Patanjali: Vyakaranamahabhasya (Mahabhasya) Based on the edition by Franz Kielhorn (Bombay 1880-1885), revised by K.V. Abhyankar (Poona 1972-1996). With additional references of the edition Gurukuljhajjar, Rohatak (Rohtak) : Hariyana sahitya samsthan, 1961-1963, 5 vols. Input by George Cardona, formatted by Masato Kobayashi. UNSEGMENTED TEXT VERSION STRUCTURE OF REFERENCES: KA_n,n.n = Kielhorn/Abhyankar edition_ volume,page.line Ro_n,n.n = Rohatak edition_volume,page.line Pas_nn = Paspa÷àhnika øs_nn = øivasåtra P_n,n.n.n = Pàõini_adhyàya,pàda.såtra {line nn/of total nn} = (Breaks up longer discussions into discrete thematic groups.) #<...># = BOLD for Kàtyàyana's Vàrttikas ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf and http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf For further information see: http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm ___________________________________________________________________ (Pas_1) KA_I,1.1-5 Ro_I,1-4 atha ÷abdànu÷àsanam . atha iti ayam ÷abdaþ adhikàràrthaþ prayujyate . ÷abdànu÷àsanam ÷àstram adhikçtam veditavyam . keùàm ÷abdànàm . laukikànàm vaidikànàm ca . tatra laukikàþ tàvat : gauþ a÷vaþ puruùaþ hastã ÷akuniþ mçgaþ bràhmaõaþ iti . vaidikàþ khalu api : ÷am naþ devãþ abhiùñaye . iùe tvà årje tvà . agnim ãëe purohitam . agne ayàhi vãtaye iti . (Pas_2) KA_I,1.6-13 Ro_I,5-7 atha gauþ iti atra kaþ ÷abdaþ . kim yat tat sàsnàlàïgålakakudakhuraviùàõi artharåpam saþ ÷abdaþ . na iti àha . dravyam nàma tat . yat tarhi tat iïgitam ceùñitam nimiùitam saþ ÷abdaþ . na iti àha . kriyà nàma sà . yat tarhi tat ÷uklaþ nãlaþ kçùõaþ kapilaþ kapotaþ iti saþ ÷abdaþ . na iti àha . guõaþ nàma saþ . yat tarhi tat bhinneùu abhinnam chinneùu acchinnam sàmànyabhåtam saþ ÷abdaþ . na iti àha . àkçtiþ nàma sà . kaþ tarhi ÷abdaþ . yena uccàritena sàsnàlàïgålakakudakhuraviùàõinàm sampratyayaþ bhavati saþ ÷abdaþ . atha và pratãtapadàrthakaþ loke dhvaniþ ÷abdaþ iti ucyate . tat yathà ÷abdam kuru mà ÷abdam kàrùãþ ÷abdakàrã ayam màõavakaþ iti . dhvanim kurvan evam ucyate . tasmàt dhvaniþ ÷abdaþ . (Pas_3) KA_I,1.14-2.2 Ro_I,8-14 kàni punaþ ÷abdànu÷àsanasya prayojanàni . rakùohàgamalaghvasandehàþ proyojanam . rakùàrtham vedànàm adhyeyam vyàkaraõam . lopàgamavarõavikàraj¤aþ hi samyak vedàn paripàlayiùyati . åhaþ khalu api. na sarvaiþ liïgaiþ na ca sarvàbhiþ vibhaktibhiþ vede mantràþ nigaditàþ. te ca ava÷yam yaj¤agatena yathàyatham vipariõamayitavyàþ. tàn na avaiyàkaraõaþ ÷aknoti yathàyatham vipariõamayitum. tasmàt adhyeyam vyàkaraõam . àgamaþ khalu api . bràhmaõena niùkàraõaþ dharmaþ ùaóaïgaþ vedaþ adhyeyaþ j¤eyaþ iti . pradhànam ca ùañsu aïgeùu vyàkaraõam . pradhàne ca kçtaþ yatnaþ phalavàn bhavati . laghvartham ca adhyeyam vyàkaraõam. bràhmaõena ava÷yam ÷abdàþ j¤eyàþ iti . na ca antareõa vyàkaraõam laghunà upàyena ÷abdàþ ÷akyàþ j¤àtum . asandehàrtham ca adhyeyam vyàkaraõam . yàj¤ikàþ pañhanti . sthålapçùatãm àgnivàruõãm anaóvàhãm àlabheta iti . tasyàm sandehaþ sthålà ca asau pçùatã ca sthålapçùatã sthålàni pçùanti yasyàþ sà sthålapçùatã . tàm na avaiyàkaraõaþ svarataþ adhyavasyati . yadi pårvapadaprakçtisvaratvam tataþ bahuvrãhiþ. atha antodàttatvam tataþ tatpuruùaþ iti . (Pas_4.1) KA_I,2.3-9 Ro_I,11-12 imàni ca bhåyaþ ÷abdànu÷àsanasya prayojanàni . te asuràþ , duùñaþ ÷abdaþ , yat adhãtam , yaþ tu prayuïkte , avidvàüsaþ , vibhaktim kurvanti , yaþ vai imàm , catvàri , uta tvaþ , saktum iva , sàrasvatãm , da÷amyàm putrasya , sudevaþ asi varuõa iti . te asuràþ . te asuràþ helayaþ helayaþ iti kurvantaþ parà babhåvuþ . tasmàt bràhmaõena na mlecchitavai na apabhàùitavai . mlecchaþ ha vai eùaþ yat apa÷abdaþ . mlecchàþ mà bhåma iti adhyeyam vyàkaraõam . te asuràþ (Pas_4.2) KA_I,2.10-14 Ro_I,12-13 duùñaþ ÷abdaþ . duùñaþ ÷abdaþ svarataþ varõataþ và mithyà prayuktaþ na tam artham àha . saþ vàgvajraþ yajamànam hinasti yathà indra÷atruþ svarataþ aparàdhàt . duùñàn ÷abdàn mà prayukùmahi iti adhyeyam vyàkaraõam . duùñaþ ÷abdaþ . (Pas_4.3) KA_I,2.14-17 Ro_I,3 yat adhãtam . yat adhãtam avij¤àtam nigadena eva ÷abdyate anagnau iva ÷uùkaidhaþ na tat jvalati karhi cit . tasmàt anarthakam mà adhigãùmahi iti adhyeyam vyàkaraõam. yat adhãtam . (Pas_4.4) KA_I,2.18-3.5 Ro_I,13-15 yaþ tu prayuïkte . yaþ tu prayuïkte ku÷alaþ vi÷eùe ÷abdàn yathàvat vyavahàrakàle saþ anantam àpnoti jayam paratra vàgyogavit duùyati ca apa÷abdaiþ . kaþ . vàgyogavit eva . kutaþ etat . yaþ hi ÷abdàn jànàti apa÷abdàn api asau jànàti . yathà eva hi ÷abdaj¤àne dharmaþ evam apa÷abdaj¤àne api adharmaþ . atha và bhåyàn adharmaþ pràpnoti . bhåyàüsaþ apa÷abdàþ alpãyàüsaþ ÷abdàþ . ekaikasya hi ÷abdasya bahavaþ apa÷abdàþ . tat yathà gauþ iti asya ÷abdasya gàvã goõã gotà gopotalikà iti evamàdayaþ apabhraü÷àþ . atha yaþ avàgyogavit . aj¤ànam tasya ÷araõam . na atyantàya aj¤ànam ÷araõam bhavitum arhati . yaþ hi ajànan vai bràhmaõam hanyàt suràm và pibet saþ api manye patitaþ syàt. evam tarhi saþ anantam àpnoti jayam paratra vàgyogavit duùyati ca apa÷abdaiþ . kaþ. avàgyogavit eva . atha yaþ vàgyogavit . vij¤ànam tasya ÷araõam . kva punaþ idam pañhitam . bhràjàþ nàma ÷lokàþ . kim ca bhoþ ÷lokàþ api pramàõam . kim ca ataþ . yadi pramàõam ayam api ÷lokaþ pramàõam bhavitum arhati . yat udumbaravarõànàm ghañãnàm maõóalam mahat pãtam na svargam gamayet kim tat kratugatam nayet iti . pramattagãtaþ eùaþ tatrabhavataþ . yaþ tu apramattagãtaþ tat pramànam . yas tu prayuïkte . (Pas_4.5) KA_I,3.6-9 Ro_I,15 avidvàüsaþ . avidvàüsaþ pratyabhivàde nàmnaþ ye plutim na viduþ kàmam teùu tu viproùya strãùu iva ayam aham vadet . abhivàde strãvat mà bhåma iti adhyeyam vyàkaraõam . avidvàüsaþ (Pas_4.6) KA_I,3.10-11 Ro_I,16 vibhaktim kurvanti . yàj¤ikàþ pañhanti : prayàjàþ savibhaktikàþ kàryàþ iti . na ca antareõa vyàkaraõam prayàjàþ savibhaktikàþ ÷akyàþ kartum. vibhaktim kurvanti (Pas_4.7) KA_I,3.12-13 Ro_I,16 yaþ vai imàm . yaþ vai imàm pada÷aþ svara÷aþ akùara÷aþ vàcam vidadhàti saþ àrtvijãnaþ . àrtvijãnàþ syàma iti adhyeyam vyàkaraõam . yaþ vai imàm . (Pas_4.8) KA_I,3.14-29 Ro_I,16-18 catvàri . catvari ÷çïgà trayaþ asya padà dve ÷ãrùe sapta hastàsaþ asya tridhà baddhaþ vçùabhaþ roravãti mahaþ devaþ martyàn a vive÷a . catvàri ÷çïgàni catvàri padajàtàni nàmàkhyàtopasarganipàtàþ ca . trayaþ asya pàdàþ trayaþ kàlàþ bhåtabhaviùyadvartamànàþ . dve ÷ãrùe dvau ÷abdàtmànau nityaþ kàryaþ ca . sapta hastàsaþ asya sapta vibhaktayaþ . tridhà baddhaþ triùu sthàneùu baddhaþ urasi kaõñhe ÷irasi iti . vçùabhaþ varùaõàt . roravãti ÷abdam karoti . kutaþ etat . rautiþ ÷abdakarmà . mahaþ devaþ martyàn àvive÷a iti . mahàn devaþ ÷abdaþ . martyàþ maraõadharmàõaþ manuùyàþ . tàn àvive÷a . mahatà devena naþ sàmyam yathà syàt iti adhyeyam vyàkaraõam . aparaþ àha : catvari vak parimità padani tani viduþ bràhmaõa ye manãùiõaþ guhà trãõi nihità na iïgayanti turãyam vàcaþ manuùyàþ vadanti . catvàri vàk parimità padàni . catvàri padajàtàni nàmàkhyàtopasarganipàtàþ ca . tàni viduþ bràhmaõàþ ye manãùiõaþ . manasaþ ãùiõaþ manãùiõaþ . guhà trãõi nihità na iïgayanti . guhàyàm trãõi nihitàni na iïgayanti . na ceùñante . na nimiùanti iti arthaþ . turãyam vàcaþ manuùyàþ vadanti . turãyam ha vai etat vàcaþ yat manuùyeùu vartate . caturtham iti arthaþ . catvàri . (Pas_4.9) KA_I,4.5-8 Ro_I,18-19 uta tvaþ . uta tvaþ pa÷yan na dadar÷a vacam uta tvaþ ÷rõvan na ÷çõoti enàm uto tvasmai tanvam visasre jàya iva patye u÷atã suvasàþ . api khalu ekaþ pa÷yan api na pa÷yati vàcam . api khalu ekaþ ÷rõvan api na ÷rõoti enàm . avidvàüsam àha ardham . uto tvasmai tanvam visasre . tanum vivçõute . jàyà iva patye u÷atã suvàsàþ . tad yathà jàyà patye kàmayamànà suvàsàþ svam àtmànam vivçõute evam vàk vàgvide svàtmànam vivçõute . vàk naþ vivçõuyàt àtmànam iti adhyeyam vyàkaraõam . uta tvaþ . (Pas_4.10) KA_I,4.9-18 Ro_I,19-20 saktum iva . saktum iva titaunà punantaþ yatra dhãràþ manasà vacam akrata atrà sakhàyaþ sakhyani jànate bhadra eùàm lakùmãþ nihità adhi vàci . saktuþ sacateþ durdhàvaþ bhavati . kasateþ và viparãtàt vikasito bhavati . titau paripavanam bhavati tatavat và tunnavat và . dhãràþ dhyànavantaþ manasà praj¤ànena vàcam akrata vàcam akçùata . atrà sakhàyaþ sakhyàni jànate . sàyujyàni jànate . kva . yaþ eùaþ durghaþ màrgaþ ekagamyaþ vàgviùayaþ . ke punaþ te . vaiyàkaraõàþ . kutaþ etat . bhadrà eùàm lakùmãþ nihità adhi vàci . eùàm vàci bhadrà lakùmãþ nihità bhavati . lakùmãþ lakùaõàt bhàsanàt parivçóhà bhavati . saktum iva . (Pas_4.11) KA_I,4.19-21 Ro_I,21 sàrasvatãm. yàj¤ikàþ pañhanti : àhitàgniþ apa÷abdam prayujya pràya÷cittãyàm sàrasvatãm iùñim nirvapet iti . pràya÷cittãyàþ mà bhåma iti adhyeyam vyàkaraõam . sàrasvatãm . (Pas_4.12) KA_I,4.22-25 Ro_I,21 da÷amyàm putrasya . yàj¤ikàþ pañhanti : da÷amyuttarakàlam putrasya jàtasya nàma vidadhyàt ghoùavadàdi antarantaþstham avçddham tripuruùànåkam anaripratiùñhitam . tat hi pratiùñhitatamam bhavati . dvyakùaram caturakùaram và nàma kçtam kuryàt na taddhitam iti . na ca antareõa vyàkaraõam kçtaþ taddhitàþ và ÷akyàþ vij¤àtum . da÷amyàm putrasya . (Pas_4.13) KA_I,4.26-5.4 Ro_I,21-22 sudevaþ asi . sudevaþ asi varuõa yasya te sapta sindhavaþ anukùaranti kàkudam sårmyam suùiram iva . sudevaþ asi varuõa satyadevaþ asi yasya te sapta sindhavaþ sapta vibhaktayaþ . anukùaranti kàkudam . kàkudam tàlu . kàkuþ jihvà sà asmin udyate iti kàkudam . sårmyam suùiràm iva . tad yathà ÷obhanàm årmãm suùiràm agniþ antaþ pravi÷ya dahati evam tava sapta sindhavaþ sapta vibhaktayaþ tàlu anukùaranti . tena asi satyadevaþ . satyadevàþ syàma iti adhyeyam vyàkaraõam . sudevaþ asi . (Pas_5) KA_I,5.5-11 Ro_I,22-23 kim punaþ idam vyàkaranam eva adhijigàüsamànebhyaþ prayojanam anvàkhyàyate na punaþ anyat api kim cit . om iti uktvà vçttànta÷aþ ÷am iti evamàdãn ÷abdàn pañhanti . puràkalpe etat àsãt : saüskàrottarakàlam bràhmaõàþ vyàkaraõam sma adhãyate . tebhyaþ tatra sthànakaraõànupradànaj¤ebhyaþ vaidikàþ ÷abdàþ upadi÷yante . tat adyatve na tathà . vedam adhãtya tvaritàþ vaktàraþ bhavanti : vedàt naþ vaidikàþ ÷abdàþ siddhàþ lokàt ca laukikàþ . anarthakam vyàkaraõam iti . tebhyaþ vipratipannabuddhibhyaþ adhyetçbhyaþ àcàryaþ idam ÷àstram anvàcaùñe : imàni prayojanàni adhyeyam vyàkaraõam iti . (Pas_6) KA_I,5.11-22 Ro_I,23-24 uktaþ ÷abdaþ . svaråpam api uktam . prayojanàni api uktàni . ÷abdànu÷àsanam idànãm kartavyam . tat katham kartavyam . kim ÷abdopade÷aþ kartavyaþ àhosvit apa÷abdopade÷aþ àhosvit ubhayopade÷aþ iti . anyataropade÷ena kçtam syàt . tat yathà bhakùyaniyamena abhakùyapratiùedho gamyate . pa¤ca pa¤canakhàþ bhakùyàþ iti ukte gamyate etat : ataþ anye abhakùyàþ iti . abhakùyapratiùedhena và bhakùyaniyamaþ . tat yathà abhakùyaþ gràmyakukkuñaþ abhakùyaþ gràmya÷åkaraþ iti ukte gamyate etat : àraõyaþ bhakùyaþ iti . evam iha api : yadi tàvat ÷abdopade÷aþ kriyate gauþ iti etasmin upadiùñe gamyate etat : gàvyàdayaþ apa÷abdàþ iti . atha apa÷abdopade÷aþ kriyate gàvyàdiùu upadiùñeùu gamyate etat : gauþ iti eùaþ ÷abdaþ iti . kim punaþ atra jyàyaþ . laghutvàt ÷abdopade÷aþ . laghãyàn ÷abdopade÷aþ garãyàn apa÷abdopade÷aþ . ekaikasya ÷abdasya bahavaþ apabhraü÷àþ . tat yathà . gauþ iti asya ÷abdasya gàvãgoõãgotàgopotalikàdayaþ apabhraü÷àþ . iùñànvàkhyànam khalu api bhavati . (Pas_7) KA_I,5.23-6.7 Ro_I,24-25 atha etasmin ÷abdopade÷e sati kim ÷abdànàm pratipattau pratipadapàñhaþ kartavyaþ : gauþ a÷vaþ puruùaþ hastã ÷akuniþ mçgaþ bràhmaõaþ iti evamàdayaþ ÷abdàþ pañhitavyàþ . na iti àha . anabhyupàyaþ eùaþ ÷abdànàm pratipattau pratipadapàñhaþ . evam hi ÷råyate : bçhaspatiþ indràya divyam varùasahasram pratipadoktànàm ÷abdànàm ÷abdapàràyaõam provàca na antam jagàma . bçhaspatiþ ca pravaktà indraþ ca adhyetà divyam varùasahasram adhyayanakàlaþ na ca antam jagàma . kim punaþ adyatve . yaþ sarvathà ciram jãvati saþ varùa÷atam jãvati . caturbhiþ ca prakàraiþ vidyà upayuktà bhavati àgamakàlena svàdhyàyakàlena pravacanakàlena vyavahàrakàlena iti . tatra ca àgamakàlena eva àyuþ paryupayuktam syàt . tasmàt anabhyupàyaþ ÷abdànàm pratipattau pratipadapàñhaþ . katham tarhi ime ÷abdàþ pratipattavyàþ . kim cit sàmanyavi÷eùavat lakùaõam pravartyam yena alpena yatnena mahataþ mahataþ ÷abdaughàn pratipadyeran . kim punaþ tat . utsargàpavàdau . kaþ cit utsargaþ kartavyaþ kaþ cit apavàdaþ . katha¤jàtãyakaþ punaþ utsargaþ kartavyaþ katha¤jàtãyakaþ apavàdaþ . sàmanyena utsargaþ kartavyaþ . tat yathà karmaõi aõ . tasya vi÷eùeõa apavàdaþ . tat yathà . àtaþ anupasarge kaþ . (Pas_8) KA_I,6.8-11 Ro_I,25-26 kim punaþ àkçtiþ padàrthaþ àhosvit dravyam . ubhayam iti àha . katham j¤àyate . ubhayathà hi àcàryeõa såtràõi pañhitàni . àkçtim padàrtham matvà jàtyàkhyàyàm ekasmin bahuvacanam anyatarasyàm iti ucyate . dravyam padàrtham matvà saråpàõàm eka÷eùaþ ekavibhaktau iti eka÷eùaþ àrabhyate . (Pas_9) KA_I,6.12-14 Ro_I,26-27 kim punaþ nityaþ ÷abdaþ àhosvit kàryaþ . saïgrahe etat pràdhànyena parãkùitam nityaþ và syàt kàryaþ và iti . tatra uktàþ doùàþ prayojanàni api uktàni . tatra tu eùaþ nirõayaþ yadi eva nityaþ atha api kàryaþ ubhayathà api lakùaõam pravartyam iti . (Pas_10.1) KA_I,6.14-7.7 Ro_I,27-30 katham punaþ idam bhagavataþ pàõineþ àcàryasya lakùaõam pravçttam . ## . siddhe ÷abde arthe sambandhe ca iti . atha siddha÷abdasya kaþ padàrthaþ . nityaparyàyavàcã siddha÷abdaþ . katham j¤àyate . yat kåñastheùu avicàliùu bhàveùu vartate . tat yathà siddhà dyauþ , siddhà pçthivã siddham àkà÷am iti . nanu ca bhoþ kàryeùu api vartate . tat yathà siddhaþ odanaþ , siddhaþ såpaþ siddhà yavàgåþ iti . yàvatà kàryeùu api vartate tatra kutaþ etat nityaparyàyavàcinaþ grahaõam na punaþ kàrye yaþ siddha÷abdaþ iti . saïgrahe tàvat kàryapratidvandvibhàvàt manyàmahe nityaparyàyavàcinaþ grahaõam iti . iha api tat eva . atha và santi ekapadàni api avadhàraõàni . tat yathà : abbhakùaþ vàyubhakùaþ iti . apaþ eva bhakùayati vàyum eva bhakùayati iti gamyate . evam iha api siddhaþ eva na sàdhyaþ iti . atha và pårvapadalopaþ atra draùñavyaþ : atyantasiddhaþ siddhaþ iti . tat yathà devadattaþ dattaþ , satyabhàmà bhàmà iti . atha và vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti nityaparyàyavàcinaþ grahaõam iti vyàkhyàsyàmaþ . kim punaþ anena varõyena . kim na mahatà kaõñhena nitya÷abdaþ eva upàttaþ yasmin upàdãyamàne asandehaþ syàt . maïgalàrtham . màïgalikaþ àcàryaþ mahataþ ÷àstraughasya maïgalàrtham siddha÷abdam àditaþ prayuïkte . maïgalàdãni hi ÷àstràõi prathante vãrapuruùakàõi ca bhavanti àyuùmatpuruùakàõi ca . adhyetàraþ ca siddhàrthàþ yathà syuþ iti . ayam khalu api nitya÷abdaþ na ava÷yam kåñastheùu avicàliùu bhàveùu vartate . kim tarhi . àbhãkùõye api vartate . tat yathà nityaprahasitaþ nityaprajalpitaþ iti . yàvatà àbhãkùõye api vartate tatra api anyena eva arthaþ syàt vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . pa÷yati tu àcàryaþ maïgalàrthaþ ca eva siddha÷abdaþ àditaþ prayuktaþ bhaviùyati ÷akùyàmi ca enam nityaparyàyavàcinam varõayitum iti . ataþ siddha÷abdaþ eva upàttaþ na nitya÷abdaþ . (Pas_10.2) KA_I,7.8-8.1 Ro_I,30-32 atha kam punaþ padàrtham matvà eùaþ vigrahaþ kriyate siddhe ÷abde arthe sambandhe ca iti . àkçtim iti àha . kutaþ etat . àkçtiþ hi nityà . dravyam anityam . atha dravye padàrthe katham vigrahaþ kartavyaþ . siddhe ÷abde arthasambandhe ca iti . nityaþ hi arthavatàm arthaiþ abhisambandhaþ . atha và dravye eva padàrthe eùaþ vigrahaþ nyàyyaþ siddhe ÷abde arthe sambandhe ca iti. dravyam hi nityam àkçtiþ anityà . katham j¤àyate . evam hi dç÷yate loke . mçt kayà cit àkçtyà yuktà piõóaþ bhavati . piõóàkçtim upamçdya ghañikàþ kiryante . ghañikàkçtim upamçdya kuõóikàþ kriyante . tathà suvarõam kayà cit àkçtyà yuktam piõóaþ bhavati . piõóàkçtim upamçdya rucakàþ kriyante . rucakàkçtim upamçdya kañakàþ kriyante . kañakàkçtim upmçdya svastikàþ kriyante . punaþ àvçttaþ suvarõapiõóaþ punaþ aparayà àkçtyà yuktaþ khadiràgàrasavarõe kuõóale bhavataþ . àkçtiþ anyà ca anyà ca bhavati dravyam punaþ tad eva . àkçtyupamardena dravyam eva ava÷iùyate . àkçtau api padàrthe eùaþ vigrahaþ nyàyyaþ siddhe ÷abde arthe sambandhe ca iti . nanu ca uktam àkçtiþ anityà iti . na etat asti . nityà àkçtiþ . katham . na kva cit uparatà iti kçtvà sarvatra uparatà bhavati . dravyàntarasthà tu upalabhyate . atha và na idam eva nityalakùaõam dhruvam kåñastham avicàli anapàyopajanavikàri anutpatti avçddhi avyayayogi iti tan nityam iti . tat api nityam yasmin tattvam na vihanyate . kim punaþ tattvam . tadbhàvaþ tattvam . àkçtau api tattvam na vihanyate . atha và kim naþ etena idam nityam idam anityam iti . yat nityam tam padàrtham matvà eùaþ vigrahaþ kriyate siddhe ÷abde arthe sambandhe ca iti . katham punaþ j¤àyate siddhaþ ÷abdaþ arthaþ sambandhaþ ca iti . lokataþ . yat loke artham upàdàya ÷abdàn prayu¤jate . na eùàm nirvçttau yatnam kurvanti . ye punaþ kàryàþ bhàvàþ nirvçttau tàvat teùàm yatnaþ kriyate . tat yathà . ghañena kàryam kariùyan kumbhakàrakulam gatvà àha kuru ghañam . kàryam anena kariùyàmi iti . na tadvat ÷abdàn prayokùyamàõaþ vaiyàkaraõakulam gatvà àha . kuru ÷abdàn . prayokùye iti . tàvati eva artham upàdàya ÷abdàn prayu¤jate . (Pas_11) KA_I,8.1-22 Ro_I,32-35 yadi tarhi lokaþ eùu pramàõam kim ÷àstreõa kriyate . ## . lokataþ arthaprayukte ÷abdaprayoge ÷àstreõa dharmaniyamaþ kriyate . kim idam dharmaniyamaþ iti . dharmàya niyamaþ dharmaniyamaþ dharmàrthaþ và niyamaþ dharmaniyamaþ dharmaprayojanaþ và niyamaþ dharmaniyamaþ . ## . priyataddhitàþ dàkùiõàtyàþ . yathà loke vede ca iti prayoktavye yathà laukikavaidikeùu iti prayu¤jate . atha và yuktaþ eva taddhitàrthaþ . yathà laukikeùu vaidikeùu ca kçtànteùu . loke tàvat abhakùyaþ gràmyakukkuñaþ abhakùyaþ gràmya÷åkaraþ iti ucyate . bhakùyam ca nàma kùutpratãghàtàrtham upàdãyate . ÷akyam ca anena ÷vamàüsàdibhiþ api kùut pratihantum . tatra niyamaþ kriyate . idam bhakùyam . idam abhakùyam iti . tathà khedàt strãùu pravçttiþ bhavati . samànaþ ca khedavigamaþ gamyàyàm ca agamyàyàm ca . tatra niyamaþ kriyate : iyam gamyà iyam agamyà iti . vede khalu api payovrataþ bràhmaõaþ yavàgåvrataþ ràjanyaþ àmikùàvrataþ vai÷yaþ iti ucyate . vratam ca nàma abhyavahàràrtham upàdãyate . ÷akyam ca anena ÷àlimàüsàdãni api vratayitum . tatra niyamaþ kriyate . tathà bailvaþ khàdiraþ và yåpaþ syàt iti ucyate . yåpaþ ca nàma pa÷vanubandhàrtham upàdãyate . ÷akyam ca anena kim cit eva kàùñham ucchritya anucchritya và pa÷uþ anubanddhum . tatra niyamaþ kriyate . tathà agnau kapàlàni adhi÷ritya abhimantrayate . bhçgåõàm aïgirasàm gharmasya tapasà tapyadhvam iti . antareõa api mantram agniþ dahanakarmà kapàlàni santàpayati . tatra niyamaþ kriyate . evam kriyamàõam abhyudayakàri bhavati iti . evam iha api samànàyàm arthagatau ÷abdena ca apa÷abdena ca dharmaniyamaþ kriyate . ÷abdena eva arthaþ abhidheyaþ na apa÷abdena iti . evam kriyamàõam abhyudayakàri bhavati iti . (Pas_12) KA_I,8.23-10.3 Ro_I,35-39 asti aprayuktaþ . santi vai ÷abdàþ aprayuktàþ . tat yathà åùa tera cakra peca iti . kim ataþ yat santi aprayuktàþ . prayogàt hi bhavàn ÷abdànàm sàdhutvam adhyavasyati . ye idànãm aprayuktàþ na amã sàdhavaþ syuþ . idam vipratiùiddham yat ucyate santi vai ÷abdàþ aprayuktàþ iti . yadi santi na aprayuktàþ . atha aprayuktàþ na santi . santi ca aprayuktàþ ca iti vipratiùiddham . prayu¤jànaþ eva khalu bhavàn àha santi ÷abdàþ aprayuktàþ iti . kaþ ca idànãm anyaþ bhavajjàtãyakaþ puruùaþ ÷abdànàm prayoge sàdhuþ syàt . na etat vipratiùiddham . santi iti tàvat bråmaþ yat etàn ÷àstravidaþ ÷àstreõa anuvidadhate . aprayuktàþ iti bråmaþ yat loke aprayuktàþ iti . yat api ucyate kaþ ca idànãm anyaþ bhavajjàtãyakaþ puruùaþ ÷abdànàm prayoge sàdhuþ syàt iti . na bråmaþ asmàbhiþ aprayuktàþ iti . kim tarhi . loke aprayuktàþ iti . nanu ca bhavàn api abhyantaraþ loke . abhyantaraþ aham loke na tu aham lokaþ . ## . asti aprayuktaþ iti cet tat na . kim kàraõam . arthe ÷abdaprayogàt . arthe ÷abdàþ prayujyante . santi ca eùàm ÷abdànàm arthàþ yeùu artheùu prayujyante . ## . aprayogaþ khalu eùàü ÷abdànàm nyàyyaþ . kutaþ . prayogànyatvàt . yat eteùàm ÷abdànàm arthe anyàn ÷abdàn prayu¤jate . tat yathà . åùa iti etasya ÷abdasya arthe kva yåyam uùitàþ . tera iti asya arthe kim yåyam tãrõàþ . cakra iti asya arthe kim yåyam kçtavantaþ . peca iti asya arthe kim yåyam pakvavantaþ iti . ## . yadi api aprayuktàþ ava÷yam dãrghasattravat lakùaõena anuvidheyàþ . tat yathà . dãrghasattràõi vàrùa÷atikàni vàrùasahasrikàõi ca . na ca adyatve kaþ cit api vyavaharati . kevalam çùisampradàyaþ dharmaþ iti kçtvà yàj¤ikàþ ÷àstreõa anuvidadhate . ## . sarve khalu api ete ÷abdàþ de÷àntare prayujyante . na ca ete upalabhyante . upalabdhau yatnaþ kriyatàm . mahàn hi ÷abdasya prayogaviùayaþ . saptadvãpà vasumatã trayaþ lokàþ catvàraþ vedàþ sàïgàþ sarahasyàþ bahudhà vibhinnàþ eka÷atam adhvaryu÷àkhàþ sahasravartmà sàmavedaþ ekaviüsatidhà bàhvçcyam navadhà àtharvaõaþ vedaþ vàkovàkyam itihàsaþ puràõam vaidyakam iti etàvàn ÷abdasya prayogaviùayaþ . etàvantam ÷abdasya prayogaviùayam ananuni÷amya santi aprayuktàþ iti vacanam kevalam sàhasamàtram . etasmin atimahati ÷abdasya prayogaviùaye te te ÷abdàþ tatra tatra niyataviùayàþ dç÷yante . tat yathà . ÷avatiþ gatikarmà kambojeùu eva bhàùitaþ bhavati . vikàre enam àryàþ bhàùante ÷avaþ iti . hammatiþ suràùñreùu raühatiþ pràcyamadhyeùu gamim eva tu àryàþ prayu¤jate . dàtiþ lavanàrthe pràcyeùu dàtram udãcyeùu . ye ca api ete bhavataþ aprayuktàþ abhimatàþ ÷abdàþ eteùàm api prayogaþ dç÷yate . kva . vede . yat vaþ revatãþ revatyam tat åùa . yat me naraþ ÷rutyam brahma cakra . yatra naþ cakra jarasam tanunàm iti . (Pas_13) KA_I,10.4-11.14 Ro_I,39-42 kim punaþ ÷abdasya j¤àne dharmaþ àhosvit prayoge . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . j¤àne dharmaþ iti cet tathà adharmaþ pràpnoti . yaþ hi ÷abdàn jànàti apa÷abdàn api asau jànàti . yathà eva ÷abdaj¤àne dharmaþ evam apa÷abdaj¤àne api adharmaþ . atha và bhåyàn adharmaþ pràpnoti .bhåyàüsaþ apa÷abdàþ alpãyàüsaþ ÷abdàþ . ekaikasya ÷abdasya bahavaþ apabhraü÷àþ . tat yathà . gauþ iti asya gàvã goõã gotà gopotalikà iti evamàdayaþ apabhraü÷àþ . #<àcàre niyamaþ># . àcàre punaþ çùiþ niyamam vedayate . te asuràþ helayaþ helayaþ iti kurvantaþ paràbabhåvuþ iti . astu tarhi prayoge . ## . yadi prayoge dharmaþ sarvaþ lokaþ abhyudayena yujyeta . kaþ ca idànãm bhavataþ matsaraþ yadi sarvaþ lokaþ abhyudayena yujyeta . na khalu kaþ cit matsaraþ . prayatnànarthakyam tu bhavati . phalavatà ca nàma prayatnena bhavitavyam na ca prayatnaþ phalàt vyatirecyaþ . nanu ca ye kçtaprayatnàþ te sàdhãyaþ ÷abdàn prayokùyante . te eva sàdhãyaþ abhyudayena yokùyante . vyatirekaþ api vai lakùyate . dç÷yante hi kçtaprayatnàþ ca apravãõàþ akçtaprayatnàþ ca pravãõàþ . tatra phalavyatirekaþ api syàt . evam tarhi na api j¤àne eva dharmaþ na api prayoge eva . kim tarhi #<÷àstrapårvake prayoge abhyudayaþ tat tulyam veda÷abdena># . ÷àstrapårvakam yaþ ÷abdàn prayuïkte saþ abhyudayena yujyate . tat tulyam veda÷abdena . veda÷abdàþ api evam abhivadanti . yaþ agniùñomena yajate yaþ u ca enam evam veda . yaþ agnim nàciketam cinute yaþ u ca enam evam veda . aparaþ àha : tat tulyam veda÷abdena iti . yathà veda÷abdàþ niyamapårvam adhãtàþ phalavantaþ bhavanti evam yaþ ÷àstrapårvakam ÷abdàn prayuïkte saþ abhyudayena yujyate iti . atha và punaþ astu j¤àne eva dharmaþ iti . nanu ca uktam j¤àne dharmaþ iti cet tathà adharmaþ iti . na eùaþ doùaþ . ÷abdapramàõakàþ vayam . yat ÷abdaþ àha tat asmàkam pramàõam . ÷abdaþ ca ÷abdaj¤àne dharmam àha na apa÷abdaj¤àne adharmam . yat ca punaþ a÷iùñàpratiùiddham na eva tat doùàya bhavati na abhyudayàya . tat yathà . hikkitahasitakaõóåyitàni na eva doùàya bhavanti na api abhyudayàya . atha và abhyupàyaþ eva apa÷abdaj¤ànam ÷abdaj¤àne . yaþ apa÷abdàn jànàti ÷abdàn api asau jànàti . tat evam j¤àne dharmaþ iti bruvataþ arthàt àpannam bhavati apa÷abdaj¤ànapårvake ÷abdaj¤àne dharmaþ iti . atha và kåpakhànakavat etat bhavati . tat yathà kåpakhànakaþ khanan yadi api mçdà pàüsubhiþ ca avakãrõaþ bhavati saþ apsu sa¤jàtàsu tataþ eva tam guõam àsàdayati yena saþ ca doùaþ nirhaõyate bhåyasà ca abhyudayena yogaþ bhavati evam iha api yadi api apa÷abdaj¤àne adharmaþ tathà api yaþ tu asau ÷abdaj¤àne dharmaþ tena saþ ca doùaþ nirghàniùyate bhåyasà ca abhyudayena yogaþ bhaviùyati . yat api ucyate àcàre niyamaþ iti yàj¤e karmaõi saþ niyamaþ . evam hi ÷råyate . yarvàõaþ tarvàõaþ nàma çùayaþ babhåvuþ pratyakùadharmàõaþ paràparaj¤àþ viditaveditavyàþ adhigatayàthàtathyàþ . te tatrabhavantaþ yat và naþ tat và naþ iti proyoktavye yar và õaþ tar và õaþ iti prayu¤jate yàj¤e punaþ karmaõi na apabhàùante . taiþ punaþ asuraiþ yàj¤e karmaõi apabhàùitam . tataþ te paràbabhåtàþ . (Pas_14) KA_I,11.14-12.27 Ro_I,42-47 atha vyàkaraõam iti asya ÷abdasya kaþ padàrthaþ . såtram . ## . såtre vyàkaraõe ùaùñhyarthaþ na upapadyate vyàkaraõasya såtram iti . kim hi tat anyat såtràt vyàkaraõam yasya adaþ såtram syàt . #<÷abdàpratipattiþ># . ÷abdànàm ca apratipattiþ pràpnoti vyàkaraõàt ÷abdàn pratipadyàmahe iti . na hi såtrataþ eva ÷abdàn pratipadyante . kim tarhi . vyàkhyànataþ ca . nanu ca tat eva såtram vigçhãtam vyàkhyànam bhavati . na kevalàni carcàpadàni vyàkhyanam vçddhiþ àt aic iti . kim tarhi . udàharaõam pratyudàharaõam vàkyàdhyàhàraþ iti etat samuditam vyàkhyànam bhavati . evam tarhi ÷abdaþ . #<÷abde lyuóarthaþ># . yadi ÷abdaþ vyàkaraõam lyuóarthaþ na upapadyate vyàkriyate anena iti vyàkaraõam . na hi ÷abdena kim cit vyàkriyate . kena tarhi . såtreõa . ## . bhave ca taddhitaþ na upapadyate vyàkaraõe bhavaþ yogaþ vaiyàkaraõaþ iti . na hi ÷abde bhavaþ yogaþ . kva tarhi . såtre . ## . proktàdayaþ ca taddhitàþ na upapadyante pàõininà proktam pàõinãyam , àpi÷alam , kà÷akçtsnam iti . na hi pàõininà ÷abdàþ proktàþ . kim tarhi . såtram . kimartham idam ubhayam ucyate bhave proktàdayaþ ca taddhitàþ iti na proktàdayaþ ca taddhitàþ iti eva bhave api taddhitaþ coditaþ syàt . purastàt idam àcàryeõa dçùñam bhave taddhitaþ iti tat pañhitam . tataþ uttarakàlam idam dçùñam proktàdayaþ ca taddhitàþ iti tat api pañhitam . na ca idànãm àcàryàþ såtràõi kçtvà nivartayanti . ayam tàvat adoùaþ yat ucyate ÷abde lyuóarthaþ iti . na ava÷yam karaõàdhikaraõayoþ eva lyuñ vidhãyate kim tarhi anyeùu api kàrakeùu kçtyalyuñaþ bahulam iti . tat yathà praskandanam prapatanam iti . atha và ÷abdaiþ api ÷abdàþ vyàkriyante . tat yathà gauþ iti ukte sarve sandehàþ nivartante na a÷vaþ na gardabhaþ iti . ayam tarhi doùaþ bhave proktàdayaþ ca taddhitàþ iti . evam tarhi ## . lakùyam ca lakùaõam ca etat samuditam vyàkaraõam bhavati . kim punaþ lakùyam lakùaõam ca . ÷abdaþ lakùyam såtram lakùaõam . evam api ayam doùaþ samudàye vyàkaraõa÷abdaþ pravçttaþ avayave na upapadyate . såtràõi ca adhãyànaþ iùyate vaiyàkaraõaþ iti . na eùaþ doùaþ . samudàyeùu hi ÷abdàþ pravçttàþ avayaveùu api vartante . tat yathà pårve pa¤càlàþ , uttare pa¤càlàþ , tailam bhuktam , ghçtam bhuktam , ÷uklaþ , nãlaþ , kçùõaþ iti . evam ayam samudàye vyàkaraõa÷abdaþ pravçttaþ avayave api vartate . atha và punaþ astu såtram . nanu ca uktam såtre vyàkaraõe ùaùñhyarthaþ anupapannaþ iti . na eùa doùaþ . vyapade÷ivadbhàvena bhaviùyati . yat api ucyate ÷abdàpratipattiþ iti na hi såtrataþ eva ÷abdàn pratipadyante kim tarhi vyàkhyànataþ ca iti parihçtam etat tat eva såtram vigçhãtam vyàkhyànam bhavati iti . nanu ca uktam na kevalàni carcàpadàni vyàkhyànam vçddhiþ àt aic iti kim tarhi udàharaõam pratyudàharaõam vàkyàdhyàhàraþ iti etat samuditam vyàkhyànam bhavati iti . avijànataþ etat evam bhavati . såtrataþ eva hi ÷abdàn pratipadyante . àtaþ ca såtrataþ eva yaþ hi utsåtram kathayet na adaþ gçhyeta . (Pas_15) KA_I,13.1-14.22 Ro_I,47-53 atha kimarthaþ varõànàm upade÷aþ . ##. vçttisamavàyàrthaþ varõànàm upade÷aþ kartavyaþ . kim idam vçttisamavayàrthaþ iti . vçttaye samavàyaþ vçttisamavàyaþ , vçttyarthaþ và samavàyaþ vçttisamavàyaþ , vçttiprayojanaþ và vçttisamavayaþ . kà punaþ vçttiþ . ÷àstrapravçttiþ . atha kaþ samavayaþ . varõànàm ànupårvyeõa sannive÷aþ . atha kaþ upade÷aþ . uccàraõam . kutaþ etat . di÷iþ uccàraõakriyaþ . uccàrya hi varõàn àha : upadiùñàþ ime varõàþ iti . ##. anubandhakaraõàrthaþ ca varõànàm upade÷aþ kartavyaþ . anubandhàn àsaïkùyàmi iti . na hi anupadi÷ya varõàn anubandhàþ ÷akyàþ àsaïktum . saþ eùaþ varõànàm upade÷aþ vçttisamavàyàrthaþ ca anubandhakaraõàrthaþ ca . vçttisamavàyaþ ca anubandhakaraõàrthaþ ca pratyàhàràrtham . pratyàhàraþ vçttyarthaþ . iùñabuddhyarthaþ ca . iùñabuddhyarthaþ ca varõànàm upade÷aþ . iùñàn varõàn bhotsye iti . ##. iùñabuddhyarthaþ ca iti cet udàttànudàttasvaritànunàsikdãrghaplutànàm api upade÷aþ kartavyaþ . evaïguõàþ api hi varõàþ iùyante . àkçtyupade÷àt siddham . àkçtyupade÷àt siddham etat . avarõàkçtiþ upadiùñà sarvam avarõakulam grahãùyati . tathà ivarõakulàkçtiþ . tathà uvarõakulàkçtiþ . #<àkçtyupade÷àt siddham iti cet saüvçtàdãnàm pratiùedhaþ># . àkçtyupade÷àt siddham iti cet saüvçtàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . ke punaþ saüvçtàdayaþ . saüvçtaþ kalaþ dhmàtaþ eõãkçtaþ ambåkçtaþ ardhakaþ grastaþ nirastaþ pragãtaþ upagãtaþ kùviõõaþ roma÷aþ iti . aparaþ àha : grastam nirastam avilambitam nirhatam ambåkçtam dhmàtam atho vikampitam sandaùñam eõãkçtam ardhakam drutam vikãrõam etàþ svaradoùabhàvanàþ iti . ataþ anye vya¤janadoùàþ . na eùaþ doùaþ . gargàdibidàdipàñhàt saüvçtàdãnàm nivçttiþ bhaviùyati . asti anyat gargàdibidàdipàñhe prayojanam . kim . samudàyànàm sàdhutvam yathà syàt iti . evam tarhi aùñàda÷adhà bhinnàm nivçttakalàdikàm avarõasya pratyàpattim vakùyàmi . sà tarhi vaktavyà . ## . liïgàrtha sà tarhi bhaviùyati . tat tarhi vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi anubandha÷atam na uccàryam itsa¤j¤à ca na vaktavyà lopaþ ca na vaktavyaþ . yat anubandhaiþ kriyate tat kalàdibhiþ kariùyati . sidhyati evam apàõinãyam tu bhavati . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam àkçtyupade÷àt siddham iti cet saüvçtàdãnàm pratiùedhaþ iti .parihçtam etat gargàdibidàdipàñhàt saüvçtàdãnàm nivçttiþ bhaviùyati . nanu ca anyat gargàdibidàdipàñhe prayojanam uktam . kim . samudàyànàm sàdhutvam yathà syàt iti . evam tarhi ubhayam anena kriyate . pàñhaþ ca eva vi÷eùyate kalàdayaþ ca nivartyante . katham punaþ ekena yatnena ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . dvigatàþ api hetavaþ bhavanti . tat yathà : àmràþ ca siktàþ pitaraþ ca prãõitàþ iti . tathà vàkyàni api óviùñhàni bhavanti . ÷vetaþ dhàvati , alambusànàm yàtà iti . atha và idam tàvat ayam praùñavyaþ . kve ime saüvçtàdayaþ ÷råyeran iti . àgameùu . àgamàþ ÷uddhàþ pañhyante . vikàreùu tarhi . vikàràþ ÷uddhàþ pañhyante . pratyayeùu tarhi . pratyayàþ ÷uddhàþ pañhyante . dhàtuùu tarhi . dhàtavaþ api ÷uddhàþ pañhyante . pràtipadikeùu tarhi . pràtipadikàni api ÷uddhàni pañhyante . yàni tarhi agrahaõàni pràtipadikàni . eteùàm api svaravarõànupårvãj¤ànàrthaþ upade÷aþ kartavyaþ . ÷a÷aþ ùaùaþ iti mà bhåt . palà÷aþ palàùaþ iti mà bhåt . ma¤cakaþ ma¤jakaþ iti mà bhåt . àgamàþ ca vikàràþ ca pratyayàþ saha dhàtubhiþ uccàryante tataþ teùu na ime pràptàþ kalàdayaþ . (øs_1.1) KA_I,15.2-16.18 Ro_I,54-60 ## . akàrasya vivçtopade÷aþ kartavyaþ . kim prayojanam . àkàragrahaõàrthaþ . akàraþ savarõagragaõena àkàram api yathà gçhõãyàt . kim ca kàraõam na gçhõãyàt . vivàrabhedàt . kim ucyate vivàrabhedàt iti na punaþ kàlabhedàd api . yathà eva hi vivàrabhinnaþ evam kàlabhinnaþ api . satyam etat . vakùyati tulyàsyaprayatnam savarõam iti atra àsyagrahaõasya prayojanam àsye yeùàm tulyaþ de÷aþ prayatnaþ ca te savarõasa¤j¤akàþ bhavanti iti . bàhyaþ ca punaþ àsyàt kàlaþ . tena syàt eva kàlabhinnasya grahaõam na punaþ vivàrabhinnasya . kim punaþ idam vivçtasya upadi÷yamànasya prayojanam anvàkhyàyate àhosvit saüvçtasya upadi÷yamànasya vivçtopade÷aþ codyate . vivçtasya upadi÷yamànasya prayojanam anvàkhyàyate . katham j¤àyate . yat ayam a* a iti akàrasya vivçtasya saüvçtatàpratyàpattim ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . atikhañvaþ , atimàlaþ iti atra àntaryataþ vivçtasya vivçtaþ pràpnoti . saüvçtaþ syàt iti evamarthà pratyàpattiþ . na etat asti . na eva loke na ca vede akàro vivçtaþ asti . kaþ tarhi . saüvçtaþ . yaþ asti saþ bhaviùyati . tat etat pratyàpattivacanam j¤àpakam eva bhaviùyati vivçtasya upadi÷yamànasya prayojanam anvàkhyàyate iti . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ vivçtasya upadi÷yamànasya prayojanam anvàkhyàyeta saüvçtasya upadi÷yamànasya và vivçtopade÷aþ codyeta iti . na khalu kaþ cid vi÷eùaþ . àhopuruùikàmàtram tu bhavàn àha saüvçtasya upadi÷yamànasya vivçtopade÷aþ codyate iti . vayam tu bråmaþ vivçtasya upadi÷yamànasya prayojanam anvàkhyàyate iti. ##. tasya etasya àkùarasamàmnàyikasya vivçtopade÷àt anyatra api vivçtopade÷aþ kartavyaþ . kva anyatra . dhàtupràtipadikapratyayanipàtasthasya . kim prayojanam . savarõagrahaõàrthaþ . àkùarasamàmnàyikena asya grahaõam yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . vivàrabhedàt eva . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati àkùarasamàmnàyikena dhàtvàdisthasya grahaõam iti yat ayam akaþ savarõe dãrghaþ iti pratyàhàre akaþ grahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi dvayoþ àkùarasamàmnàyikayoþ yugapat samavasthànam asti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim. yasya àkùarasamàmnàyikena grahaõam asti tadartham etat syàt . khañvàóhakam màlàóhakam iti . sati prayojane na j¤àpakam bhavati . tasmàt vivçtopade÷aþ kartavyaþ . kaþ eùaþ yatnaþ codyate vivçtopade÷aþ nàma . vivçtaþ và upadi÷yeta saüvçtaþ và kaþ nu atra vi÷eùaþ . saþ eùaþ sarvaþ evamarthaþ yatnaþ yàni etàni pràtipadikàni agrahaõàni teùàm etena abhyupàyena upade÷aþ codyate . tat guru bhavati . tasmàt vaktavyam dhàtvàdisthaþ ca vivçtaþ iti . ##. dãrghaplutavacane ca saüvçtanivçttyarthaþ vivçtopade÷aþ kartavyaþ . dãrghaplutau saüvçtau mà bhåtàm iti . vçkùàbhyàm devadattà iti . na eva loke na ca vede dãrghaplutau saüvçtau staþ . kau tarhi . vivçtau . yau staþ tau bhaviùyataþ . sthànã prakalpayet etau anusvàraþ yathà yaõam . saüvçtaþ sthànã saüvçtau dãrghaplutau prakalpayet anusvàraþ yathà yaõam . tat yathà sayüyantà savüvatsaraþ yalü lokam talü lokam iti . ansvàraþ sthànã yaõam anunàsikam prakalpayati . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam yat sataþ tatra prakëptiþ bhavati . santi hi yaõaþ sànunàsikàþ niranunàsikàþ ca . dãrghaplutau punaþ na eva loke na ca veda saüvçtau staþ . kau tarhi . vivçtau . yau staþ tau bhaviùyataþ . evam api kutaþ etat tulyasthànau prayatnabhinnau bhaviùyataþ na punaþ tulyaprayatnau sthànabhinnau syàtàm ãkàraþ åkàraþ và iti . vakùyati sthàne antaratamaþ iti atra sthàne iti vartamàne punaþ sthànegrahaõasya prayojanam . yatra anekavidham àntaryam tatra sthànataþ eva àntaryam balãyaþ yathà syàt . (øs_1.2) KA_I,16.19-19.8 Ro_I,60-69 ## . tatra anuvçttinirde÷e savarõànàm grahaõam na pràpnoti . asya cvau yasya ãti ca . kim kàraõam . anaõtvàt . na hi ete aõaþ ye anuvçttau . ke tarhi . ye akùarasamàmnaye upadi÷yante . ## . ekaþ ayam akàraþ yaþ ca akùarasamàmnaye yaþ ca anuvçttau yaþ ca dhàtvàdisthaþ . ## . anubandhasaïkaraþ tu pràpnoti . karmaõi aõ , àtaþ anupasarge kaþ iti ke api õitkçtam pràpnoti . ## . ekàjanekàjgrahaõeùu ca anupapattiþ bhaviùyati . tatra kaþ doùaþ . kiriõà giriõà iti atra ekàjlakùaõam antodàttatvam pràpnoti . iha ca ghañena tarati ghañika iti dvyajlakùaõaþ ñhan na pràpnoti . ## . dravyavat ca upacàràþ pràpnuvanti . tat yathà . dravyeùu na ekena ghañena anekaþ yugapat kàryam karoti . evam imam akàram na anekaþ yugapat uccàrayet . ## . yat ayam viùaye viùaye nànàliïgam akàram karoti karmaõi aõ àtaþ anupasarge kaþ iti tena j¤àyate nànubandhasaïkaraþ asti iti . yadi hi syàt nànàliïgakaraõam anarthakam syàt . ekam eva ayam sarvaguõam uccàrayet . na etat asti j¤apakam . itsa¤j¤àprakëptyartham etat syàt . na hi ayam anubandhaiþ ÷alyakavat ÷akyaþ upacetum . itsa¤j¤ayàm hi doùaþ syàt . àyamya hi dvayoþ itsa¤j¤à syàt . kayoþ . àdyantayoþ . evam tarhi viùayeõa tu punaþ liïgakaraõàt siddham . yat ayam viùaye viùaye punaþ liïgam akàram karoti pràk dãvyataþ aõ , ÷ivàdibhyaþ aõ iti tena j¤àyate na anubandhasaïkaraþ asti iti . yadi hi syàt punaþ liïgakaraõam anarthakam syàt . atha và punaþ astu viùayeõa tu nànàliïgakàraõàt siddham iti eva . nanu ca uktam itsa¤j¤àprakëptyartham etat syàt iti . na eùa doùaþ . lokataþ etat siddham . tat yathà : loke kaþ cit devadattam àha : iha muõóo bhava , iha jañã bhava , iha ÷ikhã bhava iti . yalliïgaþ yatra ucyate talliïgaþ tatra upatiùñhate . evam akàraþ yalliïgaþ yatra ucyate talliïgaþ tatra upasthàsyate . yat api ucyate ekàjanekàjgrahaõeùu ca anupapattiþ iti . ## . ekàjanekàjgrahaõeùu ca àvçtteþ saïkhyànàt anekàctvam bhaviùyati . tat yathà saptada÷a sàmidhenyaþ bhavanti iti triþ prathamam anvàha triþ uttamam iti àvçttitaþ saptada÷atvam bhavati . evam iha api àvçttitaþ anekàctvam bhaviùyati . bhaved àvçttitaþ kàryam parihçtam . iha tu khalu kiriõà giriõà iti ekàjlakùaõam antodàttatvam pràpnoti eva . etat api siddham . katham . lokataþ . tat yathà loke çùisahasram ekàm kapilàm ekaika÷aþ sahasrakçtvaþ dattvà tayà sarve te sahasradakùiõaþ saüpannàþ evam iha api anekàctvam bhaviùyati . yat api ucyate dravyavat ca upacàràþ pràpnuvanti iti . bhavet yat asambhavi kàryam tat na anekaþ yugapat kuryàt . yat tu khalu sambhavi kàryam anekaþ api tat yugapat karoti . tat yathà ghañasya dar÷anam spar÷anam và . sambhavi ca idam kàryam akàrasya uccàraõam nàma anekaþ api tat yugapat kariùyati . #<ànyabhàvyam tu kàla÷abdavyavàyàt># . ànyabhàvyam tu akàrasya . kutaþ . kàla÷abdavyavàyàt . kàlavyavàyàt ÷abdavyavàyàt ca . kàlavyàvàyàt : daõóa , agram . ÷abdavyavàyàt : daõóaþ . na ca ekasya àtmanaþ vyavàyena bhavitavyam . bhavati cet bhavati ànyabhàvyam akàrasya . ## . yugapat ca de÷apçthaktvadar÷anàt manyàmahe ànyabhàvyam akàrasya iti . yat ayam yugapat de÷apçthaktveùu upalabhyate . a÷vaþ , arkaþ , arthaþ iti . na hi ekaþ devadattaþ yugapat srughne ca bhavati mathuràyàm ca . yadi punaþ ime varõàþ ÷akunivat syuþ . tat yathà ÷akunayaþ à÷ugamitvàt purastàt utpatitàþ pa÷càt dç÷yante evam ayam akàraþ da iti atra dçùñaþ õóa iti atra dç÷yate . na evam ÷akyam . anityatvam evam syàt . nityàþ ca ÷abdàþ . nityeùu ca ÷abdeùu kåñasthaiþ avicàlibhiþ varõaiþ bhavitavyam anapàyopajanavikàribhiþ . yadi ca ayam da iti atra dçùñaþ õóa iti atra dç÷yeta na ayam kåñasthaþ syàt . yadi punaþ ime varõàþ àdityavat syuþ . tat yathà ekaþ àdityaþ anekàdhikaraõsthaþ yugapat de÷apçthaktveùu upalabhyate . viùamaþ upanyàsaþ . na ekaþ draùñà àdityam anekàdhikaraõastham yugapat de÷apçthaktveùu upalabhate . akàram punaþ upalabhate . akàram api na upalabhate . kim kàraõam . ÷rotropalabdhiþ buddhinirgràhyaþ prayogeõa abhijvalitaþ àkà÷ade÷aþ ÷abdaþ ekam ca àkà÷am . àkà÷ade÷àþ api bahavaþ . yàvatà bahavaþ tasmàt ànyabhàvyam akàrasya . #<àkçtigrahaõàt siddham># . avarõàkçtiþ upadiùñà sarvam avarõakulam grahãùyati . tathà ivarõàkçtiþ . tathà uvarõàkçtiþ . ## . evam ca kçtvà taparàþ kriyante . àkçtigrahaõena atiprasaktam iti . nanu ca savarõagrahaõena atiprasaktam iti kçtvà taparàþ kriyeran . pratyàkhyàyate tat : savarõe aõgrahaõam aparibhàùyam àkçtigrahaõàt ananyatvàt ca iti . ## . kim . àkçtigrahaõàt siddham iti eva . jhalo jhali : avàttàm avàttam avàtta yatra etat na asti : aõ savarõàn gçhõàti iti . ## . råpasàmànyàt và siddham . tat yathà : tàn eva ÷àñakàn àcchàdayàmaþ ye mathuràyàm , tàn eva ÷àlãn bhu¤jmahe ye magadheùu , tat eva idam bhavataþ kàrùàpaõam yat mathuràyàm gçhãtam . anyasmin ca anyasmin ca råpasàmànyàt tat eva idam iti bhavati . evam iha api råpasàmànyàt siddham . (øs_2) KA_I,19.10-21.28 Ro_I,70-79 ëkàropade÷aþ kimarthaþ . kim vi÷eùeõa ëkàropade÷aþ codyate na punaþ anyeùàm api varõànàm upade÷aþ codyate . yadi kim cit anyeùàm api varõànàm upade÷e prayojanam asti ëkàropade÷asya api tat bhavitum arhati . kaþ và vi÷eùaþ . ayam asti vi÷eùaþ . asya hi ëkàrasya alpãyàn ca eva prayogaviùayaþ yaþ ca api prayogaviùayaþ saþ api këpisthasya . këpeþ ca latvam asiddham . tasya asiddhatvàt çkàrasya eva ackàryàõi bhaviùyanti . na arthaþ ëkàropade÷ena . ataþ uttaram pañhati : #<ëkàropade÷aþ yadçcchà÷aktijànukaraõaplutyàdyarthaþ># . ëkàropade÷aþ kriyate yadçcchà÷abdàrthaþ a÷aktijànukaraõàrthaþ plutyàdyarthaþ ca . yadçcchà÷abdàrthaþ tàvat . yadçcchayà kaþ cit ëtakaþ nàma tasmin ackàryàõi yathà syuþ . dadhi ëtaka dehi . madhu ëtaka dehi . udaï ëtakaþ agamat . pratyaï ëtakaþ agamat . catuùñayã ÷abdànàm pravçttiþ : jàti÷abdàþ guõa÷abdàþ kriyà÷abdàþ yadçcchà÷abdàþ caturthàþ . a÷aktijànukaraõàrthaþ . a÷aktyà kayà cit bràhmaõyà çtakaþ iti prayoktavye ëtakaþ iti prayuktam . tasya anukaraõam : bràhmaõã ëtakaþ iti àha . kumàrã ëtakaþ iti àha iti . plutàdyarthaþ ca ëkàropade÷aþ kartavyaþ . ke punaþ plutàdayaþ . plutidvirvacanasvaritàþ : këpta÷ikha këpptaþ , prakëptaþ . plutyàdiùu kàryeùu këpeþ latvam siddham . tasya siddhatvàt ackàryàõi na sidhyanti . tasmàt ëkàropade÷aþ kartavyaþ . na etàni santi prayojanàni . ##. nyàyyasya çtaka÷abdasya bhàvàt kalpanam sa¤j¤àdiùu sàdhu manyante . çtakaþ eva asau na ëtakaþ iti . aparaþ àha : nyàyyaþ çtaka÷abdaþ ÷àstrànvitaþ asti . saþ kalpayitavyaþ sàdhuþ sa¤j¤àdiùu . çtakaþ eva asau na ëtakaþ . ayam tarhi yadçcchà÷abdaþ aparihàryaþ . ëphióaþ ëphióóaþ . eùaþ api çphióaþ çphióóaþ ca . katham . artipravçttiþ ca eva loke lakùyate phióiphióóau auõàdikau pratyayau . trayã ca ÷abdànàm pravçttiþ . jàti÷abdàþ guõa÷abdàþ kriyà÷abdàþ iti . na santi yadçcchà÷abdàþ . anyathà kçtvà prayojanam uktam anyathà kçtvà parihàraþ . santi yadçcchà÷abdàþ iti kçtvà prayojanam uktam . na santi iti parihàraþ . samàne ca arthe ÷àstrànvitaþ a÷àstrànvitasya nivartakaþ bhavati . tat yathà . devadatta÷abdaþ devadiõõa÷abdaü nivartayati na gàvyàdãn . na eùa doùaþ . pakùàntaraiþ api parihàràþ bhavanti . ##. anukaraõam hi ÷iùñasya sàdhu bhavati . a÷iùñàpratiùiddhasya và na eva tat doùàya bhavati na abhyudayàya . yathà laukikavaidikeùu . yathà laukikeùu vaidikeùu ca kçtànteùu . loke tàvat : yaþ evam asau dadàti yaþ evam asau yajate yaþ evam asau adhãte iti tasya anukurvan dadyàt ca yajeta ca adhãyãta ca saþ abhyudayena yujyate . vede api : ye evam vi÷vasçjaþ sattràõi adhyàsate iti teùàm anukurvan tadvat sattràõi adhyàsãta saþ api abhyudayena yujyate . a÷iùñàpratiùiddham . yaþ evam asau hikkati yaþ evam asau hasati yaþ evam asau kaõóåyati iti tasya anukurvan hikket ca haset ca kaõóåyet ca na eva tat doùàya syàt na abhyudayàya . yaþ tu khalu evam asau bràhmaõam hanti evam asau suràm pibati iti tasya anukurvan bràhmaõam hanyàt suràm và pibet saþ api manye patitaþ syàt . viùamaþ upanyàsaþ . yaþ ca evam hanti yaþ ca anuhanti ubhau tau hataþ . yaþ ca pibati yaþ ca anupibati ubhau tau pibataþ . yaþ tu khalu evam asau bràhmaõam hanti evam asau suràm pibati iti tasya anukurvan snàtànuliptaþ màlyaguõakaõñhaþ kadalãstambham chindyàt payaþ và pibet na sa manye patitaþ . evam iha api yaþ evam asau apa÷abdam prayuïkte iti tasya anukurvan apa÷abdam prayu¤jãta saþ api apa÷abdabhàk syàt . ayam tu anyaþ apa÷abdapadàrthakaþ ÷abdaþ yadarthaþ upade÷aþ kartavyaþ . na ca apa÷abdapadàrthakaþ ÷abdaþ apa÷abdaþ bhavati . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyeta apa÷abdapadàrthakaþ ÷abdaþ apa÷abdaþ bhavati iti apa÷abdaþ iti eva tasya apa÷abdaþ syàt . na ca eùaþ apa÷abdaþ . ayam khalu api bhåyaþ anukaraõa÷abdaþ aparihàryaþ yadarthaþ upade÷aþ kartavyaþ . sàdhu ëkàram adhãte . madhu ëkàram adhãte iti . kvasthasya punaþ etat anukaraõam . këpisthasya . yadi këpisthasya këpeþ ca latvam asiddham tasya asiddhatvàt çkàre eva ackàryàõi bhaviùyanti . bhavet tadarthena na arthaþ syàt . ayam tu anyaþ këpisthapadàrthakaþ ÷abdaþ yadarthaþ upade÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . idam ava÷yam vaktavyam . prakçtivat anukaraõam bhavati iti . kim prayojanam . dviþ pacantu iti àha . tiï atiïaþ iti nighàtaþ yathà syàt . agnã iti àha . ãdådet dvivacanam pragçhyam iti pragçhyasa¤j¤à yathà syàt . yadi prakçtivat anukaraõam bhavati iti ucyate apa÷abdaþ eva asau bhavati kumàrãëtakaþ iti àha . brahmaõã ëtakaþ iti àha . apa÷abdaþ hi asya prakçtiþ . na càpa÷abdaþ prakçtiþ . na hi apa÷abdàþ upadi÷yante . na ca anupadiùñà prakçtiþ asti. ## . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti plutyàdayaþ bhaviùyanti . yadi ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti ucyate ràj¤aþ ka ca ràjakãyam allopaþ anaþ iti lopaþ pràpnoti . ekade÷avikçtam ananyavat ùaùñhãnirdiùñasya iti vakùyàmi . yadi ùaùñhãnirdiùñasya iti ucyate këpta÷ikha iti plutaþ na pràpnoti . na hi atra çkàraþ ùaùñhãnirdiùñaþ . kaþ tarhi . rephaþ . çkàraþ api atra ùaùñhãnirdiùñaþ . katham . avibhaktikaþ nirde÷aþ . kçpa uþ raþ laþ kçpo ro laþ iti . atha và punaþ astu avi÷eùeõa . nanu ca uktam . ràj¤aþ ka ca ràjakãyam allopaþ anaþ iti lopaþ pràpnoti iti . vakùyati etat . ÷vàdãnàm prasàraõe nakàràntagrahaõam anakàràntapratiùedhàrtham iti . tat prakçtam uttaratra anuvartiùyate . allopaþ anaþ nakàràntasya iti . iha tarhi këpta÷ikha iti ançtaþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . ##. ravatpratiùedhàt ca etat sidhyati . guroþ aravataþ iti vakùyàmi . yadi aravataþ iti ucyate hotç-çkàra , hotéçkàra , atra na pràpnoti . guroþ aravataþ hrasvasya iti vakùyàmi . saþ eùaþ såtrabhedena ëkàraþ plutyàdyarthaþ san pratyàkhyàyate . sà eùà mahataþ vaü÷astambàt lañvà anukçùyate . (øs_3-4.1) KA_I,22.2-23.23 Ro_I,79-84 idam vicàryate . imàni sandhyakùaràõi taparàõi và upadi÷yeran . et , ot , ï . ait , aut , c iti . ataparàõi và yathànyàsam iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . sandhyakùareùu taparopade÷aþ cet taparoccàraõam kartavyam . ## . plutyàdiùu ajà÷rayaþ vidhiþ na sidhyati . gotràta nautràta iti atra anaci ca iti acaþ uttarasya yaraþ dve bhavataþ iti dvirvacanam na pràpnoti . iha ca pratyaï aitikayana udaï aupagava iti aci iti ïamuñ na pràpnoti . ## . plutasa¤j¤à ca na sidhyati . aitikayana aupagava . åkalaþ ac hrasvadãrghaplutaþ iti plutasa¤j¤à na pràpnoti . santu tarhi ataparàõi . ## . yadi ataparàõi ecaþ ik hrasvàde÷e iti vaktavyam . kim prayojanam . ecaþ hrasvàde÷a÷àsaneùu ardhaþ ekàraþ ardhaþ okàraþ và mà bhåt iti . nanu ca yasya api taparàõi tena api etat vaktavyam . imau aicau samàhàravarõau màtrà avarõasya màtrà ivarõovarõayoþ . tayoþ hrasvàde÷a÷àsaneùu kadà cit avarõaþ syàt kadà cit ivarõovarõau . mà kadà cit avarõam bhåt iti . pratyàkhyàyate etat : aicoþ ca uttarabhåyastvàt iti . yadi pratyàkhyànapakùaþ idam api pratyàkhyàyate : siddham eïaþ sasthànatvàt iti . nanu ca eïaþ sasthànatarau ardhaþ ekàraþ ardhaþ okàraþ ca . na tau staþ . yadi hi tau syàtàm tau eva ayam upadi÷et . nanu ca bhoþ chandogànàm sàtyamugriràõàyanãyàþ ardham ekàram ardham okàram ca adhãyate : sujàte e÷vasånçte , adhvaryo odribhiþ sutam , ÷ukram te enyat yajatam te enyat iti . pàrùadakçtiþ eùà tatrabhavatàm . na eva hi loke na anyasmin vede ardhaþ ekàraþ ardhaþ okàraþ và asti . ## . ekàde÷e dãrghagrahaõam kartavyam . àt guõaþ dãrghaþ . vçddhiþ eci dãrghaþ iti . kim prayojanam . àntaryataþ trimàtracaturnàtràõàm sthàninàm trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ mà bhåvan iti. khañvà , indraþ khañvendraþ , khañvà , udakam khañvodakam , khañvà , ãùà khañveùà , khañvà , åóhà khañvoóhà , khañvà , elakà khañvailakà , khañvà , odanaþ khañvaudanaþ , khañvà , aitikàyanaþ khañvaitikàyanaþ , khañvà , aupagavaþ khañvaupagavaþ . tat tarhi dãrghagrahaõam kartavyam . na kartavyam . upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . akaþ savarõe ekaþ bhavati . tataþ dãrghaþ . dãrghaþ ca sa bhavati yaþ saþ ekaþ pårvaparayoþ iti evam nirdiùñaþ iti . iha api tarhi pràpnoti . pa÷um , viddham , pacanti iti . na eùaþ doùaþ . iha tàvat pa÷um iti ami ekaþ iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat pårvagrahaõam karoti tasya etat prayojanam yathàjàtãyakaþ pårvaþ tathàjàtãyakaþ ubhayoþ yathà syàt iti . viddham iti pårvaþ iti eva anuvartate . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anena samprasàraõasya dãrghaþ bhavati iti yat ayam halaþ uttarasya samprasàraõasya dãrghatvam ÷àsti . pacanti iti ataþ guõe paraþ iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat råpagrahaõam karoti tasya etat prayojanam yathàjàtãyakam parasya råpam tathàjàtãyakam ubhayoþ yathà syàt iti . iha tarhi khañvar÷yaþ màlar÷yaþ iti dãrghavacanàt akàraþ na ànantaryàt ekàkaukàrau na . tatra kaþ doùaþ . vigçhãtasya ÷ravaõam prasajyeta . na bråmaþ yatra kriyamàõe doùaþ tatra kartavyam . kim tarhi . yatra kriyamàõe na doùaþ tatra kartavyam iti . kva ca kriyamàõe na doùaþ . sa¤j¤àvidhau . vçddhãþ àt aic dãrghaþ . at eï guõaþ dãrghaþ iti . tat tarhi dãrghagrahaõam kartavyam . na kartavyam . kasmàt eva àntaryataþ trimàtracaturnàtràõàm sthàninam trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ na bhavanti . tapare guõavçddhã . nanu ca bhoþ taþ paraþ yasmàt saþ ayam taparaþ . na iti àha . tàt api paraþ taparaþ iti . yadi tàt api paraþ taparaþ édoþ ap iti iha eva syàt : yavaþ stavaþ . lavaþ pavaþ iti atra na syàt . na eùaþ takàraþ . kaþ tarhi . dakàraþ . kim dakàre prayojanam . atha kim takàre prayojanam . yadi asandehàrthaþ takàraþ dakàraþ api . atha mukhasukhàrthaþ takàraþ dakàraþ api . (øs_3-4.2) KA_I,23.24-26.27 Ro_I,84-93 idam vicàryate . ye ete varõeùu varõaikade÷àþ varõàntarasamànàkçtayaþ eteùàm avayavagrahaõena grahaõam syàt và na và iti . kutaþ punaþ iyam vicàraõà . iha samudàyàþ api upadi÷yante avayavàþ api . abhyantaraþ ca samudàye avayavaþ . tat yathà : vçkùaþ pracalan saha avayavaiþ pracalati . tatra samudàyasthasya avayavasya avayavagrahaõena grahaõam syàt và na và iti jàyate vicàraõà . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . varõaikade÷àþ varõagrahaõena iti cet sandhyakùare samànàkùarà÷rayaþ vidhiþ pràpnoti . sa pratiùedhyaþ : agne , indram . vàyo , udakam . akaþ savarõe dãrghaþ iti dãrghatvam pràpnoti . ## . dãrghe hrasvàkùarà÷rayaþ vidhiþ pràpnoti . sa pratiùedhyaþ . gràmaõãþ , àlåya , pralåya . hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na dãrghe hrasvà÷rayaþ vidhiþ bhavati iti yat ayam dãrghàt che tukam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . padàntàt và iti vibhàùàm vakùyàmi iti . yat tarhi yogavibhàgam karoti . itarathà hi dãrghàt padàntàt và iti eva bråyàt . iha tarhi khañvàbhiþ , màlàbhiþ , ataþ bihsaþ ais , iti aisbhàvaþ pràpnoti . taparakaraõasàmarthyàt na bhaviùyati . iha tarhi yàtà vàtà , ataþ lopaþ àrdhadhàtuke iti akàralopaþ pràpnoti . nanu ca atra api taparakaraõasàmarthyàt eva na bhaviùyati . asti hi anyat taparakaraõe prayojanam . kim . sarvasya lopaþ mà bhåt iti . atha kriyamàõe api tapare parasya lope kçte pårvasya kasmàt na bhavati . paralopasya sthànivadbhàvàt asiddhatvàt ca . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati nàkàrasthasya akàrasya lopaþ bhavati iti yat ayam àtaþ anupasarge kaþ iti kakàram anubandham karoti . katham kçtvà j¤àpakam . kitkaraõe etat prayojanam kiti iti àkàrlopaþ yathà syàt iti . yadi ca àkàrasthasya api akàrlopaþ syàt kitkaraõam anarthakam syàt . parasya akàrasya lope kçte dvayoþ akàrayoþ pararåpe hi siddham råpam syàt: godaþ , kambaladaþ iti . pa÷yati tu àcàryaþ nàkàrasthasya akàrasya lopaþ bhavati iti . ataþ kakàram anubandham karoti . na etat asti j¤àpakam . uttaràrtham etat syàt . tunda÷okayoþ parimçjàpanudoþ iti . yat tarhi gàpoþ ñhak iti ananyàrtham kakàram anubandham karoti . ## . ekavarõavat ca dãrghaþ bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . vàcà tarati iti dvyajlakùaõaþ ñhan mà bhåt iti . iha ca vàcaþ nimittam , tasya nimittam saüyogotpàttau iti dvyajlakùaõaþ yat mà bhåt iti . atra api gonaugrahaõam j¤àpakam dãrghàt dvyajlakùaõaþ vidhiþ na bhavati iti . ayam tu sarveùàm parihàraþ : ## . na avyapavçktasya avayavsya avayavà÷rayaþ vidhiþ bhavati yathà dravyeùu . tat yathà dravyeùu : saptada÷a sàmidhenyaþ bhavanti iti na saptada÷àratnimàtram kàùñham agnau abhyàdhãyate . viùamaþ upanyàsaþ . pratyçcam ca eva hi tat karma codyate asambhavaþ ca agnau vedyàm ca . yathà tarhi saptada÷a pràde÷amàtrãþ a÷vatthãþ samidhaþ abhyàdadhãta iti na saptada÷apràde÷amàtram kàùñham abhyàdhãyate . atra api pratipravaõam ca etat karma codyate tulyaþ ca asambhavaþ agnau vedyàm ca . yathà tarhi tailam na vikretavyam , màüsam na vikretavyam iti . vyapavçtkam ca na vikrãyate , avyapavçktam ca gàvaþ ca sarùapàþ ca vikriyante . tathà lomanakham spçùñvà ÷aucam kartavyam iti , vyapavçktam spçùñvà niyogataþ kartavyam avyapavçkte kàmacàraþ . yatra tarhi vyapavargaþ asti . kva ca vyapavargaþ asti . sandhyakùareùu . ## . yat atra avarõam vivçtataram tat anyasmàt avarõàt . ye*api ivarõovarõe vivçtatare te*anyàbhyàm ivarõovarõàbhyàm . athavà punaþ na gçhyante . ## . agrahaõam cet nuóvidhilàde÷avinàmeùu çkàrasya grahaõam kartavyam . tasmàt nuñ dvihalaþ , çkàre ca iti vaktavyam iha api yathà syàt : ànçdhatuþ , ànçdhuþ iti . yasya punaþ gçhyante dvihalaþ iti eva tasya siddham . yasya api na gçhyante tasya api eùaþ na doùaþ . dvihalgrahaõam na kariùyate . tasmàt nuñ bhavati iti eva . yadi na kriyate àñatuþ , àñuþ iti atra api pràpnoti . a÷notigrahaõam niyamàrtham bhaviùyati . a÷noteþ eva avarõopadhasya na anyasya avarõopadhasya iti . làde÷e ca çkàragrahaõam kartavyam . kçpaþ raþ laþ , çkàrasya ca iti vaktavyam iha api yathà syàt : këptaþ , këptavàn iti . yasya punaþ gçhyante raþ iti eva tasya siddham . yasya api na gçhyante tasya api eùaþ na doùaþ . çkàraþ api atra nirdi÷yate . katham . avibhaktikaþ nirde÷aþ . kçpa , uþ , raþ , laþ kçpo ro laþ iti . atha và ubhayataþ sphoñamàtram nirdi÷yate . ra÷ruteþ la÷rutiþ bhavati iti . vinàme çkàragrahaõam kartavyam . raùàbhyàm naþ õaþ samànapade , çkàràt ca iti vaktayvam iha api yathà syàt : màtéõàm , pitéõàm iti . yasya punaþ gçhyante raùàbhyàm iti eva tasya siddham . na sidhyati . yat tat rephàt param bhakteþ tena vyavahitatvàt na pràpnoti . mà bhåt evam . aóvyavàye iti eva siddham . na sidhyati . varõaikade÷àþ ke varõagrahaõena gçhyante . ye vyapavçktàþ api varõàþ bhavanti . yat ca api rephàt param bhakteþ na tat kva cit api vyapavçktam dç÷yate . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . raùàbhyàm naþ õaþ samànapade . tataþ vyavàye . vyavàye ca raùàbhyàm naþ õaþ bhavati iti . tataþ añkupvàïnumbhiþ iti . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . etaiþ eva àkùarasamamnàyikaiþ vyavàye na anyaiþ iti . yasya api na gçhyante tasya api eùaþ na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati çkàràt naþ õatvam iti yat ayam kùubhàdiùu nçnamana÷abdam pañhati . na etat asti j¤àpakam . vçddhyartham etat syàt : nàrnamaniþ . yat tarhi tçpnoti÷abdam pañhati . yat ca api nçnamana÷abdam pañhati . nanu ca uktam vçddhyartham etat syàt iti . bahiraïgà vçddhiþ . antaraïgam õatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . atha và upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . çto naþ õaþ bhavati . tataþ chandasi avagrahàt . çtaþ iti eva . ## . etat ca vaktavyam . yasya punaþ gçhyante guroþ ñeþ iti eva plutyà tasya siddham . yasya api na gçhyante tasya api eùaþ na doùaþ . kriyate etat nyàse eva . ## . tulyaråpe saüyoge dvivya¤janà÷rayaþ vidhiþ na sidhyati : kukkuñaþ , pippalaþ , pittam iti . yasya punaþ gçhyante tasya dvau kakàrau dvau pakàrau dvau takàrau . yasya api na gçhyante tasya api dvau kakàrau dvau pakàrau dvau takàrau . katham . màtràkàlaþ atra gamyate . na ca màtrikam vya¤janam asti . anupadiùñam sat katham ÷akyam vij¤àtum . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra etat na asti aõ savarõàn gçhõàti iti iha tu katham sayüyantà savüvatsaraþ yalü lokam talü lokam iti yatra etat asti aõ savarõàn gçhõàti iti . atra api màtràkalaþ gçhyate na ca màtrikam vya¤janam asti . anupadiùñam sat katham ÷akyam pratipattum . (øs_5.1) KA_I,27.2-20 Ro_I,93-94 sarve varõàþ sakçt upadiùñàþ . ayam hakàraþ dviþ upadi÷yate pårvaþ ca paraþ ca . yadi punaþ pårvaþ eva upadi÷yeta paraþ eva và . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . hakàrasya paropade÷e aógrahaõeùu hagrahaõam kartavyam . àtaþ añi nityam , ÷aþ chaþ añi , dãrghàt añi samànapade . hakàre ca iti vaktavyam iha api yathà syàt : mahàü hi saþ . ##. uttve ca hakàragrahaõam kartavyam . ataþ roþ aplutàt aplute , ha÷i ca . hakàre ca iti vaktavyam iha api yathà syàt : puruùaþ hasati , bràhmaõaþ hasati iti . astu tarhi pårvopade÷aþ . ## . yadi pårvopade÷aþ kittvam vidheyam . snihitvà snehitvà sisnihiùati sisnehiùati . ralaþ vyupadhàt halàdeþ iti kittvam na pràpnoti . ksavidhiþ . ksaþ ca vidheyaþ . adhukùat alikùat . ÷alaþ igupadhàt aniñaþ ksaþ iti ksaþ na pràpnoti . ióvidhiþ . iñ ca vidheyaþ . rudihi svapihi . valàdilakùaõaþ iñ na pràpnoti. jhalgrahaõàni ca . kim . ahakàràõi syuþ . tatra kaþ doùaþ . jhalaþ jhali iti iha na syàt : adàgdhàm adàgdham . tasmàt pårvaþ ca upadeùñavyaþ paraþ ca . yadi ca kim cit anyatra api upade÷e prayojanam asti tatra api upade÷aþ kartavyaþ . (øs_5.2) KA_I,27.21-28.15 Ro_I,95-97 idam vicàryate : ayam rephaþ yakàravakàràbhyàm pårvaþ eva upadi÷yeta ha ra ya vañ iti paraþ eva và yathànyàsam iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . rephasya paropade÷e anunàsikadvirvacanaparasavarõànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . anunàsikasya : svaþ nayati , pràtaþ nayati iti yaraþ anunàsike anunàsikaþ và iti anunàsikaþ pràpnoti . dvirvacanasya : bhadrahradaþ , madrahradaþ iti yaraþ iti dvirvacanam pràpnoti . parasavarõasya : kuõóam rathena , vanam rathena . anusvàrasya yayi iti parasavarõaþ pràpnoti . astu tarhi pårvopade÷aþ . ## . yadi pårvopade÷aþ kittvam pratiùedhyam . devitvà dideviùati . ralaþ vyupadhàt iti kittvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate ralaþ vyupadhàt iti . kim tarhi . ralaþ avvyupadhàt iti . kim idam avvyupadhàt iti . avakàràntàt vyuvpadhàt avvyupadhàt iti . vyalopavacanam ca . vyoþ ca lopaþ vaktavyaþ : gaudheraþ , paceran yajeran . jãveþ radànuk : jãradànuþ . vali iti lopaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . rephaþ api atra nirdi÷yate . lopaþ vyoþ vali iti rephe ca vali ca iti . atha và punaþ astu paropade÷aþ . nanu ca uktam rephasya paropade÷e anunàsikadvirvacanaparasavarõapratiùedhaþ iti . anunàsikaparasavarõayoþ tàvat pratiùedhaþ na vaktavyaþ . rephoùmaõàm savarõàþ na santi . dvirvacane api na imau rahau kàryiõau dvirvacanasya . kim tarhi . nimittam imau rahau dvirvacanasya . tat yathà . bràhmaõàþ bhojyantàm . màñharakauõóinyau pariveviùñàm iti. na idànãm tau bhu¤jàte . (øs_5.3) KA_I,28.16-29.28 Ro_I,97-101 idam vicàryate . ime ayogavàhàþ na kva cit upadi÷yante ÷råyante ca . teùàm kàryàrthaþ upade÷aþ kartavyaþ . ke punaþ ayogavàhàþ . visarjanãyajihvàmålãyopadhmànãyànusvàrànunàsikyayamàþ . katham punaþ ayogavàhàþ . yat ayuktàþ vahanti anupadiùñàþ ca ÷råyante . kva punaþ eùàm upade÷aþ kartavyaþ . ## . ayogavàhànàm añsu upade÷aþ kartavyaþ . kim prayojanam . õatvam . uraþkeõa , uraþpeõa : aóvyavàye iti õatvam siddham bhavati . #<÷arùu ja÷bhàvaùatve># . ÷arùu upade÷aþ kartavyaþ . kim prayojanam . ja÷bhàvaùatve . ayam ubjiþ upadhmànãyopadhaþ pañhyate . tasya ja÷tve kçte ubjità ubjitum iti etat råpam yathà syàt . yadi ubjiþ upadhmànãyopadhaþ pañhyate ubjijiùati iti upadhmànãyàdeþ eva dvirvacanam pràpnoti. dakàropadhe punaþ nandràþ saüyogàdayaþ iti pratiùedhasþ siddhaþ bhavati . yadi dakàropadhaþ pañhyate kà råpasiddhiþ : ubjità ubjitum iti . asiddhe bhaþ udjeþ . idam asti stoþ ÷cunà ÷cuþ iti . tataþ vakùyàmi bhaþ udjeþ . udjeþ ÷cunà sannipàte bhaþ bhavati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . nipàtanàt eva siddham . kim nipàtanam . bhujanyubjau paõyupatapayoþ iti . iha api tarhi pràpnoti abhyudgaþ , samudgaþ iti . akutvaviùaye tat nipàtanam . atha và na etat ubjeþ råpam . gameþ dvyuparsargàt óaþ vidhãyate . abhyudgataþ abhyudgaþ . samudgataþ samudgaþ iti . ùatvam ca prayojanam . sarpiþùu dhanuþùu . ÷arvyavàye iti ùatvam siddham bhavati . numvisarjanãya÷arvyavàye api iti visarjanãyagrahaõam na kartavyam bhavati . numaþ ca api tarhi grahaõam ÷akyam akartum . katham sarpãüùi dhanåüùi . anusvàre kçte ÷arvyavàye iti eva siddham . ava÷yam numaþ grahaõam kartavyam anusvàravi÷eùaõam numgrahaõam numaþ yaþ anusvàraþ tatra yathà syàt iha mà bhåt : puüsu iti . atha và avi÷eùeõa upade÷aþ kartavyaþ . kim prayojanam . ## . avi÷eùeõa saüyogasa¤j¤à prayojanam . åbjaka . halaþ anantaràþ saüyogaþ iti saüyogasa¤j¤à saüyoge guru iti gurusa¤j¤à guroþ iti plutaþ bhavati . upadhàsa¤j¤à ca prayojanam . duùkçtam , niùkçtam , niùpãtam , duùpãtam . idudupadhasya ca apratyayasya iti ùatvam siddham bhavati . na etat asti prayojanam . na idudupadhagrahaõanena visarjanãyaþ vi÷eùyate . kim tarhi . sakàraþ vi÷eùyate . idudupadhasya sakàrasya yaþ visarjanãyaþ iti . atha và upadhàgrahaõam na kariùyate . idudbhyàm tu visarjanãyam vi÷eùayiùyàmaþ . idudbhyàm uttarasya visarjanãyasya iti . alaþ antyavidhiþ prayojanam . vçkùaþ tarati . plakùaþ tarati . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti alaþ antyasya satvam siddham bhavati . etat api na asti prayojanam . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti visarjanãyasya eva bhaviùyati . dvirvacanam prayojanam . uraþkaþ , uraþpaþ . anaci ca . acaþ uttarasya yaraþ dve bhavataþ iti dvirvacanam siddham bhavati . sthànivadbhàvapratiùedhaþ ca prayojanam . yathà iha bhavati uraþkeõa , uraþpeõa iti aóvyavàye api iti õatvam evam iha api sthànivadbhàvàt pràpnoti vyåóhoraskena mahoraskena iti . tatra analvidhau iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . (øs_5.4) KA_I,30.1-32.11 Ro_I,101-106 kim punaþ ime varõàþ arthavantaþ àhosvit anarthakàþ . ## . dhàtavaþ ekavarõàþ arthavantaþ dç÷yante : eti , adhyeti , adhãte iti . pràtipadikani ekavarõàni arthavanti : àbhyàm , ebhiþ , eùu . pratyayàþ ekavarõàþ arthavantaþ : aupagavaþ , kàpañavaþ . nipàtàþ ekavarõàþ arthavantaþ : a*apehi . i*indram pa÷ya . u*uttiùñha . dhàtupràtipadikapratyayanipàtànàm ekavarõànàm arthadar÷anàt manyàmahe arthavantaþ varõàþ iti . ## . varõavyatyaye ca arthàntaragamanàt manyàmahe arthavantaþ varõàþ iti . kåpaþ , såpaþ , yåpaþ iti . kåpaþ iti sakakàreõa kaþ cit arthaþ gamyate . såpaþ iti kakàràpàye sakàropajane ca arthàntaram gamyate . yåpaþ iti kakàrasakàràpàye yakàropajane ca arthàntatam gamyate . te manyàmahe : yaþ kåpe kåpàrthaþ saþ kakàrasya . yaþ såpe såpàrthaþ saþ sakàrasya . yaþ yåpe yåpàrthaþ saþ yakàrasya iti . ## . varõànupalabdhau ca anarthagateþ manyàmahe arthavantaþ varõàþ iti . vçkùaþ , çkùaþ , kàõóãraþ , àõóãraþ . vçkùaþ iti sakakàreõa kaþ cit arthaþ gamyate . çkùaþ iti vakàràpàye saþ arthaþ na gamyate . kàõóãraþ iti sakakàreõa kaþ cit arthaþ gamyate . àõóãraþ iti kakàràpàye saþ arthaþ na gamyate . kim tarhi ucyate anarthagateþ iti . na sàdhãyaþ hi atra arthasya gatiþ bhavati . evam tarhi idam pañhitavyam syàt . varõànupalabdhau ca atadarthagateþ . kim idam atadarthagateþ iti . tasya arthaþ tadarthaþ . tadarthasya gatiþ tadarthagatiþ . na tadarthagatiþ atadarthagatiþ . atadarthagateþ iti . atha và saþ arthaþ tadarthaþ . tadarthasya gatiþ tadarthagatiþ . na tadarthagatiþ atadarthagatiþ . atadarthagateþ iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà: uùñramukham iva mukham asya uùñramukhaþ , kharamukham iva mukham asya kharamukhaþ . evam atadarthagateþ anarthagateþ . ## . saïghàtàrthavattvàt ca manyàmahe arthavantaþ varõàþ iti . yeùàm saïghàtàþ arthavantaþ avayavàþ api teùàm arthavantaþ . yeùàm punaþ avayavàþ anarthakàþ samudàyàþ api teùàm anarthakàþ . tat yathà: ekaþ cakùuùmàn dar÷ane samarthaþ tatsamudàyaþ ca ÷atam api samartham . ekaþ ca tilaþ tailadàne samarthaþ tatsamudàyaþ ca khàrã api samarthà . yeùàm punaþ avayavàþ anarthakàþ samudàyàþ api teùàm anarthakàþ . tat yathà: ekaþ andhaþ dar÷ane asamarthaþ tatsamudàyaþ ca ÷atam api asamartham . ekà ca sikatà tailadàne asamarthà tatsamudàyaþ ca khàrã÷atam api asamartham . yadi tarhi ime varõàþ arthavantaþ arthavatkçtàni pràpnuvanti . kàni . arthavat pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à pràtipadikàt iti svàdyutpattiþ subantam padam iti padasa¤j¤à . tatra kaþ doùaþ . padasya iti nalopàdãni pràpnuvanti . dhanam , vanam iti . ## . saïghàtasya ekatvam arthaþ . tena varõàt subutpattiþ na bhaviùyati . ## . anarthakàþ tu varõàþ . kutaþ . prativarõam arthànupalabdheþ . na hi prativarõam arthàþ upalabhyante . kim idam prativarõam iti . varõam varõam prati prativarõam . ## . varõavyatyayàpàyopajanavikàreùu arthadar÷anàt manyàmahe anarthakàþ varõàþ iti . varõavyatyaye: kçteþ tarkuþ , kaseþ sikatàþ , hiüseþ siühaþ . varõavyatyayaþ na arthavyatyayaþ . apàyaþ lopaþ . ghnanti , ghantu , aghnan . varõàpàyaþ nàrthàpàyaþ . upajanaþ àgamaþ . lavità , lavitum . varõopajanaþ na arthopajanaþ . vikàraþ àde÷aþ . ghàtayati , ghàtakaþ . varõavikàraþ na arthavikàraþ . yathà eva varõavyatyayàpàyopajanavikàràþ bhavanti tadvat arthavyatyayàpàyopajanavikàraiþ bhavitavyam . na ca iha tadvat . ataþ manyàmahe anarthakàþ varõàþ iti . ubhayam idam varõeùu uktam arthavantaþ anarthakàþ iti ca . kim atra nyàyyam . ubhayam iti àha . kutaþ . svabhàvataþ . tat yathà: samànam ãhamànànàm adhãyànànàm ca ke cit arthaiþ yujyante apare na . na ca idànãm kaþ cit arthavàn iti kçtvà sarvaiþ arthavadbhiþ ÷akyam bhavitum , kaþ cit anarthakaþ iti kçtvà sarvaiþ anarthakaiþ . tatra kim asmàbhiþ ÷akyam kartum . yat dhàtupratyayapràtipadikanipàtàþ ekavarõàþ arthavantaþ ataþ anye anarthakàþ iti svàbhàvikam etat . katham yaþ eùaþ bhavatà varõànàm arthavattàyàm hetuþ upadiùñaþ arthavantaþ varõàþ dhàtupràtipadikapratyayanipàtànàm ekavarõànàm arthadar÷anàt varõavyatyaye ca arthàntaragamanàt varõànupalabdhau ca anarthagateþ saïghàtàrthavattvàt ca iti . saïghàtàntaràõi eva etàni eva¤jàtãyakàni arthàntareùu vartante: kåpaþ , såpaþ , yåpaþ iti . yadi hi varõavyatyayakçtam arthàntaragamanam syàt bhåyiùñhaþ kåpàrthaþ såpe syàt såpàrthaþ ca kåpe kåpàrthaþ ca yåpe yåpàrthaþ ca kåpe såpàrthaþ ca yåpe yåpàrthaþ ca såpe . yataþ tu khalu na kaþ cit kåpasya và såpe såpasya và kåpe kåpasya và yåpe yåpasya và kåpe såpasya và yåpe yåpasya và såpe ataþ manyàmahe saïghàtàntaràõi eva etàni eva¤jàtãyakàni arthàntareùu vartante iti . idam khalu api bhavatà varõànàm arthavattàm bruvatà sàdhãyaþ anarthakatvam dyotitam . yaþ manyate yaþ kåpe kåpàrthaþ saþ kakàrasya såpe såpàrthaþ saþ sakàrasya yåpe yåpàrthaþ saþ yakàrasya iti åpa÷abdaþ tasya anarthakaþ syàt . tatra idam aparihçtam saïghàtàrthavattvàt ca . etasya api pràtipadikas¤j¤àyàm vakùyati . (øs_5.5) KA_I,32.12-33.4 Ro_I,107-108 a , i , uõ ç , ëk e , oï ai , auc . ## . ye ete akùu pratyàhàràrthàþ anubandhàþ kriyante eteùàm ajgrahaõeùu grahaõam kasmàt na bhavati . kim ca syàt . dadhi õakàrãyati madhu õakàrãyati iti . ikaþ yaõ aci iti yaõàde÷aþ prasajyeta . #<àcàràt># . kim idam àcàràt iti . àcàryàõàm upacàràt . na eteùu àcàryàþ ackàryàõi kçtavantaþ . ## . apradhànatvàt ca . na khalu api eteùàm akùu pràdhànyena upade÷aþ kriyate . kva tarhi . halùu . kutaþ etat . eùà hi àcàryasya ÷ailã lakùyate yat tulyajàtãyàn tulyajàtãyeùu upadi÷ati . acaþ akùu halaþ halùu . ## . lopaþ khalu api tàvat bhavati . #<åkàlaþ ac iti và yogaþ tatkàlànàm yathà bhavet acàm grahaõam ackàryam tena eteùàm na bhaviùyati># . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . åkàlaþ ac . u å u3 iti evaïkàlaþ ac bhavati . tataþ hrasvadãrghaplutaþ . hrasvadãrghaplutasa¤j¤aþ ca bhavati åkàlaþ ac . evam api kukkuñaþ iti atra api pràpnoti . tasmàt pårvoktaþ eva parihàraþ . eùaþ eva arthaþ. aparaþ àha : ## . (øs_5.6) KA_I,33.5-34.2 Ro_I,108-110 atha kimartham antaþsthànàm aõsu upade÷aþ kriyate . iha sayüyüyantà savüvüvatsaraþ yalü lülokam talü lülokam iti parasavarõasya asiddhatvàt anusvàrasya eva dvirvacanam . tatra parasya parasavarõe kçte tasya yaygrahaõena grahaõàt pårvasya api parasavarõaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . vakùyati etat . dvirvacane parasavarõatvam siddham vaktavyam iti . yàvatà siddhatvam ucyate parasavarõaþ eva tàvad bhavati . parasavarõe tarhi kçte tasya yargrahaõeõa grahaõàt dvirvacanam yathà syàt . mà bhåt dvirvacanam . nanu ca bhedaþ bhavati. sati dvirvacane triyakàram asati dvirvacane dviyakàram . na asti bhedaþ . sati api dvirvacane dviyakàram eva . katham . halaþ yamàm yami lopaþ iti evam ekasya lopena bhavitavyam . evam api bhedaþ . sati dvirvacane kadà cit dviyakàram kadà cit triyakàram . saþ eùaþ katham bhedaþ na syàt . yadi nityaþ lopaþ syàt . vibhàùà ca saþ lopaþ . yathà abhedaþ tathà astu . ## . yat ayam ÷araþ aci iti dvirvacanapratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anuvartate vibhàùà iti . katham kçtvà j¤àpakam . ## . yadi nityaþ lopaþ syàt pratiùedhavacanam anarthakam syàt . astu atra dvirvacanam . jharaþ jhari savarõe iti lopaþ bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ vibhàùà saþ lopaþ iti . tataþ dvirvacanapratiùedham ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . nitye api tasya lope saþ pratiùedhaþ ava÷yam vaktavyaþ . yat etat acaþ rahàbhyàm iti dvirvacanam lopàpavàdaþ saþ vij¤àyate . katham . yaraþ iti ucyate . etàvantaþ ca yaraþ yat uta jharaþ và yamaþ và . yadi ca atra nityaþ lopaþ syàt dvirvacanam anarthakam syàt . kim tarhi tayoþ yogayoþ udàharaõam . yat akçte dvirvacane trivya¤janaþ saüyogaþ . pratttam , avatttam , àdityyaþ . iha idànãm karttà , harttà iti dvirvacanasàmarthyàt lopaþ na bhavati . evam iha api lopaþ na syàt:: karùati varùati iti . tasmàt nitye api lope ava÷yam saþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . tat etat atyantam sandigdham vartate àcàryàõàm vibhàùà anuvartate na và iti . (øs_6) KA_I,34.4-35.18 Ro_I,111-115 ayam õakàraþ dviþ anubadhyate pårvaþ ca paraþ ca . tatra aõgrahaõeùu iõgrahaõeùu ca sandehaþ bhavati pårveõa và syuþ pareõa và iti . katarasmin tàvat aõgrahaõe sandehaþ . óhralope pårvasya dãrghaþ aõaþ iti . asandigdham pårveõa na pareõa . kutaþ etat . paràbhàvàt . na hi óhralope pare aõaþ santi . nanu ca ayam asti : àtçóham àvçóham iti . evam tarhi sàmarthyàt pårveõa na pareõa . yadi hi pareõa syàt aõgrahaõam anarthakam syàt . óhralope pårvasya dãrghaþ acaþ iti eva bråyàt . atha và etat api na bråyàt . acaþ hi etat bhavati hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti . asmin tarhi aõgrahaõe sandehaþ ke aõaþ iti . asandigdham pårveõa na pareõa . kutaþ etat . paràbhàvàt . na hi ke pare aõaþ santi . nanu ca ayam asti . gokà naukà iti . evam tarhi sàmarthyàt pårveõa na pareõa . yadi hi pareõa syàt aõgrahaõam anarthakam syàt . ke acaþ iti eva bråyàt . atha và etat api na bråyàt . acaþ hi etat bhavati hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti . asmin tarhi aõgrahaõe sandehaþ aõaþ apragçhyasya anunàsikaþ iti . asandigdham pårveõa na pareõa . kutaþ etat . paràbhàvàt . na hi padàntàþ pare aõaþ santi . nanu ca ayam asti kartç hartç iti . evam tarhi sàmarthyàt pårveõa na pareõa . yadi hi pareõa syàt aõgrahaõam anarthakam syàt .acaþ apragçhyasya anunàsikaþ iti eva bråyàt . atha và etat api na bråyàt . acaþ eva hi pragçhyàþ bhavanti . asmin tarhi aõgrahaõe sandehaþ uþ aõ raparaþ iti . asandigdham pårveõa na pareõa . kutaþ etat . paràbhàvàt . na hi uþ sthàne pare aõaþ santi . nanu ca ayam asti kartrartham hartrartham iti . kim ca syàt . yadi atra raparatvam syàt dvayoþ rephayoþ ÷ravaõam prasajyeta . halaþ yamàm yami lopaþ iti evam ekasya atra lopaþ bhavati. vibhàùà saþ lopaþ . vibhàùà ÷ravaõam prasajyeta . ayam tarhi nityaþ lopaþ raþ ri iti . padàntasya iti evam saþ . na ÷akyaþ padàntasya vij¤àtum . iha hi lopaþ na syàt jargçdheþ laï ajarghàþ pàspardheþ apàspàþ iti . iha tarhi màtéõàm pitéõàm iti raparatvam prasajyeta . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na atra raparatvam bhavati iti yat ayam étaþ it dhàtoþ iti dhàtugrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . dhàtugrahaõasya etat prayojanam . iha mà bhåt : màtéõàm , pitéõàm iti . yadi ca atra raparatvam syàt dhàtugrahaõam anarthakam syàt . raparatve kçte anantyatvàt ittvam na bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ na atra raparatvam bhavati iti tataþ dhàtugrahaõam karoti . iha api tarhi ittvam na pràpnoti cikãrùati jihãrùati iti . mà bhåt evam . upadhàyàþ ca iti evam bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti màtéõàm , pitéõàm iti . tasmàt tatra dhàtugrahaõam kartavyam . evam tarhi aõgrahaõasàmarthyàt pårveõa na pareõa . yadi pareõa syàt aõgrahaõam anarthakam syàt . uþ ac raparaþ iti eva bråyàt . asmin tarhi aõgrahaõe sandehaþ : aõuditsavarõasya ca apratyayaþ iti . asandigdham pareõa na pårveõa iti. kutaþ etat . ## . yat ayam uþ çt iti çkàram taparam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ pareõa na pårveõa . iõgrahaõeùu tarhi sandehaþ . asandigdham pareõa na pårveõa iti. kutaþ etat . ## . yatra icchati pårveõa sammçdya grahaõam tatra karoti yvoþ iti . tat ca guru bhavati . katham kçtvà j¤àpakam . tatra vibhaktinirde÷e sammçdya grahaõe ardhacatasraþ màtràþ . pratyàhàragrahaõe punaþ tisraþ màtràþ . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤àpayati àcàryaþ pareõa na pårveõa iti . kim punaþ varõotsattau iva õakàraþ dviþ anubadhyate . etat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti. aõuditsavarõam parihàya pårveõa aõgrahaõam pareõa iõgrahaõam iti vyàkhyàsyàmaþ . (øs_7-8.1) KA_I,35.20-36.4 Ro_I,115-116 kimartham imau mukhanàsikàvacanau varõau ubhau api anubadhyete na ¤akàra eva anubadhyeta . katham yàni makàreõa grahaõàni halaþ yamàm yami lopaþ iti . santu ¤akàreõa halaþ ya¤àm ya¤i lopaþ iti . na evam ÷akyam. jhakàrabhakàraparayoþ api hi jhakàrabhakàryoþ lopaþ prasajyeta . na jhakàrabhakàrau jhakàrabhakàrayoþ staþ . katham pumaþ khayyi ampare iti . etat api astu ¤akàreõa pumaþ khayyi a¤pare iti . na evam ÷akyam . jhakàrabhakàrapare hi khayyi ruþ prasajyeta . na jhakàrabhakàraparaþ khay asti .katham ïamaþ hrasvàt aci ïamuñ nityam iti . etat api astu ¤akàreõa ïa¤aþ hrasvàt aci ïa¤uñ nityam iti . na evam ÷akyam . jhakàrabhakàraparayoþ api hi padàntayoþ jhakàrabhakàrau àgamau syàtàm . na jhakàrabhakàrau padàntau staþ . evam api pa¤ca àgamàþ trayaþ àgaminau vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . santu tàvat yeùàm àgamànàm àgaminaþ santi . jhakàrabhakàrau padàntau na staþ iti kçtvà àgamau api na bhaviùyataþ . (øs_7-8.2) KA_I,36.5-11 Ro_I,117 atha kim idam akùaram iti . ##. na kùãyate na kùarati iti và akùaram . ## . a÷noteþ và punaþ ayam auõàdikaþ saranpratyayaþ . ## . atha và pårvasåtre varõasya akùaram iti sa¤j¤à kriyate . (øs_7-8.3) KA_I,36.12-18 Ro_I,118-120 ## . atha kimartham idam upadi÷yate . ## . saþ ayam akùarasamàmnàyaþ vàksamàmnàyaþ puùpitaþ phalitaþ candratàrakavat pratimaõóitaþ veditavyaþ brahmarà÷iþ . sarvavedapuõyaphalàvàptiþ ca asya j¤àne bhavati . màtàpitarau ca asya svarge loke mahãyete . (P_1,1.1.1) KA_I,37.2-7 Ro_I,121-123 kutvam kasmàt na bhavati coþ kuþ padasya iti . bhatvàt . katham bhasa¤j¤à . ayasmayàdãni chandasi iti . chandasi iti ucyate . na ca idam chandaþ . chandovat såtràõi bhavanti . yadi bhasa¤j¤à vçddhiþ àd aic at eï guõaþ iti ja÷tvam api na pràpnoti . ubhayasa¤j¤àni api chandàüsi dç÷yante . tat yathà . saþ suùñubhà saþ çkvatà gaõena . padatvàt kutvam bhatvàt ja÷vtam na bhavati . evam iha api bhatvàt kutvam na bhaviùyati (P_1,1.1.2) KA_I,37.8-24 Ro_I,123-124 kim punaþ idam tadbhàvitagrahaõam : vçddhiþ iti evam ye àkàraikàraukàràþ bhàvyante teùàm grahaõam àhosvit àdaijmàtrasya . kim ca ataþ . yadi tadbhàvitagrahaõam ÷àlãyaþ màlãyaþ iti vçddhalakùaõaþ chaþ na pràpnoti . àmramayam ÷àlamayam vçddhalakùaõaþ mayañ na pràpnoti . àmraguptàyaniþ ÷àlaguptayaniþ vçddhalakùaõaþ phi¤ na pràpnoti . atha aijmàtrasya grahaõam sarvaþ bhàsaþ sarvabhàsaþ iti uttarapadapadavçddhau sarvam ca iti eùaþ vidhiþ pràpnoti . iha ca tàvatã bhàryà asya tàvadbhàryaþ yàvadbhàryaþ vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ pràpnoti . astu tarhi aijmàtrasya . nanu ca uktam sarvaþ bhàsaþ sarvabhàsaþ iti uttarapadapadavçddhau sarvam ca iti eùaþ vidhiþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate uttarapadasya vçddhiþ uttarapadavçddhiþ uttarapadavçddhau iti . katham tarhi . uttarapadasya iti evam prakçtya yà vçddhiþ tadvati uttarapade iti evam etat vij¤àyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . tadbhàvitagrahaõe sati api iha prasajyeta : sarvaþ kàrakaþ sarvakàrakaþ iti . yad api ucyate iha tàvatã bhàryà asya tàvadbhàryaþ yàvadbhàryaþ vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ pràpnoti iti na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate vçddheþ nimittam vçddhinimittam vçddhinimittasya iti . katham tarhi . vçddheþ nimittam yasmin saþ ayam vçddhinimittaþ vçddhinimittasya iti . kim ca vçddheþ nimittam. yaþ asau kakàraþ õakàraþ ¤akàraþ và . atha và yaþ kçtsnàyàþ vçddheþ nimittam . kaþ ca kçtsnàyàþ vçddheþ nimittam . yaþ trayàõàm àkàraikàraukàràõàm . (P_1,1.1.3) KA_I,37.25-40.17 Ro_I,125-133 ## . atha sa¤j¤à iti prakçtya vçddhyàdayaþ ÷abdàþ pañhitavyàþ . kim prayojanam . sa¤j¤àsampratyayàrthaþ . vçddhyàdãnàm ÷abdànàm sa¤j¤à iti eùaþ sampratyayaþ yathà syàt . ## . akriyamàõe hi sa¤j¤àdhikàre vçddhyàdãnàm sa¤j¤à iti eùaþ sampratyayaþ na syàt . idam idànãm bahusåtram anarthakam syàt . anarthakam iti àha . katham . yathà loke . loke hi arthavanti ca anarthakàni ca vàkyàni dç÷yante . arthavanti tàvat : devadatta gàm abhyàja ÷uklàm daõóena . devadatta gàm abhyàja kçùõàm iti . anarthakàni ca . da÷a dàóimàni ùañ apåpàþ kuõóam ajàjinam palalapiõóaþ adhorukam etat kumàryàþ sphaiyakçtasya pità prati÷ãnaþ iti . ## . kriyamàõe api sa¤j¤àdhikàre sa¤j¤àsa¤j¤inoþ asandehaþ vaktavyaþ . kutaþ hi etat vçddhi÷abdaþ sa¤j¤à àdaicaþ sa¤j¤inaþ iti . na punaþ àdaicaþ sa¤j¤à vçddhi÷abdaþ sa¤j¤ã iti . yat tàvat ucyate sa¤j¤àdhikàraþ kartavyaþ sa¤j¤àsampratyayàrthaþ iti na kartavyaþ . #<àcàryàcàràt sa¤j¤àsiddhiþ># . àcàryàcàràt sa¤j¤àsiddhiþ bhaviùyati . kim idam àcàryàcàràt . àcàryàõàm upacàràt . ## . tat yathà laukikeùu vaidikeùu ca kçtànteùu . loke tàvat : màtàpitarau putrasya jàtasya saüvçte avakà÷e nàma kurvàte devadattaþ yaj¤adattaþ iti . tayoþ upacàràt anye api jànanti iyam asya sa¤j¤à iti . vede : yàj¤ikàþ sa¤j¤àm kurvanti sphyaþ yåpaþ caùàlaþ iti . tatrabhavatàm upacàràt anye api jànanti iyam asya sa¤j¤à iti . apare punaþ sici vçddhiþ iti uktvà àkàraikàraukàràn udàharanti . te manyàmahe : yayà pratyàyyante sà sa¤j¤à ye pratãyante te sa¤j¤inaþ iti . yat api ucyate kriyamàõe api sa¤j¤àdhikàre sa¤j¤àsa¤j¤inoþ asandehaþ vaktavyaþ iti . ## . sa¤j¤àsa¤j¤inoþ asandehaþ siddhaþ . kutaþ . àcàryàcàràt eva . uktaþ àcàryàcàraþ . ## . atha và anàkçtiþ sa¤j¤à . àkçtimantaþ sa¤j¤inaþ . loke api hi àkrtimataþ màüsapiõóasya devadattaþ iti sa¤j¤à kriyate . ## . atha và kim cit liïgam àsajya vakùyàmi itthaüliïgà sa¤j¤à iti . vçddhi÷abde ca tat liïgam kariùyate na àdaicchabde . idam tàvat ayuktam yat ucyate àcàryàcàràt iti . kim atra ayuktam . tam eva upàlabhya agamakam te såtram iti tasya eva punaþ pramàõãkaraõam iti etat ayuktam . aparituùyan khalu api bhavàn anena parihàreõa àkçtiþ liïgena và iti àha . tat ca api vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi itsa¤j¤à na vaktavyà lopaþ ca na vaktavyaþ . sa¤j¤àliïgam anubandheùu kariùyate . na ca sa¤j¤àyàþ nivçttiþ ucyate . svabhàvataþ sa¤j¤àþ sa¤j¤inaþ pratyàyya nivartante . tena anubandhànàm api nivçttiþ bhaviùyati . sidhyati evam . apàõinãyam tu bhavati . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam sa¤j¤àdhikàraþ sa¤j¤àsampratyayàrthaþ itarathà hi asampratyayaþ yathà loke iti . na yathà loke tathà vyàkaraõe . pramàõabhåtaþ àcàryaþ darbhapavitrapàõiþ ÷ucau avakà÷e pràïmukhaþ upavi÷ya mahatà yatnena såtram praõayati sma . tatra a÷akyam varõena api anarthakena bhavitum kim punaþ iyatà såtreõa . kim ataþ yat a÷akyam . ataþ sa¤j¤àsa¤j¤inau eva . kutaþ nu khalu etat sa¤j¤àsa¤j¤inau eva iti na punaþ sàdhvanu÷àsane asmin ÷àstre sàdhutvam anena kiryate . kçtam anayoþ sàdhutvam . katham . vçdhiþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ prakçtipàñhe . tasmàt ktinpratyayaþ . àdaicaþ api akùarasamàmnàye upadiùñàþ . prayoganiyamàrtham tarhi idam syàt . vçddhi÷abdàt paraþ àdaicaþ prayoktavyàþ iti . na iha prayoganiyamaþ àrabhyate . kim tarhi . saüskçtya saüskçtya padàni utsçjyante . teùàm yatheùñham abhisambandhaþ bhavati . tat yathà : àhara pàtram , pàtram àhara iti . àde÷àþ tarhi ime syuþ . vçddhi÷abdasya àdaicaþ . ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ ucyante na ca atra ùaùñhãm pa÷yàmaþ . àgamàþ tarhi ime syuþ . vçddhi÷abdasya àdaicaþ àgamàþ . àgamàþ api ùaùñhãnirdiùñasya eva ucyante liïgena ca . na ca atra ùaùñhãm na khalu api àgamaliïgam pa÷yàmaþ . idam khalu api bhåyaþ sàmanàdhikaraõyam ekavibhaktikatvam ca . dvayoþ ca etat bhavati . kayoþ . vi÷eùaõavi÷eùyayoþ và sa¤j¤àsa¤j¤inoþ và . tatra etat syàt vi÷eùaõavi÷eùye iti . tat ca na . dvayoþ hi pratãtpadàrthakayoþ loke vi÷eùaõavi÷eùyabhàvaþ bhavati . na ca àdaicchabdaþ pratãtapadàrthakaþ . tasmàt sa¤j¤àsa¤j¤inau eva . tatra tu etàvàn sandedhaþ kaþ sa¤j¤ã kà sa¤j¤à iti . saþ ca api kva sandehaþ . yatra ubhe samànàkùare . yatra tu anyatarat laghu yat laghu sà sa¤j¤à . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra api ayam na ava÷yam gurulaghutàm eva upalakùayitum arhati . kim tarhi . anàkçtitàm api . anàkçtiþ sa¤j¤à . àkçtimantaþ sa¤j¤inaþ . loke hi àkçtimataþ màüsapiõóasya devadattaþ iti sa¤j¤à kriyate . atha và àvartinyaþ sa¤j¤àþ bhavanti . vçddhi÷abdaþ ca àvartate na àdaicchabdaþ . tat yathà . itaratra api devadatta÷abdaþ àvartate na màüsapiõóaþ . atha và pårvoccàritaþ sa¤j¤ã paroccàrità sa¤j¤à . kutaþ etat . sataþ hi kàryiõaþ kàryeõa bhavitavyam . tat yathà . itaratra api sataþ màüsapiõóasya devadattaþ iti sa¤j¤à kriyate . katham vçddhiþ àt aic iti . etat ekam àcàryasya maïgalàrtham mçùyatàm . màïgalikaþ àcàryaþ mahataþ ÷àstraughasya maïgalàrtham vçddhi÷abam àditaþ prayuïkte . maïgalàdãni hi ÷àstràõi prathante vãrapuruùakàõi ca bhavanti àyuùmatpuruùakàõi ca . adhyetàraþ ca siddhàrthàþ yathà syuþ iti . sarvatra eva hi vyàkaraõe pårvoccàritaþ sa¤j¤ã paroccàrità sa¤j¤à . at eï guõaþ iti yathà . doùavàn khalu api sa¤j¤àdhikàraþ . aùñame api hi sa¤j¤à kriyate tasya param àmreóitam iti . tatra api idam anuvartyam syàt . atha và asthàne ayam yatnaþ kriyate . na hi idam lokàt bhidyate . yadi idam lokàt bhidyeta tataþ yatnàrham syàt . tat yathà agoj¤àya kaþ cit gàm sakthani karõe và gçhãtvà upadi÷ati ayam gauþ iti . na ca asmai àcaùñe iyam asya sa¤j¤à iti . bhavati ca asya sampratyayaþ . tatra etat syàt kçtaþ pårvaiþ abhisambandhaþ iti . iha api kçtaþ pårvaiþ abhisambandhaþ . kaiþ . àcàryaiþ . tatra etat syàt . yasmai samprati upadi÷ati tasya akçtaþ iti . loke api yasmai samprati upadi÷ati tasya akçtaþ . atha tatra kçtaþ iha api kçtaþ draùñavyaþ . (P_1,1.1.4) KA_I,40.18-41.4 Ro_I,133-134 ## . sataþ sa¤j¤inaþ sa¤j¤àbhàvàt sa¤j¤à÷raye sa¤j¤ini vçddhyàdiùu itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ . kà iteretarà÷rayatà . satàm àdaicàm sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca àdaicaþ bhàvyante . tat itaretarà÷rayam bhavati , itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . tat yathà . nauþ nàvi baddhà na itaratràõàya bhavati. nanu ca bhoþ itaretarà÷rayàõi api kàryàõi dç÷yante . tat yathà . nauþ ÷akañam vahati ÷akañam ca nàvam vahati . anyat api tatra kim cit bhavati jalam sthalam và . sthale ÷akañam nàvam vahati . jale nauþ ÷akañam vahati . yathà tari triviùñabdhakam . tatra api antataþ såtrakam bhavati . idam punaþ itaretarà÷rayam eva . ## . siddham etat . katham . nitya÷abdatvàt . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu ÷abdeùu satàm àdaicàm sa¤j¤à kriyate . na sa¤j¤ayà àdaicaþ bhàvyante . yadi tarhi nityàþ ÷abdàþ kimartham ÷àstram . ## . nivartakam ÷àstram . katham . mçjiþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ . tasya sarvatra mçjibuddhiþ prasaktà . tatra anena nivçttiþ kriyate . mçjeþ akïitsu pratyayeùu mçjiprasaïge màrjiþ sàdhuþ bhavati iti . (P_1,1.1.5) KA_I,41.5-16 Ro_I,134-136 pratyekam vçddhiguõasa¤j¤e bhavataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . samudàye mà bhåtàm iti . ## . anyatra sahavacanàt samudàye vçddhiguõasa¤j¤ayoþ aprasaïgaþ . yatra icchati sahabhåtànàm kàryam karoti tatra sahagrahaõam . tat yathà . saha supà . ubhe abhyastam saha iti . ## . pratyavayavam ca vàkyaparisamàptiþ dç÷yate . tat yathà . devadattayaj¤adattaviùõumitràþ bhojyantàm iti . na ca ucyate pratyekam iti . pratyekam ca bhujiþ parisamàpyate . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ samudàye vàkyaparisamàptiþ iti . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . sati etasmin dçùñànte yadi tatra sahagrahaõam kriyate iha api pratyekam iti vaktavyam . atha tatra antareõa sahagrahaõam sahabhåtànàm kàryam bhavati iha api na arthaþ pratyekam iti vacanena . (P_1,1.1.6) KA_I,41.17-42.24 Ro_I,136-140 atha kimartham àkàraþ taparaþ kriyate . #<àkàrasya taparakaraõam savarõàrtham># . àkàrasya taparakaraõam kriyate . kim prayojanam . savarõàrtham . taparaþ tatkàlasya iti tatkàlànàm grahaõam yathà syàt . keùàm . udàttànundàttasvaritànàm . kim ca kàraõam na syàt . ## . bhedakàþ udàttàdayaþ . katham punaþ j¤àyate bhedakàþ udàttàdayaþ iti . evam hi dç÷yate loke . yaþ udàtte kartavye anudàttam karoti khaõóikopàdhyàyaþ tasmai capeñàm dadàti anyat tvam karoùi iti . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . bhedakatvàt guõasya iti vaktavyam . kim prayojanam . ànunàsikyam nàma guõaþ . tadbhinnasya api yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . bhedakatvàt guõasya . bhedakàþ guõàþ . katham punaþ j¤àyate bhedakàþ guõàþ iti . evam hi dç÷yate loke . ekaþ ayam àtmà udakam nàma . tasya guõabhedàt anyatvam bhavati : anyat idam ÷ãtam anyat idam åùõam iti . nanu ca bhoþ abhedakàþ api guõàþ dç÷yante . tat yathà . devadattaþ muõóã api jañã api ÷ikhã api svàm àkhyàm na jahàti . tathà bàlaþ yuvà vçddhaþ vatsaþ damyaþ balãvardaþ iti . ubhayam idam guõeùu uktam bhedakàþ abhedakàþ iti . kim punaþ atra nyàyyam . abhedakàþ guõàþ iti eva nyàyyam . kutaþ etat . yat ayam asthidadhisakthyakùõàm anaï udàttaþ iti udàttagrahaõam karoti . yadi bhedakàþ guõàþ syuþ udàttam eva uccàrayet . yadi tarhi abhedakàþ guõàþ anudàttàdeþ antodàttàt ca yat ucyate tat svaritàdeþ svaritàntàt ca pràpnoti . na eùaþ doùaþ . à÷rãyamàõaþ guõaþ bhedakaþ bhavati . tat yathà . ÷uklam àlabheta . kçùõam àlabheta . tatra yaþ ÷ukle àlabdhavye kçùõam àlabheta na hi tena yathoktam kçtam bhavati . asandehàrthaþ tarhi takàraþ . aic iti ucyamane sandehaþ syàt . kim imau aicau eva àhosvit àkàraþ api atra nirdi÷yate iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . trayàõàm grahaõam iti vyàkhyàsyàmaþ . anyatra api hi ayam eva¤jàtãyakeùu sandeheùu na kam cid yatnam karoti . tat yathà . autaþ am÷asoþ iti .idam tarhi prayojanam : àntaryataþ trimàtracaturnàtràõàm sthàninàm trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ mà bhåvan iti : khañvà* indraþ khañvendraþ , khañvà* udakam khañvodakam , khañvà* ãùà khañveùà khañvà* åóhà khañvoóhà khañvà* elakà khañvailakà khañvà* odanaþ , khañvaudanaþ , khañvà* aitikàyanaþ , khañvaitikàyanaþ , khañvà* aupagavaþ , khañvaupagavaþ iti . atha kriyamàõe api takàre kasmàt eva trimàtracaturnàtràõàm sthàninam trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ na bhavanti . taparaþ tatkàlasya iti niyamàt . nanu taþ paraþ yasmàt saþ ayam taparaþ . na iti àha . tàt api paraþ taparaþ iti . yadi tàt api paraþ taparaþ édoþ ap iti iha eva syàt . yavaþ stavaþ . lavaþ pavaþ iti atra na syàt . na eùaþ takàraþ . kaþ tarhi . dakàraþ . kim dakàre prayojanam . atha kim takàre prayojanam . yadi asandehàrthaþ takàraþ dakàraþ api . atha mukhasukhàrthaþ takàraþ dakàraþ api . (P_1,1.3.1) KA_I,42.26-44.14 Ro_140-146 iggrahaõam kimartham . ##. iggrahaõam kriyate àkàranivçttyartham sandhyakùaranivçttyartham vya¤jananivçttyartham ca. àkàranivçttyartham tàvat . yàtà vàtà . àkàrasya guõaþ pràpnoti . iggrahaõàt na bhavati . sandhyakùaranivçttyartham . glàyati mlàyati . sandhyakùarasya guõaþ pràpnoti . iggrahaõàt na bhavati . vya¤jananivçttyartham . umbhità , umbhitum umbhitavyam . vya¤janasya guõaþ pràpnoti . iggrahaõàt na bhavati . àkàranivçttyarthena tàvat nàrthaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na àkàrasya guõaþ bhavati iti yat ayam àtaþ anupasarge kaþ iti kakàram anubandham karoti . katham kçtvà j¤àpakam . kitkaraõe etat prayojanam kiti iti àkàralopaþ yathà syàt . yadi ca àkàrasya guõaþ syàt kitkaraõam anarthakam syàt . guõe kçte dvayoþ akàrayoþ pararåpeõa siddham råpam syàt godaþ , kambaladaþ iti . pa÷yati tu àcàryaþ na àkàrasya guõaþ bhavati iti . tataþ kakàram anubandham karoti . sandhyakùaràrthena api na arthaþ . upade÷asàmarthyàt sandhyakùarasya guõaþ na bhaviùyati . vya¤jananivçttyarthena api na arthaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na vya¤janasya guõaþ bhavati iti yat ayam janeþ óam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . óitkaraõe etat prayojanam óiti iti ñilopaþ yathà syàt . yadi vya¤jansya guõaþ syàt óitkaraõam anarthakam syàt . guõe kçte trayàõàm akàràõàm pararåpeõa siddham råpam syàt : upasarajaþ , mandurajaþ iti . pa÷yati tu àcàryaþ na vya¤janasya guõaþ bhavati iti . tataþ janeþ óam ÷àsti. na etàni santi prayojanàni . yat tàvat ucyate kitkaraõam j¤àpakam àkàrasya guõaþ na bhavati iti . uttaràrtham etat syàt . tunda÷okayoþ parimçjàpanudoþ iti . yat tarhi gàpoþ ñhak iti ananyàrtham kakàram anubandham karoti . yat api ucyate upade÷asàmarthyàt sandhyakùarasya guõaþ na bhavati iti . yadi yat yat sandhyakùarasya pràpnoti tat tat upade÷asàmarthyàt bàdhyate àyàdayaþ api tarhi na pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ sa vidhiþ bàdhyate . yasya tu vidheþ nimittam eva na asau bàdhyate . guõam ca prati upade÷aþ anarthakaþ àyàdãnàm punaþ nimittam eva . yat api ucyate janeþ óavacanam j¤àpakam na vya¤janasya guõaþ bhavati iti . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ j¤àpakàrthaþ bhavati . na ca janeþ guõena sidhyati . kutaþ hi etat janeþ guõaþ ucyamànaþ akàraþ bhavati na punaþ ekàraþ và syàt okàraþ và iti . àntaryataþ ardhamàtrikasya vya¤janasya màtrikaþ akàraþ bhaviùyati . evam api anunàsikaþ pràpnoti . pararåpeõa ÷uddhaþ bhaviùyati . evam tarhi gameþ api ayam óaþ vaktavyaþ . gameþ ca guõaþ ucyamànaþ àntaryataþ okàraþ pràpnoti . tasmàt iggrahaõam kartavyam . yadi iggrahaõam kriyate dyauþ , panthàþ , saþ , imam ite ete api ikaþ pràpnuvanti . ## . sa¤j¤ayà ye vidhãyante teùu niyamaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . guõavçddhigrahaõasàmarthyàt . katham punaþ antareõa guõavçddhigrahaõam ikaþ guõavçddhã syàtàm . prakçtam guõavçddhigrahaõam anuvartate . kva prakçtam . vçddhiþ àt aic at eï guõaþ iti . yadi tat anuvartate at eï guõaþ vçddhiþ ca iti adeïàm api vçddhisa¤j¤à pràpnoti . sambandham anuvartiùyate . vçddhiþ àt aic . at eï guõaþ vçddhiþ àt aic . tataþ ikaþ guõavçddhã iti . guõavçddhigrahaõam anuvartate àdaijgrahaõam nivçttam . atha và maõóåkagatayaþ adhikàràþ . yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và ekayogaþ kariùyate vçddhiþ àt aic at eï guõaþ iti . tataþ iko guõavçddhã iti . na ca ekayoge anuvçttiþ bhavati . atha và anyavacanàt cakàràkaraõàt prakçtàpavàdaþ vij¤àyate yathà utsargeõa prasaktasya apavàdaþ bàdhakaþ bhavati . anyasyàþ sa¤j¤àyàþ vacanàt cakàrasya anukarùaõàrthasya akaraõàt prakçtàyàþ vçddhisa¤j¤àyàþ guõasa¤j¤a bàdhikà bhaviùyati yathà utsargeõa prasaktasya apavàdaþ bàdhakaþ bhavati . atha và vakùyati etat . anuvartante ca nàma vidhayaþ na ca anuvartanàt eva bhavanti . kim tarhi yatnàt bhavanti . atha và ubhayam nivçttam . tat apekùiùyàmahe . (P_1,1.3.2) KA_I,44.15-47.13 Ro_I,146-155 kim punaþ ayam alontya÷eùaþ àhosvit alontyàpavàdaþ . katham ca ayam taccheùaþ syàt katham và tadapavàdaþ . yadi ekam vàkyam tat ca idam ca alaþ : antyasya vidhayaþ bhavanti ikaþ guõavçddhã* alaþ antyasya iti tataþ ayam taccheùaþ . atha nànà vàkyam : alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti , ikaþ guõavçddhã* antyasya ca anantyasya ca iti tataþ ayam tadapavàdaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . vçddhiguõau alaþ antyasya iti cet midipugantalaghåpadharcchidç÷ikùiprakùudreùu iggrahaõam kartavyam . mideþ guõaþ ikaþ iti vaktavyam . anantyatvàt hi na pràpnoti . pugantalaghåpadhasya guõaþ ikaþ iti vaktavyam . anantyatvàt hi na pràpnoti . çccheþ liñi guõaþ ikaþ iti vaktavyam . anantyatvàt hi na pràpnoti . çdçsaþ aïi guõaþ ikaþ iti vaktavyam . anantyatvàt hi na pràpnoti . kùiprakùudrayoþ guõaþ ikaþ iti vaktavyam . anantyatvàt hi na pràpnoti . ## . sarvàde÷aþ ca guõaþ ca anigantasya pràpnoti : yàtà vàtà . kim kàraõam . alaþ antyasya iti ùaùñhã ca eva hi antyam ikam upasaïkràntà , aïgasya iti ca sthànaùaùñhã . tat yat idànãm anigantam aïgam tasya guõaþ sarvàde÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yathà eva hi alaþ antyasya iti ùaùñhã antyam ikam upasaïkràntà evam aïgasya iti api sthànaùaùñhã . tat yad idànãm anigantam aïgam , tatra ùaùñhã eva na asti kutaþ guõaþ kutaþ sarvàde÷aþ . evam tarhi na ayam doùasamuccayaþ . kim tarhi . pårvàpekùaþ ayam doùaþ , hyarthe ca ayam caþ pañhitaþ . midipugantalaghåpadharcchidç÷ikùiprakùudreùu iggrahaõam sarvàde÷aprasaïgaþ hi anigantasya iti . mideþ guõaþ ikaþ iti vacanàt antyasya na . antyasya iti vacanàt ikaþ na . ucyate tu guõaþ . saþ sarvàde÷aþ pràpnoti . evam sarvatra . astu tarhi tadapavàdaþ . ## . igmàtrasya iti cet jusisàrvadhàtukàrdhadhàtukahrasvàdyoþ guõeùu anantyapratiùedhaþ vaktavyaþ . jusi guõaþ . saþ yathà iha bhavati : ajuhavuþ , abibhayuþ , evam anenijuþ , paryaviviùuþ , atra api pràpnoti . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ guõaþ . saþ yathà iha bhavati : kartà hartà nayati tarati bhavati , evam ãhità , ãhitum iti atra api pràpnoti . hrasvasya guõaþ . saþ yathà iha bhavati : he agne he vàyo , evam he agnicit , he somasut iti atra api pràpnoti . jasi guõaþ . saþ yathà iha bhavati agnayaþ , vàyavaþ iti evam agnicitaþ , somasutaþ iti atra api pràpnoti . çto ïisarvanàmasthànayoþ guõaþ . saþ yathà iha bhavati kartari kartàrau kartàraþ iti evam sukçti sukçtau sukçtaþ iti atra api pràpnoti .gheþ ïiti guõaþ . saþ yathà iha bhavati agnaye vàyave evam agnicite somasute iti atra api pràpnoti . oþ guõaþ . saþ yathà iha bhavati bàbhravyaþ , màõóavyaþ iti evam su÷rut , sau÷rutaþ iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ## . pugantalaghåpadhagrahaõam anantyaniyamàrtham bhaviùyati . pugantalaghåpadhasya eva anantyasya na anyasya anantyasya iti . prakçtasya eùaþ niyamaþ syàt . kim ca prakçtam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ iti . tena bhavet iha niyamàt na syàt ãhità , ãhitum , ãhitavyam iti . hrasvàdyoþ guõaþ tu aniyataþ . saþ anantyasya api pràpnoti . atha api evam niyamaþ syàt . pugantalaghåpadhasya sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ eva iti . evam api sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ guõaþ aniyataþ . saþ anantyasya api pràpnoti : ãhità , ãhitum ãhitavyam iti . atha api ubhayataþ niyamaþ syàt : pugantalaghåpadhasya eva sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ , sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ eva pugantalaghåpadhasya iti , evam api ayam jusi guõaþ aniyataþ . saþ anantyasya api pràpnoti : anenijuþ , paryaviviùuþ iti . evam tarhi na ayam taccheùaþ na api tadapavàdaþ . anyat eva idam paribhàùàntaram asambaddham anayà paribhàùayà . paribhàùàntaram iti ca matvà kroùñrãyàþ pañhanti : niyamàt ikaþ guõavçddhã bhavataþ vipratiùedhena iti . yadi ca ayam taccheùaþ syàt tena eva tasya ayuktaþ vipratiùedhaþ . atha api tadapavàdaþ utsargàpavàdayoþ api ayuktaþ vipratiùedhaþ . tatra niyamasya avakà÷aþ : ràj¤aþ ka ca , ràjakãyam . ikaþ guõavçddhã* iti asya avakà÷aþ : cayanam , càyakaþ , lavanam , làvakaþ iti . iha ubhayam pràpnoti : medyati màrùñi iti . ikaþ guõavçddhã* iti etat bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . vipratiùedhe hi param iti ucyate , pårvaþ ca ayam yogaþ paraþ niyamaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati . evam api ayuktaþ vipratiùedhaþ . dvikàryayogaþ hi vipratiùedhaþ . na ca atra ekaþ dvikàryayuktaþ . na ava÷yam dvikàryayogaþ eva vipratiùedhaþ . kim tarhi. asambhavaþ api . saþ ca asti atra asambhavaþ . kaþ asau asmbhavaþ . iha tàvat : vçkùebhyaþ , plakùebhyaþ iti ekaþ sthànã dvau àde÷au . na ca asti sambhavaþ yat ekasya sthàninaþ dvau àde÷au syàtàm . iha idànãm medyati medyataþ medyanti iti dvau sthàninau ekaþ àde÷aþ . na ca asti sambhavaþ yat dvayoþ sthàninoþ ekaþ àde÷aþ syàt iti eùaþ asambhavaþ . satyam etasmin asambhave yuktaþ vipratiùedhaþ . evam api ayuktaþ vipratiùedhaþ . dvayoþ hi sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ vipratiùedhaþ bhavati . anavakà÷aþ ca ayam yogaþ . nanu ca idànãm eva asya avakà÷aþ prakëptaþ : cayanam , càyakaþ , lavanam , làvakaþ iti . atra api niyamaþ pràpnoti . yàvatà na apràpte niyame ayam yogaþ àrabhyate ataþ tadapavàdaþ ayam yogaþ bhavati . utsargàpavàdayoþ ca ayuktaþ vipratiùedhaþ . atha api katham cit ikaþ guõavçddhã* iti asya avakà÷aþ syàt , evam api yathà iha vipratiùedhàt ikaþ guõaþ bhavati : medyati medyataþ medyanti , evam iha api syàt : anenijuþ , paryaveviùuþ iti . evam tarhi vçddhiþ bhavati guõaþ bhavati iti yatra bråyàt ikaþ iti etat tatra upasthitam draùñavyam . kim kçtam bhavati . dvitãyà ùaùñhã pràduþ bhàvyate . tatra kàmacàraþ : gçhyamàõena và ikam vi÷eùayitum ikà và gçhyamàõam . yàvatà kàmacàraþ iha tàvat : midipugantalaghåpadharcchidç÷ikùiprakùudreùu gçhyamàõena ikam vi÷eùayiùyàmaþ : eteùàm yaþ ik iti . iha idànãm : jusisàrvadhàtukàrdhadhàtukahrasvàdyoþ guõeùu ikà gçhyamàõam vi÷eùayiùyàmaþ : eteùàm guõaþ bhavati ikaþ . igantànàm iti . atha và sarvatra eva sthànã nirdi÷yate . iha tàvat : mideþ iti , avibhaktikaþ nirde÷aþ : mida , eþ , mideþ , mideþ iti . atha và ùaùñhãsamàsaþ bhaviùyati midaþ iþ , midiþ , mideþ iti . pugantalaghåpadhasya iti na evam vij¤àyate : pugantasya aïgasya laghåpadhasya ca iti . katham tarhi . puki antaþ pugantaþ , laghvã upadhà laghåpadhà , pugantaþ ca laghåpadhà ca pugantalaghåpadham pugantalaghåpadhasya iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . aïgavi÷eùaõe hi sati iha prasajyeta : bhinatti chinatti iti . çccheþ api pra÷liùñanirde÷aþ ayam . çcchati , ç , ç , étàm çcchatyétàm iti . dç÷eþ api yogavibhàgaþ kariùyate . uþ aïi guõaþ . uþ aïi guõaþ bhavati . tataþ dç÷eþ . dç÷eþ ca aïi guõaþ bhavati . uþ iti eva. kùiprakùudrayoþ api yaõàdiparam guõa iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat pårvagrahaõam karoti tasya etat prayojanam ikaþ yathà syàt anikaþ mà bhåt iti . (P_1,1.3.3) KA_I,47.14-49.21 Ro_I,155-161 atha vçddhigrahaõam kimartham . kim vi÷eùeõa vçddhigrahaõam codyate na punaþ guõagrahaõam api . yadi kim cit guõagrahaõasya prayojanam asti vçddhigrahaõasya api tat bhavitum arhati . kaþ và vi÷eùaþ . ayam asti vi÷eùaþ . guõavidhau na kva cit sthànã nirdi÷yate . tatra ava÷yam sthàninirde÷àrtham guõagrahaõam kartavyam . vçddhividhau punaþ sarvatra eva sthànã nirdi÷yate . acaþ ¤õiti ataþ upadhàyàþ taddhiteùu acàm àdeþ iti . ataþ uttaram pañhati . ## . vçddhigrahaõam kriyate uttaràrtham . kïiti iti pratiùedham vakùyati . saþ vçddheþ api yathà syàt . kaþ ca idànãm kïitpratyayeùu vçddheþ prasaïgaþ yàvatà ¤õiti iti ucyate . tat ca mçjyartham . mçjeþ vçddhiþ avi÷eùeõa ucyate . sà kïiti mà bhåt : mçùñaþ , mçùñavàn iti . ihàrtham ca api mçjyartham vçddhigrahaõam kartavyam . mçjeþ vçddhiþ avi÷eùeõa ucyate . sà ikaþ yathà syàt . anikàþ mà bhåt iti . ## . mçjyartham iti cet yogavibhàgaþ kariùyate . mçjeþ vçddhiþ . tataþ ¤õiti . ¤iti õiti ca vçddhiþ bhavati . acaþ iti eva . yadi acaþ vçddhiþ ucyate nyamàrñ : añaþ api vçddhiþ pràpnoti . ## . kim uktam. anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti . ## . vçddheþ tu pratiùedhaþ na upapadyate . kim kàraõam . ikprakaraõàt . iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ na ca evam sati mçjeþ iglakùaõà vçddhiþ bhavati . tasmàt mçjeþ iglakùaõà vçddhiþ eùitavyà . evam tarhi iha anye vaiyàkaraõàþ mçjeþ ajàdau saïkrame vibhàùà vçddhim àrabhante : parimçjanti parimàrjanti parimçjantu parimàrjantu parimamçjatuþ , parimamàrjatuþ ityàdyartham . tat iha api sàdhyam . tasmin sàdhye yogavibhàgaþ kariùyate . mçjeþ vçddhiþ acaþ bhavati . tataþ aci kïiti . ajàdau ca kïiti mçjeþ vçddhiþ bhavati : parimàrjanti parimàrjantu . kimartham idam . niyamàrtham : ajàdau eva kïiti na anyatra . kva anyatra mà bhåt . mçùñaþ , mçùñavàn iti . tataþ và . và aci kïiti mçjeþ vçddhiþ bhavati . parimçjanti , parimàrjanti , parimamçjatuþ , parimamàrjatuþ iti . ihàrtham eva sijartham vçddhigrahaõam kartavyam . sici vçddhiþ avi÷eùeõa ucyate . sà ikaþ yathà syàt , anikaþ mà bhåt iti . kasya punaþ anikaþ pràpnoti . akàrasya : acikãrùãt , ajihãrùãt . na etat asti . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . àkàrasya tarhi pràpnoti : ayàsãt , avàsãt . na asti atra vi÷eùaþ satyàm vçddhau asatyàm và . sandhyakùarasya tarhi pràpnoti . na eva sandhyakùaram antyam asti . nanu ca idam asti óhalope kçte udavoóhàm udavoóham udavoóha iti . na etat asti . asiddhaþ óhalopaþ . tasya asiddhatvàt na etat antyam bhavati . vya¤janasya tarhi pràpnoti : abhaitsãt , acchaitsãt . halantalakùaõà vçddhiþ bàdhikà bhaviùyati . yatra tarhi sà pratiùidhyate : akoùãt , amoùãt . sici vçddheþ api eùaþ pratiùedhaþ . katham . lakùaõam hi nàma dhvanati bhramati muhårtam api na avatiùñhate . atha và sici vçddhiþ parasmaipadeùu iti sici vçddhiþ pràpnoti . tasyàþ halantalakùaõà vçddhiþ bàdhikà . tasyàþ api na iñi iti pratiùedhaþ . asti punaþ kva cid anyatra api apavàde pratiùiddhe utsargaþ api na bhavati . asti iti àha . sujàte* a÷vasånçte , adhvaryo* adribhiþ sutam , ÷ukram te* anyat iti . pårvaråpatve pratiùiddhe ayàdayaþ api na bhavanti . uttaràrtham eva tarhi sijartham vçddhigrahaõam kartavyam . sici vçddhiþ avi÷eùeõa ucyate . sà kïiti mà bhåt nyanuvãt , nyadhuvãt . na etat asti prayojanam . antaraïgatvàt atra uvaïàde÷e kçte anantyatvàt vçddhiþ na bhaviùyati . yadi tarhi sici antaraïgam bhavati , akàrùãt , ahàrùãt : guõe kçte raparatve ca anantyatvàt vçddhiþ na pràpnoti . mà bhåt evam . halantasya iti evam bhaviùyati . iha tarhi : nyastàrãt , vyadàrãt : guõe raparatve ca anantyatvàt vçddhiþ na pràpnoti . halantalakùaõàyàþ ca na iñi iti pratiùedhaþ . mà bhåt evam . rlàntasya iti evam bhaviùyati . iha tarhi : alàvãt apàvãt : guõe kçte avàde÷e ca anantyatvàt vçddhiþ na pràpnoti . halantalakùaõàyàþ ca na iñi iti pratiùedhaþ . mà bhåt evam . rlàntasya iti evam bhaviùyati . rlàntasya iti ucyate na ca idam rlàntam . rlàntasya iti atra vakàraþ api nirdi÷yate . kim vakàraþ na ÷råyate . luptanirdiùtaþ vakàraþ . yadi evam mà bhavàn mavãt : atra api pràpnoti . avimavyoþ iti vakùyàmi . tat vaktavyam . #<õi÷vibhyàm tau nimàtavyau># . yadi api etat ucyate atha và etarhi õi÷vyoþ pratiùedhaþ na vaktavyaþ bhavati . guõe kçte ayàde÷e ca yàntànam na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na sici antaraïgam bhavati iti yat ayam ataþ halàdeþ laghoþ iti akàragrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . akàragrahaõasya etat prayojanam iha mà bhåt : akoùãt , amoùãt . yadi sici antaraïgam syàt akàragrahaõam anarthakam syàt . guõe kçte alaghutvàt vçddhiþ na bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ na sici antaraïgam bhavati iti . tataþ akàragrahaõam karoti . na etat asti j¤àpakam . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . yatra guõaþ pratiùidhyate tadartham etat syàt : nyakuñãt , nyapuñãt iti . yat tarhi õi÷vyoþ pratiùedham ÷àsti tena na iha antaraïgam asti iti dar÷ayati . yat ca karoti akàragrahaõam laghoþ iti kçte api . ##. tasmàt iglakùaõà vçddhiþ àstheyà . (P_1,1.3.4) KA_I,49.24-50.16 Ro_I,161-163 #<ùaùñhyàþ sthàneyogatvàt ignivçttiþ># . ùaùñhyàþ sthàneyogatvàt sarveùàm ikàm nivçttiþ pràpnoti . asya api pràpnoti : dadhi madhu . punarvacanam idànãm kimartham syàt . ## . anyataràrtham etat syàt . sàrvadhàdukàrdhadhàtukayoþ guõaþ eva iti . ## . prasàraõe ca sarveùam yaõàm nivçttiþ pràpnoti . asya api pràpnoti : yàtà vàtà . punarvacanam idànãm kimartham syàt . ##. viùayàrtham etat syàt . vacisvapiyajàdãnàm kiti eva iti . ## . uþ aõ rapare ca sarvarkàràõàm nivçttiþ pràpnoti . asya api pràpnoti kartç hartç . ## . siddham etat . katham . ùaùñhyadhikàre ime yogàþ kartavyàþ . ekaþ tàvat kriyate tatra eva . imau api yogau ùaùñhadhikàram anuvartiùyete . atha và ùaùñhadhikàre imau yogau apekùiùyàmahe . atha và idam tàvad ayam praùñavyaþ . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ guõaþ bhavati iti iha kasmàt na bhavati : yàtà vàtà . idam tatra apekùiùyate ikaþ guõavçddhã* iti . yathà eva tarhi idam tatra apekùiùyate evam iha api tad apekùiùyàmahe sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ ikaþ guõavçddhã* iti. (P_1,1.4.1) KA_I,51.2-13 Ro_I,164-166 dhàtugrahaõam kimartham . iha mà bhåt: lå¤ lavità lavitum på¤ pavità pavitum . àrdhadhàtuke iti kimartham . tridhà baddhaþ vçùabhaþ roravãti . kim punaþ idam àrdhadhàtukagrahaõam lopavi÷eùaõam : àrdhadhàtukanimitte lope sati ye guõavçddhã pràpnutaþ te na bhavataþ iti , àhosvit guõavçddhivi÷eùaõam àrdhadhàtukagrahaõam : dhàtulope sati àrdhadhàtukanimitte ye guõavçddhã pràpnutaþ te na bhavataþ iti . kim ca ataþ . yadi lopavi÷eùaõam upeddhaþ preddhaþ atra api pràpnoti . atha guõavçddhivi÷eùaõam knopayati iti atra api pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu lopavi÷eùaõam . katham upeddhaþ preddhaþ iti . bahiraïgaþ guõaþ antaraïgaþ pratiùedhaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . yadi evam na arthaþ dhàtugrahaõena . iha kasmàt na bhavati: lå¤ lavità lavitum . àrdhadhàtukanimitte lope pratiùedhaþ na ca eùaþ àrdhadhàtukanimittaþ lopaþ . atha và punaþ astu guõavçddhivi÷eùaõam . nanu ca uktam knopayati iti atra api pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . nipàtanàt siddham . kim nipàtanam . cele knopeþ iti (P_1,1.4.2) KA_I,51.14-52.20 Ro_I,166-169 parigaõanam kartavyam . ## . yaïyakkyavalope pratiùedhaþ vaktavyaþ . yaï: bebhidità marãmçjaþ . yak: kuùubhità magadhakaþ . kya: samidhità dçùadakaþ . valope : jãradànuþ . kim prayojanam . ## . numlope srivyanubandhalope ca pratiùedhaþ mà bhåt iti . numlope: abhàji ràgaþ upabarhaõam . sriveþ : àsremàõam . anubandhalope : lå¤ lavità lavitum . yadi parigaõanam kriyate syadaþ, pra÷rathaþ, hima÷rathaþ iti atra api pràpnoti . vakùyati etat nipàtanàt syadàdiùu iti . tat tarhi parigaõanam kartavyam . na kartavyam . numlope kasmàt na bhavati . ## . iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ na ca eùà iglakùaõà vçddhiþ . yadi iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ syadaþ, pra÷rathaþ, hima÷rathaþ iti atra na pràpnoti . iha ca pràpnoti: avodaþ, edhaþ, odmaþ iti . ##. nipàtanàt syadàdiùu pratiùedhaþ bhaviùyati na ca bhaviùyati . yadi iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ srivyanubandhalope katham sriveþ àsremàõam lå¤ lavità . ## . àrdhadhàtukanimitte lope pratiùedhaþ na ca eùaþ àrdhadhàtukanimittaþ lopaþ . yadi àrdhadhàtukanimitte lope pratiùedhaþ jãradànuþ atra na pràpnoti . ##. na etat jãveþ råpam . raki etat jyaþ prasàraõam . yàvatà ca idànãm raki jãveþ api siddham bhavati . katham upabarhaõam . bçhiþ prakçtyantaram . katham j¤àyate bçhiþ prakçtyantaram iti . aci iti hi lopaþ ucyate anajàdau api dç÷yate: nibçhyate . aniñi iti ca ucyate . ióàdau api dç÷yate: nibarhità nibarhitum iti . ajàdau api na dç÷yate: bçühayati bçühakaþ . tasmàt na arthaþ parigaõanena . yadi parigaõanam na kriyate bhedyate chedyate atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . dhàtulope iti na evam vij¤àyate: dhàtoþ lopaþ dhàtulopaþ, dhàtulope iti . katham tarhi . dhàtoþ lopaþ asmin tat idam dhàtulopam, dhàtulope iti . tasmàt iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ . yadi tarhi iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ pàpacakaþ, pàpañhakaþ, magadhakaþ, dçùadakaþ atra na pràpnoti . ## . akàralope kçte tasya sthànivatvàt guõavçddhã na bhaviùyataþ . (P_1,1.4.3) KA_I,52.21-53.15 Ro_I,169-171 ## . anàrambhaþ và punaþ asya yogasya nyàyyaþ . katham bebhidità, marãmçjakaþ, kuùubhità samidhità iti . atra api akàralope kçte tasya sthànivatvàt guõavçddhã na bhaviùyataþ . yatra tarhi sthànivadbhàvaþ na asti tadartham ayam yogaþ vaktavyaþ . kva ca sthànivadbhàvaþ na asti . yatra halacoþ àde÷aþ: loluvaþ popuvaþ marãmçjaþ sarãsçpaþ iti . atra api akàralope kçte tasya sthànivatvàt guõavçddhã na bhaviùyataþ . luki kçte na pràpnoti . idam iha sampradhàryam: luk kriyatàm allopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt allopaþ . nityaþ luk . kçte api allope pràpnoti akçte api pràpnoti . luk api anityaþ . katham . anyasya kçte allope pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . anavakà÷aþ tarhi luk. sàvakà÷aþ luk . kaþ avakà÷aþ . ava÷iùñaþ . atham katham cit anavakà÷aþ luk syàt evam api na doùaþ . allope yogavibhàgaþ kariùyate : ataþ lopaþ . tataþ yasya : yasya ca lopaþ bhavati . ataþ iti eva . kimartham idam . lukam vakùyati tadbàdhanàrtham . tato halaþ . halaþ uttarasya ca yasya lopaþ bhavati iti . iha api paratvàt yogavibhàgàt va lopaþ lukam bàdheta: kçùõaþ nonàva vçùabhaþ yadi idam . nonåyateþ nonàva . samànà÷rayaþ luk lopena bàdhyate . kaþ ca samànà÷rayaþ . yaþ pratyayà÷rayaþ . atra ca pràk eva pratyayotpatteþ luk bhavati . katham syadaþ, pra÷rathaþ, hima÷rathaþ, jãradànuþ, nikucitaþ iti . ## . kim uktam . nipàtanàt syadàdiùu . pratyayà÷ratvàt anyatra siddham . raki jyaþ prasàraõam iti . nikucite api uktam sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . (P_1,1.5.1) KA_I,53.17-54.13 Ro_I,171-174 ## . kïiti pratiùedhe tannimittagrahaõam kartavyam . kïinnimitte ye guõavçddhã pràpnutaþ te na bhavataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . ##. upadhàrtham roravãtyartham ca . upadhàrtham tàvat : bhinnaþ , bhinnavàn iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . kïiti iti ucyate . tena yatra kïiti anantaraþ guõabhàvã asti tatra eva syàt: citam stutam . iha tu na syàt: bhinnaþ , bhinnavàn iti . nanu ca yasya guõaþ ucyate tat kïitparatvena vi÷eùayiùyàmaþ . pugantalaghåpadhasya ca guõaþ ucyate tat ca atra kïitparam . pugantalaghåpadhasya iti na evam vij¤àyate : pugantasya aïgasya laghåpadhasya ca iti . katham tarhi . puki antaþ pugantaþ , laghvã upadhà laghåpadhà , pugantaþ ca laghåpadhà ca pugantalaghåpadham , pugantalaghåpadhasya iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . aïgavi÷eùaõe hi sati iha prasajyeta : bhinatti chinatti iti . roravãtyartham ca . tridhà baddhaþ vçùabhaþ roravãti iti . yadi tannimittagrahaõam kriyate ÷acaïante doùaþ . riyati piyati dhiyati . pràdudruvat pràsusruvat . atra pràpnoti . #<÷acaïantasya antaraïgalakùaõatvàt># . antaraïgalakùaõatvàt atra iyaïuvaïoþ kçtayoþ anupadhàtvàt guõaþ na bhaviùyati . evam kriyate ca idam tannimittagrahaõam na ca kaþ cit doùaþ bhavati . imàni ca bhåyaþ tannimittagrahaõasya prayojanàni : hataþ , hathaþ , upoyate , auyata , lauyamàniþ , pauyamàniþ , nenikte iti . na etàni santi prayojanàni . iha tàvat hataþ , hathaþ iti . prasaktasya anabhinirvçttasya pratiùedhena nivçttiþ ÷akyà kartum atra ca dhàtåpade÷àvasthàyàm eva akàraþ . iha ca upoyate , auyata , lauyamàniþ , pauyamàniþ iti . bahiraïge guõavçddhã antaraïgaþ pratiùedhaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . nenikte iti pareõa råpeõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . (P_1,1.5.2) KA_I,54.13-55.5 Ro_I,175-177 upadhàrthena tàvat na arthaþ . dhàtoþ iti vartate . dhàtum kïitparatvena vi÷eùayiùyàmaþ . yadi dhàtuþ vi÷eùyate vikaraõasya na pràpnoti : cinutaþ , sunutaþ , lunãtaþ , punãtaþ iti . na eùaþ doùaþ . vihitavi÷eùaõam dhàtugrahaõam . dhàtoþ yaþ vihitaþ iti . dhàtoþ eva tarhi na pràpnoti . na evam vij¤àyate dhàtoþ vihitasya kïiti iti . katham tarhi . dhàtoþ vihite kïiti iti . atha và kàryakàlam hi sa¤j¤àparibhàùam . yatra kàryam tatra draùñavyam . pugantalaghåpadhasya guõaþ bhavati iti upasthitam idam bhavati kïiti na iti . atha và yat etasmin yoge kïidgrahaõam tad anavakà÷am . tasya anavakà÷atvàt guõavçddhã na bhaviùyataþ . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati upadhàlakùaõasya guõasya pratiùedhaþ iti yat ayam trasigçdhidhçùikùipeþ knuþ ikaþ jhal halantàt ca iti knusanau kitau karoti . katham kçtvà j¤àpakam . kitkaraõe etat prayojanam guõaþ katham na syàt iti . yadi ca atra guõapratiùedhaþ na syàt kitkaraõam anarthakam syàt . pa÷yati tu àcàryaþ bhavati upadhàlakùaõasya guõasya pratiùedhaþ iti . tataþ knusanau kitau karoti . roravãtyarthena api na arthaþ . kïiti iti ucyate . na ca atra kïitam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena pràpnoti . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõapratiùedhaþ . atha api na lumatà aïgasya iti ucyate evam api na doùaþ . katham . na lumatà lupte aïgàdhikàraþ pratinirdi÷yate . kim tarhi . yaþ asau lumatà lupyate tasmin yat aïgam tasya yat kàryam tat na bhavati iti . atha api àïgàdhikàraþ pratinirdi÷yate evam api na doùaþ . katham . kàryakàlam hi sa¤j¤àparibhàùam yatra kàryam tatra draùñavyam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ guõaþ bhavati iti upasthitam idam bhavati kïiti na iti . atha và chàndasam etat . dçùñànuvidhiþ ca chandasi bhavati . atha và bahiraïgaþ guõaþ antaraïgaþ pratiùedhaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . atha và pårvasmin yoge yad àrdhadhàtukagrahaõam tat anavakà÷am . tasya anavakà÷atvàt guõaþ bhaviùyati . (P_1,1.5.3) KA_I,55.6-18 Ro_I,177-180 iha kasmàt na bhavati : laigavàyanaþ , kàmayate . ## . iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ na ca ete iglakùaõe . lakàrasya ïittvàt àde÷eùu sthànivadbhàvaprasaïgaþ . lakàrasya ïittvàt àde÷eùu sthànivadbhàvaþ pràpnoti : acinavam asunavam akaravam . ##. yat ayam yàsuñaþ ïidvacanam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na ïidàde÷àþ ïitaþ bhavanti iti . yadi etat j¤àpyate katham nityam ïitaþ itaþ ca iti . ïitaþ yat kàryam tat bhavati ïiti yat kàryam tat na bhavati iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . yàsuñaþ eva ïidvacanàt . aparyàptaþ ca eva hi yàsuñ samudàyasya ïittve ïitam ca enam karoti . tasya etat prayojanam ïitaþ yat kàryam tat yathà syàt ïiti yat kàryam tat mà bhåt iti . (P_1,1.6) KA_I,55.20-56.16 Ro_I,180-182 kimartham idam udyate . guõavçddhã mà bhåtàm iti : àdãdhyanam àdãdhyakaþ , àvevyanam àvevyakaþ iti . ayam yogaþ ÷akyaþ akartum . katham . ## . dãdhãvevyoþ chandoviùayatvàt . dãdhãvevyau chandoviùayau . dçùñànuvidhitvàt ca chandasaþ . dçùñànuvidhiþ ca chandasi bhavati . adãdhet , adãdhayuþ iti ca guõadar÷anàt apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . prajapatiþ vai yat kim cana manasà adãdhet . hotraya vçtaþ kçpayan adãdhet . adãdhayuþ dà÷aràj¤e vçtasaþ . bhavet idam yuktam udàharaõam : adãdhet iti . idam tu ayuktam : adãdhayuþ iti . ayam jusi guõaþ pratiùedhaviùaye [pratiùedhaviùayaþ] àrabhyate . saþ yathà eva kïiti na iti etam pratiùedham bàdhate evam imam api bàdhate . na eùaþ doùaþ . jusi guõaþ pratiùedhaviùaye àrabhyamàõaþ tulyajàtãyam pratiùedham bàdhate . kaþ ca tulyajàtãyaþ pratiùedhaþ . yaþ pratyayà÷rayaþ . prakçtyà÷rayaþ ca ayam . atha và yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte kïiti na iti etasmin pratiùedhe jusi guõaþ àrabhyate . asmin punaþ pràpte ca apràpte ca . yadi tarhi ayam yogaþ na àrabhyate katham dãdhyat iti . ## . dãdhyat iti ÷yan eùaþ vyatyayena bhaviùyati . iñaþ ca api grahaõam ÷akyam akartum . katham akaõiùam araõiùam , kaõità ÷vaþ , raõità ÷vaþ iti . àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iti atra iñ iti vartamàne punaþ iógrahaõasya prayojanam iñ eva yathà syàt yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . guõaþ . yadi niyamaþ kriyate pipañhiùateþ apratyayaþ pipañþãþ : dãrghatvam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àïgam yat kàryam tat niyamyate . na ca etat àïgam . atha và asiddham dãrghatvam . tasya asiddhatvàt niyamaþ na bhaviùyati . (P_1,1.7.1) KA_I,56.18-23 Ro_I,182-183 anantaràþ iti katham idam vij¤àyate : avidyamànam antaram eùàm iti àhosvit avidyamànàþ antarà eùàm iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate avidyamànam antaram eùàm iti avagrahe saüyogasa¤j¤à na pràpnoti apsu iti ap-su iti . vidyate hi atra antaram . atha vij¤àyate avidyamànàþ antarà eùàm iti na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . atha và punaþ astu avidyamànam antaram eùàm iti . nanu ca uktam avagrahe saüyogasa¤j¤à na pràpnoti ap-su iti apsu iti . vidyate hi atra antaram iti . na eva doùaþ na prayojanam . (P_1,1.7.2) KA_I,56.24-57.26 Ro_I,183-186 ## . saüyogasa¤j¤àyàm sahavacanam kartavyam . halaþ anantaràþ saüyogaþ saha iti vaktavyam . kim prayojanam . sahabhåtànàm saüyogasa¤j¤à yathà syàt ekaikasya mà bhåt iti . yathà anyatra . tat yathà anyatra api yatra icchati sahabåtànàm kàryam karoti tatra sahagrahaõam . tat yathà . saha supà . ubhe abhyastam saha iti . kim ca syàt yadi ekaikasya halaþ saüyogasa¤j¤à syàt . iha niryàyàt , nirvàyàt , và anyasya saüyogàdeþ iti ettvam prasajyeta . iha ca saühçùãùña iti çtaþ ca saüyogàdeþ iti iñ prasajyeta . iha ca saühriyate iti guõaþ artisaüyogàdyoþ iti guõaþ prasajyeta . iha ca dçùat karoti samit karoti iti saüyogàntasya lopaþ prasajyeta . iha ca ÷aktà vastà iti skoþ saüyogàdyoþ iti lopaþ prasajyeta . iha ca niryàtaþ , nirvàtaþ saüyogàdeþ àtaþ dhàtoþ yaõvataþ iti niùñhànatvam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate iha tàvat niryàyàt , nirvàyàt và anyasya saüyogàdeþ iti ettvam prasajyeta iti . na evam vij¤àyate saüyogaþ àdiþ yasya saþ ayam saüyogàdiþ , saüyogàdeþ iti . katham tarhi . saüyogau àdã yasya saþ ayam saüyogàdiþ , saüyogàdeþ iti . evam tàvat sarvam àïgam parihçtam . yat api ucyate iha ca dçùat karoti samit karoti iti saüyogàntasya lopaþ prasajyeta iti . na evam vij¤àyate saüyogaþ antaþ yasya tat idam saüyogàntam , saüyogàntasya iti . katham tarhi . saüyogau antau asya tad idam saüyogàntam , saüyogàntasya iti . yat api ucyate iha ca ÷aktà vastà iti skoþ saüyogàdyoþ iti lopaþ prasajyeta iti . na evam vij¤àyate saüyogau àdã saüyodàdã saüyogàdyoþ iti . katham tarhi . saüyogayoþ àdã saüyogàdã saüyogàdyoþ iti . yat api ucyate iha ca niryàtaþ , nirvàtaþ saüyogàdeþ àtaþ dhàtoþ yaõvataþ iti niùñhànatvam prasajyeta iti . na evam vij¤àyate saüyogaþ àdiþ yasya saþ ayam saüyogàdiþ , saüyogàdeþ iti . katham tarhi . saüyogau àdã yasya saþ ayam saüyogàdiþ , saüyogàdeþ iti . katham kçtvà ekaikasya saüyogasa¤j¤à pràpnoti . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà . tat yathà . vçddhiguõasa¤j¤e pratyekam bhavataþ . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ : samudàye vàkyaparisamàptiþ iti . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . sati etasmin dçùñànte yadi tatra pratyekam iti ucyate iha api sahagrahaõam kartavyam . atha tatra antareõa pratyekam iti vacanam pratyekam vçddhiguõasa¤j¤e bhavataþ iha api na arthaþ sahagrahaõena . (P_1,1.7.3) KA_I,57.27-59.2 Ro_I,186-190 atha yatra bahånàm ànantaryam kim tatra dvayoþ dvayoþ saüyogas¤j¤à bhavati àhosvit avi÷eùeõa . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . samudàye saüyogàdilopaþ masjeþ na sidhyati . maïktà maïktum . iha ca nirgleyàt , nirglàyàt , nirmleyàt , nirmlàyàt : và anyasya saüyogàdeþ iti ettvam na pràpnoti . iha ca saüsvariùãùña iti çtaþ ca saüyogàdeþ iti iñ na pràpnoti . iha ca saüsvaryate iti guõaþ artisaüyogàdyoþ iti guõaþ na pràpnoti . iha ca gomàn karoti yavamàn karoti iti saüyogàntasya lopaþ iti lopaþ na pràpnoti . iha ca nirglànaþ , nirmlànaþ iti saüyogàdeþ àtaþ dhàtoþ yaõvataþ iti niùñhànatvam na pràpnoti . astu tarhi dvayoþ dvayoþ . ##. dvayoþ haloþ saüyogaþ iti cet dvirvacanam na sidhyati . indram icchati indrãyati . indrãyateþ san : indidrãyiùati . na ndràþ saüyogàdayaþ iti dakàrasya dvirvacanam na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ajvidheþ . ndràþ saüyogàdayaþ na dviþ ucyante . ajàdeþ iti vartate . atha yadi eva bahånàm saüyogas¤j¤à atha api dvayoþ dvayoþ kim gatam etat iyatà såtreõa àhosvit anyatarasmin pakùe bhåyaþ såtram kartavyam . gatam iti àha . katham . yada tàvat bahånàm saüyogas¤j¤à tadà evam vigrahaþ kariùyate : avidyamànam antaram eùàm iti . yadà dvayoþ dvayoþ tadà evam vigrahaþ kariùyate : avidyamànàþ antarà eùàm iti . dvayoþ ca eva antarà kaþ cit vidyate na và . evam api bahånàm eva pràpnoti . yàn hi bhavàn ùaùñhyà pratinirdi÷ati eteùàm anyena vyavàye na bhavitavyam . astu tarhi samudàye sa¤j¤à . nanu ca uktam samudàye saüyogàdilopaþ masjeþ iti . na eùaþ doùaþ . vakùyati etat . antyàt pårvaþ masjeþ mit anuùaïgasaüyogàdilopàrtham iti . atha và avi÷eùeõa saüyogasa¤j¤à vij¤àsyate dvayoþ api bahånàm api . tatra dvayoþ yà saüyogas¤j¤à tadà÷rayaþ lopaþ bhaviùyati . yat api ucyate iha ca nirgleyàt , nirglàyàt , nirmleyàt , nirmlàyàt : và anyasya saüyogàdeþ iti ettvam na pràpnoti iti aïgena saüyogàdim vi÷eùayiùyàmaþ . aïgasya saüyogàdeþ iti . evam tàvat sarvam àïgam parihçtam . yat api ucyate iha ca gomàn karoti yavamàn karoti iti saüyogàntasya lopaþ iti lopaþ na pràpnoti iti padena saüyogàntam vi÷eùayiùyàmaþ . padasya saüyogàntasya . yat api ucyate iha ca nirglànaþ , nirmlànaþ iti saüyogàdeþ àtaþ dhàtoþ yaõvataþ iti niùñhànatvam na pràpnoti iti dhàtuna saüyogàdim vi÷eùayiùyàmaþ . dhàtoþ saüyogàdeþ iti . (P_1,1.7.4) KA_I,59.3-24 Ro_I,190-192 ## . svaraiþ anantarhitàþ halaþ saüyogasa¤j¤àþ bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . vyavahitànàm mà bhåt . pacati panasam . nanu ca anantaràþ iti ucyate . tena vyavahitànàm na bhaviùyati . ## . vyavahite api anantara÷abdaþ dç÷yate . tat yathà : anantarau imau gràmau iti ucyate . tayoþ ca eva antarà nadyaþ ca parvatàþ ca bhavanti . yadi tarhi vyavahite api anantara÷abdaþ bhavati ànantaryavacanam idànãm kimartham syàt . #<ànantaryavacanam kimartham iti cet ekapratiùedhàrtham># . ekasya halaþ saüyogasa¤j¤à mà bhåt iti . kim ca syàt yadi ekasya halaþ saüyogasa¤j¤à syàt . iyeùa , uvoùa . ijàdeþ ca gurumataþ ançcchaþ iti àm prasajyeta . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . atajjàtãyasya vyavàyàt . atajjàtãyakam hi loke vyavadhàyakam bhavati . katham punaþ j¤àyate atajjàtãyakam loke vyavadhàyakam bhavati iti . evam hi kam cit kaþ cit pçcchati . anantare* ete bràhmaõakule* iti . saþ àha . na anantare . vçùalakulam anayoþ antarà iti . kim punaþ kàraõam kva cit atajjàtãyakam vyavadhàyakam bhavati kva cit na . sarvatra eva hi atajjàtãyakam vyavadhàyakam bhavati . katham anantarau imau gràmau iti . gràma÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva ÷àlàsamudàye vartate . tat yathà gràmaþ dagdhaþ iti . asti vàñaparikùepe vartate . tat yathà gràmam praviùñaþ . asti manuùyeùu vartate . tat yathà gràmaþ gataþ , gràmaþ àgataþ iti . asti sàraõyake sasãmake sasthaõóilake vartate . tat yathà gràmaþ labdhaþ iti . tat yaþ sàraõyake sasãmake sasthaõóilake vartate tam abhisamãkùya etat prayujyate : anantarau imau gràmau iti . sarvatra eva hi atajjàtãyakam vyavadhàyakam bhavati . (P_1,1.8.1) KA_I,59.26-60.5 Ro_I,192-193 kim idam mukhanàsikàvacanaþ iti . mukham ca nàsikà ca mukhanàsikam . mukhanàsikam vacanam asya saþ ayam mukhanàsikàvacanaþ . yadi evam mukhanàsikavacanaþ iti pràpnoti . nipàtanàt dãrghatvam bhaviùyati . atha và mukhanàsikam àvacanam asya saþ ayam mukhanàsikàvacanaþ . kim idam àvacanam iti . ãùadvacanam àvacanam . kim cit mukhavacanam kim cit nàsikàvacanam . mukhadvitãyà và nàsikà vacanam asya saþ ayam mukhanàsikàvacanaþ . mukhopasaühità và nàsikà vacanam asya saþ ayam mukhanàsikàvacanaþ . (P_1,1.8.2) KA_I,60.5-16 Ro_I,193-194 atha mukhagrahaõam kimartham . nàsikàvacanaþ anunàsikaþ iti iyati ucyamàne yamànusvàràõàm eva prasajyeta . mukhagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha nàsikàgrahaõam kimartham . mukhavacanaþ anunàsikaþ iti iyati ucyamàne kacañatapànàm eva prasajyeta . nàsikàgrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . mukhagrahaõam ÷akyam akartum . kena idànãm ubhayavacanànàm bhaviùyati . pràsàdavàsinyàyena . tat yathà . ke cit pràsàdavàsinaþ ke cit bhåmivàsinaþ ke cit ubhayavàsinaþ . ye pràsàdavàsinaþ gçhyante te pràsàdavàsigrahaõena . ye bhåmivàsinaþ gçhyante te bhåmivàsinyàyena . ye ubhayavàsinaþ gçhyante te pràsàdavàsigrahaõena bhåmivàsinyàyena ca . evam iha api ke cit mukhavacanàþ ke cit nàsikàvacanàþ ke cit ubhayavacanàþ . tatra ye mukhavacanàþ gçhyante te mukhagrahaõena . ye nàsikàvacanàþ gçhyante te nàsikàgrahaõena . ye ubhayavacanàþ gçhyante eva te mukhagrahaõena nàsikàgrahaõena ca. bhavet ubhayavacanànàm siddham . yamànusvàràõàm api pràpnoti . na eva doùaþ na prayojanam . (P_1,1.8.3) KA_I,60.17-26 Ro_I,194-195 itaretarà÷rayam tu bhavati . kà itaretarà÷rayatà . sataþ anunàsikasya sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca nàma anunàsikaþ bhàvyate . tat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . ## . siddham tu nitya÷abdatvàt iti . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu ÷abdeùu sataþ anunàsikasya sa¤j¤à kriyate . na sa¤j¤ayà anunàsikaþ bhàvyate . yadi tarhi nityàþ ÷abdàþ kimartham ÷àstram . kimartham ÷àstram iti cet nivartakatvàt siddham . nivartakam ÷àstram . katham . àï asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ ananunàsikaþ . tasya sarvatra ananunàsikabuddhiþ prasaktà . tatra anena nivçttiþ kriyate . chandasi aci parataþ àïaþ ananunàsikasya prasaïge anunàsikaþ sàdhuþ bhavati iti . (P_1,1.9.1) KA_I,61.2-7 Ro_I,195-197 tulayà sammitam tulyam . àsyam ca prayatnaþ ca àsyaprayatnam . tulyàsyam tulyaprayatnam ca savarõasa¤j¤am bhavati . kim punaþ àsyam . laukikam àsyam oùñhàt prabhçti pràk kàkalakàt . katham punaþ àsyam . asyanti anena varõàn iti àsyam . annam etat àsyandate iti và àsyam . atha kaþ prayatnaþ . prayatanam prayatnaþ . prapårvàt yatateþ bhàvasàdhanaþ naïpratyayaþ . yadi laukikam àsyam kim àsyopàdàne prayojanam . sarveùàm hi tat tulyam bhavati . vakùyati etat : prayatnavi÷eùaõam àsyopàdànam iti . (P_1,1.9.2) KA_I,61.8-62.14 Ro_I,197-202 ## . savarõasa¤j¤àyàm bhinnade÷eùu atiprasaïgaþ bhavati jabagaóada÷àm . kim kàraõam . prayatnasàmànyàt . eteùàm hi samànaþ prayatnaþ . ## . siddham etat. katham . àsye yeùàm tulyaþ de÷aþ yatnaþ ca te savarõasa¤j¤àþ bhavanti iti vaktavyam . evam api kim àsyopàdàne prayojanam . sarveùàm hi tat tulyam . prayatnavi÷eùaõam àsyopàdànam . santi hi àsyàt bàhyàþ prayatnàþ . te hàpitàþ bhavanti . teùu satsu asatsu api savarõasa¤j¤à sidhyati . ke punaþ te . vivàrasaüvàrau ÷vàsanàdau ghoùavadaghoùatà alpapràõatà mahàpràõatà iti . tatra vargàõàm prathamadvitãyàþ vivçtakaõñhàþ ÷vàsànupradànàþ aghoùàþ . eke alpapràõàþ apare mahàpràõàþ . tçtãyacaturthàþ saüvçtakaõñhàþ nàdànupradànàþ ghoùavantaþ . eke alpapràõàþ apare mahàpràõàþ . yathà tçtãyàþ tathà pa¤camàþ ànunàsikyavarjam . ànunàsikyam teùàm adhikaþ guõaþ . evam api avarõasya savarõasa¤j¤à na pràpnoti . kim kàraõam . bàhyam hi àsyàt sthànam avarõasya . sarvamukhasthànam avarõam eke icchanti . evam api vyapade÷aþ na prakalpate : àsye yeùàm tulyaþ de÷aþ iti . vyapade÷ivadbhàvena vyapade÷aþ bhaviùyati . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam savarõasa¤j¤ayàm bhinnade÷eùu atiprasaïgaþ prayatnasàmànyàt iti . na eùaþ doùaþ . na hi laukikam àsyam . kim tarhi . taddhitàntam àsyam : àsye bhavam àsyam . ÷arãràvayavàt yat . kim punaþ àsye bhavam . sthànam karaõam ca . evam api prayatnaþ avi÷eùitaþ bhavati . prayatnaþ ca vi÷eùitaþ . katham . na hi prayatanam prayatnaþ . kim tarhi . pràrambhaþ yatnasya prayatnaþ . yadi pràrambhaþ yatnasya prayatnaþ evam api avarõasya eïoþ ca savarõasa¤j¤à pràpnoti . pra÷liùñavarõau etau . avarõasya tarhi aicoþ ca savarõasa¤j¤à pràpnoti . vivçtataràvarõau etau . etayoþ eva tarhi mithaþ savarõasa¤j¤à pràpnoti . na etau tulyasthànau . udàttàdãnàm tarhi savarõasa¤j¤à na pràpnoti . abhedakàþ udàttàdayaþ . atha và kim naþ etena pràrambhaþ yatnasya prayatnaþ iti .prayatanam eva prayatnaþ . tat eva ca taddhitàntam àsyam . yat samànam tat à÷rayiùyàmaþ . kim sati bhede . sati iti àha . sati eva hi bhede savarõasa¤j¤ayà bhavitavyam . kutaþ etat . bhedàdhiùñhànà hi savarõasa¤j¤à . yadi hi yatra sarvam samànam tatra syàt savarõasa¤j¤àvacanam anarthakam syàt . yadi tarhi sati bhede kim cit samànam iti kçtva savarõasa¤j¤à bhaviùyati ÷akàrachakàrayoþ ùakàrañhakàrahoþ sakàrathakàrayoþ savarõasa¤j¤à pràpnoti . eteùàm hi sarvam anyat samànam karaõavarjam . evam tarhi prayatanam eva prayatnaþ tat eva taddhitàntam àsyam na tu ayam dvandvaþ : àsyam ca prayatnaþ ca àsyaprayatnam iti . kim tarhi . tripadaþ bahuvrãhiþ : tulyaþ àsye prayatnaþ eùàm iti . atha và pårvaþ tatpuruùaþ tataþ bahuvrãhiþ : tulyaþ àsye tulyàsyaþ , tulyàsyaþ prayatnaþ eùàm iti . atha và paraþ tatpuruùaþ tataþ bahuvrãhiþ : àsye yatnaþ àsyayatnaþ , tulyaþ àsyayatnaþ eùàm iti . (P_1,1.9.3) KA_I,62.15-26 Ro_I,202-203 tasya . tasya iti tu vaktavyam . kim prayojanam . yaþ yasya tulyàsyaprayatnaþ saþ tasya savarõasa¤j¤aþ yathà syàt . anyasya tulyàsyaprayatnaþ anyasya savarõasa¤j¤aþ mà bhåt . ## . tasya iti na vaktavyam . anyasya tulyàsyaprayatnaþ anyasya savarõasa¤j¤aþ kasmàt na bhavati . vacanapràmàõyàt : savarõasa¤j¤àvacanasàmarthyàt . yadi hi anyasya tulyàsyaprayatnaþ saþ anyasya savarõasa¤j¤aþ syàt savarõasa¤j¤àvacanam anarthakam syàt . ## . sambandhi÷abdaiþ và punaþ tulyam etat . tat yathà sambandhi÷abdàþ : màtari vartitavyam , pitari ÷u÷råùitavyam iti . na ca ucyate svasyàm màtari svasmin và pitari iti sambandhàt ca etat gamyate yà yasya màtà yaþ ca yasya pità iti . evam iha api tulyàsyaprayatnam savarõam iti atra sambandi÷abdau etau . tatra sambandhàt etat gantavyam : yat prati yat tulyàsyaprayatnam tat prati tat savarõasa¤j¤am bhavati iti . (P_1,1.9.4) KA_I,62.27-63.23 Ro_I,203-207 #<çkàraëkàrayoþ savarõavidhiþ># . çkàraëkàrayoþ savarõasa¤j¤à vidheyà . hotç , ëkàraþ , hotéëkàraþ . kim prayojanam . akaþ savarõe dãrghaþ iti dãrghatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . vakùyati etat . savarõadãrghatve çti , rçvàvacanam ëti , lëvàvacanam iti . tat savarõe yathà syàt . iha mà bhåt : dadhi , ëkàraþ , madhu , ëkàraþ iti . yat etat savarõadãrghatve çti iti etat çtaþ iti vakùyàmi . tataþ ëti . ëti ca và lë bhavati . çtaþ iti eva . tat na vaktavyam bhavati . ava÷yam tat vaktavyam . åkàlaþ ac hrasvardãrghaplutasa¤j¤aþ bhavati iti ucyate . na ca rçkàraþ lëkàraþ và ac asti . rçkàrasya , lëkàrasya ca actvam vakùyàmi . tat ca ava÷yam vaktavyam plutaþ yathà syàt : hotç , çkàraþ hotékàraþ , hotç3kàraþ , hotç , ëkàraþ , hotëkàraþ , hotë3kàraþ . kim punaþ atra jyàyaþ . savarõasa¤j¤àvacanam eva jyàyaþ . dãrghatvam ca eva hi siddham bhavati. api ca çkàragrahaõe ëkàragrahaõam sannihitam bhavati . yathà iha bhavati : çti akaþ: khañva ç÷yaþ , màla ç÷yaþ idam api saïgçhãtam bahavati : khañva , ëkàraþ, màla , ëkàraþ iti . và supi àpi÷aleþ : uparkàrãyati , upàrkàrãyati , idam api siddham bhavati : upalkàrãyati, upàlkàrãyati iti . yadi tarhi çkàragrahaõe ëkàragrahaõam sannihitam bhavati uþ aõ raparaþ , ëkàrasya api raparatvam pràpnoti . ëkàrasya laparatvam vakùyàmi . tat ca ava÷yam vaktavyam asatyàm savarõasa¤j¤àyàm vidhyartham . tat eva satyàm rephabàdhanàrtham bhaviùyati . iha tarhi raùàbhyàm naþ õaþ samànapade iti çkàragrahaõam coditam màtéõàm , pitéõàm iti evamartham . tat iha api pràpnoti : këpyamànam pa÷ya iti . atha asatyàm api savarõasa¤j¤àyàm iha kasmàt na bhavati : prakëpyamànam pa÷ya iti . cuñutula÷arvyavàye na iti vakùyàmi . aparaþ àha : tribhiþ ca madhyamaiþ vargaiþ la÷asaiþ ca vyavàye na iti vakùyàmi iti . varõaikade÷àþ ca varõagrahaõena gçhyante iti yaþ asau ëkàre lakàraþ tadà÷rayaþ pratiùedhaþ bhaviùyati . yadi evam na arthaþ raùàbhyàm õatve çkàragrahaõena . varõaikade÷àþ ca varõagrahaõena gçhyante iti yaþ asau çkàre rephaþ tadà÷rayam õatvam bhaviùyati . (P_1,1.10) KA_I,63.25-65.6 Ro_I,207-211 ## . ajjhaloþ pratiùedhe ÷akàrasya ÷akàreõa savarõasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ pràpnoti . kim kàraõam . ajjhaltvàt . ac ca eva hi ÷akàraþ hal ca . katham tàvat actvam . ikàraþ savarõagrahaõena ÷akàram api gçhõàti iti actvam . halùu upade÷àt haltvam . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra savarõalope doùaþ bhavati . para÷÷atàni kàryàõi . jharaþ jhari savarõe iti lopaþ na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . anactvàt . katham anactvam . spçùñam spar÷ànàm karaõam . ãùatspçùñam antaþsthànàm . vivçtam åùmaõàm . ãùat iti anuvartate . svaràõàm vivçtam . ãùat iti nivçttam . ## . vàkyàparisamàpteþ và siddham etat . kim idam vàkyàparisamàpteþ iti . varõànàm upade÷aþ tàvat . upade÷ottarakàlà itsa¤j¤à . itsa¤j¤ottarakàlaþ àdiþ antyena saha ità iti pratyàhàraþ . pratyàhàrottarakàlà savarõasa¤j¤à . savarõasa¤j¤ottarakàlam aõ udit savarõasya ca apratyayaþ iti savarõagrahaõam . etena sarveõa samuditena vàkyena anyatra savarõànàm grahaõam bhavati . ca ca atra ikàraþ ÷akàram gçhõàti . yathà eva tarhi ikàraþ ÷akàram na gçhõàti evam ãkàram api na gçhõãyàt . tatra kaþ doùaþ . kumàrã , ãhate kumàrãhate . akaþ savarõadãrghatvam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat etat akaþ savarõe dãrghaþ iti pratyàhàragrahaõam tata ikàraþ ãkàram gçhõàti . ÷akàram na gçhõàti . aparaþ àha : ## . ajjhaloþ pratiùedhe ÷akàrasya ÷akàreõa savarõasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ pràpnoti . kim kàraõam . ajjhaltvàt . ac ca eva ÷akàraþ hal ca . katham tàvat actvam . ikàraþ savarõagrahaõena ÷akàram api gçhõàti iti actvam . halùu upade÷àt haltvam . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra savarõalope doùaþ bhavati . para÷÷atàni kàryàõi . jharaþ jhari savarõe iti lopaþ na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . anactvàt . katham anactvam . ## . uktà vàkyàparisamàptiþ . asmin pakùe và iti etat asamarthitam bhavati . etat ca samarthitam . katham . astu và ÷akàrasya ÷akàreõa savarõasa¤j¤à mà và bhåt . nanu ca uktam : para÷÷atàni kàryàõi . jharaþ jhari savarõe iti lopaþ na pràpnoti iti . mà bhåt lopaþ . nanu ca bhedaþ bhavati . sati lope dvi÷akàram asati lope tri÷akàram . na asti bhedaþ . asati api lope dvi÷akàram eva . katham . vibhàùà dvirvacanam . evam api bhedaþ . asati lope kadà cit dvi÷akàram kadà cit tri÷akàram sati lope dvi÷akàram eva . saþ eùaþ katham bhedaþ na syàt . yadi nityaþ lopaþ syàt . vibhàùà tu saþ lopaþ . yathà abhedaþ tathà astu . (P_1,1.11.1) KA_I,66.2-67.2 Ro_I,213-217 kimartham ãdàdãnàm taparàõàm pragçhyasa¤j¤à ucyate . taparaþ tatkàlasya iti tatkàlànàm savarõànàm grahaõam yathà syàt . keùàm . udàttànudàttasvaritànàm . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . plutànàm tu pragçhyasa¤j¤à na pràpnoti . kim kàraõam . atatkàlatvàt . na hi plutàþ tatkàlàþ . asiddhaþ plutaþ . tasyàsiddhatvàt tatkàlàþ eva bhavanti . siddhaþ plutaþ svarasandhiùu . katham j¤àyate siddhaþ plutaþ svarasandhiùu iti . yat ayam plutapragçhyàþ aci iti plutasya prakçtibhàvam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . sataþ hi kàryiõaþ kàryeõa bhavitavyam . kim etasya j¤àpane prayojanam . aplutàt aplute iti etat na vaktavyam bhavati . kim ataþ yat siddhaþ plutaþ svarasandhiùu . sa¤j¤àvidhau asiddhaþ . tasya asiddhatvàt tatkàlàþ eva bhavanti . sa¤j¤àvidhau ca siddhaþ . katham . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam . yatra kàryam tatra upasthitam draùñavyam . pragçhyaþ prakçtyà iti upasthitam idam bhavati ãdådet dvivacanam pragçhyam iti . kim punaþ plutasya pragçhyasa¤j¤àvacane prayojanam . pragçhyà÷rayaþ prakçtibhàvaþ yathà syàt . mà bhåt evam . plutaþ prakçtyà iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . upasthite hi doùaþ syàt . aplutavat upasthithe iti atra pañhiùyati hi àcàryaþ : vadvacanam plutakàryapratiùedhàrtham , plutapratiùedhe hi pragçhyplutapratiùedhaprasaïgaþ anyena vihitatvàt iti . tasmàt plutasya pragçhyasa¤j¤à eùitavyà pragçhyà÷rayaþ prakçtibhàvaþ yathà syàt . yadi punaþ dãrghàõàm ataparàõàm pragçhyasa¤j¤à ucyeta . evam api ekàraþ eva ekaþ savarõàn gçhõãyàt . ãkàrokàrau na gçhõãyàtàm . kim kàraõam . anaõtvàt . yadi punaþ hrasvànàm ataparàõàm pragçhyasa¤j¤à ucyeta . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : akurvahi , atra akurvahi atra iti . tasmàt dãrghàõàm eva taparàõàm pragçhyasa¤j¤à vaktavyà . dãrghàõàm ca ucyamànà plutànàm na pràpnoti . evam tarhi kim naþ etena yatnena yat siddhaþ plutaþ svarasandhiùu iti . asiddhaþ plutaþ . tasya asiddhatvàt tatkàlàþ eva bhavanti iti . katham yat tat j¤àpakam uktam plutapragçhyàþ aci iti. plutabhàvã prakçtyà iti evam etat vij¤àyate . katham yat tat prayojanam uktam . kriyate tat nyàse eva aplutàt aplute iti . evam api yat siddhe pragçhyakàryam tat plutasya na pràpnoti . aõaþ apragçhyasya anunàsikaþ iti . evam tarhi kim naþ etena kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam iti . yathodde÷am eva sa¤j¤àparibhàùam . tatra ca asau asiddhaþ . tasyàsiddhatvàt tatkàlàþ eva bhavanti . (P_1,1.11.2) KA_I,67.3-68.7 Ro_I,217-220 katham punaþ idam vij¤àyate : ãdàdayaþ yat dvivacanam iti àhosvit ãdàdyantam yat dvivacanam iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<ãdàdayaþ dvivacanam pragçhyàþ iti cet antyasya vidhiþ># . ãdàdayaþ dvivacanam pragçhyàþ iti cet antyasya pragçhyasa¤j¤à vidheyà . pacete* iti , pacethe* iti . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . khañve* iti , màle* iti . astu tarhi ãdàdyantam yat dvivacanam iti . #<ãdàdyantam iti cet ekasya vidhiþ># . ãdàdyantam iti cet ekasya pragçhyasa¤j¤à vidheyà . khañve* iti , màle* iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . àdyantatvàt . àdyantavat ekasmin iti ekasya api bhaviùyati . atha và evam vakùyàmi : ãdàdyantam yat dvivacanàntam iti . #<ãdàdyantam dvivacanàntam iti cet luki pratiùedhaþ># . ãdàdyantam dvivacanàntam iti cet luki pratiùedhaþ vaktavyaþ . kumàryoþ agàram , kumàryagàram vadhvoþ agàram , vadhvagàram . etat hi ãdàdyantam ca ÷råyate dvivacanàntam ca bhavati pratyayalakùaõena . ## . yat ayam ãdåtau ca saptamyarthe iti arthagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na pragçhyasa¤j¤àyàm pratyayalakùaõam bhavati iti . tat tarhi j¤àpkàrtham arthagrahaõam kartavyam . na kartavyam . ãdàdibhiþ dvivacanam vi÷eùayiùyàmaþ ãdàdivi÷iùñena ca dvivacanena tadantavidhiþ bhaviùyati . ãdàdyantam yat dvivacanam tadantam ãdàdyantam iti . evam api a÷ukle vastre ÷ukle sampadyetàm , ÷uklã àstàm vastre* iti atra pràpnoti . atra hi ãdàdi dvivacanam tadantam ca bhavati pratyayalakùaõena . atra api akçte ÷ãbhàve luk bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . luk kriyatàm ÷ãbhàvaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ÷ãbhàvaþ . nityaþ luk . kçte api ÷ãbhàve pràpnoti akçte api pràpnoti . anityaþ luk . anyasya kçte ÷ãbhàve pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati .÷ãbhàvaþ api anityaþ . na hi kçte luki pràpnoti . ubhayoþ anityayoþ paratvàt ÷ãbhàvaþ ÷ãbhàve kçte luk . atha api katham cit nityaþ luk syàt evam api doùaþ . vakùyati etat . padasa¤j¤àyàm antavacanam anyatra sa¤j¤àvidhau pratyayagrahaõe tadantavidhipratiùedhàrtham iti. idam ca api pratyayagrahaõam ayam ca api sa¤j¤àvidhiþ . ava÷yam khalu etasmin api pakùe àdyantavadbhàvaþ eùitavyaþ . tasmàt astu saþ eva madhyamaþ pakùaþ . (P_1,1.12) KA_I,68. 9-70.3 Ro_I,220-226 ## . màt pragçhyasa¤j¤àyàm tasya ãttvasya åttvasya ca asiddhatvàt ayàvekàde÷àþ pràpnuvanti . teùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . amã* atra , amã* àsate , amå* atra , amå* àsàte . nanu ca pragçhyasa¤j¤àvacanasàmarthyàt ayàdayaþ na bhaviùyanti . ## . na idam vacanàt labhyam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . yat siddhe pragçhyasa¤j¤àkàryam tadartham etat syàt . aõaþ apragçhyasya anunàsikaþ iti . na ekam prayojanam yogàrambham prayojayati . yadi etàvat prayojanam syàt tatra eva ayam bråyàt aõaþ apragçhyasya anunàsikaþ adasaþ na iti . ## . atha và pragçhyasa¤j¤à kriyatàm ayàdayaþ và . pragçhyasa¤j¤à bhaviùyati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . vipratiùedhe param iti ucyate . pårvà ca pragçhyasa¤j¤à pare ayàdayaþ . parà pragçhyasa¤j¤à kariùyate . såtraviparyàsaþ kçtaþ bhavati . evam tarhi parà eva pragçhyasa¤j¤à . katham . kàryakàlam hi sa¤j¤àparibhàùam . yatra kàryam tatra upasthitam draùñavyam . pragçhyaþ prakçtyà iti etat upasthitam bhavati adasaþ màt iti . evam api ayuktaþ vipratiùedhaþ . katham . dvikàryayogaþ hi vipratiùedhaþ . na ca atra ekaþ dvikàryayuktaþ . ecàm ayàdayaþ . ãdåtoþ pragçhyas¤j¤à . na ava÷yam dvikàryayogaþ eva vipratiùedhaþ . kim tarhi . asambhavaþ api . saþ ca asti atra asambhavaþ . kaþ asau asambhavaþ . pragçhyasa¤j¤à abhinirvartamànà ayàdãn bàdhate , ayàdayaþ abhinirvartamanàþ pragçhyasa¤j¤ànimittam vighnanti iti eùaþ asambhavaþ . sati asambhave yuktaþ vipratiùedhaþ . evam api ayuktaþ vipratiùedhaþ . satoþ hi vipratiùedhaþ bhavati . na ca atra ãttvottve staþ na api makàraþ . ubhayam asiddham . #<à÷rayàt siddhatvam ca yathà roþ uttve >#. à÷rayàt siddhatvam bhaviùyati . tat yathà ruþ uttve à÷rayàt siddhaþ bhavati . kim punaþ kàraõam ruþ uttve à÷rayàt siddhaþ bhavati na punaþ yatra eva ruþ siddhaþ tatra eva uttvam api ucyate . na evam ÷akyam . ## . asiddhe hi uttve àdguõàprasiddhiþ syàt . vçkùaþ atra , plakùaþ atra . tasmàt tatra à÷rayàt siddhatvam eùitavyam . tatra yathà à÷rayàt siddham bhavati evam iha api bhaviùyati . atha và pragçhyasa¤j¤àvacanasàmarthyàt ayàdayaþ àde÷àþ na bhaviùyanti . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . adasaþ . adasaþ ãdàdayaþ pragçhyasa¤j¤àþ bhavanti . tataþ màt . màt ca pare ãdàdayaþ pragçhyasa¤j¤àþ bhavanti . adasaþ iti eva . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ekaþ yat tat siddhe pragçhyakàryam tadarthaþ . aparaþ yat asiddhe . iha api tarhi pràpnoti : amuyà , amuyoþ iti . kim ca syàt yadi pragçhyasa¤j¤à syàt . pragçhyà÷rayaþ prakçtibhàvaþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . padàntaprakaraõe prakçtibhàvaþ . na ca eùaþ padàntaþ . evam api amuke atra atra api pràpnoti . dvivacanam iti vartate . yadi dvivacanam iti vartate amã* atra iti na pràpnoti . evam tarhi edantam iti nivçttam . atha và àha ayam adasaþ màt iti . na ca ãttvottve staþ na api makàraþ . te evam vij¤àsyàmaþ màrthàt ãdàdyarthànàm iti . ## . kim uktam . adasaþ ãttvottve svare bahiùpadalakùaõe pragçhyasa¤jàyàm ca siddhe vaktavye iti . ## . tatra sakakàre doùaþ bhavati . amuke atra . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . grahaõavi÷eùaõatvàt . na màdgrahaõena ãdàdyantam vi÷eùyate . kim tarhi . ãdàdayaþ vi÷eùyante . màt pare ye ãdàdayaþ iti . (P_1,1.13) KA_I,70.5-10 Ro_I,226-227 iha kasmàt na bhavati : kà÷e ku÷e vaü÷e iti . #<÷e arthavadgrahaõàt># . arthavataþ ÷e÷abdasya grahaõam . na ca ayam arthavàn . evam api hari÷e babhru÷e iti atra pràpnoti . evam tarhi lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam na bhaviùyati . atha và punaþ astu arthavadgrahaõe na anarthakasya iti . katham hari÷e babhru÷e iti . ekaþ atra vibhaktyarthena arthavàn aparaþ taddhitàrthena . samudàyaþ anarthakaþ . (P_1,1.14) KA_I,70.12-71.7 Ro_I,227-230 nipàtaþ iti kimartham . cakàra atra , jahàra atra . ekàc iti kimartham . pra idam brahma , pra idam kùatram . ekàc iti api ucyamàne atra api pràpnoti . eùaþ api hi ekàc . ekàc iti na ayam bahuvrãhiþ : ekaþ ac asmin saþ ayam ekàc iti . kim tarhi . tatpuruùaþ ayam samànàdhikaraõaþ : ekaþ ac ekàc . yadi tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ na arthaþ ekagrahaõena . iha kasmàt na bhavati : pra idam brahma , pra idam kùatram . ac eva yaþ nipàtaþ iti evam vij¤àsyate . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ajgrahaõasàmarthyàt . yadi hi yat ca ac ca anyat ca tatra syàt ajgrahaõam anarthakam syàt . asti anyat ajgrahaõasya prayojanam . kim. ajantasya yathà syàt . halantasya mà bhåt . na eva doùaþ na prayojanam . evam api kutaþ etat dvayoþ paribhàùayoþ sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ àdyantavat ekasmin iti ca yena vidhiþ tadantasya iti ca iyam iha paribhàùà bhaviùyati àdyantavat ekasmin iti iyam na bhaviùyati yena vidhiþ tadantasya iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati iyam iha paribhàùà bhavati àdyantavat ekasmin iti iyam na bhavati yena vidhiþ tadantasya iti yat ayam anàï iti pratiùedham ÷àsti . evam tarhi siddhe sati yat ajgrahaõe kriyamàõe ekagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyatra varõagrahaõe jàtigrahaõam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . dambheþ halgrahaõasya jàtivàcakatvàt siddham iti yat uktam tat upapannam bhavati . anàï iti kimartham . à , udakàntàt odakàntàt . iha kasmàt na bhavati: à* evam nu manyase , à* evam kila tat iti . sànubandhakasya grahaõam ananubandhakaþ ca atra àkàraþ . kva punaþ ayam sànubandhakaþ kva niranubandhakaþ . ãùadarthe kriyàyoge maryàdàbhividhau ca yaþ etam àtam ïitam vidyàt vàkyasmaraõayoþ aïit . (P_1,1.15.1) KA_I,71.9-13 Ro_I,230-231 kim udàharaõam . àho* iti , utàho* iti . na etat asti prayojanam . nipàtasamàhàraþ ayam : àha , u : àho* iti, uta , àha , u : utàho* iti . tatra nipàtaþ ekàc anàï iti eva siddham . evam tarhi ekanipàtàþ ime . atha và pratiùiddhàrthaþ ayam àrambhaþ : o ùu yàtam marutaþ , oùu yàtam bçhatã ÷akvarã ca , o cit sakhàyam sakhya vavçtyàm . (P_1,1.15.2) KA_I,71.14-21 Ro_I,231-233 ## . odantaþ nipàtaþ iti atra cvyantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . anadaþ , adaþ , abhavat : adobhavat , tirobhavat . na vaktavyam . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam na bhaviùyati . evam api agauþ gauþ sampadyate gobhavat : atra pràpnoti . evam tarhi gauõamukhyayoþ mukhye kàryasamprayayaþ iti . tat yathà : gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti na bàhãkaþ anubadhyate . katham tarhi bàhãke vçddhyàttve bhavataþ : gauþ tiùthati . gàm ànaya iti . arthà÷raye etat evam bhavati . yat hi ÷abdà÷rayam ÷abdamàtre tat bhavati . ÷abdà÷raye ca vçddhyàttve . (P_1,1.17-18.1) KA_I,71.23-72.6 Ro_I,233-234 iha kasmàt na bhavati : àho* iti , utàho* iti . u¤aþ iti ucyate . na ca atra u¤am pa÷yàmaþ . u¤aþ ayam anyena saha ekàde÷aþ u¤grahaõena gçhyate . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na u¤ekàde÷aþ u¤grahaõena gçhyate iti yat ayam ot iti odantasya nipàtasya pragçhyasa¤j¤àm ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . uktam etat pratiùiddhàrthaþ ayam àrambhaþ . doùaþ khalu api syàt yadi u¤ekàde÷aþ u¤grahaõena na gçhyeta : jànu , u . asya rujati jànå* asya rujati jànvasya rujati . mayaþ u¤aþ vaþ và iti vatvam na syàt . evam tarhi ekanipàtàþ ime . atha và dvau ukàrau imau ekaþ ananubandhakaþ aparaþ sànubandhakaþ . tat yaþ ananubandhakaþ tasya eùaþ ekàde÷aþ . (P_1,1.17-18.2) KA_I,72.7-13 Ro_I,234-235 ## . u¤aþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ . u¤aþ ÷àkalyasya àcàryasya matena pragçhyasa¤j¤à bhavati . u* iti v iti . tataþ uü . u¤aþ åü iti ayam àde÷aþ bhavati ÷àkalyasya àcàryasya matena dãrghaþ anunàsikaþ pragçhyasa¤j¤akaþ ca uü iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ## . ÷àkalyasya àcàryasya matena uü vibhàùà yathà syàt : åü iti , u* iti . anyeùàm àcàryàõàm matena v iti . (P_1,1.19) KA_I,72.15-73.18 Ro_I,235-238 #<ãdåtau saptamã iti eva >#. ãdåtau saptamã iti eva siddham . na arthaþ arthagrahaõena . ## . luptàyam saptamyàm pragçhyasa¤j¤à na pràpnoti . kva . somo gaurã adhi ÷ritaþ . iùyate ca atra api syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti evamartham arthagrahaõam . na atra saptamã lupyate . kim tarhi . pårvasavarõaþ atra bhavati .#< pårvasya cet savarõaþ asau àóàmbhàvaþ prasajyate># . yadi pårvasavarõaþ àñ àmbhàvaþ ca pràpnoti . evam tarhi àha ayam ãdåtau saptamã iti na sa asti saptamã ãdåtau . tatra vacanàt bhaviùyati . ## . na idam vacanàt labhyam. asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . yatra saptamyàþ dãrghatvam ucyate : dçtim na ÷uùkam sarasã ÷ayànam iti . sati prayojane iha na pràpnoti somo gaurã adhi ÷ritaþ iti . ## . tatra api siddham . katham . yadi sarasã÷abdasya pravçttiþ asti . asti ca loke sarasã÷abdasya pravçttiþ . katham . dakùiõàpathe hi mahànti saràüsi sarasyaþ iti ucyante . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ na pragçhyasa¤j¤àyàm pratyayalakùaõam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . kumàryoþ agàram kumàryagàram , vadhvoþ agàram vadhvagàram . pratyayalakùaõena pragçhyasa¤j¤à na bhavati . ##. atha và pårvapadasya mà bhåt iti evamartham arthagrahaõam : vàpyàm a÷vaþ vàpya÷vaþ , nadyàm àtiþ nadyàtiþ . atha kriyamàõe api arthagrahaõe kasmàt eva atra na bhavati . jahatsvàrthà vçttiþ iti . atha ajahatsvàrthàyàm vçttau doùaþ eva . ajahatsvàrthàyàm ca na doùaþ . samudàyàrthaþ abhidhãyate . #<ãdutau saptamã iti eva lupte arthagrahaõàt bhavet pårvasya cet savarõaþ asau àóàmbhàvaþ prasajyate vacanàt yatra dãrghatvam tatra api sarasã yadi j¤àpakam syàt tadantatve mà và pårvapadasya bhåt># . (P_1,1.20.1) KA_I,73.20-74.22 Ro_I,239-241 ##. ghusa¤j¤àyàm prakçtigrahaõam kartavyam . dàdhàprakçtayaþ ghusa¤j¤à bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . àttvabhåtànàm iyam sa¤j¤à kriyate . sà àttvabhåtànàm eva syàt anàttvabhåtànàm na syàt . nanu ca bhåyiùthàni ghusa¤j¤àkàryàõi àrdhadhàtuke tatra ca ete àttvabhåtàþ dç÷yante . ÷idartham . ÷idartham prakçtigrahaõam kartavyam . ÷iti àttvam pratiùidhyate tadartham : praõidayate praõidhayati iti . bhàradvàjãyàþ pañhanti ghusa¤j¤àyàm prakçtigrahaõam ÷idvikçtàrtham . ghusa¤j¤àyàm prakçtigrahaõam kriyate . kim prayojanam . ÷idartham vikçtàrtham ca . ÷iti udàhçtam . vikçtàrtham khalu api : praõidàtà praõidhàtà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti pratipadam ye àttvabhåtàþ teùàm eva syàt . lakùaõena ye àttvabhåtàþ teùàm na syàt . atha kriyamàõe api prakçtigrahaõe katham idam vij¤àyate . dàdhàþ prakçtayaþ àhosvit dàdhàm prakçtayaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate dàdhàþ prakçtayaþ iti saþ eva doùaþ . àttvabhåtànàm eva syàt anàttvabhåtànàm na syàt . atha vij¤àyate dàdhàm prakçtayaþ iti anàttvabhåtànàm eva syàt àttvabhåtànàm na syàt . evam tarhi na evam vij¤àyate dàdhàþ prakçtayaþ iti na api dàdhàm prakçtayaþ iti . katham tarhi . dàdhàþ ghusa¤j¤àþ bhavanti prakçtayaþ ca eùàm iti . tat tarhi prakçtigrahaõam kartavyam . na kartavyam . idam prakçtam arthagrahaõam anuvartate . kva prakçtam . ãdåtau ca saptamyarthe iti . tataþ vakùyàmi dàdhàþ ghu adàp . arthe iti . na evam ÷akyam . dadàtinà samànàrthàn ràtiràsatidà÷atimaühatiprãõàtiprabhçtãn àhuþ . eteùàm api ghusa¤j¤à pràpnoti . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam prakçtigrahaõam kartavyam . ÷idarthena tàvat na arthaþ prakçtigrahaõena . ava÷yam tatra màrtham prakçtigrahaõam kartavyam praõimayate praõyamayata iti evamartham . tat purastàt apakrakùyate : ghuprakçtau màprakçtau ca iti . yadi prakçtigrahaõam kriyate praniminoti pranimãnàti atra api pràpnoti . atha akriyamàõe api prakçtigrahaõe iha kasmàt na bhavati : pranimàtà pranimàtum iti . àkàràntasya ïitaþ grahaõam vij¤àsyate . yathà eva tarhi akriyamàõe prakçtigrahaõe àkàràntasya ïitaþ grahaõam vij¤àyate evam kriyamàõe api prakçtigrahaõe àkàràntasya ïitaþ grahaõam vij¤àsyate . vikçtàrthena ca api na arthaþ . doùaþ eva etasyàþ paribhàùàyàþ lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti gàmàdàgrahaõeùu avi÷eùaþ iti . (P_1,1.20.2) KA_I,74.23-75.14 Ro_I,242-244 ## . samàna÷abdànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : pranidàrayati pranidhàrayati . dàdhàþ ghusa¤j¤àþ bhavanti iti ghusa¤j¤à pràpnoti . ## . samàna÷abdànàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . ghusa¤j¤à kasmàt na bhavati . arthavadgrahaõàt . arthavatoþ dàdhoþ grahaõam . na ca etau arthavantau . ## . atha và yatkriyàyuktàs pràdayaþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ . na ca etau dàdhau prati kriyàyogaþ . yadi evam iha api tarhi na pràpnoti praõidàpayati praõidhàpayati . atra api na etau dàdhau arthavantau na api etau dàdhau prati kriyàyogaþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . arthavataþ àgamaþ tadguõãbhåtaþ arthavadgrahaõena gçhyate yathà anyatra . tat yathà . anyatra api arthavataþ àgamaþ arthavadgrahaõena gçhyate . kva anyatra . lavità cikãrùità iti . yuktam punaþ yat nityeùu nàma ÷abdeùu àgama÷àsanam syàt na nityeùu ÷abdeùu kåñasthaiþ avicàlibhiþ varõaiþ bhavitavyam anapàyopajanavikàribhiþ . àgamaþ ca nàma apårvaþ ÷abdopajanaþ . atha yuktam yat nityeùu ÷abdeùu àde÷àþ syuþ . bàóham yuktam . ÷abdàntaraiþ iha bhavitavyam . tatra ÷abdàntaràt ÷abdàntarasya pratipattiþ yuktà . àde÷àþ tarhi ime bhaviùyanti anàgamakànàm sàgamakàþ . tat katham . sarve sarvapadàde÷àþ dàkùãputrasya pàõineþ ekade÷avikàre hi nityatvam na upapadyate . (P_1,1.20.3) KA_I,75.15-23 Ro_I,245-246 ## . dãïaþ pratiùedhaþ sthàghvoþ ittve vaktavyaþ . upàdàsta asya svaraþ ÷ikùakasya iti . mãnàtiminoti iti àttve kçte sthàghvoþ it ca iti ittvam pràpnoti . kutaþ punaþ ayam doùaþ jàyate . kim prakçtigrahaõàt àhosvit råpagrahaõàt . råpagrahaõàt iti àha . iha khalu prakçtigrahaõàt doùaþ jàyate : upadidãùate . sani mãmàghurabhalabha iti . na eùaþ doùaþ . dàprakçtiþ iti ucyate . na ca iyam dàprakçtiþ . àkàràntànàm ejantàþ prakçtayaþ ejantànàm api ãkàràntàþ . na ca prakçtiprakçtiþ prakçtigrahaõena gçhyate . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ghusa¤j¤à kasmàt na bhavati . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti evam na bhaviùyati . (P_1,1.20.4) KA_I,75.24-76.14 Ro_I,246-247 ## . dàppratiùedhe daipi pratiùedhaþ na pràpnoti : avadàtam mukham . nanu ca àttve kçte bhaviùyati . tat hi àttvam na pràpnoti . kim kàraõam . anejantatvàt . ##. siddham etat . katham . anubandhasya anekàntatvàt . anekàntàþ anubandhàþ . ## . atha và dàdhàþ ghu apit iti vakùyàmi . tat ca ava÷yam vaktavyam . adàp iti hi ucyamàne iha api prasajyeta : praõidàpayati iti . ÷akyam tàvat anena adàp iti bruvatà bàntasya pratiùedhaþ vij¤àtum . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam dappratiùedhe na daipi iti . parihçtam etat siddham anubandhasya anekàntatvàt iti . atha ekànteùu doùaþ eva . ekànteùu ca na doùaþ . àttve kçte bhaviùyati . nanu ca uktam tat hi àttvam na pràpnoti . kim kàraõam . anejantatvàt iti . pakàralope kçte bhaviùyati . na hi ayam tadà dàp bhavati . bhåtapårvagatyà bhaviùyati . etat ca atra yuktam yat sarveùu eva sànubandhakagrahaõeùu bhåtapårvagatiþ vij¤àyate . anaimittikaþ hi anubandhalopaþ tàvati eva bhavati . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anubandhakçtam anejantatvam iti yat ayam udãcàm màïaþ vyatãhàre iti meïaþ sànubandhakasya àttvabhåtasya grahaõam karoti . atha và dàp eva ayam na daip asti . katham avadàyayati iti . ÷yan vikaraõaþ bhaviùyati . (P_1,1.21.1) KA_I,76.16-78.2 Ro_I,247-252 kimartham idam ucyate . ## . sati anyasmin yasmàt pårvam na asti param asti saþ àdiþ iti ucyate . sati anyasmin yasmàt param na asti pårvam asti saþ antaþ iti ucyate . sati anyasmin àdyantavadbhàvàt etasmàt kàraõàt ekasmin àdyantàpadiùñàni kàryàõi na sidhyanti . iùyante ca syuþ iti . tàni antareõa yatnam na sidhyanti iti ekasmin àdyantavadvacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra vyapade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . vyapade÷ivat ekasmin kàryam bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . vakùyati ekàcaþ dve prathamasya iti bahuvrãhinirde÷aþ iti . tasmin kriyamàõe iha eva : syàt papàca papàñha . iyàya , àra iti atra na syàt . vyapde÷ivat ekasmin kàryam bhavati iti atra api siddham bhavati . #<ùatve ca àde÷asampratyayàrtham># . vakùyati àde÷apratyayayoþ iti avayavaùaùñhã eva iti . etasmin kriyamàõe iha eva syàt : kariùyati hariùyati . iha na syàt : indraþ mà vakùat , saþ devan yakùat . vyapde÷ivat ekasmin kàryam bhavati iti atra api siddham bhavati . saþ tarhi vyapade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . antareõa eva vacanam lokavij¤ànàt siddham etat . tat yathà : loke ÷àlàsamudàyaþ gràmaþ iti ucyate . bhavati ca etat ekasmin api eka÷àlaþ gràmaþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . gràma÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva ÷àlàsamudàye vartate . tat yathà gràmaþ dagdhaþ iti . asti vàñaparikùepe vartate . tat yathà gràmam praviùñaþ . asti manuùyeùu vartate . tat yathà . gràmaþ gataþ , gràmaþ àgataþ iti . asti sàraõyake sasãmake sasthaõóilake vartate . tat yathà gràmaþ labdhaþ iti . tat yaþ sàraõyake sasãmake sasthaõóilake vartate tam abhisamãkùya etat prayujyate : eka÷àlaþ gràmaþ iti . yathà tarhi varõasamudàyaþ padam padasamudàyaþ çk çksamudàyaþ såktam iti ucyate . bhavati ca etat ekasmin api ekavarõam padam ekapadà çk ekarcam såktam iti . atra api arthena yuktaþ vyapade÷aþ . padam nàma arthaþ såktam nama arthaþ . yathà tarhi bahuùu putreùu etat upapannam : bhavati ayam me jyeùñhaþ ayam eva me madhyamaþ ayam eva me kanãyàn iti . bhavati ca etat ekasmin api ayam eva me jyeùñhaþ ayam me madhyamaþ ayam me kanãyàn iti . tathà asåtàyàm asoùyamàõàyàm ca bhavati prathamagarbheõa hatà iti . tathà anetya anàjigamiùuþ àha idam me prathamam àgamanam iti . àdyantavadbhàvaþ ca ÷akyaþ avaktum . katham . ## . apårvalakùaõaþ àdiþ anuttaralakùaõaþ antaþ . etat ca ekasmin api bhavati . apårvànuttaralakùaõatvàt etasmàt kàraõàt ekasmin api àdyantàpadiùñani kàryàõi bhaviùyanti . na arthaþ àdyantavadbhàvena . gonardãyaþ tu àha satyam etat sati tu anyasmin iti . (P_1,1.21.2) KA_I,78.3-79.10 Ro_I,252-254 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . #<àdivattve prayojanam pratyaya¤nidàdyudàttatve># . pratyayasya àdiþ udàttaþ bhavati iti iha eva syàt : kartavyam , taittirãyaþ . aupagavaþ , kàpañavaþ iti atra na syàt . ¤niti àdiþ nityam iti iha eva syàt : ahicumbakàyaniþ , agnive÷yaþ . gargyaþ , kçtiþ iti atra na syàt . ## . valàdeþ àrdhadhàtukasya iñ prayojanam . àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iha eva : syàt kariùyati hariùyati . joùiùat , manidùat iti atra na syàt . y## . yasmin vidhiþ tadàditve prayojanam . vakùyati yasmin vidhiþ tadàdau algrahaõe iti . tasmin kriyamàõe aci ÷nudhàtubhruvàm yvoþ iyaïuvaïau iha eva syàt : ÷riyaþ , bhruvaþ . ÷riyau bhruvau iti atra na syàt . ##. ajàdyàñtve prayojanam . àñ ajàdãnàm iha eva syàt : aihiùña , aikùiùña . ait , adhyaiùña iti atra na syàt . atha antavattve kàni prayojanàni . ##. antavat dvivacanàntapragçhyatve prayojanam . ãdådet dvivacanam pragçhyam iha eva syàt : pacete* iti pacethe* iti . khañve* iti màle* iti iti atra na syàt . ## . mit acaþ antyàt paraþ prayojanam . iha eva syàt : kuõóàni vanàni . tàni yàni iti atra na syàt . ## . acaþ antyàdi ñi prayojanam . ñitaþ àtmanepadànàm ñeþ e iti iha eva syàt : kurvàte kurvàthe . kurute kurve iti atra na syàt . ## . alaþ antyasya prayojanam . ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iha eva syàt : ghañàbhyam , pañàbhyàm . àbhyàm iti atra na syàt . ## . yena vidiþ tadantatve prayojanam . acaþ yat iha eva syàt : ceyam , jeyam . eyam adhyeyam iti atra na syàt . àdyantavat ekasmin kàryam bhavati iti atra api siddham bhavati . (P_1,1.22) KA_I,79.12-80.2 Ro_I,255-256 ## . ghasa¤j¤àyàm nadãtare pratiùedhaþ vaktavyaþ . nadyàþ taraþ nadãtaraþ iti . ghasa¤j¤àyàm nadãtare apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . ghasa¤j¤à kasmàt na bhavati . ## . aupade÷ikasya tarapaþ grahaõam . na ca eùaþ upade÷e tarap÷abdaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . iha hi vyàkaraõe sarveùu eva sànubandhakeùu grahaõeùu råpam à÷rãyate : yatra etat råpam iti . råpanirgrahaþ ca na antareõa laukikam prayogam . tasmin ca laukike prayoge sànubandhakànàm prayogaþ na asti iti kçtvà dvitãyaþ prayogaþ upàsyate . kaþ asau . upade÷aþ nàma . na ca eùaþ upade÷e tarap÷abdaþ . atha và astu asya ghasa¤j¤à . kaþ doùaþ . ghàdiùu nadyàþ hrasvaþ bhavati iti hrasvatvam prasajyeta . samànàdhikaraõeùu ghàdiùu iti evam tat . yadà tarhi sà eva nadã saþ eva taraþ tadà pràpnoti . strãliïgeùu eva ghàdiùu iti evam tat . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . samànàdhikaraõeùu ghàdiùu iti ucyamàne iha prasajyeta mahiùã råpam iva bràhmaõã råpam iva . (P_1,1.23.1) KA_I,80.4-82.9 Ro_I,256-263 ## . saïkhyàsa¤j¤àyàm saïkhyàgrahaõam kartavyam . bahugaõvatuóatayaþ saïkhyàsa¤j¤àþ bhavanti . saïkhyà ca saïkhyàsa¤j¤à bhavati iti vaktavvyam . kim prayojanam . ## . ekàdikàyàþ saïkhyàyàþ saïkhyàprade÷eùu saïkhyà iti eùaþ sampratyayaþ yathà syàt . nanu ca ekàdikà saïkhyà loke saïkhyà iti pratãtà . tena asyàþ saïkhyàprade÷eùu saïkhyàsampratyayaþ bhaviùyati . evam api kartavyam . ## . akriyamàõe hi saïkhyàgrahaõe ekàdikàyàþ saïkhyàyàþ saïkhyà iti sampratyayaþ na syàt . kim kàraõam . akçtrimatvàt . bahvàdãnàm kçtrimà sa¤j¤à . kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime kàryasampratyayaþ bhavati yathà loke . tat yathà loke gopàlakam ànaya kañajakam ànaya iti yasya eùà sa¤j¤à bhavati saþ ànãyate na yaþ gàþ pàlayati yaþ và kañe jàtaþ . yadi tarhi kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ bhavati nadãpaurõamàsyàgrahàyaõãbhyaþ iti atra api prasajyeta . paurõamàsyàgrahàyaõãgrahaõasàmarthyàt na bhaviùyati . tadvi÷eùebhyaþ tarhi pràpnoti : gaïgà yamunà iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na tadvi÷eùebhyaþ bhavati iti yat ayam vipàñ÷abdam ÷aratprabhçtiùu pañhati . iha tarhi pràpnoti : nadãbhiþ ca iti . bahuvacananirde÷àt na bhaviùyati . svaråpavidhiþ tarhi pràpnoti . bahuvacananirde÷àt eva na bhaviùyati . evam na ca idam akçtam bhavati kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ iti na ca kaþ cit doùaþ . ## . uttaràrtham ca saïkhyàgrahaõam kartavyam . ùõàntà ùañ . ùakàranakàràntàyàþ saïkhyàyàþ ùañsa¤j¤à yathà syàt . iha mà bhåt : pàmànaþ , vipruùaþ iti . ihàrthena tàvat na arthaþ saïkhyàgrahaõena . nanu ca uktam itarathà hi asampratyayaþ akçtrimatvàt yathà loke iti . na eùaþ doùaþ . arthàt prakaraõàt và loke kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ bhavati . arthaþ và asya evaüsaïj¤akena bhavati prakçtam và tatra bhavati idam evaüsaïj¤akena kartavyam iti. àtaþ ca arthàt prakaraõàt và . aïga hi bhavàn gràmyam pàüsurapàdam aprakaraõaj¤am àgatam bravãtu gopàlakam ànaya kañajakam ànaya iti . ubhayagatiþ tasya bhavati sàdhãyaþ và yaùñihastam gamiùyati . yathà eva tarhi arthàt prakaraõàt và loke kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ bhavati evam iha api pràpnoti . jànàti hi asau bahvàdãnàm iyam sa¤j¤à kçtà iti . na yathà loke tathà vyàkaraõe . ubhayagatiþ punaþ iha bhavati . anyatra api na ava÷yam iha eva . tat yathà : kartuþ ãpsitatamam karma iti kçtrimà sa¤j¤à . karmaprade÷eùu ca ubhayagatiþ bhavati . karmaõi dvitãyà iti kçtrimasya grahaõam kartari karmavyatihàre iti akçtrimasya . tathà sàdhakatamam karaõam iti kçtrimà karaõasa¤j¤à . karaõaprade÷eùu ca ubhayagatiþ bhavati . kartçkaraõayoþ tçtãyà iti kçtrimasya grahaõam ÷abdavairakalahàbhrakaõvameghebhyaþ karaõe iti akçtrimasya . tathà àdhàraþ adhikaraõam iti kçtrimà adhikaraõasa¤j¤à . adhikaraõeprade÷eùu ca ubhayagatiþ bhavati . saptamã adhikaraõe ca iti kçtrimasya grahaõam vipratiùiddham ca anadhikaraõavàci iti akçtrimasya . atha và na idam sa¤j¤àkaraõam . tadvadatide÷aþ ayam : bahugaõavatuóatayaþ saïkhyàvat bhavanti iti . saþ tarhi vatinirde÷aþ kartavyaþ . na hi antareõa vatim atide÷aþ gamyate . antareõa api vatim atide÷aþ gamyate . tat yathà : eùaþ brahmadattaþ . abrahmadattam brahmadattaþ iti àha . te manyàmahe : brahmadattavat ayam bhavati iti . evam iha api asaïkhyàm saïkhyà iti àha . saïkhyàvat iti gamyate . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati ekàdikàyàþ saïkhyàyàþ saïkhyàprade÷eùu saïkhyàsampratyayaþ iti yat ayam saïkhyàyàþ ati÷adantàyàþ kan iti ti÷adantàyàþ pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi kçtrimà tyantà ÷adantà và saïkhyà asti . nanu ca iyam asti óatiþ . yat tarhi ÷adantàyàþ pratiùedham ÷àsti . yat ca api tyantàyàþ pratiùedham ÷àsti . nanu ca uktam óatyartham etat syàt iti . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti arthavataþ ti÷abdasya grahaõam . na ca óateþ ti÷abdaþ arthavàn. atha và mahatã iyam sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yatha vij¤àyeta . saïkhyàyate anayà saïkhyà iti . ekàdikayà ca api saïkhyàyate . uttaràrthena ca api na arthaþ saïkhyàgrahaõena . idam prakçtam anuvartiùyate . idam vai sa¤j¤àrtham uttaratra ca sa¤j¤ivi÷eùaõàrthaþ . na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati . na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati . yat tàvat ucyate na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati iti anyàrtham api prakçtam anyàrtham bhavati . tat yathà : ÷àlyartham kulyàþ praõãyante tàbhyaþ ca pàõãyam pãyate upa÷pç÷yate ca ÷àlayaþ ca bhàvyante . yad api ucyate na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati iti . bhavet dravyeùu etat evam syàt . ÷abdaþ tu khalu yena yena vi÷eùeõa abhisambadhyate tasya tasya vi÷eùakaþ bhavati . atha và sàpekùaþ ayam nirde÷aþ kriyate na ca anyat kim cit apekùyam asti . te saïkhyàm eva apekùiùyàmahe . (P_1,1.23.2) KA_I,82.10-83.8 Ro_I,263-265 ## . adhyardhagrahaõam ca kartavyam . kim prayojanam . samàsakanvidhyartham . samàsavidhyartham kandvidhyartham ca . samàsavidhyartham tàvat : adhyardha÷årpam . kanvidhyartham : adhyardhakam . ## . luki ca adhyardhagrahaõam na kartavyam bhavati : adhyardhapårvadvigoþ luk asa¤j¤àyàm iti . dvigoþ iti eva siddham . ## . ardhapårvapadaþ ca påraõapratyayàntaþ saïkhyàsa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . samàsakanvidhyartham . samàsavidhyartham kandvidhyartham ca . samàsavidhyartham tàvat : ardhapa¤cama÷årpam . kanvidhyartham : ardhapa¤camakam . ## . adhikagrahaõam ca aluki kartavyam . kim prayojanam . samàsottarapadavçddhyartham . samàsavçddhyartham uttaravçddhyartam ca . samàsavçddhyartham tàvat : adhikaùàùñhikaþ , adhikasàptatikaþ . uttarapadavçddhyartham adhikaùàùñhikaþ , adhikasàptatikaþ . aluki iti kim artham . adhikaùàùñhikaþ , adhikasàptatikaþ . ## . bahuvrãhau ca adhika÷abdasya grahaõam na kartavyam bhavati : saïkhyayà avyayàsannàdåràdhikasaïkhyàþ saïkhyeye iti . saïkhyà iti eva siddham . ## . bahvàdãnàm grahaõam ÷akyam akartum . kena idànãm saïkhyàprade÷eùu saïkhyasampratyayaþ bhaviùyati . j¤àpakàt siddham . kim j¤àpakam . yat ayam vatoþ iñ và iti saïkhyàyàþ vihitasya kanaþ vatvantàt iñam ÷àsti . vatoþ eva tat j¤àpakam syàt . na iti àha . yogàpekùam j¤àpakam . (P_1,1.24) KA_I,83.10-84.7 Ro_I,265-269 #<ùañsa¤j¤àyàm upade÷avacanam># . ùañsa¤j¤àyàm upade÷agrahaõam kartavyam . upade÷e ùakàranakàràntà saïkhyà ùañsa¤j¤à bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . #<÷atàdyaùñanoþ numnuóartham># . ÷atàni sahasràõi . numi kçte ùõàntà ùañ iti ùañsa¤j¤à pràpnoti . upade÷agrahaõàt na bhavati . aùñànàm iti atra àtve kçte ùañsa¤j¤à na pràpnoti . upade÷agrahaõàt bhavati . ## . kim uktam . iha tàvat ÷atàni sahasràõi iti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . aùñanaþ api uktam . kim uktam . aùñanaþ dãrghagrahaõam ùañsa¤j¤àj¤àpakam àkàràntasya nuóartham iti . atha và àkàraþ api atra nirdi÷yate . ùakàràntà nakàràntà àkàràntà ca saïkhyà ùañsa¤j¤à bhavati iti . iha api tarhi pràpnoti : sadhamadhaþ dyumnaþ ekàþ taþ ekàþ iti . na eùaþ doùaþ . eka÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva saïkhyàpadam . tat yathà : ekaþ , dvau , bahavaþ iti . asti asahàyavàcã . tat yathà : ekàgnayaþ , ekahalàni , ekàkibhiþ kùudrakaiþ jitam iti . asahàyaiþ iti arthaþ . asti anyàrthe vartate . tat yathà : prajam ekà rakùati urjam ekà iti . anyà iti arthaþ . sadhamadaþ dyumnaþ ekàþ taþ . anyàþ iti arthaþ . tat yaþ anyàrthe vartate tasya eùaþ prayogaþ . iha tarhi pràpnoti : dvabhyàm iùñaye viü÷atya ca iti . evam tarhi saptame yogavibhàgaþ kariùyate . aùñàbhyaþ au÷ . tataþ ùaóbhyaþ : ùaóbhyaþ ca yat uktam aùñàbhyaþ api tat bhavati . tataþ luk : luk ca bhavati ùaóbhyaþ iti . atha và upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . aùñanaþ à vibhaktau . tataþ ràyaþ : ràyaþ ca vibhaktau àkàràde÷aþ bhavati . hali iti ubhayoþ ÷eùaþ . yadi evam priyàùñau priyàùñàþ iti na sidhyati priyàùñànau priyàùñànaþ iti ca pràpnoti . yathàlakùaõam aprayukte . (P_1,1.25) KA_I,84.9-12 Ro_I,269 idam óatigrahaõam dviþ kriyate saïkhyàsa¤j¤àyàm ùañsa¤j¤àyàm ca . ekam ÷akyam akartum . katham . yadi tàvat saïkhyàsa¤j¤àyàm kriyate ùañsa¤j¤àyàm na kariùyate . katham . ùõàntà ùañ iti atra óati iti anuvartiùyate . atha ùañsa¤j¤àyàm kriyate saïkhyàsa¤j¤àyàm na kariùyate . óati ca iti atra saïkhyàsa¤j¤à anuvartiùyate . (P_1,1.26) KA_I,84.14-85.17 Ro_I,270-272 ## . niùñhàsa¤j¤àyàm samàna÷abdànàm pratiùedhaþ kartavyaþ . lotaþ gartaþ iti . niùñhàsa¤j¤àyàm samàna÷abdàpratiùedhaþ . niùñhàsa¤j¤àyàm samàna÷abdapratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . niùñhàsa¤j¤à kasmàt na bhavati . anubandhaþ anyatvakaraþ . anubandhaþ kriyate . saþ anyatvam kariùyati . ## . anubandhaþ anyatvakaraþ iti cet tat na . kim kàraõam . lopàt . lupyate atra anubandhaþ . lupte atra anubandhe na anyatvam bhaviùyati . tat yathà : katarat devadattasya gçham . adaþ yatra asau kàkaþ iti . utpatite kàke naùñam tat gçham bhavati . evam iha api lupte anubandhe naùñaþ pratyayaþ bhavati . yadi api lupyate jànàti tu asau sànubandhakasya iyam sa¤j¤à kçtà iti . tat yathà itaratra api : katarat devadattasya gçham . adaþ yatra asau kàkaþ iti . utpatite kàke yadi api naùñam tat gçham bhavati antataþ tam udde÷am jànàti . ## . siddhaþ ca viparyàsaþ . yadi api jànàti sandehaþ tasya bhavati : ayam saþ ta÷abdaþ lotaþ gartaþ iti ayam saþ ta÷abdaþ lånaþ gãrõaþ iti . tat yathà itaratra api : katarat devadattasya gçham . adaþ yatra asau kàkaþ iti . utpatite kàke yadi api naùñam tat gçham bhavati antataþ tam udde÷am jànàti . sandehaþ tu tasya bhavati : idam tat gçham idam tat gçham iti . evam tarhi . ## . kàrakakàlavi÷eùau upàdeyau . bhåte yaþ ta÷abdaþ kartari karmaõi bhàve ca iti . tat yathà itaratra api . yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ adhruveõa nimittena dhruvam nimittam upàdatte vedikàm puõóarãkam và . evam api pràkãrùña iti atra pràpnoti . ## . luïi sijàdidar÷anàt na bhaviùyati . yatra tarhi sijàdayaþ na dç÷yante pràbhitta iti . dç÷yante atra api sijàdayaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . yathà eva ayam anupadiùñàn kàrakakàlavi÷eùàn avagacchati evam etat api avagantum arhati : yatra sijàdayaþ na iti . (P_1,1.27.1) KA_I,86.2-8 Ro_I,273-274 sarvàdãni iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti àha . kaþ asya vigrahaþ . sarva÷abdaþ àdiþ yeùàm tàni imàni iti . yadi evam sarva÷abdasya sarvanàmasa¤j¤à na pràpnoti . kim kàraõam . anyapadàrthatvàt bahuvrãheþ . bahuvrãhiþ ayam anyapadàrthe vartate . tena yat anyat sarva÷abdàt tasya sarvanàmas¤j¤à pràpnoti . tat yathà citraguþ ànãyatàm iti ukte yasya tàþ gàvaþ bhavanti sa ànãyate na gàvaþ . na eùaþ doùaþ . bhavati bahuvrãhau tadguõasaüvij¤ànam api . tat yathà : citravàsam ànaya . lohitoùõãùàþ çtvijaþ pracaranti . tadguõaþ ànãyate tadguõàþ ca pracaranti . (P_1,1.27.2) KA_I,86.9-87.6 Ro_I,274-277 iha sarvanàmàni iti pårvapadàt sa¤j¤àyàm agaþ iti õatvam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . sarvanàmasa¤j¤àyàm nipàtanàt õatvam na bhaviùyati . kim etat nipàtanam nàma . atha kaþ pratiùedhaþ nàma . avi÷eùeõa kim cit uktvà vi÷eùeõa na iti ucyate . tatra vyaktam àcàryasya abhipràyaþ gamyate : idam na bhavati iti . nipàtanam api eva¤jàtãyakam eva . avi÷eùeõa õatvam uktvà vi÷eùeõa nipàtanam kriyate . tatra vyaktam àcàryasya abhipràyaþ gamyate : idam na bhavati iti . nanu ca nipàtanàt ca aõatvam syàt yathàpràptam ca õatvam . kim anye api evam vidhayaþ bhavanti . iha ikaþ yaõ aci iti vacanàt ca yaõ syàt yathàpràptaþ ca ik ÷råyeta . na eùaþ doùaþ . asti atra vi÷eùaþ . ùaùñhyà atra nirde÷aþ kriyate . ùaùñhã ca punaþ sthàninam nivartayati . iha tarhi : kartari ÷ap divàdibhyaþ ÷yan iti vacanàt ca ÷yan syàt yathàpràptaþ ca ÷ap ÷råyeta . na eùaþ doùaþ . ÷abàde÷àþ ÷yanàdayaþ kariùyante . tat tarhi ÷apaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . kartari ÷ap iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . divàdibhyaþ iti eùà pa¤camã ÷ap iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati : tasmàt iti uttarasya . pratyayavidhiþ ayam . na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . iha tarhi : avyayasarvanàmnàm akac pràk ñeþ iti . vacanàt ca akac syàt yathàpràptaþ ca kaþ ÷råyeta . na eùaþ doùaþ . na apràpte hi ke akac àrabhyate . saþ bàdhakaþ bhaviùyati . nipàtanam api eva¤jàtãyakam eva . na apràpte õatve nipàtanam àrabhyate . tat bàdhakam bhaviùyati . yadi tarhi nipàtanàni api eva¤jàtãyakàni bhavanti samaþ tate doùaþ bhavati . iha anye vaiyàkaraõàþ samaþ tate vibhàùà lopam àrabhante : samaþ hi tatayoþ và iti . satatam , santatam , sahitam , saühitam iti . iha punaþ bhavàn nipàtanàt ca malopam icchati aparasparàþ kriyàsàtatye iti yathàpràptam ca alopam santatam iti . etat na sidhyati . kartavyaþ atra yatnaþ . bàdhakàni eva hi nipàtanàni bhavanti . (P_1,1.27.3) KA_I,87.7-89.3 Ro_I,278-285 ## . sa¤j¤opasarjanãbhåtànàm sarvàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . sarvaþ nàma kaþ cit . tasmai sarvàya dehi . atisarvàya dehi . saþ katham kartavyaþ . ## . pàñhàt eva paryudàsaþ kartavyaþ . ÷uddhànàm pañhitànàm sa¤j¤à kartavyà . sarvàdãni sarvanàmasa¤j¤àni bhavanti . sa¤j¤opasarjanãbhåtàni na sarvàdãni . kim avi÷eùeõa . na iti àha . vi÷eùeõa ca . kim prayojanam . ## . sarvàdãnàm ànantaryeõa yat ucyate kàryam tat api sa¤j¤opasarjanãbhåtànàm mà bhåt iti . kim prayojanam . ## . óataràdãnàm adbhàve prayojanam . atikràntam idam bçàhmaõakulam katarat , atikataram bràhmaõakulam iti . ## . tyadàdividhau ca prayojanam . atikràntaþ ayam bràhmaõaþ tam atitat bràhmaõaþ iti . sa¤jàpratiùedhaþ tàvat na vaktavyaþ . upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . pårvaparàvaradakùiõottaràparàdharàõi vyavasthàyàm . tataþ asa¤j¤àyàm iti . sarvàdãni iti evam yàni anukràntàni asa¤j¤àyàm tàni draùñavyàni . upasarjanapratiùedhaþ ca na kartavyaþ . anupasarjanàt iti eùaþ yogaþ pratyàkhyàyate . tam evam abhisambhantsyàmaþ : anupasarjana* a* at iti . kim idam a* at iti . akàràtkàrau ÷iùyamàõau anupasarjanasya draùñavyau . yadi evam atiyuùmat atyasmat iti na sidhyati . pra÷liùñanirde÷aþ ayam : anupasarjana* a* a* at iti . akàràntàt akàràtkàrau ÷iùyamàõau anupasarjanasya draùñavyau . atha và aïgàdhikàre yat ucyate gçhyamàõavibhakteþ tat bhavati . yadi evam paramapa¤ca paramasapta ùaóbhyaþ luk iti luk na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ùañpradhànaþ eùaþ samàsaþ . iha tarhi priyasakthnà bràhmaõena anaï na pràpnoti . saptamãnirdiùñe yat ucyate prakçtavibhaktau tat bhavati . yadi evam atitat , atitadau , atitadaþ iti atvam pràpnoti . tat ca api vaktavyam . na vaktavyam . iha tàvat adó óataràdibhyaþ pa¤cabhyaþ iti pa¤camã aïgasya iti ùaùñhã . tatra a÷akyam vivibhaktitvàt óataràdibhyaþ iti pa¤camyà aïgam vi÷eùayitum . tatra kim anyat ÷akyam vi÷eùayitum anyat ataþ vihitàt pratyayàt . óataràdibhyaþ yaþ vihitaþ iti . iha idànãm asthidadhisakhthyakùõàm anaï udàttaþ iti tyadàdãnàm aþ bhavati iti asthyàdãnàm iti eùà ùaùñhã aïgasya iti api tyadàdãnàm iti api ùaùñhã aïgasya iti api . tatra kàmacàraþ : gçhyamàõena và vibhaktim vi÷eùayitum aïgena và . yàvatà kàmacàraþ iha tàvat asthidadhisakhthyakùõàm anaï udàttaþ iti aïgena vibhaktim vi÷eùayiùyàmaþ asthyàdibhiþ anaïam : aïgasya vibhaktau anaï bhavati asthyàdãnàm iti . iha idànãm tyadàdãnàm aþ bhavati iti gçhyamàõena vibhaktim vi÷eùayiùyàmaþ aïgena akàram : tyadàdãnàm vibhaktau aþ bhavati aïgasya iti . yadi evam atisaþ : atvam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . tyadàdipradhànaþ eùaþ samàsaþ . atha và na idam sa¤j¤àkaraõam . pàñhavi÷eùaõam idam : sarveùàm yàni nàmàni tàni sarvàdãni . sa¤j¤opasarjane ca vi÷eùe avatiùñhete . yadi evam sa¤j¤à÷rayam yat kàryam tat na sidhyati : sarvanàmnaþ smai , àmi sarvanàmnaþ suñ iti . anvarthagrahaõam tatra vij¤àsyate : sarveùàm yat nàma tat sarvanàma . sarvanàmnaþ uttarasya ïeþ smai bhavati . sarvanàmnaþ uttarasya àmaþ suñ bhavati . yadi evam sakalam , kçtsnam , jagat iti atra api pràpnoti . eteùàm ca api ÷abdànàm ekaikasya saþ saþ viùayaþ . tasmin tasmin viùaye yaþ yaþ ÷abdaþ vartate tasya tasya tasmin tasmin vartamànasya sarvanàmakàryam pràpnoti . evam tarhi ubhayam anena kriyate . pàñhaþ ca eva vi÷eùyate sa¤j¤à ca . katham punaþ ekena yatnena ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham. eka÷eùanirde÷àt . eka÷eùanirde÷aþ ayam : sarvàdãni ca sarvàdãni ca sarvàdãni . sarvanàmàni ca sarvanàmàni ca sarvanàmàni . sarvàdãni sarvanànasa¤j¤àni bhavanti . sarveùàm yàni ca nàmàni tàni sarvàdãni . sa¤j¤opasarjane ca vi÷eùe avatiùñhete . atha và mahatã iyam sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta . sarvàdãni sarvanànasa¤j¤àni bhavanti sarveùàm nàmàni iti ca ataþ sarvanàmàni . sa¤j¤opasarjane ca vi÷eùe avatiùñhete . (P_1,1.27.4) KA_I,89.4-90.3 Ro_I,286-289 atha ubhasya sarvanàmatve kaþ arthaþ . ## . ubhasya sarvanàmatve akajarthaþ pàñhaþ kriyate : ubhakau . kim ucyate akajarthaþ iti na punaþ anyàni api sarvanàmakàryàõi . ## . anyeùàm sarvanàmkàryàõàm abhàvaþ . kim kàraõam . dvivacanañàbviùayatvàt . ubha÷abdaþ ayam dvivacanañàbviùayaþ . anyàni ca sarvanàmakàryàõi ekavacanabahuvacaneùu ucyante . yadà punaþ ayam ubha÷abdaþ dvivacanañàbviùayaþ kaþ idànãm asya anyatra bhavati . ## . ubhaya÷abdaþ asya anyatra bahvati . ubhaye devamanuùyàþ , ubhayaþ maõiþ iti . kim ca syàt yadi atra akac na syàt . kaþ prasajyeta . kaþ ca idànãm kàkacoþ vi÷eùaþ . ubha÷abdaþ ayam dvivacanañàbviùayaþ iti uktam . tatra akaci sati akacaþ tanmadhyapatitatvàt ÷akyate etat vaktum : dvivacanaparaþ ayam iti . ke punaþ sati na ayam dvivacanaparaþ syàt . tatra dvivacanaparatà vaktavyà . yathà eva tarhi ke sati na ayam dvivacanaparaþ evam àpi api sati na ayam dvivacanaparaþ syàt . tatra api dvivacanaparatà vaktavyà . avacanàt api tatparavij¤ànam . antareõa api vacanam àpi dvivacanaparaþ ayam bhaviùyati . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ekàde÷e kçte dvivacanaparaþ ayam antàdivadbhàvena . ## . avacanàt àpi tatparavij¤ànam iti cet ke api antareõa vacanam dvivacanaparaþ bhaviùyati . katham . svàrthikàþ pratyayàþ prakçtitaþ avi÷iùñàþ bhavanti iti prakçtigrahaõena svàrthikànàm api grahaõam bhavati . atha bhavataþ sarvanàmatve kàni projanàni . ## . bhavataþ akaccheùàtvàni prayojanàni . akac : bhavakàn . ÷eùaþ : saþ ca bhavàn ca bhavantau . àtvam : bhavàdçk iti . kim punaþ idam parigaõanam àhosvit udàharaõamàtram . udàharaõamàtram iti àha . tçtãyàdayaþ api hi iùyante . sarvanàmnaþ tçtãyà ca : bhavatà hetunà , bhavataþ hetoþ iti . (P_1,1.28) KA_I,90.5-26 Ro_I,289-291 diggrahaõam kimartham . na bahuvrãhau iti pratiùedham vakùyati . tatra na j¤àyate kva vibhàùà kva pratiùedhaþ iti . diggrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . digupadiùñe vibhàùà anyatra pratiùedhaþ . atha samàsagrahaõam kimartham. samàsaþ eva yaþ bahuvrãhiþ tatra yathà syàt . bahuvrãhivadbhàvena yaþ bahuvrãhiþ tatra mà bhåt iti : dakùiõadakùiõasyai dehi iti . atha bahuvrãhigrahaõam kimartham . dvandve mà bhåt dakùiõottarapårvàõàm iti . na etat asti prayojanam . dvandve ca iti pratiùedhaþ bhaviùyati . na apràpte pratiùedhe iyam paribhàùà àrabhyate . sà yathà eva bahuvrãhau iti etam pratiùedham bàdhate evam dvandve ca iti etam api bàdheta . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte na bahuvrãhau iti etasmin pratiùedhe iyam paribhàùà àrabhyate . dvandve ca iti etasmin punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam iyam vibhàùà na bahuvrãhau iti etam pratiùedham bàdhiùyate dvandve ca iti etam pratiùedham na bàdhiùyate . atha và idam tàvat ayam praùñavyaþ . iha kasmàt na bhavati : yà pårvà sà uttarà asya unmugdhasya saþ ayam pårvottaraþ unmugdhaþ , tasmai pårvottaràya dehi . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . yadi evam na arthaþ bahuvrãhigrahaõena . dvandve kasmàt na bhavati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . uttaràrtham tarhi bahuvrãhigrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate tatra eva bahuvrãhau iti . dvitãyam kartavyam . bahuvrãhiþ eva yaþ bahuvrãhiþ tatra yathà syàt . bahuvrãhivadbhàvena yaþ bahuvrãhiþ tatra mà bhåt iti : ekaikasmai dehi . etat api na asti prayojanam. samàse iti vartate . tena bahuvrãhim vi÷eùayiùyàmaþ : samàsaþ yaþ bahuvrãhiþ iti . idam tarhi prayojanam . avayavabhåtasya api bahuvrãheþ pratiùedhaþ yathà syàt . iha mà bhåt vastram antaram eùàm te ime vastràntaràþ vasanam antaram eùàm te ime vasanàntaràþ vastràntaràþ ca vasanàntaràþ ca vastràntaravasanàntaràþ . (P_1,1.29.1) KA_I,91.2-21 Ro_I,291-293 kim udàharaõam . priyavi÷vàya . na etat asti prayojanam . sarvàdyantasya bahuvrãheþ pratiùedhena bhavitavyam . vakùyati ca etat : bahuvrãhau sarvanàmasaïkhyayoþ upasaïkhyànam iti . tatra vi÷vapriyàya iti bhavitavyam . idam tarhi : dvyanyàya tryanyàya . nanu ca atra api sarvanàmnaþ eva pårvanipàtena bhavitavyam . na eùaþ doùaþ . vakùyati etat : saïkhyàsarvanàmnoþ yaþ bahuvrãhiþ paratvàt tatra saïkhyàyàþ pårvanipàtaþ bhavati iti . idam ca api udàharaõam priyavi÷vàya . nanu ca uktam vi÷vapriyàya iti bhavitavyam iti . vakùyati etat : và priyasya iti . na khalu api ava÷yam sarvàdyantasya eva bahuvrãheþ pratiùedhena bhavitavyam . kim tarhi . asarvàdyantasya api bhavitavyam . kim prayojanam . akac mà bhåt . kim ca syàt yadi akac syàt . kaþ na syàt . kaþ ca idànãm kàkacoþ vi÷eùaþ . vya¤janànteùu vi÷eùaþ . ahakam pità asya makatpitçkaþ , tvakam pità asya tvakatpitçkaþ iti pràpnoti , matkapitçkaþ tvatkapitçkaþ iti ca iùyate . katham punaþ icchatà api bhavatà bahiraïgena pratiùedhena antaraïgaþ vidhiþ ÷akhyaþ bàdhitum . antaraïgàn api vidhãn bahiraïgaþ vidhiþ bàdhate gomatpriyaþ iti yathà . kriyate tatra yatnaþ : pratyayottarapadayoþ ca iti . nanu ca iha api kriyate : na bahuvrãhau iti . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . priyavi÷vàya . upasarjanapratiùedhena api etat siddham . ayam khalu api bahuvrãhiþ asti eva pràthamakalpikaþ yasmin aikapadyam aikasvaryam aikavibhaktikatvam ca . asti tàdarthyàt tàcchabdyam : bahuvrãhyarthàni padàni bahuvrãhiþ iti . tat yat tàdarthyàt tàcchabdyam tasya idam grahaõam . gonardãyaþ àha ##. tvakatpitçkaþ makatpitçkaþ iti eva bhavitavyam iti . (P_1,1.29.2) KA_I,91.22-92.5 Ro_I,293-294 ## . pratiùedhe bhåtapårvasya upasaïkhyànam kartavyam . àóhyaþ bhåtapårvaþ àóhyapårvaþ , àóhyapårvàya dehi iti . ## . pratiùedhe bhåtapårvasya upasaïkhyànam narthakam . kim kàraõam . pårvàdãnàm vyavasthàyàm iti vacanàt . pårvàdãnàm vyavasthàyàm sarvanàmas¤j¤à ucyate . na ca atra vyavasthà gamyate . (P_1,1.30) KA_I,92. 7-14 Ro_I,294 samàse iti vartamàne punaþ samàsagrahaõam kimartham . ayam tçtãyàsamàsaþ asti eva pràthamakalpikaþ yasmin aikapadyam aikasvaryam aikavibhaktikatvam ca . asti tàdarthyàt tàcchabdyam : tçtãyàsamàsàrthàni padàni tçtãyàsamàsaþ iti . tat yat tàdarthyàt tàcchabdyam tasya idam grahaõam . atha và samase iti vartamàne punaþ samàsagrahaõasya etat prayojanam : yogàïgam yathà upajàyeta . sati yogàïge yogavibhàgaþ kariùyate . tçtãyà . tçtãyàsamàse sarvàdãni sarvanàmasa¤j¤àni na bhavanti . màsapårvàya dehi saüvatsarapårvàya dehi . tataþ asamàse . asamàse ca tçtãyàyàþ sarvàdãni sarvanàmasa¤j¤àni na bhavanti . màsena pårvàya iti . (P_1,1.32) KA_I,92.16 Ro_I,295 jasaþ kàryam prati vibhàùà , akac hi na bhavati . (P_1,1.34) KA_I,92.19-93.6 Ro_I,295-297 ## . avaràdãnàm ca punaþ såtrapàñhe grahaõam anarthakam . kim kàraõam . gaõe pañhitatvàt . gaõe hi etàni pañhyante . katham punaþ j¤àyate saþ pårvaþ pàñhaþ ayam punaþ pàñhaþ iti . tàni hi pårvàdãni imàni avaràdãni . imàni api pårvàdãni . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati saþ pårvaþ pàñhaþ ayam punaþ pàñhaþ iti yat ayam pårvàdibhyaþ navabhyaþ và iti navagrahaõam karoti . nava eva pårvàdãni . idam tarhi prayojanam : vyavasthàyàm asa¤j¤àyàm iti vakùyàmi iti . etat api na asti prayojanam . evaüvi÷iùñàni eva etàni gaõe pañhyante . idam tarhi prayojanam dvyàdiparyudàsena paryudàsaþ mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na eùàm dvyàdiparyudàsena paryudàsaþ bhavati iti yat ayam pårvatra asiddham iti nipàtanam karoti . vàrttikakàraþ ca pañhati : ja÷bhàvàt iti cet uttaratra abhàvàt apavàdaprasaïgaþ iti . idam tarhi prayojanam jasi vibhàùàm vakùyàmi iti . (P_1,1.35) KA_I,93.8-9 Ro_I,297-298 àkhyàgrahaõam kimartham . j¤àtidhanaparyàyavàcã yaþ sva÷abdaþ tasya yathà syàt . iha mà bhåt : sve putràþ svàþ putràþ sve gàvaþ svàþ gàvaþ . (P_1,1.36.1) KA_I,93.11-17 Ro_I,298-299 ## . upasaüvyànagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . bahiryogeõa kçtatvàt . bahiryoge iti eva siddham . ## . na và anarthakam . kim kàraõam . ÷àñakayugàdyartham . ÷àñakayugàdyartham tarhi idam vaktavyam yatra etat na j¤àyate kim antarãyam kim uttarãyam iti. atra api yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati nirj¤àtam tasya bhavati idam antarãyam idam uttarãyam iti . (P_1,1.36.2) KA_I,93.18-23 Ro_I,299 apuri iti vaktavyam . iha mà bhåt : antaràyàm puri vasati iti . ##. vàprakaraõe tãyasya ïitsu upasaïkhyànam kartavyam : dvitãyàyai dvitãyasyai tçtãyàyai tçtãyasyai . vibhàùà dvitãyàtçtãyàbhyàm iti etat na vaktavyam bhavati . kim punaþ atra jyàyaþ . upasaïkhyànam eva atra jyàyaþ . idam api siddham bhavati : dvitãyàya dvitãyasmai tçtãyàya tçtãyasmai . (P_1,1.37) KA_I,94.2-8 Ro_I,299-300 kimartham pçthak grahaõam svaràdãnàm kriyate na càdiùu eva pañhyeran . càdãnàm vai asattvavacanànàm nipàtasa¤j¤à svaràdãnàm punaþ sattvavacanànàm asattvavacanànàm ca . atha kimartham ubhe sa¤j¤e kriyete na nipàtsa¤j¤à eva syàt . na evam ÷akyam . nipàtaþ ekàc anàï iti pragçhyasa¤j¤à uktà . sà svaràdãnàm api ekàcàm prasajyeta . evam tarhi avyayasa¤j¤à eva astu . tat ca a÷akyam . vakùyati etat : avyaye na¤kunipàtànàm iti . tat garãyasà nyàsena parigaõanam kartavyam syàt . tasmàt pçthak grahaõam kartavyam ubhe ca sa¤j¤e kartavye . (P_1,1.38.1) KA_I,94.10-19 Ro_I,300-301 ## . asarvavibhaktau avibhaktinimittasya upasaïkhyànam kartavyam : nànà vinà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ##. sarvavibhaktiþ hi eùaþ bhavati . kim kàraõam . avi÷eùàt . avi÷eùeõa vihitatvàt . ## . tralàdãnàm ca upasaïkhyànam kartavyam . tatra yatra tataþ yataþ . nanu ca vi÷eùeõa ete vidhãyante : pa¤camyàþ tasil saptamyàþ tral iti . vakùyati etat : itaràbhyaþ api dç÷yante iti . (P_1,1.38.2) KA_I,94.18-95.11 Ro_I,302-303 yadi punaþ avibhaktiþ ÷abdaþ avyayasa¤j¤aþ bhavati iti ucyeta . ## . avibhaktau itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ sa¤j¤àyàþ . kà itaretarà÷rayatà . sati avibhaktitve sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca avibhaktitvam bhàvyate . tat itaretarà÷rayam bhavati , itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . ## . atha và aliïgam asaïkhyam avyayam iti vaktavyam . evam api itaretarà÷rayam eva bhavati . kà itaretarà÷rayatà . sati aliïgàsaïkhyatve sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca aliïgàsaïkhyatvam bhàvyate . tat itaretarà÷rayam bhavati , itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . na idam vàcanikam aliïgatà asaïkhyatà ca . kim tarhi . svàbhàvikam etat . tat yathà : samànam ãhamànànàm adhãyànànàm ca ke cit arthaiþ yujyante apare na . tatra kim asmàbhiþ kartum ÷akyam . svàbhàvikam etat . tat tarhi vaktavyam aliïgam asaïkhyam iti . na vaktavyam . ## . pàñhàt và siddham etat. katham pàñhaþ kartavyaþ . tasilàdayaþ pràk pàsapaþ , ÷asprabhçtayaþ pràk samàsàntebhyaþ , màntaþ , kçtvorthaþ , tasivatã , nànà¤au iti . (P_1,1.38.3) KA_I,95.12-22 Ro_I,303-304 atha và punaþ astu avibhaktiþ ÷abdaþ avyayasa¤j¤aþ bhavati iti eva . nanu ca uktam avibhaktau itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ . yadi api vaiyàkaraõàþ vibhaktilopam àrabhamàõàþ avibhaktikàn ÷abdठprayu¤jate ye tu ete vaiyàkaraõebhyaþ anye manuùyàþ katham te avibhaktikàn ÷abdàn prayu¤jate iti . abhij¤àþ ca punaþ laukikàþ ekatvàdãnàm arthànàm . àtaþ ca abhij¤àþ : anyena hi vasnena ekam gàm krãõanti , anyena dvau , anyena trãn . abhij¤àþ ca na ca prayu¤jate . tat etat evam sandç÷yatàm : artharåpam etat eva¤jàtãyakam yena atra vibhaktiþ na bhavati iti . tat ca api etat evam anugamyamànam dç÷yatàm : kim cit avyayam vibhaktyarthapradhànam kim cit kriyàpradhànam . uccaiþ , nãcaiþ iti vibhaktyarthapradhànam , hiruk pçthak iti kriyàpradhànam . taddhitaþ ca api kaþ cit vibhaktyarthapradhànaþ kaþ cit kriyàpradhànaþ . tatra yatra iti vibhaktyarthapradhànaþ , nànà vina iti kriyàpradhànaþ . na ca etayoþ arthayoþ liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ asti . (P_1,1.38.4) KA_I,95.23-96.5 Ro_I,304-307 atha api asarvavibhaktiþ iti ucyate evam api na doùaþ . katham . idam ca api adyatve atibahu kriyate : ekasmin ekavacanam , dvayoþ dvivacanam , bahuùu bahuvacanam iti . katham tarhi . ekavacanam utsargaþ kariùyate . tasya dvibahvoþ arthayoþ dvivacanabahuvacane bàdhake bhaviùyataþ . na ca api evam vigrahaþ kariùyate : na sarvàþ asarvàþ , asarvàþ vibhaktayaþ asmàt iti . katham tarhi . na sarvà asarvà , asarvà vibhaktiþ asmàt iti . trikam punaþ vibhaktisa¤j¤am . evam gate kçti api tulyam etat màntasya kàryam grahaõam na tatra . tataþ pare ca abhimatàþ kàryàþ trayaþ kçdarthàþ grahaõena yogàþ . kçttaddhitànàm grahaõam tu kàryam saïkhyàvi÷eùam hi abhini÷ritàþ ye . teùàm pratiùedhaþ bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt : ekaþ , dvau , bahavaþ iti . tasmàt svaràdigrahaõam ca kàryam kçttaddhitànàm ca pàñhe . (P_1,1.38.5) KA_I,96.6-17 Ro_I,307-308 pàñhena iyam avyayasa¤j¤à kriyate . sà iha na pràpnoti : paramoccaiþ , paramanãcaiþ iti . tadantavidhinà bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti : atyuccaiþ atyuccaisau atyuccaisaþ iti . upasarjanasya na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . sarvanàmasa¤j¤àyàm prakçtaþ pratiùedhaþ iha anuvartiùyate . saþ vai tatra pratyàkhyàyate . yathà saþ tatra pratyàkhyàyate iha api tathà ÷akyaþ pratyàkhyàtum . katham saþ tatra pratyàkhyàyate . mahatã iyam sa¤j¤à kriyate . iyam api ca mahatã sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta : na vyeti iti avyayam iti . kva punaþ na vyeti . strãpuünapuüsakàni sattvaguõàþ ekatvadvitvabahutvàni ca . etàn arthàn ke cit viyanti ke cit na viyanti . ye na viyanti tad avyayam . sadç÷am triùu liïgeùu sarvàsu ca vibhaktiùu vacaneùu ca sarveùu yat na vyeti tat avyayam . (P_1,1.39.1) KA_I,96.19-97.2 Ro_I,308-310 katham idam vij¤àyate : kçt yaþ màntaþ iti àhosvit kçdantam yat màntam iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate kçt yaþ màntaþ iti kàrayàm cakàra hàrayàm cakàra iti atra na pràpnoti . atha vij¤àyate kçdantam yat màntam iti pratàmau pratàmaþ iti atra api pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat kçt yaþ màntaþ iti . katham kàrayàm cakàra hàrayàm cakàra iti . kim punaþ atra avyayasa¤j¤ayà pràrthyate . avyayàt iti luk yathà syàt . mà bhåt evam . àmaþ iti evam bhaviùyati . na sidhyati . ligrahaõam tatra anuvartate . ligrahaõam nivartiùyate . yadi nivartate pratyayamàtrasya luk pràpnoti . iùyate ca pratyayamàtrasya . àtaþ ca iùyate . evam hi àha : kç¤ ca anuprayujyate liñi iti . yadi ca pratyayamàtrasya luk bhavati tataþ etat upapannam bhavati . atha và punaþ astu kçdantam yat màntam iti . katham pratàmau pratàmaþ iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na pratyayalakùaõena avyayasa¤j¤à bhavati iti yat ayam pra÷àn÷abdam svaràdiùu pañhati . (P_1,1.39.2) KA_I,97.3-100.4 Ro_I,310-318 ## . kçt mejantaþ ca anikàrokàraprakçtiþ iti vaktavyam . iha mà bhåt : àdhaye , àdheþ , cikãrùave , cikãrùoþ iti . ## . atha và ananyaprakçtiþ kçt avyayasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . kim punaþ atra jyàyaþ . ananyaprakçtivacanam eva jyàyaþ . idam api siddham bhavati : kumbhakàrebhyaþ , nagarakàrebhyaþ iti . tat tarhi vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ eùà và paribhàùà kriyeta ananyaprakçtiþ iti và ucyeta . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . kàni punaþ tàni . ## . gràmaõikulam , senànikulam iti atra hrasvatve kçte hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . na etat asti prayojanam . bahiraïgam hrasvatvam . antaraïgaþ tuk . asiddham bahiraïgam antaraïge . ## . vçtrhabhiþ , bhråõhabhiþ iti atra nalope kçte hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt na bhaviùyati . ## . udupadhatvam akittvasya animittam . kva . nikucite . nikucitaþ iti atra nalope kçte udupadhàt bhàvàdikarmaõoþ anyatarasyàm iti akittvam pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . astu atra akittvam . na dhàtulope àrdhadhàtuke iti pratiùedhaþ bhaviùyati . ## . nàbhàvaþ ya¤i dãrghatvasya asnimittam . kva . amunà . nàbhàve kçte ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti dãrghatvam pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat : na mu ñàde÷e iti . #<àttvam kittvasya upàdàsta># . àttvam kittvasya animittam . kva . upàdàsta asya svaraþ ÷ikùakasya iti . àttve kçte sthàghvoþ it ca iti ittvam pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . uktam etat : dãïaþ pratiùedhaþ sthàghvoþ ittve iti . tisçcatasçtvam ïãbvidheþ . tisçcatasçtvam ïãbvidheþ animittam . tisraþ tiùñhanti catasraþ tiùñhanti . tisçcatasçbhàve kçte çnnebhyaþ ïãp iti ïãp pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na tisçcatasçbhàve kçte ïãp bhavati iti yat ayam na tisçcatasç iti nàmi dãrghatvapratiùedham ÷àsti . imàni tarhi prayojanàni : ÷atàni sahasràõi . numi kçte ùõàntà ùañ it ùañsa¤j¤à pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . ÷akañau paddhatau . attve kçte ataþ iti ñàp pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . iyeùa , uvoùa . guõe kçte ijàdeþ ca gurumataþ ançcchaþ iti àm pràpnoti . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti na doùaþ bhavati . ## . tasya etasya lakùaõasya doùaþ varõà÷rayaþ pratyayaþ varõavicàlasya animittam syàt . kva . ata i¤ : dàkùiþ , plàkùiþ . na pratyayaþ sannipàtalakùaõaþ . aïgasa¤j¤à tarhi animittam syàt . #<àttvam pugvidheþ kràpayati># . àttvam pugvidheþ animittam syàt . kva . kràpayati iti . ## . puk hrasvatvasya animittam syàt . kva . adãdapat iti . ## . tyadàdyakàraþ ñàbvidheþ animittam syàt . kva . yà sà . ## . ióvidhiþ àkàralopasya animittam syàt . kva . papivàn tasthivàn iti . ## . matubvibhaktyudàttatvam pårvanighàtasya animittam syàt . kva . agnimàn vàyumàn paramavàcà paramavàce . ## . nadãhrasvratvam sambuddhilopasya animittam syàt . kva . nadi kumàri ki÷ori bràhmaõi brahmabandhu . hrasvatve kçte eïhrasvàt sambuddheþ iti lopaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . ïyantàt iti evam bhaviùyati . na sidhyati . dãrghàt iti ucyate . hrasvàntàt ca na pràpnoti . idam iha sampradhàryam : hrasvatvam kriyatàm sambuddhilopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt hrasvatvam . nityaþ sambuddhilopaþ . kçte api hrasvatve pràpnoti akçte api . anityaþ sambuddhilopaþ . na hi kçte hrasvatve pràpnoti . kim kàraõam . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . ete doùàþ samàþ bhåyàüsaþ và . tasmàt na arthaþ anayà paribhàùayà . na hi doùàþ santi iti paribhàùà na kartavyà lakùaõam và na praõeyam . na hi bhikùukàþ santi iti sthàlyaþ na adhi÷rãyante na ca mçgàþ santi iti yavàþ na upyante . doùàþ khalu api sàkalyena parigaõitàþ prayojanànàm udàharaõamàtram . kutaþ etat . na hi doùàõàm lakùaõam asti . tasmàt yàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni tadartham eùà paribhàùà kartavyà pratividheyam ca doùeùu . (P_1,1.41) KA_I,100.6-26 Ro_I,318-320 ## . avyayãbhàvasya avyayatve prayojanam kim . lugmukhsvaropacàràþ . luk : upàgni pratyagni . avyayàt iti luk siddhaþ bhavati . mukhasvaraþ . upàgnimukhaþ , pratyagnimukhaþ . na avyayadik÷abdgomahatsthålapçthuvatsebhyaþ iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . upacàraþ : upapayaþkàraþ , upapayaþkàmaþ iti . ataþ kçkamikaüsakumbhapàtraku÷àkarõãùu anavyayasya iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . kim punaþ idam parigaõanam àhosvit udàharaõamàtram . parigaõanam iti àha . api khalu api àhuþ . yat anyat avyayãbhàvasya avyayakçtam pràpnoti tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ iti . kim punaþ tat . paràïgavadbhàvaþ . paràïgavadbhàve avyayapratiùedhaþ coditaþ uccaiþ adhãyàna nãcaiþ adhãyàna iti evamartham . saþ iha api pràpnoti : upàgni adhãyàna pratyagni adhãyàna . akaci avyayagrahaõam kriyate uccakaiþ , nãcakaiþ iti evamartham . tat iha api pràpnoti : upàgnikam , pratyagnikam iti . mumi avyayapratiùedhaþ ucyate doùàmanyam ahaþ , divàmanyà ràtriþ iti evamartham . saþ iha api pràpnoti : aupakumbhammanyaþ , upamaõikammanyaþ . asya cvau avyayapratiùedhaþ ucyate doùàbhåtam ahaþ , divàbhåtà ràtriþ iti evamartham . saþ iha api pràpnoti : upakumbhãbhåtam upamaõikãbhåtam . yadi parigaõanam kriyate na arthaþ avyayãbhàvasya avyayasa¤j¤ayà . katham yàni avyayãbhàvasya avyayatve prayojanàni . na etàni santi . yat tàvat ucyate luk iti : àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati avyayãbhàvàt luk iti yad ayam na avyayãbhàvàt ataþ iti pratiùedham ÷àsti . upacàraþ : anuttarapadasthasya iti vartate . tatra mukhasvaraþ ekaþ prayojayati . na ca ekam prayojanam yogàrambham prayojayati . yadi etàvat prayojanam syàt tatra eva ayam bråyàt nàvyayàt avyayãbhàvàt ca iti . (P_1,1.42-43) KA_I,101.2-16 Ro_I,320-322 #<÷i sarvanàmasthànam suñ anapuüsakasya iti cet jasi ÷ipratiùedhaþ># . ÷i sarvanàmasthànam suñ anapuüsakasya iti cet jasi ÷eþ pratiùedhaþ pràpnoti : kuõóàni tiùñhanti vanàni tiùñhanti . asamarthasamàsaþ ca ayam draùñavyaþ anapuüsakasya iti . na hi na¤aþ napuüsakena sàmarthyam. kena tarhi . bhavatinà : na bhavati napuüsakasya iti . yat tàvat ucyate ÷i sarvanàmasthànam suñ anapuüsakasya iti cet jasi ÷ipratiùedhaþ iti . na apratiùedhàt . na ayam prasajyapratiùedhaþ : napuüsakasya na iti . kim tarhi . paryudàsaþ ayam : yat anyat napuüsakàt iti . napuüsake avyàpàraþ . yadi kena cit pràpnoti tena bhaviùyati . pårveõa ca pràpnoti . apràpteþ và . atha và anantarà yà pràptiþ sà pratiùidhyate . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . pårvà pràptiþ apratiùiddhà . tayà bhaviùyati . nanu ca iyam pràptiþ pårvàm pràptim bàdhate . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . yat api ucyate . asamarthasamàsaþ ca ayam draùñavyaþ iti yadi api vaktavyaþ atha và etarhi bahåni prayojanàni . kàni . asåryampa÷yàni mukhàni , apunargeyàþ ÷lokàþ , a÷ràddhabhojã bràhmaõaþ iti . (P_1,1.44.1) KA_I,101.18-102.10 Ro_I,322-323 ## . na và iti vibhàùàyàm arthasya sa¤j¤à kartavyà . navà÷abdasya yaþ arthaþ tasya sa¤j¤à bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . #<÷abdasa¤j¤àyàm hi arthàsampratyayaþ yathà anyatra># . ÷abdasa¤j¤àyàm hi satyàm arthasya asampratyayaþ syàt yathà anyatra . anyatra api ÷abdasa¤j¤àyàm ÷abdasya sampratyayaþ bhavati na arthasya . kva anyatra . dàdhàþ ghu adàp taraptamapau ghaþ iti ghugrahaõeùu ghagrahaõeùu ca ÷abdasya sampratyayaþ bhavati na arthasya . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . itikaraõaþ kriyate . saþ arthanirde÷àrthaþ bhaviùyati . kim gatam etat itinà àhosvit ÷abàdhikyàt arthàdhikyam . gatam iti àha . kutaþ . lokataþ . tat yathà loke gauþ ayam iti àha iti go÷abdàt itikaraõaþ paraþ prayujyamànaþ go÷abdam svasmàt padàrthàt pracyàvayati . saþ asau svasmàt padàrthàt pracyutaþ yà asau arthapadàrthakatà tasyàþ ÷abdapadàrthakaþ sampadyate . evam iha api navà÷abdàt itikaraõaþ paraþ prayujyamànaþ navà÷abdam svasmàt padàrthàt pracyàvayati . saþ asau svasmàt padàrthàt pracyutaþ yà asau ÷abdapadàrthakatà tasyàþ laukikam artham sampratyàyayati . na và iti yat gamyate na và iti yat pratãyate iti . (P_1,1.44.2) KA_I,102.11-103.2 Ro_I,324-325 ## . samàna÷abdànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : navà kuõóikà navà ghañikà iti . kim ca syàt yadi eteùàm api vibhàùàsa¤j¤à syàt . vibhàùà diksamàse bahuvrãhau : dakùiõapårvasyàm ÷àlàyàm . acirakçtàyàm sampratyayaþ syàt . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . vidhipårvakatvàt . vidhàya kim cit na và iti ucyate . tena pratiùedhavàcinaþ samapratyayaþ bhavati . tat yathà loke : gràmaþ bhavatà gantavyaþ na và . na iti gamyate . asti kàrõam yena loke pratiùedhavàcinaþ samapratyayaþ bhavati . kim kàraõam . viliïgam hi bhavàn loke nirde÷am karoti . àïga hi samànaliïgaþ nirde÷aþ kriyatàm pratyagravàcinaþ sampratyayaþ bhaviùyati . tat yathà : gràmaþ bhavatà gantavyaþ navaþ . pratyagraþ iti gamyate . etat ca eva na jànãmaþ : kva cit vyàkaraõe samànaliïgaþ nirde÷aþ kriyate iti . api ca kàmacàraþ prayoktuþ ÷abdànàm abhisambandhe . tat yathà : yavàgåþ bhavatà bhoktavyà navà . yadà yavàgå÷abdaþ bhujinà abhisambadhyate bhujiþ navà÷abdena tadà pratiùedhavàcinaþ sampratyayaþ bhavati : yavàgåþ bhavatà bhoktavyà navà . na iti gamyate . yadà yavàgå÷abdaþ navà÷abdena abhisambadhyate na bhujinà tadà pratyagravàcinaþ sampratyayaþ bhavati : yavàgåþ navà bhavatà bhoktavyà . pratyagrà iti gamyate . na ca iha vayam vibhàùàgrahaõena sarvàdãni abhisambadhnãmaþ : diksamàse bahuvrãhau sarvàdãni vibhàùà bhavanti iti . kim tarhi . bhavatiþ abhisambadhyate : diksamàse bahuvrãhau sarvàdãni bhavanti vibhàùà iti . (P_1,1.44.3) KA_I,103.3-104.7 Ro_I,325-328 ## . vidhyanityatvam na upapadyate : ÷u÷àva , ÷u÷uvatuþ , ÷u÷uvuþ , ÷i÷vàya , ÷i÷viyatuþ , ÷i÷viyuþ . kim kàraõam . pratiùedhasa¤j¤àkaraõàt . pratiùedhasya iyam sa¤j¤à kriyate . tena vibhàùàprade÷eùu pratiùedhasya eva sampratyayaþ syàt . ## . siddham etat . katham . prasajyapratiùedhàt . prasajya kim cit na và iti ucyate . tena ubhayam bhaviùyati . ## . vipratiùiddham tu bhavati . atra na j¤àyate : kena abhipràyeõa prasajati kena nivçttim karoti iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . prasaïgasàmarthyàt . prasaïgasàmarthyàt ca vidhiþ bhaviùyati anyatra pratiùedhaviùayàt pratiùedhasàmarthyàt ca pratiùedhaþ bhaviùyati anyatra vidhiviùayàt . tat etat kva siddham bhavati . yà apràpte vibhàùà . yà hi pràpte kçtasàmarthyaþ tatra pårveõa vidhiþ iti kçtvà pratiùedhasya eva sampratyayaþ syàt . etat api siddham . katham . vibhàùà iti mahatãsa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam ubhayoþ sa¤j¤à yathà vij¤àyeta : na iti ca và iti ca . tatra yà tàvat apràpte vibhàùà tatra pratiùedhyam na asti iti kçtvà và iti anena vikalpaþ bhaviùyati . yà hi pràpte vibhàùà tatra ubhayam upasthitam bhavati : na iti ca và iti ca . tatra na iti anena pratiùiddhe và iti anena vikalpaþ bhaviùyati . evam api ## . vipratiùedhayoþ yugapadvacanam na upapadyate : ÷u÷àva ÷u÷uvatuþ ÷u÷uvuþ ÷i÷vàya ÷i÷viyatuþ ÷i÷viyuþ . kim kàraõam . ## . bhavati iti cet pratiùedhaþ na pràpnoti . ## . na it cet vidhiþ na sidhyati . ## . siddham etat. katham . pårvavidhim uttarvidhiþ bàdhate . itikaraõaþ arthanirde÷àçthaþ iti uktam . (P_1,1.44.4) KA_I,104.8-105.13 Ro_I,328-332 ## . sàdhvanu÷àsane asmin ÷àstre yasya vibhàùà kriyate saþ vibhàùà sàdhuþ syàt . samàsaþ ca eva hi vibhàùà . tena samàsasya eva vibhàùà sàdhutvam syàt . astu . yaþ sàdhuþ saþ prayokùyate. asàdhuþ na prayokùyate . na ca eva hi kadà cit ràjapuruùaþ iti asyàm avasthàyàm asàdhutvam iùyate . api ca ## . dvaidham ÷abdànàm apratipattiþ . icchàmaþ ca punaþ vibhàùàprade÷eùu dvaidham ÷abdànàm pratipattiþ syàt iti tat ca na sidhyati . yasya punaþ kàryàþ ÷abdàþ vibhàùà asau samàsam nirvartayati . yasya api nityàþ ÷abdàþ tasya api eùaþ na doùaþ . katham . na vibhàùàgrahaõena sàdhutvam abhisambadhyate . kim tarhi . samàsasa¤j¤à abhisambadhyate : samàsaþ iti eùà sa¤j¤à vibhàùà bhavati iti . tat yathà : medhyaþ pa÷uþ vibhàùitaþ . medhyaþ anaóvàn vibhàùitaþ iti . na etat vicàryate : anaóvàn na anaóvàn iti . kim tarhi àlabdhavyaþ na àlabdhavyaþ iti . ## . kàryeùu ÷abdeùu yugapat anvàcayena ca yat ucyate tasya yugapadvacanatà pràpnoti : tavyattavyànãyaraþ , óhak ca maõóåkàt iti . yasya punaþ nityàþ ÷abdàþ prayuktànàm asau sàdhutvam anvàcaùñe . nanu ca yasya api kàryàþ tasya api eùaþ na doùaþ . katham . pratyayaþ paraþ bhavati iti ucyate . na ca ekasyàþ prakçteþ anekasya pratyayasya yugapat paratvena sambhavaþ asti . na api bråmaþ pratyayamàlà pràpnoti . kim tarhi . kartavyam iti prayoktavye yugapat dvitãyasya tçtãyasya ca prayogaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . arthagatyarthaþ ÷abdaprayogaþ . artham sampratyàyayiùyàmi iti ÷abdaþ prayujyate . tatra ekena uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam uktàrthànàm aprayogaþ iti . #<àcàryade÷a÷ãlane ca tadviùayatà># . àcàryade÷a÷ãlanena yat ucyate tasya tadviùayatà pràpnoti . ikaþ hrasvaþ aïyaþ gàlavasya pràcàm avçddhàt phin bahulam iti gàlavàþ eva hrasvàn prayu¤jãran pràkùu ca eva hi phin syàt . tat yathà : jamadagniþ vai etat pa¤camam avadànam avàdyat tasmàt na ajàmadagnyaþ pa¤càvattam juhoti . yasya punaþ nityàþ ÷abdàþ gàlavagrahaõam tasya påjàrtham de÷agrahaõam ca kãrtyartham . nanu ca yasya api kàryàþ tasya api påjàrtham gàlavagrahaõam syàt de÷agraham ca kãrtyartham . ## . tatkãrtane ca dvaidham ÷abdànàm apratipattiþ syàt . icchàmaþ ca punaþ àcàryagrahaõeùu de÷agrahaõeùu ca dvaidham ÷abdànàm pratipattiþ syàt iti tat ca na sidhyati . (P_1,1.44.5) KA_I,105.14-20 Ro_I,332-333 ## . a÷iùyaþ và punaþ ayam yogaþ . kim kàraõam . viditatvàt . yat anena yogena pràrthyate tasya arthasya viditatvàt . ye api hi etàm sa¤j¤àm na àrabhante te api vibhàùà iti ukte anityatvam avagacchanti . yàj¤ikàþ khalu api sa¤j¤àm anàrabhamàõàþ vibhàùà iti ukte anityatvam avagacchanti . tat yathà . medhyaþ pa÷uþ vibhàùitaþ . medhyaþ anaóvàn vibhàùitaþ iti . àlabdhavyaþ na àlabdhavyaþ iti gamyate . àcàryaþ khalu api sa¤j¤àm àrabhamàõaþ bhåyiùñham anyaiþ api ÷abdaiþ etam artham sampratyàyayati bahulam anyatarasyàm ubhayathà và ekeùàm iti . (P_1,1.44.6) KA_I,105.21-108.7 Ro_I,333-339 ## . itaþ uttaram yàþ vibhàùàþ anukramiùyàmaþ apràpte tàþ draùñavyàþ . trisaü÷ayàþ tu bhavanti : pràpte apràpte ubhayatra và iti . dvandve ca vibhàùà jasi : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . ubhaya÷abdaþ sarvàdiùu pañhyate tayapaþ ca ayajàde÷aþ kriyate . tena và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . ayac pratyayàntaram . yadi pratyayàntaram ubhayã iti ãkàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam . màtracaþ iti evam bhaviùyati . katham . màtrac iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . màtra÷abdàt prabhçti à àyacaþ cakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam kati tiùñhanti : atra api pràpnoti . ataþ iti vartate . evam api tailamàtrà ghrtamàtrà iti atra api pràpnoti . sadç÷asya api asanniviùñasya na bhaviùyati pratyàhàreõa grahaõam . årõoþ vibhàùà : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . asaüyogàt liñ kit iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . anyat hi kittvam anyat ïittvam . ekam cet ïitkitau . yadi ekam ïitkitau tataþ asti sandehaþ . atha hi nànà na asti sandehaþ . yadi api nànà evam api sandehaþ . katham . praurõuvi iti . sàrvadhàtukam apit iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . vibhàùà upayamane : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . gandhane iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . gandhane iti nivçttam . anupasargàt và : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . vçttisargatàyaneùu kramaþ iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . vçttyàdiùu iti nivçttam . vibhàùà vçkùamçgàdãnàm : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . jàtiþ apràõinàm iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . jàtiþ apràõinàm iti nivçttam . uùavidajàgçbhyaþ anyatarasyàm : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . pratyayàntàt iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . pratyayàntàþ dhàtvantaràõi . dãpàdãnàm vibhàùà : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . bhàvakarmaõoþ iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . kartari iti vartate . evam api sandehaþ : nyàyye và kartari karmakartari và iti . na asti sandehaþ . sakarmakasya kartà karmavat bhavati akarmakàþ ca dãpàdayaþ . akarmakàþ api vai sopasargàþ sakarmakàþ bhavanti . karmàpadiùñàþ vidhayaþ karmasthabhàvakànàm karmasthakriyàõàm ca bhavanti kartçsthabhàvakàþ ca dãpàdayaþ . vibhàùà agreprathamapårveùu : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . àbhãkùõye iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . àbhãkùõye iti nivçttam . tçnàdãnàm vibhàùà : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . àkro÷e iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . àkro÷e iti nivçttam . ekahalàdau pårayitavye anyatarasyàm . pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . udakasya udaþ sa¤j¤àyàm iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . sa¤j¤àyàm iti nivçttam . ÷vàdeþ i¤i padàntasya anyatarasyàm . pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . i¤i iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . i¤i iti nivçttam . sapårvàyàþ prathamàyàþ vibhàùà . pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . càdibhiþ yoge iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . càdibhiþ yoge iti nivçttam . graþ yaïi aci vibhàùà . pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . yaïi iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . apràpte . apràpte . yaïi iti nivçttam (P_1,1.44.7) KA_I,108.8-109.3 Ro_I,339-40 ## . itaþ uttaram yàþ vibhàùàþ anukramiùyàmaþ pràpte tàþ draùñavyàþ . trisaü÷ayàþ tu bhavanti : pràpte apràpte ubhayatra và iti . vibhàùà vipralàpe : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . vyaktavàcàm iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . pràpte . vyaktavàcàm iti hi vartate . vibhàùà upapadena pratãyamàne : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . svarita¤itaþ iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . pràpte . svarita¤itaþ iti hi vartate . tiraþ antardhau vibhàùà kç¤i : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . antardhau iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . pràpte . antardhau iti hi vartate . adhiþ ã÷vare vibhàùà kç¤i : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . ã÷vare iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . pràpte . ã÷vare iti hi vartate . divaþ tadarthasya vibhàùà upasarge : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . tadarthasya iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . pràpte . tadarthasya iti vartate (P_1,1.44.8) KA_I,109.4-110.8 Ro_I,340-341 ## . itaþ uttaram yàþ vibhàùàþ anukramiùyàmaþ ubhayatra tàþ draùñavyàþ . trisaü÷ayàþ tu bhavanti : pràpte apràpte ubhayatra và iti . hçkroþ anyatarasyàm : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . gatibuddhipratyavasànàrtha÷abdakarmàkarmakàõàm iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . ubhayatra . pràpte tàvat : abhyavahàrayati saindhavàn , abhyavahàrayati saindhavaiþ , vikàrayati saindhavàn , vikàrayati saindhavaiþ . apràpte : harati bhàram devadattaþ . hàrayati bhàram devadattam , hàrayati bhàram devadattena . karoti kañam devadattaþ . kàrayati kañam devadattam , kàrayati kañam devadattena . na yadi vibhàùà sàkàïkùe : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra .yadi iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . ubhayatra . pràpte tàvat : abhijànàsi devadatta yat ka÷mãreùu vatsyàmaþ , yat ka÷mãreùu avasàma , yat tatra odanàn bhokùyàmahe , yat tatra odanàn abhu¤jmahi . apràpte : abhijànàsi devadatta ka÷mãràn gamiùyàmaþ , ka÷mãràn agacchàma , tatra odanàm bhokùyàmahe , tatra odanàn abhu¤jmahi . vibhàùà ÷veþ : pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra .kiti iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . ubhayatra . pràpte tàvat : ÷u÷uvatuþ , ÷u÷uvuþ , ÷i÷viyatuþ , ÷i÷viyuþ . apràpte : ÷u÷àva ÷u÷avitha ÷i÷vàya ÷i÷vayitha . vibhàùà saïghuùàsvanàm : sampårvàt ghuùeþ pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . ghuùiþ avi÷abdane iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . ubhayatra . pràpte tàvat : saïghuùñà rajjuþ , saïghuùità rajjuþ . apràpte : saïghuùñam vàkyam , saïghuùitam vàkyam . àïpårvàt svaneþ pràpte apràpte ubhayatra và iti sandehaþ . katham ca pràpte katham và apràpte katham và ubhayatra . manasi iti và nitye pràpte anyatra và apràpte ubhayatra và iti . ubhayatra . pràpte tàvat : àsvàntam manaþ , àsvanitam manaþ . apràpte : àsvàntaþ devadattaþ , àsvanitaþ devadattaþ iti . (P_1,1.45) KA_I,111.2-112.17 Ro_I,342-346 fkim iyam vàkyasya samprasàraõasa¤j¤à kriyate : ik yaõaþ iti etat vàkyam samprasàraõasa¤j¤am bhavati iti , àhosvit varõasya : ik yaþ yaõaþ sthàne saþ samprasàraõasa¤j¤aþ bhavati iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . samprasàraõasa¤j¤àyàm vàkyasa¤j¤à cet varõavidhiþ na sidhyati : samprasàraõàt paraþ pårvaþ bhavati , samprasàraõasya dãrghaþ bhavati iti . na hi vàkyasya samprasàraõasa¤j¤àyàm satyàm eùaþ nirde÷aþ upapadyate na api etayoþ kàryayoþ sambhavaþ asti . astu tarhi varõasya . ##. varõasa¤j¤à cet nirvçttiþ na sidhyati : ùyaïaþ samprasàraõam iti . saþ eva hi tàvat ik durlabhaþ yasya sa¤j¤à kriyate . atha api katham cit labhyeta kena asu yaõaþ sthàne syàt . anena eva hi asau vyavasthàpyate . tat etat itaretarà÷rayam bhavati , itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . ## . yat ayam vibhaktivi÷eùaiþ nirde÷am karoti samprasàraõàt paraþ pårvaþ bhavati samprasàraõasya dãrghaþ bhavati ùyaïaþ samprasàraõam iti tena j¤àyate ubhayoþ sa¤j¤à bhavati iti . yat tàvat àha samprasàraõàt paraþ pårvaþ bhavati samprasàraõasya dãrghaþ bhavati iti tena j¤àyate varõasya bhavati iti . yat api àha ùyaïaþ samprasàraõam iti tena j¤àyate vàkyasya api sa¤j¤à bhavati iti . atha và punaþ astu vàkyasya eva . nanu ca uktam samprasàraõasa¤j¤àyàm vàkyasa¤j¤à cet varõavidhiþ iti . na eùaþ doùaþ . yathà kàkàt jàtaþ kàkaþ , ÷yenàt jàtaþ ÷yenaþ evam samprasàraõàt jàtam samprasàraõam . yat tat samprasàraõàt jàtam samprasàraõam tasmàt paraþ pårvaþ bhavati tasya dãrghaþ bhavati iti . atha và dç÷yante hi vàkyeùu vàkyaikade÷àn prayu¤jànàþ padeùu ca padaikade÷àn . vàkyeùu tàvat vàkyaikade÷àn : pravi÷a piõóãm , pravi÷a tarparõam . padeùu padaikade÷àn : devadattaþ dattaþ , satyabhàmà bhàmà iti . evam iha api samprasàraõanirvçttàt samprasàraõanirvçttasya iti etasya vàkyasya arthe samprasàraõàt samprasàraõasya iti vàkyaikade÷aþ prayujyate . tena nirvçttasya vidhim vij¤àsyàmaþ . samprasàraõanirvçttàt samprasàraõanirvçttasya iti . atha và àha ayam samprasàraõàt paraþ pårvaþ bhavati samprasàraõasya dãrghaþ bhavati iti . na ca vàkyasya samprasàraõasa¤j¤àyàm satyàm eùaþ nirde÷aþ upapadyate na api etayoþ kàryayoþ sambhavaþ asti . tatra vacanàt bhaviùyati . atha và punaþ astu varõasya . nanu ca uktam varõasa¤j¤à cet nirvçttiþ iti . na eùaþ doùaþ . itaretarà÷rayamàtram etat coditam . sarvàõi ca itaretarà÷rayàõi ekatvena parihçtàni siddham tu nitya÷abdatvàt iti . na idam tulyam anyaiþ itaretarà÷rayaiþ . na hi tatra kim cit ucyate asya sthàne ye àkàraikàraukàràþ bhàvyante te vçddhisa¤j¤àþ bhavanti iti . iha punaþ ucyate ik yaþ yaõaþ sthàne saþ samprasàraõasa¤j¤aþ bhavati iti . evam tarhi bhàvinã iyam sa¤j¤à vij¤àsyate . tat yathà : kaþ cit kam cit tantuvàyam àha : asya såtrasya ÷àñakam vaya iti . saþ pa÷yati : yadi ÷àñakaþ na vàtavyaþ atha vàtavyaþ na ÷àñakaþ . ÷àñakaþ vàtavyaþ iti vipratiùiddham . bhàvinã khalu asya sa¤j¤à abhipretà . saþ manye vàtavyaþ yasmin ute ÷àñakaþ iti etat bhavati iti . evam iha api saþ yaõaþ sthàne bhavati yasya abhinirvçttasya samprasàraõam iti eùà sa¤j¤à bhaviùyati . atha và ijàdiyajàdipravçttiþ ca eva hi loke lakùyate . yajàdyupade÷àt tu ijàdinivçttiþ prasaktà . prayu¤jate ca punaþ lokàþ iùñam uptam iti . te manyàmahe : asya yaõaþ sthàne imam ikam prayu¤jate iti . tatra tasya asàdhvabhimatasya ÷àstreõa sàdhutvam avasthàpyate : kiti sàdhuþ bhavati ïiti sàdhuþ bhavati iti . (P_1,1.46.1) KA_I,112.19-22 Ro_I, 346 samàsanirde÷aþ ayam . tatra na j¤àyate kaþ àdiþ kaþ antaþ iti . tat yathà : ajàvidhanau devadattayaj¤adattau iti ukte na j¤àyate kasya ajàþ dhanam kasya avayaþ iti . yadi api tàvat loke eùaþ dçùñàntaþ dçùñàntasya api puruùàrambhaþ nivartakaþ bhavati . asti ca iha kaþ cit puruùàrambhaþ . asti iti àha . kaþ . saïkhyàtanude÷aþ nàma . (P_1,1.46.2) KA_I,112.23-113.15 Ro_I,346-349 kau punaþ ñakitau àdyantau bhavataþ . àgamau iti àha . yuktam punaþ yat nityeùu nàma ÷abdeùu àgama÷àsanam syàt na nityeùu ÷abdeùu kåñasthaiþ avicàlibhiþ varõaiþ bhavitavyam anapàyopajanavikàribhiþ . àgamaþ ca nàma apårvaþ ÷abdopajanaþ . atha yuktam yat nityeùu ÷abdeùu àde÷àþ syuþ . bàóham yuktam . ÷abdàntaraiþ iha bhavitavyam . tatra ÷abdàntaràt ÷abdàntarasya pratipattiþ yuktà . àde÷àþ tarhi ime bhaviùyanti anàgamakànàm sàgamakàþ . tat katham . sa¤j¤àdhikàraþ ayam . àdyantau ca iha saïkãrtyete . ñakàrkakàrau itau udàhriyete . tatra àdyantayoþ ñakàrakakàrau itau sa¤j¤e bhaviùyataþ . tatra àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iti upasthitam idam bhavati : àdiþ iti . tena ikàràdiþ àde÷aþ bhaviùyati . etàvat iha såtram iñ iti . katham punaþ iyatà såtreõa ikàràdiþ àde÷aþ labhyaþ . labhyaþ iti àha . katham. bahuvrãhinirde÷àt . bahuvrãhinirde÷aþ ayam : ikàraþ àdiþ asya iti . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vakutm iha katham : luïlaïlçïkùu añ udàttaþ iti yatra a÷akyam udàttagrahaõena akàraþ vi÷eùayitum . tatra kaþ doùaþ . aïgasya udàttatvam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . tripadaþ ayam bahuvrãhiþ . tatra vàkye eva udàttagrahaõena akàraþ vi÷eùyate : akàraþ udàttaþ àdiþ asya iti . yatra tarhi anuvçttyà etat bhavati : àñ ajàdãnàm iti . vakùyati etat : ajàdãnàm añà siddham iti . atha và yat tàvat ayam sàmànyena ÷aknoti upadeùñum tat tàvat upadi÷ati prakçtim tataþ valàdi àrdhadhàtukam tataþ pa÷càt ikàram . tena ayam vi÷eùeõa ÷abdàntaram samudàyam pratipadyate . tat yathà khadiraburburayoþ : khadiraburburau gaurakàõóau såkùmaparõau . tataþ pa÷càt àha kaõñakavàn khadiraþ iti . tena asau vi÷eùeõa dravyàntaram samudàyam pratipadyate . atha và etayà ànupårvyà ayam ÷abdàntaram upadi÷ati : prakçtim tataþ valàdi àrdhadhàtukam tataþ pa÷càt ikàram yasmin tasya àgamabuddhiþ bhavati . (P_1,1.46.3) KA_I,113.16-114.16 Ro_I,349-351 #<ñakitoþ àdyantavidhàne pratyayapratiùedhaþ># . ñakitoþ àdyantavidhàne pratyayasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . pratyayaþ àdiþ antaþ và mà bhåt : careþ ñaþ àtaþ anupasarge kaþ iti . paravacanàt siddham . paravacanàt pratyayaþ àdiþ antaþ và na bhaviùyati . ## . paravacanàt siddham iti cet na . kim kàraõam . apavàdatvàt . apavàdaþ ayam yogaþ . tat yathà mit acaþ antyàt paraþ iti eùaþ yogaþ sthàneyogatvasya pratyayaparatvasya ca apavàdaþ . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam tatra yat anavakà÷am mitkaraõam sthàneyogatvam pratyayaparatvam ca bàdhate . iha punaþ ubhayam sàvakàsam . kaþ avakà÷aþ . ñitkaraõasya avakà÷aþ : ñitaþ iti ãkàraþ yathà syàt . kitkaraõasya avakà÷aþ : kiti iti àkàralopaþ yathà syàt . prayojanam nàma tat vaktavyam yat niyogataþ syàt . yadi ca ayam niyogataþ paraþ syàt tataþ etat prayojanam syàt . kutaþ nu khalu etat ñitkaraõàt ayam paraþ bhaviùyati na punaþ àdiþ iti kitkaraõàt ca paraþ bhaviùyati na punaþ antaþ iti . ñitaþ khalu api eùaþ parihàraþ yatra na asti sambhavaþ yat paraþ ca syàt àdiþ ca . kitaþ tu aparihàraþ . asti hi sambhavaþ yat paraþ ca syàt antaþ ca . tatra kaþ doùaþ . upasarge ghoþ kiþ : àdhyoþ , pradhyoþ . noïdhàtvoþ iti pratiùedhaþ prasajyeta . ñitaþ ca api aparihàraþ . syàt eva hi ayam ñitkaraõàt àdiþ na punaþ paraþ . kva tarhi idànãm idam syàt : ñitaþ ãkàraþ bhavati iti . yaþ ubhayavàn : gàpoþ ñak iti . ## . siddham etat . katham . ùaùñhyadhikàre ayam yogaþ karatvyaþ : àdyantau ñakitau ùaùñhãnirdiùñasya iti . #<àdyantayoþ và ùaùthyarthatvàt tadabhàve asampratyayaþ># . àdyantayoþ và ùaùthyarthatvàt ùaùñhyàþ abhàve asampratyayaþ . àdiþ antaþ và na bhaviùyati . yuktam punaþ yat ÷abdanimittakaþ nàma arthaþ syàt na arthanimittakena ÷abdena bhavitavyam . arthanimittakaþ eva ÷abdaþ . tat katham . àdyantau ùaùñhyarthau . na ca atra ùaùñhãm pa÷yàmaþ . te manyàmahe : àdyantau eva atra na staþ . tayoþ abhàve ùaùñhã api na bhavati iti . (P_1,1.47.1) KA_I,114.18-115.4 Ro_I,352 kimartham idam ucyate . ## . mit acaþ antyàt paraþ iti ucyate sthàneyogatvasya pratyayaparatvasya ca apavàdaþ . sthàneyogatvasya tàvat : kuõóàni vanàni payàüsi ya÷àüsi . pratyayaparatvasya : bhinatti chinatti . bhavet idam yuktam udàharaõam kuõóàni vanàni yatra na asti sambhavaþ yat ayam acaþ anytàt paraþ ca syàt sthàne ca iti . idam tu ayuktam payàüsi ya÷àüsi . asti hi sambhavaþ yat acaþ anytàt paraþ ca syàt sthàne ca . etat api yuktam . katham . na eva ã÷varaþ àj¤àpayati na api dharmasåtrakàràþ pañhanti apavàdaiþ utsargàþ bàdhyantàm iti . kim tarhi . laukikaþ ayam dçùñàntaþ . loke hi sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà : dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave acàm antyàt paratvam ùaùñhãsthàneyogatvam bàdhiùyate . (P_1,1.47.2) KA_I,115.5-12 Ro_I,352-353 ## . antyàt pårvaþ masjeþ mit vaktavyaþ . kim prayojanam . anuùaïgasaüyogàdilopàrtham . anuùaïgalopàrtham saüyogàdilopàrtham ca . anuùaïgalopàrtham tàvat : magnaþ , magnavàn . saüyogàdilopàrtham maïktà maïktum , maïktavyam . ## . bharjimarcyoþ ca antyàt pårvaþ mit vaktavyaþ . bharåjà marãcayaþ iti . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . nipàtanàt siddham . kim nipàtanam . bharåjà÷abdaþ aïgulyàdiùu pañhyate marãci÷abdaþ bàhvàdiùu . (P_1,1.47.3) KA_I,115.13-117.2 Ro_I,353-357 kim punaþ ayam pårvàntaþ àhosvit paràdiþ àhosvit abhaktaþ . katham ca ayam pårvàntaþ syàt katham và paràdiþ katham và abhaktaþ . yadi antaþ iti vartate tataþ pårvàntaþ . atha àdiþ iti vartate tataþ paràdiþ . atha ubhayam nivçttam tataþ abhaktaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yadi abhaktaþ dãrghatvam na pràpnoti : kuõóàni vanàni . nopadhàyàþ sarvanàmasthàne ca asambuddhau iti dãrghatvam na pràpnoti . dãrgha . nalopa : nalopaþ ca na sidhyati : agne trã te vajinà trã sadhasthà , ta tà piõóànàm . nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ na pràpnoti . nalopa . svara : svaraþ ca na sidhyati : sarvàõi jyotãüùi . sarvasya supi iti àdyudàttatvam na pràpnoti . svara . õatva : õatvam ca na sidhyati : màùavàpàõi vrãhivàpàõi . pårvànte pràtipadikàntanakàrasya iti siddham , paràdau vibhaktinakàrasya , abhakte numaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva : pràtipadikàntanumvibhaktiùu iti . õatva . anusvàra : anusvàraþ ca na sidhyati : dviùantapaþ , parantapaþ . maþ anusvàraþ hali iti anusvàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam . naþ ca apadàntasya jhali iti evam bhaviùyati . yaþ tarhi na jhalparaþ : vahaülihaþ gauþ , abhraülihaþ vàyuþ . anusvàra . ÷ãbhàva : ÷ãbhàvaþ ca na sidhyati : trapuõã jatunã tumburuõã . napuüsakàt uttarasya auïaþ ÷ãbhàvaþ bhavati iti ÷ãbhàvaþ na pràpnoti . ÷ãbhàva . evam tarhi paràdiþ kariùyate . ## . yadi paràdiþ guõaþ pratiùedhyaþ : trapuõe jatune tumburuõe . gheþ ïiti iti guõaþ pràpnoti . guõa . vçddhi : vçddhiþ pratiùedhyà : atisakhãni bràhmaõakulàni . sakhyuþ asambuddhau iti õittve acaþ ¤õiti iti vçddhiþ pràpnoti . vçddhi . auttva : auttvam ca pratiùedhyam : trapuõi jatuni tumburuõi . idudbhyàm aut at ca gheþ iti auttvam pràpnoti . auttva . dãrgha : dãrghatvam ca na sidhyati : kuõóàni vanàni . nopadhàyàþ sarvanàmasthàne ca asambuddhau iti dãrghatvam na pràpnoti . mà bhåt evam . ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti evam bhaviùyati . iha tarhi : asthãni dadhãni priyasakhãni bràhmaõakulàni . dãrgha . nalopa : nalopaþ ca na sidhyati : agne trã te vajinà trã sadhasthà , ta tà piõóànàm . nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ na pràpnoti . nalopa . anusvàra : anusvàraþ ca na sidhyati : dviùantapaþ , parantapaþ . maþ anusvàraþ hali iti anusvàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam . naþ ca apadàntasya jhali iti evam bhaviùyati . yaþ tarhi na jhalparaþ : vahaülihaþ gauþ , abhraülihaþ vàyuþ . anusvàra . ÷ãbhàvenakàrapratiùedhaþ : ÷ãbhàve nakàrasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : trapuõã jatunã tumburuõã . sanumkasya ÷ãbhàvaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya na pràpnoti . kasmàt . numà vyavahitatvàt . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## . yadi pårvantaþ kriyate napuüsakopasarjanahrasvatvam dvigusvaraþ ca na sidhyati . napuüsakopasarjanahrasvatvam : àrà÷astriõã dhànà÷aùkulinã niùkau÷àmbinã nirvàràõasinã . dvigusvara : pa¤càratninã da÷àratninã . numi kçte anantyatvàt ete vidhayaþ na pràpnunvanti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgaþ num , antaraïgàþ ete vidhayaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . dvigusvare bhåyàn parihàraþ : saïghàtabhaktaþ asau na utsahate avayavasya igantatàm vihantum iti kçtvà dvigusvaraþ bhaviùyati . (P_1,1.48) KA_I,117.4-118.4 Ro_I,357-359 kimartham idam ucyate . ## . ecaþ ik bhavati iti ucyate savarõanivçttyartham akàranivçttyartham ca . savarõnivçttyartham tàvat : eïaþ hrasva÷àsaneùu ardhaþ ekàraþ ardhaþ okàraþ và mà bhåt iti . akàranivçttyartham ca . imau aicau samàhàravarõau . màtrà avarõasya màtrà ivarõovarõayoþ . tayoþ hrasva÷àsaneùu kadà cit avarõaþ syàt kadà cit ivarõovarõau . mà kadà cit avarõam bhåt iti evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . dãrghaprasaïgaþ . dãrghàþ tu ikaþ pràpnuvanti . kim kàraõam . sthàne antaratamaþ bhavati iti . nanu ca hrasvàde÷e iti ucyate . tena dãrghàþ na bhaviùyanti . viùyàrtham etat syàt . ecaþ hrasvaprasaïge ik bhavati iti . ## . dãrghàõàm tu ikàm aprasaïgaþ . kim kàraõam . nivartakatvàt . na anena ikaþ nirvartyante . kim tarhi . anikaþ nivartyante . siddhàþ eva hrasvàþ ikaþ ca anikaþ ca . tatra anena anikaþ nivartyante . savarõanivçttyarthena tàvat na arthaþ . ## . siddham etat . katham . eïaþ sasthànatvàt ikàrokàrau bhaviùyataþ . ardhaþ ekàraþ aradhaþ okàraþ và na bhaviùyati . nanu ca eïaþ sasthànatarau ardhaþ ekàraukàrau . na tau staþ . yadi hi tau syàtàm tau eva ayam upadi÷et . nanu ca bhoþ chandogànàm sàtyamugriràõàyanãyàþ ardham ekàram ardham okàram ca adhãyate : sujàte e÷vasånçte , adhvaryo odribhiþ sutam , ÷ukram te enyat yajatam te enyat iti . pàrùadakçtiþ eùà tatrabhavatàm . na eva loke na anyasmin vede ardhaþ ekàraþ ardhaþ okàraþ và asti . akàranivçttyarthena api na arthaþ . ## . aicoþ ca uttarabhåyastvàt avarõaþ na bhaviùyati . bhåyasã màtrà ivarõovarõayoþ alpãyasã avarõasya . bhåyasaþ eva grahaõàni bhaviùyanti . tat yathà bràhmaõagràmaþ ànãyatàm iti ucyate tatra ca avarataþ pa¤cakàrukã bhavati . (P_1,1.49.1) KA_I,118.6-7 Ro_I,360 kim idam sthàneyogà iti . sthàne yogaþ asyàþ sà iyam sthàneyogà . saptamyalopaþ nipàtanàt . tçtiyàyà và etvam : sthànena yogaþ asyàþ sà iyam sthàneyogà . (P_1,1.49.2) KA_I,118.8-119.28 Ro_I,360-364 ## . niyamàçthaþ ayam àrambhaþ . eka÷atam ùaùñhyarthàþ yàvantaþ và te sarve ùaùñhyàm uccàritàyàm pràpnuvanti . iùyate ca vyàkaraõe yà ùaùñhã sà sthàneyogà eva syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti ùaùñhyàþ sthàneyogavacanam niyamàrtham . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . avayavaùaùñhyàdayaþ tu na sidhyanti . tatra kaþ doùaþ . ÷àsaþ it aïhaloþ iti ÷àseþ ca antyasya syàt upadhàmàtrasya ca . åt upadhàyàþ gohaþ iti gohaþ ca antyasya syàt upadhàmàtrasya ca . ## . avayavaùaùñhyàdãnàm ca niyamasya apràptiþ . kim kàraõam . yogasya asandigdhatvàt . sandehe niyamaþ na ca avayavaùaùñhyàdiùu sandehaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate. laukikaþ ayam dçùñàõtaþ . tat yathà loke : kam cit kaþ cit pçcchati : gràmàntaram gamiùyàmi panthànam me bhavàn upadi÷atu iti . saþ tasmai àcaùñe . amuùmin avakà÷e hastadakùiõaþ grahãtavyaþ amuùmin avakà÷e hastavàmaþ iti . yaþ tu atra tiryakpathaþ bhavati na tasmin sandehaþ iti kçtvà na asau upadi÷yate . evam iha api sandehe niyamaþ na ca avayavaùaùñhyàdiùu sandehaþ . atha và sthàne ayogà sthàneyogà kim idam ayogà iti . avyaktayogà ayogà . atha và yogavatã yogà . kà punaþ yogavatã . yasyàþ bahavaþ yogàþ . kutaþ etat . bhåmni hi matup bhavati . ## . atha và kim cid liïgam àsajya vakùyàmi : itthaüliïgà ùaùñhã sthàneyogà bhavati iti . na tat liïgam avayavaùaùñhyàdiùu kariùyate . yadi evam ÷àsaþ it aïhaloþ ÷à hau ÷àsigrahaõam kartavyam sthàneyogàrtham liïgam àsaïkùyàmi iti . na kartavyam . yat eva adaþ purastàt avayavaùaùñhyartham prakçtam etat uttaratra anuvçttam sat sthàneyogàrtham bhaviùyati . katham . adhikàraþ nàma triprakàraþ . kaþ cit ekade÷asthaþ sarvam ÷àstram abhijvalayati yathà pradãpaþ supravijvalitaþ sarvam ve÷ma abhijvalayati . aparaþ adhikàraþ yathà rajjvà ayasà và baddham kàùñham anukçùyate tadvat anukçùyate cakàreõa . aparaþ adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . tat yadà eùaþ pakùaþ adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti tadà hi yat eva adaþ purastàt avayavaùaùñhyartham prakaçtam etat uttaratra anuvçttam sat sthàneyogàrtham bhaviùyati . sampratyayamàtram etat bhavati . na hi anuccàrya ÷abdam liïgam ÷akyam àsaïktum . evam tarhi àde÷e tat liïgam kariùyate tat prakçtim àskantsyati . yadi niyamaþ kriyate yatra ekà ùaùñhã anekam ca vi÷eùyam tatra na sidhyati : aïgasya , halaþ , aõaþ , samprasàraõasya iti . hal api vi÷eùyaþ aõ api vi÷eùyaþ samprasàraõam api vi÷eùyam . asati punaþ niyame kàmacàraþ ekayà ùaùthyà anekam vi÷eùayitum . tat yathà . devadattasya putraþ pàõiþ kambalaþ iti . tasmàt na arthaþ niyamena . nanu ca uktam eka÷atam ùaùñhyarthàþ yàvantaþ và te sarve ùaùñhyàm uccàritàyàm pràpnuvanti iti . na eùaþ doùaþ . yadi api loke bahavaþ abhisambandhàþ àrthàþ yaunàþ maukhàþ srauvàþ ca ÷abdasya tu ÷abdena kaþ anyaþ abhisambandhaþ bhavitum arhati anyat ataþ sthànàt . ÷abdasya api ÷abdena anantaràdayaþ abhisambandhàþ . asteþ bhåþ bhavati iti sandehaþ : sthàne anantare samãpe iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate : vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . sthàne iti vyàkhyàsyàmaþ . na tarhi idànãm ayam yogaþ vaktavyaþ . vaktavyaþ ca . kim prayojanam . ùaùñhyantam sthànena yathà yujyeta yataþ ùaùñhã uccàrità . kim kçtam bhavati . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti eùà paribhàùà na kartavyà bhavati . (P_1,1.50.1) KA_I,120.2-13 Ro_I,364-366 kim udàharaõam . ikaþ yaõ aci : dadhi atra madhu atra : tàlusthànasya tàlusthànaþ oùñhasthànasya oùñhasthànaþ yathà syàt . na etat asti . saïkhyàtànude÷ena api etat siddham . idam tarhi : tasthasthamipàm tàmtamtàmaþ iti ekàrthasya ekàrthaþ dvyarthasya dvyarthaþ bahvarthasya bahuvarthaþ yathà syàt . nanu ca etat api saïkhyàtànude÷ena eva siddham . idam tarhi : akaþ savarõe dãrghaþ iti : daõóàgram , kùupàgram , dadhi indraþ , madhu uùñraþ iti : kaõñhasthànayoþ kaõñhasthànaþ tàlusthànayoþ tàlusthànaþ oùñhasthànayoþ oùñhasthànaþ yathà syàt iti . atha sthàne iti vartamàne punaþ sthànagrahaõam kimartham . yatra anekavidham àntaryam tatra sthànataþ eva àntaryam balãyaþ yathà syàt . kim punaþ tat . cetà stotà : pramàõataþ akàraþ guõaþ pràpnoti sthànataþ ekàraukàrau . punaþ sthànagrahaõàt ekàraukàrau bhavataþ . atha tamabgrahaõam kimartham . jhayaþ haþ anyatarasyàm iti atra soùmaõaþ soùmàõaþ iti dvitãyàþ prasaktàþ nàdavataþ nàdavantaþ iti tçtãyàþ . tamapgrahaõena soùmàõaþ nàdavantaþ ca te bhavanti caturthàþ : vàg ghasati triùñub bhasati iti . (P_1,1.50.2) KA_I,120.14-121.29 Ro_I,366-370 kimartham punaþ idam ucyate . ##. sthànã ekatvena nirdi÷yate : akaþ iti , anekaþ ca punaþ àde÷aþ pratinirdi÷yate : dãrghaþ iti . sthàninaþ ekatvanirde÷àt anekàde÷anirde÷àt ca sarvaprasaïgaþ . sarve sarvatra pràpnuvanti . iùyate ca antaratamàþ eva syuþ iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati . tasmàt sthàne antaratamaþ iti vacanam niyamàrtham . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . yathà punaþ iyam antaratamanirvçtttiþ sà kim prakçtitaþ bhavati : sthànini antaratame ùaùñhã , àhosvit àde÷ataþ : sthàne pràpyamàõànàm antaratamaþ àde÷aþ bhavati iti . kutaþ punaþ iyam vicàraõà . ubhayathà api tulyà saühità : sthànentaratama , uraõ raparaþ iti . kim ca ataþ . yadi prakçtitaþ : ikaþ yaõ aci : yaõàm ye antaratamàþ ikaþ tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti iha eva syàt : dadhi atra madhu atra . kumàrã atra brahmabandhvartham iti atra na syàt . àde÷ataþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm sarvatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti sarvatra siddham bhavati . tathà ikaþ guõavçddhã : guõavçddhyoþ ye antaratamàþ ikaþ tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti iha eva syàt : netà lavità nàyakaþ làvakaþ . cetà stotà càyakaþ stàvakaþ iti atra na syàt . àde÷ataþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm sarvatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti sarvatra siddham bhavati . tathà çvarõasya guõavçddhiprasaïge guõavçddhyoþ yat antaratamam çvarõam tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti iha eva syàt : kartà hartà , àstàrakaþ , nipàrakaþ . àstarità niparità kàrakaþ , hàrakaþ iti atra na syàt . àde÷ataþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm sarvatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti sarvatra siddham bhavati . atha àde÷ataþ antaratamanirvçttau satyàm ayam doùaþ : vàntaþ yi pratyaye : sthàninirde÷aþ kartavyaþ . okàraukàrayoþ iti vaktavyam ekàraikàrayoþ mà bhåt iti . prakçtitaþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm vàntàde÷asya yà antaratamà prakçtiþ tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti antareõa sthàninirde÷am siddham bhavati . àde÷ataþ api antaratamanirvçttau satyàm na doùaþ . katham . vàntagrahaõam na kariùyate . yi pratyaye ecaþ ayàdayaþ bhavanti iti eva. yadi na kriyate ceyam , jeyam iti atra api pràpnoti . kùayyajayyau ÷akyàrthe iti etat niyamàrtham bhaviùyati : kùijyoþ eva ecaþ iti . tayoþ tarhi ÷akyàrthàt anyatra api pràpnoti : kùeyam pàpam jeyaþ vçùalaþ iti . ubhayataþ niyamaþ vij¤àsyate : kùijyoþ eva ecaþ anayoþ ca ÷akyàçthe eva iti . iha api tarhi niyamàt na pràpnoti : lavyam , pavyam ava÷yalàvyam ava÷yapàvyam iti . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakaþ kùijyoþ ec . katha¤jàtãyakaþ kùijyoþ ec . ekàraþ . evam api ràyam icchati raiyati atra api pràpnoti . ràyiþ chàndasaþ . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . ådupadhayàþ gohaþ : àde÷ataþ antaratamanirvçttau satyàm upadhàgrahaõam kartavyam . prakçtitaþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm åkàrasya gohaþ yà antaratamà prakçtiþ tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti antareõa upadhàgrahaõam siddham bhavati . àde÷ataþ api antaratamanirvçttau satyàm na doùaþ . kriyate etat nyàse eva . radàbhyàm niùñhàtaþ naþ pårvasya ca daþ : àde÷ataþ antaratamanirvçttau satyàm takàragrahaõam kartavyam . prakçtitaþ punaþ antaratamanirvçttau satyàm nakàrasya niùñhàyàm yà antaratamà prakçtiþ tatra ùaùñhã , yatra ùaùñhã tatra àde÷àþ bhavanti iti antareõa takàragrahaõam siddham bhavati . àde÷ataþ api antaratamanirvçttau satyàm na doùaþ . kriyate etat nyàse eva . (P_1,1.50.3) KA_I,122.1-20 Ro_I,370-372 kim punaþ idam nirvartakam : antaratamàþ anena nirvartyante , àhosvit pratipàdakam : anyena nirvçttànàm anena pratipattiþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . sthàne antaratamanirvatake sarvasthàninàm nivçttiþ pràpnoti . asya api pràpnoti : dadhi madhu . astu . na kaþ cit anyaþ àde÷aþ pratinirdi÷yate . tatra àntaryataþ dadhi÷abdasya dadhi÷abdaþ eva madhu÷abdasya madhu÷abdaþ eva àde÷aþ bhaviùyati . yadi ca evam kva cit vairåpyam tatra doùaþ syàt : bisam bisam , musalam musalam . iõkoþ iti ùatvam pràpnoti . api ca iùñà vyavasthà na prakalpeta . tat yathà tapte bhràùñre tilàþ kùiptàþ muhårtam api na avatiùñhante evam ime varõàþ muhårtam api na avatiùñheran . astu tarhi pratipàdakam : anyena nirvçttànàm anena pratipattiþ . ## . nirvçttapratipattau nirvçttiþ na sidhyati . sarve sarvatra pràpnuvanti . kim tarhi ucyate nirvçttiþ na sidhyati iti . na sàdhãyaþ nirvçttiþ siddhà bhavati . na bråmaþ nirvçttiþ na sidhyati iti . kim tarhi . iùñà vyavasthà na prakalpeta . na sarve sarvatra iùyante . idam idànãm kimartham syàt . ## . anarthakam etat syàt . yaþ hi bhuktavantam bråyàt mà bhukthàþ iti kim tena kçtam syàt . ## . kim uktam . siddham tu ùaùñhyadhikàre vacanàt iti . ùaùñhyadhikàre ayam yogaþ kartvyaþ : sthàne antaratamaþ ùaùñhãnirdiùñasya . (P_1,1.50.4) KA_I,122.21-123.16 Ro_I,372-373 ## . pratyàtmam iti ca vaktavyam . kim prayojanam . yaþ yasya antaratamaþ sa tasya sthàne yathà syàt anyasya antaratamaþ anyasya sthàne mà bhåt iti . ## . pratyàtmavacanam a÷iùyam . kim kàraõam . svabhàvasiddhatvàt . svabhàvataþ etat siddham . tat yathà : samàjeùu samà÷eùu samavàyeùu ca àsyatàm iti ucyate . na ca ucyate pratyàtmam iti pratyàtmam ca àsate . ## . antaratamavacanam ca a÷iùyam . yogaþ ca api ayam a÷iùyaþ . kutaþ . svabhàvasiddhatvàt eva . tat yathà : samàjeùu samà÷eùu samavàyeùu ca àsyatàm iti ukte na eva kç÷àþ kç÷aiþ saha àsata na pàõóavaþ pàõóubhiþ . yeùàm eva kim cit arthakçtam àntaryam taiþ eva saþ àsate . tathà gàvaþ divasam caritavatyaþ yaþ yasyàþ prasavaþ bhavati tena saha ÷erate . tathà yàni etàni goyuktakàni saïghuùñakàni bhavanti tàni anyonyam pa÷yanti sabdam kurvanti . evam tàvat cetanàvatsu . acetaneùu api . loùñaþ kùiptaþ bàhuvegam gatvà na eva tiryak gacchati na årdhvam àrohati pçthivãvikàraþ pçthivãm gacchati àntaryataþ . tathà yà etàþ àntarikùyaþ såkùmàþ àpaþ tàsàm vikàraþ dhåmaþ saþ àkà÷ade÷e nivàte na eva tiryak gacchati na avàk avarohati abvikàraþ apaþ eva gacchati àntaryataþ . tathà jyotiùaþ vikàraþ arciþ àkà÷ade÷e nivàte suprajvalitaþ na eva tiryak gacchati na avàk avarohati jyotiùaþ vikàraþ jyotiþ eva gacchati àntaryataþ . (P_1,1.50.5) KA_I,123.17-125.15 Ro_I, 373-377 ## . vya¤janavyatikrame svaravyatikrame ca tatkàlatà pràpnoti . vya¤janavyatikrame : iùñam uptam . àntaryataþ ardhamàtrikasya vya¤janasya ardhamàtrikaþ ik pràpnoti . na eva loke na ca vede ardhamàtrikaþ ik asti . kaþ tarhi . màtrikaþ . yaþ asti saþ bhaviùyati . svaravyatikrame : dadhi atra madhu atra kumàrã atra brahmabandhvartham iti . àntaryataþ màtrikasya dvimàtrikasya ikaþ màtrikaþ dvimàtrikaþ và yaõ pràpnoti . na eva loke na ca vede màtrikaþ dvimàtrikaþ và yaõ asti .kaþ tarhi . ardhamàtrikaþ . yaþ asti saþ bhaviùyati . ## . akùu ca anekavarõàde÷eùu tatkàlatà pràpnoti . idamaþ i÷ : àntaryataþ ardhtçtãyamàtrasya idamaþ sthàne ardhtçtãyamàtram ivarõam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti evam na bhaviùyati . ## . guõavçddhyejbhàveùu ca tatkàlatà pràpnoti : khañvà indraþ khañvendraþ khañvà udakam khañvodakam khañvà ãùà khañveùà khañvà åóhà khañvoóhà khañvà elakà khañvailakà khañvà odanaþ khañvaudanaþ , khañvà aitikayanaþ khañvaitikàyanaþ , khañvà aupagavaþ khañvaupagavaþ iti . àntaryataþ trimàtrcaturmàtràõàm sthàninàm trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ pràpnuvanti . na eùaþ doùàþ . tapare guõavçddhã . nanu ca taþ paraþ yasmàt saþ ayam taparaþ . na iti àha . tàt api paraþ taparaþ . yadi tàt api paraþ taparaþ édoþ ap iti iha eva syàt : yavaþ , stavaþ . lavaþ , pavaþ iti atra na syàt . na eùaþ takàraþ . kaþ tarhi . dakàraþ . kim dakàre prayojanam . atha kim takàre prayojanam . yadi asandehàrthaþ takàraþ dakàraþ api . atha mukhasukhàrthaþ takàraþ dakàraþ api . ejbhàve : kurvàte kurvàthe . àntaryataþ ardhatçtãyamàtrasya ñisa¤j¤akasya ardhatçtãyamàtraþ eþ pràpnoti . na eva loke na ca vede ardhatçtãyamàtraþ eþ asti . #<çvarõasya guõavçddhiprasaïge sarvaprasaïgaþ avi÷eùàt># . çvarõasya guõavçddhiprasaïge sarvaprasaïgaþ . sarve guõavçddhisa¤j¤akàþ çvarõasya sthàne pràpnuvanti . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate eva¤jàtãyakaþ guõavçddhisa¤j¤akaþ çvarõasya sthàne bhavati iti . anupàdãyamàne vi÷eùe sarvaprasaïgaþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . çvarõasya sthàne raparaprasaïgàt . uþ sthàne aõ prasajyamànaþ eva raparaþ bhavati iti ucyate . tatra çvarõasya àntaryataþ rephavataþ rephavàn akàraþ eva antaratamaþ bhavati . ## . sarvàde÷aprasaïgaþ tu guõavçddhisa¤j¤akaþ çvarõasya pràpnoti . kim kàraõam . anekàltvàt . anekàl ÷it sarvasya iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anekàltvasya tadà÷rayatvàt . yadà ayam uþ sthàne tadà anekàl . anekàltvasya tadà÷rayatvàt çvarõàde÷asya vighàtaþ na bhaviùyati . athavà anàntaryam eva etayoþ àntaryam . ekasya api antaratamà prakçtiþ na asti aparasya api antaratamaþ àde÷aþ na asti . etat eva etayoþ àntaryam . ## . atha và naùñà÷vadagdharathavat samprayogaþ bhavati . tat yathà : tava a÷vaþ naùñaþ mama api rathaþ dagdhaþ . ubhau samprayujyàvahai iti . evam iha api : tava api antaratamà prakçtiþ na asti mama api antaratamaþ àde÷aþ na asti . astu nau samprayogaþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . cetanàvatsu arthàt prakaraõàt và loke samprayogaþ bhavati . varõàþ ca punaþ acetanàþ . tatra kiïkçtaþ samprayogaþ . yadi api varõàþ acetanàþ yaþ tu asau prayuïkte saþ cetanàvàn . ## . ejavarõayoþ àde÷e avarõam pràpnoti :khañvà elakà , màlà aupagavaþ . kim kàraõam . sthàninaþ avarõapradhànatvàt . sthànã hi atra avarõapradhànaþ . ## . siddham etat . katham . ubhayoþ yaþ antaratamaþ tena bhavitavyam . na ca avarõam ubhayoþ antaratamam . (P_1,1.51.1) KA_I,125.17-126.19 Ro_I,378-381 kim idam uraõraparavacanam anyanivçttyartham : uþ sthàne aõ eva bhavati raparaþ ca iti , àhosvit raparatvam anena vidhãyate : uþ sthàne aõ ca anaõ ca aõ tu raparaþ eva . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . uraõraparavacanam anyanivçttyartham cet udàttàdiùu doùaþ bhavati . ke punaþ udàttàdayaþ . udàttànudàttasvaritànunàsikàþ . kçtiþ , hçtiþ , kçtam , hçtam , prakçtam , prahçtam néüþ pàhi . astu tarhi uþ sthàne aõ ca anaõ ca aõ tu raparaþ iti . y## . yaþ uþ sthàne saþ raparaþ iti cet guõavçddhyoþ avarõàpratipattiþ . kartà hartà vàrùagaõyaþ . kim hi sàdhãyaþ çvarõasya asavarõe yat avarõam syàt na punaþ eïaicau . pårvasmin api pakùe eùaþ doùaþ . kim hi sàdhãyaþ tatra api çvarõasya asavarõe yat avarõam syàt na punaþ ivarõovarõau . atha matam etat uþ sthàne aõaþ ca anaõaþ ca prasaïge aõ eva bhavati raparaþ ca iti siddhà pårvasmin pakùe avarõasya pratipattiþ . yat tu tat uktam udàttàdiùu doùaþ bhavati iti iha saþ doùaþ jàyate . na jàyate . jàyate saþ doùaþ . katham . udàttaþ iti anena aõaþ api pratinirdi÷yante anaõaþ api . yadi api pratinirdi÷yante na tu pràpnuvanti . kim kàraõam . sthàne antaratamaþ bhavati . kutaþ nu khalu dvayoþ paribhàùayoþ sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ sthàne antaratamaþ uþ aõ raparaþ iti ca sthàne antaratamaþ iti anayà paribhàùayà vyavasthà bhaviùyati na punaþ uþ aõ raparaþ iti . ataþ kim . ataþ eùaþ doùaþ jàyate : udàttàdiùu doùaþ iti . ye ca api ete çvarõasya sthàne pratipadam àde÷àþ ucyante teùu raparatvam na pràpnoti : étaþ it dhàtoþ ut oùñhyapårvasya iti . ## . siddham etat . katham . prasaïge raparatvàt . uþ sthàne aõ prasajyamànaþ eva raparaþ bhavati iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . sthàne iti vartate sthàna÷abdaþ ca prasaïgavàcã . yadi evam àde÷aþ avi÷eùitaþ bhavati . àde÷aþ ca vi÷eùitaþ . katham . dvitãyam sthànagrahaõam prakçtam anuvartate. tatra evam abhisambandhaþ kariùyate : uþ sthàne aõ sthàne iti . uþ prasaïge aõ prasajyamànaþ eva raparaþ bhavati . (P_1,1.51.2) KA_I,126.20-127.3 Ro_I,382 atha aõgrahaõam kimartham na uþ raparaþ iti eva ucyeta . uþ raparaþ iti iyati ucyamàne kaþ idànãm raparaþ syàt . yaþ uþ sthàne bhavati . kaþ ca uþ sthàne bhavati . àde÷aþ . #<àde÷aþ raparaþ iti cet rãrividhiùu raparapratiùedhaþ># . àde÷aþ raparaþ iti cet rãrividhiùu raparatvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ke punaþ rãrividhayaþ . akaïlopànaïanaïrãïriïàde÷àþ . akaï: saudhàtakiþ . lopaþ : paitçùvaseyaþ . ànaï : hotàpotàrau . anaï : kartà hartà . rãï : màtrãyati pitrãyati . riï : kriyate hriyate . ## . kim . raparatvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . kçtiþ , hçtiþ , kçtam , hçtam , prakçtam , prahçtam néüþ pàhi . tasmàt aõgrahaõam kartavyam . (P_1,1.51.3) KA_I,127.4-24 Ro_I,382-385 ## . ekàde÷asya upasaïkhyànam kartavyam : khañvar÷yaþ , màlar÷yaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . uþ sthàne aõ prasajyamànaþ eva raparaþ bhavati iti ucyate na ca ayam uþ eva sthàne aõ ÷iùyate . kim tarhi . uþ ca anyasya ca . avayavagrahaõàt siddham . yat atra çvarõam tadà÷rayam raparatvam bhaviùyati . tat yathà màùàþ na bhoktavyàþ iti mi÷ràþ api na bhujyante . ## . avyayavagrahaõàt siddham iti cet àde÷e ràntasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : hotàpotàrau . yathà eva uþ ca anyasya ca sthàne aõ raparaþ bhavati evam yaþ uþ sthàne aõ ca anaõ ca saþ api raparaþ syàt . yadi punaþ çvarõàntasya sthàninaþ raparatvam ucyeta : khañvar÷yaþ , màlar÷yaþ . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt : kartà hartà kirati girati . çvarõàntasya iti ucyate . na ca etat çvarõàntam . nanu ca etat api vyapade÷ivadbhàvena çvarõàntam . arthavatà vyapade÷ivadbhàvaþ na ca eùaþ arthavàn . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam upasaïkhyànam kartavyam . iha ca raparatvapratiùedhaþ vaktavyaþ : màtuþ , pituþ iti . ubhayam na vaktavyam . katham . iha yaþ dvayoþ ùaùñhãnirdiùñayoþ prasaïge bhavati labhate asau anyatarataþ vyapade÷am . tat yathà devadattasya putraþ , devadattàyàþ putraþ iti . katham màtuþ pituþ iti . astu atra raparatvam . kà råpasiddiþ . ràt sasya iti sakàrasya lopaþ rephasya visarjanãyaþ . na evam ÷akyam . iha hi màtuþ karoti , pituþ karoti iti apratyayavisarjanãyasya iti ùatvam prasajyeta . apratyayasvisarjanãyasya iti ucyate . pratyayavisarjanãyaþ ca ayam . lupyate atra pratyayaþ ràt sasya iti . evam tarhi bhràtuùputragrahaõam j¤àpakam ekàde÷animittàt ùatvapratiùedhasya . yat ayam kaskàdiùu bhràtuùputra÷abdam pañhati tat j¤àpayati àcàryaþ na ekàde÷animitttàt ùatvam bhavati iti. (P_1,1.51.4) KA_I,127.25-130.2 Ro_I,385-391 kim punaþ ayam pårvàntaþ àhosvit paràdiþ àhosvit abhaktaþ . katham ca ayam pårvàntaþ syàt katham và paràdiþ katham và abhaktaþ . yadi antaþ iti vartate tataþ pårvàntaþ . atha àdiþ iti vartate tataþ paràdiþ . atha ubhayam nivçttam tataþ abhaktaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yadi abhaktaþ dãrghatvam na pràpnoti : gãþ , påþ . rephavakàràntasya dhàtoþ iti dãrghatvam na pràpnoti . kim punaþ kàraõam rephavakàràbhyàm dhàtuþ vi÷eùyate na punaþ padam vi÷eùyate rephavakàràntasya padasya iti . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : agniþ , vàyuþ iti . evam tarhi rephavakàràbhyàm padam vi÷eùayiùyàmaþ dhàtunà ikam : rephavakàràntasya padasya ikaþ dhàtoþ iti . evam api priyam gràmaõi kulam asya priyagràmaõiþ , priyasenàniþ atra api pràpnoti . tasmàt dhàtuþ eva vi÷eùyate . dhàtau ca vi÷eùyamàõe iha dãrghatvam na pràpnoti : gãþ , påþ . dãrgha . latva : latvam ca na sidhyati : nijegilyate . graþ yaïi iti latvam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . graþ iti anantarayogà eùà ùaùñhã . evam api svaþ jegilyate iti atra api pràpnoti . evam tarhi yaïà ànantaryam vi÷eùayiùyàmaþ . atha và graþ iti pa¤camã . latva . yaksvara : yaksvaraþ ca na sidhyati . gãryate svayam eva , puryate svayam eva . acaþ kartçyaki iti eùaþ svaraþ na pràpnoti repheõa vyavahitatvàt . na eùaþ doùaþ . svaravidhau vya¤janam avidyamànavat iti na asti vyavadhànam . yaksvara . abhyastasvara : abhyastasvaraþ ca na sidhyati : ma hi sma te piparuþ , ma hi sma te bibharuþ . abhyastànàm àdiþ udàttaþ bhavati ajàdau lasàrvadhàtuke iti eùaþ svaraþ na pràpnoti repheõa vyavahitatvàt . na eùaþ doùaþ . svaravidhau vya¤jamam avidyamànavat iti na asti vyavadhànam . abhyastasvara . halàdi÷eùa : halàdi÷eùaþ ca na sidhyati : vavçte vavçdhe . abhyàsasya iti halàdi÷eùaþ na pràpnoti . halàdi÷eùa . visarjanãya : visarjanãyasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : nàrkuñaþ , nàrpatyaþ . kharavasànayoþ visarjanãyaþ iti visarjanãyaþ pràpnoti . visarjanãya . pratyayàvyavasthà : pratyaye vyavasthà na prakalpate : kirataþ , girataþ . rephaþ api abhaktaþ pratyayaþ api . tatra vyavasthà na prakalpate . