravyÃbhighÃtÃt pracitau bhinnau dÅrghaplutÃv api / kampe tÆparate jÃtà nÃdà v­tter viÓe«akÃ÷ // 1.108 // anavasthitakampe 'pi karaïe dhvanayo 'pare / sphoÂÃd evopajÃyante jvÃlà jvÃlÃntarÃd iva // 1.109 // vÃyor aïÆnÃæ j¤Ãnasya ÓabdatvÃpattir i«yate / kaiÓ cid darÓanabhedo hi pravÃde«v anavasthita÷ // 1.110 // [labdhakriya÷ prayatnena vaktur icchÃnuvartinà / sthÃne«v abhihato vÃyu÷ Óabdatvaæ pratipadyate // 1.111 // tasya kÃraïasÃmarthyÃd vegapracayadharmaïa÷ / saænipÃtÃd vibhajyante sÃravatyo 'pi mÆrtaya÷ // 1.112 // aïava÷ sarvaÓaktitvÃd bhedasaæsargav­ttaya÷ / chÃyÃtapatama÷Óabda- bhÃvena pariïÃmina÷ // 1.113 // svaÓaktau vyajyamÃnÃyÃæ prayatnena samÅritÃ÷ / abhrÃïÅva pracÅyante ÓabdÃkhyÃ÷ paramÃïava÷ // 1.114 // athÃyam Ãntaro j¤Ãtà sÆk«mavÃgÃtmani sthita÷ / vyaktaye svasya rÆpasya Óabdatvena vivartate // 1.115 // sa manobhÃvam Ãpadya tejasà pÃkam Ãgata÷ / vÃyum ÃviÓati prÃïam athÃsau samudÅryate // 1.116 // anta÷karaïatattvasya vÃyur ÃÓrayatÃæ gata÷ / taddharmeïa samÃvi«Âas tejasaiva vivartate // 1.117 // vibhajan svÃtmano granthŤ ÓrutirÆpai÷ p­thagvidhai÷ / prÃïo varïÃn abhivyajya varïe«v evopalÅyate // 1.118 // Ãtmà buddhyà samarthyÃrthÃn mano yuÇkte vivak«ayà / mana÷ kÃyÃgnim Ãhanti sa prerayati mÃrutam] // 1.119 // ajasrav­ttir ya÷ Óabda÷ sÆk«matvÃn nopalabhyate / vyajanÃd vÃyur iva sa svanimittÃt pratÅyate // 1.120 // tasya prÃïe ca yà Óaktir yà ca buddhau vyavasthità / vivartamÃnà sthÃne«u sai«Ã bhedaæ prapadyate // 1.121 // Óabde«v evÃÓrità Óaktir viÓvasyÃsya nibandhanÅ / yannetra÷ pratibhÃtmÃyaæ bhedarÆpa÷ pratÃyate // 1.122 // ÓabdÃdibheda÷ Óabdena vyÃkhyÃto rÆpyate yata÷ / tasmÃd arthavidhÃ÷ sarvÃ÷ ÓabdamÃtrÃsu niÓritÃ÷ // 1.123 // Óabdasya pariïÃmo 'yam ity ÃmnÃyavido vidu÷ / chandobhya eva prathamam etad viÓvaæ pravartate // 1.124 // vibhajya bahudhÃtmÃnaæ sa cchandasya÷ prajÃpati÷ / chandomayÅbhir mÃtrÃbhir bahudhaiva viveÓa tam // 1.125 // sÃdhvÅ vÃg bhÆyasÅ ye«u puru«e«u vyavasthità / adhikaæ vartate te«u puïyaæ rÆpaæ prajÃpate÷ // 1.126 // prÃjÃpatyaæ mahat tejas tatpÃtrair iva saæv­tam / ÓarÅrabhede vidu«Ãæ svÃæ yonim upadhÃvati // 1.127 // yad etan maï¬alaæ bhÃsvad dhÃma citrasya rÃdhasa÷ / tadbhÃvam abhisaæbhÆya vidyÃyÃæ pravilÅyate // 1.128 // itikartavyatà loke sarvà ÓabdavyapÃÓrayà / yÃæ pÆrvÃhitasaæskÃro bÃlo 'pi pratipadyate // 1.129 // ya÷ karaïavinyÃsa÷ prÃïasyordhvaæ samÅraïam / sthÃnÃnÃm abhighÃtaÓ ca na vinà ÓabdabhÃvanÃm // 1.130 // na so 'sti pratyayo loke ya÷ ÓabdÃnugamÃd ­te / anuviddham iva j¤Ãnaæ sarvaæ Óabdena bhÃsate // 1.131 // vÃgrÆpatà ced utkrÃmed avabodhasya ÓÃÓvatÅ / na prakÃÓa÷ prakÃÓeta sà hi pratyavamarÓinÅ // 1.132 // sà sarvavidyÃÓilpÃnÃæ kalÃnÃæ copabandhanÅ / tadvaÓÃd abhini«pannaæ sarvaæ vastu vibhajyate // 1.133 // sai«Ã saæsÃriïÃæ saæj¤Ã bahir antaÓ ca vartate / tanmÃtrÃm avyatikrÃntaæ caitanyaæ sarvajÃti«u // 1.134 // arthakriyÃsu vÃk sarvÃn samÅhayati dehina÷ / tadutkrÃntau visaæj¤o 'yaæ d­Óyate këÂhaku¬yavat // 1.135 // bhedodgrÃhavivartena labdhÃkÃraparigrahà / ÃmnÃtà sarvavidyÃsu vÃg eva prak­ti÷ parà // 1.136 // ekatvam anatikrÃntà vÃÇnetrà vÃÇnibandhanÃ÷ / p­thak pratyavabhÃsante vÃgvibhÃgà gavÃdaya÷ // 1.137 // «a¬dvÃrÃæ «a¬adhi«ÂhÃnÃæ «aÂprabodhÃæ «a¬avyayÃm / te m­tyum ativartante ye vai vÃcam upÃsate // 1.138 // pravibhÃge yathà kartà tayà kÃrye pravartate / avibhÃge tathà saiva kÃryatvenÃvati«Âhate // 1.139 // pravibhajyÃtmanÃtmÃnaæ s­«Âvà bhÃvÃn p­thagvidhÃn / sarveÓvara÷ sarvamaya÷ svapne bhoktà pravartate // 1.140 // svamÃtrà paramÃtrà và Órutyà prakramyate yathà / tathaiva rƬhatÃm eti tayà hy artho vidhÅyate // 1.141 // atyantam atathÃbhÆte nimitte ÓrutyapÃÓrayÃt / d­Óyate 'lÃtacakrÃdau vastvÃkÃranirÆpaïà // 1.142 // api prayoktur ÃtmÃnaæ Óabdam antar avasthitam / prÃhur mahÃntam ­«abhaæ yena sÃyujyam i«yate // 1.143 // tasmÃd ya÷ ÓabdasaæskÃra÷ sà siddhi÷ paramÃtmana÷ / tasya prav­ttitattvaj¤as tad brahmÃm­tam aÓnute // 1.144 // prÃïav­ttim atikrÃnte vÃcas tattve vyavasthita÷ / kramasaæhÃrayogena saæh­tyÃtmÃnam Ãtmani // 1.145 // vÃca÷ saæskÃram ÃdhÃya vÃcaæ j¤Ãne niveÓya ca / vibhajya bandhanÃny asyÃ÷ k­tvà tÃæ chinnabandhanÃm // 1.146 // jyotir Ãntaram ÃsÃdya cchinnagranthiparigraha÷ / kÃraïajyoti«aikatvaæ chittvà granthÅn pravartate // 1.147 // na jÃtv akart­kaæ kaÓ cid Ãgamaæ pratipadyate / bÅjaæ sarvÃgamÃpÃye trayy evÃto vyavasthità // 1.148 // astaæ yÃte«u vÃde«u kart­«v anye«v asatsv api / Órutism­tyuditaæ dharmaæ loko na vyativartate // 1.149 // j¤Ãne svÃbhÃvike nÃrtha÷ ÓÃstrai÷ kaÓ ca na vidyate / dharmo j¤Ãnasya hetuÓ cet tasyÃmnÃyo nibandhanam // 1.150 // vedaÓÃstrÃvirodhÅ ca tarkaÓ cak«ur apaÓyatÃm / rÆpamÃtrÃd dhi vÃkyÃrtha÷ kevalaæ nÃtiti«Âhati // 1.151 // sato 'vivak«Ã pÃrÃrthyaæ vyaktir arthasya laiÇgikÅ / iti nyÃyo bahuvidhas tarkeïa pravibhajyate // 1.152 // ÓabdÃnÃm eva sà Óaktis tarko ya÷ puru«ÃÓraya÷ / sa ÓabdÃnugato nyÃyo 'nÃgame«v anibandhana÷ // 1.153 // yad udumbaravarïÃnÃæ ghaÂÅnÃæ maï¬alaæ mahat / pÅtaæ na gamayet svargaæ kiæ tat kratugataæ nayet // 1.154 // rÆpÃdayo yathà d­«ÂÃ÷ pratyarthaæ yataÓaktaya÷ / ÓabdÃs tathaiva d­Óyante vi«ÃpaharaïÃdi«u // 1.155 // yathai«Ãæ tatra sÃmarthyaæ dharme 'py evaæ pratÅyatÃm / sÃdhÆnÃæ sÃdhubhis tasmÃd vÃcyam abhyudayÃrthinÃm // 1.156 // sarvo 'd­«ÂaphalÃn arthÃn ÃgamÃt pratipadyate / viparÅtaæ ca sarvatra Óakyate vaktum Ãgame // 1.157 // sÃdhutvaj¤ÃnaviÂayà seyaæ vyÃkaraïasm­ti÷ / avicchedena Ói«ÂÃnÃm idaæ sm­tinibandhanam // 1.158 // vaikharyà madhyamÃyÃÓ ca paÓyantyÃÓ caitad adbhutam / anekatÅrthabhedÃyÃs trayyà vÃca÷ paraæ padam // 1.159 // gaur iva prak«araty ekà rasam uttamaÓÃlinÅ / divyÃdivyena rÆpeïa bhÃratÅ gau÷ Óucismità // 1.160 // etayor antaraæ paÓya sÆk«mayo÷ spandamÃnayo÷ / prÃïÃpÃnÃntare nityam ekà sarvasya ti«Âhati // 1.161 // anyà tv apreryamÃïaiva vinà prÃïena vartate / jÃyate hi tata÷ prÃïo vÃcam ÃpyÃyayan puna÷ // 1.162 // prÃïenÃpyÃyità saivaæ vyavahÃranibandhanÅ / sarvasyocchvÃsam ÃsÃdya na vÃg vadati karhi cit // 1.163 // gho«iïÅ jÃtanirgho«Ã agho«Ã ca pravartate / tayor api ca gho«iïyà nirgho«aiva garÅyasÅ // 1.164 // sthÃne«u viv­te vÃyau k­tavarïaparigrahà / vaikharÅ vÃk prayoktÌïÃæ prÃïav­ttinibandhanà // 1.165 // kevalaæ buddhyupÃdÃna- kramarÆpÃnupÃtinÅ / prÃïav­ttim atikramya madhyamà vÃk pravartate // 1.166 // avibhÃgà tu paÓyantÅ sarvata÷ saæh­takramà / svarÆpajyotir evÃnta÷ sÆk«mà vÃg anapÃyinÅ // 1.167 // pÅyÆ«ÃpÆryamÃïÃpi nityam Ãgantubhir malai÷ / antyà kaleva somasya nÃtyantam abhibhÆyate // 1.168 // yasyÃæ d­«ÂasvarÆpÃyÃm adhikÃro nivartate / puru«e «o¬aÓakale tÃm Ãhur am­tÃæ kalÃm // 1.169 // prÃptoparÃgarÆpà sà viplavair anu«aÇgibhi÷ / vaikharÅ sattvamÃtreva guïair na vyavakÅryate // 1.170 // tadvibhÃgÃvibhÃgÃbhyÃæ kriyamÃïam avasthitam / svabhÃvaj¤ais tu bhÃvÃnÃæ d­Óyante ÓabdaÓaktaya÷ // 1.171 // anÃdim avyavacchinnÃæ Órutim Ãhur akart­kÃm / Ói«Âair nibadhyamÃnà tu na vyavacchidyate sm­ti÷ // 1.172 // avibhÃgÃd viv­ttÃnÃm abhikhyà svapnavac chrutau / bhÃvatattvaæ tu vij¤Ãya liÇgebhyo vihità sm­ti÷ // 1.173 // kÃyavÃgbuddhivi«ayà ye malÃ÷ samavasthitÃ÷ / cikitsÃlak«aïÃdhyÃtma- ÓÃstrais te«Ãæ viÓuddhaya÷ // 1.174 // Óabda÷ saæskÃrahÅno yo gaur iti prayuyuk«yate / tam apabhraæÓam icchanti viÓi«ÂÃrthaniveÓinam // 1.175 // asvagoïyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ sÃdhavo vi«ayÃntare / nimittabhedÃt sarvatra sÃdhutvaæ ca vyavasthitam // 1.176 // te sÃdhu«v anumÃnena pratyayotpattihetava÷ / tÃdÃtmyam upagamyeva ÓabdÃrthasya prakÃÓakÃ÷ // 1.177 // na Ói«Âair anugamyante paryÃyà iva sÃdhava÷ / te yata÷ sm­tiÓÃstreïa tasmÃt sÃk«Ãd avÃcakÃ÷ // 1.178 // aæbvaæbv iti yathà bÃla÷ Óik«amÃïo 'pabhëate / avyaktaæ tadvidÃæ tena vyaktau bhavati niÓcaya÷ // 1.179 // evaæ sÃdhau prayoktavye yo 'pabhraæÓa÷ prayujyate / tena sÃdhuvyavahita÷ kaÓ cid artho 'bhidhÅyate // 1.180 // pÃraæparyÃd apabhraæÓà viguïe«v abhidhÃt­«u / prasiddhim Ãgatà yena te«Ãæ sÃdhur avÃcaka÷ // 1.181 // daivÅ vÃg vyatikÅrïeyam aÓaktair abhidhÃt­bhi÷ / anityadarÓinÃæ tv asmin vÃde buddhiviparyaya÷ // 1.182 // ubhaye«Ãm avicchedÃd anyaÓabdavivak«ayà / yo 'nya÷ prayujyate Óabdo na so 'rthasyÃbhidhÃyaka÷ // 1.183 // // iti bhart­harik­te vÃkyapadÅye brahmakÃï¬aæ samÃptam // 2. VÃkyakÃï¬am ÃkhyÃtaæ ÓabdasaæghÃto jÃti÷ saæghÃtavartinÅ / eko 'navayava÷ Óabda÷ kramo buddhyanusaæh­ti÷ // 2.1 // padam Ãdyaæ p­thak sarvaæ padaæ sÃpek«am ity api / vÃkyaæ prati matir bhinnà bahudhà nyÃyadarÓinÃm // 2.2 // nighÃtÃdivyavasthÃrthaæ ÓÃstre yat paribhëitam / sÃkÃÇk«Ãvayavaæ tena na sarvaæ tulyalak«aïam // 2.3 // sÃkÃÇk«Ãvayavaæ bhede parÃnÃkÃÇk«aÓabdakam / karmapradhÃnaæ guïavad ekÃrthaæ vÃkyam ucyate // 2.4 // saæbodhanapadaæ yac ca tat kriyÃyà viÓe«akam / vrajÃni devadatteti nighÃto 'tra tathà sati // 2.5 // yathÃnekam api ktvÃntaæ tiÇantasya viÓe«akam / tathà tiÇantaæ tatrÃhus tiÇantasya viÓe«akam // 2.6 // yathaika eva sarvÃrtha- prakÃÓa÷ pravibhajyate / d­ÓyabhedÃnukÃreïa vÃkyÃrthÃvagamas tathà // 2.7 // citrasyaikasya rÆpasya yathà bhedanidarÓanai÷ / nÅlÃdibhi÷ samÃkhyÃnaæ kriyate bhinnalak«aïai÷ // 2.8 // tathaivaikasya vÃkyasya nirÃkÃÇk«asya sarvata÷ / ÓabdÃntarai÷ samÃkhyÃnaæ sÃkÃÇk«air anugamyate // 2.9 // yathà pade vibhajyante prak­tipratyayÃdaya÷ / apoddhÃras tathà vÃkye padÃnÃm upapadyate // 2.10 // varïÃntarasarÆpatvaæ varïabhÃge«u d­Óyate / padÃntarasarÆpÃÓ ca padabhÃgà iva sthitÃ÷ // 2.11 // bhÃgair anarthakair yuktà v­«abhodakayÃvakÃ÷ / anvayavyatirekau tu vyavahÃranibandhanam // 2.12 // Óabdasya na vibhÃgo 'sti kuto 'rthasya bhavi«yati / vibhÃgai÷ prakriyÃbhedam avidvÃn pratipadyate // 2.13 // brÃhmaïÃrtho yathà nÃsti kaÓ cid brÃhmaïakambale / devadattÃdayo vÃkye tathaiva syur anarthakÃ÷ // 2.14 // sÃmÃnyÃrthas tirobhÆto na viÓe«e 'vati«Âhate / upÃttasya kutas tyÃgo niv­tta÷ kvÃvati«ÂhatÃm // 2.15 // aÓÃbdo yadi vÃkyÃrtha÷ padÃrtho 'pi tathà bhavet / evaæ sati ca saæbandha÷ ÓabdasyÃrthena hÅyate // 2.16 // viÓe«aÓabdÃ÷ ke«Ãæ cit sÃmÃnyapratirÆpakÃ÷ / ÓabdÃntarÃbhisaæbandhÃd vyajyante pratipatt­«u // 2.17 // te«Ãæ tu k­tsno vÃkyÃrtha÷ pratibhedaæ samÃpyate / vyaktopavya¤janà siddhir arthasya pratipatt­«u // 2.18 // sa vyakta÷ kramavä Óabda upÃæÓu yam adhÅyate / akramas tu vitatyeva buddhir yatrÃvati«Âhate // 2.19 // yathotk«epaviÓe«e 'pi karmabhedo na g­hyate / Ãv­ttau vyajyate jÃti÷ karmabhir bhramaïÃdibhi÷ // 2.20 // varïavÃkyapade«v evaæ tulyopavya¤janà Óruti÷ / atyantabhede tattvasya sarÆpeva pratÅyate // 2.21 // nitye«u ca kuta÷ pÆrvaæ paraæ và paramÃrthata÷ / ekasyaiva tu sà Óaktir yad evam avabhÃsate // 2.22 // ciraæ k«ipram iti j¤Ãne kÃlabhedÃd ­te yathà / bhinnakÃle prakÃÓete sa dharmo hrasvadÅrghayo÷ // 2.23 // na nitya÷ kramamÃtrÃbhi÷ kÃlo bhedam ihÃrhati / vyÃvartinÅnÃæ mÃtrÃïÃm abhÃve kÅd­Óa÷ krama÷ // 2.24 // tÃbhyo yà jÃyate buddhir ekà sà bhÃgavarjità / sà hi svaÓaktyà bhinneva kramapratyavamarÓinÅ // 2.25 // kramollekhÃnu«aÇgeïa tasyÃæ yad bÅjam Ãhitam / tattvanÃnÃtvayos tasya niruktir nÃvati«Âhate // 2.26 // bhÃvanÃsamaye tv etat kramasÃmarthyam akramam / vyÃv­ttabhedo yenÃrtho bhedavÃn upalabhyate // 2.27 // adÃni vÃkye tÃny eva varïÃs te ca pade yadi / varïe«u varïabhÃgÃnÃæ bheda÷ syÃt paramÃïuvat // 2.28 // bhÃgÃnÃm anupaÓle«Ãn na varïo na padaæ bhavet / te«Ãm avyapadeÓyatvÃt kim anyad vyapadiÓyatÃm // 2.29 // d anta÷Óabdatattvaæ tu bhÃgair ekaæ prakÃÓitam / m Ãhur apare Óabdaæ tasya vÃkye tathaikatÃm // 2.30 // thabhÃgais tathà te«Ãm Ãntaro 'rtha÷ prakÃÓyate / asyaivÃtmano bhedau ÓabdÃrthÃv ap­thaksthitau // 2.31 // prakÃÓakaprakÃÓyatvaæ kÃryakÃraïarÆpatà / antarmÃtrÃtmanas tasya Óabdatattvasya sarvadà // 2.32 // tasyaivÃstitvanÃstitve sÃmarthye samavasthite / akrame kramanirbhÃse vyavahÃranibandhane // 2.33 // saæpratyayapramÃïatvÃt padÃrthÃstitvakalpane / padÃrthÃbhyuccaye tyÃgÃd Ãnarthakyaæ prasajyate // 2.34 // rÃjaÓabdena rÃjÃrtho bhinnarÆpeïa gamyate / v­ttÃv ÃkhyÃtasad­Óaæ padam anyat prayujyate // 2.35 // yathÃÓvakarïa ity ukte vinaivÃÓvena gamyate / kaÓ cid eva viÓi«Âo 'rtha÷ sarve«u pratyayas tathà // 2.36 // vÃkye«v arthÃntaragate÷ sÃd­Óyaparikalpane / ke«Ãæ cid rƬhiÓabdatvaæ ÓÃstra evÃnugamyate // 2.37 // upÃdÃyÃpi ye heyÃs tÃn upÃyÃn pracak«ate / upÃyÃnÃæ ca niyamo nÃvaÓyam avati«Âhate // 2.38 // arthaæ kathaæ cit puru«a÷ kaÓ cit saæpratipadyate / saæs­«Âà và vibhaktà và bhedà vÃkyanibandhanÃ÷ // 2.39 // so 'yam ity abhisaæbandho buddhyà prakramyate yadà / vÃkyÃrthasya tadaiko 'pi varïa÷ pratyÃyaka÷ kva cit // 2.40 // kevalena padenÃrtho yÃvÃn evÃbhidhÅyate / vÃkyasthaæ tÃvato 'rthasya tad Ãhur abhidhÃyakam // 2.41 // saæbandhe sati yat tv anyad Ãdhikyam upajÃyate / vÃkyÃrtham eva taæ prÃhur anekapadasaæÓrayam // 2.42 // sa tv anekapadastho 'pi pratibhedaæ samÃpyate / jÃtivat samudÃye 'pi saækhyÃvat kalpyate 'parai÷ // 2.43 // sarvabhedÃnuguïyaæ tu sÃmÃnyam apare vidu÷ / tad arthÃntarasaæsargÃd bhajate bhedarÆpatÃm // 2.44 // bhedÃn ÃkÃÇk«atas tasya yà pariplavamÃnatà / avacchinatti saæbandhas tÃæ viÓe«e niveÓayan // 2.45 // kÃryÃnumeya÷ saæbandho rÆpaæ tasya na vidyate / asattvabhÆtam atyantam atas taæ pratijÃnate // 2.46 // niyataæ sÃdhane sÃdhyaæ kriyà niyatasÃdhanà / sa saænidhÃnamÃtreïa niyama÷ saæprakÃÓate // 2.47 // guïabhÃvena sÃkÃÇk«aæ tatra nÃma pravartate / sÃdhyatvena nimittÃni kriyÃpadam apek«ate // 2.48 // santa eva viÓe«Ã ye padÃrthe«u vyavasthitÃ÷ / te kramÃd anugamyante na vÃkyam abhidhÃyakam // 2.49 // ÓabdÃnÃæ kramamÃtre ca nÃnya÷ Óabdo 'sti vÃcaka÷ / kramo hi