Bhartrhari: Vakyapadiya 1.1-3.7 (sadhanasamuddesa) based on the edition by Wilhelm Rau, Wiesbaden 1977 Input by Somadeva Vasudeva 2002 ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ PADA MARKERS For a four-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ // For a six-pada verse: ........ $ ........ & ........ % ........ \ ........ # ........ // 1. brahmakÃï¬am anÃdinidhanaæ brahma $ Óabdatattvaæ yad ak«aram & vivartate 'rthabhÃvena % prakriyà jagato yata÷ // 1.1 // ekam eva yad ÃmnÃtaæ $ bhinnaÓaktivyapÃÓrayÃt & ap­thaktve 'pi Óaktibhya÷ % p­thaktveneva vartate // 1.2 // adhyÃhitakalÃæ yasya $ kÃlaÓaktim upÃÓritÃ÷ & janmÃdayo vikÃrÃ÷ «a¬ % bhÃvabhedasya yonaya÷ // 1.3 // ekasya sarvabÅjasya $ yasya ceyam anekadhà & bhokt­bhoktavyarÆpeïa % bhogarÆpeïa ca sthiti÷ // 1.4 // prÃptyupÃyo 'nukÃraÓ ca $ tasya vedo mahar«ibhi÷ & eko 'py anekavartmeva % samÃmnÃta÷ p­thak p­thak // 1.5 // bhedÃnÃæ bahumÃrgatvaæ $ karmaïy ekatra cÃÇgatà & ÓabdÃnÃæ yataÓaktitvaæ % tasya ÓÃkhÃsu d­Óyate // 1.6 // sm­tayo bahurÆpÃÓ ca $ d­«ÂÃd­«ÂaprayojanÃ÷ & tam evÃÓritya liÇgebhyo % vedavidbhi÷ prakalpitÃ÷ // 1.7 // tasyÃrthavÃdarÆpÃïi $ niÓritÃ÷ svavikalpajÃ÷ & ekatvinÃæ dvaitinÃæ ca % pravÃdà bahudhÃgatÃ÷ // 1.8 // satyà viÓuddhis tatroktà $ vidyaivaikapadÃgamà & yuktà praïavarÆpeïa % sarvavÃdÃvirodhinà // 1.9 // vidhÃtus tasya lokÃnÃm $ aÇgopÃÇganibandhanÃ÷ & vidyÃbhedÃ÷ pratÃyante % j¤ÃnasaæskÃrahetava÷ // 1.10 // Ãsannaæ brahmaïas tasya $ tapasÃm uttamaæ tapa÷ & prathamaæ chandasÃm aÇgam % Ãhur vyÃkaraïaæ budhÃ÷ // 1.11 // prÃptarÆpavibhÃgÃyà $ yo vÃca÷ paramo rasa÷ & yat tat puïyatamaæ jyotis % tasya mÃrgo 'yam äjasa÷ // 1.12 // arthaprav­ttitattvÃnÃæ $ Óabdà eva nibandhanam & tattvÃvabodha÷ ÓabdÃnÃæ % nÃsti vyÃkaraïÃd ­te // 1.13 // tad dvÃram apavargasya $ vÃÇmalÃnÃæ cikitsitam & pavitraæ sarvavidyÃnÃm % adhividyaæ prakÃÓate // 1.14 // yathÃrthajÃtaya÷ sarvÃ÷ $ ÓabdÃk­tinibandhanÃ÷ & tathaiva loke vidyÃnÃm % e«Ã vidyà parÃyaïam // 1.15 // idam Ãdyaæ padasthÃnaæ $ siddhisopÃnaparvaïÃm & iyaæ sà mok«amÃïÃnÃm % ajihmà rÃjapaddhati÷ // 1.16 // atrÃtÅtaviparyÃsa÷ $ kevalÃm anupaÓyati & chandasyaÓ chandasÃæ yonim % Ãtmà chandomayÅæ tanum // 1.17 // pratyastamitabhedÃyà $ yad vÃco rÆpam uttamam & yad asminn eva tamasi % jyoti÷ Óuddhaæ vivartate // 1.18 // vaik­taæ samatikrÃntà $ mÆrtivyÃpÃradarÓanam & vyatÅtyÃlokatamasÅ % prakÃÓaæ yam upÃsate // 1.19 // yatra vÃco nimittÃni $ cihnÃnÅvÃk«arasm­te÷ & ÓabdapÆrveïa yogena % bhÃsante pratibimbavat // 1.20 // atharvaïÃm aÇgirasÃæ $ sÃmnÃm ­gyaju«asya ca & yasminn uccÃvacà varïÃ÷ % p­thaksthitaparigrahÃ÷ // 1.21 // yad ekaæ prakriyÃbhedair $ bahudhà pravibhajyate & tad vyÃkaraïam Ãgamya % paraæ brahmÃdhigamyate // 1.22 // nityÃ÷ ÓabdÃrthasaæbandhÃs $ tatrÃmnÃtà mahar«ibhi÷ & sÆtrÃïÃæ sÃnutantrÃïÃæ % bhëyÃïÃæ ca praïet­bhi÷ // 1.23 // apoddhÃrapadÃrthà ye $ ye cÃrthÃ÷ sthitalak«aïÃ÷ & anvÃkhyeyÃÓ ca ye Óabdà % ye cÃpi pratipÃdakÃ÷ // 1.24 // kÃryakÃraïabhÃvena $ yogyabhÃvena ca sthitÃ÷ & dharme ye pratyaye cÃÇgaæ % saæbandhÃ÷ sÃdhvasÃdhu«u // 1.25 // te liÇgaiÓ ca svaÓabdaiÓ ca $ ÓÃstre 'sminn upavarïitÃ÷ & sm­tyartham anugamyante % ke cid eva yathÃgamam // 1.26 // Ói«Âebhya ÃgamÃt siddhÃ÷ $ sÃdhavo dharmasÃdhanam & arthapratyÃyanÃbhede % viparÅtÃs tv asÃdhava÷ // 1.27 // nityatve k­takatve và $ te«Ãm Ãdir na vidyate & prÃïinÃm iva sà cai«Ã % vyavasthÃnityatocyate // 1.28 // nÃnarthikÃm imÃæ kaÓ cid $ vyavasthÃæ kartum arhati & tasmÃn nibadhyate Ói«Âai÷ % sÃdhutvavi«ayà sm­ti÷ // 1.29 // na cÃgamÃd ­te dharmas $ tarkeïa vyavati«Âhate & ­«ÅïÃm api yaj j¤Ãnaæ % tad apy ÃgamapÆrvakam // 1.30 // dharmasya cÃvyavacchinnÃ÷ $ panthÃno ye vyavasthitÃ÷ & na tÃæl lokaprasiddhatvÃt % kaÓ cit tarkeïa bÃdhate // 1.31 // avasthÃdeÓakÃlÃnÃæ $ bhedÃd bhinnÃsu Óakti«u & bhÃvÃnÃm anumÃnena % prasiddhir atidurlabhà // 1.32 // nirj¤ÃtaÓakter dravyasya $ tÃæ tÃm arthakriyÃæ prati & viÓi«Âadravyasaæbandhe % sà Óakti÷ pratibadhyate // 1.33 // yatnenÃnumito 'py artha÷ $ kuÓalair anumÃt­bhi÷ & abhiyuktatarair anyair % anyathaivopapÃdyate // 1.34 // pare«Ãm asamÃkhyeyam $ abhyÃsÃd eva jÃyate & maïirÆpyÃdivij¤Ãnaæ % tadvidÃæ nÃnumÃnikam // 1.35 // pratyak«am anumÃnaæ ca $ vyatikramya vyavasthitÃ÷ & pit­rak«a÷piÓÃcÃnÃæ % karmajà eva siddhaya÷ // 1.36 // ÃvirbhÆtaprakÃÓÃnÃm $ anupaplutacetasÃm & atÅtÃnÃgataj¤Ãnaæ % pratyak«Ãn na viÓi«yate // 1.37 // atÅndriyÃn asaævedyÃn $ paÓyanty Ãr«eïa cak«u«Ã & ye bhÃvÃn vacanaæ te«Ãæ % nÃnumÃnena bÃdhyate // 1.38 // yo yasya svam iva j¤Ãnaæ $ darÓanaæ nÃtiÓaÇkate & thitaæ pratyak«apak«e taæ % katham anyo nivartayet // 1.39 // idaæ puïyam idaæ pÃpam $ ity etasmin padadvaye & Ãcaï¬Ãlamanu«yÃïÃm % alpaæ ÓÃstraprayojanam // 1.40 // caitanyam iva yaÓ cÃyam $ avicchedena vartate & Ãgamas tam upÃsÅno % hetuvÃdair na bÃdhyate // 1.41 // hastasparÓÃd ivÃndhena $ vi«ame pathi dhÃvatà & anumÃnapradhÃnena % vinipÃto na durlabha÷ // 1.42 // tasmÃd ak­takaæ ÓÃstraæ $ sm­tiæ ca sanibandhanÃm & ÃÓrityÃrabhyate Ói«Âai÷ % sÃdhutvavi«ayà sm­ti÷ // 1.43 // dvÃv upÃdÃnaÓabde«u $ Óabdau Óabdavido vidu÷ & eko nimittaæ ÓabdÃnÃm % aparo 'rthe prayujyate // 1.44 // avibhakto vibhaktebhyo $ jÃyate 'rthasya vÃcaka÷ & Óabdas tatrÃrtharÆpÃtmà % saæbhedam upagacchati // 1.45 // Ãtmabhedaæ tayo÷ ke cid $ astÅty Ãhu÷ purÃïagÃ÷ & buddhibhedÃd abhinnasya % bhedam eke pracak«ate // 1.46 // araïisthaæ yathà jyoti÷ $ prakÃÓÃntarakÃraïam & tadvac chabdo 'pi buddhistha÷ % ÓrutÅnÃæ kÃraïaæ p­thak // 1.47 // vitarkita÷ purà buddhyà $ kva cid arthe niveÓita÷ & karaïebhyo viv­ttena % dhvaninà so 'nug­hyate // 1.48 // nÃdasya kramajÃtatvÃn $ na pÆrvo na paraÓ ca sa÷ & akrama÷ kramarÆpeïa % bhedavÃn iva jÃyate // 1.49 // pratibimbaæ yathÃnyatra $ sthitaæ toyakriyÃvaÓÃt & tatprav­ttim ivÃnveti % sa dharma÷ sphoÂanÃdayo÷ // 1.50 // ÃtmarÆpaæ yathà j¤Ãne $ j¤eyarÆpaæ ca d­Óyate & artharÆpaæ tathà Óabde % svarÆpaæ ca prakÃÓate // 1.51 // Ãï¬abhÃvam ivÃpanno $ ya÷ kratu÷ Óabdasaæj¤aka÷ & v­ttis tasya kriyÃrÆpà % bhÃgaÓo bhajate kramam // 1.52 // yathaikabuddhivi«ayà $ mÆrtir Ãkriyate paÂe & mÆrtyantarasya tritayam % evaæ Óabde 'pi d­Óyate // 1.53 // yathà prayoktu÷ prÃg buddhi÷ $ Óabde«v eva pravartate & vyavasÃyo grahÅtÌïÃm % evaæ te«v eva jÃyate // 1.54 // arthopasarjanÅbhÆtÃn $ abhidheye«u ke«u cit & caritÃrthÃn parÃrthatvÃn % na loka÷ pratipadyate // 1.55 // grÃhyatvaæ grÃhakatvaæ ca $ dve ÓaktÅ tejaso yathà & tathaiva sarvaÓabdÃnÃm % ete p­thag avasthite // 1.56 // vi«ayatvam anÃpannai÷ $ Óabdair nÃrtha÷ prakÃÓyate & na sattayaiva te 'rthÃnÃm % ag­hÅtÃ÷ prakÃÓakÃ÷ // 1.57 // ato 'nirj¤ÃtarÆpatvÃt $ kim Ãhety abhidhÅyate & nendriyÃïÃæ prakÃÓye 'rthe % svarÆpaæ g­hyate tathà // 1.58 // bhedenÃvag­hÅtau dvau $ ÓabdadharmÃv apoddh­tau & bhedakÃrye«u hetutvam % avirodhena gacchata÷ // 1.59 // v­ddhyÃdayo yathà ÓabdÃ÷ $ svarÆpopanibandhanÃ÷ & ÃdaicpratyÃyitai÷ Óabdai÷ % saæbandhaæ yÃnti saæj¤ibhi÷ // 1.60 // agniÓabdas tathaivÃyam $ agniÓabdanibandhana÷ & agniÓrutyaiti saæbandham % agniÓabdÃbhidheyayà // 1.61 // yo ya uccÃryate Óabdo $ niyataæ na sa kÃryabhÃk & anyapratyÃyane Óaktir % na tasya pratibadhyate // 1.62 // uccaran paratantratvÃd $ guïa÷ kÃryair na yujyate & tasmÃt tadarthai÷ kÃryÃïÃæ % saæbandha÷ parikalpyate // 1.63 // sÃmÃnyam ÃÓritaæ yad yad $ upamÃnopameyayo÷ & tasya tasyopamÃne«u % dharmo 'nyo vyatiricyate // 1.64 // guïa÷ prakar«ahetur ya÷ $ svÃtantryeïopadiÓyate & tasyÃÓritÃd guïÃd eva % prak­«Âatvaæ pratÅyate // 1.65 // tasyÃbhidheyabhÃvena $ ya÷ Óabda÷ samavasthita÷ & tasyÃpy uccÃraïe rÆpam % anyat tasmÃd vivicyate // 1.66 // prÃk samj¤inÃbhisaæbandhÃt $ saæj¤Ã rÆpapadÃrthikà & «a«ÂhyÃÓ ca prathamÃyÃÓ ca % nimittatvÃya kalpate // 1.67 // trÃrthavattvÃt prathamà $ saæj¤ÃÓabdÃd vidhÅyate & asyeti vyatirekaÓ ca % tadarthÃd eva jÃyate // 1.68 // svaæ rÆpam iti kaiÓ cit tu $ vyakti÷ saæj¤opadiÓyate & jÃte÷ kÃryÃïi saæs­«Âà % jÃtis tu pratipadyate // 1.69 // saæj¤inÅæ vyaktim icchanti $ sÆtre grÃhyÃm athÃpare & jÃtipratyÃyità vyakti÷ % pradeÓe«Æpati«Âhate // 1.70 // kÃryatve nityatÃyÃæ và $ ke cid ekatvavÃdina÷ & kÃryatve nityatÃyÃæ và % ke cin nÃnÃtvavÃdina÷ // 1.71 // padabhede 'pi varïÃnÃm $ ekatvaæ na nivartate & vÃkye«u padam ekaæ ca % bhinne«v apy upalabhyate // 1.72 // na varïavyatirekeïa $ padam anyac ca vidyate & vÃkyaæ varïapadÃbhyÃæ ca % vyatiriktaæ na kiæ ca na // 1.73 // pade na varïà vidyante $ varïe«v avayavà na ca & vÃkyÃt padÃnÃm atyantaæ % pravibhÃgo na kaÓ ca na // 1.74 // bhinnadarÓanam ÃÓritya $ vyavahÃro 'nugamyate & tatra yan mukhyam eke«Ãæ % tatrÃnye«Ãæ viparyaya÷ // 1.75 // sphoÂasyÃbhinnakÃlasya $ dhvanikÃlÃnupÃtina÷ & grahaïopÃdhibhedena % v­ttibhedaæ pracak«ate // 1.76 // svabhÃvabhedÃn nityatve $ hrasvadÅrghaplutÃdi«u & prÃk­tasya dhvane÷ kÃla÷ % Óabdasyety upacaryate // 1.77 // Óabdasya grahaïe hetu÷ $ prÃk­to dhvanir i«yate & sthitibhedanimittatvaæ % vaik­ta÷ pratipadyate // 1.78 // Óabdasyordhvam abhivyakter $ v­ttibhedaæ tu vaik­tÃ÷ & dhvanaya÷ samupohante % sphoÂÃtmà tair na bhidyate // 1.79 // indriyasyaiva saæskÃra÷ $ Óabdasyaivobhayasya và & kriyate dhvanibhir vÃdÃs % trayo 'bhivyaktivÃdinÃm // 1.80 // indriyasyaiva saæskÃra÷ $ samÃdhÃnäjanÃdibhi÷ & vi«ayasya tu saæskÃras % tadgandhapratipattaye // 1.81 // cak«u«a÷ prÃpyakÃritve $ tejasà tu dvayor api & vi«ayendriyayor i«Âa÷ % saæskÃra÷ sa kramo dhvane÷ // 1.82 // sphoÂarÆpÃvibhÃgena $ dhvaner grahaïam i«yate & kaiÓ cid dhvanir asaævedya÷ % svatantro 'nyai÷ prakalpita÷ // 1.83 // yathÃnuvÃka÷ Óloko và $ so¬hatvam upagacchati & Ãv­ttyà na tu sa grantha÷ % pratyÃv­tti nirÆpyate // 1.84 // pratyayair anupÃkhyeyair $ grahaïÃnuguïais tathà & dhvaniprakÃÓite Óabde % svarÆpam avadhÃryate // 1.85 // nÃdair ÃhitabÅjÃyÃm $ antyena dhvaninà saha & Ãv­ttaparipÃkÃyÃæ % buddhau Óabdo 'vadhÃryate // 1.86 // asataÓ cÃntarÃle yä $ ÓabdÃn astÅti manyate & pratipattur aÓakti÷ sà % grahaïopÃya eva sa÷ // 1.87 // bhedÃnukÃro j¤Ãnasya $ vÃcaÓ copaplavo dhruva÷ & kramopas­«ÂarÆpà vÃg % j¤Ãnaæ j¤eyavyapÃÓrayam // 1.88 // [j¤eyena na vinà j¤Ãnaæ $ vyavahÃre 'vati«Âhate & nÃlabdhakramayà vÃcà % kaÓ cid artho 'bhidhÅyate] // 1.89 // yathÃdyasaækhyÃgrahaïam $ upÃya÷ pratipattaye & saækhyÃntarÃïÃæ bhede 'pi % tathà ÓabdÃntaraÓruti÷ // 1.90 // pratyekaæ vya¤jakà bhinnà $ varïavÃkyapade«u ye & te«Ãm atyantabhede 'pi % saækÅrïà iva Óaktaya÷ // 1.91 // yathaiva darÓanai÷ pÆrvair $ dÆrÃt saætamase 'pi và & anyathÃk­tya vi«ayam % anyathaivÃdhyavasyati // 1.92 // vyajyamÃne tathà vÃkye $ vÃkyÃbhivyaktihetubhi÷ & bhÃgÃvagraharÆpeïa % pÆrvaæ buddhi÷ pravartate // 1.93 // yathÃnupÆrvÅniyamo $ vikÃre k«ÅrabÅjayo÷ & tathaiva pratipattÌïÃæ % niyato buddhi«u krama÷ // 1.94 // bhÃgavatsv api te«v eva $ rÆpabhedo dhvane÷ kramÃt & nirbhÃge«v abhyupÃyo và % bhÃgabhedaprakalpanam // 1.95 // anekavyaktyabhivyaÇgyà $ jÃti÷ sphoÂa iti sm­tà & kaiÓ cid vyaktaya evÃsyà % dhvanitvena prakalpitÃ÷ // 1.96 // avikÃrasya Óabdasya $ nimittair vik­to dhvani÷ & upalabdhau nimittatvam % upayÃti prakÃÓavat // 1.97 // na cÃnitye«v abhivyaktir $ niyamena vyavasthità & ÃÓrayair api nityÃnÃæ % jÃtÅnÃæ vyaktir i«yate // 1.98 // deÓÃdibhiÓ ca saæbandho $ d­«Âa÷ kÃyavatÃm api & deÓabhedavikalpe 'pi % na bhedo dhvaniÓabdayo÷ // 1.99 // grahaïagrÃhyayo÷ siddhà $ yogyatà niyatà yathà & vyaÇgyavya¤jakabhÃve 'pi % tathaiva sphoÂanÃdayo÷ // 1.100 // sad­ÓagrahaïÃnÃæ ca $ gandhÃdÅnÃæ prakÃÓakam & nimittaæ niyataæ loke % pratidravyam avasthitam // 1.101 // prakÃÓakÃnÃæ bhedÃæÓ ca $ prakÃÓyo 'rtho 'nuvartate & tailodakÃdibhede tat % pratyak«aæ pratibimbake // 1.102 // viruddhaparimÃïe«u $ vajrÃdarÓatalÃdi«u & parvatÃdisarÆpÃïÃæ % bhÃvÃnÃæ nÃsti saæbhava÷ // 1.103 // tasmÃd abhinnakÃle«u $ varïavÃkyapadÃdi«u & v­ttikÃla÷ svakÃlaÓ ca % nÃdabhedÃd vibhajyate // 1.104 // ya÷ saæyogavibhÃgÃbhyÃæ $ karaïair upajanyate & sa sphoÂa÷ ÓabdajÃ÷ Óabdà % dhvanayo 'nyair udÃh­tÃ÷ // 1.105 // alpe mahati và Óabde $ sphoÂakÃlo na bhidyate & paras tu ÓabdasaætÃna÷ % pracayÃpacayÃtmaka÷ // 1.106 // dÆrÃt prabheva dÅpasya $ dhvanimÃtraæ tu lak«yate & ghaïÂÃdÅnÃæ ca Óabde«u % vyakto bheda÷ sa d­Óyate // 1.107 // dravyÃbhighÃtÃt pracitau $ bhinnau dÅrghaplutÃv api & kampe tÆparate jÃtà % nÃdà v­tter viÓe«akÃ÷ // 1.108 // anavasthitakampe 'pi $ karaïe dhvanayo 'pare & sphoÂÃd evopajÃyante % jvÃlà jvÃlÃntarÃd iva // 1.109 // vÃyor aïÆnÃæ j¤Ãnasya $ ÓabdatvÃpattir i«yate & kaiÓ cid darÓanabhedo hi % pravÃde«v anavasthita÷ // 1.110 // [labdhakriya÷ prayatnena $ vaktur icchÃnuvartinà & sthÃne«v abhihato vÃyu÷ % Óabdatvaæ pratipadyate // 1.111 // tasya kÃraïasÃmarthyÃd $ vegapracayadharmaïa÷ & saænipÃtÃd vibhajyante % sÃravatyo 'pi mÆrtaya÷ // 1.112 // aïava÷ sarvaÓaktitvÃd $ bhedasaæsargav­ttaya÷ & chÃyÃtapatama÷Óabda- % bhÃvena pariïÃmina÷ // 1.113 // svaÓaktau vyajyamÃnÃyÃæ $ prayatnena samÅritÃ÷ & abhrÃïÅva pracÅyante % ÓabdÃkhyÃ÷ paramÃïava÷ // 1.114 // athÃyam Ãntaro j¤Ãtà $ sÆk«mavÃgÃtmani sthita÷ & vyaktaye svasya rÆpasya % Óabdatvena vivartate // 1.115 // sa manobhÃvam Ãpadya $ tejasà pÃkam Ãgata÷ & vÃyum ÃviÓati prÃïam % athÃsau samudÅryate // 1.116 // anta÷karaïatattvasya $ vÃyur ÃÓrayatÃæ gata÷ & taddharmeïa samÃvi«Âas % tejasaiva vivartate // 1.117 // vibhajan svÃtmano granthŤ $ ÓrutirÆpai÷ p­thagvidhai÷ & prÃïo varïÃn abhivyajya % varïe«v evopalÅyate // 1.118 // Ãtmà buddhyà samarthyÃrthÃn $ mano yuÇkte vivak«ayà & mana÷ kÃyÃgnim Ãhanti % sa prerayati mÃrutam] // 1.119 // ajasrav­ttir ya÷ Óabda÷ $ sÆk«matvÃn nopalabhyate & vyajanÃd vÃyur iva sa % svanimittÃt pratÅyate // 1.120 // tasya prÃïe ca yà Óaktir $ yà ca buddhau vyavasthità & vivartamÃnà sthÃne«u % sai«Ã bhedaæ prapadyate // 1.121 // Óabde«v evÃÓrità Óaktir $ viÓvasyÃsya nibandhanÅ & yannetra÷ pratibhÃtmÃyaæ % bhedarÆpa÷ pratÃyate // 1.122 // ÓabdÃdibheda÷ Óabdena $ vyÃkhyÃto rÆpyate yata÷ & tasmÃd arthavidhÃ÷ sarvÃ÷ % ÓabdamÃtrÃsu niÓritÃ÷ // 1.123 // Óabdasya pariïÃmo 'yam $ ity ÃmnÃyavido vidu÷ & chandobhya eva prathamam % etad viÓvaæ pravartate // 1.124 // vibhajya bahudhÃtmÃnaæ $ sa cchandasya÷ prajÃpati÷ & chandomayÅbhir mÃtrÃbhir % bahudhaiva viveÓa tam // 1.125 // sÃdhvÅ vÃg bhÆyasÅ ye«u $ puru«e«u vyavasthità & adhikaæ vartate te«u % puïyaæ rÆpaæ prajÃpate÷ // 1.126 // prÃjÃpatyaæ mahat tejas $ tatpÃtrair iva saæv­tam & ÓarÅrabhede vidu«Ãæ % svÃæ yonim upadhÃvati // 1.127 // yad etan maï¬alaæ bhÃsvad $ dhÃma citrasya rÃdhasa÷ & tadbhÃvam abhisaæbhÆya % vidyÃyÃæ pravilÅyate // 1.128 // itikartavyatà loke $ sarvà ÓabdavyapÃÓrayà & yÃæ pÆrvÃhitasaæskÃro % bÃlo 'pi pratipadyate // 1.129 // ya÷ karaïavinyÃsa÷ $ prÃïasyordhvaæ samÅraïam & sthÃnÃnÃm abhighÃtaÓ ca % na vinà ÓabdabhÃvanÃm // 1.130 // na so 'sti pratyayo loke $ ya÷ ÓabdÃnugamÃd ­te & anuviddham iva j¤Ãnaæ % sarvaæ Óabdena bhÃsate // 1.131 // vÃgrÆpatà ced utkrÃmed $ avabodhasya ÓÃÓvatÅ & na prakÃÓa÷ prakÃÓeta % sà hi pratyavamarÓinÅ // 1.132 // sà sarvavidyÃÓilpÃnÃæ $ kalÃnÃæ copabandhanÅ & tadvaÓÃd abhini«pannaæ % sarvaæ vastu vibhajyate // 1.133 // sai«Ã saæsÃriïÃæ saæj¤Ã $ bahir antaÓ ca vartate & tanmÃtrÃm avyatikrÃntaæ % caitanyaæ sarvajÃti«u // 1.134 // arthakriyÃsu vÃk sarvÃn $ samÅhayati dehina÷ & tadutkrÃntau visaæj¤o 'yaæ % d­Óyate këÂhaku¬yavat // 1.135 // bhedodgrÃhavivartena $ labdhÃkÃraparigrahà & ÃmnÃtà sarvavidyÃsu % vÃg eva prak­ti÷ parà // 1.136 // ekatvam anatikrÃntà $ vÃÇnetrà vÃÇnibandhanÃ÷ & p­thak pratyavabhÃsante % vÃgvibhÃgà gavÃdaya÷ // 1.137 // «a¬dvÃrÃæ «a¬adhi«ÂhÃnÃæ $ «aÂprabodhÃæ «a¬avyayÃm & te m­tyum ativartante % ye vai vÃcam upÃsate // 1.138 // pravibhÃge yathà kartà $ tayà kÃrye pravartate & avibhÃge tathà saiva % kÃryatvenÃvati«Âhate // 1.139 // pravibhajyÃtmanÃtmÃnaæ $ s­«Âvà bhÃvÃn p­thagvidhÃn & sarveÓvara÷ sarvamaya÷ % svapne bhoktà pravartate // 1.140 // svamÃtrà paramÃtrà và $ Órutyà prakramyate yathà & tathaiva rƬhatÃm eti % tayà hy artho vidhÅyate // 1.141 // atyantam atathÃbhÆte $ nimitte ÓrutyapÃÓrayÃt & d­Óyate 'lÃtacakrÃdau % vastvÃkÃranirÆpaïà // 1.142 // api prayoktur ÃtmÃnaæ $ Óabdam antar avasthitam & prÃhur mahÃntam ­«abhaæ % yena sÃyujyam i«yate // 1.143 // tasmÃd ya÷ ÓabdasaæskÃra÷ $ sà siddhi÷ paramÃtmana÷ & tasya prav­ttitattvaj¤as % tad brahmÃm­tam aÓnute // 1.144 // prÃïav­ttim atikrÃnte $ vÃcas tattve vyavasthita÷ & kramasaæhÃrayogena % saæh­tyÃtmÃnam Ãtmani // 1.145 // vÃca÷ saæskÃram ÃdhÃya $ vÃcaæ j¤Ãne niveÓya ca & vibhajya bandhanÃny asyÃ÷ % k­tvà tÃæ chinnabandhanÃm // 1.146 // jyotir Ãntaram ÃsÃdya $ cchinnagranthiparigraha÷ & kÃraïajyoti«aikatvaæ % chittvà granthÅn pravartate // 1.147 // na jÃtv akart­kaæ kaÓ cid $ Ãgamaæ pratipadyate & bÅjaæ sarvÃgamÃpÃye % trayy evÃto vyavasthità // 1.148 // astaæ yÃte«u vÃde«u $ kart­«v anye«v asatsv api & Órutism­tyuditaæ dharmaæ % loko na vyativartate // 1.149 // j¤Ãne svÃbhÃvike nÃrtha÷ $ ÓÃstrai÷ kaÓ ca na vidyate & dharmo j¤Ãnasya hetuÓ cet % tasyÃmnÃyo nibandhanam // 1.150 // vedaÓÃstrÃvirodhÅ ca $ tarkaÓ cak«ur apaÓyatÃm & rÆpamÃtrÃd dhi vÃkyÃrtha÷ % kevalaæ nÃtiti«Âhati // 1.151 // sato 'vivak«Ã pÃrÃrthyaæ $ vyaktir arthasya laiÇgikÅ & iti nyÃyo bahuvidhas % tarkeïa pravibhajyate // 1.152 // ÓabdÃnÃm eva sà Óaktis $ tarko ya÷ puru«ÃÓraya÷ & sa ÓabdÃnugato nyÃyo % 'nÃgame«v anibandhana÷ // 1.153 // yad udumbaravarïÃnÃæ $ ghaÂÅnÃæ maï¬alaæ mahat & pÅtaæ na gamayet svargaæ % kiæ tat kratugataæ nayet // 1.154 // rÆpÃdayo yathà d­«ÂÃ÷ $ pratyarthaæ yataÓaktaya÷ & ÓabdÃs tathaiva d­Óyante % vi«ÃpaharaïÃdi«u // 1.155 // yathai«Ãæ tatra sÃmarthyaæ $ dharme 'py evaæ pratÅyatÃm & sÃdhÆnÃæ sÃdhubhis tasmÃd % vÃcyam abhyudayÃrthinÃm // 1.156 // sarvo 'd­«ÂaphalÃn arthÃn $ ÃgamÃt pratipadyate & viparÅtaæ ca sarvatra % Óakyate vaktum Ãgame // 1.157 // sÃdhutvaj¤ÃnaviÂayà $ seyaæ vyÃkaraïasm­ti÷ & avicchedena Ói«ÂÃnÃm % idaæ sm­tinibandhanam // 1.158 // vaikharyà madhyamÃyÃÓ ca $ paÓyantyÃÓ caitad adbhutam & anekatÅrthabhedÃyÃs % trayyà vÃca÷ paraæ padam // 1.159 // gaur iva prak«araty ekà $ rasam uttamaÓÃlinÅ & divyÃdivyena rÆpeïa % bhÃratÅ gau÷ Óucismità // 1.160 // etayor antaraæ paÓya $ sÆk«mayo÷ spandamÃnayo÷ & prÃïÃpÃnÃntare nityam % ekà sarvasya ti«Âhati // 1.161 // anyà tv apreryamÃïaiva $ vinà prÃïena vartate & jÃyate hi tata÷ prÃïo % vÃcam ÃpyÃyayan puna÷ // 1.162 // prÃïenÃpyÃyità saivaæ $ vyavahÃranibandhanÅ & sarvasyocchvÃsam ÃsÃdya % na vÃg vadati karhi cit // 1.163 // gho«iïÅ jÃtanirgho«Ã $ agho«Ã ca pravartate & tayor api ca gho«iïyà % nirgho«aiva garÅyasÅ // 1.164 // sthÃne«u viv­te vÃyau $ k­tavarïaparigrahà & vaikharÅ vÃk prayoktÌïÃæ % prÃïav­ttinibandhanà // 1.165 // kevalaæ buddhyupÃdÃna- $ kramarÆpÃnupÃtinÅ & prÃïav­ttim atikramya % madhyamà vÃk pravartate // 1.166 // avibhÃgà tu paÓyantÅ $ sarvata÷ saæh­takramà & svarÆpajyotir evÃnta÷ % sÆk«mà vÃg anapÃyinÅ // 1.167 // pÅyÆ«ÃpÆryamÃïÃpi $ nityam Ãgantubhir malai÷ & antyà kaleva somasya % nÃtyantam abhibhÆyate // 1.168 // yasyÃæ d­«ÂasvarÆpÃyÃm $ adhikÃro nivartate & puru«e «o¬aÓakale % tÃm Ãhur am­tÃæ kalÃm // 1.169 // prÃptoparÃgarÆpà sà $ viplavair anu«aÇgibhi÷ & vaikharÅ sattvamÃtreva % guïair na vyavakÅryate // 1.170 // tadvibhÃgÃvibhÃgÃbhyÃæ $ kriyamÃïam avasthitam & svabhÃvaj¤ais tu bhÃvÃnÃæ % d­Óyante ÓabdaÓaktaya÷ // 1.171 // anÃdim avyavacchinnÃæ $ Órutim Ãhur akart­kÃm & Ói«Âair nibadhyamÃnà tu % na vyavacchidyate sm­ti÷ // 1.172 // avibhÃgÃd viv­ttÃnÃm $ abhikhyà svapnavac chrutau & bhÃvatattvaæ tu vij¤Ãya % liÇgebhyo vihità sm­ti÷ // 1.173 // kÃyavÃgbuddhivi«ayà $ ye malÃ÷ samavasthitÃ÷ & cikitsÃlak«aïÃdhyÃtma- % ÓÃstrais te«Ãæ viÓuddhaya÷ // 1.174 // Óabda÷ saæskÃrahÅno yo $ gaur iti prayuyuk«yate & tam apabhraæÓam icchanti % viÓi«ÂÃrthaniveÓinam // 1.175 // asvagoïyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ $ sÃdhavo vi«ayÃntare & nimittabhedÃt sarvatra % sÃdhutvaæ ca vyavasthitam // 1.176 // te sÃdhu«v anumÃnena $ pratyayotpattihetava÷ & tÃdÃtmyam upagamyeva % ÓabdÃrthasya prakÃÓakÃ÷ // 1.177 // na Ói«Âair anugamyante $ paryÃyà iva sÃdhava÷ & te yata÷ sm­tiÓÃstreïa % tasmÃt sÃk«Ãd avÃcakÃ÷ // 1.178 // aæbvaæbv iti yathà bÃla÷ $ Óik«amÃïo 'pabhëate & avyaktaæ tadvidÃæ tena % vyaktau bhavati niÓcaya÷ // 1.179 // evaæ sÃdhau prayoktavye $ yo 'pabhraæÓa÷ prayujyate & tena sÃdhuvyavahita÷ % kaÓ cid artho 'bhidhÅyate // 1.180 // pÃraæparyÃd apabhraæÓà $ viguïe«v abhidhÃt­«u & prasiddhim Ãgatà yena % te«Ãæ sÃdhur avÃcaka÷ // 1.181 // daivÅ vÃg vyatikÅrïeyam $ aÓaktair abhidhÃt­bhi÷ & anityadarÓinÃæ tv asmin % vÃde buddhiviparyaya÷ // 1.182 // ubhaye«Ãm avicchedÃd $ anyaÓabdavivak«ayà & yo 'nya÷ prayujyate Óabdo % na so 'rthasyÃbhidhÃyaka÷ // 1.183 // // iti bhart­harik­te vÃkyapadÅye brahmakÃï¬aæ samÃptam // 2. VÃkyakÃï¬am ÃkhyÃtaæ ÓabdasaæghÃto $ jÃti÷ saæghÃtavartinÅ & eko 'navayava÷ Óabda÷ % kramo buddhyanusaæh­ti÷ // 2.1 // padam Ãdyaæ p­thak sarvaæ $ padaæ sÃpek«am ity api & vÃkyaæ prati matir bhinnà % bahudhà nyÃyadarÓinÃm // 2.2 // nighÃtÃdivyavasthÃrthaæ $ ÓÃstre yat paribhëitam & sÃkÃÇk«Ãvayavaæ tena % na sarvaæ tulyalak«aïam // 2.3 // sÃkÃÇk«Ãvayavaæ bhede $ parÃnÃkÃÇk«aÓabdakam & karmapradhÃnaæ guïavad % ekÃrthaæ vÃkyam ucyate // 2.4 // saæbodhanapadaæ yac ca $ tat kriyÃyà viÓe«akam & vrajÃni devadatteti % nighÃto 'tra tathà sati // 2.5 // yathÃnekam api ktvÃntaæ $ tiÇantasya viÓe«akam & tathà tiÇantaæ tatrÃhus % tiÇantasya viÓe«akam // 2.6 // yathaika eva sarvÃrtha- $ prakÃÓa÷ pravibhajyate & d­ÓyabhedÃnukÃreïa % vÃkyÃrthÃvagamas tathà // 2.7 // citrasyaikasya rÆpasya $ yathà bhedanidarÓanai÷ & nÅlÃdibhi÷ samÃkhyÃnaæ % kriyate bhinnalak«aïai÷ // 2.8 // tathaivaikasya vÃkyasya $ nirÃkÃÇk«asya sarvata÷ & ÓabdÃntarai÷ samÃkhyÃnaæ % sÃkÃÇk«air anugamyate // 2.9 // yathà pade vibhajyante $ prak­tipratyayÃdaya÷ & apoddhÃras tathà vÃkye % padÃnÃm upapadyate // 2.10 // varïÃntarasarÆpatvaæ $ varïabhÃge«u d­Óyate & padÃntarasarÆpÃÓ ca % padabhÃgà iva sthitÃ÷ // 2.11 // bhÃgair anarthakair yuktà $ v­«abhodakayÃvakÃ÷ & anvayavyatirekau tu % vyavahÃranibandhanam // 2.12 // Óabdasya na vibhÃgo 'sti $ kuto 'rthasya bhavi«yati & vibhÃgai÷ prakriyÃbhedam % avidvÃn pratipadyate // 2.13 // brÃhmaïÃrtho yathà nÃsti $ kaÓ cid brÃhmaïakambale & devadattÃdayo vÃkye % tathaiva syur anarthakÃ÷ // 2.14 // sÃmÃnyÃrthas tirobhÆto $ na viÓe«e 'vati«Âhate & upÃttasya kutas tyÃgo % niv­tta÷ kvÃvati«ÂhatÃm // 2.15 // aÓÃbdo yadi vÃkyÃrtha÷ $ padÃrtho 'pi tathà bhavet & evaæ sati ca saæbandha÷ % ÓabdasyÃrthena hÅyate // 2.16 // viÓe«aÓabdÃ÷ ke«Ãæ cit $ sÃmÃnyapratirÆpakÃ÷ & ÓabdÃntarÃbhisaæbandhÃd % vyajyante pratipatt­«u // 2.17 // te«Ãæ tu k­tsno vÃkyÃrtha÷ $ pratibhedaæ samÃpyate & vyaktopavya¤janà siddhir % arthasya pratipatt­«u // 2.18 // sa vyakta÷ kramavä Óabda $ upÃæÓu yam adhÅyate & akramas tu vitatyeva % buddhir yatrÃvati«Âhate // 2.19 // yathotk«epaviÓe«e 'pi $ karmabhedo na g­hyate & Ãv­ttau vyajyate jÃti÷ % karmabhir bhramaïÃdibhi÷ // 2.20 // varïavÃkyapade«v evaæ $ tulyopavya¤janà Óruti÷ & atyantabhede tattvasya % sarÆpeva pratÅyate // 2.21 // nitye«u ca kuta÷ pÆrvaæ $ paraæ và paramÃrthata÷ & ekasyaiva tu sà Óaktir % yad evam avabhÃsate // 2.22 // ciraæ k«ipram iti j¤Ãne $ kÃlabhedÃd ­te yathà & bhinnakÃle prakÃÓete sa % dharmo hrasvadÅrghayo÷ // 2.23 // na nitya÷ kramamÃtrÃbhi÷ $ kÃlo bhedam ihÃrhati & vyÃvartinÅnÃæ mÃtrÃïÃm % abhÃve kÅd­Óa÷ krama÷ // 2.24 // tÃbhyo yà jÃyate buddhir $ ekà sà bhÃgavarjità & sà hi svaÓaktyà bhinneva % kramapratyavamarÓinÅ // 2.25 // kramollekhÃnu«aÇgeïa $ tasyÃæ yad bÅjam Ãhitam & tattvanÃnÃtvayos tasya % niruktir nÃvati«Âhate // 2.26 // bhÃvanÃsamaye tv etat $ kramasÃmarthyam akramam & vyÃv­ttabhedo yenÃrtho % bhedavÃn upalabhyate // 2.27 // adÃni vÃkye tÃny eva $ varïÃs te ca pade yadi & varïe«u varïabhÃgÃnÃæ % bheda÷ syÃt paramÃïuvat // 2.28 // bhÃgÃnÃm anupaÓle«Ãn $ na varïo na padaæ bhavet & te«Ãm avyapadeÓyatvÃt % kim anyad vyapadiÓyatÃm // 2.29 // d anta÷Óabdatattvaæ tu $ bhÃgair ekaæ prakÃÓitam & m Ãhur apare Óabdaæ % tasya vÃkye tathaikatÃm // 2.30 // thabhÃgais tathà te«Ãm $ Ãntaro 'rtha÷ prakÃÓyate & asyaivÃtmano bhedau % ÓabdÃrthÃv ap­thaksthitau // 2.31 // prakÃÓakaprakÃÓyatvaæ $ kÃryakÃraïarÆpatà & antarmÃtrÃtmanas tasya % Óabdatattvasya sarvadà // 2.32 // tasyaivÃstitvanÃstitve $ sÃmarthye samavasthite & akrame kramanirbhÃse % vyavahÃranibandhane // 2.33 // saæpratyayapramÃïatvÃt $ padÃrthÃstitvakalpane & padÃrthÃbhyuccaye tyÃgÃd % Ãnarthakyaæ prasajyate // 2.34 // rÃjaÓabdena rÃjÃrtho $ bhinnarÆpeïa gamyate & v­ttÃv ÃkhyÃtasad­Óaæ % padam anyat prayujyate // 2.35 // yathÃÓvakarïa ity ukte $ vinaivÃÓvena gamyate & kaÓ cid eva viÓi«Âo 'rtha÷ % sarve«u pratyayas tathà // 2.36 // vÃkye«v arthÃntaragate÷ $ sÃd­Óyaparikalpane & ke«Ãæ cid rƬhiÓabdatvaæ % ÓÃstra evÃnugamyate // 2.37 // upÃdÃyÃpi ye heyÃs $ tÃn upÃyÃn pracak«ate & upÃyÃnÃæ ca niyamo % nÃvaÓyam avati«Âhate // 2.38 // arthaæ kathaæ cit puru«a÷ $ kaÓ cit saæpratipadyate & saæs­«Âà và vibhaktà và % bhedà vÃkyanibandhanÃ÷ // 2.39 // so 'yam ity abhisaæbandho $ buddhyà prakramyate yadà & vÃkyÃrthasya tadaiko 'pi % varïa÷ pratyÃyaka÷ kva cit // 2.40 // kevalena padenÃrtho $ yÃvÃn evÃbhidhÅyate & vÃkyasthaæ tÃvato 'rthasya % tad Ãhur abhidhÃyakam // 2.41 // saæbandhe sati yat tv anyad $ Ãdhikyam upajÃyate & vÃkyÃrtham eva taæ prÃhur % anekapadasaæÓrayam // 2.42 // sa tv anekapadastho 'pi $ pratibhedaæ samÃpyate & jÃtivat samudÃye 'pi % saækhyÃvat kalpyate 'parai÷ // 2.43 // sarvabhedÃnuguïyaæ tu $ sÃmÃnyam apare vidu÷ & tad arthÃntarasaæsargÃd % bhajate bhedarÆpatÃm // 2.44 // bhedÃn ÃkÃÇk«atas tasya $ yà pariplavamÃnatà & avacchinatti saæbandhas % tÃæ viÓe«e niveÓayan // 2.45 // kÃryÃnumeya÷ saæbandho $ rÆpaæ tasya na vidyate & asattvabhÆtam atyantam % atas taæ pratijÃnate // 2.46 // niyataæ sÃdhane sÃdhyaæ $ kriyà niyatasÃdhanà & sa saænidhÃnamÃtreïa % niyama÷ saæprakÃÓate // 2.47 // guïabhÃvena sÃkÃÇk«aæ $ tatra nÃma pravartate & sÃdhyatvena nimittÃni % kriyÃpadam apek«ate // 2.48 // santa eva viÓe«Ã ye $ padÃrthe«u vyavasthitÃ÷ & te kramÃd anugamyante % na vÃkyam abhidhÃyakam // 2.49 // ÓabdÃnÃæ kramamÃtre ca $ nÃnya÷ Óabdo 'sti vÃcaka÷ & kramo hi dharma÷ kÃlasya % tena vÃkyaæ na vidyate // 2.50 // ye ca saæbhavino bhedÃ÷ $ padÃrthe«v avibhÃvitÃ÷ & saænidhÃne vyajyante % na tu varïe«v ayaæ krama÷ // 2.51 // varïÃnÃæ ca padÃnÃæ ca $ kramamÃtraniveÓinÅ & padÃkhyà vÃkyasaæj¤Ã ca % Óabdatvaæ ne«yate tayo÷ // 2.52 // samÃne 'pi tu Óabdatve $ d­«Âa÷ saæpratyaya÷ padÃt & prativarïaæ tv asau nÃsti % padasyÃrtham ato vidu÷ // 2.53 // yathà sÃvayavà varïà $ vinà vÃcyena kena cit & arthavanta÷ samudità % vÃkyam apy evam i«yate // 2.54 // anarthakÃny apÃyatvÃt $ padÃrthenÃrthavanti và & krameïoccaritÃny Ãhur % vÃkyÃrthaæ bhinnalak«aïam // 2.55 // nityatve samudÃyÃnÃæ $ jÃter và parikalpane & ekasyaikÃrthatÃm Ãhur % vÃkyasyÃvyabhicÃriïÅm // 2.56 // abhedapÆrvakà bhedÃ÷ $ kalpità vÃkyavÃdibhi÷ & bhedapÆrvÃn abhedÃæs tu % manyante padadarÓina÷ // 2.57 // padaprak­tibhÃvaÓ ca $ v­ttibhedena varïyate & padÃnÃæ saæhità yoni÷ % saæhità và padÃÓrayà // 2.58 // padÃmnÃyaÓ ca yady anya÷ $ saæhitÃyà nidarÓaka÷ & nityas tatra kathaæ kÃryaæ % padaæ lak«aïadarÓanÃt // 2.59 // prativarïam asaævedya÷ $ padÃrthapratyayo yathà & pade«v evam asaævedyaæ % vÃkyÃrthasya nirÆpaïam // 2.60 // vÃkyÃrtha÷ saæniviÓate $ pade«u sahav­tti«u & yathà tathaiva varïe«u % padÃrtha÷ sahav­tti«u // 2.61 // sÆk«maæ grÃhyaæ yathÃnyena $ saæs­«Âaæ saha g­hyate & varïo 'py anyena varïena % saæbaddho vÃcakas tathà // 2.62 // padasyoccÃraïÃd artho yathà $ kaÓ cin nirÆpyate & varïÃnÃm api sÃænidhyÃt % tathà so 'rtha÷ pratÅyate // 2.63 // prÃptasya yasya sÃmarthyÃn $ niyamÃrthà puna÷ Óruti÷ & tenÃtyantaæ viÓe«eïa % sÃmÃnyaæ yadi bÃdhyate // 2.64 // yajeteti tato dravyaæ $ prÃptaæ sÃmarthyalak«aïam & vrÅhiÓrutyà nivarteta % na syÃt pratinidhis tathà // 2.65 // tasmÃd vrÅhitvam adhikaæ $ vrÅhiÓabda÷ prakalpayet & dravyatvam aviruddhatvÃt % prÃptyartha÷ san na bÃdhate // 2.66 // tena cÃpi vyavacchinne $ dravyatve sahacÃriïi & asaæbhavÃd vise«Ãïaæ % tatrÃnye«am adarsanam // 2.67 // na ca sÃmÃnyavat sarve $ kriyÃÓabdena lak«itÃ÷ & viÓe«Ã na hi sarve«Ãæ % satÃæ Óabdo 'bhidhÃyaka÷ // 2.68 // ÓuklÃdayo guïÃ÷ santo $ yathà tatrÃvivak«itÃ÷ & tathÃvivak«Ã bhedÃnaæ % dravyatvasahacÃriïÃm // 2.69 // asaænidhau pratinidhir $ mà bhÆn nityasya karmaïa÷ & kÃmyasya và prav­ttasya % lopa ity upapadyate // 2.70 // viÓi«Âaiva kriyà yena $ vÃkyÃrtha÷ parikalpyate & dravyÃbhÃve pratinidhau % tasya tat syÃt kriyÃntaram // 2.71 // nirj¤ÃtÃrthaæ padaæ yac ca $ tadarthe pratipÃdite & pikÃdi yad avij¤Ãtaæ tat % kim ity anuyujyate // 2.72 // sÃmarthyaprÃpitaæ yac ca $ vyaktyartham anu«ajyate & Órutir evÃnu«aÇgeïa % bÃdhikà liÇgavÃkyayo÷ // 2.73 // aprÃpto yas tu ÓuklÃdi÷ $ saænidhÃnena gamyate & sa yatnaprÃpito vÃkye % Órutidharmavilak«aïa÷ // 2.74 // abhinnam eva vÃkyaæ tu $ yady abhinnÃrtham i«yate & tat sarvaæ ÓrutibhÆtatvÃn % na Órutyaiva virotsyate // 2.75 // vÃkyÃnÃæ samudÃyaÓ ca $ ya ekÃrthaprasiddhaye & sÃkÃÇk«Ãvayavas tatra % vÃkyÃrtho 'pi na vidyate // 2.76 // prÃsaÇgikam idaæ kÃryam $ idaæ tantreïa labhyate & idam Ãv­ttibhedÃbhyÃm % atra bÃdhasamuccayau // 2.77 // Æho 'smin vi«aye nyÃyya÷ $ saæbandho 'sya na bÃdhyat & sÃmÃnyasyÃtideÓo 'yaæ % viÓe«o 'trÃtidiÓyate // 2.78 // arthitvam atra sÃmarthyam $ asminn artho na bhidyate & ÓÃstrÃt prÃptÃdhikÃro 'yaæ % vyudÃso 'sya kriyÃntare // 2.79 // iyaæ Órutyà kramaprÃptir $ iyam uccÃraïÃd iti & kramo 'yam atra balavÃn % asmiæs tu na vivak«ita÷ // 2.80 // idaæ parÃÇgai÷ saæbaddham $ aÇgÃnÃm aprayojakam & prayojakam idaæ te«Ãm % atredaæ nÃntarÅyakam // 2.81 // idaæ pradhÃnaæ Óe«o 'yaæ $ viniyogakramas tv ayam & sÃk«Ãd asyopakÃrÅdam % idam ÃrÃd viÓe«akam // 2.82 // ÓaktivyÃpÃrabhedo 'smin $ phalam atra tu bhidyate & saæbandhÃj j¤Ãnabhedo 'yaæ % bhedas tatrÃvivak«ita÷ // 2.83 // prasajyaprati«edho 'yaæ $ paryudÃso 'yam atra tu & idaæ gauïam idaæ mukhyaæ % vyÃpÅdaæ guru laghv idam // 2.84 // bhedenÃÇgÃÇgibhÃvo 'sya $ bahudhedaæ vikalpyate & idaæ niyamyate 'syÃtra % yogyatvam upajÃyate // 2.85 // asya vÃkyÃntare d­«ÂÃl $ liÇgÃd bhedo 'numÅyate & ayaæ Óabdair apoddh­tya % padÃrtha÷ pravibhajyate // 2.86 // iti vÃkye«u ye dharmÃ÷ $ padÃrthopanibandhanÃ÷ & te sarve na prakalperan % padaæ cet syÃd avÃcakam // 2.87 // avibhakte 'pi vÃkyÃrthe $ ÓaktibhedÃd apoddh­te & vÃkyÃntaravibhÃgena % yathoktaæ na virudhyate // 2.88 // yathaivaikasya gandhasya $ bhedena parikalpanà & pu«pÃdi«u tathà vÃkye 'py % arthabhedo 'bhidhÅyate // 2.89 // gavaye narasiæhe cÃpy $ ekaj¤ÃnÃd­te yathà & bhÃgaæ jÃtyantarasyaiva % sad­Óaæ pratipadyate // 2.90 // aprasiddhaæ tu yaæ bhÃgam $ ad­«Âam anupaÓyati & tÃvaty asaævidaæ mƬha÷ % sarvatra pratipadyate // 2.91 // tathà pikÃdiyogena vÃkye $ 'tyantavilak«aïe & sad­Óasyaiva saæj¤Ãnam % asato 'rthasya manyate // 2.92 // ekasya bhÃge sÃd­Óyaæ $ bhÃge bhedaÓ ca lak«yate & nirbhÃgasya prakÃÓasya % nirbhÃgeïaiva cetasà // 2.93 // tathaiva