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## . yadi pårvàntaþ roþ avadhàraõam kartavyam : roþ supi . roþ eva supi na anyasya rephasya : sarpiùùu dhanuùùu . iha mà bhåt : gãrùu pårùu . paràdau api sati avadhàraõam kartavyam caturùu iti evam artham . visarjanãyapratiùedhaþ : visarjanãyasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : nàrkuñaþ , nàrpatyaþ . kharavasànayoþ visarjanãyaþ iti visarjanãyaþ pràpnoti . paràdau api visarjanãyasya pratiùedhaþ vaktavyaþ nàrkalpiþ iti evamartham . kalpipadasaïghàtabhaktaþ asau na utsahate avayavasya padàntatàm vihantum iti kçtvà visarjanãyaþ pràpnoti . yaksvaraþ : yaksvaraþ ca na sidhyati : gãryate svayam eva , puryate svayam eva . acaþ kartçyaki iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . upade÷e iti vartate . atha và punaþ astu paràdiþ . ## . yadi paràdiþ akàralopaþ pratiùedhyaþ : kartà hartà : ataþ lopaþ àrdhadhàtuke iti akàralopaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . upade÷e iti vartate . yadi upade÷e iti vartate dhinutaþ , kçõutaþ atra lopaþ na pràpnoti . na upade÷agrahaõena prakçtiþ abhisambadhyate . kim tarhi . àrdhadhàtukam abhisambadhyate . àrdhadhàtukopade÷e yat akàràntam iti . akàralopa . autva : autvam ca pratiùedhyam : cakàra jahàra . àtaþ au õalaþ iti autvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya kasmàt na bhavati . rephena vyavahitatvàt . autva . pukpratiùedhaþ : puk ca pratiùedhyaþ : kàrayati hàrayati . àtàm puk iti puk pràpnoti . pukpratiùedhaþ . caïi upadhàhrasvatvam ca na sidhyati : acãkarat ajãharat . õau caïi upadhàyàþ hrasvaþ iti hrasvatvam na pràpnoti . caïi upadhàhrasvatvam . iñaþ avyavasthà : iñaþ ca vyavasthà na prakalpate : àstarità niparità . iñ api paràdiþ rephaþ api . tatra vyavasthà na prakalpate . iñaþ avyavasthà . abhyàsalopaþ : abhyàsalopaþ ca vaktavyaþ : vavçte vavçdhe . abhyàsasya iti halàdi÷eùaþ na pràpnoti . abhyàsalopaþ . abhyastasvara : abhyastasvaraþ ca na sidhyati : ma hi sma te piparuþ , ma hi sma te bibharuþ . abhyastànàm àdiþ udàttaþ bhavati ajàdau lasàrvadhàtuke iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . abhyastasvara . tàdisvaraþ : tàdisvaraþ ca na sidhyati : prakartà prakartum , prahartà prahartum . tàdau ca niti kçti atau iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam etat : kçdupade÷e và tàdyartham ióartham iti . tàdisvaraþ . dãrghatvam : dãrghatvam ca na sidhyati : gãþ , påþ . rephavakàràntasya dhàtoþ iti dãrghatvam na pràpnoti . (P_1,1.52.1) KA_I,130.4-11 Ro_I,391-392 kim idam algrahaõam antyavi÷eùaõam àhosvit àde÷avi÷eùaõam . kim ca ataþ . yadi antyavi÷eùaõam àde÷aþ avi÷eùitaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . anekàl api àde÷aþ antyasya prasajyeta . yadi punaþ al antyasya iti ucyeta . tatra ayam api arthaþ anekàl ÷it sarvasya iti etat na vaktavyam bhavati . idam niyamàrtham bhaviùyati : al eva antyasya bhavati na anyaþ iti . evam api antyaþ avi÷eùitaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . vàkyasya api padasya api antyasya prasajyeta . yadi khalu api eùaþ abhipràyaþ tat na kriyeta iti antyavi÷eùaõe api sati tat na kariùyate . katham . ïit ca alaþ antyasya iti etat niyamàrtham bhaviùyati : ïit eva anekàl antyasya bhavati na anyaþ iti . (P_1,1.52.2) KA_I,130.12-20 Ro_I,392-394 kimartham punaþ idam ucyate . ## . alaþ antyasya iti sthàne vij¤àtasya anusaühàraþ kriyate sthàne prasaktasya . ## . itarathà hi aniùñaprasaïgaþ prasajyeta . ñitkinmitaþ api antyasya syuþ . yadi punaþ ayam yoga÷eùaþ vij¤àyeta . ## . kim . aniùñam prasajyete . ñitkinmitaþ api antyasya syuþ . tasmàt suùñhu ucyate : alaþ antyasya iti sthàne vij¤àtasya anusaühàraþ itarathà hi aniùñaprasaïgaþ iti . (P_1,1.53) KA_I,130.21-131.7 Ro_I,394-395 tàtaï antyasya kasmàt na bhavati . ïit ca alaþ antyasya iti pràpnoti . ## . tàtaïi ïitkaraõasya sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . guõavçddhipratiùedhàrthaþ ïakàraþ . tàtaïi ïitkaraõasya sàvakà÷atvàt vipratiùedhàt sarvàde÷aþ bhaviùyati . prayojanam nàma tat vaktavyam yat niyogataþ syàt . yadi ca ayam niyogataþ sarvàde÷aþ syàt tataþ etat prayojanam syàt . kutaþ nu khalu etat ïitkaraõàt ayam sarvàde÷aþ bhaviùyati na punaþ antyasya syàt iti . evam tarhi etat eva j¤àpayati na tàtaï antyasya sthàne bhavati iti yat etam ïitam karoti . itarathà hi loñaþ eruprakaraõe eva bråyàt tihyoþ tàt à÷iùi anyatarasyàm iti . (P_1,1.54) KA_I,131.9-17 Ro_I,395-396 ## . alaþ antyasya iti utsargaþ . tasya àdeþ parasya anekàl÷it sarvasya iti apavàdau . apavàdavipratiùedhàt tu sarvàde÷aþ bhaviùyati . àdeþ parasya iti asya avakà÷aþ dvyantarupasargebhyaþ apaþ ãt : dvãpam anvãpam . anekàl÷it sarvasya iti asya avakà÷aþ asteþ bhåþ : bhavità bhavitum . iha ubhayam pràpnoti : ataþ bhisaþ ais . anekàl÷it sarvasya iti etat bhavati vipratiùedhena . ÷it sarvasya iti asya avakà÷aþ idamaþ i÷ : itaþ , iha . àdeþ parasya iti asya avakà÷aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : aùñàbhyaþ au÷ . ÷it sarvasya iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_1,1.55) KA_I,131.19-132.7 Ro_I,396-397 ÷it sarvasya iti kim udàharaõam . idamaþ i÷ : itaþ , iha . na etat asti prayojanam . ÷itkaraõàt eva atra sarvàde÷aþ bhaviùyati . idam tarhi : aùñàbhyaþ au÷ . nanu ca atra api ÷itkaraõàt eva sarvàde÷aþ bhaviùyati . idam tarhi : jasaþ ÷ã ja÷÷asoþ ÷iþ . nanu ca atra api ÷itkaraõàt eva sarvàde÷aþ bhaviùyati . asti anyat ÷itkaraõe prayojanam . kim . vi÷eùaõàrthaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . ÷i sarvanàmasthànam vibhàùà ïi÷yoþ iti . ÷it sarvasya iti ÷akyam akartum . katham . antyasya ayam sthàne bhavan na pratyayaþ syàt . asatyàm pratyayasa¤j¤àyàm itsa¤j¤à na syàt . asatyàm itsa¤j¤àyàm lopaþ na syàt . asati lope anekàl . yadà anekàl tadà sarvàde÷aþ . yadà sarvàde÷aþ tada pratyayaþ . yadà pratyayaþ tadà itsa¤j¤à . yadà itsa¤j¤à tadà lopaþ . evam tarhi siddhe sati yat ÷it sarvasya iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ asti eùà paribhàùà : na anubandhakçtam anekàltvam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . tatra asaråpasarvàde÷àppratiùedheùu pçthaktvanirde÷aþ anàkàràntatvàt iti uktam . tat na vaktavyam bhavati iti . (P_1,1.56.1) KA_I,133.2-16 Ro_I,398-401 vatkaraõam kimartham . sthànã àde÷aþ analvidhau iti iyati ucyamàne sa¤j¤àdhikaraþ ayam tatra sthànã àde÷asya sa¤j¤à syàt . tatra kaþ doùaþ . àïaþ yamahanaþ àtmanepadam bhavati iti vadheþ eva syàt . hanteþ na syàt . vatkaraõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . sthànikàryam àde÷e atidi÷yate guruvat guruputraþ iti yathà . atha àde÷agrahaõam kimartham . sthànivat analvidhau iti iyati ucyamàne kaþ idànãm sthànivat syàt . yaþ sthàne bhavati . kaþ ca sthàne bhavati . àde÷aþ . idam tarhi prayojanam àde÷amàtram sthànivat yathà syàt . ekade÷avikçtasya upasaïkhyànam codayiùyati . tat na vaktavyam bhavati . atha vidhigrahaõam kimartham. sarvavibhaktyantaþ samàsaþ yathà vij¤àyeta : alaþ parasya vidhiþ alvidhiþ , alaþ vidhiþ alvidhiþ , ali vidhiþ alvidhiþ , alà vidhiþ alvidhiþ iti . na etat asti prayojanam . pràtipadikarnirde÷aþ ayam . pràtipadikarnirde÷àþ ca arthatantràþ bhavanti . na kàü cit pràdhànyena vibhaktim à÷rayanti . tatra pràtipadikàrthe nirdiùñe yàm yàm vibhaktim à÷rayitum buddhiþ upajàyate sà sà à÷rayitavyà . idam tarhi prayojanam : uttarapadalopaþ yathà vij¤àyeta : alam à÷rayate alà÷çayaþ , alà÷rayaþ vidhiþ alvidhiþ iti . yatra pràdhànyena al à÷rãyate tatra eva pratiùedhaþ syàt . yatra vi÷eùaõatvena al à÷rãyate tatra pratiùedhaþ na syàt . kim prayojanam . pradãvya prasãvya iti valàdilakùaõaþ iñ mà bhåt iti . (P_1,1.56.2) KA_I,133.17-134.9 Ro_I,401-402 kimartham punaþ idam ucyate . ## . anyaþ sthànã anyaþ àde÷aþ . sthànyàde÷apçthaktvàt etasmàt kàraõàt sthànikàryam àde÷e na pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . àïaþ yamahanaþ àtmanepadam bhavati iti hanteþ eva syàt vadheþ na syàt . iùyate ca vadheþ api syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati . tasmàt . sthànivadanude÷aþ . evamartham idam ucyate . guruvat guruputraþ iti yathà . tat yathà guruvat asmin guruputre vartitavyam iti gurau yat kàryam tat guruputre atidi÷yate , evam iha api sthànikàryam àde÷e atidi÷yate . na etat asti prayojanam . lokataþ etat siddham . tat yathà loke yaþ yasya prasaïge bhavati labhate asau tatkàryàõi . tat yathà upàdhyàyasya ÷iùyaþ yàjyakulàni gatvà agràsanàdãni labhate . yadi api tàvat loke eùaþ dçùñàntaþ dçùñàntasya api tu puruùàrambhaþ nivartakaþ bhavati . asti ca iha kaþ cit puruùàrambhaþ . asti iti àha . kaþ . svaråpavidhiþ . hanteþ àtmanepadam ucyamànam hanteþ eva syàt vadheþ na syàt . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati sthànivat àde÷aþ bhavati iti yat ayam yuùmadasmadoþ anàde÷e iti àde÷apratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . yuùmadasmadoþ vibhaktau kàryam ucyamànam kaþ prasaïgaþ yat àde÷e syàt . pa÷yati tu àcàryaþ sthànivat àde÷aþ bhavati iti . ataþ àde÷e pratiùedham ÷àsti . idam tarhi prayojanam : analvidhau iti pratiùedham vakùyàmi iti , iha mà bhåt : dyauþ , panthàþ , saþ iti . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati alvidhau sthànivadbhàvaþ na bhavati iti yat ayam adaþ jagdhiþ lyap ti kiti iti ti kiti iti eva siddhe lyabgrahaõam karoti . tasmàt na arthaþ anena yogena . (P_1,1.56.3) KA_I,134.10-135.8 Ro_I,403-406 àrabhyamàõe api etasmin yoge ## . alvidhau pratiùedhe asati api vi÷eùaõe samà÷rãyamaõe asati tasmin vi÷eùaõe apràptiþ vidheþ : pradãvya prasãvya . kim kàraõam . tasya adar÷anàt . valàdeþ iti ucyate na ca atra valàdim pa÷yàmaþ . nanu ca evamarthaþ eva ayam yatnaþ kriyate : anyasya kàryam ucyamànam anyasya yathà syàt iti . satyam evamarthaþ na tu pràpnoti . kim kàraõam . ##. sàmanye hi atidi÷yamàne vi÷eùaþ na atidiùñaþ bhavati . tat yathà : brahmaõavat asmin kùatriye vartitavyam iti sàmànyam yat bràhmaõakàryam tat kùatriye atidi÷yate . yat vi÷iùñam màñhare kauõóinye và na tat atidi÷yate . evam iha api sàmànyam yat pratyayakàryam tat atidi÷yate yat vi÷iùñam valàdeþ iti na tat atidi÷yate . yadi evam agrahãt iti iñaþ ãñi iti sicaþ lopaþ na pràpnoti . analvidhau iti punaþ ucyamàne iha api pratiùedhaþ bhaviùyati : pradãvya prasãvya iti . vi÷iùñam hi eùaþ alam à÷rayate valam nàma . iha ca pratiùedhaþ na bhaviùyati : agrahãt iti . vi÷iùñam hi eùaþ analam à÷rayati iñam nàma . yadi tarhi sàmànyam api atidi÷yate vi÷eùaþ ca ## . sati ca valàditve iñà bhavitavyam : aruditàm aruditam arudita . kim ataþ yat sati bhavitavyam . ## . pratiùedhaþ tu pràpnoti . kim kàraõam . alvidhitvàt . alvidhiþ ayam bhavati . tatra analvidhau iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ànude÷ikasya pratiùedhàt . astu atra ànude÷ikasya valàditvasya pratiùedhaþ . svà÷rayam atra valàditvam bhaviùyati . na etat vivadàmahe valàdiþ na valàdiþ iti . kim tarhi . sthànivadbhàvàt sàrvadhàtukatvam eùitavyam . tatra analvidhau iti pratiùedhaþ pràpnoti . (P_1,1.56.4) KA_I,135.9-136.4 Ro_I,406-408 kim punaþ àde÷ini ali à÷rãyamàõe pratiùedhaþ bhavati àhosvit avi÷eùeõa àde÷e àde÷ini ca . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<àde÷yalvidhipratiùedhe kuruvadhapibàm guõavçddhipratiùedhaþ># . àde÷yalvidhipratiùedhe kuruvadhapibàm guõavçddhipratiùedhaþ vaktavyaþ . kuru iti atra sthànivadbhàvàt aïgasa¤j¤à ÷và÷rayam ca laghåpadhatvam . tatra laghåpadhaguõaþ pràpnoti . vadhakam iti atra sthànivadbhàvàt aïgasa¤j¤à ÷và÷rayam ca adupadhatvam . tatra vçddhiþ pràpnoti . piba iti atra sthànivadbhàvàt aïgasa¤j¤à ÷và÷rayam ca laghåpadhatvam . tatra guõaþ pràpnoti . astu tarhi avi÷eùeõa àde÷e àde÷ini ca . #<àde÷yàde÷e iti cet suptiïkçdatidiùñeùu upasaïkhyànam># . àde÷yàde÷e iti cet suptiïkçdatidiùñeùu upasaïkhyànam kartavyam . sup : vçkùàya plakùàya . sthànivadbhàvàt supsa¤j¤à svà÷rayam ca ya¤àditvam . tatra pratiùedhaþ pràpnoti . sup . tiï : aruditàm aruditam arudita . sthànivadbhàvàt sàrvadhàtukasa¤j¤à svà÷rayam ca valàditvam . tatra pratiùedhaþ pràpnoti . tiï . kçdatidiùñam : bhuvanam , suvanam , dhuvanam . sthànivadbhàvàt pratyayasa¤j¤à svà÷rayam ca ajàditvam . tatra pratiùedhaþ pràpnoti . kim punaþ atra jyàyaþ . àde÷ini ali à÷rãyamàõe pratiùedhaþ iti jyàyaþ . kutaþ etat . tathà hi ayam vi÷iùñam sthànikàryam àde÷e atidi÷ati guruvat guruputre iti yathà . tat yathà : guruvat guruputre vartitavyam anyatra ucchiùñabhojanàt pàdopasaïgrahaõàc ca iti . yadi ca guruputraþ api guruþ bhavati tat api kartavyam . astu tarhi àde÷ini ali à÷rãyamàõe pratiùedhaþ . nanu ca uktam àde÷yalvidhipratiùedhe kuruvadhapibàm guõavçddhipratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . karotau taparakaraõanirde÷àt siddham . pibatiþ adantaþ . vadhakam iti na ayam õvul . anyaþ ayam aka÷abdaþ kit auõàdikaþ rucakaþ iti yathà . (P_1,1.56.5) KA_I,136.5-137.2 Ro_I,408-411 ## . ekade÷avikçtasya upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . pacatu pacantu . tiïgrahaõena grahaõam yathà syàt . ## . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti tiïgrahaõena grahaõam bhaviùyati . tat yatha : ÷và karõe và pucche và chinne ÷và eva bhavati na a÷vaþ na gardabhaþ iti . ## . anityatvavij¤ànam tu bhavati . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu nàma ÷abdeùu kåñasthaiþ avicàlibhiþ varõaiþ bhavitavyam anapàyopajanavikàribhiþ . tatra saþ eva ayam vikçtaþ ca etat nityeùu na upapadyate . tasmàt upasaïkhyanam kartavyam . bhàradvàjãyàþ pañhanti : ## . ekade÷avikçteùu upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . pacatu pacantu : tiïgrahaõena grahaõam yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . ## . àde÷aþ sthànivat iti ucyate , na ca ime àde÷àþ . ## . anyat khalu api råpam pacati iti anyat pacatu iti . ime api àde÷àþ . katham . àdi÷yate yaþ saþ àde÷aþ . ime ca api àdi÷yante . #<àde÷aþ sthànivat iti cet na anà÷ritatvàt># . àde÷aþ sthànivat iti cet tat na . kim kàraõam . anà÷ritatvàt . yaþ atra àde÷aþ na asau à÷rãyate yaþ ca à÷rãyate na asau àde÷aþ . na etat mantavyam : samudàye à÷rãyamàõe avayavaþ na à÷rãyate iti . abhyantaraþ hi samudàyasya avayavaþ . tat yathà : vçkùaþ pracalan saha avayavaiþ pracalati . #<à÷rayaþ iti cet alvidhiprasaïgaþ >#. à÷rayaþ iti cet alvidhiþ ayam bhavati . tatra analvidhau iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam sati kaþ cit api analvidhiþ syàt . ucyate ca idam analvidhau iti . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ alvidhiþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ alvidhiþ . yatra pràdhànyena al à÷rãyate . yatra nàntarãyakaþ al à÷rãyate na asau alvidhiþ . atha và uktam àde÷agrahaõasya prayojanam : àde÷amàtram sthànivat yathà syàt iti . (P_1,1.56.6) KA_I,137.3-26 Ro_I,411-412 ## . sthànã àde÷aþ iti etat nityeùu ÷abdeùu na upapadyate . kim kàraõam . nityatvàt . sthànã hi nàm yaþ bhåtvà na bhavati . àde÷aþ hi nàma yaþ abhåtvà bhavati . etat ca nityeùu ÷abdeùu na upapadyate yat sataþ nàma vinà÷aþ syàt asataþ và pràdurbhàvaþ iti . s## . siddham etat . katham . yathà laukikeùu vaidikeùu ca kçtànteùu abhåtapårve api sthàna÷abdaþ vartate . loke tàvat : upàdhyàyasya sthàne ÷iùyaþ iti ucyate na ca tatra upàdhyàyaþ bhåtapårvaþ bhavati . vede api : somasya sthàne påtãkatçõàni abhiùuõuyàt iti ucyate na ca tatra somaþ bhåtapårvaþ bhavati . ## . atha và kàryavipariõàmàt siddham etat . kim idam kàryavipariõàmàt iti . kàryà buddhiþ . sà vipariõamyate . nanu ca kàryàvipariõàmàt iti bhavitavyam . santi ca eva hi auttarpadikàni hrasvatvàni . api ca buddhiþ sampratyayaþ iti anarthàntaram . kàryà buddhiþ kàryaþ sampratyayaþ kàryasya sampratyayasya vipariõàmaþ kàryavipariõàmaþ kàryavipariõàmàt iti . parihàrantaram eva idam matvà pañhitam . katham ca idam parihàràntaram syàt . yadi bhåtapårve sthàna÷abdaþ vartate . bhåtapårve ca api sthàna÷abdaþ vartate . katham . buddhyà . tat yathà kaþ cit kasmai cit upadi÷ati pràcãnam gràmàt àmràþ iti . tasya sarvatra àmrabuddhiþ prasaktà . tataþ pa÷càt aha ye kùãriõaþ avarohavantaþ pçthuparõàþ te nyagrodhàþ iti. saþ tatra àmrabuddhyàþ nyagrodhabuddhim pratipadyate . saþ tataþ pa÷yati buddhyà àmràn ca apakçùyamàõàn nyagrodhàn ca àdhãyamànàn . nityàþ eva ca svasmin viùaye àmràþ nityàþ ca nyagrodhàþ . buddhiþ tu asya vipariõamyate . evam iha api astiþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ . tasya sarvatra astibuddhiþ prasaktà . saþ asteþ bhåþ iti astibuddhyàþ bhavatibuddhim pratipadyate . saþ tataþ pa÷yati buddhyà astim ca apakçùyamàõam bhavatim ca àdhãyamànam . nityaþ eva svasmin viùaye astiþ nityaþ bhavatiþ . buddhiþ tu asya vipariõamyate . (P_1,1.56.7) KA_I,138.1-10 Ro_I,413-414 ## . apavàde utsargakçtam ca pràpnoti . karmaõi aõ àtaþ anupasarge kaþ iti ke api aõi kçtam pràpnoti . kim kàraõam . sthànivattvàt . ## . kim uktam . viùayeõa tu nànàliïgakaraõàt siddham iti . atha và . ## . siddham etat . katham . ùaùñhãnirdiùñasya àde÷aþ sthànivat iti vaktavyam . tat tarhi ùaùñhãnirdiùñagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ùaùñhã sthàneyogà iti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na apavàde utsargakçtam bhavati iti yat ayam ÷yanàdãnàm kàn cit ÷itaþ karoti : ÷yan , ÷nam , ÷nà , ÷aþ , ÷nuþ iti . (P_1,1.56.8) KA_I,138.11-141.22 Ro_I,414-421 ##. tasya etasya lakùaõasya doùaþ : tayàde÷e ubhayapratiùedhaþ vaktavyaþ : ubhaye devamanuùyàþ . tayapaþ grahaõena grahaõàt jasi vibhàùà pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ayac pratyayàntaram . yadi pratyayàntaram ubhayã iti ãkàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam . màtracaþ iti evam bhaviùyati . katham . màtrac iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . màtra÷abdàt prabhçti à àyacaþ cakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam kati tiùñhanti atra api pràpnoti . ataþ iti vartate . evam api tailamàtrà ghrtamàtrà iti atra api pràpnoti . sadç÷asya api asanniviùñasya na bhaviùyati pratyàhàreõa grahaõam . ## . jàtyakhyàyàm vacanàtide÷e sthànivadbhàvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . vrãhibhyaþ àgataþ iti atra gheþ ïiti it guõaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam etat : arthàtide÷àt siddham iti . #<ïyàbgrahaõe adãrghaþ >#. ïyàbgrahaõe adãrghaþ àde÷aþ na sthànivat iti vaktavyam . kim prayojanam . niùkau÷àmbiþ , atikhañvaþ . ïyàbgrahaõena grahaõàt sulopaþ mà bhåt iti . nanu ca dãrghàt iti ucyate . tat na vaktavyam bhavati . kim punaþ atra jyàyaþ . sthànivatpratiùedhaþ eva jyàyàn . idam api siddham bhavati : atikhañvàya atimàlàya . yàñ àpaþ iti yàñ na bhavati . atha idànãm asati api sthànivadbhàve dãrghatve kçte pit ca asau bhåtapårvaþ iti kçtvà yàñ àpaþ iti yàñ kasmàt na bhavati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . nanu ca idànãm sati api sthànivadbhàve etayà paribhàùayà ÷akyam iha upasthàtum . na iti àha . na hi idànãm kva cit api sthànivadbhàvaþ syàt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam. pra÷liùñanirde÷àt siddham . pra÷liùñanirde÷aþ ayam : ïã* ã* ãkàràntàt à* àp àkàràntàt iti . #<àhibhuvoþ ãñpratiùedhaþ># . àhibhuvoþ ãñpratiùedhaþ vaktavyaþ : àttha abhåt . astibrågrahaõena grahaõàt ãñ pràpnoti . àheþ tàvat na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na àheþ ãñ bhavati iti yat ayam àhaþ thaþ iti jhalàdiprakaraõe thatvam ÷àsti . na etat asti prayojanam. asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . bhåtapårvagatiþ yathà vij¤àyeta : jhalàdiþ yaþ bhåtapårvaþ iti . yadi evam thavacanam anarthakam syàt . àthim eva ayam uccàrayet : bruvaþ pa¤cànàm àditaþ àthaþ bruvaþ iti . bhavateþ ca api na vaktavyaþ . astisicaþ apçkte iti dvisakàrakaþ nirde÷aþ : asteþ sakàràntàt iti . ## . vadhyàde÷e vçddhitatvapratiùedhaþ vaktavyaþ : vadhakam puùkaram iti . sthànivadbhàvàt vçddhitatve pràpnutaþ . na eùaþ doùaþ . uktam etat : na ayam õvul . anyaþ ayam aka÷abdaþ kit auõàdikaþ rucakaþ iti yathà . ## . ióvidheyaþ : àvadhiùãùña . ekàcaþ upade÷e anudàttàt iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àdyudàttanipàtanam kariùyate . sa nipàtanasvaraþ prakçtisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . yathà eva hi nipàtanasvaraþ prakçtisvaram bàdhate evam pratyayasvaram api bàdheta : àvadhiùãùña iti . na eùaþ doùaþ . àrdhadhàtukãyàþ sàmànyena bhavanti anavasthiteùu pratyayeùu . tatra àrdhadhàtukasàmànye vadhibhàve kçte sati ÷iùñatvàt pratyayasvaraþ bhaviùyati . #<àkàràntàt nukùukpratiùedhaþ># . àkàràntàt nukùukoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : vilàpayati bhàpayate . lãbhãgrahaõena grahaõàt nukùukau pràpnutaþ . lãbhiyoþ pra÷liùñanirde÷àt siddham . lãbhiyoþ pra÷liùñanirde÷aþ ayam : lã* ã* ãkàràntasya bhã* ã* ãkàràntasya ca iti . ## . loóàde÷e eùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : ÷iùñàt , hatàt , bhintàt , kurutàt , stàt . loóàde÷e kçte ÷àbhàvaþ jabhàvaþ dhitvam hilopaþ ettvam iti ete vidhayaþ pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . idam iha sampradhàryam : loóàde÷aþ kriyatàm ete vidhayaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt loóàde÷aþ . atha idànãm loóàde÷e kçte punaþprasaïgavij¤ànàt kasmàt ete vidhayaþ na bhavanti . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti kçtvà . ## . trayàde÷e srantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : tisçõàm . tisçbhàve kçte treþ trayaþ iti trayàde÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . idam iha sampradhàryam : tisçbhàvaþ kriyatàm trayàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt tisçbhàvaþ . atha idànãm tisçbhàve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt trayàde÷aþ kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . #<àmvidhau ca># . àmvidhau ca srantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : catasraþ tiùñhanti . catasçbhàve kçte caturanaóuhoþ àm udàttaþ iti àm pràpnoti . na eùaþ doùaþ . idam iha sampradhàryam : catasçbhàvaþ kriyatàm caturanaóuhoþ àm udàttaþ iti àm iti kim atra kartavyam . paratvàt catasçbhàvaþ . atha idànãm catasçbhàve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt àm kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . ## . svare vasvàde÷e pratiùedhaþ vaktavyaþ : viduùaþ pa÷ya . ÷atuþ anumaþ nadyajàdã antodàttàt iti eùaþ svaraþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . anumaþ iti pratiùedhaþ bhaviùyati . anumaþ iti ucyate na ca atra numam pa÷yàmaþ . anumaþ iti na idam àgamagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . ukàràt prabhçti à numaþ makàràt . yadi pratyàhàragrahaõam lunata punata atra api pràpnoti . anumgrahaõena na ÷atrantam vi÷eùyate . kim tarhi . ÷atà eva vi÷eùyate : ÷atà yaþ anumkaþ iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . àgamagrahaõe hi sati iha prasajyeta : mu¤catà mu¤cataþ iti . ## . goþ pårvaõittvàtvasvareùu pratiùedhaþ vaktavyaþ : citragvagram , ÷abalagvagram . sarvatra vibhàùà goþ iti vibhàùà pårvatvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . eïaþ iti vartate . tatra analvidhau iti pratiùedhaþ bhaviùyati . evam api he citrago agram atra pràpnoti . õittvam : citraguþ , citragå citragavaþ . goto õit iti õittvam pràpnoti . àtvam : citragum pa÷ya ÷abalagum pa÷ya . à otaþ iti àtvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . taparakaraõàt siddham . taparakaraõasàmàrthyàt õittvàtve na bhaviùyataþ . svara : bahugumàn . na go÷vansàvavarõa iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . karotipibyoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : kuru piba iti . sthànivadbhàvàt laghåpadhaguõaþ pràpnoti . ## . kim uktam . karotau taparakaraõanirde÷àt siddham , pibatiþ adantaþ iti . (P_1,1.57.1) KA_I,141.24-144.17 Ro_I,421-431 acaþ iti kimartham . pra÷naþ , dyåtvà , àkràùñàm àgatya . pra÷naþ , vi÷naþ iti atra chakàrasya ÷akàraþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt che ca iti tuk pràpnoti . acaþ iti vacanàt na bhavati . na etat asti prayojanam . kriyamàõe api vai ajgrahaõe ava÷yam atra tugabhàve yatnaþ kartavyaþ . antaraïgatvàt hi tuk pràpnoti . idam tarhi : dyåtvà . vakàrasya åñh paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt aci iti yaõàde÷aþ na pràpnoti . acaþ iti vacanàt bhavati . etat api na asti prayojanam . svà÷rayam atra actvam bhaviùyati . atha và yaþ atra àde÷aþ na asau à÷rãyate yaþ ca à÷rãyate na asau àde÷aþ . idam tarhi prayojanam : àkràùñàm . sicaþ lopaþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt ùaóhoþ kaþ si iti katvam pràpnoti . acaþ iti vacanàt bhavati . etat api na asti prayojanam .vakùyati etat : pårvatràsiddhe na sthànivat iti . idam tarhi prayojanam : àgatya , abhigatya . anunàsikalopaþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt hrasvasya iti tuk na pràpnoti . acaþ iti vacanàt bhavati . atha parasmin iti kimartham . yuvajàniþ , dvipadikà , vaiyàghrapadyaþ , àdãdhye . yuvajàniþ , vadhåjàniþ iti : jàyàyàþ niï na paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt vali iti yalopaþ na pràpnoti . parasmin iti vacanàt bhavati . na etat asti prayojanam . svà÷rayam atra valtam bhaviùyati . atha và yaþ atra àde÷aþ na asau à÷rãyate yaþ ca à÷rãyate na asau àde÷aþ . idam tarhi prayojanam : dvipadikà tripadikà . pàdasya lopaþ na paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt padbhàvaþ na pràpnoti . parasmin iti vacanàt bhavati . etat api na asti prayojanam . punarlopavacanasàmarthyàt sthànivadbhàvaþ na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam : vaiyàghrapadyaþ . nanu ca atra api punarvacanasàmarthyàt eva na bhaviùyati . asti hi anyat punarlopavacane prayojanam . kim . yatra bhasa¤j¤à na : vyàghrapàt , ÷yenapàt iti . idam ca api udàharaõam : àdãdhye , àvevye . ikàrasya ekàraþ na paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt yãvarõayoþ dãdhãvevyoþ iti lopaþ pràpnoti . parasmin iti vacanàt bhavati . atha pårvavidhau iti kim artham . he gauþ , bàbhravãyàþ , naidheyaþ . he gauþ iti aukàraþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt eïhrasvàt sambuddheþ iti lopaþ pràpnoti . pårvavidhau iti vacanàt na bhavati . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na sambuddhilope sthànivadbhàvaþ bhavati iti yat ayam eïhrasvàt sambuddheþ iti eïgrahaõam karoti . na etat asti j¤àpakam . gortham etat syàt . yat tarhi pratyàhàragrahaõam karoti . itarathà hi ohrasvàt iti eva bråyàt . idam tarhi prayojanam : bàbhravãyàþ , màdhavãyàþ . vàntàde÷aþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt halaþ taddhitasya iti yalopaþ na pràpnoti . pårvavidhau iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . svà÷rayam atra haltvam bhaviùyati . atha và yaþ atra àde÷aþ na asau à÷rãyate yaþ ca à÷rãyate na asau àde÷aþ . idam tarhi prayojanam : naidheyaþ . àkàralopaþ paranimittakaþ . tasya sthànivadbhàvàt dvyajlakùaõaþ óhak na pràpnoti . pårvavidhau iti vacanàt na bhavati . atha vidhigrahaõam kimartham . sarvavibhaktyantaþ samàsaþ yathà vij¤àyeta : pårvasya vidhiþ pårvavidhiþ , pårvasmàt vidhiþ pårvavidhiþ iti . kàni punaþ pårvasmàt vidhau sthànivadbhàvasya prayojanàni . bebhidità , màthitikaþ , apãpacan . bebhidità , cecchidità iti akàralope kçte ekàjlakùaõaþ iñpratiùedhaþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . màthitikaþ iti akàralope kçte tàntàt kaþ iti kàde÷aþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . apãpacan iti ekàde÷e kçte abhyastàt jheþ jus bhavati iti jusbhàvaþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . na etàni santi prayojanàni . kutaþ . pràtipadikarnirde÷aþ ayam . pràtipadikarnirde÷àþ ca arthatantràþ bhavanti . na kàü cit pràdhànyena vibhaktim à÷rayanti . tatra pràtipadikàrthe nirdiùñe yàm yàm vibhaktim à÷rayitum buddhiþ upajàyate sà sà à÷rayitavyà . idam tarhi prayojanam : vidhimàtre sthànivat yathà syàt anà÷rãyamàõàyàm api prakçtau : vàyvoþ , adhvaryvoþ . lopaþ vyoþ vali iti yalapaþ mà bhåt iti . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . aparavidhau iti tu vaktavyam . kim prayojanam . svavidhau api sthànivadbhàvaþ yathà syàt . kàni punaþ svavidhau sthànivadbhàvasya prayojanàni . àyan , àsan , dhinvanti kçõvanti dadhi atra , madhu atra cakratuþ , cakruþ . iha tàvat : àyan , àsan iti iõastyoþ yaõlopayoþ kçtayoþ anajàditvàt àñ ajàdãnàm iti àñ na pràpnoti . sthànivadbhàvàt bhavati . dhinvanti kçõvanti iti yaõàde÷e kçte valàdilakùaõaþ iñ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . dadhi atra madhu atra iti yaõàde÷e kçte saüyogàntalopaþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . cakratuþ , cakruþ iti yaõàde÷e kçte anactvàt dvirvacanam na pràpnoti . sthànivadbhàvàt bhavati . yadi tarhi svavidhau api sthànivadbhàvaþ bhavati dvàbhyàm , deyam , lavanam atra api pràpnoti . dvàbhyàm iti atra atvasya sthànivadbhàvàt dãrghatvam na pràpnoti . deyam iti ãttvasya sthànivadbhàvàt guõaþ na pràpnoti . lavanam iti guõasya sthànivadbhàvàt avàde÷aþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . svà÷rayàþ atra ete vidhayaþ bhaviùyanti . tat tarhi vaktavyam aparavidhau iti . na vaktavyam . pårvavidhau iti eva siddham . katham . na pårvgrahaõena àde÷aþ abhisambadhyate : ajàde÷aþ paranimittakaþ pårvasya vidhim prati sthànivat bhavati . kutaþ pårvasya . àde÷àt iti . kim tarhi . nimittam abhisambadhyate : ajàde÷aþ paranimittakaþ pårvasya vidhim prati sthànivat bhavati . kutaþ pårvasya . nimittàt iti . atha nimitte abhisambadhyamàne yat tat asya yogasya mårdhàbhiùiktam udàharaõam tat api saïgçhãtam bhavati . kim punaþ tat . pañvyà mçdvyà iti . bàóham saïgçhãtam . nanu ca ãkàrayaõà vyavahitatvàt na asau nimittàt pårvaþ bhavati . vyavahite api pårva÷abdaþ vartate . tat yathà : pårvam mathuràyàþ pàñaliputram iti . atha và àde÷aþ eva abhisambadhyate . katham yàni svavidhau sthànivadbhàvasya prayojanàni . na etàni santi . iha tàvat àyan , àsan , dhinvanti kçõvanti iti . ayam vidhi÷abdaþ asti eva karmasàdhanaþ : vidhãyate vidhiþ . asti bhàvasàdhanaþ : vidhànam vidhiþ iti . karmasàdhanasya vidhi÷abdasya upàdàne na sarvam iùñam saïgçhãtam iti kçtvà bhàvasàdhanasya vidhi÷abdasya upàdànam vij¤àsyate : pårvasya vidhànam prati pårvasya bhàvam prati pårvaþ syàt iti sthànivat bhavati iti evam àñ bhaviùyati iñ ca na bhaviùyati . dadhi atra madhu atra cakratuþ cakruþ iti parihàram vakùyati (P_1,1.57.2) KA_I,144.18-146.5 Ro_I,431-435 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . iha tàvat pàdikam audavàhim ÷àtanãm pàtanãm dhàraõim ràvaõim iti akàralope kçte padbhàvaþ åñh allopaþ ñilopaþ iti ete vidhayaþ pràpnuvanti . sthànivadbhàvàt na bhavanti . sraüsyate dhvaüsyate : õilope kçte aniditàm halaþ upadhàyàþ kïiti iti nalopaþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . na etàni santi prayojanàni . asiddhavat atra à bhàt iti anena api etàni siddhàni . idam tarhi prayojanam : yàjyate vàpyate . õilope kçte yajàdãnàm kiti iti samprasàraõam pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . yajàdibhiþ atra kitam vi÷eùayiùyàmaþ yajàdãnàm yaþ kit iti . kaþ ca yajàdãnàm kit . yajàdibhyaþ yaþ vihitaþ iti . idam tarhi prayojanam : pañvyà mçdvyà iti . parasya yaõàde÷e kçte pårvasya na pràpnoti ãkàrayaõà vyavahitatvàt . sthànivadbhàvàt bhavati . kim punaþ kàraõam parasya tàvat bhavati na punaþ pårvasya . nityatvàt . nityaþ parayaõàde÷aþ . kçte api pårvayaõàde÷e pràpnoti akçte api pràpnoti . nityatvàt parayaõàde÷e kçte pårvasya na pràpnoti . sthànivadbhàvàt bhavati . etat api na asti prayojanam . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya parayaõàde÷asya antaraïgalakùaõaþ pårvayaõàde÷aþ bhaviùyati . ava÷yam ca eùà paribhàùà à÷rayitavyà svaràrtham kartrya hartrya iti udàttayaõaþ halpårvàt iti eùaþ svaraþ yathà syàt . anena api siddhaþ svaraþ . katham . #<àrabhyamàõe nityaþ asau># . àrabhyamàõe tu asmin yoge nityaþ pårvayaõàde÷aþ . kçte api parayaõàde÷e pràpnoti akçte api . parayaõàde÷aþ api nityaþ . kçte api pårvayaõàde÷e pràpnoti akçte api . ## . vyavasthayà ca asau paraþ . ## . na ca asti yaugapadyena sambhavaþ . katham ca sidhyati . ## . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti anena sidhyati . evam tarhi yaþ atra udàttayaõ tadà÷rayaþ svaraþ bhaviùyati . ãkàrayaõà vyavahitatvàt na pràpnoti . svaravidhau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti na asti vyavadhànam . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . nanu ca iyam api kartavyà : asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti . bahuprayojanà eùà paribhàùà . ava÷yam eùà kartavyà . sà ca api eùà lokataþ siddhà . katham . pratyaïgavartã lokaþ lakùyate . tat yathà : puruùaþ ayam pràtaþ utthàya yàni asya prati÷arãram kàryàõi tàni tàvat karoti tataþ suhçdàm tataþ sambandhinàm . pràtipadikam ca api upadiùñam sàmànyabhåte arthe vartate . sàmanye vartamànasya vyaktiþ upajàyate . vyaktasya sataþ liïgasaïkhyàbhyàm anvitasya bàhyena arthena yogaþ bhavati . yayà eva ànupårvyà arthànàm pràdurbhàvaþ tayà eva ÷abdànàm api tadvat kàryaiþ api bhavitavyam . imàni tarhi prayojanàni : pañayati , avadhãt , bahukhañvakaþ . pañayati laghayati iti ñilope kçte ataþ upadhàyàþ iti vçddhiþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . avadhãt iti akàralope kçte ataþ halàdeþ laghoþ iti vibhàùà vçddhiþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . bahukhañvakaþ it àpaþ anyatarasyàm hrasvatve kçte hrasvànte antyàt pårvam iti eùaþ svaraþ pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhavati . (P_1,1.57.3) KA_I,146.6-16 Ro_I,435-436 iha vaiyàkaraõaþ , sauva÷vaþ iti yvoþ sthànivadbhàvàt àyàvau pràpnutaþ . tayoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . yaþ anàdiùñàt acaþ pårvaþ tasya vidhim prati sthànivadbhàvaþ . àdiùñàt ca eùaþ acaþ pårvaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . acaþ iti pa¤camã : acaþ pårvasya . yadi evam àde÷aþ avi÷eùitaþ bhavati . àde÷aþ ca vi÷eùitaþ . katham . na bråmaþ yat ùaùñhãnirdiùñam ajgrahaõam tat pa¤camãnirdiùñam kartavyam . kim tarhi anyat kartavyam . anyat ca na kartavyam . yat eva adaþ ùaùñhãnirdiùñam ajgrahaõam tasya dik÷abdaiþ yoge pa¤camã bhavati : ajàde÷aþ paranimittakaþ pårvasya vidhim prati sthànivat bhavati . kutaþ pårvasya . acaþ iti . tat yathà àde÷aþ prathamànirdiùñaþ . tasya dik÷abdaiþ yoge pa¤camã bhavati : ajàde÷aþ paranimittakaþ pårvasya vidhim prati sthànivat bhavati . kutaþ pårvasya . àde÷àt iti . (P_1,1.57.4) KA_I,146.17-147.18 Ro_I,436-438 ## . tatra àde÷alakùaõam kàryam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : vàyvoþ , adhvaryvoþ . lopaþ vyoþ vali iti yalopaþ pràpnoti . asiddhavacanàt siddham . ajàde÷aþ paranimittakaþ pårvasya vidhim prati asiddhaþ bhavati iti vaktavyam . ## . asiddhavacanàt siddham iti cet utsargalakùaõànàm anude÷aþ kartavyaþ : pañvyà mrdvyà iti . nanu ca etat api asiddhavacanàt siddham . ## . asiddhavacanàt siddham iti cet tat na . kim kàraõam . na anyasya asiddhavacanàt anyasya bhàvaþ . na hi anyasya asiddhavacanàt anyasya pràdurbhàvaþ bhavati . na hi devadattasya hantari hate devadattasya pràdurbhàvaþ bhavati . t## . tasmàt sthànivadbhàvaþ vaktavyaþ asiddhatvam ca . pañvyà mçdvyà iti atra sthànivadbhàvaþ . vàyvoþ , adhvaryvoþ iti asiddhatvam . ## . kim uktam . sthànivadvacanànarthakyam ÷àstràsiddhatvàt iti . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam tatra yat ekàde÷a÷àstram tuk÷àstre asiddham syàt : anyat anyasmin . iha punaþ na yuktam . katham hi tad eva nàma tasmin asiddham syàt . tad eva ca api tasmin asiddham bhavati . vakùyati hi àcàryaþ : ciõaþ luki tagrahaõànarthakyam saïghàtasya apratyayatvàt talopasya ca asiddhatvàt iti . ciõaþ luk ciõaþ luki eva asiddhaþ bhavati . ## . atha và vatinirde÷aþ ayam . kàmacàraþ ca vatinirde÷e vàkya÷eùam samarthayitum . tat yathà . u÷ãnaravat madreùu yavàþ . santi na santi iti . màtçvat asyàþ kalàþ . santi na santi . evam iha api sthànivat bhavati sthànivat na bhavati iti vàkya÷eùam samarthayiùyàmahe . iha tàvat pañvyà mçdvyà iti yathà sthànini yaõàde÷aþ bhavati evam àde÷e api . iha idànãm vàyvoþ adhvaryvoþ iti yathà sthànini yalopaþ na bhavati evam àde÷e api na bhavati . (P_1,1.57.5) KA_I,147.19-148.24 Ro_I,438-441 kim punaþ anantarasya vidhim prati sthànivadbhàvaþ àhosvit pårvamàtrasya . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . anantarasya cet ekànanudàttadvigusvaragatinighàteùu upasaïkhyànam kartavyam . ekànanudàtta : lunãhi atra punãhi atra . anudàttam padam ekavarjam iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . dvigusvara : pa¤càratnyaþ , da÷àratnyaþ . igantakàla iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . gatinighàta : yat pralunãhi atra , yat prapunãhi atra . tiïi codàttavati iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . astu tarhi pårvamàtrasya . ##. pårvamàtrasya iti cet upadhàhrasvatvam vaktavyam : vàditavantam prayojitavàn : avãvadat vãõàm parivàdakena . kim punaþ kàraõam na sidhyati . yaþ asau õau õiþ lupyate tasya sthànivadbhàvàt hrasvatvam na pràpnoti . ## . gurusa¤j¤à ca na sidhyati : ÷leùmà3ghna pittà3ghna dà3dhya÷va mà3dhva÷va . halaþ anantaràþ saüyogaþ iti saüyogasa¤j¤à . saüyoge guru iti gurusa¤j¤à . guroþ iti plutaþ na pràpnoti . nanu ca yasya api anantarasya vidhim prati sthànivadbhàvaþ tasya api anantaralakùaõaþ vidhiþ saüyogasa¤j¤à vidheyà . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . saüyogasya apårvavidhitvàt . na pårvavidhiþ saüyogaþ . kim tarhi . pårvaparavidhiþ saüyogaþ . ## . ekàde÷asya upasaïkhyànam kartavyam : ÷ràyasau gaumatau càturau , ànaóuhau pàde , udavàhe . ekàde÷e kçte numàmau padbhàvaþ åñh iti ete vidhayaþ pràpnuvanti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . ajàde÷aþ paranimittakaþ iti ucyate ubhayanimittaþ ca ayam . ## . acaþ àde÷aþ ici ucyate acoþ ca ayam àde÷aþ . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate ubhayanimittatvàt iti : iha yasya gràme nagare và anekam kàryam bhavati ÷aknoti asau tataþ anyatarat vyapadeùñum : gurunimittam vasàmaþ . adhyayananimittam vasàmaþ iti . yat api ucyate ubhayàde÷atvàt ca iti . iha yaþ dvayoþ ùaùñhãnirdiùñayoþ prasaïge bhavati labhate asau anyatarataþ vyapade÷am . tat yathà devadattasya putraþ , devadattàyàþ putraþ iti . (P_1,1.57.6) KA_I,149.1-19 Ro_I,441-443 atha halacoþ àde÷aþ sthànivat bhavati utàho na . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . halacoþ àde÷aþ sthànivat iti cet viü÷ateþ tilope ekàde÷aþ vaktavyaþ : viü÷akaþ , viü÷am ÷atam , viü÷aþ . ## . sthålàdãnàm yaõàdilope kçte avàde÷aþ vaktavyaþ : sthavãyàn , davãyàn . ## . kekayimitrayvoþ iyàde÷e etvam na sidhyati : kaikeyaþ , maitreyaþ . aci iti etvam na sidhyati . ## . uttarapadalope ca doùaþ bhavati : dadhyupasiktàþ saktavaþ dadhisaktavaþ . aci iti yaõàde÷aþ pràpnoti . ## . yaïlope yaõiyaïuvaïaþ na sidhyanti : cecyaþ , nenyaþ , cekriyaþ , loluvaþ , popuvaþ . aci iti yaõiyaïuvaïaþ na sidhyanti . astu tarhi na sthànivat . ##. asthànivattve yaïlope guõavçddhipratiùedhaþ vaktavyaþ : loluvaþ , popuvaþ , sarãsçpaþ , marãmçjaþ iti . na eùaþ doùaþ . na dhàtulope àrdhadhàtuke iti pratiùedhaþ bhaviùyati . (P_1,1.57.7) KA_I,149.20-151.11 Ro_I,443-447 kim punaþ à÷rãyamàõàyàm prakçtau sthànivat bhavati àhosvit avi÷eùeõa . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . avi÷eùeõa sthànivat iti cet lopayaõàde÷e guruvidhiþ na sidhyati : ÷leùmà3ghna pittà3ghna dà3dhya÷va mà3dhva÷va . halaþ anantaràþ saüyogaþ iti saüyogasa¤j¤à saüyoge guru iti gurusa¤j¤à guroþ iti plutaþ na pràpnoti . ## . dvirvacanàdayaþ ca pratiùedhe vaktavyàþ : dvirvacanavareyalopa iti . ## . ksalope luk vaktavyaþ : adugdha , adugdhàþ : luk và duhadihalihaguhàm àtmanepade dantye iti . ## . hanteþ ca ghatvam vaktavyam : ghnanti ghnantu , aghnan . astu tarhi à÷rãyamàõàyàm prakçtau iti . ## . grahaõeùu sthànivat iti cet jagdhyàdiùu àde÷asya pratiùedhaþ vaktavyaþ : niràdya samàdya . adaþ jagdhiþ lyap ti kiti iti jagdhibhàvaþ pràpnoti . ## . yaõàde÷e yulopetvànunàsikàttvànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . yalopa : vàyvoþ , adhvaryvoþ . lopaþ vyoþ vali iti yalopaþ pràpnoti . ulopa : akurvi* à÷àm akurvy à÷àm . nityam karoteþ ye ca iti ukàralopaþ pràpnoti . ãtva : aluni* à÷àm aluny à÷àm . ã hali aghoþ iti ãtvam pràpnoti . anunàsikàttva : ajaj¤i* à÷àm ajaj¤y à÷àm . ye vibhàùà iti anunàsikàttvam pràpnoti . ## . ràyaþ àtvasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : ràyi* à÷àm ràyy à÷àm . ràyaþ hali iti àtvam pràpnoti . ## . dãrghe yalopasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : saurye nàma himavataþ ÷rïge tadvàn sauryã himavàn iti sau inà÷raye dãrghatve kçte ãti yalopaþ pràpnoti . ## . ataþ dãrghe yalopaþ vaktavyaþ : gàrgàbhyàm , vàtsàbhyàm . dãrghe kçte àpatyasya ca taddhite anàti iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . à÷rãyate tatra prakçtiþ : taddhite iti . sarveùàm eùàm parihàraþ : uktam vidhigrahaõasya prayojanam vidhimàtre sthànivat yathà syàt anà÷rãyamàõàyàm api prakçtau iti . atha và punaþ astu avi÷eùeõa sthànivat iti . nanu ca uktam avi÷eùeõa sthànivat iti cet lopayaõàde÷e guruvidhiþ dvirvacanàdayaþ ca pratiùedhe , ksalope lugvacanam , hanteþ ghatvam iti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate avi÷eùeõa sthànivat iti cet lopayaõàde÷e guruvidhiþ iti : uktam etat : na và saüyogasya apårvavidhitvàt iti . yat api ucyate dvirvacanàdayaþ ca pratiùedhe vaktavyàþ iti : ucyante nyàse eva . ksalope lugvacanam iti : kriyate nyàse eva . hanteþ ghatvam iti . saptame parihàram vakùyati . (P_1,1.58.1) KA_I,151.14-152.15 Ro_I,447-453 padàntavidhim prati na sthànivat iti ucyate . tatra vetasvàn iti ruþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . bhasa¤j¤à atra bàdhikà bhaviùyati : tasau matvarthe iti . akàràntam etat bhasa¤j¤àm prati . padasa¤j¤àm prati sakàràntam . nanu ca evam vij¤àsyate : yaþ samprati padàntaþ iti . karmasàdhanasya vidhi÷abdasya upàdàne etat evam syàt . ayam ca vidhi÷abdaþ asti eva karmasàdhanaþ : vidhãyate vidhiþ . asti bhàvasàdhanaþ : vidhànam vidhiþ iti . tatra bhàvasàdhanasya upàdàne eùaþ doùaþ bhavati . iha ca : brahmabandhvà brahmabandhvai : dhakàrasya ja÷tvam pràpnoti . asti punaþ kim cit bhàvasàdhanasya vidhi÷abdasya upàdàne sati iùñam saïgçhãtam àhosvit doùàntam eva . asti iti àha . iha kàni santi yàni santi kau staþ , yau staþ iti yaþ asau padàntaþ yakàraþ vakàraþ và ÷råyeta saþ na ÷råyate . ùaóikaþ ca api siddhaþ bhavati . vàcikaþ tu na sidhyati . astu tarhi karmasàdhanaþ . yadi karmasàdhanaþ ùaóikaþ na sidhyati . astu tarhi bhàvasàdhanaþ . vàcikaþ na sidhyati . vàcikaùaóikau na saüvadete . kartavyaþ atra yatnaþ . katham brahmabandhvà brahmabandhvai. ubhayataþ à÷raye na antàdivat iti . katham vetasvàn . na evam vij¤àyate : padasya antaþ padàntaþ padantavidhim prati iti . katham tarhi . pade antaþ padàntaþ padàntavidhim prati iti . atha và yathà eva anyàni api padakàryàõi upaplavante rutvam ja÷tvam ca evam idam api padakàryam upaploùyate . kim. bhasa¤j¤à nàma . vare yalopavidhim prati na sthànivat bhavati iti ucyate . tatra te apsu yàyàvaraþ pravapeta piõóàn avarõalopavidhim prati sthànivat syàt . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate : vare yalopavidhim prati na sthànivat bhavati iti . katham tarhi . vare ayalopavidhim prati iti . kim idam ayalopavidhim prati iti . avarõalopavidhim prati yalopavidhim ca prati iti . atha và yogavibhàgaþ kariùyate : vare luptam na sthànivat . tataþ yalopavidhim ca prati na sthànivat iti . yalope kim udàharaõam . kaõóåyateþ apratyayaþ kaõóåþ iti . na etat asti . kvau luptam na sthànivat . idam tarhi : saurã balàkà . na etat asti . upadhàtvavidhim prati na sthànivat . idam tarhi prayojanam : àdityaþ . na etat asti . pårvatràsiddhe na sthànivat . idam tarhi : kaõóåtiþ , valgåtiþ . na etat asti prayojanam . kaõóåyà valgåyà iti bhavitavyam . idam tarhi : kaõóåyateþ ktic : bràhmaõakaõóåtiþ , kùatriyakaõóåtiþ . (P_1,1.58.2) KA_I,152.16-153.3 Ro_I,453-454 ## . pratiùedhe svaradãrghayalopeùu lopàjàde÷aþ na sthànivat iti vaktavyam . svara : àkarùikaþ , cikãrùakaþ , jihãrùakaþ . yaþ hi anyaþ àde÷aþ sthànivat eva asau bhavati : pa¤càratnyaþ , da÷àratnyaþ . svara . dãrgha : pratidãvnà pratidãvne . yaþ hi anyaþ àde÷aþ sthànivat eva asau bhavati : kiryoþ , giryoþ . dãrgha . yalopa : bràhmaõakaõóåtiþ , kùatriyakaõóåtiþ . yaþ hi anyaþ àde÷aþ sthànivat eva asau bhavati : vàyvoþ , adhvaryvoþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha hi lopaþ api prakçtaþ àde÷aþ api . vidhigrahaõam api prakçtam anuvartate . dãrghàdayaþ api nirdi÷yante . kevalam atra abhisambandhamàtram kartavyam : svaradãrghayalopavidhiùu lopàjàde÷aþ na sthànivat iti . ànupårvyeõa sanniviùñànàm yatheùñam abhisambandhaþ ÷akyate kartum . na ca etani ànupårvyeõa sanniviùñàni . anànupårvyeõa api sanniviùñànàm yatheùtam abhisambandhaþ bhavati . tat yathà : anaóvàham udahàri yà tvam harasi ÷irasà kumbham bhagini sàcãnam abhidhàvantam adràkùãþ iti . tasya yatheùtam abhisambandhaþ bhavati : udahàri bhagini yà tvam kumbham harasi ÷irasà anaóvàham sàcãnam abhidhàvantam adràkùãþ iti . (P_1,1.58.3) KA_I,153.4-154.6 Ro_I,455-459 ## . kvilugupadhàtvacaïparanirhràsakutveùu upasaïkhyànam kartavyam . kvau kim udàharaõam . kaõóåyateþ apratyayaþ kaõóåþ iti . na etat asti . yalopavidhim prati na sthànivat . idam tarhi : pipañhiùateþ apratyayaþ pipañhãþ . na etat asti . dãrghatvam prati na sthànivat . idam tarhi : làvayateþ lauþ , pàvayateþ pauþ . na etat asti . akçtvà vçddhyàvàde÷au õilopaþ . pratyayalakùaõena vçddhiþ bhaviùyati . idam tarhi : lavam àcaùñe lavayati . lavayateþ apratyayaþ lauþ , pauþ . sthànivadbhàvàt õeþ åñh na pràpnoti . kvau luptam na sthànivat iti bhavati . evam api na sidhyati . katham . kvau õilopaþ õau akàralopaþ . tasya sthànivadbhàvàt åñh na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate : kvau luptam na sthànivat iti . katham tarhi . kvau vidhim prati na sthànivat . luki kim udàharaõam . bimbam , badaram . na etat asti . puüvadbhàvena api etat siddham . idam tarhi : àmalakam . etat api na asti . vakùyati etat : phale lugvacanànarthakyam prakçtyantaratvàt iti . idam tarhi : pa¤cabhiþ pañvãbhiþ krãtaþ pa¤capañuþ , da÷apañuþ iti . nanu ca etat api puüvadbhàvena eva siddham . katham puüvadbhàvaþ . bhasya aóhe taddhite puüvat bhavati iti . bhasya iti ucyate . yajàdau ca bham bhavati na ca atra yajàdim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena yajàdiþ . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . evam tarhi ñhakchasoþ ca iti evam bhaviùyati . ñakchasoþ ca iti ucyate . na ca atra ñakchasau pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . na khalu api ñhak eva krãtapratyayaþ krãtàdyarthàþ eva và taddhitàþ . kim tarhi . anye api taddhitàþ ye lukam prayojayanti : pa¤cendràõyaþ devatàþ asya iti pa¤cendraþ , da÷endraþ , pa¤càgniþ , da÷àgniþ . upadhàtve kim udàharaõam . pipañhiùateþ apratyayaþ pipañhãþ iti . na etat asti . dãrghavidhim prati na sthànivat . idam tarhi: saurã balàkà . na etat asti . yalopavidhim prati na sthànivat . idam tarhi : pàrikhãyaþ . caïparanirhràse ca upasaïkhyanam kartavyam . vàditavantam prayojitavàn : avãvadat vãõàm parivàdakena . kim punaþ kàraõam na sidhyati . yaþ asau õau õiþ lupyate tasya sthànivadbhàvàt hrasvatvam na pràpnoti . nanu ca etat api upadhàtvavidhim prati na sthànivat iti eva siddham . vi÷eùe etat vaktavyam . kva . pratyayavidhau iti . iha mà bhåt : pañayati laghayati iti . kutve ca upasaïkhyanam kartavyam . arcayateþ arkaþ , marcayateþ markaþ . na etat gha¤antam . auõàdikaþ eùaþ ka÷abdaþ . tasmin àùñamikam kutvam . etat api õicà vyavahitatvàt na pràpnoti . (P_1,1.58.4) KA_I,154.7-155.7 Ro_I,459-461 ## . pårvatràsiddhe ca na sthànivat iti vaktavyam . kim prayojanam . ## ksalopaþ salope prayojanam : adugdha , adugdhàþ . luk và duhadihalihaguhàm àtmanepade dantye iti luggrahaõam na kartavyam . ## . dadhaþ àkàralope àdicaturthatve prayojanam : dhatse dhaddhve dhaddhvam iti . dadhaþ tathoþ ca iti cakàraþ na kartavyaþ bhavati . ## . halaþ yamàm yami lope prayojanam : àdityaþ . halaþ yamàm yami lopaþ siddhaþ bhavati . ## . allopaõilopau saüyogàntalopaprabhçtiùu prayojanam : pàpacyateþ pàpaktiþ , yàyajyateþ yàyaùñiþ , pàcayateþ pàktiþ , yàjayateþ yàùñiþ . ## . dvirvacanàdãni ca na pañhitavyàni bhavanti . pårvatràsiddhena eva siddhàni bhavanti . kim avi÷eùeõa . na iti àha . ## . vareyalopam svaram ca varjayitvà . ## . tasya etasya lakùaõasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu . saüyogàdilopa : kàkyartham , vàsyartham . skoþ saüyogàdyoþ ante ca iti lopaþ pràpnoti . latvam : nigàryate nigàlyate . aci vibhàùà iti latvam na pràpnoti . õatvam : màùavapanã vrãhivàpanã . pràtipadikàntasya iti õatvam pràpnoti . (P_1,1.59.1) KA_I,155.9-18 Ro_I,461-462 #<àde÷e sthànivadanude÷àt tadvataþ dvirvacanam># . àde÷e sthànivadanude÷àt tadvataþ . kiüvataþ . àde÷avataþ dvirvacanam pràpnoti . tata kaþ doùaþ . ## . tatra abhyàsaråpam na sidhyati : cakratuþ , cakruþ iti . ## . yat ayam ajgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ råpam sthànivat bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . ajgrahaõasya etat prayojanam : iha mà bhåt : jeghrãyate , dedhmãyate iti . yadi råpam sthànivat bhavati tataþ ajgrahaõam arthavat bhavati . atha hi kàryam na arthaþ ajgrahaõena . bhavati eva atra dvirvacanam . (P_1,1.59.2) KA_I,155.19-156.27 Ro_I,462-466 ##. tatra gàïaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : adhijage . ivarõàbhyàsatà pràpnoti . na vaktavyaþ . gàï liñi iti dvilakàrakaþ nirde÷aþ : liñi lakàràdau iti . ## . kétyejantadivàdinàmadhàtuùu abhyàsaråpam na sidhyati . kéti : acikãrtat . kéti . ejanta : jagle mamle . ejanta . divàdi : dudyåùati susyåùati . divàdi . nàmadhàtu : bhavanam icchati bhavanãyati bhavanãyateþ san : bibhavanãyiùati . evam tarhi pratyaye iti vakùyàmi . ## . pratyaye iti cet kétyejantanamadhàtuùu abhyàsaråpam na sidhyati . divàdayaþ eke parihçtàþ . evam tarhi dvirvacananimitte aci ajàde÷aþ sthànivat iti vakùyàmi . saþ tarhi nimitta÷abdaþ upàdeyaþ . na hi antareõa nimitta÷abdam nimittàrthaþ gamyate . antareõa api nimitta÷abdam nimittàrthaþ gamyate . tat yathà : dadhitrapusam pratyakùaþ jvaraþ . jvaranimittam iti gamyate . naóvalodakam pàdarogaþ . pàdaroganimittam iti gamyate . ayuþ ghçtam . àyuùaþ nimittam iti gamyate . atha và akàraþ matvarthãyaþ : dvirvacanam asmin asti saþ ayam dvirvacanaþ , dvirvacane iti . evam api na j¤àyate kiyantam asau kàlam sthànivat bhavati iti . yaþ punaþ àha dvirvacane kartavye iti kçte tasya dvirvacane sthànivat na bhaviùyati . evam tarhi pratiùedhaþ prakçtaþ . saþ anuvartiùyate . kva prakçtaþ . na padàntadvirvacana iti . dvirvacananimitte aci ajàde÷aþ na bhavati iti . evam api na j¤àyate kiyantam asau kàlam na bhavati iti . yaþ punaþ àha dvirvacane kartavye iti kçte tasya dvirvacane ajàde÷aþ bhaviùyati . evam tarhi ubhayam anena kriyate : pratyayaþ ca vi÷eùyate dvirvacanam ca . katham punaþ ekena yatnena ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . eka÷eùanirde÷àt . eka÷eùanirde÷aþ ayam : dvirvacanam ca dvirvacanam ca dvirvacanam . dvirvacane ca kartavye dvirvacane aci pratyaye iti dvirvacananimitte aci sthànivat bhavati . ##. dvirvacananimitte aci sthànivat iti cet õau sthànivadbhàvaþ vaktavyaþ : avanunàvayiùati , avacukùàvayiùati . na vaktavyaþ . ## . yat ayam puyaõji apare iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati õau sthànivat iti . yadi etat j¤àpyate acãkãrtat atra api pràpnoti . tulyajàtãyasya j¤àpakam . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakàþ puyaõjayaþ . katha¤jàtãyakàþ ca ete . avarõaparàþ . katham jagle mamle . anaimittikam àttvam ÷iti tu pratiùedhaþ . (P_1,1.59.3) KA_I,157.1-11 Ro_I,466-468 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . papatuþ , papuþ , tasthatuþ , tasthuþ , jagmatuþ , jagmuþ , àñitat , à÷i÷at , cakratuþ , cakruþ iti . àllopopadhàlopaõilopayaõàde÷eùu kçteùu anackatvàt dvirvacanam na pràpnoti . sthànivadbhàvàt bhavati . na etàni santi prayojanàni . pårvavipratiùedhena api etàni siddhàni . katham . vakùyati hi àcàryaþ : dvirvacanam yaõayavàyàvàde÷àllopopadhàlopakikinoruttvebhyaþ iti . saþ pårvavipratiùedhaþ na pañhitavyaþ bhavati . kim punaþ atra jyàyaþ . sthànivadbhàvaþ eva jyàyàn . pårvavipratiùedhe hi sati idam vaktavyam syàt : odaudàde÷asya ut bhavati cuñutu÷aràdeþ abhyàsasya iti . nanu ca tvayà api ittvam vaktavyam . paràrtham mama bhaviùyati : sani ataþ it bhavati iti . mama api tarhi uttvam paràrtham bhaviùyati : utparasya ataþ ti ca iti . ittvam api tvayà vaktavyam yat samànà÷rayam tadartham : utpipaviùate saüyiyaviùati iti evamartham . tasmàt sthànivat iti eùaþ eva pakùaþ jyàyàn . (P_1,1.60) KA_I,158.2-159.4 Ro_I,469-471 arthasya sa¤j¤à kartavyà ÷abdasya mà bhåt iti . itaretarà÷rayam ca bhavati . kà itaretarà÷rayatà . sataþ adar÷anasya sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤aya ca adar÷anam bhàvyate . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca kàryàõi na prakalpante . ## . kim uktam . arthasya tàvat uktam : itikaraõaþ arthanirde÷àrthaþ iti . sataþ api uktam : siddham tu nitya÷abdatvàt iti . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu ca ÷abdeùu sataþ adar÷anasya sa¤j¤à kriyate . na sa¤j¤ayà adar÷anam bhàvyate . ## . sarvaprasaïgaþ tu bhavati . sarvasya adar÷anasya lopasa¤j¤à pràpnoti . kim kàraõam . sarvasya anyatra adçùñatvàt . sarvaþ hi ÷abdaþ yaþ yasya prayogaviùayaþ saþ tataþ anyatra na dç÷yate . trapu jatu iti atra aõaþ adar÷anam . tatra adar÷anam lopaþ iti lopasa¤j¤à pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra pratyayalakùaõam kàryam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . acaþ ¤õiti iti vçddhiþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ¤õiti aïgasya acaþ vçddhiþ ucyate . yasmàt pratyayavidhiþ tadàdi pratyaye aïgam bhavati . yasmàt ca atra pratyayavidhiþ na tat pratyaye parataþ yat ca pratyaye parataþ na tasmàt pratyayavidhiþ . kvipaþ tarhi adar÷anam . tatra adar÷anam lopaþ iti lopasa¤j¤à pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . tatra pratyayalakùaõapratiùedhaþ . tatra pratyayalakùaõam kàryam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . ## . siddham etat . katham . prasaktàdar÷anam lopasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . yadi prasaktàdar÷anam lopasa¤j¤am bhavati iti ucyate gràmaõãþ , senànãþ : atra vçddhiþ pràpnoti . prasaktàdar÷anam lopasa¤j¤am bhavati ùaùñhãnirdiùñasya . yadi ùaùñhãnirdiùñasya iti ucyate càhalope eva iti avadhàraõe càdilope vibhàùà iti atra lopasa¤j¤à na pràpnoti . atha prasaktàdar÷anam lopasa¤j¤am bhavati iti ucyamàne katham iva etat sidhyati . kaþ ÷abdasya prasaïgaþ . yatra gamyate ca arthaþ na ca prayujyate . astu tarhi prasaktàdar÷anam lopasa¤j¤am bhavati iti eva . katham gràmaõãþ , senànãþ . yaþ atra aõaþ prasaïgaþ kvipà asau bàdhyate . (P_1,1.61) KA_I,159.6-160.23 Ro_I,471-476 pratyayagrahaõam kimartham . ##. lumati pratyayagrahaõam kriyate apratyayasya etàþ sa¤j¤àþ mà bhåvan iti . kim prayojanam . ##. taddhitaluki gonivçttyartham kaüsãyapara÷avyayoþ ca luki prakçtinivçttyartham . luk taddhitaluki iti goþ api luk pràpnoti . pratyayagrahaõàt na bhavati . kaüsãyapara÷avyayoþ ya¤a¤au luk ca iti prakçteþ api luk pràpnoti . pratyayagrahaõàt na bhavati . gonivçttyarthena tàvat na arthaþ . ## . yogavibhàgaþ kariùyate : goþ upasarjanasya . gontasya pràtipadikasya upasarjanasya hrasvaþ bhavati . tataþ striyàþ . strãpratyayàntasya pràtipadikasya upasarjanasya hrasvaþ bhavati . tataþ luk taddhitaluki iti . striyàþ iti vartate . goþ iti nivçttam . ## . kaüsãyapara÷avyayoþ api vi÷iùñanirde÷þ kartavyaþ : kaüsãyapara÷avyayoþ ya¤a¤au bhavataþ chayatoþ ca luk bhavati iti . saþ ca ava÷yam vi÷iùñanirde÷aþ kartavyaþ kriyamàõe api vai pratyayagrahaõe ukàrasa÷abdayoþ mà bhåt iti : kameþ saþ kaüsaþ . paràn ÷çõàti iti para÷uþ iti . na eùaþ doùaþ . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . saþ eùaþ ananyàrthaþ vi÷iùñanirde÷aþ kartavyaþ pratyayagrahaõam và kartavyam . ## . kim uktam . ïyàppràtipadikagrahaõam àïgabhapadasa¤j¤àrtham yacchayoþ ca lugartham iti . #<ùaùñhãnirde÷àrtham tu># . ùaùñhãnirde÷àrtham tarhi pratyayagrahaõam kartavyam . ## . akriyamàõe hi pratyayagrahaõe ùaùñhyarthasya aprasiddhiþ syàt . kasya . sthàneyogatvasya . kva punaþ iha ùaùñhãnirde÷àrthena arthaþ pratyayagrahaõena yàvatà sarvatra eva ùaùñhã uccàryate : aõi¤oþ tadràjasya ya¤a¤oþ ÷apaþ iti . iha na kà cit ùaùñhã : janapade lup iti . atra api prakçtam pratyayagrahaõam anuvartate . kva prakçtam . pratyayaþ paraþ ca iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . ïyàppràtipadikàt iti eùà pa¤camã pratyayaþ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya . pratyayavidhiþ ayam . na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . ## . sarvàde÷àrtham tarhi pratyayagrahaõam kartavyam . luk÷lulupaþ sarvàde÷àþ yathà syuþ . atha kriyamàõe api pratyayagrahaõe katham iva luk÷lulupaþ sarvàde÷àþ labhyàþ . vacanapràmàõyàt : pratyayagrahaõasàmàçthyàt . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati luk÷lulupaþ sarvàde÷àþ bhavanti iti yat ayam luk và duhadihalihaguhàm àtmanepade dantye iti lope kçte lukam ÷àsti . ## . uttaràrtham tarhi pratyayagrahaõam kartavyam . na kartavyam. kriyate tatra eva : pratyayalope pratyayalakùaõam iti . dvitãyam kartavyam kçtsnapratyayalope pratyayalakùaõam yathà syàt . ekade÷alope mà bhåt iti : àghnãta sam ràyaspoùeõa gmãya iti . (P_1,1.62.1) KA_I,160.25-161.14. Ro_I,476-478 pratyayagrahaõam kimartham. lope pratyayalakùaõam iti iyati ucyamàne saurathã vahatã iti guråpottamalakùaõaþ ùyaï prasajyeta . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate : lope pratyayalakùaõam pratyayasya pràdurbhàvaþ iti . katham tarhi . pratyayaþ lakùaõam yasya kàryasya tat lupte api bhavati iti . idam tarhi prayojanam : sati pratyaye yat pràpnoti tat pratyayalakùanena yathà syàt . lopottarakàlam yat pràpnoti tat pratyayalakùaõena mà bhåt iti . kim prayojanam . gràmaõikulam , senànikulam : auttarapadike hrasvatve kçte hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . saþ mà bhåt iti . yadi tarhi yat sati pratyaye pràpnoti tat pratyayalakùanena bhavati . lopottarakàlam yat pràpnoti tat na bhavati jagat , janagat iti atra tuk na pràpnoti . lopottarakalaþ hi atra tuk àgamaþ . tasmàt na arthaþ evamarthena pratyayagrahaõena . kasmàt na bhavati gràmaõikulam , senànikulam . bahiraïgam hrasvatvam . antaraïgaþ tuk . asiddham bahiraïgam antaraïge . idam tarhi prayojanam : kçtsnapratyayalope pratyayalakùaõam yathà syàt . ekade÷alope mà bhåt iti : àghnãta sam ràyaspoùeõa gmãya iti . pårvasmin api yoge pratyayagrahaõasya etat prayojanam uktam. anyatarat ÷akyam akartum . atha dvitãyam pratyayagrahaõam kimartham . pratyayalakùaõam yathà syàt varõalakùaõam mà bhåt iti : gave hitam gohitam , ràyaþ kulam raikulam iti . (P_1,1.62.2) KA_I,161.15-162.21 Ro_I,479-482 kimartham punaþ idam ucyate . ## . pratyayalope pratyayalakùaõam iti ucyate sadanvàkhyànàt ÷àstrasya . sat ÷àstreõa anvàkhyàyate sataþ và ÷àstram anvyàkhàyakam bhavati . sadanvàkhyànàt ÷àstrasya ugidacàm sarvanàmasthàne adhàtoþ iti iha : eva syàt gomantau yavamantau . gomàn yavamàn iti atra na syàt . iùyate ca syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati . ataþ pratyayalope pratyayalakùaõavacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti. ## . luki upasaïkhyànam kartavyam : pa¤ca sapta . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . lope hi pratyayalakùaõam vidhãyate . tena luki na pràpnoti . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . adar÷anasya lopasa¤j¤itvàt . adar÷anam lopasa¤j¤am iti ucyate . lumatsa¤j¤àþ ca adar÷anasya kriyante . tena luki api bhaviùyati . yadi evam . ## . pratyayàdar÷anam tu lumatsa¤j¤am api pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra luki ÷luvidhiþ api pràpnoti . saþ pratiùedhyaþ : atti hanti . ÷lau iti dvirvacanam pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . pçthaksa¤j¤àkaraõàt . pçthaksa¤j¤àkaraõasàmarthyàt luki ÷luvidhiþ na bhaviùyati . tasmàt adar÷anasàmànyàt lopasa¤j¤à lumatsa¤j¤àþ avagàhate . yathà eva tarhi adar÷anasàmànyàt lopasa¤j¤à lumatsa¤j¤àþ avagàhate evam lumatsa¤j¤àþ api lopasa¤j¤àm avagàheran . tatra kaþ doùaþ . agomatã gomatã sampannà gomatãbhåtà : luk taddhitaluki iti ïãpaþ luk prasajyeta . nanu ca atra api pçthaksa¤j¤àkaraõàt iti eva siddham . yathà eva tarhi pçthaksa¤j¤àkaraõasàmarthyàt lumatsa¤j¤àþ lopasa¤j¤àm na avagàhante evam lopasa¤j¤à api lumatsa¤j¤àþ na avagàheta . tatra saþ eva doùaþ : luki upasaïkhyànam iti . asti anyat lopasa¤j¤àyàþ pçthaksa¤j¤àkaraõe prayojanam . kim. lumatsa¤j¤àsu yat ucyate tat lopamàtre mà bhåt iti . ## . atha và yat ayam na lumatà aïgasya iti pratùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati luki pratyayalakùaõam iti . (P_1,1.62.3) KA_I,162.22-164.10 Ro_I,482-486 ##. san pratyayaþ yeùàm kàryàõàm animittam : ràj¤aþ puruùaþ iti saþ luptaþ api animittam syàt: ràjapuruùaþ iti . astu tasyàþ animittam yà svàdau padam iti padasa¤j¤à yà tu subantam padam iti padasa¤j¤à sà bhaviùyati . sati etatpratyaye àsãt : anayà bhaviùyati anayà na bhaviùyati iti . lupte idànãm pratyaye yàvataþ eva avadheþ svàdau padam iti padasa¤j¤à tàvataþ eva avadheþ subantam padam iti . asti ca pratyayalakùaõena yajàdiparatà iti kçtvà bhasa¤j¤à pràpnoti . ## . tugdãrghatvayoþ ca vipratiùedhaþ na upapadyate . kva . parivãþ iti . kim kàraõam . ekayogalakùaõatvàt . ekayogalakùaõe tugdãrghatve . iha lupte pratyaye sarvàõi pratyayà÷rayàõi kàryàõi paryavapannàni bhavanti . tàni etàni pratyutthàpyante . anena eva tuk anena eva ca dãrghatvam iti . tat etat ekayogalakùaõam bhavati . ekayogalakùaõàni ca na prakalpante . ## . siddham etat . katham . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya bhavati iti vaktavyam . kim kçtam bhavati . sattàmàtram anena kriyate . yathàpràpte tugdãrghatve bhaviùyataþ . tat vaktavyam bhavati . yadi api etat ucyate atha và etarhi sthànivadbhàvaþ na àrabhyate . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vakùyàmi . yadi evam àïaþ yamahanaþ àtmanepadam bhavati iti hanteþ eva syàt vadheþ na syàt . na hi kà cit hanteþ sa¤j¤à asti yà vadheþ atidi÷yeta . hanteþ api sa¤j¤à asti . kà . hantiþ eva . katham . svam råpam ÷abdasya a÷abdasa¤j¤à iti vacanàt svam råpam ÷abdasya sa¤j¤à bhavati iti hanteþ api hantiþ sa¤j¤à bhaviùyati . ## . bhasa¤j¤àïãpùphagoràtveùu ca siddham bhavati . bhasa¤j¤à : ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ . pratyayalakùaõena yaci bham iti bhàsa¤j¤à pràpnoti . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na bhavati . ïãp : citràyàm jàtà citrà . pratyayalakùaõena aõantàt ãkàraþ pràpnoti . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na bhavati . ùpha : vataïóã . pratyayalakùaõena ya¤antàt iti ùphaþ pràpnoti . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na bhavati . goþ àtvam . gàm icchati gavyati . pratyayalakùaõena ami à otaþ am÷asoþ iti àtvam pràpnoti . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na bhavati . ##. tasya etasya lakùaõasya doùaþ ïaunakàralopaþ . àrdre carman lohite carman . pratyayalakùaõena yaci bham iti bhasa¤j¤à siddhà bhavati . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na pràpnoti . ittvam : à÷ãþ . pratyayalakùaõena hali iti itvam siddham bhavati . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na pràpnoti . im : atçõet . pratyayalakùaõena hali iti ittvam siddham bhavati . sthànisa¤j¤à anyabhåtasya analvidhau iti vacanàt na pràpnoti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam sataþ nimittàbhàvàt padasa¤j¤àbhàvaþ tugdãrghatvayoþ ca vipratiùedhànupapattiþ ekayogalakùaõatvàt parivãþ iti . na eùaþ doùaþ . vakùyati atra parihàram . iha api parivãþ iti ÷àstraparavipratiùedhena paratvàt dãrghatvam bhaviùyati . (P_1,1.62.4) KA_I,164.11-165.13 Ro_I,486-490 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . apçktalope ÷ilope ca kçte num amàmau guõavçddhã dãrghatvam imaóàñau ÷namvidhiþ iti prayojanàni . num : agne trã te vajinà trã sadhasthà , ta tà piõóànàm . num . amàmau : he anaóvan , anaóvàn . guõaþ : adhok , aleñ . vçddhiþ : ni amàrñ . dãrghatvam : agne trã te vajinà trã sadhasthà , ta tà piõóànàm . im : atçõeñ . aóàñau : adhok , aleñ , aiyaþ , aunaþ . ÷namvidhiþ : abhinaþ atra , acchinaþ atra . apçkta÷ilopayoþ kçtayoþ ete vidhayaþ na pràpnuvanti . pratyayalakùaõena bhavanti . na etàni santi prayojanàni . sthànivadbhàvena api etàni siddhàni . na sidhyanti . àde÷aþ sthànivat iti ucyate . na ca lopaþ àde÷aþ . lopaþ api àde÷aþ . katham . àdi÷yate yaþ saþ àde÷aþ . lopaþ api àdi÷yate . doùaþ khalu api syàt yadi lopaþ na àde÷aþ syàt . iha acaþ parasmin pårvavidhau iti etasya bhåyiùñhàni lope udàharaõàni tàni na syuþ . yatra tarhi sthànivadbhàvaþ na asti tadartham ayam yogaþ vaktavyaþ . kva ca sthànivadbhàvaþ na asti . yaþ alvidhiþ . kim prayojanam . prayojanam ïaunakàrlopettvemvidhayaþ . ## . bhasa¤j¤àïãpùphgoràtveùu doùaþ bhavati. bhasa¤j¤àyàm tàvat na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na pratyayalakùaõena bhasa¤j¤à bhavati iti yat ayam na ïisambuddhyoþ iti ïau pratiùedham ÷àsti . ïãpi api : na evam vij¤àyate : aõantàt akàràntàt . katham tarhi . aõ yaþ akàraþ iti . ùphe api : na evam vij¤àyate : ya¤antàt akàrantàt iti . katham tarhi . ya¤ yaþ akàraþ iti . goþ àtve api : na evam vij¤àyate : ami aci iti . katham tarhi . aci ami iti . prayojanàni api tarhi tàni na santi . yat tàvat ucyate ïaunakàrlopaþ iti kriyate etat nyàse eva : na ïisambuddhyoþ iti . ittvam api . vakùyati etat : ÷àsaþ ittve à÷àsaþ kvau iti . imvidhiþ api : hali iti nivçttam . yadi hali iti nivçttam tçõahàni atra api pràpnoti . evam tarhi aci na iti api anuvartiùyate . na tarhi idànãm ayam yogaþ vaktavyaþ . vaktavyaþ ca . kim prayojanam . pratyayam gçhãtvà yat ucyate tat pratyayalakùaõena yathà syàt ÷abdam gçhãtvà yat ucyate tat pratyayalakùaõena mà bhåt iti . kim prayojanam . ÷obhanàþ dçùadaþ asya sudçùat bràhmaõaþ . soþ manasã* alomoùasã* iti eùaþ svaraþ mà bhåt iti . (P_1,1.63.1) KA_I,165.15-166.8 Ro_I,490-492 ## . lumati pratiùedhe ekapadasvarasya upasaïkhyànam kartavyam. ekapadasvare ca lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti vaktavyam . kim avi÷eùeõa . na iti àha . ## . sarvasvaram àmantritasvaravam sijluksvaram ca varjayitvà . sarvasvara : sarvastomaþ , sarvapçùñhaþ : sarvasya supi iti àdyudàttatvam yathà syàt . àmantritasvara : sarpiþ àgaccha , sapta àgacchata : àmantritasya ca iti àdyudàttatvam yathà syàt . sijluksvara : ma hi datàm , ma hi dhatàm : àdiþ sicaþ anyatarasyàm iti eùaþ svaraþ yathà syàt . kim prayojanam . ## . ¤inikitsvaràþ luki prayojayanti . gargaþ , vatsaþ , bidaþ , urvaþ , uùñragrãvaþ , vàmarajjuþ : ¤niti iti àdyudàttatvam mà bhåt iti . iha ca : atrayaþ : kitaþ iti antodàttatvam mà bhåt iti . ## . pathimathoþ sarvanàmasthàne luki prayojanam . pathipriyaþ , mathipriyaþ : pathimathoþ sarvanàmasthàne iti eùaþ svaraþ mà bhåt iti . ## . ahnaþ ravidhau lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti vaktavyam . ahaþ dadati , ahaþ bhuïkte : raþ asupi iti pratyayalakùaõena pratiùedhaþ mà bhåt iti . (P_1,1.63.2) KA_I,166.9-167.28 Ro_I,493-498 ##. uttarapadatve ca apadàdividhau lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti vaktavyam . paramavàcà paramavàce paramagoduhà paramagoduhe parama÷valihà parama÷valihe : padasya iti pratyayalakùaõena kutvàdãni mà bhåvan iti . apadàdividhau iti kimartham . dadhisecau dadhisecaþ : sàtpadàdyoþ iti pratiùedhaþ yathà syàt . yadi apadàdividhau iti ucyate uttarapadàdhikàraþ na prakalpeta . tatra kaþ doùaþ . karõaþ varõalakùaõàt iti evamàdiþ vidhiþ na sidhyati . yadi punaþ nalopàdividhau plutyante lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti ucyeta . na evam ÷akyam . iha hi : ràjakumàryau ràjakumàryaþ iti ÷àkalam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . yat etat siti ÷àkalam na iti etat pratyaye ÷àkalam na iti vakùyàmi . yadi pratyaye ÷àkalam na iti ucyate dadhi adhunà madhu adhunà : atra api na prasajyeta . pratyaye ÷àkalam na bhavati . kasmin . yasmàt yaþ pratyayaþ vihitaþ iti . iha tarhi paramadivà paramadive : diva ut iti uttvam pràpnoti iti. astu tarhi avi÷eùeõa . nanu ca uktam uttarapadàdhikàraþ na prakalpeta iti . vacanàt uttarapadàdhikàraþ bhaviùyati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . anuvçttiþ kariùyate . idam asti : yasmàt pratayayavidhiþ tadàdi pratyaye aïgam , suptiïantam padam . yasmàt suptiïvidhiþ tadàdi subantam ca . naþ kye . nàntam kye padasa¤j¤am bhavati yasmàt kyavidhiþ subantam ca . siti ca . siti ca pårvam padasa¤j¤am bhavati yasmàt sidvidhiþ tadàdi subantam ca . svàdiùu asarvanàmasthàne . svàdiùu asarvanàmasthàne pårvam padasa¤j¤am bhavati yasmàt svàdividhiþ tadàdi subantam ca . yaci bham . yajàdipratyaye pårvam padasa¤j¤am bhavati yasmàt yajàdividhiþ tadàdi subantam ca . iha tarhi : paramavàk : asarvanàmasthàne iti pratiùedhaþ pràpnoti . astu tasyàþ pratiùedhaþ yà svàdau padam iti padasa¤j¤à yà tu subantam padam iti padasa¤j¤à sà bhaviùyati . sati etatpratyaye àsãt anayà bhaviùyati anayà na bhaviùyati iti . lupte idànãm pratyaye yàvataþ eva avadheþ svàdau padam iti padasa¤j¤à tàvataþ eva avadheþ subantam padam iti . asti ca pratyayalakùaõena sarvanàmasthànaparatà iti kçtvà pratiùedhàþ ca balãyàüsaþ bhavanti iti pratiùedhaþ pràpnoti . na apratiùedhàt . na ayam prasajyapratiùedhaþ : sarvanàmasthàne na iti . kim tarhi . paryudàsaþ ayam : yat anyat sarvanàmasthànàt iti . sarvanàmasthàne avyàpàraþ . yadi kena cit pràpnoti tena bhaviùyati . pårveõa ca pràpnoti . apràpteþ và . atha và anantarà ya pràptiþ sà pratiùidhyate . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . pårvà pràptiþ apratiùiddhà tayà bhaviùyati . nanu ca iyam pràptiþ pårvàm pràptim bàdhate . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . yadi evam paramavàcau paramavàcaþ iti suptiïantam padam iti padasa¤j¤à pràpnoti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . svàdiùu pårvam padasa¤j¤am bhavati . tataþ sarvanàmasthàne ayaci pårvam padasa¤j¤am bhavati . tataþ bham . bhasa¤j¤am bhavati yajàdau asarvanàmasthane iti . yadi tarhi sau api padam bhavati , ecaþ plutàdhikàre padàntagrahaõam codayiùyati iha mà bhåt : bhadram karoùi gauþ iti , tasmin kriyamàõe api bhaviùyati . vàkyapadayoþ antyasya iti evam tat . iha tarhi : dadhisecau dadhisecaþ : sàtpadàdyoþ iti padàdilakùaõaþ pratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam : padasya àdiþ padàdiþ , padàdeþ na iti . katham tarhi . padàt àdiþ padàdiþ , padàdeþ na iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : çkùu vàkùu tvakùu kumàrãùu ki÷orãùu iti . sàtpratiùedhaþ j¤àpakaþ svàdiùu padatvena yeùàm padasa¤j¤à na tebhyaþ pratiùedhaþ bhavati iti . iha tarhi : bahusecau , bahusecaþ : bahuc ayam pratyayaþ . atra padàt àdiþ padàdiþ , padàdeþ na iti ucyamàne api na sidhyati . evam tarhi uttarapadatve ca padàdividhau lumatà lupte pratyayalakùaõam bhavati iti vakùyàmi . tat niyamàrtham bhaviùyati : padàdividhau eva na padàntavidhau iti . katham bahusecau bahusecaþ . bahucpårvasya ca padàdividhau na padàntavidhau iti . ## . dvandve antyasyalumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti vaktavyam . vàksraktvacam . (P_1,1.63.3) KA_I,168.1-23 Ro_I,498-500 iha abhåvan iti pratyayalakùaõena jusbhàvaþ pràpnoti . ## . sicaþ usaþ aprasaïgaþ . kim kàraõam . àkàraprakaraõàt . àtaþ iti etat niyamàrtham bhaviùyati : àtaþ eva sijlugantàt na anyasmàt sijlugantàt iti . iha : iti yuùmatputraþ dadàti , iti asmatputraþ dadàti iti atra yuùmadasmadoþ ùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayoþ vàmnàvau iti vàmnàvàdayaþ pràpnuvanti . ## . sthagrahaõam tatra kriyate . tat ÷råyamàõavibhaktivi÷eùaõam vij¤àsyate . asti anyat sthagrahaõasya prayojanam . kim . savibhaktikasya vàmnàvàdayaþ yathà syuþ iti . na etat asti prayojanam . padasya iti vartate vibhaktyantam ca padam . tatra antareõa api sthagrahaõam savibhaktikasya eva grahaõam bhaviùyati . bhavet siddham yatra vibhaktyantam padam . yatra tu khalu vibhaktau padam tatra na sidhyati : gràmaþ vàm dãyate , gràmaþ nau dãyate janapadaþ vàm dãyate , janapadaþ nau dãyate . sarvagrahaõam api prakçtam anuvartate . tena savibhaktikasya eva bhaviùyati . iha : cakùuùkàmam yàjayàm cakàra iti tiï atiïaþ iti . tasya ca nighàtaþ tasmàt ca anighàtaþ pràpnoti . #<àmi lilopàt tasya ca anighàtaþ tasmàt ca nighàtaþ># . àmi lilopàt tasya ca anighàtaþ tasmàt ca nighàtaþ siddhaþ bhaviùyati . ## . aïgàdhikàre iñaþ vidhipratiùedhau na sidhyataþ : jigamiùa saüvivçtsa . aïgasya iti iñaþ vidhipratiùedhau na pràpnutaþ . ## . kim ca . iñaþ ca vidhipratiùedhau . na iti àha . ade÷e ayam caþ pañhitaþ . krameþ ca dãrghatvam : utkràma saïkràma iti . (P_1,1.63.4) KA_I,168.24-169.14 Ro_I,500-502 iha kim cit aïgàdhikàre lumatà lupte pratyayalakùaõena bhavati kim cit ca anyatra na bhavati . yadi punaþ na lumatà tasmin iti ucyeta . atha na lumatà tasmin iti ucyamàne kim siddham etat bhavati iñaþ vidhipratiùedhau krameþ dãrghatvam ca . bàóham siddham . na iñaþ ividhipratiùedhau parasmaipadeùu iti ucyate . katham tarhi . sakàràdau iti . tadvi÷eùaõam parasmaipadagrahaõam . na khalu api krameþ dãrghatvam parasmaipadeùu iti ucyate . katham tarhi . ÷iti iti . tadvi÷eùaõam parasmaipadagrahaõam . ## . na lumatà tasmin iti cet haniõiïàde÷àþ talope na sidhyanti : avadhi bhavatà dasyuþ , agàyi bhavatà gràmaþ , adhyagàyi bhavatà anuvàkaþ . talope kçte luïi iti haniõiïàde÷àþ na pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . na luïi iti haniõiïàde÷àþ ucyante . kim tarhi . àrdhadhàtuke iti . tadvi÷eùaõam luïgrahaõam . iha ca : sarvastomaþ , sarvapçùñhaþ sarvasya supi iti àdyudàttatvam na pràpnoti . tat ca api vaktavyam . na vaktavyam . na lumatà aïgasya iti eva siddham . katham . na lumatà lupte aïgàdhikàraþ pratinirdi÷yate . kim tarhi . yaþ asau lumatà lupyate tasmin yat aïgam tasya yat kàryam tat na bhavati . evam api sarvasvaraþ na sidhyati . kartavyaþ atra yatnaþ . (P_1,1.65.1) KA_I,169.16-25 Ro_I,502-503 kim idam algrahaõam antyavi÷eùaõam . evam bhavitum arhati . ## . upadhàsa¤j¤àyàm algrahaõam antyanirde÷aþ cet saïghàtasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . saïghàtasya upadhàsa¤j¤à pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ÷àsaþ it aïhaloþ : ÷iùñvà ÷iùñaþ : saïghàtasya ittvam pràpnoti . yadi punaþ al antyàt iti ucyeta . evam api antyaþ avi÷eùitaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . saïghàtàt api pårvasya upadhàsa¤j¤à prasajyeta . tatra kaþ doùaþ . ÷àsaþ it aïhaloþ : ÷iùñaþ , ÷iùñavàn : ÷akàrasya ittvam prasajyeta . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam upadhàsa¤j¤àyàm algrahaõam antyanirde÷aþ cet saïghàtapratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . antyavij¤ànàt siddham . siddham etat . katham . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya bhaviùyati . (P_1,1.65.2) KA_I,170.1-171.9 Ro_I,503-506 ## . antyavij¤ànàt siddham iti cet tat na . kim kàraõam . na anarthake alontyavidhiþ anabhyàsavikàre . anarthake alontyavidhiþ na iti eùà paribhàùà kartavyà . kim avi÷eùeõa . na iti àha . anabhyàsavikàre . abhyàsavikàràn varjayitvà . bhç¤àm it , artipipartyoþ ca iti . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . antyasya pràpnoti . anarthake alontyavidhiþ na bhavati iti na doùaþ bhavati . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na antyasya pararåpam bhavati iti yat ayam na àmreóitasya antyasya tu và iti àha . ## . ghvasoþ et hau abhyàsalopaþ ca iti antyasya pràpnoti . anarthake alontyavidhiþ na bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . punarlopavacanasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . atha và ÷it lopaþ kariùyate . saþ ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . saþ tarhi ÷akàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . dvi÷akàrakaþ nirde÷aþ : ghvasoþ et hau abhyàsalopa÷÷ca iti . #<àpi lopaþ akaþ anaci># . tiùñhati såtram . anyathà vyàkhyàyate : àpi hali lopaþ iti antyasya pràpnoti . anarthake alontyavidhiþ na bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . anaþ eva lopam vakùyàmi . tat anaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . an àpi akaþ iti . tat vai prathamànirdiùñam . ùaùñhãnirdiùtena ca iha arthaþ . hali iti eùà saptamã an iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati : tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . ## . atra lopaþ abhyàsasya iti antyasya pràpnoti . anarthake alontyavidhiþ na bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . atragrahaõasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . asti anyat atragrahaõasya prayojanam . kim . sanadhikàraþ apekùyate , iha mà bhåt : dadhau dadau . antareõa api atragrahaõam sanadhikàram apekùiùyàmahe . san tarhi sakàràdiþ apekùyate sani sakàràdau iti , iha mà bhåt : jij¤àpayiùati . antareõa api atragrahaõam sanam sakàràdim apekùiùyàmahe . prakçtayaþ tarhi apekùyante . etàsàm prakçtãnàm lopaþ yathà syàt , iha mà bhåt : pipakùati yiyakùati . antareõa api atragrahaõam etàþ prakçtãþ apekùiùyàmahe . viùayaþ tarhi apekùyate . mucaþ akarmakasya guõaþ và iti iha mà bhåt : mumukùati gàm iti . antareõa api atragrahaõam viùayam apekùiùyàmahe . katham . akarmakasya iti ucyate . tena yatra eva ayam muciþ akarmakaþ tatra eva bhaviùyati . tasmàt na arthaþ anayà paribhàùayà . (P_1,1.65.3) KA_I,171.10-16 Ro_I,506 ## . atha và vyaktam eva pathitavyam alaþ antyàt pårvaþ al upadhàsa¤j¤aþ bhavati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . antareõa api vacanam lokavij¤ànàt siddham etat . katham . loke amãùàm bràhmaõànàm antyàt pårvaþ ànãyatàm iti ukte yathàjàtãyakaþ antyaþ tathàjàtãyakaþ antyàt pårvaþ ànãyate . (P_1,1.66-67.1) KA_I,171.18-172.17 Ro_I,507-511 kim udàharaõam . iha tàvat : tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti : ikaþ yaõ aci : dadhi atra madhu atra . iha : tasmàt iti uttarasya iti : dvayantarupasargebhyaþ apaþ ãt : dvãpam antarãpam samãpam . anyathàjàtãyakena ÷abdena nirde÷aþ kriyate anyathàjàtãyakaþ udàhriyate . kim punaþ udàharaõam . iha tàvat : tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti : tasmin aõi ca yuùmàkàsmàkau iti . tasmàt iti uttarasya iti : tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti . idam ca api udàharaõam : ikaþ yaõ aci dvyantarupasargebhyaþ apaþ ãt iti . katham . sarvanàmnà ayam nirde÷aþ kriyate sarvanàma ca sàmànyavàci . tatra sàmànye nirdiùñe vi÷eùàþ api udàharaõàni bhavanti . kim punaþ sàmànyam kaþ và vi÷eùaþ . gauþ sàmànyam kçùõaþ vi÷eùaþ . na tarhi idànãm kçùõaþ sàmànyam bhavati gauþ vi÷eùaþ bhavati . bhavati ca . yadi sàmànyam api vi÷eùaþ vi÷eùaþ api sàmànyam sàmànyavi÷eùau na prakalpete . prakalpete ca . katham . vivakùàtaþ . yadà asya gauþ sàmànyena vivakùitaþ bhavati kçùõaþ vi÷eùatvena tadà gauþ sàmànyam kçùõaþ vi÷eùaþ . yadà kçùõaþ sàmànyena vivakùitaþ bhavati gauþ vi÷eùatvena tadà kçùõaþ sàmànyam kçùõaþ vi÷eùaþ . aparaþ àha : prakalpete ca . katham . pitàputravat . tat yathà saþ eva kam cit prati pità bhavati kam cit prati putraþ bhavati evam iha api saþ eva kam cit prati sàmànyam kam cit prati vi÷eùaþ . ete khalu api nairde÷ikànàm vàrttatarakàþ bhavanti ye sarvanàmnà nirde÷àþ kriyante . etaiþ hi bahutarakam vyàpyate . atha kimartham upasargeõa nirde÷aþ kriyate . ÷abde saptamyà nirdiùñe pårvasya kàryam yathà syàt arthe mà bhåt : janapade ati÷àyane iti . kim gatam etat upasargeõa àhosvit ÷abdàdhikyàt arthàdhikyam . gatam iti àha . katham . niþ ayam bahirbhàve vartate . tat yathà : niùkràntaþ de÷àt nirde÷aþ . bahirde÷aþ iti gamyate . ÷abdaþ ca ÷abdàt bahirbhåtaþ arthaþ abahirbhåtaþ . atha nirdiùñagrahaõam kimartham . ## . nirdiùñagrahaõam kriyate ànantaryàrtham . ànantaryamàtre kàryam yathà syàt . ikaþ yaõ aci : dadhi atra madhu atra . iha mà bhåt :samidhau samidhaþ , dçùadau dçùadaþ . (P_1,1.66-67.2) KA_I,172.19-174.5 Ro_I,511-515 kimartham punaþ idam ucyate . ## . tasmin tasmàt iti pårvottarayoþ yogayoþ avi÷eùàt niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . gràme devadattaþ . pårvaþ paraþ iti sandehaþ . gràmàt devadattaþ . pårvaþ paraþ iti sandehaþ . evam iha api : ikaþ yaõ aci . dadhi udakam , pacati odanam . ubhau ikau ubhau acau . aci pårvasya aci parasya iti sandehaþ . tiï atiïaþ iti atiïaþ pårvasya atiïaþ parasya iti sandehaþ . iùyate ca atra aci pårvasya syàt , atiïaþ parasya iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti niyamàrtham vacanam . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . atha yatra ubhayam nirdi÷yate kim tatra pårvasya kàryam bhavati àhosvit parasya iti . ## . ubhayanirde÷e vipratiùedhàt pa¤camãnirde÷aþ bhaviùyati . kim prayojanam . ## . vakùyati tàsyàdibhyaþ anudàttatve saptamãnirde÷aþ abhyastasijarthaþ iti . tasmin kriyamàõe tàsyàdibhyaþ parasya lasàrvadhàtukasya lasàrvadhàtuke parataþ tàsyàdãnàm iti sandehaþ . tàsyàdibhyaþ parasya lasàrvadhàtukasya . ## . bahoþ uttareùàm iùñhemeyasàm iùñhemayaþsu parataþ bahoþ iti sandehaþ . bahoþ uttareùàm iùñhemeyasàm . ## . gotaþ parasya sarvanàmasthànasya sarvanàmasthàne parataþ gotaþ iti sandehaþ . gotaþ parasya sarvanàmasthànasya . ## . rudàdibhyaþ parasya sàrvadhàtukasya sàrvadhàtuke parataþ rudàdãnàm iti sandehaþ . rudàdibhyaþ parasya sàrvadhàtukasya . #<àne muk ãt àsaþ># . àsaþ uttarasya ànasya , àne parataþ àsaþ iti sandehaþ . àsaþ uttarasya ànasya . #<àmi sarvanàmnaþ suñ># . sarvanàmnaþ uttarasya àmaþ àmi parataþ sarvanàmnaþ iti sandehaþ . sarvanàmnaþ uttarasya . ## . nadyàþ uttareùàm ïitàm ïitsu parataþ nadyàþ iti sandehaþ . nadyàþ uttareùàm ïitàm . ## . àpaþ uttarasya ïitaþ ïiti parataþ àpaþ iti sandehaþ . àpaþ uttarasya ïitaþ .#< ïamaþ hrasvàt aci ïamuñ nityam># . ïamaþ uttarasya acaþ aci parataþ ïamaþ iti sandehaþ . ïamaþ uttarasya acaþ . ## . vibhaktivi÷eùanirde÷asya anavakà÷atvàt ayuktaþ ayam vipratiùedhaþ . sarvatra eva atra kçtasàmarthyà saptamã akçtasàmàrthyà pa¤camã iti kçtvà pa¤camãnirde÷aþ bhaviùyati . (P_1,1.66-67.3) KA_I,174.6-175.18 Ro_I,515-518 ## . yathàrtham và ùaùñhãnirde÷aþ kartavyaþ . yatra pårvasya kàryam iùyate tatra pårvasya ùaùñhã kartavyà . yatra parasya kàryam iùyate tatra parasya ùaùñhã kartavyà . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . anena eva prakëptiþ bhaviùyati : tasmin iti nirdiùñe pårvasya ùaùñhã . tasmàt iti nirdiùñe parasya ùaùñhã . tat tarhi ùaùñhãgrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ùaùñhã sthàneyogà iti . ## . prakalpakam iti cet niyamasya abhàvaþ . uktam ca etat : niyamàrthaþ ayam àrambhaþ iti . pratyayavidhau khalu api pa¤camyàþ prakalpikàþ syuþ . tatra kaþ doùaþ . guptijkibhyaþ san iti eùà pa¤camã san iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmàt iti uttarasya iti . astu . na kaþ cit àde÷aþ pratinirdi÷yate . tatra àntaryataþ sanaþ san eva bhaviùyati . na evam ÷akyam . itsa¤j¤à na prakalpeta . upade÷e iti itsa¤j¤à ucyate . ## . prakçtivikàrayoþ ca vyavasthà na prakalpeta . ikaþ yaõ aci : aci iti eùà saptamã yaõ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . ## . saptamãpa¤camyoþ ca bhàvàt ubhayatra eva ùaùñhã pràpnoti . tàsyàdibhyaþ iti eùà pa¤camã lasàrvadhàtuke iti asyàþ saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmàt iti uttarasya iti . tathà lasàrvadhàtuke iti eùà saptamã tàsyàdibhyaþ iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . tatra kaþ doùaþ . ubhayoþ kàryam tatra pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate : prakalpakam iti cet niyamàbhàvaþ iti . mà bhåt niyamaþ . saptamãnirdiùñe pårvasya ùaùñhã prakalpyate pa¤camãnirdiùñe parasya . yàvatà saptamãnirdiùñe pårvasya ùaùñhã prakalpyate evam pa¤camãnirdiùñe parasya . na utsahate saptamãnirdiùñe parasya kàryam bhavitum na api pa¤camãnirdiùñe pårvasya . yat api ucyate : pratyayavidhau khalu api pa¤camyàþ prakalpikàþ syuþ iti . santu prakalpikàþ . nanu ca uktam guptijkibhyaþ san iti eùà pa¤camã san iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmàt iti uttarasya iti . parihçtam etat : na kaþ cit àde÷aþ pratinirdi÷yate . tatra àntaryataþ sanaþ san eva bhaviùyati iti . nanu ca uktam : na evam ÷akyam . itsa¤j¤à na prakalpeta . upade÷e iti itsa¤j¤à ucyate iti . syàt eùaþ doùaþ yadi itsa¤j¤à àde÷am pratãkùeta . tatra khalu kçtàyàm itsa¤j¤àyàm lope ca kçte àde÷aþ bhaviùyati . upade÷e iti hi itsa¤j¤à ucyate . atha và na anutpanne sani prakëptyà bhavitavyam . yadà ca utpannaþ san tadà kçtasàmarthyà pa¤camã iti kçtvà prakëptiþ na bhaviùyati . yat api ucyate : prakçtivikàràvyavasthà ca iti . tatra api kçtà prakçtau ùaùñhã ikaþ iti vikçtau prathamà yaõ iti . yatra ca nàma sautrã ùaùñhã na asti tatra prakëptyà bhavitavyam . atha và astu tàvat ikaþ yaõ aci iti yatra nàma sautrã ùaùñhã . yadi ca idànãm aci iti eùà saptamã yaõ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayet tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti astu . na kaþ cit anyaþ àde÷aþ pratinirdi÷yate . tatra àntaryataþ yaõaþ yaõ eva bhaviùyati . yat api ucyate : saptamãpa¤camyoþ ca bhàvàt ubhayatra ùaùñhãprakëptiþ tatra ubhayakàryaprasaïgaþ iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na ubhe yugapat prakalpike bhavataþ iti yat ayam ekaþ pårvaparayoþ iti pårvagrahaõam karoti . (P_1,1.68.1) KA_I,175.20-23 Ro_I,519-520 råpagrahaõam kim artham na svam ÷abdasya a÷abdasa¤j¤à bhavati iti eva råpam ÷abasya sa¤j¤à bhaviùyati . na hi anyat svam ÷abdasya asti anyat ataþ råpàt . evam tarhi siddhe sati yat råpagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ asti anyat råpàt svam ÷abdasya iti . kim punaþ tat . arthaþ . kim etasya j¤àpane prayojanam . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti eùà paribhàùà na kartavyà bhavati . (P_1,1.68.2) KA_I,175.24-176.24 Ro_I,520-523 kimartham punaþ idam ucyate . #<÷abdena arthagateþ arthasya asambhavàt tadvàcinaþ sa¤j¤àpratiùedhàrtham svaüråpavacanam >#. ÷abdena uccàritena arthaþ gamyate . gàm ànaya dadhi a÷àna iti arthaþ ànãyate arthaþ ca bhujyate . arthasya asambhavàt . iha vyàkaraõe arthe kàryasya asambhavaþ . agneþ óak iti : na ÷akyate aïgàrebhyaþ paraþ óhak kartum . ÷abdena arthagateþ arthasya asambhavàt yàvantaþ tadvàcinaþ ÷abdàþ tàvadbhyaþ sarvebhyaþ utpattiþ pràpnoti . iùyate ca tasmàt eva syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti tadvàcinaþ sa¤j¤àpratiùedhàrtham svaüråpavacanam . evamartham idam ucyate . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . ÷abdapårvakaþ hi arthe sampratyayaþ . ÷abdapårvakaþ hi arthasya sampratyayaþ . àtaþ ca ÷abdapårvakaþ : yaþ api hi asau àhåyate nàmnà nàma yadà anena na upalabdham bhavati tada pçcchati kim bhavàn àha iti . ÷abdapårvakaþ ca arthasya sampratyayaþ iha ca vyàkaraõe ÷abde kàryasya sambhavaþ arthe asambhavaþ . tasmàt arthanivçttiþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam a÷abdasa¤j¤à iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt : dàdhàþ ghu adàp taraptamapau ghaþ iti . ## . sa¤j¤àpratiùedhaþ ca anarthakaþ . ÷abdasa¤j¤àyàm svaråpavidhiþ kasmàt na bhavati . vacanapràmàõyàt . ÷abdasa¤j¤àvacanasàmarthyàt . nanu ca vacanapràmàõyàt sa¤j¤inàm sampratyayaþ syàt svaråpagrahaõàt ca sa¤j¤àyàþ . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati ÷abdasa¤j¤àyàm na svaråpavidhiþ bhavati iti yat ayam ùõàntà ùañ iti ùakàràntàyàþ saïkhyàyàþ ùañsa¤j¤àm ÷àsti . itarathà hi vacanapràmàõyàt nakàràntàyàþ saïkhyàyàþ sampratyayaþ syàt svaråpagrahaõàt ca ùakàràntàyàþ . na etat asti prayojanam . na hi ùakàràntà sa¤j¤à . kà tarhi . óakàràntà . asiddham ja÷tvam . tasya asiddhatvàt ùakàràntà . mantràdyartham tarhi idam vaktavyam . mantre , çci yajuùi iti yat ucyate tat mantra÷abde çk÷abde ca yajuþ÷abde ca mà bhåt . ## . mantràdyartham iti cet na . kim kàraõam . ÷àstrasàmarthyàt arthasya gatiþ bhaviùyati . mantre , çci yajuùi iti yat ucyate tat mantra÷abde çk÷abde ca yajuþ÷abde ca tasya kàryasya sambhavaþ na asti iti kçtvà mantràdisahacaritaþ yaþ arthaþ tasya gatiþ bhaviùyati sàhacaryàt . (P_1,1.68.3) KA_I,176.25-177.16 Ro_I,523-525 ## . sinnirde÷aþ kartavyaþ . tataþ vaktavyam : tadvi÷eùàõàm grahaõam bhavati iti . kim prayojanam . vçkùàdyartham . vibhàùà vçkùamçga iti : plakùanyagrodham , plakùanyagrodhàþ . ## . pinnirde÷aþ kartavyaþ . tataþ vaktavyam : paryàyavacanasya tadvi÷eùàõàm ca grahaõam bhavati svasya ca råpasya iti . kim prayojanam . svàdyartham . sve puùaþ : svapoùam puùyati raipoùam , vidyàpoùam , gopoùam a÷vapoùam . ## . jinnirde÷aþ kartavyaþ . tataþ vaktavyam paryàyavacanasya eva grahaõam bhavati . kim prayojanam . ràjàdyartham . sabhà ràjàmanuùyapårvà : inasabham ã÷varasabham . tasya eva na bhavati : ràjasabhà . tadvi÷eùàõàm ca na bhavati : puùyamitrasabhà candraguptasabhà . ## . jhinnirde÷aþ kartavyaþ . tataþ vaktavyam : tasya ca grahaõam bhavati tadvi÷eùàõàm ca iti . kim prayojanam . matsyàdyartham . pakùimatsyamçgàn hanti : màtsyikaþ . tadvi÷eùàõàm : ÷àpharikaþ , ÷àkulikaþ . paryàyavacanànàm na bhavati : ajihmàn hanti iti . asya ekasya paryàyavacanasya iùyate : mãnàn hanti mainikaþ . (P_1,1.69.1) KA_I,177.18-178.7 Ro_I,525-527 apratyayaþ iti kimartham . sanà÷aüsabhikùaþ uþ , a sàmpratike . atyalpam idam ucyate : apratyayaþ iti . apratyayàde÷añitkinmitaþ iti vaktavyam . pratyaye udàhçtam . àde÷e : idamaþ i÷ : iha , itaþ . ñiti . lavità lavitum . kiti . babhåva . miti . he anaóvan . ñitaþ parihàraþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na ñitaþ savarõànàm grahaõam bhavati iti yat ayam grahaþ aliñi dãrghatvam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . niyamàrtham etat syàt : grahaþ aliñi dãrghaþ eva iti . yat tarhi vétaþ và iti vibhàùàm ÷àsti . sarveùàm eva parihàraþ : bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti evam bhaviùyati . pratyaye bhåyàn parihàraþ : anabhidhànàt pratyayaþ savarõàn na grahãùyati . yàn hi pratyayaþ savarõagrahaõena gçhõãyàt na taiþ arthasya abhidhànam syàt . anabhidhànàt na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam : iha ke cit pratãyante ke cit pratyàyyante . hrasvàþ pratãyante óãrghàþ pratyàyyante . yàvat bråyàt pratyàyyamànena savarõànam grahaõam na iti tàvat apratyayaþ iti . kam punaþ dãrghaþ savarõagrahaõena gçhõãyàt . hrasvam . yatnàdhikyàt na grahãùyati . plutam tarhi gçhõãyàt . anaõtvàt na grahãùyati . evam tarhi siddhe sati yat apratyayaþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà : bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti . (P_1,1.69.2) KA_I,178.8-179.12 Ro_I,528-531 kimartham punaþ idam ucyate . ## . aõ savarõasya iti ucyate . svarabhedàt ànunàsikyabhedàt kàlabhedàt ca aõ savarõàn na gçhõãyàt . iùyate ca savarõagrahaõam syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra pratyàhàragrahaõe savarõànàm grahaõam na pràpnoti : akaþ savarõe dãrghaþ iti . kim kàraõam . anupade÷àt . yathàjàtãyakànàm sa¤j¤à kçtà tathàjàtãyakànàm sampratyàyikà syàt . hrasvànàm ca kriyate . hrasvànàm eva sampratyàyikà syàt dãrghànàm na syàt . nanu ca hrasvàþ pratãyamànàþ dãrghàn sampratyàyayiùyanti . ## . hrasvasampratyayàt iti cet uccàryamàõaþ ÷abdaþ sampratyàyakaþ bhavati na sampratãyamanaþ . tat yathà çk iti ukte sampàñhamàtram gamyate na asyàþ arthaþ gamyate . evam tarhi varõapàñhe eva upade÷aþ kariùyate . v## . varõapàñhe upade÷aþ iti cet avarkàlatvàt paribhàùàyàþ anupade÷aþ . kim parà såtràt kriyate iti ataþ avarakàlà . na iti àha . sarvathà avarakàlà eva . varõànàm upade÷aþ tàvat . upade÷ottarakàlaþ àdiþ antyena saha ità iti pratyàhàraþ . pratyàhàrottarakàlà savarõasa¤j¤à . savarõasa¤j¤ottarakàlam aõudit savarõasya ca apratyayaþ iti . sà eùà upade÷ottarakàlà avarakàlà satã varõànàm utpattau nimittatvàya kalpayiùyate iti tat na . ## . tasmàt upade÷aþ kartavyaþ . ## . tatra anuvçttinirde÷e savarõànàm grahaõam na pràpnoti : asya cvau yasya ãti ca . kim kàraõam . anaõtvàt . na hi ete aõaþ ye anuvçttinirde÷e . ke tarhi . ye akùarasamàmnàye upadi÷yante . evam tarhi anaõtvàt anuvçttau na anupade÷àt ca pratyàhàre na . ucyate ca idam aõ savarõàn gçhõàti iti . tatra vacanàt bhaviùyati . ## . na idam vacanàt labhyam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . ye ete pratyàhàràõàm àditaþ varõàþ taiþ savarõànàm grahaõam yathà syàt . (P_1,1.69.3) KA_I,179.12-180.12 Ro_I,531-535 evam tarhi ## . savarõe aõgrahaõam aparibhàùyam . kutaþ . àkçtigrahaõàt . avarõàkçtiþ upadiùñà sà sarvam avarõakulam grahãùyati . tathà ivarõakulàkçtiþ . tathà uvarõakulàkçtiþ . nanu ca anyà àkçtiþ akàrasya àkàrasya ca . ## . ananyàkçtiþ akàrasya àkàrasya ca . ## . yaþ hi anekàntena bhedaþ na asau anyatvam karoti . tat yathà : na yaþ goþ ca goþ ca bhedaþ saþ anyatvam karoti . yaþ tu khalu goþ ca a÷vasya ca bhedaþ saþ anyatvam karoti . aparaþ àha : savarõe aõgrahaõam aparibhàùyam . àkçtigrahaõàt ananyatvam . savarõe aõgrahaõam aparibhàùyam . àkçtigrahaõàt ananyatvam bhaviùyati . ananyàkçtiþ akàrasya àkàrasya ca . anekàntaþ hi ananyatvakaraþ . yaþ hi anekàntena bhedaþ na asau anyatvam karoti . tat yathà : na yaþ goþ ca goþ ca bhedaþ saþ anyatvam karoti . yaþ tu khalu goþ ca a÷vasya ca bhedaþ saþ anyatvam karoti . ## . evam ca kçtvà ca halgrahaõeùu siddham bhavati . jhalaþ jhali : avàttàm avàttam avàtta yatra etat na asti aõ savarõàn gçhõàti iti . anekàntaþ hi ananyatvakaraþ iti uktàrtham . ## . drutavilambitayoþ ca anupade÷àt manyàmahe àkçtigrahaõàt siddham iti . yat ayam kasyàm cit vçttau varõàn upadi÷ya sarvatra kçtã bhavati . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . vçtteþ tu pçthaktvam na upapadyate . ## . tasmàt tatra taparanirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate etat nyàse eva : ataþ bhisaþ ais iti . (P_1,1.70.1) KA_I,180.14-20 Ro_I,535-536 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . tat iti anena kàlaþ pratinirdi÷yate tat iti ayam ca varõaþ . tatra ayuktam varõasya kàlena saha sàmanàdhikaraõyam . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . tatkàlakàlasya iti . kim idam tatkàlakàlasya iti . tasya kàlaþ tatkàlaþ , tatkàlaþ kàlaþ yasya saþ ayam tatkàlakàlaþ , tatkàlakàlasya iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà uùñramukham iva mukham asya uùñramukhaþ , kharamukhaþ . evam tatkàlakàlaþ tatkàlaþ , tatkàlasya iti . atha và sàhacaryàt tàcchabdyam bhaviùyati . kàlasahacaritaþ varõaþ api kàlaþ eva. (P_1,1.70.2) KA_I,180.21-181.24 Ro_I,537-540 kim punaþ idam niyamàrtham àhosvit pràpakam . katham ca niyamàrtham syàt katham và pràpakam . yadi atra aõgrahaõam anuvartate tataþ niyamàrtham . atha nivçttam tataþ pràpakam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . taparaþ tatkàlasya iti niyamàçtham iti cet dãrghagrahaõe svarabhinnànàm grahaõam na pràpnoti . keùàm . udàttànudàttasvaritànàm . astu tarhi pràpakam . ## . pràpakam iti cet hrasvagrahaõe dãrghaplutayoþ tu pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . aõ savarõàn gçhõàti iti etat astu taparaþ tatkàlasya iti và . taparaþ tatkàlasya iti etat bhavati vipratiùedhena . aõ savarõàn gçhõàti iti asya avakà÷aþ hrasvàþ ataparàþ aõaþ . taparaþ tatkàlasya iti asya avakà÷aþ dãrghàþ taparàþ . hrasveùu tapareùu ubhayam pràpnoti . taparaþ tatkàlasya iti etat bhavati vipratiùedhena . yadi evam ## . drutàyàm taparakaraõe madhyamavilambitayoþ upasaïkhyànam kartavyam tathà madhyamàyàm drutavilambitayoþ tathà vilambitàyàm drutamadhyamayoþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . kàlabhedàt . ye hi drutàyàm vçttau varõàþ tribhàgàdhikàþ te madhyamàyàm . ye madhyamàyàm varõàþ tribhàgàdhikàþ te vilambitàyàm . ## . siddham etat . katham . avasthitàþ varõàþ drutamadhyamavilambitàsu . kiïkçtaþ tu vçttivi÷eùaþ . vaktuþ ciràciravacanàt vçttayaþ vi÷iùyante . vaktà kaþ cit à÷vabhidhàyã bhavati , à÷u varõàn abhidhatte . kaþ cit cireõa kaþ cit ciratareõa . tat yathà : tam eva adhvànam kaþ cit à÷u gacchati kaþ cit cireõa gacchati kaþ cit ciratareõa gacchati . rathikaþ à÷u gacchati à÷vikaþ cireõa padàtiþ ciratareõa . viùamaþ upanyàsaþ . adhikaraõam atra adhvà vrajikriyàyàþ . tatra ayuktam yat adhikaraõasya vçddhihràsau syàtàm . evam tarhi sphoñaþ ÷abdaþ dhvaniþ ÷abdaguõaþ . katham . bheryàghàtavat . tat yathà bheryàghàtaþ bherãm àhatya kaþ cit viü÷ati padàni gacchati kaþ cit triü÷at kaþ cit catvàriü÷at . sphoñaþ ca tàvàn eva bhavati . dhvanikçtà vçddhiþ . dhvaniþ sphoñaþ ca ÷abdànàm dhvaniþ tu khalu lakùyate | alpaþ mahàn ca keùàm cit ubhayam tat svabhàvataþ . (P_1,1.71) KA_I,182.2-13 Ro_I,541-542 #<àdiþ antyena saha iti asampratyayaþ sa¤j¤inaþ anirde÷àt># . àdiþ antyena saha iti asampratyayaþ . kim kàraõam . sa¤j¤inaþ anirde÷àt . na hi sa¤j¤inaþ nirdi÷yante . ## . siddham etat . katham . àdiþ antyena saha ità gçhyamàõaþ svasya ca råpasya gràhakaþ tanmadhyànàm ca iti vaktavyam . ## . sambandhi÷abdaiþ và tulyam etat . tat yathà sambandhi÷abdàþ : màtari vartitavyam , pitari ÷u÷råùitavyam iti . na ca ucyate svasyàm màtari svasmin pitari iti sambandhàt ca gamyate yà yasya màtà yaþ ca yasya pità iti . evam iha api àdiþ antyaþ iti sambandhi÷abdau etau . tatra sambandhàt etat gantavyam : yam prati àdiþ antyaþ iti ca bhavati tasya grahaõam bhavati svasya ca råpasya iti . (P_1,1.72.1) KA_I,182.15-183.2 Ro_I,542-544 iha kasmàt na bhavati : ikaþ yaõ aci : dadhi atra madhu atra . astu . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya bhaviùyati . na evam ÷akyam . ye anekàlaþ àde÷àþ teùu doùaþ syàt : ecaþ ayavàyàvaþ iti . na eùaþ doùaþ . yathà eva prakçtitaþ tadantavidhiþ bhavati evam àde÷ataþ api bhaviùyati . tatra ejantasya ayàdyantà àde÷àþ bhaviùyanti . yadi ca evam kva cit vairåpyam tatra doùaþ syàt . api ca antaraïgabahiraïge na prakalpyeyàtàm . tatra kaþ doùaþ . syonaþ , syonà : antaraïgalakùaõasya yaõàde÷asya bahiraïgalakùaõaþ guõaþ bàdhakaþ prasajyeta . åna÷abdam hi à÷ritya yaõàde÷aþ na÷abdam à÷ritya guõaþ . alvidhiþ ca na prakalpeta : dyauþ , panthàþ , saþ iti . tasmàt prakçte tadantavidhiþ iti vaktavyam . na vaktavyam . yena iti karaõe eùà tçtãyà anyena ca anyasya vidhiþ bhavati . tat yathà : devadattasya samà÷am ÷aràvaiþ odanena ca yaj¤adattaþ pratividhatte , tathà saïgràmam hastya÷varathapadàtibhiþ . evam iha api acà dhàtoþ yatam vidhatte . akàreõa pràtipadikasya i¤am vidhatte . (P_1,1.72.2) KA_I,183.3-16 Ro_I,544-546 ## . yena vidhiþ tadantasya iti cet grahaõopàdhãnàm tadantopàdhitàprasaïgaþ . ye grahaõopàdhayaþ te api tadantopàdhayaþ syuþ . tatra kaþ doùaþ . utaþ ca pratyayàt asaüyogapårvàt iti asaüyogapårvagrahaõam ukàràntvi÷eùaõam syàt . tatra kaþ doùaþ . asaüyogapårvagrahaõena iha eva paryudàsaþ syàt:: akùõuhi takùõuhi iti . iha na syàt : àpnuhi ÷aknuhi iti . tathà ut oùthyapårvasya iti oùñhyapårvagrahaõam ékàràntavi÷eùaõam syàt . tatra kaþ doùaþ . oùñhyapårvagrahaõena iha ca prasajyeta : saïkãrõam iti . iha ca na syàt : nipårtàþ piõóàþ iti . ## . siddham etat . katham . yatheùñam vi÷eùaõavi÷eùyayoþ yogaþ bhavati . yàvatà yatheùñam iha tàvat : utaþ ca pratyayàt asaüyogapårvàt iti na asaüyogapårvagrahaõena ukàràntam vi÷eùyate . kim tarhi . ukàraþ eva vi÷eùyate : ukàraþ yaþ asaüyogapårvaþ tadantàt pratyayàt iti . tathà ut oùthyapårvasya iti na oùñhapårvagrahaõena ékàràntam vi÷eùyate . kim tarhi . ékàraþ eva vi÷eùyate : ékàraþ yaþ oùñhyapårvaþ tadantasya dhàtoþ iti . (P_1,1.72.3) KA_I,183.17-184.25 Ro_I,546-550 ## . samàsavidhau pratyayavidhau ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . samàsavidhau tàvat : dvitãyà ÷ritàdibhiþ samasyate : kaùña÷ritaþ , naraka÷ritaþ . kaùñam parama÷rita iti atra mà bhåt . pratyayavidhau : naóasya apatyam nàóàyanaþ . iha na bhavati : såtranaóasya apatyam sautranàóiþ . kim avi÷eùeõa . na iti àha . ## . ugidgrahaõam varõagrahaõam ca varjayitvà . ugidgrahaõam : bhavatã , atibhavatã mahatã , atimahatã . varõagrahaõam : ataþ i¤ : dàkùiþ , plàkùiþ . asti ca idànãm kaþ cit kevalaþ akàraþ pràtipadikam yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha . atateþ óaþ : aþ , tasya apatyam : ataþ i¤ iþ . ##. akacvataþ sarvanàmàvyayavidhau ÷namvataþ dhàtuvidhau upasaïkhyànam kartavyam . akacvataþ : sarvake vi÷vake . avyayavidhau : uccakaiþ nãcakaiþ . ÷namvataþ : bhinatti chinatti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . iha tasya và grahaõam bhavati tadantasya và . na ca idam tat na api tadantam . ## . siddham etat . katham . tadantàntavacanàt . tadantàntasya iti vaktavyam . kim idam tadantàntasya iti . tasya antaþ tadantaþ , tadantaþ antaþ yasya tat idam tadantàntam , tadantàntasya iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà : uùñramukham iva mukham asya : uùñramukhaþ , kharamukhaþ . evam iha api tadantaþ antaþ yasya tadantasya iti . ## . tadekade÷avij¤ànàt và punaþ siddham etat . tadekade÷abhåtaþ tadgrahaõena gçhyate . tat yathà gaïgà yamunà devadattà iti . anekà nadã gaïgàm yamunàm ca praviùñà gaïgàyamunàgrahaõena gçhyate . tathà devadattàsthaþ garbhaþ devadattàgrahaõena gçhyate . viùamaþ upanyàsaþ . iha ke cit ÷abdàþ aktaparimàõànàm arthànàm vàcakàþ bhavanti ye ete saïkhyà÷abdàþ parimàõa÷abdàþ ca . pa¤ca sapta iti : ekena api apàye na bhavanti . droõaþ khàrã àóhakam iti : na eva adhike bhavanti na nyåne . ke cit yàvat eva tat bhavati tàvat eva àhuþ ye ete jàti÷abdàþ guõa÷abdàþ ca . tailam ghçtam iti : khàryàm api bhavanti droõe api . ÷uklaþ nãlaþ kçùõaþ iti : himavati api bhavati vañakaõikàmàtre api dravye . imàþ ca api sa¤j¤àþ aktaparimàõànàm arthànàm kriyante . tàþ kena adhikasya syuþ . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati tadekade÷abhåtam tadgrahaõena gçhyate iti yat ayam na idamadasoþ akoþ iti sakakàrayoþ idamadasoþ pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . idamadasoþ kàryam ucyamànam kaþ prasaïgaþ yat sakakàrayoþ syàt . pa÷yati tu àcàryaþ tadekade÷abhåtam tadgrahaõena gçhyate iti . tataþ sakakàrayoþ pratiùedham ÷àsti . (P_1,1.72.4) KA_I,184.26-186.24 Ro_I,550-554 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . sarvanàmàvyayasa¤j¤àyàm prayojanam : sarve paramasarve vi÷ve paramavi÷ve , uccaiþ , paramoccaiþ , nãcaiþ , paramanãcaiþ iti . ## . upapadavidhau bhayàóhyàdigrahaõam prayojanam : bhayaïkaraþ , abhayaïkaraþ , àóhyaïkaraõam , khàóyaïkaraõam . #<ïãbvidhau ugidgrahaõam># . ïãbvidhau ugidgrahaõam prayojanam : bhavatã , atibhavatã mahatã , atimahatã . ## . pratiùedhe svasràdigrahaõam prayojanam : svasà paramasvasà duhità paramaduhità . ## . aparimàõabistàdigrahaõam ca pratiùedhe prayojanam . aparimàõabistàcitakambalebhyaþ na taddhitaluki : dvibistà dviparamabistà tribistà triparamabistà dvyàcità dviparamàcità . ## . ditigrahaõam ca prayojanam . diteþ apatyam daityaþ , aditeþ apatyam àdityaþ . dityadityàditya iti aditigrahaõam na kartavyam bhavati . ## . roõyàþ aõgrahaõam ca prayojanam : àjakaroõaþ , saiühakaroõaþ . ## . tasya ca iti vaktavyam : rauõaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . tadantàt ca tadantavidhinà siddham kevalàt ca vyapde÷ivadbhàvena . vyapde÷ivadbhàvaþ apràtipadikena . kim punaþ kàraõam vyapde÷ivadbhàvaþ apràtipadikena . iha : såtràntàt ñhak bhavati da÷àntàt óaþ bhavati iti : kevalàt utpattiþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . siddham atra tadantàt ca tadantavidhinà kevalàt ca vyapde÷ivadbhàvena . saþ ayam evam siddhe sati yat antagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ såtràntàt eva da÷àntàt eva iti . na atra tadantàt utpattiþ pràpnoti . idànãm eva hi uktam : samàsapratyayavidhau pratiùedhaþ iti . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati vyapde÷ivadbhàvaþ apràtipadikena iti yat ayam pårvàt iniþ sapårvàt ca iti àha . na etat asti prayojanam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . sapårvàt pårvàt inim vakùyàmi iti . yat tarhi yogavibhàgam karoti . itarathà hi pårvàt sapårvàt iti eva bråyàt . kim punaþ ayam asya eva ÷eùaþ : tasya ca iti . na iti àha . yat ca anukràntam yat ca anukraüsayte sarvasya eva ÷eùaþ tasya ca iti . ## . rathasãtàhalebhyaþ yadvidhau prayojanam : rathyaþ , paramarathyaþ , sãtyam , paramasãtyam , halyà paramahalyà . ## . susarvàrdhadik÷abdebhyaþ janapadasya prayojanam : supà¤càlakaþ , sumàgadhakaþ . su . sarva : sarvapà¤càlakaþ , sarvamàgadhakaþ . sarva . ardha : ardhapà¤càlakaþ , ardhamàgadhakaþ . ardha . dik÷abda : pårvapà¤càlakaþ , pårvamàgadhakaþ . #<çtoþ vçddhimadvidhau avayavànàm># . çtoþ vçddhimadvidhau avayavànàm prayojanam : pårva÷àradam , apara÷àradam , pårvanaidàgham , aparanaidàgham . #<ñha¤vidhau saïkhyàyàþ># . ñha¤vidhau saïkhyàyàþ prayojanam : dviùàùñikam , pa¤caùàùñikam . ## . dharmàt na¤aþ prayojanam : dharmam carati dhàrmikaþ , adharmam carati àdharmikaþ . adharmàt ca iti na vaktavyam bhavati . (P_1,1.72.5) KA_I,187.1-188.23 Ro_I,555-561 ## . padàïgàdhikàre tasya ca taduttarapadasya ca iti vaktavyam . padàdhikàre kim prayojanam . ##: iùñakacitam cinvãta , pakveùñikcitam cinvãta , iùãkatålena mu¤jeùãkatålena màlabhàriõã kanyà , utpalamàlabhàriõã kanyà . aïgàdhikàre kim prayojanam . ## . mahadapsvasçtéõàm dãrghavidhau prayojanam : mahàn , paramamahàn . mahat . ap : àpaþ tiùñhanti , svàpaþ tiùñhanti . ap . svasç : svasà svasàrau svasàraþ , paramasvasà paramasvasàrau paramasvasàraþ . svasç . naptç : naptà naptàrau naptàraþ . evam paramanaptà paramanaptàrau paramanaptàraþ . ## . padbhàvaþ prayojanam : divpadaþ pa÷ya . asti ca idànãm kaþ cit kevalaþ pàcchabhdaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . na asti iti àha . evam tarhi aïgàdhikàre prayojanam na asti iti kçtvà padàdhikàrasya idam prayojanam uktam : himakàùihatiùu ca : yathà patkàùiõau patkàùiõaþ evam paramapatkàùiõau paramapatkàùiõaþ . yadi tarhi padàdhikàre pàdasya tadantavidhiþ bhavati pàdasya pada àjyatigopahateùu : yathà iha bhavati : pàdena upahatam padopahatam atra api syàt : digdhapàdena upahatam digdhapàdopahatam . evam tarhi aïgàdhikàre eva prayojanam . nanu ca uktam na asti kevalaþ pàcchabdaþ iti . ayam asti pàdayateþ apratyayaþ pàt : padà pade . pad . yuùmat asmat : yåyam , vayam atiyåyam ativayam . asthyàdi : asthnà dadhnà sakthnà parmàsthnà paramadadhnà paramasakthnà . anaóuhaþ num : anaóvàn , paramànaóvàn . ## . dyupathimathipuïgosakhicaturanaóuttrigrahaõam prayojanam : dyauþ , sudyauþ , panthàþ , supanthàþ , manthàþ , sumanthàþ , paramamanthàþ , pumàn paramapumàn , gauþ , sugauþ , sakhà sakhàyau sakhàyaþ , susakhà susakhàyau susakhàyaþ , paramasakhà paramasakhàyau paramasakhàyaþ , catvàraþ paramacatvàraþ , anaóvàhaþ , parmànaóvàhaþ , trayàõàm , paramatrayàõàm . ## . tyadàdividhibhastràdistrãgrahaõam ca prayojanam : saþ , atisaþ , bhastrakà bhastrikà nirbhastrakà nirbhastrikà bahubhastrakà bahubhastrikà . strãgrahaõam ca prayojanam . striyau striyaþ ràjastriyau ràjastriyaþ . ## . varõagrahaõam ca sarvatra prayojanam . kva sarvatra . aïgàdhikàre ca anyatra ca . anyatra udàhçtam . àngàdhikàre : ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca : iha eva syàt : àbhyàm . ghañàbhyàm iti atra na syàt . ##. pratyayagrahaõam ca apa¤camyàþ prayojanam : ya¤i¤oþ phak bhavati . gàrgyàyaõaþ vàtsyàyanaþ paramagàrgyàyaõaþ paramavàtsyàyanaþ . apa¤camyàþ iti kimartham . dçùattãrõà pariùattãrõà . alà eva anarthakena na anyena anarthakena iti vaktavyam . kim prayojanam . hangrahaõe plãhangrahaõam mà bhåt . udgrahaõe garmudgrahaõam . strãgrahaõe ÷astrãgrahaõam . saïgrahaõe pàyasam karoti iti mà bhåt . kimartham idam ucyate na padàïgàdhikàre tasya ca taduttarapadasya ca iti eva siddham . na ca idam tat na api taduttarapadam . tat na vaktavyam bhavati . kim punaþ atra jyàyaþ . tadantavidhiþ eva jyàyàn . idam api siddham bhavati : paramàtimahàn . etat hi na eva tat na api taduttarapadam . aninasmangrahaõàni ca arthavatà ca anarthakena ca tadantavidhim prayojayanti . an : ràj¤à iti arthavatà sàmnà iti anarthakena . an . in : daõóã* iti arthavatà vàgmã* iti anarthakena . in . as : supayàþ iti arthavatà susrotàþ iti anarthakena . as . man : su÷armà iti arthavatà suprathimà iti anarthakena . (P_1,1.72.6) KA_I,188.24-189.2 Ro_I,561 ## . algrahaõeùu yasmin vidhiþ tadàdau iti vaktavyam . kim prayojanam . aci ÷nudhàtubhruvàm yvoþ iyaïuvaïau iti iha eva syàt : ÷riyau bhruvau . ÷riyaþ , bhruvaþ iti atra na syàt . (P_1,1.73.1) KA_I,189.4-22 Ro_I,562-565 vçddhigrahaõam kimartham. yasya acàm àdiþ tat vçddham iti iyati ucyamàne dàttàþ , ràkùitàþ atra api prasajyeta . vçddhigrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha yasyagrahaõam kimartham . yasya iti vyapade÷àya . atha ajgrahaõam kimartham . vçddhiþ yasya àdiþ tat vçddham iti iyati ucyamàne iha eva syàt : aitikàyanãyàþ , aupagavãyàþ . iha na syàt : gàrgãyàþ , vàtsãyàþ iti . ajgrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha àdigrahaõam kimartham . vçddhiþ yasya acàm tat vçddham iti iyati ucyamàne sabhàsannayane bhavaþ sàbhasannayanaþ iti atra prasajyeta . àdigrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . ## . vçddhasa¤j¤àyàm ajasannive÷àt àdiþ iti etat na upapadyate . na hi acàm sannive÷aþ asti . nanu ca evam vij¤àyate : ac eva àdiþ ajàdiþ . na evam ÷akyam . iha eva prasajyeta : aupagavãyàþ . iha na syàt : gàrgãyàþ iti . ekàntàditvam tarhi vij¤àyate . ## . iha api prasajyeta : sabhàsannayane bhavaþ sàbhasannayanaþ iti . ## . siddham etat . katham . ajàkçtiþ nirdi÷yate . evam api vya¤janaiþ vyavahitatvàt na pràpnoti . ## . vya¤janasya avidyamànavadbhàvaþ vaktavyaþ yathà anyatra api bhavati vya¤janasya avidyamànavadbhàvaþ . kva anyatra . svare . (P_1,1.73.2) KA_I,189.23-190.10 Ro_I,565-566 ## . và nàmadheyasya vçddhasa¤j¤à vaktavyà : devadattãyàþ , daivadattàþ , yaj¤adattãyàþ , yàj¤adattàþ . ## . gotrottarapadasya ca vçddhasa¤j¤à vaktavyà : kambalacàràyaõãyàþ , odanapàõinãyàþ , ghçtarauóhãyàþ . ## . gotràntàt và asamastavat pratyayaþ bhavati iti vaktavyam : etàni eva udàharaõàni . kim avi÷eùeõa . na iti àha . ## . jihvàkàtyam haritakàtyam ca varjayitvà : jaihavàkàtàþ , hàritakàtàþ . kim punaþ atra jyàyaþ . gotràntàt và asamastavat iti eva jyàyaþ . idam api siddham bhavati : piïgalakàõvasya chàttràþ paiïgalakàõvàþ . (P_1,1.74) KA_I,190.12-18 Ro_I,566-567 yasyàcàmàdigrahaõam anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate iha ca prasajyeta : tvatputrasya chàttràþ tvàtputràþ , màtputràþ iha ca na syàt : tvadãyaþ , madãyaþ iti . atha nivçttam eï pràcàm de÷e yasyàcàmàdigrahaõam kartavyam . evam tarhi anuvartate . katham tvàputràþ , màtputràþ iti . sambandham anuvartiùyate . vçddhiþ yasya acàm àdiþ tat vçddham . tyadàdãni ca vçddhasa¤j¤àni bhavanti . vçddhiþ yasya acàm àdiþ tat vçddham . eï pràcàm de÷e . yasyàcàmàdigrahaõam anuvartate . vçddhigrahaõam nivçttam . tat yathà kaþ cit kàntàre samupasthite sàrtham upàdatte . saþ yadà niùkàntàrãbhåtaþ bhavati tadà sàrtham jahàti (P_1,1.75) KA_I,190.20-21 Ro_I,567-568 eï pràcàm de÷e ÷aiùikeùu iti vaktavyam : saipurikã saipurikà skaunagarikã skaunagarikà iti . (P_1,2.1.1) KA_I,191.2-192.12 Ro_II,3-7 #<ïitkidvacane tayoþ abhàvàt aprasiddhiþ># . ïitkidvacane tayoþ abhàvàt , ïakàrakakàrayoþ abhàvàt , ïittvakittvayoþ aprasiddhiþ . satà hi abhisambandhaþ ÷akyate kartum na ca atra ïakàrakakàrau itau pa÷yàmaþ . tat yathà citraguþ devadattaþ iti : yasya tàþ gàvaþ santi saþ eva tàbhyàm ÷abdàbhyàm ÷akyate abhisambandhum . bhàvyete tarhi anena . gàïkuñàdibhyaþ a¤õit ïit bhavati iti . asaüyogàt liñ kit bhavati iti . ## . bhavati iti cet àde÷asya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ïakàrakakàrau itau àde÷au pràpnutaþ . katham punaþ itsa¤j¤aþ nàma àde÷aþ syàt . kim hi vacanàt na bhavati . evam tarhi ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ ucyante na ca atra ùaùñhãm pa÷yàmaþ . gàïkuñàdibhyaþ iti eùà pa¤camã a¤õit iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . sa¤j¤àkaraõam tarhi idam . gàïkuñàdibhyaþ a¤õit ïitsa¤j¤aþ bhavati iti . asaüyogàt liñ kitsa¤j¤aþ bhavati iti . ## . sa¤j¤àkaraõe kïidgrahaõe asampratyayaþ syàt . kim kàraõam . ÷abdabhedàt . anyaþ hi ÷abdaþ kïiti iti anyaþ kiti iti ïiti iti ca . tathà kidgrahaõeùu ïidgrahaõeùu ca anayoþ eva sampratyayaþ syàt . tadvadatide÷aþ tarhi ayam : gàïkuñàdibhyaþ a¤õit ïidvat bhavati iti . asaüyogàt liñ kidvat bhavati iti . saþ tarhi vatinirde÷aþ kartavyaþ . na hi antareõa vatim atide÷aþ gamyate . antareõa api vatim atide÷aþ gamyate . tat yathà : eùaþ brahmadattaþ . abrahmadattam brahmadattaþ iti àha . te manyàmahe brahmadattavat ayam bhavati iti . evam iha api aïitam ïit iti àha . ïidvat iti gamyate . akitam kit iti àha . kidvat iti gamyate . ##. tadvadatide÷e akidvidhiþ api pràpnoti . sçjidç÷oþ jhali am akiti : sisçkùati didçkùate : akillakùaõaþ amàgamaþ pràpnoti . ## . siddham etat . katham . prasajya ayam pratiùedhaþ kriyate : kiti na iti . ## . sarveùu pakùeùu sanantàt àtmanepadam pràpnoti . uccukuñiùati nicukuñiùati : ïiti iti àtmanepadam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . siddham etat . katham . pårvasya yat kàryam tat atidi÷yate . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . saptamyarthe api vatiþ bhavati . tat yathà : mathuràyàm iva mathuràvat pàñaliputre iva pàñaliputravat evam ïiti iva ïidvat . (P_1,2.1.2) KA_I,192.13-193.13 Ro_II,7-10 atha kimartham pçthak ïitkitau kriyete na sarvam kit eva và syàt ïit eva và . ## . pçthaganubandhatve prayojanam vacisvapiyajàdãnàm asamprasàraõam sàrvadhàtuke caïàdiùu ca. sàrvadhàtuke prayojanam : yathà iha bhavati suptaþ , suptavàn iti evam svapitaþ , svapithaþ : atra api pràpnoti . caïàdiùu prayojanam . ke punaþ caïàdayaþ . caïaïnajiïïvanibathaïnaïaþ . caï : yathà iha bhavati ÷ånaþ , ÷ånavàn iti evam a÷i÷viyat : atra api pràpnoti . aï : yathà iha bhavati ÷ånaþ , uktaþ iti evam a÷vat , avocat : atra api pràpnoti . najiï : yathà iha bhavati suptaþ iti evam svapnak : atra api pràpnoti . ïvanip : yathà iha bhavati iùñaþ iti evam yajvà : atra api pràpnoti . athaï : yathà iha bhavati uùitaþ iti evam àvasathaþ : atra api pràpnoti . naï : yathà iha bhavati iùñam evam yaj¤aþ : atra api pràpnoti . ## . jàgarteþ aguõavidhiþ prayojanam . yathà iha bhavati jàgçtaþ , jàgçthaþ iti aïiti iti paryudàsaþ evam jàgaritaþ, jàgaritavàn iti atra api pràpnoti . aparaþ àha : jàgraþ guõavidhiþ . jàgarteþ guõavidhiþ prayojanam . yathà iha bhavati jàgaritaþ , jàgaritavàn evam jàgçtaþ jàgçthaþ iti atra api pràpnoti . ## . kuñàdãnàm iñpratiùedhaþ prayojanam . yathà iha bhavati låtvà påtvà ÷ryukaþ kiti iti iñpratiùedhaþ evam nuvità dhuvità : atra api pràpnoti . ## . ktvàyàm kitpratiùedhaþ ca prayojanam . kim ca . iñpratiùedhaþ ca . na iti àha . ade÷e ayam caþ pañhitaþ . ktvàyàm ca kitpratiùedhaþ iti . yathà iha bhavati devitvà sevitvà na ktvà señ iti pratiùedhaþ evam kuñitvà puñitvà : atra api pràpnoti . atha và de÷e eva ayam caþ pañhitaþ . ktvàyàm kitpratiùedhaþ ca iñpratiùedhaþ ca . iñpratiùedhaþ : yathà iha bhavati låtvà påtvà ÷ryukaþ kiti iti iñpratiùedhaþ evam nuvitvà dhuvitvà : atra api pràpnoti . syàt etat prayojanam yadi atra niyogataþ àtide÷ikena ïittvena aupade÷ikam kittvam bàdhyeta . sati api tu ïittve kit eva eùaþ . tasmàt nåtvà dhåtvà iti eva bhavitavyam . (P_1,2.4.1) KA_I,193.15-22 Ro_II,10-11 sàrvadhàtukagrahaõam kimartham . apit iti iyati ucyamàne àrdhadhàtukasya api apitaþ ïittvam prasajyeta : kartà hartà . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anena àrdhadhàtukasya ïittvam bhavati iti yat ayam àrdhadhàtukãyàn kàn cit ïitaþ karoti : caïaïnajiïïvanibathaïnaïaþ . sàrvadhàtuke api etat j¤àpakam syàt . na iti àha . tulyajàtãyasya j¤àpakam . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakàþ caïaïnajiïïvanibathaïnaïaþ . katha¤jàtãyakàþ ca ete . àrdhadhàtukàþ . yadi etat asti tulyajàtãyasya j¤àpakam iti caïaïau luïvikaraõànam j¤àpakau syàtàm najiï vartamànakàlànàm ïvanip bhåtakàlànàm athaï÷abdaþ auõàdikànàm naï÷abdaþ gha¤arthànàm . tasmàt sàrvadhàtukagrahaõam kartavyam . (P_1,2.4.2) KA_I,193.23-194.7 Ro_II,11-12 kim punaþ ayam paryudàsaþ : yat anyat pitaþ , àhosvit prasajya ayam pratiùedhaþ : pit na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . apit ïit iti cet ÷abdekàde÷e pratiùedhaþ vaktavyaþ : cyavante plavante . kim kàraõam . àdivattvàt . pidapitoþ ekàde÷aþ apitaþ àdivat syàt . asti anyat pitaþ iti kçtvà ïittvam pràpnoti . astu tarhi prasajyapratiùedhaþ : pit na iti . ## . pit na iti cet uttamaikàde÷e pratiùedhaþ pràpnoti : tudàni likhàni . kim kàraõam . àdivattvàt eva . pidapitoþ ekàde÷aþ pitaþ àdivat syàt . tatra pit na iti pratiùedhaþ pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . nanu ca uktam ubhayathà api doùaþ iti . ubhayathà api na doùaþ . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam . (P_1,2.5) KA_I,194.9-16 Ro_II,12-13 #<çdupadhebhyaþ liñaþ kittvam guõàt vipratiùedhena># . çdupadhebhyaþ liñaþ kittvam guõàt bhavati vipratiùedhena : vavçte vavçdhe . ## . kim uktam . na và ksasya anavakà÷atvàt apavàdaþ guõasya iti . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam tatra yat anavakà÷am kitkaraõam guõam bàdhate . iha punaþ ubhayam sàvakà÷am . kitkaraõasya avakà÷aþ: ãjatuþ ãjuþ . guõasya avakà÷aþ : vartitvà vardhitvà . iha ubhayam pràpnoti : vavçte vavçdhe . paratvàt guõaþ pràpnoti . idam tarhi uktam : iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati itI . (P_1,2.6) KA_I,194.18-195.2 Ro_II,14 kimartham idam ucyate . indheþ samyogàrtham vacanam bhavateþ pidartham . ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham . ## . indheþ chandoviùayaþ liñ . na hi antareõa chandaþ indheþ anantaraþ liñ labhyaþ . àmà bhàùàyàm bhavitavyam . bhuvaþ vukaþ nityatvàt . bhavateþ api nityaþ vuk . kçte api pràpnoti akçte api . tàbhyàm kidvacanànarthakyam . tàbhyàm indhibhavitibhyàm kidvacanam anarthakam . (P_1,2.7) KA_I,195.4-12 Ro_II,15 kimartham mçóàdibhyaþ parasya ktvaþ kittvam ucyate . kit eva hi ktvà . na ktvà señ iti pratiùedhaþ pràpnoti tadbàdhanàrtham . yadi tarhi mçóàdibhyaþ parasya ktvaþ kittvam ucyate na arthaþ na ktvà señ iti anena kittvapratiùedhena . idam niyamàrtham bhaviùyati : mçóàdibhyaþ eva parasya ktvaþ kittvam bhavati na anyebhyaþ iti . yadi niyamaþ kriyate iha api tarhi niyamàn na pràpnoti : låtvà påtvà . atra api akittvam pràpnoti . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakaþ mçóàdibhyaþ paraþ ktvà . katha¤jàtãyakaþ mçóàdibhyaþ paraþ ktvà . señ . evam api asti atra kaþ cit vibhàùiteñ . saþ aniñàm niyàmakaþ syàt . astu tàvat ye señaþ teùàm grahaõam niyamàçtham . yaþ idànãm vibhàùiteñ tasya grahaõam vidhyartham bhaviùyati . (P_1,2.8) KA_I,195.14 Ro_II,16 svapipracchyoþ sanartham grahaõam kit eva hi ktvà . (P_1,2.9) KA_I,195.16-197.11 Ro_II,16-21 kimartham ikaþ parasya sanaþ kittvam ucyate . ## . ikaþ kittvam ucyate guõaþ mà bhåt iti : cicãùati tuùñåùati . na etat asti prayojanam . ## . dãrghatvam atra bàdhakam bhaviùyati . ## . kçte khalu dãrghatve guõaþ pràpnoti . ## . anarthakam evam sati dãrghatvam syàt . na anarthakam . ## . hrasvànàm dãrghavacanasàmarthyàt guõaþ na bhaviùyati . bhavet hrasvànàm dãrghavacanasàmarthyàt guõaþ na syàt . ## . dãrghàõàm tu khalu guõaþ pràpnoti . nanu ca dãrghàõàm api dãrghavacanasàmarthyàt guõaþ na bhaviùyati . na dãrghàõàm dãrghàþ pràpnuvanti . kim kàraõam . na hi bhuktavàn punaþ bhuïkte na ca kçta÷ma÷ruþ punaþ ÷ma÷råni kàrayati . nanu ca punaþ pravçttiþ api dçùñà . bhuktavàn ca punaþ bhuïkte kçta÷ma÷ruþ ca punaþ ÷ma÷råni kàrayati . ## . sàmarthyàt tatra punaþ pravçttiþ bhavati bhojanavi÷eùàt ÷ilpivi÷eùàt và . dãrghàõàm punaþ dãrghatvavacane na kim cit prayojanam asti . akçtakàri khalu api ÷àstram agnivat . tat yathà agniþ yad adagdham tat dahati . dãrghàõàm api dãrghavacane etat prayojanam guõaþ mà bhåt iti . kçtakàri khalu api ÷àstram parjanyavat . tat yathà parjanyaþ yàvat ånam pårõam ca sarvam abhivarùati . yathà eva tarhi dãrghavacanasàmarthyàt guõaþ na bhavati evam édittvam api na pràpnoti : cikãrùati jihãrùati iti. #<édittvam dãrghasaü÷rayam># . na akçte dãrghe édittvam pràpnoti . kim kàraõam . étaþ iti ucyate . bhavet hrasvànàm na akçte dãrghe édittvam syàt dãrghàõàm tu khalu akçte api dãrghatve édittvam pràpnoti . ## . dãrghàõàm api na akçte dãrghe édittvam pràpnoti . yadà dãrghatvena guõaþ bàdhitaþ tataþ uttarakàlam édittvam bhavati . #<õilopaþ tu prayojanam># . idam tarhi prayojanam : õilopaþ yathà syàt iti : j¤ãpsati . kva astàþ kva nipatitàþ kva kittvam kva õilopaþ . kaþ và abhisambandhaþ yat sati kittve õilopaþ syàt asati na syàt . eùaþ abhisambandhaþ yat sati kittve sàvakà÷am dãrghatvam paratvàt õilopaþ bàdhate . asati punaþ kittve anavakà÷am dãrghatvam yathà eva guõam bàdhate evam õilopam api bàdheta . tatra õilopasya avakà÷aþ : kàraõà hàraõà . dãrghatvasya avakà÷aþ : cicãùati tuùñåùati . iha ubhayam pràpnoti : j¤ãpsati . paratvàt õilopaþ . asati api kittve sàvakà÷am dãrghatvam . kaþ avakà÷aþ . isbhàvaþ . nimitsati pramitsati . mãnàtiminotyoþ dãrghatve kçte mãgrahaõena grahaõam yathà syàt . yathà eva tarhi asati kittve sàvakà÷am dãrghatvam paratvàt õilopaþ bàdhate evam guõaþ api bàdheta . tasmàt kittvam vaktavyam . ikaþ kittvam guõaþ mà bhåt dãrghàrambhàt kçte bhavet | anarthakam tu hrasvàrtham dãrghàõàm tu prasajyate || sàmarthyàt hi punaþ bhàvyam édittvam dãrghasaü÷rayam dãrghàõàm na akçte dãrghe õilopaþ tu prayojanam . (P_1,2.10) KA_I,197.13-22 Ro_II,22-23 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . katham hi ikaþ nàma hal antaþ syàt anyasya anyaþ . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . igvataþ halaþ iti . yadi evam yiyakùati atra api pràpnoti . evam tarhi igupadhàt halantàt iti vakùyàmi . evam api dambheþ na pràpnoti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ayuktaþ ayam nirde÷aþ iti . na ayuktaþ . anta÷abdaþ ayam asti eva avayavavàcã . tat yathà vastràntaþ , vasanàntaþ : vastràvayavaþ , vasanàvayavaþ iti gamyate . asti sàmãpye vartate . tat yathà udakàntam gataþ iti . udakasamãpam gataþ iti gamyate . tat yaþ sàmãpye vartate tasya idam grahaõam . evam api dambheþ na sidhyati . yaþ atra iksamãpe hal na tasmàt uttaraþ san . yasmàt uttaraþ san na asau iksamãpe hal . evam tarhi ## . haljàtiþ nirdi÷yate : ikaþ uttarà yà haljàtiþ iti . (P_1,2.11) KA_I,197.24-198.16 Ro_II,24-25 katham idam vij¤àyate : àtmanepadam yau liïsicau iti àhosvit àtmanepadeùu parataþ yau liïsicau iti . kim ca ataþ. yadi vij¤àyate àtmanepadam yau liïsicau iti liï vi÷eùitaþ sic avi÷eùitaþ . atha vij¤àyate àtmanepadeùu parataþ yau liïsicau iti sic vi÷eùitaþ liï avi÷eùitaþ . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat àtmanepadam yau liïsicau iti . nanu ca uktam . liï vi÷eùitaþ sic avi÷eùitaþ iti . sic ca vi÷eùitaþ . katham . àtmanepadam sic na asti iti kçtvà àtmanepadapare sici kàryam vij¤àsyate . atha và punaþ astu àtmanepadeùu parataþ yau liïsicau iti . nanu ca uktam sic vi÷eùitaþ liï avi÷eùitaþ iti . liï ca vi÷eùitaþ . katham . àtmanepadeùu parataþ liï na asti iti kçtvà àtmanepade liïi kàryam vij¤àsyate . na eva và punaþ arthaþ liïvi÷eùaõena àtmanepadagrahaõena . kim kàraõam . jhal iti vartate . àtmanepadeùu ca eva liï jhalàdiþ na parasmaipadeùu . tat etat sijvi÷eùaõam àtmanepadagrahaõam . atha sijvi÷eùaõe àtmanepadagrahaõe sati kim prayojanam . iha mà bhåt : ayàkùãt , avàtsãt . na etat asti . ikaþ iti vartate . evam api anaiùãt , acaiùãt : atra api pràpnoti . etat api na asti prayojanam . halantàt iti vartate . evam api akoùãt , amoùãt : atra api pràpnoti . na etat asti prayojanam . jhal iti vartate . evam api abhaitsãt , acchaitsãt : atra api pràpnoti . na etat asti . iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ pratiùedhaþ na ca eùà iglakùaõà vçddhiþ . idam tarhi prayojanam : iha mà bhåt : adràkùãt , asràkùãt . kim ca syàt . akillakùaõaþ amàgamaþ na syàt . (P_1,2.17) KA_I,198.18-199.4 Ro_II,25-27 ## . kasya hetoþ ikàraþ taparaþ kriyate . ## . dãrghaþ mà bhåt iti . #<çte api saþ># . antareõa api àrambham siddhaþ atra dãrghaþ : ghumàsthàgàpàjahàti iti . ## . idam tarhi prayojanam : anantare plutaþ mà bhåt iti . kutaþ nu khalu etat anantaràrthe àrambhe hrasvaþ bhaviùyati na punaþ plutaþ iti . ## . viùaye khalu plutaþ ucyate . yadà ca saþ viùayaþ bhavitavyam eva tadà plutena . ## (P_1,2.18) KA_I,199.6-200.24 Ro_II,27-31 ## . na señ iti eva siddham . na arthaþ ktvàgrahaõena . niùñhàyam api tarhi pràpnoti : gudhitaþ gudhitavàn iti . ## . niùñhàyàm avadhàraõàt na bhaviùyati . kim avadhàraõam . niùñhà ÷ãïsvidimidikùvididhçùaþ iti . parokùàyàm tarhi pràpnoti . kim ca syàt . papiva papima : kïiti iti àkàralopaþ na syàt . mà bhåt evam . iñi iti evam bhaviùyati . idam tarhi : jagmiva jaghniva . kïiti iti upadhàlopaþ na syàt . ## . j¤àpakàt parokùàyàm na bhaviùyati . kim j¤àpakam . ## . yat ayam ikaþ jhal iti jhalgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ aupade÷ikasya kittvasya pratiùedhaþ na àtide÷ikasya iti . katham kçtvà j¤àpakam . jhalgrahaõasya etat prayojanam : iha mà bhåt : ÷i÷ayiùate iti . yadi ca atra àtide÷ikasya kittvasya pratiùedhaþ syàt jhalgrahaõam anarthakam syàt . astu atra kittvam . na señ iti pratiùedhaþ bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ aupade÷ikasya kittvasya pratiùedhaþ na àtide÷ikasya iti . tataþ jhalgrahaõam karoti . na etat asti prayojanam . uttaràrtham etat syàt . sthàghvoþ it ca jhalàdau yathà syàt . iha mà bhåt : upàsthàyiùàtàm upàsthàyiùata . ## . kitsanniyogena ittvam ucyate . tena asati kittve ittvam na bhaviùyati . ## . tat yathà sudhãvà supãvà : ïãpsanniyogena raþ ucyamànaþ asati ïãpi na bhavati . atha và astu atra ittvam . kà råpasiddhiþ . vçddhau kçtàyàm àyàde÷aþ bhaviùyati . ## . vasvartham tarhi ktvàgrahaõam kartavyam . vasau hi aupade÷ikam kittvam . kim ca syàt . papivàn papimàn : kïiti iti àkàralopaþ na syàt . mà bhåt evam . iñi iti evam bhaviùyati . idam tarhi : jagmivàn , jaghnivàn : kïiti iti upadhàlopaþ na syàt . ## . astu atra aupade÷ikasya kittvasya pratiùedhaþ . àtide÷ikasya kittvam bhaviùyati . yatra tarhi tat pratiùidhyate : a¤jeþ àjivàn iti . evam tarhi chàndasþ kvasuþ liñ ca chandasi sàrvadhàtukam api bhavati . tatra sàrvadhàtukam apit ïit bhavati iti ïiti upadhàlopaþ bhaviùyati . ## . nigçhãtiþ prayojanam . idam tarhi prayojanam : iha mà bhåt : nigçhãtiþ , upasannihitiþ , nikucitiþ . tat tarhi ktvàgrahaõam kartavyam . na kartavyam . ## . upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate : na señ niùñhà ÷ãïsvidimidikùvididhçùaþ . mçùaþ titikùàyàm . udupadhàt bhàvàdikarmaõoþ anyatarasyàm . tataþ påïaþ . påïaþ niùñhà señ na kit bhavati . tataþ ktvà . ktvà ca señ na kit bhavati . påï iti nivçttam . ## | ##||#< ittvam kitsanniyogena reõa tulyam sudhãvani >#| ## || (P_1,2.21) KA_I,201.2-4 Ro_II,31 iha kasmàt na bhavati . gudhitaþ gudhitavàn iti . ## . ÷abvikaraõebhyaþ iùyate . (P_1,2.22) KA_I,201.6-19 Ro_II,31-32 ## . påïaþ ktvàniùñhayoþ iñi vibhàùà pràpnoti . kim kàraõam . señprakaraõàt . señ iti vartate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . señtvasya akidà÷rayatvàt . akidà÷rayam señtvam . yadà akittvam tadà iñà bhavitavyam . señtvasya akidà÷rayatvàt aniñi eva vibhàùà kittvam bhaviùyati . ióvidhau påïaþ grahaõam kriyate . tena vacanàt iñ señprakaraõàt ca iñi eva vibhàùà kittvam pràpnoti . ## . ióvidhau hi påïaþ grahaõam na kartavyam bhavati . bhàradvàjãyàþ pañhanti : ##.#< ktvàgrahaõam uttaràrtham >#. nityam akittvam ióàdyoþ siddham . katham. vibhàùàmadhye ayam yogaþ kriyate . vibhàùàmadhye ca ye vidhayaþ te nityàþ bhavanti . kimartham tarhi ktvàgrahaõam . ktvàgrahaõam uttaràrtham . uttaràrtham ktvàgrahaõam kriyate : nopadhàt thapàntàt và va¤cilu¤cyçtaþ ca iti . (P_1,2.25) KA_I,201.21 Ro_II,33 kà÷yapagrahaõam kimartham. kà÷yapagrahaõam påjàrtham . và iti eva hi vartate . (P_1,2.26) KA_I,202.2-7 Ro_II,33 kim idam ralaþ ktvàsanoþ kittvam vidhãyate àhosvit pratiùidhyate . kim ca ataþ . yadi vidhãyate ktvàgrahaõam anarthakam . kit eva hi ktvà . atha pratiùidhyate sangrahaõam anarthakam . akit eva hi san . ataþ uttaram pañhati : ## . ralaþ ktvàsanoþ kittvam vidhãyate . nanu ca uktam : ktvàgrahaõam anarthakam . kit eva hi ktvà iti . na anarthakam . na ktvà señ iti pratiùedhaþ pràpnoti . tadbàdhanàrtham . (P_1,2.27.1) KA_I,202.9-15 Ro_II,34 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . å iti anena kàlaþ pratinirdi÷yate å iti ayam ca varõaþ . tatra ayuktam varõasya kàlena saha sàmanàdhikaraõyam . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . åkàlakàlasya iti . kim idam åkàlakàlasya iti . å iti etasya kàlaþ åkàlaþ . åkàlaþ kàlaþ asya åkàlakàlaþ iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà uùñramukham mukham asya uùñramukhaþ , kharamukhaþ evam åkàlakàlaþ åkàlaþ iti . atha và sàhacaryàt tàcchabdyam bhaviùyati . kàlasahacaritaþ varõaþ api kàlaþ eva . (P_1,2.27.2) KA_I,202.16-204.24 Ro_II,34-40 ## . hrasvàdiùu samasaïkhyatvasya aprasiddhiþ . kim kàraõam . nirde÷avaiùamyàt . tisraþ sa¤j¤àþ ekà sa¤j¤ã . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . samasaïkhyatvàt . katham samasaïkhyatvam . ## . trayàõàm ayam pra÷liùñanirde÷aþ . katham punaþ j¤àyate trayàõàm ayam pra÷liùñanirde÷aþ iti . tisçõàm sa¤j¤ànàm karaõasàmarthyàt . yadi api tàvat tisçõàm sa¤j¤ànàm karaõasàmarthyàt j¤àyate trayàõàm ayam pra÷liùñanirde÷aþ iti kutaþ tu etat : etena ànupårvyeõa sanniviùñànàm sa¤j¤àþ bhaviùyanti iti . àdau màtrikaþ tataþ dvimàtraþ tataþ trimàtraþ iti . na punaþ màtrikaþ madhye và ante và syàt tathà dvimàtraþ àdau và ante và syàt tathà trimàtraþ àdau và madhye và syàt . ayam tàvat trimàtraþ a÷akyaþ àdau và madhye và kartum . kutaþ . plutà÷rayaþ hi prakçtibhàvaþ prasajyeta . màtrikadvimàtrikayoþ api ghyantam pårvam nipatati iti màtrikasya pårvanipàtaþ bhaviùyati . yat tàvat ucyate ayam tàvat trimàtraþ a÷akyaþ àdau và madhye và kartum . plutà÷rayaþ hi prakçtibhàvaþ prasajyeta iti . plutà÷rayaþ prakçtibhàvaþ plutasa¤j¤à ca anena eva . yadi ca trimàtraþ àdau và madhye và syàt plutasa¤j¤à eva asya na syàt kutaþ pratkçtibhàvaþ . yat api ucyate màtrikadvimàtrikayoþ api ghyantam pårvam nipatati iti màtrikasya pårvanipàtaþ bhaviùyati iti . hrasvà÷rayà hi ghisa¤j¤à hrasvasa¤j¤à ca anena eva. yadi ca màtrikaþ madhye và ante và syàt hrasvasa¤j¤à eva asya na syàt kutaþ ghisa¤j¤à kutaþ pårvanipàtaþ . evam eùà vyavasthà na prakalpate . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na màtrikaþ ante bhavati iti yat ayam vibhàùà pçùñaprativacane heþ iti màtrikasya plutam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . yaþ ante saþ plutasa¤j¤akaþ . yadi ca màtrikaþ ante syàt plutasa¤j¤à asya syàt. tatra màtràkàlasya màtràkàlavacanam anarthakam syàt . madhye tarhi syàt iti . atra api àcàryapravçttiþ j¤àpayati na màtrikaþ madhye bhavati iti yat ayam ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca it dãrghatvam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . yaþ madhye saþ dãrghasa¤j¤akaþ . yadi ca màtrikaþ madhye syàt dãrghasa¤j¤à asya syàt . tatra màtràkàlasya màtràkàlavacanam anarthakam syàt . dvimàtraþ tarhi ante syàt . atra api àcàryapravçttiþ j¤àpayati na dvimàtraþ ante bhavati iti yat ayam om abhyàdàne iti dvimàtrikasya plutam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . yaþ ante saþ plutasa¤j¤akaþ . yadi ca dvimàtrikaþ ante syàt plutasa¤j¤à asya syàt . tatra dvimàtrakàlasya dvimàtrakàlavacanam anarthakam syàt . màtrikeõa ca asya pårvanipàtaþ bàdhitaþ iti kçtvà kva anyatra utsahate bhavitum anyat ataþ madhyàt . evam eùà vyavasthà prakëptà . bhavet vyavasthà prakëptà . ##. dãrghaplutayoþ api pårvasa¤j¤à pràpnoti . kà . hrasvasa¤j¤à . kim kàraõam . aõ savarõàn gçhõàti iti . ## . siddham etat . katham . taparanirde÷aþ kartavyaþ : udåkàlaþ iti . yadi evam drutàyàm taparakaraõe madhyamavilambitayoþ upasaïkhyànam kàlabhedàt . ## . kim utktam . siddham tu . avasthitàþ varõàþ vaktuþ ciràciravacanàt vçttayaþ vi÷iùyante iti . saþ tarhi taparanirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . iha kàlagrahaõam kriyate . yàvat ca taparakaraõam tàvat kàlagrahaõam . pratyekam ca kàla÷abdaþ parisamàpyate : ukàlaþ åkàlaþ å3kàlaþ iti . atha và ekasa¤j¤àdhikàre ayam yogaþ kartavyaþ . tatra ekà sa¤j¤à bhavati yà parà anavakà÷à ca iti evam hi dãrghaplutayoþ pårvasa¤j¤à na bhaviùyati . atha và svam råpam ÷abdasya a÷abdasa¤j¤à iti ayam yogaþ pratyàkhyàyate . tatra yat etat a÷abdasa¤j¤à iti etat yayà vibhaktyà nirdi÷yamànam arthavat bhavati tayà nirdiùñam anuvartiùyate : aõudit savarõasya ca apratyayaþ a÷abdasa¤j¤àyàm iti . atha và hrasvasa¤j¤àvacanasàmarthyàt dãrghaplutayoþ pårvasa¤j¤à na bhaviùyati . nanu ca idam prayojanam syàt : sa¤j¤ayà vidhàne niyamam vakùyàmi iti . hrasvasa¤j¤ayà yat ucyate tat acaþ sthàne yathà syàt iti . syàt etat prayojanam yadi ki¤citkaràõi hrasva÷àsanàni syuþ . yataþ tu khalu yàvat ajgrahaõam tàvat hrasvagrahaõam ataþ aki¤citkaràõi hrasva÷àsanàni . idam tarhi prayojanam : ecaþ ik hrasvàde÷e iti vakùyàmi iti . anucyamàne hi etasmin hrasvaprade÷eùu ecaþ ik bhavati iti vaktavyam syàt . hrasvaþ napuüsake pràtipadikasya ecaþ ik bhavati iti . õau caïi upadhàyàþ hrasvaþ ecaþ ik bhavati iti . hrasvaþ halàdiþ ÷eùaþ ecaþ ik bhavati iti . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . laghãyaþ ca triþ hrasvaprade÷eùu ecaþ ik bhavati iti na punaþ sa¤j¤àkaraõam . triþ hrasvaprade÷eùu ecaþ ik bhavati iti ùañ grahaõàni . sa¤j¤àkaraõe punaþ aùñau . hrasvasa¤j¤à vaktavyà . triþ hrasvaprade÷eùu hrasvagrahaõam kartavyam hrasvaþ hrasvaþ hrasvaþ iti . ecaþ ik hrasvàde÷e iti . saþ ayam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tasya etat prayojanam dãrghaplutayoþ tu pårvasa¤j¤à mà bhåt iti . (P_1,2.28.1) KA_I,204.26-206.2 Ro_II,40-41 kim ayam alontya÷eùaþ àhosvit alontyàpavàdaþ . katham ca ayam taccheùaþ syàt katham và tadapavàdaþ . yadi ekam vàkyam tat ca idam ca : alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti acaþ hrasvadãrghaplutàþ antyasya iti tataþ ayam tacche÷aþ . atha nànà vàkyam : alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti , acaþ hrasvadãrghaplutàþ antyasya anantyasya ca iti tataþ ayam tadapavàdaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . hrasvàdividhiþ alaþ antyasya iti cet vacipracchi÷amàdiprabhçtihanigamidãrgheùu ajgrahaõam kartavyam . vacipracchyoþ dãrghaþ acaþ iti vaktavyam . anantyatvàt na pràpnoti . ÷amàdãnàm dãrghaþ acaþ iti vaktavyam . anantyatvàt na pràpnoti . hanigamyoþ dãrghaþ acaþ iti vaktavyam . anantyatvàt na pràpnoti . astu tarhi tadapavàdaþ . ## . acaþ cet napuüsakahrasvàkçtsàrvadhàtukanàmidãrgheùu anantyapratiùedhaþ vaktavyaþ . hrasvaþ napuüsake pràtipadikasya : yathà iha bhavati : rai : atiri nau : atinau evam suvàk bràhmaõakulam iti atra api pràpnoti . akçtsàrvadhàtukayoþ dãrghaþ : yathà iha bhavati : cãyate ståyate evam bhidyate atra api pràpnoti . nàmi dãrghaþ : yathà iha bhavati : agnãnàm , vàyånàm evam atra api pràpnoti : ùaõõàm . na eùaþ doùaþ . nopadhyàyàþ iti etat niyamàrtham bhaviùyati . prakçtasya eùaþ niyamaþ syàt. kim ca prakçtam . nàmi iti . tena bhavet iha niyamàt na syàt : ùaõõàm . anyate tanyate atra api pràpnoti . atha api evam niyamaþ syàt : nopadhàyàþ nàmi eva iti evam api bhavet iha niyamàt na syàt : anyate tanyate . ùaõõàm iti atra pràpnoti . atha api ubhayataþ niyamaþ syàt : nopadhàyàþ eva nàmi nàmi eva nopadadhyàyàþ iti evam api bhidyate suvàk bràhmaõakulam ita atra api pràpnoti . evam tarhi hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti yatra bråyàt acaþ iti etat tatra upasthitam draùñavyam . kim kçtam bhavati . dvitãyà ùaùñhã pràduþ bhàvyate . tatra kàmacàraþ : gçhyamàõena và acam vi÷eùayitum acà và gçhyamàõaþ . yàvatà kàmacàraþ iha tàvat vacipracchi÷amàdiprabhçtihanigamidãrgheùu gçhyamàõena acam vi÷eùayiùyàmaþ : eùàm acaþ dãrghaþ bhavati iti . iha idànãm napuüsakahrasvàkçtsàrvadhàtukanàmidãrgheùu acà gçhyamàõam vi÷eùayiùyàmaþ : napuüsakasya hrasvaþ bhavati acaþ . ajantasya iti . akçtsàrvadhàtukayoþ dãrghaþ acaþ . ajantasya iti . nàmi dãrghaþ bhavati acaþ . ajantasya iti . (P_1,2.28.2) KA_I,206.3-12 Ro_II,41-43 iha kasmàt na bhavati : dyauþ , panthàþ , saþ iti . ## . sa¤j¤ayà ye vidhãyante teùu niyamaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ac iti vartate . tatra evam abhisambandhaþ kariùyate : acaþ ac bhavati hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti evam bhàvyamanaþ iti . atha pårvasmin yoge ajgrahaõe sati kim prayojanam . ## . ajgrahaõam kriyate saüyognivçttyartham acsamudàyanivçttyartham ca . saüyognivçttyartham tàvat : pratakùya prarakùya . hrasvasya piti kçti tuk iti tuk mà bhåt iti . acsamudàyanivçttyartham : titaucchatram , titaucchàyà . dãrghàt padàntàt và iti vibhàùà mà bhåt . (P_1,2.29-30.1) KA_I,206.14-25 Ro_II,43-45 kim ùaùñhãnirdiùñam ajgrahaõam anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate halsvarapràptau vya¤janam avidyamànavat iti paribhàùà na prakalpate . katham halaþ nàma svarapràptiþ syàt . evam tarhi nivçttam . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . atha prathamànirdiùñam ajgrahaõam anuvartate utàho na . kim ca arthaþ anuvçttyà . bàóham arthaþ yadi ete vya¤janasya api guõàþ lakùyante . nanu ca pratyakùam upalabhyante : iùe tvà årje tvà . na ete vya¤janasya guõàþ . acaþ ete guõàþ . tatsàmãpyàt tu vya¤janam api tadguõam upalabhyate . tat yathà . dvayoþ raktayoþ vastrayoþ madhye ÷uklam vastram tadguõam upalabhyate badarapiñake riktakaþ lohakaüsaþ tadguõaþ upalabhyate . kutaþ nu khalu etat acaþ ete guõàþ . tatsàmãpyàt tu vya¤janam api tadguõam upalabhyate iti . na punaþ vya¤janasya ete guõàþ syuþ . tatsàmãpyàt tu ac api tadguõaþ upalabhyate iti . antareõa api vya¤janam acaþ eva ete guõàþ lakùyante . na punaþ antareõa acam vya¤janasya uccàraõam api bhavati . anvartham khalu api nirvacanam : svayam ràjante svaràþ . anvak bhavati vya¤janam iti . (P_1,2.29-30.2) KA_I,207.1-17 Ro_II,45-46 ## . idam uccanãcam anavasthitapadarthakam . tat eva hi kam cit prati uccaiþ bhavati kam cit prati nãcaiþ . evam kam cit kaþ cit adhãyànam àha : kim uccaiþ roråyase . atha nãcaiþ vartatàm iti . tam eva tathà adhãyànam aparaþ àha : kim antardantakena adhãùe . uccaiþ vartatàm iti . evam uccanãcam anavasthitapadarthakam . tasya anavasthànàt sa¤j¤àyàþ aprasiddhiþ . evam tarhi lakùaõam kariùyate : àyàmaþ dàruõyam aõutà khasya iti uccaiþkaràõi ÷abdasya . àyàmaþ gàtràõàm nigrahaþ . dàruõyam svarasya dàruõatà råkùatà . aõutà khasya kaõñhasya saüvçtatà . uccaiþkaràõi ÷abdasya . atha nãcaiþkaràõi ÷abdasya . anvavasargaþ màrdavam urutà khasya iti nãcaiþkaràõi ÷abdasya . anvavasargaþ gàtràõàm ÷ithilatà . màrdavam svarasya mçdutà snigdhatà . urutà khasya mahattà kaõñhasya . iti nãcaiþkaràõi ÷abdasya . etat api anaikàntikam . yat alpapràõasya sarvoccaiþ tat mahàpràõasya sarvanãcaiþ . ## . siddham etat . katham . samàne prakrame iti vaktavyam . kaþ punaþ prakramaþ . uraþ kaõñhaþ ÷iraþ iti . (P_1,2.31) KA_I,207.16-208.9 Ro_II,46-48 samàhàraþ svaritaþ iti ucyate . kasya samàhàraþ svaritasa¤j¤aþ bhavati . acoþ iti àha . ## . samàhàraþ acoþ cet tat na . kim kàraõam . abhàvàt . na hi acoþ samàhàraþ asti . nanu ayam asti gàïgenåpe iti . na eùaþ acoþ samàhàraþ . anyaþ ayam udàttànudàttayoþ sthàne ekaþ àdi÷yate . evam tarhi guõayoþ . guõayoþ cet na acprakaraõàt . guõayoþ samahàraþ iti cet tat na . kim kàraõam . acprakaraõàt . ac iti vartate . ## . siddham etat . katham . acsamudàyaþ na asti iti kçtvà tadguõasya acaþ samàhàraguõasya sampratyayaþ bhaviùyati . katham punaþ samàhàraþ iti anena ac ÷akyaþ pratinirdeùñum . matublopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà puùpakàþ eùàm te puùpakàþ , kàlakàþ eùàm te kàlakàþ iti evam samàhàravàn samàhàraþ . atha và akàraþ matvarthãyaþ . tat yathà tundaþ , ghàñaþ iti . yadi evam traisvaryam na prakalpate . tatra kaþ doùaþ . traisvaryam adhãmahe iti etat na upapadyate . na etat guõàpekùam . kim tarhi . ajapekùam . traisvaryam adhãmahe : triprakàraiþ ajbhiþ adhãmahe kaiþ cit udàttaguõaiþ kaiþ cit anudàttaguõaiþ kaiþ cit ubhayaguõaiþ . tat yathà : ÷uklaguõaþ ÷uklaþ kçùõaguõaþ kçùõaþ . yaþ idànãm ubhayaguõaþ saþ tçtãyàm àkhyàm labhate kalmàùaþ iti và sàraïgaþ iti và . evam iha api udàttaguõaþ udàttaþ anudàttaguõaþ anudàttaþ . yaþ idànãm ubhayavàn sa tçtãyàm àkhyàm labhate svaritaþ iti . (P_1,2.32.1) KA_I,208.11-209.4 Ro_II,48-50 ardhahrasvam iti ucyate . tatra dãrghaplutayoþ na pràpnoti . kanyà ÷aktike3 ÷aktike . na eùaþ doùaþ . màtracaþ atra lopaþ draùñavyaþ . ardhahrasvamàtram ardhahrasvam iti . kimartham idam ucyate . àmi÷rãbhåtam iva idam bhavati . tat yathà : kùãrodake sampçkte* àmi÷rãbhåtatvàt na j¤àyate : kiyat kùãram kiyat udakam kasmin avakà÷e kùãram kasmin avakà÷e udakam iti . evam iha api àmi÷rãbhåtatvàt na j¤àyate : kiyat udàttam kiyat anudàttam kasmin avakà÷e udàttam kasmin avakà÷e anudàttam iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : iyat udàttam iyat anudàttam asmin avakà÷e udàttam asmin avakà÷e anudàttam iti . yadi ayam evam suhçt kim anyàni api eva¤jàtãyakàni na upadi÷ati . kàni punaþ tàni . sthànakaraõànupradànàni . vyàkaraõam nàma iyam uttarà vidyà . saþ asau chandaþ÷àstreùu abhivinãtaþ upalabdhyà avagantum utsahate . yadi evam na arthaþ anena . idam api upalabdhyà gamiùyati . sa¤j¤àkaraõam tarhi idam : tasya svaritasya àditaþ ardhahrasvam udàttasa¤j¤am iti . kim kçtam bhavati . triþ udàttaprade÷eùu svaritagrahaõam na kartavyam bhavati : udàttasvaritaparasya sannataraþ , udàttasvaritayoþ yaõaþ svaritaþ anudàttasya na udàttasvaritodayam iti . sa¤j¤àkaraõam hi nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . laghãyaþ ca triþ udàttaprade÷eùu svaritagrahaõam na punaþ sa¤j¤àkaraõam . triþ udàttaprade÷eùu svaritagrahaõe nava akùaràõi sa¤j¤àkaraõe punaþ ekàda÷a . evam tarhi ubhayam anena kriyate anvàkhyànam ca sa¤j¤à ca . katham punaþ ekena yatnena ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . anvarthagrahaõam vij¤àsyate : tasya svaritasya àditaþ ardhahrasvram udàttasa¤j¤am bhavati iti . årdhvam àttam iti ca ataþ udàttam . yadi tarhi sa¤j¤àkaraõam udàttàdeþ yat ucyate tat svaritàdeþ api pràpnoti . anvàkhyànam eva tarhi idam mandabuddheþ . (P_1,2.32.2) KA_I,209.5-25 Ro_II,50-52 ## . svaritasyàrdhahrasvodàttàt à udàttasvaritaparasyasannataraþ iti etasmàt såtràt idam såtrakàõóam årdhvam udàttàt anudàttasya svaritaþ iti ataþ kàryam . kim prayojanam . svaritàt iti siddhyartham . svaritàt iti siddhiþ yathà syàt . svaritàt saühitàyàm anudàttànàm iti : imam me gaïge yamune sarasvati ÷utudri . kva tarhi syàt . yaþ siddhaþ svaritaþ : kàryam devadattayaj¤adattau . ## . svaritodàttàrtham ca tatra eva kartavyam . na subrahmaõyàyàm svaritasya tu udàttaþ : indra agaccha . kva tarhi syàt . yaþ siddhaþ svaritaþ : subrahmaõyom indra agaccha . ## . svaritodàttàt ca asvaritàrtham tatra eva kartavyam . indra agaccha harivaþ agaccha . ## . svaritaparasannataràrtham ca tatra eva kartavyam . udàttasvaritaparasya sannataraþ : maõavaka jañilakàdhyàpaka nyaï . kva tarhi syàt . yaþ siddhaþ svaritaþ : maõavaka jañilakàbhiråpaka kva . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . devabrahmaõoþ anudàttavacanam j¤àpakam siddhaþ iha svaritaþ iti . yadi etat j¤àpyate svaritodàttaparasya anudàttasya svaritatvam pràpnoti . na bråmaþ devabrahmaõoþ anudàttavacanam j¤àpakam siddhaþ iha svaritaþ iti . kim tarhi . param etat kàõóam iti . (P_1,2.33.1) KA_I,210.2-4 Ro_II,53 kim idam pàribhàùikyàþ sambuddheþ grahaõam : ekavacanam sambuddhiþ àhosvit anvarthagrahaõam : sambodhanam sambuddhiþ iti . kim ca ataþ . yadi pàribhàùikyàþ devàþ brahmàõaþ iti atra na pràpnoti . atha anvarthagrahaõam na doùaþ . yathà na doùaþ tathà astu . (P_1,2.33.2) KA_I,210.5-17 Ro_II,53-54 kim punaþ iyam eka÷rutiþ udàttà àhosvit anudàttà . na udàttà . katham j¤àyate . yat ayam uccaistaràm và vaùañkàraþ iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . atantram taranirde÷aþ . yàvat uccaiþ tàvat uccaistaràm iti . yadi tarhi na udàttà anudàttà . anudàttà ca na . katham j¤àyate . yat ayam udàttasvaritaparasya sannataraþ iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . atantram taranirde÷aþ . yàvat sannaþ tàvat sannataraþ iti . sà eùà j¤àpakàbhyàm udàttànudàttayoþ madhyam eka÷rutiþ antaràlam hriyate . aparaþ àha : kim punaþ iyam eka÷rutiþ udàttà uta anudàttà . udàttà . katham j¤àyate . yat ayam uccaistaràm và vaùañkàraþ iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . tantram taranirde÷aþ . uccaiþ dçùñvà uccaistaràm iti etat bhavati . yadi tarhi udàttà na anudàttà . anudàttà ca . katham j¤àyate . yat ayam udàttasvaritaparasya sannataraþ iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . tantram taranirde÷aþ . sannam dçùñvà sannataraþ iti etat bhavati . te ete tantre taranirde÷e sapta svaràþ bhavanti : udàttaþ , udàttataraþ , anudàttaþ , anudàttaraþ , svaritaþ , svarite yaþ udàttaþ saþ anyena vi÷iùtaþ , eka÷rutiþ saptamaþ . (P_1,2.37) KA_I,210.19-211.14 Ro_II,55-56 ## . subrahmaõyàyam okàraþ udàttaþ bhavati : subrahmaõyom . #<àkàraþ àkhyàte paràdiþ ca># . àkàraþ àkhyàte paràdiþ ca udàttaþ bhavati : indra agaccha . harivaþ agaccha . ## . vàkyàdau ca dve dve udàtte bhavataþ : indra agaccha . harivaþ agaccha . ##. agaccha maghavan . ## . sutyàparàõàm antaþ udàttaþ bhavati : dvyahe sutyam . tryahe sutyam . ## . asau iti antaþ udàttaþ bhavati : gàrgyaþ yajate . vàtsyaþ yajate . ##. amuùya iti antaþ : dàkùeþ pita yajate . ## . syàntasya upottamam udàttam bhavati antaþ ca . gàrgyasya pita yajate . vàtsyasya pita yajate . ## . và nàmadheyasya syàntasya upottamam udàttam bhavati : devadattasya pita yajate . devadattasya pita yajate . (P_1,2.38) KA_I,211.16-17 Ro_II,56-57 ## . devabrahmaõoþ anudàttatvam eke icchanti : devàþ brahmàõaþ . devàþ brahmàõaþ . (P_1,2.39) KA_I,211.19-212.17 Ro_II,57-59 ## . svaritàt saühitàyàm anudàttànàm iti cet dvyekayoþ aika÷rutyam vaktavyam : agnive÷yaþ pacati . kim punaþ kàraõam na sidhyati . bahuvacanena nirde÷aþ kriyate . tena bahånàm aika÷rutyam syàt dvyekayoþ na syàt . na eùaþ doùaþ . na atra nirde÷aþ tantram . katham punaþ tena eva nirde÷aþ kriyate tat ca atantram syàt . tatkàrã ca bhavàn taddveùã ca . nàntarãyakatvàt atra bahuvacanena nirde÷aþ kriyate : ava÷yam kayà cit vibhaktyà kena cit vacanena nirde÷aþ kartavyaþ iti . tat yathà : kaþ cit annàrthã ÷àlikalàpam sapalàlam satuùam àharati nàntayãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya tuùapalàlàni utsçjati . tathà kaþ cit màüsàrthã matsyàn sakaõñakàn sa÷akalàn àharati nàntayãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya ÷akalakaõñakàn utsçjati . evam iha api nàntarãyakatvàt bahuvacanena nirde÷aþ kriyate . avi÷eùeõa aika÷rutyam . ## . avi÷eùeõa aika÷rutyam iti cet vyavahitànàm aika÷rutyam na pràpnoti : imam me gaïge yamune sarasvati ÷utudri . ## . anekam api ekam api svaritàt param saühitàyàm eka÷ruti bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam : svaritàt saühitàyàm anudàttànàm iti cet dvyekayoþ aika÷rutyavacanam . avi÷eùeõa aika÷rutyam vyavahitànàm aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . katham . eka÷eùanirde÷aþ ayam anudàttasya ca : anudàttayoþ ca anudàttànàm ca anudàttànàm iti . evam api ùañprabhçtãnàm eva pràpnoti . ùañprabhçtiùu eka÷eùaþ parisamàpyate . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà iti dvyekayoþ api bhaviùyati . (P_1,2.41) KA_I,212.19-213.24 Ro_II,59-62 ## . apçktasa¤j¤àyàm halgrahaõam kartavyam . ekahal pratyayaþ apçktasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . svàdilope halaþ agrahaõàrtham . svàdilope halaþ grahaõam na kartavyam bhavati : halïyàbbhyaþ dãrghàt sutisi apçktam hal iti apçktasya iti eva siddham . aõi¤oþ lugartham algrahaõam . aõi¤oþ lugartham algrahaõam kartavyam . kim prayojanam . aõi¤oþ luki grahaõam na kartavyam bhavati : õyakùatriyàrùa¤itaþ yåni luk aõi¤oþ iti apçktasya iti eva siddham . ## . aõi¤oþ lugartham iti cet õe atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti : phàõñàhçteþ apatyam màõavakaþ pþàõñàhçtaþ iti . õavacanasàmàrthyàt na bhaviùyati . ## . vacanapràmàõyàt iti cet phagnivçttyartham etat syàt : phak ataþ mà bhåt iti . ## . yadi etàvat prayojanam syàt pailàdiùu eva pàñham kurvãta . tatra pàñhàt anyeùàm api phakaþ nivçttiþ bhavati . evam siddhe sati yat ayam õam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na asya luk bhavati iti . tàni etàni trãõi grahaõàni bhavanti . apçktasa¤j¤àyàm halgrahaõam kartavyam . svàdilope halaþ grahaõam na kartavyam . aõi¤oþ luki grahaõam kartavyam . algrahaõe api vai kriyamàõe tàni eva trãõi grahaõàni bhavanti . apçktasa¤j¤àyàm algrahaõam kartavyam . svàdilope halaþ grahaõam kartavyam . aõi¤oþ luki grahaõam na kartavyam bhavati . apçktagrahaõam kartavyam . tatra na asti làghavakçtaþ vi÷eùaþ . ayam asti vi÷eùaþ : algrahaõe kriyamàõe ekagrahaõam na kariùyate . kasmàt na bhavati darviþ , jàgçviþ . al eva yaþ pratyayaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . algrahaõasàmarthyàt . yadi yaþ al ca anyaþ ca tatra syàt algrahaõam anarthakam syàt . halgrahaõe api kriyamàõe ekagrahaõam na kariùyate . kasmàt na bhavati darviþ jàgçviþ . hal eva yaþ pratyayaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . halgrahaõasàmarthyàt . yadi yaþ hal ca anyaþ ca tatra syàt halgrahaõam anarthakam syàt . asti anyat halgrahaõasya prayojanam . kim . halantasya yathà syàt alantasya mà bhåt iti . evam tarhi siddhe sati yat algrahaõe kriyamàõe ekagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyatra varõagrahaõe jàtigrahaõam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . dambheþ halgrahaõasya jàtivàcakatvàt siddham iti uktam . tat upapannam bhavati . (P_1,2.42) KA_I,214.2-11 Ro_II,62-63 ## . tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ karmadhàrayaþ iti cet samàsasya ekàrthatvàt sa¤j¤àyàþ aprasiddhiþ . ekaþ ayam arthaþ tatpuruùaþ nàma anekàrthà÷rayam ca sàmànàdhikaraõyam . ## . siddham etat . katham . tatpuruùaþ samànàdhikaraõapadaþ karmadhàrayasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ karmadhàrayaþ iti cet samàsaikàrthatvàt aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . ayam tatpuruùaþ asti pràthamakalpikaþ yasmin aikapadyam aikasvaryam ekavibhaktikatvam ca . asti tàdarthyàt tàcchabdyam ; tatpuruùàrthàni padàni tatpuruùaþ iti . tat yaþ tàdarthyàt tàcchabdyam tasya iha grahaõam . (P_1,2.43.1) KA_I,214.13-22 Ro_II,63-64 ## .prathamànirdiùñam samàse upasajanam iti cet anirde÷àt prathamàyàþ samàse sa¤j¤àyàþ aprasiddhiþ . na hi kaùñàdãnàm samàse prathamàm pa÷yàmaþ . ## . siddham etat . katham . samàsavidhàne prathamànirdiùñam upasarjanasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . tàdarthyàt tàcchabdyam bhavati. samàsàrtham ÷àstram samàsaþ iti . (P_1,2.43.2) KA_I,215.1-21 Ro_II,64-67 ## . yasya vidhau prathamànirde÷aþ kriyate tataþ anyatra api tasya upasarjanasa¤j¤à pràpnoti : raj¤aþ kumàrãm ràjakumàrãm ÷ritaþ . ÷ritàdisamàse dvitãyàntam prathamànirdiùñam . tasya ùaùñhãsamàse api upasarjanasa¤j¤à pràpnoti . ## . siddham etat . katham . yasya vidhau yat prathamànirdiùñam tam prati tat upasarjanasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . upasarjanam iti mahatã sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta . apradhànam upasarjanam iti . pradhànam upasarjanam iti ca sambandhi÷abdau etau . tatra sambandhàt etat gantavyam : yam prati yat apradhànam tam prati tat upasarjanas¤j¤am bhavati iti . atha yatra dve ùaùñhyante kasmàt tatra pradhànasya upasarjanasa¤j¤à na bhavati : ràj¤aþ puruùasya ràjapuruùasya iti . #<ùaùñhyantayoþ upasarjanatve uktam># . kim uktam . ùaùñhyantayoþ samàse arthàbhedàt pradhànasya apårvanipàtaþ iti . evam na ca idam akçtam bhavet upsarjanam pårvam iti arthaþ ca abhinnaþ iti kçtvà pradhànasya pårvanipàtaþ na bhaviùyati . yadi api tàvat etat upasarjanakàryam parihçtam idam aparam pràpnoti . ràj¤aþ kumàryàþ ràjakumàryàþ . gostriyoþ upasarjanasya iti hrasvatvam pràpnoti . ## . kim uktam . paravat liïgam iti ÷abda÷abdàrthau iti . tatra aupade÷ikasya hrasvatvam . àtide÷ikasya ÷ravaõam bhaviùyati . (P_1,2.44.1) KA_I,215 23-216.5 Ro_II,67-68 dvitãyàdãnàm api anena upasarjanasa¤j¤à pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . tatra apårvanipàte iti pratiùedhaþ prasajyeta . na apratiùedhàt . na ayam prasajyapratiùedhaþ : pårvanipàte na iti . kim tarhi . paryudàsaþ ayam : yat anyat pårvanipàtàt iti . pårvanipàte avyàpàraþ . yadi kena cit pràpnoti tena bhaviùyati . pårveõa ca pràpnoti . tena bhaviùyati . apràpteþ và . atha và anantarà yà pràptiþ sà pratiùidhyate . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . (P_1,2.44.2) KA_I,216.6-11 Ro_II,68 ## . ekavibhaktau aùaùñhyantànàm iti vaktavyam . iha mà bhåt : ardham pippalyàþ ardhapippalã iti . ## . kim uktam . paravat liïgam iti ÷abda÷ardàrthau iti . tatra aupade÷ikasya hrasvatvam . àtide÷ikasya ÷ravaõam bhaviùyati . (P_1,2.44.3) KA_I,216.12-16 Ro_II,68 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . dviguþ : pa¤cabhiþ gobhiþ krãtaþ pa¤caguþ . pràptàpanna : pràptaþ jivikàm pràptajãvikaþ . àpannaþ jãvikàm àpannajãvikaþ . alampårva : alam kumàryai alaïkumàriþ . upasargàþ ktàrthe : niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . (P_1,2.45.1) KA_I,217.2-10 Ro_II,69-71 arthavat iti vyapade÷àya : varõànàm ca mà bhåt iti . kim ca syàt . vanam , dhanam iti nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ prasajyeta . adhàtuþ iti kimartham . ahan vçtram iti . adhàtuþ iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati ahan vçtram iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na dhàtoþ pràtipadikasa¤j¤à bhavati iti yat ayam supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti dhàtugrahaõam karoti . na etat asti j¤àpakam . pratiùiddhàrtham etat syàt : api kàkaþ ÷yenàyate iti . apratyayaþ iti kimartham . kàõóe kuóye . apratyayaþ iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati kàõóe kuóye* iti . kçttaddhitagrahaõam niyamàrtham bhaviùyati : kçttaddhitàntasya eva pratyayàntasya pràtipadikasa¤j¤à bhavati na anyasya iti . (P_1,2.45.2) KA_I,217.11-219.9 Ro_II,71-77 ## . arthavati pràtipadikasa¤j¤àyàm anekasya api padasya pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti : da÷a dàóimàni ùañ apåpàþ kuõóam ajàjinam palalapiõóaþ adhorukam etat kumàryàþ sphaiyakçtasya pità prati÷ãnaþ iti . samudàyaþ anarthakaþ . ## . samudàyaþ anarthakaþ iti cet avayavaiþ arthavadbhiþ samudàyàþ api arthavantaþ bhavanti yathà loke . tat yathà loke àóhyam idam nagaram , gomat idam nagaram iti ucyate na ca tatra sarve àóhyàþ bhavanti sarve và gomantaþ . yathà loke iti ucyate loke ca avayavàþ eva arthavantaþ na samudàyaþ . àtaþ ca avayavàþ eva arthavantaþ na samudàyaþ . yasya hi tat dravyam bhavati saþ tena kàryam karoti yasya ca gàvaþ santi saþ tàsàm kùãram ghçtam ca upabhuïkte . anyaiþ etat draùñum api a÷akyam . kà tarhi iyam vàcoyuktiþ : àóhyam idam nagaram , gomat idam iti . eùà eùà vàcoyuktiþ : iha tàvat àóhyam idam nagaram iti akàraþ matvarthãyaþ : àóhyàþ asmin santi iti tat idam àóhyam iti . gomat idam iti matvantàt matvarthãyaþ lupyate . evam api ## . vàkyasya pràtipadikas¤j¤àyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : devadatta gàm abhyàja ÷uklàm . devadatta gàm abhyàja kçùõàm iti . kim kàraõam . arthavattvàt . arthavat hi etat vàkyam bhavati . na vai padàrthàt anyasya arthasya upalabdhiþ bhavati vàkye . ## . padàrthàt anyasya anupalabdhiþ iti cet evam ucyate : padàrthàbhisambandhasya upalabdhiþ bhavati vàkye . iha devadatta iti ukte kartà nirdiùñaþ karma kriyàguõau ca anirdiùñau . gàm iti ukte karma nirdiùñam kartà kriyàguõau ca anirdiùñau . abhyàja iti ukte kriyà nirdiùñà kartçkarmaõã guõaþ ca anirdiùñaþ . ÷uklàm iti ukte guõaþ nirdiùñaþ kartçkarmaõã kriyà ca anirdiùñà . iha idànãm devadatta gàm abhyàja ÷uklàm iti ukte sarvam nirdiùñam bhavati : devadattaþ eva kartà na anyaþ . gauþ eva karma na anyat . abhyàjiþ eva kriyà na anyà . ÷uklàm eva na kçùõàm iti . eteùàm padànàm sàmànye vartamànànàm yadvi÷eùe avasthànam saþ vàkyàrthaþ . ## . tasmàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . arthavatsamudàyànàm samàsagrahaõam niyamàrtham bhaviùyati : samàsaþ eva arthavatàm samudàyàyànàm pràtipadikasa¤j¤aþ bhavati na anyaþ iti . yadi niyamaþ kriyate prakçtipratyayasamudàyasya pràtipadikasa¤j¤à na pràpnoti : bahupañavaþ , uccakaiþ iti . kim punaþ atra pràtipadikasa¤j¤ayà pràrthyate . pràtipadikàt iti svàdyutpattiþ yathà syàt . na eùaþ doùaþ . yathà eva atra apràtipadikatvàt svàdyutpattiþ na bhavati evam luk api na bhaviùyati . tatra yà eva antarvartinã vibhaktiþ tasyàþ eva ÷ravaõam bhaviùyati . na evam ÷akyam . svare hi doùaþ syàt . bahupañavaþ iti evam svaraþ prasajyeta bahupañavaþ iti ca iùyate . pañhiùyati hi àcàryaþ : citaþ saprakçteþ bahvakajartham iti . tasyàm punaþ luptàyam yà anyà vibhaktiþ utpadyate tasyàþ prakçtyanekade÷atvàt antodàttatvam na bhaviùyati . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati prakçtipratyayasamudàyasya pràtipadikasa¤j¤à iti yat ayam aprayayaþ iti pratiùedham ÷àsti . saþ ca tadantapratiùedhaþ . saþ tarhi j¤àpakàrthaþ pratyayapratiùedhaþ vaktavyaþ . nanu ca ayam pràptyarthaþ api vaktavyaþ . na arthaþ pràptyarthena . kçttaddhitagrahaõam niyamàrtham bhaviùyati : kçttaddhitàntasya eva pratyayàntasya pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati na anyasya pratyayàntasya iti . saþ eùaþ ananyàrthaþ pratyayapratiùedhaþ vaktavyaþ prakçtipratyayasamudàyasya và pràtipadikasa¤j¤à vaktavyà . ubhayam na vaktavyam . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakànàm samàsaþ . katha¤jàtãyakànàm samàsaþ . subantànàm . suptiïsamudàyasya tarhi pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti . suptiïsamudàyasya pràtipadikasa¤j¤à àrabhyate : jahi karmaõà bahulam àbhãkùõye kartàram ca abhidadhàti iti . tat niyamàrtham bhaviùyati : etasya eva suptiïsamudàyasya pràtipadikasa¤j¤à bhavati na anyasya iti . tiïsamudàyasya tarhi pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti . tiïsamudàyasya api pràtipadikasa¤j¤à àrabhyate : àkhyàtam àkhyàtena kriyàsàtatye iti . tat niyamàrtham bhaviùyati : etasya eva tiïsamudàyasya pràtipadikasa¤j¤à bhavati na anyasya iti . (P_1,2.45.3) KA_I,219.10-220.8 Ro_II,77-79 ## . arthavattà na upapadyate vçkùa÷abdasya . kim kàraõam . kevalena avacanàt . na kevalena vçkùa÷abdena arthaþ gamyate . kena tarhi . sapratyayakena . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . pratyayena nityasambandhàt . nityasambandhau etau arthau prakçtiþ pratyayaþ iti . pratyayena nityasambandhàt kevalasya aprayogaþ na bhaviùyati . anyat bhavàn pçùñaþ anyat àcaùñe . àmràn pçùñaþ kovidàràn àcaùñe . arthavattà na upapadyate kevalena avacanàt iti bhavàn asmàbhiþ coditaþ kevalasya aprayoge hetum àha . evam ca kila nàma kçtvà codyate : samudàyasya arthe prayogàt avayavànàm aprasiddhiþ iti . ## . siddham etat . katham . anvayàt vyatirekàt ca . kaþ asau anvayaþ vyatirekaþ và . iha vçkùaþ iti ukte kaþ cit ÷abdaþ ÷råyate : vçkùa÷abdaþ akàràntaþ sakàràntaþ ca pratyayaþ . arthaþ api kaþ cit gamyate : målaskandhaphalapalà÷avàn ekatvam ca . vçkùau iti ukte kaþ cit ÷abdaþ hãyate kaþ cit upajàyate kaþ cit anvayã : sakàraþ hãyate , aukàraþ upajàyate vçkùa÷abdaþ akàràntaþ anvayã . arthaþ api kaþ cit hãyate kaþ cit upajàyate kaþ cit anvayã : ekatvam hãyate dvitvam upajàyate målaskandhaphalapalà÷avàn anvayã . te manyàmahe : yaþ ÷abdaþ hãyate tasya asau arthaþ yaþ arthaþ hãyate . yaþ ÷abdaþ upajàyate tasya asau arthaþ yaþ arthaþ upajàyate . yaþ ÷abdaþ anvayã tasya asau arthaþ yaþ arthaþ anvayã. viùamaþ upanyàsaþ . bahavaþ hi ÷abdàþ ekàrthàþ bhavanti . tat yathà : indraþ ÷akraþ puruhåtaþ purandaraþ , kanduþ koùñhaþ ku÷ålaþ iti . ekaþ ca ÷abdaþ bahvarthaþ . tat yathà : akùàþ pàdàþ màùàþ iti . ataþ kim na sàdhãyaþ arthavattà siddhà bhavati . na bråmaþ arthavattà na sidhyati iti .varõità arthavattà anvayavyatirekàbhyàm eva . tatra kutaþ etat : ayam prakçtyarthaþ ayam pratyayàrthaþ iti na punaþ prakçtiþ eva ubhau arthau bråyàt pratyayaþ eva và . sàmànya÷abdàþ ete evam syuþ . sàmànya÷abdàþ ca na antareõa vi÷eùam prakaraõam và vi÷eùeùu avatiùñhante . yataþ tu niyogataþ vçkùaþ iti ukte svabhàvataþ kasmin cid arthe pratãtiþ upajàyate ataþ manyàmahe na ime sàmànya÷abdàþ iti . na cet sàmànya÷abdàþ prakçtiþ prakçtyarthe vartate pratyayaþ pratyayàrthe . (P_1,2.45.4) KA_I,220.9-24 Ro_II,79-80 kim punaþ ime varõàþ arthavantaþ àhosvit anarthakàþ . ## . kim uktam . arthavantaþ varõàþ dhàtupràtipadikapratyayanipàtànàm ekavarõànàm arthadar÷anàt . varõavyatyaye ca arthàntaragamanàt . varõànupalabdhau ca anarthagateþ . saïghàtàrthavattvàt ca . saïghàtasya aikàrthyàt subabhàvaþ varõàt . anarthakàþ tu prativarõam arthànupalabdheþ . varõavyatyayàpàyopajanavikàreùu arthadar÷anàt iti . tatra idam aparihçtam : saïghàtàrthavattvàt ca iti . tasya parihàraþ . ## . saïghàtàrthavattvàt ca iti cet dç÷yate hi punaþ atadarthena guõena guõinaþ arthabhàvaþ . tat yathà . ekaþ tantuþ tvaktràõe asamarthaþ tatsamudàyaþ ca kambalaþ samarthaþ . ekaþ taõóulaþ kùutpratighàte asamarthaþ tatsamudàyaþ ca vardhatikam samarthaþ . ekaþ ca balvajaþ bandhane asamarthaþ tatsamudàyaþ ca rajjuþ samarthà bhavati . viùamaþ upanyàsaþ . bhavati hi tatra yà ca yàvatã ca arthamàtrà . bhavati hi kim cit prati ekaþ tantuþ tvaktràõe samarthaþ ekaþ ca taõóulaþ kùutpratighàte samarthaþ ekaþ ca balvajaþ bandhane samarthaþ . ime punaþ varõàþ atyantàya eva anarthakàþ . yathà tarhi rathàïgàni vihçtàni pratyekam vrajikriyàm prati asamarthàni bhavanti tatsamudàyaþ ca rathaþ samarthaþ evam eùàm varõànàm samudàyàþ arthavantaþ avayavàþ anarthakàþ iti . (P_1,2.45.5) KA_I,220.25-221.10 Ro_II,81-82 ## . nipàtasya anarthakasya pràtipadikasa¤j¤à vaktavyà . kha¤jati nikha¤jati lambate pralambate . kim punaþ atra pràtipadikasa¤j¤ayà pràrthyate . pràtipadikàt iti svàdyutpattiþ , subantam padam iti padasa¤j¤à , padasya padàt iti nighàtaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . satyàm api pràtipadikasa¤j¤àyàm svàdyutpattiþ na pràpnoti . kim kàraõam . na hi pràtipadikasa¤j¤àyàm eva svàdyutpattiþ pratibaddhà . kim tarhi . ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante na ca eùàm ekatvàdayaþ santi . na eùaþ doùaþ . avi÷eùeõa utpadyante . utpannànàm niyamaþ kriyate . atha và prakçtàrthàn apekùya niyamaþ . ke ca prakçtàþ . ekatvàdayaþ . ekasmin eva arthe ekavacanam na dvayoþ na bahuùu . dvayoþ eva dvivacanam na ekasmin na bahuùu . bahuùu eva artheùu bahuvacanam na ekasmin na dvayoþ iti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati anarthakànàm api eteùàm bhavati arthavatkçtam iti yat ayam adhiparã* anarthakau iti anarthakayoþ gatyupasargasa¤jàbàdhikàm karmapravacanãyasa¤j¤àm ÷àsti . (P_1,2.45.6) KA_I,221.11-222.7 Ro_II,82-85 kim punaþ ayam paryudàsaþ : yat anyat pratyayàt àhosvit prasajya ayam pratiùedhaþ : pratyayaþ na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . apratyayaþ iti cet tibekàde÷e pratiùedhaþ vaktavyaþ : kàõóe kuóye . kim kàraõam . antavattvàt . tibatipoþ ekàde÷aþ atipaþ antavat syàt . asti anyat tipaþ iti kçtvà pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti . astu tarhi prasajyapratiùedhaþ : pratyayaþ na iti . ## . na pratyayaþ iti cet åïekàde÷e pratiùedhaþ pràpnoti : brahmabandhåþ . kim kàraõam . àdivattvàt . pratyayàpratyayayoþ pratyayasya àdivat syàt . tatra pratyayaþ na iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati utpadyante åïantàt svàdayaþ iti yat ayam na åïdhàtvoþ iti vibhaktisvarasya pratiùedham ÷à÷ti . atha và dve hi atra pràtipadikasa¤j¤e : avayavasya api samudàyasya api . tatra avayavasya yà pràtipadikasa¤j¤à tayà antavadbhàvàt svàdyutpattiþ bhaviùyati . ## . sublope ca pratyayalakùaõena pratiùedhaþ pràpnoti : ràjà takùà . pratyayalakùaõena pratyayaþ na iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na pratyayalakùaõena pratiùedhaþ bhavati iti yat ayam na ïisambuddhyoþ iti pratiùedham ÷àsti . atha và punaþ astu paryudàsaþ . nanu ca uktam : apratyayaþ iti cet tibekàde÷e pratiùedhaþ antavattvàt iti . prasajyapratiùedhe api eùaþ doùaþ . dve hi atra pràtipadikasa¤j¤e : avayavasya api samudàyasya api . gçhyate ca pràtipadikàpràtipadikayoþ ekàde÷aþ pràtipadikagrahaõena . tasmàt ubhàbhyàm api vaktavyam syàt : hrasvaþ napuüsake yat tasya iti . kim ca napuüsake . napuüsakam yasya guõaþ . kasya ca napuüsakam guõaþ . pràtipadikasya . (P_1,2.46) KA_I,222.9-11 Ro_II,85 samàsagrahaõam kimartham . ## . kim uktam . arthavatsamudàyànàm samàsagrahaõam niyamàrtham iti . (P_1,2.47.1) KA_I,222.13-223.11 Ro_II,85-88 pràtipadikagrahaõam kimartham . ##. napuüsakahrasvatve pràtipadikagrahaõam kriyate tibnivçttyartham . tibantasya hrasvatvam mà bhåt : kàõóe kuóye . ramate bràhmaõakulam . ## . avyayànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : doùà bràhmaõakulam divà bràhmaõakulam iti . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . na atra avyayam napuüsake vartate . kim tarhi . adhikaraõam atra avyayam napuüsakasya . iha tarhi pràpnoti : kàõóãbhåtam vçùalakulam , kuóyãbhåtam vçùalakulam iti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . liïgàbhàvàt . aliïgam avyayam . kim punaþ ayam avyayasya eva parihàraþ àhosvit tibantasya api . tibantasya api iti àha . katham . avyayam hi kim cit vibhaktyarthapradhànam kim cit kriyàpradhànam . uccaiþ, nãcaiþ iti vibhaktyarthapradhànam , hiruk pçthak iti kriyàpradhànam . tibantam ca api kim cit vibhaktyarthapradhànam kim cit kriyàpradhànam . kàõóe kuóye* iti vibhaktarthyapradhànam , ramate bràhmaõakulam iti kriyàpradhànam . na ca etayoþ arthayoþ liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ asti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . kriyamàõe api hi pràtipadikagrahaõe iha prasajyeta : kàõóe kuóye . dve hi atra pràtipadikasa¤j¤e avayavasya api samudàyasya api . gçhyate ca pràtipadikàpràtipadikayoþ ekàde÷aþ pràtipadikagrahaõena . tasmàt ubhàbhyàm api vaktavyam syàt : hrasvaþ napuüsake yat tasya iti . kim ca napuüsake . napuüsakam yasya guõaþ . kasya ca napuüsakam guõaþ . pràtipadikasya . (P_1,2.47.2) KA_I,223.12-16 Ro_II,88 ## . ya¤ekàde÷adãrghaittveùu pratiùedhaþ vaktavyaþ : yugavaratràya yugavaratràrtham , yugavaratrebhyaþ . ## . bahiraïgàþ ete vidhayaþ . antaraïgam hrasvatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_1,2.48.1) KA_I,223.18-21 Ro_II,88-89 ## . upasarjanahrasvatve ca . kim . ya¤ekàde÷adãrghaittveùu pratiùedhaþ vaktavyaþ : atikhañvàya atikhañvàrtham atikhañvebhyaþ . upasarjanahrasvatve ca . kim . bahiraïgalakùaõatvàt siddham iti eva . bahiraïgàþ ete vidhayaþ . antaraïgam hrasvatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_1,2.48.2) KA_I,223.22-225.14 Ro_II,89-94 ## . goñàïgrahaõam kartavyam . kim idam ñàï iti . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . ñàpaþ prabhçti à ùyaïaþ ïakàràt . kim prayojanam . kçnnivçttyartham . kçtstriyàþ dhàtustriyàþ ca hrasvatvam mà bhåt iti : atitantrãþ , ati÷rãþ , atilakùmãþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . strãgrahaõam svaryate . tatra svaritena adhikàragatiþ bhavati . striyàm iti evam prakçtya ye vihitàþ teùàm grahaõam vij¤àsyate . svaritena adhikàragatiþ bhavati iti na doùaþ bhavati . yadi evam pratyayagrahaõam idam bhavati . tatra pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti iha na pràpnoti : atiràjakumàriþ , atisenànãkumàriþ iti . astrãpratyayena iti evam tat . #<ãyasaþ bahuvrãhau puüvadvacanam># . ãyasaþ bahuvrãhau puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . bahvyaþ ÷reyasyaþ asya bahu÷reyasã vidyamàna÷reyasã . ## . pårvapadasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . gosamàsanivçttyartham . gonivçttyartham samàsanivçttyartham ca . gonivçttyartham tàvat : gokulam , gokùãram , gopàlakaþ iti . samàsanivçttyartham : ràjakumàrãputraþ , senànãkumàrãputraþ iti . kim ucyate samàsanivçttyartham iti na punaþ asamàsaþ api kim cit pårvapadam yadarthaþ pratiùedhaþ syàt . stryantasya pràtipadikasya upasarjanasya hrasvaþ bhavati iti ucyate na ca antareõa samàsam stryantam pràtipadikam upasarjanam asti . nanu ca idam asti : khañvàpàdaþ , màlàpàdaþ iti . ekàde÷e kçte antàdivadbhàvàt pràpnoti . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . gonivçttyarthena tàvat na arthaþ . gontasya pràtipadikasya upasarjanasya hrasvaþ bhavati iti ucyate na ca etat gontam . nanu ca etat api vyapade÷ivadbhàvena gontam . vyapade÷ivadbhàvaþ apràtipadikena . samàsanivçttyarthena ca api na arthaþ . stryantasya pràtipadikasya upasarjanasya hrasvaþ bhavati iti ucyate . pradhànam upasarjanam iti ca sambandhi÷abdau etau . tatra sambandhàt etat gantavyam : yam prati yat apradhànam tasya cet saþ antaþ bhavati iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . ucyamàne api hi pratiùedhe iha prasajyeta : pa¤ca kumàryaþ priyàþ asya pa¤cakumàrãpriyaþ , da÷akumàrãpriyaþ iti . ## . kapi ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : bahukumàrãkaþ , bahuvçùalãkaþ . ## . dvandve ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : kukkuñamayåryau . ## . kim uktam . kapi tàvat uktam : na kapi iti pratiùedhaþ iti . na etat asti uktam . ke aõaþ iti yà hrasvapràptiþ tasyàþ pratiùedhaþ . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate yà ca yàvatãca hrasvapràptiþ tasyàþ sarvasyàþ pratiùedhaþ iti iha api tasya pratiùedhaþ prasajyeta : priyam gràmaõi bràhmaõakulam asya priyagràmaõikaþ . idam tarhi uktam : kapi kçte anantyatvàt hrasvatvam na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam : kap kriyatàm hrasvatvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt kap . antaraïgam hrasvatvam . antaraïgataraþ kap . nanu ca ayam kap samàsàntaþ ici ucyate . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . yeùàm padànàm samàsaþ na tàvat teùàm anyat bhavati . kapam tàvat pratãkùate . dvandve api uktam . kim uktam . paravat liïgam iti ÷abda÷abdàrthau iti . tatra aupade÷ikasya hrasvatvam àtide÷ikasya ÷ravaõam bhaviùyati . (P_1,2.49) KA_I,225.16-23 Ro_II,95 ## . taddhitaluki avantyàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : avantã kuntã kuråþ . ## . taddhitaluki avantyàdãnàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . luk kasmàt na bhavati . alukparatvàt . luki iti ucyate . na ca atra lukam pa÷yàmaþ . luki iti na eùà parasaptamã ÷akyà vij¤àtum . na hi lukà paurvàparyam asti . kà tarhi . satsaptamã : luki sati iti . satsaptamã cet pràpnoti . evam tarhi idam iha vyapade÷yam sat àcàryaþ na vyapadi÷ati . kim . upasarjanasya iti vartate . na ca jàtiþ upasarjanam . (P_1,2.50) KA_I,226.2-18 Ro_II,96-98 ##. goõyàþ na iti eva vaktavyam . na arthaþ ittvena . kà råpasiddhiþ : pa¤cagoõiþ , da÷agoõiþ . ## . hrasvatvam atra vidhãyate : gostriyoþ upasarjanasya iti . ## . it iti và ucyeta na iti và kaþ nu atra vi÷eùaþ . ##. atha và màtràrtham idam vaktavyam : goõãmàtram idam goõiþ . aparaþ àha :#< goõyàþ ittvam prakaraõàt># . a÷iùyam goõyàþ ittvam . kim kàraõam . prakaraõàt . prakçtam hrasvatvam . hrasvaþ iti vartate . nanu såcyàþ . ## . såcyàdyartham idam draùñavyam : pa¤casåciþ , da÷asåcãþ . it goõyàþ na iti vaktavyam hrasvatà hi vidhãyate | iti và vacane tàvat . màtràrtham và kçtam bhavet || goõyàþ ittvam prakaraõàt . såcyàdyartham atha api và . (P_1,2.51.1) KA_I,226.20-227.10 Ro_II,98-100 vyaktivacane iti kimartham . ÷irãùàõàm adårabhavaþ gràmaþ ÷irãùàþ . tasya gràmasya vanam ÷irãùavanam . kim ca syàt . vibhàùà oùadhivanaspatibhyaþ iti õatvam prasajyeta . aparaþ àha : kañubadaryàþ adårabhavaþ gràmaþ kañubadarã . ùaùñhã yuktavadbhàvena mà bhåt iti . atha vyaktivacane iti api ucyamàne kasmàt eva atra na bhavati . ùaùñhã api hi vacanam . na idam pàribhàùikasya vacanasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam : ucyate vacanam iti . evam api ùaùñhã pràpnoti . ùaùñhã api hi ucyate . lupà uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam uktàrthànàm aprayogaþ iti . àtide÷ikã tarhi pràpnoti . evam tarhi ## .#< iha yàvatà yuktam vaktuþ ca kàmacàraþ pràk vçtteþ liïgasaïkhye ye># . pràk api vçtteþ yuktam vanaspatibhiþ nagaram vçttam ca api yuktam vanaspatibhiþ nagaram . vçtte ca yuktavadbhàvaþ vidhãyate . kàmacàraþ ca prayoktuþ pràk vçtteþ ye liïgasaïkhye te* atideùñum vçttasya và ye liïgasaïkhye . yàvatà kàrmacàraþ vçttasya ye liïgasaïkhye te* atidi÷yete na pràk vçtteþ ye . (P_1,2.51.2) KA_I,227.11-26 Ro_II,100-102 kimartham punaþ idam ucyate . ## . anyatra abhidheyavat liïgavacanàni bhavanti . kva anyatra . luki : lavaõaþ supaþ , lavaõà yavàguþ , lavaõam ÷àkam iti . anyatra abhidheyavat liïgavacanàni bhavanti luki. iha api anyatra abhidheyavat liïgavacanàni pràpnuvanti . iùyante ca abhidhànavat syuþ iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti lupi yuktavadanude÷aþ . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . lup nàma iyam adar÷anasya sa¤j¤à kriyate . na ca adar÷anasya liïgasaïkhye ÷akyete* atideùñum . lupaþ adar÷anasa¤j¤itvàt arthagatiþ na upapadyate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . adar÷anasya a÷akyatvàt . adar÷anasya liïgasaïkhye* a÷akye* atideùñum iti kçtvà adar÷anasahacaritaþ yaþ arthaþ tasya gatiþ bhaviùyati sàhacaryàt . ## . adar÷anena ca yogaþ na asti iti kçtvà adar÷anasahacaritaþ yaþ arthaþ tasya gatiþ bhaviùyati sàhacaryàt . (P_1,2.51.3) KA_I,228.1-3 Ro_II,102 ## . samàse uttarapadasya bahuvacanasya lupaþ yuktavadbhàvaþ vaktavyaþ : madhuràpa¤càlàþ . kim prayojanam . niyamàrtham . samàse uttarapadasya eva . kva mà bhåt . pa¤càlamadhure* iti . (P_1,2.52.1) KA_I,228.5-10 Ro_II,102-103 katham idam vij¤àyate : jàtiþ yat vi÷eùaõam iti àhosvit jàteþ yàni vi÷eùaõàni iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate jàtiþ yat vi÷eùaõam iti siddham pa¤càlàþ janapadaþ iti . subhikùaþ sampannapànãyaþ bahumàlyaphalaþ iti na sidhyati . atha vij¤àyate jàteþ yàni vi÷eùaõàni iti siddham subhikùaþ sampannapànãyaþ bahumàlyaphalaþ iti . pa¤càlàþ janapadaþ iti na sidhyati . evam tarhi na evam vij¤àyate jàtiþ yat vi÷eùaõam iti na api jàteþ yàni vi÷eùaõàni iti . katham tarhi . vi÷eùaõànàm yuktavadbhàvaþ bhavati à jàtiprayogàt . (P_1,2.52.2) KA_I,228.11-21 Ro_II,103-104 kimartham punaþ idam ucyate . ## . jàtinivçttyarthaþ ayam àrambhaþ . kim ucyate jàtinivçttyarthaþ iti na punaþ vi÷eùaõànàm api yuktavadbhàvaþ yathà syàt iti . ## . samànàdhikaraõatvàt vi÷eùaõànàm yuktavadbhàvaþ bhaviùyati . yadi evam na arthaþ anena . lupaþ anyatra api jàteþ yuktavadbhàvaþ na bhavati . kva anyatra . badarã såkùmakaõñakà madhurà vçkùaþ iti . kim punaþ kàraõam anyatra api jàteþ yuktavadbhàvaþ na bhavati . àviùñaliïgà jàtiþ yat liïgam upàdàya pravartate utpattiprabhçti à vinà÷àt na tat liïgam jahàti . na tarhi idànãm ayam yogaþ vaktavyaþ . vaktavyaþ ca . kim prayojanam . idam tatra tatra ucyate guõavacanànàm ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti iti . tat anena kriyate . (P_1,2.52.3) KA_I,228.22-229.5 Ro_II,104-105 ##. harãtakyàdiùu vyaktiþ bhavati yuktavadbhàvena : harãtakyàþ phalàni harãtakyaþ phalàni . ## . khalatikàdiùu vacanam bhavati yuktavadbhàvena : khalatikasya parvatasya adårabhavàni vanàni khalatikam vanàni . ## . manuùyalupi pratiùedhaþ vaktavyaþ : ca¤cà abhiråpaþ , vadhrikà dar÷anãyaþ . (P_1,2.53) KA_I,229.7-8 Ro_II,106 kim yàþ etàþ kçtrimàþ ñighubhàdisa¤j¤àþ tatpràmàõyàt a÷iùyam . na iti àha . sa¤j¤ànam sa¤j¤à . (P_1,2.58) KA_I,229.10-230.21 Ro_II,106-109 idam ayuktam vartate . kim atra ayuktam . bahavaþ te arthàþ . tatra yuktam bahuvacanam . tat yat ekavacane ÷àsitavye bahuvacanam ÷iùyate etat ayuktam . bahuùu ekavacanam iti nàma vaktavyam . ataþ uttaram pañhati : ##. jàtyàkhyàyàm sàmànyàbhidhànàt aikàrthyam bhaviùyati . yat tat vrãhau vrãhitvam yave yavatvam gàrgye gàrgyatvam tat ekam tac ca vivakùitam . tasya ekatvàt ekavacanam eva pràpnoti . iùyate ca bahuvacanam syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti jàtyàkhyàyam ekasmin bahuvacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . kim uktam . vrãhibhyaþ àgataþ iti atra gheþ ïiti iti guõaþ pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . ##. arthàtide÷aþ ayam . na idam pàribhàùikasya vacanasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam : ucyate vacanam . bahånàm arthànàm vacanam bahuvacanam iti . yàvat bråyàt ekaþ arthaþ bahuvat bhavati iti tàvat ekasmin bahuvacanam iti . ##. saïkhyàprayoge pratiùedhaþ vaktavyaþ . ekaþ vrãhiþ sampannaþ subhikùam karoti . ##. asmadaþ nàmaprayoge yuvapratyayaprayoge ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . nàmaprayoge : aham devadattaþ bravãmi . aham yaj¤adattaþ bravãmi . yuvapratyayaprayoge : ahaü gàrgyàyaõaþ bravãmi . aham vàtsyàyanaþ bravãmi . yuvagrahaõena nàrthaþ . asmadaþ nàmapratyayaprayoge na iti eva . idam api siddham bhavati : aham gàrgyaþ bravãmi . aham vàtsyaþ bravãmi . aparaþ àha : asmadaþ savi÷eùaõasya prayoge na iti eva . idam api siddham bhavati : aham pañuþ bravãmi . aham paõóitaþ bravãmi . ## . a÷iùyaþ và bahuvadbhàvaþ . kim kàraõam . pçthaktvàbhidhànàt . pçthaktvena hi dravyàõi abhidhãyante . bahavaþ te arthàþ . tatra yuktam bahuvacanam . kim ucyate pçthaktvàbhidhànàt iti yàvatà idànãm eva uktam : jàtyàkhyàyàm sàmànyàbhidhànàt aikàrthyam iti . ##. jàti÷abdena hi dravyam api abhidhãyate jàtiþ api . katham punaþ j¤àyate jàti÷abdena dravyam api abhidhãyate iti . evam hi kaþ cit mahati gomaõóale gopàlakam àsãnam pçcchati : asti atra kàm cid gàm pa÷yasi iti . saþ pa÷yati : pa÷yati ca ayam gàþ pçcchati ca kàm cid atra gàm pa÷yasi iti . nånam asya dravyam vivakùitam iti . tat yadà dravyàbhidhànam tadà bahuvacanam bhaviùyati . yadà sàmànyàbhidhànam tadà ekavacanam bhaviùyati . (P_1,2.59) KA_I,230.23-231.2 Ro_II,109-110 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham aham bravãmi , àvàm bråvaþ , vayam bråmaþ . imàni indriyàõi kadà cit svàtantryeõa vivakùitàni bhavanti . tat yathà : idam me akùi suùñhu pa÷yati . ayam me karõaþ suùñhu ÷çõoti iti . kadà cit pàratantryeõa anena akùõà suùñhu pa÷yàmi . anena karõena suùñhu ÷çõomi iti . tat yadà svàtantryeõa vivakùà tadà bahuvacanam bhaviùyati . yadà pàratantryeõa tadà ekavacanadvivacane bhaviùyataþ . (P_1,2.60) KA_I,231.4-7 Ro_II,110 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham udite pårve phalgunyau , uditàþ pårvàþ phalgunyaþ , udite pårve proùñhapade , uditàþ pårvàþ proùñhapadàþ . phalgunãsampãpagate candramasi phalgunã÷abdaþ vartate . bahavaþ te arthàþ . tatra yuktam bahuvacanam . yadà tayoþ eva abhidhànam tadà dvivacanam bhaviùyati . (P_1,2.61-62) KA_I,231.10-12 Ro_II,110 imau api yogau ÷akyau avaktum . katham . ## . punarvasuvi÷àkhayoþ supàm sulukpårvasavarõa iti eva siddham . (P_1,2.63) KA_I,231.14-232.7 Ro_110-113 tiùyapunarvasvoþ iti kimartham . kçttikàrohiõyaþ . nakùatra iti kimartham . tiùyaþ ca màõavakaþ punarvaså maõavakau tiùyapunarvasavaþ . atha nakùatre iti vartamàne punaþ nakùatragrahaõam kimartham . ayam tiùyapunarvasu÷abdaþ asti eva jyotiùi vartate . asti ca kàlavàcã . tat yathà : bahavaþ tiùyapunarvasavaþ atikràntàþ . katareõa tiùyeõa gataþ iti . tat yaþ jyotiùi vartate tasya idam grahaõam . atha và nakùatre iti vartamàne punaþ nakùatragrahaõasya etat prayojanam : vide÷astham api tiùyapunarvasvoþ kàryam tat api nakùatrasya eva yathà syàt : tiùyapuùyayoþ nakùatràõi yalopaþ vaktavyaþ iti nakùatragrahaõam na kartavyam bhavati . atha và atha và nakùatre iti vartamàne punaþ nakùatra grahaõasya etat prayojanam : tiùyapunarvasuparyàyavàcinàm api yathà syàt : puùyapunarvaså sidhyapunarvaså . atha dvandve iti kimartham . yaþ tiùyaþ tau punarvaså yeùàm te ime tiùyapunarvasavaþ unmugdhàþ . bahuvacanasya iti kimartham . uditam tiùyapunarvaså . katham ca atra ekavacanam . jàtidvandvaþ ekavat bhavati iti . apràõinàm iti pratiùedhaþ pràpnoti . evam tarhi siddhe sati yat bahuvacanagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ : sarvaþ dvandvaþ vibhàùà ekavat bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bàbhrava÷àlaïkàyanam bàbhrava÷àlaïkàyanàþ iti etat siddham bhavati . atha và na atra bhavantaþ pràõinàþ . pràõàþ eva atra bhavantaþ . (P_1,2.64.1) KA_I,233.2-14 Ro_II,114-116 råpagrahaõam kimartham . samànànàm eka÷eùa ekavibhaktau iti iyati ucyamàne yatra eva sarvam samànam ÷abdaþ arthaþ ca tatra eva syàt : vçkùàþ , plakùàþ iti . iha na syàt : akùàþ ,. pàdàþ , màùàþ iti . råpagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . råpam nimittatvena à÷rãyate ÷rutau ca råpagrahaõam . atha ekagrahaõam kimartham . saråpàõàm ÷eùaþ ekavibhaktau iti iyati ucyamàne dvibahvoþ api ÷eùaþ prasajyeta . ekagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha ÷eùagrahaõam kimartham . saråpàõàm ekaþ ekavibhaktau iti iyati ucyamàne àde÷aþ ayam vij¤àyeta . tatra kaþ doùaþ . a÷vaþ ca asvaþ ca a÷vau : àntaryataþ dvyudàttavataþ sthàninaþ dvyudàttavàn àde÷aþ prasajyeta . lopyalopità ca na prakalpeta . tatra kaþ doùaþ . gargàþ , vatsàþ , bidàþ , urvàþ . a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti ucyamànaþ luk na pràpnoti . mà bhåt evam . a¤antam yat bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt. : kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . ekavibhaktau iti kimartham . payaþ payaþ jarayati . vàsaþ vàsaþ chàdayati . bràhmaõàbhyàm ca kçtam bràhmaõàbhyàm ca dehi iti . (P_1,2.64.2) KA_I,233.15-234.5 Ro_II,117-119 kimartham punaþ idam ucyate . ##. pratyartham ÷abdàþ abhinivi÷ante . kim idam pratyartham iti . artham artham prati pratyartham . pratyartham ÷àbdanive÷àt etasmàt kàraõàt na ekena ÷abdena anekasya arthasya abhidhànam pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra anekàrthàbhidhàne aneka÷abdatvam pràpnoti . iùyate ca ekena api anekasya abhidhànam syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati . ## . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . kim idam pratyartham ÷abdàþ abhinive÷ante iti etam dçùñàntam àsthàya saråpàõàm eka÷eùaþ àrabhyate na punaþ apratyartham ÷abdàþ abhinivi÷ante iti etam dçùñàntam àsthàya viråpàõàm aneka÷eùaþ àrabhyate . tatra etat syàt : laghãyasã saråpanivçttirþ garãyasã viråpapratipattiþ iti . tat ca na . laghãyasã viråpapratipattiþ . kim kàraõam . yatra hi bahånàm saråpàõàm ekaþ ÷iùyate tatra avarataþ dvayoþ saråpayoþ nivçttiþ vaktavyà syàt . evam api etasmin sati kim cit àcàryaþ sukaratarakam manyate . sukaratarakam ca eka÷eùàrambham manyate . (P_1,2.64.3) KA_I,234.6-238.17 Ro_II,119-133 kim punaþ ayam ekavibhaktau eka÷eùaþ bhavati . evam bhavitum arhati . ##. ekavibhaktau iti cet tat na . kim kàraõam . abhàvàt vibhakteþ . na hi samudàyàt parà vibhaktiþ asti . kim kàraõam . apràtipadikatvàt . nanu ca arthavat pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati . niyamàt na pràpnoti . arthavatsamudayànàm samàsagrahaõam niyamàrtham iti . yadi punaþ pçthak sarveùàm vibhaktiparàõàm eka÷eùaþ ucyeta . ## . pçthak sarveùàm iti cet eka÷eùe pçthak vibhaktyupalabdhiþ pràpnoti . kim ucyate eka÷eùe pçthak vibhaktyupalabdhiþ iti yàvatà samayaþ kçtaþ : na kevalà prakçtiþ prayoktavyà na kevalaþ pratyayaþ iti . tadà÷rayatvàt pràpnoti . yatra hi prakçtinimittà pratyayanivçttiþ tatra apratyayikàyàþ prakçteþ prayogaþ bhavati agnicit somasut iti yathà . yatra ca pratyayanimittà prakçtinivçttiþ tatra aprakçtikasya pratyayasya prayogaþ bhavati adhunà , iyàn iti yathà . astu saüyogàntalopena siddham . kutaþ nu khalu etat parayoþ vçkùa÷abdayoþ nivçttiþ bhaviùyati na punaþ pårvayoþ iti . tatra etat syàt : pårvanivçttav api satyàm saüyogàdilopena siddham iti . na sidhyati . tatra avarataþ dvayoþ sakàrayoþ ÷ravaõam prasajyeta. yatra ca saüyogàntalopaþ na asti tatra ca na sidhyati . kva ca saüyogàntalopaþ na asti . dvivacanabahuvacanayoþ . yadi punaþ samàse eka÷eùaþ ucyeta . kim kçtam bhavati . kaþ cit vacanalopaþ parihçtaþ bhavati . tat tarhi samàsagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . tiùyapunarvasvoþ nakùatradvandve bahuvacanasya dvivacanam nityam iti . ## . samàse iti cet svarasamàsànteùu doùaþ bhavati . svara : a÷vaþ ca a÷vaþ ca a÷vau. samàsàntodàttatve kçte eka÷eùaþ pràpnoti . idam iha sampradhàryam : samàsàntodàttattvam kriyatàm eka÷eùaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt samàsàntodàttatvam . samàsàntodàttatve ca doùaþ bhavati . svara . samàsànta : çk ca çk ca çcau . samàsànte kçte asàråpyàt eka÷eùaþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam : samàsàntaþ kriyatàm eka÷eùaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt samàsàntaþ . samàsànte ca doùaþ bhavati . ##. aïgà÷raye ca kàrye eka÷eùaþ vaktavyaþ . svasà ca svasàrau ca svasàraþ . aïgà÷raye kçte asàråpyàt eka÷eùaþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam : aïgà÷rayam kriyatàm eka÷eùaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt aïgà÷rayam . ## . tiïsamàse tiïsamàsaþ vaktavyaþ . ekam tiïgrahaõam anarthakam . samàse tiïsamàsaþ iti eva siddham . na anarthakam . tiïsamàse prakçte tiïsamàsaþ vaktavyaþ . ## . tiï ca kaþ cit vidheyaþ kaþ cit pratiùedhyaþ . pacati ca pacati ca pacataþ : taþ÷abdaþ vidheyaþ ti÷abdaþ pratiùedhyaþ . yadi punaþ asamàse eka÷eùaþ ucyeta . ## . yadi asamàse vacanalopaþ vaktavyaþ . nanu ca utpatatà eva vacanalopam coditàþ smaþ . dvivacanabahuvacanavidhim dvandvapratiùedham ca vakùyati tadartham punaþ codyate . ## . dvivacanabahuvacanàni vidheyàni : vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùau , vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùàþ iti . ## . dvandvasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùau , vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùàþ iti . càrthe dvandvaþ iti dvandvaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . anavakà÷aþ eka÷eùaþ dvandvam bàdhiùyate . sàvakà÷aþ eka÷eùaþ . kaþ avakà÷aþ . tiïantàni avakà÷aþ . yadi punaþ pçthak sarveùàm vibhaktyantànàm eka÷eùaþ ucyeta . kim kçtam bhavati . kaþ cit vacanalopaþ parihçtaþ bhavati . ##vibhaktyantànàm eka÷eùe vibhaktyantànàm eva tu nivçttiþ bhavati . ## . ekavibhaktyantànàm iti tu vaktavyam . kim prayojanam . pçthagvibhaktipratiùedhàrtham . pçthagvibhaktyantànàm mà bhåt : bràhmaõàbhyàm ca kçtam bràhmaõàbhyàm ca dehi . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . arthavipratiùedhàt . vipratiùiddhau etau arthau kartà saüpradànam iti a÷akyau yugapat nirdeùñum . tayoþ vipratiùiddhatvàt yugapadvacanam na bhaviùyati . ## . anekam artham sampratyàyayiùyàmi iti eka÷eùaþ àrabhyate . ## . tasmàt eka÷abdatvam na bhaviùyati . ayam tarhi doùaþ : kaþ cit vacanalopaþ dvivacanabahuvacanavidhiþ dvandvapratiùedhaþ ca iti . yadi punaþ pràtipadikànàm eka÷eùaþ ucyeta . kim kçtam bhavati . vacanalopaþ parihçtaþ bhavati . ##. pràtipadikànàm eka÷eùe màtçmàtroþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : màtà ca janayitrã màtàrau ca dhànyasya màtçmàtàraþ . kim kàraõam . saråpatvàt . saråpàõi hi etàni pràtipadikàni . kim ucyate pràtipadikànàm eka÷eùe màtçmàtroþ pratiùedhaþ vaktavyaþ iti na punaþ yasya api vibhaktyantànàm eka÷eùaþ tena api màtçmàtroþ pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . tasya api hi etàni kva cit vibhaktyantàni saråpàõi : màtçbhyàm ca màtçbhyàü ca iti . atha matam etat vibhaktyantànàm sàråpye bhavitavyam eva eka÷eùeõa iti pràtipadikànàm eva eka÷eùe doùaþ bhavati . evam ca kçtvà codyate . ##. haritahariõa÷yeta÷yenarohitarohiõànàm striyàm upasaïkhyànam kartavyam . haritasya strã hariõã hariõasya api hariõã , hariõã ca hariõã ca hariõyau . ÷yetasya strã ÷yenã ÷yenasya api ÷yenã , ÷yenã ca ÷yenã ca ÷yenyau . rohitasya strã rohiõã rohiõasya api rohiõã , rohiõã ca rohiõã ca rohiõyau . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . padasya arthe prayogàt . padam arthe prayujyate vibhaktyantam ca padam . råpam ca iha à÷rãyate . råpanirgrahaþ ca ÷abdasya na antareõa laukikam prayogam . tasmin ca laukike prayoge saråpàõi etàni . aparaþ àha : na và padasya arthe prayogàt . na và eùaþ pakùaþ eva asti pràtipadikànàm eka÷eùaþ iti . kim kàràõam . padasya arthe prayogàt . padam arthe prayujyate vibhaktyantam ca padam . råpam ca iha à÷rãyate råpanirgrahaþ ca ÷abdasya na antareõa laukikam prayogam . tasmin ca laukike prayoge pràtipadikànàm prayogaþ na asti . atha anena pakùeõa arthaþ syàt : pràtipadikànàm eka÷eùaþ iti . bàóham arthaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . etena eva abhihitam såtreõa saråpàõàm eka÷eùaþ ekavibhaktau iti . katham . vibhaktiþ sàråpyeõa à÷rãyate . anaimittikaþ eka÷eùaþ . ekavibhaktau yàni saråpàõi teùàm eka÷eùaþ bhavati . kva . yatra và tatra và iti . atha anena pakùeõa arthaþ syàt : vibhaktyantànàm eka÷eùaþ iti . bàóham arthaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . etat api etena eva abhihitam såtreõa saråpàõàm eka÷eùaþ ekavibhaktau iti . katham . na idam pàribhàùikyàþ vibhakteþ grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam : vibhàgaþ vibhaktiþ iti . ekavibhàge yàni saråpàõi teùàm eka÷eùaþ bhavati iti . nanu ca uktaü : kaþ cit vacanalopaþ dvivacanabahuvacanavidhiþ dvandvapratiùedhaþ ca iti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate kaþ cit vacanalopaþ dvivacanabahuvacanavidhiþiti . sahavivakùàyàm eka÷eùaþ . yugapadvivakùàyàm eka÷eùeõa bhavitavyam . na tarhi idànãm idam bhavati : vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùau , vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùaþ ca vçkùàþ iti . na etat sahavivakùàyàm bhavati . atha api nidar÷ayitum buddhiþ evam nidar÷ayitavyam : vçkùau ca vçkùau ca vçkùau , vçkùàþ ca vçkùàþ ca vçkùàþ ca vçkùàþ iti . yat api ucyate dvandvapratiùedhaþ ca vaktavyaþ iti . na eùaþ doùaþ . anavakà÷aþ eka÷eùþ dvandvam bàdhiùyate . nanu ca uktam sàvakà÷aþ eka÷eùaþ . kaþ avakà÷aþ . tiïantàni avakà÷aþ iti . na tiïantàni eka÷eùàrambham prayojayanti . kim kàçaõam . yathàjàtãyakànàm dvitãyasya padasya prayoge sàmarthyam asti tathàjàtãyakànàm eka÷eùaþ . na ca tiïantànàm dvitãyasya padasya prayoge sàmarthyam asti . kim kàraõam . ekà hi kriyà . ekena uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam uktàrthànàm aprayogaþ iti . yadi tarhi ekà kriyà dvivacanabahuvacanàni na sidhyanti : pacataþ pacanti . na etàni kriyàpekùàõi . kim tarhi . sàdhanàpekùàõi . atha và punaþ astu ekavibhaktau iti . nanu ca uktam ekavibhaktau iti cet na abhàvàt vibhakteþ iti . na eùaþ doùaþ . parihçtam etat : arthavat pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati iti . nanu ca uktam niyamàt na pràpnoti arthavatsamudàyànàm samàsagrahaõam niyamàrtham iti . na eùaþ doùaþ . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakànàm samàsaþ . katha¤jàtãyakànàm samàsaþ . subantànàm . (P_1,2.64.4) KA_I,238.18-239.11 Ro_II,133-136 ## . sarveùu pakùeùu apatyàdiùu upasaïkhyànam kartavyam : bhikùàõàm samåhaþ bhaikùam iti . sarvatra iti ucyate pràtipadikàõàm ca eka÷eùe siddham . apatyàdiùu iti ucyate bahavaþ ca apatyàdayaþ : gargasya apatyam bahavaþ gargàþ . ekà prakçtiþ bahavaþ ca ya¤aþ . asàråpyàt eka÷eùaþ na pràpnoti . nanu ca yathà eva bahavaþ ya¤aþ evam prakçtayaþ api bahvyaþ syuþ . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt : gargàþ , vatsàþ , bidàþ , urvàþ iti . a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti ucyamànaþ luk na pràpnoti . mà bhåt evam . a¤antam yat bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti evam bhaviùyati . nanu ca uktam : na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt : kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . na eùaþ doùaþ . laukikasya tatra gotrasya grahaõam na ca etat laukikam gotram . atha và punaþ astu ekà prakçtiþ bahavaþ ca ya¤aþ . nanu ca uktam : asàråpyàt eka÷eùaþ na pràpnoti iti . ## . siddham etat . katham . samànàrthànàm eka÷eùaþ bhavati iti vaktavyam . yadi samànàrthànàm eka÷eùaþ ucyate katham akùàþ , pàdàþ , màùàþ iti . ## . nànàrthànàm api saråpàõàm eka÷eùþ vaktavyaþ . ## . ekàrthànàm api viråpàõàm eka÷eùaþ vaktavyaþ : vakradaõóaþ ca kuñiladaõóaþ ca vakradaõóau kuñiladaõóàu iti và . ## . svarabhinnànàm yasya uttarasvaravidhiþ tasya eka÷eùaþ vaktavyaþ . akùaþ ca akùaþ ca akùau , mãmaüsakaþ ca mãmàüsakaþ ca mãmaüsakau . (P_1,2.64.5) KA_I,239.12-240.11 Ro_II,136-139 iha kasmàt na bhavati : ekaþ ca ekaþ ca , dvau ca dvau ca iti . ## . saïkhyàyàþ arthàsampratyayàt eka÷eùaþ na bhaviùyati . na hi ekau iti anena arthaþ gamyate . anyapadàrthatvàt ca saïkhyàyàþ eka÷eùaþ na bhaviùyati . ekaþ ca ekaþ ca iti asya dvau iti arthaþ . dvau ca dvau ca iti asya catvàraþ iti arthaþ . na etau staþ parihàrau . yat tàvat ucyate saïkhyàyàþ arthàsampratyayàt iti . arthàsampratyaye api eka÷eùaþ bhavati . tat yathà . gàrgyaþ ca gàrgyàyaõaþ ca gàrgyau . na ca ucyate vçddhayuvànau iti bhavati ca eka÷eùaþ . yat api ucyate : anyapadàrthatvàt ca iti . anyapadàrthe api eka÷eùaþ bhavati . tat yathà : viü÷atiþ ca viü÷atiþ ca viü÷atã iti . tayoþ catvàriü÷at iti arthaþ . evam tarhi na imau pçthak parihàrau . ekaparihàraþ ayam : saïkhyàyàþ arthàsampratyayàt anyapadàrthatvàt ca iti . yatra hi arthàsampratyayaþ eva và anyapadàrthatà eva và bhavati tatra eka÷eùaþ gàrgyau viü÷atã iti yathà . atha và na ime eka÷eùa÷abdàþ . yadi tarhi na ime eka÷eùa÷abdàþ samudàya÷abdàþ tarhi bhavanti . tatra kaþ doùaþ . ekavacanam pràpnoti . ekàrthàþ hi samudàyàþ bhavanti . tat yathà yåtham , ÷atam , vanam iti . santu tarhi eka÷eùa÷abdàþ . kiïkçtam sàråpyam . anyonyakçtam sàråpyam . santi punaþ ke cit anye api ÷abdàþ yeùàm anyonyakçtaþ bhàvaþ . santi iti àha . tad yathà màtà pità bhràtà iti . viùamaþ upanyàsaþ . sakçt ete ÷abdàþ pravçttàþ apàyeùu api vartante . iha punaþ ekena api apàye na bhavati catvàraþ iti . anyat idànãm etat ucyate sakçt ete ÷abdàþ pravçttàþ apàyeùu api vartante iti . yat tu bhavàn asmàn codayati santi punaþ ke cit anye api ÷abdàþ yeùàm anyonyakçtþ bhàvaþ iti tatra ete asmàbhiþ upanyastàþ . tatra etat bhavàn àha sakçt ete ÷abdàþ pravçttàþ apàyeùu api vartante iti . etat ca vàrttam . ekaikaþ na udyantum bhàram ÷aknoti yat katham tatra | ekaikaþ kartà syàt sarve và syuþ katham yuktam || kàraõam udyamanam cet na udyacchati ca antareõa tat tulyam | tasmàt pçthak pçthak te kartàraþ savyapekùàþ tu || (P_1,2.64.6) KA_I,240.12-15 Ro_II,140 ## . prathamamadhyamottamànàm eka÷eùaþ vaktavyaþ : pacati ca pacasi ca pacathaþ , pacasi ca pacàmi ca pacàvaþ , pacati ca pacasi ca pacàmi ca pacàmaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . asaråpatvàt . (P_1,2.64.7) KA_I,240.16-242.9 Ro_II,140-144 ##. dvivacanabahuvacanayoþ ca aprasiddhiþ . kim kàraõam . ekàrthatvàt . ekaþ ayam ava÷iùyate . tena anena tadarthena bhavitavyam . kimarthena . yadarthaþ ekaþ . kimarthaþ ca ekaþ . ekaþ ekàrthaþ . na aikàrthyam . na ayam ekàrthaþ . kim tarhi . dvyarthaþ bahvarthaþ ca . ## . na aikàrthyam iti cet eka÷eùàrambhaþ anarthakaþ syàt . iha hi ÷abdasya svàbhàvikã và anekàrthatà syàt vàcanikã và . tat yadi tàvat svàbhàvikã ##. a÷iùyaþ eka÷eùaþ . kim kàraõam . ekena uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam uktàrthànàm aprayogaþ iti . atha vàcanikã tat vaktavyam : ekaþ ayam avi÷iùyate saþ ca dvyarthaþ bhavati bahvarthaþ ca iti . na vaktavyam . siddham eka÷eùaþ iti eva . katham punaþ ekaþ ayam avi÷iùyate iti anena dvyarthatà bahvarthatà và ÷akyà labdhum . tat ca eka÷eùakçtam . na hi antareõa tadvàcinaþ ÷abdasya prayogam tasya arthasya gatiþ bhavati . pa÷yàmaþ ca punaþ antareõa api tadvàcinaþ ÷abdasya prayogam tasya arthasya gatiþ bhavati iti agnicit somasut iti yathà . te manyàmahe : lopakçtam etat yena atra antareõa api tadvàcinaþ ÷abdasya prayogam tasya arthasya gatiþ bhavatiti . evam iha api eka÷eùakçtam etat yena atra ekaþ ayam ava÷iùyate iti anena dvyarthatà bahvarthatà và bhavati . ucyeta tarhi na tu gamyeta . yaþ hi gàm a÷vaþ iti bråyàt a÷vam và gauþ iti na jàtu cit sampratyayaþ syàt . tena anekàrthàbhidhàne yatnam kurvatà ava÷yam lokaþ pçùñhataþ anugantavyaþ : keùu artheùu laukikàþ kàn ÷abdàn prayu¤jate iti . loke ca ekasmin vçkùaþ iti prayu¤jate dvayoþ vçkùau iti bahuùu vçkùàþ iti . yadi tarhi lokaþ ava÷yam ÷abdeùu pramàõam kimartham eka÷eùaþ àrabhyate . atha kimartham lopaþ àrabhyate . pratyayalakùaõam àcàryaþ pràrthayamànaþ lopam àrabhate . eka÷eùàrambhe punaþ asya na kim cit prayojanam asti . nanu ca uktam : pratyartham ÷abdanive÷àt na ekena anekasya abhidhànam iti . yadi ca ekena ÷abdena anekasya arthasya abhidhànam syàt na pratyartham ÷abdanive÷aþ kçtaþ syàt . ## . pratyartham ÷abdanive÷àt ekena anekasyàbhidhànàt apratyartham iti cet evam ucyate : yat api ekena anekasya abhidhànam bhavati tat api pratyartham eva . yat api hi arthau arthau prati tat api pratyartham eva . yat api hi arthàn arthàn prati tat api pratyartham eva . yàvatàm abhidhànam tàvatàm prayogaþ nyàyyaþ . yàvatàm arthànàm abhidhànam bhavati tàvatàm ÷abdànàm prayogaþ iti eùaþ pakùaþ nyàyyaþ . ## . yàvatàm abhidhànam tàvatàm prayogaþ nyàyyaþ iti cet evam ucyate : eùaþ api nyàyyaþ eva yat api ekena api anekasya abhidhànam bhavati . yadi tarhi ekena anekasya abhidhànam bhavati plakùanyagrodhau : ekena uktatvàt aparasya prayogaþ anupapannaþ . ekena uktatvàt tasya arthasya aparasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . ##. ekena uktatvàt aparasya prayogaþ anupapannaþ iti cet anuktaþ plakùeõa nyagrodhàrthaþ iti kçtvà nyagrodha÷abdaþ prayujyate . katham anuktaþ yàvatà idànãm eva uktam ekena api anekasya abhidhànam bhavati iti . saråpàõàm ekena api anekasya abhidhànam bhavati na viråpàõàm . kim punaþ kàraõam saråpàõàm ekena api anekasya abhidhànam bhavati na punaþ viråpàõàm . ## . svàbhàvikam abhidhànam . ## . ubhayam khalu api dç÷yate : viråpàõàm api ekena anekasya abhidhànam bhavati . tat yathà : dyavà ha kùamà . dyavà cit asmai pçthivã namete iti . viråpàõàm kila nàma ekena anekasya abhidhànam syàt kim punaþ saråpàõàm . (P_1,2.64.8) KA_I,242.10-244.7 Ro_II,144-150 #<àkçtyabhidhànàt và ekam vibhaktau vàjapyàyanaþ># . àkçtyabhidhànàt và ekam ÷abdam vibhaktau vàjapyàyanaþ àcàryaþ nyàyyam manyate : ekà àkçtiþ sà ca abhidhãyate iti . katham punaþ j¤àyate ekà àkçtiþ sà ca abhidhãyate iti . ##. na hi gauþ iti ukte vi÷eùaþ prakhyàyate ÷uklà nãlà kapilà kapotikà iti . yadi api tàvat prakhyàvi÷eùàt j¤àyate ekà àkçtiþ iti kutaþ tu etat sà abhidhãyate iti . ## . avyapavargagateþ ca manyàmahe àkçtiþ abhidhãyate iti . na hi gauþ iti ukte vyapavargaþ gamyate ÷uklà nãlà kapilà kapotikà iti . ##. j¤àyate khalu api ekopadiùñam . gauþ asya kadà cit upadiùñaþ bhavati . saþ tam anyasmin de÷e anyasmin kàle anyasyàm ca vayovasthàyàm dçùñvà jànàti ayam gauþ iti . kaþ punaþ asya vi÷eùaþ prakhyàvi÷eùàt iti ataþ . tasya eva upodbalakam etat : prakhyàvi÷eùàt j¤àyate ca ekopadiùñam iti . ##. evam ca kçtvà dharma÷àstram pravçttam : bràhmaõaþ na hantavyaþ . surà na peyà iti . bràhmaõamàtram na hanyate suràmàtram ca na pãyate . yadi dravyam padàrthaþ syàt ekam bràhmaõam ahatvà ekàm ca suràm apãtvà anyatra kàmacàraþ syàt . kaþ punaþ asya vi÷eùaþ avyapavargagateþ ca iti ataþ . tasya eva upodbalakam etat : avyapavargagateþ ca dharma÷àstram ca tathà iti . ## . asti khalu api ekam anekàdhikaraõastham yugapat upalabhyate . kim . àdityaþ . tad yathà ekaþ àdityaþ anekàdhikaraõasthaþ yugapat upalabhyate . viùamaþ upanyàsaþ . na ekaþ draùñà àdityam anekàdhikaraõastham yugapat upalabhate . evam tarhi ##. tat yathà ekaþ indraþ anekasmin kratu÷ate àhåtaþ yugapat sarvatra bhavati evam àkçtiþ api yugapat sarvatra bhaviùyati . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam ekam anekàdhikaraõastham yugapat upalabhyate iti. ## . yaþ hi manyate na ekam anekàdhikaraõastham yugapad upalabhyate iti eka÷eùe tasya doùaþ syàt . eka÷eùe api na ekaþ vçkùa÷abdaþ anekam artham yugapat abhidadhãta . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam àkçtiþ abhidhãyate iti . ## . dravyàbhidhàne sati àkçteþ asampratyayaþ syàt . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra asarvadravyagatiþ pràpnoti . asarvadravyagatau kaþ doùaþ . gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti : ekaþ ÷àstroktam kurvãta aparaþ a÷àstroktam . a÷àstrokte ca kriyamàõe viguõam karma bhavati . viguõe ca karmaõi phalànavàptiþ . nanu ca yasya api àkçtiþ padàrthaþ tasya api yadi anavayavena codyate na ca anubadhyate viguõam karma bhavati . viguõe ca karmaõi phalànavàptiþ . ekà àkçtiþ iti ca pratij¤à hãyeta . yat ca asya pakùasya upàdàne prayojanam eka÷eùaþ na vaktavyaþ iti saþ ca idànãm vaktavyaþ bhavati . evam tarhi anavayavena codyate pratyekam ca parisamàpyate yathà àdityaþ . nanu ca yasya api dravyam padàrthaþ tasya api anavayavena codyate pratyekam ca parisamàpyate . eka÷eùaþ tvayà vaktavyaþ . tvayà api tarhi dvivacanabahuvacanàni sàdhyàni . ## . codanàyàm ca ekasya upàdhivçtteþ manyàmahe àkçtiþ abhidhãyate iti . àgneyam aùñàkapàlam nirvapet : ekam nirupya dvitãyas tçtãyaþ ca nirupyate . yadi ca dravyam padàrthaþ syàt ekam nirupya dvitãyasya tçtãyasya ca nirvapaõam na prakalpeta . kaþ punaþ etayoþ jàticodanayoþ vi÷eùaþ . ekà nirvçttena aparà nirvartyena . (P_1,2.64.9) KA_I,244.8-245.5 Ro_II,150-152 ##. dravyàbhidhànam vyàóiþ àcàryaþ nyàyyam manyate : dravyam abhidhãyate iti . ## . evam ca kçtvà liïgavacanàni siddhàni bhavanti : bràhmaõã bràhmaõaþ , bràhmaõau bràhmaõàþ iti . ## . codanàsu ca tasya àrambhàt manyàmahe dravyam abhidhãyate iti . gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti : àkçtau coditàyàm dravye àrambhaõàlambhanaprokùaõavi÷asanàdãni kriyante . ## . na khalu api ekam anekàdhikaraõastham yugapat upalabhyate . na hi ekaþ devadattaþ yugapat srughne bhavati mathuràyàm ca . ## . kim . vina÷yet ca pràduþ ùyàt ca . ÷và mçtaþ iti ÷và nàma loke na pracaret . gauþ jàtaþ iti sarvam gobhåtam anavakà÷am syàt . ## . asti khalu api vairåpyam : gauþ ca gauþ ca khaõóaþ muõóaþ iti . ## . evam ca kçtvà vigrahaþ upapannaþ bhavati : gauþ ca gauþ ca iti . ## . vyartheùu ca muktasaü÷ayam bhavati . àkçtau api padàrthe eka÷eùaþ vaktavyaþ : akùàþ , pàdàþ , màùàþ iti . (P_1,2.64.10) KA_I,245.6-247.16 Ro_II,153-159 ## . liïgavacanàni siddhàni bhavanti . kutaþ . guõasya anityatvàt . anityàþ guõàþ apàyinaþ upàyinaþ ca . kim ye ete ÷uklàdayaþ . na iti àha . strãpuünapuüsakàni sattvaguõàþ ekatvadvitvabahutvàni ca . kadà cit àkçtiþ ekatvena yujyate kadà cit dvitvena kadà cit bahutvena kadà cit strãtvena kadà cit puüstvena kadàcit napuüsakatvena . bhavet liïgaparihàraþ upapannaþ vacanaparihàraþ tu na upapadyate . yadi hi kadà cit àkçtiþ ekatvena yujyate kadà cit dvitvena kadà cit bahutvena ekà àkçtiþ iti pratij¤à hãyeta . yat ca asya pakùasya upàdàne prayojanam uktam eka÷eùaþ na vaktavyaþ iti saþ ca idànãm vaktavyaþ bhavati . evam tarhi liïgavacanasiddhiþ guõavivakùànityatvàt . liïgavacanàni siddhàni bhavanti . kutaþ . guõavivakùàyàþ anityatvàt . anityà guõavivakùà . kadà cit àkçtiþ ekatvena vivakùità bhavati kadà cit dvitvena kadà cit bahutvena kadà cit strãtvena kadà cit puüstvena kadà cit napuüsakatvena . bhavet liïgaparihàraþ upapannaþ vacanaparihàraþ tu na upapadyate . yadi kadà cit àkçtiþ ekatvena vivakùità bhavati kadà cit dvitvena kadà cit bahutvena ekà àkçtiþ iti pratij¤à hãyeta . yat ca asya pakùasya upàdàne prayojanam uktam eka÷eùaþ na vaktavyaþ iti saþ ca idànãm vaktavyaþ bhavati . liïgaparihàraþ ca api na upapadyate . kim kàraõam . àviùñaliïgà jàtiþ yat liïgam upàdàya pravartate utpattiprabhçti à vinà÷àt tat liïgam na jahàti . tasmàt na vaiyàkaraõaiþ ÷akyam laukikam liïgam àsthàtum . ava÷yam kaþ cit svakçtàntaþ àstheyaþ . kaþ asau svakçtàntaþ . ## . saüstyànaprasavau liïgam àstheyau . kim idam saüstyànaprasavau iti . ##:#< strã >#.#< såteþ sap prasave pumàn># . nanu ca loke api styàyateþ eva strã såteþ ca pumàn . adhikaraõasàdhanà loke strã : styàyati asyàm garbhaþ iti . kartçsàdhanaþ ca pumàn : såte pumàn iti . iha punaþ ubhayam bhàvasàdhanam : styànam pravçttiþ ca . kasya punaþ styànam strã pravçttiþ và pumàn . guõànàm . keùàm . ÷abdaspar÷aråparasagandhànàm . sarvàþ ca punaþ mårtayaþ evamàtmikàþ saüstyànaprasavaguõàþ ÷abdaspar÷aråparasagandhavatyaþ . yatra alpãyàüsaþ guõàþ tatra avarataþ trayaþ : ÷abdaþ spar÷aþ råpam iti . rasagandhau na sarvatra . pravçttiþ khalu api nityà . na hi iha kaþ cit api svasmin àtmani muhårtam api avatiùñhate . vardhate yàvat anena vardhitavyam apacayena và yujyate . tat ca ubhayam sarvatra . yadi ubhayam sarvatra kutaþ vyavasthà . vivakùàtaþ. saüstyànavivakùàyàm strã prasavavivakùàyàm pumàn ubhayoþ api avivakùàyàm napuüsakam . tatra liïgavacanasiddhiþ guõavivakùànityatvàt iti liïgaparihàraþ upapannaþ . vacanaparihàraþ tu na upapadyate . vacanaparihàraþ ca api upapannaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ : atha yasya dravyam padàrthaþ katham tasya ekavacanadvivacanabahuvacanàni bhavanti iti . evam saþ vakùyati : ekasmin ekavacanam dvayoþ dvivacanam bahuùu bahuvacanam iti . yadi tasya api vàcanikàni na svàbhàvikàni aham api evam vakùyàmi : ekasmin ekavacanam dvayoþ dvivacanam bahuùu bahuvacanam iti . na hi àkçtipadàrthikasya dravyam na padàrthaþ dvavyapadàrthikasya và àkçtiþ na padàrthaþ . ubhayoþ ubhayam padàrthaþ . kasya cit tu kim cit pradhànabhåtam kim cit guõabhåtam . àkçtipadàrthikasya àkçtiþ pradhànabhåtà dravyam guõabhåtam . dravyapadàrthikasya dravyam pradhànabhåtam àkçtiþ guõabhåtà . ## . guõavacanavat và liïgavacanàni bhaviùyanti . tat yathà guõavacanànàm ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti : ÷uklam vastram , ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ , ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . evam iha api yat asau dravyam ÷rità àkçtiþ tasya yat liïgam vacanam ca tat àkçteþ api bhaviùyati . ## . àkçtau àrambhaõàdãnàm sambhavaþ na asti iti kçtvà àkçtisahacarite dravye àrambhaõàdãni bhaviùyanti . ## . na khalu api ekam anekàdhikaraõastham yugapat upalabhyate iti àdityavat viùayaþ bhaviùyati . tat yathà ekaþ àdityaþ anekàdhikaraõasthaþ yugapat upalabhyate . viùamaþ upanyàsaþ . na ekaþ draùñà anekàdhikaraõastham àdityam yugapat upalabhate . evam tarhi itãndravat viùayaþ . tad yathà ekaþ indraþ anekasmin kratu÷ate àhåtaþ yugapat sarvatra bhavati evam àkçtiþ yugapat sarvatra bhaviùyati . ## . dravyavinà÷e àkçteþ avinà÷aþ . kutaþ . anà÷ritatvàt . anà÷rità àkçtiþ dravyam . kim ucyate anà÷ritatvàt iti yat idànãm eva uktam adhikaraõagatiþ sàhacaryàt iti . evam tarhi avinà÷aþ anaikàtmyàt . dravyavinà÷e àkçteþ avinà÷aþ . kutaþ . anaikàtmyàt . anekaþ àtmà àkçteþ dravyasya ca . tat yathà vçkùasthaþ avatànaþ vçkùe chinne api na vina÷yati . ##. vairåpyavigrahau api dravyabhedàt bhaviùyataþ . ## . vibhinnàrtheùu ca sàmànyàt siddham sarvam . a÷noteþ akùaþ . padyateþ pàdaþ . mimãteþ màùaþ . tatra kriyàsàmànyàt siddham . aparaþ tu àha . puràkalpe etat àsãt ùoóa÷a màùàþ kàrùàpaõam ùoóa÷aphalàþca màùa÷ambañyaþ . tatra saükhyàsàmànyàt siddham . (P_1,2.65) KA_I,247.18-20 Ro_II,160 iha kasmàt na bhavati : ajaþ ca barkaraþ ca , a÷vaþ ca ki÷oraþ ca , uùñraþ ca karabhaþ ca iti . tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti ucyate na ca atra tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ . tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ yat samànàyàm àkçtau ÷abdabhedaþ . (P_1,2.66.1) KA_I,247.22-248.3 Ro_II,161 idam sarveùu strãgrahaõeùu vicàryate : strãgrahaõe strãpratyayagrahaõam và syàt stryarthagrahaõam và strã÷abdagrahaõam và iti . kim ca ataþ . yadi pratyayagrahaõam và ÷abdagrahaõam và gàrgã ca gàrgyàyaõau ca gargàþ : kena ya÷abdaþ na ÷råyeta . astriyàm iti hi luk ucyate . iha ca gàrgã ca gàrgyàyaõau ca gargàn pa÷ya : tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti natvam na pràpnoti . atha arthagrahaõam na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu (P_1,2.66.2) KA_I,248.4-6 Ro_II,161 iha kasmàt na bhavati : ajà ca barkaraþ ca , vaóavà ca ki÷oraþ ca , uùñrã ca karabhaþ ca iti . tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti ucyate . na ca atra tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ . tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ yat samànàyàm àkçtau ÷abdabhedaþ . (P_1,2.67) KA_I,248.8-10 Ro_II,162 iha kasmàt na bhavati : haüsaþ ca varañà ca kacchapaþ ca óulã ca , r÷yaþ ca rohit ca iti . tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti ucyate . na ca atra tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ . tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ yat samànàyàm àkçtau ÷abdabhedaþ . (P_1,2.68.1) KA_I,248.12-18 Ro_II,162 kimartham idam ucyate na pumàn striyà iti eva siddham . na sidhyati . tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti ucyate . na ca atra tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ . tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ yat samànàyàm àkçtau ÷abdabhedaþ . evam tarhi siddhe sati yat imam yogam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ : yatra årdhvam prakçteþ tallakùaõaþ eva vi÷eùaþ tatra eka÷eùaþ bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . haüsaþ ca varañà ca , kacchapaþ ca óulã ca , r÷yaþ ca rohit ca iti atra eka÷eùaþ na bhavati . pårvayoþ yogayoþ bhåyàn parihàraþ . yàvat bråyàt gotram yånà iti tàvat vçddhaþ yånà iti . pårvasåtre gotrasya vçddham iti sa¤j¤à kriyate . (P_1,2.68.2) KA_I,248.19-249.20 Ro_II,163-165 ##. asaråpàõàm yuvasthavirastrãpuüsànàm vi÷eùaþ ca avivakùitaþ sàmànyam ca vivakùitam . vi÷eùasya avivakùitatvàt sàmànyasya ca vivakùitatvàt saråpàõàm eka÷eùaþ ekavibhaktau iti eva siddham . pumàn striyà iha kasmàt na bhavati : bràhmaõavatsà ca bràhmaõãvatsaþ ca iti . ## . bràhmaõavatsàbràhmaõãvatsayoþ liïgasya vibhaktiparasya vi÷eùavàcakatvàt eka÷eùaþ na bhaviùyati . yatra liïgam vibhaktiparam eva vi÷eùavàcakam tatra eka÷eùaþ bhavati . na atra liïgam vibhaktiparam eva vi÷eùavàcakam . yadi tarhi yatra liïgam vibhaktiparam eva vi÷eùavàcakam tatra eka÷eùaþ bhavati iha na pràpnoti : kàrakaþ ca kàrikà ca kàrakau . na hi atra liïgam vibhaktiparam eva vi÷eùavàcakam . katham punaþ idam vij¤àyate : ÷abdaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti àhosvit arthaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate ÷abdaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti siddham kàrakaþ ca kàrikà ca kàrakau . idam tu na sidhyati : gomàn ca gomatã ca gomantau . atha vij¤àyate arthaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti siddham gomàn ca gomatã ca gomantau . idam tu na sidhyati : kàrakaþ ca kàrikà ca kàrakau . ubhayathà api pañuþ ca pañvã ca pañå* iti etat na sidhyati . evam tarhi na evam vij¤àyate ÷abdaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti na api arthaþ yà strã tallakùaõaþ cet eva vi÷eùaþ iti . katham tarhi . ÷abdàrthau yà strã tatsadbhàvena ca tallakùaõaþ vi÷eùaþ à÷rãyate . evam ca kçtvà iha api pràptiþ : bràhmaõavatsà ca bràhmaõãvatsaþ ca iti . evam tarhi idam iha vyapade÷yam sat àcàryaþ na vyapadi÷ati . kim . tat iti anuvartate . tat iti anena prakçtau strãpuüsau pratinirdi÷yete . kau ca prakçtau . pradhàne . pradhànam yà ÷abdastrã pradhànam yà arthastrã iti . (P_1,2.69) KA_I,249.22-250.10 Ro_II,166-167 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham ÷uklaþ ca kambalaþ ÷uklam ca vastram tat idam ÷uklam , te* ime ÷ukle , ÷uklaþ ca kambalaþ ÷uklà ca bçhatikà ÷uklam ca vastram tat idam ÷uklam , tàni imani ÷uklàni . ## . pradhàne kàryasampratyayàt ÷eùaþ bhaviùyati . kim ca pradhànam . napuüsakam . katham punaþ j¤àyate napuüsakam pradhànam iti . evam hi dç÷yate loke : anirj¤àte arthe guõasandehe ca napuüsakaliïgam prayujyate . kim jàtam iti ucyate . dvayam ca eva hi jàyate strã và pumàn và . tathà vidåre avyaktam àråpam dçùñvà vaktàraþ bhavanti mahiùãråpam iva bràhmaõãråpam iva . pradhàne kàryasampratyayàt napuüsakasya ÷eùaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam : ekavat ca asya anyatarasyàm iti vakùyàmi iti . etat api na asti prayojanam . #<àkçtivàcitvàt ekavacanam># . àkçtivàcitvàt ekavacanam bhaviùyati . yadà dravyàbhidhànam tadà dvivacanabahuvacane bhaviùyataþ . (P_1,2.68,70-71) KA_I,250.13-251.7 Ro_II,168-169 kimartham idam ucyate na pumàn striyà iti eva siddham . bhràtçputrapitç÷va÷uràõàm kàraõàt dravye ÷abdanive÷aþ . bhràtçputrapitç÷va÷uràõàm kàraõàt dravye ÷abdanive÷aþ bhavati . ## . yadi tàvat bibharti iti bhràtà svasari api etat bhavati . tathà yadi punàti prãõàti iti và putraþ duhitari api etat bhavati . tathà yadi pàti pàlayati iti và pità màtari api etat bhavati . tathà yadi à÷u àptavyaþ ÷va÷uraþ ÷va÷rvàm api etat bhavati . dar÷anam vai hetuþ . na hi svasari bhràtç÷abdaþ dç÷yate . ## . dar÷anam hetuþ iti cet tulyam etat bhavati . svasari api bhràtç÷abdaþ dç÷yatàm . tulyam hi kàraõam . na vai eùaþ loke sampratyayaþ . na hi loke bhràtà ànãyatàm iti ukte svasà ànãyate . ## . tadviùayam ca etat draùñavyam bhavati : svasari bhràtçtvam . kiüviùayam . eka÷eùaviùayam . yuktam punaþ yat niyataviùayàþ ÷abdàþ syuþ . bàóham yuktam . ## . anyatra api tadviùayàþ ÷abdàþ dç÷yante . tat yathà : samàne rakte varõe gauþ lohitaþ iti bhavati a÷vaþ ÷oõaþ iti . samàne ca kàle varõe gauþ kçùõaþ iti bhavati a÷vaþ hemaþ iti . samàne ca ÷ukle varõe gauþ ÷vetaþ iti bhavati a÷vaþ karkaþ iti . (P_1,2.72.1) KA_I,251.9-14 Ro_II,169-170 ## . tyadàditaþ ÷eùe punnapuüsakataþ liïgavacanàni bhavanti . sà ca devadattaþ ca tau sà ca kuõóe ca tàni . ## . advandvatatpuruùavi÷eùaõànàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . saþ ca kukkuñaþ sà ca mayårã kukkuñamayåryau te . ardham pippalyàþ tat ardhapippalã ca sà ardhapippalyau te . (P_1,2.72.2) KA_I,251.15-252.11 Ro_II,170-171 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham . ## . tyadàdãnàm sàmànyam arthaþ . àtaþ ca sàmànyam . devadatte api hi saþ iti etat bhavati yaj¤adatte api . tyadàdãnàm sàmànyàrthatvàt ÷eùaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam : parasya ÷eùam vakùyàmi iti . ## . ubhayavàci param . ## . pårvasya khalu api ÷eùaþ dç÷yate : saþ ca yaþ ca tau ànaya , yau ànaya iti . idam tarhi prayojanam :dvandvaþ mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . ##. sàmànyavi÷eùavàcinoþ ca dvandvaþ na bhavati iti vaktavyam . yadi sàmànyavi÷eùavàcinoþ dvandvaþ na bhavati iti ucyate ÷ådràbhãram , gobalãvardam , tçõolapam iti na sidhyati . na eùaþ doùaþ . iha tàvat ÷ådràbhãram iti : àbhãràþ jàtyantaràõi . gobalãvardam iti : gàvaþ utkàlitapuüskàþ vàhàya ca vikrayàya ca . striyaþ eva ava÷iùyante . tçõolapam iti : apàm ulapam iti nàmadheyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . sàmànyena uktatvàt vi÷eùasya prayogaþ na bhaviùyati . sàmànyena uktatvàt tasya arthasya vi÷eùasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . na tarhi idànãm idam bhavati : tam bràhmaõam ànaya gàrgyam iti . bhavati yadà niyogataþ tasya eva ànayanam bhavati . evam tarhi yena eva khalu api hetunà etat vàkyam bhavati tam bràhmaõam ànaya gàrgyam iti tena eva hetunà vçttiþ api pràpnoti . tasmàt sàmànyavi÷eùavàcinoþ dvandvaþ na bhavati iti vaktavyam . (P_1,2.73) KA_I,252.13-23 Ro_II,172 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham gàvaþ imàþ caranti , ajàþ imàþ caranti . gàvaþ utkàlitapuüskàþ vàhàya ca vikrayàya ca . striyaþ eva ava÷iùyante . idam tarhi prayojanam : gràmyeùu iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt : nyaïkavaþ ime , ÷åkaràþ ime iti . kaþ punaþ arhati agràmyàõàm puüsaþ utkàlayitum ye grahãtum a÷akyàþ . kutaþ eva vàhàya ca vikrayàya ca . idam tarhi prayojanam : pa÷uùu iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt : bràhmaõàþ ime , vçùalàþ ime . kaþ punaþ arhati apa÷ånàm puüsaþ utkàlayitum ye a÷akyàþ vàhàya ca vikrayàya ca . idam tarhi prayojanam : saïgheùu iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt : etau gàvaþ carataþ . kaþ punaþ arhati nirj¤àte arthe anyathà prayoktum . idam tarhi prayojanam : ataruõeùu iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt : uraõakàþ ime , barkaràþ ime iti . kaþ punaþ arhati taruõànàm puüsaþ utkàlayitum ye a÷akyàþ vàhàya ca vikrayàya ca . aneka÷apheùu iti vaktavyam iha mà bhåt : a÷vàþ caranti . gardabhàþ caranti iti . (P_1,3.1.1) KA_I,253.2-254.12 Ro_II,173-178 kutaþ ayam vakàraþ . yadi tàvat saühitayà nirde÷aþ kriyate bhvàdayaþ iti bhavitavyam . atha asaühitayà bhå-àdayaþ iti bhavitavyam . ataþ uttaram pañhati : ## . màïgalikaþ àcàryaþ mahataþ ÷àstraughasya maïgalàrtham vakàram àgamam prayuïkte . maïgalàdãni maïgalamadhyàni maïgalàntàni hi ÷àstràõi prathante vãrapuruùàõi ca bhavanti àyuùmatpuruùàõi ca . adhyetàraþ ca siddhàrthàþ yathà syuþ iti . atha àdigrahaõam kimartham . yadi tàvat pañhyante na arthaþ àdigrahaõena . anyatra api hi ayam pañhan àdigrahaõam na karoti . kva anyatra . mçóamçdagudhakuùakli÷avadavasaþ ktvà iti . atha na pañhyante nataràm arthaþ àdigrahaõena . na hi apañhitàþ ÷akyàþ àdigrahaõena vi÷eùayitum . evam tarhi siddhe sati yat àdigrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ asti ca pàñhaþ bàhyaþ ca såtràt iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pàñhena dhàtusa¤j¤à iti etat upapannam bhavati . ## . pàñhena dhàtusa¤j¤àyàm samàna÷abdànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . yà iti dhàtuþ yà iti àbantaþ . và iti dhàtuþ và iti nipàtaþ . nu iti dhàtuþ nu iti pratyayaþ ca nipàtaþ ca . div iti dhàtuþ div iti pràtipadikam . kim ca syàt yadi eteùàm api dhàtusa¤j¤à syàt . dhàtoþ iti tavyàdãnàm utpattiþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . sàdhane tavyàdayaþ vidhãyante sàdhanam ca kriyàyàþ . kriyàbhàvàt sàdhanàbhàvaþ . sàdhanàbhàvàt satyàm api dhàtusa¤j¤àyàm tavyàdayaþ na bhaviùyanti . iha tarhi : yàþ pa÷ya : àtaþ dhàtoþ iti lopaþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . anàpaþ iti evam saþ . asya tarhi và÷abdasya nipàtasya adhàtuþ iti pràtipadikasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ prasajyeta . apràtipadikatvàt svàdyutpattiþ na syàt . na eùaþ doùaþ . nipàtasya anarthakasya pràtipadikatvam coditam . tatra anarthakagrahaõam na kariùyate : nipàtaþ pràtipadikam iti eva . iha tarhi : trasnå iti : aci ÷nudhàtubhruvàm yvoþ iyaïuvaïau iti uvaïàde÷aþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na pratyayasya uvaïàde÷aþ bhavati iti yat ayam tatra ÷nugrahaõam karoti . asya tarhi div÷abdasya adhàtuþ iti pràtipadikasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ prasajyeta . apràtipadikatvàt svàdyutpattiþ na syàt . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati utpadyante div÷abdàt svàdayaþ iti yat ayam divaþ sau auttvam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . div÷abdaþ yat pràtipadikam tadartham etat syàt : akùadyåþ iti . na vai atra iùyate . aniùñam ca pràpnoti iùñam ca na sidhyati . evam tarhi ananubandhakagrahaõe na sànubandhakasya iti evam etasya na bhaviùyati . evam api ananubandhakaþ div÷abdaþ na asti iti kçtvà sànubandhakasya grahaõam vij¤àsyate . ## . parimàõagrahaõam ca kartavyam . iyàn avadhiþ dhàtusa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam kutaþ hi etat bhå÷abdaþ dhàtusa¤j¤aþ bhaviùyati na punaþ bhvedh÷abdaþ iti . (P_1,3.1.2) KA_I,254.13-256.17 Ro_II,179-185 yadi punaþ kriyàvacanaþ dhàtuþ iti etat lakùaõam kriyeta . kà punaþ kriyà . ãhà . kà punaþ ãhà . ceùñà . kà punaþ ceùñà . vyàpàraþ . sarvathà bhavàn ÷abdena eva ÷abdàn àcaùñe . na kim cid arthajàtam nidar÷ayati : eva¤jàtãyikà kriyà iti . kriyà nàma iyam atyantàparidçùñà . a÷akyà kriyà piõóãbhåtà nidar÷ayitum yathà garbhaþ nirluñhitaþ . sà asau anumànagamyà . kaþ asau anumànaþ . iha sarveùu sàdhaneùu sannihiteùu kadà cit pacati iti etat bhavati kadàcit na bhavati . yasmin sàdhane sannihite pacati iti etat bhavati sà nånam kriyà . atha và yayà devadattaþ iha bhåtvà pàñaliputre bhavati sà nånam kriyà . katham punaþ j¤àyate kriyàvacanàþ pacàdayaþ iti . yat eùàm karotinà sàmànàdhikaraõyam : kim karoti . pacati . kim kariùyati . pakùyati . kim akàrùãt . apàkùãt iti . tatra ## . kriyàvacane dhàtau upasargapratyayayoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . pacati prapacati . kim punaþ kàraõam pràpnoti . ## . saïghàtena hi arthaþ gamyate saprakçtikena sapratyayakena sopasargeõa ca . ## . astibhavatividyatãnàm dhàtusa¤j¤à vaktavyà . yathà hi bhavatà karotinà pacàdãnàm sàmànàdhikaraõyam nidar÷itam na tathà astyàdãnàm nidar÷yate . na hi bhavati kim karoti asti iti . ## . pratyayàrthasya avyatirekàt prakçtyantareùu manyàmahe dhàtuþ eva kriyàm àha iti . pacati pañhati : prakçtyarthaþ anyaþ ca anyaþ ca . pratyayàrthaþ saþ eva . ## . dhàtoþ ca arthàbhedàt pratyayàntareùu manyàmahe dhàtuþ eva kriyàm àha iti . paktà pacanam pàkaþ iti : pratyayàrthaþ anyaþ ca anyaþ ca bhavati . prakçtyarthaþ saþ eva. katham punaþ j¤àyate ayam prakçtyarthaþ ayam pratyayàrthaþ iti . ## . anvayàt vyatirekàt ca . kaþ asau anvayaþ vyatirekaþ và . iha pacati iti ukte kaþ cit ÷abdaþ ÷råyate : pac÷abdaþ cakàràntaþ ati÷abdaþ ca pratyayaþ . arthaþ api kaþ cit gamyate : viklittiþ kartçtvam ekatvam ca . pañhati iti ukte kaþ cit ÷abdaþ hãyate kaþ cit upajàyate kaþ cit anvayã : pac÷abdaþ hãyate pañh÷abdaþ upajàyate ati÷abdaþ anvayã . arthaþ api kaþ cit hãyate kaþ cit upajàyate kaþ cit anvayã : viklittiþ hãyate pañhikriyà upajàyate kartçtvam ca ekatvam ca anvayã . te manyàmahe : yaþ ÷abdaþ hãyate tasya asau arthaþ yaþ arthaþ hãyate . yaþ ÷abdaþ upajàyate tasya asau arthaþ yaþ arthaþ upajàyate . yaþ ÷abdaþ anvayã tasya asau arthaþ yaþ arthaþ anvayã . viùamaþ upanyàsaþ . bahavaþ hi ÷abdàþ ekàrthàþ bhavanti . tat yathà : indraþ ÷akraþ puruhåtaþ purandaraþ , kanduþ koùñhaþ ku÷ålaþ iti . ekaþ ca ÷abdaþ bahvarthaþ . tat yathà : akùàþ pàdàþ màùàþ iti . ataþ kim na sàdhãyaþ arthavattà siddhà bhavati . na api bråmaþ arthavattà na sidhyati iti .varõità arthavattà anvayavyatirekàbhyàm eva . tatra kutaþ etat : ayam prakçtyarthaþ ayam pratyayàrthaþ iti na punaþ prakçtiþ eva ubhau arthau bråyàt pratyayaþ eva và . sàmànya÷abdàþ ete evam syuþ . sàmànya÷abdàþ ca na antareõa prakaraõam vi÷eùam và vi÷eùeùu avatiùñhante . yataþ tu khalu niyogataþ pacati iti ukte svabhàvataþ kasmin cit vi÷eùe pacati÷abdaþ vartate ataþ manyàmahe na ime sàmànya÷abdàþ iti . na cet sàmànya÷abdàþ prakçtiþ prakçtyarthe vartate pratyayaþ pratyayàrthe . ## . pacati iti kriyà gamyate . tàm praþ vi÷inaùñi . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra dhàtuþ upasargam vyabhicarati yatra na khalu tam vyabhicarati tatra katham : adhyeti , adhãte iti . yadi api atra dhàtuþ upasargam na vyabhicarati upasargaþ tu dhàtum vyabhicarati . te manyàmahe : yaþ eva asya adheþ anyatra arthaþ sa iha api iti . kaþ punaþ anyatra adheþ arthaþ . adhiþ uparibhàve vartate . iha tarhi vyaktam arthàntaram gamyate : tiùñhati pratiùñhate iti . tiùñhati iti vrajikriyàyàþ nivçttiþ pratiùñhate iti vrajikriyà gamyate . te manyàmahe upasargakçtam etat yena atra vrajikriyà gamyate . praþ ayam dçùñàpacàraþ àdikarmaõi vartate . na ca idam na asti bahvarthàþ api dhàtavaþ bhavanti iti . tat yathà : vapiþ prakiraõe óçùñaþ chedane api vartate : ke÷a÷ma÷ru vapati iti . ãóiþ stuticodanàyàc¤àsu dçùñaþ preraõe api vartate : agniþ vai itaþ vçùñim ãññe marutaþ amutaþ cyàvayanti iti . karotiþ abhåtapràdurbhàve dçùñaþ nirmalãkaraõe api vartate : pçùñham kuru pàcau , kuru . unmçdàna iti gamyate . nikùepaõe ca api vartate : kañe kuru , ghañe kuru , a÷mànam itaþ kuru . sthàpaya iti gamyate . evam iha api tiùñhatiþ eva vrajikriyàm àha tiùñhatiþ eva vrajikriyàyàþ nivçttim . ayam tarhi doùaþ : astibhavatividyatãnàm dhàtutvam iti . (P_1,3.1.3) KA_I,256.18-258.6 Ro_II,185-192 yadi punaþ bhàvavacanaþ dhàtuþ iti evam lakùaõam kriyeta . katham punaþ j¤àyate bhàvavacanàþ pacàdayaþ iti . yat eùàm bhavatinà sàmànàdhikaraõyam : bhavati pacati , bhavati pakùyati , bhavati apàkùãt iti . kaþ punaþ bhàvaþ . bhavateþ svapadàrthaþ bhavanam bhàvaþ iti . yadi bhavateþ svapadàrthaþ bhavanam bhàvaþ vipratiùiddhànàm dhàtusa¤j¤à na pràpnoti : bhedaþ , chedaþ . anyaþ hi bhàvaþ anyaþ hi abhàvaþ . àtaþ ca anyaþ bhàvaþ anyaþ abhàvaþ iti . yaþ hi yasya bhàvam icchati saþ na tasya abhàvam yasya ca abhàvam na tasya bhàvam . pacàdãnàm ca dhàtusa¤j¤à na pràpnoti . yathà hi bhavatà kriyàvacane dhàtau karotinà pacàdãnàm sàmànàdhikaraõyam nidar÷itam na tathà bhàvavacane dhàtau nidar÷yate . karotiþ pacàcãnàm sarvàn kàlàn sarvàn puruùàn sarvàõi ca vacanàni anuvartate . bhavatiþ punaþ vartamànakàlam ca eva ekatvam ca . kà tarhi iyam vàcoyuktiþ : bhavati pacati , bhavati pakùyati , bhavati apàkùãt iti . eùà eùà vàcoyuktiþ : pacàdayaþ kriyàþ bhavatikriyàyàþ kartryaþ bhavanti iti . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra anyà ca anyà ca kriyà yatra khalu sà eva kriyà tatra katham : bhavet api bhavet , syàt api syàt iti . atra api anyatvam asti . kutaþ . kàlabhedàt sàdhanabhedàt ca . ekasya atra bhavateþ bhavatiþ sàdhanam sarvakàlaþ ca pratyayaþ . aparasya bàhyam sàdhanam vartamànakàlaþ ca pratyayaþ . yàvatà atra api anyatvam asti pacàdayaþ ca kriyàþ bhavatikriyàyàþ kartryaþ bhavanti iti astu ayam kartçsàdhanaþ : bhavati iti bhàvaþ iti . kim kçtam bhavati . vipratiùiddhànàm dhàtusa¤j¤à siddhà bhavati . bhavet vipratiùiddhànàm dhàtusa¤j¤à siddhà syàt pràtipadikànàm api pràpnoti : vçkùaþ , plakùaþ iti . kim kàraõam . etàni api hi bhavanti . evam tarhi karmasàdhanaþ bhaviùyati : bhàvyate yaþ saþ bhàvaþ iti . kriyà ca eva hi bhàvyate svabhàvasiddham tu dravyam . evam api bhavet keùàm cit na syàt yàni na bhàvyante . ye tu ete sambandhi÷abdàþ teùàm pràpnoti : màtà pità bhràtà iti . sarvathà vayam pràtipadikaparyudàsàt na mucyàmahe . pañhiùyati hi àcàryaþ : bhåvàdipàñhaþ pràtipadikàõapayatyàdinivçttyarthaþ iti . yàvatà pañhiùyati pacàdayaþ ca kriyàþ bhavatikriyàyàþ kartryaþ bhavanti iti astu ayam kartçsàdhanaþ : bhavati iti bhàvaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . etena eva abhihitam såtreõa bhåvàdayaþ dhàtavaþ iti . katham . na idam àdigrahaõam . vadeþ ayam auõàdikaþ i¤ kartçsàdhanaþ : bhuvam vadanti iti bhåvàdayaþ iti . ## . bhàvavacane dhàtau tadarthasya pratyayasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : ÷i÷ye iti . kim ca syàt . a÷iti iti àttvam prasajyeta . tat hi dhàtoþ vihitam . ## . itaretarà÷rayam ca bhavati . kà itaretarà÷rayatà . pratyaye bhàvavacanatvam tasmàt ca pratyayaþ . utpanne hi pratyaye bhàvavacanatvam gamyate saþ ca tàvat bhàvavacanàt utpannaþ . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . siddham etat . katham . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu ca ÷abdeùu anà÷ritya bhàvavacanatvam pratyayaþ utpadyate . ## . prathamabhàvagrahaõam ca kartavyam . prathamam yaþ bhàvam àha iti . kutaþ punaþ pràthamyam . kim ÷abdataþ àhosvit arthataþ . kim ca ataþ . yadi ÷abdataþ sanàdãnàm dhàtusa¤j¤à na pràpnoti : putrãyati vastrãyati iti . atha arthataþ siddhà sanàdãnàm dhàtusa¤j¤à saþ eva tu doùaþ bhavati : bhàvavacane tadarthapratyayapratiùedhaþ iti . evam tarhi na eva arthataþ na eva ÷abdataþ . kim tarhi . abhidhànataþ . sumadhyame abhidhàne yaþ prathamam bhàvam àha. (P_1,3.1.4) KA_I,258.7-21 Ro_II,193-196 iha ye eva bhàvavacane dhàtau doùàþ te eva kriyàvacane api . tatra te eva parihàràþ . tatra idam aparihçtam : astibhavatividyatãnàm dhàtutvam iti . tasya parihàraþ . kàm punaþ kriyàm bhavàn matvà àha astibhavatividyatãnàm dhàtusa¤j¤à na pràpnoti iti . kim yat tat devadattaþ kaüsapàtryàm pàõinà odanam bhuïkte iti . na bråmaþ kàrakàõi kriyà iti . kim tarhi . kàrakàõàm pravçttivi÷eùaþ kriyà . anyathà ca kàrakàõi ÷uùkaudane pravartante anyathà ca màüsaudane . yadi evam siddhà astibhavatividyatãnàm dhàtusa¤j¤à . anyathà hi kàrakàõi astau pravartante anyathà hi mriyatau . ùañ bhàvavikàràþ iti ha sma àha bhagavàn vàrùyàyaõiþ : jàyate asti vipariõamate vardhate apakùãyate vina÷yati iti . sarvathà sthitaþ iti atra dhàtusa¤j¤à na pràpnoti . bàhyaþ hi ebhyaþ tiùñhatiþ . evam tarhi kriyàyàþ kriyà nivartikà bhavati dravyam dravyasya nivartakam . evam hi kaþ cit kam cit pçcchati . kimavasthaþ devadattasya vyàdhiþ iti . saþ àha : vardhate iti . aparaþ àha : apakùãyate iti . aparaþ àha : sthitaþ iti . sthitaþ iti ukte vardhateþ ca apakùãyateþ ca nivçttiþ bhavati . atha và na antareõa kriyàm bhåtabhaviùyadvartamànàþ kàlàþ vyajyante . astyàdibhiþ ca api bhåtabhaviùyadvartamànàþ kàlàþ vyajyante . atha và na anyat prùñena anyat àkhyeyam . tena na bhaviùyati kim karoti asti iti . (P_1,3.1.5) KA_I,258.22-259.14 Ro_II,196-198 atha yadi eva kriyàvacanaþ dhàtuþ iti eùaþ pakùaþ atha api bhàvavacanaþ dhàtuþ kim gatam etat iyatà såtreõa àhosvit anyatarasmin pakùe bhåyaþ såtram kartavyam . gatam iti àha . katham . ayam àdi÷abdaþ asti eva vyavasthàyàm vartate . tat yathà : devadattàdãn samupaviùñàn àha : devadattàdayaþ ànãyantàm iti . te utthàpya ànãyante . asti prakàre vartate . tat yathà : devadattàdayaþ àóhyàþ abhiråpàþ dar÷anãyàþ pakùavantaþ . devadattaprakàràþ iti gamyate . pratyekam ca àdi÷abdaþ parisamàpyate . bhvàdayaþ iti ca vàdayaþ iti ca . tat yadà tàvat kriyàvacanaþ dhàtuþ iti eùaþ pakùaþ tadà bhå iti atra yaþ àdi÷abdaþ saþ vyavasthàyàm vartate và iti atra yaþ àdi÷abdaþ saþ prakàre . bhå iti evamàdayaþ và iti evamprakàràþ iti . yadà tu bhàvavacanaþ dhàtuþ iti eùaþ pakùaþ tadà và iti atra yaþ àdi÷abdaþ saþ vyavasthàyàm bhå iti atra yaþ àdi÷abdaþ saþ prakàre . và iti evamàdayaþ bhå iti evamprakàràþ iti . yadi tarhi lakùaõam kriyate na idànãm pàñhaþ kartavyaþ . kartavyaþ ca . kim prayojanam . ## . bhåvàdipàñhaþ kartavyaþ . kim prayojanam . pràtipadikàõapayatyàdinivçttyarthaþ . pràtipadikanivçttyarthaþ àõapayatyàdinivçttyarthaþ ca . ke punaþ àõapayatyàdayaþ . àõapayati vaññati vaóóhati iti . ## . svarànubandhaj¤àpanàya ca pàñhaþ kartavyaþ : svaràn anubandhàn ca j¤àsyàmi iti . na hi antareõa pàtham svaràþ anubandhàþ và ÷akyàþ vij¤àtum . ye tu ete nyàyyavikaraõàþ udàttàþ ananubandhakàþ pañhyante eteùàm pàñhaþ ÷akyaþ akartum . eteùàm api ava÷yam àõapayatyàdinivçttyarthaþ pàñhaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . ÷iùñaprayogàt àõapayatyàdãnàm nivçttiþ bhaviùyati . saþ ca ava÷yam ÷iùñaprayogaþ upàsyaþ ye api pañhyante teùàm api viparyàsanivçttyarthaþ . loke hi kçùyarthe kasim prayu¤jate dç÷yarthe ca di÷im . (P_1,3.2.1) KA_I,259.16-23 Ro_II,198-199 upade÷e iti kimartham . abhre àü apaþ : udde÷e yaþ anunàsikaþ tasya mà bhåt iti . kaþ punaþ udde÷opade÷ayoþ vi÷eùaþ . pratyakùam àkhyànam upade÷aþ , guõaiþ pràpaõam udde÷aþ . pratyakùam tàvat àkhyànam upade÷aþ . tat yathà : agoj¤àya kaþ cit gàm sakhthani karõe và gçhãtvà upadi÷ati : ayam gauþ iti . saþ pratyakùam àkhyàtam àha : upadiùñaþ me gauþ iti . guõaiþ pràpaõam udde÷aþ . tat yathà : kaþ cit kam cit àha : devadattam me bhavàn uddi÷atu iti . saþ ihasthaþ pàñaliputrastham devadattam uddi÷ati : aïgadã kuõóalã kirãñã vyåóhoraskaþ vçttabàhuþ lohitàkùaþ tuïganàsaþ citràbharaõaþ ãdç÷aþ devadattaþ iti . saþ guõaiþ pràpyamàõam àha : uddiùñaþ me devadattaþ iti . (P_1,3.2.2) KA_I,259.24-261.3 Ro_II,199-202 ## . itsa¤j¤àyàm sarvaprasaïgaþ . sarvasya anunàsikasya itsa¤j¤à pràpnoti . asya api pràpnoti : abhre àü apaþ . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ : upàdãyate eva¤jàtãyakasya anunàsikasya itsa¤j¤à bhavati iti . anupàdãyamàne vi÷eùe sarvaprasaïgaþ . kim ucyate anupàdãyamàne vi÷eùe iti . katham na nàma upàdãyate yadà upade÷e iti ucyate . lakùaõena hi upade÷aþ . saïkãrõau udde÷opade÷au . pratyakùam àkhyànam udde÷aþ guõaiþ ca pràpaõam upade÷aþ . pratyakùam tàvat àkhyànam udde÷aþ . tat yathà : kaþ cit kam cit àha : anuvàkam me bhavàn uddi÷atu iti . saþ tasmai àcaùñe : iùetvakam adhãùva . ÷annodevãyam adhãùva iti . saþ pratyakùam àkhyàtam àha : uddiùñaþ me anuvàkaþ . tam adhyeùye iti . guõaiþ ca pràpaõam upade÷aþ . tat yathà : kaþ cit kam cit àha : gràmantaram gamiùyàmi . panthànam me bhavàn upadi÷atu iti . saþ tasmai àcaùñe : amuùmin avakà÷e hastadakùiõaþ grahãtavyaþ , amuùmin hastavàmaþ iti . saþ guõaiþ pràpyamàõam àha : upadiùñaþ me panthàþ iti . evam etau saïkãrõau udde÷opade÷au . evam tarhi itkàryàbhàvàt itsa¤j¤à na bhaviùyati . nanu ca lopaþ eva itkàryam syàt . akàryam lopaþ . iha hi ÷abdasya dvyarthaþ upade÷aþ . kàryàrthaþ và bhavati upade÷aþ ÷ravaõàrthaþ và . kàryam ca iha na asti . kàrye ca asati yadi ÷ravaõam api na syàt upade÷aþ anarthakaþ syàt . idam asti itkàryam : abhre àü añitaþ : anantaralakùaõàyàm itsa¤j¤àyàm satyàm àditaþ ca iti iñpratiùedhaþ prasajyeta . ## . siddham etat katham . upade÷ane yaþ anunàsikaþ saþ itsa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . kim punaþ upade÷anam . ÷àstram . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam itsa¤j¤àyàm sarvaprasaïgaþ avi÷eùàt iti . na eùaþ doùaþ . upade÷aþ iti gha¤ ayam karaõasàdhanaþ . na sidhyati . paratvàt lyuñ pràpnoti . na bråmaþ akartari ca kàrake sa¤j¤àyàm iti . kim tarhi . halaþ ca iti . tatra api sa¤j¤àyàm iti vartate . na ca eùà sa¤j¤à . pràyavacanàt asa¤j¤àyàm api bhaviùyati . pràyavacanàt sa¤j¤àyàm eva syàt và na và . na hi upàdheþ upàdhiþ bhavati vi÷eùaõasya và vi÷eùaõam . yadi na upàdheþ upàdhiþ bhavati vi÷eùaõasya và vi÷eùaõam kalyàõyàdãnàm inaï kulañàyàþ và inaï vibhàùà na pràpnoti . inaï eva atra pradhànam . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . iha tarhi : vàkinàdãnàm kuk ca putràt anyatarasyàm iti kuk vibhàùà na pràpnoti . atra api kuk eva pradhànam . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . evam na ca idam akçtam bhavati na upàdheþ upàdhiþ bhavati vi÷eùaõasya và vi÷eùaõam iti na ca kaþ cit doùaþ bhavati . evam ca kçtvà gha¤ na pràpnoti . evam tarhi kçtyalyuñaþ bahulam iti evam atra gha¤ bhaviùyati . (P_1,3.3.1) KA_I,261.5-15 Ro_II,202-203 ## . halantye sarvprasaïgaþ . sarvasya halaþ itsa¤j¤à pràpnoti . kim kàraõam . sarvàntyatvàt . sarvaþ hi hal tam tam avadhim prati antyaþ bhavati . ## . siddham etat . katham . vyavasitàntyatvàt . vyavasitàntyaþ hal itsa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . ke punaþ vyavasitàþ . dhàtupràtipadikapratyayanipàtàgamàde÷àþ . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam halantye sarvprasaïgaþ sarvàntyatvàt iti . na eùaþ doùaþ . àha ayam hal antyam itsa¤j¤am bhavati iti . sarvaþ ca hal tam tam avadhim prati antyaþ bhavati . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ antyaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ vyavasitàntyaþ . atha và sàpekùaþ ayam nirde÷aþ kriyate . na ca anyat kim cit apekùyam asti . te vyavasitam eva apekùiùyàmahe . (P_1,3.3.2) KA_I,261.16-262.3 Ro_II,203-205 ## . lakàrasya anubandhatvena aj¤àpitatvàt halgrahaõàprasiddhiþ . hal antyam itsa¤j¤am bhavati iti ucyate . lakàrasya eva tàvat itsa¤j¤à na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . lakàranirde÷aþ kartavyaþ . hal antyam itsa¤j¤am bhavati lakàraþ ca iti vaktavyam . ## . atha và eka÷eùanirde÷aþ ayam . hal ca hal ca hal . hal antyam itsa¤j¤am bhavati iti . atha và ëkàrasya eva idam guõabhåtasya grahaõam . tatra upade÷e ac anunàsika it iti itsa¤j¤à bhaviùyati . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati lakàrasya itsa¤j¤à iti yat ayam õalam litam karoti . (P_1,3.3.3) KA_I,262.4-17 Ro_II,205-207 ## . akçttaddhitàntasya pràtipadikasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . uda÷vit ÷akrñ iti . akçttaddhitàntasya iti kimartham . kumbhakàraþ nagarakàraþ aupagavaþ kàpañavaþ . ## . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤a na bhaviùyati . idam asti itkàryam titsvaritam iti svaritatvam yathà syàt . na etat asti . pratyayagrahaõam tatra codayiùyati . idam tarhi : ràjà takùà . ¤niti àdyudàttatvam yathà syàt . ¤niti iti ucyate . tatra vyapavargàbhàvàt na bhaviùyati . idam tarhi svaþ . upottamam riti eùaþ svaraþ yathà syàt . svaritakaraõasàmarthyàt na bhaviùyati . nyaïsvarau svritau iti . iha tarhi antaþ . uttama÷abdaþ triprabhçtiùu vartate . na ca atra triprabhçtayaþ santi . iha tarhi sanutaþ . upottamam riti iti eùaþ svaraþ yathà syàt . antodàttanipàtanam kariùyate . saþ ca nipàtasvaraþ ritsvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . etat ca atra yuktam yat itkàryàbhàvàt itsa¤j¤à na syàt . yatra itkàryam bhavati bhavati tatra itsa¤j¤à . tat yathà àgastyakauõóinyayoþ agastikuõóinac . (P_1,3.4) KA_I,262.19-263.9 Ro_II,207-209 ## . vibhaktau tavargapratiùedhaþ ataddhite iti vaktavyam . iha mà bhåt . kimaþ at kve prepsan dãpyase kva ardhamàsàþ iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpàyati na vibhaktau taddhite pratiùedhaþ bhavati iti yat ayam idamaþ thamuþ iti makàrasye itsa¤j¤àparitràõàrtham ukàram anubandham karoti . yadi etat j¤àpyate idànãm iti atra api pràpnoti . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . idam asti itkàryam mit acaþ antyàt paraþ iti acàm antyàt paraþ yathà syàt . i÷bhàve kçte na asti vi÷eùaþ mit acaþ antyàt paraþ iti và paratve pratyayaþ paraþ iti và . saþ eva tàvat i÷bhàvaþ na pràpnoti . kim kàraõam . pràk di÷aþ pratyayeùu iti ucyate . kaþ punaþ arhati i÷bhàvam pràg di÷aþ pratyayeùu vaktum . kim tarhi . pràk di÷aþ artheùu i÷bhàvaþ kiüsarvanàmabahubhyaþ advyàdibhyaþ pratyayotpattiþ . evam tarhi tadaþ api ayam vaktavyaþ . tadaþ ca mit acaþ antyàt paratvena na sidhyati . nanu ca atra api atve kçte na asti vi÷eùaþ mit acaþ antyàt paraþ iti và paratve pratyayaþ paraþ iti và . tat hi attvam na pràpnoti . kim kàraõam . vibhaktau iti ucyate . evam tarhi yakàràntaþ dànãm kariùyate . kim yakàraþ na ÷råyate . luptanirdiùñaþ yakàraþ . (P_1,3.7.1) KA_I,263.11-18 Ro_II,209 ## . cu¤cupcaõapoþ cakàrasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ke÷acu¤cuþ ke÷acaõaþ . ## . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . idam asti itkàryam citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . pitkaraõam idànãm kimartham syàt . ## . pitkaraõam kimartham iti cet paryàyàrtham etat syàt . evam tarhi yakàràdã cu¤cupcaõapau . kim yakàraþ na ÷råyate . luptanirdiùñaþ yakàraþ . (P_1,3.7.2) KA_I,263.19-264.10 Ro_II,210-211 ## . iraþ upasaïkhyànam kartavyam : rudhir : arudhat , arautsãt . avayavagrahaõàt siddham . rephasya atra halantyam iti itsa¤j¤à bhaviùyati ikàrasya upade÷e ac anunàsikaþ iti . ## . avayavagrahaõàt iti cet ididvidhiprasaïgaþ pràpnoti . bhettà chettà . iditaþ num dhàtoþ iti num pràpnoti . yadi punaþ ayam ididvidhiþ kumbhãdhànyanyàyena vij¤àyeta . tat yathà . kumbhãdhànyaþ ÷rotriyaþ iti ucyate . yasya kumbhyàm eva dhànyam saþ kumbhãdhànyaþ . yasya punaþ kumbhyàm ca anyatra ca na asau kumbhãdhànyaþ . na ayam ididvidhiþ kumbhãdhànyanyàyena ÷akyaþ vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . ñunadi nandathuþ iti . evam tarhi na evam vij¤àyate ikàraþ it yasya saþ ayam idit tasya iditaþ iti . katham tarhi . ikàraþ eva it idit ididantasya iti . atha và ékàrasya eva idam irtvabhåtasya grahaõam . tatra upade÷e ac anunàsikaþ it iti itsa¤j¤à bhaviùyati . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na eva¤jàtãyakànàm ididvidhiþ bhavati iti yat ayam iritaþ kàn cit numanuùaktàn pañhati . ubundir ni÷àmane . skandir gati÷oùaõayoþ . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati ir÷abdasya itsa¤j¤à bhavati iti yat ayam iritaþ và iti àha . atha và ante iti vartate . (P_1,3.9.1) KA_I,264.12-20 Ro_II,211-212 tasyagrahaõam kimartham . itsa¤j¤akaþ pratinirdi÷yate . na etat asti prayojanam . prakçtam it iti vartate . kva prakçtam . upade÷e ac anunàsikaþ it iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . arthàt vibhaktivipariõàmaþ bhaviùyati . tat yathà . uccàni devadattasya gçhàõi . àmantrayasva enam . devadattam iti gamyate . devadattasya gàvaþ a÷vàþ hiraõyam iti . àóhyaþ vaidhaveyaþ . devadattaþ iti gamyate . purastàt ùaùñhãnirdiùñam sat arthàt dvitãyànirdiùñam prathamànirdiùñam ca bhavati . evam iha api purastàt prathamànirdiùñam sat arthàt ùaùñhãnirdiùñam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . ye anekàlaþ itsa¤j¤àþ teùàm lopaþ sarvàde÷aþ yathà syàt . atha kriyamàõe api ca tasyagrahaõe katham iva lopaþ sarvàde÷aþ labhyaþ . labhyaþ iti àha . kutaþ . vacanapràmàõyàt . tasyagrahaõasàmarthyàt . (P_1,3.9.2) KA_I,264.21-265.17 Ro_II,212-214 ## . itaþ lope õalktvàniùñhàsu upasaïkhyànam kartavyam . õal . aham papaca . ktvà . devitvà sevitvà . niùñhà . ÷ayitaþ ÷ayitavàn . kim punaþ kàraõam na sidhyati . itpratiùedhàt . pratiùidhyate atra itsa¤j¤à . õal uttamaþ õit và bhavati . ktvà señ na kit bhavati . niùñhà señ na kit bhavati iti . ##. siddham etat . katham . õalàdãnàm grahaõàni pratiùidhante . õal uttamaþ và õidgrahaõena gçhyate . ktvà señ na kidgrahaõena gçhyate . niùñhà señ na kidgrahaõena gçhyate iti . ## . nirdiùñalopàt và siddham eva . atha và nirdiùñasya ayam lopaþ kriyate . tasmàt siddham etat . ## . tatra tusmànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasmàt tasmin yasmàt yasmin vçkùàþ plakùàþ acinavam asunavam akaravam . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . uccàraõasàmarthyàt atra lopaþ na bhaviùyati . ##. anubandhalope bhàvàbhàvayoþ virodhàt aprasiddhiþ . na j¤àyate kena abhipràyeõa prasajati kena nivçttim karoti iti . ## . siddham etat . katham . apavàdanyàyena . kim punaþ iha tathà yathà utsargàpavàdau . ## . kàryam kariùyàmi iti anubandhaþ àsajyate kàryàd anyan mà bhåt iti lopaþ . (P_1,3.9.3) KA_I,265.18-267.6 Ro_II,214-217 atha yasya anubandhaþ àsajyate kim saþ tasya ekàntaþ bhavati àhosvit anekàntaþ . ## . ekàntaþ iti àha . kutaþ . tatra upalabdheþ . tatrasthaþ hi asau upalabhyate . tat yathà vçkùasthà ÷àkhà vçkùaikàntà upalabhyate . ## . tatra asaråpavidhau doùaþ bhavati . karmaõi aõ àtaþ anupasarge kaþ iti . kaõviùaye aõ api pràpnoti . sarvàde÷e ca doùaþ bhavati . divaþ aut sarvàde÷aþ pràpnoti . dàppratiùedhe pçthaktvanirde÷aþ kartavyaþ . adàbdaipau iti vaktavyam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . anàkàràntatvàt . nanu ca àttve kçte bhaviùyati . tat hi àttvam na pràpnoti . kim kàraõam . anejantatvàt . astu tarhi anekàntaþ . ## . yadi anekàntaþ vçttivi÷eùaþ na sidhyati . kiti õiti iti kàryàõi na sidhyanti . kim hi saþ tasya it bhavati yena itkçtam syàt . evam tarhi anantaraþ . ## . anantaraþ iti cet pårvaparayoþ itkçtam pràpnoti . vu¤chaõ . ## . siddham etat . katham . vyavasitapàñhaþ kartavyaþ . vu¤ chaõ . saþ ca ava÷yam vyavasitapàñhaþ kartavyaþ . ## . akriyamàõe vyavasitapàñhe ekànte api sandehaþ syàt . tatra na j¤àyate kim ayam pårvasya bhavati àhosvit parasya iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . pårvasya iti vyàkhyàsyamaþ . ## . vçttàt và punaþ siddham etat . vçddhimantam àdyudàttam dçùñvà ¤it iti vyavaseyam . antodàttam dçùñvà kit iti . yuktam punaþ yat vçttinimittakaþ anubandhaþ syàt na anubandhanimittakena nàma vçttena bhavitavyam . vçttinimittakaþ eva anubandhaþ . vçttij¤aþ hi àcàryaþ anubandhàn àsajati . ubhayam idam anubandheùu uktam ekàntàþ anekàntàþ iti . kim atra nyàyyam . ekàntàþ iti nyàyyam . kutaþ etat . atra hi hetuþ vyapadiùñaþ . yat ca nàma sahetukam tat nyàyyam . nanu ca uktam tatra asaråpasarvàde÷adàppratiùedhe pçthaktvanirde÷aþ anàkàràntatvàt iti . asaråpavidhau tàvat na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anubandhakçtam asàråpyam bhavati iti yat ayam dadàtidadhàtyoþ vibhàùà iti vibhàùà ÷am ÷àsti . yat api uktam sarvàde÷e iti . atra api àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anubandhakçtam anekàltvam bhavati iti yat ayam ÷it sarvasya iti àha . yat api uktam dàppratiùedhe pçthaktvanirde÷aþ kartavyaþ iti . na kartavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anubandhakçtam anejantatvam bhavati iti yat ayam udãcàm màïaþ vyatãhàre iti meïaþ sànubandhakasya àttvabhåtasya grahaõam karoti . (P_1,3.10.1) KA_I,267.8-13 Ro_II,218 kim iha udàharaõam . ikaþ yaõ aci . dadhi atra madhu atra . na etat asti . sthàne antaratamena api etat siddham . kutaþ àntaryam . tàlusthànasya tàlusthànaþ oùñhasthànasya oùñhasthànaþ bhaviùyati iti . idam tarhi . tasthasthamipàm tàmtamtàmaþ iti . nanu ca etat api sthàne antaratamena eva siddham . kutaþ àntaryam . ekàrthasya ekàrthaþ dvyarthasya dvyarthaþ bahvarthasya bahvarthaþ bhaviùyati iti . idam tarhi tådã÷alàtruavarmatãkåcavàràt óhakchaõóha¤yakaþ iti . (P_1,3.10.2) KA_I,267.14-268.2 Ro_II,218-220 kimartham punaþ idam ucyate . ##. sa¤j¤ayà samàsaiþ ca nirde÷àþ kriyante . sa¤j¤ayà tàvat . parasmaipadànàm õalatususthalathusaõalvamàþ iti . samàsaiþ . tådã÷alàturavarmatãkåcavàràt óhakchaõóha¤yakaþ iti . sa¤j¤àsamàsanirde÷àt sarvaprasaïgaþ anude÷asya yathàsaïkhyavacanam niyamàrtham . sarvasya udde÷asya sarvaþ anude÷aþ pràpnoti . iùyate ca samasaïkhyam yathà syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti tatra yathàsaïkhyavacanam niyamàrtham . evamartham idam ucyate . kim punaþ kàraõam sa¤j¤ayà samàsaiþ ca nirde÷àþ kriyante . ##. sa¤j¤ayà samàsaiþ ca nirde÷àþ kriyantepçthak vibhaktãþ sa¤j¤inaþ ca mà uccicãram iti . ## . prakaraõe ca sarveùàm sampratyayaþ yathà syàt . vidaþ lañaþ và iti . (P_1,3.10.3) KA_I,268.3-271.17 Ro_II,220-227 kim punaþ ÷abdataþ sàmye saïkhyàtànude÷aþ bhavati àhosvit arthataþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . parasmaipadànàm õalatususthalathusaõalvamàþ iti õalàdayaþ bahavaþ parasmaipadànàm iti ekaþ ÷abdaþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . óàraurasaþ prathamasya . óàraurasaþ bahavaþ prathamasya iti ekaþ ÷abdaþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ecaþ ayavàyàvaþ . ayavàyàvaþ bahavaþ ecaþ iti ekaþ ÷abdaþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . astu tarhi arthataþ . arthataþ cet ## . lçluñornandyarãhaõasindhutakùa÷ilàdiùu doùaþ bhavati . syatàsãlçluñoþ . syatàsã dvau lçluñoþ iti asya trayaþ arthàþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . nandigrahipacàdibhyaþ lyuõinyacaþ . nandyàdayaþ bahavaþ lyuõinyacaþ trayaþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . arãhaõàdayaþ bahavaþ vu¤àdayaþ saptada÷a . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . sindhutakùa÷ilàdibhyaþ aõa¤au . sindhutakùa÷ilàdayaþ bahavaþ aõa¤au dvau . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . #<àtmanepadavidhiniùñhàsàrvadhàtukadvigrahaõeùu># . àtmanepadavidhiniùñhàsàrvadhàtukadvigrahaõeùu ca doùaþ bhavati . àtmanepadavidhiþ ca na sidhyati . anudàttaïitaþ àtmanepadam . anudàttaïitau dvau àtmanepadam iti asya dvau arthau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . niùñhà . radàbhyàm niùñhàtaþ naþ pårvasya ca daþ iti . rephadakàrau dvau niùñhà iti asya dvau arthau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . sàrvadhàtukadvigrahaõeùu ca doùaþ bhavati . ÷nasoþ allopaþ ÷namastã dvau sàrvadhàtukam iti asya dvau arthau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . eïaþ pårvatve pratiùedhaþ vaktavyaþ . eïaþ padàntàt ati ïasiïasoþ ca . ïasiïasau dvau eï iti asya dvau arthau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . astu tarhi ÷abdataþ . nanu ca uktam saïkhyàsàmyam ÷abdataþ cet õalàdayaþ parasmaipadànàm óàraurasaþ prathamasya ayavàyàvaþ ecaþ iti anirde÷aþ iti . na eùaþ doùàþ . sthàne antaratamaþ iti anena vyavasthà bhaviùyati . kutaþ àntaryam . ekàrthasya ekàrthaþ dvyarthasya dvyarthaþ bahvarthasya bahvarthaþ . saüvçtàvarõasya saüvçtàvarõaþ vivçtàvarõasya vivçtàvarõaþ . ## . atiprasaïgaþ bhavati guõavçddhipratiùedhe kïiti . guõavçddhã dve kïitau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . gakàraþ api atra nirdi÷yate . tat gakàragrahaõam api kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . kakàre gakàraþ cartvabhåtaþ nirdi÷yate . giti kiti ïiti iti . ## . udikåle dve rujivahau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na udiþ upapadam . kim tarhi . vi÷eùaõam rujivahoþ . utpårvàbhyàm rujivahibhyàm kåle upapade iti . ## . tacchãlàdiùu dhàtutrigrahaõeùu doùaþ bhavati . vidibhidicchideþ kurac . vidibhidicchidayaþ trayaþ tacchãlàdayaþ trayaþ . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . gha¤àdiùu dvigrahaõeùu doùaþ bhavati . nirabhyoþ pålvoþ . nirabhã dvau pålvau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . iùyate ca atra saïkhyàtànude÷aþ : niùpàvaþ , abhilàvaþ iti . evam tarhi akartari ca kàrake bhàve ca iti dvau pålvau ca dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . téstrau dvau karaõàdhikaraõe dve . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . kartçkarmaõã dve bhåkç¤au dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . anavakëptyamarùau dvau kiüvçttàkiüvçtte dve . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . kçbhvau dvau ktvàõamulau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . chandobràhmaõàni iti dve adhãte veda iti ca dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . ropadhetoþ pràcàm tat gacchati pathidåtayoþ . ropadhetau dvau pathidåtau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . tatra bhavatastasyavyàkhyànau dvau kratuyaj¤au dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## ùaïghàdiùu a¤prabhçtayaþ saïkhyàtànude÷ena na sidhyanti . na eùaþ doùaþ . ghoùagrahaõam atra kartavyam . ## . ve÷oya÷àadã dvau yalkhau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . #<ïasiïasoþ khyatyàt parasya># . ïasiïasau dvau khyatyau dvau . tatra saïkhyàtànude÷aþ pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . samànayogavacanàt . samànayoge saïkhyàtànude÷am vakùyàmi . ## . tasya etasya lakùaõasya doùaþ vidaþ lañaþ và iti saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ## . dhmàdhetñoþ nàóãmuùñyoþ ca saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ## . saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ## . saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . ## . yuùmadasmadoþ ca àde÷àþ saïkhyàtànude÷ena na sidhyanti . tasmàt yasmin pakùe alpãyàüsaþ doùàþ tàm àsthàya pratividheyam doùeùu . atha và evam vakùyàmi . yathàsaïkhyam anude÷aþ samànàm svaritena . tataþ adhikàraþ . adhikàraþ ca bhavati svaritena iti . evam api svaritam dçùñvà sandehaþ syàt . na j¤àyate kim ayam samasaïkhyàrthaþ àhosvit adhikàràrthaþ iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti samasaïkhyàrthaþ iti vyàkhyàsyàmaþ . (P_1,3.11.1) KA_I,271.19-272.10 Ro_II,228-229 kimartham idam ucyate . ## . adhikàraþ kriyate pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti . kim idam pratiyogam iti . yogam yogam prati pratiyogam . yoge yoge tasya grahaõam mà kàrùam iti . kim gatam etat iyatà såtreõa . gatam iti àha . kutaþ . lokataþ . tat yathà loke adhikçtaþ asau gràme adhikçtaþ asau nagare iti ucyate yaþ yatra vyàpàram gacchati . ÷abdena ca api adhikçtena kaþ anyaþ vyàpàraþ ÷akyaþ avagantum anyat ataþ yoge yoge upasthànàt . ## . na và etat prayojanam . kim kàraõam . nirdi÷yamànàdhikçtatvàt yathà loke . nirdi÷yamànam adhikçtam gamyate . tat yathà . devadattàya gauþ dãyatàm yaj¤adattàya viùõumitràya iti . gauþ iti gamyate . evam iha api padarujavi÷aspç÷aþ gha¤ sç sthire bhàve . gha¤ iti gamyate . ## . anyanirde÷aþ tu loke nivartakaþ bhavati . tat yathà . devadattàya gauþ dãyatàm yaj¤adattàya kambalaþ viùõumitràya ca iti . kambalaþ gonivartakaþ bhavati . evam iha api abhividhau bhàve inuõ gha¤aþ nivartakaþ syàt . tasmàt paribhàùà kartavyà . (P_1,3.11.2) KA_I,272.11-273.5 Ro_II,229-230 ## . adhikàraparimàõàj¤ànam tu bhavati . na j¤àyate kiyantam avadhim adhikàraþ anuvartate iti . ## . adhikàraparimàõaj¤ànàrtham eva tarhi ayam yogaþ vaktavyaþ . adhikàraparimàõam j¤àsyàmi iti . katham punaþ svaritena adhikàraþ iti anena adhikàraparimàõam ÷akyam vij¤àtum . evam vakùyàmi svarite na adhikàraþ iti . svaritam dçùñvà adhikàraþ na bhavati iti . kena idànãm adhikàraþ bhaviùyati . laukikaþ adhikàraþ . ## . kim uktam . anyanirde÷aþ tu nivartakaþ tasmàt paribhàùà iti . adhikàràrtham eva tarhi ayam yogaþ vaktavyaþ . nanu ca uktam adhikàraparimàõàj¤ànam tu iti . ## . yàvatithaþ al anubadhyate tàvataþ yogàn adhikàraþ anuvartate iti vaktavyam . atha idànãm yatra alpãyàüsaþ alaþ bhåyasaþ ca yogàn adhikàraþ anuvartate katham tatra kartavyam . ## . bhåyasi pràgvacanam kartavyam . pràk amutaþ iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . pràk amutaþ iti vyàkhyàsyàmaþ . yadi evam na arthaþ anena . kena idànãm adhikàraþ bhaviùyati . laukikaþ adhikàraþ . nanu ca uktam na adhikàraþ iti cet uktam . kim uktam . anyanirde÷aþ tu nivartakaþ tasmàt paribhàùà . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti . inuõ gha¤ iti sandehe gha¤ iti vyàkhyàsyàmaþ . (P_1,3.11.3) KA_I,273.6-25 Ro_II,230-232 na tarhi idànãm ayam yogaþ vaktavyaþ . vaktavyaþ ca . kim prayojanam . svaritena adhikàragatiþ yathà vij¤àyeta , adhikam kàryam , adhikaþ kàraþ . adhikàragatiþ : gostriyoþ upasarjanam iti atra goñàïgrahaõam coditam . tat na kartavyam bhavati . strãgrahaõam svarayiùyate . svaritena adhikàragatiþ bhavati iti striyàm iti evam prakçtya ye pratyayàþ vihitàþ teùàm grahaõam vij¤àsyate . tatra svaritena adhikàragatiþ bhavati iti na doùaþ bhavati . adhikam kàryam : apàdànam àcàryaþ kim nyàyyam manyate . yatra pràpya nivçttiþ . tena iha eva syàt : gràmàt àgacchati . nagaràt àgacchati . sàïkà÷yakebhyaþ pàñaliputrakàþ abhiråpataràþ iti atra na syàt . svaritena adhikarm kàryam bhavati iti atra api siddham bhavati . tathà adhikaraõam àcàryaþ kim nyàyyam manyate . yatra kçtsnaþ àdhàràtmà vyàptaþ bhavati . tena iha eva syàt : tileùu tailam . dadhni sarpiþ iti . gaïgàyàm gàvaþ . kåpe gargakulam iti atra na syàt . svaritena adhikarm kàryam bhavati iti atra api siddham bhavati . adhikam kàryam . adhikaþ kàraþ : pårvavipratiùedhàþ na pañhitavyàþ bhavanti . guõavçddhyauttvatçjvadbhàvebhyaþ num pårvavipratiùiddham numaciratçjvadbhàvebhyaþ nuñ iti . numnuñau svarayiùyete . tatra svaritena adhikaþ kàraþ bhavati iti numnuñau bhaviùyataþ . katham punaþ adhikaþ kàraþ iti anena pårvavipratiùedhàþ ÷akya na pañhitum . lokataþ . tat yathà loke adhikam ayam kàram karoti iti ucyate yaþ ayam durbalaþ san balavadbhiþ saha bhàram vahati . evam iha api adhikam ayam kàram karoti iti ucyate yaþ ayam pårvaþ san param bàdhate . adhikàragatiþ stryarthà vi÷eùàya adhikam kàryam . atha yaþ anyaþ adhikaþ kàraþ pårvavipratiùedhàrthaþ saþ . (P_1,3.12.1) KA_I,274.2-11 Ro_II,233 vikaraõebhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . cinutaþ sunutaþ lunãtaþ punãtaþ . ïitaþ iti àtmanepadam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate ïakàraþ it asya saþ ayam ïit ïitaþ iti . katham tarhi . ïakàraþ eva it ïit ïitaþ . atha và upade÷e iti vartate . atha và uktam etat siddham tu pårvasya kàryàtide÷àt iti . sarvathà caïaïbhyàm pràpnoti . evam tarhi dhàtoþ iti vartate . kva prakçtam . bhåvàdayaþ dhàtavaþ iti . tat vai prathamànirdiùñam pa¤camãnirdiùñena ca iha arthaþ . arthàt vibhaktivipariõàmaþ bhaviùyati . tat yathà . uccàni devadattasya gçhàõi . àmantrayasva enam . devadattam iti gamyate . devadattasya gàvaþ a÷vàþ hiraõyam iti . àóhyaþ vaidhaveyaþ . devadattaþ iti gamyate . purastàt ùaùñhãnirdiùñam sat arthàt dvitãyànirdiùñam prathamànirdiùñam ca bhavati . evam iha api purastàt prathamànirdiùñam sat arthàt pa¤camãnirdiùñam bhaviùyati . (P_1,3.12.2) KA_I,274.11-275.15 Ro_II,233-237 kimartham punaþ idam ucyate . #<àtmanepadavacanam niyamàrtham># . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . kim ucyate niyamàrthaþ ayam iti na punaþ vidhyarthaþ api syàt . ## . lavidhànàt hi àtmanepadam parasmaipadam ca vihitam . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . vikaraõaiþ tu vyavahitatvàt niyamaþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . vikaraõàþ kriyantàm niyamaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt vikaraõàþ . nityàþ khalu api vikaraõàþ . kçte api niyame pràpnuvanti akçte api pràpnuvanti . nityatvàt paratvàt ca vikaraõeùu kçteùu vikaraõaiþ vyavahitatvàt niyamaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . anavakà÷aþ niyamaþ . sàvakà÷aþ . kaþ avakà÷aþ . ye ete lugvikaraõàþ ÷luvikaraõàþ liïliñau ca . yadi punaþ iyam paribhàùà vij¤àyeta . kim kçtam bhavati . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam yatra kàryam tatra draùñavyam . lasya tibàdayaþ bhavanti iti upasthitam idam bhavati anudàttaïitaþ àtmanepadam ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . evam api itaretarà÷rayam bhavati . kà itaretarà÷rayatà . abhinirvçttànàm lasya sthàne tibàdãnàm àtmanepadaparasmaipadasa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca tibàdayaþ bhàvyante . tat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi kàryàõi ca na prakalpante . parasmaipadeùu tàvat na itaretarà÷rayam bhavati . parasmaipadànukramaõam na kariùyate . ava÷yam kartavyam anuparàbhyàm kç¤aþ iti evamartham . nanu ca etat api àtmanepadànukramaõe eva kariùye . svarita¤itaþ kartrabhipraye kriyàphale àtmanepadam bhavati kartari . anuparàbhyàm kç¤aþ na iti . àtmanepadeùu ca api na itaretarà÷rayam bhavati . katham . bhàvinã sa¤j¤à vij¤àsyate såtra÷àñakavat . tat yathà : kaþ cit kam cit tantuvàyam àha : asya såtrasya ÷àñakam vaya iti . saþ pa÷yati . yadi ÷àñakaþ na vàtavyaþ atha vàtavyaþ na ÷àñakaþ . ÷àñakaþ vàtavyaþ iti vipratiùiddham. bhàvinã khalu asya sa¤j¤à abhipretà . saþ manye vàtavyaþ yasmin ute ÷àñakaþ iti etat bhavati iti . evam iha api saþ lasya sthàne kartavyaþ lyasya abhinirvçttasya àtmanepadam iti eùà sa¤j¤à bhaviùyati . atha và punaþ astu niyamaþ . nanu ca utkam vikaraõaiþ tu vyavahitatvàt niyamaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati vikaraõebhyaþ niyamaþ balãyàn iti yat ayam vikaraõavidhau àtmanepadaparasmaipadàni à÷rayati . puùàdidyutàdërditaþ parasmaipadeùu àtmanepadeùu anyatarasyàm iti . na etat asti j¤àpakam . abhinirvçttàni hi lasya sthàne àtmanepadàni parasmaipadàni ca . yat tarhi anupasargàt và iti vibhàùàm ÷àsti . (P_1,3.12.3) KA_I,275.16-277.18 Ro_II,237-244 kim punaþ ayam pratyayaniyamaþ : anudàttaïitaþ eva àtmanepadam bhavati , bhàvakarmaõoþ eva àtmanepadam bhavati iti . àhosvit prakçtyarthaniyamaþ : anudàttaïitaþ àtmanepadam eva , bhàvakarmaõoþ àtmanepadam eva . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tatra pratyayaniyame ÷eùagrahaõam kartavyam parasmaipadaniyamàrtham . ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . kim kàraõam . parasmaipadasya anivçttatvàt . pratyayàþ niyatàþ prakçtyarthau aniyatau . tatra parasmaipadam pràpnoti . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam parasmaipadaniyamàrtham . ÷eùàt eva parasmaipadam bhavati na anyataþ iti . ## . kyaùaþ àtmanepadam vaktavyam . lohitàyati lohitàyate . kim punaþ kàraõam na sidhyati . tasya anyatra niyamàt . tat hi anyatra niyamyate . ucyate ca na ca pràpnoti . tat vacanàt bhaviùyati . astu tarhi prakçtyarthaniyamaþ . ## . prakçtyarthaniyame anyeùàm pratyayànàm abhàvaþ . anudàttaïitaþ tçjàdayaþ na pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . anavakà÷àþ tçjàdayaþ ucyante ca . te vacanàt bhaviùyanti . sàvakà÷àþ tçjàdayaþ . kaþ avakà÷aþ . parasmaipadinaþ avakà÷aþ . tatra api niyamàt na pràpnuvanti . tavyàdayaþ tarhi bhàvakarmaõoþ niyamàt na pràpnuvanti . tavyàdayaþ api anavakà÷àþ . te vacanàt bhaviùyanti . ciõ tarhi bhàvakarmaõoþ niyamàt na pràpnoti . ciõ api vacanàt bhaviùyati . gha¤ tarhi bhàvakarmaõoþ niyamàt na pràpnoti . tatra api prakçtam karmagrahaõam . kva prakçtam . aõ karmaõi ca iti . tat vai tatra upapadavi÷eùaõam abhidheyavi÷eùaõena ca iha arthaþ . na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati . na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati . yat tàvat ucyate na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati iti anyàrtham api prakçtam anyàrtham bhavati ñat yathà . ÷àlyartham kulyàþ praõãyante tàbhyaþ ca pàõãyam pãyate upa÷pç÷yate ca ÷àlayaþ ca bhàvyante . yad api ucyate na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati iti . bhavet dravyeùu etat evam syàt . ÷abdaþ tu khalu yena yena vi÷eùeõa abhisambadhyate tasya tasya vi÷eùakaþ bhavati . #<÷eùavacanam ca># . ÷eùagrahaõam ca kartavyam . ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . kim prayojanam . ÷eùaniyamàrtham . prakçtarthau niyatau . pratyayàþ aniyatàþ . te ÷eùe api pràpnuvanti . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam . ÷eùàt kartari parasmaipadam eva na anyat iti . ## . kartari ca àtmanepadaviùaye parasmaipadapratiùedhàrtham dvitãyam ÷eùagrahaõam kartavyam . ÷eùàt ÷eùe iti vaktavyam . iha mà bhåt . bhidyate ku÷ålaþ svayam eva iti . katarasmin pakùe ayam doùaþ . prakçtyarthaniyame . prakçtyarthaniyame tàvat na doùaþ . prakçtyarthau niyatau . pratyayàþ aniyatàþ . tatra na arthaþ kartçgrahaõena kartçgrahaõàt ca doùaþ . pratyayaniyame tarhi ayam doùaþ . pratyayàþ niyatàþ . prakçtyarthau aniyatau . tatra kartçgrahaõam kartavyam bhàvakarmaõoþ nivçttyartham . kartçgrahaõàt ca eùaþ doùaþ . prakçtyarthaniyame ÷eùagrahaõam ÷akyam akartum . katham . prakçtayarthau niyatau . pratyayàþ aniyatàþ . tataþ vakùyàmi parasmaipadam bhavati iti . tat niyamàrtham bhaviùyati . yatra parasmaipadam ca anyat ca pràpnoti tatra parasmaipadam eva bhavati iti . tat tarhi pratyayaniyame dvitãyam ÷eùagrahaõam kartavyam . na kartavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . anudàttaïitaþ àtmanepadam . tataþ bhàvakarmaõoþ . tataþ kartari . kartari ca àtmanepadam bhavati bhàvakarmaõoþ . tataþ karkmavyatihàre . kartari iti eva . bhàvakarmaõoþ iti nivçttam . yathà eva tarhi karmaõi kartari bhavati evam bhàve api kartari pràpnoti . eti jãvantam ànandaþ . na asya kim cit rujati iti . dvitãyaþ yogavibhàgaþ kariùyate . anudàttaïitaþ àtmanepadam . tataþ bhàve . tataþ karmaõi . karmaõi ca àtmanepadam bhavati . tataþ kartari . kartari ca àtmanepadam bhavati . karmaõi iti anuvartate . bhàve iti nivçttam . tataþ karmavyatihàre . kartari iti eva . karmaõi iti nivçttam . evam api ÷eùagrahaõam kartavyam anuparàbhyàm kç¤aþ iti evamartham . iha mà bhåt anukriyate svayam eva . paràkriyate svayam eva . nanu ca etat api yogavibhàgàt eva siddham . na sidhyati . anantarà yà pràptiþ sà yogavibhàgena ÷akyà bàdhitum . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . parà pràptiþ apratiùiddhà . tayà bhaviùyati . nanu ca iyam pràptiþ pårvàm pràptim bàdhate . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . evam tarhi kartari karmavyatihàre iti atra kartçgrahaõam pratyàkhyàyate . tat prakçtam uttaratra anuvartiùyate . ÷eùàt kartari kartari iti . kimartham idam kartari kartari iti . kartà eva yaþ kartà tatra yathà syàt . kartà ca anyaþ ca yaþ kartà tatra mà bhåt iti . tataþ anuparàbhyàm kç¤aþ . kartari kartari iti eva . (P_1,3.14.1) KA_I,277.20-278.6 Ro_II,244-245 kriyàvyatirhàre iti vaktavyam . karmavyatirhàre iti ucyamàne iha prasajyeta devadattasya dhànyam vyatilunanti iti iha ca na syàt vyatilunate vyatipunate iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kriyàm hi loke karma iti upacaranti . kàm kriyàm kariùyasi . kim karma kariùyasi iti . evam api kartavyam . kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ bhavati . kriyà api kçtrimam karma . na sidhyati . kartuþ ãpsitatamam karma iti ucyate . katham ca kriyà nàma kriyepsitatamà syàt . kriyà api kriyepsitatamà bhavati . kayà kriyayà . sampa÷yatikriyayà pràrthayatikriyayà adhyavasyatikriyayà và . iha yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati salþ buddhyà tàvat kam cit artham sampa÷yati . sandçùñe pràrthanà pràrthite adhyavasàyaþ adhyavasàye àrambhaþ àrambhe nirvçttiþ nirvçttau phalàvaptiþ . evam kriyà api kçtrimam karma . evam api ubhayoþ kçtrimàkçtrimayoþ ubhayagatiþ prasajyeta . tasmàt kriyàvyatihàre iti vaktavyam . na vaktavyam . iha kartari vyatihàre iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat karmagrahaõam karoti tasya etat prayojanam kriyàvyatihàre yathà syàt karmavyatihàre mà bhåt iti . (P_1,3.14.2) KA_I,278.7-21 Ro_II,246 atha kartçgrahaõam kimartham . ## . karmavyatihàràdiùu kartçgrahaõam kriyate bhàvakarmaõoþ anena àtmanepadam mà bhåt iti . ## . akriyamàõe kartçgrahaõe bhàvakarmaõoþ api àtmanepadam prasajyeta . tatra kaþ doùaþ . tatra pratiùedhe bhàvakarmaõoþ pratiùedhaþ . tatra kaþ doùaþ . tatra pratiùedhe bhàvakarmaõoþ api anena àtmanepadasya pratiùedhaþ prasajyeta . vyatigamyante gràmàþ vyatihanyante dasyavaþ iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anantarasya pratiùedhàt . anantaram yat àtmanepadavidhànam tasya pratiùedhàt . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . pårvà pràptiþ apratiùiddhà tayà bhaviùyati . nanu ca iyam pràptiþ pårvàm pràptim bàdhate . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . uttaràrtham tarhi kartçgrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate tatra eva ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . dvitãyam kartçgrahaõam kartavyam . kim prayojanam . kartà eva yaþ kartà tatra yathà syàt . karta ca anyaþ ca yaþ kartà tatra mà bhåt iti . (P_1,3.15) KA_I,278.23-279.3 Ro_II,247 ## . pratiùedhe hasàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . vyatihasanti vayatijalpanti vyatipañhanti . ## . harivahyoþ apratiùedhaþ bhavati iti vaktavyam . sampraharante ràjànaþ . saüvivahante gargaiþ iti . na vahiþ gatyarthaþ . de÷àntarapràpaõakriyaþ vahiþ . (P_1,3.16) KA_I,279.5 Ro_II,248 ## . prarasparopapadàt ca iti vaktavyam . parasparasya vyatilunanti . parasparasya vyatipunanti . (P_1,3.19) KA_I,279.9-13 Ro_II,248-249 upasargagrahaõam kartavyam . parà jayati senà iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yadi api tàvat ayam parà÷abdaþ dçùñàpacàraþ upasargaþ ca anupasargaþ ca ayam tu khalu vi÷abdaþ adçùñàpacàraþ upasargaþ eva . tasya asya kaþ dvitãyaþ sahàyaþ bhavitum arhati anyat ataþ upasargàt . tat yathà asya goþ dvitãyena arthaþ iti gauþ eva upàdãyate na a÷vaþ na gardabhaþ . (P_1,3.20) KA_I,279.15-23 Ro_II,249-250 #<àïaþ daþ avyasanakriyasya># . àïaþ daþ avyasanakriyasya iti vaktavyam . iha api yathà syàt . vipàdikàm vyàdadàti . kålam vyàdadàti iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha àïaþ daþ anàsye iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat viharaõagrahaõam karoti tasya etat prayojanam àsyaviharaõasamànakriyàt api yathà syàt . yathàjàtãyakà ca àsyaviharaõakriyà tathàjàtãyakà atra api . ## . svàïgakarmàt ca iti vaktavyam . iha mà bhåt . vyàdadate pipãlikàþ pataïgamukham iti . (P_1,3.21) KA_I,280.2-20 Ro_II,251-253 upasargagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . anu krãóati màõavakam . ## . samaþ akåjane iti vaktavyam . iha mà bhåt . saïkrãóanti ÷akañàni . #<àgameþ kùamàyàm># . àgameþ kùamàyàm upasaïkhyanam kartavyam . àgamayasva tàvat màõavka . #<÷ikùeþ jij¤àsàyàm># . ÷ikùeþ jij¤àsàyàm upasaïkhyanam kartavyam . vidyàsu ÷ikùate . dhanuùi ÷ikùate . ## . kirateþ harùajãvikàkulàyakaraõeùu upasaïkhyanam kartavyam . apaskirate vçùabhaþ hçùñaþ . apaskirate kukkuñaþ bhakùàrthã . apaskirate ÷và à÷rayàrthã . ## . harateþ gatatàcchãlye upasaïkhyanam kartavyam . paitçkam a÷vàþ anuharante . màtçkam gàvaþ anuharante . #<àïi nupracchyoþ># . àïi nupracchyoþ upasaïkhyanam kartavyam . ànute ÷çgàlaþ . àpçcchate gurum . #<à÷iùi nàthaþ># . à÷iùi nàthaþ upasaïkhyanam kartavyam . sarpiùaþ nàthate . madhunaþ nàthate . #<÷apaþ upalambhane># . ÷apaþ upalambhane upasaïkhyanam kartavyam . devadattàya ÷apate . yaj¤adattàya ÷apate . (P_1,3.22) KA_I,280.22-24 Ro_II,253 #<àïaþ sthaþ pratij¤àne># . àïaþ sthaþ pratij¤àne iti vaktavyam . astim sakàram àtiùñhate . àgamau guõavçddhã àtiùñhate . vikàrau guõavçddhã àtiùñhate . (P_1,3.24) KA_I,281.2-3 Ro_II,253 ## . udaþ ãhàyàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . uttiùñhati senà iti . (P_1,3.25) KA_I, 281.5-17 Ro_II,254 ## . upàt påjàsaïgatakaraõayoþ iti vaktavyam . àdityam upatiùñhate . candramasam upatiùñhate . saïgatakaraõe . rathikàn upatiùñhate . a÷vàrohàn upatiùñhate . bahånàm api acittànàm ekaþ bhavati cittavàn . pa÷ya vànarasainye asmin yat arkam upatiùñhate . mà evam maüsthàþ sacittaþ ayam eùaþ api yathà vayam . etat api asya kàpeyam yat arkam upatiùñhati . aparaþ àha : ##iti vaktavyam . saïgatakaraõe udàhçtam . mitrakaraõe . rathikàn upatiùñhate . a÷vàrohàn upatiùñhate . pathi. ayam panthàþ srughnam upatiùñhate . ayam panthàþ sàketam upatiùthate . ## . và lipsàyàm iti vaktavyam . bhikùukaþ bràhmaõakulam upatiùñhate . bhikùukaþ bràhmaõakulam upatiùñhati và . (P_1,3.27) KA_I,281.19-282.5 Ro_II,255-256 akarmakàt iti eva . ut tapati suvarõam suvarõakàraþ . ## . svàïgakarmakàt ca iti vaktavyam . uttapate pàõã . vitapate pàõã . uttapate pçùñham . vitapate pçùñham . atha udbhibhyàm iti atra kim pratyudàhriyate . niùñapyate iti . kim punaþ kàraõam àtmanepadam eva udàhriyate na parasmaipadam pratyudàhàryam syàt . tapiþ ayam akarmakaþ . akarmakàþ ca api sopasargàþ sakarmakàþ bhavanti . na ca antareõa karmakartàram sakarmakàþ akarmakàþ bhavanti . yat ucyate na ca antareõa karmakartàram sakarmakàþ akarmakàþ bhavanti iti antareõa api karmakartàram sakarmakàþ akarmakàþ bhavanti . tat yathà . nadãvahati iti akarmakaþ . bhàram vahati iti sakarmakaþ . tasmàt niùñapati iti pratyudàhartavyam . (P_1,3.28) KA_I,282.7-9 Ro_II,256 akarmakàt iti eva . àyacchati rajjum kåpàt . àhanti vçùalam pàdena . ## . svàïgakarmakàt ca iti vaktavyam . àyacchate pàõã . àhate udaram iti . (P_1,3.29) KA_I,282.11-18 Ro_II,256-257 ## . samaþ gamyàdiùu vidipracchisvaratãnàm upasaïkhyànam kartavyam . saüvitte sampçcchate saüsvarate . ## . arti÷rudç÷ibhyaþ ca iti vaktavyam . ma samçta mà samçùàtàm mà samçùata . arti . ÷ru . saü÷rõute . dç÷i . sampa÷yate . ## . upasargàt astyåhyoþ và iti vaktavyam . nirasyati nirasyate . samåhati samåhate . (P_1,3.40) KA_I,282.20-21 Ro_II,257 ##. jyotiùàm udgamane iti vaktavyam . iha mà bhåt . àkràmati dhåmaþ harmyatalam iti . (P_1,3.48) KA_I,283.2-11 Ro_II,257-258 vyaktavàcàm iti kimartham . varatanu sampravadanti kukkuñàþ . vyaktavàcàm iti ucyamàne api atra pràpnoti . ete api hi vyaktavàcaþ . àtaþ ca vyaktavàcaþ kukkuñena udite ucyate kukkuñaþ vadati iti . evam tarhi vyaktavàcàm iti ucyate . sarve eva hi vyaktavàcaþ . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate . sàdhãyaþ ye vyaktavàcaþ iti . ke ca sàdhãyaþ . yeùàm vàci akàràdayaþ varõàþ vyajyante . na ca eteùàm vàci akàràdayaþ varõàþ vyajyante . eteùàm api vàci akàràdayaþ varõàþ vyajyante . àtaþ ca vyajyante evam hi àhuþ kukkuñàþ kukkuñ iti . na evam te àhuþ . anukaraõam etat teùàm . atha và na evam vij¤àyate vyaktà vàk yeùàm te ime vyaktavàcaþ iti . katham tarhi . vyaktà vàci varõàþ yeùàm te ime vyaktavàcaþ iti . (P_1,3.51) KA_I,283.13-15 Ro_II,258 ## . avàd graþ iti atra girateþ iti vaktavyam . gçõàteþ mà bhåt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam prayogàbhàvàt . avàt graþ iti ucyate na ca àpårvasya gçõàteþ prayogaþ asti . (P_1,3.54) KA_I,283.17-22 Ro_II,258-259 tçtãyàyuktàt iti kimartham . ubhau lokau ca¤carasi imam ca amum ca devala . tçtãyàyuktàt iti ucyamàne api atra pràpnoti . atra api hi tçtãyayà yogaþ . evam tarhi tçtãyàyuktàt iti ucyate sarvatra ca tçtãyayà yogaþ . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yatra tçtãyayà yogaþ iti . kva ca sàdhãyaþ . yatra tçtãyayà yogaþ ÷råyate . (P_1,3.55) KA_I,284.2-8 Ro_II,259-260 sà cet tçtãyà caturthyarthe iti ucyate . katham nàma tçtãyà caturthyarthe syàt . evam tarhi a÷iùñavyavahàre anena tçtãyà ca vidhãyate àtmanepadam ca . dàsyà samprayacchate . vçùalyà sampracchate . yaþ hi ÷iùñavyavahàraþ bràhmaõãbhyaþ samprayacchati iti eva tatra bhavitavyam . yadi evam na arthaþ anena yogena . kena idànãm tçtãyà bhaviùyati àtmanepadam ca . ## . sahayukte apradhàne iti eva tçtãyà bhaviùyati . kartari karmavyatihàre iti àtmanepadam . (P_1,3.56) KA_I,284.10-12 Ro_II,260 iha kasmàt na bhavati . svam ÷àñakàntam upayacchati iti . asvam yadà svam karoti tadà bhavitavyam . yadi evam svãkaraõe iti pràpnoti . vicitràþ taddhitavçttayaþ . na ataþ taddhitaþ utpadyate . (P_1,3.58) KA_I,284.14-285.2 Ro_II,260-261 ## . anoþ j¤aþ pratiùedhe sakarmakagrahaõam kartavyam . iha ma bhåt . auùadhasya anujij¤àsate iti . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . akarmakasya uttareõa vidhànàt . akarmakàt janàteþ uttareõa yogena àtmanepadam vidhãyate pårvavat sanaþ iti . ## . pårvasya ca ayam pratiùedhaþ . saþ ca sakarmakàrthaþ àrambhaþ . katham punaþ j¤àyate pårvaysa ayam pratiùedhaþ iti . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . katham punaþ j¤àyate sakarmakàrthaþ àrambhaþ iti . akarmakàt jànàteþ sanaþ àtmanepadavacane prayojanam na asti iti kçtvà sakarmakàrthaþ vij¤àyate . (P_1,3.60.1) KA_I,285.4-21 Ro_II,261-263 #<÷adeþ ÷itaþ parasmaipadà÷rayatvàt àtmanepadàbhàvaþ># . ÷adeþ ÷itaþ parasmaipadà÷rayatvàt àtmanepadasya abhàvaþ . ÷ãyate ÷ãyete ÷ãyante . kim ca bhoþ ÷adeþ ÷it parasmaipadeùu iti ucyate . na khalu parasmaipadeùu iti ucyate parasmaipadeùu tu vij¤àyate . katham anudàttaïitaþ àtmanepadam bhàvakarmaõoþ àtmanepadam iti etau dvau yogau uktvà ÷eùàt kartari parasmaipadam ucyate . evam na ca parasmaipadeùu ucyate parasmaipadeùu ca vij¤àyate . kaþ punaþ arhati etau dvau yogau uktvà ÷eùàt kartari parasmaipadam vaktum . kim tarhi . avi÷eùeõa sarvam àtmanepadaprakaraõam anukramya ÷eùàt kartari parasmaipadam iti ucyate . evam api parasmaipadà÷rayaþ bhavati . katham . idam tàvad ayam praùñavyaþ . yadi idam na ucyeta kim iha syàt iti . parasmaipadam iti àha . parasmaipadam iti cet parasmaipadà÷rayaþ bhavati . ## . siddham etat . katham . ÷adeþ laóàdãnàm àtmanepadam bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ÷adeþ ÷itaþ parasmaipadà÷rayatvàt àtmanepadàbhàvaþ iti . na eùaþ doùaþ . ÷itaþ iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . sambandhaùaùñhã . ÷itaþ yaþ ÷adiþ . kaþ ca ÷itaþ ÷adiþ . prakçtiþ . ÷adeþ ÷itprakçteþ iti . atha và àha ayam ÷adeþ ÷itaþ iti na ca ÷adiþ ÷it asti . te evam vij¤àsyàmaþ ÷adeþ ÷idviùayàt iti . atha và yadi api tàvat etat anyatra bhavati vikaraõebhyaþ niyamaþ balãyàn iti iha etat na asti . vikaraõaþ hi iha à÷rãyate ÷itaþ iti . (P_1,3.60.2) KA_I,285.22-287.5 Ro_II,263-268 ## . upasargapårvasya niyame aóvyavàye upasaïkhyànam kartavyam . nyavi÷ata vyakrãõãta . kim punaþ kàraõàt na sidhyati . añà vyavahitatvàt . nanu ca ayam añ dhàtubhaktaþ dhàtugrahaõena grahãùyate . na sidhyati . aïgasya hi añ ucyate vikaraõàntam ca aïgam . saþ asau saïghàtabhaktaþ na ÷akyaþ dhàtugrahaõena grahãtum . evam tarhi idam iha sampradhàryam : añ kriyatàm vikaraõaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt añ àgamaþ . nityàþ vikaraõàþ . kçte api añi pràpnuvanti akçte api pràpnuvanti . añ api nityaþ . kçteùu api vikaraõeùu pràpnoti akçteùu api pràpnoti . anityaþ añ . anyasya kçteùu vikaraõeùu pràpnoti anyasya akçteùu . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . evam tarhi idam iha sampradhàryam . añ kriyatàm làde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt añ àgamaþ . nityaþ làde÷aþ . kçte api añi pràpnoti akçte api pràpnoti . nityatvàt làde÷asya àtmanepade eva aóàgamaþ bhaviùyati . ## . nityatvàt làde÷asya àtmanepade eva aóàgamaþ iti cet evam ucyate . añ api nityanimittaþ . kçte api lade÷e pràpnoti akçte api pràpnoti . añaþ nityanimittatvàt àtmanepadàbhàvaþ . ## . tasmàt upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . antaraïgaþ tarhi làde÷aþ . na etat vivadàmahe antaraïgaþ na antaraïgaþ iti . astu ayam nityaþ antaraïgaþ ca . atra khalu làde÷e kçte trãõi kàryàõi yugapat pràpnuvanti : vikaraõàþ añ àgamaþ niyamaþ iti . tat yadi sarvataþ niyamaþ labhyeta kçtam syàt . tat tu na labhyam . atha api vikaraõàt añ iti añ labhyeta evam api kçtam syàt . tat tu na labhyam . kim kàraõam . àïgàt pårvam vikaraõàþ eùitavyàþ tarataþ , taranti iti evamartham . aóàóbhyàm api anyat àïgam pårvam eùitavyam upàrcchati iti evamartham . tatra hi àñi kçte sàñkasya çcchibhàvaþ pràpnoti . nanu ca çcchibhàve kçte ÷abdàntarasya akçtaþ àñ iti kçtvà punaþ àñ bhaviùyati . punaþ çcchibhàvaþ punaþ àñ iti cakrakam avyavasthà pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate àïgàt pårvam vikaraõàþ eùitavyàþ tarataþ taranti iti evamartham iti . bhavet siddham yatra vikaraõàþ nityàþ àïgam anityam tatra àïgàt pårvam vikaraõàþ syuþ . yatra tu khalu ubhayam nityam paratvàt tatra àïgam tàvat bhavati . yat api ucyate aóàóbhyàm api anyat àïgam pårvam eùitavyam upàrcchati iti evamartham iti . astu atra àñ . àñi kçte sàñkasya çcchibhàve kçte ÷abdàntarasya akçtaþ àñ iti kçtvà punaþ àñ bhaviùyati . nanu ca uktam punaþ çcchibhàvaþ punaþ àñ iti cakrakam avyavasthà pràpnoti . na eùaþ doùaþ . cakrakeùu iùñataþ vyavasthà . atha và neþ iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . vi÷eùaõaùaùñhã . neþ yaþ vi÷iþ . kaþ ca neþ vi÷iþ . vi÷eùyaþ . vyavahitaþ ca api ÷akyate vi÷eùayitum . atha và niþ api padam vi÷iþ api padam .padavidhiþ ca samarthàmàm . vyavahite api sàmarthyam bhavati . (P_1,3.62.1) KA_I,287.7-15 Ro_II,268-269 kim idam pårvagrahaõam sanapekùam . pràk sanaþ yebhyaþ àtmanepadm uktam tebhyaþ sanantebhyaþ api bhavati iti . àhosvit yogàpekùam . pràk etasmàt yogàt yebhyaþ àtmanepadam uktam tebhyaþ sanantebhyaþ àtmanepadam bhavati iti . kim ca ataþ . yadi sanapekùam nimittam avi÷eùitam bhavati . pårvavat sanaþ na j¤àyate kimantàt bhavitavyam . atha yogàpekùam uttaratra vidhiþ na prakalpate . bubhukùate upayuyukùate iti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat sanapekùam . nanu ca uktam nimittam avi÷eùitam bhavati . nimittam ca vi÷eùitam . katham . sanam eva atra nimittatvena apekùiùyàmahe . pårvavat sanaþ àtmanepadam bhavati . kutaþ sanaþ iti . atha và punaþ astu yogàpekùam . nanu ca uktam uttaratra vidhiþ na prakalpate . vidhiþ ca prakëptaþ . katham . uttaratra api pårvavat sanaþ iti eva anuvartiùyate . (P_1,3.62.2) KA_I,287.16-288.17 Ro_II,269-271 kimartham punaþ idam ucyate . ## . ÷adimriyatyarthaþ ayam àrambhaþ . ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadam mà bhåt iti . ## . itarathà hi anucyamàne asmin tàbhyàm sanantàbhyàm àtmanepadasya pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . ÷i÷itsati mumårùati . katham punaþ pårvavat sanaþ iti anena ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadasya pratiùedhaþ ÷akyaþ vij¤àtum . vatinirde÷aþ ayam kàmacàraþ ca vatinirde÷e vàkya÷eùam samarthayitum . tat yathà : u÷ãnaravat madreùu yavàþ . santi na santi iti . màtçvat asyàþ kalàþ . santi na santi . evam iha api pårvavat bhavati na bhavati iti . na bhavati iti vàkya÷eùam samarthayiùyàmahe . yathà pårvayogayoþ sanantàbhyàm àtmanepadam na bhavati evam iha api ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadam na bhavati iti . yadi tarhi ÷adimriyatyarthaþ ayam àrambhaþ vidhiþ na prakalpate . àsisiùate ÷i÷ayiùate . atha vidhyarthaþ ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadam pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat pratiùedhàrthaþ . nanu ca uktam vidhiþ na prakalpate iti . vidhiþ ca prakëptaþ . katham . etat eva j¤àpayati sanantàt àtmanepadam bhavati iti yat ayam ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadasya pratiùedham ÷àsti . atha và punaþ astu vidhyarthaþ . nanu ca uktam ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . prakçtam sanaþ na iti anuvartiùyate . kva prakçtam . j¤à÷rusmçdç÷àm sanaþ na anoþ j¤aþ . sakarmakàt sanaþ na . pratyàïbhyàm ÷ruvaþ sanaþ na . ÷adeþ ÷itaþ sanaþ na . mriyateþ luïliïoþ ca sanaþ na iti . iha idànãm pårvavat sanaþ iti sanaþ iti vartate na iti nivçttam . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam nimittam avi÷eùitam bhavati iti . na eva và punaþ atra ÷adimriyatibhyàm sanantàbhyàm àtmanepadam pràpnoti . kim kàraõam . ÷adeþ ÷itaþ iti ucyate na ca ÷adiþ eva àtmanepadasya nimittam . kim tarhi . ÷it api nimittam . atha api ÷adiþ eva ÷itparaþ tu nimittam . na ca ayam sanparaþ ÷itparaþ bhavati . yatra tarhi ÷it na à÷rãyate mriyateþ luïliïoþ ca iti . atra api na mriyatiþ eva àtmanepadasya nimittam . kim tarhi . luïliïau api nimittam . atha api mriyatiþ eva luïliïparaþ tu nimittam . na ca ayam sanparaþ luïliïparaþ bhavati . (P_1,3.62.3) KA_I,288.18-289.8 Ro_II,271-272 kim punaþ pårvasya yat àtmanepadadar÷anam tat sanantasya api atidi÷yate . evam bhavitum arhati . ## . pårvasya àtmanepadadar÷anàt sanantàt àtmanepadabhàvaþ iti cet gupàdiùu aprasiddhiþ . gupàdãnàm na pràpnoti . jugupsate mãmàüsate iti . na hi etebhyaþ pràk sanaþ àtmanepadam na api parasmaipadam pa÷yàmaþ . ## . siddham etat . katham . pårvasya yat àtmanepadaliïgam tat sanantasya api atidi÷yate . ## . kç¤àdiùu tu liïgapratiùedhaþ vaktavyaþ . anucikãrùati paràcikãrùati iti . astu tarhi pràk sanaþ yebhyaþ àtmanepadam dçùñam tebhyaþ sanantebhyaþ api bahvati iti . nanu ca uktam pårvasya àtmanepadadar÷anàt sanantàt àtmanepadabhàvaþ iti cet gupàdiùu aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . anubandhakaraõasàmarthyàt bhaviùyati . atha và avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati . tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati . yadi avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati jugupsayati mãmàüsàyati iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . avayave kçtam liïgam kasya samudàyasya vi÷eùakam bhavati . yam samudàyam yaþ avayavaþ na vyabhicarati . sanam ca na vyabhicarati . õicam punaþ vyabhicarati . tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam goþ eva vi÷eùakam bhavati na gomaõóalasya . (P_1,3.62.4) KA_I,289.9-21 Ro_II,273 ## . pratyayasya grahaõam kartavyam . pårvavat pratyayàt iti vaktavyam . kim prayojanam . õijartham . õijantàt api yathà syàt iti . àkusmayate vikusmayate hçõãyate mahãyate iti. tatra kaþ doùaþ . ## . tatra hetumaõõicaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . àsayati ÷àyayati . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . katham àkusmayate vikusmayate hçõãyate mahãyate iti. anubandhakaraõasàmarthyàt bhaviùyati . atha và avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati . tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati . yadi avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati hçõãyayati mahãyayati atra api pràpnoti . avayave kçtam liïgam kasya samudàyasya vi÷eùakam bhavati . yam samudàyam yaþ avayavaþ na vyabhicarati . yakam ca na vyabhicarati . õicam tu vyabhicarati . tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam goþ eva vi÷eùakam bhavati na gomaõóalasya . (P_1,3.63) KA_I,289.23-290.6 Ro_II,274 kç¤grahaõam kimartham . iha mà bhåt . ãhàmàsa ãhàmàsatuþ ãhàmàsuþ . katham ca atra asteþ anuprayogaþ bhavati . pratyàhàragrahaõam tatra vij¤àyate . katham punaþ j¤àyate tatra pratyàhàragrahaõam iti . iha kç¤grahaõàt . iha kasmàt pratyàhàragrahaõam na bhavati . iha eva kç¤grahaõàt . atha iha kasmàt na bhavati . udumbhàm cakàra udubjàm cakàra . nanu ca àmpratyayavat iti ucyate na ca atra àmpratyayàt àtmanepadam pa÷yàmaþ . na bråmaþ anena iti . kim tarhi . svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale àtmanepadam bhavati iti . na eùaþ doùaþ . iha niyamàrtham bhaviùyati . àmpratyayavat eva iti . yadi niyamàrtham vidhiþ na prakalpate . ãhàm cakre åhàm cakre iti . vidhiþ ca prakëptaþ . katham pårvavat iti vartate . àmpratyayavat pårvavat ca iti . (P_1,3.64) KA_I,290.8-9 Ro_II,275 svaràdyupasçùñàt iti vaktavyam . udyuïkte anuyuïkte . aparaþ àha : svaràdyantopasçùñàt iti vaktayam . prayuïkte niyuïkte niniyuïkte . (P_1,3.65) KA_I,290.11-13 Ro_II,275 kimartham vide÷asthasya grahaõam kriyate na samaþ gamàdiùu eva ucyeta . ## . sakarmakàrthaþ ayam àrambhaþ . akarmakàt iti hi tatra anuvartate . (P_1,3.66) KA_I,290.15-17 Ro_II,275 anavanakauñilyayoþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . prabhujati vàsasã nibhujati jànu÷irasã iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yasya bhujeþ avanam anavanam ca arthaþ tasya grahaõam . na ca asya bhujeþ avanam anavanam ca arthaþ . (P_1,3.67.1) KA_I,290.19-292.8 Ro_II,276-284 #<õeþ àtmanepadavidhàne aõyantasya karmaõaþ tatra upalabdhiþ># .õeþ àtmanepadavidhàne aõyantasya yat karma yadà õyante tat eva karma bhavati tadà àtmanepadam bhavati iti vaktavyam . ## . itarathà hi sarvatra prasaïgaþ syàt . iha api prasajyeta : àrohanti hastinam hastipakàþ . àrohamàõaþ hastãsthalam àrohayati manuùyàn . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati : àrohanti hastinam hastipakàþ . àrohamàõaþ hastãsthalam àrohayati manuùyàn iti . evam vakùyàmi . õeþ àtmanepadam bhavati . tataþ aõau yat karma õau cet . aõyante yat karma õau yadi tat eva karma bhavati . tataþ saþ kartà . kartà cet saþ bhavati õau iti . yadi evam karmakàryam bhavati . tatra karmakartçtvàt siddham . ## . karmakartçtvàt siddham iti cet yakciõoþ nivçttyartham idam vaktavyam . karmàpadiùñau yakciõau mà bhåtàm iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . yakciõoþ pratiùedhàt . pratiùidhyete atra yakciõau . yakciõoþ pratiùedhe hetumaõõi÷ribrå¤àm upasaïkhyànam iti . yaþ tarhi na hetumaõõic tadartham idam vaktavyam . tasya karmàpadiùñau yakciõau mà bhåtàm iti : utpucchayate puccham svayam eva . udapuppucchata puccham svayam eva . atra api yathà bhàradvàjãyàþ pañhanti tathà bhavitavyam pratiùedhena : yakciõoþ pratiùedhe õi÷rigranthibrå¤àtmanepadàkarmakàõàm upsaïkhyànam iti . saþ ca ava÷yam pratiùedhaþ à÷rayitavyaþ . ## . anucyamàne hi etasmin yatra niyamaþ tataþ anyatra tena yakciõoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . gaõayati gaõam gopàlakaþ . gaõayati gaõaþ svayam eva . #<àtmanepadasya ca># . àtmanepadasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : gaõayati gaõaþ svayam eva . #<àtmanepadapratiùedhàrtham tu># . àtmanepadapratiùedhàrtham idam vaktavyam . gaõayati gaõaþ svayam eva . iùyate eva atra àtmanepadam . kim iùyate eva àhosvit pràpnoti api . iùyate ca pràpnoti ca . katham . aõau it kasya idam õeþ grahaõam . yamàt õeþ pràk karma kartà và vidyate . na ca etasmàt õeþ pràk karma kartà và vidyate . idam tarhi prayojanam : anàdhyàne iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . smarati vanagulmasya kokilaþ . smarayati enam vanagulmaþ svayam eva . etat api na asti prayojanam . karmàpadiùñàþ vidhayaþ karmasthabhàvakànàm karmasthakriyàõàm bhavanti kartçsthabhàvakaþ ca ayam . evam tarhi siddhe sati yat anàdhyàne iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eva¤jàtãyakànàm àtmanepadam iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pa÷yanti bhçtyàþ ràjànam . dar÷ayate bhçtyàn ràjà . dar÷ayate bhçtyaiþ ràjà . atra àtmanepadam siddham bhavati . (P_1,3.67.2) KA_I,292.9-16 Ro_II,285 #<àtmanaþ karmatve pratiùedhaþ># . àtmanaþ karmatve pratiùedhaþ vaktavyaþ . hanti àtmànam . ghàtayati àtmà iti . saþ tarhi vaktavyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . õyante anyasya kartçtvàt . anyat atra aõyante karma anyaþ õyantasya kartà . katham . dvau àtmanau antaràtmà ÷arãràtmà ca . antaràtmà tat karma karoti yena ÷arãràtmà sukhaduþkhe anubhavati . ÷arãràtmà tat karma karoti yena antaràtmà sukhaduþkhe anubhavati iti . (P_1,3.72) KA_I,292.18-293.9 Ro_II,286-290 svarita¤itaþ iti kimartham . yàti vàti dràti psàti . svarita¤itaþ iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati yàti vàti dràti psàti iti . kartrabhipràye kriyàphale iti ucyate sarveùàm ca kartrabhipràyam kriyàphalam asti . te evam vij¤àsyàmaþ . yeùàm kartrabhipràyam akartrabhiprayam ca kriyàphalam asti tebhyaþ àtmanepadam bhavati iti . na ca eteùàm kartrabhipràyam akartrabhiprayam ca kriyàphalam asti . tathàjàtãyakàþ khalu àcàryeõa svarita¤itaþ pañhitàþ yeùàm kartrabhipràyam akartrabhiprayam ca kriyàphalam asti . atha abhipràyagrahaõam kimartham . svarita¤itaþ kartràye kriyàphale iti iyati ucyamàne yam eva samprati eti kriyàphalam tatra eva syàt . lå¤ lunãte på¤ punãte . iha na syàt . yaj yajate vap vapate . abhiprayagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . abhiþ àbhimukhye vartate pra àdikarmaõi . tena yam ca abhipraiti yam ca abhipraiùyati yam ca abhipràgàt tatra sarvatra àbhimukhyamàtre siddham bhavati . kartrabhipràye kriyàphale iti kimartham . pacanti bhaktakàràþ . kurvanti karmakàràþ . yajanti yàjakàþ . kartrabhipràye kriyàphale iti ucyamàne api atra pràpnoti . atra api hi kriyàphalam kartàram abhipraiti . yàjakàþ yajanti gàþ lapsyàmahe iti . karmakaràþ kurvanti pàdikam ahaþ lapsyàmahe iti . evam tarhi kartrabhipraye kriyàphale iti ucyate sarvatra ca kartàram kriyàphalam abhipraiti . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate . sàdhãyaþ yatra kartàram kriyàphalam abhipraiti iti . na ca antareõa yajim yajiphalam vapim va vapiphalam labhante . yàjakàþ punaþ antareõa api yajim gàþ labhante bhçtakàþ ca pàdikam iti . (P_1,3.78) KA_I,293.11-25 Ro_II,291-292 #<÷eùavacanam pa¤camyà cet arthe pratiùedhaþ># . ÷eùavacanam pa¤camyà cet arthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . bhidyate ku÷ålaþ svayam eva . chidyate rajjuþ svayam eva . evam tarhi ÷eùe iti vakùyàmi . ##. saptamyà cet prakçteþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . àste ÷ete cyavante plavante . ## . siddham etat . katham . ubhayanirde÷aþ kartavyaþ . ÷eùàt ÷eùe iti vaktavyam . kartçgrahaõam idànãm kimartham syàt . ## . anuparàdyartham etat syàt . iha mà bhåt . anukriyate svayam eva . paràkriyate svayam eva iti . sidhyati . sutram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ÷eùavacanam pa¤camyà cet arthe pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . kartari karmavyatihàre iti atra kartçgrahaõam pratyàkhyàyate . tat prakçtam iha anuvartiùyate . ÷eùàt kartari kartari iti . kim idam kartari kartari iti . kartà eva yaþ kartà tatra yathà syàt . kartà ca anyaþ ca yaþ kartà tatra mà bhåt iti . (P_1,3.79) KA_I,294.2-19 Ro_II,292-293 kimartham idam ucyate . ## . parasmaipadapratiùedhàt kç¤àdiùu parasmaipadam vidhãyate . pratiùidhyate tatra parasmaipadam svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale àtmanepadam bhavati iti . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra àtmanepadasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim kàraõam . apratiùiddhatvàt . na hi àtmanepadam pratiùidhyate . kim tarhi . parasmaipadam anena vidhãyate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . dyutàdibhyaþ vàvacanàt . yat ayam dyutàdibhyaþ vàvacanam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na parasmaipadaviùaye àtmanepadam bhavati iti . #<àtmanepadaniyame và pratiùedhaþ># . àtmanepadaniyame và pratiùedhaþ vaktavyaþ . svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale àtmanepadam bhavati kartari . anuparàbhyàm kç¤aþ na iti . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tatra àtmanepadapratiùedhaþ apratiùiddhatvàt iti . parihçtam etat na và dyutàdibhyaþ vàvacanàt . atha và idam tàvat ayam praùñavyaþ . svarita¤itaþ kartrabhipràye kriyàphale àtmanepadam bhavati iti parasmaipadam kasmàt na bhavati . àtmanepadena bàdhyate . yathà eva tarhi àtmanepadena parasmaipadam bàdhyate evam parasmaipadena àtmanepadam bàdhiùyate . (P_1,3.86) KA_I,294.21 Ro_II,294 budhàdiùu ye akarmakàþ teùàm grahaõam kimartham . sakarmakàrtham acittavatkartçkàrtham và . (P_1,3.88) KA_I,294.23-295.10 Ro_II,294-295 ## . aõau akarmakàt iti curàdiõicaþ õyantàt parasmaipadam vaktavyam . iha api yathà syàt : cetayamàõam prayojayati cetayati iti . yadi tarhi atra api iùyate aõigrahaõam idànãm kimartham syàt . akarmakagrahaõam aõyantavi÷eùaõam yathà vij¤àyeta . atha akriyamàõe aõigrahaõam kasya akarmakgrahaõam vi÷eùaõam syàt . õeþ iti vartate . õyantavi÷eùaõam . tatra kaþ doùaþ . iha eva syàt : cetayamànam prayojayati cetayati iti . iha na syàt : àsayati ÷àyayati iti . ## . siddham etat . katham . atasmin õau yaþ akarmakaþ tatra iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam aõav akarmakàt iti curàdiõicaþ õyantàt parasmaipadavacanam iti . na eùaþ doùaþ . aõau iti kasya idam õeþ grahaõam . yasmàõ õeþ pràk karma kartà và vidyate . na ca etasmàõ õeaþ pràk karma kartà và vidyate . (P_1,3.89) KA_I,295.13-14 Ro_II,295-296 ## . pàdiùu dheñaþ upasaïkhyànam kartavyam . dhàpayate ÷i÷umeka samãcã . (P_1,3.93) KA_I,295.16-19 Ro_II,296. kimarthaþ cakàraþ . syasanoþ iti etat anukçùyate . yadi tarhi na antareõa cakàram anuïrttiþ bhavati dyudbhyaþ luïi iti atra api cakàraþ kartavyaþ vibhàùà iti anukarùaõàrthaþ . atha idànãm antareõa api cakàram anuvçttiþ bhavati iha api na arthaþ cakàreõa . evam sarve cakàràþ pratyàkhyàyante. (P_1,4.1.1) KA_I,296.2-10 Ro_II,297-298 kimartham idam ucyate . anyatra sa¤j¤àsamàve÷ànniyamàrtham vacanam . anyatra sa¤j¤àsamàve÷aþ bhavati . kvànyatra . loke vyàkaraõe ca . loke tàvat . indraþ ÷akraþ puruhåtaþ purandaraþ . kanduþ koùñhaþ ku÷ålaþ iti . ekasya dravyasya bahvyaþ sa¤j¤àþ bhavanti . vyàkaraõe api kartavyam hartavyam iti atra pratyayakçtkçtyasa¤j¤ànàm samàve÷aþ bhavati . pà¤càlaþ vaidehaþ vaidarbhaþ iti atra pratyayataddhitatadràjasa¤j¤ànàü samàve÷aþ bhavati . anyatra sa¤j¤àsamàve÷àt etasmàt kàraõàt à kaóàràt api sa¤j¤ànàm samàve÷aþ pràpnoti . iùyate ca ekà eva sa¤j¤à syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti niyamàrtham vacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . (P_1,4.1.2) KA_I,296.11-299.20 Ro_II,298-308 katham tvetatsåtram pañhitavyam . kim à kaóàràt ekà sa¤j¤à iti àhosvit pràk kaóàràt param kàryam iti . kutaþ punaþ ayam sandehaþ . ubhayathà hi àcàryeõa ÷iùyàþ såtram pratipàditàþ : kecit à kaóàràt ekà sa¤j¤à iti , kecit pràk kaóàràt param kàryam iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ##. tatra ekasa¤j¤àdhikàre tat vaktavyam . kim . ekà sa¤j¤à bhavati iti . nanu ca yasya api paraïkàryatvam tena api paragrahaõam kartavyam . paràrtham mama bhaviùyati . vipratiùedhe ca iti . mama api tarhi ekagrahaõam paràrtham bhaviùyati . saråpàõàm eka÷eùaþ ekavibhaktau iti . sa¤j¤àdhikàraþ ca ayam . tatra kim anyat ÷akyam vij¤àtum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . tatra etàvat vàcyam . à kaóàràt ekà . kim . ekà sa¤j¤à bhavati iti . ## . aõgasa¤j¤ayà bhapadasa¤j¤ayoþ samàve÷aþ na pràpnoti . sàrpiùkaþ bàrhiùkaþ yàjuùkaþ dhànuùkaþ . bàbhravyaþ màõóavya iti . anavakà÷e bhapadasa¤j¤e aïgasa¤j¤àü bàdheyàtàm . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårve tasya bhapadasa¤j¤e parà aïgasa¤j¤à . katham . evam sa vakùyati . yasmàtpratyayavidhiþ tadàdi suptiïantaü padam naþ kye siti ca . svàdiùu asarvanàmasthàne yaci bham . tasya ante pratyaye aïgamiti . tatra àrambhasàmarthyàc ca bhapadasa¤j¤e paraïkàryatvàt ca aïgasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya api aïgasa¤j¤àpårvike bhapadasa¤j¤e . katham .anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta. ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena saübhavaþ . ##. karmadhàrayatve tatpuruùagrahaõam kartavyam . tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ karmadhàrayaþ iti . ekasa¤j¤àdhikàraþ iti coditam . akriyamàõe hi anavakà÷à karmadhàrayasa¤j¤à tatpuruùasa¤j¤àm bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya karmadhàrayasa¤j¤à parà tatpuruùasa¤j¤à . katham . evam sa vakùyati . pårvakàlaikasarvajaratpuràõanavakevalàþ samànàdhikaraõena karmadhàrayaþ iti . evam sarvam karmadhàrayaprakaraõam anukramya tasya ante ÷ritàdiþ tatpuruùaþ iti . tatra àrambhasàmarthyàt ca karmadhàrayasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca tatpuruùasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya api tatpuruùasa¤j¤àpårvikà karmadhàrayasa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena sambhavaþ . ## . tatpuruùatve dvigucagrahaõam kartavyam . tatpuruùaþ dviguþ ca iti cakàraþ kartavyaþ . akriyamàõe hi cakàre anavakà÷à dvigusa¤j¤à tatpuruùasa¤j¤àm bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupappateþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya dvigusa¤j¤à parà tatpuruùasa¤j¤à. katham . evaü sa vakùyati . taddhitàrthottarapadasamàhàre ca saïkhyàpårvaþ dviguþ iti . evam sarvam dviguprakaraõam anukramya tasya ante ÷ritàdiþ tatpuruùaþ iti . tatra àrambhasàmarthyàt ca dvigusa¤j¤à paraïkàryatvàt ca tatpuruùasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya api tatpuruùasa¤j¤àpårvikà dvigusa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena saübhavaþ . ## . gatidivaþkarmahetumatsu cagrahaõam kartavyam . upasargàþ kriyàyoge gati÷ca iti cakàraþ kartavyaþ . akriyamàõe hi cakàre anavakà÷aþ pasargasa¤j¤à gatisa¤j¤àm bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya upasargasa¤j¤à parà gatisa¤j¤à . atra àrambhasàmarthyàt ca upasargasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca gatisa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya upasargasa¤j¤àpårvikà gatisa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena saübhavaþ . gatisa¤j¤à api anavakà÷à sà vacanàt bhaviùyati . sàvakà÷à gatisa¤j¤à . kaþ avakà÷aþ . åryàdãni avakà÷aþ . pràdãnàü yà gatisa¤j¤à sà anavakà÷à . gati . divaþ karma . sàdhakatamam karaõam divaþ karma ca iti cakàraþ kartavyaþ . akriyamàõe hi cakàre anavakà÷à karmasa¤j¤à karaõasa¤j¤àm bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya karmasa¤j¤à parà karaõasa¤j¤à . katham . evam sa vakùyati . divaþ sàdhakatamam karma . tataþ karaõam . karaõasa¤j¤àm ca bhavati sàdhakatamam . diva iti nivçttam . tatra àrambhasàmarthyàt ca karmasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca karaõasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþtasya api karaõasa¤j¤àpårvikà karmasa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena saübhavaþ . divaþ karma . hetumat . svatantraþ kartà tatprayojako hetuþ ca iti cakàraþ kartavyaþ . akriyamàõe hi cakàre anavakà÷à hetusa¤j¤à kartçsa¤j¤àm bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayorbhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya hetusa¤j¤à parà kartçsa¤j¤à . katham . evam sa vakùyati . svatantraþ prayojakaþ hetuþ iti . tataþ kartà . kartçsa¤j¤aþ ca bhavati svatantraþ . prayojakaþ iti nivçttam . tatra àrambhasàmarthyàt ca hetusa¤j¤à paraïkàryatvàt ca kartçsa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya api kartçsa¤j¤àpårvikà hetusa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena saübhavaþ . ## . gurulaghusa¤j¤e nadãghisa¤j¤e bàdheyàtàm . gàrgibandhuþ vàtsãbandhuþ vaitram viviniyya . paravacane hi niyamànupatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupatteþ tasya ubhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårve tasya nadãghisa¤j¤e pare gurulaghusa¤j¤e . tatra àrambhasàmarthyàt ca nadãghisa¤j¤e paraïkàryatvàt ca gurulaghusa¤j¤e bhaviùyataþ . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikàraþ tasya api nadãghisaüghisa¤j¤àpårvike gurulaghusa¤j¤e . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta . ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena sambhavaþ . ##. parasmaipadasa¤j¤àm puruùasa¤j¤à bàdheta . paravacane hi niyamànupapatteþ ubhayasa¤j¤àbhàvaþ . yasya punaþ paraïkàryatvam niyamànupapatteþ tasyobhayoþ sa¤j¤ayoþ bhàvaþ siddhaþ . katham . pårvà tasya puruùasa¤j¤à parà parasmaipadasa¤j¤à . katham . evaü sa vakùyati . tiïaþ trãõi trãõi prathamamadhyottamàþ iti . evam sarvam puruùaniyamam anukramya tasya ante laþ parasmaipadam iti . tatra àrambhasàmàrthyàt ca puruùasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca parasmaipadasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca yasya api ekasa¤j¤àdhikaraþ tasya api parasmaipadasa¤j¤àpårvikà puruùasa¤j¤à . katham . anuvçttiþ kriyate . paryàyaþ prasajyeta. ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena sambhavaþ . parasmaipadasa¤j¤à api anavakà÷à sà vacanàt bhaviùyati . sàvakà÷à parasmaipadasa¤j¤à . kaþ avakà÷aþ . ÷atçkvaså avakà÷aþ . (P_1,4.1.3) KA_I,299.21-301.20 Ro_II,308-313 ##paravacane siti padam bhasa¤j¤amapi pràpnoti . ayam te yoniþ çtviyaþ . prajam vindàma çtvijayàm . àrambhasàmarthyàt ca padasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca bhasa¤j¤à pràpnoti . ## . gatibuddhyàdãàü õyantànàm karma kartçsa¤j¤am api pràpnoti . àrambhasàmarthyàt ca karmasa¤j¤à padasa¤j¤à paraïkàryatvàt ca kartçsa¤j¤à pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na karmasa¤j¤àyàm kartçsa¤j¤à bhavati iti yat ayam hçkroþ anyatarasyàm iti antarasyàïgrahaõam karoti . #<÷eùavacanam ca ghisa¤j¤ànivçttyartham># . ÷eùagrahaõam ca kartavyam . ÷eùaþ ghi asakhi iti . kim prayojanam . ghisà¤j¤ànivçttyartham . nadãsa¤j¤àyàm ghisa¤j¤à mà bhåt iti . ÷akañyai paddhatyai buddhayai dhenvai . itarathà hi paraïkàryatvàt ca ghisa¤j¤à àrambhasàmarthyàt ca ïiti hrasvaþ ca iti nadãsa¤j¤à . ## . na và asambhavàt . na và kartavyam . nadãsa¤j¤àyàm ghisa¤j¤à kasmàt na bhavati . asambhavàt . kaþ asau asambhavaþ . ## . hrasvalakùaõà hi nadãsa¤j¤à ghisa¤j¤àyàm ca guõena bhavitavyam . ## . tatra vacanapràmàõyàt nadãsa¤j¤àyàm ghisa¤j¤à na bhaviùyati . kim kàraõam . à÷rayàbhàvàt . #<à÷rayàbhàvàt nadãsa¤j¤àyàm ghisa¤j¤ànivçttiþ iti cet yaõàde÷àbhàvaþ># . à÷rayàbhàvàt nadãsa¤j¤àyàm ghisa¤j¤ànivçttiþ iti cet evam ucyate yaõàde÷aþ api na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ## . nadyà÷rayaþ yaõàde÷aþ . yadà nadãsa¤j¤ayà ghisa¤j¤à bàdhità tata uttarakàlam yaõàde÷ena bhavitavyam . nadyà÷rayatvàt yaõàde÷asya hrasvasya nadãsa¤j¤à bhaviùyati . ##. bahvrãhipratiùedhàrtham tu ÷eùagrahaõam kartavyam . ÷eùaþ bavuvrãhiþ iti . kiü prayojanam . ##. avyayãbhàve . unmattagaïgam lohitagaïgam . upamàne . ÷astrã÷yàmà kumuda÷yenã . dvigu . pa¤cagavam da÷agavam . kçllope . niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . ## . tatra ÷eùavacanàt doùaþ bhavati . saïkhyàsamànàdhikaraõa¤samàseùu bahuvrãheþ pratiùedhaþ pràpnoti . saïkhyà . dvãràvatãkaþ de÷aþ trãràvatãkaþ de÷aþ . samànàdhikaraõa . vãrpuruùakaþ gràmaþ . na¤samàse . abràhmaõakaþ de÷aþ avçùalakaþ de÷aþ . ## . kçllope ca ÷eùavacanàt pràdibhiþ na pràpnoti . prapatitaparõaþ praparõakaþ prapatitapalà÷aþ prapalà÷akaþ iti . atha ekasa¤j¤àdhikàre katham sidhyati . ekasa¤j¤àdhikàre vipratiùedhàd bahuvrãhiþ . ekasa¤j¤àdhikàre vipratiùedhàt bahuvrãhiþ bhaviùyati . ## . ekasa¤j¤àdhikàre vipratiùedhàt bahuvrãhiþ iti cet ktàrthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . tatpuruùaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . ##. tatpuruùaþ iti cet anyatra ktàrthàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . prapatitaparõaþ praparõakaþ pratitatpalà÷aþ prapalà÷akaþ iti . ## . siddhametat . katham . pràdãnàm ktàrthe tatpuruùaþ bhavati iti vaktavyam . (P_1,4.1.4) KA_I,301.21-303.14 Ro_II,313-317 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . hrasvasa¤j¤àm dãrghaplutasa¤j¤e bàdhete . ## . tiïaþ sàrvadhàtukasa¤j¤àm liïliñoþàrdhadhàtusa¤j¤à bàdhate . ## . apatyam vçddham yavusa¤j¤à bàdhate . ## . ghisa¤j¤àm nadãsa¤j¤à bàdhate . ## . laghusa¤j¤àm gurusa¤j¤à bàdhate . ## . padasa¤j¤àm bhasa¤j¤à bàdhate . ## . apàdànasa¤j¤àm uttaràõi kàrakàõi bàdhante . kva . dhanuùà vidhyati . kaüsapàtryàm bhuïkte . gàm dogdhi . dhanuþ vidhyati . dhanuùà vidhyati iti apàyayuktatvàt ca dhruvamapàye apàdànam iti apàdànasa¤j¤à pràpnoti sàdhakatamam karaõam iti ca karaõasa¤j¤à . karaõasa¤j¤à parà sà bhavati . kaüsapàtryàm bhuïkte iti atra apàyuktatvàt ca dhruvamapàye apàdànamiti apàdànasa¤j¤à pràpnoti àdhàraþ adhikaraõam iti ca adhikaraõasa¤j¤à . adhikaraõasa¤j¤à parà sà bhavati . gàm dogdhi iti atra apàyuktatvàt ca apàdànasa¤j¤à pràpnoti karturãpsitatamam karma . iti ca karmasa¤j¤à . karmasa¤j¤à parà sà bhavati . dhanuþ vidhyati iti atra apàyayuktatvàt ca apàdànasa¤j¤à pràpnoti svatantraþ kartà iti ca . kartçsa¤j¤à parà sà bhavati . ##. krudhadruhoþ upsçùñayoþ karmasa¤j¤à saüpradànasa¤j¤àm bàdhate . ## . karaõasa¤j¤àm paràõi àõi bàdhante . kva . dhanuþ vidhyati . asiþ chinatti iti . ##. adhikaraõasa¤j¤àm karmasa¤j¤à bàdhate . kva . geham pravi÷ati iti . ## . adhikaraõasa¤j¤àm karmasa¤j¤à bàdhate . kva . sthàlã pacati iti . ##. adhyupasçùñam karma adhikaraõasa¤j¤àm bàdhate . ## . gatyupasargasa¤j¤e karmapravacanãyasa¤j¤à bàdhate . ##. parasmaipadasa¤j¤àm àtmanepadasa¤j¤à bàdhate . ## . samàsasa¤j¤àþ ca yàþ yàþ paràþ anavakà÷àþ ca tàþ tàþ pårvàþ sàvakà÷àþ ca bàdhante . (P_1,4.1.5) KA_I,303.15-304.9 Ro_II,317-319 ##. arthavat pràtipadikasa¤j¤am bhavati . ## . guõavacanasa¤j¤am ca bhavati arthavat . ## . 41||samàsa | samàsasa¤j¤à ca vaktavyà . kçt . kçtsa¤j¤à ca vaktavyà . taddhita . taddhitasa¤j¤à ca vaktavyà . avyaya . avyayasa¤j¤à ca vaktavyà . sarvanàma . sarvanàmasa¤j¤à ca vaktavyà . asarvaliïgà jàtiþ iti etat ca vaktavyam . ## . saïkhyàsa¤j¤à ca vaktavyà . #<óu ca># . óusa¤j¤à ca vaktavyà . kà punaþ óusa¤j¤à . ùañsa¤j¤à . ## . ekadravyopanive÷inã sa¤j¤à iti etat ca vaktavyam . kimartham idamucyate . yathànyàse eva bhåyiùñhàþ sa¤j¤àþ kriyante . santi ca eva atra kàþ cit apårvàþ sa¤j¤àþ . api ca etena ànupårvyeõa sanniviùñànàm bàdhanam yathà syàt . guõavacanasa¤j¤àyàþ ca etàbhiþ bàdhanam yathà syàt iti . (P_1,4.2.1) KA_I,304.11-306.10 Ro_II,319-325 vipratiùedhaþ iti kaþ ayam ÷abdaþ . vipratipårvàt siddheþ karmavyatihàre karmavyatihàre gha¤ . itaretarapratiùedhaþ vipratiùedhaþ . anyonyapratiùedhaþ vipratiùedhaþ . kaþ punaþ vipratiùedhaþ . ## . dvau prasaõgau yadà anyàrthau bhavataþ ekasmin ca yugapat pràptnutaþ saþ vipratiùedhaþ . kva punaþ anyàrthau kva ca ekasmin yugapat pràpnutaþ . vçkùàbhyàm , vçkùeùu iti anyàrthau vçkùebhyaþ iti atra yugapat pràpnutaþ . kim ca syàt . ## . ekasmin yugapadasambhavàtpårvasyàþ ca parasyàþ ca pràpteþ ubhayaprasaïgaþ . idam vipratiùiddham yat ucyate ekasmin yugapadasambhavàtpårvaparapràpteþ ubhayaprasaïgaþ iti . katham hi ekasmin ca nàma yugapadasambhavaþ syàt pårvasyàþ ca parasyàþca pràpteþ ubhayaprasaïgaþ ca syàt . na etat vipratiùiddham . yat ucyate ekasmin yugapadasambhavàt iti kàryayoþ yugapadasambhavaþ ÷àstrayoþ ubhayaprasaïgaþ . ##. tçjàdibhiþ tulyam paryàyaþ pràpnoti . tat yathà tçjàdayaþ paryàyeõa bhavanti . kim punaþ kàraõam tçjàdayaþ paryàyeõa bhavanti . ## . anavayavena prasajyante pratipadam ca vidhãyante . ## . apratipattiþ và punaþ ubhayoþ ÷àstrayoþ syàt . kim kàraõam . tulyabalatvàt . tulyabale hi ubhe ÷àstre . tat yathà . dvayoþ tulyabalayoþ ekaþ preùyaþ bhavati . saþ tayoþ paryàyeõa kàryam karoti . yadà tam ubhau yugapat preùayataþ nànàdikùu ca kàrye bhavataþ tadà yadi asau avirodhàrthã bhavati tataþ ubhayoþ na karoti . kim punaþ kàraõam ubhayoþ na karoti . yaugapadyàsambhavàt . na asti yaugapadyena sambhavaþ . ## . tatra pratipattyartham idam vaktavyam . ##tavyadàdãnàm tu kàryasya aprasiddhiþ . na hi kim cit tavyadàdiùu niyamakàri ÷àstram àrabhyate yena tavyadàdayaþ syuþ . yaþ ca bhavatà hetuþ vyapadiùñaþ apratipattiþ và ubhayoþ tulyabalatvàt iti tulyaþ sa tavyadàdiùu . na eùaþ doùaþ . anavakà÷àþ tavyadàdayaþ ucyante ca . te vacanàt bhaviùyanti . yaþ ca bhavatà hetuþ vyapadiùñaþ tçjàdibhiþ tulyam paryàyaþ pràpnoti iti tulyaþ sa tavyadàdiùu . etàvat iha såtram vipratiùedhe param iti . pañhiùyati hi àcàryaþ sakçdgatau virpratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . punaþ ca pañhiùyati punaþ prasaïgavij¤ànàt siddham iti . kim punaþ iyatà såtreõa ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . iha bhavatà dvau hetå vyapadiùñau . tçjàdibhiþ tulyam paryàyaþ pràpnoti iti ca apratipattiþ và ubhayoþ tulyabalatvàt iti ca . tat yadà tàvat eùaþ hetuþ tçjàdibhiþ tulyam paryàyaþ pràpnoti iti tadà vipratiùeóhe param iti anena kim kriyate . niyamaþ . vipratiùedhe param eva bhavati iti . tadà etat upapannam bhavati sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . yadà tu eùaþ hetuþ apratipattiþ và ubhayoþ tulyabalatvàt iti tadà vipratiùedhe param iti anena kim kriyate . dvàram . vipratiùedhe param tàvat bhavati tasmin krñe yadi pårvam api pràpnoti tat api bhavati . tadà etat upapannam bhavati punaþprasaïgavij¤ànàt siddham iti . vipratiùedhe param iti uktvà aïgàdhikàre pårvam iti vaktavyam . kim kçtam bhavati . pårvavipratiùedhàþ na pañhitavyàþ bhavanti . guõavçddhyautvatçjvadbhàvebhyaþ num pårvavipratiùiddham . numaciratçjvadbhàvebhyaþ nuñ iti . katham ye paravipratiùedhàþ . ittvottvàbhyàm guõavçddhã bhavataþ vipratiùedhena iti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . katham ye pårvavipratiùedhàþ . vipratiùedhe param iti eva siddham . katham . para÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva vyavasthàyàm vartate . tat yathà pårvaþ paraþ iti . asti anyàrthe vartate . paraputraþ parabhàryà . anyaputraþ anyabhàryà iti gamyate . asti pràdhànye vartate . tat yathà param iyaü bràhmàõã asmin kuñumbe . pradhànam iti gamyate . asti iùñavàcã para÷abdaþ . tat yathà . param dhàma gataþ iti . iùñam dhàma iti gamyate . tat yaþ iùñavàcã para÷abdaþ tasya idam grahaõam . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati . (P_1,4.2.2) KA_I,306.11-309.23 Ro_II,325-335 ## . antaraïgam ca balãyaþ bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . guõàt yaõàde÷aþ : syonaþ , syonà . guõaþ ca pràpnoti yaõàdeþ ca . paratvàt guõaþ syàt . yaõàde÷aþ bhavatyantaraïgataþ . vçddheþ yaõàde÷aþ . dyaukàmiþ syaukàmiþ . vçddhiþ ca pràpnoti yaõàdeþ ca . paratvàt vçddhiþ syàt . yaõàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . dvirvacanàt yaõàde÷aþ . dudyåùati susyåùati . dvirvacanam ca pràpnoti yaõàdeþ ca . nityatvàt dvirvacanam syàt . yaõàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . allopasya ca yaõàde÷asya ca na asti sampradhàraõà . svaràt yaõàde÷aþ . dyaukàmiþ syaukàmiþ . svaraþ ca pràpnoti yaõàdeþ ca . paratvàt svaraþ syàt . yaõàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . guõàt ekàde÷aþ . kàdraveyaþ mantram apa÷yat . guõaþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt guõaþ syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . vçddheþ ekàde÷aþ . vaikùmàõiþ sausthitiþ . vçddhiþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt vçddhiþ syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . dvirvacanàt ekàde÷aþ . j¤àyà odanaþ j¤audanaþ . j¤audanam icchati j¤audanãyati . j¤audanãyateþ san juj¤audanãyiùati . dvirvacanam ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . nityatvàt dvirvacanam syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . allopàt ekàde÷aþ . ÷unà ÷une . allopaþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt allopaþ syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . na etat asti prayojanam . na asti atra vi÷eùaþ allopena và nivçttau satyàm pårvatvena và . ayam asti vi÷eùaþ . allopena nivçttau satyàm udàttanivçttisvaraþ prasajyeta . na atra udàttanivçttisvaraþ pràpnoti . kim kàraõam . na go÷vansàvavarõa iti pratiùedhàt . na eùaþ udàttanivçttisvarasya pratiùedhaþ . kasya tarhi . tçtãyàdisvarasya . yatra tarhi tçtãyàdisvaraþ na asti . ÷unaþ pa÷ya iti . evam tarhi na làkùaõikasya pratiùedham ÷iùmaþ . kim tarhi . yena kena cit lakùaõena pràptasya vibhaktisvarasya pratiùedhaþ . yatra tarhi vibhaktiþ na asti . bahhu÷unã iti . yadi punaþ ayam udàttanivçttisvarasya api pratiùedhaþ vij¤àyeta . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : kumàrã iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati nodàttanivçttisvaraþ ÷uni avatarati iti yat ayam ÷van÷abdam gauràdiùu pañhati . antodàttàrtham yatnam karoti . siddham hi syàn ïãpà eva . svaràt ekàdekàde÷aþ . sautthitiþ vaikùmàõiþ . svaraþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàtsvaraþ syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . guõasya ca ittvottvayoþ ca na asti sampradhàraõà . vçddheþ ittvottve . staurõiþ paurtiþ . vçddhiþ ca pràpnoti ittvottve ca . paratvàt vçddhiþ syàt . ittvottve bhavataþ antaraïgataþ . dvirvacanàt ittvottve . àtestãryate àpopåryate . dvirvacanam ca pràpnoti ittvottve ca . nityatvàt dvirvacanam syàt . ittvottve bhavataþ antaraïgataþ . allopasya ca ittvottvayoþ ca na asti sampradhàraõà . svare nàsti vi÷eùaþ . ## . iõïi÷ãnàm àt guõaþ savarõadãrghatvàt prayojanam . ayaje indram avape indram . vçkùe indram plakùe indram . ye indram te indram . àt guõaþ ca pràpnoti savarõadãrghatvam ca . paratvàt savaraõadãrghatvam syàt . àt guõaþ bhavati antaraïgataþ . ## . na và etat antaraïgeõa api sidhyati . kim kàraõam . savarõadãrghatvasya anavakà÷atvàt . anavakà÷am savarõadãrghatvam àt guõam bàdheta . na etat antaraïge asti anavakà÷am param iti . iha api syonaþ , syonà iti ÷akyam vaktum na và paratvàt guõasya iti . #<åïàpoþ ekàde÷aþ ãtvalopàbhyàm># . åïàpoþ ekàde÷aþ ãtvalopàbhyàm bhavati antaraïgataþ prayojanam . ãtvàt ekàde÷aþ . khañvãyati màlãyati . ãtvam ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt ãtvam syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . lopàt ekàde÷aþ . kàmaõóaleyaþ bhàdrabàheyaþ . lopaþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt lopaþ syàt . ekàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . atha kimartham ãtvalopàbhyàm iti ucyate na lopetvàbhyàmiti eva ucyeta . saïkhyàtànude÷aþ mà bhåt iti . àpaþ api ekàde÷aþ lope prayojayati . cauóiþ bàlàkiþ . #<àttvanapuüsakopasarjanahrasvatvàni ayavàyàvekàde÷atugvidhibhyaþ >#. àttvanapuüsakopasarjanahrasvatvàni ayavàyàvekàde÷atugvidhibhyaþ bhavanti antaraïgataþ . ve¤ vànãyam ÷o ÷ànãyam glai glànãyam mlai mlànãyam glàcchattram clàcchatram . àttvam ca pràpnoti ete ca vidhayaþ . paratvàt ete vidhayaþ syuþ . àttvam bhavati antaraïgataþ . napuüsakopasarjanahrasvatvam ca prayojanam . atiri atra atinu atra atiricchattram atinucchatram àrà÷astri idam dhànà÷aùkuli idam niùkau÷àmbi idam nirvàràõasi idam niùkau÷àmbicchatram nirvàràõàsicchatram . napuüsakopasarjanahrasvatvam ca pràpnoti ete ca vidhayaþ . paratvàt ete vidhayaþ syuþ . napuüsakopasarjanahrasvatvam bhavati antaraïgataþ . ## . yaõekàde÷aguõavçddhyauttvadãrghatvetvamumetttvarãvidhibhyaþ tuk bhavati antaraïgataþ . yaõàde÷àt . agnicit atra somasut atra . ekàde÷àt . agnicit idam somasut udakam . guõàt . agnicite somasute . vçddheþ . praçcchakaþ pràrcchakaþ . auttvàt . agniciti somasuti . dãrghatvàt . jagadbhyàm janagadbhyàm . ãtvàt . jagatyati janagatyati . mumaþ . agnicinmanyaþ somasunmanyaþ . etvàt . jagadbhyaþ janagadbhyaþ . rãvidheþ . sukçtyati pàpakrñyati . anaïànaïbhyàm ca iti vaktavyam . sukçt sukçtdduùkrñau . tuk ca pràpnoti ete ca vidhayaþ . paratvàt ete vidhayaþ syuþ . tuk bhavati antaraïgataþ . ## . iyaïàde÷aþ guõàt bhavati antaraïgataþ prayojanam . dhiyati riyati . iyaïàde÷aþ ca pràpnoti guõaþ ca . paratvàt guõaþ syàt . iyaïàde÷aþ bhavati antaraõgataþ . uvaïàde÷aþ ca iti vaktavyam . pràdudruvat pràsusruvat . #<÷veþ samprasàraõapårvatvam yaõàde÷àt># . ÷veþ samprasàraõapårvatvam yaõàde÷àt bhavati antaraõgataþ prayojanam . ÷u÷uvatuþ ÷u÷uvuþ . pårvatvam ca pràpnoti yaõàde÷aþ ca . paratvàt yaõàde÷aþ syàt . pårvatvam bhavati antaraõgataþ . ## . hvaþ àkàralopàt pårvatvam bhavati antaraïgataþ prayojanam . juhuvatuþ juhuvuþ . pårvatvam ca pràpnoti àkàralopaþ ca paratvàt àkàralopaþ syàt . pårvatvam bhavati antaraïgataþ . ## . svaraþ lopàt bhavati antaraïgataþ prayojanam . aupagavã saudàmanã . svaraþ ca pràpnoti lopaþ ca . paratvàt lopaþ syàt . svaraþ bhavati antaraïgataþ . ## . pratyayavidhiþ ekàde÷àt bhavati antaraïgataþ prayojanam . agniþ indraþ vàyuþ udakam . pratyayavidhiþ ca pràpnoti ekàde÷aþ ca . paratvàt ekàde÷aþ syàt . | pratyayavidhiþ bhavati antaraïgataþ . yaõàde÷àt ca iti vaktavyam . agniþ atra vàyuþ atra . ##. làde÷aþ varõavidheþ bhavati antaraïgataþ prayojanam . pacatu atra pañhtu atra . làde÷aþ ca pràpnoti yaõàde÷aþ ca .paratvàt yaõàde÷aþ syàt . làde÷aþ bhavati antaraïgataþ . ## . tatpuruùàntodàttatvam pårvapadaprakçtisvaràt bhavati antaraïgataþ prayojanam . pårva÷àlàpriyaþ apara÷àlàpriyaþ ñatpuruùàntodàttatvam ca pràpnoti pårvapadaprakçtisvaratvam ca . paratvàt pårvapadaprakçtisvaratvam syàt . tatpuruùàntodàttatvam bhavati antaraïgataþ . etàni asyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni yadartham eùà paribhàùà kartavyà . (P_1,4.2.3) KA_I,309.23-311.11 Ro_II,335-339 yadi santi prayojanàni iti eùà paribhàùà kriyate nanu ca iyam api kartavyà asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti . kim prayojanam . pacàvedam pacàmedam . asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya guõasya antaraõgalakùaõam aitvam mà bhåt iti . ubhe tarhi kartavye . na iti àha . anayà eva siddham . iha api syonaþ syonà iti asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya guõasya antaraïgalakùaõaþ yaõàde÷o bhaviùyati . yadi asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti ucyate akùadyåþ hiraõyadyåþ asiddhatvàt asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya åñhaþ antaraïgalakùaõaþ yaõàde÷aþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti uktvà tataþ vakùyàmi na ajànantarye bahiùñvaprakëptiþ iti . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùà iti yat ayam ùatvatukoþ asiddhaþ iti àha . iyam tarhi paribhàùà kartavyà asiddham bahiraïgalakùaõamantaraïgalakùaõe iti . eùà ca na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùà iti yat ayam vàhaþ åñh iti åñham ÷àsti . ## . tasya etasya lakùaõasya doùaþ pårvapadottarapadayoþ vçddhisvarau ekàde÷àt antaraïgataþ abhinirvçttàt na pràpnutaþ . pårvaiùukàma÷amaþ aparaiùukàma÷amaþ guóodakam tilodakam . udake akevale iti pårvottarapadayoþ vyapavargàbhàvàt na syàt . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati pårvottarapadayoþ tàvat kàryam bhavati na ekàde÷aþ iti yat ayam na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . indre dvau acau . tatra ekaþ yasya ãti ca iti lopena hriyate aparaþ ekàde÷ena . tataþ anackaþ indraþ sampannaþ . tatra kaþ prasaïgaþ vçddheþ . pa÷yati tu àcàryaþ pårvapadottarapadyoþ tàvatkàryam bhavati na ekàde÷aþ iti tataþ na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . ##. yaõàde÷àt iyuvau antaraïgataþ abhinirvçttàt na pràpnutaþ . vaiyàkaraõaþ sauva÷vaþ iti . lakùaõam hi bhavati yvoþ vçddhiprasaïge iyuvau bhavataþ iti . na eùaþ doùaþ . anavakà÷au iyuvau . aci iti ucyate . kim punaþ kàraõam aci ti ucyate . iha mà bhåtàm . aitikàyanaþ aupagavaþ iti . stàm atra iyuvau lopaþ vyoþ vali iti lopaþ bhaviùyati . yatra tarhi lopaþ na asti . praiyamedhaþ praiyamgavaþ iti . ## . usi pararåpàt ca antaraïgataþ abhinirvçttàt iyàde÷aþ na pràpnoti . paceyuþ yajeyuþ . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate yà iti etasya iy bhavati iti . katham tarhi . yàs iti etasya iy bhavati iti . ## . lopayaõayavàyàvekàde÷ebhyaþ luk balãyàn iti vaktavyam . lopàt . gomàn priyaþ asya gomatpriyaþ yavamatpriyaþ . gomàn iva àcarati gomatyate yavamatyate . yaõàde÷àt . gràmaõyaþ kulam gràmaõikulam senànyaþ kulam senànikulam . ayavàyàvekàde÷ebhyaþ . gave hitam gohitam ràyaþ kulam raikulam nàvaþ kulam naukulam vçkàdbhayam vçkabhayam . luk ca pràpnoti ete ca vidhayaþ . paratvàt ete vidhayaþ syuþ . luk balãyàn iti vaktavyam luk yathà syàt . (P_1,4.3.1) KA_I,312.2-313.23 Ro_II,340-344 yå iti kimartham . khañvà màlà . kim ca syàt . khañvàbandhuþ màlàbandhuþ . nadã bandhuni iti eùaþ svaraþ prasajyeta . iha ca bahukhañvakaþ iti nadyçtaþ ca iti nityaþ kap prasajyeta . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na àpaþ nadãsa¤j¤à bhavati iti yat ayam ïeþ àm nadyàmnãbhyaþ iti pçthak àbgrahaõam karoti . iha tarhi màtre màtuþ iti àñ nadyàþ iti àñ prasajyeta . kim punaþ idam dãrghayoþ grahaõam àhosvid hrasvayoþ . kim càtaþ . yadi dãrghayoþ grahaõam yå iti nirde÷aþ na upapadyate . dãrghàt hi pårvasavarõaþ pratiùidhyate . uttaratra ca vi÷eùaõam na prakalpeta yå hrasvau iti . yadi yå na hrasvau . atha hrasvau na yå . yå hrasvau ceti vipratiùiddham . atha hrasvayoþ he ÷akañe atra api prasajyeta . na eùaþ doùaþ . ava÷yam atra vibhàùà nadãsa¤j¤à eùitavyà . ubhayam hi iùyate : he ÷akañi he ÷akañe iti . iha tarhi ÷akañibandhuþ iti nadã bandhuni iti eùaþ svaraþ prasajyeta . iha ca bahu÷akañiþ iti nadyçtaþ ceti nityaþ kap prasajyeta . na eùaþ doùaþ . ïiti hrasvaþ ca iti ayam niyamàrthaþ bhaviùyati . ïiti eva yå hrasvau nadãsa¤j¤au bhavataþ na nyatra iti . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . nityà nadãsa¤j¤à pràptà sà vibhàùà vidheyà . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ astu iti apårvaþ eva vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . atha ayam nityaþ yogaþ syàt prakalpeta niyamaþ . bàóham prakalpeta . nityaþ tarthi bhaviùyati | tat katham . yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti . yå stryàkhyau nadã na iyaïuvaïsthànau astrã vàmi . tataþ ïiti . ïiti ca iyaïuvaïsthànau yå và astrã nadãsa¤j¤au na bhavataþ . tataþ hrasvau . hrasvau ca yå stryàkhyau ïiti nadãsa¤j¤au bhavataþ . iyaïuvaïsthànau và na iti ca nivçttam . yadi evam ÷akañaye atra guõaþ na pràpnoti . dvitãyaþ yogavibhàgaþ kariùyate . ÷eùagrahaõam na kariùyate . katham . idam asti . yå stryàkhyau nadã na iyaïuvaïsthànau astrã vàmi . tataþ ïiti . ïiti ca iyaïuvaïsthànau yå và astrã nadãsa¤j¤au na bhavataþ . tataþ hrasvau . hrasvau ca yå stryàkhyau ïiti nadãsa¤j¤au bhavataþ . tataþ hrasvau . hrasvau ca yå stryàkhyau ïiti nadãsa¤j¤au bhavataþ . iyaïuvaïsthànau và na iti ca nivçttam . tataþ ghi . ghisa¤j¤au ca bhavataþ stryàkhyau yå hrasvau ïiti . tataþ asakhi . sakhivarjitau ca yå hrasvau ghisa¤j¤au bhavataþ . stryàkhyau ïiti iti ca nivçttam . yadi tarhi ÷eùagrahaõam na kriyate na arthaþ ekena api yogavibhàgena . avi÷eùeõa nadãsa¤j¤à utsargaþ . tasyàþ hrasvayoþ ghisa¤j¤à bàdhikà . tasyàm nityàyàm pràptàyàm ïiti vibhàùà àrabhyate . atha và punaþ astu dãrghayoþ . nanu ca uktam nirde÷aþ na upapadyate . dãrghàt hi pårvasavarõaþ pratiùidhyate . và chandasi iti evam bhaviùyati . chandasi iti ucyate na ca idam chandaþ . chandovat såtràõi bhavanti iti . yat api ucyate uttaratra vi÷eùeõam na prakalpeta yå hrasvau iti . yadi yå na hrasvau atha hrasvau na yå . yå hrasvau iti vipratiùiddham iti . na etat vipratiùiddham . àha ayam yå hrasvau iti . yadi yå na hrasvau . atha hrasvau na yå . te evam vij¤àsyàmaþ yvoþ yau hrasvau iti . kau ca yvoþ hrasvau . savarõau . atha stryàkhyau iti kaþ ayam ÷abdaþ . striyam àcakùàte stryàkhyau . yadi evam stryàkhyàyau iti pràpnoti . anupasarge hi kaþ vidhãyate . na tarhi idànãm idam bhavati yasmin da÷a sahasràõi putre jàte gavàm dadau . bràhmaõebhyaþ priyàkhyebhyaþ saþ ayam u¤chena jãvati . chandovat kavayaþ kurvanti . na hi eùà iùñiþ . evam tarhi karmasàdhanaþ bhaviùyati : striyàm àkhyàyete stryàkhyau . yadi karmasàdhanaþ kçtstriyàþ dhàtustriyàþ ca na sidhyati . tantryai lakùmyai ÷riyai bhruvai . evam tarhi bahuvrãhiþ bhaviùyati . striyàm àkhyà anayoþ stryàkhyau . evam api kçtstriyàþ dhàtustriyàþ ca na sidhyati . tantryai lakùmyai ÷riyai bhruvai . evam tarhi vic bhaviùyati . atha và punaþ astu kaþ eva . striyam àcakùàte stryàkhyau iti . nanu ca uktam stryàkhyàyau iti pràpnoti . anupasarge hi kaþ vidhãyate . målavibhujàdipàñhàt kaþ bhaviùyati . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam yasmin da÷a sahasràõi putre jàte gavàm dadau . bràhmaõebhyaþ priyàkhyebhyaþ saþ ayam u¤chena jãvati . (P_1,4.3.2) KA_I,313.23-315.3 Ro_II,345-349 atha àkhyàgrahaõam kimartham . ##. nadãsa¤j¤àyàm àkhyàgrahaõam strãviùayàrtham . strãviùayau eva yau nityam tayoþ eva nadãsa¤j¤à yathà syàt . iha mà bhåt gràmaõye senànye striyai iti . ## . prathamaliïgagrahaõam ca kartavyam . prathamaliïge yau stryàkhau iti vaktavyam . kim prayojanam . ##. kumàryai bràhmaõàya . lup . kharakuñyai bràhmaõàya . atitantryai bràhmaõàya atilakùmyai bràhmaõàya . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . avayavastrãviùayatvàt siddham . avayavaþ atra strãviùayaþ tadà÷rayà nadãsa¤j¤à bhaviùyati . ## . avayavastrãviùayatvàt siddham iti cet iyaïuvaïsthànapratiùedhe yaõsthànayoþ api yvoþ pratiùedhaþ prasajyeta . àdhyai pradhyai bràhmaõyai . kim kàraõam . avayavasya iyaïuvaïsthànatvàt . avayavaþ atra iyaïuvaïsthànaþ . ## . siddham etat . katham . aïgaråpam gçhyate . yasya aïgasya iyuvau bhavataþ tasya idam grahaõam . na ca etasya aïgasya iyuvau bhavataþ . ## . hrasvau ca iyuvsthànau ca pravçttau ca pràk ca pravçtteþ strãvacanau eva nadãsa¤j¤au bhavataþ iti vaktavyam . ÷akañyai ati÷akañyai bràmaõàõyai . kva mà bhåt . ÷akañaye ati÷akañaye bràhmaõàya . dhenvai atidhenvai bràhmaõyai . kva mà bhåt . dhenave atidhenave bràhmaõàya . ÷riyai ati÷riyai bràhmaõyai . kva mà bhåt . ÷riye ati÷riye bràhmaõàya . bhruvai atibhruvai bràhmaõyai . kva mà bhåt . bhruve atibhruve bràhmaõàya . aparaþ àha : hrasvau ca iyuvsthànau ca pravçttau api strãvacanau eva nadãsa¤j¤au bhavataþ iti vaktavyam : ÷akañyai , ati÷akañyai bràmaõàõyai . kva mà bhåt . ÷akañaye ati÷akañaye bràhmaõàya . dhenvai atidhenvai bràhmaõyai . kva mà bhåt . dhenave atidhenave bràhmaõàya . ÷riyai ati÷riyai bràhmaõyai . kva mà bhåt . ÷riye ati÷riye bràhmaõàya . bhruvai atibhruvai bràhmaõyai . kva mà bhåt . bhruve atibhruve bràhmaõàya . kimartham punaþ idam ucyate . prathamaliïgagrahaõam coditam . tat dveùyam vijànãyàt : sarvam etat vikalpate iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe hrasvau ca iyuvsthànau ca pravçttau ca pràk ca pravçtteþ strãvacanau eva iti . (P_1,4.9) KA_I,315.5-15 Ro_II,349-350 yogavibhàgaþ kartavyaþ . ùaùthãyuktaþ chandasi . ùaùthãyuktaþ pati÷abdaþ chandasi ghisa¤j¤aþ bhavati . tataþ và . và chandasi sarve vidhayo bhavati . supàm vyatyayaþ . tiïàm vyatyayaþ . varõavyatyayaþ . liïgavyatyayaþ . kàlavyatyayaþ . puruùavyatyayaþ . àtmanepadavyatyayaþ . parasmaipadavyatyayaþ . supàm vyatyayaþ . yukta màta asãt dhuri dakùiõàyàþ . dakùiõàyàm iti pràpte . tiïàm vyatyayaþ . caùalam ye a÷vayåpaya takùati . takùanti iti pràpte . varõavyatyayaþ . triùñubhaujaþ ÷ubhitam ugravãram . suhitamiti pràpte . liïgavyatyayaþ . madhoþ gçhõàti madhoþ tçptàþ iva àsate . madhunaþ iti pràpte . kàlavyatyayaþ . ÷vaþ agnãn àdhàsyamànena ÷vaþ somena yakùamàõena . ÷vaþ àdhàtà ÷vaþ yaùñà iti pràpte . puruùavyatyayaþ . adhà saþ vãraiþ da÷abhiþ viyåyàþ . viyåyàt iti pràpte . àtmanepadavyatyayaþ . brahmacàriõam icchate . icchati iti pràpte . parasmaipadavyatyayaþ . pratãpam anyaþ årmiþ yudhyati | anvãpam anyaþ årmiþ yudhyati . yudhyate iti pràpte . (P_1,4.13.1) KA_I,315.17-317.4 Ro_II,351-356 yasmàt iti vyapade÷àya . atha pratyayagrahaõam kimartham . yasmàt vidhiþ tadàdi pratyaye aïgam iti iyati ucyamàne strã iyatã strãyati iti atra api prasajyeta . pratyayagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha vidhigrahaõam kimartham . yasmàt pratyayaþ tadàdi pratyaye aïgam iti iyati ucyamàne dadhi adhunà madhu adhunà atràpi prasajyeta . vidhigrahaõeõa punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . tat etat pratyayagrahaõena vidhigrahaõena ca samuditena kriyate sanniyogaþ . yasmàt yaþ pratyayaþ vidhãyate tadàdi tasmin aïgasa¤j¤am bhavati iti . atha tadàdigrahaõam kimartham . ##. aïgasa¤j¤àyàm tadàdigrahaõam kriyate syàdyartham numartham ca . syàdyartham tàvat . kariùyàvaþ kariùyàmaþ . numartham . kuõóàni vanàni . ## . mitvataþ suóvataþ ca pasamkhyànam kartavyam . mitvataþ . bhinatti chinatti abhinat acchinat . suóvataþ . sa¤carakastu sa¤caskaruþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . suñaþ bahiraïgatvàt . bahiraïgaþ suñ . antaraïgaþ guõaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . vakùyati etat saüyogàdeþ guõavidhàne saüyogopadhagrahaõam kç¤artham . yadi saüyogopadhagrahaõam kriyate na arthaþ saüyogàdigrahaõena . iha api sasvaratuþ sasvaruþ iti saüyogopadhasya iti eva siddham . bhavet evamarthena na arthaþ . idam tu na sidhyati sa¤cakaratuþ sa¤caskaruþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . iha tasya và grahaõam bhavati tadàdeþ và na cedam tat na api tadàdi . ## . siddham etat . katham . tadàdyàdi aïgasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . kim idam tadàdyàdi iti . tasya àdiþ tadàdiþ , tadàdiþ àdiþ yasya tadidam tadàdyàdi iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà : uùñramukham iva mukham asya uùñramukhaþ , kharamukhaþ , evam tadàdyàdi tadàdi iti . ##. tadekade÷avij¤ànàt và siddham etat . tadekade÷abhåtam tadgrahaõena gçhyate. tad yathà . gaïgà yamunà devadattà iti . anekà nadã gaïgàm yamunàm ca praviùñà gaïgàyamunàgrahaõena gçhyate . tathà devadattàsthaþ garbhaþ devadattàgrahaõena gçhyate . viùamaþ upanyàsaþ . iha ke cit ÷abdàþ aktaparimàõànàm arthànàm vàcakàþ bhavanti ye ete saïkhyà÷abdàþ parimàõa÷abdàþ ca . pa¤ca sapta iti : ekena api apàye na bhavanti . droõaþ khàrã àóhakam iti : naivà adhike bhavanti na ca nyåne . ke cit yàvat eva tat bhavati tàvat eva àhuþ ye ete jàti÷abdàþ guõa÷abdàþ ca . tailam ghçtam iti : khàryàm api bhavanti droõe api . ÷uklaþ nãlaþ kçùõaþ iti : himavati api bhavati vañakaõikàmàtre api dravye . aïgasa¤j¤à ca api aktaparimàõànàm kriyate . sà kena adhikasya syàt . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati tadekade÷abhåtam tadgrahaõena gçhyate iti yat ayam na idamadasoþ akoþ iti sakakàrayoþ pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . idamadasoþ kàryam ucyamànam kaþ prasaïgo yat sakakàrayoþ syàt . pa÷yati tu àcàryaþ tadekade÷abhåtam tadgrahaõena gçhyate iti tataþ sakakàrayoþ pratiùedham ÷àsti . (P_1,4.13.2) KA_I,317.5-318.4 Ro_II,356-359 atha dvitãyam pratyayagrahaõam kimartham . ## . pratyayagrahaõam kriyate padàdau aïgasa¤j¤à mà bhåt iti . kim ca syàt . stryartham , ÷ryartham , bhvartham : aïgasya iti iyaïuvaïau syàtàm . ## . parimàõàrtham ca dvitãyam pratyayagrahaõam kriyate . yasmàt pratyayavidhiþ tadàdi aïgam iti iyati ucyamàne dà÷atayasya api aïgasa¤j¤à prasajyeta . tat tarhi kartavyam . na kartavyam . kena idànãm aïgakàryam bhaviùyati . pratyaye iti prakçtya aïgakàryam adhyeùye . pratyaye iti prakçtya aïgakàryam adhãùe pràkarot upaihiùña upasargàt pårvau aóàñau pràpnutaþ . ## . siddham etat . katham . pratyayagrahaõe yasmàt saþ pratyayaþ vihitaþ tadàdeþ tadantasya ca grahaõam bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ eùà paribhàùà kriyeta pratyayagrahaõam và . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . dhàtu . devadattaþ cikãrùati . saïghàtasya dhàtusa¤j¤à pràpnoti . pràtipadika . devadattþ gàrgyaþ . saïghàtasya pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti . pratyaya . mahàntam putram icchati . samghàtàt pratyayotpattiþ pràpnoti . samàsa . çddhasya ràj¤aþ puruùaþ . samghàtasya samàsasa¤j¤à pràpnoti . taddhitavidhi . devadattaþ gàrgyàyaõaþ . samghàtàt taddhitotpattiþ pràpnoti . svara . devadattaþ gàrgyaþ . samghàtsya ¤nityàdiþ nityam iti àdyudàttatvam pràpnoti . pratyayagrahaõe yasmàt sa tadàdeþ tadantasya grahaõam bhavati iti na doùaþ bhavati . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . evam vakùyàmi : yasmàt pratyayavidhiþ tadàdi pratyaye gçhyamàõe gçhyate . tataþ aïgam . aïgasa¤j¤am ca bhavati yasmà tpratyayavidhiþ tadàdi pratyaye . (P_1,4.13.3) KA_I,318.5-18 Ro_II,359-360 yadi pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti ucyate avatapenakulasthitam te etat udakevi÷ãrõam te etat sagatikena sanakulena ca samàsaþ na pràpnoti . evam tarhi pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti uktvà tataþ vakùyàmi : ## . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati ti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . samàsa . avatapenakulasthitam te etat udakevi÷ãrõam te etat sagatikena sanakulena ca samàsaþ siddhaþ bhavati . samàsa . taddhitavidhi . sàïkåñinam vyàvakro÷ã . samghàtàt taddhitopattiþ siddhà bhavati . taddhitavidhi . svara . dåràt àgataþ dåràdàgataþ iti . antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti eùaþ svaraþ siddhaþ bhavati . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati iti na doùaþ bhavati . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùa iti yat ayam gatiþ anantaraþ iti anantaragrahaõam karoti . (P_1,4.14) KA_I,318.20-319.6 Ro_II,361-362 antagrahaõam kimartham na suptiï padam iti eva ucyate . kena idànãm tadantànàm bhaviùyati . tadantavidhinà . ataþ uttaram pañhati . ## . padasa¤j¤àyàm antagrahaõam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ anyatra sa¤j¤àvidhau pratyayagrahaõe tadantavidhiþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . taraptamau ghaþ . taraptamabantasya ghasa¤j¤à na bhavati . kim ca syàt . kumàrã gauritarà . ghàdiùu nadyàþ hrasvaþ bhavati iti hrasvatvam prasajyeta . yadi etat j¤àpyate sanàdyantàþ dhàtavaþ iti antagrahaõam kartavyam . kçttaddhitasamàsàþ ca iti antagrahaõam kartavyam . idam tçtãyam j¤àpakàrtham . dve tàvat kriyete nyàse eva . yat api ucyate kçttaddhitasamàsàþ ca iti antagrahaõam kartavyam iti . na kartavyam . arthavat iti vartate kçttaddhàntam ca eva arthavat na kevalàþ kçtaþ taddhitàþ và . (P_1,4.15) KA_I,319.8-9 Ro_II,363 kimartham idam ucyate na subantam padam iti eva siddham . niyamàrthaþ ayamàrambhaþ . nàntameva kye padasa¤j¤am bhavati na anyat . kva mà bhåt . vàcyati srucyati . (P_1,4.17) KA_I,319.11-22 Ro_II,363-364 asarvanàmasthàne iti ucyate . tatra te ràjà takùà asarvanàmasthàne iti padasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ prasajyeta . na apratiùedhàt . na ayam prasajyapratiùedhaþ sarvanàmasthàne na iti . kim tarhi . paryudàsaþ ayam yat anyat sarvanàmasthànàt iti . sarvanàmasthàne avyàpàraþ . yadi kena citpràpnoti tena bhaviùyati . pårveõa ca pràpnoti . apràpteþ và . atha và anantarà yà pràptiþ sà pratiùidhyate . kutaþ etat . antarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . pårvà pràptiþ apratiùiddhà tayà bhaviùyati . nanu ca iyam pràptiþ pårvàm pràptim bàdhate . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . svàdiùu pårvam padasa¤j¤am bhavati . tataþ sarvanàmasthàne ayacipårvam padasa¤j¤am bhavati . tato bham . bhasa¤j¤am ca bhavati yajàdau asarvanàmasthàne iti . yadi tarhi sau api padam bhavati ecaþ plutavikàre padàntagrahaõam coditam iha mà bhåt bhadram karoùi gauþ iti tasmin kriyamàõe api pràpnoti . vàkyapadayoþ antyasya iti evam tat . bhuvadvadbhyaþ dhàrayadbhyaþ etayoþ padasa¤j¤à vaktavyà . bhuvadvadbhyaþ dhàrayadvadbhyaþ . (P_1,4.18) KA_I,320.2-14 Ro_II,365-366 ## . bhasa¤j¤àyàm uttarapadalope ùaùaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . anukampitaþ ùaóaóguliþ ùaóikaþ . ## . siddham etat . katham . acaþ sthànivadbhàvàt bhasa¤j¤à na bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti . vàgà÷ãrdattaþ vàcikaþ iti . vakùyati etat : siddham ekàkùarapårvapadànàm uttarapadalopavacanàt iti . iha api tarhi pràpnoti ùaóaóguliþ ùaóikaþ iti . vakùyati etat : ùaùaþ ñhàjàdivacanàt siddham iti . ## . nabhoïgiromanuùàm vati upasamkhyànam kartavyam . nabhasvat aïgirasvat manuùvat . ## . vçùaõ iti etasya vasva÷ayoþ bhasa¤j¤à vaktavyà . vçùaõvasuþ vçùaõa÷vasya yat ÷iraþ vçùaõa÷vasya mene . (P_1,4.19) KA_I,320.16-21 Ro_II,366-367 arthagrahaõam kimartham na tasau matau iti eva ucyeta . tasau matau iti iyati ucyamàne ihaiva syàt payasvàn ya÷asvàn . iha na syàt payasvã ya÷asvã . arthagrahaõe punaþ kriyamàõe matupi ca siddham bhavati yaþ ca nyaþ tena samànàrthaþ tasmin ca . yadi arthagrahaõam kriyate payasvàn ya÷asvàn atra na pràpnoti . kim kàraõam . na hi matup matvarthe vartate . matup api matvarthe vartate . tat yathà devadatta÷àlàyàm bràhmaõà ànãyantàm iti ukte yadi devadattaþ pi bràhmaõaþ bhavati saþ api ànãyate . (P_1,4.20) KA_I,320.23 Ro_II,367 ubhayasa¤j¤ànyapi iti vaktavyam . saþ suùñhubhà saþ çkvatà gaõena . (P_1,4.21.1) KA_I,321.2-27 Ro_II,368-372 bahuùu bahuvacanam iti ucyate . keùu bahuùu . artheùu . yadi evam vçkùaþ plakùaþ atra api pràpnoti . bahavaþ te arthàþ målam skandhaþ phalam palà÷am iti . evam tarhi ekavacanam dvivacanam bahuvacanamiti ÷abdasa¤j¤àþ etàþ . yeùu artheùu svàdayaþ vidhãyante teùu bahuùu . keùu ca artheùu svàdayaþ vidhãyante . karmàdiùu . na vai karmàdayaþ vibhaktyarthàþ . ke tarhi . ekatvàdayaþ . ekatvàdiùu api vai vibhakyartheùu ava÷yam karmàdayaþ nimittatvena upàdeyàþ . karmaõaþ ekatve karmaõaþ dvitve karmaõaþ bahutve iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na hi antareõa bhàvapratyayam guõapradhànaþ bhavati nirde÷aþ . iha ca : iti eke manyante , tat eke manyante iti paratvàt ekavacanam pràpnoti . bahuùu bahuvacanam iti eùaþ yogaþ paraþ kariùyate . såtraviparyàsaþ kçtaþ bhavati . iha ca : bahuþ odanaþ , bahuþ såpaþ iti paratvàt bahuvacanam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate na hi antareõa bhàvaprayayam guõapradhànaþ bhavati nirde÷aþ iti tan na . antareõa api bhàvapratyayam guõapradhànaþ bhavati nirde÷aþ . katham . iha kadà cit guõaþ guõivi÷eùakaþ bhavati . tat yathà pañaþ ÷uklaþ iti . kadà cit ca guõinà guõaþ vypadi÷yate . pañhasya ÷uklaþ iti . tat yadà tàvat guõaþ guõivi÷eùakaþ bhavati pañaþ ÷uklaþ iti tadà sàmànàdhikaraõyam guõaguõinoþ . tadà na antareõa bhàvapratyayam guõapradhànaþ bhavati nirde÷aþ . yadà tu guõinà guõaþ vyapadi÷yate pañasya ÷uklaþ iti svapradhànaþ tadà guõaþ bhavati . tadà dravye ùaùñhã . tadà antareõa bhàvapratyayam guaõapradhànaþ bhavati nirde÷aþ . na ca iha vayam ekatvàdibhiþ karmàdãn vi÷eùayiùyàmaþ . kim tarhi . karmàdibhiþ ekatvàdãn vi÷eùayiùyàmaþ . katham . ekasmin ekavacanam . kasyaikasmin . karmaõaþ . dvayoþ dvivacanam . kayoþ dvayoþ . karmaõoþ . bahuùu bahuvacanam . keùàm bahuùu . karmaõàm iti . katham bahuùu bahuvacanamiti . etat eva j¤àpayati àcàryaþ nànàdhikaraõavàcã yaþ bahu÷abdaþ tasya idam grahaõam na vaipulyavàcinaþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . yat uktam bahuþ odanaþ bahuþ såpaþ iti paratvàt bahuvacanam pràpnoti iti sa doùaþ na bhavati . yat apyucyate iti eke manyante tat eke manyanta iti paratvàt ekavacanam pràpnoti iti na eùaþ doùaþ . eka÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva samkhyàvàcã . tat yathà ekaþ dvau bahavaþ iti . asti asahàyavàcã . tat yathà ekàgnayaþ ekahalàni ekàkibhiþ kùudrakaiþ jitam iti . asti anyàrthe vartate . tat yathà sadhamàdaþ dyumnaþ ekàþ tàþ . anyàþ iti arthaþ . tat yaþ anyàrthe vartate tasya eùaþ prayogaþ . (P_1,4.21.2) KA_I,322.1-25 Ro_II,372-375 kimartham punaþ idam ucyate . ##. supaþ avi÷eùeõa pràtipadikamàtràt vidhãyante . tiïaþ avi÷eùeõa dhàtumàtràt vidhãyante . tatra etat syàt yadi apyavi÷eùeõa vidhãyante na eva viprayogaþ lakùyate iti . dçùñaviprayogatvàt ca . dç÷yate khalu api viprayogaþ . tadyathà : akùãõi me dar÷anãyàni , pàdàþ me sukumàràþ iti . suptiïoþ avi÷eùavidhànàt dçùñaviprayogatvàt ca vyatikaraþ pràpnoti . iùyate ca avyatikaraþ syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti niyamàrtham vacanam . evamartham idam ucyate . atha etasmin niyamàrthe sati kim punaþ ayam pratyayaniyamaþ : ekasmin eva ekavacanam , dvayoþ eva dvivacanam , bahuùu eva bahuvacanam iti . àhosvit arthaniyamaþ : ekasmin ekavacanam eva , dvayoþ dvivacanam eva , bahuùu bahuvacanam eva iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tatra pratyayaniyame avyayànàm padasa¤j¤à na pràpnoti . uccaiþ nãcaiþ iti . kim kàraõam . asubantatvàt . ## . arthaniyame siddham bhavati . astu arthaniyamaþ . atha và punaþ astu pratyayaniyamaþ . nanu ca uktam : tatra pratyayaniyame avyayànàm padasa¤j¤àbhàvaþ asubantatvàt iti . na eùaþ doùaþ . ##. supàm saïkhyà ca eva arthaþ karmàdayaþ ca . tathà tiïàm . ## . prasiddhaþ tatra niyamaþ . ## . atha và prakçtàn arthàn apekùya niyamaþ . ke ca prakçtàþ . ekatvàdayaþ . ekasmin eva ekavacanam na dvayoþ na bahuùu . dvayoþ eva dvivacanam naikasmin na bahuùu . bahuùu eva bahuvacanam na dvayoþ na ekasmin iti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati utpadyante avyayebhyaþ svàdayaþ iti yat ayam avyayàt àpsupaþ iti avyayàt lukam ÷àsti . (P_1,4.23.1) KA_I,323.2-324.5 Ro_II,376-379 kim idam kàrake iti . sa¤j¤ànirde÷aþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . iha hi vyàkaraõe ye và ete loke pratãtapadàrthakàþ ÷abdàþ taiþ nirde÷àþ kriyante pa÷uþ apatyam devatà iti yàþ và etàþ kçtrimàþ ñighughabhasa¤j¤àþ tàbhiþ . na ca ayam loke dhruvàdãnàm pratãtapadàrthakaþ ÷abdaþ na khalu api kçtrimà sa¤j¤à anyatra avidhànàt . sa¤j¤àdhikàraþ ca ayam . tatra kim anyat ÷akyam vij¤àtum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . ## . kàrake iti sa¤j¤ànirde÷aþ cetsa¤j¤inaþ api nirde÷aþ kartavyaþ . sàdhakam nirvartakam kàrakasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . ##. itarathà hi aniùñam prasajyeta . akàrakasya api apàdàdanasa¤j¤à prasajyeta . kva . gràmasya samãpàt àgacchati iti . na eùaþ doùaþ . na atra gràmaþ apàyayuktaþ . kim tarhi . samãpam . yadà ca gràmaþ apàyayuktaþ bhavati bhavati tadà apàdànasa¤j¤à . tat yathà gràmàt àgacchati iti . ## . karmasa¤j¤à ca pràpnoti akathitasya. kva . bràhmaõasya putram panthànam pçcchati iti . na eùaþ doùaþ . ayam akathita÷abdaþ asti eva saïkãrtite vartate . tat yathà kaþ cit kam cit sa¤cakùya àha asau atra akathitaþ . asaükãrtitaþ iti gamyate . asti apràdhànye vartate . tat yathà akathitaþ asau gràme akathitaþ asau nagare iti ucyate yaþ yatra apradhànaþ bhavati . tat yadà apràdhànye akathit÷abdaþ vartate tadà eùaþ doùaþ karmasa¤j¤àprasaïgaþ akathitasya bràhmaõasya putram panthànam pçcchati iti . ## . apàdànasa¤j¤à ca pràpnoti . kva . vçkùasya parõam patati . kuóyasya piõóaþ patati iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . apàyasya avivakùitatvàt . na atra apàyaþ vivakùitaþ . kim tarhi . sambandhaþ . yadà ca apàyaþ vivakùitaþ bhavati bhavati tadà apàdànasa¤j¤à . tat yathà . vçkùàt parõam patati iti . sambandhastu tadà na vivakùitaþ bhavati . na j¤àyate kaïkasya và kurarasya và iti . (P_1,4.23.2) KA_I,324.6-326.17 Ro_II,379-386 ayam tarhi doùaþ karmasa¤j¤àprasaïgaþ ca akathitasya bràhmaõasya putram panthànam pçcchati iti . na eùaþ doùaþ . kàrakaþ iti mahatã sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkàraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etatprayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta . karoti iti kàrakam iti . ##. anvartham iti cet akartari kartç÷abdaþ na upapadyate . karaõam kàrakam adhikaraõam kàrakam iti . ## . siddhaþ karaõàdhikaraõayoþ kartçbhàvaþ . kutaþ . pratikàrakam kriyàbhedàt pacàdãnàm . pacàdãnàm hi pratikàrakam kriyà bhidyate . kim idam pratikàrakam iti . kàrakam kàrakam prati pratikàrakam . kaþ asau pratikàrakam kriyàbhedaþ pacàdãnàm . ## . adhi÷rayaõodakàsecanataõóulàvapanaidhopakarùaõàdikriyàþ kurvan eva devadattaþ pacati iti ucyate . tatra tadà paciþ vartate . eùaþ pradhànakartuþ pàkaþ . etat pradhànakartuþ kartçtvam . ## . droõam pacati àóhakam pacati iti sambhavanakriyàm dhàraõakriyàm ca kurvatã sthàlã pacati iti ucatye . tatra tadà paciþ vartate . eùaþ dhikaraõasya pàkaþ . etat adhikaraõasya kartçtvam . ## . edhàþ pakùyanti à viklitteþ jvaliùyanti iti kurvanti kàùñhàni pacanti iti ucyante . tatra tadà paciþ vartate . eùaþ karaõasya pàkaþ .etat karaõasya kartçtvam . ## . udyamananipàtanàni kurvan devadattaþ chinatti iti ucyate . tatra tadà chidiþ vartate . eùaþ pradhànakartuþ chedaþ . etat pradhànakartuþ kartçtvam . ##. yat tat samàne udyamane nipàtane ca para÷unà chidyate na tçõena tat para÷oþ chedanam . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . ## . yaþ hi manyata udyamananipàtanàt eva etat bhavati chinatti iti asitçõayoþ chedane na tasya vi÷eùaþ syàt . yat asinà chidyate tçõena api tat chidyeta . ## . apàdànàdãnàm kartçtvasya aprasiddhiþ . yathà hi bhavatà karaõàdhikaraõayoþ kartçtvam nirdar÷itam na tathà apàdànàdãnàm kartçtvam nidar÷yate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . svatantraparatantratvàt . sarvatra eva atra svàtantryam pàratantryam ca vivakùitam . tayoþ paryàyeõa vacanam . tayoþ svàtantryapàratantryayoþ paryàyeõa vacanam bhaviùyati . vacanà÷rayà ca sa¤j¤à bhaviùyati . tat yathà . balàhakàt vidyotate . balàhake vidyotate . balàhakaþ vidyotate iti . kim tarhi ucyate apàdànàdãnàm tu aprasiddhiþ iti . evam tarhi na bråmaþ apàdànàdãnàm kartçtvasya aprasiddhiþ iti . paryàptam karaõàdhikaraõayoþ kartçtvam nidar÷itam apàdànãnàm kartçtvanirdar÷anàya . paryàptaþ hyekaþ pulàkaþ sthàlyàþ nirdar÷anàya . kim tarhi . sa¤j¤àyàþ aprasiddhiþ . yàvatà sarvatra eva atra svàtantryam vidyate pàratantryam ca tatra paratvàt kartçsa¤j¤à eva pràpnoti . atra api na và svatantryaparatantratvàt tayoþ paryàyeõa vacanam vacanà÷rayà ca sa¤j¤à iti eva . yathà punaþ idam sthàlyàþ svàtantryam nidar÷itam sambhavanakriyàm dhàraõakriyàm ca kurvatã sthàlã svatantrà iti kva idànãm paratantrà syàt . yat tat prakùàlanam parivartanam và . na vai evamartham sthàlã upàdiyate prakùàlanam parivartanam ca kariùyàmi iti . katham tarhi . sambhavanakriyàm dhàraõakriyàm ca kariùyati iti . tatra ca sau svatantrà . kva idànãm paratantrà . evam tarhi sthàlãsthe yatne kathyamàne sthàlã svatantrà kartçsthe yatne kathyamàne paratantrà . nanu ca bhoþ kartçsthe api vai yatne kathyamàne sthàlã sambhavanakriyàm dhàraõakriyàm ca karoti . tatra asau svatantrà . kva idànãm paratantrà . evam tarhi pradhànena samavàye sthàlã paratantrà vyavàye svatantrà . tat yathà amàtyàdãnàm ràj¤à saha samavàye pàratantryam vyavàye svàtantryam . kim punaþ pradhànam . kartà .katham punaþ j¤àyate kartà pradhànam iti . yat sarveùu sàdhaneùu samnihiteùu kartà pravartayità bhavati . nanu ca bhoþ pradhànena api vai samavàye sthàlyàþ anenàrthaþ adhikaraõam kàrakam iti . na hi kàrakam iti anena adhikaraõatvam uktam adhikaraõamiti và kàrakatvam . ubhau ca anyonyavi÷eùakau bhavataþ . katham . ekadravyasamavàyitvàt . tat yathà gàrgyaþ devadattaþ iti . na hi gàrgyaþ iti anena devadattatvam uktam devadattaþ iti anena và gàrgyatvam . ubhau ca anyonyavi÷eùakau bhavataþ ekadravyasamavàyitvàt . evam tarhi sàmànyabhåtà kriyà vartate tasyàþ nirvartakam kàrakam . atha và yàvat bråyàt kriyàyàmiti tàvat kàrake iti . evam ca kçtvà nirde÷aþ upapannaþ bhavati kàrake iti . itarathà hi kàrakeùu iti bråyàt . (P_1,4.24.1) KA_I,326.19-19-327.21 Ro_II,387-392 dhruvam iti kimartham . gràmàt àgacchati ÷akañena . na etat asti . karaõasa¤j¤à atra bàdhikà bhaviùyati . idam tarhi gràmàt àgacchan kaüsapàtryàm pàõinà odanam bhuïkte iti . atra api adhikaraõasa¤j¤à bàdhikà bhaviùyati . idam tarhi vçkùasya parõam patati . kuóyasya piõóaþ patiti iti . ##. jugupsàviràmapramàdàrthànàm upasamkhyànam kartavyam . jugupsà . adharmàt jugupsate. adharmàt bãbhatsate . viràma | dharmàt viramati. dharmàt nivartate . pramàda . dharmàt pramàdyati . dharmàt muhyati . iha ca upasamkhyànam kartavyam . sàmkà÷yakebhyaþ pàñaliputrakàþ abhiråpataràþ iti . tat tarhi idam vaktavyam . na vaktavyam . iha tàvat adharmàt jugupsate adharmàt bãbhatsate iti . yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ pa÷yati duþkhaþ adharmaþ na anena kçtyam asti iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvamapàye apàdànam iti eva siddham . iha ca dharmàt viramati dharmàt nivartate iti dharmàt pramàdyati dharmàt muhyati iti . yaþ eùaþ manuùyaþ sambhinnabuddhiþ bhavati saþ pa÷yati na idam kim cit dharmaþ nàma na enam kariùyàmi iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvamapàye apàdànam iti eva siddham . iha ca sàmkà÷yakebhyaþ pàñaliputrakàþ abhiråpataràþ iti . yaþ taiþ sàmyam gatavàn bhavati saþ etatprayuïkte . ##. gatiyukteùu apàdànasa¤j¤à na upapadyate . a÷vàt trastàt patitaþ . rathàt pravãtàt patitaþ . sàrthàt gacchataþ hãnaþ iti . kim kàraõam . adhruvatvàt . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . adhrauvyasya avivakùitatvàt . na atra adhrauvyam vivakùitam . kim tarhi . dhrauvyam . iha tàvat a÷vàt trastàt patitaþ iti . yat tada÷ve a÷vatvam à÷ugàmitvam tat dhruvam tat ca vivakùitam . rathàt pravãtàt patitaþ iti yat tat rathe rathatvam ramante asmin rathaþ iti tat dhruvam tat ca vivakùitam . sàrthàt gacchataþ hãnaþ iti yat tatsàrthe sàrthatvam sahàrthãbhàvaþ tat dhruvam tat ca vivakùiktam . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum ye tu ete atyantagatiyuktàþ tatra katham . dhàvataþ patitaþ . tvaramàõàt patitaþ iti . atra api na và adhrauvyasya avivakùitatvàt iti eva siddham . katham punaþ sataþ nàma avivakùà syàt . sataþ api avivakùà bhavati . tat yathà alomikà eóakà . anudarà kanya iti . asataþ ca vivakùà bhavati . samudraþ kuõóikà . vindhyaþ vardhitakam iti . (P_1,4.24.2) KA_I,327.23-328.3 Ro_II,392-393 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham vçkebhyaþ bibheti dasyubhyaþ bibheti caurebhyaþ tràyate dasyubhyaþ tràyate iti . iha tàvat vçkebhyaþ bibheti dasyubhyaþ bibheti iti . yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ pa÷yati yadi màm vçkàþ pa÷yanti dhruvaþ me mçtyuþ iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvam apàye apàdànam iti eva siddham . iha caurebhyaþ tràyate dasyubhyaþ tràyate iti . yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ pa÷yati yadi imam pa÷yanti dhruvam asya vadhabandhaparikle÷àþ iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvam apàye apàdànam iti eva siddham . (P_1,4.26) KA_I,328.5-8 Ro_II,393 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham adhyayanàt paràjayate iti . yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ pa÷yati duþkham adhyayanam durdharam ca guravaþ ca durupacàràþ iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvam apàye apàdànam iti eva siddham . (P_1,4.27) KA_I,328.10-24 Ro_II,393-395 kim udàharaõam . màùebhyaþ gàþ vàrayati . bhaved yasya màùàþ na gàvaþ tasya màùàþ ãpsitàþ syuþ . yasya tu khalu gàvaþ na màùàþ katham tasya màùàþ ãpsitàþ syuþ . tasya api màùàþ eva ãpsitàþ . àtaþ ca ãpsitàþ yavebhyþ gàþ vàrayati . iha kåpàt andham vàrayati iti kåpe apàdànasa¤j¤à na pràpnoti . na hi tasya kåpaþ ãpsitaþ . kaþ tarhi . andhaþ . tasya api kåpaþ eva ãpsitaþ . pa÷yati ayam andhaþ kåpam mà pràpat iti . atha và yathà eva asya anyatra apa÷yataþ ãpsà evam kåpe api . iha agneþ màõavakam vàrayati iti màõavake apàdànasa¤j¤à pràpnoti . karmasa¤j¤àtra bàdhikà bhaviùyati . agnau api tarhi bàdhikà syàt . tasmàt vaktavyam karmaõaþ yat ãpsitam iti ãpsitepsitam iti và . ## . vàraõàrtheùu karmagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . kartuþ ãpsitatamam karma iti vacanàt . kartuþ ãpsitatamam karma iti eva siddham . ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham màùebhyaþ gàþ vàrayati iti . pa÷yati ayam yadi imàþ gàvaþ tatra gacchanti dhruvam sasyavinà÷aþ sasyavinà÷e adharmaþ ca eva ràjabhayam ca . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvam apàye apàdànam iti eva siddham . (P_1,4.28) KA_I,329.2-4 Ro_II,396 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham upàdhyàyàt antardhatte iti . pa÷yati ayam yadi màm upàdhyàyaþ pa÷yati dhruvam preùaõam upàlambhaþ và iti . saþ buddhyà sampràpya nivartate . tatra dhruvam apàye apàdànam iti eva siddham . (P_1,4.29) KA_I,329.6-22 Ro_II,396-398 upayoge iti kimartham . nañasya ÷çõoti . granthikasya ÷çõoti . upayoge iti ucyamàne api atra pràpnoti . eùaþ api hi upayogaþ . àtaþ ca upayogaþ yat àrambhakàþ raïgam gacchanti nañasya ÷roùyàmaþ , granthikasya ÷roùyàmaþ iti . evam tarhi upayoge iti ucyate sarvaþ ca upayogaþ . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ upayogaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ granthàrthayoþ . atha và upayogaþ kaþ bhavitum arhati . yaþ niyamapårvakaþ . tat yathà upayuktàþ màõavakàþ iti ucyante ye ete niyamapårvakam adhãtavantaþ bhavanti . kim punaþ àkhyàtà anupayoge kàrakam àhosvit akàrakam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<àkhyàtà anupayoge kàrakam iti cet akathitvàt karmasa¤j¤àprasaïgaþ >#. àkhyàtà anupayoge kàrakam iti cet akathitvàt karmasa¤j¤à pràpnoti . astu tarhi akàrakam . ## . yadi akàrakam upayogavacanam anarthakam . astu tarhi kàrakam . nanu ca uktam àkhyàtà anupayoge kàrakam iti cet akathitatvàt karmasa¤j¤àprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . parigaõanam tatra kriyate . duhiyàcirudhipracchibhikùici¤àm iti . ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham upàdhyàyàt adhãte iti . apakràmati tasmàt tadadhyayanam . yadi apakràmati kim na atyantàya apakràmati . sattatatvàt . atha và jyotirvat j¤ànàni bhavanti . (P_1,4.30) KA_I,329.24-330.2 Ro_II,399 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham gomayàt vç÷cikaþ jàyate . golomàvilomabhyaþ durvàþ jàyante iti . apakràmanti tàþ tebhyaþ . yadi apakràmati kim na atyantàya apakràmati . santatatvàt . atha và anyàþ canyàþ ca pràdurbhavanti . (P_1,4.31) KA_I,330.4-6 Ro_II,399 ayam api yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham himavataþ gaïgà prabhavati iti . apakràmanti tàþ tasmàt àpaþ . yadi apakràmati kim na atyantàya apakràmati . santatatvàt . atha và anyàþ canyàþ ca pràdurbhavanti . (P_1,4.32.1) KA_I,330.8-17 Ro_II,400-401 karmagrahaõam kimartham . yam abhipraiti saþ sampradànam iti iyati ucyamàne karmaõaþ eva sampradànasa¤j¤à prasajyeta . karmagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . karma nimittatvena à÷rãyate . atha yamsagrahaõam kimartham . karmaõà abhipraiti sampradànam iti iyati ucyamàne abhiprayataþ eva sampradànasa¤j¤à prasajyeta . yamsagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . yamsagrahaõàt abhiprayataþ sampradànasa¤j¤à nirbhajyate . atha abhipragrahaõam kimartham . karmaõà yam eti sa sampradànam iti iyati ucyamàne yam eva sampratyeti tatra eva syàt . upàdhyàyàya gàm dadàti iti . iha na syàt . upàdhyàyàya gàm adàt . upàdhyàyàya gàm dàsyati iti . abhipragrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . abhiþ àbhimukhye vartate pra÷abdaþ àdikarmaõi . tena yam ca abhipraiti yam ca abhipraiùyati yam ca abhipràgàd àbhimukhyamàtre sarvatra siddham bhavati . (P_1,4.32.2) KA_I,330.18-331.4 Ro_II,401-403 kriyàgrahaõam api kartavyam . iha api yathà syàt . ÷ràddhàya nigarhate . yuddhàya sannahyate . patye ÷ete iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . katham . kriyàm hi loke karma iti upacaranti . kàm kriyàm kariùyasi . kim karma kariùyasi iti . evam api kartavyam . kçtrimàkçtrimayoþ kçtrime sampratyayaþ bhavati . kriyà api kçtrimam karma . na sidhyati . kartuþ ãpsitatamam karma iti ucyate katham ca nàma kriyayà kriyà ãpsitatamà syàt . kriyà api kriyayà ãpsitatamà bhavati . kayà kriyayà . sandar÷anakriyayà và pràrthayatikriyayà và adhyavasyatikriyayà và . iha yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ buddhyà tàvat kamcidartham sampa÷yati sandçùñe pràrthanà pràrthanàyàm adhavasàyaþ adhyavasàye àrambhaþ àrambhe nirvçttiþ nirvçttau phalàvàptiþ . evam kriyà api kçtrimam karma . evam api karmaõaþ karaõasa¤j¤à vaktavyà sampradànasya ca karmasa¤j¤à . pa÷unà rudram yajate . pa÷um rudràya dadàti iti arthaþ . agnau kila pa÷uþ prakùipyate tat rudràya pahriyate iti . (P_1,4.37) KA_I,331.6-9 Ro_II,403-404 kimete ekàrthàþ àhosvit nànàrthàþ . kim ca ataþ . yadi ekàrthàþ kimartham pçthak nirdi÷yante . atha nànàrthàþ katham kupinà ÷akyante vi÷eùayitum . evam tarhi nànàrthàþ kupau tu eùàm sàmànyam asti . na hi akupitaþ krudhyate na và akupitaþ druhyati na và akupitaþ ãrùyati na và akupitaþ asåyati . (P_1,4.42) KA_I,331.11-332.3 Ro_II,404-406 tamagrahaõam kimartham na sàdhakam karaõam iti eva ucyeta ùàdhakam karaõam iti iyati ucyamàne sarveùàm kàrakàõàm karaõasa¤j¤à prasajyeta . sarvàõi hi kàrakàõi sàdhakàni . tamagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . na etat asti prayojanam . pårvàþ tàvat sa¤j¤àþ apavàdatvàt bàdhikàþ bhaviùyanti paràþ paratvàt ca anavakà÷atvàt ca . iha tarhi dhanuùà vidhyati apàyayuktatvàt ca apàdànasa¤j¤à sàdhakatvàt ca karaõasa¤j¤à pràpnoti . tamagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . evam tarhi lokataþ etat siddham . tat yathà . loke abhiråpàya udakamàneyam abhiråpàya kanyà deyà iti na ca anabhiråpe pravçttiþ asti . tatra abhiråpatamàya iti gamyate . evam iha api sàdhakam karaõam iti ucyate sarvàõi ca kàrakàõi sàdhakàni na ca asàdhake pravçttiþ asti . tatra sàdhakatamam iti vij¤àsyate . evam tarhi siddhe sati yat tamagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ kàrakasa¤j¤àyàm taratamayogaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . apàdànam àcàryaþ kim nyàyyam manyate . yatra sampràpya nivçttiþ . tena iha eva syàt gràmàt àgacchati nagaràt àgacchati iti . sàïkà÷yakebhyaþ pàñaliputrakàþ abhiråpataràþ iti atra na syàt . kàrakasa¤j¤àyàm taratamayogaþ na bhavati iti atra api siddham bhavati . tathà àdhàram àcàryaþ kim nyàyyam manyate . yatra kçtsnaþ àdhàràtmà vyàptaþ bhavati . tena iha eva syàt tileùu tailam dadhni sarpiþ iti . gaïgàyàm gàvaþ kåpe gargarkulam iti atra na syàt . kàrakasa¤j¤àyàm taratamayogaþ na bhavati iti atra api siddham bhavati . (P_1,4.48) KA_I,332.5-8 Ro_II,406-407 ##. vaseþ a÷yarthasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . gràma upavasati iti . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . na atra upapårvasya vaseþ gràmaþ adhikaraõam . kasya tarhi . anupasargasya . gràme asau vasan triràtram upavasati iti . (P_1,4.49.1) KA_I,332.10-13 Ro_II,407 tamagrahaõam kimartham . kartuþ ãpsitam karma iti iyati ucyamàne iha: agneþ màõavakam vàrayati iti màõavake apàdànasa¤j¤à prasajyeta . na eùaþ doùaþ . karmasa¤j¤à tatra bàdhikà bhaviùyati . agnau api tarhi bàdhikà syàt . iha punaþ tamagrahaõe kriyamàõe tat upapannam bhavati yat uktam vàraõàrtheùu karmagrahaõànarthakyam kartuþ ãpsitatamam karma iti vacanàt iti . (P_1,4.49.2) KA_I,332.14-25 Ro_II,408-409 iha ucyate odanam pacati iti . yadi odanaþ pacyeta dravyàntarama bhinirvarteta . na eùaþ doùaþ . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . odanàrthàþ taõóulàþ odanaþ iti . atha iha katham bhavitavyam taõóulàn odanam pacati iti àhosvit taõóulànàm odanam pacati iti . ubhyathà api bhavitavyam . katham . iha hi taõóulàn odanam pacati iti dvyarthaþ paciþ . taõóulàn pacan odanam nirvartayati iti . iha idanãm taõóulànàm odanam pacati iti dvyarthaþ ca eva paciþ vikàrayoge ca ùaùñhã . taõóulavikàram odanam nirvartayati iti . iha kaþ cit kam cidàmantrayate siddham bhujyatàm iti . saþ àmantrayamàõaþ àha prabhåtam bhuktam asmàbhiþ iti . àmantrayamàõaþ àha dadhi khalu bhaviùyati payaþ khalu bhaviùyati . àmantryamàõaþ àha dadhnà khalu bhu¤jãya payasà khalu bhu¤jãya iti . atra karmasa¤j¤à pràpnoti . tat hi tasya ãpsitatamam bhavati . tasya api odanaþ eva eva ãpsitatamaþ na tu guõeùu asya anurodhaþ . tat yathà bhu¤jãya aham odanam yadi mçduvi÷adaþ syàt iti evam iha api dadhiguõam odanam bhu¤jãya payoguõamodanam bhu¤jãya iti . (P_1,4.49.3) KA_I,333.1-11 Ro_II,410-411 #<ãpsitasya karmasa¤j¤àyàm nirvçttasya kàrakatve karmasa¤j¤àprasaïgaþ kriyepsitatvàt># . ãpsitasya karmasa¤j¤àyàm nirvçttasya kàrakatve karmasa¤j¤à na pràpnoti . guóam bhakùayati iti . kim kàraõam . kriyepsitatvàt . kriyà tasya ãpsità . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ubhayepsitatvàt . ubhayam tasya ãpsitam . àtaþ ca ubhayam yasya hi guóabhakùaõe buddhiþ prasaktà bhavati na asau loùñam bhakùayitvà kçtã bhavati . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum ye tu ete ràjakarmiõaþ manuùyàþ teùàm kaþ cit kam cit àha kañam kuru iti . sa àha na aham kañam kariùyàmi ghañaþ mayà àhçtaþ iti . tasya kriyàmàtram ãpsitam . yadi api tasya kriyàmàtram ãpsitam yaþ tu asau preùayati tasya ubhayam ãpsitam iti . (P_1,4.50) KA_I,333.13-23 Ro_II,411-412 kim udàharaõam . viùam bhakùayati iti . na etat asti . pårveõa api etat sidhyati . na sidhyati . kartuþ ãpsitatamam karma iti ucyate kasya ca nàma viùabhakùaõam ãpsitam syàt . viùabhakùaõam api kasya cit ãpsitam bhavati . katham . iha yaþ eùaþ manuùyaþ duþkhàrtaþ bhavati saþ anyàni duþkhàni anuni÷amya viùabhakùaõam eva jyàyaþ manyate . àtaþ ca ãpsitam yat tat bhakùayati . yat tarthi anyat kariùyàmi iti anyat karoti tat udàharaõam . kim punaþ tat . gràmàntaram ayam gacchan cauràn pa÷yati ahim laïghayati kaõñakàn mçdnàti . iha ãpsitasya api karmasa¤j¤à àrabhyate anãpsitasya api . yat idànãm na eva ãpsitamam na api anãpsitam tatra katham bhavitavyam . gràmàntaram ayam gacchan vçkùamålàni upasarpati kuóyamålàni upasarpati iti . atra api siddham . katham . anãpsitam iti na ayam prasajyapratiùedhaþ ãpsitam na iti . kim tarhi . paryudàsaþ ayam yat anyat ãpsitàt tat anãpsitam iti . anyat ca etat ãpsitàt yat na eva ãpsitam na api anãpsitam iti . (P_1,4.51.1) KA_I,333.25-334.15 Ro_II,413-418 kena akathitam . apàdànàdibhiþ vi÷eùakathàbhiþ . kim udàharaõam . ## . duhi : gàm dogdhi payaþ . na etat asti . kathità atra pårvà apàdansa¤j¤à . duhi . yàci : idam tarhi pauravam gàm yàcate iti . na etat asti . kathità atra pårvà apàdansa¤j¤à . na yàcanàt eva apàyaþ bhavati . yàcitaþ asau yadi dadàti tataþ apàyena yujyate . yàci . rudhi : anvavaruõaddhi gàm vrajam . na etat asti . kathità atra pårvà adhikaraõasa¤j¤à . rudhi . pracchi : màõavakam panthànam pçcchati . na etat asti . kathità atra pårvà apàdànasa¤j¤à . na pra÷nàt eva apàyaþ bhavati . pçùtaþ asau yadi àcàùñe tataþ apàyena yujyate . pracchi. bhikùi : pauravam gàm bhikùate . na etat asti . kathità atra pårvà apàdànasa¤j¤à . na bhikùaõàt eva apàyaþ bhavati . bhikùitaþ asau yadi dadàti tataþ apàyena yujyate . bhikùi . ci¤ : vçkùam avacinoti phalàni . na etat asti . kathità atra pårvà apàdànasa¤j¤à . bruvi÷àsiguõena ca yat sacate tat akãrtitam àcaritam kavinà . bruvi÷àsiguõena ca yat sacate sambadhyate tat ca dàharaõam . kim punaþ tat . putram bråte dharmam . putram anu÷àsti dharmam iti . na etat asti . kathità atra pårvà sampradànasa¤j¤à . tasmàt trãõi eva udàharaõàni . pauravam gàm yàcate . màõavakam panthànam pçcchati . pauravam gàm bhikùate iti . (P_1,4.51.2) KA_I,334.16-335.28 Ro_II,418-424 atha ye dhàtånàm dvikarmakàþ teùàm kim kathite làdayaþ bhavanti àhosvit akathite . kathite làdayaþ . kathite làdibhiþ abhihite guõamkarmaõi kà kartavyà .#< kathite làdayaþ cet syuþ ùaùñþãm kuryàt tadà guõe># . kathite làdayaþ cet syuþ ùaùñhã guõakarmaõi tadà kartavyà . duhyate goþ payaþ . yàcyate pauravasya kambalaþ iti . katham . ## . akàrakam hi etat bhavati . kim kàraõam . akathitatvàt . ## . atha kàrakam na akathitam . atha kàrake sati kà kartavyà . ## . kàrakam cet vijànàtãyàt yà yà pràpnoti sà kartavyà . duhyate goþ payaþ . yàcyate pauravàt kambalaþ iti . ## . kathite làdibhiþ abhihite tvavidhiþ eùaþ bhavati . kim idam tvavidhiþ iti . tava vidhiþ tvavidhiþ . tvamatiþ . kimidam tvamatiþ iti . tava matiþ tvamatiþ . na evam anye manyante . katham tarhi anye manyante . guõakarmaõi làdividhiþ sapare . guõakarmaõi làdividhiyaþ bhavanti saha pareõa yogena . gatibuddhipratyavasànàrtha÷abdakarmàkarmakàõàm aõikartà saþ õau iti . ##. dhruvayuktiùu ceùñitayuktiùu ca api aguõe karmaõi làdayaþ bhavanti . tat analpmateþ àcàryasya vacanam smaryatàm . aparaþ àha : ##. pradhànakarmaõi abhidheye dvikarmaõàm dhàtånàm karmaõi làdayaþ bhavanti iti vaktavyam . ajàm nayati gràmam . ajà nãyate gràmam . ajà nãtà gràmam iti . ##. apradhàne duhàdãnàm karmaõi làdayaþ bhavanti iti vaktavyam . duhyate gauþ payaþ . #<õyante kartuþ ca karmaõaþ># . làdayaþ bhavanti iti vaktavyam . gamyate devadattaþ gràmam yaj¤adattena . ke punaþ dhàtånàm dvikarmakàþ . ## . ajàm nayati gràmam . bhàram vahati gràmam . bhàram harati gràmam . gatyarthànàm . gamayati devadattam gràmam . yàpayati devadattam gràmam . ##siddham và punaþ etat bhavati . kutaþ . anyakarmaõaþ . anyasya atra ajà karma anyasya gràmaþ . ajàm asau gçhãtvà gràmam nayati . ##. anyakarma iti cet bråyàt làdãnàm avidhiþ ayam bhavet . ajà nãyate gràmam iti . parasàdhane utpadyamànena lena ajàyàþ abhidhànam na pràpnoti . (P_1,4.51.3) KA_I,336.1-17 Ro_II,425-428 ## . kàlabhàvàdhvagantavyàþ akarmakàõàm dhàtånàm karmasa¤j¤àþ bhavanti iti vaktavyam . kàla . màsam àste . màsam svapiti . bhàva . godoham àste . godoham svapiti . adhvagantavya . kro÷am àste . kro÷am svapiti . de÷aþ ca akarmaõàm karmasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . kurån svapiti . pa¤càlàn svapiti . ##. kimidam kalma iti . aparisamàptam karma kalma . na và asmin sarvàõi karmakàryàõi kriyante . kim tarhi . dvitãyà eva . ##atha iha katham bhavitavyam . netà a÷vasya srughnam iti àhosvit netà a÷vasya srughnasya iti . ubhayathà goõikàputraþ . (P_1,4.52.1) KA_I,336.19-337.13 Ro_II,429-431 ÷abdakarma iti katham idam vij¤àyate . ÷abdaþ yeùàm kriyà iti àhosvit ÷abdaþ yeùàm karma iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<÷abdakarmanirde÷e ÷abdakriyàõàm iti cet hvayatyàdãnàm pratiùedhaþ >#. ÷abdakarmanirde÷e ÷abdakriyàõàmiti ced hvayadàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . ke punaþ hvayatàdayaþ . hvayati krandati ÷abdàyate . hvayati devadattaþ . hvàyayati devadattena . krandati devadattaþ . krandayati devadattena . ÷abdàyate devadattaþ . ÷abdàyayati devadattena iti . #<÷çõotyàdãn àm ca upasamkhyànam a÷abdakriyatvàt># . ÷çõotyàdãnàm ca upasamkhyànam kartavyam . ke punaþ ÷çõotyàdayaþ . ÷çõoti vijànàti upalabhate . ÷çõoti devadattaþ . ÷ràvayati devadattam . vijànàti devadattaþ . vij¤àpayati devadattam . upalabhate devadattaþ . upalambhayati devadattam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . a÷abdakriyatvàd . astu tarhi ÷abdaþ yeùàm karma iti . #<÷abdakarmaõaþ iti cet jalpatiprabhçtãnàm upasamkhyànam >#. ÷abdakarmaõa iti cet jalpatiprabhçtãnàmupasaïkhyànam kartavyam . ke punaþ jalpatiprabhçatayaþ . jalpati vilapati àbhàùate . jalpati devadattaþ . jalpayati devadattam . vilapati devadattaþ . vilàpayati devadattam . àbhàùate devadattaþ .àbhàùayati devadattam . ## . dç÷eþ sarvatra upasaïkhyànam kartavyam . pa÷yati råpatarkaþ kàrùàpaõam . dar÷ayati råpatarkam kàrùàpaõam . (P_1,4.52.2) KA_I,337.14-27 Ro_II,431-432 ##adikhàdinãvahãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . atti devadattaþ . àdayate devadattena . aparaþ àha : sarvam eva pratyavasànakàryam adeþ na bhavati iti vaktavyam , parasmaipadam api . idam ekam iùyate : ktaþ adhikaraõe ca drauvyagatipratyavasànàrthebhyaþ : idam eùàm jagdham . khàdi . khàdati devadattaþ . khàdayati devadattena . nã . nayati devadattaþ . nàyayati devadattena . vaheraniyantçkartçkasya . ## . vahati bhàram devadattaþ . vàhayati bhàram devadattena . aniyantçkartçkasya iti kimartham . vahanti yavàn balãvardàþ . vàhayanti balãvardàn yavàn . ## . bhakùeþ ahimsàrthasya iti vaktavyam . bhakùayati piõóãm devadattaþ . bhakùayati piõóãm devadattena . ahimsàrthasya iti kimartham . bhakùayanti yavàn balãvardàþ . bhakùayanti balãvardàn yavàn . (P_1,4.52.3) KA_I,338.1-9 Ro_II,432-435 ## . akarmakagrahaõe kàlakarmakàõàm upasaïkhyànam kartavyam . màsam àste devadattaþ . màsam àsayati devadattam . màsam ÷ete devadattaþ . màsam ÷àyayati devadattam . ## . siddham etat . katham . kàlakarmakàþ akarmakavat bhavanti iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . akarmakàõàm iti ucyate na ca ke cit kadà cit kàlabhàvàdhvabhiþ akarmakàþ . te evam vij¤àsyàmaþ . kva cit ye akarmakàþ iti . atha và yena karmaõà sakarmkàþ ca akarmakàþ ca bhavanti tena akarmakàõàm . na ca etena karmaõà kaþ cit api akarmakaþ . atha và yat karma bhavati na ca bhavati tena karmakàõàm . na ca etat karma kva cit api na bhavati . (P_1,4.53) KA_I,338.11-15 Ro_II,435 ## . hçkrorvàvacane abhivàdidç÷oþ àtmanepade upasaïkhyànam kartavyam . abhivadati gurum devadattaþ . abhivàdayate gurum devadattam . abhivàdayate gurum devadattena . pa÷yanti bhçtyàþ ràjànam . dar÷ayate bhçtyàn ràjà . dar÷ayate bhçtyaiþ ràjà . katham ca atra àtmanepadam . ekasya õeþ aõau i ti aparasya õicaþ ca iti . (P_1,4.54.1) KA_I,338.17-20 Ro_II,435-436 kim yasya svam tantram saþ svatantraþ . kim ca ataþ . tantuvàye pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ayam tantra÷abdaþ asti eva vitàne vartate . tat yathà : àstãrõam tantram . pretam tantram . vitànaþ iti gamyate . asti pràdhànye vartate . tat yathà svatantraþ asau bràhmaõaþ iti ucyate . svapradhànaþ iti gamyate . tat yaþ pràdhànye vartate tantra÷abdaþ tasya idam grahaõam . (P_1,4.54.2) KA_I,338.21-339.9 Ro_II, 436-438 ## . svatantrasya kartçsa¤j¤àyàm hetumati upasaïkhyànam kartavyam . pàcayati odanam devadattaþ yaj¤adattena iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . asvatantratvàt . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . svàtantryàt . svatantraþ asau bhavati . itarathà hi akurvati api kàrayati iti syàt . yaþ hi manyate na asau svatantraþ akurvati api tasya kàrayati iti etat syàt . na akurvat i iti cet svatantraþ . na cet akurvati tasmin kàrayati iti etat bhavati svatantraþ asau bhavati . ÷akyam tàvat anena upasamkhyànam kurvatà vaktum kurvan svatantraþ akurvan na iti . sàdhãyaþ j¤àpakam bhavati . preùite ca kila ayam kriyàm ca akriyàm ca dçùñvà adhyavasyati kurvan svatantraþ akurvan na iti . yadi ca preùitaþ asau na karoti svatantraþ asau bhavati iti . (P_1,4.55) KA_I,339.11-21 Ro_II,438-439 ## . praiùe asvatantraprayojakatvàt hetusa¤j¤àyàþ aprasiddhiþ . svatantraprayojakaþ hetusa¤j¤aþ bhavati iti ucyate . na ca asau svatantram prayojayati . svatantratvàt siddham . siddham etat . katham . svatantratvàt . svatantram asau prayojayati . ##yadi svatantraþ na prayojyaþ atha prayojyaþ na svatantraþ prayojyaþ svatantraþ ca iti vipratiùiddham . ## . kim uktam . ekam tàvat uktam na và svàtrantryàt itarathà hi akurvati api kàrayati iti syàt iti . aparam uktam . na và sàmànyakçtatvàt hetutaþ hi avi÷iùñam svatantraprayojakatvàt aprayojakaþ iti cet muktamasam÷ayena tulyam iti . (P_1,4.56) KA_I,340.2-25 Ro_II,440-442 kimartham rephàdhikaþ ã÷vara÷abdaþ gçhyate . ## . rã÷varàt iti ucyate vã÷varàt mà bhåt . ÷aki õamulkamulau ã÷vare tosunkasunau iti . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati anantaraþ yaþ ã÷vara÷abdaþ tasya grahaõam iti yat ayam kçt mejantaþ iti kçtaþ màntasya ejantasya ca avyayasa¤j¤àm ÷àsti . ## . paraþ api etasmàt kçt màntaþ ejantaþ ca asti . tadartham etat syàt . yat tarhi avyayãbhàvasya avyayasa¤j¤àm ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ nantaraþ yaþ ã÷vara÷abdaþ tasya grahaõam iti . ## . samàsasya etat j¤àpakam syàt . avyayãbhàvaþ eva samàsaþ avyayasa¤j¤aþ bhavati na anyaþ iti . evam tarhi lokataþ etat siddham . tat yathà loke à vanàntàt à udakàntàt priyam pànthaman uvrajet iti yaþ eva prathamaþ vanàntaþ udakàntaþ ca tataþ nuvrajati . ## . dvitãyam ca tçtãyam ca vanàntam udakàntam và anuvrajati . tasmàt rephàdikaþ ã÷vara÷abdaþ grahãtavyaþ . atha pràgvacanam kimartham . ## . pràgvacanam kriyate nipàtasa¤j¤àyàþ anivçttiþ yathà syàt . akriyamàõe hi pràgvacane anavakà÷àþ gatyupasargakarmapravacanãyasa¤j¤àþ nipàtasa¤j¤àm bàdheran . tàþ mà bàdhiùata iti pràgvacanam kriyate . atha kriyamàõe api pràgvacane yàvatà anavakà÷àþ etàþ sa¤j¤àþ kasmàt eva na bàdhante . kriyamàõe hi pràgvacane satyàm nipàtasa¤j¤àyàm etàþ avayavasa¤j¤àþ àrabhyante . tatra vacanàt samàve÷aþ bhavati . (P_1,4.57) KA_I,341.2-9 Ro_II,442-444 ayam sattva÷abdaþ asti eva dravyapadàrthakaþ . tat yathà sattvam ayam bràhmaõaþ sattvamiyam bràhmaõã iti . asti kriyàpadàrthakaþ . sadbhàvaþ sattvam iti . kasya idam grahaõam . dravyapadàrthakasya . kutaþ etat . evam hi kçtvà vidhiþ ca siddhaþ bhavati pratiùedhaþ ca . kim punaþ ayam paryudàsaþ . yat anyat sattvavacanàt iti . àhosvit prasajya ayam pratiùedhaþ . sattvavacane na iti . kim ca ataþ . yadi paryudàsaþ vipraþ iti atra api pràpnoti . kriyàdravyavacanaþ ayam samghàto dravyàt anya÷ca vidhinà à÷rãyate . asti ca pràdibhiþ sàmànyam iti kçtvà tadantavidhinà nipàtasa¤j¤à pràpnoti . atha prasajyapratiùedhaþ na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . (P_1,4.58-59.1) KA_I,341.11-18 Ro_II,444 ## . pràdayaþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ . pràdayaþ sattvavacanàþ nipàtasa¤j¤àþ bhavanti . tataþ upasargàþ kriyàyoge iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ## . nipàtasa¤j¤à yathà syàt . ##. ekayoge hi sati nipàtasa¤j¤àyà abhàvaþ syàt . yasmin eva vi÷eùe gatyupasargakarmapravacanãyasa¤j¤àþ tasmin eva vi÷eùe nipàtasa¤j¤à syàt . (P_1,4.58-59.2) KA_I,341.19-23 Ro_II,445 ## . marucchabdasya upsaïkhyànam kartavyam . maruddatto marutyaþ . aca upasargàt iti tattvam yathà syàt . #<÷racchabdasya upasamkhyànam># . ÷racchabdasya upasamkhyànam kartavyam . ÷raddhà . (P_1,4.60.1) KA_I,342.2-6 Ro_II,446 ## . kàrikà÷abdasya upasaïkhyànam kartavyam . kàrikàkçtya . ## . puna÷canasau chandasi gatisa¤j¤au bhavataþ iti vaktavyam . punarutsyåtam vàsaþ deyam . punarniùkçtaþ rathaþ . u÷ik dåtaþ canohitaþ . (P_1,4.60.2) KA_I,342.7-343.8 Ro_II,446-448 ## . gatyupasargasa¤j¤àþ kriyàyoge yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤àþ bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . prayojanam gha¤ ùañvaõatve . gha¤ . pravçddhaþ bhàvaþ prabhàvaþ . anupasarge iti pratiùedhaþ mà bhåt . ùatvam . vigatàþ secakàþ asmàt gràmàt visecakaþ gràmaþ . upasargàt iti ùatvam mà bhåt . õatvam . pragatàþ nàyakàþ asmàt gràmàt pranàyakaþ gràmaþ . upasargàditi õatvam mà bhåt . ##. vçddhividhau ca dhàtugrahaõam anarthakam . upasargàt çti dhàtau iti . tatra dhàtugrahaõasya etat prayojanam iha mà bhåt prarùabham vanam iti . kriyamàõe ca api dhàtugrahaõe prarcchaka iti atra pràpnoti . yatkriyàyuktàþ tam prati iti vacanàt na bhavati . vadvidhnabhàvàbãttvasvàïgàdisvaraõatveùu doùaþ bhavati . vadvidhi. yat udvataþ nivataþ yàsi bapsat . vadvidhi . nasbhàva . praõasam mukham unnasam mukham . nasbhàva . abãttva .prepam parepam . abittva . svàïgàdisvara . prasphik prodaraþ . svàïgàdisvara . õatva . pra õaþ ÷ådraþ pra õaþ àcàryaþ pra õaþ ràjà pra õaþ vçtrahà . upasargàt iti ete vidhayaþ na pràpnuvanti . ## . anavakà÷àþ ete vidhayaþ . te vacanapràmàõyàt bhaviùyanti . ## . suduroþ pratiùedhaþ numvidhitatvaùatvaõatveùu vaktavyaþ . numvidhi : sulabham durlabham . upasargàt iti num mà bhåt iti . na sudurbhyàm kevalàbhyàm . iti etat na vaktavyam bhavati . na etat asti prayojanam . kriyate etat nyàse eva . tatvam . sudattam . acaþ upasargàt taþ iti tatvam mà bhåt iti . ùatvam . susiktam ghaña÷atena sustutam ÷loka÷atena . upasargàt iti ùatvam mà bhåtiti . suþ påjàyàm iti etat na vaktavyam bhavati . na etat asti prayojanam . kriyata etat nyàse eva . õatvam . durnayam durnãtamiti . upasargàt iti õatvam mà bhåt iti . (P_1,4.61) KA_I,343.10-12 Ro_II,449 kçbhvastiyoge iti vaktavyam . iha eva yathà syàt . årãkçtya årãbhåya . iha mà bhåt . årã paktvà . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kriyàyoge iti anuvartate na ca anyayà kriyayà åryàdicvióàcàm yogaþ asti . (P_1,4.62.1) KA_I,343.14-22 Ro_II,449-450 katham idam vij¤àyate . iteþ param itiparam na itiparam anitiparam iti àhosvit itiþ paro yasmàt tat idam itiparam na itiparam anitiparamiti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyata iteþ param itiparam na itiparam anitiparam iti khàñ iti kçtvà niraùñhãvat iti atra pràpnoti . atha itiþ paro yasmàt tat idam itiparam na itiparam anitiparamiti ÷rauùañ vauùañ iti kçtvà niraùñhãvat iti atra pràpnoti . astu tàvat itiþ paro yasmàt tat idam itiparam na itiparam anitiparamiti . nanu ca uktam ÷rauùañ vauùañ iti kçtvà niraùñhãvat iti atra pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ . atha iha te pràk dhàtoþ iti katham gatimàtrasya pårvaprayogþ bhavati . upoddharati iti . gatyàkçtiþ pratinirdi÷yate . iha api tarhi anukaraõàkçtiþ nirdi÷yate . (P_1,4.62.2) KA_I,343.23-344. 3 Ro_II,450 kimartham idam ucyate . ## . anukaraõasya itikaraõaparatvapratiùedhaþ ucyate . kim prayojanam . aniùña÷abdanivçttyarthaþ . aniùñha÷abdatà mà bhåt iti . idam vicàrayiùyati tepràgdhàtuvacanam prayoganiyamàrtham và syàt sa¤j¤àniyamàrtham và iti . tat yadà prayoganiyamàrtham tadà aniùñha÷abdanivçttyartham idam vaktavyam . yadà hi sa¤j¤àniyamàrtham tadà na doùaþ bhavati . (P_1,4.63) KA_I,344.5-10 Ro_II,450-451 idam atibahu kriyate àdare anàdare sat asat iti . àdàre sat iti eva siddham . katham asatkçtya iti . tadantividhinà bhaviùyati . kena idànãm anàdare bhaviùyati . na¤à àdarapratiùedham vij¤àsyàmaþ . nàdare anàdare iti . na evam ÷akyam . àdaraprasaïge eva hi syàt . anàdaraprasaïge na syàt . anàdaragrahaõe punaþ kriyamàõe bahuvrãhiþ ayam vij¤àyate . avidyamànàdare anàdare iti . tasmàt anàdaragrahaõam kartavyam . asataþ tu tadantavidhinà siddham . (P_1,4.65) KA_I,344. 12-14 Ro_II,452 ## . antaþ÷abdasya àïkividhisamàsaõatveùu pasaïkhyànam kartavyam . aï . antardhà . kividhiþ . antardhiþ . samàsaþ . antarhatya . õatvam . antarhaõyàt gobhyo gàþ . (P_1,4.74) KA_I,344.16-345.7 Ro_II,452-453 ## . sàkùàtprabhçtiùu cvyarthagrahaõam kartavyam . asàkùàtsàkùàtkçtvà sàkùàtkçtya . yadà hi sàkùàt eva kim cit kriyate tadà mà bhåt iti . ## . makàràntatvam ca gatisa¤j¤àsanniyogena vaktavyam . lavaõaïkçtya . ## . tatra cvyantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . lavaõãkçtya . ## õa và vaktavyam . kim kàraõam . pårveõa kçtatvàt . astu anena vibhàùà . pårveõa nityaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . makàràntatvam ca gatisa¤j¤àsanniyuktam iti uktam . tat cvyantasya mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . lavaõa÷abdasya ayam vibhàùà lavaõam÷abda àde÷aþ kriyate . yadi ca lavaõã ÷abdasya api vibhàùà lavaõam÷abdaþ àde÷aþ bhavati na kim cid duùyati . trai÷abdyam ca ha sàdhyam . | tacca evam sati siddham bhavati iti . (P_1,4.80) KA_I,345.9-346.14 Ro_II,453-456 kimidam pràgdhàtuvacanam prayoganiyamàrtham : ete pràk eva dhàtoþ prayoktavyàþ . àhosvit sa¤j¤àniyamàrtham : ete pràk ca akpràk ca prayoktavyàþ , pràk prayujyamànànàm gatisa¤j¤à bhavati iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . pràgdhàtuvacanam prayoganiyamàrtham iti cet anukaraõasya itikaraõaparapratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . aniùña÷abdanivçttyarthaþ . aniùña÷abatà mà bhåt iti . ## . chandasi pare api vyavahitàþ ca iti vaktavyam . ## . sa¤j¤àniyame siddham etat bhavati . astu tarhi sa¤j¤àniyamaþ . ## . ubhayoþ api pakùayoþ vacanamanarthakam . kim kàraõam . aniùñàdar÷anàt . na hi kaþ citprapacati iti prayoktavye pacatipra iti prayuïkte . yadi ca aniùñam dç÷yeta tataþ yatnàrham syàt . ## . upasarjanasannipàte tu pårvaparavyavasthàrtham etat vaktavyam . çùabham kålamudrujam çùabham kålamudvaham . atra gateþ pràk dhàtoþ prayogaþ yathà syàt . yadi upasarjanasannipàte pårvaparavyavasthàrtham idam ucyate sukañamkaràõi vãraõàn i iti atra gateþ pràk dhàtoþ prayogaþ pràpnoti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na atra gateþ pràkprayogaþ bhavati iti yat ayam ãùadduþsuùu kçcchràkçcchàrtheùu khal iti khakàram anubandham karoti . katham kçtvà j¤àpakam . khitkaraõe etat prayojanam khiti iti mum yathà syàt iti . yadi ca atra gateþ pràkprayogaþ syàt khitkaraõam anarthakam syàt . astu atra mum . anavyayasya iti pratiùedhaþ bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ na atra gateþ pràk dhatoþ prayogaþ bhavati iti tataþ khakàram anubandham karoti . na etat asti j¤àpakam . yadi api atra gateþ pràkprayogaþ syàt syàtevàtra mumàgamaþ . katham . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati iti . tasmàt na arthaþ evamarthena pràgdhàtuvacanena . katham çùabham kålamudrujam çùabham kålamudvaham . na eùaþ doùaþ . na eùaþ udiþ upapadam . kim tarhi . vi÷eùaõam . udi kåle rujivahoþ . utpårvàbhyàm rujivahibhyàm kåle upapade iti . (P_1,4.83) KA_I,346.16-18 Ro_II,456-457 kimartham mahatã sa¤j¤à kriyate . anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta . karma proktavantaþ karmapravacanãyàþ iti . ke punaþ karma proktavantaþ . ye samprati kriyàm na àhuþ . ke ca samprati kriyàm na àhuþ . ye aprayujyamànasya kriyàm àhuþ te karmapravacanãyàþ . (P_1,4.84) KA_I,346.20-347.21 Ro_II,458-460 kimartham idam ucyate . karmapravacanãyasa¤j¤à yathà syàt . gatyupasargasa¤j¤e mà bhåtàm iti . kim ca syàt . ÷àkalyasya samhitàm anu pràvarùat : gatiþ gatau iti nighàtaþ prasajyeta . yadi evam veþ api karmapravacanãyasa¤j¤à vaktavyà . veþ api nighàtaþ na iùyate : pràde÷am pràde÷am viparilikhati . asti atra vi÷eùaþ . na atra veþ likhim prati kriyàyogaþ . kim tarhi . aprayujyamànam . pràde÷am pràde÷am vimàya parilikhati iti . yadi evam anoþ api karmapravacanãyasa¤j¤ayà na arthaþ . anoþ api hi na vçùim prati kriyàyogaþ . kim tarhi aprayujyamànam . ÷àkalyena sukçtàm samhitàm anuvi÷amya devaþ pràvarùat . idam tarhi prayojanam dvitãyà yathà syàt karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . ataþ uttaram pañhati . ## . anurlakùaõevacanàrthakyam . kim kàraõam . sàmànyakçtatvàt . sàmànyena eva atra karmapravacanãyasa¤j¤à bhaviùyati lakùaõetthambhåtàkhyànabhàgavãpsàsu pratiparyanavaþ iti . ## . hetvartham idam vaktavyam . hetuþ ÷àkalyasya samhità varùasya na lakùaõam . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . lakùaõam hi nàma saþ bhavati yena punaþ punaþ lakùyate na yaþ sakçdapi nimittatvàya kalpate . sakçt ca asau ÷àkalyena sukçtàm samhitàm anu÷imya devaþ pràvarùat . saþ tarhi tathà . nirde÷aþ kartavyaþ anuþ hetau iti . atha idànãm lakùaõena hetuþ api vyàptaþ na arthaþ anena . lakùaõena hetuþ api vyàptaþ . na hi ava÷yam tat eva lakùaõam bhavati yena punaþ punaþ lakùyate . kim tarhi . yat sakçt api nimittvàya kalpate tat api lakùaõam bhavati . tat yathà api bhavàn kamaõóulapàõim chàtram adrakùãt iti . sakçt àsau kamaõóalupàõiþ chàtraþ dçùñaþ tasya tat eva lakùaõam bhavati . tat eva tarhi prayojanam dvitãyà yathà syàt karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . etat api na asti prayojanam . siddhà atra dvitãyà karmapravacanãyayukte iti eva . na sidhyati . paratvàt hetutvà÷rayà tçtãyà pràpnoti . (P_1,4.89) KA_I,347.23-25 Ro_II,461 àï maryàdàbhividhyoþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt àkumàram ya÷aþ pàõineþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . maryàdàvacane iti eva siddham . eùà asya ya÷asaþ maryàdà . (P_1,4.90) KA_I,348.2-6 Ro_II,461-462 kasya lakùaõadayaþ arthàþ nirdi÷yante . vçkùàdãnàm . kimartham punaþ idam ucyate . karmapravacanãyasa¤j¤à yathà syàt . gatyupasargasa¤j¤e mà bhåtàm iti . na etat asti prayojanam . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca vçkùàdãn prati kriyàyogaþ . idam tarhi prayojanam dvitãyà yathà syàt karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . vçkùam prati vidyotate . vçkùamanu vidyotate iti . (P_1,4.93) KA_I,348.8-20 Ro_II,462-464 kimartham adhiparyoþ anarthakayoþ karmapravacanãyasa¤j¤à ucyate . karmapravacanãyasa¤j¤à yathà syàt . gatyupasargasa¤j¤e mà bhåtàm iti . na etat asti prayojanam . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ anarthakau ca imau . idam tarhi prayojanam pa¤camã yathà syàt pa¤camã apàïparibhiþ iti . kutaþ paryàgamyata iti . siddhà atra pa¤camã apàdàne iti eva . àtaþ ca apàdànapa¤camã eùà . yatra api adhi÷abdena yoge pa¤camã na vidhãyate tatra api ÷råyate . kutaþ adhyàgamyata iti . evam tarhi siddhe sati yat anarthakayoþ gatyupasargasa¤j¤àbàdhikàm karmapravacanãyasa¤j¤àm ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anarthakànàm api eùàm bhavati arthavatkçtam iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . nipàtasya anarthakasya pràtipadikatvam coditam . tat na vaktavyam bhavati . atha và na eva imau anarthakau . kim tarhi anarthakau iti ucyate . anarthàntarvàcinau anarthakau . dhàtunà uktàm kriyàm àhatuþ . tad avi÷iùñam bhavati yathà ÷aïkhe payaþ . yadi evam dhàtunà uktatvàt tasyàrthasya upasargaprayogo na pràpnoti uktàrthànàm aprayogaþ iti . uktàrthànàmapi prayogaþ dç÷yate . tat yathà apåpau dvau ànaya . bràhmaõau dvau anaya iti . (P_1,4.96) KA_I,348.22-349. 4 Ro_II,464-465 iha kasmàt na bhavati . sarpiùaþ api syàt . gomåtrasya api syàt . kim ca syàt . dvitãyà api prasajyeta karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . na eùaþ doùaþ . na ime apyarthàþ nirdi÷yante . kim tarhi . parapadàrthàþ ime nirdi÷yante . eteùu artheùu yat padam vartate tat prati apiþ karmapravacanãyasa¤j¤aþ bhavati iti . atha và yat atra karmapravacanãyayuktam na adaþ prayujyate . kim punaþ tat . binduþ . bindoþ tarhi kasmàt na bhavati . upapadavibhakteþ kàrakavibhaktiþ balãyasã iti prathamà bhaviùyati iti . (P_1,4.97) KA_I,349.6-9 Ro_II,466 ## . kim uktam . yasya ca ã÷varavacanam iti kartçnirde÷aþ cet avacanàt siddham . prathamànupapattiþ tu . svavacanàt siddham iti . adhiþ svam prati karmapravacanãyasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . (P_1,4.99) KA_I,349.11-19 Ro_II,466-467 ## . làde÷e parasmaipadagrahaõam kartavyam . kim kàraõam . puruùabàdhitatvàt . ## . iha hi kriyamàõe anavakà÷à puruùasa¤j¤à parasmaipadasa¤j¤àm bàdheta . parasmaipadasa¤j¤à api anavakà÷à . sà vacanàt bhaviùyati . sàvakà÷à parasamaipadasa¤j¤à . kaþ vakà÷aþ . ÷atçkkvaså avakà÷aþ . ## . yat ayam sici vçddhiþ parasmaipadeùu iti parasmaipadagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na puruùasa¤j¤à parasmaipadasa¤j¤àm bàdhate iti . (P_1,4.101) KA_I,350.2-24 Ro_II,468-469 ##. prathamamadhyamottamasa¤j¤àyàm àtmanepadagrahaõam kartavyam . àtmanepadànàm ca prathamamadhyamottamasa¤j¤àþ bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . samasaïkhyàrtham . saïkhyàtànude÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi àtmanepadagrahaõe tisraþ sa¤j¤àþ ùañ sa¤j¤inaþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . kriyamàõe api ca àtmanepadagrahaõe #<ànupårvyavacanam ca># . ànupårvyavacanam ca kartavyam . akriyamaõe hi kasya cit eva trikasya prathamasa¤j¤à syàt kasya cit eva madhyamasa¤j¤à kasya cit eva uttamasa¤j¤à . ## . yat tàvat ucyate àtmanepadagrahaõam kartavyam samasaïkhyàrtham iti . tat na kartavyam . sa¤j¤àþ api ùat eva nirdi÷yante . katham . eka÷eùanirdesàt . eka÷eùanirde÷aþ ayam . atha etasmin eka÷eùanirde÷e sati kim ayam kçtaika÷eùàõàm dvandvaþ . prathamaþ ca prathamaþ ca prathamau madhyamaþ ca madhyamaþ ca madhyamau uttamaþ ca uttamaþ ca uttamau prathamau ca madhyamau ca uttamau ca prathamamadhyamottamàþ iti . àhosvit kçtadvandvànàm eka÷eùaþ . prathamau ca madhyamaþ ca uttamaþ ca prathamamadhyamottamàþ . prathamamadhyamotttamàþ ca prathamamadhyamottamàþ ca prathamamadhyamottamàþ iti . kim ca ataþ . yadi kçtaike÷eùàõàm dvandvaþ prathamamadhyamayoþ prathamasa¤j¤à pràpnoti . uttamaprathamayoþ madhyamasa¤j¤à pràpnoti . madhyamottamayoþ uttamasa¤j¤à pràpnoti . atha kçtadvandvànàmeka÷eùo na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . kim punaþ atra nyàyyam . ubhayam iti àha . ubhayam hi dç÷yate . tat yathà . bahu ÷aktikiñakam bahåni ÷aktikiñakàni bahu sthàlãpiñharam bahåni sthàlãpiñharàõi . yat api ucyate kriyamàõe api àtmanepadagrahaõe ànurpårvyavacanam kartavyam iti . na kartavyam . lokataþ etat siddham . tat yathà loke vihavyasya dvàbhyàm dvàbhyàm agniþ upstheyaþ iti . na ca ucyate ànupårvyeõa iti ànupårvyeõa ca upasthãyata iti . (P_1,4.104) KA_I,351.2-10 Ro_II,470-471 trãõi trãõi iti anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate aùñhanaþ à vibhaktau iti àtvam na pràpnoti . atha nivçttam prathamayoþ pårvasavarõaþ iti atra pratyayayoþ eva grahaõam pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat anuvartate iti . nanu ca uktam aùñhana à vibhaktau iti àtvam na pràpnoti iti . vacanàt bhaviùyati . atha và punaþ astu nivçttam . nanu ca uktam prathamayoþ pårvasavarõaþ iti atra pratyayayoþ eva grahaõam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . aci iti anuvartate . na càjàdã prathamau pratyayau staþ . nanu ca evam vij¤àyate ajàdã yau prathamau ajàdãnàm và yau prathamau iti . yat tarhi tasmàt ÷asaþ naþ pumsi iti anukràntam pårvasavarõadãrgham pratinirdi÷ati tat j¤àpayati àcàryaþ vibhaktyoþ grahaõam iti . atha và vacanagrahaõam eva kuryàt . aujasoþ pårvasavarõaþ iti . (P_1,4.105,107-108.1) KA_I,351.13-353.27 Ro_II,471-476 kimartham idam ucyate . ## . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . atha etasmin niyamàrthe vij¤àyamàne kim ayam upapadaniyamaþ yuùmadi madhyamaþ eva asmadi uttamaþ eva àhosvit puruùaniyamaþ yuùmadi eva madhyamaþ asmadi eva uttamaþ iti . kim ca ataþ . yadi puruùaniyamaþ ÷eùagrahaõam kartavyam ÷eùe prathamaþ iti . kim kàraõam . madhyamottamau niyatau yuùmadasmadã aniyate . tatra prathamaþ api pràpnoti . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam prathamaniyamàrtham . ÷eùe eva prathamaþ bhavati na anyatra iti . atha api upapadaniyamaþ evam api ÷eùagrahaõam kartavyam ÷eùe prathamaþ iti . yuùmadasmadã niyate madhyamottamau aniyatau tau ÷eùe api pràpnutaþ . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam ÷eùaniyamàrtham . ÷eùe prathamaþ eva bhavati na anyaþ iti . upapadaniyame ÷eùagrahaõam ÷akyam akartum . katham . yuùmadasmadã niyate madhyamottamau aniyatau tau ÷eùe api pràpnutaþ . tataþ vakùyàmi prathamaþ bhavati iti . tat niyamàrtham bhaviùyati . yatra prathamaþ ca anyaþ ca pràpnoti tatra prathamaþ bhavati iti . ## . tatra yuùmadasmadanyeùu prathamasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . tvam ca devadattaþ ca pacathaþ . aham ca devadattaþ ca pacàvaþ . kim kàraõam . ÷eùatvàt . ÷eùe prathamaþ iti prathamaþ pràpnoti . ## . siddham etat . katham . yuùmadasmadoþ pratiùedhàt . ÷eùe prathamþ yuùmadasmadoþ na iti vaktavyam . ## . yuùmadi madhyamàt asmadi uttamaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . yuùmadi madhyamaþ iti asya avakà÷aþ tvam pacasi . asmadi uttamaþ iti asya avakà÷aþ aham pacàmi . iha ubhayam pràpnoti tvam ca aham ca pacàvaþ . asmadi uttamaþ iti etat bhavati virpratiùedhena . saþ tarhi vipratiùedhaþ vaktvayaþ . na vaktavyaþ . tyadàdãnàm yat yat param tat tat ÷iùyate iti evam asmadaþ ÷eùaþ bhaviùyati . tatra asmadi uttamaþ iti eva siddham . ##. aneka÷eùabhàvàrtham tu saþ vipratiùedhaþ vaktavyaþ . yadà ca eka÷eùaþ na . kadà ca eka÷eùaþ na . sahavivakùàyàm eka÷eùaþ . yadà na sahavivakùà tada eka÷eùaþ na asti . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . yuùmadasmadoþ aneka÷eùabhàvàt tadadhikaraõànàm api yuùmadasmadadhikaraõànàm api eka÷eùena na bhavitavyam . tvam ca aham ca pacasi pacàmi ca iti . ## . kriyàpçthaktve ca dravyapçthaktvam dç÷yate . tat yathà pacasi pacàmi ca tvam ca aham ca iti . tat anumànam uttarayoþ api kriyayoþ eka÷eùaþ na bhavati iti . evam ca kçtvà saþ pi adoùaþ bhavati yat uktam tatra yuùmadasmadanyeùu prathamapratiùedhaþ ÷eùatvàt iti . tatra api hi evam bhavitavyam tvam ca devadattaþ ca pacasi pacati ca . aham ca devadattaþ ca pacàmi pacati ca iti . yat tàvat ucyate na và yuùmadasmadoþ aneka÷eùabhàvàt tadadhikaraõànàm api aneka÷eùabhàvàt avipratiùedhaþ iti . dç÷yate hi yuùmadasmadoþ càneka÷eùaþ tadadhikaraõànàm ca eka÷eùaþ . tat yathà tvam ca aham ca vçttrahan ubhau samprayujyàvahai iti . yat api ucyate kriyàpçthaktve ca dravyapçthaktvadar÷anam anumànam uttaratra aneka÷eùabhàvasya iti . kriyàpçthaktve khalu api dravyaika÷eùaþ bhavati iti dç÷yate . tat yathà akùàþ bhajyantàm bhakùyantàm dãvyantàm iti . evam ca kçtvà saþ api doùo bhavati yat uktam tatra yuùmadasmadanyeùu prathamapratiùedhaþ ÷eùatvàt iti . na eùaþ doùaþ . parihçtam etat siddham tu yuùmadasmadoþ pratiùedhàt iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ÷eùe prathamaþ vidhãyate . na hi ÷eùaþ ca anyaþ ca ÷eùagrahaõena gçhyate . bhavet prathamaþ na syàn . madhyamottamau api na pràpnutaþ . kim kàraõam . yuùmadasmadoþ upapadayoþ madhyamottamau ucyete . na ca yuùmadasmadã anyaþ ca yuùmadasmadgrahaõena gçhyate . yat atra yuùmat yat ca asmat tattadà÷rayau madhyamottamau bhaviùyataþ . yathà eva tarhi yat atra yuùmat yat ca smat tadà÷rayau madhyamottamau bhavataþ evam yaþ atra ÷eùaþ tadà÷rayaþ prathamaþ pràpnoti . evam tarhi ÷eùe upapade prathamaþ vidhãyate . upoccàri padam upapadam . yat ca atra upoccàri na saþ ÷eùaþ yaþ ca ÷eùaþ na tat upoccàri . bhavet prathamaþ na syàt . madhyamottamau api na pràpnutaþ . kim kàraõam . yuùmadasmadoþ upapadayoþ madhyamottamau ucyete . upoccàri padam upapadam . yat ca atra upoccàri na te yuùmadasmadã ye ca yuùmadasmadã na tat upoccàri . evam tarhi ÷eùeõa sàmànàdhikaraõye prathamaþ vidhãyate . na ca atra ÷eùeõa eva sàmànàdhikaraõyam . bhavet prathamaþ na syàt . madhyamottamau api na pràpnutaþ . kim kàraõam . yuùmadasmadbhyàm sàmànàdhikaraõye madhyamottamau ucyete na ca atra yuùmadasmadbhyàm eva sàmànàdhikaraõyam . evam tarhi tyadàdãni sarvaiþ nityam iti evam atra yuùmadasmadoþ ÷eùaþ bhaviùyati . tatra yuùmadi madhyamaþ asmadi uttamaþ iti eva siddham . na sidhyati . sthànini api iti prathamaþ pràpnoti . tyadàdãnàm khalu api yat yat param tat tat ÷iùyate iti yadà bhavataþ ÷eùaþ tadà prathamaþ pràpnoti . (P_1,4.105,107-108.2) KA_I,353.27-354. 15 Ro_II,477-478 yuùmadi madhyamaþ asmadi uttamaþ iti eva ucyate. tau iha na pràpnutaþ : paramatvam pacasi . paramàham pacàmi iti . tadantavidhinà bhaviùyati . iha api tarhi tadantavidhinà pràpnutaþ : atitvam pacati . atyaham pacati iti . ye ca api ete samànàdhikaraõavçttayaþ taddhitàþ tatra ca madhyamottamau na pràpnutaþ : tvattaraþ pacasi mattaraþ pacàmi iti . tvadråpaþ pacasi madråpaþ pacàmi iti . tvatkalpaþ pacasi . matkalpaþ pacàmi iti. evam tarhi yuùmadvati asmadvati iti evam bhaviùyati . iha api tarhi pràpnutaþ : atitvam pacati . atyaham pacati iti . evam tarhi yuùmadi sàdhane asmadi sàdhane iti evam bhaviùyati . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam tatra yuùmadasmadanyeùu prathamapratiùedhaþ ÷eùatvàt iti . atha và prathamaþ utsargaþ kariùyate . tasya yuùmadasmadoþ upapadayoþ madhyamottamau apavàdau bhaviùyataþ . tatra yuùmadgandhaþ ca asmadgandhaþ ca asti iti kçtvà madhyamottamau bhaviùyataþ . atha iha katham bhavitavyam . atvam tvam sampadyate tvadbhavati madbhavati iti . àhosvit tvadbhavasi madbhavàmi iti . tvadbhavati madbhavati iti evam bhavitavyam . madhyamottamau kasmàt na bhavataþ . gauõamukhyayoþ mukhye sampratyayaþ bhavati . tat yathà . gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùhomãyaþ iti na bàhãkaþ anubadhyate . katham tarhi bàhãke vçddhyàttve bhavataþ . gauþ tiùñhati . gàm ànaya iti . arthà÷raye etat evam bhavati . yat hi ÷abdà÷rayam ÷abdamàtre tat bhavati . ÷abdà÷raye ca vçddhyàttve . (P_1,4.109) KA_I,354.17-356.13 Ro_II,478-484 ##. paraþ sannikarùaþ saühità cet adrutàyàm vçttau saühitàsa¤j¤à na pràpnoti . drutàyàm eva hi paraþ sannikarùo varõànàm na adrutàyàm . ## . tulyaþ samnikarùaþ varõànàm drutamadhyamavilimbitàsu vçttiùu . kiïkçtaþ tarthi vi÷eùaþ . ##. varõànàm tu kàlabhåyastvam . tat yathà . hastima÷akayoþ tulyaþ sannikarùaþ pràõibhåyastvam tu . yadi evam ## . drutàyàm taparakaraõe madhyamavilimbitayoþ upasaïkhyànam kartavyam . kim kàraõam . kàlabhedàt . ye drutàyàm vçttau varõàþ tribhàgàdhikàþ te madhyamàyàm ye madhyamàyàm vçttau varõàþ tribhàgàdhikàste vilimbitàyàm . ## . kim uktam . siddham tu avasthitàþ varõàþ vaktuþ ciràciravacanàt vçttayaþ vi÷iùyante iti . atha và ÷abdàviràmaþ saühità iti etat lakùaõam kariùyate . #<÷abdàviràme prativarõam avasànam># . ÷abdàviràme prativarõam avasànasa¤j¤à pràpnoti . kim idam prativarõam iti . varõam varõam prati prativarõam . yena eva yatnena ekaþ varõaþ uccyàryate vicchinne varõe upasaühçtya tam anyam upàdàya dvitãyaþ prayujyate tathà tçtãyaþ tathà caturthaþ . evam tarhi anavakà÷à saühitàsa¤j¤à avasànasa¤j¤àm bàdhiùyate . atha và avasànasa¤j¤àyàm prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ viràmaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ ÷abdàrthayoþ viràmaþ . atha và hràdàviràmaþ saühà iti etat lakùaõam kariùyate . ## . hràdàviràme spar÷ànàm aghoùàõàm saüyoge asamnidhànàt saühitàsa¤j¤à na pràpnoti . kukkuñaþ pippakà pittam iti . kim ucyate saüyoge iti . atha yatra ekaþ pacati iti ekaþ pårvaparayoþ hràdena pracchàdyate . tad yathà . dvayoþ raktayoþ vastrayoþ madhye ÷uklam vastram tadguõam upalabhyate . badarapiñake riktakaþ lohakaüsaþ tadguõaþ upalabhyate . ## . yathà ekaþ varõaþ hràdena pracchàdyate evam anekaþ api . atha và paurvàparyam akàlavyapetam saühità iti etat lakùaõam kariùyate. ##. paurvàparyam akàlavyapetam saühità cet pårvàparàbhàvàt saühitàsa¤j¤à na pràpnoti . na hi varõànàm paurvàparyam asti . kim kàraõam . ## . ekaikavarõavartinã vàk . na dvau yugapat uccàrayati . gauþ iti yàvat gakàre vàk vartate na aukàre na visarjanãye . yàvat aukàre na gakàre na visarjanãye . yàvat visarjanãye na gakàre na aukàre . uccaritapradhvaüsitvàt . uccaritapradhvaüsinaþ khalu api varõàþ . uccaritaþ pradhvastaþ . atha aparaþ prayujyate . na varõaþ varõasya sahàyaþ . evam tarhi ##. buddhiviùayam eva ÷abdànàm paurvàparyam . iha yaþ eùaþ manuùyaþ prekùàpårvakàrã bhavati saþ pa÷yati asamin arthe ayam ÷abdaþ prayoktvayaþ smin tàvat ÷abde ayam tàvat varõaþ tataþ ayam tataþ ayam iti . (P_1,4.110) KA_I,356.15-358.8 Ro_II,484-488 idam vicàryate abhàvaþ avasànalakùaõam syàd viràmaþ và iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ##. abhàveàvasànalakùaõe uparyabhàvagrahaõam kartavyam . upari yaþ abhàvaþ iti vaktavyam . purastàt api hi ÷abdasya abhàvaþ tatra mà bhåt iti . kim ca syàt . rasaþ rathaþ . kharavasànayorvisarjanãyaþ iti visarjanãyaþ prasajyeta . astu tarhi viràmaþ . ## . yasya viràmaþ viràmagrahaõam tena kartavyam . nanu ca yasya api abhàvaþ tena api abhàvagrahaõam kartavyam . paràrtham mama bhaviùyati . abhàvaþ lopaþ . tataþ avasànam ca iti . mama api tarhi viràmagrahaõam paràrtham bhaviùyati . viràmaþ lopaþ avasànam ca iti . upari yaþ viràmaþ iti vaktavyam . purastàt api ÷abdasya viràmaþ tatra mà bhåt iti . kim ca syàt . rasaþ rathaþ . kharavasànayorvisarjanãyaþ iti visarjanãyaþ prasajyeta . àrambhapårvakaþ mama viràmaþ . atha và na idam avasànalakùaõam vicàryate . kim tarhi . sa¤j¤ã . abhàvaþ vasànasa¤j¤ã syàt viràmaþ và iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . abhàve avasànasa¤j¤in yuparyabhàvagrahaõam kartavyam . upari yaþ bhàvaþ iti vaktavyam . purastàt api hi ÷abdasya abhàvaþ tatra mà bhåt iti . kim ca syàt . rasaþ rathaþ . kharavasànayorvisarjanãyaþ iti visarjanãyaþ prasajyeta . astu tarhi viràmaþ avàsanam . ## . yasya viràmaþ tena viràmagrahaõam kartavyam . nanu ca yasya api abhàvaþ tena api abhàvagrahaõam kartavyam . paràrtham mama bhaviùyati . abhàvaþ lopaþ . tataþ avasànam ca iti . mama api tarhi viràmagrahaõam paràrtham bhaviùyati . viràmaþ lopaþ avasànam ca iti . upari yaþ viràmaþ iti vaktavyam . nanu ca yasya api abhàvaþ tena api abhàvagrahaõam kartavyam . paràrtham mama bhaviùyati . abhàvaþ lopaþ . tataþ avasànam ca iti . mama api tarhi viràmagrahaõam paràrtham bhaviùyati . viràmaþ lopaþ avasànam ca iti . upari yaþ viràmaþ iti vaktavyam . nanu ca uktam àrambhapårvakaþ iti . na ava÷yam ayam ramiþ pravçttau eva vartate . kim tarhi . apravçttau api . tat yathà . uparatàni asmin kule vratàni . uparataþ svàdhyàyaþ iti . na ca tatra svàdhyàyaþ bhåtapårvaþ bhavati na api vratàni . ## . bhàvàviràmabhàvitvàt ÷abdasya avasànalakùaõam na upapadyate . kim idam bhàvàviràmabhàvitvàt iti . bhàvasya aviràmaþ bhàvàviràmaþ bhàvàviràmeõa bhavati iti bhàvàviràmabhàvã bhàvàviràmabhàvinaþ bhàvo bhàvàviràmabhàvitvam . aparaþ àha . bhàvabhàvitvàdaviràmabhàvitvàt ca ÷abdasya avasànalakùaõam na upapadyate iti . ##. viràmaparaþ varõaþ vasànasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . ## . atha và vyaktam eva pañhitavyam antyaþ varõaþ vasànasa¤j¤aþ bhavati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . samhità avasànam iti lokaviditau etau arthau . evam hi kaþ cit kam cid adhãyànam àha : ÷annodevãyam samhitayà adhãùva iti . saþ tatra paramasannikarùam adhãte . aparaþ àha : kena vasyasi iti . saþ àha : akàreõa ikàreõa ukàreõa iti . evam etau lokaviditatau arthau . tayoþ lokaviditatvàt siddham iti . (P_2,1.1.1) KA_I,359.2-20 Ro_II,491-496 vidhiþ iti kaþ ayam ÷abdaþ . vipårvàt dhà¤aþ karmasàdhanaþ ikàraþ . vidhãyate vidhiþ iti . kim punaþ vidhãyate . samàsaþ vibhaktividhànam paràïgavadbhàvaþ ca . kim punaþ ayam adhikàraþ àhosvit paribhàùà . kaþ punaþ adhikàraparibhàùayoþ vi÷eùaþ . adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . paribhàùà punaþ ekade÷asthà satã sarvam ÷àstram abhijvalayati pradãpavat . tat yathà pradãpaþ suprajvalitaþ ekade÷asthaþ sarvam ve÷ma abhijvalayati . kaþ punaþ atra prayatnavi÷eùaþ . adhikàre sati svarayitavyam paribhàùàyàm punaþ satyàm sarvam apekùyam . tathà idam aparam dvaitam bhavati . ekàrthãbhàvaþ và sàmarthyam syàt vyapekùà và iti . tatra ekàrthãbhàve sàmarthye adhikàre ca sati samàsaþ ekaþ saïgçhãtaþ bhavati bibhaktividhànam paràïgavadbhàvaþ ca asaïgçhãtaþ . vyapekùàyàm punaþ sàmarthye adhikàre ca sati bibhaktividhànam paràïgavadbhàvaþ ca saïgçhãtaþ samàsaþ tu ekaþ asaïgçhãtaþ . anyatra khalu api samarthagrahaõàni yuktagrahaõàni ca kartavyàni bhavanti . kva anyatra . isusoþ sàmarthye na cavàhàhaivayukte iti . vyapekùàyàm punaþ sàmarthye paribhàùàyàm ca satyàm yàvàn vyàkaraõe padagandhaþ asti saþ sarvaþ saïgçhãtaþ bhavati samàsaþ tu ekaþ asaïgçhãtaþ . tatra ekàrthãbhàvaþ sàmarthyam paribhàùà ca iti evam såtram abhinnatarakam bhavati . evam api kva cit akartavyam samarthagrahaõam kriyate kva cit ca kartavyam na kriyate . akartavyam tàvat kriyate samarthànàm prathamàt và iti . kartavyam ca na kriyate karmaõi aõ samarthàt iti . nanu ca gamyate tatra sàmarthyam . kumbhakàraþ nagarakàraþ iti . satyam gamyate utpanne tu pratyaye . saþ eva tàvat samarthàt utpàdyaþ . (P_2,1.1.2) KA_I,359.21-361.24 Ro_II,496-504 atha samarthagrahaõam kimartham . vakùyati dvitãyà ÷ritàdibhiþ samasyate . kaùña÷ritaþ naraka÷ritaþ iti . samarthagrahaõam kimartham . pa÷ya devadatta kaùñam . ÷ritaþ viùõumitraþ gurukulam . tçtãyà tatkçtàrthena guõavacanena . ÷aïkulàkhaõóaþ kirikàõaþ . samarthagrahaõam kimartham . tiùñha tvam ÷aïkulayà . khaõóaþ dhàvati musalena . caturthã tadarthàrthabalihitasukharakùitaiþ . gohitam a÷rahitam . samarthagrahaõam kimartham . sukham gobhyaþ . hitam devadattàya . pa¤camã bhayena . vçkabhayam dasyubhayam corabhayam . samarthagrahaõam kimartham . gaccha tvam mà vçkebhyaþ . bhayam devadattasya yaj¤adattàt . ùaùñhã subantena samasyate : ràjapuruùaþ , bràhmaõakambalaþ . samarthagrahaõam kimartham . bhàryà ràj¤aþ . puruùaþ devadattasya . saptamã ÷auõóaiþ : akùa÷auõóaþ , strã÷auõóaþ . samarthagrahaõam kimartham . ku÷alaþ devadattaþ akùeùu . ÷auõóaþ pibati pànàgàre . atha kriyamàõe api samarthagrahaõe iha kasmàt na bhavati mahat kaùñam ÷ritaþ iti . na và bhavati mahàkaùña÷ritaþ iti . bhavati yadà etat vàkyam bhavati : mahat kaùñam mahàkaùñam , mahàkaùñam ÷ritaþ mahàkaùña÷ritaþ iti . yadà tu etat vàkyam bhavati : mahat kaùñam ÷ritaþ iti tadà na bhavitavyam tadà ca prapnoti . tadà kasmàt na bhavati . kasya kasmàt na bhavati . kim dvayoþ àhosvit bahånàm . bahånàm kasmàt na bhavati . sup supà iti vartate . nanu ca bhoþ àkçtau ÷àstràõi pravartante . tat yathà pràtipadikàt iti vartamàne anyasmàt ca anyasmàt ca pràtipadikàt utpattiþ bhavati . satyam etat . àkçtiþ tu pratyekam parisamàpyate . yàvati etat parisamàpyate pràtipadikàt iti tàvataþ utpattyà bhavitavyam . pratyekam ca etat parisamàpyate na samudàye . evam iha api yàvati etat parisamàpyate sup supà iti tàvataþ samàsena bhavitavyam . dvayoþ dvayoþ ca etat parisamàpyate na bahuùu . dvayoþ tarhi kasmàt na bhavati . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . yadi sàpekùam asamartham bhavati iti ucyate ràjapuruùaþ abhiråpaþ ràjapuruùaþ dar÷anãyaþ atra vçttiþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . pradhànam atra sàpekùam . bhavati ca pradhànasya sàpekùasya api samàsaþ . yatra tarhi apradhànam sàpekùam bhavati tatra te vçttiþ na pràpnoti : devadattasya gurukulam , devadattasya guruputraþ , devadattasya dàsabhàryà iti . na eùaþ doùaþ . samudàyapekùà atra ùaùñþã sarvam gurukulam apekùate . yatra tarhi na samudàyapekùà ùaùñþã tatra vçttiþ na pràpnoti : kim odanaþ ÷àlãnàm . saktvàóhakam àpaõãyànàm . kutaþ bhavàn pàñaliputrakaþ . iha ca api : devadattasya gurukulam , devadattasya guruputraþ , devadattasya dàsabhàryà iti : yadi eùà samudàyapekùà ùaùñþã syàt na etat niyogataþ gamyeta devadattasya yaþ guruþ tasya yaþ putraþ iti . kim tarhi . anyasya api guruputraþ devadattasya kim cit iti eùaþ arthaþ gamyeta . yataþ tu niyogataþ devadattasya yaþ guruþ tasya yaþ putraþ iti eùaþ arthaþ gamyate ataþ manyàmahe na samudàyapekùà ùaùñþã iti . anyatra khalu api samarthagrahaõe sàpekùasya api kàryam bhavati . kva anyatra . isusoþ sàmarthye . bràhamaõasya sarpiþ karoti iti . tasmàt na aeta ÷akyak vaktum sàpekùam asamartham bhavati iti . vçttiþ tarhi kasmàt na bhavati mahat kaùñam ÷ritaþ iti . savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate iti vaktavyam . yadi savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate iti ucyate devadattasya gurukulam devadattasya guruputraþ devadattasya dàsabhàryà iti atra vçttiþ na pràpnoti . agurukulaputràdãnàm iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate agurukulaputràdãnàm iti . na vaktavyam . vçttiþ tarhi kasmàt na bhavati . agamakatvàt . iha samànàrthena vàkyena bhavitavyam samàsena ca . yaþ ca iha arthaþ vàkyena gamyate mahat kaùñam ÷ritaþ iti na jàtu cit samàsena asau gamyate mahat kaùña÷ritaþ iti . etasmàt hetoþ bråmaþ agamakatvàt iti . na bråmaþ apa÷abdaþ syàt iti . yatra gamakaþ bhavati bhavati tatra vçttiþ . tat yathà : devadattasya gurukulam , devadattasya guruputraþ , devadattasya dàsabhàryà iti . yadi agamakatvam hetuþ na arthaþ samarthagrahaõena . iha api bhàryà ràj¤aþ puruùaþ devadattasya iti yaþ arthaþ vàkyena gamyate na asau jàtu cit samàsena asau gamyate bhàrya ràjapuruùaþ devadattasya iti . tasmàt na arthaþ samarthagrahaõena . idam tarhi prayojanam . asti asamarthasamàsaþ na¤samàsaþ gamakaþ . tasya sàdhutvam mà bhåt . aki¤cit kurvàõam amàùam haramàõam agàdhàt utsçùñam iti . etat api na asti prayojanam . ava÷yam kasya cit na¤samàsasya gamakasya sàdhutvam vaktavyam . asåryampa÷yàni mukhàni apunargeyàþ ÷lokàþ a÷ràddhabhojã alavaõabhojã bràhmaõaþ . suñ anapuüsakasya etat niyamàrtham bhaviùyati . etasya eva asamarthasamàsasya na¤samàsasya gamakasya sàdhutvam bhavati na anyasya iti . tasmàn na arthaþ samarthagrahaõena . (P_2,1.1.3) KA_I,361.25-363.28 Ro_II,505-516 atha kriyamàõe api samarthagrahaõe samartham iti ucyate kim samartham nàma . ## . pçthagarthànàm padànam ekàrthãbhàvaþ samartham iti ucyate . vàkye pçthagarthàni ràj¤aþ puruùaþ iti . samàse punaþ ekàrthàni ràjapuruùaþ iti . kim ucyate pçthagarthàni iti yàvatà ràj¤aþ puruùaþ ànãyatàm iti ukte ràjapuruùaþ iti ca saþ eva . na api bråmaþ anyasya ànayanam bhavati iti . kaþ tarhi ekàrthãbhàvakçtaþ vi÷eùaþ . ## . supaþ alopaþ bhavati vàkye . ràj¤aþ puruùaþ iti . samàse punaþ na bhavati . ràjapuruùaþ iti . vyavadhànam ca bhavati vàkye . ràj¤aþ çddhasya puruùaþ iti . samàse na bhavati . ràjapuruùaþ iti . yatheùñam anyatareõa abhisambandhaþ bhavati vàkye . raj¤aþ puruùaþ puruùaþ ràj¤aþ iti . samàse na bhavati . ràjapuruùaþ iti . dvau svarau bhavataþ vàkye . raj¤aþ puruùaþ . samàse punaþ ekaþ eva . ràjapuruùaþ iti . na ete ekàrthãbhàvakçtàþ vi÷eùàþ . kim tarhi . vàcanikàni etàni . àha hi bhagavàn supaþ dhàtupràtipadikayoþ upasarjanam pårvam samàsasya antaþ udàttaþ bhavati iti . ime tarhi ekàrthãbhàvkçtàþ vi÷eùàþ . ## iti . saïkhyàvi÷eùaþ bhavati vàkye . ràj¤aþ puruùaþ ràj¤oþ puruùaþ ràj¤àm puruùaþ iti . samàse na bhavati . ràjapuruùaþ iti . asti kàraõam yena etat evam bhavati . kim kàraõam . yaþ asau vi÷eùavàcã ÷abdaþ tadasànnidhyàt . aïga hi bhavàn tam uccàrayatu gaüsyate saþ vi÷eùaþ . nanu ca na etena evam bhavitavyam . na hi ÷abdakçtena nàma arthena bhavitavyam . arthakçtena nàma ÷abdena bhavitavyam . tat etat evam dç÷yatàm . artharåpam eva etat eva¤jàtãyakam yena atra vi÷eùaþ na gamyate iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate yaþ asau vi÷eùavàcã ÷abdaþ tadasànnidhyàt atra vi÷eùaþ na gamyate iti iha tasya vi÷eùaþ gamyeta : apsucaraþ goùucaraþ varùàsujaþ iti . vyaktàbhidhànam bhavati vàkye . bràhmaõasya kambalaþ tiùñhati iti . samàse punaþ avyaktam . bràhmaõakambalaþ tiùñhati iti . sandehaþ bhavati sambuddhiþ syàt ùaùñhãsamàsaþ và iti . eùaþ api avi÷eùaþ . bhavati hi kim cit vàkye avyaktam tat ca samàse vyaktam . vàkye tàvat avyaktam . ardham pa÷oþ devadattasya iti . sandehaþ bhavati pa÷uguõasya và devadattasya yat ardham artha và yaþ asau sa¤j¤ãbhåtaþ pa÷uþ nàma tasya yat ardham iti . tat ca samàse vyaktam bhavati . ardhhapa÷uþ devadattasya iti . upasarjanavi÷eùaõam bhavati vàkye . çddhasya ràj¤aþ puruùaþ iti . samàse na bhavati . ràjapuruùaþ iti . eùaþ api adoùaþ . samàse api upasarjanavi÷eùaõam bhavati . tat yathà devadattasya gurukulam devadattasya guruputraþ devadattasya dàsabhàryà iti . cayogaþ bhavati vàkye . svacayogaþ svàmicayogaþ ca . svacayogaþ ràj¤aþ gauþ ca a÷vaþ ca puruùaþ ca iti . samàse na bhavati . ràj¤aþ gavà÷vapuruùàþ iti . svàmicayogaþ devadattasya ca yaj¤adattasya ca viùõumitrasya ca gauþ iti . samàse na bhavati . devadattayaj¤adattaviùõumitràõàm gauþ iti . atha etasmin ekàrthãbhàvkçte vi÷eùe kim svàbhàvikam ÷abdaiþ arthàbhidhànam àhosvit vàcanikam . svàbhàvikam iti àha . kutaþ etat . arthànàde÷àt . na hi arthàþ àdi÷yante . katham punaþ arthàn àdi÷an evam bråyàt na arthàþ àdi÷yante it . yat àha bhavàn anekam anyapadàrthe càrthe dvandvaþ apatye rakte nirvçtte iti . na etàni arthàde÷anàni . svabhàvataþ eteùàm ÷abdànàm eteùu artheùu abhiniviùñànàm nimittatvena anvàkhyànam kriyate . tat yathà . kåpe hastadakùiõaþ panthàþ . abhre candramasam pa÷ya iti . svabhàvataþ tatrasthasya pathaþ candramasaþ ca nimittatvena anvàkhyànam kriyate . evam iha api càrthe yaþ saþ dvandvasamàsaþ anyapadàrthaþ yaþ saþ bahuvrãhiþ iti . kim puna kàraõam na àdi÷yante . tat ca laghvartham . laghvartham hi arthàþ na àdi÷yante . ava÷yam hi anena arthàn àdi÷atà kena cit ÷abdena nirde÷aþ kartavyaþ syàt . tasya ca tàvat kena kçtaþ yena asau kriyate . atha tasya kena cit kçtaþ tasya kena kçtaþ iti anavasthà . asambhavaþ khalu api àde÷aþ tasya . kaþ hi nàma samarthaþ dhàtupràtipadikapratyayanipàtànàm arthàn àdeùñum . na ca etat mantavyam pratyayàrthe nirdiùñe prakçtyarthaþ anirdiùñaþ iti . bhavati hi guõàbhidhàne guõinaþ sampratyayaþ . tat yathà ÷uklaþ kçùõaþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . sàmànya÷abdàþ ete evam syuþ . sàmanya÷abdàþ ca na antareõa vi÷eùam prakaraõam và vi÷eùeùu avatiùñhante . yataþ tu khalu niyogataþ vçkùaþ iti ukte svabhàvataþ kasmin cit eva vi÷eùe vçkùa÷abdaþ vartate ataþ manyàmahe na ime sàmànya÷abdàþ iti . na cet sàmànya÷abdàþ prakçtiþ prakçtyarthe vartate pratyayaþ pratyayàrthe vartate . apravçttiþ khalu api arthàde÷anasya . bahavaþ hi ÷abdàþ yeùàm arthàþ na vij¤àyante . jarbharã turpharãtå . antareõa khalu api ÷abdaprayogam bahavaþ arthàþ gamyante akùinikocaiþ pàõivihàraiþ ca . na khalu api nirj¤àtasya arthasya anvyàkhyane kim cit prayojanam asti . yaþ hi bråyàt purastàt àdityaþ udeti pa÷càt astam eti madhuraþ guóaþ kañukam ÷çïgaveram iti kim tena kçtam syàt . (P_2,1.1.4) KA_I,364.1-5 Ro_II,516 ## . vàvacanànarthakyam . kim kàraõam . svabhàvasiddhatvàt . iha dvau pakùau vçttipakùaþ avçttipakùaþ ca . svabhàvataþ ca etat bhavati vàkyam ca samàsaþ ca . tatra svàbhàvike vçttiviùaye nitye samàse prapte vàvacanena kim anyat ÷akyam abhisambandhum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . na ca sa¤j¤àyàþ bhàvàbhàvau iùyete . tasmàt na arthaþ và vacanena . (P_2,1.1.5) KA_I,364.6-365.14 Ro_II,517-525 atha ye vçttim vartayanti kim te àhuþ . paràrthàbhidhànam vçttiþ iti àhuþ . atha teùàm evam bruvatàm kim jahatsvàrthà vçttiþ àhosvit ajahatsvàrthà . kim ca ataþ . yadi jahatsvàrthà vçttiþ ràjapuruùam ànaya iti ukte puruùamàtrasya ànayanam pràpnoti aupagavam ànaya iti ukte apatyamàtrasya . atha ajahatsvàrthà vçttiþ ubhayoþ vidyamànasvàrthayoþ dvayoþ dvivacanam iti dvivacanam pràpnoti . kà punaþ vçttiþ nyàyyà . jahatsvàrthà . yuktam punaþ yat jahatsvàrthà nàma vçttiþ syàt . bàóham yuktam . evam hi dç÷yate loke . puruùaþ ayam parakarmaõi pravartamànaþ svam karma jahàti . tat yathà takùà ràjakarmaõi vartamànaþ svam karma jahàti . evam yuktam yat ràjà puruùàrthe vartamànaþ svam artham jahyàt upaguþ ca apartyàrthe vartamànaþ svam artham jahyàt . nanu ca uktam ràjapuruùam ànaya iti ukte puruùamàtrasya ànayanam pràpnoti aupagavam ànaya iti ukte apatyamàtrasya iti . na eùaþ doùaþ . jahat api asau svàrtham na atyantàya jahàti . yaþ paràrthavirodhã svàrthaþ tam jahàti . tat yathà takùà ràjakarmaõi vartamànaþ svam takùakarma jahàti na hikkitahasitakaõóåyitàni . na ca ayam arthaþ paràrthavirodhã vi÷eùaõam nàma . tasmàt na hàsyati . atha và anvayàt vi÷eùaõam bhaviùyati . tat yathà . ghçtaghañaþ tailaghañaþ iti niùikte ghçte taile và anvyayàt vi÷eùaõam bhavati ayam ghçtaghañaþ ayam tailaghañaþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . bhavati hi tatra yà ca yàvatã ca arthamàtrà . aïga hi bhavàn agnau niùñapya ghçtaghañam tçõakårcena prakùàlayatu . na gaüsyate saþ vi÷eùaþ . yathà tarhi mallikàpuñaþ campakaputaþ iti niùkãrõàsu api sumanaþsu anvayàt vi÷eùaõam bhavati ayam mallikapuñaþ ayam campakapuñaþ iti . atha và samarthàdhikàraþ ayam vçttau kriyate . sàmartham nama bhedaþ saüsargaþ và . aparaþ àha : bhedasaüsargau và sàmarthyam iti . kaþ punaþ bhedaþ saüsargaþ và . iha ràj¤aþ iti ukte sarvam svam prasaktam puruùaþ iti ukte sarvaþ svàmi prasaktaþ . iha idànãm ràjapuruùaþ iti ukte ràjà puruùam nivartayati anyebhyaþ svàmibhyaþ puruùaþ api ràjànam anyebhyaþ svebhyaþ . evam etasmin ubhayataþ vyavacchinne yadi jahàti kàmam jahàtu . na jàtu cit puruùamàtrasya ànayanam bhaviùyati . atha và punaþ astu ajahatsvàrthà vçttiþ . yuktam punaþ yat ajahatsvàrthà nàma vçttiþ syàt . bàóham yuktam . evam hi dç÷yate loke . bhikùukaþ ayam dvitãyàm bhikùàm àsàdya pårvàm na jahàti sa¤cayàya pravartate . nanu ca uktam ubhayoþ vidyamànasvàrthayoþ dvayoþ dvivacanam iti dvivacanam pràpnoti iti . kasyàþ punaþ dvivacanam pràpnoti . prathàmàyàþ . na prathamàsamarthaþ ràjà . ùaùñhyàþ tarhi . na ùaùñhãsamarthaþ puruùaþ . prathamàyàþ eva tarhi pràpnoti . nanu ca uktam na prathamàsamarthaþ ràjà iti . abhinihitaþ saþ saþ arthaþ antarbhåtaþ pràtipadikàrthaþ sampannaþ . tatra pràtipadikàrthe prathamà iti prathamàyàþ eva dvivacanam pràpnoti . ## . saïghàtasya ekatvam arthaþ . tena avayavasaïkhyàtaþ subutpattiþ na bhaviùyati . ## . parasparavyapekùà sàmarthyem eke icchanti . kà punaþ ÷abdayoþ vyapekùà . na bråmaþ ÷abdayoþ iti . kim tarhi . arthayoþ . iha ràj¤aþ puruùaþ iti ukte ràjà puruùam apekùate mama ayam iti . puruùaþ api ràjànam apekùate aham asya iti . tayoþ abhisambandhasya ùaùñhã vàcikà bhavati . tathà kaùñam ÷ritaþ iti kriyàkàrakayoþ abhisambandhasya dvitãyà vàcikà bhavati . (P_2,1.1.6) KA_I,365.15-367.9 Ro_II,525-531 atha yadi eva ekàrthãbhàvaþ sàmarthyam atha api vyapekùà sàmarthyam kim gatam etat iyatà såtreõa àhosvit anyatarasmin pakùe bhåyaþ såtram kartavyam . gatam iti àha . katham . samaþ ayam artha÷abdena saha samàsaþ . sam ca upasargaþ . upasargàþ ca punaþ evamàtmakàþ yatra kaþ cit kriyàvàcã ÷abdaþ prayujyate tatra kriyàvi÷eùam àhuþ . na ca iha kaþ cit kriyàvàcã ÷abdaþ prayujyate yena samaþ sàmarthyam syàt . tatra prayogàt etat gantavyam nånam atra kaþ cit prayogàrhaþ ÷abdaþ na prayujyate yena samaþ sàmarthyam iti . tat yathà . dhåmam dçùñvà agniþ atra iti gamyate triviùñabdhakam ca dçùñvà parivràjakaþ iti . kaþ punaþ asau prayogàrhaþ ÷abdaþ . ucyate . saïgatàrtham samartham saüsçùñàrtham samartham samprekùitam artham samartham sambaddhàrtham samartham iti . tat yadà tàvat ekàrthãbhàvaþ sàmarthyam tadà evam vigrahaþ kariùyate saïgatàrthaþ saüsçùñàrthaþ samarthaþ iti . tat yathà saïgatam ghçtam saïgatam tailam iti ucyate . ekãbhåtam iti gamyate . yadà vyapekùà sàmarthyam tadà evam vigrahaþ kariùyate samprekùitàrthaþ samarthaþ sambaddhàrthaþ samarthaþ iti . kaþ punaþ iha badhnàtyarthaþ . sambaddhaþ iti ucyate yaþ rajjvà ayasà và kãle vyatiùiktaþ bhavati . na ava÷yam badhnàtiþ vyatiùaïge eva vartate . kim tarhi . ahànau api vartate . tat yathà sambaddhau imau damyau iti ucyete yau anyonyam na jahãtaþ . atha và bhavati ca eva¤jàtãyakeùu badhnàtiþ vartate . tat yathà . asti naþ gargaiþ sambandhaþ . asti naþ vatsaiþ sambandhaþ . saüyogaþ iti arthaþ . atha etasmin vyapekùàyàm sàmarthye yaþ asau ekàrthãbhàvkçtaþ vi÷eùaþ sa vaktavyaþ . ## . tatra etasmin vyapekùàyàm sàmarthye nànàkàrakàt nighàtayuùmadasmadàde÷àþ pràpnuvanti . teùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . nighàtaþ . ayam daõóaþ . hara anena . asti daõóasya harateþ ca vyapekùà iti kçtvà nighàtaþ pràpnoti . yuùmadasmadàde÷àþ . odanam paca . tava bhaviùyati . odanam paca mama bhaviùyati . asti odanasya yuùmadasmadoþ ca vyapekùà iti kçtvà vàmnàvàdayaþ pràpnuvanti . teùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim ucyate nànàkàrakàt iti yadà tena eva àsajya hriyate . na api bråmaþ anyena àsajya hriyate iti . kim tarhi . ÷abdapramàõakàþ vayam . yat ÷abdaþ àha tat asmàkam pramàõam . ÷abdaþ ca iha sattàm àha . ayam daõóaþ . asti iti gamyate . saþ daõóaþ kartà bhåtvà anyena ÷abdena abhisambadhyamànaþ karaõam sampadyate . tat yathà . kaþ cit kam cit pçcchati . kva devadattaþ iti . saþ tasmai àcaùñe . asau vçkùe iti . katarasmin . yaþ tiùñhati iti . saþ vçkùaþ adhikaraõam bhåtvà anyena ÷abdena abhisambadhyamànaþ kartà sampadyate . p## . pracaye samàsapratiùedhaþ vaktavyaþ . ràj¤aþ gauþ ca a÷vaþ ca puruùaþ ca ràjagavà÷vapuruùàþ iti . ## . samarthataràõàm và padànàm samàsaþ bhaviùyati . kàni punaþ samarthataràõi . yàni dvandvabhàvãni . kutaþ etat . eùàm hi à÷utarà vçttiþ pràpnoti . tat yathà samarthataraþ ayam màõavakaþ adhyayanàya iti ucyate . à÷rutaragranthaþ iti gamyate . aparaþ àha : samarthataràõàm và padànàm samàsaþ bhaviùyati . kàni punaþ samarthataràõi . yàni dvandvabhàvãni . kutaþ etat . etàni samànavibhaktãni anyavibhaktiþ ràjà . bhavati vi÷eùaþ svasmin bhràtari pitçvyaputre ca . ## ùamudàyasàmarthyàt và punaþ siddham etat . samudàyena ràj¤aþ sàmarthyam bhavati na avayavena . aparaþ àha . samarthataràõàm và samudàyasàmarthyàt . samarthataràõàm và padànàm samàsaþ bhavati . kutaþ etat . samudàyasàmarthyàt eva . asmin pakùe và iti etat asamarthitam bhavati . etat ca samarthitam . katham . na eva và punaþ atra ràj¤aþ a÷vapuruùau apekùamàõasya gavà saha samàsaþ bhavati . kim tarhi . goþ ràjànam apekùamàõasya àsvapuruùàbhyàm samàsaþ samàsaþ bhavati . pradhànam atra tada gauþ bhavati . bhavati ca pradhànasya sàpekùasya api samàsaþ . (P_2,1.1.7) KA_I,367.10-368.24 Ro_II,532-537 #<àkhyàtam sàvyayakàrakavi÷eùaõam vàkyam># . àkhyàtam sàvyayam sakàrakam sakàrakavi÷eùaõam vàkyasa¤j¤am bhavati vaktavyam . sàvyayam . uccaiþ pañhati . nãcaiþ pañhati . sakàrakam . odanam pacati . sakàrakavi÷eùaõam . odanam mçdu vi÷adam pacati . sakriyàvi÷eùaõam ca iti vaktavyam . suùñhu pacati . duùñhu pacati . aparaþ àha : àkhyàtam savi÷eùaõam iti eva . sarvàõi hi etàni kriyàvi÷eùaõàni . ## . ekatiï vàkyasa¤j¤am bhavati vaktavyam . bråhi bråhi . ## . samànavàkye iti prakçtya nighàtayuùmadasmadàde÷àþ vaktavyàþ . kim prayojanam . nànàvàkye mà bhåvan nighàtàdayaþ iti . ayam daõóaþ . hara anena . odanam paca . tava bhaviùyati . odanam paca . mama bhaviùyati . ## . càdibhiþ yoge pratiùedhaþ vaktavyaþ . gràmaþ tava ca svam mama ca svam . kimartham icam ucyate . yathànyàsam eva càdibhiþ yoge pratiùedhaþ ucyate . idam adya apårvam kriyate vàkyasa¤j¤à samànavàkyàdhikàraþ ca . tat dveùyam vijànãyàt : sarvam etat vikalpate iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe càdibhiþ yoge yathànyàsam eva bhavati iti . ## . samarthanighàte hi samànàdhikaraõayuktayukteùu upasaïkhyànam kartavyam syàt . samànàdhikaraõe . pañave te dàsyàmi . mrdave te dàsyàmi . samànàdhikaraõe . yuktayukte . nadyàþ tiùñhati kåle . vçkùasya lambate ÷àkhà . ÷àlãnàm te odanam dadàmi . ÷àlãnàm me odanam dadàti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . asamarthatvàt . ## . ràjagavãkùãre dvisamàsaprasaïgaþ . kim kàraõam . dviùaùñhãbhàvàt . dve hi atra ùaùñhyau . ràj¤aþ goþ kùãram iti . kim ucyate dvisamàsaprasaïgaþ iti yàvatà sup saha supà iti vartate . dvisamàsaprasaïgaþ iti na evam vij¤àyate dvayoþ subantayoþ samàsaprasaïgaþ dvisamàsaprasaïgaþ iti . katham tarhi . dviprakàrasya samàsasya prasaïgaþ dvisamàsaprasaïgaþ iti . ràjagokùãram iti api pràpnoti na ca evam bhavitavyam . bhavitavyam ca yadà etat vàkyam bhavati goþ kùãram gokùãram ràj¤aþ gokùãram ràjagokùãram iti . yadà tu etat vàkyam bhavati ràj¤aþ goþ kùãram iti tadà na bhavitavyam tadà ca pràpnoti . tadà kasmàt na bhavati . ## . siddham etat . katham . ràjavi÷iùñàyàþ goþ kùãreõa saha samàsaþ bhavati na kevalàyàþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . yathà eva ayam gavi yatate na kùãramàtreõa santoùam karoti evam ràjani api yatate . ràj¤aþ yà gauþ tasyàþ yat kùãram iti . na eva và punaþ atra goþ ràjànam apekùamàõàyàþ kùãreõa saha samàsaþ pràpnoti . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . katham tarhi goþ kùãram apekùamàõàyàþ ràj¤à saha samàsaþ bhavati . pradhànam atra tada gauþ bhavati . bhavati ca pradhànasya sàpekùasya api samàsaþ . (P_2,1.1.8) KA_I,368.25-369.24 Ro_II,537-540 atha kimartham padavidhau samarthàdhikàraþ kriyate . ##. padavidhau samarthàdhikàraþ kriyate varõà÷raye ÷àstre ànantaryamàtre kàryam yathà vij¤àyeta . tiùñhatu dadhi a÷àna tvam ÷àkena . tiùñhatu kumàrã chatram hara devadatta iti . ## . samarthàdhikàraþ ayam vidheyena samànàdhikaraõaþ . kim ca vidheyam . samàsaþ . yàvat bråyàt samarthaþ samàsaþ iti tàvat samarthaþ padavidhiþ . na ca ràjapuruùaþ iti etasyàm avasthàyàm samarthàdhikàreõa kim cit api ÷akyam pravartayitum nivartayitum và . samarthàdhikàrasya vidheyasàmànàdhikaraõyàt nirde÷aþ anarthakaþ . ## . siddham etat . katham . samarthànàm padànàm vidhiþ iti vaktavyam . evam api dvyekayoþ na pràpnoti . ## . atha và eka÷eùanirde÷aþ ayam. samarthasya ca samarthayoþ ca samarthànàm ca samarthànàm iti . evam api ùañprabhçtãnàm eva pràpnoti . ùañprabhçtiùu hi eka÷eùaþ parisamàpyate . na eùaþ doùaþ . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà iti dvyekayoþ api bhaviùyati . evam api vivibhaktãnàm na pràpnoti . samarthàt samarthe padàt pade iti . evam tarhi samarthapadayoþ vidhi÷abdena sarvavibhaktyantaþ samàsaþ : samarthasya vidhiþ samarthavidhiþ , samarthayoþ vidhiþ samarthavidhiþ , samarthàt vidhiþ samarthavidhiþ , samarthe vidhiþ samarthvidhiþ . padasya vidhiþ padavidhiþ , padayoþ vidhiþ padavidhiþ , padànàm vidhiþ padavidhiþ , padàt vidhiþ padavidhiþ , pade vidhiþ padavidhiþ . samarthavidhiþ ca samarthavidhiþ ca samarthavidhiþ ca samarthavidhiþ ca samarthavidhiþ ca samarthavidhiþ . padavidhiþ ca padavidhiþ ca padavidhiþ ca padavidhiþ ca padavidhiþ ca padavidhiþ . samarthavidhiþ ca padavidhiþ ca samarthaþ padavidhiþ . pårvaþ samàsaþ uttarapadalopã yàdçcchikãvibhaktiþ . (P_2,1.1.9) KA_I,370.1-371.24 Ro_II,540-546 ## . samànàdhikaraõeùu upasaïkhyànam kartavyam . vãraþ påruùaþ vãrapuruùaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . asamarthatvàt . katham asamarthatvam . ##. yadi dravyam padàrthaþ na bhavati tadà sàmarthyam . atha hi guõaþ padàrthaþ bhavati tadà sàmarthyam . anyaþ hi vãratvam guõaþ anyaþ hi puruùatvam . na anyatvam asti iti iyatà sàmarthyam bhavati . anyaþ hi devadattaþ gobhyaþ a÷vebhyaþ ca na ca tasya etàvatà sàmartham bhavati . kaþ và vi÷eùaþ yat guõe padàrthe sàmarthyam syàt dravye ca na syàt . eùaþ vi÷eùaþ . ekam tayoþ adhikaraõam anyaþ ca vãratvam guõaþ anyaþ puruùatvam . dravyapadàrthikasya api tarhi guõabhedàt sàmarthyam bhaviùyati . a÷akyaþ dravyapadàrthikena dravyasya guõakçtaþ upakàraþ pratij¤àtum . nanu ca abhyantaraþ asau bhavati . yadi api abhyantaraþ na tu gamyate . na hi guóaþ iti ukte madhuratvam gamyate ÷çïgaveram iti và kañukatvam . guõapadàrthikena api tarhi a÷akyaþ guõasya dravyakçtaþ upakàraþ pratij¤àtum . atha guõapadàrthikaþ pratijànãte dravyapadàrthikaþ api kasmàt na pratijànãte . evam anayoþ sàmarthyam syàt và na và . kva ca tàvat idam syàt samànàdhikaraõena iti . yatra sarvam samàman : indraþ ÷akraþ puruhåtaþ purandaraþ . kanduþ koùñhaþ ku÷ålaþ iti . na eva¤jàtãyakànàm samàsena bhavitavyam pratyayena và utpattavyam . kim kàraõam . arthagatyarthaþ ÷abdaprayogaþ . artham pratyàyayiùyàmi iti ÷abdaþ prayujyate . tatra ekena uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . na tarhi idànãm idam bhavati bhçtyabharaõãyaþ iti . na etau samànàrthau . ekaþ atra ÷akyàrthe kçtyaþ bhavati aparaþ arhatyarthe : ÷akyaþ bhartum bhçtyaþ . arhati bhçtim bharaõãyaþ . bhçtyaþ bharaõãyaþ bhçtyabharaõãyaþ iti . yadi tarhi yatra kim cit samànam kaþ cit vi÷eùaþ tatra bhavitavyam iha api tarhi pràpnoti . dar÷anãyàyàþ màtà dar÷anãyamàtà iti . atra api kim cit samànam kaþ cit vi÷eùaþ . kim punaþ tat . sadbhàvànyabhàvau . na kva cit sadbhàvànyabhàvau na staþ ucyate ca samànàdhikaraõena iti . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : yatra sàdhãyaþ sàmànàdhikaraõyam . kva ca sàdhãyaþ sàmànàdhikaraõyam . yatra sarvam samànam sadbhàvànyabhàvau dravyam ca. atha và samànàdhikaraõena iti tat samànam à÷rãyate yat samànam bhavati na ca bhavati . na ca etat samànam kva cit api na bhavati . atha và yàvat bråyàt samànadravyeõa iti tàvat samànàdhikaraõena iti . dravyam hi loke adhikaraõam iti ucyate . tat yathà . ekasmin dravye vyuditam . ekasmin adhikaraõe vyuditam iti . tathà vyàkaraõe vipratiùiddham ca anadhikaraõavàci iti adravyavàci iti gamyate . evam api idam ava÷yam kartavyam samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti . kim prayojanam . sarpiþ kàlakam yajuþ pãtakam iti evamartham . yadi samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti ucyate sarpiþ pãyate yajuþ kriyate iti atra ùatvam na pràpnoti . adhàtvabhihitam iti evam tat . evam ca kçtvà samànàdhikaraõeùu upasaïkhyànam kartavyam . vãraþ påruùaþ vãrapuruùaþ . kim kàraõam asamarthatvàt . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . vacanapràmàõyàt . vacanapràmàõyàt atra samàsaþ bhaviùyati . kim vacanapràmàõyam . samànamadhyamadhyamavãràþ ca iti . ## . luptàkhyàteùu ca upasaïkhyànam kartavyam . niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . luptàkhyàteùu ca . kim . vacanapràmàõyàt . kim vacanapràmàõyam . kugatipràdayaþ ca iti . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . suràjà atiràjà iti . na bråmaþ vçttisåtravacanapràmàõyàt iti . kim tarhi . vàrttikavacanapràmàõyàt iti . siddham tu kvàïksvatidurgativacanàt pràdayaþ ktàrthe iti . ## . tadarthagateþ và punaþ siddham etat . kim idam tadarthagateþ iti . tasya arthaþ tadarthaþ tadarthasya gatiþ tadarthagatiþ tadarthagateþ iti . yasya arthasya kau÷àmbyà sàmarthyam saþ nisà ucyate . atha và saþ arthaþ tadarthaþ tadarthasya gatiþ tadarthagatiþ tadarthagateþ iti . yaþ arthaþ kau÷àmbyà samarthaþ saþ nisà ucyate . (P_2,1.1.10) KA_I,371.25-374.18 Ro_II,547-554 atha yatra bahånàm samàsaprasaïgaþ kim tatra dvayoþ dvayoþ samàsaþ bhavati àhosvit avi÷eùeõa . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . samàsaþ dvayoþ dvayoþ cet dvandve anekagrahaõam kartavyam . carthe dvandvaþ . anekam iti vaktavyam iha api yathà syàt . plakùanyagrodhakhadirapalà÷àþ iti . na eùaþ doùaþ . atra api dvayoþ dvayoþ samàsaþ bhaviùyati . ## . dvayoþ dvayoþ samàsaþ iti cet tat na . kim kàraõam . bahuùu dvitvàbhàvàt . na bahuùu dvitvam asti . na ava÷yam evam vigrahaþ kartavyaþ : plakùaþ ca nyagrodhaþ ca khadiraþ ca palà÷aþ ca iti . kim tarhi evam vighrahaþ kariùyate : plakùaþ ca nyagrodhaþ ca plakùanyagrodhau khadiraþ ca palà÷aþ ca khadirapalà÷au plakùanyagrodhau ca khadirapalà÷au plakùanyagrodhakhadirapalà÷àþ iti . hotçpotçneùñodgàtàraþ tarhi na sidhyanti . hotàpotàneùñodgàtàraþ iti pràpnoti . na ca evam bhavitavyam . bhavitavyam ca yadà evam vigrahaþ kriyate hotà ca potà ca hotàpotàrau neùñà ca udgàtà ca neùñodgàtàrau hotàpotàrau ca neùñodgàtàrau ca hotàpotàneùñodgàtàraþ iti . hotçpotçneùñodgàtàraþ tu na sidhyanti . ## . samàsàntasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . vàktvaksrugdçùadam iti . vàktvacasrugdçùadam iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . atra api pareõa pareõa saha samàsaþ bhaviùyati . sruk ca dçùadam ca srugdçùadam tvak ca srugdçùadam ca tvaksrugdçùadam vàk ca tvaksrugdçùadam ca vàktvaksrugdçùadam iti . hotçpotçneùñodgàtàraþ evam tarhi sidhyanti . iha ca ## . astu tarhi avi÷eùeõa . ## . yadi avi÷eùeõa bahuvrãhau anekapadaprasaïgaþ . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra svarasamàsàntapuüvadbhàveùu doùaþ bhavati . svara . pårva÷àlàpriyaþ apara÷àlàpriyaþ . svara . samàsànta . pa¤cagavapriyaþ . samàsànta . puüvadbhàva . khàdiretara÷amyam rauravetar÷amyam . ##. na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . avayavatatpuruùatvàt . avayavaþ atra tatpuruùasa¤j¤aþ tadà÷rayau samàsàntapuüvadbhàvau bhaviùyataþ . svaraþ katham . ## . antodàttatvam kriyatàm pårvapadaprakçtisvaraþ iti antodàttatvam bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . vipratiùedhe param iti ucyate . pårvam ca antodàttatvam param pårvapadaprakçtisvaratvam . na paravipratiùedham bråmaþ . kim tarhi . antaraïgavipratiùedham . ## . atha và nimittasvaràt nimittisvaraþ balãyàn iti vaktavyam . kim punaþ nimittam kaþ và nimittã . bahuvrãhiþ nimittam tatpuruùaþ nimittã . tat tarhi vaktavyam nimittasvaràt nimittisvaraþ balãyàn iti . na vaktavyam . ## . yat ayam yuktàrohyàdiùu eka÷itipacchabdam pañhati tat j¤àpayati àcàryaþ nimittasvaràt nimittisvaraþ balãyàn iti . kaþ punaþ arhati yuktàrohyàdiùu eka÷itipacchabdam pañhitum . evam kila nàma pañhyate ekaþ ÷itiþ eka÷itiþ ekaþ ÷itiþ pàdaþ yasya iti . tat ca na . evam vigrahaþ kariùyate . ekaþ ÷itiþ eùu te ime eka÷itayaþ eka÷itayaþ pàdàþ yasya iti . atha api evam vigrahaþ kriyate ekaþ ÷itiþ eka÷itiþ ekaþ ÷itiþ pàdaþ yasya iti evam api na arthaþ pàñhena . igante dvigau iti eùaþ svaraþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . asya tarhi bahuvrãhyavayavasya tatpuruùa¤j¤à pràpnoti susukùmajañake÷ena sunatàjivàsanà samanta÷itirandhreõa iti . tatra kaþ doùaþ . tasya antodàttatvam vipratiùedhàt iti antodàttatvam syàt vipratiùedhena . na eùaþ doùaþ . na idam bahuvrãhyavayavasya tatpuruùasya lakùaõam àrabhyate . kim tarhi . yasya bahuvrãhyavayavasya tatpuruùasya tat lakùaõam asti tasya antodàttatvam bhaviùyati vipratiùedhena . nanu ca asya api asti kim vi÷eùaõam vi÷eùyeõa bahulam iti. bahulavacanàt na bhaviùyati . asya tarhi bahuvrãhyavayavasya tatpuruùa¤j¤à pràpnoti . adhikaùaùñivarùaþ iti . tatra kaþ doùaþ . tasya antodàttatvam vipratiùedhàt iti antodàttatvam syàt vipratiùedhena . na eùaþ doùaþ . igante dvigau iti eùaþ svaraþ bhaviùyati . yaþ tarhi na igantaþ adhika÷atavarùaþ iti . iha ca api adhikaùaùñivarùaþ iti samàsantaþ pràpnoti . óacprakaraõe saïkhyàyàþ tatpuruùasya upasaïkhyànam nistriü÷àdyartham iti . na eùaþ doùaþ . avyayàdeþ iti evam tat . kim punaþ kàraõam avyayàdeþ iti evam tat . iha mà bhåt gotriü÷at gocatvàriü÷at iti . bahuvrãhisa¤j¤à tarhi pràpnoti. saïkhyayà avyayàsannàdåràdhikasaïhyàþ saïkhyeye iti . na saïkhyàm saïkhyeye vartayiùyàmaþ . katham . evam vigrahaþ kariùyate adhikà ùaùñiþ varùàõàm asya iti . yathà tarhi saþ yogaþ pratyàkhyàyate tathà pårveõa pràpnoti . katham ca saþ yogaþ pratyàkhyàyate . a÷iùyaþ saïkhyottarapadaþ saïkhyà iva abhidhàyitvàt iti . pratyàkhyàte tasmin yoge saïkhyàm saïkhyeye vartayiùyàmaþ . tatra evam vigrahaþ kariùyate adhikà ùaùñiþ varùàõi asya iti . sarvatha vayam adhikaùaùñivarùàt na mucyàmahe . katham . yàvatà saþ ca yogaþ pratyàkhyàyate ayam ca vigrahaþ asti adhikà ùaùñiþ varùàõàm asya iti . yat tu tat uktam adhikaùaùñivarùaþ na sidhyati iti saþ siddhaþ bhavati . katham . yàvatà saþ ca yogaþ pratyàkhyàyate ayam ca vigrahaþ asti adhikà ùaùñiþ varùàõi asya iti . adhika÷atavarùaþ tu na sidhyati . kartavyaþ atra yatnaþ . (P_2,1.2) KA_I,375.2-376.23 Ro_II,555-561 sup iti kimartham . karoùi añan . na etat asti . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti . idam tarhi . pãóye pãóyamàna . idam ca api udàharaõam karoùi añan . nanu ca uktam asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti . na eùaþ doùaþ . adhàtvabhihitam iti evam tat . #<àmantritasya paràïgvadbhàve ùaùñhyàmantritakàrakavacanam># . àmantritasya paràïgvadbhàve ùaùñhyantam àmantritakàrakam ca parasya aïgavat bhavati iti vaktavyam . ùaùthyantam tàvat . madràõàm ràjan magadhànàm ràjan . àmantritakàrakam . kuõóena añan . na asti atra vi÷eùaþ paràïgavadbhàve sati asati và . idam tarhi . para÷unà vç÷can . ## . tannimittagrahaõam và kartavyam. àmantritanimittam parasya aïgavat bhavati iti vaktavyam . tat ca ava÷yam anyatarat vaktavyam . ## . anucyamàne hi etasmin subantramàtrasya paràïgavadbhàvaþ pràpnoti . asya api prasajyeta . kùtreõa agne svàyuþ saürabhasya mitreõa agne mitradheye yatasva . kim punaþ atra jyàyaþ . tannimittagrahaõam eva jyàyaþ . idam api siddham bhavati . goùu svàmin a÷veùu svàmin . etat hi na eva ùaùthyantam na api àmantritakàrakam . ## . subantasya paràïgavadbhàve samànàdhikaraõasya upasaïkhyanam kartavyam . tãkùõayà såcyà sãvyan tãkùõena para÷unà vç÷can . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ananantaratvàt . nanu ca parasya paràïgavadbhàve kçte pårvasya api bhaviùyati . ## . svare avadhàraõàt ca na sidhyati . svare avadhàraõam kriyate na ànantarye . ## . param api chandasi pårvasya aïgavat bhavati iti vaktavyam . à te pitaþ marutàm sumnam etu . prati tvà duhitaþ divaþ . vçõãùva duhitaþ divaþ . ## . avyayànàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . uccaiþ adhãyàna nãcaiþ adhãyàna . ## . anavyayãbhàvasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . upàgni adhãyàna pratyagni adhãyàna . atha kimartham svare avadhàraõam kriyate . ## . svare avadhàraõam kriyate sublaþ mà bhåt iti . para÷unà vç÷can . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . subantaikàntatvàt . subantaikàntaþ paràïgavadbhàvaþ bhavati . ## . pràtipadikaikàntaþ tu bhavati sublope kçte . pratyayalakùaõena subantaikàntatà syàt . tasmàt svare avadhàraõam na kartavyam subalopàrtham . pràtipadikasthàyàþ supaþ luk ucyate . tasmàt svaragrahaõena na arthaþ . idam tarhi prayojanam ùatvaõatve mà bhåtàm iti . kåpe si¤can carma naman iti . etat api na asti prayojanam . iha tàvat kåpe si¤can iti svà÷rayam padàditvam bhaviùyati . carma naman iti pårvapadàt sa¤j¤àyàm agaþ iti etasmàt niyamàt na bhaviùyati . nanu ca samàse etat bhavati pårvapadam uttarapadam iti . na iti àha . avi÷eùeõa etat bhavati . pårvam padam pårvapadam uttaram padam uttarapadam iti . (P_2,1.3) KA_I,377.2-21 Ro_II,561-565 pràgvacanam kimartham . ## . pràgvacanam kriyate samàsasa¤j¤àyàþ anivçttiþ yathà syàt . akriyamàõe hi pràgvacane anavakà÷àþ avyayãbhàvàdayaþ sa¤j¤àþ samàsasa¤j¤àm bàdheran . tàþ mà bàdhiùata iti pràgvacanam kriyate . atha kriyamàõe api pràgvacane yàvatà anavakà÷àþ avyayãbhàvàdayaþ sa¤j¤àþ kasmàt eva na bàdhante . kriyamàõe hi pràgvacane satyàm samàsasa¤j¤àyàm etàþ avayavasa¤j¤àþ àrabhyante . tatra vacanasamàve÷aþ bhaviùyati . samàsasa¤j¤à api anavakà÷à . sà vacanàt bhaviùyati . sàvakà÷à samàsasa¤j¤à . kaþ avakà÷aþ . vispaùñàdãni avakà÷aþ . vispaùñam pañuþ vispaùñapañuþ iti . na eùaþ asti avakà÷aþ . eùà hi àcàryasya ÷ailã lakùyate yena eva avayavakàryam bhavati tena eva samudàyakàryam api bhavati . yena eva avayavakàryam svaraþ tena eva samudàkàryam api samàsaþ bhaviùyati . vispaùñàdãni guõavacaneùu iti . idam tarhi kàkatàlãyam ajàkçpàõãyam . atra api yena eva avayavakàryam pratyayotpattiþ kriyate tena eva samudàkàryam samàsasa¤j¤à bhaviùyati . samàsàt ca tadviùayàt . idam tarhi punàràjaþ punargavaþ . atra api ava÷yam tatpuruùasa¤j¤à vaktavya tatpuruùà÷rayaþ samàsàntaþ yathà syàt . idam tarhi . punaràdheyam . atra api ava÷yam gatisa¤j¤à vaktavyà gatikàrakopapadàt kçt iti eùaþ svaraþ yathà syàt . idam tarhi punarutsyåtam vàsaþ deyam . atra api ava÷yam gatisa¤j¤à vaktavyà gatiþ gatau iti nighàtaþ yathà syàt . yadi tat na asti puna÷canasau chandasi iti. sati tasmin tena eva siddham . evam api ekà sa¤j¤à iti vacanàt na asti yaugapadyena sambhavaþ . paryàyaþ prasajyeta . tasmàt pràgvacanam kartavyam . (P_2,1.4) KA_I,377.23-378.15 Ro_II,565-569 sahavacanam kimartham . ## . sahagrahaõam kriyate sahabhåtayoþ samàsa¤j¤à yathà syàt ekaikasya mà bhåt iti . kim ca syàt . yadi ekaikasya samàsa¤j¤à syàt iha çkpàdaþ iti samàsàntaþ prasajyeta . iha ca ràjà÷vaþ iti dvau svarau syàtàm . katham ca kçtvà ekaikasya sa¤j¤à pràpnoti . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà . tat yathà vçddhiguõasa¤j¤e pratyekam bhavataþ . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ samudàye vàkyaparisamàptiþ iti . tat yathà gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . sati etasmin dçùñànte yadi tatra pratyekam iti ucyate iha api sahagrahaõam kartavyam . atha tatra antareõa pratyekam iti vacanam pratyekam guõavçddhisa¤j¤e bhavataþ iha api na arthaþ sahagrahaõena . evam tarhi siddhe sati yat sahagrahaõam karoti tasya etat prayojanam yogàïgam yathà vij¤àyeta . sati ca yogàïge yogavibhàgaþ kariùyate . saha sup samasyate . kena saha . samarthena. anuvyàcalat anupràvi÷at . tataþ supà . supà ca saha sup samasyate . adhikàraþ ca lakùaõam ca . yasya samàsasya anyat lakùaõam na asti idam tasya lakùaõam bhaviùyati . punarutsyåtam vàsaþ deyam punarniùkçtaþ rathaþ iti . ## . ivena saha samàsaþ vibhaktyalopaþ pårvapadaprakçtisvaratvam ca vaktavyam . vàsasãiva kanye iva . (P_2,1.5) KA_I,378.17-19 Ro_II,569 kimartham mahatã sa¤j¤à kriyate . anvarthasa¤j¤à yathà vij¤ayeta . anavyayam avyayam bhavati iti avyayãbhàvaþ . avyayãbhàvaþ ca samàsaþ avyayasa¤j¤aþ bhavati iti etat na vaktavyam bhavati . (P_2,1.6) KA_I,378.23-379.5 Ro_II,569-570 iha kasmàt na bhavati . sumadràþ sumagadhàþ saputraþ sacchàtraþ iti . samçddhau sàkalye iti ca pràpnoti . na eùaþ doùaþ . iha kaþ cit samàsaþ pårvapadàrthapradhànaþ , kaþ cit uttarapadàrthapradhànaþ , kaþ cit anyapadàrthapradhànaþ , kaþ cit ubhayapadàrthapradhànaþ . pårvapadàrthapradhànaþ avyayãbhàvaþ , uttarapadàrthapradhànaþ tatpuruùaþ , anyapadàrthapradhànaþ bahuvrãhiþ ubhayapadàrthapradhànaþ dvandvaþ . na ca atra pårvapadàrthapràdhànyam gamyate . atha và na ime samàsàrthàþ nirdi÷yante . kim tarhi . avyayàrthàþ nirdi÷yante ime . eteùu artheùu yat avyayam vartate tat subantena samasyate iti . (P_2,1.7) KA_I,379.7-12 Ro_II,570-572 asàdç÷ye iti kimartham . yathà devadattaþ tathà yaj¤adattaþ iti . asàdç÷ye iti ucyate . tatra idam na sidhyati : yathà÷akti yathàbalam iti . kim kàraõam . yathà iti ayam prakàravacane thàl saþ ca sàdç÷ye vartate . na eùaþ doùaþ . ayam yathà÷abdaþ asti eva avyutpannam pràtipadikam vãpsàvàcã . asti prakàravacane thàl . tat yat avyutpannam pràtipadikam vãpsàvàci tasya idam grahaõam . atha yaþ prakàravacane thàl tasya grahaõam kasmàt na bhavati . pårveõa pràpnoti sàdç÷yasampatti iti . pratiùedhavacanasàmarthyàt na bhaviùyati . (P_2,1.9) KA_I,379.14-15 Ro_II,572 sup iti vartamàne punaþ subgrahaõam kimartham . avyayam iti evam tat abhåt submàtre yathà syàt . màùaprati såpaprati odanaprati . (P_2,1.10) KA_I,379.17-380.5 Ro_II,573-574 ##. akùàdayaþ tçtãyàntàþ pariõà saha samasyante iti vaktavyam . pårvoktasya yathà na tat . ayathàjàtãyake dyotye . akùeõa na tathà vçttam yathà pårvam iti akùapari ÷alàkàpari . ## . akùa÷alàkayoþ ca ekavacanàntayoþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . akùàbhyàm vçttam akùaiþ vçttam . ## . kitavavyavahàre iti vaktavyam . iha mà bhåt . akùeõa idam na vçttam ÷akañena yathà pårvam . (P_2,1.11-12) KA_I,380.7-12 Ro_II,574-575 yogavibhàgaþ kartavyaþ . vibhàùà iti ayam adhikàraþ. tataþ apaparibahira¤cavaþ pa¤camyà iti . pa¤camãgrahaõam ÷akyam akartum . katham . subantena iti vartate etaiþ ca karmapravacanãyaiþ yoge pa¤camã vidhãyate . tatra antareõa api pa¤camãgrahaõam pa¤camyantena eva samàsaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . bahiþ÷abdena yoge pa¤camã na vidhãyate . tatra api yathà syàt iti . bahirgràmàt . atha kriyamàõe api pa¤camãgrahaõe yàvatà bahiþ÷abdena yoge pa¤camã na vidhãyate katham eva etat sidhyati . pa¤camãgrahaõasàmarthyàt . (P_2,1.13) KA_I,380.14-16 Ro_II,575 maryàdàbhividhigrahaõam ÷akyam akartum . katham . pa¤camyantena iti vartate àïà ca karmapravacanãyayukte pa¤camã vidhãyate . etayoþ ca eva arthayoþ àï karmapravacanãyasa¤j¤aþ bhavati na anyatra . (P_2,1.16) KA_I,380.18-23 Ro_II,575-576 kim udàharaõam . anugaïgam hàstinapuram anugaïgam vàràõasã anu÷oõam pàñaliputram . yasya ca àyàmaþ iti ucyate gaïgà ca api àyatà vàràõasã api àyatà . tatra kutaþ etat gaïgayà saha samàsaþ bhaviùyati na punaþ vàràõasyà iti . evarm tarhi lakùaõena iti vartate gaïgà ca eva hi lakùaõam na vàràõasã . atha và yasya ca àyàmaþ iti ucyate gaïgà ca api àyatà vàràõasã api àyatà . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yasya àyàmaþ iti . sàdhãyaþ ca gaïgàyàþ na vàràõasyàþ . (P_2,1.17) KA_I,381.2-7 Ro_II,576-577 kimarthaþ cakàraþ . evakàràrthaþ . tiùñhadguprabhçtãni eva . kva mà bhåt . paramam tiùñhadgu . ## . tiùñhadgu kàlavi÷eùe iti vaktavyam . tiùñhanti gàvaþ asmin kàle tiùñhadgu . vahadgu . ## . khaleyavàdãni prathamàntàni anyapadàrthe samasyante . khaleyavam khalebusam lånayavam låyamànayavam påtayavam påyamànayavam . (P_2,1.18) KA_I,381.9-382.3 Ro_II,577-579 vàvacanam kimartham . vibhàùà samàsaþ yatha syàt . samàsena mukte vàkyam api yathà syàt . pàram gaïgàyàþ iti . na etat asti prayojanam . prakçtà mahàvibhàùà . tayà vàkyam api bhaviùyati . idam tarhi prayojanam avyayãbhàvena mukte ùaùñhãsamàsaþ yathà syàt . gaïgàpàram iti . etat api na asti prayojanam . ayam api vibhàùà ùaùñhãsamàsaþ api . tau ubhau vacanàt bhaviùyataþ . ataþ uttaram pañhati . ## . pàre madhye ùaùñhyà và iti vaktavyam . ## . akriyamàõe hi vàvacane ùaùñhãsamàsasya abhàvaþ syàt yathà ekade÷ipradhàne . tat yatha ekade÷isamàsena mukte ùaùñhãsamàsaþ na bhavati . kim punaþ kàraõam ekade÷isamàsena mukte ùaùñhãsamàsaþ na bhavati . samàsataddhitànàm vçttiþ vibhàùà . vçttiviùaye nityaþ apavàdaþ . iha punaþ vàvacane kriyamàõe ekayà vçttiþ vibhàùà aparayà vçttiviùaye vibhàùàpavàdaþ . ## . ekàràntanipàtanam ca kartavyam . pàregaïgam iti . na kartavyam . saptamyàþ alukà siddham . bhavet siddham yadà saptamã yadà tu anyàþ vibhaktayaþ tadà na sidhyati . (P_2,1.20) KA_I,382.5-21 Ro_II,579-582 ## . nadãbhiþ saïkhyàsamàse anyapadàrthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . dvãràvatãkaþ de÷aþ trãràvatãkaþ de÷aþ . nadãbhiþ saïkhyà iti pràpnoti . na vaktavyaþ . iha kaþ cit samàsaþ pårvapadàrthapradhànaþ , kaþ cit uttarapadàrthapradhànaþ , kaþ cit anyapadàrthapradhànaþ , kaþ cit ubhayapadàrthapradhànaþ . pårvapadàrthapradhànaþ avyayãbhàvaþ , uttarapadàrthapradhànaþ tatpuruùaþ , anyapadàrthapradhànaþ bahuvrãhiþ , ubhayapadàrthapradhànaþ dvandvaþ. na ca atra pårvapadàrthapràdhànyam gamyate . nanu ca yat yena ucyate saþ tasya arthaþ bhavati . atra ca vayam etàbhyàm padàbhyàm etam artham ucyamànam pa÷yàmaþ . etat eva ca jànãmaþ yat yena ucyate saþ tasya arthaþ iti . api ca anyapadàrthatà na prakalpeta . citraguþ ÷abalaguþ iti . kim kàraõam . atra api hi vayam etàbhyàm ÷abdàbhyàm etam artham ucyamànam pa÷yàmaþ . yadi api atra etàbhyàm ÷abdàbhyàm eùaþ arthaþ ucyate anyapadàrthaþ api tu gamyate . tatra anyapadàrthà÷rayaþ bahuvrãhiþ bhaviùyati . iha api tarhi anyapadàrthaþ gamyate svapadàrthaþ api tu gamyate . tatra svapadàrthà÷rayaþ avyayãbhàvaþ pràpnoti . evam tarhi idam iha sampradhàryam . avyayãbhàvaþ kriyatàm bahuvrãhiþ iti . bahuvrãhiþ bhaviùyati vipratiùedhena . bhavet ekasa¤j¤àdhikàre siddham paraïkàryatve tu na sidhyati . àrambhasàmarthyàt avyayãbhàvaþ pràpnoti paraïkàryatvàt ca bahuvrãhiþ . paraïkàryatve ca na doùaþ . nadãbhiþ saïkhyàyàþ samàhàre avyayãbhàvaþ vaktavyaþ . saþ ca ava÷yam vaktavyaþ . sarvam ekanadãtare . (P_2,1.23) KA_I,382.23-24 Ro_II,582 dvigoþ tatpuruùatve kàni prayojanàni . dvigoþ tatpuruùatve samàsàntàþ prayojanam . pa¤cagavam da÷agavam pa¤caràjam da÷aràjam . (P_2,1.24) KA_I,383.2-384,8 Ro_II,582-587 #<÷ritàdiùu gamigàmyàdãnàm upasaïkhyànam># . ÷ritàdiùu gamigàmyàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . gràmam gamã gramagamã gramam gàmã gràmagàmã . #<÷ritàdibhiþ ahãne dvitãyàsamàsavacanànarthakyam bahuvrãhikçtatvàt># . ÷ritàdibhiþ ahãnavàcinyàþ dvitãyàyàþ samàsavacanam anarthakam . kim kàraõam . bahuvrãhikçtatvàt . iha hi yaþ kaùñam ÷ritaþ kaùñam anena ÷ritam bhavati . tatra bahuvrãhiõà siddham . ## . ahãne dvitãyà pårvapadam prakçtisvaram bhavati iti etat svaravacanam anarthakam . kim kàraõam . bahuvrãhikçtatvàt eva . ## . jàtisvaraþ tu pràpnoti . gràmatataþ araõyagataþ . jàtikàlasukhàdibhyaþ anàcchàdanàt ktaþ akçtamitapratipannàþ iti . ## . yat etat và jàte iti etat và jàtàdiùu iti vakùyàmi . ime jàtàdayaþ bhaviùyanti . nanu ca bhedaþ bhavati . bahuvrãhau sati samàsàntodàttatvena api bhavitavyam pårvapadaprakçtisvaratvena api tatpuruùatve sati pårvapadaprakçtisvaratvena eva . na asti bhedaþ . yaþ api tatpuruùam àrabhate na tasya daõóavàritaþ bahuvrãhiþ . tatra tatpuruùe sati dvau samàsau dvau svarau . bahuvrãhau sati ekaþ samàsaþ dvisvaratvam . evam tarhi siddhe sati yat tatpuruùam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ samàne arthe kevalam vigrahabhedàt yatra tatpuruùaþ pràpnoti bahuvrãhiþ ca tatra tatpuruùaþ bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ràj¤aþ sakhà ràjasakhaþ . ràjà sakhà asya iti bahuvrãhiþ na bhavati . na etat j¤àpakasàdhyam apavàdaiþ utsargàþ bàdhyante iti . bàdhakena anena bhavitavyam sàmànyavihitasya vi÷eùavihitena . atha na sàmànyavihitaþ . yat ucyate bahuvrãhikçtatvàt iti etat ayuktam . asti khalu api vi÷eùaþ bahuvrãheþ tatpuruùasya ca . kim ÷abdakçtaþ atha arthakçtaþ . ÷abdakçtaþ va arthakçtaþ ca . ÷abdakçtaþ tàvat . bahuvrãhau sati kapà bhavitavyam . tatpuruùe sati na bhavitavyam . arthakçtaþ . tatpuruùe sati ruhàdãnàm ktaþ kartari bhavati dhàtvarthasya anapavarge . àråóhaþ vçkùam devadattaþ iti . bahuvrãhau vyapavçkte karmaõi bhavati . àråóhaþ vçkùaþ devadattena iti . anyathàjàtãyakaþ khalu api pratyakùeõa arthasampratyayaþ anyathàjàtãyakaþ sambandhàt . ràj¤aþ sakhà ràjasakhà . sambandhàt etat gantavyam nånam ràja api asya sakhà iti . ubhayam khalu api iùyate : svasti somasakhà punaþ ehi . gavàïsakhaþ iti . (P_2,1.26) KA_I,384.10-12 Ro_II,587 kim udàharaõam . khañvàråóhaþ jàlmaþ . kùepe iti ucyate . kaþ kùepaþ nàma . adhãtya snàtvà gurubhiþ anuj¤àtena khañvà àroóhavyà . yaþ idànãm ataþ anyatha karoti saþ khañvàråóhaþ ayam jàlmaþ . na ativratavàn iti . (P_2,1.29) KA_I,384.14-20 Ro_II,588 ## . atyantasaüyoge samàsasya avi÷eùavacanàt ktàntena ca aktàntena ca kàlàþ ktàntena iti samàsavacanam anarthakam . atyantasaüyoge iti eva siddham . ## . anatyantasaüyogàrtham tarhi idam vaktavyam . ùañ muhårtàþ caràcaràþ . te kadà cit ahaþ gacchanti kadà cit ràtrim . tat ucyate ahargatàþ ràtrigatàþ iti . na etat asti . gatagrahaõàt api etat siddham . idam tarhi . aharatisçtàþ ràtryatisçtàþ màsapramitaþ candramàþ . (P_2,1.30) KA_I,384.22-385.22 Ro_II,589-592 tatkçtàrthena iti kimartham . dadhnà pañuþ ghçtena pañuþ . na etat asti . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . na hi dadhnaþ pañunà sàmarthyam . kena tarhi . bhujinà . dadhnà bhuïkte pañuþ iti . iha api tarhi na pràpnoti . ÷aïkulàkhaõóaþ kirikàõaþ iti . atra api na ÷aïkulàyàþ khaõóena sàmarthyam . kena tarhi . karotinà . ÷aïkulayà kçtaþ khaõóaþ iti . vacanàt bhaviùyati . iha api vacanàt bhaviùyati dadhnà pañuþ ghçtena pañuþ iti . tasmàt tatkçtàrthagrahaõam kartavyam . guõavacanena iti kimartham . gobhiþ vapàvàn dhànyena dhanavàn . kim punaþ iha udàharaõam . ÷aïkulàkhaõóaþ devadattaþ iti . katham punaþ guõavacanena samàsaþ ucyamànaþ dravyavacanena syàt . iha tçtãyà tatkçtàrthena guõena iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat vacanagrahaõam karoti tasya etat prayojanam evam yathà vij¤àyeta guõam uktavatà guõavacanena iti . katham punaþ ayam guõavacanaþ san dravyavacanaþ sampadyate . àrabhyate tatra matublopaþ guõavacanebhyaþ matupaþ luk iti . tat yathà ÷uklaguõaþ ÷uklaþ kçùõaguõaþ kçùõaþ evam khaõóaguõaþ khaõóaþ . yadi evam na arthaþ kçtàrthagrahaõena . bhavati hi ÷aïkulàyàþ khaõóena sàmarthyam . asàmarthyàt ca atra na bhaviùyati dadhnà pañuþ ghçtena pañuþ iti . tasmat na arthaþ tatkçtàrthagrahaõena . ## . tçtãyàsamàse arthagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . arthagatiþ hi avacanàt . antareõa api vacanam arthagatiþ bhaviùyati . ## . atha evam api nirde÷aþ kartavyaþ iti cet tçtãyàrthanirde÷aþ api kartavyaþ syàt . tçtãyà tadarthakçtàrthena iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na ayam arthanirde÷aþ . kim tarhi . yogàïgam idam nirdi÷yate . sati ca yogàïge yogavibhàgaþ kariùyate . tçtãyà tatkçtena guõavacanena samasyate . tataþ arthena . artha÷abdena ca tçtãyà samasyate . dhànyàçthaþ vasanàrthaþ . pårvasadç÷asamonàrtha iti arthagrahaõam na kartavyam bhavati . (P_2,1.31) KA_I,385.24-386.3 Ro_II,592-593 ## . pårvàdiùu avarasya upasaïkhyànam . màsàvaraþ ayam saüvatsaràvaraþ ayam . ## . kim uktam . sadr÷agrahaõam anarthakam tçtãyàsamàsavacanàt . ùaùñhyartham iti cet tçtãyàsamàsavacanànarthakyam iti . (P_2,1.32) KA_I,386.5-8 Ro_II,593 ## . kartçkaraõe kçtà ktena iti vaktavyam. ahihataþ nakhanirbhinnaþ dàtralånaþ para÷ucchinnaþ . kçtà ktena iti kimartham . iha mà bhåt . dàtreõa lånavàn para÷unà chinnavàn . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahulavacanàt siddham . (P_2,1.33) KA_I,386.10-15 Ro_II,594 ## .kçtryaiþ adhikàrthavacane anyatra api dç÷yate iti vaktavyam . busopendhyam tçõopendhyam ghanaghàtyam . ## . atha và sàdhanam kçtà saha samasyate iti vaktavyam . kim prayojanam . pàdahàrakàdyartham . pàdàbhyàm hriyate pàdahàrakaþ gale copyate galecopakaþ . (P_2,1.34-35) KA_I,386.18-388.4 Ro_II,595-597 ## . annena vya¤janam bhakùyeõa mi÷rãkaraõam iti asamarthasamàsaþ ayam draùñavyaþ . kim kàraõam . ## . kàrakàõàm kriyayà sàmarthyam bhavati na teùàm anyonyena . tat yathà ni÷rayaõyà dvàbhyàm kàùñhàbhyàm sàmarthyam na teùàm anyonyena . evam tarhi àha ayam annena vya¤janam bhakùyeõa mi÷rãkaraõam iti na ca asti sàmarthyam . tatra vacanàt samàsaþ bhaviùyati . ##. vacanapràmàõyàt iti cet nànàkàrakàõàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . tiùñhatu dadhnà odanaþ bhujyate devadattena . ## ùiddham etat . katham . samànàdhikaraõàdhikàre vaktavyam ktaþ tçtãyàpårvapadaþ samasyatesupà uttarapadasya ca lopaþ bhavati iti . dadhnà upasiktaþ dadhyupasiktaþ dadhyupasiktaþ odanaþ dadhyodanaþ guóena saüsçùñàþ guóasaüsçùñàþ , guóasaüsçùñàþ dhànàþ guóadhànàþ . #<ùaùñhãsamàsaþ ca yuktapårõàntaþ># . ùaùñhãsamàsaþ ca yuktapårõàntaþ samasyate uttarapadasya ca lopaþ vaktavyaþ . a÷vànàm yuktaþ a÷vayuktaþ a÷vayuktaþ rathaþ a÷varathaþ . dadhnaþ pårõaþ dadipårõaþ dadhipårõaþ ghañaþ dadhighañaþ . tat tarhi bahu vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . asamàse adar÷anàt . yat hi asamàse dç÷yate samàse ca na dç÷yate tat lopàrambham prayojayati . na ca asamàse upasikta÷abdaþ saüsçùña÷abdaþ pårõa÷abdaþ và dç÷yate . katham tarhi sàmarthyam gamyate . ## . dadhnà yuktàrthatà sampratãyate . katham punaþ j¤àyate dadhnà yuktàrthatà sampratãyate iti . ## . sampratyayàt ca tadarthaþ adhyavasãyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . ## .yaþ hi manyate sampratãyamànàrthànàm ÷abdànàm lopaþ bhavati iti anavasthà tasya lopasya syàt . dadhi iti ukte bahavaþ arthàþ gamyante mandakam uttarakam nilãnakam iti tadvàcinàm ÷abdànàm lopaþ vaktavyaþ syàt . tathà guóaþ iti ukte madhura÷abdasya ÷çïgaveram iti ukte ca kañu÷abdasya . antareõa khalu api ÷abdaprayogam bahavaþ arthàþ gamyante akùinikocaiþ pàõivihàraiþ ca . tadvàcinàm ÷abdànàm lopaþ vaktavyaþ syàt . (P_2,1.36) KA_I,388.6-390.19 Ro_II,598-603 kim caturthyantasya tadarthamàtreõa samàsaþ bhavati . evam bhavitum arhati . ## . caturthã tadarthamàtreõa cet sarvaprasaïgaþ sarvasya caturthyantasya tadarthamàtreõa saha samàsaþ pràpnoti . anena api pràpnoti . randhanàya sthàlã avahananàya ulåkhalam iti . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate eva¤jàtãyakasya caturthyantasya tadarthena saha samàsaþ bhavati iti . anupàdãyamane vi÷eùe sarvaprasaïgaþ . ## . balirakùitàbhyàm ca samàsavacanam anarthakam . yaþ hi mahàràjàya baliþ mahàràjàrthaþ saþ bhavati . tatra tadarthaþ iti eva siddham . yadi punaþ vikçtiþ caturthyantà prakçtyà saha samasyate iti etat lakùaõam kriyeta . ## . vikçtiþ prakçtyà iti cet a÷vaghàsàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . a÷vaghàsaþ ÷va÷råsuram hastividhà iti . ## . arth÷abdena nityasamàsaþ vaktavyaþ . bràhmaõàrtham kùatriyàrtham . kim vikçtiþ caturthyantà prakçtyà saha samasyate iti ataþ arthena nityasamàsaþ vaktavyaþ . na iti àha sarvathà arthena nityasamàsaþ vaktavyaþ vigrahaþ mà bhåt iti . ## . sarvaliïgatà ca vaktavyà . bràhmaõàrtham payaþ bràhmaõàrthaþ såpaþ bràhmaõàrthà yavàgåþ iti . kim arthena nityasamàsaþ ucyate iti ataþ sarvaliïgatà vaktavyà . na iti àha . sarvathà sarvaliïgatà vaktavyà . kim kàraõam . artha÷abdaþ ayam puüliïgaþ uttarapadàrthapradhànaþ ca tatpuruùaþ . tena puüliïgasya eva samàsasya abhidhànam syàt strãnapuüsakaliïgasya na syàt . tat tarhi bahu vaktavyam . vikçtiþ prakçtyà iti vaktavyam . a÷vaghàsàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . arthena nityasamàsaþ vaktavyaþ . sarvaliïgatà ca vaktavyà . na vaktavyam . yat tàvat ucyate vikçtiþ prakçtyà iti vaktavyam . na vaktavyam . àcàryapravçttiþ j¤àyapati vikçtiþ caturthyantà prakçtyà saha samasyate iti yat ayam balirakiùitagrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . yathàjàtãyakànàm samàse balirakùitagrahaõena arthaþ tathàjàtãyakànàm samàsaþ . yadi ca vikçtiþ caturthyantà prakçtyà saha samasyate na tadarthamàtreõa tataþ balirakiùitagrahaõam arthavat bhavati . yat api ucyate a÷vaghàsàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam iti . na kartavyam . a÷vaghàsàdayaþ ùaùñhãsamàsàþ bhaviùyanti . yat hi yadartham bhavati ayam api tatra abhisambandhaþ bhavati asya idam iti . tat yathà guroþ idam gurvartham iti . nanu ca svarabhedaþ bhavati . caturthãsamàse sati pårvapadaprakçtisvaratvena bhavitavyam ùaùñhãsamàse punaþ antodàttatvena õa asti bhedaþ . caturthãsamàse api sati antodàttatvena eva bhavitavyam . katham . àcàryapravçttiþ j¤àpayati vikçtiþ caturthyantà prakçtisvarà bhavati na caturthãmàtram iti yat ayam caturthã tadarthe arthe kte ca iti arthagrahaõam ktagrahaõam ca karoti . katham kçtvà j¤àpakam . yathàjàtãyakànàm arthagrahaõena ktagrahaõena ca arthaþ tathàjàtãyakànàm prakçtisvaratvam . yadi ca vikçtiþ caturthyantà prakçtyà bhavati na caturthãmàtram tataþ arthagrahaõam ktagrahaõam ca arthavat bhavati .yat api ucyate arthena nityasamàsaþ vaktavyaþ iti . na vaktavyaþ . sarthappratyayaþ kariùyate . kim kçtam bhavati . na ca eva hi kadà cit vigrahaþ bhavati . api ca sarvaliïgatà siddhà bhavati . yadi sarthappratayaþ kriyate itsa¤j¤à na pràpnoti . atha api katham cit itsa¤j¤à syàt evam api ÷ryartham bhvartham iti aïgasya iti iyaïuvaïau syàtàm . evam tarhi bahuvrãhiþ bhavaiùyati . kim kçtam bhavati . bhavati vai kaþ cit asvapadavigrahaþ bahuvrãhiþ . tat yathà ÷obhanam mukham asyàþ sumukhã iti . na evam ÷akyam . iha hi mahadartham iti àttvakapau prasajyetàm . evam tarhi tadarthasya uttarapadasya artha÷abdaþ àde÷aþ kariùyate . kim kçtam bhavati . na ca eva kadà cit àde÷ena vigrahaþ bhavati . api ca sarvaliïgatà siddhà bhavati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . caturthã subantena saha samasyate . tataþ tadarthàrtha . tadarthasya uttarapadasya artha÷abdaþ àde÷aþ bhavati . iha api tarhi samàsaþ pràpnoti chàtràya rucitam chàtràya svaditam iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati tàdarthye ya caturthã sà samasyate na caturthãmàtram iti yat ayam hitasukhagrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . yathàjàtãyakànàm samàse hitasukhagrahaõena arthaþ tathàjàtãyakànam samàsaþ . yadi ca tàdarthye yà caturthã sà samasyate na caturthãmàtram tataþ hitasukhagrahaõam arthavat bhavati . iha api tarhi tadarthasya uttarapadasya artha÷abdaþ àde÷aþ pràpnoti . yåpàya dàru yåpadàru rathadàru . vàvacanam vidhàsyate . iha api tarhi vibhàùà pràprnoti . bràhmaõàçtham kùatriyàrtham iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati prakçtivikçtyoþ yaþ samàsaþ tatra tadarthasya uttarapadasya artha÷abdaþ àde÷aþ bhavati anyatra nityaþ iti yat ayam balihitagrahaõam karoti . evam tarhi udakàrthaþ vãvadhaþ . sthànivadbhàvàt udabhàvaþ pràpnoti . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam arthena nityasamàsaþ vaktavyaþ sarvaliïgatà ca . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ . atha iha bràhmaõebhyaþ iti kà eùà caturthã . tàdarthye iti àha . yadi tàdarthye caturthã artha÷abdasya prayogeõa na bhavitavyam uktàrthànàm aprayogaþ iti . samàsaþ api tarhi na pràpnoti . vacanàt samàsaþ bhaviùyati . yat api ucyate sarvaliïgatà ca vaktavyà iti . na vaktavyà . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . (P_2,1.37) KA_I,390.21-24 Ro_II,604 atyalpam idam ucyate bhayena iti . bhayabhãtabhãtibhãbhiþ iti vaktavyam . vçkàt bhayam vçkabhayam vçkàt bhãtaþ vçkabhãtaþ vçkàt bhãtiþ vçkabhãtiþ vçkàt bhãþ vçkabhãþ iti . aparaþ àha : bhayanirgatajugupsubhiþ iti vaktavyam : vçkabhayam gràmanirgataþ adharmajugupsuþ iti . (P_2,1.40) KA_I,390.26-391.2 Ro_II,604 ÷auõóàdibhiþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . akùadhårtaþ strãdhårtaþ akùakitavaþ strãkitavaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahuvacananirde÷àt ÷auõóàdibhiþ iti vij¤àsyate . (P_2,1.42) KA_I,391.4-7 Ro_II,605 ## . dhvàïkùeõa iti arthagrahaõam kartavyam . iha api yathà syàt . tãrthakàkaþ iti . kùepe iti ucyate . kaþ iha kùepaþ nàma . yathà tãrthe kàkàþ na ciram sthàtàraþ bhavanti evam yaþ gurukulàni gatvà na ciram tiùñhati sa ucyate tãrthakàkaþ iti . (P_2,1.43) KA_I,391.9-13 Ro_II,605 ## . kçtyaiþ niyoge iti vaktavyam . iha api yathà syàt . pårvàþõegeyam sàma pràtaþ adhyeyaþ anuvàkaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . çõe iti eva siddham . iha yat yasya niyogataþ kàryam çõam tasya tat bhavati . tataþ çõe iti eva siddham . yagrahaõam ca kartavyam . iha mà bhåt . pårvàhõe dàtavyà bhikùà iti . (P_2,1.47) KA_I,391.15-20 Ro_II,605 kim udàharaõam . avataptenakulasthitam te etat . kùepe iti ucyate . kaþ iha kùepaþ nàma . yathà avatapte nakulàþ na ciram sthàtàraþ bhavanti evam kàryàõi àrabhya yaþ na ciram tiùñhati sa ucyate avataptenakulasthitam te etat iti . kùepe saptamyantam ktàntena saha samasyate iti ucyate . tatra sagatikena sanakulena ca samàsaþ na pràpnoti . ##. kim uktam . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api iti . (P_2,1.48) KA_I,392.2-3 Ro_II,606 kimarthaþ cakàraþ . evakàràrthaþ . pàtresamitàdayaþ eva . kva mà bhåt . paramam pàtresamitàþ iti . (P_2,1.49) KA_I,392.5-14 Ro_II,606-607 iha kasmàt avyayãbhàvaþ na bhavati . ekà nadã ekanadã . nadãbhiþ saïkhyà iti pràpnoti . iha kaþ cit samàsaþ pårvapadàrthapradhànaþ , kaþ cit uttarapadàrthapradhànaþ , kaþ cit anyapadàrthapradhànaþ , kaþ cit ubhayapadàrthapradhànaþ . pårvapadàrthapradhànaþ avyayãbhàvaþ , uttarapadàrthapradhànaþ tatpuruùaþ , anyapadàrthapradhànaþ bahuvrãhiþ , ubhayapadàrthapradhànaþ dvandvaþ. na ca atra pårvapadàrthapràdhànyam gamyate . athavà avyayãbhàvaþ kriyatàm bahuvrãhiþ iti . bahuvrãhiþ bhaviùyati vipratiùedhena . bhavet ekasa¤j¤àdhikàre siddham paraïkàryatve tu na sidhyati . àrambhasàmarthyàt ca avyayãbhàvaþ pràpnoti paraïkàryatvàt ca bahuvrãhiþ . paraïkàryatve ca na doùaþ . nadãbhiþ saïkhyàyàþ samàhàre avyayãbhàvaþ vaktavyaþ . saþ ca ava÷yam vaktavyaþ . sarvam ekanadãtare . (P_2,1.51.1) KA_I,393.2-19 Ro_II,607-609 samàhàraþ iti kaþ ayam ÷abdaþ . samàïpårvàt harateþ sarmasàdhane gha¤ . samàhriyate samàhàraþ iti . yadi karmasàdhanaþ pa¤ca kumàryaþ samahçtàþ pa¤cakumàri da÷akumàri gostriyoþ upasarjanasya iti hrasvatvam na pràpnoti dviguþ ekavacanam iti etat ca vaktavyam . evam tarhi bhàvasàdhanaþ bhaviùyati . samàharaõam samàhàraþ . atha bhàvasàdhane sati kim abhidhãyate . yat tat auttaràdharyam . kaþ punaþ gavàm samàhàraþ . yat tat arjanam krayaõam bhiùaõam aparaharaõam và . yadi evam vikùipteùu påleùu goùu carantãùu na sidhyati . evam tarhi samabhyà÷ãkaraõam samàhàraþ . evam api pa¤cagràmã ùaõõagarã tripurã iti na sidhyati . kim kàraõam . sam ekatvavàcã àï àbhimukhye vartate haratiþ de÷àntarapràpaõe . na ava÷yam haratiþ de÷àntarapràpaõe eva vartate . kim tarhi . sàdç÷ye api vartate . tat yathà màtuþ anuharati pituþ anuharati . atha và pa¤cagràmã ùaõõagarã tripurã iti na eva idam iyati eva avatiùñhate . ava÷yam asau tataþ kim cit àkàïkùati kriyàm và guõam và . yat àkàïkùata tat ekam sa ca samàhàraþ . ayam tarhi bhàvasàdhane sati doùaþ . pa¤capålã ànãyatàm iti bhàvànayane codite dravyànayanam na pràpoti . na eùaþ doùaþ . iha tàvat ayam praùñavyaþ . atha iha gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti katham àkçtau coditàyàm dravye àrambhaõàlambhanaprokùaõavi÷asanàni kriyante . asambhavàt . àkçtau àrambhaõàdãnàm sambhavaþ na asti iti kçtvà àkçtisahacarite dravye àrambhaõàdãni kriyante . idam api eva¤jàtãyakam eva . asambhavàt bhàvànayanasya dravyànayanam bhaviùyati . atha và avyatirekàt dravyàkçtyoþ . (P_2,1.51.2) KA_I,393.20-394.24 Ro_II,609-612 kim punaþ dvigusa¤j¤à pratyayottarapadayoþ bhavati . evam bhavitum arhati . ## . dvigusa¤j¤à pratyayottarapadayoþ cet itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ . kà etaretarà÷rayatà . dvigunimitte pratyayottarapade pratyayottarapadanimittà ca dvigusa¤j¤à . tat etat itaretarà÷rayam . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . evam tarhi arthe it vakùyàmi . ## . arthe cet taddhitotpattiþ na pràpnoti . pà¤canàpitiþ , dvimàturaþ , traimàturaþ . kim kàraõam . dvigunà uktatvàt bahuvrãhivat . tat yathà citraguþ iti bahuvrãhiõoktatvàt matvarthasya matvarthãyaþ na bhavati . evam tarhi samàsataddhitavidhau iti vakùyàmi . ## . samàsataddhitavidhau iti cet anyatra samàsasa¤j¤à na pràpnoti . kva anyatra . svare . pa¤càratniþ , da÷àratniþ . igante dvigau iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . pratyayottarapadayoþ ca iti vacanàt . pratyayottarapadayoþ dvigusa¤j¤à bhavati iti vaktavyam . nanu ca uktam dvigusa¤j¤à pratyayottarapadayoþ cet itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . itaretarà÷rayamàtram etat coditam sarvàõi ca itaretarà÷rayàõi ekatvena parihçtàni siddham tu nitya÷abdatvàt iti . na idam tulyam anyaiþ itaretarà÷rayaiþ . na hi sa¤j¤à nityà . evam tarhi bhàvinã sa¤j¤à vij¤àsyate . tat yathà : kaþ cit kam cit tantuvàyam àha : asya såtrasya ÷àñakam vaya iti . saþ pa÷yati . yadi ÷àñakaþ na vàtavyaþ atha vàtavyaþ na ÷àñakaþ . ÷àñakaþ vàtavyaþ ca iti vipratiùiddham . bhàvinã khalu asya sa¤j¤à abhipretà . saþ manye vàtavyaþ yasmin ute ÷àñakaþ iti etat bhavati iti . evam iha api tasmin dviguþ bhavati yasya abhinirvçttasya pratyaya uttarapadam iti ca ete sa¤j¤e bhaviùyataþ . atha và punaþ astu arthe iti . nanu ca uktam arthe cet taddhitànutpattiþ bahuvrãhivat iti . na eùaþ doùaþ . na ava÷yam artha÷abdaþ abhidheye eva vartate . kim tarhi . syàdarthe api vartate . tat yathà . dàràrtham ghañàmahe . dhanàrtham bhikùàmahe . dàràþ naþ syuþ . dhanàni naþ syuþ iti . evam iha api taddhitàrthe dviguþ bhavati taddhitaþ syàt iti . ## . atha và yat ayam dvigoþ luk anapatye iti dvigoþ uttarasya taddhitasya lukam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ utpadyate dvigoþ taddhitaþ iti. (P_2,1.51.3) KA_I,395.1-396.11 Ro_II,612-616 ## . samàhàraþ samåhaþ iti avi÷iùtau etau arthau . samàhàrasamåhayoþ avi÷eùàt samàhàragrahaõam anarthakam . kim kàraõam . taddhitàrthe kçtatvàt . taddhitàrthe dviguþ iti evam atra dviguþ bhaviùyati . yadi taddhitàrthe dviguþ iti evam atra dviguþ bhavati taddhitotpattiþ pràpnoti . utpadyatàm . luk bhaviùyati . lukkçtàni pràpnuvanti . kàni . pa¤capålã da÷apålã . aparimàõabistàcitakambalebhyaþ na taddhitaluki iti pratiùedhaþ pràpnoti . pa¤cagavam da÷agavam . goþ ataddhitaluki it ñac na prapnoti . na eùaþ doùaþ . avi÷eùeõa dvigoþ ïãp bhavati iti uktvà samàhàre iti vakùyàmi . tat niyamàrtham bhaviùyati . samàhàre eva na anyatra iti . goþ akàraþ dvigoþ samàhàre . avi÷eùeõa goþ ñac bhavati iti uktvà dvigoþ samàhàre iti vakùyàmi . tat niyamàrtham bhaviùyati . samàhàre eva na anyatra iti . ## . abhidhànàrtham tu samàhàragrahaõam kartavyam . samàhàreõa abhidhànam yathà syàt taddhitàrthena mà bhåt iti . kim ca syàt . taddhitotpattiþ prasajyeta . utpadyatàm . luk bhaviùyati . lukkçtàni pràpnuvanti . sarvàõi parihçtàni . na sarvàõi parihçtàni . pa¤cakumàri da÷akumàri . lik taddhitaluki iti ïãpaþ luk prasajyeta . ## . dvandvatatpuruùayoþ uttarapade nityasamàsaþ vaktavyaþ . vàgdçùadapriyaþ chatropànahapriyaþ pa¤cagavapriyaþ da÷agavapriyaþ . kim prayojanam . samudàyavçttau avayavànàm mà kadà cit avçttiþ bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha dvau pakùau vçttipakùaþ avçttipakùaþ ca . yadà vçttipakùaþ tadà sarveùàm eva vçttiþ . yadà tu avçttiþ tadà sarveùàm avçttiþ . ## . uttarapadena parimàõina dvigoþ samàsaþ vaktavyaþ . dvimàsajàtaþ trimàsajàtaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . sup supà iti vartate . evam tarhi idam syàt : dvau màsau dvimàsam , dvimàsam jàtasya iti . na evam ÷akyam . svare hi doùaþ syàt . dvimàsajàtaþ iti pràpnoti dvimàsajàtaþ iti ca iùyate . dvyàhnajàtaþ ca na sidhyati . dvyahajàta iti pràpnoti na ca evam bhavitavyam . bhavitavyam ca yadà samàhàre dviguþ . dvyahnajàtaþ tu na sidhyati . kim ucyate parimàõinà iti na punaþ anyatra api . pa¤cagavapriyaþ da÷agavapriyaþ . ## . anyatra samudàyabaþ huvrãhisa¤j¤þ . anyatra samudàyabahuvrãhitvàt uttarapadam prasiddham . uttarapade prasiddhe uttarapade iti dviguþ bhaviùyati . ## . sarveùu pakùeùu dvigusa¤j¤àyàþ matvarthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . pa¤cakhañvà da÷akhañvà . dvigoþ iti ãkàraþ mà bhåt . pa¤caguþ da÷aguþ . goþ ataddhitaluki iti ñac mà bhåt iti . (P_2,1.52) KA_I,396.13-23 Ro_II,617-618 kim anantare yoge saïkhyàpårvaþ saþ dvigusa¤j¤aþ àhosvit pårvamàtre . kim ca ataþ . yadi anantare yoge eka÷àñã dvigoþ iti ãkàraþ na pràpnoti . atha pårvamàtre akabhikùà atra api pràpnoti . astu anantare . kamam eka÷àñã . ãkàràntena samàsaþ bhaviùyati . ekà ÷àñã eka÷àñã . iha tarhi ekàpåpã dvigoþ iti ãkàraþ na pràpnoti . astu tarhi pårvamàtre. katham ekabhikùà . ñàbantena samàsaþ bhaviùyati . ekà bhikùà ekabhikùà . iha tarhi saptarùayaþ igante dvigau iti eùaþ svaraþ pràpnoti . astu tarhi anantare . katham ekàpåpã . samàhàre iti eva siddham . kaþ punaþ atra samàhàraþ . yat taddànam sambhramaþ và . iha tarhi pa¤cahotàraþ da÷ahotàraþ igante dvigau iti eùaþ svaraþ na prapnoti . astu tarhi pårvamàtre . katham saptarùayaþ . antodàttaprakaraõe tricakràdãnàm chandasi iti evam etat siddham . atha và punaþ astu anantare . katham pa¤cahotàraþ da÷ahotàraþ . àdyudàttaprakaraõe divodàsàdãnàm chandasi iti eva siddham . (P_2,1.53) KA_I,397.2-3 Ro_II,619 kim udàharaõm . vaiyàkaraõakhasåciþ . kim vyàkaraõam kutsitam àhosvit vaiyàkaraõaþ . vaiyàkaraõaþ kutsitaþ . tasmin kutsite tatstham api kutsitam bhavati . (P_2,1.55) KA_I,397.5-398.19 Ro_II,619-627 upamànàni iti ucyate . kàni punaþ upamànàni . kim yat eva upamànam tat eva upameyam àhosvit anyat upamànam anyat upameyam . kim ca ataþ . yadi yat eva upamànam tat eva upameyam kaþ iha upamàrthaþ gauþ iva gauþ iti . atha anyat eva upamànam anyat upameyam kaþ iha upamàrthaþ gauþ iva a÷vaþ iti . evam tarhi yatra kim cit sàmànyam kaþ cit vi÷eùaþ tatra upamànopameye bhavataþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . mànam hi nàma anirj¤àtaj¤ànàrtham upàdãyate anirj¤àtam artham j¤àsyàmi iti . tat samãpe yat na atyantàya mimãte tat upamànam . gauþ iva gavayaþ iti . gauþ nirj¤àtaþ gavayaþ anirj¤àtaþ . kàmam tarhi anena eva hetunà yasya gavayaþ nirj¤àtaþ syàt gauþ anirj¤àtaþ tena kartavyam syàt gavayaþ iva gauþ iti. bàóham kartavyam . kim punaþ iha udàharaõam . ÷astrã÷yàmà . kva punaþ ayam ÷yàmà÷abdaþ vartate . ÷atryàm iti àha . kena idànãm devadattà abhidhãyate . samàsena. yadi evam ÷astrã÷yàmo devadattaþ iti na sidhyati . upasarjanasya iti hrasvatvam bhaviùyati . yadi tarhi upasarjanàni api eva¤jàtãyakàni bhavanti tittirikalmàùã kumbhakapàlalohinã anupasarjanalakùaõaþ ãkàraþ na pràpnoti . evam tarhi ÷astryàm eva ÷astrã÷abdaþ vartate devadattàyàm ÷yàmà÷abdaþ . evam api guõaþ anirdiùñaþ bhavati . bahavaþ ÷astryàm guõàþ tãkùõà såkùmà pçthuþ iti . anirdi÷yamànasya api guõasya bhavati loke sampratyayaþ . tat yathà candramukhã devadattà iti . bahavaþ candre guõàþ yà ca asau priyadar÷anatà sà gamyate . evam api samànàdhikaraõena iti vartate . vyadhikaraõatvàt samàsaþ na pràpnoti . kim hi vacanàt na bhavati . yadi api tàvat vacanàt samàsaþ syàt iha tu khalu mçgã iva capalà mçgacapalà samànàdhikaraõalakùaõaþ puüvadbhàvaþ na pràpnoti . evam tarhi tasyàm eva ubhayam vartate . etat ca atra yuktam yat tasyàm eva ubhayam vartate iti . itarathà hi bahu apekùyam syàt . yadi tàvat evam vigrahaþ kriyate ÷astrã iva ÷yàmà devadattà iti ÷astryàm ÷yàmà iti etat apekùyam . atha api evam vigrahaþ kriyate yathà sàstrã÷yàmà tadvat iyam devadattà iti evam api devadattàyàm ÷yàmà iti apekùyam syàt . evam api guõaþ anirdiùñaþ bhavati . bahavaþ ÷astryàm guõàþ tãkùõà såkùmà pçthuþ iti . anirdi÷yamànasya api guõasya bhavati loke sampratyayaþ . tat yathà candramukhã devadattà iti . bahavaþ candre guõàþ yà ca asau priyadar÷anatà sà gamyate . ## . upamànasamàse guõavacanasya vi÷eùabhàktvàt sàmanyavacanasya aprasiddhiþ syàt . ÷astrã÷yàmà . ÷yàmà÷abdaþ ayam ÷astrã÷abdena abhisambadhyamànaþ vi÷eùavacanaþ sampadyate . tatra sàmànyavacanaiþ iti samàsaþ na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ÷yàmatvasyo uhhayatra bhàvàt . ubhayatra eva ÷yàmatvam asti ÷astryàm devadattàyàm ca . tadvàcaktvàt ca ÷abdasya . sàmànyavacanaprasiddhiþ tadvàcakaþ ca atra ÷yàmà÷abdaþ prayujyate . kimvàcakaþ . ubhayavàcakaþ . ÷yàmatvasya ubhayatra bhàvàt tadvàcakatvàt ca ÷abdasya sàmànyavacanam prasiddham . sàmànyavacane prasiddhe sàmànyavacanaiþ iti samàsaþ bhaviùyati . na ca ava÷yam saþ eva sàmànyavacanaþ yaþ bahånàm sàmànyam àha. dvayoþ api sàmànyam àha saþ api sàmànyavacanaþ eva . atha và sàmànyavacanaiþ iti ucyate . sarvaþ ca ÷abdaþ anyena ÷abdena abhisambadhyamànaþ vi÷eùavacanaþ sampadyate . te evam vij¤àsyàmaþ pràk abhisambandhàt sàmànyavacanaþ iti . (P_2,1.56) KA_I,398.21-399.2 Ro_II,627-628 sàmànyàprayoge iti kimartham . iha mà bhåt . puruùaþ ayam vyàghraþ iva ÷åraþ . puruùaþ ayam vyàghraþ iva balavàn . sàmànyàprayoge iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati puruùaþ ayam vyàghraþ iva ÷åraþ . puruùaþ ayam vyàghraþ iva balavàn iti . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . evam tarhi siddhe sati yat sàmànyàprayoge iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati vai pradhànasya sàpekùasya api samàsaþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ràjapuruùaþ abhiråpaþ ràjapuruùaþ dar÷anãyaþ atra vçttiþ siddhà bhavati . (P_2,1.57) KA_I,399.4-26 Ro_II,628-632 ## . vi÷eùaõavi÷eùyayoþ ubhayavi÷eùaõatvàt ubhayoþ ca vi÷eùyatvàt upasarjansya aprasiddhiþ . kçùõatilàþ iti kçùõa÷abdaþ ayam tila÷abdena abhisambadhyamànaþ vi÷eùaõavacanaþ sampadyate . tathà tila÷abdaþ kçùõa÷abdena abhisambadhyamànaþ vi÷eùaõavacanaþ sampadyate . tat ubhayam vi÷eùaõam bhavati ubhayam ca vi÷eùyam . vi÷eùaõavi÷eùyayoþ ubhayavi÷eùaõatvàt ubhayoþ ca vi÷eùyatvàt upasarjansya aprasiddhiþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anyatarasya pradhànabhàvàt . anyatarat atra pradhànam . tadvi÷eùakatvàt ca aparasya . tadvi÷eùakam ca aparam . anyatarasya pradhànabhàvàt tadvi÷eùakatvàt ca aparasya upasarjanasa¤j¤à bhaviùyati . yadà asya tilàþ pràdhànyena vivakùitàþ bhavanti kçùõaþ vi÷eùaõatvena tadà tilàþ pradhànam kçùõaþ vi÷eùaõam . kàmam tarhi anena eva hetunà yasya kçùõàþ pràdhànyena vivakùitàþ bhavanti tilàþ vi÷eùaõatvena tena kartavyam tilakçùõàþ iti . na kartavyam . na hi ayam dvandvaþ tilàþ ca kçùõàþ ca iti . na khalu api ùaùñhãsamàsaþ tilànàm kçùõàþ iti . kim tarhi . dvau imau pradhàna÷abdau ekasmin arthe yugapat avarudhyete . na ca dvayoþ pradhàna÷abdayoþ ekasmin arthe yugapat avarudhyamànayoþ kim cit api prayojanam asti . tatra prayogàt etat gantavyam . nånam atra anyatarat pradhànam tadvi÷eùakam ca aparam iti . tatra tu etàvàn sandehaþ kim pradhànam kim vi÷eùaõam iti . saþ ca api kva sandehaþ . yatra ubhau guõa÷abdau . tat yathà ku¤jakha¤jakaþ kha¤jakubjakaþ iti . yatra hi anyatarat dravyam anyataraþ guõaþ tatra yat dravyam tat pradhànam . tat yathà ÷uklam àlabheta kçùõam àlabheta iti na piùñapiõóãm àlabhya kçtã bhavati . ava÷yam tadguõam dravyam àkàïkùati . katham tarhi imau dvau pradhàna÷abdau ekasmin arthe yugapat avarudhyete vçkùaþ ÷iü÷ipà iti . na etayoþ àva÷yakaþ samàve÷aþ . na hi avçkùaþ ÷iü÷ipà asti . (P_2,1.58) KA_I,400.2-11 Ro_II,633-634 atha kimartham uttaratra evamàdi anukramaõam kriyate na vi÷eùaõam vi÷eùyeõa bahulam iti eva siddham . ## . akçtsnam bahulavacanam iti uttaratra anukramaõam kriyate . yadi akçtsnam yat anena kçtam akçtam tat . evam tarhi na bråmaþ akçtsnam iti . kçtsnam ca kàrakam ca sàdhakam ca nirvartakam ca . yat ca anena kçtam suktçtam tat . kimartham tarhi evamàdi anukramaõam kriyate . udàharaõabhåyastvàt . te khalu api vidhayaþ suparigçhãtàþ bhavanti yeùu lakùaõam prapa¤caþ ca . kevalam lakùaõam kevalaþ prapa¤caþ và na tathà kàrakam bhavati . ava÷yam khalu asmàbhiþ idam vaktavyam bahulam anyatarasyàm ubhayathà và ekeùàm iti . sarvavedapàçiùadam hi idam ÷àstram . tatra na ekaþ panthàþ ÷akyaþ àsthàtum . (P_2,1.59) KA_I,400.13-18 Ro_II,635 ÷reõyàdayaþ pañhyante . kçtàdiþ àkçtigaõaþ . #<÷reõyàdiùu cvyarthavacanam># . ÷reõyàdiùu cvyarthagrahaõam kartavyam . a÷reõayaþ ÷reõayaþ kçtàþ ÷reõikçtàþ . yadà hi ÷reõayaþ eva kim cit kriyante tadà mà bhåt . anyatra ayam cvyarthagrahaõeùu cvyantasya pratiùedham ÷àsti . tat iha na tathà . kim kàraõam . anyatra pårvam cvyantakàryam param cvyarthakàryam . iha punaþ pårvam cyvarthakàryam param cvyantakàryam iti . (P_2,1.60) KA_I,400.20-401.27 Ro_II,635-638 ## . na¤vi÷iùñe samànaprakçtigrahaõam kartavyam . iha mà båt . siddham ca abhuktam ca iti . ana¤ iti ca pratiùedhaþ kartavyaþ . iha mà bhåt . kartavyam akçtam iti . ## . nuóióadhikena ca samàsaþ vaktavyaþ . iha api yathà syàt . a÷itàna÷itena jãvati . kliùñàkli÷itena jãvati . kim ucyate samànaprakçtigrahaõam kartavyam iti yadà na¤vi÷iùñena iti ucyate . na ca atra na¤kçtaþ eva vi÷eùaþ . kim tarhi . prakçtikçtaþ api . ayam vi÷iùña÷abdaþ asti eva avadhàraõe vartate . tat yathà . devadattayaj¤adattau àóhyau abhiråpau dar÷anãyau pakùavantau devadattaþ tu yaj¤adattàt svàdhyàyena vi÷iùñaþ . svàdhyàyena eva iti gamyate . anye guõàþ samàþ bhavanti . asti àdhikye vartate . tat yathà . devadattayaj¤adattau àóhyau abhiråpau dar÷anãyau pakùavantau devadattaþ tu yaj¤adattàt svàdhyàyena vi÷iùñaþ . svàdhyàyena adhikaþ anye guõàþ avivakùitàþ bhavanti . tat yadà tàvat avadhàraõe vi÷iùña÷abdaþ tadà na eva arthaþ samànaprakçtigrahaõena . na iha bhaviùyati . siddham ca abhuktam ca iti . na api ana¤ iti pratiùedhena . na iha bhaviùyati kartavyam akçtam iti . nuóióadhikena api tu tadà samàsaþ na pràpnoti . yadà àdhikye vi÷iùña÷abdaþ tadà samànaprakçtigrahaõam kartavyam . iha mà bhåt ùiddham ca abhuktam ca iti . ana¤ iti ca pratiùedhaþ kartavyaþ . iha mà bhåt . kartavyam akçtam iti . nuóióadhikena api tu samàsadþ siddhaþ bhavati . tatra àdhikye vi÷iùñagrahaõam matvà samànaprakçtigrahaõam codyate . ## . ## . kçtàpakçtàdãnàm ca upasaïkhyànam . kçtàpakçtam bhuktavibhuktam pãtavipãtam . ## . siddham etat . katham. ktàntena kriyàvisamàptau ana¤ ktàntam samasyate iti vaktavyam . ## . gatapratyàgatàdãnàm ca upasaïkhyànam kartavyam . gatapratyàgatam yàtànuyàtam puñàpuñikà krayàkrayikà phalàphalikà mànonmànikà . (P_2,1.67) KA_I,402.2-5 Ro_II,639 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . samànàdhikaraõena iti vartate . kaþ prasaïgaþ yad vyadhikaraõànàm samàsaþ syàt . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ yathàjàtãyakam uktam uttarapadam tathàjàtãyakena pårvapadena samasyate iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti eùà paribhàùà na kartavyà bhavati . (P_2,1.69.1) KA_I,402.7-403.6 Ro_II,639-641 idam vicàryate : varõena tçtãyàsamàsaþ và syàt : kçùõena sàraïgaþ kçùõasàraïgaþ samànàdhikaraõena và : kçùõaþ sàraïgaþ kçùõasàraïgaþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . varõena tçtãyàsamàsaþ etapratiùedhe varõagrahaõam kartavyam . tçtãyà pårvapadam prakçtisvaram bhavati . anete varõaþ iti vaktavyam . atha dvitãyena varõagrahaõena etavi÷eùaõena arthaþ . bàóham arthaþ yadi avarõa eta÷abdaþ asti . nanu ca ayam asti : à* itaþ etaþ , kçùõetaþ , lohitetaþ iti . na arthaþ evamarthena varõagrahaõena . yadi tàvat ayam kartari ktaþ tçtãyà karmaõi iti anena svareõa bhavitavyam . atha api kartari paratvàt kçtsvareõa bhavitavyam . atha samànàdhikaraõaþ . ## . samànàdhikaraõe dviþ varõagrahaõam kartavyam . varõaþ varõeùu anete iti vaktavyam . ekam varõagrahaõam kartavyam iha mà bhåt . parama÷uklaþ paramakçùõaþ iti . dvitãyam varõagrahaõam kartavyam iha mà bhåt . kçùõatilàþ iti . ekam varõagrahaõam anakrthakam . anyataratra kasmàt na bhavati . lakùaõapratipadikoktayoþ pratipadoktasya eva iti . evam sati . tàni etàni trãõi varõagrahaõàni bhavanti samàsavidhau dve svaravidhau ca ekam . yasya api tçtãyàsamàsaþ tasya api tàni eva trãõi varõagrahaõàni bhavanti samàsavidhau dve svaravidhau ca ekam . sàmànyena mama tçtãyàsamàsaþ bhaviùyati tçtãyà tatkçtàrthena guõavacanena iti . ava÷yam varõena pratipadam samàsaþ vaktavyaþ yatra tena na sidhyati tadartham . kva ca tena na sidhyati . ÷ukababhruþ haritababhruþ iti . tathà ca sati tàni eva trãõi varõagrahaõàni bhavanti samàsavidhau dve svaravidhau ca ekam . atha samànàdhikaraõaþ sàmànyena siddhaþ syàt . bàóham siddhaþ . katham . vi÷eùaõam vi÷eùyeõa bahulam iti . evam api dve varõagrahaõe kartavye svaravidhau eva pratipadoktasya abhàvàt . tasmàt samànàdhikaraõaþ iti eùaþ pakùaþ jyàyàn . (P_2,1.69.2) KA_I,403.7-406.8 Ro_II,641-653 ## . samànàdhikaraõàdhikàre pradhànopasarjanànàm param param bhavati vipratiùedhena . pradhànànàm pradhànam upasarjanànàm upasarjanam . pradhànànàm tàvat pradhànam . vçdàrakanàgaku¤jaraiþ påjyamànam iti asya avakà÷aþ govçndàrakaþ a÷vavçndàrakaþ . poñàyuvatãnàm avakà÷aþ ibhyayuvatiþ àóhyayuvatiþ . iha ubhayam pràpnoti . nàgayuvatiþ vçndàrakayuvatiþ . pradhànànàm param bhavati vipratiùedhena . upasarjanànàm param upasarjanam . sanmahatparamotkçùñàþ iti asya avakà÷aþ sadgavaþ sada÷vaþ . kçtyatulyàkhyà ajàtyà iti asya avakà÷aþ tulya÷vetaþ tulyakçùõaþ . iha ubhayam pràpnoti : tulyasat tulyamahàn . upasarjanànàm param upasarjanam bhavati vipratiùedhena . ##. samànàdhikaraõasamàsàt bahuvrãhiþ bhavati vipratiùedhena . samànàdhikaraõasamàsasya avakà÷aþ vãraþ puruùaþ vãrapuruùaþ . bahuvrãheþ avakà÷aþ kaõñhekàlaþ . iha ubhayam pràpnoti : vãrapuruùakaþ gràmaþ . bahuvrãhiþ bhavati vipratiùedhena . ## . kadà cit karmadhàrayaþ bhavati bahuvrãheþ . kim prayojanam . sarvadhanàdyarthaþ . sarvadhanã sarvabãjã sarvake÷ã nañaþ gaurakharavat vanam gauramçgavat vanam kçùõasarpavàn valmãkaþ lohita÷àlimàn gràmaþ . kim prayojanam . karmadhàrayaprakçtibhiþ matvarthãyaiþ abhidhànam yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . bahuvrãhiõà uktatvàt matvarthasya . yadi uktatvam hetuþ karmadhàrayeõa api uktatvàt na pràpnoti . na khalu api sa¤j¤à÷rayaþ matvarthãyaþ . kim tarhi . arthà÷rayaþ . saþ yathà eva bahuvrãhiõà uktatvàt na bhavati evam karmadhàrayeõa api uktatvàt na bhaviùyati . evam tarhi idam syàt : sarvàõi dhanàni sarvadhanàni sarvadhanàni asya saniti sarvadhanã . na evam ÷akyam . nityam evam sati karmadhàrayaþ syàt . tatra yat uktam kadà cit karmadhàrayaþ iti etat ayuktam . evam tarhi bhavati vai kim cit àcàryàþ kàryavat buddhim kçtvà pañhanti kàryàþ ÷abdàþ iti . tadvat idam pañhitam samànàdhikaraõasamàdàt bahuvrãhiþ kartavyaþ kadà cit karmadhàrayaþ sarvadhanàdyarthaþ iti . yad ucyate samànàdhikaraõasamàsàt bahuvrãhiþ bhavati vipratiùedhena iti na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . antaraïgaþ karmadhàrayaþ . kà antaraïgatà . svapadàrthe karmadhàrayaþ anyapadàrthe bahuvrãhiþ . astu . vibhàùà karmadhàrayaþ . yadà na karmadhàrayaþ tadà bahuvrãhiþ bhaviùyati . evam api yadi atra kadà cit karmadhàrayaþ bhavati karmadhàrayaprakçtibhiþ matvarthãyaiþ abhidhànam pràpnoti . sarvaþ ca ayam evamarthaþ yatnaþ karmadhàrayaprakçtibhiþ matvarthãyaiþ abhidhànam mà bhåt iti . evam tarhi na idam tasya yogasya udàharaõam vipratiùedhe param iti . kim tarhi . iùñiþ iyam pañhità . samànàdhikaraõasamàsàt bahuvrãhiþ iùñaþ kadà cit karmadhàrayaþ sarvadhanàdyarthaþ iti . yadi iùñiþ pañhità na arthaþ anena . iha hi sarve manuùyàþ alpena yatnena mahataþ arthàn àkàïkùanti . ekena màùeõa ÷atasahasram . ekena kuddàlakena khàrãsahasram . tatra karmadhàrayaprakçtibhiþ matvarthãyaiþ abhidhànam astu bahuvrãhiõà iti bahuvrãhiõà bhaviùyati laghutvàt . katham sarvadhanã sarvabãjã sarvake÷ã nañaþ iti . iniprakaraõe sarvàdeþ inim vakùyàmi . tat ca ava÷yam vaktavyam ñhanaþ bàdhanàrtham . katham gaurakharavat vanam gauramçgavat vanam kçùõasarpavàn valmãkaþ lohita÷àlimàn gràmaþ . asti atra vi÷eùaþ . jàtyà atra abhisambandhaþ kriyate . kçùõasarpaþ nàma sarpajàtiþ sà asmin valmãke asti . yadà hi antareõa jàtim tadvatàm abhisambandhaþ kriyate kçùõasarpaþ valmãkaþ iti evam tadà bhaviùyati . ## . pårvapadàti÷aye àti÷àyikàt bahuvrãhiþ bhavati vipratiùedhena . kim prayojanam . såkùmavastrataràdyarthaþ . àti÷àyikasya avakà÷aþ pañutaraþ pañutamaþ . bahuvrãheþ avakà÷aþ citraguþ ÷abalaguþ . iha ubhayam pràpnoti såkùmavastrataraþ tãkùõ÷çïgataraþ . bahuvrãhiþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . virpatiùedhe param iti ucyate . pårvaþ ca bahuvrãhiþ paraþ àti÷àyikaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati . evam api ayuktaþ . antaraïgaþ àti÷àiyikaþ . kà antaraïgatà . ïyàppràtipadikàt àti÷àyikaþ subantànàm bahuvrãhiþ . àti÷àyikaþ api na antaraïgaþ . katham . samarthàt taddhitaþ utpadyate sàmarthyam ca subantenta . evam api antaraïgaþ . katham . svapadàrthe àti÷àyikaþ anyapadàrthe bahuvrãhiþ . evam api na antaraïgaþ . katham . spardhàyàm àti÷àyikaþ bhavati . na ca antareõa pratiyoginam spardhà bhavati . na eva và atra àti÷àyikaþ pràpnoti . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asàmarthyam. sàpekùam asamartham bhavati iti . yàvatà vastràõi tadvantam apekùante tadvantam ca apekùya vastràõàm vastraiþ yugapat spardhà bhavati . nanu ca ayam àti÷àyikaþ evamàtmakaþ satyàm vyapekùàyàm vidhãyate . satyam evamàtmakaþ yàm ca na anatareõa vyapekùàm pravçttiþ tasyam satyàm bhavitavyam . kàm ca na antareõa vyapekùàm àti÷àyikasya pravçttiþ . yà hi pratiyoginam prati vyapekùà . yà hi tadvantam prati na tasyàm bhavitavyam . bahuvrãhiþ api tarhi na pràpnoti . kim kàraõam . asàmarthyàt eva . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . yàvatà vastràõi vastràntaràõi apekùante tadvatà ca abhisambandhaþ . evam tarhi na idam tasya yogasya udàharaõam vipratiùedhe param iti . kim tarhi . iùñiþ iyam pañhità . pårvapadàti÷aye àti÷àyikàt bahuvrãhiþ iùñaþ : såkùmavastrataràdyarthaþ iti . yadi iùñiþ iyam pañhità na arthaþ anena . katham yà eùà yuktiþ uktà : yàvatà vastràõi vastràntaràõi apekùante tadvatà ca abhisambandhaþ iti . yadà hi antareõa vastràõàm vastraiþ yugapat spardhàm tadvatà ca abhisambandhaþ kriyate niùpratidvandvaþ tadà bahuvrãhiþ . bahuvrãheþ àti÷àyikaþ . na tarhi idànãm idam bhavati : såkùmataravastraþ iti . bhavati . yadà antareõa tadvantam vastràõàm vastraiþ yugapat spardhà niùpratidvandvaþ tadà àti÷àyikaþ . katham punaþ anyasya prakarùeõa anyasya prakarùaþ syàt . na eva anyasya prakarùeõa anyasya prakarùeõa bhavitavyam . yathà eva ayam dravyeùu yatate vastràõi me syuþ iti evam guõeùu api yatate såkùmataràõi me syuþ iti . na atra àti÷àyikaþ pràpnoti . kim kàraõam . guõavacanàt iti ucyate . na ca samàsaþ guõavacanaþ . samàsaþ api guõavacanaþ . katham . ajahatsvàrthà vçttiþ . atha jahatsvàrthàyàm tu doùaþ eva . jahatsvàçthàyàm api na doùaþ . bhavati bahuvrãhau tadguõasaüvij¤ànam api . tat yathà . ÷uklavàsasam ànaya . lohitoùõãùàþ çtvijaþ pracaranti iti . tatguõaþ ànãyate tadguõàþ ca pracaranti . ## . uttarapadàrthàti÷aye àti÷àyikaþ bahuvrãheþ bhavati vipratiùedhena . kim prayojanam . bahvàóhyataràdyarthaþ . bahvàóhyataraþ bahusukumàrataraþ . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ bahuvrãheþ và àti÷àyikaþ syàt àti÷àyikàntena và bahuvrãhiþ . svarakapoþ vi÷eùaþ . yadi atra àti÷àyikàt bahuvrãhiþ syàt bahvàóyataraþ evam svaraþ prasajyeta bahvàóhyataraþ iti ca iùyate . bahvàóhyakataraþ iti ca pràpnoti bahvàóhyatarakaþ iti ca iùyate . ## . samànàdhikaraõàdhikàre ÷àkapàrthivàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam uttarapadalopaþ ca vaktavyaþ . ÷àkabhojã pàrthivaþ ÷àkapàrthivaþ . kutapavàsaþ sau÷rutaþ kutapasau÷rutraþ . ajàpaõyaþ taulvaliþ ajàtaulvaliþ . yaùñipradhànaþ maudgalyaþ yaùñimaudgalyaþ . (P_2,1.71) KA_I,406.10-11 Ro_II,653 catuùpàt jàtiþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . kàlàkùãgarbhiõã svastimatã garbhiõã . (P_2,1.72) KA_I,406.13-14 Ro_II,654 kimarthaþ cakàraþ . evakàràrthaþ . mayåravyaüsakàdayaþ eva . kva mà bhåt . paramaþ mayåravyaüsakaþ iti . (P_2,2.2) KA_I,407.2-9 Ro_II,655-656 iha kasmàt na bhavati : gràmàrdhaþ , nagaràrdhaþ iti . ardha÷abdasya napuüsakaliïgasya idam grahaõam puüliïgaþ ca ayam ardha÷abdaþ . kva punaþ ayam napuüsakaliïgaþ kva puüliïgaþ . samapravibhàge napuüsakaliïgaþ , avayavavàcã puüliïgaþ . iha kasmàt na bhavati : ardham pippalãnàm iti . na và bhavati ardhapippalyaþ iti . bhavati yadà khaõóasamuccayaþ : ardhapippalã ca ardhapippalã ca ardhapippalã ca ardhapippalyaþ iti . yada tu etat vàkyam bhavati ardham pippalãnàm iti tadà na bhavitavyam . tadà kasmàt na bhavati . ekàdkhikaraõe iti vartate . na tarhi idànãm idam bhavati : ardharà÷iþ iti . bhavati . ekam etat adhikaraõam yaþ asau rà÷iþ nàma . (P_2,2.3) KA_I,407.11-408.20 Ro_II,657-660 anyatarasyàïgrahaõam kimartham . anyatarasyàm samàsaþ yathà syàt . samàsena mukte vàkyam api yathà syàt . dvitãyam bhikùàyàþ iti . na etat asti prayojanam . prakçtà mahàvibhàùà . tayà vàkyam api bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . ekade÷isamàsena mukte ùaùñhãsamàsaþ api yathà syàt . bhikùàdvitãyam iti . etat api na asti prayojanam . ayam api vibhàùà ùaùñhãsamàsaþ api . tau ubhau vacanàt bhaviùyataþ . ataþ uttaram pañhati . ## . dvitãyàdãnàm vibhàùàprakaraõe vibhàùàvacanam kriyate j¤àpàrtham . kim j¤àpyate . etat j¤àpayati àcàryaþ . avayavavidhau sàmànyavidhiþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bhinatti chinatti . ÷nami kçte ÷ap na bhavati . na etat asti prayojanam . ÷abàde÷àþ ÷yanàdayaþ kariùyante . tat tarhi ÷apaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam .prakçtam anuvartate . kva prakçtam . kartari ÷ap iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . rudhàdibhyaþ iti eùà pa¤camã ÷ap iti prathamàyàþ ùaùthãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ yatra utsargàpavàdam vibhàùà tatra apavàdena mukte utsargaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . dikpårvapadàt ïãp . pràïmukhã pràïmukhà pratyaïmukhã pratyaïmukhà . ïãpa mukte ïãù na bhavati . na etat asti prayojanam . vakùyati etat . dikpårvapadàt ïãùaþ anudàttatvam ïãbvidhàne hi anyatra api ïãùviùayàt ïãpprasaïgaþ iti . idam tarhi prayojanam . ardhapippalã ardhako÷àtakã . ekade÷isamàsena mukte ùaùñhãsamàsaþ na bhavati . unmattagaïgam lohitagaïgam . avyayãbhàvena mukte bahuvrãhiþ na bhavati . dàkùiþ plàkùiþ . i¤à mukte aõ na bhavati . yadi etat j¤àpyate upagoþ apatyam aupagavaþ . taddhitena mukte upagvapatyam iti na sidhyati . asti atra vi÷eùaþ . dve hi atra vibhàùà . daivayaj¤i÷aucivçkùisàtyamugrikàõñheviddhibhyaþ anyatarasyàm iti samarthànàm prathamàt và iti ca . tatra ekaya vçttiþ bhaviùyati aparaya vçttiviùaye vibhàùapavàdaþ . kriyamàõe api vai anyatarasyàïgrahaõe ùaùñhãsamàsaþ na pràpnoti . kim kàraõam . påraõena iti pratiùedhàt . na etat påraõàntam . anà etat paryavapannam . etat api påraõàntam eva . katha. påraõam nàma arthaþ tam àha tãya÷abdaþ . ataþ påraõam . yaþ asau påraõàntàt svàrthe bhàge an saþ api påraõam eva . evam tarhi anyatarasyàïgrahaõasàmarthyàt ùaùñhãsamàsaþ api bhaviùyati . (P_2,2.4) KA_I,408.22-409.4 Ro_II,660 kimarthaþ cakàraþ . anukaraùaõàrthaþ . anyatarasyàm iti etat anukçùyate . kim prayojanam . anyatarasyàm samàsaþ yathà syàt . samàsena mukte vàkyam api yatha syàt . jãvikàm pràptaþ iti . na etat asti prayojanam . prakçtà mahàvibhàùà . tayà vàkyam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . dvitãyàsamàsaþ api yatha syàt . jãvikàpràptaþ iti . etat api na asti prayojanam. ayam api ucyate dvitãyàsamàsaþ api . tat ubhayam vacanàt bhaviùyati . evam tarhi na ayam anukarùaõàrthaþ cakàraþ . kim tarhi . atvam anena vidhãyate . pràptàpanne dvitãyàntena saha samasyete atvam ca bhavati pràptapannayoþ iti . pràptà jãvikàm pràptajãvikà àpannà jãvikàm àpannajivikà . (P_2,2.5.1) KA_I,409.6-12 Ro_II,661-662 kimpradhànaþ ayam samàsaþ . uttarapadàrthapradhànaþ . yadi uttarapadàrthapradhànaþ sadharmaõà anena anyaiþ uttarapadàrthapradhànaiþ bhavitavyam . anyeùu ca uttarapadàrthapradhàneùu yà eva asau antarvartinã vibhaktiþ tasyàþ samàse api ÷ravaõam bhavati : ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ iti . iha punaþ vàkye ùaùñhã samàse prathamà . kena etat evam bhavati . yaþ asau màsajàtayoþ abhisambandhaþ saþ samàse nivartate . abhihitaþ saþ arthaþ antarbhåtaþ pràtipadikàrthaþ sampannaþ . tatra pràtipadikàrthe prathamà iti prathamà bhavati . na tarhi idànãm idam bhavati : màsajàtasya iti . bhavati . bàhyam artham apekùya ùaùñhã . (P_2,2.5.2) KA_I,409.13-410.6 Ro_II,662-666 ## . kàlasya yena samàsaþ saþ aparimàõã . tasya aparimàõitvàt anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . na hi jàtasya màsaþ parimàõam . kasya tarhi . triü÷adràtrasya . tat yathà . droõaþ badaràõàm devadattasya iti . na devadattasya droõaþ parimàõam . kasya tarhi . badaràõàm . ## . siddham etat . katham . kàlaparimàõam yasya sa kàlaþ tena samasyate iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam kàlasya yena samàsaþ tasya aparimàõitvàt anirde÷aþ iti . kam punaþ kàlam matvà bhavàn àha kàlasya yena samàsaþ tasya aparimàõitvàt anirde÷aþ iti . yena mårtãnàm upacayàþ ca apacayàþ ca lakùyante tam kàlam àhuþ . tasya eva kayà cit kriyayà yuktasya ahaþ iti ca bhavati ràtriþ iti ca . kayà kriyayà . àdityagatyà . tayà eva asakçt àvçttayà màsaþ iti bhavati saüvatsaraþ iti ca . yadi evam jàtasya màsaþ parimàõam . ##. ekavacanàntànàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . màsau jàtasya màsàþ jàtasya iti . dvigoþ ca iti vaktavyam iha api yathà syàt : dvimàsajàtaþ , trimàsajàtaþ . uktam và . kim uktam . ekavacane tàvat uktam anabhidhànàt iti . dvigoþ kim uktam . uttarapadena parimàõina dvigoþ samàsavacanam iti . (P_2,2.6) KA_I,410.8-412.12 Ro_II,666-677 kimpradhànaþ ayam samàsaþ . uttarapadàrthapradhànaþ . yadi uttarapadàrthapradhànaþ abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõamàtrasya ànayanam pràpnoti . anyapadàrthapradhànaþ tarhi bhaviùyati . yadi anyapadàrthapradhànaþ , avarùà hemantaþ iti hemantasya yat liïgam vacanam ca tat samàsasya api pràpnoti . pårvapadàrthapradhànaþ tarhi bhaviùyati . yadi pårvapadàrthapradhànaþ avyayasa¤j¤à pràpnoti : avyayam hi asya pårvapadam iti . na eùaþ doùaþ . pàñhena avyayasa¤j¤à kriyate . na ca na¤samàsaþ tatra pañhyate . yadi api na¤samàsaþ na pañhyate na¤ tu pañhyate . pàñhena api avyayasa¤j¤àyàm satyàm abhideheyavat liïgavacanàni bhavanti . yaþ ca iha arthaþ abhidhãyate na tasya liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ asti . na idam vàcanikam aliïgatà asaïkhyatà va . kim tarhi . svàbhàvikam etat . tat yathà: samànam ãhamànànàm adhãyànànàm ca ke cit arthaiþ yujyante apare na . na ca idànãm kaþ cit arthavàn iti kçtvà sarvaiþ arthavadbhiþ ÷akyam bhavitum kaþ cit anarthakaþ iti kçtvà sarvaiþ anarthakaiþ . tatra kim asmàbhiþ ÷akyam kartum . yat na¤aþ pràk samàsàt liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ na asti samàse ca bhavati svàbhàvikam etat . atha và à÷rayataþ liïgavacanàni bhaviùyanti . guïavacanànàm hi ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti . tat yathà : ÷uklam vastram , ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ , ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . evam iha api yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati samàsaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat samàsasya api bhaviùyati . atha và punaþ astu uttarapadàrthapradhànaþ . nanu ca uktam abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõamàtrasya ànayanam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ : atha iha ràjapuruùam ànaya iti ukte puruùamàtrasya ànayanam kasmàt na bhavati . asti atra vi÷eùaþ . ràjà vi÷eùakaþ prayujyate . tena vi÷iùñasya ànayanam bhavati . iha api tarhi na¤ vi÷eùakaþ prayujyate . tena na¤vi÷iùñasya ànayanam bhaviùyati . kaþ punaþ asau . nivçttapadàrthakaþ . yadà punaþ asya padàrthaþ nivartate kim svàbhàvikã nivçttiþ àhosvit vàcanikã . kim ca ataþ . yadi svàbhàvikã kim na¤ prayujyamànaþ karoti . atha vàcanikã tat vaktavyam : na¤ prayujyamànaþ padàrtham nivartayati iti . evam tarhi svàbhàvikã nivçttiþ . nanu ca uktam kim na¤ prayujyamànaþ karoti iti . na¤ prayujyamànaþ padàrtham nivartayati katham . kãlapratikãlavat . tat yathà kãlaþ àhanyamànaþ pratikãlam nirhanti . yadi etat na¤aþ màhàtmyam syàt na jàtu cit ràjànaþ hastya÷vam bibhçyuþ . na iti eva ràjànaþ bråyuþ . evam tarhi svàbhàvikã nivçttiþ . nanu ca uktam kim na¤ prayujyamànaþ karoti iti . na¤nimittà tu upalabdhiþ . tat yathà samandhakàre dravyàõàm samavasthitànàm pradãpnimittam dar÷anam na ca teùàm pradãpaþ nirvartakaþ bhavati . yadi punaþ ayam nivçttapadàrthakaþ kimartham bràhmaõa÷abdaþ prayujyate . evam yathà vij¤ayeta asya padàrthaþ nivartate iti . na iti hi ukte sandehaþ syàt kasya padàrthaþ nivartate iti . tatra asandehàrtham bràhmaõa÷abdaþ prayujyate . evam và etat . atha và sarve ete ÷abdàþ guõasamudàyeùu vartante bràhmaõaþ kùatriyaþ vai÷yaþ ÷ådraþ iti .#< tapaþ ÷rutam ca yoniþ ca iti etad bràhmaõakàrakam . tapaþ÷trutàbhyàm yaþ hãnaþ jàtibràhmaõaþ eva saþ >#. tathà gauraþ ÷ucyàcàraþ piïgalaþ kapilake÷aþ iti etàn api abhyantaràn bràhmaõye guõàn kurvanti . samudàyeùu ca vçttàþ ÷abdàþ avayaveùu api vartante. tad yathà . pårve pa¤càlàþ uttare pa¤càlàþ tailam bhuktam ghçtaü bhuktam ÷uklaþ nãlaþ kapilaþ kçùõaþ iti . evam ayam samudàye bràhmaõa÷abdaþ pravçttaþ avayaveùu api vartate jàtihãne guõahãne ca . guõahãne tàvat. abràhmaõaþ ayam yaþ tiùñhan måtrayati . abràhmaõaþ ayaü yaþ gacchan bhakùayati . jàtihãne sandehàt durupade÷àt ca bràhmaõa÷abdaþ vartate . sandehàt tàvat : gauram ÷ucyàcàraü piïgalam kapilake÷am dçùñvà adhyavasyati bràhmaõaþ ayam iti . tataþ pa÷càt upalabhate na ayaü bràhmaõaþ abràhmaõaþ ayam iti . tatra sandehàt ca bràhmaõa÷abdaþ vartate jàtikçtà ca arthasya nivçttiþ . durupade÷àt : durupadiùñam asya bhavati amuùmin avakà÷e bràhmaõaþ tam ànaya iti . sa tatra gatvà yam pa÷yati tam adhyavasyati bràhmaõaþ ayam iti . tataþ pa÷càt upalabhate na ayaü bràhmaõaþ abràhmaõaþ ayam iti . tatra durupade÷àt ca bràhmaõa÷abdaþ vartate jàtikçtà ca arthasya nivçttiþ . àtaþ ca sandehàt durupade÷àt và . na hi ayam kàlam màùarà÷ivarõam àpaõe àsãnam dçùñvà adhyavasyati bràhmaõaþ ayam iti . nirj¤àtam tasya bhavati . idam khalu api bhåyaþ uttarapadàrthapràdhànye sati saïgçhãtam bhavati . kim . anekam iti . kim atra saïgçhãtam . ekavacanam . katham punaþ ekasya pratiùedhena anekasya sampratyayaþ syàt . prasajya ayam kriyàguõau tataþ pa÷càt nivçttim karoti . tat yathà : àsaya ÷àyaya bhojaya anekam iti . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra kriyàguõau prasajyete yatra khalu na prasajyete tatra katham : anekaþ tiùñhati iti . bhavati ca eva¤jàtãyakànàm api ekasya pratiùedhena bahånàm sampratyayaþ . tat yathà na naþ ekam priyam na naþ ekam sukham iti . iha abràhmaõatvam abràhmaõatà paratvàt tvatalau pràpnutaþ . tatra kaþ doùaþ . svare hi doùaþ syàt . abràhmaõatvam iti evam svaraþ prasajyeta . abràhmaõatvam iti ca iùyate . ## . kim uktam . tvatalbhyàm na¤samàsaþ pårvapratiùiddham svarsiddhyartham iti . (P_2,2.7) KA_I,412.14-16 Ro_II,677 #<ãùat guõavacanena># .ãùat guõavacanena iti vaktavyam . akçtà iti ucyamàne iha ca prasajyeta . ãùat gàrgyaþ iti . iha ca na syàt . ãùatkaóàraþ . (P_2,2.8) KA_I,412.18-413.13 Ro_II,678-680 ## . kçdyogà ca ùaùñhã samasyate iti vaktavyam . idhmapravra÷canaþ palà÷a÷àtanaþ . kimartham idam ucyate . pratipadavidhànà ca ùaùñhã na samasyate iti vakùyati . tasya ayam purastàt apakarùaþ . kà punaþ ùaùñhãpratipadavidhànà kà kçdyogà . sarvà ùaùñhã pratipadavidhànà ÷eùalakùaõàm varjayitvà . kartçkarmaõoþ kçti iti yà ùaùñhã sà kçdyogà . ## . tatsthaiþ ca guõaiþ ùaùthãguõaiþ ùaùñhã samasyate iti vaktavyam . bràhmaõavarõaþ candanagandhaþ pañaha÷abdaþ nadhãghoùaþ . ## . na tu tadvi÷eùaõaiþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . ghçtasya tãvraþ candanasya mçduþ iti . kimartham idam ucyate . guõena iti pratiùedham vakùyati . tasya ayam purastàt apakarùaþ . kim kàraõam guõena na iti ucyate na punaþ guõavacanena iti ucyate . na evam ÷akyam . iha hi na syàt . kàkasya kàrùõyam kaõñakasya taikùõyam balàkàyàþ ÷auklyam iti . etat eva tasmin yoge udàharaõam . yat vai bràhmaõasya ÷uklàþ vçùalasya kçùõàþ iti asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate dantàþ . tasmàt guõena na iti vaktavyam . guõena na iti ucyamàne tatsthaiþ ca guõaiþ iti vaktavyam . tatsthaiþ ca guõaiþ iti ucyamàne na tu tadvi÷eùaõaiþ iti vaktavyam . (P_2,2.10) KA_I,413.15-17 Ro_II,681 ## . pratipadavidhànà ca ùaùñhã na samasyate iti vaktavyam . iha mà bhåt . sarpiùaþ j¤ànam madhunaþ j¤ànam iti . (P_2,2.11) KA_I,413.19-414.21 Ro_II,681-684 guõe kim udàharaõam . bràhmaõasya ÷uklàþ vçùalasya kçùõàþ iti . na etat asti prayojanam . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate dantàþ . idam tarhi kàkasya kàrùõyam kaõñakasya taikùõyam balàkàyàþ ÷auklyam iti . idam api udàharaõam bràhmaõasya ÷uklàþ vçùalasya kçùõàþ iti . nanu ca uktam . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate dantàþ iti . na eùaþ doùaþ . bhavati vai kasya cit arthàt prakaraõàt và apekùyam nirj¤àtam tadà vçttiþ pràpnoti . sati kim udàharaõam . brahmaõasya pakùyan bràhmaõasya pakùyamàõaþ . na etat asti . pratiùidhyate atra ùaùñhã laprayoge na iti . yà ca ÷råyate eùà bàhyam artham apekùya bhavati . tatra asmàrthyàt na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate odanaþ . idam tarhi caurasya dviùan vçùalasya dviùan . nanu ca atra api pratiùidhyate . vakùyati etat dviùaþ ÷atuþ vàvacanam iti . avyaye kim udàharaõam . bràhmaõasya uccaiþ vçùalasya nãcaiþ iti . na etat asti . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate àsanam . idan tarhi bràhmaõasya kçñvà vçùalasya kçtvà iti . etat api na asti . pratiùidhyate tatra ùaùñhã avyayaprayoge na iti . yà ca ÷råyate eùà bàhyam artham apekùya bhavati . tatra asmàrthyàt na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate kañaþ . idam tarhi . purà såryasya udetoþ àdheyaþ . purà vatsànàm apàkartoþ . nanu ca atra api pratiùidhyate avyayam iti kçtvà . vakùyati etat . avyayapratiùedhe tosunkasunoþ apratiùedhaþ iti . samànàdhikaraõe kim udàharaõam . ràj¤aþ pàñaliputrakasya ÷ukasya màràvidasya pàõineþ såtrakàrasya . na etat asti . asàmarthyàt atra na bhaviùyati . katham asàmarthyam . samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti . idam tarhi . sarpiùaþ pãyamànaþ yajuùaþ kriyamàõasya iti . nanu ca atra api asàmarthyàt eva na bhaviùyati . katham asàmarthyam . samànàdhikaraõam asamarthavat bhavati iti . adhàtvabhihitam iti evam tat . (P_2,2.14) KA_I,414.23-415.19 Ro_II,684-686 katham idam vij¤àyate karmaõi yà ùaùñhã sà na samasyate iti àhosvit karmaõi yaþ ktaþ iti . kutaþ sandehaþ . ubhayam prakçtam . tatra anyatarat ÷akyam vi÷eùayitum . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . karmaõi iti ùaùñhãnirde÷aþ cet akartari kçtà samàsaþ vaktavyaþ . idhmapravra÷canaþ palà÷a÷àtanaþ . ## . tçkakàbhyam ca anarthakaþ pratiùedhaþ . apàm sraùñà . karmaõi iti eva siddham . astu tarhi karmaõi yaþ ktaþ iti . kim udàharaõam . bràhmaõasya bhuktam vçùalasya pãtam iti . ## . ktanirde÷e asamarthatvàt apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . samàsaþ kasmàt na bhavati . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . dravyam atra apekùyate odanaþ . ## .atha evam sati pratiùedhaþ kartavyaþ iti dç÷yate kartari api pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . bràhmaõasya gataþ bràhmaõasya yàtaþ iti . ## . påjàyàm ca pratiùedhaþ anarthaþ . ràj¤àm påjitaþ . karmaõi iti eva siddham . ## . tasmàt ubhayapràptau karmaõi iti evam yà ùaùñhã tasyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ ityarthe ayam caþ pañhitaþ . kamaõi ca . karmaõi iti evam yà ùaùñhã iti . (P_2,2.17) KA_I,415.21-22 Ro_II,686 kim iha nityagrahaõena abhisambadhyate vidhiþ àhosvit pratiùedhaþ . vidhiþ iti àha . kutaþ etat . vidhiþ hi vibhàùà nityaþ pratiùedhaþ . (P_2,2.18) KA_I,416.2-417.6 Ro_II,686-690 ##. pràdiprasaïge karmapravacanãyànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . vçkùam prati vidyotate vidyut . sàdhuþ devadattaþ màtaram prati . ## . vyavetànàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . a mandraiþ indra haribhiþ yahi mayuraromabhiþ . ## . siddham etat . katham . kvàïsvatidurgatayaþ samasyante iti vaktavyam . ku . kubràhmaõaþ kuvçùalaþ . àï . àkaóàraþ àpiïgalaþ . su . subràhmaõaþ suvçùalaþ . at . atibràhmaõaþ ativçùalaþ . dur . durbràhmaõaþ . gati . prakàrakaþ praõàyakaþ prasecakaþ årãkçtya årãkçtam . ## . pràdayaþ ktàrthe samasyante iti vaktavyam . pragataþ àcàryaþ pràcàryaþ pràntevàsã prapitàmahaþ . etat eva ca saunàgaiþ vistaratarakeõa pañhitam . ## . svatãpåjàyàm iti vaktavyam . suràjà atiràjà . ## . duþ nindàyàm iti vaktavyam . duùkulam durgavaþ . #<àï ãùadarthe># . àï ãùadarthe iti vaktavyam . àkaóàraþ àpiïgalaþ . ## . kuþ pàpàrtheiti vaktavyam . kubràhmaõaþ kuvçùalaþ . ## . pràdayaþ gatàdyarthe prathamayà samasyante iti vaktavyam . pragataþ àcàryaþ pràcàryaþ pràntevàsã prapitàmahaþ . ## . atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayà samasyante iti vaktavyam . atikràntaþ khañvàm atikhañvaþ atimàlaþ . ## . avàdayaþ kruùñàdyarthe tçtãyayà samasyante iti vaktavyam . avakruùñaþ kokilayà avakokilaþ vasantaþ . ## . paryàdayaþ glànàdyarthe caturthyà samasyante iti vaktavyam . pariglànaþ adhyayanàya paryadhayanaþ . ## . niràdayaþ kràntàdyarthe pa¤camyà samasyante iti vaktavyam . niùkràntaþ kau÷àmbyàþ niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . ## . avyayam pravçddhàdibhiþ samasyate iti vaktavyam . punaþprvavçddham barhiþ bhavati punarõavam punaþsukham . ## . vàsasãiva kanyeiva . udàttavatà tiïà gatimatà ca avyayam samasyate iti vaktavyam . anuvyacalat anupràvi÷at yat pariyanti . (P_2,2.19) KA_I,417.8-418.13 Ro_II,690-696 atiï iti kimartham . kàrakaþ vrajati . hàrakaþ vrajati . atiï iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati . kàrakaþ vrajati . hàrakaþ vrajati iti . sup supà iti vartate . ataþ uttaram pañhati . ## . upapadam atiï iti tadarthasya ayam pratiùedhaþ vaktavyaþ . kasya . tiïarthasya . kaþ punaþ tiïarthaþ . kriyà . ## . atha và vyaktam eva idam pañhitavyam upapadam akriyayà iti . atha akriyayà iti kim pratyudàhriyate . kàrakaþ gataþ hàrakaþ gataþ . na etat kriyàvàci . kim tarhi. dravyavàci . idam tarhi kàrakasya gatiþ kàrakasya vrajyà . etat api dravyvàci . katham . kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati iti . evam tarhi siddhe sati yat atiï iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anayoþ yogayoþ nivçttam sup supà iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . gatikàrakopapadànàm kçdbhiþ samàsaþ bhavati iti eùà paribhàùà na kartavyà bhavati . yadi etat j¤àpyate kena idànãm samàsaþ bhaviùyati . samarthena . yadi evam dhàtåpasargayoþ api samàsaþ pràpnoti . pårvam dhàtuþ upasargeõa yujyate pa÷càt sàdhanena iti . na etat asti . pårvam dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càt upasargeõa . sàdhanam hi kriyàm nirvartayati . tàm upasargaþ vi÷inaùñi . abhinirvçttasya ca arthasya upasargeõa vi÷eùaþ ÷akyaþ vaktum . #<ùaùñhãsamàsàt upasargasamàsaþ vipratiùedhena># . ùaùñhãsamàsàt upasargasamàsaþ vipratiùedhena . ùaùñhãsamàsasya avakà÷aþ ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ . upapadasamàsasya avakà÷aþ stamberamaþ karõejapaþ . iha ubhayam pràpnoti . kumbhakàraþ nagarakàraþ . upapadasamàsaþ bhavati vipratiùedhena . ##. na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . na và ùaùñhãsamàsàbhàvàd upapadasamàsaþ bhaviùyati . katham . gatikàrakopadànàm kçdbhiþ saha samàsavanacam pràk subutpatteþ iti vacanàt . atha và vibhàùà ùaùñhãsamàsaþ . yadà na ùaùñhãsamàsaþ tadà upapadasamàsaþ bhaviùyati . anena eva yathà syàt tena mà bhåt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ tena và syàt anena và . upapadasamàsaþ nityasamàsaþ ùaùñhãsamàsaþ punaþ vibhàùà . nanu ca nityam yaþ samàsaþ saþ nityasamàsaþ . yasya vigrahaþ na asti . na iti àha . nityàdhikàre yaþ samàsaþ saþ nityasamàsaþ . na evam ÷akyam . avyayãbhàvasya hi anityasamàsatà prasajyeta . tasmàt nityaþ samàsaþ nityasamàsaþ . yasya vigrahaþ na asti . (P_2,2.20) KA_I,418.15-22 Ro_II,697 evakàraþ kimarthaþ . niyamàrthaþ . na etat asti prayojanam . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa api evakàram niyamàrthaþ bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi bhaviùyati . yathà evam vij¤àyeta : amà eva avyayena iti . mà evam vij¤àyi : amà avyayena eva iti . asti ca idànãm anavyayam am÷abdaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha . kha÷ayam bràhmaõakulam iti . na etat asti prayojanam . antaraïgatvàt atra samàsaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . amà eva yat tulyavidhànam upapadam tatra eva yathà syàt . amà ca anyena ca yat tulyavidhànam upapadam tatra mà bhåt iti . agre bhojam agre bhuktvà . agràdiùu apràptavidheþ samàsapratiùedham codayiùyati . saþ na vaktavyaþ bhavati . (P_2,2.23) KA_I,418.24-419.8 Ro_II,698 ÷eùaþ iti ucyate . kaþ ÷eùaþ nàma . yeùàm padànàm anuktaþ samàsaþ saþ ÷eùaþ . #<÷eùavacanam padataþ cet na abhàvàt># . ÷eùavacanam padataþ cet tat na . kim kàraõam . abhàvàt . na hi santi tàni padàni yeùàm padànàm anuktaþ samàsaþ . arthataþ tarhi ÷eùagrahaõam . yeùu artheùu anuktaþ samàsaþ saþ ÷eùaþ . ##. arthataþ cet avi÷iùñam etat bhavati . kutaþ . padataþ . na hi santi te arthàþ yeùu anuktaþ samàsaþ . trikataþ tarhi ÷eùagrahaõam . yasya trikasya anuktaþ samàsaþ saþ ÷eùaþ . kasya ca anuktaþ . prathamàyàþ . (P_2,2.24.1) KA_I,420.2-421.16 Ro_II,699-704 padagrahaõam kimartham. anekam anyàrthe iti iyati ucyamàne vakyàrthe api bahuvrãhiþ syàt . yathà me màtà tathà me pità susnàtam bhoþ iti . padagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha anyagrahaõam kimartham . anekam padàrthe iti iyati ucyamàne svapadàrthe api bahurvãhiþ syàt . ràjapuruùaþ takùapuruùaþ iti . na etat asti prayojanam . tatpuruùaþ svapadàrthe bàdhakaþ bhaviùyati . bhavet ekasa¤j¤àdhikàre siddham . paraïkàryatve tu na sidhyati . àrambhasàmarthyàt ca tatpuruùaþ paraïkàryatvàt ca bahuvrãhiþ pràpnoti . paraïkàryatve ca na doùaþ . ÷eùaþ iti vartate . ÷eùatvàt na bhaviùyati . #<÷eùavacane uktam># . kim uktam . tatra ÷eùavacanàt doùaþ saïkhyàsamànàdhikaraõana¤samàseùu bahuvrãhipratiùedhaþ iti . atha ekasaïj¤àdhikàre na arthaþ anyagrahaõena . ekasaïj¤àdhikàre ca kartavyam . akriyamàõe hi anyagrahaõe yathà eva tatpuruùaþ svapadàrthe bahuvrãhim bàdhate evam anyapadàrthe api bàdheta . atha anekagrahaõam kimartham. anyapadàrthe iti iyati ucyamàne ekasya api padasya bahuvrãhiþ syàt . sarpiùaþ api syàt . madhunaþ api syàt . gomåtrasya api syàt . na etat asti prayojanam . sup supà iti vartate . idam tarhi prayojanam . bahånàm api samàsaþ yathà syàt . susåkùmajañake÷ena sunatàjinavàsasà . uttaràrtham ca anekagrahaõam kartavyam càrthe dvandvaþ anekam iti . iha api yathà syàt . plakùanyagrodhakhadirapalà÷àþ iti . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bahånàm api samàsaþ bhavati iti yat ayam uttarapade dvigum ÷àsti . tatpuruùaþ api tarhi bahånàm pràpnoti . grahaõena tatpuruùaþ ucyate . tena bahånàm na bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . ## . anekagrahaõam kriyate upasarjanàrtham . prathamànirdiùñam samàse upasarjanam iti anekasya supaþ upasarjanasa¤j¤à yathà syàt . citraguþ ÷abalaguþ iti . ## . na và etat api prayojanam asti . kim kàraõam . ekavibhaktitvàt . ekavibhakti ca apårvnipàte iti upasarjanasa¤j¤à bhaviùyati . citraguþ ÷abalaguþ iti . citràþ yasya gàvaþ citraguþ tiùñhati . citràþ yasya gàvaþ citragum pa÷ya . citràþ yasya gàvaþ citraguõà kçtam . citràþ yasya gàvaþ citragave dehi . citràþ yasya gàvaþ citragoþ ànaya . citràþ yasya gàvaþ citragoþ svam . citràþ yasya gàvaþ citragau nidhehi . citràþ yasya gàvaþ he citrago iti . yadi tarhi yataþ kutaþ cit eva kim cit padam adhyàhçtya ekavibhaktyà yogaþ kriyate etat api ekavibhaktiyuktam bhavati iha api pràpnoti . ràjakumàrã takùakumàrã . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàrã tiùñhati . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàrãm pa÷ya . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàryà kçtam . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàryai dehi . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàryàþ ànaya . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàryàþ svam . ràj¤aþ yà kumàrã ràjakumàryàm nidhehi . ràj¤aþ yà kumàrã he ràjakumàri iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ekagrahaõasàmarthyàt . yadi hi yat ekavibhaktiyuktam ca anekavibhaktiyuktam ca tatra syàt ekagrahaõam anarthakam syàt . vibhaktiyuktam ca apårvanipàte iti eva bråyàt . (P_2,2.24.2) KA_I, 421.17-423.14 Ro_II,704-710 ## . padàrthasya abhidhàne anuprayogasya anupapattiþ . citraguþ devadattaþ iti . kim kàraõam . abhihitatvàt . citragu÷abdena abhihitaþ saþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anabhihitatvàt . citragu÷abdena anabhihitaþ saþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati . katham anabhihitaþ yàvatà idànãm eva uktam padàrthàbhidhàne anuprayogànupapattiþ abhihitatvàt iti . ## . sàmànye hi abhidhãyamàne vi÷eùaþ anabhhitaþ bhavati . tatra ava÷yam vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . citraguþ . kaþ . devadattaþ iti. bhavet siddham yadà sàmànye vçttiþ . yadà tu khalu vi÷eùe vçttiþ tadà na sidhyati . citrà gàvaþ devadattasya citraguþ devadattaþ iti . tat api siddham . katham . na idam ubhayam yugapat bhavati vàkyam ca samàsaþ ca . yadà vàkyam tadà na samàsaþ . yadà samàsaþ tadà na vakyam . yadà samàsaþ tadà sàmànye vçttiþ . tatra ava÷yam vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . citraguþ . kaþ . devadattaþ iti. sàmànyasya eva tarhi anuprayogaþ na pràpnoti . citragu tat . citragu kim cit . citragu sarvam iti . sàmànyam api yathà vi÷eùaþ tadvat . citragu iti ukte sandehaþ syàt . sarvam và vi÷vam và iti . tatra ava÷yam sandehanivçttyartham vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . atha và vibhaktyarthaþ abhidãyate . etat ca atra yuktam yat vibhaktyarthaþ abhidhãyate . tatra hi sarvapa÷càt padam vartate asya iti . ## . vibhaktyarthàbhidhàne adravyasya liïgasaïkhyàbhyàm upacàraþ anupapannaþ . bahuyavam bahuyavà bahuyavaþ bahuyavau bahuhavàþ iti . aparaþ àha : vibhaktyarthàbhidhàne adravyasya liïgasaïkhyopacàrànupapattiþ vibhaktyarthàbhidhàne dravyasya ye liïgasaïkhye tàbhyàm vibhaktyarthasya upacàraþ anupapannaþ . bahuyavam bahuyavàþ bahuyavaþ bahuyavau bahuhavàþ iti . katham hi anyasya liïgasaïkhyàbhyàm anyasya upacàraþ syàt . ## . siddham etat. katham . yathà guõavacaneùu . guõavacaneùu uktam : guõavacanànàm ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti iti . tat yathà ÷uklam vastram ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . evam iha api yat asau dravyam ÷ritaþ vibhaktyarthaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat samàsasya api bhaviùyati . yadi tarhi vibhaktyarthaþ abhidhãyate kçtsnaþ padàrthaþ katham abhihitaþ bhavati sadravyaþ saliïgaþ sasaïkhyaþ ca . arthagrahaõasàmarthyàt . iha anekam anyapade iti iyatà siddham . katham punaþ pade nàma vçttiþ syàt . ÷abdaþ hi eùaþ . ÷abde asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . saþ ayam evam siddhe sati yat arthagrahaõam karoti tasya etat prayojanam kçtsnaþ padàrthaþ yathà abhidhãyeta sadravyaþ saliïgaþ sasaïkhyaþ ca iti . yadi tarhi kçtsnaþ padàrthaþ abhidhãyate laiïgàþ sàïkhyàþ ca vidhayaþ na sidhyanti . ## . kim uktam . liïgeùu tàvat . siddham tu striyàþ pràtipadikavi÷eùaõatvàt svàrthe ñàbàdayaþ iti . sàïkhyeùu api uktam karmàdãnàm anuktàþ ekatvàdayaþ iti kçtvà sàïkhyàþ bhaviùyanti . prathamà tarhi na pràpnoti . samayàt bhaviùyati . yadi sàmayikã na niyogataþ anyàþ kasmàt na bhavanti . karmàdãnàm abhàvàt . ùaùñhã tarhi pràpnoti . ÷eùalakùaõà ùaùñhã . a÷eùatvàt na bhaviùyati . evam api vyatikaraþ . ekasmin api dvivacanabahuvacane pràpnutaþ dvayoþ api ekavacanabahuvacane bahuùu api ekavacanadvivacane . arthataþ vyavasthà bhaviùyati . atha và saïkhyà nàma iyam parapradhànà . saïkhyeam anyà vi÷eùyam . yadi ca atra prathamà na syàt saïkhyeyam avi÷eùitam syàt . atha và vakùyati etat . tatra vacanagrahaõasya prayojanam ukteùu api ekatvàdiùu prathamà yathà syàt iti . evam api ùaùñhã pràpnoti . kim kàraõam . vyabhicarati eva hi ayam samàsaþ liïgasaïkhye . ùaùthyartham punaþ na vyabhicarati . abhihitaþ saþ arthaþ antarbhåtaþ pràtipadikàrthaþ sampannaþ . tatra pràtipadikàrthe prathamà iti prathamà bhaviùyati . na tarhi idànãm idam bhavati : citragoþ devadattasya . bhavati . bàhyam artham apekùya ùaùñhã . (P_2,2.24.3) KA_I,423.16-425.13 Ro_II,710-714 parigaõanam kartavyam . ## . samànàdhikaraõànàm bahuvrãhiþ vaktavyaþ . kim prayojanam . vyadhikaraõànàm mà bhåt iti . pa¤cabhiþ bhuktam asya iti . ## . avyayànàm bahuvrãhiþ vaktavyaþ . uccairmukhaþ nãcairmukhaþ . ## . saptamãpårvasya upamànapårvasya ca bahuvrãhiþ vaktavyaþ uttarapadasya ca lopaþ vaktavyaþ . kaõñhesthaþ kàlaþ asya kaõñhekàlaþ uùñramukham iva mukham asya uùñramukhaþ kharamukhaþ . ## . samudàyaùaùñhyàþ vikàraùaùñhyàþ ca bahuvrãhiþ vaktavyaþ uttarapadasya ca lopaþ vaktavyaþ . ke÷ànàm samàhàraþ cåóà asya ke÷acåóaþ suvarõasya vikàraþ alaïkàraþ asya suvarõàlaïkàraþ . ## . pràdibhyaþ dhàtujasya bahuvrãhiþ vaktavyaþ uttarapadasya ca và lopaþ vaktavyaþ . prapatitaparõaþ praparõaþ prapatitapalà÷aþ prapalà÷aþ . ## . na¤aþ astyarthànàm bahuvrãhiþ vaktavyaþ uttarapadasya ca và lopaþ vaktavyaþ . avidyamànaputraþ aputraþ avidyamànabhàryaþ abhàryaþ . tat tarhi bahu vaktavyam . ## . na và vaktavyam . asamànàdhikaraõànàm bahuvrãhiþ kasmàt na bhavati : pa¤cabhiþ bhuktam asya iti . anabhidhànàt . tat ca ava÷yam anabhidhànam à÷rayitavyam . kriyamàõe api vai parigaõane yatra abhidhànam na asti na bhavati tatra bahuvrãhiþ . tat yathà pa¤ca bhuktavantaþ asya iti . atha etasmin sati anabhidhàne yadi vçttiparigaõanam kriyate vartiparigaõanam api kartavyam . tat katham kartavyam . ## . arthaniyame matvarthagrahaõam kartavyam . matvarthe yaþ saþ bahuvrãhiþ iti vaktavyam . iha mà bhåt : kaùñam ÷ritam anena iti . ## . evam ca kçtvà uttarasya yogasya vacanàrthaþ upapannaþ bhavati . ke cit tàvat àhuþ : yat vçttisåtre iti . saïkhyàvyayàsannàdåràdhikasaïkhyàþ saïkhyeye iti . aparaþ àha : yat vàrttike iti . ## . karmavacanena aprathmàyàþ bahuvrãhiþ vaktavyaþ . åóhaþ rathaþ anena åóharathaþ anaóvàn upahçtaþ pa÷uþ rudràya upahçtapa÷uþ rudraþ uddhçtaþ odanaþ sthàlyàþ uddhçtaudanà sthàlã . yadi karmavacanena iti ucyate kartçvacanena katham . pràptam udakam gràmam pràptodakaþ gràmaþ àgatàþ atithayaþ gràmam àgatàtithiþ gràmaþ . ## . kartçvacanena api iti vaktavyam . aprathamàyàþ iti kimartham . vçùñe deve gataþ . aprathamàyàþ iti ucyamàne iha kasmàt na bhavati . vçùñe deve gatam pa÷ya iti . bahiraïgà atra aprathamà . ## . subadhikàre astikùãràdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . astikùãrà bràhmaõã . tat tarhi vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . avyayatvàt . avyayaþ ayam asti÷abdaþ . na eùaþ asteþ lañ . katham avyayatvam . upasargavibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtasa¤j¤àþ bhavanti iti nipàtas¤j¤à . nipàtaþ avyayam iti avyayasa¤j¤à . (P_2,2.24.4) KA_I,425.14-427.5 Ro_II,714-719 atha kiüsabrahmacàrã iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti aha . kaþ asya vigrahaþ . ke sabrahmacàriõaþ asya iti . yadi evam kañhaþ iti prativacanam na upapadyate . na hi anyat pçùñena anyat àkhyàyate . evam tarhi evam vigrahaþ kariùyate : keùàm sabrahmacàrã kiüsbrahmacàrã iti . prativacanam ca eva na upapadyate svare ca doùaþ bhavati . kiüsabrahmacàrã iti evam svaraþ prasajyeta . kiüsabrahmacàrã iti ca iùyate . evam tarhi evam vigrahaþ kariùyate . kaþ sabrahmacàrã kiüsabrahmacàrã iti . bhavet prativacanam upapannam svare tu doùaþ bhavati . evam tarhi evam vigrahaþ kariùyate . kaþ sabrahmacàrã tava kiüsabrahmacàrã tvam iti . atha và punaþ astu evam vigrahaþ : ke sabrahmacàriõaþ asya iti . nanu ca uktam kañhaþ iti prativacanam na upapadyate . na eùaþ doùaþ . agnaukaravàõinyàyena bhaviùyati . tat yathà . kaþ cit kam cit àha . agnau karavàõi iti . kuru iti kartari anuj¤àte karma api anuj¤àtam bhavati . aparaþ àha : agnau kariùyate iti . kriyatàm iti karmaõi anuj¤àte kartà api anuj¤àtaþ bhavati . yathà eva khalu api ke sabrahmacàriõaþ asya iti kañhàþ iti ukte sambandhàt etat gamyate . nånam saþ api kañha iti . evam kañhaþ iti ukte sambandhàt etat gantavyam syàt . nånam te api kañhàþ iti . na khalu api te ÷akyàþ samàsena pratinirdeùñum . upasarjanam he te bhavanti . atha arthatçtãyàþ iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti àha . kaþ asya vigrahaþ . ardham tçtãyam eùàm iti . kaþ samàsàrthaþ . samàsàrthaþ na upapadyate . anyapadàrthaþ hi nàma saþ bhavati . yeùàm padànàm samàsaþ tataþ anyasya padasya arthaþ anyapadàrthaþ . evam tarhi evam vigrahaþ kariùyate . ardham tçtãyam anayoþ iti . evam api kaþ ùaùñhyarthaþ . ùaùñhyarthaþ na upapadyate . kim hi tayoþ ardham bhavati . astu tari evam vigrahaþ ardham tçtãyam eùàm iti . nanu ca uktam samàsàrthaþ na upapadyate iti . na eùaþ doùaþ . avayavena vigrahaþ samudàyaþ samàsàrthaþ . yadi avayavena vigrahaþ samudàyaþ samàsàrthaþ asidvitãyaþ anusasàra pàõóavam . saïkarùaõadvitãyasya balam kçùõasya vardhatàm iti. dvayoþ dvivacanam pràpnoti . astu tarhi ayam eva vigrahaþ ardham tçtãyam anayoþ . nanu ca uktam . ùaùñhyarthaþ na upapadyate iti . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ . atha iha devadattasya bhràtà iti kaþ ùaùñhyarthaþ . tatra etat syàt . ekasmàt pràdurbhàvaþ iti . etat ca vàrtam . tat yathà . sàrthikanam ekaprati÷raye uùitànàm pràtaþ utthàya pratiùñhamànànàm na kaþ cit parasparam sambandhaþ bhavati . eva¤jàtãyakam bhràtçtvam nàma . atra cet yuktaþ ùaùñhyarthaþ dç÷yate iha api yuktaþ dç÷yatàm . iha tarhi ardhatçtãyàþ ànãyantàm iti ukte ardhasya ànayanam na pràpnoti . astu tarhi ayam eva vigrahaþ ardham tçtãyam eùàm iti . nanu ca uktam anusasàra pàõóavam . saïkarùaõadvitãyasya balam kçùõasya vardhatàm iti. dvayoþ dvivacanam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . ayam tãyantaþ ÷abdaþ asti eva påraõam . asti sahàyavàcã . tat yaþ sahàyavàcã tasya idam grahaõam . asidvitãyaþ asisahàyaþ iti gamyate . evam api ardhatçtãyàþ iti ekasmin ekavacanam iti ekavacanam pràpnoti . ekàrthàþ hi samudàyàþ bhavanti . tat yathà ÷atam yåtham vanam iti . astu tarhi ayam eva vigrahaþ ardham tçtãyam anayoþ iti . nanu ca uktam ardhatçtãyàþ ànãyantàm iti ukte ardhasya ànayanam na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . bhavati bahuvrãhau tadguõasaüvij¤ànam api . tat yathà . ÷uklavàsasam ànaya . lohitoùõãùàþ çtvijaþ pracaranti iti . tadguõaþ ànãyate tadguõàþ ca pracaranti . atha và punaþ astu ayam eva vigrahaþ ardham tçtãyam eùàm iti . nanu ca uktam ekavacanam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . saïkhyà nàma iyam parapradhànà . saïkhyeyam anayà vi÷eùyam . yadi ca atra ekavacanam syàt saïkhyeyam avi÷eùitam syàt . iha tarhi ardhatçtãyàþ droõàþ iti ayam droõa÷abdaþ samudàye pravçttaþ avayave na upapadyate . na eùaþ doùaþ . samudàyeùu api ÷abdàþ pravçttàþ avayaveùu api vartante. tad yathà . pårve pa¤càlàþ uttare pa¤càlàþ tailam bhuktam ghçtaü bhuktam ÷uklaþ nãlaþ kapilaþ kçùõaþ iti . evam ayam samudàye droõa÷abdaþ pravçttaþ avayaveùu api vartati . kàmam tarhi anena eva hetunà yadà dvau droõau ardhàróhakam ca kartavyam ardhatçtãyàþ droõàþ iti . na kartavyam . samudàyeùu api hi ÷abdàþ pravçttàþ avayaveùu api vartante. keùu avayaveùu . yaþ avayavaþ tam samudàyam na vyabhicarati . kam ca samudàyam na vyabhicarati . ardhdroõaþ droõam . ardhàóhakam punaþ vyabhicarati . (P_2,2.25) KA_I,427.7-428.16 Ro_II,719-724 dvitràþ tricaturàþ iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti àha . kaþ asya vigrahaþ . dvau và trayaþ và iti . bhavet yadà bahånàm ànayanam tadà bahuvacanam upapannam yadà tu khalu dvau ànãyete tadà na sidhyati . tadà api sidhyati . katham . ke cit tàvat àhuþ : anirj¤àte arthe bahuvacanam prayoktavyam iti . tat yathà : kati bhavataþ putràþ . kati bhavataþ bhàryàþ iti . aparaþ àha : dvau và iti ukte trayaþ và iti gamyate . trayaþ và iti ukte dvau và iti gamyate . sà eùà pa¤càdhiùñhànà vàk . atra yuktam bahuvacanam . atha dvida÷àþ trida÷àþ iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti àha . kaþ asya vigrahaþ . dviþ da÷a dvi÷a÷àþ iti . ## . saïkhyàsamàse sujantatvàt saïkhyà iti aprasiddhiþ . na hi sujantà saïkhyà asti . evam tarhi evam vigrahaþ kariùyate . dvau da÷atau dvida÷àþ iti . evam api atkàràntatvàt saïkhyà iti aprasiddhiþ . na hi atkàràntà saïkhyà asti . astu tarhi ayam eva vigrahaþ dviþ da÷a dvi÷a÷àþ iti . nanu ca uktam saïkhyàsamàse sujantatvàt saïkhyà iti aprasiddhiþ iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . asujantatvàt . sujantà iti ucyate . na ca atra sujantam pa÷yàmaþ . kim punaþ kàraõam vàkye suc dç÷yate samàse tu na dç÷yate . ## . samàse sucaþ abhàvaþ . kim kàraõam . ahihitàrthatvàt . abhihitaþ sujarthaþ samàsena iti kçtvà samàse suc na bhaviùyati .kim ca bhoþ sujarthe iti samàsaþ ucyate . na khalu sujarthe iti ucyate gamyate tu sujarthaþ . katham . yàvatà saïkhyeyaþ yaþ saïkhyayà saïkhyàyate saþ ca kriyàbhyàvçttyarthaþ . saþ ca uktaþ samàsena iti kçtvà samàse suc na bhaviùyati . ## . a÷iùyaþ saïkhyottarapadaþ bahuvrãhiþ . kim kàraõam . saïkhyeyavàbhidhyàyitvàt . saïkhyeyam vàrthaþ ca abhidãyate . tatra anyapadàrthe iti eva siddham . bhavet siddham adhikaviü÷àþ adhikatriü÷àþ iti yatra etat vicàryate . vi÷atyàdayaþ da÷adarthe và syuþ parimàõini và iti . idam tu na sidhyati adhikada÷àþ iti yatra niyogataþ saïkhyeye eva vartate . atha upada÷àþ iti kaþ ayam samàsaþ . bahuvrãhiþ iti àha . kaþ asya vigrahaþ . da÷ànàm samãpe upada÷àþ iti . kasya punaþ sàmãpyam arthaþ . upasya . yadi evam na anyapadàrthaþ bhavati . tatra prathànirdiùñam saïkhyàgrahaõam ÷akyam akartum . ## . atha và matvarthe pårvaþ yogaþ . amatvarthaþ ayam àrambhaþ . ## . atha va kap mà bhåt iti . (P_2,2.26, 28) KA_I,428.19-429.16 Ro_II,725-727 ## . diksamàsasahayogayoþ ca a÷iùyaþ bahuvrãhiþ . kim kàraõam . antaràlapradhànàbhidhànàt . diksamàse sahayoge ca antaràlam pradhànam ca abhidhãyate . tatra anyapadàrthe iti eva siddham . yadi evam dakùiõapårvà dik samànàdhikaraõalakùaõaþ puüvadbhàvaþ na pràpnoti . adya punaþ iyam sà eva dakùiõà sà eva pårvà iti kçtvà samànàdhikaraõalakùaõaþ puüvadbhàvaþ siddhaþ bhavati . na sidhyati . bhàùitapuüskasya puüvadbhàvaþ . na ca etau bhàùitapuüskau . nanu ca bhoþ dakùiõa÷abdaþ pårva÷abdaþ ca puüsi bhàùyete . samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam . àkçtyantare ca etau bhàùitapuüskau . dakùiõà pårvà iti dik÷abdau . dakùiõaþ pårvaþ iti vyavasthà÷abdau . yadi punaþ dik÷abdàþ api vyavasthà÷abdàþ syuþ . katham yàni digapadiùñàni kàryàõi . yadà di÷aþ vyavasthàm vakùyanti . yadi tari yaþ yaþ di÷i vartate saþ saþ dik÷abdaþ ramaõãyàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . ramaõãyà dik ÷obhanà dik iti . atha matam etat di÷i dçùñaþ digdçùñaþ digdiùñaþ ÷abdaþ dik÷abdaþ di÷am yaþ na vyabhicarati iti ramaõãyàdiùu atiprasaïgaþ na bhavati . puüvadbhàvaþ tu pràpnoti . evam tarhi sarvanàmnaþ vçttimàtre puüvadbhàvaþ vaktavyaþ dakùiõottarapårvàõàm iti evamartham . evam ca kçtvà dik diksamàsasahayogayoþ ca antaràlapradhànàbhidhànàt iti eva . nanu ca uktam dakùiõapårvà dik samànàdhikaraõalakùaõaþ puüvadbhàvaþ na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . sarvanàmnaþ vçttimàtre puüvadbhàvena parihçtam . ## . atha và matvarthe pårvaþ yogaþ . amatvarthaþ ayam àrambhaþ . ## . atha va kap mà bhåt iti . (P_2,2.27) KA_I,429.18-430.6 Ro_II,727-728 ## . tçtãyàsaptamyanteùu ca kriyàbhidhànàt a÷iùyaþ bahuvrãhiþ . kim kàraõam . kriyàbhidhànàt . kriyà abhidhãyate . tatra anyapadàrthe iti eva siddham . ## . na và a÷iùyaþ . kim kàraõam . eka÷eùapratiùedhàrtham idam vaktavyam . ## . pårvadãrghàrtham ca idam vaktavyam . ke÷àke÷i . syàt etat prayojanam yadi niyogataþ asya anena eva dãrghatvam syàt . atha idànãm anyeùàm api dç÷yate iti dãrghatvam na prayojanam bhavati . ## . atha va matvarthe pårvaþ yogaþ . amatvarthaþ ayam àrambhaþ . ## . atha va kap mà bhåt iti . (P_2,2.29.1) KA_I,430.8-25 Ro_II,729-730 càrthe iti ucyate caþ ca avyayam . tena samàsasya avyayasa¤j¤à pràpnoti . na eùaþ doùaþ . pàñhena avyayasa¤j¤à kriyate . na ca samàsaþ tatra pañhyate . pàñhena api avyayasa¤j¤àyàm satyàm abhideheyavat liïgavacanàni bhavanti . yaþ ca iha arthaþ abhidhãyate na tasya liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ asti . na idam vàcanikam aliïgatà asaïkhyatà va . kim tarhi . svàbhàvikam etat . tat yathà : samànam ãhamànànàm adhãyànànàm ca ke cit arthaiþ yujyante apare na . na ca idànãm kaþ cit arthavàn iti kçtvà sarvaiþ arthavadbhiþ ÷akyam bhavitum kaþ cit anarthakaþ iti kçtvà sarvaiþ anarthakaiþ . tatra kim asmàbhiþ ÷akyam kartum . yat pràk samàsàt càrthasya liïgasaïkhyàbhyàm yogaþ na asti samàse ca bhavati svàbhàvikam etat . atha và à÷rayataþ liïgavacanàni bhaviùyanti . guõavacanànàm hi ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti . tat yathà ÷uklam vastram , ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ , ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . evam iha api yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati samàsaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat samàsasya api bhaviùyati . atha iha kasmàt na bhavati . yàj¤ikaþ ca ayam vaiyàkaraõaþ ca . kañhaþ ca ayam bahvçcaþ ca . aukthikaþ ca ayam mãmàüsakaþ ca iti . ÷eùaþ iti vartate . a÷eùatvàt na bhaviùyati . yadi ÷eùaþ iti vartate ## iti etat na sidhyati . na eùaþ doùaþ . anyat hi kçtam anyat akçtam . (P_2,2.29.2) KA_I,431.1-434.14 Ro_II,731-741 ## . càrthe dvandvavacane asamàse api càrthasampratyayàt aniùñam pràpnoti . ## indraþ tvaùñà varuõaþ vàyuþ àdityaþ iti . ## . siddham etat . katham . yugapadadhikaraõavacane dvandvaþ bhavati iti vaktavyam . ## . tatra etasmin lakùaõe puüvadbhàvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . pañvãmçdvyau . samànàdhikaraõalakùaõaþ puüvadbhàvaþ pràpnoti . ## . vipratiùiddheùu yugapadadhikaraõavacatàyàþ anupapattiþ . ÷ãtoùõe sukhaduþkhe jananamaraõe . kim kàraõam . sukhapratighàtena hi duþkham duþkapratighàtena ca sukham . yat tàvat ucyate tatra puüvadbhàvapratiùedhaþ iti . idam tàvat ayam praùñavyaþ : atha iha kasmàt na bhavati . dar÷anãyàyàþ màtà dar÷anãyàmàtà iti . atha matam etat pràk samàsàt yatra sàmànàdhikaraõyam tatra puüvadbhàvaþ bhavati iti iha api na doùaþ bhavati . yad api ucyate vipratiùiddheùu ca anupapattiþ iti . sarve eva hi ÷abdàþ vipratiùiddhàþ . iha api plakùanyagrodhau iti plakùa÷abdaþ prayujyamànaþ plakùàrtham sampratyàyayati nyagrodhàrtham nivartayati . nyagrodha÷abdaþ prayujyamànaþ nyagrodhàrtham sampratyàyayati plakùàrtham nivartayati . atra cet yuktà yugapat adhikaraõvacanatà dç÷yate iha api yuktà dç÷yatàm . evam api ÷abdapaurvàparyaprayogàt arthapaurvàparyàbhidhànam . ÷abdapaurvàparyaprayogàt arthapaurvàparyàbhidhànam pràpnoti . ataþ kim . yugapatadhikaraõavacanatàyàþ anupapattiþ . plakùanyagrodhau plakùanyagrodhàþ iti . yatha eva hi ÷abdànàm paurvàparyam tadvat arthànàm api bhavitavyam . #<÷abdapaurvàparyaprayogàt arthapaurvàparyàbhidhànam iti cet dvivacanabahuvacanànupapattiþ># . ÷abdapaurvàparyaprayogàt arthapaurvàparyàbhidhànam iti cet dvivacanabahuvacanànupapattiþ : plakùanyagrodhau plakùanyagrodhàþ iti . plakùa÷abdaþ sàrthakaþ nivçttaþ nyagrodha÷abdaþ upasthitaþ ekàrthaþ tasya ekàrthatvàt ekavacanam eva pràpnoti . ## . vigrahe khalu api yugapadvacanatà dç÷yate : dyavà ha kùamà . dyavà cit asmai pçthivã namete iti . kim etat . yugapadadhikaraõavacanatàyàþ upodbalakam . vigrahe kila nàma yugapadadhikaraõavacanatà syàt kim punaþ samàse . samudàyàt siddham . samudàyàt siddham etat . kim etat samudàyàt siddham iti . dvivacanabahuvacanaprasiddhiþ iti coditam . tasya ayam parihàraþ . ## . samudàyàt siddham iti cet tat na . kim kàraõam . ekàrthatvàt samudàyasya . ekàrthàþ hi samudàyàþ bhavanti . tat yathà ÷atam yåtham vanam iti . na aikàrthyam . na ayam ekàrthaþ . kim tarhi . dvyarthaþ bahvarthaþ ca . plakùaþ api dvyarthaþ nyagrodhaþ api dvyarthaþ . yadi tarhi plakùaþ api dvyarthaþ nyagrodhaþ api dvyarthaþ tayoþ anekàrthatvàt bahuvacanaprasaïgaþ . tayoþ anekàrthatvàt bahuùu bahuvacanam iti bahuvacanam pràpnoti . ## . tayoþ anekàrthatvàt bahuvacanaprasaïgaþ iti cet tat na . kim kàraõam . bahutvàbhàvàt . na atra bahutvam asti . kim ucyate bahutvàbhàvàt iti yàvatà idànãm eva uktam plakùaþ api dvyarthaþ nyagrodhaþ api dvyarthaþ iti . yàbhyàm eva atra ekaþ dvyarthaþ tàbhyàm eva aparaþ api . yadi evam anyavàcakena anyasya vacanànupapattiþ . anyavàcakena ÷abdena anyasya vacanam na upapadyate . ## . anyavàcakena anyasya vacanànupapattiþ iti cet ucyate tat na . kim kàraõam . plakùasya nyagrodhatvàt nyagrodhasya plakùatvàt sva÷abdena abhidhànam . plakùaþ api nyagrodhaþ nyagrodhaþ api plakùaþ . katham punaþ plakùaþ api nyagrodhaþ nyagrodhaþ api plakùaþ syàt yàvatà kàraõàt dravye ÷abdanive÷aþ . ## . kàraõàt dravye ÷abdanive÷aþ iti cet evam ucyate : tat na tulyakàraõatvàt siddham . tulyam hi kàraõam . yadi tàvat prakùarati iti plakùaþ syàn nyagrodhe api etat bhavati . tathà yadi nyak rohati iti nyagrodhaþ plakùe api etat bhavati . dar÷anam vai hetuþ na ca nyagrodhe plakùa÷abdaþ dç÷yate . ## . dar÷anam hetuþ iti cet tulyam etat bhavati . plakùe api nyagrodha÷abdaþ dç÷yatàm . tulyam hi kàraõam . na vai loke eùaþ sampratyayaþ bhavati . na hi plakùaþ ànãyatàm iti ukte nyragrodhaþ ànãyate . ## . tadviùayam ca etat draùñavyam plakùasya nyagrodhatvam . kiüviùayam . dvandvaviùayam . yuktam punaþ yat niyataviùayàþ nàma ÷abdàþ syuþ . bàóham yuktam . ## . anyatra api hi niyataviùayàþ ÷abdàþ dç÷yante . tat yathà : samàne rakte varõe gauþ lohitaþ iti bhavati àsvaþ ÷oõaþ iti . samàne ca kàle varõe gauþ kçùõaþ iti bhavati a÷vaþ hemaþ iti . samàne ca ÷ukle varõe gauþ ÷vetaþ iti bhavati a÷vaþ karkaþ iti . yadi tarhi plakùaþ api nyagraodhaþ nyagrodhaþ api plakùaþ ekena uktatvàt aparasya prayogaþ anupapannaþ . ekena uktatvàt tasya arthasya aparasya prayogaþ na upapadyate . plakùeõa nyagrodhasya nyagrodhaprayogaþ . ##. ekena uktatvàt aparasya prayogaþ anupapannaþ iti cet tat na . kim kàraõam . anuktatvàt plakùeõa nyagrodhasya nyagrodhaprayogaþ . anuktaþ plakùeõa nyagrodhàrthaþ iti kçtvà nyagrodha÷abdaþ prayujyate . katham anuktaþ yàvatà idànãm eva uktam plakùaþ api nyagrodhaþ nyagrodhaþ api plakùaþ iti . sahabhåtau etau anyonyasya artham àhatuþ na pçthagbhåtau . kim punaþ kàraõam sahabhåtau etau anyonyasya artham àhatuþ na pçthagbhåtau . ## . svàbhàvikam abhidhànam . atha và iha kau cit pràthamakalpikau plakùanyagrodhau kau cit kriyayà và guõena va plakùaþ iva ayam plakùaþ , nyagrodhaþ iva ayam nyagrodhaþ iti . tatra plakùau iti ukte sandehaþ syàt : kim imau plakùau àhosvit plakùanyagrodhau iti . tatra asandehàrtham nyagrodha÷abdaþ prayujyate . iyam yugapadadhikaraõavacanata nàma duþkhà ca durupapàdà ca . yat ca api asyà nibandhanam uktam dyàvà ha kùàmà iti tat api chàndasam . tatra supàm supaþ bhavanti iti eva siddham . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam càrthe dvandvavacane asamàse api càrthasampratyayàt aniùñaprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . iha ce dvandve iti iyatà siddham . katham punaþ ce nàma vçttiþ syàt . ÷abdaþ hi eùaþ . ÷abde asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . saþ ayam evam siddhe sati yat arthagrahaõam karoti tasya etat prayojanam evam yathà vij¤àyeta cena kçtaþ artaþ càrthaþ iti . kaþ punaþ cena kçtaþ arthaþ . samuccayaþ anvàcayaþ itaretarayogaþ samàhàraþ iti . samuccayaþ . plakùaþ ca iti ukte gamyate etat nyagrodhaþ ca iti . anvàcayaþ . plakùaþ ca iti ukte gamyate etat sàpaekùaþ ayam prayujyate iti . itaretarayogaþ . plakùaþ ca nyagrodhaþ ca iti ukte gamyate etat plakùaþ api nyagrodhasahàyaþ nyagrodhaþ api plakùasahàyaþ iti . samàhàre api kriyate plakùanyagrodham iti . tatra ayam api arthaþ dvandvaikavadbhàvaþ na pañhitavyaþ bhavati . samàhàrasya ekatvàt eva siddham . (P_2,2.29.3) KA_I,434.15-435.3 Ro_II,742-743 ekàda÷a dvàda÷a iti kaþ ayam samàsaþ . ekàdãnàm da÷àdibhiþ dvandvaþ . ekàdãnàm da÷àdibhiþ dvandvaþ samàsaþ . ## . ekàdãnàm da÷àdibhiþ dvandvaþ iti cet viü÷atyàdiùu vacanam pràpnoti . ekaviü÷atiþ dvàviü÷atiþ . ##. siddham etat . katham . samànàdhikaraõàdhikàre vaktavyam adhikàntà saïkhya saïkhyayà saha samasyate adhika÷abdasya ca lopaþ bhavati iti . ekàdhikà viü÷atiþ ekaviü÷atiþ dvyadhikà viü÷atiþ dvàviü÷atiþ . yadi samànàdhikaraõaþ svaraþ na sidhyati . yat hi tat saïkhyà pårvapadam prakçtisvaram bhavati iti dvandve iti tat . kim punaþ kàraõam dvandve iti evam tat . iha mà bhåt ÷atasahasram iti . astu tarhi dvandvaþ . nanu ca uktam ekàdãnàm da÷àdibhiþ dvandvaþ iti cet viü÷atyàdiùu vacanaprasaïgaþ iti. na eùaþ doùaþ . sarvaþ dvandvaþ vibhàùà ekavat bhavati . yadà tarhi ekavacanam tadà napuüsakaliïgam pràpnoti . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . (P_2,2.30) KA_I,435.5-16 Ro_II,743-744 kimartham idam ucyate . ## . upasarjanasya pårvavacanam kriyate paraprayogaþ mà bhåt iti . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . aniùñadar÷anàt . na hi kim cit aniùñam dç÷yate . na hi kaþ cit ràjapuruùaþ iti prayoktavye puruùaràjaþ iti prayuïkte . yadi ca aniùñam dr÷yete tataþ yatnàrtham syàt . atha yatra dve ùaùñhyante bhavataþ kasmàt tatra pradhànasya pårvanipàtaþ na bhavati . ràj¤aþ puruùasya ràjapuruùasya iti . #<ùaùñhyantayoþ samàse arthàbhedàt pradhànasya apårvanipàtaþ># . ùaùñhyantayoþ samàse arthàbhedàt pradhànasya pårvanipàtaþ na bhaviùyati . evam na ca idam akçtam bhavati upasarjanam pårvam iti arthaþ ca abhinnaþ iti kçtvà pradhànasya pårvanipàtaþ na bhaviùyati . (P_2,2.34.1) KA_I,435.18-436.14 Ro_II,744-746 kim ayam tantram taranirde÷aþ àhosvit atantram . kim ca ataþ . yadi tantram dvayoþ niyamaþ bahuùu aniyamaþ . tatra kaþ doùaþ . ÷aïkhadundubhivãïànàm iti na sidhyati . dundubhi÷abdasya api pårvnipàtaþ pràpnoti . atha atantram ##. pràsàde dhanapatiràmake÷avànàm iti etat na sidhyati . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat tantram . nanu ca uktam dvayoþ niyamaþ bahuùu aniyamaþ iti . tatra ÷aïkhadundubhivãïànàm iti na sidhyati . dundubhi÷abdasya api pårvnipàtaþ pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . yat etat alpàctaram iti tat alpàc iti vakùyàmi . atha và punaþ astu atantram . nanu ca uktam mçdaïga÷aïkhatåõavàþ pçthak nadanti saüsadi. pràsàde dhanapatiràmake÷avànàm iti etat na sidhyati iti . ## . atantre taranirde÷e ÷aïkhatåõavayoþ mçdaïgena samàsaþ kariùyate . ÷aïkhaþ ca tåõavaþ ca ÷aõkhatåõavau . mçdaïgaþ ca ÷aõkhatåõavau ca mçdaïga÷aïkhatåõavàþ . ràmaþ ca ke÷avaþ ca ràmake÷avau dhanapatiþ ca ràmake÷avau ca dhanapatiràmake÷avàþ teùàm dhanapatiràmake÷avànàm iti . atha yatra bahånàm pårvanipàtaprasaïgaþ kim tatra ekasya niyamaþ bhavati ahosvit avi÷eùeõa . ## . anekapràptau ekasya niyamaþ aniyamaþ ÷eùeùu . pañumçdu÷uklàþ pañu÷uklamçdavaþ iti . (P_2,2.34.2) KA_I,436.15-437.7 Ro_II,746-747 #<çtunakùatràõàm ànupårvyeõa samànàkùaràõàm># . çtunakùatràõàm ànupårvyeõa samànàkùaràõàm pårvanipàtaþ vaktavyaþ . ÷i÷iravasantau udagayanasthau kçttikàrohiõyaþ . ## . abhyarhitam pårvam nipatati iti vaktavyam . màtàpitarau ÷raddhàmedhe . ## . laghvakùaram pårvam nipatati iti vaktavyam . ku÷akà÷am ÷ara÷ãryam . aparaþ àha : sarvatra eva abhyarhitam pårvam nipatati iti vaktavyam . laghvakùaràt api iti . ÷raddhàtapasã dãkùàtapasã . ## . varõànàm ànupårvyeõa pårvanipàtaþ bhavati iti vaktavyam . bràhmaõakùatriyaviñ÷ådràþ . ## . bhràtuþ ca jyàyasaþ pårvanipàtaþ bhavati iti vaktavyam . yudhiùñhiràrjunau . ## . saïkhyàyàþ alpãyasaþ pårvanipàtaþ vaktavyaþ . ekàda÷a dvàda÷a . ## . dharmàdiùu ubhayam pårvam nipatati iti vaktavyam . dharmàrthau arthadharmau kàmàrthau arthakàmau guõavçddhã vçddhiguõau àdyantau antàdã (P_2,2.35) KA_I,437.9-17 Ro_II,748 ## . bahuvrãhau sarvanàmasaïkhyayoþ upasaïkhyànam kartavyam . vi÷vadevaþ vi÷vayasàþ dviputraþ dvibhàryaþ . atha yatra saïkhyàsarvanàmnoþ eva bahurvãhiþ kasya tatra pårvanipàtena bhavitavyam . paratvàt saïkhyàyàþ : dvyanyàya tryanyàya . ## . và priyasya pårvanipàtaþ vaktavyaþ . priyaguóaþ guóapriyaþ . ##. saptamyàþ pårvanipàte gaóvàdibhyaþ parà saptamãbhavati iti vaktavyam . gaóukaõñhaþ gaóu÷iràþ . (P_2,2.36) KA_I,437.19-438.20 Ro_II,748-749 ## . niùñhàyàþ pårvanipàte jàtikàlasukhàdibhyaþ parà niùñhà bhavati iti vaktavyam . ÷àrïgajagdhã palàõóubhakùitã màsajàtà saüvatsarajàtà sukhajàtà duþkhajàtà . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . uttarapadasya antodàttavacanam j¤àpakam parabhàvasya . yat ayam jàtikàlasukhàdibhyaþ parasyàþ niùñhàyàþ uttarapadasya antodàttatvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ parà atra niùñhà bhavati iti . ## . pratiùedhe tu pårvanipàtaþ pràpnoti . akçtamitapratipannàþ iti . tasmàt ràjadantàdiùu pàñhaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . atra api pratiùedhavacanam j¤àpakam parà niùñhà bhavati iti . ## . praharaõàrthebhyaþ ca pare niùñhàsaptamyau bhavataþ iti vaktavyam . asyudyataþ musalodyataþ asipàõiþ daõóapàõiþ . ## . dvandve ghi iti asmàt ajàdyantam iti etat bhavati vipratiùedhena . dvandve ghi iti asya avakà÷aþ pañuguptau . ajàdyadantam iti asya avakà÷aþ uùñrakharau . iha ubhayam pràpnoti indràgnã . ajàdyadantam iti etat bhavati vipratiùedhena . ## . ubhàbhyàm alpàctaram iti etat bhavati . dvandve ghi iti asya avakà÷aþ pañuguptau . alpàctaram iti asya avakà÷aþ vàgdçùadau . iha ubhayam pràpnoti vàgagnã . alpàctaram iti etat bhavati vipratiùedhena . ajàdyadantam iti asya avakà÷aþ uùñrakharau . alpàctaram iti asya avakà÷aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti vàgindrau . alpàctaram iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_2,2.38) KA_I,438.22-24 Ro_II,750 kaóàràdayaþ iti vaktavyam iha api yathà syàt . gaóula÷àõóilyaþ ÷àõóilyagaóulaþ khaõóavàtsyaþ vatsyakaõóaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahuvacananirde÷àt kaóàràdayaþ iti vij¤àsyate . (P_2,3.1.1) KA_I,439.2-441.18 Ro_II,751-762 anabhihite iti ucyate . kim idam anabhihitam nàma . uktam nirdiùñam abhihitam iti anarthàntaram . yàvat bråyàt anukte anirdiùñe iti tàvat anabhihite iti . ## . anabhihitavacanam anarthakam . kim kàraõam . anyatra api vihitasya abhàvàt abhihite . anyatra api abhihite vihitam na bhavati . kva anyatra . citraguþ ÷abalaguþ . bahuvrãhiõà uktatvàt matvarthasya matvarthãyaþ na bhavati . gargàþ vatsàþ vidàþ urvàþ . ya¤a¤bhyàm uktatvàt apatyàrthasya nyàyyotpattiþ na bhavati . saptaparõaþ aùñàpadamiti . samàsena uktatvàt vãpsàyàþ dvirvacanam na bhavati . yat tàvat ucyate citraguþ ÷abalguþ bahuvrãhiõà uktatvàt matvarthasya matvarthãyaþ na bhavati iti . astinà sàmànàdhikaraõye matup vidhãyate . na ca atra astinà sàmànàdhikaraõyam . yat api ucyate gargàþ vatsàþ vidàþ urvàþ ya¤a¤bhyàm uktatvàt apatyàrthasya nyàyyotpattiþ na bhavati iti . samarthànàm prathamàt và iti vartate . na ca etat samarthànàm prathamam . kiü tarhi . dvitãyam arthamupasaükràntam . yat api ucyate saptaparõaþ aùñàpadam iti samàsena uktatvàt vãpsàyàþ dvirvacanam na bhavati iti . yat atra vãpsàyuktam na adaþ prayujyate . kim punaþ tat . parvaõi parvaõi sapta parõàni asya . païktau païktau aùñau padàni iti . ÷nambahujakakùu tarhi . ÷nam : bhinatti chinatti . ÷namà uktatvàt kartçtvasya kartari ÷ap na bhavati . bahuc : bahukçtam , bahubhinnam iti . bahucà uktatvàt ãùadasmàpteþ kalpabàdayaþ na bhavanti iti . akac : uccakaiþ , nãcakaiþ iti . akacà uktatvàt kutsàdãnàm kàdayaþ na bhavanti . nanu ca ÷nambahujakacaþ apavàdàþ te apavàdatvàt bàdhakàþ bhaviùyanti . #<÷nambahujakakùu nànàde÷atvàt utsargàpratiùedhaþ># . samànade÷aiþ apavàdaiþ utsargàõàm bàdhanam bhavati . nànàde÷atvàt na pràpnoti . kim punaþ iha akartavyaþ anabhihitàdhikàraþ kriyate àhosvit anyatra kartavyaþ na kriyate . iha akartavyaþ kriyate . eùaþ eva hi nyàyyaþ pakùaþ yat abhihite vihitam na syàt . ##. anabhihitaþ tu vibhaktyarthaþ . kaþ punaþ vibhaktyarthaþ . ekatvàdayaþ vibhaktyarthàþ teùu anabhihiteùu karmàdayaþ bhihitàþ vibhaktãnàm utpattau nimittatvàya mà bhåvan iti . tasmàt anabhihitavacanam . tasmàt anabhihitàdhikàraþ kriyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam ekatvàdayaþ vibhaktyarthàþ iti . ##. yaþ hi manyate karmàdayaþ vibhaktyarthàþ teùu abhihiteùu sàmarthyàt me vibhaktãnàm utpattiþ na bhaviùyati iti prathamà tasya na pràpnoti . kva . vçkùaþ plakùaþ .kiü kàraõam . pràtipadikena uktaþ pràtipadikàrthaþ iti . na kva cit pràtipadikena anuktaþ pràtipadikàrthaþ ucyate ca prathamà . sà vacanàt bhaviùyati . tava eva tu khalu eùaþ doùaþ yasya te ekatvàdayaþ vibhaktyarthàþ abhihite prathamàbhàvaþ iti . prathamà te na pràpnoti . kva . pacati odanam devadattaþ iti . kim kàraõam . tiïà uktàþ ekatvàdayaþ iti . anabhihitàdhikàram ca tvam karoùi parigaõanam ca . na kva cit tiïà ekatvàdãnàm anabhidhànam ucyate ca prathamà . sà vacanàt bhaviùyati . nanu ca iha anabhidhànam vçkùaþ plakùaþ iti . atra api abhidhànam asti . katham . vakùyati etat : astiþ bhavantãparaþ prathamapuruùaþ aprayujyamànaþ api asti iti . vçkùaþ plakùaþ . asti iti gamyate . tava eva tu khalu eùaþ doùaþ yasya te karmàdayaþ vibhaktyàrthàþ abhihite prathamàbhàvaþ iti . prathamà te pràpnoti . kva . kañam karoti bhãùmam udàram ÷obhanam dar÷anãyam iti . kaña÷abdàt utpadyamànayà dvitãyayà abhihitam karma iti kçtvà bhãùàdibhyaþ dvitãyà na pràpnoti . kà tarhi pràpnoti . prathamà . tat yathà . kçtaþ kañaþ bhãùmaþ udàraþ ÷obhanaþ dar÷anãyaþ iti . karoteþ utpadyamànena ktena abhihitam karma iti kçtvà bhãùmàdibhyaþ dvitãyà na bhavati . kà tarhi . prathamà bhavati . na eùaþ doùaþ . na hi mama anabhihitàdhikàraþ asti na api parigaõanam . sàmarthyàt me vibhaktãnàm utpattiþ bhaviùyati . asti ca sàmarthyam . kim . karmavi÷eùaþ vaktavyaþ . atha và kañaþ api karma bhãùmàdayaþ api . tatra karmaõi iti eva siddham . atha và kañaþ eva karma tat sàmànàdhikaraõyàt bhãùmàdibhyaþ dvitãyà bhaviùyati . asti khalvapi vi÷eùaþ kañaü karoti bhãùmamudàram ÷obhanam dar÷anãyam iti ca kçtaþ kaño bhãùmaþ udàraþ ÷obhanaþ dar÷anãyaþ iti ca . karoteþ utpadyamànaþ ktaþ anavayavena sarvam karma abhidhatte . kaña÷abdàt punaþ utpadyamànayà dvitãyayà yat kañastham karma tat ÷akyamabhidhàtum na hi karmavi÷eùaþ . tava eva tu khalu eùaþ doùaþ yasya te ekatvàdayaþ vibhaktyarthàþ abhihite prathamàbhàvaþ iti . prathamà te na pràpnoti . kva . ekaþ dvau bahavaþ iti . kim kàraõam . pràtipadikena uktàþ ekatvàdayaþ iti . karmàdiùu api vai vibhaktyartheùu ava÷yam ekatvàdayaþ nimittatvena upàdeyàþ . karmaõaþ evatve karmaõaþ dvitve karmaõaþ bahutve iti . na ca ekatvàdãnàm ekatvàdayaþ santi . atha santi mama api santi . teùu anabhihiteùu prathamà bhaviùyati . atha và ubhayavacanàþ hyete . dravyam ca àhuþ guõam ca . yatsthaþ asau guõaþ tasya anuktàþ ekatvàdayaþ iti kçtvà prathamà bhaviùyati . atha và saïkhyà nàma iyam parapradhànà . saükhyeyam anayà vi÷eùyam . yadi ca atra prathamà na syàt saïkhyeyam avi÷eùitam syàt . atha và vakùyati tatra vacanagrahaõasya prayojanam ukteùu api ekatvàdiùu prathamà yathà syàt iti . atha và samayàt bhaviùyati . yadi sàmayakã na niyogataþ anyàþ kasmàt na bhavanti . karmàdãnàm abhàvàt . ùaùñhã tarhi pràpnoti . ÷eùalakùaõà ùaùñhã a÷eùatvàt na bhaviùyati . evam api vyatikaraþ pràpnoti . ekasmin api dvivacanabahuvacane pràpnutaþ . dvayoþ api ekavavacanabahuvacane pràpnutaþ . bahuùu api ekavacanadvivacane pràpnutaþ . arthataþ vyavasthà bhaviùyati . (P_2,3.1.2) KA_I,441.19-442.5 Ro_II,762-764 parigaõanaü kartavyam . ## . tiïkçttaddhitasamàsaiþ parisaïkhyànam kartavyam . tiï . kriyate kañaþ . kçt . kçtaþ kañaþ . taddhita . aupagavaþ kàpañavaþ . samàsa . citraguþ ÷abalaguþ . ##. utsarge hi pràtipadikasàmànàdhikaraõye vibhaktiþ vaktavyà . kva . kañam karoti bhãùmam udàram ÷obhanam dar÷anãyam iti . kaña÷abdàt utpadyamànayà dvitãyayà abhihitam karma iti kçtvà bhãùmàdibhyaþ dvitãyà na pràpnoti . kà tarhi syàt . ùaùñhã . ÷eùalakùaõà ùaùñhã . a÷eùatvàt na bhaviùyati . anyàþ api na pràpnuvanti . kim kàraõam . karmàdãn àmabhàvàt . samaya÷ca kçtaþ ne kevalà prakçtiþ proktavyà na kevalaþ pratyayaþ iti . na cànyà utpadyamànà etam abhisambandham utsahante vaktum iti kçtvà dvitãyà bhaviùyati . atha và kañaþ api karma bhãùmàdayaþ api . tatra karmaõi iti eva siddham . atha và kañaþ eva karma . tatsàmànàdhikaraõyàt bhãùmàdibhyaþ dvitãyà bhaviùyati . tasmàt na arthaþ parigaõanena . (P_2,3.1.3) KA_I,442.6-26 Ro_II,764-767 ##. dvayoþ kriyayoþ kàrake anyatareõa abhihite vibhaktiþ na pràpnoti . kva . pràsàde àste , ÷ayane àste iti . kim kàraõam . sadipratyayena abhihitam adhikaraõam iti kçtvà saptamã na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anyatareõa anabhidhànàt . anyatareõa atra anabhidhànam . sadipratyayena bhidhànam àsipratyayena anabhidhànam . yataþ anabhidhànam tadà÷rayà saptamã bhaviùyati . kutaþ na khalu etat sati abhidhàne ca anabhidhàne ca anabhihità÷rayà saptamã bhaviùyati na punaþ abhihità÷rayaþ pratiùedhaþ iti . ## . anabhihite hi saptamã vidhãyate na abhihite pratiùedhaþ . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra anyà ca anyà ca kriyà yatra tu khalu sà eva kriyà tatra katham . àsane àste . ÷ayane ÷ete iti . atra api anyatvam asti . kutaþ . kàlabhedàt sàdhanabhedàt ca . ekasya atra àseþ àsiþ sàdhanam sarvakàlaþ ca pratyayaþ . aparasya bàhyam sàdhanam vartamànakàlaþ ca pratyayaþ . kim punaþ dravyam sàdhanam àhosvit guõaþ . kim ca ataþ . yadi dravyam sàdhanam na etat anyat bhavati abhihitàt . atha hi guõaþ sàdhanam bhavati etat anyat abhihitàt . anyaþ hi sadiguõaþ anyaþ ca àsiguõaþ . kiü punaþ sàdhanam nyàyyam . guõaþ iti àha . katham j¤àyate . evam hi kaþ cit kam cit pçcchati . kva devadattaþ iti . saþ tasmai àcaùñe . asau vçkùe iti . katarasmin . yaþ tiùñhati iti . saþ vçkùaþ adhikaraõam bhåtvà anyena ÷abdena abhisambadhyamànaþ kartà sampadyate . dravye punaþ sàdhane sati yat karma karma eva syàt yat karaõam karaõam eva yat adhikaraõam adhikaraõam eva . (P_2,3.1.4) KA_I,443.1-18 Ro_II,767-769 ## . anabhihitavacanam anarthakam . kim kàraõam . prathamàvidhànasya anavakà÷atvàt . anavakà÷à prathamà . sà vacanàt bhaviùyati. sàvakà÷à prathamà . kaþ avakà÷aþ . akàrakam . vçkùaþ plakùaþ iti . ## . avakà÷aþ akàrakam iti cet tat na . kim kàraõam . astiþ bhavantãparaþ prathamapuruùaþ aprayujyamànaþ api asti iti gamyate . vçkùaþ plakùaþ . asti iti gamyate. ##. atha và dvitãyàdayaþ kriyantàm prathamà và iti prathamà bhaviùyati vipratiùedhena . dvitãyàdãnàm avakà÷aþ kañam karoti bhãùmam udàram ÷obhanamdar÷anãyam iti . prathamàyàþ avakà÷aþ akàrakam vçkùaþ plakùaþ iti . iha ubhayam pràpnoti . kçtaþ kañaþ bhãùmaþ udàraþ ÷obhanaþ dar÷anãyaþ iti . prathamà bhaviùyati vipratiùedhena . na sidhyati . paratvàt ùaùñhã pràpnoti . ÷eùalakùaõà ùaùñhã a÷eùatvàt na bhaviùyati . ## . kçtprayoge tu paratvà tùaùñhã pràpnoti . tatpratiùedhàrtham anabhihitàdhikàraþ kartavyaþ . kartavyaþ kañaþ iti . saþ katham kartavyaþ . yadi ekatvàdayaþ vibhaktyarthàþ . atha hi karmàdayaþ vibhaktyarthàþ na arthaþ anabhihitàdhikàreõa . (P_2,3.2) KA_I,443.20-444.11 Ro_II,769-770 ##. samayànikaùàhàyogeùu upasaïkhyànam kartavyam . samayà gràmam nikaùà gràmam . hàyoge . hà devadattam . hà yaj¤adattam . aparaþ àha : ## . dvitãyàvidhàne abhitaþparitaþsamayànikaùàdhyadhidhigyogeùu upasaïkhyànam kartavyam . abhitaþ gràmam paritaþ gràmam . samayà gràmam . nikaùà gràmam . adhi adhi gràmam . dhik jàlmam dhik vçùalam . aparaþ àha . ## . ubhaya sarva iti etàbhyàm tasantàbhyàm dvitãyà vaktavyà . ubhayataþ gràmam sarvataþ gràmam . dhigyoge . dhik jàlmam dhik vçùalam . uparyàdiùu triùu àmreóitànteùu dvitãyà vaktavyà . upari upari gràmam . adhi adhi gràmam . adhaþ adhaþ gràmam . tataþ anyatra api dç÷yate . na devadattam pratibhàti kim cit . bubhukùitam na pratibhàti kim cit . (P_2,3.3) KA_I,444.13-22 Ro_II,771-772 kimartham idam ucyate . tçtãyà yathà syàt . atha dvitãyà siddhà . siddhà karmaõi iti eva . tçtãyà api siddhà . katham . supàm supaþ bhavanti iti eva . asati etasmin supàm supaþ bhavanti iti tçtãyàrthaþ ayam àrambhaþ . yavàgvà agnihotraü juhoti . evam tarhi tçtãyà api siddhà . katham . kartçkaraõayoþ iti eva . ayam agnihotra÷abdaþ asti eva jyotiùi vartate . tadyathà . agnihotram prajvalayati iti . asti haviùi vartate . tat yathà . agnihotram juhoti iti . juhotiþ ca asti eva prakùepaõe vartate asti prãõàtyarthe vartate . tat yathà tàvat yavàgå÷abdàt tçtãyà tadà agnihotra÷abdaþ jyotiùi vartate juhotiþ ca prãõàtyarthe . tat yathà . yavàgvà agnihotram juhoti . agniü prãõàti . yadà yavàgå÷abdàt dvitãyà tadà agnihotra÷abdaþ haviùi vartate juhotiþ ca prakùepaõe . tat yathà . yavàgåm agnihotram juhoti . yavàgåm haviþ agnau prakùipati . (P_2,3.4) KA_I,444.24-445.10 Ro_II,772-774 iha kasmàt na bhavati . kim te bàbhrava÷àlaïkàyanànàm antareõa gatena iti . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . atha và yadi api tàvat ayam antareõa÷abdaþ dçùñàpacàraþ nipàtaþ ca anipàtaþ ca ayaü tu khalu antarà÷abdaþ adçùñàpacàraþ nipàtaþ eva . tasya asya kaþ anyaþ dvitãyaþ sahàyaþ bhavitum arhati anyat ataþ nipàtàt . tat yathà . asya goþ dvitãyena arthaþ iti gauþ eva ànãyate na a÷vaþ na gadarbhaþ . ## . antaràntareõayuktànàmapradhànagrahaõam vaktavyam . apradhàne dvãiyà bhavati iti vaktavyam . antarà tvàm ca màm ca kamaõóaluþ iti . kamaõóaloþ dvitãyà mà bhåt iti . kaþ punaþ etàbhyàm kamaõóaloþ yogaþ . yat tat tvàm ca màm ca antarà tat kamaõóaloþ sthànam . tatt arhi vaktavyam . na vaktavyam . kamaõóaloþ dvitãyà kasmàt na bhavati . upapadavibhakteþ kàrakavibhaktiþ balãyasã iti prathamà bhaviùyati . (P_2,3.5) KA_I,445.13-446.4 Ro_II,774-777 ## . atyantasaüyoge kàlàdhvànau karmavat bhavataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . làdyartham . làdibhiþ abhidhànam yathà syàt . àsyate màsaþ . ÷ayyate kro÷aþ . atha vatkaraõam kimartham . svà÷rayam api yathà syàt . àsyate màsam . ÷ayyate kro÷am . akarmakàõàm bhàve laþ bhavati iti bhàve laþ yathà syàt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pràkçtameva etat karma yathà kañam karoti ÷akañam karoti iti . evam manyate . yatra kaþ citkriyàkçtaþ vi÷eùaþ upajàyate tat nyàyyam karma iti . na ca iha kaþ cit kriyàkçtaþ vi÷eùaþ upajàyate . na evam ÷akyam . iha api na syàt . àdityam pa÷yati . himavantam ÷çõoti . gràmam gacchati . tasmàt pràkçtameva etat karma yathà kañam karoti ÷akañam karoti iti . yadi tarhi pràkçtam eva etat karma akarmakàõàm bhàve laþ bhavati iti bhàve laþ na pràpnoti. àsyate màsam devadattena iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . akarmakàõàm iti ucyate na ca ke cit kàlabhàvàdhvabhiþ akarmakàþ . te evam vij¤àsyàmaþ . kva cit ye akarmakàþ iti . atha và yena karmaõà sakarmakàþ ca akarmakàþ ca bhavanti tena akarmakàõàm . na ca etena karmaõà kaþ cid api akarmakaþ . atha và yat karma bhavati na ca bhavati tena karmakàõàm . na ca etat karma kva cit api na bhavati . na tarhi idànãm idam såtram vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . yatra akriyayà atyantasaüyogaþ tadartham . kro÷am kuñilà nadã . kro÷am ramaõãyà vanaràjiþ . (P_2,3.6) KA_I,446.6-7 Ro_II,777 kriyàparvarge iti vaktavyam . sàdhanàpavarge mà bhåt . màsam adhãtaþ anuvàko na ca anena gçhãtaþ iti . (P_2,3.7) KA_I,446.9-13 Ro_II,777-778 kriyàmadhye iti vaktavyam . iha api yathà syàt . adya devadattaþ bhuktvà dvyahàt bhoktà dvyahe bhoktà . kàrakamadhye iti iyati ucyamàne iha eva syàt : ihasthaþ ayam iùvàsaþ kro÷àt lakùyam vidhyati kro÷e lakùyam vidhyati . yam ca vidhyati yataþ ca vidhyati ubhayoþ tanmadhyam bhavati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na antareõa sàdhanam kriyàyàþ pravçttiþ bhavati . kriyàmadhyam cet kàrakamadhyam api bhavati tatra kàrakamadhye iti eva siddham . (P_2,3.8) KA_I,446.15-447.5 Ro_II,778-779 ## . karmapravacanãyayukte pratyàdibhiþ ca lakùaõàdiùu upasaïkhyànam kartavyam . vçkùam prati vidyotate vidyut . vçkùam pari . vçkùamanu . sàdhuþ devadattaþ màtaram prati . màtaram pari . màtaram anu . kim prayojanam . saptamãpa¤camyoþ pratiùedhàrtham . saptamãpa¤camyau mà bhåtàm iti . sàdhunipuõàbhyàm arcàyàm saptamã iti saptamã . pa¤camã apàïparibhiþ iti pa¤camã . tatra ayam api arthaþ aprateþ iti na vaktavyam bhavati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . kim uktam . ekatra tàvat uktam aprateþ iti . itaratra api yadi api tàvat ayam pariþ dçùñàpacàraþ varjane ca avarjane ca ayaü khalu apa÷abdaþ adçùñàpacàraþ varjanàrthaþ eva . tasya kaþ anyaþ dvitãyaþ sahàyaþ bhavitum arhati anyat ataþ varjanàrthàt . tat yathà . asya goþ dvitãyena arthaþ iti gauþ eva ànãyate na a÷vaþ na gadarbhaþ . (P_2,3.9) KA_I,447.7-448.11 Ro_II,779-782 katham idam vij¤àyate . yasya ca ai÷varyam ã÷varatà ã÷varabhàvaþ tasmàt karmapravacanãyayuktàt iti . àhosvit yasya svasya ã÷varaþ tasmàt karmapravacanãyayuktàt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yasya ca ã÷varavacanam iti kartçnirde÷aþ cet antareõa vacanam siddham . adhi brahmadatte pa¤càlàþ . àdhçtàþ te tasmin bhavanti . satyam evam etat . nityam parigrahãtavyam parigrahãtradhãnam bhavati . ##. prathamà na upapadyate . kutaþ . pa¤càlebhyaþ . kà tarhi syàt . ùaùñhãsaptamyau . svàmã÷varàdhipati iti . na tatra adhi÷abdaþ pañhyate . yadi api na pañhyate adhiþ ã÷varavàcã . na tatra paryàyavacanànàm grahaõam . katham j¤àyate . yat ayam kasya cit paryàyavacanasya grahaõam karoti : adhipatidàyàda iti . ùaùñhã tarhi pràpnoti . ÷eùalakùaõà ùaùñhã a÷eùatvàt na bhaviùyati . dvitãyà tarhi pràpnoti karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . saptamyà uktatvàt tasya abhisambandhasya dvitãyà na bhaviùyati . bhavet yaþ adheþ brahamadattasya ca abhisambandhaþ saþ saptamyà uktaþ syàt . yaþ tu khalu adheþ pa¤càlànàm ca abhisambandhaþ tatra dvitãyà pràpnoti . ##. astu yasya svasya ã÷varaþ tasmàt karmapravacanãyayuktàt iti . evam api antareõa vacanam siddham . adhi brahmadattaþ pa¤càleùu . àdhçtaþ sa teùu bhavati . satyam evam etat . nityam parigrahãtà parigrahãtavyàdhãnaþ bhavati . ## . prathamà na upapadyate . kutaþ . brahmadattàt . kà tarhi syàt . ùaùñhãsaptamyau . svàmã÷varàdhipati iti . na tatra adhi÷abdaþ pañhyate . yadi api na pañhyate adhiþ ã÷varavàcã . na tatra paryàyavacanànàm grahaõam . katham j¤àyate . yat ayam kasya cit paryàyavacanasya grahaõam karoti . adhipatidàyàda iti . ùaùñhã tarhi pràpnoti . ÷eùalakùaõà ùaùñhã a÷eùatvàt na bhaviùyati . dvitãyà tarhi pràpnoti karmapravacanãyayukte dvitãyà iti . saptamyà uktatvàt tasya abhisambandhasya dvitãyà na bhaviùyati . bhavet yaþ dheþ pa¤càlànàm ca abhisambandhaþ saþ saptamyà uktaþ syàt yaþ tu khalu adheþ brahmadattasya ca abhisaübandhaþ tatra dvitãyà pràpnoti . evaü tarhi ## . adhiþ svam prati karmapravacanãyasaüj¤aþ bhavati iti vaktavyam . evam api yadà brahmadatte adhikaraõe saptamã tadà pa¤càlebhyaþ dvitãyà pràpnoti karmapravacanãyayukte dvitãya iti . upapadavibhakteþ kàrakavibhaktiþ balãyasã iti prathamà bhaviùyati . (P_2,3.12) KA_I,448.13-449.3 Ro_II,782-784 ##. adhvani arthagrahaõam kartavyam . iha api mà bhåt . panthànam gacchati . vãvadham gacchat i iti . #<àsthitapratiùedhaþ ca># . àsthitapratiùedhaþ ca ayam vaktavyaþ . yaþ hi utpathena panthànam gacchati pathe gacchati iti eva tatra bhavitavyam . kim artham punaþ idam ucyate . caturthã yathà syàt . atha dvitãyà siddhà . siddhà karmaõi iti eva . caturthã api siddhà . | katham . sampradàne iti eva . na sidhyati . karmaõà yam abhipraiti saþ saüpradànam iti ucyate . kriyayà ca asau gràmam abhipraiti . kayà kriyayà . gamikriyayà . kriyàgrahaõam api tatra codyate . ## . ceùñàyàm anadhvani striyam gacchati ajàm nayati iti atiprasaïgaþ bhavati . ## . siddham etat . katham . asampràpte karmaõi dvitãyàcaturthyau bhavataþ iti vaktavyam . ## . evam ca kçtvà anadhvani iti etat api na vaktavyam bhavati . sampràptam hi etat karma adhvànam gacchati iti . (P_2,3.13) KA_I,449.5-450.3 Ro_II,784-787 ##. caturthãvidhàne tàdarthye upasaïkhyànam kartavyam . yåpàya dàru kuõóalàya hiraõyam . kim idam tàdarthyam iti . tadarthasya bhàvaþ tàdarthyam . tadartham punaþ kim . sarvanàmnaþ ayam caturthyantasya artha÷abdena saha samàsaþ . katham ca atra caturthã . anena eva . yadi evam itaretarà÷rayam bhavati . kà itaretarà÷rayatà . nirde÷ottarakàlam caturthyà bhavitavyam caturthyà ca nirde÷aþ tat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati artha÷abdena yoge caturthã iti yat ayam carturthã tadarthàrtha iti caturthyantasya artha÷abdena saha samàsam ÷àsti . na khalu api ava÷yaü caturthyantasya eva artha÷abdena saha samàsaþ bhavati . kim tarhi . ùaùñhyantasya api bhavati . tat yathà . guroþ idam gurvartham iti . yadi tàdarthye upasaïkhyànam kriyate na arthaþ sampradànagrahaõena . yaþ api hi upàdhyàyàya gauþ dãyate upàdhyàyàrthaþ saþ bhavati . tatra tàdarthye iti eva siddham . ava÷yam saüpradànagrahaõam kartavyam yà anyena lakùaõena sampradànasa¤j¤à tadartham . chàtràya rucitam . chàtràya svaditam iti . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati tàdarthye caturthã iti yat ayam caturthã tadarthàrtha iti caturthyantasya tadarthena saha samàsam ÷àsti . ## . këpi sampadyamàne caturthã vaktavyà . måtràya kalpate yavàgåþ . uccàràya kalpate yavànnam iti . ## . utpàtena j¤àpyamàne caturthã vaktavyà . vàtàya kapilà vidyut àtapàya atilohinã pãtà bhavati sasyàya durbhikùàya sità bhavet . màüsaudanàya vyàharati mçgaþ . ## . hitayoge caturthã vaktavyà . | hitam arocakine hitam àmayàvine . (P_2,3.16) KA_I,450.5-14 Ro_II,787-788 ## . svastiyoge caturthã ku÷alàrthaiþ à÷iùi vàvidhànàt bhavati vipratiùedhena . svastiyoge caturthyàþ avakà÷aþ svasti jàlmàya svasti vçùalàya . ku÷alàrthaiþ à÷iùi vàvidhànasya avakà÷aþ anye ku÷alàrthàþ . ku÷alam devattàya ku÷alam devadattasya . iha ubhayam pràpnoti . svasti gobhyaþ svasti bràhmaõebhyaþ iti . caturthã bhavati vipratiùedhena . ## . alamiti paryàptyarthagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . alaïkurute kanyàm iti . aparaþ àha : alam iti paryàptyarthagrahaõam kartavyam . iha api yathà syàt . alam mallaþ mallàya . prabhuþmallaþ mallàya . prabhavati mallaþ mallàya iti . (P_2,3.17) KA_I,450.16-451.3 Ro_II,788-789 apràõiùu iti ucyate . tatra idam na sidhyati : na tvà ÷vànam manye , na tvà ÷une manye iti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . manyakarmaõi anàdare vibhàùà . tataþ apràõiùu . apràõiùu ca vibhàùà iti . iha api tarhi pràpnoti : na tvà kàkam manye , na tvà ÷ukam manye iti . yat etat apràõiùu iti etat anàvàdiùu iti vakùyàmi . ime ca nàvàdayaþ bhaviùyanti . na tvà nàvam manye yàvat tãrõam na nàvyam . na tvà annam manye yàvat bhuktam na ÷ràddham . atra yeùu pràõiùu na iùyate te nàvàdayaþ bhaviùyanti . ##. manyakarmaõi prakçùyakutsitagrahaõam kartavyam iha mà bhåt : tvàm tçõam manye iti . (P_2,3.18) KA_I,452.2-15 Ro_II,789-791 ## . tçtãyàvidhàne prakçtyàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . tçtãyàvidhàne prakçtyàdibhyaþ upasaïkhyànam . prakçtyà abhiråpaþ prakçtyà dar÷anãyaþ . pràyeõa yàj¤ikàþ pràyeõa vaiyàkaraõàþ . màñharaþ asmi gotreõa. gàrgyaþ asmi gotreõa . samena dhàvati . viùameõa dhàvati . dvidroõena dhànyam krãõàti . tridroõena dhànyam krãõàti . pa¤cakena pa÷ån krãõàti . sàhasreõa a÷vàn krãõàti. tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kartçkaraõayoþ tçtãyà iti eva siddham . iha tàvat prakçtyà abhiråpaþ prakçtyà dar÷anãyaþ iti prakçtikçtam tasya àbhiråpyam . pràyeõa yàj¤ikàþ pràyeõa vaiyàkaraõàþ iti . eùaþ tatra pràyaþ yena te adhãyate . màñharaþ asmi gotreõa. gàrgyaþ asmi gotreõa iti . etena aham sa¤j¤àye . samena dhàvati . viùameõa dhàvati . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate samena pathà dhàvati viùameõa pathà dhàvatãti . dvidroõena dhànyam krãõàti . tridroõena dhànyam krãõàti . tàdarthyàt tàcchabdyam . dvidroõàrtham dvidroõam . dvidroõena hiraõyena dhànyam krãõàti iti . pa¤cakena pa÷ån krãõàti iti . atra api tàdarthyàt tàcchabdyam . pa¤capa÷varthaþ pa¤cakaþ . pa¤cakena pa÷ån krãõàti iti . sàhasreõa a÷vàn krãõàti iti. sahasraparimàõam sàhasram . sàhasreõa hiraõyena a÷vàn krãõàti iti. (P_2,3.19) KA_I,452.17-453.7 Ro_II,791-793 kim udàharaõam . tilaiþ saha màùàn vapati iti . na etat asti . tilaiþ mi÷rãkçtya màùàþ upyante . tatra karaõe iti eva siddham . idam tarhi . putreõa saha àgataþ devadattaþ iti . apradhàne kartari tçtãyà yathà syàt . etat api na asti prayojanam . pradhàne kartari làdayaþ bhavanti iti pradhànakartà ktena abhidhãyate yaþ ca apradhànam siddhà tatra kartari iti eva tçtãyà . idam tarhi . putreõa saha àgamanam devadattasya iti . ùaùñhã atra bàdhikà bhaviùyati . idam tarhi . putreõa saha sthålaþ . putreõa saha piïgalaþ iti . idam ca api udàharaõam tilaiþ saha màùàn vapati iti . nanu ca uktam tilaiþ mi÷rãkçtya màùàþ upyante . tatra karaõe iti eva siddham iti . bhavet siddham yadà tilaiþ mi÷rãkçtya upyeran . yadà tu khalu kasya cin màùabãjàvàpaþ upasthitaþ tadartham ca kùetram upàrjitam tatra anyat api kiü cid upyate yadi bhaviùyati bhaviùyati iti tadà na sidhyati . ## . sahayukte apradhànavacanam anarthakam . kiü kàraõam . upapadavibhakteþ kàrakavibhaktibalãyastvàt . anyatra api kàrakavibhaktirbalãyasã iti prathamà bhaviùyati . kva anyatra . gàþ svàmã vrajati iti . (P_2,3.20) KA_I,453.9-14 Ro_II,793-794 iha kasmàt na bhavati . akùi kàõam asya iti . ## . aïgàt vikçtàt tçtãyà vaktavyà tena eva cet vikàreõa aïgã dyotyate iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . aïga÷abdaþ ayam samudàya÷abdaþ yena iti ca karaõe eùà tçtãyà . yena avayavena samudàyaþ aïgã dyotyate tasmin bhavitavyam na ca etena avayavena samudàyaþ dyotyate . (P_2,3.21) KA_I,453.16-23 Ro_II,794-795 ## . itthambhåtalakùaõe tatsthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . api bhavànkamaõóalupàõim chàtrama dràkùãt iti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . itthambhåtasya lakùaõena apçthagbhàvàt . yatra itthambhåtasya pçthagbhåtam lakùaõam tatra bhavitavyam . na ca atra itthambhåtasya pçthagbhåtam lakùaõam . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . tathà hi ayam pràdhànyena lakùaõam pratinirdi÷ati . itthambhåtasya lakùaõam itthaübhåtalakùaõam tasmin nitthaübhåtalakùaõe iti . (P_2,3.22) KA_I,454.2-16 Ro_II,796 ## . sa¤j¤aþ anyatarasyàm karmaõi iti etasmàt kçprayoge ùaùñhã bhavati vipratiùedhena . sa¤j¤aþ anyatarasyàm iti asya avakà÷aþ . màtaram sa¤jànãte . màtrà sa¤jànãte . kçtprayoge ùaùñhyàþ avakà÷aþ . idhmapravra÷canaþ palà÷a÷àtanaþ . iha ubhayam pràpnoti . màtuþ sa¤j¤àtà . pituþ sa¤j¤àtà iti . ùaùñhã bhavati vipratiùedhena . ##. upapadavibhakteþ ca upapadavibhaktiþ bhavati vipratiùedhena | anyàràditarertadik÷abdà¤cåttarapadàjàhiyukte iti asya avakà÷aþ . anyaþ devadattàt . svàmã÷varàdhipatidàyàdasàkùipratibhåprasåtaiþ ca iti asya avakà÷aþ . goùu svàmã . gavàü svàmã . iha ubhayam pràpnoti . anyaþ goùu svàmã . anyaþ gavàü svàmã iti . svàmã÷varàdhipati iti etat bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktþ vipratiùedhaþ . na hi atra gàvaþ anyayuktàþ . kaþ tarhi . svàmã . evam tarhi tulyàrthaþ atulopamàbhyàm tçtãyà anyatarasyàm iti asya avakà÷aþ . tulyaþ devadattasya . tulyaþ devadattena iti . svàmã÷varàdhipati iti asya vakà÷aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . tulyaþ gobhiþ svàmã . tulyaþ gavàü svàmã iti . tulyàrthaþ ratulopamàbhyàm iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_2,3.23) KA_I,454.18-455.2 Ro_II,797 ##. nimittakàraõahetuùu sarvà vibhaktayaþ pràyeõa dç÷yante iti vaktavyam . kim nimittam vasati . kena nimittena vasati . kasmai nimittàya vasati . kasmàt nimittàt vasati . kasya nimittasya vasati . kasmin nimitte vasati . kim kàraõam vasati . kena kàraõena vasati . kasmai kàraõàya vasati . kasmàt kàraõàt vasati . kasya kàraõasya vasati . kasmin kàraõe vasati . kaþ hetuþ vasati . kam hetum vasati . kena hetunà vasati . kasmai hetave vasati . kasmàt hetoþ vasati . kasya hetoþ vasati . kasmin hetau vasati . (P_2,3.28) KA_I,455.4-456. 5 Ro_II,797-800 ## . pa¤camãvidhàne lyablope karmaõi upasaïkhyànam kartavyam . pràsàdam àruhya prekùate . pràsàdàtprekùate . ## . adhikaraõe ca upasaïkhyànam kartavyam . àsanàt prekùate . ÷ayanàt prekùate . ## . pra÷nàkhyànayoþ ca pa¤camã vaktavyà . kutaþ bhavàn . pàñaliputràt . ##. yataþ ca adhvakàlanirmàõam tatra pa¤camã vaktavyà . gavãdhumataþ sàvakà÷yaãm catvàri yojanàni . kàrtikyàþ àgrahàyaõã màse . ##. tadyuktàt kàle saptamã vaktavyà . kàrtikyàþ àgrahàyaõã màse . ##. adhvanaþ prathamà ca saptamã ca vaktayvà . gavãdhumataþ sàvakà÷yaãm catvàri yojanàni caturùu yojaneùu . tat tarhi idaü bahu vaktavyam . na vaktavyam . apàdàne iti eva siddham . iha tàvat pràsàdàt prekùate . ÷ayanàt prekùate iti . apakràmati tat tasmàt dar÷anam . yadi apakràmati kim na atyantàya apakràmati . santatatvàt . atha và anyànyapràdurbhàvà . pra÷nàkhyànayoþ ca pa¤camã vaktavyà iti . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate . kutaþ bhavàn àgacchati . pàñaliputràt àgacchami iti . yataþ ca adhvakàlanirmàõam tatra pa¤camã vaktavyà iti . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate gavãdhumataþ niþsçtya sàïkà÷yam catvàri yojanàni . kàrtikyàþ àgrahàyaõã màse iti . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate . kàrttikyàþ prabhçti àgrahàyaõã màsa iti . tadyuktàt kàle saptamã vaktavyà iti . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate . kàrttikyàþ àgrahàyaõã gate màse iti . adhvanaþ prathamà ca saptamã ca iti . idam atra prayoktavyam sat na prayujyate . gavãdhumato niþsçtya yadà catvàri yojanàni gatàni bhavanti tataþ sàïkà÷yam . caturùu yojaneùu gateùu sàïkà÷yam iti . (P_2,3.29) KA_I,456.7-8 Ro_II,800 a¤cåttarapadagrahaõam kimartham na dik÷abdaiþ yoge iti eva siddham . ùaùñhã atasarthapratyayena iti vakùyati . tasya ayam purastàt apakarùaþ . (P_2,3.30) KA_I,456.10-15 Ro_II,801 arthagrahaõam kimartham . ùaùñhã ataspratyayena iti ucyamàne iha eva syàt . dakùiõato gràmasya uttarato gràmasya iti . iha na syàt . upari gràmasya upariùñàt gràmasya iti . arthagrahaõe punaþ kriyamàõe ataspratyayena ca siddham bhavati yaþ ca anyaþ tena samànàrthaþ . atha pratyayagrahaõam kimartham . iha mà bhåt . pràk gràmàt pratyak gràmàt . a¤cåttarapadasya api etat prayojanam uktam . tatra anyatarat ÷akyam akartum . (P_2,3.32) KA_I,456.16-457.15 Ro_II,801-803 ## . pçthagàdiùu pa¤camãvidheyà . pçthak devadattàt . kimartham na prakçtam pa¤camãgrahaõam anuvartate . kva prakçtam . apàdàne pa¤camã iti. ## . anadhikàraþ saþ . ## . adhikàre hi dvitãyàùaùñhãviùaye pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . dakùiõena gràmam , dakùiõataþ gràmasya . evam tarhi anyatarasyàïgrahaõasàmarthyàt pa¤camã bhaviùyati . asti anyat anyatarasyàïgrahaõasya prayojanam . kim . yasyàm na apràptàyàm tçtãyà àrabhyate sà yathà syàt . kasyàm ca na apràptàyàm . antataþ ùaùñhyàm . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . apàdàne pa¤camã iti . nanu ca uktam anadhikàraþ saþ adhikàre hi dvitãyàùaùñhãviùaye pratiùedhaþ iti . evam tarhi sambandham anuvartiùyate . apàdàne pa¤camã . anyàràditarartedik÷abdà¤cåttarapadàjàhiyukte pa¤camã . ùaùñhã atasarthapratyayena anyàràdibhiþ yoge pa¤camã . enapà dvitãyà anyàràdibhiryoge pa¤camã . pçthagvinànànàbhiþ tçtãyà anyatarasyàm . pa¤camãgrahaõam anuvartate anyàràdibhiþ yoge iti nivçttam . atha và maõóåkagatayaþ adhikàràþ . tat. yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và anyavacanàt cakàràkaraõàt prakçtasya apavàdaþ vij¤àyate yathà utsargeõa prasaktasya . anyasyà vibhakteþ vacanàt cakàrasya anukarùaõàrthasya akaraõàt prakçtàyaþ pa¤camyàþ dvitãyàùaùñhyau bàdhike bhaviùyataþ yathà utsargeõa prasaktasya apavàdaþ bàdhakaþ bhavati . atha và vakùyati etat . anuvartante ca nàma vidhayaþ . na ca anuvartanàt eva bhavanti . kim tarhi . yatnàt bhavanti iti . (P_2,3.35) KA_I,457.17-23 Ro_II,803-804 ## . dåràntikàrthebhyaþ pa¤camãvidhàne tadyuktàtpa¤camyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . dåràd gràmasya . ## . na và tatra api dar÷anàt pa¤camyàþ pratiùedhaþ anarthakaþ . tatra api pa¤camã dç÷yate . dåràt àvasathàt måtram dåràt pàdàvasecanam dåràt ca bhàvyam dasyubhyaþ dåràt ca kupitàt guroþ . (P_2,3.36) KA_I,458.2-29 Ro_II,804-806 ## . saptamãvidhàne ktasya inviùayasya karmaõi upsaïkhyànam vaktavyam . adhãtã vyàkaraõe . parigaõitã yàj¤ikye . àmnàtã cchandasi . ## . sàdhvasàdhuprayoge ca saptamã vaktavyà . sàdhuþ devadattaþ màtari . asàdhuþ pitari . ## . kàrakàrhàõàm ca kàrakatve saptamã vaktavyà . çddheùu bhu¤jàneùu daridràþ àsate . bràhmaõeùu taratsu vçùalàþ àsate . ## . akàrakàrhàõàm càkàrakatve saptamã vaktavyà . mårkheùu àsãneùu vçddhàþ bhu¤jate . vçùaleùu àsãneùu bràhmaõàþ taranti . ## . tadviparyàse ca saptamã vaktavyà . çddheùu àsãneùu mårkhàþ bhu¤jate . bràhmaõeùu àsãneùu vçùalàþ taranti . ## . nimittàtkarmasaüyoge saptamã vaktavyà . carmaõi dvãpinam hanti . dantayoþ hanti ku¤jaram . keùeùu camarãm hanti . sãmni puùkalakaþ hataþ . (P_2,3.37) KA_I,458.21-459.10 Ro_II,806-807 ## . bhàvalakùaõe saptamãvidhàne abhàvalakùaõe upasaïkhyànam kartavyam . agniùu håyamàneùu prasthitaþ huteùu àgataþ . goùu duhyamànàsu prasthitaþ dugdhàsu àgataþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . lakùaõam hi nàma tat bhavati yena punaþ punaþ lakùyate . sakçt ca asau katham cit agniùu håyamàneùu prasthitaþ huteùu àgataþ goùu duhyamànàsu prasthitaþ dugdhàsu àgataþ . ## . siddhametat . katham . yasya bhàvapravçttau dvitãyaþ bhàvaþ àrabhyate tatra saptamã vaktavyà . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam bhàvalakùaõe saptamãvidhàne abhàvalakùaõe upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . na khalu ava÷yam tat eva lakùaõam bhavati yena punaþ punaþ lakùyate . sakçt api yat nimittatvàya kalpate tat api lakùaõam bhavati . tat yathà . api bhavàn kamaõóalupàõim chàtram adràkùãt iti . sakçt asau kamaõóalupàõiþ dçùñaþ chàtraþ . tasya tat eva lakùaõam bhavati . (P_2,3.42) KA_I,459.12-16 Ro_II,807 iha kasmàt na bhavati . kçùõà gavàm sampannakùãratamà iti . vibhakte iti ucyate . na ca etat vibhaktam . vibhaktametat . gobhyaþ kçùõà vibhajyate . vibhaktam eva yat nityam tatra bhavitavyam . na ca etat nityam vibhaktam . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . vibhaktagrahaõasàmarthyàt . yadi hi yat vibhaktam ca avibhaktam ca tatra syàt vibhàktagrahaõam anarthakam syàt . (P_2,3.43) KA_I,459.18-19 Ro_II,808 apratyàdibhiþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . sàdhuþ devadattaþ màtaram pari . màtaram anu . (P_2,3.44) KA_I,459.21-22 Ro_II,808 prasitaþ iti ucyate kaþ prasitaþ nàma . yaþ tatra nityam pratibaddhaþ . kutaþ etat . sinotiþ ayam badhnàtyarthe vartate . baddhaþ iva asau tatra bhavati . (P_2,3.45) KA_I,460.2 Ro_II,808 iha kasmàt na bhavati . adya puùyaþ . adya maghà iti . adhikaraõe iti vartate . (P_2,3.46.1) KA_I,461.2-22 Ro_II,809-814 pràtipadikagrahaõam kimartham . uccaiþ nãcaiþ iti àpi yathà syàt . kim punaþ atra prathamayà pràrthyate . padatvam . na etat asti .ùaùñhyà atra padatvam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . gràmaþ ucaiþ te svam . gràmaþ uccaiþ tava svam . sapårvàyàþ prathamàyàþ vibhàùà iti eùaþ vidhiþ yathà syàt . atha liïgagrahaõam kimartham . strã pumàn napuüsakam iti ata api yathà syàt . na etat asti prayojanam . eùaþ eva atra pràtipadikàrthaþ . idam tarhi . kumàrã vçkùaþ kuõóam iti . atha parimàõagrahaõam kimartham . droõaþ khàrã àóhakam iti atra api yathà syàt . atha vacanagrahaõam kimartham . iha samudàye vàkyaparisamàptiþ dç÷yate . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . sati etasmin dçùñànte yatra etàni samuditàni bhavanti tatra eva syàt . droõaþ khàrã àóhakam iti . iha na syàt . kumàrã vçkùaþ kuõóam iti . na etat asti prayojanam . pratyekam api vàkyaparisamàptiþ dç÷yate . tat yathà vçddhiguõasa¤j¤e pratyekam bhavataþ . idam tarhi prayojanam ukteùu api ekatvàdiùu prathamà yathà syàt . ekaþ dvau bahavaþ iti . atha màtragrahaõam kimartham . etanmàtre eva prathamà yathà syàt karmàdivi÷iùñe mà bhåt iti . kañam karoti . na etat asti prayojanam . karmàdiùu dvitãyàdyàþ vibhaktayaþ tàþ karmàdivi÷iùñe bàdhikàþ bhaviùyanti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na karmàdivi÷iùñe prathamà bhavati iti yat ayam sambodhane prathamàm ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . sà àmantritam iti vakùyàmi iti . yat tarhi yogavibhàgam karoti . itarathà hi sambodhane àmantritam iti eva bråyàt . idam tarhi ukteùu api ekatvàdiùu prathamà yathà syàt . ekaþ dvau bahavaþ iti . vacanagrahaõasya api etat prayojanam uktam . anyatarat ÷akyam akartum . (P_2,3.46.2) KA_I,461.23-463.7 Ro_II,814-818 ## . pràtipadikàrthaliïgaparimàõavacanamàtre prathamàlakùaõe padasàmànàdhikaraõye upasaïkhyànam kartavyam . vãraþ puruùaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . adhikatvàt . vyatiriktaþ pràtipadikàrthaþ iti kçtvà prathamà na pràpnoti . katham vyatiriktiþ . puruùe vãratvam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . vàkyàrthatvàt . yat atra àdhikyam vàkyàrthaþ saþ . atha và abhihite prathamà iti etat lakùaõam kariyùyate . ##. abhihitalakùaõàyàmanabhihite prathamà vidheyà . vçkùaþ plakùaþ iti . ##. kim uktam . astiþ bhavantãparaþ prathamapuruùaþ aprayujyamànaþ api asti iti . vçkùaþ plakùaþ . asti iti gamyate . ##. abhihitànabhhite prathamà pràpnoti . kva . pràsàde àste . ÷ayane àste . sadipratyayena abhihitam adhikaraõam iti kçtvà prathamà pràpnoti . evam tarhi tiïsamànàdhikaraõe prathamà iti etat lakùaõaü kariùyate . ##. tiïsamànàdhikaraõe iti cet tiïaþ aprayoge prathamà vidheyà . vçkùaþ plakùa iti . ## . kim uktam . astiþ bhavantãparaþ prathamapuruùaþ aprayujyamànaþ api asti iti . vçkùaþ plakùaþ . asti iti gamyate . #<÷atç÷ànacoþ ca nimittabhàvàt tiïaþ abhàvaþ tayoþ apavàdatvàt># . ÷atç÷ànacoþ ca nimittabhàvàt tiïaþ abhàvaþ . kva . pacati odanam devadattaþ iti . kim kàraõam . tayoþ apavàdatvàt . ÷atç÷ànacau tiïapavàdau . tau ca atra bàdhakau . na ca apavàdaviùaye utsargaþ abhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargaþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . tat na tàvat atra kadà cit tiïàde÷o bhavati . apavàdau tàvat ÷atç÷ànacau pratãkùate . pàkùikaþ eùaþ doùaþ . katarasmin pakùe . ÷atç÷ànacoþ dvaitam bhavati . aprathamà và vidhinà à÷rãyate prathamà và pratiùedhena iti . vibhaktiniyame ca api dvaitam bhavati . vibhaktiniyamaþ và syàt arthaniyamaþ và iti . tat yadà tàvat arthaniyamaþ aprathamà ca vidhinà à÷rãyate tadà eùa doùaþ bhavati . yadà hi vibhaktiniyamaþ yadi eva aprathamà vidhinà à÷rãyate atha api prathamà pratiùedhena na tadà doùaþ bhavati (P_2,3.50) KA_I,463.9-464.27 Ro_II,819-825 ÷eùe iti ucyate. kaþ ÷eùaþ nàma . karmàdibhyaþ ye anye arthàþ saþ ÷eùaþ . yadi evam ÷eùaþ na prakalpate . na hi karmàdibhyaþ anye arthàþ santi . iha tàvat ràj¤aþ puruùaþ iti ràjà kartà puruùaþ sampradànam . vçkùasya ÷àkhà iti vçkùaþ ÷àkhyàyàþ adhikaraõam . tathà yat etat svam nàma caturbhiþ etat prakàraiþ bhavati krayaõàt apaharaõàt yà¤càyàþ vinimayàt iti . atra ca sarvatra karmàdayaþ santi. evam tarhi karmàdãnàm avivakùà ÷eùaþ . katham punaþ sataþ nàma avàvivakùà syàt . sataþ api avivakùà bhavati . tat yathà . alomikà eóakà . anudarà kanyà iti . asataþ ca vivakùà bhavati . samudraþ kuõóikà . vindhyaþ vardhitakam iti . kimartham punaþ ÷eùagrahaõam . ##. pratyayàvadhàraõàt ÷eùavacanam kartavyam . pratyayàþ niyatàþ arthàþ aniyatàþ tatra ùaùñhã pràpnoti . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam ùaùñhãniyamàrtham . ÷eùe eva ùaùñhã bhavati na anyatra iti . ## . atha và arthàþ niyatàþ pratyayàþ aniyatàþ te ÷eùe api pràpnuvanti . tatra ÷eùagrahaõam kartavyam ÷eùaniyamàrtham . ÷eùe ùaùñhã eva bhavati na anyà iti . arthaniyame ÷eùagrahaõam ÷akyam akartum . katham . arthàþ niyatàþ pratyayàþ aniyatàþ . tataþ vakùyàmi ùaùñhã bhavati iti . tat niyamàrtham bhaviùyati . yatra ùaùñhã ca anyà ca pràpnoti ùaùñhã eva tatra bhavati iti . #<ùaùñhã ÷eùe iti cet vi÷eùyasya pratiùedhaþ># . ùaùñhã ÷eùe iti cet vi÷eùyasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ràj¤aþ puruùaþ iti atra ràjà vi÷eùaõam puruùaþ vi÷eùyaþ . tatra pràtipadikàrthaþ vyatiriktaþ iti kçtvà prathamà na pràpnoti . tatra ùaùñhã syàt . tasyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . tatra ùaùñhãm pratiùidhya prathamà vidheyà . ràj¤aþ puruùaþ iti . ## . kimuktam . na và vàkyàrthatvàt iti . yadatràdikhyam vàkyàrthaþ saþ . kutaþ nu khalu etat puruùe yat àdikhyam saþ vàkyàrthaþ iti na punaþ ràjani yat àdhikyam saþ vàkyàrthaþ syàt . antareõa api puruùa÷abdaprayogam ràjani saþ arthaþ gamyate . na punaþ antareõa ràja÷abdaprayogam puruùe saþ arthaþ gamyate . asti kàraõam yena etat evam bhavati . kim kàraõam . ràja÷abdàt hi bhavàn ùaùñhãm uccàrayati. aïga hi bhavàn puruùa÷abdàt api uccàrayatu gaüsyate saþ arthaþ . nanu ca na etena evam bhavitavyam . na hi ÷abdakçtena nàma arthena bhavitavyam . arthakçtena nàma ÷abdena bhavitavyam . tat etat evam dç÷yatàm : artharåpam eva etat eva¤jàtãyakam yena atra antareõa api puruùa÷abdaprayogam ràjani saþ arthaþ gamyate . kim punaþ tat . svàmitvam . kiïkçtam punaþ tat . svakçtam . tat yathà : pràtipadikàrthànàm kriyàkçtàþ vi÷eùàþ upajàyante tatkçtàþ ca àkhyàþ pràdurbhavanti karma karaõam apàdànaü sampradànam adhikaraõam iti . tàþ ca punaþ vibhaktãnàm utpattau kadà cit nimittatvena upàdãyante kadà cit na . kadà ca vibhaktãnàm utpattau nimittatvena upàdãyante . yadà vyabhicaranti pràtipadikàrtham . yadà hi na vyabhicaranti àkhyàbhåtàþ eva tadà bhavanti karma karaõam apàdànam sampradànam adhikaraõam iti . yathà eva tarhi ràjani svakçtam svàmitvam tatra ùaùñhã evam puruùe api svàmikçtam svatvam . tatra ùaùñhã pràpnoti . ràja÷abdàt utpadyamànayà ùaùñhyà abhihitaþ saþ arthaþ iti kçtvà puruùa÷abdàt ùaùñhã na bhaviùyati . na tarhi idànãm idam bhavati puruùasya ràjà iti . bhavati . ràja÷abdàt tu tadà prathamà . na tarhi idànãm idam bhavati : ràj¤aþ puruùasya iti . bhavati . bàhyam artham abhisamãkùya . (P_2,3.52) KA_I,465.2-17 Ro_II,826-827 ##. karmàdiùu akarmakavadbhàvaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . akarmakàõàm bhàve laþ bhavati . bhàve laþ yathà syàt . màtuþ smaryate . pituþ smaryate . atha vatkaraõam kimartham . svà÷rayam api yathà syàt . màtà smaryate . pità smaryate iti . ## . karmàbhidhàne hi sati liïgavacanayoþ anupapattiþ syàt . màtuþ smçtam . màtroþ smçtam . màñéõàm smçtam iti . màtuþ yat liïgam vacanam ca tat smçta÷abdasya api pràpnoti . #<ùaùñhãprasaõgaþ ca># . ùaùñhã ca pràpnoti . kutaþ . smçta÷abdàt . màtuþ sàmànàdhikaraõyàt ùaùñhã pràpnoti . aparaþ àha : #<ùaùñhãprasaïgaþ ca># . ùaùñhã ca prasaïktavyà . kutaþ . màtç÷abdàt . smçta÷abdena bhihitam karma iti kçtvà ùaùñhã na pràpnoti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . avivakùite karmaõi ùaùñhã bhavati . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ÷eùe iti vartate . ÷eùaþ ca kaþ . karmàdãnàm avivakùà ÷eùaþ . yadà karma vivakùitam bhavati tadà ùaùñhã na bhavati . tat yathà . smaràmi aham màtaram . smaràmi aham pitaram iti . (P_2,3.54) KA_I,465.19-22 Ro_II,828 ajvarisantàpyoþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . cauram santàpayati . vçùalam santàpayati . atha kimartham bhàvavacanànàm iti ucyate yàvatà rujàrthàþ bhàvavacanàþ eva bhavanti . bhàvakartçkàt yathà syàt . iha mà bhåt . nadã kålàni rujati iti . (P_2,3.60) KA_I,466.2-3 Ro_II,828-829 kim udàharaõam . gàm ghnanti . gàm pradãvyanti . gàm sabhàsadbhyaþ upaharanti . na etat asti . pårveõa api etat siddham . idam tarhi . gàmasya tadahaþ sabhàyàm dãvyeyuþ . (P_2,3.61) KA_I,466.5-6 Ro_II,829 ## . haviùaþ aprasthitasya iti vaktavyam . indràgnibhyàm chàgam haviþ vapàm medaþ prasthitam preùya . (P_2,3.62) KA_I,466.10-17 Ro_II,830 #<ùaùñhyarthe caturthãvacanam># . ùaùñhyarthe caturthã vaktavyà . yà kharveõa pibati tasyai kharvaþ tisraþ ràtrãþ . tasyàþ iti pràpte . yaþ tataþ jàyate saþ bhi÷astaþ yàm araõye tasyai stenaþ yàm paràcãm tasyai hrãtamukhã apagagalbhaþ yà snàti tasyai apsu màrukaþ yà abhyaïkte tasyai du÷carmà yà pralikhate tasyai khalatiþ apamàrã yà àïkte tasyai kàõaþ yà dataþ dhàvate tasyai ÷yàvadan yà nakhani nikçntate tasyai kunakhé yà kçõatti tasyai klãbaþ yà rajjum sçjati tasyai udbandhukaþ yà parõena pibati tasyai unmàdukaþ jàyate . ahalyàyai jàraþ . manàyyai tantuþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yogavibhàgàt siddham . caturthã . tataþ arthe bahulam chandasi iti . (P_2,3.65) KA_I,466.19-468.4 Ro_II,831-836 kçdgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . pacati odanam devadattaþ iti . ## . kartçkarmaõoþ ùaùñhãvidhàne kçdgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . lapratiùedhàt . pratiùidhyate tatra ùaùthã laprayoge na iti . tasya karmakartrartham tarhi kçdgrahaõam kartavyam . kçtaþ ye kartçkarmaõã tatra yathà syàt . anyasya ye kartçkarmaõã tatra mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . dhàtoþ hi dvaye pratyayàþ vidhãyante tiïaþ ca kçtaþ ca . tatra kçtprayoge iùyate tiïprayoge pratiùidhyate . na bråmaþ ihàrtham tasya karmakartrartham kçdgrahaõam kartavyam iti . kim tarhi . uttaràrtham . avyayaprayoge na iti ùaùñhyàþ pratiùedham vakùyati . saþ kçtaþ avyayasya ye kartçkarmaõã tatra yathà syàt . akçtaþ avyayasya ye kartçkarmaõã tatra mà bhåt iti . uccaiþ kañànàm sraùñà iti . ## . kçtaþ ete kartçkarmaõã na avyayasya . adhikaraõam atra avyayam . idam tarhi prayojanam . ubhayapràptau karmaõi ùaùñhyàþ pratiùedham vakùyati . saþ kçtaþ ye kartçkarmaõã tatra yathà syàt . kçtoþ ye kartçkarmaõã tatra mà bhåt iti . à÷caryam idam vçttam odanasya ca nàma pàkaþ bràhmaõànàm ca pràdurbhàvaþ iti . atha kriyamàõe api kçdgrahaõe kasmàt eva atra na bhavati . ubhayapràptau iti na evam vij¤àyate ubhayoþ pràptiþ ubhayapràptiþ ubhayapràptau iti . katham tarhi . ubhayoþ pràptiþ yasmin kçti saþ ayam ubhayapràptiþ kçt ubhayapràptau iti . atha và kçtaþ ye kartçkarmaõã tatra yathà syàt . taddhitasya ye kartçkarmaõã tatra mà bhåt iti . kçtapårvã kañam . bhuktapårvã odanam iti . nanu ca vàkyena eva anena na bhavitavyam . dvitãyayà tàvat na bhavitavyam . kim kàraõam . ktena abhihitam karma iti kçtvà . inipratyayena ca api na utpattavyam . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asamàrthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . yat tàvat ucyate dvitãyayà tàvat na bhavitavyam . kim kàraõam . ktena abhihitam karma iti kçtvà iti . yaþ asau kçtakañayoþ abhisaübandhaþ saþ utpanne pratyaye nivartate . asti ca karoteþ kañena sàmarthyam iti kçtvà dvitãyà bhaviùyati . yat api ucyate inipratyayena ca api na utpattavyam . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asamàrthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . na idam ubhayam yugapat bhavati vàkyam ca pratyayaþ ca . yadà vàkyam na tadà pratyayaþ . yadà pratyayaþ sàmànyena tadà vçttiþ . tatra ava÷yaü vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . kçtapårvã . kim . kañam . bhuktapårvã . kim . odanam iti . atha và idam prayojanam kartçbhåtapårvamàtràt api ùaùñhãyathà syàt . bhedikà devadattasya yaj¤adattasya kàùñhànàm iti . (P_2,3.66) KA_I,468.6-12 Ro_II,836 ## . ubhayapràptau karmaõi ùaùñhyàþ pratiùedhe akàdiprayoge pratiùedhaþ na bhavati iti vaktavyam . bhedikà devadattasya kàùñhànàm . cikãrùà viùõumitrasya kañasya . aparaþ àha : akàkàrayoþ prayoge pratiùedhaþ na iti vaktavyam . ÷eùe vibhàùà . ÷obhanà khalu pàõineþ såtrasya kçtiþ . ÷obhanà khalu pàõininà såtrasya kçtiþ . ÷obhanà khalu dàkùàyaõasya saïgrahasya kçtiþ . ÷obhanà khalu dàkùàyeõa saïgrahasya kçtiþ iti . (P_2,3.67) KA_I,468.14-23 Ro_II,837-838 ## . ktasya ca vartamàne nàpuüsake bhàve upasaïkhyànam kartavyam : chàttrasya hasitam , nañasya bhuktam , mayårasya nçttam , kokilasya vyàhçtam iti . #<÷eùavij¤ànàt siddham >#. ÷eùalakùaõà atra ùaùñhã bhaviùyati . ÷eùaþ iti ucyate . kaþ ca ÷eùaþ . karmàdãnàm avivakùà ÷eùaþ . katham punaþ sataþ nàma avivakùà syàt yadà chàtraþ hasati , nañaþ bhuïkte , mayåraþ nçtyati , kokilaþ vyàharati . sataþ api avivakùà bhavati . tat yathà : alomikà eóakà , anudarà kanyà iti . asataþ ca vivakùà bhavati . samudraþ kuõóikà . vindhyaþ vardhitakam iti . yadi evam uttaratra càtuþ÷abdyam pràpnoti . idam aheþ sçptam , iha ahinà sçptam , iha ahiþ sçptaþ , iha aheþ sçptam , gràmasya pàr÷ve gràmasya madhye iti . iùyate eva càtuþ÷abdyam . (P_2,3.69) KA_I,469.2-470.6 Ro_II,838-840 ## . làde÷e salliógagrahaõam kartavyam . salliñoþ prayoge na iti vaktavyam . kim prayojanam . kikinoþ pratiùedhàrtham . kikinoþ api prayoge pratiùedhaþ yathà syàt . | papiþ somaü dadiþ gàþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . na hi tau làde÷au . atha tau làde÷au syàtàm syàt pratiùedhaþ . bàóham syàt . làde÷au tarhi bhaviùyataþ . tat katham . àdçgamahanajanaþ kikinau liñ ca iti lióvat iti vakùyàmi . saþ tarhi vatinirde÷aþ kartavyaþ . na hi antareõa vatim atide÷aþ gamyate . antareõa api vatim atide÷aþ gamyate . tat yathà . eùaþ brahmadattaþ . abrahmadattam brahmadattaþ iti àha . te manyàmahe : brahmadattavat ayam bhavati iti . evam iha api aliñam liñ iti àha . lióvat iti vij¤àsyate . ukàraprayoge na iti vaktavyam . kañam cikãrùuþ . odanam bubhukùuþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ukàraþ api atra nirdi÷yate . katham . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . u uka åka la åka loka iti . ## . ukapratiùedhe kameþ bhàùàyàm pratiùedhaþ na bhavati iti vaktavyam . dasyàþ kàmukaþ . vçùalyàþ kàmukaþ . ##. avyayapratiùedhe tosunkasunoþ pratiùedhaþ na bhavati iti vaktavyam . purà såryasya udetoþ àdheyaþ . purà vatsànàm apàkartoþ . purà krårasya visçpaþ virap÷in . #<÷ànaü÷càna÷÷atéçõàm upasaïkhyànam># . ÷ànaü÷càna÷÷atéçõàm upasaïkhyànam kartavyam . somam pavamànaþ . naóam àghnànaþ . adhãyan pàràyaõam . laprayoge na iti pratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . tçn iti evam bhaviùyati . katham . tçn iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva saüniviùñànàm pratyàhàraþ . lañaþ ÷atç iti ataþ prabhçti à tçnaþ nakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam caurasya dviùan vçùalasya dviùan atra api pràpnoti . ##. dviùaþ ÷atuþ và iti vaktavyam . tat ca ava÷yaü vaktavyam pratyayagrhaõe sati pratiùedhàrtham . tat eva pratyàhàragrahaõe sati vidhyartham bhaviùyati . (P_2,3.70) KA_I,470.8-13 Ro_II,840-841 ## . akasya bhaviùyati iti vaktavyam . yavàn làvakaþ vrajati . odanam bhojakaþ vrajati . saktånpàyakaþ vrajati . ##. tataþ inaþ àdhamarõye ca bhaviùyati ca iti vaktavyam . ÷atam dàyã . sahasram dàyã . gràmam gàmã . (P_2,3.71) KA_I,470.15-471.6 Ro_II,841-842 kartçgrahaõam kimartham . karmaõi mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . bhàvakarmaõoþ kçtyàþ vidhãyante ñatra kçtyaiþ abhihitatvàt karmaõi ùaùñhã na bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . ## . bhavyàdãnàm karma kçtyaiþ anabhitam . geyaþ màõavakaþ sàmnàm . bhavyàdãnam karmaõaþ anabhidhànàt kçtyànàm kartçgrahaõam kriyate . kim ucyate bhavyàdãnàm karma kçtyaiþ anabhitam iti . na iha api anabhihitaü bhavati . àkraùñavyà gràüam ÷àkhà iti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . kçtyànàm . kçtyànàm prayoge ùaùñhã na bhavati iti . kim udàharaõam . gràmam àkraùñavyà ÷àkhà . tataþ kartari và iti . iha api tarhi pràpnoti . geyaþ màõavakaþ sàmnàm iti . ubhayapràptau iti vartate . nanu ca ubhayapràptiþ eùà . geyaþ màõavakaþ sàmnàm iti ca geyàni màõavakena sàmàni iti ca bhavati . ubhayapràptiþ nàma sà bhavati yatra ubhayasya yugapatprasaïgaþ atra ca yadà karmaõi na tadà kartari yadà kartari na tadà karmaõi iti. (P_2,4.1) KA_I,472.2 - 473.10 Ro_II,843 - 846 kimartham idam ucyate . ## . pratyadhikaraõam vacanotpattiþ bhavati . kim idam pratyadhikaraõam iti . adhikaraõam adhikaraõam prati pratyadhikaraõam . saïkhyàsàmànàdhikaraõyàt ca . saïkhyayà bahvarthayà ca asya sàmànàdhikaraõyam . pratyadhikaraõam vacanotpatteþ saïkhyàsàmànàdhikaraõyàt ca bahuùu bahuvacanam iti bahuvacanam pràpnoti . iùyate ca ekavacanam syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti dvigoþ ekavacanavidhànam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra anuprayogasya ekavacanam na pràpnoti : pa¤capålã iyam iti . kim kàraõam . advigutvàt . dvigoþ ekavacanm iti ucyate . na ca atra anuprayogaþ dvigusa¤j¤aþ . ## . siddham etat . katham . dvigvarthaþ ekavat bhavati iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na idam pàçibhàùikasya vacanasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam . ucyate vacanam . ekasya arthasya vacanam ekavacanam . ## . eka÷eùasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . pa¤capålã ca pa¤capålã ca pa¤capålã ca pa¤capålyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . anyasya anekatvàt . na etat dvigoþ anekatvam . kasya tarhi . dvigvarthasamudàyasya . ## . samàhàragrahaõam ca kartavyam . kim prayojanam . taddhitàrthapratiùedhàrtham . taddhitàrthe yaþ dviguþ tasya mà bhåt iti . pa¤cakapàlau pa¤cakapàlàþ iti . kim punaþ ayam pa¤cakapàla÷abdaþ pratyekam parisamàpyate àhosvit samudàye vartate . kim ca ataþ . yadi pratyekam parisamàpyate purastàt eva coditam parihçtam ca. atha samudàye vartate . ## . na và etat samàhàraikatvàt api sidhyati . evam tarhi pratyekam parisamàpyate . purastàt eva coditam parihçtam ca. aparaþ àha : na và samàhàraikatvàt . na và yogàrambheõa eva arthaþ . kim kàraõam . samàhàraikatvàt . ekaþ ayam samàhàraþ nàma . tasya ekatvàt ekavacanam bhaviùyati . (P_2,4.2) KA_I,473.12-19 Ro_II,846-847 ## . pràõitåryasenàïgànàm tatpårvapadottarapadagrahaõam kartavyam . pràõyaïgànàm pràõyaïaiþ iti vaktavyam . tåryàïgàõàü tåryàïgaiþ . senàïgànàm senàïgaiþ iti . kim prayojanam . vyatikaraþ mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . dvandvaþ ca pràõyaïgànàm . tataþ tåryàïgàõàm . tataþ senàïgànàm iti . saþ tarhi yogavibhàgaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . pratyekam aïga÷abdaþ parisamàpyate . (P_2,4.3) KA_I,473.21-474.5 Ro_II,847 iha kasmàt na bhavati . nandantu kañhakàlàpàþ . vardhantàm kañhakauthumàþ . ## . stheõoþ iti vaktavyam . evam api tiùñhantu kañhakàlàpàþ iti atra api pràpnoti . ## . adyatanyàm ca iti vaktavyam . udagàt kañhakàpàlam . pratyaùñhàt kañhakauthumam . udagàt maudapaippalàdam . (P_2,4.7) KA_I,474.7-11 Ro_II,848 ## . agràmàþ iti atra anagaràõàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . mathuràpàñaliputram iti . ## . ubhayataþ ca gràmàõàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . iha mà bhåt . ÷auryam ca ketavatà ca ÷auryaketavate . jàmbavam ca ÷àlukinã ca jàmbava÷àlukinyau . (P_2,4.8) KA_I,474.13-17 Ro_II,848 kùudrjantavaþ iti ucyate . ke punaþ kùudrajantavaþ . kùottavyàþ jantavaþ . yadi evam yåkàlikùam kãñapipãlikam iti na sidhyati . evam tarhi anathikàþ kùudrajantavaþ . atha và yeùàm na ÷oõitam te kùudrajantavaþ . atha và yeùàm à sahasràt a¤jaliþ na påryate te kùudrajantavaþ . atha và yeùàm gocarmamàtram na patitaþ bhavati te kùudrajantavaþ . atha va nakulaparyantàþ kùudrajantavaþ . (P_2,4.9) KA_I,474.19-21 Ro_II,849 kimarthaþ cakàraþ . evakàràrthaþ cakàraþ . yeùàm virodhaþ ÷à÷vatikaþ teùàm dvandve ekavacanam yathà syàt . anyat yat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . pa÷u÷akunidvandve virodhinàm pårvavipratiùiddham iti uktam saþ pårvavipratiùedhaþ na vaktavyaþ bhavati . (P_2,4.10) KA_I,475.2-10 Ro_II,849-850 aniravasitànàm iti ucyate . kutaþ aniravasitànàm . àryàvartàt aniravasitànàm . kaþ punaþ àryàvartaþ . pràg àdar÷àt pratyak kàlakavanàt dakùiõena himavantam uttareõa pàriyàtram . yadi evam kiùkindhagandikam ÷akayavanam ÷auryakrau¤cam iti na sidhyati . evam tarhi àryanivàsàt aniravasitànàm . kaþ punaþ àryanivàsaþ . gràmaþ ghoùaþ nagaram saüvàhaþ iti . evam api ye ete mahàntaþ saüstyàyàþ teùu abhyantaràþ caõóàlàþ mçtapàþ ca vasanti tatra caõóàlamçtapàþ iti na sidhyati . evam tarhi yàj¤àt karmaõaþ aniravasitànàm . evam api takùàyaskàram rajakatantuvàyam iti na sidhyati . evam tarhi pàtràt aniravasitànàm . yaiþ bhukte pàtram saüskàreõa ÷udhyati te aniravasitàþ . yaiþ bhukte saüskàreõa api na ÷udhyati te niravasitàþ . (P_2,4.11) KA_I,475.12-14 Ro_II,851 ## . avà÷vaprabhçtiùu yathoccàritam dvandvavçttam draùñavyam . gavà÷vam gavàvikam gavaióakam . (P_2,4.12) KA_I,475.17-477.5 Ro_II,851-855 ## . phalasenàvanaspatimçga÷akuntkùudrajantudhànyatçõànàm dvandvaþ vibhàùà ekavat bhavati bahuprakçtiþ iti vaktavyam . phala. badaràmalkam badaràmalakani . senà . hastya÷vam hastya÷vàþ . vanaspati . plakùanyagrodham plakùanyarodhàþ . mçga . rurupçùatam rurupçùatàþ . ÷akunta . haüsacakravàkam haüsacakravàkàþ . kùudrajantu . yåkàlikùam yåkàlikùàþ . dhànya . vrãhiyavam vrãhiyavàþ màùatilam màùatilàþ . tçõa . ku÷akàsam ku÷akà÷àþ ÷ara÷ãryam ÷ara÷ãryàþ . kim prayojanam . bahuprakçtiþ eva yathà syàt . kva mà bhåt . badaràmalake tiùñhataþ . kim punaþ anena yà pràptiþ sà niyamyate àhosvit avi÷eùeõa . kim ca ataþ . yadi anena yà pràptiþ sà niyamyate plakùanyagrodhau jàtiþ apràõinàm iti nityaþ dvandvaikavadbhàvaþ pràpnoti . atha avi÷eùeõa na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathàu astu . ##. pa÷u÷akunidvandve yeùàm ca virodhaþ ÷à÷vatikaþ iti etat bhavati pårvavipratiùedhena . pa÷u÷akunidvandvasya avakà÷aþ mahàjorabhram mahàjorabhràþ haüsacakravàkam haüsacakravàkàþ . yeùàm ca virodhaþ iti asya avakà÷aþ ÷ramaõabràhmaõam . iha ubhayam pràpnoti . kàkolåkam ÷va÷çgàlam iti . yeùàm ca virodhaþ iti etat bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam tatra cakàrakaraõasya prayojanam yeùàm ca virodhaþ ÷à÷vatikaþ teùàm dvandve ekavacanam yathà syàt . anyat yat pràpnoti tat mà bhåt iti . ## . a÷vavaóavayoþ pårvaliïgatvàt pa÷udvandvanapuüsakam bhavati pårvavipratiùedhena . a÷vavaóavayoþ pårvaliïgatvasya avakà÷aþ . vibhàùà pa÷udvandvanapuüsakam . yadà na pa÷udvandvanapuüsakam saþ avakà÷aþ . a÷vavaóavau . pa÷udvandvanapuüsakasya avakà÷aþ anye pa÷udvandvàþ . mahàjorabhram mahàjorabhràþ . pa÷udvandvanapuüsakaprasaïge ubhayam pràpnoti . a÷vavaóavam . pa÷udvandvanapuüsakam bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ##. pratipadam atra napuüsakam vidhãyate . a÷vavaóavapårvàpara iti . ## . ekavadbhàvaþ anarthakaþ . kim kàraõam . samàhàraikatvàt . ekaþ ayam arthaþ samàhàraþ nàma . tasya ekatvàt ekavacanam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . etat j¤àsyàmi . iha nityaþ vidhiþ iha vibhàùà iti . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati sarvaþ dvandvaþ vibhàùà ekavat bhavati iti yat ayam tiùyapunarvasvoþ nakùatradvandve bahuvacanasya dvivacanam nityam iti àha . idam tarhi prayojanam . saþ napuüsakam iti vakùyàmi iti . etat api na asti prayojanam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . na tarhi idànãm idam vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . pårvatra nityàrtham uttaratra vyabhicàràrtham vibhàùà vçkùamçga iti . (P_2,4.16) KA_I,477.7-11 Ro_II,855-856 kim udàharaõam . upada÷am pàõipàdam upada÷àþ pàõipàdàþ . na etat asti prayojanam . ayam dvandvaikavadbhàvaþ àrabhyate . tatra kaþ prasaïgaþ yat anuprayogasya syàt . evam tarhi avyayasya saïkhayà avyayãbhàvaþ api àrabhyate bahuvrãhiþ api . tat yadà tàvat ekavacanam tadà avyayãbhàvaþ anuprayujyate ekàrthasya ekàrthaþ iti . yadà bahuvacanam tadà bahuvrãhiþ anuprayujyate bahvarthasya bahvarthaþ iti . (P_2,4.19) KA_I,477.13-478.3 Ro_II,856-857 kimartham idam ucyate . sa¤j¤àyàm kantho÷ãnareùu iti vakùyati . tat atatpuruùasya na¤samàsasya karmadhàrayasya và mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . na hi sa¤j¤àyàm kanthàntaþ u÷ãnareùu atatpuruùaþ na¤samàsaþ karmadhàrayaþ và asti . uttaràrtham tarhi . upaj¤opakramam tadàdyàcikhyàsàyàm iti vakùyati . tat atatpuruùasya na¤samàsasya karmadhàrayasya và mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . na hi tadàdyàcikhyàsàyàm upaj¤opakramàntaþ atatpuruùaþ na¤samàsaþ karmadhàrayaþ và asti . uttaràrtham eva tarhi . chàyà bàhulye iti vakùyati . tat atatpuruùasya na¤samàsasya karmadhàrayasya và mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . na hi chàyàntaþ bàhulye atatpuruùaþ na¤samàsaþ karmadhàrayaþ và asti . uttaràrtham eva tarhi . sabhà ràjàmanuùyapårvà a÷àlà ca iti vakùyati . tat atatpuruùasya na¤samàsasya karmadhàrayasya và mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . na hi sabhàntaþ a÷àlàyàm atatpuruùaþ na¤samàsaþ karmadhàrayaþ và asti . idam tarhi . vibhàùà senàsurà iti vakùyati . tat atatpuruùasya na¤samàsasya karmadhàrayasya và mà bhåt iti . dçóhasenaþ ràjà . ana¤ iti kimartham . asenà . akarmadhàrayaþ iti kimartham . paramsenà uttamasenà . (P_2,4.26) KA_I,478.5-479 Ro_II,857-862 kimartham idam ucyate . dvandvaþ ayam ubhayapadàrthapradhànaþ . tatra kadà cit pårvapadasya yat liïgam tat samàsasya api syàt kadà cit uttarapadasya . iùyate ca parasya yat liïgam tat samàsasya syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti paravat liïgam dvandvatatpuruùayoþ iti . evamartham idam ucyate . tatpuruùaþ ca kaþ prayojayati . yaþ pårvapadàrthapradhànaþ ekade÷isamàsaþ ardhapippalã iti . yaþ hi uttarapadàrthapradhànaþ daivakçtam tasya paravat liïgam . ## . paravat liïgam dvandvatatpuruùayoþ iti cet pràptàpannàlampårvagatisamàseùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . pràptaþ jãvikàm praptajãvikaþ àpannaþ jãvikàm apannajãvikaþ . alampårvaþ . alam jãvikàyàþ alamjãvikaþ . gatisamàsa . niùkau÷àmbiþ nirvàràõasiþ . ## . pårvapadasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . mayårãkukkuñau . yadi punaþ yathàjàtãyakam parasya liïgam tathàjàtãyakam samàsàt anyat atidi÷yeta . ## . samàsàt anyat liïgam iti cet a÷vavaóavayoþ ñàpaþ luk vaktavyaþ . a÷vavaóavau . ## . nipàtanàt siddham etat . kim nipàtanam . à÷vavaóavapårvàpara iti . ## . atha và upasarjanasya iti hrasvatvam bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti . kukkuñamayåryau . astu . ## . paravat liïgam iti ÷abda÷abdàrthau atidi÷yete . tatra aupade÷ikasya hrasvatvam àtide÷ikasya ÷ravaõam bhaviùyati . idam tarhi . dattà ca kàrãùagandhyà ca dattàkàrãùagandhye dattà ca gàrgyàyaõã dattàgàrgyàyaõyau . dvau ùyaïau dvau ùphau ca pràpnutaþ . stàm .påmvadbhàvena ekasya nivçttiþ bhaviùyati . idam tarhi . dattà ca yuvatiþ ca dattàyuvatã . dvau ti÷abdau pràpnutaþ . tasmàt na etat ÷akyam vaktum ÷abda÷abdàrthau atidi÷yete iti . nanu ca uktam samàsàt anyat liïgam iti cet a÷vavaóavayoþ ñàblugvacanam iti . parihçtam etat : nipàtanàt siddham iti . atha và na evam vij¤àyate parasya eva paravat iti . katham tarhi . parasya iva paravat iti . yathàjàtãyakam parasya liïgam tathàjàtãyakam samàsasya atidi÷yate . atha pårvapadasya na pratiùidhyate pràptàdiùu katham . ## . dvandvaikade÷inoþ iti vakùyàmi . tat ekade÷igrahaõam kartavyam . na kartavyam . ekade÷isamàsaþ na àrapsyate . katham ardhapippalã iti . samànàdhikaraõasamàsaþ bhaviùyati . ardham ca sà pippalã ca ardhapippalã iti . na sidhyati . paratvàt ùaùñhãsamàsaþ pràpnoti . adya punaþ ayam ekade÷isamàsaþ àrabhyamàõaþ ùaùñhãsamàsam bàdhate . iùyate ca ùaùñhãsamàsaþ api . tat yathà . apåpàrdham mayà bhakùitam . gràmàrdham mayà labdham iti . evam pippalyardham iti bhavitavyam . katham ardhapippalã iti . samànàdhikaraõaþ bhaviùyati . (P_2,4.29) KA_I,479.19-21 Ro_II,862 ## . anuvàkàdayaþ puüsi bhàùyante iti vaktavyam . anuvàkaþ ÷amyuvàkaþ såktavàkaþ . (P_2,4.30) KA_I,479.22-480.12 Ro_II,8663-864 puõyasudinàbhyàm ahnaþ napuüsakatvam vaktavyam . puõyàham sudinàham . ## . pathaþ saïkhyàvyayàdeþ iti vaktavyam . dvipatham tripatham catuùpatham utpatham vipatham . ## . dviguþ ca samàsaþ napuüsakaliïgaþ bhavati iti vaktavyam . pa¤cagavam da÷agavam . akàràntottarapadaþ dviguþ striyàm bhàùyate iti vaktavyam . pa¤capålã da÷apålã . ## . và àbantaþ striyàm bhàùyate iti vaktavyam . pa¤cakhañvam pa¤cakhañvã da÷akhañvam da÷akhañvã . anaþ nalopaþ ca và ca striyàm bhàùyate iti vaktavyam . pa¤catakùam pa¤catakùã da÷atakùam da÷atakùã . pàtràdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . dvipàtram pa¤capàtram . (P_2,4.31) KA_I,480.14-16 Ro_II,864 ardharcàdayaþ iti vaktavyam . ardharcam ardharcaþ kàrùàpaõam kàrùàpaõaþ gomayam gomayaþ sàram sàraþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahuvacananirde÷àt àdyarthaþ gamyate . (P_2,4.32.1) KA_I,480.18-481.4 Ro_II,865 ## . anvàde÷e samànàdhikaraõagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . ## . iha mà bhåt . devadattam bhojaya imam ca yaj¤a dattam bhojaya iti . ## . anvàde÷aþ ca kathitànukathanamàtram draùñavyam . tat dveùyam vijànãyàt : idamà kathitam idamà yadà anukathyate iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà àcaùñe : anvàde÷aþ ca kathitànukathanamàtram draùñavyam iti . (P_2,4.32.2) KA_I,481.5-26 Ro_II,866-867 atha kimartham a÷àde÷aþ kriyate na tçtãyàdiùu iti eva ucyeta . tatra ñàyàm osi ca enena bhavitavyam . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . tatra idråpalope kçte kevalam idamaþ anudàttatvam vaktavyam . ataþ uttaram pañhati . àde÷avacanam sàkackàrtham . àde÷avacanam sàkackàrtham kriyate . sàkackasya api àde÷aþ yathà syàt . imakàbhyàm chàtràbhyàm ràtriþ adhãtà atho àbhyàm api adhãtam . atha kimartham ÷itkaraõam . #<÷itkaraõam sarvàde÷àrtham >#. ÷itkaraõam kriyate sarvàde÷àrtham . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt : imakàbhyàm chàtràbhyàm ràtriþ adhãtà atho* àbhyàm api adhãtam iti . akriyamàõe hi ÷itkaraõe alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya prasajyeta . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . antyasya vikàravacanànarthakyàt . akàrasya akàravacane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa api ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . ## . arthavat tu asya akàravacanam . kaþ arthaþ . àde÷apratiùedhàçtham . ye anye akàrasya àde÷àþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . tat yathà . maþ ràji samaþ kvau iti : makàrasya makàravacane prayojanam na asti iti kçtvà anusvàràdayaþ bàdhyante . ##. tasmàt ÷akàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . a* a iti . anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . atha và vicitràþ taddhitavçttayaþ . na anvàde÷e akac utpatsyate . (P_2,4.33) KA_I,482.2-8 Ro_II,867-868 kimartham tratasoþ anudàttatvam ucyate . udàttau mà bhåtàm iti . na etat asti prayojanam . litsvare kçte nighàte etadaþ anudàttatvena siddham . idam iha sampradhàryam . anudàttatvam kriyatàm litsvaraþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt litsvaraþ . nityatvàt anudàttatvam . kçte api litsvare pràptnoti akçte api . tatra nityatvàt anudàttatve kçte liti pårvaþ udàttabhàvã na asti iti kçtvà yathàpràptaþ pratyayasvaraþ prasajyeta . tat yathà goùpadapram vçùñaþ devaþ iti ålope kçte pårvaþ udàttabhàvã na asti iti kçtvà yathàpràptaþ pratyayasvaraþ bhavati . tasmàt tratasoþ anudàttatvam vaktavyam . (P_2,4.34) KA_I,482.10-24 Ro_II,868-869 kasya ayam enaþ vidhãyate . etadaþ pràpnoti . idamaþ api tu iùyate . tat idamaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . idamaþ anvàde÷e a÷ anudàttaþ tçtãyàdau iti . yadi tat anuvartate etadaþ tratasoþ tratasau ca anudàttau iti idamaþ ca iti idamaþ api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . idamaþ anvàde÷e a÷ anudàttaþ tçtãyàdau . etadaþ tratasoþ tratasau ca anudàttau idamaþ anvàde÷e a÷ anudàttaþ tçtãyàdau a÷ bhavati . tataþ dvitãyàñaussu enaþ idamaþ etadaþ ca . tçtãyàdau iti nivçttam . atha và maõóåkagatayaþ adhikàràþ . tat yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và ekayogaþ kariùyate . idamaþ anvàde÷e a÷ anudàttaþ tçtãyàdau iti etadaþ tratasoþ tratasau ca anudàttau . tataþ dvitãyàñaussu enaþ idamaþ etadaþ ca . atha và ubhayam nivçttam . tat apekùiùyàmahe . ## . enat iti napuüsakaikavacanekartavyam . kuõóam ànaya prakùàlaya enat parivartaya enat . yadi enat kriyate enaþ na kartavyaþ . kà råpasiddhiþ : atho enam atho ene atho enàn iti ñyadàdyatvena siddham . yadi evam ena÷ritakaþ na sidhyati . enacchritakaþ iti pàpnoti . yathàlakùaõam aprayukte . (P_2,4.35) KA_I,463.2-484.21 Ro_II,870-872 ## . jagdhyàdiùu àrdhadhàtukà÷rayatvàt sati tasmin àrdhadhàtuke jagdhyàdibhiþ bhavitavyam . kim ataþ yat sati bhavitavyam . ## . tatra utsargalakùaõam kàryam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . bhavyam praveyam àkhyeyam . õyati avasthite aniùñe pratyaye àde÷aþ syàt . õyataþ ÷ravaõam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . sàmànyà÷rayatvàt vi÷eùasya anà÷rayaþ . sàmànyena hi à÷rãyamàõe vi÷eùaþ na à÷ritaþ bhavati . tatra àrdhadhàtukasàmànye jagdhyàdiùu kçteùu yaþ yataþ pratyayaþ pràpnoti saþ tataþ bhaviùyati . ## . sàmànyà÷rayatvàt vi÷eùasya anà÷rayaþ iti cet uvarõàkàràntebhyaþ õyat pràpnoti . lavyam pavyam iti . àrdhadhàtukasàmànye guõe kçti yi pratyayasàmànya ca vàntàde÷e halantàt iti õyat pràpnoti . iha ca ditsyam dhitsyam àrdhadhàtukasàmànye akàralope kçte halantàt iti õyat pràpnoti . ## . paurvàparyàbhàt ca sàmànyena jagdhyàdãnàm anupapattiþ . na hi sàmànyena paurvàparyam asti . ## . siddham etat . katham . avi÷eùeõa jagdhyàdãn uktvà sàrvadhàtuke na iti pratiùedham vakùyàmi . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam jagdhyàdiùu àrdhadhàtukà÷rayatvàt sati tasmin vidhànam iti . parihçtam etat sàmànyà÷rayatvàt vi÷eùasya anà÷rayaþ iti . nanu ca uktam sàmànyà÷rayatvàt vi÷eùasya anà÷rayaþ iti cet uvarõàkàràntebhyaþ õyadvidhiprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . vakùyati tatra ajgrahaõasya prayojanam ajantabhåtapårvamàtràt api yathà syàt iti . yat api ucyate paurvàparyàbhàt ca sàmànyena anupapattiþ iti . arthasiddhiþ eva eùà yat sàmànyena paurvàparyam na asti . asati paurvàparye viùayasaptamã vij¤àsyate . àrdhadhàtukaviùaye iti . atha và àrdhadhàtukàsu iti vakùyàmi . kàsu àrdhadhàtukàsu . uktiùu yuktiùu råóhiùu pratãtiùu ÷rutiùu sa¤j¤àsu . (P_2,4.36) KA_I,484.11-21 Ro_II,873 lyabgrahaõam kimartham na ti kiti iti eva siddham . lyapi kçte na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . lyap kriyatàm àde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt lyap . antaraïgaþ àde÷aþ . evam tarhi siddhe sati yat lyabgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ antaraïgàn api vidhãn bahiraïgaþ lyap bàdhate iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . lyabade÷e upade÷ivadvacanam anàdiùñàrtham bahiraïgalakùaõatvàt iti vakùyati . tat na vaktavyam bhavati . ##P#< bharati iti kçtam tat u viddhi># . eùaþ eva arthaþ ##. (P_2,4.37) KA_I,484.23-24 Ro_II,874 ##. ghasëbhàve aci upasaïkhyànam kartavyam . pràtti iti praghasaþ . (P_2,4.42-43) KA_I,485. 2-5 Ro_II,874 kimayam vadhiþ vya¤jantaþ àhosvit adantaþ . kim ca ataþ . yadi vya¤janàntaþ ##. kim uktam . vadhyàde÷e vçddhitatvapratiùedhaþ ióvidhiþ ca iti . atha adantaþ na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . (P_2,4.45) KA_I,485.7-9 Ro_II,874 ## . iõvat ikaþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . adhyagàt adhyagàtàm . (P_2,4.46) KA_I,484.11 Ro_II,875 iõvat ikaþ iti eva . adhigamayati adhigamayataþ aghigamayanti . (P_2,4.47) KA_I,484.13 Ro_II,875 iõvat ikaþ iti eva . aghijigamiùati adhijigami÷ataþ adhijigamiùanti . (P_2,4.49) KA_I,485.15-486.21 Ro_II,875-877 ïitkaraõam kimartham . ## . gàïi anubandhakaraõam kriyate vi÷eùaõàçtham . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . gàïkuñàdibhyaþ a¤õit ïit iti . gàkuñàdibhyaþ a¤õit ïit iti iyati ucyamàne iõàde÷asya api prasajyeta . ## . atha và etat j¤àpayati àcàryaþ sànubandhakasya àde÷e itkàryam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ##. ïitaþ iti àtmanepadam na bhavati . ##. lañaþ ÷atç÷ànacau prayojanam . pacamànaþ yajamànaþ iti . ñitaþ iti etvam na bhavati . ## . yuvoþ anàkau ca prayojanam . nandanaþ kàrakaþ nandanà kàrikà iti . ugillakùaõau ïãbnumau na bhavataþ . ## . meþ ca ananubandhakasya amvaktavyaþ . acinavam akaravam asunavam . atyalpam idam ucyate . tiptibmipàm iti vaktavyam . iha api yathà syàt : veda vettha . asya j¤àpakasya santi doùàþ santi prayojanàni . doùàþ samàþ bhåyàüsaþ và . tasmàt na arthaþ anena j¤àpakena . katham yàni prayojanàni . na etàni santi . iha tàvat . cakùiïaþ khyठiti . ¤itkaraõasàmarthyàt vibhàùà àtmanepadam bhaviùyati . lañaþ ÷atç÷ànacau iti . vakùyati etat . prakçtànàm àtmanepadànàm etvam bhavati iti . yuvoþ anàkau iti . vakùyati etat . siddham tu yuvoþ ananunàsikatvàt iti . (P_2,4.54.1) KA_I,486.23-487.18 Ro_II,877-879 kim ayam ka÷àdiþ àho÷vit khayàdiþ . ## . cakiïaþ khyठka÷àdiþ khayàdiþ ca . ## . atha và kha÷àdiþ bhaviùyati . kena idànãm ka÷àdiþ bhaviùyati . cartvena . atha khayàdiþ katham . ## . asiddhe ÷asya vibhàùà yatvam vaktavyam . kim prayojanam . ## . sauprakhyaþ iti yopadhalakùaõaþ vu¤vidhiþ na bhavati . sauprakhyãyaþ . vçddhàt chaþ bhavati . ## . àkhyàtaþ iti niùñhànatvam na bhavati . ## . puïkhyànam iti ruvidhiþ na bhavati . #<õatvam paryàkhyàte># . paryàkhyànam iti õatvam na bhavati . ## . namaþ khyàtre iti sasthànatvam na bhavati. (P_2,4.54.2) KA_I,487.19-488.6 Ro_II,879 ##. varjane pratiùedhaþ vaktavyaþ . avasa¤cakùyàþ parisa¤cakùyàþ . asanayoþ ca . asanayoþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . nçcakùàþ rakùaþ . vicakùaõaþ iti . ## . bahulam taõi iti vaktavyam . kim idam taõi iti . sa¤j¤àchandasoþ grahaõam . kim prayojanam . ## . anna . annam . vadhaka . vadhakam . gàtra . gàtram pa÷ya . vicakùaõa . vicakùaõaþ . ajira . ajire tiùñhati . (P_2,4.56) KA_I,488.8-24 Ro_II,880-881 ## . gha¤apoþ pratiùedhe kyapaþ upasaïkhyànam kartavyam . iha api yathà syàt . samajanam samajyà iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . api iti eva bhaviùyati . katham . api iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . apaþ akàtàt prabhçti à kyapaþ pakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam saüvãtiþ na sidhyati . evam tarhi na arthaþ uapsaïkhyànena na api gha¤napoþ pratiùedhena . idam asti . cakùiïaþ khyठvà liñi iti . tataþ vakùyàmi . ajeþ vã bhavati và vyavasthitavibhàùà ca iti . tena iha ca bhaviùyati : pravetà pravetum pravãtaþ rathaþ , saüvãtiþ iti . iha ca na bhaviùyati : samàjaþ , udàjaþ , samajaþ , udajaþ , samajanam udajanam , samajyà iti . tatra ayam api arthaþ . idam api siddham bhavati : pràjità iti . kim ca bhoþ iùyate etat råpam . bàóham iùyate . evam hi kaþ cit vaiyàkaraõaþ àha . kaþ asya rathasya pravetà iti . såtaþ àha . àyuùman aham pràjità iti . vaiyàkaraõaþ àha . apa÷abdaþ iti . såtaþ àha . pràpitj¤aþ devànàm priyaþ na tu iùñaj¤aþ . iùyate etat råpam iti . vaiyàkaraõaþ àha . àho khalu anena durutena bàdhyàmahe iti . såtaþ àha . na khalu ve¤aþ såtaþ . suvateþ eva såtaþ . yadi suvateþ kutsà prayoktavyà . duþsåtena iti vaktavyam . na tarhi idànãm idam và yau iti vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . na iyam vibhàùà . kim tarhi . àde÷aþ ayam vidhãyate . và iti ayam àde÷aþ bhavati ajeþ yau parataþ . vàyuþ iti . (P_2,4.58) KA_I,489.2-9 Ro_II,881-882 ##. aõi¤oþ luki tadràjàt yuvapratyayasya upasaïkhyànam kartavyam . baudhiþ pità baudhãþ putraþ audumbariþ pità audumbariþ putraþ . aparaþ àha : ## kartavyam iti . jàbàliþ pità jàbàliþ putraþ . aparaþ àha . ## kartavyam iti . kim prayojanam . idam api siddham bhavati . bhàõóijaïghiþ pità bhàõóijaïghiþ putraþ kàrõakharakiþ pità kàrõakharakiþ putraþ . (P_2,4.62) KA_I,490.2-492.26 Ro_II,882-893 ## . tadràjàdãnàm luki samàsabahutve pratiùedhaþ . priyaþ àïgaþ eùàm te ime priyàïgàþ . priyaþ vàïgaþ eùàm te ime priyavàïgàþ iti . kim ucyate samàsabahutve pratiùedhaþ iti yàvatà tena eva cet kçtam bahutvam iti ucyate na ca atra tena eva kçtam bahutvam . bhavati vai kim cit àcàryàþ kriyamàõam api codayanti . tat và kartavyam tena eva cet bahutvam iti samàsabahutve và pratiùedhaþ vaktavyaþ iti . ## . abahutve ca luk vaktavyaþ . atikràntaþ aïgàn atyaïgaþ . bahuvacane parataþ yaþ tadràjaþ iti evam kçtvà codyate . atha kimartham punaþ idam na bahuvacane iti eva siddham . na sidhyati . bahuvacane iti ucyate na ca atra bahuvacanam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena bhaviùyati . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . na lumatà àïgasya iti vakùyàmi . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . pa¤cabhiþ gàrgãbhiþ krãtaþ pañaþ pa¤cagàrgyaþ da÷agàrgyaþ iti . ## . dvandve abahuùu luk vaktavyaþ . gargavatsavàjàþ iti . iha ca luk vaktavyaþ . gargebhyaþ àgatam gargaråpyam gargamayam iti . iha ca atrayaþ iti udàttanivçttisvaraþ pràpnoti . ## . siddham etat . katham . pratyayàrthabahutve luk vaktavyaþ . yadi pratyayàrthabahutve luk ucyate astriyàm iti vaktavyam . iha mà bhåt : àïgyaþ striyaþ , vàïgyaþ striyaþ iti . yasya punaþ bahuvacane parataþ luk ucyate tasya ãkàreõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . yasya api bahuvacane parataþ luk ucyate tena api astriyàm iti vaktavyam àmbaùñhyàþ striyaþ sauvãryàþ striyaþ iti evamartham . atra api càpà vyavadhànam . ekàde÷e kçte na asti vyavhadànam . ekàde÷aþ påvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . ## . dvandve abahuùu luk vaktavyaþ . gargavatsavàjàþ iti . ## . gotrasya bahuùu lopinaþ bahuvacanàntasya pravçttau dvyekayoþ aluk vaktavyaþ . bidànàm apatyam màõavakaþ baidaþ baidau . kimartham idam na aci iti eva aluk siddhaþ . aci iti ucyate . na ca atra ajàdim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . ## . ekavacanadvivacanàntasya pravçttau bahuùu lopaþ yåni vaktavyaþ . baidasya apatyam bahavaþ màõavakàþ bidàþ baidayoþ và bidàþ . a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti ucyamànaþ luk na pràpnoti . mà bhåt evam . a¤antam yat bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . sarveùàm dvandve bahvarthatvàt . sarvàõi dvandve bahvarthàni . katham . yugapat adhikaraõavivakùàyàm dvandvaþ bhavati . tataþ ayam àha yasya bahuvacane parataþ luk . yadi sarvàõi dvandve bahvarthàni aham api idam acodyam codye . dvandve abahuùu lugvacanam iti . mama api sarvatra bahuvacanam param bhavati . luke kçte na pràpnoti . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . na lumatà àïgasya iti vakùyàmi . nanu ca uktam na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . pa¤cabhiþ gàrgãbhiþ krãtaþ pañaþ pa¤cagàrgyaþ da÷agàrgyaþ iti . iùtam eva etat saïgçhãtam . pa¤cagargaþ da÷agargaþ iti eva bhavitavyam . tathà idam aparam acodyam codye . gargaråpyam gargamayam . atra api bahuvacane iti eva siddham katham . samarthàt taddhitaþ utpadyate . sàmarthyam ca subantena . tataþ ayam àha yasya prtayayàrthabahutve luk . yadi samarthàt taddhitaþ utpadyate aham api idam acodyam codye . gotrasya bahuùu lopinaþ bahuvacanàntasya pravçttau dvyekayoþ aluk iti . katham . yasya api bahuvacane parataþ luk tena api atra aluk vaktavyaþ . tasya api hi atra bahuvacanam param bhavati . na vaktavyaþ . aci iti evam aluk siddhaþ . aci iti ucyate . na ca atra ajàdim pa÷yàmaþ . nanu ca uktam pratyayalakùaõena . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam iti . yadi và kàni cit varõà÷rayàõi api pratyayalakùaõena bhavanti tathà idam api bhaviùyati . atha và avi÷eùeõa alukam uktvà hali na iti vakùyàmi . yadi avi÷eùeõa alukam uktvà hali na iti ucyate bidànàm apatyam bahavaþ màõavakàþ bidàþ atra api aluk pràpnoti . astu . punaþ asya yuvabahutve vartamànasya luk bhaviùyati . punaþ aluk kasmàt na bhavati . samarthànàm prathamasya gotrapratyayàntasya aluk ucyate na ca tat samarthànàm prathamam gotrapratyayàntam . kim tarhi . dvitãyam artham upasaïkràntam . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam atribharadvàjikà vasiùñhaka÷yapikà bhçgvaïgirasikà kutsaku÷ikà iti evamartham . gargabhàrgavikàgrahaõam và kriyate . tat niyamàrtham bhaviùyati . etasya eva dvitãyam artham upasaïkràntasya aluk bhavati na anyasya iti . yat api ucyate ekavacanadvivacanàntasya pravçttau bahuùu lopaþ yåni vaktavyaþ iti . mà bhåt evam a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti . a¤antam yatbahuùu ya¤antam yat bahuùu iti evam bhaviùyati . nanu ca uktam na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . na eùaþ doùaþ . laukikasya tatra gotrasya grahaõam . na ca etat laukikam gotram . yasya bahuvacane parataþ luk samàsabahutve tena pratiùedhaþ vaktavyaþ tena eva cet kçtam bahutvam iti và vaktavyam . yasya pratyayàrthabahutve luk tena astriyàm iti vaktavyam . yasya bahuvacane parataþ luk tasya ayam adhikaþ doùaþ atraþ iti udàttanivçttisvaraþ pràpnoti . tasmàt pratyayàrthabahutve luk iti eùaþ pakùaþ jyàyàn . atha iha katham bhavitavyam . gàrgã ca bàtsyaþ ca iti . yadi tàvat astri vidhinà à÷rãyate asti atra astrã iti kçtvà bhavitavyam lukà . atha strã pratiùedhena à÷rãyate asti atra strã iti kçtvà bhavitavyam pratiùedhena . kim punaþ atra arthasatattvam . devàþ etat j¤àtum arhanti . atha yaþ lopyalopinàm samàsaþ tatra katham bhavitavyam . ubhayam hi dç÷yate . ÷aradvat ÷unakadarbhàt bhruguvat sàgràyaõeùu na udàttasvaritodayam agàrgyakà÷yapagàlavànàm iti . (P_2,4.64) KA_I,493.2-8 Ro_II,893 ## . ya¤àdãnàm ekadvayoþ và tatpuruùe ùaùñhyàþ upasaïkhyànam kartavyam . gàrgyasya kulam gàrgyakulam gargakulam và . gàrgyayoþ kulam gàrgyakulam gargakulam và . baidasya kulam baidakulam bidakulam và . baidayoþ kulam baidakulam bidakulam và . ya¤àdãnàm iti kimartham . àïgasya kulam àïgakulam. àïgayoþ kulam àïgakulam . ekadvayoþ iti kimartham . gargàõàm kulam gargakulam . tatpuruùe iti kimartham. gàrgyasya samãpam upagàrgyam . ùaùñhyàþ iti kim . ÷obhanagàrgyaþ paramagàrgyaþ . (P_2,4.66) KA_I,493.10-16 Ro_II,893-894 kim ayam samuccayaþ . pràkùu bharateùu ca iti . àhosvit bharatavi÷eùaõam pràggrahaõam . prà¤caþ ye bharatàþ iti . kim ca ataþ . yadi samuccayaþ bharatagrahaõam anarthakam . na hi anyatra bharatà santi . atha pràggrahaõam bharatavi÷eùaõam pràggrahaõam anarthakam . na hi aprà¤caþ bharatàþ santi . evam tarhi samuccayaþ . nanu ca uktam bharatagrahaõam anarthakam . na hi anyatra bharatà santi iti . na anarthakam. j¤àpakàrtham . kim j¤àpyate . etat j¤àpayati àcàryaþ anyatra pràggrahaõe bharatagrahaõam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . i¤aþ pràcàm bharatgrahaõam na bhavati . auddàlakiþ pità auddàlakàyanaþ putraþ iti . (P_2,4.67) KA_I,493.18-20 Ro_II,894 ## . gopavanàdipratiùedhaþ pràk haritàdibhyaþ draùñavyaþ . hàritaþ hàritau bahuùu haritàþ . (P_2,4.69) KA_I,494.2-6 Ro_II,894-895 kimartham advandve iti ucyate . dvandve mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . iùyate eva dvandve : bhraùñakakapiùñhalàþ bhràùñakikàpiùthalayaþ iti . ataþ uttaram pañhati ## . advandve iti ucyate dvandvàdhikàranivçttyartham . dvandvàdhikàraþ nivartate . tasmin nivçtte avi÷eùeõa dvandve ca advandve ca bhaviùyati . (P_2,4.70) KA_I,494.8-495.2 Ro_II,895-896 #<àgastyakauõóinyayoþ prakçtinipàtanam >#. àgastyakauõóinyayoþ prakçtinipàtanam kartavyam . agastikauõóinac iti etau prakçtyàde÷au bhavataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . ##. lukpratiùedhe vçddhiþ yathà syàt . ## . pratyayàntanipàtane hi sati vçddhyabhàvaþ syàt . àgastãyàþ kauõóinyàþ iti . yadi prakrñinipàtanam kriyate kena idànãm pratyayasya lopaþ bhaviùyati . ## . adhikàràt pratyayalopaþ bhaviùyati . tat tarhi prakçtinipàtanam kartavyam . na kartavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . àgastyakauõóinyayoþ bahuùu luk bhavati . tataþ agastikuõóinac iti etau prakçtyàde÷au bhavataþ àgastyakauõóinyayoþ iti . evam api pratyayàntayoþ eva pràpnoti . pratyayàntàt hi bhavàn ùaùñhãm uccàrayati . àgastyakauõóinyayoþ iti . na eùaþ doùaþ . yathà hi paribhàùitam pratyayasya luk÷lulupaþ bhavanti iti pratyayasya eva bhaviùyati . ava÷iùñasya àde÷au bhaviùyataþ . (P_2,4.74) KA_I,495.4-15 Ro_II,896-897 #<åtaþ aci># .åtaþ aci iti vaktavyam . iha mà bhåt . sanãsrasaþ danãdhvasaþ iti . atha åtaþ iti ucyamàne iha kasmàt na bhavati . yoyåyaþ roråvaþ . vihitavi÷eùaõam åkàràntagrahaõan . åkàràntàt yaþ vihitaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iùñam eva etat saïgçhãtam . sanãsraüsaþ danãdhvaüsaþ iti eva bhavitavyam . (P_2,4.77) KA_I,495.10-15 Ro_II,897-898 ##. gàpoþ grahaõe iõpibatyoþ grahaõam kartavyam . iõaþ yaþ gà÷abdaþ pibateþ yaþ pà÷abdaþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . agàsãt nañaþ . apàsãt dhanam iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iõaþ grahaõe tàvat vàrtam . nirde÷àt eva idam vyaktam lugvikaraõasya grahaõam iti . pàgrahaõe ca api vàrtam . vaktavyam eva etat sarvatra eva pàgrahaõe alugvikaraõasya grahaõam iti . (P_2,4.79) KA_I,495.17-496.7 Ro_II,898 ## . tathàsoþ àtmanepadasya grahaõam kartavyam . àtmanepadam yau tathàsau iti vaktavyam . ## . atha và ekavacane ye tathàsã iti vaktavyam . tat ca ava÷yam anyatarat kartavyam . ## . anucyamàne hi etasmin aniùñam prasajyeta . ataniùña yåpam . asaniùña yåpam iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yadi api tàvat ayam ta÷abdaþ dçùñàpacàraþ asti àtmanepadam asti eva parasmaipadam asti ekavacanam asti bahuvacanam ayam khalu thàs÷abdaþ adçùñàpacàraþ àtmanepadam ekavacanam eva . tasya asya kaþ anyaþ sahàyaþ bhavitum arhati anyat ataþ àtmanepadàt ekavacanàt ca . tat yathà asyas goþ dvitãyena arthaþ iti . gauþ eva ànãyate na a÷vaþ na gardabhaþ . (P_2,4.81.1) KA_I,496.9-23 Ro_II,898-899 #<àmaþ leþ lope luïloñoþ upasaïkhyànam># . àmaþ leþ lope luïloñoþ upasaïkhyànam kartavyam : tàm baijavàpayaþ vidàm akran . atra bhavantaþ vidàm kurvantu. tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ligrahaõam nivartiùyate . yadi nivartate pratyayamàtrasya pràpnoti . iùyate ca pratyayamàtrasya . àtaþ ca iùyate . evam hi àha : kç¤ ca anuprayujyate liñi iti . yadi ca pratyayamàtrasya luk bhavati tataþ etat upapannam bhavati . #<àmantebhyaþ õalaþ pratiùedhaþ># . àmantebhyaþ õalaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷a÷àma tatàma . vçddhau kçtyàyàm àmaþ iti luk pràpnoti . #<àmantebhyaþ arthavadgrahaõàt õalaþ apratiùedhaþ># . àmantebhyaþ õalaþ apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . luk kasmàt na bhavati : ÷a÷àma tatàma iti . arthavataþ àm÷abdasya grahaõam . na ca eùaþ arthavàn . #<àmantebhyaþ arthavadgrahaõàt õalaþ apratiùedhaþ iti cet amaþ pratiùedhaþ >#. àmantebhyaþ arthavadgrahaõàt õalaþ apratiùedhaþ iti cet amaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . àma . ## . kim uktam . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . (P_2,4.81.2) KA_I,496.24-498.12 Ro_II,900-902 kim punaþ luk àde÷ànàm apavàdaþ àhosvit kçteùu àde÷eùu bhavati . ##. luk àde÷ànàm apavàdaþ . ## . tiïkçtasya tu abhàvaþ . kasya . padatvasya . ## . subantam padam iti padasa¤j¤à bhaviùyati . katham svàdyutpattiþ . ##. lakàraþ kçt . kçt pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à . tadà÷rayam pratyayavidhànam . pràtipadikà÷rayatvàt svàdyutpattiþ bhaviùyati . supaþ ÷ravaõam pràpnoti . avyayàt iti luk bhaviùyati . katham avyayatvam . ## . kçdantam màntam avyayasa¤j¤am bhavati iti avyayasa¤j¤à bhaviùyati . svaraþ katham . yat prakàrayàm cakàra . ## . kçdantam uttarapadam prakçtisvaram bhavati iti eùaþ svaraþ bhaviùyati . ## . tathà ca nighàtànighàtasiddhiþ bhavati . cakùuùkàmam yàjayàm cakàra . tiï atiïaþ iti tasya ca anighàtaþ . tasmàt ca nighàtaþ siddhaþ bhavati . ## . na¤à tu samàsaþ pràpnoti . na kàrayam na hàrayàm . na¤ subantena saha samasyate iti samàsaþ pràpnoti . ## . kim uktam . asàmarthyàt iti . na atra na¤aþ àmantena sàmarthyam . kena tarhi . tiïantena . na cakàra kàrayàm . na cakàra hàrayàm iti . (P_2,4.82) KA_I,498.2-12 Ro_II,902-903 ## .avyayàt àpaþ lugvacanam anarthakam . kim kàraõam . liïgàbhàvàt . aliïgam avyayam . kim idam bhavàn supaþ lukam mçùyati àpaþ lukam na mçùyati . yathà eva hi aliïgam avyayam evam asaïkhyam api . satyam etat . pratyayalakùaõam àcàryaþ pràrthayamànaþ supaþ lukam mçùyati . àpaþ punaþ asya luki sati na kim cit api prayojanam asti . ucyamàne api etasmin svàdyutpattiþ na pràpnoti . kim kàraõam . ekatvàdãnàm abhàvàt . ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante . na ca eùàm ekatvàdayaþ santi . avi÷eùeõa utpadyante . utpannànàm niyamaþ kriyate . atha và prakçtàn arthàn apekùya niyamaþ . ke ca prakçtàþ . ekatvàdayaþ . ekasmin ekavacanam na dvayoþ na bahuùu . dvayoþ eva dvivacanam na ekasmin na bahuùu . bahuùu eva bahuvacanam na ekasmin na dvayoþ iti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati utpadyante avyayebhyaþ svàdayaþ iti yat ayam avyayàt àpasupaþ iti sublukam ÷àsti . (P_2,4.83.1) KA_I,498.14-23 Ro_II,903 ## . na avyayãbhàvàt ataþ iti yogaþ vyavaseyaþ . na avyayãbhàvàt akàràntàt supaþ luk bhavati . tataþ am tu apa¤camyàþ iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ##. pa¤camyàþ amaþ pratiùedhaþ yathà syàt . ## . ekayoge hi sati ubhayoþ pratiùedhaþ syàt amaþ alukaþ ca . saþ tarhi yogavibhàgaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . ## . tuþ kriyate . sa niyàmakaþ bhaviùyati . am eva apa¤camyàþ iti . (P_2,4.83.2) KA_I,499.1-9 Ro_II,903-904 ## . ami pa¤camãpratiùedhe apàdànagrahaõam kartavyam . apàdànapa¤camyàþ iti vaktavyam . kim prayojanam . ##. karmapravacanãyayukte mà bhåt . àpàñaliputram vçùñaþ devaþ . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . uttarapadam atra karmapravacanãyayuktam . uttarapadasya karmapravacanãyayogàt samàsàt pa¤camã na bhaviùyati . yadà ca samàsaþ karmapravacanãyayuktaþ bhavati tadà pratiùedhaþ . tat yathà . à upakumbhàt à upamaõikàt iti . (P_2,4.84) KA_I,499.11-14 Ro_II,904 ##. saptamyàþ çddhinadãsamàsasaïkhyàvayavebhyaþ nityam iti vaktavyam . çddhi . sumaram sumagadham . nadãsamàsaþ . unmattagaïgam lohitagaïgam . saïkhyàvayava . ekaviüsatibhàradvàjam tripa¤cà÷atgautamam . (P_2,4.85.1) KA_I,499.16-500.27 Ro_II,905-907 #<ñitàm ñeþ evidheþ luñaþ óàraurasaþ pårvavipratiùiddham># . ñitàm ñeþ evidheþ luñaþ óàraurasaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . ñeþ etvasya avakà÷aþ pacate pacete pacante . óàraurasàm avakà÷aþ ÷vaþ kartà ÷vaþ kartàrau ÷vaþ kartàraþ . iha ubhayam pràpnoti . ÷vaþ adhetà ÷vaþ adhyetàrau ÷vaþ adhyetàraþ . óàraurasaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . #<àtmanepadànàm ca iti vacanàt siddham># . àtmanepadànàm ca óàraurasaþ bhavanti iti vaktavyam . ##. tat ca ava÷yam àtmanepadagrahaõam kartavyam samasaïkhyàrtham . saïkhyàtanude÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi àtmanepadagrahaõe ÷añ sthàninaþ trayaþ àde÷àþ . vaiùamyàt saïkhyàtànude÷aþ na pràpnoti . pårvavipratiùedhàrthena tàvat na arthaþ àtmanepadagrahaõena . idam iha sampradhàryam . óàraurasaþ kriyantàm ñeþ etvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt etvam . nityàþ óàraurasaþ . kçte api etve prapnuvanti akçte api pràpnuvanti . ñeþ etvam api nityam . kçteùu api óàraurassu pràpnoti akçteùu api pràpnoti . anityam etvam . anyasya kçteùu óàraurassu pràpnoti anyasya akçteùu . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . óàraurasaþ api anityàþ . anyasya kçte etve pràpnuvanti anyasya akçte . ÷abdàntarasya pràpnuvantaþ anityà bhavanti . ubhayoþ anityayoþ paratvàt etvam . etve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt óàraurasaþ bhaviùyanti . samasaïkhyàrthena ca api na arthaþ àtmanepadagrahaõena . sthàne antaramena vyavasthà bhaviùyati . kutaþ àntaryam . arthataþ . ekàrthasya ekàrthaþ dvyarthasya dvyarthaþ bahvarthasya bahvarthaþ . atha và àde÷àþ api ùañ eva nirdi÷yante . katham . eka÷eùanirde÷àt . eka÷eùanirde÷aþ ayam . atha etasmin eka÷eùanirde÷e sati kim ayam kçtaika÷eùàõàm dvandvaþ . óà ca óà ca óà rau ca rau ca rau raþ ca raþ ca raþ. óà ca rau ca raþ ca óàraurasaþ iti . àhosvit kçtadvandvànàm eka÷eùaþ . óà ca rau ca raþ ca óàraurasaþ . óàraurasaþ ca óàraurasaþ ca óàraurasaþ iti . kim ca ataþ . yadi kçtaika÷eùàõàm dvandvaþ aniùñaþ samasaïkhyaþ pràpnoti ekavacanadvivacanayoþ óà pràpnoti . bahuvacanaikavacanayoþ rau pràpnoti dvivacanabahuvacanayoþ ca raþ pràpnoti . atha kçtadvandvànàm eka÷eùaþ na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . kim punaþ atra jyàyaþ . ubhayam iti àha . ubhayam hi dç÷yate . bahu ÷aktikiñakam bahåni ÷aktikiñakàni bahu sthàlãpiñharam bahåni sthàlãpiñharàni . #<óàraurasaþ kçte ñeþ e yathàt dvitvam prasàraõe samasïkhyena na artha asti . siddham sthàne arthataþ antaràþ . àntaryataþ vyavasthà . trayaþ eva ime bhavantu sarveùàm . ñeþ etvam ca paratvàt kçte api tasmin ime santu># . (P_2,4.85.2) KA_I,501.1-502.24 Ro_II,907-911 #<óàvikàrasya ÷itkaraõam sarvàde÷àrtham># . óàvikàraþ ÷it kartavyaþ . kim prayojanam . sarvàde÷àrtham . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi ÷akàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antasya prasajyeta . ## . nighàtaþ tu prapnoti . ÷vaþ kartà . tàseþ param lasàrvadhàtukam anudàttam bhavati iti eùaþ svaraþ pràpnoti . yat tàvat ucyate óàvikàrasya ÷itkaraõam sarvàde÷àrtham iti . ## . siddham etat . katham .alaþ antyavikàràt . astu ayam alaþ antyasya . kà råpasiddhiþ : kartà . #<óiti ñeþ lopàt lopaþ># . óiti ñeþ lopena lopaþ bhaviùyati . abhatvàt na pràpnoti . óitkaraõasàmarthyàt bhaviùyati . ## . atha và anittvàt etat siddham . kim idam anittvàt iti . antyasya ayam sthàne bhavan na pratyayaþ syàt . asatyàm pratyayasa¤j¤àyàm itsa¤j¤à na . asatyàm itsa¤j¤àyàm lopaþ na . asati lope anekàl . yada anekàl tadà sarvàde÷aþ . yadà sarvàde÷aþ tadà pratyayaþ . yadà pratyayaþ tadà itsa¤j¤à . yadà itsa¤j¤à tadà lopaþ . ## . atha và pra÷liùñanirde÷aþ ayam . óà à óà . saþ anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . yadà tarhi ayam antyasya sthàne bhavati tadà tiïgrahaõena grahaõam na pràpnoti . ## . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti tiïgrahaõena grahaõam bhaviùyati svaraþ katham . ## . óàraurasaþ kriyantàm anudàttatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt anudàttatvam . nityàþ óàraurasaþ . kçte api anudàttatve prapnuvanti akçte api prapnuvanti . anudàttatvam api nityam . kçteùu kçteùu api óàraurassu pràpnoti akçteùu api pràpnoti . anityam anudàttatvam . anyasya kçteùu óàraurassu pràpnoti anyasya akçteùu . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . óàraurasaþ api anityàþ . anyathàsvarasya kçte anudàttatve pràpnuvanti anyathàsvarasya akçte . svarabhinnasya ca pràpnuvantaþ anityàþ bhavanti . ubhayoþ anityayoþ paratvàt anudàttatvam . anudàttatve kçte punaþprasaïgavij¤àtàt óàraurasaþ . ñilope udàttanivçttisvareõa siddham . na sidhyati . kim kàraõam . antaraïgatvàt óàraurasaþ . tatra antaraïgatvàt óàraurassu kçteùu anudàttatvam kriyatàm ñilopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ñilopena bhavitavyam . evam tarhi svare vipratiùedhàt siddham . nyàyyaþ eva ayam svare vipratiùedhaþ . idam iha sampradhàryam . anudàttatvam kriyatàm udàttanivçttisvaraþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt anudàttatvam . anudàttatve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt udàttanivçttisvaraþ bhaviùyati . tat etat kva siddham bhavati . yat pit vacanam . yat apit vacanam tatra na sidhyati . tatra api siddham . katham idam adya lasàrvadhàtukànudàttatvam pratyayasvarasya apavàdaþ . na ca apavàdaviùaye utsargaþ abhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . tat na tàvat kadà cit pratyayasvaraþ bhavati . apavàdam lasàrvadhàtukanudàttatvam pratãkùate . tatra anudàttatvam kriyatàm lopaþ iti . yadi api paratvàt lopaþ saþ asau avidyamànodàttatve anudàtte udàttaþ lupyate . ## . (P_3,1.1) KA_II,1.2-3.13 Ro_III,3-12 adhikàreõa iyam pratyayasa¤j¤à kriyate . sà prakçtyupapadopàdhãnàm api pràpnoti . tasyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . prakçti . guptijkibhyaþ san . upapada . stambakarõayoþ ramajapoþ . upàdhi . harateþ dçtinàthayoþ pa÷au . eteùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim ca syàt yadi eteùàm api pratyayasa¤j¤à syàt . paratvam àdyudàttatvam aïgasa¤j¤à iti ete vidhayaþ prasajyeran . ataþ uttaram pañhati . ## . adhikàreõa api pratyayasa¤j¤àyàm satyàm prakçtyupapadopàdhãnàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . pratyayasa¤j¤à kasmàt na bhavati . ## . nimittàni hi nimittikàryàrthàni bhavanti . kim punaþ nimittam kaþ và nimittã . prakçtyupapaopàdhayaþ nimittam pratyayaþ nimittã . anyatra api ca eùaþ nyàyaþ dçùñaþ . kva anyatra . loke . tat yathà . bahuùu àsãneùu kaþ cit kam cit pçcchati . katamaþ devadattaþ . kataraþ yaj¤adattaþ iti . saþ tasmai àcaùñe . yaþ a÷ve yaþ pãñhe iti ukte nimittasya nimittikàryàrthatvàt adhyavasyati ayam devadattaþ ayam yaj¤datta iti . na idànãm a÷vasya pãñhasya và devadattaþ iti sa¤j¤à bhavati . kim punaþ nimittam kaþ và nimittã . nirj¤àtaþ arthaþ nimittam anirj¤àtàrthaþ nimittã . iha ca pratyayaþ anirj¤àtaþ prakçtyupapadopàdhayaþ nirj¤àtàþ . kva . dhàtåpade÷e pràtipadikopade÷e ca . te nirj¤àtàþ nimittatvena upàdãyante . ##. atha và pradhàne kàryasampratyayaþ bhaviùyati . kim ca pradhànam . pratyayaþ . tat yathà . bahuùu yàtsu kaþ cit kam cit pçcchati . kaþ yàti iti . saþ àha ràjà iti . ràjà iti ukte pradhàne kàryasampratyayàt yaþ pçcchati yaþ ca àcaùñe ubhayoþ sampratyayaþ bhavati . kiïkçtam punaþ pràdhànyam . arthakçtam . yathà punaþ loke arthakçtam pràdhànyam ÷abdasya idànãm kiïkçtam pràdhànyam . ÷abdasya apårvopade÷aþ pràdhànyam . yasya apårvopade÷aþ saþ pradhànam . prakçtyupapadopàdhayaþ ca upadiùñàþ . kva . dhàtåpade÷e pràtipadikopade÷e ca . yadi eva nimittasya nimittikàryàrthatvàt atha api pradhàne kàryasampratyayàt prakçtyupapadopàdhãnàm na bhavati vikàràgamànàm tu pràpnoti . hanaþ ta ca . trapujatunoþ ùuk iti . eteùàm hi apårvopade÷àt pràdhànyam . nimittinaþ ca ete . ## . vikàràgameùu ca paravij¤ànàt pratyayasa¤j¤à na bhaviùyati . pratyayaþ paraþ bahvati iti ucyate . na ca vikàràgamàþ pare sambhavanti . kim punaþ kàraõam samàne apårvopade÷e pratyayaþ paraþ vikàràgamàþ na pare . #<ùaùñhãnirdiùñasya ca tadyuktatvàt># . ùaùñhãnirdiùtam vikàràgamayuktam pa¤camãnirdùñàt ca pratyayaþ vidhãyate . ## . pratyayavidhiþ tu na upapapdyate . kva . yatra vikàràgamàþ vidhãyante . hanaþ ta ca . tarpujatunoþ ùuk . kim punaþ kàraõam na sidhyati . vikàràgamayuktatvàt apa¤camãnirdiùñatvàt ca . ## . tasmàt tatra pa¤camãnirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . iha tàvat hanaþ te iti . dhàtoþ iti vartate. iha trapujatunoþ ùuk iti . pràtipadikàt iti vartate . yadi evam hanaþ ta ca dhàtoþ kyap bhavati iti dhàtumàtràt kyap pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na dhàtumàtràt kyap bhavati iti yat ayam etistu÷asvçdçjuùaþ kyap iti parigaõanam karoti . atha và hantim eva atra dhàtugrahaõena abhisambhantsyàmaþ . hanaþ taþ bhavati . dhàtoþ kyap bhavati . kasmàt . hanteþ iti . ## . atha và arthà÷rayaþ pratyayavidhiþ . yaþ tam artham sampratyàyayati saþ pratyayaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . pratyayaþ iti mahatã sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta . pratyàyayiti iti pratyayaþ . yadi pratyàyayiti iti pratyayaþ avikàdãnàm pratyayasa¤j¤à na pràpnoti . na hi te kim cit pratyàyayanti . evam tarhi pratyàyyate pratyayaþ iti . evam api sanàdãnàm na pràpnoti . evam tari ubhayasàdhanaþ ayam kartçsàdhanaþ karmasàdhanaþ ca . evam api kutaþ etat samàne apårvopade÷e tràpuùam jàtuùam iti atra akàraþ tam artham sampratyàyayati na punaþ ùakàraþ iti . anyatra api akàreõa tasya arthasya vacanàt manyàmahe akàraþ tam artham sampratyàyayatina ùakàraþ iti . kva anyatra . bilvàdibhyaþ aõ . bailvaþ . (P_3,1.2) KA_II,3.15-6.2 Ro_III,12-19 kimartham idam ucyate . paraþ yathà syàt . pårvaþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . yam icchati pårvam àha tam : vibhàùà supaþ bahuc purastàt tu iti . madhye tarhi mà bhåt iti . madhye api yam icchati àha tam : avyayasarvanàmnàm akac pràk ñeþ iti . yaþ idànãm anyaþ pratyayaþ ÷eùaþ saþ antareõa vacanam paraþ eva bhaviùyati iti nà arthaþ paravacanena . evam api yeùàm eva pratyayànàm de÷aþ niyamyate te eva niyatade÷àþ syuþ . yaþ idànãm aniyatade÷aþ saþ kadà cit pårvaþ kadà cit paraþ kadà cit madhye syàt . tat yathà màtuþ vatsaþ kadà cit agrataþ kadà cit pçùñhataþ kadà cit pàr÷vataþ bhavati . paraþ eva yathà syàt iti evamartham paravacanam . ## . paragrahaõam anarthakam . kim kàraõam . pa¤camãnirdiùñatvàt parasya kàryam ucyate . tat yathà dvyantarupasargebhyaþ apaþ ãt . viùamaþ upanyàsaþ . sataþ tatra parasya kàryam ucyate . iha idànãm kasya sataþ parasya kàryam bhavitum arhati . iha api sataþ eva. katham . paratvam svàbhàvikam . atha vàcanike paratve sati arthaþ syàt paragrahaõena . vàcanike ca na arthaþ . etat hi tasya parasya kàryam yat asau paraþ syàt . atha và yat asya parasya sataþ sa¤j¤à syàt . yatra tarhi pa¤camã na asti tadartham ayam yogaþ vaktavyaþ . kva ca pa¤camã na asti . yatra vikàràgamàþ ÷iùyante . kva ca vikàràgamàþ ÷iùyante . hanaþ ta ca . trapujatunoþ ùuk iti . ## . kim uktam . pratyayavidhànànupapattiþ tu . tasmàt tatra pa¤camãnirde÷àt siddham iti . ## . atyantàparadçùñànàm tarhi parabhåtalopàrtham paragrahaõam kartavyam . ye ete atyantàparadçùñàþ kvibàdayaþ lupyante teùàm parabhåtànàm lopaþ yathà syàt . aparabhåtànàm mà bhåt . kim punaþ atyantàparadçùñànàm parabhåtalopavacane prayojanam . kiti õiti iti kàryàõi yathà syuþ iti . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati atyantàparadçùñàþ parabhåtàþ lupyante iti yat ayam teùu kàdãn anubandhàn àsajati . katham kçtvà j¤àpakam . anubandhàsa¤jane etat prayojanam kiti õiti iti kàryàõi yathà syuþ iti . yadi ca atra atyantàparadçùñàþ parabhåtàþ lupyantetataþ anubandhàsa¤janam arthavat bhavati . ## . prayoganiyamàrtham tarhi paragrahaõam kartavyam . parabhåtànàm prayogaþ yathà syàt . aparabhåtànàm mà bhåt iti . asti punaþ kim cit aniùñam yadarthaþ niyamaþ syàt . asti iti àha . ##. prakçteþ arthàbhidhàne apratyayikàþ dç÷yante . kva saþ devadattaþ kva saþ yaj¤dattaþ babhruþ maõóuþ lamakaþ iti . bàbhravyaþ màõóavyaþ làmakàyanaþ iti prayoktavye babhruþ maõóuþ lamakaþ iti prayujyate . ## . dvayasajàdãnàm ca kevalànàm prayogaþ dç÷yate . kim asya dvayasam . kim asya màtram . kà adya tithã iti . dvayasajàdayaþ vai vçttijasadç÷àþ avçttijàþ yathà bahuþ tathà . ##. vàvacane ca anutpattyartham paragrahaõam kartavyam . và vacanena anutpattiþ yathà syàt . atha kriyamàõe api vai paragrahaõe katham iva vàvacanena anutpattiþ labhyà . kriyamàõe paragrahaõe vàvacanena và paraþ iti etat abhisambadhyate . akriyamàõe punaþ paragrahaõe vàvacanena kim anyat ÷akyam abhisambandhum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . na ca sa¤j¤àyàþ bhàvàbhàvau iùyete . ## . kim uktam . vàvacanànarthakyam ca tatra nityatvàt sanaþ iti . prayoganiyamàrtham eva tarhi paragrahaõam kartavyam . atha etasmin prayoganiyame sati kim ayam pratyayahiyamaþ . prakçtiparaþ eva pratyayaþ prayoktavyaþ aprakçtiparaþ na iti . àhosvit prakçtiniyamaþ . pratyayaparà eva prakçtiþ prayoktavyà apratyayà na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tatra pratyayaniyame sati prkçtiniyamaþ na pràpnoti . apratyayikàyàþ prakçteþ prayogaþ pràpnoti . kva saþ devadattaþ kva saþ yaj¤dattaþ babhruþ maõóuþ lamakaþ iti . astu tarhi prakçtiniyamaþ . ## . prakçtiniyame sati pratyayasya niyamaþ na pràpnoti . kim asya dvayasam . kim asya màtram . kà adya tithã iti . aprakçtikasya pratyayasya prayogaþ pràpnoti . ## . siddham etat . katham . ubhayaniyamàt . ubhayaniyamaþ ayam . prakçtiparaþ eva pratyayaþ prayoktavyaþ pratyayaparà eva ca prakçtiþ iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . paragrahaõasàmarthyàt . antareõa api paragrahaõam syàt ayam paraþ . paraþ eva yathà syàt iti evamartham paragrahaõam . (P_3,1.3.1) KA_II,6.4-14 Ro_III,20-21 kimartham idam ucyate . àdyudàttaþ yathà syàt . antodàttaþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . yam icchati antodàttam karoti tatra cakàram anubandham àha ca citaþ antaþ udàttaþ iti . madhyodàttaþ tarhi mà bhåt iti . madyodàttam yam icchati tatra repham anubandham karoti àha ca upottamam riti iti . anudàttaþ tarhi mà bhåt iti . anudàttam api yam icchati tatra pakàram anubandham karoti àha ca anudàttau suppitau iti . svaritaþ tarhi mà bhåt iti . svaritam api yam icchati karoti tatra takàram anubandham àha ca tit svaritam iti . yaþ idànãm ataþ anyaþ pratyayaþ ÷eùaþ saþ antareõa api vacanam àdyudàttaþ eva bhaviùyati iti na arthaþ àdyudàttavacanena . evam api yeùàm eva pratyayànàm svaraþ niyamyate te eva niyatasvaràþ syuþ . yaþ idànãm aniyatasvaraþ saþ kadà cit àdyudàttaþ kadà cit antodàttaþ kadà cit madhyodàttaþ kadà cit anudàttaþ kacà cit svaritaþ syàt . àdyudàttaþ eva yathà syàt iti evam artham idam ucyate . (P_3,1.3.2) KA_II,6.15-9.14 Ro_III,21-27 atha kimartham pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatvam ucyate anudàttatvam ca na yatra eva anyaþ svaraþ tatra eva ayam ucyeta . ¤niti àdiþ nityam pratyayasya ca . adupade÷àt lasàrvadhàtukam anudàttam suppitau ca iti . tatra ayam api arthaþ dviþ àdyudàttagrahaõam dviþ ca anudàttagrahaõam na kartavyam bhavati . prakçtam anuvartate . ataþ uttaram pañhati : #<àdyudàttatvasya pratyayasa¤j¤àsanniyoge prayojanam yasya sa¤j¤àkaraõam tasya àdyudàttàrtham># . àdyudàttatvasya pratyayasa¤j¤àsanniyogakaraõe etat prayojanam yasya sa¤j¤àkaraõam tasya àdyudàttatvam yathà syàt . ## . akriyamàõe hi pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti tadàdeþ àdyudàttatvam prasajyeta tadantasya ca anudàttatvam . atha kriyamàõe api pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve anudàttatve ca kasmàt eva tadàdeþ àdyudàttatvam na bhavati tadantasya ca anudàttatvam . utpannaþ pratyayaþ pratyayà÷rayàõàm kàryàõàm nimittam bhavati na utpadyamànaþ . tat yathà ghañaþ kçtaþ ghañà÷rayàõàm kàryàõàm nimittam bhavati na kriyamàõaþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . yat ayam ¤niti àdiþ nityam iti prakçteþ àdyudàttatvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na tadàdeþ àdyudàttatvam bhavati iti . tadantasya tarhi anudàttatvam pràpnoti . ##. yat ayam dhàtoþ antaþ pràtipadikasya antaþ iti prakçteþ antodàttatvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na tadantasya anudàttatvam bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . yatra hi anudàttaþpratyayaþ prakçtisvaraþ tat prayojayati . #<àgamànudàttàrtham và># . àgamànudàttàrtham tarhi pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatvam ucyate . pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve kçte àgamàþ anudàttàþ yathà syuþ iti . ## . na và etat api prayojanam asti . kim kàraõam . àgamasya anudàttavacanàt . àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti vakùyàmi . ke punaþ àgamàþ anudàttatvam prayojayanti . iñ . lavità . iñ tàvat na prayojayati . idam iha sampradhàryam . iñ kriyatàm àdyudàttatvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt ióàgamaþ . nityam àdyudàttatvam . kçte api iñi pràpnoti akçte api pràpnoti . iñ api nityaþ . kçte api àdyudàttatve pràpnoti akçte api pràpnoti . anityaþ iñ . anyathàsvarasya kçte àdyudàttatve prapnoti anyathàsvarasya akçte . svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . àdyudàttatvam api anityam . anyasya kçte iñi pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt ióàgamaþ . antaraïgam tarhi àdyudàttatvam . kà antaraïgatà . utpattisanniyogena àdyudàttatvam ucyate . utpanne pratyaye prakçtipratyayau à÷ritya aïgasya ióàgamaþ . àdyudàttatvam api na antaraïgam yàvatà pratyaye à÷rãyamàõe prakçtiþ api à÷rità bhavati . antaraïgam eva àdyudàttatvam . katham . idànãm eva hi uktam na pratyayasvaravidhau tadàdividhiþ bhavati iti . sãyuñ tarhi prayojayati . ##. akriyamàõe hi àgamànudàttatve kriyamàõe api pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve sãyuóàdeþ liïaþ àdyudàttatvam prasajyeta . laviùãya paviùãya . tat tarhi vaktavyam àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti . na vaktavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti yat ayam yàsuñ parasamaipadeùu udàttaþ ïit ca iti àha . na etat asti j¤àpakam vakùyati etat . yàsuñaþ ïidvacanam pidartham udàttavacanam ca iti . ÷akyam anena vaktum : yàsuñ parasmaipadeùu bhavati apit ca liï bhavati iti . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤apayati àcàryaþ àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti . ÷akyam idam labdhum . yadi eva vacanàt atha api j¤àpakàt àgamàþ anudàttàþ bhavanti . àgamaiþ tu vyavahitatvàt àdyudàttatvam na pràpnoti . àgamàþ avidyamànavat bhavanti iti vakùyàmi . yadi àgamàþ avidyamànavat bhavanti iti ucyate lavità avàde÷aþ na pràpnoti . svaravidhau iti vakùyàmi . evam api lavità udàttàt anudàttasya svaritaþ iti svaritaþ na pràpnoti . ùàùñhike svare iti vakùyàmi . evam api ÷ikùitaþ niùñhà ca dvyac anàt it eùaþ svaraþ pràpnoti . pratyayasvaravidhau iti vakùyàmi . tat tarhi vaktavyam avidyamànavat bhavanti iti . na vaktavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati àgamàþ avidyamànavat bhavanti iti yat ayam yàsuñ parasamaipadeùu udàttaþ ïit ca iti àha . na etat asti j¤àpakam . vakùyati etat . yàsuñaþ ïidvacanam pidartham udàttavacanam ca iti . ÷akyam anena vaktum . yàsuñ parasmaipadeùu bhavati apit ca liï bhavati iti . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤apayati àcàryaþ àgamàþ avidyamànavat bhavanti iti . #<àdyudàttasya và lopàrtham># . àdyudàttasya tarhi lopàrtham pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatvam ucyate . pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve kçte udàttanivçttisvaraþ siddhaþ bhavati : sraughnã màthurã . atra hi paratvàt lopaþ pratyaysvaram bàdheta . ## . na và etat prayojayati . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ lopaþ antaraïgalakùaõaþ svaraþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . ava÷yam ca eùà paribhàùà à÷rayitavyà . ## . anà÷rãyamàõàyàm asyàm paribhàùàyàm kriyamàõe api pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve¤innitkitsu atiprasaïgaþ syàt . autsã kaüsikã àtreyã iti . atra hi paratvàt lopaþ ¤innitkitsvaràn bàdheta . na eùaþ doùaþ . ¤innitkitsvaràþ pratyaysvaràpavàdàþ . na ca apavàdaviùaye utsargaþ bhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargaþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . na tàvat atra kadà cit pratyayàdyudàttatvam bhavati . apavàdàn ¤innitkitsvaràn pratãkùate . kaüsikyàm bhåyàn apahàraþ . anyasya atra udàttatvam anyasya lopaþ . àdeþ udàttatvam antyasya lopaþ . idam tarhi àtreyã iti . atra hi paratvàt lopaþ kitsvaram bàdheta . tasmàt eùà paribhàùà à÷rayitavyà . etasyàm ca satyàm ÷akyam pratyayasanniyogena àdyudàttatvam avaktum . (P_3,1.3.3) KA_II,9.15-10.20 Ro_III,27-30 ## . pratyayàdyudàttatvàt dhàtoþ antaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . pratyayàdyudàttatvasya avakà÷aþ yatra anudàttà prakçtiþ . samatvam simatvam . dhàtoþ antaþ iti asya avakà÷aþ yatra anudàttaþ pratyayaþ . pacati pañhati . iha ubhayam pràpnoti . gopàyati dhapàyati . dhàtoþ antaþ iti etat bhavati vipratiùedhena. ##. pitsvaràt titsvaraþ ñàpi bhavati vipratiùedhena . pitsvarasya avakà÷aþ . pacati pañhati . titsvarasya avakà÷aþ . kàryam hàryam . iha ubhayam pràpnoti . kàryà hàryà . titsvaraþ bhavati vipratiùedhena . ##. citsvaraþ càpi pitsvaràt bhavati vipratiùedhena . citsvarasya avakà÷aþ . calanaþ copanaþ . pitsvarasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àmbaùñhyà sauvãryà . citsvaraþ bhavati vipratiùedhena . ##. na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . àdyutàttasya pratyayasa¤j¤àsanniyogàt . pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve kçte sati÷iùñatvàt dhàtusvaraþ bhaviùyati . ayam ca api ayuktaþ vipratiùedhaþ pitsvarasya titsvarasya ca . kim kàraõam . #<ñàpi svaritenaikàde÷aþ># . ñàpi svaritena ekàde÷aþ bhavati . idam iha sampradhàryam . svaritatvam kriyatàm ekàde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt svaritatvam . nityaþ ekàde÷aþ . kçte api svaritatve pràpnoti akçte api pràpnoti . . svaritatvam api nityam . kçte api ekàde÷e pràpnoti akçte api . anityam svaritatvam . anyasya kçte ekàde÷e pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ekàde÷aþ api anityaþ . anyathàsvarasya kçte svaritatve pràpnoti anyathàsvarasya akçte . svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi ekàde÷aþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya ekàde÷aþ padasya svaritatvam . svaritatvam api antaraïgam . katham . vakùyati etat . padagrahaõam parimàõàrtham iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt svaritatvam . svaritatve kçte àntaryataþ svaridànudàttayoþ svaritaþ bhaviùyati . ayam ca api ayuktaþ vipratiùedhaþ pitsvarasya citsvarasya ca . kim kàraõam . ## . càpi citkaraõasàmarthyàt antodàttatvam bhaviùyati . (P_3,1.5) KA_II,10.22-11.9 Ro_III,30-31 gupàdiùu anubandhakaraõam kimartham . ##. gupàdiùu anubandhàþ kriyante àtmanepadam yathà syàt . kriyamàõeùu api anubandheùu àtmanepadam na eva pràpnoti . kim kàraõam . sanà vyavahitatvàt . pårvavat sanaþ iti evam bhaviùyati . pårvavat sanaþ iti ucyate . na ce etebhyaþ pràk sanaþ àtmanepadam na api parasmaipadam pa÷yàmaþ . evam tarhi anubandhakaraõasàmarthyàt bhaviùyati . atha và avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhaviùyati . tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam goþ vi÷eùakam bhavati . yadi avayave kçtam liïgam samudàyasya vi÷eùakam bhavati jugupsayati mãmàüsayati iti atra api pràpnoti . avayave kçtam liïgam kasya samudàyasya vi÷eùakam bhavati . yam samudàyam yaþ avayavaþ na vyabhicarati . sanam ca na vhabhicarati . õicam punaþ vyabhicarati . tat yathà tat yathà goþ sakthani karõe và kçtam liïgam goþ vi÷eùakam bhavati na gomaõóalasya . (P_3,1.6) KA_II,11.11-25 Ro_III,31-32 ## . abhyàsadãrghatve avarõasya dãrghatvam pràpnoti . mãmàüsate . nanu ce ittve kçte dãrghatvam bhaviùyati . katham punaþ utpattisanniyogena dãrghatvam ucyamànam ittvam pratãkùate . atha katham abhyàsam pratãkùate . vacanàt abhyàsam pratãkùate . ittvam punaþ na pratãkùate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . abhyàsavikàreùu apavàdasya utsargàbàdhakatvàt . abhyàsavikàreùu apavàdàþ utsargàn na bàdhante iti evam dãrghatvam ucyamànam ittvam na bàdhiùyate . atha và mànbadhadàn÷anbhyaþ ã ca abhyàsasya iti vakùyàmi . evam api halàdi÷eùàpavàdaþ ãkàraþ pràpnoti . ã ca acaþ iti vakùyàmi . atha và mànbadhadàn÷anbhyaþ dãrghaþ ca itaþ abhyàsasya iti vakùyàmi . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam abhyàsadãrghatve avarõasya dãrghaprasaïgaþ iti . parihçtam etat na và abhyàsavikàreùu apavàdasya utsargàbàdhakatvàt iti . atha và na evam vij¤àyate dãrghaþ ca abhyàsasya iti . katham tarhi . dãrghaþ ca àbhyàsasya iti . kim idam àbhyàsasya iti . abhyàsavikàraþ àbhyàsaþ tasya iti . (P_3,1.7.1) KA_II,12-14.7 Ro_III,33-39 dhàtoþ iti kimartham . prakartum aicchat pràcikãrùat . sopasargàt mà bhåt . ## . karmagrahaõàt sanvidhau dhàtugrahaõam anarthakam . karmaõaþ samànakartçkàt icchàyàm và sambhavati iti eva dhàtoþ utpattiþ bhaviùyati . soparsargam vai karma . tataþ utpattiþ pràpnoti . ## . sopasargam karma iti cet karmavi÷eùakaþ upasargaþ . anupasargam hi karma . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam anupasargam karma iti . ## . yaþ hi manyate sopasargam karma iti kriyamàõe api tasya dhàtugrahaõe sanaþ avidhiþ syàt . kim kàraõam . akarmatvàt . idam tarhi prayojanam . subantàt utpattiþ mà bhåt . ## . subantàt ca sanaþ aprasaïgaþ . kim kàraõam . kyajàdãnàm apavàdatvàt . subantàt kyajàdayaþ vidhãyante . te apavàdatvàt bàdhakàþ bhaviùyanti . ## . atha và anabhidhànàt subantàt utpattiþ na bhaviùyati . na hi subantàt utpadyamànena sanà icchàyà abhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utpattiþ na bhaviùyati . iyam tàvat agatikà gatiþ yat ucyate anabhidhànàt iti . yat api ucyate subantàt ca aprasaïgaþ kyajàdãnàm apavàdatvàt iti . bhavet kasmàt cit aprasaïgaþ syàt àtmecchàyàm . parecchàyàm tu pràpnoti : ràj¤aþ putram icchati iti . evam tarhi idam iha vyapade÷yam sat àcàryaþ na vyapadi÷ati . kim . samànakartçkàt iti ucyate . na ca subantasya samànaþ kartà asti . evam api bhavet kasmàt cit aprasaïgaþ yasya kartà na asti . iha tu pràpnoti : àsitum icchati ÷ayitum icchati . icchàyàm arthe san vidhãyate icchàrtheùu ca tumun . tatra tumunà uktatatvàt tasya arthasya san na bhaviùyati . evam api iha pràpnoti : àsanam icchati ÷ayanam icchati iti . iha yaþ vi÷eùaþ upàdhiþ và upàdãyate dyotye tasmin tena bhavitavyam . yaþ ca iha arthaþ gamyate àsitum icchati ÷ayitum icchati svayam tàm kriyàm kartum icchati iti na asau iha gamyate àsanam icchati ÷ayanam icchati iti . anyasya api àsanam icchati iti eùaþ api arthaþ gamyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate adyotye tasmin tena bhavitavyam iti kriyamàõe api tasya dhàtugrahaõe iha prasajyeta : saïgatam icchati devadattaþ yaj¤adattena iti . ## . karmasamànakartçkagrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . icchàbhidhàne pratyayavidhànàt . icchàyàm abhidheyàyàm san vidhãyate . ##. icchàyàm abhidheyàyàm san vidhãyate . na ca akarmaõaþ asamànakartçkàt và utpadyamànena sanà icchàyà abhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utpattiþ na bhaviùyati . ## . aïgaparimàõàrtham tarhi anyatarat kartavyam karmagrahaõam dhàtugrahaõam và . aïgaparimàõam j¤àsyàmi iti . kim punaþ atra jyàyaþ . dhàtugrahaõam eva jyàyaþ . aïgaparimàõam ca eva vij¤àtam bhavati . api ca dhàtoþ vihitaþ pratyayaþ ÷eùaþ àrdhadhàtukasa¤j¤aþ bhavati iti sanaþ àrdhadhàtukasa¤j¤à siddhà bhavati . yat ca api etat uktam karmagrahaõàt sanvidhau dhàtugrahaõànarthakyam sopasargam karma iti cet karmavi÷eùakatvàt upasargasya anupasargam karma sopasargasya hi karmatve dhàtvadhikàre api sanaþ avidhànam akarmatvàt iti svapakùaþ anena varõitaþ . yuktam iha draùñavyam kim nyàyyam karma iti . etat ca atra yuktam yat sopasargam karma syàt . nanu ca uktam sopasargasya hi karmatve dhàtvadhikàre api sanaþ avidhànam akarmatvàt iti . na eùaþ doùaþ . karmaõaþ iti na eùà dhàtusamànàdhikaraõà pa¤camã . karmaõaþ dhàtoþ iti . kim tarhi . avayavayogà eùà ùaùñhã . karmaõaþ yaþ dhàtuþ avayavaþ . yadi avayavayogà eùà ùaùñhãkevalàt utpattiþ na pràpnoti . cikãrùati jihãrùati iti . eùaþ api vyapade÷ivadbhàvena karmaõaþ dhàtuþ avayaþ bhavati . kàmam tarhi anena eva hetunà kyac api kartavyaþ . mahàntam putram icchati . karmaõaþ yat subantam avayayaþ iti . na kartavyaþ . asàmarthyàt na bhaviùyati . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . ## . vàvacanam ca anarthakam . kim kàraõam . tatra nityatvàt sanaþ . iha hi dvau pakùau vçttipakùaþ avçttipakùaþ ca . svabhàvataþ ca etat bhavati vàkyam ca pratyayaþ ca . tatra svàbhàvike vçttiviùaye nitye pratyaye pràpte vàvacanena kim anyat ÷akyam abhisambandhum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . na ca sa¤j¤àyàþ bhàvàbhàvau iùyete . tasmàt na arthaþ vàvacanena . (P_3,1.7.2) KA_II,14.8-15.4 Ro_III,39-42 ## . tumunantàt và san vaktavyaþ tasya ca tumunaþ luk vaktavyaþ . kartum icchati cikãrùati . ## . liïuttamàt và san vaktavyaþ tasya ca liïaþ luk vaktavyaþ . kuryàm iti icchati cikãrùati . #<à÷aïkàyàm acetaneùu upasaïkhyànam># . à÷aïkàyàm acetaneùu upasaïkhyànam kartavyam . a÷mà luluñhiùate . kålam pipatiùati iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . evam manyate . cetanàvataþ etat bhavati icchà iti . kålam ca acetanam . acetanagrahaõena na arthaþ . à÷aïkàyàm iti eva . idam api siddham bhavati . ÷và mumårùati . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . tulyakàraõatvàt . tulyam hi kàraõam cetanàvati devadatte kåle ca acetane . kim kàraõam . icchayàþ hi pravçttitaþ upalabdhiþ . icchayàþ hi pravçttitaþ upalabdhiþ bhavati . yaþ api asu kañam cikãrùuþ bhavati na asau àghoùayati . kañam kariùyàmi iti . kim tarhi . sannaddham rajjukãlakpålapàõim dçùñvà tataþ icchà gamyate . kålasya api pipatiùataþ loùñàþ ÷ãryante bhidà jàyante de÷àt de÷àntaram upasaïkràmati . ÷vànaþ khalu api mumårùavaþ ekànta÷ãlàþ ÷ånàkùàþ ca bhavanti . ## . upamànàt và siddham etat . katham . luluñhiùate iva luluñhiùate . pipatiùati iva pipatiùati . na tiïantena upamànam asti . evam tarhi icchà iva icchà . ## . atha và sarvam cetanàvat . evam hi àha . kaüsakàþ sarpanti . ÷irãùaþ adhaþ svapiti . suvarcalà àdityam anu paryeti . àskanda kapilaka iti ukte tçõam àskandati . ayaskàntam ayaþ saïkràmati . çùiþ pañhati ÷rõota gràvàõaþ . (P_3,1.7.3) KA_II,15. 5-23 Ro_III,42-45 ime iùavaþ bahavaþ pañhyante . tatra na j¤àyate kasya ayam arthe san vidhãyate iti . iùeþ chatvabhàvinaþ . yadi evam kartum anvicchati kartum anveùaõà atra api pràpnoti . evam tarhi yasya striyàm icchà iti etat råpam nipàtyate . kasya ca etat nipàtyate . kàntikarmaõaþ . atha iha gràmam gantum icchati iti kasya kim karma . iùeþ ubhe karmaõã . yadi evam gràmam gantum icchati gràmàya gantum icchati iti gatyarthakarmaõi dvitãyàcaturthyau na pràpnutaþ . evam tarhi gameþ gràmaþ karma iùeþ gamiþ karma . evam api iùyate gràmaþ gantum iti parasàdhane utpadyamànena lena gràmasya abhidhànam na pràpnoti . evam tarhi gameþ gràmaþ karma iùeþ ubhe karmaõã . atha sanantàt sanà bhavitavyam : cikãrùitum icchati jihãrùitum icchati iti . na bhavitavyam . kim kàraõam . arthagatyarthaþ ÷abdaprayogaþ . artham sampratyàyayiùyàmi iti ÷abdaþ prayujyate . tatra ekena uktatvàt tasya arthasya aparasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ . na tarhi idànãm idam bhavati : eùitum icchati eùiùiùati iti . asti atra vi÷eùaþ . ekasya atra iùeþ iùiþ sàdhanam vartamànakàlaþ ca pratyayaþ . aparasya bàhyam sàdhanam sarvakàlaþ ca pratyayaþ . iha api tarhi ekasya iùeþ karotiviùiùñaþ iùiþ sàdhanam vartamànakàlaþ ca pratyayaþ . aparasya bàhyam sàdhanam sarvakàlaþ ca pratyayaþ . yena eva khalu api hetunà etat vàkyam bhavati cikãrùitum icchati jihãrùitum icchati iti tena eva hetunà vçttiþ api pràpnoti . tasmàt sanantàt sanaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . tam ca api bruvatà iùisanaþ iti vaktavyam . bhavati hi jugupsiùate mãmàüsiùate iti . #<÷aiùikàt matubarthãyàt ÷aiùikaþ matubarthikaþ saråpaþ pratyayaþ na iùñaþ . sanantàt na san iùyate># . (P_3,1.8.1) KA_II,16.2-17.12 Ro_III,45-48 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàc ayam . tatra na arthaþ svaràrthena cakàreõa anubandhena . pratyayasvareõa eva siddham . vi÷eùaõàrthaþ tarhi . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . asya cvau kyaci ca iti . kye ca iti ucyamàne api kàkaþ ÷yenàyate atra api prasayjeta . na etat asti . tadanubandhakagrahaõe atadanubandhakasya grahaõam na iti evam etasya na bhaviùyati . sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ tarhi . kva ca sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . naþ kye iti . atha àtmangrahaõam kimartham . àtmecchàyàm yathà syàt . parecchàyàm mà bhåt iti . ràj¤aþ putram icchati iti . kriyamàõe api àtmagrahaõe parecchàyàm pràpnoti . kim kàraõam . àtmanaþ iti iyam kartari ùaùñhã . icchà iti akàraþ bhàve . saþ yadi eva àtmanaþ icchà atha api parasya àtmecchà eva asau bhavati . na àtmagrahaõena icchà abhisambadhyate . kim tarhi . subantam abhisambadhyate . àtmanaþ yat subantam iti . yadi àtmagrahaõam kriyate chandasi parecchàyàm na pràpnoti . ma tvà vçkàþ aghàyavaþ vidan . tasmàt na arthaþ àtmagrahaõena . iha kasmàt na bhavati : ràj¤aþ putram icchati iti . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . chandasi api tarhi na pràpnoti . ma tvà vçkàþ aghàyavaþ vidan . asti atra vi÷eùaþ . antareõa api atra tçtãyasya padasya prayogam parecchà gamyate . katham punaþ antareõa api atra tçtãyasya padasya prayogam parecchà gamyate . te ca eva vçkàþ evamàtmakaþ hiüsràþ . kaþ ca àtmanaþ agham eùitum arhati . ataþ antareõa api atra tçtãyasya padasya prayogam parecchà gamyate . yathà eva tarhi chandasi agha÷abdàt parecchàyàm khyac bhavati evam bhàùàyàm api pràpnoti . agham icchati iti . tasmàt àtmagrahaõam kartavyam . chandasi katham . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati chandasi agha÷abdàt parecchàyàm kyac iti yat ayam a÷vàghasyàt iti kyaci pratkçte ãtvabàdhanàrtham àkàram ÷àsti . atha subgrahaõam kimartham . subantàt utpattiþ yatha syàt . pràtipadikàt mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . na asti atra vi÷eùaþ subantàt utpattau satyàm pràtipadikàt và ayam asti vi÷eùaþ . subantàt utpattau satyàm padasa¤j¤à siddhà bhavati . pràtipadikàt utpattau satyàm padasa¤j¤à na pràpnoti . nanu ca pràtipadikàt utpattau satyàm padasa¤j¤à siddhà . katham . àrabhyate naþ kye iti . tat ca ava÷yam kartavyam subantàt utpattau satyàm niyamàrtham . tat eva pràtipadikàt utpattau satyàm vidhyartham bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . subantàt utpattiþ yatha syàt . dhàtoþ mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . dhàtoþ san vidhãyate . saþ bàdhakaþ bhaviùyati . anavakà÷àþ hi vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti sàvakà÷aþ ca san . kaþ avakà÷aþ . parecchà . na parecchàyàm sanà bhavitavyam . kim kàraõam . samànakartçkàt iti ucyate . yàvat ca iha àtmagrahaõam tàvat tatra samànakartçkagrahaõam . idam tarhi prayojanam . subantàt utpattiþ yatha syàt . vàkyàt màt bhåt iti . mahàntam putram icchati iti . na và bhavati mahàputrãyati iti . bhavati yadà etat vàkyam bhavati . mahàn putraþ mahàputraþ . mahàputram icchati mahàputrãyati iti . yadà tu etat vàkyam bhavati mahàntam putram icchati iti tadà na bhavitavyam tadà ca pràpnoti . tadà mà bhåt iti . (P_3,1.8.2) KA_II,17.12-18.15 Ro_III,48-50 atha kriyamàõe api subgrahaõe kasmàt eva atra na bhavati . subantam hi etat vàkyam . na etat subantam . katham . pratyayagrahaõe yasmàt tadàdeþ grahaõam bhavati iti . atha yat atra subantam tasmàt utpattiþ kasmàt na bhavati . ## . samànàdhikaraõànàm sarvatra eva vçttiþ na bhavati . kva sarvatra . samàsavidhau pratyayavidhau . samàsavidhau tàvat . çddhasya ràj¤aþ puruùaþ . mahat kaùñam ÷ritaþ iti . pratyayavidhau . çddhasya upagoþ apatyam . mahàntam putram icchati . iti . kim punaþ kàraõam samànàdhikaraõànàm sarvatra vçttiþ na bhavati . ayogàt ekena . na hi ekena padena yogaþ bhavati . iha tàvat çddhasya ràj¤aþ puruùaþ iti ùaùñhyantena subantena sàmarthye sati samàsaþ vidhãyate . yat ca atra ùaùthyantam na tasya subantena sàmarthyam . yasya ca sàmarthyam na tat ùaùñhyantam . vàkyam tat . çddhasya upagoþ apatyam iti ca . ùaùñhãsamarthàt apatyena yoge pratyayaþ vidhãyate . yat ca atra ùaùñþãsamartham na tasya apatatyena yogaþ yasya ca aptatyena yogaþ na tat ùaùñhyantam . vàkyam tat . samànàdhikaraõànàm iti ucyate . atha vyadhikaraõànàm katham . ràj¤aþ putram icchati iti . evam tarhi idam pañhitavyam . savi÷eùaõànàm sarvatra avçttiþ ayogàt ekena . ## . dvitãyà tu na upapadyate . mahàntam putram icchati iti . kim kàraõam . na putraþ iùikarma . yadi putraþ na iùikarma na ca ava÷yam dvitãyà eva . kim tarhi . sarvàþ dvitãyàdayaþ vibhaktayaþ . mahatà putreõa kçtam . mahate putràya dehi . mahaþ putràt ànaya . mahataþ putrasya svam . mahati putre nidhehi . tasmàt na evam ÷akyam vaktum na putraþ iùikarma iti . putra eva iùikarma . tatsàmànàdhikaraõyàt dvitãyàdayaþ bhaviùyanti . vçttiþ tarhi kasmàt na bhavati . savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate iti vaktavyam . yadi savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate iti ucyate muõóayati màõavakam iti atra vçttiþ na pràpnoti . amuõóàdãnàm iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam savi÷eùaõànàm vçttiþ na vçttasya và vi÷eùaõam na prayujyate amuõóàdãnàm iti . na vaktavyam . vçttiþ kasmàt na bhavati mahàntam putram icchati iti . agamakatvàt . iha samànàrthena vàkyena bhavitavyam pratyayàntena ca . yaþ ca iha arthaþ vàkyena gamyate mahàntam putram icchati iti na asau jàtu cit pratyayàntena gamyate mahàntam putrãyati iti . etasmàt hetoþ bråmaþ agamakatvàt iti . na bråmaþ apa÷abdaþ syàt iti . yatra ca gamakatvam bhavati tatra vçttiþ . tat yathà muõóayati màõavakam iti . (P_3,1.8.3) KA_II,18.16-19.17 Ro_III,50-55 atha asya kyajantasya kàni sàdhanàni bhavanti . bhàvaþ kartà ca . atha karma . na asti karma . nanu ca ayam iùiþ sakarmakaþ yasya ayam arthe kyac vidhãyate . abhihitam tat karma antarbhåtam dhàtvarthaþ sampannaþ . na ca idànãm anyat karma asti yena sakarmakaþ syàt . katham tarhi ayam sakarmakaþ bhavati aputram putram iva àcarati putrãyati màõavakam iti . asti atra vi÷eùaþ . dve hi atra karmaõã upamànakarma upameyakarma ca . upamànakarma antarbhåtam . upameyena karmaõà sakarmakaþ bhavati . tat yathà . api kàkaþ ÷yenàyate iti atra dvau kartàrau upamànakartà ca upameyakartà ca. upamànakartà antarbhåtaþ . upemeyakartrà sakrtçkaþ bhavati . ayam tarhi katham sakarmakaþ bhavati . muõóayati màõavakam iti . atra api dve karmaõã sàmànyakarma vi÷eùakarma ca . sàmànyakarma antarbhåtam . vi÷eùakarmaõà sakarmakaþ bhavati . nanu ca vçttyà eva atra na bhavitavyam . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . na eùaþ doùaþ . na atra ubhau karotiyuktau muõóaþ màõavakaþ ca . na hi màõavakaþ kriyate . yadà ca ubhau karotiyuktau bhavataþ na bhavati tadà vçttiþ . tat yathà balãvardam karoti muõóam ca enam karoti iti . kàmam tarhi anena eva hetunà kyac api kartavyaþ màõavakam muõóam icchati iti . na ubhau iùiyuktau iti . na kartavyaþ . ubhau atra iùiyuktau muõóaþ màõavakaþ ca . katham . na hi asau mauõóyamàtreõa santoùam karoti . màõavakastham asau mauõóyam icchati . iha api tarhi na pràpnoti muõóayati màõavakam iti . atra api hi ubhau karotiyukta muõóaþ màõavakaþ ca . na hi asau mauõóyamàtreõa santoùam karoti . màõavakastham asu mauõóyam nirvartayati . evam tarhi muõóàdayaþ guaõavacanàþ . guõavacanàþ ca sàpekùàþ . vacanàt sàpekùàõàm api vçttiþ bhaviùyati . atha và dhàtavaþ eva muõóàdayaþ . na na eva hi arthàþ àdi÷yante kriyàvacanatà ca gamyate . atha và na idam ubhayam yugapat bhavati vàkyam ca pratyayaþ ca . yadà vàkyam na tadà pratyayaþ . yadà pratyayaþ sàmànyena tadà vçttiþ . tatra av÷yam vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . muõóayati . kam . màõavakam iti . muõóavi÷iùñena và karotina tam àptum icchati . atha và uktam etat . na atra vyàpàraþ anugantavyaþ iti . gamaktvàt iha vçttiþ bhaviùyati . muõóayati màõavakam iti . atha iha kyacà bhavitavyam . iùñaþ putraþ . iùyate putraþ iti . ke cit tàvat àhuþ na bhavitavyam it . kim kàraõam . sva÷abdena uktatvàt iti . apare àhuþ : bhavitavyam iti . kim kàraõam . dhàtvarthe ayam kyac vidhãyate . saþ ca dhàtvarthaþ kena cit eva ÷abdena nirdeùñavyaþ iti . ihabhavantaþ tu àhuþ na bhavitavyam iti . kim kàraõam . iha samànàrthena vàkyena bhavitavyam pratyayàntena ca . yaþ ca iha arthaþ vàkyena gamyate iùñaþ putraþ iùyate putraþ iti na asau jàtu cit pratyayàntena gamyate . (P_3,1.8.4) KA_II,19.18-23 Ro_III,55-56 ## . kyaci màntàvyayànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . iha màt bhåt . idam icchati . kim icchati . uccaiþ icchati . nãcaiþ icchati . ## . gàm icchati gavyati . samànàkùaràt . dadhãyati madhati kartrãyati hartrãyati . nàntàt . ràjãyati takùãyati . (P_3,1.9) KA_II,19.25-20.15 Ro_III,56-57 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . dhàtusvareõa api etat siddham . kakàrasya tarhi itsa¤j¤àparitràõàrthaþ àditaþ cakàraþ kartavyaþ . ataþ uttaram pañhati . ## . kàmyacaþ citkaraõam anarthakam . kakàrasya tarhi itsa¤j¤à kasmàt na bhavati . idarthàbhàvàt . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . nanu ca lopaþ eva itkàryam . akàryam lopaþ . iha hi ÷abdasya kàryàrthaþ và bhavati upade÷aþ ÷ravaõàrthaþ và . karyam ca iha na asti . kàrye asati yadi ÷ravaõam api na syàt upade÷aþ anarthakaþ syàt . idam tarhi itkàryam . agnicitkamyati . kiti iti guõapratiùedhaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ aïgasya guõaþ ucyate . dhàtoþ ca vihitaþ pratyayaþ ÷eùaþ àrdhadhàtukasa¤j¤àm labhate . na ca ayam dhàtoþ vidhãyate . idam tarhi . upayañkàmyati . kiti iti samprasàraõam yathà syàt .. etat api na asti prayojanam . yajàdibhiþ atra kitam vi÷eùayiùyàmaþ . yajàdãnàm yaþ kit iti . kaþ ca yajàdãnàm kit . yajàdibhyaþ yaþ vihitaþ iti . atha api katham cit itkàryam syàt . evam api na doùaþ . kriyate nyàse eva dvicakàrakaþ nirde÷aþ . supaþ àtmanaþ kyac ckàmyat ca iti . atha và chàndasam etat . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . na ca atra samprasàraõam dç÷yate . (P_3,1.10) KA_II,20.17-19 Ro_III.57 ## . adhikaraõàt ca iti vaktavyam . pràsàdayati kuñyàm kuñãyati pràsàde iti atra api yathà syàt . (P_3,1.11.1) KA_II,20.21-7 Ro_III,58 salopasanniyogena ayam kyaï vidhãyate . tena yatra eva salopaþ tatra eva syàt . payàyate . iha na syàt . api kàkaþ ÷yenàyate . na eùaþ doùaþ . pradhàn÷iùñaþ kyaï . anvàcaya÷iùñaþ salopaþ . yatra ca sakàram pa÷yasi iti . tat yatha . kaþ cit uktaþ gràme bhikùàm cara devadattam ca ànaya iti . saþ gràme bhikùàm carati . yadi devadattam pa÷yati tam api ànayati . ## . salopaþ và iti vaktavyam . payàyate payasyate . ## . ojopsarasoþ nityam salopaþ vaktavyaþ . ojàyamànam yaþ ahim jaghàna . apsaràyate . apraþ àha salopaþ apsarasaþ eva . payasyate iti eva bhavitavyam iti . katham ojàyamànam yaþ ahim jaghana iti . chàndasaþ prayogaþ . chandasi ca dçùñànuvidhiþ vidhãyate . (P_3,1.11.2) KA_II,21.8-18 Ro_III,58-59 #<àcàre galbhaklãbahoóebhyaþ kvip và># . àcàre galbhaklãbahoóebhyaþ kvip và vaktavyaþ . avagalbhate avagalbhàyate . klãba . viklãbate viklãbàyate . klãba . hoóa . vihoóate vihoóàyate . kim prayojanam . kriyàvacanatà yathà syàt . na etat asti prayojanam . dhàtavaþ eva galbhàdayaþ . na ca eva hi arthàþ àdi÷yante kriyàvacanatà ca gamyate . idam tarhi prayojanam . avagalbhà viklãbà vihoóà . a pratyayàt iti akàraþ yathà syàt . mà bhåt evam . guroþ ca halaþ iti evam bhaviùyati . idam tarhi . avagalbhàm cakre . viklãbàm cakre . vihoóàm cakre . kàspratyayàt àm amantre iti àm yathà syàt . aparaþ àha : sarvapràtipadikebhyaþ àcàre kvip vaktavyaþ a÷vati gardabhati iti evamartham . na tarhi idànãm galbhàdyanukramaõam kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . àtmanepadàrtham anubandhàn àsaïkùyàmi iti . galbha klãba hoóa . (P_3,1.12.1) KA_II,21.20-22 Ro_III,60 halaþ lopasanniyogena ayam kyaï vidhãyate . tena yatra eva halaþ lopaþ tatra eva prasajyeta . na eùaþ doùaþ . pradhàna÷iùñaþ kyaï . anvàcaya÷iùñaþ halaþ lopaþ . yatra ca halam pa÷yasi iti . (P_3,1.12.2) KA_II,21.23-22.17 Ro_III,60-61 ## . bhç÷àdiùu abhåtatadbhàvagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . kva divà bhç÷àþ bhavanti iti . ##. cvipratiùedhaþ ca anarthakaþ . kim kàraõam . bhavatyarthe kyaïvacanàt . bhavatyarthe hi kyaï vidhãyate . ##. bhavatinà yoge cviþ vidhãyate . tatra cvinà uktatvàt tasya arthasya kyaï na bhaviùyati . óàjantàt api tarhi na pràpnoti . pañapañàyate . óàc api hi bhavatinà yoge vidhãyate . bhavatyarthe kyaù . #<óàci vacanapràmàõyàt># . óàci vacanapràmàõyàt bhaviùyati . kim vacanapràmàõyam . lohitàdióàjbhyaþ kyaù iti . iha kim cit akriyamàõam codyate kim cit kriyamàõam pratyàkhyàyate . saþ såtrabhedaþ kçtaþ bhavati . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam iha kasmàt na bhavati kva divà bhç÷àþ bhavanti iti . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam ivayuktam va yat kim cit iha dç÷yate tatra anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àyate . tathà hi arthaþ gamyate . abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷aþ ànãyate . na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api acveþ iti cvipratiùedhàt anyasmin acvyante cvisadç÷e kàryam vij¤àsyate . kim ca ataþ anyat advyantam cvisadçsam . abhåtatadbhàvaþ . (P_3,1.12.3) KA_II,22.18-23.20 Ro_III,61-64 iha kàþ cit prakçtayaþ sopasargàþ pañhyante : abhimanas , sumanas , unmanas , durmanas . tatra vicàryate : bhç÷àdiùu upasargaþ pratyayàrthavi÷eùaõam và syàt : abhibhavatau subhavatau udbhavatau durbhavatau iti . prakçtyarthavi÷eùaõam và . abhimanas÷abdàt sumanas÷abdàt unmanas÷abdàt durmanas÷abdàt iti . yuktam punaþ idam vicàrayatum . nanu tena asandigdhena prakçtyarthavi÷eùaõam bhavitavyam yàvatà pràk prakçteþ pañhyante . yadi hi pratyayàrthavi÷eùaõam syàt pràk bhavateþ pañhyeran . na ime ÷akyàþ pràk bhavateþ pañhitum . evam vi÷iùñe hi pratyayàçthe bhç÷àdimàtràt utpattiþ prasajyeta . tasmàt na evam ÷akyam kartum . na cet evam jàyate vicàraõà . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . bhç÷àdiùu upasargaþ pratyayàrthavi÷eùaõam iti cet svare doùaþ bhavati . abhimanàyate . tiï atiïaþ iti nighàtaþ prasajyate . astu tarhi prakçtyarthavi÷eùaõam . ##. sopasargàt iti cet añi doùaþ bhavati . svamanayata iti . atyalpam idam ucyate : añi doùaþ bhavati iti . aólyavdvirvacaneùu iti vaktavyam . añi : udàhçtam . lyapi : sumanàyya . dvirvacane : abhimimanàyiùate . na eùaþ doùaþ . ava÷yam saïgràmayateþ sopasargàt utpattiþ vaktavyà asaïgràmayata ÷åraþ iti evamartham . tat niyamàrtham bhaviùyati . saïgràmayateþ eva sopasargàt na anyasmàt sopasargàt iti . yadi niyamaþ kriyate svaraþ na sidhyati . evam tarhi bhç÷àdiùu upasargasya paràïgavadbhàvam vakùyàmi . yadi paràïgavadbhàvaþ ucyate aólyavdvirvacanàni na sidhyanti . svaravidhau iti vakùyàmi . evam ca kçtvà astu pratyayàrthavi÷eùaõam . nanu ca uktam bhç÷àdiùu upasargaþ pratyayàrthavi÷eùaõam iti cet svare doùaþ iti . svare paràïgavadbhàvena parihçtam . ayam tarhi pratyayàrthavi÷eùaõe sati doùaþ . kyaïà uktatvàt tasya arthasya upasargasya prayogaþ na pràpnoti . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . tat yathà . api kàkaþ ÷yenàyate iti kyaïà uktatvàt àcàràrthasya àïaþ prayogaþ na bhavati . asti atra vi÷eùaþ . ekena atra vi÷iùñe pratyayàrthe pratyayaþ utpadyate iha punaþ anekena . tatra manàyate iti ukte sandehaþ syàt abhibhavatau subhavatau durbhavatau iti . tatra asandehàrtham upasargaþ prayujyate . yatra tarhi ekena . utpucchayate . atra api anekena . pucchàt udasane pucchàt vyasane pucchàt paryasane iti . (P_3,1.13.1) KA_II,23.22-24.19 Ro_III,64-66 kimarthaþ kakàraþ . kïiti iti guõapratiùedhaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ aïgasya guõaþ ucyate . dhàtoþ ca vihitaþ pratyayaþ ÷eùaþ àrdhadhàtukasa¤j¤àm labhate . na ca ayam dhàtoþ vidhãyate . lohitàdãni pràtipadikàni . sàmànyagrahaõàrthaþ tarhi . kva sàmànyagrahaõena arthaþ . naþ kye iti . na ayam nàntàt vidhãyate . iha tarhi . yasya halaþ kyasya vibhàùà iti . na ayam halantàt vidhãyate . iha tarhi . àpatyayasya ca taddhite anàti kyacvyoþ ca iti . na ayam àpatyàt vidhãyate . iha tarhi . kyàt chandasi iti . yàt chandasi iti etàvat vaktavyam caraõyåþ turaõyuþ bhuraõyuþ iti evamartham . idam tarhi prayojanam . yat tat akçtyakàre iti dãrghatvam tatra kïidgrahaõam anuvartate . tat iha api yathà syàt . lohitàyate . kim punaþ kàraõam tatra kïidgrahaõam anuvartate . iha mà bhåt . uruyà dhçùõuyà iti . yadi kïidgrahaõam anuvartate itryam iti pituþ rãïbhàvaþ na pràpnoti . rãïbhàve kïidgrahaõam nivartiùyate . yadi nivartate katham asåyà vasåyà ca yamàmahe . asåyateþ asåyà vasåyateþ vasåyà . atha và chàndasam etat . dçùñànuvidhiþ ca chandasi bhavati iti . yadi chàndasatvam hetuþ na arthaþ kïidgrahaõena anuvartamànena . kasmàt na bhavati uruyà dhçùõuyà iti . chàndasatvàt . atha và astu atra dãrghatvam . chàndasam hrasvatvam bhaviùyati . tat yathà upagàyantu màm patnayaþ garbhiõayaþ yuvatayaþ iti . atha kimarthaþ ùakàraþ . vi÷eùaõàrthaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . và kyaùaþ iti . và yàt iti hi ucyamàne ataþ api prasajyeta . na etat asi prayojanam . parasmaipadam iti ucyate . na ca ataþ parasmaipadam na api àtmanepadam pa÷yàmaþ . sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ tarhi bhaviùyati . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . kyàt chandasi iti . yàt chandasi iti evam vaktavyam caraõyåþ turaõyuþ bhuraõyuþ iti evamartham . (P_3,1.13.2) KA_II,24.20-25 Ro_III,66 ## . lohitaóàjbhyaþ kyaù vaktavyaþ . lohitàyati lohitàyate pañapañàyati pañapañàyate . atha anyàni lohitàdãni . ## . bhç÷àdiùu itaràõi pañhitavyàni . kim prayojanam . ïitaþ iti àtmanepadam yathà syàt iti . (P_3,1.14) KA_II,215.2-11 Ro_III,67-68 kaùñàya iti kim nipàtyate . kaùña÷abdàt caturthãsamarthàt kramaõe anàrjave kyï nipàtyate . kaùñàya karmaõe kràmati kaùñàyate . atyalpam idam ucyate : kaùñàya iti . ## . sattrakakùakaùñagahanebhyaþ kaõvacikãrùàyàm iti vaktavyam . sattràyate . sattra. kakaùa. kakùàyate . kaùña . kaùñàyate . kaùña . gahana . gahanàyate . aparaþ àha:. sattràdibhyaþ caturthyantebhyaþ kramaõe anàrjave kyaï vaktavyaþ . etàni eva udàharaõàni . sattràdibhyaþ iti kimartham . kuñilàya kràmati anuvàkàya . caturthyantebhyaþ iti kimartham . ajaþ kaùñam kràmati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na etat pratyayàntanipàtanam . kim tarhi . tàdarthye eùà caturthã . kaùñàya yat pràtipadikam . kaùñàrthe yat pràtipadikam iti . (P_3,1.15) KA_II,25.13-20 Ro_III,68 romanthe iti ucyate . kaþ romanthaþ nàma . udgãrõasya và avagãrõasya và manthaþ romanthaþ iti . yadi evam hanucalane iti vaktavyam . iha mà bhåt . kãñaþ romatham vartayati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati . kãñaþ romatham vartayati iti . anabhidhànàt . ## . tapasaþ parasmaipadam ca iti vaktavyam . tapaþ carati tapasyati . katham tapasyate lokajigãùuþ agneþ . chàndasatvàt bhaviùyati . (P_3,1.16) KA_II,25.22 Ro_III,69 phenàt ca iti vaktavyam . phenàyate . (P_3,1.17) KA_II,26.2-8 Ro_III,69 añàñtà÷ãkàkoñàpoñàsoñàpruùñàpluùñàgrahaõam kartavyam . añà . añàyate . aññà . aññàyate . ÷ãkà . ÷ãkàyate . koñà . koñàyate . poñà . poñàyate . soñà . soñàyate . pruùñà . pruùñayate . pluùñà . pluùñàyate . ## . sudinadurdinàbhyàm ca iti vaktavyam . sudinàyate . durdinàyate . ## . nãhàràt ca iti vaktavyam . nãhàràyate . (P_3,1.18) KA_II,26.10-14 Ro_III,69 kartçvedanàyàm iti kimartham . iha mà bhåt . sukham vedayate prasàdhakaþ devadattasya . kartçvedanàyàm iti ucyamàne api atra pràpnoti . kim kàraõam . kartuþ iti iyam kartari ùaùñhã . vedanàyàm iti ca anaþ bhàve . saþ yadi eva àtmanaþ vedayate atha api parasya kartçvedanà eva asau bhavati . na kartçgrahaõena vedanà abhisambadhyate . kim tarhi . sukhàdãni abhisambadhyante . kartuþ yàni sukhàdãni . (P_3,1.19.1) KA_II,16-23 Ro_III,70 ## . namasaþ kyaci dvitãyà na upapadyate . namasyati devàn . kim kàraõam . namaþ÷abdena yoge caturthã vidhãyate . sà pràpnoti . ## . namaþ÷abdena yoge caturthã vidhãyate namasyati÷abdaþ ca ayam . nanu ca namasyati÷abde namaþ÷abdaþ asti . tena yoge pràpnoti . na eùaþ doùaþ . arthavataþ namaþsàbdasya grahaõam . na ca namasyati÷abde namaþ÷abdaþ arthavàn . atha và upapadavibhakteþ kàrakavibhaktiþ balãyasã iti dvitãyà bhaviùyati . (P_3,1.19.2) KA_II,27.1-22 Ro_III,70-72 ## . kyajàdiùu pratyayàrthanirde÷aþ kartavyaþ . namasaþ påjàyàm . varivasaþ paricaryàyàm . citraïaþ à÷carye . bhàõóàt samàcayane . cãvaràt arjane paridhàne và . pucchàt udasane vysasane ca iti . kim prayojanam . kriyàvacanatà yathà syàt . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati kriyàvacanàþ kyajàdayaþ iti yat ayam sanàdyantàþ dhàtavaþ iti dhàtusa¤j¤àm ÷àsti . dhàtusa¤j¤àvacane etat prayojanam : dhàtoþ iti tavyadàdãnàm utpattiþ yathà syàt . yadi ca atra kriyàvacanatà na syàt dhàtusa¤j¤àvacanam anarthakam syàt . satyàm api dhàtusa¤j¤àyàm tavyadàdayaþ na syuþ . kim kàraõam . sàdhane tàvyàdayaþ vidhãyante sàdhanam ca kriyàyàþ . kriyàbhàvàt sàdhanàbhàvaþ . sàdhanàbhàvàt satyàm api dhàtusa¤j¤àyàm tavyadàdayaþ na syuþ . pa÷yati tu àcàryaþ kriyàvacanàþ kyajàdayaþ iti tataþ sanàdyantàþ dhàtavaþ iti dhàtusa¤j¤àm ÷àsti . nanu ca idam prayojanam syàt . parasàdhane utpattim vakùyàmi iti . na parasàdhane utpattyà bhavitavyam . kim kàraõam . sàdhanam iti sambandhi÷abdaþ ayam . sambandhi÷abdàþ ca punaþ evamàtmakàþ yat uta sambandhinam àkùipanti . tat yathà . màtari vartitatvyam , pitari ÷u÷råùitavyam iti . na ca ucyate svasyàm màtari svasmin và pitari iti , sambandhàt ca etat gamyate yà yasya màtà yaþ ca yasya pità iti . evam iha api sambandhàt etat gantavyam yasya dhàtoþ yat sàdhanam iti . atha và dhàtavaþ eva kyajàdayaþ . na ca eva hi arthàþ àdi÷yante . kriyàvacanatà ca gamyate . kaþ khalu api pacàdãnàm kriyàvacanatve yatnam karoti . yena eva khalu api hetunà pacàdayaþ kriyàvacanàþ tena eva kyajàdayaþ api . evamartham àcàryaþ citrayati . kva cit arthàn àdi÷ati kva cit na . evam api arthàde÷anam kartavyam . katham ime abudhàþ budhyeran iti . atha và ÷akyam àde÷anam akartum . katham . karaõe iti vartate . karaõam ca karoteþ karotiþ ca kriyàsàmànye vartate . (P_3,1.21) KA_II,27.25-28.11 Ro_III,72-74 imau halikalã staþ ikàràntau . asti hala÷abdaþ kala÷abdaþ ca akàràntaþ . kayoþ idam grahaõam . yau ikàràntau tayoþ atvam nipàtyate . kim prayojanam . ## . halikalyoþ atvanipàtanam kriyate sanvadbhàvaþ mà bhåt iti . ajahalat acakalat . na etat asti prayojanam . ikàralope kçte aglopinàm na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . vçddhau kçtàyàm lopaþ . tat na aglopi aïgam bhavati . idam iha sampradhàryam . vçddhiþ kriyatàm aglopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt vçddhiþ . nityaþ lopaþ . kçtàyàm api vçddhau pràpnoti akçtàyàm api pràpnoti . anityaþ lopaþ . anyasya kçtàyàm vçddhau pràpnoti anyasya akçtàyàm . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . vçddhiþ api anityà . anyasya kçte lope pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt vçddhiþ . vçddhau kçtàyàm lopaþ . tat na aglopi aïgam bhavati . atve punaþ sati vçddhiþ kriyatàm lopaþ iti yadi api paratvàt vçddhiþ vçddhau kçtàyàm api ak eva lupyate . tasmàt suùñhu ucyate halikalyoþ atvanipàtanam sanvadbhàvapratiùedhàrtham . (P_3,1.22.1) KA_II,28.13-18 Ro_III.74-75 samabhihàraþ iti kaþ ayam ÷abdaþ . samabhipårvàt harateþ bhàvasàdhanaþ gha¤ . samabhiharaõam samabhihàraþ . tat yatha puùpàbhihàraþ phalàbhihàraþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . bahvyaþ hi tàþ sumanasaþ . tatra yuktaþ samabhihàraþ . iha punaþ ekà kriyà . yadi api ekà sàmànyakriyà avayavakriyàþ tu bahvyaþ adhi÷rayaõodakàsecanataõóulàvapanaidhkopakarùaõkriyàþ . tàþ kaþ cit kàrtsnyena karoti kaþ cit akàrtsnyena . yaþ kàrtsnyena karoti saþ ucyate pàpacyate iti . punaþ punaþ và pacati pàpacyate iti . (P_3,1.22.2) KA_II,28.19-29.12 Ro_III,75-76 atha dhàtugrahaõam kimartham . iha mà bhåt pràñati bhç÷am iti . ataþ uttaram pañhati . ## . kim uktam . tatra tàvat uktam karmagrahaõàt sanvidhau dhàtugrahaõànarthakyam . sopasargam karma iti cet karmavi÷eùakatvàt upasargasya anupasargam karma . sopasargasya hi karmatve dhàtvadhikàre api sanaþ avidhànam akarmatvàt iti . evam iha api kriyàsamabhihàragrahaõàt yaïvidhau dhàtugrahaõànarthakyam . sopasargaþ kriyàsamabhihàraþ iti cet kriyàsamabhihàravi÷eùakatvàt upasargasya anupasargaþ kriyàsamabhihàraþ . sopasargasya hi kriyàsamahibhàratve dhàtvadhikàre api yaïaþ avidhànam akriyàsamabhihàratvàt iti . atha ekàjjhalàdigrahaõam kimartham . iha mà bhåt : jàgarti bhç÷am . ãkùate bhç÷am . ## . ekàjjhalàdigrahaõe ca uktam . kim uktam . tatra tàvat uktam karmasamànakartçkagrahaõànarthakyam ca icchàbhidhàne pratyayavidhànàt . akarmaõaþ hi asamànakartçkàt và anabhidhànam iti . iha api ekàjjhalàdigrahaõànarthakyam kriyàsamabhihàre yaïvacanàt anekàcaþ ahalàdeþ hi anabhidhànam iti . tat ca ava÷yam anabhidànam à÷rayitavyam . kriyamàõe api hi ekàjjhalàdigrahaõe yatra ekàcaþ halàdeþ ca utpadyamànena yaïà arthasya abhidhànam na bhavati na bhavati tatra utpattiþ . tat yathà . bhç÷am ÷obhate . bhç÷am rocate . yatra ca anekàcaþ ahalàdeþ vo utpadyamànena yaïà arthasya abhidhànam bhavati bhavati tatra utpattiþ . tat yathà . añàñyate aràryate a÷à÷yate sosåcyate sosåtryate momåtryate . (P_3,1.22.3) KA_II,29.13-21 Ro_III,76-77 #<årõoteþ ca upasaïkhyànam># . årõoteþ ca upasaïkhyànam kartavyam . prorõonåyate . atyalpam idam ucyate : årõoteþ iti . ## . såcisåtrimåtryañyartya÷yårõotãnàm grahaõam kartavyam . kim prayojanam . yaïvidhau anekàjahalàdyartham . sosåcyate sosåtryate momåtryate añàñyate aràryate a÷à÷yate prorõonåyate . ## . (P_3,1.22.4) KA_II,29.22-30.8 Ro_III,77-78 ## . kriyàsamabhihàre loñ bhavati yaïaþ vipratiùedhena . kriyàsamabhihàre yaï bhavati iti asya avakà÷aþ dhàtuþ yaþ ekàc halàdiþ kriyàsamabhihàre vartate adhàtusambandhaþ : lolåyate . loñaþ avakà÷aþ dhàtuþ yaþ anekàc ahalàdiþ kriyàsamabhihàre vartate dhàtusambandhaþ : saþ bhavàn jàgçhi jàgçhi iti eva ayam jàgarti . saþ bhavàn ãhasva ãhasva iti eva ayam ãhate . dhàtuþ yaþ ekàc halàdiþ kriyàsamabhihàre vartate dhàtusambandhaþ ca tasmàt ubhayam pràpnoti : saþ bhavàn lunãhi lunãhi iti eva ayam lunàti . loñ bhavati vipratiùedhena . na tarhi idànãm idam bhavati : saþ bhavàn lolåyasva lolåyasva iti eva ayam lolåyate . bhavati ca . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . nànàrthatvàt . kà nànàrthatà . kartçkarmaõoþ hi lavidhànam . kartçkarmaõoþ hi loñ vidhãyate . kriyàvi÷eùe svàrthe yaï . tatra antaraïgatvàt yaïà bhavitavyam . na tarhi idam idànãm bhavati . saþ bhavàn lunãhi lunãhi iti eva ayam lunàti . bhavati ca . vibhàùà yaï . yadà na yaï tadà loñ . (P_3,1.24) KA_II,30.9-14 Ro_III,78-79 ## . uttarayoþ yogayoþ vigraheõa vi÷eùàsampratyayàt nityagrahaõànarthakyam . na hi kuñilam kràmati iti caïkramyate iti gamyate . athe etebhyaþ kriyàsamabhihàre yaïà bhavitavyam . ## . kriyàsamabhihàre ca na etebhyaþ yaïà bhavitavyam . bhç÷am japati bràhmaõaþ . bhç÷am samidaþ dahati iti eva. (P_3,1.25) KA_II,30.17-31.5 Ro_III,79-80 satyàpa iti kim nipàtyate . ##. satyasya kç¤i àpuk ca nipàtyate õic ca . satyam karoti satyàpayati . atyalpam idam ucyate . #<õividau arthavedasatyànàm apuk ca># . õividau arthavedasatyànàm apuk ca iti vaktavyam . arthàpayati vedàpayati satyàpayati . yadi àpuk kriyate ñilopaþ pràpnoti . evam tarhi puk kariùyate . evam api ñilopaþ pràpnoti . evam tarhi àk kariùyate . evam api ñilopaþ pràpnoti . evam tarhi ak kariùyate . evam api anàkàràntatvàt puk na pràpnoti . evam tarhi apuñ kariùyate . atha và punaþ astu àpuk eva . nanu ca uktam . ñilopaþ pràpnoti iti . àpugvacanasàmarthyàt na bhaviùyati . atha và punaþ astu puk eva . nanu ca uktam evam api ñilopaþ pràpnoti iti . pugvacanasàmarthyàt na bhaviùyati . atha và punaþ astu àk eva . nanu ca uktam evam api ñilopaþ pràpnoti iti . àgvacanasàmarthyàt na bhaviùyati . (P_3,1.26.1) KA_II,31.7-32.26 Ro_III,80-86 katham idam vij¤àyate . hetumati abhidheye õic bhavati iti . àhosvit hetumati yaþ dhàtuþ vartate iti . yuktam punaþ idam vicàrayitum . nanu anena asandigdhena pratyayàrthavi÷eùaõena bhavitavyam yàvatà hetumati iti ucyate . yadi hi prakçtarthavi÷eùaõam syàt hetumataþ iti evam bråyàt . na etat asti . bhavanti iha hi viùayasaptamyaþ api . tat yathà . pramàõe yat pràtipadikam vartate striyàm yat pràtipadikam vartate iti . evam iha api hetumati abhidheye õic bhavati hetumati yaþ dhàtuþ vartate iti jàyate vicàraõà . ata uttaram pañhati . ## . hetumati iti kàrakam upàdãyate . kim prayojanam . pratyayàrthaparigrahàrtham . evam sati pratyayàrthaþ suparigçhãtaþ bhavati . yathà tanåkaraõe takùaþ iti tanåkaraõam upàdãyate . yadi tarhi tadvat prakçtyarthavi÷eùaõam bhavati . prakçtyarthavi÷eùaõam hi tat tatra vij¤àyate . tanåkaraõakriyàyàm takùaþ iti . astu prakçtyarthavi÷eùaõam . kaþ doùaþ . iha hi uktaþ karoti preùitaþ karoti iti õic pràpnoti . pratyayàrthavi÷eùaõe punaþ sati na eùaþ doùaþ . sva÷abdena uktatvàt na bhaviùyati . prakçtyarthavi÷eùaõe api sati na eùaþ doùaþ . yatra na antareõa ÷abdam arthasya gatiþ bhavati tatra ÷abdaþ prayujyate . yatra hi antareõa api ÷abdam arthasya gatiþ bhavati na tatra ÷abdaþ prayujyate . iha tarhi pàcayati odanam devadattaþ yaj¤adattena iti ubhayoþ kartroþ lena abhidhànam pràpnoti . pratyayàrthavi÷eùaõe punaþ sati na doùaþ . pradhànakartari làdayaþ bhavanti iti pradhànakartà lena abhidhãyate . yaþ ca apradhànam siddha tatra kartari iti eva tçtãyà . iha ca gamitaþ gràmam devadattaþ yaj¤adattanea iti avyatiriktaþ gatyarthaþ iti kçtvà gatyarthànàm kartari iti kartari ktaþ pràpnoti . iha ca vyatibhedayante vyaticchedayante iti avyatiriktaþ hiüsàrthaþ iti kçtvà na gatihiüsàrthebhyaþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . astu tarhi pratyayàrthavi÷eùaõam . yadi pratyayàrthavi÷eùaõam pàcayati odanam devadattaþ yaj¤adattena iti prayojye kartari karmasa¤j¤à pràpnoti . bhavati hi tasya tasmin ãpsà . iha ca gràmam gamayati gràmàya gamayati iti vyatiriktaþ gatyarthaþ iti kçtvà gatyarthakarmaõi dvitãyàcaturthyau na pràpnutaþ . iha ca edhodakasya upaskàrayati iti vyatiriktaþ karotyarthaþ iti kçtvà kç¤aþ pratiyatne iti ùaùñhã na pràpnoti . iha ca bhedikà devadattasya yaj¤adattasya kàùñhànàm iti prayojye kartari ùaùñhã na pràpnoti . iha ca abhiùàvayati pariùàvayati iti vyatiriktaþ sunotyarthaþ iti kçtvà upasargàt sunotyàdãnàm iti ùatvam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate pàcayati odanam devadattaþ yaj¤adattena iti prayojye kartari karmasa¤j¤à pràpnoti iti . gatibuddhipratyavasànàrtha÷abdakarmàkarmakàõàm aõi iti etat niyamàrtham bhaviùyati . eteùàm eva aõyantànàm yaþ kartà saþ õau karmasa¤j¤aþ bhavati na anyeùàm iti . yat api ucyate iha ca gràmam gamayati gràmàya gamayati iti vyatiriktaþ gatyarthaþ iti kçtvà gatyarthakarmaõi dvitãyàcaturthyau na pràpnutaþ iti . na asau evam preùyate gaccha gràmam iti . katham tarhi . sàdhanavi÷iùñàm asau kriyàm preùyate . gràmam gaccha . gràmàya gaccha iti . yat api ucyate iha ca edhodakasya upaskàrayati iti vyatiriktaþ karotyarthaþ iti kçtvà kç¤aþ pratiyatne iti ùaùñhã na pràpnoti iti . na asau evam preùyate upaskuruùva edhodakasya iti . katham tarhi . sàdhanavi÷iùñàm asau kriyàm preùyate . edhodakasya upaskuruùva iti . yat api ucyate iha ca bhedikà devadattasya yaj¤adattasya kàùñhànàm iti prayojye kartari ùaùñhã na pràpnoti iti . uktam tatra kçdgrahaõasya prayojanam kartçbhåtapårvamàtre api ùaùñhã yathà syàt iti . yat api ucyate iha ca abhiùàvayati pariùàvayati iti vyatiriktaþ sunotyarthaþ iti kçtvà upasargàt sunotyàdãnàm iti ùatvam na pràpnoti iti . na asau evam preùyate sunu abhi iti . katham tarhi upasargavi÷iùñàm asau kriyàm preùyate . abhiùunu iti . yuktam punaþ idam vicàrayitum . nanu anena asandigdhena pratyayàrthavi÷eùaõena bhavitavyam yàvatà vyaktam arthàntaram gamyate pacati pàcayati iti ca . bàóham yuktam . iha paceþ kaþ pradhànàrthaþ . yà asau taõóulànàm viklittiþ . atha idànãm tadabhisandhipårvakam preùaõam adhyeùaõam và . yuktam yat sarvam pacyarthaþ syàt . (P_3,1.26.2) KA_II,33.1-8 Ro_III,87-88 ## . hetunirde÷aþ ca nimittamàtram draùñavyam . yàvat bråyàt nimittam kàraõam iti tàvt hetuþ iti . kim prayojanam . bikùàdiùu dar÷anàt . bhikùàdiùu hi õic dç÷yate . bhikùàþ vàsayanti .kàriùaþ agniþ adhyàpayati iti . kim punaþ kàraõam pàribhàùike hetau na sidhyati . evam manyate . cetanàvataþ etat bhavati preùaõam adhyeùaõam ca iti . bhikùàþ ca acetanàþ . na eùaþ doùaþ . na ava÷yam saþ eva vàsam prayojayati yaþ àha uùyatàm iti . tåùõãm àsãnaþ yaþ tatsamarthàni àcarati saþ api vàsam prayojayati . bhikùàþ ca api pracuràþ vya¤janavatyaþ labhyamànàþ vàsam prayojayanti . tathà kàrãùaþ agniþ nirvàte ekànte suprajvalitaþ adhyayanam prayojayati . (P_3,1.26.3) KA_II,33.9-20 Ro_III,88-89 iha kaþ cit kam cit àha . pçcchatu mà bhavàn . anuyuïktàm mà bhavàn iti . atra õic kasmàt na bhavati . akartçtvàt . na hi asau samprati pçcchati . tåùõãm àste . kim ca bhoþ vartamànakàlàyàþ eva kriyàyàþ kartrà bhavitavyam na bhåtabhaviùyatkàlàyàþ . bhåtabhaviùyatkàlàyàþ api bhavitavyam . abhisambandhaþ tatra kriyate . imàm kriyàm akàrùãt . imàm kriyàm kariùyati iti . iha punaþ na kaþ cit abhisambandhaþ kriyate na ca asau samprati pçcchati . tåùõãm àste . yadi tarhi kartà na asti katham tarhi kartçpratyayena loñà abhidhãyate . atham katham asmin apçcchati ayam pracchiþ vartate . abhisambandhaþ tatra kriyate . imàm kriyàm kuru iti . kartrà api tarhi abhisambandhaþ kriyate . katham . kartà ca asyàþ kriyàyàþ bhava iti . evam na ca kartà kartçpratyayena ca loñà abhidhãyate . atha api katham cit kartà syàt . evam api na doùaþ . loñà uktatvàt preùaõasya õic na bhaviùyati . vidhãyante hi eteùu artheùu praiùàdiùu loóàdayaþ . yatra ca dvitãyaþ prayojyaþ arthaþ bhavati bhavati tatra õic . tat yathà àsaya ÷àyaya iti . (P_3,1.26.4) KA_II,33.21-34.7 Ro_III,89-90 kçùyàdiùu ca anutpattiþ . kçùyàdiùu ca anutpattiþ vaktavyà . ekànte tåùõãm àsãnaþ ucyate pa¤cabhiþ halaiþ kçùati iti . tatra bhavitavyam . pa¤cabhiþ halaiþ karùayati iti . ## . kçùyàdiùu ca anutpattiþ siddhà . kutaþ . nànàkriyàõàm kçùyarthatvàt . nànàkriyàþ kçùeþ arthàþ . na ava÷yam kçùiþ vilekhane eva vartate . kim tarhi. pratividhàne api vartate . yat asau bhaktabãjabalãvardaiþ pratividhànam karoti saþ kçùyarthaþ . àtaþ ca pratividhàne vartate . yadahaþ eva asau na pratividhatte tadahaþ tat karma na pravartate . yajyàdiùu ca aviparyàsaþ . yajyàdiùu ca aviparyàsaþ vaktavyaþ . puùyamitraþ yajate . yàjakàþ yàjayanti iti . tatra bhavitavyam . puùyamitraþ yàjayate . yàjakàþ yajanti iti . ## . yajyàdiùu ca aviparyàsaþ siddhaþ . kutaþ . nànàkriyàõàm yajyarthatvàt . nànàkriyàþ yajeþ arthàþ . na ava÷yam yajiþ haviùprakùepaõe eva vartate . kim tarhi . tyàge api vartate . aho yajate iti ucyate yaþ suùñhu tyàgam karoti . tam ca puùyamitraþ karoti . yàjakàþ prayojayanti . (P_3,1.26.5) KA_II,34.8-13 Ro_III,91-92 ## . tat karoti iti upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . såtrayatyàdyartham . såtram karoti . såtrayati . iha vyàkaraõasya såtram karoti . vyàkaraõam såtrayati iti . vàkye ùaùñhã utpanne ca pratyaye dvitãyà . kena etat evam bhavati . yaþ asau såtravyàkaraõayoþ abhisambandhaþ saþ utpanne pratyaye nivartate . asti ca karoteþ vyàkaraõena sàmarthyam iti kçtvà dvitãyà bhaviùyati . (P_3,1.26.6) KA_II,34.14-36.21 Ro_III,92-97 #<àkhyànàt kçtaþ tat àcaùñe iti kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam >#. àkhyànàt kçdantàt tat àcaùñe iti etasmin arthe kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam bhavati iti vaktavyam . kaüsavadham àcaùñe kaüsam ghàtayati . balibandham àcaùñe balim bandhayati . #<àkhyànàt ca pratiùedhaþ># . àkhyàna÷abdàt ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . àkhyànam àcaùñe . kim punaþ yàni etàni sa¤j¤àbhåtàni àkhyànàni tataþ utpattyà bhavitavyam àhosvit kriyànvàkhyànamàtràt . kim ca ataþ . yadi sa¤j¤àbhåtebhyaþ iha na pràpnoti . ràjàgamanam àcaùñe çajànam àgamayati . atha kriyànvàkhyànamàtràt na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . ## . dç÷yarthànàm ca pravçttau kçdantàt õic vaktayaþ tat àcaùñe iti etasmin arthe kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam bhavati iti . mçgaramaõam àcaùñe mçgàn ramayati iti . dç÷yarthànàm iti kimartham . yadà hi gràme mçgaramaõam àcaùñe mçgaramaõam àcaùñe iti eva tadà bhavati iti . #<àïlopaþ ca kàlàtyantasaüyoge maryàdàyàm># . kàlàtyantasaüyoge maryàdayàm kçdantàt õic vaktayaþ tat àcaùñe iti etasmin arthe àïlopaþ ca kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam bhavati iti . àràtrimvivàsam àcaùñe ràtrim vivàsayati iti . ## . citrãkaraõe pràpyarthe kçdantàt õic vaktayaþ kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam bhavati iti . ujjayinyàþ prasthitaþ màhiùmatyàm suryodgamanam sambhàvayate såryam udgamayati . ## . nakùatrayoge jànàtyarthe kçdantàt õic vaktayaþ kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivat ca kàrakam bhavati iti . puùyayogam jànàti puùyeõa yojayati . maghàbhiþ yojayati . tat tarhi bahu vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . sàmànyakçtatvàt . sàmànyena eva atra õic bhaviùyati . hetumati iti . kim kàraõam . hetutaþ hi avi÷iùñam . hetutaþ hi avi÷iùñam bhavati . tulyà hi hetutà devadatte ca àditye ca . na sidhyati . svatantraprayojakaþ hetusa¤j¤aþ bhavati iti ucyate . na ca asau àdityam prayojayati . ## . yam bhavàn svatrantraprayojakam muktasaü÷ayam nyàyyam manyate pàcayati odanam devadattaþ yaj¤adattena iti tena etat tulyam . katham . ## . pravçttiþ hi ubhayatra anapekùya eva kim cit bhavati devadatte ca àditye ca . na iha kaþ cit paraþ anugrahãtavyaþ iti pravartate . sarve ime svabhåtyartham pravartante . ye tàvat ete guru÷u÷råùavaþ te api svabhåtyartham eva pravartante pàralaukikam ca naþ bhaviùyati iha ca naþ prãtaþ guruþ adhyàpayiùyati iti . tathà yat etat dàsakarmakaram nàma ete api svabhåtyartham eva pravartantebhaktam celam ca lapsyàmahe paribhàùàþ ca na naþ bhaviùyanti iti . tathà ye ete ÷ilpinaþ nàme te api svabhåtyartham eva pravartante vetanam ca lapsyàmahe mitràõi ca naþ bhaviùyanti iti . evam eteùu sarveùu svabhåtyartham pravartamàneùu ## . yadi kaþ cit kurvataþ prayojakaþ nàma bhavati tena etat tulyam . yadi tarhi sarve ime svabhåtyartham pravartantekaþ prayojyàrthaþ . yat abhipràyeùu sajjante . ãdç÷au vadhrau kuru . ãdç÷au pañukau kuru . àdityaþ ca asya abhipràye sajjate . eùaþ tasya abhipràyaþ . ujjayinyàþ prasthitaþ màhiùmatyàm suryodgamanam sambhàvayeya iti . tam ca asya abhipràyam àdityaþ nirvartayati . bhavet iha vartamànakàlatà yuktà . ujjayinyàþ prasthitaþ màhiùmatyàm suryodgamanam sambhàvayate såryam udgamayati iti . tatrasthasya hi tasya àdityaþ udeti . iha tu katham vartamànakàlatàm kaüsam ghàtayati balim bandhayati iti cirahate kaüse cirabaddhe ca balau . atra api yuktà . katham . ye tàvat ete ÷obhikàþ nàma ete pratyakùam kaüsam ghàtayanti pratyakùam ca balim bandhayanti iti . citreùu katham . citreùu api udgårõàþ nipatitàþ ca prahàràþ dç÷yante kaüsakarùaõyaþ ca . granthikeùu katham yatra ÷abdagaóumàtram lakùyate . te api hi teùàm utpattiprabhçti à vinà÷àt çddhãþ vyàcakùàõàþ sataþ buddhiviùayàn prakà÷ayanti . àtaþ ca sataþ vyàmi÷ràþ hi dç÷yante . ke cit kaüsabhaktàþ bhavanti ke cit vàsudevabhaktàþ . varõànyatvam khalu api puùyanti . ke cit raktamukhàþ bhavanti ke cit kàlamukhàþ . traikàlyam khalu api loke lakùyate . gaccha hanyate kaüsaþ . gaccha ghàniùyate kaüsaþ . kim gatena hataþ kaüsaþ iti . (P_3,1.27) KA_II,37.2-38.11 Ro_III,97-101 kimarthaþ kakàraþ . kïiti iti guõapratiùedhaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ aïgasya guõaþ ucyate . dhàtoþ ca vihitaþ pratyayaþ ÷eùaþ àrdhadhàtukasa¤j¤àm labhate . na ca ayam dhàtoþ vidhãyate . kaõóvàdãni hi pràtipadikàni . ## . kaõóvàdibhyaþ và iti vaktavyam . ## . akriyamàõe hi vàvacane nityaþ pratyayavidhiþ prasajyeta . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra dhàtuvidheþ tukaþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . kaõóvau kaõóvaþ . aci ÷nudhàtubhruvàm yvoþ iyaïuvaïau iti uvaïade÷aþ prasajyeta . iha ca kaõóvà kaõóve na åïdhàtvoþ iti pratiùedhaþ prasajyeta . tuk ca pratiùedhyaþ . valguþ mantuþ iti . hrasvasya piti kçti tuk pràpnoti . ## . hrasvayalopau ca vaktavyau syàtàm . valguþ mantuþ iti . kimartham idam na hrasvaþ eva ayam . antaraïgatvàt akçdyakàre iti dãrghatvam pràpnoti . yalopaþ . yalopaþ ca vaktavyaþ . kaõóåþ valguþ mantuþ iti . kimartham idam na vali iti eva siddham . vali iti ucyate . na ca atra valim pa÷yàmaþ . nanu cal kvip valàdiþ . kviblope kçte valàdyabhàvàt na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . kviblopaþ kriyatàm vali lopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt kviblopaþ . nityaþ khalu api kviblopaþ . kçte api yalope pràpnoti akçte api pràpnoti . nityatvàt paratvàt ca kvilope kçte valàdyabhàvàt na pràpnoti . evam tarhi pratyayalakùaõena bhaviùyati . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . atha kriyamàõe api vàvacane yadà yagantàt kvip tadà ete doùàþ kasmàt na bhavanti . na etebhyaþ tadà kvip drakùyate . kim kàraõam . anyebhyaþ api dç÷yate iti ucyate . na ca etebhyaþ tadà kvip dç÷yate . yathà eva tarhi kriyamàõe vàvacane anyebhyaþ api dç÷yate iti evam atra kvip na bhavati evam akriyamàõe api na bhaviùyati . ava÷yam etebhyaþ tadà kvip eùitavyaþ . kim prayojanam . etàni råpàõi yathà syuþ iti . tat tarhi vàvacanam kartavyam . na kartavyam . ubhayam kaõóvàdãni dhàtavaþ ca pràtipadikàni ca . àtaþ ca ubhayam . kaõóåyati iti kriyàm kurvàõe prayujyate asti me kaõóåþ iti vedanàmàtrasya sànnidhye . aparaþ àha : ##. (P_3,1.30) KA_II,38.13-40.2 Ro_III,101-104 kimarthaþ ayam õakàraþ . vçddhyarthaþ . ¤õiti iti vçddhiþ yathà syàt . kriyamàõe api vai õakàre vçddhiþ na pràpnoti . kim kàraõam . kïiti ca iti pratiùedhàt . õitkaraõasàmarthyàt bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . #<õiïi õitkaraõasya sàvakà÷atvàt vçddhipratiùedhaprasaïgaþ># . õiïi õitkaraõam sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . sàmànyagrahaõàrthaþ õakàraþ . kva sàmànyagrahaõàrthena arthaþ . õeþ aniñi iti . õiïi õitkaraõasya sàvakà÷atvàt vçddhipratiùedhaþ pràpnoti . ïitkaraõam api tarhi sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ ïakàraþ . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . atra eva . ÷akyaþ atra sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ anyaþ anubandhaþ àsaïktum . tatra ïakàrànurodhàt vçddhipratiùedhaþ pràpnoti . ava÷ayam atra àtmanepadàrthaþ ïakàraþ anubandhaþ àsaïktavyaþ ïitaþ iti àtmanepadam yathà syàt . evam ubhayoþ sàvaka÷ayoþ pratiùedhabalãyastvàt pratiùedhaþ pràpnoti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na kameþ vçddhipratiùedhaþ bhavati iti yat ayam na kamyamicamàm iti mitsa¤j¤àyà pratiùedham ÷àsti . ## . mitpratiùedhasya ca arthavattvàt pratiùedhaþ pràpnoti . arthavàn mitpratiùedhaþ . kaþ arthaþ . õiïantasya õici yà vçddhiþ tasyàþ hrasvatvam mà bhåt iti . nanu etasyàþ api kïiti ca iti pratiùedhena bhavitavyam . na bhavitavyam . uktam etat kïiti pratiùedhe tannimittagrahaõam iti . evam tarhi na õiïantasya õici yà vçddhiþ tasyàþ hrasvatvam pràpnoti . kim kàraõam . õiïà vyavahitatvàt . lope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . õiïi eva tarhi mà bhåt iti . õiïi ca na pràpnoti . kim kàraõam . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti . na eva và punaþ õiïantasya õici vçddhiþ pràpnoti . kim kàraõam . õiïà vyavahitatvàt . lope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . idam tarhi prayojanam . yat tat ciõõamuloþ dãrghaþ anyatarasyàm iti dãrghatvam tat kameþ õiïi mà bhåt iti . kim punaþ kàraõam tatra dãrghaþ anyatarasyàm iti ucyate . na hrasvaþ anyatarasyàm iti eva ucyeta . yathàpràptam ca api kameþ hrasvatvam eva . tatra ayam api arthaþ . hrasvagrahaõam na kartavyam bhavati . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . mitàm hrasvaþ iti . kà råpasiddhiþ : a÷ami a÷àmi ÷amam ÷amam ÷àmam ÷àmam . vçddhyà siddham . na sidhyati . na sidhyati . na udàttopade÷asya màntasya anàcameþ iti vçddhipratiùedhaþ pràpnoti . ciõkçtoþ saþ pratiùedhaþ na õici . idam tarhi . ajani ajàni janam janam jànam jànam . janivadhyoþ ca iti vçddhipratiùedhaþ pràpnoti . saþ api ciõkçtoþ eva . õijvyavahiteùu tarhi yaïlope ca upasaïkhyànam kartavyam syàt . ÷amayantam prayojitavàn a÷ami a÷àmi ÷amam ÷amam ÷àmam ÷àmam . ÷aü÷amayateþ a÷aüsami a÷aü÷àmi ÷aü÷amam ÷aü÷amam ÷aü÷àmam ÷aü÷àmam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ciõõamulpare õau mitàm aïgànàm hrasvaþ bhavati iti ucyate . yaþ ca atra õiþ ciõõamulparaþ na tasmin mit aïgam yasmin ca mit aïgam na asau õiþ õamulparaþ . õilope kçte ciõõamulparaþ . sthànivadbhàvàt na ciõõamulparaþ . atha dãrghaþ anyatarasyàm iti ucyamàne yàvatà sthànivadbhàvaþ katham eva etat sidhyati . etat idànãm dãrghagrahaõasya prayojanam . dãrghavidhim prati ajàde÷aþ na sthànivat iti sthànivadbhàvapratiùedhaþ siddhaþ bhavati . yadà khalu api àyàdayaþ àrdhadhàtuke và bhavanti tadà õici õiï na bhavati . tadartham ca mitpratiùedhaþ syàt . tasmàt pratiùedhaþ pràpnoti . ## . kim uktam . taddhitakàmyoþ ikprakaraõàt iti . (P_3,1.31) KA_II,40.4-41.19 Ro_III,104-107 katham idam vij¤àyate . àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm nivçttiþ bhavati . àhosvit àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm utpattiþ bhavati iti . kim gatam etat iyatà såtreõà àhosvit anyatarasmin pakùe bhåyaþ såtram kartavyam . gatam iti àha . katham . yadà tàvat àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm nivçttiþ bhavati iti tadà avi÷eùeõa sarvam àyàdiprakaraõam anukramya àyàdayaþ àrdhadhàtuke và iti ucyate . yadà api àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm utpattiþ bhavati iti tadà ekam vàkyam tat ca idam ca . gupådhåpavicchipaõipanibhyaþ àyaþ àrdhadhàtuke và . çteþ ãyaï àrdhadhàtuke và . kameþ õiï àrdhadhàtuke và iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam iti ca ubhayathà aniùñaprasaïgaþ >#. àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam iti ca ubhayathà aniùñam pràpnoti . yadi vij¤àyate àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm nivçttiþ bhavati iti guptiþ jugopa iti ca iùñam na sidhyati idam ca aniùñam pràpnoti . gopàm cakàra gopà iti ca . idam tàvat iùñam siddham bhavati . gopàyàm cakàra gopàya iti . atha vij¤àyate àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam tasmin avasthite và àyàdãnàm utpattiþ bhavati iti guptiþ jugopa iti ca iùñam siddham bhavati . idam ca aniùñam na pràpnoti . gopàyàm cakàra gopàya iti . idam tu iùñam na sidhyati . gopayàm cakàra gopàya iti . idam tàvat iùñam sidhyati . gopayàm cakàra iti . katham . astu atra àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam liñ . tasmin avasthite và àyàdayaþ . àm madhye patiùyati yathà vikaraõàþ tadvat . idam tarhi iùñam na sidhyati gopàyà iti . ## . siddham etat . katham. avi÷eùeõa àyàdãnàm vàvidhànam uktvà sàrvadhàtuke nityam iti vakùyàmi . ## . syàdibhiþ tu àyàdãnàm bàdhanam pràpnoti vipratiùedhena . kim kàraõam . tulyanimittatvàt . tulyam nimittam syàdãnàm àyàdãnàm ca . syàdãnàm avakà÷aþ kariùyati hariùyati . àyàdãnàm avakà÷aþ gopàyati dhåpàyati . iha ubhayam pràpnoti . gopàyiùyati dhåpàyiùyati iti . paratvàt syàdayaþ pràpnuvanti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . àyàdividhànasya anavakà÷atvàt . anavakà÷àþ àyàdayaþ ucyante ca . te vacanàt bhaviùyanti . nanu ca idànãm eva avakà÷aþ prakëptaþ gopàyati dhåpàyati iti . atra api ÷ap syàdiþ bhavati . yadi api atra api bhavati na tu atra asti vi÷eùaþ sati và ÷api asati và . anyat idànãm etat ucyate na asti vi÷eùaþ iti . yat tu tat uktam àyàdãnàm syàdibhiþ avyàptaþ avakà÷aþ it sa na asti avakà÷aþ . ava÷yam khalu api atra ÷ap syàdiþ eùitavyaþ . kim kàraõam . gopàyantã dhåpàyantã iti : ÷ap÷yanoþ nityam iti num yathà syàt iti . yadi tarhi anavakà÷àþ àyàdayaþ àyàdibhiþ syàdãnàm bàdhanam pràpnoti . yathà punaþ ayam såtrebhedena parihàraþ yadi punaþ ÷api nityam iti ucyeta . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam àyàdibhyaþ yat àrdhadhàtukam àyàdiprakçteþ yat àrdhadhàtukam iti ca ubhayathà aniùñaprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . àrdhadhàtuke iti na eùà parasaptamã . kà tarhi . viùayasaptamã . àrdhadhàtukaviùaye iti . tatra àrdhadhàtukaviùaye àyàdiprakçteþ àyàdiùu kçteùu yaþ yataþ pratyayaþ pràpnoti saþ tataþ bhaviùyati . (P_3,1.32) KA_II,41.21-42.12 Ro_III,107-109 antagrahaõam kimartham na sanàdayaþ dhàtavaþ iti eva ucyeta . kena idànãm tadantànàm bhaviùyati . tadantavidhinà . ataþ uttaram pañhati . ## . kim uktam . padasa¤j¤àyàm antagrahaõam anyatra sa¤j¤àvidhau pratyayagrahaõe tadantavidhipratiùedhàrtham iti . idam ca api pratyayagrahaõam . ayam ca api sa¤j¤àvidhiþ . kimartham punaþ idam ucyate na bhåvàdayaþ dhàtavaþ iti eva siddham . na sidhyati . pàñhena dhàtusa¤j¤à kriyate na ca ime tatra pañhyante . katham tarhi anyeùàm apañhyamànànàm dhàtusa¤j¤à bhavati : asteþ bhåþ . bruvaþ vaciþ . cakùiïaþ khyठiti . yadi api ete tatra na pañhyante prakçtayaþ tu eùàm tatra pañhyante . tatra sthànivadbhàvàt siddham . ime api tarhi yadi api tatra na pañhyante yeùàm tu arthàþ àdi÷yante te tatra pañhyante . tatra sthànivadbhàvàt siddham . na sidhyati . àde÷aþ sthànivat bhavati iti ucyate . na ca ime àde÷àþ . ime api àde÷àþ . katham . àdi÷yate yaþ saþ àde÷aþ . ime ca api àdi÷yante . evam api ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ sthànivat bhavanti iti ucyate . na ce ime ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ . ùaùñhãgrahaõam nivartiùyate . yadi nivartate apavàde utsargakçtam pràpnoti . karmaõi aõ àtaþ anupasarge kaþ iti ke api aõkçtam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na apavàde utsargakçtam bhavati iti yat ayam ÷yanàdãn kàn cit ÷itaþ karoti . ÷nam ÷nà ÷nuþ iti. (P_3,1.33) KA_II,42.14-43.9 Ro_III,109-111 ime vikaraõàþ pañhyante . tatra na j¤àyate kaþ utsargaþ kaþ apavàdaþ iti . tatra vaktyam : ayam utsargaþ ayam apavàdaþ iti . ime bråmaþ . yak utsargaþ . apavàdaþ ÷abdàdiþ syàdayaþ ca . yadi evam apavàdavipratiùedhàt ÷abàdibàdhanam . apavàdvipratiùedhàt ÷abàdibhiþ syàdãnàm bàdhanam pràpnoti . ÷abàdãnàm avakà÷aþ pacati yajati . syàdãnàm avakà÷aþ pakùyate yakùyate . iha ubhayam pràpnoti . pakùyati yakùyati . paratvàt ÷abàdayaþ pràpnuvanti . apavàdaþ nàma anekalakùaõaprasaïgaþ . apavàdaþ nàma bhavati yatra anekalakùaõaprasaïgaþ . tatra bhàvakarmaõoþ yak vidhãyate kartari ÷ap . kaþ prasaïgaþ yat bhàvakarmaõoþ yakam kartari ÷abàdayaþ bàdheran . evam tarhi yak÷apau utsargau . apavàdàþ ÷yanàdaya syàdayaþ ca . apavàdavipratiùedhàt ÷yanàdibàdhanam . apavàdvipratiùedhàt ÷yanàdibhiþ syàdãnàm bàdhanam pràpnoti . ÷yanàdãnàm avakà÷aþ dãvyati sãvyati . syàdãnàm avakà÷aþ pakùyati yakùyati . iha ubhayam pràpnoti . deviùyati seviùyati . paratvàt ÷yanàdayaþ pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . ÷abàde÷àþ ÷yanàdayaþ kariùyante . ÷ap ca syàdibhiþ bàdhyate . tatra divàdibhyaþ syàdiviùaye ÷ap eva na asti kutaþ ÷yanàdayaþ . tat tarhi ÷apaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . kartari ÷ap iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . divàdibhyaþ iti eùà pa¤camã ÷ap iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam . na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ . prakçtaþ ca anuvartate . atha và anuvçttiþ kariùyate . sàrvadhàtuke yak syatàsã lçluñoþ cli luïi cleþ sic bhavati . kartari ÷ap syatàsã lçluñoþ cli luïi cleþ sic bhavati . divàdibhyaþ ÷yan syatàsã lçluñoþ cli luïi cleþ sic bhavati . atha và antaraïgàþ syàdayaþ . kà antaraïgatà . làvasthàyàm eva syàdayaþ . sàrvadhàtuke ÷yanàdayaþ . (P_3,1.34.1) KA_II,43.119-44.9 Ro_III,111-112 ##P#< utsargaþ chandasi># . sip utsargaþ chandasi kartavyaþ . ## . sanàdyante ca kartavyaþ . kim prajojanam . neùatvàdyarthaþ . indraþ naþ tena neùatu . gà vaþ neùñàt . ## . prakçtyantaratvàt siddham etat . prkçtyantaram neùatiþ . ## . neùatu neùñàt iti dç÷yate . (P_3,1.34.2) KA_II,43.20-44.9 Ro_III,112-114 atha kimarthaþ pakàraþ . svaràrthaþ . anudàttau suppitau iti eùaþ svaraþ yathà syàt . ## . pitkaraõam ca anarthakam . kim kàraõam . anackatvàt . anackaþ ayam . tatra na arthaþ svaràrthena pakàreõa anubandhena . iñi kçte sàckaþ bhaviùyati . ##. àgamànudàttatvena iñaþ anudàttatvam bhaviùyati . evam tarhi sap ayam kartavyaþ . kim prayojanam . yat eva yàsiùãùñhàþ . ekàjlakùaõaþ iñpratiùedhaþ mà bhåt iti . kva ayam akàraþ ÷råyate . na kva cit ÷råyate . lopaþ asya bhaviùyati ataþ lopaþ àrdhadhàtuke iti . yadi na kva cit ÷råyate na arthaþ svaràrthena pakàreõa anubandhena . evam api kartavyaþ eva . kim prayojanam . anudàttasya lopaþ yathà syàt . udàttasya mà bhåt iti . kim ca syàt . udàttanivçttisvaraþ prasajyeta . ##P#< bahulam chandasi õit># . sip bahulam chandasi õit vaktavyaþ . savità dharmam dàviùat . pra õaþ àyåüùi tàriùat . (P_3,1.35) KA_II,44.11-18 Ro_III,114-115 ## . kàsgrahaõe cakàsaþ upasaïkhyànam kartavyam . cakàsàm cakàra . na kartavyam . cakàspratayayàt iti vakùyàmi . cakàsgrahaõe kàsaþ upasaïkhyànam kartavyam . kàsàm cakre . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam kàsgrahaõe cakàsaþ upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . cakàs÷abde kàs÷abdaþ asti . tatra kàspratyayàt iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . arthavataþ kàs÷abdasya grahaõam . na ca cakàs÷abde kàs÷abdaþ arthavàn . evam tarhi kàsi anekàcaþ iti vaktavyam . kim prayojanam . culumpàdyartham . culumpàm cakàra daridràm cakàra . (P_3,1.36.1) KA_II,44.20-46.9 Ro_III,115-119 ## . gurumataþ àmvidhàne liõnimittàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . iyeùa uvoùa . guõe kçte ijàdeþ ca gurumataþ ançcchaþ iti àm pràpnoti . gurumadvacanam idànãm kimartham syàt . ## . gurumadvacanam kimartham iti cet õali uttame yajàdãnàm mà bhåt iti . iyaja aham uvapa aham . ## . upade÷e gurumataþ iti vaktavyam . yadi upade÷agrahaõam kriyate uccheþ àm vaktavyaþ . vyucchàm cakàra iti . #<çcchipratiùedhaþ j¤àpakaþ uccheþ àmbhàvasya># . yat ayam ançcchaþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ tugnimittà yasya gurumattà bhavati tasmàt àm iti . sa tarhi j¤àpakàrthaþ çcchipratiùedhaþ vaktavyaþ . nanu ca ava÷yam pràptyarthaþ api vaktavyaþ . na arthaþ pràptyarthena . çcchatyétàm iti çccheþ liñi guõavacanam j¤àpakam na çccheþ liñi àm bhavati iti . na etat asti j¤àpakam . artyartham etat syàt . katham punaþ çccheþ liñi guõaþ ucyamànaþ artyarthaþ ÷akyaþ vij¤àtum . sàmarthyàt . çcchiþ liñi na asti iti kçtvà prakçtyartham vij¤àyate . tat yathà . tiùñhateþ it jighrateþ và iti caïi tiùñhatijighratã na staþ iti kçtvà prakçtyartham vij¤àyate . kim punaþ arteþ guõavacane prayojanam . àratuþ àruþ etat råpam yathà syàt . kim punaþ kàraõam na sidhyati . dvirvacane kçte savarõadãrghatve ca yadi tàvat dhàtugrahaõena grahaõam ékàràntànàm liñi guõaþ bhavati iti guõe kçte raparate aratuþ aruþ iti etat råpam prasajyeta . atha abhyàsagrahaõena grahaõam uþ attvam raparatvam halàdi÷eùaþ ataþ àdeþ iti dãrghatvam àtaþ lopaþ iñi ca iti àkàralopaþ atuþ uþ iti vacanam eva ÷råyeta . guõa punaþ sati guõe kçte raparatve ca dvirvacanam ataþ àdeþ iti dãrghatvam . tataþ siddham bhavati yathà àñatuþ àñuþ iti . kim punaþ savarõadãrghatvam tàvat bhavati na punaþ uþ attvam . paratvàt uþ attvena bhavitavyam . antaraïgatvàt . antaraïgam savarõadãrghatvam . bahiraïgam uþ attvam . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya savarõadãrghatvam . aïgasya uþ attvam . uþ attvam api antaraïgam . katham . vakùyati etat . pràk abhyàsavikàrebhyaþ aïgàdhikàraþ iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt uþ attvam . uþ attve kçte raparatvam halàdi÷eùaþ ataþ àdeþ iti dãrghatvam parasya råpasya yaõàde÷aþ . siddham bhavati àratuþ àruþ iti . atha api katham cit arteþ liñi guõena arthaþ syàt . evam api na doùaþ . çcchatyétàm iti çkàraþ api nirdi÷yate . katham . ayam . çcchati ç çtàm çcchatyétàm iti . iha api tarhi pràpnoti . cakratuþ cakruþ iti . saüyogàdigrahaõam niyamàrtham bhaviùyati . saüyogàdeþ eva akevalasya na anyasya akevalasya iti . tat etat antareõa arteþ liñi guõavacanam råpam siddham antareõa ca çcchigrahaõam arteþ liñi guõaþ siddhaþ . saþ eùaþ ananyàrthaþ çcchipratiùedhaþ vaktavyaþ uccheþ và àm vaktavyaþ . ubhayam na vaktavyam . upade÷agrahaõam na kariùyate . kasmàt na bhavati iyeùa uvoùa . ## .kim uktam . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . (P_3,1.36.2) KA_II,46.10-15 Ro_III,119-120 #<årõoteþ ca upasaïkhyànam># . årõoteþ ca upasaïkhyànam kartavyam . prorõunàva . na vaktavyam . ##. atha và ukàraþ api atra nirdi÷yate . katham . avibhaktikaþ nirde÷aþ . ançccha u ançccho dayàyàsaþ ca iti . (P_3,1.38) KA_II,46.17-21 Ro_III,120 ## . videþ àm kit vaktavyaþ . vidàm cakàra . na vaktavyaþ . vidiþ akàràntaþ . yadi akàràntaþ vetti iti guõaþ na sidhyati . liñsanniyogena . evam api viveda iti na sidhyati . evam tarhi àmsanniyogena . bhàradvàjãyàþ pañhanti . ## iti . (P_3,1.39) KA_II,46.23-47.2 Ro_III,120-121 ÷luvadatide÷e kim prayojanam . #<÷luvadatide÷e prayojanam dvitvettve># . bibharàm cakàra . (P_3,1.40) KA_II,47.4-48.23 Ro_III,121-124 kimartham idam ucyate . anuprayogaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . àmantam avyaktapadàrthakam . tena aparisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . ## . kç¤aþ anuprayogavacanam kriyate astibhåpratiùedhàrtham . astibhuvoþ anuprayogaþ mà bhåt iti . #<àtmanepadavidhyartham ca># . àtmanepadavidhyartham ca kç¤aþ anuprayogavacanam kriyate . àtmanepadam yathà syàt . ucyamàne api etasmin ava÷yam àtmanepadàrthaþ yatnaþ kartavyaþ . astibhåpratiùedhàrthena ca api na arthaþ . ## . sarveùàm eva kçbhvastãnàm anuprayogaþ iùyate . kim iùyate eva àhosvit pràpnoti api . iùyate ca pràpnoti ca . katham . kç¤ iti na etat dhàtugrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . kçbhvastiyoge iti ataþ prabhçti à kç¤aþ ¤akàràt . ## . sarvànuprayogaþ iti cet a÷iùyam kç¤aþ anuprayogavacanam . kim kàraõam . arthàbhàvàt . àmantam avyaktapadàrthakam . tena aparisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . kçbhvastãnàm eva anuprayogaþ yathà syàt pacàdãnàm mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . ## . arthàbhàvàt ca anyasya siddham . kçbhvastayaþ kriyàsàmànyavàcinaþ . kriyàvi÷eùavàcinaþ pacàdayaþ . na ca sàmànyavàcinoþ eva vi÷eùavàcinoþ eva va prayogaþ bhavati . tatra vi÷eùavàcinaþ utpattiþ . sàmànyavàcinaþ anuprayokùyante . ## . liñparàrtham tarhi kç¤aþ anuprayogavacanam kriyate . liñparasya eva anuprayogaþ yathà syàt . anyaparasya mà bhåt iti . kimparasya punaþ pràpnoti . lañparasya . na lañparasya anuprayogeõa bhåtakàlaþ vi÷eùitaþ syàt . niùñhàparasya tarhi . naniùñhàparasya anuprayogeõa puruùopagrahau vi÷eiùitau syàtàm . luïparasya tarhi . na luïparasya anuprayogeõa anadyatanaþ bhåtakàlaþ vi÷eùitaþ syàt . laïparasya tarhi . na laïparasya anuprayogeõa anadyatanaþ parokùaþ kàlaþ vi÷eùitaþ syàt . ayam tarhi bhåte parokùe anadyatane laï vidhãyate . ha÷a÷vatoþ laï ca iti . tatparasya mà bhåt iti . atat api na asti prayojanam . ekasyàþ àkçteþ caritaþ prayogaþ dvitãyasyàþ tçtãyasyàþ ca na bhavati . tat yathà goùu svàmi a÷veùu ca iti . na ca bhavati goùu ca a÷vànàm ca svàmã iti . ## . arthasamàpteþ tarhi anuprayogaþ na syàt . àmantena parisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ na syàt . etat api na asti prayojanam . idànãm eva uktam àmantam avyaktapadàrthakam . tena aparisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati iti . ## . viparyàsanivçttyartham tarhi kç¤aþ anuprayogavacanam kriyate . ãhàm cakre . cakre ãhàm iti mà bhåt . ## . vyavahitnivçttyartham ca kç¤aþ anuprayogavacanam kriyate . anv eva ca anuprayogaþ yathà syàt . ãhàm cakre . vyavahitasya mà bhåt . ãhàm devadattaþ cakre iti . (P_3,1.43) KA_II,49.2-50.28 Ro_III,125-130 kva ayam cliþ ÷råyate . na kva cit ÷råyate . sijàdayaþ àde÷àþ ucyante . yad na kva cit ÷råyate kimarthaþ tarhi cluþ utsargaþ kriyate . na sic utsargaþ eva kartavyaþ . tasya ksàdayaþ apavàdàþ bhaviùyanti . ata uttaram pañhati . ## . cliþ utsargaþ kriyate sàmànyagrahaõàrthaþ . kva sàmànyagrahaõàrthena arthaþ . mantra ghasahvaraõa÷avçdahàdvçckçgamijanibhyaþ leþ iti . tatra avarataþ trayàõàm grahaõam kartavyam syàt . caïaïoþ sicaþ ca . ##. ksavidhàne ca anióvacane clisampratyayàrthaþ cliþ utsargaþ kriyate . cleþ aniñaþ ksaþ siddhaþ bhavati . ## . ghasëbhàve ca clav eva kçte lçditaþ iti aï siddhaþ bhavati . atha citkaraõam kimartham . ## . cleþ citkaraõam kriyate vi÷eùaõàrtham . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . cleþ sic iti . leþ sic iti ucyamàne liïliñoþ api prasajyeta . na etat asti prayojanam . luïi iti ucyate . na ca luïi liïliñau bhavataþ . atha iditkaraõam kimartham . ##. iditkaraõam kriyate ca sàmànyagrahaõàrtham . kva sàmànyagrahaõàrthena arthaþ . mantre ghasahvaraõa÷avçdahàdvçckçgamijanibhyaþ leþ iti àmaþ iti ca . ikàre ca idànãm sàmànyagrahaõàrthe kriyamàõe ava÷yam sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ cakàraþ kartavyaþ . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ cakàreõa . atra eva . yat tàvat ucyate clyutsargaþ sàmànyagrahaõàrthaþ iti . kriyamàõe api vai clyutsarge tàni eva trãõi grahaõàni bhavanti . clu luïi cleþ sic leþ iti . yat etat leþ iti tat paràrtham bhaviùyati . katham . yat etat gàtisthàghupàbhåbhyaþ sicaþ parasmaipadeùu iti atra sicaþ grahaõam etat leþ iti vakùyàmi . yadi leþ iti ucyate dheñaþ càtuþ÷abdyam pràpnoti . adadhat adhàt adhàsãt . adadhàt iti api pràpnoti . na caïaþ luki dvirvacanena bhavitavyam . kim kàraõam . caïi iti ucyate . na ca atra caïam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõapratiùedhaþ . bahuvacane tarhi càtuþ÷abdyam pràpnoti . adadhan adhuþ adhàsiùuþ . adhàn iti api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àtaþ iti jusbhàvaþ bhaviùyati . na sidhyati . sijgrahaõam tatra anuvartate . sijgrahaõam nivartiùyate . yadi nivartate abhåvan iti pratyayalakùaõena jusbhàvaþ pràpnoti . evam tarhi luk sijapavàdaþ vij¤àsyate . yadi luk sijapavàdaþ vij¤àyate mà hi dàtàm mà hi dhàtàm iti atra àdiþ sicaþ anyatarasyàm iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . tasmàt na etat ÷akyam vaktum luk sijapavàdaþ iti . na cet ucyate abhåvan iti pratyayalakùaõena jusbhàvaþ pràpnoti . tasmàt àtaþ iti atra sijgrahaõam anuvartyam . tasmin ca anuvartamàne dheñaþ càtuþ÷abdyam pràpnoti . tasmàt gàtisthàghupàbhåbhyaþ sicaþ parasmaipadeùu iti atra sicaþ grahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe tàni eva trãõi grahaõàni bhavanti cli luïi cleþ sic leþ iti . yat api ucyate ksavidhàne ca anióvacane clisampratyayàrthaþ iti . dhàtum eva atra aniñvena vi÷eùayiùyàmaþ . dhàtoþ aniñaþ iti . katham punaþ dhàtuþ nàma aniñ syàt . dhàtuþ eva aniñ . katham . animittam và iñaþ aniñaþ na và tasmàt iñ asti saþ ayam aniñ iti . atha dhàtau vi÷eùyamàõe kva yaþ aniñ iti vi÷eùayiùyasi . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate niùñhàyàm aniñaþ iti bhåyiùñhebhyaþ pràpnoti . bhåyiùñhàþ hi ÷alantàþ igupadhàþ niùñhàyàm aniñaþ . atha vij¤àyate liñi yaþ aniñ iti na kutaþ cit pràpnoti . sarve his ÷alantàþ igupadhàþ liñi señaþ . kim punaþ kàraõam dhàtau vi÷eùyamàõe etayoþ vi÷eùayoþ vi÷eùayiùyate . na punaþ atra sàmànyena iñaþ vidhipratiùedhau . kva sàmanyena . valàdau àrdhadhàtuke . yat api ucyate ghasëbhàve ca iti . àrdhadhàtukãyàþ sàmànyena bhavanti anavasthiteùu pratyayeùu . tatra àrdhadhàtukasàmànye ghasëbhàve kçte lçditaþ iti aï bhaviùyati . (P_3,1.44.1) KA_II,51.2-52.8 Ro_III,130-132 kimarthaþ cakàraþ . vi÷eùaõàrthaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . sici vçddhiþ parasmaipadeùu iti . sau vçddhiþ iti ucyamàne agniþ vàyuþ iti atra api prasajyeta . na etat asti prayojanam . parasmaipadeùu iti ucyate . na ca atra parasmaipadam pa÷yàmaþ . svaràrthaþ tarhi . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . etat api na asti prayojanam . anackaþ ayam . tatra na arthaþ svaràrthena cakàreõa anubandhena . iñi kçte sàckaþ bhaviùyati . tatra pratyayàdyudàttatvena iñaþ udàttatvam bhaviùyati . na sidhyati . àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti anudàttatvam pràpnoti . ataþ uttaram pañhati . ## . sicaþ citkaraõam narthayam . kim kàraõam . sthànivatvàt . sthànivadbhàvàt cit bhaviùyati . ## . arthavat tu citkaraõam . kaþ arthaþ . citkaraõasàmarthyàt hi iñaþ udàttatvam bhaviùyati . na apràpte pratyayasvare àgamànudàttatvam àrabhyate . tat yathà eva pratyayasvaram bàdhate evam sthànivadbhàvàt api yà pràptiþ tàm api bàdheta . ## . tasmàt cakàraþ kartavyaþ . atha iditkaraõam kimartham . ## . iditkaraõam kriyate nakàralopaþ mà bhåt iti . amaüsta amaüsthàþ . aniditàm halaþ upadhàyàþ kïiti iti . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . yat ayam hanaþ sic iti hanteþ sicaþ kittvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na sijantasya nakàrlopaþ bhavati iti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . sici eva nalopaþ yathà syàt . parasmin nimitte mà bhåt iti . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ sici và nalope sati parasmin và nimitte . ayam asti vi÷eùaþ . sici nalope sati nalopasya asiddhatvàt akàralopaþ na bhavati . parasmin punaþ nimitte nalope sati akàralopaþ pràpnoti . samànà÷rayam asiddham vyà÷rayam ca idam . nanu ca parasmin api nimitte nalope sati akàralopaþ na bhaviùyati . katham . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti ñat etat hanteþ sicaþ kitkaraõam j¤àpakam eva na sijantasya nalopaþ bhavati iti . ## . atha api anena idità arthaþ syàt . ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt idit bhaviùyati. (P_3,1.44.2) KA_II,52.9-53.5 Ro_III,133-135 ## . spç÷mç÷akçùatçpadçpaþ sic và iti vaktavyam . spç÷a . aspçkùat aspràkùãt . spç÷a . mç÷a . amçkùat amràkùãt . mç÷a . kçùa . akçkùat akràkùãt . kçùa . tçpa . atçpat atràpsãt . tçpa . dçpa . adçpat adrapsãt . kim prayojanam . sic yathà syàta . atha ksaþ siddhaþ . siddhaþ ÷alaþ igupadhàt aniñaþ iti . sic api siddhaþ . katham . cleþ citkaraõam pratyàkhyàyate . tatra clau eva jhallakùaõe amàgame kçte vihatanimittatvàt ksaþ na bhaviùyati . yadi evam antyasaya sijàdayaþ pràpnuvanti . siddham tu sicaþ yàditvàt . siddham etat . katham . yàdiþ sic kariùyate . saþ anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . kim na ÷råyate yakàraþ . luptanirdiùñaþ yakàraþ . caïaïoþ katham . caïaïoþ pra÷liùñanirde÷àt siddham . caïaïoþ api pra÷liùñanirde÷aþ ayam : ca aï caï a aï aï . saþ anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . ciõaþ katham . ciõaþ anittvàt siddham . ciõaþ anittvàt siddham . kim idam anittvàt . antyasya ayam sthàne bhavan na pratyayaþ syàt . asatyàyàm pratyayasa¤j¤ayàm itsa¤j¤à na. asatyàm itsa¤j¤àyàm lopaþ na . asati lope anekàl . yadà anekàl tadà sarvàde÷aþ . yadà sarvàde÷aþ tadà prayayaþ . yadà pratyayaþ tadà itsa¤j¤à . yadà itsa¤j¤à tadà lopaþ . evam ca tatra vàrttikakàrasya nirõayaþ saprayojanam citkaraõam iti . api ca trai÷abdyam na prakalpate . aspçkùat aspràkùãt aspàrkùãt iti na sidhyati . sici punaþ sati vibhàùà sic . sici api jhallakùaõaþ amàgamaþ vibhàùà . yasya khalu api amà nimittam na vihanyate saþ syàt eva . tasmàt suùñhu ucyate spç÷mç÷akçùatçpadçpaþ sic và iti . (P_3,1.45) KA_II,53.7-25 Ro_III,135-136 ## . ksavidhàne igupadhàbhàvaþ . kim kàraõam . cleþ guõanimittatvàt . cliþ guõanimittam . tatra clau eva guõe kçte igupadhàt iti ksaþ na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ksasya anavakà÷atvàt . anavakà÷aþ ksaþ guõam bàdhiùyate . ## . anióvacanam avi÷eùaõam . kim kàraõam . cleþ nityàdiùñatvàt . nityàdiùñaþ cliþ na kva cit ÷råyate . tatra cleþ aniñaþ iti ksaþ na pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ksasya sijapavàdatvàt . sijapavàdaþ ksaþ . saþ ca anióà÷rayaþ . na ca apavàdaviùaye upasargaþ abhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . prakalpya và apavàdaviùayam utsargaþ abhinivi÷ate . tat na tàvat atra kadà cit sic bhavati . apavàdam ksam pratãkùate . ksasya sijapavàdatvàt tasya ca anióà÷rayatvàt aniñtvam prasiddham . aniñi prasiddhe ksaviddhiþ . aniñi prasiddhe ksaþ bhaviùyati . sic idànãm kva bhaviùyati . #<÷eùe sijvidhànam># . ÷eùe sijvidhànam bhaviùyati . akoùãt amoùãt iti . (P_3,1.46) KA_II,54.2-24 Ro_III,136-138 kimartham idam ucyate . niyamàrtham . ÷liùaþ àliïgane eva ksaþ yathà syàt . iha mà bhåt : upà÷liùat jatu ca kàùñham ca . samà÷liùat bràhmaõakulam iti . ataþ uttaram pañhati . #<÷liùaþ àliïgane niyamànupapattiþ vidheyabhàvàt># . ÷liùaþ àliïgane niyamasya anupapattiþ . kim kàraõam . vidheyabhàvàt . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . puùàdipàñhàt aï pràptaþ . tadbàdhanàrthaþ ksaþ vidheyaþ . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ và iti apårvaþ eva vidhiþ syàt na niyamaþ . kim ca syàt yadi ayam niyamaþ na syàt . àtmanepadeùu àliïgane ca ksaþ prasajyeta . yathà eva ca ksaþ aïam bàdhate evam ciõam api bàdheta . upà÷leùi kanyà devadattena iti . ## . siddham etat . katham . ÷liùaþ àliïgane aciõviùaye ksaþ bhavati iti vaktavyam . ## . aïvidhàne ca ÷liùaþ anàliïgane iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ÷liùaþ àliïgane niyamànupapattiþ vidheyabhàvàt iti . na eùaþ doùaþ . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . ÷liùaþ . ÷liùaþ ksaþ bhavati . kimartham idam . puùàdipàñhàt aï pràpnoti . tadbàdhanàrtham . tataþ àliïgane . àliïgane ca ÷liùaþ ksaþ bhavati . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . ÷liùaþ àliïgane eva . kva mà bhåt . upà÷liùat jatu ca kàùñham ca . samà÷liùat bràhmaõakulam iti . yat api ucyate yathà eva ca ksaþ aïam bàdhate evam ciõam api bàdheta iti . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante na uttaràn iti evam ksaþ aïam bàdhiùyate . ciõam na bàdhiùyate . atha và tatra vakùyati : ciõgrahaõasya prayojanam ciõ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_3,1.48) KA_II,55.2-16 Ro_III,138-139 #<õi÷ridrusruùu kameþ upasaïkhyànam >#. õi÷ridrusruùu kameþ upasaïkhyànam kartavyam . nàkam iùñamukham yànti suyuktaiþ vaóavàrathaiþ . atha patkàùãõaþ yànti ye acãkamatabhàùiõaþ . ## . karmakartari ca upasaïkhyànam kartavyam . kàrayati kañam devadattaþ . acãkarata kañaþ svayam eva . ucchrayayati kañam devadattaþ . auda÷i÷riyata kañaþ svayam eva . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . karmaõi avidhànàt . na hi kaþ cit karmaõi vidhãyate yaþ caïam bàdheta . kartçtvàt ca karmakartuþ siddham . asti ca karmakartari kartçtvam iti kçtvà caï bhaviùyati . nanu ca ayam karmaõi vidhãyate . ciõ bhàvakarmaõoþ iti . pratiùidhyete tatra yakciõau . yakciõoþ pratiùedhe hetumaõõi÷ribrå¤àm upasaïkhyànam iti . yaþ tarhi ahetumaõõic . udapupucchata gauþ svayam eva . atra api yathà bhàradvàjãyàþ pañhanti tathà bhavitavyam pratiùedhena . yakciõoþ pratiùedhe õi÷rigranthibrå¤àm àtmanepadàkarmakàõàm upasaïkhyànam iti . (P_3,1.52) KA_II,55.18-24 Ro_III,140 asyatigrahaõam kimartham . ## . asyatigrahaõam àtmanepadàrtham draùñavyam . kim ucyate àtmanepadàrtham iti . na punaþ parasmaipadàrtham api syàt . puùàditvàt . puùàdipàñhàt parasmaipadeùu aï bhaviùyati . ## . karmakartari ca upasaïkhyànam kartavyam . paryàsthetàm kuõóale svayam eva . atra api na và karmaõi avidhànàt kartçtvàt ca karmakartuþ siddham iti eva . (P_3,1.58) KA_II,56.2-6 Ro_III,140 idam lucigrahaõam glu¤cigrahaõam ca kriyate . anyatarat ÷akyam akartum . katham . yadi tàvat glucigrahaõam kriyate glu¤cigrahaõam na kariùyate . tena eva siddham nyaglucat nyaglocãt . idam idànãm glu¤ceþ råpam nyaglu¤cãt . atha glu¤cigrahaõam kriyate gluceþ grahaõam na kariùyate . tena eva siddham nyaglucat nyaglu¤cãt . idam idànãm gluceþ råpam nyaglocãt . (P_3,1.60) KA_II,56.8-9 Ro_III,141 ayam ta÷abdaþ asti eva àtmanepadam asti parasmaipadam asti ekavacanam asti bahuvacanam . kasya idam grahaõam . yaþ padeþ asti . kaþ ca padeþ asti . padiþ ayam àtmanepadã . (P_3,1.66) KA_II,56.11-13 Ro_III,141 ciõ iti vartamàne punaþ ciõgrahaõam kimartham . na iti evam tat abhåt . vidhyartham idam . atha và và iti evam tat abhåt . nityàrtham idam . atha và ciõ iti vartamàne punaþ ciõgrahaõasya etat prayojanam . ciõ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_3,1.67.1) KA_II,56.15-57.17 Ro_III,141-146 iha pa÷yàmaþ karmaõi dvivacanabahuvacanàni udàhriyante . pacyete* odanau , pacyante odanàþ iti . bhàve punaþ ekavacanam eva : àsyate bhavatà , àsyate bhavadbhyàm , àsyate bhavadbhiþ iti . kena etat evam bhavati . karma anekam . tasya anekatvàt dvivacanabahuvacanàni bhavanti . bhàvaþ punaþ ekaþ eva . katham tarhi iha dvivacanabahuvacanàni bhavanti . pàkau pàkàþ iti . à÷rayabhedàt . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati bhàvaþ tasya bhedàt dvivacanabahuvacanàni bhavanti . iha api tarhi yàvantaþ tàm kriyàm kurvanti sarve te tasyàþ à÷rayà bhavanti . tadbhedàt dvivacanabahuvacanàni pràpnuvanti . evam tarhi idam tàvat ayam praùñavyaþ . kim abhisamãkùya etat prayujyate . pàkau pàkàþ iti . yadi tàvat pàkavi÷eùàn abhisamãkùya yaþ ca odanasya pàkaþ yaþ ca guóasya yaþ ca tilànàm bahavaþ te ÷abdàþ saråpàþ ca . tatra yuktam bahuvacanam eka÷eùaþ ca . tiïabhihite ca api tadà bhàve bahuvacanam ÷råyate . tat yathà : uùñçàsikà àsyante . hata÷àyikàþ ÷ayyante iti . atha kàlavi÷eùàn abhisamãkùya yaþ ca adyatanaþ pàkaþ yaþ hyastanaþ yaþ ÷vastanaþ te api bahavaþ ÷abdàþ saråpàþ ca . tatra yuktam bahuvacanam eka÷eùaþ ca . tiïabhihite ca api tadà bhàve asàråpyàt eka÷eùaþ na bhavati . àsi àsyate , àsiùyate . asti khalu api vi÷eùaþ kçdabhihitasya bhàvasya tiïabhihitasya ca . kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati . kim idam dravyavat iti . dravyam kriyayà samavàyam gacchati . kam samavàyam . dravyam kriyàbhinirvçttau sàdhanatvam upaiti . tadvat ca asya bhàvasya kçdabhihitasya bhavati . pàkaþ vartate iti . kriyàvat na bhavati . kim idam kriyàvat iti . kriyà kriyayà samavàyam na gacchati . pacati pañhati iti . tadvac ca asya kçtabhihitasya na bhavati . pàkaþ vartate iti . asti khalu api vi÷eùaþ kçdabhihitasya bhàvasya tiïabhihitasya ca . tiïabhihitena bhàvena kàlapuruùopagrahàþ abhivyajyante . kçdabhihitena punaþ na vyajyante . asti khalu api vi÷eùaþ kçdabhihitasya bhàvasya tiïabhihitasya ca . tiïabhihitaþ bhàvaþ kartrà samprayujyate. kçdabhihitaþ punaþ na samprayujyate . yàvatà kim cit sàmànyam kaþ cit vi÷eùaþ yuktam yat ayam api vi÷eùaþ syàt liïgakçtaþ saïkhyàkçtaþ ca iti . (P_3,1.67.2) KA_II,57.18-58.23 Ro_III,146-149 idam vicàryate . bhàvakarmakartàraþ sàrvadhàtukàrthàþ và syuþ vikaraõàrthàþ và iti . katham ca sàrvadhàtukàrthaþ syuþ katham và vikaraõàrthàþ . bhàvakarmavàcini sàrvadhàtuke yak bhavati kartçvàcini ÷arvadhàtuke ÷ap bhavati iti sàrvadhàtukàrthàþ . bhàvakarmaõoþ yag bhavati sàrvadhàtuke kartari ÷ap bhavati sàrvadhàtuke iti vikaraõàrthàþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . bhàvakarmakartàraþ sàrvadhàtukàrthàþ cet ekadvibahuùu niyamasya anupapattiþ . kim kàraõam . atadarthatvàt . na hi tadànãm ekatvàdayaþ eva vibhaktyarthàþ . kim tarhi bhàvakarmakartàraþ api . santu tarhi vikaraõàrthàþ . ## . vikaraõàrthàþ iti cet kçtà abhihite vikaraõaþ na pràpnoti . dhàrayaþ pàrayaþ iti . kim ucyate kçtà abhihite . na lena api abhidhànam bhavati . a÷akyam lena abhidhànam à÷rayitum . pakùàntaram idam àsthitam bhàvakarmakartàraþ sàrvadhàtukàrthàþ và syuþ vikaraõàrthàþ và iti . yadi ca lena api abhidhànam syàt na idam pakùàntaram syàt . katham a÷akyam yadà bhavàn eva àha laþ karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ iti . evam vakùyàmi . laþ karmaõaþ bhàvàt ca akarmakebhyaþ . yasmin tarhi le vikaraõàþ na ÷råyante kaþ tatra bhàvakarmakartén abhidhàsyati . kva ca na ÷råyante . ye ete lugvikaraõàþ ÷luvikaraõàþ ca . atra api ukte kartçtve luk bhaviùyati . yasmin tarhi le vikaraõàþ na eva utpadyante kaþ tatra bhàvakarmakartén abhidhàsyati . kva ca na eva utpadyante . liïliñoþ . tasmàt na etat ÷akyam vaktum . na lena abhidhànam bhavati iti . bhavati cet abhihite vikaraõàbhàvaþ eva . evam tarhi idam syàt . yadà bhàvakarmaõoþ laþ tadà kartari vikaraõàþ . yadà kartari laþ tadà bhàvakarmaõoþ vikaraõàþ . idam asya yadi eva svàbhàvikam atha api vàcanikam : prakçtipratyayau pratyayàrtham saha bråtaþ iti . na ca asti sambhavaþ yat ekasyàþ prakçteþ dvayoþ nànàrthayoþ yugapat anusahàyãbhàvaþ syàt . evam ca kçtvà ekapakùãbhåtam idam bhavati : sàrvadhàtukàrthàþ eva iti . nanu ca uktam bhàvakarmakartàraþ sàrvadhàtukàrthàþ cet ekadvibahuùu niyamànupapattiþ atadarthatvàt iti . na eùaþ doùaþ . ##. supàm saïkhyà ca eva arthaþ karmàdayaþ ca . tathà tiïàm . ## . prasiddhaþ tatra niyamaþ . ## . atha và prakçtàn arthàn apekùya niyamaþ . ke ca prakçtàþ . ekatvàdayaþ . ekasmin eva ekavacanam na dvayoþ na bahuùu . dvayoþ eva dvivacanam naikasmin na bahuùu . bahuùu eva bahuvacanam na dvayoþ na ekasmin iti . (P_3,1.67.3) KA_II,58.24-60.11 Ro_III,149-153 ##. bhàvakarmaõoþ yagvidhàne karmakartari upasaïkhyànam kartavyam . pacyate svayam eva . pañhyate svayam eva . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ##. vipratiùedhàt hi ÷apaþ balãyastvam pràpnoti . ÷apaþ avakà÷aþ . pacati pañhati . yakaþ avakà÷aþ . pacyate odanaþ devadattena . pañhyate vidyà devadattena . iha ubhayam pràpnoti . pacyate svayam eva . pañhyate svayam eva . paratvàt ÷ap pràpnoti . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . ciõ bhàvakarmaõoþ . sàrvadhàtuke yak bhàvakarmaõoþ . tataþ kartari . kartari ca yak bhavati bhàvakarmaõoþ . yathà eva tarhi karmaõi kartari yak bhavati evam bhàve kartari pràpnoti . eti jãvantam ànandaþ . na asya kim cit rujati rogaþ iti . dvitãyaþ yogavibhàgaþ kariùyate . ciõ bhàve . tataþ karmaõi . karmaõi ca ciõ bhavati . tataþ sàrvadhàtuke yak bhavati bhàve ca karmaõi ca . tataþ kartari . kartari ca yak bhavati . karmaõi iti anuvartate . bhàve iti nivçttam . tataþ ÷ap . ÷ap ca bhavati . kartari iti eva . karmaõi iti api nivçttam . evam api upasaïkhyànam kartavyam . vipratiùedhàt hi ÷yanaþ balãyastvam pràpnoti . ÷yanaþ avakà÷aþ . dãvyati sãvyati . yakaþ avakà÷aþ . pacyate odanaþ devadattena . pañhyate vidyà devadattena . iha ubhayam pràpnoti . dãvyate svayam eva . sãvyate svayam eva . paratvàt ÷yan pràpnoti . nanu ca etat api yogavibhàgàt eva siddham . na sidhyati . anantarà yà praptiþ sà yogavibhàgena ÷akyà bàdhitum . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . parà pràptiþ apratiùiddhà . tayà pràpnoti . nanu ca iyam pràptiþ paràm pràptim bàdheta . na utsahate pratiùiddhà satã bàdhitum . evam tarhi ÷abàde÷àþ ÷yanàdayaþ kariùyante . ÷ap ca syàdibhiþ bàdhyate . tatra divàdibhyaþ yagviùaye ÷ap eva na asti kutaþ ÷yanàdayaþ . tat tarhi ÷apaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . kartari ÷ap iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . divàdibhyaþ iti eùà pa¤camã ÷ap iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam . na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ . prakçtaþ ca anuvartate . atha và ## .iha sàrvadhàtuke yak iti antareõa bhàvakarmaõoþ iti anuvçttim siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat bhàvakarmaõoþ iti anuvartayati tasya etat prayojanam . karmakartari api yathà syàt . ## . kartari iti yogavibhàgaþ kartavyaþ ÷yanaþ pårvavipratiùedham mà vocam iti . atha và karmavadbhàvavacanasàmarthyàt yak bhaviùyati . asti anyat karmavadbhàvavacane prayojanam . kim . àtmanepadam yathà syàt . vacanàt àtmanepadam bhaviùyati . ciõ tarhi yathà syàt . ciõ api vacanàt bhaviùyati . ciõvadbhàvaþ tarhi yathà syàt . na ekam prayojanam yogàrambham prayojayati . tatra karmavadbhàvavacanasàmarthyàt yak bhaviùyati . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati karmakartari yak iti yat ayam na duhasnnunamàm yakciõau iti yakciõoþ pratiùedham ÷àsti . (P_3,1.71) KA_II,60.13-15 Ro_III,153 anupasargàt iti kimartham . àyasyati prayasyati . anupasargàt iti ÷akyam akartum . katham àyasyati prayasyati . saüyasaþ ca iti etat niyamàrtham bhaviùyati . sampårvàt yasaþ na anyapårvàt iti . (P_3,1.78) KA_II,60.17-61.12 Ro_III,153-154 kimarthaþ ÷akàraþ . sàrvadhàtukàçthaþ . ÷it sàrvadhàtukam iti sàrvadhàtukasa¤j¤à . sàrvadhàtukam apit iti ïittvam . ïiti iti guõapratiùedhaþ yathà syàt . bhinatti chinatti iti . na etat asti prayojanam . sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ aïgasya guõaþ ucyate yasmàt ca pratyayavidhiþ tadàdi pratyaye aïgasa¤j¤am bhavati . yasmàt ca atra pratyayavidhiþ na tat pratyaye parataþ . yat ca pratyaye parataþ na tasmàt pratyayavidhiþ . idam tarhi prayojanam . àrdhadhàtukasa¤j¤à mà bhåt iti . kim ca syàt . valàdilakùaõaþ iñ prasajyeta . etat api na asti prayojanam . valàdeþ àrdhadhàtukasya aïgasya iñ ucyate . yasmàt ca pratyayavidhiþ tadàdi pratyaye aïgasa¤j¤am bhavati . yasmàt ca atra pratyayavidhiþ na tat pratyaye parataþ . yat ca pratyaye parataþ na tasmàt pratyayavidhiþ . ataþ uttaram pañhati . #<÷nami ÷itkaraõam pvàdihrasvàrtham># . ÷nami ÷itkaraõam kriyate pvàdãnàm ÷iti hrasvatvam yathà syàt . pçõasi mçõasi iti . ## ## . na và kartavyam . kim kàraõam . dhàtvanyatvàt . dhàtvantaram pçõimçõã . yatra bhåmyàm vçõase . na eùaþ ÷nam . ÷naþ etat hrasvatvam . yadi ÷naþ hrasvatvam svaraþ na sidhyati . vçõase . adupade÷àt lasàrvadhàtukam anudàttam bhavati iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . tasmàt ÷nam eùaþ . yadi ÷nam snasoþ allopaþ iti lopaþ pràpnoti . upadhàyàþ iti vartate . anupadhàtvàt na bhaviùyati . na saþ ÷akhyaþ upadhàyàþ iti vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . aïktaþ a¤janti . tasmàt ÷naþ eva hrasvatvam . svaraþ katham . ##. sàrvadhàtukasya bhalulam chandasi pittvam vaktavyam . pitaþ ca apittvam dç÷yate apitaþ ca pittvam . pitaþ tàvat apittvam . màtaram pramiõãmi janitrãm . apitaþ pittvam . ÷çõota gràvàõaþ . tat tarhi hrasvatvam vaktavyam . ava÷yam chandasi hrasvatvam vaktavyam upagàyantu màm patnayaþ garbhiõayaþ yuvatayaþ iti evamartham . vi÷eùaõàçthaþ tarhi . kva vi÷eùaõàçthena arthaþ . ÷nàt nalopaþ iti . nàt nalopaþ iti ucyamàne yaj¤ànàm yatnànàm iti atra api prasajyeta . dãrghatve kçte na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm nalopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt na lopaþ syàt . tasmàt ÷akàraþ kartavyaþ . atha kriyamàõe api ÷akàre iha kasmàt na bhavati . vi÷nànàm pra÷nànàm iti . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . (P_3,1.79) KA_II,61.24-62.8 Ro_III,155-156 atha kimartham karoteþ pçthaggrahaõam kriyate na tanàdibhyaþ iti eva ucyate . anyàni tanotyàdikàryàõi mà bhåvan iti . kàni . anunàsikalopàdãni . daivaraktàþ kiüsukàþ . anunàsikàbhàvàt eva anunàsikalopaþ na bhaviùyati . idam tarhi tanàdikàryam mà bhåt tanàdibhyaþ tathàsoþ iti . nanu ca bhavati eva atra hrasvàt aïgàt iti . tena eva yathà syàt . anena mà bhåt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ tena và sati anena và . tena sati sijlopasya asiddhatvàt ciõvadbhàvaþ siddhaþ bhavati . anena punaþ sati ciõvadbhàvaþ na syàt . anena api sati ciõvadbhàvaþ siddhaþ . katham . vibhàùà luk . yadà na luk tadà tena lopaþ . tatra sijlopasya asiddhatvàt ciõvadbhàvaþ siddhaþ bhavati . ## . (P_3,1.80) KA_II,62.10-22 Ro_III,156-157 kva ayam akàraþ ÷råyate . na kva cit ÷råyate . lopaþ asya bhavati ataþ lopaþ àrdhadhàtuke iti . yadi na kva cit ÷råyate kimartham atvam ucyate na lopaþ eva ucyate . na evam ÷akyam . lope hi sati guõaþ prasajyeta . nanu ca lope api sati na dhàtulope àrdhadhàtuke iti pratiùedhaþ bhaviùyati . àrdhadhàtukanimitte lope saþ pratiùedhaþ . na ca eùaþ àrdhadhàtukanimittaþ lopaþ . api ca pratyàkhyàyate saþ yogaþ . tasmin pratyàkhyàte guõaþ syàt eva . tasmàt atvam vaktavyam . atha kimartham numanuùaktayoþ grahaõam kriyate na dhivikçvyoþ iti eva ucyate . dhivikçvyoþ iti ucyamàne atve kçte aniùñe de÷e num prasajyeta . idam iha sampradhàryam . atvam kriyatàm num iti . kim atra kartavyam . paratvàt numàgamaþ . antaraïgam atvam . kà antaraïgatà . pratyayotpattisanniyogena atvam ucyate . utpannepratyaye prakçtipratyayau à÷ritya aïgasya numàgamaþ . num api antaraïgaþ . katham . vakùyati etat numvidhau upade÷ivadvacanam pratyayavidhyartham iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt numàgamaþ . tasmàt dhivikçvyoþ iti vaktavyam . (P_3,1.83) KA_II,62.24-64.11 Ro_III,157-160 kimarthaþ ÷akàraþ . ÷it sàrvadhàtukam iti sàrvadhàtukasa¤j¤à sàrvadhàtukam apit iti ïittvam ïiti iti pratiùedhaþ yathà syàt . kuùàõa puùàõa iti . ataþ uttaram pañhati . #<÷nàvikàrasya ÷itkaraõànarthakyam sthànivatvàt># . ÷nàvikàrasya ÷itkaraõam anarthakam . kim kàraõam . sthànivatvàt . ÷itaþ ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt ÷it bhaviùyati . ## . arthavat tu ÷nàvikàrasya ÷itkaraõam . kaþ arthaþ . j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti . kim etasya j¤apane prayojanam . ## . heþ pittvam na pratiùedhyam . pitaþ ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt pit syàt . sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti na ayam pit bhaviùyati . tàtaïi ca ïakàraþ na uccàryaþ bhavati . pitaþ ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt pit syàt . sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti na ayam pit bhaviùyati . ## . tabàdiùu ca aïittvam prayojanam . ÷çõota gràvàõaþ . ïitaþ ime àde÷àþ sthànivadbhàvàt ïitaþ syuþ . sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti na ime ïitaþ bhavanti . ## . tasya etasya lakùaõasya doùaþ mipaþ àde÷e pitaþ abhàvaþ . acinavam asunavam akaravam . pitaþ ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt pit syàt . sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti na ayam pit syàt . atyalpam idam ucyate . tipsibmipàm àde÷àþ iti vaktavyam . veda vettha . ## . videþ uttarasya vasoþ ÷ittvam vaktavyam . ÷itaþ ayam àde÷aþ sthànivadbhàvàt pit syàt . sàrvadhàtukàde÷e anubandhàþ na sthànivat bhavanti iti na ayam ÷it syàt . ##. atha và ava÷yam atra sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ kakàraþ anubandhaþ kartavyaþ . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . vasoþ samprasàraõam . tena eva yatnena guõaþ na bhaviùyati . asya j¤àpakasya santi doùàþ santi prayojanàni . samàþ doùàþ bhåyàüsaþ và . tasmàt na arthaþ anena j¤àpakena . katham yàni prayojanàni . tàni kriyante nyàse eva . evam api bhavet pitkaraõasàmarthyàt pitkçtam syàt ïitkaraõasàmarthyàt ïitkçtam . yat tu khalu piti ïitkçtam pràpnoti ïiti ca pitkçtam kena tat na syàt . tasmàt vaktavyam pit na ïidvat bhavati ïit ca na pidvat bhavati iti . na vaktavyam . evam vakùyàmi . sàrvadhàtukam ïit bhavati pit na . evam tàvat pitaþ ïittvam pratiùiddham . tataþ asaüyogàt liñ kit bhavati iti ïit ca pit na bhavati . evam ïitaþ pittvam pratiùiddham . (P_3,1.84) KA_II,64.13-15 Ro_III,160 #<÷àyac chandasi sarvatra># . ÷àyac chandasi sarvatra iti vaktavyam . kva sarvatra . hau ca ahau ca . kim prayojanam . mahãaskabhàyat yaþ askabhàyat udgçbhàyata unmathàyata ityartham . (P_3,1.85) KA_II,64.17-65.6 Ro_III,160-162 yogavibhàgaþ kartavyaþ . vyatyayaþ bhavati syàdãnàm iti . àõóà ÷uùõasya bhédati . bhinatti iti pràpte . saþ ca na marati . miryate iti pràpte . tataþ bahulam. bahulam chandasi viùaye sarve vidhayaþ bhavanti iti . supàm vyatyayaþ . tiïàm vyatyayaþ . varõavyatyayaþ . liïgavyatyayaþ . kàlavyatyayaþ . puruùavyatyayaþ . àtmanepadavyatyayaþ . parasmaipadavyatyayaþ . supàm vyatyayaþ . yuktà màtà àsãt dhuri dakùiõàyàþ . dakùiõàyàm iti pràpte . tiïàm vyatyayaþ . caùàlam ye a÷vayåpàya takùati . takùanti iti pràpte . varõavyatyayaþ . triùñubhaujaþ ÷ubhitam ugravãram . suhitam iti pràpte . liïgavyatyayaþ . madhoþ gçhõàti . madhoþ tçptàþ iva àsate . madhunaþ iti pràpte . kàlavyatyayaþ . ÷vaþ agnãn àdhàsyamànena . ÷vaþ somena yakùyamàõena . àdhàtà yaùñà iti evam pràpte . puruùavyatyayaþ . adhà saþ vãraiþ da÷abhiþ viyåyàþ . viyåyàt iti pràpte . àtmanepadavyatyayaþ . brahmnacàriõam icchate . icchati iti pràpte . parasmaipadavyatyayaþ . pratãpam anyaþ årmiþ yudhyati . yudhyate iti pràpte . ## . (P_3,1.86) KA_II,65.8-20 Ro_III,161-162 ayam à÷iùi aï vidhãyate . tasya kim prayojanam . #<à÷iùi aïaþ prayojanam sthàgàgamivacividayaþ># . sthà . upa stheùam vçùabham . sthà . gà . a¤jasà satyam upa geùam . gà . gami . yaj¤ena pratiùñhàm gameyam . gami . vaci . mantram vocema agnaye . vaci . vidi . videyam enàm manasi praviùñàm . ÷akiruhoþ ca iti vaktavyam . ÷akema tvà samidham . asravantãm à ruhema svastaye . ## . dç÷oþ ak vaktavyaþ pitaram ca dç÷eyam màtaram ca iti evamartham . iha upastheyàma iti àñ api vaktavyaþ . na hi aïà eva sidhyati . na vaktavyaþ . sàrvadhàtukatvàt salopaþ àrdhadhàtukatvàt etvam . dtatra ubhayaliïgatvàt siddham . (P_3,1.87.1) KA_II,66.2-8 Ro_III,162-164 vatkaraõam kimartham . svà÷rayam api yathà syàt . bhidyate ku÷ålena iti . akarmakàõàm bhàve laþ bhavati iti laþ yathà syàt . karmaõà iti kimartham . karaõàdhikaraõàbhyàm tulyakriyaþ kartà yaþ saþ karmavat mà bhåt . sàdhu asiþ chinatti . sàdhu sthàlã pacati . tulyakriyaþ iti kimartham . pacati odanam devadattaþ . tulyakriyaþ iti ucyamàne api atra pràpnoti . atra api hi karmaõà tulyakriyaþ kartà . na tulyakriyagrahaõena samànakriyatvam abhisambadhyate . kim tarhi . yasmin karmaõi kartçbhåte api tadvat kriya lakùyate yathà karmaõi saþ karmaõà tulyakriyaþ kartà karmavat bhavati iti . (P_3,1.87.2) KA_II,66.9-67.2 Ro_III,164-167 ## . akarmakasya kartà karmavat bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . sakarmakasya kartà karmavat mà bhåt iti . bhidyamànaþ ku÷ålaþ pàtràõi bhinatti . tathà ## . karma dçùñaþ cet samànadhàtau iti vaktavyam . iha mà bhåt . pacati odanam devadattaþ . ràdhyati odhanaþ svayam eva . tathà ## . karmasthabhàvakànam karmasthakriyàõàm và kartà karmavat bhavati iti vaktavyam . kartçsthabhàvakànàm kartçsthakriyàõàm và kartà karmavat mà bhåt iti . yat tàvat ucyate akarmakasya kartà karmavat bhavati iti vaktavyam iti . na vaktavyam . vakùyati etat . sakarmakàõàm pratiùedhaþ anyonyam à÷liùyataþ iti . yat api ucyate karma dçùñaþ cet samànadhàtau iti vaktavyam iti . na vaktavyam . dhàtoþ iti vartate . dhàtoþ karmaõaþ katurþ ayam karmavadbhàvaþ atidi÷yate . tatra sambandhàt etat gantavyam yasya dhàtoþ yat karma tasya cet kartà syàt iti . tat yathà dhàtoþ karmaõi aõ bhavati iti . tatra sambandhàt etat gamyate yasya dhàtoþ yat karma iti . iha mà bhåt . àhara kumbham karoti kañam iti . yat api ucyate karmasthabhàvakànam karmasthakriyàõàm và kartà karmavat bhavati iti vaktavyam . kartçsthabhàvakànàm kartçsthakriyàõàm và kartà karmavat mà bhåt iti . na vaktavyam . karmasthayà kriyayà ayam kartàram upamimãte . na ca kartçsthabhàvakànàm kartçsthakriyàõàm và karmaõi kriyàyàþ pravçttiþ asti . (P_3,1.87.3) KA_II,67.3-9 Ro_III,167 kim punaþ karmakartari karmà÷rayam eva bhavati àhosvit kartrà÷rayam api . kim ca ataþ . yadi karmà÷rayam eva caï÷apkçdvidhayaþ na sidhyanti . caï . acãkarata kañaþ svayam eva . ÷ap . namate daõóaþ svayam eva . kçdvidhiþ . bhiduram kàùñham svayam eva . atha kartrà÷rayam api siddham etat bhavati . kim tarhi iti . #<àtmanepada÷abàdividhipratiùedhaþ># . àtmanepadam vidheyam ÷abàdãnàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . ubhayam kriyate nyàse eva . (P_3,1.87.4) KA_II,67.10-68227 Ro_III,168-171 kimartham punaþ idam ucyate . ##. karmakartari kartçtvam asti . kutaþ . svàtantryasya vivakùitatvàt . svàtantryeõa eva atra kartà vivakùitaþ . kim punaþ sataþ svàtantryasya vivakùà àhosvit vivakùàmàtram . sataþ iti àha . katham j¤àyate . bhidyate ku÷ålena iti . na ca anyaþ kartà dç÷yate kriyà ca upalabhyate . kim ca bhoþ vigrahavatà eva kriyàyàþ kartrà bhavitavyam na punaþ vàtàtapakàlàþ api kartàraþ syuþ . bhavet siddham yadi vàtàtapakàlànàm anyatamaþ kartà syàt . yaþ tu khalu nivàte nirabhivarùe acirakàlakçtaþ ku÷ålaþ bhidyate tasya na anyaþ kartà bhavati anyat ataþ ku÷ålàt . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum yatra anyaþ kartà na asti iha tu katham na syàt låyate kedàraþ svayam eva iti yatra asu devadattaþ dàtrahastaþ samantataþ viparipatan dç÷yate . atra api yà asau sukaratà nàma tasyàþ na anyat kartà bhavati anyat ataþ kedàràt . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra làntasya karmavadanude÷aþ kartavyaþ . làntasya kartà karmavat bhavati iti vaktavyam . ## . akriyamàõe hi lagrahaõe kçtyaktakhalartheùu pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . kçtya . bhettavyaþ ku÷ålaþ iti karma . saþ yadà svàtantryeõa vivakùitaþ tadà asya karmavadbhàvaþ syàt . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasmin pratiùiddhi akarmakàõàm bhàve kçtyà bhavanti iti bhàve yathà syàt . bhettavyam ku÷ålena iti . kta . bhinnaþ ku÷ålaþ iti karma . saþ yadà svàtantryeõa vivakùitaþ tadà asya karmavadbhàvaþ syàt . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasmin pratiùiddhi akarmakàõàm bhàve ktaþ bhavati iti bhàve ktaþ yathà syàt . bhinnam ku÷ålena . khalarthaþ . ãùadbhedyaþ ku÷ålaþ iti karma . saþ yadà svàtantryeõa vivakùitaþ tadà asya karmavadbhàvaþ syàt . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasmin pratiùiddhe akarmakàõàm bhàve khal bhavati iti bhàve yathà syàt . ãùadbhedyam ku÷ålena iti . tat tarhi lagrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . liïi à÷iùi aï iti dvilakàrakaþ nirde÷aþ . ## . siddham etat . katham . pràkçtakarmatvàt . pràkçtam eva etat karma yathà kañam karoti ÷akañam karoti . katham punaþ j¤àyate pràkçtam eva etat karma iti . #<àtmasaüyoge akarmakartuþ karmadar÷anàt># . àtmasaüyoge akarmakartuþ karma dç÷yate . kva . hanti àtmànam . hanyata àtmanà iti . viùamaþ upanyàsaþ . hanti àtmànam iti karma dç÷yate . kartà na dç÷yate . àtmanà hanyate iti kartà dç÷yate . karma na dç÷yate . ## . padalopaþ ca draùñavyaþ . hanti àtmànam àtmanà . àtmanà hanyate àtmà iti . kaþ punaþ àtmànam hanti kaþ và àtmanà hanyate . dvau àtmànau antaràtmà ÷arãràtmà ca . antaràtmà tat karma karoti yena ÷arãràtmà sukhaduþke anubhavati . ÷arãràtmà tat karma karoti yena antaràtmà sukhaduþke anubhavati . (P_3,1.87.5) KA_II,68.23-70.7 Ro_III,172-176 ## . sakarmakàõàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . anyonyam à÷liùyataþ . anyonyam saüspç÷ataþ . anyonyam gçhõãtaþ iti . ## . tapeþ và sakarmakasya vacanam niyamàrtham bhaviùyati . tapeþ eva sakarmakasya na anyasya sakarmakasya iti . tasya tarhi anyakarmakasya api pràpnoti . uttapati suvarõam suvarõakàraþ . uttapyamànam suvarõam suvarõakàram uttapati . ## . tasya ca tapaþkarmakasya eva kartà karmavat bhavati na anyakarmakasya iti . kim idam tapaþ iti . tapeþ ayam auõàdikaþ askàraþ bhàvasàdhanaþ . kaþ prakçtyarthaþ kaþ pratyayàrthaþ . saþ eva santapaþ . katham punaþ saþ eva nàma prakçtyarthaþ syàt saþ eva pratyayàrthaþ . sàmànyatapeþ avayavatapiþ karma bhavati . tat yathà . saþ etàn poùàn apuùyat gopoùam a÷vapoùam raipoùam iti . sàmànyapuùeþ avayavipuùiþ karma bhavati . evam iha api sàmànyatapeþ avayavatapiþ karma bhavati . ## . duhipacyoþ sakarmakayoþ kartà bahulam karmavat bhavati iti vaktavyam . dugdhe gauþ payaþ . tasmàt udumbaraþ saþ lohitam phalam pacyate . bahulavacanam kimartham . parasmaipadàrtham . yadi evam na arthaþ bahulavacanena . na hi parasmaipadam iùyate . ## . sçjiyujyoþ sakarmakayoþ kartà bahulam karmavat bhavati iti vaktavyam . ÷yan tu bhavati . sçjeþ ÷raddhopapanne kartari karmavadbhàvaþ vàcyaþ ciõàtmanepadàrthaþ . sçjyate màlàm . asarji màlàm . yajeþ tu nyàyye karmakartari yakaþ abhàvàya . yujyate brahmacàrã yogam . ## . karaõena tulyakriyaþ kartà bahulam karmavat bhavati iti vaktavyam . parivàrayanti kaõñakaiþ vçkùam . parivàrayante kaõñakàþ vçkùam iti . ## . sravatyàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . sravati kuõóikà udakam . sravati kuõóikàyàþ udakam . sravanti valãkàni udakam . sravati valãkebhyaþ udakam iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . tulyakriyaþ iti ucyate . kriyàntaram ca atra gamyate . iha tàvat sravati kuõóikà udakam iti . visçjati iti gamyate . sravati kuõóikàyàþ udakam iti . niùkràmati iti gamyate . sravanti valãkàni udakam iti . visçjanti iti gamyate . sravati valãkebhyaþ udakam iti . patati iti gamyate . ## . bhåùàkarmakiratisanàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ anyatra àtmanepadàt . bhåùayate kanyà svayam eva . abubhåùata kanyà svayam eva . maõóayate kanyà svayam eva . amamaõóata kanyà svayam eva . kirati . avakirate hastã svayam eva . avàkãrùña hastã svayam eva . san . cikãrùate kañaþ svayam eva . acikãrùiùña kañaþ svayam eva . (P_3,1.89) KA_II,70.9-15 Ro_III,176-177 ## . yakciõoþ pratiùedhe hetumaõõi÷ribrå¤àm upasaïkhyànam kartavyam . õi . kàrayate kañaþ svayam eva . acãkarata kañaþ svayam eva . õi . ÷ri . ucchrayate daõóaþ svayam eva . uda÷i÷riyata daõóaþ svayam eva . ÷ri . brå¤ . bråte kathà svayam eva . avocata kathà svayam eva . bhàradvàjãyàþ pañhanti . yakciõoþ pratiùedhe õi÷rigranthibrå¤àtmanepadàkarmakàõàm upasaïkhyànam iti . (P_3,1.90) KA_II,70.17-71.23 Ro_III,177-179 ## .kuùirajoþ ÷yanvidhàne sàrvadhàtukagrahaõam kartavyam . ## . akriyamàõe hi sàrvadhàtukagrahaõe liïliñoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . cukuùe pàdaþ svayam eva . rara¤je vastram svayam eva . koùiùãùña pàdaþ svayam eva . raïkùãùña vastram svayam eva . kriyamàõe api sàrvadhàtukagrahaõe iha pràpnoti . kati iha kuùõàõàþ pàdàþ . ÷yanà ca syàdãnàm bàdhanam pràpnoti . koùiùyate pàdaþ svayam eva . raïkùyate vastram svayam eva . akoùi pàdaþ svayam eva . ara¤ji vastram svayam eva . yat tàvat ucyate sàrvadhàtukagrahaõam kartavyam iti . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . sàrvadhàtuke yak iti . yadi tat anuvartate pårvasmin yoge kim samuccayaþ . le ca sàrvadhàtuke ca iti . àhosvit lagrahaõam sàrvadhàtukavi÷eùaõam . kim ca ataþ . yadi samuccayaþ kati iha bhindànàþ ku÷ålàþ iti atra api pràpnoti . atha lagrahaõam sàrvadhàtukavi÷eùaõam liïliñoþ na sidhyati . bibhide ku÷ålaþ svayam eva . bhitsãùña ku÷ålaþ svayam eva iti . astu lagrahaõam sàrvadhàtukavi÷eùaõam . nanu ca uktam liïliñoþ na sidhyati iti . liïliógrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . kàs pratyayàt àm amantre liñi liïi à÷iùi àï iti . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam kati iha kuùõàõàþ pàdàþ iti pràpnoti . atra api lavi÷iùñam sàrvadhàtukagrahaõam anuvartate . yat api ucyate ÷yanà ca syàdãnàm bàdhanam pràpnoti . yakpratiùedhasambandhena ÷yanaü vakùyàmi . na duhasnunamàm yakciõau . tataþ kuùirajoþ pràcàm yakciõau na bhavataþ . tataþ ÷yan parasmaipadam ca iti . yathà eva tarhi yakaþ viùaye ÷yan bhavati evam ciõaþ api viùaye pràpnoti . akoùi pàdaþ svayam eva . ara¤ji vastram svayam eva iti . evam tarhi dvitãyaþ yogavibhàgaþ kariùyate . na duhasnunamàm ciõ bhavati . tataþ yak . yak ca na bhavati duhasnunamàm . tataþ kuùirajoþ pràcàm yak na bhavati . tataþ ÷yan parasmaipadam ca . atha và anuvçttiþ kariùyate . syatàsã lçluñoþ . cli luïi . cleþ sic bhavati . kartari ÷ap syatàsã lçluñoþ cli luïi cleþ sic bhavati . kuùirajoþ pràcàm ÷yan parasmaipadam ca syatàsã lçluñoþ cli luïi cleþ sic bhavati iti . atha và antaraïgàþ syàdayaþ . kà antaraïgatà . lakàràvasthàyàm eva syàdayaþ . sàrvadhàtuke ÷yan . (P_3,1.91.1) KA_II,71.24-74.4 Ro_III,179-183 à kutaþ ayam dhàtvadhikàraþ . kim pràk làde÷àt àhosvit à tçtãyàdhyàyaparisamàpteþ . ## . pràk làde÷àt dhàtvadhikàraþ . ## . anuvartamàne hi làde÷e dhàtvadhikàre vyavahitavtà aprasiddhiþ syàt . kim ca syàt . #<àdye yoge na vyavàye tiïaþ syuþ >#. àdye yoge vikaraõaiþ vyavahitatvàt tiïaþ na syuþ . pacati pañhati . idam iha sampradhàryam . vikaraõàþ kriyantàm àóe÷àþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt àde÷àþ . nityàþ vikaraõàþ . kçteùu àde÷eùu pràpnuvanti akçteùu api pràpnuvanti . nityatvàt vikaraõeùu kçteùu vikaraõaiþ vyavahitatvàt àde÷àþ na pràpnuvanti . anavakà÷aþ tarhi àde÷àþ . sàvakà÷àþ àde÷àþ . kaþ avakà÷aþ . ye ete lugvikaraõàþ ÷luvikaraõàþ ca liïliñau ca . ## . yat ca ñitsa¤j¤ànàm etvam vidhatte tat ca vikaraõaiþ vyavahitatvàt na syàt . ##. ekàraþ ca ÷it kartavyaþ . kim prayojanam . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi ÷akàre tasmàt iti uttarasya àdeþ iti takàrasya etve kçte dvayoþ ekàrayoþ ÷ravaõam prasajyeta . nivçtte punaþ làde÷e dhàtvadhikàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti ekàrasya ekàrvacanane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa api ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . ## . tat ca vikaraõaiþ vyavahitatvàt na syàt . kim punaþ tat . loñaþ laïvat eþ uþ seþ hi apit ca và chandasi iti . ## . kim punaþ tat . nityam ïitaþ itaþ ca tasthasthamipàm tàmtamtàmaþ liïaþ sãyuñ yàsuñ parasmaipadeùu udàttaþ ïit ca iti . tasmàt pràk làde÷àt dhàtvadhikàraþ . yadi pràk làde÷àt dhàtvadhikàraþ akàraþ ÷it kartavyaþ . kim prayojanam . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . anuvartamàne punaþ làde÷e dhàtvadhikàre tasmàt iti uttarasya àdeþ iti thakàrasya atve kçte dvayoþ akàrayoþ pararåpeõa siddham råpam syàt . peca yåyam . cakra yåyam iti . nanu ca nivçtte api làde÷e dhàtvadhikàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti akàrasya akàrvacanane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa api ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . asti anyat akàrasya akàravacane prayojanam . kim . vakùyati etat tat akàrasya akàravacanam samasaïkhyàrtham iti . àrdhadhàtukasa¤j¤àyàm dhàtugrahaõam kartavyam dhàtoþ parasya àrdhadhàtukasa¤j¤à yathà syàt . iha mà bhåt : vçkùtvam vçkùatà iti . tasmàt làde÷e dhàtvadhikàraþ anuvartyaþ . nanu ca uktam àdye yoge na vyavàye tiïaþ syuþ iti . na eùaþ doùaþ . ànupårvyàt siddham etat . na atra akçteùu àde÷eùu vikaraõàþ pràpnuvanti . kim kàraõam . sàrvadhàtuke vikaraõàþ ucyante . na ca akçteùu àde÷eùu sàrvadhàtukatvam bhavati . ye tarhi na etasmin vi÷eùe vidhãyante . ke punaþ te . syàdayaþ . tatra api vihitavi÷eùaõam dhàtugrahaõam . dhàtoþ vihitasya lasya iti . yadi evam vindati iti õalàdayaþ pràpnuvanti . dhàtunà atra vihitam vi÷eùayiùyàmaþ vidinà ca ànataryam . dhàtoþ vihitasya lasya videþ anantarasya iti . iha tarhi ajakùiùyan ajàgairùyan iti abhyastàt jheþ jus bhavati iti jusbhàvaþ pràpnoti . atra api dhàtunà vihitam vi÷eùayiùyàmaþ abhyastena ànantaryam . dhàtoþ vihitasya abhastàt anantarasya iti . àtaþ iti atra katham vi÷eùayiùyasi . yadi tàvat dhàtugrahaõam vihitavi÷eùaõam àkàragrahaõam ànantaryavi÷eùaõam alunan iti atra api pràpnoti . atha àkàragrahaõam vihitavi÷eùaõam dhàtugrahaõam ànantaryavi÷eùaõam apiban iti atra api pràpnoti . astu tarhi dhàtugrahaõam vihitavi÷eùaõam àkàragrahaõam ànantaryavi÷eùaõam . nanu ca uktam alunan iti atra api pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . lope kçte na bhaviùyati . na atra lopaþ pràpnoti . kim kàraõam . ãtvena bàdhyate . na atra ãtvam pràpnoti . kim kàraõam . antibhàvena bàdhyate . na atra antibhàvaþ pràpnoti . kim kàraõam . jusbhàvena bàdhyate . na atra jusbhàvaþ pràpnoti . kim kàraõam . lopena bàdhyate . lopaþ ãtvena ãtvam antibhàvena antibhàvaþ jusbhàvena jusbhàvaþ lopena iti cakrakam avyavasthà prasajyeta . na asti cakrakaprasaïgaþ . na hi avyavasthàkàriõà ÷àstreõa bhavitavyam . ÷àstreõa nàma vyavasthàkàriõà bhavitavyam . na ca atra halàdinà muhårtam api ÷akyam avasthàtum . tàvati eva antibhàvena bhavitavyam . antibhàve kçte lopaþ . lopena vyavasthà bhaviùyati . yat api ucyate e÷aþ ÷ittvam iti . kriyate nyàse eva . (P_3,1.91.2) KA_II,74.5-75.9 Ro_III,183-185 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . pràtipadikapratiùedhaþ prayojanam . dhàtoþ tavyàdayaþ yathà syuþ . pràtipadikàt mà bhåvan iti . na etat asti prayojanam . sàdhane tàvyàdayaþ vidhãyante sàdhanam ca kriyàyàþ . kriyàbhàvàt sàdhanàbhàvaþ . sàdhanàbhàvàt asati api dhàtvadhikàre pràtipadikàt tavyàdayaþ na bhaviùyanti . ## . svapàdiùu tarhi prayojanam . svapiti . supati iti mà bhåt . ## . aïgasa¤j¤à ca prayojanam . yasmàt pratyayavidhiþ tadàdi pratyaye aïgam iti dhàtoþ aïgasa¤j¤à siddhà bhavati . ## . kçtsa¤j¤à ca prayojanam . dhàtuvihitasya pratyayasya kçtsa¤j¤à siddhà bhavati . upapadasa¤j¤à ca. upapadasa¤j¤à ca prayojanam . tatra etasmin dhàtvadhikàre saptamãnirdiùñam upapadas¤j¤am bhavati iti upapadasa¤j¤à siddhà bhavati . kçdupapadasa¤j¤e tàvan na prayojanam . adhikàràt api ete siddhe . svapàdiùu tarhi aïgasa¤j¤à ca prayojanam . ## . dhàtugrahaõam anarthakam . kim kàraõam . yaïvidhau dhàtvadhikàràt . yaïvidhau dhàtugrahaõam prakçtam anuvartate . tat ca ava÷yam anuvartyam . ## . anadhikàre hi sati aïgasa¤j¤àyàþ abhàvaþ syàt . kariùyati hariùyati iti . yad tat anuvartate cårõacuràdibhyaþ õic bhavati dhàtoþ ca iti dhàtumàtràt õic pràpnoti . ## . yat ayam hetumati ca iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ na dhàtumàtràt õic bhavati iti . iha tarhi kaõóvàdibhyaþ yak bhavati dhàtoþ ca iti dhàtumàtràt yak pràpnoti . ## . yat ayam kaõóvàdibhyaþ yak bhavati iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ na dhàtumàtràt yak bhavati iti . atha và kaõóvàdibhyaþ dhàtugrahaõena abhisambhantsyàmaþ . kaõóvàdibhyaþ dhàtubhyaþ iti . (P_3,1.92.1) KA_II,75.11-18 Ro_III,185-186 sthagrahaõam kimartham . tatra upapadam saptamã iti iyati ucyamàne yatra eva saptamã ÷råyate tatra eva syàt : stamberamaþ karõejapaþ . yatra và etena ÷abdena nirde÷aþ kriyate . saptamyàm janeþ óaþ iti . iha na syàt . kumbhakàraþ nagarakàraþ . sthagrahaõe punaþ kriyamàõe yatra ca saptamã ÷råyate ya ca na ÷råyate yatra ca etena ÷abdena nirde÷aþ kriyate yatra ca anyena saptamãsthamàtre siddham bhavati . atha tatragrahaõam kimartham . ## . viùayaþ pratinirdi÷yate . tatra etasmin dhàtvadhikàre yat saptamãnirdiùñam tat upapadasa¤j¤am bhavati iti upapadasa¤j¤à siddhà bhavati . (P_3,1.92.2) KA_II,75.19-76.26 Ro_III,187-190 ##. upapadasa¤j¤àyàm samarthagrahaõam kartavyam . samartham upapadam pratyayasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . àhara kumbham . karoti kañam iti . kriyamàõe ca api samarthagrahaõe mahàntam kumbham karoti iti atra api pràpnoti . na và bhavitavyam mahàkumbhakàraþ iti . bhavaitavyam yadà etat vàkyam bhavati . mahàn kumbhaþ mahàkumbhaþ mahàkumbham karoti iti mahàkumbhakàraþ . yadà tu etat vàkyam bhavati mahàntam kumbham karoti iti tadà na bhavitavyam . tadà ca pràpnoti . tadà mà bhåt iti . yat tàvat ucyate samarthagrahaõam kartavyam iti . na kartavyam . dhàtoþ iti vartate . dhàtoþ karmaõi aõ bhavati . tatra sambandhàt etat gantavyam . yasya dhàtoþ yat karma iti . yat api ucyate kriyamàõe ca api samarthagrahaõe mahàntam kumbham karoti iti atra api pràpnoti iti . upapadam iti mahatãiham sa¤j¤à kriyate . sa¤j¤à ca nàma yataþ na laghãyaþ . kutaþ etat . laghvartham hi sa¤j¤àkaraõam . tatra mahatyàþ sa¤j¤àyàþ karaõe etat prayojanam anvarthasa¤j¤à yathà vij¤àyeta : upoccàri padam upapadam . yat ca atra upoccàri na tat padam yat ca padam na tat upoccàri . yàvatà ca idànãm padagandhaþ asti padavidhiþ ayam bhavati . padavidhiþ ca samarthànàm bhavati . tatra asàmàrthyàn na bhaviùyati . atha cvyante upapade kim aõà bhavitavyam . akumbham kumbham karoti kumbhãkaroti mçdam iti . na bhavitavyam . kim kàraõam . prakçtivivakùàyàm cviþ vidhãyate . tat sàpekùam . sàpekùam ca asamartham bhavati . na tarhi idànãm idam bhavati : icchàmi aham kà÷akañãkàram iti . iùñam eva etat gonardãyasya . ## . nimittopàdanam ca kartavyam . nimittam upapadam pratyayasya iti vaktavyam . ## . akriyamàõe hi nimittopàdàne anupapade api prasajyeta . nirde÷aþ idànãm kimarthaþ syàt . ## . yadà upapade pratyayaþ tadà upapadasa¤j¤àm vakùyàmi iti . tat tarhi nimittopàdanam kartavyam . na kartavyam . ## . tatravacanam kriyate . tat upapadasanniyogàrtham bhaviùyati . karmaõi aõ vidhãyate tatra cet pratyayaþ bhavati iti . nanu ca anyat tatragrahaõasya prayojanam uktam . kim . tatragrahaõam viùayàrtham iti . adhikàràt api etat siddham . (P_3,1.93) KA_II,77.2-17 Ro_III,190-192 atiï iti kimartham . pacati karoti . atiï iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati pacati karoti iti . dhàtoþ parasya kçtsa¤j¤à . pràk ca làde÷àt dhàtvadhikàraþ . evam api sthànivadbhàvàt kçtsa¤j¤a pràpnoti . yathà atiï iti ucyamàne yàvatà sthànivadbhàvaþ katham eva etat sidhyati . pratiùedhavacanasàmarthyàt . atha và tiïbhàvinaþ lakàrasya kçtsa¤j¤àpratiùedhaþ . kim ca syàt yati atra kçtsa¤j¤à syàt . kçtpràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à syàt . pràtipadikàt iti svàdyutpattiþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante . te ca atra tiïoktàþ ekatvàdayaþ iti kçtvà uktàrthatvàt na bhaviùyanti . ñàbàdayaþ tarhi tiïantàt mà bhåvan iti . striyàm ñàbàdayaþ vidhãyante . na ca tiïantasya strãtvena yogaþ asti . aõàdayaþ tarhi tiïantàt mà bhåvan iti . apatyàdiùu artheùu aõàdayaþ vidhãyante . na ca tiïantasya apatyàdibhiþ yogaþ asti . atha api katham cit yogaþ syàt . evam api na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na tiïantàt aõàdayaþ bhavanti iti yat ayam kva cit taddhitavidhau tiïgrahaõam karoti . ati÷àyane tamabiùñhanau tiïaþ ca iti . iha tarhi pacati pañhati iti . hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk pràpnoti . dhàtoþ iti vartate . evam api cikãrùati iti atra pràpnoti . atra api ÷apà vyavadhànam . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva iti . (P_3,1.94.1) KA_II,78.2-7 Ro_III,192-193 katham idam vij¤àyate . striyàm abhidheyàyàm và asråpaþ na bhavati iti àhosvit strãpratyayeùu iti . kim ca ataþ . yadi striyàm abhidheyàyàm iti lavyà lavitavyà atra và asaråpaþ na pràpnoti . atha vij¤àyate strãpratyayeùu iti vyàvakro÷ã vayatikruùñiþ iti na sidhyati . evam tarhi na evam vij¤àyate striyàm abhidheyàyàm na api strãpratyayeùu iti . katham tarhi strãgrahaõam svarayiùyate . tatra svaritena adhikàragatiþ bhavati iti striyàm iti adhikçtya ye pratayàþ vihitàþ teùàm pratiùedhaþ vij¤àsyate . (P_3,1.94.2) KA_II,78.8-80.14 Ro_III,193-198 kimartham punaþ idam ucyate . ## . asaråpasya vàvacanam kriyate utsargasya bàdhakaviùaye anivçttiþ yathà syàt . tavyattavyànãyaraþ utsargàþ . teùàm ajantàt yat apavàdaþ . ceyam , cetavyam iti api yathà syàt . na etat asti prayojanam . ajantàt yat vidhãyate . halantàt õyat vidhãyate . etàvantaþ ca dhàtavaþ yat uta ajantàþ halantàþ ca . ucyante ca tavyàdayaþ . te vacanàt bhaviùyanti . evam tarhi õvultçcau utsargau . tayoþ pacàdibhyaþ ac apavàdaþ . pacati iti pacaþ . paktà pàcakaþ iti api yathà syàt . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat . ac api sarvadhàtubhyaþ vaktavyaþ iti . evam tarhi õvultçjacaþ utsargàþ teùàm igupadhàt kaþ apavàdaþ . vikùipaþ vilikhaþ . vikùeptà vikùepakaþ iti api yathà syàt . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra utpattiþ vibhàùà pràpnoti yathà taddhite . astu . yadà vikùipaþ vilikhaþ iti etat na tadà vikùeptà vikùepakaþ iti etat bhaviùyati . yadi etat labhyeta kçtam syàt . tat tu na labhyam . kim kàraõam . yathà taddhite iti ucyate . tadditeùu ca sarvam eva utsargàpavàdam vibhàùà . utpadyate và na và . ## . siddham etat . katham . asaråpasya bàdhakasya vàvacanàt . asaråpaþ bàdhakaþ và bàdhakaþ bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tatra utpattivàprasaïgaþ yathà taddhite iti . na eùaþ doùaþ . asti kàraõam yena taddhite vibhàùà utpattiþ bhavati . kim kàraõam . prakçtiþ tatra prakçtyarthe vartate . anyena ÷abdena pratyayàrthaþ abhidhãyate . iha punaþ na kevalà prakçtiþ prakçtyarthe vartate na ca anyaþ ÷abdaþ asti yaþ tam artham abhidadhãta iti kçtvà anutpattiþ na bhaviùyati . atha và samayaþ kçtaþ . na kevalà prakçtiþ prayoktavyà na ca kevalaþ pratyayaþ iti . etasmàt samayàt anutpattiþ na bhaviùyati . nanu ca yaþ eva tasya samayasya kartà saþ eva idam api àha . yadi asau tatra pramàõam iha api pramàõam bhavitum arhati . pramàõam asau tatra ca iha ca . sàmarthyam tu iha draùñavyam prayoge . na ca anutpattau sàmarthyam asti . tena anutpattiþ na bhaviùyati . katham tarhi taddhiteùu anutpattau sàmarthyam bhavati . anyena pratyayena sàmarthyam . kena . ùaùñhyà . atha và råpavattàm à÷ritya vàvidhiþ ucyate . na ca anutpattiþ råpavatã . tena anutpattiþ na bhaviùyati . evam api kutaþ etat apavàdaþ vibhàùà bhaviùyati na punaþ utsargaþ iti . na ca eva asti vi÷eùaþ yat apavàdaþ vibhàùà syàt utsargaþ và . api ca sàpekùaþ ayam nirde÷aþ kriyate và asaråpaþ iti . na ca utsargavelàyàm kim cit apekùyam asti . apavàdavelàyàm punaþ utsargaþ apekùyate . tena yaþ råpavàn anyapårvakaþ bàdhakaþ pràpnoti saþ và bàdhakaþ bhaviùyati . kaþ punaþ asau . apavàdaþ . yadi yaþ råpavàn anyapårvakaþ bàdhakaþ pràpnoti saþ và bàdhakaþ bhavati iti ucyate kvibàdiùu samàve÷aþ na pràpnoti . gràmaõãþ gràmaõàyaþ iti . na hi ete råpavantaþ . ete api råpavantaþ . kasyàm avasthàyàm . upade÷àvasthàyàm . yadi evam ## . anubandhabhinneùu vibhàùà pràpnoti . karmaõi aõ àtaþ anupasarge kaþ iti kaviùaye aõ api pràpnoti . ## . siddham etat . katham . anubandhasya anekàntatvàt . anekàntàþ anubandhàþ . atha và prayoge asaråpàõàm vàvidhiþ nyàyyaþ . ## . prayoge cet làde÷eùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . hyaþ apacat iti atra luï api pràpnoti . ÷vaþ paktà iti atra lçñ api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na làde÷eùu và asaråpaþ bhavati iti yat ayam ha÷a÷vatoþ laï ca iti àha . atha và prayoge asaråpàõàm vàvidhau na sarvam iùñam saïgçhãtam iti kçtvà dvitãyaþ prayogaþ upàsyate . kaþ asau . upade÷aþ nàma . upade÷e ca ete saråpàþ . nanu ca uktam anubandhabhinneùu vibhàùàprasaïgaþ iti . parihçtam etat . katham . siddham anubandhasya anekàntatvàt . atha ekànte doùaþ eva . ekànte ca na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anubandhakçtam asàråpyam bhavati iti yat ayam dadàdidadhàtyoþ vibhàùà ÷am ÷àsti . atha và asaråpaþ bàdhakaþ và bàdhakaþ bhavati iti ucyate . apavàdaþ nàma anubandhabhinnaþ và bhavati råpànyatvena và . tena anena ava÷yam kim cit tyàjyam kim cit tu saïgrahãtavyam . tat yat anubandhakçtam asàråpyam tat na à÷rayiùyàmaþ yat tu råpànyatvena asàråpyam tat à÷rayiùyàmaþ . atha và asaråpaþ bàdhakaþ và bàdhakaþ bhavati iti ucyate sarvaþ ca asaråpaþ . tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ asaråpaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ prayoge ca pràk ca prayogàt . atha và asaråpaþ bàdhakaþ và bàdhakaþ bhavati iti ucyate . na ca evam kaþ cit api saråpaþ . te evam vij¤àsyàmaþ : kvat cit ye asaråpàþ . anubandhabhinnàþ ca prayoge saråpàþ . (P_3,1.94.3) KA_II,80.15-26 Ro_III,199-200 atha katham idam vij¤àyate astriyàm iti . kim striyàm na bhavati àhosvit pràk striyàþ bhavati iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . striyàm pratiùedhe ktalyuñtumunkhalartheùu vibhàùà pràpnoti . kta . hasitam chàtrasys ÷obhanam . gha¤ api pràpnoti . lyuñ . hasanam chàtrasys ÷obhanam . gha¤ api pràpnoti . tumun . icchati bhoktum . liïloñau api pràpnutaþ . khalarthaþ . ãùatpànaþ somaþ bhavatà . khal api pràpnoti . evam tarhi striyàþ pràk iti vakùyàmi . ##. striyàþ pràk iti cet ktvàyàm vàvacanam kartavyam . àsitvà bhuïkte . àsyate bhoktum iti api yathà syàt . ## . kàlàdiùu tumuni vàvacanam kartavyam . kàlaþ bhoktum . kàlaþ bhojanasya iti api yathà syàt . (P_3,1.94.4) KA_II,81.1-6 Ro_III,200 ## . arhe tçc vidheyaþ . ime arhe kçtyàþ vidhãyante . te vi÷eùavihitàþ sàmànyavihitam tçcam bàdheran . na eùaþ doùaþ . bhàvakarmaõoþ kçtyàþ vidhãyante kartari tçc . kaþ prasaïgaþ yat bhàvakarmaõoþ kçtyàþ kartari tçcam bàdheran . evam tarhi arhe kçtyatçjvidhànam . arhe kçtyatçcaþ vidheyàþ . ayam arhe liï vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitàn kçtyatçcaþ bàdheta . (P_3,1.95) KA_II,81.8-14 Ro_III,200 ## . kçtyasa¤j¤àyàm pràk õvulaþ iti vaktavyam . kim prayojanam . õvulaþ kçtyasa¤j¤à mà bhåt . ## . yat ayam arhe kçtyatçcaþ ca iti tçjgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ pràk õvulaþ kçtyasa¤j¤à bhavati iti . evam api õvulaþ kçtyasa¤j¤à pràpnoti . yogàpekùam j¤àpakam . (P_3,1.96) KA_II,81.16-22 Ro_III,201 ## . kelimaraþ upasaïkhyànam kartavyam . pacelimàþ màùàþ . paktavyàþ . bhidelimàþ saralàþ . bhettavyàþ . ## . vaseþ tavyat kartari vaktavyaþ . õit ca asau bhavati iti vaktavyam . vasati iti vàstavyaþ . ##. taddhitaþ và punaþ eùaþ bhaviùyati . vàstuni bhavaþ vàstavyaþ . (P_3,1.97.1) KA_II,82.2-10 Ro_III,202-203 ajgrahaõam kimartham . ajantàt yathà syàt . halantàt mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . halantàt õyat vidhãyate . saþ bàdhakaþ bhaviùyati . yathà eva tarhi õyat yatam bàdhate evam tavyàdãn api bàdheta . ajgrahaõe punaþ kriyamàõe ajantàt yat vidhãyate halantàt õyat . etàvantaþ ca dhàtavaþ yat uta ajantàþ halantàþ ca . ucyante ca tavyàdayaþ . te vacanàt bhaviùyanti . na etat asti prayojanam . vàsaråpeõa tavyàdayaþ bhaviùyanti . idam tarhi prayojanam . ajantabhåtapårvamàtràt api yathà syàt . lavyam pavyam . àrdhadhàtukasàmànye guõe kçte yi pratyayasàmànye ca vàntàde÷e kçte halantàt iti õyat pràpnoti . tathà ditsyam dhitsyam . àrdhadhàtukasàmànye akàralope kçte halantàt iti õyat pràpnoti . ajgrahaõasàmarthyàt yat eva bhavati . (P_3,1.97.2) KA_II,82.11-22 Ro_III,202-203 ## . yati jàteþ upasaïkhyànam kartavyam . janyam vatsena . atyalpam idam ucyate . taki÷asicatiyatijanãnàm upasaïkhyànam iti vaktavyam . taki takyam : ÷asi ÷asyam . yati yatyam : jani : janyam . ## . hanaþ và yat vaktavyaþ vadha iti ayam ca àde÷aþ vaktavyaþ . vadhyaþ ghàtyaþ . ## . taddhitaþ và punaþ eùaþ bhaviùyati . vadham arhati vadhyaþ . yadi taddhitaþ samàsaþ na pràpnoti : asivadhyaþ , musalavadhyaþ iti . yadi punaþ sati sàdhanam kçtà iti và pàdahàrakàdyartham iti samàsaþ siddhaþ bhavati . yadi punaþ asivadha÷abdàt utpattiþ syàt . asivadham arhati iti . na evam ÷akyam . svare hi doùaþ syàt . asivadhyaþ evam svaraþ prasajyeta . asivadhyaþ iti ca iùyate . (P_3,1.100) KA_II,83.2-4 Ro_III,203 ## . anupasargàt careþ iti atra àïi ca agurau iti vaktavyam . àcaryaþ de÷aþ . agurau iti kimartham . àcàryaþ upanayamànaþ . (P_3,1.103) KA_II,83.6-7 Ro_III,203 ## . svàmini antodàttatvam ca vaktavyam . àryaþ svàmã . (P_3,1.105) KA_II,83.9-16 Ro_III,204-205 saïgatam iti kim pratyudàhriyate . ajaraþ kambalaþ . ajarità kambalaþ iti . kim punaþ kàraõam kartçsàdhanaþ pratyudàhriyate . na bhàvasàdhanaþ pratyudàhàryaþ . evam tarhi ## . ajaryam kartari iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . gatyarthànàm ktaþ kartari vidhãyate . tena yogàt ajaryam kartari bhaviùyati . gatyarthànàm vai ktaþ karmaõi api vidhãyate . tena yogàt ajaryam karmaõi api pràpnoti . jãryatiþ akarmakaþ . bhàve tarhi pràpnoti . saïgatagrahaõam idànãm kimartham syàt . kartçvi÷eùaõam saïgatagrahaõam . saïgatam cet kartç bhavati iti . tat yathà hçùeþ lomasu iti lomàni cet kartéõi bhavanti . (P_3,1.106) KA_II,83.18-84.2 ## . vadaþ supi anupasargagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . pravàdyam apavàdyam iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . anupasarge iti vartate . evam tarhi anvàcaùñe anupasarge iti vartate . na etat anvàkhyeyam adhikàràþ anuvartante iti . eùaþ eva nyàyaþ yat uta adhikàràþ anuvarteran iti . (P_3,1.107) KA_II,84.4-8 Ro_III,205-206 bhàvagrahaõam kimartham . karmaõi mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . bhavatiþ ayam akarmaþ . akarmakàþ api vai dhàtavaþ sopasargàþ sakarmakàþ bhavanti . tena anubhavyam àmantraõam iti atra api pràpnoti . etat api na asti prayojanam . anupasarge iti vartate . uttaràrtham tarhi bhàvagrahaõam kartavyam . hanaþ ta ca bhàve yathà syàt . ÷vahatyà vartate . kva mà bhåt . ÷vaghàtyaþ vçùàlaþ iti . (P_3,1.108) KA_II,84.10-13 Ro_III,206 ## . hanaþ taþ ca iti atra cit striyàm chandasi vaktavyaþ . tàm bhråõahatyàm nigçhya anucaraõam . asyai tvàm bhråõahatyàyai caturtham pratigçhàõa . striyàm iti kimartham . àghnate dasyuhatyàya . chandasi iti kimartham . dasyuhatyà ÷vahatyà vartate . (P_3,1.109) KA_II,84.15-85.5 Ro_III,206-207 kyap iti vartamàne punaþ kyabgrahaõam kimartham . kyap eva yathà syàt . anyat yat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . õyat . oþ àva÷yake õyataþ stoteþ kyap pårvavipratiùiddham iti vakùyati . saþ pårvavipratiùedhaþ na pañhitavyaþ bhavati . atha và hanaþ taþ cit striyàm chandasi coditaþ . saþ na vaktavyaþ bhavati . ##. kyabvidhau vç¤grahaõam kartavyam . iha mà bhåt . vàryàþ çtvijaþ iti . ## . sa¤j¤àyàm a¤jeþ ca upasaïkhyànam kartavyam . àjyam . yadi kyap vçddhiþ na pràpnoti . tasmàt õyat eùaþ . yadi õyat upadhàlopaþ na pràpnoti . tasmàt kyap eùaþ . nanu ca uktam vçddhiþ na pràpnoti iti . àïpårvasya eùaþ prayogaþ bhaviùyati . yadi evam avagrahaþ pràpnoti . na lakùaõena padakàràþ anuvartyàþ . padkàraiþ nàma lakùaõam anuvartyam . yathàlakùaõam padam kartavyam . (P_3,1.111) KA_II,85.7-10 Ro_III,207-208 dãrghoccàraõam kimartham na i ca khanaþ iti eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : kheyam . àdguõena siddham . na sidhyati . ùatvatukoþ asiddhaþ ekàde÷aþ iti ekàde÷asya asiddhatvàt tuk prasajyeta . na etat asti . padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ asiddhaþ . na ca eùaþ padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ . tasmàt i ca khanaþ iti eva vaktavyam . (P_3,1.112) KA_II,85.12-86.14 Ro_III,208-210 asa¤j¤àyàm iti kimartham . bhàryà . ## . bhç¤aþ sa¤j¤àpratiùedhe striyàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . kim kàraõam . anyena vihitatvàt . anyena lakùaõena striyàm kyap vidhãyate . sa¤j¤àyàm samajaniùadanipatamanavidaùu¤÷ãïbhç¤iõaþ iti . pratiùedhaþ idànãm kimarthaþ syàt . ## . pratiùedhaþ kimarthaþ iti cet astrãsa¤j¤à asti tadarthaþ pratiùedhaþ syàt . bhàryàþ nàma kùatriyàþ . ## . siddham etat . katham . striyàm sa¤j¤àpratiùedhaþ vaktavyaþ . sa¤j¤àyàm samajaniùadanipatamanavidaùu¤÷ãïbhç¤iõaþ tataþ na striyàm bhç¤aþ iti . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam bhç¤aþ sa¤j¤àpratiùedhe striyàm apratiùedhaþ anyena vihitatvàt iti . na eùaþ doùaþ . bhàve iti tatra anuvartate . karmasàdhanaþ ca ayam . atha và ye ete sa¤j¤àyàm vidhãyante teùu na evam vij¤àyate sa¤j¤àyàm abhidheyàyàm iti . kim tarhi . pratyayàntena cet sa¤j¤à gamyate iti . aparaþ àha : ## . sa¤j¤àyàm puüsi dçùñatvàt tava bhàryà÷abdaþ na sidhyati . ## . bhàve iti tatra vartate . karmasàdhanaþ ca ayam . ## . atha và kçtyalyuñaþ bahulam iti evam atra api õyat bhaviùyati . ## . ## . samaþ ca bahulam upasaïkhyànam kartavyam . sambhçtyàþ eva sambhàràþ . sambhàryàþ eva sambhàràþ . (P_3,1.114) KA_II,86.16-25 Ro_III,210 ## . sårya ruci avyathya iti kartari nipàtyante . kim nipàtyate . såryaþ . ##. saraõàt và suvati và karmaõi iti såryaþ . rucya . rocate asau rucyaþ . na vyathathe avyathyaþ . ## . kupyam sa¤j¤àyàm iti vaktavyam . gopyam anyat . ## . kçùñapacyasya antodàttatvam ca karmakartari ca iti vaktavyam . kçùñe pacyante svayam eva . kçùñapacyàþ ca me akçùñapacyàþ ca me . yaþ hi kçùñe paktavyaþ kùñapàkyaþ sa bhavati . (P_3,1.118) KA_II,87.2-4 Ro_III,211 ## . pratyapibhyàm graheþ chandasi iti vaktavyam . mattasya na pratigçhyam . ançtam hi mattaþ bhavati . tasmàt na apigçhyam . pratigràhyam apigràhyam iti eva anyatra . (P_3,1.122) KA_II,87.6-11 Ro_III,211-212 kasya ayam anubandhaþ . pradhànasya . yadi pradhànasya amàvasyà evam svaraþ prasajyeta . amàvasyà iti ca iùyate . tathà amàvàsyàgrahaõena amàvasyàgrahaõam na pràpnoti . evam tarhi nipàtanasya . yadi tarhi nipàtanàni api eva¤jàtãyakàni bhavanti ÷rotriyan chandaþ adhãte iti vyapavargàbhàvàt ¤niti iti àdyudàttatvam na pràpnoti . evam tarhi ## . (P_3,1.123) KA_II,87.15-88.4 Ro_III,212-213 niùñarkya iti kim nipàtyate . niùñarkye kçteþ àdyantaviparyayaþ chandasi kçtàdyarthaþ . yathà kçteþ tarkuþ kaseþ sikatàþ hiüseþ siühaþ . aparaþ àha : ##. niùñarkyam cinvãta pa÷ukàmaþ . #<õyat ekasmàt caturbhyaþ kya>#P#< caturbhyaþ yataþ vidhiþ . õyat ekasmàt ya÷abdaþ ca dvau kyapau õyadvidhiþ catuþ >#. õyat ekasmàt . niùñarkyaþ . caturbhyaþ kyap . devahåyaþ praõãyaþ unnãyaþ ucchiùyaþ . caturbhyaþ ca yataþ vidhiþ . maryaþ staryà dhvaryaþ khanyaþ . õyat ekasmàt . khànyaþ . ya÷abdaþ ca . devayajyà . dvau kyapau . àpçcchyaþ pratiùãvyaþ . õyadvidhiþ catuþ . brahmavàdyaþ bhàvyaþ stàvyaþ upacàyyapçóam . upapårvàt cinoteþ àyàde÷aþ nipàtyate . na hi õyatà eva sidhyati . hiraõye iti vaktavyam . upaceyapçóam eva anyatra . (P_3,1.124) KA_II,88.6-11 Ro_III,213 ## . pàõau sçjeþ õyat vidheyaþ . pàõisargyà rajjuþ . ## . samavapårvàt ca iti vaktavyam . samavasargyaþ . ##. lapidamibhyàm ca iti vaktavyam . apalapyam avadàmyam . (P_3,1.125.1) KA_II,88.16-20 Ro_III,214 katham idam vij¤àyate . àva÷yake upapade àhosvit dhyotye iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<àva÷yake upapade iti cet dyotye upasaïkhyànam># . àva÷yake upapade iti cet dyotye upasaïkhyànam kartavyam . làvyam pàvyam . astu tarhi dyotye . ## . dyotye iti cet svarasamàsànupapattiþ . àva÷yalàvyam àva÷yapàvyam . na eùaþ doùaþ . mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ vi÷paùñàdivat svaraþ bhaviùyati . (P_3,1.125.2) KA_II,88.21-89.4 Ro_III,214 ##P#< pårvavipratiùiddham >#. oþ àva÷yake õyataþ stauteþ kyap bhavati pårvavipratiùdhena . oþ àva÷yake õyat bhavati iti asya avakà÷aþ . ava÷yalàvyam ava÷yapàvyam . kyapaþ avakà÷aþ . stutyaþ . iha ubhayam pràpnoti . ava÷yastutyaþ . kyap bhavati pårvavipratiùdhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam tatra kyap iti vartamàne punaþ kyabgrahaõasya prayojanam kyap eva yathà syàt . anyat yat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_3,1.127) KA_II,89.6-8 Ro_III,215 dakùiõàgnau iti vaktavyam . àneyaþ anyaþ . #<ànàyyaþ anityaþ iti cet dakùiõàgnau kçtam bhavet . ekayonau tu tam vidyàt . àneyaþ hi anyathà bhavet># . (P_3,1.129) KA_II,89.11-13 Ro_III,215 pàyyanikàyyayoþ kim nipàtyate . ##. pàyyanikàyyayoþ àdipatvam àdikatvam ca nipàtyate . meyam niceyam iti eva anyatra . (P_3,1.130) KA_II,89.15-16 Ro_III,215 ## . kuõóapàyye yat vidheyaþ . kuõóapàyyaþ kratuþ . (P_3,1.131) KA_II,89.18-90.9 Ro_III,215-216 ## . samåhyaþ iti vacanam anarthakam . kim kàraõam . sàmànyena kçtatvàt . sàmànyena eva õyat bhaviùyati : çhaloþ õyat iti . vahyartham tarhi nipàtanam kartavyam . vaheþ õyat yathà syàt . ## . åhiþ api vahyarthe vartate . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . katham åhiþ vahyarthe vartate . bahvarthàþ api dhàtavaþ bhavanti iti . asti punaþ kva cit anyatra api åhiþ vahyarthe vartate . asti iti àha . #<åhivigrahàt ca bràhmaõe siddham >#. åhivigrahàt ca bràhmaõe siddham etat . samåhyam cinvãta pa÷ukàmaþ . pa÷avaþ vai purãùam . pa÷ån eva asmai tat samåhati . (P_3,1.132) KA_II,90.11-12 Ro_III,216 ## . agnicityà iti bhàve antodàttaþ . agnicayanam eva agnicityà . (P_3,1.133.1) KA_II,90.14-22 Ro_III,216-217 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàc ayam . tatra na arthaþ svaràrthena cakàreõa anubandhena . pratyayasvareõa eva siddham . vi÷eùaõàrthaþ tarhi . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ : aptçntçc iti . tç iti ucyamàne màtarau màtaraþ pitarau pitaraþ atra api prasajyeta . svasçnaptçgrahaõam niyamàçtham bhaviùyati . etayoþ eva yonisambandhayoþ na anyeùàm yonisambandhànàm iti . sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ tarhi . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . atra eva . yat etat tçntçcoþ grahaõam etat tç iti vakùyàmi . yadi tç ici ucyate màtarau màtaraþ pitarau pitaraþ atra api prasajyeta . svasçnaptçgrahaõam niyamàçtham bhaviùyati : etayoþ eva yonisambandhayoþ na anyeùàm yonisambandhànàm iti . (P_3,1.133.2) KA_II,91.1-11 Ro_III,217 #<õvuli sakarmakagrahaõam># . õvuli sakarmakagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . àsità ÷ayità iti . ##. na và vaktavyam . kim kàraõam . dhàtumàtràt õvul dç÷yate . ime asya àsakàþ ime . asya ÷àyakàþ . utthitàþ àsakà vai÷ravaõasya iti . ## . tçjàdiùu vartamànakàlopàdànam kartavyam . kim kàraõam . adhyàyakavedàdhyàyakàrtham . adhyàyakaþ vedàdhyàyaþ . adhãtavati adhyeùyamàõe và mà bhåt . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . kàlamàtre dar÷anàt anyeùàm . kàlamàtre hi anye pratyayàþ dç÷yante . carcàpàraþ ÷amanãpàraþ . (P_3,1.134) KA_II,91.13-18 Ro_III,217-218 ## . ac api sarvadhàtubhyaþ vaktavyaþ . iha api yathà syàt . bhavaþ ÷arvaþ . na tarhi idànãm idam pacàdyanukramaõam kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . ## . anubandhàsa¤janàrtham tàvat . nadañ nadã corañ corã . apavàdabàdhanàrtham . jàrabharà ÷vapacà iti . (P_3,1.135) KA_II,91.20-92.3 Ro_III,218 ## .igupadhebhyaþ upasarge kaþ vidheyaþ . kim prayojanam . meùàdyarthaþ . meùaþ devaþ sevaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . budhàdãnàm anupasarge api kaþ dç÷yate . budhaþ bhidaþ yudhaþ sivaþ iti . katham meùaþ devaþ sevaþ iti . pacàciùu pàñhaþ kariùyate . (P_3,1.137) KA_II,92.5-8 Ro_III,218 ## . jighraþ sa¤j¤àyàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . vyàjighrati iti vyàghraþ . iha ke cit ÷asya eva pratiùedham àhuþ ke cit jighrabhàvasya . kim punaþ atra nyàyyam . ÷asya eva pratiùedhaþ nyàyyaþ . jighrabhàve hi pratiùiddhe kena ÷e àkàralopaþ syàt . (P_3,1.138) KA_II,92.11-15 Ro_III,218-219 ## . anupasargàt nau limpeþ iti vaktavyam . nilimpàþ nàma devàþ . ## . gavi ca upapade vindeþ sa¤j¤àyàm upasaïkhyànam kartavyam . govindaþ iti . atyalpam idam ucyate : gavi iti . gavàdiùu iti vaktavyam . govindaþ aravindaþ . (P_3,1.140) KA_II,92.17-18 Ro_III,219 ##. tanoteþ õaþ upasaïkhyànam kartavyam . avatanoti iti avatànaþ . (P_3,1.145) KA_II,92.20 Ro_III,219 nçtikhanira¤jibhyaþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . hvàyakaþ iti . (P_3,1.149) KA_II,93.2-4 Ro_III,219 ## . prusçlvaþ sàdhukàriõi vun vidheyaþ . sakçt api yaþ suùñhu karoti tatra yathà syàt . bahu÷aþ yaþ duùñhu karoti tatra mà bhåt . (P_3,2.1.1) KA_II,94.2-15 Ro_III,220-221 karmaõi nirvartyamàõavikriyamàõe iti vaktatvyam . iha mà bhåt . àdityam pa÷yati . hivavantam ÷rõoti . gràmam gacchati iti . ## . karmaõi nirvartyamàõavikriyamàõe cet vedàdhyàyàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . vedàdhyàyaþ carcàpàraþ ÷amanãpàraþ . ##. yatra ca niyuktaþ tatra upasaïkhyànam kartatvyam . chatradhàraþ dvàrapàlaþ . ## . hçgrahinãvahibhyaþ ca iti vaktavyam . hç . bhàrahàraþ . grahi . kamaõóalugràhaþ . nã. uùñrapraõàyaþ . vahi . bhàravàhaþ . ## . na và arthaþ parigaõanena . kasmàt na bhavati : àdityam pa÷yati , himavantam ÷rõoti . gràmam gacchati iti . ## . anabhidhànàt eva na bhaviùyati . (P_3,2.1.2) KA_II,94.16-95.15 Ro_III,221-223 ## . akàràt anupapadàt karmopapadaþ bhavati vipratiùedhena . anupapadasya avakà÷aþ pacati iti pacaþ . karmopapadasya avakà÷aþ kumbhakàraþ nagarakàraþ . odanapàce ubhayam pràpnoti . karmopadaþ bhavati vipratiùedhena . anupapadasya avakà÷aþ vikùipaþ vilikhaþ . karmopapadasya saþ eva . kàùñhabhede ubhayam pràpnoti . karmopadaþ bhavati vipratiùedhena . anupapadasya avakà÷aþ jànàti iti j¤aþ . karmopapadasya saþ eva . arthaj¤e ubhayam pràpnoti . karmopadaþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . anupapadaþ tçtãyaþ . õvultçjacaþ . teùàm õaþ . õasya kaþ . saþ yathà eva kaþ õam bàdhate evam karmopapadam api bàdheta . karmopapadaþ api tçtãyaþ . õvultçjacaþ . teùàm aõ . aõaþ kaþ . ubhayoþ tçtãyayoþ yuktaþ vipratiùedhaþ . anupapadasya avakà÷aþ limpati iti limpaþ . karmopapadasya saþ eva . kuóyalepe ubhayam pràpnoti . karmopadaþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . anupapadaþ tçtãyaþ . õvultçjacaþ . teùàm kaþ . kasya kaþ . saþ yathà eva ÷aþ kam bàdhate evam karmopapadam api bàdheta . kà tarhi gatiþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam ÷aþ kam bàdhiùyate . karmopapadam na bàdhiùyate . anupapadasya avakà÷aþ suglaþ sumlaþ . karmopapadasya saþ eva . vaóavàsandàye ubhayam pràpnoti . karmopadaþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . anupapadaþ tçtãyaþ . õvultçjacaþ . teùàm õaþ . õasya kaþ . saþ yathà eva kaþ õam bàdhate evam karmopapadam api bàdheta . kà tarhi gatiþ . purastàd apavàdàþ anantarà¤vidhãn bàdhante iti evam ayam kaþ õam bàdhiùyate . karmopapadam na bàdhiùyate . (P_3,2.1.3) KA_II,95.16-96.11 Ro_III,223-225 #<÷ãlikàmibhakùyàcaribhyaþ õaþ pårvapadaprakçtisvaratvam ca># . ÷ãlikàmibhakùyàcaribhyaþ õaþ vaktavyaþ pårvapadaprakçtisvaratvam ca vaktavyam . ÷ãli . màüsa÷ãlaþ màüsa÷ãlà . ÷ãli . kàmi . màüsakàmaþ màüsakàmà . kàmi . bhakùi . màüsabhakùaþ màüsabhakùà . bhakùi àcari . kalyàõàcàraþ kalyàõàcàrà . #<ãkùikùamibhyàm ca >#. ãkùikùamibhyàm ca iti vaktavyam . sukhapratãkùaþ sukhapratãkùà . kalyàõakùamaþ kalyàõakùamà . kimartham idam ucyate . pårvapadaprakçtsvaratvam ca vakùyàmi ãkàraþ ca mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . iha yaþ màüsam bhakùayati màüsam tasya bhakùaþ bhavati . yaþ asau bhakùayateþ ac tadantena bahuvrãhiþ . evam tarhi siddhe sati yat karmopapadam õam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ samàne arthe kevalam vigrahabhedàt yatra karmopapadaþ ca pràpnoti bahuvrãhiþ ca karmopapadaþ tatra bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . kàõóalàvaþ . kàõóàni làvaþ asya iti bahuvrãhiþ na bhavati . bhavati tu bahurvãhiþ api . màüse kàmaþ asya màüsakàmaþ màüsakàmakaþ iti và . ## . na tu idam bhavati ambhaþ abhigamaþ asyàþ iti . kim tarhi . ambhobhigàmã iti eva bhavati . kàõóalàve api ca vigrahàbhàvàt na j¤àpakasya prayojanam bhavati iti . na eùaþ asti vigrahaþ kàõóàni làvaþ asya iti . #<ànnàdàya iti ca kçtàm vyatyayaþ chandasi># . ànnàdàya iti ca kçtàm vyatyayaþ chandasi draùñavyaþ . annàdàya annapataye . ye àhutim annàdãm kçtvà . (P_3,2.3) KA_II,96.13-97.27 Ro_III,225-228 ## . kavidhau sarvatra prasàraõibhyaþ óaþ vaktavyaþ . brahmajyaþ . kim ucyate sarvatra iti . anyatra api na ava÷yam iha eva . hva anyatra . àhvaþ prahvaþ iti . ## . ke hi sati samprasàraõam prasajyeta . samprasàraõe kçte samprasàraõapårvatve ca uvaïàde÷e àhuvaþ iti etat råpam syàt . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . astu atra samprasàraõam . samprasàraõe kçte àkàralopaþ . tasya sthànivadbhàvàt uvaïàde÷aþ na bhaviùyati . pårvatve kçte pràpnoti . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àkàralopaþ kriyatàm pårvatvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt àkàralopaþ . na sidhyati . antaraïgatvàt pårvatvam pràpnoti . evam tarhi vàrõàt àïgam balãyaþ bhavati iti àkàralopaþ bhaviùyati . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àkàralopaþ kriyatàm samprasàraõam iti . kim atra kartavyam . paratvàt àkàralopaþ . nityam samprasàraõam . kçte api àkàralope pràpnoti akçte api pràpnoti . àkàralopaþ api nityaþ . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api pràpnoti . anityaþ àkàralopaþ . na hi kçte samprasàraõe pràpnoti . antaraïgam hi pårvatvam bhàdhate . yasya lakùaõàntareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca samprasàraõam eva àkàralopasya nimittam hanti . ava÷yam lakùaõàntaram pårvatvam pratãkùyam . ubhayoþ nityayoþ paratvàt àkàralopaþ . àkàralope kçte samprasàraõam . samprasàraõe kçte yaõàde÷e siddham råpam àhvaþ prahvaþ iti . evam api na sidhyati . yaþ anàdiùñàd acaþ pårvaþ tasya vidhim prati sthànivadbhàvaþ . àdiùñàt ca eùaþ acaþ pårvaþ bhavati . evam tarhi àkàralopasya asiddhatvàt uvaïàde÷aþ na bhaviùyati . iha api tarhi àkàralopasya asiddhatvàt uvaïàde÷aþ na syàt . juhuvatuþ jhuhuvuþ iti . asti atra vi÷eùaþ . akçte atra àttve pårvatvam bhavati . idam iha sampradhàryam àttvam kriyatàm pårvatvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt pårvatvam . na sidhyati . antaraïgatvàt àttvam pràpnoti . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àttvam kriyatàm samprasàraõam iti . kim atra kartavyam . paratvàt àttvam . nityam samprasàraõam . kçte api àttve pràpnoti akçte api . àttvam api nityam . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api pràpnoti . anityam àttvam . na hi samprasàraõe kçte pràpnoti . paratvàt pårvatvena eva bhavitavyam . yasya lakùaõàntareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca samprasàraõam eva àttvasya nimittam vihanti . ava÷yam lakùaõàntaram pårvatvam pratãkùyam . ubhayoþ nityayoþ paratvàt àtttve kçte samprasàraõam . evam tarhi pårvatve yogavibhàgaþ kariùyate . samprasàraõàt paraþ pårvaþ bhavati . tata eïaþ . eïaþ ca samprasàraõàt pårvaþ bhavati . kimartham idam . akçte àttve pårvatvam yathà syàt . tataþ padàntàt ati . eïaþ iti eva . iha api tarhi akçte àttve pårvatvam syàt . àhvaþ prahvaþ iti . asti atra vi÷eùaþ . àkàràntalakùaõaþ kavidhiþ . tena anena ava÷yam àttvam pratãkùyam . liñ punaþ avi÷eùeõa dhàtumàtràt vidhãyate . ##. (P_3,2.4) KA_II,98.2-12 Ro_III,229 ## . supi sthaþ iti atra bhàve ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . àkhåtthaþ vartate . ÷yenotthaþ ÷alabhotthaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . àtaþ anupasarge kaþ bhavati . tataþ supi . supi ca ataþ kaþ bhavati . kacchena pibati kacchapaþ . kañàhena pibati kañàhaþ . dvàbhyàm pibati dvipaþ . tataþ sthaþ . sthaþ ca kaþ bhavati supi iti . kimartham idam . bhàve yathà syàt . kutaþ nu khalvu etat bhàve bhaviùyati na punaþ karmàdiùu kàrakeùu iti . yogavibhàgàt ayam kartuþ apakçùyate . na ca anyasmin arthe àdi÷yate . anirdiùñàrthàþ pratyayàþ svàrthe bhavanti iti svàrthe bhaviùyanti . tat yathà guptijkidbhyaþ san yàvàdibhyaþ kan . saþ asau svàrthe bhavan bhàve bhaviùyati . (P_3,2.5) KA_II,98.14-20 Ro_III,230 ## . tunda÷okayoþ parimçjàpanudoþ iti atra àlasyasukhàharaõayoþ iti vaktavyam . tundaparimçjaþ alasaþ . ÷okàpanudaþ putraþ jàtaþ . yaþ hi tundam parimàrùñi tundaparimàrjaþ saþ bhavati . yaþ ca ÷okam apanudati ÷okàpanodaþ saþ bhavati . ## . kaprakaraõe måliavibhujàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . målavibhujaþ rathaþ . nakhamucàni dhanåüùi . kàkaguhàþ tilàþ . sarasãruham kumudam . (P_3,2.8) KA_II,99.2-8 Ro_III,230-231 ## . suràsãdhvoþ pibateþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . kùãrapà bràhmaõã iti . pibateþ iti kimartham . yà hi suràm pàti suràpà sà bhavati . ## . bahulam taõi iti vaktavyam . kim idam taõi iti . sa¤j¤àchandasoþ grahaõam . yà bràhmaõã suràpã bhavati na enàm devàþ patilokam nayanti . yà bràhmaõã suràpà bhavati na enàm devàþ patilokam nayanti . (P_3,2.9) KA_II,99.10-18 Ro_III,231 ## . acprakaraõe ÷aktilàïgalàïku÷ayaùñitomaraghañaghañãdhanuþùu ghraheþ upasaïkhyànam kartavyam . ÷aktigrahaþ . ÷akti . làïgala . làïgalagrahaþ . làïgala . àïku÷a . àïku÷agrahaþ . àïku÷a . yaùñi . yaùñigrahaþ . yaùñi . tomara . tomaragrahaþ . tomara . ghaña . ghañagrahaþ . ghaña . ghañã . ghañãgrahaþ . ghañã . dhanus . dhanurgrahaþ . dhanus . ## . såtre ca dhàryarthe graheþ upasaïkhyànam . såtragrahaþ . dhàryarthe iti kimartham . yaþ hi såtram gçhõàti såtragràhaõ saþ bhavati . (P_3,2.13) KA_II,99.20-22 Ro_III,231 ## . stambakarõayoþ iti atra hastisåcakayoþ iti vaktavyam . stamberamaþ hastã . karõejapaþ såcakaþ . sambe rantà karõe japità iti eva anyatra . (P_3,2.14) KA_II,100.2-9 Ro_III,231-232 dhàtugrahaõam kimartham . #<÷ami sa¤j¤ayàm dhàtugrahaõam kç¤aþ hetvàdiùu ñapratiùedhàrtham># . ÷ami sa¤j¤ayàm dhàtugrahaõam kriyate kç¤aþ hetvàdiùu ñaþ mà bhåt iti . ÷ami sa¤j¤ayàm ac bhavati iti asya avakà÷aþ ÷amvadaþ ÷ambhavaþ . ñasya avakà÷aþ ÷ràddhakaraþ piõóakaraþ . ÷aïkarà nàma parivràjikà . ÷aïkarà ÷akunikà tacchilà ca . tasyàm ubhayam pràpnoti . paratvàt ñaþ syàt . dhàtugrahaõasàmarthyàt ac eva bhavati . kuõaravàóavaþ tu àha . na eùà ÷aïkarà . ÷aïgarà eùà . gçõàtiþ ÷abdakarmà . tasya eùaþ prayogaþ . (P_3,2.15) KA_II,100.11-21 Ro_III,232-233 ##. adhikaraõe ÷eteþ pàr÷vàdiùu upasaïkhyànam kartavyam . pàr÷va÷ayaþ pçùñha÷ayaþ udara÷ayaþ . ## . didghasahapårvàt ca iti vaktavyam . digdhasaha÷ayaþ . ## . uttànàdiùu kartçùu iti vaktavyam . uttàna÷ayaþ avamårdha÷ayaþ . ## . girau upapade óaþ chandasi vaktavyaþ . girau ÷ete giri÷aþ . ## . taddhitaþ và punaþ eùaþ bhavati . girau ÷ete giri÷aþ iti . (P_3,2.16) KA_II,101.2-6 Ro_III,233 iha kasmàt na bhavati . kurån carati . pa¤càlàn carati iti . adhikaraõe iti vartate . nanu ca karmaõi iti api vartate . tatra kutaþ etat . adhikaraõe bhaviùyati na punaþ karmaõi iti . ##. yat ayam bhikùàsenàdàyeùu ca iti careþ bhikùàgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na bhavati karmaõi iti . (P_3,2.21) KA_II,101.9-11 Ro_III,234 ## . kiüyattadbahuùu kç¤aþ ajvidhànam kartavyam . kiïkarà . kim . yat . yatkarà . yat . tat . tatkarà . tat . bahu . bahukarà . (P_3,2.24) KA_II,101.13-14 Ro_III,234 ## . vrãhivatsayoþ iti vaktavyam . stambakariþ vrãhiþ . ÷akçtkariþ vatsaþ . (P_3,2.26) KA_II,101.16-102.3 Ro_III,234-235 àtmambhariþ iti kim nipàtyate . àtmanaþ mum bhç¤aþ ca inpratyayaþ . atyalpam idam ucyate . ## . bhç¤aþ kukùyàtmanoþ mum ca iti vaktavyam . kukùimbharaþ . àtmambhariþ carati yåtham asevamànaþ . (P_3,2.28) KA_II,102.5-8 Ro_III,235 ##. kha÷prakaraõe vàtasunãtila÷ardheùu ajadheñtudajahàtibhyaþ iti vaktavyam . vàtamajàþ mçgàþ . vàta . ÷unã . ÷unãndhayaþ . ÷unã . tila . tilandtudaþ . tila . ÷ardha . ÷ardha¤jahàþ màùàþ . (P_3,2.29) KA_II,102.10-17 Ro_III,235-236 ## . stane dheñaþ iti vaktavyam . stanandhayaþ . tataþ ## . muùñau dhmaþ ca dheñaþ ca iti vaktavyam . muùñindhamaþ muùñidhayaþ . atayalpam idam ucyate . nàsikànàóãmuùñighañãkhàrãùu iti vaktavyam . nàsikandhamaþ nàsikandhayaþ . nàsika . nàóã . nàóindhamaþ nàóindhayaþ . nàóã . muùñi . muùñindhamaþ muùñidhayaþ . muùñi . ghañã . ghañindhamaþ ghañindhayaþ . ghañã . khàrã . khàrindhamaþ khàrindhayaþ . khàrã . (P_3,2.38) KA_II,102.19-103..4 Ro_III,236 ## . khacprakaraõe gameþ supi upasaïkhyànam . mitaïgamaþ . mitaïgamà hastinã . ## . vihàyasaþ viha iti ayam àde÷aþ vaktavyaþ . khac ca . vihaïgamaþ . ## . khac ca óit và vaktavyaþ . vihaïgaþ . #<óe ca># . óe ca vihàyasaþ viha iti ayam àde÷aþ vaktavyaþ . vihagaþ . (P_3,2.48) KA_II,103.6-15 Ro_III,236-237 #<óaprakaraõe sarvatrapannayoþ upasaïkhyànam># . óaprakaraõe sarvatrapannayoþ upasaïkhyànam kartavyam . sarvatragaþ pannagaþ . ## . urasaþ lopaþ ca vaktavyaþ . uragaþ . ## . suduroþ adhikaraõe óaþ vaktavyaþ . sugaþ durgaþ . ## . nisaþ de÷e óaþ vaktavyaþ . nirgaþ . apara àha . #<óaprakaraõe anyeùu api dç÷yate># . óaprakaraõe anyeùu api dç÷yate iti vaktavyam . tataþ stryagàragaþ . a÷nute yàvat annàya gràmagaþ . dhvaüsate gurutalpagaþ . (P_3,2.49) KA_II,103.17-104.3 Ro_III,237 ## . dàrau upapade àïpårvàt hanteþ aõ vaktavyaþ antyasya ca ñaþ vaktavyaþ . dàrvàghàñaþ te vanaspatãnàm . ## . càrau upapade àïpårvàt hanteþ aõ vaktavyaþ antyasya ca ñaþ và vaktavyaþ . càrvàghàñaþ càrvàghàtaþ . ## . karmaõi upapade sapårvàt hanteþ aõ vaktavyaþ antyasya ca ñaþ và vaktavyaþ . varõasaïghàñaþ varõasaïghàtaþ padasaïghàñaþ padasaïghàtaþ . (P_3,2.52) KA_II,104.5-12 Ro_III,237-238 katham idam vij¤àyate . lakùaõe kartari iti àhosvit lakùaõavati kartari iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate lakùaõe kartari iti siddham jàyàghnaþ tilakàlakaþ patighnã pàõilekhà iti . jàyàghnaþ tilakàlakaþ patighnã pàõirekhà iti . jàyàghnaþ bràhmaõaþ patighnã vrùalã iti na sidhyati . atha vij¤àyate lakùaõavati kartari iti siddham jàyàghnaþ bràhmaõaþ patighnã vrùalã iti . jàyàghnaþ tilakàlakaþ patighnã pàõilekhà iti na sidhyati . astu lakùaõe kartari iti . katham jàyàghnaþ , bràhmaõaþ patighnã vrùalã iti . akàraþ matvarthãyaþ . jàyàghnaþ asmin asti iti saþ ayam jàyàghnaþ . patighnãvçùalã iti na sidhyati . astu tarhi lakùaõavati kartari iti . katham jàyàghnaþ tilakàlakaþ patighnã pàõilekhà iti . amanuùyakartçke iti evam bhaviùyati . (P_3,2.53) KA_II,104.14-17 Ro_III,238 apraõikartçke iti vaktavyam . iha mà bhåt . nagaraghàtaþ hastã . yadi apraõikartçke iti ucyate ÷a÷aghnã ÷akuniþ iti na sidhyati . astu tarhi amanuùyakartçke iti eva . katham nagaraghàtaþ hastã . kçtyalyuñaþ bahulam iti evam atra aõ bhaviùyati . (P_3,2.55) KA_II,104.19-20 Ro_III,238 ## . ràjaghe upasaïkhyànam kartavyam . ràjaghaþ . (P_3,2.56) KA_II,105.3-20 Ro_III,238-240 ## . khyuni cvipratiùedhaþ anarthakaþ . kim kàraõam . lyuñkhynoþ avi÷eùàt . khyunà mukte lyuñà bhavitavyam . na ca asti vi÷eùaþ cvyante upapade lyuñaþ khyunaþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . ayam asti vi÷eùaþ . lyuñi sati ãkàreõa bhavitavyam . khyuni sati na bhavitavyam . khyuni api sati bhavatavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti . na¤sna¤ãkkhyuüstaruõatalunànàm upasaïkhyànam iti . ayam tarhi vi÷eùaþ . khyuni sati nityasamàsena bhavitavyam . upapadasamàsaþ hi nityasamàsaþ iti . lyuñi sati na bhavitavyam . lyuñi api bhavitavyam . gatisamàsaþ api hi nityasamàsaþ . cyvantam ca gatisa¤j¤am bhavati . mumartham tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . khyuni sati mumà bhavitavyam . lyuti sati na bhavitavyam . ## . mumartham iti cet tat na . kim kàraõam . avyayatvàt . anavyayasya mum ucyate . cvyantam ca avyayasa¤j¤am . ## . uttaràrtham tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . kartari bhuvaþ khiùõuckhuka¤au acvau iti eva . àóhyãbhavità . atha idànãm anena mukte tàcchãlilaþ iùõuc vidhãyate . saþ atra kasmàt na bhavati . råóhi÷abdaprakàràþ tacchãlikàþ . na ca råóþi÷abdàþ gatibhiþ vi÷eùyante . na hi bhavati pradevadattaþ iti . (P_3,2.57) KA_II,105.22-106.11 Ro_III,240-241 kimartham khiùõuc ikàràdiþ kriyate na ksnuþ iti eva ucyeta . tatra ayam api arthaþ . svaràrthaþ cakàraþ na kartavyaþ bhavati . kena idànãm ikàràditvam kriyate . ## . bhavateþ udàttatvàt ikàràditvam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . khit ayam kriyate . tatra cartve kçte syàt . kit và khit và iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate . vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ . na hi sandehàt alakùaõam iti . khit iti vyàkhyàsyàmaþ . ## . idam tarhi prayojanam . kçtyokeùõuccàrvàdayaþ ca iti eùaþ svaraþ yathà syàt . etat api na asti prayojanam . ayam api iñi kçte ùatve ca iùõuc bhaviùyati . na sidhyati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . atha và asiddham khalu api ùatvam . ùatvasya asiddhatvàt isnuc eva bhavati . ## . (P_3,2.58) KA_II,106.13-19 Ro_III,241-242 kimarthaþ nakàraþ . ¤niti iti àdyudàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàcaþ ayam vidhãyate . tatra na arthaþ svaràrthena nakàreõa anubandhena . dhàtusvareõa eva siddham . yaþ tarhi anekàc . dadhçk iti . vakùyati etat dhçùeþ dvirvacanam antodàttatvam ca nipàtyate iti . vi÷eùaõàrthaþ tarhi . kva vi÷eùanàrthena arthaþ . kvinpratyayasya kuþ iti . kvipratyayasya kuþ iti ucyamàne sandehaþ syàt . kviþ và eùaþ pratyayaþ kvip và iti . sandehamàtram etat bhavati . sarvasandeheùu ca idam upatiùñhate . vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ . na hi sandehàt alakùaõam iti . kkvipratyayasya iti vyàkhyàsyàmaþ . (P_3,2.59) KA_II,106.21-23 Ro_III,242 dadhçk iti kim nipàtyate . ## . dhçùeþ dvirvacanam antodàttatvam ca nipàtyate . (P_3,2.60.1) KA_II,107.2-5 Ro_III,242 kimarthaþ ¤akàraþ . svaràrthaþ . ¤niti iti àdyudàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . nakàreõa api eùaþ svaraþ siddhaþ . vi÷eùaõàrthaþ tarhi bhaviùyati . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . ka¤kvarap iti . kankvarap iti ucyàmàne yàcitikà atra api prasajyeta .. (P_3,2.60.2) KA_II,107.6-15 Ro_III,242-243 ## . dç÷eþ samànànyayoþ ca upasaïkhyànam kartavyam . sadçk sadç÷aþ anyàdçk anyàdç÷aþ . ## . kçdarthaþ tu na upapadyate . dç÷eþ kartari pràpnoti . ## . ivàrthe ayam taddhitaþ draùñavyaþ . saþ iva ayam tàdçk . anya iva ayam anyàdçk . atha và yuktaþ eva atra kçdarthaþ . karmakartà ayam . tam iva imam pa÷yanti janàþ . saþ ayam saþ iva dç÷yamànaþ tam iva àtmànam pa÷yati . tàdçk . anyam iva imam pa÷yanti janàþ . saþ ayam anyaþ iva dç÷yamànaþ anyam iva àtmànam pa÷yati . anyàdçk iti . (P_3,2.61) KA_II,107.18-21 Ro_III,243-244 ## . sadàdiùu subgrahaõam kartavyam . hotà vediùat . atithiþ curoõasat . na tarhi idànãm upasarge api iti vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ . anyatra subgrahaõe upasargagrahaõam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . vadaþ supi anupasargagrahaõam coditam . tat na vaktavyam bhavati . (P_3,2.68-69) KA_II,108.2-6 Ro_III,244 kimartham idam ucyate na adaþ ananne iti eva siddham . na sidhyati . chandasi iti etat anuvartate . bhàùàrthaþ ayam àrambhaþ . pårvasmin eva yoge chandograhaõam nivçttam . tat ca ava÷yam nivartyam amàt iti evamartham . ataþ uttaram pañhati . ## . adaþ ananne kravyegrahaõam kriyate vàsaråpaþ mà bhåt . (P_3,2.71) KA_II,108.8-18 Ro_III,245-246 #<÷vetavahàdãnàü óas># . ÷vetavahàdãnàü óas vaktavyaþ . ÷vetavàþ indraþ . ## . padasya ca iti vaktavyam . iha mà bhåt . ÷vetavàhau ÷vetavàhaþ . kim prayojanam . ## . ruþ yathà syàt . kriyate rvartham nipàtanam . avayàþ ÷vetavàþ puroóàþ ca iti . àtaþ ca rvartham . uktha÷as÷abdasya sàmànyena ruþ siddhaþ . na tasya nipàtanam kriyate . tat na vaktavyam . ava÷yam tat vaktavyam dãrghàrtham . na etat asti prayojanam . siddham atra dãrghatvam atvasantasya ca adhàtoþ iti . yatra tena na sidhyati tadartham . kva ca tena na sidhyati . sambuddhau . he ÷vetavàþ iti . na tarhi idànãm óas vaktavyaþ . vaktavyaþ ca . kim prayojanam . uttaràçtham . ÷vetavobhyàm ÷vetavobhiþ . (P_3,2.77) KA_II,108.20-109.3 Ro_III,246 kimartham sthaþ kakvipau ucyete na kvip siddhaþ anyebhyaþ api dç÷yate iti kaþ ca àtaþ anupasarge kaþ iti . na sidhyati . vi÷eùvihitaþ kaþ sàmànyavihitam kvipam bàdhate. vàsaråpeõa kvip api bhaviùyati . idam tarhi ÷aüsthaþ ÷aüsthàþ . uktam etat . ÷ami sa¤j¤àyàm dhàtugrahaõam kç¤aþ hetvàdiùu ñapratiùedhàrtham iti . saþ yathà eva ac ñam bàdhate evam kakvipau api bàdheta . (P_3,2.78) KA_II,109.5-10 Ro_III,247 supi iti vartamàne punaþ subgrahaõam kimartham . anupasarge iti evam tat abhåt . idam submàtre yathà syàt . pratyàsàriõyaþ udàsàriõyaþ . #<õinvidhau sàdhukàriõi upasaïkhyànam># . õinvidhau sàdhukàriõi upasaïkhyànam kartavyam . sàdhukàrã sàdhudàyã . ## . brahmaõi vadaþ upasaïkhyànam kartavyam . brahmavàdinaþ vadanti . (P_3,2.80) KA_II,109.12-20 Ro_III,247-248 kim udàharaõam . a÷ràddhabhojã . kim yaþ a÷ràddham bhuïkte saþ a÷ràddhabhojã . kim ca ataþ . yadà asau a÷ràddham na bhuïkte tadà asya vratalopaþ syàt . tat yathà : sthàyã yadà na tiùthati tadà asya vratalopaþ bhavati . evam tarhi õinyantena samàsaþ bhaviùyati : na ÷ràddhabhojã a÷ràddhabhojã . na evam ÷akyam . svare hi doùaþ syàt . a÷ràddhabhojã iti evam svaraþ prasajyeta . a÷ràddhabhojã iti ca iùyate . evam tarhi na¤aþ eva ayam bhujipratiùedhavàcinaþ ÷ràddha÷abdena asamarthasamàsaþ : na bhojã ÷ràddhasya iti . saþ tarhi asamarthasamàsaþ vaktavyaþ . yadi api vaktavyaþ atha và etarhi bahåni prayojanàni . kàni . asåryampa÷yàni mukhàni . apårvageyàþ ÷lokàþ . a÷ràddhabhojã bràhmaõaþ . suñ anapuüsakasya iti . (P_3,2.83) KA_II,109.22-110.16 Ro_III,248-250 àtmagrahaõam kimartham . paramàne mà bhåt . kriyamàõe api àtmagrahaõe paramàne pràpnoti . kim kàraõam . àtmanaþ iti iyam kartari ùaùñhã mànaþ iti akàraþ bhàve . saþ yadi eva àtmànam manyate atha api param àtmanaþ eva asau mànaþ bhavati . na eùaþ doùaþ . àtmanaþ iti karmaõi ùaùñhã . katham . kartçkarmaõoþ kçti iti . nanu ca kartari api vai etena eva vidhãyate . tatra kutaþ etat karmaõi bhaviùyati na punaþ kartari iti . evam tarhi ## . karmakartari ca iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . àtmanaþ iti karmaõi ùaùñhã . katham . kartçkarmaõoþ kçti iti . nanu ca uktam kartari api vai etena eva vidhãyate . tatra kutaþ etat karmaõi bhaviùyati na punaþ kartari iti . àtmagrahaõasàmarthyàt karmaõi vij¤àsyate . evam api karmakartçgrahaõam kartavyam karmàpadiùñaþ yak yathà syàt ÷yan mà bhåt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ yakaþ và ÷yanaþ và . yaki sati antodàttatvena bhavitayam ÷yani sati àdyudàttatvena . ÷yani api sati antodàttatvena eva bhavitavyam . katham . kha÷aþ svaraþ ÷yanaþ svaram bàdhiùyate . sati ÷iùñatvàt ÷yanaþ svaraþ pràpnoti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati sati ÷iùñaþ api vikaraõasvaraþ sàrvadhàtukasvaram na bàdhate iti yat ayam tàseþ parasya lasàrvadhàtukasya anudàttatvam ÷àsti . lasàrvadhàtuke etat j¤àpakam syàt . na iti àha . avi÷eùeõa j¤àpakam . (P_3,2.84) KA_II,111.2-112.4 Ro_III,250-254 bhåte iti ucyate . kasmin bhåte . kàle . na vai kàlàdhikàraþ asti . evam tarhi dhàtoþ iti vartate . dhàtau bhåte . dhàtuþ vai ÷abdaþ . na ca ÷abdasya bhåtabhaviùyadvartamànatàyàm sambhavaþ asti . ÷abde asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . kaþ punaþ dhàtvarthaþ . kriyà . kriyàyàm bhåtàyàm . yadi evam ## . niùñhàyàm itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ . kà itaretarà÷rayatà . bhåtakàlena ÷abdena nirde÷aþ kriyate . nirde÷ottarakàlam ca bhåtakàlatà . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . avyayavatà ÷abdena nirde÷aþ kariùyate . avartamàne abhaviùyati iti . saþ tarhi avyayavatà ÷abdena nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . avyayam eùaþ bhåte÷abdaþ na bhavateþ niùñhà . katham avyayatvam . vibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtàþ bhavanti iti nipàtasa¤j¤à . nipàtam avyayam iti avayayasa¤j¤à . atha api bhavateþ niùñhà evam api avayayam eva . katham na vyeti iti avyayam . kva punaþ na vyeti . etau kàlavi÷eùau vartamànabhaviùyantau . svabhàvataþ bhåte eva vartate . yadi tatri na vyeti iti avyayam . ## . na và bhåtàdhikàreõa arthaþ . kim kàraõam . tadvidhànasya anyatra abhàvàt . ye api ete itaþ uttaram pratyayàþ ÷iùyante ete api etau kàlavi÷eùau na viyanti vartamànabhaviùyantau . svabhàvataþ eva te bhåte eva vartante . ataþ uttaram pañhati . ## . kumàraghàtã ÷ãrùaghàtã iti bhaviùyadvartamànàrthaþ bhåtanivçttyarthaþ . àkhuhà bióàlaþ iti bhaviùyadvartamànàrthaþ . itarathà hi brahmàdiùu niyamaþ triùu kàleùu nivartakaþ syàt . sutvànaþ sunvantaþ . yaj¤asaüyoge ïvanipaþ triùu kàleùu ÷atà apavàdaþ mà bhåt . suùupuùaþ . najiï sarvakàlapavàdaþ mà bhåt . anehàþ iti vartamànakàlaþ eva . anyatra anàhantà . àdadhànasya . kànacaþ càna÷ tàcchãlàdiùu sarvakàlàpavàdaþ mà bhåt . agnim àdadhànasya . àdadhànasya iti eva anyatra . (P_3,2.87) KA_II,112.6-15 Ro_III,254-255 kimartham brahmàdiùu hanteþ kvip vidhãyate . na kvip ca anyebhyaþ api dç÷yate iti eva siddham . ##. niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . brahmàdiùu eva hanteþ kvip yathà syàt . kim avi÷eùeõa . na iti àha .upapadavi÷eùe etasmin ca vi÷eùe . atha brahmàdiùu hanteþ õininà bhavitavyam . na bhavitavyam . kim kàraõam . ubhayataþ niyamàt . ubhayataþ niyamaþ ayam . brahmàdiùu eva hanteþ kvip bhavati . kvip eva ca brahmàdiùu iti . ## . evam ca kçtvà uttarasya yogasya vacanàrthaþ upapannaþ bhavati . bahulam chandasi iti . yaþ màtçhà pitçhà bhràtçhà . na ca bhavati . amitraghàtaþ . (P_3,2.93) KA_II,112.17-18 Ro_III,255 ## . karmaõi kutsite iti vaktavyam . iha mà bhåt . dhànyavikràyaþ . (P_3,2.101) KA_II,112.20-21 Ro_III,256 anyebhyaþ api dç÷yate iti vaktavyam , iha api yathà syàt . àkhà utkhà parikhà . (P_3,2.102.1) KA_II,113.2-22 Ro_III,256-257 ## . niùñhàyàm itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ . kà itaretarà÷rayatà . satoþ ktaktavatvoþ sa¤j¤ayà bhavitavyam sa¤j¤ayà ca ktaktavatå bhàvyete . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . dviþ và ktaktavtugrahaõam kartavyam . ktaktavtå bhåte . ktaktavatå niùñhà iti . yadi punaþ iha eva niùñhàsa¤j¤à api ucyeta : ktaktavtå bhåte . tataþ niùñhà . niùñhàsa¤j¤au ca ktaktavtå bhavataþ iti . kim kçtam bhavati . dviþ và ktaktavtugrahaõam na kartavyam bhavati . evam api tau iti vaktavyam syàt . vakùyati hi etat . tau sat iti vacanam asaüsargàrtham iti . asaüsaktayoþ bhåtena kàlena niùñhàsa¤j¤à yathà syàt . ¤imidà minnaþ ¤ikùvidà kùvinnaþ . yadi punaþ adçùña÷rutau eva ktaktavatå gçhãtvà niùñhàsa¤j¤à ucyeta . na evam ÷akyam . dçùña÷rutayoþ na syàt . ¤imidà minnaþ . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam dviþ và ktaktavtugrahaõam kartavyam itaretarà÷rayam và bhavati . na eùaþ doùaþ . itaretarà÷rayamàtram etat bhavati . sarvàõi ca itaretarà÷rayàõi ekatvena parihçtàni siddham tu nitya÷abdatvàt iti . na idam tulyam anyaiþ itaretarà÷rayaiþ . na hi sa¤j¤à nityà . evam tarhi bhàvinã sa¤j¤à vij¤àsyate . tat yathà : kaþ cit kam cit tantuvàyam àha : asya såtrasya ÷àñakam vaya iti . saþ pa÷yati . yadi ÷àñakaþ na vàtavyaþ atha vàtavyaþ na ÷àñakaþ . ÷àñakaþ vàtavyaþ iti vipratiùiddham. bhàvinã khalu asya sa¤j¤à abhipretà . saþ manye vàtavyaþ yasmin ute ÷àñakaþ iti etat bhavati iti . evam iha api tau bhåte kàle bhavataþ yayoþ abhinirvçtayoþ niùñhà iti eùà sa¤j¤à bhaviùyati . (P_3,2.102.2) KA_II,113.24-114.15 Ro_III,258-259 #<àdikarmaõi niùñhà># . àdikarmaõi niùñhà vaktavyà . prakçtaþ kañam devadattaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . yat và bhavantyarthe bhàùyate . prakçtaþ kañam devadattaþ . prakaroti kañam devadattaþ iti . ## . nyàyyà tu eùà bhåtakàlatà . kutaþ . àdyapavargàt . àdiþ atra apavçktaþ . eùaþ ca nàma nyàyyaþ bhåtakàlaþ yatra kim cit apavçktam dç÷yate . ## . và ca adyatanyàm bhàùyate . prakçtaþ kañam devadattaþ . pràkàrùãt kañam devadattaþ iti . kim ÷akyante ete ÷abdàþ prayoktum iti ataþ nyàyyà eùà bhåtakàlatà . na ava÷yam prayogàt eva . kriyà nàma iyam atyantàparidçùñà anumànagamyà a÷akyà piõóãbhåtà nidar÷ayitum yathà garbhaþ nirluñhitaþ . sà asau yena yena ÷abdena abhisambadhyate tàvati tàvati parisampàpyate . tat yathà . kaþ cit pàñaliputram jigamiùuþ ekam ahaþ gatvà àha idam adya gatam iti . na ca tàvatà asya vrajikriyà parisamàptà bhavati . yat tu gatam tat abhisamãkùya etat prayujyate idam adya gatam iti . evam iha api yat kçtam tat abhisamãkùya etat prayujyate prakçtaþ kañam devadattaþ iti . yadà hi veõikàntaþ kañaþ abhisamãkùitaþ bhavati prakaroti kañam iti eva tadà bhavati . (P_3,2.106-107.1) KA_II,114.19-115.2 Ro_III,260 kimartham kànackvasoþ vàvacanam kriyate . ## . kànackvasoþ vàvacanam kriyate chandasi tiïaþ dar÷anàt . chandasi tiï api dç÷yate . aham såram ubhayataþ dadar÷a . aham dyàvàpçthivã àtatàna . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . anena vihitasya àde÷avacanàt . astu anena vihitasya àde÷aþ . kena idànãm chandasi vihitasya liñaþ ÷ravaõam bhaviùyati . chandasi luïlaïliñaþ iti anena . tat etat vàvacanam tiùñhatu tàvat sànnyàsikam . (P_3,2.106-107.2) KA_II,115.3-8 Ro_III,260-261 atha kitkaraõam kimartham na asaüyogàt liñ kit iti eva siddham . ## . kitkararaõam kriyate saüyogàrtham . saüyogàntàþ prayojayanti . vçtrasya yat badbadhànasya rodasã . tvam arõavàn badbadhànàü aramõàþ . a¤jeþ àjivàn iti . chàndasau kànackvaså . liñ ca chandasi sàrvadhàtukam api bhavati . tatra sàrvadhàtukam apit ïit bhavati iti ïittvàt lupadhàlopaþ bhaviùyati .#< ékàràntaguõapratiùedhàrtham và># . ékàràntaguõapratiùedhàrtham tarhi kitkaraõam kartavyam . ayam liñi ékàràntànàm pratiùedhaviùaye guõaþ àrabhyate . saþ yathà eva iha pratiùedham bàdhitvà guõaþ bhavati teratuþ teruþ evam iha api syàt titãrvàn tiriràõaþ . punaþ kitkaraõà pratiùidhyate . (P_3,2.108) KA_II,115.14-116.10 Ro_III,261-263 ## . bhàùàyàm sadàdibhyaþ và liñ vaktavyaþ . kim prayojanam . ## . tasya liñaþ viùaye luïaþ anivçttiþ yathà syàt . upasedivàn kautsaþ pàõinim . upàsadat . ## . anadyatanaparokùayoþ ca và liñ vaktavyaþ . upasedivàn kautsaþ pàõinim . upàsãdat . upasasàda . ## . apavàdavipratiùedhàt hi tau syàtàm . kau . laïliñau . ## . tasya liñaþ bhàùàyàm kvasuþ aparokùe nityam iti vaktavyam . aparokùagrahaõena na arthaþ . tasya kvasuþ nityam iti eva . kena idànãm liñaþ parokùe ÷ravaõam bhaviùyati . parokùe liñ iti anena . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . anuvçttiþ kariùyate . bhàùàyàm sadàdibhyaþ và liñ bhavati liñaþ ca kvasuþ bhavati . tataþ luï . luï bhavati bhåte kàle . bhàùàyàm sadàdibhyaþ và liñ bhavati liñaþ ca kvasuþ bhavati . tataþ anadyatane laï . anadyatane bhåte kàle laï bhavati . bhàùàyàm sadàdibhyaþ và liñ bhavati liñaþ ca kvasuþ bhavati . parokùe liñ bhavati . bhàùàyàm sadàdibhyaþ và liñ bhavati liñaþ ca kvasuþ bhavati . tatra ayam api arthaþ . tasya kvasuþ aparokùe nityam iti etat na vaktavyam bhavati . (P_3,2.109) KA_II,116.11-117.23 Ro_III,263-266 kim upeyivàn iti nipàtanam kriyate . upeyuùi nipàtanam ióartham . upeyuùi nipàtanam kriyate ióartham . iñ yathà syàt . na etat asti prayojanam . siddhaþ atra iñ vasvekàkàdghasàm iti . dvirvacane kçte anekàctvàt na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . dvirvacanam kriyatàm iñ iti . kim atra kartavyam . paratvàt ióàgamaþ . nityam dvirvacanam . kçte api iñi pràpnoti akçte api pràpnoti . iñ api nityaþ . kçte api dvirvacane ekàde÷e ca pràpnoti akçte api pràpnoti . na atra ekàde÷aþ pràpnoti . kim kàraõam . dãrghaþ iõaþ kiti iti dãrghatvena bàdhate . tat etat upeyuùi nipàtanam ióartham kriyate . ##. upeyuùi nipàtanam ióartham iti cet ajàdau atiprasaïgaþ bhavati . upeyuùà upeyuùe upeyuùaþ upeyuùi iti . ## . ekàdiùñasya ãybhàvàrtham tu nipàtanam kriyate . ekàdiùñasya ãy iti etat råpam nipàtyate . nanu ca uktam na atra ekàde÷aþ pràpnoti . kim kàraõam . dãrghaþ iõaþ kiti iti dãrghatvena bàdhate iti . tat hi na suùñhu ucyate . na hi dãrghatvam ekàde÷am bàdhate . kaþ tarhi bàdhate . yaõàde÷aþ . saþ ca kva bàdhate . yatra asya nimittam asti . yatra hi nimittam na asti niùpratidvandvaþ tatra ekàde÷aþ . ## . atha và vya¤jane eva yaõàde÷aþ nipàtyate . yaõàde÷e kçte ekàcaþ iti iñ siddhaþ bhavati . aparaþ àha : ## . dvirvacanam kriyatàm iñ iti iñ bhaviùyati vipratiùedhena . iha api tarhi dvirvacanàt iñ syàt bibhidvàn cicchidvàn . ##. anyeùàm ekàcàm nityam dvirvacanam . kçte api iñi pràpnoti akçte api pràpnoti . ##. asya punaþ iñ ca eva nityaþ dvivracanam ca . dvirvacane ca kçte ekàc bhavati . katham . ekàde÷e kçte . ## . tasmàt iñ dvirvacanam bàdhate . ## . anåcànaþ kartarãti vaktavyam . anåktavàn anåcànaþ . anåktam iti eva anyatra . ## . (P_3,2.110.1) KA_II,117.25-111.14 Ro_III,266-267 ## . luïlçñoþ apavàdaþ pràpnoti . agàma ghoùàn . apàma payaþ . a÷ayiùmahi påtãkatçõeùu . gamiùyàmaþ ghoùàn . pàsyàmaþ payaþ . ÷ayiùyàmahe påtãkatçõeùu . kim kàraõam . bhåtabhaviùyatoþ avi÷eùavacanàt . bhåtabhaviùyatoþ avi÷eùeõa vidhãyete luïlçñau . tayoþ vi÷eùavihitau lanluñau apavàdau pràpnutaþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . apavàdasya nimittàbhàvàt . na atra apavàdasya nimittam asti . kim kàraõam . anadyatane hi tayoþ vidhànam . anadyatane hi tau vidhãyete laïluñau . na ca atra anadyatanaþ kàlaþ vivakùitaþ . kim tarhi . bhåtakàlasàmànyam bhaviùyatkàlasàmànyam ca . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum gamiùyàmaþ ghoùàn pàsyàmaþ payaþ ÷ayiùyàmahe påtãkatçõeùu iti yatra etat na j¤àyate kim kadà iti . iha tu katham agàma ghoùàn apàma payaþ a÷ayiùmahi påtãkatçõeùu yatra etat nirj¤àtam bhavati amuùmin ahani gatam iti . atra api na và apavàdasya nimittàbhàvàt anadyatane hi tayoþ vidhànam iti eva . katham punaþ sataþ nàma avivakùà syàt . sataþ api avivakùà bhavati . tat yathà . alomikà eóakà . anudarà kanyà . asataþ ca vivakùà bhavati . tat yathà . samudraþ kuõóikà . vindhyaþ vardhitakam iti . (P_3,2.110.2) KA_II,118.15-20 Ro_III,268 ## . vaseþ luï ràtri÷eùe vaktavyaþ . nyàyye pratyutthàne pratyutthitam kaþ cit kam cit pçcchati . kva bhavàn uùitaþ iti . saþ àha . amutra avàtsam iti . amutra avasam iti pràpnoti . ## . jàgaraõasantatau iti vaktavyam . yaþ hi muhårtamàtram api svapiti tatra amutra avasam iti eva bhavitavyam . (P_3,2.111) KA_II,118.22-119.7 Ro_III,268-269 ## . anadyatane iti bahuvrãhinirde÷aþ kartavyaþ . avidyamànàdyatane anadyatane iti . kim prayojanam . adya hyaþ abhukùmahi iti . adya ca hyaþ ca abhukùmahi iti vyàmi÷re luï eva yathà syàt . yadi evam adyatane api laï pràpnoti . na hi adyatane adyatanaþ vidyate . adyatane api adyatanaþ vidyate . katham . vyapade÷ivadbhàvena . ## . parokùe ca lokavij¤àte prayoktuþ dar÷anaviùaye laï vaktavyaþ . aruõat yavanaþ sàketam . aruõat yavanaþ madhamikàm . parokùe iti kimartham . udagàt àdityaþ . lokavij¤ate iti kimartham . cakàra kañam devadattaþ . prayoktuþ dar÷anaviùaye iti kimartham . jaghàna kaüsam kila vàsudevaþ . (P_3,2.114) KA_II,119.9-17 Ro_III,269-270 kim udàharaõam . tatra saktån pàsyàmaþ . abhijànàsi devadatta tatra saktån apibàma . bhavet pårvam param àkàïkùati iti sàkàïkùam syàt . param tu katham sàkàïkùam . param api sàkàïkùam . katham asti asmin àkàïkùà iti ataþ sàkàïkùam . ## . vibhàùà sàkàïkùe sarvatra iti vaktavyam . kva sarvatra . yadi ca ayadi ca . yadi tàvat . abhijànàsi devadatta yat ka÷mãràn gamiùyàmaþ yat ka÷mãràn agacchàma yat tatra odanam bhokùyàmahe yat tatra odanam abhu¤jmahi . abhijànàsi devadatta ka÷mãràn gamiùyàmaþ ka÷mãràn agacchàma tatra odanam bhokùyàmahe tatra odanam abhu¤jmahi . (P_3,2.115.1) KA_II,119.19-120.4 Ro_III,270-271 parokùe iti ucyate . kim parokùam nàma . param akùõaþ parokùam . akùi punaþ kim . a÷noteþ ayam auõàdikaþ karaõasàdhanaþ si pratyayaþ . anute anena iti akùi . yadi evam paràkùam iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ##. para÷abdasya akùa÷abde uttarapade parobhàvaþ vaktavyaþ . ##.atha và para÷abdàt uttarasya akùi÷abdasya utvam vaktavyam . ## . (P_3,2.115.2) KA_II,120.5-23 Ro_III,271-273 kasmin punaþ parokùe . kàle . na vai kàlàdhikàraþ asti . evam tarhi dhàtoþ iti vartate . dhàtau parokùe . dhàtuþ vai ÷abdaþ . na ca ÷abdasya pratyakùaparokùatàyàm sambhavaþ asti . ÷abde asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . parokùe dhàtau parokùe dhàtvarthe iti . kaþ punaþ dhàtvarthaþ . kriyà . kriyàyàm parokùàyàm . yadi evam hyaþ apacat iti atra api liñ pràpnoti . kim kàraõam . kriyà nàma iyam atyantàparidçùñà anumànagamyà a÷akyà piõóãbhåtà nidar÷ayitum yathà garbhaþ nirluñhitaþ . evam tarhi sàdhaneùu parokùeùu . sàdhaneùu ca bhavataþ kaþ sampratyayaþ . yadi sàvad guõasamudàyaþ sàdhanam sàdhanam api anumànagamyam . atha anyat guõebhyaþ sàdhanam bhavati prtayakùaparokùatàyàm sambhavaþ . atha yadà anena rathyàyàm taõóulodakam dçùñam katham tatra bhavitavyam . yadi tàvat sàdhaneùu parokùeùu papàca iti bhavitavyam . bhavanti hi tasya sàdhanàni parokùàõi . atha ye ete kriyàkçtàþ vi÷eùàþ cãtkàràþ phåtkàràþ ca teùu parokùeùu evam api papàca iti bhavitavyam . katha¤jàtãyakam punaþ parokùam nàma . ke cit tàvat àhuþ . varùa÷atavçttam parokùam iti . apare àhuþ . kañàntaritam parokùam iti . apare àhåþ . dvyahavçttam tryahvçttam ca iti . sarvathà uttamaþ na sidhyati . suptamattoyoþ iti vaktavyam . suptaþ aham kila vilalàpa . mattaþ aham kila vilalàpa . suptaþ nu aham kila vilalàpa . mattaþ nu aham kila vilalàpa . atha và bhavati vai kaþ cit jàgarat api vartamànakàlam na upalabhate . tat yathà vaiyàkaraõànàm ÷àkañàyanaþ rathamàrge àsãnaþ ÷akañasàçtham yàntam na upalabhate . kim punaþ kàraõam jàgarat api vartamànakàlam na upalabhate . manasà saüyuktàni indriyàõi upalabdhau kàraõàni bhavanti . manasaþ asànnidhyàt . (P_3,2.115.3) KA_II,120.24-29 Ro_III,274 parokùe liñ atyantàapahnave ca . parokùe liñ iti atra atyantàapahnave ca iti vaktavyam . no khaõóikàn jagàma no kaliïgàn jagàma . na kàrisomam prapau . na dàrvajasya pratijagràha . kaþ me manuùyaþ praharet vadhàya . ## . (P_3,2.118) KA_II,121.2-122.3 Ro_III,275-278 ## . sma purà bhåtamàtre na sma purà adyatane iti vaktavyam . kim ayam smàdividhiþ puràntaþ avi÷eùeõa bhåtamàtre bhavati . tatra vaktavyam smalakùaõaþ puràlakùaõaþ ca adyatane na bhavataþ iti . àhosvit smalakùaõaþ puràlakùaõaþ ca avi÷eùeõa bhåtamàtre bhavataþ iti . tatra smàdyartham na sma purà adyatane iti vaktavyam . kim ca ataþ . ## . smàdividhiþ puràntaþ yadi avi÷eùeõa bhavati kim vàrttikakàraþ pratiùedhena karoti na sma purà adyatane iti . ##. lañ sme iti atra anadyatane iti etat anuvartiùyate . ##. tatra etàvat vaktavyam syàt na purà adyatane iti . ##. tatra ca api laïgrahaõam j¤apakam na puràlakùaõaþ adyatane bhavati iti . ## . atha buddhiþ avi÷eùeõa sma purà hetå iti . ##. evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ smalakùaõaþ puràlakùaõaþ ca anadyatane bhavataþ iti . (P_3,2.120) KA_II,122.5-10 Ro_III,278 ## . nanau pçùñaprativacane iti a÷iùyaþ lañ . kim kàraõam . kriyàsamàpteþ vivakùitatvàt . kriyàyàþ atra asamàptiþ vivakùità . eùaþ nàma nyàyyaþ vartamànaþ kàlaþ yatra kriyàyàþ asamàptiþ bhavat . tatra vartamàne lañ iti eva siddham . yadi vartamàne lañ iti eva lañ bhavati ÷atç÷ànacau api pràpnutaþ . iùyete ÷atç÷ànacau : nanu màm kurvantam pa÷ya . nanu màm kurvàõam pa÷ya iti . (P_3,2.122) KA_II,122.12-22 Ro_III,278-279 ## . ha÷a÷vallakùaõàt puràlakùaõaþ bhavati vipratiùedhena . ha÷a÷vallakùaõasya avakà÷aþ . iti ha akarot . iha ha cakàra . ÷a÷vat akarot . ÷a÷vat cakàra . puràlakùaõasya avakà÷aþ . rathena ayam purà yàti . rathena ayam purà ayàsãt . iha ubhayam pràpnoti . rathena ha ÷a÷vat purà yàti . rathena ha ÷a÷vat purà ayàsãt . puràlakùaõaþ bhavati vipratiùedhena . ## . smalakùaõaþ sarvebhyaþ bhavati vipratiùedhena . ha÷a÷vallakùaõàt puràlakùaõàt ca . ha÷a÷vallakùaõasya avakà÷aþ . iti ha akarot . iha ha cakàra . ÷a÷vat akarot . ÷a÷vat cakàra . puràlakùaõasya avakà÷aþ . rathena ayam purà yàti . rathena ayam purà ayàsãt . smalakùaõasya avakà÷aþ . dharmeõa sma kuravaþ yudhyante . iha sarvam pràpnoti . na ha sma vai purà ÷a÷vat apara÷uvçkõam dahati . smalakùaõaþ lañ bhavati vipratiùedhena . (P_3,2.123) KA_II,123.2-124.13 Ro_III,279-285 ## . pravçttasya aviràme ÷iùyà bhavantã . iha adhãmahe . iha vasàmaþ . iha puùyamitram yàjayàmaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . avartamànatvàt . ## . nityapravçtte ca ÷àsitavyà bhavantã . tiùñhanti parvatàþ . sravanti nadyaþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . kàlàvibhàgàt . iha bhåtabhaviùyatpratidvandvaþ vartamànaþ kàlaþ . na ca atra bhåtabhaviùyantau kàlau staþ . ## . nyàyyà tu eùà vartamànakàlatà . kutaþ . àrambhànapavargàt . àrambhaþ atra anapavçktaþ . eùaþ nàm nyàyyaþ vartamànaþ kàlaþ yatra àrambhaþ anapavçktaþ . ## . yam khalu api bhavàn muktasaü÷ayam vartamànam kàlam nyàyyam manyate bhuïkte devadattaþ iti tena etat tulyam . saþ api hi ava÷yam bhu¤jànaþ hasati và jalpati và pànãyam và pibati . yadi atra yuktà vartamànakàlatà dç÷yate iha api yuktà dç÷yatàm . ## . santi khalu api kàlavibhàgàþ . tiùñhanti parvatàþ . sthàsyanti parvatàþ . tasthuþ parvatàþ . kim ÷akyante ete ÷abdàþ prayoktum iti ataþ santi kàlavibhàgàþ . na ava÷yam prayogàt eva . iha bhåtabhaviùyadvartamànànàm ràj¤àm yàþ kriyàþ tàþ tiùñhateþ adhikaraõam . iha tàvat tiùñhanti parvatàþ iti . samprati ye ràjànaþ teùàm yàþ kriyàþ tàsu vartamànàsu . sthàsyanti parvatàþ iti . itaþ uttaram ye ràjànaþ bhaviùyanti teùàm yàþ kriyàþ tàsu bhaviùyantãùu . tasthuþ parvatàþ iti . ye ràjànaþ babhåvuþ teùàm yàþ kriyàþ tàsu vbhåtàsu . aparaþ àha : na asti vartamànaþ kàlaþ iti . api ca atra ÷lokàn udàharanti : na vartate cakram . iùuþ na pàtyate . na syandante saritaþ sàgaràya . kåñasthaþ ayam lokaþ na viceùñà asti . yaþ hi evam pa÷yati saþ api anandhaþ . mãmàüsakaþ manyamànaþ yuvà medhàvisammataþ kàkam sma iha anupçcchati : kim te patitalakùaõam . anàgate na patasi atikrànte ca kàka na . yadi samprati patasi sarvaþ lokaþ patati ayam . himavàn api gacchati . anàgatam atikràntam vartamànam iti trayam . sarvatra gatiþ na asti . gacchati iti kim ucyate . kriyàpravçttau yaþ hetuþ tadartham yat viceùñitam tat samãkùya prayu¤jãta gacchati iti avicàrayan . apraþ àha . asti vartamànaþ kàlaþ iti . àdityagativat na upalabhyate . api ca atra ÷lokam udàharanti . bisasya vàlàþ iva dahyamànàþ na lakùyate vikçtiþ sannipàte . asti iti tàm vedayante tribhabhàvàþ . såkùmaþ hi bhàvaþ anumitena gamyaþ . (P_3,2.124.1) KA_II,125.2-20 Ro_III,286-288 ## . lasya aprathamàsamànàdhikaraõena ayogàt ade÷ayoþ nupapattiþ yathà anyatra . tat yathà anyatra api lasya aprathamàsamànàdhikaraõena yogaþ na bhavati . kva anyatra . laïi . apacat odanam devadattaþ iti . ## . atha matam etat bhavati yogaþ iti anyatra api yogaþ syàt . kva anyatra . laïi . apacat odanam devadattaþ iti . na kva cit yogaþ iti kçtvà ataþ sarvatra yogena bhavitavyam kva cit ayogaþ iti kçtvà sarvatra ayogena . tat yathà . samànam ãhamànànàm ca adhãyànànàm ca ke cit arthaiþ yujyante apare na . na ca idànãm kaþ cit arthavàn iti ataþ sarvaiþ arthavadbhiþ ÷akyam bhavitum kaþ cit anarthakaþ iti sarvaiþ anarthakaiþ . tatra kim asmàbhiþ ÷akyam kartum . yat loñaþ aprathamàsamànàdhikaraõena yogaþ bhavati laïaþ na svàbhàvikam etat . atha và àde÷e sàmànàdhikaraõyam dçùñvà anumànàt gantavyam prakçteþ api sàmànàdhikaraõyam bhavati iti . tat yathà dhåmam dçùñvà agniþ atra iti gamyate triviùñabdhakam dçùñvà parivràjakaþ iti . viùamaþ upanyàsaþ . pratyakùaþ tena agnidhåmayoþ abhisambandhaþ kçtaþ bhavati triviùñabdhakaparivràjakayoþ ca . saþ tadvide÷astham api dçùñvà jànàti agniþ atra parivràjakaþ atra iti . bhavati vai pratyakùàt api anumànabalãyastvam . tat yathà alàtacakram pratyakùam dç÷yate anumànàt ca gamyate na etat asti iti . kasya cit khalu api sakçt kçtaþ abhisambandhaþ atyantàya kçtaþ bhavati . tat yathà vçkùaparõayoþ ayam vçkùaþ idam parõam iti . saþ tadvide÷astham api dçùñvà jànàti vçkùasya idam parõam iti . (P_3,2.124.2) KA_II,125.21-127.24 Ro_III,292 kim punaþ ayam paryudàsaþ : yat anyat prathamàsamànàdhikaraõàt iti , àhosvit prasajyapratiùedhaþ : prathamàsamànàdhikaraõe na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . lañaþ ÷atç÷ànacau aprathamàsamànàdhikaraõe iti cet pratyayottarapadayoþ upasaïkhyànam kartavyam . kaurvataþ pàcataþ kurvadbhaktiþ pacadbhaktiþ kurvàõabhaktiþ pacamànabhaktiþ . astu tarhi prasajyapratiùedhaþ .prathamàsamànàdhikaraõe na iti . ## . prasajyapratiùedheuttarapade àde÷ayoþ anupapattiþ . kurvatã ca asau bhaktiþ ca kurvadbhaktiþ pacabhaktiþ kurvàõabhaktiþ pacamànabhaktiþ iti . ye ca api ete samànàdhikaraõavçttayaþ taddhitàþ tatra ca ÷atç÷ànacau na pràpnutaþ . kurvattaraþ pacattaraþ kurvàõataraþ pacamànataraþ kurvadråpaþ pacadråpaþ kurvàõaråpaþ pacamànaråpaþ kurvatkalpaþ pacatkalpaþ kurvàõakalpaþ pacamànakalpaþ iti . ## . siddham etat . katham . pratyayottarapadayoþ ca ÷atç÷ànacau bhavataþ iti vaktavyam . ## . tatra pratyayasya àde÷animittatvàt aprasiddhiþ . àde÷animittaþ pratyayaþ pratyayanimittaþ ca àde÷aþ . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na praklpante . ## . uttarapadasya ca subantanimittatvàt ÷atç÷ànacoþ aprasiddhiþ . uttarapadanimittaþ sup subantanimittam ca uttarapadam . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na praklpante . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . lakàrasya kçttvàt pràtipadikatvam . lakàraþ kçt kçt pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à . tadà÷rayam pratyayavidhànam . pràtipadikà÷rayà svàdyutpattiþ bhaviùyati . ##. tiïàde÷aþ kriyatàm subutpattiþ iti paratvàt subutpattiþ bhaviùyati . ## . tasmàt uttarapadam prasiddham . uttarapade prasiddhe uttarapade iti ÷atç÷ànacau bhaviùyataþ . iha api tarhi tiïàde÷àt subutpattiþ syàt pacati pañhati iti . asti atra vi÷eùaþ . nityaþ atra tiïàde÷aþ . utpanne api supi pràpnoti anutpanne api pràpnoti . nityatvàt tiïàde÷e kçte subutpattiþ na bhaviùyati . iha api tarhi nityatvàt tiïàde÷aþ syàt kurvadbhaktiþ pacadbhaktiþ pacamànabhaktiþ iti . asti atra vi÷eùaþ . ÷atç÷ànacau tiïapavàdau tau ca nimittavantau . na ca apavàdaviùaye utsargaþ abhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargaþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . na tàvat atra kadà cit tiï bhavati . apavàdau ÷atç÷ànacau pratãkùate . tat etat kva siddham bhavati . yatra sàmànyàt utpattiþ . yatra hi vi÷eùàt ataþ i¤ iti itaretarà÷rayam eva tatra bhavati . vãkùamàõasya apatyam vaikùamàõiþ iti . iha ca ÷atç÷ànacau pràpnutaþ . pacatitaràm jalpatitaràm pacatiråpam jalpatiråpam pacatikalpam jalpatikalpam pacati pañhati iti . tat etat katham kçtvà siddham bhavati . #<÷atç÷ànacau yadi lañaþ và># . yadi ÷atç÷ànacau yadi lañaþ và bhavataþ vyavasthitavibhàùà ca . tena iha ca bhaviùyataþ kaurvataþ pàcataþ kurvadbhaktiþ pacadbhaktiþ pacamànabhaktiþ kurvattaraþ pacattaraþ pacamànataraþ kurvadråpaþ pacadråpaþ pacamànaråpaþ kurvatkalpaþ pacatkalpaþ pacamànakalpaþ pacan pañhan iti ca lañaþ ÷atç÷ànacau . iha ca na bhaviùyataþ pacatitaràm jalpatitaràm pacatiråpam jalpatiråpam pacatikalpam jalpatikalpam pacati pañhati iti ca lañaþ ÷atç÷ànacau . tat tarhi vàvacanam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . nanvoþ vibhàùà iti . yadi tat anuvartate vartamàne laña iti lañ api vibhàùà pràpnoti . sambandham anuvartiùyate . nanvoþ vibhàùà . puri luï ca asme vibhàùà . vartamàne lañ puri luï ca asme vibhàùà . lañaþ ÷atç÷ànacau vibhàùà . puri luï ca asme iti nivçttam . na tarhi idànãm aprathamàsamànàdhikaraõe iti vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . nityàçtham . aprathamàsamànàdhikaraõe nityau yathà syàtàm . kva tarhi idànãm vibhàùà . prathamàsamànàdhikaraõe . pacan pacati pacamànaþ pacate iti . (P_3,2.126) KA_II,127.26-128.23 Ro_III,292-294 ## . lakùaõahetvoþ kriyàyàþ guõe upasaïkhyànam kartavyam . tiùñhan måtrayati . gacchan bhakùayati . ## . kartuþ ca lakùaõayoþ paryàyeõa acayoge upasaïkhyànam kartavyam . yaþ adhãyànaþ àste saþ devadatttaþ . yaþ àsãnaþ adhãte saþ devadattaþ . acayoge iti kimartham . yaþ àste ca adhãte ca saþ caitraþ . ## . tattvànvàkhyàne ca upasaïkhyànam kartavyam . ÷ayànà vardhate dårvà . àsãnam vardhate bisam iti . ## . sadàdayaþ ca bahulam iti vaktavyam . san bràhmaõaþ asti bràhmaõaþ . vidyate bràhmaõaþ vidyamànaþ bràhmaõaþ iti . ## . iïjuhotyoþ và iti vaktavyam . adhãte adhãyànaþ . juhoti juhvat . ##. màïi àkro÷e iti vaktavyam . mà pacan . mà pacamànaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . lakùaõahetvoþ kriyàyàþ iti eva siddham . iha tàvat tiùñhan måtrayati iti . tiùñhatikriyà måtrayatikriyàyàþ lakùaõam . gacchan bhakùayati iti . gacchatikriyà bhakùayatikriyàyàþ lakùaõam . yaþ adhãyànaþ àste saþ devadatttaþ iti . adhyayanakriyà àsanakriyàyàþ lakùaõam . yaþ àsãnaþ adhãte saþ devadattaþ iti . àsikriyà adhyayanakriyàyàþ lakùaõam . idam tarhi prayojanam . acayoge iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . yaþ àste ca adhãte ca saþ caitraþ iti . etat api na asti prayojanam . na etat kriyàyàþ lakùaõam . kim tarhi . kartçlakùaõam etat . ÷ayànà vardhate dårvà iti . ÷etikriyà vçddhikriyàyàþ lakùaõam . àsãnam vardhate bisam iti . àsikriyà vçddhikriyàyàþ lakùaõam . sadàdayaþ ca bahulam iïjuhotyoþ và màïi àkro÷e iti vaktavyam eva. (P_3,2.127.1) KA_II,128.25-129.23 Ro_III,294-296 taugrahaõam kimartham . ÷atç÷ànacau pratinirdi÷yete . na etat asti prayojanam . prakçtau ÷atç÷ànacau anuvartiùyete . kva prakçtau . lañaþ ÷atçsànacau aprathamàsamànàdhikaraõe iti . ataþ uttaram pañhati . ##ñau grahaõam kriyate asaüsargàrtham . asaüsaktayoþ etaiþ vi÷eùaiþ ÷atç÷ànacoþ sa¤j¤à yathà syàt . nanu ca ete vi÷eùàþ nivarteran . yadi api ete vi÷eùàþ nivartante ayam tu khalu vartamànaþ kàlaþ ava÷yam uttaràrthaþ anuvartyaþ . tasmin anuvartamàne vartamànakàlavihitayoþ eva ÷atç÷ànacoþ sats¤j¤à syàt . bhåtabhaviùyakàlavihitayoþ na syàt . kim punaþ bhåtabhaviùyakàlavihitayoþ sats¤j¤àvacane prayojanam . påraõaguõasuhitasat iti . bràhmaõasya pakùyan . bràhmaõasya pakùyamàõaþ . atha kriyamàõe api taugrahaõe katham eva asaüsaktayoþ etaiþ vi÷eùaiþ sa¤j¤à labhyà . labhyà iti àha . katham . tau iti ÷abdataþ sat iti yoge kriyamàõe tau grahaõam yogàïgam jàyate . sati ca yogàïge yogavibhàgaþ kariùyate . tau . tau etau ÷atç÷ànacau dhàtumàtràt parasya pratyayasya bhavataþ . tataþ sat . sats¤j¤au bhavatau ÷atç÷ànacau . iha api tarhi pràpnutaþ . kàrakaþ hàrakaþ iti . ## . lçtaþ sat và iti etat niyamàrtham bhaviùyati . lçñaþ eva dhàtumàtràt parasya na anyasya iti . kaimarthyakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . nityau ÷atç÷ànacau pràptau . tau vibhàùà vidheyau . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ astu iti apårvaþ eva vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . ## . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . lçñaþ sat . lçñaþ satsa¤j¤au bhavataþ . kimartham idam . niyamàrtham . lçñaþ eva dhàtumàtràt parasya na anyasya iti . tataþ và . và ca lçñaþ ÷atç÷ànacau satsa¤j¤au bhavataþ . tatra ayam api arthaþ . sadvidhiþ nityam aprathamàsamànàdhikaraõe iti vakùyati . tat na vaktavyam bhavati . (P_3,2.127.2) KA_II,129.24-130.19 Ro_III,296-297 atha yau etau uttarau ÷atànau kim etau làde÷au àhosvit alàde÷au . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . uttarayoþ làde÷e và iti vaktavyam . pavamànaþ yajamànaþ . pavate yajate iti api yathà syàt . ## . sàdhanàbhidhànam ca pràpnoti . laþ karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ iti bhàvakarmaõoþ api pràpnutaþ . ## . svaraþ ca sàdhyaþ . kati iha pavamànàþ . adupade÷àt lasàrvadhàtukam anudàttam bhavati iti eùaþ svaraþ pràpnoti . ## . upagrahasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . kati iha nighnànàþ . taïànau àtmanepadam iti àtmanepadasa¤j¤à pràpnoti . stàm tarhi alàde÷au . ## . alàde÷e ùaùñhãpratiùedhaþ vaktavyaþ . somam pavamànaþ . naóam àghnànaþ . adhãyan pàràyaõam . laprayoge na iti pratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . tçn iti eva bhaviùyati . katham . tçn iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñàõàm pratyàhàraþ . lañaþ ÷atç iti ataþ àrabhya à tçnaþ nakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam caurasya dviùan vçùalasya dviùan atra api pràpnoti . ## . dviùaþ ÷atuþ và iti vaktavyam . tat ca ava÷yam vaktavyam pratyayagrahaõe sati pratiùedhàrtham . tat eva pratyàhàragrahaõe sati vidhyartham bhaviùyati. (P_3,2.135) KA_II,130.21-131.13 Ro_III,298-300 ## . tçnvidhau çtvikùu ca anupasargasya iti vaktavyam . hotà potà . anupasargasya iti kimartham . pra÷àstà pratihartà . ## . nayateþ ùuk vaktavyaþ . tçn ca pratyayaþ vaktavya¤. neùñà . ##. na và vaktavyam . kim kàraõam . dhàtvanyatvàt . dhàtvantaram neùatiþ . katham j¤àyate . ## . neùatu neùñàt iti prayogaþ dç÷yate . indraþ naþ tena neùatu . gàþ vaþ neùñàt . ## . tviùeþ devatàyàm tçn vaktavyaþ akàraþ ca upadhàyàþ aniñvam ca iti . tvaùñà . kim punaþ idam tviùeþ eva aniñvam . na iti àha . yat ca anukràntam yat ca anukraüsyate sarvasya eùaþ ÷eùaþ aniñvam iti . ## . kùadeþ ca yukte tçn vaktavyaþ . kùattà . ## . chandasi tçc ca tçn ca vaktavyaþ . kùattçbhyaþ saïgrahãtçbhyaþ . kùattçbhyaþ saïgrahãtçbhyaþ . (P_3,2.139) KA_II,131.15-132.20 Ro_III,299-300 ## . snoþ kittve sthaþ ãkàrpratiùedhaþ vaktavyaþ . sthàsnuþ iti . ghumàsthàgàpàjahàtisàm hali iti ãttvam pràpnoti . evam tarhi na kit kariùyate . ## . yadi akit guõapratiùedhaþ vaktavyaþ . jiùõuþ iti . ## . bhuvaþ iñpratiùedhaþ ca vaktavyaþ . kim ca anyat . guõapratiùedhaþ ca . bhåùõuþ iti . astu tarhi kit. nanu ca uktam snoþ kittve sthaþ ãkàrpratiùedhaþ vaktavyaþ iti . na eùaþ doùaþ . ## . sthàdaü÷ibhyàm snuþ chandasi vaktavyaþ . sthàsnu jaïgamam . daïkùõavaþ pa÷avaþ iti . saþ idànãm sthaþ avi÷eùeõa vidhàsyate . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam astu. nanu ca uktam snoþ kittve sthaþ ãkàrpratiùedhaþ vaktavyaþ iti . evam tarhi git kariùyate . ## . sthoþ gittvàt sthaþ ãkàraþ na bhaviùyati . kim kàraõam . ## . kïitoþ ãttvam ÷iùyate . iha tarhi jiùõuþ iti guõaþ pràpnoti . ## . guõàbhàvaþ triùu smartavyaþ . giti kiti ïiti iti . tat gakàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . kakàre gakàraþ cartvabhåtaþ nirdi÷yate . kkïiti ca iti . iha tarhi bhåùõuþ iti ÷ryukaþ kiti iti iñpratiùedhaþ na pràpnoti . #<÷ryuko aniñtvam gakoþ itoþ># . ÷ryukaþ aniñtvam gakàrakakàrayoþ iti vaktavyam . tat gakàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàsaþ eva . kakàre gakàraþ cartvabhåtaþ nirdi÷yate . ÷ryukaþ kkiti iti . yadi evam cartvasya asiddhatvàt ha÷i iti uttvam pràpnoti . sautraþ nirde÷aþ . atha và asaühitayà nirde÷aþ kariùyate . ÷ryukaþ kkiti iti . ##. (P_3,2.141) KA_II,132.22-133.4 Ro_III,301 ghinaõ ayam vaktavyaþ . ghinuõi hi sati ÷aminau ÷aminaþ taminau taminaþ ugidacàm sarvanàmasthàne adhàtoþ iti num prasajyeta . na eùaþ doùaþ . jhalgrahaõam tatra codayiùyati . iha tarhi : ÷aminitarà ÷aminãtarà taminitarà taminãtarà : ugitaþ ghàdiùu nadyàþ anyatarasyàm hrasvaþ bhavati iti anyaratasyàm hrasvatvam prasajyeta . iùyate eva hrasvatvam . ## . ghinuõ akarmakàõàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . sampçõakti ÷àkam iti . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . (P_3,2.146) KA_II,133.7-19 Ro_III,301-302 kimartham nindàdibhyaþ vu¤ vidhãyate na õvulà eva siddham . na hi asti vi÷eùaþ nindàdibhyaþ õvulaþ và vu¤aþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . ## . vu¤m anekàcaþ prayojayanti . asåyakaþ . atha ye atra ekàcaþ pañhyante teùàm grahaõam kimartham na teùàm õvulà eva siddham . na sidhyati . ayam tacchãlàdiùu tçn vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam õvulam bàdheta . vàsaråpanyàyena õvul api bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . ## . nindàdibhyaþ vu¤vacanam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ tacchãlàdiùu vàsaråpanyàyena anyebhyaþ õvul na bhavati iti . ## . atha và etat j¤àpayati àcàryaþ . tacchãlàdiùu sarve eva tçjàsayaþ vàsaråpeõa na bhavanti iti . (P_3,2.150) KA_II,133.21-134.9 Ro_III,302-303 ## . padigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anudàttetaþ ca halàdeþ iti eva atra yuc siddhaþ . na sidhyati . ayam padeþ uka¤ vidhãyate laùapadapadsthàbhåvçùahanakamagama÷ébhyaþ uka¤ iti . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam yucam bàdheta . vàsaråpanyàyena yuc api bhaviùyati . ## . asaråpanivçttyartham tarhi padigrahaõam kriyate . etat j¤àpayati àcàryaþ tàcchãlikeùu tàcchilikàþ vàsaråpeõa na bhavanti iti . yadi etat j¤àpyate dådadãpadãkùaþ ca iti dãpagrahaõam anarthakam . ayam dãpeþ raþ vidhãyate . namikampismyajasahiüsadãpaþ raþ iti . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam yucam bàdhiùyate . evam tarhi siddhe sati yat dãpagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati yucaþ reõa samàve÷aþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . kamrà kanyà kamanà kanyà iti etat siddham bhavati . (P_3,2.158) KA_II,134.11-16 Ro_III,303-304 kimartham àluc ucyate na lu÷ eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : spçhayàluþ gçhayàluþ . ÷api kçte ataþ dãrghaþ ya¤i iti dãrghatvam bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat àlucam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anyebhyaþ api ayam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . àluci ÷ãïgrahaõam codayiùyati . tat na kartavyam bhavati . #<àluci ÷ãïgrahaõam># . àluci ÷ãïgrahaõam kartavyam . ÷ayàluþ . (P_3,2.171) KA_II,134.18-135.12 Ro_III,304-305 kimartham kikinoþ kittvam ucyate na asaüyogàt liñ kit iti eva siddham . ## . kikinoþ kittvam kriyate ékàraguõapratiùedhàçtham . ayam ékàràràntànàm liñi guõaþ pratiùedhaviùaye àrabhyate çcchatyétràm iti . saþ yathà iha bhavati àtastaratuþ atastaruþ iti evam iha api prasajyeta mitràvaruõau taturiþ dåre hi adhvà jaguriþ iti . saþ punaþ kittve bàdhyate . ## . utsargaþ chandasi kikinau vaktavyau . kim prayojanam . sadàdibhyaþ dar÷anàt . sadàdibhyaþ hi kikinau dç÷yete . sadimaniraminamivicãnàm sediþ meniþ remiþ . nemiþ cakram iva abhavat . vivicim ratnadhàtamam . ##. bhàùàyàm dhà¤kçsçjaninimibhyaþ kikinau vaktavyau . dhठ. dadhiþ . dhठ. kç . cakriþ . kç . sç . sasriþ . sç . jani . jaj¤iþ . jani . nami . nemiþ . ## . sàsahivàvahicàcalipàpatãnàm nipàtanam kartavyam . vçùà sahamànam sàsahiþ . vàvahiþ càcaliþ pàpatiþ . aparaþ àha : sahivahicalipatibhyaþ yaïantebhyaþ kikinau vaktavyau . etàni eva udàharaõàni . (P_3,2.174) KA_II,135.14 Ro_III,305 bhiyaþ krukan api vaktavyaþ . bhãrukaþ . (P_3,2.178.1) KA_II,135.16-136.4 Ro_III,305-306 kimartham idam ucyate na kvip anyebhyaþ api dç÷yate iti eva siddham . ## . anupapadàrthaþ ayam àrambhaþ . paceþ pak . bhideþ bhit . chideþ chit . atha yaþ atra sopasargaþ tasya grahaõam kimartham na tena eva siddham . na sidhyati . iha ke cit à kveþ iti såtram pañhanti ke cit pràk kveþ iti . tatra ye à kveþ iti pañhanti taiþ kvip api àkùiptaþ bhavati . tatra tacchãlàdiùu artheùu kivp yathà syàt . na etat asti prayojanam . yaþ eva asau avi÷eùavihitaþ saþ tacchãlàdiùu bhaviùyati anyatra ca . na sidhyati . ayam tacchãlàdiùu tçn vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam õvulam bàdheta . vàsaråpanyàyena õvul api bhaviùyati . na sidhyati . idànãm eva hi uktam tacchãlàdiùu vartheùu vàsaråpeõa tçjàdayaþ na bhavanti iti . kvip ca api tçjàdiþ . (P_3,2.178.2) KA_II,136.4-20 Ro_III,306-307 ## . vacipracchyàyatastukañapruju÷rãõàm dãrghatvam ca vaktavyam kvip ca . vaci . vàk . vaci . pracchi . ÷abdapràñ pracchi . àyatastu . àyataståþ . àyatastu . kañapru . kañapråþ . kañapru . ju . jåþ . ju . ÷ri . ÷rãþ . aparaþ àha : vacipracchyoþ asamprasàraõam ca iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . dãrghavacanasàmarthyàt samprasàraõam na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm samprasàraõam iti . kim atra kartavyam . paratvàt samprasàraõam . antaraïgam dãrghatvam . kà antaraïgatà . pratyayotpattisanniyogena dãrghatvam ucyate utpanne pratyaye samprasàraõam . tatra antaraïgatvàt dãrghatve kçte samprasàraõam . prasàraõaparapårvatve kçte kàryakçtatvàt punaþ dãrghatvam na syàt . tasmàt suùñhu ucyate dãrghavacanasàmarthyàt samprasàraõam na bhaviùyati iti . ## . dyutigamijuhotãnàm dve ca iti vaktavyam . didyut. dyuti . gami . jagat . gami . juhoti . juhoteþ dãrghaþ ca . juhåþ . dçõàteþ hrasvaþ ca dve ca kvip ca iti vaktavyam . dadçt . juhåþ juhoteþ hvayateþ và . dadçt dçõàteþ dãryateþ và . jåþ jvarateþ jãryateþ và . ## . dhàyateþ samprasàraõam ca kvip ca vaktavyaþ . dhãþ dhyàyateþ và dadhàteþ và . (P_3,2.180) KA_II,136.21-137.2 Ro_III,307-308 #<óuprakaraõe mitadrvàdibhyaþ upasaïkhyànam dhàtuvidhitukpratiùedhàrtham># . óuprakaraõe mitadrvàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . dhàtuvidhitukpratiùedhàrtham . dhàtuvidheþ tukaþ ca pratiùedhaþ yathà syàt . mitradruþ mitadrå mitadravaþ . aci ÷nudhàtubhruvàm iti uvaïàde÷aþ mà bhåt . iha ca mitadrvà mitadrve na åïdhàtvoþ iti pratiùedhaþ mà bhåt . tugvidhiþ . mitadruþ . hrasvasya piti kçti tuk bhavati iti tuk mà bhåt . (P_3,2.188) KA_II,137.4-8 Ro_III,308 #<÷ãlitaþ rakùitaþ kùàntaþ àkruùñaþ juùñaþ iti api ruùñaþ ca ruùitaþ ca ubhau abhivyàhçtaþ iti api hçùñatuùñau tathà kàntaþ tathà ubhau saüyotodyatau . kaùñam bhaviùyati iti àhuþ . amçtàþ pårvavat smçtàþ >#. na mriyante amçtàþ . (3.3.1) KA_II,138.2 - 22 Ro_III.309-312 bahulavacanam kimartham . ## . tanvãbhyaþ prakçtibhyaþ uõàdayaþ dç÷yante . na sarvàbhyaþ dç÷yante . ## . pràyeõa khalu api te samuccitàþ na sarve samuccitàþ . ## . kàryàõi khalu api sa÷eùàõi kçtàni na sarvàõi lakùaõena parisamàptàni . kim punaþ kàraõam tanvãbhyaþ prakçtibhyaþ uõàdayaþ dç÷yante na sarvàbhyaþ dç÷yante . kim ca kàraõam pràyeõa samuccitàþ na sarve samuccitàþ . kim ca kàraõam kàryàõi sa÷eùàõi kçtàni na sarvàõi lakùaõena parisamàptàni . ## . naigamàþ ca råóhibhavàþ ca auõàdikàþ susàdhavaþ katham syuþ . ## . nàma khalu api dhàtujam . evam àhuþ nairuktàþ . ## . vaiyàkaraõànàm ca ÷àkañàyanaþ àha dhàtujam nàma iti . atha yasya vi÷eùapadàrthaþ na samuttitaþ katham tatra bhavitavyam . ##. prakçtim dçùñvà pratyayaþ åhitavyaþ pratyayam ca dçùñvà prakçtiþ åhitavyà . ## . (P_3,3.3) KA_II,139.2-21 Ro_III,312-313 ## . bhaviùyati iti anadyatane upasaïkhyànam kartavyam . ÷vaþ gràmam gamã . kim punaþ kàraõam na sidhyati . lçñà ayam nirde÷aþ kçiyate . lçñ ca anadyatane luñà bàdhyate . tena lçñaþ eva viùaye ete pratyayàþ syuþ . luñaþ viùaye na syuþ . ## . itaretarà÷rayam ca bhavati . kà itaretarà÷rayatà . bhaviùyatkàlena ÷abdena nirde÷aþ kriyate . nirde÷ottarakàlam ca bhbhaviùyatkàlatà . tat etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . kim uktam . ekam tàvat uktam na và apavàdasya nimittàbhàvàt anadyatane hi tayoþ vidhànam iti . aparam api uktam avyayanirde÷àt siddham iti. avyayavatà ÷abdena nirde÷aþ kariùyate . avartamàne abhåte iti . saþ tarhi avyayavatà ÷abdena nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . avyayam eùaþ bhaviùyati÷abdaþ na eùà bhavateþ lçñ . katham avyayatvam . vibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtàþ bhavanti iti nipàtasa¤j¤à . nipàtam avyayam iti avayayasa¤j¤à . atha api bhavateþ lçñ evam api avayayam eva . katham na vyeti iti avyayam . kva punaþ na vyeti . etau kàlavi÷eùau bhåtavartamànau . svabhàvataþ bhaviùyati eva vartate . yadi tatri na vyeti iti avyayam . na và tadvidhànasya anyatra abhàvàt . na và bhaviùyadàdhikàreõa arthaþ . kim kàraõam . tadvidhànasya anyatra abhàvàt . ye api ete itaþ uttaram pratyayàþ ÷iùyante ete api etau kàlavi÷eùau na viyanti bhåtavartamànau . svabhàvataþ eva te bhaviùyati eva vartante . ataþ uttaram pañhati . ## . (P_3,3.4) KA_II,139.23-140.4 Ro_III,314 ##. yàvatpuràdiùu laóvidhiþ bhavati luñaþ pårvavipratiùedhena . yàvatpurànipàtayoþ lañ bhavati iti asya avakà÷aþ . yàvat bhuïkte . purà bhuïkte . luñaþ avakà÷aþ . ÷vaþ kartà . ÷vaþ adhyetà . iha ubhayam pràpnoti . yàvat ÷vaþ bhuïkte . purà ÷vaþ bhuïkte . lañ bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . anadyatane luñ iti atra yàvatpurànipàtayoþ lañ iti anuvartiùyate . (P_3,3.7) KA_II,140.6-8 Ro_III,314 kimartham idam ucyate na lipsyamànasiddhiþ api lipsà eva tatra kiüvçtte lipsàyàm iti eva siddham . akiüvçttàrthaþ ayam àrambhaþ . yaþ bhavatàm odanam dadàti saþ svargam lokam gacchati . yaþ bhavatàm odanam dàsyati saþ svargam lokam gamiùyati . (P_3,3.10) KA_II,140.10-141.6 Ro_III,314-316 kimartham kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm õvul vidhãyate na avi÷eùeõa vihitaþ õvul saþ kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm anyatra ca bhaviùyati . õvuli sakarmakagrahaõam coditam . akaramakàrthaþ ayam àrambhaþ . àsakaþ vrajati . ÷àyakaþ vrajati . pratyàkhyàtam tat na và dhàtumàtràt dar÷anàt õvulaþ iti . evam tarhi tçjàdiùu vartamànakàlopàdànam coditam . avartamànakàlàrthaþ ayam àrambhaþ . tat api pratyàkhyàtam na và kàlamàtre dar÷anàt anyeùàm iti . idam tarhi prayojanam. akenoþ bhaviùyadàdhamrõyayoþ iti atra ùaùñhyàþ pratiùedhaþ uktaþ . saþ yathà syàt . etat api na asti prayojanam . yaþ eva asau avi÷eùavihitaþ saþ yadà bhaviùyati bhaviùyati tadà asya pratiùedhaþ bhaviùyati . evam tarhi bhaviùyadadhikàravihitasya pratiùedhaþ yathà syàt . iha mà bhåt : aïga yajatàm . lapsyante asya yàjakàþ . ye enam yàjayayiùyanti iti . na eùaþ bhaviùyatkàlaþ . kaþ tarhi . bhåtakàlaþ . katham tarhi bhaviùyatkàlatà gamyate . dhàtusambandhe pratyayàþ iti . yaþ tarhi na dhàtusambandhaþ . ime asya yàjakàþ . ime asya làvakàþ iti . eùaþ api bhåtakàlaþ . katham tarhi bhaviùyatkàlatà gamyate . sambandhàt . saþ ca tàvat taiþ ayàjitaþ bhavati . tasya ca tàvat taiþ yavàþ alånàþ bhavanti . ucyate ca . idam tarhi prayojanam . ayam kriyàyàm upapde kriyàrthàyàm tumun vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam õvulam bàdheta . etat api na asti prayojanam . bhàve tumun vidhãyate kartari õvul . tatra kaþ prasaïgaþ yat bhàve vihitaþ tumun kartari vihitam õvulam bàdheta . lçñ tarhi bàdheta . vàsaråpeõa bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati . #<õvulaþ kriyàrthopapadasya punarvidhànam tçjàdipratiùedhàrtham># . õvulaþ kriyàrthopapadasya punarvidhànam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm vàsaråpeõa tçjàdayaþ na bhavanti iti . õvul api tçjàdiþ . (P_3,3.11) KA_II,141.8-20 Ro_III,316-317 kimartham idam ucyate na avi÷eùeõa bhàve pratyayàþ ye vihitàþ te kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm anyatra ca bhaviùyanti . ## . bhàvavacanànàm yathàvihitànàm pratipadavidhyarthaþ ayam àrambhaþ . idànãm eva hi uktam kriyàyàm upapde kriyàrthàyàm vàsaråpeõa tçjàdayaþ na bhavanti iti . bhàvavacanàþ ca api tçjàdayaþ . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . yathàvihitàþ iti tu vaktavyam . kim prayojanam . iha yàbhyaþ prakçtibhyaþ yena vi÷eùeõa bhàve pratyayàþ vihitàþ tàbhyaþ prakçtibhyaþ tena eva vi÷eùeõa kriyàyàm upapde kriyàrthàyàm yathà syuþ . vyatikaraþ mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha bhàve pratyayàþ bhavanti iti iyaña siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat vacanagrahaõam karoti tasya etat prayojanam vàcakàþ yathà syuþ iti . yadi ca yàbhyaþ prakçtibhyaþ yena vi÷eùeõa bhàve pratyayàþ vihitàþ tàbhyaþ prakçtibhyaþ tena eva vi÷eùeõa kriyàyàm upapde kriyàrthàyàm bhavanti tataþ amã vàcakàþ kçtàþ syuþ . atha hi prakçtimàtràt và syuþ pratyayamàtram và syàt na amãvàcakàþ kçtàþ syuþ . (P_3,3.12) KA_II,141.22-142.13 Ro_III,317-318 kimartham idam ucyate na avi÷eùeõa karmaõi aõ vihitaþ saþ kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm anyatra ca bhaviùyati . ## . aõaþ punarvacanam kriyate apavàdaviùaye anivçttiþ yathà syàt . godàyaþ vrajati . kambaladàyaþ vrajati iti . kim ucyate apavàdaviùaye anivçttiþ yathà syàt iti na punaþ utsargaviùaye pratipadavidhyartham syàt . idànãm eva hi uktam kriyàyàm upapde kriyàrthàyàm vàsaråpeõa tçjàdayaþ na bhavanti iti . aõ ca api tçjàdiþ . evam tarhi ubhayam anena kriyate . apavàdaviùaye cànivçttiþ utsargaviùaye pratipadavidhànam . katham punaþ ekena yatnena ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . karmagrahaõasàmarthyàt . katham punaþ antareõa karmagrahaõam karmaõi aõ labhyaþ . vacanagrahaõam prakçtam anuvartate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . aparyàyeõa iti tu vaktavyam . kadà cit hi karmaõi syàt kadà cit kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . cena sanniyogaþ kariùyate . aõ karmaõi ca . kim ca anyat . kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm iti . evam api pratyekam upapadasa¤j¤à na pràpnoti . cena eva sanniyogaþ kariùyate . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà iti pratyekam upapadasa¤j¤a bhaviùyati . (P_3,3.13) KA_II,142.15-143.5 Ro_III,318-319 ÷eùavacanam kimartham . ##. lçñi ÷eùavacanam kriyate kriyàyàm pratipadavidhyartham . pratipadavidhiþ yathà syàt . ## . avi÷eùeõa vidhàne lçñaþ abhàvaþ syàt . kariùyàmi iti vrajati . hariùyàmi iti vrajati iti . kim kàraõam . pratiùiddhatvàt . idànãm eva hi uktam kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm vàsaråpeõa tçjàdayaþ na bhavanti iti . lçñ ca api tçjàdiþ . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . sàdhãyaþ tu khalu ÷eùagrahaõena kriyàrthopapadàt lçñ nirbhajyate . kim kàraõam . akriyàrthopapadatvàt . ÷eùe iti ucyate . ÷eùaþ ca kaþ . yat anyat kriyàyàþ kriyàrthàyàþ . evam tarhi lçñi ÷eùavacanam kriyàyàm pratipadavidhyartham . lçñi ÷eùavacanam kriyate kriyàyàm pratipadavidhiþ yathà syàt . lçñ ÷eùe ca . kariùyati hariùyati iti . kva ca . kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm iti . saþ tarhi cakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . iha lçñ bhavati iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat ÷eùagrahaõam karoti tasya etat prayojanam yogàïgam yathà upajàyeta . sati ca yogàïge yogavibhàgaþ kariùyate . lçñ bhavati kriyàyàm upapade kriyàrthàyàm iti . tataþ ÷eùe . ÷eùe ca lçñ bhavati iti . (P_3,3.14) KA_II,143.7-10 Ro_III,320 ## . sadvidhiþ aprathamàsamànàdhikaraõe nityam iti vaktavyam . pakùyantam pa÷ya . pakùyamàõam pa÷ya . kva tarhi idànãm vibhàùà . prathamàsamànàdhikaraõe . pàkùyan pakùyati . pakùyamàõaþ pakùyate . (P_3,3.15.1) KA_II,143.12-16 Ro_III,320 yogavibhàgaþ kartavyaþ . anadyatane lçñaþ sats¤j¤au bhavataþ . ÷vaþ agnãn àdhyàsyamànena . ÷vaþ somena yakùyamàõena . tataþ luñ . luñ bhavati anadyatane . ÷vaþ kartà . ÷vaþ adhyetà . kena vihitasya anadyatane lçñaþ satsa¤j¤au ucyete . etat eva j¤àpayati bhavati anadyatane lçñ iti yat ayam anadyatane lçñaþ sats¤j¤au ÷àsti . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam bhaviùyati iti anadyatane upasaïkhyànam . (P_3,3.15.2) KA_II,143.17-23 Ro_III,320-321 ## . paridevane ÷vastanãbhaviùyantyàþ arthe iti vaktavyam . iyam nu kadà gantà yà evam pàdau nidadhàti . ayam nu kadà adhyetà yaþ evam anabhiyuktaþ iti . ## . kàlaprakarùàt tu upamànam . gantà iva iyam gantà . na iyam gamiùyati . adhyetà iva ayam adhyetà . na vai tiïantena upamànam asti . evam tarhi anadyatane iva anadyatane iti . (P_3,3.16) KA_II,144.2-3 Ro_III,321 ## . spç÷aþ upatàpe iti vaktavyam . iha mà bhåt . kambalaspar÷aþ iti . (P_3,3.17) KA_II,144.5-6 Ro_III,321 vàdhimatsyabaleùu iti vaktavyam . atãsàraþ vyàdhiþ . visàraþ matsyaþ . bale . ÷àlasàraþ khadirasàraþ . (P_3,3.18) KA_II,144.8-145.3 Ro_III,323-324 ## . bhàve sarvaliïganirde÷aþ kartavyaþ . bhåtau bhavane bhàve iti . kim prayojanam . sarvaliïge bhàïe ete pratyayàþ yathà syuþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . puüliïgena ayam nirde÷aþ kriyate ekavacanena ca . ten puüliïge eva ekavacane ca ete prratyayàþ syuþ . strãnapuüsakayoþ dvivacanabahuvacnayoþ ca na syuþ . na atra nirde÷aþ tantram . katham punaþ tena eva ca nàma nirde÷aþ kriyate tat ca atantram syàt . tatkàrã ca bhavàn taddveùã ca . nàntarãyakatvàt atra puüliïgena nirde÷aþ kriyate ekavacanena ca . ava÷yam kayà cit vibhaktyà kena cit ca liïgena nirde÷aþ kartavyaþ . tat yathà kaþ cit annàrthã ÷àlikalàpam satuùam sapalàlam àharati nàntarãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya tuùapalàlàni utsçjati . tathà kaþ cit màüsàrthã matsyàn sa÷akalàn sakaõñakàn àharati nàntarãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya ÷akalakaõñakàn utsçjati . evam iha api nàntarãyakatvàt puüliïgena nirde÷aþ kriyate ekavacanàntena ca . na hi atra nirde÷aþ tantram . kayà cit vibhaktyà kena cit ca liïgena nirde÷aþ kartavyaþ . atha và kçbhvastayaþ kriyàsàmànyavàcinaþ kriyàvi÷eùavàcinaþ pacàdayaþ . yat ca atra pacateþ bhavatiþ bhavati na tat bhavateþ pacatiþ bhavati . yat ca bhavateþ pacatiþ bhavati na tat pacateþ bhavatiþ bhavati . kim ca pacateþ bhavatiþ bhavati . sàmànyam . kim ca bhavateþ pacatiþ bhavati . vi÷eùaþ . tat yathà upàdhyàyasya ÷iùyaþ màtulasya bhàgineyam gatvà àha . upàdhyàyam bhavàn abhivàdayatàm iti . saþ gatvà màtulam abhivàdayate . tathà màtulasya bhàgineyaþ upàdhyàyasya ÷iùyam gatvà àha . màtulam bhavàn abhivàdayatàm iti . saþ gatvà upàdhyàyam abhivàdayate . evam iha api pacateþ bhavatau yat tat nirdi÷yate . (P_3,3.19) KA_II,145.5-146.7 Ro_III,325-327 kàrakagrahaõam kimartham . ## . kàrakagrahaõam anàde÷e svàrthavij¤ànàt . anirdiùñàrthàþ pratyayàþ svàrthe bhavanti iti . tat yathà . guptijkidbhyaþ san yàvàdibhyaþ kan iti . evam ime api pratyayàþ svàrthe syuþ . svàrthe mà bhåvan kàrake yathà syuþ iti evamartham idam ucyate . na etat asti prayojanam . vihitaþ pratyayaþ svàrthe bhàve gha¤ iti . tena atriprasaktam iti kçtvà niyamàrthaþ ayam vij¤àyeta . akartari sa¤j¤àyàm eva iti . asti ca idànãm kaþ cit sa¤j¤àbhåtaþ bhàvaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha : àvàhaþ , vivàhaþ iti . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . akartari ca kàrake sa¤j¤àyàm gha¤ vidheyaþ . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ astu iti apårvaþ eva vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . tat eva tarhi prayojanam svàrthe mà bhåvan iti . nanu ca uktam vihitaþ pratyayaþ svàrthe bhàve gha¤ iti iti . anyaþ saþ bhàvaþ bàhyaþ prakçtyarthàt . anena idànãm àbhyantare bhàve syàt . kaþ punaþ etayoþ bhàvayoþ vi÷eùaþ . uktaþ bhàvabhedaþ bhàùye . etat api na asti prayojanam . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe . tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam ivayuktam ca asnyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤ayate . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà . abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷am puruùam ànayati . na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api akartari iti kartçpratiùedhàt anyasmin akartari kartçsadç÷e kàryam vij¤asyate . kim ca anyat akartç kartçsadç÷am . kàrakam . uttaràrtham tarhi kàrakagrahaõam kartavyam . parimàõàkhyàyàm sarvebhyaþ kàrake yathà syàt . iha mà bhåt . ekà tilocchritiþ . deve sçtã iti . gha¤anukramaõam ajabviùaye avacane hi strãpratyayànàm api avàdavij¤ànam iti vakùyati . tat na vaktavyam bhavati . etat api na asti prayojanam . atra api akartari iti eva anuvartiùyate . ## . sa¤j¤àgrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . sarvatra gha¤aþ dar÷anàt . asa¤j¤àyàm api hi gha¤ dç÷yate . kaþ bhavatà dàyaþ dattaþ . kaþ bhavatà làbhaþ labdhaþ iti . yadi sa¤j¤àgrahaõam na kriyate atiprasaïgaþ bhavati . kçtaþ kañaþ iti atra kàraþ kaña iti pràpnoti . ## . atiprasaïgaþ iti cet tat na . kim kàraõam . abhidhànalakùaõatvàt pratyayasya siddham . abhidhànalakùaõàþ kçttaddhitasamàdàþ . anabhidhànàt na bhaviùyanti . (P_3,3.20.1) KA_II,146.147.6 Ro_III,327-329 sarvagrahaõam kimartham . sarvebhyaþ dhàtubhyaþ gha¤ yathà syàt ajapoþ api viùaye . ekaþ taõóulani÷càyaþ . dvau ÷årpaniùpàvau . ## . sarvagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . parimàõàkhyàyam iti siddhatvàt . parimàõàkhyàyam iti eva gha¤ siddhaþ ajapoþ api viùaye . na arthaþ sarvagrahaõena . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . ekaþ pàkaþ dvau pàkau trayaþ pàkàþ iti . pårveõa api etat siddham . na sidhyati . sa¤j¤àyàm iti pårvaþ yogaþ . na ca eùà sa¤j¤à . pratyàkhyàyate sa¤j¤àgrahaõam . atha api kriyate evam api na doùaþ . ajau api sa¤j¤àyàm eva . yathàjàtãyakaþ utsargaþ tathàjàtãyakena apavàdena bhavitavyam . uttaràrtham tarhi . iïaþ ca sarvebhyaþ api yathà syàt . nanu ca ayam iï ekaþ eva vaõñaraõóàkalpaþ . sarveùu sàdhaneùu yathà syàt . upetya adhãyate tasmàt adhyàyaþ . adhãyate tasmin adhyàyaþ . adhyàyanyàyàyodyàvasaühàràvàyàþ ca iti etat nipàtanam na kartavyam bhavati . etat api na asti prayojanam . kriyate nyàse eva . uttaràçtham eva tarhi vaktavyam . karmavyatihàre õac striyàm iti sarvebhyaþ yathà syàt . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat . karmavyatihàre strãgrahaõam vyatipàkàrtham . pçthak grahaõam bàdhakabàdhanàrtham . vyàvacorãvyàvacarcyartham . tatra vyatãkùàdiùu doùaþ . siddham tu prakçte strãgrahaõe õajgrahaõam õijgrahaõam ca iti . uttaràrtham tarhi abhividhau bhàve inuõ sarvebhyaþ yathà syàt . sàüràviõam . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat . abhividhau bhàvagrahaõam napuüsake ktàdinivçttyartham . pçthak grahaõam bàdhakabàdhàrtham . na tu lyuñ iti . idam tarhi prayojanam . prakçtyà÷rayaþ yaþ apavàdaþ tasya bàdhanam yathà syàt . arthà÷rayaþ yaþ apavàdaþ tasya bàdhanam mà bhåt . ekà tilocchritiþ dve sçtã iti . gha¤anukramaõam ajabviùaye . avacane hi strãpratyayànàm api apavàdavij¤ànam iti codayiùyati . tat na vaktavyam bhavati . (P_3,3.20.2) KA_II,147.7-16 Ro_III,329-330 ## . gha¤anukramaõam ajabviùaye iti vaktavyam . ## . anucyamàne hi etasmin strãpratyayànàm api apavàdaþ ayam vij¤ayeta . ekà tilocchritiþ dve sçtã iti .#< dàrajàrau kartari õiluk ca># . dàrajàrau kartari vaktavyau õiluk ca vaktavyaþ . dàrayanti iti dàràþ . jarayanti iti jàràþ . ## . karaõe và vaktavyau . dãryate taiþ dàràþ . jãryanti taiþ jàràþ . (P_3,3.21) KA_II,147.18-23 Ro_III,330 ## . iïaþ ca iti atra apàdàne striyàm upasaïkhyànam kartavyam tadantàt ca và ïãù vaktavyaþ . upetya adhãyate tasyàþ uapàdhyàyã upàdhyàyà . #<÷é vàyuvarõanivçteùu># . ÷é iti etasmàt vàyuvarõanivçteùu gha¤ vaktavyaþ . ÷àraþ vàyuþ . ÷àraþ varõaþ . gauþ iva akçtanã÷àraþ pràyeõa ÷i÷ire kç÷aþ . (P_3,3.36) KA_II,148.2-9 Ro_III,331 ## . sami muùñau iti etat vacanam anarthakam . kim kàraõam . parimàõàkhyàyàm iti siddhatvàt . parimàõàkhyàyàm iti eva siddham . ## . aparimàõàrtham tu ayam àrambhaþ . mallasya saïgràhaþ muùñikasya saïgàhaþ iti . ## . udgràbhaþ nibràbhaþ iti imau ÷abdau chandasi vaktavyau srugudyamananipàtanayoþ . udgràbham ca nigràbham ca brahma devàþ avãvçdhan . (P_3,3.43) KA_II,148.11-149.3 Ro_III,331-332 strãgrahaõam kimartham . ##. karmavyatihàre strãgrahaõam kriyate vyatipàkàrtham . iha mà bhåt . vyatipàkaþ vartate iti . atha kimartham pçthak grahaõam . ## . pçthak grahaõam kriyate bàdhakabàdhanàrtham . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . kim prayojanam . ##. vyàvacorã vartate . vyàvacarcã vartate . ## . tatra vyatãkùàdiùu doùaþ bhavati . vyatãkùà vartate . vyatãhà vartate . ## . siddham etat . katham . prakçte eva strãgrahaõe ayam yogaþ kartavyaþ . striyàm ktin . tataþ karmavyatihàre õac . tataþ õicaþ . (P_3,3.44) KA_II,149.5-12 Ro_III,332-333 bhàvagrahaõam kimartham . ## . abhividhau bhàvagrahaõam kriyate napuüsake ktàdinivçttyartham . napuüsakaliïge ktàdayaþ mà bhåvan iti . atha kimartham pçthak grahaõam . ## . pçthak grahaõam kriyate bàdhakabàdhàrtham : ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . ##. lyuñaþ tu bàdhanam na iùyate . saïkåñanam iti eva bhavati . (P_3,3.56) KA_II,149.14-150.2 Ro_III,333-334 ## . ajvidhau bhayasya upasaïkhyànam kartavyam . bhayam . atyalpam idam ucyate : bhayasya iti . bhayàdãnàm iti vaktavyam iha api yathà syàt : bhayam varùam . kim prayojanam . ## . napuüsakaliïge ktàdayaþ mà bhåvan iti . ## . kalpàdibhyaþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . kalpaþ arthaþ mantraþ . ## . javasavau chandasi vaktavyau . årvoþ astu me javaþ . ayam me pa¤caudanaþ savaþ . (P_3,3.58.1) KA_II,150.4-16 Ro_III,334-335 kimartham niùpårvàt cinoteþ ap vidhãyate na acà eva siddham . na hi asti vi÷eùaþ niùpårvàt cinoteþ apaþ và acaþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . na sidhyati . hastàdàne ceþ gha¤ pràptaþ . tadbàdhanàrtham . ataþ uttaram pañhati . ## . abvidhau ni÷cigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . steyasya gha¤vidhau pratiùedhàt . steyasya gha¤vidhau pratiùedhaþ ucyate . niùpårvaþ cinotiþ steye vartate . asteyàrtham tarhi idam vaktavyam . niùpårvàt cinoteþ asteye yathà syàt . ## . asteyàrtham iti cet tat na . kim kàraõam . aniùñatvàt . na niùpårvàt cinoteþ asteye ap iùyate . kim tarhi gha¤ eva iùyate . evam tarhi siddhe sati yat niùpårvàt cinoteþ apam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ yat tat antaþ thàthagha¤ktàjabitçkàõàm iti tat niùpårvàt cinoteþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ni÷cayaþ . eùaþ svaraþ siddhaþ bhavati . (P_3,3.58.2) KA_II,150.17-24 Ro_III,335 ## . va÷iraõyoþ ca upasaïkhyànam . saþ va÷am saindhavam . dhana¤jayaþ raõe raõe . ## . gha¤arthe kaþ vidheyaþ . kim prayojanam . sthàsnàpàvyadhihaniyudhyartham . sthà . pratiùñhante asmin dhànyàni iti prasthaþ . prasthe himavataþ ÷rïge . sthà . snà . prasnànti tasmin iti prasnaþ . snà . pà . prapibanti asyàm iti prapà . pà . vyadhi . àvidhyanti tena àvidham . vyadhi . hani . vighnanti tasmin manàüsi vighnaþ . hani . yudhi . àyudhyante tena àyudham . (P_3,3.83) KA_II,151.2-11 Ro_III,336 kasmàt ayam kaþ vidhãyate . hanteþ iti àha . tat hantigrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . hanaþ ca vadhaþ . tat vai anekena nipàtanena vyavacchinnam na ÷akyam anuvartayitum . na etàni nipàtanàni . hanteþ ete àde÷àþ . yadi àde÷àþ ghanasvaraþ na sidhyati . ghanaþ . santu tarhi nipàtanàni . nanu ca uktam tat vai anekena nipàtanena vyavacchinnam na ÷akyam anuvartayitum iti . sambandham anuvartiùyate . atha và punaþ santu àde÷àþ . nanu ca uktam svaraþ na sidhyati iti . na eùaþ doùaþ . akàràntaþ àde÷aþ . atha yadà iùãkayà stambaþ hanyate katham tatra bhavitavyam . ke cid tàvat àhuþ . stambaghnà iti bhavitavyam . apare àhuþ : stambahetiþ iti bhavitavyam . åtiyåtijåtisàtihetikãrtayaþ ca iti nipàtanam iti . apare àhuþ . stambahananãiti bhavitavyam iti . vakùyati etat . ajabbhyàm strããkhalanàþ . striyàþ khalanau vipratiùedhena iti . (P_3,3.90) KA_II,1551.13-19 Ro_III,336-337 ## . yajàdibhyaþ nasya ïittve samprasàraõapratiùedhaþ vaktavyaþ . pra÷naþ iti . evan tarhi àïit kariùyate . ## . yadi aïit guõapratiùedhaþ vaktavyaþ . vi÷naþ iti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam yajàdibhyaþ nasya ïittve samprasàraõapratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . pra÷ne ca àsannakàle iti . (P_3,3.94) KA_II,151.21-152.6 Ro_III,337 ## . striyàm ktin iti atra àbàdibhyaþ ca iti vaktavyam . àptiþ ràddhiþ dãptiþ . ## . atha và niùñhàyàm señaþ akàraþ bhavati iti vaktavyam . yadi niùñhàyàm señaþ akàraþ bhavati iti ucyate sraüsà dhvaüsà iti na sidhyati . srastiþ dhvastiþ iti pràpnoti . kim punaþ idam parigaõanam trayaþ eva àbàdayaþ àhosvit udàharaõamàtram . kim ca ataþ . yadi parigaõanam bhedaþ bhavati . atha udàharaõamàtram na asti bhedaþ . srasti dhvastiþ iti eva bhavitavyam . (P_3,3.95) KA_II,152.8-20 Ro_III,338 ## . sthàdibhyaþ sarvàpavàdaþ ktin pràpnoti . saþ yathà eva aïam bàdhate evam õvuli¤au api bàdheta . kàm tvam sthàyikàm asthàþ . kàm sthàyim . ## . siddham etat . katham . aïvidhàne eva sthàdipratiùedhaþ vaktavyaþ . pratiùiddhe tasmin ktin eva bhaviùyati . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam sthàdibhyaþ sarvàpavàdaprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam ayam striyàm ktin aïam bàdhiùyate . õvuli¤au na bàdhiùyate . #<÷rutijiùistubhyaþ karaõe># . ÷rutijiùistubhyaþ karaõe ktin vaktavyaþ . ÷råyate anayà ÷rutiþ . ijyate anayà iùñiþ . iùyate anayà iùñiþ . ståyate anayà stutiþ . ## . glàjyàhàbhyaþ niþ vaktavyaþ . glàniþ jyàniþ hàniþ . (P_3,3.98) KA_II,152.22-23 Ro_III,339 ## . kyabvidhiþ adhikaraõe ca iti vaktavyam . samajanti tasyàm samajyà . (P_3,3.100) KA_II,153.2-3 Ro_III,339 ## . kç¤aþ ÷a ca iti vàvacanam kartavyam ktin api yathà syàt . kçtiþ . (P_3,3.102) KA_II,153.5-7 Ro_III,339 kim nipàtyate . iùeþ ÷e yagabhàvaþ . atyalpam idam ucyate icchà iti . icchàparicaryàparisaryàmçgayàñàñyànàm nipàtanam kartavyam . jàgarteþ akàraþ và . jàgarya jàgarà . (P_3,3.104) KA_II,153.9-18 Ro_III,340 ## . bhidà vidàraõe iti vaktavyam . bhittiþ anyà . ## . chidhà dvaidhãkaraõe iti vaktavyam . chittiþ anyà . #<àrà ÷astryàm># . àrà ÷astryàm iti vaktavyam . àrtiþ anyà . ## . dhàrà prapàte iti vaktavyam . dhçtiþ anyà . ##. guhà giryoùadhyoþ iti vaktavyam . gåóhiþ anyà . (P_3,3.107.1) KA_II,153.20-154.7 Ro_III,340-341 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . udàttaþ iti vartate bhåvãràþ udàttaþ iti . yadi udàttaþ iti vartate vajayajoþ bhàve kyap kimarthaþ pakàraþ . tugarthaþ . hrasvasya piti kçti tuk iti . udàttaþ iti vartate . evam api kutaþ etat tadantasya udàttatvam bhaviùyati na punaþ àdeþ iti . udàttaþ iti anuvartanasàmarthyàt yasya apràptaþ svaraþ tasya bhavati . kasya ca apràptaþ . antyasya . sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ tarhi . kva sàmànyagrahaõàvighàtàrthena arthaþ . yuvoþ anàkau iti . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat . siddham tu yuvoþ anunàsikavacanàt iti . (P_3,3.107.2) KA_II,154.8-13 Ro_III,341 ## . yucprakaraõe ghaññivandividhibhyaþ ca upasaïkhyànam kartavyam . ghaññanà vandanà vedanà . ## . iùeþ anicchàrthasya iti vaktavyam . anviùyate anveùaõà . ## . pareþ và iti vaktavyam . anyàm parãùñim cara . anyàm paryeùaõàm cara . (P_3,3.108) KA_II,154.15-155.10 Ro_III,34341-342 ## . dhàtvartanirde÷e õvul vaktavyaþ . kà nàma àsikà anyeùu ãhamàneùu . kà nàm ÷àyikà anyeùu adhãyàneùu . ## . ik÷tipau iti etau pratyayau dhàtunirde÷e vaktavyau . paceþ bråhi . pacateþ bråhi . ## . varõàt kàrapratyayaþ vaktavyaþ . akàraþ ikàraþ . ## . ràt iphaþ vaktavyaþ . rephaþ . ## . matvarthàt chaþ vaktavyaþ . matvarthãyaþ . ## . iõ ajàdibhyaþ vaktavyaþ . àjiþ àtiþ àdiþ . ## . i¤ vapàdibhyaþ vaktavyaþ . vàpiþ vàsiþ vàdiþ . ## . ik kçùyàdibhyaþ vaktavyaþ . kçùiþ kiriþ giriþ . ## . sampadàdibhyaþ kvip vaktavyaþ . sampat vipat pratipat àpat pariùat . (P_3,3.113) KA_II,155.12-13 Ro_III,343 kçtaþ bahulam iti vaktavyam pàdahàrakàdyartham . pàdàbhyàm hriyate pàdahàrakaþ . gale copyate galecopakaþ . ÷vaþ agnãn àdhàsyamànena . ÷vaþ somena yakùyamàõena . (P_3,3.119) KA_II,155.15-17 Ro_III,343 ## . gocaràdãnàm grahaõam ÷akyam akartum . gha¤ kasmàt na bhavati . pràyavacanàt yathà kaùaþ nikaùaþ iti pràyavacanàt gha¤ na bhavati . (P_3,3.121) KA_II,155.19-21 Ro_III,344 ## . gha¤vidhau avahàràdhàràvàyànàm upasaïkhyànam kartavyam . avahriyante asmin avahàraþ . àdhriyante asmin àdhàraþ . etya etasmin vayanti àvàyaþ . (P_3,3.123) KA_II,156.2-7 Ro_III,344 kimartham idam ucyate na halaþ ca iti eva siddham . anudake it vakùyàmi iti . iha mà bhåt . udakoda¤canaþ . ## . udaïkaþ anudakagrahaõam ca anarthakam . gha¤ kasmàt na bhavati . pràyavacanàt yathà godohanaþ prasàdhanaþ iti . (P_3,3.125) KA_II,156.9-10 Ro_III,344 óaþ vaktavyaþ . àkhaþ . óaraþ vaktavyaþ . àkharaþ . ikaþ vaktavyaþ . àkhanikaþ . ikavakaþ vaktavyaþ . àkhanikavakaþ . (P_3,3.126) KA_II,156.12-22 Ro_III,345 ## . ajabbhyàm strãkhalanàþ bhavanti vipratiùedhena . ajapoþ avakà÷aþ cayaþ lavaþ . strãpratyayànàm avakà÷aþ kçtiþ hçtiþ . iha ubhayam pràpnoti . citiþ stutiþ . khalaþ avakà÷aþ ãùadbhedaþ subhedaþ . ajapoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . ãùaccayaþ sucayaþ ãùallavaþ sulavaþ . anasya avakà÷aþ idhmapravra÷canaþ . ajapoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . palà÷acayanaþ avilavanaþ . strãkhalanàþ bhavanti vipratiùedhena . ## . striyàþ khalanau bhavataþ vipratiùedhena . strãpratyayànàm avakà÷aþ kçtiþ hçtiþ . khalaþ avakà÷aþ ãùadbhedaþ subhedaþ . iha ubhayam pràpnoti . ãùadbhedà subhedà . anasya avakà÷aþ idhmapravra÷canaþ . strãpratyayànàm saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . saktudhànã tilapãóanã . khalanau bhavataþ vipratiùedhena . (P_3,3.127) KA_157.2-7 Ro_III,345-346 ## . khal kartçkaraõayoþ cvyarthayoþ iti vaktavyam . anàóhyena bhavatà ãùadàóhyena ÷akyam bhavitum ãùadàóhyambhavam bhavatà . duràóhyambhavam svàóhyambhavam . ##. kartçkarmagrahaõam ca upapadasa¤j¤àrtham draùñavyam . dveùyam vijànãyàt : abhidheyayoþ iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : kartçkarmagrahaõam ca upapadasa¤j¤àrtham iti . (P_3,3.130) KA_II,157.9-12 Ro_III,346 ## . bhàùàyàm ÷àsiyudhidç÷idhçùibhyaþ yuc vaktavyaþ . duþ÷àsanaþ duryodhanaþ durdar÷anaþ durdharùaõaþ . mçùeþ ca iti vaktavyam . durmarùaõaþ . (P_3,3.131) KA_II,158.2-16 Ro_III,346-348 vatkaraõam kimartham . vartamànasàmãpye vartmànàþ và iti iyati ucyamàne vartamàne ye pratyayàþ vihitàþ vartamànasàmãpye dhàtumàtràt syuþ . vatkaraõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . yadi ca yàbhyaþ prakçtibhyaþ yena vi÷eùeõa vartamàne pratyayàþ vihitàþ tàbhyaþ prakçtibhyaþ tena eva vi÷eùeõa vartamànasàmãpye bhavanti tataþ amãvartamànavat kçtàþ syuþ . atha hi prakçtimàtràt và syuþ pratyayamàtram và syàt na amãvartamànavat kçtàþ syuþ . iha vartamànasàmãpye vartamànavat và iti uktvà loñ eva udàhriyate . yadi punaþ và lañ bhavati iti eva ucyeta . ataþ uttaram pañhati . ## . vartamànasàmãpye vartamànavadvacanam kriyate ÷atràdyartham . ÷atràdyarthaþ ayam àrambhaþ . eùaþ asmi pacan . eùaþ asmi pacamànaþ iti . na etat asti prayojanam . laóàde÷au ÷atç÷ànacau . tatra và lañ bhavati iti eva siddham . yau tarhi alaóàde÷au . eùaþ asmi pavamànaþ . eùaþ asmi yajamànaþ . yau ca api laóàde÷au tau api prayojayataþ . vartamànavihitasya lañaþ ÷atç÷ànacau ucyete . avi÷eùeõa vihitaþ ca ayam yogaþ . ÷atràdyartham iti khalu api ucyate . bahavaþ ca ÷atràdayaþ . eùaþ asmi alaïkariùõuþ . eùaþ asmi prajaniùõuþ . (P_3,3.132.1) KA_II,158.18-24 Ro_III,347 à÷aüsà nàma bhaviùyatkàlà . #<à÷aüsàyàm bhåtavadatide÷e laïliñoþ pratiùedhaþ># . à÷aüsàyàm bhåtavadatide÷e laïliñoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . apavàdasya nimittàbhàvàt . na atra apavàdasya nimittam asti . katham . anadyatane hi tayoþ vidhànam . anadyatane hi tau vidhãyete laïliñau . na ca atra anadyatanaþ kàlaþ vivakùitaþ . kaþ tarhi . bhåtakàlasàmànyam . (P_3,3.132.2) KA_II,159.1-14 Ro_III,348-350 #<à÷aüsàsambhàvanayoþ avi÷eùàt tadvidhànasya apràptiþ >#. à÷aüsà sambhàvanam iti avi÷iùñau etau arthau . à÷aüsàsambhàvanayoþ avi÷eùàt tadvidhànasya apràptiþ . à÷aüsàyàm ye vidhãyante te sambhàvane api pràpnuvanti . ye ca sambhàvane vidhãyante te à÷aüsàyàm api pràpnuvanti . kim tarhi ucyate apràptiþ iti . na sàdhãyaþ pràptiþ bhavati . iùñà vyavasthà na prakalpeta . na sarve sarvatra iùyante . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . sambhàvanàvayavatvàt à÷aüsàyàþ . sambhàvanàvayavàtmikà à÷aüsà . à÷aüsà nàma pradhàritaþ arthaþ abhinãtaþ ca anabhinãtaþ ca . sambhàvanam nàma pradhàritaþ arthaþ abhinãtaþ eva. ## . atha và arthàsandehaþ eva punaþ asya . kim kàraõam . alamarthatvàt sambhàvanasya . sambhàvane àlamarthyam gamyate àsaü÷àyàm punaþ anàlamarthyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati sambhàvane api anàlamarthyam gamyate iti yat ayam sambhàvane alam iti àha . tasmàt suùñhu ucyate na và sambhàvanàvayavatvàt à÷aüsàyàþ iti . (P_3,3.133.1) KA_II,159.16-201.2 Ro_III,350 ## . kùipravacane lçaþ à÷aüsàvacane liï bhavati vipratiùedhena . kùipravacane lçñ bhavati iti asya avakà÷aþ . upàdhyàyaþ cet àgataþ kùipram adhyeùyàmahe . à÷aüsàvacabe liï bhavati iti asya avakà÷aþ . upàdhyàyaþ cet àgataþ à÷aüse yuktaþ adhãyãya . iha ubhayam pràpnoti . upàdhyàyaþ cet àgataþ à÷aüse kùipram adhãyãya . liï bhavati vipratiùedhena . (P_3,3.133.2) KA_II,159.21-160.9 Ro_III,350-351 ## . aniùpanne niùpanna÷abdaþ ÷iùyaþ ÷àsitavyaþ . kim kàraõam . aniùpannatvàt . devaþ cet vçùñaþ niùpannàþ ÷àlayaþ . tatra bhavitavyam sampatsyante ÷àlayaþ iti . ## . siddham etat . katham . bhaviùyatpratiùedhàt . yat lokaþ bhaviùyadvàcinaþ ÷abdasya prayogam na mçùyati . kaþ cit àha . devaþ cet vçùñaþ sampatsyante ÷àlayaþ iti . saþ ucyate . mà evam vocaþ . sampannàþ ÷àlayaþ iti evam bråhi . ## . hetubhåtakàlasamprekùitatvàt và punaþ siddham etat . hetubhåtakàlam varùam varùàkàlà ca kriyà . yadi tarhi niùpannaþ arthaþ kim niùpannakàryàõi na kriyante . kàni . bhojanàdãni . anyat idànãm etat ucyate kim niùpannakàryàõi na kriyante iti . yat tu tat niùpannaþ arthaþ na niùpannaþ iti . saþ niùpannaþ arthaþ . ava÷yam khalu api koùñhagateùu api ÷àliùu avahananàdãni pratãkùyàõi . evam iha api niùpannaþ arthaþ . ava÷yam tu jananàdãni pratãkùyàõi . (P_3,3.133.3) KA_II,160.10-161.2 Ro_III,351-352 ##. astyarthànàm bhavantyarthe sarvàþ vibhaktayaþ . kåpaþ asti . kåpaþ bhaviùyati . kåpaþ bhavità . kåpaþ abhåt . kåpaþ àsãt . kåpaþ babhåva iti . katham punaþ j¤àyate bhavantyàþ eùaþ arthaþ iti . kartuþ vidyamànatvàt . kartà atra vidyate . katham punaþ j¤àyate kartà atra vidyate iti . kåpaþ anena kadà cit dçùñaþ . na ca asya kam cid api apàyam pa÷yati . saþ tu tatra buddhyà nityàm sattàm adhyavasyati . kåpaþ asti iti . ## . siddham etat . katham . yathàsvam etàþ vibhaktayaþ sveùu sveùu kàleùu prayujyante iti . katham punaþ j¤àyate yathàsvam etàþ vibhaktayaþ sveùu sveùu kàleùu prayujyante iti . ## . yat na và bhàùyante . ##. asiddhaþ ca viparyàsaþ . na hi kaþ cit kåpaþ asti iti prayoktavye kåpaþ abhåt iti prayuïkte . kim punaþ kàraõam . na và bhàùyante asiddhaþ ca viparyàsaþ . iha kim cit indriyakarma kim cit buddhikarma . indriyakarma samàsàdanam buddhikarmavyavasàyaþ . evam hi kaþ cit pàñaliputram jigamiùuþ àha . yaþ ayam adhvà gantavyaþ à pàñaliputràt etasmin kåpaþ bhaviùyati . samàsàdya atikramya uùitvà kåpaþ àsãt iti . samàsàdya atikramya uùitvà vismçtya kåpaþ babhåva iti . tat yadà indriyakarma tadà etàþ vibhaktayaþ . yadà hi buddhikarma tadà vartamànà bhaviùyati . (P_3,3.135) KA_II,161.4-14 Ro_III,353-354 kimartham imau dvau pratiùedhau ucyete na adyatanavat iti eva ucyeta . ## . na anadyatanavatpratiùedhe laïluñoþ pratiùedhaþ draùñavyaþ . ## . adyatanavadvacane hi sati vidhiþ iyam vij¤àyeta . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra laóvidhiþ prasajyeta . ##. luïlçñoþ ca ayathàkàlam prayogaþ prasajyeta . luïaþ api viùaye lçñ syàt lçñaþ ca viùaye luï syàt . adya punaþ ayam dvau pratiùedhau uktvà tåùõãm àste . yathàpràptem eva adyatane bhaviùyati iti . (P_3,3.136) KA_II,161.16-162.13 Ro_III,354-355 kimartham idam ucyate na na anadyatanavat iti eva siddham . ## . akriyàprabandhàrthaþ ayam àrambhaþ . kim ucyate akriyàprabandhaþ . na punaþ kriyàprabandhàrthaþ api syàt . ## . kriyàprabandhàrtham iti cet vacanam anarthakam . siddham kriyàprabandhe pårveõa eva . idam tarhi prayojanam . anahoràtràõàm iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . yaþ ayam triü÷adràtraþ àgàmã tasya yaþ avaraþ pa¤cada÷aràtraþ iti . ## . ahoràtrapratiùedhàrtham iti cet tat na aniùñatvàt . kim kàraõam . aniùñatvàt . atra api na anadyatanavat iti eva iùyate . idam tarhi prayojanam : bhaviùyati iti vakùyàmi iti . iha ma bhåt . yaþ ayam adhvà gataþ à pàñaliputràt tasya yat avaram sàketàt iti . na aniùñatvàt . atra api na anadyatanavat iti eva iùyate . idam tarhi prayojanam maryàdàvacane iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . yaþ ayam adhvà aparimàõaþ gantavyaþ tasya yat avaram sàketàt iti . atra api na anadyatanavat iti eva iùyate . tasmàt suùñhu ucyate bhaviùyati maryàdàvacane avarasmin iti akriyàprabandhàrtham . kriyàprabandhàrtham iti cet vacanànarthakyam iti . (P_3,3.137) KA_II,162.15-21 Ro_III,356 ## . anahoràtràõàm iti tadvibhàge pratiùedhaþ vaktavyaþ . yaþ ayam triü÷adràtraþ àgàmãtasya yaþ avaraþ ardhamàsaþ . ## . taiþ ca vibhàge iti vaktavyam : yaþ ayam màsaþ àgàmãtasya yaþ avaraþ pa¤cada÷aràtraþ iti . dveùyam vijànãyàt : ahoràtràõàm eva ahoràtraiþ vibhàge pratiùedhaþ iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : anahoràtràõàm iti tadvibhàge pratiùedhaþ . taiþ ca vibhàge iti . (P_3,3.138) KA_II,162.23 Ro_III,356) kasmin parasmin . kàlavibhàge . kutaþ etat . yogavibhàgakaraõasàmarthyàt . (P_3,3.139) KA_II,163.2-5 Ro_III,357 sàdhanàtipattau iti api vaktavyam iha api yathà syàt . abhokùyata bhavàn màüsena yadi matsamãpe àsiùyata iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na antareõa sàdhanam kriyàyàþ pravçttiþ asti iti sàdhanàtipattiþ cet kriyàtipattiþ api bhavati . tatra kriyàtipattau iti eva siddham . (P_3,3.140) KA_II,163.7-8 Ro_III,357 ## . bhåte lçï utàpyàdiùu draùñavyaþ . uta adhyàiùyata . api adhyaiùyata . (P_3,3.141) KA_II,163.10-13 Ro_III,357-358 ## . vibhàùà garhàprabhçtau pràk utàpibhyàm iti vaktavyam . và à utàpyoþ iti hi ucyamàne sandehaþ syàt : pràk và utàpibhyàm saha và iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe vibhàùà garhàprabhçtau pràk utàpibhyàm iti . (P_3,3.142) KA_II,163.15-20 Ro_III,358 ## . garhàyàm laóvidhiþ narthakaþ . kim kàraõam . kriyàsamàptivivakùitatvàt . kriyàyàþ atra asamàptiþ gamyate . eùaþ ca nàma nyàyyaþ vartamànaþ kàlaþ yatra kriyà aparisamàptà bhavati . tatra vartamàne lañ iti eva siddham . yadi vartamàne lañ iti evam atra lañ bhavati ÷atç÷ànacau pràpnutaþ . iùyete ca ÷atç÷ànacau : api màm yàjayantam pa÷ya . api màm yàjayamànam pa÷ya . (P_3,3.145) KA_II,164.2-8 Ro_III,358-359 ## . kiüvçttasya anadhikàràt uttaratra akiüvçttagrahaõam anarthakam . nivçttam kiüvçtte iti . tasmin nivçtte avi÷eùeõa kiüvçtte akiüvçtte ca bhaviùyati . idam tarhi prayojanam upapadasa¤j¤àm vakùyàmi iti . upapadasa¤j¤àvacane kim prayojanam . upapadam atiï iti samàsaþ yathà syàt . atiï iti pratiùedhaþ pràpnoti . yadà tarhi lçñaþ satsa¤j¤au tadà upapadasa¤j¤à bhaviùyati . bhaviùyadadhikàravihitasya lçñaþ sats¤j¤au ucyete avi÷eùavihitaþ ca ayam . (P_3,3.147) KA_II,164.10-12 Ro_III,359 ## . jàtuyadoþ liïvidhàne yadàyadyoþ upasaïkhyànam kartavyam . yadà bhavadvidhaþ kùatriyam yàjayet . yadi bhavadvidhaþ kùatriyam yàjayet . (P_3,3.151) KA_II,164.14-16 Ro_III,359-360 ## . citrãkaraõe yadipratiùedhaþ anarthakaþ . kim kàraõam . arthànyatvàt . na hi yadau upapade citrãkaraõam gamyate . kim tarhi . sambhàvanam . (P_3,3.156) KA_II,164.18-165.5 Ro_III,360 ## . hetuhetumatoþ liï và iti vaktavyam . anena cet yàyàt na ÷akañam paryàbhavet . anena cet yàsyati na ÷akañam paryàbhaviùyati . ## . bhaviùyadadhikàre iti vaktavyam . iha mà bhåt . varùati iti dhàvati . hanti iti palayate . atha idànãm ÷atç÷ànacau atra kasmàt na bhavataþ . ## . (P_3,3.157) KA_II,165.7-8 Ro_III,361 ## . kàmapravedanam cet gamyate iti vaktavyam . iha mà bhåt . icchan kañam karoti . (P_3,3.161.1) KA_II,165.10-15 Ro_III,361 vidhyadhãùñayoþ kaþ vi÷eùaþ . vidhiþ nàma preùaõam . adhãùñam nàm satkàrpårvikà vyàpàraõà . atha nimantraõàmantraõayoþ kaþ vi÷eùaþ . sannihitena nimantraõam bhavati asannihitena ca àmantraõam . na eùaþ asti vi÷eùaþ . asannihitena api nimantraõam bhavati sannihitena ca àmantraõam . evam tarhi yat niyogataþ kartavyam tat nimantraõam . kim punaþ tat . havyam kavyam và . bràhmaõena siddham bhujyatàm iti ukte adharmaþ pratyàkhyàtuþ . àmantraõe kàmacàraþ . (P_3,3.161.2) KA_II,165.16-166.22 Ro_III,362-365 katham punaþ idam vij¤àyate . nimantraõàdããnàm arthe iti àhosvit nimantraõàdiùu gamyamàneùu iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . nimantraõàdããnàm arthe iti cet àmantrayai nimantrayai bhavantam iti pratyayànupapattiþ . kim kàraõam . prakçtyà abhihitatvàt . prakçtyà abhihitaþ saþ arthaþ iti kçtvà pratyayaþ na pràpnoti . ## . dvivacanabahuvanayoþ ca a prasiddhiþ . kim kàraõam . ekàrthatvàt . ekaþ ayam arthaþ nimantraõam nàma . tasya ekatvàt ekavacanam eva pràpnoti . astu tarhi nimantraõàdiùu gamyamàneùu . iha api tarhi pràpnoti . devadattaþ bhavantam àmantrayate . devadattaþ bhavantam nimantrayate iti . ## . siddham etat . katham . dvitãyàkàïkùasya dhàtoþ prakçte pratyayàrthe pratyayaþ bhavati iti vaktavyam . ke ca prakçtàþ arthàþ . bhàvakarmakartàraþ . bhavet siddham pràpnotu bhavàn àmantraõam anubhavatu bhavàn amantraõam iti yatra dvitãyaþ àkàïkyate . idam tu na sidhyati àmantrayai nimantrayai iti . atra api dvitãyaþ àkàïkyate . kaþ . nimantriþ eva . àmantrayai àmantraõam . nimantrayai nimantraõam . katham punaþ nimnatriþ nimantraõam àkàïkùet . dçùñaþ ca bhàvena bhàvayogaþ . tat yathà iùiþ iùiõà yujyate strãtvam ca strãtvena . yàvatà atra dvitãyaþ àkàïkùyate asti tarhi nimantraõàdãnàm arthe iti . nanu ca uktam nimantraõàdããnàm arthe iti cet àmantrayai nimantrayai bhavantam iti pratyayànupapattiþ prakçtyà abhihitatvàt iti . na eùaþ doùaþ . yaþ asau dvitãyaþ àkàïkùyate saþ eva mama pratyayàrthaþ bhaviùyati . ayam tarhi doùaþ dvivacanabahuvanàprasiddhiþ ca ekàrthatvàt iti . na eùaþ doùaþ . ##. supàm saïkhyà ca eva arthaþ karmàdayaþ ca . tathà tiïàm . ## . prasiddhaþ tatra niyamaþ . ## . atha và prakçtàn arthàn apekùya niyamaþ . ke ca prakçtàþ . ekatvàdayaþ . ekasmin eva ekavacanam na dvayoþ na bahuùu . dvayoþ eva dvivacanam naikasmin na bahuùu . bahuùu eva bahuvacanam na ekasmin na dvayoþ iti . (P_3,3.163) KA_II,166.24-167.7 Ro_III,365-366 kimartham praiùàdiùu artheùu kçtyàþ vidhãyante na avi÷eùeõa vihitàþ kçtyàþ te praiùàdiùu bhaviùyanti anyatra ca . praiùàdiùu kçtyànàm vidhànam niyamàrtham . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . praiùàdiùu eva kçtyàþ yathà syuþ iti . ##. praiùàdiùu kçtyànàm vacanam niyamàrtham iti cet tat aniùñam pràpnoti . na hi praiùàdiùu eva kçtyàþ iùyante . kim tarhi . avi÷eùeõa iùyante . busopendhyam tçõopendhyam ghanghàtyam . ## . vidhyartham tu praiùàdiùu kçtyànàm vacanam . ayam praiùàdiùu loñ vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitàn kçtyàn bàdheta . vàsaråpeõa kçtyàþ api bhaviùyanti . na syuþ . kim kàraõam . striyàþ pràk iti vacanàt . pràk striyàþ và asaråpaþ . (P_3,3.167) KA_II,167.9-12 Ro_III,366 prathamànteùu iti vaktavyam . kim prayojanam . iha mà bhåt . kàle bhuïkte . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . praiùàdiùu iti vartate . tat ca ava÷yam praiùàdigrahaõam anuvartyam . prathamànteùu iti hi ucyamàne iha api prasajyeta . kàlaþ pacati bhåtàni kàlaþ saüharati prajàþ . (P_3,4.2) KA_II,168.18-170.14 Ro_III,369-373 ## . hisvoþ parasmaipadàtmanepadagrahaõam kartavyam hiþ parasmaipadànàm yathà syàt svaþ àtmanepadànàm iti . kim prayojanam . làde÷apratiùedhàrtham . làde÷au hisvau mà bhåtàm iti . kim ca syàt yadi làde÷au hisvau syàtàm . tiïantam padam iti padasa¤j¤à na syàt . màt bhåt evam . subantam padam iti padasa¤j¤à bhaviùyati . katham svàdyutpattiþ . lakàrasya kçttvàt pràtipadikatvam tadà÷rayam pratyayavidhànam . lakàraþ kçt . tasya kçttvàt kçt pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à . pràtipadikà÷rayà svàdyutpattiþ api bhaviùyati . yadi svàdyutpattiþ supàm ÷ravaõam pràpnoti . avyayàt iti subluk bhaviùyati . katham avyayatvam . vibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtàþ bhavanti iti nipàtasa¤j¤à . nipàtam avyayam iti avyayasa¤j¤à . iha tarhi saþ bhavàn lunãhi lunãhi iti eva ayam lunàti tiï atiïaþ iti nighàtaþ na pràpnoti . ## . samasaïkhyàrtham ca hisvoþ parasmaipadàtmanepadagrahaõam kartavyam hiþ parasmaipadànàm yathà syàt svaþ àtmanepadànàm . vyatikaraþ mà bhåt iti . ## . na và hisvoþ parasmaipadàtmanepadagrahaõam kartavyam . kim kàraõam . tadhvamoþ àde÷avacanam j¤àpakam padàde÷asya . yat ayam và ca tadhvamoþ iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ padàde÷au hisvau iti . ## . tatra padàde÷e pittvasya àñaþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . pittvasya tàvat . saþ bhavàn lunãhi lunãhi iti eva ayam lunàti . àñaþ khalu api . saþ aham lunãhi lunãhi iti evam lunàni . pittvasya tàvat na vaktavyaþ . pitpratiùedhe yogavibhàgaþ kariùyate . iha seþ hi bhavati . tataþ apit ca . apit ca bhavati yàvàn hiþ nàma . àñaþ ca api na vaktavyaþ . àñi kçte sàñkasya àde÷aþ bhaviùyati . idam iha sampradhàryam : àñ kriyatàm àde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt àóàgamaþ . nityaþ àde÷aþ . kçte api àñi pràpnoti akçte api pràpnoti . àñ api nityaþ . kçte api àde÷e pràpnoti akçte api pràpnoti . anityaþ àñ . anyasya kçte api àde÷e pràpnoti anyasya akçte api pràpnoti . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . àde÷aþ api anityaþ . anyasya kçte àñi pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt àóàgamaþ . àñi kçte sàñkasya àde÷aþ bhaviùyati . idam tarhi saþ aham bhuïkùva bhuïkùva iti evam bhunajai iti ÷nasoþ allopaþ iti akàralopaþ na pràpnoti . samasaïkhyàrthatvam ca api aparihçtam eva. ## . siddham etat . katham . loómadhyamapuruùaikavacanasya kriyàsamabhihàre dve bhavataþ iti vaktavyam . kena vihitasya kriyàsamabhihàre loómadhyamapuruùaikavacanasya dvirvacanam ucyate . etat eva j¤àpayati àcàryaþ bhavati kriyàsamabhihàre loñ iti yat ayam kriyàsamabhihàre loómadhyamapuruùaikavacanasya dvirvacanam ÷àsti . kutaþ nu khalu etat j¤àpakàt atra loñ bhaviùyati . na punaþ yaþ eva asau avi÷eùavihitaþ saþ yadà kriyàsamabhihàre bhavati tadà asya dvirvacanam bhavati iti . loómadhyamapuruùaikavacane eva khalu api siddham syàt . imau ca anyau hisvau sarveùàm puruùàõàm sarveùàm vacanànàm iùyete . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam hisvoþ parasmaipadàtmanepadagrahaõam làde÷apratiùedhàrtham . samasaïkhyàrtham ca iti . na eùaþ doùaþ . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . kriyàsamabhihàre loñ bhavati . tataþ loñaþ hisvau bhavataþ . loñ iti eva anuvartate . loñaþ yau hisvau iti . katham và ca tadhvamoþ iti . và ca tadhvambhàvinaþ loñaþ iti evam etat vij¤àyate . (P_3,4.4) KA_II,170.16-19 Ro_III,373 kimartham idam ucyate . anuprayogaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . hisvàntam avyaktapadàrthakam . tena aparisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . yathàvidhi iti vakùyàmi iti . etat api na asti prayojanam . samuccaye sàmànyavacanasya iti vakùyati . tatra antareõa vacanam yathàvidhi anuprayogaþ bhaviùyati . (P_3,4.5) KA_II,170.21-24 Ro_III,373-374 kimartham idam ucyate . anuprayogaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . hisvàntam avyaktapadàrthakam . tena aparisamàptaþ arthaþ iti kçtvà anuprayogaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . sàmànyavacanasya iti vakùyàmi iti . etat api na asti prayojanam . sàmànyavacanasya anuprayogaþ astu vi÷eùavacanasya iti sàmànyavacanasya anuprayogaþ bhaviùyati laghutvàt . (P_3,4.8) KA_II,171.2-6 Ro_III,374 ## . upasaüvàdà÷aïkayoþ vacanam narthakam . kim kàraõam . liïarthatvàt . liïarthe leñ iti eva siddham . kaþ punaþ liïarthaþ . ke cit tàvat àhuþ . hetuhetumatoþ liï iti . apare àhuþ : vaktavyaþ eva etasmin vi÷eùe liï . prayujyate hi loke yadi me bhavàn idam kuryàt aham api te idam dadyàm . (P_3,4.9) KA_II,171.9-17 Ro_III,375 tumarthe iti ucyate . kaþ tumarthaþ . kartà . yadi evam na arthaþ tumarthagrahaõena . yena eva khalu api hetunà kartari tumun bhavati tena eva hetunà sayàdayaþ api bhaviùyanti . evam tarhi siddhe sati yat tumarthagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ asti anyaþ kartuþ tumunaþ arthaþ iti . kaþ punaþ asau . bhàvaþ . kutaþ nu khalu etat bhàve tumun bhaviùyati . na punaþ karmàdiùu kàrakeùu iti . j¤àpakàt ayam kartuþ apakçùyate . na ca anyasmin arthe àdi÷yate . anirdiùñàrthàþ pratyayàþ svàrthe bhavanti iti svàrthe bhaviùyati tat yathà guptijkidbhyaþ san yàvàdibhyaþ kan iti . saþ asau svàrthe bhavan bhàve bhaviùyati . kim etasya j¤àpane prayojanam . avyayakçtaþ bhàve bhavanti iti etat na vaktavyam bhavati . (P_3,4.19) KA_171.19-172.4 Ro_III,375-376 kimartham meïaþ sànubandhakasya àttvabhåtasya grahaõam kriyate na udãcàm meïaþ iti eva ucyeta . tatra ayam api arthaþ . udãcàm meïaþ iti vyatihàragrahaõam na kartavyam bhavati . kim kàraõam . tadviùayaþ hi saþ . vaytihàraviùayaþ eva mayatiþ . evam tarhi siddhe sati yat meïaþ sànubandhakasya àttvabhåtasya grahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na anubandhakçtam anejantatvam bhavati iti .kim etasya j¤àpane prayojanam . tatra asaråpasarvàde÷adàppratiùedhe pçthaktvanirde÷aþ anàkàràntatvàt iti uktam . tat na vaktavyam bhavati . kimartham punaþ idam ucyate na samànakartçkayoþ pårvakàle iti eva siddham . apårvakàlàrthaþ ayam àrambhaþ . pårvam hi asau yàcate pa÷càt apamayate . (P_3,4.21.1) KA_II,172.6-13 Ro_III,376-377 iha kasmàt na bhavati : pårvam bhuïkte pa÷càt vrajati . sva÷abdena uktatvàt na bhavati . na tarhi idànãm idam bhavati : pårvam bhuktvà tataþ vrajati iti . na etat kriyàpaurvakàlyam . kim tarhi . kartçpaurvakàlyam . pårvam hi asau bhuktvà anyebhyaþ bhoktçbhyaþ tataþ pa÷càt vrajati anyebhyaþ vrajitçbhyaþ . iha kasmàt na bhavati : àsyate bhoktum iti . kutaþ kasmàt na bhavati . kim àseþ àhosvit bhujeþ . bhujeþ kasmàt na bhavati . apårvakàlatvàt . àseþ tarhi kasmàt na bhavati . yasmàt atra lañ bhavati . etat atra praùñavyam . lañ atra katham bhavati iti . lañ ca atra vàsaråpeõa bhaviùyati . (P_3,4.21.2) KA_II,172.14-173.10 Ro_III,377-378 ## . samànakartçkayoþ iti bahuùu ktvà na pràpnoti . snàtvà bhuktvà pãtvà vrajati iti . kim puna kàraõam na sidhyati . dvivacananirde÷àt . dvivacanena ayam nirde÷aþ kriyate . tena dvayoþ eva paurvakàlye syàt . bahånàm na syàt . ## . siddham etat . katham . kriyàpradhanatvàt . kriyàpradhànaþ ayam nirde÷aþ . na atra nirde÷aþ tantram . katham punaþ tena eva nàma nirde÷aþ kriyate tat ca atantram syàt . tatkàrã ca bhavàn taddveùã ca . nàntarãyakatvàt atra dvivacanena nirde÷aþ kriyate . ava÷yam kayà cit vibhaktyà kena cit vacanena nirde÷aþ kartavyaþ . tat yathà kaþ cit annàrthã ÷àlikalàpam satuùam sapalàlam àharati nàntarãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya tuùapalàlàni utsçjati . tathà kaþ cit màüsàrthã matsyàn sa÷akalàn sakaõñakàn àharati nàntarãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya ÷akalakaõñakàn utsçjati . evam iha api nàntarãyakatvàt dvivacanena nirde÷aþ kriyate . na hi atra nirde÷aþ tantram . evam api ##. tat yathà . loke bràhmaõànàm pårvam ànãyatàm iti ukte sarvapårvaþ ànãyate . evam iha api sarvapårvàyàþ kriyàyàþ pràpnoti . ## . samànakartçkayoþ anantyasya iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam samànakartçkayoþ iti bahuùu apràptiþ iti . parihçtam etat siddham tu kriyàpradhanatvàt iti . nanu ca uktam evam api lokavij¤ànàt na sidhyati iti . na eùaþ doùaþ sarveùàm atra vrajikriyàm prati paurvakàlyam . snàtvà vrajati bhuktvà vrajati pãtvà vrajati iti . evam ca kçtvà prayogaþ aniyataþ bhavati . snàtvà bhuktva pãtvà vrajati . pãtvà snàtvà bhutvà vrajati iti . (P_3,4.21.3) KA_II,173.11-16 Ro_III,379 ## . vyàdàya svapiti iti upasaïkhyànam kartavyam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . apårvakàlatvàt . pårvam hi asau svapiti pa÷càt vyàdadàti . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . svapnasya avakàlatvàt . avarakàlaþ svapnaþ . ava÷yam asau vyàdàya muhurtam api svapiti . (P_3,4.24) KA_II,173.18-25 Ro_III,379-381 kim iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham và apràpte . àbhãkùõye iti và nitye pràpte anyatra và apràpte . kim ca ataþ . yadi pràpte àbhãkùõye aniùñà vibhàùà pràpnoti anyatra ca iùñà na sidhyati . atha apràpte . ## . agràdiùu apràptavidheþ samàsapratiùedhaþ vaktavyaþ . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam etat amà eva avyayena iti atra evakàrakaraõasya prajojanam . amà eva avyayena yat tulyavidhànam upapadam tatra samàsaþ yathà syàt . amà ca anyena ca yat tulyavidhànam upapadam tatra mà bhåt iti . (P_3,4.26.1) KA_II,174.2-8 Ro_III,381 kimartham svàdumi makàràntatvam nipàtyate na khamu¤ prakçtaþ saþ anuvartiùyate . ## . svàdumi màntanipàtanam kriyate ãkàràbhàvàrtham . ãkàraþ mà bhåt iti . svàdvãm kçtvà yavàgåm bhuïkte . svàduïkàram yavàgåm bhuïkte . ## . cvyantasya ca makàràntatvam nipàtyate . asvàdu svàdu kçtvà bhuïkte . svàduïkàram bhuïkte . (P_3,4.26.2) KA_II,174.9-175.22 Ro_III,382-385 #<à ca tumunaþ samànàdhikaraõe># . à ca tumunaþ pratyayàþ samànàdhikaraõe vaktavyàþ . kena . anuprayogeõa . kim prayojanam . svàduïkàram yavàgåþ bhujyate devadattena iti devadatte tçtãyà yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . õamulà abhihitaþ kartà iti . nanu ca bhujipratyayena anabhihitaþ kartà iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà yavàgvàm dvitãyà pràpnoti . kim kàraõam . õamulà anabhihitam karma iti . yadi punaþ ayam karmaõi vij¤àyeta õa evam ÷akyam . iha hi svàduïkàram yavàgåm bhuïkte devadattaþ iti yavàgvàm dvitãyà na syàt . kim kàraõam . õamulà abhihitam karma iti . nanu ca bhujipratyayena anabhihitam karma iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà devadatte tçtãyà pràpnoti . kim kàraõam . õamulà anabhihitaþ kartà iti . atha anena ktvàyàm arthaþ : paktvà odanaþ bhujyate devadattena iti . bàóham arthaþ . devadatte tçtãyà yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . ktvayà abhihitaþ kartà iti . nanu ca bhujipratyayena anabhihitaþ kartà iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà odane dvitãyà pràpnoti . kim kàraõam . ktvayà anabhihitam karma iti . yadi punaþ ayam karmaõi vij¤àyeta õa evam ÷akyam . iha hi paktvà odanam bhuïkte devadattaþ iti odane dvitãyà na syàt . kim kàraõam . ktvayà abhihitam karma iti . nanu ca bhujipratyayena anabhihitam karma iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà devadatte tçtãyà pràpnoti . kim kàraõam . ktvayà anabhihitaþ kartà iti . atha anena tumuni arthaþ . bhoktum odanaþ pacyate devadattena . bàóham arthaþ . devadatte tçtãyà yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . tumunà abhihitaþ kartà iti . nanu ca pacipratyayena anabhihitaþ kartà iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà odane dvitãyà pràpnoti . kim kàraõam . tumunà anabhihitam karma iti . yadi punaþ ayam karmaõi vij¤àyeta õa evam ÷akyam . iha hi bhoktum odanam pacati devadattaþ iti odane dvitãyà na syàt . kim kàraõam . tumunà abhihitam karma iti . nanu ca pacipratyayena anabhihitam karma iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati dvitãyà devadatte tçtãyà pràpnoti . kim kàraõam . tumunà anabhihitaþ kartà iti . atha anena iha arthaþ paktvà odanam gràmaþ gamyate devadattena . bàóham arthaþ . devadatte tçtãyà yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . ktvayà abhihitaþ kartà iti . nanu ca gamipratyayena anabhihitaþ kartà iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà . yadi sati abhidhàne ca anabhidhàne ca kutaþ cit anabhidhànam iti kçtvà anabhihità÷rayaþ vidhiþ bhaviùyati tçtãyà yat uktam odane dvitãyà pràpnoti iti saþ doùaþ na jàyate . tat tarhi vaktavyam à ca tumunaþ samànàdhikaraõe iti . na vaktavyam . avyayakçtaþ bhàve bhavanti iti bhàve bhaviùyanti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . tumarthe iti vartate . tumarthaþ ca kaþ . bhàvaþ . (P_3,4.32) KA_II,175.24-26 Ro_III,385 ålopa÷càsyànyatarasyàïgrahaõam ÷akyam akartum . katham goùpadam vçùñaþ devaþ iti . pràtiþ påraõakarmà . tasmàt eùaþ kaþ . yadi kaþ vibhatãnàm ÷ravaõam pràpnoti . ÷råyante eva atra vibhaktayaþ . tat yathà ekena goùpadapreõa . (P_3,4.37) KA_II,176.2-14 Ro_III,386 ## . hanaþ karaõe anarthakam vacanam . kim kàraõam . hiüsàrthebhyaþ õamulvidhànàt . hiüsàrthebhyaþ õamulvidhãyate . tena eva siddham . ## . arthavat tu hanteþ õamulvacanam . kaþ arthaþ . ahiüsàrthasya vidhànàt . ahiüsàrthànàm õamul yathà syàt . asti punaþ ayam kva cit hantiþ ahiüsàrthaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha . pàõyupaghàtam vedim hanti . ## . nityasamàsàrtham ca hiüsàrthàt api hanteþ anena vidhiþ eùitavyaþ . katham punaþ icchatà api hiüsàrthàt hanteþ anena vidhiþ labhyaþ . anena astu tena và iti tena syàt vipratiùedhena . ## . yat ayam nityasamàsàrtham ca iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ hiüsàrthàt api hanteþ anena vidhiþ bhavati iti . (P_3,4.41) KA_II,176.16-18 Ro_III,387 iha kasmàt na bhavati . gràme baddhaþ iti . evam vakùyàmi . adhikaraõe bandhaþ sa¤j¤àyàm . tataþ kartroþ jãvapuruùayoþ na÷ivahoþ iti . katham aññàlikàbandham baddhaþ caõóàlikàbanadham baddhaþ . upamàne karmaõi ca iti evam bhaviùyati . (P_3,4.60) KA_II,176.20 Ro_III,387 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . tira÷ci iti bhavitavyam . sautraþ ayam nirde÷aþ . (P_3,4.62) KA_II,176.22-177.3 Ro_III,387-388 arthagrahaõam kimartham . nàdhàpratyaye iti iyati ucyamàne iha eva syàt dvidhàkçtya . iha na syàt dvaidhaïkçtya . arthagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . nàdhàpratyaye siddham bhavati yaþ ca anyaþ tena samànàrthaþ . atha pratyayagrahaõam kimartham iha mà bhåt hiruk kçtvà pçthak kçtvà . (P_3,4.64) KA_II,177.5 Ro_III,388 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . anåci iti bhavitavyam . sautraþ ayam nirde÷aþ . (P_3,4.67.1) KA_II,177.7-179.7 Ro_III,388-393 kimartham idam ucyate . ## . kartari kçtaþ bhavanti iti ucyate anàde÷e svàçthavij¤ànàt . anirdiùñàrthàþ pratyayàþ svàrthe bhavanti . tat yathà . guptijkidbhyaþ san yàvàdibhyaþ kan iti . evam ime api pratyayàþ svàrthe syuþ . svàrthe mà bhåvan kartari yathà syuþ iti evamartham idam ucyate . na etat asti prayojanam . yam icchati svàrthe àha tam . bhàve gha¤ bhavati iti . karmaõi tarhi mà bhåvan iti . karmaõi api yam icchati àha tam . dhaþ karmaõi ùñran iti . karaõàdhikaraõayoþ tarhi mà bhåvan iti . karaõàdhikaraõayoþ api yam icchati àha tam . lyuñ karaõàdhikaraõayoþ bhavati iti . sampradànàpàdànayoþ tarhi mà bhåvan iti . sampradànàpàdànayoþ api yam icchati àha tam . dà÷agoghnau sampradàne bhãmàdayaþ apàdàne iti . yaþ idànãm anyaþ pratyayaþ ÷eùaþ saþ antareõa vacanam kartari eva bhaviùyati . tat eva tarhi prayojanam svàrthe mà bhåvan iti . nanu ca uktam yam icchati svàrthe àha tam . bhàve gha¤ bhavati iti . anyaþ saþ bhàvaþ bàhyaþ prakçtyarthàt . anena idànãm àbhyantare bhàve syuþ . tatra mà bhåvan iti kartçgrahaõam . kaþ punaþ anayoþ bhàvayoþ vi÷eùaþ . uktaþ bhàvabhedaþ bhàùye . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra khyunàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . khyunàdayaþ kartari mà bhåvan iti . nanu ca karaõe khunàdayaþ vidhãyante . te kartari na bhaviùyanti . tena ca karaõe syuþ anena ca kartari . nanu ca apavàdatvàt khyunàdayþ bàdhakàþ syuþ . na syuþ . kim kàraõam . nànàvàkyatvàt . nànàvàkyam tat ca idam ca . samànavàkye apavàdaiþ utsargàhþ bàdhyante . nànàvàkyatvàt bàdhanam na pràpnoti . ## . evam ca kçtvà kçtyeùu evakàraþ kriyate . tayoþ eva kçtyaktakhalarthàþ iti bhàve ca akarmakebhyaþ iti . kim prayojanam . ## . bhavyàdiùu samàve÷aþ siddhaþ bhavati . geyaþ màõavakaþ sàmnàm . geyàni màõavakena sàmàni iti . #<çùidevatayoþ tu kçdbhiþ samàve÷avacanam j¤àpakam asamàve÷asya># . yat ayam kartari ca çùidevatayoþ iti siddhe sati samàve÷e samàve÷àrtham cakàram ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na bhavati samàve÷aþ iti . kimartham tarhi kçtyeùu evakàraþ kriyate . ## . evakàrakaraõam ca càrthe draùñavyam . tayoþ bhàvakarmaõoþ kçtyà bhavanti bhavyàdãnàm kartari ca iti . kim prayojanam . ## . bhavyàdiùu samàve÷aþ siddhaþ bhavati . geyaþ màõavakaþ sàmnàm . geyàni màõavakena sàmàni iti . yat tàvat ucyate çùidevatayoþ tu kçdbhiþ samàve÷avacanam j¤àpakam asamàve÷asya iti . na etat j¤àpakasàdhyam apavàdaiþ utsargàþ apavàdaiþ bàdhyante iti . eùaþ eva nyàyaþ yat uta apavàdaiþ utsargàþ bàdhyeran . nanu ca uktam nànàvàkyatvàt bàdhanam na pràpnoti iti . na vide÷astham iti kçtvà nànàvàkyam bhavati . vide÷astham api sat ekavàkyam bhavati . tat yathà dvitãye adhyàye luk ucyate . tasya caturthaùaùñhayoþ aluk ucyate apavàdaþ . yat api ucyate evakàrakaraõam ca càrthe iti . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . katham evakàraþ càrthe vartate . saþ eùaþ evakàraþ svàrthe vartate . kim prayojanam . j¤àpakàrtham . etat j¤àpayati acàryaþ itaþ uttaram samàve÷aþ bhavati iti . kim etasya j¤apane prayojanam . tat ca bhavyàdyartham . bhavyàdiùu samàve÷aþ siddhaþ bhavati . geyaþ màõavakaþ sàmnàm . geyàni màõavakena sàmàni iti . yadi etat j¤apyate iha api samàve÷aþ pràpnoti dà÷agoghnau sampradàne bhãmàdayaþ apàdàne iti . atra api siddham bhavati . yat ayam àdikarmaõi ktaþ kartari ca iti siddhe samàve÷e samàve÷am ÷àsti tat j¤apayati àcàryaþ pràk amutaþ samàve÷aþ bhavati iti . (P_3,4.67.2) KA_II,179.8-25 Ro_III,393-396 kim punaþ ayam pratyayaniyamaþ : dhàtoþ paraþ akàraþ aka÷abdaþ và niyogataþ kartàram bruvan kçtsa¤j¤aþ ca bhavati pratyayasa¤j¤aþ ca iti . àhosvit sa¤j¤àniyamaþ : dhàtoþ paraþ akàraþ aka÷abdaþ và svabhàvataþ kartàram bruvan kçtsa¤j¤aþ ca bhavati pratyayasa¤j¤aþ ca iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tatra pratyayaniyame sati aniùñam pràpnoti . kàùñhabhit abràhmaõaþ , balabhit abràhmaõaþ . eùaþ api niyogataþ kartàram bruvan kçtsa¤j¤aþ ca syàt pratyayasa¤j¤aþ ca . ## . sa¤j¤àniyame sati siddham bhavati . yadi sa¤j¤àniyamaþ vibhaktàdiùu doùaþ . vibhaktàþ bhràtaraþ pãtàþ gàvaþ iti na sidhyati . pratyayaniyame punaþ sati parigaõitàbhyaþ prakçtibhyaþ paraþ ktaþ niyogataþ kartàram àha . na ca imàþ tatra parigaõyante prakçtayaþ . ## . vibhaktàdiùu ca pratyayaniyamasya apràptiþ . kim kàraõam . prakçteþ pratyayaparavacanàt . parigaõitàbhyaþ prakçtibhyaþ paraþ ktaþ svabhàvataþ kartàram àha . na ca imàþ tatra parigaõyante . na tarhi idànãm ayam sàdhuþ bhavati . bhavati sàdhuþ na tu kartari . katham tarhi idànãm atra kartçtvam gamyate . akàraþ matvarthãyaþ : vibhaktam eùàm asti vibhaktàþ . pãtam eùàm asti pitàþ iti . atha và uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . vibhaktadhanàþ vibhaktàþ . pãtodakàþ pitàþ iti . (P_3,4.69) KA_II,179.27-181.7 Ro_III,396-400 kimartham idam ucyate . laþ eùu sàdhaneùu yathà syàt kartari ca karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ iti . na etat asti prayojanam . bhàvakarmaõoþ àtmanepadam vidhãyate ÷eùàt kartari parasmaipadam . etàvàn ca laþ yat uta parasmaipadam àtmanepadam ca . saþ ca ayam evam vihitaþ . ataþ uttaram pañhati . ## . lagrahaõam kriyate sakarmakanivçttyartham . sakarmakàõàm bhàve laþ mà bhåte iti . yadi punaþ tatra eva akarmakagrahaõam kriyeta . tatra akarmakagrahaõam kartavyam . nanu ca iha api kriyate bhàve ca akarmakebhyaþ iti . paràrtham etat bhaviùyati . tayoþ eva kçtyaktakhalarthàþ bhàve ca akarmakebhyaþ . yàvat iha lagrahaõam tàvat tatra akarmakagrahaõam . iha và lagrahaõam kriyeta tatra và akarmakagrahaõam . kaþ nu atra vi÷eùaþ . ayam asti vi÷eùaþ . iha lagrahaõe kriyamàõe ànaþ kartari siddhaþ bhavati . tatra punaþ akarmakagrahaõe kriyamàõe ànaþ kartari na pràpnoti . tatra api akarmakagrahaõe kriyamàõe ànaþ kartari siddhaþ bhavati . katham . bhàvakarmaõoþ iti ataþ anyat yat àtmanepadànukramaõam sarvam tat kartrartham . vipratiùedhàt và ànaþ kartari . vipratiùedhàt và ànaþ kartari bhaviùyati . tatra bhàvakarmaõoþ iti etat astu kartari kçt iti . kartari kçt iti etat bhaviùyati vipratiùedhena . sarvaprasaïgaþ tu . sarvebhyaþ tu dhàtubhyaþ ànaþ kartari pràpnoti . parasmaipadibhyaþ api . na eùaþ doùaþ . anudàttaïitaþ iti eùaþ yogaþ niyamàrthaþ bhaviùyati . yadi eùaþ yogaþ niyamàrthaþ vidhiþ na prakalpate . àste ÷ete iti . atha vidhyarthaþ ànasya niyamaþ na pràpnoti . àsãnaþ ÷ayànaþ . tathà neþ vi÷aþ iti evamàdi anukramaõam yadi niyamàçthaþ vidhiþ na prakalpate . atha vidhyarthaþ ànasya niyamaþ na pràpnoti . astu tarhi niyamàrtham . nanu ca uktam vidhiþ na prakalpate iti . vidhiþ ca prakëptaþ . katham . bhàvakarmaõoþ iti atra anudàttaïitaþ iti etat anuvartiùyate . yadi anuvartate evam api anudàttaïitaþ eva bhàvakarmaõoþ àtmanepadam pràpnoti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . anudàttaïitaþ àtmanepadam bhavati . tataþ bhàvakarmaõoþ . tataþ kartari . kartari ca àtmanepadam bhavati anudàttaïitaþ iti eva . bhàvakarmaõoþ iti nivçttam . tataþ karmavyatihàre . kartari iti eva anuvartate . anudàttaïitaþ iti api nivçttam . yat api ucyate neþ vi÷aþ iti evamàdi anukramaõam yadi niyamàrtham vidhiþ na prakalpate . atha vidhyarthaþ ànasya niyamaþ na pràpnoti iti . astu vidhyartham . nanu ca uktam ànasya niyamaþ na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . yathà eva atra apràptàþ taïaþ bhavanti evam ànaþ api bhaviùyati . sarvatra aprasaïgaþ tu . sarveùu tu sàdhaneùu ànaþ na pràpnoti . vipratiùedhàt và ànaþ kartari iti bhàvakarmaõoþ na syàt . kartari eva syàt . iha punaþ lagrahaõe kriyamàõe kartari kçt iti etat astu laþ karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ iti laþ karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ iti etat bhaviùyat vipratiùedhena . sarvaprasaïgaþ tu . làde÷aþ sarveùu sàdhaneùu pràpnoti . ÷atçkvasåca bhàvakarmaõoþ api pràpnutaþ . na eùaþ doùaþ . ÷eùàt parasmaipadam kartari iti evam tau kartàram hriyete . (P_3,4.77.1) KA_II,181.8-25 Ro_III,400-402 ## ëàde÷e sarvaprasaïgaþ . sarvasya lakàrasya àde÷aþ pràpnoti . asya api pràpnoti : lunàti labhate . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate : eva¤jàtãyakasya lakàrasya àde÷aþ bhavati iti . anupàdãyamàne vi÷eùe sarvaprasaïgaþ . arthavadgrahaõàt siddham . arthavataþ lakàrasya grahaõam na ca eùaþ artahvat . ##. arthavadgrahaõàt siddham iti cet tat na . kim kàraõam . varõagrahaõam idam . na ca etat varõagrahaõeùu bhavati arthavadgrahaõe na anarthakasya iti . ## . tasmàt vi÷iùtasya lakàrasya grahaõam kartavyam . na kartavyam . dhàtoþ iti vartate . evam api ÷àlà màlà mallaþ iti atra pràpnoti . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . evam api nandanaþ atra pràpnoti . itsa¤j¤à atra bàdhikà bhaviùyati . iha api tarhi bàdheta . pacati pañhati iti . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . idam asti itkàryam liti pratyayàt pårvam udàttam bhavati iti eùaþ svaraþ yathà syàt . liti iti ucyate . na ca atra litam pa÷yàmaþ . atha api katham cit vacanàt và anuvartanàt và itsa¤j¤kànàm àde÷aþ syàt evam api na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na làde÷e litkàryam bhavati iti yat ayam õalam litam karoti . atha api uõàdayaþ vyutpàdyante evam api no doùaþ . kriyate vi÷iùñagrahaõam lasya iti . (P_3,4.77.2) KA_II,182.1-6 Ro_III,402 ##. làde÷aþ varõavidheþ bhavati pårvavipratiùedhena . làde÷asya avakà÷aþ pacatu pañhatu . varõavidheþ avakà÷aþ dadhyatra madhvatra . iha ubhayam pràpnoti . pacatu atra . pañhatu atra . làde÷aþ bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . kim uktam . làde÷aþ varõavidheþ iti . (P_3,4.79) KA_II,182.8-183.1 Ro_III,403-404 #<ñitaþ etve àtmanepadeùu ànapratiùedhaþ># . ñitaþ etve àtmanepadeùu ànapratiùedhaþ vaktavyaþ . pacamànaþ yajamànaþ . ñitaþ iti etvam pràpnoti . ## . kim uktam . j¤àpakam và sànubandhakasya àde÷avacane itkàryàbhàvasya iti . na etat asti uktam . evam kila tat uktam syàt yadi evam vij¤àyeta . ñit àtmanepadam ñidàtmanepadam . ñidàtmanepadànàm iti . tat ca na . ñitaþ lakàrasya yàni àtmanepadàni iti evam etat vij¤àyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . ñit àtmanepadam ñidàtmanepadam . ñidàtmanepadànàm iti vij¤àyamàne akurvi atra api prasajyeta . na eùaþ ñit . kaþ tarhi . ñhit . saþ ca ava÷yam ñhit kartavyaþ àdiþ mà bhåt iti . katham iñaþ at iti . iñhaþ at iti vakùyàmi iti . tat ca ava÷yam vaktavyam paryavapàdyasya mà bhåt . laviùãùña . iha tarhi iùam årjam aham itaþ àdi àtaþ lopaþ iñi ca iti àkàralopaþ na pràpnoti . tasmàt ñit eùaþ . àdiþ tarhi kasmàt na bhavati . saptada÷a àde÷àþ sthàneyogatvam prayojayanti . tàn ekaþ na utsahate vihantum iti kçtvà àdiþ na bhaviùyati . paryavapàdyasya kasmàt na bhavati . laviùãùña iti . asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti . idam tarhi uktam pràkçtànàm àtmanepadànàm etvam bhavati iti . ke ca prakçtàþ . tàdayaþ . #<àne muk j¤àpakam tu etve ñittaïàm . i÷isãricaþ óàrauraþsu . ñit añitaþ . prakçte tat . guõe katham >#. (P_3,4.82.1) KA_II,183.3-184.2 Ro_III,405-407 #<õalaþ ÷itkaraõam sarvàde÷àrtham># . õal ÷it kartavyaþ . kim prayojanam . sarvàde÷àrtham . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi ÷akàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya prasajyeta . ## . kim uktam . anittvàt siddham iti . õakàraþ kriyate . tasya anittvàt siddham . kaþ eùaþ parihàraþ nyàyyaþ . ÷akàram asi coditaþ . õakàram kariùyàmi ÷akàram na kariùyàmi iti . õakàraþ atra kriyeta ÷akàraþ và kaþ nu atra vi÷eùaþ . ava÷yam atra õakàraþ vçddhyarthaþ kartavyaþ õiti iti vçddhiþ yathà syàt . na arthaþ vçddhyarthena õakàreõa . õittve yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti gotaþ õit . tataþ al . al ca õit bhavati . tataþ uttamaþ và iti . evam tarhi lakàraþ kriyate . tasya anittvàt siddham . kaþ eùaþ parihàraþ nyàyyaþ . ÷akàram asi coditaþ . lakàram kariùyàmi ÷akàram na kariùyàmi iti . lakàraþ atra kriyeta ÷akàraþ và kaþ nu atra vi÷eùaþ . ava÷yam eva atra svaràrthaþ lakàraþ kartavyaþ liti pratyayàt pårvam udàttam bhavati iti eùaþ svaraþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . dhàtusvare kçte dvirvacanam . tatra àntaryataþ antodàttasya antodàttaþ àde÷aþ bhaviùyati . katham punaþ ayam antodàttaþ syàt yadà ekàc . vyapade÷ivadbhàvena . yathà eva tarhi vyapade÷ivadbhàvena antodàttaþ evam àdyudàttaþ api . tatra àntaryataþ àdyudàttasya àdyudàttaþ àde÷aþ prasajyeta . satyam etat . na tu idam lakùaõam asti dhàtoþ àdiþ udàttaþ bhavati iti . idam punaþ asti dhàtoþ antaþ udàttaþ bhavati iti . saþ asau lakùaõena antodàttaþ . tatra àntaryataþ antodàttasya antodàttaþ àde÷aþ bhaviùyati . etat api àde÷e na asti àde÷asya antaþ udàttaþ bhavati iti . prakçtitaþ anena svaraþ labhyaþ . prakçtiþ ca asya yathà eva antodàttà evam àdyudàttà api . dviþprayoge ca api dvirvacane ubhayoþ antodàttatvam prasajyeta . anudàttam padam ekavarjam iti na asti yaugapadyena sambhavaþ . paryàyaþ prasajyeta . tasmàt svaràrthaþ lakàraþ kartavyaþ . lakàraþ kriyate . tasya anittvàt siddham . (P_3,4.82.2) KA_II,184.3-11 Ro_III,407-408 ## . akàraþ ÷itkartavyaþ . kim prayojanam . sarvàde÷àrtham . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi ÷akàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya prasajyeta . nanu ca akàrasya akàravacane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . asti anyat akàrasya akàravacane prayojanam . kim . ## . saïkhyàtànude÷aþ yathà syàt . ## . tasmàt ÷akàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . a* a* a . saþ anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . (P_3,4.85) KA_II,184.14-24 Ro_III,408-409 ## . laïvadatide÷e jusbhàvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . yàntu vàntu . laïaþ ÷àkañàyanasya eva iti jusbhàvaþ pràpnoti . ## . utvam atra bàdhakam bhaviùyati . anavakà÷àþ hi vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti . sàvakà÷am ca utvam . kaþ avakà÷aþ . pacatu pañhatu . atra api ikàralopaþ pràpnoti . tat yathà eva utvam ikàralopam bàdhate evam jusbhàvam api bàdhate . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte ikàralope utvam àrabhyate . jusbhàve punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam utvam ikàralopam bàdhate jubhàvam na bàdhate . evam tarhi vakùyati tatra laïgrahaõasya prayojanam . laï eva yaþ laï tatra yathà syàt . laïvadbhàvena yaþ laï tatra mà bhåt iti . (P_3,4.87,89) KA_II,185.3-9 Ro_III,409 ## . hinyoþ ukàrasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . lunãhi lunàni . eþ uþ iti utvam pràpnoti . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . uccàraõasàmarthyàt atra utvam na bhaviùyati . alaghãyaþ ca eva hi ikàroccàraõam ukàroccàraõàt . ikàram ca uccàrayati ukàram ca na uccàrayati . tasya etat prayojanam utvam mà bhåt iti . (P_3,4.93) KA_II,185.11-16 Ro_III,409-410 ## . etaþ aitve àdguõasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . pacàva idam (pacàvedam) . pacàma idam (pacàmedam) . àdguõe kçte eta ait iti aitvam pràpnoti . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ àdguõaþ antaraïgalakùaõam aitvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_3,4.102) KA_II,185.18-186.12 Ro_III,410-411 ## . yàsuóàdeþ sãyuñaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . cinuyuþ sunuyuþ . liïaþ sãyuñ iti sãyuñ pràpnoti . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . vàkyàpakarùàt . vàkyàpakarùàt yàsuñ sãyuñam bàdhiùyate . ## . suñaþ tithoþ tu apakarùaþ vij¤àyeta . kçùãùña kçùãùñhàþ . ## . anàdeþ ca suñ vaktavyaþ . kçùãyàstàm kçùãyàsthàm . takàrathakàràdeþ liïaþ iti suñ na pràpnoti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . tithoþ pradhànabhàvàt . tithau eva tatra pradhànam . tadvi÷eùaõam liïgrahaõam . na evam vij¤àyate . takàrathakàrayoþ liïaþ iti . katham tarhi . takàrathakàrayoþ suñ bhavati tau cet liïaþ iti . (P_3,4.103) KA_II,186.14-23 Ro_III,411-412 kimartham yàsuñaþ ïittvam ucyate . ## . piti vacanàni prayojayanti . atha kimartham udàttavacanam kriyate . ## . kim . pidartham eva . #<àgamànudàttàrtham và># . atha và etat j¤àpayati àcàryaþ àgamàþ anudàttàþ bhavanti iti . asati anyasmin prayojane j¤àpakam bhavati . uktam ca etat yàsuñaþ ïidvacanam pidartham udàttavacanam ca iti . ÷akyam anena vaktum yàsuñ parasmaipadeùu bhavati apit ca liï bhavati iti . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤àpayati àcàryaþ àgamàþ anudàttàþ bhavanti . (P_3,4.110) KA_II,187.2-188.2 Ro_III,412-414 kim idam jusi àkàragrahaõam niyamàrtham àhosvit pràpakam . katham ca niyamàrtham syàt katham và pràpakam . yadi sijgrahaõam anuvartate tataþ niyamàrtham . atha nivçttam tataþ pràpakam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . jusi àkàragrahaõam niyamàrtham iti cet sijluggrahaõam kartavyam . àtaþ sijlugantàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . akàrùuþ ahàrùuþ . astu tarhi pràpakam . ##. pràpakam iti cet pratyayalakùaõapratiùedhaþ vaktavyaþ . abhåvan iti pratyayalakùaõena jusbhàvaþ pràpnoti . ## . evakàrakaraõam ca kartavyam . laïaþ ÷àkañàyanasya eva iti . niyamàçthaþ punaþ sati na arthaþ evakàreõa . nanu ca pràpake api sati siddhi vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa evakàram niyamàrthaþ bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi evakàraþ kartavyaþ . yathà evam vij¤àyeta laïaþ ÷àkañàyanasya eva . mà evam vij¤àyi laïaþ eva ÷àkañàyanasya iti . kim ca syàt . luïaþ ÷àkañàyanasya na syàt . aduþ apuþ adhuþ asthuþ . ## . laïgrahaõam ca kartavyam . laïaþ ÷àkañàyanasya eva iti . niyamàrthe punaþ sati na arthaþ laïgrahaõena . àtaþ ïitaþ iti vartate . na ca anyaþ àkàràt anantaraþ ïit asti anyat ataþ laïaþ . astu tarhi niyamàrthaþ . nanu ca uktam jusi àkàragrahaõam niyamàrtham iti cet sijluggrahaõam iti . na eùaþ doùaþ . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yaþ dvàbhyàm anantaraþ àtaþ ca sicaþ ca . atha tat evakàrakaraõam na eva kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . uttaràrtham . liñ ca liï à÷iùi àrdhadhàtukam eva yathà syàt . itarathà hi vacanàt àrdhadhàtukasa¤j¤à syàt tiïgrahaõena ca grahaõàt sàrvadhàtukasa¤j¤à . atha tat laïgrahaõam na eva kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . laï eva yaþ laï tatra yathà syàt . laïvadbhàvena yaþ laï tatra mà bhåt iti . (P_3,4.114) KA_II,188.4-15 Ro_III,414-415 #<àrdhadhàtukasa¤j¤àyàm dhàtugrahaõam># . àrdhadhàtukasa¤j¤àyàm dhàtugrahaõam kartavyam . dhàtoþ parasya àrdhadhàtukasa¤j¤à yathà syàt . iha mà bhåt . vçkùatvam vçkùatà iti . kriyamàõe ca api dhàtugrahaõe ## . svàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . iha mà bhåt . låbhyàm låbhiþ iti . anukràntàpekùam ÷eùagrahaõam .evam api agnikàmpyati vàyukàmyati iti pràpnoti . tasmàt dhàtugrahaõam kartavyam . na kartavyam . à tçtãyàdhyàyaparisamàpteþ dhàtvadhikàraþ prakçtaþ anuvartate . kva prakçtaþ . dhàtoþ ekàcaþ halàdeþ iti . evam api ÷rãkàmyati bhåkàmyati iti pràpnoti . ## . vihitavi÷eùaõam dhàtugrahaõam . dhàtoþ yaþ vihitaþ iti . dhàtoþ eùaþ vihitaþ . saïkãrtya dhàtoþ iti evam yaþ vihitaþ iti. (P_4,1.1.1) KA_II,189.2-191.7 Ro_III,419-428 ïyàppràtipadikagrahaõam kimartham . ïyàppràtipadikàt yathà syuþ . dhàtoþ mà bhåvan iti . na etat asti prayojanam . dhàtoþ tavyàdayaþ vidhãyante . te apavàdatvàt bàdhakàþ bhaviùyanti . tiïantàt tarhi mà bhåvan iti . ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante . te ca atra tiïà uktàþ ekatvàdayaþ iti kçtvà uktàrthatvàn na bhaviùyanti . ñàbàdayaþ tarhi tiïantàt mà bhåvan iti . striyàm ñàbàdayaþ vidhãyante . na ca tiïantasya strãtvena yogaþ asti . aõàdayaþ tarhi tiïantàt mà bhåvan iti . apatyàdiùv artheùu aõàdayaþ vidhãyante . na ca tiïantasya apatyàdibhiþ yogaþ asti . atha api katham cit yogaþ syàt evam api na doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na tiïantàt aõàdayaþ bhavanti iti yat ayam kva cit taddhitavidhau tiïgrahaõam karoti . ati÷àyane tamabiùñhanau tiïaþ ca iti . ataþ uttaram pañhati . #<ïyàppràtipadikagrahaõam aïgabhapadasa¤j¤àrtham># . ïyàppràtipadikagrahaõam kriyate aïgabhapadasa¤j¤àrtham . aïgabhapadasa¤j¤àþ ïyàppràtipadikasya yathà syuþ iti . kva punaþ iha aïgabhapadasa¤j¤àrthena ïyàppràtipadikagrahaõena arthaþ . ñàbàdiùu . na etat asti prayojanam . grahaõavadbhyaþ ñàbàdayaþ vidhãyante . ugitaþ ïãp bhavati ataþ ñàp bhavati iti . yat tat ÷abdasvaråpam gçhyate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . atha api kaþ cit agrahaõaþ evam api adoùaþ . striyàm ñàbàdayaþ vidhãyante . yat tat ÷abdasvaråpam striyàm vartate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . aõàdiùu tarhi . aõàdayaþ api grahaõavadbhyaþ ñàbàdayaþ vidhãyante . gargàdibhyaþ ya¤ naóàdibhyaþ phak iti . yat tat ÷abdasvaråpam gçhyate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . atha api kaþ cit agrahaõaþ evam api adoùaþ . apatyàdiùu artheùu aõàdayaþ vidhãyante . yat tat ÷abdasvaråpam apatyàdiùu artheùu vartate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . svàrthikeùu tarhi . svàrthikàþ api grahaõavadbhyaþ vidhãyante . yàvàdibhyaþ kan praj¤àidbhyaþ aõ iti . yat tat ÷abdasvaråpam gçhyate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . yaþ tarhi agrahaõaþ ÷uklataraþ kçùõataraþ iti . atra api na yàvat ÷uklaþ tàvat ÷uklataraþ . prakçùñaþ ÷uklaþ ÷uklataraþ . yat tat ÷abdasvaråpam prakçùñe vartate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . svàdiùu tarhi . ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante . yat tat ÷abdasvaråpam ekatvàdiùu artheùu vartate tasmàt tadutpattiþ . tasya etàþ sa¤j¤àþ bhaviùyanti . katham punaþ iha ucyamànàþ svàdayaþ ekatvàdiùu artheùu ÷akyà vij¤àtum . ekavàkyatvàt . ekam vàkyam tat ca idam ca . yadi ekam vàkyam tat ca idam ca kimartham nànàde÷astham kriyate . kau÷alamàtram etat àcàryaþ dar÷ayati yat ekam vàkyam sat nànàde÷astham karoti . anyat api saïgrahãùyàmi iti . ## . yacchayoþ tarhi lugartham ïyàppràtipadikagrahaõam kriyate . kaüsãyapara÷avyayoþ ya¤a¤au luk ca iti ïyàppràtipadikàt parasya luk yathà syàt . akriyamàõe hi ïyàppràtipadikagrahaõe prakçteþ api luk prasajyeta . etat api na asti prayojanam . yathà paribhàùitam pratyayasya luk÷lulupaþ bhavanti iti pratyayasya bhaviùyati . evam api ukàrasakàrayoþ prasajyeta . kameþ saþ kaüsaþ paràn ÷rõàti iti para÷uþ iti . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . ## . vçddhàvçddhàvarõasvaradvyajlakùaõe tarhi pratyayavidhau tatsampratyayàrtham ïyàppràtipadikagrahaõam kriyate . vçddhàt avçddhàt avarõànñàt anudàttàdeþ dvyacaþ iti etàni pràtipadikavi÷eùaõàni yathà syuþ iti . atha akriyamàõe ïyàppràtipadikagrahaõe kasya etàni vi÷eùaõàni syuþ . samarthavi÷eùaõàni . tatra kaþ doùaþ . udãcàm vçddhàt agotràt iha ca prasajyeta j¤ànàm bràhmaõànàm apatyam iti . etat hi samartham vçddham . iha ca na syàt j¤ayoþ bràhmaõayoþ apatyam iti . etat hi samartham avçddham . vçddha. avçddha . pràcàm avçddhàt phin bahulam iha ca prasajyeta j¤ayoþ bràhmaõayoþ apatyam iti . etat hi samartham avçddham . iha ca na syàt j¤ànàm bràhmaõànàm apatyam iti . etat hi samartham vçddham . avçddha . avarõa . ata i¤ bhavati iha eva syàt dakùasya apatyam dàkùiþ iti . etat hi samartham akàràntam . iha ca na syàt dakùayoþ apatyam dakùàõàm apatyam iti . etat hs samartham anavarõàntam . avarõa . svara . anudàttàdeþ a¤ bhavati iti iha ca prasajyeta vàcaþ vikàraþ tvacaþ vikàraþ iti . etat hs samartham anudàttàdi . iha ca na syàt sarveùàm vikàraþ iti . etat hs samartham udàttàdi . svara . dvyajlakùaõa dvjacaþ ñhan iti iha ca prasajyeta vàcà tarati tvacà tarati iti . etat hi samartham dvyac . iha ca na syàt ghañena tarati iti . etat hi samartham samartham advyac . asti punaþ samarthavi÷eùaõe sati kim cit iùñam saïgçhãtam bhavati àhosvit doùàntam eva . asti iti àha . kim . sàmnà tarati vemnà tarati iti . etat hi samartham api ïyàppràtipadikam api . (P_4,1.1.2) KA_II,191.12-195.23 Ro_III,428-438 atha ïyàbgrahaõam kimartham na pràtipadikàt iti eva siddham . na sidhyati . apratyayaþ iti pràtipadikasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ pràpnoti . yadi eùaþ ïyàbgrahaõe hetuþ tyågrahaõam api kartavyam . tau api hi pratyayau . tigrahaõe tàvat vàrttam . taddhitaþ pràtipadikam iti pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati . ågrahaõe ca api vàrttam . uvarõàntàt åï vidhãyate . tatra ekàde÷aþ . ekàde÷e kçte antàdivadbhàvàt pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati . yadi eùaþ åïaþ agrahaõe hetuþ àbgrahaõam api na kartavyam . àp api hi akàràntàt vidhãyate . tatra ekàde÷aþ . ekàde÷e kçte antàdivadbhàvàt pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati . yaþ tarhi anakàràntàt . kru¤cà uùõihà devavi÷à iti . atra api akàràntàt vçttiþ lakùyate . kru¤càn àlabheta . uùõihakakubhau . devavi÷am ca manuùyavi÷am ca iti . iha tàvat uùõihakakubhau iti . àpaþ eva etat auttarapadikam hrasvatvam . iha khalu api devavi÷am ca manuùyavi÷am ca iti . na asti vi÷eùaþ akàràntàt utpattau satyàm vya¤janàntàt và iti . yat tàvat ucyate iha tàvat uùõihakakubhau iti . àpaþ eva etat auttarapadikam hrasvatvam iti . sa¤j¤àcchandasoþ iti evam tat . na ca eùà sa¤j¤à na api idam chandaþ . yat api ucyate iha khalu api devavi÷am ca manuùyavi÷am ca iti . na asti vi÷eùaþ akàràntàt utpattau satyàm vya¤janàntàt và iti . svare vi÷eùaþ . yadi atra vya¤janàntàt utpattiþ syàt devavi÷am iti evam svaraþ prasajyeta . devavi÷am iti ca iùyate . tasmàt kaþ eùaþ evamviùayaþ . idam tarhi pàdaþ anyatarasyàm ñàp çci iti . çci iti ucyate . tatra chàndasatvàt bhaviùyati . çci iti na idam chandaþ vivakùitam kàñhakam kàpàlakam amudakam paippalàdakam và . kim tarhi . pratyayàrthavi÷eùaõam etat . çk cet pratyayàrthaþ bhavati iti . etat api na asti prayojanam pada÷abdaþ pàda÷abdasamànàrthaþ akàràntaþ chandasi dç÷yate . tasyàþ saptàkùaram ekam padam eakaþ pàdaþ iti arthaþ . tasmàt utpattiþ bhaviùyati . idam tarhi óàp ubhàbhyàm anyatarasyàm iti . bahuràjà bahuràje bahuràjàþ . #<ïyàbgrahaõam anarthakam pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõàt># . ïyàbgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõàt . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ vi÷eùaþ eùà và paribhàùà kriyate àbgrahaõam và . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . kàni . ## . sarvanàmavidhiþ prayojanam . sarvanàmnaþ suñ iha eva syàt teùàm yeùàm . tàsàm yàsàm iti atra na syàt . na etat asti prayojanam . avarõàntàt ñàp vidhãyate . tatra ekàde÷aþ . ekàde÷e kçte antàdivadbhàvàt suñ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . sarvanàmnaþ tçtãyà ca iha eva syàt bhavatà hetunà bhavataþ hetoþ iti . bhavatyà hetunà bhavatyàþ hetoþ iti atra na syàt . sarvanàma . svara . ku÷ålakåpakumbha÷àlam bile iha eva syàt ku÷ålabilam . ku÷ålãbilam iti atra na syàt . svara . samàsa . dvitãyà ÷ritàdibhiþ saha samasyate iha eva syàt kaùñam ÷ritaþ kaùña÷ritaþ . kaùñam ÷rità kaùña÷rità iti atra na syàt . etat api na asti prayojanam . ÷rita÷abdaþ akàràntaþ . tatra ekàde÷aþ . ekàde÷e kçte antàdivadbhàvàt bhaviùyati . idam tarhi . pårvasadç÷a iti iha eva syàt pitrà sadç÷aþ pitçsadç÷aþ . pitrà sadç÷ã pitçsadç÷ã iti atra na syàt . samàsaþ . taddhitavidhi . acittahiastidhenoþ ñhak iha eva syàt hastinàm samåhaþ hàstikam . hastinãnàm samåhaþ hàstikam iti atra na syàt . etat api na asti prayojanam . puüvadbhàvena etat siddham . idam tarhi . pramàõe dvayasac yathà iha bhavati hastidvayasam hastimàtram evam hastinãdvayasam hastinãmàtram iti api yathà syàt . taddhitavidhi . luk . na indsiddhabadhnàtiùu ca iha eva syàt sthaõóila÷àyã . sthaõóila÷àyinã iti atra na syàt . luk . aluk . ÷ayavàsavàsiùu akàlàt iha eva syàt gràmevàsã . gràmevàsinã iti atra na syàt . ##. mànini ca vidhipratiùedhàçtham prayojanam . vidhyartham tàvat . kyaïmàninoþ ca iha eva syàt dar÷anãyamànã . dar÷anãyamàninã iti atra na syàt . pratiùedhàrtham api . vakyàti ÷vàïgàt ca ãtaþ amànini . tasmin kriyamàõe iha eva syàt dãrghamukhamànã . dãrghamukhamàninã iti atra na syàt . ## . pratyayagrahaõopacàreùu ca prayojanam . tçjakàbhyàm kartari iha eva syàt apàm sraùñà . apàm sraùñrã iti atra na syàt . upacàra : ataþ kçkamikaüsakumbha itha eva syàt ayaskumbhaþ . ayaskumbhã iti atra na syàt . etàni asyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni yadartham eùà paribhàùà kartavyà . etasyàm ca satyàm na arthaþ ïyàbgrahaõena . ## . upapadavidhau atiprasaïgaþ bhavati . dviùatparayoþ tàpeþ yathà iha bhavati dviùantapaþ iti evam dviùatãtapaþ iti atra api syàt . ## . ya¤i¤oþ phaki atiprasaïgaþ bhavati . yathà iha bhavati gàrgyàyaõaþ dàkùàyaõaþ evam gàrgeyaþ dàkùeyaþ iti atra api syàt . na eùaþ doùaþ . óhak atra bàdhakaþ bhaviùyati . ## . samàsànteùu ca atiprasaïgaþ bhavati . ràjàhasakhibhyaþ ñat yathà iha bhavati madraràjaþ ka÷mãraràjaþ evam madraràj¤ã ka÷mãraràj¤ã iti atra api syàt . na và bhavati madraràjã iti . bhavati yadà samàsàntàt ãkàraþ . liïgavi÷iùñagrahaõe tu ãkàràntàt samàsàntaþ prasajyeta . tatra kaþ doùaþ . puüvadbhàvaþ ñilopaþ ca . tatra madrajã iti etat råpam syàt . madraràj¤ã iti ca iùyate . ## . mahadàttve priyàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . àt mahataþ samànàdhikaraõajàtãyayoþ iti yathà iha bhavati mahàn priyaþ asya mahàpriyaþ evam mahatã priyà asya mahatãpriyaþ iti atra api syàt . kim ucyate priyàdiùu iti . yatra puüvadbhàvaþ pratiùidhyate . yatra tu na pratiùidhyate bhavitavyam eva tatra àttvena . #<¤nitsvare># . ¤nitsvare atiprasaïgaþ bhavati . ¤niti àdiþ udàttaþ bhavati yathà iha bhavati dàkùiþ ahicumbukàyaniþ evam dàkùã ahicumbukàyanã iti atra api syàt . ## . ràj¤aþ svare bràhmaõakumàrayoþ atiprasaïgaþ bhavati . ràjà ca bràhmaõakumàrayoþ iti yathà iha bhavati ràjakumàraþ ràjabràhmaõaþ evam ràjakumàrã ràjabràhmaõã iti atra api syàt . ## . samàsasaïghàtagrahaõeùu ca atiprasaïgaþ bhavati . bahoþ na¤vat uttarapadabhåmni yathà iha bhavati bahugomàn bahuyavamàn evam bahugomatã bahuyavamatã iti atra api syàt . kim ucyate samàsasaïghàtagrahaõeùu iti . yat avayavagrahaõam prayojanam eva tasyàþ paribhàùàyàþ . kumbha÷àlam bile ku÷ålãbilam iti yathà . ## . kim uktam . na và vibhaktau liïgavi÷iùñàgrahaõàt iti . ete asyàþ paribhàùàþ doùàþ etàni ca prayojanàni syuþ . ete doùàþ samàþ bhåyàüsaþ và . tasmàt na arthaþ anayà paribhàùayà . na hi doùàþ santi iti paribhàùà na kartavyà lakùaõam và na praõeyam . na hi bhikùukàþ santi iti sthàlyaþ na à÷rãyante na ca mçgàþ santi iti yavà na upyante . na hi doùàõàm lakùaõam asti iti . tasmàt yàni etasyà paribhàùayàþ prayojanàni tadartham eùà kartavyà pratividheyam ca doùeùu . ## . taddhitavidhànàçtham tu ïyàbgrahaõam kartavyam . ïyàbantàt taddhitotpattiþ yathà syàt . kàlitarà hariõitarà khañvàtarà màlàtarà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ##. vipratiùedhàt hi taddhitotpattiþ pràpnoti . ##. tatra samàsànteùu doùaþ bhavati . bahugomatkà bahuyavamatkà . samàsàntàþ api ïyàbantàt syuþ . ## . tyåïoþ ca grahaõam kartavyam . yuvatikà brahmabandhukà iti . åïgrahaõena tàvat na arthaþ . na asti atra vi÷eùaþ ukàràntàt utpattau satyàm åïantàt và . idam tarhi yuvatitarà brahmabandhutarà iti . ## . tadantasya ca ïyàbantasya pratyayàrthena ayogàt taddhitotpattiþ na pràpnoti . kàlitarà hariïitarà khañvàtarà màlàtarà . kim kàraõam . ïyàpantam etat strãpradhànam . na ca strãtvasya prakarùàpakarùau staþ . na eùaþ doùaþ . na hi kim cit ucyate eva¤jàtãyakàt utpattavyam eva¤jàtãyakàt na iti . etàvat ucyate ati÷àyane tamabiùñhanau tiïaþ ca iti . yasya ca prakarùaþ asti tasya prakarùe pratyayaþ bhaviùyati . asti ca apradhànasya guõasya prakarùaþ . iha khalu api ÷uklataraþ kçùõataraþ iti dravyam pradhànam guõasya ca prakarùe pratyayaþ utpadyate . ## . kim uktam . siddham tu striyàþ pràtipadikavi÷eùaõatvàt svàrthe ñàbàdayaþ iti . pràtipadikavi÷eùaõam strãgrahaõam . svàrthikàþ ñàbàdayaþ . na evam vij¤ayate striyàm abhidheyàyàm iti na api strãsamànàdhikaraõàt pràtipadikàt . katham tarhi . yat striyàm pràtipadikam vartate tasmàt ñàbàdayaþ bhavanti . kasmin arthe . svàrthe iti . nanu ca uktam tatra samàsànteùu doùaþ iti . samàsàntàþ api svàrthikàþ . ubhayoþ svàrthikayoþ paratvàt samàsàntàþ bhaviùyanti . katham kàlikà iti . pratyayasthàt kàt pårvsasya iti ittvam bhaviùyati . katham hariõikà iti . hariõa÷abdaþ prakçtyantaram asti . katham lohinikà iti . vakùyati etat : lohità liïgabàdhanam và iti . (P_4,1.3.1) KA_II,195.25-198.19 Ro_III,439-452 striyàm iti ucyate . kà strã nàma . lokatataþ ete ÷abdàþ prasiddhàþ strãpumàn napuüsakam iti . yat loke dçùñvà etat avasãyate iyam strã ayam pumàn idam napuüsakam iti sà strãsaþ pumàn tat napuüsakam iti . kim punaþ loke dçùñvà etat avasãyate iyam strã ayam pumàn idam napuüsakam iti . liïgam . kim punaþ tat . ##P#< prasajyate >#. liïgàt strãpuüsayoþ j¤àne bhråkuüse ñàp pràpnoti . yat hi loke dçùñvà etat avasãyate iyam strã iti asti tat bhråkuüse . ##. iha ca¤càþ pa÷ya vadhrikàþ pa÷ya kharakuñãþ pa÷ya iti tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti natvam pràpnoti . yat hi dçùñvà etat avasãyate ayam pumàn iti asti tat vadhrikàdiùu . ## . khañvàvçkùayoþ ca liïgam na sidhyati . yat hi loke dçùñvà etat avasãyate iyam strã ayam pumàn iti na tat khañvàvçkùayoþ asti . kim tarhi tayoþ liïgam nyàyyam . ##. napuüsakam khañvàvçkùayoþ liïgam nyàyyam . kim idam nàpuüsakam iti . napuüsake bhavam nàpuüsakam . ## . tadabhàve strãpuüsaliïgàbhàve napuüsakaliïgam nyàyyam . ## . asat tu khañvàvçkùayoþ liïgam draùñavyam . katham punaþ asat nàma liïgam ÷akyam draùñum . mçgatçùõàvat . tat yathà mçgàþ tçùitàþ apàm dhàràþ pa÷yanti . na ca tàþ santi . ## . yathà gandharvanagaràõi dårataþ dç÷yante upasçtya ca na upalabhyante tadvat khañvàvçkùayoþ liïgam draùñavyam . #<àdityagativat sat na># . atha va yathà àdityasya gatiþ satã na upalabhyate tadvat khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate . ## . yathà vastràntarhitàni dravyàõi na upalabhyante tadvat khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate . viùamaþ upanyàsaþ . vastràntarhitàni dravyàõi vastràpàye upalabhyante . khañvàvçkùayoþ punaþ ye api ete rathkàràþ và÷ãvçkùàdanahastàþ målàt prabhçti à agràt vçkùàn takùõuvanti te api tayoþ liïgam na upalabhante . kena etat avasãyate khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate iti . ùaóbhiþ prakàraiþ satàm bhàvànàm anupalabdhiþ bhavati . sannikarùàt ativiprakarùàt mårtyantaravyavadhànàt tamasà àvçtatvàt indriyadaurbalyàt atipramàdàt iti . ataþ atra kaþ cit hetuþ draùñavyaþ yena khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate . kena etat avasãyate khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate iti . ## . strãkçtam ÷abdam dçùñvà strã iti avasãyate puüskçtam dçùñvà pumàn iti . ## . tat yathà àkà÷am dçùñva jyotiþ atra iti gamyate . jyotirnimittam hi àkà÷am . ## . anyonysaü÷rayam tu etat bhavati . strãkçtaþ ÷abdaþ ÷abdakçtam ca strãtvam . etat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . pratyakùeõa khalu api saþ virudhyate yaþ àha khañvàvçkùayoþ sat liïgam na upalabhyate iti . tatra svendriyavirodhaþ kçtaþ bhavati . na ca nàma svendriyavirodhinà bhavitavyam . ## . tañe ca khalu api sarvàõi liïgàni dçùñvà tañaþ tañaã tañam iti kaþ adhyavasàtum arhati iyam strãayam pumàn idam napuüsakam iti . tasmàt na vaiyàkaraõaiþ ÷akyam laukikam liïgam àsthàtum . ava÷yam ca kaþ cit svakçtàntaþ àstheyaþ . kaþ asau svakçtàntaþ . ## . saüstyànaprasavau liïgam àstheyau . kim idam saüstyànaprasavau iti . ##:#< strã># . ## iti . nanu ca loke api styàyateþ eva strã såteþ ca pumàn . adhikaraõasàdhanà loke strã : styàyati asyàm garbhaþ iti . kartçsàdhanaþ ca pumàn : såte pumàn iti . iha punaþ ubhayam bhàvasàdhanam : styànam strã pravçttiþ ca pumàn . kasya punaþ styànam strã pravçttiþ và pumàn . guõànàm . keùàm . ÷absaspar÷aråparasagandhànàm . sarvàþ ca punaþ mårtayaþ evamàtmikàþ saüstyànaprasavaguõàþ ÷absaspar÷aråparasagandhavatyaþ . yatra alpãyàüsaþ guõàþ tatra avarataþ trayaþ ÷abdaþ spar÷aþ råpam iti . rasagandhau na sarvatra . pravçttiþ khalu api nityà . na hi iha kaþ cit svasmin àtmani muhårtam api avatiùñhate . vardhate và yàvat anena vardhitavyam apàyena và yujyate . tat ca ubhayam sarvatra . yadi ubhayam sarvatra kutaþ vyavasthà . vivakùàtaþ . saüstyànavivakùàyàm strã prasavavivakùàyàm pumàn ubhayoþ avivakùàyàm napåmsakam . ##. tasya uktau ca vacane lokataþ nàma etat bhavati strã pumàn napuüsakam iti . ##vadhrikàdiùu bhåyàn parihàraþ . lupi yuktavat vyaktivacane iti evam atra guõaþ bhavati . na ca etat mantavyam svamanãùikayà ucyate iti . pañhiùyati hi àcàryaþ liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya iti . punaþ pañhiùyati ekàrthe ÷abdànyatvàt dçùñam liïgànyatvam avayavànyatvàt ca iti . ##P#< prasave pumàn . tasya uktau lokataþ nàma . guõaþ và lupi yuktavat >#. (P_4,1.3.2) KA_II,198.20-200.22 Ro_III,452-458 katham punaþ idam vij¤àyate . striyàm abhidheyàyàm ñàbàdayaþ bhavanti iti àhosvit strãsamànàdhikaraõàt pràtipadikàt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . striyàm iti stryarthàbhidhàne cet ñàbàdayaþ bhavanti dvivacanabahuvacanayoþ anupapattiþ . kumàryau kumàryaþ ki÷oryau ki÷oryaþ . kim kàraõam . ekaþ ayam arthaþ strãtvam nàma . tasya ekatvàt ekavacanam eva pràpnoti . anekapratyayànupapattiþ ca . anekaþ ca pratyayaþ na upapadyate . gàrgyàyaõã kàrãùagandhyà kàlitarà iti . kim kàraõam . ekatvàt strãtvasya . ekaþ ayam arthaþ strãtvam nàma . tasya ekena uktatvàt dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . ## . stryarthasya ca pràtipadikàrthatvàt striyàm iti adhikàraþ na pràpnoti . astu tarhi strãsamànàdhikaraõàt pràtipadikàt iti . ## . strãsamànàdhikaraõàt iti cet bhåtàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . bhåtam iyam bràhmaõã . kàraõam iyam bràhmaõã iti . àvapanam iyam uùñrikà iti . stryarthàbhidhàne punaþ ñàbàdiùu satsu iha tàvat bhåtam iyam bràhmaõã iti na atra strãtvam vivakùitam . kim tarhi . pautanyam . kàraõam iyam bràhmaõã iti na atra strãtvam vivakùitam . kim tarhi . pràdhànyam . àvapanam iyam uùñrikà iti na atra strãtvam vivakùitam . kim tarhi . sambhavanam . #<ùañsa¤j¤akebhyaþ ca pratiùedhaþ># . ùañsa¤j¤akebhyaþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . pa¤ca bràhmaõyaþ da÷a bràhmaõyaþ . stryarthàbhidhàne punaþ ñàbàdiùu satsu na atra strãtvam vivakùitam . kim tarhi bhedaþ vivakùitaþ saïkhyà . iha ca strã : ãkàraþ na pràpnoti . na hi tena eva tasya sàmànàdhikaraõyam asti . ## . siddham etat . katham . striyàþ pràtipadikavi÷eùaõatvàt . pràtipadikavi÷eùaõam strãgrahaõam . svàrthikàþ ñàbàdayaþ . na evam vij¤àyate striyàm abhidheyàyàm iti na api strãsamànàdhikaraõàt iti . katham tarhi . striyàm yat pràtipadikam vartate tasmàt ñàbàdayaþ bhavanti . kasmin arthe . svàrthe iti . atha và punaþ astu striyàm abhidheyàyàm iti . nanu ca uktam striyàm iti stryarthàbhidhàne cet ñàbàdayaþ dvivacanabahuvacanànekapratyayànupapattiþ . stryarthasya ca pràtipadikàrthatvàt striyàm iti liïgànupapattiþ . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate dvivacanabahuvacanayoþ anupapattiþ iti . ##. guõavacanànàm hi ÷abdànàm à÷rayataþ liïgavacanàni bhavanti . tat yathà ÷uklam vastram , ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . evam iha api yat adaþ dravyam ÷ritam bhavati strãtvam tasya yat liïgam vacanam ca tat strãtvasya api bhaviùyati . yat api ucyate anekapratyayànupapattiþ iti . ##. bhàvaþ bhàvena yujyate . tat yatha iùiþ iùiõà nimantriþ ca nimantriõà . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam tatra anyatvam sàdhanabhedàt kàlabhedàt ca . uktam tatra ekasya bàhyam sàdhanam sarvakàlaþ ca pratyayaþ aparasya àbhyantaram sàdhanam vartamànakàlaþ ca pratyayaþ iti . iha punaþ ekam strãtvam . atha ekam upalabhyate . kim ca ataþ yadi ekam upalabhyate dvitãyam api upalabhyatàm . atha ekam api anumànagamyam dvtãyam api anumànàt gamyatàm . kasya tàvat bhavàn evam guõam nyàyyam manyate strãtvam nàma . dravyasya . dravye ca bhavataþ kaþ sampratyayaþ . yadi tàvat guaõasamudàyaþ dravyam kà gatiþ ye ete bhàvàþ kçdabhihitàþ taddhitàbhihitàþ ca . cikãrùà gotà iti . atha matam etat kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati iti strãtvam api strãtvena abhihitam dravyavat bhaviùyati . kva ca tàvat doùaþ syàt . dçùñasya hi doùasya susukhaþ parihàraþ gàrgyàyaõã kàrãùagandhyà kàlitarà iti . iha tàvat gàrgyàyaõã iti ùitkaraõasàmarthyàt ïãù bhaviùyati . kàrãùagandhyà iti vacanàt càp bhaviùyati . kàlitarà iti na yàvat kàlã tàvat kàlitarà . kim tarhi . prakçùñà kàlã kàlitarà . yat ÷abdaråpam prakarùe vartate tasya anuktam strãtvam iti kçtvà ñàp bhaviùyati . yat api ucyate iha ca strã ãkàraþ na pràpnoti iti . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . striyàm akuntikurubhyaþ ca iti . (P_4,1.3.3) KA_II,200.23-201.6 Ro_III,458 ## . strãviùaye ïyàpoþ aprasiddhiþ . khañvà màlà . kim kàraõam . akàràntàdar÷anàt . na hi akàràntatà dç÷yate . nanu ca iyam dç÷yate . atikhañvaþ atimàlaþ iti . na eùà akàràntatà . àpaþ eva etat hrasvatvam . ## . sarveùàm eva tu pràtipadikànàm svaravarõànupårvãj¤ànàrthaþ upade÷aþ kartavyaþ . ÷a÷aþ . ùaùaþ iti mà bhåt . palà÷aþ . palàùaþ iti mà bhåt . ma¤cakaþ . ma¤jakaþ iti mà bhåt . ## . tasmàt siddham etat bhavati . atha và iyam akàràntatà dç÷yate . pa¤cabhiþ khañvàbhiþ krãtaþ pañaþ pa¤cakhañvaþ da÷akhañvaþ . (P_4,1.4) KA_II,201.8-17 Ro_III,459-461 #<÷ådrà ca amahatpårvà># . ÷ådrà ca amahatpårvà iti vaktavyam . ÷ådrà . amahatpårvà iti kimartham . mahà÷ådrã . ## . jàtiþ iti vaktavyam . yà hi mathatã ÷ådrà mahà÷ådrà sà bhavati . ÷ådrà÷abdaþ ajàdiùu pañhyate . tatra kaþ prasaïgaþ yat mahatpårvàt syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . tadantavidhinà pràpnoti . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha tadantavidhiþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bhavatã , atibhavatã mahatã , atimahatã : atra tadantavidhiþ siddhaþ bhavati . jàtiþ iti ca vakùyàmi . yadi etat j¤àpyate pa¤càjã da÷àjã atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ajàdibhiþ striyam vi÷eùayiùyàmaþ . adjàdãnàm yà strã iti . (P_4,1.6.1) KA_II,201.19-202.11 Ro_III,461-463 katham idam vij¤àyate : ugitaþ pràtipadikàt iti àhosvit ugitantàt pràtipadikàt iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate ugitaþ pràtipadikàt iti siddham : bhavatã mahatã . atibhavatã , atimahatã iti na sidhyati . tadantavidhinà bhaviùyati . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . atha vij¤àyate ugitantàt pràtipadikàt iti siddham atibhavatã atimahatã . bhavatã mahatã iti na sidhyati . vyapade÷ivadbhàvena bhaviùyati . vyapade÷ivadbhàvaþ apràtipadikena . ubhayathà ca nirgomatã niryavamatã iti na sidhyati . kim kàraõam . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat ugitaþ pràtipadikàt iti . katham atibhavatã atimahatã iti . tadantavidhinà bhaviùyati . nanu ca uktam grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . na etat pràtipadikagrahaõam . pràtipadikàpràtipadikayoþ etat grahaõam . atha và punaþ astu ugitantàt pràtipadikàt iti . katham bhavatã mahatã iti . vyapade÷ivadbhàvena bhaviùyati . nanu ca uktam vyapade÷ivadbhàvaþ apràtipadikena iti . na etat pràtipadikagrahaõam . pràtipadikàpràtipadikayoþ etat grahaõam . yat api ucyate ubhayathà ca nirgomatã niryavamatã iti na sidhyati . kim kàraõam . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti . na etat pratyayagrahaõam . pratyayàpratyayayoþ etat grahaõam . katham . varõaþ api ugit pratyayaþ api ugit pràtipadikam api ugit . (P_4,1.6.2) KA_II,202.12-18 Ro_III,463-464 ## . dhàtoþ ugitaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ukhàsràt bràhmaõã parõadhvat bràhmaõã . ## . a¤cateþ ca upasaïkhyànam kartavyam . pràcã pratãcã . ##. ugiti a¤catigrahaõàt adhàtoþ siddham . a¤catigrahaõam niyamàrtham bhaviùyati . a¤cateþ eva ugitaþ dhàtoþ na anyasya ugitaþ dhàtoþ iti . (P_4,1.7) KA_II,202.20-203.16 Ro_III,464-466 iha kasmàt na bhavati . niþ÷ånã atiyånã iti . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti . evam api maghonã atra pràpnoti . maghavan÷abdaþ avyutpannam pràtipadikam . ## . vanaþ ra ca iti atra ha÷antàt na bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . sahayudhvà bràhmaõã iti . yadi na ha÷aþ iti ucyate ÷arvarã iti na sidhyati . vihitavi÷eùaõam ha÷grahaõam . ha÷antàt yaþ vihitaþ iti . evam api prertvarã iti na sidhyati . katham ca atra tugàgamaþ . chàndasatvàt . ïãbrau api tarhi chàndasatvàt eva bhaviùyataþ . bahulam chandasi ïãbrau vaktavyau . yajvarãþ iùaþ yajvanãþ iùaþ . ## . ravidhàne bahuvrãheþ upasaïkhyànam kartavyam . bahudhãvarã bahupãvarã . kim punaþ kàraõam na sidhyati . pratiùiddhatvàt . anaþ bahuvrãheþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . anaþ bahuvrãhipratiùedhe và upadhàlopinaþ và iti vaktavyam . anyathà kçtvà coditam anyathà kçtvà parihàraþ . yathà upasaïkhyànam coditam tathà nityàbhyàm ïãbràbhyàm bhavitavyam . yathà parihàraþ tathà ##yathà upasaïkhyànam coditam evam api vibhàùayà bhavitavyam . . na hi atra ïãp durlabhaþ . siddhaþ atra ïãp anaþ upadhàlopinaþ anyatarasyàm iti . ïãpsanniyogena raþ ucyamànaþ anyena sati na syàt iti evamartham upasaïkhyànam codyate . kim punaþ kàraõam ïãpsanniyogena raþ ucyate . iha mà bhåt suparvà càruparvà iti . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . vakùyati óàp ubhàbhyàm anyatarasyàm iti atra anyatarasyàïgrahaõasya prayojanam . óàppratiùedhàbhyàm mukte ïãbrau api yathà syàtàm iti . (P_4,1.10) KA_II,203.18-204.8 Ro_III,466-468 kasya ayam pratiùedhaþ . ïãp anantaraþ tasya pratiùedhaþ . ##. ataþ iti pràpnoti . asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt na bhaviùyati . parigaõiteùu kàryeùu nalopaþ asiddhaþ na ca idam tatra parigaõyate . idam api tatra parigaõyate . ##. sup iti na idam pratyayagrahaõam . kim tarhi . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . prathamaikavacanàt prabhçti à càpaþ pakàràt . yadi pratyàhàragrahaõam ## . ittve doùaþ bhavati . bahucarmikà . pratyayasthàt kàt pårvasya àtaþ iti ittvam na pràpnoti . ## . tasmàt ùañsa¤j¤akebhyaþ ubhau na bhavataþ iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . striyàm iti vartate . striyàm yat pràpnoti tasya pratiùedhaþ . (P_4,1.13.1) KA_II,204.10-22 Ro_III,468-469 kimartham ubhàbhyàm iti ucyate . ubhàbhyàm yogàbhyàm óàp yathà syàt manantàt anantàt ca bahuvrãheþ . na etat asti prayojanam . prakçtam ubhayam anuvartate . atha anyatarasyàïgrahaõam kimartham . anyatarasyàm óàp yathà syàt . óàpà mukte pratiùedhaþ api yathà syàt iti . na etat asti prayojanam . iha óàp api ucyate pratiùedhaþ api . tau ubhau vacanàt bhaviùyataþ . idam tarhi prayojanam . óàppratiùedhàbhyàm mukte ïãp api yathà syàt . siddhaþ atra ïãp anaþ upadhàlopinaþ anyatarasyàm iti . atha tat anyatarasyàïgrahaõam ÷akyam akartum . bàóham ÷akyam . katham . iha óàp api ucyate pratiùedhaþ api ïãp api . tat sarvam vacanàt bhaviùyati . na evam ÷akyam vij¤àtum . akriyamàõe hi tatra anyatarasyàïgrahaõe anavakà÷aþ ïãp óàppratiùedhau bàdheta . óàppratiùedhau api anavakà÷au . tau vacanàt bhaviùyataþ . sàvakà÷au óàppratiùedhau . kaþ avakà÷aþ . suparvà càruparvà iti . tasmàt tat anyatarasyàïgrahaõam kartavyam . idam tu khalu anyatarasyàïgrahaõam ÷akyam akartum . idam api ava÷yam kartavyam . kim prayojanam . óàppratiùedhàbhyàm mukte ïãbrau yathà syàtàm iti . ravidhàne bahuvrãheþ upasaïkhyànam coditam . tat na vaktavyam bhavati . (P_4,1.13.2) KA_II,204.23-205.5 Ro_III,469-470 atha iha katham bhavitavyam . bahavaþ ÷vànaþ asyàm rathyàyàm bahavaþ ÷vànaþ asyàm ÷àlàyàm iti . bah÷åkà bahuyåkà iti bhavitavyam .kà råpasiddhiþ . óàp ñilopaþ prasàraõam prasàraõaparapårvatvam nadçtaþ ca iti kap . kapà tàvat na bhavitavyam . kim kàraõam . nadyantànàm yaþ bahuvrãhiþ iti evam tat vij¤àyate . na ca eùaþ nadyantànàm bahuvrãhiþ . prasàraõena api na bhavitavyam . vakùyati etat . ÷vàdãnàm prasàraõe nakàràntagrahaõam anakàràntapratiùedhàrtham iti . parapårvatvena api na bhavitavyam . vakùyati etat . samprasàraõapårvatve samànàïgagrahaõam asamànàïgapratiùedhàttham iti . tasmàt bahu÷và bahuyuvà iti bhavitavyam . (P_4,1.14) KA_II,205.7-207.4 Ro_III,471-477 anupasarjanàt iti kimartham . bahukurucarà mathurà priyakurucarà mathurà . na etat asti prayojanam . kurucara÷abdàt prayayaþ vidhãyate . tatra kaþ prasaïgaþ yat bahukurucara÷abdàt syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . tadantavidhinà pràpnoti . ataþ uttaram pañhati . ## . anupasarjanagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . pràtipadikena tadantavidhipratiùedhàt . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ pårvatra tadantàpratiùedhaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bhavatã atibhavatã mahatã atimahatã iti atra tadantavidhiþ siddhaþ bhavati . na etat asti prayojanam . uktam etat varõaþ api ugit pratyayaþ api ugit pràtipadikam api ugit iti . idam tarhi . bahudhãvarã bahupãvarã iti . etat api na asti prayojanam . atra api uktam ravidhàne bahuvrãheþ upasaïkhyànam pratiùiddhatvàt iti . idam tarhi atidhãvarã atipãvarã . ## . pårvasåtranirde÷aþ và punaþ ayam draùñavyaþ . pårvasåtre apradhànasya upasarjanam iti sa¤j¤à kriyate . yàvat bråyàt pradhànàt utpattavyam apradhànàt na iti tàvat anupasarjanàt iti . kim prayojanam . àpi÷alam adhãte iti . àpi÷alam adhãte bràhmaõã àpi÷alà bràhmaõã . aõantàt iti ãkàraþ mà bhåt iti . atha anupasarjanàt iti ucyamàne kasmàt eva atra na bhavati . aõantam hi etat anupasarjanam . na anupasarjanagrahaõena aõantam vi÷eùyate . aõantàt anupasarjanàt iti . kim tarhi . aõ eva vi÷eùyate . aõ yaþ anupasarjanam iti . ## . jàti÷abdebhyaþ tu atiprasaïgaþ bhavati . kuntã gàndhàrã . ##. siddham etat . katham . anupasarjanàt iti ucyate . na ca jàtiþ upasarjanam . etat api na asti prayojanam . striyàm iti vartate . tena aõam vi÷eùayiùyàmaþ . striyàm yaþ aõ vihitaþ iti . evam api kà÷akçtsninà proktam màmàüsà kà÷akçtsnãm kà÷akçtsnãm adhãte kà÷akçtsnà bràhmaõã atra pràpnoti . na eùaþ doùaþ . adhetryàm abhidheyàyàm aõaþ ãkàreõa bhavitavyam . yaþ ca atra adhetryàm abhidheyàyàm aõ uktaþ luptaþ saþ yaþ ca ÷råyate utpannaþ tasmàt ãkàraþ iti kçtvà punaþ na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam tadantavidhiþ yathà syàt . kumbhakàrã nagarakàrã . atra hi pratyayagrahaõe yasmàt saþ vihitaþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti avayavàt utpattiþ pràpnoti . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati iti saïghàtàt utpattiþ bhaviùyati . kçdgrahaõe iti ucyate . na ca etat kçdgrahaõam . kçdakçdgrahaõam etat . kçt api ayam aõ taddhitaþ api . evam tarhi ãkàràntena samàsaþ bhaviùyati . yadi evam labhyeta kçtam syàt tat tu na labhyam . kim kàraõam . atra hi gatikàrakopapadànàm kçdbhiþ saha samàsaþ bhavati iti samàsaþ eva tàvat bhavati . samàse kçte avayavàt utpattiþ pràpnoti . avayavàt utpattau kaþ satyàm doùaþ . kaumbhakàreyaþ na sidhyati . avyayavasya vçddhisvarau syàtàm . tasmàt anupasarjanàdhikàraþ . ##. anupasarjanàdhikàre jàteþ ïãùvidhàne suparõyàþ upasaïkhyànam kartavyam . suparõã . ##. na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . samàsasya anupasarjanatvàt . samàsaþ atra anupasarjanam . saþ ca jàtivàcakaþ . samàsasya anupasarjanatvàt tasya ca jàtivàcakatvàt ca ÷abdasya sàmànyena ïãù bhaviùyati jàteþ astrãviùayàt ayopadhàt iti . katham kçtvà coditam katham kçtvà parihàraþ . bahuvrãhiþ iti kçtvà coditam tatpuruùaþ iti kçtvà parihàraþ . (P_4,1.15.1) KA_II,208.2-17 Ro_III,478-479 #<óhagrahaõe sànubandhakasya upasaïkhyànam># . óhagrahaõe sànubandhakasya upasaïkhyànam kartavyam . kàrikeyã hàrikeyã . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . ananubandhakagrahaõe hi sànubandhakasya grahaõam na bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . tavyagrahaõe tavyadgrahaõam mà bhåt . divgrahaõe divugrahaõam mà bhåt . nanu ca iyam api kartavyà tadanubandhakagrahaõe atadanubandhakasya ne iti . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . yadgrahaõe õyadgrahaõam mà bhåt . aïgrahaõe caïgrahaõam mà bhåt . ajgrahaõe õyajgrahaõam mà bhåt . tat dve ete paribhàùe kartavye . na kartavye . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavataþ ete paribhàùe yat ayam vàmadevàt óyaóóyau iti yayatau óitau karoti . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . ananubandhakaþ óha÷abdaþ striyàm na asti iti kçtvà sànubandhakasya grahaõam vij¤àsyate . nanu ca ayam asti ÷ilàyàþ óhaþ iti . na eùaþ striyàm vartate . ayam tarhi sabhàyàþ óhaþ chandasi iti . eùaþ api na striyàm vartate . kim kàraõam . tatra sàdhuþ iti vartate . katham strã nàma sabhàyàm sàdhvã syàt . (P_4,1.15.2) KA_II,208.18-209.5 Ro_III,479-480 ##. a¤grahaõam anarthakam . kim kàraõam . tadantàt hi ïãnvidhànam . tadantàt hi a¤antàt ïãn vidhãyate . ÷àrïgaravàdya¤aþ ïãn iti . na ca asti vi÷eùaþ a¤antàt ïãnaþ và ïãpaþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . ## . na và anarthakam . kim kàraõam . jàtyadhikàràt . jàteþ iti tatra anuvartate . ajàtyarthaþ ayam àrambhaþ . autsã audapànã . tat ca ava÷yam jàtigrahaõam anuvartyam . ## . ananuvartamàne hi jàtigrahaõe puüyogàt àkhyàyàm ïãn prasajyeta : baidasya strã baidã . yadi tarhi asya nibandhanam asti idam eva kartavyam . tat na kartavyam . tat api ava÷yam kartavyam . akriyamàõe hi tasmin baidasya bhaginã baidã paratvàt jàtilakùaõaþ ïãù ïãpam bàdheta . ïãni punaþ sati paratvàt ïãn ïãùam bàdheta . (P_4,1.15.3) KA_II,209.6-11 Ro_III,480-481 ## . khyunaþ upasaïkhyànam kartavyam . àóhyaïkaraõã subhagaïkaraõã . atyalpam idam ucyate : khyunaþ iti . na¤sna¤ãkakhyuüstaruõatalunànàm upasaïkhyànam . na¤sna¤ãkakhyuüstaruõatalunànàm upasaïkhyànam kartavyam . na¤ sna¤ : straiõã pauüsnã . ãkak : ÷àktãkã yàùñãkã . khyun : àóhyaïkaraõã subhagaïkaraõã . taruõa taluna : taruõã talunã . (P_4,1.16) KA_II,209.13-15 Ro_III,481 àpatyagrahaõam kartavyam dvãpàt ya¤aþ pratiùedhàrtham . iha mà bhåt dvaipyà iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na evam vij¤àyate ka¤kvarapaþ ya¤aþ ca iti . katham tarhai ka¤kvarapaþ aya¤aþ ca iti . (P_4,1.17) KA_II,209.17-23 Ro_III,482 taddhitavacanam kimartham . ## . taddhitavacanam kriyate ùitaþ pràtipadikàt ãkàraþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . ùitkaraõasàmarthyàt eva atra ãkàraþ bhaviùyati . yathà eva tarhi ùitkaraõasàmarthyàt apràtipadikàt ãkàraþ bhavati evam pràtipadikàt iti asya anuvartanasàmàrthyàt aùitaþ api pràtipadikàt ãkàraþ syàt . asti anyat pràtipadikànuvçttau prayojanam . kim . uttaràrtham . ataþ i¤ dàkùiþ . (P_4,1.18.1) KA_II,210.2-4 Ro_III,482-483 sarvatragrahaõam kimartham . pràcàm eva syàt . na etat asti prayojanam . siddham pràcàm pårveõa . idam tarhi prayojanam sarveùàm yathà syàt . àvañyàyanã . càpam bàdhitvà ùphaþ yathà syàt . (P_4,1.18.2) KA_II,210.5-24 Ro_III,482-483-484 ## . lohitàdiùu ÷àkalyasya upasaïkhyànam kartavyam . ÷àkalyàyanã . yadi punaþ ayam ÷akala÷abdaþ lohitàdiùu pañhyeta . na evam ÷akyam . iha hi ÷àkalyasya chàtràþ ÷àkalàþ kaõvàdibhyaþ gotre iti aõ na syàt . evam tarhi . ##. kaõva÷abdàt ÷akala÷abdaþ pårvaþ pañhitavyaþ . ##. kata÷abdàt ÷akala÷abdaþ uttaraþ pañhitavyaþ . ## . pårvottarau gaõau tadantàdã draùñavyau . ye kaõvàdayaþ te ÷akalàdayaþ . ye kataparyantàþ te ÷akalaparyantàþ . kim prayojanam . #<ùphàõau tatra praoyjanam># . tatra evam sati ùphàõau siddhau bhavataþ . ##. (P_4,1.19) KA_II,210.26-211.3 Ro_III,484 ## . kauravyamàõóåkayoþ àsureþ upasaïkhyànam kartavyam . àsuràyaõã . ## . chaþ ca iti vaktavyam . àsurãyaþ kalpaþ . (P_4,1.20) KA_II,211.4-14 Ro_III,484-486 vayasi acarame iti vaktavyam iha api yathà syàt . vadhåñã ciraõñã iti . iha kasmàt na bhavati . uttàna÷ayà lohitapàdikà dvivarùà trivarùà iti . na etàni vayovàcãni . katham tarhi vayaþ gamyate . sambandhàt . yadi tarhi yatra sambandhàt vayaþ gamyate tatra na bhavati iha api na pràpnoti . kumàrã iti . atra api sambandhàt vayaþ gamyate . kaþ asu sambandhaþ . yaþ asu puüsà asamprayogaþ . sambandhàt eva atra vayaþ gamyate . iha punaþ sambandhasambandhàt . iha tàvat uttàna÷ayà iti . yadà kartçtvam vi÷eùitam bhavati tataþ uttarakàlam vayaþ gamyate . yadi lohitapàdikà iti . yadà bahuvrãhyarthaþ vi÷eùitaþ tataþ uttarakàlam vayaþ gamyate . dvivarùà trivarùà iti . yadà dviguarthaþ vi÷eùitaþ tataþ uttarakàlam vayaþ gamyate . yadi tarhi yatra sambandhàt eva vayaþ gamyate tatra bhavati iha api tari prapnoti . kanyà iti . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam. kanyàyàþ kanãna ca iti . (P_4,1.22) KA_II,211.16-19 Ro_III,486 imau dvau pratiùedhau ucyete . tatra ekaþ ÷akyaþ avaktum . katham . evam vakùyàmi . parimàõàntàt taddhitaluki ïãp bhavati iti . tat niyamàrtham bhaviùyati . parimàõàntàt eva taddhitaluki ïãp bhavati na anyataþ iti . tataþ vistàcitakambalyebhyaþ na iti . taddhitaluki iti eva . (P_4,1.25) KA_II,211.21-212.12 Ro_III,486-488 #<ådhasaþ nakàraþ liïgàdhikàre># . ådhasaþ nakàraþ liïgàdhikàre kartavyaþ . iha mà bhåt . mahodhàþ parjanyaþ iti . ## . na và liïgàdhikàre nakàraþ kartavyaþ . kim kàraõam . samàsàntàdhikàre strãgrahaõàt . samàsàntàdhikàre strãgrahaõam kartavyam . ## . itarathà hi kabvidhiþ prasajyeta . kasyàm punaþ avasthàyàm kap pràpnoti . pràk ïãùutpatteþ . pràk tàvat na pràpnoti . kim kàraõam . na hi ïãù vibhàùà . lutkpanne tarhi ïãùi pràpnoti . utpanne ca api na pràpnoti . kim kàraõam . nadyantànàm yaþ bahuvrãhiþ iti evam tat . na ca eùaþ nadyantànàm bahuvrãhiþ . pràk eva tarhi pràpnoti . nanu ca uktam na hi ïãù vibhàùà iti . yadi api na ïãù vibhàùà kap tu vibhàùà . kapaþ avakà÷aþ anyaþ bahuvrãhiþ . ayavakaþ avrãhikaþ . ïãùaþ avakà÷aþ . vibhàùà kap . yadà na kap saþ avakà÷aþ . kuõóodhnã ghañodhnã . kapprasaïge lubhayam pràpnoti . paratvàt kap syàt . tasmàt suùthu ucyate na và samàsàntàdhikàre strãgrahaõàt . itarathà hi kabvidhiprasaïgaþ iti . (P_4,1.27.1) KA_II,212.14-213.2 Ro_III,488-489 ## . dàmahàyanàntàt saïkhyàdeþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . uddàmà vaóavà iti . ## . bahuvrãheþ iti vartate . tatpuruùaþ ca ayam . utkràntà dàmnaþ utdàmà . bhavet siddham yadà tatpuruùaþ . yadà tu khalu bahuvrãhiþ tadà na sidhyati . utkràntam dàma asyàþ iti . nanu ca cetanàvataþ etat bhavati utkramaõam và apakramaõam và dàma ca acetanam . acetaneùu api cetanàvatupacàraþ dç÷yate . tat yathà . srastàni asyàþ bandhanàni . srasyante asyàþ bandhanàni iti . tat tarhi saïkhyàdeþ iti vaktavyam . na vaktavyam . prakçtam anuvartate . na vaktavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . saïkhyàvyayàdeþ ïãp iti . yadi tat anuvartate avyayàdeþ api vartate . na eùaþ doùaþ . saïkhyàdeþ iti anuvartate . avyayàdeþ iti nivçttam . katham punaþ ekayoganirdiùñayoþ ekade÷aþ anuvartate ekade÷aþ na . ekayoganirdiùñànàm api ekade÷ànuvçttiþ bhavati . tat yathà tasya pàdamåle pãlvàdikarõàdibhyaþ kuõabjàhacau . pakùàt tiþ iti atra måle iti anuvartate pàka iti nivçttam . (P_4,1.27.2) KA_II,213.3-6 Ro_III,489 atha iha katham bhavitavyam . dvau hàyanau asyàþ ÷àlàyàþ . dvihàyanà trihàyanà iti . ## . vayovàcinaþ hàyana÷abdasya grahaõam . na ca eùaþ vayovàcã . atha õatvam kasmàt na bhavati . õatvam api vayovàcinaþ eva . (P_4,1.30) KA_II,213.9-10 Ro_III,489 màmakagrahaõam kimartham na aõantàt iti evam siddham . niyamàçthaþ ayam àrambhaþ . màmaka÷abdàt sa¤j¤àcchandasoþ eva . kva mà bhåt . màmikà buddhiþ iti . (P_4,1.31) KA_II,213.12-13 Ro_III,490 ajasàdiùu iti vaktavyam . iha api yathà syàt . ràtrim ràtrim smariùyantaþ . ràtrim ràtrim ajànataþ . sarvàm ràtrim saha uùitvà . vçttyàm ekàntaràtrim . (P_4,1.32) KA_II,213.15-214.8 Ro_III,490-491 ## . antarvat pativat iti garbhabhartçsaüyoge iti vaktavyam . iha mà bhåt . prathate tvayà patimatã pçthivã iti . atha antaþ÷abdasya agarbhasaüyoge kim pratyudàhriyate . antaþ asyàm ÷àlàyàm asti iti . kim punaþ kàraõam vàkyam eva pratyudàhriyate na punaþ matup . astisàmànàdhikaraõye matup vidhãyate . na ca atra astisàmànàdhikaraõyam . iha api tarhi na pràpnoti . antarvatnã iti . evam tarhi ## . antarvat iti matup nipàtyate . vatvam siddham . pativat iti vatvam nipàtyate . matup siddhaþ . kim avi÷eùeõa . na iti àha . ## . etasmin viùaye . ## . và ca chandasi nuk vaktavyaþ . sà antarvatã devàn upait . sà antarvatnã devàn upait . pativatã taruõavatsà . pativatnã taruõavatsà . (P_4,1.33) KA_II,214.10-14 Ro_III,48491-492 yaj¤saüyoge iti ucyate . tatra idam na sidhyati . iyam asti patnã . kva tarhi syàt . patnãsaüyàjaþ iti yatra yaj¤asaüyogaþ . na eùaþ doùaþ . pati÷abdaþ ayam ai÷varyavàcã . sarveõa ca gçhasthena pa¤ca mahàyaj¤àþ nivartyàþ . yat ca adaþ sàyam pràtaþ homacarupuroóà÷àn nirvapati tasya asau ãùñe . evam api tuùajakasya patnã iti na sidhyati . upamànàt siddham . patnã iva patnã iti . (P_4,1.34) KA_II,214.16-215.2 Ro_III,492-493 ##. patyuþ sapårvàt upasarjanasamàse upasaïknhyànam kartavyam . vçddhapatiþ vçddhapatnã sthålapatiþ sthålapatnã . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . à÷àpatiþ àsàpatnã .#< siddham tu patyuþ pràtipadikavi÷eùaõatvàt># . siddham etat . katham . patyuþ pràtipadikavi÷eùaõatvàt . na evam vij¤àyate . asti asmàt pati÷abdàt pårvaþ saþ ayam sapårvaþ . sapårvàt pati÷abdàt anupasarjanàt iti . katham tarhi . asti asmin pràtipadike pårvaþ tat idam sapårvam . sapårvàt pràtipadikàt patyantàt anupasarjanàt iti . (P_4,1.36.1) KA_II,215.4-216.2 Ro_III,493-495 ##. påtakratvàdayaþ puüyogaprakaraõe vaktavyàþ . påtakratoþ strã påtakratàyã . yayà hi påtàþ kratavaþ påtakratuþ sà bhavati . (P_4,1.36.2) KA_II,215.7-216.2 Ro_III,493-495 ##. liïgasannigoyena sarvatra àgamàde÷ànàm vacane liïgaluki tatkçtam pràpnoti . pa¤cendràõyaþ devatàþ asya pa¤cendraþ pa¤càgniþ da÷àgniþ . kim ucyate sarvatra iti . anyatra api na ava÷yam iha eva . kva anyatra . pa¤cabhiþ dhãvarãbhiþ krãtaþ pa¤cadhãvà da÷adhãvà iti . liïgagrahaõe na arthaþ . sarvatra àgamàde÷ànàm vacane luki tatkçtaprasaïgaþ iti eva . idam api siddham bhavati . pa¤camena gçhõàti pa¤cakaþ . na etat asti . mañ ayam paràdiþ . sa ñataþ grahaõena grahãùyate . idam tarhi prayojanam . ùaùñhena gçhõàti ùañkaþ iti . ## . siddham etat . katham . àgamàde÷àþ ye iha strãprakaraõe ucyante te aïgàdhikàre vaktavyàþ . strãprakaraõagrahaõena na arthaþ . siddham tu àgamàde÷ànàm aïgataþ vacanàt iti eva . idam api siddham bhavati . ùaùñhena gçhõàti ùañkaþ iti . ##. atha và liïgaluki eva prakçtipratyàpattiþ vaktavyà . liïgagrahaõena na arthaþ . luki và prakçtipratyàpattivacanam iti eva . idam api siddham bhavati . ùaùñhena gçhõàti ùañkaþ iti . kim punaþ atra jyàyaþ . luki prakçtipratyàpattivacanam iti eva jyàyaþ . idam api siddham bhavati . pa¤cabhiþ pañvãbhiþ krãtaþ pa¤capañuþ da÷apañuþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . sanniyoga÷iùñànàm anyataràpàye ubhayoþ api abhàvaþ . tat yathà . devadattayaj¤adattàbhyàm idam karma kartavyam . devadattàpàye yaj¤adattaþ api na karoti . (P_4,1.39) KA_II,216.4-9 Ro_III,496 ## . asitapalitayoþ pratiùedhaþ vaktayaþ . asità palità . ## . chandasi knam eke icchanti : asiknã asi oùadhe . paliknãþ it yuvatayaþ bhavanti . ## . varõàt ïãbvidhàne pi÷aïgàt upasaïkhyànam kartavyam . pi÷aïgã . (P_4,1.42) KA_II,216.13-18 Ro_III,496-497 ## . nãlàt oùadhau iti vaktavyam . nãlã oùadhiþ . ## . pràõini ca iti vaktavyam . nãlã gauþ nãlã vaóavà . ##. và sa¤j¤àyàm iti vaktavyam . nãlã nãlà . (P_4,1.44) KA_II,216.20-217.10 Ro_III,497-499 guõavacanàt iti ucyate . ##. aparaþ àha : ## . ##P#< àdyudàttàrtham># . guõavacanàt ïãp vaktavyaþ . kim prayojanam . àdyudàttàrtham . àdyudàttàþ prayojayanti . vasvã . ## . (P_4,1.48) KA_II,217.12-220.11 Ro_III,500-509 gopàlikàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ : gopàlikà pa÷upàlikà . kim punaþ iha udàharaõam . praùñþã pracarã . katham punaþ ayam praùñha÷abdaþ akàràntaþ striyàm vartate . tasya idam iti anena abhisambandhena . yathà eva hi asau tatkçtàn snànodvartanapariùekàn labhate evam praùñha÷abdam api labhate . yadi evam ## . puüyogàt àkhyàyàm taddhitasya luk vaktavyaþ . tasya idam iti pràpnoti . na tarhi idànãm idam bhavati : pràùthyaþ imàþ pràcaryaþ imàþ iti . bhavati ca . vibhàùà luk vaktavyaþ . yadà luk tadà praùñhã . yadà na luk tadà pràùñhã . yadi evam na arthaþ lukà . vibhàùà taddhitotpattiþ . yadà taddhitotpattiþ tadà pràùñhã . yadà na taddhitotpattiþ tadà praùñhã . evam api luk vaktavyaþ . na hi antareõa taddhitasya lukam paràrthe ÷abdaþ vartate . yadi punaþ tasyàm eva praùñha÷abdaþ varteta . katham punaþ tasyàm apratiùñhamànàyàm praùñha÷abdaþ varteta . yathà eva hi asau akurvatã kim cit pàpam tatkçtàn vadhabandanaparikle÷àn labhate evam praùñha÷abdam api labhate . ## . subantasamàsavacanàt ca akàràntatà na upapadyate . subantànàm samàsaþ . tatra antaraïgatvàt ñàp . ñapi utpanne samàsaþ . sthà÷abdaþ samasyeta . tatra puüyogàt àkhyàyàm akàràntàt iti ãkàraþ na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . striyàþ puü÷abdena abhidhànàt . strã puü÷abdena abhidhãyate . nanu ca uktam puüyogàt àkhyàyàm taddhitalugvacanam iti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na ataþ taddhitotpattiþ bhavati iti yat ayam puüyogàt àkhyàyàm ãkàram ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . ye anãkàràþ strãpratyayàþ tadartham etat syàt . yat tarhi àkhyàgrahaõam karoti . na hi taddhitàntam àkhyà bhavati . atha và punaþ astu tasya idam iti anena abhisambandhena . nanu ca uktam puüyogàt àkhyàyàm taddhitalugvacanam iti . na eùaþ doùaþ . na ava÷yam ayam eva abhisambandhaþ bhavati tasya idam iti . ayam api abhisambandhaþ asti saþ ayam iti . katham punaþ atasmin saþ iti etat bhavati . caturbhiþ prakàraiþ atasmin saþ iti etat bhavati tàtsthyàt tàddharmyàt tatsàmãpyàt tatsàhacaryàt iti . tàtsthyàt tàvat . ma¤càþ hasanti . giriþ dahyate . tàddharmyàt . jañinam yàntam brahmadattaþ iti àha . brahmadatte yàni kàryàõi jañini api tàni kriyante iti ataþ jañi brahmadattaþ iti ucyate . tatsàmãpyàt . gaïgàyàm ghoùaþ . kåpe gargakulam . tatsàhacaryàt . kuntàn prave÷aya . yaùñãþ prave÷aya iti . atha và punaþ astu tasyàm eva praùñha÷abdaþ . nanu ca uktam subantasamàsavacanàt ca akàràntànupapattiþ iti . na eùaþ doùaþ . ## . gatikàrakopapadànàm kçdbhiþ saha samàsaþ bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ##. abhraviliptãsåpavilipti . subantànàm samàsaþ . tatra antaraïgatvàt ñàp . ñapi utpanne samàsaþ . viliptà÷abdaþ samasyeta . tatra ktàt alpàkhyàyàm akàràntàt iti ïãù na pràpnoti . ## . jàteþ ïãùvidhàne prayojanam . vyàghrã kacchapã . subantànàm samàsaþ . tatra antaraïgatvàt ñàp . ñapi utpanne samàsaþ . ghrà÷abdaþ samasyeta . tatra jàteþ astrãviùayàt ayopadhàt akàràntàt iti ïãù na pràpnoti . ## . samàsàntasya õatve prayojanam . vakùyati pràtipadikàntasya õatve samàsàntagrahaõam asamàsàntapratiùedhàrtham iti . tasmin kriyamàõe màùavàpiõã vrãhivàpiõã subantànàm samàsaþ . tatra antaraïgatvàt nakàràntatvàt ïãp . ïãpi utpanne samàsaþ . vàpinã ÷abdaþ samasyeta . tatra samàsàntasya iti õatvam na pràpnoti . ## . kçdantàt taddhite vçddhisvarau ca prayojanam : sàïkuñinam vyàvakro÷ã . atra avayavàt utpattiþ prasajyeta . gatikàrakopapadànàm kçdbhiþ saha samàsaþ bhavati iti na doùaþ bhavati . satyàm api etasyàm paribhàùàyàm avayavàt utpattiþ pràpnoti . kim kàraõam . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti . kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati iti saïghàtàt utpattiþ bhaviùyati . yadi tarhi eùà paribhàùà asti na etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanam bhavati . etayà eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . apràtipadikatvàt . kçttvàt pràtipadikasa¤j¤à bhaviùyati . nanu ca idànãm pràtipadikasa¤j¤àyàm api etayà paribhàùayà ÷akyam upasthàtum . na iti àha . iha hi målakena upadaü÷am bhuïkte iti vàkye api luk prasajyeta . svare ca doùaþ syàt . prakàrakaþ prakaraõam . gatikàrakopapadàt kçdantam uttarapadam prakçtisvaram bhavati iti eùaþ svaraþ na syàt . na eùaþ doùaþ . dve atra pràtipadikasa¤j¤e : avayavasya api samudàyasya api . tatra avayavasya yà pràtipadikasa¤j¤à tadà÷rayaþ svaraþ bhaviùyati . iha api tarhi sàïkuñinam vyàvakro÷ã iti dve atra pràtipadikasa¤j¤e avayavasya api samudàyasya api . tatra avayavasya yà pràtipadikasa¤j¤à tadà÷rayàvayavàt utpattiþ prasajyeta . avayavàt utpattau satyàm kaþ doùaþ . kaumbhakàreyaþ na sidhyati . avayavasya vçddhisvarau syàtàm . tasmàt prayojanam eva etasyàþ paribhàùàyàþ . ubhàbhyàm nu khalu sidhyati . ## . avadàtàyàm tu ïãp pràpnoti . avadàtà bràhmaõã . varõàt anudàttàt topadhàt taþ naþ iti . na eùaþ varõavàcã . kim tarhi vi÷uddhavàcã . àtaþ ca vi÷uddhavàcã . evam hi àha ##iti . såryàt devatàyàm càp vaktavyaþ . såryasya strã såryà . devatàyàm iti kimartham . sårã . (P_4,1.49) KA_II,220.14-221.4 Ro_III,510-511 ## . himàraõyayoþ mahattve iti vaktavyam . mahat himam himànã . mahat araõyam araõyànã . ## . yavàt doùe iti vaktavyam . duùñaþ yavaþ yavànã . ## . yavanàt lipyàm iti vaktavyam . yavanànã lipiþ . ## . upàdhyàyamàtulàbhyàm và iti vaktavyam . upàdhyàyã upàdhyàyànã . màtulã màtulànã . ## . mudgalàt chandasi lit ca iti vaktavyam . rathãþ abhåt mudgalànã . #<àcàryàt aõatvam ca># . àcàryàt aõatvam ca iti vaktavyam . àcàryànã . #<àryakùatriyàbhyàm và># . àryakùatriyàbhyàm và iti vaktavyam . àryà àryàõã . kùatriyà kùatriyàõã . (P_4,1.50) KA_II,221.6-12 Ro_III,511 karaõapårvàt iti kimartham . gavàt krãtà . a÷vena krãtà . karaõapårvàt iti ucyamàne api atra pràpnoti . eùaþ api hi krãta÷abdaþ karaõapårvaþ . vibhaktyà vyavahitatvàt na bhaviùyati . yadi tarhi vibhaktiþ api vavadhàyikà bhaviùyati manasàkrãtã iti na sidhyati . evam tarhi na evam vij¤àyate . karaõam pårvam asmàt krãta÷abdàt saþ ayam karaõapårvaþ tasmàt karaõapårvàt krãta÷abdàt anupasarjanàt iti . katham tarhi . karaõam asmin pràtipadike pårvam tat idam karaõapårvam tasmàt karaõapårvàt pràtipadikàt krãtàntàt anupasarjanàt iti . (P_4,1.52) KA_II,221.14-222.6 Ro_III,512-513 ## . antodàtte jàtasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . dantajàtà stanajàtà . ## . pàõigçhãtyàdãnàm vi÷eùe iti vaktavyam . pàõingçhãtã iti bhàryà . yasya yathà katham cit pàõiþ gçhyate pàõigçhãtà sà bhavati . ## . bahulam taõi iti vaktavyam . kim idam taõi iti . sa¤j¤àcchandasoþ grahaõam . kim prayojanam . ## . prabaddhavilånã prabaddhavilånà . ## . antodàttàt abahuna¤sukàlasukhàdipårvàt iti vaktavyam . bahu . bahukçtà . na¤ . akçtà . su . sukçtà . kàla . màsajàtà saüvatsarajàtà . sukhàdi . sukhajàtà duþkhajàtà . ## . atha và jàtipårvàt iti vaktavyam . (P_4,1.54.1) KA_II,222.8-18 Ro_III,513-513 svàïgàt ca upasarjanàt iti ucyate . kim svàïgam nàma . ## . apràõinaþ api svàïgam . adravam iti kimartham . bahulohità . na etat asti . bahvacaþ na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . idam tarhi bahukaphà . mårtimat iti kimartham . bahubuddhiþ bahumanàþ . na etat asti . ataþ iti vartate . idam tarhi . bahuj¤ànà . pràõistham iti kimartham . ÷lakùõamukhà ÷àlà . avikàrajam iti kimartham . bahugaóuþ bahupañikà . na etat asti . iha tàvat bahugaóuþ iti ataþ iti vartate . bahupañikà iti bahvacaþ na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . idam tarhi bahu÷ophà . atatstham tatra dçùñam ca . apràõistham pràõini dçùñam ca svàïgasa¤j¤am bhavati . dãrghake÷ã rathyà iti . tasya cet tat tathà yutam apràõinaþ api svàïgasa¤j¤am bhavati . dãrghanàsikã arcà tuïganàsikã arcà . (P_4,1.54.2) KA_II,222.19-223.23 Ro_III,514-516 atha upasarjanagrahaõam kimartham . iha mà bhåt . ÷ikhà . ## . upasarjanagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . bahuvrãhyadhikàràt . bahuvrãheþ iti vartate . kva prakçtam . bahuvrãheþ ca antodàttàt iti . bahvajartham tarhi upasarjanagrahaõam kartavyam . bahvacaþ na iti pratiùedham vakùyati . tat bahvajgrahaõam upasarjanavi÷eùaõam yathà vij¤àyeta . bahvacaþ upasarjanàt na iti . atha akriyamàõe upasarjanagrahaõe kasya bahvajgrahaõam vi÷eùaõam syàt . bahurvãheþ iti vartate . bahuvrãhivi÷eùaõam vij¤àyeta . asti ca idànãm kaþ cit abahvac bahuvrãhiþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha : svaóà svaóã iti . ##. svàïgagrahaõam kriyate . tat bahvajgrahaõena vi÷eùayiùyàmaþ . svàïgàt bahvacaþ na iti . evam tarhi antodàdàttàt iti vartate . antodàttàrthaþ ayam àrambhaþ . ## . yat ayam sahana¤vidyamànapårvàt ca iti pratùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ antodàttàt api bhavati iti . ## . svàïgasamudàyapratiùedhàrtham tarhi upasarjanagrahaõam kartavyam . ÷vàïgàt yathà syàt . svàïgasamudàyàt mà bhåt . kalyàõapàõipàdà . atha kriyamàõe api upasarjanagrahaõe kasmàt eva atra na bhavati . svàïgam hi etat upasarjanam . na svàïgasamudàyaþ svàïgagrahaõena gçhyate yathà janapadasamudàyaþ janapadagrahaõena na gçhyate . kà÷ikosalãyà iti janapadatadavadhyoþ iti vu¤ na bhavati . etat api na asti prayojanam . asvàïgapårvapadàt iti vartate . tena svàïgam vi÷eùayiùyàmaþ . asvàïgapårvapadàt param yat svàïgam tadantàt bahuvrãheþ iti . yat ca atra asvàïgapårvapadàt param na tadantaþ bahuvrãhiþ yadantaþ ca bahuvrãhiþ na tat asvàïgapårvapadàt param svàïgam . nanu ca tat pårvasmin yoge bahuvrãhivi÷eùaõam . na iti àha . pårvapadavi÷eùaõam . na svàïgam asvàïgam pårvam padam pårvapadam asvàïgam pårvapadam asvàïgapårvapadam asvàïgapårvapadàt iti . yadi evam pårvasmin yoge bahuvrãhiþ avi÷eùitaþ bhavati . bahuvrãhiþ ca vi÷eùitaþ . katham . ktàt iti vartate . tena bahuvrãhim vi÷eùayiùyàmaþ . asvàïgàt pårvapadàt param yat ktàntam tadantàt bahuvrãheþ iti . idam tarhi prayojanam . bahuvrãheþ iti vartate upasarjanamàtràt yathà syàt . niùke÷ã yåkà . atike÷ã màlà . (P_4,1.55.1) KA_II,223.25-224.5 Ro_III,517 ## . nàsikàdãnàm vibhàùàyàm pucchàt ca iti vaktavyam . kalyàõapucchã kalyàõapucchà . ## . kabaramaõiviùa÷arebhyaþ nityam iti vaktavyam . kabarapucchã maõipucchã viùapucchã ÷arapucchã . ## . upamànàt pakùàt ca pucchàt ca iti vaktavyam . ulåkapakùã ÷àlà ulåkapakùã senà iti . (P_4,1.55.2) KA_II,224.6-21 Ro_III,517-518 ## . nàsikàdibhyaþ vibhàùàyàþ sahana¤vidyamànapårvebhyaþ pratiùedhaþ bhavati vipratiùedhena . nàsikàdibhyaþ vibhàùàyàþ avakà÷aþ kalyàõanàsikã kalyàõanàsikà . sahana¤vidyamànapårvalakùaõasya pratiùedhasya avakà÷aþ samukhà amukhà vidyamànmukhà iti . iha ubhayam pràpnoti . sanàsikà anàsikà vidyamànanàsikà iti . sahana¤vidyamànapårvebhyaþ pratiùedhaþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . ayam vidhiþ saþ pratiùedhaþ . vidhipratiùedhayoþ ca ayuktaþ vipratiùedhaþ . ayam api vidhiþ na mçdånàm iva karpàsànàm kçtaþ pratiùedhaviùaye àrabhyate . saþ yathà eva bahvajlakùaõam saüyogopadhalakùaõam ca pratiùedham bàdhate evam sahana¤vidyamànapårvalakùaõam api bàdheta . kà tarhi gatiþ . iha tàvat nàsikodara iti bahvajlakùaõaþ ca pratiùedhaþ pràpnoti sahana¤vidyamànapårvalakùaõaþ ca . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bhàdante iti evam iyam vibhàùà bahvajlakùaõam pratiùedham bàdhiùyate . sahana¤vidyamànapårvalakùaõam na bàdhiùyate . oùñhajaïghàdantakarõa÷rïgàt ca iti saüyogalakùaõaþ pratiùedhaþ pràpnoti sahana¤vidyamànapårvalakùaõaþ ca . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam iyam vibhàùà saüyogalakùaõam pratiùedham bàdhiùyate . sahana¤vidyamànapårvalakùaõam na bàdhiùyate . (P_4,1.60) KA_II,224. 23-225.11 Ro_III,518-519 ##. dikpårvapadàt ïãùaþ anudàttatvam vaktavyam . pràïmukhã pratyaïmukþã . #<ïãbvidhàne hi anyatra api ïãùviùayàn ïãpprasaïgaþ># . ïãbvidhàne hi sati anyatra api ïãùviùayàn ïãp prasajyeta . pràggulphà pratyaglalàñà . nanu ca ete vi÷eùàþ anuvarteran asaüyogopadhàt bahvacaþ na iti . yadi api ete vi÷eùàþ anuvarteran asaüyogopadhàt bahvacaþ na iti evam api dikpårvapadàt ïãpà mukte ïãù prasajyeta . na eùaþ doùaþ . uktam etat yatrotsargàpavàdam vibhàùà tatra apavàdena mukte utsargaþ na bhavati iti . atha và ïãùaþ àde÷aþ ïãp kariùyate . tat tarhi ïãùaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . anyataþ ïãù iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . dikpårvapadàt iti eùà pa¤camã ïãù iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate. (P_4,1.63.1) KA_II,225.13-21 Ro_III,519-521 jàteþ iti ucyate . kà jàtiþ nàma . #<àkçtigrahaõà jàtiþ liïgànàm ca na sarvabhàk sakçtàkhyàtanirgràhyà gotram ca caraõaiþ saha># . aparaþ àha : ## . gotram ca caraõàni ca . kaþ punaþ etayoþ jàtilakùaõayoþ vi÷eùaþ . yathà pårvam jàtilakùaõam tathà kumàrãbhàryaþ iti bhavitavyam . yathà uttaram tathà kumàrabhàryaþ iti bhavitavyam . (P_4,1.63.2) KA_II,225.22-26 Ro_III,522 atha astrãviùayàt iti katham idam vij¤àyate . samànàyàm àkçtau yat astrãviùayam iti àhosvit kva cit yat astrãviùayam iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate samànàyàm àkçtau yat astrãviùayam iti droõã kuñã pàtrã iti na sidhyati . atha vij¤àyate kva cit yat astrãviùayam iti màlà balàkà atra api pràpnoti . astu kva cit yat astrãviùayam iti . katham màlà balàkà iti . ajàdiùu pàñhaþ kariùyate . (P_4,1.63.3) KA_II,225.27-226.6 Ro_III,522-523 ayopadhàt iti kimartham . ibhyà kùatriyà . atyalpam idam ucyate ayopadhàt iti . akopadhàt iti api vaktavyam iha api yathà : syàt . cañakà måùikà iti . yadi akopadhàt iti ucyate kàkã kokã ÷ukã iti na sidhyati . astu tarhi ayopadhàt iti eva . katham cañakà måùikà iti . ajàdiùu pàñhaþ kartavyaþ . (P_4,1.64) KA_II,226.8-19 Ro_III,523 ##. sadakkàõóaprànta÷ataikebhyaþ puùpàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . satpuùpà pràkpuùpà kàõóapuùpà pràntapuùpà ÷atapuùpà akapuùpà . ## . sambhastràtjina÷aõapiõóebhyaþ phalàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . sam . samphalà . sam . bhastrà . bhastràphalà . bhastrà . ajina . ajinaphalà . ajina . piõóa . piõóaphalà . piõóa . ÷aõa . ÷aõaphalà . ÷aõa . ÷vetàt ca iti vaktavyam . ÷vetaphalà . ## . treþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . triphalà . ##. (P_4,1.65) KA_II,226.1-227.2 Ro_III,524 jàteþ iti vartamàne punaþ jàtigrahaõam kimartham . ayopadhàt iti vartate . yopadhàt api yathà syàt . audameyã . ##. itaþ manuùyajàteþ i¤aþ upasaïkhyànam kartavyam . sautaïgamã maunicitã . (P_4,1.66.1) KA_II,227.4-16 Ro_III,524-525 kimarthaþ ïakàraþ . vi÷eùaõàçthaþ . kva vi÷eùaõàçthena arthaþ . na åïdhàtvoþ iti . na ådhàtvoþ iti ucyamàne yavàgvà yavàgvai iti atra api prasajyeta . atha dãrghoccàraõam kimartham na åï utaþ iti eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : brahmabandhåþ , dhãvabandhåþ iti . savarõadãrghatvena siddham . na sidhyati . gostriyoþ upasarjanasya iti hrasvatvam prasajyeta . iha ca brahmabandhåchatram brahmabandhåcchatram ùatvatukoþ asiddhaþ iti ekàde÷asya asiddhatvàt nityaþ tuk prasajyeta . iha ca brahmabandhåþ , dhãvabandhåþ nadyçtaþ kap iti kap prasajyeta . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate brahmabandhåþ , dhãvabandhåþ iti gostriyoþ upasarjanasya iti hrasvatvam prasajyeta iti . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . yat api ucyate brahmabandhåchatram brahmabandhåcchatram ùatvatukoþ asiddhaþ iti ekàde÷asya asiddhatvàt nityaþ tuk prasajyeta iti . padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ asiddhaþ na ca eùaþ padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ . yat api ucyate iha ca brahmabandhåþ dhãvabandhåþ nadyçtaþ kap iti kap prasajyeta iti . nadyantànàm yaþ bahuvrãhiþ iti evam tat na ca eùaþ nadyantànàm yaþ bahuvrãhiþ . ÷eùalakùaõaþ tarhi kap pràpnoti . tasmàt dãrghoccàraõam kartavyam . (P_4,1.66.2) KA_II,227.17-19 Ro_III,525 #<åïprakaraõe apràõijàteþ ca arajjvàdãnàm># . åïprakaraõe apràõijàteþ ca arajjvàdãnàm iti vaktavyam . alàbåþ karkandhåþ . apràõijàteþ iti kimartham . kçkavàkuþ . arajjvàdãnàm iti kimartham . rajjuþ hanuþ . (P_4,1.70) KA_II,227.21 Ro_III,526 sahitasahhàbhyàm ca iti vaktavyam . sahitoråþ sahoråþ . (P_4,1.71) KA_II,227.23-24 Ro_III,526 atyalpam idam ucyate kadrukamaõóavlvoþ iti . kadrukamaõóaluguggulumadhujatupatayàlåõàm iti vaktavyam : kadråþ , kamaõóalåþ , guggulåþ , madhåþ , jatåþ , patayàlåþ . (P_4,1.74) KA_II,228.2-6 Ro_III,526 #<ùàt ca ya¤aþ càp># . ùàt ca ya¤aþ càp vaktavyaþ . ÷àrkaràkùyà pautimàùyà . tatra ayam api arthaþ . gaukakùya÷abdaþ krauóyàdiùu pañhyate . saþ na pañhitavyaþ bhavati . yadi na pañhyate gaukùãputraþ iti samprasàraõam na pràpnoti . iùñam eva etat saïgçhãtam . gaukùyàputraþ iti eva bhavitavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti . ùyaïaþ samprasàraõe gaukakùyàyàþ pratiùedhaþ iti . (P_4,1.75) KA_II,228.8-24 Ro_III,527-528 ## . anaþ upadhàlopinaþ anyatarasyàm iti etasmàt ådhasaþ ïãù bhavati pårvavipratiùedhena . ataþ upadhàlopinaþ anyatarasyàm iti etasya avakà÷aþ bahuràj¤ã bahutakùõã . ådhasaþ ïãù bhavati iti asya avakà÷aþ . vibhàùà ïãp . yadà na ïãp saþ avakà÷aþ . ïãpprasaïge ubhayam pràpnoti . ådhasaþ ïãù bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . anaþ upadhàlopinaþ anyatarasyàm iti atra ådhasaþ ïãù bhavati iti etat anuvartiùyate . #<àvañyàt ya¤aþ ùphaþ càpaþ># . àvañyàt ya¤aþ ùphaþ càpaþ bhavati pårvavipratiùedhena . àvañyàt ya¤aþ càpaþ avakà÷aþ udãcàm . àvañyà . ùphasya avakà÷aþ anyàni ya¤antàni . gàrgyàyaõã vàtsyàyanã . àvañya÷abdàt pràcàm ubhayam pràpnoti . àvañyàyanã . ùphaþ bhavati pårvavipratiùedhena . àvañyagrahaõena na arthaþ . ya¤aþ ùphaþ càpaþ iti eva . idam api siddham bhavati . ÷àrkaràkùyàyaõã pautimàùyàyaõã . ya¤grahaõena na arthaþ . ùphaþ càpaþ iti eva . gaukakùya÷abdaþ krauóyàdiùu pañhyate . idam api siddham bhavati gaukakùyàyaõã . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . evam vakùyàmi . pràcàm ùphaþ taddhitaþ sarvatra . kva sarvatra . yatra ùphaþ ca anyaþ ca pràpnoti ùphaþ eva tatra bhavati iti . tataþ lohitàidkatantebhyaþ sarvatra . kva sarvatra . pràcàm ca udãcàm ca . (P_4,1.78.1) KA_II,229.2-22 Ro_III,528-530 iha kasmàt na bhavati . dàkùã plàkùã iti . ati÷àyikena ayam tama÷abdena nirde÷aþ kriyate . saþ ca triprabhçtiùu vartate . triprabhçtãnàm abhàvàt . yadi evam ## . prakarùe cet tamam kçtvà dàkùyàþ na upottamam guru iti ucyate àmvidhiþ kena tava na syàt . avyayaghàt iti pràpnoti . prakarùe yadi ayam tamaþ . yadi ayam tamaþ prakarùe vartate . ## .udgatasya ayam prakarùaþ . gata÷abdasya atra lopaþ bhavati . ## . nàvyayasya arthasya prakarùaþ . kasya tarhi . dhàtvarthasya . ##. anudgatam apekùya udgataþ iti etat bhavati . trayàõàm dvau kila udgatau . trayàõàm kila dvau udgatau bhavataþ . ## . catuùprabhçtiùu ùyaï vaktavyaþ vàràhyàyàm na sidhyati . vàràhyàyàm na pràpnoti . kim kàraõam . catuùprabhçtãnàm abhàvàt . ## . bhidyate khalu asya svaraþ tena àti÷àyikena ÷abdena uttamasya . vidhiþ ca àmaþ na lakùyate . vidhiþ ca àmaþ na kva cit api lakùyate . #<÷abdàntaram idam vidhyàt dçùñam abhyantaram triùu># . evam tarhi anyaþ ayam àti÷àyikena samànàrthaþ tamaþ triprabhçtiùu vartate . (P_4,1.78.2) KA_II,229.23-233.1 Ro_III, 530-538 kim punaþ ayam aõi¤oþ àde÷aþ àhosvit aõi¤bhyàm paraþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<ùyaïi anàde÷e yalopavacanam># . ùyaïi anàde÷e yalopaþ vaktavyaþ . audameghyàyàþ chàtràþ audameghàþ .#< dviþ aõvidhiþ># . dviþ ca aõ vidheyaþ . audameghyàyàþ chàtràþ audameghàþ . audameghyànàm saïghaþ audameghaþ . i¤aþ iti aõ na pràpnoti . astu tarhi àde÷aþ . #<àde÷e nalopavacanam># . yadi àde÷aþ nalopaþ vaktavyaþ . auóulomyà ÷àralomyà iti . ye ca abhàvakarmaõoþ iti prakçtibhàvaþ prasajyeta . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ùyaïaþ lopanimittatvàt . lopanimittaþ ùyaï . na akçte lope ùyaï pràpnoti . kim kàraõam . guråpottamayoþ iti ucyate na ca akçte lope guråpottamam bhavati . atha và punaþ astu paraþ . nanu ca uktam ùyaïi anàde÷e yalopavacanam dviþ aõvidhiþ iti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate yalopavacanam iti adoùaþ eùaþ . kim kàraõam . puüvadbhàvàt yajàdau taddhite . yajàdau taddhite puüvadbhàvaþ bhaviùyati bhasya aóhe taddhite puüvat bhavati iti . ayam tarhi doùaþ dviþ aõvidhiþ iti . na eùaþ doùaþ . siddhaþ ca pratyayavidhau . saþ ca siddhaþ pratyayavidhau . ubhayam idam uktam àde÷aþ paraþ iti ca . kim atra nyàyyam . ade÷aþ iti etat nyàyyam . kutaþ etat . evam ca eva hi kçtvà àcàryeõa såtram pañhitam ùaùñhyà ca nirde÷aþ kçtaþ . ataþ eùaþ pakùaþ nirdoùaþ . nanu ca parasmin api sati ye doùàþ te parihçtàþ . puüvadbhàvena yalopaþ parihçtaþ . sa ca puüvadbhàvaþ aóe bhavati . tatra audamegheyaþ na sidhyati . ## . yasya àde÷aþ anubandhau tena kartavyau . ekaþ sàmànyagrahaõàçthaþ aparaþ sàmànyagrahaõàvighàtàrthaþ . kva sàmànyagrahaõàçthena arthaþ . yaïaþ càp iti . atha sàmànyagrahaõàvighàtàrthena kva arthaþ . atra eva . kim prayojanam . ## . càp yathà syàt . tava katham càp . #<ñàbvidhiþ mama># . ñàpà mama siddham . nanu ca mama api ñàpà siddham . na sidhyati . aõaþ iti i¤aþ iti ca ãkàraþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate aõantàt akàràntàt i¤antàt ikàràntàt iti . katham tarhi . aõ yaþ akàraþ i¤ yaþ ikàraþ iti . svaràrthaþ tarhi tvayà càp vaktavyaþ . ¤niti iti àdyudàttatvam mà bhåt citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt iti . tava api tarhi ùyaïà uktatvàt strãtvasya ñàp na pràpnoti . ## . ukte api hi strãtve bhavanti ete ñàbàdayaþ . uktam etat svàçthikàþ ñàbàdayaþ iti . mama api tarhi sànubandhakasya àde÷aþ itkàryam na iti . tena ¤it na bhaviùyati . ## . asthànivattve doùaþ . vçddhiþ te na pràpnoti . auóulomyà ÷àralomyà . na ca idànãm ardhajaratãyam labhyam vçddhiþ me bhaviùyati svaraþ na iti . tat yathà ardham jaratyàþ kàmayate ardham na iti . ## . tvayà api atra vi÷eùàrthaþ anubandhaþ kartavyaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . ùyaïaþ samprasàraõam iti . ## . akriyà eva mama vi÷eùaþ sànubandhaþ tu vi÷eùavàn . ## . pà÷yàputraþ iti atra kasmàt na bhavati . ## . ekaþ mama vi÷eùaõàçthaþ . tvayà punaþ dvau kartavyau . atha ekasmin api sati kaþ kariùyate . kim ca ataþ . ##. yadi etàbhyàm anyaþ kriyate såtrabhedaþ kçtaþ bhavati . #<ùiti liïgam prasajyeta># . atha ùit kriyate ùitaþ iti ãkàraþ pràpnoti . #<ïiti cekrãyite doùaþ># . atha ïit kriyate cekrãyite doùaþ bhavati . lolåyàputraþ lolåyàpatiþ iti . ## . akàreõa vyavahitatvàt na doùaþ bhavati . ## . dhàtoþ iti vartate yaþ ca atra anantaraþ na asau dhàtuþ . ## . yaþ ca dhàtuþ sa asau anantaraþ . ## . na cet ubhayataþ sàmyam ubhayatra pràpnoti . yadi punaþ yaïà dhàtuþ vi÷eùyeta . ## . yadi eva yaïà dhàtuþ vi÷eùyate yadi atha api dhàtunà yaï tulyam etat bhavati . ##. atha ubhau pradhànam bhavataþ na atra doùaþ bhavati . ## . tathà sati vàkpatiþ vàkputraþ iti atra prasàraõam pràpnoti . ## . dhàtuprakaraõasya iha sthànam na asti iti kçtvà eùaþ ni÷cayaþ kriyate . ava÷yam àttvàrtham dhàtugrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . gobhyàm gobhiþ naubhyàm naubhiþ . #<àttvàrtham yadi kartavyam tatra eva tat kariùyate . upade÷e yat ejantam tasya ced àttvam iùyate udde÷aþ çåóhi÷abdànàm . tena goþ na bhaviùyati># . evam tarhi upade÷e iti ucyate udde÷aþ ca pràtipadikànàm na upade÷aþ . (P_4,1.79) KA_II,233.3-22 Ro_III,538-540 kimartham idam ucyate . gotràvayavàt agotràrtham . gotràvayavàt iti ucyate . agotràrthaþ ayam àrambhaþ . ## . gotràvayavàt agotràrtham iti cet tat aniùñam pràpnoti . iha api pràpnoti àhicchatrã kànyakubjã . evam tarhi gotràt eva gotràvayavàt . gotràt iti cet vacanànarthakyam . gotràt iti cet vacanam anarthakam . siddham gotre purveõa eva . idam tarhi prayojanam . guråpottamayoþ iti ucyate . aguråpottamàçthaþ ayam àrambhaþ . ## . aguråpottamàçtham iti cet sarveùàm avayavatvàt sarvatra pràpnoti : aùñà÷ãtiþ sahasràõi årdhvaretasàm çùãõàm babhåvuþ . tatra agastyàùñamaiþ çùibhiþ prajanaþ abhyupagataþ . tatrabhavatàm yat apatyam tàni gotràõi . ataþ anye gotràvayavàþ . tatra utpattiþ pràpnoti . tat ca aniùñam . tasmàt na arthaþ anena yogena . katham yebhyaþ aguråpottamebhyaþ iùyate . ## . siddham etat . katham . rauóhyàdiùu upasaïkhyànàt . rauóhyàdiùu upasaïkhyànam kartavyam . ke punaþ rauóhyàdayaþ . ye krauóyàdayaþ . bhàradvàjãyàþ pañhanti ## iti . siddham etat . katham . kulàkhyàþ loke gotràvayavàþ iti ucyante . atha và gotràvayavaþ kaþ bhavatum arhati . gotràt avayutaþ . kaþ ca gotràt avayutaþ . yaþ anantaraþ . daivadattyà yàj¤adattyà iti . (P_4,1.82) KA_II,234.2-23 Ro_III,541-543 samarthavacanam kimartham . samarthàt utpattiþ yathà syàt : upagoþ apatyam . asamarthàt mà bhåt iti : kambalaþ upagoþ apatyam devadattasya iti . ## . samarthavacanam anarthakam . kim kàraõam . na hi asamarthena arthàbhidhànam . na hi asamarthàt utpadyamànena pratyayena arthàbhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utpattiþ na bhaviùyati . atha prathamavacanam kimartham . prathamavacanam prakçtivi÷eùaõàrtham . prathamàt pratyayotpattiþ yathà syàt . aprathamàt mà bhåt . upagoþ apatyam iti apatya÷abdàt . ## . prathamavacanam anarthakam . kim kàraõam . na hi aprathamena arthàbhidhànam . na hi aprathamàt utpadyamànena pratyayena arthàbhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utpattiþ na bhaviùyati . atha vàvacanam kimartham . vàkyam api yathàt syàt . upagoþ apatyam iti . ## . kim uktam . tatra tàvat uktam . vàvacanànarthakyam ca tatra nityatvàt sanaþ iti . iha api vàvacanam anarthakam . kim kàraõam . tatra nityatvàt pratyayasya . iha dvau pakùau vçttipakùaþ ca avçttipakùaþ ca . svabhàvtaþ ca etat bhavati vàkyam ca vçttiþ ca . tatra svàbhàvike vçttiviùaye nitye pratyaye pràpte vàvacanen kim anyat ÷akyam abhisambandhum anyat ataþ sa¤j¤àyàþ . na ca sa¤j¤àyàþ bhàvàbhàvau iùyete . tasmàt na arthaþ vàvacanena . atha etat samarthagrahaõam na eva kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . samarthàt utpattiþ yathà syàt . asamarthàt mà bhåt . kim punaþ samartham . arthàbhidhàne yat samartham . kim punaþ tat . kçtavarõànupårvãkam padam . sautthitiþ vaikùamàõiþ iti . atha tat vàvacanam na eva kartavyam . kartavyam ca . kim prayojanam . nityàþ ÷abdàþ . nityeùu ÷abdeùu vàkyasya anena sàdhutvam anvàkhyàyate . (P_4,1.83.1) KA_II,235.2-8 Ro_III,544-545 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . na hi tatra kaþ cit dãvyacchabdaþ pañhyate . kaþ tarhi . dãvyati÷abdaþ . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . pràk dãvyateþ iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ pràk dãvyateþ iti . na kartavyaþ . dãvyati÷abde dãvyacchabdaþ asti . tasmàt eùà pa¤camã . kim punaþ kàraõam vikçtanirde÷aþ kriyate . etat j¤àpayati àcàryaþ . bhavati eùà paribhàùà : ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ekade÷avikrñeùu upasaïkhyànam coditam . tat na kartavyam bhavati . atha và pràk÷abdaþ ayam dik÷abdaþ . dik÷abdaiþ ca yoge pa¤camã bhavati . tatra aprathamàsamànàdhikaraõe iti ÷atà bhaviùyati . (P_4,1.83.2) KA_II,235.9-18 Ro_III,545 atha pràgvacanam kimartham . ## . pràgvacanam kriyate sakçdvidhànàrtham . sakçdvihitaþ pratyayaþ vihitaþ yathà syàt . yoge yoge tasya grahaõam mà kàrùam iti . na etat asti prayojanam . adhikàràt api etat siddham . adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . ##. adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye aõ pràpnoti . ataþ i¤ aõ ca iti aõ api pràpnoti . ## . tasmàt pràgvacanam kartavyam . (P_4,1.83.3) KA_II,235.235.18-236.8 Ro_III,545-547 atha kriyamàõe api pràgvacane katham idam vij¤àyate . pràk dãvyataþ yàþ prakçtayaþ àhosvit pràk dãvyataþ ye arthàþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate pràk dãvyataþ yàþ prakçtayaþ iti saþ eva doùaþ apavàdaviùaye aõprasaïgaþ iti . atha vij¤àyate pràk dãvyataþ ye arthàþ iti na doùaþ bhavati . samàne arthe prakçtivi÷eùàt utpadyamànaþ i¤ aõam bhàdhate . yathà na doùaþ tathà astu . pràk dãvyataþ ye arthàþ iti vij¤àyate . kutaþ etat . tathà hi ayam pràdhànyena artham pratinirdi÷ati . itarathà bahvyaþ prakçtayaþ pañhyante . tataþ yàm kàm cit evam nimittatvena upàdadãta . atha và punaþ astu pràk dãvyataþ yàþ prakçtayaþ iti . nanu ca uktam apavàdaviùaye aõprasaïgaþ iti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . kva cit vàvacanàt . yat ayam vàvacanam karoti pãlàyàþ và uda÷vitaþ anyatarasyàm iti tat j¤àpayati àcàryaþ na apavàdaviùaye aõ bhavati iti . yadi etat j¤àpyate na arthaþ pràgvacanena . adhikàràt siddham . nanu ca uktam adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye aõprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . parihçtam etat na và kva cit vàvacanàt iti . kim punaþ kàraõam iyàn avadhiþ gçhyate . na pràk ñhakaþ iti eva ucyeta . etat j¤àpayati artheùu ayam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . prakçtivi÷eùàt upadyamànaþ i¤ aõam bàdhate . (P_4,1.85.1) KA_II,236.10-237.8 Ro_III,547-549 ## . vàïmatipitçmatàm chandasi upasaïkhyànam kartavyam . vàk . vàcyaþ . vàk . mati . màtyaþ . mati . pitçmat . paitçmatyaþ . ##. pçthivyàþ ¤à¤au vaktavyau . pàrthivà pàrthivã . ## . devasya ya¤a¤au vaktavyau . daivyam daivam .## . bahiùaþ ñilopaþ ca ya¤ ca vaktavyaþ . bahirbhavaþ bàhyaþ . #<ãkak ca># . ãkak ca vaktavyaþ . bàhãkaþ . #<ãka¤ chandasi >#. ãka¤ chandasi vaktavyaþ . bàhãkam astu bhadram vaþ . ## . sthàmnaþ akàraþ vaktavyaþ . a÷vatthàmaþ . ## . lomnaþ apatyeùu bahuùu akàraþ vaktavyaþ .uóulomàþ ÷aralomàþ . bahuùu iti kimartham . auóalomiþ ÷àralomiþ . ## . sarvatra goþ ajàdiprasaïge yat vaktavyaþ . gavi bhavam gavyam . goþ idam gavyam . goþ svam gavyam . gauþ devatà asya sthàlãpàkasya gavyaþ sthàlãpàkaþ . (P_4,1.85.2) KA_II,237.9-17 Ro_III,549 #<õyàdayaþ arthavi÷eùalakùaõàt aõapavàdàt pårvavipratiùeddham># . õyàdayaþ arthavi÷eùalakùaõàt aõapavàdàt bhavanti pårvavipratiùedhena . õyàdãnàm avakà÷aþ . ditiþ devatà asya daityaþ . athavi÷eùalakùaõasya aõapavàdasya avakà÷aþ . duleþ apatyam dauleyaþ bàleyaþ . iha ubhayam pràpnoti . diteþ apatyam daityaþ . aparasya athavi÷eùalakùaõasya aõapavàdasya avakà÷aþ . acittahastidhenoþ ñhak . àpåpikam ÷àùkulikam . õyàdãnàm avakà÷aþ . bàrhaspatyam pràjàpatyam . iha ubhayam pràpnoti . vanaspatãnàm samåhaþ vànaspatyam . õyàdayaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcãpara÷abdaþ . vipratiùedhe yat iùñam tat bhavati . ditivanaspatibhyàm apatyasamåhayoþ . (P_4,1.86) KA_II,237.19-23 Ro_III,550 ## . a¤prakaraõe grãùmàt acchandasi iti vaktavyam . graiùmam . acchandasi iti kim . triùñup graiùmã . yadi acchandasi iti ucyate graiùmau etau màsau atra na pràpnoti . acchandasi iti ucyate . na etat chandaþ samãkùitam kàñhakam kàpàlakam maudakam pappalàdakam và . kim tarhi . pratyayàrthavi÷eùaõam eta . na cet chandaþ pratyayàrthaþ bhavati iti . (P_4,1.87.1) KA_II,238.2-13 Ro_III,550-551 kimartham na¤sna¤au ucyete na na¤ eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : pauüsnam . puüs iti sakàràntaþ nakàra÷abdaþ ca pratyayaþ . na sidhyati . saüyogàntasya lopaþ iti lopaþ pràpnoti . evam tarhi na eva arthaþ na¤à na api sna¤à . a¤ prakçtaþ . saþ anuvartiùyate nakàraþ ca àgamaþ vaktavyaþ . atha nakàràgame sati kim pårvàntaþ kariùyate àhosvit paràdiþ . kim ca ataþ . yadi pårvàntaþ straiõàþ bahuùu lopaþ pràpnoti . straiõànàm saïghaþ saïghàïkalakùaõeùu a¤ya¤i¤àm aõ iti aõ pràpnoti . atha paràdiþ pauüsam saþ eva doùaþ saüyogàntalopaþ pràpnoti . astu pårvàntaþ . katham straiõàþ straiõànàm saïghaþ iti . ubhayatra laukikasya gotrasya grahaõam . na ca idam laukikam gotram . ãkàraþ tarhi pràpnoti . iùñam eva etat saïgçhãtam . straiõã pauüsã iti eva bhavitavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti na¤sna¤ãkakkhuüstaruõatalunànàm upasaïkhyànam iti . ñilopaþ tarhi pràpnoti . nugvacanàt na bhaviùyati . bhavet iha nugvacanàt na syàt straiõam iti . iha tu khalu paåmsam iti nugvacanàt eva pràpnoti . tasmàt na¤sna¤au vaktavyau . (P_4,1.87.2) KA_II,238.14-25 Ro_III,552 atha imau na¤sna¤au pràk bhavanàt àhosvit pràk vateþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . na¤sna¤au bhavanàt iti cet vatyarthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . strãvat puüvat iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ima na¤sna¤au pràk bhavanàt iti ucyete . tau vi÷eùavihitau sàmànyavihitam vatim bàdheyàtàm . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . vateþ pràk iti vakùyàmi . ## . vateþ pràk iti cet bhàve upasaïkhyànam kartavyam . strãbhàvaþ straiõam pumbhàvaþ pauüsnam iti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam na¤sna¤au bhavanàt iti cet vatyarthe pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na vatyarthe na¤sna¤au bhavataþ iti yat ayam striyàþ puüvat iti nirde÷am karoti . evam api strãvat iti na sidhyati . yogàpekùam j¤àpakam . (4.1.88.1) P II.239.2 - 8 R III.553 iha kasmàt na bhavati traividyaþ pà¤canadaþ ùàñkulaþ iti . iha tàvat traividyaþ iti na evam vij¤àyate tisraþ vidyàþ adhãte traividyaþ iti . katham tarhi . tryavayavà vidyà trividyà . trividyàm adhãte traividyaþ iti . iha api pà¤canadaþ iti na evam vij¤àyate pa¤casu nadãùu bhavaþ pà¤canadaþ iti . katham tarhi . pa¤cànàm nadãnàm samàhàraþ pa¤canadam . pa¤canade bhavaþ pà¤canadaþ iti . ùàñkulaþ iti na evam vij¤àyate ùañsu kuleùu bhavaþ ùàñkulaþ iti . katham tarhi . ùaõõàm kulam ùañkulam ùañkule bhavaþ ùàñkulaþ iti . ajàdigrahaõam ca kartavyam . iha mà bhåt pa¤cagarbharåpyam pa¤cagarbhamayam . (P_4,1.88.2) KA_II,239.9-240.6 Ro_III,554-556 ## . dvigoþ luki tannimittagrahaõam kartavyam . dvigunimittam yaþ taddhitaþ tasya luk bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . pa¤cakapàlasya idam khaõóam pà¤cakapàlam iti . ## . arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti vaktavyam . kim prayojanam . pa¤casu kapàleùu saüskçtaþ pa¤cakapàlaþ . pancakapàlyàm saüskrtaþ iti api vigçhya pa¤cakapàlaþ iti eva yathà syàt . atha kriyamàõe api tannimittagrahaõe katham idam vij¤àyate . tasya nimittam tannimittam tannimittàt iti àhosvit saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate tasya nimittam tannimittam tannimittàt iti kriyamàõe api tannimittagrahaõe atra pràpnoti pa¤cakapàlasya idam khaõóam iti . atha vij¤àyate saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti na doùaþ bhavati . yatha na doùaþ tathà astu . saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti vij¤àyate . kutaþ etat . yat ayam àha arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . tat tarhi tannimittagrahaõam kartavyam . na kartavyam . dvigoþ iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . sambandhaùaùñhã . dvigoþ taddhitasya luk bhavati . kim ca dvigoþ taddhitaþ . nimittam . yasmin dviguþ iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . idam tarhi vaktavyam arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . etat ca na vaktavyam . iha asmàbhiþ trai÷abdyam sàdhyam . pa¤casu kapàleùu saüskçtaþ pa¤cakapàlyàm saüskçtaþ pa¤cakapàlaþ da÷akapàlaþ iti . tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ aparasmàt utpattiþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà . aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati . evam pa¤casu kapàleùu saüskçtaþ iti vigçhya pa¤cakapàlaþ iti bhaviùyati . pa¤cakapàlyàm saüskçtaþ iti vigçhya vàkyam eva . trai÷abdyam ca iha sàdhyam . tat ca evam sati siddham bhavati . (P_4,1.89.1) KA_II,240.8-241.3 Ro_III,556-557 ## . gotre aluk aci iti cet itaretarà÷rayatvàt aprasiddhiþ . kà itaretarà÷rayatà . alugnimittaþ ajàdiþ ajàdinimittaþ ca aluk . tat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . ## . vipratiùedhàt tu lukaþ chaþ bhaviùyati . lukaþ avakà÷aþ gargàþ vatsàþ bidàþ urvàþ . chasya avakà÷aþ ÷àlãyaþ màlãyaþ gàrgãyaþ vàtsãyaþ . iha ubhayam pràpnoti . gargàõàm chàtràþ gàrgãyàþ vàtsãyaþ . chaþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . ## . yat ayam bhåmni pràptasya lukaþ ajàdau taddhite alukam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ samànakàlau etau aluglukau iti . ## . yadi và lukaþ prasaïge bhavati aluk bhavati tathà asya chaþ prasiddhaþ asya . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . ##. luk và punaþ alukaþ prasaïgam yadi pratãkùate tathà asya che aluk siddhaþ bhavati . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . (P_4,1.89.2) KA_II,241.4-242.13 Ro_III,558-562 ## . gotrasya bahuùu lopinaþ bahuvacanàntasya pravçttau dvyekayoþ aluk vaktavyaþ . bidànàm apatyam màõavakaþ baidaþ baidau . kimartham idam na aci iti eva aluk siddhaþ . aci iti ucyate . na ca atra ajàdim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . ## . ekavacanadvivacanàntasya pravçttau bahuùu lopaþ yåni vaktavyaþ . baidasya apatyam bahavaþ màõavakàþ bidàþ . baidayoþ bidàþ . a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti ucyamànaþ luk na pràpnoti . mà bhåt evam a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti . a¤antam yad bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate gotrasya bahuùu lopinaþ bahuvacanàntasya pravçttau dvyekayoþ aluk vaktavyaþ iti . na vaktavyaþ . aci iti eva aluk siddhaþ . aci iti ucyate . na ca atra ajàdim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . nanu ca uktam varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam iti . yadi và kàni cit varõà÷rayàõi api pratyayalakùaõena bhavanti tathà ca idam api bhaviùyati . atha và avi÷eùeõa alukam uktvà hali na iti vakùyàmi . yadi avi÷eùeõa alukam uktvà hali na iti ucyate bidànàm apatyam bahavaþ màõavakàþ bidàþ atra api pràpnoti . astu . punaþ asya yuvabahutve vartamànasya luk bhaviùyati . punaþ aluk kasmàt na bhavati . samarthànàm prathamasya gotrapratyayàntasya aluk ucyate . na ca etat samarthànàm prathamam gotrapratyayàntam . kim tarhi . dvitãyam artham upasaïkràntam . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam atribharavàjikà vasiùñhaka÷yapikà bhçgvaïgirasikàkutsaku÷ikikà iti evamartham . ## . atha và gargabhàrgavikàgrahaõam niyamàrtham bhaviùyati . etasya eva dvitãyam artham upasaïkràntasya aluk bhavati na anyasya iti . yat api ucyate ekavacanadvivacanàntasya pravçttau bahuùu lopaþ yåni vaktavyaþ . a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti ucyamànaþ luk na pràpnoti . mà bhåt evam a¤ yaþ bahuùu ya¤ yaþ bahuùu iti . a¤antam yad bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti bhaviùyati . nanu ca uktam na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷yapapratikçtayaþ kà÷yapàþ iti . na eùaþ doùaþ . laukikasya tatra gotrasya grahaõam na ca etat laukikam gotram . yadi a¤antam yad bahuùu ya¤antam yat bahuùu iti evam ucyate bidànàm apatyam màõavakaþ baidaþ baidau atra api pràpnoti . aluk atra likam bàdhiùyati . aluki ca kçte punaþ lukaþ nimittam na asti iti kçtvà punaþ luk na bhaviùyati . ## . kim uktam . àpatyaþ và gotram . paramaprakçteþ ca àpatyaþ . àpatyàt jãvadvaü÷yàt svàrthe dvitãyaþ yuvasa¤j¤aþ . saþ ca astriyàm . ekagotragrahaõànarthakyam ca . bahuvacanalopiùu ca siddham iti . tatra bidànàm apatyam màõavakaþ iti vigçhya bida÷abdàt dvyekayoþ utpattiþ bhaviùyati . baidaþ baidau . baidasya apatyam bahavaþ màõavakàþ iti vigçhya bida÷abdàt bahuùu utpattiþ bhaviùyati . bidà iti aviravikanyàyena . (P_4,1.90.1) KA_II,242.15-23 Ro_III,562-563 ## . yåni luk aci iti cet pratyayasya ayatheùñam pràpnoti . aniùñe pratyaye avasthite luk . aniùñapratyayasya ÷ravaõam prasjyeta . ## . siddham etat . katham . avi÷eùeõa lukam uktvà hali na iti vakùyàmi . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam yåni luk aci iti cet pratyayasya ayatheùñaprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ. aci iti na eùà parasaptamã . kà tarhi . viùayasaptamã . ajàdau viùaye iti . tatra aci viùaye luke kçte yaþ yataþ pratyayaþ pràpnoti saþ tataþ bhaviùyati . (P_4,1.90.2) KA_II,242.24-243.19 Ro_III,563-565 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . õa . phàõñàhçteþ apatyam màõavakaþ phàõñàhçtaþ . phàõñahçtasya yånaþ chàtràþ phàõñàhçtàþ . õa . ñhak . bhàgavitteþ apatyam màõavakaþ bhàgavittikaþ . bhàgavittikasya yånaþ chàtràþ bhàgavittàþ . ñhak . tailàyaneþ apatyam màõavakaþ tailàyanãyaþ . tailàyanãya yånaþ chàtràþ tailàyanãyàþ . ## . i¤õyau sarvatra prayojanam . aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ . vçddhavadatide÷e sati i¤aþ gotre iti aõ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . pratyàkhyàyate asau atide÷aþ . katham yàni prayojanàni . tàni j¤àpakena siddhàni . yatkhacchàntàt tarhi i¤aþ prayojanam . yat . ÷va÷urasya apatyam ÷va÷uryaþ . ÷va÷uryasya apatyam ÷và÷uriþ . ÷và÷ureþ yånaþ chàtràþ ÷và÷uràþ . yat . kha . kulasya apatyam kulãnaþ . kulãnasya apatyam kaulãniþ . kaulãneþ yånaþ chàtràþ kaulãnàþ . kha . cha . svasuþ apatyam svasrãyaþ . svasrãyasya apatyam svàsrãyiþ . svàsrãyeþ yånaþ chàtràþ svàsrãyàþ . etàni api hi na santi prayojanàni . atra api yåni ÷va÷uryaþ kulãnaþ svasrãyaþ iti eva bhavitavyam . uktam etat aõi¤oþ luki abràhmaõagotramàtràt yuvapratyayasya upasaïkhyànam iti . abràhmaõagotramàtràt iti ucyate . na ca etat abràhmaõagotramàtram . abràhmaõagotramàtràt iti na ayam paryudàsaþ yat anyat bràhmaõagotramàtràt iti . kim tarhi prasajya ayam pratiùedhaþ bràhmaõagotramàtràt na iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam màyuriþ kàpotiþ kàpi¤jaliþ iti evamartham . evam tarhi aõõyau sarvatra prayojanam . aõ . glucukàyaneþ apatyam màõavakaþ glaucukàyanaþ . glaucukàyanasya yånaþ chàtràþ glaucukàyanàþ . õyaþ ca kàpi¤jalàdyartham . kàpi¤jaleþ apatyam màõavakaþ kàpi¤jalàdyaþ . tasya yånaþ chàtràþ kàpi¤jalàdàþ . (P_4,1.90.3) KA_II,243.20-244.27 Ro_III,565-569 ##. pràgdãvyatodhikàre yånaþ vçddhavadatide÷aþ kartavyaþ . yuvà vçddhavat bhavati iti vaktavyam . gàrgyàyaõànàm samåhaþ gàrgyàõakam . gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàõakam . gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ . gotrà÷rayaþ vu¤ yathà syàt . yadi vçddhavadatide÷aþ kriyate aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ iti i¤aþ gotre iti aõ pràpnoti . yadi punaþ yuvà vçddhavat iti anena anutpattiþ atidi÷yeta . katham punaþ yuvà vçddhavat iti anena anutpattiþ ÷akyà atideùñum . vatinirde÷aþ ayam kàmacàraþ ca vatinirde÷e vàkya÷eùam samarthayitum . tat yathà : u÷ãnaravat madreùu yavàþ . santi na santi iti . màtçvat asyàþ kalàþ . santi na santi iti . evam iha api yuvà vçddhavat bhavati vçddhavat na bhavati iti evam vàkya÷eùam samarthayiùyàmahe . yatha gotre yuvapratyayaþ na bhavati evam pràgdãvyatodhikàre yåni api na bhavati iti . tat vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi yåni luk iti etat na kriyate . katham tarhi phakphi¤oþ anyatarasyàm iti . phakphi¤vartã yuvà và vçddhavat bhavati iti vakùyàmi . yadà tarhi na vçddhavat tadà gàrgyàyaõànàm samåhaþ gàrgyàõakam gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàõakam gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ gotrà÷rayaþ vu¤ na pràpnoti . yadi punaþ yuvà vçddhavat iti anena arthaþ atidi÷yeta . pràgdãvyatodhikàreyånaþ vçddhavat arthaþ bhavati iti . tat vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi yåni luk iti etat na kariùyate . katham tarhi phakphi¤oþ anyatarasyàm iti . phakphi¤vartã yuvàrthaþ và vçddhavat bhavati iti vakùyàmi . yadà tarhi na vçddhavat tadà gàrgyàyaõànàm samåhaþ gàrgyàõakam gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàõakam gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ gotrà÷rayaþ vu¤ na pràpnoti . evam tarhi ## . yat ayam vu¤vidhau ràjanyamanuùyayoþ grahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ laukikam param gotragrahaõam iti . yuvà ca loke gotram iti upacaryate . kiïgotraþ asi màõavakaþ . gàrgyàyaõaþ . kiïgotraþ asi màõavakaþ . vàtsyàyanaþ . yadi etat j¤àpyate aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ gotrà÷rayaþ i¤aþ gotre iti aõ pràpnoti . sàmuhikeùu j¤àpakam . yadi sàmuhikeùu j¤àpakam gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàõakam gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ gotrà÷rayaþ vu¤ na pràpnoti . vu¤vidhau j¤àpakam . vu¤vidhau j¤àpakam ÷àlaïkeþ yånaþ chàtràþ ÷àlaïkàþ i¤aþ gotre iti aõ na pràpnoti . astu tarhi avi÷eùeõa . katham aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ .gotreõa i¤am vi÷eùayiùyàmaþ . gotre yaþ i¤ vihitaþ iti . (P_4,1.92.1) KA_II,245.2-15 Ro_III,569-570 ## . tasya idam iti apatye api aõ siddhaþ . tasyedaüvi÷eùàþ hi ete apatyam samåhaþ vikàraþ tasya nivàsaþ iti . kim artham tarhi idam ucyate . ## . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . katham punaþ a÷aiùikaþ ÷aiùikam bàdheta . ##. yaþ hi utsargaþ saþ api ÷eùaþ eva . atha etasmin bàdhakabàdhane sati kim prayojanam . ## . vçddhàni prayojayanti . bhànoþ apatyam bhànavaþ . ÷yàmagoþ apatyam ÷yàmagavaþ . katham punaþ icchatà api apavàdaþ pràpnuvan ÷akyaþ bàdhitum . tasyagrahaõasàmarthyàt . kim idam bhavàn adhyàruhya tasyagrahaõasya eva prayojanam àha na punaþ sarvasya eva yogasya . ava÷yam uttaràtham arthanirde÷aþ kartavyaþ . samarthavibhaktiþ api tarhi ava÷yam uttaràrtham pratinirdeùñavyà . evam tarhi yogavibhàgakaraõasàmarthyàt . itarathà hi tasya apatyam ataþ i¤ bhavati iti eva bråyàt . (P_4,1.92.2) KA_II,245.16-246.27 Ro_III,571-573 puüliïgena ayam nirde÷aþ kriyate ekavacanàntena ca . tena puüliïgàt eva utpattiþ syàt ekavacanàntàt ca . strãnapuüsakaliïgàt dvivacanabahuvacanàntàt ca idam na syàt . ## . taddhitàrthanirde÷e liïgavacanam apramàõam . kim kàraõam . tasya avivakùitatvàt . na atra nirde÷aþ tantram . katham punaþ tena eva ca nàma nirde÷aþ kriyate tat ca atantram syàt . tatkàrã ca bhavàn taddveùã ca . nàntarãyakatvàt atra puüliïgena nirde÷aþ kriyate ekavacanàntena ca. ava÷yam kayà cit vibhaktyà kena cit vacanena nirde÷aþ kartavya iti . tat yathà . kaþ cit annàrthã ÷àlikalàpam sapalàlam satuùam àharati nàntayãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya tuùapalàlàni utsçjati . tathà kaþ cit màüsàrthã matsyàn sakaõñakàn sa÷akalàn àharati nàntayãyakatvàt . saþ yàvat àdeyam tàvat àdàya ÷akalakaõñakàn utsçjati . evam iha api nàntarãyakatvàt puüliïgena nirde÷aþ kriyate ekavacanàntena ca. na hi atra nirde÷aþ tantram . ## . sarvanàmanirde÷e vi÷eùasya asampratyayaþ . kim kàraõam . sàmànyanirde÷àt . sarvanàmnà ayam nirde÷aþ kriyate . saranàma ca sàmànyavàci . tena sàmànyavàcinaþ eva utpattiþ syàt . vi÷eùavàcinaþ na syàt . ## . sàmànyacodanàþ tu vi÷eùeùu avatiùñhante . tat yathà : gauþ anåbadhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti àkçtau coditàyàm dravye àrambhaõàlambhanaprokùaõavi÷asanàdãni kriyante . viùamaþ upanyàsaþ . asti kàraõam yena etat evam bhavati . kim kàraõam . asambhavàt . àkçtau àrambhaõàdãnàm sambhavaþ na asti iti kçtvà àkçtisahacarite dravye àrambhaõàdãni kriyante . idam api eva¤jàtãyakam eva . asambhavàt sàmànyavàcinaþ utpattau vi÷eùavàcinaþ utpattiþ bhaviùyati . ## . apatyàbhidhàne strãpuüliïgasya aprasiddhiþ . kim kàraõam . napuüsakaliïgatvàt . apatyam napuüsakaliïgam . tena napuüsakaliïgasya eva abhidhànam syàt . strãpuüliïgasya na syàt . nanu ca idam purastàt eva coditam parihçtam ca . utpattiþ tatra codyate . iha punaþ utpannena abhidhànam codyate . ## . siddham etat . katham . prajanasya vivakùitatvàt . prajanaþ atra vivakùitaþ saþ ca sarvaliïgaþ . kim punaþ kàraõam samànàyàm pravçttau apatyam napuüsakaliïgam prajanaþ sarvaliïgaþ . ## . ekàrthe ÷abdànyatvàt liïgànyatvam dç÷yate . tat yathà puùyaþ tàrakàþ nakùatram . geham kuñã mañhaþ iti . ## . avayavànyatvàt ca liïgànyatvam dç÷yate . tat yathà kuñã kuñãraþ ÷amã ÷amãraþ ÷uõóà ÷uõóàraþ . avayavànyatvàt kila liïgànyatvam syàt kim punaþ yatra ÷abdànyatvam api . (P_4,1.93) KA_II,247.2-251.11 Ro_III,574-590 kimartham idam ucyate . ## . utpàdayità utpàdayità apatyena yujyate . tasya ca vivakùitatvàt . utpàdayituþ saþ ca abhisambandhaþ vivakùitaþ . utpàdayitàram prati apatyayogàt tasya ca abhisambandhasya vivakùitatvàt utpàdayituþ utpàdayituþ apatyàbhidhàne anekaþ pratyayaþ pràpnoti . iùyate ca ekaþ eva syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti ekavacanam gotre . evamartham idam ucyate . katham punaþ j¤àyate utpàdayità utpàdayità apatyena yujyate iti . evam hi dç÷yate loke . pitàmahasya utsaïge dàrakam àsãnam kaþ cit pçcchati kasya ayam iti . saþ àha devadattasya yaj¤adattasya và iti . utpàdayitàram vyapadi÷ati na àtmànam . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . t## . tatra pratyayàntàt gotre pratiùedhaþ vaktavyaþ . aupagavasya apatyam iti . kim kàraõam . gotre niyatatvàt . gotre hi ayam niyamaþ kriyate . tena yaþ ca asau yathàjàtãyakaþ ca gotrapratyayaþ pràpnoti saþ ekaþ syàt . kaþ ca pràpnoti . yaþ pratyayàntàt . ## . paramaprakçteþ ca utpattiþ vaktavyà . ayogàt hi na pràpnoti . etayoþ ca eva parihàraþ pañhiùyati hi àcàryaþ yåni ca antarhite apràptiþ iti tasya ca yathà tatpratyayàntam . yathà tat eva vikàràvayavapratyayàntam dvitãyam ca tçtãyam ca vikàram saïkràmati evam iha api tat eva apatyapratyayàntam dvitãyam ca tçtãyam ca apatyam saïkramiùyati . bhavet siddham aupagavasya apatyam aupagavaþ yatra saþ eva anantaraþ iùyate saþ eva gotre . idam tu khalu na sidhyati gargasya apatyam gàrgyaþ iti . atra hi anyaþ anantaraþ iùyate anyaþ gotre . ## . striyàm ca yuvatyàm niyamaþ na pràpnoti . aupagavã màõavakã . niyamàt hi strã paryudasyate ekaþ gotre gotràt yåni astriyàm iti . katarasmin pakùe ayam doùaþ . utpàdayitari apatyayukte . utpàdayitari tàvat apatyayukte na doùaþ . utpàdayitari hi apatyayukte na sarvataþ utpattyà bhavitavyam . tatra niyamaþ na upapadyate . asati niyame na eùaþ doùaþ . sarveùu tarhi apatyayukteùu ayam doùaþ . sarveùu hi apatyayukteùu sarvataþ utpattyà bhavitavyam . tatra niyamaþ upapannaþ bhavati . sati niyame eùaþ doùaþ . utpàdayitari ca apatyayukte striyà yuvatyà abhidhànam na pràpnoti . kim kàraõam . gotrasa¤j¤à yuvasa¤àm bàdhate . gotràt yåni ca astriyàm pratyayaþ vidhãyate . ## . yåni ca antarhite niyamasya apràptiþ . gàrgyàyaõasya apatyam iti . katarasmin pakùe ayam doùaþ . sarveùu apatyayukteùu . sarveùu apatyayukteùu tàvat na doùaþ . sarveùu hi apatyayukteùu sarvataþ utpattyà bhavativyam . tatra niyamaþ upapannaþ bhavati . sati niyame na eùaþ doùaþ . utpàdayitari tarhi apatyayukte ayam doùaþ . utpàdayitari hi apatyayukte paramaprakçteþ anantaràt gotràt ca ayogàt na pràpnoti . yånaþ ca na pràpnoti . kim kàraõam . gotràt iti niyamàt . santu tarhi katham punaþ j¤àyate sarve apatyayuktàþ iti . evam hi yàj¤ikàþ pañhanti . da÷apuruùànåkam yasya gçhe ÷ådràþ na vidyeran saþ somam pibet iti . yadi ca sarve apatyayuktàþ bhavanti tataþ etat upapannam bhavati . katham yat uktam pitàmahasya utsaïge dàrakam àsãnam kaþ cit pçcchati kasya ayam iti . saþ àha devadattasya yaj¤adattasya và iti . utpàdayitàram vyapadi÷ati na àtmànam iti . utpattiþ tasya vivakùità . sarveùàm na idam apatyam . devadattaþ tu asya utpàdayità iti . atha sarveùu apatyayukteùu kim anena kriyate ekaþ gotre iti . ## . sarveùàm apatyayogàt pratyayàntàt gotre pratiùedhàrtham ekaþ gotre iti ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . na tu j¤àyate kaþ ekaþ bhavati yaþ và paramaprakçteþ yaþ và anantaràt iti . ## . niyamaþ ca na upapadyate . kim kàraõam . ## . na hi ekasmin apatye anekapratyayaþ pràpnoti . kim tarhi . ## . apatyàntare apatyàntara ÷abdàntaràt ÷abdàntaràt pratyayàntaram pratyayàntaram pràpnoti . phakantàt i¤ i¤antàt phak iti phagi¤oþ dà÷atayã pratyayamàlà pràpnoti . katarasmin pakùe ayam doùaþ . sarveùu apatyayukteùu . sarveùu apatyayukteùu tàvat na doùaþ . sarveùu hi apatyayukteùu sarvataþ utpattyà bhavativyam . tatra niyamaþ upapannaþ bhavati . sati niyame na eùaþ doùaþ . utpàdayitari tarhi apatyayukte ayam doùaþ . utpàdayitari hi apatyayukte na sarvataþ utpattyà bhavativyam . tatra niyamaþ na upapadyate . asati niyame eùaþ doùaþ . utpàdayitari ca apatyayukte na doùaþ . katham . ##. apatyam iti sarvam upagvàdipitçkam apatyam samãkùitam . tasmin subahavaþ pratyayàþ pràptàþ . niyamaþ asya bhaviùyati ekaþ gotre iti . yat api ucyate striyàm ca aniyamaþ iti evam vakùyàmi . gotràt yåni pratyayaþ bhavati . striyàm na iti . evam api striyàþ yuvatyàþ abhidhànam na pràpnoti . evam tarhi evam vakùyàmi . gotràt yåni pratyayaþ bhavati . striyàm luk . evam api aupagavã màõavikà anupasarjanàt iti ãkàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam aõ yaþ anupasarjanam iti . aõantàt anupasarjanàt iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷akçtsnina proktà mãmàüsà kà÷akçtsnã . tàm adhãte kà÷akçtsnà bràhmaõã . aõantàt iti ãkàraþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . adhyetryàm abhidheyàyàm aõaþ ãkàreõa bhavitavyam . yaþ ca atra adhyetryàm abhidheyàyàm aõ luptaþ saþ yaþ ca ÷råyate utpannaþ tasmàt ãkàraþ iti kçtvà punaþ na bhaviùyati . iha tarhi aupagavã màõavikà bhàryà asya aupagavãbhàryaþ jàtilakùaõaþ puüvadbhàvapratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . vçddhinimittasya iti evam bhaviùyati . yaþ tarhi na vçddhinimittaþ . glucukàyanã màõavikà bhàryà asya glucukàyanãbhàryaþ . tasmàt striyàþ yuvatyàþ yuvasa¤j¤à eva paryudasitavyà . tasyàm ca paryudastàyàm gotrapratyayàntam etat yåni vartate . iha utpàdayitari apatyayukte pratyayàntàt pratiùedhaþ vaktavyaþ paramaprakçteþ ca utpattiþ vaktavyà . sarveùu apatyayukteùu pratyayàntàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . tasmàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . atha và sa¤j¤àkàribhyaþ pratyayotpattiþ vaktavyà . yadi sa¤j¤àkàribhyaþ pratyayotpattiþ ucyate katham gàrgyàyaõaþ vàtsyàyanaþ iti . ## . gotràt yåni iti etat vaktavyam . ## . tat ca ava÷yam sa¤j¤àkàrigrahaõam kartavyam . kim prayojanam . jàtyàdinivçttyartham . jàtyàdibhyaþ utpattiþ mà bhåt iti . jàtiþ na vartate . saïkhyà na vartate . sarvanàma na vartate . jàtiþ na vartate . kàkasya apatyam kurarasya apatyam iti . saïkhyà na vartate . navànàm apatyam da÷ànàm apatyam iti . sarvanàma na vartate . sarveùàm apatyam vi÷veùàm apatyam iti . yat tàvat ucyate jàtiþ na vartate . kàkasya apatyam kurarasya apatyam iti . yena eva hetunà ekaþ kàkaþ tena eva hetunà dvitãyaþ tçtãyaþ ca kàkaþ bhaviùyati . yat api ucyate saïkhyà na vartate . navànàm apatyam da÷ànàm apatyam iti . saïkhyeyam apekùya saïkhyà pravartate . tat sàpekùam sàpekùam ca asamartham bhavati iti asàmarthyàt na bhaviùyati . yat api ucyate sarvanàma na vartate . sarveùàm apatyam vi÷veùàm apatyam iti . nirde÷yam apekùya sarvanàma vartate . tat sàpekùam sàpekùam ca asamartham bhavati iti asàmarthyàt na bhaviùyati . yat tàvat ucyate yena eva hetunà ekaþ kàkaþ tena eva hetunà dvitãyaþ tçtãyaþ ca kàkaþ bhaviùyati iti . na etat vivadàmahe kàkaþ na kàkaþ iti . kim tarhi . yena eva hetunà etat vàkyam bhavati kàkasya apatyam kurarasya apatyam iti tena eva hetunà vçttiþ api pràpnoti . yad api ucyate saïkhyeyam apekùya saïkhyà pravartate . tat sàpekùam sàpekùam ca asamartham bhavati iti . bhavati vai kasya cit arthàt prakaraõàt và apekùyam nirj¤àtam . yadà nirj¤àtam tadà vçttiþ pràpnoti . yad api ucyate nirde÷yam apekùya sarvanàma vartate . tat sàpekùam sàpekùam ca asamartham bhavati iti . bhavati vai kasya cit arthàt prakaraõàt và apekùyam nirj¤àtam . yadà nirj¤àtam tadà vçttiþ pràpnoti . evam tarhi anabhidhànàt jàtyàdibhyaþ utpattiþ na bhaviùyati . tat ca ava÷yam anabhidhànam à÷rayitavyam . kriyamàõe api hi sa¤j¤àkàrigrahaõe yatra jàtyàdibhyaþ utpadyamànena pratyayena arthasya abhidhànam bhavati bhavati tatra utpattiþ . tat yathà . ## . tàdàyaniþ , yàdàyaniþ , kaimàyaniþ iti . tat etat ananyàrtham sa¤j¤àkàrigrahaõam và kartavyam pratyayàntàt va pratiùedhaþ vaktavyaþ . ubhayam na kartavyam . gotragrahaõam na kariùyate . ekaþ apatye pratyayaþ bhavati iti eva . yadi ca idànãm pratyayàntàt api pratyayaþ syàt na ekaþ apatye pratyayaþ syàt . yadi gotragrahaõam na kriyate katham gàrgyàyaõaþ vàtsyàyanaþ iti . vaktavyam eva etat gotràt yåni astriyàm iti . atha api gotragrahaõam kriyate evam api na doùaþ . na ekagrahaõena pratyayaþ abhisambadhyate : ekaþ gotre pratyayaþ bhavati iti . kim tarhi . prakçtiþ abhisambadhyate : ekà prakçtiþ gotre pratyayam utpàdayati . yadi ca idànãm pratyayàntàt api pratyayaþ syàt na ekà prakçtiþ gotre pratyayam utpàdayet . atha và asthàne ayam yatnaþ kriyate . na hi idam lokàt bhidyate . loke sa¤khyàm pravartamànàm upacaranti ekaþ iti và prathamaþ iti và . yàvat bråyàt prathamaþ apatye pratyayam utpàdayati tàvat ekaþ gotre iti . (P_4,1.95) KA_II,252.2-10 Ro_III,590-591 ## . i¤aþ vçddhàvçddhàbhyàm phi¤phinau bhavataþ vipratiùedhena . i¤aþ avakà÷aþ dàkùiþ plàkùiþ . phi¤aþ avakà÷aþ tàdàyaniþ yàdàyaniþ . iha ubhayam pràpnoti tàpasàyaniþ sàmmitikàyaniþ . phinaþ avakà÷aþ tvacàyaniþ srucàyaniþ . i¤aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti glucukàyaniþ mulucukàyaniþ . phi¤phinau bhavataþ vipratiùedhena . iha kasmàt na bhavati dàkùiþ plàkùiþ . bahulavacanàt . ## . tadràjaþ ca i¤aþ bhavati vipratiùedhena . tadràjasaya avakà÷aþ aikùvakaþ . i¤aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti pà¤càlaþ vaidehaþ vaidarbhaþ . tadràjaþ bhavati vipratiùedhena . (P_4,1.96) KA_II,252.12-21 Ro_III,591-592 ## . bàhvàdiprabhçtiùu yeùàm dar÷anam gotrabhàve laukike tataþ anyatra teùàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . bàhoþ apatyam bàhiþ . yaþ hi bàhuþ nàma bàhavaþ tasya bhavati . naóasya apatyam nàóàyanaþ . yaþ hi naóaþ nàma nàóiþ tasya bhavati . ## . sambandhi÷abdapratyayànàm ca tatsadç÷àt pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷va÷urasya apatyam ÷va÷uryaþ . yaþ hi ÷va÷uraþ nàma ÷và÷uriþ tasya bhavati . pratyayagrahaõena na arthaþ . sambandhi÷abdànàm tatsadç÷àt pratiùedhaþ iti eva . idam api siddham bhavati . màtçpitçbhyàm svasà . màtçùvasà . anyà màtçsvasà iti . (P_4,1.97) KA_II,253.2-6 Ro_III,592-593 ## . sudhàtçvyàsayoþ iti vaktavyam : saudhàtakiþ , vayàsakiþ ÷ukaþ . atyalpam idam ucyate . sudhàtçvyàsavaruóaniùàdacaõóàlabimbànàm iti vaktavyam : saudhàtakiþ , vaiyàsikaþ ÷ukaþ , vàruóakiþ , naiùàdakiþ , càõóàlakiþ , baimbakiþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . prakçtyantaràõi etàni . (P_4,1.98.1) KA_II,253.8-254.3 Ro_III,593-594 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ undàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . atha ¤akàraþ kimarthaþ . ¤akàraþ vçddhyarthaþ . ¤õiti iti vçddhiþ yathà syàt . ekena kakàreõa ubhayam siddham . ava÷yam atra vi÷eùaõàçthaþ anyaþ anubandhaþ kartavyaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . vràtacpha¤oþ astriyàm iti . phakaþ iti hi ucyamàne nàóàyanaþ atra api prasajyeta . atha api pha¤aþ iti ucyate evam api à÷vàyanaþ atra api prasajyeta . tasmàt cakàraþ eva kartavyaþ antodàttatvam api yathà syàt . cakàre ca idànãm vi÷eùaõàrthe kriyamàõe ava÷yam vçddhyarthaþ anyaþ anubandhaþ kartavyaþ . saþ ca ¤akàraþ eva kartavyaþ såtrabhedaþ mà bhåt iti . atha kriyamàne api vai cakàre antodàttatvam na pràpnoti . kim kàraõam . paratvàt ¤niti iti àdyudàttatvam pràpnoti . citkaraõasàmarthyàt antodàttatvam bhaviùyati . ¤itkaraõasàmarthyàt àdyudàttatvam pràpnoti . asti anyat ¤itkaraõe prayojanam . kim . vçddhyarthaþ ¤akàraþ . citkaraõe api tarhi anyat prayojanam asti . kim . vi÷eùaõàrthaþ cakàraþ . ÷akyaþ atra vi÷eùaõàrthaþ anyaþ anubandhaþ àsaïktum . tatra cakàrànurodhàt antodàttatvam bhavati . vçddhyarthaþ api tarhi anyaþ ÷akyaþ anubandhaþ àsaïktum . tatra ¤akàrànurodhàt àdyudàttatvam pràpnoti . evam tarhi svare yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti . citaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati . tataþ taddhitasya . taddhitasya ca citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti . kimartham idam . paratvàt ¤niti iti àdyudàttatvam pràpnoti . tadbàdhanàrtham . tataþ kitaþ . kitaþ taddhitasya antaþ udàttaþ bhavati . kim punaþ atra svaràrthena cakàreõa anubandhena yàvatà cpha¤antàt ¤yaþ vidhãyate . tatra ¤niti iti àdyudàttatvena bhavitavyam . na etat asti . bahuùu lope kçte antodàttatvam yathà syàt . kau¤càyanàþ iti . (P_4,1.98.2) KA_II,254.4-14 Ro_III,594-595 iha ke cit dvyekayoþ phya¤am vidadhati bahuùu ca phakam ke cit cpha¤antàt ¤yam . kim atra nyàyyam . ¤yavacanam eva nyàyyam . dvyekayoþ hi phya¤i sati bahuùu ca phaki krau¤jàyanànàm apatyam màõavakaþ kau¤jàyanyaþ kau¤jàyanyau kena ya÷abdaþ ÷råyeta . dvyekayoþ iti ucyamànaþ na pràpnoti . iha kau¤jàyanasya apatyam bahavaþ màõavakàþ kau¤jàyanàþ kena ya ÷abdaþ na ÷råyeta . dvyekayoþ iti ucyamànaþ pràpnoti . tat etat katham kçtvà ¤yavacanam jyàyaþ bhavati . yadi tat na asti . àpatyaþ và gotram . paramaprakçteþ ca àpatyaþ . àpatyàt jãvava¤÷yàt svàrthe dvitãyaþ yuvasa¤j¤aþ saþ ca astriyàm . ekogotragrahaõànarthakyam ca bahuvacanalopiùu ca siddham iti . sati hi tasmin dvyekayoþ api phya¤i sati bahuùu ca phaki na doùaþ bhavati . tatra kau¤jàyanànàm apatyam màõavakaþ iti vigçhya ku¤ja÷abdàt dvyekayoþ utpattiþ bhaviùyati . kau¤jàyanyaþ kau¤jàyanyau . kau¤jàyanasya apatyam bahavaþ màõavakàþ iti vigçhya ku¤ja÷abdàt bahuùu utpattiþ bhaviùyati . kau¤jàyanàþ iti . (P_4,1.104) KA_II,254.16-27 Ro_III,595-596 ançùyànantarye iti ucyate . tatra idam sidhyati kau÷ikaþ vi÷vàmitraþ iti . kim kàraõam . vi÷vàmitraþ tapaþ tepe na ançùhiþ syàm iti . tatrabhavàn çùiþ sampannaþ . saþ punaþ tapaþ tepe na ançùheþ putraþ syàm iti . tatrabhavàn gàdhiþ api çùiþ sampannaþ . saþ punaþ tapaþ tepe na ançùheþ pautraþ syàm iti . tatrabhavàn ku÷ikaþ api çùiþ sampannaþ . tat etat çùyànantaryam bhavati . tatra ançùyànantarye iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate çùyànantarye na bhavati iti . katham tarhi . çùau anantare na iti . yadi evam . ## . ançùyànantaryavacanam anarthakam . kim kàraõam . sa¤j¤àgotràdhikàràt . sa¤j¤àgotre iti vartate . kaþ prasaïgaþ yat anantere syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . evam tarhi siddhe sati yat ançùyànantarye iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bidàdiùu ye ançùayaþ pañhante teùàm anantare api vçttiþ bhavati . kim etasya j¤àpane prayojanam . nànàndraþ pautraþ dauhitraþ iti etat siddham bhavati . (P_4,1.108) KA_II,255.2-4 Ro_III,596-597 kimartham idam ucyate na gargàdibhyaþ ya¤ iti eva siddham . luk striyàm iti vakùyàmi iti . yadi punaþ tatra eva ucyeta . na evam ÷akyam . àïgirasagrahaõam hi vicchidyeta . (P_4,1.112) KA_II,255.6-24 Ro_III,597-598 kimartham ÷ivàdibhyaþ aõ vidhãyate na yathàvihitam eva ucyeta . ÷ivàdibhyaþ yathàvihitam iti iyati ucyamàne i¤ prasajyeta . i¤ ato yathàvihitaþ . punarvacanam idànãm kimartham syàt . punarvacanam idànãm kimartham syàt . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . saþ vai na asti yaþ tam bàdheta . tatra àrambhasàmarthyàt yaþ vihitaþ na ca pràpnoti saþ bhaviùyati . kaþ ca asau . aõ eva . uttaràrtham tarhi : avçddhàbhyaþ nadãmànuùãbhyaþ tannàmikàbhyaþ iti . atra yathàvihitam iti iyati ucyamàne óhak prasjyeta . óhak ataþ yathàvihitaþ . punarvacanam idànãm kimartham syàt . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . saþ vai na asti yaþ tam bàdheta . tatra àrambhasàmarthyàt yaþ vihitaþ na ca pràpnoti saþ bhaviùyati . kaþ ca asau . aõ eva . uttaràrtham eva tarhi : çùyandhakavçùõikurubhyaþ ca iti . atra yathàvihitam iti iyati ucyamàne i¤ prasjyeta . i¤ ataþ yathàvihitaþ . punarvacanam idànãm kimartham syàt . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . saþ vai na asti yaþ tam bàdheta . tatra àrambhasàmarthyàt yaþ vihitaþ na ca pràpnoti saþ bhaviùyati . kaþ ca asau . aõ eva . uttaràrtham eva tarhi : màtuþ ut saïkhyàsambhadrapårvàyàþ , kanyàyàþ kanãna ca iti . atra yathàvihitam iti iyati ucyamàne óhak prasjyeta . óhak ataþ yathàvihitaþ . punarvacanam idànãm kimartham syàt . màtuþ ukàram vakùyàmi kanyàyàþ kanãnabhàvam iti . yadi etàvat prayojanam syàt tatra eva ayam bråyàt : strãbhyaþ óhak , màtuþ ukàraþ , kanyàyàþ ca kanãnabhàvaþ iti . idam tarhi prayojanam : ayam çùñiùeõa÷abdaþ ÷ivàdiùu pañhyate . tatra yathàvihitam iti iyati ucyamàne i¤ prasajyeta . tam paratvàt senàntàt õyaþ bàdheta . tatra àrambhasàmarthyàt i¤ prasajyeta . punaraõgrahaõàt aõ eva bhavati (P_4,1.114) KA_II,256.2-257.15 Ro_III,559-601 #<çùistryaõaþ óhagóhrakau vipratiùedhena># . çùistryaõaþ óhagóhrakau bhavataþ vipratiùedhena . çùyaõaþ avakà÷aþ : vàsiùñhaþ, vai÷vàmitraþ . óhakaþ avakà÷aþ : duli dauleyaþ, bali bàleyaþ . iha ubhayam pràpnoti : atri , àtreyaþ . stryaõaþ avakà÷aþ : makandikà màkandikaþ . óhrakaþ avakà÷aþ : kàõikeraþ . iha ubhayam pràpnoti : pauõikeraþ , maudgalikeraþ . óhagóhrakau bhavataþ vipratiùedhena . ## . dvyacaþ óhak bhavati iti etasmàt óhragóha¤au bhavataþ vipratiùedhena . dvyacaþ óhak bhavati iti asya avakà÷aþ : dàtteyaþ , gaupteyaþ . óhrakaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : nañã nàñeraþ , dàsã dàseraþ . óha¤aþ avakà÷aþ : kàmaõóaleyaþ , bhàdrabàheyaþ . óhakaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : jambå jàmbeyaþ . óhragóha¤au bhavataþ vipratiùedhena . ## . na và eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ yaþ ayam çùyaõaþ óhakaþ ca . kim kàraõam . çùyaõaþ punarvacanam anyanivçttyartham . siddhaþ atra aõ utsargeõa eva . tasya punarvacane etat prayojanam ye anye tadapavàdàþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . saþ yathà eva tadapavàdam i¤am bàdhate evam óhakam api bàdheta . ## . tasmàt çùibhyaþ aõvidhàne atryàdipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam ayam çùyaõ i¤am bàdhiùyate óhakam na bàdhiùyate . ayam ca api ayuktaþ vipratiùedhaþ yaþ ayam óhakaþ óragóha¤oþ ca. kim kàraõam . #<óhakaþ punarvacanam anyanivçttyartham >#. siddhaþ atra óhak strãbhyaþ óhak iti eva . tasya punarvacane etat prayojanam ye anye tadapavàdàþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . saþ yathà eva tadapavàdam tannàmikàõam bàdhate evam óhagóhra¤au api bàdheta . ## . tasmàt tannàmikàõi advyacaþ iti vaktavyam . na vaktavyam . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam ayam óhak tannàmikàõam tadapavàdam bàdhiùyate óhragóha¤au na bàdhiùyate . #<çùyandhakavçùõikurvaõaþ senàntàt õyaþ># . çùyandhakavçùõikurvaõaþ senàntàt õyaþ bhavati vipratiùedhena . çùyaõaþ avakà÷aþ : vàsiùñhaþ, vai÷vàmitraþ . õyasya avakà÷aþ : pàçiùeõyaþ, vàriùeõyaþ . jàtasenaþ nàm çùiþ tasmàt ubhayam pràpnoti . õyaþ bhavati vipratiùedhena . andhakàõaþ avakà÷aþ : ÷vàphalkaþ, ÷vaitrakaþ . õyasya saþ eva . ugrasenaþ nàma andhakaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . õyaþ bhavati vipratiùedhena : augrasenyaþ . vçùõyaõaþ avakà÷aþ : vàsudevaþ , bàladevaþ . õyasya saþ eva . vùvaksenaþ nàma vçùõiþ tasmàt ubhayam pràpnoti . õyaþ bhavati vipratiùedhena : vaiùvaksenyaþ . kurvaõaþ avakà÷aþ : nàkulaþ , sàhadevaþ . õyasya saþ eva . bhãmasenaþ nàma kuruþ tasmàt ubhayam pràpnoti . õyaþ bhavati vipratiùedhena : bhaimasenyaþ . senàntàt õyaþ bhavati vipratiùedhena jàtograviùvagbhãmebhyaþ iti vaktavyam (P_4,1.115) KA_II,257.17-19 Ro_III,601 kimartham strãliïgena nirde÷aþ kriyate na saïkhyàsambhadrapårvasya iti eva ucyeta . strãliïgaþ yaþ màtç÷abdaþ tasmàt yathà syàt . iha mà bhåt : sammimãte sammàtà, sammàtuþ apatyam sàmmàtraþ iti (P_4,1.116) KA_II,257.21-258.2 Ro_III,601-602 idam vipratiùiddham . kaþ vipratiùedhaþ . apatyam iti vartate . yadi ca kanyà na apatyam atha apatyam na kanyà . kanyà ca apatyam ca iti vipratiùiddham . na etat vipratiùiddham . katham . kanyà÷abdaþ ayam puüsà abhisambandhapårvake samprayoge nivartate . yà ca idànãm pràk abhisambandhàt puüsà saha samprayogam gacchati tasyàm kanyà÷abdaþ vartate eva . kanyàyàþ kanyoktàyàþ kanyàbhimatàyàþ sudar÷anàyàþ yat apatyam saþ kànãnaþ iti . (P_4,1.120) KA_II,258.3-15 Ro_III,603-604 idam sarveùu eva strãgrahaõeùu vicàryate . strãpratyayagrahaõam và syàt strã÷abdagrahaõam và stryarthagrahaõam và . kim ca ataþ . yadi ÷abdagrahaõam arthagrahaõam và ióavió aióadvió pçth pàrthaþ u÷ij àu÷ijaþ ÷arat ÷àradasaþ atra api pràpnoti . atha pratyayagrahaõam laikhàbhreyaþ vaimàtreyaþ iti na sidhyati . astu pratyayagrahaõam . katham laikhàbhreyaþ vaimàtreyaþ iti . ÷ubhràdiùu pàñhaþ kariùyate . ## . vaóavàyàþ vçùe vàcye óhak vaktavyaþ . vaóavàyàþ vçùaþ vàóaveyaþ . (P_4,1.128) KA_II,258.19-24 Ro_III,604 ## . cañakàyàþ pulüliïgena nirde÷aþ kartavyaþ . iha api yathà syàt . cañakasya apatyam càñakairaþ . yadi pulülingnirde÷aþ kriyate cañakàyà apatyam càñakairaþ iti na sidhyati . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti evam bhaviùyati . ## . striyàm apatye luk vaktavyaþ . cañakàyàþ apatyam strã cañakà . (P_4,1.130) KA_II,259.2-6 Ro_III,604 #<àragvacanam anarthakam rakà siddhatvàt># . àragvacanam anarthakam . kim kàraõam . rakà siddhatvàt . godhà àkàràntà rak ca pratyayaþ . evam tarhi siddhe sati yat àrakam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anyebhyaþ api ayam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . mauõóàraþ jàõóàraþ pàõóàraþ iti etat siddham bhavati iti . (P_4,1.131) KA_II,259.8 Ro_III,604 kùudràbhyaþ iti ucyate . kà kùudrà nàma . aniyatapuüskà aïgahãnà và . (P_4,1.133) KA_II,259.10-11 Ro_III,605 kena vihite pitçùvasuþ óhaki lopaþ iti ucyate . etat eva j¤àpayati bhavati pitçùvasuþ óhak iti yat ayam óhaki lopam ÷àsti . (P_4,1.134)) KA_II,259.13-15 Ro_III,605 óhaki lopaþ iti ucyate . tatra idam na sidhyati màtçùvasrãyaþ iti . na eùaþ doùaþ . evam vakùyàmi . pitçùvasuþ chaõ óhaki lopaþ . tataþ màtçùvasuþ ca . pitçùvasuþ yat uktam tat màtçùvasuþ bhavati iti . kim punaþ tat . chaõ óhaki lopaþ ca . (P_4,1.137) KA_II,259.17-19 Ro_III,605 ## . ràj¤aþ apatye jàtigrahaõam kartavyam . ràjanyaþ nàma jàtiþ . kva mà bhåt . ràjanaþ iti . (P_4,1.145) KA_II,260.2-6 Ro_III,606 ## . vyanvacanam anarthakam . kim kàraõam . pratyayàrthàbhàvàt . kim idam pratyayàrthàbhàvàt iti . apatyàrthàbhàvàt . apatyam iti vartate anapatye ca api sapatne bhràtçvya÷abdaþ vartate . pàpmanà bhràtçvyeõa iti . astu tàvat apatyam sapatnaþ ca tatra bhràtçvyaþ iti . katham pàpmanà bhràtçvyeõa iti . upamànàt siddham . bhràtçvyaþ iva bhràtçvyaþ . (P_4,1.147) KA_II,260.8-261.6 Ro_III,606-608 kimarthaþ õakàraþ . vçddhyarthaþ . ¤õiti iti vçddhiþ yathà syàt . gàrgaþ jàlmaþ . ## . gotrastriyàþ pratyayasya õitkaraõam anarthakam . kim kàraõam . vçddhatvàt pràtipadikasya . vçddham eva etat pràtipadikam . lugarthaþ tarhi õakàraþ kartavyaþ . yat lugantam avçddham tatra vçddhiþ yathàt syàt . vàtaõóaþ jàlmaþ . ## . lugartham iti cet tat na . kim kàraõam . lukpratiùedhàt . pratiùidhyate atra luk gotre aluk aci iti . vyavahitatvàt apratiùedhaþ . ãkàreõa vyavahitatvàt pratiùedhaþ na pràpnoti . ## . vyavahitatvàt apratiùedhaþ iti cet tat na . kim kàraõam . puüvadbhàvàt . puüvadbhàvaþ atra bhavati bhasya taddhite aóhe puüvadbhàvaþ bhavati iti . ## . phinartham tu õakàraþ kartavyaþ . yat phinantam avçddham tatra vçddhiþ yathà syàt . glaucukàyanaþ jàlmaþ . ## . puüvadbhàvapratiùedhàrtham ca õakàraþ kartavyaþ . gàrgà bhàryà asya gàrgàbhàryaþ . vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ yathà syàt . ## . gotràt yåni astriyàm iti vacanàt aprayojanam etat bhavati . na asti gàrgà . ## . avaü÷yatvàt và striyàþ prayojanam etat bhavati . na strã vaü÷yà . asti gàrgà strã . aparaþ àha : dvau eva vaü÷au màtçvaü÷aþ pitçvaü÷aþ ca . yàvatà màtçvaü÷aþ api asti na asti gàrgà . (P_4,1.148) KA_II,261.8-10 Ro_III,609 gotrastriyàþ vçddhàt ñhak pheþ cha ca phàõñàhçti ime catvàraþ yogàþ . tatra trayaþ kutsane trtayaþ sauvãragotre . àdyaþ yogaþ kutsane eva . paraþ sauvãragotre eva . (P_4,1.150) KA_II,261.12-21 Ro_III,609-610 kimarthaþ õakàraþ . vçddhyarthaþ . ¤õiti iti vçddhiþ yathà syàt . phàõñàhçtaþ . ## . phàõñàhçteþ pratyayasya õitkaraõam anarthakam . kim kàraõam . vçddhatvàt pràtipadikasya . vçddham eva etat pràtipadikam . ## . puüvadbhàvasya pratiùedhàrthaþ õakàraþ kartavyaþ . phàõñàhçtà bhàryà asya phàõñàhçtabhàryaþ . vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ yathà syàt iti . uktam và . kim uktam . gotràt yåni astriyàm iti vacanàt aprayojanam . avaü÷yatvàt và striyàþ prayojanam iti . (P_4,1.151) KA_II,262.2-11 Ro_III,610-611 ## . vàmarathasya kaõvàdivadbhàvaþ vaktavyaþ . kim avi÷eùeõa . na iti àha . svaram varjayitvà . kim prayojanam . vàmarathyasya chàtràþ vàmarathàþ . kaõvàdibhyaþ gotre iti aõ yathà syàt . yadi kaõvàdivat iti ucyate pratyayà÷rayam anatidiùñam bhavati . tatra kaþ doùaþ . vàmarathàþ . bahuùu lopaþ na pràpnoti . vàmarathànàm saïghaþ . saïghàïkalakùaõeùu a¤ya¤i¤àm aõ iti aõ na pràpnoti . yadi punaþ ya¤vat iti ucyeta . evam api prakçtyà÷ritam anatidiùñam bhavati . tatro kaþ doùaþ . vàmarathyasya chàtràþ vàmarathàþ . kaõvàdibhyaþ gotre iti aõ na pràpnoti . astu tarhi kaõvàdivat iti eva . katham vàmarathàþ vàmarathànàm saïghaþ iti . yat ayam svaravarjam iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ pratyayà÷ritam api atidiùñam bhavati iti . (P_4,1.153) KA_II,262.13-20 Ro_III,611-612 ## . udãcàm a¤vidhau takùõaþ aõ vaktavyaþ . tàkùõaþ . yadi punaþ ayam takùan÷abdaþ ÷ivàdiùu pañhyeta . #<÷ivàdiþ iti cet õyavidhiþ># . ÷ivàdiþ iti cet õyaþ vidheyaþ . tàkùõyaþ iti . ## . siddham etat . katham . udãcàm và õyavacanàt . udãcàm và õyaþ bhavati iti vaktavyam . õyena mukte yaþ yataþ pràpnoti saþ tataþ bhaviùyati . (P_4,1.155) KA_II,262.22-263.15 Ro_III,612-613 kim idam kausalyakàrmàryayoþ vikçtayoþ grahaõam kriyate . evam vikçtàbhyàm yathà syàt . atyalpam idam ucyate : kausalyakàrmàryàbhyàm ca iti . ## . phi¤prakaraõe dagukosalakarmàracchàgavçùaõàm yuñ ca iti vaktavyam . dagu dàgavyàyaniþ kosala kausalyàyaniþ karmàra karmàryàyaõiþ chàga chàgyàyaniþ vçùa vàrùyàyaõiþ . yadi yuñ kriyate yuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . yuñ kriyatàm àde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt àde÷aþ . nityaþ yuñ . kçte api àde÷e pràpnoti akçte api pràpnoti . yuñ api anityaþ . anyasya kçte àde÷e pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi yuñ . kà antaraïgatà . utpattisanniyogena yuñ ucyate . utpanne pratyaye prakçtipratyayau à÷ritya aïgasya àde÷aþ ucyate . àde÷aþ api antaraïgaþ . katham . vakùyati etat àyanàdiùu upade÷ivadvacanam svarasiddhyartham iti . anavakà÷aþ tarhi yuñ . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . yadi pårvàntaþ kriyate dàgavyàyaniþ oþ guõaþ na pràpnoti . astu tarhi paràdiþ eva . nanu ca uktam yuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . siddham tu àdiùñasya yuóvacanàt . siddham etat . katham . àdiùñasya yuóvacanàt . yuñ ca àdiùñasya iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . cena sanniyogaþ kariùyate . yuñ ca . kim ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . àde÷aþ iti . (P_4,1.158) KA_II,263.17-264.10 Ro_III,613-614 yadi punaþ ayam kuñ paràdiþ kriyeta . ## . kuñi sati pratyayàdeþ àde÷aþ na upapadyate . kim kàraõam . anàditvàt . kuñi sati anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . pårvànte nalopavacanam . yadi pårvàntaþ kriyate nalopaþ vaktavyaþ . càrmikàyaõiþ vàrmikàyaõiþ . nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ na pràpnoti . paràdau punaþ sati nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ sidhyati . astu tarhi paràdiþ eva . nanu ca uktam kuñi sati anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . siddham tu àdiùñasya kuóvacanàt . siddham etat . katham . kuñ ca àdiùñasya iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . cena sanniyogaþ kariùyate . kuñ ca . kim ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . àde÷aþ . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam pårvànte nalopavacanam iti . kriyate etat nyàse eva carmivarmiõoþ nalopaþ ca iti . ## . kàribhyaþ i¤ bhavati iti etasmàt agotràt phi¤ bhavati vipratiùedhena . kàribhyaþ i¤ bhavati iti asya avakà÷aþ àyaskàriþ lauhakàriþ . phi¤aþ avakà÷aþ tàpasàyaniþ sàmmitikàyaniþ . iha ubhayam pràpnoti . nàpitàyaniþ . phi¤ bhavati vipratiùedhena . (P_4,1.161) KA_II,264.12-21 Ro_III,614-615 yadi ùuk pårvàntaþ kriyate mànuùàþ bahuùu lopaþ pràpnoti . mànuùàõàm saïghaþ saïghàïkalakùaõeùu a¤ya¤i¤àm it aõ pràpnoti . astu tarhi paràdiþ . yadi paràdiþ mànuùã a¤antàt ãkàraþ na pràpnoti . astu tarhi pårvàntaþ eva . katham mànuùàþ mànuùàõàm saïghaþ iti . ubhayatra laukikasya gotrasya grahaõam na ca etat laukikam gotram . iha tarhi mànuùyakam iti halaþ taddhitasya iti lopaþ pràpnoti . paràdau api eùaþ doùaþ . yat hi halaþ taddhitasya iti halgrahaõam na tat aïgavi÷eùaõam ÷akyam vij¤àtum . iha tarhi doùaþ syàt . vçkàt ñeõyaõ vàrkeõã iti . tasmàt ubhàbhyàm eva vaktavyam prakçtyà ake ràjanyamanuùyayuvànaþ iti . (P_4,1.162) KA_II,264.23-265.8 Ro_III,616-617 ## . pautraprabhçteþ gotrasa¤j¤àyàm yasya apatyavivakùà tasya pautraprabhçteþ gotrasa¤j¤à bhavati iti vaktavyam . gargaþ api hi kam cit prati pautraþ ku÷ikaþ api . tatra mà bhåt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . samarthànàm prathamàt và iti vartate . samarthànàm prathamasya yat apatyam pautraprabhçti iti vij¤àyate . ## . jãvadvaü÷yam ca kutsitam gotrasa¤j¤am bhavati iti vaktavyam . gàrgyaþ tvam jàlma. vàtsyaþ tvam jàlma . kà punaþ iha kutsà . pitçtaþ loke vyapade÷avatà asvatantreõa bhavitavyam . yaþ idànãm pitçmàn svatantraþ bhavati saþ ucyate gàrgyaþ tvam asi jàlma . na tvam pitçtaþ vyapade÷am arhasi . (P_4,1.163) KA_II,265.10-266.15 Ro_III,617-619 ## . jãvati tu vaü÷ye yuvà iti pautraprabhçtyapekùam ca iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pautraprabhçti iti vartate . evam tarhi anvàcaùñe pautraprabhçti iti vartate iti . kim etasya anvàkhyàne prayojanam . ## . devadattasya apatyam devadattiþ iti . anantaram yat apatyam tasya yuvasa¤j¤à mà bhåt iti . devadattasya tarhi pautre yuvasa¤j¤à pràpnoti . etat api pautraprabhçti bhavati . na pautraprabhçti iti anena apatyam abhisambadhyate : pautraprabhçti yat apatyam iti . kim tarhi . vaü÷ye abhisambadhyate : pautraprabhçtivaü÷ye jãvati yat apatyam iti . evam api devadattasya dvau putra tayoþ kanãyasi yuvasa¤j¤à pràpnoti bhràtari ca jyàyasi iti . evam tarhi apatyam eva abhisambadhyate na tu pautraprabhçtisamànàdhikaraõam apatyam . na evam vij¤àyate pautraprabhçti yat apatyam iti . katham tarhi . pautraprabhçteþ yat apatyam iti . ## . vçddhasya ca påjàyàm yuvasa¤j¤à vaktavyà . tatrabhavantaþ gàrgyàyaõàþ tatrabhavantaþ vàtsyàyanàþ . kà punaþ iha påjà . yuvatvam loke ãpsitam påjà iti upacaryate . tatrabhavantaþ yuvatvena upacaryamàõàþ prãtàþ bhavanti . #<àpatyaþ và gotram># . atha và àpatyaþ gotrasa¤j¤aþ bhavati iti vaktavyam . ## . paramaprakçteþ ca àpatyaþ bhavati iti vaktavyam . #<àpatyàt jãvadvaü÷yàt svàrthe dvitãyaþ yuvasa¤j¤aþ># . àpatyàt jãvadvaü÷yàt svàrthe dvitãyaþ pratyayaþ vaktavyaþ yuvasa¤j¤aþ ca bhavati iti vaktavyam . ## . saþ ca astriyàm iti vaktavyam . ## . evam ca kçtvà ekogotragrahaõam anarthakam bhavati . ## . bahuvacanalopiùu ca siddham bhavati . tatra bidàõàm apatyam màõavakaþ iti vigçhya bida÷abdàt dvyekayoþ utpattiþ bhaviùyati . baidaþ baidau . baidasya apatyam bahavaþ màõavakàþ iti vigçhya bida÷abdàt bahuùu utpattiþ bhaviùyati . bidàþ iti . (P_4,1.165.1) KA_II,266.17-20 Ro_III,620-621 anyagrahaõam kimartham . bhràtari iti vartate . sapiõóamàtre yathà syàt . atha sthavirataragrahaõam kimartham . ubhayataþ vi÷iùñe yathà syàt sthànataþ vayastaþ ca . atha jãvati iti vartamàne punaþ jãvatigrahaõam kimartham . jãvataþ jãvati yathà syàt mçte mà bhåt . mçte hi màrgyaþ mçtaþ iti eva bhavitavyam . (P_4,1.165.2) KA_II,266.21-268.18 Ro_III,621-625 atha gotrayånayoþ samàve÷aþ bhavati utàho na . kim ca pràpnoti . bàóham pràpnoti . na hi ayam ekasa¤j¤àdhikàraþ . kim ca ataþ . ## . gotrayoþ samàve÷e kaþ doùaþ . tatkçtam pràpnoti . gotrà÷rayàþ vidhayaþ yåni api pràpnuvanti . yàskàyanayaþ làhyàyanayaþ . yaskàdibhyaþ gotre iti luk pràpnoti . ## . yaskàdiùu na doùaþ . kim kàraõam . na yåni iti anuvartanàt . na yåni iti tatra anuvartate . kva prakçtam . na taulvalibhyaþ iti . ## . yadi na yåni iti anuvartate atrayaþ bidàþ pa¤càlàþ màõavakàþ iti na sidhyati . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . na taulvalibhyaþ . tadràjasya bahuùu tena eva astriyàm luk bhavati taulvalibhyaþ yåni na . yaskàdibhyaþ gotre luk bhavati yåni na . taulvalibhyaþ iti nivçttam . ya¤a¤oþ ca atribhçgukutsavasiùñhagotamàïgirobhyaþ ca luk bhavati . yåni na iti nivçttam . iha tarhi kàõvyayanasya chàtràþ kàõvyàyanãyàþ . kaõvàdibhyaþ gotre iti aõ pràpnoti . ## . kaõvàdiùu doùaþ na asti . kim kàraõam . na yåni asti tataþ param . kaõvàdibhyaþ yaþ vihitaþ tadantàt pràtipadikàt iti ucyate . yaþ ca atra kaõvàdibhyaþ vihitaþ na tadantam pràtipadikam yadantam ca pràtipadikam na asau kaõvàdibhyaþ . iha tarhi aupagavasya apatyam aupagaviþ iti ekaþ gotre iti etasmàt niyamàt pratyayaþ na pràpnoti . ## . pratipadam atra pratyayàþ vidhãyante gotràt yåni astriyàm iti . tadantàt tarhi anekaþ pratyayaþ pràpnoti . ## . gotràt yåni astriyàm iti tat smaret . kim . ekaþ iti eva . gotre tarhi aluk uktaþ . saþ yåni api pràpnoti . astu . punaþ yåni luk bhaviùyati . na evam ÷akyam . phakphi¤oþ doùaþ syàt . ÷àlaïkeþ yånaþ chàtràþ ÷àlaïkàþ pailasya pailàþ . phakphi¤oþ anyatarasyàm iti anyatarasyàm ÷ravaõam prasajyeta . tasmàt yuvasa¤j¤àyàm gotrasa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . tuþ niyàmakaþ . tuþ kriyate . saþ niyàmakaþ bhaviùyati : jãvati tu vaü÷ye apatyam yuvasa¤j¤am eva bhavati iti . yadi tarhi yuvasa¤j¤àyàm gotrasa¤j¤à na bhavati ye iùyante yåni gotrà÷rayàþ vidhayaþ te na sidhyanti . gàrgyàyaõànàm samåhaþ gàrgyàyaõakam gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàyaõakam gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ . gotrà÷rayaþ vu¤ na pràpnoti . evam tarhi ## . yat ayam vu¤vidhau ràjanyamanuùyayoþ grahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ laukikam param gotragrahaõam iti . yuvà ca loke gotram iti ucyate . kimgotraþ asi màõavaka . gàrgyàyaõaþ . kimgotraþ asi màõavaka . vàtsyàyanaþ . yadi etat j¤àpyate aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ iti gotre iti aõ pràpnoti . sàmåhikeùu j¤àpakam . yadi sàmåhikeùu j¤àpakam gàrgyàyaõànàm kim cit gàrgyàyaõakam gàrgyàyaõaþ bhaktiþ asya gàrgyàyaõakaþ gotrà÷rayaþ vu¤ na pràpnoti . vu¤vidhau j¤àpakam . vu¤vidhau etat j¤àpakam . yadi vu¤vidhau j¤àpakam ÷àlaïkeþ yånaþ chàtràþ ÷àlaïkàþ i¤aþ gotre iti aõ na pràpnoti . astu tarhi avi÷eùeõa . katham aupagaveþ yånaþ chàtràþ aupagavãyàþ . i¤aþ gotre iti aõ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . gotreõa i¤am vi÷eùayiùyàmaþ . gotre yaþ i¤ vihitaþ iti . (P_4,1.168.1) KA_II,268.20-269.3 Ro_III,625-626 ## . kùatriyàt ekaràjàt iti vaktavyam . kim prayojanam . saïghapratiùedhàrtham . saïghàt mà bhåt . pa¤càlànàm apatyam videhànàm apatyam iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na hi antareõa bahuùu lukam pa¤càlàþ iti etat bhavati . yaþ tasmàt utpadyate yuvapratyayaþ saþ syàt . yuvapratyayaþ cet tasya luk tasmin ca aluk bhaviùyati . idam tarhi kùaudrakàõàm apatyam màlavànàm apatyam iti . atra api kùaudrakyaþ màlakyaþ iti na etat teùàm dàse và bhavati karmakare và . kim tarhi teùàm eva kasmin cit . yàvatà teùàm eva kasmin cit tasmàt utpadyate yuvapratyayaþ saþ syàt . yuvapratyayaþ cet tasya luk tasmin ca aluk bhaviùyati . (P_4,1.168.2) KA_II,269.4-8 Ro_III,626 atha kùatriyagrahaõam kimartham . iha mà bhåt . videhaþ nàma bràhmaõaþ tasya apatyam vaidehiþ . ## . kim uktam . ekam tàvat uktam : bàhvàdiprabhçtiùu yeùàm dar÷anam gotrabhàve laukike tataþ anyatra teùàm pratiùedhaþ iti . aparam uktam : anabhidhànàt iti . (P_4,1.168.3) KA_II,269.9-13 Ro_III,626 ## . kùatriyasamàna÷abdàt janapadàt tasya ràjani apatyavat pratyayàþ bhavanti iti vaktavyam . pa¤càlànàm ràjà pà¤càlaþ . påroþ aõ vaktavyaþ . pauravaþ . pàõóoþ óyaõ vaktavyaþ . pàõóyaþ . (P_4,1.170) KA_II,269.15-24 Ro_III,627 ## . aõaþ õyaï õya i¤ iti ete bhavanti vipratiùedhena . aõaþ avakà÷aþ àïgaþ vàïgaþ . ¤yaïaþ avakà÷aþ àmbaùñhyaþ sauvãryaþ . iha ubhayam pràpnoti . dàrvyaþ . õyasya avakà÷aþ nicakaþ naicakyaþ . aõaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . nãpaþ naipyaþ . i¤aþ avakà÷aþ àjamãóhiþ àjakrandiþ . aõaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . budhaþ baudhiþ . õyaïõye¤aþ bhavanti vipratiùedhena . #<¤yaïaþ kurunàdibhyaþ õyaþ># . ¤yaïaþ kurunàdibhyaþ õyaþ bhavati vipratiùedhena . ¤yaïaþ avakà÷aþ àvantyaþ kauntyaþ . õyasya saþ eva. nai÷aþ nàma janapadaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . õyaþ bhavati vipratiùedhena . nai÷yaþ . (P_4,1.175) KA_II,270.2-4 Ro_III,627 ## . kambojàdibhyaþ luk vaktavyaþ . kim prayojanam . coóàdyartham . coóaþ kaóeraþ keralaþ . (P_4,1.177.1) KA_II,270.6-10 Ro_III,627-628 iha kasmàt na bhavati . àmbaùñhyà sauvãryà . ataþ iti ucyate . na ca eùaþ akàraþ . tadantavidhinà pràpnoti . ataþ uttaram pañhati ## . ataþ iti tadantasya agrahaõam . kim kàraõam . avantyàdibhyaþ lugvacanàt . yat ayam avantyàdibhyaþ lukam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na atra tadantavidhiþ bhavati iti . (P_4,1.177.2) KA_II,270.11-14 Ro_III,628 par÷vàdibhyaþ luk vaktavyaþ . par÷åþ rakùàþ asurã . ## . yat ayam na pràcyabhargàdiyaudheyàdibhyaþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati par÷vàdibhyaþ luk iti . (P_4,2.1) KA_II,271.2-5 Ro_III,629 ràgàt iti kim . devadattena raktam vastram . ## . raktàdãnàm arthàbhidhàne pratyayavidhànàt upàdhigrahaõam anarthakam . na hi aràgàt utpadyamànena pratyayena arthasya abhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utpattiþ na bhaviùyati . (P_4,2.2) KA_II,271.7-17 Ro_III,629-630 #<ñhakprakaraõe ÷akalakardamàbhyàm upasaïkhyànam># . ñhakprakaraõe ÷akalakardamàbhyàm upasaïkhyànam kartavyam . ÷àkalikam kàrdamikam . ## . nãlyàþ an vaktavyaþ . nãlyà raktam nãlam . ## .pãtàt kan vaktavyaþ . pãtena raktam pãtakam . pãtaka÷abdaþ và prakçtyantaram . tasmàt luk vaktavyaþ . ## . haridràmahàrajanàbhyàm a¤ vaktavyaþ . hàridram màhàrajanam . ràgàt iti ucyate . tatra idam na sidhyati . hàridrau kukkuñasya pàdau . kàùàyau gardabhasya karõau iti . upamànàt siddham . haridrau iva haridrau . kàùàyau iva kàùàyau . (P_4,2.3) KA_II,271.19-272.17 Ro_III,630-631 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . yogaþ him nàma bhavati yayoþ sannikarùaviprakarùau staþ . na ca kàlanakùatrayoþ sannikarùaviprakarùau staþ . nitye hi kàlanakùatre . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . ## . nakùatreõa candramasaþ yogàt tadyuktàt kàle pratyayaþ bhavati iti vaktavyam . puùyeõa yuktaþ puùyayuktaþ , puùyayuktaþ candramàþ asmin kàle : pauùam ahaþ , pauùã ràtriþ . ## . tatra uttarapadalopaþ vaktavyaþ . puùyayukta÷abdàt hi pratyayaþ vidhãyate . ## . liïgavacanayoþ ca anupapattiþ . candramasaþ yat liïgam vacanam ca tat yuktavadbhàvena pràpnoti . ## . astu nakùtreõa yuktaþ kàlaþ iti eva . nan ca uktam ayuktaþ ayam nirde÷aþ . yogaþ him nàma bhavati yayoþ sannikarùaviprakarùau staþ na ca kàlanakùatrayoþ sannikarùaviprakarùau staþ . nitye hi kàlanakùatre iti . na eùaþ doùaþ . puùyasamãpagate candramasi puùya÷abdaþ vartate . tena tatsa¤j¤akena kàlaþ vi÷eùyate . ## . evam ca kçtvà loke sampratyayaþ bhavati . puùyasamãpagate candramasi vaktàraþ bhavanti puùyeõa adya . maghàbhiþ adya iti . (P_4,2.4) KA_II,272.19-273.2 Ro_III,632 iha kasmàt na bhavati . pauùã ràtriþ pauùam ahaþ . avi÷eùe iti ucyate . vi÷eùaþ ca atra gamyate . ràtriþ iti ukte ahaþ na iti gamyate . ahaþ iti ukte ràtriþ na iti gamyate . iha api tarhi na pràpnoti . adya puùyaþ iti . atra api hi vi÷eùaþ gamyate . adya iti ukte na hyaþ na ÷vaþ iti . yadi api atra vi÷eùaþ gamyate avi÷eùaþ api gamyate . adya iti ukte na j¤àyate ràtrau và divà và iti . yataþ avi÷eùaþ tadà÷rayaþ lup bhaviùyati . iha api tarhi yadi api vi÷eùaþ gamyate avi÷eùaþ api tu gamyate . ràtriþ iti ukte na j¤àyate kadà iti . yataþ avi÷eùaþ tadà÷rayaþ lup pràpnoti . evam tarhi nakùatreõa yuktaþ kàlaþ iti anuvartate . nakùatreõa yuktasya kàlasya avi÷eùe . kaþ punaþ kàlaþ nakùatreõa yujyate . ahoràtraþ . (P_4,2.5) KA_II,273.4-5 Ro_III,632-633 iha kasmàt na yuktavadbhàvaþ bhavati . ÷ravaõà ràtriþ . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . phàlgunã÷ravaõàkàrttikãcaitrãbhyaþ iti . (P_4,2.7) KA_II,273.7-23 Ro_III,633-634 ## . dçùñam sàma iti atra kaleþ óhak vaktavyaþ . kalinà dçùñam sàma kàleyam sàma gãyate . aparaþ àha : sarvatra agnikalibhyàm óhak . sarvatra agnikalibhyàm óhak vaktavyaþ . agninà dçùñam sàma àgneyam . agnau bhavam àgneyam . agneþ àgatam àgneyam . agneþ svam àgneyam . agniþ devatà asya àgneyam . kalinà dçùñam sàma kàleyam . kaleþ àgatam kàleyam . kalau bhavam kàleyam . kaleþ svam kàleyam . kaliþ devatà asya kàleyaþ caruþ . ## . dçùñe sàmani jàte ca api aõ óit dviþ và vaktavyaþ . u÷anasà dçùñam sàma au÷anasam au÷anam . ÷atabhiùaji jàtaþ ÷àtabhiùajaþ ÷àtabhiùaþ . ## . tãyàt ãkak vaktavyaþ . dvaitãyikaþ tàrtãyikaþ . ## . vidyàyàþ na bhavati iti vaktavyam . dvitãyà vidyà tçtãyà vidyà iti eva . ## . aupagavakam . ## (P_4,2.9) KA_II,274.2-8 Ro_III,634 kimarthaþ óakàraþ . óiti iti lopaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . yasyetilopena api etat siddham . evam tarhi siddhe sati yat yayatau óitau karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavataþ ete paribhàùe . ananubandhakagrahaõe na sànubandhakasya tadanubandhakagrahaõe na atadanubandhakasya grahaõam iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . avàmadevyam iti etat siddham bhavati . ## (P_4,2.10) KA_II,274.10-14 Ro_III,635 ## . parivçtaþ rathaþ iti atra tadekàntagrahaõam kartavyam . yena parivçtaþ rathaþ rathaikàntaþ cet saþ bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt : putraiþ parivçtaþ rathaþ . chàtraiþ parivçtaþ rathaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati : putraiþ parivçtaþ rathaþ , chàtraiþ parivçtaþ rathaþ iti . anabhidhànàt . (P_4,2.11) KA_II,274.16-17 Ro_III,635 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham pàõóukambalã pàõóukambalinau pàõóukambalinaþ iti . ininà etat matvarthãyena siddham . pàõóukambalaþ asya asti iti pàõóukambalã . (P_4,2.13) KA_II,274.19-275.5 Ro_III,635-636 ## . kaumàràpårvavacane iti atra ubhayataþ striyàþ apårvatve iti vaktavyam . apårvapatim kumàrãm upapannaþ kaumàraþ bhartà . kumàrã apårvapatiþ patim upapannà kaumàrã bhàryà . ## . atha và kumàryàm bhavaþ kaumàraþ . yadi evam kaumàrã bhàryà iti na sidhyati . ## . puüyogàt stryabhidhànam bhaviùyati . kaumàrasya bhàryà kaumàrã iti . (P_4,2.21) KA_II,275.7-13 Ro_III,636-637 ## . sà asmin paurõamàsã iti sa¤j¤àgrahaõam kartavyam . ## . akriyamàõe hi sa¤j¤àgrahaõe garãyàn upsaüyogaþ kartavyaþ syàt . màsàrdhamàsayoþ iti vaktavyam syàt . iha mà bhåt . pauùã paurõamàsã asmin pa¤cada÷aràtre da÷aràtre iti . saüvatsaraparvaõi iti ca vaktavyam syàt . bhçtakamàse mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . itikaraõaþ kriyate . tataþ cet vivakùà . (P_4,2.25) KA_II,275.15-21 Ro_III,637-638 yasya iti lopaþ kasmàt na bhavati . ikàroccàraõasàmarthyàt . atha yat kàyam haviþ katham tasya sampraiùaþ kartavyaþ . yadi tàvat kimaþ kàde÷aþ kasmai anubråhi iti bhavitavyam . atha na kimaþ kàya anubråhi iti bhavitavyam . yadi api kimaþ atha api na kimaþ ubhayathà kasmai anubråhi iti bhavitavyam . sarvasya hi sarvanàmasa¤j¤à kriyate . sarvaþ ca prajàpatiþ prajàpatiþ ca kaþ . aparaþ àha : yadi eva kimaþ atha api na kimaþ ubhayathà kàya anubråhi iti bhavitavyam . sa¤j¤opasarjanayoþ hi sarvanàmasa¤j¤à pratiùidhyate . sa¤j¤à ca eùà tatrabhavataþ . (P_4,2.27) KA_II,276.2-4 Ro_III,638 atha yat aponaptriyam apànnaptriyam haviþ katham tasya sampraiùaþ kartavyaþ . aponapàte anubråhi . apànnapàte anubråhi . aponaptrapànnaptçbhàvaþ kasmàt na bhavati . pratyayasanniyogena çkàràntatvam ucyate . tena asati pratyaye na bhavitavyam . (P_4,2.28) KA_II,276.6-10 Ro_III,639 ## . chaprakaraõe paiïgàkùãputràdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . paiïgàkùãputrãyam tàrõabindavãyam . #<÷atarudràt gha ca># . ÷atarudràt ghapratyayaþ vaktavyaþ chaþ ca vaktavyaþ . ÷atarudriyam ÷atarudrãyam . (P_4,2.34) KA_II,276.12-277.5 Ro_III,639-640 katham idam vij¤àyate : bhave ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti kàlebhyaþ sà asya devatà iti asmin arthe iti . àhosvit kàlebhyaþ bhave ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti kàlebhyaþ sà asya devatà iti asmin arthe iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yadi vij¤àyate bhave ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti kàlebhyaþ sà asya devatà iti asmin arthe iti pratyayamàtram pràpnoti . ## . atha vij¤àyate kàlebhyaþ bhave ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti kàlebhyaþ sà asya devatà iti asmin arthe iti pràtipadikamàtràt pràpnuvanti . ## . siddham etat . katham . ubhayanirde÷àt . ubhayanirde÷aþ kartavyaþ . kàlebhyaþ bhavavat kàlebhyaþ iti . saþ tarhi ubhayanirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . bhavavat iti vatinà nirde÷aþ ayam . yadi ca yàbhyaþ prakçtibhyaþ yena vi÷eùeõa bhave pratyayàþ vihitàþ tàbhyaþ prakçtibhyaþ tena vi÷eùeõa sà asya devatà iti asmin arthe bhavanti tataþ amã bhavavat kçtàþ syuþ . atha hi prakçtimàtràt và syuþ pratyayamàtram và syàt na amã bhavavat kçtàþ syuþ . (P_4,2.35) KA_II,277.7-11 Ro_III,640 #<ñha¤prakaraõe tat asmin vartate iti navayaj¤àdibhyaþ upasaïkhyànam># . ñha¤prakaraõe tat asmin vartate iti navayaj¤àdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . navayaj¤aþ vartate asmin kàle nàvayaj¤ikaþ . pàkayaj¤ikaþ . ## . pårõamàsàt aõ vaktavyaþ . pårõamàsaþ vartate asmin kàle paurõamàsã tithiþ . (P_4,2.36) KA_II,270.13-278.10 Ro_III,640-641 pitçvyamàtula iti kim nipàtyate . ## . pitçmàtçbhyàm bhràtari vyaóóulacau pratyayau nipàtyete . pituþ bhràtà pitçvyaþ . màtuþ bhràtà màtulaþ . màtàmahapitàmaheti kim nipàtyate . ## . màtçpitçbhyàm pitari óàmahacpratyayaþ nipàtyate . màtuþ pità màtàmahaþ . pituþ pità pitàmahaþ . ## . ùit ca vaktavyaþ . màtàmahã pitàmahã . ## . mahaþ và punaþ eùaþ bhaviùyati chandasi ànaïaþ avagrahadar÷anàt . chandasi ànaïaþ avagrahaþ dç÷yate . pità-mahaþ iti . ## . aveþ dugdhe soóhadåsamarãsacaþ iti ete pratyayàþ vaktavyàþ . avisoóham avidåsam avimarãsam . ## . tilàt niùphalàt pi¤japejau vaktavyau . tilapi¤jaþ tilapejaþ . ## . pi¤jaþ chandasi óit ca vaktavyaþ . tilapi¤jam daõóànatam . (P_4,2.38) KA_II,278.12-17 Ro_III,642 kimartham bhikùàdiùu yuvati÷abdaþ pañhyate na tasya samåhaþ iti eva siddham . na sidhyati . anudàttàdilakùaõaþ a¤ pràptaþ . tadbàdhanàrtham . ataþ uttaram pañhati : ## . bhikùàdiùu yuvatigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . puüvadbhàvasya siddhatvàt pratyayavidhau . puüvadbhàvaþ atra bhaviùyate bhasa aóhe taddhite puüvat bhavati iti . siddhaþ ca pratyayavidhau . saþ ca siddhaþ pratyayavidhau . (P_4,2.39) KA_II,278.20-279.7 Ro_III,642-643 vçddhàt ca iti vaktavyam . vçddhànàm samåhaþ vàrdhakam . ## . a¤aþ vu¤ bhavati pårvavipratiùedhena . a¤aþ avakà÷aþ kapota kàpotam . vu¤aþ avakà÷aþ glucukàyani glaucukàyanakam . iha ubhayam pràpnoti aupagavakam kàpañavakam . vu¤ bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . vakùyati etat pårvaþ api vu¤ param a¤am bàdhate iti . atha và iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti . #<ñhak tu vipratiùedhàt># . ñhak tu bhavati vipratiùedhena . ñhakaþ avakà÷aþ saktu sàktukam . a¤aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti àpåpikam ÷àùkulikam maudikam . ñhak bhavati vipratiùedhena . (P_4,2.40) KA_II,279.9 Ro_III,643 gaõikàyaþ ca iti vaktavyam . gaõikànàm samåhaþ gàõikyam . (P_4,2.42) KA_II,279.11-17 Ro_III,643 kimartham bràhmaõàdibhyaþ yan vidhãyate na ya¤ prakçtaþ saþ anuvartiùyate . na hi asti vi÷eùaþ bràhmaõàdibhyaþ yanaþ và ya¤aþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . evam tarhi siddhe sati yat bràhmaõàdibhyaþ yanam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anyebhyaþ api ayam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . yanprakaraõe pçùñhàt upasaïkhyànam iti codayiùyati . tan na kartavyam bhavati . ## . yanprakaraõe pçùñhàt upasaïkhyànam kartavyam . pçùñhànàm samåhaþ pçùñhyaþ ùaóahaþ . (P_4,2.43) KA_II,279.19-280.6 Ro_III,644 gajasahàyàbhyàm ca iti vaktavyam . gajatà sahàyatà . ## . ahnaþ khaþ vaktavyaþ . ahnàm samåhaþ ahãnaþ . ##. kratau iti vaktavyam . iha mà bhåt . àhnàya dhåtapàpmànaþ bhàskaràþ jàtamçtyavaþ . par÷vàþ saõ . par÷vàþ saõ vaktavyaþ . par÷ånàm samåhaþ pàr÷vam . yadi saõ kriyate itsa¤j¤à na pràpnoti . evam tarhi õas vaktavyaþ . (P_4,2.45.1) KA_II,280.8-281.14 Ro_III,644-647 khaõóikà ÷uka ulåka . kimartham kaõóikàdiùu ulåka÷abdaþ pañhyate na anudàttadeþ iti eva siddham . na sidhyati . càùolåkayoþ chandasi àdyudàttaþ prayogaþ dç÷yate . caùeõa kikidãvinà . yat ulåkaþ vadati . na etayoþ chandasi sàmåhikaþ dç÷yate . yatra ca dç÷yate tatra etau anudàttàdã . idam tarhi prayojanam . ayam aulåkyaþ gotram . tatra gotrà÷rayaþ vu¤ pràptaþ . tadbàdhanàrtham . etat api na asti prayojanam . bahuvacanàntànàm sàmåhikaþ bahuùu ca luk . tatra luki kçte anudàttàdeþ iti eva siddham . na sidhyati . gotre aluk aci iti aluk pràpnoti . ## . anudàttàdeþ iti eva a¤ siddhaþ . kimartham kùudramàlava÷abdaþ khaõóikàdiùu pañhyate . gotrà÷rayaþ vu¤ pràptaþ tadbàdhanàrtham . ## . gotràt vu¤ bhavati iti ucyate na ca kùudramàlavaka÷abdaþ gotram . na ca gotrasamudàyaþ gotragrahaõena gçhyate . tat yathà janapadasamudàyaþ janapadagrahaõena na gçhyate . kà÷ikosalãyàþ iti vu¤ na bhavati . tadantavidhinà pràpnoti . ## . parigaõiteùu kàryeùu tadantavidhiþ . na ca idam tatra parigaõyate . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha tadantavidhiþ iti . ## . evam ca kçtvà àpi÷aleþ àcàryasya vidhiþ upapannaþ bhavati . dhenuþ ana¤i kam utpàdayati . dhenånàm samåhaþ dhainukam . ana¤i iti kim . adhenånàm samåhaþ àdhenavam . ## . atha và niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . kùudrakamàlava÷abdàt senàyàm eva . kva mà bhåt . kùaudrakamàlavakam anyat iti . ## . atha và j¤àpayati àcàryaþ pårvaþ api vu¤ param a¤am bàdhate iti . nanu ca uktam gotràt vu¤ na ca tat gotram iti . tadantavidhinà pràpnoti . nanu ca uktam tadantàt na saþ sarvataþ iti . j¤àpakam syàt tadantatve . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha tadantavidhiþ iti . katham punaþ etat ubhayam ÷akyam j¤àpayitum bhavati ca tadantavidhiþ pårvaþ ca vu¤ param a¤am bàdhate iti . ubhayam j¤àpyate . (P_4,2.45.2) KA_II,281.15-17 Ro_III,647 ## . a¤prakaraõe kùudrakamàlavàt senàsa¤j¤àyàm iti vaktavyam . kùaudrakamàlavã senà cet . kva mà bhåt . kùaudrakamàlavakam anyat . (P_4,2.49) KA_II,281.19-25 Ro_III,647-648 pà÷a tçõa dhåma vàta . ## . pçthagvàtàdar÷anàt ayuktaþ ayam sàmåhikaþ . na hi pçthak vàtàþ dç÷yante . na tarhi idànãm bhavati vàtyà iti . bhavati . #<÷ãghratve tu># . ÷ãghraþ vàtaþ vàtyà . atha và pçthak vàtàþ api dç÷yante . tat yathà pårvaþ vàtaþ uttaraþ vàtaþ sarvataþ vàtaþ . vàtàþ vàntu di÷aþ da÷a . (P_4,2.50-51) KA_II,282.3-4 Ro_III,648 ## . khalàdibhaþ iniþ vaktavyaþ . khalinã åhinã kunduminã iti . (P_4,2.52) KA_II,282.6-283.3 Ro_III,648-650 ##P#< bahuvacanaviùayàt># . viùayàbhidhàne janapade lup bahuvacanaviùayàt vaktavyaþ . aïgànàm viùayaþ aïgàþ . vaïgàþ suhmàþ puõóràþ . ## . gàndhàryàdibhyaþ và iti vaktavyam . gàndhàraþ gàndhàrayaþ vàsàtaþ vasàtayaþ ÷aibaþ ÷ibayaþ . ## . ràjanyàdibhyaþ và vu¤ vaktavyaþ . ràjanyàþ ràjanyakaþ daivayàtavaþ daivayàtavakaþ . ## . bailvavanàdibhyaþ nityam iti vaktavyam . bailvavanakaþ àmbarãùaputrakaþ àtmakàmeyakaþ . tat tarhi bahu vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . abhidheyasya nivàsaviùayatvàt . yat abhidheyam saþ nivàsaþ ca viùayaþ ca . abhidheyasya nivàsaviùayatvàt nivàsavivakùàyàm lup viùayavivakùàyàm pratyayaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . etat j¤àsyàmi iha nityaþ vidhiþ iha vibhàùà iti . etat api na asti prayojanam . yàvatà yat abhidheyam saþ nivàsaþ ca viùayaþ ca . abhidheyasya nivàsaviùayatvàt nivàsavivakùàyàm lup viùayavivakùàyàm pratyayaþ . (P_4,2.55) KA_II,283.5-7 Ro_III,650 ## . chandasaþ pratyayavidhàne napuüsakàt svàrthe upasaïkhyànam kartavyam . triùñup eva traiùñubham anuùñup eva ànuùñubham jagatã eva jàgatam . (P_4,2.59) KA_II,283.9-11 Ro_III,650-651 kimartham imau ubhau arthau nirdi÷yete na yaþ adhãte vetti api asau yaþ tu vetti adhãte api asau . na etayoþ àva÷yakaþ samàve÷aþ . bhavati hi kaþ cit sampàñham pañhati na ca vetti kaþ cit ca vetti na ca sampàñham pañhati . (P_4,2.60) KA_II,283.13-284.15 Ro_III,651-653 ukthàdi iti ucyate . kàni ukthàni . sàmàni . yadi evam sàmagamàtre aukthikaþ iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . ukthàrtham uktham . iha ukthàni adhãte aukthikaþ yaj¤am adhãte yàj¤ikaþ . yaþ idànãm aukthikyam yàj¤ikam ca adhãte katham tatra bhavitavyam . aukthikaþ yàj¤ikaþ iti eva bhavitavyam . katham . tasyedampratyayàt luk . tasyedampratyayàt luk . tasyedampratyayasya ca . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iha asmàbhiþ trai÷abdyam sàdhyam . ukthàni adhãte aukthikyam adhãte aukthikaþ iti . tatra dvayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ aparasmàt utpattiþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati àvikam iti . evam ukthàni adhãte iti vigçhya aukthikaþ iti bhaviùyati . aukthikyam adhãte iti vigçhya vàkyam eva. vidyàlakùaõakalpasåtràntàt akalpàdeþ ikak smçtaþ . vidyà . vàyasavidyakaþ . vidyà lakùaõa golakùaõikaþ à÷valakùaõikaþ . lakùaõa . kalpa . pàrà÷arakalpikaþ pàrakalpikaþ . kalp . såtra . vàrttikasåtrikaþ sàïgrahasåtrikaþ . akalpàdeþ iti kimartham . kàlpasåtraþ . vidyà ca anaïgakùatradharmatripårvà . vidyà ca anaïgakùatradharmatripårvà iti vaktavyam . àïgavidyaþ kùàtravidyaþ dhàrmavidyaþ traividyaþ . àkhyànàkhyàyiketihàsapuràõebhyaþ ca ñhak vaktavyaþ . yàvakrãtikaþ praiyaïgavikaþ yàyàtikaþ . àkhyàna . àkhyàyikà . vàsavadattikaþ saumanottarikaþ . aitihàsikaþ pauràõikaþ . ## . sarvasàdeþ dvigoþ ca laþ vaktavyaþ . sarvavedaþ sarvatantraþ . savàrttikaþ sasaïgrahaþ . pa¤cakalpaþ dvitantraþ . ## . (P_4,2.62) KA_II,284.17-18 Ro_III,654 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham anubràhmaõã anubràhmaõinau anubràhmaõinaþ . ininà eva matvarthãyena siddham . (P_4,2.63) KA_II,284.20-22 Ro_III,654 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . adhãte iti vartate na ca vasantaþ nàma adhyayanam asti . na eùaþ doùaþ . sàhacaryàt tàcchabdyam bhaviùyati . vasantasahacaritam adhyayanam vasante adhyayanam iti . (P_4,2.64) KA_II,284.24 Ro_III,654 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . prauktàt iti bhavitavyam . sautraþ nirde÷aþ . (P_4,2.65) KA_II,285.2 Ro_III,655 saïkhyàprakçteþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . màhàvàrttikaþ kàlapakaþ . (P_4,2.66.1) KA_II,285.4-20 Ro_III,655-657 kimartham idam ucyate . ## . anyatra abhidheyam anityam bhavati . pàõinãyam iti và bhavati pàõinãyàþ iti và . anyatra abhidheyasya anityatvàt chandobràhmaõànàm api anityatà pràpnoti . iùyate ca tadviùayatà eva syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti chandobràhmaõànàm tadviùayavacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra yathàdhikàram tadviùayatà pràpnoti . adhãte veda iti vartate . tena adhyetçveditroþ eva tadviùayatà syàt . ye anye upacàràþ tatra na syàt . yathà iha bhavati pàõinãyam mahat suvihitam iti evam iha api syàt kañham mahat suvihitam iti . ## . siddham etat . katham . proktàdhikàre eva tadviùayatà vaktavyà . tena proktam . chandobràhmaõàni adhyetçveditroþ eva iti . tat tarhi adhyetçveditçgrahaõam kartavyam . nanu ca iha api kriyate . paràrtham etad bhavati tat adhãte tat veda iti . evam tarhi yàvat iha chandobràhmaõagrahaõam tàvat atra adhyetçveditçgrahaõam . nanu ca tatra api kriyate . paràrtham tat bhaviùyati . puràõprokteùu bràhmaõakalpeùu ÷aunakàdibhyaþ chandasi iti . iha và chandobràhmaõagrahaõam kriyate tatra và adhyetçveditçgrahaõam . kaþ nu atra vi÷eùaþ . (P_4,2.66.2) KA_II,285.21-286.19 Ro_III,657-659 ## . yàj¤avakyàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . yàj¤avalkàni bràhmaõàni . saulabhàni . kim proktàdhikàre tadviùayatà kriyate iti ataþ yàj¤avakkyàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . na iti àha . sarvathà yàj¤avakkyàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . atha và iniþ prokte tadviùayaþ bhavati iti vaktavyam . yadi iniþ prokte tadviùayaþ bhavati iti ucyate paiïgã kalpaþ atra api pràpnoti . ## . kà÷yapakau÷ikagrahaõam ca kalpe niyamàrtham draùñavyam . kà÷yapakau÷ikàbhyàm eva iniþ kalpe tadviùayaþ bhavati na anyebhyaþ iti . evam api chaõàdãnàm tadviùayatà na pràpnoti . taittirãyàþ vàratantavãyàþ . yadi punaþ chaõàdayaþ prokte tadviùayàþ bhavanti iti ucyeta . evam api paiïgã kalpaþ atra api pràpnoti . kà÷yapakau÷ikagrahaõam ca kalpe niyamàrtham iti eva . evam api autsargikàõàm tadviùayatà na pràpnoti . krauóàþ kàïkatàþ maudàþ paippalàdàþ . chaõàdayaþ ca api autsargikàn adhyetçveditroþ eva bàdheran . ye anye upacàràþ tatra na bàdheran . tittiriõà proktàþ ÷lokàþ iti . asti tarhi avi÷eùeõa . nanu ca uktam yàj¤avakyàdibhyaþ pratiùedhaþ iti . vakùyati etat . yàj¤avakyàdibhyaþ pratiùedhaþ tulyakàlatvàt iti . tatra eva vaktavyam . tadviùayatà ca na bhavati iti . katham kà÷yapinaþ kau÷ikinaþ iti . iniþ prokte tadviùayaþ bhavati iti ucyamàne ava÷yam kà÷yapakau÷ikagrahaõam kalpe niyamàrtham draùñavyam . tat eva idànãm vidhyartham bhaviùyati . katham pàrà÷ariõaþ bhikùavaþ ÷ailàlinaþ nañàþ . atra api tadviùayatà ca iti anuvartiùyate . (P_4,2.67-70) KA_II,286.24-287.10 Ro_III,660-661 kim punaþ ayam ekaþ yogaþ àhosvit nànàyogàþ . kim ca ataþ . yadi ekaþ yogaþ uttareùu arthàde÷aneùu de÷e tannàmni de÷e tannàmni iti asya anuvçttiþ kartavyà . na hi ekayoge anuvçttiþ bhavati . katham j¤àyate . yat ayam tat adhãte tat veda iti dviþ tadgrahaõam karoti . atha nànàyogàþ oþ a¤ iti evamàdi anukramaõam yat eva sarvàntyam arthàde÷anam tasya eva viùaye syàt . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat ekaþ yogaþ . nanu ca uktam uttareùu arthàde÷aneùu de÷e tannàmni de÷e tannàmni iti asya anuvçttiþ kartavyà . na hi ekayoge anuvçttiþ bhavati iti . ekayoge api anuvçttiþ bhavati . katham j¤àyate . yat ayam tat asya asti asmin iti matup iti dviþ tadgrahaõam na karoti . katham tat adhãte tat veda iti . pramàdakçtam àcàryasya ÷akyam akartum . atha và punaþ santu nànàyogàþ . nanu ca uktam oþ a¤ iti evamàdi anukramaõam yat eva sarvàntyam arthàde÷anam tasya eva viùaye syàt iti . na eùaþ doùaþ . goyåthavat adhikàràþ . tat yathà goyåtham ekadaõóapraghaññitam sarvam samam ghoùam gacchati tadvat adhikàràþ . (P_4,2.71) KA_II,287.13-16 Ro_III,661 ##P#< vipratiùiddham># . oþ a¤vidheþ nadyàm matup bhavati vipratiùedhena . oþ a¤aþ avakà÷ahþ kannatu kànnavatam . matupaþ avakà÷aþ udumbaràvatã ma÷akàvatã . iha ubhayam pràpnoti . ikùumatã drumatã . matup bhavati vipratiùedhena . (P_4,2.72) KA_II,287.18-21 Ro_III,661-662 aïgagrahaõam kimartham . yathà bahvajgrahaõam aïgavi÷eùaõam vij¤àyeta . bahvacaþ aïgàt iti . atha akriyamàõe aïgagrahaõe bahvajgrahaõam kasya vi÷eùaõam syàt . matvantavi÷eùaõam . tatra kaþ doùaþ . iha api prasajyeta . màlàvatàm ayam nivàsaþ màlàvatam . asti ca idànãm abahvac matvantaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha : svavàn , ÷vavàn . (P_4,2.85) KA_II,287.23-288.5 Ro_III,662 kimartham nadyàm matup vidhãyate na tat asya asti asmin iti matup iti eva siddham . n## . nadyàm matubvacanam kriyate matvarthe aõvidhànàt . ayam matvarthe aõ vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyavihitam matupam bàdheta . ## . nirvçttàdyartham ca nadyàm matubvacanam kriyate . nirvçttàdyartheùu matup yathà syàt . (P_4,2.87) KA_II,288.7 Ro_III,662 mahiùàt ca iti vaktavyam . mahiùmàn . (P_4,2.91) KA_II,288.9-289.6 Ro_III,662-664 yadi punaþ ayam kuñ paràdiþ kriyeta . ## . kuñi sati pratyayàdeþ iti àde÷asya anupapattiþ . kuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## . yadi pårvàntaþ hrasvatvam vaktavyam . ku¤cakãyàþ . paràdau punaþ sati ke aõaþ iti hrasvatvam siddham bhavati . astu tarhi paràdiþ . nanu ca uktam kuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti iti . ## . siddham etat . katham . kuñ àdiùñasya iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . sanniyogþ kariùyate . kaþ eùaþ yatnaþ codyate sanniyogaþ nàma . cakàraþ kartavyaþ . kuñ ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . àde÷aþ . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam . pårvànte hrasvatvam iti . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . kru¤càþ hrasvatvam ca iti . tat tarhi pårvànte sati nipàtanam kartavyam . paràdau api eùaþ doùaþ . yat hi tat ke aõaþ iti hrasvatvam na tat kàdimàtre ÷akhyam vij¤àtum . iha api prasajyeta . nadãkalpaþ parãvàhaþ kumàrãkàmyati iti . tasmàt ubhàbhyàm etat vaktavyam . kru¤càþ hrasvatvam ca iti . (P_4,2.92) KA_II,290.2-291 8 Ro_III,664-670 ÷eùe iti ucyate . kaþ ÷eùaþ nàma . apatyàdibhyaþ càturarthparyantebhyaþ ye anye arthàþ saþ ÷eùaþ . kimartham punaþ ÷eùagrahaõam . ÷eùe ghàdayaþ yathà syuþ . svàrthe mà bhåvan iti . na etat asti prayojanam . idam tàvat ayam praùñavyaþ . aõàdayaþ svàrthe kasmàt na bhavanti iti . apatyàdiùu artheùu aõàdayaþ vidhãyante . tena svàrthe na bhaviùyanti . ime api tarhi jàtàdiùu artheùu vidhãyante . tena svàrthe na bhaviùyanti . katham punaþ iha ucyamànàþ ghàdayaþ jàtàdiùu ÷akyàþ vij¤àtum . anuvartiùyante tatra ghàdayaþ . yadi anuvartante ghàdayaþ yà yà parà prakçtiþ tasyàþ tasyàþ pårve pårve pratyayàþ pràpnuvanti . evam tarhi jàtàdiùu artheùu ghàdãn apekùiùyàmahe . ayuktà evam bahunaþ apekùà . apekùamàõaþ ayam anantaram yogam apekùeta . bahunaþ api apekùà bhavati . tat yathà kaùàdiùu yathàvidhi anuprayogaþ iti sàmànyakam savi÷eùakam sarvam apekùyate . atha và punaþ astu anuvçttiþ . nanu ca uktam yà yà parà prakçtiþ tasyàþ tasyàþ pårve pårve pratyayàþ pràpnuvanti iti . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . ràùñràvàrapàràt ghakhau . gràmàt yakha¤au ràùñràvàrapàràt ghakhau . kattryàdibhyaþ óhaka¤ ràùñràvàrapàràt ghakhau gràmàt yakha¤au iti . ataþ uttaram pañhati . #<÷eùavacanam ghàdãnàm apatyàdiùu aprasaïgàrtham># . ÷eùavacanam kriyate ÷eùe ghàdayaþ yathà syuþ . apatyàdiùu mà bhåvan iti iti . katham ca pràpnuvanti . ## . tasyedaüvi÷eùàþ hi ete apatyam samåhaþ nivàsaþ vikàraþ iti . ## . aõàdayaþ kriyantàm ghàtayaþ iti aõàdayaþ bhavanti vipratiùedhena . ## . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . kim kàraõam . paratvàt ghàdãnàm . vipratiùedhe param iti ucyate . pårve ca aõàdayaþ pare ghàdayaþ . pare aõàdayaþ kariùyante . såtraviparyàsaþ ca evam kçtaþ bhavati . ## . aõapavàdatvàt ca ghàdãnàm aõviùaye ghàdayaþ pràpnuvanti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na aõviùaye ghàdayaþ bhavanti iti yat ayam pheþ cha ca iti phyantam cham ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . phinartham etat syàt . sauvãreùu iti vartate na ca phinantam sauvãragotram asti . gotragrahaõam sàmuhikeùu j¤àpakam daivayàtavagrahaõam vaiùayikeùu bhàstràyaõagrahaõam naivàsikeùu . (P_4,2.93) KA_II,291.10-13 Ro_III,670 ## . avàrapàràt vigçhãtàt api iti vaktavyam . avarãõaþ pàrãõaþ avàrapàrãõaþ . ## . viparãtàt ca iti vaktavyam . pàràvàrãõaþ . (P_4,2.95) KA_II,291.15-16 Ro_III,670 gràmàt ca iti vaktavyam . gràmeyakaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kattryàdibhyaþ óhaka¤ iti atra gràmàt iti anuvartiùyate . (P_4,2.96) KA_II,291.18-20 Ro_III,670-671 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham kauleyakaþ . kulasya apatyam . ## . kulasya apatyam kauleyakaþ iti bhaviùyati . kukùigrãvàt api óha¤antàt kan bhaviùyati . (P_4,2.99) KA_II,292.2 Ro_III,671 bàhlyurdipardibhyaþ ca iti vaktavyam . bàhlàyanã aurdàyanã pàrdàyanã . (P_4,2.100) KA_II,292.4-14 Ro_III,671-672 amanuùye iti kimartham . ràïkavakaþ manuùyaþ . ## . raïkoþ amanuùyagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . manuùyatatsthayoþ vu¤vidhànàt . ayam manuùye manuùyatatsthe ca vu¤ vidhãyate . saþ bàdhakaþ bhaviùyati . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ amanuùye manuùyasthe ùphagaõau bhavataþ iti . ## . amanuùye manuùyasthe ùphagaõoþ j¤àpakam iti cet tat na . kim kàraõam . aniùñatvàt . na hi amanuùye manuùyasthe ùphagaõau iùyete . kim tarhi . vu¤ eva iùyate . ## . aõgrahanam ca anarthakam . kim kàraõam . kacchàdibhyaþ aõvacanàt . kacchàdipàñhàt atra aõ bhaviùyati . (P_4,2.104.1) KA_II,292.16-293.7 Ro_III,672-673 parigaõanam kartavyam . ## . amà amàtyaþ amà . iha ihatyaþ iha . kva kvatyaþ kva . tasi tatastyaþ yatastyaþ . tra tatratryaþ yatratyaþ . itarathà hi auttaràhaupariùñapàratànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt . auttaràhaþ aupariùñaþ pàrataþ . tyap neþ dhruve . tyap neþ dhruve vaktavyaþ . nityaþ . nisaþ gate . tyap vaktavyaþ iti . niùñyaþ . araõyàt õaþ . araõyàt õaþ vaktavyaþ . àraõyàþ sumanasaþ . dåràt etyaþ óåràt etyaþ vaktavyaþ . dåretyaþ . uttaràt àha¤ . uttaràt àha¤ vaktavyaþ . auttaràhaþ . ## . avyayàt tyap iti atra àviùñasya chandasi upasaïkhyànam kartavyam . àviùñyaþ vardhate càruþ [àsu (R)]. (P_4,2.104.2) KA_II,293.8-299.5 Ro_III,674-683 ## . ayayatãraråpyottarapadodãcyagràmakopadhavidheþ vçddhàt chaþ bhavati vipratiùedhena . avyayàt tyap bhavati iti asya avakà÷aþ amàtyaþ . chasya avakà÷aþ ÷àlãyaþ màlãyaþ . àràt ubhayam pràpnoti . àràtãyaþ . tãrottarapadàd a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ kakhatãra kàkhatãrã . chasya saþ eva . vàyastãràt ubhayam pràpnoti . vàyasatãrãyaþ . råpyottarapadàt ¤aþ bhavati iti asya avakà÷aþ caõàraråpya càõàraråpyà . chasya saþ eva . màõiråpyàt ubhayam pràpnoti . tam ca api cham paratvàt yopadhalakùaõaþ vu¤ bàdhate . màõiråpyakaþ . udãcyagràmàt ca bahvacaþ antodàttàt a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ ÷ivapura ÷aivapuraþ . chasya saþ eva . vàóavakarùàt ubhayam pràpnoti . vàóavakarùãyaþ . kopadhàt aõ bhavati iti asya avakà÷aþ nilãnakaþ nailãnakaþ . chasya saþ eva . aulåkàt ubhayam pràpnoti . aulåkãyaþ . ## . tebhyaþ tyabàdibhyaþ ñha¤¤iñhau bhavataþ vipratiùedhena . avyayàt tyap bhavati iti asya avakà÷aþ amàtyaþ . ñha¤¤iñhayoþ avakà÷aþ kàrantavikã kàrantavikà [R: kàratantavikã kàratantavikà] . àràt nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . àràtkã àràtkà . tãrottarapadàd a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ kakhatãra kàkhatãrã . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . kàstãraþ [R: kàstãram] nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . kàstãrikã kàstirikà . råpyottarapadàt ¤aþ bhavati iti asya avakà÷aþ caõàraråpya càõàraråpyà . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . dàsaråpam nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . tau ca api ñha¤¤iñhau paratvàt yopadhalakùaõaþ vu¤ bàdhate . dàsaråpyakaþ . udãcyagràmàt ca bahvacaþ antodàttàt a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ ÷ivapura ÷aivapuraþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . ÷àkalam nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . ÷àkalikã ÷àkalikà . kopadhàt aõ bhavati iti asya avakà÷aþ nilãnakaþ nailãnakaþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . sausukam nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . tau ca api ñha¤¤iñhau paratvàt kopadhalakùaõaþ chaþ bàdhate . sausukãyaþ . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . ñha¤àdãnàm chàpavàdatvàt . ñha¤àdayaþ chàpavàdàþ . tadviùaye ca abhàvàt itareùàm . tadviùaye chaviùaye tyabàdãnàm abhàvaþ . ## . ayam ca api ayuktaþ vipratiùedhaþ yaþ ayam kopadhàt aõaþ chasya ca . kim kàraõam . kopadhàt aõaþ punarvacanam anyanivçttyartham . siddhaþ atra aõ utsargeõa eva . tasya punarvacane etat prayojanam ye anye tadapavàdàþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . saþ yathà eva tadapavàdam a¤am bàdhate evam cham api bàdheta . ## . tasmàt antodàtte kopadhàt a¤aþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam kopadhàt aõ a¤am eva bàdhiùyate . cham na bàdhiùyate . ## . chàt oþ de÷e ñha¤ kàlàt ñha¤ iti etat bhavati vipratiùedhena . chasya avakà÷aþ ÷àlãyaþ màlãyaþ . oþ de÷e ñha¤ bhavati iti asya avakà÷aþ niùàhakarùå naiùàhakarùukaþ [R: niùàdakarùåþ nàma de÷aþ naiùàdakarùukaþ ] . iha ubhayam pràpnoti . dàkùikarùukaþ . kàlàt ñha¤ bhavati iti asya avakà÷aþ àrdhamàsikam sàüvatsarikam . chasya saþ eva. màsàt ubhayam pràpnoti . màsikam . ## . nakùatràt aõ chàt bhavati vipratiùedhena . aõaþ avakà÷aþ taiùaþ pauùaþ . chasya saþ eva . svàteþ ubhayam pràpnoti . sauvàtaþ . ## . avyayàt ñyuñyulau chàt bhavataþ vipratiùedhena . ñyuñyulayoþ avakà÷aþ doùàntanam divàtanam . chasya saþ eva. pràtaþ÷abdàt ubhayam pràpnoti . pràtastanam . #<÷arãràvayavàt yat># . ÷arãràvayavàt yat chàt bhavati vipratiùedhena . yataþ avakà÷aþ dantyam oùñhyam . chasya saþ eva . pàda÷abdàt ubhayam pràpnoti . padyam . ## . vargàntàt ca a÷abde yatkhau chàt bhavataþ vipratiùedhena . yatkhayoþ avakà÷aþ akråravagyaþ akråravargãõaþ . chasya saþ eva . vàsudevavargàt ubhayam pràpnoti . vàsudevàvargyaþ vàsudevavargãõaþ . ## . bahvacaþ antodàttàt ñha¤ chàt bhavati vipratiùedhena . ñha¤aþ avakà÷aþ natànana nàtànatikaþ . chasya saþ eva . sàmastàt ubhayam pràpnoti . sàmastikaþ . #<àyasthànebhyaþ ñhak># . àyasthànebhyaþ ñhak chàt bhavati vipratiùedhena . ñhakaþ avakà÷aþ ÷aulkikam gaulkikam . chasya saþ eva . àpaõàt ubhayam pràpnoti . àpaõikam . vidyàyonisambandhebhyaþ vu¤ . vidyàyonisambandhebhyaþ vu¤ chàt bhavati vipratiùedhena . vu¤aþ avakà÷aþ aupàdhyàyakam paitàmahakam . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àcàryakam màtulakam . #<çtaþ ñha¤># . çtaþ ñha¤ chàt bhavati vipratiùedhena . ñha¤aþ avakà÷aþ hautçkam svàsçkam . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . ÷àstçkam bhràtçkam . ## . råpyamayañau chàt bhavataþ vipratiùedhena . råpyamayañoþ avakà÷aþ devadattaråpyam devadattamayam . chasya saþ eva . vàyudattàt ubhayam pràpnoti . vàyudattaråpam vàyudattamayam . ## . acittàt ñhak chàt bhavati vipratiùedhena . ñhakaþ avakà÷aþ àpåpikaþ ÷àùkulikaþ maudakikaþ . chasya saþ eva . pàyasàt ubhayam pràpnoti . pàyasikaþ . ## . gotrakùatriyàkhyebhyaþ bahulam vu¤ chàt bhavati vipratiùedhena . vu¤aþ avakà÷aþ glaucukàyanaþ traigartakaþ . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . gàrgikaþ vàtsakaþ màlavakaþ . #<õiniþ antevàsibràhmaõebhyaþ># . õiniþ antevàsibràhmaõebhyaþ chàt bhavati vipratiùedhena . õineþ avakà÷aþ hàridraviõaþ taumburaviõaþ bhàllavinaþ . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àruõinaþ ÷àñyàyaninaþ . ## . pattrapårvàt a¤ chàt bhavati vipratiùedhena . a¤aþ avakà÷aþ uùñra auùñram auùñraratham . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . vàmã vàmam vàmãratham . ## . dvandvàt vun vairamaithunikayoþ chàt bhavati vipratiùedhena . vunaþ avakà÷aþ ahinakulikà . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kàkolåkika ÷vàvaràhikà . ## . gotracaraõàt vu¤ chàt bhavati vipratiùedhena . vu¤aþ avakà÷aþ glaucukàyanakam mlaucukàyanakam kàñhakam kàlàpakam . chasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . gàrgakam vàtsakam maudakam paippalàdakam . ## . kaõvàdibhyaþ aõ bhavati ã¤aþ aõ bhavati iti etasmàt vu¤ bhavati vipratiùedhena . kaõvàdibhyaþ aõ bhavati ã¤aþ aõ bhavati iti asya avakà÷aþ kàõvàþ daõóamàõavàþ dàkùàþ daõóamàõavàþ . vu¤aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kàõvakam dàkùakam . ñ## . ñha¤¤iñhàbhyàm oþ de÷e ñha¤ iti etat bhavati vipratiùedhena . ñha¤¤iñhayoþ avakà÷aþ kàrantavikã kàrantavikà [R: kàratantavikã kàratantavikà] . oþ de÷e ñha¤ bhavati iti asya avakà÷aþ niùàhakarùå naiùàhakarùukaþ [R: niùàdakarùåþ nàma de÷aþ naiùàdakarùukaþ ] . iha ubhayam pràpnoti . nàpitavàstukaþ . ñha¤ bhavati vipratiùedhena . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . ñha¤aþ anavakà÷atvàt . anavakà÷aþ ñha¤ ñha¤¤iñhau bàdhiùyate . nanu ca idànãm eva avakà÷aþ prakëptaþ . yat vçddham anuvarõàntam vàhãkagràmaþ saþ ñha¤¤iñhayoþ avakà÷aþ . yat avçddham uvarõàntam saþ ñha¤aþ avakà÷aþ . yat vçddham uvarõàntam vàhãkagràmaþ tasmàt ubhayam pràpnoti . evam tarhi na ayam asya vipratiùedhasya upàlambhaþ . kasya tarhi . chàt oþ de÷e kàlàt ñha¤ iti etasya . nanu ca tatra api avakà÷aþ prakëptaþ . yat vçddham uvarõàntam saþ chasya avakà÷aþ . yat avçddham uvarõàntam saþ ñha¤aþ avakà÷aþ . yat vçddham uvarõàntam de÷aþ ca tasmàt ubhayam pràpnoti . evam tarhi vçddhàt pràcàm iti anena vçddhagrahaõena kim kriyate . yàvat bråyàt pårvasmin yoge vçddhàt ca avçddhàt ca iti . yat etasmin yoge vçddhagrahaõam tat anavakà÷am . tasya anavakà÷atvàt ayuktaþ vipratiùedhaþ . ## . yopadhaprasthàdãnàm vu¤ ñha¤¤iñhàbhyàm bhavati vipratiùedhena . yopadhàt vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ sàïkà÷ya sàïkàsyakaþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . dàsaråpyam nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . dàsaråpyakaþ . prasthànàntàt vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ màlàprastha pàlàprasthakaþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . pàtànaprastham nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . pàtànaprasthakaþ . puràntàt vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ kà¤cãpura kà¤cãpurakaþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . nàndãpuram nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . nàndãpurakaþ . vahàntàt vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ vàtavaha vàtavahakaþ . ñha¤¤iñhayoþ saþ eva . kaukkuóãvaham nàma vàhãkagràmaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . kaukkuóãvahakaþ . ## . oþ ca ñha¤aþ vu¤ bhavati vipratiùedhena . oþ ñha¤aþ avakà÷aþ naiùàhakarùukaþ [R: naiùàdakarùukaþ ] . vu¤aþ saþ eva . àprãtamàyoþ ubhayam pràpnoti . àprãtamàyavakaþ . ## . janapadànàm akàõau oþ ñha¤aþ bhavataþ vipratiùedhena . akasya avakà÷aþ aïgàþ àïgakaþ . oþ ñha¤aþ saþ eva . jihnavaþ nàma janapadaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . jaihnavakaþ . aõaþ avakà÷aþ . çùika àrùikaþ . oþ ñha¤aþ saþ eva . ikùvàkavaþ nàma janapadaþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . ikùvàkaþ . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . vu¤apavàdatvàt aõaþ . vu¤apavàdaþ aõ . vu¤ ca oþ ñha¤am bàdhiùyate . ## . kopadhàt aõ bhavati iti etasmàt akàntàt chaþ bhavati vipratiùedhena . kopadhàt aõ bhavati iti asya avakà÷aþ nilãnaka nailãnakaþ . akàntàt chaþ bhavati iti asya avakà÷aþ àrãhaõaka àrãhaõakãyaþ . bràhmaõakaþ nàma janapadaþ tasmàt ubhayam pràpnoti . bràhmaõakãyaþ . ## . dhanvavu¤aþ ca chaþ bhavati vipratiùedhena . dhanvanaþ vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ pàredhanva pàredhanvakaþ . chasya saþ eva . àùñakam nàma dhanva . tasmàt ubhayam pràpnoti . àùñakãyaþ . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . chasya punarvacanam chàpavàdanivçttyartham . siddhaþ atra chaþ vçddhàt chaþ iti eva . tasya punarvacane etatprayojanam ye anye tadapavàdàþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . saþ yathà eva anyàn tadapavàdàn bàdhate evam imam api bàdhiùyate . (P_4,2.124) KA_II,299.7-14 Ro_III,684 ## . janapadatadavahyoþ vu¤vidhàne avayavamàtràt pràpnoti . mau¤jaþ nàma vàhãkeùu gràmaþ . tasmin bhavaþ mau¤jãyaþ . evam tarhi janapadàt eva janapadàvadheþ . ## . janapadàt iti cet avadhigrahaõam anarthakam . siddham janapadàt iti eva . idam tarhi prayojanam . janapadàt janapadàvadeþ vu¤ yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . chaþ . gartottarapadàt chavidheþ janapadàt vu¤ pårvavipratiùiddham vakùyati . saþ pårvavipratiùedhaþ na pañhitavyaþ bhavati . (P_4,2.129) KA_II,299.16-19 Ro_III,684-685 atyalpam idam ucyate : manuùye iti . pathyadhyàyanyàyavihàramanuùyahastiùu iti vaktavyam : àraõyakaþ panthàþ àraõyakaþ adhyàyaþ àraõyakaþ nyàyaþ àraõyakaþ vihàraþ àraõyakaþ manuùyaþ àraõyakaþ hastã . và gomayeùu iti vaktavyam . àraõyakàþ gomayàþ àraõyàþ gomayàþ . (P_4,2.130) KA_II,299.21-300.8 Ro_III,685 ## . kuruyugandharebhyaþ vàvacanàt manuùyatatsthayoþ vu¤ iti etat bhavati vipratiùedhena . kuruyugandharebhyaþ vàvacanasya avakà÷aþ kauravaþ kauravakaþ yaugandharaþ yaugandharakaþ . manuùyatatsthayoþ vu¤ bhavati iti asya avakà÷aþ anye kacchàdayaþ . kàcchakaþ manuùyaþ kàcchakam asya ãkùitam jalpitam hasitam smitam . iha ubhayam pràpnoti . kauravkaþ manuùyaþ kauravakam asya ãkùitam jalpitam hasitam smitam . vu¤ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . na hi kuru÷abdasya anye kacchàdayaþ avakà÷aþ . kuru÷abdasya yaþ kaccàdiùu pàñhaþ saþ anavakà÷aþ . na khalu api kuru÷abdaþ vibhàùàm prayojayati . anena vu¤ kacchàdipàñhàt aõ bhaviùyati . sà eùà yugandharàrthà vibhàùà . (P_4,2.133) KA_II,300.10-15 Ro_III,686 kimartham sàlvànàm kacchàdiùu pàñhaþ kriyate . ## . sàlvànàm kacchàdiùu pàñhaþ aõvidhànàrthaþ kriyate . aõ yathà syàt . vu¤ mà bhåt iti . ## . na và etat prayojanam . kim kàraõam . apadàtiyogavàgrahaõam avadhàraõàrtham bhaviùyati . apadàtau eva sàlvàt . goyavàgvoþ eva ca sàlvàt iti . (P_4,2.137) KA_II,300.17-22 Ro_III,686 ## . garttottarapadàt chavidheþ janapadàt vu¤ bhavati pårvavipratiùedhena . garttottarapadàt chaþ bhavati iti asya avakà÷aþ ÷vàvidgarta ÷vàvidgartãyaþ . vu¤aþ avakà÷aþ aïgàþ àïgakaþ . iha ubhayam pràpnoti . traigartakaþ . vu¤ bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam eva avadhigrahaõasya prayojanam janapadàt janapadàvadeþ vu¤ yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_4,2.138) KA_II,301.2-6 Ro_III,687 ## . gahàdiùu pçthivãmadhyasya madhyamabhàvaþ vaktavyaþ . pçthivãmadhye bhavaþ madhyamãyaþ . ## . caraõasambandhena nivàsalakùaõaþ aõ vaktavyaþ . trayaþ pràcyàþ trayaþ màdhyamàþ . sarve nivàsalakùaõàþ . (P_4,2.141) KA_II,301.8-12 Ro_III,687-688 ãkàntàt api iti vaktavyam iha yathà syàt . aiõãkãyaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . akekàntagrahaõe kopadhagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . sausukàdyartham . sausukãyaþ . (P_4,3.1) KA_II,302.2-7 Ro_III,689 ## . yuùmadasmadbhyàm pratyayavidhàne yogavibhàgaþ kartavyaþ . yuùmadasmadoþ anyatarasyàm chaþ bhavati . yuùmadãyaþ asmadãyaþ . tataþ kha¤ ca . kha¤ ca bhavati yuùmadasmadoþ anyatarasyàm . yauùmakãõaþ àsmàkãnaþ . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ## . saïkhyàtànude÷aþ mà bhåt iti . (P_4,3.2) KA_II,302.9-16 Ro_III,690 #<àde÷avacane ca># . kim . yogavibhàgaþ kartavyaþ . tasmin aõi yuùmàkàsmàkau bhavataþ . yauùmàkaþ àsmàkaþ . tataþ kha¤i . kha¤i ca yuùmàkàsmàkau bhavataþ . yauùmàkãõaþ àsmàkãnaþ . kimarthaþ yogavibhàgaþ . samasaïkhyàpratiùedhàrthaþ iti eva . ## . tatra punaþ kha¤grahaõam kartavyam . na hi antareõa kha¤grahaõam yogàïgam upajàyate . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . evam vakùyàmi . tasmin kha¤i yuùmàkàsmàkau bhavataþ . tataþ aõi ca . aõi cayuùmàkàsmàkau bhavataþ iti . (P_4,3.3) KA_II,302.18-303.7 Ro_III,690-691 ## . ekàrthagrahaõam ca kartavyam . ekàrthayoþ yuùmadasmadoþ iti vaktavyam . kimartham na ekavacane iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . ekavacanàbhàvàt . ekavacane iti ucyate . na ca atra ekavacanam pa÷yàmaþ . yadi punaþ ekavacanaparatvena aõkha¤au vi÷eùyeyàtàm . na evam ÷akyam . iha hi prasajyeyàtàm . yuùmàkam chàtraþ yauùmàkãõaþ . àsmàkãnaþ . iha ca na syàtàm . tava chàtràþ tàvakãnàþ . màmakãnàþ . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam ekàrthagrahaõam kartavyam . na kartavyam . na idam pàribhàùikasya ekavacanasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam . ucyate vacanam . ekasya arthasya vacanam ekavacanam . (P_4,3.4) KA_II,303.9-16 Ro_III,691-692 ## . ardhàt yadvidhàne sapårvàt ñha¤ vaktavyaþ . bàleyàrdhikaþ gautamàrdhikaþ . ## . dikpårvapadàt yat ca ñha¤ ca vaktavyaþ . pårvàrdhyaþ paurvàrdhikaþ dakùiõàrdhyaþ dàkùiõàrdhikaþ uttaràrdhyaþ auttaràrdhikaþ . kimartham idam ucyate yadà àdyanyàse eva dikpårvapadàt ardhàt ubhayam ucyate . idam adya apårvam kriyate : ardhàt yadvidhàne sapårvàt ñha¤ iti . tat dveùyam vijànãyàt : sarvam vikalpate iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùte : dikpårvapadàt yathànyàsam eva bhavati iti . (P_4,3.15) KA_II,303.18-304.5 Ro_III,692-693 #<÷vasaþ tuñi àde÷ànupapattiþ anàditvàt># . ÷vasaþ tuñi kçte àde÷ànupapattiþ . kim kàraõam . anàditvàt . tuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## . yadi pårvàntaþ kàde÷asya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷auvastikam . tàntàt iti kàde÷aþ pràpnoti . astu tarhi paràdiþ . nanu ca uktam ÷vasaþ tuñi àde÷ànupapattiþ anàditvàt iti . ## . siddham etat . katham . tuó àdiùñasya iti vaktavyam . atha và cena sanniyogaþ kariùyate . tuñ ca . kim ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . àde÷aþ . (P_4,3.22) KA_II,304.7-14 Ro_III,693-694 ## . hemantasya aõi talopavacanam anarthakam . kim kàraõam . hemnaþ prakçtyantaratvàt . prakçtyantaram heman÷abdaþ . àtaþ ca prakçtyantaram . evam hi àha . heman heman àganãganti karõau . tasmàt etau heman na ÷uùyataþ iti . ## . alopaþ khalu api dç÷yate . païktiþ haimantã iti . aparaþ àha : hemantasya aõvacanam aõi ca talopavacanam anarthakam . kim kàraõam . hemnaþ prakçtyantaratvàt alopadar÷anàt ca iti eva . tatra çtubhyaþ iti eva siddham . (P_4,3.23.1) KA_II,304.16-19 Ro_III,694 ciraparutparàribhyaþ tnaþ vaktavyaþ . ciratnam paruttnam paràritnam . pragasya chandasi galopaþ ca tnaþ ca vaktavyaþ . pratnam àtmànam . agràdipa÷càt óimuc smçtaþ . agrimam àdimam pa÷cimam . antàt ca iti vaktavyam . antimam. (P_4,3.23.2) KA_II,304.20-305.20 Ro_III,695-696 atha sàyacirayoþ kim nipàtyate . ## . sàyacirayoþ makàràntatvam pratyayasanniyogena nipàtyate . sàyantanam cirantanam . na etat asti prayojanam . makàràntaþ sàyaü÷abdaþ . katham sàyàhnaþ . sàyamaþ ahne malopaþ . sàyamaþ ahne malopaþ vaktavyaþ . katham sàyatare . tare ca iti vaktavyam . katham sàyam sàye . và saptamyàm iti vaktavyam . atha pràhõapragayoþ kim nipàtyate . ## . pràhõapragyoþ ekàràntatvam nipàtyate . pràhõetanam pragetanam . na etat asti prayojanam . saptamyàþ alukà api siddham . bhavet siddham yadà saptamã . yadà tu anyà vibhaktiþ tadà na sidhyati . ## . kim uktam . tuñi àde÷ànupapattiþ anàditvàt iti . tuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## . yadi pårvàntaþ visarjanãyaþ vaktavyaþ . pràtastanam punastanam . paràdau punaþ sati kharavasànayoþ visarjanãyaþ iti visarjanãyaþ siddhaþ bhavati . astu tarhi paràdiþ . nanu ca uktam tuñi kçte anàditvàt àde÷aþ na pràpnoti iti . ## . siddham etat . katham . tuó àdiùñasya iti vaktavyam . atha và cena sanniyogaþ kariùyate . tuñ ca . kim ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . àde÷aþ . (P_4,3.24) KA_II,305.22-306.27 Ro_III,697-700 ## . pårvàhõàparàhõàbhyàm subantatvam vaktavyam . kim prayojanam . saptamã÷ravaõàçtham . saptamyàþ ÷ravaõam yathà syàt . pårvàhõetanam aparàhõetanam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati atra saptamã iti yat ayam ghakàlataneùu kàlanàmnaþ iti saptamyàþ alukam ÷àsti . ## . alugvacanam j¤àpakam iti cet avyayàt saptamã pràpnoti . doùàtanam divàtanam . astu avyayàt iti luk bhaviùyati . iha api luk pràpnoti . pårvàhõetanam aparàhõetanam . aluk atra lukam bàdhiùyate . iha api bàdheta . doùàtanam divàtanam . samànà÷rayaþ luk alukà bàdhyate . kaþ ca samànà÷rayaþ . yaþ pratyayà÷rayaþ . atra ca pràk eva pratyayotpatteþ luk bhavati . na sidhyati . iha hi sati pratyaye lukà bhavitavyam . sati luki alukà bhavitavyam . tatra ca pratyayaþ eva na asti . kutaþ luk bhaviùyati . sà eùà j¤àpakena asatã vibhaktiþ àkçùyate . sà yathà iha bàdhikà bhavati pårvàhõetanam aparàhõetanam evam iha api syàt doùàtanam divàtanam . evam tarhi na bråmaþ alugvacanam j¤àpakam bhavati atra saptamã iti . kim tarhi . bhavati subantàt utpattiþ iti . kim punaþ j¤àpyam etat yàvatà samarthànàm prathamàt và iti vartate sàmarthyam ca subantena . j¤àpyam iti àha . katham . ïyàppràtipadikàt iti api vartate . tatra kutaþ etat subantàt utpattiþ bhaviùyati na punaþ ïyàppràtipadikàt iti . katham yat uktam vçddhàvçddhàvarõasvaradvyajlakùaõe ca pratyayavidhau tatsampratyayàrtham iti . samarthasya yat vçddham ïyàppràtipadikam iti etat vij¤àyate . yadi etat j¤apyate katham dvipadaþ àgatam dvipàdråpyam praùñhauhaþ àgatam praùñhvàóråpyam kãlàlapaþ àgatam kãlàlapàråpyam papuùaþ àgatam papivaóråpyam . padbhàvaþ åhàkàralopaþ prasàraõam iti ete vidhayaþ pràpnuvanti . luke kçte na bhaviùyanti . iha tarhi sàmasu sàdhuþ sàmanyaþ vemanyaþ nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ pràpnoti . luki kçte bhatvàt na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . luk kriyatàm nalopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt nalopaþ . evam tarhi idam iha sampradhàryam . nalopaþ kriyatàm taddhitotpattiþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt nalopaþ . asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt taddhitotpattiþ bhaviùyati . parigaõiteùu kàryeùu nalopaþ asiddhaþ na ca idam tatra parigaõyate . idam api tatra parigaõyate . katham . subvidhiþ iti sarvavibhaktyantaþ samàsaþ : supaþ vidhiþ subvidhiþ , subantàt vidhiþ subvidhiþ iti . (P_4,3.25) KA_II,307.2-18 Ro_III,700-701 kimartham jàtàdayaþ arthàþ nirdi÷yante . jàtàdiùu artheùu ghàdayaþ yathà syuþ . svàrthe mà bhåvan iti . na etat asti prayojanam . ÷eùe iti vartate . tena svàrthe na bhaviùyanti . ataþ uttaram pañhat . ## . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . jàtàdiùu eva ghàdayaþ yathà syuþ . iha mà bhåvan . tatra àste tatra ÷ete iti . yadi niyamaþ kriyate dàrùadàþ saktavaþ aulåkhalaþ yàvakaþ iti na sidhyati . saüskçtam iti evam bhaviùyati . bhavet siddham dàrùadàþ saktavaþ iti . idam tu na sidhyati : aulåkhalaþ yàvakaþ iti . saüskçtam hi nàma tat bhavati yat tataþ eva apakçùya abhyavahriyate . na ca yàvakaþ ulåkhalàt eva apakçùya abhyavahriyate . ava÷yam randhanàdãni pratãkùyàõi . tasmàt na arthaþ anena niyamena . kasmàt na bhavati : tatra àste tatra ÷ete iti . anabhidhànàt . tat ca ava÷yam anabhidhànam à÷rayitavyam . kriyamàõeùu api hi arthanirde÷eùu yatra jàtàdiùu utpadyamànena pratyayena arthasya abhidhàna na bhavati na bhavati tatra pratyayotpattiþ . tat yathà : aïgulyà khanati vçkùamålàt àgataþ iti . na tarhi idànãm jàtàdayaþ arthàþ nirdeùñavyàþ . nirdeùñavyàþ ca . kim prayojanam . apavàdavidhànàrtham . pràviùaþ ñhap . pràvçùi jàtaþ pràvçùakaþ . kva mà bhåt . pràvçùi bhavaþ pràveùeõyàþ balàhakàþ . yàni tu etàni nirapavàdàni arthàpade÷àni tàni ÷akyàni akartum . kçtalabdhakrãtaku÷alàþ . sraughnaþ devadattaþ iti . (P_4,3.34) KA_II,307.21-308.8 Ro_III,702 ## . lukprakaraõe citràrevatãrohiõãbhyaþ striyàm upasaïkhyànam kartavyam . citràyàm jàtà citrà strã citrà . revatã revatã strã revatã . rohiõã rohiõã strã . ## . phalgunyaùàóhàbhyàm ñànau vaktavyau . phalgunã . aùàóhàþ upadadhàti . #<÷raviùñhàùàóhàbhyàm chaõ># . ÷raviùñhàùàóhàbhyàm chaõ vaktavyaþ . ÷ràviùñhãyàþ àùàóhãyàþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . nakùatrebhyaþ balulam lugvacanàt . nakùatrebhyaþ balulam luk iti evam atra luk bhaviùyati . (P_4,3.39) KA_II,308.10-23 Ro_III,703-704 ## . pràyabhavagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . tatrabhavena kçtatvàt . yaþ hi ràùñre pràyeõa bhavati tatra bhavaþ asau bhavati . tatra tatra bhavaþ iti eva siddham . na sidhyati . anityabhavaþ pràyabhavaþ . ## . yat bhavàn muktasaü÷ayam tatra bhave udàharaõam nyàyyam manyate sraughnaþ devadattaþ iti tena etat tulyam . saþ api hi ava÷yam udakde÷àdãni abhiniùkràmati . atha etat bhavàn pràyabhave udàharaõam nyàyyam manyate tatra bhave kim udàharaõam . yat tatra nityam bhavati . sraughnàþ pràsàdàþ sraughnàþ pràkàràþ iti . evam tarhi tatra bhavati iti prakçtya jãhvàmålàïguleþ chaþ vidhãyate . saþ yathà dçùñàpacare aïgulãyam iti bhavati evam prayabhave api bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . pràyabhavaþ iti prakçtya upajànåpakarõopanãveþ ñhakam vakùyati . saþ pràyabhave eva yathà syàt . tatra bhave mà bhåt . upajànubhavam gaóu iti . atha idànãm tatra bhavaþ iti prakçtya ÷arãràvayavàt yat vidhãyate . saþ atra kasmàt na bhavati . anabhidhànàt . saþ yathà eva anabhidhànàt yat na bhavati evam ñhak api na bhaviùyati . (P_4,3.42) KA_II,309.2-9 Ro_III,704-705 ## . vikàre ko÷àt óha¤ vaktavyaþ . ko÷asya vikàraþ kau÷eyam . ## . sambhåte iti hi ucyamàne arthasya anupapattiþ syàt . na hi adaþ ko÷e sambhavati . kim tarhi . ko÷asya adaþ vikàraþ . yadi vikàraþ iti ucyate bhasmani api pràpnoti . bhasma api ko÷asya vikàraþ . atha sambhåte iti ucyamàne krimau kasmàt na bhavati . krimiþ api hi ko÷e sambhavati . anabhidhànàt . yathà eva tarhi anabhidhànàt krimau na bhavati evam bhasmani api na bhaviùyati . arthaþ ca upapannaþ bhavati . (P_4,3.48) KA_II,309.11-13 Ro_III,705 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . kàlàt iti vartate. na ca kalàpã nàma kalaþ asti . na eùaþ doùaþ . sàhacaryàt tàcchabdyam bhaviùyati . kalàpisahacaritaþ kàlaþ kalàpã kàlaþ iti . (P_4,3.53) KA_II,309.15-20 Ro_III,705-706 tatra iti vartamàne punaþ tatragrahaõam kimartham . ## . tatraprakaraõe tatra iti punarvacanam kriyate kàlanivçttyartham . kàlàdhikàraþ nivartyate . na hi kàkaþ và÷yate iti eva adhikàràþ nivartante . kaþ và abhisambandhaþ yat tatragrahaõam kàlàdhikàram nivartayet . eùaþ abhisambandhaþ . kàlàbhisambaddham tatragrahaõam anuvartate . tatragrahaõam ca tatragrahaõasya nivartakam bhavati . tasmin nivçtte kàlàdhikàraþ api nivartate . (P_4,3.58) KA_II,310.2-6 Ro_III,706 #<¤yaprakaraõe parimukhàdibhyaþ upasaïkhyànam># . ¤yaprakaraõe parimukhàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . pàrimukhyam pàrihanavyam . ## . avyayãbhàvàd vidhàne upakålàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . aupakålaþ aupamålaþ aupa÷àlaþ . (P_4,3.60) KA_II,310.8-311 7 Ro_III,707-708 atyalpam idam ucyate . ## . samànasya : sàmànikaþ . tadàdeþ : samànagràmikaþ samànade÷ikaþ . adhyàtmàdiùu ca iùyate . àdhyàtmikaþ àdhidaivikaþ àdhibhautikaþ . #<årdhvandamàt ca dehàt ca># . ñha¤ vaktavyaþ . aurdhvandamikam aurdhvadehikam . ## . ñha¤ vaktavyaþ . aihalaukikam pàralaukikam . ## . mukha pàr÷va iti etàbhyàm tasantàbhyàm ãyaþ vaktavyaþ . mukhatãyaþ pàr÷vatãyaþ . ## .ãyaþ vaktavyaþ . janakãyam parakãyam . #<ãyaþ kàryaþ atha madhyasya># . madhyãyaþ . ## . maõmãyau ca api pratyayau vaktavyau . màdhyamaþ madhyamãyaþ . ## . madhya÷abdaþ madhya÷abdam àpadyate dinaõ ca asmàt pratyayaþ bhavati . màdhyandinaþ udgàyati . ## . sthàmnaþ luk vaktavyaþ . a÷vatthàmà . ajinàntàt ca luk vaktavyaþ . ulàjinaþ siühàjinaþ vyàghràjinaþ . ## . (P_4,3.66.1) KA_II,311.9-312.2 Ro_III,709-710 kimartham bhavavyàkhyànayoþ yugapat adhikàraþ kriyate . ## . bhavavyàkhyànayoþ yugapat adhikàraþ kriyate apavàdavidhànàrthaþ . yugapad apavàdàn vakùyàmi iti . kim ucyate apavàdavidhànàrthaþ iti na punaþ nirde÷àrthaþ api syàt . ## . kçtanirde÷au hi etau arthau . ekaþ tatra bhavaþ iti aparaþ tasya idam iti . atha vyàkhyàtavyanàmnaþ grahaõam kimartham . ## . tatra vyàkhyàtavyanàmnaþ grahaõam kriyate bhavàrtham . kim ucyate bhavàrtham iti na punaþ vyàkhyànàrtham api . ## . vyàkhyàne hi sati antareõa vacanam siddham . yat prati vyàkhyànam iti etat bhavati tasmàt utpattiþ bhaviùyati . kim prati etat bhavati . vyàkhyàtavyanàma . yat ucyate bhavàrtham iti tat na . vyàkhyànàrtham api vyàkhyàtavyanàmnaþ grahaõam kriyate . iha mà bhåt . pàñaliputrasya vyàkhyànã sukosalà iti . atha kriaymàõe api vyàkhyàtavyanàmnaþ grahaõe kasmàt eva atra na bhavati . avaya÷aþ hi àkhyànam vyàkhyànam . pàñaliputram ca api avayava÷aþ vyàcaùñe . ãdç÷àþ asya pràkàràþ iti . satyam evam etat . kva cit tu kà cit prasçtatarà gatiþ bhavati . ÷abdagrantheùu ca eùà prasçtatarà gatiþ bhavati . niruktam vyàkhyàyate . vyàkaraõam vyàkhyàyate iti ucyate . na kaþ cit àha . pàñaliputram vyàkhyàyate iti . (P_4,3.66.2) KA_II,312.3-12 Ro_III,710 ## . bhave mantreùu luk vaktavyaþ . agniùñome bhavaþ mantraþ agniùñomaþ . ràjasåyaþ vàjapeyaþ . ## . kalpe ca vyàkhyàne luk vaktavyaþ . agniùñomasya vyàkhyànaþ kalpaþ agniùñomaþ . ràjasåyaþ vàjapeyaþ . saþ tarhi vaktavyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . tàdarthyàt tàcchabdyam . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . agniùñomàrthaþ agniùñomaþ . ràjasåyaþ vàjapeyaþ . (P_4,3.68) KA_II,312.14-20 Ro_III,711 kratugrahaõam kimartham . yaj¤ebhyaþ iti iyati ucyamàne ye eva sa¤j¤ãbhåtakàþ yaj¤àþ tataþ utpattiþ syàt : àgniùñomikaþ ràjasåyikaþ vàjapeyikaþ . yatra và yaj¤a÷abdaþ asti . nàvayaj¤ikaþ pàkayaj¤ikaþ . iha na syàt . pà¤caudanikaþ sàptaudanikaþ ÷àtaudanikaþ . kratugrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha yaj¤agrahaõam kimartham . kratubhyaþ iti iyati ucyamàne ye eva sa¤j¤ãbhåtakàþ kratavaþ tataþ utpattiþ syàt . àgniùñomikaþ ràjasåyikaþ vàjapeyikaþ . iha na syàt . pà¤caudanikaþ sàptaudanikaþ ÷àtaudanikaþ . yaj¤agrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . (P_4,3.72) KA_II,312.22-24 Ro_III,711 ## . nàmàkhyàtagrahaõam saïghàtavigçhãtàrtham draùñavyam . nàmikaþ àkhyàtikaþ nàmàkhyàtikaþ . (P_4,3.84) KA_II,313.2-13 Ro_III,712 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . na hi asau vidåràt prabhavati . kim tarhi. vàlavàyàt prabhavati vidåre saüskriyate . evam tarhi . ## . vàlavàyaþ vidåra÷abdam àpadyate ¤yaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ . ##. atha và prakçtyantaram vidåra÷abdaþ vàlavàyasya . na vai tatra vàlayvàyam vidåraþ iti upàcaranti . ## . tat yathà vàõijaþ vàràõasãm jitvarãm iti upàcaranti evam vaiyàkaraõàþ vàlavàyam viduraþ iti upàcaranti . ##. (P_4,3.86) KA_II,313.15-18 Ro_III,713 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . cetanàvataþ etat bhavati niùkràmaõam và apakramaõam và dvàram ca acetanam . katham tarhi nirde÷aþ karatvyaþ . abhiniùkramaõam dvàram iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ karatvyaþ . na kartavyaþ . acetaneùu api cetanàvat upacàraþ dç÷yate . tat yathà . ayam asya koõaþ abhiniþsçtaþ . ayam abhipraviùñaþ iti . (P_4,3.87) KA_II,313.20-22 Ro_III,713 ##P#< àkhyàyikàbhyaþ bahulam># . adhikçtya kçte granthe iti atra àkhyàyikàbhyaþ bahulam lup vaktavyaþ . vàsavadattà sumanottarà . na ca bhavati . bhaimarathã . (P_4,3.88) KA_II,314.2-4 Ro_III,713 ## . dvandve devàsuràdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . daivàsuram ràkùosuram daivàsurã rakùosurã . (P_4,3.89-90) KA_II,314.7-8 Ro_III,714 nivàsàbhijanayoþ kaþ vi÷eùaþ . nivàsaþ nàma yatra samprati uùyate . abhijanaþ nàma yatra pårvaiþ uùitam . (P_4,3.98) KA_II,314.10-13 Ro_III,714 kimartham vàsudeva÷abdàt vun vidhãyate na gotrakùatriyàkhyebhyaþ bahulam vu¤ iti eva siddham . na hi asti vi÷eùaþ vàsudeva÷abdàt vunaþ và vu¤aþ và . tat eva råpam saþ eva svaraþ . idam tarhi prayojanam . vàsudeva÷abdasya pårvanipàtam vakùyàmi iti . atha và na eùà kùatriyàkhyà . sa¤j¤à eùà tatrabhavataþ . (P_4,3.100) KA_II,314.16-315.2 Ro_III,715 sarvavacanam kimartham . ## . sarvavacanam kriyate prakçtinirhràsàrtham . prakçtinirhràsaþ yathà syàt . ## . tat ca madravçjyartham draùñavyam . màdraþ bhaktiþ asya màdrau và bhaktiþ asya madrakaþ iti eva yathà syàt . vàrjyaþ bhaktiþ asya vàrjyau và bhaktiþ asya vçjikaþ iti eva yathà syàt . (P_4,3.101) KA_II,315.4-19 Ro_III,716-717 ## . proktagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . tatra adar÷anàt . gràme gràme kàñhakam kàlàpakam ca procyate . tatra adar÷anàt . na ca tatra pratyayaþ dç÷yate . ## . yatra ca dç÷yate granthaþ saþ . tatra kçte granthe iti eva siddham . chandortham tarhi idam vaktavyam . na hi chandàüsi kriyante . nityàni chandàüsi . ## . chandortham iti cet tulayam etat bhavati . gràme gràme kàñhakam kàlàpakam ca procyate . tatra adar÷anàt . na ca tatra pratyayaþ dç÷yate . granthe ca dar÷anàt . yatra ca dç÷yate granthaþ saþ . tatra kçte granthe iti eva siddham . nanu ca uktam na hi chandàüsi kriyante . nityàni chandàüsi iti . yadi api arthaþ nityaþ yà tu asau varõànupårvã sa anityà . tadbhedàt ca etat bhavati . kàñhakam kàlàpakam maudakam paippalàdakam iti . na tarhi idànãm idam vaktavyam . vaktavyam ca . kim prayojanam . yat tena proktam na ca tena kçtam . màdhurã vçttiþ . yadi tarhi asya nibandhanam asti idam eva vaktavyam . tat na vaktavyam . tat api ava÷yam vaktavyam . yat ten kçtam na ca tena proktam . vàrarucam kàvyam jàlåkàþ ÷lokàþ . (P_4,3.104) KA_II,315.21-316.10 Ro_III,718 ## . pratyakùakàrigrahaõam kartavyam antevàsyantevàsibhyaþ mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . yat ayam kalàpikhàóàyagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na antevàsyantevàsibhyaþ bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . vai÷ampàyanàntevàsã kañhaþ kañhàntevàsã khàóàyanaþ . vai÷ampàyanàntevàsã kalàpã . yadi ca antevàsyantevàsibhyaþ api syàt kalàpikhàóàyagrahaõam anarthakam syàt . pa÷yati tu àcàryaþ na antevàsyantevàsibhyaþ bhavati iti . tataþ kalàpikhàóàyagrahaõam karoti . ## . chandograhaõam ca kartavyam . itarathà hi atiprasaïgaþ . itarathà hi atiprasaïgaþ syàt . iha api prasajyeta . tittiriõà proktàþ ÷lokàþ iti . (P_4,3.105) KA_II,316.12-16 Ro_III,719 ## . puràõaprokteùu bràhmaõakalpeùu iti atra yàj¤avalkyàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . yàj¤avalkàni bràhmaõàni . saulabhàni iti . kim kàraõam . tulyakàlatvàt . etàni api tulyakàlàni iti . (P_4,3.116) KA_II,316.18-317.4 Ro_III,319-320 ## . kçte granthe iti atra makùikàdibhyaþ aõ vaktavyaþ . makùikàbhiþ kçtam màkùikam . ## . tadvi÷eùebhyaþ ca aõ vaktavyaþ . saraghàbhiþ kçtam sàragham . gàrmutam pauttikam . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . kçte granthe . tataþ sa¤j¤àyàm . sa¤j¤àyàm ca tena kçte iti etasmin arthe yathàvihitam pratyayaþ bhavati . saraghàbhiþ kçtam sàragham . gàrmutam pauttikam . tataþ kulàlàdibhyaþ vu¤ . sa¤j¤àyàm iti eva . (P_4,3.120) KA_II,318.2-319.13 Ro_III,720-722 ## . tasya idam iti asannihite apràptiþ . kim kàraõam . idamaþ pratyakùavàcitvàt . idam iti etat pratyakùe vartate . tena iha eva syàt . tasya idam iti . tasya adaþ iti tasya tat iti na syàt . ## . siddham etat . katham . yadyogà ùaùñhã pravartate tatra iti vaktavyam . ## . anantaràdiùu ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasya anantaraþ tasya samãpaþ iti . kim yadyogà ùaùñhã pravartate iti ataþ anantaràdiùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . na iti àha . sarvatha anantaràdiùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . siddham etat . katham . parigaõanam kartavyam . ## . sve gràmajanapadmanuùyebhyaþ iti vaktavyam . sraughnaþ màthuraþ gràma . janapada àïgakaþ vàïgakaþ janapada . manuùya daivadattaþ yàj¤adattaþ . ## . pattràt vàhye iti vaktavyam . à÷vam àuùñram gàrdabham . ## . rathàt rathàïge iti vaktavyam . à÷varatham auùñraratham gàrdabharatham . ## . vaheþ trantàt aõ valtavyaþ iñ ca vaktavyaþ . saüvoóhuþ svam sàüvahitram . ## . agnãdhaþ ÷araõe ra¤ vaktavyaþ bhasa¤j¤à ca vaktavyà . agnãdhaþ ÷araõam àgnãdhram . ## . samidhàm àdhàne ùeõyaõ vaktavyaþ . samidhàm àdhànaþ mantraþ sàmidhenyaþ mantraþ . sàmidhenã çk . caraõàt dharmàmnàyayoþ . caraõàt dharmàmnàyayoþ iti vaktavyam . kañhànàm dharmaþ àmnàyaþ và kàñhakam . kàlàpakam maudukam paippalàdakam iti . tat tarhi bahu vaktavyam . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tasya idam iti asannihite apràptiþ iti . kim idam bhavàn pratyayàrtham eva upàlambhate na punaþ prakçtyartham api . yathà eva hi idam iti etat pratyakùe vartate evam tat iti etat parokùe vartate . tena iha eva syàt . tasya idam iti . asya amuùya iti atra na syàt . asti atra vi÷eùaþ . eka÷eùanirde÷aþ atra bhaviùyati . tasya ca asya ca amuùya ta tasya iti bhavati . iha api tarhi eka÷eùanirde÷aþ bhaviùyati . tat ca adaþ ca idam ca idam iti eva . yat api ucyate anantaràdiùu ca pratiùedhaþ vaktavyaþ iti . na vaktavyaþ . anabhidhànàt anantaràdiùu utpattiþ na bhaviùyati . (P_4,3.125) KA_II,319.15-16 Ro_III,723 ## . vaire devàsuràdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . daivàsuram ràkùosuram . (P_4,3.127.1) KA_II,319.18-19 Ro_III,723 ## . saïghàdiùu ghoùagrahaõam kartavyaþ . gàrgaþ ghoùaþ vàtsaþ ghoùaþ . (P_4,3.127.2) KA_II,319.20-320.4 Ro_III,723 kimarthaþ õakàraþ . vçddhyarthaþ . ¤õiti iti vçddhiþ yathà syàt . ## . saïghàdiùu pratyayasya õitkaraõam anarthakam . kim kàraõam . vçddhatvàt pràtidikasya . vçddham eva etat pràtipadikam . ## . liïgapuüvadbhàvapratiùedhàrtham tu õakàraþ kartavyaþ . liïgàrtham . vaidã . puüvadbhàvapratiùedhàrtham . baidã sthåõà asya baidãsthåõaþ . vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ yathà syàt . (P_4,3.131) KA_II,320.6-21 Ro_III,724-725 ## . kaupi¤jalahastipadàd aõ vaktavyaþ . kaupi¤jalàþ hàstipadàþ . #<àtharvaõikasya ikalopaþ ca># . àtharvaõikasya ikalopaþ ca aõ ca vaktavyaþ . àtharvaõaþ dharmaþ àtharvaõaþ àmnàyaþ . idam àtharvaõàrtham àtharvaõikàrtham ca caturgrahaõam kriyate . vasantàdiùu atharvan÷abdaþ àtharvaõa÷abdaþ ca pañhyate . ùaùthàdhyàye prakçtibhàvàrtham grahaõam kriyate . idam caturtham ikalopàrtham . dvirgrahaõam ÷akyam akartum . katham . tena proktam iti prakçtya çùibhyaþ luk vaktavyaþ vasiùñhaþ anuvàkaþ vi÷vàmitraþ anuvàkaþ iti evamartham . tataþ vaktavyam atharvaõaþ và iti . ten siddham atharvà àtharvaõaþ iti ca . atha vasantàdiùu àtharvaõa÷abdaþ pañhitavyaþ . tatra na eva arthaþ prakçtibhàvàçthena na api ikalopàrthena . yadi vasantàdiùu àtharvaõa÷abdaþ pañhyate atharvàõam adhãte àtharvaõikaþ iti na sidhyati . na eùaþ doùaþ . iha asmàbhiþ trai÷abdyam sàdhyam . tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ aparasmàt utpattiþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà . aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati . evam àtharvaõam adhãte iti vigçhya àtharvaõikaþ iti bhaviùyati atharvàõam adhãte iti vigçhya vàkyam eva . tatra abhisambandhamàtram kartavyam àtharvaõikànàm iti . na ca idànãm anyat àtharvaõikànàm svam bhavitum arhati anyat ataþ dharmàt àmnàyàt và . (P_4,3.134) KA_II,320.23-322.15 Ro_III,725-730 tasya iti vartamàne punaþ tasyagrahaõam kimartham . ## . tasyaprakaraõe tasya iti punarvacanam kriyate ÷aiùikanivçttyartham . ÷aiùikàþ nivartyante . katham ca pràpnunvanti . ## . tasyedaüvi÷eùàþ hi ete apatyam samåhaþ vikàraþ nivàsaþ iti . kimartham idam ucyate . ## . ye tasya bàdhakàþ tadbàdhanàrtham . katham punaþ a÷aiùikam ÷aiùikam bàdheta . ## . yaþ hi utsargaþ saþ api ÷eùaþ eva . ke punaþ ÷aiùikàõàm vikàràvayavayoþ pràpnuvanti yàvatà sarvam adya apavàdaiþ vyàptam . iha na kim cit ucyate . halasãràt ñhak iti . katham punaþ icchatà api apavàdaþ pràpnuvan ÷akyaþ bàdhitum . tasyagrahaõasàmarthyàt . kim idam bhavàn adhyàruhya tasyagrahaõasya eva prayojanam àha na punaþ sarvasya eva yogasya . ava÷yam uttaràrthaþ arthanirde÷aþ kartavyaþ . samarthavibhaktiþ api tarhi ava÷yam uttaràrthà nirdeùñavyà . prakçtà samarthavibhaktiþ anuvartate tasya idam iti . ## . na và sampratyayaþ iyatà såtreõa ÷aiùikàõàm nivçtteþ . na hi kàkaþ và÷yate iti eva adhikàràþ nivartante . yadi khalu api vikàràvayavayoþ ÷aiùikàþ na iùyante mahatà såtreõa nivçttiþ vaktavyà . ## . avayave ca apràõyoùadhivçkùebhyaþ anivçttiþ iùñà tatra ca nivçttiþ pràpnoti . pàñaliputrakàþ pràsàdàþ pàñaliputrakàþ pràkàràþ iti . ## . aõmayañoþ ca vipratiùedhaþ na upapadyate . pañhiùyati hi vipratiùedham : aõaþ vçddhàt mayañ iti . saþ vipratiùedhaþ na upapadyate . kim kàraõam . mayaóutsargàt . nivçtteùu hi ÷aiùikeùu vçddhàt mayañ utsargaþ . tasya aõ apavàdaþ . utsargàpavàdayoþ ca ayuktaþ vipratiùedhaþ . ## . anuvartamàneùu hi ÷aiùikeùu vçddhàt chaþ utsagaþ tasya aõmayañau apavàdau . apavàdavipratiùedhàt mayañ bhaviùyati . yat tàvat ucyate na và sampratyayaþ iyatà såtreõa ÷aiùikàõàm nivçtteþ iti . sampratyayaþ eva . na hi atra aõ durlabhaþ . siddhaþ atra aõ tasya idam iti eva . saþ ayam punaþ tasyagrahaõena tasya sàpavàdasya aõaþ prasaïgaþ imam nirapavàdakam aõam pratipàdayati . tatra ye tàvat dvitãyàþ tàn ayam apavàdatvàt bàdhiùyate ye tçtãyàþ tàn paratvàt . ye caturthàþ tatra ke cit purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam imam na bàdhiùyante ke cit madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti . etàvantaþ ca ete syuþ yat uta dvitãyàþ tçtãyàþ caturthàþ và . na pa¤camàþ santi na ùaùñhàþ . yat api ucyate avayave ca apràõyoùadhivçkùebhyaþ anivçttiþ iti pràõyoùadhivçkùebhyaþ nivçttiþ ucyate . tatra kaþ prasaïgaþ yat apràõyoùadhivçkùebhyaþ nivçttiþ syàt . yat api ucyate aõmayañoþ ca vipratiùedhànupapattiþ mayaóutsargàt iti mà bhåt vipratiùedhaþ . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam aõa¤am bàdhiùyate . mayañam na bàdhiùyate . (P_4,3.135) KA_II,322.17-21 Ro_III,730-731 kimartham vikàràvayavayoþ yugapadadhikàraþ . ## . kim uktam . tatra tàvat uktam bhavavyàkhyànayoþ yugapat adhikàraþ apavàdavidhànàrthaþ . kçtanirde÷au hi tau iti . iha api vikàràvayavayoþ yugapadadhikàraþ apavàdavidhànàrthaþ . kçtanirde÷au hi tau tasya idam iti . (P_4,3.136) KA_II,322.23-323.2 Ro_III,731 kimartham bilvàdiùu gavãdhukà÷abdaþ pañhyate na kopadhàt aõ iti eva siddham . ## . bilvàdiùu gavãdhukàgrahaõam kriyate mayañpratiùedhàrtham . mayañ ataþ mà bhåt iti . (P_4,3.140) KA_II,323.4-24 Ro_III,731-733 ## . anudàttàdeþ a¤aþ vidhàne àdyudàttàt ïãùaþ upasaïkhyànam kartavyam . kuvalã kauvalam badarã bàdaram . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . nighàte kçte anudàttàdeþ iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . ## . padasya hi nighàtaþ subantam ca padam . ïyàppràtipadikàt ca pratyayaþ vidhãyate . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . samarthasya anudàttàditvàt . samartham anudàttàditvena vi÷eùayiùyàmaþ . na evam ÷akyam . iha hi prasajyeta . vàcaþ vikàraþ tvacaþ vikàraþ iti . etad hi samartham anudàttàdi . iha ca na syàt sarveùàm vikàraþ iti . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati yàvati eva dvitãyasya svarasya pràdurbhàvaþ tàvati eva pårvasya nighàtaþ iti yat ayam bhikùàdiùu garbhiõã÷abdasya pàñham karoti . katham kçtvà j¤àpakam . bhikùàdiùu garbhiõã÷abdasya pàñhe etat prayojanam anudàttàdilakùaõaþ a¤ mà bhåt iti . yadi ca padasya nighàtaþ garbha÷abdaþ ayam àdyudàttaþ tasmàt in antàt yaþ pratyayaþ pràpnoti saþ tàvat syàt . tasmin avasthite nighàtaþ . tatra kaþ anudàttàdilakùaõasya a¤aþ prasaïgaþ . pa÷yati tu àcàryaþ yàvati eva dvitãyasya svarasya pràdurbhàvaþ tàvati eva pårvasya nighàtaþ iti . ataþ bhikùàdiùu garbhiõã÷abdam pañhati . ## . padagrahaõam kriyate parimàõàrtham . vàkyasya mà bhåt anudàttam padam ekavarjam iti . (P_4,3.143) KA_II,324.2-7 Ro_III,733 kimartham etayoþ iti ucyate . ## . mayañ và etayoþ iti ucyate apavàdaviùaye anivçttiþ yathà syàt . bilvamayam bailvam . ## . etayoþ iti arthanirde÷aþ draùñavyaþ . dveùyam vijànãyàt : yogayoþ và pratyayayoþ và iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : etayoþ iti arthanirde÷aþ iti . (P_4,3.155) KA_II,324.9-325.18 Ro_III,733-736 kimartham idam ucyate . ## . vikàraþ vikàreõa yujyate avayavena avayavaþ . vikàràvayavayoþ vikàràvayavayuktatvàt mayañ pràpnoti . iùyate ca a¤ eva syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti mayañpratiùedhàrtham ¤itaþ ca tatpratyayàt a¤aþ vidhànam . evamartham idam ucyate . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . dçùñaþ hi avayave samudàya÷abdaþ . tat yathà pårve pa¤càlàþ uttare pa¤càlàþ tailam bhuktam ghçtam bhuktam . vikàre ca prakçti÷abdaþ dç÷yate . tat yathà . ÷àlãn bhuïkte mudgaiþ . ÷àlãvikàram mudgavikàreõa iti . tasmàt mayañ ataþ na bhaviùyati . na etat vivadàmahe . avayave samudàya÷abdaþ asti na asti iti vikàre và prakçti÷abdaþ iti . kim tarhi vikàràvayava÷abdaþ api tu asti . tataþ utpattiþ pràpnoti . ## . vikàràvayava÷abdàt prasaïgaþ iti cet tat na . kim kàraõam . tena anabhidhànàt . na hi vikàràvayava÷abdàt utpadyamànena pratyayena arthasya abhidhànam syàt . anabhidhànàt tataþ utapattiþ na bhaviùyati . tat ca ava÷yam anabhidhànam à÷rayitavyam . ## . abhidhàne hi sati anyataþ api mayañ prasajyeta : bailvasya vikàraþ iti . ## . tasmàt tatpratyayàntàt luk vaktavyaþ . yadi luk ucyate katham gaumayam bhasma drauvayam mànam kàpitthaþ rasaþ iti . anyatra gomayàt druvayàt phalàt ca luk vaktavyaþ . iha tarhi auùñrakã a¤antàt iti ãkàraþ na pràpnoti . iùñam eva etat saïgçhãtam . auùñrikà iti eva bhavitavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti . vu¤aþ ca a¤ kçtaprasaïgaþ iti . iha tarhi pàlà÷ã samit iti anupasarjanalakùaõaþ ãkàraþ na pràpnoti . mà bhåt evam a¤ yaþ anuparsarjanam iti . a¤antàt anupasarjanàt iti evam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kà÷akçtsninà proktà mãmàüsà kà÷akçtsnã tàm adhãte kà÷akçtsnà bràhmaõã iti . aõantàt iti ãkàraþ prasajyeta . tasmàt astu na tena anabhibhànàt iti eva . iha tarhi kàpotaþ rasaþ it pràõi÷abdaþ na upapadyate . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ . atha yaþ asau àdyaþ kapotaþ salomakaþ sapakùaþ na ca samprati praõiti katham tatra pràõi÷abdaþ vartate iti . atha matam etat prakçtyanvayàþ vikàràþ bhavanti iti iha api na doùaþ bhavati . (P_4,3.156.1) KA_II,325.20-326.6 Ro_III,737 katham idam vij¤àyate . krãte ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti parimàõàt vikàràvayavayoþ iti . àhosvit parimàõàt krãte ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti vikàràvayavayoþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate krãte ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti parimàõàt vikàràvayavayoþ iti pratyayamàtram pràpnoti . atha vij¤àyate parimàõàt krãte ye pratyayàþ vihitàþ te bhavanti vikàràvayavayoþ iti prakçtimàtràt pràpnuvanti . tasmàt ## . aïgam ca krãtavat iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . krãtavat iti vatinirde÷aþ ayam . yadi ca yàbhyaþ prakçtibhyaþ yena vi÷eùeõa krãte pratyayàþ vihitàþ tàbhyaþ prakçtibhyaþ tena vi÷eùeõa vikàràvayavayoþ bhavanti tataþ amã krãtavat kçtàþ syuþ . atha hi prakçtimàtràt và syuþ pratyayamàtram và syàt na amã krãtavat kçtàþ syuþ . (P_4,3.156.2) KA_II,326.7-327.12 Ro_III,737-740 ## . aõaþ vçddhàt mayañ iti etat bhavati vipratiùedhena . aõaþ avakà÷aþ tittióãka taittióãkam . mayañaþ avakà÷aþ kàùñhamayam . iha ubhayam pràpnoti . ÷àkamayam . oþ a¤aþ anudàttàdeþ a¤aþ ca mayañ bhavati vipratiùedhena . oþ a¤aþ avakà÷aþ àraóavam . mayañaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . dàrumayam . anudàttàdeþ a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ kauvalam jaradvçkùa jàradvçkùam . mayañaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àmramayam . ## . mayañaþ pràõya¤ bhavati vipratiùedhena . pràõya¤aþ avakà÷aþ gçdhra gàrdhram . mayañaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . càùam bhàsam . pràõya¤ bhavati vipratiùedhena . ## . na và eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ yaþ ayam a¤aþ mayañaþ ca . kim kàraõam . anavakà÷atvàt apavàdaþ mayañ . anavakà÷aþ mayañ sàvakà÷am a¤am bàdhiùyate . saþ katham anavakà÷aþ . yadi anuvartante ÷aiùikàþ . atha nivçttàþ ÷aiùikàþ vçddham àdyudàttam mayañaþ avakà÷aþ . ## . ayam ca api ayuktaþ vipratiùedhaþ yaþ ayam mayañaþ pràõya¤aþ ca . kim kàraõam . anavakà÷atvàt apavàdaþ mayañ iti eva . anavakà÷aþ mayañ . saþ yathà eva oþ a¤am anudàttàdeþ a¤am ca bàdhate evam pràõya¤am api bàdheta . ## . tasmàt mayaóvidhàne pràõibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam ayam mayañ oþ a¤am anudàttàdeþ a¤am ca bàdhiùyate . pràõya¤am na bàdhiùyate . yadi etat asti madhye apavàdàþ purastàt apavàdàþ iti mà anuvçtan ÷aiùikàþ . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam ayam aõ a¤am bàdhiùyate . mayañam na bàdhiùyate . ## . anudàttàdeþ a¤aþ pràõya¤ bhavati vipratiùedhena . anudàttàdeþ a¤ bhavati iti asya avakà÷aþ jaradvçkùa jàradvçkùam . pràõya¤aþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kapota kàpotam . pràõya¤ bhavati vipratiùedhena . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ tena và sati anena và . sàpavàdakaþ saþ vidhiþ . ayam punaþ nirapavàdakaþ . yadi tena syàt iha na syàt . ÷vàvidhaþ vikàraþ ÷auvàvidham . (P_4,3.163) KA_II,327.14-18 Ro_III,740-741 ## . phale lugvacanam anarthakam . kim kàraõam . prakçtyantaratvàt . prakçtyantaram àmalaka÷abdaþ phale vartate . ekàntadar÷anàt pràpnoti . ## . ekàntadar÷anàt prasaïgaþ iti cet vçkùe luk vaktavyaþ . vçkùaþ api phalaikàntaþ . (P_4,3.166) KA_II,327.20-328.3 Ro_III,741 ## . lupprakaraõe phalapàka÷uùàm upasaïkhyànam kartavyam . vrãhayaþ yavàþ màùàþ mudgàþ tilàþ . ## . puùpamåleùu ca bahulam lup vaktavyaþ . mallikà karavãram bisam mçõàlam . na ca bhavati . pàñalàni målàni . (P_4,4.1) KA_II,329.2-10 Ro_III,742 #<ñhakprakaraõe tat àha iti mà÷abdàdibhyaþ upasaïkhyànam># . ñhakprakaraõe tat àha iti mà÷abdàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . mà÷abdikaþ naitya÷abdikaþ kàrya÷abdikaþ . #<àhau prabhåtàdibhyaþ># . àhau prabhåtàdibhyaþ ñhak vaktavyaþ . prabhåtam àha pràbhåtikaþ . pàryàptikaþ . ## . pçcchatau susnàtàdibhyaþ ñhak vaktavyaþ . sausnàtikaþ saukharàtrikaþ saukha÷àyikaþ . ## . gacchatau paradàràdibhyaþ ñhak vaktavyaþ . pàradàrikaþ gaurutalpikaþ . (P_4,4.9) KA_II,12-15 Ro_III,743 iha keùàm cit sàühitikam ùatvam keùàm cit ùidartham . tatra na j¤àyate keùàm sàühitikam ùatvam keùàm ùidartham iti . parigaõanam kartavyam . #<àkarùàt parpàdeþ bhastràdibhyaþ kusãdsåtràt ca àvasathàt kisaràdeþ ùitaþ ùañ ete ñhagadhikàre># . (P_4,4.17) KA_II,329.17 Ro_III,743 vãvadhàt ca iti vaktavyam . vaivadhikaþ . (P_4,4.20) KA_II,330.2-12 Ro_III,743-745 nityagrahaõam kimartham . vibhaùà mà bhåt . na etat asti prayojanam . pårvasmin eva yoge vibhàùàgrahaõam nivçttam . idam tarhi prayojanam . ## . nityam tryantam mabviùayam eva yathà syàt . kevalasya prayogaþ mà bhåt . asti prayojanam etat . kim tarhi iti. ## . tatra yathàdhikàram tadviùayatà pràpnoti . nirvçtte it vartate . tena nirvçtte eva tryantam mabviùayam syàt . ye anye upacàràþ tatra na syàt . kçtrimam mahat suvihitam iti . evam tarhi bhàve iti prakçtya imap vaktavyaþ kuññimà bhåmiþ sekimaþ asiþ iti evamartham . tataþ vaktavyam treþ . treþ map bhavati . tataþ nityam . nityam tryantàt imap iti . kimartham idam . nityam tryantam imabviùaye eva yathà syàt . kevalasya prayogaþ mà bhåt iti . (P_4,4.23) KA_II,330.14-15 Ro_III,745 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham cårõã cårõinau cårõinaþ iti . ininà etat matvarthãyena siddham . (P_4,4.24) KA_II,330.17-331.2 Ro_III,745 ## . lavaõàt lugvacanam anarthakam . kim kàraõam . rasavàcivtàt . rasavàcã eùaþ lavaõa÷abdaþ . na eùaþ saüsçùñanimittaþ . àtaþ ca rasavàcã . ## . asaüsçùñe api hi lavaõa÷abdaþ vartate . tat yathà . lavaõam kùãram lavaõam pànãyam iti . ## . saüsçùñe api ca yadà na upalabhyate tadà àha . alavaõaþ såpaþ alavaõaþ ÷àkam iti . (P_4,4.30) KA_II,331.4-13 Ro_III,746 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . yat asau alpam dattvà bahu gçhõàti tat garhyam . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . ## iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . garhyàrtham garhyam . ## . mesyàcchabdalopaþ và draùñavyaþ . dviguõam me syàt iti prayacchati dvaiguõikaþ . traiguõikaþ . ## . vçddheþ vçdhuùibhàvaþ vaktavyaþ . vàrdhuùikaþ . (P_4,4.41) KA_II,331.15-16 Ro_III,746 ## . adharmàt ca iti vaktavyam . àdharmikaþ . (P_4,4.49) KA_II,331.18-332.2 Ro_III,747 ## . nçnaràbhyàm ca iti vaktavyam . nuþ dharmyà nàrã . narasya api nàrã . ## ## . vi÷asituþ iólopaþ ca a¤ ca vaktavyaþ . vi÷asituþ dharmyam vai÷astram . ## . vibhàjayituþ õilopaþ ca a¤ ca vaktavyaþ . vibhàjayituþ dharmyam vaibhàjitram . (P_4,4.55) KA_II,332.4-6 Ro_III,747 kim yasya mçdaïgaþ ÷ilpam saþ màrdaïgikaþ . kim ca ataþ . kumbhakàre pràpnoti . evam tarhi uttarapadalopaþ draùñavyaþ . ÷ilpam iva ÷ilpam . mçdaïgvàdanam ÷ilpam asya màrdaïgikaþ . paiñharikaþ . (P_4,4.59) KA_II,332.8-15 Ro_III,748 kimartham idam ucyate . na kak eva ucyate kà råpasiddhiþ : ÷àktãkaþ yàùñãkaþ iti . ÷aktiyaùñyoþ ãkàraþ ante ka÷abdaþ ca pratyayaþ . na sidhyati . vibhàùà ca eva hi ÷aktiyaùñyoþ ãkàraþ api ca ke aõaþ iti hrasvatvam prasajyeta . evam tarhi ikak ucyate . kà råpasiddhiþ . ÷àktãkaþ yàùñãkaþ iti . savarõadãrghatvena siddham . na sidhyati . yasya iti ca lopaþ pràpnoti . ikàroccàraõasàmàrthyàt na bhaviùyati . yadi tarhi pràpnuvan vidhiþ uccàraõasàmarthyàt bàdhyate savarõadãrghatvam api na pràpnoti . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ saþ vidhiþ bàdhyate . yasya tu vidheþ nimittam eva na asau bàdhyate . yasya iti lopam ca prati ikàroccàraõam anarthakam savarõadãrghatvasya tu nimittam eva . (P_4,4.60) KA_II,332.17-19 Ro_III,749 kim yasya asti matiþ saþ àstikaþ . kim ca ataþ . caure api pràpnoti . evam tarhi itilopaþ atra draùñavyaþ . asti iti asya matiþ àstikaþ . na asti iti asya matiþ nàstikaþ . diùñam iti asya matiþ daiùñikaþ . (P_4,4.62) KA_II,332.21-333.2 Ro_III,749 kim yasya chatradhàraõam ÷ãlam saþ chàtraþ . kim ca ataþ . ràjapuruùe pràpnoti . evam tarhi uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ. chatram iva chatram . guruþ chatram . guruõà ÷iùyaþ chatravat chàdyaþ ÷iùyeõa ca guruþ chatravat paripàlyaþ . (P_4,4.65) KA_II,333.4-9 Ro_III,750 ## . hitam bhakùàþ iti caturthãnirde÷aþ kartavyaþ . ## . itarathà hi nirde÷aþ na bhavati . hita÷abdena ca yoge caturthã vidhãyate . sà pràpnoti . saþ tarhi caturthãnirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . evam vakùyàmi . hitam bhakùàþ tasmai . tataþ dãyate niyuktam . tat asmai iti . (P_4,4.76) KA_II,333.11-22 Ro_III,750-751 ## . vahat iti abhidhàne ratha÷akañahalasãrebhyaþ pratyayavidhànam anarthakam . kim kàraõam . vihitatvàt . vihitaþ atra pratyayaþ tasya idam iti . ÷abdabhedàt avidhànam . ÷abdabhedàt avidhiþ saþ bhavati . anyaþ hi ÷abdaþ ratham vahati anyaþ hi rathasya voóhà iti . #<÷abdabhedàt avidhànam iti cet arthà÷rayatvàt pratyayavidhànasya arthasàmànyàt siddham># . ÷abdabhedàt avidhànam iti cet arthà÷rayaþ pratyayavidhiþ . saþ eva artha ratham vahati saþ eva rathasya voóhà iti . tatra arthasàmànyàt siddham . idam tarhi prayojanam . yaþ dvau rathau vahati saþ dvirathyaþ . yaþ dvayoþ rathayoþ voóhà saþ dvirathaþ . tena sati luk bhavati . anena sati kasmàt na bhavati . pràk dãvyataþ iti ucyate . (P_4,4.82) KA_II,334.2-6 Ro_III,751-752 kim nipàtyate . jananyàþ janãbhàvaþ nipàtyate yat ca pratyayaþ . ## . janyàþ iti nipàtanam anarthakam . kim kàraõam . pa¤camãnirde÷àt . jananã÷abdàt eùà pa¤camã . idam tarhi prayojanam . sarvakàlaþ pratyayavidhiþ yathà vij¤àyeta . janãm vahanti janyàþ . janãm voóhàraþ janyàþ . janãm avàkùuþ janyàþ iti . (P_4,4.83) KA_II,334.8-13 Ro_III,752 ## . vidhyati akaraõena iti vaktavyam . ## . adhanuùà iti ucyamàne atriprasaïgaþ bhavati . iha api prasajyeta . ÷arkaràbhiþ vidhyati . kaõñakaiþ vidhyati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati ÷arkaràbhiþ vidhyati kaõñakaiþ vidhyati iti . anabhidhànàt . (P_4,4.90) KA_II,334.15-19 Ro_III,752-753 gçhapatinà saüyukte iti ucyate . tatra dakùiõàgnau api pràpnoti . dakùiõàgniþ api gçhapatinà saüyujyate . evam tarhi gçhapatinà saüyukte iti ucyate sarvaþ ca gçhapatinà saüyuktaþ . tatra prakarùagatiþ bhaviùyati : sàdhãyaþ yaþ gçhapatinà saüyuktaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yasmin patnãsaüyàjyàþ kriyante . atha và gçhapatiþ nàma mantraþ . saþ yasmin ucyate . atha và sa¤j¤àyàm iti vartate . (P_4,4.128) KA_II,334.21-335.3 Ro_III,753 ## . màsatanvoþ anantaràrthe và iti vaktavyam . madhu asmin asiti madhu anantaram và madhavyaþ màdhavaþ . ## . lugakàrekàrarephàþ ca pratyayàþ vaktavyàþ . luk madhuþ tapaþ nabhaþ . akàraþ iùaþ årjaþ . ikàraþ ÷uciþ . rephaþ ca ÷ukraþ . (P_4,4.140) KA_II,335.5-15 Ro_III,753-754 ## . akùarasamåhe chandasaþ upasaïkhyànam kartavyam . o ÷ràvaya iti caturakùaram . astu ÷rauùañ iti caturakùaram . ye yajàmahe iti pa¤càkùaram . yaja iti dvyakùaram . dvyakùaraþ vaùañkàraþ . eùaþ vai saptada÷àkùaraþ chandasyaþ praj¤àpatiþ yaj¤am anu vihitaþ . ## . chandasi bahubhirvasavyairupasaïkhyànam . hastau pçõasva bahuviþ vasavyaiþ . ## . agnirã÷evasavyasya upasaïkhyànam kartavyam . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . svàrthavij¤ànàt siddham . svàrthavij¤ànàt siddham etat . vasavaþ eva vasavyàþ pàntu . (P_5,1.1) KA_II.336.2-23 Ro_IV.3-6 pràgvacanam kimartham . ##kim uktam . tatra tàvat uktam pràgvacanam sakçdvidhànàrtham . adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye aõprasaïgaþ iti . iha api pràgvacanam kriyate sakçdvidhànàrtham . sakçt vihitaþ pratyayaþ vihitaþ yathà syàt . yoge yoge tasya grahaõam mà kàrùam iti . na etat asti prayojanam . adhikàràt api etat siddham . adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye chaprasaïgaþ . adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye chaþ pràpnoti . ugavàdibhyaþ yat chaþ ca iti chaþ api pràpnoti . tasmàt pràgvacanam kartavyam . atha kriymàõe api pràgvacane katham idam vij¤àyate . pràk krãtàt yàþ prakçtayaþ àhosvit pràk krãtàt ye arthàþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate pràk krãtàt yàþ prakçtayaþ iti saþ eva doùaþ apavàdaviùaye api chaprasaïgaþ iti . atha vij¤àyate pràk krãtàt ye arthàþ iti na doùaþ bhavati . samàne arthe prakçtivi÷eùàt utpadyamànaþ yat cham bàdhiùyate . yathà na doùaþ tathà astu. pràk krãtàt ye arthàþ iti vij¤àyate . kutaþ etat . tathà hi ayam pràdhànyena artham pratinirdi÷ati . itarathà hi bahvyaþ tatra prakçtayaþ pañhyante . tataþ yàm kàm cit evam prakçtim avadhitvena upàdadãta . atha và punaþ astu pràk krãtàt yàþ prakçtayaþ iti . nanu ca uktam apavàdaviùaye api chaprasaïgaþ iti . na và kva cit vàvacanàt . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . kva cit vàvacanàt . yat ayam kvac vàvacanam karoti vibhàùà havirapåpàdibhyaþ iti tat j¤àpayati na apavàdaviùaye chaþ bhavati iti . yadi evam na arthaþ pràgvacanena . adhikàràt siddham . nanu ca uktam adhikàràt siddham iti cet apavàdaviùaye chaprasaïgaþ iti . parihçtam etat õa và kva cit vàvacanàt iti . atha kimartham iyàn avadhiþ gçhyate na pràk ñha¤aþ iti eva ucyeta . etat j¤àpayati àcàryaþ artheùu ayam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . samàne arthe prakçtivi÷eùàt utpadyamànaþ yat cham bàdhate . (P_5,1.2.1) KA_II.337.2-21 Ro_IV.6-7 ##. ya¤¤yau bhavataþ a¤aþ pårvavipratiùedhena . kim prayojanam ùanaïgåpànahau prayojanam . yataþ avakà÷aþ ÷aïkavyam dàru picavyaþ kàrpàsaþ . a¤aþ avakà÷aþ vàrdhram vàratram . sanaïguþ nàma carmavikàraþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . sanaïgavyam carma . ¤yasya avakà÷aþ aupànahyam dàru . a¤aþ saþ eva . upànat nàma carmavikàraþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . aupànahyam carma . #<óha¤ ca># . óha¤ ca bhavati a¤aþ pårvavipratiùedhena . óha¤aþ avakà÷aþ chàdiùeyam tçõam . a¤aþ saþ eva . chadiþ nàm carmavikàraþ . tasmàt ubhayam pràpnoti . chàdiùeyam carma . óha¤ bhavati pårvavipratiùedhena . ##. havirapåpàdibhyaþ vibhàùàyàþ yat bhavati pårvavipratiùedhena . havirapåpàdibhyaþ vibhàùàyàþ avakà÷aþ àmikùyam àmikùãyam puroóà÷yam puroóà÷ãyam . yataþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . caravyàþ taõóulàþ . yat bhavati pårvavipratiùedhena . ##. annavikàrebhyaþ ca vibhàùàyàþ yat bhavati pårvavipratiùedhena . annavikàrebhyaþ ca vibhàùàyàþ avakà÷aþ suryàþ surãyàþ . yataþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . saktavyàþ dhànàþ iti . yat bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti . (P_5,1.2.2) KA_II.337.22-338.15 Ro_IV.7-10 ayam nàbhi÷abdaþ gavàdiùu pañhyate. tatra eva ucyate nàbhi nabham ca iti . tatra codyate . ##. nàbheþ nabhabhàve pratyayànupapattiþ . kim kàraõam . prakçtyabhàvàt . vikçteþ prakçtau abhidheyàyàm pratyayena bhavitavyam na ca nàbhisa¤j¤ikàyàþ vikçteþ prakçtiþ asti . yat eva hi tanmaõóalacakràõàm maõóalacakram tat nabhyam iti ucyate . ## . siddham etat . katham . ÷àkhàdiùu nàbhi÷abdaþ pañhitavyaþ hrasvatvam ca vaktavyam . nàbhiþ iva nabhyam iti . kaþ punaþ iha upamàrthaþ . yat tat akùadhàraõam parivartanam và . aparaþ àha : yat tat a¤janopà¤janam iti . na tarhi idànãm idam vaktavyam nàbhi nabham ca iti . vaktavyam ca . kim prayojanam . yàni etàni aravanti cakràõi tadartham . tatra nàbhisa¤j¤ikàyàþ vikçteþ prakçtiþ asti . yàni ca api anaravanti cakràõi tadartham api idam vaktavyam . dç÷yate hi samudàyàt avayavasya pçthaktvam . tat yathà vàrkùã ÷àkhà iti . guõàntarayogàt ca vikàra÷abdaþ dç÷yate . tat yathà vaibhãtakaþ yåpaþ khàdiram caùàlam iti . tatra avayavasamudàye vçttiþ bhaviùyati . atha yaþ nabhyàrthaþ vçkùaþ katham tatra bhavitavyam . nabhyaþ vçkùaþ nabhyà ÷iü÷ipà iti . ##. nabhyàt tu luk vaktavyaþ . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . nabhyàrthaþ nabhyaþ iti . (P_5,1.3) KA_II.338.17-21 Ro_IV.10 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham a÷ãti÷atam kambalyam iti . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . aparimàõavistàcitakambalebhyaþ na taddhitaluki iti . idam tarhi prayojanam sa¤j¤àyàm iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . kambalãyàþ årõàþ . etat api na asti prayojanam . parimàõaparyudàsena paryudàse pràpte tatra kambalagrahaõam kriyate parimàõàrtham parimàõam ca sa¤j¤à eva . (P_5,1.4) KA_II.338.23-339.2 Ro_IV.10-11 kim iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham và apràpte . uvarõàntàt iti và nitye pràpte anyatra và apràpte . ## . havirapåpàdibhyaþ apràpte vibhàùà . pràpte nityaþ vidhiþ . caravyàþ taõóulàþ . (P_5,1.6) KA_II.339.4-5 Ro_IV.11 ##. yatprakaraõe rathàt ca upasaïkhyànam . rathàya hità rathyà . (P_5,1.7) KA_II.339.7-18 Ro_IV.11-12 vçùa÷abdaþ ayam akàràntaþ gçhyate . vçùan÷abdaþ api nakàràntaþ asti . tasya upasaïkhyànam kartavyam vçùa÷abdaþ ca àde÷aþ vaktavyaþ vçùõe hitam iti vigçhya vçùyam iti eva yathà syàt . tathà brahman÷abdaþ nakàràntaþ gçhyate . bràhmaõa÷abdaþ ca akàràntaþ asti . tasya upasaïkhyànam kartavyam brahman÷abdaþ ca àde÷aþ vaktavyaþ bràhmaõebhyaþ hitam iti vigçhya brahmaõyam iti eva yathà syàt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . samànàrthau etau vçùa÷abdaþ vçùan÷abdaþ ca brahman÷abdaþ bràhmaõa÷abdaþ ca . àtaþ ca samànàrthau . evam hi àha . kutaþ nu carasi brahman . kutaþ nu carasi bràhmaõa iti . tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ aparasmàt utpattiþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà . aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati àvikam iti . evam iha api vçùàya hitam iti vigçhya vçùyam iti bhaviùyati . vçùõe hitam iti vigçhya vàkyam eva . tathà brahmaõe hitam iti vigçhya brahmaõyam iti bhaviùyati . bràhmaõebhyaþ hitam iti vigçhya vàkyam eva bhaviùyati . trai÷abdyam ca iha sàdhyam . tat ca evam sati siddham bhavati . (P_5,1.9.1) KA_II.339.20-340.18 Ro_IV.12-14 ##. bhogottarapadàt khavidhàne anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . kim kàraõam . pårvapadàrthahitatvàt . uttarapadàrthapradhànaþ tatpuruùaþ pårvapadàrthapradhàne ca pratyayaþ iùyate . pitçbhogàya hite pràpnoti pitre ca eva hite iùyate . evam tarhi bhogãnarpratyayaþ vij¤àsyate . ## . bhogãnar iti yadi pratyayaþ vidhãyate vàvacanam kartavyam màtrãyaþ pitrãyaþ iti api yathà syàt . ##. ràjàcàryàbhyàm nityam iti vaktavyam . ràjabhogãnaþ . àcàryàt aõatvam ca . àcàryabhogãnaþ . kim bhogãnarpratyayaþ vidhãyate iti ataþ ràjàcàryàbhyàm nityam iti vaktavyam . na iti àha . sarvathà ràjàcàryàbhyàm nityam iti vaktavyam . iha ca gràmaõibhogãnaþ senànibhogãnaþ iti uttarapade iti hrasvatvam na pràpnoti . iha ca abbhoginaþ iti apaþ bhi iti tatvam pràpnoti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam bhogottarapadàt khavidhàne anirde÷aþ pårvapadàrthahitatvàt iti . na eùaþ doùaþ . ayam bhoga÷abdaþ asti eva dravyapadàrthakaþ . tat yathà bhogavàn ayam de÷aþ iti ucyate yasmin gàvaþ sasnàni ca vartante . asti kriyàpadàrthakaþ . tat yathà bhogavàn ayam bràhmaõaþ iti ucyate yaþ samyak snànàdãþ kriyàþ anubhavati . tat yaþ kriyàpadàrthakaþ tasya ayam grahaõam . yaþ ca pitçsthàbhyaþ kriyàbhyaþ hitaþ sambandhàt asau pitre api hitaþ bhavati . yadi sambandhàt astu dravyapadàrthakasya api grahaõam . yaþ api hi pitçdravyàya hitaþ sambandhàt asau pitre hitaþ bhavati . atha và bhoga÷abdaþ ÷arãravàcã api dr÷yate . tat yathà ahiþ iva bhogaiþ paryeti bàhum iti. ahiþ iva ÷arãraiþ iti gamyate . evam pitç÷arãràya hitaþ pitçbhogãõaþ iti . (P_5,1.9.2) KA_II.340.19-341.6 Ro_IV.14-15 ##. khavidhàne pa¤cajanàt upasaïkhyànam kartavyam . pa¤cajanàya hitaþ pa¤cajanãnaþ . samànàdhikaraõe iti vaktavyam . yaþ hi pa¤cànàm janàya hitaþ pa¤cajanãyaþ saþ bhavati . ##. sarvajanàt ñha¤ vaktavyaþ khaþ ca . sarvajanàya hitaþ sàrvajanikaþ sàrvajanãnaþ . samànàdhikaraõe iti ca vaktavyam . yaþ hi sarveùàm janàya hitaþ sarvajanãyaþ saþ . ##. mahàjanàt nityam ñha¤ vaktavyaþ . mahàjanàya hitaþ màhàjanikaþ . tatpuruùe iti vaktavyam bahuvrãhau mà bhåt iti . mahàn janaþ asya mahàjanaþ mahàjanàya hitaþ mahàjanãyaþ . yadi tarhi atiprasaïgàþ santi iti upàdhiþ kriyate àdyanyàse api upàdhiþ kartavyaþ . àtmanvi÷vajane samànàdhikaraõe iti vaktavyam . yaþ his vi÷veùàm janàya hitaþ vi÷vajanãyaþ saþ bhavati . atha matam etat anabhidhànàt àdyanyàse na bhaviùyati iti iha api na arthaþ upàdhigrahaõena . iha api anabhidhànàt na bhaviùyati . (P_5,1.10) KA_II.341.8-13 Ro_IV. 15-16 ##. sarvàt õasya và iti vaktavyam . sàrvaþ sarvãyaþ . ##. puruùàt vadhe iti vaktavyam : pauruùeyaþ vadhaþ . atyalpam idam ucyate : puruùàt vadhe iti . puruùàt vadhavikàrasamåhatenakçteùu iti vaktavyam : pauruùeyaþ vadhaþ , pauruùeyaþ vikàraþ , pauruùeyaþ samåhaþ , tena kçtam pauruùeyam . (P_5,1.12) KA_II.341.15-20 Ro_IV.16 ## . tadartham iti kçtyanàmabhyaþ ñha¤ vaktavyaþ . indramahàrtham aindramahiham gàïgàmahiham kà÷eruyaj¤ikam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . prayojanena kçtatvàt . yat hi indramahàrtham indramahaþ tasya prayojanam bhavati . tatra prayojanam iti eva siddham . (P_5,1.13) KA_II.341.22-342.20 Ro_IV.17-19 ##. upadhyartham iti pratyayasya iha anupapattiþ . kim kàraõam . upadhyabhàvàt . vikçteþ prakçtau abhidheyàyàm pratyayena bhavitavyam . na ca upadhisa¤j¤ikàyàþ vikçteþ prakçtiþ asti . yat hi tat rathàïgam tat aupadheyam iti ucyate . ##. siddham etat . katham . kçdantasya svàrthe a¤ vaktavyaþ . upadhãyate upadheyam . upadheyam eva aupadheyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam upadhyartham iti pratyayànupapattiþ iti . na etat asti . ayam upadhi÷abdaþ asti eva karmasàdhanaþ . upadhãyate upadhiþ iti . asti bhàvasàdhanaþ . upadhànam upadhiþ iti . tat yaþ bhàvasàdhanaþ tasya idam grahaõam . evam api na sidhyati . kim kàraõam . vikçteþ prakçtau iti vartate . prakçtivikçtigrahaõam nivartiùyate . tat ca ava÷yam nivartyam ihàrtham uttaràtham ca . ihàrtham tàvat . bàleyàþ taõóulàþ . uttaràrtham çùabhopànahoþ ¤yaþ . àrùabhyaþ vatsaþ iti . atha tadartham iti anuvartate utàho na . kim ca arthaþ anuvçttyà . bàóham arthaþ . tat asya tat asmin syàt iti tadarthe yathà syàt . iha mà bhåt . pràsàdaþ devadattasya syàt iti . pràkàraþ nagarasya syàt iti . yadi tadartham iti anuvartate çùabhopànahoþ ¤yaþ çùabhàrthaþ ghàsaþ upànadarthaþ tilakalkaþ iti atra api pràpnoti . evam tarhi anuvartate prakçtivikçtigrahaõam . nanu ca uktam balyçùabhayoþ na sidhyati iti . kim punaþ bhavàn vikàram matvà àha balyçùabhayoþ na sidhyati iti . yadi tàvat yaþ prakçtyupamardena bhavati saþ vikàraþ vaibhãtakaþ yåpaþ khàdiram caùàlam iti na sidhyati . atha matam etat eva guõàntarayuktam vikàraþ iti balyçùabhayoþ api siddham bhavati . guõantarayuktàþ hi taõóulàþ bàleyàþ guõàntarayuktaþ ca vatsaþ àrùabhaþ . aupadheyam tu na sidhyati . vacanàt svàrthikaþ bhaviùyati . (P_5,1.16) KA_II.342.22-343.6 Ro_IV.19-21 syàdgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . pràsàdaþ devadattasya pràkàraþ nagarasya iti . atha kriyamàõe api syàdgrahaõe iha kasmàt na bhavati . pràsàdaþ devadattasya syàt . pràkàraþ nagarasya syàt iti . ÷akyàrthe liï iti vaktavyam . na evam ÷akyam . idànãm eva hi uktam na hi upàdheþ upàdhiþ bhavati vi÷eùaõasya và vi÷eùaõam iti . evam tarhi itikaraõaþ kriyate . tataþ cet vivakùà bhavati . vivakùà ca dvayã . asti eva pràyoktrã vivakùà asti laukikã . prayoktà hi mçdvyà snigdhayà ÷lakùõayà jihvayà mçdån snigdhàn ÷lakùõàn ÷abdàn prayuïkte . laukikã vivakùà yatra pràyasya sampratyayaþ . pràyaþ iti lokaþ vyapadi÷yate . na ca pràsàdaþ devadattasya syàt pràkàraþ nagarasya syàt iti atra utpadyamànena pratyayena pràyasya sampratyayaþ syàt . yadi evam na arthaþ syàdgrahaõena . na hi pràsàdaþ devadattasya syàt pràkàraþ nagarasya syàt iti atra utpadyamànena pratyayena pràyasya sampratyayaþ syàt . (P_5,1.19.1) KA_II.343.8-344.10 Ro_IV.22-25 kimartham saïkhyàyàþ pçthaggrahaõam kriyate na saïkhyà api parimàõam eva tatra parimàõaparyudàsena paryudàsaþ bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat saïkhyayàþ pçthaggrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyà saïkhyà anyat parimàõam iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . aparimàõabistàcitakambaelbhyaþ na taddhitaluki iti dvàbhyàm ÷atàbhyàm krãtà dvi÷atà tri÷atà parimàõaparyudàsena na bhavati iti . yadi etat j¤àpyate tat asya parimàõam saïkhyàyàþ sa¤j¤àsaïghasåtràdhyayaneùu iti vi÷eùaõam na prakalpate parimàõam yà saïkhyà iti . iha ca krãtavat parimàõat iti saïkhyàvihitasya pratyayasya atide÷aþ na prakalpate . ÷atasya vikàraþ ÷atyaþ ÷atikaþ . sàhasraþ iti . yat tàvat ucyate tat j¤àpayati àcàryaþ anyà saïkhyà anyat parimàõam iti . nyàyasiddham eva etat . bhedamàtram saïkhyà àha . yat ca iùãkàntam yat ca aparimàõam sarvasya saïkhyà bhedamàtram bravãti . parimàõam tu sarvataþ . sarvataþ mànam iti ca ataþ parimàõam iti . prasthasya ca samànàkçteþ na kutaþ cit vi÷eùaþ gamyate na ca unmànataþ na parimàõataþ na pramàõataþ . kim punaþ unmànam kim parimàõam kim pramàõam . #<årdhvamànam kila unmànam># . årdhvam yat mãyate tat unmànam . ##. sarvataþ mànam iti ca ataþ parimàõam . kuta etat . pariþ sarvatobhàve vartate . #<àyàmaþ tu pramàõam syàt >#. àyàmavivakùàyàm pramàõam iti etat bhavati . saïkhyà bàhyà tu sarvataþ . àtaþ ca sarvataþ saïkhyà bàhyà . ##. evam ca kçtvà saïkhyàyàþ pçthaggrahaõam kriyate . yat api ucyate tat asya parimàõam saïkhyàyàþ sa¤j¤àsaïghasåtràdhyayaneùu iti vi÷eùaõam na prakalpate iti . àha ayam parimàõam yà saïkhyà iti . na ca asti saïkhyà parimàõam . tatra vacanàt iyatã vivakùà bhaviùyati . yad api ucyate krãtavat parimàõat iti saïkhyàvihitasya pratyayasya atide÷aþ na prakalpate iti . saïkhyàyàþ iti ca tatra vaktavyam . (P_5,1.19.2) KA_II.344.11-345.7 Ro_IV.25-27 kim punaþ ime ñhagàdayaþ pràk arhàt bhavanti àhosvit saha arheõa . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<ñhagàdayaþ pràk arhàt cet arhe tadvidhiþ># . ñhagàdayaþ pràk arhàt cet arhe tadvidhiþ . arhe ñhagàdayaþ vidheyàþ . ÷atam arhati ÷atyaþ ÷atikaþ . sàharaþ iti . vasne vasanàt siddham . iha yaþ ÷atam arhati ÷atam tasya vasnaþ bhavati . tatra saþ asya aü÷avasnabhçtayaþ iti eva siddham . ## . vasne vacanàt siddham iti cet màüsaudanikàdiùu apràptiþ . màüsaudanikaþ atithiþ ÷vaitacchatrikaþ kàlàyasåpikaþ . tathà guõànàm paripra÷naþ bhavati . kim ayam bràhmaõaþ arhati . ÷atam arhati ÷atyaþ ÷atikaþ sàhasraþ naiùkikaþ iti na sidhyati . santu tarhi sahàrheõa . #<à arhàt cet bhojanàdiùu atrprasaïgaþ >#. à arhàt cet bhojanàdiùu atrprasaïgaþ bhavati . bhojanam arhati . pànam arhati iti . kim ucyate bhojanàdiùu atrprasaïgaþ iti yadà chedàdibhyaþ iti ucyate . ava÷yam màüsaudanikàdyartham yogavibhàgaþ kartavyaþ . tat arhati . tataþ chedàdibhyaþ nityam iti . tasmin kriyamàõe bhojanàdiùu atrprasaïgaþ bhavati . ##. kim uktam . anabhidhànàt iti . anabhidhànàt bhojanàdiùu atiprasaïgaþ na bhavati [R: bhaviùyati] . atha và yogavibhàgaþ na kariùyate . katham màüsaudanikaþ atithiþ ÷vaitacchatrikaþ kàlàyasåpikaþ . asmin dãyate asmai iti ca evam etat siddham . atha và punaþ astu pràk arhàt . nanu ca uktam ñhagàdayaþ pràk arhàt cet arhe tadvidhiþ iti . parihçtam etat vasne vacanàt siddham iti . nanu ca uktam vasne vacanàt siddham iti cet màüsaudanikàdiùu apràptiþ . màüsaudanikaþ atithiþ ÷vaitacchatrikaþ kàlàyasåpikaþ . tathà guõànàm paripra÷naþ bhavati . kim ayam bràhmaõaþ arhati . ÷atam arhati ÷atyaþ ÷atikaþ sàhasraþ naiùkikaþ iti na sidhyati . na eùaþ doùaþ . asmin dãyate asmai iti ca evam etat siddham . (P_5,1.20.1) KA_II.345.9-25 Ro_IV. 27-29 asamàse iti kimartham . paramaniùkeõa krãtam paramanaiùkikam . na etat asti . niùka÷abdàt pratyayaþ vidhãyate . tatra kaþ prasaïgaþ yat paramaniùka÷abdàt syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . tadantavidhinà pràpnoti . grahaõavatà pràtipadikena tadantividhiþ pratiùidhyate . ##. niùkàdiùu asamàsagrahaõam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . pårvatra tadantvidheþ pratiùedhaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pràk vateþ ñha¤ iti atra tadantavidhiþ siddhaþ bhavati . na etat asti prayojanam . grahaõavatà pràtipadikena tadantividhiþ pratiùidhyate . na ca ñha¤vidhau kà cit prakçtiþ gçhyate . idam tarhi prayojanam . à arhàt agopucchasaïkhyàparimàõàt ñhak . paramagopucchena krãtam pàramagopucchikam . atra tadantavidhiþ siddhaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . vidhau pratiùedhaþ pratiùedhaþ ca ayam . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ itaþ uttaram tadantavidheþ pratiùedhaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pàryàõaturàyaõacàndràyaõam vartayati dvaipàràyaõikaþ traipàràyaõikaþ . atra tadantavidhiþ siddhaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat . pràk vateþ saïkhyàpårvapadànàm tadantagrahaõam aluki . pårvatra eva tarhi prayojanam . khalayavamàùatilavçùabrahmaõaþ ca iti . kçùõatilebhyaþ hitaþ kçùõatilyaþ . ràjamàùebhyaþ hitam ràjamàùyam . (P_5,1.20.2) KA_II.346.1-4 Ro_IV.29-30 ## . pràk vateþ saïkhyàpårvapadànàm tadantagrahaõam aluki kartavyam . pàryàõaturàyaõacàndràyaõam vartayati dvaipàràyaõikaþ traipàràyaõikaþ . aluki iti kimartham . dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam dvi÷årpam . tri÷årpam . dvi÷årpeõa krãtam dvai÷aurpikam . trai÷aurpikam . (P_5,1.21) KA_II.346.6-8 Ro_IV.30-31 #<÷atapratiùedhe anya÷atatve apratiùedhaþ># . ÷atapratiùedhe anya÷atatve pratiùedhaþ na bhavati iti vaktavyam. iha mà bhåt . ÷atena krãtam ÷atyam ÷àñaka÷atam iti . anya÷atatve iti kim . ÷atakam nidànam . (P_5,1.22) KA_II.346.10-18 Ro_IV.31-32 óateþ ca iti vaktavyam iha api yathà syàt . katibhiþ krãtam katikam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . tyantàyàþ na iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . arthavataþ ti÷abdasya grahaõam na ca óateþ ti÷abdaþ arthavàn . na eùà paribhàùà iha ÷akyà vij¤àtum . na hi kevalena pratyayena arthaþ gamyate . kena tarhi . saprakçtikena . kva tarhi eùà paribhàùà bhavati . yàni etàni ÷abdasaïghàtagrahaõàni . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . arthavadgrahaõàt siddham . nanu ca uktam na eùà paribhàùà iha ÷akyà vij¤àtum . na hi kevalena pratyayena arthaþ gamyate iti . kevalena api pratyayena arthaþ gamyate . katham . uktam anvayavyatirekàbhyàm . (P_5,1.23) KA_II.346.20-347.8 Ro_IV.32-33 kasya ayam iñ vidhãyate . kanaþ iti àha . tat kanaþ grahaõam kartavyam . akriyamàõe hi kanaþ grahaõe pratyayàdhikàràt pratyayaþ ayam vij¤àyeta . ñitkaraõasàmarthyàt àdiþ bhaviùyati . asti anyat ñitkaraõe prayojanam . ñitaþ iti ãkàraþ yathà syàt . akàràntaprakaraõe ãkàraþ na ca eùaþ akàràntaþ . evam api kutaþ etat ñitkaraõasàmarthyàt àdiþ bhaviùyati na punaþ akàràntaprakaraõe sati anakàràntàt api ãkàraþ syàt . tasmàt kaõaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . saïkhyàyàþ ati÷adantàyàþ kan iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . vatoþ iti eùà pa¤camã kan iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam . na ca pratyayavidhau pa¤camyàþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . (P_5,1.24) KA_II.347.10-14 Ro_IV.33-34 asa¤j¤àyàm iti kimartham . triü÷atkaþ viü÷atkaþ . katham ca atra kan bhavati . saïkhyàyàþ kan bhavati iti . ati÷adantàyàþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati atra kan iti yat ayam viü÷atikàt khaþ iti pratyayàntanipàtanam karoti . viü÷ateþ etat j¤àpakam syàt . na iti àha . yogàpekùam j¤àpakam . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . viü÷atitriü÷abhyàm kan bhavati iti . tataþ óvun asa¤j¤àyàm iti . (P_5,1.25) KA_II.347.16-20 Ro_IV.34 #<ñithan ardhàt ca># . ñithan ardhàt ca iti vaktavyam . ardhikaþ ardhikã . ## . kàrùàpaõàt ñiñhan vaktavyaþ và ca pratiþ àde÷aþ vaktavyaþ . kàrùàpaõikaþ kàrùàpaõikã pratikaþ pratikã . (P_5,1.28) KA_II.347.22-349.4 Ro_IV.35-37 dvigoþ luki uktam . kim uktam . tatra tàvat uktam dvigoþ luki tannimittagrahaõam. arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . iha api dvigoþ luki tannimittagrahaõam kartavyam . dvigoþ nimittam yaþ taddhitaþ tasya luk bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam dvi÷årpam . tri÷årpam . dvi÷årpeõa krãtam dvai÷aurpikam . trai÷aurpikam . arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api . arthavi÷eùasya asampratyaye atannimittàt api vaktavyam . kim prayojanam . dvayoþ ÷årpayoþ samàhàraþ dvi÷årpã . dvi÷årpyà krãtam iti vigçhya dvi÷årpam iti eva yathà syàt . atha kriyamàõe api tannimittagrahaõe katham idam vij¤àyate . tasya nimittam tannimittam tannimittàt iti àhosvit saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate tasya nimittam tannimittam tannimittàt iti kriyamàõe api tannimittagrahaõe atra pràpnoti . dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam dvi÷årpam . tri÷årpam . dvi÷årpeõa krãtam dvai÷aurpikam . trai÷aurpikam . atha vij¤àyate saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti na doùaþ bhavati . yatha na doùaþ tathà astu . saþ nimittam asya saþ ayam tannimittaþ tannimittàt iti vij¤àyate . kutaþ etat . yat ayam àha arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . tat tarhi tannimittagrahaõam kartavyam . na kartavyam . dvigoþ iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . sambandhaùaùñhã . dvigoþ taddhitasya luk bhavati . kim ca dvigoþ taddhitaþ . nimittam . yasmin dviguþ iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . idam tarhi vaktavyam arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . etat ca na vaktavyam . iha asmàbhiþ trai÷abdyam sàdhyam . dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam dvi÷årpam . tri÷årpam . dvi÷årpeõa krãtam dvai÷aurpikam . trai÷aurpikam iti . tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ aparasmàt utpattiþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà . aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati . evam iha api dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam iti vigçhya dvi÷årpam iti bhaviùyati . dvi÷årpyà krãtam iti vigçhya vàkyam eva bhaviùyati . atha asa¤j¤àyàm iti kimartham . pà¤calohitikam pà¤cakalàpikam . ## . sa¤j¤àpratiùedhaþ ca anarthakaþ . kim kàraõam . tannimittatvàt lopasya . na antareõa taddhitam taddhitasya ca lukam dviguþ sa¤j¤à asti . yaþ tasmàt utpadyate na asu tannimittam syàt . evam tarhi idam syàt . pa¤cànàm lohitànàm samàhàraþ pa¤calohitã pa¤calohityà krãtam . atra api pa¤calohitam iti eva bhavitavyam . katham . uktam hi etat arthavi÷eùàsampratyaye atannimittàt api iti . ## . uktam saïkhyàtve adhyardhagrahaõasya prayojanam . kim uktam . adhyardhagrahaõam ca samàsakanvidhyartham luki ca agrahaõam iti . tasmàt iha adhyardhagrahaõànarthakyam . tasmàt iha adhyardhagrahaõam anarthakam . dvigoþ iti eva luk siddhaþ . (P_5,1.29) KA_II.349.6-9 Ro_IV.37 kàrùàpaõasahasràbhyàm suvarõa÷atamànayoþ upasaïkhyànam kartavyam . adhyardhasuvarõam adhyardhasauvarõikam adhyardha÷atamànam adhyardha÷àtamànam dvi÷atamànam dvi÷àtamànam (P_5,1.30-31) KA_II.349.12-18 Ro_IV.37-38 ## . dvitribhyàm iti yat ucyate dvaiyogyam etat draùñavyam . kim idam dvaiyogyam iti . dvayoþ yogayoþ bhavam dviyogam . dviyogasya bhàvaþ dvaiyogyam iti . dveùyam vijànãyàt : avi÷eùeõa itaþ uttaram dvitribhyàm iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : dvitribhyàm dvaiyogyam iti . ## . tatra ca bahugrahaõam kartavyam . bahuniùkam bahunaiùkikam . bahubistam bahubaistikam . (P_5,1.33) KA_II.349.20-350.4 Ro_IV.38 ## . khàryàþ ãkan kevalàyàþ ca iti vaktavyam . khàrãkam . ## .kàkiõyàþ ca upasaïkhyànam kartavyam . adhyardhakàkiõãkam dvikàkiõãkam . ## . kevalàyàþ ca iti vaktavyam . kàkiõãkam . (P_5,1.35) KA_II.350.6-11 Ro_IV.38-39 #<÷ata÷àõàbhyàm và># . ÷ata÷àõàbhyàm và iti vaktavyam . adhyardha÷atam adhyardha÷atyam pa¤ca÷atam pa¤ca÷atyam adhyardha÷àõam adhyardha÷àõyam pa¤ca÷àõam pa¤ca÷àõyam . ## . dvitripårvàt aõ ca iti vaktavyam . dvi÷àõam tri÷àõam dvai÷àõam trai÷àõam dvi÷àõyam tri÷àõyam . (P_5,1.37) KA_II.350.13-351.6 Ro_IV.39-40 ## . tena krãtam iti atra karaõàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . devadattena krãtam . yaj¤adattena krãtam iti . ## . akartrekàntàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . devadattena pàõinà krãtam iti . ## . saïkhyàyàþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . pa¤cabhiþ krãtam pa¤cakam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ekavacanàntàt iti vakùyati . tasya ayam purastàt apakarùaþ . ekavacanàt . ekavacanàntàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . ÷årpàbhyàm krãtam . ÷årpaiþ krãtam iti . dvigoþ ca . dvigoþ ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . dvàbhyàm ÷årpàbhyàm krãtam dvi÷årpam tri÷årpam iti . yadi ekavacanàntàt iti ucyate mudgaiþ krãtam maudgikam màùaiþ krãtam màùikam iti na sidhyati . parimàõasya saïkhyàyàþ yat ekavacanam tadantàt iti vaktavyam . tat tarhi ekavacanàntàt iti vaktavyam . tasmin ca kriyamàõe bahu vaktavyam bhavati . na vaktavyam . kasmàt na bhavati ÷årpàbhyàm krãtam . ÷årpaiþ krãtam iti . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . yadi evam karaõàt akartrekàntàt iti api na vaktavyam . kartuþ kartrekàntàt và kasmàt na bhavati . anabhidhànàt . (P_5,1.38) KA_II.351.8-14 Ro_IV.40-41 saüyoganipàtayoþ kaþ vi÷eùaþ . saüyogaþ nàma saþ bhavati idam kçtvà idam avàpyate iti . utpàtaþ nàma saþ bhavati yàdçcchikaþ bhedaþ và chedaþ và padmam và parõam và . ## . tasyanimittaprakaraõe vàtapitta÷leùmabhyaþ ÷amakopanayoþ upasaïkhyànam kartavyam . vàtasya ÷amanam kopanam và vàtikam . paittikam ÷laiùmikam . ## . sannipàtàt ca iti vaktavyam . sànnipàtikam . (P_5,1.39) KA_II.351.16-18 Ro_IV.41 ## . yatprakaraõe brahmavarcasàt ca upasaïkhyànam kartavyam . brahmavarcasasya nimittam brahmvarcasyaþ . utpàtaþ và . (P_5,1.47) KA_II.351.20-352.2 Ro_IV.41 ## . tad asmin dãyate asmai iti ca iti vaktavyam . pa¤ca vçddhiþ và àyaþ và làbhaþ và ÷ulkaþ và upadà và dãyate asmai pa¤cakaþ . saptakaþ . aùñakaþ . navakaþ . da÷akaþ . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . yat hi yasmai dãyate tasmin api tat dãyate . tat asmin dãyate iti eva siddham . (P_5,1.48) KA_II.352.4-8 Ro_IV.41-42 #<ñhanprakaraõe anantàt upasaïkhyànam># . ñhanprakaraõe anantàt upasaïkhyànam kartavyam . dvitãyakaþ . tçtãyakaþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . påraõàt iti ucyate . na ca etat påraõàntam . anà etat paryavapannam . påraõam nàma arthaþ . tam artham àha tãya÷abdaþ . påraõam saþ asau bhavati . påraõantàt svàrthe bhàge an . saþ api påraõam bhavati eva . (P_5,1.52) KA_II.352.10-11 Ro_IV.42 ## . tat pacati iti droõàt aõ ca iti vaktavyam . droõam pacati . drauõã . drauõikã . (P_5,1.55) KA_II.352.13-15 Ro_IV.42-43 ## . kulijàt ca iti eva siddham . na arthaþ lukkhagrahaõena . kim kàraõam . pårvasmin trikabhàvàt . pårvasmin yoge sarvaþ eùaþ trikaþ nirdi÷yate . dvyàóhakã . dvyàóhikã . dvyàóhakãnà . (P_5,1.57-58.1) KA_II.352.18-354.6 Ro_IV.43-46 ## . sa¤j¤àyàm svàrthe pratyayaþ utpàdyaþ . pa¤ca eva pa¤cakàþ ÷akunayaþ . trikàþ ÷àlaïkàyanàþ . saptakàþ brahmavçkùàþ . ## . tataþ paraþ pratyayaþ parimàõini iti vaktavyam . pa¤cakaþ saïghaþ . da÷akaþ saïghaþ . ## . jãvitaparimàõe ca upasaïkhyànam kartavyam . ùaùñiþ jãvitaparimàõam asya ùàùñikaþ . sàptatikaþ . ## . jãvitaparimàõe ca iti anarthakam vacanam . kim kàraõam . kàlàt iti siddhatvàt . kàlàt iti eva siddham . iha yasya ùaùñiþ jãvitaparimàõam ùaùtim asu bhåtaþ bhavati . tatra tam adhãùñaþ bhçtaþ bhåtaþ bhàvã iti eva siddham . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . ## . iha hi kriyamàõe luk prasajyeta : dviùàùñikaþ . triùàùñikaþ . anena sati luk bhavati . tena sati kasmàt na bhavati . à arhàt iti ucyate . na sidhyati . kim kàraõam . na hi ime kàla÷abdàþ . kim tarhi saïkhyà÷abdàþ ime . ime api kàla÷abdàþ . katham . saïkhyà saïkhyeye vartate . yadi tarhi yaþ yaþ kàle vartate saþ saþ kàla÷abdaþ ramaõãyàdiùu atriprasaïgaþ bhavati . ramaõãyam kàlam bhåtaþ . ÷obhanam kàlam bhåtaþ . atha matam etat . kàle dçùñaþ ÷abdaþ kàla÷abdaþ kàlam yaþ na vyabhicarati iti na ramaõãyàdiùu atriprasaïgaþ bhavati . jãvitaparimàõe tu upasaïkhyànam kartavyam . iha ca upasaïkhyànam kartavyam . vàrùa÷atikaþ . vàrùasahasrikaþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . na hi varùa÷ata÷abdaþ saïkhyà . kim tarhi saïkhyeye vartate varùa÷ata÷abdaþ . evam tarhi ## . anyebhyaþ api dç÷yate iti vaktavyam . kim prayojanam . khàra÷atàdyartham . khàra÷atikaþ rà÷iþ . khàrasahastrikaþ rà÷iþ . ayam tarhi doùaþ . iha vacane hi lukprasaïgaþ iti . na bråmaþ yatra kriyamàõe doùaþ tatra kartavyam iti . kim tarhi . yatra kriyamàõe na doùaþ tatra kartavyam . kva ca kriyamàõe na doùaþ . param arhàt . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . kàlàt iti eva siddham . nanu ca uktam na ime kàla÷abdàþ . kim tarhi . saïkhyà÷abdàþ iti . nanu ca uktam ime api kàla÷abdàþ . katham . saïkhyà saïkhyeye vartate . nanu ca uktam yadi tarhi yaþ yaþ kàle vartate saþ saþ kàla÷abdaþ ramaõãyàdiùu atriprasaïgaþ bhavati iti . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . anabhidhànàt ramaõãyàdiùu utpattiþ na bhaviùyati . (P_5,1.57-58.2) KA_II.354.7-9 Ro_IV.46 ## . stome óaþ vidheyaþ . kim prayojanam . pa¤cada÷àdyarthaþ . pa¤cada÷aþ stomaþ . saptada÷aþ stomaþ iti . (P_5,1.59) KA_II.355.2-357.8 Ro_IV.46-56 ime viü÷atyàdayaþ saprakçtikàþ sapratyayakàþ nipàtyante . tatra na j¤àyate kà prakçtiþ kaþ pratyayaþ kaþ pratyayàrthaþ iti . tatra vaktavyam iyam prakçtiþ ayam pratyayaþ ayam pratyayàrthaþ iti . ime bråmaþ dvi÷abdàt ayam da÷adarthàbhidàhinaþ svàrthe ÷aticpratyayaþ nipàtyate vinbhàvaþ ca . dvau da÷atau viü÷atiþ . ## . viü÷atyàdayaþ da÷àt cet samàsaþ na upapadyate . viü÷atigavam iti . kim kàraõam . dravyam anabhihitam . tasya anabhihitatvàt ùaùñhã pràpnoti . ùaùñhyantam ca samàse pårvam nipatati . tatra goviü÷atiþ iti pràpnoti . na ca evam bhavitavyam . bhavitavyam ca viü÷atigavam tu na sidhyati . iha ca triü÷atpålã catvàriü÷atpålã samànàdhikaraõalakùaõaþ samàsaþ na pràpnoti . vacanam ca vidheyam . viü÷atiþ . dvitvàt da÷atoþ dvayoþ dvivacanam iti dvivacanam pràpnoti . evam tarhi parimàõini viü÷atyàdayaþ bhaviùyanti . ## . parimàõini cet punaþ svàrthe pratyayaþ vidheyaþ . viü÷akaþ saïghaþ . #<ùaùñhãvacanavidhiþ ca># . ùaùñhã ca vidheyà . gavàm viü÷atiþ . dravyam abhihitam . tasya abhihitatvàt ùaùñhã na pràpnoti . ekavacanam ca vidheyam . viü÷atiþ gàvaþ . gobhiþ sàmànàdhikaraõyàt bahuùu bahuvacanam iti bahuvacanam pràpnoti . ## . anàrambhaþ và punaþ viü÷atyàdãnàm nyàyyaþ . katham sidhyati . pràtipadikavij¤ànàt . katham pràtipadikavij¤ànam . viü÷atyàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni yathà sahasràdiùu . tat yathà sahasram ayutam arbudam iti na ca anugamaþ kriyate bhavati ca abhidhànam . yathà sahasràdiùu iti ucyate . atha sahasràdiùu api katham bhavitavyam . sahasram gavàm . sahasram gàvaþ . sahasragavam . gosahasram iti . yàvatà atra api sandehaþ na asåyà kartavyà yatra anugamaþ kriyate . nanu ca uktam viü÷atyàdayaþ da÷àt cet samàsavacanànupapattiþ . parimàõini cet punaþ svàrthe pratyayavidhànam . ùaùñhãvacanavidhiþ ca iti . na eùaþ doùaþ . samudàye viü÷atyàdayaþ bhaviùyanti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . saïghaþ iti vartate . saïghaþ samåhaþ samudàyaþ iti anarthàntaram . te ete viü÷atyàdayaþ samudàye santaþ bhàvavacanàþ bhavanti bhàvavacanàþ santaþ guõavacanàþ bhavanti guõavacanàþ santaþ avi÷iùñàþ bhavanti anyaiþ guõavacanaiþ . anyeùu ca guõavacaneùu kadà cit guõaþ guõivi÷eùakaþ bhavati . tat yathà ÷uklaþ pañaþ iti . kadà cit guõinà guõaþ vyapadi÷yate : pañasya ÷uklaþ iti . tat yadà tàvat ucyate viü÷atyàdayaþ da÷àt cet samàsavacanànupapattiþ iti sàmànàdhikaraõyam tadà guõaguõinoþ . vacanaparihàraþ tiùñhatu tàvat . parimàõini cet punaþ svàrthe pratyayavidhànam iti saühanane vçttaþ saühanane vartiùyate . saïkhyàsaühanane vçttaþ dravyasaühanane vartiùyate . atha ùaùñhã tadà guõinà guõaþ vi÷eùyate . vacanaparihàraþ ubhayoþ api . yadi tarhi ime viü÷atyàdayaþ guõavacanàþ syuþ sadharmabhiþ anyaiþ guõavacanaiþ bhavitavyam . anye ca guõavacanàþ dravyasya liïgasaïkhye anuvartante . tat yathà . ÷uklam vastram . ÷uklà ÷àñã . ÷uklaþ kambalaþ . ÷uklau kambalau . ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . viü÷atyàdayaþ punaþ na anuvartante . anye api vai guõavacanàþ na ava÷yam dravyasya liïgasaïkhye anuvartante . tat yathà . gàvaþ dhanam . putrà apatyam . indràgnã devatà . vi÷vedevàþ devatà . yàvantaþ te và÷itàm anuyanti sarve te dakùiõà samçddhyai iti . atha atra ananuvçttau hetuþ ÷akyaþ vaktum . bàóham ÷akyaþ vaktum . kàmam tarhi ucyatàm . iha kadà cit guõaþ pràdhànyena vivakùitaþ bhavati . tat yathà : pa¤ca uóupa÷atàni tãrõàni . pa¤ca phalaka÷atàni tãrõàni . a÷vaiþ yuddham . asibhiþ yuddham iti . na ca asayaþ yudhyante . asiguõàþ puruùàþ yudhyante guõaþ tu khalu pràdhànyena vivakùitaþ . iha tàvat gàvaþ dhanam iti dhinoteþ dhanam ekaþ guõaþ . saþ pràdhànyena vivakùitaþ . putràþ apatyam iti apatanàt apatyam ekaþ guõaþ . saþ pràdhànyena vivakùitaþ . indràgnã devatà . vi÷vedevàþ devatà iti diveþ ai÷varyakarmaõaþ devaþ . tasmàt svàrthe tal . ekaþ guõaþ . saþ pràdhànyena vivakùitaþ . yàvantaþ te và÷itàm anuyanti sarve te dakùiõà samçddhyà iti dakùeþ vçddhikarmaõaþ dakùiõà ekaþ guõaþ . saþ pràdhànyena vivakùitaþ . tasya ekatvàt ekavacanam bhaviùyati . viü÷atyàdiùu ca api ekaþ guõaþ . saþ pràdhànyena vivakùitaþ . tasya ekatvàt ekavacanam bhaviùyati . ayam tarhi viü÷atyàdiùu bhàvavacaneùu doùaþ . goviü÷atiþ ànãyatàm iti bhàvànayane codite dravyànanam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . idam tàvat ayam praùñavyaþ : atha iha gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti katham àkçtau coditàyàm dravye àrambhaõalambhanaprokùaõavi÷asanàdãni kriyante iti . asambhavàt . àkçtau àrambhaõàdãnàm sambhavaþ na asti iti kçtvà àkçtisahacarite dravye àrambhaõàdãni kriyante . idam api eva¤jàtãyakam eva . asambhavàt bhàvànayanasya dravyànayanam bhaviùyati . atha và avyatirekàt . (P_5,1.64, 76) KA_II.357.11-20 Ro_IV.56-58 ## . chedàdipathibhyaþ nityagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . vigrahadar÷anàt . vigrahaþ dç÷yate . chedam arhati . panthànam gacchati iti . vikàràrtham tarhi idam nityagrahaõam kriyate . vikàreõa vigrahaþ mà bhåt iti . viràgaviraïgam ca . panthaþ õa nityam iti . ## . vikàràrtham iti cet akaïàdibhiþ tulyam etat . yathà akaïàdibhiþ vikàraiþ vigrahaþ na bhavati evam àbhyàm api na bhaviùyati . kim punaþ iha akartavyam nityagrahaõam kriyate àhosvit anyatra kartavyam na kriyate . iha akartavyam kriyate . eùaþ eva nyàyaþ yat uta sanniyoga÷iùñànàm anyataràpàye ubhayoþ api abhàvaþ . tat yathà . devadattayaj¤adattàbhyàm idam kartavyam iti . devadattàpàye yaj¤adattaþ api na karoti . (P_5,1.71) KA_II.357.22-24 Ro_IV.58 ##. yaj¤artvigbhyàmtat karma arhati iti upasaïkhyànam kartavyam . yja¤akarma arhati yaj¤iyaþ de÷aþ . çtvikkarma arhati àrtvijãnam bràhmaõakulam iti . (P_5,1.72) KA_II.358.2-10 Ro_IV.58-59 ## . tat vartayati iti anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . pàràyaõam kaþ vartayati . yaþ parasya karoti . turàyaõam kaþ vartayati . yaþ carupuroóà÷àn nirvapati . tatra adar÷anàt . na ca tatra pratyayaþ dç÷yate . ## . iïyajyoþ ca pratyayaþ dç÷yate . yaþ pàràyaõam adhãte saþ pàràyaõikaþ iti ucyate . yaþ turàyaõena yajate saþ tauràyaõikaþ iti ucyate . yaþ ca eva adhãte yaþ parasya karoti ubhau tau vartayataþ . yaþ ca yajate yaþ ca yaþ carupuroóà÷àn nirvapati ubhau tau vartayataþ . ubhayatra kasmàt na bhavati . anabhidhànàt . (P_5,1.74) KA_II.358.12-18 Ro_IV.59 ## . yojanam gacchati iti kro÷a÷atayojana÷atayoþ upasaïkhyànam kartavyam . kro÷a÷atam gacchati iti krau÷a÷atikaþ . yojana÷atam gacchati iti yaujana÷atikaþ iti . ## . tataþ abhigamanam arhati iti ca kro÷a÷atayojana÷atayoþ upasaïkhyànam kartavyam . kro÷a÷atàt abhigamanam arhati krau÷a÷atikaþ bhikùuþ . yojana÷atàt abhigamanam arhati yaujana÷atikaþ guruþ . (P_5,1.77) KA_II.358.20-359.10 Ro_IV.60 #<àhçtaprakaraõe vàrijaïgalasthalakàntàrapårvapadàt upasaïkhyànam># . àhçtaprakaraõe vàrijaïgalasthalakàntàrapårvapadàt upasaïkhyànam kartavyam . vàripathena gacchati vàripathikaþ . vàripathena àhçtam vàripathikam . vàri . jaïgala . jaïgalapathena gacchati jàïgalapathikaþ . jaïgalapathena àhçtam jàïgalapathikam . jaïgala . sthala . sthalapathena gacchati sthàlapathikaþ . sthalapathena àhçtam sthàlapathikam . sthala . kàntàra . kàntàrapathena gacchati kàntàrapathikaþ . kàntàrapathena àhçtam kàntàrapathikam . ## . ajapatha÷aïkupathàbhyàm ca iti vaktavyam . ajapathena gacchati àjapathikaþ . ajapathena àhçtam àjapathikam. ÷aïkupathena gacchati ÷àïkupathikaþ . ÷aïkupathena àhçtam ÷àïkupathikam . ## . madhukamaricayoþ aõ sthalàt vaktavyaþ . sthàlapatham madhukam . sthàlapatham maricam . (P_5,1.80) KA_II.12-18 Ro_IV.60-61 ## . adhãùñabhçtayoþ dvitãyànirde÷aþ anarthakaþ . kim kàraõam . tatra adar÷anàt . na hi asau màsam adhãùyate . kim tarhi muhårtam adhãùñaþ màsam tat karma karoti . ## . siddham etat . katham . caturthãnirde÷àt . caturthãnirde÷aþ kartavyaþ . tasmai adhãùñaþ iti . saþ tarhi caturthãnirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . màsàrthaþ muhårtaþ màsaþ . (P_5,1.84) KA_II.359.20-22 Ro_IV.61-62 ## . avayasi ñhan ca iti anantarasya anukarùaþ draùñavyaþ . dveùyam vijànãyàt : yap api anuvartate iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : avayasi ñhan ca iti anantarasya anukarùaþ iti . (P_5,1.90) KA_II.360.2-6 Ro_IV.62 #<ùaùñike sa¤j¤àgrahaõam># . ùaùñike sa¤j¤àgrahaõam kartavyam . mudgàþ api hi ùaùñiràtreõe pacyante . tatra mà bhåt iti . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . (P_5,1.94) KA_II.360.8-361.5 Ro_IV.62-64) ## . tat asya brahmacaryam iti mahànàmnyàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . mahànàmnãnàm brahmacaryam màhànàmnikam . àdityavratikam . ## . tat carati iti ca mahànàmnyàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . mahànàmnãþ carati màhànàmnikaþ . àdityavratikaþ . na eùaþ yuktaþ nirde÷aþ tat carati iti . mahànàmnyaþ nàma çcaþ . na ca tàþ caryante . vratam tàsàm caryate . na eùaþ doùaþ . sàhacaryàt tàcchabyam bhaviùyati . mahànàmnãsahacaritam vratam mahànàmnyaþ vratam iti . ## . avàntaradãkùàdibhyaþ óiniþ vaktavyaþ . avàntaradãkùã . tilavratã . ## . aùñàcatvàriü÷ataþ óvun ca óiniþ ca vaktavyaþ . aùñàcatvàriü÷akaþ . aùñàcatvàriü÷ã . ## . càturmàsyànàm yalopaþ ca óvun ca óiniþ ca vaktavyaþ . càturmàsikaþ . càturmàsã . atha kim idam càturmàsyànàm iti . ## . caturmàsàt õyaþ vaktavyaþ yaj¤e tatra bhave iti etasmin arthe . caturùu màseùu bhavàni càturmàsyàni yaj¤àþ . ##. sa¤j¤àyàm aõ vaktavyaþ . caturùu màseùu bhavà càturmàsã pauõamàsã . (P_5,1.95) KA_II.361.7-12 Ro_IV.64 àkhyàgrahaõam kimartham. tasya dakùiõà yaj¤ebhyaþ iti iyati ucyamàne ye ete sa¤j¤ãbhåtakàþ yaj¤àþ tataþ utapattiþ syàt . agniùñomikyaþ . ràjasåyikaþ . vàjapeyikyaþ . yatra và yaj¤a÷abdaþ asti . nàvayaj¤ikyaþ . pàkayaj¤ikyaþ . iha na syàt . pà¤caudanikyaþ . dà÷audanikyaþ . àkhyàgrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . ye ca sa¤j¤ãbhåtakàþ yatra ca yaj¤a÷abdaþ asti yatra ca na asti tadàkhyàmàtràt siccham bhavati . (P_5,1.96) KA_II.361.14-22 Ro_IV.65-66 ##. kàryagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . tatrabhavena kçtatvàt . yat hi màse kàryam màse bhavam tat bhavati . tatra tatra bhavaþ iti eva siddham . kim idam bhavàn kàryagrahaõam eva pratyàcaùñe na punaþ dãyategrahaõam api . yathà eva hi yat màse kàryam tat màse bhavam bhavati evam yat api màse dãyate tat api màse bhavam bhavati . tatra tatra bhavaþ iti eva siddham . na sidhyati . na tat màse dãyate . kim tarhi màse gate . evam tarhi aupa÷leùikam adhikaraõam vij¤àsyate . evam tarhi yogavibhàgottarakàlam idam pañhitavyam . tasya dakùiõà yaj¤àkhyebhyaþ . tatra ca dãyate . tataþ kàryam bhavavat kàlàt iti . (P_5,1.97) KA_II.362.2-11 Ro_IV.66 ## . aõprakaraõe agnipadàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . trãõi imàni aõgrahaõàni . vyuùñàdibhyaþ aõ . samayaþ tat asya pràptam . çtoþ aõ . prayojanam . vi÷àkhàùàóhàt aõ manthadaõóayoþ iti . tatra na j¤àyate katarasmin aõprakaraõe agnipadàdibhyaþ upasaïkhyànam . avi÷eùàt sarvatra . vyuùñàdibhyaþ aõ bhavati iti uktvà agnipadàdibhyaþ ca iti vaktavyam . agnipade dãyate kàryam và àgnipadam . pailumålam . samayaþ tat asya pràptam . çtoþ aõ . agnipadàdibhyaþ ca iti vaktavyam . upavastà pràptaþ asya aupavastram . prà÷ità pràptaþ asya prà÷itram . prayojanam . vi÷àkhàùàóhàt aõ manthadaõóayoþ .agnipadàdibhyaþ ca iti vaktavyam . cåóà prayojanam asya cauóam . ÷raddhà prayojanam asya ÷ràddham . (P_5,1.111) KA_II.362.13-21 Ro_IV.66-67 ## . chaprakaraõe vi÷ipåripadiruhiprakçteþ anàt sapårrvapadàt upasaïkhyànam kartavyam . vi÷i . gehànuprave÷anãyam . påri . prapàpåraõãyam . padi . goprapadanãyam . a÷vaprapadanãyam . ruhi . prà÷àdàrohaõãyam . ## ùvargàdibhyaþ yat pratyayaþ bhavati . svargyam . dhanyam . ya÷asyam . àyuùyam . ## . puõyàhavàcanàdibhyaþ luk vaktavyaþ . puõyàhavàcanam . ÷àntivàcanam . svastivàcanam . (P_5,1.113) KA_II.362.23-363.2 Ro_IV.67 ## . ekàgàràt nipàtanam anarthakam . kim kàraõam . ñha¤prakaraõàt . ñha¤ prakçtaþ . saþ anuvartiùyate . idam tarhi prayojanam . caure iti vakùyàmi iti . iha mà bhåt . ekàgàram prayojanam asya bhikùoþ iti . yadi etàvat prayojanam syàt ekàgàràt caure iti eva bråyàt . (P_5,1.114) KA_II.363.4-9 Ro_IV.68-69 #<àkàlàt nipàtanànarthakyam ñha¤prakaraõàt># . àkàlàt nipàtanam narthakam . kim kàraõam . ñha¤prakaraõàt . ñha¤ prakçtaþ . saþ anuvartiùyate . idam tarhi prayojanam . etasmin vi÷eùe nipàtanam kariùyàmi samànakàlasya àdyantavivakùàyàm iti . #<àkàlàt ñhan ca># . àkàlàt ñhan ca vaktavyaþ . àkàlikã . àkàlikà . (P_5,1.115) KA_II.363.11-364.10 Ro_IV.69-75 idam ayuktam vartate . kim atra ayuktam . yat tat tçtãyàsamartham kriyà cet sà bhavati iti ucyate . katham ca tçtãyàsamartham nàma kriyà syàt . na eùaþ doùaþ . sarve ete ÷abdàþ guõasamudàyeùu vartante . bràhmaõaþ kùatriyaþ . vai÷yaþ ÷ådraþ iti . àtaþ ca guõasamudàye evam hi àha . ## . tathà gauraþ ÷ucyàcàraþ piïgalaþ kapilake÷aþ iti etàn api abhyantaràn bràhmaõe guõan kurvanti . samudàyeùu ca ÷abdàþ vçttàþ avayaveùu api vartante . tat yathà : pårve pa¤càlàþ , uttare pa¤càlàþ , tailam bhuktam , ghçtam bhuktam , ÷uklaþ , nãlaþ , kçùõaþ iti . evam ayam bràhmaõa÷abdaya samudàye vçttaþ avayaveùu api vartate . yadi tarhi tçtãyàsamartham vi÷eùyate pratyayàrthaþ avi÷eùitaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . tçtãyàsamarthàt kriyàvàcinaþ guõatulye api pratyayaþ syàt . putreõa tulyaþ sthålaþ . putreõa tulyaþ piïgalaþ . astu tarhi pratyayàrthavi÷eùaõam . yat tat tulyam kriyà cet sà bhavati iti . evam api tçtãyàsamartham avi÷eùitam bhavati . tatra kaþ doùaþ . tçtãyàsamarthàt akriyàvàcinaþ kriyàtulye api pratyayaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tat tulyam kriyà cet sà bhavati iti ucyate . tulayà ca sammitam tulyam . yadi ca tçtãyàsamartham api kriyà pratyayàrthaþ api kriyà tataþ tulayam bhavati . atha và punaþ astu yat tat tçtãyàsamartham kriyà cet sà bhavati iti eva . nanu ca uktam pratyayàrthaþ avi÷eùitaþ iti . tatra kaþ doùaþ . tçtãyàsamarthàt kriyàvàcinaþ guõatulye api pratyayaþ syàt . putreõa tulyaþ sthålaþ . putreõa tulyaþ piïgalaþ iti . na eùaþ doùaþ . yat tat tçtãyàsamartham kriyà cet sà bhavati iti ucyate . tulayà ca sammitam tulyam . yadi ca tçtãyàsamartham api kriyà pratyayàrthaþ api kriyà tataþ tulayam bhavati . kim punaþ atra jyàyaþ . pratyayàrthavi÷eùaõam eva jyàyaþ . kutaþ etat . evam ca eva kçtvà àcàryeõa såtram pañhitam . vatinà sàmànàdhikaraõyam kçtam . api ca vateþ avyayeùu pàñhaþ na kartavyaþ bhavati . kriyàyàm ayam bhavan liïgasaïkhyàbhyam na yokùyate . (P_5,1.116) KA_II.365.12-17 Ro_IV.75-77 kimartham idam ucyate na tena tulyam kriyà cet vatiþ iti eva siddham . na sidhyati . tçtãyàsamarthàt tatra pratyayaþ yadà anyena kartavyàm kriyàm anyaþ karoti tadà pratyayaþ utpàdyate . na ca kà cid iva÷abdena yoge tçtãyà vidhãyate . nanu ca sapatamã api na vidhãyate . evam tarhi siddhe sati yat iva÷abdena yoge saptamãsamarthàt vatim ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati iva÷abdena yoge saptamã iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . deveùu iva nàma . bràhmaõeùu iva nàma . eùaþ prayogaþ upapannaþ bhavati . (P_5,1.117) KA_II.364.19-22 Ro_IV.77-79 kimartham idam ucyate na tena tulyam kriyà cet vatiþ iti eva siddham . na sidhyati . tçtãyàsamarthàt tatra pratyayaþ yadà anyena kartavyàm kriyàm anyaþ karoti tadà pratyayaþ utpàdyate . iha punaþ dvitãyàsamarthàt àtmàrhàyàm kriyàyàm arhatikartari ni÷citabalàdhàne pratyayaþ utpàdyate . bràhmaõavat bhavàn vartate . etat vçttam bràhmaõaþ arhati iti . (P_5,1.118.1) KA_II.365.2-6 Ro_IV.79 arthagrahaõam kimartham . na upasargàt chandasi dhàtavu iti eva ucyeta . dhàtuþ vai ÷abdaþ . ÷abde kàryasya asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . kaþ punaþ dhàtvarthaþ . kriyà . idam tarhi prayojanam . uttarapadalopaþ yathà vij¤àyeta . dhàtukçtaþ arthaþ dhàtvarthaþ iti . kaþ punaþ dhàtukçtaþ arthaþ . sàdhanam . kim prayojanam . sàdhane ayam bhavan liïgasaïkhyàbhyam yokùyate . udgatàni udvataþ . nigatàni nivataþ iti . (P_5,1.118.2) KA_II.365.7-12 Ro_IV.80 ## . strãpuüsàbhyàm vatyupasaïkhyànam kartavyam . strãvat . puüvat iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . imau na¤sna¤au pràk bhavanàt iti ucyete . tau vi÷eùavihitau sàmànyavihitam vatim bàdheyàtàm . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na vatyarthe na¤sna¤au bhavataþ iti yat ayam striyàþ puüvat iti nirde÷am karoti . evam api strãvat iti na sidhyati . yopàpekùam j¤àpakam . (P_5,1.119.1) KA_II.365.14-366.6 Ro_IV.81-82 ## . strãpuüsàbhyàm tvataloþ upasaïkhyànam kartavyam . strãbhàvaþ strãtvam strãtà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . imau na¤sna¤au pràk bhavanàt iti ucyete . tau vi÷eùavihitau sàmànyavihitam vatim bàdheyàtàm . ## . vàvacanam ca kartavyam . kim prayojanam . na¤sna¤au api yathà syàtàm . strãbhàvaþ straiõam . pummbhàvaþ pauüsnam iti . ## . apavàdasamàve÷àt và siddham etat . tat yathà imanicprabhçtibhiþ apavàdaiþ samàve÷aþ bhavati evam àbhyàm api bhaviùyati . na eva ã÷varaþ àj¤àpapayati na api dharmasåtrakàràþ pañhanti imanicprabhçtibhiþ apavàdaiþ samàve÷aþ bhavati iti . kim tarhi à ca tvàt iti etasmàt yatnàt imanicprabhçtibhiþ apavàdaiþ samàve÷aþ bhavati . na ca etau atra abhyantarau . etau api atra abhyantarau . katham . apavàdasade÷àþ apavàdàþ bhavanti iti . etat ca eva na jànãmaþ apavàdasade÷àþ apavàdàþ bhavanti iti . api ca kutaþ etat etau api atra abhyantarau na punaþ pårvau và syàtàm parau và . evam tarhi vakùyati à ca tvàt iti atra cakàrakaraõasya prayojanam . na¤sna¤bhyàm api samàve÷aþ bhavati iti . (P_5,1.119.2) KA_II.366.4-368.4 Ro_IV.83-93 ## . tasya bhàvaþ iti abhipràyàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . abhipràyaþ devadattasya modakeùu bhojane . ye naþ bhàvàþ te naþ bhàvàþ putràþ putraiþ ceùñante iti . ## . siddham etat . katham . yasya guõasya bhàvàt dravye ÷abdanive÷aþ tadabhidhàne tasmin guõe vaktavye pratyayena bhavitavyam . na ca abhipràyàdãnàm bhàvàt dravye devadatta÷abdaþ vartate . kim punaþ dravyam ke punaþ guõàþ . ÷abdaspar÷aråparasagandhàþ guõàþ . tataþ anyat dravyam . kim punaþ anyat ÷abdàdibhyaþ dravyam àhosvit ananyat . guõasya ayam bhàvàt dravye ÷abdanive÷am kurvan khyàpayati anyat ÷abdàdibhyaþ dravyam iti . ananyat ÷abdàdibhyaþ dravyam . na hi anyat upalabhyate . pa÷oþ khalu api vi÷asitasya parõa÷ate nyastasya na anyat ÷abdàdibhyaþ upalabhyate . anyat ÷abdàdibhyaþ dravyam tat tu anumànagamyam . tat yathà oùadhivanaspatãnàm vçddhihràsau . jyotiùàm gatiþ iti . kaþ asau anumànaþ . iha samàne varùmaõi pariõàhe ca anyat tulàgram bhavati lohasya anyat kàrpàsànàm . yatkçtaþ vi÷eùaþ tat dravyam . tathà kaþ cit spç÷an eva chinatti kaþ cit lambamànaþ api na chinatti . yatkçtaþ vi÷eùaþ tat dravyam . kaþ cit ekena eva prahàreõa vyapavargam karoti kaþ cit dvàbhyàm api an karoti . yatkçtaþ vi÷eùaþ tat dravyam . atha và yasya guõàntareùu api pràdurbhàvatsu tattvam na vihanyate tat dravyam . kim punaþ tattvam . tadbhàvaþ tattvam . tat yathà àmalakàdãnàm phalànàm raktàdayaþ pãtàdayaþ ca guõàþ pràduþ bhavanti . àmalakam badaram iti eva bhavati . anvartham khalu api nirvacanam . guõasandràvaþ dravyam iti . yadi tarhi ùaùñhãsamarthàt guõe pratyayàþ utapdyante kim iyatà såtreõa . etàvat vaktavyam : ùaùñhãsamarthàt guõe iti . ùaùñhãsamarthàt guõe iti iyati ucyamàne dviguõà rajjuþ triguõà rajjuþ atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . guõa÷abdaþ ayam bahvarthaþ . asti eva sameùu avayaveùu vartate . tat yathà dviguõà rajjuþ triguõà rajjuþ iti . asti dravyapadàrthakaþ . tat yathà guõavàn ayam de÷aþ iti ucyate yasmin gàvaþ sasyàni ca vartante . asti apràdhànye vartate . tat yathà yaþ yatra apradhànam bhavati saþ àha guõabhåtàþ vayam atra iti . asti àcàre vartate . tat yathà guõavàn ayam bràhmaõaþ iti ucyate yaþ samyak àcàram karoti . asti saüskàre vartate . tat yathà saüskçtam annam guõavat iti ucyate . atha và sarvatra eva ayam guõa÷abdaþ sameùu avayaveùu vartate . tat yathà dviguõam adhyayanam triguõam adhyayanam iti ucyate . carcàguõàn kramaguõàn ca apekùya bhavati na saühitàguõàn carcàguõàn ca . yadi evam guõavat annam iti guõa÷abdaþ na upapadyate . na hi annasya såpàdayaþ guõàþ samàþ bhavanti . na ava÷yam varùmataþ parimàõataþ eva và sàmyam bhavati . kim tarhi yuktitaþ api . àtaþ ca yuktitaþ . yaþ hi mudgaprasthe lavaõaprastham prakùipet na adaþ yuktam syàt . yadi tàvat adeþ annam na adaþ attavyam syàt . atha aniteþ annam na adaþ jagdvhà pràõyàt . ÷uklàdiùu tarhi vartyabhàvàt vçttiþ na pràpnoti . ÷uklatvam . ÷uklatà iti . kim punaþ kàraõam ÷uklàdayaþ eva udàhriyante na punaþ vçkùàdayaþ api . vçkùatvam vçkùatà iti . asti atra vi÷eùaþ . ubhayavacanàþ hi ete dravyam ca àhuþ guõam ca . yataþ dravyavacanàþ tataþ vçttiþ bhaviùyati . ime api tarhi ubhayavacanàþ . katham . àrabhyate matublopaþ guõavacanebhyaþ matupaþ luk bhavati iti . yataþ dravyavacanàþ tataþ vçttiþ bhaviùyati . óitthàdiùu tarhi vartyabhàvàt vçttiþ na pràpnoti . óitthatvam . óitthatà . óàmbhiññatvam iti . atra api kaþ cit pràthamakalpikaþ óitthaþ óàmbhiññaþ ca . tena kçtàm kriyàm guõam và yaþ kaþ cit karoti saþ ucyate óitthatvam te etat óàmbhiññatvam te etat . evam óitthàþ kurvanti . evam óàmbhiññàþ kurvanti . yaþ tarhi pràthamakalpikaþ óitthaþ óàmbhiññaþ ca tasya vartyabhàvàt vçttiþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yathà eva tasya kàtha¤citkaþ prayogaþ evam vçttiþ api bhaviùyati . ## . kim ebhiþ tribhiþ bhàvagrahaõaiþ kriyate . ekena ÷abdaþ pratinirdi÷yate dvàbhyàm arthaþ . yat và sarve ÷abdàþ svena arthena bhavanti . saþ teùàm arthaþ iti tadabhidhàne và tvatalau bhavataþ iti vaktavyam . na evam anyatra bhavati . na hi tena raktam ràgàt iti atra ÷abdena rakte pratyayàþ utpadyante . ÷abde asambhavàt arthena rakte pratyayàþ bhaviùyanti . tat tarhi anyatarat kartavyam . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tasya bhàvaþ iti abhipràyàdiùu atiprasaïgaþ iti . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . anabhidhànàt abhipràyàdiùu utapattiþ na bhaviùyati . (P_5,1.119.3) KA_II.368.5-369.2 Ro_IV.93-95 ## . tvatalbhyàm na¤samàsaþ bhavati pårvavipratiùdhena . kim prayojanam . tvataloþ svarasiddhyartham . tvataloþ svarasiddhiþ yathà syàt . tvataloþ avakà÷aþ bhàvasya vacanam pratiùedhasya avacanam . bràhmaõatvam . bràhmõatà . na¤samàsasya avakà÷aþ pratiùedhasya vacanam bhàvasya avacanam . abràhmaõaþ . avçùalaþ . ubhayavacane ubhayam pràpnoti . abràhmaõatvam . abràhmaõatà . na¤samàsaþ bhavati pårvavipratiùdhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . na atra tvatalau pràpnutaþ . kim kàraõam . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . yàvatà bràhmaõa÷abdaþ pratiùedham apekùate . na¤samàsaþ api tarhi na pràpnoti . kim kàraõam . asàmarthyàt eva . katham asàmarthyam . sàpekùam asamartham bhavati iti . yàvatà bràhmaõa÷abdaþ bhàvam apekùate . pradhànam tadà bràhmaõa÷abdaþ . bhavati ca pradhànasya sàpekùasya api samàsaþ . idam tarhi prayojanam . na¤samàdàt anyaþ bhàvavacanaþ svarottarapadavçddhyartham iti vakùyati . tatra vyavasthàrtham idam vaktavyam . ## . và chandasi na¤samàsaþ vaktavyaþ . nirvãryatàm vai yajamànaþ à÷àste apa÷utàm . ayonitvàya . a÷ithilatvàya . agotàm anapatyatàm . bhavet idam yuktam udàharaõam . ayonitvàya . a÷ithilatvàya iti . idam tu ayuktam apa÷utàm iti . na hi asau samàsabhàvam à÷àste . kim tarhi . uttarapadàbhàvam à÷àste . na pa÷oþ bhàvaþ iti . ## . na¤samàsàt anyaþ bhàvavacanaþ bhavati vipratiùedhena . kim prayojanam . svarottarapadavçddhyartham . svaràrtham uttarapadavçddhyartham ca . svaràrtham tàvat . aprathimà . amradimà . uttarapadavçddhyartham . a÷auklyam . akàrùõyam . (P_5,1.120) KA_II.369.4-16 Ro_IV.95-97 kimarthaþ cakàraþ . anukarùaõàrthaþ . tvatalau anukçùyete . na etat asti prayojanam . prakçtau tvatalau anuvartiùyete . ataþ uttaram pañhati . #<à ca tvàt iti cakàrakaraõam apavàdasamàve÷àrtham># . à ca tvàt iti cakàrakaraõam kriyate apavàdasamàve÷àrtham . imanicprabhçtibhiþ apavàdaiþ samàve÷aþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . à tvàt iti evam imanicprabhçtibhiþ apavàdaiþ samàve÷aþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . à tvàt yàþ prakçtayaþ tàbhyaþ ca tvatalau yathà syàtàm yataþ ca ucyete . etat api na asti prayojanam . à tvàt iti eva yàþ prakçtayaþ tàbhyaþ tvatalau bhaviùyataþ yataþ ca ucyete . idam tarhi prayojanam . à tvàt ye arthàþ tatra tvatalau yathà syàtàm yatra ca ucyete . etat api na asti prayojanam . à tvàt iti eva à tvàt ye arthàþ tatra tvatalau bhaviùyataþ yatra ca ucyete . idam tarhi prayojanam . à tvàt yàþ prakçtayaþ tàbhyaþ ca tvatalau yathà syàtàm yasyàþ ca prakçteþ atasmin vi÷eùe anyaþ pratyayaþ utpadyate . kim kçtam bhavati . strãpuüsàbhyàm tvataloþ upasaïkhyànam coditam . tat na vaktavyam bhavati . (P_5,1.121) KA_II.369.19-370.12 Ro_IV.97-100 kasya ayam pratiùedhaþ . tvataloþ iti àha . na etat asi prayojanam . iùyete na¤pårvàt tatpuruùàt tvatalau : abràhmaõatvam abràhmaõatà iti . ataþ uttaram pañhati . ## . na na¤pårvàt iti uttarasya bhàvapratyayasya pratiùedhaþ kriyate . na etat asti prayojanam . parigaõitàbhyaþ prakçtibhyaþ uttaraþ bhàvapratyayaþ vidhãyate . na ca tatra kà cit na¤pårvà prakçtiþ gçhyate . tadantavidhinà pràpnoti . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . yatra tarhi tadantavidhiþ asti . patyantapurohitàdibhyaþ yak iti . yadi etàvat prayojanam syàt tatra eva ayam bråyàt apatyantàt yak bhavati na¤pårvàt tatpuruùàt iti . evam tarhi j¤àpayati àcàrayaþ uttaraþ bhàvapratyayaþ na¤pårvàt bahuvrãheþ bhavati iti . na iùyate . tvatalau eva iùyete : avidyamànàþ pçthavaþ asya apçthuþ , apçthoþ bhàvaþ apçthutvam apçthutà iti . evam tarhi j¤àpayati àcàrayaþ uttaraþ bhàvapratyayaþ anyapårvàt tatpuruùàt bhavati iti . na iùyate . tvatalau eva iùyete : paramaþ pçthuþ paramapçthuþ , paramapçthoþ bhàvaþ paramapçthutvam paramapçthutà . evam tarhi j¤àpayati àcàrayaþ uttaraþ bhàvapratyayaþ sàpekùàt bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . na¤samàsàt anyaþ bhàvavacanaþ svarottarapadavçddhyartham iti uktam . tat upapannam bhavati . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati sarve ete taddhitàþ sàpekùàt bhavanti iti yat ayam na¤aþ guõapratiùedhe sampàdyarhahitàlamarthàþ taddhitàþ iti àha . (P_5,1.122) KA_II.370.14-19 Ro_IV.100-101 vàvacanam kimartham . vàkyam api yathà syàt . na etat asti prayojanam . prakçñà mahàvibhàùà . tayà vàkyam api bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . tvatalau api yathà syàtàm . etat api na asti prayojanam . à ca tvàt iti etasmàt yatnàt tvatalau api bhaviùyataþ . ataþ uttaram pañhati . ## . pçthvàdibhyaþ vàvacanam kriyate aõsamàve÷aþ yathà syàt . pàrthavam . prathimà . (P_5,1.124) KA_II.370.21-371.2 Ro_IV.101 ## . bràhmaõàdiùu càturvarõyàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . càturvarõyam . càturvaidyam . càturà÷ramyam . ## . arhataþ num ca ùya¤ ca vaktavyaþ . arhataþ bhàvaþ àrhantyam àrhatã . (P_5,1.125) KA_II.371.4-6 Ro_IV.101-102 kim idam nalope varõagrahaõam àhosvit saïghàtagrahaõam . kim ca ataþ . yadi varõagrahaõam steyam . nalope kçte ayàde÷aþ pràpnoti . atha saïghàtagrahaõam antyasya lopaþ kasmàt na bhavati . siddhaþ antyasya lopaþ yasya iti eva . tatra àrambhasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . (P_5,1.130) KA_II.371.8-10 Ro_IV.102 ## . aõprakaraõe ÷rotriyasya upasaïkhyànam kartavyam ghalopaþ ca . ÷rotriyasya bhàvaþ ÷rautram . (P_5,2.4) KA_II.372.2-21 Ro_IV.103-105 ## . tilàdibhyaþ kha¤ ca iti vaktavyam . tilyam . tailãnam . kimartham idam ucyate na yatà mukte dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . ## . dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ iti ucyate . na ca umàbhaïge dhànye . cameùu yat pañhyate tat dhànyam . na ca ete tatra pañhyete . tat tarhi kha¤grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ iti . yadi tat anuvartate vrãhi÷àlayoþ óhak yavayavakaùaùñikàt yat iti kha¤ ca iti kha¤ api pràpnoti . sambandham anuvartiùyate . dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ . vrãhi÷àlayoþ óhak bhavati . dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ . yavayavakaùaùñikàt yat bhavati . dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ bhavati . vibhàùà tilamàùomàbhaïgaõubhyaþ . bhavanekùetregrahaõam anuvartate . dhànyànàm iti nivçttam . atha và maõóåkaplutayaþ adhikàràþ . yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và anyavacanàt cakàràkaraõàt prakçtàpavàdaþ vij¤àyate yathà utsargeõa prasaktasya apavàdaþ . anyasya pratyayasya vacanàt cakàrasya ca anukarùaõàrthasya akaraõàt prakçtasya kha¤aþ óhagyatau bàdhakau bhaviùyataþ yathà utsargeõa prasaktasya apavàdaþ bàdhakaþ bhavati . atha và etat j¤àpayati anuvartante ca nàma vidhayaþ na ca anuvartanàt eva bhavanti . kim tarhi . yatnàt bhavanti . atha và yatà mukte dhànyànàm bhavane kùetre kha¤ iti eva siddham . nanu ca uktam . na sidhyati . kim kàraõam . umàbhaïgayoþ adhànyatvàt iti . na eùaþ doùaþ . dhinoteþ dhànyam . ete ca api dhinutaþ . atha và ÷aõasaptada÷àni dhànyàni . (P_5,2.6) KA_II.372.23-373.2 Ro_IV.105 sammukha iti kim nipàtyate . ## . sammukha iti samasya antalopaþ nipàtyate . samamukhasya dar÷anaþ sammukhãnaþ . (P_5,2.9) KA_II.373.4-6 Ro_IV.105-106 ayànayam neyaþ iti ucyate . tatra na j¤àyate kaþ ayaþ kaþ anayaþ iti . ayaþ pradakùiõam . anayaþ prasavyam . pradakùiõaprasavyagaminàm ÷àràõàm yasmin paraiþ padànàm asamàve÷aþ saþ ayànayaþ . ayànayam neyaþ ayànayãnaþ ÷àraþ . (P_5,2.10) KA_II.373.8-15 Ro_IV.106-107 parovara iti kim nipàtyate . ## . parovara iti parasya otvam nipàtyate . yadi evam parasyautvavacanam iti pràpnoti . ÷akandhunyàyena nirde÷aþ . atha và na evam vij¤àyate parasya otvam nipàtyate iti . katham tarhi . parasya ÷abdaråpasya àdeþ utvam nipàtyate iti . paràn ca avaràn ca anubhavati parovarãõaþ . atha parampara iti kim nipàtyate . ##. paraparataràõàm paramparabhàvaþ nipàtyate . paràn ca parataràn ca anubhavati paramparãõaþ . (P_5,2.12) KA_II.373.17-374.9 Ro_IV.107-108 iha samàüsamãnà gauþ supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti subluk pràpnoti . samàm samàm vijàyate iti yalopavacanàt alugvij¤ànam . samàm samàm vijàyate iti yalopavacanàt alugvij¤ànam bhaviùyati . yat ayam yalopam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na atra luk bhavati iti . ## . samàm samàm vijàyate iti yalopavacanàt alugvij¤ànam iti cet uttarapadasya luk vaktavyaþ . ## . siddham etat . katham . pårvapadasya yalopaþ vaktavyaþ . ## . anutpattau pårvapadasya uttarapadasya ca yalopaþ và vaktavyaþ . samàm samàm vijàyate . samàyàm samàyàm vijàyate iti . (P_5,2.14) KA_II.374.11-14 Ro_IV.108 àgavãnaþ iti kim nipàtyate . ## . goþ àïpårvàt a tasya goþ pratidànàt kàriõi khaþ nipàtyate . a tasya goþ pratidànàt karmakàrã àgavãnaþ karmakaraþ . (P_5,2.20) KA_II.374.16-18 Ro_IV.109 kim yaþ ÷àlàyàm adhçùñaþ saþ ÷àlãnaþ kåpe và yat akàryam tat kaupãnam . na iti àha . uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . ÷àlàprave÷anam arhati adhçùñaþ saþ ÷àlãnaþ . kåpàvataraõam arhati akàryam tat kaupãnam . (P_5,2.21) KA_II.374.20-21 Ro_IV.109-110 vràtena jãvati iti ucyate . kim vràtam nàma . nànàjàtãyàþ aniyatavçttayaþ utsedhajãvinaþ saïghàþ vràtàþ . teùàm karma vràtam . vràtakarmaõà jãvati iti vràtãnaþ . (P_5,2.23) KA_II.375.2-6 Ro_IV.110 haiyaïgavãnam iti kim nipàtyate . ## . hyogodohasya hiyaïgvàde÷aþ nipàtyate sa¤j¤àyàm viùaye tasya vikàre iti etasmin arthe . hyogodohasya vikàraþ haiyaïgavãnam ghçtam . sa¤j¤àyàm iti kimartham . hyogodohasya vikàraþ uda÷vit . atra mà bhåt iti . (P_5,2.25) KA_II.375.8-13 Ro_IV.110-111 måle iti vaktavyam . pakùasya målam pakùatiþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . måle iti vartate . kva prakçtam . tasya pàkamåle pãlvàdikarõàidibhyaþ kuõabjàhacau iti . yadi tat anuvartate pàke api pràpnoti . måle iti anuvartate . pàke iti nivçttam . katham punaþ ekayoganirdiùñayoþ ekade÷aþ anuvarteta ekade÷aþ và nivarteta . ekayoganirdiùñànàm api ekade÷ànuvçttiþ bhavati . tat yathà . saïkhyàvayàdeþ ïãp . dàmahàyanàntàt ca . saïkhyàdeþ iti anuvartate . avyayàdeþ iti nivçttam . (P_5,2.27) KA_II.375.15-17 Ro_IV.111 iha nànà iti sahàrthaþ gamyeta . dvau hi pratiùedhau prakçtam artham gamayataþ . na na saþ saha eva iti . na eùaþ doùaþ . na ayam pratyayàrthaþ . kim tarhi prakçtivi÷eùaõam etat . vi na¤ iti etàbhyàm asahavàcibhyàm nànà¤au bhavataþ . kasmin arthe . svàçthe . (P_5,2.28) KA_II.375.19-376.6 Ro_IV.111-112 kasmin arthe ÷àlajàdayaþ bhavanti . na saha iti vartate . bhavet siddham vi÷àle ÷çïge vi÷aïkañe ÷çïge iti . iha khalu saïkañam iti saïgatàrthaþ gamyate . prakañam iti pragaràrthaþ gamyate . utkañam iti udgatàrthaþ gamyate . evam tarhi sàdhane ÷àlajàdayaþ bhavanti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . upasargebhyaþ ime vidhãyante . upasargàþ ca punaþ evamàtmakàþ yatra kaþ cit kriyàvàcai ÷abdaþ prayujyate tatra kriyàvi÷eùam àhuþ . yatra hi na prayujyate sasàdhanam tatra kriyàm àhuþ . te ete upasargebhyaþ vidhãyamànàþ sasàdhanàyàm kriyàyàm bhaviùyanti . evam api bhavet siddham vi÷àle ÷çïge iti . idam tu na sidhyati . vi÷àlaþ . vi÷aïkañaþ iti . etat api siddham . katham . akàraþ matvarthãyaþ . vi÷àle asya staþ vi÷àlaþ . vi÷aïkañe asya staþ vi÷aïkañaþ iti . (P_5,2.29) KA_II.376.8-377.4 Ro_IV.112-114 ## . kañacprakaraõe alàbåtilomàbhyaþ rajasi abhidheye upasaïkhyànam kartavyam . alàbåkañaþ . tilakañaþ . umàkañaþ . ## . bhaïgàyàþ ca iti vaktavyam . bhaïgàkañaþ . ## . goùñhàdayaþ pratyayàþ sthànàdiùu artheùu pa÷unàmàdibhyaþ vaktavyàþ . gogoùñham . avigoùñham . kañac ca vaktavyaþ . avikañaþ uùñrakañaþ . pañac ca vaktavyaþ . avipañaþ uùñrapañaþ . goyuga÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ . uùñragoyugam . kharagoyugam . taila÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ . iïgudatailam . sarùapatailam . ÷àkaña÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ . ikùu÷àkañam . måla÷àkañam . ÷àkina÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ . ikùu÷àkinam måla÷àkinam . ## . upamànàt và siddham etat . gavàm sthànam goùñham . yathà gavam tadvat uùñràõàm . kañac vaktavyaþ iti . yathà nànàdravyàõàm saïghàtaþ kañaþ evam avayaþ saühatàþ avikañaþ . pañat ca vaktayaþ iti . yathà pañaþ prastãrõaþ evam avayaþ prastãrõàþ avipañaþ . goyuga÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ iti . goþ yugam goyugam . yathà goþ tadvat uùñrasya . uùñragoyugam . taila÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ iti . prakçtyantaram taila÷abdaþ vikàre vartate . evam ca kçtvà tilatailam iti api siddham bhavati . ÷àkaña÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ eva . ÷àkina÷abdaþ ca pratyayaþ vaktavyaþ eva . (P_5,2.33) KA_II.377.6-14 Ro_IV.115 inacpiñackàþ pratyayàþ vaktavyàþ cikacicik iti ete ca prakçtyàde÷àþ vaktavyàþ . cikinaþ . cipiñaþ . cikkaþ . ## . klinnasya cil pil iti etau prakçtyàde÷au vaktavyau laþ ca pratyayaþ asya cakùuùã iti etasmin arthe . klinne asya cakùuùã cillaþ . pillaþ . cul ca vaktavyaþ . cullaþ . yadi asya iti ucyate cille cakùuùã pille cakùuùã iti na sidhyati . tasmàn na arthaþ asya grahaõe . katham cillaþ pillaþ iti . akàraþ matvarthãyaþ . cille asya staþ cillaþ . pille asya staþ pillaþ iti . (P_5,2.37) KA_II.337.16-378.17 Ro_IV.115-118 pramàõe iti kimayam pratyayàrthaþ . ##. pramàõe iti na ayam pratyayàrthaþ . kva tarhi pratyayàþ bhavanti . ## . kutaþ etat . ## . asya iti vartate . kva prakçtam . tad asya sa¤jàtam tàrakàdibhyaþ itac iti . ## . årudvayasam . årudaghnam . ## . pramàõe laþ vaktavyaþ : ÷amaþ , diùñiþ , vitastiþ . ## . dvigoþ nityam laþ vaktavyaþ . dvi÷atam . tri÷atam . dvidiùñiþ . tridiùñiþ . dvivitastiþ . trivitastiþ . kimartham idam ucyate . saü÷aye ÷ràviõam vakùyati yasya asyam purastàt apakarùaþ . #<óañ stome># . óañ stome vaktavyaþ . pa¤cada÷aþ stomaþ . #<÷ac÷anoþ óiniþ># . ÷ac÷anoþ óiniþ vaktavyaþ . triü÷inaþ màsàþ . pa¤cada÷inaþ ardhamàsàþ . viü÷ateþ ca iti vaktavyam . viü÷inaþ aïgirasaþ . ## . màtrac vaktavyaþ . ÷amamàtram . diùñimàtram . vitastimàtram . kuóavamàtram . pa¤camàtràþ . da÷amàtràþ . ## . vatvantàt svàrthe dvayasajmàtracau bahulam vaktavyau . tàvat eva tàvaddvayasam . tàvanmàtram . yàvat eva yàvaddvayasam . yàvanmàtram . [pramàõam pratyayàrthaþ na tadvati asya iti vartanàt . prathamaþ ca dvitãyaþ ca årdhvamàne matau mama . pramàõe laþ . dvigoþ nityam . óañ stome . ÷ac÷anoþ óiniþ . pramàõaparimàõàbhyàm saïkhyàyàþ ca saü÷aye (R IV.118)] (P_5,2.39.1) KA_II.378.19-379.1 Ro_IV.118-119 kimartham parimàõe iti ucyate na pramàõe iti vartate . evam tarhi siddhe sati yat parimàõagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyat pramàõam anyat parimàõam iti . #<óàvatau arthavai÷eùyàt nirde÷aþ pçthak ucyate># . na etat j¤àpakasàdhyam anyat pramàõam anyat parimàõam iti . uktaþ atra vi÷eùaþ . ## . evam ca kçtvà màtràdãnàm pratighàtaþ na bhavati . ## . óàvatvantàt màtrajàdãnàm bhàvaþ siddhaþ bhavati . (P_5,2.39.2) KA_II.379.2-5 Ro_IV. 119-120 ## . vatupprakaraõe yuùmadasmadbhyàm chandasi sàdç÷e upasaïkhyànam kartavyam . na tvàvàn anyaþ divyaþ na parthivaþ na jàtaþ na janiùyate . tvavataþ puråvaso . yaj¤am viprasya mavataþ . tvatsadç÷asya . matsadç÷asya iti . [óàvatau arthavai÷eùyàt nirde÷aþ pçthak ucyate . màtràdyapratighàtàya . bhàvaþ siddhaþ ca óàvatoþ (R IV.120)] (P_5,2.40) KA_II.379.7-10 Ro_IV.120 kena vihitasya kimidambhyàm vatupaþ vaþ ghatvam ucyate . etat eva j¤àpayati àcàryaþ bhavati kimidambhyàm vatup iti yat ayam kimidambhyàm uttarasya vatupaþ vaþ ghatvam ÷àsti . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . kimidambhyàm vatup bhavati . tataþ vaþ ghaþ iti . vaþ ca asya ghaþ bhavati iti . (P_5,2.41) KA_II.379.12-15 Ro_IV.120-121 bahuùu iti vaktavyam . iha mà bhåt . kiyàn . kiyantau . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kim iti etat paripra÷ne vartate paripra÷naþ ca anirj¤àte anirj¤àtam ca bahuùu . dvyekayoþ punaþ nirj¤àtam . nirj¤àtatvàt dvyekayoþ paripra÷naþ na bhavati . paripra÷nàbhàvàt kim eva tàvat na asti kutaþ pratyayaþ . (P_5,2.42) KA_II.379.17-380.4 Ro_IV.121-122 iha kasmàt na bhavati . bahavaþ avayavàþ asyàþ saïkhyàyàþ iti . avayave yà saïkhyà iti ucyate . na ca kà cit saïkhyà asti yasyàþ bahu÷abdaþ avayavaþ syàt . nanu ca iyam asti saïkhyà iti eva . na eùà saïkhyà . sa¤j¤à eùà . ## . avayavavidhàne avayavini pratyayaþ bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . pa¤ca avayavàþ . da÷a avayavàþ iti . atha avayavini iti ucyamàne avayavasvàmini kasmàt na bhavati . pa¤ca pa÷vavayavàþ devadattasya iti . avayava÷abdaþ ayam guõa÷abdaþ asya iti ca vartate . tena yam prati avayavaþ guõaþ tasmin avayavini pratyayena bhavitavyam . kam ca prati avayavaþ guõaþ . samudàyam . yadi evam avayavini iti api na vaktavyam . avayaveùu kasmàt na bhavati . asya iti vartate . (P_5,2.44) KA_II.380.6-12 Ro_IV.122-123 kimartham udàttaþ iti ucyate . udàttaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . pratyayasvareõa api eùaþ svaraþ siddhaþ . na sidhyati . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam prasajyeta . atha udàttaþ iti ucyamàne kutaþ etat àdeþ udàttatvam bhaviùyati na punaþ antasya iti . udàttavacanasàmarthyàt yasya apràptaþ svaraþ tasya bhaviùyati . kasya ca apràptaþ . àdeþ . antasya punaþ citsvareõa eva siddham . (P_5,2.45) KA_II.380.12-381.5 Ro_IV.123-125 iha kasmàt na bhavati . ekàda÷a màùàþ adhikàþ asmin kàrùàpaõa÷ate iti . ## . samànajàtau adhike iùyate . atha iha kasmàt na bhavati . ekàda÷a kàrùàpaõàþ adhikàþ asyàm kàrùàpaõatriüsati iti . ## . ÷atasahasrayoþ adhike iùyate . atha ekàda÷am ÷atasahasram iti kasya àdhikye bhavitavyam . ## . yadi tàvat ÷atàni saïkhyàyante ÷atàdhikye bhavitavyam . atha sahasràõi saïkhyàyante sahasràdhikye bhavitavyam . #<óavidhàne parimàõa÷abdànàm àdhikyasya adhikaraõàbhàvàt anirde÷aþ># . óavidhàne parimàõa÷abdànàm àdhikyasya adhikaraõàbhàvàt anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . na hi ekàda÷ànàm ÷atam adhikaraõam . ## . siddham etat . katham . pa¤camãnirde÷àt . pa¤camãnirde÷aþ kartavyaþ . tat asmàt adhikam iti . saþ tarhi pa¤camãnirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . yadi api tàvat vyàpake vaiùayike và adhikaraõe sambhavaþ na asti aupa÷leùikam adhikaraõam vij¤àsyate . ekàda÷a kàrùàpaõàþ upa÷liùñàþ asmin ÷ate ekàda÷am ÷atam . (P_5,2.46) KA_II.381.7-16 Ro_IV.125-126 kimartham ÷adgrahaõe antagrahaõam . #<÷adgrahaõe antagrahaõam pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ adhikàrtham># . ÷adgrahaõe antagrahaõam kriyate . pratyayagrahaõe yasmàt saþ vihitaþ tadàdeþ tadantasya grahaõam bhavati iti iha na pràpnoti : ekatriü÷am ÷atam . iùyate ca atra api syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti antagrahaõam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . saïkhyàgrahaõam ca kartavyam . iha mà bhåt . gotriü÷at adhikarm asmin ÷ate iti . ## . viü÷ateþ ca antagrahaõam kartavyam . iha api yathà syàt . ekaviü÷am ÷atam . cakàràt saïkhyàgrahaõam ca kartavyam . iha mà bhåt . goviü÷atiþ adhikam asmin ÷ate iti . (P_5,2.47) KA_II.381.18-382.16 Ro_IV.126-129 ## . nimàne guõini iti vaktavyam . kim prayojanam . guõeùu mà bhåt . ## . bhåyasaþ iti ca vaktavyam . kim prayojanam . bhåyasaþ vàcikàyàþ saïkhyàyàþ utpattiþ yathà syàt alpãyasaþ vàcikàyàþ saïkhyàyàþ utpattiþ mà bhåt iti . ## . ekaþ cet anyataraþ bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . dvau yavànàm trayaþ uda÷vitaþ iti . ## . samànànàm ca iti vaktavyam . iha mà bhåt . ekaþ yavànàm adhyardhaþ uda÷vitaþ iti . tat tarhi bahu vaktavyam . na vaktavyam . yat tàvat ucyate . guõini iti vaktavyam iti . na vaktavyam . guõeùu kasmàt na bhavati . asya iti vartate . yat uktam bhåyasaþ iti vaktavyam iti . na vaktavyam . alpãyasaþ vàcikàyàþ saïkhyàyàþ utpattiþ kasmàt na bhavati . anabhidhànàt . yat uktam ekaþ cet anyataraþ bhavati iti vaktavyam iti . na vaktavyam . kasmàt na bhavati dvau yavànàm trayaþ uda÷vitaþ iti . tantram vibhaktinirde÷aþ . yat api ucyate samànànàm ca iti vaktavyam iti . na vaktavyam . kasmàt na bhavati ekaþ yavànàm adhyardhaþ uda÷vitaþ iti . anabhidhànàt . ## . nimeye ca api pratyayaþ dç÷yate . dvimayàþ yavàþ . trimayàþ . kim punaþ iha nimànam kim nimeyam yàvatà ubhayam tyajyate . satyam evam etat . kva cit tu kà cit prasçtatarà gatiþ bhavati . tat yathà . samàne tyàge dhànyam vikrãõite yavàn vikrãõãte iti ucyate . na kaþ cit àha kàrùàpaõam vikrãõite iti . atha và yena adhigamyate tat nimànam . yat adhimayate tat nimeyam . (P_5,2.48) KA_II.382.18-383.22 Ro_IV.129-133 ## . tasya påraõe iti atiprasaïgaþ bhavati . iha api prapnoti . pa¤cànàm uùñrikàõàm påraõaþ ghañaþ . ## . siddham etat . katham . saïkhyàpåraõe iti vaktavyam . evam api ghañe pràpnoti . saïkhyeyam hi asau adbhiþ pårayati . saïkhyàpåraõe iti bråmaþ na saïkhyeyapåraõe iti . ## . atha và yasya bhàvàt anyà saïkhyà pravartate tatra iti vaktavyam . evam api dvitãye adhyàye aùñamaþ iti pràpnoti . sarveùàm hi teùàm bhàvàt saïkhyà pravartate . caramopajàte pårvasmin ca anapagate iti vaktavyam . evam api ekàda÷ãdvàda÷yau sauviùñakçtã . idam dvitãyam idam tçtãyam . da÷a da÷amàni iti na sidhyati . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tasya påraõe iti atiprasaïgaþ iti . parihçtam etat siddham saïkhyàpåraõe iti vacanàt iti . tat tarhi saïkhyàgrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . saïkhyàyàþ guõasya nimàne mayañ iti . evam tarhi na iyam vçttiþ upàlabhyate . kim tarhi . vçttisthànam upàlabhyate . vçttiþ eva atra na pràpnoti . kim kàraõam . pratyayàrthàbhàvàt . na eùaþ doùaþ . vacanàt svàçthikaþ bhaviùyati . atha và pårvasyàþ saïkhyàyàþ paràpekùàyàþ utpattiþ vaktavyà uttarà ca sàïkhyà àde÷aþ vaktavyaþ . atha và nyåne ayam kçtsna÷abdaþ draùñavyaþ : caturùu pa¤ca÷abdaþ . atha và sarve eva dvyàdayaþ anyonyam apekùante . yadi evam dvitãye adhyàye aùñamaþ iti pràpnoti . bhavati eva . ## . (P_5,2.49) KA_II.383.24-384.7 Ro_IV.133-134 ## . maóàdiùu yasya àdiþ kriyate tannirderde÷aþ kartavyaþ . asya àdiþ bhavati iti vaktavyam . akiryamàõe hi pratyayàdhikàràt pratyayaþ ayam vij¤àyeta . tatra kaþ doùaþ . ## . pratyayàntare hi sati svare doùaþ syàt . viü÷atitamaþ . eùaþ svaraþ prasajyeta . viü÷atitamaþ iti ca iùyate . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . prakçtam óaógrahaõam anuvartate . kva prakçtam . tasya påraõe óañ iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca arthaþ . nàntàt iti pa¤camã óañ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati . tasmàt iti uttarasya iti . pratyayavidhiþ ayam na ca pratyayavidhau pa¤camyaþ prakalpikàþ bhavanti . na ayam pratyayavidhiþ . vihitaþ pratyayaþ prakçtaþ ca anuvartate . (P_5,2.51.1) KA_II.384.9-10 Ro_IV.134 ## . caturaþ chayatau vaktavyau àdyakùaralopaþ ca vaktavyaþ . turãyam . turyam . (P_5,2.51.2) KA_II.384.11-17 Ro_IV.134-135 atha kimartham thañthukau pçthak kriyete na sarvam thañ eva syàt thuk eva và . ## . thañthukoþ pçthakkaraõam kriyate padàntavidhipratiùedhàçtham . padàntavidhyartham padàntapratiùedhàçtham ca . padàntavidhyartham tàvat . parõamayàni pa¤cathàni bhavanti . rathaþ saptathaþ . padantasya iti nalopaþ yathà syàt . padàntapratiùedhàçtham . ùaùñhaþ . padàntasya iti ja÷tvam mà bhåt . iha caturthaþ iti padàntasya iti visarjanãyaþ mà bhåt iti . (P_5,2.52) KA_II.384.19-385.13 Ro_IV.135-136 bahukatipayavatånàm liïgavi÷iùñàt utpattiþ . bahukatipayavatånàm liïgavi÷iùñàd utpattiþ vaktavyà . iha api yathà syàt . bahvãnàm påraõã bahutithã . katipayànàm påraõã katipayathã . tàvatãnàm påraõã tàvatithã . ## . katham . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti . ##. puüvadbhàvaþ ca vaktavyaþ . bahvãnàm påraõã bahutithã . kimartham na bhasya aóhe taddhite puüvat bhavati iti siddham . bhasya iti ucyate . yajàdau ca bham bhavati . na ca atra yajàdim pa÷yàmaþ . kim kàraõam . tithukà vyavihitatvàt na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . tithuk kriyatàm puüvadbhàvaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt puüvadbhàvaþ . nityaþ tithuk . kçte api puüvadbhàve pràpnoti akçte api pràpnoti . tithuk api anityaþ . anyasya kçte puüvadbhàve pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi tithuk . kà antaraïgatà . utpattisanniyogena tithuk ucyate utpanne pratyayte prakçtipratyayau à÷ritya puüvadbhàvaþ . puüvadbhàvaþ api antaraïgaþ . katham . uktam etat siddhaþ ca pratyayavidhau iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt puüvadbhàvaþ . puüvadbhàve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt tithuk siddhaþ : bahutithã . (P_5,2.58) KA_II.385.15-20 Ro_IV.136-137 asaïkhyàdeþ iti kimartham . iha mà bhåt . ekaùaùñaþ . dviùaùñaþ . asaïkhyàdeþ iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati ekaùaùñaþ . dviùaùñaþ iti . ùaùñi÷abdàt pratyayaþ vidhãyate . kaþ prasaïgaþ yat ekaùaùñi÷abdàt syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . tadantavidhinà pràpnoti . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha tadantavidhiþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ekaviü÷atitamaþ . etat siddham bhavati . (P_5,2.59) KA_II.385.22-386.14 Ro_IV.137-140 ## . chaprakaraõe anekapadàt api iti vaktavyam . iha api yathà syàt : asyavàmãyam , kayà÷ubhãyam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . apràtipadikatvàt . ## . siddham etat . katham . pràtipadikavij¤ànàt . katham pràtipadikavij¤ànam . ## . svam råpam ÷abdasya a÷abdasa¤j¤à bhavati iti . evam yaþ asau àmnàye asyavàma÷abdaþ pañhyate saþ asya padàrthaþ . kim punaþ anye àmnàya÷abdàþ anye ime . om iti àha . kutaþ etat . #<àmnàya÷abdànàm anyabhàvyam svaravarõànupårvãde÷akàlaniyatatvàt># . svaraþ niyataþ àmnàye asyavàma÷abdasya . varõànupårvã khalu api àmnàye niyatà asyavàma÷abdasya . de÷aþ khalu api àmnàye niyataþ . ÷ma÷àne na adhyeyam . catuùpathe na adhyeyam iti . kàlaþ khalu api àmnàye niyataþ . na amàvàsyàyàm na caturda÷àyàm iti . ## . padaikade÷aþ khalu api àmnàye dç÷yate . asyavàmãyam . nanu ca eùaþ sublopaþ syàt . subalopadar÷anàt ca . subalopaþ khalu api dç÷yate . asyavàmãyam iti . yadi tarhi anye àmnàya÷abdàþ anye ime matvarthaþ na upapadyate . asyavàma÷abdaþ asmin asti iti . na sa¤j¤à sa¤j¤inam vyabhicarati . (P_5,2.60) KA_II.386.16-18 Ro_IV.140 ## . adhyàyànuvàkàbhyàm và luk vaktavyaþ . stambhaþ . stambhãyaþ . gardabhàõóaþ . gardabhàõóãyaþ . anukaþ . anukãyaþ . (P_5,2.65) KA_II.386.20-387.3 Ro_IV.140-141 ## . dhanahiraõyàt kàmàbhidhàne iti vaktavyam . #<ùaùthyarthe hi aniùñaprasaïgaþ># . ùaùthyarthe hi sati aniùñaþ pràpnoti . dhane kàmaþ asya iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati dhane kàmaþ asya iti . anabhidhànàt . (P_5,2.72) KA_II.387.5-8 Ro_IV.141 kim yaþ ÷ãtam karoti saþ ÷ãtakaþ yaþ và uùõam karoti sa uùõakaþ . kim ca ataþ . tuùàre àditye ca pràpnoti . evam tarhi uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . ÷ãtam iva ÷ãtam . uùõam iva uùõam . yaþ à÷u kartavyàn arthàn cireõa karoti saþ ucyate ÷ãtakaþ iti . yaþ punaþ à÷u kartavyàn arthàn à÷u eva karoti saþ ucyate uùõakaþ iti . (P_5,2.73) KA_II.387.10-13 Ro_IV.141-142 adhikam iti kim nipàtyate . adyàråóhasya uttarapadalopaþ ca kan ca pratyayaþ . adhyàråóham adhikam iti . bhavet siddham adhyàråóhaþ droõaþ khàryàm adhikaþ droõaþ khàryàm iti . idam tu na sidhyati . adhyàråóhà droõena khàrã . adhikà droõena khàrã iti . gatyarthànàm hi ktaþ kartari vidhãyate . gatyarthànàm vai ktaþ karmaõi api vidhãyate . (P_5,2.75) KA_II.387.15-17 Ro_IV.142) kim yaþ pàr÷vena anvicchati saþ pàrv÷vakaþ . kim ca ataþ . ràjapuruùe pràpnoti . evam tarhi uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . pàr÷vam iva pàr÷vam . yaþ çjunà upàyena anveùñavyàn arthàn ançjunà upàyena anvicchati saþ ucyate pàr÷vakaþ iti . (P_5,2.76) KA_II.387.19-388.2 Ro_IV.142 kim yaþ ayaþ÷ulena anvicchati saþ àyaþ÷ålikaþ . kim ca ataþ . ÷ivabhàgavate pràpnoti . evam tarhi uttarapadalopaþ atra draùñavyaþ . ayaþ÷ulam iva ayaþ÷ulam . yaþ mçdunà upàyena anveùñavyàn arthàn rabhasena upàyena anvicchati saþ ucyate àyaþ÷ålikaþ iti . (P_5,2.77) KA_II.388.4-8 Ro_IV.143 ## . tàvatitham grahaõam iti luk vàvacanam anarthakam . kim kàraõam . vibhàùàprakaraõàt . prakçtà mahàvibhàùà . tayà etat siddham . t#<àvatithena gçhõàti iti luk ca># . tàvatithena gçhõàti iti upasaïkhyànam kartavya luk ca vaktavyaþ . ùaùthena gçhõàti ùañkaþ . (P_5,2.79) KA_II.388.10-17 Ro_IV.143-144 #<÷çïkhalam asya bandhanam karabhe iti anirde÷aþ># . ÷çïkhalam asya bandhanam karabhe iti anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . na hi tasya ÷çïkhalabandhanam . ÷çïkhalavatyà asau rajjvà badhyate . ## . siddham etat . katham . tadvannirde÷aþ kartavyaþ luk ca vaktavyaþ . ÷çïkhalavat bandhanam iti . saþ tarhi tadvannirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . iha yat na antareõa yasya pravçttiþ bhavati tat tasya nimittatvàya kalpate . na ca antareõa ÷çïkhalam bandhanam pravartate . atha và sàhacaryàt tàcchabdyam bhaviùyati . ÷çïkhalasahacaritam bandhanam ÷rïkhalam bandhanam iti . (P_5,2.82) KA_II.388.19-20 Ro_IV.144 ## . pràye sa¤j¤àyàm vañakebhyaþ iniþ vaktavyaþ . vañakinã paurõamàsã . (P_5,2.84) KA_II.389.2-7 Ro_IV. 144-145 kim nipàtyate . #<÷rotriyan chandaþ adhãte iti vàkyàrthe padavacanam># . chandaþ adhãte iti asya vàkyasya arthe ÷rotriyan iti etat padam nipàtyate . ## . chandasaþ và ÷rtotrabhàvaþ nipàtyate tat adhãte iti etasmin arthe ghan ca pratyayaþ . chandaþ adhãte ÷çotriyaþ . (P_5,2.85) KA_II.389.9-12 Ro_IV.145 ## . iniñhanoþ samànakàlagrahaõam kartavyam . adya bhukte ÷raþ ÷ràddhikaþ iti mà bhåt . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . (P_5,2.91) KA_II.389.14-16 Ro_IV.145-146 sa¤j¤àyàm iti kimartham . tribhiþ sàkùàt dçùñam bhavati yaþ ca dadàti yasmai ca dãyate yaþ ca upadraùñà . tatra sarvatra pratyayaþ pràpnoti . sa¤j¤àgrahaõasàmarthyàt dhanikàntevàsinoþ na bhavati . (P_5,2.92) KA_II.389.18-390.6 Ro_IV.146-147 kim nipàtyate . ##. kùetriyaþ ÷rotriyavat nipàtyate . parakùetre cikitsyaþ iti etasya vàkyasya arthe kùetriyac iti etat padam nipàtyate . ## . parakùetràt và tatra cikitsyaþ iti etasmin arthe paralopaþ nipàtyate ghac ca . parakùetre cikitsyaþ kùetriyaþ . (P_5,2.94.1) KA_II.391.2-23 Ro_IV.147-153 kimartham imau arthau ubhau nirdi÷yete : asya asmin iti na yat yasya bhavati tasmin api tat bhavati yat ca yasmin bhavati tat tasya api bhavati . na etayoþ àva÷yakaþ samàve÷aþ . bhavanti hi devadattasya gàvaþ na ca tàþ tasmin àdhçtàþ bhavanti . bhavanti ca parvate vçkùàþ na ca te tasya bhavanti . atha astigrahaõam kimartham . sattàyàm arthe pratyayaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . na sattàm padàrthaþ vyabhicarati . idam tarhi prayojanam : sampratisattàyàm yathà syàt , bhåtabhaviùyatsattàyàm mà bhåt : gàvaþ asya àsan . gàvaþ asya bhavitàraþ iti . na tarhi idànãm idam bhavati : gomàn àsãt . gomàn bhavità iti . bhavati na tu etasmin vàkye . yadi etasmin vàkye syàt yathà iha asteþ prayogaþ na bhavati gomàn yavamàn iti evam iha api na syàt : gomàn àsãt . gomàn bhavità iti . sati api asteþ prayoge yathà iha bahuvacanam ÷råyate gàvaþ asya àsan gàvaþ asya bhavitàraþ evam iha api syàt . gomàn àsãt . gomàn bhavità iti . kà tarhi iyam vàcoyuktiþ . gomàn àsãt . gomàn bhavità iti . eùà eùà vàcoyuktiþ . na eùà gavàm sattà kathyate . kim tarhi . gomatsattà eùà kathyate . asti atra vartamànakàlaþ astiþ . katham tarhi bhåtabhaviùyatsattà gamyate . dhàtusambandhe pratyayàþ iti . idam tarhi prayojanam . astiyuktàt yathà syàt . anantaràdiyuktàt mà bhåt iti . gàvaþ asya anantaràþ . gàvaþ asya samãpe iti . atha kriyamàõe api astrigrahaõe iha kasmàt na bhavati . gàvaþ asya santi anantaràþ . gàvaþ asya santi samãpe iti . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asarmartham bhavati iti . yathà eva tarhi kriyamàõe astrigrahaõe asàmarthyàt anantaràdiùu na bhavanti evam akriyamàõe api na bhaviùyati . asti atra vi÷eùaþ . kriyamàõe astrigrahaõe na antareõa tçtãyasya padasya prayogam antaràdayaþ arthàþ gamyante . akriyamàõe punaþ astrigrahaõe antareõa api tçtãyasya padasya prayogam antaràdayaþ arthàþ gamyante . (P_5,2.94.2) KA_II.391.24-392.19 Ro_IV.153-156 atha iha kasmàt na bhavati . citraguþ . ÷abalaguþ iti . bahuvrãhyuktatvàt matvarthasya . atha iha kasmàt na bhavati . citràþ gàvaþ asya santi iti . kutaþ kasmàt na bhavati . kim avayavàt àhosvit samudàyàt . avayavàt kasmàt na bhavati . asàmarthyàt . katham asàmarthyam . sàpekùam asarmartham bhavati iti . samudàyàt tarhi kasmàt na bhavati . apràtipadikatvàt . nanu ca bhoþ àkçtau ÷àstràõi pravartante . tat yathà sup supà iti vartamàne anyasya ca anyasya ca samàsaþ bhavati . satyam evam etat . àkçtiþ tu pratyekam parisamàpyate . yàvati etat parisamàpyate ïyàppràtipadikàt iti tàvataþ utpattyà bhavitavyam . avayave ca etat parisamàpyate na samudàye . atha iha kasmàt na bhavati . pa¤ca gàvaþ asya santi pa¤caguþ . da÷aguþ iti . pratyekam asàmarthyàt samudàyàt apràtipadikatvàt samàsàt samàsena uktatvàt . na etat sàram . ukte api hi pratyayàrthe utpadyate dvigoþ taddhitaþ . tat yathà dvaimàturaþ pà¤canàpitiþ iti . na eùaþ dviguþ . kaþ tarhi . bahuvrãhiþ . apavàdatvàt dviguþ pràpnoti . antaraïgatvàt bahuvrãhiþ bhaviùyati . kà antaraïgatà . anyapadàrthe bahuvrãhiþ vartate vi÷iùñe anyapadàrthe taddhitàrthe dviguþ . tasmin ca asya taddhite astigrahaõam kriyate . yadi tarhi atiprasaïgàþ santi bahuvrãhau api astigrahaõam kartavyam astiyuktàt yathà syàt anantaràdiyuktàt mà bhåt iti . atha na santi taddhitavidhau api na arthaþ astigrahaõena . satyam evam etat . kriyate tu idànãm taddhitavidhau astigrahaõam . tat vai kriyamàõam api pratyayavidhyartham na upàdhyartham . astimàn iti matup yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . apràtipadikatvàt . na eùaþ doùaþ . avyayam eùaþ asti÷abdaþ . na eùa asteþ lañ . katham avyayatvam . vibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtàþ bhavanti iti nipàtasa¤j¤à . nipàtaþ avyayam iti avyayasa¤j¤à . evam api na sidhyati . kim kàraõam . astisàmànàdhikaraõye matup vidhãyate . na ca asteþ astinà sàmànàdhikaraõyam . tat etat kriyamàõam api pratyayavidhyartham na upàdhyartham . tasmàt dvigoþ taddhitasya pratiùedhaþ vaktavyaþ yadi tat na asti sarvatra matvarthe pratiùedhaþ iti . sati hi tasmin tena eva siddham . (P_5,2.94.3) KA_II.392.20-393.10 Ro_IV.156-159 atha matvarthãyàt matvarthãyena bhavitavyam . na bhavitavyam . kim kàraõam . arthagatyarthaþ ÷abdaprayogaþ . artham sampratyàyayiùyàmi iti ÷abdaþ prayujyate . tatra ekena uktatvàt tasya arthasya dvitãyasya prayogeõa na bhavitavyam . kim kàraõam . uktàrthànàm aprayogaþ iti . na tarhi idànãm idam bhavati : daõóimatã ÷àlà . hastimatã upapatyakà iti . bhavati . arthàntare vçttàt arthàntare vçttiþ . ùaùñhyarthe và vçttam saptamyarthe vartate saptamyarthe và vçttam ùaùñhyarthe vartate . atha matvantàt matupà bhavitavyam : gomantaþ asya santi . yavamantaþ asya santi iti . na bhavitavyam . kim kàçaõam . yasya gomantaþ santi gàvaþ api tasya santi . tatra uktaþ gobhiþ abhisambandhe pratyayaþ iti kçtvà taddhitaþ na bhaviùyati . na tarhi idànãm idam bhavati : daõóimatã ÷àlà . hastimatã upapatyakà iti . bhavati . arthàntare vçttàt arthàntare vçttiþ . ùaùñhyarthe và vçttam saptamyarthe vartate saptamyarthe và vçttam ùaùñhyarthe vartate . iha api saptamyarthe và vçttam ùaùñhyarthe vartate ùaùñhyarthe và vçttam saptamyarthe vartate . anyathàjàtãyakaþ khalu api gobhiþ abhisambandhe pratyayaþ anyathàjàtãyakaþ tadvatà . yena eva khalu api hetunà etat vàkyam bhavati gomantaþ asya santi , yavamantaþ asya santi iti tena eva hetunà vçttiþ api pràpnoti . tasmàt matvarthãyàt matubàdeþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . tam ca api bruvatà samànvçttau saråpaþ iti vaktavyam . bhavati hi daõóimatã ÷àlà hastimatã upapatyakà iti . #<÷aiùikàt matubarthãyàt ÷aiùikaþ matubarthãyaþ saråpaþ pratyayaþ na iùñaþ . sanantàt na san iùyate># . (P_5,2.94.4) KA_II.393.11-394.6 Ro_IV.159-161 kim punaþ ime matupprabhçtayaþ sanmàtre bhavanti . evam bhavitum arhati . ## . matupprabhçtayaþ sanmàtre cet atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . vrãhiþ asya . yavaþ asya iti . tasmàt bhåmàdigrahaõam kartavyam . ke punaþ bhåmàdayaþ . ## . bhåmni : gomàn yavamàn . nindàyàm : kakudàvartã saïkhàdakã . pra÷aüsayàm : råpavàn varõavàn . nityayoge : kùãriõaþ vçkùàþ , kaõñakinaþ vçkùàþ iti . ati÷àyane : udariõã kanyà . saüsarge : daõóã chatrã . tat tarhi bhåmàdigrahaõam kartavyam . na kartavyam . kasmàt na bhavati . vrãhiþ asya . yavaþ asya iti . ##. kim uktam . anabhidhànàt iti . itikaraõaþ khalu api kriyate . tataþ cet vivakùà . bhåmàdiyuktasya eva ca vivakùà . gomàn yavamàn . bhåmàdiyuktasya eva sattà kathyate . na hi kasya cit yavaþ na asti . saïkhàdakã kakudàvartinã . nindàuktasya eva sattà kathyate . na hi kaþ cit na saïkhàdakã . råpavàn varõavàn . pra÷aüsàyuktasya eva sattà kathyate . na hi kasya cit råpam na asti . kùãriõaþ vçkùàþ . kaõñakinaþ vçkùàþ iti . nityayuktasya eva sattà kathyate . na hi kasya cit kùiram na asti . udariõã kanyà iti . ati÷àyanayuktasya eva sattà kathyate . na hi kasya cit udaram na asti . daõóã chatrã . saüsargayuktasya eva sattà kathyate . na hi kasya cit daõóaþ na asti . yàvatãbhiþ khalu api gobhiþ vàhadohaprasavàþ kalpante tàvatãùu sattà kathyate . kasya cit tisçbhiþ kalpante kasya cit ÷atena api na prakalpante . ## . sanmàtre ca punaþ çùiþ dar÷ayati matupam . yavamatãbhiþ adbhiþ yåpam prokùati iti . (P_5,2.94.5) KA_II.394.7-15 Ro_IV.161-162 ## . guõavacanebhyaþ matupaþ luk vaktavyaþ . ÷uklaþ kçùõaþ iti . avyatirekàt siddham . na guõaþ guõinam vyabhicarati iti . ## . dç÷yate vyatirekaþ . tat yatha pañasya ÷uklaþ iti . ## . evam ca kçtvà liïgavacanàni siddhàni bhavanti . ÷uklam vastram . ÷uklà ÷àñã . ÷uklaþ kambalaþ . ÷uklau kambalau . ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat guõasya api bhavati . (P_5,2.95) KA_II.394.17-22 Ro_IV.162-163 kimartham idam ucyate na tat asya asti asmin iti eva matup siddhaþ . ## . rasàdibhyaþ punarvacanam kriyate anyeùàm matvarthãyànàm pratiùedhàrtham . matup eva yathà syàt . ye anye matvarthãyàþ pràpnuvanti te mà bhåvan iti . na etat asti prayojanam . dç÷yante hi anye rasàdibhyaþ matvarthãyàþ . rasikaþ nañaþ . urva÷ã vai råpiõã apsarasàm . spar÷ikaþ vàyuþ iti . (P_5,2.96) KA_II.395.2-4 Ro_IV.163 iha kasmàt na bhavati : cikãrùà asya asti , jihãrùà asya asti iti . pràõyaïgàt iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kasmàt na bhavati : cikãrùà asya asti , jihãrùà asya asti iti . anabhidhànàt . (P_5,2.97) KA_II.395.6-396.5 Ro_IV.163-165 sidhmàdiùu yàni akàràntàni tebhyaþ lacà mukte iniñhanau prapnutaþ iniñhanau ca na iùyete . ## . lac anyatarasyàm iti samuccayaþ ayam na vibhàùà . lac ca matup ca . katham punaþ etat j¤àyate lac anyatarasyàm iti samuccayaþ ayam na vibhàùà iti . ## . yat ayam picchàdibhyaþ tundàdãnàm nànàyogam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ samuccayaþ ayam na vibhàùà iti . yadi vibhàùà syàt nànàyogakaraõam anarthakam syàt . tundàdãni api picchàdiùu eva pañhet . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat nànàyogakaraõe prayojanam . kim . tundàdiùu yàni anakàràntàni tebhyaþ iniñhanau yathà syàtàm . yàni tarhi akàràntàni teùàm pàñhaþ kimarthaþ . j¤àpakàrthaþ eva . aparaþ àha : picchàdibhyaþ tundàdãnàm nànàyogakaraõam j¤àpakam asamàve÷asya . yat ayam tundàdibhyaþ picchàdãnàm nànàyogam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ samuccayaþ ayam na vibhàùà iti . yadi vibhàùà syàt nànàyogakaraõam anarthakam syàt . picchàdãni api tundàdiùu eva pañhet . na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat nànàyogakaraõe prayojanam . kim . picchàdiùu yàni anakàràntàni tebhyaþ iniñhanau yathà syàtàm . yàni tarhi akàràntàni teùàm pàñhaþ kimarthaþ . j¤àpakàrthaþ eva . ## . vasya khalu api punarvacanam kriyate sarvavibhàùàrtham . ke÷àt vaþ anyatarasyàm iti . etat eva j¤àpayati àcàryaþ samuccayaþ ayam na vibhàùà iti . dyudrubhyàm nityàrtham eke anyatarasyàïgrahaõam icchanti . katham . vibhàùàmadhye ayam yogaþ kriyate . vibhàùàmadhye ye vidhayaþ nityàþ te bhavanti iti . (P_5,2.100) KA_II.396.7-13 Ro_IV.165 ## . naprakaraõe dadrvàþ upasaïkhyànam kartavyam hrasvatvam ca naprakaraõe dadrvàþ hrasvatvam ca vaktavyam . dadruõaþ . atyalpam idam ucyate . ÷àkãpalàlãdadråõàm hrasvatvam ca iti vaktavyam . ÷àkinam , palàlinam , dadruõam . ## . viùvak iti upasaïkhyànam kartavyam uttarapadalopaþ ca akçtasandheþ vaktavyaþ . viùvak gatàni asya viùuõaþ . (P_5,2.101) KA_II.396.15-16 Ro_IV.166 ## . vçtteþ ca iti vaktavyam . vàrttam . (P_5,2.102-103.1) KA_II.396.19-22 Ro_IV.166 kimartham tapaþ÷abdàt vin vidhãyate na asantàt iti eva siddham . t## . tapasaþ vinvacanam kriyate . tapaþ÷abdàt an vidhãyate . saþ vi÷eùavihitaþ sàmànyvihitam vinam bàdheta . (P_5,2.102-103.2) KA_II.397.1-3 Ro_IV.167 ## . aõprakaraõe jyotsnàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . jyautsnaþ . tàmisraþ . kauõóalaþ . kautapaþ . vaipàdikaþ . (P_5,2.107.1) KA_II.397.5-7 Ro_IV.167 ayam madhu÷abdaþ asti eva dravyapadàrthakaþ asti rasavàcã . àtaþ ca rasavàcã api . madhuni eva hi madhu idam madhuram iti prasajyate . tat yaþ rasavàcã tasya idam grahaõam . yadi hi dravyapadàrthakasya grahaõam syàt iha api prasajyeta . madhu asmin ghañe asti . (P_5,2.107.2) KA_II.397.8-10 Ro_IV.167-168 ## . kharaþ . mukharaþ . ku¤jaraþ . nagàt ca iti vaktavyam . nagaram . (P_5,2.109) KA_II.397.12-20 Ro_IV.168-169 ## . vaprakaraõe maõihiraõyàbhyàm upasaïkhyànam vaktavyam . maõivaþ . hiraõyavaþ . ## . chandasi ãvanipau ca vaktavyau vaþ ca matup ca . rathãþ abhåt mudgalanã gaviùñau . sumaïgalãþ iyam vadhuþ . çtavànam . maghavànam ãmahe . ut và ca udvatã ca . ## . medhàrathàbhyàm iraniracau vaktavyau . medhiraþ . rathiraþ . aparaþ àha : vàprakaraõe anyebhyaþ api dç÷yate iti vaktavyam . bimbàvam . kuraràvam iùñakàvam . (P_5,2.112) KA_II.397.22-24 Ro_IV.169 ## . valacprakaraõe anyebhyaþ api ór÷yate iti vaktavyam . bhràtçvalaþ . putravalaþ . utsaïgavalaþ . (P_5,2.115) KA_II.398.2-11 Ro_IV.169-170 ## . iniñhanoþ ekàkùaràt pratiùedhaþ vaktavyaþ : svavàn , khavàn . atyalpam idam ucyate . ekàkùaràt kçtaþ jàteþ saptamyàm ca na tau smçtau . ekàkùaràt : svavàn , khavàn . kçtaþ : kàrakavàn , hàrakavàn . jàteþ : vçkùavàn , plakùavàn , vyàghravàn , siühavàn . saptamyàm ca na tau . daõóàþ asyàm ÷àlàyàm santi iti . yadi kçtaþ na iti ucyate kàryã kàryikaþ iti na sidhyati . tathà ca yadi jàteþ na iti ucyate tuõóalã tuõóalikaþ iti na sidhyati . evam tarhi na ayam samuccayaþ kçtaþ ca jàteþ ca iti . kim tarhi . jàtivi÷eùaõam kçdgrahaõam : kçt yà jàtiþ iti . katham kàrakavàn , hàrakavàn . anabhidhànàt na bhaviùyati . yadi evam na arthaþ anena . katham svavàn , vçkùavàn , siühavàn , vyàghravàn daõóàþ asyàm ÷àlàyàm santi iti . anabhidhànàt na bhaviùyati . (P_5,2.116) KA_II.398.13-17 Ro_IV.170 #<÷ikhàdibhyaþ iniþ vaktavyaþ ikan yavakhadàdiùu># . kim prayojanam . niyamàrtham . iniþ eva ÷ikhàdibhyaþ ikan eva yavkhadàdibhyaþ . #<÷ikhàyavakhadàdibhyaþ niyamasya avacanam nivartakatvàt># . ÷ikhàyavakhadàdibhyaþ niyamasya avacanam . kim kàraõam . nivartakatvàt . kim nivartakam . anabhidhànam . (P_5,2.118) KA_II.398.19-399.2 Ro_IV.170-171 nityagrahaõam kimartham . vibhàùà mà bhåt . na etat asti prayojanam . pårvasmin eva yoge vibhàùàgrahaõam nivçttam . evam tarhi siddhe sati yat nityagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ pràk etasmàt yogàt vibhàùà iti anuvartate . atha ataþ iti anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate ekagavikaþ na sidhyati . samàsànte kçte bhaviùyati . evam api gau÷akañikaþ na sidhyati . atha nivçttam iha api pràpnoti . goviü÷atiþ asya asti iti . nivçttam . kasmàt na bhavati : goviü÷atiþ asya asti iti . anabhidhànàt na bhaviùyati . (P_5,2.120) KA_II.399.4 Ro_IV.171 ## . yapprakaraõe anyebhyaþ api dç÷yate iti vaktavyam. himyàþ parvatàþ . guõyàþ bràhmaõàþ . (P_5,2.122) KA_II.399.7-400.8 Ro_IV.171-172 ## . chandovinprakaraõe aùñçàmekhalàdvayobhayarujàhçdayànàm dãrghaþ ca iti vaktavyam . aùñràvã . mekhalàvã . dvayàvã . ubhayàvã . rujàvã . hçdayàvã . marmaõaþ ca iti vaktavyam . mamàvã . ## . sarvatra àmayasya upasaïkhyànam kartavyam . àmayàvã . #<÷çïgavçndàbhyàm àrakan># . ÷çïgavçndàbhyàm àrakan vaktavyaþ . ÷çïgàrakaþ . vçdàrakaþ . ## . phalabarhàbhyàm inac vaktavyaþ . phalinaþ . barhiõaþ . ## . hçdayàt càluþ vaktavyaþ anyatarasyàm . hçdayàluþ . hçdayã . hçdayikaþ . hçdayavàn . #<÷ãtoùõatçprebhyaþ tat na sahate># . ÷ãtoùõatçprebhyaþ tat na sahate iti càluþ vaktavyaþ . ÷ãtàluþ . uùõàluþ . tçpràluþ . ## . himàt celuþ vaktavyaþ tat na sahate iti etasmin arthe . himeluþ . ## . balàt ca ålaþ vaktavyaþ tat na sahate iti etasmin arthe . balålaþ . ## . vàtàt samåhe ca tat na sahate iti etasmin arthe ålaþ vaktavyaþ . vàtålaþ . ## . parvamarudbhyàm tap vaktavyaþ . parvataþ . maruttaþ . ## . dadàtivçttam và punaþ etat bhaviùyati . marudbhiþ dattaþ maruttaþ . (P_5,2.125) KA_II.400.10-11 Ro_IV.173 kutsite iti vaktavyam . yaþ hi samyak bahu bhàùate vàgmã iti eva saþ bhavati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . nànàyogakaraõasàmarthyàt na bhaviùyati . (P_5,2.126) KA_II.400.13-14 Ro_IV.173 iha kasmàt na bhavati . svam asya asti iti . na eùaþ doùaþ . na ayam pratyayàrthaþ . kim tarhi prakçtivi÷eùaõam etat . svàmin ai÷varye nipàtyate iti . (P_5,2.129) KA_II.400.16 Ro_IV.174 pi÷àcàt ca iti vaktavyam . pi÷àcakã vai÷ravaõaþ . (P_5,2.135) KA_II.400.18-401.10 Ro_IV.174-176 ## . iniprakaraõe balàt bàhårupårvapadàt upasaïkhyànam kartavyam . bàhubalã . årubalã . ## . sarvàdeþ ca iniþ vaktavyaþ . sarvadhanã . sarvabãjã . sarvake÷ã . ## . arthàt ca asannihite iniþ vaktavyaþ . arthã . asannihite iti kimartham . arthavàn . ## . tadantàt ca iti vaktavyam . dhànyàrthã . hiraõyàrthã . kimartham tadantàt iti ucyate na tadantavidhinà siddham . grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate . evarm tarhi inantena saha samàsaþ bhaviùyati . dhànyena arthã dhànyàrthã . saþ hi samàsaþ na pràpnoti . yadi punaþ ayam arthayateþ õiniþ syàt . evam api kriyàm eva kurvàõe syàt . tåùõãm api àsãnaþ yaþ tatsamarthàni àcarati saþ abhipràyeõa gamyate arthyam anena iti . evam tarhi ayam artha÷abdaþ asti eva dravyapadàrthakaþ . tat yathà arthavàn ayam de÷aþ iti ucyate yasmin gàvaþ sasyàni ca vartante . asti kriyàpadàrthakaþ bhàvasàdhanaþ . arthanam arthaþ iti . tat yaþ kriyàpadàrthakaþ tasya idam grahaõam . evam ca kçtvà arthikapratyarthikau api siddhau bhavataþ . (P_5,3.1) KA_II.402.2-13 Ro_IV.177-178 vibhaktitve kim prayojanam . ## . idànãm . na vibhaktau tusmàþ iti itpratiùedhaþ siddhaþ bhavati . yadi evam kimaþ at kva prepsyan dãpyase kva ardhamàsàþ . atra api pràpnoti . ## . kim uktam . vibhaktau tavargapratiùedhaþ ataddhite iti . ## . idamaþ vibhaktisvaraþ ca prayojanam . itaþ . iha . idamaþ tçtãyàdiþ vibhaktiþ udàttà bhavati iti eùaþ svaraþ bhavati . ## . tyadàdividhayaþ ca prayojanam . yataþ . yatra . vibhaktau iti tyadàdividhayaþ siddhàþ bhavanti . (P_5,3.2) KA_II.402.15-20 Ro_IV.178 ## . bahugrahaõe saïkhyàgrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . bahau . bahoþ iti . atha kimartham kimaþ upasaïkhyànam kriyate na sarvanàmnaþ iti eva siddham . ## . dvyàtipratiùedhàt kimaþ upasaïkhyànam kriyate . advyàdibhyaþ iti pratiùedhe pràpte kimaþ upasaïkhyànam kriyate . (P_5,3.5.1) KA_II.403.2-15 Ro_IV.178-179 kva ayam nakàraþ ÷råyate . na kva cit ÷råyate . lopaþ asya bhavati nalopaþ pràtipadikàntasya iti . yadi na kva cit ÷råyate kimartham uccàryate . anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . kriyamàõe api nakàre sarvàde÷aþ na pràpnoti . kim kàraõam . nalope kçte ekàltvàt . idam iha sampradhàryam . nalopaþ kriyatàm sarvàde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt nalopaþ . asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt sarvàde÷aþ bhavati . parigaõiteùu kàryeùu nalopaþ asiddhaþ na ca idam tatra parigaõyate . evam tarhi ànupårvyà siddham etat . na akçte sarvàde÷e pràtipadikasa¤j¤à pràpnoti na ca akçtàyàm pràtipadikasa¤j¤àyàm nalopaþ pràpnoti . tat ànupårvyà siddham . na etat asti prayojanam . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti akàrasya akàravacane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa nakàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . asti anyat akàrasya akàravacane prayojanam . kim . ye anye akàràde÷àþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . tat yathà maþ ràji samaþ kvau iti makàrasya makàravacanasàmarthyàt anusvàràdayaþ na bhavanti . tasmàt nakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva .pra÷liùñanirde÷aþ ayam a a a iti . saþ anekàl÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . (P_5,3.5.2) KA_II.403.16-24 Ro_IV.180 ## . etadaþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ . etadaþ eta it iti etau àde÷au bhavataþ tataþ an . an ca bhavati etadaþ iti . kena vihitena thakàre etadaþ àde÷aþ ucyate . ## . etadaþ ca thamaþ upasaïkhyànam kartavyam . etatprakàram ittham . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . etat j¤àpayati bhavati atra thamuþ iti yat ayam thakàràdau àde÷am ÷àsti . kutaþ nu khalu etajj¤àpakàt atra thamuþ bhaviùyati . na punaþ yaþ eva asau avi÷eùavihitaþ thakàràdiþ tasmin àde÷aþ syàt . idamà thakàràdim vi÷eùayiùyàmaþ . idamaþ yaþ thakàràdiþ iti . (P_5,3.7, 10) KA_II.404.3-23 Ro_IV.180-182 idam vicàryate : ime tasilàdayaþ vibhaktyàde÷aþ và syuþ pare và iti . katham ca àde÷aþ syuþ katham và pare . yadi pa¤camyàþ saptamyàþ iti ùaùñhã tadà àde÷àþ . atha pa¤camã tataþ pare . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tasilàdayaþ vibhaktyàde÷àþ cet subluksvaraguõadãrghaittvauttvasmàyàdividhipratiùedhaþ vaktavyaþ . subluk . tatastyaþ . yatastyaþ . tatratyaþ . yatratyaþ . supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti subluk pràpnoti . subluk . svara . yadà . tadà . anudàttau suppitau iti eùaþ svaraþ pràpnoti . svara . guõa . kasmàt . kutaþ . gheþ ïiti iti guõaþ pràpnoti . guõa . dãrgha . tasmin . tarhi . ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti dãrghatvam pràpnoti . dãrgha . ettva. teùu . tatra . bahuvacane jhali et iti ettvam pràpnoti . ettva . auttva . kasmin . kutra . idudbhyàm aut at ca gheþ iti auttvam pràpnoti . auttva . smàyàdividhiþ . tasmàt . tataþ . tasmin . tatra . ïasiïyoþ smàtsminau it smàdayaþ pràpnuvanti . ## . santu pare . yadi pare samàna÷abdànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . tasmàt tasyati . yasmàt tasyati . pa¤camyantasya taseþ tasil bhavati iti tasil pràpnoti . ## . anàde÷e svàrthavij¤ànàt samàna÷abdàpratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . tasil kasmàt na bhavati . svàrthavij¤ànàt . pa¤camyantàt parasya taseþ svàrthe vartamànasya tasilà bhavitavyam . na ca atra pa¤camyantàt paraþ tasiþ svàrthe vartate . (P_5,3.8) KA_II.405.2-8 Ro_IV.182-183 kimartham taseþ tasil ucyate . ## . taseþ tasilvacanam kriyate svaràrtham . liti pratyayàt pårvam udàttam bhavati iti eùaþ svaraþ yathà syàt . nanu ca ayam tasil tasim bàdhiùyate . na sidhyati . paratvàt tasiþ pràpnoti . tasilaþ avakà÷aþ . tataþ hãyate . tataþ avarohati . taseþ avakà÷aþ . gràmataþ àgacchati . nagarataþ àgacchati . iha ubhayam pràpnoti . tataþ àgacchati . yataþ àgacchati . paratvàt tasiþ pràpnoti . tasmàt suùthu ucyate taseþ tasilvacanam svaràrtham iti . (P_5,3.9) KA_II.405.10-12 Ro_IV.183 paryabhibhyàm ca iti yat ucyate tat sarvobhayàrthe draùñavyam . yàvat sarvataþ tàvat paritaþ . yàvat ubhayataþ tàvat abhitaþ . (P_5,3.14) KA_II.405.14-22 Ro_IV.183 iha kasmàt na bhavati . saþ . tau . te . bhavadàdibhiþ yoge iti vaktavyam . ke punaþ bhavadàdayaþ . bhavàn . dãrghàyuþ . devànàmpriyaþ . àyuùmàn iti . saþ bhavàn . tatra bhavàn . tataþ bhavàn . tam bhavantam . tatra bhavantam . tataþ bhavantam . tena bhavatà . tatra bhavatà tataþ bhavatà . tasmai bhavate . tatra bhavate . tataþ bhavate . tasmàt bhavataþ . tatra bhavataþ . tataþ bhavataþ . tasmin bhavati . tatra bhavati . tataþ bhavati . saþ dãrghàyuþ . tatra dãrghàyuþ . tataþ dãrghàyuþ . tam dãrghàyuùam . tatra dãrghàyuùam . tataþ dãrghàyuùam . saþ devànàmpriyaþ . tatra devànàmpriyaþ . tataþ devànàmpriyaþ . tam devànàmpriyam . tatra devànàmpriyam . tataþ devànàmpriyam . saþ àyuùmàn . tatra àyuùmàn . tataþ àyuùmàn . tam àyuùmantam . tatra àyuùmantam . tataþ àyuùmantam . (P_5,3.17) KA_II.406.2-3 Ro_IV.184 adhunà iti kim nipàtyate . idamaþ a÷bhàvaþ dhunà ca pratyayaþ idamaþ và lopaþ adhunà ca pratyayaþ . asmin kàle adhuna . (P_5,3.18) KA_II.406.5-10 Ro_IV.184 idànãm . idamaþ tçtãyàdivibhaktiþ udàttà bhavati iti eùaþ svaraþ pràpnoti . ## . dànãm iti nipàtanàt svarasiddhiþ bhaviùyati . àdyudàttanipàtanam kariùyate . saþ nipàtanasvaraþ vibhaktisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . ## . kim uktam . àdau siddham iti . (P_5,3.19) KA_II.406.12-14 Ro_IV.184 ## . tadaþ dàvacanam anarthakam . kim kàraõam . vihitatvàt . vihitaþ atra pratyayaþ sarvaikànyakiüyattadaþ kàle dà iti . (P_5,3.20) KA_II.406.16-18 Ro_IV.184 ## . tayoþ iti pràtipadikanirde÷aþ draùñavyaþ . dveùyam vijànãyàt :yogayoþ và pratyayayoþ và iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : tayoþ iti pràtipadikanirde÷aþ iti . (P_5,3.22) KA_II.407.2-408.2 Ro_IV.185-186 sadyaþ iti kim nipàtyate . ## . samànasya sabhàvaþ nipàtyate dyaþ ca pratyayaþ ahani abhidheye . samàne ahani sadyaþ . parut paràri iti kim nipàtyate . ## . pårvapårvatayoþ parabhàvaþ nipàtyate udàrã ca pratyayau saüvatsare abhidheye . pårvasmin saüvatsare parut . pårvatare saüvatsare paràri . aiùamaþ iti kim nipàtyate . ## . idamaþ samasaõ pratyayaþ nipàtyate saüvatsare abhidheye . asmin saüvatsare aiùamaþ . paredyavi iti kim nipàtyate . ## . parasmàt edyavi pratyayaþ nipàtyate ahani abhidheye . parasmin ahani paredyavi . adya iti kim nipàtyate . ## . idamaþ a÷bhàvaþ nipàtyate dyaþ ca pratyayaþ ahani abhidheye . asmin ahani adya . pårvedyuþ anyedyuþ anyataredyuþ itaredyuþ aparedyuþ adharedyuþ ubhayedyuþ uttaredyuþ iti kim nipàtyate . pårvànyànyatareràparàdharobhayottarebhyaþ edyusuc . pårvànyànyatareràparàdharobhayottarebhyaþ edyusuc pratyayaþ nipàtyate ahani abhidheye . pårvasmin ahani pårvedyuþ . anyasmin ahani anyedyuþ . anyatarasmin ahani anyataredyuþ . itarasmin ahani itaredyuþ . aparasmin ahani aparedyuþ . adharasmin ahani adharedyuþ . ubhayoþ ahnoþ ubhayedyuþ . uttarasmin ahani uttaredyuþ . ##. ubhaya÷abdàt dyuþ ca vaktavyaþ . tasmàt manuùyebhyaþ ubhayadyuþ . (P_5,3.27) KA_II.408.5 Ro_IV.187 iha kasmàt na bhavati . pårvasmin de÷e vasati iti . na eùaþ de÷aþ . de÷avi÷eùaõam etat . (P_5,3.28) KA_II.408.7-22 Ro_IV.188-190 kimartham atasuc kriyate na tasuc eva kriyate . tatra ayam api arthaþ . svaràrthaþ cakàraþ na kartavyaþ bhavati . pratyayasvareõa eva siddham . kà råpasiddhiþ : dakùiõataþ gràmasya . uttarataþ gràmasya . dakùiõottara÷abdau akàràntau . tasu÷abdaþ pratyayaþ . bhavet siddham yadà akàràntau . yatu tu khalu àkàràntau tadà na sidhyati . tadà api siddham . katham . puüvadbhàvena . katham puüvadbhàvaþ . tasilàdiùu à kçtvasucaþ iti . na sidhyati . bhàùitapuüskasya puüvadbhàvaþ na ca etau bhàùitapuüskau . nanu ca bho dakùiõa÷abdaþ uttara÷abdaþ ca puüsi bhàùyete . samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam iti ucyate àkçtyantare ca etau bhàùitapuüskau . dakùiõà uttarà iti dik÷abdau . dakùiõaþ uttaraþ iti vyavasthà÷abdau . yadi punaþ dik÷abdàþ api vyavasthà÷abdàþ syuþ . katham yàni digapadiùñàni kàryàõi . di÷aþ yadà vyavasthàm vakùyanti . yadi tari yaþ yaþ di÷i vartate saþ saþ dik÷abdaþ ramaõãyàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . ramaõãyà dik ÷obhanà dik iti . atha matam etat di÷i dçùñaþ digdçùñaþ digdçùñaþ ÷abdaþ dik÷abdaþ di÷am yaþ na vyabhicarati iti ramaõãyàdiùu atiprasaïgaþ na bhavati . puüvadbhàvaþ tu pràpnoti . evam tarhi sarvanàmnaþ vçttimàtre puüvadbhàvaþ vaktavyaþ dakùiõottarapårvàõàm iti evamartham . vi÷eùaõàrtham tarhi . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . ùaùñhã atasarthapratyayena iti . ùaùñhã tasarthapratyayene iti ucyamàne iha api syàt . tataþ gràmàt . yataþ gràmàt iti . (P_5,3.31) KA_II.409.2-4 Ro_IV.191 upari upariùñàt iti kim nipàtyate . #<årdhvasya upabhàvaþ riliùñàtilau ca># . årdhvasya upabhàvaþ riliùñàtilau ca pratyayau nipàtyete . upari upariùtàt . (P_5,3.32) KA_II.409.6-16 Ro_IV.191 pa÷càt iti kim nipàtyate . ## . aparasya pa÷cabhàvaþ nipàtyate àtiþ ca pratayayaþ . pa÷càt . ## . dikpårvapadasya ca aparasya pa÷cabhàvaþ vaktavyaþ àtiþ ca pratayayaþ . dakùiõapa÷càt . uttarapa÷càt . ## . ardhottarapadasya ca samàse aparasya pa÷cabhàvaþ vaktavyaþ . dakùiõapa÷càrdhaþ . uttarapa÷càrdhaþ . ## . ardhe ca parataþ aparasya pa÷cabhàvaþ vaktavyaþ . pa÷càrdhaþ . (P_5,3.35) KA_II.409.18-20 Ro_IV.191 ## . apa¤camyàþ iti yat ucyate pràk asaþ tat draùñavyam . dveùyam vijànãyàt : avi÷eùeõa uttaram apa¤camyàþ iti . tat àcàryaþ suhçt bhåtvà anvàcaùñe : apa¤camyàþ iti pràk asaþ iti . (P_5,3.36) KA_II.410.2-5 Ro_IV.191 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttaþ bhavati iti antodàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàc ayam . tatra na arthaþ svaràrthena cakàreõa anubandhena . pratyayasvareõa eva siddham . vi÷eùaõàrthaþ tarhi . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . anyàràditarartedik÷abdà¤cååttarapadàjàhiyukte . (P_5,3.42) KA_II.410.7-15 Ro_IV.192-193 vidhàrthe iti ucyate . kaþ vidhàrthaþ nàma . vidhàyàþ arthaþ vidhàrthaþ . yadi evam ekà govidhà . ekà hastividhà . atra api pràpnoti . evam tarhi ## . dhàvidhànam dhàtvarthapçthagbhàve iti vaktavyam . kaþ punaþ dhàtvarthapçthagbhàvaþ . kim yat tat devadattaþ kaüsapàtryàm pàõinà odanam bhuïkte iti . na iti àha . kàrakapçthaktvam etat . yat tarhi tat kàlye bhuïke sàyam bhuïkte iti . na iti àha . kàlapçthaktvam etat . yat tarhi ÷ãtam bhuïkte uùõam bhuïkte iti . na iti àha . guõapçthaktvam etat . kaþ tarhi dhàtvarthapçthagbhàvaþ . kàrakàõàm pravçttivi÷eùaþ kriyà . yadi evam kriyàprakàre ayam bhavati . vidhayuktagatàþ ca prakàre bhavanti . evaüvidham . evaüyuktam . evaïgatam . evamprakàram iti . (P_5,3.44) KA_II.410.17-20 Ro_IV.194 ## . sahabhàve dhyamu¤ vaktavyaþ . eikadhyam rà÷im kuru . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . adhikaraõavicàle iti ucyate na ca saþ eva adhikaraõavicàlaþ yat ekam anekam kriyate . yat api anekam ekam kriyate saþ api adhikaraõavicàlaþ . (P_5,3.45) KA_II.411.2-3 Ro_IV.194-195 ## . dhamu¤antàt svàrthe óaþ dç÷yate saþ ca vidheyaþ . pathi dvaidhàni . saü÷aye dvaidhàni . (P_5,3.47) KA_II.411.5-10 Ro_IV.195 ## . pà÷api kutsitagrahaõam kartavyam . vaiyàkaraõapà÷aþ . yàj¤ikapà÷aþ . yaþ hi yàpayitavyaþ yàpyaþ tatra mà bhåt iti . atha vaiyàkaraõaþ ÷arãreõa kç÷aþ vyàkaraõena ca ÷obhanaþ kartavyaþ vaiyàkaraõapà÷aþ iti . na kartavyaþ . katham . yasya bhàvàt dravye ÷abdanive÷aþ tadabhidhàne tadguõe vaktavye pratyayena bhavitavyam . na ca kàr÷yasya bhàvàt dravye vaiyàkaraõa÷abdaþ . (P_5,3.48) KA_II.411.12-15 Ro_IV.195 påraõagrahaõam ÷akyam akartum . na hi apåraõaþ tãya÷abdaþ asti yatra doùaþ syàt . nanu ca ayam asti mukhatãyaþ pàr÷vatãyaþ iti . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam asya na bhaviùyati . uttaràrtham tarhi påraõagrahaõam kartavyam . pràk ekàda÷abhyaþ acchandasi iti påraõàt yathà syàt . (P_5,3.52) KA_II.411.17-412.10 Ro_IV.19196-197 ## . ekàt àkinici dvibahvarthe pratyayaþ vidheyaþ . ekàkinau . ekàkinaþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . eka÷abdaþ ayam saïkhyàpadam saïkhyàyàþ ca saïkhyeyam arthaþ . ## . siddham etat . katham . dvibahvarthàyàþ saïkhyàyàþ eka÷abdaþ àde÷aþ vaktavyaþ . ## . asahàyasya và eka÷abdaþ àde÷aþ vaktavyaþ . asahàyaþ ekàkã . asahàyau ekàkinau . asahàyàþ ekàkinaþ . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ekàt àkinici dvibahvarthe pratyayavidhànam iti . na eùaþ doùaþ . ayam eka÷abdaþ asti eva saïkhyàpadam . tat yathà ekaþ dvau bahavaþ iti . asti anyàrthe vartate . tat yathà sadhamàdaþ dyumnaþ ekàþ tàþ . anyàþ iti arthaþ . asti asahàyavàcã . tat yathà . ekàgnayaþ . ekahalàni . ekàkibhiþ kùudrakaiþ jitam iti . tat yaþ asahàyavàcã tasya eùaþ prayogaþ . (P_5,3.55.1) KA_II.413.2-414.14 Ro_IV.197-205 ati÷àyane iti ucyate . kim idam ati÷àyane iti . de÷yàþ såtranibandhàþ kriyante . yàvat bråyàt prakarùe ati÷aye iti tàvat ati÷àyane iti . kasya punaþ prakarùe pratyayaþ utpadyate . ïyàppràtipadikàt iti vartate . ïyàppràtipadikasya prakarùe . ïyàppràtipadikam vai ÷abdaþ na ca ÷abdasya prakarùàpakarùau staþ . ÷abde asambhavàt arthe kàryam vij¤àsyate . kaþ punaþ ïyàppràtipadikàrthaþ . dravyam . na vai dravyasaya prakarùe iùyate . evam tarhi guõaþ . evam api guõagrahaõam kartavyam . dravyam api ïyàppràtipadikàrthaþ guõaþ api . tatra kutaþ etat guõasya prakarùe bhaviùyati na punaþ dravyasya prakarùe iti . kriyamàõe ca api guõagrahaõe samànaguõagrahaõam kartavyam ÷uklàt kçùõe mà bhåt iti . na tarhi idànãm idam bhavati : adhvaryuþ vai ÷reyàn . pàpãyàn pratiprasthàtà . andhànàm kàõatamaþ iti . samànaguõe eùà spardhà bhavati . adhvaryuþ vai ÷reyàn anyebhyaþ pra÷asyebhyaþ . pàpãyàn pratiprasthàtà anyebhyaþ pàpebhyaþ . andhànàm kàõatamaþ iti kaõiþ ayam saukùmye vartate . sarve ime kim cit pa÷yanti . ayam eùàm kàõatamaþ iti . adåraviprakarùe iti vaktavyam . iha mà bhåt . mahàn sarùapaþ . mahàn himavàn iti . jàteþ na iti vaktavyam . iha mà bhåt : vçkùaþ ayam plakùaþ ayam iti . na tarhi idànãm idam bhavati : gotaraþ . gotarà . a÷vataraþ iti . na eùaþ jàteþ prakarùaþ . kasya tarhi . guõasya . gauþ ayam ÷akañam vahati . gotararþ ayam yaþ ÷akañam vahati sãram ca . gauþ iyam yà samàm samàm vijàyate . gotarà iyam yà samàm samàm vijàyate strãvatsà ca . a÷vaþ ayam yaþ catvàri yojanàni gacchati . a÷vataraþ ayam yaþ aùñau yojanàni gacchati . tathà tiïaþ ca iti atra kriyàgrahaõam kartavyam sàdhanaprakarùe mà bhåt . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate guõagrahaõam kartavyam iti . na kartavyam . yasya prakarùaþ asti tasya prakarùe bhaviùyati . guõasya ca eva prakarùaþ na dravyasya . katham j¤àyate . evam hi dç÷yate loke . iha samàne àyàme vistàre pañasya anyaþ arghaþ bhavati kà÷ikasya anyaþ màthurasya . guõàntaram khalu api ÷ilpinaþ utpàdayamànàþ dravyàntareõa prakùàlayanti . anyena ÷uddham dhautakam kurvanti anyena ÷aiphàlikam anyena màdhyamikam . yat api ucyate kriyamàõe ca api guõagrahaõe samànaguõagrahaõam kartavyam ÷uklàt kçùõe mà bhåt iti . na kartavyam . samànaguõe eva spardhà bhavati . nahi àóhyàbhiråpau spardhete . vàcakena khalu api utpattavyam na ca ÷uklàt kçùõe pratyayaþ utpadyamànaþ vàcakaþ syàt . yat api ucyate adåraviprakarùe iti vaktavyam iti . na vaktavyam . adåraviprakarùe eva spardhà bhavati . na hi niùkadhanaþ ÷ataniùkadhanena spardhate . yat api ucyate jàteþ na iti vaktavyam iti . na vaktavyam . jananena yà pràpyate sà jàtiþ na ca etasya arthasya prakarùàpakarùau staþ . yat api ucyate tiïaþ ca iti atra kriyàgrahaõam kartavyam sàdhanaprakarùe mà bhåt iti . na kartavyam . sàdhanam vai dravyam na ca dravyasya prakarùàpakarùau staþ . kim punaþ ekam ÷auklyam àhosvit nànà . kim ca ataþ . yadi ekam prakarùaþ na upapadyate . na hi tena eva tasya prakarùaþ bhavati . atha nànà samànaguõagrahaõam kartavyam ÷uklàt kçùõe mà bhåt iti . asti ekam ÷auklyam tat tu vi÷eùavat . kiïkçtaþ vi÷eùaþ . alpatvamahattvakçtaþ . atha và punaþ astu ekam nirvi÷eùam ca . nanu ca uktam prakarùaþ na upapadyate . na hi tena eva tasya prakarùaþ bhavati iti . guõàntareõa pracchàdàt prakarùaþ bhaviùyati . atha và punaþ astu nànà . nanu ca uktam samànaguõagrahaõam kartavyam ÷uklàt kçùõe mà bhåt iti . na kartavyam . samànaguõe eva spardhà bhavati . nahi àóhyàbhiråpau spardhete . vàcakena khalu api utpattavyam na ca ÷uklàt kçùõe pratyayaþ utpadyamànaþ vàcakaþ syàt . (P_5,3.55.2) KA_II.414.15-415.17 Ro_IV.205-209 kimantàt punaþ utpattyà bhavitavyam . dvitãyàntàt ati÷ayyamànàt . ÷uklam ati÷ete ÷uklataraþ . kçùõam ati÷ete kçùõataraþ . yadi dvitãyàntàt ati÷ayyamànàt kàlaþ ati÷ete kàlãm kàlitaraþ iti pràpnoti kàlataraþ iti ca iùyate . tathà kàlã ati÷ete kàlam kàlataraþ iti pràpnoti kàlitarà iti ca iùyate . tathà gàrgyaþ ati÷ete gargàn gargataraþ iti pràpnoti gàrgyataraþ iti ca iùyate . tathà gargàþ ati÷erate gàrgyam gàrgyataràþ iti pràpnoti gargataràþ iti ca iùyate . evam tarhi prathamàntàt svàrthikaþ bhaviùyati . kàlaþ ati÷ete kàlataraþ . kàlã ati÷ete kàlitarà . gàrgyaþ ati÷ete gàrgyataraþ . gargàþ ati÷erate gargataràþ . yadi prathamàntàt svàrthikaþ kumàritarà ki÷oritarà avyatiriktam vayaþ iti kçtvà vayasi prathame iti ïãp pràpnoti . tarapà uktatvàt strãpratyayaþ na bhaviùyati . ñàp api tarhi na pràpnoti . ukte api hi bhavanti ete ñàbàdayaþ . uktam etat svàrthikàþ ñàbàdayaþ iti . ïãp api tarhi pràpnoti . evam tarhi guõaþ abhidhãyate . evam api liïgavacanàni na sidhyanti . ÷uklataram . ÷uklatarà . ÷uklataraþ . ÷uklatarau . ÷uklataràþ iti . à÷rayataþ liïgavacanàni bhaviùyanti . guõavacanànàm hi ÷abdànàm à÷rayata liïgavacanàni bhavanti . ÷uklam vastram , ÷uklà ÷àñã ÷uklaþ kambalaþ , ÷uklau kambalau ÷uklàþ kambalàþ iti . yat asau dravyam ÷ritaþ bhavati guõaþ tasya yat liïgam vacanam ca tat gu asya api bhaviùyati . atha và kriyà abhidhãyate . evam api liïgavacanàni na sidhyanti . à÷rayataþ liïgavacanàni bhaviùyanti . evam api dvivacanam pràpnoti . yaþ ca ati÷ete yaþ ca ati÷ayyate ubhau tau tasya à÷rayau bhavataþ . na eùaþ doùaþ . katham . ÷etiþ akarmakaþ . akarmakàþ api dhàtavaþ sopasargàþ sakarmakàþ bhavanti . karmàpadiùñàþ vidhayaþ karmasthabhàvakànàm karmasthakriyàõam và bhavanti kartçsthabhàvakaþ ca ÷etiþ . atha yadi eva dvitãyàntàt utpattiþ prathamàntàt và svàrthikaþ atha api guõaþ abhidhãyate atha api kriyà kim gatam etat iyatà såtreõa àhosvit anyatarasmin pakùe bhåyaþ såtram kartavyam . gatam iti àha . katham . yadà tàvat dvitãyàntàt utpattiþ prathamàntàt và svàrthikaþ tadà kçtyalyuñaþ bahulam iti evam atra lyuñ bhaviùyati . yadà guõaþ abhidhãyate tadà nyàyasiddham eva . yadà lapi kriyà tadà api nyàyasiddham eva . atha và ati÷àyayati iti ati÷àyanam . kaþ prayojyàrthaþ . guõàþ guõinam prayojayanti guõã và guõàn prayojayati . kaþ punaþ iha ÷etyarthaþ . iha yaþ yatra bhavati ÷ete asau tatra . guõàþ ca guõini ÷erate . #<÷etyarthaþ kàritàrthaþ và nirde÷aþ ayam samãkùitaþ . ÷etyarthe na asti vaktavyam . kàritàrthe bravãmi te . guõã và guõasaüyogàt guõaþ và guõinà yadi abhivyajyeta saüyogàt kàritàrthaþ bhaviùyati># . (P_5,3.55.3) KA_II.415.18-416.15 Ro_IV.209-211 iha asya api såkùmàõi vastràõi asya api såkùmàõi vastràõi iti paratvàt àti÷àyikaþ pràpnoti . ## . kim uktam . pårvpadàti÷aye àti÷àyikàt bahuvrãhiþ såkùmavastrataràdyarthaþ . uttarapadàti÷aye àti÷àyikaþ bahuvrãheþ bahvàóhyataràdyarthaþ iti . iha trãõi ÷uklàni vastràõi prakarùàpakarùayuktàni . tatra pårvam apekùya uttare dve tarabante . tatra dvayoþ tarabantayoþ ekasmàt prakarùayuktàt ÷uklatara÷abdàt utpattiþ pràpnoti ÷ukla÷abdàt eva ca iùyate . #<÷uklatarasya ÷uklabhàvàt prakçteþ pratyayavij¤ànam># . ÷uklatara÷abde ÷ukla÷abdaþ asti . tasmàt utpattiþ bhaviùyati . na etat vivadàmahe ÷uklatara÷abde ÷ukla÷abdaþ asti na asti iti . kim tarhi . ÷uklatara÷abdaþ api asti . tataþ utpattiþ pràpnoti . ## . tadantàt àti÷àyikàntàt ca svàrthe chandasi àti÷àyikaþ dç÷yate . devo vaþ savita prarpayatu ÷reùñhamàya karmaõe . evam tarhi madhyamàt ÷ukla÷abdàt pårvaparàpekùàt utpattiþ vaktavyà . madhyamaþ ca ÷ukla÷abdaþ pårvam apekùya prakçùñaþ param apekùya nyånaþ na ca nyånaþ pravartate . atha và utpadyatàm . luk bhaviùyati . vàcakena khalu api utpattavyam na ca ÷uklatara÷abdàt utpadyamànaþ vàcakaþ syàt . na khalu api bahånàm prakarùe tarapà bhavitavyam . kena tarhi . tamapà . ## . (P_5,3.57) KA_II.416.17-417.7 Ro_IV.212-215 dvivacane iti ucyate . tatra idam na sidhyati . dantoùñhasya dantàþ snigdhataràþ . pàõipàdasya pàdau sukumàratarau . asmàkam ca devadattasya ca devadattaþ abhiråpataraþ iti . yadi punaþ dvyarthopapade iti ucyeta . tatra ayam api arthaþ . vibhajyopapadagrahaõam na kartavyam . iha api ÷aïkà÷yakebhyaþ pàñaliputrakàþ abhiråpataràþ iti dvyarthopapade iti eva siddham . na eva¤jàtãyakà dvyarthatà ÷akyà vij¤àtum . iha api prasjyeta . ÷aïkà÷yakànàm pàñaliputrakàõàm ca pàñaliputrakàþ abhiråpatamàþ iti . ava÷yam khalu api vibhajyopapadagrahaõam kartavyam yaþ hi bahånàm vibhàgaþ tadartham . ÷aïkà÷yakebhyaþ ca pàñaliputrakebhyaþ ca màthuràþ abhiråpataràþ iti . tat tarhi dvyarthopapade iti vaktavyam . na vaktavyam . na idam pàribhàùikasya dvivacanasya grahaõam . kim tarhi anvarthagrahaõam . ucyate vacanam . dvayoþ arthayoþ vacanam dvivacanam iti . evam api ## . tarabãyasunoþ ekadravyasya utkarùàpakarùayoþ upasaïkhyànam vaktavyam . parut bhavàn pañuþ àsãt . pañutaraþ ca aiùamaþ iti . ## . siddham etat . katham . guõapradhànatvàt . guõapradhànaþ ayam nirde÷aþ kriyate . guõàntarayogàt ca anyatvam bhavati . tat yathà tam eva guõàntarayuktam vaktàraþ bhavanti anyaþ bhavàn saüvçttaþ iti . (P_5,3.58) KA_II.417.9-12 Ro_IV.215 evakàraþ kimarthaþ . niyamàrthaþ . na etat asti prayojanam . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa evakàram niyamàrthaþ bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi . yathà evam vij¤àyeta . ajàdã guõavacanàt eva iti . mà evam vij¤àyi . ajàdã eva guõavacanàt iti . kim ca syàt na vya¤janàdã guõavacanàt syàtàm . (P_5,3.60) KA_II.417.14-418.4 Ro_IV.215-217 idam ayuktam vartate . kim atra ayuktam . ajàdã guõavacanàt eva iti uktvà aguõavacanànàm api ajàdyoþ àde÷àþ ucyante . na eùaþ doùaþ . etat eva j¤àpayati bhavataþ etebhyaþ aguõavacanebhyaþ api ajàdã iti yat ayam ajàdyoþ parataþ àde÷àn ÷àsti . evam api tayoþ iti vaktavyam syàt . tayoþ parataþ iti . yadi punaþ ayam vidhiþ vij¤àyeta . na evam ÷akyam . vya¤janàdã hi na syàtàm upàdhãnàm ca saïkaraþ syàt punarvidhànàt ajàdyoþ . nanu ca ete vi÷eùàþ anuvarteran . yadi api ete anuvarteran vya¤janàdã tarhi na syàtàm . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavataþ etebhyaþ aguõavacanebhyaþ api ajàdã iti yat ayam ajàdyoþ parataþ àde÷àn ÷àsti . nanu ca uktam tayoþ iti vaktavyam iti . na vaktavyam . prakçtam ajàdãgrahaõam anuvartate . kva prakçtam . ajàdã guõavacanàt eva iti . tat vai prathamànirdiùñam saptamãnirdiùñena ca iha arthaþ . arthàt vibhaktivipariõàmaþ bhaviùyati . tat yathà . uccàni devadattasya gçhàõi . àmantrayasva enam . devadattam iti gamyate . devadattasya gàva a÷và hiraõyam iti . àóhyaþ vaidhaveyaþ . devadattaþ iti gamyate . purastàt ùaùñhãnirdiùñam sat arthàt dvitãyànirdiùñam prathamànirdiùñam ca bhavati . evam iha api purastàt prathamànirdiùñam sat arthàt saptamãnirdiùñam bhaviùyati . (P_5,3.66.1) KA_II.418.6-25 Ro_IV.217-220 strãliïgena nirde÷aþ kriyate ekavacanàntena ca . tena strãliïgàt eva utpattiþ syàt ekavacanàntàt ca . punnapuüsakaliïgàt dvivacanabahuvacanàntàt ca na syàt . na eùaþ doùaþ . na ayam pratyayàrthaþ . kim tarhi . prakçtyarthavi÷eùaõam etat . pra÷aüsàyàm yat pràtipadikam vartate tasmàt råpap bhavati . kasmin arthe . svàrthe iti . svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . ## . prakçteþ liïgavacanàbhàvàt tiïprakçteþ råpapaþ ambhàvaþ vaktavyaþ . pacatiråpam . pacatoråpam . pacantiråpam iti . ## . siddham etat . katham . kriyàpradhànatvàt . kriyàpradhànam àkhyàtam ekà ca kriyà . dravyapradhànam nàma . katham punaþ j¤ayate kriyàpradhànam àkhyàtam bhavati dravyapradhànam nàma iti . yat kriyàm pçùñaþ tiïà àcaùñe . kim devadattaþ karoti . pacati iti . dravyam pçùñaþ kçtà àcaùñe . kataraþ devadattaþ . yaþ kàrakaþ hàrakaþ iti . yadi tarhi ekà kriyà dvivacanabahuvacanàni na sidyanti . pacataþ . pacanti iti . na etàni kriyàpekùàõi . kim tarhi sàdhanàpekùàõi . iha api tarhi pràpnuvanti . pacatiråpam . pacatoråpam . pacantiråpam iti . tiïà uktatvàt tasya abhisambandhasya na bhaviùyati . ekavacanam api tarhi na pràpnoti . samayàt bhaviùyati . dvivacanabahuvacanàni api tarhi samayàt pràpnuvanti . evam tarhi ekavacanam utsargaþ kariùyate . tasya dvibahvoþ dvivacanabahuvacane apavàvau bhaviùyataþ . evam api napuüsakatvam vaktavyam . na vaktavyam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . (P_5,3.66.2) KA_II.419.1-6 Ro_IV.221-222 ## . vçùalàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . vçùalaråpaþ . dasyuråpaþ . coraråpaþ iti . ## . siddham etat . katham . prakçtyarthasya vai÷iùñye iti vaktavyam . vçùalaråpaþ ayam . api ayam palàõóunà suràm pibet . coraråpaþ ayam . api ayam akùõoþ a¤janam haret . dasyuråpaþ ayam . api ayam dhàvataþ lohitam pibet . (P_5,3.67) KA_II.419.8-420.17 Ro_IV.222-226 #<ãùadasamàptaukriyàpradhànatvàt liïgavacanànupapattiþ># . ãùadasamàptau kriyàpradhànatvàt liïgavacanayoþ anupapattiþ . pañukalpaþ . pañukalpau . pañukalpàþ iti . ekaþ ayam arthaþ ãùadasamàptiþ nàma . tasya ekatvàt ekavacanam pràpnoti . ## . siddham etat . katham . na ayam pratyayàrthaþ . kim tarhi prakçtyarthavi÷eùaõam etat . ãùadasamàptau yat pràtipadikam vartate tasmàt kalpabàdayaþ bhavanti . kasmin arthe . svàrthe iti . svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . ## . prakçtyarthe cet liïgavacanayoþ anupapattiþ . guóakalpà dràkùà . tailakalpà prasannà . payaskalpà yavàgåþ iti . ## . siddham etat . katham . tatsambandhe ãùadasamàptisambandhe uttarapadàrthe pratyayaþ bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ãùadasamàptaukriyàpradhànatvàt liïgavacanànupapattiþ iti . parihçtam etat prakçtyarthavi÷eùaõatvàd siddham iti . nanu ca uktam prakçtyarthe cet liïgavacanànupapattiþ iti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati svàrthikàþ ativartante api liïgavacanàni iti yat ayam õacaþ striyàm a¤ iti strãgrahaõam karoti . yadi etat j¤àpyate bahuguóaþ dràkùà . bahutailam prasannà . bahupayaþ yavàgåþ iti atra api pràpnoti . na api ativartante . kim punaþ iha udàharaõam . pañukalpaþ . mçdukalpaþ iti . na etat asti . nirj¤àtasya arthasya samàptiþ và bhavati visamàptiþ và guõaþ ca anirj¤àtaþ . idam tarhi . guóakalpà dràkùà . tailakalpà prasannà . payaskalpà yavàgåþ iti . dravyam api anirj¤àtam . idam tarhi . kçtakalpam . bhuktakalpam . pãtakalpam iti . ## . ktàntàt pratyayavidhàneþ anupapattiþ . kim kàraõam . ktasya bhåtakàlalakùaõatvàt . bhåtakàlalakùaõaþ ktaþ . kalpàdãnàm ca asamàptivacanàt . visamàptivacanàþ ca kalpàdayaþ . na ca asti sambhavaþ yat bhåtakàlaþ ca syàt asamàptiþ ca iti . ## . siddham etat . katham . à÷aüsàyàm bhåtavat ca iti evam atra ktaþ bhaviùyati . idam ca api udàharaõam pañukalpaþ . mçdukalpaþ iti . nanu ca uktam nirj¤àtasya arthasya samàptiþ và bhavati visamàptiþ và guõaþ ca anirj¤àtaþ iti . lokataþ vyavahàram dçùñvà guõasya nirj¤ànam . tat yathà pañuþ ayam bràhmaõaþ iti ucyate yaþ laghunà upàyena athàn sàdhayati . pañukalpaþ ayam iti ucyati yaþ na tathà sàdhayati . idam ca api udàharaõam guóakalpà dràkùà . tailakalpà prasannà . payaskalpà yavàgåþ iti . nanu ca uktam dravyam api anirj¤àtam iti . lokataþ dravyam api nirj¤àtam . (P_5,3.68.1) KA_II.420.19-422.4 Ro_IV.226-229 vibhàùàgrahaõam kimartham . vibhàùà bahuc yathà syàt . bahucà mukte vàkyam api yathà syàt . na etat asti prayojanam . prakçtà mahàvibhàùà . tayà vàkyam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . kalpàdayaþ api yathà syuþ iti . etat api na asti prayojanam . bahuc ucyate kalpàdayaþ api . tat ubhayam vacanàt bhaviùyati . na evam ÷akyam . akriyamàõe hi vibhàùàgrahaõe anavakà÷aþ bahuc kalpàdãn bàdheta . kalpàdayaþ api anavakà÷àþ . te vacanàt bhaviùyanti . sàvakà÷àþ kalpàdayaþ . kaþ avakà÷aþ . tiïantàni avakà÷aþ . atha subgrahaõam kimartham . subantàt utpattiþ yathà syàt . pràtipadikàt mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . na asti atra vi÷eùaþ subantàt utpattau satyàm pràtipadikàt và . yadi evam iha api na arthaþ subgrahaõena . supaþ àtmanaþ kyac iti . iha api na asti atra vi÷eùaþ subantàt utpattau satyàm pràtipadikàt và . ayam asti vi÷eùaþ . subantàt utpattau satyàm padasa¤j¤à siddhà bhavati . pràtipadikàt utpattau satyàm padasa¤j¤à na pràpnoti . nanu ca pràtipadikàt api utpattau satyàm padasa¤j¤à siddhà . katham . àrabhyate naþ kye iti . tat ca ava÷yam kartavyam subantàt utpattau niyamàrtham . tat eva pràtipadikàt utpattau satyàm vidhyartham bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . subantàt utpattiþ yathà syàt . tiïantàt mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . ïyàppràtipadikàt iti vartate . ataþ uttaram pañhati . ## . bahuci subgrahaõam kriyate pårvatra tiïaþ vidhiþ yathà vij¤àyeta . na etat asti prayojanam . prakçtam tiïgrahaõam anuvartate . kva prakçtam . ati÷àyane tamabiùñhanau . tiïaþ ca iti . evam tarhi bahuci subgrahaõam pårvatra tiïaþ vidhànàt . bahuci subgrahaõam kriyate . kim kàraõam . pårvatra tiïaþ vidhànàt . pårvatra tiïaþ ca iti anuvartate . tat iha api pràpnoti . nanu ca tiïgrahaõam nivarteta . ava÷yam uttaràrtham anuvartyam avyayasarvanàmnàm akac pràk ñeþ iti pacataki jalpataki iti evamartham . yadi subgrahaõam kriyate svaraþ na sidhyati . bahupañavaþ evam svaraþ prasajyeta bahupañavaþ iti ca iùyate . pañhiùyati hi àcàryaþ citaþ saprakçteþ bahvakajartham iti . svaraþ katham . ## . subluki kçte pràtipadikatvàt svaraþ bhaviùyati . atha tugrahaõam kimartham . ## . tugrahaõam kriyate nityam pårvaþ yathà syàt . vibhàùà mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . na vibhàùàgrahaõena pårvam abhisambadhyate . kim tarhi . bahuc abhisambadhyate : vibhàùà bahuc bhavati iti . yadà ca bhavati tadà pårvaþ bhavati . idam tarhi prayojanam . pràk utpatteþ yat liïgam vacanam ca tat utpanne api pratyaye yathà syàt . bahuguóaþ dràkùà . bahutailam prasannà . bahupayaþ yavàgåþ iti . etat api na asti prayojanam . svàçthikaþ ayam svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . evam tarhi siddhe sati yat tugrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ svàrthikàþ ativartante api liïgavacanàni iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . guóakalpà dràkùà , tailakalpà prasannà , payaskalpà yavàgåþ iti etat siddham bhavati . (P_5,3.68.2) KA_II.422.5-10 Ro_IV.229-230 ## . tamàdibhyaþ kalpàdayaþ bhavanti vipratiùedhena . tamàdãnàm avakà÷aþ prakarùasya vacanam ãùadasamàpteþ avacanam . pañutaraþ . pañutamaþ . kalpàdãnàm ãùadasamàpteþ vacanam prakarùasya avacanam . pañukalpaþ . mçdukalpaþ . ubhayavacane ubhayam pràpnoti . pañukalpataraþ . mçdukalpataraþ . kalpàdayaþ bhavanti vipratiùedhena . yadi evam ãùadasamàpteþ prakarùe tamàdiþ pratyayaþ pràpnoti prakçteþ eva ca iùyate . ## . tamàdiþ ãùatpradhànàt api bhavati . asya prakarùaþ asti . tasya prakarùe bhaviùyati . kasya ca prakarùaþ asti. prakçteþ eva . (P_5,3.71-72.1) KA_II.422.16-21 Ro_IV.230 kim ayam subantasya pràk ñeþ bhavati àhosvit ïyàppràtipadikasya . kutaþ sandehaþ . ubhayam prakçtam . anyatarat ÷akyam vi÷eùayitum . kim ca ataþ . yadi subantasya yuùmakàbhiþ asmakàbhiþ yuùmakàsu asmakàsu yuvakayoþ àvakayoþ iti na sidhyati . atha pràtipadikasya tvayakà mayakà tvayaki mayaki iti atra api pràpnoti . astu subantasya . katham yuùmakàbhiþ asmakàbhiþ yuùmakàsu asmakàsu yuvakayoþ àvakayoþ iti . anokàrasakàrabhakàràdau iti vaktavyam . (P_5,3.71-72.2) KA_II.422.22-423.2 Ro_IV.230-231 ## . akacprakaraõe tåùõãmaþ kàm vaktavyaþ . àsitavyam kila tåùõãkàm etat pa÷yataþ cintitam . #<÷ãle kaþ malopaþ ca># . ÷ãle kaþ malopaþ ca vaktavyaþ . tåùõã÷ãlaþ . tåùõãkaþ . (P_5,3.71-72.3) KA_II.423.3-8 Ro_IV.231 iha bhinatti chinatti iti ÷anami kçte ÷ap pràpnoti . bahukçtam bahubhuktam bahupãtam iti bahuci kçte kalpàdayaþ pràpnuvanti . uccakaiþ nãcakaiþ akaci kçte kàdayaþ pràpnuvanti . nanu ca ÷nambahujakacaþ apavàdàþ te bàdhakàþ bhaviùyanti . #<÷nambahujakakùu nànàde÷atvàt utsargapratiùedhaþ># . ÷nambahujakakùu nànàde÷atvàt utsargapratiùedhaþ vaktavyaþ . samànade÷aiþ apavàdaiþ utsargàõàm bàdhanam bhavati . nànàde÷atvàt na pràpnoti . (P_5,3.71-72.4) KA_II.423.9-24 Ro_IV.231-232 ## . kavidheþ tamàdayaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . kavidheþ avakà÷aþ kutsàdãnàm vacanam prakarùasya avacanam . pañukaþ . mçdukaþ . tamàdãnàm avakà÷aþ prakarùasya vacanam kutsàdãnàm avacanam . pañutaraþ . pañutamaþ . ubhayavacane ubhayam pràpnoti . pañutarakaþ . pañutamakaþ . tamàdayaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . ## . kadà cit chinnakataràdayaþ bhavanti vipratiùedhena . chinnakataram . chinnakatamam .