dharma÷ kÃlasya tena vÃkyaæ na vidyate // 2.50 // ye ca saæbhavino bhedÃ÷ padÃrthe«v avibhÃvitÃ÷ / saænidhÃne vyajyante na tu varïe«v ayaæ krama÷ // 2.51 // varïÃnÃæ ca padÃnÃæ ca kramamÃtraniveÓinÅ / padÃkhyà vÃkyasaæj¤Ã ca Óabdatvaæ ne«yate tayo÷ // 2.52 // samÃne 'pi tu Óabdatve d­«Âa÷ saæpratyaya÷ padÃt / prativarïaæ tv asau nÃsti padasyÃrtham ato vidu÷ // 2.53 // yathà sÃvayavà varïà vinà vÃcyena kena cit / arthavanta÷ samudità vÃkyam apy evam i«yate // 2.54 // anarthakÃny apÃyatvÃt padÃrthenÃrthavanti và / krameïoccaritÃny Ãhur vÃkyÃrthaæ bhinnalak«aïam // 2.55 // nityatve samudÃyÃnÃæ jÃter và parikalpane / ekasyaikÃrthatÃm Ãhur vÃkyasyÃvyabhicÃriïÅm // 2.56 // abhedapÆrvakà bhedÃ÷ kalpità vÃkyavÃdibhi÷ / bhedapÆrvÃn abhedÃæs tu manyante padadarÓina÷ // 2.57 // padaprak­tibhÃvaÓ ca v­ttibhedena varïyate / padÃnÃæ saæhità yoni÷ saæhità và padÃÓrayà // 2.58 // padÃmnÃyaÓ ca yady anya÷ saæhitÃyà nidarÓaka÷ / nityas tatra kathaæ kÃryaæ padaæ lak«aïadarÓanÃt // 2.59 // prativarïam asaævedya÷ padÃrthapratyayo yathà / pade«v evam asaævedyaæ vÃkyÃrthasya nirÆpaïam // 2.60 // vÃkyÃrtha÷ saæniviÓate pade«u sahav­tti«u / yathà tathaiva varïe«u padÃrtha÷ sahav­tti«u // 2.61 // sÆk«maæ grÃhyaæ yathÃnyena saæs­«Âaæ saha g­hyate / varïo 'py anyena varïena saæbaddho vÃcakas tathà // 2.62 // padasyoccÃraïÃd artho yathà kaÓ cin nirÆpyate / varïÃnÃm api sÃænidhyÃt tathà so 'rtha÷ pratÅyate // 2.63 // prÃptasya yasya sÃmarthyÃn niyamÃrthà puna÷ Óruti÷ / tenÃtyantaæ viÓe«eïa sÃmÃnyaæ yadi bÃdhyate // 2.64 // yajeteti tato dravyaæ prÃptaæ sÃmarthyalak«aïam / vrÅhiÓrutyà nivarteta na syÃt pratinidhis tathà // 2.65 // tasmÃd vrÅhitvam adhikaæ vrÅhiÓabda÷ prakalpayet / dravyatvam aviruddhatvÃt prÃptyartha÷ san na bÃdhate // 2.66 // tena cÃpi vyavacchinne dravyatve sahacÃriïi / asaæbhavÃd vise«Ãïaæ tatrÃnye«am adarsanam // 2.67 // na ca sÃmÃnyavat sarve kriyÃÓabdena lak«itÃ÷ / viÓe«Ã na hi sarve«Ãæ satÃæ Óabdo 'bhidhÃyaka÷ // 2.68 // ÓuklÃdayo guïÃ÷ santo yathà tatrÃvivak«itÃ÷ / tathÃvivak«Ã bhedÃnaæ dravyatvasahacÃriïÃm // 2.69 // asaænidhau pratinidhir mà bhÆn nityasya karmaïa÷ / kÃmyasya và prav­ttasya lopa ity upapadyate // 2.70 // viÓi«Âaiva kriyà yena vÃkyÃrtha÷ parikalpyate / dravyÃbhÃve pratinidhau tasya tat syÃt kriyÃntaram // 2.71 // nirj¤ÃtÃrthaæ padaæ yac ca tadarthe pratipÃdite / pikÃdi yad avij¤Ãtaæ tat kim ity anuyujyate // 2.72 // sÃmarthyaprÃpitaæ yac ca vyaktyartham anu«ajyate / Órutir evÃnu«aÇgeïa bÃdhikà liÇgavÃkyayo÷ // 2.73 // aprÃpto yas tu ÓuklÃdi÷ saænidhÃnena gamyate / sa yatnaprÃpito vÃkye Órutidharmavilak«aïa÷ // 2.74 // abhinnam eva vÃkyaæ tu yady abhinnÃrtham i«yate / tat sarvaæ ÓrutibhÆtatvÃn na Órutyaiva virotsyate // 2.75 // vÃkyÃnÃæ samudÃyaÓ ca ya ekÃrthaprasiddhaye / sÃkÃÇk«Ãvayavas tatra vÃkyÃrtho 'pi na vidyate // 2.76 // prÃsaÇgikam idaæ kÃryam idaæ tantreïa labhyate / idam Ãv­ttibhedÃbhyÃm atra bÃdhasamuccayau // 2.77 // Æho 'smin vi«aye nyÃyya÷ saæbandho 'sya na bÃdhyat / sÃmÃnyasyÃtideÓo 'yaæ viÓe«o 'trÃtidiÓyate // 2.78 // arthitvam atra sÃmarthyam asminn artho na bhidyate / ÓÃstrÃt prÃptÃdhikÃro 'yaæ vyudÃso 'sya kriyÃntare // 2.79 // iyaæ Órutyà kramaprÃptir iyam uccÃraïÃd iti / kramo 'yam atra balavÃn asmiæs tu na vivak«ita÷ // 2.80 // idaæ parÃÇgai÷ saæbaddham aÇgÃnÃm aprayojakam / prayojakam idaæ te«Ãm atredaæ nÃntarÅyakam // 2.81 // idaæ pradhÃnaæ Óe«o 'yaæ viniyogakramas tv ayam / sÃk«Ãd asyopakÃrÅdam idam ÃrÃd viÓe«akam // 2.82 // ÓaktivyÃpÃrabhedo 'smin phalam atra tu bhidyate / saæbandhÃj j¤Ãnabhedo 'yaæ bhedas tatrÃvivak«ita÷ // 2.83 // prasajyaprati«edho 'yaæ paryudÃso 'yam atra tu / idaæ gauïam idaæ mukhyaæ vyÃpÅdaæ guru laghv idam // 2.84 // bhedenÃÇgÃÇgibhÃvo 'sya bahudhedaæ vikalpyate / idaæ niyamyate 'syÃtra yogyatvam upajÃyate // 2.85 // asya vÃkyÃntare d­«ÂÃl liÇgÃd bhedo 'numÅyate / ayaæ Óabdair apoddh­tya padÃrtha÷ pravibhajyate // 2.86 // iti vÃkye«u ye dharmÃ÷ padÃrthopanibandhanÃ÷ / te sarve na prakalperan padaæ cet syÃd avÃcakam // 2.87 // avibhakte 'pi vÃkyÃrthe ÓaktibhedÃd apoddh­te / vÃkyÃntaravibhÃgena yathoktaæ na virudhyate // 2.88 // yathaivaikasya gandhasya bhedena parikalpanà / pu«pÃdi«u tathà vÃkye 'py arthabhedo 'bhidhÅyate // 2.89 // gavaye narasiæhe cÃpy ekaj¤ÃnÃd­te yathà / bhÃgaæ jÃtyantarasyaiva sad­Óaæ pratipadyate // 2.90 // aprasiddhaæ tu yaæ bhÃgam ad­«Âam anupaÓyati / tÃvaty asaævidaæ mƬha÷ sarvatra pratipadyate // 2.91 // tathà pikÃdiyogena vÃkye 'tyantavilak«aïe / sad­Óasyaiva saæj¤Ãnam asato 'rthasya manyate // 2.92 // ekasya bhÃge sÃd­Óyaæ bhÃge bhedaÓ ca lak«yate / nirbhÃgasya prakÃÓasya nirbhÃgeïaiva cetasà // 2.93 // tathaiva bhÃge sÃd­Óyaæ bhÃge bhedo 'vasÅyate / bhÃgÃbhÃve 'pi vÃkyÃnÃm atyantaæ bhinnadharmaïÃm // 2.94 // rÆpanÃÓe padÃnÃæ syÃt kathaæ cÃvadhikalpanà / ag­hÅtÃvadhau Óabde kathaæ cÃrtho vivicyate // 2.95 // saæsarga iva rÆpÃïÃæ Óabde 'nyatra vyavasthita÷ / nÃnÃrÆpe«u tad rÆpaæ tantreïÃparam i«yate // 2.96 // tasminn abhede bhedÃnÃæ saæsarga upavartate / rÆpaæ rÆpÃntarÃt tasmÃd ananyat pravibhajyate // 2.97 // ÓÃstre pratyÃyakasyÃpi kva cid ekatvam ÃÓritam / pratyÃyyena kva cid bhedo grahaïagrÃhyayo÷ sthita÷ // 2.98 // Æ ity abhedam ÃÓritya yathÃsaækhyaæ prakalpitam / l­luÂor grahaïe bhedo grÃhyÃbhyÃæ saha kalpita÷ // 2.99 // yasyety etad aïo rÆpaæ saæj¤inÃm abhidhÃyakam / na hi pratÅyamÃnena grahaïasyÃsti saæbhava÷ // 2.100 // Æ ity etad abhinnaæ ca bhinnavÃkyanibandhanam / bhedena grahaïaæ yasya pararÆpam iva dvayo÷ // 2.101 // plutasyÃÇgaviv­ddhiæ ca samÃhÃram acos tathà / vyudasyatà punar bheda÷ Óabde«v atyantam ÃÓrita÷ // 2.102 // ardharcÃdi«u Óabde«u rÆpabheda÷ kramÃd yathà / tantrÃt tathaikaÓabdatve bhinnÃnÃæ Órutir anyathà // 2.103 // saæhitÃvi«aye varïÃ÷ svarÆpeïÃvikÃriïa÷ / ÓabdÃntaratvaæ yÃntÅva ÓaktyantaraparigrahÃt // 2.104 // indriyÃdivikÃreïa d­«Âaæ grÃhye«u vastu«u / ÃtmatyÃgÃd ­te bhinnaæ grahaïaæ sa krama÷ Órutau // 2.105 // abhidhÃnakriyÃbhedÃc chabde«v avik­te«v api / rÆpam atyantabhedena tad evaikaæ prakÃÓate // 2.106 // ­co và gÅtimÃtraæ và sÃma dravyÃntaraæ na tu / gÅtibhedÃt tu g­hyante tà eva vik­tà ­ca÷ // 2.107 // upÃyÃc chrutisaæhÃre bhinnÃnÃm ekaÓe«iïÃm / antreïoccÃraïe te«Ãæ ÓÃstre sÃdhutvam ucyate // 2.108 // parig­hya Órutiæ caikÃæ rÆpabhedavatÃm api / tantreïoccÃraïaæ kÃryam anyathà te na sÃdhava÷ // 2.109 // sarÆpÃïÃæ ca vÃkyÃnÃæ ÓÃstreïÃpratipÃditam / tantreïoccÃraïÃd ekaæ rÆpaæ sÃdhÆpalabhyate // 2.110 // ekasyÃnekarÆpatvaæ nÃlikÃdiparigrahÃt / yathà tathaiva tantrÃt syÃd bahÆnÃm ekarÆpatà // 2.111 // yathà padasarÆpÃïÃæ vÃkyÃnÃæ saæbhava÷ p­thak / tathà vÃkyÃntarÃbhÃve syÃd e«Ãæ p­thagarthatà // 2.112 // abhidheya÷ padasyÃrtho vÃkyasyÃrtha÷ prayojanam / yasya tasya na saæbandho vÃkyÃnÃm upapadyate // 2.113 // tatra kriyÃpadÃny eva vyapek«ante parasparam / kriyÃpadÃnu«aktas tu saæbandho 'tha pratÅyate // 2.114 // Ãv­ttir anuvÃdo và padÃrthavyaktikalpane / pratyekaæ tu samÃpto 'rtha÷ sahabhÆte«u vartate // 2.115 // avikalpitavÃkyÃrthe vikalpà bhÃvanÃÓrayÃ÷ / atrÃdhikaraïe vÃdÃ÷ pÆrve«Ãæ bahudhà matÃ÷ // 2.116 // abhyÃsÃt pratibhÃhetu÷ sarva÷ Óabdo 'parai÷ sm­ta÷ / bÃlÃnÃæ ca tiraÓcÃæ ca yathÃrthapratipÃdane // 2.117 // anÃgamaÓ ca so 'bhyÃsa÷ samaya÷ kaiÓ cid i«yate / anantaram idaæ kÃryam asmÃd ity upadarÓaka÷ // 2.118 // asty artha÷ sarvaÓabdÃnÃæ iti pratyÃyyalak«aïam / apÆrvadevatÃsvargai÷ samam Ãhur gavÃdi«u // 2.119 // prayogadarÓanÃbhyÃsÃd ÃkÃrÃvagrahas tu ya÷ / na sa Óabdasya vi«aya÷ sa hi yatnÃntarÃÓraya÷ // 2.120 // ke cid bhedÃ÷ prakÃÓyante Óabdais tadabhidhÃyibhi÷ / anuni«pÃdina÷ kÃæÓ cic chabdÃrthÃn iti manyate // 2.121 // jÃte÷ pratyÃyake Óabde yà vyaktir anu«aÇgiïÅ / na tadvyaktigatÃn bhedä jÃtiÓabdo 'valambate // 2.122 // ghaÂÃdÅnÃæ na cÃkÃrÃn pratyÃyayati vÃcaka÷ / vastumÃtraniveÓitvÃt tadgatir nÃntarÅyakà // 2.123 // kriyà vinà prayogeïa na d­«Âà Óabdacodità / prayogas tv anuni«pÃdÅ ÓabdÃrtha iti gamyate // 2.124 // niyatÃs tu prayogà ye niyataæ yac ca sÃdhanam / te«Ãæ ÓabdÃbhidheyatvam aparair anugamyate // 2.125 // samudÃyo 'bhidheyo vÃpy avikalpasamuccaya÷ / asatyo vÃpi saæsarga÷ ÓabdÃrtha÷ kaiÓ cid i«yate // 2.126 // asatyopÃdhi yat satyaæ tad và ÓabdanibandhanÃm / Óabdo vÃpy abhijalpatvam Ãgato yÃti vÃcyataæ // 2.127 // so 'yam ity abhisaæbandhÃd rÆpam ekÅk­taæ yadà / ÓabdasyÃrthena taæ Óabdam abhijalpaæ pracak«ate // 2.128 // tayor ap­thagÃtmatve rƬhir avyabhicÃriïÅ / kiæ cid eva kva cid rÆpaæ prÃdhÃnyenÃvati«Âhate // 2.129 // loke 'rtharÆpatÃæ Óabda÷ pratipanna÷ pravartate / ÓÃstre tÆbhayarÆpatvaæ pravibhaktaæ vivak«ayà // 2.130 // aÓakte÷ sarvaÓakter và Óabdair eva prakalpità / ekasyÃrthasya niyatà kriyÃdiparikalpanà // 2.131 // yo vÃrtho buddhivi«ayo bÃhyavastunibandhana÷ / sa bÃhyaæ vastv iti j¤Ãta÷ ÓabdÃrtha iti gamyate // 2.132 // ÃkÃravanta÷ saævedyà vyaktism­tinibandhanÃ÷ / ete pratyavabhÃsante saævinmÃtraæ tv ato 'nyathà // 2.133 // yathendriyaæ saænipatad vaicitryeïopadarÓakam / tathaiva ÓabdÃd arthasya pratipattir anekadhà // 2.134 // vaktrÃnyathaiva prakrÃnto bhinne«u pratipatt­«u / svapratyayÃnukÃreïa ÓabdÃrtha÷ pravibhajyate // 2.135 // asminn api d­Óye 'rthe darÓanaæ bhidyate p­thak / kÃlÃntareïa caiko 'pi taæ paÓyaty anyathà puna÷ // 2.136 // ekasyÃpi ca Óabdasya nimittair avyavasthitai÷ / ekena bahubhiÓ cÃrtho bahudhà parikalpyate // 2.137 // tasmÃd ad­«ÂatattvÃnÃæ sÃparÃdhaæ bahucchalam / darÓanaæ vacanaæ vÃpi nityam evÃnavasthitam // 2.138 // ­«ÅïÃæ darÓanaæ yac ca tattve kiæ cid avasthitam / na tena vyavahÃro 'sti na tac chabdanibandhanam // 2.139 // talavad d­Óyate vyoma khadyoto havyavì iva / naiva cÃsti talaæ vyomni na khadyote hutÃÓana÷ // 2.140 // tasmÃt pratyak«am apy arthaæ vidvÃn Åk«eta yuktita÷ / na darÓanasya prÃmÃïyÃd d­Óyam arthaæ prakalpayet // 2.141 // asamÃkhyeyatattvÃnÃm arthÃnÃæ laukikair yathà / vyavahÃre samÃkhyÃnaæ tat praj¤o na vikalpayet // 2.142 // vicchedagrahaïe 'rthÃnÃæ pratibhÃnyaiva jÃyate / vÃkyÃrtha iti tÃm Ãhu÷ œ padÃrthair upapÃditÃm // 2.143 // idaæ tad iti sÃnye«Ãm anÃkhyeyà kathaæ ca na / pratyÃtmav­tti siddhà sà kartrÃpi na nirÆpyate // 2.144 // upaÓle«am ivÃrthÃnÃæ sà karoty avicÃrità / sÃrvarÆpyam ivÃpannà vi«ayatvena vartate // 2.145 // sÃk«Ãc chabdena janitÃæ bhÃvanÃnugamena và / itikartavyatÃyÃæ tÃæ na kaÓ cid ativartate // 2.146 // pramÃïatvena tÃæ loka÷ sarva÷ samanugacchati / samÃrambhÃ÷ pratÃyante tiraÓcÃm api tadvaÓÃt // 2.147 // yathà dravyaviÓe«ÃïÃæ paripÃkair ayatnajÃ÷ / madÃdiÓaktayo d­«ÂÃ÷ pratibhÃs tadvatÃæ tathà // 2.148 // svarav­ttiæ vikurute madhau puæskokilasya ka÷ / jantvÃdaya÷ kulÃyÃdi- karaïe Óik«itÃ÷ katham // 2.149 // ÃhÃraprÅtyapadve«a- plavanÃdikriyÃsu ka÷ / jÃtyanvayaprasiddhÃsu prayoktà m­gapak«iïÃm // 2.150 // bhÃvanÃnugatÃd etad ÃgamÃd eva jÃyate / Ãsattiviprakar«ÃbhyÃm Ãgamas tu viÓi«yate // 2.151 // svabhÃvavaraïÃbhyÃsa- yogÃd­«ÂopapÃditÃm / viÓi«ÂopahitÃæ ceti pratibhÃæ «a¬vidhÃæ vidu÷ // 2.152 // yathà saæyogibhir dravyair lak«ite 'rthe prayujyate / goÓabdo na tv asau te«Ãæ viÓe«ÃïÃæ prakÃÓaka÷ // 2.153 // ÃkÃravarïÃvayavai÷ saæs­«Âe«u gavÃdi«u / Óabda÷ pravartamÃno 'pi na tÃn aÇgÅkaroty asau // 2.154 // saæsthÃnavarïÃvayavair viÓi«Âe 'rthe prayujyate / Óabdo na tasyÃvayave prav­ttir upalabhyate // 2.155 // durlabhaæ kasya cil loke sarvÃvayavadarÓanam / kaiÓ cit tv avayavair d­«Âair artha÷ k­tsno 'numÅyate // 2.156 // tathà jÃtyutpalÃdÅnÃæ gandhena sahacÃriïÃm / nityasaæbandhinÃæ d­«Âaæ guïÃnÃm avadhÃraïam // 2.157 // saækhyÃpramÃïasaæsthÃna- nirapek«a÷ pravartate / bindau ca samudÃye ca vÃcaka÷ salilÃdi«u // 2.158 // saæskÃrÃdiparicchinne tailÃdau yo vyavasthita÷ / ÃhaikadeÓaæ tattvena tasyÃvayavavartinà // 2.159 // yenÃrthenÃbhisaæbaddham abhidhÃnaæ prayujyate / tadarthÃpagame tasya prayogo vinivartate // 2.160 // yÃæs tu saæbhavino dharmÃn antarïÅya prayujyate / Óabdas te«Ãæ na sÃænidhyaæ niyamena vyapek«ate // 2.161 // yathà romaÓaphÃdÅnÃæ vyabhicÃre 'pi d­Óyate / goÓabdo na tathà jÃter viprayoge pravartate // 2.162 // tasmÃt saæbhavino 'rthasya ÓabdÃt saæpratyaye sati / ad­«ÂaviprayogÃrtha÷ saæbandhitvena gamyate // 2.163 // vÃcikà dyotikà và syur dvitvÃdÅnÃæ vibhaktaya÷ / syÃd và saækhyÃvato 'rthasya samudÃyo 'bhidhÃyaka÷ // 2.164 // vinà saækhyÃbhidhÃnÃd và saækhyÃbhedasamanvitÃn / arthÃn svarÆpabhedena kÃæÓ cid Ãhur gavÃdaya÷ // 2.165 // ye Óabdà nityasaæbandhà viveke j¤ÃtaÓaktaya÷ / anvayavyatirekÃbhyÃæ te«Ãm artho vibhajyate // 2.166 // yÃvac cÃvyabhicÃreïa tayo÷ Óakyaæ prakalpanam / niyamas tatra na tv evaæ niyamo nuÂÓabÃdi«u // 2.167 // saæbhave nÃbhidhÃnasya lakyaïatvaæ prakalpate / Ãpek«ikyo hi saæsarge niyatÃ÷ ÓabdaÓaktaya÷ // 2.168 // kÆpasÆpayÆpÃnÃm anvayo 'rthasya d­Óyate / ato 'rthÃntaravÃcitvaæ saæghÃtasyaiva gamyate // 2.169 // anvÃkhyÃnÃni bhidyante Óabdavyutpattikarmasu / bahÆnÃæ saæbhave 'rthÃnÃæ nimittaæ kiæ cid i«yate // 2.170 // vairavÃsi«ÂhagiriÓÃs tathaikÃgÃrikÃda ya÷ / kaiÓ cit kathaæ cid ÃkhyÃtà nimittÃvadhisaækarai÷ // 2.171 // yathà patha÷ samÃkhyÃnaæ v­k«avalmÅkaparvatai÷ / aviruddhaæ gavÃdÅnÃæ bhinnaiÓ ca sahacÃribhi÷ // 2.172 // anyathà ca samÃkhyÃnam avasthÃbhedadarÓibhi÷ / kriyate kiæÓukÃdÅnÃm ekadeÓÃvadhÃraïam // 2.173 // kaiÓ cin nirvacanaæ bhinnaæ girater garjater game÷ / gavater gadater vÃpi gaur ity atrÃnudarÓitam // 2.174 // gaur ity eva svarÆpÃd và goÓabdo go«u vartate / vyutpÃdyate na và sarvaæ kaiÓ cic cobhayathe«yate // 2.175 // sÃmÃnyenopadeÓaÓ ca ÓÃstre laghvartham ÃÓrita÷ / jÃtyantaravad