bhÃge sÃd­Óyaæ $ bhÃge bhedo 'vasÅyate & bhÃgÃbhÃve 'pi vÃkyÃnÃm % atyantaæ bhinnadharmaïÃm // 2.94 // rÆpanÃÓe padÃnÃæ syÃt $ kathaæ cÃvadhikalpanà & ag­hÅtÃvadhau Óabde % kathaæ cÃrtho vivicyate // 2.95 // saæsarga iva rÆpÃïÃæ $ Óabde 'nyatra vyavasthita÷ & nÃnÃrÆpe«u tad rÆpaæ % tantreïÃparam i«yate // 2.96 // tasminn abhede bhedÃnÃæ $ saæsarga upavartate & rÆpaæ rÆpÃntarÃt tasmÃd % ananyat pravibhajyate // 2.97 // ÓÃstre pratyÃyakasyÃpi $ kva cid ekatvam ÃÓritam & pratyÃyyena kva cid bhedo % grahaïagrÃhyayo÷ sthita÷ // 2.98 // Æ ity abhedam ÃÓritya $ yathÃsaækhyaæ prakalpitam & l­luÂor grahaïe bhedo % grÃhyÃbhyÃæ saha kalpita÷ // 2.99 // yasyety etad aïo rÆpaæ $ saæj¤inÃm abhidhÃyakam & na hi pratÅyamÃnena % grahaïasyÃsti saæbhava÷ // 2.100 // Æ ity etad abhinnaæ ca $ bhinnavÃkyanibandhanam & bhedena grahaïaæ yasya % pararÆpam iva dvayo÷ // 2.101 // plutasyÃÇgaviv­ddhiæ ca $ samÃhÃram acos tathà & vyudasyatà punar bheda÷ % Óabde«v atyantam ÃÓrita÷ // 2.102 // ardharcÃdi«u Óabde«u $ rÆpabheda÷ kramÃd yathà & tantrÃt tathaikaÓabdatve % bhinnÃnÃæ Órutir anyathà // 2.103 // saæhitÃvi«aye varïÃ÷ $ svarÆpeïÃvikÃriïa÷ & ÓabdÃntaratvaæ yÃntÅva % ÓaktyantaraparigrahÃt // 2.104 // indriyÃdivikÃreïa $ d­«Âaæ grÃhye«u vastu«u & ÃtmatyÃgÃd ­te bhinnaæ % grahaïaæ sa krama÷ Órutau // 2.105 // abhidhÃnakriyÃbhedÃc $ chabde«v avik­te«v api & rÆpam atyantabhedena % tad evaikaæ prakÃÓate // 2.106 // ­co và gÅtimÃtraæ và $ sÃma dravyÃntaraæ na tu & gÅtibhedÃt tu g­hyante % tà eva vik­tà ­ca÷ // 2.107 // upÃyÃc chrutisaæhÃre $ bhinnÃnÃm ekaÓe«iïÃm & antreïoccÃraïe te«Ãæ % ÓÃstre sÃdhutvam ucyate // 2.108 // parig­hya Órutiæ caikÃæ $ rÆpabhedavatÃm api & tantreïoccÃraïaæ kÃryam % anyathà te na sÃdhava÷ // 2.109 // sarÆpÃïÃæ ca vÃkyÃnÃæ $ ÓÃstreïÃpratipÃditam & tantreïoccÃraïÃd ekaæ % rÆpaæ sÃdhÆpalabhyate // 2.110 // ekasyÃnekarÆpatvaæ $ nÃlikÃdiparigrahÃt & yathà tathaiva tantrÃt syÃd % bahÆnÃm ekarÆpatà // 2.111 // yathà padasarÆpÃïÃæ $ vÃkyÃnÃæ saæbhava÷ p­thak & tathà vÃkyÃntarÃbhÃve % syÃd e«Ãæ p­thagarthatà // 2.112 // abhidheya÷ padasyÃrtho $ vÃkyasyÃrtha÷ prayojanam & yasya tasya na saæbandho % vÃkyÃnÃm upapadyate // 2.113 // tatra kriyÃpadÃny eva $ vyapek«ante parasparam & kriyÃpadÃnu«aktas tu % saæbandho 'tha pratÅyate // 2.114 // Ãv­ttir anuvÃdo và $ padÃrthavyaktikalpane & pratyekaæ tu samÃpto 'rtha÷ % sahabhÆte«u vartate // 2.115 // avikalpitavÃkyÃrthe $ vikalpà bhÃvanÃÓrayÃ÷ & atrÃdhikaraïe vÃdÃ÷ % pÆrve«Ãæ bahudhà matÃ÷ // 2.116 // abhyÃsÃt pratibhÃhetu÷ $ sarva÷ Óabdo 'parai÷ sm­ta÷ & bÃlÃnÃæ ca tiraÓcÃæ ca % yathÃrthapratipÃdane // 2.117 // anÃgamaÓ ca so 'bhyÃsa÷ $ samaya÷ kaiÓ cid i«yate & anantaram idaæ kÃryam % asmÃd ity upadarÓaka÷ // 2.118 // asty artha÷ sarvaÓabdÃnÃæ $ iti pratyÃyyalak«aïam & apÆrvadevatÃsvargai÷ % samam Ãhur gavÃdi«u // 2.119 // prayogadarÓanÃbhyÃsÃd $ ÃkÃrÃvagrahas tu ya÷ & na sa Óabdasya vi«aya÷ % sa hi yatnÃntarÃÓraya÷ // 2.120 // ke cid bhedÃ÷ prakÃÓyante $ Óabdais tadabhidhÃyibhi÷ & anuni«pÃdina÷ kÃæÓ cic % chabdÃrthÃn iti manyate // 2.121 // jÃte÷ pratyÃyake Óabde $ yà vyaktir anu«aÇgiïÅ & na tadvyaktigatÃn bhedä % jÃtiÓabdo 'valambate // 2.122 // ghaÂÃdÅnÃæ na cÃkÃrÃn $ pratyÃyayati vÃcaka÷ & vastumÃtraniveÓitvÃt % tadgatir nÃntarÅyakà // 2.123 // kriyà vinà prayogeïa $ na d­«Âà Óabdacodità & prayogas tv anuni«pÃdÅ % ÓabdÃrtha iti gamyate // 2.124 // niyatÃs tu prayogà ye $ niyataæ yac ca sÃdhanam & te«Ãæ ÓabdÃbhidheyatvam % aparair anugamyate // 2.125 // samudÃyo 'bhidheyo vÃpy $ avikalpasamuccaya÷ & asatyo vÃpi saæsarga÷ % ÓabdÃrtha÷ kaiÓ cid i«yate // 2.126 // asatyopÃdhi yat satyaæ $ tad và ÓabdanibandhanÃm & Óabdo vÃpy abhijalpatvam % Ãgato yÃti vÃcyataæ // 2.127 // so 'yam ity abhisaæbandhÃd $ rÆpam ekÅk­taæ yadà & ÓabdasyÃrthena taæ Óabdam % abhijalpaæ pracak«ate // 2.128 // tayor ap­thagÃtmatve $ rƬhir avyabhicÃriïÅ & kiæ cid eva kva cid rÆpaæ % prÃdhÃnyenÃvati«Âhate // 2.129 // loke 'rtharÆpatÃæ Óabda÷ $ pratipanna÷ pravartate & ÓÃstre tÆbhayarÆpatvaæ % pravibhaktaæ vivak«ayà // 2.130 // aÓakte÷ sarvaÓakter và $ Óabdair eva prakalpità & ekasyÃrthasya niyatà % kriyÃdiparikalpanà // 2.131 // yo vÃrtho buddhivi«ayo $ bÃhyavastunibandhana÷ & sa bÃhyaæ vastv iti j¤Ãta÷ % ÓabdÃrtha iti gamyate // 2.132 // ÃkÃravanta÷ saævedyà $ vyaktism­tinibandhanÃ÷ & ete pratyavabhÃsante % saævinmÃtraæ tv ato 'nyathà // 2.133 // yathendriyaæ saænipatad $ vaicitryeïopadarÓakam & tathaiva ÓabdÃd arthasya % pratipattir anekadhà // 2.134 // vaktrÃnyathaiva prakrÃnto $ bhinne«u pratipatt­«u & svapratyayÃnukÃreïa % ÓabdÃrtha÷ pravibhajyate // 2.135 // asminn api d­Óye 'rthe $ darÓanaæ bhidyate p­thak & kÃlÃntareïa caiko 'pi % taæ paÓyaty anyathà puna÷ // 2.136 // ekasyÃpi ca Óabdasya $ nimittair avyavasthitai÷ & ekena bahubhiÓ cÃrtho % bahudhà parikalpyate // 2.137 // tasmÃd ad­«ÂatattvÃnÃæ $ sÃparÃdhaæ bahucchalam & darÓanaæ vacanaæ vÃpi % nityam evÃnavasthitam // 2.138 // ­«ÅïÃæ darÓanaæ yac ca $ tattve kiæ cid avasthitam & na tena vyavahÃro 'sti % na tac chabdanibandhanam // 2.139 // talavad d­Óyate vyoma $ khadyoto havyavì iva & naiva cÃsti talaæ vyomni % na khadyote hutÃÓana÷ // 2.140 // tasmÃt pratyak«am apy arthaæ $ vidvÃn Åk«eta yuktita÷ & na darÓanasya prÃmÃïyÃd % d­Óyam arthaæ prakalpayet // 2.141 // asamÃkhyeyatattvÃnÃm $ arthÃnÃæ laukikair yathà & vyavahÃre samÃkhyÃnaæ % tat praj¤o na vikalpayet // 2.142 // vicchedagrahaïe 'rthÃnÃæ $ pratibhÃnyaiva jÃyate & vÃkyÃrtha iti tÃm Ãhu÷ œ % padÃrthair upapÃditÃm // 2.143 // idaæ tad iti sÃnye«Ãm $ anÃkhyeyà kathaæ ca na & pratyÃtmav­tti siddhà sà % kartrÃpi na nirÆpyate // 2.144 // upaÓle«am ivÃrthÃnÃæ $ sà karoty avicÃrità & sÃrvarÆpyam ivÃpannà % vi«ayatvena vartate // 2.145 // sÃk«Ãc chabdena janitÃæ $ bhÃvanÃnugamena và & itikartavyatÃyÃæ tÃæ % na kaÓ cid ativartate // 2.146 // pramÃïatvena tÃæ loka÷ $ sarva÷ samanugacchati & samÃrambhÃ÷ pratÃyante % tiraÓcÃm api tadvaÓÃt // 2.147 // yathà dravyaviÓe«ÃïÃæ $ paripÃkair ayatnajÃ÷ & madÃdiÓaktayo d­«ÂÃ÷ % pratibhÃs tadvatÃæ tathà // 2.148 // svarav­ttiæ vikurute $ madhau puæskokilasya ka÷ & jantvÃdaya÷ kulÃyÃdi- % karaïe Óik«itÃ÷ katham // 2.149 // ÃhÃraprÅtyapadve«a- $ plavanÃdikriyÃsu ka÷ & jÃtyanvayaprasiddhÃsu % prayoktà m­gapak«iïÃm // 2.150 // bhÃvanÃnugatÃd etad $ ÃgamÃd eva jÃyate & Ãsattiviprakar«ÃbhyÃm % Ãgamas tu viÓi«yate // 2.151 // svabhÃvavaraïÃbhyÃsa- $ yogÃd­«ÂopapÃditÃm & viÓi«ÂopahitÃæ ceti % pratibhÃæ «a¬vidhÃæ vidu÷ // 2.152 // yathà saæyogibhir dravyair $ lak«ite 'rthe prayujyate & goÓabdo na tv asau te«Ãæ % viÓe«ÃïÃæ prakÃÓaka÷ // 2.153 // ÃkÃravarïÃvayavai÷ $ saæs­«Âe«u gavÃdi«u & Óabda÷ pravartamÃno 'pi % na tÃn aÇgÅkaroty asau // 2.154 // saæsthÃnavarïÃvayavair $ viÓi«Âe 'rthe prayujyate & Óabdo na tasyÃvayave % prav­ttir upalabhyate // 2.155 // durlabhaæ kasya cil loke $ sarvÃvayavadarÓanam & kaiÓ cit tv avayavair d­«Âair % artha÷ k­tsno 'numÅyate // 2.156 // tathà jÃtyutpalÃdÅnÃæ $ gandhena sahacÃriïÃm & nityasaæbandhinÃæ d­«Âaæ % guïÃnÃm avadhÃraïam // 2.157 // saækhyÃpramÃïasaæsthÃna- $ nirapek«a÷ pravartate & bindau ca samudÃye ca % vÃcaka÷ salilÃdi«u // 2.158 // saæskÃrÃdiparicchinne $ tailÃdau yo vyavasthita÷ & ÃhaikadeÓaæ tattvena % tasyÃvayavavartinà // 2.159 // yenÃrthenÃbhisaæbaddham $ abhidhÃnaæ prayujyate & tadarthÃpagame tasya % prayogo vinivartate // 2.160 // yÃæs tu saæbhavino dharmÃn $ antarïÅya prayujyate & Óabdas te«Ãæ na sÃænidhyaæ % niyamena vyapek«ate // 2.161 // yathà romaÓaphÃdÅnÃæ $ vyabhicÃre 'pi d­Óyate & goÓabdo na tathà jÃter % viprayoge pravartate // 2.162 // tasmÃt saæbhavino 'rthasya $ ÓabdÃt saæpratyaye sati & ad­«ÂaviprayogÃrtha÷ % saæbandhitvena gamyate // 2.163 // vÃcikà dyotikà và syur $ dvitvÃdÅnÃæ vibhaktaya÷ & syÃd và saækhyÃvato 'rthasya % samudÃyo 'bhidhÃyaka÷ // 2.164 // vinà saækhyÃbhidhÃnÃd và $ saækhyÃbhedasamanvitÃn & arthÃn svarÆpabhedena % kÃæÓ cid Ãhur gavÃdaya÷ // 2.165 // ye Óabdà nityasaæbandhà $ viveke j¤ÃtaÓaktaya÷ & anvayavyatirekÃbhyÃæ % te«Ãm artho vibhajyate // 2.166 // yÃvac cÃvyabhicÃreïa $ tayo÷ Óakyaæ prakalpanam & niyamas tatra na tv evaæ % niyamo nuÂÓabÃdi«u // 2.167 // saæbhave nÃbhidhÃnasya $ lakyaïatvaæ prakalpate & Ãpek«ikyo hi saæsarge % niyatÃ÷ ÓabdaÓaktaya÷ // 2.168 // kÆpasÆpayÆpÃnÃm $ anvayo 'rthasya d­Óyate & ato 'rthÃntaravÃcitvaæ % saæghÃtasyaiva gamyate // 2.169 // anvÃkhyÃnÃni bhidyante $ Óabdavyutpattikarmasu & bahÆnÃæ saæbhave 'rthÃnÃæ % nimittaæ kiæ cid i«yate // 2.170 // vairavÃsi«ÂhagiriÓÃs $ tathaikÃgÃrikÃda ya÷ & kaiÓ cit kathaæ cid ÃkhyÃtà % nimittÃvadhisaækarai÷ // 2.171 // yathà patha÷ samÃkhyÃnaæ $ v­k«avalmÅkaparvatai÷ & aviruddhaæ gavÃdÅnÃæ % bhinnaiÓ ca sahacÃribhi÷ // 2.172 // anyathà ca samÃkhyÃnam $ avasthÃbhedadarÓibhi÷ & kriyate kiæÓukÃdÅnÃm % ekadeÓÃvadhÃraïam // 2.173 // kaiÓ cin nirvacanaæ bhinnaæ $ girater garjater game÷ & gavater gadater vÃpi % gaur ity atrÃnudarÓitam // 2.174 // gaur ity eva svarÆpÃd và $ goÓabdo go«u vartate & vyutpÃdyate na và sarvaæ % kaiÓ cic cobhayathe«yate // 2.175 // sÃmÃnyenopadeÓaÓ ca $ ÓÃstre laghvartham ÃÓrita÷ & jÃtyantaravad anyasya % viÓe«Ã÷ pratipÃdakÃ÷ // 2.176 // arthÃntare ca yad v­ttaæ $ tat prak­tyantaraæ vidu÷ & tulyarÆpaæ na tad rƬhÃv % anyasminn anu«ajyate // 2.177 // bhinnÃv ijiyajÅ dhÃtÆ $ niyatau vi«ayÃntare & kaiÓ cit kathaæ cid uddi«Âau % citraæ hi pratipÃdanam // 2.178 // evaæ ca vÃlavÃyÃdi $ jitvarÅvad upÃcaret & bhedÃbhedÃbhyupagame % na virodho 'sti kaÓ ca na // 2.179 // a¬ÃdÅnÃæ vyavasthÃrthaæ $ p­thaktvena prakalpanam & dhÃtÆpasargayo÷ ÓÃstre % dhÃtur eva tu tÃd­Óa÷ // 2.180 // tathà hi saægrÃmayate÷ $ sopasargÃd vidhi÷ sm­ta÷ & kriyÃviÓe«Ã÷ saæghÃte % prakramyante tathÃvidhÃ÷ // 2.181 // kÃryÃïÃm antaraÇgatvam $ evaæ dhÃtÆpasargayo÷ & sÃdhanair yÃti saæbandhaæ % tathÃbhÆtaiva sà kriyà // 2.182 // prayogÃrhe«u siddha÷ san $ bhettavyo 'rtho viÓi«yate & prÃk ca sÃdhanasaæbandhÃt % kriyà naivopajÃyate // 2.183 // dhÃto÷ sÃdhanayogasya $ bhÃvina÷ prakramÃd yathà & dhÃtutvaæ karmabhÃvaÓ ca % tathÃnyad api d­ÓyatÃm // 2.184 // bÅjakÃle«u saæbandhÃd $ yathà lÃk«ÃrasÃdaya÷ & varïÃdipariïÃmena % phalÃnÃm upakurvate // 2.185 // buddhisthÃd abhisaæbandhÃt $ tathà dhÃtÆpasargayo÷ & abhyantarÅk­tÃd bheda÷ % padakÃle prakÃÓate // 2.186 // kva cit saæbhavino bhedÃ÷ $ kevalair anidarÓitÃ÷ & upasargeïa saæbandhe % vyajyante pranirÃdinà // 2.187 // sa vÃcako viÓe«ÃïÃæ $ saæbhavÃd dyotako 'pi và & ÓaktyÃdhÃnÃya và dhÃto÷ % sahakÃrÅ prayujyate // 2.188 // sthÃdibhi÷ kevalair yac ca $ gamanÃdi na gamyate & tatrÃnumÃnÃd dvividhÃt % taddharmà prÃdir ucyate // 2.189 // aprayoge 'dhiparyoÓ ca $ yÃvad d­«Âaæ kriyÃntaram & tasyÃbhidhÃyako dhÃtu÷ % saha tÃbhyÃm anarthaka÷ // 2.190 // tathaiva svÃrthikÃ÷ ke cit $ saæghÃtÃntarav­ttaya÷ & anarthakena saæs­«ÂÃ÷ % prak­tyarthÃnuvÃdina÷ // 2.191 // nipÃtà dyotakÃ÷ ke cit $ p­thagarthaprakalpane & Ãgamà iva ke cit tu % saæbhÆyÃrthasya sÃdhakÃ÷ // 2.192 // upari«ÂÃt purastÃd và $ dyotakatvaæ na bhidyate & te«u prayujyamÃneyu % bhinnÃrthe«v api sarvathà // 2.193 // cÃdayo na prayujyante $ padatve sati kevalÃ÷ & pratyayo vÃcakatve 'pi % kevalo na prayujyate // 2.194 // samuccitÃbhidhÃne tu $ vyatireko na vidyate & asattvabhÆto bhÃvaÓ ca % tiÇpadair abhidhÅyate // 2.195 // samuccitÃbhidhÃne 'pi $ viÓi«ÂÃrthÃbhidhÃyinÃm & guïai÷ padÃnÃæ saæbandha÷ % paratantrÃs tu cÃdaya÷ // 2.196 // janayitvà kriyà kà cit $ saæbandhaæ vinivartate & ÓrÆyamÃïe kriyÃÓabde % saæbandho jÃyate kva cit // 2.197 // tatra «a«thÅ pratipadaæ $ samÃsasya niv­ttaye & vihità darÓanÃrthaæ tu % kÃrakaæ pratyudÃh­tam // 2.198 // sa copajÃta÷ saæbandho $ viniv­tte kriyÃpade & karmapravacanÅyena % tatra tatra niyamyate // 2.199 // yena kriyÃpadÃk«epa÷ $ sa kÃrakavibhaktibhi÷ & yujyate vir yathà tasya % likhÃv anupasargatà // 2.200 // ti«Âhater aprayogaÓ ca $ d­«Âo 'praty ajayann iti & sunv abhÅty Ãbhimukhye ca % kevalo 'pi prayujyate // 2.201 // karmapravacanÅyatvaæ $ kriyÃyoge vidhÅyate & «atvÃdiviniv­ttyarthaæ % svatyÃdÅnÃæ vidharmaïÃm // 2.202 // hetuhetumator yoga- $ paricchede 'nunà k­te & ÃrambhÃd bÃdhyate prÃptà % t­tÅyà hetulak«aïà // 2.203 // kriyÃyà dyotako nÃyaæ $ na saæbandhasya vÃcaka÷ & nÃpi kriyÃpadÃk«epÅ % saæbandhasya tu bhedaka÷ // 2.204 // anarthakÃnÃæ saæghÃta÷ $ sÃrthako 'narthakas tathà & varïÃnÃæ padam arthena % yuktaæ nÃvayavÃ÷ pade // 2.205 // padÃnÃm arthayuktÃnÃæ $ saæghÃto bhidyate puna÷ & arthÃntarÃvabodhena % saæbandhavigamena ca // 2.206 // sÃrthakÃnarthakau bhede $ saæbandhaæ nÃdhigacchata÷ & adhigacchata ity eke % kuÂÅrÃdinidarÓanÃt // 2.207 // arthavadbhyo viÓi«ÂÃrtha÷ $ saæghÃta upajÃyate & nopajÃyata ity eke % samÃsasvÃrthikÃdi«u // 2.208 // ke cid dhi yutasiddhÃrthà $ bhede nirj¤ÃtaÓaktaya÷ & anvayavyatirekÃbhyÃæ % ke cit kalpitaÓaktaya÷ // 2.209 // ÓÃstrÃrtha eva varïÃnÃm $ arthavattve pradarÓita÷ & ÃtvÃdÅnÃæ hi ÓuddhÃnÃæ % laukiko 'rtho na vidyate // 2.210 // k­ttaddhitÃnÃm arthaÓ ca $ kevalÃnÃm alaukika÷ & prÃg vibhaktes tadantasya % tathaivÃrtho na vidyate // 2.211 // abhivyaktataro yo 'rtha÷ $ pratyayÃnte«u lak«yate & arthavattÃprakaraïÃd % ÃÓrita÷ sa tathÃvidha÷ // 2.212 // Ãtmabhedo na cet kaÓ cid $ varïebhya÷ padavÃkyayo÷ & anyonyÃpek«ayà Óaktyà % varïa÷ syÃd abhidhÃyaka÷ // 2.213 // varïena kena cin nyÆna÷ $ saæghÃto yo 'bhidhÃyaka÷ & na cec chabdÃntaram asÃv % anyÆnas tena gamyate // 2.214 // sa tasmin vÃcake Óabde $ nimittÃt sm­tim Ãdadhat & sÃk«Ãd iva vyavahitaæ % ÓabdenÃrtham upohate // 2.215 // padavÃcyo yathà nÃrtha÷ $ kaÓ cid gaurakharÃdi«u & saty api pratyaye 'tyantaæ % samudÃye na gamyate // 2.216 // samanvita ivÃrthÃtmà $ padÃrthair ya÷ pratÅyate & padÃrthadarÓanaæ tatra % tathaivÃnupakÃrakam // 2.217 // samudÃyÃvayavayor $ bhinnÃrthatve ca v­tti«u & yugapad bhedasaæsargau % viruddhÃv anu«aÇgiïau // 2.218 // kaÓ ca sÃdhanamÃtrÃrthÃn $ adhyÃdÅn parikalpayet & aprayuktapadaÓ cÃrtho % bahuvrÅhau kathaæ bhavet // 2.219 // praj¤usaæj¤vÃdyavayavair $ na cÃsty arthÃvadhÃraïam & tasmÃt saæghÃta evaiko % viÓi«ÂÃrthanibandhanam // 2.220 // gargà ity eka evÃyaæ $ bahu«v arthe«u vartate & dvandvasaæj¤o 'pi saæghÃto % bahÆnÃm abhidhÃyaka÷ // 2.221 // yathaikaÓe«e bhujyÃdi÷ $ pratyekam avati«Âhate & kriyaivaæ dvandvavÃcye 'rthe % pratyekaæ pravibhajyate // 2.222 // yac ca dvandvapadÃrthasya $ tacchabdena vyapek«aïam & sÃpi vyÃv­ttarÆpe 'rthe % sarvanÃmasarÆpatà // 2.223 // yathà ca khadiracchede $ bhÃge«u kramavÃæÓ chidi÷ & tathà dvandvapadÃrthasya % bhÃge«u kramadarÓanam // 2.224 // saÇghaikadeÓe prakrÃntÃn $ yathà saÇghÃnupÃtina÷ & kriyÃviÓe«Ãn manyante % sa dvandvÃvayave krama÷ // 2.225 // pratipÃdayatà v­ttim $ abudhÃn vÃkyapÆrvikÃm & v­ttau padÃrthabhedena % prÃdhÃnyam upadarÓitam // 2.226 // abhedÃd abhidheyasya $ na¤samÃse vikalpitam & prÃdhÃnyaæ bahudhà bhëye % do«Ãs tu prakriyÃgatÃ÷ // 2.227 // jahatsvÃrthavikalpe ca $ sarvÃrthatyÃgam icchatà & bahuvrÅhipadÃrthasya % tyÃga÷ sarvasya darÓita÷ // 2.228 // ÓÃstre kva cit prak­tyartha÷ $ pratyayenÃbhidhÅyate & prak­tau viniv­ttÃyÃæ % pratyayÃrthaÓ ca dhÃtubhi÷ // 2.229 // yam artham Ãhatur bhinnau $ pratyayÃv eka eva ta & kva cid Ãha pacantÅti % dhÃtus tÃbhyÃæ vinà kva cit // 2.230 // anvÃkhyÃnasm­ter ye ca $ pratyayÃrthà nibandhana & nirdi«ÂÃs te prak­tyarthÃ÷ % sm­tyantara udÃh­tÃ÷ // 2.231 // prasiddher udvamikarÅty $ evaæ ÓÃstre 'bhidhÅyate & vyavahÃrÃya manyante % ÓÃstrÃrthaprakriyà yata÷ // 2.232 // ÓÃstre«u prakriyÃbhedair $ avidyaivopavarïyate & anÃgamavikalpà tu % svayaæ vidyopavartate // 2.233 // anibaddhaæ nimitte«u $ nirupÃkhyaæ phalaæ yathà & tathà vidyÃpy anÃkhyeyà % ÓÃstropÃyeva lak«yate // 2.234 // yathÃbhyÃsaæ hi vÃg arthe $ pratipattiæ samÅhate & svabhÃva iva cÃnÃdir % mithyÃbhyÃso vyavasthita÷ // 2.235 // utprek«ate sÃvayavaæ $ paramÃïum apaï¬ita÷ & tathÃvayavinaæ yuktam % anyair avayavai÷ puna÷ // 2.236 // ghaÂÃdidarÓanÃlloka÷ $ paricchinno 'vasÅyate & samÃrambhÃc ca bhÃvÃnÃm % Ãdimad brahma ÓÃÓvatam // 2.237 // upÃyÃ÷ Óik«amÃïÃnÃæ $ bÃlÃnÃm upalÃpanÃ÷ & asatye vartmani sthitvà % tata÷ satyaæ samÅhate // 2.238 // anyathà pratipadyÃrthaæ $ padagrahaïapÆrvakam & punar vÃkye tam evÃrtham % anyathà pratipadyate // 2.239 // upÃttà bahavo 'py arthà $ ye«v ante prati«edhanam & kriyate te nivartante % tasmÃt tÃæs tatra nÃÓrayet // 2.240 // v­k«o nÃstÅti vÃkyaæ ca $ viÓi«ÂÃbhÃvalak«aïam & nÃrthe na buddhau saæbandho % niv­tter avati«Âhate // 2.241 // vicchedapratipattau ca $ yady astÅty avadhÃryate & aÓabdavÃcyà sà buddhir % nivartyeta sthità katham // 2.242 // atha yaj j¤Ãnam utpannaæ $ tan mithyeti na¤Ã k­tam & na¤o vyÃpÃrabhede 'sminn % abhÃvÃvagati÷ katham // 2.243 // nirÃdhÃraprav­ttau ca $ prÃkprav­ttir na¤o bhavet & athÃdhÃra÷ sa evÃsya % niyamÃrthà Órutir bhavet // 2.244 // niyamadyotanÃrthà vÃpy $ anuvÃdo yathà bhavet & kaÓ cid evÃrthavÃæs tatra % Óabda÷ Óe«Ãs tv anarthakÃ÷ // 2.245 // viruddhaæ cÃbhisaæbandham $ udÃhÃryÃdibhi÷ k­tam & vÃkye samÃpte vÃkyÃrtham % anyathà pratipadyate // 2.246 // stutinindÃpradhÃneÂu $ vÃkye«v artho na tÃd­Óa÷ & padÃnÃæ pravibhÃgena % yÃd­Óa÷ parikalpyate // 2.247 // athÃsaæs­«Âa evÃrtha÷ $ pade«u samavasthita÷ & vÃkyÃrthasyÃbhyupÃyo 'sÃv % ekasya pratipÃdane // 2.248 // pÆrvaæ pade«v asaæs­«Âo $ ya÷ kramÃd upacÅyate & chinnagrathitakalpatvÃt % tad viÓi«Âataraæ vidu÷ // 2.249 // ekam Ãhur anekÃrthaæ $ Óabdam anye parÅk«akÃ÷ & nimittabhedÃd ekasya % sÃrvÃrthyaæ tasya bhidyate // 2.250 // yaugapadyam atikramya $ paryÃye vyavati«Âhate & arthaprakaraïÃbhyÃæ và % yogÃc chabdÃntareïa và // 2.251 // yathà sÃsnÃdimÃn piï¬o $ goÓabdenÃbhidhÅyate & tathà sa eva goÓabdo % vÃhÅke 'pi vyavasthita÷ // 2.252 // sarvaÓaktes tu tasyaiva $ ÓabdasyÃnekadharmaïa÷ & prasiddhibhedÃd gauïatvaæ % mukhyatvaæ copajÃyate // 2.253 // eko mantras tathÃdhyÃtmam $ adhidaivam adhikratu & asaækareïa sarvÃrtho % bhinnaÓaktir avasthita÷ // 2.254 // gotvÃnu«aÇgo vÃhÅke $ nimittÃt kaiÓ cid i«yate & arthamÃtraæ viparyastaæ % Óabda÷ svÃrthe vyavasthita÷ // 2.255 // tathà svarÆpaæ ÓabdÃnÃæ $ sarvÃrthe«v anu«ajyate & arthamÃtraæ viparyastaæ % svarÆpe tu Óruti÷ sthità // 2.256 // ekatvaæ tu sarÆpatvÃc $ chabdayor gauïamukhyayo÷ & prÃhur atyantabhede 'pi % bhedamÃrgÃnudarÓina÷ // 2.257 // sÃmidhenyantaraæ caivam $ Ãv­ttÃv anu«ajyate & mantrÃÓ ca viniyogena % labhante bhedam Æhavat // 2.258 // tÃny ÃmnÃyÃntarÃïy eva $ paÂhyate kiæ cid eva tu & anarthakÃnÃæ pÃÂho và % Óe«as tv anya÷ pratÅyate // 2.259 // ÓabdasvarÆpam arthas tu $ pÃÂhe 'nyair upavarïyate & atyantabheda÷ sarve«Ãæ % tatsaæbandhÃt tu tadvatÃm // 2.260 // anyà saæskÃrasÃvitrÅ $ karmaïyanyà prayujyate & anyà japaprabandhe«u % sà tv ekaiva pratÅyate // 2.261 // arthasvarÆpe ÓabdÃnÃæ $ svarÆpÃd v­ttim icchata÷ & vÃkyarÆpasya vÃkyÃrthe % v­ttir anyÃnapek«ayà // 2.262 // anekÃrthatvam ekasya $ yai÷ ÓabdasyÃnugamyate & siddhyasiddhik­tà te«Ãæ % gauïamukhyaprakalpanà // 2.263 // arthaprakaraïÃpek«o $ yo và ÓabdÃntarai÷ saha & yukta÷ pratyÃyayaty arthaæ % taæ gauïam apare vidu÷ // 2.264 // ÓuddhasyoccÃraïe svÃrtha÷ $ prasiddho yasya gamyate & sa mukhya iti vij¤eyo % rÆpamÃtranibandhana÷ // 2.265 // yas tv anyasya prayogeïa $ yatnÃd iva niyujyate & tam aprasiddhaæ manyante % gauïÃrthÃbhiniveÓinam // 2.266 // svÃrthe pravartamÃno 'pi $ yasyÃrthaæ yo 'valambate & nimittaæ tatra mukhyaæ syÃn % nimitti gauïa i«yate // 2.267 // purÃrÃd iti bhinne 'rthe $ yau vartete virodhini & arthaprakaraïÃpek«aæ % tayor apy avadhÃraïam // 2.268 // vÃkyasyÃrthÃt padÃrthÃnÃm $ apoddhÃre prakalpite & ÓabdÃntareïa saæbandha÷ % kasyaikasyopapadyate // 2.269 // yac cÃpy ekaæ padaæ d­«Âaæ $ caritÃstikriyaæ kva cit & tad vÃkyÃntaram evÃhur % na tad anyena yujyate // 2.270 // yac ca ko 'yam iti praÓne $ gaur aÓva iti cocyate & praÓna eva kriyà tatra % prakrÃntà darÓanÃdikà // 2.271 // naivÃdhikatvaæ dharmÃïÃæ $ nyÆnatà và prayojikà & Ãdhikyam api manyante % prasiddher nyÆnatÃæ kva cit // 2.272 // jÃtiÓabdo 'ntareïÃpi $ jÃtiæ yatra prayujyate & saæbandhisad­ÓÃd dharmÃt % taæ gauïam apare vidu÷ // 2.273 // viparyÃsÃd ivÃrthasya $ yatrÃrthÃntaratÃm iva & manyante sa gavÃdis tu % gauïa ity ucyate kva cit // 2.274 // niyatÃ÷ sÃdhanatvena $ rÆpaÓaktisamanvitÃ÷ & yathà karmasu gamyante % sÅrÃsimusalÃdaya÷ // 2.275 // kriyÃntare na caite«Ãæ $ vibhavanti na Óaktaya÷ & rÆpÃd eva tu tÃdarthyaæ % niyamena pratÅyate // 2.276 // tathaiva rÆpaÓaktibhyÃm $ utpattyà samavasthita÷ & Óabdo niyatatÃdarthya÷ % ÓaktyÃnyatra prayujyate // 2.277 // ÓrutimÃtreïa yatrÃsya $ sÃmarthyam avasÅyate & taæ mukhyam arthaæ manyante % gauïaæ yatnopapÃditam // 2.278 // goyu«manmahatÃæ cvyarthe $ svÃrthÃd arthÃntare sthitau & arthÃntarasya tadbhÃvas % tatra mukhyo 'pi d­Óyate // 2.279 // mahattvaæ ÓuklabhÃvaæ ca $ prak­ti÷ pratipadyate & bhedenÃpek«ità sà tu % gauïatvasya prasÃdhikà // 2.280 // agnisomÃdaya÷ Óabdà $ ye svarÆpapadÃrthakÃ÷ & saæj¤ibhi÷ saæprayujyante % 'prasiddhes te«u gauïatà // 2.281 // agnidattas tu yo 'gni÷ syÃt $ tatra svÃrthopasarjana÷ & Óabdo dattÃrthav­ttitvÃd % gauïatvaæ pratipadyate // 2.282 // nimittabhedÃt prakrÃnte $ Óabdavyutpattikarmaïi & hariÓcandrÃdi«u suÂo % bhÃvÃbhÃvau vyavasthitau // 2.283 // ­«yÃdau prÃptasaæskÃro $ ya÷ Óabdo 'nyena yujyate & tatrÃntaraÇgasaæskÃro % bÃhye 'rthe na nivartate // 2.284 // atyantaviparÅto 'pi $ yathà yo 'rtho 'vadhÃryate & yathÃsaæpratyayaæ Óabdas % tatra mukhya÷ prayujyate // 2.285 // yady api pratyayÃdhÅnam $ arthatattvÃvadhÃraïam & na sarva÷ pratyayas tasmin % prasiddha iva jÃyate // 2.286 // darÓanaæ salile tulyaæ $ m­gat­«ïÃdidarÓanai÷ & bhedÃt tu sparÓanÃdÅnÃæ % na jalaæ m­gat­«ïikà // 2.287 // yad asÃdhÃraïaæ kÃryaæ $ prasiddhaæ rajjusarpayo÷ & tena bhedaparicchedas % tayos tulye 'pi darÓane // 2.288 // prasiddhÃrthaviparyÃsa- $ nimittaæ yac ca d­Óyate & yas tasmÃl lak«yate bhedas % tam asatyaæ pracak«ate // 2.289 // yac ca nimnonnataæ citre $ sarÆpaæ parvatÃdibhi÷ & na tatra pratighÃtÃdi % kÃryaæ tadvat pravartate // 2.290 // sparÓaprabandho hastena $ yathà cakrasya saætata÷ & na tathÃlÃtacakrasya % vicchinnaæ sp­Óyate hi tat // 2.291 // vapraprÃkÃrakalpaiÓ ca $ sparÓanÃvaraïe yathà & nagare«u na te tadvad % gandharvanagare«v api // 2.292 // m­gapaÓvÃdibhir yÃvÃn $ mukhyair artha÷ prasÃdhyat & tÃvÃn na m­nmaye«v asti % tasmÃt te vi«aya÷ kana÷ // 2.293 // mahÃn Ãvriyate deÓa÷ $ prasiddhai÷ parvatÃdibhi÷ & alpadeÓÃntarÃvasthaæ % pratibimbaæ tu d­Óyate // 2.294 // maraïÃdinimittaæ ca $ yathà mukhyà vi«Ãdaya÷ & na te svapnÃdi«u svasya % tadvad arthasya sÃdhakÃ÷ // 2.295 // deÓakÃlendriyagatair $ bhedair yad d­Óyate 'nyathà & yathà prasiddhir lokasya % tathà tad avasÅyate // 2.296 // yac copaghÃtajaæ j¤Ãnaæ $ yac ca j¤Ãnam alaukikam & na tÃbhyÃæ vyavahÃro 'sti % Óabdà lokanibandhanÃ÷ // 2.297 // ghaÂÃdi«u yathà dÅpo $ yenÃrthena prayujyate & tato 'nyasyÃpi sÃænidhyÃt % sa karoti prakÃÓanam // 2.298 // saæsargi«u tathÃrthe«u $ Óabdo yena prayujyate & tasmÃt prayojakÃd anyÃn % api pratyÃyayaty asau // 2.299 // nirmanthanaæ yathÃraïyor $ agnyartham upapÃditam & dhÆmam apy anabhipretaæ % janayaty ekasÃdhanam // 2.300 // tathà Óabdo 'pi kasmiæÓ cit $ pratyÃyye 'rthe vivak«ite & avivak«itam apy arthaæ % prakÃÓayati saænidhe÷ // 2.301 // yathaivÃtyantasaæs­«Âas $ tyaktum artho na Óakyate & tathà Óabdo 'pi saæbandhÅ % pravivektuæ na Óakyate // 2.302 // arthÃnÃæ saænidhÃne 'pi $ sati cai«Ãæ prakÃÓane & prayojako 'rtha÷ Óabdasya % rÆpÃbhede 'pi gamyate // 2.303 // kva cid guïapradhÃnatvam $ arthÃnÃm avivak«itam & kva cit sÃænidhyam apy e«Ãæ % pratipattÃv akÃraïam // 2.304 // yac cÃnupÃttaæ Óabdena $ tat kasmiæÓ cit pratÅyate & kva cit pradhÃnam evÃrtho % bhavaty anyasya lak«aïa // 2.305 // ÃkhyÃtaæ taddhitÃrthasya $ yat kiæ cid upadarÓakam & guïapradhÃnabhÃvasya % tatra d­«Âo viparyaya÷ // 2.306 // nirdeÓe liÇgasaækhyÃnÃæ $ saænidhÃnam akÃraïam & pramÃïam ardhahrasvÃdÃv % anupÃttaæ pratÅyate // 2.307 // hrasvasyÃrdhaæ ca yad d­«Âaæ $ tat tasyÃsaænidhÃv api & hrasvasya lak«aïÃrthatvÃt % tadvad evÃbhidhÅyate // 2.308 // dÅrghaplutÃbhyÃæ tasya syÃn $ mÃtrayà và viÓe«aïam & jÃter và lak«aïÃya syÃt % sarvathà saptaparïavat // 2.309 // gantavyaæ d­ÓyatÃæ sÆrya $ iti kÃlasya lak«aïe & j¤ÃyatÃæ kÃla ity etat % sopÃyam abhidhÅyate // 2.310 // vidhyaty adhanu«ety atra $ viÓe«eïa nidarÓyate & sÃmÃnyam ÃÓraya÷ Óakter % ya÷ kaÓ cit pratipÃdaka÷ // 2.311 // kÃkebhyo rak«yatÃæ sarpir $ iti bÃlo 'pi codita÷ & upaghÃtapare vÃkye % na ÓvÃdibhyo na rak«ati // 2.312 // prak«Ãlane ÓarÃvÃïÃæ $ sthÃnanirmÃrjanaæ tathà & anuktam api rÆpeïa % bhujyaÇgatvÃt pratÅyate // 2.313 // vÃkyÃt prakaraïÃd arthÃd $ aucityÃd deÓakÃlata÷ & ÓabdÃrthÃ÷ pravibhajyante % na rÆpÃd eva kevalÃt // 2.314 // saæsargo viprayogaÓ ca $ sÃhacaryaæ virodhità & artha÷ prakaraïaæ liÇgaæ % ÓabdasyÃnyasya saænidhi÷ // 2.315 // sÃmarthyam aucitÅ deÓa÷ $ kÃlo vyakti÷ svarÃdaya÷ & ÓabdÃrthasyÃnavacchede % viÓe«asm­tihetava÷ // 2.316 // bhedapak«e 'pi sÃrÆpyÃd $ bhinnÃrthÃ÷ pratipatt­«u & niyatà yÃnty abhivyaktiæ % ÓabdÃ÷ prakaraïÃdibhi÷ // 2.317 // nÃmÃkhyÃtasarÆpà ye $ kÃryÃntaranibandhanÃ÷ & Óabdà vÃkyasya te«v artho % na rÆpÃd adhigamyate // 2.318 // yà prav­ttiniv­ttyarthà $ stutinindÃprakalpanà & kuÓala÷ pratipattà tÃm % ayathÃrthÃæ samÅhate // 2.319 // vidhÅyamÃnaæ yat karma $ d­«ÂÃd­«Âaprayojanam & stÆyate sà stutis tasya % kartur eva prayojikà // 2.320 // vyÃghrÃdivyapadeÓena $ yathà bÃlo nivartyate & asatyo 'pi tathà kaÓ cit % pratyavÃyo 'bhidhÅyate // 2.321 // na saævidhÃnaæ k­tvÃpi $ pratyavÃye tathÃvidhe & ÓÃstreïa prati«iddhe 'rthe % vidvÃn kaÓ cit pravartate // 2.322 // sarpe«u saævidhÃyÃpi $ siddhair mantrau«adhÃdibhi÷ & nÃnyathà pratipattavyaæ % na dato gamayed iti // 2.323 // kva cit tattvasamÃkhyÃnaæ $ kriyate stutinindayo÷ & tatrÃpi ca prav­ttiÓ ca % niv­ttiÓ copadiÓyate // 2.324 // rÆpaæ sarvapadÃrthÃnÃæ $ vÃkyÃrthopanibandhanan & sÃpek«Ã ye tu vÃkyÃrthÃ÷ % padÃrthair eva te samÃ÷ // 2.325 // vÃkyaæ tad api manyante $ yat padaæ caritakriyam & antareïa kriyÃÓabdaæ % vÃkyÃder dvitvadarÓanÃt // 2.326 // ÃkhyÃtaÓabde niyataæ $ sÃdhanaæ yatra gamyate & tad apy ekaæ samÃptÃrthaæ % vÃkyam ity abhidhÅya // 2.327 // Óabdavyavahità buddhir $ aprayuktapadÃÓrayà & anumÃnaæ tadarthasya % pratyaye hetur ucyate // 2.328 // apare tu padasyaiva $ tam arthaæ pratijÃnate & ÓabdÃntarÃbhisaæbandham % antareïa vyavasthitam // 2.329 // yasminn uccarite Óabde $ yadà yo 'rtha÷ pratÅyate & tam Ãhur arthaæ tasyaiva % nÃnyad arthasya lak«aïam // 2.330 // kriyÃrthopapade«v evaæ $ sthÃninÃæ gamyate kriyà & v­ttau nirÃdibhiÓ caivaæ % krÃntÃdyartha÷ pratÅyate // 2.331 // tÃni ÓabdÃntarÃïy eva $ paryÃyà iva laukikÃ÷ & arthaprakaraïÃbhyÃæ tu % te«Ãæ svÃrtho niyamyate // 2.332 // pratibodhÃbhyupÃyÃs tu $ ye taæ taæ puru«aæ prati & nÃvaÓyaæ te 'bhisaæbaddhÃ÷ % Óabdà j¤eyena vastunà // 2.333 // asatyÃæ pratipattau và $ mithyà và pratipÃdane & svair arthair nityasaæbandhÃs % te te Óabdà vyavasthitÃ÷ // 2.334 // yathÃprakaraïaæ dvÃram $ ity asyÃæ karmaïa÷ Órutau & badhÃna dehi vety etad % upÃyÃd avagamyate // 2.335 // tatra sÃdhanav­ttir ya÷ $ Óabda÷ sattvanibandhana÷ & na sa pradhÃnabhÆtasya % sÃdhyasyÃrthasya vÃcaka÷ // 2.336 // svÃrthamÃtraæ prakÃÓyÃsau $ sÃpek«o vinivartate & arthas tu tasya saæbandhÅ % prakalpayati saænidhim // 2.337 // pÃrÃrthyasyÃviÓi«ÂatvÃn $ na ÓabdÃc chabdasaænidhi÷ & nÃrthÃc chabdasya sÃænidhyaæ % na ÓabdÃd arthasaænidhi÷ // 2.338 // na«ÂarÆpam ivÃkhyÃtam $ Ãk«iptaæ karmavÃcinà & yadi prÃptaæ pradhÃnatvaæ % yugapad bhÃvasattvayo÷ // 2.339 // tais tu nÃmasarÆpatvam $ ÃkhyÃtasyÃsya varïyate & anvayavyatirekÃbhyÃæ % vyavahÃro vibhajyate // 2.340 // na cÃpi rÆpÃt saædehe $ vÃcakatvaæ nivartate & ardhaæ paÓor iti yathà % sÃmarthyÃt tad dhi kalpate // 2.341 // sarvaæ sattvapadaæ Óuddhaæ $ yadi bhÃvanibandhanam & saæsarge ca vibhakto 'sya % tasyÃrtho na p­thag yadi // 2.342 // kriyÃpradhÃnam ÃkhyÃtaæ $ nÃmnÃæ sattvapradhÃnatà & catvÃri padajÃtÃni % sarvam etad virudhyate // 2.343 // vÃkyasya buddhau nityatvam $ arthayogaæ ca laukikam & d­«Âvà catu«Âvaæ nÃstÅti % vadaty audumbarÃyaïa÷ // 2.344 // vyÃptimÃæÓ ca laghuÓ caiva $ vyavahÃra÷ padÃÓraya÷ & loke ÓÃstre ca kÃryÃrthaæ % vibhÃgenaiva kalpita÷ // 2.345 // na loke pratipattÌïÃm $ arthayogÃt prasiddhaya÷ & tasmÃd alaukiko vÃkyÃd % anya÷ kaÓ cin na vidyate // 2.346 // anyatra ÓrÆyamÃïaiÓ ca $ liÇgair vÃkyaiÓ ca sÆcitÃ÷ & svÃrthà eva pratÅyante % rÆpÃbhedÃd alak«itÃ÷ // 2.347 // utsargavÃkye yat tyaktam $ aÓabdam iva Óabdavat & tad bÃdhake«u vÃkye«u % Órutam anyatra gamyate // 2.348 // brÃhmaïÃnÃæ Órutir dadhni $ prakrÃntà mÃÂharÃd vinà & mÃÂharas takrasaæbandhÃt % tatrÃca«Âe yathÃrthatÃm // 2.349 // anekÃkhyÃtayoge 'pi $ vÃkyaæ nyÃyÃpavÃdayo÷ & ekam eve«yate kaiÓ cid % bhinnarÆpam iva sthitam // 2.350 // niyama÷ prati«edhaÓ ca $ vidhiÓe«as tathà sati & dvitÅye yo lug ÃkhyÃtas % tacche«am alukaæ vidu÷ // 2.351 // nirÃkÃÇk«Ãïi nirv­ttau $ pradhÃnÃni parasparam & te«Ãm anupakÃritvÃt % kathaæ syÃd ekavÃkyatà // 2.352 // viÓe«avidhinÃrthitvÃd $ vÃkyaÓe«o 'numÅyate & vidheyavan nivartye 'rthe % tasmÃt tulyaæ vyapek«aïam // 2.353 // saæj¤ÃÓabdaikadeÓo yas $ tasya lopo na vidyate & viÓi«ÂarÆpà sà saæj¤Ã % k­tà ca na nivartate // 2.354 // saæj¤ÃntarÃc ca dattÃder $ nÃnyà saæj¤Ã pratÅyate & saæj¤inaæ devadattÃkhyaæ % dattaÓabda÷ kathaæ vadet // 2.355 // sarvair avayavais tulyaæ $ saæbandhaæ samudÃyavat & ke cic chabdasvarÆpÃïÃæ % manyante sarvasaæj¤ibhi÷ // 2.356 // varïÃnÃm arthavattvaæ tu $ saæj¤ÃnÃæ saæj¤ibhir bhavet & saæbaddho 'vayava÷ saæj¤Ã- % praviveke na kalpate // 2.357 // sarvasvarÆpair yugapat $ saæbandhe sati saæj¤ina÷ & naikadeÓasarÆpebhyas % tatpratyÃyanasaæbhava÷ // 2.358 // ekadeÓÃt tu saæghÃte $ ke«Ãæ cij jÃyate sm­ti÷ & sm­tes tu vi«ayÃc chabdÃt % saæghÃtÃrtha÷ pratÅyate // 2.359 // ekadeÓÃt sm­tir bhinne $ saæghÃte niyatà katham & kathaæ pratÅyamÃna÷ syÃc % chabdo 'rthasyÃbhidhÃyaka÷ // 2.360 // ekadeÓasarÆpÃs tu $ tais tair bhedai÷ samanvitÃ÷ & anuni«pÃdina÷ ÓabdÃ÷ % saæj¤Ãsu samavasthitÃ÷ // 2.361 // sÃdhÃraïatvÃt saædigdhÃ÷ $ sÃmarthyÃn niyatÃÓrayÃ÷ & te«Ãæ ye sÃdhavas te«u % ÓÃstre lopÃdi Ói«yate // 2.362 // tulyÃyÃm anuni«pattau $ jye-drÃ-ghà ity asÃdhava÷ & na hy anvÃkhyÃyake ÓÃstre % te«u dattÃdivat sm­ti÷ // 2.363 // k­taïatvÃÓ ca ye Óabdà $ nityÃ÷ kharaïasÃdaya÷ & ekadravyopadeÓitvÃt % tÃn sÃdhÆn saæpracak«ate // 2.364 // gotrÃïy eva tu tÃny Ãhu÷ $ saæj¤ÃÓaktisamanvayÃt & nimittÃpek«aïaæ te«u % svÃrthe nÃvaÓyam i«yate // 2.365 // vyavahÃrÃya niyama÷ $ saæj¤ÃnÃæ saæj¤ini kva cit & nitya eva tu saæbandho % ¬itthÃdi«u gavÃdivat // 2.366 // k­takatvÃd anityatvaæ $ saæbandhasyopapadyate & saæj¤ÃyÃæ sà hi puru«air % yathÃkÃmaæ niyujyate // 2.367 // yathà hi pÃæsulekhÃnÃæ $ bÃlakair madhurÃdaya÷ & saæj¤Ã÷ kriyante sarvÃsu % saæj¤Ãsv e«aiva kalpanà // 2.368 // v­ddhyÃdÅnÃæ ca ÓÃstre 'smi¤ $ Óaktyavacchedalak«aïa÷ & ak­trimo hi saæbandho % viÓe«aïaviÓe«yavat // 2.369 // saæj¤Ã svarÆpam ÃÓritya $ nimitte sati laukikÅ & kà cit pravartate kà cin % nimittÃsaænidhÃv api // 2.370 // ÓÃstre 'pi mahatÅ saæj¤Ã $ svarÆpopanibandhanà & anumÃnaæ nimittasya % saænidhÃne pratÅyate // 2.371 // Ãv­tter anumÃnaæ và $ sÃrÆpyÃt tatra gamyate & ÓabdabhedÃnumÃnaæ và % Óaktibhedasya và gati÷ // 2.372 // kva cid vi«ayabhedena $ k­trimà vyavati«Âhate & saækhyÃyÃm ekavi«ayaæ % vyavasthÃnaæ dvayor api // 2.373 // vi«ayaæ k­trimasyÃpi $ laukika÷ kva cid uccaran & vyÃpnoti dÆrÃt saæbuddhau % tathà hi grahaïaæ dvayo÷ // 2.374 // saÇghaikaÓe«advandve«u $ ke cit sÃmarthyalak«aïam & pratyÃÓrayam avasthÃnaæ % kriyÃïÃæ pratijÃnate // 2.375 // bhojanaæ phalarÆpÃbhyÃm $ ekaikasmin samÃpyate & anyathà hi vyavasthÃne % na tadartha÷ prakalpate // 2.376 // annÃdÃnÃdirÆpÃæ ca $ sarve t­ptiphalÃæ bhujim & pratyekaæ pratipadyante % na tu nÃÂyakriyÃm iva // 2.377 // pÃdyavat sà vibhÃgena $ sÃmarthyÃd avati«Âhate & bhuji÷ karoti bhujyarthaæ % na tantreïa pradÅpavat // 2.378 // d­ÓyÃdis tu kriyaikÃpi $ tathÃbhÆte«u karmasu & Ãv­ttim antareïÃpi % samudÃyÃÓrayà bhavet // 2.379 // bhinnavyÃpÃrarÆpÃïÃæ $ vyavahÃrÃdidarÓane & kartÌïÃæ darÓanaæ bhinnaæ % saæbhÆyÃrthasya sÃdhakam // 2.380 // lak«yasya lokasiddhatvÃc $ chÃstre liÇgasya darÓanÃt & arthi«v Ãdaik«u bhedena % v­ddhisaæj¤Ã samÃpyate // 2.381 // ÓatÃdÃnapradhÃnatvÃd $ daï¬ane Óatakarmake & arthinÃæ guïabhede 'pi % saækhyeyo 'rtho na bhidyate // 2.382 // saÇghasyaiva vidheyatvÃt $ kÃryavat pratipÃdane & tatra tantreïa saæbandha÷ % samÃsÃbhyastasaæj¤ayo÷ // 2.383 // lak«aïÃrthà Órutir ye«Ãæ $ kÃæ cid eva kriyÃæ prati & tair vyastaiÓ ca samastaiÓ ca % sa dharma upalak«yate // 2.384 // v­«alair na prave«Âavyam $ ity etasmin g­he yathà & pratyekaæ saæhatÃnÃæ ca % praveÓa÷ prati«idhyate // 2.385 // saæbhÆya tv arthalipsÃdi- $ prati«edhopadeÓane & p­thag aprati«iddhatvÃt % prav­ttir na virudhyate // 2.386 // vyavÃyalak«aïÃrthatvÃd $ aÂkupvÃÇÃdibhis tathà & pratyekaæ và samastair và % ïatvaæ na prati«idhyate // 2.387 // anugrahÃrthà bhoktÌïÃæ $ bhujir Ãrabhyate yadà & deÓakÃlÃdyabhedena % nÃnug­hïÃti tÃn asau // 2.388 // pÃtrÃdibhedÃn nÃnÃtvaæ $ yasyaikasyopadiÓyate & viparyaye và bhinnasya % tasyaikatvaæ prakalpyate // 2.389 // saæhatyÃpi ca kurvÃïà $ bhedena pratipÃditÃ÷ & svaæ svaæ bhojyaæ vibhÃgena % prÃptaæ saæbhÆya bhu¤jate // 2.390 // vÅpsÃyà vi«ayÃbhÃvÃd $ virodhÃd anyasaækhyayà & dvidhà samÃptyayogÃc ca % Óataæ saÇghe 'vati«Âhate // 2.391 // bhujir dvandvaikaÓe«ÃbhyÃæ $ yatrÃnyai÷ saha Ói«yate & tatrÃpi lak«aïÃrthatvÃd % dvidhà vÃkyaæ samÃpyate // 2.392 // vÃkyÃntarÃïÃæ pratyekaæ $ samÃpti÷ kaiÓ cid i«yate & rÆpÃntareïa yuktÃnÃæ % vÃkyÃnÃæ tena saægraha÷ // 2.393 // na vÃkyasyÃbhidheyÃni $ bhedavÃkyÃni kÃni cit & tasmiæs tÆccarite bhedÃæs % tathÃnyÃn pratipadyate // 2.394 // ye«Ãæ samasto vÃkyÃrtha÷ $ pratibhedaæ samÃpyate & te«Ãæ tadÃnÅæ bhinnasya % kiæ padÃrthasya sattayà // 2.395 // atha tair eva janita÷ $ so 'rtho bhinne«u vartate & pÆrvasyÃrthasya tena syÃd % virodha÷ saha và sthiti÷ // 2.396 // sahasthitau virodhitvaæ $ syÃd viÓi«ÂÃviÓi«Âayo÷ & vyabhicÃrÅ tu saæbandhas % tyÃge 'rthasya prasajyate // 2.397 // eka÷ sÃdhÃraïo vÃcya÷ $ pratiÓabdam avasthita÷ & saÇghe saÇghi«u cÃrthÃtmà % saænidhÃnanideÓaka÷ // 2.398 // yathà sÃdhÃraïe svatvaæ $ tyÃgasya ca phalaæ dhane & prÅtiÓ cÃvikalà tadvat % saæbandho 'rthena tadvatÃm // 2.399 // varïÃnÃm arthavattÃyÃæ $ tenaivÃrthena tadvati & samudÃye na caikatvaæ % bhedena vyavati«Âhate // 2.400 // ekenaiva pradÅpena $ sarve sÃdhÃraïaæ dhanam & paÓyanti tadvad ekena % supà saækhyÃbhidhÅyate // 2.401 // nÃrthavattà pade varïe $ vÃkye caivaæ viÓi«yate & abhyÃsÃt prakramo 'nyas tu % viruddha iva d­Óyate // 2.402 // viniyogÃd ­te Óabdo $ na svÃrthasya prakÃÓaka÷ & arthÃbhidhÃnasaæbandham % uktidvÃraæ pracak«ate // 2.403 // yathà praïihitaæ cak«ur $ darÓanÃyopakalpate & tathÃbhisaæhita÷ Óabdo % bhavaty arthasya vÃcaka÷ // 2.404 // kriyÃvyaveta÷ saæbandho $ d­«Âa÷ karaïakarmaïo÷ & abhidhÃniyamas tasmÃd % abhidhÃnÃbhidheyayo÷ // 2.405 // bahu«v ekÃbhidhÃne«u $ sarve«v ekÃrthakÃriÂu & yat prayoktÃbhisaædhatte % Óabdas tatrÃvati«Âhate // 2.406 // ÃmnÃyaÓabdÃn abhyÃse $ ke cid Ãhur anarthakÃn & svarÆpamÃtrav­ttiæÓ ca % pare«Ãæ pratipÃdane // 2.407 // abhidhÃnakriyÃyogÃd $ arthasya pratipÃdakÃn & niyogabhedÃn manyante % tÃn evaikatvadarÓina÷ // 2.408 // te«Ãm atyantanÃnÃtvaæ $ nÃnÃtvavyavahÃriïa÷ & ak«ÃdÅnÃm iva prÃhur % ekajÃtisamanvayÃt // 2.409 // prayogÃd abhisaædhÃnam $ anyad e«u na vidyate & vi«aye yataÓaktitvÃt % sa tu tatra vyavasthita÷ // 2.410 // nÃnÃtvasyaiva saæj¤Ãnam $ arthaprakaraïÃdibhi÷ & na jÃtv arthÃntare v­ttir % anyÃrthÃnÃæ kathaæ ca na // 2.411 // padarÆpaæ ca yad vÃkyam $ astitvopanibandhanam & kÃmaæ vimarÓas tatrÃyaæ % na vÃkyÃvayave pade // 2.412 // yathaivÃnarthakair varïair $ viÓi«Âo 'rtho 'bhidhÅyate & padair anarthakair evaæ % viÓiÂÂo 'rtho 'bhidhÅyate // 2.413 // yad antarÃle j¤Ãnaæ tu $ padÃrthe«ÆpajÃyate & pratipatter upÃyo 'sau % prakramÃnavadhÃraïÃt // 2.414 // pÆrvair arthair anugato $ yathÃrthÃtmà para÷ para÷ & saæsarga eva prakrÃntas % tathÃnye«v arthavastu«u // 2.415 // aÇgÅk­te tu ke«Ãæ cit $ sÃdhyenÃrthena sÃdhane & ÃdhÃraniyamÃrthaiva % sÃdhanÃnÃæ puna÷ Óruti÷ // 2.416 // ÃdhÃre niyamÃbhÃvÃt $ tadÃk«epo na vidyate & sÃmarthyÃt saæbhavas tasya % Órutis tv anyaniv­ttaye // 2.417 // kriyà kriyÃntarÃd bhinnà $ niyatÃdhÃrasÃdhanà & prakrÃntà pratipattÌïÃæ % bhedÃ÷ saæbodhahetava÷ // 2.418 // avibhÃgaæ tu Óabdebhya÷ $ kramavadbhyo 'padakramam & prakÃÓate tadanye«Ãæ % vÃkyaæ vÃkyÃrtha eva ca // 2.419 // svarÆpaæ vidyate yasya $ tasyÃtmà na nirÆpyate & nÃsti yasya svarÆpaæ tu % tasyaivÃtmà nirÆpyate // 2.420 // aÓabdam apare 'rthasya $ rÆpanirdhÃraïaæ vidu÷ & arthÃvabhÃsarÆpà ca % Óabdebhyo jÃyate sm­ti÷ // 2.421 // anyathaivÃgnisaæbandhÃd $ dÃhaæ dagdho 'bhimanyate & anyathà dÃhaÓabdena % dÃhÃrtha÷ saæpratÅyate // 2.422 // p­thaÇnivi«ÂatattvÃnÃæ $ p­thagarthÃnupÃtinÃm & indriyÃïÃæ yathà kÃryam % ­te dehÃn na kalpate // 2.423 // tathà padÃnÃæ sarve«Ãæ $ p­thagarthaniveÓinÃm & vÃkyebhya÷ pravibhaktÃnÃm % arthavattà na vidyate // 2.424 // saæsargarÆpaæ saæs­«Âe«v $ arthavastu«u g­hyate & nÃtropÃkhyÃyate tattvam % apadÃrthasya darÓanÃt // 2.425 // darÓanasyÃpi yat satyaæ $ na tathà darÓanaæ sthitam & vastu saæsargarÆpeïa % tad arÆpaæ nirÆpyate // 2.426 // astitvenÃnu«akto và $ niv­ttyÃtmani và sthita÷ & artho 'bhidhÅyate yasmÃd % ato vÃkyaæ prayujyate // 2.427 // kriyÃnu«aÇgeïa vinà $ na padÃrtha÷ pratÅyate & satyo và viparÅto và % vyavahÃre na so 'sty ata÷ // 2.428 // sad ity etat tu yad vÃkyaæ $ tad abhÆd asti neti và & kriyÃbhidhÃnasaæbandham % antareïa na gamyate // 2.429 // ÃkhyÃtapadavÃcye 'rthe $ sÃdhanopanibandhane & vinà sattvÃbhidhÃnena % nÃkÃÇk«Ã vinivartate // 2.430 // prÃdhÃnyÃt tu kriyà pÆrvam $ arthasya pravibhajyate & sÃdhyaprayuktÃny aÇgÃni % phalaæ tasya prayojakam // 2.431 // prayoktaivÃbhisaædhatte $ sÃdhyasÃdhanarÆpatÃm & arthasya cÃbhisaæbandha- % kalpanÃæ prasamÅhate // 2.432 // pacikriyÃæ karotÅti $ karmatvenÃbhidhÅyate & pakti÷ karaïarÆpaæ tu % sÃdhyatvena pratÅyate // 2.433 // yo 'æÓo yenopakÃreïa $ prayoktÌïÃæ vivak«ita÷ & arthasya sarvaÓaktitvÃt % sa tathaiva vyavasthita÷ // 2.434 // ÃrÃdv­tti«u saæbandha÷ $ kadà cid abhidhÅyate & ÃÓli«Âo yo 'nupaÓli«Âa÷ % sa kadà cit pratÅyate // 2.435 // saæs­«ÂÃnÃæ vibhaktatvaæ $ saæsargaÓ ca vivekinÃm & nÃnÃtmakÃnÃm ekatvaæ % nÃnÃtvaæ ca viparyaye // 2.436 // sarvÃtmakatvÃd arthasya $ nairÃtmyÃd và vyavasthitam & atyantayataÓaktitvÃc % chabda eva nibandhanam // 2.437 // vastÆpalak«aïa÷ Óabdo $ nopakÃrasya vÃcaka÷ & na svaÓakti÷ padÃrthÃnÃæ % saæspra«Âuæ tena Óakyate // 2.438 // saæbandhidharmà saæyoga÷ $ svaÓabdenÃbhidhÅyate & saæbandha÷ samavÃyas tu % saæbandhitvena gamyate // 2.439 // lak«aïÃd vyavati«Âhante $ padÃrthà na tu vastuta÷ & upakÃrÃt sa evÃrtha÷ % kathaæ cid anugamyate // 2.440 // vÃkyÃrtho yo 'bhisaæbandho $ na tasyÃtmà kva cit sthita÷ & vyavahÃre padÃrthÃnÃæ % tam ÃtmÃnaæ pracak«ate // 2.441 // padÃrthe samudÃye và $ samÃpto naiva và kva cit & padÃrtharÆpabhedena % tasyÃtmà pravibhajyate // 2.442 // anvÃkhyÃnÃya yo bheda÷ $ pratipattinibandhanam & sÃkÃÇk«Ãvayavaæ bhede % tenÃnyad upavarïyate // 2.443 // anekaÓakter ekasya $ pravibhÃgo 'nugamyate & ekÃrthatvaæ hi vÃkyasya % mÃtrayÃpi pratÅyate // 2.444 // saæpratyayÃrthÃd bÃhyo 'rtha÷ $ sann asan và vibhajyate & bÃhyÅk­tya vibhÃgas tu % ÓaktyapoddhÃralak«aïa÷ // 2.445 // pratyayÃrthÃtmaniyatÃ÷ $ Óaktayo na vyavasthitÃ÷ & anyatra ca tato rÆpaæ % na tÃsÃm upalabhyate // 2.446 // bahu«v api tiÇante«u $ sÃkÃÇk«e«v ekavÃkyatà & tiÇà tiÇbhyo nighÃtasya % paryudÃsas tathÃrthavÃn // 2.447 // ekatiÇ yasya vÃkyaæ tu $ ÓÃstre niyatalak«aïam & tasyÃtiÇgrahaïenÃrtho % vÃkyabhedÃn na vidyate // 2.448 // tiÇantÃntarayukte«u $ yuktayukte«u và puna÷ & m­ga÷ paÓyata yÃtÅti % bhedÃbhedau na ti«Âhata÷ // 2.449 // itikartavyatÃrthasya $ sÃmarthyÃd yatra kÃÇk«yate & aÓabdalak«aïÃkÃÇk«aæ % samÃptÃrthaæ tad ucyate // 2.450 // tattvÃnvÃkhyÃnamÃtre tu $ yÃvÃn artho 'nu«ajyate & vinÃpi tatprayogeïa % Óruter vÃkyaæ samÃpyate // 2.451 // caÇkramyamÃïo 'dhÅ«vÃtra $ japaæÓ caÇkramaïaæ kuru & tÃdarthyasyÃviÓe«e 'pi % ÓabdÃdbheda÷ pratÅyate // 2.452 // phalavanta÷ kriyÃbhedÃ÷ $ kriyÃntaranibandhanÃ÷ & asaækhyÃtÃ÷ kramoddeÓair % ekÃkhyÃtanidarÓitÃ÷ // 2.453 // niv­ttabhedà sarvaiva $ kriyÃkhyÃte 'bhidhÅyate & Óruter aÓakyà bhedÃnÃæ % pravibhÃgaprakalpanà // 2.454 // aÓvamedhena yak«yante $ rÃjÃna÷ sattram Ãsate & brÃhmaïà iti nÃkhyÃta- % rÆpÃd bheda÷ pratÅyate // 2.455 // sak­c chrutà saptadaÓasv $ anÃv­ttÃpi yà kriyà & prÃjÃpatye«u sÃmarthyÃt % sà bhedaæ pratipadyate // 2.456 // devadattÃdi«u bhuji÷ $ pratyekam avati«Âhate & pratisvatantraæ vÃkyaæ và % bhedena pratipadyate // 2.457 // uccÃraïe tu vÃkyÃnÃm $ anyad rÆpaæ na g­hyate & pratipattau tu bhinnÃnÃm % anyad rÆpaæ pratÅyate // 2.458 // ekaæ grahaïavÃkyaæ ca $ sÃmÃnyenÃbhidhÅyate & kartarÅti yathà tac ca % paÓvÃdi«u vibhajyate // 2.459 // yady ÃkÃÇk«Ã nivarteta $ tadbhÆtasya sak­c chrutau & naivÃnyenÃbhisaæbandhaæ % tad upeyÃt kathaæ ca na // 2.460 // ekarÆpam anekÃrthaæ $ tasmÃd upanibandhanam & yonir vibhÃgavÃkyÃnÃæ % tebhyo 'nanyad iva sthitam // 2.461 // kva cit kriyà vyaktibhÃgair $ upakÃre pravartate & sÃmÃnyabhÃga evÃsyÃ÷ % kva cid arthasya sÃdhaka÷ // 2.462 // kÃlabhinnÃÓ ca ye bhedà $ ye cÃpy u«ÂrÃsikÃdi«u & prakrame jÃtibhÃgasya % ÓabdÃtmà tair na bhidyate // 2.463 // ekasaækhye«u bhede«u $ bhinnà jÃtyÃdibhi÷ kriyÃ÷ & bhedena viniyujyante % tacchabdasya sak­c chrutau // 2.464 // ak«Ãdi«u yathà bhinnà $ bhak«ibha¤jidivikriyÃ÷ & prayogakÃlÃbhede 'pi % pratibhedaæ p­thak sthitÃ÷ // 2.465 // ak«ÃïÃæ tantriïÃæ tantram $ upÃyas tulyarÆpatà & e«Ãæ kramo vibhaktÃnÃæ % tannibaddhà sak­c chruti÷ // 2.466 // dvÃv apy upÃyau ÓabdÃnÃæ $ prayoge samavasthitau & kramo và yaugapadyaæ và % yau loko nÃtivartate // 2.467 // krame vibhajyate rÆpaæ $ yaugapadye na bhidyate & kriyà tu yaugapadye 'pi % kramarÆpÃnupÃtinÅ // 2.468 // bhedasaæsargaÓaktÅ dve $ ÓabdÃd bhinne iva sthite & yaugapadye 'py anekena % prayoge bhidyate Óruti÷ // 2.469 // abhinno rÆpabhedena $ ya eko 'rtho vivak«ita÷ & tasyÃvayavadharmeïa % samudÃyo 'nug­hyate // 2.470 // bhedanirvacane tv asya $ pratyekaæ và samÃpyate & Órutir vacanabhinnà và % vÃkyabhede 'vati«Âhate // 2.471 // tatraikavacanÃnto và $ so 'k«aÓabda÷ prayujyate & pratyekaæ và bahutvena % pravibhÃgo yathÃÓruti // 2.472 // dvi«ÂhÃni yÃni vÃkyÃni $ te«v apy ekatvadarÓinÃm & anekaÓakter ekasya % svaÓakti÷ pravibhajyate // 2.473 // atyantabhinnayor và syÃt $ prayoge tantralak«aïa÷ & upÃyas tatra saæsarga÷ % pratipatt­«u bhidyate // 2.474 // bhedenÃdhigatau pÆrvaæ $ Óabdau tulyaÓrutÅ puna÷ & tantreïa pratipattÃra÷ % prayoktrà pratipÃditÃ÷ // 2.475 // ekasyÃpi vivak«ÃyÃm $ anuni«padyate para÷ & vinÃbhisaædhinà Óabda÷ % ÓaktirÆpa÷ prakÃÓate // 2.476 // anekà Óaktir ekasya $ yugapac chrÆyate kva cit & agni÷ prakÃÓadÃhÃbhyÃm % ekatrÃpi niyujyate // 2.477 // Ãv­ttiÓaktibhinnÃrthe $ vÃkye sak­d api Órute & liÇgÃd và tantradharmÃd và % vibhÃgo vyavati«Âhate // 2.478 // saæprasÃraïasaæj¤ÃyÃæ $ liÇgÃbhyÃæ varïavÃkyayo÷ & pravibhÃgas tathà sÆtra % ekasminn eva jÃyate // 2.479 // tathà dvirvacane 'cÅti $ tantropÃyÃd alak«aïa÷ & ekaÓe«eïa nirdeÓo % bhëya eva pradarÓita÷ // 2.480 // prÃyeïa saæk«eparucÅn $ alpavidyÃparigrahÃn & saæprÃpya vaiyÃkaraïÃn % saægrahe 'stam upÃgate // 2.481 // k­te 'tha pÃta¤jalinà $ guruïà tÅrthadarÓinà & sarve«Ãæ nyÃyabÅjÃnÃæ % mahÃbhëye nibandhane // 2.482 // alabdhagÃdhe gÃmbhÅryÃd $ uttÃna iva sau«ÂhavÃt & tasminn ak­tabuddhÅnÃæ % naivÃvÃsthita niÓcaya÷ // 2.483 // vaijisaubhavaharyak«ai÷ $ Óu«katarkÃnusÃribhi÷ & Ãr«e viplÃvite granthe % saægrahapratika¤cuke // 2.484 // ya÷ pÃta¤jaliÓi«yebhyo $ bhra«Âo vyÃkaraïÃgama÷ & kÃlena dÃk«iïÃtye«u % granthamÃtro vyavasthita÷ // 2.485 // parvatÃd Ãgamaæ labdhvà $ bhëyabÅjÃnusÃribhi÷ & sa nÅto bahuÓÃkhatvaæ % cÃndrÃcÃryÃdibhi÷ puna÷ // 2.486 // nyÃyaprasthÃnamÃrgÃæs tÃn $ abhyasya svaæ ca darÓanam & praïÅto guruïÃsmÃkam % ayam Ãgamasaægraha÷ // 2.487 // vartmanÃm atra ke«Ãæ cid $ vastumÃtram udÃh­tam & kÃï¬e t­tÅye nyak«eïa % bhavi«yati vicÃraïà // 2.488 // praj¤Ã vivekaæ labhate $ bhinnair ÃgamadarÓanai÷ & kiyad và Óakyam unnetuæ % svatarkam anudhÃvatà // 2.489 // tat tad utprek«amÃïÃnÃæ $ purÃïair Ãgamair vinà & anupÃsitav­ddhÃnÃæ % vidyà nÃtiprasÅdati // 2.490 // // iti bhart­harik­te vÃkyapadÅye vÃkyakÃï¬aæ samÃptam // 3. padakÃï¬am 3.1. jÃtisamuddeÓa÷ dvidhà kaiÓ cit padaæ bhinnaæ $ caturdhà pa¤cadhÃpi và & apoddh­tyaiva vÃkyebhya÷ % prak­tipratyayÃdivat // 3.1.1 // padÃrthÃnÃm apoddhÃre $ jÃtir và dravyam eva và & padÃrthau sarvaÓabdÃnÃæ % nityÃv evopavarïitau // 3.1.2 // ke«Ãæ cit sÃhacaryeïa $ jÃti÷ Óaktyupalak«aïam & khadirÃdi«v aÓakte«u % Óakta÷ pratinidhÅyate // 3.1.3 // asvÃtantryaphalo bandhi÷ $ pramÃïÃdÅva Ói«yate & ato jÃtyabhidhÃne 'pi % ÓaktihÅnaæ na g­hyate // 3.1.4 // saæÓle«amÃtraæ badhnÃtir $ yadi syÃt tu vivak«ita÷ & ÓaktyÃÓraye tato liÇgaæ % pramÃïÃdyanuÓÃsanam // 3.1.5 // svajÃti÷ prathamaæ Óabdai÷ $ sarvair evÃbhidhÅyate & tato 'rthajÃtirÆpe«u % tadadhyÃropakalpanà // 3.1.6 // yathà rakte guïe tattvaæ $ ka«Ãye vyapadiÓyate & saæyogisaænikar«Ãc ca % vastrÃdi«v api g­hyate // 3.1.7 // tathà ÓabdÃrthasaæbandhÃc $ chabde jÃtir avasthità & vyapadeÓe 'rthajÃtÅnÃæ % jÃtikÃryÃya kalpate // 3.1.8 // jÃtjÓabdaikaÓe«e sà $ jÃtÅnÃæ jÃtir i«yate & ÓabdajÃtaya ity atra % tajjÃti÷ ÓabdajÃti«u // 3.1.9 // yà ÓabdajÃtiÓabde«u $ Óabdebhyo bhinnalak«aïà & jÃti÷ sà ÓabdajÃtitvam % avyatikramya vartate // 3.1.10 // arthajÃtyabhidhÃne 'pi $ sarve jÃtyabhidhÃyina÷ & vyÃpÃralak«aïà yasmÃt % padÃrthÃ÷ samavasthitÃ÷ // 3.1.11 // jÃtau padÃrthe jÃtir và $ vise«o vÃpi jÃtivat & Óabdair apek«yate yasmÃd % atas te jÃtivÃcina÷ // 3.1.12 // dravyadharmà padÃrthe tu $ dravye sarvo 'rtha ucyate & dravyadharmÃÓrayÃd dravyam % ata÷ sarvo 'rtha i«yate // 3.1.13 // anuprav­ttidharmo và $ jÃti÷ syÃt sarvajÃti«u & vyÃv­ttidharmasÃmÃnyaæ % viÓe«e jÃtir i«yate // 3.1.14 // saæyogidharmabhedena $ deÓe ca parikalpite & te«u deÓe«u sÃmÃnyam % ÃkÃÓasyÃpi vidyate // 3.1.15 // adeÓÃnÃæ ghaÂÃdÅnÃæ $ deÓÃ÷ saæbandhino yathà & ÃkÃÓasyÃpy adeÓasya % deÓÃ÷ saæyoginas tathà // 3.1.16 // bhinnavastvÃÓrayà buddhi÷ $ saæyogi«v anuvartate & samavÃyi«u bhedasya % grahaïaæ vinivartate // 3.1.17 // ata÷ saæyogideÓÃnÃæ $ gauïatvaæ parikalpyate & avivekÃt pradeÓebhyo % mukhyatvaæ samavÃyinÃm // 3.1.18 // anuprav­ttirÆpà yà $ prakhyà tÃm Ãk­tiæ vidu÷ & ke cid vyÃv­ttirÆpÃæ tu % dravyatvena pracak«ate // 3.1.19 // bhinnà iti paropÃdhir $ abhinnà iti và puna÷ & bhÃvÃtmasu prapa¤co 'yaæ % saæs­«Âe«v eva jÃyate // 3.1.20 // naikatvaæ nÃpi nÃnÃtvaæ $ na sattvaæ na ca nÃstità & Ãtmatattve«u bhÃvÃnÃm % asaæs­«Âe«u vidyate // 3.1.21 // sarvaÓaktyÃtmabhÆtatvam $ ekasyaiveti nirïaye & bhÃvÃnÃm Ãtmabhedasya % kalpanà syÃd anarthikà // 3.1.22 // tasmÃd dravyÃdaya÷ sarvÃ÷ $ Óaktayo bhinnalak«aïÃ÷ & saæs­«ÂÃ÷ puru«Ãrthasya % sÃdhikà na tu kevalÃ÷ // 3.1.23 // yathaiva cendriyÃdÅnÃm $ ÃtmabhÆtà samagratà & tathà saæbandhisaæbandha- % saæsarge 'pi pratÅyate // 3.1.24 // na tad utpadyate kiæ cid $ yasya jÃtir na vidyate & ÃtmÃbhivyaktaye jÃti÷ % kÃraïÃnÃæ prayojikà // 3.1.25 // kÃraïe«u padaæ k­tvà $ nityÃnitye«u jÃtaya÷ & kva cit kÃrye«v abhivyaktim % upayÃnti puna÷ puna÷ // 3.1.26 // nirvartyamÃnaæ yat karma $ jÃtis tatrÃpi sÃdhanam & svÃÓrayasyÃbhinicpattyai % sà kriyÃyÃ÷ prayojikà // 3.1.27 // vidhau và prati«edhe và $ brÃhmaïatvÃdi sÃdhanam & vyaktyÃÓritÃÓrità jÃte÷ % saækhyÃjÃtir viÓe«ikà // 3.1.28 // yathà jalÃdibhir vyaktaæ $ mukham evÃbhidhÅyate & tathà dravyair abhivyaktà % jÃtir evÃbhidhÅyate // 3.1.29 // yathendriyagato bheda $ indriyagrahaïÃd ­te & indriyÃrthe«vad­Óyo 'pi % j¤ÃnabhedÃya kalpate // 3.1.30 // tathÃtmarÆpagrahaïÃt $ ke«Ãæ cid vyaktayo vinà & sÃmÃnyaj¤ÃnabhedÃnÃm % upayÃnti nimittatÃm // 3.1.31 // satyÃsatyau tu yau bhÃgau $ pratibhÃvaæ vyavasthitau & satyaæ yat tatra sà jÃtir % asatyà vyaktaya÷ sm­tÃ÷ // 3.1.32 // saæbandhibhedÃt sattaiva $ bhidyamÃnà gavÃdi«u & jÃtir ity ucyate tasyÃæ % sarve Óabdà vyavasthitÃ÷ // 3.1.33 // tÃæ prÃtipadikÃrthaæ ca $ dhÃtvarthaæ ca pracak«ate & sà nityà sà mahÃn Ãtmà % tÃm Ãhus tvatalÃdaya÷ // 3.1.34 // prÃptakramà viÓe«e«u $ kriyà saivÃbhidhÅyate & kramarÆpasya saæhÃre % tat sattvam iti kathyate // 3.1.35 // saiva bhÃvavikÃreu $ «a¬ avasthÃ÷ prapadyate & krameïa Óaktibhi÷ svÃbhir % evaæ pratyavabhÃsate // 3.1.36 // ÃtmabhÆta÷ kramo 'py asyà $ yatredaæ kÃladarÓanam & paurvÃparyÃdirÆpeïa % pravibhaktam iva sthitam // 3.1.37 // tirobhÃvÃbhyupagame $ bhÃvÃnÃæ saiva nÃstità & labdhakrame tirobhÃve % naÓyatÅti pratÅyate // 3.1.38 // pÆrvasmÃt pracyutà dharmÃd $ aprÃptà cottaraæ padam & tadantarÃle bhedÃnÃm % ÃÓrayÃj janma kathyate // 3.1.39 // ÃÓraya÷ svÃtmamÃtrà và $ bhÃvà và vyatirekiïa÷ & svaÓaktayo và sattÃyà % bhedadarÓanahetava÷ // 3.1.40 // p­thivyÃdi«v abhivyaktau $ na saæsthÃnam apek«ate & anucchinnÃÓrayÃj jÃtir % anitye 'py ÃÓraye sthità // 3.1.41 // anucchedyÃÓrayÃm eke $ sarvÃæ jÃtiæ pracak«ate & na yaugapadyaæ pralaye % sarvasyeti vyavasthitÃ÷ // 3.1.42 // prak­tau pravilÅne«u $ bhede«v ekatvadarÓinÃm & dravyasattvaæ prapadyante % svÃÓrayà eva jÃtaya÷ // 3.1.43 // brÃhmaïatvÃdayo bhÃvÃ÷ $ sarvaprÃïi«v avasthitÃ÷ & abhivyaktÃ÷ svakÃryÃïÃæ % sÃdhakà ity api sm­ti÷ // 3.1.44 // citrÃdi«v apy abhivyaktir $ jÃtÅnÃæ kaiÓ cid i«yate & prÃïyÃÓritÃs tu tÃ÷ prÃptau % nimittaæ puïyapÃpayo÷ // 3.1.45 // j¤Ãnaæ tv asmadviÓi«ÂÃnÃæ $ tÃsu sarvendriyaæ vidu÷ & abhyÃsÃn maïirÆpyÃdi- % viÓe«e«v iva tadvidÃm // 3.1.46 // jÃtyutpalÃdigandhÃdau $ bhedatattvaæ yad ÃÓritam & tad bhÃvapratyayair loke % 'nityatvÃn nÃbhidhÅyate // 3.1.47 // asvaÓabdÃbhidhÃnÃs tu $ narasiæhÃdijÃtaya÷ & sarÆpÃvayavevÃnyà % tÃsu Órutir avasthità // 3.1.48 // jÃtyavasthÃparicchede $ saækhyà saækhyÃtvam eva và & viprakar«e 'pi saæsargÃd % upakÃrÃya kalpate // 3.1.49 // lak«aïà ÓabdasaæskÃre $ vyÃpÃra÷ kÃryasiddhaye & saækhyÃkarmÃdiÓaktÅnÃæ % ÓrutisÃmye 'pi d­Óyate // 3.1.50 // na vinà saækhyayà kaÓ cit $ sattvabhÆto 'rtha ucyate & ata÷ sarvasya nirdeÓe % saækhyà syÃd avivak«ità // 3.1.51 // ekatvaæ và bahutvaæ và $ ke«Ãæ cid avivak«itam & tad dhi jÃtyabhidhÃnÃya % dvitvaæ tu syÃd vivak«itam // 3.1.52 // yady etau vyÃdhitau syÃtÃæ $ deyaæ syÃd idam au«adham & ity evaæ lak«aïe 'rthasya % dvitvaæ syÃd avivak«itam // 3.1.53 // ekÃdiÓabdavÃcyÃyÃ÷ $ karmasv aÇgatvam i«yate & saækhyÃyÃ÷ khanati dvÃbhyÃm % iti rÆpÃd dhi sÃÓrità // 3.1.54 // yajeta paÓunety atra $ saæskÃrasyÃpi saæbhave & yathà jÃtis tathaikatvaæ % sÃdhanatvena gamyate // 3.1.55 // liÇgÃt tu syÃd dvitÅyÃdes $ tad ekatvaæ vivak«itam & ekÃrthavi«ayatve ca % talliÇgaæ jÃtisaækhyayo÷ // 3.1.56 // anyatrÃvihitasyaiva $ sa vidhi÷ prathamaæ paÓo÷ & kriyÃyÃm aÇgabhÃvaÓ ca % tat tv etasmÃd vivak«itam // 3.1.57 // grahÃs tv anyatra vihità $ bhinnasaækhyÃ÷ p­thak p­thak & prÃjÃpatyà navety evam- % ÃdibhedasamanvitÃ÷ // 3.1.58 // aÇgatvena pratÅtÃnÃæ $ saæmÃrge tv aÇginÃæ puna÷ & nirdeÓaæ prati yà saækhyà % sà kathaæ syÃd vivak«ità // 3.1.59 // nÃnyatra vidhir astÅti $ saæskÃro nÃpi cÃÇgità & hetu÷ saækhyÃvivak«Ãyà % yatnÃt sà hi vivak«ità // 3.1.60 // saæmÃrjane viÓe«aÓ ca $ na grahe kva cid ÃÓrita÷ & vihÅtÃs te ca saæskÃryÃ÷ % sarve«Ãm ÃÓrayas tata÷ // 3.1.61 // pratyÃÓrayaæ samÃptÃyÃæ $ jÃtÃv ekena cet kriyà & paÓunà na prakalpeta % tat syÃd eva prakalpanam // 3.1.62 // ekena ca prasiddhÃyÃæ $ kriyÃyÃæ yadi saæbhavÃt & paÓvantaram upÃdeyam % upÃdÃnam anarthakam // 3.1.63 // yathaivÃhitagarbhÃyÃæ $ garbhÃdhÃnam anarthakam & tathaikena prasiddhÃyÃæ % paÓvantaram anarthakam // 3.1.64 // tÃvatÃrthasya siddhatvÃd $ ekatvasyÃvyatikramam & ke cid icchanti na tv atra % saækhyÃÇgatvena g­hyate // 3.1.65 // dvitÅyÃdi tu yal liÇgam $ uktanyÃyÃnuvÃdi tat & nasaækhyà sÃdhanatvena % jÃtivat tena gamyate // 3.1.66 // anvayavyatirekÃbhyÃæ $ saækhyÃbhyupagame sati & yuktaæ yat sÃdhanatvaæ syÃn % na tv anyÃrthopalak«aïam // 3.1.67 // sÃdhanatve padÃrthasya $ sÃmarthyaæ na prahÅyate & saækhyÃvyÃpÃradharmo 'tas % tena liÇgena gamyate // 3.1.68 // apÆrvasya vidheyatvÃt $ prÃdhÃnyam avasÅyate & vihitasya parÃrthatvÃc % che«abhÃva÷ pratÅyate // 3.1.69 // saæmÃrgasya vidheyatvÃd $ anyatra vihite grahe & vidhivÃkye Órutà saækhyà % lak«aïÃyÃæ na bÃdhyate // 3.1.70 // vidhivÃkyÃntare saækhyà $ paÓor nÃsti virodhinÅ & tasmÃt saguïa evÃsau % sahaikatvena gamyate // 3.1.71 // nirj¤Ãtadravyasaæbandhe $ ya÷ karmaïy upadiÓyate & guïas tenÃrthità tasya % dravyeïeva pratÅyate // 3.1.72 // kaÓ cid eva guïo dravye $ yathà sÃmarthyalak«aïa÷ & ÃdhÃro 'pi guïasyaivaæ % prÃpta÷ sÃmarthyalak«aïa÷ // 3.1.73 // tayos tu p­thagarthitve $ saæbandho ya÷ pratÅyate & na tasminn upaghÃto 'sti % kalpyam anyan na cÃÓrutam // 3.1.74 // kriyayà yo 'bhisaæbandha÷ $ sa ÓrutiprÃpitas tayo÷ & ÃÓrayÃÓrayiïor vÃkyÃn % niyamas tv avati«Âhate // 3.1.75 // tatra dravyaguïÃbhÃve $ pratyekaæ syÃd vikalpanam & ÓrutiprÃpto hi saæbandho % balavÃn vÃkyalak«aïÃt // 3.1.76 // yadà tu jÃti÷ Óaktir và $ kriyÃæ praty upadiÓyate & sÃmarthyÃt saænidhÅyete % tatra dravyaguïau tadà // 3.1.77 // jÃtÅnÃæ ca guïÃnÃæ ca $ tulye 'Çgatve kriyÃæ prati & guïÃ÷ pratinidhÅyante % chÃgÃdÅnÃæ na jÃtaya÷ // 3.1.78 // vyaktiÓakte÷ samÃsannà $ jÃtayo na tathà guïÃ÷ & sÃk«Ãd dravyaæ kriyÃyogi % guïas tasmÃd vikalpate // 3.1.79 // sÃmyenÃnyatarÃbhÃve $ vikalpa÷ kaiÓ cid i«yate & atadguïo 'taÓ chÃga÷ syÃn % me«o và tadguïo bhavet // 3.1.80 // jÃter ÃÓritasaækhyÃyÃ÷ $ prav­ttir upalabhyate & saækhyÃviÓe«am uts­jya % kva cit saiva pravartate // 3.1.81 // parÃÇgabhÆtaæ sÃmÃnyaæ $ yujyate dravyasaækhyayà & svÃrthaæ pravartamÃnaæ tu % na saækhyÃm avalambate // 3.1.82 // yajeta paÓunety atra $ yajyarthÃyÃæ paÓuÓrutau & k­tÃrthaikena paÓunà % pradhÃnaæ bhavati kriyà // 3.1.83 // yÃvatÃæ saæbhavo yasya $ sa kuryÃt tÃvatÃæ yadi & Ãlambhanaæ guïais tena % pradhÃnaæ syÃt prayojitam // 3.1.84 // saæm­jyamÃnatantre tu $ grahe yatra kriyÃÓruti÷ & saækhyÃviÓe«agrahaïaæ % naiva tatrÃdriyÃmahe // 3.1.85 // Ói«yamÃïapare vÃkye $ yad ekagrahaïaæ k­tam & Óe«e viÓi«Âasaækhye 'pi % vyaktaæ talliÇgadarÓanam // 3.1.86 // samÃsapratyayavidhau $ yathà nipatità Óruti÷ & guïÃnÃæ paratantrÃïÃæ % nyÃyenaivopapadyate // 3.1.87 // guïe 'pi nÃÇgÅkriyate $ pradhÃnÃntarasiddhaye & saækhyà kartà tathà karmaïy % aviÓi«Âa÷ pratÅyate // 3.1.88 // yasyÃnyasya prasaktasya $ niyamÃrthà puna÷ Óruti÷ & sarÆpasamudÃyÃt tu % vibhaktir yà vidhÅyate // 3.1.89 // niv­ttau caritÃrthatvÃt $ saækhyà tatrÃvivak«ità & ekas tatrÃrthavÃn siddha÷ % samudÃyasya vÃcaka÷ // 3.1.90 // pratyayasya pradhÃnasya $ samÃsasyÃpi và vidhau & siddha÷ saækhyÃvivak«ÃyÃæ % sarvathÃnugraho guïe // 3.1.91 // abhedarÆpaæ sÃd­Óyam $ ÃtmabhÆtÃÓ ca Óaktaya÷ & jÃtiparyÃyavÃcitvam % e«Ãm apy upavarïyate // 3.1.92 // daï¬opÃditsayà daï¬aæ $ yady api pratipadyate & na tasmÃd eva sÃmarthyÃt % sa daï¬Åti pratÅyate // 3.1.93 // necchÃnimittÃd icchÃvÃn $ iti j¤Ãnaæ pravartate & tasmÃt saty api sÃmarthye % buddhir arthÃntarÃÓrayà // 3.1.94 // svabhÃvo 'vyapadeÓyo và $ sÃmarthyaæ vÃvati«Âhate & sarvasyÃnte yatas tasmÃd % vyavahÃro na kalpate // 3.1.95 // yadà bhedÃn parityajya $ buddhyaika iva g­hyate & vyaktyÃtmaiva tadà tatra % buddhir ekà pravartate // 3.1.96 // bhedarÆpair anusyÆtaæ $ yadaikam iva manyate & samÆhÃvagrahà buddhir % bahubhyo jÃyate tadà // 3.1.97 // yadà sahavivak«ÃyÃm $ ekabuddhinibandhana÷ & baddhÃvayavaviccheda÷ % samudÃyo 'bhidhÅyate // 3.1.98 // pratikriyaæ samÃptatvÃd $ eko bhedasamanvita÷ & dvandve dvitvÃdibhedena % tadÃsÃv upagamyate // 3.1.99 // sak­tprav­ttÃv ekatvam $ Ãv­ttau sad­ÓÃtmatÃm & bhinnÃtmakÃnÃæ vyaktÅnÃæ % bhedÃpohÃt prapadyate // 3.1.100 // anuprav­tteti yathÃ- $ -bhinnà buddhi÷ pratÅyate & artho vyÃv­ttarÆpo 'pi % tathà tattvena g­hyate // 3.1.101 // sarÆpÃïÃæ ca sarve«Ãæ $ na bhedopanipÃtina÷ & vidyante vÃcakÃ÷ Óabdà % nÃpi bhedo 'vadhÃryate // 3.1.102 // j¤ÃnaÓabdÃrthavi«ayà $ viÓe«Ã ye vyavasthitÃ÷ & te«Ãæ duravadhÃratvÃj % j¤ÃnÃdyekatvadarÓanam // 3.1.103 // j¤Ãne«v api yathÃrthe«u $ tathà sarve«u jÃtaya÷ & saæsargadarÓane santi % tÃÓ cÃrthasya prasÃdhikÃ÷ // 3.1.104 // j¤eyastham eva sÃmÃnyaæ $ j¤ÃnÃnÃm upakÃrakam & na jÃtu j¤eyavaj j¤Ãnaæ % pararÆpeïa rÆpyate // 3.1.105 // yathà jyoti÷ prakÃÓena $ nÃnyenÃbhiprakÃÓyate & j¤ÃnÃkÃras tathÃnyena % na j¤Ãnenopag­hyate // 3.1.106 // na cÃtmasamavetasya $ sÃmÃnyasyÃvadhÃraïe & j¤ÃnaÓakti÷ samarthà syÃj % j¤ÃtasyÃnyasya vastuna÷ // 3.1.107 // ayaugapadye j¤ÃnÃnÃm $ asyety agrahaïaæ na ca & yathopalabdhi smaraïam % upalabdhe ca jÃyate // 3.1.108 // ghaÂaj¤Ãnam iti j¤Ãnaæ $ ghaÂaj¤Ãnavilak«aïam & ghaÂa ity api yaj j¤Ãnaæ % vi«ayopanipÃti tat // 3.1.109 // yato vi«ayarÆpeïa $ j¤ÃnarÆpaæ na g­hyate & artharÆpaviviktaæ ca % svarÆpaæ nÃvadhÃryate // 3.1.110 // //iti jÃtisamuddeÓa÷ // 3.2 dravyasamuddeÓa÷ Ãtmà vastu svabhÃvaÓ ca $ ÓarÅraæ tattvam ity api & dravyam ity asya paryÃyÃs % tac ca nityam iti sm­tam // 3.2.1 // satyaæ vastu tadÃkÃrair $ asatyair avadhÃryate & asatyopÃdhibhi÷ Óabdai÷ % satyam evÃbhidhÅyate // 3.2.2 // adhruveïa nimittena $ devadattag­haæ yathà & g­hÅtaæ g­haÓabdena % Óuddham evÃbhidhÅyate // 3.2.3 // suvarïÃdi yathà yuktaæ $ svair ÃkÃrair apÃyibhi÷ & rucakÃdyabhidhÃnÃnÃæ % Óuddham evaiti vÃcyatÃm // 3.2.4 // ÃkÃraiÓ ca vyavacchedÃt $ sÃrvÃrthyam avarudhyate & yathaiva cak«urÃdÅnÃæ % sÃmarthyaæ nÃlikÃdibhi÷ // 3.2.5 // te«v ÃkÃre«u ya÷ Óabdas $ tathÃbhÆte«u vartate & tattvÃtmakatvÃt tenÃpi % nityam evÃbhidhÅyate // 3.2.6 // na tattvÃtattvayor bheda $ iti v­ddhebhya Ãgama÷ & atattvam iti manyante % tattvam evÃvicÃritam // 3.2.7 // vikalparÆpaæ bhajate $ tattvam evÃvikalpitam & na cÃtra kÃlabhedo 'sti % kÃlabhedaÓ ca g­hyate // 3.2.8 // yathà vi«ayadharmÃïÃæ $ j¤Ãne 'tyantam asaæbhava÷ & tadÃtmeva ca tat siddham % atyantam atadÃtmakam // 3.2.9 // tathà vikÃrarÆpÃïÃæ $ tattve 'tyantam asaæbhava÷ & tadÃtmeva ca tat tattvam % atyantam atadÃtmakam // 3.2.10 // sat yam Ãk­tisaæhÃre $ yad ante vyavati«Âhate & tan nityaæ ÓabdavÃcyaæ tac % chabdÃt tac ca na bhidyate // 3.2.11 // na tad asti na tan nÃsti $ na tad ekaæ na tat p­thak & na saæs­«Âaæ vibhaktaæ na % vik­taæ na na cÃnyathà // 3.2.12 // tan nÃsti vidyate tac ca $ tad ekaæ tat p­thak p­thak & saæs­«Âaæ ca vibhaktaæ ca % vik­taæ tat tad anyathà // 3.2.13 // tasya ÓabdÃrthasaæbandha- $ rÆpam ekasya d­Óyate & tad d­Óyaæ darÓanaæ dra«Âà % darÓane ca prayojanam // 3.2.14 // vikÃrÃpagame satyaæ $ suvarïaæ kuï¬ale yathà & vikÃrÃpagame satyÃæ % tathÃhu÷ prak­tiæ parÃm // 3.2.15 // vÃcyà sà sarvaÓabdÃnÃæ $ ÓabdÃÓ ca na p­thak tata÷ & ap­thaktve ca saæbandhas % tayor nÃnÃtmanor iva // 3.2.16 // Ãtmà para÷ priyo dve«yo $ vaktà vÃcyaæ prayojanam & viruddhÃni yathaikasya % svapne rÆpÃïi cetasa÷ // 3.2.17 // ajanmani tathà nitye $ paurvÃparyavivarjite & tattve janmÃdirÆpatvaæ % viruddham upalabhyate // 3.2.18 // // iti dravyasamuddeÓa÷ // 3.3 saæbandhasamuddeÓa÷ j¤Ãnaæ prayoktur bÃhyo 'rtha÷ $ svarÆpaæ ca pratÅyate & Óabdair uccaritais te«Ãæ % saæbandha÷ samavasthita÷ // 3.3.1 // pratipattur bhavaty arthe $ j¤Ãne và saæÓaya÷ kva cit & svarÆpe«Æpalabhye«u % vyabhicÃro na vidyate // 3.3.2 // asyÃyaæ vÃcako vÃcya $ iti «a«Âhyà pratÅyate & yoga÷ ÓabdÃrthayos tattvam % apy ato vyapadiÓyate // 3.3.3 // nÃbhidhÃnaæ svadharmeïa $ saæbandhasyÃsti vÃcakam & atyantaparatantratvÃd % rÆpaæ nÃsyÃpadiÓyate // 3.3.4 // upakÃrÃt sa yatrÃsti $ dharmas tatrÃnugamyate & ÓaktÅnÃm api sà Óaktir % guïÃnÃm apy asau guïa÷ // 3.3.5 // taddharmaïos tu tÃcchabdyaæ $ saæyogasamavÃyayo÷ & tayor apy upakÃrÃrthà % niyatÃs tadupÃdhaya÷ // 3.3.6 // kà cid eva hi sÃvasthà $ kÃryaprasavasÆcità & kasya cit kena cid yasyÃæ % saæyoga upajÃyate // 3.3.7 // nirÃtmakÃnÃm utpattau $ niyama÷ kva cid eva ya÷ & tenaivÃvyapavargaÓ ca % prÃptyabhede sa yatk­ta÷ // 3.3.8 // ÃtmÃntarasya yenÃtmà $ tadÃtmevÃvadhÃryate & yataÓ caikatvanÃnÃtvaæ % tattvaæ nÃdhyavasÅyate // 3.3.9 // tÃæ Óaktiæ samavÃyÃkhyÃæ $ ÓaktÅnÃm upakÃriïÅm & bhedÃbhedÃv atikrÃntÃm % anyathaiva vyavasthitÃm // 3.3.10 // dharmaæ sarvapadÃrthÃnÃm $ atÅta÷ sarvalak«aïa÷ & anug­hïÃti saæbandha % iti pÆrvebhya Ãgama÷ // 3.3.11 // padÃrthÅk­ta evÃnyai÷ $ sarvatrÃbhyupagamyate & saæbandhas tena ÓabdÃrtha÷ % pravibhaktuæ na Óakyate // 3.3.12 // samavÃyÃt sva ÃdhÃra÷ $ svà ca jÃti÷ pratÅyate & ekÃrthasamavÃyÃt tu % guïÃ÷ svÃdhÃra eva ye // 3.3.13 // dravyatvasattÃsaæyogÃ÷ $ svÃnyÃdhÃropabandhanÃ÷ & tatpradeÓavibhÃgÃÓ ca % guïà dvitvÃdayaÓ ca ye // 3.3.14 // ke cit svÃÓrayasaæyuktÃ÷ $ ke cit tatsamavÃyina÷ & saæyuktasamavete«u % samavetÃs tathÃpare // 3.3.15 // svÃÓrayeïa tu saæyuktai÷ $ saæyuktaæ vibhu gamyate & samavÃyasya saæbandho % nÃparas tatra d­Óyate // 3.3.16 // saæbandhasyÃviÓi«ÂatvÃn $ na cÃtra niyamo bhavet & tasmÃc chabdÃrthayor naivaæ % saæbandha÷ parikalpyate // 3.3.17 // ad­«Âav­ttilÃbhena $ yathà saæyoga Ãtmana÷ & kva cit svasvÃmiyogÃkhyo % 'bhede 'nyatrÃpi sa krama÷ // 3.3.18 // prÃptiæ tu samavÃyÃkhyÃæ $ vÃcyadharmÃtivartinÅm & prayoktà pratipattà và % na Óabdair anugacchati // 3.3.19 // avÃcyam iti yad vÃcyaæ $ tad avÃcyatayà yadà & vÃcyam ity avasÅyeta % vÃcyam eva tadà bhavet // 3.3.20 // athÃpy avÃcyam ity evaæ $ na tad vÃcyaæ pratÅyate & vivak«itÃsya yÃvasthà % saiva nÃdhyavasÅyate // 3.3.21 // tathÃnyathà sarvathà ca $ yasyÃvÃcyatvam ucyate & tatrÃpi naiva sÃvasthà % tai÷ Óabdai÷ prati«idhyate // 3.3.22 // na hi saæÓayarÆpe 'rthe $ Óe«atvena vyavasthite & avyudÃse svarÆpasya % saæÓayo 'nya÷ pravartate // 3.3.23 // yadà ca nirïayaj¤Ãne $ nirïayatvena nirïaya÷ & prakramyate tadà j¤Ãnaæ % svadharmeïÃvati«Âhate // 3.3.24 // sarvaæ mithyà bravÅmÅti $ naitad vÃkyaæ vivak«yate & tasya mithyÃbhidhÃne hi % prakrÃnto 'rtho na gamyate // 3.3.25 // na ca vÃcakarÆpeïa $ prav­ttasyÃsti vÃcyatà & pratipÃdyaæ na tat tatra % yenÃnyat pratipadyate // 3.3.26 // asÃdhikà pratij¤eti $ neyam evÃbhidhÅyate & yathà tathÃsya dharmo 'pi % nÃtra kaÓ cit pratÅyate // 3.3.27 // vyÃpÃrasyÃparo yasmÃn $ na vyÃpÃro 'sti kaÓ ca na & virodham anavasthÃæ và % tasmÃt sarvatra nÃÓrayet // 3.3.28 // indriyÃïÃæ svavi«aye«v $ anÃdir yogyatà yathà & anÃdir arthai÷ ÓabdÃnÃæ % saæbandho yogyatà tathà // 3.3.29 // asÃdhur anumÃnena $ vÃcaka÷ kaiÓ cid i«yate & vÃcakatvÃviÓe«e và % niyama÷ puïyapÃpayo÷ // 3.3.30 // saæbandhaÓabde saæbandho $ yogyatÃæ prati yogyatà & mayÃd yogyatÃsaævin % mÃtÃputrÃdiyogavat // 3.3.31 // Óabda÷ kÃraïam arthasya $ sa hi tenopajanyate & tathà ca buddhivi«ayÃd % arthÃc chabda÷ pratÅyate // 3.3.32 // bhojanÃdy api manyante $ buddhyarthe yad asaæbhavi & buddhyarthÃd eva buddhyarthe % jÃte tad api d­Óyate // 3.3.33 // anitye«v api nityatvam $ abhidheyÃtmanà sthitam & anityatvaæ svaÓaktir và % sà ca nityÃn na bhidyate // 3.3.34 // ÓabdenÃrthasya saæskÃro $ d­«ÂÃd­«Âaprayojana÷ & kriyate so 'bhisaæbandham % antareïa kathaæ bhavet // 3.3.35 // nÃvaÓyam abhidheye«u $ saæskÃra÷ sa tathÃvidha÷ & d­Óyate na ca saæbandhas % tathÃbhÆto vivak«ita÷ // 3.3.36 // sati pratyayahetutvaæ $ saæbandha upapadyate & ÓabdasyÃrthe yatas tatra % saæbandho 'stÅti gamyate // 3.3.37 // nitye 'nitye 'pi vÃpy arthe $ puru«eïa kathaæ ca na & saæbandho 'k­tasaæbandhai÷ % Óabdai÷ kartuæ na Óakyate // 3.3.38 // vyapadeÓe padÃrthÃnÃm $ anya sattaupacÃrikÅ & sarvÃvasthÃsu sarve«Ãm % ÃtmarÆpasya darÓikà // 3.3.39 // sphaÂikÃdi yathà dravyaæ $ bhinnarÆpair upÃÓrayai÷ & svaÓaktiyogÃt saæbandhaæ % tÃdrÆpyeïeva gacchati // 3.3.40 // tadvac chabdo 'pi sattÃyÃm $ asyaæ pÆrvaæ vyavasthita÷ & dharmair upaiti saæbandham % avirodhivirodhibhi÷ // 3.3.41 // evaæ ca prati«edhye«u $ prati«edhaprakÊptaye & ÃÓrite«ÆpacÃreïa % prati«edha÷ pravartate // 3.3.42 // ÃtmalÃbhasya janmÃkhyà $ satà labhyaæ ca labhyate & yadi saj jÃyate kasmÃd % athÃsaj jÃyate katham // 3.3.43 // sato hi gantur gamanaæ $ sati gamye pravartate & gant­vac cen na janmÃrtho % na cet tadvan na jÃyate // 3.3.44 // upacarya tu kartÃram $ abhidhÃnaprav­ttaye & punaÓ ca karmabhÃvena % tÃæ kriyÃæ ca tadÃÓrayÃm // 3.3.45 // athopacÃrasattaivaæ $ vidheyÃs tatra lÃdaya÷ & janmanà tu virodhitvÃn % mukhyà sattà na vidyate // 3.3.46 // ÃtmÃnam Ãtmanà bibhrad $ astÅti vyapadiÓyate & antarbhÃvÃc ca tenÃsau % karmaïà na sakarmaka÷ // 3.3.47 // prÃk ca sattÃbhisaæbandhÃn $ mukhyà sattà kathaæ bhavet & asaæÓ ca nÃste÷ kartà syÃd % upacÃras tu pÆrvavat // 3.3.48 // tasmÃd bhinne«u dharme«u $ virodhi«v avirodhinÅm & virodhikhyÃpanÃyaiva % Óabdais tais tair upÃÓritÃm // 3.3.49 // abhinnakÃlÃm arthe«u $ bhinnakÃle«v avasthitÃm & prav­ttihetuæ sarve«Ãæ % ÓabdÃnÃm aupacÃrikÅm // 3.3.50 // etÃæ sattÃæ padÃrtho hi $ na kaÓ cid ativartate & sà ca saæpratisattÃyÃ÷ % p­thag bhëye nidarÓità // 3.3.51 // pradeÓasyaikadeÓaæ và $ parato và nirÆpaïam & viparyayam abhÃvaæ và % vyavahÃro 'nuvartate // 3.3.52 // yathendriyasya vaiguïyÃn $ mÃtrÃdhyÃropavÃn iva & jÃyate pratyayo 'rthebhyas % tathaivoddeÓajà mati÷ // 3.3.53 // ak­tsnavi«ayÃbhÃsaæ $ Óabda÷ pratyayam ÃÓrita÷ & artham ÃhÃnyarÆpeïa % svarÆpeïÃnirÆpitam // 3.3.54 // rÆpaïavyapadeÓÃbhyaæ $ laukike vartmani sthitau & j¤Ãnaæ praty abhilÃpaæ ca % sad­Óau bÃlapaï¬itau // 3.3.55 // sarvÃrtharÆpatà Óuddhir $ j¤Ãnasya nirupaÓrayà & tato 'py asya parÃæ Óuddhim % eke prÃhur arÆpikÃm // 3.3.56 // upaplavo hi j¤Ãnasya $ bÃhyÃkÃrÃnupÃtità & kÃlu«yam iva tat tasya % saæsarge vyatibhedajam // 3.3.57 // yathà ca j¤Ãnam ÃlekhÃd $ aÓuddhau vyavati«Âhate & tathopÃÓrayavÃn artha÷ % svarÆpÃd viprak­«yate // 3.3.58 // evam arthasya Óabdasya $ j¤Ãnasya ca viparyaye & bhÃvÃbhÃvÃv abhedena % vyavahÃrÃnupÃtinau // 3.3.59 // yathà bhÃvam upÃÓritya $ tadabhÃvo 'nugamyate & tathÃbhÃvam upÃÓritya % tadbhÃvo 'py anugamyate // 3.3.60 // nÃbhÃvo jÃyate bhÃvo $ naiti bhÃvo 'nupÃkhyatÃm & ekasmÃd Ãtmano 'nanyau % bhÃvÃbhÃvau vikalpitau // 3.3.61 // abhÃvasyÃnupÃkhyatvÃt $ kÃraïaæ na prasÃdhakam & sopÃkhyasya tu bhÃvasya % kÃraïaæ kiæ kari«yati // 3.3.62 // tasmÃt sarvam abhÃvo và $ bhÃvo và sarvam i«yate & na tv avasthÃntaraæ kiæ cid % ekasmÃt satyata÷ sthitam // 3.3.63 // tasmÃn nÃbhÃvam icchanti $ ye loke bhÃvavÃdina÷ & abhÃvavÃdino vÃpi % na bhÃvaæ tattvalak«aïam // 3.3.64 // advaye caiva sarvasmin $ svabhÃvÃd ekalak«aïe & parikalpe«u maryÃdà % vicitraivopalabhyate // 3.3.65 // catasro hi yathÃvasthà $ nirupÃkhye prakalpitÃ÷ & evaæ dvaividhyam apy etad % bhÃvÃbhÃvavyapÃÓrayam // 3.3.66 // avirodhÅ virodhÅ và $ sann asan vÃpi yuktita÷ & kramavÃn akramo vÃpi % nÃbhÃva upapadyate // 3.3.67 // avirodhÅ virodhÅ và $ sann asan vÃpi tattvata÷ & kramavÃn akramo vÃpi % tena bhÃvo na vidyate // 3.3.68 // abhÃve tri«u kÃle«u $ na bhedasyÃsti saæbhava÷ & tasminn asati bhÃve 'pi % traikÃlyaæ nÃvati«Âhate // 3.3.69 // ÃtmatattvaparityÃga÷ $ parato nopapadyate & Ãtmatattvaæ tu parata÷ % svato và nopakalpate // 3.3.70 // tattve virodho nÃnÃtva $ upakÃro na kaÓ ca na & tattvÃnyatvaparltyÃge % vyavahÃro nivartate // 3.3.71 // yatra dra«Âà ca d­Óyaæ ca $ darÓanaæ cÃvikalpitam & tasyaivÃrthasya satyatvaæ % ÓritÃs trayyantavedina÷ // 3.3.72 // sÃmÃnyaæ và viÓe«aæ và $ yasmÃd Ãhur viÓe«avat & ÓabdÃs tasmÃd asatye«u % bhede«v eva vyavasthitÃ÷ // 3.3.73 // na hy abhÃvasya sadbhÃve $ bhÃvasyÃtmà prahÅyate & na cÃbhÃvasya nÃstitve % bhÃvasyÃtmà prasÆyate // 3.3.74 // na ÓÃbaleyasyÃstitvaæ $ bÃhuleyasya bÃdhakam & na ÓÃbaleyo nÃstÅti % bÃhuleya÷ prakalpate // 3.3.75 // abhÃvo yadi vastu syÃt $ tatreyaæ syÃd vicÃraïà & tataÓ ca tadabhÃve 'pi % syÃd vicÃryam idaæ puna÷ // 3.3.76 // avastu syÃd atitaæ yad $ vyavahÃrasya gocara÷ & tatra vastugato bhedo % na nirvacanam arhati // 3.3.77 // apade 'rthe padanyÃsa÷ $ kÃraïasya na vidyate & atha ca prÃgasadbhÃva÷ % kÃraïe sati d­Óyate // 3.3.78 // kà tasya prÃgavastheti $ vastvÃÓritam idaæ puna÷ & prÃg avastheti na hy etad % dvayam apy asty avastuni // 3.3.79 // na cordhvam asti nÃstÅti $ vacanÃyÃnibandhanam & alaæ syÃd apadasthÃnam % etad vÃca÷ pracak«ate // 3.3.80 // atyadbhutà tv iyaæ v­ttir $ yad abhÃgaæ yad akramam & bhÃvÃnÃæ prÃg abhÆtÃnÃm % Ãtmatattvaæ prakÃÓate // 3.3.81 // vikalpotthÃpitenaiva $ sarvo bhÃvena laukika÷ & mukhyeneva padÃrthena % vyavahÃro vidhÅyate // 3.3.82 // bhÃvaÓaktim ataÓ cainÃæ $ manyante nityavÃdina÷ & bhÃvam eva kramaæ prÃhur % na bhÃvÃd apara÷ krama÷ // 3.3.83 // kramÃn na yaugapadyasya $ kaÓ cid bhedo 'sti tattvata÷ & yathaiva bhÃvÃn nÃbhÃva÷ % kaÓ cid anyo 'vasÅyate // 3.3.84 // kÃlasyÃpy aparaæ kÃlaæ $ nirdiÓanty eva laukikÃ÷ & na ca nirdeÓamÃtreïa % vyatireko 'nugamyate // 3.3.85 // ÃdhÃraæ kalpayan buddhyà $ nÃbhÃve vyavati«Âhate & avastu«v api notprek«Ã % kasya cit pratibadhyate // 3.3.86 // tasmÃc chaktivibhÃgena $ nitya÷ sadasadÃtmaka÷ & eko 'rtha÷ ÓabdavÃcyatve % bahurÆpa÷ prakÃÓate // 3.3.87 // vyavahÃraÓ ca lokasya $ padÃrthai÷ parikalpitai÷ & ÓÃstre padÃrtha÷ kÃryÃrthaæ % laukika÷ pravibhajyate // 3.3.88 // // iti saæbandhasamuddeÓa÷ // 3.4 bhÆyodravyasamuddeÓa÷ saæsargarÆpÃt saæbhÆtÃ÷ $ saævidrÆpÃd apoddh­tÃ÷ & ÓÃstre vibhaktà vÃkyÃrthÃt % prak­tipratyayÃrthavat // 3.4.1 // nimittabhÆtÃ÷ sÃdhutve $ ÓÃstrÃd anumitÃtmakÃ÷ & ke cit padÃrthà vak«yante % saæk«epeïa yathÃgamam // 3.4.2 // vastÆpalak«aïaæ yatra $ sarvanÃma prayujyate & dravyam ity ucyate so 'rtho % bhedyatvena vivak«ita÷ // 3.4.3 // // iti bhÆyodravyasamuddeÓa÷ // 3.5 guïasamuddeÓa÷ saæsargi bhedakaæ yad yat $ savyÃpÃraæ pratÅyate & guïatvaæ paratantratvÃt % tasya ÓÃstra udÃh­tam // 3.5.1 // dravyasyÃvyapadeÓasya $ ya upÃdÅyate guïa÷ & bhedako vyapadeÓÃya % tatprakar«o 'bhidhÅyate // 3.5.2 // sarvasyaiva pradhÃnasya $ na vinà bhedahetunà & prakar«o vidyate nÃpi % Óabdasyopaiti vÃcyatÃm // 3.5.3 // vidyamÃnÃ÷ pradhÃne«u $ na sarve bhedahetava÷ & viÓe«aÓabdair ucyante % vyÃv­ttÃrthÃbhidhÃyibhi÷ // 3.5.4 // vastÆpalak«aïe tatra $ viÓe«o vyÃp­to yadi & prakar«o niyamÃbhÃvÃt % syÃd avij¤Ãtahetuka÷ // 3.5.5 // sarvaæ ca sarvato 'vaÓyaæ $ niyamena prak­«yate & saæsargiïà nimittena % nik­«ÂenÃdhikena và // 3.5.6 // nÃpek«ate nimittaæ ca $ prakar«e vyÃp­taæ yadi & dravyasya syÃd upÃdÃnaæ % prakar«aæ praty anarthakam // 3.5.7 // savyÃpÃro guïas tasmÃt $ svaprakar«anibandhana÷ & dravyÃtmÃnaæ bhinatty eva % svaprakar«aæ niveÓayan // 3.5.8 // arÆpaæ pararÆpeïa $ dravyam ÃkhyÃyate yathà & aprakar«aæ prakar«eïa % guïasyÃviÓyate tathà // 3.5.9 // // iti guïasamuddeÓa÷ // 3.6 diksamuddeÓa÷ dik sÃdhanaæ kriyà kÃla $ iti vastvabhidhÃyina÷ & ÓaktirÆpe padÃrthÃnÃm % atyantam anavasthitÃ÷ // 3.6.1 // vyatirekasya yo hetur $ avadhipratipÃdyayo÷ & ­jv ity evaæ yato 'nyena % vinà buddhi÷ pravartate // 3.6.2 // karmaïo jÃtibhedÃnÃm $ abhivyaktir yadÃÓrayà & sà svair upÃdhibhir bhinnà % Óaktir dig iti kathyate // 3.6.3 // parÃparatve mÆrtÅnÃæ $ deÓabhedanibandhane & tata eva prakalpete % kramarÆpe tu kÃlata÷ // 3.6.4 // ÃkÃÓasya pradeÓena $ bhÃgaiÓ cÃnyai÷ p­thak p­thak & sà saæyogavibhÃgÃnÃm % upÃdhitvÃya kalpate // 3.6.5 // diÓo vyavasthà deÓÃnÃæ $ digvyavasthà na vidyate & Óaktaya÷ khalu bhÃvÃnÃm % upakÃraprabhÃvitÃ÷ // 3.6.6 // pratyastarÆpà bhÃve«u $ dik pÆrvety abhidhÅyate & pÆrvabuddhir yato dik sà % samÃkhyÃmÃtram anyathà // 3.6.7 // svÃÇgÃd vyavasthà yà loke $ na tasyÃæ niyatà diÓa÷ & pratyaÇmukhasya yat paÓcÃt % tat purastÃd viparyaye // 3.6.8 // deÓavyavasthÃniyamo $ dik«u na vyavati«Âhate & rƬham apy aparatvena % pÆrvam ity abhidhÅyate // 3.6.9 // ato bhëitapuæskatvÃt $ puævadbhÃvo na sidhyati & asminn arthe na Óabdena % prasava÷ kva cid ucyate // 3.6.10 // dikÓakter abhidhÃne tu $ niyataæ diÓi darÓanam & pÆrvÃdÅnÃæ yathà «a«Âer % jÅvitasyÃvadhÃraïe // 3.6.11 // chÃyÃbhÃbhyÃæ nagÃdÅnÃæ $ bhÃgabheda÷ prakalpate & ataddharmasu bhÃve«u % bhÃgabhedo na kalpate // 3.6.12 // paramÃïor abhÃgasya $ diÓà bhÃgo vidhÅyate & bhÃgaprakalpanÃÓaktiæ % prathamÃæ tÃæ pracak«ate // 3.6.13 // adeÓÃÓ cÃpy abhÃgÃÓ ca $ ni«kramà nirupÃÓrayÃ÷ & bhÃvÃ÷ saæsargirÆpÃt tu % Óaktibheda÷ prakalpate // 3.6.14 // nirbhÃgÃtmakatà tulyà $ paramÃïor ghaÂasya ca & bhÃga÷ Óaktyantaraæ tatra % parimÃïaæ ca yat tayo÷ // 3.6.15 // yata÷ prakalpate bhedo $ bhedas tatrÃpi d­Óyate & ad­«Âoparatiæ bhedam % ato 'yuktataraæ vidu÷ // 3.6.16 // sarvatra tasya kÃryasya $ darÓanÃd vibhur i«yate & vibhutvam etad evÃhur % anya÷ kÃyavatÃæ vidhi÷ // 3.6.17 // caitanyavat sthità loke $ dikkÃlaparikalpanà & prak­tiæ prÃïinÃæ tÃæ hi % ko 'nyathà sthÃpayi«yati // 3.6.18 // saækaro vyavahÃrÃïÃæ $ prak­te÷ syÃd viparyaye & tasmÃt tyajann imÃn bhÃvÃn % punar evÃvalambate // 3.6.19 // tasyÃs tu Óakte÷ pÆrvÃdi- $ bhedo bhÃvÃntarÃÓraya÷ & bhinnà dik tena bhedena % bhedÃyaivopakalpate // 3.6.20 // avadhitvena cÃpek«Ã- $ yoge diglak«aïo vidhi÷ & pÆrvam as yeti «a«Âhy eva % d­«Âà dharmÃntarÃÓraye // 3.6.21 // pÆrvÃdinÃæ viparyÃso $ 'd­«ÂaÓ cÃvadhyasaækare & ­jv etad asyety etac ca % liÇgaæ na vyatikÅryate // 3.6.22 // anta÷karaïadharmo và $ bahir evaæ prakÃÓate & asyÃæ tv antarbahirbhÃva÷ % prakriyÃyÃæ na vidyate // 3.6.23 // ekatvam ÃsÃæ ÓaktÅnÃæ $ nÃnÃtvaæ veti kalpane & avastupatite j¤Ãtvà % satyato na parÃm­Óet // 3.6.24 // vikalpÃtÅtatattve«u $ saæketopanibandhanÃ÷ & bhÃve«u vyavahÃrà ye % lokas tatrÃnugamyate // 3.6.25 // naikatvam asty anÃnÃtvaæ $ vinaikatvena netarat & paramÃrthe tayor e«a % bhedo 'tyantaæ na vidyate // 3.6.26 // na ÓaktÅnÃæ tathà bhedo $ yathà ÓaktimatÃæ sthiti÷ & na ca laukikam ekatvaæ % tÃsÃm Ãtmasu vidyate // 3.6.27 // naikatvaæ vyavati«Âheta $ nÃnÃtvaæ cen na kalpayet & nÃnÃtvaæ cÃvahÅyeta % yady ekatvaæ na kalpayet // 3.6.28 // // iti diksamuddeÓa÷ // 3.7 sÃdhanasamuddeÓa÷ svÃÓraye samavetÃnÃæ $ tadvad evÃÓrayÃntare & kriyÃïÃm abhini«pattau % sÃmarthyaæ sÃdhanaæ vidu÷ // 3.7.1 // Óaktimà trÃsam Æhasya $ viÓvasyÃnekadharmaïa÷ & sarvadà sarvathà bhÃvÃt % kva cit kiæ cid vivak«yate // 3.7.2 // sÃdhanavyavahÃraÓ ca $ buddhyavasthÃnibandhana÷ & sann asan vÃrtharÆpe«u % bhedo buddhyà prakalpyate // 3.7.3 // buddhyà samÅhitaikatvÃn $ pa¤cÃlÃn kurubhir yadà & punar vibhajate vaktà % tadÃpÃya÷ pratÅyate // 3.7.4 // ÓabdopahitarÆpÃæÓ ca $ buddher vi«ayatÃæ gatÃn & pratyak«am iva kaæsÃdÅn % sÃdhanatvena manyate // 3.7.5 // buddhiprav­ttirÆpaæ ca $ samÃropyÃbhidhÃt­bhi÷ & arthe«u ÓaktibhedÃnÃæ % kriyate parikalpanà // 3.7.6 // vyaktau padÃrthe ÓabdÃder $ janyamÃnasya karmaïa÷ & sÃdhanatvaæ tathà siddhaæ % buddhirÆpaprakalpitam // 3.7.7 // svatantraparatantratve $ kramarÆpaæ ca darÓitam & nirÅhe«v api bhÃve«u % kalpanopanibandhanam // 3.7.8 // Óaktaya÷ ÓaktimantaÓ ca $ sarve saæsargavÃdinÃm & bhÃvÃs te«v asvaÓabde«u % sÃdhanatvaæ nirÆpyate // 3.7.9 // ghaÂasya d­Óikarmatve $ mahattvÃdÅni sÃdhanam & rÆpasya d­Óikarmatve % rÆpatvÃdÅni sÃdhanam // 3.7.10 // svai÷ sÃmÃnyaviÓe«aiÓ ca $ Óaktimanto rasÃdaya÷ & niyatagrahaïà loke % Óaktayas tÃs tathÃÓrayai÷ // 3.7.11 // indriyÃrthamana÷kart­- $ saæbandha÷ sÃdhanaæ kva cit & yad yadà yadanugrÃhi % tat tadà tatra sÃdhanam // 3.7.12 // svaÓabdair abhidhÃne tu $ sa dharmonÃbhidhÅyate & vibhaktyÃdibhir evÃsÃv % upakÃra÷ pratÅyate // 3.7.13 // nimittabhÃvo bhÃvÃnÃm $ upakÃrÃrtham ÃÓrita÷ & natir Ãvarjanety evaæ % siddha÷ sÃdhanam i«yate // 3.7.14 // sa tebhyo vyatirikto và $ te«Ãm Ãtmaiva và tathà & vyatirekam upÃÓritya % sÃdhanatvena kalpyate // 3.7.15 // saædarÓanaæ prÃrthanÃyÃæ $ vyavasÃye tv anantarà & vyavasÃyas tathÃrambhe % sÃdhanatvÃya kalpate // 3.7.16 // pÆrvasmin yà kriyà saiva $ parasmin sÃdhanaæ matà & saædarÓane tu caitanyaæ % viÓi«Âaæ sÃdhanaæ vidu÷ // 3.7.17 // ni«pattimÃtre kart­tvaæ $ sarvatraivÃsti kÃrake & vyÃpÃrabhedÃpek«ÃyÃæ % karaïatvÃdisaæbhava÷ // 3.7.18 // putrasya janmani yathà $ pitro÷ kart­tvam ucyate & ayam asyÃm iyaæ tv asmÃd % iti bhedo vivak«ayà // 3.7.19 // guïakriyÃïÃæ kartÃra÷ $ kartrà nyakk­taÓaktaya÷ & nyaktÃyÃm api saæpÆrïai÷ % svair vyÃpÃrai÷ samanvitÃ÷ // 3.7.20 // karaïatvÃdibhir j¤ÃtÃ÷ $ kriyÃbhedÃnupÃtibhi÷ & svÃtantryam uttaraæ labdhvà % pradhÃne yÃnti kart­tÃm // 3.7.21 // yathà rÃj¤Ã niyukte«u $ yoddh­tvaæ yoddh­«u sthitam & te«u v­ttau tu labhate % rÃjà jayaparÃjayau // 3.7.22 // tathà kartrà niyukte«u $ sarve«v ekÃrthakÃri«u & kart­tvaæ karaïatvÃder % uttaraæ na virudhyate // 3.7.23 // anÃÓrite tu vyÃpÃre $ nimittaæ hetur i«yate & ÃÓritÃvadhibhÃvaæ tu % lak«aïe lak«aïaæ vidu÷ // 3.7.24 // dravyÃdivi«ayo hetu÷ $ kÃrakaæ niyatakriyam & kartà kartrantarÃpek«a÷ % kriyÃyÃæ hetur i«yate // 3.7.25 // kriyÃyai karaïaæ tasya $ d­«Âa÷ pratinidhis tathà & hetvarthà tu kriyà tasmÃn % na sa pratinidhÅyate // 3.7.26 // prÃtilomyÃnulomyÃbhyÃæ $ hetur arthasya sÃdhaka÷ & tÃdarthyam Ãnulomyena % hetutvÃnugataæ tu tat // 3.7.27 // sarvatra sahajà Óaktir $ yÃvaddravyam avasthità & kriyÃkÃle tv abhivyakter % ÃÓrayÃd upakÃriïÅ // 3.7.28 // ku¬yasyÃvaraïe Óaktir $ asyÃdÅnÃæ vidÃraïe & sarvadà sa tu san dharma÷ % kriyÃkÃle nirÆpyate // 3.7.29 // svÃÇgasaæyogina÷ pÃÓà $ daityÃnÃæ vÃruïà yathà & vyajyante vijigÅ«ÆïÃæ % dravyÃïÃæ Óaktayas tathà // 3.7.30 // taik«ïyagauravakÃÂhinya- $ saæsthÃnai÷ svair asir yadà & chedyaæ prati vyÃpriyate % ÓaktimÃn g­hyate tadà // 3.7.31 // prÃÇ nimittÃntarodbhÆtaæ $ kriyÃyÃ÷ kaiÓ cid i«yate & sÃdhanaæ sahajaæ kaiÓ cit % kriyÃnyai÷ pÆrvam i«yate // 3.7.32 // prav­ttir eva prathamaæ $ kva cid apy anapÃÓrità & ÓaktÅr ekÃdhikaraïe % srotovad apakar«ati // 3.7.33 // apÆrvaæ kÃlaÓaktiæ và $ kriyÃæ và kÃlam eva và & tam evamlaksanam bhÃvam % ke cid Ãhuh katham ca na // 3.7.34 // nityÃ÷ «a Óaktayo 'nye«Ãæ $ bhedÃbhedasamanvitÃ÷ & kriyÃsaæsiddhaye 'rthe«u % jÃtivat samavasthitÃ÷ // 3.7.35 // dravyÃkÃrÃdibhedena $ tÃÓ cÃparimità iva & d­Óyante tattvam ÃsÃæ tu % «a ÓaktÅr nÃtivartate // 3.7.36 // nimittabhedÃd ekaiva $ bhinnà Óakti÷ pratÅyate & «o¬hà kart­tvam evÃhus % tatprav­tter nibandhanam // 3.7.37 // tattve và vyatireke và $ vyatiriktaæ tad ucyate & ÓabdapramÃïako loka÷ % sa ÓÃstreïÃnugamyate // 3.7.38 // paramÃrthe tu naikatvaæ $ p­thaktvÃd bhinnalak«aïam & p­thaktvaikatvarÆpeïa % tattvam eva prakÃÓate // 3.7.39 // yat p­thaktvam asaædigdhaæ $ tad ekatvÃn na bhidyate & yad ekatvam asaædigdhaæ % tat p­thaktvÃn na bhidyate // 3.7.40 // dyau÷ k«amà vÃyur Ãditya÷ $ sÃgarÃ÷ sarito diÓa÷ & anta÷karaïatattvasya % bhÃgà bahir avasthitÃ÷ // 3.7.41 // kÃlavicchedarÆpeïa $ tad evaikam avasthitam & sa hy apÆrvÃparo bhÃva÷ % kramarÆpeïa lak«yate // 3.7.42 // d­«Âo hy avyatireke 'pi $ vyatireko 'nvaye 'sati & v­k«ÃdyarthÃnvayas tasmÃd % vibhaktyartho 'nya i«yate // 3.7.43 // sÃmÃnyaæ kÃrakaæ tasya $ saptÃdyà bhedayonaya÷ & «a karmÃkhyÃdibhedena % Óe«abhedas tu saptamÅ // 3.7.44 // karmÃdhikÃra÷ nirvartyaæ ca vikÃryaæ ca $ prÃpyaæ ceti tridhà matam & tatrepsitatamaæ karma % caturdhÃnyat tu kalpitam // 3.7.45 // audÃsÅnyena yat prÃpyaæ $ yac ca kartur anÅpsitam & saæj¤Ãntarair anÃkhyÃtaæ % yad yac cÃpy anyapÆrvakam // 3.7.46 // satÅ vÃvidyamÃnà và $ prak­ti÷ pariïÃminÅ & yasya nÃÓriyate tasya % nirvartyatvaæ pracak«ate // 3.7.47 // prak­tes tu vivak«ÃyÃæ $ vikÃryaæ kaiÓ cid anyathà & nirvartyaæ ca vikÃryaæ ca % karma ÓÃstre pradarÓitam // 3.7.48 // yad asaj jÃyate sad và $ janmanà yat prakÃÓyate & tan nirvartyaæ vikÃryaæ ca % karma dvedhà vyavasthitam // 3.7.49 // prak­tyucchedasaæbhÆtaæ $ kiæ cit këÂhÃdibhasmavat & kiæ cid guïÃntarotpattyà % suvarïÃdivikÃravat // 3.7.50 // kriyÃk­tà viÓe«ÃïÃæ $ siddhir yatra na gamyate & darÓanÃd anumÃnÃd và % tat prÃpyam iti kathyate // 3.7.51 // viÓe«alÃbha÷ sarvatra $ vidyate darÓanÃdibhi÷ & ke«Ãæ cit tadabhivyakti- % siddhir d­«Âivi«Ãdi«u // 3.7.52 // ÃbhÃsopagamo vyakti÷ $ so¬hatvam iti karmaïa÷ & viÓe«Ã÷ prÃpyamÃïasya % kriyÃsiddhau vyavasthitÃ÷ // 3.7.53 // nirvartyÃdi«u tat pÆrvam $ anubhÆya svatantratÃm & kartrantarÃïÃæ vyÃpÃre % karma saæpadyate tata÷ // 3.7.54 // tadvyÃpÃraviveke 'pi $ svavyÃpÃre vyavasthitam & karmÃpadi«ÂÃÃllabhate % kva cic chÃstrÃÓrayÃn vidhÅn // 3.7.55 // niv­ttapre«aïaæ karma $ svakriyÃvayave sthitam & nivartamÃne karmatve % sve kart­tve 'vati«Âhate // 3.7.56 // tÃni dhÃtvantarÃïy eva $ pacisidhyativad vidu÷ & bhede 'pi tulyarÆpatvÃd % ekatvaparikalpanà // 3.7.57 // ekadeÓe samÆhe ca $ vyÃpÃrÃïÃæ pacÃdaya÷ & svabhÃvata÷ pravartante % tulyarÆpasamanvitÃ÷ // 3.7.58 // nyagbhÃvanà nyagbhavanaæ $ ruhau Óuddhe pratÅyate & nyagbhÃvanà nyagbhavanaæ % ïyante 'pi pratipadyate // 3.7.59 // avasthÃæ pa¤camÅm Ãhur $ ïyante tÃæ karmakartari & niv­ttapre«aïÃd dhÃto÷ % prÃk­te 'rthe ïij ucyate // 3.7.60 // bravÅti pacater arthaæ $ sidhyatir na vinà ïicà & sa ïyanta÷ pacater arthe % prÃk­te vyavati«Âhate // 3.7.61 // ke«Ãæ cid devadattÃder $ vyÃpÃro ya÷ sakarmake & sa vinà devadattÃde÷ % kaÂÃdi«u vivak«yate // 3.7.62 // niv­ttapre«aïaæ karma $ svasya kartu÷ prayojakam & pre«aïÃntarasaæbandhe % ïyante lenÃbhidhÅyate // 3.7.63 // sad­ÓÃdi«u yat karma- $ kart­tvaæ pratipadyate & ÃpattyÃpÃdane tatra % vi«ayatvaæ prati kriye // 3.7.64 // kutaÓ cid Ãh­tya padam $ evaæ ca parikalpane & karmasthabhÃvakatvaæ syÃd % darÓanÃdyabhidhÃyinÃm // 3.7.65 // viÓe«adarÓanaæ yatra $ kriyà tatra vyavasthità & kriyÃvyavasthà tv anye«Ãæ % Óabdair eva prakÃÓyate // 3.7.66 // kÃlabhÃvÃdhvadeÓÃnÃm $ antarbhÆtakriyÃntarai÷ & sarvair akarmakair yoge % karmatvam upajÃyate // 3.7.67 // ÃdhÃratvam iva prÃptÃs $ te punar dravyakarmasu & kÃlÃdayo bhinnakak«yaæ % yÃnti karmatvam uttaram // 3.7.68 // atas tai÷ karmabhir dhÃtur $ yukto 'dravyair akarmaka÷ & lasya karmaïi bhÃve ca % nimittatvÃya kalpate // 3.7.69 // sarvaæ cÃkathitaæ karma $ bhinnakak«yaæ pratÅyate & dhÃtvarthoddeÓabhedena % tan nepsitatamaæ kila // 3.7.70 // pradhÃnakarma kathitaæ $ yat kriyÃyÃ÷ prayojakam & tatsiddhaye kriyÃyuktam % anyat tv akathitaæ sm­tam // 3.7.71 // duhyÃdivan nayatyÃdau $ karmatvam akathÃÓrayam & ÃkhyÃtÃnupayoge tu % niyamÃc che«a i«yate // 3.7.72 // antarbhÆtaïijarthÃnÃæ $ duhyÃdÅnÃæ ïijantavat & siddhaæ pÆrveïa karmatvaæ % ïijantaniyamas tathà // 3.7.73 // karaïasya svakak«yÃyÃæ $ na prakar«ÃÓrayo yathà & karmaïo 'pi svakak«yÃyÃæ % na syÃd atiÓayas tathà // 3.7.74 // karmaïas tv Ãptum i«Âatva $ ÃÓrite 'tiÓayo yata÷ & ÃÓrÅyate tato 'tyantaæ % bheda÷ pÆrveïa karmaïà // 3.7.75 // ïijante ca yathà kartà $ sakriya÷ san prayujyate & na duhyÃdau tathà kartà % ni«kriyo 'pi prayujyate // 3.7.76 // bhedavÃkyaæ tu yan ïyante $ nÅduhiprak­tau ca yat & ÓabdÃntaratvÃn naivÃsti % saæsparÓas tasya dhÃtunà // 3.7.77 // yathaivaikam apÃdÃnaæ $ ÓÃstre bhedena darÓitam & tathaikam eva karmÃpi % bhedena pratipÃditam // 3.7.78 // nirvartyo và vikÃryo và $ prÃpyo và sÃdhanÃÓraya÷ & kriyÃïÃm eva sÃdhyatvÃt % siddharÆpo 'bhidhÅyate // 3.7.79 // ahite«u yathà laulyÃt $ kartur icchopajÃyate & vi«Ãdi«u bhayÃdibhyas % tathaivÃsau pravartate // 3.7.80 // pradhÃnetarayor yatra $ dravyasya kriyayo÷ p­thak & Óaktir guïÃÓrayà tatra % pradhÃnam anurudhyate // 3.7.81 // pradhÃnavi«ayà Óakti÷ $ pratyayenÃbhidhÅyate & yadà guïe tadà tadvad % anuktÃpi prakÃÓate // 3.7.82 // pacÃv anuktaæ yat karma $ ktvÃnte bhÃvÃbhidhÃyini & bhujau Óaktyantare 'py ukte % tat taddharma prakÃÓate // 3.7.83 // i«eÓ ca gamisaæsparÓÃd $ grÃme yo lo vidhÅyate & tatre«iïaiva nirbhoga÷ % kriyate gamikarmaïa÷ // 3.7.84 // paktvà bhujyata ity atra $ ke«Ãæ cin na vyapek«ate & odanaæ pacati÷ so 'sÃv % anumÃnÃt pratÅyate // 3.7.85 // tathÃbhiniviÓau karma $ yat tiÇante 'bhidhÅyate & ktvÃnte 'dhikaraïatve 'pi % na tatrecchanti saptamÅm // 3.7.86 // yan nirv­ttÃÓrayaæ karma $ prÃpter apracitaæ puna÷ & bhak«yÃdivi«ayÃpattyà % bhidyamÃnaæ tad Åpsitam // 3.7.87 // dhÃtor arthÃntare v­tter $ dhÃtvarthenopasaægrahÃt & prasiddher avivak«Ãta÷ % karmaïo 'karmikà kriyà // 3.7.88 // bhedà ya ete catvÃra÷ $ sÃmÃnyena pradarÓitÃ÷ & te nimittÃdibhedena % bhidyante bahudhà puna÷ // 3.7.89 // // iti karmÃdhikÃra÷ // karaïÃdhikÃra÷ kriyÃyÃ÷ parini«pattir $ yadvyÃpÃrÃd anantaram & vivak«yate yadà tatra % karaïatvaæ tadà sm­tam // 3.7.90 // vastutas tad anirdeÓyaæ $ na hi vastu vyavasthitam & sthÃlyà pacyata ity e«Ã % vivak«Ã d­Óyate yata÷ // 3.7.91 // karaïe«u tu saæskÃram $ Ãrabhante puna÷ puna÷ & viniyogaviÓe«ÃæÓ ca % pradhÃnasya prasiddhaye // 3.7.92 // svakak«yÃsu prakar«aÓ ca $ karaïÃnÃæ na vidyate & ÃÓritÃtiÓayatvaæ tu % paratas tatra lak«aïam // 3.7.93 // svÃtantrye 'pi prayoktÃra $ ÃrÃd evopakurvate & karaïena hi sarve«Ãæ % vyÃpÃro vyavadhÅyate // 3.7.94 // kriyÃsiddhau prakar«o 'yaæ $ nyagbhÃvas tv eva kartari & siddhau satyÃæ hi sÃmÃnyaæ % sÃdhakatvaæ prak­«yate // 3.7.95 // asyÃdÅnÃæ tu kart­tve $ taik«ïyÃdi karaïaæ vidu÷ & taik«ïyÃdÅnÃæ svatantratve % dvedhÃtmà vyavati«Âhate // 3.7.96 // Ãtmabhede 'pi saty evam $ eko 'rtha÷ sa tathà sthita÷ & tadÃÓrayatvÃd bhede 'pi % kart­tvaæ bÃdhakaæ tata÷ // 3.7.97 // yathà ca saænidhÃnena $ karaïatvaæ pratÅyate & tathaivÃsaænidhÃne 'pi % kriyÃsiddhe÷ pratÅyate // 3.7.98 // stokasya vÃbhinirv­tter $ anirv­tteÓ ca tasya và & prasiddhiæ karaïatvasya % stokÃdÅnÃæ pracak«ate // 3.7.99 // dharmÃïÃæ tadvatà bhedÃd $ abhedÃc ca viÓi«yate & kriyÃvadher avaccheda- % viÓe«Ãd bhidyate yathà // 3.7.100 // // iti karaïÃdhikÃra÷ // kartradhikÃra÷ prÃg anyata÷ ÓaktilÃbhÃn $ nyagbhÃvÃpÃdanÃd api & tadadhÅnaprav­ttitvÃt % prav­ttÃnÃæ nivartanÃt // 3.7.101 // ad­«ÂatvÃt pratinidhe÷ $ praviveke ca darÓanÃt & ÃrÃd apy upakÃritve % svÃtantryaæ kartur ucyate // 3.7.102 // dharmair abhyuditai÷ Óabde $ niyamo na tu vastuni & kart­dharmavivak«ÃyÃæ % ÓabdÃt kartà pratÅyate // 3.7.103 // ekasya buddhyavasthÃbhir $ bhede ca parikalpite & kart­tvaæ karaïatvaæ ca % karmatvaæ copajÃyate // 3.7.104 // utpatte÷ prÃg asadbhÃvo $ buddhyavasthÃnibandhana÷ & aviÓi«Âa÷ satÃnyena % kartà bhavati janmana÷ // 3.7.105 // kÃraïaæ kÃryabhÃvena $ yadà vÃvyavati«Âhate & kÃryaÓabdaæ tadà labdhvà % kÃryatvenopajÃyate // 3.7.106 // yathÃhe÷ kuï¬alÅbhÃvo $ vyagrÃïÃæ và samagratà & tathaiva janmarÆpatvaæ % satÃm eke pracak«ate // 3.7.107 // vibhaktayoni yat kÃryaæ $ kÃraïebhya÷ pravartate & svà jÃtir vyaktirÆpeïa % tasyÃpi vyavati«Âhate // 3.7.108 // bhÃve«v eva padanyÃsa÷ $ praj¤Ãyà vÃca eva và & nÃstÅty apy apade nÃsti % na ca sad bhidyate tata÷ // 3.7.109 // buddhiÓabdau pravartete $ yathÃbhÆte«u vastu«u & te«Ãm anyena tattvena % vyavahÃro na vidyate // 3.7.110 // ÃkÃÓasya yathà bhedaÓ $ chÃyÃyÃÓ calanaæ yathà & janmanÃÓÃv abhede 'pi % tathà kaiÓ cit prakalpitau // 3.7.111 // yathaivÃkÃÓanÃstitvam $ asan mÆrtinirÆpitam & tathaiva mÆrtinÃstitvam % asadÃkÃÓaniÓrayam // 3.7.112 // yathà tadarthair vyÃpÃrai÷ $ kriyÃtmà vyapadiÓyate & abhedagrahaïÃd e«a % kÃryakÃraïayo÷ krama÷ // 3.7.113 // vikÃro janmana÷ kartà $ prak­tir veti saæÓaye & bhidyate pratipattÂïÃæ % darÓanaæ liÇgadarÓanai÷ // 3.7.114 // kÊpi saæpadyamÃne yà $ caturthÅ sà vikÃrata÷ & suvarïapiï¬e prak­tau % vacanaæ kuï¬alÃÓrayam // 3.7.115 // vÃkye saæpadyate÷ kartà $ saÇghaÓ cvyantasya kathyate & v­ttau saÇghÅbhavantÅti % brÃhmaïÃnÃæ svatantratà // 3.7.116 // atvaæ saæpadyate yas tvaæ $ na tasmin yu«madÃÓrayà & prav­tti÷ puru«asyÃsti % prÃk­ta÷ sa vidhÅyate // 3.7.117 // pÆrvÃvasthÃm avijahat $ saæsp­Óan dharmam uttaram & saæmÆrchita ivÃrthÃtmà % jÃyamÃno 'bhidhÅyate // 3.7.118 // savyÃpÃratara÷ kaÓ cit $ kva cid dharma÷ pratÅyate & saæs­jyante ca bhÃvÃnÃæ % bhedavatyo 'pi Óaktaya÷ // 3.7.119 // viparÅtÃrthav­ttitvaæ $ puru«asya viparyaye & gamyeta sÃdhanaæ hy atra % savyÃpÃraæ pratÅyate // 3.7.120 // tvam anyo bhavasÅty e«Ã $ tatra syÃt parikalpanà & rÃj¤i bh­tyatvamÃpanne % yathà tadvad gatir bhavet // 3.7.121 // saæbhÃvanÃt kriyÃsiddhau $ kart­tvena samÃÓrita÷ & kriyÃyÃm ÃtmasÃdhyÃyÃæ % sÃdhanÃnÃæ prayojaka÷ // 3.7.122 // prayogamÃtre nyagbhÃvaæ $ svÃtantryÃd eva niÓrita÷ & aviÓi«Âo bhavaty anyai÷ % svatantrair muktasaæÓayai÷ // 3.7.123 // nimittebhya÷ pravartante $ sarva eva svabhÆtaye & abhiprÃyÃnurodho 'pi % svÃrthasyaiva prasiddhaye // 3.7.124 // // iti kartradhikÃra÷ // hetvadhikÃra÷ pre«aïÃdhye«aïe kurvaæs $ tatsamarthÃni cÃcaran & kartaiva vihitÃæ ÓÃstre % hetusaæj¤Ãæ prapadyate // 3.7.125 // dravyamÃtrasya tu prai«e $ p­cchyÃder lo¬ vidhÅyate & sakriyasya prayogas tu % yadà sa vi«ayo ïica÷ // 3.7.126 // guïakriyÃyÃæ svÃtantryÃt $ pre«aïe karmatÃæ gata÷ & niyamÃt karmasaæj¤ÃyÃ÷ % svadharmeïÃbhidhÅyate // 3.7.127 // kriyÃyÃ÷ prerakaæ karma $ hetu÷ kartu÷ prayojaka÷ & karmÃrthà ca kriyotpatti- % saæskÃrapratipattibhi÷ // 3.7.128 // // iti hetvadhikÃra÷ // saæpradÃnÃdhikÃra÷ anirÃkaraïÃt kartus $ tyÃgÃÇgaæ karmaïepsitam & preraïÃnumatibhyÃæ ca % labhate saæpradÃnatÃm // 3.7.129 // hetutve karmasaæj¤ÃyÃæ $ Óe«atve vÃpi kÃrakam & rucyarthÃdi«u ÓÃstreïa % saæpradÃnÃkhyam ucyate // 3.7.130 // bhedasya ca vivak«ÃyÃæ $ pÆrvÃæ pÆrvÃæ kriyÃæ prati & parasyÃÇgasya karmatvÃn % na kriyÃgrahaïaæ k­tam // 3.7.131 // kriyÃïÃæ samudÃye tu $ yadaikatvaæ vivak«itam & tadà karma kriyÃyogÃt % svÃkhyayaivopacaryate // 3.7.132 // bhedÃbhedavivak«Ã ca $ svabhÃvena vyavasthità & tasmÃd gatyarthakarmatve % vyabhicÃro na d­Óyate // 3.7.133 // vikalpenaiva sarvatra $ saæj¤e syÃtÃm ubhe yadi & Ãrambheïa na yogasya % pratyÃkhyÃnaæ samaæ bhavet // 3.7.134 // tyÃgarÆpaæ prahÃtavye $ prÃpye saæsargadarÓanam & Ãsthitaæ karma yat tatra % dvairÆpyaæ bhajate kriyà // 3.7.135 // // iti saæpradÃnÃdhikÃra÷ // apÃdÃnÃdhikÃra÷ nirdi«Âavi«ayaæ kiæ cid $ upÃttavi«ayaæ tathà & apek«itakriyaæ ceti % tridhÃpÃdÃnam ucyate // 3.7.136 // saæyogabhedÃd bhinnÃtmà $ gamir eva bhramir yathà & dhruvÃvadhir apÃyo 'pi % samavetas tathÃdhruve // 3.7.137 // dravyasvabhÃvo na dhrauvyam $ iti sÆtre pratÅyate & apÃyavi«ayaæ dhrauvyaæ % yat tu tÃvad vivak«itam // 3.7.138 // saraïe devadattasya $ dhrauvyaæ pÃte tu vÃjina÷ & Ãvi«Âaæ yad apÃyena % tasyÃdhrauvyaæ pracak«ate // 3.7.139 // ubhÃv apy adhruvau me«au $ yady apy ubhayakarmaje & vibhÃge pravibhakte tu % kriye tatra vivak«ite // 3.7.140 // me«ÃntarakriyÃpek«am $ avadhitvaæ p­thak p­thak & me«ayo÷ svakriyÃpek«aæ % kart­tvaæ ca p­thak p­thak // 3.7.141 // abhedena kriyaikà tu $ dvisÃdhyà ced vivak«ità & me«Ãv apÃye kartÃrau % yady anyo vidyate 'vadhi÷ // 3.7.142 // gatir vinà tv avadhinà $ nÃpÃya iti gamyate & v­k«asya parïaæ patatÅty % evaæ bhëye nidarÓitam // 3.7.143 // bhedÃbhedau p­thagbhÃva÷ $ sthitiÓ ceti virodhina÷ & yugapan na vivak«yante % sarve dharmà balÃhake // 3.7.144 // dhanu«Ã vidhyatÅty atra $ vinÃpÃyavivak«ayà & karaïatvaæ yato nÃsti % tasmÃt tad ubhayaæ saha // 3.7.145 // ekaiva và satÅ Óaktir $ dvirÆpà vyavati«Âhate & nimittaæ saæj¤ayos tatra % parayà bÃdhyate 'parà // 3.7.146 // nirdhÃraïe vibhakte yo $ bhÅtrÃdÅnÃæ ca yo vidhi÷ & upÃttÃpek«itÃpÃya÷ % so 'budhapratipattaye // 3.7.147 // // ity apÃdÃnÃdhikÃra÷ // adhikaraïÃdhikÃra÷ kart­karmavyavahitÃm $ asÃk«Ãd dhÃrayat kriyÃm & upakurvat kriyÃsiddhau % ÓÃstre 'dhikaraïaæ sm­tam // 3.7.148 // upaÓle«asya cÃbhedas $ tilÃkÃÓakaÂÃdi«u & upakÃrÃs tu bhidyante % saæyogisamavÃyinÃm // 3.7.149 // avinÃÓo gurutvasya $ pratibandhe svatantratà & digviÓe«Ãd avaccheda % ityÃdyà bhedahetava÷ // 3.7.150 // ÃkÃÓam eva ke«Ãæ cid $ deÓabhedaprakalpanÃt & ÃdhÃraÓakti÷ prathamà % sarvasaæyoginÃæ matà // 3.7.151 // idam atreti bhÃvÃnÃm $ abhÃvÃn na prakalpate & vyapadeÓas tam ÃkÃÓa- % nimittaæ saæpracak«ate // 3.7.152 // kÃlÃt kriyà vibhajyanta $ ÃkÃÓÃt sarvamÆrtaya÷ & etÃvÃæÓ caiva bhedo 'yam % abhedopanibandhana÷ // 3.7.153 // yady apy upavasir deÓa- $ viÓe«am anurudhyate & Óabdaprav­ttidharmÃt tu % kÃlam evÃvalambate // 3.7.154 // vasatÃv aprayukte 'pi $ deÓo 'dhikaraïaæ tata÷ & aprayuktaæ trirÃtrÃdi % karma copavasau sm­tam // 3.7.155 // // ity adhikaraïÃdhikÃra÷ // Óe«ÃdhikÃra÷ saæbandha÷ kÃrakebhyo 'nya÷ $ kriyÃkÃrakapÆrvaka÷ & ÓrutÃyÃm aÓrutÃyÃæ và % kriyÃyÃæ so 'bhidhÅyate // 3.7.156 // dvi«Âho 'py asau parÃrthatvÃd $ guïe«u vyatiricyate & tatrÃbhidhÅyamÃna÷ san % pradhÃne 'py upayujyate // 3.7.157 // nimittaniyama÷ ÓabdÃt $ saæbandhasya na g­hyate & karmapravacanÅyais tu % sa viÓe«o 'varudhyate // 3.7.158 // sÃdhanair vyapadi«Âe ca $ ÓrÆyamÃïakriye puna÷ & proktà pratipadaæ «a«ÂhÅ % samÃsasya niv­ttaye // 3.7.159 // ni«ÂhÃyÃæ karmavi«ayà $ «a«thÅ ca prati«idhyate & Óe«alak«aïayà «a«Âhyà % samÃsastatra ne«yate // 3.7.160 // anyena vyapadi«Âasya $ yasyÃnyatropajÃyate & vyatireka÷ sa dharmau dvau % labhate vi«ayÃntare // 3.7.161 // prÃdhÃnyaæ svaguïe labdhvà $ pradhÃne yÃti Óe«atÃm & sahayoge svayoge 'ta÷ % pradhÃnatvaæ na hÅyate // 3.7.162 // // iti Óe«ÃdhikÃra÷ // siddhasyÃbhimukhÅbhÃva- $ mÃtraæ saæbodhanaæ vidu÷ & prÃptÃbhimukhyo hy arthÃtmà % kriyÃsu viniyujyate // 3.7.163 // saæbodhanaæ na vÃkyÃrtha $ iti pÆrvebhya Ãgama÷ & uddeÓena vibhaktyarthà % vÃkyÃrthÃt samapoddh­tÃ÷ // 3.7.164 // vibhaktyarthe 'vyayÅbhÃva- $ vacanÃd avasÅyatÃm & anyo dravyÃd vibhaktyartha÷ % so 'vyayenÃbhidhÅyate // 3.7.165 // dravyaæ tu yad yathÃbhÆtaæ $ tad atyantaæ tathà bhavet & kriyÃyoge 'pi tasyÃsau % dravyÃtmà nÃpahÅyate // 3.7.166 // tasmÃd yat karaïaæ dravyaæ $ tat karma na punar bhavet & sarvasya vÃnyathÃbhÃvas % tasya dravyÃtmano bhavet // 3.7.167 // // iti sÃdhanasamuddeÓa÷ //