Bhartrhari: Vakyapadiya 1.1-3.7 (sadhanasamuddesa) Based on the edition by Wilhelm Rau, Wiesbaden 1977 Input by Somadeva Vasudeva 2002 ÚÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄ¿ ³ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! ³ ³ COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. ³ ³ ³ ³ Text converted to Classical Sanskrit Extended ³ ³ (CSX) encoding: ³ ³ ³ ³ description character = ASCII ³ ³ ³ ³ long a à 224 ³ ³ long A â 226 ³ ³ long i ã 227 ³ ³ long I ä 228 ³ ³ long u å 229 ³ ³ long U æ 230 ³ ³ vocalic r ç 231 ³ ³ vocalic R è 232 ³ ³ long vocalic r é 233 ³ ³ vocalic l ë 235 ³ ³ long vocalic l í 237 ³ ³ velar n ï 239 ³ ³ velar N ð 240 ³ ³ palatal n ¤ 164 ³ ³ palatal N ¥ 165 ³ ³ retroflex t ñ 241 ³ ³ retroflex T ò 242 ³ ³ retroflex d ó 243 ³ ³ retroflex D ô 244 ³ ³ retroflex n õ 245 ³ ³ retroflex N ö 246 ³ ³ palatal s ÷ 247 ³ ³ palatal S ø 248 ³ ³ retroflex s ù 249 ³ ³ retroflex S ú 250 ³ ³ anusvara ü 252 ³ ³ anusvara (overdot) § 167 ³ ³ capital anusvara ý 253 ³ ³ visarga þ 254 ³ ³ (capital visarga 255) ³ ³ long e ¹ 185 ³ ³ long o º 186 ³ ³ ³ ³ additional: ³ ³ l underbar × 215 ³ ³ r underbar Ÿ 159 ³ ³ n underbar ­ 173 ³ ³ k underbar É 201 ³ ³ t underbar  194 ³ ³ ³ ³ Other characters of the CSX encoding table are ³ ³ not included. Accents have been dropped in order ³ ³ to facilitate word search. ³ ÀÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÄÙ 1. brahmakàõóam anàdinidhanaü brahma ÷abdatattvaü yad akùaram / vivartate 'rthabhàvena prakriyà jagato yataþ // 1.1 // ekam eva yad àmnàtaü bhinna÷aktivyapà÷rayàt / apçthaktve 'pi ÷aktibhyaþ pçthaktveneva vartate // 1.2 // adhyàhitakalàü yasya kàla÷aktim upà÷ritàþ / janmàdayo vikàràþ ùaó bhàvabhedasya yonayaþ // 1.3 // ekasya sarvabãjasya yasya ceyam anekadhà / bhoktçbhoktavyaråpeõa bhogaråpeõa ca sthitiþ // 1.4 // pràptyupàyo 'nukàra÷ ca tasya vedo maharùibhiþ / eko 'py anekavartmeva samàmnàtaþ pçthak pçthak // 1.5 // bhedànàü bahumàrgatvaü karmaõy ekatra càïgatà / ÷abdànàü yata÷aktitvaü tasya ÷àkhàsu dç÷yate // 1.6 // smçtayo bahuråpà÷ ca dçùñàdçùñaprayojanàþ / tam evà÷ritya liïgebhyo vedavidbhiþ prakalpitàþ // 1.7 // tasyàrthavàdaråpàõi ni÷ritàþ svavikalpajàþ / ekatvinàü dvaitinàü ca pravàdà bahudhàgatàþ // 1.8 // satyà vi÷uddhis tatroktà vidyaivaikapadàgamà / yuktà praõavaråpeõa sarvavàdàvirodhinà // 1.9 // vidhàtus tasya lokànàm aïgopàïganibandhanàþ / vidyàbhedàþ pratàyante j¤ànasaüskàrahetavaþ // 1.10 // àsannaü brahmaõas tasya tapasàm uttamaü tapaþ / prathamaü chandasàm aïgam àhur vyàkaraõaü budhàþ // 1.11 // pràptaråpavibhàgàyà yo vàcaþ paramo rasaþ / yat tat puõyatamaü jyotis tasya màrgo 'yam à¤jasaþ // 1.12 // arthapravçttitattvànàü ÷abdà eva nibandhanam / tattvàvabodhaþ ÷abdànàü nàsti vyàkaraõàd çte // 1.13 // tad dvàram apavargasya vàïmalànàü cikitsitam / pavitraü sarvavidyànàm adhividyaü prakà÷ate // 1.14 // yathàrthajàtayaþ sarvàþ ÷abdàkçtinibandhanàþ / tathaiva loke vidyànàm eùà vidyà paràyaõam // 1.15 // idam àdyaü padasthànaü siddhisopànaparvaõàm / iyaü sà mokùamàõànàm ajihmà ràjapaddhatiþ // 1.16 // atràtãtaviparyàsaþ kevalàm anupa÷yati / chandasya÷ chandasàü yonim àtmà chandomayãü tanum // 1.17 // pratyastamitabhedàyà yad vàco råpam uttamam / yad asminn eva tamasi jyotiþ ÷uddhaü vivartate // 1.18 // vaikçtaü samatikràntà mårtivyàpàradar÷anam / vyatãtyàlokatamasã prakà÷aü yam upàsate // 1.19 // yatra vàco nimittàni cihnànãvàkùarasmçteþ / ÷abdapårveõa yogena bhàsante pratibimbavat // 1.20 // atharvaõàm aïgirasàü sàmnàm çgyajuùasya ca / yasminn uccàvacà varõàþ pçthaksthitaparigrahàþ // 1.21 // yad ekaü prakriyàbhedair bahudhà pravibhajyate / tad vyàkaraõam àgamya paraü brahmàdhigamyate // 1.22 // nityàþ ÷abdàrthasaübandhàs tatràmnàtà maharùibhiþ / såtràõàü sànutantràõàü bhàùyàõàü ca praõetçbhiþ // 1.23 // apoddhàrapadàrthà ye ye càrthàþ sthitalakùaõàþ / anvàkhyeyà÷ ca ye ÷abdà ye càpi pratipàdakàþ // 1.24 // kàryakàraõabhàvena yogyabhàvena ca sthitàþ / dharme ye pratyaye càïgaü saübandhàþ sàdhvasàdhuùu // 1.25 // te liïgai÷ ca sva÷abdai÷ ca ÷àstre 'sminn upavarõitàþ / smçtyartham anugamyante ke cid eva yathàgamam // 1.26 // ÷iùñebhya àgamàt siddhàþ sàdhavo dharmasàdhanam / arthapratyàyanàbhede viparãtàs tv asàdhavaþ // 1.27 // nityatve kçtakatve và teùàm àdir na vidyate / pràõinàm iva sà caiùà vyavasthànityatocyate // 1.28 // nànarthikàm imàü ka÷ cid vyavasthàü kartum arhati / tasmàn nibadhyate ÷iùñaiþ sàdhutvaviùayà smçtiþ // 1.29 // na càgamàd çte dharmas tarkeõa vyavatiùñhate / çùãõàm api yaj j¤ànaü tad apy àgamapårvakam // 1.30 // dharmasya càvyavacchinnàþ panthàno ye vyavasthitàþ / na tàül lokaprasiddhatvàt ka÷ cit tarkeõa bàdhate // 1.31 // avasthàde÷akàlànàü bhedàd bhinnàsu ÷aktiùu / bhàvànàm anumànena prasiddhir atidurlabhà // 1.32 // nirj¤àta÷akter dravyasya tàü tàm arthakriyàü prati / vi÷iùñadravyasaübandhe sà ÷aktiþ pratibadhyate // 1.33 // yatnenànumito 'py arthaþ ku÷alair anumàtçbhiþ / abhiyuktatarair anyair anyathaivopapàdyate // 1.34 // pareùàm asamàkhyeyam abhyàsàd eva jàyate / maõiråpyàdivij¤ànaü tadvidàü nànumànikam // 1.35 // pratyakùam anumànaü ca vyatikramya vyavasthitàþ / pitçrakùaþpi÷àcànàü karmajà eva siddhayaþ // 1.36 // àvirbhåtaprakà÷ànàm anupaplutacetasàm / atãtànàgataj¤ànaü pratyakùàn na vi÷iùyate // 1.37 // atãndriyàn asaüvedyàn pa÷yanty àrùeõa cakùuùà / ye bhàvàn vacanaü teùàü nànumànena bàdhyate // 1.38 // yo yasya svam iva j¤ànaü dar÷anaü nàti÷aïkate / thitaü pratyakùapakùe taü katham anyo nivartayet // 1.39 // idaü puõyam idaü pàpam ity etasmin padadvaye / àcaõóàlamanuùyàõàm alpaü ÷àstraprayojanam // 1.40 // caitanyam iva ya÷ càyam avicchedena vartate / àgamas tam upàsãno hetuvàdair na bàdhyate // 1.41 // hastaspar÷àd ivàndhena viùame pathi dhàvatà / anumànapradhànena vinipàto na durlabhaþ // 1.42 // tasmàd akçtakaü ÷àstraü smçtiü ca sanibandhanàm / à÷rityàrabhyate ÷iùñaiþ sàdhutvaviùayà smçtiþ // 1.43 // dvàv upàdàna÷abdeùu ÷abdau ÷abdavido viduþ / eko nimittaü ÷abdànàm aparo 'rthe prayujyate // 1.44 // avibhakto vibhaktebhyo jàyate 'rthasya vàcakaþ / ÷abdas tatràrtharåpàtmà saübhedam upagacchati // 1.45 // àtmabhedaü tayoþ ke cid astãty àhuþ puràõagàþ / buddhibhedàd abhinnasya bhedam eke pracakùate // 1.46 // araõisthaü yathà jyotiþ prakà÷àntarakàraõam / tadvac chabdo 'pi buddhisthaþ ÷rutãnàü kàraõaü pçthak // 1.47 // vitarkitaþ purà buddhyà kva cid arthe nive÷itaþ / karaõebhyo vivçttena dhvaninà so 'nugçhyate // 1.48 // nàdasya kramajàtatvàn na pårvo na para÷ ca saþ / akramaþ kramaråpeõa bhedavàn iva jàyate // 1.49 // pratibimbaü yathànyatra sthitaü toyakriyàva÷àt / tatpravçttim ivànveti sa dharmaþ sphoñanàdayoþ // 1.50 // àtmaråpaü yathà j¤àne j¤eyaråpaü ca dç÷yate / artharåpaü tathà ÷abde svaråpaü ca prakà÷ate // 1.51 // àõóabhàvam ivàpanno yaþ kratuþ ÷abdasaüj¤akaþ / vçttis tasya kriyàråpà bhàga÷o bhajate kramam // 1.52 // yathaikabuddhiviùayà mårtir àkriyate pañe / mårtyantarasya tritayam evaü ÷abde 'pi dç÷yate // 1.53 // yathà prayoktuþ pràg buddhiþ ÷abdeùv eva pravartate / vyavasàyo grahãtéõàm evaü teùv eva jàyate // 1.54 // arthopasarjanãbhåtàn abhidheyeùu keùu cit / caritàrthàn paràrthatvàn na lokaþ pratipadyate // 1.55 // gràhyatvaü gràhakatvaü ca dve ÷aktã tejaso yathà / tathaiva sarva÷abdànàm ete pçthag avasthite // 1.56 // viùayatvam anàpannaiþ ÷abdair nàrthaþ prakà÷yate / na sattayaiva te 'rthànàm agçhãtàþ prakà÷akàþ // 1.57 // ato 'nirj¤àtaråpatvàt kim àhety abhidhãyate / nendriyàõàü prakà÷ye 'rthe svaråpaü gçhyate tathà // 1.58 // bhedenàvagçhãtau dvau ÷abdadharmàv apoddhçtau / bhedakàryeùu hetutvam avirodhena gacchataþ // 1.59 // vçddhyàdayo yathà ÷abdàþ svaråpopanibandhanàþ / àdaicpratyàyitaiþ ÷abdaiþ saübandhaü yànti saüj¤ibhiþ // 1.60 // agni÷abdas tathaivàyam agni÷abdanibandhanaþ / agni÷rutyaiti saübandham agni÷abdàbhidheyayà // 1.61 // yo ya uccàryate ÷abdo niyataü na sa kàryabhàk / anyapratyàyane ÷aktir na tasya pratibadhyate // 1.62 // uccaran paratantratvàd guõaþ kàryair na yujyate / tasmàt tadarthaiþ kàryàõàü saübandhaþ parikalpyate // 1.63 // sàmànyam à÷ritaü yad yad upamànopameyayoþ / tasya tasyopamàneùu dharmo 'nyo vyatiricyate // 1.64 // guõaþ prakarùahetur yaþ svàtantryeõopadi÷yate / tasyà÷ritàd guõàd eva prakçùñatvaü pratãyate // 1.65 // tasyàbhidheyabhàvena yaþ ÷abdaþ samavasthitaþ / tasyàpy uccàraõe råpam anyat tasmàd vivicyate // 1.66 // pràk samj¤inàbhisaübandhàt saüj¤à råpapadàrthikà / ùaùñhyà÷ ca prathamàyà÷ ca nimittatvàya kalpate // 1.67 // tràrthavattvàt prathamà saüj¤à÷abdàd vidhãyate / asyeti vyatireka÷ ca tadarthàd eva jàyate // 1.68 // svaü råpam iti kai÷ cit tu vyaktiþ saüj¤opadi÷yate / jàteþ kàryàõi saüsçùñà jàtis tu pratipadyate // 1.69 // saüj¤inãü vyaktim icchanti såtre gràhyàm athàpare / jàtipratyàyità vyaktiþ prade÷eùåpatiùñhate // 1.70 // kàryatve nityatàyàü và ke cid ekatvavàdinaþ / kàryatve nityatàyàü và ke cin nànàtvavàdinaþ // 1.71 // padabhede 'pi varõànàm ekatvaü na nivartate / vàkyeùu padam ekaü ca bhinneùv apy upalabhyate // 1.72 // na varõavyatirekeõa padam anyac ca vidyate / vàkyaü varõapadàbhyàü ca vyatiriktaü na kiü ca na // 1.73 // pade na varõà vidyante varõeùv avayavà na ca / vàkyàt padànàm atyantaü pravibhàgo na ka÷ ca na // 1.74 // bhinnadar÷anam à÷ritya vyavahàro 'nugamyate / tatra yan mukhyam ekeùàü tatrànyeùàü viparyayaþ // 1.75 // sphoñasyàbhinnakàlasya dhvanikàlànupàtinaþ / grahaõopàdhibhedena vçttibhedaü pracakùate // 1.76 // svabhàvabhedàn nityatve hrasvadãrghaplutàdiùu / pràkçtasya dhvaneþ kàlaþ ÷abdasyety upacaryate // 1.77 // ÷abdasya grahaõe hetuþ pràkçto dhvanir iùyate / sthitibhedanimittatvaü vaikçtaþ pratipadyate // 1.78 // ÷abdasyordhvam abhivyakter vçttibhedaü tu vaikçtàþ / dhvanayaþ samupohante sphoñàtmà tair na bhidyate // 1.79 // indriyasyaiva saüskàraþ ÷abdasyaivobhayasya và / kriyate dhvanibhir vàdàs trayo 'bhivyaktivàdinàm // 1.80 // indriyasyaiva saüskàraþ samàdhànà¤janàdibhiþ / viùayasya tu saüskàras tadgandhapratipattaye // 1.81 // cakùuùaþ pràpyakàritve tejasà tu dvayor api / viùayendriyayor iùñaþ saüskàraþ sa kramo dhvaneþ // 1.82 // sphoñaråpàvibhàgena dhvaner grahaõam iùyate / kai÷ cid dhvanir asaüvedyaþ svatantro 'nyaiþ prakalpitaþ // 1.83 // yathànuvàkaþ ÷loko và soóhatvam upagacchati / àvçttyà na tu sa granthaþ pratyàvçtti niråpyate // 1.84 // pratyayair anupàkhyeyair grahaõànuguõais tathà / dhvaniprakà÷ite ÷abde svaråpam avadhàryate // 1.85 // nàdair àhitabãjàyàm antyena dhvaninà saha / àvçttaparipàkàyàü buddhau ÷abdo 'vadhàryate // 1.86 // asata÷ càntaràle yठ÷abdàn astãti manyate / pratipattur a÷aktiþ sà grahaõopàya eva saþ // 1.87 // bhedànukàro j¤ànasya vàca÷ copaplavo dhruvaþ / kramopasçùñaråpà vàg j¤ànaü j¤eyavyapà÷rayam // 1.88 // [j¤eyena na vinà j¤ànaü vyavahàre 'vatiùñhate / nàlabdhakramayà vàcà ka÷ cid artho 'bhidhãyate] // 1.89 // yathàdyasaükhyàgrahaõam upàyaþ pratipattaye / saükhyàntaràõàü bhede 'pi tathà ÷abdàntara÷rutiþ // 1.90 // pratyekaü vya¤jakà bhinnà varõavàkyapadeùu ye / teùàm atyantabhede 'pi saükãrõà iva ÷aktayaþ // 1.91 // yathaiva dar÷anaiþ pårvair dåràt saütamase 'pi và / anyathàkçtya viùayam anyathaivàdhyavasyati // 1.92 // vyajyamàne tathà vàkye vàkyàbhivyaktihetubhiþ / bhàgàvagraharåpeõa pårvaü buddhiþ pravartate // 1.93 // yathànupårvãniyamo vikàre kùãrabãjayoþ / tathaiva pratipattéõàü niyato buddhiùu kramaþ // 1.94 // bhàgavatsv api teùv eva råpabhedo dhvaneþ kramàt / nirbhàgeùv abhyupàyo và bhàgabhedaprakalpanam // 1.95 // anekavyaktyabhivyaïgyà jàtiþ sphoña iti smçtà / kai÷ cid vyaktaya evàsyà dhvanitvena prakalpitàþ // 1.96 // avikàrasya ÷abdasya nimittair vikçto dhvaniþ / upalabdhau nimittatvam upayàti prakà÷avat // 1.97 // na cànityeùv abhivyaktir niyamena vyavasthità / à÷rayair api nityànàü jàtãnàü vyaktir iùyate // 1.98 // de÷àdibhi÷ ca saübandho dçùñaþ kàyavatàm api / de÷abhedavikalpe 'pi na bhedo dhvani÷abdayoþ // 1.99 // grahaõagràhyayoþ siddhà yogyatà niyatà yathà / vyaïgyavya¤jakabhàve 'pi tathaiva sphoñanàdayoþ // 1.100 // sadç÷agrahaõànàü ca gandhàdãnàü prakà÷akam / nimittaü niyataü loke pratidravyam avasthitam // 1.101 // prakà÷akànàü bhedàü÷ ca prakà÷yo 'rtho 'nuvartate / tailodakàdibhede tat pratyakùaü pratibimbake // 1.102 // viruddhaparimàõeùu vajràdar÷atalàdiùu / parvatàdisaråpàõàü bhàvànàü nàsti saübhavaþ // 1.103 // tasmàd abhinnakàleùu varõavàkyapadàdiùu / vçttikàlaþ svakàla÷ ca nàdabhedàd vibhajyate // 1.104 // yaþ saüyogavibhàgàbhyàü karaõair upajanyate / sa sphoñaþ ÷abdajàþ ÷abdà dhvanayo 'nyair udàhçtàþ // 1.105 // alpe mahati và ÷abde sphoñakàlo na bhidyate / paras tu ÷abdasaütànaþ pracayàpacayàtmakaþ // 1.106 // dåràt prabheva dãpasya dhvanimàtraü tu lakùyate / ghaõñàdãnàü ca ÷abdeùu vyakto bhedaþ sa dç÷yate // 1.107 // dravyàbhighàtàt pracitau bhinnau dãrghaplutàv api / kampe tåparate jàtà nàdà vçtter vi÷eùakàþ // 1.108 // anavasthitakampe 'pi karaõe dhvanayo 'pare / sphoñàd evopajàyante jvàlà jvàlàntaràd iva // 1.109 // vàyor aõånàü j¤ànasya ÷abdatvàpattir iùyate / kai÷ cid dar÷anabhedo hi pravàdeùv anavasthitaþ // 1.110 // [labdhakriyaþ prayatnena vaktur icchànuvartinà / sthàneùv abhihato vàyuþ ÷abdatvaü pratipadyate // 1.111 // tasya kàraõasàmarthyàd vegapracayadharmaõaþ / saünipàtàd vibhajyante sàravatyo 'pi mårtayaþ // 1.112 // aõavaþ sarva÷aktitvàd bhedasaüsargavçttayaþ / chàyàtapatamaþ÷abda- bhàvena pariõàminaþ // 1.113 // sva÷aktau vyajyamànàyàü prayatnena samãritàþ / abhràõãva pracãyante ÷abdàkhyàþ paramàõavaþ // 1.114 // athàyam àntaro j¤àtà såkùmavàgàtmani sthitaþ / vyaktaye svasya råpasya ÷abdatvena vivartate // 1.115 // sa manobhàvam àpadya tejasà pàkam àgataþ / vàyum àvi÷ati pràõam athàsau samudãryate // 1.116 // antaþkaraõatattvasya vàyur à÷rayatàü gataþ / taddharmeõa samàviùñas tejasaiva vivartate // 1.117 // vibhajan svàtmano granth㤠÷rutiråpaiþ pçthagvidhaiþ / pràõo varõàn abhivyajya varõeùv evopalãyate // 1.118 // àtmà buddhyà samarthyàrthàn mano yuïkte vivakùayà / manaþ kàyàgnim àhanti sa prerayati màrutam] // 1.119 // ajasravçttir yaþ ÷abdaþ såkùmatvàn nopalabhyate / vyajanàd vàyur iva sa svanimittàt pratãyate // 1.120 // tasya pràõe ca yà ÷aktir yà ca buddhau vyavasthità / vivartamànà sthàneùu saiùà bhedaü prapadyate // 1.121 // ÷abdeùv evà÷rità ÷aktir vi÷vasyàsya nibandhanã / yannetraþ pratibhàtmàyaü bhedaråpaþ pratàyate // 1.122 // ÷abdàdibhedaþ ÷abdena vyàkhyàto råpyate yataþ / tasmàd arthavidhàþ sarvàþ ÷abdamàtràsu ni÷ritàþ // 1.123 // ÷abdasya pariõàmo 'yam ity àmnàyavido viduþ / chandobhya eva prathamam etad vi÷vaü pravartate // 1.124 // vibhajya bahudhàtmànaü sa cchandasyaþ prajàpatiþ / chandomayãbhir màtràbhir bahudhaiva vive÷a tam // 1.125 // sàdhvã vàg bhåyasã yeùu puruùeùu vyavasthità / adhikaü vartate teùu puõyaü råpaü prajàpateþ // 1.126 // pràjàpatyaü mahat tejas tatpàtrair iva saüvçtam / ÷arãrabhede viduùàü svàü yonim upadhàvati // 1.127 // yad etan maõóalaü bhàsvad dhàma citrasya ràdhasaþ / tadbhàvam abhisaübhåya vidyàyàü pravilãyate // 1.128 // itikartavyatà loke sarvà ÷abdavyapà÷rayà / yàü pårvàhitasaüskàro bàlo 'pi pratipadyate // 1.129 // yaþ karaõavinyàsaþ pràõasyordhvaü samãraõam / sthànànàm abhighàta÷ ca na vinà ÷abdabhàvanàm // 1.130 // na so 'sti pratyayo loke yaþ ÷abdànugamàd çte / anuviddham iva j¤ànaü sarvaü ÷abdena bhàsate // 1.131 // vàgråpatà ced utkràmed avabodhasya ÷à÷vatã / na prakà÷aþ prakà÷eta sà hi pratyavamar÷inã // 1.132 // sà sarvavidyà÷ilpànàü kalànàü copabandhanã / tadva÷àd abhiniùpannaü sarvaü vastu vibhajyate // 1.133 // saiùà saüsàriõàü saüj¤à bahir anta÷ ca vartate / tanmàtràm avyatikràntaü caitanyaü sarvajàtiùu // 1.134 // arthakriyàsu vàk sarvàn samãhayati dehinaþ / tadutkràntau visaüj¤o 'yaü dç÷yate kàùñhakuóyavat // 1.135 // bhedodgràhavivartena labdhàkàraparigrahà / àmnàtà sarvavidyàsu vàg eva prakçtiþ parà // 1.136 // ekatvam anatikràntà vàïnetrà vàïnibandhanàþ / pçthak pratyavabhàsante vàgvibhàgà gavàdayaþ // 1.137 // ùaódvàràü ùaóadhiùñhànàü ùañprabodhàü ùaóavyayàm / te mçtyum ativartante ye vai vàcam upàsate // 1.138 // pravibhàge yathà kartà tayà kàrye pravartate / avibhàge tathà saiva kàryatvenàvatiùñhate // 1.139 // pravibhajyàtmanàtmànaü sçùñvà bhàvàn pçthagvidhàn / sarve÷varaþ sarvamayaþ svapne bhoktà pravartate // 1.140 // svamàtrà paramàtrà và ÷rutyà prakramyate yathà / tathaiva råóhatàm eti tayà hy artho vidhãyate // 1.141 // atyantam atathàbhåte nimitte ÷rutyapà÷rayàt / dç÷yate 'làtacakràdau vastvàkàraniråpaõà // 1.142 // api prayoktur àtmànaü ÷abdam antar avasthitam / pràhur mahàntam çùabhaü yena sàyujyam iùyate // 1.143 // tasmàd yaþ ÷abdasaüskàraþ sà siddhiþ paramàtmanaþ / tasya pravçttitattvaj¤as tad brahmàmçtam a÷nute // 1.144 // pràõavçttim atikrànte vàcas tattve vyavasthitaþ / kramasaühàrayogena saühçtyàtmànam àtmani // 1.145 // vàcaþ saüskàram àdhàya vàcaü j¤àne nive÷ya ca / vibhajya bandhanàny asyàþ kçtvà tàü chinnabandhanàm // 1.146 // jyotir àntaram àsàdya cchinnagranthiparigrahaþ / kàraõajyotiùaikatvaü chittvà granthãn pravartate // 1.147 // na jàtv akartçkaü ka÷ cid àgamaü pratipadyate / bãjaü sarvàgamàpàye trayy evàto vyavasthità // 1.148 // astaü yàteùu vàdeùu kartçùv anyeùv asatsv api / ÷rutismçtyuditaü dharmaü loko na vyativartate // 1.149 // j¤àne svàbhàvike nàrthaþ ÷àstraiþ ka÷ ca na vidyate / dharmo j¤ànasya hetu÷ cet tasyàmnàyo nibandhanam // 1.150 // veda÷àstràvirodhã ca tarka÷ cakùur apa÷yatàm / råpamàtràd dhi vàkyàrthaþ kevalaü nàtitiùñhati // 1.151 // sato 'vivakùà pàràrthyaü vyaktir arthasya laiïgikã / iti nyàyo bahuvidhas tarkeõa pravibhajyate // 1.152 // ÷abdànàm eva sà ÷aktis tarko yaþ puruùà÷rayaþ / sa ÷abdànugato nyàyo 'nàgameùv anibandhanaþ // 1.153 // yad udumbaravarõànàü ghañãnàü maõóalaü mahat / pãtaü na gamayet svargaü kiü tat kratugataü nayet // 1.154 // råpàdayo yathà dçùñàþ pratyarthaü yata÷aktayaþ / ÷abdàs tathaiva dç÷yante viùàpaharaõàdiùu // 1.155 // yathaiùàü tatra sàmarthyaü dharme 'py evaü pratãyatàm / sàdhånàü sàdhubhis tasmàd vàcyam abhyudayàrthinàm // 1.156 // sarvo 'dçùñaphalàn arthàn àgamàt pratipadyate / viparãtaü ca sarvatra ÷akyate vaktum àgame // 1.157 // sàdhutvaj¤ànaviñayà seyaü vyàkaraõasmçtiþ / avicchedena ÷iùñànàm idaü smçtinibandhanam // 1.158 // vaikharyà madhyamàyà÷ ca pa÷yantyà÷ caitad adbhutam / anekatãrthabhedàyàs trayyà vàcaþ paraü padam // 1.159 // gaur iva prakùaraty ekà rasam uttama÷àlinã / divyàdivyena råpeõa bhàratã gauþ ÷ucismità // 1.160 // etayor antaraü pa÷ya såkùmayoþ spandamànayoþ / pràõàpànàntare nityam ekà sarvasya tiùñhati // 1.161 // anyà tv apreryamàõaiva vinà pràõena vartate / jàyate hi tataþ pràõo vàcam àpyàyayan punaþ // 1.162 // pràõenàpyàyità saivaü vyavahàranibandhanã / sarvasyocchvàsam àsàdya na vàg vadati karhi cit // 1.163 // ghoùiõã jàtanirghoùà aghoùà ca pravartate / tayor api ca ghoùiõyà nirghoùaiva garãyasã // 1.164 // sthàneùu vivçte vàyau kçtavarõaparigrahà / vaikharã vàk prayoktéõàü pràõavçttinibandhanà // 1.165 // kevalaü buddhyupàdàna- kramaråpànupàtinã / pràõavçttim atikramya madhyamà vàk pravartate // 1.166 // avibhàgà tu pa÷yantã sarvataþ saühçtakramà / svaråpajyotir evàntaþ såkùmà vàg anapàyinã // 1.167 // pãyåùàpåryamàõàpi nityam àgantubhir malaiþ / antyà kaleva somasya nàtyantam abhibhåyate // 1.168 // yasyàü dçùñasvaråpàyàm adhikàro nivartate / puruùe ùoóa÷akale tàm àhur amçtàü kalàm // 1.169 // pràptoparàgaråpà sà viplavair anuùaïgibhiþ / vaikharã sattvamàtreva guõair na vyavakãryate // 1.170 // tadvibhàgàvibhàgàbhyàü kriyamàõam avasthitam / svabhàvaj¤ais tu bhàvànàü dç÷yante ÷abda÷aktayaþ // 1.171 // anàdim avyavacchinnàü ÷rutim àhur akartçkàm / ÷iùñair nibadhyamànà tu na vyavacchidyate smçtiþ // 1.172 // avibhàgàd vivçttànàm abhikhyà svapnavac chrutau / bhàvatattvaü tu vij¤àya liïgebhyo vihità smçtiþ // 1.173 // kàyavàgbuddhiviùayà ye malàþ samavasthitàþ / cikitsàlakùaõàdhyàtma- ÷àstrais teùàü vi÷uddhayaþ // 1.174 // ÷abdaþ saüskàrahãno yo gaur iti prayuyukùyate / tam apabhraü÷am icchanti vi÷iùñàrthanive÷inam // 1.175 // asvagoõyàdayaþ ÷abdàþ sàdhavo viùayàntare / nimittabhedàt sarvatra sàdhutvaü ca vyavasthitam // 1.176 // te sàdhuùv anumànena pratyayotpattihetavaþ / tàdàtmyam upagamyeva ÷abdàrthasya prakà÷akàþ // 1.177 // na ÷iùñair anugamyante paryàyà iva sàdhavaþ / te yataþ smçti÷àstreõa tasmàt sàkùàd avàcakàþ // 1.178 // aübvaübv iti yathà bàlaþ ÷ikùamàõo 'pabhàùate / avyaktaü tadvidàü tena vyaktau bhavati ni÷cayaþ // 1.179 // evaü sàdhau prayoktavye yo 'pabhraü÷aþ prayujyate / tena sàdhuvyavahitaþ ka÷ cid artho 'bhidhãyate // 1.180 // pàraüparyàd apabhraü÷à viguõeùv abhidhàtçùu / prasiddhim àgatà yena teùàü sàdhur avàcakaþ // 1.181 // daivã vàg vyatikãrõeyam a÷aktair abhidhàtçbhiþ / anityadar÷inàü tv asmin vàde buddhiviparyayaþ // 1.182 // ubhayeùàm avicchedàd anya÷abdavivakùayà / yo 'nyaþ prayujyate ÷abdo na so 'rthasyàbhidhàyakaþ // 1.183 // // iti bhartçharikçte vàkyapadãye brahmakàõóaü samàptam // 2. Vàkyakàõóam àkhyàtaü ÷abdasaüghàto jàtiþ saüghàtavartinã / eko 'navayavaþ ÷abdaþ kramo buddhyanusaühçtiþ // 2.1 // padam àdyaü pçthak sarvaü padaü sàpekùam ity api / vàkyaü prati matir bhinnà bahudhà nyàyadar÷inàm // 2.2 // nighàtàdivyavasthàrthaü ÷àstre yat paribhàùitam / sàkàïkùàvayavaü tena na sarvaü tulyalakùaõam // 2.3 // sàkàïkùàvayavaü bhede parànàkàïkùa÷abdakam / karmapradhànaü guõavad ekàrthaü vàkyam ucyate // 2.4 // saübodhanapadaü yac ca tat kriyàyà vi÷eùakam / vrajàni devadatteti nighàto 'tra tathà sati // 2.5 // yathànekam api ktvàntaü tiïantasya vi÷eùakam / tathà tiïantaü tatràhus tiïantasya vi÷eùakam // 2.6 // yathaika eva sarvàrtha- prakà÷aþ pravibhajyate / dç÷yabhedànukàreõa vàkyàrthàvagamas tathà // 2.7 // citrasyaikasya råpasya yathà bhedanidar÷anaiþ / nãlàdibhiþ samàkhyànaü kriyate bhinnalakùaõaiþ // 2.8 // tathaivaikasya vàkyasya niràkàïkùasya sarvataþ / ÷abdàntaraiþ samàkhyànaü sàkàïkùair anugamyate // 2.9 // yathà pade vibhajyante prakçtipratyayàdayaþ / apoddhàras tathà vàkye padànàm upapadyate // 2.10 // varõàntarasaråpatvaü varõabhàgeùu dç÷yate / padàntarasaråpà÷ ca padabhàgà iva sthitàþ // 2.11 // bhàgair anarthakair yuktà vçùabhodakayàvakàþ / anvayavyatirekau tu vyavahàranibandhanam // 2.12 // ÷abdasya na vibhàgo 'sti kuto 'rthasya bhaviùyati / vibhàgaiþ prakriyàbhedam avidvàn pratipadyate // 2.13 // bràhmaõàrtho yathà nàsti ka÷ cid bràhmaõakambale / devadattàdayo vàkye tathaiva syur anarthakàþ // 2.14 // sàmànyàrthas tirobhåto na vi÷eùe 'vatiùñhate / upàttasya kutas tyàgo nivçttaþ kvàvatiùñhatàm // 2.15 // a÷àbdo yadi vàkyàrthaþ padàrtho 'pi tathà bhavet / evaü sati ca saübandhaþ ÷abdasyàrthena hãyate // 2.16 // vi÷eùa÷abdàþ keùàü cit sàmànyapratiråpakàþ / ÷abdàntaràbhisaübandhàd vyajyante pratipattçùu // 2.17 // teùàü tu kçtsno vàkyàrthaþ pratibhedaü samàpyate / vyaktopavya¤janà siddhir arthasya pratipattçùu // 2.18 // sa vyaktaþ kramavठ÷abda upàü÷u yam adhãyate / akramas tu vitatyeva buddhir yatràvatiùñhate // 2.19 // yathotkùepavi÷eùe 'pi karmabhedo na gçhyate / àvçttau vyajyate jàtiþ karmabhir bhramaõàdibhiþ // 2.20 // varõavàkyapadeùv evaü tulyopavya¤janà ÷rutiþ / atyantabhede tattvasya saråpeva pratãyate // 2.21 // nityeùu ca kutaþ pårvaü paraü và paramàrthataþ / ekasyaiva tu sà ÷aktir yad evam avabhàsate // 2.22 // ciraü kùipram iti j¤àne kàlabhedàd çte yathà / bhinnakàle prakà÷ete sa dharmo hrasvadãrghayoþ // 2.23 // na nityaþ kramamàtràbhiþ kàlo bhedam ihàrhati / vyàvartinãnàü màtràõàm abhàve kãdç÷aþ kramaþ // 2.24 // tàbhyo yà jàyate buddhir ekà sà bhàgavarjità / sà hi sva÷aktyà bhinneva kramapratyavamar÷inã // 2.25 // kramollekhànuùaïgeõa tasyàü yad bãjam àhitam / tattvanànàtvayos tasya niruktir nàvatiùñhate // 2.26 // bhàvanàsamaye tv etat kramasàmarthyam akramam / vyàvçttabhedo yenàrtho bhedavàn upalabhyate // 2.27 // adàni vàkye tàny eva varõàs te ca pade yadi / varõeùu varõabhàgànàü bhedaþ syàt paramàõuvat // 2.28 // bhàgànàm anupa÷leùàn na varõo na padaü bhavet / teùàm avyapade÷yatvàt kim anyad vyapadi÷yatàm // 2.29 // d antaþ÷abdatattvaü tu bhàgair ekaü prakà÷itam / m àhur apare ÷abdaü tasya vàkye tathaikatàm // 2.30 // thabhàgais tathà teùàm àntaro 'rthaþ prakà÷yate / asyaivàtmano bhedau ÷abdàrthàv apçthaksthitau // 2.31 // prakà÷akaprakà÷yatvaü kàryakàraõaråpatà / antarmàtràtmanas tasya ÷abdatattvasya sarvadà // 2.32 // tasyaivàstitvanàstitve sàmarthye samavasthite / akrame kramanirbhàse vyavahàranibandhane // 2.33 // saüpratyayapramàõatvàt padàrthàstitvakalpane / padàrthàbhyuccaye tyàgàd ànarthakyaü prasajyate // 2.34 // ràja÷abdena ràjàrtho bhinnaråpeõa gamyate / vçttàv àkhyàtasadç÷aü padam anyat prayujyate // 2.35 // yathà÷vakarõa ity ukte vinaivà÷vena gamyate / ka÷ cid eva vi÷iùño 'rthaþ sarveùu pratyayas tathà // 2.36 // vàkyeùv arthàntaragateþ sàdç÷yaparikalpane / keùàü cid råóhi÷abdatvaü ÷àstra evànugamyate // 2.37 // upàdàyàpi ye heyàs tàn upàyàn pracakùate / upàyànàü ca niyamo nàva÷yam avatiùñhate // 2.38 // arthaü kathaü cit puruùaþ ka÷ cit saüpratipadyate / saüsçùñà và vibhaktà và bhedà vàkyanibandhanàþ // 2.39 // so 'yam ity abhisaübandho buddhyà prakramyate yadà / vàkyàrthasya tadaiko 'pi varõaþ pratyàyakaþ kva cit // 2.40 // kevalena padenàrtho yàvàn evàbhidhãyate / vàkyasthaü tàvato 'rthasya tad àhur abhidhàyakam // 2.41 // saübandhe sati yat tv anyad àdhikyam upajàyate / vàkyàrtham eva taü pràhur anekapadasaü÷rayam // 2.42 // sa tv anekapadastho 'pi pratibhedaü samàpyate / jàtivat samudàye 'pi saükhyàvat kalpyate 'paraiþ // 2.43 // sarvabhedànuguõyaü tu sàmànyam apare viduþ / tad arthàntarasaüsargàd bhajate bhedaråpatàm // 2.44 // bhedàn àkàïkùatas tasya yà pariplavamànatà / avacchinatti saübandhas tàü vi÷eùe nive÷ayan // 2.45 // kàryànumeyaþ saübandho råpaü tasya na vidyate / asattvabhåtam atyantam atas taü pratijànate // 2.46 // niyataü sàdhane sàdhyaü kriyà niyatasàdhanà / sa saünidhànamàtreõa niyamaþ saüprakà÷ate // 2.47 // guõabhàvena sàkàïkùaü tatra nàma pravartate / sàdhyatvena nimittàni kriyàpadam apekùate // 2.48 // santa eva vi÷eùà ye padàrtheùu vyavasthitàþ / te kramàd anugamyante na vàkyam abhidhàyakam // 2.49 // ÷abdànàü kramamàtre ca nànyaþ ÷abdo 'sti vàcakaþ / kramo hi dharmaþ kàlasya tena vàkyaü na vidyate // 2.50 // ye ca saübhavino bhedàþ padàrtheùv avibhàvitàþ / saünidhàne vyajyante na tu varõeùv ayaü kramaþ // 2.51 // varõànàü ca padànàü ca kramamàtranive÷inã / padàkhyà vàkyasaüj¤à ca ÷abdatvaü neùyate tayoþ // 2.52 // samàne 'pi tu ÷abdatve dçùñaþ saüpratyayaþ padàt / prativarõaü tv asau nàsti padasyàrtham ato viduþ // 2.53 // yathà sàvayavà varõà vinà vàcyena kena cit / arthavantaþ samudità vàkyam apy evam iùyate // 2.54 // anarthakàny apàyatvàt padàrthenàrthavanti và / krameõoccaritàny àhur vàkyàrthaü bhinnalakùaõam // 2.55 // nityatve samudàyànàü jàter và parikalpane / ekasyaikàrthatàm àhur vàkyasyàvyabhicàriõãm // 2.56 // abhedapårvakà bhedàþ kalpità vàkyavàdibhiþ / bhedapårvàn abhedàüs tu manyante padadar÷inaþ // 2.57 // padaprakçtibhàva÷ ca vçttibhedena varõyate / padànàü saühità yoniþ saühità và padà÷rayà // 2.58 // padàmnàya÷ ca yady anyaþ saühitàyà nidar÷akaþ / nityas tatra kathaü kàryaü padaü lakùaõadar÷anàt // 2.59 // prativarõam asaüvedyaþ padàrthapratyayo yathà / padeùv evam asaüvedyaü vàkyàrthasya niråpaõam // 2.60 // vàkyàrthaþ saünivi÷ate padeùu sahavçttiùu / yathà tathaiva varõeùu padàrthaþ sahavçttiùu // 2.61 // såkùmaü gràhyaü yathànyena saüsçùñaü saha gçhyate / varõo 'py anyena varõena saübaddho vàcakas tathà // 2.62 // padasyoccàraõàd artho yathà ka÷ cin niråpyate / varõànàm api sàünidhyàt tathà so 'rthaþ pratãyate // 2.63 // pràptasya yasya sàmarthyàn niyamàrthà punaþ ÷rutiþ / tenàtyantaü vi÷eùeõa sàmànyaü yadi bàdhyate // 2.64 // yajeteti tato dravyaü pràptaü sàmarthyalakùaõam / vrãhi÷rutyà nivarteta na syàt pratinidhis tathà // 2.65 // tasmàd vrãhitvam adhikaü vrãhi÷abdaþ prakalpayet / dravyatvam aviruddhatvàt pràptyarthaþ san na bàdhate // 2.66 // tena càpi vyavacchinne dravyatve sahacàriõi / asaübhavàd viseùàõaü tatrànyeùam adarsanam // 2.67 // na ca sàmànyavat sarve kriyà÷abdena lakùitàþ / vi÷eùà na hi sarveùàü satàü ÷abdo 'bhidhàyakaþ // 2.68 // ÷uklàdayo guõàþ santo yathà tatràvivakùitàþ / tathàvivakùà bhedànaü dravyatvasahacàriõàm // 2.69 // asaünidhau pratinidhir mà bhån nityasya karmaõaþ / kàmyasya và pravçttasya lopa ity upapadyate // 2.70 // vi÷iùñaiva kriyà yena vàkyàrthaþ parikalpyate / dravyàbhàve pratinidhau tasya tat syàt kriyàntaram // 2.71 // nirj¤àtàrthaü padaü yac ca tadarthe pratipàdite / pikàdi yad avij¤àtaü tat kim ity anuyujyate // 2.72 // sàmarthyapràpitaü yac ca vyaktyartham anuùajyate / ÷rutir evànuùaïgeõa bàdhikà liïgavàkyayoþ // 2.73 // apràpto yas tu ÷uklàdiþ saünidhànena gamyate / sa yatnapràpito vàkye ÷rutidharmavilakùaõaþ // 2.74 // abhinnam eva vàkyaü tu yady abhinnàrtham iùyate / tat sarvaü ÷rutibhåtatvàn na ÷rutyaiva virotsyate // 2.75 // vàkyànàü samudàya÷ ca ya ekàrthaprasiddhaye / sàkàïkùàvayavas tatra vàkyàrtho 'pi na vidyate // 2.76 // pràsaïgikam idaü kàryam idaü tantreõa labhyate / idam àvçttibhedàbhyàm atra bàdhasamuccayau // 2.77 // åho 'smin viùaye nyàyyaþ saübandho 'sya na bàdhyat / sàmànyasyàtide÷o 'yaü vi÷eùo 'tràtidi÷yate // 2.78 // arthitvam atra sàmarthyam asminn artho na bhidyate / ÷àstràt pràptàdhikàro 'yaü vyudàso 'sya kriyàntare // 2.79 // iyaü ÷rutyà kramapràptir iyam uccàraõàd iti / kramo 'yam atra balavàn asmiüs tu na vivakùitaþ // 2.80 // idaü paràïgaiþ saübaddham aïgànàm aprayojakam / prayojakam idaü teùàm atredaü nàntarãyakam // 2.81 // idaü pradhànaü ÷eùo 'yaü viniyogakramas tv ayam / sàkùàd asyopakàrãdam idam àràd vi÷eùakam // 2.82 // ÷aktivyàpàrabhedo 'smin phalam atra tu bhidyate / saübandhàj j¤ànabhedo 'yaü bhedas tatràvivakùitaþ // 2.83 // prasajyapratiùedho 'yaü paryudàso 'yam atra tu / idaü gauõam idaü mukhyaü vyàpãdaü guru laghv idam // 2.84 // bhedenàïgàïgibhàvo 'sya bahudhedaü vikalpyate / idaü niyamyate 'syàtra yogyatvam upajàyate // 2.85 // asya vàkyàntare dçùñàl liïgàd bhedo 'numãyate / ayaü ÷abdair apoddhçtya padàrthaþ pravibhajyate // 2.86 // iti vàkyeùu ye dharmàþ padàrthopanibandhanàþ / te sarve na prakalperan padaü cet syàd avàcakam // 2.87 // avibhakte 'pi vàkyàrthe ÷aktibhedàd apoddhçte / vàkyàntaravibhàgena yathoktaü na virudhyate // 2.88 // yathaivaikasya gandhasya bhedena parikalpanà / puùpàdiùu tathà vàkye 'py arthabhedo 'bhidhãyate // 2.89 // gavaye narasiühe càpy ekaj¤ànàdçte yathà / bhàgaü jàtyantarasyaiva sadç÷aü pratipadyate // 2.90 // aprasiddhaü tu yaü bhàgam adçùñam anupa÷yati / tàvaty asaüvidaü måóhaþ sarvatra pratipadyate // 2.91 // tathà pikàdiyogena vàkye 'tyantavilakùaõe / sadç÷asyaiva saüj¤ànam asato 'rthasya manyate // 2.92 // ekasya bhàge sàdç÷yaü bhàge bheda÷ ca lakùyate / nirbhàgasya prakà÷asya nirbhàgeõaiva cetasà // 2.93 // tathaiva bhàge sàdç÷yaü bhàge bhedo 'vasãyate / bhàgàbhàve 'pi vàkyànàm atyantaü bhinnadharmaõàm // 2.94 // råpanà÷e padànàü syàt kathaü càvadhikalpanà / agçhãtàvadhau ÷abde kathaü càrtho vivicyate // 2.95 // saüsarga iva råpàõàü ÷abde 'nyatra vyavasthitaþ / nànàråpeùu tad råpaü tantreõàparam iùyate // 2.96 // tasminn abhede bhedànàü saüsarga upavartate / råpaü råpàntaràt tasmàd ananyat pravibhajyate // 2.97 // ÷àstre pratyàyakasyàpi kva cid ekatvam à÷ritam / pratyàyyena kva cid bhedo grahaõagràhyayoþ sthitaþ // 2.98 // å ity abhedam à÷ritya yathàsaükhyaü prakalpitam / lçluñor grahaõe bhedo gràhyàbhyàü saha kalpitaþ // 2.99 // yasyety etad aõo råpaü saüj¤inàm abhidhàyakam / na hi pratãyamànena grahaõasyàsti saübhavaþ // 2.100 // å ity etad abhinnaü ca bhinnavàkyanibandhanam / bhedena grahaõaü yasya pararåpam iva dvayoþ // 2.101 // plutasyàïgavivçddhiü ca samàhàram acos tathà / vyudasyatà punar bhedaþ ÷abdeùv atyantam à÷ritaþ // 2.102 // ardharcàdiùu ÷abdeùu råpabhedaþ kramàd yathà / tantràt tathaika÷abdatve bhinnànàü ÷rutir anyathà // 2.103 // saühitàviùaye varõàþ svaråpeõàvikàriõaþ / ÷abdàntaratvaü yàntãva ÷aktyantaraparigrahàt // 2.104 // indriyàdivikàreõa dçùñaü gràhyeùu vastuùu / àtmatyàgàd çte bhinnaü grahaõaü sa kramaþ ÷rutau // 2.105 // abhidhànakriyàbhedàc chabdeùv avikçteùv api / råpam atyantabhedena tad evaikaü prakà÷ate // 2.106 // çco và gãtimàtraü và sàma dravyàntaraü na tu / gãtibhedàt tu gçhyante tà eva vikçtà çcaþ // 2.107 // upàyàc chrutisaühàre bhinnànàm eka÷eùiõàm / antreõoccàraõe teùàü ÷àstre sàdhutvam ucyate // 2.108 // parigçhya ÷rutiü caikàü råpabhedavatàm api / tantreõoccàraõaü kàryam anyathà te na sàdhavaþ // 2.109 // saråpàõàü ca vàkyànàü ÷àstreõàpratipàditam / tantreõoccàraõàd ekaü råpaü sàdhåpalabhyate // 2.110 // ekasyànekaråpatvaü nàlikàdiparigrahàt / yathà tathaiva tantràt syàd bahånàm ekaråpatà // 2.111 // yathà padasaråpàõàü vàkyànàü saübhavaþ pçthak / tathà vàkyàntaràbhàve syàd eùàü pçthagarthatà // 2.112 // abhidheyaþ padasyàrtho vàkyasyàrthaþ prayojanam / yasya tasya na saübandho vàkyànàm upapadyate // 2.113 // tatra kriyàpadàny eva vyapekùante parasparam / kriyàpadànuùaktas tu saübandho 'tha pratãyate // 2.114 // àvçttir anuvàdo và padàrthavyaktikalpane / pratyekaü tu samàpto 'rthaþ sahabhåteùu vartate // 2.115 // avikalpitavàkyàrthe vikalpà bhàvanà÷rayàþ / atràdhikaraõe vàdàþ pårveùàü bahudhà matàþ // 2.116 // abhyàsàt pratibhàhetuþ sarvaþ ÷abdo 'paraiþ smçtaþ / bàlànàü ca tira÷càü ca yathàrthapratipàdane // 2.117 // anàgama÷ ca so 'bhyàsaþ samayaþ kai÷ cid iùyate / anantaram idaü kàryam asmàd ity upadar÷akaþ // 2.118 // asty arthaþ sarva÷abdànàü iti pratyàyyalakùaõam / apårvadevatàsvargaiþ samam àhur gavàdiùu // 2.119 // prayogadar÷anàbhyàsàd àkàràvagrahas tu yaþ / na sa ÷abdasya viùayaþ sa hi yatnàntarà÷rayaþ // 2.120 // ke cid bhedàþ prakà÷yante ÷abdais tadabhidhàyibhiþ / anuniùpàdinaþ kàü÷ cic chabdàrthàn iti manyate // 2.121 // jàteþ pratyàyake ÷abde yà vyaktir anuùaïgiõã / na tadvyaktigatàn bhedठjàti÷abdo 'valambate // 2.122 // ghañàdãnàü na càkàràn pratyàyayati vàcakaþ / vastumàtranive÷itvàt tadgatir nàntarãyakà // 2.123 // kriyà vinà prayogeõa na dçùñà ÷abdacodità / prayogas tv anuniùpàdã ÷abdàrtha iti gamyate // 2.124 // niyatàs tu prayogà ye niyataü yac ca sàdhanam / teùàü ÷abdàbhidheyatvam aparair anugamyate // 2.125 // samudàyo 'bhidheyo vàpy avikalpasamuccayaþ / asatyo vàpi saüsargaþ ÷abdàrthaþ kai÷ cid iùyate // 2.126 // asatyopàdhi yat satyaü tad và ÷abdanibandhanàm / ÷abdo vàpy abhijalpatvam àgato yàti vàcyataü // 2.127 // so 'yam ity abhisaübandhàd råpam ekãkçtaü yadà / ÷abdasyàrthena taü ÷abdam abhijalpaü pracakùate // 2.128 // tayor apçthagàtmatve råóhir avyabhicàriõã / kiü cid eva kva cid råpaü pràdhànyenàvatiùñhate // 2.129 // loke 'rtharåpatàü ÷abdaþ pratipannaþ pravartate / ÷àstre tåbhayaråpatvaü pravibhaktaü vivakùayà // 2.130 // a÷akteþ sarva÷akter và ÷abdair eva prakalpità / ekasyàrthasya niyatà kriyàdiparikalpanà // 2.131 // yo vàrtho buddhiviùayo bàhyavastunibandhanaþ / sa bàhyaü vastv iti j¤àtaþ ÷abdàrtha iti gamyate // 2.132 // àkàravantaþ saüvedyà vyaktismçtinibandhanàþ / ete pratyavabhàsante saüvinmàtraü tv ato 'nyathà // 2.133 // yathendriyaü saünipatad vaicitryeõopadar÷akam / tathaiva ÷abdàd arthasya pratipattir anekadhà // 2.134 // vaktrànyathaiva prakrànto bhinneùu pratipattçùu / svapratyayànukàreõa ÷abdàrthaþ pravibhajyate // 2.135 // asminn api dç÷ye 'rthe dar÷anaü bhidyate pçthak / kàlàntareõa caiko 'pi taü pa÷yaty anyathà punaþ // 2.136 // ekasyàpi ca ÷abdasya nimittair avyavasthitaiþ / ekena bahubhi÷ càrtho bahudhà parikalpyate // 2.137 // tasmàd adçùñatattvànàü sàparàdhaü bahucchalam / dar÷anaü vacanaü vàpi nityam evànavasthitam // 2.138 // çùãõàü dar÷anaü yac ca tattve kiü cid avasthitam / na tena vyavahàro 'sti na tac chabdanibandhanam // 2.139 // talavad dç÷yate vyoma khadyoto havyavàó iva / naiva càsti talaü vyomni na khadyote hutà÷anaþ // 2.140 // tasmàt pratyakùam apy arthaü vidvàn ãkùeta yuktitaþ / na dar÷anasya pràmàõyàd dç÷yam arthaü prakalpayet // 2.141 // asamàkhyeyatattvànàm arthànàü laukikair yathà / vyavahàre samàkhyànaü tat praj¤o na vikalpayet // 2.142 // vicchedagrahaõe 'rthànàü pratibhànyaiva jàyate / vàkyàrtha iti tàm àhuþ œ padàrthair upapàditàm // 2.143 // idaü tad iti sànyeùàm anàkhyeyà kathaü ca na / pratyàtmavçtti siddhà sà kartràpi na niråpyate // 2.144 // upa÷leùam ivàrthànàü sà karoty avicàrità / sàrvaråpyam ivàpannà viùayatvena vartate // 2.145 // sàkùàc chabdena janitàü bhàvanànugamena và / itikartavyatàyàü tàü na ka÷ cid ativartate // 2.146 // pramàõatvena tàü lokaþ sarvaþ samanugacchati / samàrambhàþ pratàyante tira÷càm api tadva÷àt // 2.147 // yathà dravyavi÷eùàõàü paripàkair ayatnajàþ / madàdi÷aktayo dçùñàþ pratibhàs tadvatàü tathà // 2.148 // svaravçttiü vikurute madhau puüskokilasya kaþ / jantvàdayaþ kulàyàdi- karaõe ÷ikùitàþ katham // 2.149 // àhàraprãtyapadveùa- plavanàdikriyàsu kaþ / jàtyanvayaprasiddhàsu prayoktà mçgapakùiõàm // 2.150 // bhàvanànugatàd etad àgamàd eva jàyate / àsattiviprakarùàbhyàm àgamas tu vi÷iùyate // 2.151 // svabhàvavaraõàbhyàsa- yogàdçùñopapàditàm / vi÷iùñopahitàü ceti pratibhàü ùaóvidhàü viduþ // 2.152 // yathà saüyogibhir dravyair lakùite 'rthe prayujyate / go÷abdo na tv asau teùàü vi÷eùàõàü prakà÷akaþ // 2.153 // àkàravarõàvayavaiþ saüsçùñeùu gavàdiùu / ÷abdaþ pravartamàno 'pi na tàn aïgãkaroty asau // 2.154 // saüsthànavarõàvayavair vi÷iùñe 'rthe prayujyate / ÷abdo na tasyàvayave pravçttir upalabhyate // 2.155 // durlabhaü kasya cil loke sarvàvayavadar÷anam / kai÷ cit tv avayavair dçùñair arthaþ kçtsno 'numãyate // 2.156 // tathà jàtyutpalàdãnàü gandhena sahacàriõàm / nityasaübandhinàü dçùñaü guõànàm avadhàraõam // 2.157 // saükhyàpramàõasaüsthàna- nirapekùaþ pravartate / bindau ca samudàye ca vàcakaþ salilàdiùu // 2.158 // saüskàràdiparicchinne tailàdau yo vyavasthitaþ / àhaikade÷aü tattvena tasyàvayavavartinà // 2.159 // yenàrthenàbhisaübaddham abhidhànaü prayujyate / tadarthàpagame tasya prayogo vinivartate // 2.160 // yàüs tu saübhavino dharmàn antarõãya prayujyate / ÷abdas teùàü na sàünidhyaü niyamena vyapekùate // 2.161 // yathà roma÷aphàdãnàü vyabhicàre 'pi dç÷yate / go÷abdo na tathà jàter viprayoge pravartate // 2.162 // tasmàt saübhavino 'rthasya ÷abdàt saüpratyaye sati / adçùñaviprayogàrthaþ saübandhitvena gamyate // 2.163 // vàcikà dyotikà và syur dvitvàdãnàü vibhaktayaþ / syàd và saükhyàvato 'rthasya samudàyo 'bhidhàyakaþ // 2.164 // vinà saükhyàbhidhànàd và saükhyàbhedasamanvitàn / arthàn svaråpabhedena kàü÷ cid àhur gavàdayaþ // 2.165 // ye ÷abdà nityasaübandhà viveke j¤àta÷aktayaþ / anvayavyatirekàbhyàü teùàm artho vibhajyate // 2.166 // yàvac càvyabhicàreõa tayoþ ÷akyaü prakalpanam / niyamas tatra na tv evaü niyamo nuñ÷abàdiùu // 2.167 // saübhave nàbhidhànasya lakyaõatvaü prakalpate / àpekùikyo hi saüsarge niyatàþ ÷abda÷aktayaþ // 2.168 // kåpasåpayåpànàm anvayo 'rthasya dç÷yate / ato 'rthàntaravàcitvaü saüghàtasyaiva gamyate // 2.169 // anvàkhyànàni bhidyante ÷abdavyutpattikarmasu / bahånàü saübhave 'rthànàü nimittaü kiü cid iùyate // 2.170 // vairavàsiùñhagiri÷às tathaikàgàrikàda yaþ / kai÷ cit kathaü cid àkhyàtà nimittàvadhisaükaraiþ // 2.171 // yathà pathaþ samàkhyànaü vçkùavalmãkaparvataiþ / aviruddhaü gavàdãnàü bhinnai÷ ca sahacàribhiþ // 2.172 // anyathà ca samàkhyànam avasthàbhedadar÷ibhiþ / kriyate kiü÷ukàdãnàm ekade÷àvadhàraõam // 2.173 // kai÷ cin nirvacanaü bhinnaü girater garjater gameþ / gavater gadater vàpi gaur ity atrànudar÷itam // 2.174 // gaur ity eva svaråpàd và go÷abdo goùu vartate / vyutpàdyate na và sarvaü kai÷ cic cobhayatheùyate // 2.175 // sàmànyenopade÷a÷ ca ÷àstre laghvartham à÷ritaþ / jàtyantaravad anyasya vi÷eùàþ pratipàdakàþ // 2.176 // arthàntare ca yad vçttaü tat prakçtyantaraü viduþ / tulyaråpaü na tad råóhàv anyasminn anuùajyate // 2.177 // bhinnàv ijiyajã dhàtå niyatau viùayàntare / kai÷ cit kathaü cid uddiùñau citraü hi pratipàdanam // 2.178 // evaü ca vàlavàyàdi jitvarãvad upàcaret / bhedàbhedàbhyupagame na virodho 'sti ka÷ ca na // 2.179 // aóàdãnàü vyavasthàrthaü pçthaktvena prakalpanam / dhàtåpasargayoþ ÷àstre dhàtur eva tu tàdç÷aþ // 2.180 // tathà hi saügràmayateþ sopasargàd vidhiþ smçtaþ / kriyàvi÷eùàþ saüghàte prakramyante tathàvidhàþ // 2.181 // kàryàõàm antaraïgatvam evaü dhàtåpasargayoþ / sàdhanair yàti saübandhaü tathàbhåtaiva sà kriyà // 2.182 // prayogàrheùu siddhaþ san bhettavyo 'rtho vi÷iùyate / pràk ca sàdhanasaübandhàt kriyà naivopajàyate // 2.183 // dhàtoþ sàdhanayogasya bhàvinaþ prakramàd yathà / dhàtutvaü karmabhàva÷ ca tathànyad api dç÷yatàm // 2.184 // bãjakàleùu saübandhàd yathà làkùàrasàdayaþ / varõàdipariõàmena phalànàm upakurvate // 2.185 // buddhisthàd abhisaübandhàt tathà dhàtåpasargayoþ / abhyantarãkçtàd bhedaþ padakàle prakà÷ate // 2.186 // kva cit saübhavino bhedàþ kevalair anidar÷itàþ / upasargeõa saübandhe vyajyante praniràdinà // 2.187 // sa vàcako vi÷eùàõàü saübhavàd dyotako 'pi và / ÷aktyàdhànàya và dhàtoþ sahakàrã prayujyate // 2.188 // sthàdibhiþ kevalair yac ca gamanàdi na gamyate / tatrànumànàd dvividhàt taddharmà pràdir ucyate // 2.189 // aprayoge 'dhiparyo÷ ca yàvad dçùñaü kriyàntaram / tasyàbhidhàyako dhàtuþ saha tàbhyàm anarthakaþ // 2.190 // tathaiva svàrthikàþ ke cit saüghàtàntaravçttayaþ / anarthakena saüsçùñàþ prakçtyarthànuvàdinaþ // 2.191 // nipàtà dyotakàþ ke cit pçthagarthaprakalpane / àgamà iva ke cit tu saübhåyàrthasya sàdhakàþ // 2.192 // upariùñàt purastàd và dyotakatvaü na bhidyate / teùu prayujyamàneyu bhinnàrtheùv api sarvathà // 2.193 // càdayo na prayujyante padatve sati kevalàþ / pratyayo vàcakatve 'pi kevalo na prayujyate // 2.194 // samuccitàbhidhàne tu vyatireko na vidyate / asattvabhåto bhàva÷ ca tiïpadair abhidhãyate // 2.195 // samuccitàbhidhàne 'pi vi÷iùñàrthàbhidhàyinàm / guõaiþ padànàü saübandhaþ paratantràs tu càdayaþ // 2.196 // janayitvà kriyà kà cit saübandhaü vinivartate / ÷råyamàõe kriyà÷abde saübandho jàyate kva cit // 2.197 // tatra ùaùthã pratipadaü samàsasya nivçttaye / vihità dar÷anàrthaü tu kàrakaü pratyudàhçtam // 2.198 // sa copajàtaþ saübandho vinivçtte kriyàpade / karmapravacanãyena tatra tatra niyamyate // 2.199 // yena kriyàpadàkùepaþ sa kàrakavibhaktibhiþ / yujyate vir yathà tasya likhàv anupasargatà // 2.200 // tiùñhater aprayoga÷ ca dçùño 'praty ajayann iti / sunv abhãty àbhimukhye ca kevalo 'pi prayujyate // 2.201 // karmapravacanãyatvaü kriyàyoge vidhãyate / ùatvàdivinivçttyarthaü svatyàdãnàü vidharmaõàm // 2.202 // hetuhetumator yoga- paricchede 'nunà kçte / àrambhàd bàdhyate pràptà tçtãyà hetulakùaõà // 2.203 // kriyàyà dyotako nàyaü na saübandhasya vàcakaþ / nàpi kriyàpadàkùepã saübandhasya tu bhedakaþ // 2.204 // anarthakànàü saüghàtaþ sàrthako 'narthakas tathà / varõànàü padam arthena yuktaü nàvayavàþ pade // 2.205 // padànàm arthayuktànàü saüghàto bhidyate punaþ / arthàntaràvabodhena saübandhavigamena ca // 2.206 // sàrthakànarthakau bhede saübandhaü nàdhigacchataþ / adhigacchata ity eke kuñãràdinidar÷anàt // 2.207 // arthavadbhyo vi÷iùñàrthaþ saüghàta upajàyate / nopajàyata ity eke samàsasvàrthikàdiùu // 2.208 // ke cid dhi yutasiddhàrthà bhede nirj¤àta÷aktayaþ / anvayavyatirekàbhyàü ke cit kalpita÷aktayaþ // 2.209 // ÷àstràrtha eva varõànàm arthavattve pradar÷itaþ / àtvàdãnàü hi ÷uddhànàü laukiko 'rtho na vidyate // 2.210 // kçttaddhitànàm artha÷ ca kevalànàm alaukikaþ / pràg vibhaktes tadantasya tathaivàrtho na vidyate // 2.211 // abhivyaktataro yo 'rthaþ pratyayànteùu lakùyate / arthavattàprakaraõàd à÷ritaþ sa tathàvidhaþ // 2.212 // àtmabhedo na cet ka÷ cid varõebhyaþ padavàkyayoþ / anyonyàpekùayà ÷aktyà varõaþ syàd abhidhàyakaþ // 2.213 // varõena kena cin nyånaþ saüghàto yo 'bhidhàyakaþ / na cec chabdàntaram asàv anyånas tena gamyate // 2.214 // sa tasmin vàcake ÷abde nimittàt smçtim àdadhat / sàkùàd iva vyavahitaü ÷abdenàrtham upohate // 2.215 // padavàcyo yathà nàrthaþ ka÷ cid gaurakharàdiùu / saty api pratyaye 'tyantaü samudàye na gamyate // 2.216 // samanvita ivàrthàtmà padàrthair yaþ pratãyate / padàrthadar÷anaü tatra tathaivànupakàrakam // 2.217 // samudàyàvayavayor bhinnàrthatve ca vçttiùu / yugapad bhedasaüsargau viruddhàv anuùaïgiõau // 2.218 // ka÷ ca sàdhanamàtràrthàn adhyàdãn parikalpayet / aprayuktapada÷ càrtho bahuvrãhau kathaü bhavet // 2.219 // praj¤usaüj¤vàdyavayavair na càsty arthàvadhàraõam / tasmàt saüghàta evaiko vi÷iùñàrthanibandhanam // 2.220 // gargà ity eka evàyaü bahuùv artheùu vartate / dvandvasaüj¤o 'pi saüghàto bahånàm abhidhàyakaþ // 2.221 // yathaika÷eùe bhujyàdiþ pratyekam avatiùñhate / kriyaivaü dvandvavàcye 'rthe pratyekaü pravibhajyate // 2.222 // yac ca dvandvapadàrthasya tacchabdena vyapekùaõam / sàpi vyàvçttaråpe 'rthe sarvanàmasaråpatà // 2.223 // yathà ca khadiracchede bhàgeùu kramavàü÷ chidiþ / tathà dvandvapadàrthasya bhàgeùu kramadar÷anam // 2.224 // saïghaikade÷e prakràntàn yathà saïghànupàtinaþ / kriyàvi÷eùàn manyante sa dvandvàvayave kramaþ // 2.225 // pratipàdayatà vçttim abudhàn vàkyapårvikàm / vçttau padàrthabhedena pràdhànyam upadar÷itam // 2.226 // abhedàd abhidheyasya na¤samàse vikalpitam / pràdhànyaü bahudhà bhàùye doùàs tu