anyasya viÓe«Ã÷ pratipÃdakÃ÷ // 2.176 // arthÃntare ca yad v­ttaæ tat prak­tyantaraæ vidu÷ / tulyarÆpaæ na tad rƬhÃv anyasminn anu«ajyate // 2.177 // bhinnÃv ijiyajÅ dhÃtÆ niyatau vi«ayÃntare / kaiÓ cit kathaæ cid uddi«Âau citraæ hi pratipÃdanam // 2.178 // evaæ ca vÃlavÃyÃdi jitvarÅvad upÃcaret / bhedÃbhedÃbhyupagame na virodho 'sti kaÓ ca na // 2.179 // a¬ÃdÅnÃæ vyavasthÃrthaæ p­thaktvena prakalpanam / dhÃtÆpasargayo÷ ÓÃstre dhÃtur eva tu tÃd­Óa÷ // 2.180 // tathà hi saægrÃmayate÷ sopasargÃd vidhi÷ sm­ta÷ / kriyÃviÓe«Ã÷ saæghÃte prakramyante tathÃvidhÃ÷ // 2.181 // kÃryÃïÃm antaraÇgatvam evaæ dhÃtÆpasargayo÷ / sÃdhanair yÃti saæbandhaæ tathÃbhÆtaiva sà kriyà // 2.182 // prayogÃrhe«u siddha÷ san bhettavyo 'rtho viÓi«yate / prÃk ca sÃdhanasaæbandhÃt kriyà naivopajÃyate // 2.183 // dhÃto÷ sÃdhanayogasya bhÃvina÷ prakramÃd yathà / dhÃtutvaæ karmabhÃvaÓ ca tathÃnyad api d­ÓyatÃm // 2.184 // bÅjakÃle«u saæbandhÃd yathà lÃk«ÃrasÃdaya÷ / varïÃdipariïÃmena phalÃnÃm upakurvate // 2.185 // buddhisthÃd abhisaæbandhÃt tathà dhÃtÆpasargayo÷ / abhyantarÅk­tÃd bheda÷ padakÃle prakÃÓate // 2.186 // kva cit saæbhavino bhedÃ÷ kevalair anidarÓitÃ÷ / upasargeïa saæbandhe vyajyante pranirÃdinà // 2.187 // sa vÃcako viÓe«ÃïÃæ saæbhavÃd dyotako 'pi và / ÓaktyÃdhÃnÃya và dhÃto÷ sahakÃrÅ prayujyate // 2.188 // sthÃdibhi÷ kevalair yac ca gamanÃdi na gamyate / tatrÃnumÃnÃd dvividhÃt taddharmà prÃdir ucyate // 2.189 // aprayoge 'dhiparyoÓ ca yÃvad d­«Âaæ kriyÃntaram / tasyÃbhidhÃyako dhÃtu÷ saha tÃbhyÃm anarthaka÷ // 2.190 // tathaiva svÃrthikÃ÷ ke cit saæghÃtÃntarav­ttaya÷ / anarthakena saæs­«ÂÃ÷ prak­tyarthÃnuvÃdina÷ // 2.191 // nipÃtà dyotakÃ÷ ke cit p­thagarthaprakalpane / Ãgamà iva ke cit tu saæbhÆyÃrthasya sÃdhakÃ÷ // 2.192 // upari«ÂÃt purastÃd và dyotakatvaæ na bhidyate / te«u prayujyamÃneyu bhinnÃrthe«v api sarvathà // 2.193 // cÃdayo na prayujyante padatve sati kevalÃ÷ / pratyayo vÃcakatve 'pi kevalo na prayujyate // 2.194 // samuccitÃbhidhÃne tu vyatireko na vidyate / asattvabhÆto bhÃvaÓ ca tiÇpadair abhidhÅyate // 2.195 // samuccitÃbhidhÃne 'pi viÓi«ÂÃrthÃbhidhÃyinÃm / guïai÷ padÃnÃæ saæbandha÷ paratantrÃs tu cÃdaya÷ // 2.196 // janayitvà kriyà kà cit saæbandhaæ vinivartate / ÓrÆyamÃïe kriyÃÓabde saæbandho jÃyate kva cit // 2.197 // tatra «a«thÅ pratipadaæ samÃsasya niv­ttaye / vihità darÓanÃrthaæ tu kÃrakaæ pratyudÃh­tam // 2.198 // sa copajÃta÷ saæbandho viniv­tte kriyÃpade / karmapravacanÅyena tatra tatra niyamyate // 2.199 // yena kriyÃpadÃk«epa÷ sa kÃrakavibhaktibhi÷ / yujyate vir yathà tasya likhÃv anupasargatà // 2.200 // ti«Âhater aprayogaÓ ca d­«Âo 'praty ajayann iti / sunv abhÅty Ãbhimukhye ca kevalo 'pi prayujyate // 2.201 // karmapravacanÅyatvaæ kriyÃyoge vidhÅyate / «atvÃdiviniv­ttyarthaæ svatyÃdÅnÃæ vidharmaïÃm // 2.202 // hetuhetumator yoga- paricchede 'nunà k­te / ÃrambhÃd bÃdhyate prÃptà t­tÅyà hetulak«aïà // 2.203 // kriyÃyà dyotako nÃyaæ na saæbandhasya vÃcaka÷ / nÃpi kriyÃpadÃk«epÅ saæbandhasya tu bhedaka÷ // 2.204 // anarthakÃnÃæ saæghÃta÷ sÃrthako 'narthakas tathà / varïÃnÃæ padam arthena yuktaæ nÃvayavÃ÷ pade // 2.205 // padÃnÃm arthayuktÃnÃæ saæghÃto bhidyate puna÷ / arthÃntarÃvabodhena saæbandhavigamena ca // 2.206 // sÃrthakÃnarthakau bhede saæbandhaæ nÃdhigacchata÷ / adhigacchata ity eke kuÂÅrÃdinidarÓanÃt // 2.207 // arthavadbhyo viÓi«ÂÃrtha÷ saæghÃta upajÃyate / nopajÃyata ity eke samÃsasvÃrthikÃdi«u // 2.208 // ke cid dhi yutasiddhÃrthà bhede nirj¤ÃtaÓaktaya÷ / anvayavyatirekÃbhyÃæ ke cit kalpitaÓaktaya÷ // 2.209 // ÓÃstrÃrtha eva varïÃnÃm arthavattve pradarÓita÷ / ÃtvÃdÅnÃæ hi ÓuddhÃnÃæ laukiko 'rtho na vidyate // 2.210 // k­ttaddhitÃnÃm arthaÓ ca kevalÃnÃm alaukika÷ / prÃg vibhaktes tadantasya tathaivÃrtho na vidyate // 2.211 // abhivyaktataro yo 'rtha÷ pratyayÃnte«u lak«yate / arthavattÃprakaraïÃd ÃÓrita÷ sa tathÃvidha÷ // 2.212 // Ãtmabhedo na cet kaÓ cid varïebhya÷ padavÃkyayo÷ / anyonyÃpek«ayà Óaktyà varïa÷ syÃd abhidhÃyaka÷ // 2.213 // varïena kena cin nyÆna÷ saæghÃto yo 'bhidhÃyaka÷ / na cec chabdÃntaram asÃv anyÆnas tena gamyate // 2.214 // sa tasmin vÃcake Óabde nimittÃt sm­tim Ãdadhat / sÃk«Ãd iva vyavahitaæ ÓabdenÃrtham upohate // 2.215 // padavÃcyo yathà nÃrtha÷ kaÓ cid gaurakharÃdi«u / saty api pratyaye 'tyantaæ samudÃye na gamyate // 2.216 // samanvita ivÃrthÃtmà padÃrthair ya÷ pratÅyate / padÃrthadarÓanaæ tatra tathaivÃnupakÃrakam // 2.217 // samudÃyÃvayavayor bhinnÃrthatve ca v­tti«u / yugapad bhedasaæsargau viruddhÃv anu«aÇgiïau // 2.218 // kaÓ ca sÃdhanamÃtrÃrthÃn adhyÃdÅn parikalpayet / aprayuktapadaÓ cÃrtho bahuvrÅhau kathaæ bhavet // 2.219 // praj¤usaæj¤vÃdyavayavair na cÃsty arthÃvadhÃraïam / tasmÃt saæghÃta evaiko viÓi«ÂÃrthanibandhanam // 2.220 // gargà ity eka evÃyaæ bahu«v arthe«u vartate / dvandvasaæj¤o 'pi saæghÃto bahÆnÃm abhidhÃyaka÷ // 2.221 // yathaikaÓe«e bhujyÃdi÷ pratyekam avati«Âhate / kriyaivaæ dvandvavÃcye 'rthe pratyekaæ pravibhajyate // 2.222 // yac ca dvandvapadÃrthasya tacchabdena vyapek«aïam / sÃpi vyÃv­ttarÆpe 'rthe sarvanÃmasarÆpatà // 2.223 // yathà ca khadiracchede bhÃge«u kramavÃæÓ chidi÷ / tathà dvandvapadÃrthasya bhÃge«u kramadarÓanam // 2.224 // saÇghaikadeÓe prakrÃntÃn yathà saÇghÃnupÃtina÷ / kriyÃviÓe«Ãn manyante sa dvandvÃvayave krama÷ // 2.225 // pratipÃdayatà v­ttim abudhÃn vÃkyapÆrvikÃm / v­ttau padÃrthabhedena prÃdhÃnyam upadarÓitam // 2.226 // abhedÃd abhidheyasya na¤samÃse vikalpitam / prÃdhÃnyaæ bahudhà bhëye do«Ãs tu prakriyÃgatÃ÷ // 2.227 // jahatsvÃrthavikalpe ca sarvÃrthatyÃgam icchatà / bahuvrÅhipadÃrthasya tyÃga÷ sarvasya darÓita÷ // 2.228 // ÓÃstre kva cit prak­tyartha÷ pratyayenÃbhidhÅyate / prak­tau viniv­ttÃyÃæ pratyayÃrthaÓ ca dhÃtubhi÷ // 2.229 // yam artham Ãhatur bhinnau pratyayÃv eka eva ta / kva cid Ãha pacantÅti dhÃtus tÃbhyÃæ vinà kva cit // 2.230 // anvÃkhyÃnasm­ter ye ca pratyayÃrthà nibandhana / nirdi«ÂÃs te prak­tyarthÃ÷ sm­tyantara udÃh­tÃ÷ // 2.231 // prasiddher udvamikarÅty evaæ ÓÃstre 'bhidhÅyate / vyavahÃrÃya manyante ÓÃstrÃrthaprakriyà yata÷ // 2.232 // ÓÃstre«u prakriyÃbhedair avidyaivopavarïyate / anÃgamavikalpà tu svayaæ vidyopavartate // 2.233 // anibaddhaæ nimitte«u nirupÃkhyaæ phalaæ yathà / tathà vidyÃpy anÃkhyeyà ÓÃstropÃyeva lak«yate // 2.234 // yathÃbhyÃsaæ hi vÃg arthe pratipattiæ samÅhate / svabhÃva iva cÃnÃdir mithyÃbhyÃso vyavasthita÷ // 2.235 // utprek«ate sÃvayavaæ paramÃïum apaï¬ita÷ / tathÃvayavinaæ yuktam anyair avayavai÷ puna÷ // 2.236 // ghaÂÃdidarÓanÃlloka÷ paricchinno 'vasÅyate / samÃrambhÃc ca bhÃvÃnÃm Ãdimad brahma ÓÃÓvatam // 2.237 // upÃyÃ÷ Óik«amÃïÃnÃæ bÃlÃnÃm upalÃpanÃ÷ / asatye vartmani sthitvà tata÷ satyaæ samÅhate // 2.238 // anyathà pratipadyÃrthaæ padagrahaïapÆrvakam / punar vÃkye tam evÃrtham anyathà pratipadyate // 2.239 // upÃttà bahavo 'py arthà ye«v ante prati«edhanam / kriyate te nivartante tasmÃt tÃæs tatra nÃÓrayet // 2.240 // v­k«o nÃstÅti vÃkyaæ ca viÓi«ÂÃbhÃvalak«aïam / nÃrthe na buddhau saæbandho niv­tter avati«Âhate // 2.241 // vicchedapratipattau ca yady astÅty avadhÃryate / aÓabdavÃcyà sà buddhir nivartyeta sthità katham // 2.242 // atha yaj j¤Ãnam utpannaæ tan mithyeti na¤Ã k­tam / na¤o vyÃpÃrabhede 'sminn abhÃvÃvagati÷ katham // 2.243 // nirÃdhÃraprav­ttau ca prÃkprav­ttir na¤o bhavet / athÃdhÃra÷ sa evÃsya niyamÃrthà Órutir bhavet // 2.244 // niyamadyotanÃrthà vÃpy anuvÃdo yathà bhavet / kaÓ cid evÃrthavÃæs tatra Óabda÷ Óe«Ãs tv anarthakÃ÷ // 2.245 // viruddhaæ cÃbhisaæbandham udÃhÃryÃdibhi÷ k­tam / vÃkye samÃpte vÃkyÃrtham anyathà pratipadyate // 2.246 // stutinindÃpradhÃneÂu vÃkye«v artho na tÃd­Óa÷ / padÃnÃæ pravibhÃgena yÃd­Óa÷ parikalpyate // 2.247 // athÃsaæs­«Âa evÃrtha÷ pade«u samavasthita÷ / vÃkyÃrthasyÃbhyupÃyo 'sÃv ekasya pratipÃdane // 2.248 // pÆrvaæ pade«v asaæs­«Âo ya÷ kramÃd upacÅyate / chinnagrathitakalpatvÃt tad viÓi«Âataraæ vidu÷ // 2.249 // ekam Ãhur anekÃrthaæ Óabdam anye parÅk«akÃ÷ / nimittabhedÃd ekasya sÃrvÃrthyaæ tasya bhidyate // 2.250 // yaugapadyam atikramya paryÃye vyavati«Âhate / arthaprakaraïÃbhyÃæ và yogÃc chabdÃntareïa và // 2.251 // yathà sÃsnÃdimÃn piï¬o goÓabdenÃbhidhÅyate / tathà sa eva goÓabdo vÃhÅke 'pi vyavasthita÷ // 2.252 // sarvaÓaktes tu tasyaiva ÓabdasyÃnekadharmaïa÷ / prasiddhibhedÃd gauïatvaæ mukhyatvaæ copajÃyate // 2.253 // eko mantras tathÃdhyÃtmam adhidaivam adhikratu / asaækareïa sarvÃrtho bhinnaÓaktir avasthita÷ // 2.254 // gotvÃnu«aÇgo vÃhÅke nimittÃt kaiÓ cid i«yate / arthamÃtraæ viparyastaæ Óabda÷ svÃrthe vyavasthita÷ // 2.255 // tathà svarÆpaæ ÓabdÃnÃæ sarvÃrthe«v anu«ajyate / arthamÃtraæ viparyastaæ svarÆpe tu Óruti÷ sthità // 2.256 // ekatvaæ tu sarÆpatvÃc chabdayor gauïamukhyayo÷ / prÃhur atyantabhede 'pi bhedamÃrgÃnudarÓina÷ // 2.257 // sÃmidhenyantaraæ caivam Ãv­ttÃv anu«ajyate / mantrÃÓ ca viniyogena labhante bhedam Æhavat // 2.258 // tÃny ÃmnÃyÃntarÃïy eva paÂhyate kiæ cid eva tu / anarthakÃnÃæ pÃÂho và Óe«as tv anya÷ pratÅyate // 2.259 // ÓabdasvarÆpam arthas tu pÃÂhe 'nyair upavarïyate / atyantabheda÷ sarve«Ãæ tatsaæbandhÃt tu tadvatÃm // 2.260 // anyà saæskÃrasÃvitrÅ karmaïyanyà prayujyate / anyà japaprabandhe«u sà tv ekaiva pratÅyate // 2.261 // arthasvarÆpe ÓabdÃnÃæ svarÆpÃd v­ttim icchata÷ / vÃkyarÆpasya vÃkyÃrthe v­ttir anyÃnapek«ayà // 2.262 // anekÃrthatvam ekasya yai÷ ÓabdasyÃnugamyate / siddhyasiddhik­tà te«Ãæ gauïamukhyaprakalpanà // 2.263 // arthaprakaraïÃpek«o yo và ÓabdÃntarai÷ saha / yukta÷ pratyÃyayaty arthaæ taæ gauïam apare vidu÷ // 2.264 // ÓuddhasyoccÃraïe svÃrtha÷ prasiddho yasya gamyate / sa mukhya iti vij¤eyo rÆpamÃtranibandhana÷ // 2.265 // yas tv anyasya prayogeïa yatnÃd iva niyujyate / tam aprasiddhaæ manyante gauïÃrthÃbhiniveÓinam // 2.266 // svÃrthe pravartamÃno 'pi yasyÃrthaæ yo 'valambate / nimittaæ tatra mukhyaæ syÃn nimitti gauïa i«yate // 2.267 // purÃrÃd iti bhinne 'rthe yau vartete virodhini / arthaprakaraïÃpek«aæ tayor apy avadhÃraïam // 2.268 // vÃkyasyÃrthÃt padÃrthÃnÃm apoddhÃre prakalpite / ÓabdÃntareïa saæbandha÷ kasyaikasyopapadyate // 2.269 // yac cÃpy ekaæ padaæ d­«Âaæ caritÃstikriyaæ kva cit / tad vÃkyÃntaram evÃhur na tad anyena yujyate // 2.270 // yac ca ko 'yam iti praÓne gaur aÓva iti cocyate / praÓna eva kriyà tatra prakrÃntà darÓanÃdikà // 2.271 // naivÃdhikatvaæ dharmÃïÃæ nyÆnatà và prayojikà / Ãdhikyam api manyante prasiddher nyÆnatÃæ kva cit // 2.272 // jÃtiÓabdo 'ntareïÃpi jÃtiæ yatra prayujyate / saæbandhisad­ÓÃd dharmÃt taæ gauïam apare vidu÷ // 2.273 // viparyÃsÃd ivÃrthasya yatrÃrthÃntaratÃm iva / manyante sa gavÃdis tu gauïa ity ucyate kva cit // 2.274 // niyatÃ÷ sÃdhanatvena rÆpaÓaktisamanvitÃ÷ / yathà karmasu gamyante sÅrÃsimusalÃdaya÷ // 2.275 // kriyÃntare na caite«Ãæ vibhavanti na Óaktaya÷ / rÆpÃd eva tu tÃdarthyaæ niyamena pratÅyate // 2.276 // tathaiva rÆpaÓaktibhyÃm utpattyà samavasthita÷ / Óabdo niyatatÃdarthya÷ ÓaktyÃnyatra prayujyate // 2.277 // ÓrutimÃtreïa yatrÃsya sÃmarthyam avasÅyate / taæ mukhyam arthaæ manyante gauïaæ yatnopapÃditam // 2.278 // goyu«manmahatÃæ cvyarthe svÃrthÃd arthÃntare sthitau / arthÃntarasya tadbhÃvas tatra mukhyo 'pi d­Óyate // 2.279 // mahattvaæ ÓuklabhÃvaæ ca prak­ti÷ pratipadyate / bhedenÃpek«ità sà tu gauïatvasya prasÃdhikà // 2.280 // agnisomÃdaya÷ Óabdà ye svarÆpapadÃrthakÃ÷ / saæj¤ibhi÷ saæprayujyante 'prasiddhes te«u gauïatà // 2.281 // agnidattas tu yo 'gni÷ syÃt tatra svÃrthopasarjana÷ / Óabdo dattÃrthav­ttitvÃd gauïatvaæ pratipadyate // 2.282 // nimittabhedÃt prakrÃnte Óabdavyutpattikarmaïi / hariÓcandrÃdi«u suÂo bhÃvÃbhÃvau vyavasthitau // 2.283 // ­«yÃdau prÃptasaæskÃro ya÷ Óabdo 'nyena yujyate / tatrÃntaraÇgasaæskÃro bÃhye 'rthe na nivartate // 2.284 // atyantaviparÅto 'pi yathà yo 'rtho 'vadhÃryate / yathÃsaæpratyayaæ Óabdas tatra mukhya÷ prayujyate // 2.285 // yady api pratyayÃdhÅnam arthatattvÃvadhÃraïam / na sarva÷ pratyayas tasmin prasiddha iva jÃyate // 2.286 // darÓanaæ salile tulyaæ m­gat­«ïÃdidarÓanai÷ / bhedÃt tu sparÓanÃdÅnÃæ na jalaæ m­gat­«ïikà // 2.287 // yad asÃdhÃraïaæ kÃryaæ prasiddhaæ rajjusarpayo÷ / tena bhedaparicchedas tayos tulye 'pi darÓane // 2.288 // prasiddhÃrthaviparyÃsa- nimittaæ yac ca d­Óyate / yas tasmÃl lak«yate bhedas tam asatyaæ pracak«ate // 2.289 // yac ca nimnonnataæ citre sarÆpaæ parvatÃdibhi÷ / na tatra pratighÃtÃdi kÃryaæ tadvat pravartate // 2.290 // sparÓaprabandho hastena yathà cakrasya saætata÷ / na tathÃlÃtacakrasya vicchinnaæ sp­Óyate hi tat // 2.291 // vapraprÃkÃrakalpaiÓ ca sparÓanÃvaraïe yathà / nagare«u na te tadvad gandharvanagare«v api // 2.292 // m­gapaÓvÃdibhir yÃvÃn mukhyair artha÷ prasÃdhyat / tÃvÃn na m­nmaye«v asti tasmÃt te vi«aya÷ kana÷ // 2.293 // mahÃn Ãvriyate deÓa÷ prasiddhai÷ parvatÃdibhi÷ / alpadeÓÃntarÃvasthaæ pratibimbaæ tu d­Óyate // 2.294 // maraïÃdinimittaæ ca yathà mukhyà vi«Ãdaya÷ / na te svapnÃdi«u svasya tadvad arthasya sÃdhakÃ÷ // 2.295 // deÓakÃlendriyagatair bhedair yad d­Óyate 'nyathà / yathà prasiddhir lokasya tathà tad avasÅyate // 2.296 // yac copaghÃtajaæ j¤Ãnaæ yac ca j¤Ãnam alaukikam / na tÃbhyÃæ vyavahÃro 'sti Óabdà lokanibandhanÃ÷ // 2.297 // ghaÂÃdi«u yathà dÅpo yenÃrthena prayujyate / tato 'nyasyÃpi sÃænidhyÃt sa karoti prakÃÓanam // 2.298 // saæsargi«u tathÃrthe«u Óabdo yena prayujyate / tasmÃt prayojakÃd anyÃn api pratyÃyayaty asau // 2.299 // nirmanthanaæ yathÃraïyor agnyartham upapÃditam / dhÆmam apy anabhipretaæ janayaty ekasÃdhanam // 2.300 // tathà Óabdo 'pi kasmiæÓ cit pratyÃyye 'rthe vivak«ite / avivak«itam apy arthaæ prakÃÓayati saænidhe÷ // 2.301 // yathaivÃtyantasaæs­«Âas tyaktum artho na Óakyate / tathà Óabdo 'pi saæbandhÅ pravivektuæ na Óakyate // 2.302 // arthÃnÃæ saænidhÃne 'pi sati cai«Ãæ prakÃÓane / prayojako 'rtha÷ Óabdasya rÆpÃbhede 'pi gamyate // 2.303 // kva cid guïapradhÃnatvam arthÃnÃm avivak«itam / kva cit sÃænidhyam apy e«Ãæ pratipattÃv akÃraïam // 2.304 // yac cÃnupÃttaæ Óabdena tat kasmiæÓ cit pratÅyate / kva cit pradhÃnam evÃrtho bhavaty anyasya lak«aïa // 2.305 // ÃkhyÃtaæ taddhitÃrthasya yat kiæ cid upadarÓakam / guïapradhÃnabhÃvasya tatra d­«Âo viparyaya÷ // 2.306 // nirdeÓe liÇgasaækhyÃnÃæ saænidhÃnam akÃraïam / pramÃïam ardhahrasvÃdÃv anupÃttaæ pratÅyate // 2.307 // hrasvasyÃrdhaæ ca yad d­«Âaæ tat tasyÃsaænidhÃv api / hrasvasya lak«aïÃrthatvÃt tadvad evÃbhidhÅyate // 2.308 // dÅrghaplutÃbhyÃæ tasya syÃn mÃtrayà và viÓe«aïam / jÃter và lak«aïÃya syÃt sarvathà saptaparïavat // 2.309 // gantavyaæ d­ÓyatÃæ sÆrya iti kÃlasya lak«aïe / j¤ÃyatÃæ kÃla ity etat sopÃyam abhidhÅyate // 2.310 // vidhyaty adhanu«ety atra viÓe«eïa nidarÓyate / sÃmÃnyam ÃÓraya÷ Óakter ya÷ kaÓ cit pratipÃdaka÷ // 2.311 // kÃkebhyo rak«yatÃæ sarpir iti bÃlo 'pi codita÷ / upaghÃtapare vÃkye na ÓvÃdibhyo na rak«ati // 2.312 // prak«Ãlane ÓarÃvÃïÃæ sthÃnanirmÃrjanaæ tathà / anuktam api rÆpeïa bhujyaÇgatvÃt pratÅyate // 2.313 // vÃkyÃt prakaraïÃd arthÃd aucityÃd deÓakÃlata÷ / ÓabdÃrthÃ÷ pravibhajyante na rÆpÃd eva kevalÃt // 2.314 // saæsargo viprayogaÓ ca sÃhacaryaæ virodhità / artha÷ prakaraïaæ liÇgaæ ÓabdasyÃnyasya saænidhi÷ // 2.315 // sÃmarthyam aucitÅ deÓa÷ kÃlo vyakti÷ svarÃdaya÷ / ÓabdÃrthasyÃnavacchede viÓe«asm­tihetava÷ // 2.316 // bhedapak«e 'pi sÃrÆpyÃd bhinnÃrthÃ÷ pratipatt­«u / niyatà yÃnty abhivyaktiæ ÓabdÃ÷ prakaraïÃdibhi÷ // 2.317 // nÃmÃkhyÃtasarÆpà ye kÃryÃntaranibandhanÃ÷ / Óabdà vÃkyasya te«v artho na rÆpÃd adhigamyate // 2.318 // yà prav­ttiniv­ttyarthà stutinindÃprakalpanà / kuÓala÷ pratipattà tÃm ayathÃrthÃæ samÅhate // 2.319 // vidhÅyamÃnaæ yat karma d­«ÂÃd­«Âaprayojanam / stÆyate sà stutis tasya kartur eva prayojikà // 2.320 // vyÃghrÃdivyapadeÓena yathà bÃlo nivartyate / asatyo 'pi tathà kaÓ cit pratyavÃyo 'bhidhÅyate // 2.321 // na saævidhÃnaæ k­tvÃpi pratyavÃye tathÃvidhe / ÓÃstreïa prati«iddhe 'rthe vidvÃn kaÓ cit pravartate // 2.322 // sarpe«u saævidhÃyÃpi siddhair mantrau«adhÃdibhi÷ / nÃnyathà pratipattavyaæ na dato gamayed iti // 2.323 // kva cit tattvasamÃkhyÃnaæ kriyate stutinindayo÷ / tatrÃpi ca prav­ttiÓ ca niv­ttiÓ copadiÓyate // 2.324 // rÆpaæ sarvapadÃrthÃnÃæ vÃkyÃrthopanibandhanan / sÃpek«Ã ye tu vÃkyÃrthÃ÷ padÃrthair eva te samÃ÷ // 2.325 // vÃkyaæ tad api manyante yat padaæ caritakriyam / antareïa kriyÃÓabdaæ vÃkyÃder dvitvadarÓanÃt // 2.326 // ÃkhyÃtaÓabde niyataæ sÃdhanaæ yatra gamyate / tad apy ekaæ samÃptÃrthaæ vÃkyam ity abhidhÅya // 2.327 // Óabdavyavahità buddhir aprayuktapadÃÓrayà / anumÃnaæ tadarthasya pratyaye hetur ucyate // 2.328 // apare tu padasyaiva tam arthaæ pratijÃnate / ÓabdÃntarÃbhisaæbandham antareïa vyavasthitam // 2.329 // yasminn uccarite Óabde yadà yo 'rtha÷ pratÅyate / tam Ãhur arthaæ tasyaiva nÃnyad arthasya lak«aïam // 2.330 // kriyÃrthopapade«v evaæ sthÃninÃæ gamyate kriyà / v­ttau nirÃdibhiÓ caivaæ krÃntÃdyartha÷ pratÅyate // 2.331 // tÃni ÓabdÃntarÃïy eva paryÃyà iva laukikÃ÷ / arthaprakaraïÃbhyÃæ tu te«Ãæ svÃrtho niyamyate // 2.332 // pratibodhÃbhyupÃyÃs tu ye taæ taæ puru«aæ prati / nÃvaÓyaæ te 'bhisaæbaddhÃ÷ Óabdà j¤eyena vastunà // 2.333 // asatyÃæ pratipattau và mithyà và pratipÃdane / svair arthair nityasaæbandhÃs te te Óabdà vyavasthitÃ÷ // 2.334 // yathÃprakaraïaæ dvÃram ity asyÃæ karmaïa÷ Órutau / badhÃna dehi vety etad upÃyÃd avagamyate // 2.335 // tatra sÃdhanav­ttir ya÷ Óabda÷ sattvanibandhana÷ / na sa pradhÃnabhÆtasya sÃdhyasyÃrthasya vÃcaka÷ // 2.336 // svÃrthamÃtraæ prakÃÓyÃsau sÃpek«o vinivartate / arthas tu tasya saæbandhÅ prakalpayati saænidhim // 2.337 // pÃrÃrthyasyÃviÓi«ÂatvÃn na ÓabdÃc chabdasaænidhi÷ / nÃrthÃc chabdasya sÃænidhyaæ na ÓabdÃd arthasaænidhi÷ // 2.338 // na«ÂarÆpam ivÃkhyÃtam Ãk«iptaæ karmavÃcinà / yadi prÃptaæ pradhÃnatvaæ yugapad bhÃvasattvayo÷ // 2.339 // tais tu nÃmasarÆpatvam ÃkhyÃtasyÃsya varïyate / anvayavyatirekÃbhyÃæ vyavahÃro vibhajyate // 2.340 // na cÃpi rÆpÃt saædehe vÃcakatvaæ nivartate / ardhaæ paÓor iti yathà sÃmarthyÃt tad dhi kalpate // 2.341 // sarvaæ sattvapadaæ Óuddhaæ yadi bhÃvanibandhanam / saæsarge ca vibhakto 'sya tasyÃrtho na p­thag yadi // 2.342 // kriyÃpradhÃnam ÃkhyÃtaæ nÃmnÃæ sattvapradhÃnatà / catvÃri padajÃtÃni sarvam etad virudhyate // 2.343 // vÃkyasya buddhau nityatvam arthayogaæ ca laukikam / d­«Âvà catu«Âvaæ nÃstÅti vadaty audumbarÃyaïa÷ // 2.344 // vyÃptimÃæÓ ca laghuÓ caiva vyavahÃra÷ padÃÓraya÷ / loke ÓÃstre ca kÃryÃrthaæ vibhÃgenaiva kalpita÷ // 2.345 // na loke pratipattÌïÃm arthayogÃt prasiddhaya÷ / tasmÃd alaukiko vÃkyÃd anya÷ kaÓ cin na vidyate // 2.346 // anyatra ÓrÆyamÃïaiÓ ca liÇgair vÃkyaiÓ ca sÆcitÃ÷ / svÃrthà eva pratÅyante rÆpÃbhedÃd alak«itÃ÷ // 2.347 // utsargavÃkye yat tyaktam aÓabdam iva Óabdavat / tad bÃdhake«u vÃkye«u Órutam anyatra gamyate // 2.348 // brÃhmaïÃnÃæ Órutir dadhni prakrÃntà mÃÂharÃd vinà / mÃÂharas takrasaæbandhÃt tatrÃca«Âe yathÃrthatÃm // 2.349 // anekÃkhyÃtayoge 'pi vÃkyaæ nyÃyÃpavÃdayo÷ / ekam eve«yate kaiÓ cid bhinnarÆpam iva sthitam // 2.350 // niyama÷ prati«edhaÓ ca vidhiÓe«as tathà sati / dvitÅye yo lug ÃkhyÃtas tacche«am alukaæ vidu÷ // 2.351 // nirÃkÃÇk«Ãïi nirv­ttau pradhÃnÃni parasparam / te«Ãm anupakÃritvÃt kathaæ syÃd ekavÃkyatà // 2.352 // viÓe«avidhinÃrthitvÃd vÃkyaÓe«o 'numÅyate / vidheyavan nivartye 'rthe tasmÃt tulyaæ vyapek«aïam // 2.353 // saæj¤ÃÓabdaikadeÓo yas tasya lopo na vidyate / viÓi«ÂarÆpà sà saæj¤Ã k­tà ca na nivartate // 2.354 // saæj¤ÃntarÃc ca dattÃder nÃnyà saæj¤Ã pratÅyate / saæj¤inaæ devadattÃkhyaæ dattaÓabda÷ kathaæ vadet // 2.355 // sarvair avayavais tulyaæ saæbandhaæ samudÃyavat / ke cic chabdasvarÆpÃïÃæ manyante sarvasaæj¤ibhi÷ // 2.356 // varïÃnÃm arthavattvaæ tu saæj¤ÃnÃæ saæj¤ibhir bhavet / saæbaddho 'vayava÷ saæj¤Ã- praviveke na kalpate // 2.357 // sarvasvarÆpair yugapat saæbandhe sati saæj¤ina÷ / naikadeÓasarÆpebhyas tatpratyÃyanasaæbhava÷ // 2.358 // ekadeÓÃt tu saæghÃte ke«Ãæ cij jÃyate sm­ti÷ / sm­tes tu vi«ayÃc chabdÃt saæghÃtÃrtha÷ pratÅyate // 2.359 // ekadeÓÃt sm­tir bhinne saæghÃte niyatà katham / kathaæ pratÅyamÃna÷ syÃc chabdo 'rthasyÃbhidhÃyaka÷ // 2.360 // ekadeÓasarÆpÃs tu tais tair bhedai÷ samanvitÃ÷ / anuni«pÃdina÷ ÓabdÃ÷ saæj¤Ãsu samavasthitÃ÷ // 2.361 // sÃdhÃraïatvÃt saædigdhÃ÷ sÃmarthyÃn niyatÃÓrayÃ÷ / te«Ãæ ye sÃdhavas te«u ÓÃstre lopÃdi Ói«yate // 2.362 // tulyÃyÃm anuni«pattau jyedrÃghà ity asÃdhava÷ / na hy anvÃkhyÃyake ÓÃstre te«u dattÃdivat sm­ti÷ // 2.363 // k­taïatvÃÓ ca ye Óabdà nityÃ÷ kharaïasÃdaya÷ / ekadravyopadeÓitvÃt tÃn sÃdhÆn saæpracak«ate // 2.364 // gotrÃïy eva tu tÃny Ãhu÷ saæj¤ÃÓaktisamanvayÃt / nimittÃpek«aïaæ te«u svÃrthe nÃvaÓyam i«yate // 2.365 // vyavahÃrÃya niyama÷ saæj¤ÃnÃæ saæj¤ini kva cit / nitya eva tu saæbandho ¬itthÃdi«u gavÃdivat // 2.366 // k­takatvÃd anityatvaæ saæbandhasyopapadyate / saæj¤ÃyÃæ sà hi puru«air yathÃkÃmaæ niyujyate // 2.367 // yathà hi pÃæsulekhÃnÃæ bÃlakair madhurÃdaya÷ / saæj¤Ã÷ kriyante sarvÃsu saæj¤Ãsv e«aiva kalpanà // 2.368 // v­ddhyÃdÅnÃæ ca ÓÃstre 'smi¤ Óaktyavacchedalak«aïa÷ / ak­trimo hi saæbandho viÓe«aïaviÓe«yavat // 2.369 // saæj¤Ã svarÆpam ÃÓritya nimitte sati laukikÅ / kà cit pravartate kà cin nimittÃsaænidhÃv api // 2.370 // ÓÃstre 'pi mahatÅ saæj¤Ã svarÆpopanibandhanà / anumÃnaæ nimittasya saænidhÃne pratÅyate // 2.371 // Ãv­tter anumÃnaæ và sÃrÆpyÃt tatra gamyate / ÓabdabhedÃnumÃnaæ và Óaktibhedasya và gati÷ // 2.372 // kva cid vi«ayabhedena k­trimà vyavati«Âhate / saækhyÃyÃm ekavi«ayaæ vyavasthÃnaæ dvayor api // 2.373 // vi«ayaæ k­trimasyÃpi laukika÷ kva cid uccaran / vyÃpnoti dÆrÃt saæbuddhau tathà hi grahaïaæ dvayo÷ // 2.374 // saÇghaikaÓe«advandve«u ke cit sÃmarthyalak«aïam / pratyÃÓrayam avasthÃnaæ kriyÃïÃæ pratijÃnate // 2.375 // bhojanaæ phalarÆpÃbhyÃm ekaikasmin samÃpyate / anyathà hi vyavasthÃne na tadartha÷ prakalpate // 2.376 // annÃdÃnÃdirÆpÃæ ca sarve t­ptiphalÃæ bhujim / pratyekaæ pratipadyante na tu nÃÂyakriyÃm iva // 2.377 // pÃdyavat sà vibhÃgena sÃmarthyÃd avati«Âhate / bhuji÷ karoti bhujyarthaæ na tantreïa pradÅpavat // 2.378 // d­ÓyÃdis tu kriyaikÃpi tathÃbhÆte«u karmasu / Ãv­ttim antareïÃpi samudÃyÃÓrayà bhavet // 2.379 // bhinnavyÃpÃrarÆpÃïÃæ vyavahÃrÃdidarÓane / kartÌïÃæ darÓanaæ bhinnaæ saæbhÆyÃrthasya sÃdhakam // 2.380 // lak«yasya lokasiddhatvÃc chÃstre liÇgasya darÓanÃt / arthi«v Ãdaik«u bhedena v­ddhisaæj¤Ã samÃpyate // 2.381 // ÓatÃdÃnapradhÃnatvÃd daï¬ane Óatakarmake / arthinÃæ guïabhede 'pi saækhyeyo 'rtho na bhidyate // 2.382 // saÇghasyaiva vidheyatvÃt kÃryavat pratipÃdane / tatra tantreïa saæbandha÷ samÃsÃbhyastasaæj¤ayo÷ // 2.383 // lak«aïÃrthà Órutir ye«Ãæ kÃæ cid eva kriyÃæ prati / tair vyastaiÓ ca samastaiÓ ca sa dharma upalak«yate // 2.384 // v­«alair na prave«Âavyam ity etasmin g­he yathà / pratyekaæ saæhatÃnÃæ ca praveÓa÷ prati«idhyate // 2.385 // saæbhÆya tv arthalipsÃdi- prati«edhopadeÓane / p­thag aprati«iddhatvÃt prav­ttir na virudhyate // 2.386 // vyavÃyalak«aïÃrthatvÃd aÂkupvÃÇÃdibhis tathà / pratyekaæ và samastair và ïatvaæ na prati«idhyate // 2.387 // anugrahÃrthà bhoktÌïÃæ bhujir Ãrabhyate yadà / deÓakÃlÃdyabhedena nÃnug­hïÃti tÃn asau // 2.388 // pÃtrÃdibhedÃn nÃnÃtvaæ yasyaikasyopadiÓyate / viparyaye và bhinnasya tasyaikatvaæ prakalpyate // 2.389 // saæhatyÃpi ca kurvÃïà bhedena pratipÃditÃ÷ / svaæ svaæ bhojyaæ vibhÃgena prÃptaæ saæbhÆya bhu¤jate // 2.390 // vÅpsÃyà vi«ayÃbhÃvÃd virodhÃd anyasaækhyayà / dvidhà samÃptyayogÃc ca Óataæ saÇghe 'vati«Âhate // 2.391 // bhujir dvandvaikaÓe«ÃbhyÃæ yatrÃnyai÷ saha Ói«yate / tatrÃpi lak«aïÃrthatvÃd dvidhà vÃkyaæ samÃpyate // 2.392 // vÃkyÃntarÃïÃæ pratyekaæ samÃpti÷ kaiÓ cid i«yate / rÆpÃntareïa yuktÃnÃæ vÃkyÃnÃæ tena saægraha÷ // 2.393 // na vÃkyasyÃbhidheyÃni bhedavÃkyÃni kÃni cit / tasmiæs tÆccarite bhedÃæs tathÃnyÃn pratipadyate // 2.394 // ye«Ãæ samasto vÃkyÃrtha÷ pratibhedaæ samÃpyate / te«Ãæ tadÃnÅæ bhinnasya kiæ padÃrthasya sattayà // 2.395 // atha tair eva janita÷ so 'rtho bhinne«u vartate / pÆrvasyÃrthasya tena syÃd virodha÷ saha và sthiti÷ // 2.396 // sahasthitau virodhitvaæ syÃd viÓi«ÂÃviÓi«Âayo÷ / vyabhicÃrÅ tu saæbandhas tyÃge 'rthasya prasajyate // 2.397 // eka÷ sÃdhÃraïo vÃcya÷ pratiÓabdam avasthita÷ / saÇghe saÇghi«u cÃrthÃtmà saænidhÃnanideÓaka÷ // 2.398 // yathà sÃdhÃraïe svatvaæ tyÃgasya ca phalaæ dhane / prÅtiÓ cÃvikalà tadvat saæbandho 'rthena tadvatÃm // 2.399 // varïÃnÃm arthavattÃyÃæ tenaivÃrthena tadvati / samudÃye na caikatvaæ bhedena vyavati«Âhate // 2.400 // ekenaiva pradÅpena sarve sÃdhÃraïaæ dhanam / paÓyanti tadvad ekena supà saækhyÃbhidhÅyate // 2.401 // nÃrthavattà pade varïe vÃkye caivaæ viÓi«yate / abhyÃsÃt prakramo 'nyas tu viruddha iva d­Óyate // 2.402 // viniyogÃd ­te Óabdo na svÃrthasya prakÃÓaka÷ / arthÃbhidhÃnasaæbandham uktidvÃraæ pracak«ate // 2.403 // yathà praïihitaæ cak«ur darÓanÃyopakalpate / tathÃbhisaæhita÷ Óabdo bhavaty arthasya vÃcaka÷ // 2.404 // kriyÃvyaveta÷ saæbandho d­«Âa÷ karaïakarmaïo÷ / abhidhÃniyamas tasmÃd abhidhÃnÃbhidheyayo÷ // 2.405 // bahu«v ekÃbhidhÃne«u sarve«v ekÃrthakÃriÂu / yat prayoktÃbhisaædhatte Óabdas tatrÃvati«Âhate // 2.406 // ÃmnÃyaÓabdÃn abhyÃse ke cid Ãhur anarthakÃn / svarÆpamÃtrav­ttiæÓ ca pare«Ãæ pratipÃdane // 2.407 // abhidhÃnakriyÃyogÃd arthasya pratipÃdakÃn / niyogabhedÃn manyante tÃn evaikatvadarÓina÷ // 2.408 // te«Ãm atyantanÃnÃtvaæ nÃnÃtvavyavahÃriïa÷ / ak«ÃdÅnÃm iva prÃhur ekajÃtisamanvayÃt // 2.409 // prayogÃd abhisaædhÃnam anyad e«u na vidyate / vi«aye yataÓaktitvÃt sa tu tatra vyavasthita÷ // 2.410 // nÃnÃtvasyaiva saæj¤Ãnam arthaprakaraïÃdibhi÷ / na jÃtv arthÃntare v­ttir anyÃrthÃnÃæ kathaæ ca na // 2.411 // padarÆpaæ ca yad vÃkyam astitvopanibandhanam / kÃmaæ vimarÓas tatrÃyaæ na vÃkyÃvayave pade // 2.412 // yathaivÃnarthakair varïair viÓi«Âo 'rtho 'bhidhÅyate / padair anarthakair evaæ viÓiÂÂo 'rtho 'bhidhÅyate // 2.413 // yad antarÃle j¤Ãnaæ tu padÃrthe«ÆpajÃyate / pratipatter upÃyo 'sau prakramÃnavadhÃraïÃt // 2.414 // pÆrvair arthair anugato yathÃrthÃtmà para÷ para÷ / saæsarga eva prakrÃntas tathÃnye«v arthavastu«u // 2.415 // aÇgÅk­te tu ke«Ãæ cit sÃdhyenÃrthena sÃdhane / ÃdhÃraniyamÃrthaiva sÃdhanÃnÃæ puna÷ Óruti÷ // 2.416 // ÃdhÃre niyamÃbhÃvÃt tadÃk«epo na vidyate / sÃmarthyÃt saæbhavas tasya Órutis tv anyaniv­ttaye // 2.417 // kriyà kriyÃntarÃd bhinnà niyatÃdhÃrasÃdhanà / prakrÃntà pratipattÌïÃæ bhedÃ÷ saæbodhahetava÷ // 2.418 // avibhÃgaæ tu Óabdebhya÷ kramavadbhyo 'padakramam / prakÃÓate tadanye«Ãæ vÃkyaæ vÃkyÃrtha eva ca // 2.419 // svarÆpaæ vidyate yasya tasyÃtmà na nirÆpyate / nÃsti yasya svarÆpaæ tu tasyaivÃtmà nirÆpyate // 2.420 // aÓabdam apare 'rthasya rÆpanirdhÃraïaæ vidu÷ / arthÃvabhÃsarÆpà ca Óabdebhyo jÃyate sm­ti÷ // 2.421 // anyathaivÃgnisaæbandhÃd dÃhaæ dagdho 'bhimanyate / anyathà dÃhaÓabdena dÃhÃrtha÷ saæpratÅyate // 2.422 // p­thaÇnivi«ÂatattvÃnÃæ p­thagarthÃnupÃtinÃm / indriyÃïÃæ yathà kÃryam ­te dehÃn na kalpate // 2.423 // tathà padÃnÃæ sarve«Ãæ p­thagarthaniveÓinÃm / vÃkyebhya÷ pravibhaktÃnÃm arthavattà na vidyate // 2.424 // saæsargarÆpaæ saæs­«Âe«v arthavastu«u g­hyate / nÃtropÃkhyÃyate tattvam apadÃrthasya darÓanÃt // 2.425 // darÓanasyÃpi yat satyaæ na tathà darÓanaæ sthitam / vastu saæsargarÆpeïa tad arÆpaæ nirÆpyate // 2.426 // astitvenÃnu«akto và niv­ttyÃtmani và sthita÷ / artho 'bhidhÅyate yasmÃd ato vÃkyaæ prayujyate // 2.427 // kriyÃnu«aÇgeïa vinà na padÃrtha÷ pratÅyate / satyo và viparÅto và vyavahÃre na so 'sty ata÷ // 2.428 // sad ity etat tu yad vÃkyaæ tad abhÆd asti neti và / kriyÃbhidhÃnasaæbandham antareïa na gamyate // 2.429 // ÃkhyÃtapadavÃcye 'rthe sÃdhanopanibandhane / vinà sattvÃbhidhÃnena nÃkÃÇk«Ã vinivartate // 2.430 // prÃdhÃnyÃt tu kriyà pÆrvam arthasya pravibhajyate / sÃdhyaprayuktÃny aÇgÃni phalaæ tasya prayojakam // 2.431 // prayoktaivÃbhisaædhatte sÃdhyasÃdhanarÆpatÃm / arthasya cÃbhisaæbandha- kalpanÃæ prasamÅhate // 2.432 // pacikriyÃæ karotÅti karmatvenÃbhidhÅyate / pakti÷ karaïarÆpaæ tu sÃdhyatvena pratÅyate // 2.433 // yo 'æÓo yenopakÃreïa prayoktÌïÃæ vivak«ita÷ / arthasya sarvaÓaktitvÃt sa tathaiva vyavasthita÷ // 2.434 // ÃrÃdv­tti«u saæbandha÷ kadà cid abhidhÅyate / ÃÓli«Âo yo 'nupaÓli«Âa÷ sa kadà cit pratÅyate // 2.435 // saæs­«ÂÃnÃæ vibhaktatvaæ saæsargaÓ ca vivekinÃm / nÃnÃtmakÃnÃm ekatvaæ nÃnÃtvaæ ca viparyaye // 2.436 // sarvÃtmakatvÃd arthasya nairÃtmyÃd và vyavasthitam / atyantayataÓaktitvÃc chabda eva nibandhanam // 2.437 // vastÆpalak«aïa÷ Óabdo nopakÃrasya vÃcaka÷ / na svaÓakti÷ padÃrthÃnÃæ saæspra«Âuæ tena Óakyate // 2.438 // saæbandhidharmà saæyoga÷ svaÓabdenÃbhidhÅyate / saæbandha÷ samavÃyas tu saæbandhitvena gamyate // 2.439 // lak«aïÃd vyavati«Âhante padÃrthà na tu vastuta÷ / upakÃrÃt sa evÃrtha÷ kathaæ cid anugamyate // 2.440 // vÃkyÃrtho yo 'bhisaæbandho na tasyÃtmà kva cit sthita÷ / vyavahÃre padÃrthÃnÃæ tam ÃtmÃnaæ pracak«ate // 2.441 // padÃrthe samudÃye và samÃpto naiva và kva cit / padÃrtharÆpabhedena tasyÃtmà pravibhajyate // 2.442 // anvÃkhyÃnÃya yo bheda÷ pratipattinibandhanam / sÃkÃÇk«Ãvayavaæ bhede tenÃnyad upavarïyate // 2.443 // anekaÓakter ekasya pravibhÃgo 'nugamyate / ekÃrthatvaæ hi vÃkyasya mÃtrayÃpi pratÅyate // 2.444 // saæpratyayÃrthÃd bÃhyo 'rtha÷ sann asan và vibhajyate / bÃhyÅk­tya vibhÃgas tu ÓaktyapoddhÃralak«aïa÷ // 2.445 // pratyayÃrthÃtmaniyatÃ÷ Óaktayo na vyavasthitÃ÷ / anyatra ca tato rÆpaæ na tÃsÃm upalabhyate // 2.446 // bahu«v api tiÇante«u sÃkÃÇk«e«v ekavÃkyatà / tiÇà tiÇbhyo nighÃtasya paryudÃsas tathÃrthavÃn // 2.447 // ekatiÇ yasya vÃkyaæ tu ÓÃstre niyatalak«aïam / tasyÃtiÇgrahaïenÃrtho vÃkyabhedÃn na vidyate // 2.448 // tiÇantÃntarayukte«u yuktayukte«u và puna÷ / m­ga÷ paÓyata yÃtÅti bhedÃbhedau na ti«Âhata÷ // 2.449 // itikartavyatÃrthasya sÃmarthyÃd yatra kÃÇk«yate / aÓabdalak«aïÃkÃÇk«aæ samÃptÃrthaæ tad ucyate // 2.450 // tattvÃnvÃkhyÃnamÃtre tu yÃvÃn artho 'nu«ajyate / vinÃpi tatprayogeïa Óruter vÃkyaæ samÃpyate // 2.451 // caÇkramyamÃïo 'dhÅ«vÃtra japaæÓ caÇkramaïaæ kuru / tÃdarthyasyÃviÓe«e 'pi ÓabdÃdbheda÷ pratÅyate // 2.452 // phalavanta÷ kriyÃbhedÃ÷ kriyÃntaranibandhanÃ÷ / asaækhyÃtÃ÷ kramoddeÓair ekÃkhyÃtanidarÓitÃ÷ // 2.453 // niv­ttabhedà sarvaiva kriyÃkhyÃte 'bhidhÅyate / Óruter aÓakyà bhedÃnÃæ pravibhÃgaprakalpanà // 2.454 // aÓvamedhena yak«yante rÃjÃna÷ sattram Ãsate / brÃhmaïà iti nÃkhyÃta- rÆpÃd bheda÷ pratÅyate // 2.455 // sak­c chrutà saptadaÓasv anÃv­ttÃpi yà kriyà / prÃjÃpatye«u sÃmarthyÃt sà bhedaæ pratipadyate // 2.456 // devadattÃdi«u bhuji÷ pratyekam avati«Âhate / pratisvatantraæ vÃkyaæ và bhedena pratipadyate // 2.457 // uccÃraïe tu vÃkyÃnÃm anyad rÆpaæ na g­hyate / pratipattau tu bhinnÃnÃm anyad rÆpaæ pratÅyate // 2.458 // ekaæ grahaïavÃkyaæ ca sÃmÃnyenÃbhidhÅyate / kartarÅti yathà tac ca paÓvÃdi«u vibhajyate // 2.459 // yady ÃkÃÇk«Ã nivarteta tadbhÆtasya sak­c chrutau / naivÃnyenÃbhisaæbandhaæ tad upeyÃt kathaæ ca na // 2.460 // ekarÆpam anekÃrthaæ tasmÃd upanibandhanam / yonir vibhÃgavÃkyÃnÃæ tebhyo 'nanyad iva sthitam // 2.461 // kva cit kriyà vyaktibhÃgair upakÃre pravartate / sÃmÃnyabhÃga evÃsyÃ÷ kva cid arthasya sÃdhaka÷ // 2.462 // kÃlabhinnÃÓ ca ye bhedà ye cÃpy u«ÂrÃsikÃdi«u / prakrame jÃtibhÃgasya ÓabdÃtmà tair na bhidyate // 2.463 // ekasaækhye«u bhede«u bhinnà jÃtyÃdibhi÷ kriyÃ÷ / bhedena viniyujyante tacchabdasya sak­c chrutau // 2.464 // ak«Ãdi«u yathà bhinnà bhak«ibha¤jidivikriyÃ÷ / prayogakÃlÃbhede 'pi pratibhedaæ p­thak sthitÃ÷ // 2.465 // ak«ÃïÃæ tantriïÃæ tantram upÃyas tulyarÆpatà / e«Ãæ kramo vibhaktÃnÃæ tannibaddhà sak­c chruti÷ // 2.466 // dvÃv apy upÃyau ÓabdÃnÃæ prayoge samavasthitau / kramo và yaugapadyaæ và yau loko nÃtivartate // 2.467 // krame vibhajyate rÆpaæ yaugapadye na bhidyate / kriyà tu yaugapadye 'pi kramarÆpÃnupÃtinÅ // 2.468 // bhedasaæsargaÓaktÅ dve ÓabdÃd bhinne iva sthite / yaugapadye 'py anekena prayoge bhidyate Óruti÷ // 2.469 // abhinno rÆpabhedena ya eko 'rtho vivak«ita÷ / tasyÃvayavadharmeïa samudÃyo 'nug­hyate // 2.470 // bhedanirvacane tv asya pratyekaæ và samÃpyate / Órutir vacanabhinnà và vÃkyabhede 'vati«Âhate // 2.471 // tatraikavacanÃnto và so 'k«aÓabda÷ prayujyate / pratyekaæ và bahutvena pravibhÃgo yathÃÓruti // 2.472 // dvi«ÂhÃni yÃni vÃkyÃni te«v apy ekatvadarÓinÃm / anekaÓakter ekasya svaÓakti÷ pravibhajyate // 2.473 // atyantabhinnayor và syÃt prayoge tantralak«aïa÷ / upÃyas tatra saæsarga÷ pratipatt­«u bhidyate // 2.474 // bhedenÃdhigatau pÆrvaæ Óabdau tulyaÓrutÅ puna÷ / tantreïa pratipattÃra÷ prayoktrà pratipÃditÃ÷ // 2.475 // ekasyÃpi vivak«ÃyÃm anuni«padyate para÷ / vinÃbhisaædhinà Óabda÷ ÓaktirÆpa÷ prakÃÓate // 2.476 // anekà Óaktir ekasya yugapac chrÆyate kva cit / agni÷ prakÃÓadÃhÃbhyÃm ekatrÃpi niyujyate // 2.477 // Ãv­ttiÓaktibhinnÃrthe vÃkye sak­d api Órute / liÇgÃd và tantradharmÃd và vibhÃgo vyavati«Âhate // 2.478 // saæprasÃraïasaæj¤ÃyÃæ liÇgÃbhyÃæ varïavÃkyayo÷ / pravibhÃgas tathà sÆtra ekasminn eva jÃyate // 2.479 // tathà dvirvacane 'cÅti tantropÃyÃd alak«aïa÷ / ekaÓe«eïa nirdeÓo bhëya eva pradarÓita÷ // 2.480 // prÃyeïa saæk«eparucÅn alpavidyÃparigrahÃn / saæprÃpya vaiyÃkaraïÃn saægrahe 'stam upÃgate // 2.481 // k­te 'tha pÃta¤jalinà guruïà tÅrthadarÓinà / sarve«Ãæ nyÃyabÅjÃnÃæ mahÃbhëye nibandhane // 2.482 // alabdhagÃdhe gÃmbhÅryÃd uttÃna iva sau«ÂhavÃt / tasminn ak­tabuddhÅnÃæ naivÃvÃsthita niÓcaya÷ // 2.483 // vaijisaubhavaharyak«ai÷ Óu«katarkÃnusÃribhi÷ / Ãr«e viplÃvite granthe saægrahapratika¤cuke // 2.484 // ya÷ pÃta¤jaliÓi«yebhyo bhra«Âo vyÃkaraïÃgama÷ / kÃlena dÃk«iïÃtye«u granthamÃtro vyavasthita÷ // 2.485 // parvatÃd Ãgamaæ labdhvà bhëyabÅjÃnusÃribhi÷ / sa nÅto bahuÓÃkhatvaæ cÃndrÃcÃryÃdibhi÷ puna÷ // 2.486 // nyÃyaprasthÃnamÃrgÃæs tÃn abhyasya svaæ ca darÓanam / praïÅto guruïÃsmÃkam ayam Ãgamasaægraha÷ // 2.487 // vartmanÃm atra ke«Ãæ cid vastumÃtram udÃh­tam / kÃï¬e t­tÅye nyak«eïa bhavi«yati vicÃraïà // 2.488 // praj¤Ã vivekaæ labhate bhinnair ÃgamadarÓanai÷ / kiyad và Óakyam unnetuæ svatarkam anudhÃvatà // 2.489 // tat tad utprek«amÃïÃnÃæ purÃïair Ãgamair vinà / anupÃsitav­ddhÃnÃæ vidyà nÃtiprasÅdati // 2.490 // // iti bhart­harik­te vÃkyapadÅye vÃkyakÃï¬aæ samÃptam // 3. padakÃï¬am 3.1. jÃtisamuddeÓa÷ dvidhà kaiÓ cit padaæ bhinnaæ caturdhà pa¤cadhÃpi và / apoddh­tyaiva vÃkyebhya÷ prak­tipratyayÃdivat // 3.1.1 // padÃrthÃnÃm apoddhÃre jÃtir và dravyam eva và / padÃrthau sarvaÓabdÃnÃæ nityÃv evopavarïitau // 3.1.2 // ke«Ãæ cit sÃhacaryeïa jÃti÷ Óaktyupalak«aïam / khadirÃdi«v aÓakte«u Óakta÷ pratinidhÅyate // 3.1.3 // asvÃtantryaphalo bandhi÷ pramÃïÃdÅva Ói«yate / ato jÃtyabhidhÃne 'pi ÓaktihÅnaæ na g­hyate // 3.1.4 // saæÓle«amÃtraæ badhnÃtir yadi syÃt tu vivak«ita÷ / ÓaktyÃÓraye tato liÇgaæ pramÃïÃdyanuÓÃsanam // 3.1.5 // svajÃti÷ prathamaæ Óabdai÷ sarvair evÃbhidhÅyate / tato 'rthajÃtirÆpe«u tadadhyÃropakalpanà // 3.1.6 // yathà rakte guïe tattvaæ ka«Ãye vyapadiÓyate / saæyogisaænikar«Ãc ca vastrÃdi«v api g­hyate // 3.1.7 // tathà ÓabdÃrthasaæbandhÃc chabde jÃtir avasthità / vyapadeÓe 'rthajÃtÅnÃæ jÃtikÃryÃya kalpate // 3.1.8 // jÃtjÓabdaikaÓe«e sà jÃtÅnÃæ jÃtir i«yate / ÓabdajÃtaya ity atra tajjÃti÷ ÓabdajÃti«u // 3.1.9 // yà ÓabdajÃtiÓabde«u Óabdebhyo bhinnalak«aïà / jÃti÷ sà ÓabdajÃtitvam avyatikramya vartate // 3.1.10 // arthajÃtyabhidhÃne 'pi sarve jÃtyabhidhÃyina÷ / vyÃpÃralak«aïà yasmÃt padÃrthÃ÷ samavasthitÃ÷ // 3.1.11 // jÃtau padÃrthe jÃtir và vise«o vÃpi jÃtivat / Óabdair apek«yate yasmÃd atas te jÃtivÃcina÷ // 3.1.12 // dravyadharmà padÃrthe tu dravye sarvo 'rtha ucyate / dravyadharmÃÓrayÃd dravyam ata÷ sarvo 'rtha i«yate // 3.1.13 // anuprav­ttidharmo và jÃti÷ syÃt sarvajÃti«u / vyÃv­ttidharmasÃmÃnyaæ viÓe«e jÃtir i«yate // 3.1.14 // saæyogidharmabhedena deÓe ca parikalpite / te«u deÓe«u sÃmÃnyam ÃkÃÓasyÃpi vidyate // 3.1.15 // adeÓÃnÃæ ghaÂÃdÅnÃæ deÓÃ÷ saæbandhino yathà / ÃkÃÓasyÃpy adeÓasya deÓÃ÷ saæyoginas tathà // 3.1.16 // bhinnavastvÃÓrayà buddhi÷ saæyogi«v anuvartate / samavÃyi«u bhedasya grahaïaæ vinivartate // 3.1.17 // ata÷ saæyogideÓÃnÃæ gauïatvaæ parikalpyate / avivekÃt pradeÓebhyo mukhyatvaæ samavÃyinÃm // 3.1.18 // anuprav­ttirÆpà yà prakhyà tÃm Ãk­tiæ vidu÷ / ke cid vyÃv­ttirÆpÃæ tu dravyatvena pracak«ate // 3.1.19 // bhinnà iti paropÃdhir abhinnà iti và puna÷ / bhÃvÃtmasu prapa¤co 'yaæ saæs­«Âe«v eva jÃyate // 3.1.20 // naikatvaæ nÃpi nÃnÃtvaæ na sattvaæ na ca nÃstità / Ãtmatattve«u bhÃvÃnÃm asaæs­«Âe«u vidyate // 3.1.21 // sarvaÓaktyÃtmabhÆtatvam ekasyaiveti nirïaye / bhÃvÃnÃm Ãtmabhedasya kalpanà syÃd anarthikà // 3.1.22 // tasmÃd dravyÃdaya÷ sarvÃ÷ Óaktayo bhinnalak«aïÃ÷ / saæs­«ÂÃ÷ puru«Ãrthasya sÃdhikà na tu kevalÃ÷ // 3.1.23 // yathaiva cendriyÃdÅnÃm ÃtmabhÆtà samagratà / tathà saæbandhisaæbandha- saæsarge 'pi pratÅyate // 3.1.24 // na tad utpadyate kiæ cid yasya jÃtir na vidyate / ÃtmÃbhivyaktaye jÃti÷ kÃraïÃnÃæ prayojikà // 3.1.25 // kÃraïe«u padaæ k­tvà nityÃnitye«u jÃtaya÷ / kva cit kÃrye«v abhivyaktim upayÃnti puna÷ puna÷ // 3.1.26 // nirvartyamÃnaæ yat karma jÃtis tatrÃpi sÃdhanam / svÃÓrayasyÃbhinicpattyai sà kriyÃyÃ÷ prayojikà // 3.1.27 // vidhau và prati«edhe và brÃhmaïatvÃdi sÃdhanam / vyaktyÃÓritÃÓrità jÃte÷ saækhyÃjÃtir viÓe«ikà // 3.1.28 // yathà jalÃdibhir vyaktaæ mukham evÃbhidhÅyate / tathà dravyair abhivyaktà jÃtir evÃbhidhÅyate // 3.1.29 // yathendriyagato bheda indriyagrahaïÃd ­te / indriyÃrthe«vad­Óyo 'pi j¤ÃnabhedÃya kalpate // 3.1.30 // tathÃtmarÆpagrahaïÃt ke«Ãæ cid vyaktayo vinà / sÃmÃnyaj¤ÃnabhedÃnÃm upayÃnti nimittatÃm // 3.1.31 // satyÃsatyau tu yau bhÃgau pratibhÃvaæ vyavasthitau / satyaæ yat tatra sà jÃtir asatyà vyaktaya÷ sm­tÃ÷ // 3.1.32 // saæbandhibhedÃt sattaiva bhidyamÃnà gavÃdi«u / jÃtir ity ucyate tasyÃæ sarve Óabdà vyavasthitÃ÷ // 3.1.33 // tÃæ prÃtipadikÃrthaæ ca dhÃtvarthaæ ca pracak«ate / sà nityà sà mahÃn Ãtmà tÃm Ãhus tvatalÃdaya÷ // 3.1.34 // prÃptakramà viÓe«e«u kriyà saivÃbhidhÅyate / kramarÆpasya saæhÃre tat sattvam iti kathyate // 3.1.35 // saiva bhÃvavikÃreu «a¬ avasthÃ÷ prapadyate / krameïa Óaktibhi÷ svÃbhir evaæ pratyavabhÃsate // 3.1.36 // ÃtmabhÆta÷ kramo 'py asyà yatredaæ kÃladarÓanam / paurvÃparyÃdirÆpeïa pravibhaktam iva sthitam // 3.1.37 // tirobhÃvÃbhyupagame bhÃvÃnÃæ saiva nÃstità / labdhakrame tirobhÃve naÓyatÅti pratÅyate // 3.1.38 // pÆrvasmÃt pracyutà dharmÃd aprÃptà cottaraæ padam / tadantarÃle bhedÃnÃm ÃÓrayÃj janma kathyate // 3.1.39 // ÃÓraya÷ svÃtmamÃtrà và bhÃvà và vyatirekiïa÷ / svaÓaktayo và sattÃyà bhedadarÓanahetava÷ // 3.1.40 // p­thivyÃdi«v abhivyaktau na saæsthÃnam apek«ate / anucchinnÃÓrayÃj jÃtir anitye 'py ÃÓraye sthità // 3.1.41 // anucchedyÃÓrayÃm eke sarvÃæ jÃtiæ pracak«ate / na yaugapadyaæ pralaye sarvasyeti vyavasthitÃ÷ // 3.1.42 // prak­tau pravilÅne«u bhede«v ekatvadarÓinÃm / dravyasattvaæ prapadyante svÃÓrayà eva jÃtaya÷ // 3.1.43 // brÃhmaïatvÃdayo bhÃvÃ÷ sarvaprÃïi«v avasthitÃ÷ / abhivyaktÃ÷ svakÃryÃïÃæ sÃdhakà ity api sm­ti÷ // 3.1.44 // citrÃdi«v apy abhivyaktir jÃtÅnÃæ kaiÓ cid i«yate / prÃïyÃÓritÃs tu tÃ÷ prÃptau nimittaæ puïyapÃpayo÷ // 3.1.45 // j¤Ãnaæ tv asmadviÓi«ÂÃnÃæ tÃsu sarvendriyaæ vidu÷ / abhyÃsÃn maïirÆpyÃdi- viÓe«e«v iva tadvidÃm // 3.1.46 // jÃtyutpalÃdigandhÃdau bhedatattvaæ yad ÃÓritam / tad bhÃvapratyayair loke 'nityatvÃn nÃbhidhÅyate // 3.1.47 // asvaÓabdÃbhidhÃnÃs tu narasiæhÃdijÃtaya÷ / sarÆpÃvayavevÃnyà tÃsu Órutir avasthità // 3.1.48 // jÃtyavasthÃparicchede saækhyà saækhyÃtvam eva và / viprakar«e 'pi saæsargÃd upakÃrÃya kalpate // 3.1.49 // lak«aïà ÓabdasaæskÃre vyÃpÃra÷ kÃryasiddhaye / saækhyÃkarmÃdiÓaktÅnÃæ ÓrutisÃmye 'pi d­Óyate // 3.1.50 // na vinà saækhyayà kaÓ cit sattvabhÆto 'rtha ucyate / ata÷ sarvasya nirdeÓe saækhyà syÃd avivak«ità // 3.1.51 // ekatvaæ và bahutvaæ và ke«Ãæ cid avivak«itam / tad dhi jÃtyabhidhÃnÃya dvitvaæ tu syÃd vivak«itam // 3.1.52 // yady etau vyÃdhitau syÃtÃæ deyaæ syÃd idam au«adham / ity evaæ lak«aïe 'rthasya dvitvaæ syÃd avivak«itam // 3.1.53 // ekÃdiÓabdavÃcyÃyÃ÷ karmasv aÇgatvam i«yate / saækhyÃyÃ÷ khanati dvÃbhyÃm iti rÆpÃd dhi sÃÓrità // 3.1.54 // yajeta paÓunety atra saæskÃrasyÃpi saæbhave / yathà jÃtis tathaikatvaæ sÃdhanatvena gamyate // 3.1.55 // liÇgÃt tu syÃd dvitÅyÃdes tad ekatvaæ vivak«itam / ekÃrthavi«ayatve ca talliÇgaæ jÃtisaækhyayo÷ // 3.1.56 // anyatrÃvihitasyaiva sa vidhi÷ prathamaæ paÓo÷ / kriyÃyÃm aÇgabhÃvaÓ ca tat tv etasmÃd vivak«itam // 3.1.57 // grahÃs tv anyatra vihità bhinnasaækhyÃ÷ p­thak p­thak / prÃjÃpatyà navety evam- ÃdibhedasamanvitÃ÷ // 3.1.58 // aÇgatvena pratÅtÃnÃæ saæmÃrge tv aÇginÃæ puna÷ / nirdeÓaæ prati yà saækhyà sà kathaæ syÃd vivak«ità // 3.1.59 // nÃnyatra vidhir astÅti saæskÃro nÃpi cÃÇgità / hetu÷ saækhyÃvivak«Ãyà yatnÃt sà hi vivak«ità // 3.1.60 // saæmÃrjane viÓe«aÓ ca na grahe kva cid ÃÓrita÷ / vihÅtÃs te ca saæskÃryÃ÷ sarve«Ãm ÃÓrayas tata÷ // 3.1.61 // pratyÃÓrayaæ samÃptÃyÃæ jÃtÃv ekena cet kriyà / paÓunà na prakalpeta tat syÃd eva prakalpanam // 3.1.62 // ekena ca prasiddhÃyÃæ kriyÃyÃæ yadi saæbhavÃt / paÓvantaram upÃdeyam upÃdÃnam anarthakam // 3.1.63 // yathaivÃhitagarbhÃyÃæ garbhÃdhÃnam anarthakam / tathaikena prasiddhÃyÃæ paÓvantaram anarthakam // 3.1.64 // tÃvatÃrthasya siddhatvÃd ekatvasyÃvyatikramam / ke cid icchanti na tv atra saækhyÃÇgatvena g­hyate // 3.1.65 // dvitÅyÃdi tu yal liÇgam uktanyÃyÃnuvÃdi tat / nasaækhyà sÃdhanatvena jÃtivat tena gamyate // 3.1.66 // anvayavyatirekÃbhyÃæ saækhyÃbhyupagame sati / yuktaæ yat sÃdhanatvaæ syÃn na tv anyÃrthopalak«aïam // 3.1.67 // sÃdhanatve padÃrthasya sÃmarthyaæ na prahÅyate / saækhyÃvyÃpÃradharmo 'tas tena liÇgena gamyate // 3.1.68 // apÆrvasya vidheyatvÃt prÃdhÃnyam avasÅyate / vihitasya parÃrthatvÃc che«abhÃva÷ pratÅyate // 3.1.69 // saæmÃrgasya vidheyatvÃd anyatra vihite grahe / vidhivÃkye Órutà saækhyà lak«aïÃyÃæ na bÃdhyate // 3.1.70 // vidhivÃkyÃntare saækhyà paÓor nÃsti virodhinÅ / tasmÃt saguïa evÃsau sahaikatvena gamyate // 3.1.71 // nirj¤Ãtadravyasaæbandhe ya÷ karmaïy upadiÓyate / guïas tenÃrthità tasya dravyeïeva pratÅyate // 3.1.72 // kaÓ cid eva guïo dravye yathà sÃmarthyalak«aïa÷ / ÃdhÃro 'pi guïasyaivaæ prÃpta÷ sÃmarthyalak«aïa÷ // 3.1.73 // tayos tu p­thagarthitve saæbandho ya÷ pratÅyate / na tasminn upaghÃto 'sti kalpyam anyan na cÃÓrutam // 3.1.74 // kriyayà yo 'bhisaæbandha÷ sa ÓrutiprÃpitas tayo÷ / ÃÓrayÃÓrayiïor vÃkyÃn niyamas tv avati«Âhate // 3.1.75 // tatra dravyaguïÃbhÃve pratyekaæ syÃd vikalpanam / ÓrutiprÃpto hi saæbandho balavÃn vÃkyalak«aïÃt // 3.1.76 // yadà tu jÃti÷ Óaktir và kriyÃæ praty upadiÓyate / sÃmarthyÃt saænidhÅyete tatra dravyaguïau tadà // 3.1.77 // jÃtÅnÃæ ca guïÃnÃæ ca tulye 'Çgatve kriyÃæ prati / guïÃ÷ pratinidhÅyante chÃgÃdÅnÃæ na jÃtaya÷ // 3.1.78 // vyaktiÓakte÷ samÃsannà jÃtayo na tathà guïÃ÷ / sÃk«Ãd dravyaæ kriyÃyogi guïas tasmÃd vikalpate // 3.1.79 // sÃmyenÃnyatarÃbhÃve vikalpa÷ kaiÓ cid i«yate / atadguïo 'taÓ chÃga÷ syÃn me«o và tadguïo bhavet // 3.1.80 // jÃter ÃÓritasaækhyÃyÃ÷ prav­ttir upalabhyate / saækhyÃviÓe«am uts­jya kva cit saiva pravartate // 3.1.81 // parÃÇgabhÆtaæ sÃmÃnyaæ yujyate dravyasaækhyayà / svÃrthaæ pravartamÃnaæ tu na saækhyÃm avalambate // 3.1.82 // yajeta paÓunety atra yajyarthÃyÃæ paÓuÓrutau / k­tÃrthaikena paÓunà pradhÃnaæ bhavati kriyà // 3.1.83 // yÃvatÃæ saæbhavo yasya sa kuryÃt tÃvatÃæ yadi / Ãlambhanaæ guïais tena pradhÃnaæ syÃt prayojitam // 3.1.84 // saæm­jyamÃnatantre tu grahe yatra kriyÃÓruti÷ / saækhyÃviÓe«agrahaïaæ naiva tatrÃdriyÃmahe // 3.1.85 // Ói«yamÃïapare vÃkye yad ekagrahaïaæ k­tam / Óe«e viÓi«Âasaækhye 'pi vyaktaæ talliÇgadarÓanam // 3.1.86 // samÃsapratyayavidhau yathà nipatità Óruti÷ / guïÃnÃæ paratantrÃïÃæ nyÃyenaivopapadyate // 3.1.87 // guïe 'pi nÃÇgÅkriyate pradhÃnÃntarasiddhaye / saækhyà kartà tathà karmaïy aviÓi«Âa÷ pratÅyate // 3.1.88 // yasyÃnyasya prasaktasya niyamÃrthà puna÷ Óruti÷ / sarÆpasamudÃyÃt tu vibhaktir yà vidhÅyate // 3.1.89 // niv­ttau caritÃrthatvÃt saækhyà tatrÃvivak«ità / ekas tatrÃrthavÃn siddha÷ samudÃyasya vÃcaka÷ // 3.1.90 // pratyayasya pradhÃnasya samÃsasyÃpi và vidhau / siddha÷ saækhyÃvivak«ÃyÃæ sarvathÃnugraho guïe // 3.1.91 // abhedarÆpaæ sÃd­Óyam ÃtmabhÆtÃÓ ca Óaktaya÷ / jÃtiparyÃyavÃcitvam e«Ãm apy upavarïyate // 3.1.92 // daï¬opÃditsayà daï¬aæ yady api pratipadyate / na tasmÃd eva sÃmarthyÃt sa daï¬Åti pratÅyate // 3.1.93 // necchÃnimittÃd icchÃvÃn iti j¤Ãnaæ pravartate / tasmÃt saty api sÃmarthye buddhir arthÃntarÃÓrayà // 3.1.94 // svabhÃvo 'vyapadeÓyo và sÃmarthyaæ vÃvati«Âhate / sarvasyÃnte yatas tasmÃd vyavahÃro na kalpate // 3.1.95 // yadà bhedÃn parityajya buddhyaika iva g­hyate / vyaktyÃtmaiva tadà tatra buddhir ekà pravartate // 3.1.96 // bhedarÆpair anusyÆtaæ yadaikam iva manyate / samÆhÃvagrahà buddhir bahubhyo jÃyate tadà // 3.1.97 // yadà sahavivak«ÃyÃm ekabuddhinibandhana÷ / baddhÃvayavaviccheda÷ samudÃyo 'bhidhÅyate // 3.1.98 // pratikriyaæ samÃptatvÃd eko bhedasamanvita÷ / dvandve dvitvÃdibhedena tadÃsÃv upagamyate // 3.1.99 // sak­tprav­ttÃv ekatvam Ãv­ttau sad­ÓÃtmatÃm / bhinnÃtmakÃnÃæ vyaktÅnÃæ bhedÃpohÃt prapadyate // 3.1.100 // anuprav­tteti yathÃ- bhinnà buddhi÷ pratÅyate / artho vyÃv­ttarÆpo 'pi tathà tattvena g­hyate // 3.1.101 // sarÆpÃïÃæ ca sarve«Ãæ na bhedopanipÃtina÷ / vidyante vÃcakÃ÷ Óabdà nÃpi bhedo 'vadhÃryate // 3.1.102 // j¤ÃnaÓabdÃrthavi«ayà viÓe«Ã ye vyavasthitÃ÷ / te«Ãæ duravadhÃratvÃj j¤ÃnÃdyekatvadarÓanam // 3.1.103 // j¤Ãne«v api yathÃrthe«u tathà sarve«u jÃtaya÷ / saæsargadarÓane santi tÃÓ cÃrthasya prasÃdhikÃ÷ // 3.1.104 // j¤eyastham eva sÃmÃnyaæ j¤ÃnÃnÃm upakÃrakam / na jÃtu j¤eyavaj j¤Ãnaæ pararÆpeïa rÆpyate // 3.1.105 // yathà jyoti÷ prakÃÓena nÃnyenÃbhiprakÃÓyate / j¤ÃnÃkÃras tathÃnyena na j¤Ãnenopag­hyate // 3.1.106 // na cÃtmasamavetasya sÃmÃnyasyÃvadhÃraïe / j¤ÃnaÓakti÷ samarthà syÃj j¤ÃtasyÃnyasya vastuna÷ // 3.1.107 // ayaugapadye j¤ÃnÃnÃm asyety agrahaïaæ na ca / yathopalabdhi smaraïam upalabdhe ca jÃyate // 3.1.108 // ghaÂaj¤Ãnam iti j¤Ãnaæ ghaÂaj¤Ãnavilak«aïam / ghaÂa ity api yaj j¤Ãnaæ vi«ayopanipÃti tat // 3.1.109 // yato vi«ayarÆpeïa j¤ÃnarÆpaæ na g­hyate / artharÆpaviviktaæ ca svarÆpaæ nÃvadhÃryate // 3.1.110 // //iti jÃtisamuddeÓa÷ // 3.2 dravyasamuddeÓa÷ Ãtmà vastu svabhÃvaÓ ca ÓarÅraæ tattvam ity api / dravyam ity asya paryÃyÃs tac ca nityam iti sm­tam // 3.2.1 // satyaæ vastu tadÃkÃrair asatyair avadhÃryate / asatyopÃdhibhi÷ Óabdai÷ satyam evÃbhidhÅyate // 3.2.2 // adhruveïa nimittena devadattag­haæ yathà / g­hÅtaæ g­haÓabdena Óuddham evÃbhidhÅyate // 3.2.3 // suvarïÃdi yathà yuktaæ svair ÃkÃrair apÃyibhi÷ / rucakÃdyabhidhÃnÃnÃæ Óuddham evaiti vÃcyatÃm // 3.2.4 // ÃkÃraiÓ ca vyavacchedÃt sÃrvÃrthyam avarudhyate / yathaiva cak«urÃdÅnÃæ sÃmarthyaæ nÃlikÃdibhi÷ // 3.2.5 // te«v ÃkÃre«u ya÷ Óabdas tathÃbhÆte«u vartate / tattvÃtmakatvÃt tenÃpi nityam evÃbhidhÅyate // 3.2.6 // na tattvÃtattvayor bheda iti v­ddhebhya Ãgama÷ / atattvam iti manyante tattvam evÃvicÃritam // 3.2.7 // vikalparÆpaæ bhajate tattvam evÃvikalpitam / na cÃtra kÃlabhedo 'sti kÃlabhedaÓ ca g­hyate // 3.2.8 // yathà vi«ayadharmÃïÃæ j¤Ãne 'tyantam asaæbhava÷ / tadÃtmeva ca tat siddham atyantam atadÃtmakam // 3.2.9 // tathà vikÃrarÆpÃïÃæ tattve 'tyantam asaæbhava÷ / tadÃtmeva ca tat tattvam atyantam atadÃtmakam // 3.2.10 // sat yam Ãk­tisaæhÃre yad ante vyavati«Âhate / tan nityaæ ÓabdavÃcyaæ tac chabdÃt tac ca na bhidyate // 3.2.11 // na tad asti na tan nÃsti na tad ekaæ na tat p­thak / na saæs­«Âaæ vibhaktaæ na vik­taæ na na cÃnyathà // 3.2.12 // tan nÃsti vidyate tac ca tad ekaæ tat p­thak p­thak / saæs­«Âaæ ca vibhaktaæ ca vik­taæ tat tad anyathà // 3.2.13 // tasya ÓabdÃrthasaæbandha- rÆpam ekasya d­Óyate / tad d­Óyaæ darÓanaæ dra«Âà darÓane ca prayojanam // 3.2.14 // vikÃrÃpagame satyaæ suvarïaæ kuï¬ale yathà / vikÃrÃpagame satyÃæ tathÃhu÷ prak­tiæ parÃm // 3.2.15 // vÃcyà sà sarvaÓabdÃnÃæ ÓabdÃÓ ca na p­thak tata÷ / ap­thaktve ca saæbandhas tayor nÃnÃtmanor iva // 3.2.16 // Ãtmà para÷ priyo dve«yo vaktà vÃcyaæ prayojanam / viruddhÃni yathaikasya svapne rÆpÃïi cetasa÷ // 3.2.17 // ajanmani tathà nitye paurvÃparyavivarjite / tattve janmÃdirÆpatvaæ viruddham upalabhyate // 3.2.18 // // iti dravyasamuddeÓa÷ // 3.3 saæbandhasamuddeÓa÷ j¤Ãnaæ prayoktur bÃhyo 'rtha÷ svarÆpaæ ca pratÅyate / Óabdair uccaritais te«Ãæ saæbandha÷ samavasthita÷ // 3.3.1 // pratipattur bhavaty arthe j¤Ãne và saæÓaya÷ kva cit / svarÆpe«Æpalabhye«u vyabhicÃro na vidyate // 3.3.2 // asyÃyaæ vÃcako vÃcya iti «a«Âhyà pratÅyate / yoga÷ ÓabdÃrthayos tattvam apy ato vyapadiÓyate // 3.3.3 // nÃbhidhÃnaæ svadharmeïa saæbandhasyÃsti vÃcakam / atyantaparatantratvÃd rÆpaæ nÃsyÃpadiÓyate // 3.3.4 // upakÃrÃt sa yatrÃsti dharmas tatrÃnugamyate / ÓaktÅnÃm api sà Óaktir guïÃnÃm apy asau guïa÷ // 3.3.5 // taddharmaïos tu tÃcchabdyaæ saæyogasamavÃyayo÷ / tayor apy upakÃrÃrthà niyatÃs tadupÃdhaya÷ // 3.3.6 // kà cid eva hi sÃvasthà kÃryaprasavasÆcità / kasya cit kena cid yasyÃæ saæyoga upajÃyate // 3.3.7 // nirÃtmakÃnÃm utpattau niyama÷ kva cid eva ya÷ / tenaivÃvyapavargaÓ ca prÃptyabhede sa yatk­ta÷ // 3.3.8 // ÃtmÃntarasya yenÃtmà tadÃtmevÃvadhÃryate / yataÓ caikatvanÃnÃtvaæ tattvaæ nÃdhyavasÅyate // 3.3.9 // tÃæ Óaktiæ samavÃyÃkhyÃæ ÓaktÅnÃm upakÃriïÅm / bhedÃbhedÃv atikrÃntÃm anyathaiva vyavasthitÃm // 3.3.10 // dharmaæ sarvapadÃrthÃnÃm atÅta÷ sarvalak«aïa÷ / anug­hïÃti saæbandha iti pÆrvebhya Ãgama÷ // 3.3.11 // padÃrthÅk­ta evÃnyai÷ sarvatrÃbhyupagamyate / saæbandhas tena ÓabdÃrtha÷ pravibhaktuæ na Óakyate // 3.3.12 // samavÃyÃt sva ÃdhÃra÷ svà ca jÃti÷ pratÅyate / ekÃrthasamavÃyÃt tu guïÃ÷ svÃdhÃra eva ye // 3.3.13 // dravyatvasattÃsaæyogÃ÷ svÃnyÃdhÃropabandhanÃ÷ / tatpradeÓavibhÃgÃÓ ca guïà dvitvÃdayaÓ ca ye // 3.3.14 // ke cit svÃÓrayasaæyuktÃ÷ ke cit tatsamavÃyina÷ / saæyuktasamavete«u samavetÃs tathÃpare // 3.3.15 // svÃÓrayeïa tu saæyuktai÷ saæyuktaæ vibhu gamyate / samavÃyasya saæbandho nÃparas tatra d­Óyate // 3.3.16 // saæbandhasyÃviÓi«ÂatvÃn na cÃtra niyamo bhavet / tasmÃc chabdÃrthayor naivaæ saæbandha÷ parikalpyate // 3.3.17 // ad­«Âav­ttilÃbhena yathà saæyoga Ãtmana÷ / kva cit svasvÃmiyogÃkhyo 'bhede 'nyatrÃpi sa krama÷ // 3.3.18 // prÃptiæ tu samavÃyÃkhyÃæ vÃcyadharmÃtivartinÅm / prayoktà pratipattà và na Óabdair anugacchati // 3.3.19 // avÃcyam iti yad vÃcyaæ tad avÃcyatayà yadà / vÃcyam ity avasÅyeta vÃcyam eva tadà bhavet // 3.3.20 // athÃpy avÃcyam ity evaæ na tad vÃcyaæ pratÅyate / vivak«itÃsya yÃvasthà saiva nÃdhyavasÅyate // 3.3.21 // tathÃnyathà sarvathà ca yasyÃvÃcyatvam ucyate / tatrÃpi naiva sÃvasthà tai÷ Óabdai÷ prati«idhyate // 3.3.22 // na hi saæÓayarÆpe 'rthe Óe«atvena vyavasthite / avyudÃse svarÆpasya saæÓayo 'nya÷ pravartate // 3.3.23 // yadà ca nirïayaj¤Ãne nirïayatvena nirïaya÷ / prakramyate tadà j¤Ãnaæ svadharmeïÃvati«Âhate // 3.3.24 // sarvaæ mithyà bravÅmÅti naitad vÃkyaæ vivak«yate / tasya mithyÃbhidhÃne hi prakrÃnto 'rtho na gamyate // 3.3.25 // na ca vÃcakarÆpeïa prav­ttasyÃsti vÃcyatà / pratipÃdyaæ na tat tatra yenÃnyat pratipadyate // 3.3.26 // asÃdhikà pratij¤eti neyam evÃbhidhÅyate / yathà tathÃsya dharmo 'pi nÃtra kaÓ cit pratÅyate // 3.3.27 // vyÃpÃrasyÃparo yasmÃn na vyÃpÃro 'sti kaÓ ca na / virodham anavasthÃæ và tasmÃt sarvatra nÃÓrayet // 3.3.28 // indriyÃïÃæ svavi«aye«v anÃdir yogyatà yathà / anÃdir arthai÷ ÓabdÃnÃæ saæbandho yogyatà tathà // 3.3.29 // asÃdhur anumÃnena vÃcaka÷ kaiÓ cid i«yate / vÃcakatvÃviÓe«e và niyama÷ puïyapÃpayo÷ // 3.3.30 // saæbandhaÓabde saæbandho yogyatÃæ prati yogyatà / mayÃd yogyatÃsaævin mÃtÃputrÃdiyogavat // 3.3.31 // Óabda÷ kÃraïam arthasya sa hi tenopajanyate / tathà ca buddhivi«ayÃd arthÃc chabda÷ pratÅyate // 3.3.32 // bhojanÃdy api manyante buddhyarthe yad asaæbhavi / buddhyarthÃd eva buddhyarthe jÃte tad api d­Óyate // 3.3.33 // anitye«v api nityatvam abhidheyÃtmanà sthitam / anityatvaæ svaÓaktir và sà ca nityÃn na bhidyate // 3.3.34 // ÓabdenÃrthasya saæskÃro d­«ÂÃd­«Âaprayojana÷ / kriyate so 'bhisaæbandham antareïa kathaæ bhavet // 3.3.35 // nÃvaÓyam abhidheye«u saæskÃra÷ sa tathÃvidha÷ / d­Óyate na ca saæbandhas tathÃbhÆto vivak«ita÷ // 3.3.36 // sati pratyayahetutvaæ saæbandha upapadyate / ÓabdasyÃrthe yatas tatra saæbandho 'stÅti gamyate // 3.3.37 // nitye 'nitye 'pi vÃpy arthe puru«eïa kathaæ ca na / saæbandho 'k­tasaæbandhai÷ Óabdai÷ kartuæ na Óakyate // 3.3.38 // vyapadeÓe padÃrthÃnÃm anya sattaupacÃrikÅ / sarvÃvasthÃsu sarve«Ãm ÃtmarÆpasya darÓikà // 3.3.39 // sphaÂikÃdi yathà dravyaæ bhinnarÆpair upÃÓrayai÷ / svaÓaktiyogÃt saæbandhaæ tÃdrÆpyeïeva gacchati // 3.3.40 // tadvac chabdo 'pi sattÃyÃm asyaæ pÆrvaæ vyavasthita÷ / dharmair upaiti saæbandham avirodhivirodhibhi÷ // 3.3.41 // evaæ ca prati«edhye«u prati«edhaprakÊptaye / ÃÓrite«ÆpacÃreïa prati«edha÷ pravartate // 3.3.42 // ÃtmalÃbhasya janmÃkhyà satà labhyaæ ca labhyate / yadi saj jÃyate kasmÃd athÃsaj jÃyate katham // 3.3.43 // sato hi gantur gamanaæ sati gamye pravartate / gant­vac cen na janmÃrtho na cet tadvan na jÃyate // 3.3.44 // upacarya tu kartÃram abhidhÃnaprav­ttaye / punaÓ ca karmabhÃvena tÃæ kriyÃæ ca tadÃÓrayÃm // 3.3.45 // athopacÃrasattaivaæ vidheyÃs tatra lÃdaya÷ / janmanà tu virodhitvÃn mukhyà sattà na vidyate // 3.3.46 // ÃtmÃnam Ãtmanà bibhrad astÅti vyapadiÓyate / antarbhÃvÃc ca tenÃsau karmaïà na sakarmaka÷ // 3.3.47 // prÃk ca sattÃbhisaæbandhÃn mukhyà sattà kathaæ bhavet / asaæÓ ca nÃste÷ kartà syÃd upacÃras tu pÆrvavat // 3.3.48 // tasmÃd bhinne«u dharme«u virodhi«v avirodhinÅm / virodhikhyÃpanÃyaiva Óabdais tais tair upÃÓritÃm // 3.3.49 // abhinnakÃlÃm arthe«u bhinnakÃle«v avasthitÃm / prav­ttihetuæ sarve«Ãæ ÓabdÃnÃm aupacÃrikÅm // 3.3.50 // etÃæ sattÃæ padÃrtho hi na kaÓ cid ativartate / sà ca saæpratisattÃyÃ÷ p­thag bhëye nidarÓità // 3.3.51 // pradeÓasyaikadeÓaæ và parato và nirÆpaïam / viparyayam abhÃvaæ và vyavahÃro 'nuvartate // 3.3.52 // yathendriyasya vaiguïyÃn mÃtrÃdhyÃropavÃn iva / jÃyate pratyayo 'rthebhyas tathaivoddeÓajà mati÷ // 3.3.53 // ak­tsnavi«ayÃbhÃsaæ Óabda÷ pratyayam ÃÓrita÷ / artham ÃhÃnyarÆpeïa svarÆpeïÃnirÆpitam // 3.3.54 // rÆpaïavyapadeÓÃbhyaæ laukike vartmani sthitau / j¤Ãnaæ praty abhilÃpaæ ca sad­Óau bÃlapaï¬itau // 3.3.55 // sarvÃrtharÆpatà Óuddhir j¤Ãnasya nirupaÓrayà / tato 'py asya parÃæ Óuddhim eke prÃhur arÆpikÃm // 3.3.56 // upaplavo hi j¤Ãnasya bÃhyÃkÃrÃnupÃtità / kÃlu«yam iva tat tasya saæsarge vyatibhedajam // 3.3.57 // yathà ca j¤Ãnam ÃlekhÃd aÓuddhau vyavati«Âhate / tathopÃÓrayavÃn artha÷ svarÆpÃd viprak­«yate // 3.3.58 // evam arthasya Óabdasya j¤Ãnasya ca viparyaye / bhÃvÃbhÃvÃv abhedena vyavahÃrÃnupÃtinau // 3.3.59 // yathà bhÃvam upÃÓritya tadabhÃvo 'nugamyate / tathÃbhÃvam upÃÓritya tadbhÃvo 'py anugamyate // 3.3.60 // nÃbhÃvo jÃyate bhÃvo naiti bhÃvo 'nupÃkhyatÃm / ekasmÃd Ãtmano 'nanyau bhÃvÃbhÃvau vikalpitau // 3.3.61 // abhÃvasyÃnupÃkhyatvÃt kÃraïaæ na prasÃdhakam / sopÃkhyasya tu bhÃvasya kÃraïaæ kiæ kari«yati // 3.3.62 // tasmÃt sarvam abhÃvo và bhÃvo và sarvam i«yate / na tv avasthÃntaraæ kiæ cid ekasmÃt satyata÷ sthitam // 3.3.63 // tasmÃn nÃbhÃvam icchanti ye loke bhÃvavÃdina÷ / abhÃvavÃdino vÃpi na bhÃvaæ tattvalak«aïam // 3.3.64 // advaye caiva sarvasmin svabhÃvÃd ekalak«aïe / parikalpe«u maryÃdà vicitraivopalabhyate // 3.3.65 // catasro hi yathÃvasthà nirupÃkhye prakalpitÃ÷ / evaæ dvaividhyam apy etad bhÃvÃbhÃvavyapÃÓrayam // 3.3.66 // avirodhÅ virodhÅ và sann asan vÃpi yuktita÷ / kramavÃn akramo vÃpi nÃbhÃva upapadyate // 3.3.67 // avirodhÅ virodhÅ và sann asan vÃpi tattvata÷ / kramavÃn akramo vÃpi tena bhÃvo na vidyate // 3.3.68 // abhÃve tri«u kÃle«u na bhedasyÃsti saæbhava÷ / tasminn asati bhÃve 'pi traikÃlyaæ nÃvati«Âhate // 3.3.69 // ÃtmatattvaparityÃga÷ parato nopapadyate / Ãtmatattvaæ tu parata÷ svato và nopakalpate // 3.3.70 // tattve virodho nÃnÃtva upakÃro na kaÓ ca na / tattvÃnyatvaparltyÃge vyavahÃro nivartate // 3.3.71 // yatra dra«Âà ca d­Óyaæ ca darÓanaæ cÃvikalpitam / tasyaivÃrthasya satyatvaæ ÓritÃs trayyantavedina÷ // 3.3.72 // sÃmÃnyaæ và viÓe«aæ và yasmÃd Ãhur viÓe«avat / ÓabdÃs tasmÃd asatye«u bhede«v eva vyavasthitÃ÷ // 3.3.73 // na hy abhÃvasya sadbhÃve bhÃvasyÃtmà prahÅyate / na cÃbhÃvasya nÃstitve bhÃvasyÃtmà prasÆyate // 3.3.74 // na ÓÃbaleyasyÃstitvaæ bÃhuleyasya bÃdhakam / na ÓÃbaleyo nÃstÅti bÃhuleya÷ prakalpate // 3.3.75 // abhÃvo yadi vastu syÃt tatreyaæ syÃd vicÃraïà / tataÓ ca tadabhÃve 'pi syÃd vicÃryam idaæ puna÷ // 3.3.76 // avastu syÃd atitaæ yad vyavahÃrasya gocara÷ / tatra vastugato bhedo na nirvacanam arhati // 3.3.77 // apade 'rthe padanyÃsa÷ kÃraïasya na vidyate / atha ca prÃgasadbhÃva÷ kÃraïe sati d­Óyate // 3.3.78 // kà tasya prÃgavastheti vastvÃÓritam idaæ puna÷ / prÃg avastheti na hy etad dvayam apy asty avastuni // 3.3.79 // na cordhvam asti nÃstÅti vacanÃyÃnibandhanam / alaæ syÃd apadasthÃnam etad vÃca÷ pracak«ate // 3.3.80 // atyadbhutà tv iyaæ v­ttir yad abhÃgaæ yad akramam / bhÃvÃnÃæ prÃg abhÆtÃnÃm Ãtmatattvaæ prakÃÓate // 3.3.81 // vikalpotthÃpitenaiva sarvo bhÃvena laukika÷ / mukhyeneva padÃrthena vyavahÃro vidhÅyate // 3.3.82 // bhÃvaÓaktim ataÓ cainÃæ manyante nityavÃdina÷ / bhÃvam eva kramaæ prÃhur na bhÃvÃd apara÷ krama÷ // 3.3.83 // kramÃn na yaugapadyasya kaÓ cid bhedo 'sti tattvata÷ / yathaiva bhÃvÃn nÃbhÃva÷ kaÓ cid anyo 'vasÅyate // 3.3.84 // kÃlasyÃpy aparaæ kÃlaæ nirdiÓanty eva laukikÃ÷ / na ca nirdeÓamÃtreïa vyatireko 'nugamyate // 3.3.85 // ÃdhÃraæ kalpayan buddhyà nÃbhÃve vyavati«Âhate / avastu«v api notprek«Ã kasya cit pratibadhyate // 3.3.86 // tasmÃc chaktivibhÃgena nitya÷ sadasadÃtmaka÷ / eko 'rtha÷ ÓabdavÃcyatve bahurÆpa÷ prakÃÓate // 3.3.87 // vyavahÃraÓ ca lokasya padÃrthai÷ parikalpitai÷ / ÓÃstre padÃrtha÷ kÃryÃrthaæ laukika÷ pravibhajyate // 3.3.88 // // iti saæbandhasamuddeÓa÷ // 3.4 bhÆyodravyasamuddeÓa÷ saæsargarÆpÃt saæbhÆtÃ÷ saævidrÆpÃd apoddh­tÃ÷ / ÓÃstre vibhaktà vÃkyÃrthÃt prak­tipratyayÃrthavat // 3.4.1 // nimittabhÆtÃ÷ sÃdhutve ÓÃstrÃd anumitÃtmakÃ÷ / ke cit padÃrthà vak«yante saæk«epeïa yathÃgamam // 3.4.2 // vastÆpalak«aïaæ yatra sarvanÃma prayujyate / dravyam ity ucyate so 'rtho bhedyatvena vivak«ita÷ // 3.4.3 // // iti bhÆyodravyasamuddeÓa÷ // 3.5 guïasamuddeÓa÷ saæsargi bhedakaæ yad yat savyÃpÃraæ pratÅyate / guïatvaæ paratantratvÃt tasya ÓÃstra udÃh­tam // 3.5.1 // dravyasyÃvyapadeÓasya ya upÃdÅyate guïa÷ / bhedako vyapadeÓÃya tatprakar«o 'bhidhÅyate // 3.5.2 // sarvasyaiva pradhÃnasya na vinà bhedahetunà / prakar«o vidyate nÃpi Óabdasyopaiti vÃcyatÃm // 3.5.3 // vidyamÃnÃ÷ pradhÃne«u na sarve bhedahetava÷ / viÓe«aÓabdair ucyante vyÃv­ttÃrthÃbhidhÃyibhi÷ // 3.5.4 // vastÆpalak«aïe tatra viÓe«o vyÃp­to yadi / prakar«o niyamÃbhÃvÃt syÃd avij¤Ãtahetuka÷ // 3.5.5 // sarvaæ ca sarvato 'vaÓyaæ niyamena prak­«yate / saæsargiïà nimittena nik­«ÂenÃdhikena và // 3.5.6 // nÃpek«ate nimittaæ ca prakar«e vyÃp­taæ yadi / dravyasya syÃd upÃdÃnaæ prakar«aæ praty anarthakam // 3.5.7 // savyÃpÃro guïas tasmÃt svaprakar«anibandhana÷ / dravyÃtmÃnaæ bhinatty eva svaprakar«aæ niveÓayan // 3.5.8 // arÆpaæ pararÆpeïa dravyam ÃkhyÃyate yathà / aprakar«aæ prakar«eïa guïasyÃviÓyate tathà // 3.5.9 // // iti guïasamuddeÓa÷ // 3.6 diksamuddeÓa÷ dik sÃdhanaæ kriyà kÃla iti vastvabhidhÃyina÷ / ÓaktirÆpe padÃrthÃnÃm atyantam anavasthitÃ÷ // 3.6.1 // vyatirekasya yo hetur avadhipratipÃdyayo÷ / ­jv ity evaæ yato 'nyena vinà buddhi÷ pravartate // 3.6.2 // karmaïo jÃtibhedÃnÃm abhivyaktir yadÃÓrayà / sà svair upÃdhibhir bhinnà Óaktir dig iti kathyate // 3.6.3 // parÃparatve mÆrtÅnÃæ deÓabhedanibandhane / tata eva prakalpete kramarÆpe tu kÃlata÷ // 3.6.4 // ÃkÃÓasya pradeÓena bhÃgaiÓ cÃnyai÷ p­thak p­thak / sà saæyogavibhÃgÃnÃm upÃdhitvÃya kalpate // 3.6.5 // diÓo vyavasthà deÓÃnÃæ digvyavasthà na vidyate / Óaktaya÷ khalu bhÃvÃnÃm upakÃraprabhÃvitÃ÷ // 3.6.6 // pratyastarÆpà bhÃve«u dik pÆrvety abhidhÅyate / pÆrvabuddhir yato dik sà samÃkhyÃmÃtram anyathà // 3.6.7 // svÃÇgÃd vyavasthà yà loke na tasyÃæ niyatà diÓa÷ / pratyaÇmukhasya yat paÓcÃt tat purastÃd viparyaye // 3.6.8 // deÓavyavasthÃniyamo dik«u na vyavati«Âhate / rƬham apy aparatvena pÆrvam ity abhidhÅyate // 3.6.9 // ato bhëitapuæskatvÃt puævadbhÃvo na sidhyati / asminn arthe na Óabdena prasava÷ kva cid ucyate // 3.6.10 // dikÓakter abhidhÃne tu niyataæ diÓi darÓanam / pÆrvÃdÅnÃæ yathà «a«Âer jÅvitasyÃvadhÃraïe // 3.6.11 // chÃyÃbhÃbhyÃæ nagÃdÅnÃæ bhÃgabheda÷ prakalpate / ataddharmasu bhÃve«u bhÃgabhedo na kalpate // 3.6.12 // paramÃïor abhÃgasya diÓà bhÃgo vidhÅyate / bhÃgaprakalpanÃÓaktiæ prathamÃæ tÃæ pracak«ate // 3.6.13 // adeÓÃÓ cÃpy abhÃgÃÓ ca ni«kramà nirupÃÓrayÃ÷ / bhÃvÃ÷ saæsargirÆpÃt tu Óaktibheda÷ prakalpate // 3.6.14 // nirbhÃgÃtmakatà tulyà paramÃïor ghaÂasya ca / bhÃga÷ Óaktyantaraæ tatra parimÃïaæ ca yat tayo÷ // 3.6.15 // yata÷ prakalpate bhedo bhedas tatrÃpi d­Óyate / ad­«Âoparatiæ bhedam ato 'yuktataraæ vidu÷ // 3.6.16 // sarvatra tasya kÃryasya darÓanÃd vibhur i«yate / vibhutvam etad evÃhur anya÷ kÃyavatÃæ vidhi÷ // 3.6.17 // caitanyavat sthità loke dikkÃlaparikalpanà / prak­tiæ prÃïinÃæ tÃæ hi ko 'nyathà sthÃpayi«yati // 3.6.18 // saækaro vyavahÃrÃïÃæ prak­te÷ syÃd viparyaye / tasmÃt tyajann imÃn bhÃvÃn punar evÃvalambate // 3.6.19 // tasyÃs tu Óakte÷ pÆrvÃdi- bhedo bhÃvÃntarÃÓraya÷ / bhinnà dik tena bhedena bhedÃyaivopakalpate // 3.6.20 // avadhitvena cÃpek«Ã- yoge diglak«aïo vidhi÷ / pÆrvam as yeti «a«Âhy eva d­«Âà dharmÃntarÃÓraye // 3.6.21 // pÆrvÃdinÃæ viparyÃso 'd­«ÂaÓ cÃvadhyasaækare / ­jv etad asyety etac ca liÇgaæ na vyatikÅryate // 3.6.22 // anta÷karaïadharmo và bahir evaæ prakÃÓate / asyÃæ tv antarbahirbhÃva÷ prakriyÃyÃæ na vidyate // 3.6.23 // ekatvam ÃsÃæ ÓaktÅnÃæ nÃnÃtvaæ veti kalpane / avastupatite j¤Ãtvà satyato na parÃm­Óet // 3.6.24 // vikalpÃtÅtatattve«u saæketopanibandhanÃ÷ / bhÃve«u vyavahÃrà ye lokas tatrÃnugamyate // 3.6.25 // naikatvam asty anÃnÃtvaæ vinaikatvena netarat / paramÃrthe tayor e«a bhedo 'tyantaæ na vidyate // 3.6.26 // na ÓaktÅnÃæ tathà bhedo yathà ÓaktimatÃæ sthiti÷ / na ca laukikam ekatvaæ tÃsÃm Ãtmasu vidyate // 3.6.27 // naikatvaæ vyavati«Âheta nÃnÃtvaæ cen na kalpayet / nÃnÃtvaæ cÃvahÅyeta yady ekatvaæ na kalpayet // 3.6.28 // // iti diksamuddeÓa÷ // 3.7 sÃdhanasamuddeÓa÷ svÃÓraye samavetÃnÃæ tadvad evÃÓrayÃntare / kriyÃïÃm abhini«pattau sÃmarthyaæ sÃdhanaæ vidu÷ // 3.7.1 // Óaktimà trÃsam Æhasya viÓvasyÃnekadharmaïa÷ / sarvadà sarvathà bhÃvÃt kva cit kiæ cid vivak«yate // 3.7.2 // sÃdhanavyavahÃraÓ ca buddhyavasthÃnibandhana÷ / sann asan vÃrtharÆpe«u bhedo buddhyà prakalpyate // 3.7.3 // buddhyà samÅhitaikatvÃn pa¤cÃlÃn kurubhir yadà / punar vibhajate vaktà tadÃpÃya÷ pratÅyate // 3.7.4 // ÓabdopahitarÆpÃæÓ ca buddher vi«ayatÃæ gatÃn / pratyak«am iva kaæsÃdÅn sÃdhanatvena manyate // 3.7.5 // buddhiprav­ttirÆpaæ ca samÃropyÃbhidhÃt­bhi÷ / arthe«u ÓaktibhedÃnÃæ kriyate parikalpanà // 3.7.6 // vyaktau padÃrthe ÓabdÃder janyamÃnasya karmaïa÷ / sÃdhanatvaæ tathà siddhaæ buddhirÆpaprakalpitam // 3.7.7 // svatantraparatantratve kramarÆpaæ ca darÓitam / nirÅhe«v api bhÃve«u kalpanopanibandhanam // 3.7.8 // Óaktaya÷ ÓaktimantaÓ ca sarve saæsargavÃdinÃm / bhÃvÃs te«v asvaÓabde«u sÃdhanatvaæ nirÆpyate // 3.7.9 // ghaÂasya d­Óikarmatve mahattvÃdÅni sÃdhanam / rÆpasya d­Óikarmatve rÆpatvÃdÅni sÃdhanam // 3.7.10 // svai÷ sÃmÃnyaviÓe«aiÓ ca Óaktimanto rasÃdaya÷ / niyatagrahaïà loke Óaktayas tÃs tathÃÓrayai÷ // 3.7.11 // indriyÃrthamana÷kart­- saæbandha÷ sÃdhanaæ kva cit / yad yadà yadanugrÃhi tat tadà tatra sÃdhanam // 3.7.12 // svaÓabdair abhidhÃne tu sa dharmonÃbhidhÅyate / vibhaktyÃdibhir evÃsÃv upakÃra÷ pratÅyate // 3.7.13 // nimittabhÃvo bhÃvÃnÃm upakÃrÃrtham ÃÓrita÷ / natir Ãvarjanety evaæ siddha÷ sÃdhanam i«yate // 3.7.14 // sa tebhyo vyatirikto và te«Ãm Ãtmaiva và tathà / vyatirekam upÃÓritya sÃdhanatvena kalpyate // 3.7.15 // saædarÓanaæ prÃrthanÃyÃæ vyavasÃye tv anantarà / vyavasÃyas tathÃrambhe sÃdhanatvÃya kalpate // 3.7.16 // pÆrvasmin yà kriyà saiva parasmin sÃdhanaæ matà / saædarÓane tu caitanyaæ viÓi«Âaæ sÃdhanaæ vidu÷ // 3.7.17 // ni«pattimÃtre kart­tvaæ sarvatraivÃsti kÃrake / vyÃpÃrabhedÃpek«ÃyÃæ karaïatvÃdisaæbhava÷ // 3.7.18 // putrasya janmani yathà pitro÷ kart­tvam ucyate / ayam asyÃm iyaæ tv asmÃd iti bhedo vivak«ayà // 3.7.19 // guïakriyÃïÃæ kartÃra÷ kartrà nyakk­taÓaktaya÷ / nyaktÃyÃm api saæpÆrïai÷ svair vyÃpÃrai÷ samanvitÃ÷ // 3.7.20 // karaïatvÃdibhir j¤ÃtÃ÷ kriyÃbhedÃnupÃtibhi÷ / svÃtantryam uttaraæ labdhvà pradhÃne yÃnti kart­tÃm // 3.7.21 // yathà rÃj¤Ã niyukte«u yoddh­tvaæ yoddh­«u sthitam / te«u v­ttau tu labhate rÃjà jayaparÃjayau // 3.7.22 // tathà kartrà niyukte«u sarve«v ekÃrthakÃri«u / kart­tvaæ karaïatvÃder uttaraæ na virudhyate // 3.7.23 // anÃÓrite tu vyÃpÃre nimittaæ hetur i«yate / ÃÓritÃvadhibhÃvaæ tu lak«aïe lak«aïaæ vidu÷ // 3.7.24 // dravyÃdivi«ayo hetu÷ kÃrakaæ niyatakriyam / kartà kartrantarÃpek«a÷ kriyÃyÃæ hetur i«yate // 3.7.25 // kriyÃyai karaïaæ tasya d­«Âa÷ pratinidhis tathà / hetvarthà tu kriyà tasmÃn na sa pratinidhÅyate // 3.7.26 // prÃtilomyÃnulomyÃbhyÃæ hetur arthasya sÃdhaka÷ / tÃdarthyam Ãnulomyena hetutvÃnugataæ tu tat // 3.7.27 // sarvatra sahajà Óaktir yÃvaddravyam avasthità / kriyÃkÃle tv abhivyakter ÃÓrayÃd upakÃriïÅ // 3.7.28 // ku¬yasyÃvaraïe Óaktir asyÃdÅnÃæ vidÃraïe / sarvadà sa tu san dharma÷ kriyÃkÃle nirÆpyate // 3.7.29 // svÃÇgasaæyogina÷ pÃÓà daityÃnÃæ vÃruïà yathà / vyajyante vijigÅ«ÆïÃæ dravyÃïÃæ Óaktayas tathà // 3.7.30 // taik«ïyagauravakÃÂhinya- saæsthÃnai÷ svair asir yadà / chedyaæ prati vyÃpriyate ÓaktimÃn g­hyate tadà // 3.7.31 // prÃÇ nimittÃntarodbhÆtaæ kriyÃyÃ÷ kaiÓ cid i«yate / sÃdhanaæ sahajaæ kaiÓ cit kriyÃnyai÷ pÆrvam i«yate // 3.7.32 // prav­ttir eva prathamaæ kva cid apy anapÃÓrità / ÓaktÅr ekÃdhikaraïe srotovad apakar«ati // 3.7.33 // apÆrvaæ kÃlaÓaktiæ và kriyÃæ và kÃlam eva và / tam evamlaksanam bhÃvam ke cid Ãhuh katham ca na // 3.7.34 // nityÃ÷ «a Óaktayo 'nye«Ãæ bhedÃbhedasamanvitÃ÷ / kriyÃsaæsiddhaye 'rthe«u jÃtivat samavasthitÃ÷ // 3.7.35 // dravyÃkÃrÃdibhedena tÃÓ cÃparimità iva / d­Óyante tattvam ÃsÃæ tu «a ÓaktÅr nÃtivartate // 3.7.36 // nimittabhedÃd ekaiva bhinnà Óakti÷ pratÅyate / «o¬hà kart­tvam evÃhus tatprav­tter nibandhanam // 3.7.37 // tattve và vyatireke và vyatiriktaæ tad ucyate / ÓabdapramÃïako loka÷ sa ÓÃstreïÃnugamyate // 3.7.38 // paramÃrthe tu naikatvaæ p­thaktvÃd bhinnalak«aïam / p­thaktvaikatvarÆpeïa tattvam eva prakÃÓate // 3.7.39 // yat p­thaktvam asaædigdhaæ tad ekatvÃn na bhidyate / yad ekatvam asaædigdhaæ tat p­thaktvÃn na bhidyate // 3.7.40 // dyau÷ k«amà vÃyur Ãditya÷ sÃgarÃ÷ sarito diÓa÷ / anta÷karaïatattvasya bhÃgà bahir avasthitÃ÷ // 3.7.41 // kÃlavicchedarÆpeïa tad evaikam avasthitam / sa hy apÆrvÃparo bhÃva÷ kramarÆpeïa lak«yate // 3.7.42 // d­«Âo hy avyatireke 'pi vyatireko 'nvaye 'sati / v­k«ÃdyarthÃnvayas tasmÃd vibhaktyartho 'nya i«yate // 3.7.43 // sÃmÃnyaæ kÃrakaæ tasya saptÃdyà bhedayonaya÷ / «a karmÃkhyÃdibhedena Óe«abhedas tu saptamÅ // 3.7.44 // karmÃdhikÃra÷ nirvartyaæ ca vikÃryaæ ca prÃpyaæ ceti tridhà matam / tatrepsitatamaæ karma caturdhÃnyat tu kalpitam // 3.7.45 // audÃsÅnyena yat prÃpyaæ yac ca kartur anÅpsitam / saæj¤Ãntarair anÃkhyÃtaæ yad yac cÃpy anyapÆrvakam // 3.7.46 // satÅ vÃvidyamÃnà và prak­ti÷ pariïÃminÅ / yasya nÃÓriyate tasya nirvartyatvaæ pracak«ate // 3.7.47 // prak­tes tu vivak«ÃyÃæ vikÃryaæ kaiÓ cid