prakriyàgatàþ // 2.227 // jahatsvàrthavikalpe ca sarvàrthatyàgam icchatà / bahuvrãhipadàrthasya tyàgaþ sarvasya dar÷itaþ // 2.228 // ÷àstre kva cit prakçtyarthaþ pratyayenàbhidhãyate / prakçtau vinivçttàyàü pratyayàrtha÷ ca dhàtubhiþ // 2.229 // yam artham àhatur bhinnau pratyayàv eka eva ta / kva cid àha pacantãti dhàtus tàbhyàü vinà kva cit // 2.230 // anvàkhyànasmçter ye ca pratyayàrthà nibandhana / nirdiùñàs te prakçtyarthàþ smçtyantara udàhçtàþ // 2.231 // prasiddher udvamikarãty evaü ÷àstre 'bhidhãyate / vyavahàràya manyante ÷àstràrthaprakriyà yataþ // 2.232 // ÷àstreùu prakriyàbhedair avidyaivopavarõyate / anàgamavikalpà tu svayaü vidyopavartate // 2.233 // anibaddhaü nimitteùu nirupàkhyaü phalaü yathà / tathà vidyàpy anàkhyeyà ÷àstropàyeva lakùyate // 2.234 // yathàbhyàsaü hi vàg arthe pratipattiü samãhate / svabhàva iva cànàdir mithyàbhyàso vyavasthitaþ // 2.235 // utprekùate sàvayavaü paramàõum apaõóitaþ / tathàvayavinaü yuktam anyair avayavaiþ punaþ // 2.236 // ghañàdidar÷anàllokaþ paricchinno 'vasãyate / samàrambhàc ca bhàvànàm àdimad brahma ÷à÷vatam // 2.237 // upàyàþ ÷ikùamàõànàü bàlànàm upalàpanàþ / asatye vartmani sthitvà tataþ satyaü samãhate // 2.238 // anyathà pratipadyàrthaü padagrahaõapårvakam / punar vàkye tam evàrtham anyathà pratipadyate // 2.239 // upàttà bahavo 'py arthà yeùv ante pratiùedhanam / kriyate te nivartante tasmàt tàüs tatra nà÷rayet // 2.240 // vçkùo nàstãti vàkyaü ca vi÷iùñàbhàvalakùaõam / nàrthe na buddhau saübandho nivçtter avatiùñhate // 2.241 // vicchedapratipattau ca yady astãty avadhàryate / a÷abdavàcyà sà buddhir nivartyeta sthità katham // 2.242 // atha yaj j¤ànam utpannaü tan mithyeti na¤à kçtam / na¤o vyàpàrabhede 'sminn abhàvàvagatiþ katham // 2.243 // niràdhàrapravçttau ca pràkpravçttir na¤o bhavet / athàdhàraþ sa evàsya niyamàrthà ÷rutir bhavet // 2.244 // niyamadyotanàrthà vàpy anuvàdo yathà bhavet / ka÷ cid evàrthavàüs tatra ÷abdaþ ÷eùàs tv anarthakàþ // 2.245 // viruddhaü càbhisaübandham udàhàryàdibhiþ kçtam / vàkye samàpte vàkyàrtham anyathà pratipadyate // 2.246 // stutinindàpradhàneñu vàkyeùv artho na tàdç÷aþ / padànàü pravibhàgena yàdç÷aþ parikalpyate // 2.247 // athàsaüsçùña evàrthaþ padeùu samavasthitaþ / vàkyàrthasyàbhyupàyo 'sàv ekasya pratipàdane // 2.248 // pårvaü padeùv asaüsçùño yaþ kramàd upacãyate / chinnagrathitakalpatvàt tad vi÷iùñataraü viduþ // 2.249 // ekam àhur anekàrthaü ÷abdam anye parãkùakàþ / nimittabhedàd ekasya sàrvàrthyaü tasya bhidyate // 2.250 // yaugapadyam atikramya paryàye vyavatiùñhate / arthaprakaraõàbhyàü và yogàc chabdàntareõa và // 2.251 // yathà sàsnàdimàn piõóo go÷abdenàbhidhãyate / tathà sa eva go÷abdo vàhãke 'pi vyavasthitaþ // 2.252 // sarva÷aktes tu tasyaiva ÷abdasyànekadharmaõaþ / prasiddhibhedàd gauõatvaü mukhyatvaü copajàyate // 2.253 // eko mantras tathàdhyàtmam adhidaivam adhikratu / asaükareõa sarvàrtho bhinna÷aktir avasthitaþ // 2.254 // gotvànuùaïgo vàhãke nimittàt kai÷ cid iùyate / arthamàtraü viparyastaü ÷abdaþ svàrthe vyavasthitaþ // 2.255 // tathà svaråpaü ÷abdànàü sarvàrtheùv anuùajyate / arthamàtraü viparyastaü svaråpe tu ÷rutiþ sthità // 2.256 // ekatvaü tu saråpatvàc chabdayor gauõamukhyayoþ / pràhur atyantabhede 'pi bhedamàrgànudar÷inaþ // 2.257 // sàmidhenyantaraü caivam àvçttàv anuùajyate / mantrà÷ ca viniyogena labhante bhedam åhavat // 2.258 // tàny àmnàyàntaràõy eva pañhyate kiü cid eva tu / anarthakànàü pàñho và ÷eùas tv anyaþ pratãyate // 2.259 // ÷abdasvaråpam arthas tu pàñhe 'nyair upavarõyate / atyantabhedaþ sarveùàü tatsaübandhàt tu tadvatàm // 2.260 // anyà saüskàrasàvitrã karmaõyanyà prayujyate / anyà japaprabandheùu sà tv ekaiva pratãyate // 2.261 // arthasvaråpe ÷abdànàü svaråpàd vçttim icchataþ / vàkyaråpasya vàkyàrthe vçttir anyànapekùayà // 2.262 // anekàrthatvam ekasya yaiþ ÷abdasyànugamyate / siddhyasiddhikçtà teùàü gauõamukhyaprakalpanà // 2.263 // arthaprakaraõàpekùo yo và ÷abdàntaraiþ saha / yuktaþ pratyàyayaty arthaü taü gauõam apare viduþ // 2.264 // ÷uddhasyoccàraõe svàrthaþ prasiddho yasya gamyate / sa mukhya iti vij¤eyo råpamàtranibandhanaþ // 2.265 // yas tv anyasya prayogeõa yatnàd iva niyujyate / tam aprasiddhaü manyante gauõàrthàbhinive÷inam // 2.266 // svàrthe pravartamàno 'pi yasyàrthaü yo 'valambate / nimittaü tatra mukhyaü syàn nimitti gauõa iùyate // 2.267 // puràràd iti bhinne 'rthe yau vartete virodhini / arthaprakaraõàpekùaü tayor apy avadhàraõam // 2.268 // vàkyasyàrthàt padàrthànàm apoddhàre prakalpite / ÷abdàntareõa saübandhaþ kasyaikasyopapadyate // 2.269 // yac càpy ekaü padaü dçùñaü caritàstikriyaü kva cit / tad vàkyàntaram evàhur na tad anyena yujyate // 2.270 // yac ca ko 'yam iti pra÷ne gaur a÷va iti cocyate / pra÷na eva kriyà tatra prakràntà dar÷anàdikà // 2.271 // naivàdhikatvaü dharmàõàü nyånatà và prayojikà / àdhikyam api manyante prasiddher nyånatàü kva cit // 2.272 // jàti÷abdo 'ntareõàpi jàtiü yatra prayujyate / saübandhisadç÷àd dharmàt taü gauõam apare viduþ // 2.273 // viparyàsàd ivàrthasya yatràrthàntaratàm iva / manyante sa gavàdis tu gauõa ity ucyate kva cit // 2.274 // niyatàþ sàdhanatvena råpa÷aktisamanvitàþ / yathà karmasu gamyante sãràsimusalàdayaþ // 2.275 // kriyàntare na caiteùàü vibhavanti na ÷aktayaþ / råpàd eva tu tàdarthyaü niyamena pratãyate // 2.276 // tathaiva råpa÷aktibhyàm utpattyà samavasthitaþ / ÷abdo niyatatàdarthyaþ ÷aktyànyatra prayujyate // 2.277 // ÷rutimàtreõa yatràsya sàmarthyam avasãyate / taü mukhyam arthaü manyante gauõaü yatnopapàditam // 2.278 // goyuùmanmahatàü cvyarthe svàrthàd arthàntare sthitau / arthàntarasya tadbhàvas tatra mukhyo 'pi dç÷yate // 2.279 // mahattvaü ÷uklabhàvaü ca prakçtiþ pratipadyate / bhedenàpekùità sà tu gauõatvasya prasàdhikà // 2.280 // agnisomàdayaþ ÷abdà ye svaråpapadàrthakàþ / saüj¤ibhiþ saüprayujyante 'prasiddhes teùu gauõatà // 2.281 // agnidattas tu yo 'gniþ syàt tatra svàrthopasarjanaþ / ÷abdo dattàrthavçttitvàd gauõatvaü pratipadyate // 2.282 // nimittabhedàt prakrànte ÷abdavyutpattikarmaõi / hari÷candràdiùu suño bhàvàbhàvau vyavasthitau // 2.283 // çùyàdau pràptasaüskàro yaþ ÷abdo 'nyena yujyate / tatràntaraïgasaüskàro bàhye 'rthe na nivartate // 2.284 // atyantaviparãto 'pi yathà yo 'rtho 'vadhàryate / yathàsaüpratyayaü ÷abdas tatra mukhyaþ prayujyate // 2.285 // yady api pratyayàdhãnam arthatattvàvadhàraõam / na sarvaþ pratyayas tasmin prasiddha iva jàyate // 2.286 // dar÷anaü salile tulyaü mçgatçùõàdidar÷anaiþ / bhedàt tu spar÷anàdãnàü na jalaü mçgatçùõikà // 2.287 // yad asàdhàraõaü kàryaü prasiddhaü rajjusarpayoþ / tena bhedaparicchedas tayos tulye 'pi dar÷ane // 2.288 // prasiddhàrthaviparyàsa- nimittaü yac ca dç÷yate / yas tasmàl lakùyate bhedas tam asatyaü pracakùate // 2.289 // yac ca nimnonnataü citre saråpaü parvatàdibhiþ / na tatra pratighàtàdi kàryaü tadvat pravartate // 2.290 // spar÷aprabandho hastena yathà cakrasya saütataþ / na tathàlàtacakrasya vicchinnaü spç÷yate hi tat // 2.291 // vaprapràkàrakalpai÷ ca spar÷anàvaraõe yathà / nagareùu na te tadvad gandharvanagareùv api // 2.292 // mçgapa÷vàdibhir yàvàn mukhyair arthaþ prasàdhyat / tàvàn na mçnmayeùv asti tasmàt te viùayaþ kanaþ // 2.293 // mahàn àvriyate de÷aþ prasiddhaiþ parvatàdibhiþ / alpade÷àntaràvasthaü pratibimbaü tu dç÷yate // 2.294 // maraõàdinimittaü ca yathà mukhyà viùàdayaþ / na te svapnàdiùu svasya tadvad arthasya sàdhakàþ // 2.295 // de÷akàlendriyagatair bhedair yad dç÷yate 'nyathà / yathà prasiddhir lokasya tathà tad avasãyate // 2.296 // yac copaghàtajaü j¤ànaü yac ca j¤ànam alaukikam / na tàbhyàü vyavahàro 'sti ÷abdà lokanibandhanàþ // 2.297 // ghañàdiùu yathà dãpo yenàrthena prayujyate / tato 'nyasyàpi sàünidhyàt sa karoti prakà÷anam // 2.298 // saüsargiùu tathàrtheùu ÷abdo yena prayujyate / tasmàt prayojakàd anyàn api pratyàyayaty asau // 2.299 // nirmanthanaü yathàraõyor agnyartham upapàditam / dhåmam apy anabhipretaü janayaty ekasàdhanam // 2.300 // tathà ÷abdo 'pi kasmiü÷ cit pratyàyye 'rthe vivakùite / avivakùitam apy arthaü prakà÷ayati saünidheþ // 2.301 // yathaivàtyantasaüsçùñas tyaktum artho na ÷akyate / tathà ÷abdo 'pi saübandhã pravivektuü na ÷akyate // 2.302 // arthànàü saünidhàne 'pi sati caiùàü prakà÷ane / prayojako 'rthaþ ÷abdasya råpàbhede 'pi gamyate // 2.303 // kva cid guõapradhànatvam arthànàm avivakùitam / kva cit sàünidhyam apy eùàü pratipattàv akàraõam // 2.304 // yac cànupàttaü ÷abdena tat kasmiü÷ cit pratãyate / kva cit pradhànam evàrtho bhavaty anyasya lakùaõa // 2.305 // àkhyàtaü taddhitàrthasya yat kiü cid upadar÷akam / guõapradhànabhàvasya tatra dçùño viparyayaþ // 2.306 // nirde÷e liïgasaükhyànàü saünidhànam akàraõam / pramàõam ardhahrasvàdàv anupàttaü pratãyate // 2.307 // hrasvasyàrdhaü ca yad dçùñaü tat tasyàsaünidhàv api / hrasvasya lakùaõàrthatvàt tadvad evàbhidhãyate // 2.308 // dãrghaplutàbhyàü tasya syàn màtrayà và vi÷eùaõam / jàter và lakùaõàya syàt sarvathà saptaparõavat // 2.309 // gantavyaü dç÷yatàü sårya iti kàlasya lakùaõe / j¤àyatàü kàla ity etat sopàyam abhidhãyate // 2.310 // vidhyaty adhanuùety atra vi÷eùeõa nidar÷yate / sàmànyam à÷rayaþ ÷akter yaþ ka÷ cit pratipàdakaþ // 2.311 // kàkebhyo rakùyatàü sarpir iti bàlo 'pi coditaþ / upaghàtapare vàkye na ÷vàdibhyo na rakùati // 2.312 // prakùàlane ÷aràvàõàü sthànanirmàrjanaü tathà / anuktam api råpeõa bhujyaïgatvàt pratãyate // 2.313 // vàkyàt prakaraõàd arthàd aucityàd de÷akàlataþ / ÷abdàrthàþ pravibhajyante na råpàd eva kevalàt // 2.314 // saüsargo viprayoga÷ ca sàhacaryaü virodhità / arthaþ prakaraõaü liïgaü ÷abdasyànyasya saünidhiþ // 2.315 // sàmarthyam aucitã de÷aþ kàlo vyaktiþ svaràdayaþ / ÷abdàrthasyànavacchede vi÷eùasmçtihetavaþ // 2.316 // bhedapakùe 'pi sàråpyàd bhinnàrthàþ pratipattçùu / niyatà yànty abhivyaktiü ÷abdàþ prakaraõàdibhiþ // 2.317 // nàmàkhyàtasaråpà ye kàryàntaranibandhanàþ / ÷abdà vàkyasya teùv artho na råpàd adhigamyate // 2.318 // yà pravçttinivçttyarthà stutinindàprakalpanà / ku÷alaþ pratipattà tàm ayathàrthàü samãhate // 2.319 // vidhãyamànaü yat karma dçùñàdçùñaprayojanam / ståyate sà stutis tasya kartur eva prayojikà // 2.320 // vyàghràdivyapade÷ena yathà bàlo nivartyate / asatyo 'pi tathà ka÷ cit pratyavàyo 'bhidhãyate // 2.321 // na saüvidhànaü kçtvàpi pratyavàye tathàvidhe / ÷àstreõa pratiùiddhe 'rthe vidvàn ka÷ cit pravartate // 2.322 // sarpeùu saüvidhàyàpi siddhair mantrauùadhàdibhiþ / nànyathà pratipattavyaü na dato gamayed iti // 2.323 // kva cit tattvasamàkhyànaü kriyate stutinindayoþ / tatràpi ca pravçtti÷ ca nivçtti÷ copadi÷yate // 2.324 // råpaü sarvapadàrthànàü vàkyàrthopanibandhanan / sàpekùà ye tu vàkyàrthàþ padàrthair eva te samàþ // 2.325 // vàkyaü tad api manyante yat padaü caritakriyam / antareõa kriyà÷abdaü vàkyàder dvitvadar÷anàt // 2.326 // àkhyàta÷abde niyataü sàdhanaü yatra gamyate / tad apy ekaü samàptàrthaü vàkyam ity abhidhãya // 2.327 // ÷abdavyavahità buddhir aprayuktapadà÷rayà / anumànaü tadarthasya pratyaye hetur ucyate // 2.328 // apare tu padasyaiva tam arthaü pratijànate / ÷abdàntaràbhisaübandham antareõa vyavasthitam // 2.329 // yasminn uccarite ÷abde yadà yo 'rthaþ pratãyate / tam àhur arthaü tasyaiva nànyad arthasya lakùaõam // 2.330 // kriyàrthopapadeùv evaü sthàninàü gamyate kriyà / vçttau niràdibhi÷ caivaü kràntàdyarthaþ pratãyate // 2.331 // tàni ÷abdàntaràõy eva paryàyà iva laukikàþ / arthaprakaraõàbhyàü tu teùàü svàrtho niyamyate // 2.332 // pratibodhàbhyupàyàs tu ye taü taü puruùaü prati / nàva÷yaü te 'bhisaübaddhàþ ÷abdà j¤eyena vastunà // 2.333 // asatyàü pratipattau và mithyà và pratipàdane / svair arthair nityasaübandhàs te te ÷abdà vyavasthitàþ // 2.334 // yathàprakaraõaü dvàram ity asyàü karmaõaþ ÷rutau / badhàna dehi vety etad upàyàd avagamyate // 2.335 // tatra sàdhanavçttir yaþ ÷abdaþ sattvanibandhanaþ / na sa pradhànabhåtasya sàdhyasyàrthasya vàcakaþ // 2.336 // svàrthamàtraü prakà÷yàsau sàpekùo vinivartate / arthas tu tasya saübandhã prakalpayati saünidhim // 2.337 // pàràrthyasyàvi÷iùñatvàn na ÷abdàc chabdasaünidhiþ / nàrthàc chabdasya sàünidhyaü na ÷abdàd arthasaünidhiþ // 2.338 // naùñaråpam ivàkhyàtam àkùiptaü karmavàcinà / yadi pràptaü pradhànatvaü yugapad bhàvasattvayoþ // 2.339 // tais tu nàmasaråpatvam àkhyàtasyàsya varõyate / anvayavyatirekàbhyàü vyavahàro vibhajyate // 2.340 // na càpi råpàt saüdehe vàcakatvaü nivartate / ardhaü pa÷or iti yathà sàmarthyàt tad dhi kalpate // 2.341 // sarvaü sattvapadaü ÷uddhaü yadi bhàvanibandhanam / saüsarge ca vibhakto 'sya tasyàrtho na pçthag yadi // 2.342 // kriyàpradhànam àkhyàtaü nàmnàü sattvapradhànatà / catvàri padajàtàni sarvam etad virudhyate // 2.343 // vàkyasya buddhau nityatvam arthayogaü ca laukikam / dçùñvà catuùñvaü nàstãti vadaty audumbaràyaõaþ // 2.344 // vyàptimàü÷ ca laghu÷ caiva vyavahàraþ padà÷rayaþ / loke ÷àstre ca kàryàrthaü vibhàgenaiva kalpitaþ // 2.345 // na loke pratipattéõàm arthayogàt prasiddhayaþ / tasmàd alaukiko vàkyàd anyaþ ka÷ cin na vidyate // 2.346 // anyatra ÷råyamàõai÷ ca liïgair vàkyai÷ ca såcitàþ / svàrthà eva pratãyante råpàbhedàd alakùitàþ // 2.347 // utsargavàkye yat tyaktam a÷abdam iva ÷abdavat / tad bàdhakeùu vàkyeùu ÷rutam anyatra gamyate // 2.348 // bràhmaõànàü ÷rutir dadhni prakràntà màñharàd vinà / màñharas takrasaübandhàt tatràcaùñe yathàrthatàm // 2.349 // anekàkhyàtayoge 'pi vàkyaü nyàyàpavàdayoþ / ekam eveùyate kai÷ cid bhinnaråpam iva sthitam // 2.350 // niyamaþ pratiùedha÷ ca vidhi÷eùas tathà sati / dvitãye yo lug àkhyàtas taccheùam alukaü viduþ // 2.351 // niràkàïkùàõi nirvçttau pradhànàni parasparam / teùàm anupakàritvàt kathaü syàd ekavàkyatà // 2.352 // vi÷eùavidhinàrthitvàd vàkya÷eùo 'numãyate / vidheyavan nivartye 'rthe tasmàt tulyaü vyapekùaõam // 2.353 // saüj¤à÷abdaikade÷o yas tasya lopo na vidyate / vi÷iùñaråpà sà saüj¤à kçtà ca na nivartate // 2.354 // saüj¤àntaràc ca dattàder nànyà saüj¤à pratãyate / saüj¤inaü devadattàkhyaü datta÷abdaþ kathaü vadet // 2.355 // sarvair avayavais tulyaü saübandhaü samudàyavat / ke cic chabdasvaråpàõàü manyante sarvasaüj¤ibhiþ // 2.356 // varõànàm arthavattvaü tu saüj¤ànàü saüj¤ibhir bhavet / saübaddho 'vayavaþ saüj¤à- praviveke na kalpate // 2.357 // sarvasvaråpair yugapat saübandhe sati saüj¤inaþ / naikade÷asaråpebhyas tatpratyàyanasaübhavaþ // 2.358 // ekade÷àt tu saüghàte keùàü cij jàyate smçtiþ / smçtes tu viùayàc chabdàt saüghàtàrthaþ pratãyate // 2.359 // ekade÷àt smçtir bhinne saüghàte niyatà katham / kathaü pratãyamànaþ syàc chabdo 'rthasyàbhidhàyakaþ // 2.360 // ekade÷asaråpàs tu tais tair bhedaiþ samanvitàþ / anuniùpàdinaþ ÷abdàþ saüj¤àsu samavasthitàþ // 2.361 // sàdhàraõatvàt saüdigdhàþ sàmarthyàn niyatà÷rayàþ / teùàü ye sàdhavas teùu ÷àstre lopàdi ÷iùyate // 2.362 // tulyàyàm anuniùpattau jyedràghà ity asàdhavaþ / na hy anvàkhyàyake ÷àstre teùu dattàdivat smçtiþ // 2.363 // kçtaõatvà÷ ca ye ÷abdà nityàþ kharaõasàdayaþ / ekadravyopade÷itvàt tàn sàdhån saüpracakùate // 2.364 // gotràõy eva tu tàny àhuþ saüj¤à÷aktisamanvayàt / nimittàpekùaõaü teùu svàrthe nàva÷yam iùyate // 2.365 // vyavahàràya niyamaþ saüj¤ànàü saüj¤ini kva cit / nitya eva tu saübandho óitthàdiùu gavàdivat // 2.366 // kçtakatvàd anityatvaü saübandhasyopapadyate / saüj¤àyàü sà hi puruùair yathàkàmaü niyujyate // 2.367 // yathà hi pàüsulekhànàü bàlakair madhuràdayaþ / saüj¤àþ kriyante sarvàsu saüj¤àsv eùaiva kalpanà // 2.368 // vçddhyàdãnàü ca ÷àstre 'smi¤ ÷aktyavacchedalakùaõaþ / akçtrimo hi saübandho vi÷eùaõavi÷eùyavat // 2.369 // saüj¤à svaråpam à÷ritya nimitte sati laukikã / kà cit pravartate kà cin nimittàsaünidhàv api // 2.370 // ÷àstre 'pi mahatã saüj¤à svaråpopanibandhanà / anumànaü nimittasya saünidhàne pratãyate // 2.371 // àvçtter anumànaü và sàråpyàt tatra gamyate / ÷abdabhedànumànaü và ÷aktibhedasya và gatiþ // 2.372 // kva cid viùayabhedena kçtrimà vyavatiùñhate / saükhyàyàm ekaviùayaü vyavasthànaü dvayor api // 2.373 // viùayaü kçtrimasyàpi laukikaþ kva cid uccaran / vyàpnoti dåràt saübuddhau tathà hi grahaõaü dvayoþ // 2.374 // saïghaika÷eùadvandveùu ke cit sàmarthyalakùaõam / pratyà÷rayam avasthànaü kriyàõàü pratijànate // 2.375 // bhojanaü phalaråpàbhyàm ekaikasmin samàpyate / anyathà hi vyavasthàne na tadarthaþ prakalpate // 2.376 // annàdànàdiråpàü ca sarve tçptiphalàü bhujim / pratyekaü pratipadyante na tu nàñyakriyàm iva // 2.377 // pàdyavat sà vibhàgena sàmarthyàd avatiùñhate / bhujiþ karoti bhujyarthaü na tantreõa pradãpavat // 2.378 // dç÷yàdis tu kriyaikàpi tathàbhåteùu karmasu / àvçttim antareõàpi samudàyà÷rayà bhavet // 2.379 // bhinnavyàpàraråpàõàü vyavahàràdidar÷ane / kartéõàü dar÷anaü bhinnaü saübhåyàrthasya sàdhakam // 2.380 // lakùyasya lokasiddhatvàc chàstre liïgasya dar÷anàt / arthiùv àdaikùu bhedena vçddhisaüj¤à samàpyate // 2.381 // ÷atàdànapradhànatvàd daõóane ÷atakarmake / arthinàü guõabhede 'pi saükhyeyo 'rtho na bhidyate // 2.382 // saïghasyaiva vidheyatvàt kàryavat pratipàdane / tatra tantreõa saübandhaþ samàsàbhyastasaüj¤ayoþ // 2.383 // lakùaõàrthà ÷rutir yeùàü kàü cid eva kriyàü prati / tair vyastai÷ ca samastai÷ ca sa dharma upalakùyate // 2.384 // vçùalair na praveùñavyam ity etasmin gçhe yathà / pratyekaü saühatànàü ca prave÷aþ pratiùidhyate // 2.385 // saübhåya tv arthalipsàdi- pratiùedhopade÷ane / pçthag apratiùiddhatvàt pravçttir na virudhyate // 2.386 // vyavàyalakùaõàrthatvàd añkupvàïàdibhis tathà / pratyekaü và samastair và õatvaü na pratiùidhyate // 2.387 // anugrahàrthà bhoktéõàü bhujir àrabhyate yadà / de÷akàlàdyabhedena nànugçhõàti tàn asau // 2.388 // pàtràdibhedàn nànàtvaü yasyaikasyopadi÷yate / viparyaye và bhinnasya tasyaikatvaü prakalpyate // 2.389 // saühatyàpi ca kurvàõà bhedena pratipàditàþ / svaü svaü bhojyaü vibhàgena pràptaü saübhåya bhu¤jate // 2.390 // vãpsàyà viùayàbhàvàd virodhàd anyasaükhyayà / dvidhà samàptyayogàc ca ÷ataü saïghe 'vatiùñhate // 2.391 // bhujir dvandvaika÷eùàbhyàü yatrànyaiþ saha ÷iùyate / tatràpi lakùaõàrthatvàd dvidhà vàkyaü samàpyate // 2.392 // vàkyàntaràõàü pratyekaü samàptiþ kai÷ cid iùyate / råpàntareõa yuktànàü vàkyànàü tena saügrahaþ // 2.393 // na vàkyasyàbhidheyàni bhedavàkyàni kàni cit / tasmiüs tåccarite bhedàüs tathànyàn pratipadyate // 2.394 // yeùàü samasto vàkyàrthaþ pratibhedaü samàpyate / teùàü tadànãü bhinnasya kiü padàrthasya sattayà // 2.395 // atha tair eva janitaþ so 'rtho bhinneùu vartate / pårvasyàrthasya tena syàd virodhaþ saha và sthitiþ // 2.396 // sahasthitau virodhitvaü syàd vi÷iùñàvi÷iùñayoþ / vyabhicàrã tu saübandhas tyàge 'rthasya prasajyate // 2.397 // ekaþ sàdhàraõo vàcyaþ prati÷abdam avasthitaþ / saïghe saïghiùu càrthàtmà saünidhànanide÷akaþ // 2.398 // yathà sàdhàraõe svatvaü tyàgasya ca phalaü dhane / prãti÷ càvikalà tadvat saübandho 'rthena tadvatàm // 2.399 // varõànàm arthavattàyàü tenaivàrthena tadvati / samudàye na caikatvaü bhedena vyavatiùñhate // 2.400 // ekenaiva pradãpena sarve sàdhàraõaü dhanam / pa÷yanti tadvad ekena supà saükhyàbhidhãyate // 2.401 // nàrthavattà pade varõe vàkye caivaü vi÷iùyate / abhyàsàt prakramo 'nyas tu viruddha iva dç÷yate // 2.402 // viniyogàd çte ÷abdo na svàrthasya prakà÷akaþ / arthàbhidhànasaübandham uktidvàraü pracakùate // 2.403 // yathà praõihitaü cakùur dar÷anàyopakalpate / tathàbhisaühitaþ ÷abdo bhavaty arthasya vàcakaþ // 2.404 // kriyàvyavetaþ saübandho dçùñaþ karaõakarmaõoþ / abhidhàniyamas tasmàd abhidhànàbhidheyayoþ // 2.405 // bahuùv ekàbhidhàneùu sarveùv ekàrthakàriñu / yat prayoktàbhisaüdhatte ÷abdas tatràvatiùñhate // 2.406 // àmnàya÷abdàn abhyàse ke cid àhur anarthakàn / svaråpamàtravçttiü÷ ca pareùàü pratipàdane // 2.407 // abhidhànakriyàyogàd arthasya pratipàdakàn / niyogabhedàn manyante tàn evaikatvadar÷inaþ // 2.408 // teùàm atyantanànàtvaü nànàtvavyavahàriõaþ / akùàdãnàm iva pràhur ekajàtisamanvayàt // 2.409 // prayogàd abhisaüdhànam anyad eùu na vidyate / viùaye yata÷aktitvàt sa tu tatra vyavasthitaþ // 2.410 // nànàtvasyaiva saüj¤ànam arthaprakaraõàdibhiþ / na jàtv arthàntare vçttir anyàrthànàü kathaü ca na // 2.411 // padaråpaü ca yad vàkyam astitvopanibandhanam / kàmaü vimar÷as tatràyaü na vàkyàvayave pade // 2.412 // yathaivànarthakair varõair vi÷iùño 'rtho 'bhidhãyate / padair anarthakair evaü vi÷iñño 'rtho 'bhidhãyate // 2.413 // yad antaràle j¤ànaü tu padàrtheùåpajàyate / pratipatter upàyo 'sau prakramànavadhàraõàt // 2.414 // pårvair arthair anugato yathàrthàtmà paraþ paraþ / saüsarga eva prakràntas tathànyeùv arthavastuùu // 2.415 // aïgãkçte tu keùàü cit sàdhyenàrthena sàdhane / àdhàraniyamàrthaiva sàdhanànàü punaþ ÷rutiþ // 2.416 // àdhàre niyamàbhàvàt tadàkùepo na vidyate / sàmarthyàt saübhavas tasya ÷rutis tv anyanivçttaye // 2.417 // kriyà kriyàntaràd bhinnà niyatàdhàrasàdhanà / prakràntà pratipattéõàü bhedàþ saübodhahetavaþ // 2.418 // avibhàgaü tu ÷abdebhyaþ kramavadbhyo 'padakramam / prakà÷ate tadanyeùàü vàkyaü vàkyàrtha eva ca // 2.419 // svaråpaü vidyate yasya tasyàtmà na niråpyate / nàsti yasya svaråpaü tu tasyaivàtmà niråpyate // 2.420 // a÷abdam apare 'rthasya råpanirdhàraõaü viduþ / arthàvabhàsaråpà ca ÷abdebhyo jàyate smçtiþ // 2.421 // anyathaivàgnisaübandhàd dàhaü dagdho 'bhimanyate / anyathà dàha÷abdena dàhàrthaþ saüpratãyate // 2.422 // pçthaïniviùñatattvànàü pçthagarthànupàtinàm / indriyàõàü yathà kàryam çte dehàn na kalpate // 2.423 // tathà padànàü sarveùàü pçthagarthanive÷inàm / vàkyebhyaþ pravibhaktànàm arthavattà na vidyate // 2.424 // saüsargaråpaü saüsçùñeùv arthavastuùu gçhyate / nàtropàkhyàyate tattvam apadàrthasya dar÷anàt // 2.425 // dar÷anasyàpi yat satyaü na tathà dar÷anaü sthitam / vastu saüsargaråpeõa tad aråpaü niråpyate // 2.426 // astitvenànuùakto và nivçttyàtmani và sthitaþ / artho 'bhidhãyate yasmàd ato vàkyaü prayujyate // 2.427 // kriyànuùaïgeõa vinà na padàrthaþ pratãyate / satyo và viparãto và vyavahàre na so 'sty ataþ // 2.428 // sad ity etat tu yad vàkyaü tad abhåd asti neti và / kriyàbhidhànasaübandham antareõa na gamyate // 2.429 // àkhyàtapadavàcye 'rthe sàdhanopanibandhane / vinà sattvàbhidhànena nàkàïkùà vinivartate // 2.430 // pràdhànyàt tu kriyà pårvam arthasya pravibhajyate / sàdhyaprayuktàny aïgàni phalaü tasya prayojakam // 2.431 // prayoktaivàbhisaüdhatte sàdhyasàdhanaråpatàm / arthasya càbhisaübandha- kalpanàü prasamãhate // 2.432 // pacikriyàü karotãti karmatvenàbhidhãyate / paktiþ karaõaråpaü tu sàdhyatvena pratãyate // 2.433 // yo 'ü÷o yenopakàreõa prayoktéõàü vivakùitaþ / arthasya sarva÷aktitvàt sa tathaiva vyavasthitaþ // 2.434 // àràdvçttiùu saübandhaþ kadà cid abhidhãyate / à÷liùño yo 'nupa÷liùñaþ sa kadà cit pratãyate // 2.435 // saüsçùñànàü vibhaktatvaü saüsarga÷ ca vivekinàm / nànàtmakànàm ekatvaü nànàtvaü ca viparyaye // 2.436 // sarvàtmakatvàd arthasya nairàtmyàd và vyavasthitam / atyantayata÷aktitvàc chabda eva nibandhanam // 2.437 // vaståpalakùaõaþ ÷abdo nopakàrasya vàcakaþ / na sva÷aktiþ padàrthànàü saüspraùñuü tena ÷akyate // 2.438 // saübandhidharmà saüyogaþ sva÷abdenàbhidhãyate / saübandhaþ samavàyas tu saübandhitvena gamyate // 2.439 // lakùaõàd vyavatiùñhante padàrthà na tu vastutaþ / upakàràt sa evàrthaþ kathaü cid anugamyate // 2.440 // vàkyàrtho yo 'bhisaübandho na tasyàtmà kva cit sthitaþ / vyavahàre padàrthànàü tam àtmànaü pracakùate // 2.441 // padàrthe samudàye và samàpto naiva và kva cit / padàrtharåpabhedena tasyàtmà pravibhajyate // 2.442 // anvàkhyànàya yo bhedaþ pratipattinibandhanam / sàkàïkùàvayavaü bhede tenànyad upavarõyate // 2.443 // aneka÷akter ekasya pravibhàgo 'nugamyate / ekàrthatvaü hi vàkyasya màtrayàpi pratãyate // 2.444 // saüpratyayàrthàd bàhyo 'rthaþ sann asan và vibhajyate / bàhyãkçtya vibhàgas tu ÷aktyapoddhàralakùaõaþ // 2.445 // pratyayàrthàtmaniyatàþ ÷aktayo na vyavasthitàþ / anyatra ca tato råpaü na tàsàm upalabhyate // 2.446 // bahuùv api tiïanteùu sàkàïkùeùv ekavàkyatà / tiïà tiïbhyo nighàtasya paryudàsas tathàrthavàn // 2.447 // ekatiï yasya vàkyaü tu ÷àstre niyatalakùaõam / tasyàtiïgrahaõenàrtho vàkyabhedàn na vidyate // 2.448 // tiïantàntarayukteùu yuktayukteùu và punaþ / mçgaþ pa÷yata yàtãti bhedàbhedau na tiùñhataþ // 2.449 // itikartavyatàrthasya sàmarthyàd yatra kàïkùyate / a÷abdalakùaõàkàïkùaü samàptàrthaü tad ucyate // 2.450 // tattvànvàkhyànamàtre tu yàvàn artho 'nuùajyate / vinàpi tatprayogeõa ÷ruter vàkyaü samàpyate // 2.451 // caïkramyamàõo 'dhãùvàtra japaü÷ caïkramaõaü kuru / tàdarthyasyàvi÷eùe 'pi ÷abdàdbhedaþ pratãyate // 2.452 // phalavantaþ kriyàbhedàþ kriyàntaranibandhanàþ / asaükhyàtàþ kramodde÷air ekàkhyàtanidar÷itàþ // 2.453 // nivçttabhedà sarvaiva kriyàkhyàte 'bhidhãyate / ÷ruter a÷akyà bhedànàü pravibhàgaprakalpanà // 2.454 // a÷vamedhena yakùyante ràjànaþ sattram àsate / bràhmaõà iti nàkhyàta- råpàd bhedaþ pratãyate // 2.455 // sakçc chrutà saptada÷asv anàvçttàpi yà kriyà / pràjàpatyeùu sàmarthyàt sà bhedaü pratipadyate // 2.456 // devadattàdiùu bhujiþ pratyekam avatiùñhate / pratisvatantraü vàkyaü và bhedena pratipadyate // 2.457 // uccàraõe tu vàkyànàm anyad råpaü na gçhyate / pratipattau tu bhinnànàm anyad råpaü pratãyate // 2.458 // ekaü grahaõavàkyaü ca sàmànyenàbhidhãyate / kartarãti yathà tac ca pa÷vàdiùu vibhajyate // 2.459 // yady àkàïkùà nivarteta tadbhåtasya sakçc chrutau / naivànyenàbhisaübandhaü tad upeyàt kathaü ca na // 2.460 // ekaråpam anekàrthaü tasmàd upanibandhanam / yonir vibhàgavàkyànàü tebhyo 'nanyad iva sthitam // 2.461 // kva cit kriyà vyaktibhàgair upakàre pravartate / sàmànyabhàga evàsyàþ kva cid arthasya sàdhakaþ // 2.462 // kàlabhinnà÷ ca ye bhedà ye càpy uùñràsikàdiùu / prakrame jàtibhàgasya ÷abdàtmà tair na bhidyate // 2.463 // ekasaükhyeùu bhedeùu bhinnà jàtyàdibhiþ kriyàþ / bhedena viniyujyante tacchabdasya sakçc chrutau // 2.464 // akùàdiùu yathà bhinnà bhakùibha¤jidivikriyàþ / prayogakàlàbhede 'pi pratibhedaü pçthak sthitàþ // 2.465 // akùàõàü tantriõàü tantram upàyas tulyaråpatà / eùàü kramo vibhaktànàü tannibaddhà sakçc chrutiþ // 2.466 // dvàv apy upàyau ÷abdànàü prayoge samavasthitau / kramo và yaugapadyaü và yau loko nàtivartate // 2.467 // krame vibhajyate råpaü yaugapadye na bhidyate / kriyà tu yaugapadye 'pi kramaråpànupàtinã // 2.468 // bhedasaüsarga÷aktã dve ÷abdàd bhinne iva sthite / yaugapadye 'py anekena prayoge bhidyate ÷rutiþ // 2.469 // abhinno råpabhedena ya eko 'rtho vivakùitaþ / tasyàvayavadharmeõa samudàyo 'nugçhyate // 2.470 // bhedanirvacane tv asya pratyekaü và samàpyate / ÷rutir vacanabhinnà và vàkyabhede 'vatiùñhate // 2.471 // tatraikavacanànto và so 'kùa÷abdaþ prayujyate / pratyekaü và bahutvena pravibhàgo yathà÷ruti // 2.472 // dviùñhàni yàni vàkyàni teùv apy ekatvadar÷inàm / aneka÷akter ekasya sva÷aktiþ pravibhajyate // 2.473 // atyantabhinnayor và syàt prayoge tantralakùaõaþ / upàyas tatra saüsargaþ pratipattçùu bhidyate // 2.474 // bhedenàdhigatau pårvaü ÷abdau tulya÷rutã punaþ / tantreõa pratipattàraþ prayoktrà pratipàditàþ // 2.475 // ekasyàpi vivakùàyàm anuniùpadyate paraþ / vinàbhisaüdhinà ÷abdaþ ÷aktiråpaþ prakà÷ate // 2.476 // anekà ÷aktir ekasya yugapac chråyate kva cit / agniþ prakà÷adàhàbhyàm ekatràpi niyujyate // 2.477 // àvçtti÷aktibhinnàrthe vàkye sakçd api ÷rute / liïgàd và tantradharmàd và vibhàgo vyavatiùñhate // 2.478 // saüprasàraõasaüj¤àyàü liïgàbhyàü varõavàkyayoþ / pravibhàgas tathà såtra ekasminn eva jàyate // 2.479 // tathà dvirvacane 'cãti tantropàyàd alakùaõaþ / eka÷eùeõa nirde÷o bhàùya eva pradar÷itaþ // 2.480 // pràyeõa saükùeparucãn alpavidyàparigrahàn / saüpràpya vaiyàkaraõàn saügrahe 'stam upàgate // 2.481 // kçte 'tha pàta¤jalinà guruõà tãrthadar÷inà / sarveùàü nyàyabãjànàü mahàbhàùye nibandhane // 2.482 // alabdhagàdhe gàmbhãryàd uttàna iva sauùñhavàt / tasminn akçtabuddhãnàü naivàvàsthita ni÷cayaþ // 2.483 // vaijisaubhavaharyakùaiþ ÷uùkatarkànusàribhiþ / àrùe viplàvite granthe saügrahapratika¤cuke // 2.484 // yaþ pàta¤jali÷iùyebhyo bhraùño vyàkaraõàgamaþ / kàlena dàkùiõàtyeùu granthamàtro vyavasthitaþ // 2.485 // parvatàd àgamaü labdhvà bhàùyabãjànusàribhiþ / sa nãto bahu÷àkhatvaü càndràcàryàdibhiþ punaþ // 2.486 // nyàyaprasthànamàrgàüs tàn abhyasya svaü ca dar÷anam / praõãto guruõàsmàkam ayam àgamasaügrahaþ // 2.487 // vartmanàm atra keùàü cid vastumàtram udàhçtam / kàõóe tçtãye nyakùeõa bhaviùyati vicàraõà // 2.488 // praj¤à vivekaü labhate bhinnair àgamadar÷anaiþ / kiyad và ÷akyam unnetuü svatarkam anudhàvatà // 2.489 // tat tad utprekùamàõànàü puràõair àgamair vinà / anupàsitavçddhànàü vidyà nàtiprasãdati // 2.490 // // iti bhartçharikçte vàkyapadãye vàkyakàõóaü samàptam // 3. padakàõóam 3.1. jàtisamudde÷aþ dvidhà kai÷ cit padaü bhinnaü caturdhà pa¤cadhàpi và / apoddhçtyaiva vàkyebhyaþ prakçtipratyayàdivat // 3.1.1 // padàrthànàm apoddhàre jàtir và dravyam eva và / padàrthau sarva÷abdànàü nityàv evopavarõitau // 3.1.2 // keùàü cit sàhacaryeõa jàtiþ ÷aktyupalakùaõam / khadiràdiùv a÷akteùu ÷aktaþ pratinidhãyate // 3.1.3 // asvàtantryaphalo bandhiþ pramàõàdãva ÷iùyate / ato jàtyabhidhàne 'pi ÷aktihãnaü na gçhyate // 3.1.4 // saü÷leùamàtraü badhnàtir yadi syàt tu vivakùitaþ / ÷aktyà÷raye tato liïgaü pramàõàdyanu÷àsanam // 3.1.5 // svajàtiþ prathamaü ÷abdaiþ sarvair evàbhidhãyate / tato 'rthajàtiråpeùu tadadhyàropakalpanà // 3.1.6 // yathà rakte guõe tattvaü kaùàye vyapadi÷yate / saüyogisaünikarùàc ca vastràdiùv api gçhyate // 3.1.7 // tathà ÷abdàrthasaübandhàc chabde jàtir avasthità / vyapade÷e 'rthajàtãnàü jàtikàryàya kalpate // 3.1.8 // jàtj÷abdaika÷eùe sà jàtãnàü jàtir iùyate / ÷abdajàtaya ity atra tajjàtiþ ÷abdajàtiùu // 3.1.9 // yà ÷abdajàti÷abdeùu ÷abdebhyo bhinnalakùaõà / jàtiþ sà ÷abdajàtitvam avyatikramya vartate // 3.1.10 // arthajàtyabhidhàne 'pi sarve jàtyabhidhàyinaþ / vyàpàralakùaõà yasmàt padàrthàþ samavasthitàþ // 3.1.11 // jàtau padàrthe jàtir và viseùo vàpi jàtivat / ÷abdair apekùyate yasmàd atas te jàtivàcinaþ // 3.1.12 // dravyadharmà padàrthe tu dravye sarvo 'rtha ucyate / dravyadharmà÷rayàd dravyam ataþ sarvo 'rtha iùyate // 3.1.13 // anupravçttidharmo và jàtiþ syàt sarvajàtiùu / vyàvçttidharmasàmànyaü vi÷eùe jàtir iùyate // 