anyathà / nirvartyaæ ca vikÃryaæ ca karma ÓÃstre pradarÓitam // 3.7.48 // yad asaj jÃyate sad và janmanà yat prakÃÓyate / tan nirvartyaæ vikÃryaæ ca karma dvedhà vyavasthitam // 3.7.49 // prak­tyucchedasaæbhÆtaæ kiæ cit këÂhÃdibhasmavat / kiæ cid guïÃntarotpattyà suvarïÃdivikÃravat // 3.7.50 // kriyÃk­tà viÓe«ÃïÃæ siddhir yatra na gamyate / darÓanÃd anumÃnÃd và tat prÃpyam iti kathyate // 3.7.51 // viÓe«alÃbha÷ sarvatra vidyate darÓanÃdibhi÷ / ke«Ãæ cit tadabhivyakti- siddhir d­«Âivi«Ãdi«u // 3.7.52 // ÃbhÃsopagamo vyakti÷ so¬hatvam iti karmaïa÷ / viÓe«Ã÷ prÃpyamÃïasya kriyÃsiddhau vyavasthitÃ÷ // 3.7.53 // nirvartyÃdi«u tat pÆrvam anubhÆya svatantratÃm / kartrantarÃïÃæ vyÃpÃre karma saæpadyate tata÷ // 3.7.54 // tadvyÃpÃraviveke 'pi svavyÃpÃre vyavasthitam / karmÃpadi«ÂÃÃllabhate kva cic chÃstrÃÓrayÃn vidhÅn // 3.7.55 // niv­ttapre«aïaæ karma svakriyÃvayave sthitam / nivartamÃne karmatve sve kart­tve 'vati«Âhate // 3.7.56 // tÃni dhÃtvantarÃïy eva pacisidhyativad vidu÷ / bhede 'pi tulyarÆpatvÃd ekatvaparikalpanà // 3.7.57 // ekadeÓe samÆhe ca vyÃpÃrÃïÃæ pacÃdaya÷ / svabhÃvata÷ pravartante tulyarÆpasamanvitÃ÷ // 3.7.58 // nyagbhÃvanà nyagbhavanaæ ruhau Óuddhe pratÅyate / nyagbhÃvanà nyagbhavanaæ ïyante 'pi pratipadyate // 3.7.59 // avasthÃæ pa¤camÅm Ãhur ïyante tÃæ karmakartari / niv­ttapre«aïÃd dhÃto÷ prÃk­te 'rthe ïij ucyate // 3.7.60 // bravÅti pacater arthaæ sidhyatir na vinà ïicà / sa ïyanta÷ pacater arthe prÃk­te vyavati«Âhate // 3.7.61 // ke«Ãæ cid devadattÃder vyÃpÃro ya÷ sakarmake / sa vinà devadattÃde÷ kaÂÃdi«u vivak«yate // 3.7.62 // niv­ttapre«aïaæ karma svasya kartu÷ prayojakam / pre«aïÃntarasaæbandhe ïyante lenÃbhidhÅyate // 3.7.63 // sad­ÓÃdi«u yat karma- kart­tvaæ pratipadyate / ÃpattyÃpÃdane tatra vi«ayatvaæ prati kriye // 3.7.64 // kutaÓ cid Ãh­tya padam evaæ ca parikalpane / karmasthabhÃvakatvaæ syÃd darÓanÃdyabhidhÃyinÃm // 3.7.65 // viÓe«adarÓanaæ yatra kriyà tatra vyavasthità / kriyÃvyavasthà tv anye«Ãæ Óabdair eva prakÃÓyate // 3.7.66 // kÃlabhÃvÃdhvadeÓÃnÃm antarbhÆtakriyÃntarai÷ / sarvair akarmakair yoge karmatvam upajÃyate // 3.7.67 // ÃdhÃratvam iva prÃptÃs te punar dravyakarmasu / kÃlÃdayo bhinnakak«yaæ yÃnti karmatvam uttaram // 3.7.68 // atas tai÷ karmabhir dhÃtur yukto 'dravyair akarmaka÷ / lasya karmaïi bhÃve ca nimittatvÃya kalpate // 3.7.69 // sarvaæ cÃkathitaæ karma bhinnakak«yaæ pratÅyate / dhÃtvarthoddeÓabhedena tan nepsitatamaæ kila // 3.7.70 // pradhÃnakarma kathitaæ yat kriyÃyÃ÷ prayojakam / tatsiddhaye kriyÃyuktam anyat tv akathitaæ sm­tam // 3.7.71 // duhyÃdivan nayatyÃdau karmatvam akathÃÓrayam / ÃkhyÃtÃnupayoge tu niyamÃc che«a i«yate // 3.7.72 // antarbhÆtaïijarthÃnÃæ duhyÃdÅnÃæ ïijantavat / siddhaæ pÆrveïa karmatvaæ ïijantaniyamas tathà // 3.7.73 // karaïasya svakak«yÃyÃæ na prakar«ÃÓrayo yathà / karmaïo 'pi svakak«yÃyÃæ na syÃd atiÓayas tathà // 3.7.74 // karmaïas tv Ãptum i«Âatva ÃÓrite 'tiÓayo yata÷ / ÃÓrÅyate tato 'tyantaæ bheda÷ pÆrveïa karmaïà // 3.7.75 // ïijante ca yathà kartà sakriya÷ san prayujyate / na duhyÃdau tathà kartà ni«kriyo 'pi prayujyate // 3.7.76 // bhedavÃkyaæ tu yan ïyante nÅduhiprak­tau ca yat / ÓabdÃntaratvÃn naivÃsti saæsparÓas tasya dhÃtunà // 3.7.77 // yathaivaikam apÃdÃnaæ ÓÃstre bhedena darÓitam / tathaikam eva karmÃpi bhedena pratipÃditam // 3.7.78 // nirvartyo và vikÃryo và prÃpyo và sÃdhanÃÓraya÷ / kriyÃïÃm eva sÃdhyatvÃt siddharÆpo 'bhidhÅyate // 3.7.79 // ahite«u yathà laulyÃt kartur icchopajÃyate / vi«Ãdi«u bhayÃdibhyas tathaivÃsau pravartate // 3.7.80 // pradhÃnetarayor yatra dravyasya kriyayo÷ p­thak / Óaktir guïÃÓrayà tatra pradhÃnam anurudhyate // 3.7.81 // pradhÃnavi«ayà Óakti÷ pratyayenÃbhidhÅyate / yadà guïe tadà tadvad anuktÃpi prakÃÓate // 3.7.82 // pacÃv anuktaæ yat karma ktvÃnte bhÃvÃbhidhÃyini / bhujau Óaktyantare 'py ukte tat taddharma prakÃÓate // 3.7.83 // i«eÓ ca gamisaæsparÓÃd grÃme yo lo vidhÅyate / tatre«iïaiva nirbhoga÷ kriyate gamikarmaïa÷ // 3.7.84 // paktvà bhujyata ity atra ke«Ãæ cin na vyapek«ate / odanaæ pacati÷ so 'sÃv anumÃnÃt pratÅyate // 3.7.85 // tathÃbhiniviÓau karma yat tiÇante 'bhidhÅyate / ktvÃnte 'dhikaraïatve 'pi na tatrecchanti saptamÅm // 3.7.86 // yan nirv­ttÃÓrayaæ karma prÃpter apracitaæ puna÷ / bhak«yÃdivi«ayÃpattyà bhidyamÃnaæ tad Åpsitam // 3.7.87 // dhÃtor arthÃntare v­tter dhÃtvarthenopasaægrahÃt / prasiddher avivak«Ãta÷ karmaïo 'karmikà kriyà // 3.7.88 // bhedà ya ete catvÃra÷ sÃmÃnyena pradarÓitÃ÷ / te nimittÃdibhedena bhidyante bahudhà puna÷ // 3.7.89 // // iti karmÃdhikÃra÷ // karaïÃdhikÃra÷ kriyÃyÃ÷ parini«pattir yadvyÃpÃrÃd anantaram / vivak«yate yadà tatra karaïatvaæ tadà sm­tam // 3.7.90 // vastutas tad anirdeÓyaæ na hi vastu vyavasthitam / sthÃlyà pacyata ity e«Ã vivak«Ã d­Óyate yata÷ // 3.7.91 // karaïe«u tu saæskÃram Ãrabhante puna÷ puna÷ / viniyogaviÓe«ÃæÓ ca pradhÃnasya prasiddhaye // 3.7.92 // svakak«yÃsu prakar«aÓ ca karaïÃnÃæ na vidyate / ÃÓritÃtiÓayatvaæ tu paratas tatra lak«aïam // 3.7.93 // svÃtantrye 'pi prayoktÃra ÃrÃd evopakurvate / karaïena hi sarve«Ãæ vyÃpÃro vyavadhÅyate // 3.7.94 // kriyÃsiddhau prakar«o 'yaæ nyagbhÃvas tv eva kartari / siddhau satyÃæ hi sÃmÃnyaæ sÃdhakatvaæ prak­«yate // 3.7.95 // asyÃdÅnÃæ tu kart­tve taik«ïyÃdi karaïaæ vidu÷ / taik«ïyÃdÅnÃæ svatantratve dvedhÃtmà vyavati«Âhate // 3.7.96 // Ãtmabhede 'pi saty evam eko 'rtha÷ sa tathà sthita÷ / tadÃÓrayatvÃd bhede 'pi kart­tvaæ bÃdhakaæ tata÷ // 3.7.97 // yathà ca saænidhÃnena karaïatvaæ pratÅyate / tathaivÃsaænidhÃne 'pi kriyÃsiddhe÷ pratÅyate // 3.7.98 // stokasya vÃbhinirv­tter anirv­tteÓ ca tasya và / prasiddhiæ karaïatvasya stokÃdÅnÃæ pracak«ate // 3.7.99 // dharmÃïÃæ tadvatà bhedÃd abhedÃc ca viÓi«yate / kriyÃvadher avaccheda- viÓe«Ãd bhidyate yathà // 3.7.100 // // iti karaïÃdhikÃra÷ // kartradhikÃra÷ prÃg anyata÷ ÓaktilÃbhÃn nyagbhÃvÃpÃdanÃd api / tadadhÅnaprav­ttitvÃt prav­ttÃnÃæ nivartanÃt // 3.7.101 // ad­«ÂatvÃt pratinidhe÷ praviveke ca darÓanÃt / ÃrÃd apy upakÃritve svÃtantryaæ kartur ucyate // 3.7.102 // dharmair abhyuditai÷ Óabde niyamo na tu vastuni / kart­dharmavivak«ÃyÃæ ÓabdÃt kartà pratÅyate // 3.7.103 // ekasya buddhyavasthÃbhir bhede ca parikalpite / kart­tvaæ karaïatvaæ ca karmatvaæ copajÃyate // 3.7.104 // utpatte÷ prÃg asadbhÃvo buddhyavasthÃnibandhana÷ / aviÓi«Âa÷ satÃnyena kartà bhavati janmana÷ // 3.7.105 // kÃraïaæ kÃryabhÃvena yadà vÃvyavati«Âhate / kÃryaÓabdaæ tadà labdhvà kÃryatvenopajÃyate // 3.7.106 // yathÃhe÷ kuï¬alÅbhÃvo vyagrÃïÃæ và samagratà / tathaiva janmarÆpatvaæ satÃm eke pracak«ate // 3.7.107 // vibhaktayoni yat kÃryaæ kÃraïebhya÷ pravartate / svà jÃtir vyaktirÆpeïa tasyÃpi vyavati«Âhate // 3.7.108 // bhÃve«v eva padanyÃsa÷ praj¤Ãyà vÃca eva và / nÃstÅty apy apade nÃsti na ca sad bhidyate tata÷ // 3.7.109 // buddhiÓabdau pravartete yathÃbhÆte«u vastu«u / te«Ãm anyena tattvena vyavahÃro na vidyate // 3.7.110 // ÃkÃÓasya yathà bhedaÓ chÃyÃyÃÓ calanaæ yathà / janmanÃÓÃv abhede 'pi tathà kaiÓ cit prakalpitau // 3.7.111 // yathaivÃkÃÓanÃstitvam asan mÆrtinirÆpitam / tathaiva mÆrtinÃstitvam asadÃkÃÓaniÓrayam // 3.7.112 // yathà tadarthair vyÃpÃrai÷ kriyÃtmà vyapadiÓyate / abhedagrahaïÃd e«a kÃryakÃraïayo÷ krama÷ // 3.7.113 // vikÃro janmana÷ kartà prak­tir veti saæÓaye / bhidyate pratipattÂïÃæ darÓanaæ liÇgadarÓanai÷ // 3.7.114 // kÊpi saæpadyamÃne yà caturthÅ sà vikÃrata÷ / suvarïapiï¬e prak­tau vacanaæ kuï¬alÃÓrayam // 3.7.115 // vÃkye saæpadyate÷ kartà saÇghaÓ cvyantasya kathyate / v­ttau saÇghÅbhavantÅti brÃhmaïÃnÃæ svatantratà // 3.7.116 // atvaæ saæpadyate yas tvaæ na tasmin yu«madÃÓrayà / prav­tti÷ puru«asyÃsti prÃk­ta÷ sa vidhÅyate // 3.7.117 // pÆrvÃvasthÃm avijahat saæsp­Óan dharmam uttaram / saæmÆrchita ivÃrthÃtmà jÃyamÃno 'bhidhÅyate // 3.7.118 // savyÃpÃratara÷ kaÓ cit kva cid dharma÷ pratÅyate / saæs­jyante ca bhÃvÃnÃæ bhedavatyo 'pi Óaktaya÷ // 3.7.119 // viparÅtÃrthav­ttitvaæ puru«asya viparyaye / gamyeta sÃdhanaæ hy atra savyÃpÃraæ pratÅyate // 3.7.120 // tvam anyo bhavasÅty e«Ã tatra syÃt parikalpanà / rÃj¤i bh­tyatvamÃpanne yathà tadvad gatir bhavet // 3.7.121 // saæbhÃvanÃt kriyÃsiddhau kart­tvena samÃÓrita÷ / kriyÃyÃm ÃtmasÃdhyÃyÃæ sÃdhanÃnÃæ prayojaka÷ // 3.7.122 // prayogamÃtre nyagbhÃvaæ svÃtantryÃd eva niÓrita÷ / aviÓi«Âo bhavaty anyai÷ svatantrair muktasaæÓayai÷ // 3.7.123 // nimittebhya÷ pravartante sarva eva svabhÆtaye / abhiprÃyÃnurodho 'pi svÃrthasyaiva prasiddhaye // 3.7.124 // // iti kartradhikÃra÷ // hetvadhikÃra÷ pre«aïÃdhye«aïe kurvaæs tatsamarthÃni cÃcaran / kartaiva vihitÃæ ÓÃstre hetusaæj¤Ãæ prapadyate // 3.7.125 // dravyamÃtrasya tu prai«e p­cchyÃder lo¬ vidhÅyate / sakriyasya prayogas tu yadà sa vi«ayo ïica÷ // 3.7.126 // guïakriyÃyÃæ svÃtantryÃt pre«aïe karmatÃæ gata÷ / niyamÃt karmasaæj¤ÃyÃ÷ svadharmeïÃbhidhÅyate // 3.7.127 // kriyÃyÃ÷ prerakaæ karma hetu÷ kartu÷ prayojaka÷ / karmÃrthà ca kriyotpatti- saæskÃrapratipattibhi÷ // 3.7.128 // // iti hetvadhikÃra÷ // saæpradÃnÃdhikÃra÷ anirÃkaraïÃt kartus tyÃgÃÇgaæ karmaïepsitam / preraïÃnumatibhyÃæ ca labhate saæpradÃnatÃm // 3.7.129 // hetutve karmasaæj¤ÃyÃæ Óe«atve vÃpi kÃrakam / rucyarthÃdi«u ÓÃstreïa saæpradÃnÃkhyam ucyate // 3.7.130 // bhedasya ca vivak«ÃyÃæ pÆrvÃæ pÆrvÃæ kriyÃæ prati / parasyÃÇgasya karmatvÃn na kriyÃgrahaïaæ k­tam // 3.7.131 // kriyÃïÃæ samudÃye tu yadaikatvaæ vivak«itam / tadà karma kriyÃyogÃt svÃkhyayaivopacaryate // 3.7.132 // bhedÃbhedavivak«Ã ca svabhÃvena vyavasthità / tasmÃd gatyarthakarmatve vyabhicÃro na d­Óyate // 3.7.133 // vikalpenaiva sarvatra saæj¤e syÃtÃm ubhe yadi / Ãrambheïa na yogasya pratyÃkhyÃnaæ samaæ bhavet // 3.7.134 // tyÃgarÆpaæ prahÃtavye prÃpye saæsargadarÓanam / Ãsthitaæ karma yat tatra dvairÆpyaæ bhajate kriyà // 3.7.135 // // iti saæpradÃnÃdhikÃra÷ // apÃdÃnÃdhikÃra÷ nirdi«Âavi«ayaæ kiæ cid upÃttavi«ayaæ tathà / apek«itakriyaæ ceti tridhÃpÃdÃnam ucyate // 3.7.136 // saæyogabhedÃd bhinnÃtmà gamir eva bhramir yathà / dhruvÃvadhir apÃyo 'pi samavetas tathÃdhruve // 3.7.137 // dravyasvabhÃvo na dhrauvyam iti sÆtre pratÅyate / apÃyavi«ayaæ dhrauvyaæ yat tu tÃvad vivak«itam // 3.7.138 // saraïe devadattasya dhrauvyaæ pÃte tu vÃjina÷ / Ãvi«Âaæ yad apÃyena tasyÃdhrauvyaæ pracak«ate // 3.7.139 // ubhÃv apy adhruvau me«au yady apy ubhayakarmaje / vibhÃge pravibhakte tu kriye tatra vivak«ite // 3.7.140 // me«ÃntarakriyÃpek«am avadhitvaæ p­thak p­thak / me«ayo÷ svakriyÃpek«aæ kart­tvaæ ca p­thak p­thak // 3.7.141 // abhedena kriyaikà tu dvisÃdhyà ced vivak«ità / me«Ãv apÃye kartÃrau yady anyo vidyate 'vadhi÷ // 3.7.142 // gatir vinà tv avadhinà nÃpÃya iti gamyate / v­k«asya parïaæ patatÅty evaæ bhëye nidarÓitam // 3.7.143 // bhedÃbhedau p­thagbhÃva÷ sthitiÓ ceti virodhina÷ / yugapan na vivak«yante sarve dharmà balÃhake // 3.7.144 // dhanu«Ã vidhyatÅty atra vinÃpÃyavivak«ayà / karaïatvaæ yato nÃsti tasmÃt tad ubhayaæ saha // 3.7.145 // ekaiva và satÅ Óaktir dvirÆpà vyavati«Âhate / nimittaæ saæj¤ayos tatra parayà bÃdhyate 'parà // 3.7.146 // nirdhÃraïe vibhakte yo bhÅtrÃdÅnÃæ ca yo vidhi÷ / upÃttÃpek«itÃpÃya÷ so 'budhapratipattaye // 3.7.147 // // ity apÃdÃnÃdhikÃra÷ // adhikaraïÃdhikÃra÷ kart­karmavyavahitÃm asÃk«Ãd dhÃrayat kriyÃm / upakurvat kriyÃsiddhau ÓÃstre 'dhikaraïaæ sm­tam // 3.7.148 // upaÓle«asya cÃbhedas tilÃkÃÓakaÂÃdi«u / upakÃrÃs tu bhidyante saæyogisamavÃyinÃm // 3.7.149 // avinÃÓo gurutvasya pratibandhe svatantratà / digviÓe«Ãd avaccheda ityÃdyà bhedahetava÷ // 3.7.150 // ÃkÃÓam eva ke«Ãæ cid deÓabhedaprakalpanÃt / ÃdhÃraÓakti÷ prathamà sarvasaæyoginÃæ matà // 3.7.151 // idam atreti bhÃvÃnÃm abhÃvÃn na prakalpate / vyapadeÓas tam ÃkÃÓa- nimittaæ saæpracak«ate // 3.7.152 // kÃlÃt kriyà vibhajyanta ÃkÃÓÃt sarvamÆrtaya÷ / etÃvÃæÓ caiva bhedo 'yam abhedopanibandhana÷ // 3.7.153 // yady apy upavasir deÓa- viÓe«am anurudhyate / Óabdaprav­ttidharmÃt tu kÃlam evÃvalambate // 3.7.154 // vasatÃv aprayukte 'pi deÓo 'dhikaraïaæ tata÷ / aprayuktaæ trirÃtrÃdi karma copavasau sm­tam // 3.7.155 // // ity adhikaraïÃdhikÃra÷ // Óe«ÃdhikÃra÷ saæbandha÷ kÃrakebhyo 'nya÷ kriyÃkÃrakapÆrvaka÷ / ÓrutÃyÃm aÓrutÃyÃæ và kriyÃyÃæ so 'bhidhÅyate // 3.7.156 // dvi«Âho 'py asau parÃrthatvÃd guïe«u vyatiricyate / tatrÃbhidhÅyamÃna÷ san pradhÃne 'py upayujyate // 3.7.157 // nimittaniyama÷ ÓabdÃt saæbandhasya na g­hyate / karmapravacanÅyais tu sa viÓe«o 'varudhyate // 3.7.158 // sÃdhanair vyapadi«Âe ca ÓrÆyamÃïakriye puna÷ / proktà pratipadaæ «a«ÂhÅ samÃsasya niv­ttaye // 3.7.159 // ni«ÂhÃyÃæ karmavi«ayà «a«thÅ ca prati«idhyate / Óe«alak«aïayà «a«Âhyà samÃsastatra ne«yate // 3.7.160 // anyena vyapadi«Âasya yasyÃnyatropajÃyate / vyatireka÷ sa dharmau dvau labhate vi«ayÃntare // 3.7.161 // prÃdhÃnyaæ svaguïe labdhvà pradhÃne yÃti Óe«atÃm / sahayoge svayoge 'ta÷ pradhÃnatvaæ na hÅyate // 3.7.162 // // iti Óe«ÃdhikÃra÷ // siddhasyÃbhimukhÅbhÃva- mÃtraæ saæbodhanaæ vidu÷ / prÃptÃbhimukhyo hy arthÃtmà kriyÃsu viniyujyate // 3.7.163 // saæbodhanaæ na vÃkyÃrtha iti pÆrvebhya Ãgama÷ / uddeÓena vibhaktyarthà vÃkyÃrthÃt samapoddh­tÃ÷ // 3.7.164 // vibhaktyarthe 'vyayÅbhÃva- vacanÃd avasÅyatÃm / anyo dravyÃd vibhaktyartha÷ so 'vyayenÃbhidhÅyate // 3.7.165 // dravyaæ tu yad yathÃbhÆtaæ tad atyantaæ tathà bhavet / kriyÃyoge 'pi tasyÃsau dravyÃtmà nÃpahÅyate // 3.7.166 // tasmÃd yat karaïaæ dravyaæ tat karma na punar bhavet / sarvasya vÃnyathÃbhÃvas tasya dravyÃtmano bhavet // 3.7.167 // // iti sÃdhanasamuddeÓa÷ //