3.1.14 // saüyogidharmabhedena de÷e ca parikalpite / teùu de÷eùu sàmànyam àkà÷asyàpi vidyate // 3.1.15 // ade÷ànàü ghañàdãnàü de÷àþ saübandhino yathà / àkà÷asyàpy ade÷asya de÷àþ saüyoginas tathà // 3.1.16 // bhinnavastvà÷rayà buddhiþ saüyogiùv anuvartate / samavàyiùu bhedasya grahaõaü vinivartate // 3.1.17 // ataþ saüyogide÷ànàü gauõatvaü parikalpyate / avivekàt prade÷ebhyo mukhyatvaü samavàyinàm // 3.1.18 // anupravçttiråpà yà prakhyà tàm àkçtiü viduþ / ke cid vyàvçttiråpàü tu dravyatvena pracakùate // 3.1.19 // bhinnà iti paropàdhir abhinnà iti và punaþ / bhàvàtmasu prapa¤co 'yaü saüsçùñeùv eva jàyate // 3.1.20 // naikatvaü nàpi nànàtvaü na sattvaü na ca nàstità / àtmatattveùu bhàvànàm asaüsçùñeùu vidyate // 3.1.21 // sarva÷aktyàtmabhåtatvam ekasyaiveti nirõaye / bhàvànàm àtmabhedasya kalpanà syàd anarthikà // 3.1.22 // tasmàd dravyàdayaþ sarvàþ ÷aktayo bhinnalakùaõàþ / saüsçùñàþ puruùàrthasya sàdhikà na tu kevalàþ // 3.1.23 // yathaiva cendriyàdãnàm àtmabhåtà samagratà / tathà saübandhisaübandha- saüsarge 'pi pratãyate // 3.1.24 // na tad utpadyate kiü cid yasya jàtir na vidyate / àtmàbhivyaktaye jàtiþ kàraõànàü prayojikà // 3.1.25 // kàraõeùu padaü kçtvà nityànityeùu jàtayaþ / kva cit kàryeùv abhivyaktim upayànti punaþ punaþ // 3.1.26 // nirvartyamànaü yat karma jàtis tatràpi sàdhanam / svà÷rayasyàbhinicpattyai sà kriyàyàþ prayojikà // 3.1.27 // vidhau và pratiùedhe và bràhmaõatvàdi sàdhanam / vyaktyà÷rità÷rità jàteþ saükhyàjàtir vi÷eùikà // 3.1.28 // yathà jalàdibhir vyaktaü mukham evàbhidhãyate / tathà dravyair abhivyaktà jàtir evàbhidhãyate // 3.1.29 // yathendriyagato bheda indriyagrahaõàd çte / indriyàrtheùvadç÷yo 'pi j¤ànabhedàya kalpate // 3.1.30 // tathàtmaråpagrahaõàt keùàü cid vyaktayo vinà / sàmànyaj¤ànabhedànàm upayànti nimittatàm // 3.1.31 // satyàsatyau tu yau bhàgau pratibhàvaü vyavasthitau / satyaü yat tatra sà jàtir asatyà vyaktayaþ smçtàþ // 3.1.32 // saübandhibhedàt sattaiva bhidyamànà gavàdiùu / jàtir ity ucyate tasyàü sarve ÷abdà vyavasthitàþ // 3.1.33 // tàü pràtipadikàrthaü ca dhàtvarthaü ca pracakùate / sà nityà sà mahàn àtmà tàm àhus tvatalàdayaþ // 3.1.34 // pràptakramà vi÷eùeùu kriyà saivàbhidhãyate / kramaråpasya saühàre tat sattvam iti kathyate // 3.1.35 // saiva bhàvavikàreu ùaó avasthàþ prapadyate / krameõa ÷aktibhiþ svàbhir evaü pratyavabhàsate // 3.1.36 // àtmabhåtaþ kramo 'py asyà yatredaü kàladar÷anam / paurvàparyàdiråpeõa pravibhaktam iva sthitam // 3.1.37 // tirobhàvàbhyupagame bhàvànàü saiva nàstità / labdhakrame tirobhàve na÷yatãti pratãyate // 3.1.38 // pårvasmàt pracyutà dharmàd apràptà cottaraü padam / tadantaràle bhedànàm à÷rayàj janma kathyate // 3.1.39 // à÷rayaþ svàtmamàtrà và bhàvà và vyatirekiõaþ / sva÷aktayo và sattàyà bhedadar÷anahetavaþ // 3.1.40 // pçthivyàdiùv abhivyaktau na saüsthànam apekùate / anucchinnà÷rayàj jàtir anitye 'py à÷raye sthità // 3.1.41 // anucchedyà÷rayàm eke sarvàü jàtiü pracakùate / na yaugapadyaü pralaye sarvasyeti vyavasthitàþ // 3.1.42 // prakçtau pravilãneùu bhedeùv ekatvadar÷inàm / dravyasattvaü prapadyante svà÷rayà eva jàtayaþ // 3.1.43 // bràhmaõatvàdayo bhàvàþ sarvapràõiùv avasthitàþ / abhivyaktàþ svakàryàõàü sàdhakà ity api smçtiþ // 3.1.44 // citràdiùv apy abhivyaktir jàtãnàü kai÷ cid iùyate / pràõyà÷ritàs tu tàþ pràptau nimittaü puõyapàpayoþ // 3.1.45 // j¤ànaü tv asmadvi÷iùñànàü tàsu sarvendriyaü viduþ / abhyàsàn maõiråpyàdi- vi÷eùeùv iva tadvidàm // 3.1.46 // jàtyutpalàdigandhàdau bhedatattvaü yad à÷ritam / tad bhàvapratyayair loke 'nityatvàn nàbhidhãyate // 3.1.47 // asva÷abdàbhidhànàs tu narasiühàdijàtayaþ / saråpàvayavevànyà tàsu ÷rutir avasthità // 3.1.48 // jàtyavasthàparicchede saükhyà saükhyàtvam eva và / viprakarùe 'pi saüsargàd upakàràya kalpate // 3.1.49 // lakùaõà ÷abdasaüskàre vyàpàraþ kàryasiddhaye / saükhyàkarmàdi÷aktãnàü ÷rutisàmye 'pi dç÷yate // 3.1.50 // na vinà saükhyayà ka÷ cit sattvabhåto 'rtha ucyate / ataþ sarvasya nirde÷e saükhyà syàd avivakùità // 3.1.51 // ekatvaü và bahutvaü và keùàü cid avivakùitam / tad dhi jàtyabhidhànàya dvitvaü tu syàd vivakùitam // 3.1.52 // yady etau vyàdhitau syàtàü deyaü syàd idam auùadham / ity evaü lakùaõe 'rthasya dvitvaü syàd avivakùitam // 3.1.53 // ekàdi÷abdavàcyàyàþ karmasv aïgatvam iùyate / saükhyàyàþ khanati dvàbhyàm iti råpàd dhi sà÷rità // 3.1.54 // yajeta pa÷unety atra saüskàrasyàpi saübhave / yathà jàtis tathaikatvaü sàdhanatvena gamyate // 3.1.55 // liïgàt tu syàd dvitãyàdes tad ekatvaü vivakùitam / ekàrthaviùayatve ca talliïgaü jàtisaükhyayoþ // 3.1.56 // anyatràvihitasyaiva sa vidhiþ prathamaü pa÷oþ / kriyàyàm aïgabhàva÷ ca tat tv etasmàd vivakùitam // 3.1.57 // grahàs tv anyatra vihità bhinnasaükhyàþ pçthak pçthak / pràjàpatyà navety evam- àdibhedasamanvitàþ // 3.1.58 // aïgatvena pratãtànàü saümàrge tv aïginàü punaþ / nirde÷aü prati yà saükhyà sà kathaü syàd vivakùità // 3.1.59 // nànyatra vidhir astãti saüskàro nàpi càïgità / hetuþ saükhyàvivakùàyà yatnàt sà hi vivakùità // 3.1.60 // saümàrjane vi÷eùa÷ ca na grahe kva cid à÷ritaþ / vihãtàs te ca saüskàryàþ sarveùàm à÷rayas tataþ // 3.1.61 // pratyà÷rayaü samàptàyàü jàtàv ekena cet kriyà / pa÷unà na prakalpeta tat syàd eva prakalpanam // 3.1.62 // ekena ca prasiddhàyàü kriyàyàü yadi saübhavàt / pa÷vantaram upàdeyam upàdànam anarthakam // 3.1.63 // yathaivàhitagarbhàyàü garbhàdhànam anarthakam / tathaikena prasiddhàyàü pa÷vantaram anarthakam // 3.1.64 // tàvatàrthasya siddhatvàd ekatvasyàvyatikramam / ke cid icchanti na tv atra saükhyàïgatvena gçhyate // 3.1.65 // dvitãyàdi tu yal liïgam uktanyàyànuvàdi tat / nasaükhyà sàdhanatvena jàtivat tena gamyate // 3.1.66 // anvayavyatirekàbhyàü saükhyàbhyupagame sati / yuktaü yat sàdhanatvaü syàn na tv anyàrthopalakùaõam // 3.1.67 // sàdhanatve padàrthasya sàmarthyaü na prahãyate / saükhyàvyàpàradharmo 'tas tena liïgena gamyate // 3.1.68 // apårvasya vidheyatvàt pràdhànyam avasãyate / vihitasya paràrthatvàc cheùabhàvaþ pratãyate // 3.1.69 // saümàrgasya vidheyatvàd anyatra vihite grahe / vidhivàkye ÷rutà saükhyà lakùaõàyàü na bàdhyate // 3.1.70 // vidhivàkyàntare saükhyà pa÷or nàsti virodhinã / tasmàt saguõa evàsau sahaikatvena gamyate // 3.1.71 // nirj¤àtadravyasaübandhe yaþ karmaõy upadi÷yate / guõas tenàrthità tasya dravyeõeva pratãyate // 3.1.72 // ka÷ cid eva guõo dravye yathà sàmarthyalakùaõaþ / àdhàro 'pi guõasyaivaü pràptaþ sàmarthyalakùaõaþ // 3.1.73 // tayos tu pçthagarthitve saübandho yaþ pratãyate / na tasminn upaghàto 'sti kalpyam anyan na cà÷rutam // 3.1.74 // kriyayà yo 'bhisaübandhaþ sa ÷rutipràpitas tayoþ / à÷rayà÷rayiõor vàkyàn niyamas tv avatiùñhate // 3.1.75 // tatra dravyaguõàbhàve pratyekaü syàd vikalpanam / ÷rutipràpto hi saübandho balavàn vàkyalakùaõàt // 3.1.76 // yadà tu jàtiþ ÷aktir và kriyàü praty upadi÷yate / sàmarthyàt saünidhãyete tatra dravyaguõau tadà // 3.1.77 // jàtãnàü ca guõànàü ca tulye 'ïgatve kriyàü prati / guõàþ pratinidhãyante chàgàdãnàü na jàtayaþ // 3.1.78 // vyakti÷akteþ samàsannà jàtayo na tathà guõàþ / sàkùàd dravyaü kriyàyogi guõas tasmàd vikalpate // 3.1.79 // sàmyenànyataràbhàve vikalpaþ kai÷ cid iùyate / atadguõo 'ta÷ chàgaþ syàn meùo và tadguõo bhavet // 3.1.80 // jàter à÷ritasaükhyàyàþ pravçttir upalabhyate / saükhyàvi÷eùam utsçjya kva cit saiva pravartate // 3.1.81 // paràïgabhåtaü sàmànyaü yujyate dravyasaükhyayà / svàrthaü pravartamànaü tu na saükhyàm avalambate // 3.1.82 // yajeta pa÷unety atra yajyarthàyàü pa÷u÷rutau / kçtàrthaikena pa÷unà pradhànaü bhavati kriyà // 3.1.83 // yàvatàü saübhavo yasya sa kuryàt tàvatàü yadi / àlambhanaü guõais tena pradhànaü syàt prayojitam // 3.1.84 // saümçjyamànatantre tu grahe yatra kriyà÷rutiþ / saükhyàvi÷eùagrahaõaü naiva tatràdriyàmahe // 3.1.85 // ÷iùyamàõapare vàkye yad ekagrahaõaü kçtam / ÷eùe vi÷iùñasaükhye 'pi vyaktaü talliïgadar÷anam // 3.1.86 // samàsapratyayavidhau yathà nipatità ÷rutiþ / guõànàü paratantràõàü nyàyenaivopapadyate // 3.1.87 // guõe 'pi nàïgãkriyate pradhànàntarasiddhaye / saükhyà kartà tathà karmaõy avi÷iùñaþ pratãyate // 3.1.88 // yasyànyasya prasaktasya niyamàrthà punaþ ÷rutiþ / saråpasamudàyàt tu vibhaktir yà vidhãyate // 3.1.89 // nivçttau caritàrthatvàt saükhyà tatràvivakùità / ekas tatràrthavàn siddhaþ samudàyasya vàcakaþ // 3.1.90 // pratyayasya pradhànasya samàsasyàpi và vidhau / siddhaþ saükhyàvivakùàyàü sarvathànugraho guõe // 3.1.91 // abhedaråpaü sàdç÷yam àtmabhåtà÷ ca ÷aktayaþ / jàtiparyàyavàcitvam eùàm apy upavarõyate // 3.1.92 // daõóopàditsayà daõóaü yady api pratipadyate / na tasmàd eva sàmarthyàt sa daõóãti pratãyate // 3.1.93 // necchànimittàd icchàvàn iti j¤ànaü pravartate / tasmàt saty api sàmarthye buddhir arthàntarà÷rayà // 3.1.94 // svabhàvo 'vyapade÷yo và sàmarthyaü vàvatiùñhate / sarvasyànte yatas tasmàd vyavahàro na kalpate // 3.1.95 // yadà bhedàn parityajya buddhyaika iva gçhyate / vyaktyàtmaiva tadà tatra buddhir ekà pravartate // 3.1.96 // bhedaråpair anusyåtaü yadaikam iva manyate / samåhàvagrahà buddhir bahubhyo jàyate tadà // 3.1.97 // yadà sahavivakùàyàm ekabuddhinibandhanaþ / baddhàvayavavicchedaþ samudàyo 'bhidhãyate // 3.1.98 // pratikriyaü samàptatvàd eko bhedasamanvitaþ / dvandve dvitvàdibhedena tadàsàv upagamyate // 3.1.99 // sakçtpravçttàv ekatvam àvçttau sadç÷àtmatàm / bhinnàtmakànàü vyaktãnàü bhedàpohàt prapadyate // 3.1.100 // anupravçtteti yathà- bhinnà buddhiþ pratãyate / artho vyàvçttaråpo 'pi tathà tattvena gçhyate // 3.1.101 // saråpàõàü ca sarveùàü na bhedopanipàtinaþ / vidyante vàcakàþ ÷abdà nàpi bhedo 'vadhàryate // 3.1.102 // j¤àna÷abdàrthaviùayà vi÷eùà ye vyavasthitàþ / teùàü duravadhàratvàj j¤ànàdyekatvadar÷anam // 3.1.103 // j¤àneùv api yathàrtheùu tathà sarveùu jàtayaþ / saüsargadar÷ane santi tà÷ càrthasya prasàdhikàþ // 3.1.104 // j¤eyastham eva sàmànyaü j¤ànànàm upakàrakam / na jàtu j¤eyavaj j¤ànaü pararåpeõa råpyate // 3.1.105 // yathà jyotiþ prakà÷ena nànyenàbhiprakà÷yate / j¤ànàkàras tathànyena na j¤ànenopagçhyate // 3.1.106 // na càtmasamavetasya sàmànyasyàvadhàraõe / j¤àna÷aktiþ samarthà syàj j¤àtasyànyasya vastunaþ // 3.1.107 // ayaugapadye j¤ànànàm asyety agrahaõaü na ca / yathopalabdhi smaraõam upalabdhe ca jàyate // 3.1.108 // ghañaj¤ànam iti j¤ànaü ghañaj¤ànavilakùaõam / ghaña ity api yaj j¤ànaü viùayopanipàti tat // 3.1.109 // yato viùayaråpeõa j¤ànaråpaü na gçhyate / artharåpaviviktaü ca svaråpaü nàvadhàryate // 3.1.110 // //iti jàtisamudde÷aþ // 3.2 dravyasamudde÷aþ àtmà vastu svabhàva÷ ca ÷arãraü tattvam ity api / dravyam ity asya paryàyàs tac ca nityam iti smçtam // 3.2.1 // satyaü vastu tadàkàrair asatyair avadhàryate / asatyopàdhibhiþ ÷abdaiþ satyam evàbhidhãyate // 3.2.2 // adhruveõa nimittena devadattagçhaü yathà / gçhãtaü gçha÷abdena ÷uddham evàbhidhãyate // 3.2.3 // suvarõàdi yathà yuktaü svair àkàrair apàyibhiþ / rucakàdyabhidhànànàü ÷uddham evaiti vàcyatàm // 3.2.4 // àkàrai÷ ca vyavacchedàt sàrvàrthyam avarudhyate / yathaiva cakùuràdãnàü sàmarthyaü nàlikàdibhiþ // 3.2.5 // teùv àkàreùu yaþ ÷abdas tathàbhåteùu vartate / tattvàtmakatvàt tenàpi nityam evàbhidhãyate // 3.2.6 // na tattvàtattvayor bheda iti vçddhebhya àgamaþ / atattvam iti manyante tattvam evàvicàritam // 3.2.7 // vikalparåpaü bhajate tattvam evàvikalpitam / na càtra kàlabhedo 'sti kàlabheda÷ ca gçhyate // 3.2.8 // yathà viùayadharmàõàü j¤àne 'tyantam asaübhavaþ / tadàtmeva ca tat siddham atyantam atadàtmakam // 3.2.9 // tathà vikàraråpàõàü tattve 'tyantam asaübhavaþ / tadàtmeva ca tat tattvam atyantam atadàtmakam // 3.2.10 // sat yam àkçtisaühàre yad ante vyavatiùñhate / tan nityaü ÷abdavàcyaü tac chabdàt tac ca na bhidyate // 3.2.11 // na tad asti na tan nàsti na tad ekaü na tat pçthak / na saüsçùñaü vibhaktaü na vikçtaü na na cànyathà // 3.2.12 // tan nàsti vidyate tac ca tad ekaü tat pçthak pçthak / saüsçùñaü ca vibhaktaü ca vikçtaü tat tad anyathà // 3.2.13 // tasya ÷abdàrthasaübandha- råpam ekasya dç÷yate / tad dç÷yaü dar÷anaü draùñà dar÷ane ca prayojanam // 3.2.14 // vikàràpagame satyaü suvarõaü kuõóale yathà / vikàràpagame satyàü tathàhuþ prakçtiü paràm // 3.2.15 // vàcyà sà sarva÷abdànàü ÷abdà÷ ca na pçthak tataþ / apçthaktve ca saübandhas tayor nànàtmanor iva // 3.2.16 // àtmà paraþ priyo dveùyo vaktà vàcyaü prayojanam / viruddhàni yathaikasya svapne råpàõi cetasaþ // 3.2.17 // ajanmani tathà nitye paurvàparyavivarjite / tattve janmàdiråpatvaü viruddham upalabhyate // 3.2.18 // // iti dravyasamudde÷aþ // 3.3 saübandhasamudde÷aþ j¤ànaü prayoktur bàhyo 'rthaþ svaråpaü ca pratãyate / ÷abdair uccaritais teùàü saübandhaþ samavasthitaþ // 3.3.1 // pratipattur bhavaty arthe j¤àne và saü÷ayaþ kva cit / svaråpeùåpalabhyeùu vyabhicàro na vidyate // 3.3.2 // asyàyaü vàcako vàcya iti ùaùñhyà pratãyate / yogaþ ÷abdàrthayos tattvam apy ato vyapadi÷yate // 3.3.3 // nàbhidhànaü svadharmeõa saübandhasyàsti vàcakam / atyantaparatantratvàd råpaü nàsyàpadi÷yate // 3.3.4 // upakàràt sa yatràsti dharmas tatrànugamyate / ÷aktãnàm api sà ÷aktir guõànàm apy asau guõaþ // 3.3.5 // taddharmaõos tu tàcchabdyaü saüyogasamavàyayoþ / tayor apy upakàràrthà niyatàs tadupàdhayaþ // 3.3.6 // kà cid eva hi sàvasthà kàryaprasavasåcità / kasya cit kena cid yasyàü saüyoga upajàyate // 3.3.7 // niràtmakànàm utpattau niyamaþ kva cid eva yaþ / tenaivàvyapavarga÷ ca pràptyabhede sa yatkçtaþ // 3.3.8 // àtmàntarasya yenàtmà tadàtmevàvadhàryate / yata÷ caikatvanànàtvaü tattvaü nàdhyavasãyate // 3.3.9 // tàü ÷aktiü samavàyàkhyàü ÷aktãnàm upakàriõãm / bhedàbhedàv atikràntàm anyathaiva vyavasthitàm // 3.3.10 // dharmaü sarvapadàrthànàm atãtaþ sarvalakùaõaþ / anugçhõàti saübandha iti pårvebhya àgamaþ // 3.3.11 // padàrthãkçta evànyaiþ sarvatràbhyupagamyate / saübandhas tena ÷abdàrthaþ pravibhaktuü na ÷akyate // 3.3.12 // samavàyàt sva àdhàraþ svà ca jàtiþ pratãyate / ekàrthasamavàyàt tu guõàþ svàdhàra eva ye // 3.3.13 // dravyatvasattàsaüyogàþ svànyàdhàropabandhanàþ / tatprade÷avibhàgà÷ ca guõà dvitvàdaya÷ ca ye // 3.3.14 // ke cit svà÷rayasaüyuktàþ ke cit tatsamavàyinaþ / saüyuktasamaveteùu samavetàs tathàpare // 3.3.15 // svà÷rayeõa tu saüyuktaiþ saüyuktaü vibhu gamyate / samavàyasya saübandho nàparas tatra dç÷yate // 3.3.16 // saübandhasyàvi÷iùñatvàn na càtra niyamo bhavet / tasmàc chabdàrthayor naivaü saübandhaþ parikalpyate // 3.3.17 // adçùñavçttilàbhena yathà saüyoga àtmanaþ / kva cit svasvàmiyogàkhyo 'bhede 'nyatràpi sa kramaþ // 3.3.18 // pràptiü tu samavàyàkhyàü vàcyadharmàtivartinãm / prayoktà pratipattà và na ÷abdair anugacchati // 3.3.19 // avàcyam iti yad vàcyaü tad avàcyatayà yadà / vàcyam ity avasãyeta vàcyam eva tadà bhavet // 3.3.20 // athàpy avàcyam ity evaü na tad vàcyaü pratãyate / vivakùitàsya yàvasthà saiva nàdhyavasãyate // 3.3.21 // tathànyathà sarvathà ca yasyàvàcyatvam ucyate / tatràpi naiva sàvasthà taiþ ÷abdaiþ pratiùidhyate // 3.3.22 // na hi saü÷ayaråpe 'rthe ÷eùatvena vyavasthite / avyudàse svaråpasya saü÷ayo 'nyaþ pravartate // 3.3.23 // yadà ca nirõayaj¤àne nirõayatvena nirõayaþ / prakramyate tadà j¤ànaü svadharmeõàvatiùñhate // 3.3.24 // sarvaü mithyà bravãmãti naitad vàkyaü vivakùyate / tasya mithyàbhidhàne hi prakrànto 'rtho na gamyate // 3.3.25 // na ca vàcakaråpeõa pravçttasyàsti vàcyatà / pratipàdyaü na tat tatra yenànyat pratipadyate // 3.3.26 // asàdhikà pratij¤eti neyam evàbhidhãyate / yathà tathàsya dharmo 'pi nàtra ka÷ cit pratãyate // 3.3.27 // vyàpàrasyàparo yasmàn na vyàpàro 'sti ka÷ ca na / virodham anavasthàü và tasmàt sarvatra nà÷rayet // 3.3.28 // indriyàõàü svaviùayeùv anàdir yogyatà yathà / anàdir arthaiþ ÷abdànàü saübandho yogyatà tathà // 3.3.29 // asàdhur anumànena vàcakaþ kai÷ cid iùyate / vàcakatvàvi÷eùe và niyamaþ puõyapàpayoþ // 3.3.30 // saübandha÷abde saübandho yogyatàü prati yogyatà / mayàd yogyatàsaüvin màtàputràdiyogavat // 3.3.31 // ÷abdaþ kàraõam arthasya sa hi tenopajanyate / tathà ca buddhiviùayàd arthàc chabdaþ pratãyate // 3.3.32 // bhojanàdy api manyante buddhyarthe yad asaübhavi / buddhyarthàd eva buddhyarthe jàte tad api dç÷yate // 3.3.33 // anityeùv api nityatvam abhidheyàtmanà sthitam / anityatvaü sva÷aktir và sà ca nityàn na bhidyate // 3.3.34 // ÷abdenàrthasya saüskàro dçùñàdçùñaprayojanaþ / kriyate so 'bhisaübandham antareõa kathaü bhavet // 3.3.35 // nàva÷yam abhidheyeùu saüskàraþ sa tathàvidhaþ / dç÷yate na ca saübandhas tathàbhåto vivakùitaþ // 3.3.36 // sati pratyayahetutvaü saübandha upapadyate / ÷abdasyàrthe yatas tatra saübandho 'stãti gamyate // 3.3.37 // nitye 'nitye 'pi vàpy arthe puruùeõa kathaü ca na / saübandho 'kçtasaübandhaiþ ÷abdaiþ kartuü na ÷akyate // 3.3.38 // vyapade÷e padàrthànàm anya sattaupacàrikã / sarvàvasthàsu sarveùàm àtmaråpasya dar÷ikà // 3.3.39 // sphañikàdi yathà dravyaü bhinnaråpair upà÷rayaiþ / sva÷aktiyogàt saübandhaü tàdråpyeõeva gacchati // 3.3.40 // tadvac chabdo 'pi sattàyàm asyaü pårvaü vyavasthitaþ / dharmair upaiti saübandham avirodhivirodhibhiþ // 3.3.41 // evaü ca pratiùedhyeùu pratiùedhaprakëptaye / à÷riteùåpacàreõa pratiùedhaþ pravartate // 3.3.42 // àtmalàbhasya janmàkhyà satà labhyaü ca labhyate / yadi saj jàyate kasmàd athàsaj jàyate katham // 3.3.43 // sato hi gantur gamanaü sati gamye pravartate / gantçvac cen na janmàrtho na cet tadvan na jàyate // 3.3.44 // upacarya tu kartàram abhidhànapravçttaye / puna÷ ca karmabhàvena tàü kriyàü ca tadà÷rayàm // 3.3.45 // athopacàrasattaivaü vidheyàs tatra làdayaþ / janmanà tu virodhitvàn mukhyà sattà na vidyate // 3.3.46 // àtmànam àtmanà bibhrad astãti vyapadi÷yate / antarbhàvàc ca tenàsau karmaõà na sakarmakaþ // 3.3.47 // pràk ca sattàbhisaübandhàn mukhyà sattà kathaü bhavet / asaü÷ ca nàsteþ kartà syàd upacàras tu pårvavat // 3.3.48 // tasmàd bhinneùu dharmeùu virodhiùv avirodhinãm / virodhikhyàpanàyaiva ÷abdais tais tair upà÷ritàm // 3.3.49 // abhinnakàlàm artheùu bhinnakàleùv avasthitàm / pravçttihetuü sarveùàü ÷abdànàm aupacàrikãm // 3.3.50 // etàü sattàü padàrtho hi na ka÷ cid ativartate / sà ca saüpratisattàyàþ pçthag bhàùye nidar÷ità // 3.3.51 // prade÷asyaikade÷aü và parato và niråpaõam / viparyayam abhàvaü và vyavahàro 'nuvartate // 3.3.52 // yathendriyasya vaiguõyàn màtràdhyàropavàn iva / jàyate pratyayo 'rthebhyas tathaivodde÷ajà matiþ // 3.3.53 // akçtsnaviùayàbhàsaü ÷abdaþ pratyayam à÷ritaþ / artham àhànyaråpeõa svaråpeõàniråpitam // 3.3.54 // råpaõavyapade÷àbhyaü laukike vartmani sthitau / j¤ànaü praty abhilàpaü ca sadç÷au bàlapaõóitau // 3.3.55 // sarvàrtharåpatà ÷uddhir j¤ànasya nirupa÷rayà / tato 'py asya paràü ÷uddhim eke pràhur aråpikàm // 3.3.56 // upaplavo hi j¤ànasya bàhyàkàrànupàtità / kàluùyam iva tat tasya saüsarge vyatibhedajam // 3.3.57 // yathà ca j¤ànam àlekhàd a÷uddhau vyavatiùñhate / tathopà÷rayavàn arthaþ svaråpàd viprakçùyate // 3.3.58 // evam arthasya ÷abdasya j¤ànasya ca viparyaye / bhàvàbhàvàv abhedena vyavahàrànupàtinau // 3.3.59 // yathà bhàvam upà÷ritya tadabhàvo 'nugamyate / tathàbhàvam upà÷ritya tadbhàvo 'py anugamyate // 3.3.60 // nàbhàvo jàyate bhàvo naiti bhàvo 'nupàkhyatàm / ekasmàd àtmano 'nanyau bhàvàbhàvau vikalpitau // 3.3.61 // abhàvasyànupàkhyatvàt kàraõaü na prasàdhakam / sopàkhyasya tu bhàvasya kàraõaü kiü kariùyati // 3.3.62 // tasmàt sarvam abhàvo và bhàvo và sarvam iùyate / na tv avasthàntaraü kiü cid ekasmàt satyataþ sthitam // 3.3.63 // tasmàn nàbhàvam icchanti ye loke bhàvavàdinaþ / abhàvavàdino vàpi na bhàvaü tattvalakùaõam // 3.3.64 // advaye caiva sarvasmin svabhàvàd ekalakùaõe / parikalpeùu maryàdà vicitraivopalabhyate // 3.3.65 // catasro hi yathàvasthà nirupàkhye prakalpitàþ / evaü dvaividhyam apy etad bhàvàbhàvavyapà÷rayam // 3.3.66 // avirodhã virodhã và sann asan vàpi yuktitaþ / kramavàn akramo vàpi nàbhàva upapadyate // 3.3.67 // avirodhã virodhã và sann asan vàpi tattvataþ / kramavàn akramo vàpi tena bhàvo na vidyate // 3.3.68 // abhàve triùu kàleùu na bhedasyàsti saübhavaþ / tasminn asati bhàve 'pi traikàlyaü nàvatiùñhate // 3.3.69 // àtmatattvaparityàgaþ parato nopapadyate / àtmatattvaü tu parataþ svato và nopakalpate // 3.3.70 // tattve virodho nànàtva upakàro na ka÷ ca na / tattvànyatvaparltyàge vyavahàro nivartate // 3.3.71 // yatra draùñà ca dç÷yaü ca dar÷anaü càvikalpitam / tasyaivàrthasya satyatvaü ÷ritàs trayyantavedinaþ // 3.3.72 // sàmànyaü và vi÷eùaü và yasmàd àhur vi÷eùavat / ÷abdàs tasmàd asatyeùu bhedeùv eva vyavasthitàþ // 3.3.73 // na hy abhàvasya sadbhàve bhàvasyàtmà prahãyate / na càbhàvasya nàstitve bhàvasyàtmà prasåyate // 3.3.74 // na ÷àbaleyasyàstitvaü bàhuleyasya bàdhakam / na ÷àbaleyo nàstãti bàhuleyaþ prakalpate // 3.3.75 // abhàvo yadi vastu syàt tatreyaü syàd vicàraõà / tata÷ ca tadabhàve 'pi syàd vicàryam idaü punaþ // 3.3.76 // avastu syàd atitaü yad vyavahàrasya gocaraþ / tatra vastugato bhedo na nirvacanam arhati // 3.3.77 // apade 'rthe padanyàsaþ kàraõasya na vidyate / atha ca pràgasadbhàvaþ kàraõe sati dç÷yate // 3.3.78 // kà tasya pràgavastheti vastvà÷ritam idaü punaþ / pràg avastheti na hy etad dvayam apy asty avastuni // 3.3.79 // na cordhvam asti nàstãti vacanàyànibandhanam / alaü syàd apadasthànam etad vàcaþ pracakùate // 3.3.80 // atyadbhutà tv iyaü vçttir yad abhàgaü yad akramam / bhàvànàü pràg abhåtànàm àtmatattvaü prakà÷ate // 3.3.81 // vikalpotthàpitenaiva sarvo bhàvena laukikaþ / mukhyeneva padàrthena vyavahàro vidhãyate // 3.3.82 // bhàva÷aktim ata÷ cainàü manyante nityavàdinaþ / bhàvam eva kramaü pràhur na bhàvàd aparaþ kramaþ // 3.3.83 // kramàn na yaugapadyasya ka÷ cid bhedo 'sti tattvataþ / yathaiva bhàvàn nàbhàvaþ ka÷ cid anyo 'vasãyate // 3.3.84 // kàlasyàpy aparaü kàlaü nirdi÷anty eva laukikàþ / na ca nirde÷amàtreõa vyatireko 'nugamyate // 3.3.85 // àdhàraü kalpayan buddhyà nàbhàve vyavatiùñhate / avastuùv api notprekùà kasya cit pratibadhyate // 3.3.86 // tasmàc chaktivibhàgena nityaþ sadasadàtmakaþ / eko 'rthaþ ÷abdavàcyatve bahuråpaþ prakà÷ate // 3.3.87 // vyavahàra÷ ca lokasya padàrthaiþ parikalpitaiþ / ÷àstre padàrthaþ kàryàrthaü laukikaþ pravibhajyate // 3.3.88 // // iti saübandhasamudde÷aþ // 3.4 bhåyodravyasamudde÷aþ saüsargaråpàt saübhåtàþ saüvidråpàd apoddhçtàþ / ÷àstre vibhaktà vàkyàrthàt prakçtipratyayàrthavat // 3.4.1 // nimittabhåtàþ sàdhutve ÷àstràd anumitàtmakàþ / ke cit padàrthà vakùyante saükùepeõa yathàgamam // 3.4.2 // vaståpalakùaõaü yatra sarvanàma prayujyate / dravyam ity ucyate so 'rtho bhedyatvena vivakùitaþ // 3.4.3 // // iti bhåyodravyasamudde÷aþ // 3.5 guõasamudde÷aþ saüsargi bhedakaü yad yat savyàpàraü pratãyate / guõatvaü paratantratvàt tasya ÷àstra udàhçtam // 3.5.1 // dravyasyàvyapade÷asya ya upàdãyate guõaþ / bhedako vyapade÷àya tatprakarùo 'bhidhãyate // 3.5.2 // sarvasyaiva pradhànasya na vinà bhedahetunà / prakarùo vidyate nàpi ÷abdasyopaiti vàcyatàm // 3.5.3 // vidyamànàþ pradhàneùu na sarve bhedahetavaþ / vi÷eùa÷abdair ucyante vyàvçttàrthàbhidhàyibhiþ // 3.5.4 // vaståpalakùaõe tatra vi÷eùo vyàpçto yadi / prakarùo niyamàbhàvàt syàd avij¤àtahetukaþ // 3.5.5 // sarvaü ca sarvato 'va÷yaü niyamena prakçùyate / saüsargiõà nimittena nikçùñenàdhikena và // 3.5.6 // nàpekùate nimittaü ca prakarùe vyàpçtaü yadi / dravyasya syàd upàdànaü prakarùaü praty anarthakam // 3.5.7 // savyàpàro guõas tasmàt svaprakarùanibandhanaþ / dravyàtmànaü bhinatty eva svaprakarùaü nive÷ayan // 3.5.8 // aråpaü pararåpeõa dravyam àkhyàyate yathà / aprakarùaü prakarùeõa guõasyàvi÷yate tathà // 3.5.9 // // iti guõasamudde÷aþ // 3.6 diksamudde÷aþ dik sàdhanaü kriyà kàla iti vastvabhidhàyinaþ / ÷aktiråpe padàrthànàm atyantam anavasthitàþ // 3.6.1 // vyatirekasya yo hetur avadhipratipàdyayoþ / çjv ity evaü yato 'nyena vinà buddhiþ pravartate // 3.6.2 // karmaõo jàtibhedànàm abhivyaktir yadà÷rayà / sà svair upàdhibhir bhinnà ÷aktir dig iti kathyate // 3.6.3 // paràparatve mårtãnàü de÷abhedanibandhane / tata eva prakalpete kramaråpe tu kàlataþ // 3.6.4 // àkà÷asya prade÷ena bhàgai÷ cànyaiþ pçthak pçthak / sà saüyogavibhàgànàm upàdhitvàya kalpate // 3.6.5 // di÷o vyavasthà de÷ànàü digvyavasthà na vidyate / ÷aktayaþ khalu bhàvànàm upakàraprabhàvitàþ // 3.6.6 // pratyastaråpà bhàveùu dik pårvety abhidhãyate / pårvabuddhir yato dik sà samàkhyàmàtram anyathà // 3.6.7 // svàïgàd vyavasthà yà loke na tasyàü niyatà di÷aþ / pratyaïmukhasya yat pa÷càt tat purastàd viparyaye // 3.6.8 // de÷avyavasthàniyamo dikùu na vyavatiùñhate / råóham apy aparatvena pårvam ity abhidhãyate // 3.6.9 // ato bhàùitapuüskatvàt puüvadbhàvo na sidhyati / asminn arthe na ÷abdena prasavaþ kva cid ucyate // 3.6.10 // dik÷akter abhidhàne tu niyataü di÷i dar÷anam / pårvàdãnàü yathà ùaùñer jãvitasyàvadhàraõe // 3.6.11 // chàyàbhàbhyàü nagàdãnàü bhàgabhedaþ prakalpate / ataddharmasu bhàveùu bhàgabhedo na kalpate // 3.6.12 // paramàõor abhàgasya di÷à bhàgo vidhãyate / bhàgaprakalpanà÷aktiü prathamàü tàü pracakùate // 3.6.13 // ade÷à÷ càpy abhàgà÷ ca niùkramà nirupà÷rayàþ / bhàvàþ saüsargiråpàt tu ÷aktibhedaþ prakalpate // 3.6.14 // nirbhàgàtmakatà tulyà paramàõor ghañasya ca / bhàgaþ ÷aktyantaraü tatra parimàõaü ca yat tayoþ // 3.6.15 // yataþ prakalpate bhedo bhedas tatràpi dç÷yate / adçùñoparatiü bhedam ato 'yuktataraü viduþ // 3.6.16 // sarvatra tasya kàryasya dar÷anàd vibhur iùyate / vibhutvam etad evàhur anyaþ kàyavatàü vidhiþ // 3.6.17 // caitanyavat sthità loke dikkàlaparikalpanà / prakçtiü pràõinàü tàü hi ko 'nyathà sthàpayiùyati // 3.6.18 // saükaro vyavahàràõàü prakçteþ syàd viparyaye / tasmàt tyajann imàn bhàvàn punar evàvalambate // 3.6.19 // tasyàs tu ÷akteþ pårvàdi- bhedo bhàvàntarà÷rayaþ / bhinnà dik tena bhedena bhedàyaivopakalpate // 3.6.20 // avadhitvena càpekùà- yoge diglakùaõo vidhiþ / pårvam as yeti ùaùñhy eva dçùñà dharmàntarà÷raye // 3.6.21 // pårvàdinàü viparyàso 'dçùña÷ càvadhyasaükare / çjv etad asyety etac ca liïgaü na vyatikãryate // 3.6.22 // antaþkaraõadharmo và bahir evaü prakà÷ate / asyàü tv antarbahirbhàvaþ prakriyàyàü na vidyate // 3.6.23 // ekatvam àsàü ÷aktãnàü nànàtvaü veti kalpane / avastupatite j¤àtvà satyato na paràmç÷et // 3.6.24 // vikalpàtãtatattveùu saüketopanibandhanàþ / bhàveùu vyavahàrà ye lokas tatrànugamyate // 3.6.25 // naikatvam asty anànàtvaü vinaikatvena netarat / paramàrthe tayor eùa bhedo 'tyantaü na vidyate // 3.6.26 // na ÷aktãnàü tathà bhedo yathà ÷aktimatàü sthitiþ / na ca laukikam ekatvaü tàsàm àtmasu vidyate // 3.6.27 // naikatvaü vyavatiùñheta nànàtvaü cen na kalpayet / nànàtvaü càvahãyeta yady ekatvaü na kalpayet // 3.6.28 // // iti diksamudde÷aþ // 3.7 sàdhanasamudde÷aþ svà÷raye samavetànàü tadvad evà÷rayàntare / kriyàõàm abhiniùpattau sàmarthyaü sàdhanaü viduþ // 3.7.1 // ÷aktimà tràsam åhasya vi÷vasyànekadharmaõaþ / sarvadà sarvathà bhàvàt kva cit kiü cid vivakùyate // 3.7.2 // sàdhanavyavahàra÷ ca buddhyavasthànibandhanaþ / sann asan vàrtharåpeùu bhedo buddhyà prakalpyate // 3.7.3 // buddhyà samãhitaikatvàn pa¤càlàn kurubhir yadà / punar vibhajate vaktà tadàpàyaþ pratãyate // 3.7.4 // ÷abdopahitaråpàü÷ ca buddher viùayatàü gatàn / pratyakùam iva kaüsàdãn sàdhanatvena manyate // 3.7.5 // buddhipravçttiråpaü ca samàropyàbhidhàtçbhiþ / artheùu ÷aktibhedànàü kriyate parikalpanà // 3.7.6 // vyaktau padàrthe ÷abdàder janyamànasya karmaõaþ / sàdhanatvaü tathà siddhaü buddhiråpaprakalpitam // 3.7.7 // svatantraparatantratve kramaråpaü ca dar÷itam / nirãheùv api bhàveùu kalpanopanibandhanam // 3.7.8 // ÷aktayaþ ÷aktimanta÷ ca sarve saüsargavàdinàm / bhàvàs teùv asva÷abdeùu sàdhanatvaü niråpyate // 3.7.9 // ghañasya dç÷ikarmatve mahattvàdãni sàdhanam / råpasya dç÷ikarmatve råpatvàdãni sàdhanam // 3.7.10 // svaiþ sàmànyavi÷eùai÷ ca ÷aktimanto rasàdayaþ / niyatagrahaõà loke ÷aktayas tàs tathà÷rayaiþ // 3.7.11 // indriyàrthamanaþkartç- saübandhaþ sàdhanaü kva cit / yad yadà yadanugràhi tat tadà tatra sàdhanam // 3.7.12 // sva÷abdair abhidhàne tu sa dharmonàbhidhãyate / vibhaktyàdibhir evàsàv upakàraþ pratãyate // 3.7.13 // nimittabhàvo bhàvànàm upakàràrtham à÷ritaþ / natir àvarjanety evaü siddhaþ sàdhanam iùyate // 3.7.14 // sa tebhyo vyatirikto và teùàm àtmaiva và tathà / vyatirekam upà÷ritya sàdhanatvena kalpyate // 3.7.15 // saüdar÷anaü pràrthanàyàü vyavasàye tv anantarà / vyavasàyas tathàrambhe sàdhanatvàya kalpate // 3.7.16 // pårvasmin yà kriyà saiva parasmin sàdhanaü matà / saüdar÷ane tu caitanyaü vi÷iùñaü sàdhanaü viduþ // 3.7.17 // niùpattimàtre kartçtvaü sarvatraivàsti kàrake / vyàpàrabhedàpekùàyàü karaõatvàdisaübhavaþ // 3.7.18 // putrasya janmani yathà pitroþ kartçtvam ucyate / ayam asyàm iyaü tv asmàd iti bhedo vivakùayà // 3.7.19 // guõakriyàõàü kartàraþ kartrà nyakkçta÷aktayaþ / nyaktàyàm api saüpårõaiþ svair vyàpàraiþ samanvitàþ // 3.7.20 // karaõatvàdibhir j¤àtàþ kriyàbhedànupàtibhiþ / svàtantryam uttaraü labdhvà pradhàne yànti kartçtàm // 3.7.21 // yathà ràj¤à niyukteùu yoddhçtvaü yoddhçùu sthitam / teùu vçttau tu labhate ràjà jayaparàjayau // 3.7.22 // tathà kartrà niyukteùu sarveùv ekàrthakàriùu / kartçtvaü karaõatvàder uttaraü na virudhyate // 3.7.23 // anà÷rite tu vyàpàre nimittaü hetur iùyate / à÷ritàvadhibhàvaü tu lakùaõe lakùaõaü viduþ // 3.7.24 // dravyàdiviùayo hetuþ kàrakaü niyatakriyam / kartà kartrantaràpekùaþ kriyàyàü hetur iùyate // 3.7.25 // kriyàyai karaõaü tasya dçùñaþ pratinidhis tathà / hetvarthà tu kriyà tasmàn na sa pratinidhãyate // 3.7.26 // pràtilomyànulomyàbhyàü hetur arthasya sàdhakaþ / tàdarthyam ànulomyena hetutvànugataü tu tat // 3.7.27 // sarvatra sahajà ÷aktir yàvaddravyam avasthità / kriyàkàle tv abhivyakter à÷rayàd upakàriõã // 3.7.28 // kuóyasyàvaraõe ÷aktir asyàdãnàü vidàraõe / sarvadà sa tu san dharmaþ kriyàkàle niråpyate // 3.7.29 // svàïgasaüyoginaþ pà÷à daityànàü vàruõà yathà / vyajyante vijigãùåõàü dravyàõàü ÷aktayas tathà // 3.7.30 // taikùõyagauravakàñhinya- saüsthànaiþ svair asir yadà / chedyaü prati vyàpriyate ÷aktimàn gçhyate tadà // 3.7.31 // pràï nimittàntarodbhåtaü kriyàyàþ kai÷ cid iùyate / sàdhanaü sahajaü kai÷ cit kriyànyaiþ pårvam iùyate // 3.7.32 // pravçttir eva prathamaü kva cid apy anapà÷rità / ÷aktãr ekàdhikaraõe srotovad apakarùati // 3.7.33 // apårvaü kàla÷aktiü và kriyàü và kàlam eva và / tam evamlaksanam bhàvam ke cid àhuh katham ca na // 3.7.34 // nityàþ ùañ ÷aktayo 'nyeùàü bhedàbhedasamanvitàþ / kriyàsaüsiddhaye 'rtheùu jàtivat samavasthitàþ // 3.7.35 // dravyàkàràdibhedena tà÷ càparimità iva / dç÷yante tattvam àsàü tu ùañ ÷aktãr nàtivartate // 3.7.36 // nimittabhedàd ekaiva bhinnà ÷aktiþ pratãyate / ùoóhà kartçtvam evàhus tatpravçtter nibandhanam // 3.7.37 // tattve và vyatireke và vyatiriktaü tad ucyate / ÷abdapramàõako lokaþ sa ÷àstreõànugamyate // 3.7.38 // paramàrthe tu naikatvaü pçthaktvàd bhinnalakùaõam / pçthaktvaikatvaråpeõa tattvam eva prakà÷ate // 3.7.39 // yat pçthaktvam asaüdigdhaü tad ekatvàn na bhidyate / yad ekatvam asaüdigdhaü tat pçthaktvàn na bhidyate // 3.7.40 // dyauþ kùamà vàyur àdityaþ sàgaràþ sarito di÷aþ / antaþkaraõatattvasya bhàgà bahir avasthitàþ // 3.7.41 // kàlavicchedaråpeõa tad evaikam avasthitam / sa hy apårvàparo bhàvaþ kramaråpeõa lakùyate // 3.7.42 // dçùño hy avyatireke 'pi vyatireko 'nvaye 'sati / vçkùàdyarthànvayas tasmàd vibhaktyartho 'nya iùyate // 3.7.43 // sàmànyaü kàrakaü tasya saptàdyà bhedayonayaþ / ùañ karmàkhyàdibhedena ÷eùabhedas tu saptamã // 3.7.44 // karmàdhikàraþ nirvartyaü ca vikàryaü ca pràpyaü ceti tridhà matam / tatrepsitatamaü karma caturdhànyat tu kalpitam // 3.7.45 // audàsãnyena yat pràpyaü yac ca kartur anãpsitam / saüj¤àntarair anàkhyàtaü yad yac càpy anyapårvakam // 3.7.46 // satã vàvidyamànà và prakçtiþ pariõàminã / yasya nà÷riyate tasya nirvartyatvaü pracakùate // 3.7.47 // prakçtes tu vivakùàyàü vikàryaü kai÷ cid anyathà / nirvartyaü ca vikàryaü ca karma ÷àstre pradar÷itam // 3.7.48 // yad asaj jàyate sad và janmanà yat prakà÷yate / tan nirvartyaü vikàryaü ca karma dvedhà vyavasthitam // 3.7.49 // prakçtyucchedasaübhåtaü kiü cit kàùñhàdibhasmavat / kiü cid guõàntarotpattyà suvarõàdivikàravat // 3.7.50 // kriyàkçtà vi÷eùàõàü siddhir yatra na gamyate / dar÷anàd anumànàd và tat pràpyam iti kathyate // 3.7.51 // vi÷eùalàbhaþ sarvatra vidyate dar÷anàdibhiþ / keùàü cit tadabhivyakti- siddhir dçùñiviùàdiùu // 3.7.52 // àbhàsopagamo vyaktiþ soóhatvam iti karmaõaþ / vi÷eùàþ pràpyamàõasya kriyàsiddhau vyavasthitàþ // 3.7.53 // nirvartyàdiùu tat pårvam anubhåya svatantratàm / kartrantaràõàü vyàpàre karma saüpadyate tataþ // 3.7.54 // tadvyàpàraviveke 'pi svavyàpàre vyavasthitam / karmàpadiùñààllabhate kva cic chàstrà÷rayàn vidhãn // 3.7.55 // nivçttapreùaõaü karma svakriyàvayave sthitam / nivartamàne karmatve sve kartçtve 'vatiùñhate // 3.7.56 // tàni dhàtvantaràõy eva pacisidhyativad viduþ / bhede 'pi tulyaråpatvàd ekatvaparikalpanà // 3.7.57 // ekade÷e samåhe ca vyàpàràõàü pacàdayaþ / svabhàvataþ pravartante tulyaråpasamanvitàþ // 3.7.58 // nyagbhàvanà nyagbhavanaü ruhau ÷uddhe pratãyate / nyagbhàvanà nyagbhavanaü õyante 'pi pratipadyate // 3.7.59 // avasthàü pa¤camãm àhur õyante tàü karmakartari / nivçttapreùaõàd dhàtoþ pràkçte 'rthe õij ucyate // 3.7.60 // bravãti pacater arthaü sidhyatir na vinà õicà / sa õyantaþ pacater arthe pràkçte vyavatiùñhate // 3.7.61 // keùàü cid devadattàder vyàpàro yaþ sakarmake / sa vinà devadattàdeþ kañàdiùu vivakùyate // 3.7.62 // nivçttapreùaõaü karma svasya kartuþ prayojakam / preùaõàntarasaübandhe õyante lenàbhidhãyate // 3.7.63 // sadç÷àdiùu yat karma- kartçtvaü pratipadyate / àpattyàpàdane tatra viùayatvaü prati kriye // 3.7.64 // kuta÷ cid àhçtya padam evaü ca parikalpane / karmasthabhàvakatvaü syàd dar÷anàdyabhidhàyinàm // 3.7.65 // vi÷eùadar÷anaü yatra kriyà tatra vyavasthità / kriyàvyavasthà tv anyeùàü ÷abdair eva prakà÷yate // 3.7.66 // kàlabhàvàdhvade÷ànàm antarbhåtakriyàntaraiþ / sarvair akarmakair yoge karmatvam upajàyate // 3.7.67 // àdhàratvam iva pràptàs te punar dravyakarmasu / kàlàdayo bhinnakakùyaü yànti karmatvam uttaram // 3.7.68 // atas taiþ karmabhir dhàtur yukto 'dravyair akarmakaþ / lasya karmaõi bhàve ca nimittatvàya kalpate // 3.7.69 // sarvaü càkathitaü karma bhinnakakùyaü pratãyate / dhàtvarthodde÷abhedena tan nepsitatamaü kila // 3.7.70 // pradhànakarma kathitaü yat kriyàyàþ prayojakam / tatsiddhaye kriyàyuktam anyat tv akathitaü smçtam // 3.7.71 // duhyàdivan nayatyàdau karmatvam akathà÷rayam / àkhyàtànupayoge tu niyamàc cheùa iùyate // 3.7.72 // antarbhåtaõijarthànàü duhyàdãnàü õijantavat / siddhaü pårveõa karmatvaü õijantaniyamas tathà // 3.7.73 // karaõasya svakakùyàyàü na prakarùà÷rayo yathà / karmaõo 'pi svakakùyàyàü na syàd ati÷ayas tathà // 3.7.74 // karmaõas tv àptum iùñatva à÷rite 'ti÷ayo yataþ / à÷rãyate tato 'tyantaü bhedaþ pårveõa karmaõà // 3.7.75 // õijante ca yathà kartà sakriyaþ san prayujyate / na duhyàdau tathà kartà niùkriyo 'pi prayujyate // 3.7.76 // bhedavàkyaü tu yan õyante nãduhiprakçtau ca yat / ÷abdàntaratvàn naivàsti saüspar÷as tasya dhàtunà // 3.7.77 // yathaivaikam apàdànaü ÷àstre bhedena dar÷itam / tathaikam eva karmàpi bhedena pratipàditam // 3.7.78 // nirvartyo và vikàryo và pràpyo và sàdhanà÷rayaþ / kriyàõàm eva sàdhyatvàt siddharåpo 'bhidhãyate // 3.7.79 // ahiteùu yathà laulyàt kartur icchopajàyate / viùàdiùu bhayàdibhyas tathaivàsau pravartate // 3.7.80 // pradhànetarayor yatra dravyasya kriyayoþ pçthak / ÷aktir guõà÷rayà tatra pradhànam anurudhyate // 3.7.81 // pradhànaviùayà ÷aktiþ pratyayenàbhidhãyate / yadà guõe tadà tadvad anuktàpi prakà÷ate // 3.7.82 // pacàv anuktaü yat karma ktvànte bhàvàbhidhàyini / bhujau ÷aktyantare 'py ukte tat taddharma prakà÷ate // 3.7.83 // iùe÷ ca gamisaüspar÷àd gràme yo lo vidhãyate / tatreùiõaiva nirbhogaþ kriyate gamikarmaõaþ // 3.7.84 // paktvà bhujyata ity atra keùàü cin na vyapekùate / odanaü pacatiþ so 'sàv anumànàt pratãyate // 3.7.85 // tathàbhinivi÷au karma yat tiïante 'bhidhãyate / ktvànte 'dhikaraõatve 'pi na tatrecchanti saptamãm // 3.7.86 // yan nirvçttà÷rayaü karma pràpter apracitaü punaþ / bhakùyàdiviùayàpattyà bhidyamànaü tad ãpsitam // 3.7.87 // dhàtor arthàntare vçtter dhàtvarthenopasaügrahàt / prasiddher avivakùàtaþ karmaõo 'karmikà kriyà // 3.7.88 // bhedà ya ete catvàraþ sàmànyena pradar÷itàþ / te nimittàdibhedena bhidyante bahudhà punaþ // 3.7.89 // // iti karmàdhikàraþ // karaõàdhikàraþ kriyàyàþ pariniùpattir yadvyàpàràd anantaram / vivakùyate yadà tatra karaõatvaü tadà smçtam // 3.7.90 // vastutas tad anirde÷yaü na hi vastu vyavasthitam / sthàlyà pacyata ity eùà vivakùà dç÷yate yataþ // 3.7.91 // karaõeùu tu saüskàram àrabhante punaþ punaþ / viniyogavi÷eùàü÷ ca pradhànasya prasiddhaye // 3.7.92 // svakakùyàsu prakarùa÷ ca karaõànàü na vidyate / à÷ritàti÷ayatvaü tu paratas tatra lakùaõam // 3.7.93 // svàtantrye 'pi prayoktàra àràd evopakurvate / karaõena hi sarveùàü vyàpàro vyavadhãyate // 3.7.94 // kriyàsiddhau prakarùo 'yaü nyagbhàvas tv eva kartari / siddhau satyàü hi sàmànyaü sàdhakatvaü prakçùyate // 3.7.95 // asyàdãnàü tu kartçtve taikùõyàdi karaõaü viduþ / taikùõyàdãnàü svatantratve dvedhàtmà vyavatiùñhate // 3.7.96 // àtmabhede 'pi saty evam eko 'rthaþ sa tathà sthitaþ / tadà÷rayatvàd bhede 'pi kartçtvaü bàdhakaü tataþ // 3.7.97 // yathà ca saünidhànena karaõatvaü pratãyate / tathaivàsaünidhàne 'pi kriyàsiddheþ pratãyate // 3.7.98 // stokasya vàbhinirvçtter anirvçtte÷ ca tasya và / prasiddhiü karaõatvasya stokàdãnàü pracakùate // 3.7.99 // dharmàõàü tadvatà bhedàd abhedàc ca vi÷iùyate / kriyàvadher avaccheda- vi÷eùàd bhidyate yathà // 3.7.100 // // iti karaõàdhikàraþ // kartradhikàraþ pràg anyataþ ÷aktilàbhàn nyagbhàvàpàdanàd api / tadadhãnapravçttitvàt pravçttànàü nivartanàt // 3.7.101 // adçùñatvàt pratinidheþ praviveke ca dar÷anàt / àràd apy upakàritve svàtantryaü kartur ucyate // 3.7.102 // dharmair abhyuditaiþ ÷abde niyamo na tu vastuni / kartçdharmavivakùàyàü ÷abdàt kartà pratãyate // 3.7.103 // ekasya buddhyavasthàbhir bhede ca parikalpite / kartçtvaü karaõatvaü ca karmatvaü copajàyate // 3.7.104 // utpatteþ pràg asadbhàvo buddhyavasthànibandhanaþ / avi÷iùñaþ satànyena kartà bhavati janmanaþ // 3.7.105 // kàraõaü kàryabhàvena yadà vàvyavatiùñhate / kàrya÷abdaü tadà labdhvà kàryatvenopajàyate // 3.7.106 // yathàheþ kuõóalãbhàvo vyagràõàü và samagratà / tathaiva janmaråpatvaü satàm eke pracakùate // 3.7.107 // vibhaktayoni yat kàryaü kàraõebhyaþ pravartate / svà jàtir vyaktiråpeõa tasyàpi vyavatiùñhate // 3.7.108 // bhàveùv eva padanyàsaþ praj¤àyà vàca eva và / nàstãty apy apade nàsti na ca sad bhidyate tataþ // 3.7.109 // buddhi÷abdau pravartete yathàbhåteùu vastuùu / teùàm anyena tattvena vyavahàro na vidyate // 3.7.110 // àkà÷asya yathà bheda÷ chàyàyà÷ calanaü yathà / janmanà÷àv abhede 'pi tathà kai÷ cit prakalpitau // 3.7.111 // yathaivàkà÷anàstitvam asan mårtiniråpitam / tathaiva mårtinàstitvam asadàkà÷ani÷rayam // 3.7.112 // yathà tadarthair vyàpàraiþ kriyàtmà vyapadi÷yate / abhedagrahaõàd eùa kàryakàraõayoþ kramaþ // 3.7.113 // vikàro janmanaþ kartà prakçtir veti saü÷aye / bhidyate pratipattñõàü dar÷anaü liïgadar÷anaiþ // 3.7.114 // këpi saüpadyamàne yà caturthã sà vikàrataþ / suvarõapiõóe prakçtau vacanaü kuõóalà÷rayam // 3.7.115 // vàkye saüpadyateþ kartà saïgha÷ cvyantasya kathyate / vçttau saïghãbhavantãti bràhmaõànàü svatantratà // 3.7.116 // atvaü saüpadyate yas tvaü na tasmin yuùmadà÷rayà / pravçttiþ puruùasyàsti pràkçtaþ sa vidhãyate // 3.7.117 // pårvàvasthàm avijahat saüspç÷an dharmam uttaram / saümårchita ivàrthàtmà jàyamàno 'bhidhãyate // 3.7.118 // savyàpàrataraþ ka÷ cit kva cid dharmaþ pratãyate / saüsçjyante ca bhàvànàü bhedavatyo 'pi ÷aktayaþ // 3.7.119 // viparãtàrthavçttitvaü puruùasya viparyaye / gamyeta sàdhanaü hy atra savyàpàraü pratãyate // 3.7.120 // tvam anyo bhavasãty eùà tatra syàt parikalpanà / ràj¤i bhçtyatvamàpanne yathà tadvad gatir bhavet // 3.7.121 // saübhàvanàt kriyàsiddhau kartçtvena samà÷ritaþ / kriyàyàm àtmasàdhyàyàü sàdhanànàü prayojakaþ // 3.7.122 // prayogamàtre nyagbhàvaü svàtantryàd eva ni÷ritaþ / avi÷iùño bhavaty anyaiþ svatantrair muktasaü÷ayaiþ // 3.7.123 // nimittebhyaþ pravartante sarva eva svabhåtaye / abhipràyànurodho 'pi svàrthasyaiva prasiddhaye // 3.7.124 // // iti kartradhikàraþ // hetvadhikàraþ preùaõàdhyeùaõe kurvaüs tatsamarthàni càcaran / kartaiva vihitàü ÷àstre hetusaüj¤àü prapadyate // 3.7.125 // dravyamàtrasya tu praiùe pçcchyàder loó vidhãyate / sakriyasya prayogas tu yadà sa viùayo õicaþ // 3.7.126 // guõakriyàyàü svàtantryàt preùaõe karmatàü gataþ / niyamàt karmasaüj¤àyàþ svadharmeõàbhidhãyate // 3.7.127 // kriyàyàþ prerakaü karma hetuþ kartuþ prayojakaþ / karmàrthà ca kriyotpatti- saüskàrapratipattibhiþ // 3.7.128 // // iti hetvadhikàraþ // saüpradànàdhikàraþ aniràkaraõàt kartus tyàgàïgaü karmaõepsitam / preraõànumatibhyàü ca labhate saüpradànatàm // 3.7.129 // hetutve karmasaüj¤àyàü ÷eùatve vàpi kàrakam / rucyarthàdiùu ÷àstreõa saüpradànàkhyam ucyate // 3.7.130 // bhedasya ca vivakùàyàü pårvàü pårvàü kriyàü prati / parasyàïgasya karmatvàn na kriyàgrahaõaü kçtam // 3.7.131 // kriyàõàü samudàye tu yadaikatvaü vivakùitam / tadà karma kriyàyogàt svàkhyayaivopacaryate // 3.7.132 // bhedàbhedavivakùà ca svabhàvena vyavasthità / tasmàd gatyarthakarmatve vyabhicàro na dç÷yate // 3.7.133 // vikalpenaiva sarvatra saüj¤e syàtàm ubhe yadi / àrambheõa na yogasya pratyàkhyànaü samaü bhavet // 3.7.134 // tyàgaråpaü prahàtavye pràpye saüsargadar÷anam / àsthitaü karma yat tatra dvairåpyaü bhajate kriyà // 3.7.135 // // iti saüpradànàdhikàraþ // apàdànàdhikàraþ nirdiùñaviùayaü kiü cid upàttaviùayaü tathà / apekùitakriyaü ceti tridhàpàdànam ucyate // 3.7.136 // saüyogabhedàd bhinnàtmà gamir eva bhramir yathà / dhruvàvadhir apàyo 'pi samavetas tathàdhruve // 3.7.137 // dravyasvabhàvo na dhrauvyam iti såtre pratãyate / apàyaviùayaü dhrauvyaü yat tu tàvad vivakùitam // 3.7.138 // saraõe devadattasya dhrauvyaü pàte tu vàjinaþ / àviùñaü yad apàyena tasyàdhrauvyaü pracakùate // 3.7.139 // ubhàv apy adhruvau meùau yady apy ubhayakarmaje / vibhàge pravibhakte tu kriye tatra vivakùite // 3.7.140 // meùàntarakriyàpekùam avadhitvaü pçthak pçthak / meùayoþ svakriyàpekùaü kartçtvaü ca pçthak pçthak // 3.7.141 // abhedena kriyaikà tu dvisàdhyà ced vivakùità / meùàv apàye kartàrau yady anyo vidyate 'vadhiþ // 3.7.142 // gatir vinà tv avadhinà nàpàya iti gamyate / vçkùasya parõaü patatãty evaü bhàùye nidar÷itam // 3.7.143 // bhedàbhedau pçthagbhàvaþ sthiti÷ ceti virodhinaþ / yugapan na vivakùyante sarve dharmà balàhake // 3.7.144 // dhanuùà vidhyatãty atra vinàpàyavivakùayà / karaõatvaü yato nàsti tasmàt tad ubhayaü saha // 3.7.145 // ekaiva và satã ÷aktir dviråpà vyavatiùñhate / nimittaü saüj¤ayos tatra parayà bàdhyate 'parà // 3.7.146 // nirdhàraõe vibhakte yo bhãtràdãnàü ca yo vidhiþ / upàttàpekùitàpàyaþ so 'budhapratipattaye // 3.7.147 // // ity apàdànàdhikàraþ // adhikaraõàdhikàraþ kartçkarmavyavahitàm asàkùàd dhàrayat kriyàm / upakurvat kriyàsiddhau ÷àstre 'dhikaraõaü smçtam // 3.7.148 // upa÷leùasya càbhedas tilàkà÷akañàdiùu / upakàràs tu bhidyante saüyogisamavàyinàm // 3.7.149 // avinà÷o gurutvasya pratibandhe svatantratà / digvi÷eùàd avaccheda ityàdyà bhedahetavaþ // 3.7.150 // àkà÷am eva keùàü cid de÷abhedaprakalpanàt / àdhàra÷aktiþ prathamà sarvasaüyoginàü matà // 3.7.151 // idam atreti bhàvànàm abhàvàn na prakalpate / vyapade÷as tam àkà÷a- nimittaü saüpracakùate // 3.7.152 // kàlàt kriyà vibhajyanta àkà÷àt sarvamårtayaþ / etàvàü÷ caiva bhedo 'yam abhedopanibandhanaþ // 3.7.153 // yady apy upavasir de÷a- vi÷eùam anurudhyate / ÷abdapravçttidharmàt tu kàlam evàvalambate // 3.7.154 // vasatàv aprayukte 'pi de÷o 'dhikaraõaü tataþ / aprayuktaü triràtràdi karma copavasau smçtam // 3.7.155 // // ity adhikaraõàdhikàraþ // ÷eùàdhikàraþ saübandhaþ kàrakebhyo 'nyaþ kriyàkàrakapårvakaþ / ÷rutàyàm a÷rutàyàü và kriyàyàü so 'bhidhãyate // 3.7.156 // dviùñho 'py asau paràrthatvàd guõeùu vyatiricyate / tatràbhidhãyamànaþ san pradhàne 'py upayujyate // 3.7.157 // nimittaniyamaþ ÷abdàt saübandhasya na gçhyate / karmapravacanãyais tu sa vi÷eùo 'varudhyate // 3.7.158 // sàdhanair vyapadiùñe ca ÷råyamàõakriye punaþ / proktà pratipadaü ùaùñhã samàsasya nivçttaye // 3.7.159 // niùñhàyàü karmaviùayà ùaùthã ca pratiùidhyate / ÷eùalakùaõayà ùaùñhyà samàsastatra neùyate // 3.7.160 // anyena vyapadiùñasya yasyànyatropajàyate / vyatirekaþ sa dharmau dvau labhate viùayàntare // 3.7.161 // pràdhànyaü svaguõe labdhvà pradhàne yàti ÷eùatàm / sahayoge svayoge 'taþ pradhànatvaü na hãyate // 3.7.162 // // iti ÷eùàdhikàraþ // siddhasyàbhimukhãbhàva- màtraü saübodhanaü viduþ / pràptàbhimukhyo hy arthàtmà kriyàsu viniyujyate // 3.7.163 // saübodhanaü na vàkyàrtha iti pårvebhya àgamaþ / udde÷ena vibhaktyarthà vàkyàrthàt samapoddhçtàþ // 3.7.164 // vibhaktyarthe 'vyayãbhàva- vacanàd avasãyatàm / anyo dravyàd vibhaktyarthaþ so 'vyayenàbhidhãyate // 3.7.165 // dravyaü tu yad yathàbhåtaü tad atyantaü tathà bhavet / kriyàyoge 'pi tasyàsau dravyàtmà nàpahãyate // 3.7.166 // tasmàd yat karaõaü dravyaü tat karma na punar bhavet / sarvasya vànyathàbhàvas tasya dravyàtmano bhavet // 3.7.167 // // iti sàdhanasamudde÷aþ //