#< ekade÷ipradhànaþ ca samàsaþ># . ekade÷ipradhànaþ ca samàsaþ kavidheþ bhavati pårvavipratiùedhena . ardhapippalikà . ardhako÷àtakikà . ## . uttarapadàrthapradhànaþ ca samàsaþ kavidheþ bhavati pårvavipratiùedhena . kim prayojanam . sa¤j¤àyàm kanvidhyartham . sa¤j¤àyàm kan yathà syàt . navagràmakam . navaràùñrakam . navanagarakam . ## . kadà cit dvandvaþ kavidheþ bhavati pårvavipratiùedhena . plakùakanyagrodakau . plakùanyagrodhakau iti . (P_5,3.74.) KA_II.424.2-24 Ro_IV.232-237 iha kutsitakaþ anukampitakaþ iti sva÷abdena uktatvàt tasya arthasya pratyayaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . kutsitasya anukampàyàm bhaviùyati anukampitasya kutsàyàm . atha và ## . katham punaþ idam vij¤àyate : kutsitàdãnàm arthe iti àhosvit kutsitàdisamànàdhikaraõàt iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . kutsidàdãnàm arthe cet liïgavacanayoþ anupapattiþ . pañukam . pañukà . pañukaþ . pañukau . pañukàþ iti . ekaþ ayam arthaþ kutsitam nàma . tasya ekatvàt ekavacanam eva pràpnoti . asti tarhi kutsitàdisamànàdhikaraõàt iti . ## . kutsidàdisamànàdhikaraõàt iti cet atiprasaïgaþ bhavati yathà ñàbàdiùu . katham ca ñàbàdiùu . uktam tatra strãsamànàdhikaraõàt iti cet bhåtàdiùu atiprasaïgaþ iti . evam iha api kutsidàdisamànàdhikaraõàt iti cet atiprasaïgaþ bhavati . idam ghçtakam . idam tailakam . idam÷abdàt api pràpnoti . ## . siddham etat . katham . yena kutsitàdayaþ arthàþ gamyante tadyuktàt svàrthe pratyayaþ bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam kutsidàdãnàm arthe cet liïgavacanànupapattiþ iti . na eùaþ doùaþ . na ayam pratyayàrthaþ . kim tarhi prakçtyarthavi÷eùaõam etat . kutsitàdiùu yat pràtipadikam vartate tasmàt kàdayaþ bhavanti . kasmin arthe . svàrthe . svàçthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . (P_5,3.83.1) KA_II.425.2-12 Ro_IV.237 ## . caturthyàt lopaþ vaktavyaþ . bçhaspatidattakaþ . bçhaspatikaþ . prajàpatidattakaþ . prajàpatikaþ . ## . anajàdau ca lopaþ vaktavyaþ . devadattakaþ . devakaþ . yaj¤adattakaþ . yaj¤akaþ . ## . pårvapadasya ca lopaþ vaktavyaþ . devadattakaþ . dattakaþ . yaj¤adattakaþ . dattakaþ . ## . devadattaþ . dattaþ . yaj¤adattaþ . dattaþ . ## . uvarõàt ilasya ca lopaþ vaktavyaþ . bhànudattakaþ . bhànulaþ . vasudattakaþ . vasulaþ . (P_5,3.83.2) KA_II.425.13-22 Ro_IV.237-238 atha ñhaggrahaõam kimartham na ike kçte ajàdau iti eva siddham . #<ñhaggrahaõam ukaþ dvitãyatve kavidhànàrtham># . ñhaggrahaõam kriyate ukaþ dvitãyatve kavidhiþ yathà syàt . vàyudattakaþ . vàyukaþ . pitçdattakaþ . pitçkaþ . ## . ajàdilakùaõe hi màthikàdivat prasajyeta . tat yatha mathitam paõyam asya màthitikaþ iti akàralope kçte tàntàt iti kàde÷aþ na bhavati evam iha api na syàt . ## . dvitãyàt acaþ lope kartavye sandhyakùaradvitãyatve tadàdeþ lopaþ vaktavyaþ . lahoóaþ . lahikaþ . kahoóaþ . kahikaþ . (P_5,3.84) KA_II.426.2-15 Ro_IV.238-240 ## . varuõàdãnàm ca tçtãyàt lopaþ ucyate . saþ ca akçtasandhãnàm vaktavyaþ . suparyà÷ãrdattaþ . suparikaþ , supariyaþ , suparilaþ . iha ùaóaïguliþ ùaóikaþ iti ajàdilope kçte padasa¤j¤à na pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ja÷tvam na syàt . #<ùaóike ja÷tve uktam># . kim uktam . siddham acaþ sthànivatvàt iti . yadi evam ## . vàcikàdiùu padavçttasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . siddham etat . katham . ekàkùarapårvapadànàm uttarapadasya lopaþ vaktavyaþ . iha api tarhi pràpnoti . ùaóaïguliþ . ùaóikaþ iti . #<ùaùaþ ñhàjàdivacanàt siddham># . ùaùaþ ñhàjàdivacanàt siddham etat . (P_5,3.85-86) KA_II.426.18-21 Ro_IV.340 kimartham imau ubhau arthau nirdi÷yete na yat alpam hrasvam api tat bhavati yat ca hrasvam alpam api tat bhavati . na etayoþ àva÷yakaþ samàve÷aþ . alpam ghçtam . alpam tailam iti ucyate . na kaþ cit àha hrasvam ghçtam . hrasvam tailam iti . tathà hrasvaþ pañaþ . hrasvaþ ÷àñakaþ iti ucyate . na kaþ cit àha alpaþ pañaþ . alpaþ ÷àñakaþ iti . (P_5,3.88) KA_II.427.2-7 Ro_IV.241 ## . kuñã÷amã÷uõóàbhyaþ pratyayasanniyogena puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . kuñã . kuñãraþ . ÷amã . ÷amãraþ . ÷uõóà . ÷uõóàraþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . svàrthikaþ ayam svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . ## . kim uktam . svàçthikàþ ativartante api liïgavacanàni iti . (P_5,3.91) KA_II.427.9-13 Ro_IV.241 ## . vatsàdibhyaþ tanutve kàr÷ye pratiùedhaþ vaktavyaþ . kç÷aþ vatsaþ vatsataraþ iti mà bhåt iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . yasya guõasya hi bhàvàt dravye ÷abdanive÷aþ tadabhidhàne tasmin guõe vaktavye pratyayena bhavitavyam . na ca kàr÷yasya sadbhàvàt dravye vatsa÷abdaþ . (P_5,3.92-93) KA_II.427.16-428.4 Ro_IV. 242 ## . kimàdãnàm dvibahvarthe pratyayavidhànàt upàdhigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . bahirdhàraõam nirdhàraõam . yàvatà dvayoþ ekasya eva bahirdhàraõam bhavati . aparaþ àha : bahånàm jatiparipra÷ne óatamac iti atra bahugrahaõam anarthakam . kim kàraõam . kim iti etat paripra÷ne vartate paripra÷naþ ca anirj¤àte anirj¤àtam ca bahuùu . dvyekayoþ punaþ nirj¤àtam . nirj¤àtatvàt dvyekayoþ paripra÷naþ na . paripra÷nàbhàvàt kim eva na asti . kutaþ pratyayaþ . (P_5,3.94) KA_II.428.6-9 Ro_IV.242-243 pràgvacanam kimartham . vibhàùà yathà syàt . ## . pràgvacanam anarthakam . kim kàraõam . prakçtà mahàvibhàùà . taya eva siddham . (P_5,3.95) KA_II.428.11-15 Ro_IV.243 avakùepaõe kan vidhãyate kutsite kaþ . kaþ etayoþ arthayoþ vi÷eùaþ . avakùepaõam karaõam kutsitam karma . avakùepaõam vai kutsitam karaõam . tena yat kutysyate tat api kutsitam bhavati . tatra kutsitam iti eva siddham bhavati . evam tarhi yat parasya kutsàrtham upàdãyate tat iha udàharaõam . vyàkaraõakena nàma ayam garvitaþ . yàj¤ikyena nàma ayam garvitaþ . yat svakutsàrtham kutsàrtham upàdãyate tat tatra udàharaõam . devadattakaþ . yaj¤adattakaþ . (P_5,3.98) KA_II.428.17-20 Ro_IV.243 kimartham manuùye lup ucyate na luk eva ucyeta . ## . liïgasiddhyartham manuùye lup ucyate . ca¤cà iva ca¤cà . vadhrikà iva vadhrikà . kharakuñã iva kharakuñã . kimartham manuùye lup ucyate na luk eva ucyeta: 1.1.72.5 (P_5,3.99) KA_II.429.2-4 Ro_IV.244 apaõye iti ucyate . tatra idam na sidhyati . ÷ivaþ . skandaþ . vi÷àkhaþ iti . kim kàraõam . mauryaiþ hiraõyàçthibhiþ arcàþ prakalpitàþ . bhavet tàsu na syàt . yàþ tu etàþ sampratipåjàrthàþ tàsu bhaviùyati . (P_5,3.106) KA_II.429.6-9 Ro_IV.244-245 tat iti anena kim pratinirdi÷yate . chaþ . katham punaþ samàsaþ nàma chaviùayaþ syàt . evam tarhi ivàrthaþ . yadi tarhi samàsaþ api ivàrthe pratyayaþ api samàsenoktatvàt pratyayaþ na pràpnoti . evam tarhi dvau ivàrthau . katham . kàkàgamanam iva tàlapatanam iva kàkatàlam . kàkatàlam iva kàkatàlãyam . (P_5,3.118) KA_II.429.12-16 Ro_IV.245-246 ## . aõaþ gotràt gotragrahaõam kartavyam . gotràt iti vaktavyam . iha mà bhåt . àbhijitaþ muhårtaþ . àbhijitaþ sthàlãpàkaþ iti . gotram iti ca vaktavyam . kim prayojanam . àbhijitakaþ . gotrà÷rayaþ vu¤ yathà syàt . gotram iti ÷akyam akartum . katham àbhijitakaþ . gotràt ayam svàrthikaþ gotram eva bhavati . (P_5,4.1) KA_II.430.2-4 Ro_IV.247 ## . pàda÷atagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyatra api dar÷anàt . anyatra api hi vun dç÷yate . dvimodikàm dadàti . (P_5,4.3) KA_II.430.6-7 Ro_IV.247 ## . kanprakaraõe ca¤cadbrhatoþ upasaïkhyànam kartavyam . ca~catkaþ . bçhatkaþ . (P_5,4.4) KA_II.430.9-16 Ro_IV.247-248 ## . anatyantagatau ktàntàt tamàdayaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . anatyantagatau ktàntàt kan bhavati iti asya avakà÷aþ anatyantagateþ vacanam prakarùasya avacanam . bhinnakam . chinnakam . tamàdãnàm avakà÷aþ prakarùasya vacanam anatyantagateþ avacanam . pañutaraþ . pañutamaþ . ubhayavacane ubhayam pràpnoti . bhinnatarakam . chinnatarakam . tamàdayaþ bhavanti pårvavipratiùedhena . ## . tadantàt ca svàrthe kan vaktavyaþ . bhinnatarakam . (P_5,4.5) KA_II.431.2-4 Ro_IV.248 sàmivacane pratiùedhànarthakyam prakçtyabhihitatvàt . sàmivacane pratiùedhaþ anarthakaþ . kim kàraõam . prakçtyabhihitatvàt . prakçtyabhihitaþ saþ arthaþ iti kçtvà kan na bhaviùyati . (P_5,4.7) KA_II.431.6-23 Ro_IV.248-251 ## . adhyuttarapadàt pratyayavidheþ anupapattiþ . kim kàraõam . vigrahàbhàvàt . vigrahapårvikà taddhitotpattiþ . na ca adhyuttarapadena vigrahaþ dç÷yate . ## . tasmàt tatra idam iti sadhãnar pratyayaþ vaktavyaþ . ràjani idam ràjàdhãnam . yadi sadhãnar kriyate sakàrasya itsa¤j¤à na pràpnoti . iha ca ÷ryadhãnaþ bhrvadhãnaþ iti aïgasya iti iyaïuvaïau syàtàm . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam adhyuttarapadàt pratyayavidhànànupapattiþ vigrahàbhàvàt iti . na eùaþ doùaþ . asti kàraõam yena atra vigrahaþ na bhavati . kim kàraõam . nityapratyayaþ ayam . ke punaþ nityapratyayàþ . tamàdayaþ pràk kanaþ ¤yàdayaþ pràk vunaþ àmàdayaþ pràk mayañaþ bçhatãjàtyantàþ samàsàntàþ ca iti . evam tarhi na ayam pratyayavidhiþ upàlabhyate . kim tarhi . prakçtiþ upàlabhyate . adhyuttarapadà prakçtiþ na asti . kim kàraõam . vigrahàbhàvàt . vigrahapårvikà samàsavçttiþ . na ca adhinà vigrahaþ dç÷yate . evam tarhi bahuvrãhiþ bhaviùyati . kim kçtam bhavati . bhavati vai kaþ cit asvapadavigrahaþ api bahuvrãhiþ . tat yathà ÷obhanam mukham asyàþ sumukhã iti . na evam ÷akyam . iha hi mahadadhãnam iti àttvakapau prasajyeyàtàm . evam tarhi avyayãbhàvaþ bhaviùyati . evam api adheþ pårvanipàtaþ pràpnoti . ràjadantàdiùu pàñhaþ kariùyate . atha và saptamãsamàsaþ ayam . adhiþ ÷auõóàdiùu pañhyate . (P_5,4.8) KA_II.432.2-5 Ro_IV.251 diggrahaõam kimartham . astriyàm iti iyati ucyamàne pràcãnà bràhmaõã avàcãnà ÷ikhà iti atra api prasajyeta . diggrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha strãgrahaõam kimartham yàvatà dik÷abdaþ strãviùayaþ eva . bhavati vai kaþ cit dik÷abdaþ astrãviùayaþ api . tat yathà pràk pràcãnam . pratyak pratãcãnam . ucak udãcãnam . (P_5,4.14) KA_II.432.7-10 Ro_IV.252 strãgrahaõam kimartham na svàrthikaþ ayam svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . evam tarhi siddhe sati yat strãgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ svàrthikàþ ativartante api liïgavacanàni . kim etasya j¤àpane prayojanam . guóakalpà dràkùà . tailakalpà prasannà payaskalpà yavàgåþ iti etat siddham bhavati . (P_5,4.19) KA_II.432.12-433.10 Ro_IV.252-256 sakçdàde÷e abhyàvçttigrahaõam nivartyam . kim prayojanam . punaþ punaþ àvçttiþ abhyàvçttiþ . na ca ekasya punaþ punaþ àvçttiþ bhavati . atha kriyàgrahaõam anuvartate àhosvit na . kim ca arthaþ anuvçttyà . bàóham arthaþ . iha mà bhåt : ekaþ bhuïkte iti . atha anuvartamàne api kriyàgrahaõe iha kasmàt na bhavati . ekaþ pàkaþ iti . pårvayoþ ca yogayoþ kasmàt na bhavati . dvau pàkau. trayaþ pàkàþ . catvàraþ pàkàþ . pa¤ca pàkàþ . da÷a pàkàþ iti . na etat kriyàgaõanam . kim tarhi . dravyagaõanam etat . katham . kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati iti . iha api tarhi dravyagaõanàt na pràpnoti . sakçt bhuktvà . sakçt bhoktum iti . pårvayoþ ca yogayoþ dviþ bhuktvà dviþ boktum triþ bhuktvà triþ bhoktum pa¤cakçtvà bhuktvà pa¤cakçtvà bhoktum da÷akçtvà bhuktvà da÷akçtvà bhoktum iti dravyagaõanàn na pràpnoti . yadi khalu api punaþ punaþ àvçttiþ abhyàvçttiþ dviþ àvçtte sakçt iti syàt triþ àvçtte dviþ iti . evam tarhi anuvartate abhyàvçttigrahaõam na tu punaþ punaþ àvçttiþ abhyàvçttiþ . kim tarhi abhimukþã pravçttiþ abhyàvçttiþ . pårvà ca pare prati abhimukþã pare ca pårvàm prati abhimukhyau . yat api ucyate anuvartamàne api kriyàgrahaõe iha kasmàt na bhavati . ekaþ pàkaþ iti . pårvayoþ ca yogayoþ kasmàt na bhavati . dvau pàkau. trayaþ pàkàþ . catvàraþ pàkàþ . pa¤ca pàkàþ . da÷a pàkàþ iti parihçtam etat . na etat kriyàgaõanam . kim tarhi . dravyagaõanam etat . katham . kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati iti . nanu ca uktam iha api tarhi dravyagaõanàt na pràpnoti . sakçt bhuktvà . sakçt bhoktum iti . pårvayoþ ca yogayoþ dviþ bhuktvà dviþ boktum triþ bhuktvà triþ bhoktum pa¤cakçtvà bhuktvà pa¤cakçtvà bhoktum da÷akçtvà bhuktvà da÷akçtvà bhoktum iti dravyagaõanàn na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . kriyàgaõanàt bhaviùyati . katham . kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat api kriyàvat api bhavati . (P_5,4.24) KA_II.433.12-14 Ro_IV.256 devatàntàt iti ucyate . tata idam na sidhyati . pitçdevatyam iti . kim kàraõam . na hi lpitaraþ devatà . na eùaþ doùaþ . diveþ ai÷varyakarmaõaþ devaþ . tasmàt svàrthe tal . evam ca kçtvà devadevatyam api siddham bhavati . (P_5,4.27) KA_II.433.16-20 Ro_IV.256 ## . tali strãliïgam vaktavyam . devatà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . deva÷abdaþ ayam puüliïgaþ svàrthikaþ ca ayam . svàrthikàþ ca prakçtitaþ liïgavacanàni anuvartante . ## . kim uktam . svàrthikàþ ativartante api liïgavacanàni iti . (P_5,4.30) KA_II.433.22-435.3 Ro_IV.257-259 ## . lohitàt liïgabàdhanam và iti vaktavyam . lohitika . lohinikà . ## . akùarasamåhe chandasaþ upasaïkhyànam kartavyam . o ÷ràvaya iti caturakùaram . astu ÷rauùañ iti caturakùaram . ye yajàmahe iti pa¤càkùaram . yaja iti dvyakùaram . dvyakùaraþ vaùañkàraþ . eùaþ vai saptada÷àkùaraþ chandasyaþ praj¤àpatiþ yaj¤am anu vihitaþ . ## . chandasi bahubhirvasavyairupasaïkhyànam . hastau pçõasva bahuviþ vasavyaiþ . ## . agnirã÷evasavyasya upasaïkhyànam kartavyam . ## . kim uktam . svàrthavij¤ànàt siddham iti . apasyaþ vasànàþ . apaþ vasànàþ . sve okye . sve oke . kavyaþ asi havyasådana . kaviþ asi . raudreõa anãkena kavyatàyai . kavitayai . àmuùyàyaõasya . amuùyaputrasya . kùemyasya ã÷e . kùemasya ã÷e . kùemyam adhyavasyati . kùemam adhyavasyati . àyuþ varcasyam . varcaþ eva varcasyam . niùkevalyam . niùkevalam . ukthyam . uktham . janyam tàbhiþ sajanyam tàbhiþ . janam tàbhiþ sajanaü tàbhiþ . stomaiþ janayàmi navyam . navam . pra naþ navyebhiþ . navaiþ . brahma pårvyam . pàthaþ pårvyam . tanuùu pårvyam . pårvam . pårvyàhaþ . pårvàhaþ . pårvyàþ vi÷aþ . pårvàþ vi÷aþ . pårvyàsaþ . pårvàsaþ . saþ pra pårvyaþ . saþ pra pårvaþ . agnim vai pårvyam . pårvam . tam juùasva yaviùñhya . yaviùñha . hotravàham yaviùñhyam . yaviùñham . tvam ha yat yaviùñhya . yaviùñha . samàvat vasati samàvat gçhõàti . samam vasati samam gçhõàti . samàvat devayaj¤e hastau . samam . samàvat vãryàvahàni . samàni . samàvat vIryàõi karoti . samàni . u ãvate u lokam . yaþ ãvate brahmaõe . yaþ iyate . ## . navasya nå iti ayam àde÷aþ vaktavyaþ tnaptanakhàþ ca pratyayàþ vaktavyàþ . nåtnam . nåtanam . navãnam . ## . naþ ca puràõe pràt vaktavyaþ tnaptanakhàþ ca pratyayàþ vaktavyàþ . praõam . pratnam . pratanam . prãõam . (P_5,4.36) KA_II.435.5-436.4 Ro_IV.259-260 tat iti anena kim pratinirdi÷yate . vàk eva . yat eva vàcà vyavahiryate tat karmaõà kriyate . ## . aõprakaraõe kulàlavaruóaniùàdacaõóàlàmitrebhyaþ chandasi upasaïkhyànam kartavyam . kaulàlaþ . vàçuóaþ . naiùàdaþ . càõóàlaþ . àmitraþ . ## . bhàgaråpanàmabhyaþ dheyaþ vaktavyaþ . bhàgadheyam . råpadheyam . nàmadheyam . ## . mitràt chandasi dheyaþ vaktavyaþ . mitradheye yatasva . ## . aõ amitràt ca iti vaktavyam . maitraþ . àmitraþ . sànnàyyànujàvarànuùåkacàtuùprà÷yaràkùoghnavaiyàtavaikçtavàrivaskçtàgràyaõàgrahàyaõasàntapanàni nipàtnyante . sànnàyyam . ànujàvaraþ . ànuùåkaþ . càtuùprà÷yaþ . ràkùoghnaþ . vaiyàtaþ . vaikçtaþ . vàrivaskçtaþ . àgràyaõaþ . àgrahàyaõaþ . sàntapanaþ . ## . agnãdhrasàdhàraõàt a¤ vaktavyaþ . àgnãdhram . sàdhàraõam . ## . ayavasamarudbhyàm chandasi a¤ vaktavyaþ . àyavase vardhante . màrutam ÷ardhaþ . ## . navasåramartayaviùñhebhyaþ yat vaktavyaþ . navyaþ . såryaþ . martyaþ . yaviùthyaþ . ## . kùemàt yaþ vaktavyaþ . kùemyaþ tiùñhan prataraõaþ suvãraþ . (P_5,4.42) KA_II.436.6-9 Ro_IV.260-261 ## [R: ##. bahvalpàrthàt maïgalavacanam [maïgalàmaïgalavacanam ] kartavyam . bahu÷aþ dehi . aniùñeùu ÷ràddhàdiùu mà bhåt . iùñeùu prà÷itràdiùu yathà syàt . alpa÷aþ dehi . iùñeùu prà÷itràdiùu mà bhåt . aniùñeùu ÷ràddhàdiùu yathà syàt . (P_5,4.44) KA_II.436.11-12 Ro_IV. 261 ## . tasiprakaraõe àdyàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . àditaþ . madhyataþ . antataþ . (P_5,4.50) KA_II.436.14-437.3 Ro_IV.261-262 ## . cvividhau abhåtatadbhàvagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . sampadyante yavàþ . sampadyante ÷àlayaþ iti . atha kriyamàõe api và abhåtatadbhàvagrahaõe iha kasmàt na bhavati . sampadyante asmin kùetra ÷àlayaþ iti . ## . prakçtivivakùàgrahaõam ca kartavyam . ## . samãpàdibhyaþ upasaïkhyànam kartavyam . samãpã bhavati . abhyà÷ã bhavati . antikã bhavati . kim punaþ kàraõam na sidhyati . na hi asamãpam samãpam bhavati . kim tarhi . asamãpastham samãpastham bhavati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . tàtsthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . (P_5,4.57) KA_II.437.5-12 Ro_IV.262-263 kimarthaþ cakàraþ . svaràrthaþ . citaþ antaþ udàttatþ bhavati iti udàttatvam yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàc ayam . tatra na arthaþ svaràrthena cakàreõa anubandhena . pratyayasvareõa eva siddham . ataþ uttaram pañhati . #<óàci citkaraõam vi÷eùaõàrtham># . óàci citkaraõam kriyate vi÷eùaõàrtham . kva vi÷eùaõàçthena arthaþ . lohitàdióàjbhyaþ kyaù iti . óà iti hi ucyamàne ióà ataþ api prasajyeta . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam etasya na bhaviùyati . iha tarhi pràpnoti . nàbhà pçthivyàþ nihitaþ davidyutat . tasmàt cakàraþ kartavyaþ . (P_5,4.67) KA_II.437.14 Ro_IV.263 bhadràt ca iti vaktavyam . bhadrà karoti . (P_5,4.68) KA_II.437.16-438.21 Ro_IV.263-265 antagrahaõam kimartham . antaþ yathà syàt . na eatat asti prayojanam . pratyayparatvena api etat siddham . idam tarhi prayojanam . tadgrahaõena grahaõam yathà syàt . kàni punaþ tadgrahaõasya prayojanàni . ## . avyayãbhàvaþ prayojanam . pratiràjam . uparàjam . avyayãbhàvaþ ca samàsaþ napuüsakaliïgaþ bhavati iti napuüsakaliïgatà yathà syàt . na etat asti prayojanam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . idam tarhi prayojanam . na avyayãbhàvàt ataþ am tu apa¤camyàþ iti eùaþ vidhiþ yathà syàt . avyayãbhàva . dvigu . dvigusa¤j¤à ca prayojanam . pa¤cagavam . da÷agavam . dviguþ ca samàsaþ napuüsakaliïgaþ bhavati iti napuüsakaliïgatà yathà syàt . na etat asti prayojanam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . idam tarhi prayojanam . dvipurã . tripurã . dvigoþ akàràntàt iti ãkàraþ yathà syàt . etat api na asti prayojanam . pura÷abdaþ ayam akàràntaþ . tena samàsaþ bhaviùyati . àtaþ ca akàràntaþ iti àha . kùeme subhikùe kçtasa¤cayàni puràõi vinayanti kopam iti . idam tarhi prayojanam . dvidhurã tridhurã . dvigoþ akàràntàt iti ïãp yathà syàt . dvigu . dvandva . dvandvasa¤j¤à ca prayojanam . vàktvacam . sraktvacam . dvandvaþ ca samàsaþ napuüsakaliïgaþ bhavati iti napuüsakaliïgatà yathà syàt . na etat asti prayojanam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . idam tarhi prayojanam . idam tarhi prayojanam . ko÷aþ ca niùat ca ko÷aniùadam . ko÷aniùadinã . dvandvopatàpagarhyàt pràõisthàt iniþ iti iniþ yathà syàt . dvandva . tatpuruùa . tatpuruùasa¤j¤à ca prayojanam . paramadhurà uttamadhurà . paravat liïgam dvandvatatpuruùayoþ iti paravalliïgatà yathà syàt . na etat asti prayjonam . uttarapadàrthapradhànaþ tatpuruùaþ . idam tarhi prayojanam . ardhadhurà . etat api na asti prayojanam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya . idam tarhi prayojanam . idam tarhi . nirdhuraþ . avyayam tatpuruùe prakçtisvaram bhavati iti eùaþ svaraþ yathà syàt . tatpuruùa . bahuvrãhi . bahuvrãhisa¤j¤à ca prayojanam . uccadhuraþ . nãcadhuraþ . bahuvrãhau prakçtyà pårvapadam bhavati iti eùaþ svaraþ yathà syàt . (P_5,4.69.1) KA_II.438.23-26 Ro_IV.265 idam vipratiùiddham . kaþ pratiùedhaþ . parigaõitàbhyaþ prakçtibhyaþ samàsàntaþ vidhãyate na ca tatra kà cit påjanàntà prakçtiþ nirdi÷yate . na etat vipratiùiddham . na evam vij¤àyate . yàbhyaþ prakçtibhyaþ samàsàntaþ vidhãyate na cet tàþ påjanàntàþ bhavanti iti . katham tarhi . na cet tàþ påjanàt paràþ bhavanti iti . (P_5,4.69.2) KA_II.439.1-5 Ro_IV.265 ## . påjàyàm svatigrahaõam kartavyam . suràjà . atiràjà . kva mà bhåt . paramagavaþ . uttamagavaþ . ## . pràgbahuvrãhigrahaõam ca kartavyam . iha mà bhåt . svakùaþ . atyakùaþ iti . (P_5,4.70) KA_II.439.7-8 Ro_IV.266 kùepe iti kimartham . kasya ràjà kiüràjà . kùepe iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati kasya ràjà kiüràjà iti . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . (P_5,4.73) KA_II.439.10-17 Ro_IV.266 #<óacprakaraõe saïkhyàyàþ tatpuruùasya upasaïkhyànam nistriü÷àdyartham># . óacprakaraõe saïkhyàyàþ tatpuruùasya upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . nistriü÷àdyartham . nistriü÷àni varùàõi . ni÷catvàriü÷àni varùàõi . ## . anyatra adhikalopàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . ekàdhikà viü÷atiþ ekaviü÷atiþ . dvyadhikà viü÷atiþ dvàviü÷atiþ . avyayàdeþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . gotriü÷at . gocatvàriü÷at iti . tat tarhi vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi anyatra adhikalopàt iti etat na kriyate . (P_5,4.74) KA_II.439.19-440.5 Ro_IV.266-267 anakùe iti katham idam vij¤àyate . na cet akùadhårantaþ samàsaþ iti àhosvit na cet akùaþ samàsàrthaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate na cet akùadhårantaþ samàsaþ iti siddham akùasya dhåþ akùadhåþ iti . idam tu na sidhyati . dçóhadhåþ ayam akùaþ . astu tarhi na cet akùaþ samàsàrthaþ iti . siddham dçóhadhåþ akùaþ iti . idam tu na sidhyati . akùasya dhåþ akùadhåþ iti . evam tarhi na evam vij¤àyate na cet akùadhårantaþ samàsaþ iti na api na cet akùaþ samàsàrthaþ iti . katham tarhi . na cet akùasya dhåþ iti . evam ca kçtvà na api na cet akùadhårantaþ samàsaþ iti vij¤àyate na api na cet akùaþ samàsàrthaþ iti . atha ca ubhayoþ na bhavati . (P_5,4.76) KA_II.440.7-8 Ro_IV.267 adar÷anàt iti ucyate . tatra idam na sidhyati . kavaràkùam . adar÷anàt iti ÷akyam akartum . katham bràhmaõakùi kùatriyàkùi . apràõyaïgàt iti vaktavyam . (P_5,4.77) KA_II.440.13-23 Ro_IV.268 àdyàþ trayaþ bahuvrãhayaþ . adraùñà caturõàm acaturaþ . vidraùñà caturõàm vicaturaþ . sudraùñà caturõàm sucaturaþ . tataþ pare ekàda÷a dvandvàþ . strãpuüsa dhenvanaóuha çksàma vàïmanasa akùibhruva dàragava årvaùñhãva padaùñhãva naktandiva ràtrindiva ahardiva . tataþ avyayãbhàvaþ . saha rajasà sarajasam . tataþ tatpuruùaþ . ni÷ritam ÷reyaþ niþ÷reyasam . tataþ ùaùñhãsamàsaþ . puruùasya àyuþ puruùàyuùam . tataþ dvigå . dve àyuùã dvyàyuùam . trãõi àyåüùi tryàyuùam . tataþ dvandvaþ . çk ca yajuþ ca rgyajuùam . jàtàdayaþ ukùàntàþ samànàdhikaraõàþ . jàtaþ ukùà jàtokùaþ . mahàn ukùà mahokùaþ . vçddhaþ ukùà vçddhokùaþ . tataþ avyayãbhàvaþ . ÷unaþ samãpam upa÷unam . tataþ saptamãsamàsaþ goùñhe ÷và goùñha÷vaþ . ## . caturaþ acprakaraõe tryupàbhyàm upasaïkhyànam kartavyam . tricaturàþ . upacaturàþ . (P_5,4.78) KA_II.441.2 Ro_IV.268 palyaràjabhyàm ca iti vaktavyam . palyavarcasam . ràjavarcasam . (P_5,4.87) KA_II.441.4-6 Ro_IV.268 ## . ahargrahaõam dvandvàrtham draùñavyam . kim ucyate dvandvàrtham iti na punaþ tatpuruùàrtham api syàt . tatpuruùàbhàvàt . na hi ràtryantaþ aharàdiþ tatpuruùaþ asti . (P_5,4.88) KA_II.441.8-10 Ro_IV.269 ## . ahnaþ ahnavacanam anarthakam . kim kàraõam . ahnaþ ñakhoþ niyamavacanàt . ahnaþ ñakhoþ eva iti etat niyamàrtham bhaviùyati . (P_5,4.103) KA_II.441.12-13 Ro_IV.268 anasantàt napuüsakàt chandasi và iti vaktavyam . brahmasàmam . brahmasàma . devacchandasam . devacchandaþ . (P_5,4.113) KA_II.441.15-442.3 Ro_IV.269-270 kimartham ùac pratyayàntaram vidhãyate na ñac prakçtaþ saþ anuvartiùyate . ataþ uttaram pañhati . #<ùaci pratyayàntarakaraõam anantodàttàrtham># . ùaci pratyayàntaram kriyate . kim prayojanam . anantodàttàrtham . anantodàttàþ prayojayanti . cakrasaktham . cakrasakthã . (P_5,4.115) KA_II.442.5-7 Ro_IV.270 kimartham mårdhnaþ ùa pratyayàntaram vidhãyate na ùac prakçtaþ saþ anuvartiùyate . ## . kim . anantodàttàrtham iti eva . dvimårdhaþ . trimårdhaþ . (P_5,4.116) KA_II.442.9-20 Ro_IV.271 ## . api pradhànapåraõãgrahaõam kartavyam . pradhànam yà påraõã iti vaktavyam . iha mà bhåt . kalyàõã pa¤camã asya pakùasya kalyàõapa¤camãkaþ pakùaþ . atha iha katham bhavitavyam . kalyàõã pa¤camã asàm ràtrãõàm iti . kalyàõãpa¤camàþ ràtrayaþ iti bhavitavyam . ratrayaþ atra pradhànam . ## . netuþ nakùatre upasaïkhyànam kartavyam . puùyanetràþ . mçganetràþ . ## . chandasi ca netuþ upasaïkhyànam kartavyam . bçhaspatinetràþ . somanetràþ . ## . màsàt bhçtipratyayapårvapadàt ñhac vidheyaþ . pa¤cakamàsikaþ . ùañkamàsikaþ . da÷akamàsikaþ . (P_5,4.118) KA_II.443.2-3 Ro_IV.272 kharakhuràbhyàm ca nas vaktavyaþ . kharaõàþ . khuraõàþ . ÷itinàþ arcanàþ ahinàþ iti naigamàþ . ÷itinàþ arcanàþ ahinàþ . (P_5,4.119) KA_II.443.5 Ro_IV.272 veþ graþ vaktavyaþ . vigraþ . (P_5,4.131) KA_II.443.7-8 Ro_IV.272 #<ådhasaþ anaïi strãgrahaõam># . ådhasaþ anaïi strãgrahaõam kartavyam iha mà bhåt . mahodhàþ parjanyaþ iti . (P_5,4.135) KA_II.443.10-13 Ro_IV.272-273 ## . gandhasya ittve tadekàntagrahaõam kartavyam iha mà bhåt . ÷obhanàþ gandhàþ asya sugandhaþ àpaõikaþ iti . atha anulipte katham bhavitavyam . yadi tàvat yat anugatam tat abhisamãkùitam sugandhiþ iti bhavitavyam . atha yat pravi÷ãrõam sugandhaþ iti bhavitavyam . (P_5,4.154) KA_II.443.14-444.11 Ro_IV.273-275 ÷eùàt iti ucyate . kaþ ÷eùaþ nàma . yàbhyaþ prakçtibhyaþ samàsàntaþ ni vidhãyate saþ ÷eùaþ . kimartham punaþ ÷eùagrahaõam kriyate . yàbhyaþ prakçtibhyaþ samàsàntaþ vidhãyate tàbhyaþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . ye pratipadam vidhãyante te tatra bàdhakàþ bhaviùyanti . anavakà÷àþ hi vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti sàvakà÷àþ ca samàsàntàþ . kaþ avakà÷aþ . vibhàùà kap . yadà na kap saþ avakà÷aþ . kapaþ prasaïge ubhayam pràpnoti . paratvàt kap pràpnoti . tasmàt ÷eùagrahaõam kartavyam . kim punaþ idam ÷eùagrahaõam kabapekùam yasmàt bahuvrãheþ kap iti àhosvit samàsàntàpekùam yasmàt bahuvrãheþ samàsàntaþ na vihitaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate kabapekùam ançcaþ bahvçcaþ iti atra api pràpnoti . atha samàsàntàpekùam ançkkam bahvçkkam såktam iti na sidhyati . astu kabapekùam . katham ançcaþ bahvçcaþ iti . vi÷eùe etat vaktavyam . ançcaþ màõave bahvçcaþ caraõa÷àkhàyàm iti . idam tarhi ådhasaþ anaïi strãgrahaõam coditam . tasmin kriyamàõe api pràpnoti . evam tarhi na eva kabapekùam ÷eùagrahaõam na api samàsàntàpekùam . kim tarhi anantaraþ yaþ bahuvrãhyadhikàraþ saþ apekùyate . anantare bahuvrãhyadhikàre yasmàt bahuvrãheþ samàsàntaþ na vihitaþ iti . katham ançcaþ bahvçcaþ iti . vaktavyam eva ançcaþ màõave bahvçcaþ caraõa÷àkhàyàm iti . (P_5,4.156) KA_II.444.13-17 Ro_IV.275-276 #<ãyasaþ upasarjanadãrghatvam ca># . ãyasaþ upasarjanadãrghatvam ca vaktavyam . bahvyaþ ÷reyasyaþ asya bahu÷reyasã . vidyamàna÷reyasã . ## . puüvadbhàvaþ atra bhavati ãyasaþ bahuvrãhau puüvadvacanam iti . (P_6,1.1.1) KA_III.1.1-3.23 Ro_IV.279-287 ekàcaþ iti kim ayam bahuvrãhiþ . ekaþ ac asmin saþ ekàc . ekàcaþ iti . àhosvit tatpuruùaþ ayam samànàdhikaraõaþ . ekaþ ac ekàc . ekàcaþ . kim ca ataþ . yadi bahuvrãhiþ siddham papàca papàñha . iyàya . àra iti na sidhyati . atha tatpuruùaþ samànàdhikaraõaþ siddham iyàya . àra iti . papàca papàñha iti na sidhyati . ataþ uttaram pañhati . ## . ekàcaþ dve prathamasya iti bahuvrãhinirde÷aþ ayam . ekavarõeùu katham . ## . vyapade÷ivat ekasmin kàryam bhavati iti vaktavyam . evam ekavarõeùu dvirvacanam bhaviùyati . ekàcaþ dve bhavataþ iti ucyate . tatra na j¤àyate kasya ekàcaþ dve bhavataþ iti . vakùyati liñi dhàtoþ anabhyàsasya iti . tena dhàtoþ ekàcaþ iti vij¤àyate . yadi dhàtoþ ekàcaþ siddham papàca papàñha . jajàgàra puputrãyiùati iti na sidhyati . dhàtoþ iti na eùà ekàcsamànàdhikaraõà ùaùñhã . dhàtoþ ekàcaþ iti . kim tarhi avayavayogà eùà ùaùñhã . dhàtoþ yaþ ekàc avayavaþ iti . avayavayogà eùà ùaùñhã iti cet siddham jajàgàra puputrãyiùati iti . papàca papàñha iti na sidhyati . eùaþ api vyapade÷ivadbhàvena dhàtoþ ekàc avayavaþ bhavati . ekàcaþ dve prathamasya iti ucyate . tena yatra eva prathamaþ ca aprathamaþ ca tatra dvirvacanam syàt . jajàgàra puputrãyiùati iti . papàca papàñha iti atra na syàt . ## . prathamatve ca kim . vyapade÷ivadvacanàt siddham iti eva . saþ tarhi vyapade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . kim uktam . tatra vyapade÷ivadvacanam . ekàcaþ dve prathamàrtham . ùatve ca àde÷asampratyayàrtham . avacanàt lokavij¤ànàt siddham iti eva . ## . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . ekàcaþ dve bhavataþ . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ## . ekàjmàtrayta dvirvacanam yathà syàt . iyàya papàca . tataþ prathamasya . prathamasya ekàcaþ dve bhavataþ . idam idànãm kimartham . niyamàçtham . yatra prathamaþ ca aprathamaþ ca asti tatra prathamasya ekàcaþ dvirvacanam yathà syàt . aprathamasya mà bhåt . jajàgàra puputrãyiùati iti . ## . ekàcaþ avayavaikàctvàt avayavànàm dvirvacanam pràpnoti . nenijati iti atra nij÷abdaþ api ekàc ij÷abdaþ api ekàc ikàraþ api ekàc ni÷abdaþ api . tatra nij÷abdasya dvirvacane råpam siddham doùàþ ca na santi . ij÷abdasya dvirvacane råpam na sidhyati doùàþ ca na santi . ikàrasya dvirvacane råpam na sidhati doùàþ ca na santi . ni÷abdasya dvirvacane råpam siddham doùàþ tu santi . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra jusbhàvaþ vaktavyaþ . anenijuþ . paryaveviùuþ . abhyastàt jheþ jusbhàvaþ bhavati iti jusbhàvaþ na pràpnoti jakàreõavyavadhànàt . ## . svaraþ ca na sidhyati . nenijati . yat pariveviùati iti . abhyastànàm àdiþ udàttaþ bhavati ajàdau lasàrvadhàtuke iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . ## . adbhàvaþ ca na sidhyati . nenijati . pariveviùati iti . abhyastàt iti adbhàvaþ na pràpnoti . ## . numpratiùedhaþ ca na sidhyati . nenijat . pariveviùat . na abhyàstàt ÷atuþ it numpratiùedhaþ na pràpnoti jakàreõavyavadhànàt . #<÷àstrahàniþ ca># . ÷àstrahàniþ ca bhavati . samudàyaikàcaþ ÷àstram hãyate . ## . siddham etat . katham . tatsamudàyaikàctvàt . kim idam tatsamudàyaikàctvàt iti . tasya samudàyaþ tatsamudàyaþ . ekàjbhàvaþ ekàctvam . tatsamudàyasya ekàctvam tatsamudàyaikàctvam . tatsamudàyaikàctvàt . tatsamudàyaikàcaþ dvirvacanam bhaviùyati . kutaþ . ÷àstràhàneþ . evam hi ÷àstram ahãnam bhavati . nanu ca samudàyaikàcaþ dvirvacane kriyamàõe api avayavaikàcaþ ÷àstram hãyate . na hãyate . kim kàraõam . avayavàtmakatvàt samudàyasya . avayavàtmakaþ samudàyaþ . abhyantaraþ hi samudàye avayavaþ . tat yathà vçkùaþ pracalan sahàvayavaiþ pracalati . ## . tatra bahuvrãhinirde÷e anackasya dvirvacanam pràpnoti . àñatuþ . àñuþ . kim kàraõam . anyapadàrthatvàt bahuvrãheþ . anyapadàrthe bahuvrãhiþ vartate . tena yat anyat acaþ tasya dvirvacanam syàt . tat yathà citraguþ ànãyatàm iti ukte yasya tàþ gàvaþ santi saþ ànãyate na gàvaþ . ## . siddham etat . katham . tadguõasaüvij¤ànàt bhagavataþ pàõineþ àcàryasya yathà loke . loke ÷uklavàsasam ànaya . lohitoùõãùàþ pracaranti iti . tadguõaþ ànãyate tadguõàþ ca pracaranti . evam iha api . (P_6,1.1.2) KA_III.3.24-5.19 Ro_IV.287-293 atha yasya dvirvacanam àrabhyate kim tasya sthàne bhavati àhosvit dviþprayogaþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . sthàne dvirvacane õilopaþ vaktavyaþ . àñiñat . à÷i÷at . kim kàraõam . samudàyàde÷atvàt . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasamudàyasya naùñaþ õiþ bhavati iti õeþ aniñi iti õilopaþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . dvirvacanam kriyatàm õilopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt õilopaþ . nityam dvirvacanam . kçte api õilope pràpnoti akçte api . dvirvacanam api nityam . anyasya kçte õilope pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . nityam eva dvirvacanam . katham . råpasya sthànivatvàt . ## . yat ca sanyaïantasya dvirvacane codyam tat iha api codyam . kim punaþ tat . sanyaïantasya cet a÷eþ sani aniñaþ . dãrghakutvaprasàraõaùatvam adhikasya dvirvacanàt . àbçdhyoþ ca abhyastavipratiùedhaþ . saïà÷raye ca samudàyasya samudàyàde÷atvàt jhalà÷raye ca avyapade÷aþ àmi÷ratvàt iti . astu tarhi dviþprayogaþ dvirvacanam . ## . dviþprayogaþ iti cet õakàraùakàràde÷àdeþ ettvam liñi vaktavyam . nematuþ . nemuþ . sehe . sehàte . sahire . anàde÷àdeþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . sthàne punaþ dvirvacane sati samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ saþ àde÷àdiþ bhavati . dviþprayoge api dvirvacane sati na doùaþ . vakùyati tatra liógrahaõasya prayojanam . liñi yaþ àde÷àdiþ tadàdeþ na iti . ## . iñ ca yaïlope vaktavyaþ . bebhidità . bebhiditum . ekàcaþ upade÷e anudàttàt iti iñpratiùedhaþ pràpnoti . sthàne punaþ dvirvacane sati samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ saþ bhavati yaþ ekàc upade÷e anudàttaþ . dviþprayoge api dvirvacane sati na doùaþ . ekàjgrahaõena aïgam vi÷eùayiùyàmaþ . ekàcaþ aïgàt iti . nanu ca ekaikam atra aïgam . samudàye yà vàkyaparisamàptiþ tasya aïgasa¤j¤à bhaviùyati . kutaþ etat . ÷àstràhàneþ . evam hi ÷àstram ahãnam bhavati .#< iódãrghapratiùedhaþ ca># . iñaþ dãrghatvasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . jarãgçhità . jarãgçhitum . grahaþ aliñi dãrghaþ iti dãrghatvam pràpnoti . sthàne punaþ dvirvacane samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ grahiþ . dviþprayoge api dvirvacane na doùaþ . grahiõà aïgam vi÷eùayiùyàmaþ . graheþ aïgàt iti . nanu ca ekaikam atra aïgam . samudàye yà vàkyaparisamàptiþ tasya aïgasa¤j¤à bhaviùyati . kutaþ etat . ÷àstràhàneþ . evam hi ÷àstram ahãnam bhavati .#< padàdividhipratiùedhaþ ca># . padàdilakùaõa vidheþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . siùeca . suùvàpa . sàtpadàdyoþ iti ùatvapratiùedhaþ pràpnoti . sthàne punaþ dvirvacane sati samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ saþ padàdiþ bhavati . dviþprayoge ca api dvirvacane na doùaþ . suptiïbhyàm padam vi÷eùayiùyàmaþ . yasmàt suptiïvidhiþ tadàdi subantam tiïantam ca . nanu ca ekaikasmàt [api atra (R)] suptiïvidhiþ . samudàye yà vàkyaparisamàptiþ tayà padasa¤j¤à bhaviùyati . kutaþ etat . ÷àstràhàneþ . evam hi ÷àstram ahãnam bhavati . ##. (P_6,1.2.1) KA_III.5.21-24 Ro_IV.294 ## . dvitãyasya iti ÷akyam avaktum . katham . ajàdeþ iti na eùà bahuvrãheþ ùaùñhã . ac àdiþ yasya saþ ayam ajàdiþ . ajàdeþ . kim tarhi karmadhàrayàt pa¤camã . ac àdiþ ajàdiþ . ajàdeþ parasya iti . tatra antareõa dvitãyagrahaõam dvitãyasya eva bhaviùyati . (P_6,1.2.2) KA_III.6.1-8.7 Ro_IV.294-301 ## . dvitãyadvirvacane prathamasya nivçttiþ vaktavyà . añiñiùati . a÷i÷iùati iti . kim kàraõam . pràptatvàt . pràpnoti ekàcaþ dve prathamasya iti . nanu ca dvitãyadvirvacanam prathamadvirvacanam bàdhiùyate . katham anyasya ucyamànasya bàdhakam syàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . prathamavij¤àne hi sati dvitãyasya apràptiþ syàt . kim kàraõam . advitãyatvàt . na hi idànãm prathamadvirvacane kçte dvitãyaþ dvitãyaþ bhavati . kaþ tarhi . tçtãyaþ . tat yathà dvayoþ àsãnayoþ tçtãye upajàte na dvitãyaþ dvitãyaþ bhavati . kaþ tarhi . tçtãyaþ . na hi kim cit ucyate akçte dvirvacane yaþ dvitãyaþ tasya bhavitavyam iti . kim tarhi kçte dvirvacane yaþ dvitãyaþ tasya bhaviùyati . anàrambhasamam evam syàt . añeþ prathamasya dvirvacanam syàt . halàdi÷eùaþ . dvitãyasya dvirvacanam . halàdi÷eùaþ . trayàõàm akàràõàm pararåpatve añiùati iti evam råpam syàt . na anàrambhasamam . añeþ prathamasya dvirvacanam . halàdi÷eùaþ . ittvam . dvitãyasya dvirvacanam . halàdi÷eùaþ . ittvam óvayoþ ikàrayoþ savarõadãrghatvam . abhyàsasya asavarõe iti iyaïàde÷aþ . iyañiùati iti etat råpam yathà syàt . oõeþ ca uvaõiùati iti . na aniùñàrthà ÷àstrapravçttiþ bhavitum arhati . ## . yathà và àdivividhau alaþ antyavidhiþ na bhavati evam dvitãyadvirvacane prathamadvirvacanam na bhaviùyati . viùamaþ upanyàsaþ . na apràpte alaþ antyavidhau àdividhiþ àrabhyate . saþ tasya bàdhakaþ bhaviùyati . idam api eva¤jàtãyakam . na apràpte prathamadvirvacane dvitãyadvirvacanamàrabhyate . tat bàdhakam bhaviùyati . yat api ucyate asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt iti . na etat asti . sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti . sati api dadhidànasya sambhave takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave prathamadvirvacanasya dvitãyadvirvacanam bàdhiùyate . tatra pårvasya acaþ nivçttau vya¤janasya anivçttiþ vaktavyà . añiñiùati iti . yathà eva acaþ nivçttiþ bhavati evam vya¤janasya api pràpnoti . ## . tatra pårvasya acaþ nivçttau vya¤janasya anivçttiþ siddhà . kutaþ . a÷àsanàt pårvasya . na iha vayam pårvasya pratiùedham ÷iùmaþ . kim tarhi dvitãyasya dvirvacanam àrabhàmahe . vya¤janàni punaþ nañabhàryavat bhavanti . tat yathà . nañànàm striyaþ raïgam gatàþ yaþ yaþ pçcchati kasya yåyam kasya yåyam iti tam tam tava tava iti àhuþ . evam vya¤janàni yasya yasya acaþ kàryam ucyate tam tam bhajante . ## . yat ayam na ndràþ saüyogàdayaþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ pårvanivçttau vya¤janasya anivçttiþ iti . ## . tatra dvitãyasya ekàcaþ abhàve prathamasya dvirvacanam na pràpnoti . àñatuþ . àñuþ . kim kàraõam . pratiùiddhatvàt . ajàdeþ dvitãyasya iti pratiùedhàt . na eùa doùaþ . sati tasmin pratiùedhaþ . sati dvitãyadvirvacane prathamasya pratiùedhaþ . ## . sati tasmin pratiùedhaþ iti cet halàdi÷eùe doùaþ bhavati . halàdi÷eùe sati àdye hali anàdyasya lopaþ syàt . iha eva syàt . papàca . papàñha iti . iha na syàt . àñatuþ . àñuþ iti . ## . lokavat halàdi÷eùe siddham . tat yathà loke ã÷varaþ àj¤àpayati gràmàt gràmàt manuùyàþ ànãyantàm pràgàïgam gràmebhyaþ bràhmaõàþ ànãyantàm iti . yeùu tatra gràmeùu bràhmaõàþ na santi na tarhi idànãm tataþ anyasya ànayanam bhavati . yathà tatra kva cit api bràhmaõasya sattà (R: sarvatra) abràhmaõasya nivarttikà bhavati evam iha api kva cit api hal àdyaþ san sarvasya anàdyasya halaþ nivartakaþ bhavati . ## . kva cit anyatra lopaþ iti cet dvirvacanam api evam pràpnoti . kva cit api dvitãyaþ san sarvasya prathamasya nivartakaþ syàt . tasmàt astu sati tasmin pratiùedhaþ iti eva. nanu ca uktam sati tasmin pratiùedhaþ iti cet halàdi÷eùe doùaþ iti . pratividhàsyate halàdi÷eùe . (P_6,1.3) KA_III.8.9-22 Ro_IV.301-302 kimartham idam ucyate . ## . ndràdeþ ekàcaþ dvirvacanam pràpnoti . tatra ndràõàm saüyogàdãnàm pratiùedhaþ ucyate . #<ãrùyateþ tçtãyasya># . ãrùyateþ tçtãyasya dve bhavataþ iti vaktavyam . ke cit tàvat àhuþ ekàcaþ iti . ãrùyiùiùati . aparaþ àha :vya¤janasya iti : ãrùyiyiùati . ## . kaõóvàdãnàm ca tçtãyasya dve bhavataþ iti vaktavyam . kaõóåyiyiùati . asåyiyiùati . ## . và nàmadhàtånàm tçtãyasya dve bhavataþ iti vaktavyam . a÷vãyiyiùati . a÷i÷vãyiùati . aparaþ àha yatheùñam và . yatheùñam và nàmadhàtånàm iti . puputrãyiùati . putitrãyiùati . putrãyiyiùati . (P_6,1.4) KA_III.9.2-7 Ro_IV.302 pårvaþ abhyàsaþ iti ucyate . kasya pårvaþ abhyàsasa¤j¤aþ bhavati . dve iti vartate . dvayoþ iti vaktavyam . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . arthàt vibhaktivipariõàmaþ bhaviùyati . tat yathà . uccàni devadattasya gçhàõi . àmantrayasva enam . devadattam iti gamyate . devadattasya gàvaþ a÷vàþ hiraõyam iti . àóhyaþ vaidhaveyaþ . devadattaþ iti gamyate . purastàt ùaùñhãnirdiùñam sat arthàt dvitãyànirdiùñam prathamànirdiùñam ca bhavati . evam iha api purastàt prathamànirdiùñam sat arthàt ùaùñhãnirdiùñam bhaviùyati . (P_6,1.5) KA_III.9.9-11.3 Ro_IV.302-307 ## . abhyastasa¤j¤àyàm sahagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . #<àdyudàttatve pçthagaprasaïgàrtham># . àdyudàttatvam saha bhåtayoþ yathà syàt . ekaikasya mà bhåt iti . yasmin eva abhyastakàrye adoùaþ tat eva pañhitam anudàttam padam ekavarjam iti . na asti yaugapadyena sambhavaþ . paryàyaþ tarhi prasajyeta . paryàyaþ ca . pårvasya tàvat pareõa råpeõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . parasya tarhi syàt . tatra àcàryapravçttiþ j¤àpayati na parasya bhavati iti yat ayam bibhetyàdãnàm piti pratyayàt pårvam udàttam bhavati iti àha . evam vyavadhànàt na pårvasya j¤àpakàt na parasya ucyate ca idam abhyastànàm àdiþ udàttaþ bhavati iti . tatra saþ eva doùaþ paryàyaþ prasajyeta . tasmàt sahagrahaõam kartavyam . na kartavyam . ubhegrahaõam kriyate . tat sahàrtham vij¤àsyate . asti anyat ubhegrahaõasya prayojanam . kim . ubhegrahaõam sa¤j¤inirde÷àrtham . antareõa api ubhegrahaõam prakëptaþ sa¤j¤inirde÷aþ . katham . dve iti vartate . idam tarhi prayojanam . yatra ubhe ÷abdaråpe ÷råyete tatra abhyastasa¤j¤à yathà syàt . iha mà bhåt : ãrtsanti , ãpsanti , ãrtsan , ãpsan , airtsan , aipsan . kim ca syàt . adbhàvaþ numpratiùedhaþ jusbhàvaþ iti ete vidhayaþ prasajyeran . adbhàve tàvat na doùaþ . saptame yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti : at abhyastàt . tataþ àtmanepadeùu . àtmanepadeùu ca at bhavati . anataþ iti ubhayoþ ÷eùaþ . yat api ucyate numpratiùedhaþ iti ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . numpratiùedhaþ kriyatàm ekàde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt numpratiùedhaþ . nityaþ ekàde÷aþ . kçte api numpratiùedhe pràpnoti akçte api . ekàde÷aþ api nityaþ . anyasya kçte numpratiùedhe pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi ekàde÷aþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya ekàde÷aþ . vidhiviùaye numpratiùedhaþ vidhiþ ca numaþ sarvanàmasthàne pràk tu sarvanàmasthànotpatteþ ekàde÷aþ . tatra nityatvàt ca antaraïgatvàt ca ekàde÷aþ . ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na bhaviùyati . yat api ucyate jusbhàvaþ iti ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na bhaviùyati . ekàde÷e iti ucyate kena ca atra ekàde÷aþ . antinà . na atra antibhàvaþ pràpnoti . kim kàraõam . jusbhàvena bàdhyate . na atra jusbhàvaþ pràpnoti . kim kàraõam . ÷apà vyavahitatvàt . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti vyavadhànam eva . kim puõaþ kàraõam nimittavàn antiþ ekàde÷am tàvat pratãkùate na punaþ tàvati eva nimittam asti iti antibhàvena bhàvyam . iha api tarhi tàvati eva nimittam asti iti antibhàvaþ syàt . anenijuþ . paryaveviùuþ iti . astu . antibhàve kçte sthànivadbhàvàt jhigrahaõena grahaõàt jusbhàvaþ bhaviùyati . atha và yadi api nimittavàn antiþ ayam tasya jusbhàvaþ apavàdaþ . na ca apavàdaviùaye utsargàþ abhinivi÷ante . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utasrgaþ pravartate . na tàvat atra kadà cit api antibhàvaþ bhavati . apavàdam jusbhàvam pratãkùate . na khalu api kva cit abhyastànàm jheþ ca ànantaryam . sarvatra vikaraõaiþ vyavadhànam . tena anena ava÷yam vikaraõanà÷aþ pratãkùyaþ kva cit lukà kva cit ÷lunà kva cit ekàde÷ena . saþ yathà ÷lulukau pratãkùate evam ekàde÷am api pratãkùate . evam tarhi idam iha vyapade÷yam sat àcàryaþ na vyapadi÷ati . kim . sthànivadbhàvam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam . vyavadhànàt na bhaviùyati . pårvavidhau sthànivadbhàvaþ na ca ayam pårvasya vidhiþ . pårvasmàt api vidhiþ pårvavidhiþ . tat etat asati prayojane ubhegrahaõam sahàrtham vij¤àsyate . katham kçtvà ekaikasya abhyastasa¤j¤à pràpnoti . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà . tat yathà . vçddhiguõasa¤j¤e pratyekam bhavataþ . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ samudàye vàkyaparisamàptiþ iti . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . sati etasmin dçùñànte yadi tatra pratyekam iti ucyate iha api sahagrahaõam kartavyam . atha tatra antareõa pratyekam iti vacanam pratyekam guõvçddhisa¤j¤e bhavataþ iha api na arthaþ sahagrahaõena . (P_6,1.6) KA_III.11.6-19 Ro_IV.307-309 ## . jakùityàdiùu saptagrahaõam kartavyam . sapta jakùityàdayaþ abhyastasa¤j¤akàþ bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . vevãtyartham . vevãteþ abhyastasa¤j¤à yathà syàt . vevyate . ## . na và arthaþ parigaõanena . astu àgaõàntam abhyastasa¤j¤à . iha api tarhi pràpnoti . àïaþ ÷àsu . astu . abhyastakàryàõi kasmàt na bhavanti . bhåyiùñhàni parasmaipadeùu àtmanepadã ca ayam . svaraþ tarhi pràpnoti . yatra api asya àtmanepadeùu abhyastakàryam svaraþ tatra api anudàttetaþ param lasàrvadhàtukam anudàttam bhavati iti anudàttatve kçte na asti vi÷eùaþ dhàtusvareõa udàttatve sati abhyastasvareõa và . ùasiva÷ã chàndasau . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . carkarãtam abhyastam eva . hnuïaþ tarhi pràpnoti . astu . abhyastakàryàõi kasmàt na bhavanti . bhåyiùñhàni parasmaipadeùu àtmanepadã ca ayam . svaraþ tarhi pràpnoti . ahnviïoþ iti pratiùedhavidhànasàmarthyàt svaraþ na bhaviùyati . atha và sapta eva ime dhàtavaþ pañhyante . jakù abhyastasa¤j¤aþ bhavati . ityàdayaþ ca ùañ . jakù ityàdayaþ ùañ iti . (P_6,1.7) KA_III.11.21-12.9 Ro_IV.309-310 ## . tujàdiùu chandaþpratyayagrahaõam kartavyam . chandasi tujàdãnàm dãrghaþ bhavati iti vaktavyam . asmin ca asmin ca pratyaye iti vaktavyam . iha mà bhåt . tutoja ÷abalàn haràn . ## . anàrambhaþ và chandasi dãrghatvasya nyàyyaþ . kutaþ . aparigaõitatvàt . na hi chandasi dãrghatvasya parigaõanam kartum ÷akyam . kim kàraõam . ## . yeùàm api dãrghatvam na àrabhyate teùàm api chandasi dãrghatvam dç÷yate . tat yathà påruùaþ . nàrakaþ iti . ## . yeùàm ca api àrabhyate teùàm api anekàntaþ . yasmin eva ca pratyaye dãrghatvam dç÷yate tasmin eva ca na dç÷yate . màmahànaþ ukthapàtram . mamahànaþ iti ca . (P_6,1.8) KA_III.12.11-13.5 Ro_IV.310-311 dhàtoþ iti kimartham . ãhàm cakre . na etat asti . liñi iti ucyate na ca atra liñam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõapratiùedhaþ . idam tarhi . sasçvàüsaþ vi÷çõvire . ## . liñi dvirvacane jàgarteþ và iti vaktavyam . yaþ jàgara tam çcaþ kàmayante . yaþ jajàgàra tam çcaþ kàmayante . anabhyàsasya iti kim . kçùõaþ nonàva vçùabhaþ yadi idam . nonåyateþ nonàva . ## . abhyàsapratiùedhaþ ca anarthakaþ . kim kàraõam . chandasi vàvacanàt . ava÷yam chandasi và dve bhavataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . yiyàciùàmahe iti pràpte . devatà no dàti priyàõi . dadàti priyàõi . maghavà dàtu . maghavà dadàtu . saþ naþ stutaþ vãravat dhàtu . vãravat dadhàtu . yàvatà idànãm chandasi và dve bhavataþ iti ucyate dhàtugrahaõena api na arthaþ . kasmàt na bhavati sasçvàüsaþ vi÷çõvire iti . chandasi vàvacanàt . tat etat dhàtugrahaõam sànnyàsikam tiùñhatu tàvat . (P_6,1.9) KA_III.13.7-16.7 Ro_IV.311-317 kim iyam ùaùñhã àhosvit saptamã . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . kim ca ataþ . yadi ùaùñhã sanyaïantasya dvirvacanena bhavitavyam . atha saptamã sanyaïoþ parataþ pårvasya dvirvacanam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . sanyaïoþ parataþ iti cet iñaþ dvirvacanam kartavyam . añiñiùati . a÷i÷iùati . kim punaþ kàraõam na sidhyati . paràditvàt . iñ paràdiþ . ## . hanteþ ca ãñaþ dvirvacanam kartavyam . jeghnãyate . nanu ca yasya api sanyaïantasya dvirvacanam tasya api sthànivadbhàvaprasaïgaþ . ãñi sthànivadbhàvàt ãñaþ dvirvacanam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . dvirvacananimitte aci sthànivat iti ucyate na ca asau dvirvacananimittam . yasmin api dvirvacanam yasya api dvirvacanam sarvaþ asau dvirvacananimittam . tasmàt ãñaþ dvirvacanam . tasmàt ubhàbhyàm ãñaþ dvirvacanam kartavyam . yaþ ca ubhayoþ doùaþ na tam ekaþ codyaþ bhavati . ## . ekàcaþ upade÷e anudàttàt iti upade÷avacanam udàttavi÷eùaõam cet sanaþ iñpratiùedhaþ vaktavyaþ . bibhitsati . cicchitsati . dvirvacane kçte upade÷e anudàttàt ekàcaþ ÷råyamàõàt iti iñpratiùedhaþ na pràpnoti . astu tarhi sanyaïantasya . ## . sanyaïantasya iti cet a÷eþ sani aniñaþ dvirvacanam vaktavyam . iyakùamàõàþ bhçgubhiþ sajoùàþ . yasya api sanyaïoþ parataþ dvirvacanam tena api atra ava÷yam ióabhàve yatnaþ kartavyaþ . kim kàraõam . a÷eþ hi pratipadam iñ vidhãyate smipåïra¤jva÷àm sani iti . tena eva dvitãyadvirvacanam api na bhaviùyati . atha và na etat a÷eþ råpam . yajeþ eùaþ chàndasaþ varõalopaþ . tat yathà tubhya idam agne . tubhyam idam agne iti pràpte . ambànàm carum . nàmbànàm carum iti pràpte . àvyàdhinãþ ugaõàþ . sugaõàþ iti pràpte . iùkartaram adhvarasya . niùkartàram iti pràpte . ÷ivà udrasya bheùajã . ÷ivà rudrasya bheùajã iti pràpte . a÷yarthaþ vai gamyate . kaþ punaþ a÷eþ arthaþ . a÷notiþ vyaptikarmà . yajiþ api a÷yarthe vartate . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . bahvarthàþ api dhàtavaþ bhavanti iti . tat yathà . vapiþ prakiraõe dçùñaþ chedane ca api vartate . ke÷àn vapati iti . ãóiþ studicodanàyàc¤àsu dçùñaþ ãraõe ca api vartate . agniþ vai itaþ vçùñim ãññe . marutaþ amutaþ cyàvayanti . karotiþ ayam abhåtapràdurbhàve dçùñaþ nirmalãkaraõe ca api vartate . pçùñham kuru . pàdau kuru . unmçdàna iti gamyate . nikùepaõe ca api dç÷yate . kañe kuru . ghañe kuru . a÷mànam itaþ kuru . sthàpaya iti gamyate . evam tarhi ##. dãrghatvam dvirvacanàdhikasya na sidhyati . cicãùati . tuùñåùati . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ san bhavati . tatra ajantànàm sani iti dãrghatvam na pràpnoti . idam iha sampradhàryam dãrghatvam kriyatàm dvirvacanam iti kim atra kartavyam . paratvàt dãrghatvam . nityam dvirvacanam . kçte api dãrghatve pràpnoti akçte api pràpnoti . dãrghatvam api nityam . kçte api dvirvacane pràpnoti akçte api pràpnoti . anityam dãrghatvam . na hi kçte dvirvacane pràpnoti . kim kàraõam . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya ajantatà na asti iti dãrghatvam na pràpnoti . dvirvacanam api anityam . anyasya kçte dãrghatve pràpnoti anyasya akçte . ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt dãrghatvam . yat tarhi na akçte dvirvacane dãrghatvam tat na sidhyati . juhåùati iti . kutvam dvirvacanàdhikasya na sidhyati . jighàüsati . jaïghanyate . kim kàraõam . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ hantiþ bhavati . tatra abhyàsàt hantihakàrasya iti kutvam na sidhyati . samprasàraõam ca dvirvacanàdhikasya na sidhyati . juhåùati. johåyate . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ havayatiþ bhavati . tatra hvaþ samprasàraõam abhyastasya iti samprasàraõam na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . vakùyati hi etat hvaþ abhyastanimittasya iti . yàvatà ca idànãm hvaþ abhyastanimittasya iti ucyate saþ api adoùaþ bhavati yat uktam yat tarhi na akçte dvirvacane dãrghatvam tat na sidhyati iti . ùatvam ca dvirvacanàdhikasya na sidhyati . pipakùati . yiyakùati . samudàyasya samudàyaþ àde÷aþ . tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ san bhavati . tatra iõkubhyàm uttarasya pratyayasakàrasya iti ùatvam na pràpoti . idam iha sampradhàryam dvirvacanam kriyatàm ùatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt ùatvam . pårvatràsiddhe ùatvam siddhàsiddhayoþ ca na asti sampradhàraõà . #<àbçdhyoþ ca abhyastavidhipratiùedhaþ># . àbçdhyoþ ca abhyastà÷rayaþ vidhiþ pràpnoti . saþ pratiùedhyaþ . ãpsati . ãrtsati . ãpsan . ãrtsan . aipsan . airtsan . kim ca syàt . adbhàvaþ numpratiùedhaþ jusbhàvaþ iti ete vidhayaþ prasajyeran . na eùaþ doùaþ . uktàþ atra parihàràþ . ## . saïà÷raye ca kàrye samudàyasya samudàyàde÷atvàt jhalà÷raye ca avyapade÷aþ . kim kàraõam . àmi÷ratvàt . àmi÷rãbhåtam idam bhavati . tat yathà . kùãrodake sampçkte . àmi÷ratvàt na j¤àyate kiyat kùãram kiyat udakam iti . kasmin avakà÷e kùãram kasmin avakà÷e udakam iti . evam iha api àmi÷ratvàt na j¤àyate kà prakçtiþ kaþ pratyayaþ kasmin avakà÷e prakçtiþ kasmin avakà÷e pratyayaþ iti . tatra kaþ doùaþ . saïi jhali iti kutvàdãni na sidhyanti . idam iha sampradhàryam dvirvacanam kriyatàm kutvàdãni iti kim atra kartavyam . paratvàt kutvàdãni . pårvatràsiddhe kutvàdãni siddhàsiddhayoþ ca na asti sampradhàraõà . evam tarhi pårvatràsiddhãyam advirvacane iti vaktavyam. tat ca ava÷yam vaktavyam . vibhàùitàþ prayojayanti . drogdhà drogdhà . droóhà droóhà . yàvatà ca idànãm pårvatràsiddhãyam advirvacane iti ucyate saþ api adoùaþ bhavati yat uktam ùatvam na sidhyati . iha sthàne dvirvacane õilopaþ aparihçtaþ . sanyaïoþ parataþ dvirvacane iñaþ dvirvacanam vaktavyam . sanyaïantasya dvirvacane hanteþ kutvam aparihçtam . tatra sanyaïantasya dvirvacanam dviþprayogaþ ca iti eùaþ pakùaþ nirdoùaþ . tatra idam aparihçtam sanaþ iñaþ pratiùedhaþ iti . etasya api parihàram vakùyati ubhayavi÷eùaõatvàt siddham iti . katham jeghnãyate . vakùyati etat yaïprakaraõe hanteþ hiüsàyàm ghnã iti . (P_6,1.12.1) KA_III.16.9-23 Ro_IV.317-318 dà÷vàn iti kim nipàtyate . ## . dà÷eþ vasau dvitveñpratiùedhau nipàtyete . dà÷vaüsaþ dà÷uùaþ sutam . dà÷vàn . sàhvàn iti kim nipàtyate . ## . kim ca . dvitveñpratiùedhau ca . sàhvàn balàhakaþ . sàhvàn . mãóhvàn iti kim nipàtyate . ## . kim ca . yat ca pårvayoþ . kim ca pårvayoþ . dvitveñpratiùedhau dãrghatvam ca . mãóhvaþ tokaya tanayàya mçóaya . yathà iyam indra mãóhvaþ . mahyarthaþ vai gamyate . kaþ punaþ mahyarthaþ . mahatiþ dànakarmà . ataþ kim . itvam api nipàtyam . ## . mahyarthaþ iti cet mihiþ api mahyarthe vartate . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . bahvarthàþ api dhàtavaþ bhavanti iti . asti punaþ anyatra api kva cit mihiþ mahyarthe vartate . asti iti àha . miheþ meghaþ . meghaþ ca kasmàt bhavati . apaþ dadàti iti . (P_6,1.12.2) KA_III.17.1-11 Ro_IV.318-319 ## . dvirvacanaprakaraõe kç¤àdãnàm ke upasaïkhyànam kartavyam . cakram . ciklidam . caknam iti . kàdiùu iti vaktavyam iha api yathà syàt . babhruþ . yayuþ iti . ## . caricalipativadãnàm aci dve bhavataþ iti vaktavyam àk ca abhyàsasya . caràcaraþ . calàcalaþ . patàpataþ . vadàvadaþ . ## . hanteþ ghaþ ca vaktavyaþ . aci dve bhavataþ àk ca abhyàsasya . ghanàghanaþ . ## . pàñayateþ õiluk ca vaktavyaþ . aci dve bhavataþ iti vaktavyam . dãrghaþ ca abhyàsasya åk ca àgamaþ . pàñupañaþ . (P_6,1.12.3) KA_III.17.12-19.10 Ro_IV.319-323 ## . yaõayavàyàvàde÷àllopopadhàlopaõilopakikinoruttvebhyaþ dvirvacanam bhavati vipratiùedhena . dvirvacanasya avakà÷aþ . bibhidatuþ . bibhiduþ . yaõàde÷asya avakà÷aþ . dadhi atra . madhu atra . iha ubhayam pràpnoti . cakratuþ . cakruþ . ayavàyàvàde÷ànàm avakà÷aþ . cayanam . càyakaþ . lavanam . làvakaþ . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cicàya . cicayitha . lulàva . lulavitha . àllopasya avakà÷aþ . . godaþ . kambaladaþ . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . yayatuþ . yayuþ . tasthatuþ . tasthuþ . upadhàlopàsya avakà÷aþ . ÷leùmaghnam madhu . pittaghnam ghçtam . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àñitat . à÷i÷at . uttvasya avakà÷aþ nipårtàþ piõóàþ . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . mitràtvaruõau taturiþ . dåre hyadhvà jaguriþ . dvirvacanam bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti . ## . dvirvacanàt prasàraõàttvadhàtvàdivikàrarãtvettvottvaguõavçddhividhayaþ bhavanti vipratiùedhena . dvirvacanasya avakà÷aþ . bibhidatuþ . bibhiduþ . samprasàraõasya avakà÷aþ . iùñam . suptam . iha ubhayam pràpnoti . ãjatuþ . ãjuþ . na etat asti prayojanam . astu atra dvirvacanam . dvirvacane kçte parasya råpasya kiti iti bhaviùyati pårvasya liñi abhyàsasya ubhayeùàm iti . idam tarhi soùupyate . idam ca api udàharaõam . ãjatuþ , ãjuþ iti . nanu ca uktam . astu atra dvirvacanam . dvirvacane kçte parasya råpasya kiti iti bhaviùyati pårvasya liñi abhyàsasya ubhayeùàm iti . na sidhyati . na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedhaþ pràpnoti . akàreõa vyavhitatvàt na bhaviùyati . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . evam tarhi samànàïgagrahaõam tatra codayiùyati . àttvasya avakà÷aþ . glàtà . mlàtà . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . jagle . mamle . dhàtvàdivikàràõàm avakà÷aþ . namati . si¤cati . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . nanàma . siseca . sasnau . rãtvasya avakà÷aþ . màtrãyati . pitrãyati . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cekrãyate . jehrãyate . ãtvasya avakà÷aþ . pãyate . gãyate . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . pepãyate . jegãyate . ittvottvayoþ avakà÷aþ . àstãrõam . nipårtàþ . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . àtestãryate . nipopåryate . guõavçddhyoþ avakà÷aþ . cetà . gauþ . dvirvacanasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cicàya . cicayitha . lulàva . lulavitha . na etat asti prayojanam . astu atra dvirvacanam . dvirvacane kçte parasya råpasya guõavçddhã bhaviùyataþ . idam tarhi prayojanam . iyàya . iyayitha . nanu ca uktam na etat asti prayojanam . astu atra dvirvacanam . dvirvacane kçte parasya råpasya guõavçddhã bhaviùyataþ . na sidhyati . antaraïgatvàt savarõadãrghatvam pràpnoti . vàrõàt àïgam balãyaþ iti guõavçddhã bhaviùyataþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . àcàryapravçttiþ j¤àpayati vàrõàt àïgam balãyaþ bhavati iti yat ayam abhyàsasya asavarõe iti asavarõagrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi antareõa guõavçddhã asavarõaparaþ abhyàsaþ bhavati . na etat asti j¤àpakam . artyartham etat syàt . iyçtaþ . iyçthaþ . [uvoõa . uvoõithaþ (R)] . yat tarhi dãrghaþ iõaþ kiti iti dãrghatvam ÷àsti . etasya api asti vacane prayojanam . kim . savarõadãrghabàdhanàrtham etat syàt . saþ yathà eva tarhi savarõadãrghatvam bàdhate evam yaõàde÷am api bàdheta . evam tarhi yaõàde÷e yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti iõaþ yaõ bhavati . tataþ eþ anekàcaþ . eþ ca anekàcaþ iõaþ yaõ bhavati . tataþ asaüyogapårvasya . eþ anekàcaþ iti eva . asavarõagrahaõam eva tarhi j¤àpakam . nanu ca uktam artyartham etat syàt iti . na ekam udàharaõam asavarõagrahaõam prayojayati . evam api sthànivadbhàvàt iyaï na pràpnoti . atha sati api vipratiùedhe yàvatà sthànivadbhàvaþ katham eva etat sidhyati . yaþ anàdiùñàt acaþ pårvaþ tasya vidhim prati sthànivadbhàvaþ . àdiùñàt ca eùaþ acaþ pårvaþ bhavati . (P_6,1.13.1) KA_III.20.2-22 Ro_IV.323-326 #<ùyaïaþ samprasàraõe putrapatyoþ tadàdau atiprasaïgaþ># . ùyaïaþ samprasàraõe putrapatyoþ tadàdau atiprasaïgaþ bhavati . putrapatyàdau samprasàraõam pràpnoti . kàrãùagandhyàputrakulam , kàrãùagandhyàpatikulam . varõagrahaõàt siddham . varõagrahaõe etat bhavati yasmin vidhiþ tadàdau iti na ca idam varõagrahaõam . ## . varõagrahaõe iti cet tadantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . putrapatyante samprasàraõam pràpnoti . kàrãùagandhyàparamaputraþ , kàrãùagandhyàparamapatiþ . kaumudagandhyàparamaputraþ , kaumudagandhyàparamapatiþ . kim kàraõam . yatra hi tadàdividhiþ na asti tadantavidhinà tatra bhavitavyam . ## . siddham etat . katham . uttarapadavacanàt . putrapatyoþ uttarapadayoþ iti vaktavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pårvapadam uttarapadam iti sambandhi÷abdau etau . sati pårvapade uttarapadam bhavati sati ca uttarapade pårvapadam iti . na ca atra putrapatã uttarapade . iha api tarhi na pràpnoti . kàrãùagandhãputraþ , kàrãùagandhãpatiþ iti . kim kàraõam . pårvapadam iti ucyate . na hi atra ùyaï pårvapadam asti . ùyaïantam etat pårvapadam . katham . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati . yadi pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti ucyate paramakàrãùagandhãputraþ , paramakàrãùagandhãpatiþ iti na sidhyati . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati astrãpratyayena iti . yadi astrãpratyayena iti ucyate atikràntaþ kàrãùagandhyàm atikàrãùagandhyaþ , tasya putraþ atikàrãùagandhyaputraþ , atikàrãùagandhyapatiþ iti atra api pràpnoti . astrãpratyayena anupasarjanena . yaþ hi upasarjanam strãpratyayaþ bhavati eùà tatra paribhàùà pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti . (P_6,1.13.2) KA_III.20.23-23.25 Ro_IV.326-330 ùyaïante yàvantaþ yaõaþ teùàm sarveùàm samprasàraõam pràpnoti . vàràhiputraþ , tàrõakarõãputraþ . tatra apratyayasthasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam apratyayasthasya na bhaviùyati . ## . atha và anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ eùà và paribhàùà kriyeta apratyayasthasya và pratiùedhaþ ucyeta . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . kàni . ## . na samprasàraõe samprasàraõam iti etat na vaktavyam bhavati . katham vyadheþ viddhaþ iti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . na etat asti prayojanam . kriyate nyàse eva . ## . sàntamahataþ dãrghatve prayojanam . payàüsi, ya÷àüsi . pa iti asya api pràpnoti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . nopadhàyàþ iti tatra vartate . evam api anàüsi, manàüsi iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . sàntasaüyogena nopadhàm vi÷eùayiùyàmaþ . sàntasaüyogasya nopàdhàyàþ iti . evam api haüsa÷iràüsi , dhvaüsa÷iràüsai iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . hammateþ haüsaþ . kaþ punaþ àha hammateþ haüsaþ iti . kim tarhi hanteþ haüsaþ . hanti adhvànam iti . evam tarhi sarvanàmasthàne iti vartate . sarvanàmasthànaparatayà sàntasaüyogam vi÷eùayiùyàmaþ . sarvanàmasthànaparasya sàntasaüyogasya nopàdhàyàþ iti . ## . ankàràntasya allope prayojanam . takùõà , takùõe iti . ta iti atra api pràpnoti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . anà akàram vi÷eùayiùyàmaþ . anaþ yaþ akàraþ iti . evam api anasà , anase iti atra api pràpnoti . ankàreõa aïgam vi÷eùayiùyàmaþ . ankàràntasya aïgasya anaþ yaþ akàraþ iti . evam api anastakùõà , anastakùõe iti atra api pràpnoti . evam tarhi kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam . yatra kàryam tatra upasthitam draùñavyam . bhasya iti upasthitam idam bhavati yaci bham iti . tatra yajàdiparatyà ankàram vi÷eùayiùyàmaþ anà akàram . yajàdiparasya anaþ yaþ akàraþ iti . ## . mçjeþ vçddhividhau prayojanam . nyamàrñ . añaþ api vçddhiþ pràpnoti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . yathàparibhàùitam ikaþ guõavçddhã iti ikaþ eva vçddhiþ bhaviùyati . evam api mimàrjiùati iti atra pràpnoti . astu . abhyàsanirhràsena hrasvaþ bhaviùyati . ## . vasoþ samprasàraõe ca prayojanam . viduùaþ pa÷ya . vidivakàrasya api pràpnoti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedhaþ bhaviùyati . dakàreõa (R: idkàreõa) vyavahitatvàt na pràpnoti . evam tarhi nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na bhaviùyati . ## . yuvàdãnàm ca samprasàraõe prayojanam . yånaþ , yånà , yåne . yakàrasya api pràpnoti . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . na samprasàraõe samprasàraõam iti na bhaviùyati . ukàreõa vyavahitatvàt na pràpnoti . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . evam tarhi samànàïgagrahaõam atra codayiùyati . ## . rvoþ upadhàgrahaõam ca na kartavyam bhavati . iha kasmàt na bhavati . abibhaþ bhavàn . anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti na doùaþ bhavati . etat api na asti prayojanam . kriyate nyàse eva . #<àdityadàdividhisaüyogàdilopakutvaóhatvabhaùbhàvaùatvaõatveùu atiprasaïgaþ># . àdividhau atiprasaïgaþ bhavati . dhàtvàdeþ ùaþ saþ . õaþ naþ . iha eva syàt . netà , sotà . iha na syàt . namati , si¤cati . àdi . tyadàdividhi . iha eva syàt . tat , saþ . tyat , syaþ iti atra na syàt . tyadàdividhi . saüyogàdilopa . iha eva syàt . maïktà . maïktavyam iti atra na syàt . saüyogàdilopa . kutva . iha eva syàt . paktà . paktavyambhaùbhàva . iti atra na syàt . kutva . óhatva . iha eva syàt . leóhà . leóhavyam iti atra na syàt . óhatva . bhaùbhàva . iha eva syàt . abhutsi . abhutsàtàm iti atra na syàt . bhaùbhàva . ùatva . iha eva syàt . draùñà . draùñavyam iti atra na syàt . ùatva . õatva . iha eva syàt . màùàvàpeõa . màùàvàpàõàm iti atra na syàt . õatva . ete doùàþ samàþ bhåyàüsaþ và . tasmàt na arthaþ anayà paribhàùayà . na hi doùà santi iti paribhàùà na kartavyà lakùaõam và na praõeyam . na hi bhikùukàþ santi iti sthàlyaþ na adhi÷rãyante na ca mçgàþ santi iti yavàþ na upyante . doùàþ khalu api sàkalyena parigaõitàþ prayojanànàm udàharaõamàtram . kuta etat . na hi doùàõàm lakùaõam asti . tasmàt yàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni tadartham eùà paribhàùà kartavyà pratividheyam ca doùeùu . idam pratividhãyate . ## . yatra eùà paribhàùà iùyate tatra udàttanirde÷aþ kartavyaþ . tataþ vaktavyam anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati udàttanirde÷e iti . saþ tarhi udàttanirde÷þ kartavyaþ . na kartavyaþ . yatra eva antyasade÷aþ ca anantyasade÷aþ ca yugapat samavasthitau tatra eùà paribhàùà bhavati . doùeùu ca anyatra antyasade÷aþ anyatra anantyasade÷aþ . prayojaneùu punaþ tatra eva antyasade÷aþ ca anantyasade÷aþ ca . tathàjàtãyakàni khalu api àcàryeõa prayojanàni pañhitàni yàni ubhayavanti . idam ekam yathà doùaþ tathà rvoþ upadhàgrahaõam iti . tat ca api kriyate nyàse eva . (P_6,1.14) KA_III.24.2-5 Ro_IV.331 màtac . kàrãùagandhyà màtà asya kàrãùagandhãmàtaþ , kàrãùagandhyàmàtaþ . màtac . màtçka . kàrãùagandhãmàtçkaþ , kàrãùagandhyàmàtçkaþ . màtçka . màtç . kàrãùagandhãmàtà , kàrãùagandhyàmàtà . màtç . (P_6,1.16) KA_III.24.8-25.5 Ro_IV.331-333 vayigrahaõam kimartham na ve¤ yajàdiùu pañhyate ve¤aþ ca vayiþ àde÷aþ kriyate tatra yajàdãnàm kiti iti eva siddham . tatra etat syàt . ïidarthaþ ayam àrambhaþ iti . tat ca na . liñi ayam àde÷aþ liñ ca kit eva . ataþ uttaram pañhati . ## . vayigrahaõam kriyate ve¤aþ pratiùedhàt . ve¤aþ liñi pratiùedham vakùyati . saþ vayeþ mà bhåt iti . yathà eva hi ve¤grahaõàt vidhiþ pràrthyate evam pratiùedhaþ api pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . yat ayam liñi vayaþ yaþ iti vayeþ yakàrasya samprasàraõapratiùedham ÷àsti tat j¤àpati àcàryaþ na ve¤grahaõàt samprasàraõapratiùedhaþ bhavati iti . na etat asti j¤àpakam . piti abhyàsàrtham etat syàt . vayeþ pitsu vacaneùu abhyàsasya yakàrasya samprasàraõam mà bhåt iti . nanu ca ve¤grahaõàt vayeþ pitsu api vacaneùu abhyàsayakàrasya samprasàraõapratiùedhaþ siddhaþ . na sidhyati . kim kàraõam . kiti iti tatra anuvartate . evam api vayeþ pitsu api vacaneùu abhyàsayakàrasya samprasàraõam na pràpnoti . kim kàraõam . halàdi÷eùeõa bàdhyate . na atra halàdi÷eùaþ pràpnoti . kim kàraõam . vakùyati hi etat abhyàsasamprasàraõam halàdi÷eùàt vipratiùedhena iti . saþ eùaþ vayeþ yakàrasya samprasàraõapratiùedhaþ piti abhyàsàrthaþ na j¤àpakàrthaþ bhavati . ## . piti abhyàsàrtham iti cet tat na . kim kàraõam . avi÷iùñatvàt . avi÷eùeõa pratiùedhaþ . nivçttam tatra kiti iti . àtaþ ca avi÷eùeõa . ve¤aþ api hi pitsu vacaneùu abhyàsasya samprasàraõam na iùyate . vavau vavitha iti . vikçtigrahaõam khalu api pratiùedhe kriyate na ca vikçtiþ prakçtim gçhõàti . (P_6,1.17.1) KA_III.25.7-10 Ro_IV.333 grahivç÷catipçcchatibhçjjatãnàm avi÷eùaþ . yat ucyate vç÷ceþ avi÷eùaþ iti tat na . yadi atra rephasya samprasàraõam na syàt vakàrasya prasajyeta . rephasya punaþ samprasàraõe sati uþ adattvasya sthànivadbhàvàt na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . tasmàt vaktavyam graheþ aviùeùaþ pçcchatibhçjjatyoþ avi÷eùaþ iti . (P_6,1.17.2) KA_III.25.11-22 Ro_IV. 333-334 atha ubhayagrahaõam kimartham . ubhayeùàm abhyàsasya samprasàraõam yathà syàt vacisvapiyajàdãnàm grahàdãnàm ca . na etat asti prayojanam . prakçtam ubhayeùàm grahaõam anuvartate . yadi anuvartate grahijyàvayivyadhivaùñivicativç÷catipçcchatibhçjjatãnàm ïiti ca iti yajàdãnàm ïiti api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . vacisvapiyajàdãnàm kiti . grahàdãnàm ïiti ca vacisvapiyajàdãnàm kiti . tataþ liñi abhyàsasya ubhayeùàm . kiti ïiti iti nivçttam . atha và maõóåkagatayaþ adhikàràþ . yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và ekayogaþ kariùyate . vacisvapiyajàdãnàm kiti grahàdãnàm ïiti ca iti . tataþ liñi abhyàsasya iti . na ca ekayoge anuvçttiþ bhavati . atha và ubhayam nivçttam . tat apekùiùyàmahe . idam tarhi ubhayeùàïgrahaõasya prayojanam . ubhayeùàm abhyàsasya samprasàraõam eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . halàdi÷eùaþ . abhyàsasamprasàraõam halàdi÷eùàt vipratiùedhena iti vakùyati . saþ pårvavipratiùedhaþ na pañhitavyaþ bhavati . (P_6,1.17.3) KA_III.25.23-27.3 Ro_IV.334-336 ## . abhyàsasamprasàraõam halàdi÷eùàt bhavati [bhavati halàdi÷eùàt : R] vipratiùedhena . abhyàsasamprasàraõasya avakà÷aþ : iyàja, uvàpa . halàdi÷eùasya avakà÷aþ : bibhidatuþ , bibhiduþ . iha ubhayam pràpnoti vivyàdha , vivyadhitha . abhyàsasamprasàraõam bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . samprasàraõà÷rayabalãyastvàt anyatra api . samprasàraõam samprasàraõà÷rayam ca balãyaþ bhavati iti vaktavyam . anyatra api na ava÷yam iha eva vaktavyam . kim prayojanam . ## . ram . bhçùñaþ, bhçùñavàn . samprasàraõam ca pràpnoti rambhàvaþ ca . paratvàt rambhàvaþ syàt . samprasàraõam balãyaþ bhavati iti vaktavyam samprasàraõam yathà syàt . ram . àllopaþ . juhuvatuþ , juhuvuþ . samprasàraõam ca pràpnoti àllopaþ ca . paratvàt àllopaþ syàt . samprasàraõam balãyaþ bhavati iti vaktavyam samprasàraõam yathà syàt . samprasàraõe kçte pårvatvam ca pràpnoti àllopaþ ca . paratvàt àllopaþ syàt . samprasàraõà÷rayam balãyaþ bhavati iti vaktavyam pårvatvam yathà syàt . iyaï . ÷u÷uvatuþ , ÷u÷uvuþ . samprasàraõam ca pràpnoti iyaïàde÷aþ ca . paratvàt iyaïàde÷aþ syàt . samprasàraõam balãyaþ bhavati iti vaktavyam samprasàraõam yathà syàt . yaõ . samprasàraõe kçte pårvatvam ca pràpnoti yaõàde÷aþ ca . paratvàt yaõàde÷aþ syàt . samprasàraõà÷rayam balãyaþ bhavati iti vaktavyam pårvatvam yathà syàt . iyaï . na etàni santi prayojanàni . yat tàvat ucyate ram iti idam iha sampradhàryam : rambhàvaþ kriyatàm samprasàraõam iti . kim atra kartavyam . paratvàt rambhàvaþ . nityam samprasàraõam . kçte api rambhàbe pràpnoti akçte api . rambhàvaþ api nityaþ . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api . katham . yaþ asau çkàre rephaþ tasya ca upadhàyàþ ca pràpnoti . anityaþ rambhàvaþ . na hi kçte samprasàraõe pràpnoti . kim kàraõam . upade÷e iti vartate . tat ca ava÷yam upade÷agrahaõam anuvartyam barãbhçjyate iti evamartham . àllopeyaïyaõaþ iti . nityam samprasàraõam . antaraïgam pårvatvam . tat etat ananyàrtham samprasàraõà÷rayam balãyaþ bhavati iti vaktavyam pårvavipratiùedhaþ và vaktavyaþ . ubhayam na vaktavyam . uktam atra ubhayeùàïgrahaõasya prayojanam ubhayeùàm abhyàsasya samprasàraõam eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_6,1.17.4) KA_III.27.4-7 Ro_IV.336 ## . vyaceþ kuñàditvam anasi iti vaktavyam . kim prayojanam . a¤õiti samprasàraõàrtham . a¤õiti samprasàraõam yathà syàt . udvicità , udvicitum , udvicitavyam . anasi iti kimartham . uruvyacàþ kaõñakaþ . (P_6,1.18) KA_III.27.9-10 Ro_IV.336-337 caïgrahaõam ÷akyam akartum . katham . ïiti iti vartate na ca anyaþ svàpeþ ïit asti anyat ataþ caïaþ . (P_6,1.20) KA_III.27.12-16 Ro_IV.337 ## . va÷eþ yaïi pratiùedhaþ vaktavyaþ samprasàraõasya . vàva÷yate . kva mà bhåt . uùñaþ , u÷anti iti . saþ tarhi tathà pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . yaïi iti vartate . evam tarhi anvàcaùñe yaïi iti vartate iti . na etat anvàkhyeyam adhikàràþ anuvartante iti . eùaþ eva nyàyaþ yat uta adhikàràþ anuvarteran iti . (P_6,1.27) KA_III.27.18-28.5 Ro_IV.337-338 kim nipàtyate . #<÷ràsrapyoþ ÷çbhàvaþ># . ÷ràsrapyoþ ÷çbhàvaþ nipàtyate . kùãrahaviùoþ iti vaktavyam . ÷çtam kùãram . ÷çtam haviþ . kva mà bhåt . ÷ràõà yavàgåþ , ÷rapità yavàgåþ iti . #<÷rapeþ ÷çtam anyatra hetoþ># . ÷rapeþ ÷çtam anyatra hetoþ iti vaktavyam iha mà bhåt . ÷rapitam kùãram devadattena yaj¤adattena iti . (P_6,1.28) KA_III.28.7-12 Ro_IV.338-339 #<àïpårvàt andhådhasoþ># . àïpårvàt andhådhasoþ iti vaktavyam . àpãnaþ andhuþ , àpãnam ådhaþ . kim prayojanam . niyamàrtham . àïpårvàt andhådhasoþ eva . kva mà bhåt . àpyànaþ candramàþ iti . ubhayataþ niyamaþ ca ayam draùñavyaþ . àïpårvàt eva andhådhasoþ , andhådhasoþ eva àïpårvàt iti . kva mà bhåt . prapyànaþ andhuþ , prapyànam ådhaþ . àïpårvàt ca eùa niyamaþ draùñavyaþ . bhavati hi pãnam mukham , pãnàþ ÷ambañyaþ , ÷lakùõapãnamukhã kanyà iti . (P_6,1.30) KA_III.28.14-29.6 Ro_IV.339-340 #<÷veþ liñi abhyàsalakùaõapratiùedhaþ># . ÷veþ liñi abhyàsalakùaõam samprasàraõam nityam pràpnoti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷i÷viyatuþ , ÷i÷viyuþ . kim ucyate liñi abhyàsalakùaõasya iti na punaþ killakùaõasya api . killakùaõam api hi nityam atra pràpnoti . killakùaõam ÷vayatilakùaõam bàdhiùyate . yathà eva tarhi killakùaõam ÷vayatilakùaõam bàdhate evam abhyàsalakùaõam api bàdheta . na bråmaþ apavàdatvàt killakùaõam ÷vayatilakùaõam bàdhiùyate iti . kim tarhi . paratvàt . ÷vayatilakùaõasya avakà÷aþ piti vacanàni . ÷u÷àva, ÷u÷avitha , ÷i÷vàya, ÷i÷vayitha . killakùaõasya avakà÷aþ anye kitaþ . ÷ånaþ, ÷ånavàn . iha ubhayam pràpnoti . ÷i÷viyatuþ , ÷i÷viyuþ iti . ÷vayatilakùaõam bhavati vipratiùedhena . abhyàsalakùaõàt api tarhi ÷vayatilakùaõam bhaviùyati vipratiùedhena . abhyàsalakùaõasya avakà÷aþ anye yajàdayaþ . iyàja, uvàpa . ÷vayatilakùaõasya avakà÷aþ param dhàturåpam . ÷u÷uvatuþ , ÷u÷uvuþ , ÷u÷uvitha . ÷vayateþ abhyàsasya ubhayam pràpnoti . ÷i÷iviyatuþ , ÷i÷viyuþ . ÷vayatilakùaõam bhaviùyati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . na hi ÷vayateþ abhyàsasya anye yajàdayaþ avakà÷aþ . ÷vayateþ yajàdiùu yaþ pàñhaþ saþ anavakà÷aþ . tasya anavakà÷atvàt ayuktaþ vipratiùedhaþ . tasmàt suùñhu uktam ÷veþ liñi abhyàsalakùaõapratiùedhaþ iti . (P_6,1.32-33) KA_III.29.8-30.14 Ro_IV.341-344 ## . hvaþ samprasàraõe yogavibhàgaþ kartavyaþ . hvaþ samprasàraõam bhavati õau ca saü÷caïoþ . tataþ abhyastasya ca . abhyastasya ca hvaþ samprasàraõam bhavati iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . #<õau saü÷caïviùayàçthaþ># . õau ca saü÷caïviùaye hvaþ samprasàraõam yathà syàt . juhàvayiùati , ajåhavat . kim punaþ kàraõam na sidhyati . hvaþ abhyastasya iti ucyate na ca etat hvaþ abhyastam . kasya tarhi . hvàyayateþ . hvaþ etat abhyastam . katham . ekàcaþ dve prathamasya . evam tarhi hvayateþ abhyastasya iti ucyate na ca atra hvayatiþ abhyastaþ . kaþ tarhi . hvàyayatiþ . hvayatiþ eva atra abhyastaþ . katham . ekàcaþ dve prathamasya iti . evam api ## . abhyastinimitte iti vaktavyam . kim prayojanam . anabhyastaprasàraõàrtham . anabhyastasya prasàraõam yathà syàt . juhåùati , johåyate . ## . abhyastaprasàraõe hi abhyàsaprasàraõasya apràptiþ syàt . na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedhaþ prasajyeta . na eùaþ doùaþ . vyavahitatvàt na bhaviùyati . ## . samànàïge prasàraõapratiùedhàt pratiùedhaþ pràpnoti . samànàïgagrahaõam tatra codayiùyati . ## . kçdantapratiùedhàrtham ca abhyastinimitte iti vaktavyam . kim prayojanam . hvàyakam icchati hvàyakãyati . hvàyakãyateþ san . jihvàyakãyiùati . saþ tarhi nimitta÷abdaþ upàdeyaþ . na hi antareõa nimitta÷abdam nimittàrthaþ gamyate . antareõa api nimitta÷abdam nimittàrthaþ gamyate . tat yathà : dadhitrapusam pratyakùaþ jvaraþ . jvaranimittam iti gamyate . naóvalodakam pàdarogaþ . pàdaroganimittam iti gamyate . àyuþ ghçtam . àyuùaþ nimittam iti gamyate . atha và akàraþ matvarthãyaþ . abhyastam asmin asti saþ ayam abhyastaþ . abhyastasya iti . atha và abhyastasya iti na eùà hvayatisamànàdhikaraõà ùaùñhã . kà tarhi . sambandhaùaùñhã . abhyastasya yaþ hvayatiþ . kim ca abhyastasya hvayatiþ . prakçtiþ . hvaþ abhyastasya prakçteþ iti . yogavibhàgaþ tu kartavyaþ eva . na atra hvayatiþ abhyastasya prakçtiþ . kim tarhi . hvàyayatiþ . (P_6,1.36) KA_III.30.17-31.2 Ro_IV.344-345 apaspçdhethàm iti kim nipàtyate . spardheþ laïi àtmanepadànàm madhyamapuruùasya dvivacane àthàmi dvirvacanam samprasàraõam akàralopaþ ca nipàtyate . indraþ ca viùõo yat apaspçdhethàm . aspçdhethàm iti bhàùàyàm . aparaþ àha : apapårvàt spardheþ laïi àtmanepadànàm madhyamapuruùasya dvivacane àthàmi dvirvacanam samprasàraõam akàralopaþ ca nipàtyate . indraþ ca viùõo yat apaspçdhethàm . apàspçdhethàm iti bhàùàyàm . ÷ràtàþ ÷ritam iti kim nipàtyate . ÷rãõàteþ kte ÷ràbhàva÷ribhàvau nipàtyete . kva punaþ ÷ràbhàvaþ kva và ÷ribhàvaþ . some ÷ràbhàvaþ anyatra ÷ribhàvaþ . na tarhi idànãm idam bhavati : ÷ritaþ somaþ iti . bahuvacane ÷ràbhàvaþ . na tarhi idànãm idam bhavati : ÷ritàþ naþ grahàþ iti . somabahutve ÷ràbhàvaþ anyatra ÷ribhàvaþ . (P_6,1.37.1) KA_III.31.4-32.14 Ro_IV.345-347 kimartham idam ucyate . vacispaviyajàdãnàm grahàdãnàm ca samprasàraõam uktam . tatra yàvantaþ yaõaþ sarveùàm samprasàraõam pràpnoti . iùyate ca parasya yathà syàt na pårvasya tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti na samprasàraõe samprasàraõam . kim anye api evam vidhayaþ bhavanti . ataþ dãrghaþ ya¤i . supi ca iti . ghañàbhyàm . akàramàtrasya dãrghatvam kasmàt na bhavati . asti atra vi÷eùaþ . iyam atra paribhàùà upatiùñhate . alaþ antyasya iti . nanu ca idànãm etayà paribhàùayà iha (R: iha api) ÷akyam upasthàtum . na iti àha . na hi vacispaviyajàdãnàm grahàdãnàm ca antyaþ yaõ asti . evam tarhi anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti antyasasde÷aþ yaþ yaõ tasya kàryam bhaviùyati . na etasyàþ paribhàùàyàþ santi prayojanàni . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na sarvasya yaõaþ samprasàraõam bhavati iti yat ayam pyàyaþ pãbhàvam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . pãbhàvavacane etat prayojanam àpãnaþ andhuþ , àpãnam ådhaþ etat råpam yathà syàt iti . yadi ca atra sarvasya yaõaþ samprasàraõam syàt pãbhàvavacanam anarthakam syàt . samprasàraõe kçte samprasàraõaparapårvatve ca dvayoþ ikàrayoþ ekàde÷e siddham råpam syàt àpãnaþ andhuþ , àpãnam ådhaþ iti . pa÷yati tu àcàryaþ na sarvasya yaõaþ samprasàraõam bhavati iti . tataþ ayam pyàyaþ pãbhàvam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . siddhe hi vidhiþ àrabhyamàõaþ j¤àpakàrthaþ bhavati na ca pyàyaþ samprasàraõena sidhyati . samprasàraõe hi sati antyasya prasajyeta . evam api j¤àpakam eva . katham . pyàyaþ iti na eùà sthànaùaùñhã . kà tarhi . vi÷eùaõaùaùñhã . pyàyaþ yaþ yaõ iti . tat etat j¤àpayati àcàryaþ na sarvasya yaõaþ samprasàraõam bhavati iti yat ayam pyàyaþ pãbhàvam ÷àsti . evam api anaikàntikam etat . etàvat j¤àpyate na sarvasya yaõaþ samprasàraõam bhavati iti . tatra kutaþ etat parasya bhaviùyati na pårvasya iti . ucyamàne api etasmin kutaþ etat parasya bhaviùyati na pårvasya iti . ekayogakùaõam khalu api samprasàraõam . tat yadi tàvat param abhinirvçttam pårvam api abhinirvçttam eva . prasaktasya anabhinirvçttasya pratiùedhena nivçttiþ ÷akyà kartum na abhinirvçttasya . yaþ hi bhuktavantam bråyàt mà bhukthàþ iti kim tena kçtam syàt . atha api pårvam anabhinirvçttam param api anabhinirvçttam eva . tatra nimittasaü÷rayaþ anupapannaþ na samprasàraõe samprasàraõam iti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate ucyamàne api etasmin kutaþ etat parasya bhaviùyati na pårvasya iti . iha iïgitena ceùñitena nimiùitena mahatà và såtraprabandhena àcàryàõàm abhipràyaþ gamyate . etat eva j¤àpayati parasya bhaviùyati na pårvasya iti yat ayam na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedham ÷àsti . yat api ucyate ekayogalakùaõam khalu api samprasàraõam . tat yadi tàvat param abhinirvçttam pårvam api abhinirvçttam eva . prasaktasya anabhinirvçttasya pratiùedhena nivçttiþ ÷akyà kartum iti . astu ubhayoþ abhinirvçttiþ . na vayam pårvasya pratiùedham ÷iùmaþ . kim tarhi . samprasàraõà÷rayam yat pràpnoti tasya pratiùedham . tataþ pårvatve pratiùiddhe yaõàde÷ena siddham . yat api ucyate atha api pårvam anabhinirvçttam param api anabhinirvçttam eva . tatra nimittasaü÷rayaþ anupapannaþ iti . tàdarthyàt tàcchabdyam bhaviùyati . tat yathà indràrthà sthåõà indraþ iti evam iha api samprasàraõàrtham samprasàraõam . tat yat prasàraõàrtham prasàraõam tasmin pratiùedhaþ bhaviùyati . (P_6,1.37.2) KA_III.32.15-33.8 Ro_IV.347-349 atha samprasàraõam iti vartamàne punaþ samprasàraõagrahaõam kimartham . ## . samprasàraõaprakaraõe punaþ prasàraõagrahaõe (R: samprasàraõagrahaõe) etat prayojanam . vide÷astham api yat samprasàraõam tasya api pratiùedhaþ yathà syàt . vyathaþ liñi . vivyathe . na etat asti prayojanam . halàdi÷eùàpavàdaþ atra samprasàraõam . idam tarhi ÷vayuvamaghonàm ataddhite . yånà , yåne . ucyamàne api etasmin na sidhyati . kim kàraõam . ukàreõa vyavadhànàt . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . evam tarhi ## . samànàïgagrahaõam ca kartavyam . na samprasàraõe samprasàraõam samànàïge iti vaktavyam . ## . tatra upoùuùi doùaþ bhavati . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam yasya aïgasya prasàraõapràptiþ tasmin dvitãyà yà pràptiþ sà pratiùidhyate . atra ca vasiþ kvasau aïgam kvasantam punaþ vibhaktau . atha và yasya aïgasya prasàraõapràptiþ iti anena kim kriyate . yàvat bråyàt prasaktasya anabhinirvçttasya pratiùedhena nivçttiþ ÷akyà kartum iti . atra ca yadà vaseþ na tadà kvasoþ yadà ca kvasoþ abhinirvçttam tadà vaseþ bhavati . atha và yasya aïgasya prasàraõapràptiþ iti anena kim kriyate . yàvat bråyàt asiddham bahiraïgam antaraïge iti . asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya vasausamprasàraõasya antaraïgalakùaõaþ pratiùedhaþ na bhaviùyati . (P_6,1.37.3) KA_III.33.9-17 Ro_IV.349-350 #<çci treþ uttarapadàdilopaþ chandasi># . çci treþ samprasàraõam vaktavyam . uttarapadàdilopaþ chandasi vaktavyaþ . tçcam såktam . tçcam sàma . chandasi iti kim . tryçcàni . ## . rayeþ matau samprasàraõam bahulam vaktavyam . à revàn etu naþ vi÷aþ . na ca bhavati . rayiman puùñivardhanaþ . ## . kakùyàyàþ sa¤j¤àyàm matau samprasàraõam vaktavyam . kakùãvantam yaþ à÷ijaþ . kaõvaþ kakùãvàn . sa¤j¤àyàm iti kim . kaùyàvàn hastã . (P_6,1.39) KA_III.33.19-34.2 Ro_IV.350 va÷càsyagrahaõam ÷akyam akartum . anyatarasyàm kiti ve¤aþ na samprasàraõam bhavati iti eva siddham . katham . samprasàraõe kçte uvaïàde÷e ca dvirvacanam savarõadãrghatvam . tena siddham vavatuþ, vavuþ , åvatuþ, åvuþ . vayeþ api nityam yakàrasya pratiùedhaþ samprasàraõasya åyatuþ , åyuþ . trai÷abyam ca iha sàdhyam . tat ca evam sati siddham bhavati . yadi evam vavau, vavitha iti na sidhyati . lyapi ca iti anena cakàreõa liñ api anukçùyate . tasmin nitye prasàraõapratiùedhe pràpte iyam kiti vibhàùà àrabhyate . (P_6,1.45.1) KA_III.34.6-35.19 Ro_IV.351-355 katham idam vij¤àyate : ec yaþ upade÷e iti àhosvit ejantantam yat upade÷e iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate : ec yaþ upade÷e iti óhaukità traukità iti atra api pràpnoti . atha vij¤àyate : ejantantam yat upade÷e iti na doùaþ bhavati . nanu ca ejantantam yat upade÷e iti api vij¤àyamàne atra api pràpnoti . etat api vyapade÷ivadbhàvena ejantam bhavati upade÷e . arthavatà vyapade÷ivadbhàvaþ . nanu ca ec yaþ upade÷e iti api vij¤àyamàne na doùaþ bhavati . a÷iti iti ucyate na ca atra a÷itam pa÷yàmaþ . nanu ca kakàraþ eva atra a÷it . na kakàre bhavitavyam . kim kàraõam . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe . tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam ivayuktam ca anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àyate . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà loke : abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷am ànayati . na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api a÷iti iti ÷itpratiùedhàt anyasmin a÷iti ÷itsadç÷e kàryam vij¤àsyate . kim ca anyat ÷itsadç÷am . pratyayaþ . iha tarhi : glai : glànãyam , mlai : mlànãyam , ve¤ : vànãyam , ÷o : ni÷àmãyam : paratvàt àyàdayaþ pràpnuvanti . nanu ca ejantantam yat upade÷e iti api vij¤àyamàne paratvàt àyàdayaþ pràpnuvanti . santu . àyàdiùu kçteùu sthànivadbhàvàt ejgrahaõena grahaõàt punaþ àttvam bhaviùyati . nanu ca ec yaþ upade÷e iti api vij¤àyamàne paratvàt àyàdiùu kçteùu sthànivadbhàvàt ejgrahaõena grahaõàt àttvam bhaviùyati . na bhaviùyati . analvidhau sthànivadbhàvaþ alvidhiþ ca ayam . evam tarhi ejantantam yat upade÷e iti api vij¤àyamàne håtaþ , håtavàn iti atra api pràpnoti . bhavatu eva atra àttvam . ÷ravaõam kasmàt na bhavati . pårvatvam asya bhaviùyati . na sidhyati . idam iha sampradhàryam : àttvam kriyatàm pårvatvam iti . kim atra kartavyam . paratvàt pårvatvam . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àttvam kriyatàm samprasàraõam iti . kim atra kartavyam . paratvàt àttvam . nityam samprasàraõam . kçte api àttve pràpnoti akçte api . àttvam api nityam . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api . anityam àttvam . na hi kçte samprasàraõe pràpnoti . kim kàraõam . antaraïgam pårvatvam . tena bàdhyate . yasya lakùaõantareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca samprasàraõam eva àttvasya nimittam hanti . ava÷yam lakùaõàntaram pårvatvam pratãkùyam . ubhayoþ nityayoþ paratvàt àttve kçte samprasàraõam samprasàraõapårvatvam . kàryakçtatvàt punaþ àttvam na bhaviùyati . atha api katham cit àttvam anityam syàt evam api na doùaþ . upade÷agrahaõam na kariùyate . yadi na kriyate cetà stotà iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na paranimittakasya àttvam bhavati iti yat ayam krãïjãõàm õau àttvam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . niyamàrtham etat syàt . krãïjãõàm õau eva iti . yat tarhi mãnàtiminotidãïàm lyapi ca iti atra ejgrahaõam anuvartayati . iha tarhi glai glànãyam , mlai mlànãyam , ve¤ vànãyam , ÷o ni÷àmãyam paratvàt àyàdayaþ pràpnuvanti . atra api àcàryapravçttiþ j¤àpayati na àyàdayaþ àttvam bàdhante iti yat ayam a÷iti iti pratiùedham ÷àsti . yadi hi bàdheran ÷iti api bàdheran . atha và punaþ astu ec yaþ upade÷e iti . nanu ca uktam glai glànãyam , mlai mlànãyam , ve¤ vànãyam , ÷o ni÷àmãyam paratvàt àyàdayaþ pràpnuvanti iti . atra api ÷itpratiùedhaþ j¤àpakaþ na àyàdayaþ àttvam bàdhante iti . #<àttve e÷i upasaïkhyànam># . àttve e÷i upasaïkhyànam kartavyam . jagle mamle . a÷iti iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate . ÷akàraþ it yasya saþ ayam ÷it . na ÷it a÷it . a÷iti iti . katham tarhi . ÷akàraþ it ÷it . na ÷it ÷it a÷it . a÷iti iti . yadi evam stanandhayaþ iti atra api pràpnoti . atra api ÷ap ÷it bhavati . (P_6,1.45.2) KA_III.35.20-37.5 Ro_IV.355-358 kim punaþ ayam paryudàsaþ : yat anyat ÷itaþ iti àhosvit prasajya ayam pratiùedhaþ : ÷iti na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . a÷iti ekàde÷e pratiùedhaþ vaktavyaþ : glàyanti mlayanti . kim kàraõam . àdivattvàt . ÷ida÷itoþ ekàde÷aþ àdivat syàt . asti anyat ÷itaþ iti kçtvà àttvam pràpnoti . ## . pratyayavidhiþ ca na sidhyati . suglaþ sumlaþ . àkàràntalakùaõaþ pratyayavidhiþ na pràpnoti . aniùñasya pratyayasya ÷ravaõam prasajyeta . ## . abhyàsaråpam ca na sidhyati : jagle mamle . ivarõàbhyàsatà pràpnoti . ## . ayavàyàvàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ : glai : glànãyam , mlai : mlànãyam , ve¤ : vànãyam , ÷o : ni÷àmãyam : paratvàt àyàdayaþ pràpnuvanti . astu tarhi prasajya pratiùedhaþ ÷iti na iti . #<÷iti pratiùedhe ÷lulukoþ upasaïkhyànam rarãdhvam tràdhvam ÷i÷ãte># . ÷iti pratiùedhe ÷lulukoþ upasaïkhyànam kartavyam . divaþ naþ vçùñim marutaþ rarãdhvam . luk . tràdhvam naþ devà nijuraþ vçkasya . ÷i÷ãte ÷çïge rakùase vinikùe . na eùaþ doùaþ . iha tàvat divaþ naþ vçùñim marutaþ rarãdhvam iti . na etat rai iti asya råpam . kasya tarhi . ràteþ dànakarmaõaþ . ÷i÷ãte ÷çïge iti na etat ÷yateþ råpam . kasya tarhi . ÷ãïaþ . ÷yatyarthaþ vai gamyate . kaþ punaþ ÷yateþ arthaþ . ÷yatiþ ni÷àne vartate . ÷ãï api ÷yatyarthe vartate . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . bahvarthàþ api dhàtavaþ bhavanti iti . tat yathà . vapiþ prakiraõe dçùñaþ chedane ca api vartate . ke÷àn vapati iti . ãóiþ studicodanàyàc¤àsu dçùñaþ ãraõe ca api vartate . agniþ vai itaþ vçùñim ãññe . marutaþ amutaþ cyàvayanti . karotiþ ayam abhåtapràdurbhàve dçùñaþ nirmalãkaraõe ca api vartate . pçùñham kuru . pàdau kuru . unmçdàna iti gamyate . nikùepaõe ca api dç÷yate . kañe kuru . ghañe kuru . a÷mànam itaþ kuru . sthàpaya iti gamyate . sarveùàm eva parihàraþ . ÷iti iti ucyate na ca atra ÷itam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõapratiùedhaþ . tràdhvam iti luïi eùaþ vyatyayena bhaviùyati . atha và punaþ astu paryudàsaþ . nanu ca uktam a÷iti ekàde÷e pratiùedhaþ àdivattvàt iti . na eùaþ doùaþ . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam . yat api pratyayavidhiþ iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati ejantebhyaþ àkàràntalakùaõaþ pratyayavidhiþ iti yat ayam hvàvàmaþ ca iti aõam kabàdhanàrtham ÷àsti . yat api abhyàsaråpam iti : pratyàkhyàyate saþ yogaþ . atha api kriyate evam api na doùaþ . katham . liñi iti anuvartate . dvilakàrakaþ ca ayam nirde÷aþ : liñi lakàràdau iti . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam àttve e÷i upasaïkhyànam iti . yat api uktam ayavàyàvàm pratiùedhaþ ca iti . ÷iti pratiùedhaþ j¤àpakaþ na ayàdayaþ àttvam bàdhante iti . (P_6,1.45.3) KA_III.37.6-16 Ro_IV.358-359 ## . pràtipadikànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . gobhyàm , gobhiþ , naubhyàm , naubhiþ . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na pràtipadikànàm àttvam bhavati iti yat ayam ràyaþ halaþ iti àttvam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . niyamàrtham etat syàt . ràyaþ hali eva iti . yat tarhi à otaþ am÷asoþ iti àttvam ÷àsti . etasya api asti vacane prayojanam . ami vçddhibàdhanàrtham etat syàt ÷asi pratiùedhàrtham ca . tasmàt pràtipadikànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . dhàtvadhikàràt pràtipadikasya àttvam na bhaviùyati . dhàtoþ iti vartate . kva prakçtam . liñi dhàtoþ anabhyàsasya iti . atha api nivçttam evam api adoùaþ . upade÷e iti ucyate udde÷aþ ca pràtipadikànàm na upade÷aþ . (P_6,1.48) KA_III.37.18-22 Ro_IV.359 #<àttve õau lãyateþ upasaïkhyànam pralambhana÷àlãnãkaraõayoþ># . àttve õau lãyateþ upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . pralambhane ca arthe ÷àlãnãkaraõe ca nityam àttvam yathà syàt . pralambhane tàvat . jañàbhiþ àlàpayate . ÷ma÷rubhiþ àlàpayate . ÷àlãnãkaraõe . ÷yenaþ vàrtikam ullàpayate . rathã rathinam upalapayate . (P_6,1.49) KA_III.38.2-8 Ro_IV.360-361 ## . sidhyateþ aj¤ànàrthasya iti vaktavyam . ## . apàralaukike iti ucyamàne aniùñam prasajyeta . annam sàdhayati bràhmaõebhyaþ dàsyàmi iti . asti punaþ ayam sidhyatiþ kva cit anyatra vartate . asti iti àha . tapaþ tàpasam sedhayati . j¤ànam asya prakà÷ayati . svàni eva enam karmàõi sedhayanti . j¤ànam asya prakà÷ayanti iti arthaþ . (P_6,1.50.1) KA_III.38.10-39.12 Ro_IV.361-363 ## . mãnàtyàdãnàm àttve upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . upade÷àvasthàyàm àttvam bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . pratyayavidhyartham . upade÷àvasthàyàm àttve kçte iùñaþ pratyayavidhiþ yathà syàt . ke punaþ pratyayàþ upade÷ivadbhàvam prayojayanti . kàþ . kàþ tàvat na prayojayanti . kim kàraõam . ecaþ iti ucyate na ca keùu ec asti . õagha¤yujvidhayaþ tarhi prayojayanti . õa . avadàyaþ . àtaþ iti õaþ siddhaþ bhavati . gha¤ . avadàyaþ vartate . àtaþ iti gha¤ siddhaþ bhavati . kim ca bho àtaþ iti bha¤ ucyate . na khalu api àtaþ iti ucyate àtaþ tu vij¤àyate . katham . avi÷eùeõa gha¤ utsargaþ . tasya ivarõàntàt uvarõàntàt ca ajapau apavàdau . tatra upade÷àvasthàyàm àttve kçte apavàdasya nimittam na asti iti kçtvà utsargeõa gha¤ siddhaþ bhavati . evam ca kçtvà na ca àtaþ iti ucyate àtaþ tu vij¤àyate . yuc . ãùadavadànam svavadànam . àtaþ iti yuc siddhaþ bhavati . idam vipratiùiddham ecaþ upade÷aþ iti . yadi ecaþ na upade÷e atha upade÷e na ecaþ . ecaþ ca upade÷e ca iti vipratiùiddham . na etat vipratiùiddham . àha ayam ecaþ upade÷e iti . yadi ecaþ na upade÷e atha upade÷a na ecaþ . te vayam viùayam vij¤àsyàmaþ . ejviùaye iti . tat tarhi upade÷agrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àt ecaþ upade÷e iti . tat vai prakçtivi÷eùaõam viùayavi÷eùaõena ca iha arthaþ . na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati . na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati . yat tàvat ucyate na ca anyàrtham prakçtam anyàrtham bhavati iti anyàrtham api prakçtam anyàrtham bhavati ñat yathà . ÷àlyartham kulyàþ praõãyante tàbhyaþ ca pàõãyam pãyate upa÷pç÷yate ca ÷àlayaþ ca bhàvyante . yat api ucyate na khalu api anyat prakçtam anuvartanàt anyat bhavati . na hi godhà sarpantã sarpaõàt ahiþ bhavati iti . bhavet dravyeùu etat evam syàt . ÷abdaþ tu khalu yena yena vi÷eùeõa abhisambadhyate tasya tasya vi÷eùakaþ bhavati . tat yatha gauþ ÷uklaþ a÷vaþ ca . ÷uklaþ iti gamyate . (P_6,1.50.2) KA_III.39.13-16 Ro_IV.364 ## . nimimãliyàm khalacoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ãùannimayam , sunimayam , nimayaþ vartate . mi . mã . ãùapramayam , supramayam , pramayaþ vartate , pramayaþ . mã . lã . ãùadvilayam , suvilayam , vilayaþ vartate , vilayaþ . (P_6,1.51) KA_III.39.18 Ro_IV.364 kim idam lãyateþ iti . linàtilãyatyoþ yakà nirde÷aþ . (P_6,1.56) KA_III.39.20-23 Ro_IV.364-365 hetubhaye iti kimartham . ku¤cikayà enam bhàyayati . ahinà enam bhàyayati . hetubhaye iti ucyamàne api atra pràpnoti . etat api hi hetubhayam . hetubhaye iti na evam vij¤àyate . hetoþ bhayam hetubhayam . hetubhaye iti . katham tarhi . hetuþ eva bhayam hetubhayam . hetubhaye iti . yadi saþ eva hetuþ bhayam bhavati iti . (P_6,1.58) KA_III.40.2-8 Ro_IV.365 ## . ami saïgrahaõam . kim idam saï iti . pratyàhàragrahaõam . kva sanniviùñànàm pratyàhàraþ . sanaþ prabhçti à mahiïaþ ïakàràt . kim prayojanam .#< kvippratiùedhàçtham># . kvibantasya mà bhåt . rajjusçóbhyàm , rajjusçóbhiþ , devadçgbhyàm , devadçgbhiþ . ## . kim uktam . dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyayavij¤ànàt siddham iti . (P_6,1.60) KA_III.40.10-15 Ro_IV.365-366 #<÷ãrùan chandasi prakçtyantaram># . ÷ãrùan chandasi prakçtyantaram draùñavyam . kim prayojanam . kim prayojanam . #<àde÷apratiùedhàrtham># . àde÷aþ mà vij¤àyi . prakçtyantaram yathà vij¤àyeta . kim ca syàt . askàràntasya chandasi ÷ravaõam na syàt . ÷iraþ me ÷ãrya÷aþ mukham (R: ÷ãryate mukhe ) . idam te ÷iraþ bhinadmi iti . tat vai atharvaõaþ ÷iraþ . (P_6,1.61) KA_III.40.17-41.16 Ro_IV.366-368 ## . ye ca taddhite iti atra ÷irasaþ grahaõam kartavyam . kim prayojanam .àde÷àrtham . àde÷aþ yathà vij¤àyeta . prakçtyantaram mà vij¤àyi . kim ca syàt . yakàràdau taddhite askàràntasya ÷ravaõam prasajyeta . ÷ãrùaõyaþ hi mukhyaþ bhavati . ÷ãrùaõyaþ kharaþ . ## . và ke÷eùu ÷irasaþ ÷ãrùanbhàvaþ vaktavyaþ . ÷ãrùaõyàþ ke÷àþ , ÷irasyàþ . ## . aci parataþ ÷irasaþ ÷ãrùabhàvaþ vaktavyaþ . hàsti÷ãrùiþ , sthaulya÷ãrùiþ, pailu÷ãrùiþ . ## . chandasi ca ÷irasaþ ÷ãrùabhàvaþ vaktavyaþ . dve ÷ãrùe . iha hàsti÷ãrùyà pailu÷ãrùyà iti ÷irasaþ grahaõena grahaõàt ÷ãrùanbhàvaþ pràpnoti . astu . naþ taddhite iti ñilopaþ bhaviùyati . na sidhyati . ye ca abhàvakarmaõoþ iti prakçtibhàvaþ prasajyeta . yadi punaþ ye aci taddhite iti ucyeta . kim kçtam bhavati . i¤i ÷ãrùanbhàve kçte ñilopena siddham . na evam ÷akyam . iha hi sthåla÷irasaþ idam sthaula÷ãrùam iti anaõi iti prakçtibhàvaþ prasajyeta . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam ÷irasaþ grahaõena grahaõàt ÷ãrùanbhàvaþ pràpnoti . pàkùikaþ eùaþ doùaþ . katarasmin pakùe . ùyaïvidhau dvaitam bhavati . aõi¤oþ và àde÷aþ ùyaï aõi¤bhyàm và paraþ iti . tat yadà tàvad aõi¤oþ àde÷aþ tadà eùaþ doùaþ . yadà hi aõi¤bhyàm paraþ na tadà doùaþ bhavati aõi¤bhyàm vyavahitatvàt . (P_6,1.63) KA_III.41.19-42.6 Ro_IV.368-369 ÷asprabhçtiùu iti ucyate . a÷asprabhçtiùu api dç÷yate . ÷alà doùaõã . kakut doùaõã . yàcate mahàdevaþ . ## . padàdiùu màüspçtsnånàm upasaïkhyànam kartavyam . màüs . yat nãkùaõam màüspacanyàþ . màüsapacanyàþ iti pràpte . màüs . pçt. pçtsu martyam . pçtanàsu martyam iti pràpte . pçt . snu . na te divaþ na pçthivyaþ adhi snuùu . adhi sànuùu iti pràpte . ## . yattaskùudreùu parataþ nàsikàyàþ nasbhàvaþ vaktavyaþ . yat . nasyam . yat . tas . nastaþ . tas. kùudra . naþkùudraþ . avarõanagarayoþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . nàsikyaþ varõaþ , nàsikyam nagaram . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha tàvat nàsikyaþ varõaþ iti . parimukhàdiùu pàñhaþ kariùyate . nàsikyam nagaram iti . saïkà÷àdiùu pàñhaþ kariùyate . (P_6,1.64) KA_III.42.8-43.10 Ro_IV.369-371 dhàtugrahaõam kimartham . iha mà bhåt : ùoóan , ùaõóaþ , ùoóikaþ . atha àdigrahaõam kimartham . iha mà bhåt : peùñà peùñum . na etat asti prayojanam . astu atra satvam . satve kçte iõaþ uttarasya àde÷asakàrasya iti ùatvam bhaviùyati . idam tarhi : laùità laùitum . idam ca api udàrharaõam : peùñà peùñum . nanu ca uktam astu atra satvam . satve kçte iõaþ uttarasya àde÷asakàrasya iti ùatvam bhaviùyati iti . na evam ÷akyam . iha hi pekùyati iti ùatvasya asiddhatvàt ùaóhoþ kaþ si iti katvam na syàt . ## . sàde÷e subdhàtuùñhivuùvaùkatãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . subdhàtu : ùoóãyati ùaõóãyati . ùñhivu : ùñhãvati . ùvaùk : ùvaùkate . subdhàtånàm tàvat na vaktavyaþ . upade÷e iti vartate udde÷aþ ca pràtipadikànàm na upade÷aþ . yadi evam na arthaþ dhàtugrahaõena . kasmàt na bhavati ùoóan , ùaõóaþ , ùoóikaþ iti . upade÷e iti vartate udde÷aþ ca pràtipadikànàm na upade÷aþ . ùñhiveþ api dvitãyaþ varõaþ ñhakàraþ . yadi ñhakàraþ teùñhãvyate iti na sidhyati . evam tarhi thakàraþ . yadi thakàraþ ñuùñhyåùati ñeùñhãvyatie iti na sidhyati . evam tarhi dvau imau ùñhivå . akasya dvitãyaþ varõaþ ñhakàraþ aparasya thakàraþ . yasya thakàraþ tasya satvam pràpnoti . evam tarhi dvau imau dviùakàrau ùñhivuùvaùkatã . kim kçtam bhavati . pårvasya satve kçte pareõa sannipàte ùñutvam bhaviùyati . na evam ÷akyam . iha hi ÷valiñ ùñhãvati madhuliñ ùvaùkate ùñutvasya asiddhatvàt óaþ si dhuñ iti dhuñ prasajyeta . evam tarhi yakàràdã dviùakàrau ùñhivuùvaùkatã . kim yakàraþ na ÷råyate . luptanirdiùñaþ yakàraþ . atha kimartham ùakàram upadi÷ya tasya sakàraþ àde÷aþ kriyate na sakàraþ eva upadi÷yeta . laghvartham iti àha . katham . avi÷eùeõa ayam ùakàram upadi÷ya sakàram àde÷am uktvà laghunà upàyena ùatvam nirvartayati àde÷apratyayayoþ iti . itarathà hi yeùàm ùatvam iùyate teùàm tatra grahaõam kartavyam syàt . ke punaþ ùopade÷àþ dhàtavaþ . pañhitavyàþ . kaþ atra bhavataþ puruùakàraþ . yadi antareõa pàñham kim cit ÷akyate vaktum tat ucyatàm . antareõa api pàñham kim cit ÷akyate vaktum . katham . ajdantyaparàþ sàdayaþ ùopade÷àþ smiïsvadisvidisva¤jisvapayaþ ca sçpisçjistçstyàsekçsçvarjam . (P_6,1.65) KA_III.43.12-18 Ro_IV.372 atha kimartham õakàram upadi÷ya tasya nakàraþ àde÷aþ kriyate na nakàraþ eva upadi÷yeta . laghvartham iti àha . katham . avi÷eùeõa ayam õakàram upadi÷ya nakàram àde÷am uktvà laghunà upàyena õatvam nirvartayati upasargàt asamàse api õopade÷asya iti . itarathà hi yeùàm õatvam iùyate teùàm tatra grahaõam kartavyam syàt . ke punaþ õopade÷àþ dhàtavaþ . pañhitavyàþ . kaþ atra bhavataþ puruùakàraþ . yadi antareõa pàñham kim cit ÷akyate vaktum tat ucyatàm . antareõa api pàñham kim cit ÷akyate vaktum . katham . sarve nàdayaþ õopade÷àþ nçtinandinardinakkinàñinàthçnàdhçnévarjam . (P_6,1.66.1) KA_III.43.20-44.7 Ro_IV.372-374 ## . vyoþ lope kvau upasaïkhyànam kartavyam iha api yathà syàt . kaõóåyateþ apratyayaþ kaõóåþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . vali iti ucyate na ca atra valàdim pa÷yàmaþ . nanu ca ayam kvip eva valàdiþ bhavati . kviblope kçte valàdyabhàvàt na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . kviblopaþ kriyatàm yalopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt kviblopaþ nityatvàt ca . nityaþ khalu api kviblopaþ . kçte api yalope pràpnoti akçte api pràpnoti . nityatvàt paratvàt ca kviblopaþ . kviblope kçte valàdyabhàvàt yalopaþ na pràpnoti . evam tarhi pratyayalakùaõena bhaviùyati . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . yadi và kàni cit varõà÷rayàõi pratyayalakùaõena bhavanti tathà idam api bhaviùyati . atha và evam vakùyàmi . lopaþ vyoþ vali . tataþ veþ . vyantayoþ ca vyoþ lopaþ bhavati . tataþ apçktasya . apçktasya ca lopaþ bhavati . veþ iti eva . (P_6,1.66.2) KA_III.44.8-45.2 Ro_IV.374-375 ## . valopasya aprasiddhiþ . àsremàõam , jãradànuþ iti . kim kàraõam . åóbhàvavacanàt . cchvoþ ÷åñ anunàsike ca iti åñh pràpnoti . ## . vra÷càdiùu ca atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . vra÷canaþ , vrãhiþ , vraõaþ iti . upade÷asàmarthyàt siddham . upade÷asàmarthyàt vra÷càdiùu lopaþ na bhaviùyati . ## . upade÷asàmarthyàt siddham iti cet asti anyat upade÷avacane prayojanam . samprasàraõahalàdi÷eùeùu kçteùu vakàrasya ÷ravaõam yathà syàt . (R: vçkõaþ ) vçkõavàn , (R vç÷cati ) vivra÷ciùati iti . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgàþ samprasàraõahalàdi÷eùàþ . antaraïgaþ lopaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . ## . anàrambhaþ và punaþ valopasya nyàyyaþ . katham àsremàõam , jãradànuþ iti . #<àsremàõam jãradànuþ iti varõalopàt># . àsremàõam , jãradànuþ iti chàndasàt varõalopàt siddham . ## . tat yathà saüsphayanaþ , saüsphànaþ , gayasphànaþ, gayasphànaþ iti . (P_6,1.67) KA_III.45.4-20 Ro_IV.375-376 darvijàgçvyoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ : darviþ , jàgçviþ . kim ucyate darvijàgçvyoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ iti yadà apçktasya iti ucyati . bhavati vai kim cit àcàryàþ kriyamàõam api codayanti . tat và kartavyam darvijàgçvyoþ và pratiùedhaþ vaktavyaþ .## . veþ lope darvijàgçvyoþ apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . lopaþ kasmàt na bhavati . anunàsikaparatvàt . anunàsikaparasya vi÷abdasya grahaõam na ca atra anunàsikaparaþ vi÷abdaþ . ÷uddhaparaþ ca atra vi÷abdaþ . yadi anunàsikaparasya vi÷abdasya grahaõam iti ucyate ghçtaspçk, dalaspçk , atra na pràpnoti . na hi etasmàt vi÷abdàt anunàsikam param pa÷yàmaþ . anunàsikaparatvàt iti na evam vij¤àyate . anunàsikaþ paraþ asmàt saþ ayam anunàsikaparaþ , anunàsikaparatvàt iti . katham tarhi . anunàsikaþ paraþ asmin saþ ayam anunàsikaparaþ , anunàsikaparatvàt iti . evam api priyadarvi , atra pràpnoti . asiddhaþ atra anunàsikaþ . evam api dhàtvantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ivi divi dhivi . ## . arthavataþ vi÷abdasya grahaõam . na dhàtvantaþ arthavàn . ## . atha và vakàrasya eva idam anunàsikasya grahaõam . santi hi yaõaþ sànunàsikàþ niranunàsikàþ ca . (P_6,1.68) KA_III.46.2-47.12 Ro_IV.377-380 yadi punaþ ayam apçktalopaþ saüyogàntalopaþ vij¤àyeta . kim kçtam bhavati . dvihalapçktagrahaõam tisyoþ ca grahaõam na kartavyam bhavati . ##halantàt apçktalopaþ saüyogàntalopaþ cet nalopàbhàvaþ . ràjà takùà . saüyogàntalopasya asiddhatvàt nalopaþ na pràpnoti yathà pacan iti . tat yathà pacan, yajan iti atra saüyogàntalopasya asiddhatvàt nalopaþ na bhavati . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati siddhaþ saüyogàntalopaþ nalope iti yat ayam na ïisambuddhyoþ iti sambuddhau pratiùedham ÷àsti . iha api tarhi pràpnoti pacan, yajan . tulyajàtãyasya j¤àpakam bhavati . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yaþ sambuddhau anantaraþ . ## . vasvàdiùu datvam na sidhyati . ukhàsrat , parõadvhat . kim kàraõam . ##. saüyogàntalopàt saüyogàdilopaþ balãyàn . ## . tat yathà kåñatañ , kàùñhatañ iti atra saüyogàntalopàt saüyogàdilopaþ balãyàn bhavati . nanu ca datve kçte na bhaviùyati . asiddham datvam . tasya asiddhatvàt pràpnoti . siddhakàõóe pañhitam vasvàdiùu datvam sau dãrghatve iti . tatra sau dãrghatvagrahaõam na kariùyate . vasvàdiùu datvam iti eva . evam api apadàntatvàt na pràpnoti . atha sau api padam bhavati ràjà takùà nalope kçte vibhakteþ ÷ravaõam pràpnoti . sà eùà ubhayataspà÷à rajjuþ bhavati . ## . ràt tasya lopaþ vaktavyaþ . abibhaþ bhavàn . ajàgaþ bhavàn . kim punaþ kàraõam na sidhyati . niyamavacanàt . ràt sasya iti etasmàt niyamàt na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ràt sasya iti atra takàraþ api nirdi÷yate . yadi evam kãrtayateþ apratyayaþ kãþ iti pràpnoti . kãrt iti ca iùyate . yathàlakùaõam aprayukte . ## . roþ uttvam ca vaktavyam . abhinaþ atra, acchinaþ atra . saüyogàntalopasya asiddhatvàt ataþ ati iti uttrvam na pràpnoti . ##na và vaktavyam . kim kàraõam . saüyogàntalopasya uttve siddhatvàt . saüyogàntalopaþ uttve siddhaþ bhavati . ##. tat yathà harivaþ medinam tvà iti atra saüyogàntalopaþ uttve siddhaþ bhavati . saþ eva darhi doùaþ sà eùà ubhayataspà÷à . tasmàt a÷akyaþ apçktalopaþ saüyogàntalopaþ vij¤àtum . na cet vij¤àyate dvihalapçktagrahaõam tisyoþ ca grahaõam kartavyam eva . (P_6,1.69.1) KA_III.47.14-48.27 Ro_IV.380-383 ## . sambuddhilope óataràdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . he katarat, he katamat . kim ucyate óataràdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ iti yadà apçktasya iti anuvartate . ## . nivçttaþ apçktàdhikàraþ . kim óataràdibhyaþ pratiùedham vakùyàmi iti apçktàdhikàraþ nivartyate . na iti àha . ## . saþ ca ava÷yam apçktàdhikàraþ nivartyaþ . kimartham . amartham . amaþ lopaþ yathà syàt . he kuõóa , he pãñha . nivçtte api apçktàdhikàre amaþ lopaþ na pràpnoti . na hi lopaþ sarvàpahàrã . mà bhåt sarvasya lopaþ . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya lope kçte dvayoþ akàrayoþ pararåpeõa siddham råpam syàt he kuõóa , he pãñha iti . yadi etat labhyeta kçtam syàt . tat tu na labhyate . kim kàraõam . atra hi tasmàt iti uttarasya àdeþ parasya iti akàrasya lopaþ pràpnoti . akàralope ca sati makàre ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti dãrghatve he kuõóàm , he pãñhàm iti etat råpam prasajyeta . evam tarhi halaþ lopaþ sambuddhilopaþ . tat halgrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . halïyàbbhyaþ dãrghàt sutisi apçktam hal iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . na eùaþ doùaþ . eï hrasvàt iti eùà pa¤camã hal iti asyàþ prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . evam api prathamayoþ pårvasavarõadãrghatve kçte he pãñhà iti etat råpam prasajyeta . ami pårvatvam atra bàdhakam bhaviùyati . ami iti ucyate na ca atra amam pa÷yàmaþ . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti . atha và idam iha sampradhàryam . sambuddhilopaþ kriyatàm ekàde÷aþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt ekàde÷aþ . evam api ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt sambuddhilopaþ na pràpnoti . antàdivadbhàvena vyapavargaþ bhaviùyati . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . na ubhayataþ à÷rayaþ kariùyate . katham . na evam vij¤àyate . hrasvàt uttarasyàþ sambuddheþ lopaþ bhavati iti . katham tarhi . hrasvàt uttarasya halaþ lopaþ bhavati saþ cet sambuddheþ iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . kim uktam . siddham anunàsikopadhatvàt iti . evam api dalopaþ sàdhãyaþ pràpnoti . dukkaraõàt và . atha và duk óataràdãnàm iti vakùyàmi . óitkaraõàt và . atha và óit ayam ÷abdaþ kariùyate . saþ tarhi óakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . dvióakàraþ nirde÷aþ adó óataràdibhyaþ iti . evam api lopaþ pràpnoti . vihitavi÷eùaõam hrasvagrahaõam . yasmàt hrasvàt sambuddhiþ vihità iti . (P_6,1.69.2) KA_III.49.1-10 Ro_IV.383-384 ## . apçktasambuddhilopàbhyàm luk bhavati vipratiùedhena . apçktalopasya avakà÷aþ gomàn , yavamàn . lukaþ avakà÷aþ trapu, jatu . iha ubhayam pràpnoti . tat bràhmaõakulam , yat bràhmaõakulam . sambuddhilopasya avakà÷aþ he agne, he vàyo . lukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . he trapu , he jatu . luk bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi vipratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . lopalukoþ lugavadhàraõàt . lopalukoþ hi luk avadhàryate . luk lopayaõayavàyàvekàde÷ebhyaþ . yathà anaóuhyate iti . tat yathà anaóvàn iva àcarati anaóuhyate iti atra lopalukoþ luk avadhàryate evam iha api . (P_6,1.70) KA_III.49.12-19 Ro_IV.384 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham agne trã te vajinà trã sadhasthà , ta tà piõóànàm iti . pårvasavarõena api etat siddham . na sidhyati . numà vyavahitatvàt pårvasavarõaþ na pràpnoti . chandasi napuüsakasya puüvadbhàvaþ vaktavyaþ madhoþ gçhõàti , mahoþ tçptà iva àsate iti evamartham . tatra påüvadbhàvena numaþ nivçttiþ . numi nivçtte pårvasavarõena siddham . bhavet siddham agne trã te vajinà trã ùadhasthà iti . idam tu na sidhyati ta tà piõóànàm iti . idam api siddham . katham . sàptamike pårvasavarõe kçte punaþ ùàùñhikaþ bhaviùyati . evam api jasi guõaþ pràpnoti . vakùyati etat . jasàdiùu chandovàvacanam pràk õau caïi upadhàyàþ iti . (P_6,1.71) KA_III.49.21-51.6 Ro_IV.385-386 ## . tuki pårvànte napuüsakopasarjanahrasvatvam dvigusvaraþ ca na sidhyati . àrà÷astri chatram , dhànà÷aùkuli chatram . niùkau÷àmbi chatram , nirvàràõasi chatram . pa¤càratni chatram , da÷àratni chatram . tuke kçte anantyatvàt ete vidhayaþ na pràpnuvanti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ tuk . antaraïgàþ ete vidhayaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . idam tarhi gràmaõiputraþ , senàniputraþ iti hrasvatve kçte tuk pràpnoti . ## . gràmaõiputràdiùu ca apràptiþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt eva . atha và paràdiþ kariùyate . ## . paràdau saüyogàdeþ iti atiprasaïgaþ bhavati . apacchàyàt . và anyasya saüyogàdeþ iti etvam prasajyeta . ## . veþ ca lopaþ vaktavyaþ . agnicit , somasut . apçktasya iti veþ lopaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . apçktagrahaõam na kariùyate . yadi na kriyate darviþ , jàgçviþ , atra api pràpnoti . anunàsikaparasya vi÷abdasya grahaõam ÷uddhaparaþ ca atra vi÷abdaþ . evam api satukkasya lopaþ pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . ## . iñpratiùedhaþ ca vaktavyaþ . parãtat . satukkasya valàdilakùaõaþ iñ prasajyeta . evam tarhi abhaktaþ . ## . yadi abhaktaþ tarhi svare doùaþ bhavati . dadhi chàdayati , madhu chàdayati . tiï atiïaþ iti nighàtaþ na pràpnoti . nanu ca tuk eva atiï . na tukaþ parasya nighàtaþ pràpnoti . kim kàraõam . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe . tathà hi arthagatiþ . na¤yukte ivayukte và anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àyate . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà . abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷am eva ànayati . na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api atiï iti tiïpratiùedhàt anyasmàt atiïaþ tiïsadç÷àt kàryam vij¤àsyate . kim ca anyat atiï tiïsadç÷am . padam . (P_6,1.72) KA_III.51.8-11 Ro_IV.387-388 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham . adhikaraõam nàma triprakàram vyàpakam aupa÷leùikam vaiùayikam iti . ÷abdasya ca ÷abdena kaþ anyaþ abhisambandhaþ bhavitum arhati anyat ataþ upa÷leùàt . ikaþ yaõ aci . aci upa÷liùñasya iti . tatra antareõa saühitàgrahaõam saühitàyàm eva bhaviùyati . (P_6,1.74) KA_III.51.13-17 Ro_IV.388 atha kimartham àïmàïoþ sànubandhakayoþ nirde÷aþ . #<àïmàïoþ sànubandhakanirde÷aþ gatikarmapravacanãyapratiùedhasampratyayàrthaþ># . àïmàïoþ sànubandhakayoþ nirde÷aþ kriyate àïaþ gatikarmapravacanãyasampratyayàrthaþ màïaþ pratiùedhasampratyayàrthaþ . iha mà bhåt . à chàyà, àc chàyà . pramà chandaþ , pramàc chandaþ . (P_6,1.75-76) KA_III.51.20-22 Ro_IV.389 ## . dãrghàt padàntàt và iti atra vi÷vajanàdãnàm chandasi upasaïkhyanam kartavyam . vi÷vajanasya chatram , vi÷vajanasya cchatram . na chàyàm kuravaþ aparàm , nac chàyàm kuravaþ aparàm . (P_6,1.77.1) KA_III.52.2-53.6 Ro_IV.389-391 iggrahaõam kimartham . iha mà bhåt . agnicit atra , somasut atra . na etat asti prayojanam . ja÷tvam atra bàdhakam bhaviùyati . ##. asiddham atra ja÷tvam . tasya asiddhatvàt yaõàde÷aþ pràpnoti . ## . yaþ ca apadàntaþ hal acaþ ca pårvaþ tasya pràpnoti . pacati iti . evam tarhi ## . dãrghasya yaõ àde÷am vakùyàmi . tat dãrghagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . dãrghàt padàntàt và iti . tat vai pa¤camãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . aci iti eùà saptamã dãrghàt iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . bhavet siddham kumàrã atra , brahmabandhvartham iti . idam tu na sidhyati . dadhi atra , madhu atra iti . ## . hrasvagrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . hrasvyasya piti kçti tuk iti . yadi tat anuvartate dãrghàt padàntàt và iti hrasvàt api padàntàt vikalpena pràpnoti . ## . sambandham anuvartiùyate . hrasvyasya piti kçti tuk . saühitàyàm hrasvyasya piti kçti tuk . che ca hrasvyasya piti kçti tuk . àïmàïoþ ca hrasvyasya piti kçti tuk . dãrghàt padàntàt và hrasvyasya piti kçti tuk . tataþ ikaþ yaõ aci . hrasvyasya iti vartate . piti kçti tuk iti nivçttam . iha tarhi pràpnoti cayanam , càyakaþ , lavaõam , làvakaþ . ayàdayaþ atra bàdhakàþ bhaviùyanti . iha tarhi pràpnoti khañvà indraþ , màlà indraþ , khañvà elakà , màlà elakà . ## . guõavçddhã atra bàdhike bhaviùyataþ . idam tarhi prayojanam . ikaþ aci yaõ eva syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . ÷àkalam . sinnityasamàsayoþ ÷àkalapratiùedham codayiùyati . sa na vaktavyaþ bhavati . (P_6,1.77.2) KA_III.53.7-54.4 Ro_IV.391-393 ## . yaõàde÷aþ plutapårvasya ca iti vaktavyam . agnà3i* indram , agnà3y indram , pañà3u* udakam , pañà3v udakam , agnà3i* à÷à , agnà3y à÷à , pañà3u* à÷à , pañà3v à÷à . kim punaþ kàraõam na sidhyati . asiddhaþ plutaþ plutavikàrau ca imau . siddhaþ plutaþ svarasandhiùu . katham j¤àyate . yat ayam plutapragçhyàþ aci iti plutasya prakçtibhàvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ siddhaþ plutaþ svarasandhiùu iti . katham kçtvà j¤àpakam . sataþ hi kàryiõaþ kàryeõa bhavitavyam . idam tarhi prayojanam ## . dãrghatvam ÷àkalam ca mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . àrabhyate plutapårvasya yaõàde÷aþ tayoþ yvau aci saühitàyàm iti . tat dãrgha÷àkalapratiùedhàrtham bhaviùyati . tat na vaktavyam bhavati . nanu ca tasmin api ucyamàne idam na vaktavyam bhavati . ava÷yam idam vaktavyam yau plutapårvau idutau aplutavikàrau tadartham . bho3i indram , bho3y indram , bho3i iha bho3y iha iti . yad tarhi asya nibandhanam asti idam eva vaktavyam . tat na vaktavyam . tat api ava÷yam svaràrtham vaktavyam . anena hi sati udàttasvaritayoþ yaõaþ iti eùaþ svaraþ prasajyeta . tena punaþ sati asiddhatvàt na bhaviùyati . yadi tarhi tasya nibandhanam asti tat eva vaktavyam . idam na vaktavyam . nanu ca uktam idam api ava÷yam vaktavyam yau plutapårvau idutau aplutavikàrau tadartham . bho3i indram , bho3y indram , bho3i iha bho3y iha iti . chàndasam etat dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . yat tarhi na chàndasam bho3y indram , bho3y iha iti sàma gàyati . eùaþ api chandasi dçùñasya anuprayogaþ kriyate . ## . (P_6,1.79.1) KA_III.54.6-16 Ro_IV.393-394 ## . vàntàde÷e sthàninirde÷aþ kartavyaþ . okàraukàrayoþ iti vaktavyam ekàraikàrayoþ mà bhåt iti . saþ tarhi kartavyaþ . na kartavyaþ . vàntagrahaõam na kariùyate . ecaþ yi pratyaye ayàdayaþ bhavanti iti eva siddham . yadi vàntagrahaõam na kriyate ceyam , jeyam iti atra api pràpnoti . kùayyajayyau ÷akyàrthe iti etat niyamàrtham bhaviùyati . kùijyoþ eva iti . tayoþ tarhi ÷akyàrthàt anyatra api pràpnoti . kùeyam pàpam , jeyaþ vçùalaþ iti . ubhayataþ niyamaþ vij¤àsyate . kùijyoþ eva ecaþ tayoþ ca ÷akyàrthe eva iti . iha api tarhi niyamàt na pràpnoti . lavyam , pavyam , ava÷yalàvyam , ava÷yapàvyam . tulyajàtãyasya niyamaþ . kaþ ca tulyajàtãyaþ . yathàjàtãyakaþ kùijyoþ ec . katha¤jàtãyakaþ kùijyoþ ec . ekàraþ . evam api ràyam icchati , raiyati , atra api pràpnoti . ràyiþ chàndasaþ . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . (P_6,1.79.2) KA_III.54.17-22 Ro_IV. 394 ## . goþ yåtau chandasi upasaïkhyànam kartavyam . a naþ mitràvaruõà ghçtaiþ gavyåtim ukùatam . goyåtim iti eva anyatra . ## . adhvaparimàõe ca goþ yåtau upasaïkhyànam kartavyam . gavyåtim adhvànam gataþ . goyåtim iti eva anyatra . (P_6,1.80) KA_III.54.24-55.2 Ro_IV.394 evakàraþ kimarthaþ . niyamàrthaþ . na etat prayojanam . na etat asti prayojanam . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa evakàram niyamàrthaï bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi . yathà evam vij¤àyeta . dhàtoþ tannimittasya eva iti . mà evam vij¤àyi . dhàtoþ eva tannimittasya iti . kim ca syàt . adhàtoþ tannimittasya na syàt . ÷aïkavyam dàru , picavyaþ kàrpàsaþ iti . (P_6,1.82) KA_III.55.4-5 Ro_IV.395 tat iti anena kim pratinirdi÷yate . saþ eva krãõàtyarthaþ . iha mà bhåt . kreyam naþ dhànyam . na ca asti krayyam iti . (P_6,1.83) KA_III.55.7-17 Ro_IV.395-396 ## . bhayyàdiprakaraõe hradayyàþ upasaïkhyànam kartavyam . hradayyàþ àpaþ . ## . ÷arasya ca hradasya ca ataþ av vaktayaþ . hradavyàþ àpaþ . ÷aravyàþ vai tejanam . ÷aravyasya pa÷ån abhighàtakaþ syàt . #<÷aruvçttàt và siddham># . ÷aruvçttàt và siddham punaþ siddham etat . #<ç¤jatã ÷aruþ iti api dç÷yate># . ç¤jatã ÷aruþ iti api ÷aru÷abdapravçttiþ dç÷yate . #<÷aruhastaþ iti ca loke># . ÷aruhastaþ iti ca loke ÷arahastam upàcaranti . (P_6,1.84.1) KA_III.56.2-57.6 Ro_IV.396-398 ekavacanam kimartham . ## . ekavacanam kriyate ekaþ àde÷aþ yathà syàt . pçthak àde÷aþ mà bhåt iti . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . dravyavat karmacodanàyàm dvayoþ ekasya abhinirvçtteþ ekaþ àde÷aþ bhaviùyati . tat yathà dravyeùu karmacodanàyàm dvayoþ ekasya abhinirvçttiþ bhavati . anayoþ pålayoþ kañam kuru . anayoþ mitpiõóayoþ ghañam kuru iti . na ca ucyate ekam iti ekam ca asau karoti . kim punaþ kàraõam dravyeùu karmacodanàyàm dvayoþ ekasya abhinirvçttiþ bhavati . ## . ekavàkyabhàvàt dravyeùu karmacodanàyàm dvayoþ ekasya abhinirvçttiþ bhavati . àtaþ ca ekavàkyabhàvàt . vyàkaraõe api hi anyatra dvayoþ sthàninoþ ekaþ àde÷aþ bhavati . jvaratvarasrivyavimavàm upadhàyàþ ca . bhrasjaþ ropadhayoþ ram anyatarasyàm iti . yat tàvat ucyate ekavàkyabhàvàt iti tat na . arthàt prakaraõàt và loke dvayoþ ekasya abhinirvçttiþ bhavati . àtaþ ca arthàt prakaraõàt và . vyàkaraõe api hi anyatra dvayoþ sthàninoþ dvau àde÷au bhavataþ . radàbhyàm niùñhàtaþ naþ pårvasya ca daþ . ubhau sàbhyàsasya iti . katham yat tat uktam vyàkaraõe api hi anyatra dvayoþ sthàninoþ ekaþ àde÷aþ bhavati . jvaratvarasrivyavimavàm upadhàyàþ ca . bhrasjaþ ropadhayoþ ram anyatarasyàm iti . iha tàvat jvaratvarasrivyavimavàm upadhàyàþ ca iti . stàm dvau åñhau . na asti doùaþ . savarõadãrghatvena siddham . iha bhrasjaþ ropadhayoþ ram anyatarasyàm iti . vakùyati hi etat . bhrasjaþ ropadhayoþ lopaþ àgamaþ ram vidhãyate iti . yat ucyate arthàt prakaraõàt và iti tat na . kim kàraõam . ekavàkyabhàvàt eva loke dvayoþ ekasya abhinirvçttiþ bhavati . àtaþ ca ekavàkyabhàvàt . aïga hi bhavàn gràmyam pàüsulapàdam aprakaraõaj¤am àgatam bravãtu anayoþ pålayoþ kañam kuru . anayoþ mitpiõóayoþ ghañam kuru iti . ekam eva asau kariùyati . katham yat uktam vyàkaraõe api hi anyatra dvayoþ sthàninoþ dvau àde÷au bhavataþ . radàbhyàm niùñhàtaþ naþ pårvasya ca daþ . ubhau sàbhyàsasya iti . iha tàvat radàbhyàm niùñhàtaþ naþ pårvasya ca daþ iti dve vàkye . katham . yogavibhàgaþ kariùyate . radàbhyàm niùñhàtaþ naþ . tataþ pårvasya ca daþ iti . iha ubhau sàbhyàsasya iti ubhaugrahaõasàmarthyàt dvau àde÷au bhaviùyataþ . (P_6,1.84.2) KA_III.57.7-58.17 Ro_IV.399-402 ## ñatra avayave ÷àstràrthasampratyayaþ pràpnoti yathà loke . tat yathà loke . vasante bràhmaõaþ agnãn àdadhãta iti sakçt àdhàya kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . tathà garbhàùñame bràhmaõaþ upaneyaþ iti sakçt upanãya kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . tathà triþ hçdayaïgamàbhiþ adbhiþ a÷abdàbhiþ upaspç÷et iti sakçt upaspç÷ya kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . evam iha api khañvendre kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà màlendràdiùu na syàt . ## . siddham etat . katham . dharmopade÷anam idam ÷àstram . dharmopade÷ane ca asmin ÷àstre anavayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate yathà laukikeùu vaidikeùu ca kçtànteùu . loke tàvat : bràhmaõaþ na hantavyaþ . surà na peyà iti . bràhmaõamàtram na hanyate suràmàtram ca na pãyate . yadi ca avayavena ÷àstràrthasampratyayaþ syàt ekam ca bràhmaõam ahatvà ekàm ca suràm apãtvà anyatra kàmacàraþ syàt . tathà pårvavayàþ bràhmaõaþ pratyuttheyaþ iti pårvavayomàtram pratyutthãyate . yadi avayavena ÷àstràrthasampratyayaþ syàt ekam pårvavayasam pratyutthàya anyatra kàmacàraþ syàt . tathà vede khalu api . vasante bràhmaõaþ agniùñomàdibhiþ kratubhiþ yajeta iti agnyàdhànanimittam vasante vasante ijyate . yadi avayavena ÷àstràrthasampratyayaþ syàt sakçt iùñvà punaþ ijyà na pravarteta . ubhayathà iha loke dç÷yate . avayavena api ÷àstràrthasampratyayaþ anavayavena api . katham punaþ idam ubhayam labhyam . labhyam iti àha . katham . iha tàvat vasante bràhmaõaþ agnãn àdadhãta iti . agnyàdhànam yaj¤amukhaprtipattyartham . sakçt àdhàya kçtaþ ÷àstràrthaþ pratipannam yaj¤am iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . ataþ atra avayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . tathà garbhàùñame bràhmaõaþ upaneyaþ iti . upanayanam saüskàràrtham . sakçt ca asau upanãtaþ saüskçtaþ bhavati . ataþ atra api avayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . tathà triþ hçdayaïgamàbhiþ adbhiþ a÷abdàbhiþ upaspç÷et iti . upaspar÷anam ÷aucàrtham . sakçt ca asau upaspç÷ya ÷uciþ bhavati . ataþ atra api avayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . iha idànãm bràhmaõaþ na hantavyaþ . surà na peyà iti . bràhmaõavadhe suràpàne ca mahàn doùaþ uktaþ . saþ bràhmaõavadhamàtre suràpànamàtre ca prasaktaþ . ataþ atra anavayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . tathà pårvavayàþ bràhmaõaþ pratyuttheyaþ iti . pårvavayasaþ apratyutthàne doùaþ uktaþ pratyutthàne ca guõaþ . katham . #<årdhvam pràõàþ hi utkràmanti yånaþ sthavire àyati . pratyutthànàbhàbhivàdàbhyàm punaþ tàn pratipadyate># iti . saþ ca prårvavayomàtre prasaktaþ . ataþ atra api anavayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . tathà vasante bràhmaõaþ agniùñomàdibhiþ kratubhiþ yajeta iti ijyàyàþ kim cit prayojanam uktam . kim . svarge loke apsarasaþ enam jàyàþ bhåtvà upa÷erate iti . tat ca dvitãyasyàþ tçtãyasyàþ ca ijyàyàþ bhavitum arhati . ataþ atra api anavayavena ÷àstràrthaþ sampratãyate . tathà ÷abdasya api j¤àne prayoge prayojanam uktam . kim . ekaþ ÷abdaþ samyak j¤àtaþ ÷àstrànvitaþ suprayuktaþ svarge loke kàmadhuk bhavati iti . yadi ekaþ ÷abdaþ samyak j¤àtaþ ÷àstrànvitaþ suprayuktaþ svarge loke kàmadhuk bhavati kimartham dvitãyaþ tçtãyaþ ca prayujyate . na vai kàmànàm tçptiþ asti . (P_6,1.84.3) KA_III.58.18-59.8 Ro_IV.402-403 atha pårvagrahaõam kimartham . ## . pårvaparagrahaõam kriyate parasya àde÷apratiùedhàrtham . parasya àde÷aþ mà bhåt . àt guõaþ iti . katham ca pràpnoti . ## . pa¤camãnirdiùñàt hi parasya kàryam ucyate . tat yathà dvyantarupasargebhyaþ apaþ ãt iti . #<ùaùñhãnirdiùñàrtham tu># . ùaùñhãnirdiùñàrtham ca pårvaparagrahaõam kriyate . ùaùñhãnirde÷aþ yathà pakalpeta . ## . akriyamàõe hi pårvaparagrahaõe ùaùñhyarthasya aprasiddhiþ syàt . kasya . sthàneyogatvasya . na eùaþ doùaþ . àt iti eùà pa¤camã aci iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . tathà ca aci iti eùà saptamã àt iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . evam tarhi siddhe sati yat pårvagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na ubhe yugapat prakalpike bhavataþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . yat uktam : saptamãpa¤camyoþ ca bhàvàt ubhayatra ùaùñhãprakëptiþ tatra ubhayakàryaprasaïgaþ iti . saþ na doùaþ bhavati . (P_6,1.85.1) KA_III.59.10-60.6 Ro_IV. 404-406 kimartham idam ucyate . ## . antàdivat iti ucyate àmi÷rasya àde÷avacanàt . àmi÷rasya ayam àde÷aþ ucyate . saþ na eva pårvagrahaõena gçhyate na api paragrahaõena . tat yathà kùãrodake sampçkte àmi÷ratvàt na eva kùãragrahaõena gçhyate na api udakagrahaõena . iùyate ca grahaõam syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti antàdivacvacanam . evamartham idam ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra yasya antàdivadbhàvaþ iùyate tannirde÷aþ kartavyaþ . asya antavat bhavati asya àdivat bhavati iti vaktavyam . ## . siddham etat . katham . pårvaparàdhikàràt . pårvaparayoþ iti vartate . pårvasya kàryam prati antavat bhavati . parasya kàryam prati àdivat bhavati . atha yatra ubhayam à÷rãyate kim tatra pårvasya antavat bhavati àhosvit parasya àdivat bhavati . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . laukikaþ ayam dçùñàntaþ . tat yathà loke yaþ dvayoþ tulyabalayoþ preùyaþ bhavati saþ tayoþ paryàyeõa kàryam karoti . yadà tu tam ubhau yugapat preùayataþ nànàdikùu ca kàrye bhavataþ tatra yadi asau avirodhàçthã bhavati tataþ ubhayoþ na karoti . kim punaþ kàraõam ubhayoþ na karoti . yaugapadyàsambhavàt . na asti yaugapadyena sambhavaþ . (P_6,1.85.2) KA_III.60.7-63.7 Ro_IV.406-411 atha antavattve kàni prayojanàni . ## . antavattve bahvacpårvapadàt ñhajvidhàne prayojanam . dvàda÷ànyikaþ . pårvapadottarapadayoþ ekàde÷aþ pårvapadasaya antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum bahucpårvapadàt ñhac bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra kçte api ekàde÷e bahvacpårvapadam bhavati . tarayoda÷ànyikaþ . ## . pratyayaikàde÷aþ pårvavidhau prayojanam . madhu pibanti . ÷ida÷itoþ ekàde÷aþ ÷itaþ antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum ÷iti iti pibàde÷aþ . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . pibati . ## . vaibhaktasya õatve prayojanam . kùãrapeõa , suràpeõa . uttarapadavibhaktyoþ ekàde÷aþ uttarapadasya antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum ekàjuttarapade õaþ bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . kùãrapàõàm , suràpàõam . ## . adasaþ ãttvottve prayojanam . amã atra , amã àsate , amå atra , amå àsàte . adasvibhaktyoþ ekàde÷aþ adasaþ antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum adasaþ aseþ dàt u daþ maþ etaþ ãt bahuvacane iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . amãbhiþ , amåbhyàm . svaritatve prayojanam . kàryà , hàryà . tidatiroþ ekàde÷aþ titaþ antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum tit svaritam iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . kàryaþ , hàryaþ . ## . svaritatvam kriyatàm ekàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt svaritatvam bhaviùyati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . nityaþ ekàde÷aþ . kçte api svaritatve pràpnoti akçte api . anityaþ ekàde÷aþ . anyathàsvarasya kçte svaritatve pràpnoti anyathàsvarasya akçte svaritatve pràpnoti . svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi ekàde÷aþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya ekàde÷aþ padasya svaritatvam . svaritatvam api antaraïgam . katham . uktam etat padagrahaõam parimàõàrtham iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt svaritatvam . svaritatve kçte àntaryataþ svaritànudàttayoþ ekàde÷aþ svaritaþ bhaviùyati . ## . atha và pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùtasya api grahaõm bhavati iti evam atra svaritatvam bhaviùyati . pårvapadàntodàttatvam ca prayojanam . guóodakam , mathitodakam . pårvapadottarapadayoþ ekàde÷aþ pårvapadasya antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum udake akevale pårvapadasya antaþ udàttaþ bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra akàde÷aþ na bhavati . uda÷vidudakam . ## . pårvapadàntodàttatvam ca vipratiùedhàt . pårvapadàntodàttatvam kriyatàm ekàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt pårvapadàntodàttatvam . pårvapadàntodàttatvasya avakà÷aþ uda÷vidudakam . ekàde÷asya avakà÷aþ daõóàgram , kùupàgram . iha ubhayam pràpnoti . mathitodakam , guóodakam . pårvapadàntodàttatvam bhavati vipratiùedhena . saþ ca ava÷yam vipratiùedhaþ à÷rayayitavyaþ . ## . ekàde÷e hi svaritasya aprasiddhiþ syàt . yaþ hi manyate astu atra ekàde÷aþ ekàde÷e kçte pårvapadàntodàttatvam bhaviùyati iti svaritatvam tasya na sidhyati svaritaþ và anudàtte padàdau iti . mathitodakam , guóodakam . kçdantaprakçtisvaratvam ca prayojanam . pràñità , prà÷ità . kçdgatyoþ ekàde÷aþ gateþ antavat bhavati yathà ÷akyeta kartum gatikàrakopapadàt kçdantam uttarapadam prakçtisvaram bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra na akàde÷aþ . prakàrakaþ , prakaraõam .#< kçdantaprakçtisvaratvam ca># . kçdantaprakçtisvaratvam ca vipratiùedhàt . kçdantaprakçtisvaratvam kriyatàm ekàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt kçdantaprakçtisvaratvam bhavati vipratiùedhena . kçdantaprakçtisvaratvasya avakà÷aþ prakàrakaþ , prakaraõam . ekàde÷asya avakà÷aþ daõóàgram , kùupàgram . iha ubhayam pràpnoti . pràñità , prà÷ità . kçdantaprakçtisvaratvam bhavati vipratiùedhena . saþ ca ava÷yam vipratiùedhaþ à÷rayayitavyaþ . ## . yaþ hi manyate astu atra ekàde÷aþ ekàde÷e kçte kçdantaprakçtisvaratvam bhaviùyati iti kçdantaprakçtisvaratvam tasya na sidhyati . kim kàraõam . uttarapadasya aparatvàt . na hi idànãm ekàde÷e kçte uttarapadam param bhavati . nanu ca antàdivadbhàvena param . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . ## . uttarapadavçddhiþ ca ekàde÷àt bhavati vipratiùedhena . uttarapadavçddheþ avakà÷aþ pårvatraigartakaþ, aparatraigartakaþ . ekàde÷asya avakà÷aþ daõóàgram , kùupàgram . iha ubhayam pràpnoti . pårvaiùukàma÷amaþ , aparaiùukàma÷aþ . uttarapadavçddhiþ bhavati vipratiùedhena . ## . ekàde÷aþ tu pràpnoti . kim kàraõam . antaraïgasya balãyastvàt . antaraïgam balãyaþ . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra vçddhiþ vidheyà . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati pårvottarapadayoþ tàvat kàryam bhavati na ekàde÷aþ iti yat ayam na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . indre dvau acau . tatra ekaþ yasya ãti ca iti lopena hriyate aparaþ ekàde÷ena . tataþ anackaþ indraþ sampannaþ . tatra kaþ prasaïgaþ vçddheþ . pa÷yati tu àcàryaþ pårvapadottarapadyoþ tàvatkàryam bhavati na ekàde÷aþ iti tataþ na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . (P_6,1.85.3) KA_III.63.8-64.8 Ro_IV.411-412 atha àdivattve kàni prayojanàni . #<àdivattve prayojanam pragçhyasa¤j¤àyàm># . àdivattve pragçhyasa¤j¤àyàm prayojanam . agnã iti , vàyå iti . dvivacanàdvivacanayoþ ekàde÷aþ dvivacanasya àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum ãdådet dvivacanam pragçhyam iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . trapuõã iti , jatunã iti . ## . suptiïàbvidhiùu prayojanam . sup . vçkùe tiùñhati . plakùe tiùñhati . subasupoþ ekàde÷aþ supaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum subantam padam iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . vçkùaþ tiùñhati . plakùaþ tiùthati . sup . tiï . pace, yaje iti . tiïatiïoþ ekàde÷aþ tiïaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum tiïantam padam iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . pacati , yajati . tiï . àp . khañvà , màlà . abanàpoþ ekàde÷aþ àpaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum àbantàt soþ lopaþ bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . kru¤cà , uùõihà , devadi÷à . #<àïgrahaõe padavidhau># . àïgrahaõe padavidhau prayojanam . adya àhate . kadà àhate . àïanàïoþ ekàde÷aþ àïaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum àïaþ yamahanaþ iti àtmanepadam bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na bhavati . àhate . #<àñaþ ca vçddhividhau># . àñaþ ca vçddhividhau prayojanam . adya aihiùña . kadà aihiùña . àñaþ adya÷abdasya ca ekàde÷aþ àñaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum àñaþ ca aci vçddhiþ bhavati iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na . aihiùña , aikùiùña . ## . kçdantapràtipadikatve ca prayojanam . dhàrayaþ , pàrayaþ . kçdakçtoþ ekàde÷aþ kçtaþ àdivat bhavati yathà ÷akyeta kartum kçdantam pràtipadikam iti . kva tarhi syàt . yatra ekàde÷aþ na . kàrakaþ , hàrakaþ . (P_6,1.85.4) KA_III.64.9-65.6 Ro_IV.413-414 ## . abhyàsàdãnàm hrasvatve na antàdivat bhavati iti vaktavyam . ke punaþ abhyàsàdayaþ . abhyàsohàmbàrthanadãnapuüsakopasarjanahrasvatvàni . abhyàsahrasvatvam . upeyàja , upovàpa . åheþ hrasvavam . upohyate , prohyate , parohyate . ambàrthanadãnapuüsakopasarjanahrasvatvàni . amba atra , akka atra . kumàri idam , ki÷ori idam . àrà÷astri idam , dhànà÷aùkuli idam . niùkau÷àmbi idam , nirvàràõasi idam . abhyàsohàmbàrthanadãnapuüsakopasarjanagrahaõena grahaõàt hrasvatvam pràpnoti . ## . na và etat vaktavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . antaraïgam hrasvatvam . bahiraïgàþ ete vidhayaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . ## . varõà÷rayavidhau ca na antàdivat bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . iha khañvàbhiþ , màlàbhiþ , ataþ bhisaþ ais bhavati iti aisbhàvaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . taparakaraõasàmarthyàt na bhaviùyati . asti anyat taparakaraõe prayojanam . kim . kãlàlapàbhiþ , ÷ubhaüyàbhiþ . juhàva . àtaþ au õalaþ iti autvam pràpnoti . asyai a÷vaþ iti . eïaþ padàntàt ati iti pårvatvam pràpnoti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . atàdråpyàtide÷àt . na iha tàdråpyam atidi÷yate . råpà÷rayàþ vai ete vidhayaþ atàdråpyàt na bhaviùyanti . (P_6,1.86.1) KA_III.65.8-66.7 Ro_IV.414-415 kimartham idam ucyate . #<ùatvatukoþ asiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàçtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca># . ùatvatukoþ asiddhatvam ucyate àde÷alakùaõapratiùedhàçtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca . àde÷alakùaõapratiùedhàçtham tàvat . kosi¤cat . yosi¤cat . ekàde÷e kçte iõaþ iti ùatvam pràpnoti . asiddhatvàt na bhavati . utsargalakùaõabhàvàrtham ca . adhãtya , pretya . ekàde÷e kçte hrasvasya iti tuk na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra utsargalakùaõasya kàryasya aprasiddhiþ . adhãtya , pretya iti . kim kàraõam . utsargàbhàvàt . hrasvasya iti ucyate na ca atra hrasvam pa÷yàmaþ . nanu ca atra api asiddhavacanàt siddham . ## . asiddhavacanàt siddham iti cet tat na . kim kàraõam . anyasya asiddhavacanàt anyasya bhàvaþ . na hi anyasya asiddhavacanàt anyasya pràdurbhàvaþ bhavati . na hi devadattasya hantari hate devadattasya pràdurbhàvaþ bhavati . ## . tasmàt sthànivadbhàvaþ vaktavyaþ asiddhatvam ca . adhãtya , pretya iti sthànivadbhàvaþ . kosi¤cat , yosi¤cat iti atra asiddhatvam . ## . sthànivadvacanam anarthakam . kim kàraõam . ÷àstràsiddhatvàt . na anena kàryàsiddhatvam kriyate . kim tarhi . ÷àstràsiddhatvam anena kriyate . ekàde÷a÷àstram tuk÷àstre asiddham bhavati iti . (P_6,1.86.2) KA_III.66.8-23 Ro_IV.416-418 samprasàraõaïãñsu siddhaþ . samprasàraõaïãñsu siddhaþ ekàde÷aþ iti vaktavyam . ÷akahåùu , parivãùu . samprasàraõa . ïi . vçkùe cchatram , vçkùe chatram . ïi . iñ . apace cchatram , apace chatram . ##. samprasàraõaïãñsu siddhaþ ekàde÷aþ . kutaþ . padàntapadàdyoþ ekàde÷asya asiddhavacanàt . padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ asiddhaþ bhavati iti ucyate na ca eùaþ padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ . yadi padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ asiddhaþ susasyàþ oùadhãþ kçdhi , supippalàþ oùadhãþ kçdhi , atra ùatvam pràpnoti . tugvidhim prati padàntapadàdyoþ ekàde÷aþ asiddhaþ . ùatvam prati ekàde÷amàtram asiddham bhavati . yadi ùatvam prati ekàde÷amàtram asiddham ÷akahåùu , parivãùu , atra ùatvam na pràpnoti . astu tarhi avi÷eùeõa . katham susasyàþ oùadhãþ kçdhi , supippalàþ oùadhãþ kçdhi iti . na eùaþ doùaþ . bhràtuùputragrahaõam j¤àpakam ekàde÷animittàt ùatvapratiùedhasya . yat ayam kaskàdiùu bhràtuùputragrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na ekàde÷animittàt ùatvam bhavati iti . yadi etat j¤àpyate ÷akahåùu , parivãùu iti atra ùatvam na pràpnoti . tulyajàtãyakasya j¤àpakam . kim ca tuljyajàtãyam . yaþ kupvoþ . yadi evam ve¤aþ apratyaye parataþ uþ iti pràpnoti ut iti ca iùyate . yathàlakùaõam aprayukte . atha và na evam vij¤àyate . pårvasya ca padàdeþ parasya ca padàntasya iti . katham tarhi . parasya ca padàdeþ pårvasya ca padàntasya iti . (P_6,1.87.1) KA_III.66.25-68.3 Ro_IV.418-420 guõagrahaõam kimartham na àt ekaþ bhavati iti eva ucyeta . #<àt ekaþ cet guõaþ kena># . àt ekaþ cet guõaþ kena idànãm bhaviùyati . khañvendraþ , màlendraþ , khañvodakam , màlodakam . ## . sthàne pràpyamàõànàm antaratamaþ àde÷aþ bhavati . aidautau api tarhi prapnutaþ . ##. aidautau na bhaviùyataþ . kim kàraõam . eci hi aidautau ucyete . iha tarhi khañvar÷yaþ , màlar÷yaþ , çkàraþ tarhi pràpnoti . #<çkàraþ na ubhayàntaraþ># . ubhayoþ yaþ antaratamaþ tena bhavitavyam . na ca çkàraþ ubhayoþ antaratamaþ . àkàraþ tarhi pràpnoti . #<àkàraþ na çti dhàtau saþ># . àkàraþ na bhaviùyati . kim kàraõam . çti dhàtau àkàraþ ucyate . tat niyamàrtham bhaviùyati . çkàràdau dhàtau eva na anyatra iti . plutaþ tarhi pràpnoti . ## . viùaye plutaþ ucyate . yadà ca saþ viùayaþ bhavitavyam tadà plutena . #<àntaryàt trimàtracaturmàtràþ >#. idam tarhi prayojanam . àntaryataþ trimàtracaturmàtràõàm sthàne trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ mà bhåvan iti . khañvà indraþ khañvendraþ . khañvà udakam khañvodakam . khañvà ãùà khañveùà . khañvà åóhà khañvoóhà . khañvà elakà khañvailakà . khañvà odanaþ khañvaudanaþ khañvà aitikàyanaþ khañvaitikàyanaþ . khañvà aupagavaþ khañvaupagavaþ . atha kriyamàõe api guõagrahaõe kasmàt eva atra trimàtracaturmàtràõàm sthàne trimàtracaturmàtràþ àde÷àþ na bhavanti . ## . tapare guõavçddhã . nanu ca bhoþ taþ paraþ yasmàt saþ ayam taparaþ . na iti àha . tàt api paraþ taparaþ iti . yadi tàt api paraþ taparaþ édoþ ap iti iha eva syàt . yavaþ stavaþ . lavaþ pavaþ iti atra na syàt . na eùaþ takàraþ . kaþ tarhi . dakàraþ . kim dakàre prayojanam . atha kim takàre prayojanam . yadi asandehàrthaþ takàraþ dakàraþ api . (P_6,1.87.2) KA_III.4-10 Ro_IV.420 ## . guõe ïi÷ãtàm upasaïkhyànam kartavyam . ïi . vçkùe indraþ , plakùe indraþ . ÷ã . ye indram , te indram . iñ . apace indram , ayaje indram . kim prayojanam . dãrghatvabàdhanàrtham . savarõadãrghatvam mà bhåt iti . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõam savarõadãrghatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_6,1.87.3) KA_III.68.11-14 Ro_IV.420 #<àt ekaþ cet guõaþ kena . sthàne antaratamaþ hi saþ . aidautau na eci tau uktau . çkàraþ na ubhayàntaraþ . àkàraþ na çti dhàtau saþ . plutaþ ca viùaye smçtaþ . àntaryàt trimàtracaturmàtràþ . taparatvàt ne te smçtàþ># . (P_6,1.89.1) KA_III.68.16-69.6 Ro_IV.421-422 kim idam etyedhatyoþ råpagrahaõam àhosvit dhàtugrahaõam . kim ca ataþ . yadi råpagrahaõam siddham upaiti , praiti . upaiùi , praiùi iti na sidhyati . atha dhàtugrahaõam siddham etat bhavati . kim tarhi iti . ## . iõi ikàràdau vçddheþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . upetaþ pretaþ iti . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . vçddhiþ eci . tataþ etyedhatyoþ . etyedhatyoþ ca eci vçddhiþ bhavati . tata åñhi . åñhi ca vçddhiþ bhavati . evam api à itaþ etaþ . upetaþ , pretaþ iti atra api pràpnoti . àïi pararaåpam atra bàdhakam bhaviùyati . na apràpte pararåpam iyam vçddhiþ àrabhyate . sà yathà eïi pararåpam bàdhate evam àïi pararåpam bàdheta . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte eïi pararåpam iyam vçddhiþ àrabhyate . àïi pararåpe punaþ pràpte ca apràpte ca . athavà purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti iyam vçddhiþ eïi pararåpam bàdhiùyate na àïi pararåpam . (P_6,1.89.2) KA_III.69.7-21 Ro_IV.422-423 ## . akùàt åhinyàm vçddhiþ vaktavyà . akùauhiõã . ## . pràt åha, åóha, åóhi, eùa, eùya iti eteùu vçddhiþ vaktavyà . prauhaþ , prauóhaþ , pruóhiþ , praiùaþ , praiùyaþ . ## . svàt ãra , ãrin iti etayoþ vçddhiþ vaktavyà . svairaþ , svairã . ãringrahaõam ÷akyam akartum . katham svarã iti . ininà etat matvarthãyena siddham . svairaþ asya asti iti svairã . #<çte ca tçtãyàsamàse># . çte ca tçtãyàsamàse vçddhiþ vaktavyà . sukhàrtaþ , duþkhàrtaþ . çte iti kim . sukhetaþ , duþkhetaþ . tçtãyàgrahaõam kim . paramartaþ . samàse iti kim . sukhenartaþ . ## . pravatsatarakambalvasanànàm ca çõe vçddhiþ vaktavyà . pràrõam , vatsataràõam , vasanàrõam . #<çõada÷àbhyàm ca># .çõada÷àbhyàm ca vçddhiþ vaktavyà . çõàrõam , da÷àrõam . (P_6,1.90) KA_III.70.2-5 Ro_IV.423 kimarthaþ cakàraþ . vçddheþ anukarùaõàrthaþ . na etat asti prayojanam . prakçtà vçddhiþ anuvartiùyate . idam tarhi prayojanam . àtaþ aci vçddhiþ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . pararåpam . usi omàïkùu àñaþ pararåpapratiùedham codayiùyati . saþ na vaktavyaþ bhavati . (P_6,1.91.1) KA_III.70.7-14 Ro_IV.423-424 dhàtau iti kimartham . iha mà bhåt . prarùabham vanam . ## . kim uktam . gatyupasargasa¤j¤àþ kriyàyoge yatkriyàyuktàþ pràdayaþ tam prati iti vacanam iti . kriyamàõe api dhàtugrahaõe prarcchakaþ iti pràpnoti . yatkriyàyuktàþ pràdayaþ tam prati iti vacanàt na bhavati . idam tarhi prayojanam . upasargàt çti dhàtau vçddhiþ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . hrasvatvam . çti akaþ iti . çti hrasvàt upasargàt vçddhiþ pårvavipratiùedhena iti codayiùyati . saþ na vaktavyaþ bhavati . (P_6,1.91.2) KA_III.70.15-73.14 Ro_IV.424-431 ## . che tuk bhavati iti asmàt sambuddhiguõaþ bhavati vipratiùedhena . che tuk bhavati iti asya avakà÷aþ . icchati , gacchati . sambuddhiguõasya avakà÷aþ . agne, vàyo . iha ubhayam pràpnoti . agnec chatram , agne chatram , vàyoc chatram , vàyo chatram . sambuddhiguõaþ bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi vipratiùedhaþ vaktavyaþ . ##. na và vaktavyaþ . kim kàçaõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ tuk antaraïgalakùaõaþ sambuddhiguõaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . antareõa vipratiùedham antareõa api ca etàm paribhàùàm siddham . katham . idam iha sampradhàryam . sambuddhilopaþ kriyatàm guõaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt guõaþ . nityaþ sambuddhilopaþ . kçte api guõe pràpnoti akçte api . guõaþ api nityaþ . kçte api samubuddhilope pràpnoti akçte api . anityaþ guõaþ . na hi kçte sambuddhilope pràpnoti . tàvati eva chena ànantaryam . tatra tukà bhavitavyam . tasmàt suùñhu ucyate . che tukaþ sambuddhiguõaþ . na và bahiraïgalakùaõatvàt iti . ## . samprasàraõadãrghatvaõyallopàbhyàsaguõàdayaþ ca tukaþ bhavanti vipratiùedhena . samprasàraõadãrghatvasya avakà÷aþ . håtaþ , jãnaþ , saüvãtaþ , ÷ånaþ . tukaþ avakà÷aþ . agnicit , somasut . iha ubhayam pràpnoti . parivãùu , ÷akahåùu . õilopasya avakà÷aþ .kàraõà , hàraõà . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . prakàrya gataþ . prahàrya gataþ . allopasya avakà÷aþ . cikãrùità , jihãrùità . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . pracikãrùya gataþ , prajihãrùya gataþ . abhyàsaguõàdayaþ ca tukaþ bhavanti vipratiùedhena . ke punaþ abhyàsaguõàdayaþ . hrasvatvàttvettvaguõàþ . hrasvatvasya avakà÷aþ . papatuþ , papuþ , tasthatuþ , tasthuþ . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . apacacchatuþ , apacacchuþ . attvasya avakà÷aþ . cakratuþ , cakruþ . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . apacacchçdatuþ , apacacchçduþ . ittvasya avakà÷aþ . pipakùati , yiyakùati . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cicchàdayiùati , cicchardayiùati . guõasya avakà÷aþ . lolåyate , bebhidyate . tukaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cecchidyate , cocchupyate . ## . yaõade÷àt àt guõaþ bhavati vipratiùedhena . yaõade÷asya avakà÷aþ . dadhi atra , madhu atra . àt guõasya avakà÷aþ . khañvendraþ , khañvodakam . iha ubhayam pràpnoti . vçkùaþ atra, plak÷aþ atra . ## . irurguõavçddhividhayaþ ca yaõade÷àt bhavanti vipratiùedhena . iruroþ avakà÷aþ . àstãrõam , nipårtàþ piõóàþ . yaõade÷asya avakà÷aþ . cakratuþ , cakruþ . iha ubhayam pràpnoti . dåre hi adhvà jaguriþ . mitràvaruõau taturiþ . kirati , girati . guõavçddhyoþ avakà÷aþ . cetà , gauþ . yaõade÷asya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cayanam , càyakaþ , lavanam , làvakaþ . ## . bhalopadhàtupràtipadikapratyayasamàsàntodàttanivçttisvaràþ ekàde÷àt ca yaõade÷àt ca bhavanti vipratiùedhena . bhalopasya avakà÷aþ . gàrgyaþ , vàtsyaþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ avakà÷aþ . dadhãndraþ , madhådakam . dadhi atra , madhu atra. iha ubhayam pràpnoti . dàkùã , dàkùàyaõaþ , plàkùã , plàkùàyaõaþ . aci bhalopaþ ekàde÷àt bhavati viprtiùedhena . aci bhalopasya avakà÷aþ . dàkùã , dàkùàyaõaþ , plàkùã , plàkùàyaõaþ . ekàde÷asya avakà÷aþ . daõóàgram , kùupàgram . iha ubhayam pràpnoti . gàïgeyaþ gàïgaþ . dhàtusvarasya avakà÷aþ . pacati , pañhati . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . ÷ryartham , ÷rãùà . pràtipadikasvarasya avakà÷aþ . àmraþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . agnyudakam , vçkùàrtham . pratyayasvarasya avakà÷aþ . cikãrùuþ , aupagavaþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cikãrùuartham , aupagavàrtham . samàsàntodàttasya avakà÷aþ . ràjapuruùaþ , bràhmaõakambalaþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . ràjavaidyartham , ràjavaidã ãhate . udàttanivçttisvarasya avakà÷aþ . nadã , kumàrã . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kumàryartham , kumàrã ãhate . ## . allopàllopau ca àrdhadhàtuke ekàde÷àt bhavataþ vipratiùedhena . allopasya avakà÷aþ . cikãrùità , jihãrùità . ekàde÷asya avakà÷aþ . pacanti , pañhanti . iha ubhayam pràpnoti . cikãrùakaþ , jihãrùakaþ . àllopasya avakà÷aþ . papiþ somam , dadiþ gaþ . ekàde÷asya avakà÷aþ . yànti , vànti . iha ubhayam pràpnoti . yayatuþ , yayuþ . ## . iyaïuvaïguõavçddhiñitkinmitpårvapadavikàràþ ca ekàde÷ayaõàde÷àbhyàm bhavanti vipratiùedhena . iyaïuvaïoþ avakà÷aþ . ÷riyau , ÷riyaþ , bhruvau , bhruvaþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . cikùiyiva , cikùiyima , luluvatuþ , luluvuþ , pupuvatuþ , pupuvuþ . guõavçddhyoþ avakà÷aþ . cetà , gauþ . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . sàdhucàyã , sucàyã , nagnambhàvukaþ adhvaryuþ , ÷ayità , ÷ayitum . ñitaþ avakà÷aþ . agnãnàm , indånàm . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . vçkùàõàm , plakùàõàm . kitaþ avakà÷aþ . sàdhudàyã , suùñhudàyã . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . dàyakaþ , dhàyakaþ . mitaþ avakà÷aþ . trapuõã , jatunã . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . asthãni , dadhãni , atisakhãni bràhmaõakulàni . pårvapadavikàràõàm avakà÷aþ . hotàpotàrau . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . neùñodgàtàrau àgnendram . uttarapadavikàràþ ca iti vaktavyam . uttarapadavikàràõàm avakà÷aþ . samãpam , durãpam . ekàde÷ayaõàde÷ayoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . prepam , parepam . (P_6,1.93) KA_III.73.16-75.8 Ro_IV.431-433 ## . otaþ tiïi pratiùedhaþ vaktavyaþ . acinavam , asunavam . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . gograhaõam kariùyate . à gotaþ iti vaktavyam . ## . gograhaõe dyoþ upasaïkhyanam kartavyam . dyam gaccha . ## . samàsàt ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . citragum pa÷ya . ÷abalagum pa÷ya . nanu ca à otaþ iti ucyamàne api samàsàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . hrasvatve kçte na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . àtvam kriyatàm hrasvatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt àtvam . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõam àtvam . antaraïgam hrasvatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . nanu ca à gotaþ iti ucyamàne api samàsàt pratiùedhaþ na vaktavyaþ . katham . hrasvatve kçte na bhaviùyati . sthànivadbhàvàt pràpnoti . nanu ca à otaþ iti ucyamàne api sthànivadbhàvàt pràpnoti . na iti àha . analvidhau sthànivadbhàvaþ . à gotaþ iti ucyamàne api na doùaþ . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ . goþ pårvaõitvàtvasvareùu sthànivat na bhavati iti . saþ eva tarhi doùaþ . gograhaõe dyoþ upasaïkhyanam iti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam otaþ tiïi pratiùedhaþ iti . ## . supi iti vartate . kva prakçtam . và supi àpi÷aleþ iti . yadi anuvartate iha api vibhàùà pràpnoti . subgrahaõam anuvartate . vàgrahaõam nivçttam . katham punaþ ekayoganirdiùñayoþ ekade÷aþ anuvartate ekade÷aþ na . ## . ekayognirdiùñànàm api ekade÷ànuvçttiþ bhavati . anyatra api . na ava÷yam iha eva . kva anyatra . alugadhikàraþ pràk ànaïaþ . uttarapadàhikàraþ pràk aïgàdhikàraþ . evam api ## . ami upasaïkhyànam kartavyam . gàm pa÷ya . kim punaþ kàraõam na sidhyati . vçddhibalãyastvàt . paratvàt vçddhiþ pràpnoti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . anavakà÷atvàt . anavakà÷am àtvam vçddhim bàdhiùyate . sàvakà÷am àtvam . kaþ avakà÷aþ . dyàm gaccha . ## . dyoþ ca sarvanàmasthàne vçddhiþ vidheyà . kim prayojanam . ## . yat dyavaþ indra te ÷ataü ÷atam bhumãþ uta syuþ . yàvatà ca idànãm dyoþ api sarvanàmasthàne vçddhiþ ucyate anavakà÷am àtvam vçddhim bàdhiùyate . (P_6,1.94) KA_III.75.10-76.5 Ro_IV.434-435 ## . pararåpaprakaraõe tu , nu, iti etayoþ vakàràdau nipàte upasaïkhyànam kartavyam . tu vai tvai , nu vai nvai . vakàràdau iti kimartham . tvàvat , nvàvat . nipàte iti kimartham . tu vàni , nu vàni . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . nipàtaikatvàt . ekaþ eva ayam nipàtaþ . tvai , nvai . ## . eve ca aniyoge pararåpam vaktavyam . iha eva , iheva . adyeva . aniyoge iti kimartham . ihaiva bhava ma sma gàþ . atraiva tvam iha vayam su÷evàþ . #<÷akandhvàdiùu ca># . ÷akandhvàdiùu ca pararåpam vaktavyam . ÷aka-andhuþ ÷akandhuþ , kula-añà , kulañà , sãma-antaþ sãmantaþ . ke÷eùu iti vaktavyam . yaþ hi sãmnaþ antaþ sãmàntaþ saþ bhavati . ##. otvoùñhayoþ samàse và pararåpam vaktavyam . sthålautuþ , sthålotuþ . bimbauùthã , bimboùñhã . ## . emanàdiùu chandasi pararåpam vaktavyam . apam tveman sàdayàmi apam todayan sàdayàmi iti . (P_6,1.95) KA_III.76.8-14 Ro_IV.435 kimarthaþ cakàraþ . eïi iti anukçùyate . kim prayojanam . iha mà bhåt . adya à ç÷yàt , adyàr÷yàt , kadàr÷yàt . na etat asti prayojanam . adyar÷yàt iti eva bhavitavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti . caþ anarthakaþ anadhikàràt eïaþ . ## . usi pararåpe omàïoþ ca àñaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ausrãyat , auóhãyat , auïkàrãyat . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam àtaþ ca iti atra cakàrasya prayojanam . vçddhiþ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_6,1.96) KA_III.76.16-21 Ro_IV.436 apadàntàt iti kimartham . kà , usrà , kosrà . apadàntàt iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati kà , usrà , kosrà . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti . na eùà paribhàùà iha ÷akyà vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . bhindyà-us , bhindyuþ , chindyà-us, chindyuþ . evam tarhi lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam na bhaviùyati . uttaràrtham tarhi apadàntagrahaõam kartavyam . ataþ guõe apadàntàt yathà syàt . iha mà bhåt . daõóàgram , kùupàgram iti . (P_6,1.98) KA_III.77.2-3 Ro_IV.436 ## . itau anekàjgrahaõam kartavyam . kim prayojanam . ÷radartham . ÷rat iti . (P_6,1.99) KA_III.77.5-9 Ro_IV.437 ## . nityam àmreóite óàci pararåpam kartavyam . pañapañàyati . ## . atha và akàràntam etad udàharaõam . bhavet siddham yadà akàràntam . yadà tu khalu acchabdàntam tadà na sidhyati . vicitràþ taddhitavçttayaþ . na ataþ taddhitaþ utpadyate . (P_6,1.101) KA_III.77.11-4 Ro_IV.437 ## . savarõadãrghatve çti ç và bhavati iti vaktavyam . hotç çkàraþ , hotékàraþ . ## . lçti ë và bhavati iti vaktavyam . hotç ëkàraþ , hotâëkàraþ . (P_6,1.102.1) KA_III.78.2-19 Ro_IV.438-441 prathamyoþ iti ucyate . kayoþ iha prathamyoþ grahaõam . kim vibhaktyoþ àhosvit pratyayayoþ . vibhaktyoþ iti àha . katham j¤àyate . aci iti vartate na ca ajàdau prathamau pratyayau staþ . nanu ca evam vij¤àyate . ajàdã yau prathamau ajàdãnàm và yau prathamau iti . yat tarhi tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti anukràntam pårvasavarõam pratinirdi÷ati tat j¤àpayati àcàryaþ vibhaktyoþ grahaõam iti . atha và supi iti vartate . atham kimartham pårvasavarõadãrghaþ ami pårvatvam ca ucyate na prathamyoþ pårvasavarõaþ iti eva siddham . na sidhyati . prathamyoþ pårvasavarõaþ iti ucyamàne ami api dãrghaþ pràpnoti . vçkùam , plakùam . na eùaþ doùaþ . yat pårvasmin yoge dãrghagrahaõam tat uttaratra nivçttam . evam api idam iha pårvasavarõagrahaõam kriyate . tena ami api pårvasavarõaþ prasajyeta . vçkùam , plakùam . dvimàtraþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . savarõagrahaõam na kariùyate . yadi savarõagrahaõam na kriyate kutaþ vyavasthà . àntaryataþ . yadi evam agnã vàyå trimàtraþ pràpnoti vçkùam , plakùam dvimàtraþ . tasmàt savarõagrahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe dãrghagrahaõam anuvartate . tasmin anuvartamàne ami pårvaþ iti api vaktavyam . atha kimartham pçthak ucyate na iha eka eva ucyeta . prathamayoþ pårvasavarõaþ ami ca iti . yadi prathamayoþ pårvasavarõadãrghaþ ami ca iti ucyate tana ami api dãrghaþ prasajyeta . vçkùam , plakùam . na eùaþ doùaþ . dãrghagrahaõam nivartayiùyate . evam api pårvasavarõaþ prasajyeta . savarõagrahaõam na kariùyate . yadi savarõagrahaõam na kriyate pårvasmin yoge vipratiùiddham . yadi pårvaþ na dãrghaþ atha dãrghaþ na pårvaþ . pårvaþ dãrghaþ ca iti vipratiùiddham . tasmàt ubhayam àrabdhavyam pçthak ca kartavyam . (P_6,1.102.2) KA_III.78.20-80.21 Ro_IV.441-446 ## . prathamayoþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ . prathamayoþ ekaþ savarõadãrghaþ bhavati . tataþ pårvasavarõaþ . pårvasavarõadãrghaþ bhavati ekaþ prathamayoþ iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . savarõadãrghatvam yathà syàt . ## . ekayoge hi sati ja÷÷ahoþ pararåpam prasajyeta . vçkùàþ , plakùàþ , vçkùàn , plakùàn . nanu ca pårvasavarõadãrghatvam pararåpam bàdhiùyate . na utsahate bàdhitum . kim kàraõam . #<àdguõayaõàde÷ayoþ apavàdàþ vçddhisavarõadãrghapårvasavarõàde÷àþ teùàm pararåpam svarasandhiùu># . àdguõayaõàde÷au utsargau . tayoþ apavàdàþ vçddhisavarõadãrghapårvasavarõàde÷àþ teùàm sarveùàm pararåpam apavàdaþ . tat sarvabàdhakam . sarvabàdhakatvàt pràpnoti . atha kriyamàõe api yogavibhàge yàvatà pararåpam apavàdaþ kasmàt eva na bàdhate . yogavibhàgaþ anya÷àstranivçttiyarthaþ . yogavibhàgaþ anya÷àstranivçttiyarthaþ vij¤àyate . ##. yogavibhàgaþ anya÷àstranivçttiyarthaþ cet ami atiprasaïgaþ bhavati . vçkùam , plakùam . yathà eva hi yogavibhàgaþ pararåpam bàdhate evam ami pårvatvam api bàdheta . ## . natvasya ca abhàvaþ . vçkùàn , plakùàn . kim kàraõam . ca tasmàt iti anantaranirde÷àt . tasmàt iti anena anantaraþ yogaþ pratinirdi÷yate . kim punaþ kàraõam tasmàt iti anena anantaraþ yogaþ pratinirdi÷yate . iha mà bhåt . etàn gàþ pa÷ya [R: etàn gàþ caturaþ balivardàn pa÷ya] iti . astu tarhi ekayogaþ eva . nanu ca uktam ekayoge hi ja÷÷ahoþ pararåpaprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . ## . yat ayam na àt ici iti ijgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na ja÷÷asoþ pararåpam bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . ijgrahaõasya idam prayojanam . iha mà bhåt . vçkùàþ , plakùàþ , vçkùàn , plakùàn . yadi ca ja÷÷asoþ pararåpam syàt ijgrahaõam anarthakam syàt . pa÷yati tu àcàryaþ na ja÷÷asoþ pararåpam bhavati iti . tataþ ijgrahaõam karoti . na etat asti j¤àpakam . uttaràrtham etat syàt . dãrghàt jasi ca ici ca iti . yadi uttaràrtham etat syàt atra eva ayam ijdgrahaõam kurvãta . iha api tarhi kriyamàõam yadi uttaràrtham na j¤àpakam bhavati . evam tarhi yadi uttaràrtham etat syàt na eva ayam ijdgrahaõam kurvãta na api jasgrahaõam . etàvat ayam bråyàt . dãrghàt ÷asi pårvasavarõaþ bhavati iti . tat niyamàrtham bhaviùyati . dãrghàt ÷asi eva na anyatra iti . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe yat ijgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na ja÷÷asoþ pararåpam bhavati iti . atha và punaþ astu yogavibhàgaþ . nanu ca uktam yogavibhàgaþ anya÷àstranivçttiyarthaþ cet ami atiprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . ami api yogavibhàgaþ kariùyate . ami . ami yat uktam tat na bhavati iti . tataþ pårvaþ . pårvaþ ca bhavati ami iti . yat api ucyate nakàràbhàvaþ ca tasmàt iti anantaranirde÷àt iti . kaþ punaþ arhati tasmàt iti anena anantaram yogam pratinirdeùñum . evam kila pratinirdi÷yate . tasmàt pårvasavarõadãrghàt iti . tat ca na . evam pratinirdi÷yate . tasmàt akaþ savarõàt iti . atha và tasmàt prathamyoþ dãrghàt iti . atha và punaþ astu ami ekayogaþ . nanu ca uktam yogavibhàgaþ anya÷àstranivçttiyarthaþ cet ami atiprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam ayam yogavibhàgaþ pararåpam bàdhiùyate ami pårvatvam na bàdhiùyate . yadi etat asti madhye apavàdàþ purastàt apavàdàþ iti na arthaþ ekena api yogavibhàgena . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam pararåpam savarõadãrghatvam bàdhiùyate prathamayoþ pårvasavarõadãrghatvam na bàdhiùyate . atha và saptame yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti . tataþ vakùyàmi bahuvacane . bahuvacane ca ataþ dãrghaþ bhavati . ekàraþ ca bhavati bahuvacane jhali iti . iha api tarhi pràpnoti . vçùàõàm , plakùàõàm . tatra kaþ doùaþ . dãrghatve kçte hrasvà÷rayaþ nuñ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt dãrghatvam . nityam khalu api dãrghatvam . kçte api nuñi pràpnoti akçte api . nityatvàt paratvàt ca dãrghatve kçte hrasvà÷rayaþ nuñ na pràpnoti . evam tarhi àdgrahaõam iha api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àt jaseþ asuk iti . tena kçte api dãrghatve nuñ bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti . kãlàlapàm , ÷ubhaüyàm . àtaþ lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . lopaþ kriyatàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt nuñ . evam tarhi hrasvanadyàpaþ nuñ iti atra àtaþ dhàtoþ iti àtaþ lopaþ sambandham anuvartiùyate . iha api tarhi pràpnoti . kãlàlapànàm bràhmaõakulànàm . napuüsakasya na iti anuvartiùyate . (P_6,1.103) KA_III.80.23-81.19 Ro_IV.446-448 kim idam natvam puüsàm bahutve bhavati àhosvit puü÷abdàt bahuùu . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tat na sidhyati . bhråkuüsàn pa÷ya iti . ## . tat na sidhyati . ùaõóhàn pa÷ya . paõóakàn pa÷ya iti . ##. strã÷abdàt ca pràpnoti : ca¤càþ pa÷ya , vadhrikàþ pa÷ya , kharakuñãþ pa÷ya . astu tarhi puü÷abdàt bahuùu . ##. sthåràn pa÷ya iti . ## . apatyam ca na sidhyati . kuõóinàn pa÷ya . ararakàn pa÷ya . ##. puüspradhànà ete ÷abdàþ . tataþ natvam bhaviùyati . ## . bhråkuüsàn pa÷ya . ùaõóhàn pa÷ya . paõóakàn pa÷ya . ca¤càþ pa÷ya . vadhrikàþ pa÷ya . kharakuñãþ pa÷ya iti . tasmàt yasmin pakùe alpãyàüsaþ doùàþ tam àsthàya pratividheyam doùeùu . (P_6,1.107) KA_III.81.21-22 Ro_IV.448 và chandasi iti eva . yamãm ca yamyam ca . ÷amãm ca ÷amyam ca . garuãm ca gauryam ca . ki÷orãm ca ki÷oryam ca . (P_6,1.108.1) KA_III.82.2 Ro_IV.448 và chandasi iti eva . mitràvaruõau yajyamànaþ . mitràvaruõau ijyamànaþ . (P_6,1.108.2) KA_III.82.3-20 Ro_IV.449-450 ## . samprasàraõàt pårvatve samànàïgagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . asamànàïgapratiùedhàrtham . asamànàïgasya mà bhåt iti . ÷akahvartham , parivyartham . ## . siddham etat . katham . asamprasàraõàt . vàkyasya samprasàraõasa¤j¤à na varõasya . atha varõasya samprasàraõasa¤j¤àyàm doùaþ eva . varõasya ca samprasàraõasa¤j¤àyàm na doùaþ . katham . anyaþ ayam samprasàraõàsamprasàraõayoþ sthàne ekaþ àdi÷yate . ## . atha và sakçt kçtam pårvatvam iti kçtvà punaþ na bhaviùyati . tat yathà vasante bràhmaõaþ agnãn àdadhãta iti sakçt àdhàya kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam yat tasya punaþ pravçttiþ na bhavati . yaþ tu tadà÷rayam pràpnoti na tat ÷akyam bàdhitum . tat yathà vasante bràhmaõaþ agniùñomàdibhiþ kratubhiþ yajeta iti agnyàdhànanimittam vasante vasante ijyate . tasmàt pårvoktaþ eva parihàraþ siddham asamprasàraõàt iti . yadi tarhi na idam samprasàraõam håtaþ iti dãrghatvam na pràpnoti . ## . anavakà÷am dãrghatvam . tat vacanapràmàõyàt bhaviùyati . ## . atha và pårvasya kàryam prati antavat bhavati iti dãrghatvam bhaviùyati . (P_6,1.108.2) KA_III.82.21-84.23 Ro_IV.450-455 #<àñaþ vçddheþ iyaï># . àñaþ vçddhiþ bhavati iti etasmàt iyaï bhavati vipratiùedhena . àñaþ vçddhiþ bhavati iti asya avakà÷aþ aikùiùña , aihiùña . iyaïaþ avakà÷aþ : adhãyàte , adhãyate . iha ubhayam pràpnoti : adhyaiyàtàm adhyaiyata . iyaïàde÷aþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . antaraïgà àñaþ vçddhiþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya àñaþ vçddhiþ . aïgasya iyaï àde÷aþ . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àñ kriyatàm iyaïàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt iyaï . nityaþ àñ àgamaþ . kçte api iyaïi pràpnoti akçte api . iyaï api nityaþ . kçte api àñi pràpnoti akçte api . anityaþ iyaï . na hi kçte àti pràpnoti . kim kàraõam . antaraïgà àñaþ vçddhiþ . yasya ca lakùaõàntareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca atra àt eva iyaïaþ nimittam vihanti . ava÷yam lakùaõàntaram àñaþ vçddhiþ pratãkùyà . ubhayoþ nityayoþ paratvàt iyaï àde÷aþ . #<àt guõàt savarõadãrghatvam àïabhyàsayoþ># . àt guõàt savarõadãrghatvam bhavati vipratiùedhena . kva . àïabhyàsayoþ . àt guõasya avakà÷aþ : khañvendraþ , khañvodakam . savarõadãrghatvasya avakà÷aþ : daõóàgram , kùupàgram . iha ubhayam pràpnoti : adya , à , åóhà : adyoóhà , kadà , à , åóhà : kadoóhà , upa , i , ijatuþ : upejatuþ , upa , u , upatuþ : upopatuþ . savarõadãrghatvam bhavati vipratiùedhena . abhyàsàrthena tàvat na arthaþ . astu atra àt guõaþ ayavau ca halàdi÷eùaþ . punaþ àt guõaþ bhaviùyati . bhavet siddham upejatuþ , upejatuþ iti . idam tu na sidhyati : upopatuþ , upopuþ iti . atra hi àt guõe kçte odantaþ nipàtaþ iti pragçhyasa¤j¤à , pragçhyaþ prakçtyà iti pragçhyà÷rayaþ prakçtibhàvaþ pràpnoti . padàntaprakaraõe prkçtibhàvaþ na ca eùaþ padàntaþ . padàntabhaktaþ padàntagrahaõena gràhãùyate . evam tarhi etat eva atra na asti odantaþ nipàtaþ iti . kim kàraõam . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . iha api tarhi adyoóhà , kadoóhà iti bhavet råpam siddham syàt .#< svare doùaþ tu># . svare tu doùaþ bhavati . adyoóhà* evam svaraþ prasajyeta. adyoóhà* iti ca iùyate . àïi pararåpavacanam ca idànãm anarthakam syàt . na anarthakam . j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . #<àïi pararåpavacanam tu j¤àpakam antaraïgabalãyastvàt># . etat j¤àpayati àcàryaþ . antaraïgam balãyaþ bhavati iti . kim punaþ iha antaraïgam kim bahiraïgam yàvatà dve pade à÷ritya savarõadãrghatvam bhavati àt guõaþ api . dhàtåpasargayoþ yat kàryam tat antaraïgam . kutaþ etat . pårvam upasargasya dhàtuna yogaþ bhavati na adya ÷abdena . kimartham tarhi adya÷abdaþ prayujyate . adya÷abdaysa api samudàyena yogaþ bhavati . kim etasya j¤àpane prayojanam . ## . pårvasavarõaþ prayojanam . agnã atra , vàyå atra . pårvasavarõaþ ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ àvàde÷aþ . pårvasavarõadãrghatvam bhavati antaraïgataþ . pårvatva . ÷akahvartham , parivyartham . pårvatvam ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ savarõadãrghatvam . pårvatvam bhavati antaraïgataþ . tahilopa . akàri atra . ahàri atra . paca idam . tahilopau ca pràpnutaþ bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ savarõadãrghatvam . tahilopau bhavataþ antaraïgataþ . ñena . vçkùeõa atra , plakùeõa atra . inàde÷aþ ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ savarõadãrghatvam . inàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . ïerya . vçkùàya atra , plakùàya atra . ïeþ yàde÷aþ ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ eïaþ padàntàt ati iti pararåpatvam . ïeþ yàde÷aþ bhavati antaraïgataþ . ïismin . yasmin idam , tasmin idam . sminbhàvaþ ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ savarõadãrghatvam . sminbhàvaþ bhavati antaraïgataþ . ïiõalautvam . agnau idam , yayau atra . ïiõalautvam pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ savarõadãrghatvam . autvam bhavati antaraïgataþ . na etàni santi prayojanàni . vipratiùedhena api etàni siddhàni . idam tarhi prayojanam . vçkùàþ atra . plakùàþ atra . pårvasavarõaþ ca pràpnoti bahiraïgalakùaõaþ ca varõavikàraþ roþ aplutàt aplute iti uttvam . pårvasavarõaþ bhavati antaraïgataþ . na ca ava÷yam idam eva prayojanam . àdye yoge bahåni prayojanàni santi yadartham eùà paribhàùà kartavyà . pratividheyam doùeùu . (P_6,1.112) KA_III.84.25-85.3 Ro_IV.455-456 kim idam khyatyàt iti . sakhipatyoþ vikçtagrahaõam . kim punaþ kàraõam sakhipatyoþ vikçtagrahaõam kriyate na sakhipatibhyàm iti eva ucyeta . na evam ÷akyam . garãyàn ca eva hi nirde÷aþ syàt iha ca prasajyeta . atisakheþ àgacchàmi . atisakheþ svam . iha ca na syàt : sakhãyateþ apratyayaþ sakhyuþ , patyuþ . lunãyateþ apratyayaþ . lånyuþ , pånyuþ . (P_6,1.113) KA_III.85.5-24 Ro_IV.457-459 kimartham aplutàt aplute iti ucyate . plutàt parasya plute và parataþ mà bhåt iti . plutàt parasya susrotà3 atra nu asi . plute parataþ tiùñhatu payaþ à3gnidatta . ataþ ati iti ucyate . kaþ prasaïgaþ plutàt parasya plute và parataþ . asiddhaþ plutaþ . tasya asiddhatvàt pràpnoti . atha aplutàt aplute iti ucyamàne yàvatà asiddhaþ plutaþ kasmàt eva atra na pràpnoti . aplutabhàvinaþ aplutabhàvini iti evam etat vij¤àyate . na etat asti prayojanam . siddhaþ plutaþ svarasandhiùu . katham j¤àyate . yat ayam plutaþ prakçtyà iti plutasya prakçtibhàvam ÷àsti . sataþ hi kàryiõaþ kàryeõa bhavitavyam . ## . aplutàdaplutavacane akàraha÷oþ samànapade pratiùedhaþ vaktavyaþ . payo3ñ , payo3da . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgaþ pluraþ . antaraïgam uttvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . iha api tarhi pràpnoti . susrotà3 atra nu asi . antaraïgaþ atra plutaþ bahiraïgam uttvam . kva punaþ iha antaraïgaþ plutaþ kva và bahiraïgam uttvam uttvam và antaraïgam plutaþ và bahiraïgaþ . vàkyàntasya vàkyàdau antaraïgaþ plutaþ bahiraïgam uttvam . samànavàkye padàntasya padàdau uttvam antaraïgam bahiraïgaþ plutaþ . kim punaþ kàraõam bahiraïgatvam uttve hetuþ vyapadi÷yate na punaþ asiddhatvam api . yathà eva hi ayam bahiraïgaþ evam asiddhaþ api . evam manyate . asiddhaþ plutaþ à÷rayàt siddhaþ bhavati . atha và yasyàm na apràptàyàm paribhàùàyàm uttvam àrabhyate sà à÷rayàt siddhà syàt . kasyàm ca na apràptàyàm . asiddhaparibhàùàyàm . bahiraïgaparibhàùàyàm punaþ pràptàyàm apràptàyàm ca . (P_6,1.115) KA_III.86.2-20 Ro_IV.459-461 kasya ayam pratiùedhaþ . nàntaþpàdam iti sarvapratiùedhaþ . nàntaþpàdam iti sarvasya ayam pratiùedhaþ . katham . aci iti vartate . aci yat pràpnoti tasya pratiùedhaþ . ## . nàntaþpàdam iti sarvapratiùedhaþ cet atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . anu agniþ uùasàm agram akhyat , prati agniþ uùasàm agram akhyat . evam tarhi ati iti vartate . akàrà÷rayam yat pràpnoti tasya pratiùedhaþ . ## . akàrà÷rayam iti cet uttvam vaktavyam . kàlaþ a÷vaþ . ÷atadhàraþ ayam maõiþ . ## . ayavoþ ca pratiùedhaþ ca vaktavyaþ . sujàte a÷vasånçte . adhvaro adribhiþ sutam . ÷ukram te anyat . eïprakaraõàt siddham . eïaþ ati iti vartate . eïaþ ati yat pràpnoti tasya pratiùedhaþ . ## . eïprakaraõàt siddham cet uttvapratiùedhaþ vaktavyaþ . agneþ atra , vàyoþ atra. ataþ roþ aplutàt aplute eïaþ ca iti uttvam pràpnoti . ## . punaþ eïgrahaõam kartavyam . tat tarhi kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . nanu ca uktam eïprakaraõàt siddham cet uttvapratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . padàntàbhisambaddham eïgrahaõam anuvartate na ca eïaþ padàntàt paraþ ruþ asti . (P_6,1.123) KA_III.86.22-87.18 Ro_IV.461-463 ## . goþ ak vaktavyaþ . kim prayojanam . gavàgre svarasiddhyartham . gavàgre svarasiddhiþ yathà syàt . gavàgram . ## . avaïàde÷e hi svare doùaþ syàt . antodàttasya àntaryataþ antodàttaþ àde÷aþ prasjyate . katham punaþ ayam antodàttaþ yadà ekàc . vyapade÷ivadbhàvena . yathà eva tarhi vyapade÷ivadbhàvena antodàttaþ evam àdyudàttaþ api . tatra àntaryataþ àdyudàttasya àdyudàttaþ àde÷aþ bhavati . satyam evam etat . na tu idam lakùaõam asti . pràtipadikasya àdiþ udàttaþ bhavati iti . idam punaþ asti . pràtipadikasya antaþ udàttaþ bhavati iti . saþ asau lakùaõena antodàttaþ . tatra àntaryataþ antodàttasya antodàttaþ àde÷aþ prasjyeta . yadi punaþ gameþ óo vidhãyeta . kim kçtam bhavati . pratyayàdyudàttatve kçte àntaryataþ àdyudàttasya àdyudàttaþ àde÷aþ bhaviùyati . katham punaþ ayam àdyudàttaþ yadà ekàc . vyapade÷ivadbhàvena . yathà eva tarhi vyapade÷ivadbhàvena àdyudàttaþ evam antodàttaþ api . tatra àntaryataþ antodàttasya antodàttaþ àde÷aþ prasjyeta . satyam evam etat . na tu idam lakùaõam asti . pratyayasya antaþ udàttaþ bhavati iti . idam punaþ asti . pratyayasya àdiþ udàttaþ bhavati iti . saþ asau lakùaõena àdyudàttaþ . tatra àntaryataþ àdyudàttasya àdyudàttaþ àde÷aþ bhaviùyati .etat api àde÷e na asti . àde÷asya àdiþ udàttaþ bhavati iti . prakçtitaþ anena svaraþ labhyaþ . prakçtiþ ca asya yathà eva àdyudàttà evam antodàttà api . evam tarhi àdyudàttanipàtanam kariùyate . saþ nipàtanasvaraþ prakçtisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktayaþ . yathà eva nipàtanasvaraþ prakçtsvarasya bàdhakaþ evam samàsasvarasya api . gavàsthi , gavàkùi . (P_6,1.124) KA_III.87.20-22 Ro_IV.463 indràdau iti vaktavyam iha api yathà syàt . gavendrayaj¤e vãhi iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na evam vij¤àyate indre aci iti . katham tarhi . aci bhavati . katarasmin . indre aci iti . (P_6,1.125.1) KA_III.87.24-88.11 Ro_IV.464-465 nityagrahaõam kimartham . vibhàùà mà bhåt iti . ma etat asti prayojanam . pårvasmin eva yoge vibhàùàgrahaõam nivçttam . idam tarhi prayojanam . plutapragçhyàõam aci prakçtibhàvaþ eva yathà syàt . yat anyat pràpnoti tat mà bhåt iti . kim ca anyat pràpnoti . ÷àkalam . sinnityasamàsayoþ ÷àkalapratiùedham vakùyati . saþ na vaktavyaþ bhavati . atha ajgrahaõam kimartham . aci prakçtibhàvaþ yathà syàt . ## . plutapragçhyeùu ajgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . adhikàràt eva siddham . aci iti prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ikaþ yaõ aci iti . ## . tat tu dvitãyam ajgrahaõam kartavyam prakçtibhàvàrtham . tasmin aci pårvasya prakçtibhàvaþ yathà syàt . iha mà bhåt . jànu u asya rujati . jànå asya rujati . jànv asya rujati iti . (P_6,1.125.2) KA_III.87.12-23 Ro_IV.465-466 atha kimartham plutasya prakçtibhàvaþ ucyate . svarasandhiþ mà bhåt iti . ucyamàne api etasmin svarsandhiþ pràpnoti . plute kçte na bhaviùyati . asiddhaþ plutaþ . tasya asiddhatvàt pràpnoti . ## . yat ayam plutaþ prakçtyà iti prakçtibhàvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ ekàde÷àt plutaþ bhavati vipratiùedhena iti . ## . ekàde÷àt plutaþ vipratiùedhena iti cet ÷àlendre atiprasaïgaþ bhavati . ÷àlàyàm indraþ ÷àlendraþ . ## . na và atiprasaïgaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgaþ plutaþ . antaraïgaþ ekàde÷aþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_6,1.126) KA_III.89.2-5 Ro_IV.466 #<àïaþ anarthakasya># . àïaþ anarthakasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . indraþ bàhubhyàm àtarat . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahulagrahaõàt na bhaviùyati . àïaþ anunàsikaþ chandasi bahulam . (P_6,1.127.1) KA_III.89.7-19 Ro_IV.467-468 kimarthaþ cakàraþ . prakçtyà iti etat anukçùyate . kim prayojanam . svarasandhiþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . hrasvavacanasàrmarthyàt na bhaviùyati . bhavet dãrghàõàm hrasvavacanasàrmarthyàt svarasandhiþ na syàt . hrasvànàm tu khalu svarasandhiþ pràpnoti . hrasvànàm api hrasvavacanasàmarthyàn svarasandhiþ na bhaviùyati . na hrasvànàm hrasvàþ pràpnuvanti . na hi bhuktavàn punaþ bhuïkte . na ca kçta÷ma÷ruþ punaþ ÷ma÷råni kàrayati . nanu ca punaþpravçttiþ api dçùñà . bhuktavàn ca punaþ bhuïkte kçta÷ma÷ruþ ca punaþ ÷ma÷råni kàrayati . sàmarthyàt tatra punaþpravçttiþ bhavati bhojanavi÷eùàt ÷ilpivi÷eùàt và . hrasvàõàm punaþ hrasvavacane na kim cit prayojanam asti . akçtakàri khalu api ÷àstram agnivat . tat yathà agniþ yad adagdham tat dahati . hrasvàõàm api hrasvavacane etat prayojanam svarasandhiþ mà bhåt iti . kçtakàri khalu api ÷àstram parjanyavat . tat yathà parjanyaþ yàvat ånam pårõam ca sarvam abhivarùayati . idam tarhi prayojanam . plutapragçhyàþ anukçùyante . ikaþ asavarõe ÷àkalyasya hrasvaþ ca plutaprgçhyàþ ca prakçtyà . nityagrahaõasya api etat prayojanam uktam . anyatarat ÷akyam akartum . (P_6,1.127.2) KA_III.89.20-90.3 Ro_IV.468 ## . sinnityasamàsayoþ ÷àkalapratiùedhaþ vaktavyaþ . ayam te yoniþ çtviyaþ . prajàm vindàma çtviyàm . vaiyàkaraõaþ , sauva÷vaþ . nityagrahaõena na arthaþ . sitsamàsayoþ ÷àkalam na bhavati iti eva . idam api siddham bhavati . vàpyàm àsvaþ , vàpya÷vaþ , nadyàm àtiþ , nadyàtiþ . #<ãùà akùàdiùu chandasi prakçtibhàvamàtram># . ãùà akùàdiùu chandasi prakçtibhàvamàtram draùñavyam . ãùa akùaþ . ka ãm are pi÷aïgila . yathà aïgadaþ . (P_6,1.128.1) KA_III.90.5-9 Ro_IV.469 kimartham idam ucyate . #<çti akaþ savarõàrtham># . savarõàrthaþ ayam àrambhaþ . hotç ç÷yaþ . ## . khañva ç÷yaþ , màla ç÷yaþ . (P_6,1.128.2) KA_III.90.10-16 Ro_IV.469 #<çti hrasvàt upasargàt vçddhiþ vipratiùedhena >#. çti hrasvaþ bhavati iti etasmàt upasargàt vçddhiþ bhavati vipratiùedhena . çti hrasvaþ bhavati iti etasya avakà÷aþ khañva ç÷yaþ , màla ç÷yaþ . upasargàt vçddheþ avakà÷aþ . vibhàùà hrasvatvam . yadà na hrasvatvam tadà avakà÷aþ . hrasvaprasaïge ubhayam pràpnoti . upàrdhnoti , pràrdhnoti . upasargàt vçddhiþ bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uktam tatra dhàtugrahaõasya prayojanam . upasargàt çti dhàtau vçddhiþ eva yathà syàt . anyat yat pràpnoti tat mà bhåt iti . (P_6,1.129) KA_III.90.18-91.8 Ro_IV.469-470 upasthite iti ucyate . kim idam upasthitam nàma . anàrùaþ itikaraõaþ . su÷lokà3 iti su÷loketi . atha vadvacanam kimartham . ## . vadvacanam kriyate plutakàryapratiùedhàrtham . plutakàryam pratiùidhyate . trimàtratà na pratiùidhyate . kim ca idànãm trimàtratàyàþ apratiùedhe prayojanam yàvatà plutakàrye pratiùiddhe svarasandhinà bhavitavyam . ## . plutapratiùedhe hi sati pragçhyasya api plutasya trimàtratàyàþ pratiùedhaþ prasajyeta . agnã3 iti , vàyå3 iti . kim ca idànãm tasyàþ api trimàtratàyàþ apratiùedhe prayojanam yàvatà plutakàrye pratiùiddhe svarasandhinà bhavitavyam . na bhavitavyam . kim kàraõam . anyena vihitatvàt . anyena hi lakùaõena plutapragçhyasya prakçtibhàvaþ ucyate pragçhyaþ prakçtyà iti . (P_6,1.130) KA_III.91.10-14 Ro_IV.470 kimartham idam ucyate . #<ã3 càkravarmaõasya iti anupasthitàrtham># . anupasthitàrthaþ ayam àrambhaþ . cinu hi3 idam . cinu hãdam . sunu hi3 idam . sunu hãdam . ãkàragrahaõena na arthaþ . avi÷eùeõa càkravarmaõasya àcàryasya aplutavat bhavati iti eva . idam api siddham bhavati . va÷a3 iyam , va÷eyam . (P_6,1.131) KA_III.91.16-20 Ro_IV.471 kimarthaþ takàraþ . taparaþ tatkàlasya iti tatkalaþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . àntaryataþ ardhamàtrikasya vya¤janasya màtrikaþ bhaviùyati . na sidhyati . åñhi kçte àntaryataþ dãrghasya dãrghaþ pràpnoti . ## . evamarthaþ taparaþ kriyate . (P_6,1.135.1) KA_III.91.22-94.2 Ro_IV.471-478 kàtpårvagrahaõam kimartham . kàt pårvaþ yathà syàt . saüskartà , saüskartum . na etat asti prayojanam . suñ iti àdiliïgaþ ayam karotiþ ca kakàràdiþ . tatra antareõa kàtpårvagrahaõam kàt pårvaþ eva bhaviùyati . ataþ uttaram pañhati suñi kàtpårvavacanam akakàràdau kàtpårvàrtham . suñi kàtpårvavacanam kriyate akakàràdau kàtpårvaþ yathà syàt . sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . ## . suñi kàtpårvavacanam akakàràdau kàtpårvàrtham iti cet antareõa api kàtpårvagrahaõam siddham . katham . dvirvacanàt suñ vipratiùedhena . dvirvacanam kriyatàm suñ iti suñ bhaviùyati vipratiùedhena . tatra dvirvacanam bhavati iti asya avakà÷aþ bibhidatuþ , bibhiduþ . suñaþ avakà÷aþ saüskartà , saüskartum . iha ubhayam pràpnoti sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . suñ bhavati vipratiùedhena . ## . dvirvacanàt suñ vipratiùedhena iti cet dvirbhåte ÷abdàntarasya akçtaþ suñ iti punaþ suñ syàt . ## . suñi kçte ÷abdàntarasya akçtam dvirvacanam iti punaþ dvirvacanam pràpnoti . ## . punaþ suñ punaþ dvirvacanam iti cakrakam anavasthà prasajyeta . na asti cakrakaprasaïgaþ . na hi anavasthàkàriõà ÷àstreõa bhavitavyam . ÷àstrataþ hi nàma vyavasthàt . tatra suñi kçte dvirvacanam . dvirvacanena avasthànam bhaviùyati . ## . aóvyavàye upasaïkhyànam kartavyam . samaskarot , samaskàrùãt . ## . abhyàsavyavàye ca upasaïkhyànam kartavyam . sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . kim ucyate abhyàsavyavàye iti yadà idànãm eva uktam dvirvacanàt suñ vipratiùedhena iti . ## . avipratiùedhaþ và punaþ suñaþ . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ suñ . antaraïgam dvirvacanam . asiddham bahiraïgam antaraïge . evamartham eva tarhi kàtpårvagrahaõam kartavyam kàt pårvaþ yathà syàt . kriyamàõe api vai kàtpårvagrahaõe atra na sidhyati . na hi ayam kàtpårvagrahaõena ÷akyaþ madhye prave÷ayitum . kim kàraõam . àdiliïgaþ ayam kriyate karotiþ ca kakàràdiþ dçùñaþ ca lpunaþ àtide÷ikaþ karotiþ akakàràdiþ . pàkùikaþ ayam doùaþ . katarasmin pakùe . suóvidhau dvaitam bhavati . avi÷eùeõa và vihitasya suñaþ kàtpårvagrahaõam de÷aprakëptyartham syàt vi÷eùeõa và vidhiþ iti . dvirvacanavidhau ca api dvaitam bhavati . sthàne dvirvacanam syàt dviþ prayogaþ và dvirvacanam iti . tat yadà dviþ prayogaþ dvirvacanam avi÷eùeõa vihitasya ca suñaþ kàtpårvagrahaõam de÷aprakëptyartham tadà eùaþ doùaþ . yadà hi sthàne dvirvacanam tadà yadi avi÷eùeõa vihitasya suñaþ kàtpårvagrahaõam de÷aprakëptyartham atha api vi÷eùavidhiþ na tadà doùaþ bhavati . dviþprayoge ca api dvirvacane na doùaþ . samparibhyàm iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . tçtãyà . samparibhyàm upasçùñasya iti . vyavahitaþ ca api upasçùñaþ bhavati . ## . upade÷ivadbhàvaþ ca vaktavyaþ . kim prayojanam . ## . liñi guõàrtham caïi dãrghapratiùedhàrtham . liñi guõàrtham tàvat . sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . caïi dãrghapratiùedhàrtham ca . samaciskarat . liñi guõàrthena tàvat na arthaþ . vakùyati etat saüyogàdeþ guõavidhàne saüyogopadhàgrahaõam kç¤artham iti . caïi dãrghapratiùedhena api na arthaþ . padam iti iyam bhagavataþ kçtrimà sa¤j¤à . yuktam iha draùñavyam . kim antaraïgam kim bahiraïgam iti . dhàtåpasargayoþ kàryam yat tat antaraïgam . kutaþ etat . pårvam hi dhàtuþ upasargeõa yujyate pa÷càt sàdhanena . na etat sàram . pårvam dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càt upasargeõa . sàdhanam hi kriyàm nirvartayati . tàm upasargaþ vi÷inaùti . abhinirvçttasya ca arthasya upasargeõa vi÷eùaþ ÷akyam kartåm . satyam evam etat . yaþ tu asau dhàtåpasargayoþ abhisambandhaþ tam abhyantaram kçtvà dhàtuþ sàdhanena yujyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate pårvam dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càt upasargeõa iti tasya àsyate guruõà iti akarmakaþ upàsyate guruþ iti kena sakarmakaþ syàt . evam kçtvà suñ sarvataþ antaraïgatarakaþ bhavati kàtpårvagrahaõam ca api ÷akyam akartum . (P_6,1.135.2) KA_III.94.3-20 Ro_IV.478-480 yadi punaþ ayam suñ kàt pårvàntaþ kriyeta . ## . kàt pårvàntaþ iti cet kaþ cit vidheyaþ kaþ cit patiùedhyaþ . saüskartà . samaþ vidheyaþ suñaþ pratiùedhyaþ . samaþ tàvat na vidheyaþ . vakùyati etat sampuïkànàm satvam ruvidhau hi aniùñaprasaïgaþ iti . suñaþ ca api na pratiùedhyaþ . samaþ suñi iti dvisakàrakaþ nirde÷aþ : suñi sakàràdau iti . atha và padàdiþ kariyùyate . ## . yadi paràdiþ ióguõau pràpnutaþ . saüskçùãùña . çtaþ ca saüyogàdeþ iti iñ pràpnoti . saüskriyate . guõaþ artisaüyogàdyoþ iti guõaþ pràpnoti . evam tarhi abhaktaþ kariùyate . ## . yadi abhaktaþ svaraþ na sidhyati . saüskaroti . tiï atiïaþ iti nighàtaþ na pràpnoti . nanu ca suñ eva atiï . na suñaþ parasya nighàtena bhavitavyam . kim kàraõam . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe . tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam ivayuktam ca anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àyate . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷am kùatriyam ànayati . na asau loùñam ànãyà kçtã bhavati . evam iha api atiï iti pratiùedhàt anyasmàt atiïsadç÷àt kàryam vij¤àyate . kim ca anyat atiï tiïsadç÷am . padam . (P_6,1.142) KA_III.94.22-24 Ro_IV.480 ## . kirateþ harùajãvikàkulàyakaraõeùu iti vaktavyam . apaskirate vçùabhaþ hçùñaþ . apaskirate kukkuñaþ bhakùàrthã . apaskirate ÷và à÷rayàrthã . (P_6,1.144) KA_III.95.2-9 Ro_IV.480-481 kim idam sàtatye iti . santatabhàvaþ sàtatyam . yadi evam sàntatye iti bhavitavyam . ## . samaþ hitatatayoþ và lopaþ vaktavyaþ . saühitam , sahitam , santatam , satatam . ## . samtumunoþ kàme lopaþ vaktavyaþ . sakàmaþ , bhoktukàmaþ . manasi ca iti vaktavyam . samanàþ , bhoktumanàþ . ## . ava÷yamaþ kçtye lopaþ vaktavyaþ . ava÷yabhàvyam . (P_6,1.145) KA_III.95.11-14 Ro_IV.481 idam atibahu kriyate sevite , asevite , pramàõe iti . sevitapramàõayoþ iti eva siddham . kena idànãm asevite bhaviùyati . na¤à sevitapratiùedham vij¤àsyàmaþ . na evam ÷akyam . sevitaprasaïge eva syàt . asevite na syàt . asevitagrahaõe punaþ kriyamàõe bahuvrãhiþ ayam vij¤àsyate . avidyamànasevite asevite iti . tasmàt asevitagrahaõam kartavyam . (P_6,1.150) KA_III.95.16-20 Ro_IV.482 ## . viùkiraþ ÷akunau vikiraþ và iti vaktavyam . ÷akunau và iti hi ucyamàne ÷akunau và syàt anyatra api nityam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na vàvacanena ÷akuniþ abhisambadhyate . kim tarhi . nipàtanam abhisambadhyate : viùkiraþ iti etat nipàtanam ÷akunau và nipàtyate iti . (P_6,1.147) KA_III.96.2-9 Ro_IV.482-483 #<à÷caryam adbhute># . à÷caryam adbhute iti vaktavyam iha api yathà syàt . à÷caryam uccatà vçkùasya . à÷caryam nãlà dyauþ . à÷caryam antarikùe abandhanàni nakùatràõi na patanti iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . anitye iti eva siddham . iha tàvat à÷caryam uccatà vçkùasya iti . à÷caryagrahaõena na vçkùaþ abhisambadhyate . kim tarhi . uccatà . sà ca anityà . à÷caryam nãlà dyauþ iti . na à÷caryagrahaõena dyauþ abhisambadhyate . kim tarhi . nãlatà . sà ca anityà . à÷caryam antarikùe abandhanàni nakùatràõi na patanti iti . na à÷caryagrahaõena nakùatràõi abhisambadhyante . kim tarhi . patanakriyà . sà ca anityà . tatra anitye iti eva siddham . (P_6,1.154) KA_III.96.11-14 Ro_IV.483 maskarigrahaõam ÷akyam akartum . katham maskarã parivràjakaþ iti . ininà etat matvarthãyena siddham . maskaraþ asya asti . na vai maskaraþ asya asti iti maskarã parivràjakaþ . kim tarhi mà kçta karmàõi . mà kçta karmàõi . ÷àntiþ vaþ ÷reyasã iti àha . ataþ maskarã parivràjakaþ . (P_6,1.157) KA_III.96.16-19 Ro_IV.483-484 avihitalakùaõaþ suñ pàraskaraprabhçtiùu draùñavyaþ . pàraskaraþ de÷aþ . kàraskaraþ vçkùaþ . rathaspà nadã . kiùkindhà guhà . kiùkuþ . tadbçhatoþ karapatyoþ coradevatayoþ suñ talopaþ ca . taskaraþ , bçhaspatiþ . pràyasya citticittayoþ suñ askàraþ và . pràya÷cittiþ , pràya÷cittam . (P_6,1.158.1) KA_III.97.2-6 Ro_IV.484-485 kim anudàttàni padàni bhavanti ekam padam varjayitvà . na iti àha . pade yeùàm udàttaprasaïgaþ anudàttàþ bhavanti ekam acam varjayitvà . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ : anudàttàþ pade , anudàttàþ padasya iti và . na kartavyaþ . anudàttam padam ekavarjam iti eva siddham . katham . matublopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà puùyakàþ eùàm puùyakàþ , kàlakàþ eùàm kàlakàþ iti . atha và akàraþ matvarthãyaþ . tat yathà tundaþ , ghàñaþ iti . (P_6,1.158.2) KA_III.97.7-25 Ro_IV.485-486 kimartham punaþ idam ucyate . #<àgamasya vikàrasya prakçteþ pratyayasya ca pçthak svaranivçttyartham ekavarjam padasvaraþ># . àgamasya . caturanaóuhoþ àm udàttaþ . catvàraþ , anaóvàhaþ . vikàrasya . asthidadhisakthyakùõàm anaï udàttaþ . asthnà , dadhnà . prakçteþ . gopàyati , dhåpàyati . pratyayasya ca . kartavyam , taittirãyaþ . eteùàm pade yugapat svaraþ pràpnoti . iùyate ca ekasya syàt iti . tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti anudàttam padam ekavarjam . evamartham idam ucyate . na etat asti prayojanam . ## . yat ayam tavai ca antaþ ca yugapat iti siddhe yaugapadye yaugapadyam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na yugapat svaraþ bhavati iti . paryàyaþ tarhi pràpnoti . ## . yat ayam rikte vibhàùà iti siddhe paryàye paryàyam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na paryàyaþ bhavati iti . ## . etat udàtte j¤àpakam syàt . ## . svaritena samàve÷aþ pràpnoti . svarite api udàttaþ asti . tasmàt na arthaþ anena yogena . (P_6,1.158.3) KA_III.98.1-99.21 Ro_IV.487-491 àrabhyamàõe api etasmin yoge ## . anudàtte vipratiùedhaþ na upapadyate . pañhiùyati hi àcàryaþ vipratiùedham je dãrghàt bahvacaþ iti . saþ vipratiùedhaþ na upapadyate . kim kàraõam . ekasmin yugapat sambhavàt . asati khalu sambhave vipratiùedhaþ bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . katham sambhavaþ yadà anudàttam padam ekavarjam iti ucyate . tat iha na asti . kim kàraõam . na anena udàttatvam pratiùidhyate . kim tarhi anudàttatvam anena kriyate asti ca sambhavaþ yat ubhayoþ ca udàttatvam syàt anyeùàm ca anudàttatvam . yadi punaþ ayam adhikàraþ vij¤àyeta . kim kçtam bhavati . adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . je dãrghàntasya àdiþ udàttaþ bhavati . upasthitam idam bhavati anudàttam padam ekavarjam iti . antyàt pårvam bahvacaþ . upasthitam idam bhavati anudàttam padam ekavarjam iti . tatra pårveõa astu varjyamànatà pareõa và iti pareõa bhaviùyati paratvàt . na evam ÷akyam . ùàùthikaþ ekaþ svaraþ saïgçhãtaþ syàt . ye anye saptàdhyàyyàm svaràþ te na saïgçhãtàþ syuþ . samànodare ÷ayite o ca udàttaþ . asthidadhisakthyakùõàm anaï udàttaþ iti . ## . siddham etat . katham . ekànanudàttatvàt . ekànanudàttam padam bhavati iti vaktavyam . kim idam ananudàttatvàt iti . na udàttaþ anudàttaþ . na anudàttaþ . ananudàttaþ . ekaþ ananudàttaþ asmin tat idam ekànanudàttam . ekànanudàttatvàt iti . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam anudàtte vipratiùedhànupapattiþ ekasmin yugapat sambhavàt iti . na eùaþ doùaþ . paribhàùà iyam . kim kçtam bhavati . kàryakàlam hi sa¤j¤àparibhàùam . yatra kàryam tatra upasthitam idam draùñavyam . je dãrghàntasya àdiþ udàttaþ bhavati . upasthitam idam bhavati anudàttam padam ekavarjam iti . antyàt pårvam bahvacaþ . upasthitam idam bhavati anudàttam padam ekavarjam iti . tatra pårveõa astu varjyamànatà pareõa và iti pareõa bhaviùyati paratvàt . atha và na idam pàribhàùikànudàttasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam . avidyamànodàttam anudàttam iti . ## . ekavarjam iti ca aprasiddhiþ . kutaþ sandehàt . na j¤àyate kaþ ekaþ varjayitavyaþ iti . ## . siddham etat . katham . yasmin anudàtte udàttavacanam anarthakam syàt saþ ekaþ varjayitavyaþ . ## . prakçtipratyayayoþ svarasya sàvakà÷atvàt aprasiddhiþ syàt . prakçtisvarasya avakà÷aþ yatra anudàttaþ pratyayaþ . pacati , pañhati . pratyayayasvarasya avakà÷aþ yatra anudàttà prakçtiþ . samatvam , simatvam . iha ubhayam pràpnoti . kartavyam, taittirãyaþ . vipratiùedhàt pratyayasvaraþ . vipratiùedhàt pratyayasvaraþ bhaviùyati . na evam . vipratiùedhe param kàryam iti ucyate . na paraþ pratyayasvaraþ . na eùaþ doùaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati . ## . vipratiùedhàt pratyayasvaraþ iti cet kàmyàdayaþ citaþ kartavyàþ . putrakàmyati , gopàyati , çtãyate . na eùaþ doùaþ . prakçtisvaraþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . ## . prakçtisvare pratyayasvarasya abhàvaþ . kartavyam, taittirãyaþ . ## . siddham etat . katham . prakçtisvaràt balãyastvàt pratyayasvarasya bhàvaþ siddhaþ . katham . prakçtisvaràt pratyayasvaraþ balãyàn bhavati . (P_6,1.158.4) KA_III.99.22-101.4 Ro_IV.491-493 ## . sati÷iùñasvaraþ balãyàn bhavati iti vaktavyam . ## . tat ca ava÷yam sati÷iùñasvarabalãyastvam vaktavyam . kim prayojanam . anekapratyayàrtham anekasamàsàrtham ca . anekapratyayàrtham tàvat . aupagavaþ . prakçtisvaram aõsvaraþ bàdhate . aupagavatvam . tvasvaraþ aõsvaram bàdhate . aupagavatvakam . tvasvaram kasvaraþ bàdhate . anekasamàsàrtham . ràjapuruùaþ , ràjapuruùaputraþ , ràjapuruùaputrapuruùaþ . yadi sati÷iùñasvarabalãyastvam ucyate syàdisvaraþ sàrvadhàtukasvaram bàdheta . sunutaþ , cinutaþ . ## . syàdisvarasya ca aprasaïgaþ . kutaþ . tàseþ parasya anudàttavacanàt . yat ayam tàseþ parasya lasàrvadhàtukasya anudàttatvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ sati÷iùñaþ api vikaraõasvaraþ lasàrvadhàtukasvaram na bàdhate . #<÷àstraparavipratiùedhàniyamàt và ÷abdavipratiùedhàt siddham># . atha và ÷àstraparavipratiùedhe na sarvam iùñam saïgçhãtam bhavati iti kçtvà ÷abdavipratiùedhaþ vij¤àsyate . yadi ÷abdavipratiùedhaþ bhavati kàmyàdayaþ citaþ kartavyàþ . putrakàmyati , gopàyati , çtãyate . ÷abdavipratiùedhaþ nàma bhavati yatra ubhayoþ yugapatprasaïgaþ na ca kàmyàdiùu yugapatprasaïgaþ . ## . vibhaktisvaràt na¤svaraþ balãyàn iti vaktavyam . vibhaktisvarasya avakà÷aþ . tisraþ tiùñhanti . na¤svarasya avakà÷aþ . abràhmaõaþ , avçùalaþ . iha ubhayam pràpnoti . atisraþ . na¤svaraþ bhavati . ## . vibhaktinimittasvaràt ca na¤svaraþ balãyàn iti vaktavyam . vibhaktinimittasvarasya avakà÷aþ . catvàraþ , anaóvàhaþ . na¤svarasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . acatvàraþ . ananaóvàhaþ . ## . yat ca upapadam kçti na¤ tasya svaraþ balãyàn iti vaktavyam . akaraõiþ hi te vçùala . ## . sahanirdiùñasya ca na¤aþ svaraþ balãyàn iti vaktavyam . avyathã . (P_6,1.159) KA_III.101.6-12 Ro_IV.494 kimartham kçùateþ vikçtasya grahaõam kriyate na kçùàtvataþ iti eva ucyeta . yasya kçùeþ vikaraõe etat råpam tasya yathà syàt . iha mà bhåt . halasya karùaþ iti . atha kimartham matupà nirde÷aþ kriyate na karùàt iti eva ucyeta . karùàt iti iyati ucyamàne yatra eva àkàràt anantaraþ gha¤ asti tatra eva syàt : dàyaþ , dhàyaþ . iha na syàt : pàkaþ , pàñhaþ . na kva cit àkàràt anantaraþ gha¤ asti . iha api dàyaþ , dhàyaþ iti yukà vyavadhànam . evam api vihitaviùeùanam àkàragrahaõam vij¤àyeta . àkàràt yaþ vihitaþ iti . matubgrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . (P_6,1.161.1) KA_III.101.14-102.2 Ro_IV.494-495 anudàttasya iti kimartham . pràsaïgam vahati pràsaïgyaþ . ## . udàttalope svaritodàttayoþ abhàvàt anudàttagrahaõam anarthakam . ha hi kaþ cit udàttaþ udàtte svarite và lupyate . sarvaþ anudàtte eva . nan ca ayam udàttaþ svarite lupyate . pràsaïgam vahati pràsaïgyaþ iti . eùaþ api nighàte kçte anudàtte eva lupyate . idam iha sampradhàryam . nighàtaþ kriyatàm lopaþ iti . kim atra kartavyam . paratvàt lopaþ . evam tarhi ayam adya nighàtasvaraþ sarvasvaràõàm apavàdaþ . na ca apavàdaviùaye utsargaþ bhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utsargaþ abhinivi÷ate . tat na tàvat atra kadà cit thàthàdisvaraþ bhavati . apavàdam nighàtam pratãkùate . tatra nighàtaþ kriyatàm lopaþ iti yadi api paratvàt lopaþ saþ asau avidyamànodàttaþ anudàttaþ lupyate . (P_6,1.161.2) KA_III.102.3-20 Ro_IV.495-497 kim punaþ anudàttasya antaþ udàttaþ bhavati àhosvit àdiþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . antaþ iti cet ÷namksayuùmadasmadidaïkiülopeùu svaraþ na sidhyati . ÷nam . vindate , khindate . ÷nam . ksa . mà hi dhukùàtàm . mà hi dhukùàthàm . ksa . yuùmadasmad . yuùmabhyam , asmabhyam . idaïkiülopaþ . iyàn , kiyàn . astu tarhi àdiþ . #<àdiþ iti cet indhãta dvayam iti antaþ># . àdiþ iti cet indhãta dvayam iti antodàttatvam na sidhyati . indhãta . dvayam , trayam . #<àdau siddham># . astu tarhi àdiþ udàttaþ bhavati iti . nanu ca uktam àdiþ iti cet indhãta dvayam iti antaþ iti . ## . vidãndhikhidibhyaþ ca lasàrvadhàtukànudàttatvam liïi na iti vaktavyam . liïgrahaõena na arthaþ . avi÷eùeõa ## . vidãndhikhidibhyaþ ca lasàrvadhàtukànudàttatvam na iti eva . idam api siddham bhavati . vindate , khindate . ayaci katham . ## . ayaci citkaraõasàmarthyàt antodàttatvam bhaviùyati . (P_6,1.162) KA_III.102.22-103.25 Ro_IV.497-499 kim dhàtoþ antaþ udàttaþ bhavati àhosvit àdiþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . dhàtoþ antaþ iti cet anudàtte ca bagrahaõam kartavyam . abhyastànàm àdiþ anudàtte ca iti vaktavyam . bagrahaõam ca kartavyam . bàntaþ ca pibiþ àdyudàttaþ bhavati iti vaktavyam . pibati . ## . san ca nit kartavyaþ . kim prayojanam . cikãrùati jihãrùati . niti iti àdyudàttatvam yathà syàt . astu tarhi àdiþ . #<àdau årõapratyayadhàtuùu antodàttatvam ># . àdau årõapratyayadhàtuùu antodàttatvam na sidhyati . årõoti . årõu . pratyayadhàtu . gopàyati , dhåpàyati , çtãyate . ## . astu tarhi antodàttaþ bhavati iti . nanu ca uktam dhàtoþ antaþ iti cet anudàtte ca bagrahaõam kartavyam iti . yat tàvat ucyate . anudàtte ca grahaõam kartavyam iti . kriyate nyàse eva . abhyastànàm àdiþ anudàtte ca iti . bagrahaõam kartavyam iti . ## . pibau àdyudàttanipàtanam kriyate . saþ nipàtanasvaraþ prakçtisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . san ca nit kartavyaþ iti . ava÷yam sanaþ vi÷eùaõàrthaþ nakàraþ kartavyaþ . kva vi÷eùaõàrthena arthaþ . sanyaïoþ iti . sayaïoþ iti iyati ucyamàne haüsaþ , vatsaþ , atra api pràpnoti . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam na bhaviùyati . iha api tarhi na pràpnoti . jugupsate , mãmàüsate iti . arthavàn eùaþ . na vai kaþ cit arthaþ àdi÷yate . yadi api kaþ cit arthaþ na àdi÷yate anirdiùñàrthàþ svàrthe bhavanti iti antataþ svàrthe bhaviùyati . kaþ ca asya svàrthaþ . prakçtyarthaþ . iha api pràpnoti . haüsaþ , vatsaþ iti . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . saþ eùaþ ananyàrthaþ nakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . atha và dhàtoþ iti vartate . dhàtoþ sa÷abdàntasya dve bhavataþ iti . (P_6,1.163) KA_III.104.2-7 Ro_IV.500 ## . citaþ saprakçteþ iti vaktavyam . kim prayojanam . bahvakajartham . bahujartham akajartham ca . bahujartham tàvat . bahubhuktam , bahukçtam . akajartham . sarvakaiþ , vi÷vakaiþ , uccakaiþ , nãcakaiþ , sarvake , vi÷vake . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . matublopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà puùyakàþ eùàm puùyakàþ kàlakàþ eùàm kàlakàþ iti . atha và akàraþ matvarthãyaþ . tat yathà tundaþ , ghàñaþ iti . pårvasåtranirde÷aþ ca citvàn citaþ iti . (P_6,1.166) KA_III.104.9-22 Ro_IV.500-501 jasaþ iti kimartham . tisçkà . ## . tisçbhyaþ jasgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyatra abhàvàt . na hi anyat tisç÷abdàt antodàttatvam prayojayati anyat ataþ jasaþ . kim kàraõam . bahuvacanaviùayaþ eva tisç÷abdaþ . tena ekavacanadvivacane na staþ . ÷asi bhavitavyam udàttayaõaþ halpårvàt iti . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . tatra ùañtricaturbhyaþ halàdiþ jhali upottamam iti anena svareõa bhavitavyam . tatra antareõa jasaþ grahaõam jasaþ eva bhaviùyati . nanu ca idànãm eva udàhçtam tisçkà iti . nitsvaraþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . na apràpte anyasvare tisçsvaraþ àrabhyate . saþ yathà eva anudàttau suppitau iti etam svaram bàdhate evam nitsvaram api bàdheta . na eùaþ doùaþ . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte anudàttau suppitau iti etasmin tisçsvaraþ àrabhyate . nitsvaraþ punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam tisçsvaraþ anudàttau suppitau iti svaram bàdhiùyate nitsvaram na bàdhiùyate . upasamastàrtham eke jasaþ grahaõam icchanti : atitisrau , atitisraþ . (P_6,1.167) KA_III.105.2-106.7 Ro_IV.502-504 ÷asi striyàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . catasraþ pa÷ya . ## . caturaþ ÷asi striyàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . ÷asi svaraþ kasmàt na bhavati . àdyudàttanipàtanàt . àdyudàttanipàtanam kariùyate . saþ nipàtanasvaraþ ÷asi svarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . yathà eva nipàtanasvaraþ ÷asi svaram bàdhate evam vibhaktisvaram api bàdheta catasçõam iti . ## . vibhaktisvarabhàvaþ ca siddhaþ . kutaþ . halàdigrahaõàt . yat ayam ùañtricaturbhyaþ halàdiþ iti halàdigrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na nipàtanasvaraþ vibhaktisvaram bàdhate iti . katham kçtvà j¤àpakam . #<àdyudàttanipàtane hi halàdigrahaõànarthakyam># . àdyudàttanipàtane hi sati halàdigrahaõam anarthakam syàt . na hi anyat halàdigrahaõam prayojayati anyat ataþ catasç÷abdàt . ùañsa¤j¤àþ tàvat na prayojayanti . kim kàraõam . bahuvacanaviùayatvàt . tena dvivacanaikavacane na staþ . ja÷÷asã ca atra lupyete . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . tri÷abdaþ ca api na prayojayati . kim kàraõam . bahuvacanaviùayatvàt . tena dvivacanaikavacane na staþ . asarvanàmasthànam iti vacanàt jasi na bhaviùyati . ÷asi bhavitavyam ekàde÷e udàttena udàttaþ iti . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . tisç÷abdaþ ca api na prayojayati . kim kàraõam . bahuvacanaviùayatvàt . tena dvivacanaikavacane na staþ . asarvanàmasthànam iti vacanàt jasi na bhavitavyam . ÷asi bhavitavyam udàttayaõaþ halpårvàt iti . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . catuþ÷abdaþ tisç÷abdaþ ca api na prayojayati . kim kàraõam . bahuvacanaviùayatvàt . tena dvivacanaikavacane na staþ . asarvanàmasthànam iti vacanàt jasi na bhavitavyam . ÷asi bhavitavyam caturaþ ÷asi iti . anyàþ sarvàþ halàdayaþ vibhaktayaþ . tatra catasç÷abdàt ekasmàt ÷as asarvanàmasthànam ajàdiþ vibhaktiþ asti . yadi ca atra nipàtanasvaraþ syàt halàdigrahaõam anarthakam syàt . na eva và punaþ atra ÷asisvaraþ pràpnoti . kim kàraõam . yaõàde÷e kçte ÷asaþ pårvaþ udàttabhàvã na asti iti kçtvà . ava÷iùñasya tarhi pràpnoti . çkàreõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . yaõàde÷e kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ svaravidhim prati na sthànivat bhavati iti . na eùaþ asti pratiùedhaþ . uktam etat pratiùedhe svaradãrghayalopeùu lopàdàde÷aþ na sthànivat iti . (P_6,1.168.1) KA_III.106.9-18 Ro_IV.504-505 sau iti kim idam prathamaikavacanasya grahaõam àhosvit saptamãbahuvacanasya . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . saptamãbahuvacanasya grahaõam . katham j¤àyate . yat ayam na go÷vansàvavarõa iti go÷unoþ pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . yadi prathamaikavacanasya grahaõam syàt go÷unoþ pratiùedhavacanam anarthakam syàt . nanu ca arthasiddhiþ eva eùà . anugçhãtàþ smaþ yaiþ asmàbhiþ prathamaikavacanam àsthàya go÷unoþ pratiùedhaþ na vaktavyaþ bhavati . bhavet pratiùedhaþ na vaktavyaþ doùàþ tu bhavanti . tatra kaþ doùaþ . svinà khinà . antodàttatvam na pràpnoti . svinkhinau na staþ . uktam etat ekàkùaràt kçtaþ jàteþ saptamyàm ca na tau smçtau . svavàn , khavàn iti eva bhavitavyam . iha tarhi yàdbhyàm , yàbhiþ iti na sidhyati . tasmàt saptamãbahuvacanasya grahaõam . (P_6,1.168.2) KA_III.106.19-25 Ro_IV.505-506 ## . sau ekàcaþ udàttatve tvanmadoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . tvayà mayà . ## . siddham etat . katham . yasmàt atra tçtãyàdiþ vibhaktiþ na tat sau asti . yadi api etat sau na asti prakçtiþ tu asya sau asti . ## . yadi api tasya prakçtiþ asti sau anekàc tu sà bhavati . (P_6,1.169) KA_III.107.2-5 Ro_IV.506 uttarapadagrahaõam kimartham . yathà ekàjgrahaõam uttarapadavi÷eùaõam vij¤àyeta . ekàcaþ uttarapadàt iti . atha akriyamàõe uttarapadagrahaõe kasya ekàjgrahaõam vi÷eùaõam syàt . samàsavi÷eùaõam . asti ca idànãm kaþ cit ekàc samàsaþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha : ÷unaþ årk : ÷vork , ÷vorjà , ÷vorje iti . (P_6,1.171) KA_III.107.7-10 Ro_IV.507 padàdiùu nicantàni prayojayanti . anyàni padàdãni udàttanivçttisvareõa siddhàni . #<åñhi upadhàgrahaõam antyapratiùedhàrtham >#. åñhi upadhàgrahaõam kartavyam . kim prayojanam . antyapratiùedhàrtham . antyasya mà bhåt . akùadyuvà , akùadyuve . (P_6,1.172) KA_III.107.13-22 Ro_IV.507-508 dãrghagrahaõam kimartham . aùñasu prakrameùu bràhmaõaþ àdadhãta . dãrghàt iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati aùñasu prakrameùu bràhmaõaþ àdadhãta iti . ùañsvaraþ bàdhakaþ bhaviùyati . na apràpte ùañsvare aùñanaþ svaraþ àrabhyate . saþ yathà eva dãrghàt bàdhate evam hrasvàt api bàdheta . na dãrghàt ùañsvaraþ pràpnoti . kim kàraõam . àte kçte ùañsa¤j¤àbhàvàt . ataþ uttaram pañhati ## . aùñanaþ dãrghagrahaõam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ bhavati àtve kçte ùañsa¤j¤à iti . kim etasya j¤apane prayojanam . àkàràntasya nuóartham . àkàràntasya nuó siddhaþ bhavati . aùñànàm iti . nanu ca nityam àtvam . etat eva j¤àpayati vibhàùà àtvam iti yat ayam dãrghagrahaõam karoti . itarathà hi aùñanaþ iti eva bråyàt . (P_6,1.173) KA_III.2-4 Ro_IV.508 ## . nadyajàdyudàttatve bçhanmahatoþ upasaïkhyànam kartavyam . bçhatã mahatã bçhatà mahatà . (P_6,1.174) KA_III.108.6-16 Ro_IV.509-510 halpårvàt iti kimartham . agnaye vàyave . ## . udàttayaõi halgrahaõam kartavyam . kim prayojanam . nakàràntàrtham . nakàràntàt api yathà syàt . vàkpatnã citpatnã . ## . halpårvagrahaõam ca anarthakam . kim kàçaõam . samudàyàde÷atvàt . samudàyaþ atra àde÷aþ . ## . svaritatve ca halpårvagrahaõasya avacanàt manyàmahe halpårvagrahaõam anarthakam iti . yat tàvat ucyate udàttayaõi halgrahaõam nakàràntàrtham iti kriyate nyàse eva . dvinakàrakaþ nirde÷aþ . udàttayaõaþ halpårvàt na åïdhàtvoþ iti . yat api ucyate halpårvagrahaõànarthakyam ca samudàyàde÷atvàt iti . ayam asti kevalaþ àde÷aþ . bahutitavà . (P_6,1.176) KA_III.108.18-21 Ro_IV.510 ## . matubudàttatve regrahaõam kartavyam . à revàn etu naþ vi÷aþ . ## . treþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . trivatãþ yàjyànuvàkyàþ bhavanti . (P_6,1.177) KA_III.109.2-21 Ro_IV.510-512 iha kasmàt na bhavati . ki÷orãõàm , kumàrãõàm . hrasvàt iti vartate . iha api tarhi na pràpnoti . agnãnàm , vàyånàm . kim kàraõam . dãrghatve kçte hrasvàbhàvàt . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm svaraþ iti kim atra kartavyam . paratvàt dãrghatvam . evam tarhi ## . nàmsvare matau hrasvagrahaõam kartavyam . matau hrasvàntàt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . àha ayam hrasvàntàt na ca nàmi hrasvàntaþ asti . tatra bhåtapårvagatiþ vij¤àsyate : hrasvàntam yat bhåtapårvam iti . sàmpratikàbhàve bhåtapårvagatiþ vij¤àyate ayam ca asti sàmpratikaþ : tisçõàm , catasçõàm iti . na etat asti . ùañtricaturbhyaþ halàdiþ iti anena svareõa bhavitavyam . tasmin nitye pràpte iyam vibhàùà àrabhyate . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . ùañtricaturbhyaþ nàm udàttaþ bhavati . tataþ halàdiþ . halàdiþ ca vibhaktiþ udàttà bhavati ùañtricaturbhyaþ iti . idam tarhi tvam nçõam nçpate jàyase ÷uciþ . nanu ca atra api nç ca anyatarasyàm iti eùaþ svaraþ bàdhakaþ bhaviùyati . na sidhyati . na sidhyati . kim kàraõam . jhalgrahaõam tatra anuvartate . kim punaþ kàraõam jhalgrahaõam tatra anuvartate . iha mà bhåt . nrà nre . udàttayaõaþ halpårvàt iti eùaþ svaraþ atra svaraþ bàdhakaþ bhaviùyati . idam tarhi nari . na ekam udàharam hrasvagrahaõam prayojayati . yadi etàvat prayojanam syàt nàm iti eva bråyàt . tatra vacanàt bhåtapårvagatiþ vij¤àsyate . hrasvàntam yat bhåtapårvam iti . atha và na evam vij¤àyate . nàm svarau matau hrasvagrahaõam kartavyam iti . katham tarhi . nàmsvare matau hrasvàt iti vartate iti . (P_6,1.182) KA_III.109.23-110.11 Ro_IV.512-513 sau iti kim prathamaikavacanasya grahaõam àhosvit saptamãbahuvacanasya . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . purastàt eùaþ nirõayaþ saptamãbahuvacanasya grahaõam iti . iha api tat eva bhavitum arhati . yadi saptamãbahuvacanasya grahaõam tàbhyàm bràhmaõàbhyàm , yàbhyàm bràhmaõàbhyàm atra na pràpnoti . vidhiþ api atra na sidhyati . kim kàraõam . na hi etat bhavati yat sau råpam . idam tarhi tebhyaþ bràhmaõebhyaþ , yebhyaþ bràhmaõebhyaþ . vidhiþ ca sidddhaþ bhavati pratiùedhaþ tu na pràpnoti . asti punaþ kim cit sati iùñam saïgçhãtam bhavati àhosvit doùàntam eva . asti iti àha . iha yàbhyaþ bràhmaõãbhyaþ , tàbhyaþ bràhmaõãbhyaþ iti vidhiþ ca sidddhaþ bhavati pratiùedhaþ ca . asti tarhi prathamaikavacanasya grahaõam . yadi prathamaikavacanasya grahaõam tena iti svaraþ puüsi na sidhyati . na ca ava÷yam puüsi eva striyàm puüsi napuüsake ca . tena bràhmaõena tayà bràhmaõyà tena kuõóena iti . saptamãbahuvacanasya grahaõe api eùaþ doùaþ . tasmàt ubhàbhyàm eva pratiùedhe yattatadoþ ca grahaõam kartavyam . na go÷vansàvavarõaràóaïkruïkçdbhyaþ yattadoþ ca iti . (P_6,1.185) KA_III.13-24 Ro_IV.514-515 ## . titi pratyayagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . étaþ it dhàtoþ . kirati , girati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na eùaþ takàraþ . kaþ tarhi . dakàraþ . yadi dakàraþ àntaryataþ dãrghasya dãrghaþ pràpnoti . bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti evam na bhaviùyati . yadi bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti ucyate adasaþ aseþ dàt u daþ maþ , amåbhyàm iti atra na pràpnoti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati ukàreõa bhàvyamànena savarõànàm grahaõam iti yat ayam divaþ ut iti ukàram taparam karoti . evamartham eva tarhi pratyayagrahaõam kartavyam atra mà bhåt iti . na eùaþ takàharaþ . kaþ tarhi . dakàraþ . yadi dakàraþ na j¤àpakam bhavati . evam tarhi taparaþ tatkàlasya iti dakàraþ api cartvabhåtaþ nirdi÷yate . yadi evam cartvasya asiddhatvàt ha÷i ca iti uttvam pràpnoti . sautraþ nirde÷aþ . atha và asaühitayà nirde÷aþ kariùyate . aõudit savarõasya ca apratyayaþ , ttaparaþ tatkàlasya iti . (P_6,1.186.1) KA_III.111.3-16 Ro_IV.515-517 adupade÷àt iti kim idam vij¤àyate . akàraþ yaþ upade÷aþ iti àhosvit akàràntam yat upade÷aþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate akàraþ yaþ upade÷aþ iti hataþ , hathaþ iti atra api pràpnoti . atha vij¤àyate akàràntam yat upade÷aþ iti na doùaþ bhavati . nanu ca akàràntam yat upade÷aþ iti vij¤àyamàne api atra api pràpnoti . etat api hi vyapade÷ivadbhàvena akàràntam bhavati upade÷e . arthavatà vyapade÷ivadbhàvaþ . yadi tarhi akàràntam yat upade÷aþ iti vij¤àyate mà hi dhukùàtàm , mà hi dhuùàthàm atra api pràpnoti . astu . anudàttatve kçte lope udàttanivçttisvareõa siddham . na sidhyati . idam iha sampradhàryam . adnudàttatvam kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt lopaþ . evam tarhi idam adya lasàrvadhàdukànudàttatvam pratyayasvarasya apavàdaþ . na ca apavàdaviùaye utsargaþ abhinivi÷ate . pårvam hi apavàdàþ abhinivi÷ante pa÷càt utsargàþ . prakalpya và apavàdaviùayam tataþ utasrgaþ abhinivi÷ate . tat na tàvat atra kadà cit pratyayasvaraþ bhavati . apavàdaviùayam lasàrvadhàtukànudàttatvam pratãkùate . tatra ànudàttatvam kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt lopaþ . yadi api paratvàt lopaþ saþ asau avidyamànodàtte anudàtte udàttaþ lupyate . (P_6,1.186.2) KA_III.111.17-23 Ro_IV.517 ## . tàsyàdibhyaþ anudàttatve saptamãnirde÷aþ kartavyaþ . lasàrvadhàtuke iti vaktavyam . kim prayojanam . abhyastasijarthaþ . abhyastànàm àdiþ udàttaþ bhavati lasàrvadhàtuke . sijantasya àdiþ udàttaþ bhavati lasàrvadhàtuke . lasàrvadhàtukam iti ucyamàne tasya eva àdyudàttatvam syàt . yadi saptamãnirde÷aþ kriyate tàsyàdãnàm eva anudàttatvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . tàsiyàdibhyaþ iti eùà pa¤camã lasàrvadhàtuke iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . (P_6,1.186.3) KA_III.111.24-113.8 Ro_IV.518-520 ## . citsvaràt tàsyàdibhyaþ anudàttatvam bhavati vipratiùedhena . citsvarasya avakà÷aþ calanaþ , copanaþ . tàsyàdibhyaþ anudàttatvasya avakà÷aþ . àste ÷ete . iha ubhayam pràpnoti . àsãnaþ , ÷ayànaþ . tàsyàdibhyaþ anudàttatvam bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . kim kàraõam . dvikàryayogaþ hi vipratiùedhaþ . na ca atra ekaþ dvikàryayuktaþ . àdeþ anudàttatvam antasya udàttatvam . na ava÷yam dvikàryayogaþ eva vipratiùedhaþ . kim tarhi. asambhavaþ api . nanu ca atra api asti sambhavaþ . àdeþ anudàttatvam antasya udàttatvam iti . asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . na eùaþ asti sambhavaþ . vakùyati etat svaravidhau saïghàtaþ kàryã bhavati iti . ## . mukaþ ca upasaïkhyànam kartavyam . pacamànaþ , yajamànaþ . mukà vyavahitatvàt adupade÷àt lasàrvadhàtukam anudàttam bhavati iti anudàttatvam na pràpnoti . nanu ca ayam muk adupade÷abhaktaþ adupade÷agrahaõena gràhiùyate . na sidhyati . aïgasya muk ucyate vikaraõàntam ca aïgam . saþ asau saïghàtabhaktaþ a÷akyaþ muk adupade÷agrahaõena grahãtum . atha ayam adbhaktaþ syàt gçhyeta ayam adupade÷agrahaõena . bàóham gçhyeta . adbhaktaþ tarhi bhaviùyati . tat katham . vakùyati etasya parihàram . ## . itaþ ca upasaïkhyànam kartavyam . idbhiþ ca vyavahitatvàt anudàttatvam na pràpnoti . pacataþ , pañhataþ . ## . anekàntàþ anubandhàþ . yadi anekàntàþ anubandhàþ adiprabhçtijuhotyàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . attaþ , juhutaþ iti . adupade÷àt iti anudàttatvam pràpnoti . ## . tatra adiprabhçtibhyaþ juhotyàdibhyaþ apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . anudàttatvam kasmàt na bhavati . sthànyàde÷àbhàvàt . na eva atra sthàninam na eva àde÷am pa÷yàmaþ . ## . atha và yat ayam anudàttaïidgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na luptavikaraõebhyaþ anudàttatvam bhavati iti . na etat asti j¤àpakam . ÷nanartham etat syàt . vindàte , khindàte . yat tarhi ïidgrahaõam karoti . na hi ÷namvikaraõaþ ïit bhavati . ïitaþ anudàttatve vikaraõebhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . cinutaþ , sunutaþ , lunãtaþ , punãtaþ . ïitaþ iti anudàttatvam pràpnoti . #<ïitaþ anudàttatve vikaraõebhyaþ apratiùedhaþ sarvasya upade÷avi÷eùaõatvàt># . ïitaþ anudàttatve vikaraõebhyaþ apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . anudàttatvam kasmàt na bhavati . sarvasya upade÷avi÷eùaõatvàt . sarvam upade÷agrahaõena vi÷eùayiùyàmaþ . upade÷e anudàttetaþ , upade÷e ïitaþ , upade÷e akàràntàt . (P_6,1.187) KA_III.113.10-12 Ro_IV.520-521 ## . sicaþ àdyudàttatve aniñaþ pitaþ upasaïkhyànam kartavyam . mà hi karùam , mà hi kàrùam . aniñaþ iti kimartham . mà hi laviùam . (P_6,1.188) KA_III.113.14-17 Ro_IV.521 ## . svapàdãnàm vàvacanàt abhyastasvaraþ bhavati vipratiùedhena . svapàdãnàm vàvacanasya avakà÷aþ svapanti ÷vasanti . abhyastasvarasya avakà÷aþ dadati , dadhati . iha ubhayam pràpnoti . jagrati . abhyastasvaraþ bhavati vipratiùedhena . (P_6,1.190) KA_III.113.19-22 Ro_IV.521 ## . anudàtte ca iti bahuvrãhinirde÷aþ kartavyaþ . avidyamànodàtte iti vaktavyam . kim prayojanam . lopayaõàde÷àrtham . lopayaõàde÷ayoþ kçtayoþ àdyudàttatvam yathà syàt . mà hi dadhàt . dadhàti atra . (P_6,1.191.1) KA_III.114.2-3 Ro_IV.522 ## . sarvasvaraþ anackasya iti vaktavyam . iha mà bhåt sarvake . (P_6,1.191.2) KA_III.114.6-115.2 Ro_IV.522-525 bhyàdigrahaõam kimartham . iha mà bhåt . dadàti dadhàti . na etat asti prayojanam . abhyastasvaraþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . antataþ ubhayam syàt . anavakà÷àþ khalu api vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti sàvakà÷aþ ca abhyastasvaraþ . kaþ avakà÷aþ . mimãte . atha pratyayagrahaõam kimartham . pratyayàt pårvasya udàttatvam yathà syàt . àñaþ pårvasya mà bhåt iti . bibhayàni . na ca eva asti vi÷eùaþ pratyayàt và pårvasya udàttatve sati àñaþ và . api ca pidbhaktaþ pidgrahaõena gràhiùyate . idam tarhi prayojanam . pratyayàt pårvasya udàttatvam yathà syàt . àñaþ eva mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . pidbhaktaþ pidgrahaõena gràhiùyate . evam tarhi siddhe sati yat pratyayagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ svaravidhau saïghàtaþ kàryã bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . citsvaràt tàsyàdibhyaþ anudàttatvam vipratiùedhena iti uktam . tat upapannam bhavati . atha pårvagrahaõam kimartham na tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti pårvasya eva bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat pårvagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ svaravidhau saptamyaþ tadantasaptamyaþ bhavanti iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . upottamam riti ridantasya . caïi anyatarasyàm caïantasya . yadi etat j¤àpyate caturaþ ÷asi iti ÷asantasya api pràpnoti . ÷asgrahaõasàmarthyàt na bhaviùyati . itarathà hi tatra eva ayam bråyàt åóidampadàdyappumraidyubhyaþ caturbhyaþ ca iti . atha pidgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . jàgrati. na etat asti prayojanam . bhavati eva atra pårveõa . idam tarhi prayojanam daridrati . àkàreõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . lope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàd vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ svarasandhim prati na sthànivat iti . (P_6,1.195) KA_III.115.4-21 Ro_IV.525-526 ## . yaki rapare upasaïkhyànamkartavyam . stãryate svayam eva . ## . upade÷e iti vaktavyam . ## . upade÷avacane janàdãnàm svaraþ na sidhyati . jayate svayam eva . jàyate svayam eva . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . ajantànàm kartçyaki và àdiþ udàttaþ bhavati . cãyate svayam eva . ciyate svayam eva . jayate svayam eva . jàyate svayam eva . tataþ upade÷e . upade÷e ca ajantànàm kartçyaki và àdiþ udàttaþ bhavati . stãryate svayam eva . stãryate svayam eva . tat tarhi upade÷agrahaõam kartavyam . na hi antareõa upade÷agrahaõam yogàïgam jàyate . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . tàsyanudàttenïidadupade÷àt lasàrvadhàtukam anudàttam ahnviïoþ iti . nanu ca uktam upade÷avacane janàdãnàm svaraþ na sidhyati iti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate upade÷avacane janàdãnàm svaraþ na sidhyati iti . katham tarhi . janàdãnàm api àttve upade÷avacanam kartavyam . tat tarhi tatra upade÷agrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . anudàttopade÷avanatitanotyàdãnàm anunàsikalopaþ jhali kïiti iti . (P_6,1.196) KA_III.115.23-116.1 Ro_IV.526 seógrahaõam kimartham na thali iñ antaþ và iti ucyeta . iñ antaþ và iti ucyamàne iha api prasajyeta papaktha . na etat asti prayojanam . acaþ iti vartate . idam tarhi prayojanam yayàtha iti . (P_6,1.204) KA_III.116.3-21 Ro_IV.527-528 kimartham idam ucyate na ¤niti àdiþ nityam iti eva siddham . ¤niti iti ucyate na ca atra ¤nitam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõapratiùedhaþ . aïgàdhikàroktasya saþ pratiùedhaþ na lumatà aïgasya iti . ataþ uttaram pañhati ## . upamànasya àdyudàttavacanam j¤àpakàrtham kriyate . kim j¤àpyate . etat j¤àpayati àcàryaþ anubandhalakùaõe svare pratyayalakùaõam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . gargaþ , vatsaþ , bidaþ , urvàþ , uùñragrãvaþ , vàmarajjuþ : ¤niti iti àdyudàttatvam mà bhåt iti . iha ca : atrayaþ iti : taddhitasya kitaþ iti antodàttatvam na bhavati . yadi anubandhalakùaõe iti ucyate pathipriyaþ , mathipriyaþ iti : pathimathoþ sarvanàmasthàne iti àdyudàttatvam pràpnoti . evam tarhi àcàryaþ j¤àpayati svare pratyayalakùaõam na bhavati iti . evam api sarpiþ àgaccha , sapta àgacchata iti : àmantritasya ca iti àdyudàttatvam na pràpnoti . iha ca : ma hi datàm , ma hi dhatàm : àdiþ sicaþ anyatarasyàm iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ saptamãnirdiùñe svare pratyayalakùaõam na bhavati iti . evam api sarvastomaþ , sarvapçùñhaþ : sarvasya supi iti àdyudàttatvam na pràpnoti . astu tarhi anubandhalakùaõe iti eva . katham pathipriyaþ , mathipriyaþ . vaktavyam eva etat : pathimathoþ sarvanàmasthàne luki lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti . (P_6,1.205) KA_III.116.23-117.12 Ro_IV.529-530 ## . niùñhàyàm ya¤i dãrghatve pratiùedhaþ vaktavyaþ . dattàbhyàm , guptàbhyàm . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgaþ atra dãrghaþ , antaraïgaþ svaraþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . antareõa pratiùedham antareõa ca etàm paribhàùàm siddham . katham . na evam vij¤àyate na cet àkàràntà niùñhà iti . katham tarhi . na cet àkàràt parà niùñhà iti . yadi evam nirde÷aþ ca eva na upapadyate . na hi eùà àkàràt parà pa¤camã yuktà . iha ca pràpnoti . àptaþ , ràddhaþ iti . evam tarhi na cet avarõàt parà niùñhà iti . bhavet nirde÷aþ upapannaþ . iha tu pràpnoti . àptaþ , ràddhaþ iti . iha ca na pràpnoti . yataþ , rataþ . evam tarhi vihitavi÷eùaõam akàragrahaõam . na cet akàràràntàt vihità niùñhà iti . evam api dattaþ , atra na pràpnoti iha ca pràpnoti . àptaþ , ràddhaþ iti . evam tarhi kàryivi÷eùaõam akàragrahaõam . na cet àkàràraþ kàryã bhavati . evam api adya aùñaþ , kadà aùñaþ , atra na pràpnoti . tasmàt suùñhu ucyate niùñhàyàm ya¤i dãrghatve pratiùedhaþ , na và bahiraïgalakùaõatvàt iti . (P_6,1.207) KA_III.117.14-19 Ro_IV.530 kim nipàtyate . #<à÷ite kartari nipàtanam upadhàdãrhatvam àdyudàttatvam ca># . à÷itaþ iti ktaþ kartari nipàtyate upadhàdãrhatvam . à÷itavàn à÷itaþ . àdyudàttatvam ca nipàtyate . àdyudàttatvam anipàtyam . adhikàràt siddham . upadhàdãrhatvam anipàtyam . àïpårvasya prayogaþ . yadi evam avagrahaþ pràpnoti . na lakùaõena padakàràþ anuvartyàþ . padkàraiþ nàma lakùaõam anuvartyam . yathàlakùaõam padam kartavyam . (P_6,1.208, 215) KA_III.117.22-118.3 Ro_IV.531 kim iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham và apràpte . yadi sa¤j¤àyàm upamànam , niùñhà ca dvyac anàt iti nitye pràpte àrambhaþ tata pràpte anyatra và apràpte . ## . veõuriktayoþ apràpte vibhàùà pràpte nityaþ vidhiþ . veõuþ iva veõuþ . riktaþ nàma kaþ cit . (P_6,1.217) KA_III.118.5-8 Ro_IV. 531 upottamagrahaõam kimarthan na riti pårvam iti eva ucyeta . tatra ayam api arthaþ . matoþ pårvam àt sa¤j¤àyàm striyàm iti atra pårvagrahaõam na kartavyam bhavati . evam tarhi upottamagrahaõam uttaràrtham . caïi anyatarasyàm upottamam iti eva . iha mà bhåt . mà hi sma dadhat . (P_6,1.220-221) KA_III.118.11-15 Ro_IV.532 kimartham idam ucyate na vatyàþ iti eva ucyate . vatyàþ iti iyati ucyamàne ràjavatã , atra api prasajyeta . atha avatyàþ iti ucyamàne kasmàt eva atra na bhavati . asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt na eùaþ avatã÷abdaþ . kaþ tarhi . anvatã÷abdaþ . yathà eva tarhi nalopasya asiddhatvàt na avatã÷abdaþ evam vatvasya api asiddhatvàt na avatã÷abdaþ . à÷rayàt siddhatvam syàt . (P_6,1.222) KA_III.118.17-119.14 Ro_IV.532-534 ## . cusvaraþ ataddhite iti vaktavyam . iha mà bhåt . dàdhãcaþ , màdhåcaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pratyayasvaraþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . sthànàntarapràptaþ cusvaraþ . pratyayasvarasya apavàdaþ anudàttau suppitau iti . anudàttau suppitau iti asya udàttanivçttisvaraþ . udàttanivçttisvarasya cusvaraþ . saþ yathà eva udàttanivçttisvaram bàdhate evam pratyayasvaram api bàdheta . na atra udàttanivçttisvaraþ pràpnoti . kim kàraõam . na go÷vansàvavarõa iti pratiùedhàt . na eùaþ udàttanivçttisvarasya pratiùedhaþ . kasya tarhi . tçtãyàdisvarasya . yatra tarhi tçtãyàdisvaraþ na asti dadhãcaþ pa÷ya iti . evam tarhi na tçtãyàdilakùaõasya pratiùedham ùiùmaþ . kim tarhi . yena kena cit lakùaõena pràptasya vibhaktisvarasya pratiùedham . yadi vibhaktisvarasya pratiùedhaþ vçkùavàn , plakùavàn atra na pràpnoti . matubgrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . hrasvanuóbhyàm matup iti . yadi tat anuvartate vetasvàn iti atra pràpnoti . matubgrahaõam anuvartate ómatup ca eùaþ . yadi tari matubgrahaõe ómatupaþ grahaõam na bhavati vetasvàn iti atra vatvam na pràpnoti . sàmànyagrahaõam vatve iha punaþ vi÷iùñasya grahaõam . yatra tarhi vibhaktiþ na asti dadhãcã iti . yadi punaþ ayam udàttanivçttisvarasya api pratiùedhaþ vij¤àyeta . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta kumàrã iti . sati÷iùñaþ khalu api cusvaraþ . katham . cau iti ucyate . yatra asya etat råpam . ajàdau asarvanàmasthàne abhinirvçtte akàralope nakàralope ca . tasmàt suùthu ucyate coþ ataddhite iti . (P_6,1.223) KA_III.119.16-120.24 Ro_IV.534-537 ## . samàsàntodàttatve vya¤janànteùu upasaïkhyànam kartavyam : ràjadçùat, bràhmaõasamit . ## . atha và halsvarapràptau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kimartham idam ubhayam ucyate na halsvarapràptau avidyamànavat iti eva ucyate svarapràptau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti và . dvirbaddham subaddham bhavati iti . yadi halsvarapràptau vya¤janam avidyamànavat iti ucyate dadhi , udàttàt anudàttasya svaritaþ iti svaritatvam na pràpnoti . udàttàt ca svaravidhau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . liti pratyayàt pårvam udàttam bhavati iti iha eva syàt : bhaurikividham , bhaulikividham . cikãrùakaþ , jihãrùakaþ iti atra na syàt . ¤niti àdiþ nityam iti iha eva syàt : ahicumbukàyaniþ , àgnive÷yaþ . gàrgyaþ , kçtiþ iti atra na syàt . dhàtoþ antaþ udàttaþ bhavati iti iha eva syàt årõoti . pacati iti atra na syàt . idam tàvat yat ucyate halsvarapràptau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti katham hi halaþ nàma svarapràptiþ syàt . tat ca api bruvatà udàttàt ca svaravidhau iti vaktavyam . tathà anudàttàdeþ antodàttàt ca yat ucyate tat vya¤janàdeþ vya¤janàntàt ca na pràpnoti . yadi punaþ svaravidhau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti ucyeta . atha svaravidhau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti ucyamàne anudàttàdeþ antodàttàt ca yat ucyate tat kim siddham bhavati vya¤janàdeþ vya¤janàntàt ca . bàóham siddham . katham . svaravidhiþ iti sarvavibhaktyantaþ samàsaþ : svareõa vidhiþ svaravidhiþ , svarasya vidhiþ svaravidhiþ iti . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . uda÷vitvàn ghoùaþ , vidyutvàn balàhakaþ iti . hrasvanuóbhyàm matup iti eùaþ svaraþ prasajyeta . astu tarhi halsvarapràptau vya¤janam avidyamànavat bhavati iti . nanu ca uktam katham hi halaþ nàma svarapràptiþ syàt . uccaiþ udàttaþ , nãcaiþ anudàttaþ iti atra ùaùñhãnirdiùñam ajgrahaõam nivçttam . tasmin nivçtte halaþ api svarapràptiþ bhavati . yat api ucyate udàttàt ca svaravidhau iti vaktavyam iti . na vaktavyam . na idam pàribhàùikasya anudàttasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam . avidyamànodàttam anudàttam . tasya svaritaþ iti . yat api ucyate tat vya¤janàdeþ vya¤janàntàt ca na pràpnoti iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati siddham tat bhavati vya¤janàdeþ vya¤janàntàt ca iti yat ayam na uttarapade anudàttàdau iti uktvà apçthivãrudralkpåùamanthiùu iti pratiùedham ÷àsti . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùà yat ayam yataþ anàvaþ iti nàvaþ pratiùedham ÷àsti . (P_6,2.1) KA_III.121.2-123.3 Ro_IV.538-542 kimartham idam ucyate . ## . sukçt àcàryaþ samàsàntodàttatve pràpte bahuvrãhisvaram apavàdam ÷àsti . na etat asti prayojanam . ## . na¤subhyàm iti etat niyamàrtham bhaviùyati . na¤subhyàm eva bahuvrãheþ antaþ udàttaþ bhavati na anyasya iti . evam api kutat etat pårvapadaprakçtisvaratvam bhaviùyati na punaþ parasya iti . ## . ÷iteþ nityàbahvac iti etat niyamàrtham bhaviùyati . ÷iteþ eva na anyataþ iti . yat tàvat ucyate na¤subhyàm niyamàrtham iti ## . udarà÷veùuùu kùepe iti etasmin pràpte tataþ etat ucyate . yat api ucyate parasya ÷iti÷àsanàt iti ## . parasya eùaþ niyamaþ syàt . ÷iteþ nityàbahvac iti . yadi pårvapadaprakçtisvaram samàsàntodàttatvam bàdhate capriyaþ vàpriyaþ , atra api pràpnoti . ##. antodàttatvam cavàpriye siddham . kutaþ . sambhavàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati . asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà . dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave pårvapadaprakçtisvaram samàsàntodàttatvam bàdhiùyate . evam tarhi ##. bahuvrãhau prkçtyà pårvapadam prakçtisvaram bhavati iti . kim ca prakçtam . udàttaþ iti ca vartate . evam api kàryapriyaþ , hàryapriyaþ , atra na pràpnoti . svarite api udàttaþ asti . atha và svaritagrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . tit svaritam iti . ##. antareõa api bahuvrãhigrahaõam siddham . tatpuruùe kasmàt na bhavati . tatpuruùe tulyàrthatçtãyàsaptamyupamànàvyayadvitãyàkçtyàþ iti etat niyamàrtham bhaviùyati . dvigau tarhi kasmàt na bhavati . igante dvigau iti etat niyamàrtham bhaviùyati . dvandve tarhi pràpnoti . ràjanyabahuvacanadvandve andhakavçùõiùu iti etat niyamàrtham bhaviùyati . avyayãbhàve tarhi pràpnoti . paripratyupàpàþ varjyamànàhoràtràvayaveùu iti etat niyamàrtham bhaviùyati . evam api kutaþ etat evam niyamaþ bhaviùyati eteùàm eva tatpuruùàdiùu iti na punaþ evam niyamaþ syàt eteùàm tatpuruùàdiùu eva iti . ## . iùñataþ ca avadhàraõam bhaviùyati . eteùàm tarhi bahuvrãheþ ca paryàyaþ pràpnoti . ##. yat ayam dvitribhyàm pàddanmårdhasu bahuvrãhau diùñivitasyoþ ca iti siddhe paryàye paryàyam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na paryàyaþ bhavati iti . ##. udàtte etat j¤àpakam syàt . ##. svaritena samàve÷aþ pràpnoti . svarite api udàttaþ asti . ##. (P_6,2.2) KA_III.123.5-21 Ro_IV.542-543 ## . tatpuruùe vibhaktiprakçtisvaratve karmadhàraye pratiùedhaþ vaktavyaþ . paramam kàrakam paramakàrakam paramena kàrakeõa paramakàrakeõa , parame kàrake paramakàrake . ## . siddham etat . katham . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti pratipadam yaþ dvitãyàtçtãyàsaptamãsamàsaþ tasya grahaõam lakùaõoktaþ ca ayam . avyaye parigaõanam kartavyam . ## . avyaye na¤kunipàtànàm iti vaktavyam . na¤ . abràhmaõaþ , avçùalaþ . na¤ . ku . kubràhmaõaþ , kuvçùalaþ . ku . nipàta . niùkau÷àmbiþ , nirvàràõasiþ . kva mà bhåt . snàtvàkàlakaþ , pãtvàsthirakaþ . ## . ktvàyàm và pratiùedhaþ vaktavyaþ . snàtvàkàlakaþ , pãtvàsthirakaþ . ubhayam na vaktavyam . ## . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . ava÷yam atra samàsàrtham lyababhàvàrtham ca nipàtanam kartavyam . tena eva yatnena svaraþ bhaviùyati . (P_6,2.11) KA_III.123.23-124.12 Ro_IV.544 ## . sadç÷agrahaõam anarthakam . kim kàraõam . tçtãyàsamàsavacanàt . sadç÷a÷abdena tçtãyàsamàsaþ ucyate . tatra tçtãyàpårvapadam prakçtisvaram bhavati iti eva siddham . ùaùñhyartham tarhi idam vaktavyam . pituþ sadç÷aþ pitçsadç÷aþ iti . #<ùaùñhyartham iti cet tçtãyàsamàsavacanànarthakyam># . ùaùñhyartham iti cet tçtãyàsamàsavacanam anarthakam syàt . kim kàraõam . iha asmàbhiþ trai÷abdyam sàdhyam . pitrà sadç÷aþ pituþ sadç÷aþ pitçsadç÷aþ iti . tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayoþ ekena vigrahaþ apareõa samàsaþ bhaviùyati aviravikanyàyena . tat yathà aveþ màüsam iti vigçhya avika÷abdàt utpattiþ bhavati , àvikam iti evam pituþ sadç÷aþ iti vigçhya pitçsadç÷aþ iti bhaviùyati pitrà sadç÷aþ iti vigçhya vàkyam eva . ava÷yam tçtãyàsamàsaþ vaktavyaþ yatra ùaùñhyarthaþ na asti tadartham . bhojanasadç÷aþ , adhayayanasadç÷aþ iti . yadi tarhi tasya nibandhanam asti tat eva vaktavyam idam na vaktavyam . idam api ava÷yam vaktavyam yatra ùaùñhã ÷råyate tadartham . dàsyàþsadç÷aþ , vçùalyàþsadç÷aþ iti . (P_6,2.29) KA_III.124.14-19 Ro_IV.545 ## . igantaprakçtisvaratve yaõguõayoþ upasaïkhyànam kartavyam . pa¤càratnyaþ , da÷àratanyaþ . yaõguõayoþ kçtayoþ igante dvigau iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgau yaõguõau . antaraïgaþ svaraþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_6,2.33) KA_III.124.21-125.8 Ro_IV.545-546 ## . paripratyupàpebhyaþ vanam samàse iti etat bhavati vipratiùedhena . paripratyupàpàþ varjyamànàhoràtàvayaveùu iti asya avakà÷aþ paritrigartam, parisauvãram . vanam samàse iti asya avakà÷aþ pravaõe yaùñavyam . iha ubhayam pràpnoti parivanam apavanam . vanam samàse iti etat bhavati vipratiùedhena . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . vanasyàndodàttatvavacanam tadapavàdanivçttyartham . siddham atra antodàttatvam utsargeõa eva . tasya punarvacane etat prayojanam . ye anye tadapavàdàþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . saþ yathà eva tadapavàdam avyayasvaram bàdhate evam idam api bàdhiùyate . (P_6,2.36) KA_III.125.10-16 Ro_IV.546-547 #<àcàryopasarjane anekasya api pårvapadatvàt sandehaþ># . àcàryopasarjane anekasya api pårvapadatvàt sandehaþ bhavati . àpi÷alapàõinãyavyàóãyagautamãyàþ . ekam padam varjayitvà sarvàõi pårvapadàni . tatra na j¤àyate kasya pårvapadasya prakçtisvareõa bhavitavyam iti . ## . tat yathà loke , amãùàm bràhmaõànàm pårvam ànaya iti yaþ sarvapårvaþ saþ ànãyate evam iha api yat sarvapårvapadam tasya prakçtisvaratvam bhaviùyati . (P_6,2.38) KA_III.125.19-21 Ro_IV.547 kimartham mahataþ pravçddha÷abde uttarapade pårvapadaprakçtisvaratvam ucyate na karmadhàraye aniùñhà iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . ÷reõyàdisamàse evat tat iha mà bhåt , mahàniraùñaþ dakùiõà dãyate . (P_6,2.42) KA_III.126.3-14 Ro_IV.547-549 ## . kuruvçjyoþ gàrhapate iti vaktavyam . kurugàrhapatam , vçjigàçhapatam . kurugàrhapatariktarurvasåtajaratya÷lãladçóharåpàpàrevaóavàtailikadråþpaõyakamabalaþ dàsãbhàràdãnàm iti vaktavyam . iha api yathà syàt . devahåtiþ , devanãtiþ , vasunãtiþ , oùadhiþ , candramàþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . kurugàrhapatariktarurvasåtajaratya÷lãladçóharåpàpàrevaóavàtailikadråþpaõyakamabalaþ iti . tataþ dàsãbhàràõàm ca iti . tatra bahuvacananirde÷àt dàsãbhàràdãnàm iti vij¤àsyate . ## . paõyakambalaþ sa¤j¤àyàm iti vaktavyam . yaþ paõitavyaþ kambalaþ paõyakambalaþ eva asau bhavati . aparaþ àha : paõyakambalaþ eva yathà syàt . kva mà bhåt . paõyagavaþ , paõyahastã . (P_6,2.47) KA_III.126.16-20 Ro_IV.549 ahãne iti kimartham . kàntàràtãtaþ , yojanàtãtaþ . ## . ahãne dvitãyà anupasarge iti vaktavyam . iha mà bhåt . sukhapràptaþ , duþkhapràptaþ . tat tarhi vaktavyam . yadi api etat ucyate atha và etarhi ahãnagrahaõam na kariùyate . iha api kàntàràtãtaþ , yojanàtãtaþ iti anupasarge iti eva siddham . (P_6,2.49) KA_III.126.22-128.14 Ro_IV.550-555 anantaraþ iti kimartham . iha mà bhåt . abhyuddhçtam , upasamàhçtam . ## . gateþ anantaragrahaõam anarthakam . kim kàraõam . gatiþ gatau anudàttavacanàt . gatau parataþ gateþ anudàttatvam ucyate . tat bàdhakam bhaviùyati . ##. tatra yasya gateþ aprakçtisvaratvam tasmàt antodàttatvam pràpnoti antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti . ## . prakçtisvaravacanasàmarthyàt hi antodàttatvam na bhaviùyati . yadi hi syàt prakçtisvaravacanam idànãm kimartham syàt . ## . prakçtisvaravacanam kimartham iti cet ekagatyartham . yatra ekaþ gatiþ tadartham etat syàt . prakçtam , prahçtam . evamartham eva tarhi anantagrahaõam kartavyam atra yathà syàt . kriyamàõe api vai anantagrahaõe atra na sidhyati . kim kàraõam . gatiþ anantaraþ pårvapadam prakçtisvaram bhavati iti ucyate . yaþ ca atra gatiþ anantaraþ na asau pårvapadam yaþ ca pårvapadam na asau anantaraþ . apårvapadàrtham tarhi idam vaktavyam . apårvapadasya api gateþ prakçtisvaratvam yathà syàt . ## .apårvapadàrtham iti cet kàrake atiprasaïgaþ bhavati . àgataþ , dåràdàgataþ . saþ yathà eva gatipårvapadasya bhavati evam kàrakapårvapadasya api pràpnoti . ## . siddham etat . katham .yat tat gateþ antodàttàprasaïgàt antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti etat gateþ na prasaïktavyam . kim kçtam bhavati . kçtsvaràpavàdaþ ayam bhavati . tatra gatiþ anantaraþ iti asya avakà÷aþ prakçtam , prahçtam . antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti asya avakà÷aþ , dåràdgataþ , dåràdyàtaþ . iha ubhayam pràpnoti . àgataþ , dåràdàgataþ . antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti etat bhavati vipratiùedhena . ava÷yam gateþ tat prasaïktavyam bhedaþ prabhedaþ iti evamartham . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . antaþ thàthagha¤ktàjabitrakàõàm iti . tataþ ktaþ . ktàntam uttarapadam antodàttam bhavati . atra kàrakopapadagrahaõam . anuvartate gatigrahaõam nivçttam . atha và upariùñàd yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti såpamànàt ktaþ , sa¤j¤àyàm anàcitàdãnàm , pravçddhàdãnàm ca iti . tataþ vakùyàmi kàrakàt . kàrakàt ca ktàntam uttarapadam antodàttam bhavati . tataþ datta÷rutayoþ eva à÷iùi kàrakàt iti . evam ca kçtvà na arthaþ anantagrahaõena . katham abhyuddhçtam . ut haratikriyam vi÷inaùñi . udà vi÷iùñam abhiþ vi÷inaùñi . . tatra gatiþ anantaraþ iti ca pràpnoti gatiþ gatau iti ca . gatiþ anantaraþ iti asya avakà÷aþ prakçtam prahçtam . gatiþ gatau iti asya avakà÷aþ abhi ut harati , upa sam à dadhàti . iha ubhayam pràpnoti , abhyuddhçtam , upasamàhçtam . gatiþ gatau iti etat bhavati vipratiùedhena .evam tarhi siddhe sati yat anantaragrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . avataptenakulasthitam te etat , udakevi÷ãrõam te etat . sagatikena sanakulena samàsaþ siddhaþ bhavati . (P_6,2.50) KA_III.128.16-129.2 Ro_IV.555-556 kçdgrahaõam kimartham . yathà takàràdigrahõam kçdvi÷eùaõam vij¤àyeta . takàràdau niti kçti iti . atha akriyamàõe kçdgrahaõe kasya takàràdigrahõam vi÷eùaõam syàt . uttarapadavi÷eùaõam . tatra kaþ doùaþ . iha eva syàt pratarità prataritum . iha na syàt prakartà prakartum . ## . tàdau niti kçdgrahaõam anarthakam . kriyamàõe api kçdgrahaõe aniùñam ÷akyam vij¤àtum . takàràdau uttarapade niti kçti iti . akriyamàõe ca iùñam . nit yaþ takàràdiþ tadante uttarapade iti . yàvatà kriyamàõe api aniùñam vij¤àyate akriyamàõe ca iùñam akriyamàõe eva iùñam vij¤àsyàmaþ . ## .kçdupade÷e tarhi tàdyartham ióartham kçdgrahaõam kartavyam . kçdupade÷e yaþ takàràdiþ iti evam yathà vij¤àyeta . kim prayojanam . ióartham . ióàdau api siddham bhavati . pralavità pralavitum . (P_6,2.52.1) KA_III.129.4-21 Ro_IV.556-557 ## . anigantaprakçtisvaratve yaõàde÷e prakçtisvarabhàvaþ pràpnoti . pratyaï pratya¤cau pratya¤caþ . anigantavacanam idànãm kimartham syàt . ## . ayaõàdiùñàrtham etat syàt . yadà yaõàde÷aþ na . kadà ca yaõàde÷aþ na . yàdà ÷àkalam . ## . kim uktam . samàse ÷àkalam na bhavati iti . yatra tarhi a¤cateþ akàraþ lupyate : pratãcaþ pratãicà . cusvaraþ tatra bàdhakaþ bhaviùyati . ayam eva iùyate . vakùyati hi etat : coþ anigantaþ a¤catau vapratyaye iti . yat tarhi nyadhyoþ prakçtisvaram ÷àsti . eùaþ hi yaõàdiùñàrthaþ àrambhaþ . etat api ayaõàdiùñàrtham eva syàt . yadà yaõàde÷aþ na . kadà ca yaõàde÷aþ na . yàdà ÷àkalam . uktam và . kim uktam . samàse ÷àkalam na bhavati iti . yatra tarhi a¤cateþ akàraþ lupyate . adhãcaþ adhãcà . cusvaraþ tatra bàdhakaþ bhaviùyati . ayam eva iùyate . vakùyati he etat coþ anigantaþ a¤catau vapratyaye iti . yat tarhi neþ eva prakçtisvaram ÷àsti . eùaþ hi yaõàdiùñàrthaþ àrambhaþ . etat api ayaõàdiùñàrtham eva syàt . katham . akçte yaõàde÷a pårvapadaprakçtisvaratve kçte udàttasvaritoþ yaõaþ svaritaþ và anudàttasya iti eùaþ svaraþ siddhaþ bhavati . nyaï . tasmàt suùñhu ucyate anigantaprakçtisvaratve yaõàde÷e prakçtisvarabhàvaprasaïgaþ iti . (P_6,2.52.2) KA_III.129.22-131.14 Ro_IV.557-561 ## . cusvaràt anigantaþ a¤catau vapratyaye iti eùaþ svaraþ bhavati vipratiùedhena . cusvarasya avakà÷aþ dadhãcaþ pa÷ya . dadhãcà dadhãce . anigantaþ a¤catau vapratyaye iti asya avakà÷aþ paràï parà¤cau parà¤caþ . iha ubhayam pràpnoti . avàcà , avàce . avakà÷aþ iti etat bhavati vipratiùedhena . ## . na và etat vipratiùedhena api sidhyati . katham tarhi sidhyati . cusvarasya pårvapadaprakçtisvarabhàvini pratiùedhàt . cursvaraþ pårvapadaprakçtisvarabhàvinaþ pratiùedhyaþ . itarathà hi sarvàpavàdaþ cusvaraþ . akriyamàõe hi pratiùedhe sarvàpavàdaþ ayam cusvaraþ . katham . pratyayasvarasya apavàdaþ anudàttau suppitau iti . anudàttau suppitau iti asya udàttanivçttisvaraþ . udàttanivçttisvarasya cusvaraþ . saþ yathà eva udàttanivçttisvaram bàdhate evam anigantasvaram api bàdheta . yadi tàvat saïkhyàtaþ sàmyam ayam api caturthaþ . samàsàntodàttatvasya apavàdaþ avyayasvaraþ . avyayasvarasya kçtsvaraþ . kçtsvarasya ayam . ubhayoþ caturthayoþ yuktaþ vipratiùedhaþ . sati÷iùñaþ tarhi cusvaraþ . katham . cau iti ucyate . yatra asya etat råpam . ajàdau asarvanàmasthàne abhinirvçtte akàralope nakàralope ca . tasmàt suùthu ucyate na và cusvarasya pårvapadaprakçtisvarabhàvini pratiùedhàt itarathà hi sarvàpavàdaþ iti . ## . vibhaktisvaràt ãùatsvaràt ca kçtsvaraþ bhavati vipratiùedhena . vibhaktisvarasya avakà÷aþ akùa÷auõóaþ , strã÷auõóaþ . kçtsvarasya avakà÷aþ , idhmapravra÷canaþ . iha ubhayam pràpnoti pårvàhõesphoñakàþ . kçtsvaraþ bhavati vipratiùedhena . ãùatsvarasya avakà÷aþ , ãùatkaóàraþ , ãùatpiïgalaþ . kçtsvarasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti , ãùadbhedaþ . kçtsvaraþ bhavati vipratiùedhena . ## . citsvaràt hàrisvaraþ bhavati vipratiùedhena . citsvarasya avakà÷aþ , calanaþ , copanaþ . hàrisvarasya avakà÷aþ , yàj¤ikà÷vaþ , vaiyàkaraõahasã . iha ubhayam pràpnoti , pitçgavaþ, màtçgavaþ . hàrisvaraþ bhavati vipratiùedhena . ## . kçtsvaràt ca hàrisvaraþ bhavati vipratiùedhena . kçtsvarasya avakà÷aþ , idhmapravra÷canaþ . hàrisvarasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti , akùahçtaþ , vàóavahçtaþ . hàrisvaraþ bhavati vipratiùedhena . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . haraõapratiùedhaþ j¤àpakaþ kçtsvaràbhàdhakatvasya . yat ayam aharaõe iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na kçtsvaraþ hàrisvaram bàdhate iti . na etat asti j¤àpakam . anaþ bhàvakarmavacanaþ iti etasmin pràpte tata etat ucyate . yadi evam sàdhãyaþ j¤àpakam . kçtsvarasya apavàdaþ anaþ bhàvakarmavacanaþ iti . bàdhakam kila bàdhate kim punaþ tam . yuktasvaraþ ca kçtsvaràt bhavati vipratiùedhena . yuktasvarasya avakà÷aþ , govallavaþ , a÷vavallavaþ . kçtsvarasya saþ eva. iha ubhayam pràpnoti , gosaïkhyaþ , pa÷åsaïkhyaþ , a÷vasaïkhyaþ . yuktasvaraþ bhavati vipratiùedhena . (P_6,2.80) KA_III.131.16-25 Ro_IV.561-562 upamànam iti kimartham . ÷abdàrthaprakçtau eva iti iyati ucyamàne pårveõa atiprasaktam iti kçtvà niyamaþ ayam vij¤àyeta . tatra kaþ doùaþ . iha na syàt . puùphàrã phalahàrã . upamànagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha ÷abdàrthagrahaõam kimartham . upamànam prakçtau eva iti iyati ucyamàne iha api prasajyeta . vçkava¤cã vçkaprekùã . ÷abdàçthagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha prakçtigrahaõam kimartham . ÷abdàrthaprakçtiþ eva yaþ nityam tatra yathà syàt . iha mà bhåt . kokilabhivyàhàrã . atha evakàraþ kimarthaþ . niyamàrthaþ . na etat asti prayojanam . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa evakàram niyamàçthaþ bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi . yathà evam vij¤àyete : upamànam ÷abdàrthaprakçtau eva iti . mà evam vij¤àyãta : upamànam eva ÷abdàrthaprakçtau iti . ÷abdàrthaprakçtau hi upamànam ca anupamànam ca àdyudàttam iùyate : sàdhvadhyàã vilambàdhyàyã . (P_6,2.82) KA_III.132.2-6 Ro_IV.562 ## . je dãrghàntasya àdiþ udàttaþ bhavati iti etasmàt anytàt pårvam bahvacaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . je dãrghàntasya àdiþ udàttaþ bhavati iti asya avakà÷aþ kuñãjaþ , ÷amãjaþ . anytàt pårvam bahvacaþ iti asya avakà÷aþ upasarajaþ , mandurajaþ . iha ubhayam pràpnoti . àmalakãjaþ , balabhãjaþ . anytàt pårvam bahvacaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_6,2.91) KA_III.132.8-10 Ro_IV.562 #<àdyudàttaprakaraõe divodàsàdãnàm chandasi upasaïkhyànam># . àdyudàttaprakaraõe divodàsàdãnàm chandasi upasaïkhyànam kartavyam . divodàsàya gàyata vadhrya÷vàya dà÷uùe . (P_6,2.92-93) KA_III.132.13-21 Ro_IV.562-563 sarvagrahaõam kimartham . guõàt kàrtsnye iti iyati ucyamàne iha api prasajyeta parama÷uklaþ , paramakùçõa iti . sarvagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha guõagrahaõam kimartham . sarvam kàrtsnye iti iyati ucyamàne iha api prasajyeta sarvasauvarõaþ sarvaràjataþ iti . guõagrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . atha kàrtsnyagrahaõam kimartham . sarvam guõe iti iyati ucyamàne iha api prasajyeta sarveùàm ÷vetaþ sarva÷vetaþ iti . katham ca atra samàsaþ . ùaùñhãsubantena samasyate iti . guõena na iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . guõàt tareõa samàsaþ taralopaþ ca vaktavyaþ . sarveùàm ÷vetataraþ sarva÷vetaþ . (P_6,2.105) KA_III.133.2-5 Ro_IV.563-564 ayuktaþ ayam nirde÷aþ . na hi uttarapadam nàma vçddhiþ asti . katham tarhi nirde÷aþ kartavyaþ . vçddhimati uttarapade iti . saþ tarhi tathà nirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . na evam vij¤àyate . uttarapadam vçddhiþ uttarapadavçddhiþ , uttarapadavçddhau iti . katham tarhi . uttarapadasya vçddhiþ asmin saþ ayam uttarapadavçddhiþ , uttarapadavçddhau iti . (P_6,2.106) KA_III.133.7-14 Ro_IV.564 ## .bahuvrãhau vi÷vasya antodàttàt sa¤j¤àyàm mitràjinayoþ antaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . bahuvrãhau vi÷vam sa¤j¤àyàm iti asya avakà÷aþ , vi÷vadevaþ , vi÷vaya÷àþ . sa¤j¤àyàm mitràjinayoþ antaþ iti asya avakà÷aþ kulamitram , kulàjinam . iha ubhayam pràpnoti vi÷vamitraþ , vi÷vàjinaþ . sa¤j¤àyàm mitràjinayoþ antaþ iti etat bhavati vipratiùedhena . ## . antodàttaprakaraõe marudvçdhàdãnàm chandasi upasaïkhyànam kartavyam . marudvçdhaþ suvayàþ upatasthe . (P_6,2.107-108) KA_III.133.16-20 Ro_IV.564 ## . udarà÷veùuùu kùepe iti etasmàt na¤subhyàm iti etat bhavati vipratiùedhena . udarà÷veùuùu kùepe iti asya avakà÷aþ kuõóodaraþ , ghañodaraþ . na¤subhyàm iti asya avakà÷aþ ayavaþ , atilaþ , amàùaþ , suyavaþ , sutilaþ , sumàùaþ . iha ubhayam pràpnoti , anudaraþ , sådaraþ . na¤subhyàm iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_6,2.117) KA_III.133.22-134.3 Ro_IV.565 ## . soþ manasã alomoùasã iti etasmàt kapi pårvam iti etat bhavati vipratiùedhena . soþ manasã alomoùasã iti etasya avakà÷aþ su÷armàõam adhi nàvam ruheyam . su÷armà asi supratiùñhànaþ . susrotàþ , supayàþ , suvarcàþ . kapi pårvam iti asya avakà÷aþ ayavakaþ . iha ubhayam pràpnoti su÷armakaþ , susrotakaþ . kapi pårvam iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_6,2.121) KA_III.134.5-9 Ro_IV.565 ## . pårvàdibhyaþ kålàdãnàm àdyudàttatvam bhavati vipratiùedhena . paripratiupàpàþ varyajànàhoràtràvayaveùu iti asya avakà÷aþ paritrigatam , parisauvãram . kålàdãnàm àdyudàttatvasya avakà÷aþ , atikålam , anukålam . iha ubhayam pràpnoti parikålam , kålàdãnàm àdyudàttatvam bhavati vipratiùedhena . (P_6,2.126, 130) KA_III.134.12-17 Ro_IV.565 ## . celaràjyàdisvaràt avyayayasvaraþ bhavati vipratiùedhena . celaràjyàdisvarasya avakà÷aþ , bhàryàcelam , putracelam , bràhmaõaràjyam . avyayayasvaràvakà÷aþ , niùkau÷àmbiþ , nirvàràõasiþ . iha ubhayam pràpnoti kucelam , kuràjyam . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati . (P_6,2.136) KA_III.19-21 Ro_IV.566 ## . kuõóàdyudàttatve tatsamudàyagrahaõam kartavyam . vanasamudàyavàcãcet kuõóa÷abdaþ bhavati iti vaktavyam . iha mà bhåt . mçtkuõóam . (P_6,2.139) KA_III.135.2-136.6 Ro_IV.566-570 gatikàrakopapadàt iti kimartham . iha mà bhåt . paramam kàrakam , paramakàrakam . gatikàrakopapadàt iti ucyamàne api tatra pràpnoti . etat hi kàrakam . idam tarhi . devadattasya kàrakam , devadattakàrakam . idam ca api udàharaõam paramam kàrakam , paramakàrakam iti . na etat kàrakam . kàrakavi÷eùaõam etat . yàvat bråyàt prakçùñam kàrakam ÷obhanam kàrakam iti tàvat etat paramakàrakam iti . atha kçdgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . niùkau÷àmbiþ , nivàràõasiþ iti . ataþ uttaram pañhati ## . gatyàdibhyaþ prakçtisvaratve kçdgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyasya uttarapadasya abhàvàt . na hi anyat gatiyàdibhyaþ uttarapadam asti anyat ataþ kçtaþ . kim kàraõam . dhàtoþ hi dvaye pratyayàþ vidhãyante tiïaþ kçtaþ ca . tatra kçtà saha samàsaþ bhavati tiïà ca na bhavati . tatra antareõa kçdgrahaõam kçtaþ eva bhaviùyati . nanu ca idànãm eva udàhçtam niùkau÷àmbiþ , nirvàràõasiþ iti . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargsa¤j¤e bhavataþ na ca nisaþ kau÷àmbã÷abdam prati kriyàyogaþ . ## . kçtprakçtau tarhi gatitvàt adhikàçtham kçdgrahaõam kartavyam . kçtprakçtiþ dhàtuþ . dhàtum ca prati kriyàyogaþ . tatra yatkriyàyuktàþ tam prati iti iha eva syàt . praõãþ , unnãþ . iha na syàt . praõàyakaþ , unnàyakaþ . etat api na asti prayojanam . yatkriyàyuktàþ iti na evam vij¤àyate . yasya kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargsa¤j¤e bhavataþ iti . katham tarhi yà kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargsa¤j¤e bhavataþ iti . na ca kaþ cit kevalaþ ÷abdaþ asti yaþ tasya arthasya vàcakaþ syàt . kevalaþ tasya arthasya vàcakaþ na asti iti kçtvà kçdadhikasya bhaviùyati . nanu ca yayam tasya eva arthasya vàcakaþ praõãþ iti . eùaþ api hi kartçvi÷iùñasya . ayam tarhi tasya eva arthasya vàcakaþ prabhavanam iti . tasmàt kçdgrahaõam kartavyam . yadi kçdgrahaõam kriyate àmante svaraþ na pràpnoti . prapacatitaràm , prajalpatitaràm . asati punaþ kçdgrahaõe kriyàpradhànam àkhyàtam tasya ati÷aye tarap utpadyate tarabantasya svàrthe àm . tatra yatkriyàyuktàþ iti bhavati eva saïghàtam prati kriyàyogaþ . na ca kaþ cit kevalaþ ÷abdaþ asti yaþ tasya arthasya vàcakaþ syàt . kevalaþ tasya arthasya vàcakaþ na asti iti kçtvà adhikasya bhaviùyati . nanu ca yayam tasya eva arthasya vàcakaþ prabhavanam iti . eùaþ api dravyavi÷iùñasya . katham kçdabhihitaþ bhàvaþ dravyavat bhavati kriyàvat api iti . (P_6,2.143) KA_III.136.8-137.4 Ro_IV.571-573 kim samàsaya antaþ udàttaþ bhavati àhosvit uttarapadasya . kutaþ sandehaþ . ubhayam prakçtam . tatra anyatarat ÷akyam vi÷eùayitum . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . antodàttatvam samàsasya iti cet kapi upasaïkhyànam kartavyam . idametattadbhyaþ prathamapåraõayoþ kriyàgaõane kapi ca iti vaktavyam iha api yathà syàt . idamprathamakàþ . astu tarhi uttarapadasya . ## . uttarapadàntodàttatve na¤subhyàm samàsàntodàttatvam vaktavyam . ançcaþ , bahvçcaþ . aparaþ àha : uttarapadàntodàttatve na¤subhyàm samàsàntodàttatvam vaktavyam . aj¤akaþ , asvakaþ . kapi pårvam iti asya apavàdaþ hrasvànte antyàt pårvam iti . tatra hrasvànte antyàt pårvaþ udàttabhàvã na asti iti kçtvà utsargeõa antodàttatvam pràpnoti . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . yat ayam kapi pårvam iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ na uttarapadasya antaþ udàttatþ bhavati iti . ## . prakçtam samàsagrahaõam anuvartate . kva prakçtam . cau samàsasya iti . nanu ca uktam antodàttatvam samàsasya iti cet kapi upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . uttarapadagrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . uttarapadàdiþ iti . tatra evam abhisambandhaþ kariùyate . na¤subhyàm samàsasya antaþ udàttaþ bhavati . idametattadbhyaþ prathamapåraõayoþ kriyàgaõane uttarapadasya iti . (P_6,2.148) KA_III.137.6-10 Ro_IV.573 ## . kàrakàt datta÷rutayoþ anà÷iùi pratiùedhaþ vaktavyaþ . anàhataþ nadati devadattaþ . ## . siddham etat . katham . ubhayaniyamàt . ubhayataþ niyamaþ à÷rayiùyate . kàrakàt datta÷rutayoþ eva à÷iùi. à÷iùi eva kàrakàt datta÷rutayoþ iti . (P_6,2.165) KA_III.137.12-13 Ro_IV.574 #<çùipratiùedhaþ mitre># . çùipratiùedhaþ mitre vaktavyaþ . vi÷vàmitraþ çùiþ . (P_6,2.175) KA_III.137.15-138.4 Ro_IV.574 kimartham bahoþ na¤vat atide÷aþ kriyate na na¤subahubhyaþ iti eva ucyeta . na evam ÷akyam . uttarapadabhåmni iti vakùyati . tat bahoþ eva yathà syàt . na¤subhyàm mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . ekayoge api hi sati yasya uttarapadabhåmà asti tasya bhaviùyati . kasya ca asti . bahoþ eva . idam tarhi prayojanam . na guõàdayaþ avyavàþ iti vakùyati . tat bahoþ eva yathà syàt . na¤subhyàm mà bhåt iti . etat api na asti prayojanam . ekayoge api sati yasya guõàdayaþ avayavà santi tasya kasya ca santi . bahoþ eva . ataþ uttaram pañhati ## . bahoþ na¤vat atide÷aþ kriayte uttarapadàdyudàttàrtham . uttarapadasya àdyudàttatvam yathà syàt . na¤aþ jaramaramitramçtàþ . ajaraþ , amaraþ , bahujaraþ , bahumitraþ . (P_6,2.177) KA_III.1386-11 Ro_IV.575 ## . mukhasya antodàttatvàt upasargàt svàïgam dhruvam iti etat bhavati vipratiùedhena . mukhàntodàttatvasya avakà÷aþ gauramukhaþ , ÷lakùõamukhaþ . upasargàt svàïgam iti asya avakà÷aþ prasphik , prodaraþ . iha ubhayam pràpnoti . pramukhaþ . upasargàt svàïgam iti etat bhavati vipratiùedhena . kaþ punaþ vi÷eùaþ tena và sati anena và . sàpavàdakaþ saþ vidhiþ ayam punaþ nirapavàdakaþ . avyayàt tasya pratiùedhaþ apavàdaþ . (P_6,2.185-186) KA_III.138.14-18 Ro_IV.576 kimartham idam ucyate na upasargàt svàïgam dhruvam iti eva siddham . ## . adhruvàrthaþ ayam àrambhaþ . ## . atha và bahuvrãheþ iti vartate . abhuvrãhyarthaþ ayam àrambhaþ . (P_6,2.187) KA_III.138.20-139.2 Ro_IV.576 sphigapåtagrahaõam kimartham na upasargàt svàïgam dhruvam iti eva siddham . ## . kim . adhruvàrtham abhuvrãhyartham eva và . (P_6,2.191) KA_III.139.4-6 Ro_IV.576 ## . ateþ dhàtulope iti vaktavyam . akçtpade iti hi ucyamàne iha ca prasajyeta ÷obhanaþ gàrgyaþ atigàrgyaþ , iha ca na syàt , atikàçakaþ, atipadà ÷akvarã . (P_6,2.197) KA_III.139.8-140.6 Ro_IV.577-579 kim idam dvitribhyàm mårdhani akàràntagrahaõam àhosvit nakàràntagrahaõam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . dvitribhyàm mårdhani akàràntagrahaõam cet nakàràntasya upasaïkhyànam kartavyam . dvimårdhà trimårdhà . astu tarhi nakàràntagrahaõam . ## . nakàrànte akàràntasya upasaïkhyànam kartavyam . dvimårdhaþ , trimårdhaþ . ## . astu tarhi nakàràntagrahaõam . antodàttatve kçte lopaþ udàttanivçttisvareõa siddham . idam iha sampradhàryam . antodàttatvam kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt lopaþ . evam tarhi idam iha sampradhàryam . antodàttatvam kriyatàm samàsàntaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt antodàttatvam . nityaþ samàsàntaþ . kçte api antodàttatve pràpnoti akçte api . antodàttatvam api nityam . kçte api samàsànte pràpnoti akçte api . anityam antodàttatvam . na hi kçte samàsànte pràpnoti . paratvàt lopena bhavitavyam . yasya ca lakùaõàntareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca samàsàntaþ eva antodàttatvasya nimittam hanti . ava÷yam lakùaõàntaram lopaþ pratãkùyaþ . ubhayoþ nityayoþ paratvàt antodàttatvam . antodàttatve kçte samàsàntaþ , ñilopaþ . ñilope kçte udàttanivçttisvareõa siddham . yuktam punaþ idam vicàrayitum . nan u anena asandigdhena nakàràntasya grahaõena bhavitavyam yàvatà mårdhasu iti ucyate . yadi hi akàràntasya grahaõam syàt mårdheùu iti bråyàt . sà eùà samàsàntàrthà vicàraõà . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ . vibhàùà samàsàntaþ bhavati iti . (P_6,2.199) KA_III.140.8-13 Ro_IV.579-580 atyalpam idam ucyate . ## . ## . antodàttaprakaraõe tricakràdãnàm chandasi upasaïkhyànam kartavyam : tricakreõa tribandhureõa trivçtà rathena . (P_6,3.1.2) KA_III.141.12-142.9 Ro_IV.582-584 ekavat ca aluk bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . stokàbhyàm muktaþ , stokebhyaþ muktaþ iti vigçhya stokànmuktaþ iti eva yathà syàt . ## . ekavadbhàvaþ ca anarthakaþ . dvibahvoþ aluk kasmàt na bhavati . ## . dvivacanabahuvacanànàm asamàsaþ . kim vaktavyam etat . na hi anucyamànaü gaüsyate . ## . kim uktam . anabhidhànàt iti . tat ca ava÷yam anabhidhànam à÷rayitavyam . ## . ekavadvacane hi goùucare atiprasaïgaþ syàt : goùucaraþ . ## . varùàbhyaþ ca je atiprasaïgaþ bhavati . varùàsujaþ . ## . apaþ yoniyanmatiùu ca upasaïkhyànam kartavyam . ## . je care ca atiprasaïgaþ bhavati . yoni . apsuyoniþ . yat . apsavyam . mati . apsumatiþ . je . apsujaþ . care . apsucaraþ gahvareùñhàþ . (P_6,3.2) KA_III.142.11-16 Ro_IV.584-585 ## . pa¤camãprakaraõe bràhmaõàcchaüsinaþ upasaïkhyànam kartavyam . bràhmaõàcchaüsã .#< anyàrthe ca># . anyàrthe ca eùà pa¤camã draùñavyà . bràhmaõàni ÷aüsati iti bràhmaõàcchaüsã . atha và yuktaþ eva atra pa¤camyarthaþ . bràhmaõebhyaþ gçhãtvà , àhçtya àhçtya ÷aüsati iti bràhmaõàcchaüsã . (P_6,3.3) KA_III.142.18-22 Ro_IV.585 ## . a¤jasaþ upasaïkhyànam kartavyam . a¤jasàkçtam . ## . puüsànujaþ januùàndhaþ vikçtàkùaþ iti ca upasaïkhyànam kartavyam . puüsànujaþ , januùàndhaþ , vikçtàkùaþ . (P_6,3.5) KA_III.143.2-8 Ro_IV. 585-586 #<àtmanaþ ca påraõe># . àtmanaþ ca påraõe upasaïkhyànam kartavyam . àtmanàpa¤camaþ , àtmanàda÷amaþ . ## . anyàrthe ca eùà tçtãyà draùñavyà . àtmà pa¤camaþ asya àtmàpa¤camaþ . atha và yuktaþ eva atra tçtãyàrthaþ . àtmanà kçtam tat tasya yena asau pa¤camaþ . katham janàrdanaþ tu àtmacaturthaþ eva iti . bahuvrãþ ayam . àtmà caturthaþ asya iti . (P_6,3.7-8) KA_III.143.11-18 Ro_IV.586-587 #<àtmanebhàùaparasmaibhàùayoþ upasaïkhyànam># . àtmanebhàùaparasmaibhàùayoþ upasaïkhyànam kartavyam . àtmanebhàùaþ , parasmaibhàùaþ . tat katham kartavyam . yadi vyàkaraõe bhavà vaiyàkaraõã , vaiyàkaraõã àkhyà vaiyàkaraõàkhyà vaiyàkaraõakhyàyàm iti . atha hi vaiyàkaraõànàm àkhyà vaiyàkaraõàkhyà na arthaþ upasaïkhyànena . yadi api vyàkaraõe bhavà vaiyàkaraõã , vaiyàkaraõã àkhyà vaiyàkaraõàkhyà evam api na arthaþ upasaïkhyànena . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . àtmanepadam . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . anudàttaïitaþ àtmanepadam , ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . (P_6,3.9) KA_III.143.20-144.17 Ro_IV.587-588 ## . hçddyubhyàm ïeþ upasaïkhyànam kartavyam . hçdispçk , divispçk . ## . anyàrthe ca eùà saptamã draùñavyà . hçdayam spç÷ati iti hçdispçk . divam ÷pr÷ati iti divispçk . ## . haladantàdhikàre goþ upasaïkhyànam kartavyam . gaviùthiraþ . na kartavyam . lukaþ avàde÷aþ vipratiùedhena . luk kriyatàm avàde÷aþ iti avàde÷aþ bhaviùyati vipratiùedhena . avàde÷e kçte halantàt iti eva siddham . ## . lukaþ avàde÷aþ vipratiùedhena iti cet bhåmipà÷e atiprasaïgaþ bhavati . bhåmyàm pà÷aþ , bhåmipà÷aþ . ## . evam tarhi avi÷eùeõa saptamyàþ alukam uktvà akaþ ataþ iti vakùyàmi . tat niyamàrtham bhaviùyati . akaþ ataþ iti eva bhavati na anyataþ iti . tena sandhyakùaràõàm siddham bhavati . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam haladantàdhikàre goþ upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . gaviùñhira÷abdaþ vidàdiùu pañhyate . asakçt khalu api nipàtanam kriyate . gaviyudhibhyà sthiraþ iti . (P_6,3.10) KA_III.144.19-145.13 Ro_IV.589-591 kim iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham ca apràpte . yadi sa¤j¤àyàm iti vartate tataþ pràpte . atha nivçttam tataþ apràpte . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . kàranàmni vàvacanàrtham cet ajàdau atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . avikañe uraõaþ dàtavyaþ avikañoraõaþ . astu tarhi apràpte . ## . yadi apràpte samàsaþ vidheyaþ . pràpte punaþ sati sa¤j¤àyàm iti eva samàsaþ siddhaþ . na eùaþ doùaþ . etat eva j¤àpayati bhavati atra samàsaþ iti yat ayam kàranàmni saptamyàþ alukam ÷àsti . yadi api tàvat j¤àpakàt samàsaþ syàt svaraþ tu na sidhyati . yat hi tat saptamãpårvapadam prakçtisvaram bhavati iti lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam tat . na eva atra anena svareõa bhavitavyam . kim tarhi saptamãhàriõau dharmye aharaõe iti anena atra svareõa bhavitavyam .kim ca bhoþ sa¤j¤àþ api loke kriyante na lokaþ sa¤j¤àsu pramàõam . loke ca kàranàma sa¤j¤à . nanu ca uktam kàranàmni vàvacanàrtham cet ajàdau atiprasaïgaþ iti . na eùaþ doùaþ . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . kàranàmni ca pràcàm , tataþ halàdau . halàdau ca kàranàmni saptamyàþ aluk bhavati . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . halàdau eva kàranàmni na anyatra . kva mà bhåt . avikañe uraõaþ dàtavyaþ avikañoraõaþ . (P_6,3.11) KA_III.145.15-16 Ro_IV.591 ## . gurau antàt ca iti vaktavyam . anteguruþ . (P_6,3.13) KA_III.145.18-146.2 Ro_IV.591-592 svàïgagrahaõam anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate siddham hastebandhaþ , hastabandhaþ . cakrebhandaþ , cakrabandhaþ iti na sidhyati . atha nivçttam siddham cakrebhandaþ , cakrabandhaþ . hastebandhaþ , hastabandhaþ iti na sidhyati . kim kàraõam . na insiddhabadhnàtiùu iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . sarvatra eva atra uttarapadàdhikare tatpuruùed kçti bahulam iti pràpte na insiddhabadhnàtiùu iti pratiùedhaþ ucyate . tasmin nitye pràpte iyam vibhàùà àrabhyate . evam api na j¤àyate kasmin viùaye vibhàùà kasmin viùaye pratiùedhaþ iti . gha¤antasya idam bandha÷abdasya grahaõam pratiùedhe punaþ dhàtugrahaõam . gha¤ante vibhàùà anyatra pratiùedhaþ . (P_6,3.14) KA_III.146.4-16 Ro_IV.592-594 ## . tatpuruùe kçti bahulam iti atra akarmadhàraye iti vaktavyam . iha mà bhåt . parame kàrake paramakàrake iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . bahulavacanàt na bhaviùyati . atha kimartham lugaluganukramaõam kriyate na tatpuruùe kçti bahulam iti eva siddham . l## . lugaluganukramaõam kriyate akçtsnam bahulavacanam iti . yadi akçtsnam yat anena kçtam akçtam tat . evam tarhi na bråmaþ akçtsnam iti . kçtsnam ca kàrakam ca sàdhakam ca nirvartakam ca . yat ca anena kçtam suktçtam tat . kimartham tarhi lugaluganukramaõam kriyate . udàharaõabhåyastvàt . te khalu api vidhayaþ suparigçhãtàþ bhavanti yeùu lakùaõam prapa¤caþ ca . kevalam lakùaõam kevalaþ prapa¤caþ và na tathà kàrakam bhavati . ava÷yam khalu asmàbhiþ idam vaktavyam bahulam anyatarasyàm ubhayathà và ekeùàm iti . sarvavedapàçiùadam hi idam ÷àstram . tatra na ekaþ panthàþ ÷akya àsthàtum . (P_6,3.21) KA_III.146.18-147.7 Ro_IV.594 #<ùaùñhãprakaraõe vàgdikpa÷yadbhyaþ yuktidaõóahareùu upasaïkhyànam># . ùaùñhãprakaraõe vàgdikpa÷yadbhyaþ yuktidaõóahareùu upasaïkhyànam kartavyam . vàcoyuktiþ , di÷odaõóaþ , pa÷yatoharaþ . #<àmuùyàyaõàmuùyputrikà iti upasaïkhyànam># . àmuùyàyaõàmuùyputrikà iti upasaïkhyànam kartavyam . àmuùyàyaõaþ , àmuùyaputrikà . àmuùyakulikà iti ca vaktavyam . àmuùyakulikà . ## . devànàmpriyaþ iti ca upasaïkhyànam kartavyam . devànàmpriyaþ . #<÷epapucchalàïgåleùu ÷unaþ sa¤j¤àyàm># . ÷epapucchalàïgåleùu ÷unaþ sa¤j¤àyàm upasaïkhyànam kartavyam . ÷unaþ÷ephaþ , ÷unaþpucchaþ , ÷unolàïgålaþ . ## . divaþ ca dàse upasaïkhyànam kartavyam . divodàsàya gàyata . (P_6,3.23) KA_III.147.9-12 Ro_IV.595 ## . vidyàyonisambandhebhyaþ tatpårvapadottarapadagrahaõam kartavyam , vidyàsambandhebhyaþ vidyàsambandheùu yathà syàt , yonisambandhebhyaþ yonisambandheùu yathà syàt , vyatikaraþ mà bhåt . atha eùàm vyatikareõa bhavitavyam . bàóham bhavitavyam . hotuþputraþ , pituþantevàsã . (P_6,3.25.1) KA_III.147.14-18 Ro_IV.595 kva ayam nakàraþ ÷råyate . na kva cit ÷råyate . lopaþ asya bhavati nalopaþ pràtipadikasya iti . yadi na ÷råyate kimartham uccàryate . raparatvam mà bhåt iti . kriyamàõe api vai nakàre raparatvam pràpnoti . kim kàraõam . nalope kçte eùaþ api hi uþ sthàne aõ ÷iùyate . na eùaþ doùaþ . uþ sthàne aõ prasajymànaþ eva raparaþ bhavati iti ucyate na ca ayam uþ sthàne aõ eva ÷iùyate . kim tarhi aõ ca anaõ ca . (P_6,3.25.2) KA_III.147.18-148.18 Ro_IV.596-597 katham punaþ idam vij¤àyate : çkàràntànàm yaþ dvandvaþ iti àhosvit dvandve çkàrasya iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<çkàràntànàm dvandve putre upasaïkhyànam># . çkàràntànàm dvandve putre upasaïkhyànam kartavyam . pitàputrau . ## . kàryã ca anirdiùñaþ bhavati . çkàràntànàm dvandve na j¤àyate kasya ànaïà bhavitavyam iti . astu tarhi dvande çkàrasya iti . ## . avi÷eùeõa pitçpitàmahàdiùu atiprasaïgaþ bhavati . pitçpitàmahau iti . astu tarhi çkàràntànàm yaþ dvandvaþ iti . nanu ca uktam çkàràntànàm dvandve putre upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . putragrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . putre anyatarasyàm iti . yadi tat anuvartate vibhàùà svasçpatyoþ putre ca iti putre api vibhàùà pràpnoti . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . ùaùñhyàþ àkro÷e . putre anyatarasyàm ùaùñhyàþ àkro÷e . çtaþ vidyàyonisambandhebhyaþ putre anyatarasyàm ùaùñhyàþ àkro÷e . vibhàùà svasçpatyoþ putre anyatarasyàm ùaùñhyàþ àkro÷e . ànaï çtaþ dvandve . putragrahaõam anuvartate . ùaùñhyàþ àkro÷e iti nivçttam . yat api ucyate kàryã ca anirdiùñaþ iti . kàryã ca nirdiùñaþ . katham . uttarapade iti vartate . ïit ca ayam kriyate . saþ antareõa api kàryinirde÷am çkàràntasya eva bhaviùyati . putre tarhi kàryã anirdiùñaþ . putre ca kàryã nirdiùñaþ . katham . çkàragrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . çtaþ vidyàyonisambandhebhyaþ . tat vai pa¤camãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . putre iti eùà saptamã çtaþ iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . (P_6,3.26) KA_III.148.20-149.2 Ro_IV.597 ## . devatàdvandve ubhayatra vàyoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . vàyvagnã , agnivàyå . ## . brahmaprajàpatyàdãnàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . brahmaprajàpatã , ÷ivavai÷ravaõau , skandvi÷àkhau . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . dvandve iti vartamàne punaþ dvandragrahaõasya etat prayojanam lokavedayoþ yaþ dvandvaþ tatra yathà syàt . kaþ ca lokavedayoþ dvandvaþ . vede ye sahanirvàpanirdiùñàþ na ca ete sahanirvàpanirdiùñàþ . (P_6,3.28) KA_III.149.4-5 Ro_IV.598 ## . id vçddhau viùõoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . àgnàvaiùõavam carum nirvapet . (P_6,3.32-33) KA_III.149.8-10 Ro_IV.598 kim nipàtyate . pårvapadottarapadayoþ çkàrasya aràrau nipàtyete . màtarapitarau bhojayataþ . màtarapitarau ànaya . a mà gantàm pitaràmàtarà ca a mà somaþ amçtatvaya gamyàt . (P_6,3.34.1) KA_III.150.3-16 Ro_IV.599-601 bhàùitapuüskàt iti katham idam vij¤àyate . samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam àhosvit kva cit bhàùitapuüskam iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam iti garbhibhàryaþ , prajàtabhàryaþ , prasåtabhàraþ iti atra na pràpnoti . atha vij¤àyate kva cit bhàùitapuüskam iti droõãbhàryaþ , kuñãbhàryaþ , pàtrãbhàryaþ atra api pràpnoti . astu samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam iti . katham garbhibhàryaþ , prajàtabhàryaþ , prasåtabhàraþ iti . kartavyaþ atra yatnaþ . atha kimartham åïaþ pçthak pratiùedhaþ ucyate na yatra eva anyaþ pratiùedhaþ tatra eva ayam ucyeta . na kopadhàyàþ iti uktvà tataþ åïaþ ca iti ucyeta . tatra api ayam arthaþ dviþ pratiùedhaþ na vaktavyaþ bhavati . na evam ÷akyam . pañhiùyati hi àcàryaþ puüvat karmadhàraye pratiùiddhàrtham iti . saþ puüvadbhàvaþ yathà iha bhavati : kàrikà vçndàrikà kàrakavçndàrikà iti evam iha api syàt : brahmabandhåþ vçndàrikà brahmabandåvçndàrikà iti . atha pçthak pratiùedhe api ucyamàne yàvatà saþ pratiùiddhàrthaþ àrambhaþ kasmàt eva atra na bhavati . pçthakpratiùedhavacanasàmarthyàt . atha và anåï iti tatra anuvartiùyate . atha và na ayam prasajyapratiùedhaþ . kim tarhi paryudàsaþ ayam yat anyat anåï iti . saþ ca pratiùedhàçthaþ àrambhaþ . (P_6,3.34.2) KA_III.150.17-153.20 Ro_IV.601-609 kim punaþ idam puüvadbhàve strãgrhaõam strãpratyayagrahaõam àhosvit strã÷abdgrahaõam àhosvit stryarthagrahaõam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . puüvadbhàve strãgrahaõam strãpratyayagrahaõam cet tatra puüvat iti uttarapade tatpratiùedhaþ ayam vij¤àyeta . kasya . strãpratyayasya pratiùedhaþ . kim ucyate strãpratyayasya pratiùedhaþ iti . na punaþ anyat api kim cit puüsaþ pratipadam kàryam ucyate yat samànàdhikaraõe uttarapade bhàùitapuüskasya atidi÷yeta . anàrambhàt puüsi . na hi kim cit puüsaþ pratipadam kàryam ucyate yat samànàdhikaraõe uttarapade bhàùitapuüskasya atidi÷yeta . tatra kim anyat ÷akyam vij¤àtum anyat ataþ strãpratyayapratiùedhàt . katham punaþ puüvat iti anena strãpratyayasya pratiùedhaþ ÷akyaþ vij¤àtum . vatinirde÷aþ ayam kàmacàraþ ca vatinirde÷e vàkya÷eùam samarthayitum . tat yathà . u÷ãnaravat madreùu yavàþ . santi na santi iti . màtçvat asyàþ kalàþ . santi na santi . evam iha api puüvat bhavati puüvat na bhavati iti vàkya÷eùam samarthayiùyàmahe . yathà puüsaþ strãpratyayaþ na bhavati evam samànàdhikaraõe uttarapade bhàùitapuüskasya na bhavati iti . ## . pràtipadikasya ca pratyàpattiþ vaktavyà . enã bhàryà asya , etabhàryaþ , ÷yetabhàryaþ . puüvadbhàvena kim kriyate . strãpratyayasya nivçttiþ . arthaþ anivçttaþ strãtvam . tasya anivçttatvàt kena na÷abdaþ na ÷råyeta . striyàm iti ucyamànaþ pràpnoti . ## . sthànivabhàvaþ ca pràpnoti . pañvãbhàrà asya pañubhàryaþ . puüvadbhàvena kim kriyate . strãpratyayasya nivçttiþ . tasya sthànivabhàvàt yaõàde÷aþ pràpnoti . kimartham idam ubhayam ucyate na pràtipadikasya ca pratyàpattiþ iti eva sthànivabhàvaþ api coditaþ syàt . purastàt idam àcàryeõa dçùñam sthànivatprasaïgaþ ca iti tat pañhitam . tataþ uttarakàlam idam dçùñam pràtipadikasya ca pratyàpattiþ iti . tat api pañhitam . na ca idànãm àcàryàþ såtràõi kçtvà nivartayanti . ## . vataõóyàdiùu puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . ke punaþ vataõóyàdayaþ . lugalugastrãviùayadvistrãpratyayàþ . luk . gàrgyaþ vçndàrikà gargavçndàrikà . puüvadbhàvena kim kriyate . strãpratyayasya nivçttiþ . arthaþ anivçttaþ strãtvam . tasya anivçttatvàt kena ya÷abdaþ na ÷råyeta . astriyàm iti hi luk ucyate . luk . aluk . vataõóã vçndàrikà vàtaõóyavçndàrikà . puüvadbhàvena kim kriyate . strãpratyayasya nivçttiþ . arthaþ anivçttaþ strãtvam . tasya anivçttatvàt luk striyàm vataõóàt iti yakàrasya luk pràpnoti . yadi punaþ ayam ãkàre eva luk ucyeta . tat ãkàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . strã , ã strã , striyàm . ãkàravidhau vai apratyayakasya pàñhaþ kriyate vataõóa iti . ÷àrïgaravàdau sapratyayakasya pàñhaþ kariùyate . saþ vai sapratyayakasya pàñhaþ kartavyaþ . antaraïgatvàt ca luk pràpnoti . aluk . astrãviùaya . kauõóãvçsã vçndàrikà kauõóãvçsyavçndàrikà . puüvadbhàvena kim kriyate . strãpratyayasya nivçttiþ . arthaþ anivçttaþ strãtvam . tasya anivçttatvàt kena ya÷abdaþ ÷råyeta . astriyàm iti hi ¤yaþ vidhãyate . astrãviùaya . dvistrãpratyaya . gàrgyàyaõã vçndàrikà gàrgyavçndàrikà . atra puüvadbhàvaþ na pràpnoti . kim kàraõam . bhàùitapuüskàt anåïaþ samànàdhikaraõe uttarapade puüvadbhàvaþ bhavati iti ucyate . yaþ ca atra bhàùitapuüskàt anåï na asau uttarapade yaþ ca uttarapade na asau bhàùitapuüskàt anåï iti . astu tarhi strã÷abdagrahaõam . ## . strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ iti cet sarvasya strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ pràpnoti . asya api pràpnoti , aïgàrakàþ nàma ÷akunayaþ . teùàm kàlikàþ striyaþ . kàlikàvçndàrikàþ . aïgàrakavçndàrikàþ pràpnuvanti . kùemavçddhayaþ kùatriyàþ . teùàm tanuke÷yaþ striyaþ . tanuke÷ãvçndàrikàþ . kùemavçddhivçndàrikàþ pràpnuvanti . haüsasya varañà . kacchapasya óulã . ç÷yasya rohit . a÷vasya vaóavà . puruùasya yoùit . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate eva¤jàtãyakasya strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ bhavati iti . anupàdãyamàne vi÷eùe sarvatra prasaïgaþ . katham ca nàma na upàdãyate yàvatà bhàùitapuüskàt iti ucyate . ## . hyarthe ca ayam caþ pañhitaþ . sarvaþ hi ÷abdaþ bhàùitapuüskàt paraþ ÷akyaþ kartum . astu tarhi arthagrahaõam . ## . arthàtide÷e vipratiùedhaþ na upapadyate . pañhiùyati hi àcàryaþ vipratiùedham puüvadbhàvàt hrasvatvam khidghàdikeùu iti . saþ vipratiùedhaþ na upapadyate . dvikàryayogaþ hi nàma vipratiùedhaþ na ca atra ekaþ dvikàryayuktaþ . ÷abdasya hrasvatvam arthasya puüvadbhàvaþ . kim ca sarvaprasaïgaþ avi÷eùàt iti . sarvasya strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ pràpnoti . asya api pràpnoti , aïgàrakàþ nàma ÷akunayaþ . teùàm kàlikàþ striyaþ . kàlikàvçndàrikàþ . aïgàrakavçndàrikàþ pràpnuvanti . kùemavçddhayaþ kùatriyàþ . teùàm tanuke÷yaþ striyaþ . tanuke÷ãvçndàrikàþ . kùemavçddhivçndàrikàþ pràpnuvanti . haüsasya varañà . kacchapasya óulã . ç÷yasya rohit . a÷vasya vaóavà . puruùasya yoùit . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate eva¤jàtãyakasya strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ bhavati iti . katham ca nàma na upàdãyate yàvatà bhàùitapuüskàt iti ucyate . bhàùitapuüskànupapattiþ hi bhavati . na hi arthen paurvàparyam asti . ayam tàvat adoùaþ yat ucyate arthàtide÷e vipratiùedhànupapattiþ iti . na ava÷yam dvikàrayogaþ eva vipratiùedhaþ . kim tarhi . asambhavaþ api . saþ ca atra asti asambhavaþ . kaþ asambhavaþ . puüvadbhàvaþ abhinirvartamànaþ hrasvatvasya nimittam vihanti . hrasvatvam abhinirvartamànam puüvadbhàvam bàdhate . sati asambhave yuktaþ vipratiùedhaþ . ayam tarhi doùaþ sarvaprasaïgaþ avi÷eùàt iti . tasmàt astu saþ eva madhyamaþ pakùaþ . nanu ca uktam strã÷abdasya puü÷abdàtide÷aþ iti cet sarvaprasaïgaþ avi÷eùàt iti . na eùaþ doùaþ . samàsanirde÷aþ ayam : bhàùitapuüskàt anåï yasmin saþ ayam bhàùitapuüskàdanåï iti . yadi evam luk pràpnoti . nipàtanàt na bhaviùyati . atha và aluk prakçtaþ saþ anuvartiùyate . katham punaþ anåï iti anyena strãpratyayagrahaõam ÷akyam vij¤àtum . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam ivayuktam ca anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àyate . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà abràhmaõam ànaya iti ukte bràhmaõasadç÷aþ ànãyate . na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api anåï iti åïpratiùedhàt anyasmin åïsadç÷e kàryam vij¤àyate . kim ca anyat anåï åïsadç÷am . strãpratyayaþ . evam api ióabió vçndàrikà , aióabióvçndàrikà , pçth vçndàrikà , pàrthavçndàrikà , darat vçndàrikà , dàradavçndàrikà , u÷ik vçndàrikà , au÷ijavçndàrikà , atra puüvadbhàvaþ na pràpnoti . kartavyaþ atra yatnaþ . (P_6,3.34.3) KA_III.153.21-28 Ro_IV.609-610 atha iha katham bhavitavyam . pañvãmçdvyau bhàrye asya pañvãmçdubhàryaþ , àhosvit pañumçdubhàryaþ iti . pañvãmçdubhàryaþ iti bhavitavyam . puüvadbhàvaþ kasmàt na bhavati . bhàùitapuüskàt iti ucyate . nanu ca bhoþ pañu÷abdaþ mçdu÷abdaþ puüsi bhàùyete . samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam àkçtyantare ca etau bhàùitapuüskau . samànàyàm àkçtau api etau bhàùitapuüskau . katham . àrabhyate matublopaþ . evam tarhi bhàùitapuüskàt anåï samànàdhikaraõe uttarapade kçtaþ tasya puüvadbhàvaþ yasya ca akçtaþ na asau bhàùitapuüskàt anåï samànàdhikaraõe uttarapade . (P_6,3.34.4) KA_III.154.1-4 Ro_IV.610 ## . påraõyàm pradhànapåraõãgrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . kalyàõã pa¤camã asya pakùasya kalyàõapa¤camãkaþ pakùaþ iti . atha iha katham bhavitavyam kalyàõã pa¤camã àsàm ràtrãõàm iti . kalyàõãpa¤camàþ ràtrayaþ iti bhavitavyam . ràtrayaþ atra pradhànam . (P_6,3.35) KA_III.154.6-155.24 Ro_IV.610-614 iha ke cit tasilàdayaþ à kçtvasucaþ pañhyante yeùu puüvadbhàvaþ na iùyate ke cit ca anyatra pañhyante yeùu puüvadbhàvaþ iùyate . tatra kim nyàyyam . parigaõanam kartavyam .#< tasilàdã tratasau># . tratasau tasilàdã draùñavyau . tasyàm ÷àlàyàm vasati . tatra vasati . tasyàþ , tataþ , yasyàm , yatra, yasyàþ , yataþ . ## . taratamapau tasilàdã draùñavyau . dar÷anãyatarà dar÷anãyatamà . ## . caraójàtãyarau tasilàdã draùñavyau . pañucarã , pañujàtãyà . ## . kalpabde÷ãyarau tasilàdã draùñavyau . dar÷anãyakalpà , dar÷anãyade÷ãyà . ## . råpappà÷apau tasilàdã draùñavyau . dar÷anãyaråpà , dar÷anãyapà÷à . ## . thamthàlau tasilàdã draùñavyau . kayà àkçtyà katham , yayà yathà . ## . dàrhilau tasilàdã draùñavyau . tasyàm velàyàm , tadà , tarhi .#< tilthyanau># . tilthyanau tasilàdã draùñavyau . vçkã vçkatiþ , ajathyà yåthiþ . #<÷asi bahvalpàrthasya># . ÷asi bahvalpàrthasya puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . bahvãbhyaþ dehi . bahu÷aþ dehi . alpa÷aþ . ## . tvataloþ guõavacanasya puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . pañvyàþ bhàvaþ pañutvam , pañutà . guõavacanasya iti kimartham . kañhyàþ bhàvaþ kañhãtvam , kañhãtà . ## . bhasya aóhe taddhite puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . hastinãnàm samåhaþ hàstikam . aóhe iti kimartham . ÷yaineyaþ , rauhiõeyaþ . yadi aóhe iti ucyate , agnàyã devatà asya , àgneyaþ sthàlãpàkaþ , atra na pràpnoti . iha ca pràpnoti , kauõóinyaþ , sàpatnaþ iti . yadi punaþ anapatye iti ucyeta . na evam ÷akyam . iha hi na syàt . gàrgyàyaõyàþ apatyam màõavakaþ gàrgaþ jàlmaþ . astu tarhi aóhe iti eva . katham kauõóinyaþ , sàpatnaþ iti . kauõóinye nipàtanàt siddham . kim nipàtanam . àgastyakauõóinyayoþ iti . sàpatna÷abdaþ prakçtayataram . [R 613: sàpatnaþ prakçtyantatatvàt . sàpatna÷abdaþ prakçtayataram asti .] katham agnàyã devatà asya sthàlãpàkasya , àgneyaþ sthàlãpàkaþ iti . astu tarhi anapatye iti . katham gàrgaþ jàlmaþ . gàrgàgneyau na saüvadete . kartavyaþ atra yatnaþ . #<ñhakchasoþ ca># . ñhakchasoþ ca puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . bhavatyàþ chàtràþ , bhàvatkàþ , bhavadãyàþ . ñhaggrahaõam kimartham na ike kçte ajàdau iti . na evam ÷akyam . ajàdilakùaõe hi màthitikàdivat prasaïgaþ . ajàdilakùaõe hi màthikàdivat prasajyeta . tat yatha mathitam paõyam asya màthitikaþ iti akàralope kçte tàntàt iti kàde÷aþ na bhavati evam iha api na syàt . (P_6,3.36) KA_III.156.2-6 Ro_IV.614 maningrahaõam kimartham . ## . màningrahaõam kriyate astryartham asamànàdhikaraõàrtham ca . astryartham tàvat . dar÷anãyàm manyate devadattaþ yaj¤adattàm dar÷anãyamànã ayam asyàþ . asamànàdhikaraõàrtham . dar÷anãyàm manyate devadattà yaj¤adattàm dar÷anãyamàninã iyam asyàþ . (P_6,3.37) KA_III.156.8-17 Ro_IV.615-616 kim idam evamàdi anukramaõam àdyasya yogasya viùaye àhosvit puüvadbhàvamàtrasya . kim ca ataþ . yadi àdyasya yogasya viùaye màdhyamkãyaþ , ÷àlåkikãyaþ , atra na pràpnoti . vidhãþ api atra na sidhyati . kim kàraõam . bhàùitapåü÷kàt anåï iti ucyate . na hi etat bhavati bhàùitapåü÷kàt anåï . idam tarhi vilepikàyàþ dharmyam vailepikam . vidhiþ ca siddhaþ bhavati pratiùedhaþ ca na pràpnoti . atha puüvabhàvamàtrasya viùaye hastinãnàm samåhaþ hàstikam , jàtilakùaõaþ puüvabhàvapratiùedhaþ pràpnoti . evam tarhi na kopadhàyàþ iti eùaþ yogaþ puüvabhàvamàtrasya uttaram evamàdi anukramaõam àdyasya yogasya viùaye . ## . na kopadhapratiùedhe taddhitavugrahaõam kartavyam . taddhitasya yaþ kakàraþ voþ ca yaþ kakàraþ tasya grahaõam kartavyam . iha mà bhåt . pàkabhàryaþ , bhekabhàryaþ . (P_6,3.40) KA_III.156.19-157.2 Ro_IV.616 ## . svàïgàt ca ãtaþ amànini iti vaktavyam iha api yathà syàt . dãrghamukhamànã , ÷lakùõamukhamàninã . yadi amànini iti ucyate dãrghamukhamàninã , ÷lakùõamukhamànininã iti na sidhyati . pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti evam bhaviùyati . (P_6,3.42.1) KA_III.157.4-14 Ro_IV.616-617 kimartham idam ucyate . ## . pratiùiddhàçthaþ ayam àrambhaþ . na kopadhàyàþ iti uktam . tatra api puüvat bhavati . kàrikà vçndàrikà kàrakavçndàrikà kàrakajàtãyà kàrakade÷ãyà . sa¤j¤àpåraõayoþ ca iti uktam . tatra api puüvat bhavati . dattà vçndàrikà dattavçndàrikà dattajàtãyà dattade÷ãyà . pa¤camã vçndàrikà pa¤camavçndàrikà pa¤camajàtãyà pa¤camade÷ãyà . vçddhinimittasya iti uktam . tatra api puüvat bhavati . sraughnã vçndàrikà sraughnavçndàrikà sraughnajàtãyà sraughnade÷ãyà . svàïgàt ca ãtaþ amànini iti uktam . tatra api puüvat bhavati . ÷lakùõamukhã vçndàrikà ÷lakùõamukhavçndàrikà ÷lakùõamukhajàtãyà ÷lakùõamukhade÷ãyà . jàteþ ca iti uktam . tatra api puüvat bhavati . kañhã vçndàrikà kañhavçndàrikà kañhajàtãyà kañhade÷ãyà . (P_6,3.42.2) KA_III.157.15-24 Ro_IV.617-618 ## . kukkuñyàdãnàm aõóàdiùu puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . kukkuñyàþ aõóam kukkuñàõóam , mçgyàþ padam mçgapadam , kàkyàþ ÷àvaþ kàka÷àvaþ . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam astrãpårvapadavivakùitatvàt . na atra strãpårvapadam vivakùitam . kim tarhi . astrãpårvapadam . ubhayoþ aõóam ubhayoþ padam ubhayoþ ÷àvaþ . yadi api tàvat atra etat ÷akyate vaktum iha tu katham . mçgyàþ kùãram mçghakùãram iti . atra api na và astrãpårvapadavivakùitatvàt iti eva . katham punaþ sataþ nàma avàvivakùà syàt . sataþ api avivakùà bhavati . tat yathà . alomikà eóakà . anudarà kanyà iti . asataþ ca vivakùà bhavati . samudraþ kuõóikà . vindhyaþ vardhitakam iti . (P_6,3.42.3) KA_III.158.1-18 Ro_IV.618-619 ## . agneþ ãttvàt varuõasya vçddhiþ bhavati vipratiùedhena . agneþ ãttvasya avakà÷aþ , agnãùomau . varuõasya vçddheþ avakà÷aþ , vàyuvàruõam . iha ubhayam pràpnoti , àgnivàruõãm anaóvàhãm àlabheta . varuõasya vçddhiþ bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . dvikàryayogaþ hi vipratiùedhaþ na ca atra ekaþ dvikàryayuktaþ . katham . agneþ ãttvam varuõasya vçddhiþ . na ava÷yam dvikàrayogaþ eva vipratiùedhaþ . kim tarhi . asambhavaþ api . saþ ca atra asti asambhavaþ . kaþ asau asambhavaþ . agneþ ãttvam abhinirvartamanam varuõasya vçddhim bàdhate . varuõasya vçddhiþ abhinirvartamanà agneþ ãttvam bàdhate . eùaþ asambhavaþ . sati asambhave yuktaþ vipratiùedhaþ . ## . påüvadbhàvàt hrasvatvam bhavati vipratiùedhena khidghàdiùu . påüvadbhàvasya avakà÷aþ , pañubhàryaþ , mçdubhàryaþ . khiti hrasvaþ bhavati iti asya avakà÷aþ , kàlimmanyaþ , hariõimmanyaþ . iha ubhayam pràpnoti , kàlimmanyà , hariõimmanyà . ghàdiùu nadyàþ hrasvaþ bhavati iti asya avakà÷aþ , nartakitarà , nartakitamà . påüvadbhàvasya avakà÷aþ , dar÷anãyatarà , dar÷anãyatamà . iha ubhayam pràpnoti , pañvitarà , pañvitamà . ke hrasvaþ bhavati iti asya avakà÷aþ , nartakika . påüvadbhàvasya avakà÷aþ , dàradikà . iha ubhayam pràpnoti , pañvikà , mçdvikà . hrasvatvam bhavati vipratiùedhena . atha idànãm hrasvatve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt puüvadbhàvaþ kasmàt na bhavati . sakçt gatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . (P_6,3.43) KA_III.158.21-159.9 Ro_IV.620-621 ïãgrahaõam kimartham . anekàcaþ hrasvaþ iti iyati ucyamàne khañvàtarà màlàtarà , atra api prasajyeta . na etat asti prayojanam . bhàùitapuüskàt iti vartate . evam api dattàtarà guptàtarà , atra api pràpnoti . ãtaþ iti vartate . evam api gràmaõãtaraþ , senàõãtaraþ atra api pràpnoti . striyàm iti vartate . evam api gràmaõãtarà , senàõãtarà atra api pràpnoti . striyàþ striyàm iti vartate . ÷eùaprakëptyartham tarhi ïãgrahaõam kartavyam , nadyàþ ÷eùasya anyatarasyàm iti . kaþ ÷eùaþ . àïãca yà nadã ïyantam ca yat ekàc . antareõa api ïãgrahaõam këptaþ ÷eùaþ . katham . ãtaþ iti vartate . anãt ca yà nadã , ãdantam ca yat ekàc . ÷eùagrahaõam ca api ÷akyam akartum . katham . avi÷eùeõa ghàdiùu nadyàþ anyatarasyàm hrasvatvam utsargaþ . tasya anekàcaþ nityam hrasvatvam apavàdaþ . tasmin nitye pràpte ugitaþ vibhàùà àrabhyate . yadi evam lakùmitarà tantritarà iti na sidhyati . lakùmãtarà tantrãtarà iti pràpnoti . iùñam eva etad saïgçhãtam . lakùmãtarà tantrãtarà iti eva bhavitavyam . evam hi saunàgàþ pañhanti . ghàdiùu nadyàþ hrasvatve kçnnadyàþ pratiùedhaþ . (P_6,3.46.1) KA_III.160.2-161.5 Ro_IV.622-627 iha kasmàt na bhavati , amahàn mahàn sampannaþ mahadbhåtaþ candramàþ iti . ##. anyaþ mahàn . anyaþ mahàn bhåtaprakçtau vartate . mahàn mahati eva . ##. tasmàt àttvam na bhaviùyati . ## . puüvadbhàvaþ api tarhi na pràpnoti . amahatã mahatã sampannà mahadbhåtà bràhmaõã . evam tarhi ## . amahati hi mahacchabdaþ vartate tadvàcã ca atra bhåta÷abdaþ prayujyate . kiüvàcã . mahadvàcã . ##. tasmàt sidhyati puüvadbhàvaþ . yadi evam àttvam api pràpnoti . mahadbhåtaþ candramàþ . ## . àttvam api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ##. evam tarhi lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti pratipadam yaþ samàsaþ vihitaþ tasya grahaõam . lakùaõoktaþ ca ayam . iha api tarhi na pràpnoti . mahàn bàhuþ asya mahàbàhuþ iti . #<÷eùavacanàt tu yaþ asau pratyàrambhàt kçtaþ bahuvrãhiþ tasmàt sidhyati tasmin># . yasmàt ÷eùaþ bahuvrãhiþ iti siddhe anekam anyapadàrthe iti àha tena pratipadam bhavati . ## . atha và gauõamukhyayoþ mukhye kàryasampratyayaþ . tat yathà gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti na bàhãkaþ anubadhyate . katham tarhi bàhãke vçddhyàttve bhavataþ . gauþ tiùñhati , gàm ànaya iti . arthà÷raye etat evam . yat hi ÷abdà÷rayam ÷abdamàtre tat bhavati . ÷abdà÷raye ca vçddhyàttve . (P_6,3.46.2) KA_III.161.6-15 Ro_IV.627-628 ## . mahadàttve ghàsakaravi÷iùñeùu upasaïkhyànam kartavyam puüvadbhàvaþ ca asamànàdhikaraõàrthaþ kartavyaþ . mahatyàþ ghàsaþ mahàghàsaþ , mahatyàþ karaþ mahàkaraþ , mahatyàþ vi÷iùñaþ mahàvi÷iùñaþ . ## . aùñanaþ kapàle haviùi upasaïkhyànam kartavyam . aùñàkapàlam carum nirvapet . haviùi iti kimartham . aùñakapàlam bràhmaõasya . ## . gavi ca yukte upasaïkhyànam kartavyam . aùñàgavena ÷akañena . yukte iti kimartham . aùñagavam bràhmaõasya . (P_6,3.47) KA_III.161.17-18 Ro_IV.629 pràk ÷atàt iti vaktavyam iha mà bhåt . dvi÷atam , dvisahasram , aùta÷atam , aùñasahasram . (P_6,3.48) KA_III.161.20-162.3 Ro_IV.629 sarveùàïgrahaõam kimartham . catvàriü÷atprabhçtau sarveùàm vibhàùà yathà syàt , dvyaùñanoþ ca treþ ca . na etat asti prayojanam . prakçtam dvyaùñangrahaõamanuvartiùyate . yadi tat anuvartate treþ trayaþ dvyaùñanoþ ca iti dvyaùñanoþ api dtrayaþ àde÷aþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . maõóåkagatayaþ adhikàràþ . yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và ekayogaþ kariùyate . dvyaùñanaþ saïkhyayàm abahuvrãhya÷ãtyoþ treþ trayaþ . tataþ vibhàùà catvàriü÷atprabhçtau sarveùàm iti . atha và ubhayam nivçttam tat apekùiùyàmahe . (P_6,3.50) KA_III.162.5-17 Ro_IV.629-631 yaõgrahaõam idam pratyayagrahaõam . tatra pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti yadaõante pràpnoti . ## . yadaõgrahaõe råpagrahaõam draùñavyam . kutaþ . lekhagrahaõàt . yat ayam lekhagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na yadaõante bhavati iti . aparaþ àha : atyalpam idam ucyate . sarvatra eva uttarapadàdhikàre pratyayagrahaõe råpagrahaõam draùñavyam . kutaþ . lekhagrahaõàt eva . kim prayojanam . kumàrã gauritarà . ghàdiùu nadyàþ hrasvaþ bhavati iti hrasvatvam prasajyeta . yadi etat j¤àpyate khiti anavyayasya iti khiti eva anantarasya anavyayasya hrasvatvam pràpnoti . khiti anantaraþ hrasvabhàvã na asti iti kçtvà khidante bhaviùyati . nanu ca ayam asti stanandhayaþ iti . atra api ÷apà vyavadhànam . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . atha và etat j¤àpayati àcàryaþ khiti anantarasya na bhavati iti yat ayam anavyayasya iti pratiùedham ÷àsti . na hi khiti anantaram avyayam asti . (P_6,3.52) KA_III.162.19-163.4 Ro_IV.631-632 ## [R: ##] . padàde÷e antodàttanipàtanam kartavyam . kim prayojanam . ## . pàdena upahatam padopahatam . tçtãyà karmaõi iti prakçtisvaratve pårvapadàntodàttatvam yathà syàt . ## . upade÷ivadbhàvaþ ca vaktavyaþ . kim prayojanam . svarasiddhyartham . upade÷àvasthàyàm antodàttanipàtane kçte samàsasvareõa bàdhanam yathà syàt . padàjiþ , padàtiþ . (P_6,3.53) KA_III.163.6-7 Ro_IV.632 ## . padbhàve ike caratau upasaïkhyànam kartavyam . pàdàbhyàm carati padikaþ . (P_6,3.56) KA_III.163.9 Ro_IV.632 niùke ca upasaïkhyànam kartavyam . panniùkeõa pàdaniùkeõa . (P_6,3.57) KA_III.163.11-12 Ro_IV.632 sa¤j¤àyàm uttarapadasya iti vaktavyam iha api yathà syàt . lohitodaþ , kùãrodaþ iti . (P_6,3.59) KA_III.163.14-164.2 Ro_IV.633 ekahalàdau iti kimartham . udakasthànam . ucyamàne api etasmin atra prapnoti . etat api ekahalàdi . kim kàraõam . ekaikavarõavartitvàt vàcaþ uccaritapradhvaüsitvàt ca varõànàm . ekaikavarõavartinã vàk . na dvau varõau yugapat uccàrayati . tat yathà gauþ iti ukte yàvat gakàre vàk vartate tàvat na aukàre na visarjanãye . yàvat auakàre na tàvat gakàre na visarjanãye . yàvat visarjanãye na tàvat gakàre na aukàre . uccaritapradhvaüsitvàt ca varõànàm . uccaritaþ varõaþ pradhvastaþ ca . atha aparaþ prayujyate . na varõaþ varõasya sahàyaþ . evam tarhi ekahalàdau iti ucyate sarvaþ ca ekahalàdiþ . tatra prakarùagatiþ vij¤àyate : sàdhãyaþ yaþ ekahalàdiþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yatra ekam halam uccàrya ac ucyate . (P_6,3.61) KA_III.164.4-19 Ro_IV.634-635 ## . ikaþ hrasvatvam uttarapadamàtre vaktavyam iha api yathà syàt , alàbukarkandhudçnbhuphalam iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . lokavij¤ànàt hi yat eva sarvàntam padam tasmin pårvapadasya hrasvatvam syàt . atha và evam vigrahaþ kariùyate . alàbåþ ca karkandhåþ ca , alàbukarkandhvau , alàbukarkandhvau dçnbhåþ ca, alàbukarkandhudçnbhvaþ , alàbukarkandhudçnbhånàm phalam alàbukarkandhudçnbhuphalam iti . yadi evam dçnbhvàþ pårvanipàtaþ pràpnoti . ràjadantàdiùu pàñhaþ kariùyate . atha và evam vigrahaþ kariùyate . dçnbhvàþ phalam dçnbhuphalam , karkandhåþ ca dçnbhuphalam ca karkandhudçnbhuphalam , alàbåþ ca karkandhudçnbhuphalam ca alàbukarkandhudçnbhuphalam iti . evam api phalena akçtaþ abhisambandhaþ bhavati . pratyekam phala÷abdaþ parisamàpyate . ## . iyaïuvaïbhàinàm avyayànàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷rãkulam , bhråkulam , kàõóãbhåtam vçùalakulam , kuóyãbhåtam vçùalakulam . abhråkaüsàdãnàm iti vaktavyam . bhrukuüsaþ , bhrukuñiþ . aparaþ àha : akàraþ bhråkaüsàdãnàm iti vaktavyam . bhrakuüsaþ , bhrakuñiþ . (P_6,3.62) KA_III.164.21 Ro_IV.635-636 taddhite kim udàharaõam . ekatvam , ekatà . na etat asti prayojanam . puüvadbhàvena api etat siddham . katham puüvadbhàvaþ . tàsilàdiùu à kçtvasucaþ . idam tarhi prayojanam . ekasyàþ àgatam ekaråpyam , ekamayam . idam ca api udàharaõam . ekatvam , ekatà . nanu ca uktam puüvadbhàvena api etat siddham iti . na sidhyati . uktam etat tvataloþ guõavacanasya iti . atha uttarapade kim udàharaõam . eka÷àñã . na etat asti . puüvadbhàvena api etat siddham . katham puüvadbhàvaþ . samànàdhikaraõalakùaõaþ . idam tarhi prayojanam . ekasyàþ kùãram ekaùãram . idam ca api udàharaõam . eka÷àñã . nanu ca uktam puüvadbhàvena api etat siddham iti . na sidhyati . na kopadhàyàþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam etat kopadhapratiùedhe taddhitavugrahaõam iti . (P_6,3.66) KA_III.165.9-166.3 Ro_IV.636-637 ## . khiti hrasvàprasiddhiþ . kàlimmanyà , hariõimmanyà . kim kàraõam . anajantatvàt . mumi kçte anajantatvàt hrasvatvam na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . hrasvàntasya mum bhavati iti vaktavyam . ## . atha và sanniyogaþ kariùyate . kaþ eùaþ yatnaþ codyate sanniyogaþ nàma . cakàraþ kartavyaþ . mum ca . kim ca. yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . hrasvatvam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam khiti hrasvàprasiddhiþ anajantatvàt iti . parihçtam etat siddham tu hrasvàntasya mumvacanàt iti . tat tarhi hrasvagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ikaþ hrasvaþ aïyaþ gàlavasya iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . khiti iti eùà saptamã hrasvaþ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . atha và khiti hrasvaþ bhavati iti ucyate . khiti hrasvabhàvã na asti iti kçtvà bhåtapårvagatiþ vij¤àsyate . ajantam yat bhåtapårvam iti . atha và kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam yatra kàryam tatra draùñavyam . khiti hrasvaþ bhavati iti upasthitam idam bhavati acaþ iti . tatra vacanàt anajantasya api bhaviùyati . iha api tarhi vacanàt pràpnoti . vàïmanyaþ iti . na etat asti . ikaþ iti vartate . evam api khañvammanyaþ , atra na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àbgrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ïyàpoþ sa¤j¤àcchandasoþ bahulam iti . evam api kãlàlapammanyaþ , ÷ubhaüyammanyaþ atra na pràpnoti . tasmàt pårvoktau eva parihàrau . (P_6,3.68.1) KA_III.166.5-167.3 Ro_IV.638-639 amaþ pratyayavadanude÷e kim prayojanam . ## . amaþ pratyayavadanude÷e àtvapårvasavarõaguõeyaïuvaïàde÷àþ prayojanam . àtvam prayojanam . gàmmanyaþ . pårvasavarõaþ prayojanam . strãmmanyaþ . guõaþ prayojanam . narammanyaþ . iyaïuvaïau prayojanam . ÷riyammanyaþ , bhruvammanyaþ . ## . amaþ pratyayavadanude÷e àtvapårvasavarõayoþ aprasiddhiþ . kim kàraõam . aprathamàtvàt . prathamayoþ iti ucyate na ca atra prathamàm pa÷yàmaþ . kim ca bhoþ àtvam prathamayoþ iti ucyate . na khalu prathamayoþ iti ucyate . prathamayoþ iti tu vij¤àyate . katham . am÷asoþ iti ucyate . te evam vij¤àsyàmaþ . ÷assahacaritaþ yaþ am÷abdaþ . kaþ ca ÷assahacaritaþ . prathamà eva . nanu ca pratyayavadanude÷àt bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . ## . sàmanye hi atidi÷yamàne vi÷eùaþ na atidiùñaþ bhavati . tat yathà . brahmaõavat asmin kùatriye vartitavyam iti sàmànyam yat bràhmaõakàryam tat kùatriye atidi÷yate . yat vi÷iùñam màñhare kauõóinye và na tat atidi÷yate . evam iha api sàmànyam yat pratyayakàryam tat atidi÷yate yat vi÷iùñam dvitãyaikavacane bhavati prathamayoþ iti na tat atidi÷yate . ## . siddham etat . katham . dvitãyaikavacanavat bhavati iti vaktavyam . ## . atha và eka÷eùanirde÷aþ ayam . am ca am ca am . icaþ ekàcaþ am bhavati ampratyayavat ca asmin kàryam bhavati iti . (P_6,3.68.2) KA_III.167.4-14 Ro_IV.639-640 atha iha katham bhavitavyam . ÷riyam àtmànam manyate bràhmaõakulam . ÷riyammanyam àhosvit ÷rimanyam iti . ÷riyammanyam iti bhavitavyam . svamoþ napuüsakàt iti luk kasmàt na bhavati . na apràpte luki am àrabhyate . saþ yathà eva supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti etam bàdhate evam svamoþ napuüsakàt iti etam ami lukam bàdheta . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati . na ca apràpte supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti etasmin etat àrabhyate . svamoþ napuüsakàt iti etasmin punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam supaþ dhàtupràtipadikayoþ iti etam bàdhate . svamoþ napuüsakàt iti etam na bàdhiùyate . evam tarhi asiddham bahiraïgam antaraïge iti asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya amaþ antaraïgalakùaõaþ luk na bhaviùyati . na eùà paribhàùà uttarapadàdhikàre ÷akyà vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . dviùantapaþ , parantapaþ . saüyogàntalopaþ na syàt . tasmàt ÷rimanyam iti eva bhavitavyam . (P_6,3.70) KA_III.167.16-168.14 Ro_IV.641-642 ## . astusatyàgadasya kàre upasaïkhyànam kartavyam . astuïkàraþ , satyaïkàraþ , agadaïkàraþ . ## . bhakùasya chandasi upasaïkhyànam kartavyam . tasya te bhakùaïkàrasya . chandasi iti kim . bhakùakàrasya tat matam iti . ## . dhenoþ bhavyàyàm upasaïkhyànam kartavyam . dhenumbhavyà . l## . lokasya pçõe upasaïkhyànam kartavyam . lokamprõasya dhanvinaþ . ## . itye anabhyà÷asya upasaïkhyànam kartavyam . anabhyà÷amityaþ . ## . bhràùñràgnyoþ indhe upasaïkhyànam kartavyam . bhràùñramindhaþ , agnimindhaþ . ## . gile agilasya upasaïkhyànam kartavyam . timiïgilaþ . agilasya iti kimartham . gilagilaþ . gilagile ca iti vaktavyam . timiïgilagilaþ . ## . uùõabhadrayoþ karaõe upasaïkhyànam kartavyam . uùõaïkaraõam , bhadraïkaraõam . ## . såtograràjabhojakulamerubhyaþ duhituþ putrañ và bhavati iti vaktavyam . såtaputrã , såtaduhità , ugraputrã , ugraduhità , rajaputrã , ràjaduhità , bhojaputrã , bhojaduhità , kulaputrã , kuladuhità , meruputrã , meruduhità . (P_6,3.72) KA_III.168.16-20 Ro_IV.642-643 kim iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham và apràpte . khiti iti và nitye pràpte anyatra và apràpte . ## . ràtreþ apràpte vibhàùà . pràpte nityaþ vidhiþ . ràtrimmanyaþ . apràpte vibhàùà . ràtryañaþ , ràtrimañaþ . (P_6,3.73) KA_III.168.22-169.8 Ro_IV.642-643 kimartham na¤aþ sànubandhakasya grahaõam kriyate na nasya iti eva ucyeta . nasya iti ucyamàne karõaputraþ , varõaputraþ iti atra api prasajyeta . na eùaþ doùaþ . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam etasya na bhaviùyati . evam api pra÷naputraþ , vi÷naputraþ iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ananubandhakagrahaõe na sànubandhakasya iti evam etasya na bhaviùyati . evam api vàmanaputraþ , pàmanaputraþ iti atra api pràpnoti . tasmàt sànubandhakasya grahaõam kartavyam . ## . na¤aþ nalope avakùepe tiïi upasaïkhyànam kartavyam . apacasi vai tvam jàlma . akaroùi vai tvam jàlma . (P_6,3.74) KA_III.169.10-16 Ro_IV.644 kimartham tasmàt iti ucyate na nuñ aci iti eva ucyeta . nuñ aci iti ucyamàne na¤aþ eva nuñ prasajyeta . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . tatra ayam api arthaþ . tadoþ saþ sau anantyayoþ iti tadoþ grahaõam na kartavyam . tatra hi tavargànirde÷e etat prayojanam iha mà bhåt . aneùaþ karoti iti . yàvatà pårvàntaþ saþ api adoùaþ bhavati . na evam ÷akyam . anuùõaþ iti nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ prasajyeta . nugvacanàt na bhaviùyati . ïamuñ tarhi pràpnoti . tasmàt paràdiþ kartavyaþ . paràdau ca kriyamàõe tasmàt iti vaktavyam . (P_6,3.76) KA_III.169.18-170.4 Ro_IV.644-645 kimartham àduk ucyate na aduk eva ucyate . kà råpasiddhiþ : ekànnaviü÷atiþ , ekànna÷atam . savarõadãrghatvena siddham . na sidhyati . ataþ guõe iti pararåpatvam pràpnoti . evam tarhi aduñ kariùyate . aduñ ca a÷akyaþ kartum . ànunàsikyam hi na syàt . yat hi tat yaraþ anunàsike anunàsikaþ va iti padàntasya iti evam tat . kim punaþ kàraõam padàntasya iti evam tat . iha mà bhåt . budhnaþ , bradhnaþ , badhnàti . evam tarhi anuñ kariùyate . anuñ ca a÷akyaþ kartum . vibhàùayà ànunàsikyam . tena idam eva råpam syàt ekànnaviü÷atiþ . idam na syàt . ekànnaviü÷atiþ iti . astu tarhi aduk eva . nanu ca uktam ataþ guõe iti pararåpatvam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . akàroccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . yadi tarhi pràpnuvan vidhiþ akàroccàraõasàmarthyàt bàdhyate savarõadãrghatvam api na pràpnoti . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ saþ vidhiþ bàdhyate . yasya tu vidhiþ nimittam eva na asau bàdhyate . pararåpam ca prati akàroccàraõam anarthakam savarõadãrghatvasya punaþ nimittam eva . (P_6,3.78) KA_III.170.6-12 Ro_IV.645-646 ## . sahasya halopaþ vaktavyaþ . ## . sàde÷e hi [sati] svare doùaþ syàt . àntaryataþ udàttànudàttayoþ [sthàne] svaritaþ àde÷aþ prasajyeta . [saputraþ , sabhàryaþ .] saþ tarhi lopaþ vaktatvyaþ . na vaktatvyaþ . àdyudàttanipàtanam kariùyate . saþ nipàtanasvaraþ prakçtisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . saþ yathà eva hi nipàtanasvaraþ prakçtisvaram bàdhate evam samàsasvaram api bàdheta . seùñi , sapa÷ubandham . (P_6,3.79) KA_III.170.14-17 Ro_IV.646 ##. granthànte vacanam anarthakam . kim kàraõam . avyayãbhàvena kçtatvàt . avyayãbhàve ca akàle iti eva siddham . yaþ tarhi kàlottarapadaþ granthàntaþ tadartham idam vaktavyam . sakàùñham jyotiùam adhãte . sakalam , samuhårtam . (P_6,3.82): KA_III.170.19-171.11 Ro_IV.646-647 ## . upasarjanasya vàvacane sarvaprasaïgaþ . sarvasya upasarjanasya sàde÷aþ pràpnoti . asya api pràpnoti : sahayudhvà , sahakçtvà . kim kàraõam . avi÷eùàt . na hi kaþ cit vi÷eùaþ upàdãyate eva¤jàtãyakasya sàde÷aþ bhavati iti . anupàdãyamàne vi÷eùe sarvaprasaïgaþ . ## . siddham etat . katham . bahuvrãhinirde÷àt . bahuvrãhinirde÷aþ kartavyaþ . evam api sahayudhvapriyaþ , sahakçtvapriyaþ iti atra pràpnoti . bahuvrãhau yat uttarapadam iti evam vij¤àsyate . nanu etat api bahuvrãhau uttarapadam . evam tarhi bahuvrãhau yat upasarjanam iti evam vij¤àsyate . bahuvrãhau ca yat upasarjanam bahuvrãhim prati ca yat upasarjanam . saþ tarhi bahuvrãhinirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . iha kaþ cit pradhànànàm eva samàsaþ kaþ cit upasarjanànàm eva kaþ cit pradhànopasarjanànàm . tat yaþ upasarjanànàm eva samàsaþ tat upasarjanam . atha và akàraþ matvarthãyaþ . tat yathà tundaþ ghàñaþ iti . atha và matublopaþ atra draùñavyaþ . tat yathà puùyakàþ eùàm te ime puùyakàþ . kàlakàþ eùàm te ime kàlakàþ iti . (P_6,3.83): KA_III.171.13-14 Ro_IV.648 ## . prakçtyà à÷iùi agavàdiùu iti vaktavyam . iha mà bhåt . sagave savatsàya sahalàya iti . (P_6,3.86) KA_III.171.16-19 Ro_IV.648 caraõe kim nipàtyate . ## . brahmaõi upapade samànapårve vrate karmaõi careþ õiniþ pratyayaþ vratalopaþ ca nipàtyate . samàne brahmaõi vratam catarti iti sabrahmacàrã . (P_6,3.89) KA_III.171.21-22 Ro_IV.649 ##. dçgdç÷avatuùu dçkùe upasaïkhyànam kartavyam . sadçkùàsaþ pratisadçkùàsaþ . (P_6,3.93, 116) KA_III.172.2-11 Ro_IV.649-650 kimartham a¤catinahyàdiùu kvibgrahaõam kriyate . iha mà bhåt . sama¤canam , upanahanam . na etat asti prayojanam . uttarapade iti vartate na ca antareõa kvipam a¤catinahyàdayaþ uttarapadàni bhavanti . tatra antareõa kvibgrahaõam kvibante eva bhaviùyati . tadàdividhinà pràpnoti . ataþ uttaram pañhati ## . a¤catinahyàdiùu kvibgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . yasmin vidhiþ tadàdau algrahaõe . algrahaõeùu etat bhavati na ca idam algrahaõam . evam tarhi siddhe sati yat kvibgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyatra dhàtugrahaõe tadàdividhiþ bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ataþ kçkami iti atra , ayaskçt ayaskàra iti api siddham bhavati . (P_6,3.92) KA_III.172.14-21 Ro_IV.650 ## . adrisadhryoþ antodàttatvam vaktavyam . kim prayojanam . kçtsvaranivçttyartham . kçtsvaraþ mà bhåt . viùvadryaï , viùvadrya¤cau , viùvadrya¤caþ , sadhryaï , sadhrya¤cau , sadhrya¤caþ . ## . tatra chandasi striyàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . vi÷vàcã , ghçtàcã . yadi chandasi striyàm pratiùedhaþ ucyate katham sà kadrãcã . evam tarhi chandasi striyàm bahulam iti vaktavyam . (P_6,3.97) KA_III.173.2-5 Ro_IV.651 ## . samàpaþ ãttvapratiùedhaþ vaktavyaþ . samàpam nàma devayajanam . aparaþ àha : ãttvam anavarõàt iti vaktavyam . samãpam , antarãpam . iha mà bhåt . pràpam , paràpam . (P_6,3.98) KA_III.173.7-8 Ro_IV.651 dãrghoccàraõam kimartham na udanoþ de÷e iti eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : anåpaþ . savarõadãrghatven siddham . na sidhyati . avagrahe doùaþ syàt . (P_6,3.99) KA_III.173.11-13 Ro_IV.651 aùaùñhyatçtãyasthasya iti ucyate . tatra idam na sidhyati . anyasya idam anyadãyam . anyasya kàrakam anyatkàrakam . evam tarhi avi÷eùeõa anyasya duk chakàrakayoþ iti uktvà tataþ vakùyàmi aùaùñhyatçtãyasthasya à÷ãrà÷àsthàsthitotsukotiràgeùu iti . (P_6,3.101) KA_III.173.16-17 Ro_IV.651 ## . kadbhàve trau upasaïkhyànam kartavyam . kutsitàþ trayaþ kattrayaþ . ke và trayaþ . na bibhçyuþ kattrayaþ . (P_6,3.109.1) KA_III.173.19-174.15 Ro_IV.652-654 pçùodaràdãni iti ucyate . kàni pçùodaràdãni . pçùodaraprakàràõi . kàni punaþ pçùodaraprakàràõi . yeùu lopàgamavikàràþ ÷råyante na ca ucyante . atha yathà iti kim idam . prakàravacane thàl . atha kim idam upadiùñàni iti . uccàritàni . kutaþ etat . di÷iþ uccàraõakriyaþ . uccàrya hi varõàn àha updiùñàþ ime varõàþ iti . kaiþ punaþ upadiùñàþ . ÷iùñaiþ . ke punaþ ÷iùñàþ . vaiyàkaraõàþ . kutaþ etat . ÷àstrapårvikà hi ÷iùñiþ vaiyàkaraõàþ ca ÷àstraj¤àþ . yadi tarhi ÷àstrapårvikà ÷iùñiþ ÷iùñipårvakam ca ÷àstram tat itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . evam tarhi nivàsataþ àcàrataþ ca . saþ ca àcàraþ àryàvartte eva . kaþ punaþ àryàvarttaþ . pràk àdar÷àt [R adar÷anàt] pratyak kàlakavanàt dakùiõena himavantam uttareõa pàriyàtram . etasmin àryanivàse ye bràhmaõàþ kumbhãdhànyàþ alolupàþ agçhyamàõakàraõàþ kim cit antareõa kasyàþ cit vidyàyàþ pàragàþ tatrabhavantaþ ÷iùñàþ . yadi tarhi ÷iùñàþ ÷abdeùu pramàõam kim aùñàdhyàyyà kriyate . ÷iùñaj¤ànàrthà aùñàdhyàyã . katham punaþ aùñàdhyàyyà ÷iùñàþ ÷akyàþ vij¤àtum . aùñàdhyàyãm adhãyànaþ anyam pa÷yati anadhãyànam ye atra vihitàþ ÷abdàþ tàn prayu¤jànam . saþ pa÷yati . nånam asya daivànugrahaþ svabhàvaþ và yaþ ayam na ca aùñàdhyàyãm adhãte ye ca asyam vihitàþ ÷abdàþ tàn prayuïkte . nånam ayam anyàn api jànàti . evam eùà ÷iùñaj¤ànàrthà aùñàdhyàyã . (P_6,3.109.2) KA_III.174.16-175.7 Ro_IV.654-655 ## . dik÷abdebhyaþ tãrasya tàrabhàvaþ và vaktavyaþ . dakùiõatãram , dakùiõatàram . ## . vàcaþ vàde óatvam vaktavyam valabhàvaþ ca uttarapadasya i¤i vaktavyaþ . vàgvàdasya apatyam vàóvaliþ . #<ùaùaþ utvam datçda÷asu uttarapadàdeþ ùñutvam ca># . ùaùaþ utvam vaktavyam uttarapadàdeþ ùñutvam ca vaktavyam . ùoóa÷an , ùoóa÷a . ## . dhàsu và iti vaktavyam uttarapadàdeþ ùñutvam ca vaktavyam . ùoóhà ùaóóhà kuru . atha kimartham bahuvacananirde÷aþ kriyate na punaþ dhàyàm iti eva ucyate . nànàdhikaraõavàcã yaþ dhà÷abdaþ tasya grahaõam yathà vij¤àyeta . iha mà bhåt . ùañ dadhàti iti ùaódhà iti . ## . duraþ dà÷anà÷adabhadhyeùu utvam vaktavyam uttarapadàdeþ ca ùñutvam . dåóà÷aþ , dåõà÷aþ , dåóabhaþ , dåóhyaþ . ## . svaro rohatau chandasi utvam vaktavyam . ehi tvam jàye svo rohàva . pãvopavasanàdãnàm chandasi lopaþ vaktavyaþ . pãvopavasanànàm payopavasanànàm ÷riyà idam . (P_6,3.111) KA_III.175.9-14 Ro_IV. 656 pårvagrahaõam kimartham na tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti pårvasya eva bhaviùyati . na sidhyati . na hi óhralopena ànantaryam . iha kasmàt na bhavati karaõãyam , haraõãyam . na evam vij¤àyate óhroþ lopaþ óhralopaþ , óhralope iti . katham tarhi . óhroþ lopaþ asmin saþ ayam óhralopaþ , óhralope iti . yadi evam na arthaþ pårvagrahaõena . bhavati hi óhralopena ànantaryam . idam tarhi prayojanam . uttarapade iti vartate . tena ànantaryamàtre yathà syàt . audumbariþ ràjà . punaþ råpàõi kalpayet . (P_6,3.112) KA_III.175.16-176.4 Ro_IV.656-657 varõagrahaõam kimartham na sahivahoþ ot asya iti eva ucyeta . vçddhau api kçtàyàm yathà syàt . udavoóhàm , udavoóham , udavoóha iti . atha avarõagrahaõam kimartham . iha mà bhåt . åóhaþ , åóhavàn iti . na etat asti prayojanam . bhavatu atra ottvam . ÷ravaõam kasmàt na bhavati . pårvatvam asya bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . ottvam kriyatàm pårvatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt ottvam . antaraïgam pårvatvam . evam tarhi idam iha sampradhàryam . ottvam kriyatàm samprasàraõam iti kim atra kartavyam . paratvàt ottvam . nityam samprasàraõam . kçte api ottve pràpnoti akçte api . ottvam api nityam . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api . anityam ottvam . na hi kçte samprasàraõe pràpnoti . antaraïgam pårvatvam . yasya ca lakùaõàntareõa nimittam vihanyate na tat anityam . na ca samprasàraõam eva ottvasya nimittam vihanti . ava÷yam lakùaõàntaram pårvatvam pratãkùyam . ubhayoþ nityayoþ paratvàt ottvam . ottve kçte samprasàraõam samprasàraõapårvatvam . tatra kàryakçtatvàt punaþ ottvam na bhaviùyati . (P_6,3.121) KA_III.176.6 Ro_IV.658 apãlvàdãnàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . rucivaham , càruvaham . (P_6,3.122) KA_III.176.8-13 Ro_IV.658 amnuùyàdiùu iti vaktavyam . iha mà bhåt . prasevaþ , prahàraþ , prasàraþ . ## . sàdakàrayoþ kçtrime iti vaktavyam . iha eva yathà syàt . pràsàdaþ , pràkàraþ . iha mà bhåt . eùaþ asya prasàdaþ . eùaþ asya prakàraþ . ## . prative÷àdãnàm vibhàùà dãrghatvam vaktavyam . prative÷aþ , pratãve÷aþ , pratikàraþ , pratãkàraþ . (P_6,3.124) KA_III.176.15-20 Ro_IV.658-659 katham idam vij¤àyate . dà iti etasmin takàràdau , àhosvit dà iti etasmin takàrànte iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate takàràdau iti nãttà vittà , atra na pràpnoti . atha vij¤àyate takàrànte iti sudattam pratidattam atra api pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat takàràdau iti . katham nãttà vittà . cartve kçte bhaviùyati . asiddham cartvam . tasya asiddhatvàt na pràpnoti . à÷rayàt siddhatvam bhaviùyati . atha và punaþ astu takàrànte iti . katham sudattam pratidattam . na etat takàràntam . thakàràntam etat . (P_6,3.138) KA_III.177.5-10 Ro_IV.659#< >#iha anye àcàryàþ cau pratyaïgasya pratiùedham àhuþ . tat iha api sàdhyam . na eùaþ doùaþ . etat eva j¤àpayati àcàryaþ na pratyaïgam bhavati iti yat ayam cau dãrghatvam ÷àsti . (P_6,3.139) KA_III.177.2-3 Ro_IV.659-660 ## . ikaþ hrasvàt samprasàraõadãrghatvam bhavati vipratiùedhena . ikaþ hrasvasya avakà÷aþ . gràmaõikulam , senànikulam . samprasàraõadãrghatvasya avakà÷aþ . vibhàùà hrasvatvam . yadà na hrasvatvam saþ avakà÷aþ . hrasvaprasaïge ubhayam pràpnoti . kàrãùagandhãputraþ , kaumudagandhãputraþ . samprasàraõadãrghatvam bhavati vipratiùedhena . atha idànãm dãrghatve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt hrasvatvam kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhena yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . (P_6,4.1.1) KA_III.178.2-10 Ro_IV.661-662 à kutaþ ayam adhikàraþ . à saptamàdhyàyaparisamàpteþ aïgàdhikàraþ . yadi à saptamàdhyàyaparisamàpteþ aïgàdhikàraþ guõaþ yaïlukoþ iti yaïluggrahaõam kartavyam . pràk abhyàsavikàrebhyaþ punaþ aïgàdhikàre sati pratyayalakùaõena siddham . astu tarhi pràk abhyàsavikàrebhyaþ aïgàdhikàraþ . yadi pràk abhyàsavikàrebhyaþ aïgàdhikàraþ vavra÷ca vakàrasya samprasàraõam pràpnoti . à saptamàdhyàyaparisamàpteþ punaþ aïgàdhikàre sati uþ adatvasya sthànivadbhàvàn na samprasàraõe samprasàraõam iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . saþ ca idànãm aparihàraþ bhavati yat tat uktam aïgànyatvàt ca siddham iti . astu tarhi à saptamàdhyàyaparisamàpteþ aïgàdhikàraþ . nanu ca uktam guõaþ yaïlukoþ iti yaïluggrahaõam kartavyam iti . kriyate nyàse eva . (P_6,4.1.2) KA_III.178.11-179.10 Ro_IV.662-665 kim punaþ iyam sthànùaùñhã , aïgasya sthàne iti . evam bhavitum arhati . ## . aïgasya iti sthànaùaùñhã cet pa¤camyantasya ca adhikàraþ kartavyaþ . aïgàt iti api vaktavyam . anucyamàne hi ataþ bhisaþ ais bhavati iti ataþ iti pa¤camã aïgasya iti sthànaùaùñhã . tatra a÷akyam vivibhaktikatvàt ataþ iti pa¤camyà aïgam vi÷eùayitum . tatra kaþ doùaþ . akàràt parasya bhismàtrasya ais-bhàvaþ bhavati iti iha api prasajyeta : bràhmaõabhissà , odanabhissañà iti . ## . avayavaùaùñhyàdayaþ ca na sidhyanti . tatra kaþ doùaþ . ÷àsaþ it aïhaloþ iti ÷àseþ ca antyasya syàt upadhàmàtrasya ca . åt upadhàyàþ gohaþ iti goheþ ca antyasya syàt upadhàmàtrasya ca . ## . siddham etat . katham . parasparam prati aïgapratyayasaïj¤e bhavataþ . aïgasa¤j¤àm prati pratyayasa¤j¤à pratyayasa¤j¤àm prati aïgasa¤j¤à . kim ataþ yat parasparam prati aïgapratyayasaïj¤e bhavataþ . ## . sambandhaùaùthãnirde÷aþ ca ayam kçtaþ bhavati . aïgasya yaþ bhis-÷abdaþ iti . kim ca aïgasya bhis-÷abdaþ . nimittam . yasmin aïgam iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . evam api avayavaùaùñhyàdayaþ avi÷eùitàþ bhavanti . avayavaùaùñhyàdayaþ api sambandhe eva . evam api sthànam avi÷eùitam bhavati . sthànam api sambandhaþ eva . evam api na j¤àyate kva sthànaùaùñhã kva vi÷eùaõaùaùñhã iti . yatra ùaùñhã anyayogam na apekùate sà sthànaùaùñhã . yatra hi anyayogam apekùate sà vi÷eùaõaùaùñhã . (P_6,4.1.3) KA_III.179.11-180.23 Ro_IV.665-669 kàni punaþ aïgàdhikàrasya prayojanani . ## . halaþ uttarasya samprasàraõasya dãrghaþ bhavati . håtaþ , jãnaþ , saüvãtaþ , ÷ånaþ . aïgasya iti kimartham . nirutam , durutam . ## . nàmsanoþ ca dãrghatve prayojanam . nàmi dãrghaþ bhavati . agnãnàm , vàyånàm . aïgasya iti kimartham . krimiõàm pa÷ya . pàmanàm pa÷ya . sani dãrghaþ bhavati . cicãùati , tuùñåùati . aïgasya iti kimartham . dadhi sanoti . madhu sanoti . ## . liïi etve prayojanam . gleyàt , mleyàt . aïgasya iti kimartham . niryàyàt , nirvàyàt . ## . ataþ bhisaþ aistve prayojanam . vçkùaiþ , plakùaiþ . aïgasya iti kimartham . bràhmaõabhissà , odanabhissañà . ## . luïàdiùu aóàñau prayojanam . akàrùãt , aihiùña . aïgasya iti kimartham . pràkarot , upaihiùña . ## . iyaïuvaïau prayojanam . ÷riyau ÷riyaþ , bhruvau bhruvaþ . aïgasya iti kimartham . ÷ryartham , bhrvartham . yuùmadasmadoþ prayojanam . sàmaþ àkam . yuùmàkam asmàkam . aïgasya iti kimartham . yuùmatsàma , asmatsàma . tàtaï prayojanam . jãvatàt bhavàn . aïgasya iti kimartham . paca hi tàvat tvam . jalpa tu tàvat tvam . àmi nuñ prayojanam . kumàrãõam , ki÷orãõàm . aïgasya iti kimartham . kumàrã , àm iti àha . ki÷orã , àm iti àha . àne muk prayojanam . pacamànaþ , yajamànaþ . aïgasya iti kimartham . pràõaþ . ke hrasvaþ prayojanam . ki÷orikà , kumàrikà . aïgasya iti kimartham . kumàrã kàyati kumàrãkaþ . yi dãrghaþ prayojanam . cãyate , ståyate . aïgasya iti kimartham . dadhiyànam , madhuyànam . bhi tatvam prayojanam . adbhiþ , adbhyaþ . aïgasya iti kimartham . abbhàraþ , abbhakùaþ . na etàni santi prayojanàni . katham . ## . arthavadgrahaõapratyayagrahaõàbhyàm etàni siddhàni . kva cit arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam bhaviùyati kva cit pratyayàpratyayoþ grahaõe pratyayasya eva grahaõam bhavati iti . atha và pratyaye iti prakçtya aïgakàryam adhyeùye . yadi pratyaye iti prakçtya aïgakàryam adhãùe pràkarot , upaihiùña , upasargàt pårvam aóàñau pràpnutaþ . siddham tu pratyayagrahaõe yasmàt saþ vihitaþ tadàdeþ tadantasya ca grahaõam . siddham etat . katham . pratyayagrahaõe yasmàt saþ vihitaþ tadàdeþ tadantasya ca grahaõam bhavati iti evam upasargàt pårvam aóàñau na bhaviùyataþ . (P_6,4.2) KA_III.180.25-181.10 Ro_IV.669-670 iha kasmàt na bhavati : tçtãyaþ . ## . aõprakaraõàt çkàrasya dãrghatvam na bhaviùyati . aõaþ iti vartate . kva prakçtam . óhralope pårvasya dãrghaþ aõaþ iti . tat vai ikaþ kà÷e iti anena iggrahaõena vyavacchinnam na ÷akyam anuvartayitum . ## . aõvi÷eùaõam iggrahaõam . aõaþ ikaþ iti . yadi tarhi aõvi÷eùaõam iggrahaõam cau dãrghaþ bhavati iti iha na pràpnoti : avàcà , avàce . na eùaþ doùaþ . aõgrahaõam anuvartate iggrahaõam nivçttam . evam api kartécà kartéce , atra na pràpnoti . yathàlakùaõam aprayukte . atha và ubhayam nivçttam . kasmàt na bhavati tçtãyaþ . nipàtanàt . kim nipàtanam . dvitãyatçtãyacaturthaturyàõi anyatarasyàm iti . (P_6,4.3) KA_III.181.12-182.4 Ro_IV.670-673 kimartham àmaþ sanakàrasya grahaõam kriyate na àmi dãrghaþ iti eva ucyeta . kena idànim sanakàrake bhaviùyati . nuñ ayam àmbhaktaþ àmgrahaõena gràhiùyate . ataþ uttaram pañhati : ## . nàmi dãrghaþ àmi cet syàt kçte dãrghatve na nuñ syàt . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt nuñ . nityam dãrghatvam . kçte api nuñi pràpnoti akçte api . nityatvàt dãrghatve kçte hrasvà÷rayaþ nuñ na pràpnoti . evam tarhi àha ayam hrasvàntàt nuñ iti na ca hrasvàntaþ asti . tatra vacanàt bhaviùyati . ## . na idam vacanàt labhyam . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . yatra dãrghatvam pratiùidhyate . tisçõàm , catasçõàm iti . na etat asti prayojanam . iha tàvat catasçõàm iti ùañcaturbhyaþ ca iti evam bhaviùyati . tisçõàm iti trigrahaõam api tatra prakçtam anuvartate . kva prakçtam . treþ trayaþ iti . idam tarhi tvam nçõam nçpate jàyase ÷uciþ . na ekam udàharaõam hrasvagrahaõam prayojayati . tatra vacanàt bhåtapårvagatiþ vij¤àsyate . hrasvàntam yat bhåtapårvam iti . uttaràçtham tarhi sanakàragrahaõam kartavyam . ## . nopadhàyàþ nàmi yathà syàt . iha mà bhåt : carmaõàm , varmaõàm iti . ##.#< vacanàt yatra tat na asti >#.#< nopadhàyàþ ca carmaõàm># . (P_6,4.12-13) KA_III.182.7-183.18 Ro_IV.673-677 ## . hanaþ kvau upadhàlakùaõam dãrghatvam pràpnoti . anunàsikasya kvijhaloþ kïiti iti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . vçtrahaõau vçtrahaõaþ iti . niyamavacanàt siddham . inhanpåùàryamõàm ÷au sau ca iti etasmàt niyamavacanàt dãrghatvam na bhaviùyati . ## . niyamavacanàt siddham iti cet sarvanàmasthànaprakaraõe niyamavacanàt anyatra niyamaþ na pràpnoti . kva anyatra . vçtrahaõi bhråõahani . evam tarhi ## . dãrghavidhiþ yaþ iha inprabhçtãnàm tam sarvanàmasthàne viniyamya , inhanpåùàryamõàm sarvanàmasthàne dãrghaþ bhavati . kimartham idam . niyamàçtham . inhanpåùàryamõàm sarvanàmasthàne eva na anyatra . #<÷au niyamam punaþ eva vidadhyàt># . tataþ ÷au . ÷au eva sarvanàmasthàne na anyatra . tataþ sau . sau eva sarvanàmasthàne na anyatra . ## . tathà asya bhråõahani iti na doùaþ bhavati . #<÷àsti nivartya suñi iti avi÷eùe ÷au niyamam kuru và api asamãkùya># . atha và nivçtte sarvanàmasthànaprakaraõe avi÷eùeõa ÷au niyamam vakùyàmi . inhanpåùàryamõàm ÷au eva . tataþ sau . sau eva . iha api tarhi niyamàt na pràpnoti : indraþ vçtrahàyate . ## . upadhàlakùaõadãrghatvasya niyamaþ na ca etat upadhàlakùaõam dãrghatvam . ## . atha và anuvartamàne sarvanàmasthànagrahaõe anavakà÷aþ ÷au niyamaþ aprakçtasya api dãrghatvasya niyàmakaþ bhaviùyati . katham . ## . yasya hi ÷iþ sarvanàmasthànam na tasya suñ . yasya suñ sarvanàmasthànam na tasya ÷iþ . tatra sarvanàmasthànaprakaraõe niyamyam na asti iti kçtvà avi÷eùeõa ÷au niyamaþ vij¤àsyate . ## . (P_6,4.14) KA_III.183.20-184.11 Ro_IV.677-679 ## . atvasantasya dãrghatve pitaþ upasaïkhyànam kartavyam . gomàn , yavamàn . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ananubandhakagrahaõe hi sànubandhakasya grahaõam na iti evam pitaþ na pràpnoti . ananubandhakagrahaõe iti ucyate . sànubandhakasya idam grahaõam . evam tarhi tadanubandhakagrahaõe atadanubandhakasya grahaõam na iti evam pitaþ na pràpnoti . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . pakàralope kçte na atubantam bhavati atvantam eva . yathà eva tarhi pakàralope kçte na atubantam evam ukàralope api kçte na atvantam . nanu ca bhåtapårvagatyà bhaviùyati atvantam . yathà eva tarhi bhåtapårvagatyà atvantam evam atubantam api . evam tarhi à÷rãyamàõe bhåtapårvagatiþ atvantam ca àsrãyate na atubantam . na sidhyati . iha hi vyàkaraõe sarveùu eva sànubandhakagrahaõeùu råpam à÷rãyate : yatra asya etat råpam iti . råpanirgrahaþ ca na antareõa laukikam prayogam . tasmin ca laukike prayoge sànubandhakànàm prayogaþ na asti iti kçtvà dvitãyaþ prayogaþ upàsyate . kaþ asau . upade÷aþ nàma . upade÷e ca etat atubantam na atvantam . yadi punaþ at÷abdam gçhãtvà dãrghatvam ucyeta . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : jagat , janagat . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam etasya na bhaviùyati . iha api tarhi na pràpnoti : kçtavàn , bhuktavàn iti . kva tarhi syàt . pacan , yajan . na vai atra iùyate . aniùñam ca pràpnoti iùtam ca na sidhyati . tasmàt upasaïkhyànam kartavyam . (P_6,4.16.1) KA_III.184.13-25 Ro_IV.679-680 ##. gameþ dãrghatve iïgrahaõam kartavyam . iïgameþ iti vaktavyam . iha mà bhåt : sa¤jigaüsate vatsaþ màtrà iti . ## . akriyamàõe hi iïgrahaõe anàde÷asya api dãrghatvam prasajyeta . sa¤jigaüsate vatsaþ màtrà iti . ## . na và iïgrahaõam kartavyam . kim kàraõam . chandasi anàde÷asya api dãrghatvadar÷anàt . chandasi anàde÷asya api gameþ dãrghatvam dç÷yate . svargam lokam sa¤jigàüsat . chandasi anàde÷asya api dãrghatvadar÷anàt iïgrahaõam anarthakam . yathà eva tarhi chandasi anàde÷asya api gameþ dãrghatvam bhavati evam bhàùàyàm api pràpnoti . tasmàt iïgrahaõam kartavyam . na kartavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . acaþ sani . ajantànàm sani dãrghaþ bhavati . tataþ hanigamyoþ . hanigamyoþ ca sani dãrghaþ bhavati . acaþ iti eva . acaþ sthàne yau hanigamã . (P_6,4.16.2) KA_III.185.1-7 Ro_IV.681 atha upadhàgrahaõam anuvartate uta aho na . kim ca ataþ . ## . sani dãrghe upadhàdhikàraþ cet vya¤janapratiùedhaþ vaktavyaþ , cicãùati tuùñåùati iti evam artham . evam tarhi nivçttam . ## . kim uktam . hanigamidãrgheùu ajgrahaõam iti . na eùaþ doùaþ . uktam etat hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti yatra bråyàt acaþ iti etat tatra upasthitam draùñavyam iti . (P_6,4.19.1) KA_III.185.9-16 Ro_IV.681-683 atha , åñ àdiþ kasmàn na bhavati . àdiþ ñit bhavati iti pràpnoti . kasya punaþ àdiþ . vakàrasya . astu . vakàrakasya kà pratipattiþ . lopaþ vyoþ vali iti lopaþ bhaviùyati . na evam ÷akyam . jvaratvarasrivyavimavàm upadhàyàþ ca iti dvau åñau syàtàm . evam tarhi na eùaþ ñit . kaþ tarhi . ñhit . yadi tarhi ñhit , dhautaþ pañaþ iti etyedhatyåñsu iti vçddhiþ na pràpnoti . cartve kçte bhaviùyati . asiddham cartvam . tasya asiddhatvàt na pràpnoti . à÷rayàt siddhatvam bhaviùyati . asati anyasmin à÷rayàt siddhatvam syàt asti ca anyaþ siddhaþ vàhaþ uñ iti . eùaþ api ñhit kariùyate . tatra ubhayoþ cartve kçte à÷rayàt siddhatvam bhaviùyati . (P_6,4.19.2) KA_III.185.17-186.15 Ro_IV.683-686 atha kïidgrahaõam anuvartate uta aho na . kim ca ataþ . #<÷åñtve kïidadhikàraþ cet chaþ ùatvam># . ÷åñtve kïidadhikàraþ cet chaþ ùatvam vaktavyam . praùñà , praùñum , praùñavyam . ## . tuk ca pràpnoti . nivçtte api kïidgrahaõe ava÷yam atra tugabhàvàrthaþ yatnaþ kartavyaþ . antaraïgatvàt hi tuk pràpnoti . cchvoþ iti sannipàtagrahaõam vij¤àyate . nanu evam api antyasya pràpnoti . sannipàtagrahaõasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . evam api aïgasya pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam aïgasya na bhaviùyati . yadi evam utpucchayateþ apratyayaþ utpuñ iti pràpnoti , utput iti ca iùyate . tathà và¤chateþ apratyayaþ vàn , vàü÷au vàü÷aþ iti na sidhyati . yathàlakùaõam aprayukte . tatra tu etàvàn vi÷eùaþ . anuvartamàne kïidgrahaõe chaþ ùatvam vaktavyam tatra ca api sannipàtagrahaõam vij¤eyam . ## . nivçtte divaþ åóbhàvaþ pràpnoti . dyubhyàm , dyubhiþ . astu . katham dyubhyàm , dyubhiþ iti . åñhi kçte divaþ ut iti uttvam bhaviùyati . na sidhyati . àntaryataþ dãrghasya dãrghaþ pràpnoti . ## . evamartham taparaþ kriyate . kva punaþ kïidgrahaõam prakçtam . anunàsikasya kvijhaloþ kïiti iti . yadi tat anuvartate ajjhanagamàm sani kvijhaloþ ca iti kvijhaloþ api dãrghatvam pràpnoti . jhali tàvat na doùaþ . sanam jhalgrahaõena vi÷eùayiùyàmaþ . sani jhalàdau iti . kvau api àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anena kvau dãrghatvam bhavati iti yat ayam kvibvacipracchyàyatastukañapruju÷rãõàm dãrghaþ asamprasàram ca iti dãrghatvam ÷àsti . (P_6,4.22.1) KA_III.187.2-9 Ro_IV.687-688 asiddhavacanam kimartham . ## . kim uktam . tatra tàvat uktam ùatvatukoþ asiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàçtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca iti . iha api asiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàçtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca . àde÷alakùaõapratiùedhàçtham tàvat . àgahi jahi gataþ , gatavàn . anunàsikalope jabhàve ca kçte ataþ lopaþ , ataþ heþ iti ca pràpnoti . asiddhatvàt na bhavati . utsargalakùaõabhàvàrtham ca . edhi ÷àdhi . asti÷àstyoþ ettva÷àbhàvayoþ kçtayoþ jhallakùaõam dhitvam na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . atha atragrahaõam kimartham . ## . viùayaþ pratinirdi÷yate . atra etasmin àbhàcchàstre àbhàcchàstram asiddham yathà syàt . iha mà bhåt : abhàji, ràgaþ, upabarhaõam iti . (P_6,4.22.2) KA_III.187.10-189.13 Ro_IV.688-693 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . ÷àbhàvaþ ettvam ca dhitve prayojanam . edhi ÷àdhi . asti÷àstyoþ ettva÷àbhàvayoþ kçtayoþ jhallakùaõam dhitvam na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . ÷àbhàvaþ tàvat na prayojayati . evam vakùyàmi . ÷às hau ÷à hau iti . yatvabhåtaþ sakàraþ . tatra sàt dhitvam dhi ca iti sakàrasya lopaþ . atha và , à hau iti vakùyàmi . evam api sakàrasya pràpnoti . upadhàyàþ iti vartate . upadhàyàþ àtve kçte sàt dhitvam dhi ca iti sakàrasya lopaþ . atha và na hau iti vakùyàmi . tatra ettve pratiùiddhe sàt dhitvam dhi ca iti sakàrasya lopaþ . ettvam api lopàpavàdaþ vij¤àsyate na ca sakàrasya lopaþ pràpnoti . ## . hilopaþ uttve prayojanam . kuru iti atra hilope kçte sàrvadhàtukapare ukàre iti uttvam na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . etat api na asti prayojanam . vakùyati tatra sàrvadhàtukagrahaõasya prayojanam sàrvadhàtuke bhåtapårvamàtre yathà styàt uttvam . ## . talopaþ astilopaþ iõaþ ca yaõàde÷aþ aóàóvidhau prayojanam . akàri , aihã iti . talope kçte luïi iti aóàñau na klpràpnutaþ . asiddhatvàt bhavataþ . astilopaþ iõaþ ca yaõàde÷aþ prayojanam . àsan , àyan iti . iõastyoþ yaõlopayoþ kçtayoþ anajàditvàt àñ na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . astilopaþ tàvat na prayojayati . àcàryapravçttiþ j¤àpayati lopàt àñ balãyàn iti yat ayam ÷nasoþ allopaþ iti taparakaraõam karoti . iõyaõàde÷aþ ca api na prayojayati . yaõàde÷e yogavibhàgaþ kariùyate . iõaþ yaõ bhavati . tataþ eþ anekàcaþ . eþ ca anekàcaþ iõaþ yaõ bhavati . tataþ asaüyogapårvasya yaõ bhavati . eþ anekàcaþ iti eva . sarveùàm eva parihàraþ . upade÷aþ iti vartate . tatra upade÷àvasthàyàm eva aóàñau bhavataþ . atha và àrdhadhàtuke iti vartate . atha và luïlaïlçïkùu añ iti dvilakàrakaþ nirde÷aþ : luïàdiùu lakàràdiùu iti . sarvathà , aijyata , aupyata iti na sidhyati . vakùyati etat ajàdãnàm añà siddham iti . ## . anunàsikalopaþ hilopàllopayoþ jabhàvaþ ca prayojanam . àgahi jahi gataþ , gatavàn . anunàsikalope kçte jabhàve ca ataþ heþ ataþ lopaþ iti ca lopaþ pràpnoti . asiddhatvàt na bhavati . anunàsikalopaþ tàvat na prayojayati . allope upade÷e iti vartate . yadi upade÷e iti vartate dhinutaþ , kçõutaþ atra na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na upade÷agrahaõena prakçtiþ abhisambadhyate . kim tarhi . àrdhadhàtukam abhisambadhyate : àrdhadhàtukopade÷e yat akàràntam iti . jabhàvaþ ca na prayojayati . hilope yogavibhàgaþ kariùyate . ataþ heþ . tataþ utaþ ca . utaþ ca heþ luk bhavati iti . tataþ pratyayàt . pratyayàt iti ubhayoþ ÷eùaþ . atha kimartham anunàsikalopaþ hilopàllopayoþ jabhàvaþ ca iti ucyate na anunàsikalopajabhàvau allopahilopayoþ iti eva ucyate . saïkhyàtànude÷aþ mà bhåt iti . anunàsikalopaþ hilope prayojayati . maõóåki tàbhiþ àgahi . rohitaþ ca iha a gahi . marudbhiþ agne agahi . ## . samprasàraõam avarõalope prayojanam . madhonaþ pa÷ya . maghonà , maghone . samprasàraõe kçte yasya iti lopaþ pràpnoti . asiddhatvàt na bhavati . na etat asti prayojanam . vakùyati etat : maghavan÷abdaþ avyutpannam pràtipadikam iti . ## . rebhàvaþ àllope prayojanam . kim svit garbham prathamam dadhre àpaþ . rebhàve kçte àtaþ lopaþ iñi ca iti àkàralopaþ na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . etat api na asti prayojanam . chàndasaþ rebhàvaþ liñ ca chandasi sàrvadhàtukam api bhavati . tatra sàrvadhàtukam apit ïit bhavati iti ïitvam . ÷nàbhyastayoþ àtaþ iti àkàralopaþ bhavati . (P_6,4.22.3) KA_III.189.14-190.9 Ro_IV.693-695 yadi tarhi ayam yogaþ na àrabhyate , ##. iha kurvaþ kurmaþ kuryàt iti ukàralope kçte sàrvadhàtukapare ukàre iti uttvam na pràpnoti . #<õeþ api ca iñi katham vinivçttiþ># . iha ca kàrayateþ kàriùyate õeþ aniñi iti õilopaþ na pràpnoti . ## . iha ca , akàritaràm ahàritaràm iti ciõaþ uttarasya tarasya luk na syàt . ## . iha syasicsãyuñtàsiùu bhàvakarmaõoþ upade÷e ajjhanagrahadç÷àm và ciõvat iñ ca kim ca . õilopaþ ca . ## . iha api kurvaþ kurmaþ kuryàt iti mvoþ ye ca iti etat api anuvartiùyate . ## . ciõluki api prakçtam kïidgrahaõam anuvartate . kva prakçtam . gamahanakhanaghasàm lopaþ kïiti anaïi iti . tat vai saptamãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . ciõaþ iti eùà pa¤camã kïiti iti saptamyàþ ùaùñhãm lprakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . ## . (P_6,4.22.4) KA_III.190.10-192.8 Ro_IV.695-701 àrabhyamàõe api etasmin yoge ## . vasusamprasàraõam ajvidhau siddham vaktavyam . kim prayojanam . papuùaþ pa÷ya . tasthuùaþ pa÷ya . ninyuùaþ pa÷ya . cicyuùaþ pa÷ya . luluvuùaþ pa÷ya . pupuvuùaþ pa÷ya iti . vasoþ samprasàraõe kçte aci iti àkàralopàdãni yathà syuþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyanti . ## . bahiraïgalakùaõam ca eva hi vasusamprasàraõam asiddham ca . #<àttvam yalopàllopayoþ pa÷uùaþ na vàjàn càkhàyità càkhàyitum># . àttvam yalopàllopayoþ siddham vaktavyam . kim prayojanam . pa÷uùaþ na vàjàn . pa÷uùaþ iti àtttvasya asiddhatvàt àtaþ dhàtoþ iti àkàralopaþ na pràpnoti . càkhàyità càkhàyitum iti àttvasya asiddhatvàt yasya halaþ iti yalopaþ pràpnoti . ## . samànà÷rayam asiddham bhavati vyà÷rayam ca etat . iha tàvat papuùaþ pa÷ya , tasthuùaþ pa÷ya , ninyuùaþ pa÷ya , cicyuùaþ pa÷ya , luluvuùaþ pa÷ya , pupuvuùaþ pa÷ya iti . vasau àkàralopàdãni vasantasya vibhaktau samprasàraõam . pa÷uùaþ iti viñi àttvam vióantasya vibhaktau àkàralopaþ . càkhàyità càkhàyitum iti yaïi àttvam yaïantasya ca àrdhadhàtuke lopaþ iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . atragrahaõasàmarthyàt . nanu ca anyat atragrahaõasya prayojanam uktam . kim uktam . atragrahaõam viùayàrtham iti . adhikàràt api etat siddham . iha papuùaþ , cicyuùaþ , luluvuùaþ , dvau hetå vypadiùñau bahiraïgalakùaõatvam asiddhatvam ca iti . tatra bhavaet asiddhatvam pratyuktam bahiraïgalakùaõatvam tu na eva pratyuktam . na eùaþ doùaþ bahiraïgam antaraïgam iti ca pratidvandvibhàvinau etau arthau . katham . sati antaraïge bahiraïgam sati ca bahiraïge antaraïgam . na ca atra antaraïgabahiraïgayoþ yugapat samavasthànam asti . na anabhinirvçtte bahiraïge antaraïgam pràpnoti . tatra nimittam eva bahiraïgam antaraïgasya . ## . hrasvayalopàllopàþ ca ayàde÷e lyapi siddhàþ vaktavyàþ . pra÷amayya gataþ , pratamayya gataþ . prabebhidayya gataþ . pracecchidayya gataþ . prastanayya gataþ . pragadayya gataþ . hrasvayalopàllopànàm asiddhatvàt lyapi laghupårvàt iti ayàde÷aþ na pràpnoti . atra api eùaþ parihàraþ samànà÷rayavacanàt siddham iti . katham . õau ete vidhayaþ õeþ lyapi ayàde÷aþ . ## . vugyuñau uvaïyaõoþ siddhau vaktavyau . babhåvatuþ , babhåvuþ : vukaþ asiddhatvàt uvaïàde÷aþ pràpnoti . upadidãye , upadidãyàte : yuñaþ asiddhatvàt yaõàde÷aþ pràpnoti . vukaþ tàvat na vaktavyaþ . vukam na vakùyàmi . evam vakùyàmi : bhuvaþ luïliñoþ åt upadhàyàþ iti . atra uvaïàde÷e kçte yà upadhà tasyàþ åttvam bhaviùyati . evam api kutaþ nu khalu etat uvaïàde÷e kçte yà upadhà tasyàþ åttvam bhaviùyati na punaþ sàmpratikã yà upadhà tasyàþ syàt bhakàrasya . na eùaþ doùaþ . oþ iti vartate . tena uvarõasya bhaviùyati . bhavet siddham babhåvatuþ , babhåvuþ . idam tu na sidhyati : babhåva babhåvitha iti . kim kàraõam . guõavçddhyoþ kçtayoþ uvarõàbhàvàt . na atra guõavçddhã pràpnutaþ . kim kàraõam . kïiti ca iti pratiùedhàt . katham kittvam . indhibhavatibhyàm ca iti . tat vai vayam kittvam pratyàcakùmahe vukà . iha tu kittvena vuk pratyàkhyàyate . kim punaþ atra nyàyyam . vugvacanam eva nyàyyam . sati api hi kittve syàtàm eva atra guõavçddhã . kim kàraõam . iglakùaõayoþ guõavçddhyoþ saþ pratiùedhaþ na ca eùà iglakùaõà vçddhiþ . evam tarhi na arthaþ vukà na api kittvena . stàm atra guõavçddhã . guõavçddhyoþ kçtayoþ avàvoþ ca kçtayoþ yà upadhà tasyàþ åttvam bhaviùyati . katham . oþ iti atra avarõam api pratinirdi÷yate . iha api tarhi pràpnoti . kãlàlapaþ pa÷ya . ÷ubhaüyaþ pa÷ya iti . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . iha tarhi pràpnoti . kãlàlapau kãlàlapàþ iti . evam tarhi vyoþ iti vartate . tena uvarõam vi÷eùayiùyàmaþ . oþ vyoþ iti . iha idànãm oþ iti anuvartate . vyoþ iti nivçttam . yuñaþ ca api na vaktavyam . yuóvacanasàmarthyàt na bhaviùyati . asti anyat yuóvacane prayojanam . kim . dvayoþ yakàrayoþ ÷ravaõam yathà syàt . na vya¤janaparasya anekasya ekasya và yakàrasya ÷ravaõam prati vi÷eùaþ asti . (P_6,4.22.5) KA_III.192.9-193.19 Ro_IV.701-705 kim punaþ pràk bhàt asiddhatvam àhosvit saha tena . kutaþ punaþ ayam sandehaþ . àïà ayam nirde÷aþ kriyate àï ca punaþ sandeham janayati . tat yathà : à pàñaliputràt vçùñaþ devaþ iti sandehaþ : kim pràk pàñaliputràt saha tena iti . evam iha api sandehaþ : pràk bhàt saha tena iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . pràk bhàt iti cet sunàmaghonàbhåguõeùu upasaïkhyànam kartavyam . ÷unaþ pa÷ya . ÷unà ÷une . samprasàraõe kçte allopaþ anaþ iti pràpnoti . yasya punaþ saha tena asiddhatvam asiddhatvàt tasya na saüyogàt vamantàt iti pratiùedhaþ bhaviùyati . yasya api pràk bhàt asiddhatvam tasya api eùaþ na doùaþ . katham . na astri atra vi÷eùaþ allopena và nivçttau satyàm pårvatvena và . ayam asti vi÷eùaþ . allopena nivçttau satyàm udàttanivçttisvaraþ prasajyeta . na atra udàttanivçttisvaraþ pràpnoti . kim kàraõam . na go÷vansàvavarõa iti pratiùedhàt . na eùaþ udàttanivçttisvarasya pratiùedhaþ . kasya tarhi . tçtãyàdisvarasya . yatra tarhi tçtãyàdisvaraþ na asti . ÷unaþ pa÷ya iti . evam tarhi na vayam lakùaõasya pratiùedham ÷iùmaþ . kim tarhi yena kena cit lakùaõena pràptasya vibhaktisvarasya ayam pratiùedhaþ . yatra tarhi vibhaktisvaraþ na asti . bahu÷unã iti . yadi punaþ ayam udàttanivçttisvarasya api pratiùedhaþ vij¤àyeta . na evam ÷akyam . iha api prasjyeta kumàrã iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na udàttanivçttisvaraþ ÷uni avatarati iti yat ayam ÷van÷abdam gauràdiùu pañhati . antodàttàrtham yatnam karoti . siddham hi syàt ïãpà eva . maghonaþ pa÷ya . maghonà maghone . samprasàraõe kçte yasya iti lopaþ pràpnoti . yasya punaþ saha tena asiddhatvam asiddhatvàt tasya na bhaviùyati . yasya api pràk bhàt asiddhatvam tasya api eùaþ na doùaþ . katham . vakùyati etat maghavan-÷abdaþ avyutpannam pràtipadikam iti . bhåguõaþ . bhåyàn . bhåbhàve kçte oþ guõaþ pràpnoti . yasya punaþ saha tena asiddhatvam asiddhatvàt tasya na bhaviùyati . yasya api pràk bhàt asiddhatvam tasya api eùaþ na doùaþ . katham . dãrghoccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . asti dãrghoccàraõasya prayojanam . kim . bhåmà iti . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . bahoþ na¤vat uttarapadabhåmni iti . atha và punaþ astu saha tena iti . #<à bhàt iti cet susamprasàraõayalopaprasthàdãnàm pratiùedhaþ># . papuùaþ pa÷ya . tasthuùaþ , ninyuùaþ , cicyuùaþ , luluvuùaþ , pupuvuùaþ iti . vasoþ samprasàraõe kçte aci iti àkàralopàdãni na sidhyanti . na eùaþ doùaþ . uktam etat samànà÷rayavacanàt siddham iti . katham . vasau àkàralopàdãni vasantasya vibhaktau samprasàraõam . yalopaþ . saurã balàkà . yaþ asau aõi akàraþ lupyate tasya asiddhatvàt ãti yalopaþ na pràpnoti . atra api eùaþ eva parihàraþ . samànà÷rayavacanàt siddham iti . katham . aõi akàralopaþ aõantasya ãti lopaþ . prasthàdiùu . preyàn , stheyàn . prasthàdãnàm asiddhatvàt prakçtyà ekàc iti prakçtibhàvaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yathà eva prasthàdãnàm asiddhatvàt prakçtibhàvaþ na pràpnoti evam ñilopaþ api na bhaviùyati . (P_6,4.23) KA_III.193.21-194.8 Ro_IV.705-707 atha kimartham ÷namaþ sa÷akàrasya grahaõam kriyate na nàt nalopaþ iti eva ucyeta . nàt nalopaþ iti iyati ucyamàne nandità nandakaþ iti atra api prasajyeta . evam tarhi evam vakùyàmi nàt nalopaþ aniditàm . tataþ halaþ upadhàyàþ kïiti . aniditàm iti . na evam ÷akyam . iha na syàt : hinasti . tasmàt na evam ÷akyam . na cet evam nandità nandakaþ iti pràpnoti . evam tarhi kïiti iti vartate . evam api hinasti iti atra na pràpnoti . na eùà parasaptamã . kà tarhi . satsaptamã . kïiti sati . evam tarhi na÷abdaþ eva atra kïittvena vi÷eùyate kïit cet na÷abdaþ bhavati iti . evam api yaj¤ànàm , yatnànàm iti atra na pràpnoti . dãrghatvam atra bàdhakam bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . dãrghatvam kriyatàm nalopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt nalopaþ . tasmàt sa÷akàrasya grahaõam kartavyam . atha kriyamàõe api sa÷akàragrahaõe iha kasmàt na bhavati vi÷nànàm , pra÷nànàm iti . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam na bhaviùyati . (P_6,4.24) KA_III.194.10-195.4 Ro_IV.707-709 ## . aniditàm nalope laïgikampyoþ upatapa÷arãravikàrayoþ upasaïkhyànam kartavyam . vilagitaþ , vikapitaþ . upatapa÷arãravikàrayoþ iti kimartham . vilaïgitaþ , vikampitaþ . ## . bçheþ aci aniñi upasaïkhyànam kartavyam . nibarhayati nibarhakaþ . aci iti kimartham . nibçühyate . aniñi iti kimartham . nibçühità nibçühitum . tat tu upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . bçhiþ prakçtyantaram . katham j¤àyate . aci iti lopaþ ucyate . anajàdau api dç÷yate : nibçhyate . aniñi iti ucyate . iñau api dç÷yate : nibarhitum . ajàdau iti ucyate . ajàdau api na dç÷yate : nibçühayati nibçühakaþ . ra¤jeþ õau mçgamaraõe upasaïkhyànam kartavyam . rajayati mçgàn . mçgamaraõe iti kimartham . ra¤jayati vastràõi . ghinuõi ca upasaïkhyànam kartavyam . ràgã . ## . kim nipàtanam . tyajaraja iti . a÷akyam dhàtunirde÷e nipàtanam tantram à÷rayitum . iha hi doùaþ syàt : da÷ahanaþ karaõe : daüùñrà . na etat dhàtunipàtanam . kim tarhi . pratyayàntasya etat råpam . tasmin ca asya pratyaye lopaþ bhavati . daü÷asa¤jasva¤jàm ÷api iti . rajakarajanarajaþsu upasaïkhyànam kartavyam . rajakaþ , rajananam , rajaþ iti . ## . kitaþ eva ete auõàdikàþ . tat yathà rucakaþ , bhuvanam , ÷iraþ iti . (P_6,4.34) KA_III.195.8-196.2 Ro_IV.709-711 #<÷àsaþ ittve à÷àsaþ kvau># . ÷àsaþ ittve à÷àsaþ kvau upasaïkhyànam kartavyam . à÷ãþ iti . kim punaþ idam niyamàrtham àhosvit vidhyartham . katham ca niyamàrtham syàt katham và vidhyartham . yadi tàvat ÷àsimàtrasya grahaõam tataþ niyamàrtham . athi hi yasmàt ÷àsaþ aï vihitaþ tasya grahaõam tataþ vidhyartham . yadi api ÷àsimàtrasya grahaõam evam api vidhyartham eva . katham . aïhaloþ iti ucyate na ca atra halàdim pa÷yàmaþ . nanu ca kvip eva halàdiþ . kvipaþ lope kçte halàdyabhàvàt na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . kviblopaþ kriyatàm aïhaloþ itttvam iti kim atra kartavyam . paratvàt aïhaloþ itttvam . nityaþ kviblopaþ . kçte api aïhaloþ itttve pràpnoti akçte api . nityatvàt kviblope kçte halàdyabhàvàt na pràpnoti . evam tarhi pratyayalakùaõena bhaviùyati . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . yadi và kàni cit varõà÷rayàõi api pratyayalakùaõena bhavanti tathà ca idam api bhaviùyati . atha và evam vakùyàmi . ÷àsaþ it aïhaloþ . tataþ kvau . kvau ca ÷àsaþ it bhavati . àrya÷ãþ , mitra÷ãþ . tataþ àïaþ . àïpårvàt ca kvau ÷àsaþ it bhavati . à÷ãþ iti . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . àïpårvàt ÷àsaþ kvau eva . kva mà bhåt . à÷àsyate , à÷àsyamànaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . avi÷eùeõa ÷àsaþ it bhavati iti uktvà tataþ aïi iti vakùyàmi . tat niyamàrtham bhaviùyati . aïi eva ajàdau na anyasmin ajàdau iti . iha api tarhi niyamàt ittvam pràpnoti . à÷àsyate , à÷àsyamànaþ iti . yasmàt ÷àseþ aï vihitaþ tasya grahaõam na ca etasmàt ÷àseþ aï vihitaþ . katham à÷ãþ iti . nipàtanàt siddham . kim nipàtanam . kùiyà÷ãþpraiùeùu tiï àkàïkùam iti . (P_6,4.37) KA_III.196.5-8 Ro_IV.711 ## . anudàttopade÷e anunàsikalopaþ lyapi ca iti vaktavyam . pramatya pratatya . tataþ ## . và amaþ iti vaktavyam . prayatya prayamya praratya praramya praõatya praõamya . (P_6,4.40) KA_III.196.10-12 Ro_IV.712 gamàdãnàm iti vaktavyam . iha api yathà syàt . parãtat sahakaõñhikà . saüyat , sanut iti . åï ca gamàdãnàm iti vaktavyam . agregåþ , bhråþ . (P_6,4.42.1) KA_III.196.14-22 Ro_IV.712-713 atha kim ayam samuccayaþ , sani ca jhalàdau ca iti , àhosvit sanvi÷eùaõam jhalgrahaõam , sani jhalàdau iti . kim ca ataþ . yadi samuccayaþ sani ajhalàdau api pràpnoti . sisaniùati jijaniùate cikhaniùati . atha sanvi÷eùaõam jhalgrahaõam jàtaþ , jàtavàn iti atra na pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat samuccayaþ . nanu ca uktam sani ajhalàdau api pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . prakçtam jhalgrahaõam anuvartate . tena sanam vi÷eùayiùyàmaþ . sani jhalàdau iti . atha và punaþ astu sanvi÷eùaõam . katham jàtaþ , jàtavàn iti . prakçtam jhali kïiti iti anuvartate . yadi evam na arthaþ jhalgrahaõena . yogavibhàgaþ kariùyate . janasanakhanàm anunàsikasya àkàraþ bhavati jhali kïiti . tataþ sani . sani ca janasanakhanàm anunàsikasya àkàraþ bhavati jhali iti eva . tasmàt na arthaþ jhalgrahaõena . (P_6,4.42.2) KA_III.197.1-198.12 Ro_IV.713-716 ## . sanoteþ anunàsikalopàt àttvam bhavati vipratiùedhena . sanoteþ anunàsikalopasya avakà÷aþ anye tanotyàdayaþ . àttvasya avakà÷aþ anye janàdayaþ . sanoteþ anunàsikasya ubhayam pràpnoti . sàtaþ sàtavàn iti . àttvam bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . na hi sanoteþ anunàsikalopasya anye tanotyàdayaþ avakà÷aþ . sanoteþ yaþ tanotyàdiùu pàñhaþ saþ anavakà÷aþ . na khalu api àttvasya anye janàdayaþ avakà÷aþ . sanoteþ yat àttve grahaõam tat anavakà÷am . tasya anavakà÷atvàt ayuktaþ vipratiùedhaþ . evam tarhi tanotyàdiùu pàñhaþ tàvat sàvakà÷aþ . kaþ avakà÷aþ . anyàni tanotyàdikàryàõi . tanàdibhyaþ tathàsoþ iti . àttve api grahaõam sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . sani ca ye vibhàùà ca . ubhayoþ sàvakà÷ayoþ yuktaþ vipratiùedhaþ . evam api ayuktaþ vipratiùedhaþ . pañhiùyati hi àcàryaþ pårvatra asiddhe na asti vipratiùedhaþ abhàvàt uttarasya iti . ekasya nàma abhàve vipratiùedhaþ na syàt kim punaþ yatra ubhayam na asti . na eùaþ doùaþ . bhavati iha vipratiùedhaþ . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamàm gaüsyate . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati iha vipratiùedhaþ iti yat ayam ghumà÷thàgàpàjahàtisàm hali iti halgrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . halgrahaõasya etat prayojanam halàdau ãttvam yathà syàt iha mà bhåt , godaþ , kambaladaþ iti . yadi ca atra vipratiùedhaþ na syàt halgrahaõam anarthakam syàt . astu atra ãttvam . ãttvasya asiddhatvàt lopaþ bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ bhavati iha vipratiùedhaþ . tataþ halgrahaõam karoti . na etat asti j¤àpakam . vyavasthàrtham etat syàt . halàdau ãttvam yathà syàt ajàdau mà bhåt iti . kim ca syàt . iyaïàde÷aþ prasajyeta . nanu ca asiddhatvàt eva iyaïàde÷aþ na bhaviùyati . na ÷akyam ãttvam iyaïàde÷e asiddham vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt : dhiyau dhiyaþ piyau piyaþ iti . na etat ãttvam . kim tarhi . dhyàpyoþ samprasàraõam etat . samànà÷rayam khalu api asiddham bhavati vyà÷ram ca etat . katham . kvau ãttvam kvibantasya vibhaktau iyaïàde÷aþ . vyavasthàrtham eva tarhi halgrahaõam kartavyam . kutaþ hi etat ãttvasya asiddhatvàt lopaþ na punaþ lopasya asiddhatvàt ãttvam iti . tatra cakrakam avyavasthà prasajyeta . na asti cakrakaprasaïgaþ . na hi avyavasthàkàriõa ÷àstreõa bhavitavyam . ÷àstrataþ nàma vyavasthà . tatra ãttvasya asiddhatvàt lopaþ lopena vyavasthànam bhaviùyati . na khalu api tasmin tat eva asiddham bhavati . vyavasthàrtham eva tarhi halgrahaõam kartavyam . halàdau ãttvam yathà syàt ajàdau mà bhåt iti . kutaþ hi etat ãttvasya asiddhatvàt lopaþ lopena avasthànam bhaviùyati na punaþ lopasya asiddhatvàt ãttvam ãttvena vyavasthànam syàt . tat eva khalu api tasmin asiddham bhavati . katham . pañhiùyati hi àcàryaþ ciõaþ luki tagrahaõànarthakyam saïghàtasya apratyayatvàt talopasya ca asiddhatvàt iti . ciõaþ luk ciõaþ luki eva asiddhaþ bhavati . evam tarhi yadi vyavasthàrtham etat syàt na eva ayam halgrahaõam kurvãta . avi÷eùeõa ayam ãttvam uktvà tasya ajàdau lopam apavàdam vidadhãta . idam asti . àtaþ lopaþ iñi ca iti . tataþ ghumà÷thàgàpàjahàtisàm . lopaþ bhavati iñi ca ajàdau kïiti . kimartham punaþ idam . ãttvam vakùyàmi tadbàdhanàrtham . tataþ ãt . ãt ca bhavati ghvàdãnàm . tataþ eþ liïi . và anyasya saüyogàdeþ . na lyapi . mayateþ it anyatarasyàm . tataþ yati . yati ca ãt bhavati . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat halgrahaõam karoti garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha vipratiùedhaþ iti . (P_6,4.45) KA_III.198.14-18 Ro_IV.717 iha anyatarasyàïgrahaõam ÷akyam akartum . katham . sanaþ ktici lopaþ ca àtttvam ca vibhàùà iti . aparaþ àha : sarvaþ eva ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham . iha lopaþ api prakçtaþ àttvam api prakçtam vibhàùàgrahaõam api prakçtam . tatra kevalam abhisambandhamàtram kartavyam : sanaþ ktici lopaþ ca àttvam ca vibhàùà . (P_6,4.46) KA_III.198.20-199.15 Ro_IV.717-721 kàni punaþ àrdhadhàtukàdhikàrasya prayojanàni . ## . ataþ lopaþ . cikãrùità cikãrùitum . àradhadhàtuke iti kimartham . cikãrùati . na etat asti prayojanam . astu atra sanaþ akàralopaþ . ÷apaþ akàrasya ÷ravaõam bhaviùyati . ÷apaþ eva tarhi mà bhåt . etat api na asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anena ÷abakàrasya lopaþ bhavati iti yat ayam adiprabhçtibhyaþ ÷apaþ lukam ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . kàryàçtham etat syàt . vittaþ , mçùñaþ iti . yat tarhi àkàràntebhyaþ lukam ÷àsti . idam tarhi prayojanam . vçkùasya plakùasya . ataþ lopaþ . pràpnoti . yalopaþ api prayojanam . bebhidità cecchidità . àradhadhàtuke iti kimartham . bebhidyate cecchidyate . õilopaþ . pàcyate yàjyate . àradhadhàtuke iti kimartham . pàcayati yàjayati . àllopaþ . yayatuþ yayuþ . àradhadhàtuke iti kimartham . yànti vànti . ãttvam . dãyate , dhãyate . àradhadhàtuke iti kimartham . adàtàm adhàtàm . etvam . sneyàt , mleyàt . àradhadhàtuke iti kimartham . snàyàt . ciõvadbhàvaþ ca sãyuñi . ciõvadbhàve sãyuñi kim udàharaõam . kàriùãùña hàriùãùña . àradhadhàtuke iti kimartham . kriyeta hriyeta . na etat udàharaõam . yakà vyavahitatvàt na bhaviùyati . idam tarhi udàharaõam : prasnuvãta . idam ca api udàharaõam : kriyeta hriyeta . nanu ca uktam yakà vyavahitatvàt na bhaviùyati iti . yakaþ eva tarhi mà bhåt iti . kim ca syàt . vçddhiþ . vçddhau ca kçtàyàm yuk prasajyeta . (P_6,4.47) KA_III.199.17-200.11 Ro_IV.721-723 ayam ram rephasya sthàne kasmàt na bhavati . mit acaþ antyàt paraþ iti anena acàm antyàt paraþ kriyate . rephasya tarhi ÷ravaõam kasmàt na bhavati . ùaùñhyuccàraõasàmarthyàt . bhàradvàjãyàþ pañhanti bhrasjaþ ropadhayoþ lopaþ àgamaþ ram vidhãyate iti . ## . bhrasjàde÷àt samprasàraõam bhavati vipratiùedhena . bhrasjàde÷asya avakà÷aþ : bharùñà bhraùñà . samprasàraõasya avakà÷aþ : bhçjjati . iha ubhayam pràpnoti : bhçùñaþ , bhçùñavàn . samprasàraõam bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . raseþ và çvacanàt siddham . rasoþ và ç bhavati iti vakùyàmi . ## . rasoþ và çvacane sici vçddheþ bhrasjàde÷aþ vaktavyaþ . vçddhau kçtàyàm idam eva råpam syàt : abhràkùãt . idam na syàt : abhàrkùãt . sarvathà vayam pårvavipratiùedhàt na mucyàmahe såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam bhrasjàde÷àt samprasàraõam vipratiùedhena iti . idam iha sampradhàryam . bhrasjàde÷aþ kriyatàm samprasàraõam iti kim atra kartavyam . paratvàt bhrasjàde÷aþ . nityatvàt samprasàraõam . kçte api bhrasjàde÷e pràpnoti akçte api . bhrasjàde÷aþ api nityaþ . kçte api samprasàraõe pràpnoti akçte api pràpnoti . katham . yaþ asau çkàre rephaþ tasya ca upadhàyàþ ca kçte api pràpnoti . anityaþ bhrasjàde÷aþ . na hi kçte samprasàraõe pràpnoti . kim kàraõam . na hi varõaikade÷àþ varõagrahaõena gçhyante . atha api gçhyante evam api anityaþ . katham . upade÷aþ iti vartate . tat ca ava÷yam upade÷agrahaõam anuvartyam barãbhçjjyataþ iti evamartham . (P_6,4.48) KA_III.200.13-201.6 Ro_IV.724-725 #<õyallopau iyaïyaõguõavçddhidãrghatvebhyaþ pårvavipratiùiddham># . õyallopau iyaïyaõguõavçddhidãrghatvebhyaþ bhavataþ pårvavipratiùedhena . õilopasya avakà÷aþ : kàryate hàryate . iyaïàde÷asya avakà÷aþ : ÷riyau ÷riyaþ . iha ubhayam pràpnoti : àñiñat , à÷i÷at . nanu ca atra yaõàde÷ena bhavitavyam . idam tarhi : atatakùat , ararakùat . yaõàde÷asya avakà÷aþ : ninyatuþ , ninyuþ . õilopasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : àñiñat , à÷i÷at . vçddeþ avakà÷aþ : sakhàyau sakhàyaþ . õilopasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : kàrayateþ kàrakaþ , hàrayateþ hàrakaþ . guõasya avakà÷aþ : cetà stotà . õilopasya avakà÷aþ : àñiñat , à÷i÷at . iha ubhayam pràpnoti : kàraõà hàraõà . dãrghatvasya avakà÷aþ : cãyate , ståyate . õilopasya avakà÷aþ : kàraõà hàraõà . iha ubhayam pràpnoti : kàryate hàryati . õilopaþ bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . santu atra ete vidhayaþ . eteùu vidhiùu kçteùu sthànivadbhàvàt õigrahaõena grahaõàt õilopaþ bhaviùyati . na evam ÷akyam . iyaïàde÷e hi doùaþ syàt . antyasya lopaþ prasajyeta . allopasya iyaïyaõoþ ca na asti sampradhàraõà . vçddheþ avakà÷aþ : priyam àcaùñe pràpayati . allopasya avakà÷aþ : cikãrùità cikãrùitum . iha ubhayam pràpnoti : cikãrùakaþ , jihãrùakaþ . guõasya allopasya ca na asti sampradhàraõà . dãrghatvasya avakà÷aþ : api kàkaþ ÷yenàyate . allopasya saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : cikãrùyate jihãrùyate . allopaþ bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti . (P_6,4.49) KA_III.201.8-202.2 Ro_IV.726-728 kim idam yalope varõagrahaõam àhosvit saïghàtagrahaõam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yalope varõagrahaõam cet dhàtvantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷ucyità ÷ucyitum . asti tarjo saïghàtagrahaõam . yadi saïghàtagrahaõam antyasya lopaþ pràpnoti . siddhaþ antyasya pårveõa eva . tatra àrambhasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . evam api tena atiprasaktam iti kçtvà niyamaþ vij¤àyeta . yasya halaþ eva na anyataþ . kva mà bhåt . lolåyità popåyità . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . antyasya lopaþ pràptaþ saþ sarvasya vidheyaþ . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyama astu iti apårvaþ eva vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . evam api antyasya pràpnoti . kim kàraõam . na hi lopaþ sarvàpahàrã . nanu ca saïghàtagrahaõasàmarthyàt sarvasya bhaviùyati . ## . saïghàtagrahaõam cet kyasya vibhàùàyàm doùaþ bhavati . samidhità samidhyità . yadà lopaþ tadà sarvasya lopaþ . yadà alopaþ tadà sarvasya alopaþ pràpnoti . #<àdeþ paravacanàt siddham># . halaþ iti pa¤camã . tasmàt iti uttarasya àdeþ parasya iti yakàrasya eva bhaviùyati . atha và punaþ astu varõagrahaõam . nanu ca uktam yalope varõagrahaõam cet dhàtvantasya pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . aïgàt iti hi vartate . na và aïgàt iti pa¤camã asti . evam tarhi aïgasya iti sambandhaùaùñhã vij¤àsyate . aïgasya yaþ yakàraþ . kim ca aïgasya yakàraþ . nimittam . yasmin aïgam iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . (P_6,4.51) KA_III.202.4-9 Ro_IV.728 atha aniñi iti kimartham . kàrayità kàrayitum . aniñi iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati kàrayità kàrayitum . niùñhàyàm señi iti etat niyamàrtham bhaviùyati . niùñhàyàm eva señi õeþ lopaþ bhavati na ayatra . kva mà bhåt . kàrayità kàrayitum . atha và upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti . niùñhàyàm señi . janita mantra . ÷amità yaj¤e . tataþ ay . ayàde÷aþ bhavati õeþ señi . tata àmantàlvàyetnviùõuùu ay bhavati iti eva . (P_6,4.52.1) KA_III.202.11-203.6 Ro_IV.728-730 atha seógrahaõam kimartham . niùñhàyàm seógrahaõam aniñi pratiùedhàrtham . niùñhàyàm seógrahaõam kriyate aniñi pratiùedhaþ yathà syàt iti . sa¤j¤apitaþ pa÷uþ iti . ## . niùñhàyàm seógrahaõam aniñi pratiùedhàrtham iti cet antareõa api seógrahaõam tat siddham . katham . anióabhàvàt . nanu ca yasya vibhàùà iti j¤apeþ iñpratiùedhaþ . ## . ekàcaþ hi saþ pratiùedhaþ j¤apiþ ca anekàc . ## . ióbhàvàrtham tarhi seógrahaõam kriyate . katham punaþ señi iti anena iñ ÷akyaþ bhàvayitum . tannimittatvàt lopasya . na atra akçte iñi õilopena bhavitavyam . kim kàraõam . señi iti ucyate . ## . akriyamàõe hi seógrahaõe õilope kçte ekàcaþ iti iñpratiùedhaþ prasajyeta . kàritam , hàritam . evam tarhi na arthaþ seógrahaõena na api såtreõa . katham . saptame yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti . niùñhàyàm na iñ bhavati . tataþ õeþ . õyantasya niùñhàyàm na iñ bhavati . kàritam , hàritam . tataþ vçttam . vçttam iti ca nipàtyate . kim nipàtyate . õeþ niùñhàyàm lopaþ nipàtyate . kim prayojanam . niyamàrtham . atra eva õeþ niùñhàyàm lopaþ bhavati na anyatra . kva mà bhåt . kàritam , hàritam . iha api tarhi pràpnoti : vartitam annam , vartità bhikùà iti . tataþ adhyayane . adhyayane cet vçtiþ vartate iti . (P_6,4.52.2) KA_III.203.7-12 Ro_IV.731 ## . vçdhirami÷çdhãnàm upasaïkhyànam kartavyam . kim kàraõam . sàrvadhàtukatvàt . vardhantu tvà suùñutayaþ giraþ me . vardhayantu iti evam pràpte . bçhaspatiþ tvà sumne ramõàtu . ramayatu iti evam pràpte . agne ÷ardha mahate saubhagàya . ÷ardhaya iti evam pràpte . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . vçdhirami÷çdhãnàm àrdhadhàtukatvàt siddham . katham àrdhadhàtukatvam . anye api hi dhàtupratyayàþ ubhayathà chandasi dç÷yante . (P_6,4.55) KA_III.203.14-20 Ro_IV.731-732 kim punaþ ayam ktnuþ àhosvit itnuþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . ktnau iñi õeþ guõaþ vaktavtyaþ . gadayitnuþ , stanayitnuþ . astu tarhi itnuþ . ## . yadi tarhi itnuþ pratyayàntaram kartavyam . ayàde÷e ca upasaïkhyànam . ayàde÷e ca upasaïkhyànam kartavyam . ubhayam kriyate nyàse eva . (P_6,4.56) KA_III.203.22-204.9 Ro_IV. 732-733 ## . lyapi laghupårvasya iti cet vya¤janànteùu upasaïkhyànam kartavyam . pra÷amayya gataþ . pratamayya gataþ . ## . allope ca gurupårvàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . pracikãrùya gataþ . ## . lyapi laghupårvàt iti vaktavyam . evam api hrasvayalopàllopànàm asiddhatvàt lyapi laghupårvàt iti ayàde÷aþ na pràpnoti . pra÷amayya gataþ . pratamayya gataþ . prabebhidayya gataþ . pracecchidayya gataþ . pragadayya gataþ . prastanayya gataþ . ## . kim uktam . samànà÷rayatvàt siddham iti . katham . õau ete vidhayaþ . õeþ lyapi ayàde÷aþ . (P_6,4.57) KA_III.204.11-15 Ro_IV. 734 iïàde÷asya pratiùedhaþ vaktavyaþ . adhyàpya gataþ . #<àpaþ sànubandhakanirde÷àt iïi siddham># . àpaþ sànubandhakanirde÷aþ kariùyate . tena iïàde÷asya na bhaviùyati . saþ tarhi sànubandhakanirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam na bhaviùyati . (P_6,4.62.1) KA_III.205.3-12 Ro_IV. 734-736 bhàvakarmaõoþ iti katham idam vij¤àyate . bhàvakarmaõoþ ye syàdayaþ iti , àhosvit bhàvakarmavàcini parataþ ye syàdayaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate bhàvakarmaõoþ ye syàdayaþ iti sãyuñ vi÷eùitaþ syasictàsayaþ avi÷eùitàþ . atha vij¤àyate bhàvakarmavàcini parataþ ye syàdayaþ iti syasictàsayaþ vi÷eùitàþ sãyuñ avi÷eùitaþ . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat bhàvakarmaõoþ ye syàdayaþ iti . syasictàsayaþ ca vi÷eùitàþ . nanu ca uktam sãyuñ vi÷eùitaþ syasictàsayaþ avi÷eùitàþ iti . syasictàsayaþ ca vi÷eùitàþ . katham . bhàvakarmaõoþ yak bhavati iti atra syàdayaþ api anuvartiùyante . atha và punaþ astu bhàvakarmavàcini parataþ ye syàdayaþ iti . nanu ca uktam syasictàsayaþ vi÷eùitàþ sãyuñ avi÷eùitaþ iti . sãyuñ ca vi÷eùitaþ . katham . bhàvakarmavàcini parataþ sãyuñ na asti iti kçtva bhàvakarmavàcini sãyuñi kàryam vij¤àsyate . (P_6,4.62.2) KA_III.205.13-206.7 Ro_IV. 736-738 atha iñ ca iti ucyate . kasya ayam iñ bhavati . aïgasya iti vartate . yadi evam àditaþ iñ pràpnoti aóàóvat . tat yathà aóàñau ñittvàt àditaþ bhavataþ tadvat . evam tarhi syàdãnàm eva bhaviùyanti . evam api ùaùñhyabhàvàt na pràpnoti . nanu ca bhàvakarmaõoþ iti eùà ùaùñhã . na eùà ùaùñhã . kim tarhi arthinirde÷e eùà saptamã : bhàve ca arthe karmaõi ca iti . evam tarhi bhàvakarmaõoþ iti eùà saptamã syàdiùu iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . evam api na sidhyati . kim kàraõam . na hi arthena paurvàparyam asti . arthe asambhavàt tadvàcini ÷abde kàryam vij¤àsyate . evam api sãyuñaþ na pràpnoti . evam tarhi saptame yogavibhàgaþ kariùyate . àrdhadhàtukasya iñ . yàvàn iñ nàma saþ sarvaþ àrdhadhàtukasya iñ bhavati . tataþ valàdeþ . valàdeþ àrdhadhàtukasya iñ bhavati iti . yadi evam syasicsãyuñtàsiùu iñ bhavati ciõvadbhàvaþ avi÷eùitaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . syasicsãyuñtàsiùu iñ bhavati ajjhanagrahadç÷àm và ciõvat iti kva cit eva ciõvadbhàvaþ syàt . evam tarhi syàdãn apekùiùyàmahe . syasicsãyuñtàsiùu iñ bhavati ajjhanagrahadç÷àm và ciõvat syàdiùu iti . atha ke punaþ imam iñam prayojayanti . ye anudàttàþ . atha ye udàttàþ teùàm katham . siddham tena eva paratvàt . udàttebhyaþ api và anena eva iñ eùitavyaþ . kim prayojanam . kàrayateþ kàriùyate , hàrayateþ hàriùyate . iñaþ asiddhatvàt aniñi iti õilopaþ yathà syàt . katham punaþ icchatà api bhavatà udàttebhyaþ anena eva iñ labhyaþ na punaþ anena astu tena và iti tena eva syàt vipratiùedhena . nanu ca nityaþ ayam kçte api tasmin pràpnoti akçte api pràpnoti . na tu asmin kçte api saþ pràpnoti . kim kàraõam . avalàditvàt . tasmàt anena eva bhaviùyati iñ . (P_6,4.62.3) KA_III.206.8-17 Ro_IV. 739 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . vçddhiþ prayojanam . ceùyate càyiùyate . yuk ca prayojanam . glàsyate , glàyiùyate . hanteþ ca ghatvam prayojanam . haniùyate ghàniùyate . dãrghaþ ca uktaþ yaþ mitàm và ciõi iti saþ ca prayojanam . ÷amiùyate ÷àmiùyate tamiùyate tàmiùyate . ## . iñaþ asiddhatvàt õeþ aniñi iti õilopaþ yathà syàt . katham punaþ ayam nityaþ . kçtàkçtaprasaïgitvàt . kçte api tasmin iñi sàptamike àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iti punaþ ayam bhavati . asmin tu vihite valàditvasya nimittasya vihatatvàt sàptamikaþ na bhavati . (P_6,4.62.4) KA_III.206.18-22 Ro_IV. 740 atha upade÷agrahaõam kimartham . ## . ciõvadbhàve upade÷avacanam kriyate çkàraguõasya balãyastvàt . kàriùyate . paratvàt guõe kçte raparatve ca anajantatvàt ciõvadbhàvaþ na pràpnoti . upade÷agrahaõàt bhaviùyati . (P_6,4.62.5) KA_III.206.23-207.7 Ro_IV. 740-741 ## . vadhibhàvàt sãyuñi ciõvadbhàvaþ bhavati vipratiùedhena . vadhibhàvasya avakà÷aþ : vadhyàt , vadhyàstàm , vadhyàsuþ . ciõvadbhàvasya avakà÷aþ : ghàniùyate , aghàniùyata . iha ubhayam pràpnoti : ghàniùãùña ghàniùãyàstàm ghàniùãran . ciõvadbhàvaþ bhavati vipratiùedhena . atha idànãm ciõvadbhàve kçte punaþprasaïgavij¤ànàt vadhibhàvaþ kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . haniõiïàde÷apratiùedhaþ ca . haniõiïàde÷ànàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . haniùyate , ghàniùyate , eùyate , àyiùyate , adhyeùyate , adhyàyiùyate . luïi iti haniõiïàde÷àþ pràpnuvanti . ## . àïgam yat kàryam tat pratinirdi÷yate na ca haniõiïàde÷àþ àïgàþ .bhavanti iti . (P_6,4.64) KA_III.207.9-21 Ro_IV.741-743 atha iógrahaõam kimartham . ## . iógrahaõam kriyate akïiti lopaþ yathà syàt : papitha tasthitha iti . ## . sàrvadhàtuke ca àdi iti àrdhadhàtukàdhikàràt upasaïkhyànam kartavyam . iùam årjam aham itaþ àdi . nanu ca kïiti iti vartamàne yathà eva iógrahaõam akïidartham evam àrdhadhàtuke iti api vartamàne iógrahaõam sàrvadhàtukàrtham bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . na hi kïità ac vi÷eùyate : aci bhavati . katarasmin . kïiti iti . kim tarhi acà kïit vi÷eùyate : kïiti bhavati . katarasmin . aci iti . kim punaþ kàraõam acà kïit vi÷eùyate . yathà iñ api ajgrahaõena vi÷eùyate . asti ca idànãm kva cit iñ anajàdiþ yadarthaþ vidhiþ syàt . asti iti àha : dàsãya dhàsãya . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . àrdhadhàtukagrahaõàt siddham . katham . àrdhadhàtukatvam . ubhayathà chandasi iti vacanàt . anye api dhàtupratyayàþ ubhayathà chandasi dç÷yante . (P_6,4.66) KA_III.207.23-208.5 Ro_IV.743-744 #<ãttve vakàrapratiùedhaþ ghçtam ghçtapàvànaþ iti dar÷anàt># . ãttve vakàre pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ghçtam ghçtapàvànaþ iti dar÷anàt . iha mà bhåt : ghçtam ghçtapàvànaþ pibata . vasàm vasapàvànaþ pibata iti . yadi tarhi vakàre pratiùedhaþ ucyate katham dãvarã pãvarã iti . dhãvarã pãvarã iti ca uktam . kim uktam . na etat ãttvam . kim tarhi . dhyàpyoþ etat samprasàraõam iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktayaþ . na vaktavyaþ . vanip eùaþ bhaviùyati na kvanip iti . (P_6,4.74) KA_III.208.7-209.17 Ro_IV.745-748 kasya ayam pratiùedhaþ . àñaþ pràpnoti . añaþ api iùyate . tat tarhi añaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . luïlaïlïkùu añ udàttaþ iti . yadi tat anuvartate àñ ajàdãnàm añ ca iti añ api pràpnoti . astu . añi kçte punaþ àñi bhaviùyati . iha api tarhi añi kçte punaþ àñ pràpnoti : akàrùãt , ahàrùãt . aóvacanàt na bhaviùyati . iha api tarhi aóvacanàt na syàt : aihiùña , aikùiùta . àóvacanàt bhaviùyati . iha api tarhi àóvacanàt pràpnoti : akàrùãt , ahàrùãt . akçte añi yaþ ajàdiþ iti evam etat vij¤àsyate . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ajvacanasàmarthyàt . yadi kçte añi yaþ ajàdiþ tatra syàt ajgrahaõam anarthakam syàt . atha và upade÷e iti vartate . atha và àrdhadhàtuke iti vartate . atha và luïlaïlïkùu añ iti dvilakàrakaþ nirde÷aþ : luïàdiùu lakàràdiùu yaþ ajàdiþ iti . sarvathà , aijyata , aupyata iti etat na sidhyati . evam tarhi ## . ajàdãnàm añà eva siddham . na arthaþ àñà . evam tarhi vçddhyartham àñ vaktavyaþ . ## . añaþ vçddhim vakùyàmi . yadi tarhi añaþ vçddhiþ ucyate ##. vçddhiþ prapnoti roþ utve kçte . ##. dhàtau añaþ vçddhim vakùyàmi . tat tarhi dhàtugrahaõam kartavyam . na kartavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . añaþ aci vçddhiþ bhavati . tataþ upasargàt çti vçddhiþ bhavati . tataþ dhàtau . dhàtau iti ubhayoþ ÷eùaþ . iha tarhi : àñãt , à÷ãt iti ataþ guõe iti pararåpatvam pràpnoti . ## . pararåpam guõe añaþ na iti vakùyàmi . ## . yadi api etat ucyate atha và etarhi usi omàïkùu àñaþ pararåpapratiùedhaþ coditaþ sa na vaktavyaþ bhavati . chandortham tarhi àñ vaktavyaþ . araik u kçùõàþ . tritaþ enam àyunak . surucaþ ven àvaþ . ## . bahulam chandasi dãrghatvam dç÷yate . tat yathà : påruùaþ , nàrakaþ iti . evam tarhi àyan , àsan . iõastyoþ yaõlopayoþ kçtayoþ anajàditvàt vçddhiþ na pràpnoti . ## . antaraïgatvàt vçddhiþ bhaviùyati . tasmàt na arthaþ àógrahaõena . ## . (P_6,4.77) KA_III.209.19-22 Ro_IV.748-749 ## . iyaïàdiprakaraõe tanvàdãnàm chandasi bahulam upasaïkhyànam kartavyam . tanvam puùema . tanuvam puùema . viùvam pa÷ya . viùuvam pa÷ya . svargam lokam . suvargam lokam . tryambakam yajàmahe . triyambakam yajàmahe . (P_6,4.82) KA_III.209.24-210.15 Ro_IV.749-751 atha iha kasmàt na bhavati : bràhmaõasya niyau , bràhmaõasya niyaþ . aïgàdhikàràt . aïgasya iti anuvartate . evam api paramaniyau paramaniyaþ iti atra pràpnoti . gatikàrakapårvasya iùyate . ## . yaõàde÷aþ svarapårvopadhasya padapårvopadhasya ca iti vaktavyam . svarapårvopadhasya : ninyatuþ , ninyuþ . padapårvopadhasya : unnyau , unnyaþ , uddhyau , uddhyaþ . ubhayakçtam: gràmaõyau , gràmaõyaþ , senànyau , senànyaþ . ## . asaüyogapårvasya iti hi ucyamàne aniùñam prasajyeta . uddhyau , uddhyaþ , unnyau , unnyaþ . asaüyogapårvasya iti pratiùedhaþ prasajyeta . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . dhàtoþ iti vartate . tatra dhàtunà saüyogam vi÷eùayiùyàmaþ . dhàtoþ yaþ saüyogaþ tatpårvasya na iti . upasarjanam vai saüyogaþ na ca upasarjanasya vi÷eùaõam asti . dhàtoþ iti anuvartanasàmarthyàt upasarjanasya api vi÷eùaõam bhaviùyati . asti anyat dhàtoþ iti anuvartanasya prayojanam . kim . ivarõam vi÷eùayiùyàmaþ . na etat asti prayojanam . yat hi adhàtoþ ivarõam bhavitavyam eva tasya yaõàde÷ena ikaþ yaõ aci iti eva . (P_6,4.84) KA_III.210.17-20 Ro_IV.751 ## . varùàbhå iti atra punarbhvaþ ca iti vaktavyam : punarbhvau , punarbhvaþ . atyalpam idam ucyate . varùàdçnkàrapunaþpårvasya bhuvaþ iti vaktavyam : varùàbhvau , varùàbhvaþ , dçnbhvau , dçnbhvaþ , kàrabhvau , kàrabhvaþ , punarbhvau , punarbhvaþ . (P_6,4.87) KA_III.22-211.14 Ro_IV.751-752 hu÷nugrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyasya abhàvàt . na hi anyat sàrvadhàtuke asti yasya yaõàde÷aþ syàt . nanu ca ayam asti : yàti , vàti iti . kïiti anuvartate . iha tarhi : yàtaþ , vàtaþ iti . aci iti vartate . iha tarhi : yànti , vànti . yvoþ iti vartate . evam api dhiyanti , piyanti iti atra pràpnoti . oþ iti vartate . evam api suvanti , ruvanti iti atra pràpnoti . anekàcaþ iti vartate . evam api asuvan , aruvan iti atra pràpnoti . etat api añaþ asiddhatvàt ekàc bhavati . evam api prorõuvanti iti atra pràpnoti . asaüyogapårvasya iti vartate . yaïlugartham tarhi hu÷nugrahaõam kartavyam . yaïlugantam anekàc asaüyogapårvam uvarõàntam asti . tadartham idam . nadam yoyuvatãnàm . vçùabham roruvatãnàm . ## . yaïlugartham iti cet tat na . kim kàraõam . àrdhadhàtukatvàt siddham . katham àrdhadhàtukatvam . ubhayathà chandasi iti vacanàt . anye api hi dhàtupratyayàþ ubhayathà chandasi dç÷yante . evam tarhi siddhe sati yat hu÷nugrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ yaïluk bhàùàyàm bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bebhidãti , cecchidãti etat siddham bhavati bhàùàyàm api . (P_6,4.89) KA_III.211.16-212.8 Ro_IV.753-754 atha kimartham guheþ vikçtasya grahaõam kriyate na punaþ guhaþ iti eva ucyeta . ## . gohigrahaõam kriyate viùayàrtham . viùayaþ pratinirdi÷yate . yatra asya etat råpam tatra yathà syàt . iha mà bhåt : nijuguhatuþ , nijuguhuþ iti . ## . ayàde÷apratiùedhàrtham ca vikçtagrahaõam kriyate . ## . hrasvàde÷e hi sati ayàde÷aþ prasajyeta . pragåhya gataþ . kim kàraõam . åttvasya asiddhatvàt . asiddham åttvam . tasya asiddhatvàt lyapi laghupårvàt iti ayàde÷aþ prasajyeta . viùayàrthena tàvat na arthaþ gohigrahaõena . pra÷liùñanirde÷àt siddham . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . u-åt : åt iti . tatra hrasvasya avakà÷aþ : nijuguhatuþ , nijuguhuþ . guõasya avakà÷aþ : nigoóhà , nogoóhum . iha ubhayam pràpnoti : nigåhayati , nigåhakaþ . paratvàt guõe kçte àntaryataþ dãrghasya dãrghaþ bhaviùyati . ayàde÷apratiùedhàrthena api na arthaþ . samànà÷rayavacanàt siddham . samànà÷rayam asiddham bhavati vyà÷rayam ca etat . katham . õau åttvam õeþ lyapi ayàde÷aþ . (P_6,4.90) KA_III.212.10-15 Ro_IV.754 atha kimartham duùeþ vikçtasya grahaõam kriyate na punaþ duùaþ iti eva ucyeta . ## . kim . ayàde÷apratiùedhàrtham hrasvàde÷e hi ayàde÷aprasaïgaþ åttvasya asiddhatvàt . hrasvàde÷e hi sati ayàde÷aþ prasajyeta . pradåùya gataþ . kim kàraõam . åttvasya asiddhatvàt . asiddham åttvam . tasya asiddhatvàt lyapi laghupårvàt iti ayàde÷aþ prasajyeta . atra api samànà÷rayavacanàt siddham iti eva . (P_6,4.93) KA_III.212.17-213.4 Ro_IV.754-755 ciõõamuloþ õijvyavetànàm yaïlope ca upasaïkhyànam kartavyam . ÷amayantam prayojitavàn , a÷ami , a÷àmi , ÷amam ÷amam , ÷àmam ÷àmam . ÷aü÷amayateþ : a÷aü÷ami , a÷aü÷àmi , ÷aü÷amam ÷aü÷amam , ÷aü÷àmam ÷aü÷àmam . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ciõõamulpare õau mitàm aïgànàm dãrghaþ bhavati iti ucyate . yaþ ca atra ciõõamulparaþ na tasmin mit aïgam yasmin ca mit aïgam na asau ciõõamulparaþ iti . lope kçte ciõõamulparaþ bhavati . sthànivadbhàvàt na ciõõamulparaþ . nanu ca pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ dãrghavidhim prati na sthànivat iti . evam api asiddhatvàt na pràpnoti . evam tarhi ## . kim idam antaraïgalakùaõatvàt iti . yàvat bråyàt samànà÷rayavacanàt siddham iti eva vyà÷rayam ca etat . katham . õeþ õau lopaþ õau ciõõamulpare mitàm aïgànàm dãrghatvam ucyate . tasmàt na arthaþ upasaïkhyànena iti . (P_6,4.96) KA_III.213.6-9 Ro_IV.756 adviprabhçtyupasargasya iti vaktavyam iha api yathà syàt : samupàbhicchàdaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yatra triprabhçtayaþ santi dvau api tatra staþ . tatra advyupasargasya iti eva siddham . na vai eùaþ loke sampratyayaþ . na hi dviputraþ ànãyatàm iti ukte triputraþ ànãyate . tasmàt adviprabhçtyupasargasya iti vaktavyam . (P_6,4.100) KA_III.213.11-13 Ro_IV.756-757 ## . halgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyatra api dar÷anàt . anyatra api lopaþ dç÷yate . agniþ tçõàni babsati . ÷aràve bapsati caruþ . (P_6,4.101) KA_III.213.15-214.7 Ro_IV.757-758 iñaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . rudihi svapihi . jhalaþ iti dhitvam pràpnoti . ## . heþ dhitve haladhikàràt iñaþ apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . dhitvam kasmàt na bhavati . haladhikàràt . prakçtam halgrahaõam anuvartate . kva prakçtam . ghasibhasoþ hali iti . tat vai saptamãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . tat vai tatra pratyàkhyàyate . tatra pratyàkhyàtam sat yayà vibhaktyà nirdi÷yamànam arthavattayà nirdiùñam iha anuvartiùyate . atha và hujhalbhayaþ iti eùà pa¤camã hali iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . atha và nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya kasmàt na bhavati . iñà vyavahitatvàt . yadi evam chindhaki bhindhaki iti atra dhitvam na pràpnoti . dhitve kçte akac bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . dhitvam kriyatàm akac iti kim atra kartavyam . paratvàt dhitvam . nityaþ akac . kçte api dhitve pràpnoti akçte api . akac api anityaþ . anyasya kçte dhitve pràpnoti anyasya akçte ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt dhitve kçte akac bhaviùyati . atha và hakàrasya eva a÷aktijena ikàreõa grahaõam . (P_6,4.104) KA_III.214.9-25 Ro_IV.759-760 ciõaþ luki tagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . iha mà bhåt : akàritaràm , ahàritaràm iti . ##. ciõaþ luki tagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . saïghàtasya apratyayatvàt . saïghàtasya luk kasmàt na bhavati . apratyayatvàt . pratyayasya luk÷lulupaþ bhavanti iti ucyate na ca saïghàtaþ pratyayaþ . talope tarhi kçte parasya pràpnoti . ## . asiddhaþ talopaþ . tasya asiddhatvàt na bhaviùyati . ## . atha và kçtaþ ciõaþ luk iti kçtvà punaþ na bhaviùyati luk . tat yathà vasante bràhmaõaþ agnãn àdadhãta iti sakçt àdhàya kçtaþ ÷àstràrthaþ iti kçtvà punaþ pravçttiþ na bhavati . viùamaþ upanyàsaþ . yuktam yat tasya eva punaþ pravçttiþ na syàt . yat tu tadà÷rayam pràpnoti na tat ÷akyam bàdhitum . tat yathà vasante bràhmaõaþ agniùñomàdibhiþ kratubhiþ yajeta iti agnyàdhànanimittam vasante vasante ijyate . tasmàt pårvoktau eva parihàrau . atha và kïiti iti vartate . kva prakçtam . gamahanajanakhanaghasàm lopaþ kïiti anaïi iti . tat vai saptamãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . ciõaþ luk iti eùà pa¤camã kïiti iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . (P_6,4.106.1) KA_III.215.2-11 Ro_IV.760-761 katham idam vij¤àyate . ukàràt pratyayàt iti àhosvit ukàràntàt pratyayàt iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate ukàràt pratyayàt iti siddham tanu kuru . cinu sunu iti na sidhyati . atha vij¤àyate ukàràntàt pratyayàt iti siddham cinu sunu iti . tanu kuru na sidhyati . tathà asaüyogapårvagrahaõena iha eva paryudàsaþ syàt : takùõuhi , akùõuhi . àpnuhi ÷aknuhi iti atra na syàt . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat ukàràt pratyayàt iti . katham cinu sunu iti . tadantavidhinà bhaviùyati . atha và punaþ astu ukàràntàt pratyayàt iti . katham tanu kuru iti . vyapde÷ivadbhàvena bhaviùyati . yat api ucyate tathà asaüyogapårvagrahaõena iha eva paryudàsaþ syàt : takùõuhi , akùõuhi . àpnuhi ÷aknuhi iti atra na syàt iti . na asmàbhiþ asaüyogapårvagrahaõena ukàràntam vi÷eùyate . kim tarhi . ukàraþ . ukàraþ yaþ asaüyogapårvaþ tadantàt pratyayàt iti . (P_6,4.106.2) KA_III.215.12-17 Ro_IV.760-762 ## . utaþ ca pratyayàt iti atra chandasi và iti vaktavyam . ava sthira tanuhi yàtujunàm . dhinuhi yaj¤am dhinuhi yaj¤apatim . tena mà bhàginam kçõuhi . ## . ke cit tàvat àhuþ chandograhaõam kartavyam iti . apare àhuþ : vàvacanam kartavyam iti . lopaþ ca asya anyaratasyàm mvoþ iti atra anyaratasyàïgrahaõam na kartavyam bhavati . (P_6,4.110) KA_III.215.19-217.5 Ro_IV.762-765 sàrvadhàtuke iti kimartham . iha mà bhåt : sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . syàntasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : kariùyati kariùyataþ . ## . kç¤aþ uttve ukàràntanirde÷àt syàntasya apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . uttvam kasmàt na bhavati . ukàràntanirde÷àt . a÷akyaþ karotau ukàràntanirde÷aþ tantram à÷rayitum . iha samparibhyàm bhåùaõasamavàyayoþ krotau iha eva syàt : saüskaroti . saüskartà saüsakrtum iti atra na syàt . na bråmaþ asmàt ukàràntanirde÷àt yaþ ayam karoti iti . kim tarhi . ukàraprakaraõàt ukàràntam aïgam abhisambadhyate . utaþ iti vartate . yadi evam na arthaþ sàrvadhàtukagrahaõena . kasmàt na bhavati sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ iti . utaþ iti vartate . uttaràrtham tarhi sàrvadhàtukagrahaõam kartavyam . ÷nasoþ allopaþ iti . ÷nam sàrvadhàtuke eva . asteþ api àrdhadhàtuke bhåbhàvena bhavitavyam . uttaràrtham eva tarhi . ÷nàbhyastayoþ àtaþ iti . ÷nà sàrvadhàtuke eva . abhyastam api àkàràntam àrdhadhàtuke na asti . nanu ca idam asti : apsu yàyàvaraþ pravapeta piõóàn iti . na etat àkàràntam . yakàràntam etat . uttaràrtham eva tarhi . ã hali aghoþ iti . tatra api ÷nàbhyastayoþ iti eva . ataþ api uttaràrtham eva tarhi . id daridrasya iti . vakùyati etat : daridràteþ àrdhadhàtuke lopaþ siddhaþ ca pratyayavidhau iti . ataþ api uttaràrtham . bhiyaþ anyatarasyàm . abhyastasya iti eva . ataþ api uttaràrtham eva . jahàteþ ca . abhyastasya iti eva . ataþ api uttaràrtham . à ca hau . hau iti ucyate . abhyastasya iti eva . ataþ api uttaràrtham . lopaþ yi . abhyastasya iti eva . ataþ api uttaràrtham . ghavsoþ et hau abhyàsalopaþ ca iti . hau iti ucyate . tat eva tarhi prayojanam . ÷nasoþ allopaþ iti . nanu ca uktam ÷nam sàrvadhàtuke eva . asteþ api àrdhadhàtuke bhåbhàvena bhavitavyam iti . ## . anuprayoge tu bhuvà asteþ abàdhanam iùyate : ãhàm àsa , ãhàm àsatuþ , ãhàm àsuþ iti . kim ca syàt yadi atra lopaþ syàt . ## . lope kçte anackatvàt dvirvacanam syàt . sthànivadbhàdàt bhaviùyati . ## . kçte dvitve lopaþ pràpnoti . asti tarhi parasya lopaþ . abhyàsasya yaþ akàraþ tasya dãrghatvam bhaviùyati . ## . na evam sidhyati . kasmàt . pratyaïgatvàt pararåpam pràpnoti . ## . pararåpe ca kçte lopaþ pràpnoti . ## . ataþ àdeþ iti dãrghatvam bàdhakam bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . sàrvadhàtuke bhåtapårvamàtre api yathà syàt : kuru iti . (P_6,4.111) KA_III.217.7-8 Ro_IV. 765-766 atha atra taparakaraõam kimartham . iha mà bhåt : àstàm , àsan . na etat asti prayojanam . àñaþ asiddhatvàt na bhaviùyati . (P_6,4.114) KA_III.217.10-18 Ro_IV.766 ## . daridràteþ àrdhadhàtuke lopaþ vaktavyaþ . ## . saþ ca siddhaþ pratyayavidhau . kim prayojanam . daridràti iti daridraþ . àkàràntalakùaõaþ pratyayavidhiþ mà bhåt iti .#< na daridràyake lopaþ daridràõe ca na iùyate># . ## . ##. adyatanyàm và iti vaktavyam . adaridrãt , adaridràsãt . (P_6,4.120.1) KA_III.217.20-218.20 Ro_IV.767-768 #<õakàraùakàràde÷àdeþ ettvavacanam liñi># . õakàraùakàràde÷àdeþ ettvam liñi vaktavyam . nematuþ , nemuþ , sehe, sehàte , sehire . kim punaþ kàraõam na sidhyati . anàde÷àdeþ iti lpratiùedhaþ pràpnoti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . liñà atra àde÷àdim vi÷eùayiùyàmaþ . liñi yaþ àde÷àdiþ tadàdeþ na iti . asti anyat liógrahaõasya prayojanam . kim . iha mà bhåt : paktà paktum . na etat asti prayojanam . kïiti iti vartate . evam api pakvaþ pakvavàn iti atra pràpnoti . abhyàsalopasanniyogena ettvam ucyate na ca atra abhyàsalopasam pa÷yàmaþ . evam api pàpacyate atra pràpnoti . dãrghatvam atra bàdhakam bhaviùyati . na apràpte abhyàsavikàre ettam arabhyate . tat yatha anyàn abhyàsavikàràn bàdhate evam dãrghatvam api bàdheta . satyam evam etat . abhyàsavikàreùu tu jyeùñhamadhyamakanãyàüsaþ prakàràþ bhavanti . tatra hrasvahalàdi÷eùau utsargau . tayoþ dãrghatvam apavàdaþ ettvam ca . apavàdavipratiùedhàt dãrghatvam bhaviùyati . iha tarhi babhaõatuþ , babhaõuþ iti abhyàsàde÷asya asiddhatvàt ettvam pràpnoti . ## . yat ayam phalibhajyoþ grahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ siddhaþ abhyàsàde÷aþ ettve iti . yadi evam ## . prathamatçtãyàdãnàm tarhi àde÷àditvàt ettvam na pràpnoti . pecatuþ , pecuþ , debhatuþ , debhuþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ÷asidadyoþ pratiùedhaþ j¤àpakaþ råpàbhede ettvavij¤ànasya . yat ayam ÷asidadyoþ pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ råpàbhedena yaþ àde÷àdayaþ na teùàm pratiùedhaþ iti . (P_6,4.120.2) KA_III.218.21-219.7 Ro_IV.768-769 ## . dambhaþ ettvam vaktavyam . debhatuþ , debhuþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ##. asiddhaþ nalopaþ . tasya asiddhatvàt ettvam na pràpnoti . ## . na÷imanyoþ aliñi ettvam vaktavyam . ## . chandasi amipacyoþ api iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . ## . asiddhatvàt nalopasya dambhaþ ettvam na sidhyati . #<÷nasoþ attve takàreõa j¤àpyate tu ettva÷àsanam># . anityaþ ayam vidhiþ iti . (P_6,4.121) KA_III.219.9-19 Ro_IV.770-771 thalgrahaõam kimartham . ## . thalgrahaõam kriyate akïidartham . akïiti ettvam yathà syàt . pecitha ÷ekitha . na etat asti prayojanam . seógrahaõam eve atra akïidartham bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . samuccayaþ yathà vij¤àyeta . thali ca señi kïiti ca señi iti . kim prayojanam . peciva pecima. tatra pacàdibhyaþ ióvacanam iti vakùyati . tat na vaktavyam bhavati . iha kasmàt na bhavati : lulavitha . guõasya pratiùedhàt . iha api tarhi na pràpnoti : pecitha ÷ekitha . guõasya yaþ akàraþ iti evam etat vij¤àsyate . evam api ÷a÷aritha , atra pràpnoti . guõasya eùaþ akàraþ . katham . vçddhiþ bhavati guõaþ bhavati iti repha÷iràþ guõavçddhisa¤j¤akaþ abhinirvartate . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati ne eva¤jàtãyakànàm ettvam bhavati iti yat ayam téphalabhajatrapaþ ca iti tégrahaõam karoti . (P_6,4.123) KA_III.219.21-220.8 Ro_IV.771-772 ## . ràdhàdiùu sthàninirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . ekahalmadhye iti vartate . yadi evam tresatuþ , tresuþ , ra ÷abdasya ettvam pràpnoti . astu . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti akàrasya bhaviùyati . anarthake alaþ antyavidhiþ na iti evam na pràpnoti . na etasyàþ paribhàùàyàþ santi prayojanàni . atha và ataþ iti vartate . evam api ràdheþ na pràpnoti . àkàragrahaõam api prakçtam anuvartate . kva prakçtam . ÷nàbhyàstayoþ àtaþ iti . atha và ÷nasoþ allopaþ iti atra taparakaraõam pratyàkhyàyate . tat prakçtam iha anuvartiùyate . yadi tat anuvartate ataþ ekahalmadhye anàde÷àdeþ liñi asya ca iti avarõamàtrasya ettvam pràpnoti . babàdhe . akàreõa tapareõa avarõam vi÷eùayiùyàmaþ . asya àtaþ iti . iha idànãm asya iti anuvartate ataþ iti nivçttam . (P_6,4.127-128) KA_III.220.11-18 Ro_IV.772-773 ## . arvaõas tç maghonaþ ca na ÷iùyam . kim kàraõam . chàndasam hi tat . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . ## . matubvanã khalu api chandasi vidhãyete . ## . ubhayam khalu api chandasi dç÷yate . imàni arvaõaþ padàni . anarvaõam vçùabham mandrajihvam . (P_6,4.130) KA_III.221.2-222.17 Ro_IV.773-777 ## . pàdaþ upadhàhrasvatvam vaktavyam . dvipadaþ pa÷ya . #<àde÷e hi sarvàde÷aprasaïgaþ># . àde÷e hi sati sarvàde÷aþ prasajyeta . sarvasya dvipàcchabdasya tripàcchabdasya ca pacchabdàde÷aþ prasajyeta yena vidhiþ tadantasya iti . tat tarhi vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ eùà và paribhàùà kriyeta upadhàhrasvatvam và ucyeta . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni kàni . ## . sup . kumàryàm , ko÷oryàm , khañvàyàm , màlàyàm , tasyàm , yasyàm . àóyàñsyàñsu kçteùu sàóyàñsyàñkasya àm pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . idam iha sampradhàryam . àóyàñsyàñaþ kriyantàm àm iti kim atra kartavyam . paratvàt àm . nityàþ àóyàñsyàñaþ . kçte api àmi prapnuvanti akçte api . anityàþ àóyàñsyàñaþ . anyasya kçte àmi prapnuvanti anyasya akçte ÷abdàntarasya ca pràpnuvantaþ anityàþ bhavanti . ubhayoþ anityayoþ paratvàt àm . idam tarhi . tasyai yasyai . syàñi kçte sasyàñkasya smaibhàvaþ pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya kasmàt na bhavati . syàñà vyavahitatvàt . sup . tiï. aruditàm aruditam arudita iti . iñi kçte señkasya tàmtamtàmàde÷àþ pràpnuvanti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . idam iha sampradhàryam . iñ kriyatàm tàmtamtàmaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ióàgamaþ . antaraïgàþ tàmtamtàmaþ . idam tarhi kriyàstàm , kriyàstam , kriyàsta . yàsuñi kçte sayàsuñkasya tàmtamtàmàde÷àþ pràpnuvanti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . ## . lyabbhàve ca prayojanam . prakçtya prahçtya . ktvàntasya lyap pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . ## . tricaturyuùmadasmattyadàdivikàreùu ca prayojanam . atitisraþ , aticatasraþ . tricaturantasya tisçcatasçbhàvaþ pràpnoti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . yuùmat , asmat . atiyåyam ativayam . yuùmadasmadantasya yåyavayau pràpnutaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . tyadàdivikàra . atisyaþ , uttamasyaþ , atyasau , uttamàsau . tyadàdyantasya tyadàdivikàràþ pràpnuvanti . kimantasya kàde÷aþ pràpnoti . atikaþ , paramakaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . ## . udaþ pårvatve prayojanam . udasthàtàm . añi kçte sàñkasya pårvasavarõaþ pràpnoti udaþ sthàstambhoþ iti . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti na doùaþ bhavati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya kasmàt na bhavati . añà vyavahitatvàt . sà tarhi paribhàùà kartavyà . na kartavyà . uktam ùaùñhã sthàneyogà iti etasya yogasya vacane prayojanam ùaùñhyantam sthànena yathà yujyeta yataþ ùaùñhã uccàrità iti . (P_6,4.132) KA_III.22219-223.7 Ro_IV.777-778 åñ àdiþ kàsmàt na bhavati . àdiþ ñit bhavati iti àdiþ pràpnoti . samprasàraõam iti anena yaõaþ sthànam hriyate . yadi evam ## . vàhaþ åóvacanam anarthakam . kim kàraõam . samprasàraõena kçtatvàt . samprasàraõena eva siddham . kà råpasiddhiþ . praùñhauhaþ pa÷ya . ## . pratyayalakùaõena guõaþ bhaviùyati . ## . ejgrahaõàt vçddhiþ bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat vàhaþ åñham ÷àsti ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà asiddham bahiraïgalakùaõam antaraïgalakùaõe iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pacàva idam , pacàma idam . asiddhatvàt bahiraïgalakùaõasya àt guõasya antaraïgalakùaõam aittvam na bhavati iti . (P_6,4.133) KA_III.223.9-20 Ro_IV.778-779 #<÷vàdãnàm prasàraõe nakàràntagrahaõam anakàràntapratiùedhàrtham># . ÷vàdãnàm prasàraõe nakàràntagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . anakàràntapratiùedhàrtham . anakàràntasya mà bhåt . mabhavà maghavate . tathà pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti yathà iha bhavati , yånaþ pa÷ye iti evam yuvatãþ lpa÷ya iti atra api syàt iti . yat tàvat ucyate nakàràntagrahaõam kartavyam . na kartavyam . ## . kim uktam . arvaõas tç maghonaþ ca na ÷iùyam chàndasam hi tat iti . yat api ucyate pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti yathà iha bhavati , yånaþ pa÷ye iti evam yuvatãþ lpa÷ya iti atra api syàt iti liïgavi÷iùñagrahaõe ca uktam . kim uktam . na và vibhaktau liïgavi÷iùñàgrahaõàt iti . atha và upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . ÷vayuvamaghonàm ataddhite . tataþ allopaþ . akàrasya ca lopaþ bhavati . tataþ anaþ . anaþ iti ubhayoþ ÷eùaþ . (P_6,4.135) KA_III.223.22-224.12 Ro_IV.780-781 atha kim idam ùapårvàdãnàm punarvacanam allopàrtham àhosvit niyamàrtham . katha ca allopàrtham syàt katham và niyamàrtham . yadi avi÷eùeõa allopañilopayoþ saþ prakçtibhàvaþ tataþ allopàrtham . atha hi aõi ñilopasya eva prakçtibhàvaþ tataþ niyamàrtham . #<ùapårvàdãnàm punarvacanam allopàrtham># . ùapårvàdãnàm punarvacanam kriyate allopàrtham . avi÷eùeõa allopañilopayoþ saþ prakçtibhàvaþ . ##. avadhàraõe hi sati anyatra prakçtibhàve upadhàlopaþ prasajyeta . katham . yadi tàvat evam niyamaþ syàt ùapårvàdãnàm eva aõi iti bhavet iha niyamàt na syàt sàmanaþ , vaimanaþ iti . tàkùaõyaþ iti pràpnoti . atha api evam niyamaþ syàt ùapårvàdãnàm aõi eva iti evam api bhavet iha niyamàt na syàt tàkùaõyaþ iti , sàmanaþ , vaimanaþ iti tu pràpnoti . atha api ubhayataþ niyamaþ syàt ùapårvàdãnàm eva aõi , aõi eva ùapårvàdãnàm iti evam api sàmanyaþ , vemanyaþ iti pràpnoti . tasmàt suùthu ucyate ùapårvàdãnàm punarvacanam allopàrtham . avadhàraõe hi anyatra prakçtibhàve upadhàlopaprasaïgaþ iti . (P_6,4.140) KA_III.224.14-21 Ro_IV.781 #<àtaþ anàpaþ># . àtaþ anàpaþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt : samàse ana¤pårve ktvaþ lyap iti . anàpaþ iti kimartham . khañvàyàm , màlàyàm . yadi anàpaþ iti ucyate katham ktvàyàm . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . ktvàyàm va pratiùedhaþ iti . yadi evam na arthaþ anàpaþ iti anena . katham samàse ana¤pårve ktvaþ lyap iti . nipàtanàt etat siddham . katham halaþ ÷naþ ÷ànac hau iti . etat api nipàtanàt siddham . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . àtaþ : àkàralopaþ bhavati . tataþ dhàtoþ : dhàtoþ ca àkàrasya lopaþ bhavati iti . (P_6,4.141) KA_III.224.23-225.5 Ro_IV.782 ## . mantreùu àtmanaþ pratyayamàtre lopaþ prasaïktavyaþ . iha api yathà syàt : tmanyà sama¤jan . tmanoþ antaþ asthaþ iti . yadi pratyayamàtre lopaþ ucyate katham àtmanaþ eva nirmimãùva iti . tasmàt na arthaþ pratyayamàtre lopena . katham tmanyà sama¤jan . tmanoþ antaþ asthaþ iti . chàndasatvàt siddham . chàndasam etat . dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . #<àdigrahaõànarthakyam ca àkàraprakaraõàt># . àdigrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . àkàraprakaraõàt . àtaþ iti vartate . (P_6,4.142) KA_III.225.7-11 Ro_IV.782-783 tigrahaõam kimartham na viü÷ateþ óiti lopaþ iti eva ucyeta . na evam ÷akyam . viü÷ateþ óiti lopaþ iti ucyamàne antyasya prasajyeta . siddhaþ antyasya yasyeta lopena . tatra àrambhasàmarthyàt ti÷abdasya bhaviùyati . kutaþ nu khalu etat ananyàrthe àrambhe ti÷abdasya bhaviùyati na punaþ aïgasya iti . tasmàt tigrahaõam kartavyam . atha kriyamàõe api tigrahaõe antyasya kasmàt na bhavati . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . (P_6,4.143) KA_III.225.13-16 Ro_IV.783 abhasya upasaïkhyànam kartavyam . iha api yathà syàt : upasarajaþ , mandurajaþ iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . katham upasarajaþ , mandurajaþ iti . #<óiti abhasya api anubandhakaraõasàmarthyàt># . abhasya api anubandhakaraõasàmarthyàt bhaviùyati . (P_6,4.144) KA_III.225.18-226.18 Ro_IV.783-785 ## . nakàrantasya ñilope sabrahmacàrin pãñhasarpin kalàpin kuthumin taitilin jàjalin làïgalin ÷ilàlin ÷ikhaõóin såkarasdman suparvan iti eteùàm upasaïkhyànam kartavyam . sabrahmacàrin . sàbrahmacàràþ . sabrahmacàrin . pãñhasarpin . paiñhasarpàþ . pãñhasarpin . kalàpin . kàlapàþ . kalàpin . kuthumin . kauthumàþ . kuthumin . taitilin . taitilàþ . taitilin . jàjalin . jàjalàþ . jàjalin . làïgalin . làïgalàþ . làïgalin . ÷ilàlin . ÷ailàlàþ . ÷ilàlin . ÷ikhaõóin . ÷aikhaõóàþ . ÷ikhaõóin . såkarasdman . saukarasadmàþ . såkarasdman . suparvan . sauparvàþ . suparvan . ## . carmaõaþ ko÷e upasaïkhyànam kartavyam . càrmaþ ko÷aþ . #<àsmanaþ vikàre># . àsmanaþ vikàre upasaïkhyànam kartavyam . a÷manaþ vikàraþ à÷maþ . #<÷unaþ saïkoce># . ÷aunaþ saïkocaþ . ##. avyayànàm ca upasaïkhyànam kartavyam . kim prayojanam . ##. sàyampràtikaþ paunaþpunikaþ . ÷à÷vatike pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . yeùàm ca virodhaþ ÷à÷vatikaþ iti . evam tarhi ÷à÷vate pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷à÷vatam . (P_6,4.148.1) KA_III.226.20-25 Ro_IV.785-786 ivarõàntasya iti kim udàharaõam . he dàkùi dàkùyà dàkéyaþ . he dàkùi iti . yadi lopaþ na syàt parasya hrasvatve kçte savarõadãrghatvam prasjyeta . dàkùyà iti . yadi lopaþ na syàt parasya yaõàde÷e kçte pårvasya ÷ravaõam prasajyeta . dàkùeyaþ iti . yadi lopaþ na syàt parasya lope kçte pårvasya ÷ravaõam prasajyeta . na etàni santi prayojanàni . savarõadãrghatvena api etàni siddhàni . idam tarhi . atisakheþ àgacchati . atisakheþ svam . yadi lopaþ na syàt upasarjanahrasvatve kçte asakhi iti pratiùedhaþ prasajyeta . (P_6,4.148.2) KA_III.227.1-19 Ro_IV.787-788 ## . yasya ãtyàdau ÷yàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . kàõóe kuóye . saurye nàma himavataþ ÷çïge . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iha ÷yàm iti api prakçtam na iti api . tatra abhisambandhamàtram kartavyam : yasya ãtyàdau lopaþ bhavati ÷yàm na . ## . iyaïuvaïbhyàm lopaþ bhavati vipratiùedhena . iyaïuvaïoþ avakà÷aþ ÷riyau ÷riyaþ , bhruvau bhruvaþ . lopasya avakà÷aþ kàmaõóaleyaþ , màdrabàheyaþ . iha ubhayam pràpnoti : vatsapreyaþ , laikhàbhreyaþ . lopaþ bhavati vipratiùedhena . ##. guõavçddhã ca iyaïuvaïbhyàm bhavataþ vipratiùedhena . guõavçddhyoþ avakà÷aþ : cetà gauþ . iyaïuvaïoþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti : cayanam , càyakaþ , lavanam , làvakaþ . guõavçddhã bhavataþ vipratiùedhena . ## . na và arthaþ vipratiùedhena . kim kàraõam . iyaïuvaïàde÷asya anyaviùaye vacanàt . iyaïuvaïàde÷aþ anyaviùaye àrabhyate . kiüviùaye . yaõàdiviùaye . saþ yathà yaõàde÷am bàdhate evam guõavçddhã bàdheta . ## . tasmàt tatra guõavçddhiviùaye pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam iyaïuvaïàde÷aþ yaõàde÷am bàdhiùyate guõavçddhã na bàdhiùyate . (P_6,4.149.1) KA_III.227.21-228.12 Ro_IV.788-789 ## . såryàdãnàm aõante aprasiddhiþ . saurã balàkà . kim kàraõam . aïgànyatvàt . aõantam etat aïgam anyat bhavati . lope kçte na aïgànyatvam . sthànivadbhàvàt aïgànyatvam bhavati . ## . siddham etat . katham . sthànivatpratiùedhàt . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ yalopavidhim prati na sthànivat bhavati iti . evam api na sidhyati . kim kàraõam . ÷abdànyatvàt . anyaþ hi ÷årya÷abdaþ anyaþ saurya÷abdaþ . na eùaþ doùaþ . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti bhaviùyati . ## . sthànivadbhàve ca idànãm pratiùiddhe upadhàgrahaõam anarthakam . kim kàraõam . antyaþ eva hi såryàdãnàm yakàraþ . kim yàtam etat bhavati . suùñhu ca yàtam sàdhu ca yàtam yadi pràk bhàt asiddhatvam . atha hi saha tena asiddhatvam asiddhatvàt lopasya na antyaþ yakàraþ bhavati . yadi api saha tena asiddhatvam evam api na doùaþ . na evam vij¤àyate såryàdãnàm aïgànàm yakàralopaþ iti . katham tarhi . aïgasya yalopaþ bhavati saþ cet såryàdãnàm yakàraþ iti . evam api såryacarã , atra pràpnoti . tasmàt upadhàgrahaõam kartavyam . (P_6,4.149.2) KA_III.228.13-229.5 Ro_IV.789-791 ## . viùayaparigaõanam ca kartavyam . ## . såryamatsyayoþ ïyàm iti vaktavyam . saurã matsã . ## . såryàgastyayoþ che ca ïyàm ca iti vaktavyam . saurã saurãyaþ , àgastã , àgastãyaþ . ## . tiùyapuùyayoþ nakùatràõi lopaþ vaktavyaþ : taiùam , pauùam . ## . antikasya tasi kàdilopaþ vaktavyaþ àdyudàttatvam ca vaktavyam . antitaþ na dåràt . ## . tame tàdeþ ca kàdeþ ca lopaþ vaktavyaþ . agne tvam naþ antamaþ . antitamaþ avarohati . ## . ##. antiùat . ## . anti ye ca dårake . (P_6,4.153) KA_III.229.7-14 Ro_IV.791-793 chagrahaõam ÷akyam akartum . iha kasmàt na bhavati bilvakebhyaþ . bhasya iti vartate . evam api bilvakàya , atra pràpnoti . taddhitasya iti vartate . evam api bilvakasya vikàraþ avayavaþ và bailvakaþ , atra pràpnoti . taddhite taddhitasya iti vartate . evam api bilvakãyàyàm bhavaþ bailvakaþ , bailvakasya kim cit bailvakãyam , atra pràpnoti . na saþ bilvakàt . bilvakàdibhyaþ yaþ vihitaþ iti ucyate na ca asau bilvaka÷abdàt vihitaþ . kim tarhi bilvakãya÷abdàt . evam tarhi siddhe sati yat chagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà : sanniyoga÷iùñànàm anyataràbhàve ubhayoþ abhàvaþ iti . tasmàt chagrahaõam kartavyam chasya eva luk yathà syàt kukaþ mà bhåt iti . (P_6,4.154) KA_III.229.16-23 Ro_IV.793 tuþ sarvasya lopaþ vaktavyaþ antyasya lopaþ mà bhåt iti . saþ tarhi vaktavyaþ . na vaktavyaþ .#< tuþ sarvalopavij¤ànam antyasya vacanànarthakyàt># . tuþ sarvalopaþ vij¤àyate . kutaþ . antyasya vacanànarthakyàt . antyasya lopavacane prayojanam na asti iti kçtvà sarvasya bhaviùyati . atha và luk prakçtaþ . saþ anuvartiùyate . a÷akyaþ luk anuvartayitum . kim kàraõam . vijayiùñhakariùthayoþ guõadar÷anàt . vijayiùñhakariùthayoþ guõaþ dç÷yate . vijayiùñhaþ . àsutim kariùñhaþ . (P_6,4.155) KA_III.230.2-10 Ro_IV.794-795 #<õau iùñhavat pràtipadikasya># . õau pràtipadikasya iùñhavadbhàvaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ## . puüvadbhàvàrtham . enãm àcaùñe , etayati . ÷yetayati . rabhàvàrtham . pçthum àcaùñe , prathayati . mradayati . ñilopàrtham . pañum àcaùñe pañayati . yaõàdiparàrtham . sthålam àcaùñe sthavayati . davayati . kim punaþ idam parigaõanam àhosvit udàharaõamàtram . udàharaõamàtram iti àha . pràdayaþ api hi iùyante : priyam àcaùñe pràpayati . bhàradvàjãyàþ pañhanti : õau iùñhavat pràtipadikasya puüvadbhàvarabhàvañilopayaõàdiparapràdivinmatorlukkanvidhyartham iti . (P_6,4.159) KA_III.230.12-13 Ro_IV.795 kim ayam yi÷abdaþ àhosvit yakàraþ . kim ca ataþ . yadi lopaþ api anuvartate tatao yi÷abdaþ . atha nivçttam tataþ yakàraþ . (P_6,4.160) KA_III.230.15-22 Ro_IV.795-796 kimartham jyàt parasya ãyasaþ àttvam ucyate na lopaþ prakçtaþ saþ anuvarteta . kà råpasiddhiþ : jyàyàn . akçtyakàre iti dãrghatvam bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat jyàt parasya ãyasaþ àttvam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà aïgavçtte punarvçttau avidhiþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pibateþ guõapratiùedhaþ coditaþ . saþ na vaktavyaþ bhavati . atha kimartham jyàt parasya ãyasaþ dãrghaþ ucyate na akàraþ eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : jyàyàn . àntaryataþ dãrghasya dãrghaþ bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat dãrgham karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà : paribhàùà bhàvyamànena savarõànàm grahaõam na iti . (P_6,4.161) KA_III.231.2-23 Ro_IV.796-799 katham idam vij¤àyate : halàdeþ aïgasya iti àhosvit halàdeþ çkàrasya iti . yuktam punaþ idam vicàrayitum . nanu anena asandigdhena aïgavi÷eùaõena bhavitavyam . katham hi çkàrasya nàma hal àdiþ syàt anyasya anyaþ . ayam àdi÷abdaþ asti eva avayavavàcã . tat yathà çgàdiþ , ardharcàdiþ , ÷lokàdiþ iti . asti sàmãpye vartate . tat yathà . dadhibhojanam arthasiddheþ àdiþ . dadhibhojanasamãpe . ghçtabhojanam àrogyasya àdiþ . ghçtabhojanasamãpe . yàvatà sàmãpye api vartate jàyate vicàraõà : halsamãpasya çkàrasya halàdeþ aïgasya iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate halàdeþ aïgasya iti aprathãyàn , atra na pràpnoti . atha vij¤àyate halàdeþ çkàrasya iti ançcãyàn , atra api pràpnoti . ubhayathà svçcãyàn iti atra pràpnoti . astu tàvat halàdeþ aïgasya iti . katham aprathãyàn . taddhitàntena samàsaþ bhaviùyati . na prathãyàn aprathãyàn iti . bhavet siddham yadà taddhitàntena samàsaþ . yadà tu khalu samàsàt taddhitotpattiþ tadà na sidhyati . na eva samàsàt taddhitotpattyà bhavitavyam . kim kàraõam . bahuvrãhiõà uktatvàt matvarthasya . bhavet yadà bahuvrãhiþ tadà na syàt . yadà tu khalu tatpuruùaþ tadà pràpnoti . na pçthuþ apçthuþ . ayam api apçthuþ . ayam api apçthuþ . ayam anayoþ aprathãyàn iti . na samàsàt ajàdibhyàm bhavitavyam . kim kàraõam . guõavacanàt iti ucyate na ca samàsaþ guõavacanaþ iti . yadà tarhi samàsàt vinmatupau vinmatubantàt ajàdã tadà pràpnutaþ . avidyamànàþ pçthavaþ apçthavaþ . apçthavaþ asya santi apçthumàn . ayam apçthumàn . ayam apçthumàn . ayam anayoþ aprathãyàn iti . na eùaþ doùaþ . apçthavaþ eva na santi kutaþ yasya apçthavaþ iti . iha kasmàt na bhavati : màtayati , bhràtayati . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . ñilopaþ kriyatàm rabhàvaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt rabhàvaþ . yadi punaþ ava÷iùñasya rabhàvaþ ucyeta . na evam ÷akyam . iha api prasajyeta : kçtam àcaùñe , kçtayati iti . evam tarhi parigaõanam kartavyam . pçthumçdukç÷abhç÷adçóhaparivçóhànàm iti vaktavyam . (P_6,4.163) KA_III.231.25-233.5 Ro_IV.799-804 prakçtyà ekàc iti kim iùñheymeyassu àhosvit avi÷eùeõa . kim ca ataþ . yadi avi÷eùeõa svã khã ÷auvam adhunà iti atra api pràpnoti . svikhinau eva na staþ . katham . uktam etat . ekàkùaràt kçtaþ jàteþ saptamyàm ca na tau smçtau . svavàn khavàn iti eva bhavitavyam . ÷auvam iti paratvàt aijàgame kçte ñilopena bhavitavyam . adhunà iti saprakçtikasya sapratyayakasya sthàne nipàtanam kriyate . iha tarhi pràpnoti : dravyam . yasya ãti àdau prakçtibhàvaþ . yasya ãti yasya lopapràptiþ tasya prakçtibhàvaþ na ca etàni yasya ãti àdau . evam api ÷riye hitaþ ÷rãyaþ , j¤à devatà asya sthàlãpàkasya j¤aþ sthàlãyàpàkaþ iti atra pràpnoti . tasmàt iùñheymeyassu prakçtibhàvaþ . atha iùñheymeyassu prakçtibhàve kim udàharaõam . preyàn preùthaþ . na etat asti . pràdãnàm asiddhatvàt na bhaviùyati . idam tarhi ÷reyàn , ÷reùñhaþ . ## . prakçtyà ekàc iùñheymeyassu cet tat na . kim kàraõam . ekàcaþ uccàraõasàmarthyàt antareõa api vacanam prakçtibhàvaþ bhaviùyati . ## . vinmatoþ tu lugartham prakçtibhàvaþ vaktavyaþ . sragvitaraþ , srajãyàn , sragvitamaþ , srajiùñhaþ . srugvattaraþ , srucãyàn , srugvattamaþ , sruciùñhaþ . nanu ca vinmatoþ luk ñilopam bàdhiùyate . katham anyasya ucyamànasya anyasya bàdhakam syàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati . asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . yathà eva khalu api vinmatoþ luk ñilopam bàdhate eva naþ taddhite iti etam api bàdheta . yataraþ naþ brahmãyàn . brahmavattaraþ iti . yat tàvat ucyate katham anyasya ucyamànasya anyasya bàdhakam syàt iti . idam tàvat ayam praùñavyaþ . yadi tarhi vinmatoþ luk na ucyeta kim iha syàt iti . ñilopaþ iti àha . ñilopaþ cet na apràpte ñilope vinmatoþ luk àrabhyate . saþ bàdhakaþ bhaviùyati . yat api ucyate asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati . asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt iti . sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà . dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave vinmatoþ luk ñilopam bàdhiùyate . yat api ucyate yathà eva khalu api vinmatoþ luk ñilopam bàdhate eva naþ taddhite iti etam api bàdheta iti . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam . na apràpte ñilope vinmatoþ luk àrabhyate . naþ taddhite iti etasmin punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam vinmatoþ luk ñilopam bàdhiùyate . naþ taddhite iti etam na bàdhiùyate . yadi tarhi vinmatoþ luk ñilopam bàdhate payiùthaþ iti na sidhyati . payasiùthaþ iti pràpnoti . yathàlakùaõam aprayukte . ## . ràjanyamanuùyayuvànaþ ake prakçtyà bhavanti iti vaktavyam . ràjanyakam , mànuùyakam , yauvanikà . (P_6,4.170) KA_III.233.10-12 Ro_IV.804 ## . mapårvàt pratiùedhe và hitanàmnaþ iti vaktavyam . samànaþ haitanàmaþ , samànaþ haitanàmanaþ iti ca . (P_6,4.171) KA_III.233.14-234.3 Ro_IV.805 atha kim idam bràhmasya ajàtau anaþ lopàrtham vacanam àhosvit niyamàrtham . katha ca lopàtham syàt katham va niyamàrtham . yadi tàvat apatye iti vartate tataþ niyamàrtham . atha nivçttam tataþ lopàrtham . ataþ uttaram pañhati ## . bràhmasya ajàtau lopàrtham vacanam kriyate . apatye iti nivçttam . ## . tatra apràptasya ñilopasya vidhàne pràptasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . bràhmaõaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . paryudàsasàmarthyàt paryudàsaþ atra bhaviùyati . asti anyat paryudàse prayojanam . kim . yà jàtiþ eva na apatyam . bràhmã oùadhiþ iti . na vai atra iùyate . aniùñam ca pràpnoti iùñam ca na sidhyati . evam tarhi anuvartate apatye iti na tu apatye iti anena nipàtanam abhisambadhyate : bràhmaþ iti nipàtyate apatye ajàtau iti . kim tarhi . pratiùedhaþ abhisambadhyate : bràhmaþ iti nipàtyate . apatye jàtau na iti . (P_6,4.172) KA_III.234.5-8 Ro_IV.806 kimartham idam ucyate na naþ taddhite iti eva siddham . na sidhyati . an aõi iti prakçtibhàvaþ prasajyeta . aõi iti ucyate õaþ ca ayam . evam tarhi siddhe sati yat nipàtanam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ tàcchãlike õe aõkçtàni bhavanti . kim etasya j¤àpane prayojanam . caurã tàpasã iti aõantàt iti ãkàraþ siddhaþ bhavati . (P_6,4.174) KA_III.234.11-235.16 Ro_IV.807-809 atra bhrauõahatye kim nipàtyate . yakàràdau taddhite tatvam nipàtyate . ## . bhrauõahatye tatvanipàtanam anarthakam . kim kàraõam . sàmànyena kçtatvàt . sàmànyena eva atra tatvam bhaviùyati . hanaþ taþ aciõõamuloþ iti . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ na taddhite tatvam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . bhrauõaghnaþ , vàrtraghnaþ iti atra tatvam na bhavati . ## . aikùvàkasya svarabhedàt nipàtanam pçthaktvena kartavyam . aikùvàkaþ , aikùvàkaþ . ## .eka÷rutiþ svarasarvanàma yathà napuüsakam liïgasarvanàma . atha maitreye kim nipàtyate . ## . maitreye óha¤i yàdilopaþ nipàtyate . idam mitrayu÷abdasya catuþ grahaõam kriyate . gçùñyàdiùu pratyayavidhyartham pàñhaþ kriyate . dvitãye adhyàye yaskàdiùu lugartham grahaõam kriyate . saptame adhyàye iyàde÷àrtham . idam caturtham yàdilopàrtham . dvirgrahaõam ÷akyam akartum . bidàdiùu pratyayavidhyartham pàñhaþ kartavyaþ . tatra na eva arthaþ lukà na api yàdilopena . iyàde÷ena eva siddham . na evam ÷akyam . iha hi maitreyakaþ saïghaþ iti saïghàtalakùaõeùu a¤ya¤i¤àm aõ iti aõ prasajyeta . hiraõmaye kim nipàtyate . ## . hiraõmaye yalopaþ nipàtyate . atha hiraõyaye kim nipàtyate . ## . hiraõyayasya chandasi malopaþ nipàtyate . hiraõyayã naþ nayatu . hiraõyayàþ panthànaþ àsan . hiraõyayam àsanam . (P_7,1.1.1) KA_III,236.1-16 Ro_V,1-3 yuvoþ anàkau iti ucyate kayoþ yuvoþ anàkau bhavataþ . pratyayayoþ . katham punaþ aïgasya iti anuvartamàne pratyayayoþ syàtàm . yu÷abdavu÷abdàntam etat vibhaktau aïgam bhavati . yadi yu÷abdavu÷abdàntasya aïgasya anàkau bhavataþ sarvàde÷au pràpnutaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyataþ . yatra tarhi vibhaktiþ na asti . nandanà kàrikà iti . atra api pratyayalakùaõena vibhaktiþ . yatra tarhi pratyayalakùaõam na asti . nandanapriyaþ kàrakapriyaþ iti . mà bhåtàm yà asau sàmàsikã vibhaktiþ tasyàm yà asau samàsàt vibhaktiþ tasyàm bhaviùyataþ . na vai tasyàm yu÷abdavu÷abdàntam aïgam bhavati . bhavet yaþ yu÷abdavu÷abdàbhyàm aïgam vi÷eùayet tasya ànantyayoþ na syàtàm . vayam khalu aïgena yu÷abdavu÷abdau vi÷eùayiùyàmaþ . aïgasya yuvoþ anàkau bhavataþ yatratatrasthayoþ iti . yatra tarhi samàsàt vibhaktiþ na asti . nandanadadhi kàrakadadhi . evam tarhi na ca aparam nimittam sa¤j¤à ca pratyayalakùaõena . na ca iha param nimittam à÷rãyate : asmin parataþ yuvoþ anàkau bhavataþ iti . kim tarhi aïgasya yuvoþ anàkau bhavataþ iti . aïgasa¤j¤à ca bhavati pratyayalakùaõena . atha và tayoþ eva yat aïgam tannimittatvena à÷rayiùyàmaþ . katham . aïgasya iti sambandhasàmànye ùaùñhã vij¤àsyate . aïgasya yau yuvå . kim ca aïgasya yuvå . nimittam . yayoþ yuvoþ aïgam iti etat bhavati . kayoþ ca etat bhavati . pratyayayoþ . (P_7,1.1.2) KA_III,236.17-238.13 Ro_V,3-7 ## . yuvoþ anàkau iti cet dhàtupratiùedhaþ vaktavyaþ . yutvà yutaþ yutavàn yutiþ . ##. bhujyvàdãnàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . bhujyuþ kaüyuþ ÷aüyuþ iti .#< anunàsikaparatvàt siddham >#. anunàsikaparayoþ yuvoþ grahaõam na ca etau anunàsikaparau . yadi anunàsikaparayoþ grahaõam nandanaþ kàrakaþ atra na pràpnutaþ na hi etàbhyàm yu÷abdavu÷abdàbhyàm anunàsikam param pa÷yàmaþ . anunàsikaparatvàt iti na evam vij¤àyate anunàsikaþ paraþ àbhyàm tau imau anunàsikaparau anunàsikaparatvàt iti . katham tarhi . anunàsikaþ paraþ anayoþ tau imau anunàsikaparau anunàsikaparatvàt iti . yadi anunàsikaparayoþ grahaõam itsa¤j¤à pràpnoti . tatra kaþ doùaþ . ##. ïãbnumaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . nandanaþ kàrakaþ . nandanà kàrikà . ugillakùaõau ïãbnumau pràpnutaþ .#< dhàtvantasya ca >#. dhàtvantasya ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . divu sivu . #<ùiññitkaraõam tu j¤àpakam ugitkàryàbhàvasya >#. yat ayam yu÷abdavu÷abdau ùiññitau karoti ÷ilpini ùvun ñyuñyulau tuñ ca iti tat j¤àpayati àcàryaþ na yuvoþ ugitkàryam bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam ùiññitkaraõe etat prayojanam ùiññitaþ iti ikàraþ yathà syàt . yadi ca atra ugitkàryam syàt ùiññitkaraõam anarthakam syàt . pa÷yati tu àcàryaþ na yuvoþ ugitkàryam bhavati iti tataþ yu÷abdavu÷abdau ùiññitau karoti . ##. na etat asti j¤àpakam . asti hi anyat etasya vacane prayojanam . kim . ùitkaraõam kriyate ïãùvidhànàrtham . ùitaþ iti ïãù yathà syàt . #<ñitkaraõam anupasarjanàrtham . >#ñitkaraõe api anyat prayojanam asti . kim . anupasarjanàt ñitaþ iti ãkàraþ yathà syàt . ñitaþ anupasarjanàt bhavati ugitaþ upasarjanàt ca anupasarjanàt ca . evam tarhi#< vipratiùedhàt tu ñàpaþ balãyastvam . >#vipratiùedhàt tu ñàpaþ balãyastvam bhaviùyati . ñàpaþ avakà÷aþ khañvà màlà . ïãpaþ avakà÷aþ gomatã yavamatã . iha ubhayam pràpnoti nandanà kàrikà . ñàp bhavati vipratiùedhena . na eùaþ yuktaþ vipratiùedhaþ . vipratiùedhe param iti ucyate pårvaþ ca ñàp paraþ ïãp . ïãpaþ paraþ ñàp kariùyate . såtraviparyàsaþ kçtaþ bhavati . evam tarhi ugitaþ ïãp bhavati iti atra api ataþ ñàp iti anuvartiùyate . evam api akàràntàt ugitaþ iha eva syàt nandanà kàrikà . gomatã yavamatã iti atra na syàt . evam tarhi sambandhànuvçttiþ kariùyate . ajàdyataþ ñàp çnnebhyaþ ïãp ataþ ñàp . ugitaþ ca ïãp bhavati ataþ ñàp . vanaþ ra ca vanaþ ïãp bhavati ugitaþ ataþ ñàp . pàdaþ anyatarasyàm ïãp bhavati ugitaþ ataþ ñàp . tataþ çci . çci ca ñàp bhavati . prakçtam anuvartate . sidhyati evam yadi vàrttikakàraþ pañhati vipratiùedhàt tu ñàpaþ balãyastvam iti etat asaïgçhãtam bhavati . etat ca saïgçhãtam bhavati . katham . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti .#< dhàtvantasya ca arthavadgrahaõàt . >#arthavatoþ yuvoþ grahaõam na ca dhàtvantaþ arthavàn . (P_7,1.1.3) KA_III,238.14-239.24 Ro_V,7-9 ##numvidhau jhalgrahaõam kartavyam . jhalantasya ugitaþ iùyate : ugidacàm sarvanàmasthàne adhàtoþ jhalaþ iti . tat ca ava÷yam kartavyam .#< liïgavi÷iùñapratiùedhàrtham >#. pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti yathà iha bhavati gomàn yavamàn evam gomatã yavamatã iti atra api syàt .## . na và vaktavyam . kim kàraõam . vibhaktau liïgavi÷iùñagrahaõam na iti eùà paribhàùà kartavyà . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ eùà và paribhàùà kriyeta jhalgrahaõam và iti . ava÷yam eùà paribhàùà kartavyà . bahåni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . kàni .#< prayojanam ÷unaþ svare .># yathà iha bhavati ÷unà ÷unaþ evam ÷unyà ÷unyàþ iti atra api syàt .#< yånaþ samprasàraõe . >#yånaþ samprasàraõe prayojanam . yathà iha bhavati yånaþ pa÷ya iti evam yuvatãþ pa÷ya iti atra api syàt .#< ugidacàm numvidhau .># ugidacàm numvidhau prayojanam . yathà iha bhavati gomàn yavamàn evam gomatã yavamatã iti atra api syàt .#< anaóuhaþ ca àmvidhau . >#anaóuhaþ ca àmvidhau prayojanam . yathà iha bhavati anaóvàn iti evam anaóuhã iti atra api syàt . na và bhavati anaóvàhã iti . bhavati anyena yatnena . àm anaóuhaþ striyàm và iti . liïgavi÷iùñagrahaõàt ãkàràntasya pràpnoti .#< pathimathoþ àttve .># pathimathoþ àttve prayojanam . yathà iha bhavati panthàþ manthàþ evam pathã mathã iti atra api pràpnoti . na kevalaþ pathi÷abdaþ striyàm vartate . upasamastaþ tarhi vartate . supathã iti .#< puüsaþ asuïvidhau . >#puüsaþ asuïvidhau prayojanam . yathà iha bhavati pumàn evam puüsã iti atra api syàt . na kevalaþ puü÷abdaþ striyàm vartate . upasamastaþ tarhi vartate . supuüsã iti .#< sakhyuþ õittvànaïau .># sakhyuþ õittvànaïau prayojanam . yathà iha bhavati sakhà sakhàyau sakhàyaþ evam sakhã sakhyau sakhyaþ iti atra api pràpnoti .#< bhavadbhagavadaghavatàm odbhàve .># bhavadbhagavadaghavatàm odbhàve prayojanam . yathà iha bhavati bhoþ bhagoþ aghoþ iti evam bhavati bhagavati aghavati iti atra api syàt . etàni asyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni yadartham eùà paribhàùà kartavyà . etasyàm ca satyàm na arthaþ jhalgrahaõena . (P_7,1.1.4) KA_III,240.1-16 Ro_V,9-10 tat etat ananyàrtham jhalgrahaõam kartavyam numpratiùedhaþ và vaktavyaþ . ubhayam na vaktavyam . upariùñàt jhalgrahaõam kriyate tat purastàt apakrakùyate . evam api såtraviparyàsaþ kçtaþ bhavati . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . ugidacàm sarvanàmasthàne adhàtoþ . yujeþ asamàse . tataþ napuüsakasya . napuüsakasya num bhavati . jhalaþ iti ubhayoþ ÷eùaþ . tataþ acaþ . ajantasya ca napuüsakaliïgasya num bhavati . yadi api tàvat etat ugitkàryam parihçtam idam aparam pràpnoti : ÷àtanitarà pàtanitarà . ugitaþ nadyàþ ghàdiùu hrasvaþ bhavati iti anyatarasyàm hrasvatvam prasajyeta nityam ca iùyate . ugitaþ yà nadã evam etat vij¤àyate . ugitaþ eùà nadã . ugitaþ yà parà . atra ca eva doùaþ bhavati ugitaþ hi eùà parà nadã aiùumatitaràyàm ca pràpnoti . ugitaþ parà yà vihità . ugitaþ eùà vihità . ugitaþ iti evam yà vihità . evam api bhogavatitaràyàm doùaþ bhavati . bhogavatitarà bhogavatãtarà . tasmàt ugitaþ yà nadã ugitaþ yà vihità iti evam etat vij¤àsyate . evam vij¤àyamàne ÷àtanitaràyàm doùaþ eva .#< siddham tu yuvoþ anunàsikatvàt >#siddham etat . katham . yakàravakàrayoþ eva idam anunàsikayoþ grahaõam . santi hi yaõaþ sànunàsikàþ niranunàsikàþ ca . (P_7,1.2) KA_III,240.17-241.21 Ro_V,11.2-13.2 #<àyanàdiùu upade÷ivadvacanam svarasiddhyartham >#. àyanàdiùu upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . upade÷àvasthàyàm àyanàdayaþ bhavanti iti vaktavyam . kim prayojanam . svarasiddhyartham . upade÷àvasthàyàm àyanàdiùu iùñaþ svaraþ yathà syàt iti . ÷ileyam taittirãyaþ . akriyamàõe hi upade÷ivadbhàve pratyayasa¤j¤àsanniyogena àdyudàttatve kçte àntaryataþ àde÷àþ asvarakàõàm asvarakàþ syuþ . ##na và vaktavyam . kim kàraõam . kva cit citkaraõàt . yat ayam kva cit ghàdãn citaþ karoti agràt yat ghacchau ca tat j¤àpayati àcàryaþ upade÷àvasthàyàm àyanàdayaþ bhavanti iti . katham kçtvà j¤àpakam . citkaraõe etat prayojanam citaþ iti antodàttatvam yathà syàt iti . yadi ca upade÷àvasthàyàm àyanàdayaþ bhavanti tataþ citkaraõam arthavat bhavati .#< tatra uõàdipratiùedhaþ >#. tatra uõàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷aïkhaþ ÷àõóhaþ iti .#< dhàtoþ và ãyaïvacanàt >#. atha và yat ayam çteþ ãyaï iti dhàtoþ ãyaï ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na dhàtupratyayànàm àyanàdayaþ bhavanti iti . yadi hi syuþ çteþ chaï iti eva bråyàt . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ j¤àpakàrthaþ bhavati na ca çteþ chaïà sidhyati . chaïi sati valàdilakùaõaþ iñ prasajyeta . iñi kçte anàditvàt àde÷aþ na syàt . idam iha sampradhàryam . iñ kriyatàm àde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ióàgamaþ . nityaþ àde÷aþ . kçte api iñi pràpnoti akçte api . anityaþ àde÷aþ na hi kçte iñi pràpnoti . kim kàraõam . anàditvàt . antaraïgaþ tarhi àde÷aþ . kà antaraïgatà . idànãm eva hi uktam àyanàdiùu upade÷ivadvacanam svarasiddhyartham iti . tat etat çteþ ãyaïvacanam j¤àpakam eva na dhàtupratyayànàm àyanàdayaþ bhavanti iti .#< pràtipadikavij¤ànàt ca pàõineþ siddham >#pràtipadikavij¤ànàt ca bhagavataþ pàõineþ àcàryasya siddham . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . (P_7,1.3) KA_III,241.23-242.26 Ro_V,13.4-15.5 ## jhàde÷e dhàtvantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ujjhità ujjhitum iti . pratyayàdhikàràt siddham . pratyayagrahaõam prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àyaneyãnãyiyaþ phaóakhachaghàm pratyayàdãnàm iti . ##. pratyayàdhikàràt siddham iti cet anàdeþ àde÷aþ vaktavyaþ . api naþ ÷vaþ vijaniùyamàõàþ patibhiþ saha ÷ayàntai . evam tarhi pratyayagrahaõam anuvartate àdigrahaõam nivçttam . katham punaþ samàsanirdiùñànàm ekade÷aþ anuvartate ekade÷aþ và nivartate . ##. asamàsanirde÷aþ kariùyate . pratyayasya àdãnàm iti . saþ tarhi asamàsanirde÷aþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . katham . avibhaktikaþ nirde÷aþ . pratyaya àdãnàm iti . ##. tatra etasmin pratyayagrahaõe anuvartamàne àdigrahaõe nivçtte ÷ayàntai iti anakàràntatvàt aïgasya àdbhàvaþ pràpnoti tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . ##. siddham etat . katham . anànantaryàt anakàràntena adbhàvaþ na bhaviùyati . katham kçtvà coditam katham kçtvà parihàraþ . anakàràntagrahaõam pratyayavi÷eùaõam iti kçtvà coditam jhakàravi÷eùaõam iti kçtvà parihàraþ . yadi anakàràntagrahaõam jhakàravi÷eùaõam ÷erate atra na pràpnoti . ##. tatra ruñi sanniyogaþ kariùyate . kaþ eùaþ yatnaþ codyate sanniyogaþ nàma . cakàraþ kartavyaþ . ruñ ca . kim ca . yat ca anyat pràpnoti . kim ca anyat pràpnoti . adbhàvaþ . saþ tarhi cakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . yogavibhàgaþ kariùyate . ÷ãïaþ . ÷ãïaþ uttarasya jhasya at bhavati . tataþ ruñ . ruñ ca bhavati ÷ãïaþ iti . evam api paryàyaþ prasajyeta . evam tarhi ac÷abdasya ruñam vakùyàmi . tat ac÷abdagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . at abhyastàt iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . ÷ãïaþ iti eùà pa¤camã at iti prathamàyàþ ùaùñhã prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . (P_7,1.6) KA_III,243.2-244.2 Ro_V,15.7-17.6 ## . ruñi dç÷iguõaþ pràpnoti . adç÷ran asya ketavaþ iti . tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . parasmin iti kïiti ca iti pratiùedhaþ bhaviùyati . evam api adç÷ram asya ketavaþ iti atra pràpnoti . evam tarhi pårvàntaþ kariùyate . ## pårvànte ÷ãïaþ guõaþ vidheyaþ : ÷erate . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ruñi dç÷iguõapratiùedhaþ iti . pårvànte api eùaþ doùaþ . katham . ayam dç÷iguõaþ pratiùedhaviùaye àrabhyate saþ yathà eva kïiti ca iti etam pratiùedham bàdhate evam anupadhàyàþ api prasajyeta . tasmàt ubhàbhyàm dç÷eþ akpratyayàntaram vaktavyam pitaram ca dç÷eyam màtaram ca dç÷eyam iti evam artham . ## jhàde÷àt àñ leñi bhavati vipratiùedhena . jhàde÷asya avakà÷aþ . lunate lunatàm alunata . àñaþ avakà÷aþ . patàti didyut . udadhim cyàvayàti . iha ubhayam pràpnoti . api naþ ÷vaþ vijaniùyamàõàþ patibhiþ saha ÷ayàntai . àñ leñi bhavati vipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . nityatvàt àñaþ . nitaþ àóàgamaþ . saþ katham nityaþ . yadi anakàràntagrahaõam jhakàravi÷eùaõam . atha hi pratyayavi÷eùaõam jhàde÷aþ api nityaþ . ## . antaraïgaþ khalu api àóàgamaþ . katham antaraïgaþ . yadi pràk làde÷àt dhàtvadhikàraþ . atha hi làde÷e dhàtvadhikàraþ anuvartate ubhayam samànà÷rayam . yadi eva anakàràntagrahaõam pratyayavi÷eùaõam atha api làde÷e dhàtvadhikàraþ anuvartate ubhayathà api pårvavipratiùedhena na arthaþ . katham . bahulam chandasi iti evam atra ÷apaþ luk na bhaviùyati . tatra anataþ iti pratiùedhaþ bhaviùyati . (P_7,1.7-10) KA_III,244.7-12 Ro_V,17.11-17 idam bahulam chandasi iti dviþ kriyate . ekam ÷akyam akartum . katham . yadi tàvat pårvam kriyate param na kariùyate . ataþ bhisaþ ais iti atra bahulam chandasi iti etat anuvartiùyate . atha param kriyate pårvam na kariùyate . bahulam chandasi iti atra ruñ api anuvartiùyate . aparaþ àha : ubhe bahulagrahaõe ekam chandograhaõam ÷akyam akartum . katham . idam asti . vetteþ vibhàùà . tataþ chandasi . chandasi ca vibhàùà . tataþ ataþ bhisaþ ais bhavati . chandasi vibhàùà iti . (P_7,1.9) KA_III,244.14-21 Ro_V,18.2-9 iha vçkùaiþ plakùaiþ iti paratvàt ettvam pràpnoti . aisbhàvaþ idànãm kva bhaviùyati . ## . kçte ettve bhåtapårvamakàràntam iti ais bhaviùyati . ## . evam sati nityaþ aisbhàvaþ kçte api ettve pràpnoti akçte api pràpnoti . nityatvàt aistve kçte vihatanimittatvàt ettvam na bhaviùyati . ## (P_7,1.11) KA_III,245.2-3 Ro_V,18.11-13 imau dvau pratiùedhau ucyete . ubhau ÷akyau avaktum . katham . evam vakùyàmi . idamadasoþ kàt iti . tanniyamàrtham bhaviùyati . idamadasoþ kàt eva na anyataþ iti . (P_7,1.12) KA_III,245.5-20 Ro_V,18.15-20.3 kimartham inàde÷aþ ucyate na nàde÷aþ eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : vçkùeõa plakùeõa . ettve yogavibhàgaþ kariùyate . katham . idam asti . bahuvacane jhali et osi ca . tataþ àïi ca . àïi ca parataþ ataþ ettvam bhavati . vçkùeõa plakùeõa . tataþ àpaþ sambuddhau ca . àpaþ àïi ca osi ca iti . na evam ÷akyam . iha hi anena iti idråpalopaþ prasajyeta . jhali lopaþ kariùyate . na ÷akyaþ jhali lopaþ kartum . iha hi doùaþ syàt . ayà viùñà iti . evam tarhi anlopàpavàdaþ vij¤àsyate . katham . evam vakùyàmi . an ne ca api ca iti . tat nakàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . lupanirdiùñaþ nakàraþ . yadi evam na upadhàyàþ iti dãrghatvam pràpnoti . sautraþ nirde÷aþ . atha và napuüsakanirde÷aþ kariùyate . atha kimartham àt ucyate na at eva ucyeta . kà råpasiddhiþ vçkùàt : plakùàt . savarõadãrghatvena siddham . na sidhyati . ataþ guõe pararåpam iti pararåpatvam pràpnoti . akàroccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . yadi pràpnuvan vidhiþ uccàraõasàmarthyàt bàdhyate savarõadãrghatvam api na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ saþ vidhiþ bàdhyate yasya tu vidheþ nimittam eva na asau bàdhyate . pararåpam prati akàroccàraõam anarthakam savarõadãrghatvasya punaþ nimittam eva . (P_7,1.13) KA_III,245.22-246.4 Ro_V,20.5-10 kim idam caturthyekavacanasya grahaõam àhosvit saptamyekavacanasya grahaõam . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . caturthyekavacanasya grahaõam . katham j¤àyate . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . iha api tarhi caturthyekavacanasya grahaõam syàt . ïeþ àm nadyàmnãbhyaþ . evam tarhi vyàkhyànataþ vi÷eùapratipattiþ na hi sandehàt alakùaõam iti iha caturthyekavacanays agrahaõam vyàkhyàsyàmaþ tatra saptamyekavacanasya iti . (P_7,1.14) KA_III,246.6-19 Ro_V,21.2-15 ## a÷aþ ekàdiùñàt smàyàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . atha u atra asmai . atha u atra asmàt . atha u atra asmin iti . ekàde÷e kçte ataþ iti smàyàdayaþ na pràpnuvanti . kim punaþ kàraõam ekàde÷aþ tàvat bhavati na punaþ smàyàdayaþ . na paratvàt smàyàdibhiþ bhavitavyam . na bhavitavyam . kim kàraõam . nityatvàt ekàde÷aþ . nityaþ ekàde÷aþ . kçteùu api smàyàdiùu pràpnoti akçteùu api . nityatvàt ekàde÷e kçte ataþ iti smàyàdayaþ na pràpnuvanti . kim ucyate a÷aþ iti na iha api kartavyam . atra asmai . atra asmàt . atra asmin iti . ekàde÷e kçte ataþ iti smàyàdayaþ na pràpnuvanti . ànupårvyà siddham etat . na atra akçteùu smàyàdiùu halàdiþ vibhaktiþ asti halàdau cet råpalopaþ na ca akçtae idråpalope ekàde÷aþ pràpnoti . tat ànupåryà siddham . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . ## . na và kartavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ ekàde÷aþ . antaraïgàþ smàyàdayaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_7,1.17,20) KA_III,246.23-247.3 Ro_V,21.18-21 kimartham ÷ãbhàvaþ ÷ibhàvaþ ca ucyate na ÷ibhàvaþ eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : te ye ke . àdguõena siddham . na evam ÷akyam . iha hi trapuõã jatunã dãrgha÷ravaõam na syàt . evam tarhi ÷ãbhavaþ eva ucyatàm . na evam ÷akyam . iha hi kuõóàni vanàni iti hrasvasya ÷ravaõam na syàt . tasmàt ÷ãbhàvaþ ÷ibhàvaþ ca vaktavyaþ . (P_7,1.18) KA_III,247.5-16 Ro_V,22.2-23.6 kimarthaþ ïakàraþ . sàmànyagrahaõàrthaþ . au , iti ucyamàne prathamàdvivacanasya eva syàt . atha api auñ iti ucyate evam api dvitãyàdvivacanasya eva syàt . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ïitkàryam tu pràpnoti . khañve màle . yàñ àpaþ iti yàñ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate ïakàraþ it asya saþ ayam ïit ïiti iti . katham tarhi . ïaþ eva it ïit ïiti iti . evam sati varõagrahaõam idam bhavati varõagrahaõeùu ca etat bhavati yasmin vidhiþ tadàdau algrahaõe iti . na doùaþ bhavati . atha và varõagrahaõam idam bhavati na ca etat varõagrahaõeùu bhavati : ananubandhakagrahaõe na sànubandhakasya iti . atha và pårvasåtranirde÷aþ ayam pårvasåtreùu ca ye anubandhàþ na taiþ iha itkàryàõi kriyante . aukàraþ ayam ÷ãvidhau ïit gçhãtaþ ïit ca asmàkam na asti kaþ ayam prakàraþ . sàmànyàrthaþ tasya ca àsa¤jane asmin ïitkàryam te ÷yàm prasaktam saþ doùaþ . ïittve vidyàt varõanirde÷amàtram varõe yat syàt tat ca vidyàt tadàdau . varõaþ ca ayam tena ïittve api adoùaþ nirde÷aþ ayam pårvasåtreõa và syàt . (P_7,1.21) KA_III,247.18-248.18 Ro_V,23.8-25.13 ##. au÷aghau iti vaktavyam . kim idam aghau iti . anuttarapade iti . kim prayojanam . iha mà bhåt . aùñaputraþ aùñabhàryaþ iti . ## . astu atra au÷tvam luk bhaviùyati . #<ùaóbhyaþ api evam prasajyate># . iha api tarhi pràpnoti . aùñau tiùñhanti . aùñau pa÷ya iti .#< apavàdaþ># . apavàdatvàt atra au÷tvam lukam bàdhiùyate . iha api tarhi bàdheta . aùñaputraþ aùñabhàryaþ . ## . yasya lukaþ viùaye au÷tvam tasya apavàdaþ . ## . atha và anantarasya lukaþ bàdhakam bhaviùyati . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . atha iha kasmàt na bhavati au÷tvam . aùña tiùñhanti . aùña pa÷ya iti . #<àtvam yatra tu tatra au÷tvam># . yatra eva àtvam tatra eva au÷tvena bhavitavyam . kutaþ etat . ## . tathà hi asya àtvabhåtasya grahaõam kriyate . aùñàbhyaþ iti . nanu ca nityam àtvam . etat eva j¤àpayati àcàryaþ vibhàùàtvam iti yat ayam àtvabhåtasya grahaõam karoti . aùñàbhyaþ iti . itarathà hi aùñanaþ iti eva bråyàt . (P_7,1.23) KA_III,248.20-249.18 Ro_V,26.2-28.6 ## svamoþ luk tyadàdibhyaþ ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . tat bràhmaõakulam iti . ## . atve kçte luk na pràpnoti . idam iha sampradhàryam : atvam kriyatàm luk iti kim atra kartavyam . paratvàt atvam . nityaþ luk . kçte api atve pràpnoti akçte api . anityaþ luk na hi kçte atve pràpnoti . ataþ am iti ambhàvena bhavitavyam . tasmàt tyadàdibhyaþ ca iti vaktavyam . idam vicàryate : ÷i÷ãlugnumvidhiùu napuüsakagrahaõam ÷abdagrahaõam và syàt arthagrahaõam và iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<÷i÷ãlugnumvidhiùu napuüsakagrahaõam ÷abdagrahaõam cet anyapadàrthe pratiùedhaþ># . ÷i÷ãlugnumvidhiùu napuüsakagrahaõam ÷abdagrahaõam cet anyapadàrthe pratiùedhaþ vaktavyaþ . bahutrapuþ bahutrapå bahutrapavaþ iti . astu tarhi arthagrahaõam . yadi arthagrahaõam priyasakthnà bràhmaõena iti anaï na pràpnoti . astu tarhi ÷abdagrahaõam eva . nanu ca uktam ÷i÷ãlugnumbidhiùu napuüsakagrahaõam cet anyapadàrthe pratiùedhaþ iti . ## . siddham etat . katham . prakçtasya arthaþ vi÷eùyate . kim ca prakçtam . aïgam . aïgasya ÷i÷ãlugnumaþ bhavanti napuüsake vartamànasya . katham priyasakthnà bràhmaõena . ## . asthyàdiùu napuüsakagrahaõam ÷abdagrahaõam draùñavyam . yuktam punaþ idam vicàrayitum . nanu anena asandigdhena arthagrahaõena bhavitavyam na hi napuüsakam nàma ÷abdaþ asti . kim tarhi ucyate asthyàdiùu ÷abdagrahaõam iti . atra api arthagrahaõam eva . atra etàvàn sandehaþ kva prakçtasya arthaþ vi÷eùyate kva gçhyamàõasya iti . ÷i÷ãlugnumvidhiùu prakçtasya arthaþ vi÷eùyate asthyàdiùu gçhyamàõasya . (P_7,1.25) KA_III,249.20-250.5 Ro_V,28.8-29.5 ## . adbhàve pårvasavarõasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . katarat tiùñhati , katarat pa÷ya . ## . siddham etat . katham . anunàsikopadhaþ ac÷abdaþ kariùyate . ## . atha và dugóataràdãnàm iti vakùyati . #<óitkaraõàt và># . atha và óid acchabdaþ kariùyate . saþ tarhi óakàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . dvióakàrakaþ nirde÷aþ . adóóataràdibhyaþ iti . (P_7,1.26) KA_III,250.7-250.18 Ro_V,29.7-30.8 ## . itaràt chandasi pratiùedhaþ ekataràt sarvatra iti vaktavyam . ekataram tiùñhati , ekataram pa÷ya . ##. napuüsakàde÷ebhyaþ yuùmadasmadoþ vibhaktyàde÷àþ bhavanti vipratiùedhena . napuüsakàde÷ànàm avakà÷aþ . trapu , trapuõã , trapåõi . yuùmadasmadoþ vibhaktyàde÷ànàm avakà÷aþ . tvam bràhmaõaþ , aham bràhmaõaþ , yuvàm bràhmaõau , àvàm bràhmaõau , yåyàm bràhmaõàþ vayam bràhmaõàþ . iha ubhayam pràpnoti . tvam bràhmaõakulam , aham bràhmaõakulam , yuvàm bràhmaõakule , àvàm bràhmaõakule , yåyam bràhmaõakulàni , vayam bràhmaõakulàni . yuùmadasmadoþ vibhaktyàde÷àþ bhavanti vipratiùedhena . atha idànãm yuùmadasmadoþ vibhaktyàde÷eùu kçteùu punaþprasaïgàt ÷i÷ãlugnumvidhayaþ kasmàt na bhavanti . sakçdgatau vipratiùedhena yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . (P_7,1.27) KA_III,250.20-251.17 Ro_V,30.10-31.14 kimarthaþ ÷akàraþ . sarvàde÷àrthaþ . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . akriyamàõe api ÷akàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya akàre kçte trayàõàm akàràõàm ataþ guõe pararåpatve siddham råpam syàt : tava svam , mama svam . yadi etat labhyeta kçtam syàt . tat tu na labhyam . kim kàraõam . atra hi tasmàt iti uttarasya àdeþ parasya iti akàrasya prasajyeta . ataþ uttaram pañhati . #<ïasaþ àde÷e ÷itkaraõànarthakyam akàrasya akàravacanànarthakyàt># . ïasaþ àde÷e ÷itkaraõam anarthakam . kim kàraõam . akàrasya akàravacanànarthakyàt . akàrasya akàravacane prayojanam na asti iti kçtvà antareõa ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . ## . arthavattvakàrasya akàravacanam . kaþ arthaþ . àde÷e lopàrtham . yaþ saþ ÷eùe lopaþ àde÷e saþ vij¤àyate . nanu ca àde÷aþ yà vibhaktiþ iti evam etat vij¤àyate . àde÷aþ eùà vibhaktiþ . katham . ## . ## . tasmàt ÷akàraþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . katham . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . a , a , a , iti . saþ anekàl ÷it sarvasya iti sarvasya bhaviùyati . (P_7,1.28) KA_III,251.19-252.6 Ro_V,32.2-33.8 prathamayoþ iti ucyate kayoþ idam prathamayoþ grahaõam kim vibhaktyoþ àhosvit pratyayayoþ . vibhaktyoþ iti àha . katham j¤àyate . anyatra api hi prathamayoþ grahaõe vibhaktyoþ grahaõam vij¤àyate na pratyayayoþ . kva anyatra . prathamayoþ pårvasavarõaþ iti . asti kàraõam yena tatra vibhaktyoþ grahaõam vij¤àyate . kim kàraõam . aci iti tatra vartate na ca ajàdã prathamau staþ . nanu ca evam vij¤àyate ajàdã yau prathamau ajàdãnàm và yau prathamau iti . yat tarhi tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti anukràntam pårvasavarõam pratinirdi÷ati tajj¤àpayati àcàryaþ vibhaktyoþ grahaõam iti . iha api àcàryapravçttiþ j¤àpayati vibhaktyoþ grahaõam iti yat ayam ÷asaþ na iti pratiùedham ÷àsti . na eùaþ pratiùedhaþ . natvam etat vidhãyate . siddham atra natvam tasmàt ÷asaþ naþ puüsi iti . yatra tena na sidhyati tadartham . kva ca tena na sidhyati . striyàm napuüsake ca . yuùmàn bràhmaõã pa÷ya , asmàn bràhmaõã pa÷ya , yuùmàn bràhmaõakulàni pa÷ya , asmàn bràhmaõakulàni pa÷ya iti . yat tarhi yuùmadasmadoþ anàde÷e dvitãyàyàm ca iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ vibhaktyoþ grahaõam iti . (P_7,1.30) KA_III,252.8-14 Ro_V,33.10-34.6 kim ayam bhyam÷abdaþ àhosvit abhyam÷abdaþ . kutaþ sandehaþ . samànaþ nirde÷aþ . kim ca ataþ . yadi tàvat bhyam÷abdaþ ÷eùe lopaþ ca antyasya etvam pràpnoti . atha abhyam÷abdaþ ÷eùe lopaþ ca ñilopaþ udàttnivçttisvaraþ pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat abhyam÷abdaþ ÷eùe lopaþ ca antyasya . nanu ca uktam ettvam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . aïgavçtte punaþ vçttau avidhiþ niùñhitasya iti na bhaviùyati . atha và punaþ astu abham÷abdaþ ÷eùe lopaþ ca ñilopaþ . nanu ca uktam udàttanivçttisvaraþ pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ uktam etat àdau siddham iti . (P_7,1.33) KA_III,252.16-253.21 Ro_V,34.8-38.4 kimartham àmaþ sasakàrasya grahaõam kriyate na àmaþ àkam iti eva ucyeta . kena idànãm sasakàrasya bhaviùyati . àmaþ suñ ayam bhaktaþ àmgrahaõena gràhiùyate . ataþ uttaram pañhati . ## . sàmgrahaõam kriyate . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam sasakàrasya na pràpnoti . iùyate ca syàt iti tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti sàmaþ àkam . evamartham idam ucyate . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . dviparyantànàm akàravacanàt . dviparyantànàm hi tyadàdãnam atvam ucyate tena àmi sakàraþ na bhaviùyati . ## . suñpratiùedhaþ tu vaktavyaþ . kim kàraõam . àde÷e lopavij¤ànàt . yaþ saþ ÷eùe lopaþ àde÷e saþ vij¤àyate . ## . na và suñpratiùedhaþ vaktavyaþ . kim kàraõam . ñilopavacanàt . àde÷e yaþ saþ ÷eùe lopaþ ñilopaþ saþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ñàppratiùedhàrtham . ñàp mà bhåt iti . saþ tarhi ñilopaþ vaktavyaþ . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . liïgàbhàvàt . aliïge yuùmadasmadã . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . na hi asti vi÷eùaþ yuùmadasmadoþ striyàm puüsi napuüsake và . asti kàraõam yena etat evam bhavati . kim kàraõam . yaþ asau vi÷eùavàcã ÷abdaþ tadasànnidhyàt . aïga hi bhavàn tam uccàrayatu gaüsyate saþ vi÷eùaþ . nanu ca na etena evam bhavitavyam . na hi ÷abdanimittakena nàma arthena bhavitavyam . kim tarhi artha nimittakena nàma ÷abdena bhavitavyam . tat etat evam dç÷yatàm : artharåpam eva etat eva¤jàtãyakam yena atra vi÷eùaþ na gamyate iti . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate yaþ asau vi÷eùavàcã ÷abdaþ tadasànnidhyàt atra vi÷eùaþ na gamyate iti iha api tasya vi÷eùaþ na gamyate : dçùat samit iti . ## tasmàt suñpratiùedhaþ vaktavyaþ sasakàragrahaõam và kartavyam . atha kriyamàõe api sasakàragrahaõe kasmàt eva atra suñ na bhavati . sasakàragrahaõasàmarthyàt bhàvinaþ suñaþ àde÷aþ vij¤àyate . (P_7,1.34) KA_III,253.23-254.4 Ro_V,39.2-8 iha papau, tasthau iti trãõi kàryàõi yugapat pràpnuvanti : dvirvacanam ekàde÷aþ autvam iti . tat yadi sarvataþ autvam labhyeta kçtam syàt . atha api dvirvacanam labhyeta evam api kçtam syàt . tat tu na labhyam . kim kàraõam . atra hi paratvàt ekàde÷aþ dvirvacanam bàdhate . paratvàt autvam . nityaþ ekàde÷aþ autvam bàdheta . kam punaþ bhavàn autvasya avakà÷am matvà àha nityaþ ekàde÷aþ iti . anavakà÷am autvam ekàde÷am bàdhiùyate . autve kçte dvirvacanam ekàde÷aþ iti yadi api paratvàt ekàde÷aþ sthànivadbhàvàt dvirvacanam bhaviùyati . (P_7,1.36) KA_III,254.6-13 Ro_V,40.2-41.1 ## . videþ vasoþ kittvam vaktavyam . kim prayojanam . vasugrahaõeùu lióàde÷asya api grahaõam yathà syàt . kim ca kàraõam na syàt . ananubandhakagrahaõe hi sànubandhakasya grahaõam na iti evam lióàde÷asya na pràpnoti . sànubandhakaþ hi saþ kriyate . kim punaþ kàraõam saþ sànubandhakaþ kriyate . ayam ékàràntànàm liñi guïaþ pratiùedhaviùayaþ àrabhyate saþ punaþ kitkaraõàt bàdhyate . àtistãrvàn , nipupårvàn iti . saþ tarhi asya evamarthaþ anubandhaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . kriyate nyàse eva . dvisakàrakaþ nirde÷aþ : videþ ÷aturvasussamàse ana¤pårve ktvaþ lyap . (P_7,1.37) KA_III,254.15-256.11 Ro_V,41-47 ## . lyabàde÷e upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . upade÷àvasthàyàm lyap bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . akçteùu àde÷eùu lyap yathà syàt . ke punaþ àde÷àþ upade÷ivadvacanam prayojayanti . hitvadattvàttvetvettvadãrghatva÷åóitaþ . hitvam . hitvà , pradhàya . hitvam . dattvam . dattvà , pradàya . dattvam . àttvam . khàtvà , prakhanya . àttvam . itvam . sthitvà , prasthàya . itvam . ãttvam . pãtvà , prapàya . ãttvam . dãrghatvam . ÷àntvà , pra÷amya . dãrghatvam . ÷atvam . pçùñvà , àpçcchya . ÷atvam . åñh . dyåtvà , pradãvya . åñh . iñ . devitvà , pradãvya . kim punaþ kàraõam àde÷àþ tàvat bhavanti na punaþ lyap . na paratvàt lyapà bhavitavyam . santi ca eva atra ke cit pare àde÷àþ api ca ## . bahiraïgaþ lyap . antaraïgàþ àde÷àþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . saþ tarhi upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati antaraïgàn api vidhãn bahiraïgaþ lyap bàdhate iti yat ayam adaþ jagdhiþ lyapti kiti iti ti kiti iti eva siddhe lyabgrahaõam karoti . ## snàtvàkàlakàdiùu ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . snàtvàkàlakaþ , pãtvàsthirakaþ , bhuktvàsuhitakaþ iti . ## . tadantanirde÷àt siddham etat . katham . ktvàntasya lyapà bhavitavyam na ca etat ktvàntam . ## . atha và ava÷yam atra samàsàrtham nipàtanam kartavyam tena eva yatnena lyap api na bhaviùyati . ## . atha và ana¤aþ parasya lyapà bhavitavyam na ca atra ana¤am pa÷yàmaþ . nanu ca dhàtuþ eva ana¤ . na dhàtoþ parasya bhavitavyam . kim kàraõam . na¤ivayuktam anyasadç÷àdhikaraõe tathà hi arthagatiþ . na¤yuktam iva yuktam và anyasmin tatsadç÷e kàryam vij¤àsyate . kutaþ etat . tathà hi arthaþ gamyate . tat yathà . abràhmaõam ànaya iti ukte gràhmaõasadç÷am puruùam ànayati na asau loùñam ànãya kçtã bhavati . evam iha api ana¤ iti na¤pratiùedhàt anyasmàt ana¤au na¤sadç÷àt kàryam vij¤àsyate . kim ca anyat ana¤ na¤sadç÷am . padam iti àha . atha và pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti evam dhàtuþ api ktvàgrahaõena gràhiùyate . nanu ca iyam api paribhàùà asti : kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api grahaõam bhavati iti sà api iha upatiùñhate . tatra kaþ doùaþ . iha na syàt : prakçtya prahçtya . kva tarhi syàt . paramakçtvà , uttamakçtvà . na vai atra iùyate . aniùñam ca pràpnoti iùñam ca na sidhyati . gatikàrakapårvasya eva iùyate . kutaþ na khalu etat dvayoþ paribhàùayoþ sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya iti ca iyam iha paribhàùà bhavati pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti iyam na bhavati kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api iti . àcàryapravçttiþ j¤àpayati iyam iha paribhàùà bhavati pratyayagrahaõe iti iyam na bhavati kçdgrahaõe iti yat ayam ana¤ iti pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . ayam hi na¤ na gatiþ na ca kàrakam tatra kaþ prasaïgaþ yat na¤pårvasya syàt . pa÷yati tu àcàryaþ iyam iha paribhàùà bhavati pratyayagrahaõe iti iyam na bhavati kçdgrahaõe iti tataþ ana¤ iti pratiùedham ÷àsti . ## . (P_7,1.39) KA_III,256.13-257.2 Ro_V,47-49 supàm ca supaþ bhavanti iti vaktavyam . yuktà màtà àsãt bhuri dakùiõàyàþ dakùiõàyàm iti pràpte . tiïàm ca tiïaþ bhavanti iti vaktavyam . caùàlam ye , a÷vayåpàya takùati takùanti iti pràpte . luki kim udàharaõam . àrdre carman , lohite carman . na etat asti . pårvasavarõena api etat siddham . idam tarhi . yat sthavãyasaþ àvasan uta sapta sàkam . nanu ca etat api pårvasavarõena eva siddham . na sidhyati . yadi atra pårvasavarõaþ syàt tyadàdyatvam prasajyeta . idam ca api udàharaõam . àrdre carman , lohite carman . nanu ca uktam pårvasavarõena api etat siddham iti . na sidhyati . yadi atra pårvasavarõaþ syàt àntaryataþ dakàraþ prasajyeta . astu . saüyogàntalopena siddham . ## . iyàóiyàjãkàràõàm upasaïkhyànam kartavyam . dàrviyà parijman . iyà . óiyàc . sukùetriyà , sugàtuyà . óiyàc . ãkàra . dçtim na ÷uùkam sarasã ÷ayànam . àïayàjayàràm ca upasaïkhyànam kartavyam . àï , pra bàhavà . ayàc . svapnayà sacase janam . ayàc . ayàr . saþ naþ sindhum iva nàvayà . (P_7,1.40) KA_III,257.4-18 Ro_V,49.4-50.3 kimarthaþ ÷akàraþ . ÷it sarvasya iti sarvàde÷aþ yathà syàt . akriyamàõe hi ÷akàre alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya prasajyeta . ataþ uttaram pañhati . ## . makàrasya makàravacane prayojanam na asti iti kçtvà tatra antareõa ÷akàram sarvàde÷aþ bhaviùyati . ## . asti anyat makàrasya makàravacane prayojanam . ye anye makàràde÷àþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham . tat yathà . maþ ràji samaþ kvau iti makàrasya makàravacanasàmarthyàt anusvàràdayaþ bàdhyante . evam tarhi dvimakàrakaþ nirde÷aþ kariùyate . ## . yadi dvimakàrakaþ apçktà÷rayaþ ãñ na pràpnoti . vadhãm vçtram marutaþ indriyeõa . ## . kim yakàraþ na ÷råyate . luptanirdiùñaþ yakàraþ . ## . (P_7,1.50) KA_III,257.20-258.11 Ro_V,50.5-51.2 iha : ye pårvàsaþ , ye uparàsaþ : àt jaseþ asuk iti asuki kçte jasaþ grahaõena grahaõàt ÷ãbhàvaþ pràpnoti . evam tarhi jasi pårvàntaþ kariùyate . yadi pårvàntaþ kriyate kà råpasiddhiþ : bràhmaõàsaþ pitaraþ somyàsaþ . savarõadãghatvena siddham . na sidhyati . ataþ guõe iti pararåpatvam pràpnoti . akàroccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . yadi tarhi pràpnuvan vidhiþ uccàraõasàmarthyàt bàdhyate savarõadãrghatvam api na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ saþ vidhiþ bàdhyate yasya tu vidheþ nimittam na asau bàdhyate . pararåpam ca prati akàroccàraõam anarthakam savarõadãrghatvasya punaþ nimittam eva . atha và asuñ kariùyate . evam api ye pårvàsaþ ye uparàsaþ iti asuñi kçte jasaþ grahaõena grahaõàt ÷ãbhàvaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam asya na bhaviùyati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya kasmàt na bhavati . asuñà vyavahitatvàt . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ye pårvàsaþ ye uparàsaþ asuki kçte jasaþ grahaõena grahaõàt ÷ãbhàvaþ pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . idam iha sampradhàryam . ÷ãbhàvaþ kriyatàm asuk iti kim atra kartavyam . paratvàt asuk . atha idànãm asuki kçte punaþ prasaïgavij¤ànàt ÷ãbhàvaþ kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . (P_7,1.51) KA_III,258.13-20 Ro_V,51.4-12 ## . a÷vavçùayoþ maithunecchàyàm iti vaktavyam . a÷vasyati vaóavà , vçùasyati gauþ . maithunecchàyàm iti kimartham . a÷vãyati , vçùãyati . ## . kùãrlavaõayoþ làlasàyàm iti vaktavyam . kùãrasyati màõavakaþ , lavaõasyati uùñraþ iti . aparaþ àha : sarvapràtipadikebhyaþ làlasàyàm iti vaktavyam dadhyasyati madhvasyati iti evamartham . aparaþ àha: suk vaktavyaþ : dadhisyati madusyati iti evamartham . (P_7,1.52-54) KA_III,258.24-260.11 Ro_V,51.16-54.14 ime bahavaþ àm÷abdàþ : kàspratyayàt àm amantre liñi . ïasosàm . kimettiïavyayaghàt àmu adravyaprakarùe . ïeþ àm nadyàmnãbhyaþ iti . kasya idam grahaõam . ùaùñhãbahuvacanasya grahaõam . atha asya kasmàt na bhavati kàspratyayàt àm amantre liñi iti . ananubandhakagrahaõe hi na sànubandhakasya iti . saþ tarhi asya evamarthaþ anubandhaþ kartavyaþ iha asya grahaõam mà bhåt iti . nanu ca ava÷yam makàrasya itsa¤j¤àparitràõàrthaþ anubandhaþ kartavyaþ . na arthaþ itsa¤j¤àparitràõàrthena . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . idam asti itkàryam mit acaþ antyàt paraþ iti acàm antyàt paraþ yathà syàt . pratyayàntàt ayam vidhãyate tatra na asti vi÷eùaþ mit acaþ antyàt paraþ iti và paratve pratyayaþ paraþ iti và . yaþ tarhi na pratyayàntàt ijàde÷aþ ca gurumataþ ançcchaþ iti . atra api àskàsoþ àmvacanam j¤àpakam na ayam acàm antyàt paraþ bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi asti vi÷eùaþ àmi acàm antyàt pare sati asati và . ayam asti vi÷eùaþ . asati àmi dvirvacanena bhavitavyam sati na bhavitavyam . sati api bhavitavyam . katham . àmaþ tanmadhyapatitatvàt dhàtugrahaõena grahaõàt . tat etat kàsàsoþ àmvacanam j¤àpakam eva na ayam acàm antyàt paraþ bhavati iti . atha api katham cit kàryam syàt evam api na doùaþ . kriyate nyàse eva . àmaþ amantre iti . yadi evam àmà antre iti pràpnoti . ÷akandhunyàyena nirde÷aþ . atha và astu asya grahaõam kaþ doùaþ . iha kàrayà¤cakàra , harayà¤cakàra , cikãrùà¤cakàra , jihãrùà¤cakàra , hrasvandyàpaþ nuñ iti nuñ prasajyeta . lopàyàde÷ayoþ kçtayoþ na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . lopàyàde÷au kriyetàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt nuñ . nityau lopàyàde÷au . kçte api nuñi pràpnutaþ akçte api . tatra nityatvàt lopàyàde÷ayoþ kçtayoþ vihatanimittatvàt nuñ na bhaviùyati . atha asya kasmàt na bhavati kimettiïavyayaghàt àmu adravyaprakarùe iti . ananubandhakagrahaõe hi na sànubandhakasya iti . saþ tarhi evamarthaþ anubandhaþ kartavyaþ . nanu ca ava÷yam ugitkàryàrthaþ anubandhaþ kartavyaþ . na arthaþ ugitkàryàrthena anubandhena . liïgavibhaktiprakaraõe sarvam ugitkàryam na ca àmaþ liïgavibhaktã staþ . avyayam eùaþ . makàrasya tarhi itsa¤j¤àparitràõàrthaþ anubandhaþ kartavyaþ . itkàryàbhàvàt atra itsa¤j¤à na bhaviùyati . idam asti itkàryam mit acaþ antyàt paraþ iti acàm antyàt paraþ yathà syàt . na etat asti . ghàntàt ayam vidhãyate tatra na asti vi÷eùaþ mit acaþ antyàt paraþ iti và paratve pratyayaþ paraþ iti và paratve . atha api katham cit itkàryam syàt evam api na doùaþ . kriyate nyàse eva . atha và astu asya grahaõam kaþ doùaþ . iha pacatitaràm , jalpatitaràm , hrasvanadyàpaþ nuñ iti nuñ prasajyeta . lope kçte na bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . lopaþ kriyatàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt nuñ . evam tarhi hrasvanadyàpaþ nuñ iti atra yasya iti lopaþ anuvartiùyate . atha asya kasmàt na bhavati ïeþ àm nadyàmnãbhyaþ iti . kim ca syàt . kumàryàm , ki÷oryàm , khañvàyàm , màlàyàm , tasyàm , yasyàm iti hrasvanadyàpaþ nuñ iti nuñ prasajyeta . àóyàñsyàñaþ atra bàdhakàþ bhaviùyanti . idam iha sampradhàryam . àóyàñsyàñaþ kriyantàm nuñ iti kim atra kartavyam . paratvàt àóyàñsyàñaþ . atha idànãm àóyàñsyàñsu kçteùu punaþprasaïgàt nuñ kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . (P_7,1.56) KA_III,260.13-16 Ro_V,55.2-5 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham ÷rãõàm udàraþ dharuõaþ rayãõàm , api tatra såtagràmaõãnàm . iha tàvat ÷rãõàm udàraþ dharuõaþ rayãõàm vibhàùà àmi nadãsa¤j¤à sà chandasi vyavasthitavibhàùà bhaviùyati . api tatra såtagràmaõãnàm iti såtàþ ca gràmaõyaþ ca såtagràmaõi tatra hrasvanadyàpaþ nuñ iti eva siddham . (P_7,1.58) KA_III,261.2-17 Ro_V,55.9-56.13 atha dhàtoþ iti kimartham . abhaitsãt , acchaitsãt . ## . numvidhau upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . upade÷àvasthàyàm num bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . pratyayavidhyartham . upade÷àvasthàyàm numi kçte iùñaþ pratyayavidhiþ yathà syàt . kuõóà , huõóà iti . ## . akriyamàõe hi upade÷ivadbhàve anakàre yaþ pratyayaþ pràpnoti saþ tàvat syàt tasmin avasthite num . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra ayatheùñam prasajyeta . aniùñe pratyaye avasthite num . aniùñasya pratyayasya ÷ravaõam prasajyeta . ## dhàtugrahaõasàmarthyàt và tadupade÷e dhàtåpade÷e num bhaviùyati . nanu ca anyat dhàtugrahaõasya prayojanam uktam . kim . abhaitsãt , acchaitsãt iti . na etat asti prayojanam . prayojanam nàma tat vaktavyam yat niyogataþ syàt . yat ca atra ikàreõa kriyate akàreõa api tat ÷akyam kartum . (P_7,1.59) KA_III,261.19-262.3 Ro_V,57.2-58.6 #<÷e tçmpàdãnàm># . ÷e tçmpàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . tçmpati , tçmphati . kimartham idam . na numanuùaktàþ eva ete pañhyante . ## . lupyate atra nakàraþ aniditàm halaþ upadhàyàþ kïiti iti . yadi punaþ ime iditaþ pañhyeran . na evam ÷akyam . iha hi lopaþ na syàt . tçpitaþ , dçpitaþ iti . yadi punaþ ime mucàdiùu pañhyeran . na doùaþ syàt . atha và na evam vij¤àyate iditaþ num dhàtoþ iti . katham tarhi . iditaþ num . tataþ dhàtoþ iti . (P_7,1.62) KA_III,262.5-7 Ro_V,58.8-59.2 imau dvau pratiùedhau ucyete . ubhau ÷akyau avaktum . katham . evam vakùyàmi . iñi liñi radheþ num bhavati iti . tanniyamàrtham bhaviùyati . liñi eva ióàdau na anyasmin ióàdau iti . (P_7,1.65) KA_III,262.9-12 Ro_V,59.4-8 iha kasmàt na bhavati : àlabhyate . astu . aniditàm halaþ upadhàyàþ kïiti iti lopaþ bhaviùyati . iha tarhi àlambhyà gauþ poþ adupadhàt iti yati avasthite num . tatra kaþ doùaþ . àlambhyà* eùaþ svaraþ prasajyeta . àlambhyà* iti ca iùyate . na eùaþ doùaþ . uktam etat dhàtugrahaõasàmarthyàt upade÷e numvidhànam iti . (P_7,1.68) KA_III,262.14-22 Ro_V,59.10-61.2 atha kevalagrahaõam kimartham na na sudurbhyàm iti eva ucyeta . ## . suduroþ kevalagrahaõam kriyate anyopasçùñàt mà bhåt iti . prasulambham . na eùaþ asti prayogaþ . idam tarhi . supralambham . preõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . idam tarhi . atisulambham . karmapravacanãyasa¤j¤à atra bàdhikà bhaviùyati suþ påjàyàm atiþ atikramaõe ca iti . yadà tarhi na atikramaõam na påjà . idam ca api udàharaõam . supralambham . nanu ca uktam preõa vyavahitatvàt na bhaviùyati iti . na eùaþ doùaþ . sudurbhyàm iti na eùà pa¤camã . kà tarhi . tçtãyà . sudurbhyàm upasçùñasya iti . vyavahitaþ ca api upasçùñaþ bhavati . (P_7,1.69) KA_III,263.2-5 Ro_V,61.4-7 ## . ciõõamuloþ anupasargasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . pràlambhi . pralambham pralambham . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha upasargàt iti api prakçtam na iti api tatra abhisambandhamàtram kartavyam : vibhàùà ciõõamuloþ upasargàt na iti . (P_7,1.70) KA_III,263.7-13 Ro_V,61-62 adhàtoþ iti kimartham . ukhàsrat , parõadhvat . adhàtoþ iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati khàsrat , parõadhvat iti . ## . ugiti a¤catigrahaõàt adhàtoþ siddham . a¤catigrahaõam niyamàrtham bhaviùyati . a¤cateþ eva ugitaþ dhàtoþ na anyasya ugitaþ dhàtoþ iti . idam tarhi prayojanam adhàtubhåtapårvasya api yathà syàt . gomantam icchati gomatyati gomatyateþ apratyayaþ gomàn iti . (P_7,1.72) KA_III,263.15-265.16 Ro_V,62-66 ## . jhalacaþ numvidhau ugillakùaõasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . gomanti bràhmaõakulàni , ÷reyàüsi , bhåyàüsi . nanu ca jhallakùaõaþ ugillakùaõam bàdhiùyate . katham anyasya ucyamànam anyasya bàdhakam syàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . kim ca syàt yadi atra ugillakùaõaþ api syàt . dvayoþ nakàrayoþ ÷ravaõam prasajyeta . na vya¤janaparasya ekasya và aneakasya và ÷ravaõam prati vi÷eùaþ asti . nanu ca pratij¤àbhedaþ bhavati . ÷rutibhede asti kim pratij¤àbhedaþ kariùyati . nanu ca ÷rutikçtaþ api bhedaþ asti . iha tàvat ÷reyàüsi , bhåyàüsi iti parasya anusvàre kçte pårvasya ÷ravaõam pràpnoti . tathà kurvanti , kçùanti iti parasya anusvàraparasavarõayoþ kçtayoþ pårvasya õatvam pràpnoti . atha ekasmin api numi õatvam kasmàt na bhavati . anusvàrãbhåtaþ õatvam atikràmati . kçte tarhi parasavarõe kasmàt na bhavati . asiddhe ca parasavarõaþ . ## . vipratiùedhàt siddham etat . jhallakùaõaþ kriyatàm ugillakùaõaþ iti jhallakùaõaþ bhaviùyati vipratiùedhena . jhallakùaõasya avakà÷aþ . sarpãüùi , dhanåüùi . ugillakùaõasya avakà÷aþ . gomàn , yavamàn . iha ubhayam pràpnoti . gomanti bràhmaõakulàni , yavamanti bràhmaõakulàni , ÷reyàüsi , bhåyàüsi iti . jhallakùaõaþ bhaviùyati vipratiùedhena . nanu ca punaþprasaïgavij¤ànàt ugillakùaõaþ pràpnoti . ## . punaþ prasaïgaþ iti cet amàdibhiþ tulyam etat bhavati . tat yathà . yuùmadasmadoþ amàdiùu kçteùu punaþprasaïgàt ÷a÷ãlugnumaþ na bhavanti . evam jhallakùaõe kçte punaþprasaïgàt ugillakùaõaþ na bhaviùyati . yat api ucyate asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt iti sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà . dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave jhallakùaõaþ ugillakùaõam bàdhiùyate . atha và astu atra ugillakùaõaþ api . nanu ca uktam cvayoþ nakàrayoþ ÷ravaõam prasajyeta iti . parihçtam etat na vya¤janaparasya ekasya và anekasya và ÷ravaõam prati vi÷eùaþ asti . nanu ca uktam pratij¤àbhedaþ bhavati iti . ÷rutibhede asati pratij¤àbhedaþ kim kariùyati . nanu ca ÷rutikçtaþ api bhedaþ uktaþ iha tàvat ÷reyàüsi , bhåyàüsi iti parasya anusvàre kçte pårvasya ÷ravaõam prasajyeta kurvanti , kçùanti iti parasya anusvàraparasavarõayoþ kçtayoþ pårvasya õatvam pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . ayogavàhànàm avi÷eùeõa upade÷aþ coditaþ . tatra iha tàvat ÷reyàüsi , bhåyàüsi iti parasya anusvàre kçte tasya jhalgrahaõena grahaõàt pårvasya anusvàraþ bhaviùyati kurvanti , kçùanti iti parasya anusvàraparasavarõayoþ kçtayoþ tasya jhalgrahaõena grahaõàt pårvasya anusvàraparasavarõau bhaviùyataþ . na eva và punaþ atra ugillakùaõaþ pràpnoti . kim kàraõam . midacaþ antyàt paraþ iti ucyate na ca dvayoþ mitoþ acàm antyàt paratve sambhavaþ asti . katham tarhi imau dvau mitau acàm antyàt parau staþ . bahvanaóvàühi bràhmaõakulàni iti . vinimittau etau . ## . tatra bahårji pratiùedhaþ vaktavyaþ . bahårji bràhmaõakulàni iti . ## . antyàt pårvam numam eke icchanti . kim avi÷eùeõa àhosvit bahårjau eva . kim ca ataþ . yadi avi÷eùeõa kàùñhataküùi iti bhavitavyam . atha bahårjau eva kàùñhataïkùi iti bhavitavyam . evam tarhi bahårjau eva . bahår¤ji . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . acaþ iti eùà pa¤camã . acaþ uttaraþ yaþ jhal tadantasya napuüsakasya numà bhavitavyam . yaþ ca atra acaþ uttaraþ na asau jhal na api tadantam napuüsakam yadantam ca napuüsakam na asau acaþ uttaraþ . iha api tarhi na pràpnoti . kàùñhataïkùi iti . atra yaþ acaþ uttaraþ jhal na tadantam napuüsakam yadantam ca napuüsakam na asau acaþ uttaraþ . na etat asti . jhaljàtiþ pratinirdi÷yate . acaþ uttarà yà jhaljàtiþ iti . yadi pa¤camã kuõóàni , vanàni iti atra na pràpnoti . eva tarhi ikaþ aci vibhaktau iti atra acaþ sarvanàmasthàne iti etat anuvartiùyate . evam api ùaùñhyabhàvàt na pràpnoti . sarvanàmasthàne iti eùà saptamã acaþ iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . (P_7,1.73) KA_III,265.18-267.12 Ro_V,66-69 ajgrahaõam kimartham . ## . ikaþ aci iti ucyate vya¤janàdau mà bhåt . trapubhyàm , trapubhiþ . ## . astu atra num . nalopaþ pràtipadikàntasya iti nalopaþ bhaviùyati . ## pa¤catrapubhyàm , pa¤catrapubhyaþ . igante dvigau iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . ## . ÷råyamàõe api numi svaraþ bhavati . pa¤catrapuõà , pa¤catrapuõaþ iti . ## . lupte idànãm kim na bhaviùyati . kim punaþ kàraõam ÷råyamàne api numi svaraþ bhavati . saïghàtabhaktaþ asau na utsahate avayavasya igantatàm vihantum iti kçtvà tataþ ÷råyamàõe api numi svaraþ bhavati . idam tarhi . atiràbhyàm , atiràbhiþ . numi kçte ràyaþ hali iti àtvam na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . num kriyatàm àtvam iti kim atra kartavyam . paratvàt àtvam . iha tarhi priyatisçbhyàm priyatisçbhiþ numi kçte tisçbhàvaþ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . num kriyatàm tisçbhàvaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt tisçbhàvaþ . atha idànãm tisçbhàve kçte punaþprasaïgàt num kasmàt na bhavati . sakçdgatau vipratiùedhe yat bàdhitam tat bàdhitam eva iti . ataþ uttaram pañhati . ## . ikaþ aci vibhaktau ajgrahaõam kriyate numaþ nuñ vipratiùedhena yathà syàt . trapåõàm , jatånàm . akriyamàõe hi ajgrahaõe nityanimittaþ num . kçte api nuñi pràpnoti akçte api . nityanimittatvàt numi kçte nuñaþ abhàvaþ syàt . etat api na asti prayojanam . kriyamàõe api và ajgrahaõe ava÷yam atra nuóarthaþ yatnaþ kartavyaþ . pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . idam tarhi prayojanam nuñi kçte num mà bhåt iti . kim ca syàt . trapåõàm , jatånàm . ## . nàmi iti dãrghatvam na syàt . mà bhåt evam . nopadhàyàþ iti evam bhaviùyati . iha tarhi ÷ucãnàm inhanpåùàryamõàm ÷au sau ca iti asmàt niyamàt na pràpnoti dãrghatvam . arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam na bhaviùyati . na eùà paribhàùà iha ÷akyà vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . vàgmi iti . evam tarhi lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . ## . uttaràrtham tarhi ajgrahaõam kartavyam . asthidadhisakthyakùõàm anaï udàttaþ ajàdau yathà syàt . iha mà bhåt . asthibhyàm , asthibhiþ iti . yadi uttaràrtham syàt tatra eva ayam ajgrahaõam kurvãta . iha kriyamàõe yadi kim cit prayojanam asti tat ucyatàm . iha api kriyamàõe prayojanam asti . kim . ajàdau yathà syàt . iha mà bhåt . trapu , jatu . etat api na asti prayojanam . vibhaktau iti ucyate na ca atra vibhaktim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà aïgasya iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . evam tarhi siddhe sati yat ajgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati iha kaþ cit anyaþ api prakàraþ pratyayalakùaõam nàma iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . he trapu , he trapo . atra guõaþ siddhaþ bhavati iti . ## . (P_7,1.74) KA_III,267.14-268.14 Ro_V,70.2-72.7 kim iha puüvadbhàvena atidi÷yate . numpratiùedhaþ . katham punaþ puüvat iti anena numpratiùedhaþ ÷akyaþ vij¤àtum . vatinirde÷aþ ayam kàmacàraþ ca vatinirde÷e vàkya÷eùam samarthayitum . tat yathà : u÷ãnaravat madreùu yavàþ . santi na santi iti . màtçvat asyàþ kalàþ . santi na santi iti . evam iha api puüvat bhavati puüvat na bhavati iti vàkya÷eùam samarthayiùyàmahe . yathà puüsaþ na num bhavati evam tçtãyàdiùu bhàùitapuüskasya api na bhavati iti . kim ucyate numpratiùedhaþ iti na punaþ anyat api puüsaþ pratipadam kàryam ucyate yat tçtãyàdiùu vibhaktiùu ajàdiùu bhàùitapuüskasya atidi÷yeta . anàrambhàt puüsi . na hi kim cit puüsaþ pratipadam kàryam ucyate yat tçtãyàdiùu ajàdiùu bhàùitapuüskasya atidi÷yeta . num prakçtaþ tatra kim anyat ÷akyam vij¤àtum anyat ataþ numpratiùedhàt . ## . puüvat iti njumpratiùedhaþ cet guõanàbhàvanuóauttvànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . guõa . gràmaõye bràhmaõakulàya . guõa . nàbhàva . gràmaõyà bràhmaõakulena . nàbhàva . nuñ . gràmaõyàm bràhmaõakulànàm . nuñ . auttvam . gràmaõyàm bràhmaõakule . hrasvatvam apratiùiddham hrasvà÷rayàþ ca ete vidhayaþ pràpnuvanti . ## . kim ca . numpratiùedhàrtham ca . katham punaþ atra aprakçtasya asaü÷abditasya hrasvatvasya pratiùedhaþ ÷akyaþ vij¤àtum . ## . na evam vij¤àyate bhàùyate pumàn anena ÷abdena saþ ayam bhàùitapuüskaþ bhàùitapuüskasya ÷abdasya puü÷abdaþ bhavati iti . katham tarhi . bhàùyate pumàn asmin arthe saþ ayam bhàùitapuüskaþ bhàùitapuüskasya arthasya puüvadarthaþ bhavati iti . ## . taddhitalukaþ ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . pãluþ vçkùaþ , pãlu phalam . pãlunà , pilunaþ iti . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . samànàyàm àkçtau bhàùitapuüskavij¤ànàt . samànàyàm àkçtau yat bhàùitapuüskam àkçtyantare ca etat bhàùitapuüskam . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . etat api arthanirde÷àt siddham . (P_7,1.77) KA_III,268.16-24 Ro_V,72.9-73.8 kim udàharaõam . akùã te indra piïgale . na etat asti . pårvasavarõena api etat siddham . idam tarhi . akùãbhyàm te nàsikàbhyàm . idam ca api udàharaõam . akùã te indra piïgale . nanu ca uktam pårvasavarõena api etat siddham iti . na sidhyati . numà vyavahitatvàt pårvasavarõaþ na pràpnoti . chandasi napuüsakasya puüvadbhàvaþ vaktavyaþ madhoþ gçbhõàmi , madhoþ tçptàþ iva asataþ iti evamartham . puüvadbhàvena numaþ nivçttiþ numi nivçtte pårvasavarõena eva siddham . svaràrthaþ tarhi ãkàraþ vaktavyaþ . udàttasvaraþ yathà syàt napuüsakasvaraþ mà bhåt iti . nanu ca puüvadbhàvàtide÷àt eva svaraþ bhaviùyati . a÷akyaþ puüvadbhàvàtide÷aþ svare tantram à÷rayitum . iha hi doùaþ syàt : madhu asmin asti madhuþ màsaþ iti . saþ tarhi puüvadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . prakçtam puüvat iti vartate . (P_7,1.78) KA_III,269.2-8 Ro_V,74.2-8 kasya ayam pratiùedhaþ . numaþ iti àha . tat numaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . iditaþ num dhàtoþ iti tat và anekagrahaõena vyavacchinnam a÷akyam anuvartayitum . evam tarhi sarvanàmasthàne iti varate sarvanàmasthàne yat pràpnoti tasya pratiùedhaþ . tat vai bahutarakeõa grahaõena vyavacchinnam a÷akyam anuvartayitum . atha idànãm vyavahitam api ÷akyate anuvartayitum num eva anuvartya iha ihàrtham uttaràrtham ca . iha ca eva pratiùedhaþ siddhaþ bhavati iha ca àt ÷ãnadyoþ num iti numgrahaõam na kartavyam bhavati . (P_7,1.80) KA_III,269.10-14 Ro_V,74.10-75.4 iha kasmàt na bhavati . adatã , ghnatã , lunatã , punatã . lope kçte avarõàbhàvàt . kim tarhi asmin yoge udàharaõam . yàtã , yàntã . atra api ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na pràpnoti . antàdivadbhàvena vyapavargaþ . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . na ubhayataþ à÷rayaþ kariùyate . na evam vij¤àyate avarõàntàt ÷atuþ num bhavati iti . katham tarhi . avarõàt num bhavati tat cet avarõam ÷atuþ anantaram iti . (P_7,1.81) KA_III,269.16-18 Ro_V,75.6-8 nityagrahaõam kimartham . vibhàùà mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . siddhaþ atra pårveõa eva . tatra àrambhasàmarthyàt nityaþ vidhiþ bhaviùyati . tat etat nityagrahaõam sànnyàsikam tiùñhatu tàvat . (P_7,1.82) KA_III,269.21-270.17 Ro_V,75.14-76.14 ## . anaóuhaþ sau àmpratiùedhaþ pràpnoti . kim kàraõam . numaþ anavakà÷atvàt . anavakà÷aþ num àmam bàdhate . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . avarõopadhasya numvacanàt . avarõopadhasya numam vakùyàmi . tadarthagrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àt ÷ãnadyoþ num iti . yadi tat anuvartate anaóuhi yàvanti avarõàni sarvebhyaþ paraþ num pràpnoti . na eùaþ doùaþ . mit acaþ antyàt paraþ iti anena yat sarvàntyam avarõam tasmàt paraþ bhaviùyati . ## . atha và punaþprsaïgàt numi kçte àm bhaviùyati . ## . tat yathà jagle , mamle , ãjatuþ , ãjuþ iti àttvàdiùu kçteùu punaþprasaïgàt dvirvacanam bhavati evam atra api numi kçte àm bhaviùyati . na eùaþ yuktaþ parihàraþ . vipratiùedhe punaþprasaïgaþ vipratiùedhaþ ca dvayoþ sàvakà÷ayoþ bhavati . iha punaþ anavakà÷aþ num àmam bàdhate . evam tarhi vçttàntàt eùaþ parihàraþ prasthitaþ . kasmàt vçttàntàt . idam ayam codyaþ bhavati anaóuhaþ sau àmpratiùedhaþ numaþ anavakà÷atvàt iti . tasya parihàraþ na và avarõopadhasya numvacanàt iti . tataþ ayam codyaþ bhavati yatra tarhi avarõaprakaraõam na asti tatra taþ àmà numaþ bàdhanam pràpnoti bahvanóvàühi bràhmaõakulàni iti . tataþ uttarakàlam idam pañhitam punaþprasaïgavij¤ànàt và siddham iti . (P_7,1.84) KA_III,270.19-271.3 Ro_V,77.2-11 ## . divaþ auttve dhàtoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . akùadyåþ iti . adhàtvadhikàràt siddham . adhàtoþ iti vartate . kva prakçtam . ugidacàm sarvanàmasthàne adhàtoþ iti . ## . adhàtvadhikàràt siddham iti cet napuüsake doùaþ bhavati . kàùñhataïkùi , kåñataïkùi . napuüsakasya jhal acaþ adhàtoþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . ## . kim uktam . ananubandhakagrahaõe hi na sànubandhakasya iti . atha và sambandham anuvartiùyate . (P_7,1.86) KA_III,271.5-8 Ro_V,77.13-78.4 ## . itaþ advacanam anarthakam . kim kàraõam . àkàraprakaraõàt . àt iti vartate . #<ùapårvàrtham tu># . ùapårvàrtham tarhi at vaktavyaþ . çbhukùàõam indram , çbhukùaõam indram . (P_7,1.89) KA_III,271.10-20 Ro_V,78.-79 ## . asuïi upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . upade÷àvasthàyàm eva asuï bhavati iti vaktavyam . kim prayojanam . svarasiddhyartham . upade÷àvasthàyàm asuïi kçte iùñaþ svaraþ yathà syàt . paramapumàn iti . akriyamàõe hi upade÷ivadbhàve samàsàntodàttatve asuï àntaryataþ asvarakasya asvarakaþ syàt . kim punaþ kàraõam samàsàntodàttatvam tàvat bhavati na punaþ asuï . na paratvàt asuïà bhavitavyam . bahirïgalakùaõatvàt . bahiraïgalakùaõaþ asuï . antaraïgaþ svaraþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . saþ tarhi upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àdyudàttanipàtanam kariùyate saþ nipàtanasvaraþ samàsasvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . saþ yathà eva hi nipàtanasvaraþ samàsasvaram bàdhate evam prakçtisvaram api bàdheta . pumàn . tasmàt suùñhu ucyate asuïi upade÷ivadvacanam svarasiddhyartham bahiraïgalakùaõatvàt iti . (P_7,1.90) KA_III,271.22-272.22 Ro_V,79.7-81.7 kim idam gotaþ parasya sarvanàmasthànasya ïittvam ucyate àhosvit sarvanàmasthàne parataþ ïitkàryam atidi÷yate . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . gotaþ sarvanàmasthàne ïitkàryam atidi÷yate . ## . sarvanàmasthànasya õidvacane hi asampratyayaþ syàt . kim kàraõam . ùaùñhyabhàvàt . ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ ucyante na ca atra ùaùñhãm pa÷yàmaþ . evam tarhi vatinirde÷aþ ayam : gotaþ ïidvat bhavati iti . saþ tarhi vatinirde÷aþ kartavyaþ na hi antareõa vatim atide÷aþ gamyate . antareõa api vatim atide÷aþ gamyate . tat yathà : eùaþ brahmadattaþ . abrahmadattam brahmadattaþ iti àha . te manyàmahe : brahmadattavat ayam bhavati iti . evam iha api aõitam õit iti àha õidvat iti gamyate . atha và punaþ astu gotaþ parasya sarvanàmasthànasya õittvam . nanu ca uktam sarvanàmasthàne õittvavacane hi asampratyayaþ ùaùñhyanirde÷àt iti . na eùaþ doùaþ . gotaþ iti eùà pa¤camã sarvanàmasthàne iti saptamyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . atha taparakaraõam kimartham . iha mà bhåt . citraguþ ÷abalaguþ iti . na etat asti . hrasvatve kçte na bhaviùyati . sthànivadbhàvàt pràpnoti . ataþ uttaram pañhati . ## . taparakarõam anarthakam . kim kàraõam . sthànivatpratiùedhàt . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ goþ pårvaõittvàtvasvareùu sthànivadbhàvaþ na bhavati iti . saþ ca ava÷yam pratiùedhaþ à÷rayitavyaþ . ## . yaþ hi manyate taparakaraõasàmarthyàt atra na bhaviùyati iti sambuddhijasoþ tena pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt : he citrago citragavaþ iti . atha idànãm sati api sthànivadbhàvapratiùedha guõe kçte kasmàt eva atra na bhavati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . nanu ca idànãm asati api sthànivadbhàvapratiùedhe etayà paribhàùayà ÷akyam upasthàtum . na iti àha na hi idànãm kva cit api sthànivat syàt . (P_7,1.95-96.1) KA_III,272.25-273.19 Ro_V,81-84 atha atra vibhaktau iti anuvartate utàho na . kim ca ataþ . ## . tçjvat striyàm vibhaktau cet kroùñrãbhaktiþ iti na sidhyati . evam tarhi ãkàre tçjvadbhàvam vakùyàmi . tat ãkàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . strã , ã strã striyàm iti . #<ãkàre tannimittaþ saþ># . ãkàre cet tat na . kim kàraõam . tannimittaþ saþ . tçjvadbhàvanimittaþ saþ ãkàraþ . na akçte tçjvadbhàve ãkàraþ pràpnoti . kim kàraõam . çnnebhyaþ ïãp iti ucyate ãkàre ca tçjvadbhàvaþ . tat idam itaretarà÷rayam bhavati . itaretarà÷rayàõi ca na prakalpante . evam tarhi gauràdiùu pàñhàt ãkàraþ bhaviùyati . ## . na hi kim cit tunantam gauràdiùu pañhyate . evam tarhi etat j¤àpayati àcàryaþ bhavati atra ãkàraþ iti yat ayam ãkàre tçjvadbhàvam ÷àsti . ## . yadi api na asti vi÷eùaþ ïãpaþ và ïãùaþ và ïãn api tu pràpnoti . iha ca na pràpnoti . pa¤cabhiþ kroùñrãbhiþ krãtaiþ rathaiþ pa¤cakroùñçbhiþ rathaiþ iti . evam tarhi na ca aparam nimittam sa¤j¤à ca pratyayalakùaõena . na ca aparam nimittam à÷rãyate : asmin parataþ kroùñuþ tçjvat bhavati iti . kim tarhi aïgasya kroùñuþ tçjvat bhavati . aïgasa¤j¤à ca bhavati pratyayalakùaõena . (P_7,1.95-96.2) KA_III,273.20-275.22 Ro_V,84-91 kim punaþ ayam ÷àstràtide÷aþ : tçcaþ yat ÷àstram tat atidi÷yate . àhosvit råpàtide÷aþ : tçcaþ yat råpam tat atidi÷yate iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . tçjvat iti ÷àstràtide÷aþ cet yathà ciõi tadvat pràpnoti . katham ca ciõi . uktam aïgasya iti tu prakaraõàt àõga÷àstràtide÷àt siddham iti . àïgam yat kàryam tat atidi÷yate . evam iha api anaïguõadãrghatvàni atidiùñàni raparatvam anatidiùñam . tatra kaþ doùaþ . ## . tatra raparatvam na sidhyati tat vaktavyam . na eùaþ doùaþ . guõe atidiùñe raparatvam api atidiùñam bhavati . katham . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam yatra kàryam tatra draùñavyam . çtaþ ïisarvanàmasthànayoþ guïaþ bhavati . upasthitam idam bhavati uþ aõ raparaþ iti . evam tarhi ayam anyaþ doùaþ jàyate . àhatya tçcaþ yat ÷àstram tat atidi÷yeta anàhatya và iti . kim ca ataþ . yadi àhatya dãrghatvam atidiùñam anaïguõaraparatvàni anatidiùñàni . atha anàhatya anaïguõaraparatvàni atidiùñàni dãrghatvam anatidiùñam . astu àhatya . nanu ca uktam dãrghatvam atidiùñam anaïguõaraparatvàni anatidiùñàni iti . na eùaþ doùaþ . dãrghatve atidiùñe anaïguõaraparatvàni api atidiùñàni bhavanti . katham . upadhàyàþ iti vartate na ca akçteùu eteùu dãrghabhàvini upadhà bhavati . kutaþ nu khalu etat eteùu vidhiùu kçteùu yà upadhà tasyàþ dãrghatvam bhaviùyati na punaþ kroùñoþ yaþ antaratamaþ guõaþ tasmin kçte avàde÷e ca yà upadhà tasyàþ dãrghatvam bhaviùyati . na ekam udàharaõam yogàrambham prayojayati iti . tatra tçjvadvacanasàmarthyàt eteùu vidhiùu kçteùu yà upadhà tasyàþ dãrghatvam bhaviùyati . atha và kim naþ etena àhatya anàhatya và iti . àhatya anàhatya ca tçcaþ yat ÷àstram tat atidi÷yate . atha và punaþ astu råpàtide÷aþ . atha etasmin råpàtide÷e sati kim pràk àde÷ebhyaþ yat råpam tat atidi÷yate àhosvit kçteùu àde÷eùu . kim ca ataþ . yadi pràk àde÷ebhyaþ yat råpam tat atidi÷yate çkàraþ ekaþ atidiùñaþ anaïguõaraparatvadãrghatvàni anatidiùñàni . atha kçteùu àde÷eùu çkàraþ anatidiùñaþ anaïguõaraparatvadãrghatvàni atidiùñàni . ubhayathà ca svaraþ anatidiùñaþ na hi svaraþ råpavàn . astu pràk àde÷ebhyaþ yat råpam tat atidi÷yate . nanu ca uktam çkàraþ atidiùñaþ anaïguõaraparatvadãrghatvàni anatidiùñàni iti . na eùaþ doùaþ . çkàre atidiùñe svà÷rayàþ atra ete vidhayaþ bhaviùyanti . yat api ucyate ubhayathà ca svaraþ anatidiùñaþ na hi svaraþ råpavàn iti sacakàragrahaõasàmarthyàt svaraþ bhaviùyati . ## . råpàtide÷aþ iti cet sarvàde÷aþ pràpnoti . sarvasya tunantasya tç÷abdaþ àde÷aþ pràpnoti . ## . siddham etat . katham . råpàtide÷àt . råpàtide÷aþ ayam . nanu ca evam eva kçtvà codyate råpàtide÷aþ iti cet sarvàde÷aprasaïgaþ iti . ## . siddham etat . katham . pratyayagrahaõe yasmàt saþ vihitaþ tadàdeþ tadantasya ca grahaõam bhavati iti evam tunantasya tçjantaþ àde÷aþ bhaviùyati . evam api kim cit eva tçjantam pràpnoti . idam api pràpnoti paktà iti . #<àntaratamyàt ca siddham># . kroùñoþ yat antaratamam tat bhaviùyati . kim punaþ tat . kru÷eþ yaþ tçc vihitaþ tadantam . ## . tçjviùaye etat tçjantam mçgavàci . tunaþ nivçttyartham tarhi idam vaktavyam . tunaþ sarvanàmasthàne nivçttiþ yathà syàt . ## . tunaþ nivçttyartham iti cet tat antareõa vacanam siddham yathà anyatra api avi÷eùavihitàþ ÷abdàþ niyataviùayàþ dç÷yante . kva anyatra . tat yathà . gharatiþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ saþ ghçtam , ghçõà , gharmaþ iti evaüviùayaþ . ra÷iþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ saþ rà÷iþ , ra÷miþ , ra÷anà iti evaüviùayaþ . lu÷iþ asmai avi÷eùeõa upadiùñaþ saþ loùñaþ iti evaüviùayaþ . idam tarhi prayojanam vibhàùà vakùyàmi iti . vibhàùà tçtãyàdiùu aci iti . ## . vàvacanam ca anarthakam . kim kàraõam . svabhàvasiddhatvàt . svabhàvataþ eva tçtãyàdiùu ajàdiùu vibhaktiùu tçjantam ca tunantam ca mçgavàci iti . (P_7,1.95-96.3) KA_III,275.23-276.22 Ro_V,91-92 ## . guõavçddhyauttvatçjvadbhàvebhyaþ num bhavati pårvavipratiùedhena . tatra guõasya avakà÷aþ . agnaye , vàyave . numaþ avakà÷aþ . trapuõã , jatunã . iha ubhayam pràpnoti . trapuõe , jatune . vçddheþ avakà÷aþ . sakhàyai . sakhàyaþ . numaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . atisakhãni bràhmaõakulàni iti . auttvasya avakà÷aþ . agnau , vàyau . numaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . trapuõi , jatuni iti . tçjvadbhàvasya avakà÷aþ . kroùñunà . numaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kç÷akçoùñune arõyàya . hitakroùñune vçùalakulàya . num bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . iùñavàcã para÷abdaþ . vipratiùedhe param yat iùñam tat bhavati iti . ## . numaciratçjvadbhàvebhyaþ nuñ pårvavipratiùedhena vaktavyaþ . numaþ avakà÷aþ . trapåõi , jatåni . nuñaþ avakà÷aþ . agnãnàm , vàyånàm . iha ubhayam pràpnoti . trapåõàm , jatånàm . aci ràde÷asya avakà÷aþ . tisraþ tiùñhanti catasraþ tiùñhanti . nuñaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . tisçõàm , catasçõàm . tçjvadbhàvasya avakà÷aþ . kroùñrà , kroùñunà . nuñaþ saþ eva . iha ubhayam pràpnoti . kroùñånàm . nuñ bhavati pårvavipratiùedhena . saþ tarhi pårvavipratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . na và etat vipratiùedhena api sidhyati tisçõàm , catasçõàm iti . katham tarhi sidhyati . nuóviùaye rapratiùedhàt . nuóviùaye rapratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . itarathà hi sarvàpavàdaþ ràde÷aþ . saþ yathà eva guõapårvasavarõau bàdhate eva nuñam api bàdheta . ## . tasmàt nuóviùaye ràde÷asya pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na ràde÷aþ nuñam bàdhate iti yat ayam na tisçcatasç , iti pratiùedham ÷àsti nàmi dãrghatvasya . (P_7,1.98) KA_III,276.24-25 Ro_V,92.12-13 #<àm anaóuhaþ striyàm và># . àm anaóuhaþ striyàm và iti vaktavyam . anaóuhã , anaóvàhã . (P_7,1.100-102) KA_III,277.4-8 Ro_V,93.4-8 ittvottvàbhyàm guõavçddhã bhavataþ vipratiùedhena . ittvottvayoþ avakà÷aþ . àstãrõam , nipårtàþ piõóàþ . guõavçddhyoþ avakà÷aþ . cayanam , càyakaþ , lavanam , làvakaþ . iha ubhayam pràpnoti . àstaraõam , àstàrakaþ , niparaõam , nipàrakaþ . guõavçddhã bhavataþ vipratiùedhena . ayuktaþ ayam vipratiùedhaþ yaþ ayam guõasya ittvottayoþ ca . katham . nityaþ guõaþ . (P_7,2.1) KA_III,278.2-15 Ro_V,94.3-95.9 ## . sici vçddhau okàrasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . udavoóhàm , udavoóham , udavoóha iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . okàràt vçddhiþ vipratiùedhena . ottvam kriyatàm vçddhiþ iti . vçddhiþ bhaviùyati vipratiùedhena . ## . okàràt vçddhiþ vipratiùedhena iti cet ottvasya abhàvaþ . udavoóhàm , udavoóham . udavoóha iti . na eùaþ doùaþ . uktam tatra varõagrahaõasya prayojanam vçddhau api kçtàyàm ottvam yathà syàt . ## . atha và punaþprasaïgàt atra vçddhau kçtàyàm ottvam bhaviùyati . ## . bahiraïgalakùaõà vçddhiþ . antaraïgam ottvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_7,2.2) KA_III,278.17-279.3 Ro_V,95.10-96.3 antagrahaõam kimartham na ataþ rlaþ iti eva ucyate . kena idànãm tadantasya bhaviùyati . tadantavidhinà . idam tarhi prayojanam . ayam anta÷abdaþ asti eva avayavavàcã . tat yathà . vastràntaþ , vasanàntaþ . asti sàmãpye vartate . tat yathà . udakàntam gataþ . udakasamãpam gataþ iti gamyate . tat yaþ sàmãpye vartate tasya idam grahaõam yathà vij¤àyeta . aïgàntau yau rephalakàrau tayoþ samãpe yaþ akàraþ tasya yathà syàt . iha mà bhåt . a÷vallãt , avabhrãt . (P_7,2.3) KA_III,279.5-281.8 Ro_V,96.5-101.2 halgrahaõam kimartham . samuccayaþ yathà vij¤àyeta . vadivrajyoþ ca halantasya ca acaþ iti . na etat asti prayojanam . ajgrahaõàt eva atra samuccayaþ bhaviùyati . vadivrajyoþ ca acaþ ca iti . asti anyat ajgrahaõe prayojanam vadivrajivi÷eùaõam yathà vij¤àyeta . vadivrajyoþ ecaþ iti . yadi etàvat prayojanam syàt vadivrajyoþ ataþ iti evam bråyàt . atha và etat api na bråyàt . ataþ iti vartate . idam tarhi prayojanam halantasya yathà syàt ajantasya mà bhåt . kasya punaþ ajantasya pràpnoti . akàrasya . acikãrùãt , ajihãrùãt . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . àkàrasya tarhi pràpnoti . ayàsãt , avàsãt . na asti atra vi÷eùaþ satyàm và vçddhau asatyàm và . sandhyakùarasya tarhi pràpnoti . na vai sandhyakùaram antyam asti . nanu ca idam asti óhalope kçte udavoóhàm , udavoóham , udavoóha iti . asiddhaþ óhalopaþ tasya asiddhatvàt na etat antyam bhavati . ataþ uttaram pañhati . ## . halgrahaõam kriyate iñi pratiùedhàrtham . na iñi iti pratiùedham vakùyati saþ halantasya yathà syàt ajantasya mà bhåt . alàvãt , apàvãt . ## . na và etat prayojanam asti . kim kàraõam . anantarasya pratiùedhàt . anantaram yat vçddhividhànam tat pratiùidhyate . kutaþ etat . anantarasya vidhiþ và bhavati pratiùedhaþ và iti . ## . tat ca anantaram vçddhividhànam anantyàrtham vij¤àyate . katham punaþ anantaram vçddhividhànam anantyàrtham ÷akyam vij¤àtum . ## . antyasya vçddhividhàne prayojanam na asti iti kçtvà anantaram vçddhividhànam anantyàrtham vij¤àyate . ataþ vibhàùàrtham tarhi idam vaktavyam . ataþ halàdeþ laghoþ iti vibhàùà vçddhim vakùyati sà halantasya yathà syàt ajantasya mà bhåt . acikãrùãt , ajihãrùãt . ## . ataþ vibhàùàrtham iti cet tat antareõa api halgrahaõam siddham . katham . vçddheþ lopabalãyastvàt . vçddheþ lopaþ balãyàn bhavati iti . idam iha sampradhàryam . vçddhiþ kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt vçddhiþ . nityaþ lopaþ . kçtàyàm api vçddhau pràpnoti akçtàyàm api . anityaþ lopaþ na hi kçtàyàm vçddhau pràpnoti . paratvàt sagióbhyàm bhavitavyam . na atra sagiñau pràpnutaþ . kim kàraõam . ## . ekàcaþ sagiñau ucyete atha và vali iti tatra anuvartate . kim punaþ kàraõam ekàcaþ tau valã iti và . dardràteþ mà bhåt iti . daridràteþ na sagióbhyàm bhavitavyam . uktam etat daridràteþ àrdhadhàtuke lopaþ siddhaþ ca pratyayavidhau iti . yaþ ca idànãm pratyayavidhau siddhaþ siddhaþ asau sagióvidhau . evamartham eva tarhi ekàjgrahaõam anuvartyam atra sagiñau mà bhåtàm iti . saþ eùaþ nityaþ lopaþ vçddhim bàdhiùyate . kam punaþ bhavàn vçddheþ avakà÷am matvà àha nityaþ lopaþ iti . anavakà÷à vçddhiþ lopam bàdhiùyate . sàvakà÷à vçddhiþ . kaþ avakà÷aþ . anantyaþ : akaõãt , akàõãt . katham punaþ sati antye anantyasya vçddhiþ syàt . bhavet yaþ atà aïgam vi÷eùayet tasya anantyasya na syàt . vayam tu khalu aïgena akàram vi÷eùayiùyàmaþ . tatra anantyaþ vçddheþ avakà÷aþ antyasya lopaþ bàdhakaþ bhaviùyati . evam vçddheþ lopabalãyastvàt . atha và àrabhyate pårvavipratiùedhaþ õyallopau iyaïyaõguõavçddhidãrghatvebhyaþ pårvavipratiùiddham . sà tarhi eùà anantyàrthà vçddhiþ halantasya yathà syàt ajantasya mà bhåt . apipañhiùãt . etat api na asti prayojanam . katham . halàdeþ iti na eùà bahuvrãheþ ùaùñhã : hal àdiþ yasya saþ ayam halàdiþ halàdeþ iti . kà tarhi . karmadhàrayàt pa¤camã . hal àdiþ halàdiþ halàdeþ parasya iti . yadi karmadhàrayàt pa¤camã acakàsãt atra pràpnoti . sicà anantaryam vi÷eùayiùyàmaþ . halàdeþ parasya sici anantarasya iti . yadi sicà ànantaryam vi÷eùyate akaõãt , akàõãt atra na pràpnoti . vacanàt bhaviùyati . iha api tarhi vacanàt pràpnoti . acakàsãt . yena na avyavadhànam tena vyavahite api vacanapràmàõyàt . kena ca na avyavadhànam . varõena ekena . saïgàtena punaþ vyavadhànam bhavati na ca bhavati . yadi sicà ànantaryam vi÷eùyate astu bahuvrãheþ ùaùñhã . kasmàt na bhavati . apipañhiùãt . vyavahitatvàt . evam tarhi atidåram eva idam halgrahaõam anusçtam . halgrahaõam anantyàrtham . ajgrahaõam anigartham . (P_7,2.5) KA_III,281.10-19 Ro_V,101.4-102.7 kimartham jàgarteþ vçddhipratiùedhaþ ucyate . sici vçddhiþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . jàgarteþ guõaþ ucyate vçddhiviùaye pratiùedhaviùaye ca saþ bàdhakaþ bhaviùyati . guõe tarhi kçte raparatve ca halantalakùaõà vçddhiþ pràpnoti . na iñi iti tasyàþ pratiùedhaþ bhaviùyati . iyam tarhi pratiùedhottarakàlà vçddhiþ àrabhyate ataþ rlàntasya iti . aparaþ àha : kakùyayà kakùyà nimàtavyà . sici vçddhiþ ca pràpnoti guõàþ ca . guõaþ bhavati . guõe kçte raparatve ca halantalakùaõà vçddhiþ pràpnoti na iñi iti ca tasyàþ pratiùedhaþ bhavati . pratiùedhottarakàlam ataþ halàdeþ laghoþ iti vibhàùà vçddhiþ pràpnoti na ca kim cit . ataþ rlàntasya iti ca vçddhiþ pràpnoti na ca kim cit . (P_7,2.8.1) KA_III,281.21-282.14 Ro_V,103-105 kimartham purastàt pratiùedhaþ ucyate na vidhyuttarakàlaþ pratiùedhaþ kriyeta . tat yathà anyatra api vidhyuttarakàlàþ pratiùedhàþ bhavanti . kva anyatra . kartari karmavyatihàre na gatihiüsàrthebhyaþ iti . devatàdvandve ca na indrasya parasya . tatra ayam api arthaþ dviþ iógrahaõam na kartavyam bhavati prakçtam anuvartate . na evam ÷akyam . ióartham sàrvadhàtukagrahaõam liïaþ salope sannihitam tat vicchidyeta . yadi punaþ na vçdbhyaþ caturbhyaþ iti atra eva ucyeta . kim kçtam bhavati . vidhyuttarakàlàþ ca eva pratiùedhaþ kçataþ bhavati dviþ ca iógrahaõam na kartavyam ióartham ca sàrvadhàtukagrahaõam liïaþ salope sannihitam bhavati . tatra ayam api arthaþ dviþ pratiùedhaþ na kartavyaþ iti etasmàt niyamàt iñ prasajyeta . kçsçbhçvçstudru÷rusruvaþ liñi iti eùaþ yogaþ pratiùedhàrthaþ bhaviùyati . yadi eùaþ yogaþ pratiùedhàrthaþ yaþ etasmàt yogàt iñ paripràpyate niyamàt saþ na sidhyati : peciva , pecima , ÷ekiva, ÷ekima . evam tarhi kçsçbhç , iti eteùàm grahaõam niyamàrtham bhaviùyati studru÷rusruvàm pratiùedhàrtham vçïvç¤oþ j¤àpakàrtham . evam api sàmànyavihitasya eva iñaþ pratiùedhaþ vij¤àyeta vi÷eùavihitaþ ca ayam thali iti . purastàt punaþ pratiùedhe sati anàrabhyàpavàdaþ ayam bhavati tena yàvàn iõ nàma tasya sarvasya eva pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . yadi khalu api eùaþ abhipràyaþ tat na kriyate iti purastàt api pratiùedhe sati tat na kariùyate . katham . idam asti na iñ va÷i kçti iti . tataþ vakùyàmi . àrdhadhàtukasya valàdeþ iti . iñ iti anuvartate na iti nivçttam . (P_7,2.8.2) KA_III,282.15-283.4 Ro_V,105-107 atha kçdgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . bibhidiva , bibhidima iti . na etat asti prayojanam . kçsçbhçvçstudru÷rusruvaþ liñi iti etasmàt niyamàt atra iñ bhaviùyati . na atra tena paripràpaõam pràpnoti . kim kàraõam . prakçtilakùaõasya pratiùedhasya saþ pratyàrambhaþ pratyayalakùaõaþ ca ayam pratiùedhaþ . ubhayoþ saþ pratyàrambhaþ . katham j¤àyate . vçïvç¤oþ grahaõàt . katham kçtvà j¤àpakam . imau vçïvç¤au udàttau tayoþ prakçtilakùaõaþ pratyayalakùaõaþ ca . tataþ kim . tulyajàtãye asati yathà eva prakçtilakùaõasya niyàmakaþ bhavati evam pratyayalakùaõasya api niyàmakaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . iha mà bhåt . rudivaþ , rudimaþ . etat api na asti prayojanam . upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . àrdhadhàtukasya . yat etat anukràntam etat àrdhadhàtukasya draùñavyam . tataþ iñ valàdeþ iti . tatra etàvat draùñavyam yadi kim cit tatra anyat api àrdhadhàtukagrahaõasya prayojanam asti . atha na kim cit iha và kçdgrahaõam kriyeta tatra và àrdhadhàtukagrahaõam kaþ nu atra vi÷eùaþ . ## . varam anàdau kçti iñpratiùedham prayojayati . ã÷ità , ã÷itum , ã÷varaþ . va . ra . dãpità , dãpitum , dãpraþ . ra . ma . bhasità , bhasitum , bhasma . ma . na . yatità , yatitum , yatnaþ . atha anye ye va÷àdayaþ tatra katham . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . (P_7,2.9) KA_III,283.6-8 Ro_V,107.5-7 ## . titutreùu agrahàdãnàm iti vaktavyam . iha mà bhåt . nigçhitiþ , upasnihitaþ , nikucitiþ , nipañhitiþ iti . (P_7,2.10) KA_III,283.10-286.2 Ro_V,107.9-115.2 ekàjgrahaõam kimartham . ## . ekàjgrahaõam kriyate jàgarteþ iñpratiùedhaþ mà bhåt iti . jàgarità , jàgaritum . na etat asti prayojanam . upade÷e anudàttàt iti ucyate jàgartiþ ca upade÷e udàttaþ . na bråmaþ ihàrtham jàgartyartham ekàjgrahaõam kartavyam iti . kim tarhi . uttaràrtham . ÷ryukaþ kiti iti iñpratiùedham vakùyati saþ jàgarteþ mà bhåt . jàgaritaþ , jàgaritavàn iti . etat api na asti prayojanam . jàgarteþ guõaþ ucyate vçddhiviùaye pratiùedhaviùaye ca saþ bàdhakaþ bhaviùyati . tatra guõe kçte raparatve ca kçte anugantatvàt iñpratiùedhaþ na bhaviùyati . nanu ca upade÷àdhikàràt pràpnoti . upade÷agrahaõam nivartayiùyate . yadi nivartyate stãrtvà , pårtvà , ittvottvayoþ kçtayoþ raparatve ca anugantatvàt iñpratiùedhaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ànupårvyà siddham etat . na atra akçte iñpratiùedhe ittvottve pràpnutaþ . kim kàraõam . na ktvà señ iti kittvapratiùedhàt . idam tarhi . àtistãrùati , nipupårùati . ittvottvayoþ kçtayoþ raparatve cxa anugantatvàt iñpratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam ÷ryukaþ kiti iti . iñ sani và iti evam bhaviùyati . idam tarhi . àstãrõam , nipårtàþ piõóàþ . ittvottvayoþ kçtayoþ raparatve ca anugantatvàt iñpratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . iñ sani và iti sani vibhàùà yasya vibhàùà iti pratiùedhaþ bhaviùyati . ihàrtham eva tarhi vadhyartham ekàjgrahaõam kartavyam . vadhaþ iñpratiùedhaþ mà bhåt iti . vadhiùãùña iti . etat api na asti prayojanam . kriyamàõe api và ekàjgrahaõe vadhaþ iñpratiùedhaþ pràpnoti . vadhiùãùña iti . kim kàraõam . ## . sannipàte ca eva hi vadhiþ ekàc ÷råyate prakçtiþ ca asya anudàttà . kim punaþ kàraõam evam vij¤àyate upade÷e anudàttàt ekàcaþ ÷råyamàõàt iti . yaïlopàrtham . yaïlope mà bhåt iti . bebhidità , bebhiditum , cecchidità , cecchiditum . ## . ekàcaþ upade÷e anudàttàt iti upade÷avacanam anudàttavi÷eùaõam cet kç¤àdibhyaþ liñi niyamasya anupapattiþ . kim kàraõam . apràptatvàt pratiùedhasya . dvirvacane kçte upade÷e anudàttàt ekàcaþ ÷råyamàõàt iti iñpratiùedhaþ na pràpnoti . asati iñpratiùedhe niyamaþ na upapadyate . asati niyame kaþ doùaþ . ## . tatra pacàdibhyaþ iñ vaktavyaþ . pecima , ÷ekima . ## . sanaþ ca iñpratiùedhaþ vaktavyaþ . bibhitsati , cicchitsati . dvirvacane kçte upade÷e anudàttàt ekàcaþ ÷råyamàõàt iti iñpratiùedhaþ na pràpnoti . iha ca nãttaþ tatve kçte anackatvàt iñpratiùedhaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ànupårvyà siddham etat . na atra akçte iñpratiùedhe tatvam pràpnoti . kim kàraõam . ti kiti iti ucyate . yat api ucyate ekàcaþ upade÷e anudàttàt iti upade÷avacanam anudàttavi÷eùaõam cet kç¤àdibhyaþ liñi niyamànupapattiþ apràptatvàt pratiùedhasya iti mà bhåt niyamaþ . nanu ca uktam tatra pacàdibhyaþ ióvacanam iti . na eùaþ doùaþ . uktam tatra thalgrahaõasya prayojanam samuccayaþ yathà vij¤àyeta thali ca señi kïiti ca señi iti . yat api ucyate sanaþ ca iñpratiùedhaþ iti . ## . ubhayam upade÷agrahaõena vi÷eùayiùyàmaþ . upade÷e anudàttàt upade÷e ekàcaþ iti . ## . sanyaïantasya sthàne dvirvacanam tatra sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya naùñaþ saþ bhavati yaþ saþ ekàjupade÷e anudàttaþ . atha api dviþprayogaþ dvirvacanam evam api na doùaþ . na hi asya bhidyupade÷e upade÷aþ . atha api bhidyupade÷e upade÷aþ evam api na doùaþ . akàreõa vyavahitatvàt na bhaviùyati . nanu ca lope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . na sidhyati . pårvavidhau sthànivadbhàvaþ na ca ayam pårvavidhiþ . evam tarhi pårvasmàt api vidhiþ pårvavidhiþ . kaþ punaþ upade÷aþ nyàyyaþ . yaþ kçtsnaþ . kaþ ca kçtsnaþ . yaþ ubhayoþ . yadi tarhi yaþ ubhayoþ saþ kçtsnaþ saþ ca nyàyyaþ vadhaþ iñpratiùedhaþ pràpnoti . àvadhiùãùña iti . na eùaþ doùaþ . àdyudàttanipàtanam kariùyate saþ nipàtanasvaraþ prakçtisvarasya bàdhakaþ bhaviùyati . evam api upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . yathà eva hi saþ nipàtanasvaraþ prakçtisvaram bàdhate evam pratyayasvaram api bàdheta : àvadhiùãùña iti . na eùaþ doùaþ . àrdhadhàtukãyàþ sàmànyena bhavanti anavasthiteùu pratyayeùu . tatra àrdhadhàtukasàmànye vadhibhàve kçte sati÷iùñatvàt pratyayasvaraþ bhaviùyati . atha ke punaþ anudàttàþ . àdantàþ , adaridràþ . ivarõàntàþ ca a÷vi÷rióã÷ãdãdhãvevãïaþ . uvarõàntàþ yuruõukùukùõusnårõuvarjam . çdantàþ ca ajàgçvçïvç¤aþ . ÷akiþ kavargàntànàm . pacivacisicimuciricivicipracchiyajibhajisçjityajibhujibhrasjibha¤jirujiyujiõijivijisi¤jisva¤jayaþ cavargàntànàm . sadi÷adihadicchiditudisvidibhidiskandikùudikhidyativindividyatiràdhiyudhibudhi÷udhikrudhirudhisàdhivyadhibandhisidhyatihanimanyatayaþ tavargàntànàm . tapitipivapi÷apicupilupilipisvapyàpikùipisçpitçpidçpiyabhirabhilabhiyamiraminamigamayaþ pavargàntànàm . ru÷iri÷idi÷ivi÷ili÷ispç÷idç÷ikru÷imç÷idaü÷itviùikçùi÷liùiviùipiùituùiduùidviùighasivasidahidihivahiduhinahiruhilihimihayaþ ca uùmàntànàm . vasiþ prasàraõã . (P_7,2.13) KA_III,286.4-7 Ro_V,115.4-7 ## . kç¤aþ asuñaþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . sa¤caskariva , sa¤caskarima . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . guõe kçte raparatve ca anugantatvàt iñpratiùedhaþ na bhaviùyati . evam api upade÷àdhikàràt pràpnoti . tasmàt asuñaþ iti vaktavyam . (P_7,2.14) KA_III,286.9-10 Ro_V,115-116 ÷vigrahaõam kimartham na prasàraõe kçte prasàraõapårvatve ca ugantàt iti eva siddham . ataþ uttaram pañhati . #<÷vigrahaõam idantatvàt upade÷asya># . ÷vigrahaõam kriyate idantatvàt upade÷asya . upade÷aþ ugantàt iti ucyate ÷vayatiþ ca upade÷aþ idantaþ . (P_7,2.15) KA_III,286.15-18 Ro_V,117 ## . yasya vibhàùà avideþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . viditaþ , viditavàn iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yadupàdheþ vibhàùà tadupàdheþ pratiùedhaþ . ÷àbvikaraõasya vibhàùà lugvikaraõaþ ca ayam . (P_7,2.16-17) KA_III,286.20-287.4 Ro_V,117.8-118.2 kimarthaþ yogavibhàgaþ na àditaþ vibhàùà bhàvàdikarmaõoþ iti eva ucyate . kena idànãm kartari pratiùedhaþ bhaviùyati . yasya vibhàùà iti anena . evam tarhi siddhe sati yat yogavibhàgam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ yadupàdheþ vibhàùà tadupàdheþ pratiùedhaþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . yasya vibhàùà avideþ iti uktam tat na vaktavyam bhavati . (P_7,2.18) KA_III,287.7-13 Ro_V,118.5-119.12 ## . kùubdham manthàbhidhàne iti vaktavyam . kùubhitam manthena iti eva anyatra . kùubdha . svànta . ## . svàntam mano'bhidhàne iti vaktavyam . svanitam manasà iti eva anyatra . svànta . dhvànta .#<[># ## .#<]># dhvàntam tamo'bhidhàne iti vaktavyam . dhvanitam tamasà iti eva anyatra . [R lagna . ## . lagnam saktàbhidhàne iti vaktavyam . lagitam saktena iti eva anyatra . lagna . mliùña . ## . mliùñam avispaùñàbhidhàne iti vaktavyam . mlecchitam vispaùñena iti eva anyatra . mliùñà . viribdha . ##viribdham svaràbhidhàne iti vaktavyam . virebhitam svareõa iti eva anyatra . viribdha . phàõña . ## . phàõñam anàyàsàbhidhàne iti vaktavyam . phaõitam eva anyatra . phàõña . bàóha . ## . bàóham bç÷àbhidhàne iti vaktavyam . bàhitam eva anyatra . ] (P_7,2.19) KA_III,287.15 Ro_V,119.14 kim idam vaiyàtye iti . viyàtabhàvaþ vaiyàtyam . (P_7,2.20) KA_III,287.17-288.5 Ro_V,119.16-120.10 dçóhanipàtanam kimartham na dçheþ na iñ bhavati iti eva ucyeta . ## . dçóhanipàtanam kriyate nakàrahakàralopàrtham . nakàrahakàralopaþ yathà syàt . parasya ca óhatvàrtham . parasya ca óhatvam yathà syàt . ## . anióvacane hi rabhàvasya aprasiddhiþ . draóhãyàn . kim kàraõam . alaghutvàt . ## . nalopaþ ca vaktavyaþ . iha ca paridraóhayya gataþ lyapi laghupårvasya iti ayàde÷aþ na syàt . iha ca pàridçóhã kanyà iti guråpottamalakùaõaþ ùyaï prasajyeta . (P_7,2.21) KA_III,288.7-13 Ro_V,120.12-113.5 parivçóhaþ iti kimartham nipàtyate na paripårvàt vçheþ na iñ bhavati iti eva ucyeta . ## . kim . nakàrahakàralopàrtham parasya ca óhatvàrtham anióvacane hi rabhàvàprasiddhiþ alaghutvàt nalopavacanam ca iti eva . parivraóhãyàn iti raþ çtaþ halàdeþ laghoþ iti rabhàvaþ na syàt . iha ca parivraóhayya gataþ iti lyapi laghupårvasya iti ayàde÷aþ na syàt . iha ca pàrivçóhã kanyà iti guråpottamalakùaõaþ ùyaï prasajyeta . (P_7,2.23) KA_III,288.15-19 Ro_V,121.7-11 kimartham avi÷abdane iti ucyate na vi÷abdane curàdiõicà bhavitavyam . evam tarhi siddhe sati yat ayam avi÷abdane iti àha tat j¤àpayati àcàryaþ vi÷abdane ghuùeþ vibhàùà õic bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . mahãpàlavacaþ ÷rutvà jughuùuþ puùyamàõavàþ . eùaþ prayogaþ upapannaþ bhavati . (P_7,2.26) KA_III,288.21-289.17 Ro_V,122.2-123.10 kim idam adhyayanàbhidhàyikàyàm niùñhàyàm nipàtanam kriyate àhosvit adhyayane cet vçtiþ vartate iti . kim ca ataþ . yadi adhyayanàbhidhàyikàyàm niùñhàyàm nipàtanam kriyate siddham vçttaþ guõaþ vçttam pàràyaõam vçttam guõasya vçttam pàràyaõasya iti na sidhyati . atha vij¤àyate adhyayane cet vçtiþ vartate iti na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . adhyayane cet vçtiþ vartate iti api vai vij¤àyamàne na sidhyati . kim kàraõam . vçtiþ ayam akarmakaþ . akarmakàþ ca api õyantàþ sakarmakàþ bhavanti . akarmkaþ ca atra vçtiþ . katham punaþ j¤àyate akarmakaþ atra vçtiþ iti . akarmakàõàm bhàve ktaþ bhavati iti evam atra bhàve ktaþ bhavati . tatra uditaþ ktvi vibhàùà yasya vibhàùà iti iñpratiùedhaþ bhaviùyati . atha õigrahaõam kimartham . ## . vçttanipàtane õigrahaõam kriyate aõyantasya avadhàraõam mà bhåt iti . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . õyadhikàt vçteþ iñpratiùedhaþ vidheyaþ . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ astu iti apårvaþ eva vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . kutaþ nu khalu etat adhikàrthe àrambhe sati õyadhikasya bhaviùyati na punaþ sanadhikasya và syàt yaïadhikasya và iti . tasmàt õigrahaõam kartavyam . atha kimartham nipàtanam kriyate . ## . nipàtanam kriyate õilpàrtham ióguõapratiùedhàrtham ca . (P_7,2.27) KA_III,289.19-290.5 Ro_V,124.2-12 dànta÷àntayoþ kim nipàtyate . ## . kim ca . õilopeñpratiùedhau ca . upadhàdãrghatvam anipàtyam . vçddhyà siddham . na sidhyati . mitàm hrasvaþ iti hrasvatvena bhavitavyam . evam tarhi anunàsikasya kvijhaloþ kïiti iti evam atra dãrghatvam bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . õicà vyavahitatvàt . õilope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ dãrghavidhim prati na sthànivat iti . atha spaùñacchannayoþ kim nipàtyate . ## . kim ca . õilopeñpratiùedhau (P_7,2.28) KA_III,290.7-14 Ro_V,124.14-22 ## . ghuùisvanoþ vàvacanam iñpratiùedhàt bhavati vipratiùedhena . ghuùeþ iñpratiùedhasya avakà÷aþ asampårvàt avi÷abdanam . ghuùñà rajjuþ , ghuùñaþ màrgaþ . vàvacanasya avakà÷aþ sampårvàt vi÷abdanam . saïghuùñam vàkyam , saïghuùitam vàkyam . sampårvàt avi÷abdane ubhayam pràpnoti . saïghuùñà rajjuþ , saïghuùità rajjuþ . vàvacanam bhavati vipratiùedhena . svanaþ iñpratiùedhasya avakà÷aþ anàïpårvàt mano'bhidhànam . svàntam manaþ . vàvacanasya avakà÷aþ aïpårvàt amano'bhidhànam . àsvàntaþ devadattaþ , àsvanitaþ devadattaþ . àïpårvàt mano'bhidhàne ubhayam pràpnoti . àsvàntam manaþ . àsvanitam manaþ . vàvacanam bhavati vipratiùedhena . (P_7,2.29) KA_III,290.16-19 Ro_V,125.2-6 hçùeþ lomake÷akartçkasya iti vaktavyam . hçùñàni lomàni , hçùitàni lomàni , hçùñam lomabhiþ , hçùitam lomabhiþ , hçùñàþ ke÷àþ , hçùitàþ ke÷àþ , hçùñam ke÷aiþ , hçùitam ke÷aiþ . vismitapratãghàtayoþ iti vaktavyam . hçùñaþ devadattaþ , hçùitaþ devadattaþ , hçùñàþ dantàþ , hçùitàþ dantàþ . (P_7,2.30) KA_III,290.21-22 Ro_V,125.8-9 apacitaþ iti kim nipàtyate . càyaþ cibhàvaþ nipàtyate . apacitaþ . ktini nityam iti vaktavyam . apacitiþ . (P_7,2.35) KA_III,291.2-17 Ro_V,125.11-126.13 àrdhadhàtukagrahaõam kimartham . yathà valàdigrahaõam àrdhadhàtukavi÷eùaõam vij¤àyeta . valàdeþ àrdhadhàtukasya iti . atha akriyamàõe àrdhadhàtukagrahaõe kasya valàdigrahaõam vi÷eùaõam syàt . aïgasya iti vartate . aïgavi÷eùaõam . tatra kaþ doùaþ . aïgasya valàdeþ àditaþ iñ prasajyeta àóàóvat . tat yathà àóàñau aïgasya àditaþ bhavataþ tadvat . kriyamàõe api àrdhadhàtukagrahaõe aniùñam ÷akyam vij¤àtum . valàdeþ àrdhadhàtukasya yat aïgam iti . akriyamàõe ca iùñam . aïgasya yaþ valàdiþ iti . kim ca aïgasya valàdiþ . nimittam . yasmin aïgam iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . yàvatà kriyamàõe ca aniùñam vij¤àyate akriyamàõe ca iùñam tatra akriyamàõe eva iùñam vij¤àsyàmaþ . idam tarhi prayojanam . iha mà bhåt . àste, ÷ete . etat api na asti prayojanam . rudàdibhyaþ sàrvadhàtuke iti etanniyamàrtham bhaviùyati . rudàdibhyaþ eva sàrvadhàtukaþ iñ bhavati na anyebhyaþ iti . evam api vçkùatvam , vçkùatà atra pràpnoti . evam tarhi vihitavi÷eùaõam dhàtugrahaõam . dhàtoþ yaþ vihitaþ . nanu dhàtoþ eva ayam vihitaþ . na ca ayam dhàtoþ iti evam vihitaþ . kva punaþ dhàtugrahaõam prakçtam . çtaþ it dhàtoþ iti . tat vai ùaùñhãnirdiùñam pa¤camãnirdiùñena ca iha vihitaþ ÷akyate vi÷eùayitum . atha idànãm ùaùñhãnirdiùñena ca api vihitaþ ÷akyate vi÷eùayitum ÷akyam àrdhadhàtukagrahaõam akartum iti . (P_7,2.36) KA_III,292.2-293.9 Ro_V,127.2-130.4 ## . snukramoþ anàtmanepadanimitte cet kçti upasaïkhyànam kartavyam . prasnavità , prasnavitum , prasnavitavyam , prakramità , prakramitum , prakramitavyam . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . avi÷eùeõa snukramoþ ióàgamam uktvà àtmanepadapare na iti vakùyàmi . #<àtmanepadaparapratiùedhe tatparaparasãyuóekàde÷eùu pratiùedhaþ># . àtmanepadaparapratiùedhe ca tatparaparasãyuóekàde÷eùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . tatparapare tàvat : prasusnåùiùyate , pracikraüsiùyate . sãyuñi : prasnoùãùta , prakraüsãùña . ekàde÷e . prasnoùyante , prakraüsyante . ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na pràpnoti . antàdivadbhàvena vyapavargaþ . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . evam tarhi ekàde÷aþ pårvavidhim prati sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyapavargaþ . tatparaparasãyuñoþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . siddham etat . katham . snoþ àtmanepadena samànapadasthasya na iñ bhavati iti vaktavyam . yadi snoþ àtmanepadena samànapadasthasya iñ na bhavati iti ucyate prasnavità iva àcarati prasnavitrãyate atra na pràpnoti . bahiraïgalakùaõam atra àtmanepadam . ## . kramoþ ca àtmanepadena samànapadasthasya iñ na bhavati iti vaktavyam . atha kimartham krameþ pçthaggrahaõam kriyate na snukramibhyàm iti eva ucyeta . kartari ca àtmanepadaviùayàt kçti na iti vakùyatgi tat krameþ eva syàt snoþ mà bhåt . vyatiprasnavitàrau , vyatiprasnativàraþ . ## . kartari ca àtmanepadaviùayàt kçti pratiùedhaþ vaktavyaþ . prakrantà , upakrantà . tat tarhi idam bahu vaktavyam . snoþ àtmanepadena samànapadasthasya iñ na bhavati iti vaktavyam . krameþ ca iti vaktavyam . kartari ca àtmanepadaviùayàt kçti iti vaktavyam . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam snukramoþ anàtmanepadanimitte cet kçti upasaïkhyànam iti . na eùaþ doùaþ . snukramã eva àtmanepadanimittatvena vi÷eùayiùyàmaþ . na cet snukramã àtmanepadasya nimitte iti . katham punaþ dhàtuþ nàma àtmanepadasya nimittam syàt . dhàtuþ eva nimittam . àha hi bhagavàn anudàttaïitaþ àtmanepadam ÷eùàt kartari parasmaipadam iti . yatra tarhi dhàtuþ na à÷rãyate bhàvakarmaõoþ iti . atra api dhàtuþ eva à÷rãyate . bhàvakarmavçttàt dhàtoþ iti . katham prakramitavyam . sati àtmanepade nimitta÷abdaþ vartate . katham prakrantà , upakrantà . tasmàt asati api . katham prakramitavyam . tasmàt sati eva . katham prakrantà , upakrantà . vaktavyam eva etat kartari ca àtmanepadaviùayàt kçti iti . atha và kçti iti vartate . (P_7,2.37) KA_III,293.11-294.26 Ro_V,131.5-135.9 ## . graheþ dãrghatve iógrahaõam kartavyam . iñaþ dãrghaþ iti vaktavyam . na vaktavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iti . evam api kartavyam eva . ## . akriyamàõe hi iógrahaõe asampratyayaþ syàt . kim kàraõam . ùaùñhyabhàvàt . ùaùñhãnirdiùñasya àde÷àþ ucyante na ca atra ùaùñhãm pa÷yàmaþ . kriyamàõe ca api iógrahaõe . ## . ciïvaditaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . gràhiùyate . ## . yaïlope ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . jarãgçhità , jarãgçhitum , jarãgçhitavyam . yadi punaþ iñ dãrghaþ àgamàntaram vij¤àyeta . ## . iñ dãrghaþ iti cet vipratiùiddham bhavati . yadi iñ na dãrghaþ . atha dãrghaþ na iñ . iñ dãrghaþ ca iti vipratiùiddham . ## . pratiùiddhasya ca punarvidhàne dãrghatvasya abhàvaþ . vuvårùate , vivariùate , vavarãùate . atra api iñ dãrghaþ iti anuvartiùyate . yat tarhi vide÷astham pratiùidhya punarvidhànam tat na sidhyati . jévra÷cyoþ ktvi . ÷ryukaþ kiti iti anena pratiùiddhe dãrghatvam na pràpnoti . jaritvà , jarãtvà . ãñaþ vidhiþ iñaþ pratiùedhaþ . yathàpràptaþ iñ dãrghaþ bhaviùyati . yadi tarhi iñaþ grahaõe ãñaþ grahaõam na bhavati jarãtvà na ktvà señ iti kittvapratiùedhaþ na pràpnoti . iha ca agrhãt iti iñaþ ãñi iti sijlopaþ na pràpnoti . iha ca agrahãt na iñi iti vçddhipratiùedhaþ na pràpnoti . mà bhåt evam . hmyantànàm iti evam bhaviùyati . atra api na iñ iti eva anuvartate . tat ca ava÷yam iógrahaõam anuvartyam adhàkùãt iti evamartham . tathà agrahãdhvam , agrahãóhvam vibhàùà iñaþ iti mårdhanyaþ na pràpnoti . tasmàt na evam ÷akyam vaktum iñaþ grahaõe ãñaþ grahaõam na bhavati iti . bhavati cet pratiùiddhasya ca punarvidhàne dãrghàbhàvaþ iti eva . tasmàt a÷akyaþ iñ dãrghaþ àgamàntaram vij¤àtum . na cet vij¤àyate iñaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . àrdhadhàtukasya iti vartate . grahaþ parasya àrdhadhàtukasya dãrghatvam vakùyàmi . iha api tarhi pràpnoti . grahaõam , grahaõãyam . valàdeþ iti vartate . evam api grahãtà , grahãtum atra na pràpnoti . bhåtapårvagatyà bhaviùyati . evam api gràhakaþ atra pràpnoti . kim ca iñpratãghàtena khalu api dãrghatvam ucyamànam iñam bàdhate . tasmàt iñaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . àrdhadhàtukasya iñ valàdeþ iti . nanu ca uktam evam api kartavyam eva agrahaõe hi asampratyayaþ ùaùñhyanirde÷àt iti . na eùaþ doùaþ . grhaþ iti eùà pa¤camã iñ iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . evam ca kçtvà saþ api adoùaþ bhavati yat uktam ciõvadiñaþ pratiùedhaþ iti . katham . prakçtasya iñaþ idam dãrghatvam na ca ciõvadiñ prakçtaþ . yaïlope katham . yaïlope ca uktam iñi sarvatra . kva sarvatra . yadi eva prakçtasya iñaþ dãrghatvam atha api iñ dãrghaþ àgamàntaram vij¤àyeta . ## . kim uktam . tadantadvirvacanàt iti . (P_7,2.44) KA_III,295.2-296.6 Ro_V,136.2-139.5 atha và iti vartamàne punaþ vàvacanam kimartham . ## . punaþ vàvacanam kriyate liïsicoþ nivçttyartham . atha kimartham såtisåyatyoþ pçthaggrahaõam kriyate . suvateþ mà bhåt . atha kimartham dhå¤aþ sànubandhakasya grahaõam kriyate . dhuvateþ mà bhåt iti . kim punaþ iyam pràpte vibhàùà àhosvit apràpte . katham ca pràpte katham và apràpte . yadi svaratiþ udàttaþ tataþ pràpte . atha anudàttaþ tataþ apràpte . ## . svaratiþ udàttaþ pañhyate . kimartham tarhi vàvacanam . ## . vàvacanam kriyate nivçttyartham . ## . anudàtte hi sati kiti vibhàùà prasajyeta . svçtvà . pratiùidhya punaþ vidhànàt . pratiùidhya kila ayam punaþ vidhãyate . saþ yathà eva ekàjlakùaõam pratiùedham bàdhate evam ÷ryukaþ kiti iti etam api bàdheta . yadi tarhi udàttaþ svaratiþ pañhiùyati vipratiùedham svarateþ veñtvàt çtaþ sye vipratiùedhena iti saþ vipratiùedhaþ na upapadyate . kim kàraõam . saþ vidhiþ ayam pratiùedhaþ vidhipratiùedhayoþ ca ayuktaþ vipratiùedhaþ . saþ api vidhiþ na mçdånàm iva kàrpàsànàm kçtaþ pratiùedhaviùaye àrabhyate . saþ yathà eva ekàjlakùaõam pratiùedham bàdhate evam imam api bàdhiùyate . atha và yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati na ca apràpte valàdilakùaõe iyam vibhàùà àrabhyate syalakùaõe punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và madhye apavàdàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti evam iyam vibhàùà valàdilakùaõam iñam bàdhiùyate syalakùaõam na bàdhiùyate . atha và punaþ astu anudàttaþ . nanu ca uktam anudàtte hi kiti vàprasaïgaþ pratiùidhya punaþ vidhànàt iti . na eùaþ doùaþ . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati na ca apràpte ekàjlakùaõe pratiùedhe iyam vibhàùà àrabhyate ÷ryukaþ kiti iti etasmin punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và ÷ryukaþ kiti iti eùaþ yogaþ udàttàrthaþ ca yebhyaþ ca anudàttebhyaþ iñ pràpyate tadbàdhanàrthaþ ca . atha và ÷ryukaþ kiti iti iha anuvartiùyate . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati na iyam vibhàùà uglakùaõasya pratiùedhasya viùaye bhavati iti yat ayam sanãvantardhabhrasjadambhu÷risvçyårõubharaj¤apisanàm iti svçgrahaõam karoti . (P_7,2.47) KA_III,296.8-13 Ro_V,139.7-12 iñ iti vartamàne punaþ iógrahaõam kimartham . ## . nityaþ ayam àrambhaþ . na etat asti prayojanam . siddhà atra vibhaùà pårveõa eva tatra àrambhasàmarthyàt nityaþ vidhiþ bhaviùyati . na atra pårveõa vibhàùà pràpnoti . kim kàraõam . yasya vibhàùà iti pratiùedhàt . tatra àrambhasàmarthyàt vibhaùà labhyeta punaþ iógrahaõàt iñ eva bhavati . (P_7,2.48) KA_III,296.15-17 Ro_V,140.1-3 ## . iùeþ takàre ÷yanpratyayàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . iha mà bhåt . preùità , preùitum , preùitavyam . (P_7,2.52) KA_III,296.19-21 Ro_V,140.5-7 iñ iti vartamàne punaþ iógrahaõam kimartham . ## . iñ iti vartamàne punaþ iógrahaõam kriyate nityàrtham . nityàrthaþ ayam àrambhaþ . (P_7,2.58) KA_III,297.2-12 Ro_V,140.9-141.2 ## . gameþ iñ parasmaipadeùu cet kçti upasaïkhyànam kartavyam . jigamiùità , jigamiùitum , jigamiùitavyam . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . avi÷eùeõa gameþ ióàgamam uktvà àtmanepadapare na iti vakùyàmi . #<àtmanepadaparapratiùedhe uktam># . kim uktam . àtmanepadaparapratiùedhe tatparaparasãyuóekàde÷eùu pratiùedhaþ iti . iha api àtmanepadaparapratiùedhe tatparaparasãyuóekàde÷eùu pratiùedhaþ vaktavyaþ . taparapare tàvat . saïjigaüsiùyate . sãyuñi . saïgaüsãùña . ekàde÷e . saïgaüsyante . ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na pràpnoti . ## . siddham etat . katham . gameþ àtmanepadena samànapadastheõa na bhavati iti vaktavyam . (P_7,2.59) KA_III,297.14-298.12 Ro_V,141.3-142.9 ## . kim . kçti upasaïkhyànam kartavyam : vivçtsità vivçtsitum , vivçtsitavyam . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . avi÷eùeõa vçtàdibhyaþ iñpratiùedham uktvà àtmanepadaparaþ iñ bhavati iti vakùyàmi . #<àtmanepadapare ióvacane tatparaparasãyuóekàde÷eùu ióvacanam># . àtmanepadapare ióvacane tatparaparasãyuóekàde÷eùu iñ vaktavyaþ . taparapare tàvat . vivartiùiùyate . sãyuñi . vartiùãùña . ekàde÷e . vartiùyante , vardhiùyante . ## . siddham etat . katham . vçtàdãnàm àtmanepadena samànapdasthasya iñ bhavati iti vaktavyam . ## . caturgrahaõam ca anarthakam . sarvebhyaþ hi vçtàdibhyaþ pratiùedhaþ iùyate . tàsigrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . ## . nivçttam sakàràdau iti . tàsgrahaõe ca idànãm akriyamàõe këpigrahaõena api na arthaþ eùaþ api hi vçtàdiþ pa¤camaþ . bhavet këpigrahaõam na kartavyam tàsgrahaõam tu kartavyam . yat hi tat sakàràdau iti na tat ÷akyam nivartayitum tçci api hi prasajyeta . vartità , vardhità . tàsgrahaõe ca idànãm kriyamàõe këpigrahaõam api kartavyam anyebhyaþ api vçtàdibhyaþ tàsau mà bhåt iti . bhavet tàsgrahaõam kartavyam këpigrahaõam tu na eva kartavyam . anyebhyaþ api vçtàdibhyaþ tàsau kasmàt na bhavati . parasmaipadeùu iti vartate këpeþ eva ca tàsparasmaipadaparaþ na anyebhyaþ vçtàdibhyaþ . yadi evam tàsgrahaõena api na arthaþ . tçci kasmàt na bhavati . parasmaipadeùu iti vartate . (P_7,2.62) KA_III,298.14-299.4 Ro_V,143.2-144.5 ## . tàsau atvatpratiùedhe ghaseþ pratiùedhaþ pràpnoti . jaghasitha . kim kàraõam . akàravattvàt . saþ api hi akàravàn . ## . siddham etat . katham . halàdigrahaõam kartavyam . tat ca ava÷yam kartavyam . añhya÷ã prayojayataþ . àthya÷ã tàvat na prayojayataþ . kim kàraõam . tàsau aniñaþ iti ucyate señau ca imau tàsau . a¤jva÷å tarhi prayojayataþ . a¤jva÷å ca api na prayojayataþ . kim kàraõam . tàsau nityàniñaþ iti ucyate vibhàùiteñau ca etau . adiþ tarhi prayojayati . àditha . kriyamàõe api vai halàdigrahaõe atra pràpnoti . jaghasitha . eùaþ api halàdiþ . ## . tàsau aniñaþ iti ucyate na ca ghasiþ tàsau asti . nanu ca yaþ tàsau na asti aniñ api asau tàsau bhavati . na evam vij¤àyate yaþ tàsau aniñ iti . katham tarhi . yaþ tàsau asti aniñ ca iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . saptamyarthe api vai vatiþ bhavati . tat yathà . mathuràyàm iva mathuràvat . pàñaliputre iva pàñaliputravat . evam tàsau iva tàsvat . (P_7,2.63) KA_III,299.6-19 Ro_V,145.2-146.3 kimartham idam ucyate na acaþ tàsvat thali aniñaþ nityam iti eva siddham . evam tarhi niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . çtaþ eva bhàradvàjasya na anyataþ bhàradvàjasya iti . kva mà bhåt . yayitha , vavitha iti . #<çtaþ bhàradvàjasya iti niyamànupapattiþ apràptatvàt pratiùedhasya># . çtaþ bhàradvàjasya iti niyamànupapattiþ . kim kàraõam . apràptatvàt pratiùedhasya . guõe kçte raparatve ca anajantatvàt pratiùedhaþ na pràpnoti . asati niyame kaþ doùaþ . ## . tatra pacàdibhyaþ iñ vaktavyaþ . pecitha , ÷ekitha iti . yadiþ punaþ ayam bhàradvàjaþ purastàt apakçùyeta . acaþ tàsvat thali aniñaþ nityam bhàradvàjasya . upade÷e atvataþ bhàradvàjasya . tataþ çtaþ . bhàradvàjasya iti nivçttam . sidhyate evam ayam tu bhàradvàjaþ svasmàt matàt pracyàvitaþ bhavati . evam tarhi ## . yogavibhàgaþ kariùyate . acaþ tàsvat thali aniñaþ nityam upade÷e . tataþ atvataþ . atvataþ ca upade÷e iti . (P_7,2.64) KA_III,299.21-22 Ro_V,146.5-7 vçgrahaõam kimartham na kçsçbhçvçstudru÷rusruvaþ liñi iti eva siddham . evam tarhi niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . nigamaþ eva yathà syàt . kva mà bhåt . vavaritha . (P_7,2.67.1) KA_III,300.2-16 Ro_V,147 kimartham idam ucyate . ## . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . vasau ekàjàt ghasàm eva . kva mà bhåt . bibhidvàn . kim ucyate niyamàrtham iti na punaþ vidhyarthaþ api syàt . pratiùedhaþ api hi atra pràpnoti na iñ va÷i kçti iti . kçt ca eva hi ayam va÷àdiþ ca . evam tarhi kçsçbhçvçstudru÷rusruvaþ liñi iti etasmàt niyamàt atra iñ bhaviùyati . na atra tena paripràpaõam pràpnoti . kim kàraõam . prakçtilakùaõasya pratiùedhasya saþ pratyàrambhaþ pratyayalakùaõaþ ca ayam pratiùedhaþ . ubhayoþ saþ pratyàrambhaþ . katham j¤àyate . vçïvç¤oþ grahaõàt . katham kçtvà j¤àpakam . imau vçïvç¤au udàttau tayoþ prakçtilakùaõaþ pratiùedhaþ na pràpnoti . pa÷yati tu àcàryaþ ubhayoþ saþ pratyàrambhaþ iti tataþ vçïvç¤oþ grahaõam karoti . na khalu api kaþ cit ubhayavàn pratiùedhaþ prakçtilakùaõaþ pratyayalakùaõaþ ca . tulyajàtãye asati yathà eva prakçtilakùaõasaya niyàmakaþ bhavati evam pratyayalakùaõasya api niyàmakaþ bhaviùyati . atha yàvatà vasau ekàjbhyaþ iñà bhavitavyam kaþ nu atra vi÷eùaþ niyamàrthe và sati vidhyarthe và . na khalu kaþ cit vi÷eùaþ . àhopuruùikàmàtram tu bhavàn àha vidhyartham iti . vayam tu bråmaþ niyamàrtham iti . (P_7,2.67.2) KA_III,300.17-27 Ro_V,148-149 atha ekàjgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . bibhidvàn , cicchidvàn iti . kriyamàõe api và ekàjgrahaõe atra pràpnoti . eùaþ api hi ekàc . evam tarhi kçte dvirvacane yaþ ekàc . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . ekàjgrahaõasàmarthyàt . na hi kaþ cit akçte cirvacane enakàc asti yadartham ekàjgrahaõam kriyate . nanu ca ayam asti jàgartiþ . gàgçvàüsaþ anu gman . yat tarhi àkàragrahaõam karoti na hi kaþ cit akçte dvirvacane àkàràntaþ anekàc asti . nanu ca ayam asti daridràtiþ . na daridràteþ iñà bhavitavyam . kim kàraõam . uktam etat daridràteþ àrdhadhàtuke lopaþ siddhaþ ca pratyayavidhau iti . yaþ ca idànãm pratyayavidhau siddhaþ siddhaþ asau ióvidhau . evam api bhåtapårvagatiþ vij¤àyeta . àkàràntaþ yaþ bhåtapårvaþ iti . ekàjgrahaõam eva tarhi j¤àpakam . nanu ca uktam jàgartyartham etat syàt . na ekam udàharaõam ekàjgrahaõam prayojayati . yadi etàvat prayojanam syàt jàgarteþ na iti eva bhråyàt . (P_7,2.67.3) KA_III,301.1-11 Ro_V, 150-151 atha ghasigrahaõam kimartha na ekàc iti eva siddham . ## . ghasigrahaõam kriyate lope kçte anackatvàt iñ na pràpnoti . idam iha sampradhàryam . iñ kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ióàgamaþ . nityaþ lopaþ . kçte api iñi pràpnoti akçte api . iñ api nityaþ . kçte api lope pràpnoti akçte api . anityaþ iñ na hi kçte lope pràpnoti . kim kàraõam . anackatvàt . evam tarhi dvirvacane kçte abhyàse yaþ akàraþ tadà÷rayaþ iñ bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . dvitvàt lopasya paratvàt . dvirvacanam kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt lopaþ . lope kçte anackatvàt dvirvacanam na pràpnoti . ghasigrahaõe punaþ kriyamàõe na doùaþ bhavati . katham . vacanàt iñ bhaviùyati . iñi kçte dvirvacanam kriyatàm lopaþ iti yadi api paratvàt lopaþ sthànivadbhàvàt dvirvacanam bhaviùyati . (P_7,2.68) KA_III,301.13-14 Ro_V,151.5-6 dç÷eþ ca iti vaktavyam . dadç÷vàn , dadç÷ivàn . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . dç÷eþ iti vartate . (P_7,2.70) KA_III,301,16-20 Ro_V,151.8-12 ## . svaratilakùaõàt vàvacanàt çtaþ sye iti etat bhavati vipratiùedhena . svaratilakùaõasya vàvacanasya avakà÷aþ . svartà , svarità . çtaþ sye iti asya avakà÷aþ . kariùyate , hariùyate . iha ubhayam pràpnoti . svariùyati , asvariùyat . çtaþ sye iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_7,2.73) KA_III,301.21-302.10 Ro_V,151.14-152.10 kim udàharaõam . ayaüsãt , vyaraüsãt , anaüsãt , ayàsãt , avàsãt . na etat asti . na asti atra vi÷eùaþ sati và iñi asati và . idam tarhi . ayaüsiùñàm , ayaüsiùuþ , vyaraüsiùñàm , vyaraüsiùuþ , anaüsiùñàm , anaüsiùuþ , ayàsiùñàm , ayàsiùuþ , avàsiùñàm , avàsiùuþ . idam ca api udàharaõam . ayaüsãt , vyaraüsãt , anaüsãt , ayàsãt , avàsãt . nanu ca uktam na asti atra vi÷eùaþ sati và iñi asati và iti . ayam asti vi÷eùaþ . yadi atra iñ na syàt vçddhiþ prasajyeta . iñi punaþ sati na iñi iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . mà bhåt evam hmyantànàm iti evam bhaviùyati . atra api na iñi iti anuvartate . tat ca ava÷yam iógrahaõam anuvartyam adhàkùãt iti evamartham . àkàràntàþ ca api padapårvàþ ekavacane udàharaõam . mà hi yàsãt . yadi atra iñ na syàt anudàttasya ãñaþ ÷ravaõam prasajyeta . iñi punaþ sati uktam etat arthavat tu sicaþ citkaraõasàmarthyàt hi iñaþ udàttatvam iti tatra ekàde÷aþ udàttena udàttaþ iti udàttatvam siddham bhavati . (P_7,2.77-78) KA_III,302.13-18 Ro_V,152.13-153.4 kimarthaþ yogavibhàgaþ na i÷ãóajanàm sdhve iti eva ucyeta . ã÷aþ dhve mà bhåt iti . iùyate eva : ã÷idhve iti . ãóajanoþ tarhi se mà bhåt iti . iùyate eva . ãóiùe , janiùe iti . ã÷aþ tarhi sve mà bhåt iti . iùyate eva . ã÷iùva iti . se tarhi yaþ sva÷abdaþ tatra yathà syàt kriyàsamabhihàre yaþ sva÷abdaþ tatra mà bhåt iti . atra api iùyate . saþ bhavàn ã÷iùva iti eva ayam ãùñe iti . àtaþ ca iùyate evam hi àha siddham tu loõmadhyamapuruùaikavacanasya kriyàsamabhihàre dvirvacanàt iti . (P_7,2.80) KA_III,302.20-303.2 Ro_V,154.1-6 kim sàrvadhàtukagrahaõam anuvartate utàho na . kim ca arthaþ anuvçttyà . bàóham arthaþ yadi akàràt paraþ yà÷abdaþ àrdhadhàtukam asti . nanu ca ayam asti . cikãrùyàt , jihãrùyàt . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . kim tarhi asmin yoge udàharaõam . pacet , yajet . atra api ataþ dãrghaþ ya¤i iti dãrghatvam pràpnoti . saþ yathà eva ayàde÷aþ dãrghatvam bàdhate evam lopam api bàdheta . tasmàt sàrvadhàtukagrahaõam anuvartyam . (P_7,2.82) KA_III,303.4-23 Ro_V,155.2-156.15 ## . muki sati svare doùaþ bhavati . pacamànaþ , yajamànaþ . mukà vyavahitatvàt anudàttatvam na pràpnoti . nanu ca ayam muk adupade÷abhaktaþ adupade÷agrahaõena gràhiùyate . na sidhyati . aïgasya muk ucyate vikaraõàntam ca aïgam saþ ayam saïghàtabhaktaþ a÷akyaþ adupade÷agrahaõena grahãtum . evam tarhi abhaktaþ kariùyate . ## . kim . svare doùaþ bhavati . pacamànaþ , yajamànaþ . mukà vyavahitatvàt anudàttatvam na pràpnoti . evam tarhi paràdiþ kariùyate . ## . yadi paràdiþ kriyate ataþ dãrghaþ ya¤i iti dãrghatvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . tiïi iti evam tat . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam muki svare doùaþ iti . parihçtam etat adupade÷abhaktaþ adupade÷agrahaõena gràhiùyate . nanu ca uktam aïgasya muk ucyate vikaraõàntam ca aïgam saþ ayam saïghàtabhaktaþ a÷akyaþ adupade÷agrahaõena grahãtum iti . atha ayam adbhaktaþ syàt gçhyeta adupade÷agrahaõena . bàóham gçhyeta . adbhaktaþ tarhi bhaviùyati . tat katham . ataþ yà iyaþ iti atra akàragrahaõam pa¤camãnirdiùñam aïgasya iti ca ùaùñhãnirdiùñam tatra a÷akyam vivibhaktitvàt ataþ iti pa¤camyà aïgam vi÷eùayitum . tat prakçtam iha anuvartiùyate . evam api ùaùñhyabhàvàt na pràpnoti . ànaþ iti eùà saptamã ataþ iti pa¤camyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmin iti nirdiùñe pårvasya iti . (P_7,2.84) KA_III,304.2-15 Ro_V,157.2-159.3#< aùñanjanàdipathimathyàtveùu àntaratamyàt anunàsikaprasaïgaþ># . aùñanjanàdipathimathyàtveùu àntaratamyàt anunàsikaþ pràpnoti . aùñàbhiþ , aùñàbhyaþ , jàtaþ , jàtavàn , panthàþ , manthàþ . ## . siddham etat . katham . anaõtvàt . katham anaõtvam . aõsavarõàn gçhõàti iti ucyate na ca akàraþ aõ . ## . atha và ÷uddhoccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . na etau staþ parihàrau . yat tàvat ucyate anaõtvàt iti na bråmaþ aõsavarõàn gçhõàti iti . katham tarhi taparaþ tatkàlasya iti . yat api ucyate uccàraõasàmarthyàt và iti asti anyat uccàraõe prayojanam . kim . uttaràrtham . ràyaþ hali iti . evam tarhi na imau pçthakparihàrau . ekapariharaþ ayam . siddham anaõtvàt uccàraõasàmarthyàt và iti . iha tàvat aùñàbhiþ , aùñàbhyaþ iti anaõtvàt siddham . jàtaþ , jàtavàn , panthàþ , manthàþ uccàraõsàmarthyàt siddham . yadi evam pçthakparihàrayoþ api na doùaþ . yaþ yatra parihàraþ saþ tatra bhaviùyati . (P_7,2.86) KA_III,304.17-18 Ro_V,159.5-6 anàde÷agrahaõam ÷akyam akartum . katham hali iti anuvartate na ca àde÷aþ halàdiþ asti . tat etat anàde÷agrahaõam tiùñhatu tàvat sànnyàsikam . (P_7,2.89) KA_III,304-21 Ro_V,159.8-9 ajgrahaõam ÷akyam akartum . katham . avi÷eùeõa yatvam utsargaþ tasya halàdau àtvam apavàdaþ . (P_7,2.90) KA_III,305.2-3 Ro_V,160.2-3 ÷eùagrahaõam ÷akyam akartum . katham . avi÷eùeõa lopaþ utsargaþ tasya ajàdau yatvam apavàdaþ halàdau àtvam . (P_7,2.91) KA_III,305.5-13 Ro_V,160.5-162.2 parigrahaõam ÷akyam akartum . màntasya iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . anta÷abdasya ubhayàrthatvàt . katham . ayam anta÷abdaþ asti eva saha tena vartate . tat yathà . maryàdàntam devadattasya kùetram . saha maryàdayà iti gamyate . asti pràk tasmàt vartate . tat yathà . nadyantam devadattasya kùetram iti . pràk nadyàþ iti gamyate . tat yaþ saha tena vartate tasya idam grahaõam yathà vij¤àyeta . na etat asti prayojanam . sarvatra eva anta÷abdaþ saha tena vartate . atha katham nadyantam devadattasya kùetram iti . nadyàþ kùetratve sambhaþ na asti iti kçtvà pràk nadyàþ iti gamyate . avadhidyotanàrtham tarhi parigrahaõam kartavyam . màntasya iti iyati ucyamàne yatra eva mànte yuùmadasmadã tatra eva àde÷àþ syuþ . kva ca mànte yuùmadasmadã . yuùmàn àcaùñe , asmàn àcaùñe iti yuùmayateþ asmayateþ ca apratyayaþ . (P_7,2.98.1) KA_III,305.15-306.5 Ro_V,163-164 kimartham idam ucyate na tvamau ekavacane iti eva siddham . na sidhyati . kim kàraõam . ekavacanàbhàvàt . ekavacane iti ucyate na ca atra ekavacanam pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà aïgasya iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . evam tarhi idam iha sampradhàryam . luk kriyatàm àde÷au iti kim atra kartavyam . paratvàt àde÷au . nityaþ luk . kçtayoþ api àde÷ayoþ pràpnoti akçtayoþ api . antaraïgau àde÷au . evam tarhi siddhe sati yatpratyayottarapadayoþ tvamau ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ antaraïgàn api vidhãn bàdhitvà bahiraïgaþ luk bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . gomàn priyaþ asya gomatpriyaþ , yavamatpriyaþ gomàn iva àcarati gomatyate , yavamatyate antaraïgàn api numàdãn bahiraïgaþ luk bàdhate iti . na etat asti j¤àpakam . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . ye anye ekavacanàde÷àþ pràpnuvanti tadbàdhanàrtham etat syàt . tat yathà . tava putraþ tvatputraþ , mama putraþ matputraþ , tubhyam hitam tvaddhitam , mahyam hitam maddhitam iti . yat tarhi maparyantagrahaõam anuvartayati . yati atra anye ekavacanàde÷àþ syuþ mapartyantànuvçttiþ anarthikà syàt . (P_7,2.98.2) KA_III,306.6-307.16 Ro_V,165-167 ## . tricaturyuùmadasmadbrahaõeùu arthagrahaõam ÷abdavi÷eùaõam draùñavyam . tricaturoþ striyàm tisçcatasç . yadi api samàsaþ puüsi napuüsake và vartate tricaturau ca striyàm vartete bhavati eva tisçcatasçbhàvaþ . priyàþ tisraþ bràhmaõyaþ asya bràhmaõasya priyatisà , priyatisrau , priyatisraþ , priyacatasà , priyacatasrau , priyacatasraþ , priyàþ tisraþ bràhmaõyaþ asya bràhmaõakulasya priyatisç, priyatisçõã , priyatiséõi , priyacatasç , priyacatasçõã , priyacataséõi . yadà hi samàsaþ striyàm vartate tricaturau ca puüsi napuüsake và tadà ma bhåtàm iti . priyàþ trayaþ bràhmaõàþ asyàþ bràhmaõyàþ pryatriþ , priyatrã , priyatrayaþ , priyacatvàþ , priyacatvàrau , priyacatvàraþ . priyàõi trãõi bràhmaõakulàni asyàþ bràhmaõyàþ priyatriþ , priyatrã , priyatrayaþ , priyacatvàþ priyacatvàrau priyacatvàraþ . yuvàvau dvivacane . yadi api samàsaþ ekàrthaþ và bhavati bahvarthaþ và bhavati dvyarthe ca yuùmadasmadã bhavataþ eva yuvàvau . kim avi÷eùeõa . na iti àha . yåyavayau jasi tvàhau sau tubhyamahyau ïayi tavamamau ïasi iti etàn vidhãn varjayitvà . atikràntaþ yuvàm atitvam , atyaham , atikràntau yuvàm atiyuvàm , atyàvàm , atikràntau yuvàm atiyuvàm , atyàvàm , atikràntàn yuvàm atiyuvàn , atyàvàn , atiyuvayà , atyàvayà , atiyuvàbhyàm , atyàvàbhyàm , atiyuvàbhiþ atyàvàbhiþ , atitubhyam , atimahyam , atiyuvàbhyàm , atyàvàbhyàm , atiyuvabhyam , atyàvabhyam , atiyuvat , atyàvat , atiyuvàbhyàm atyàvàbhyam , atiyuvat , atyàvat , atitava , atimama, atiyuvayoþ , atyàvayoþ , atiyuvàkam , atyàvàkam , atiyuvayi , atyàvayi , atiyuvayoþ , atyàvayoþ , atiyuvàsu , atyàvàsu . tmau ekavacane . yadi api samàsaþ dvyarthaþ bhavati bahvarthaþ và ekàrthe ca yuùmadasmadã bhavataþ eva tvamau . kim avi÷eùeõa . na iti àha . tàn eva vidhãn varjayitvà . atikràntaþ tvàm atitvam , atyaham , atikràntau tvàm atitvàm , atimàm , atikràntau tvàm atitvàm , atimàm , atikràntàn tvàm atitvàn atimàn , atitvayà , atimayà , atitvàbhyàm , atimàbhyàm , atitvabhyam , atimabhyam , atitvat , atimat , atitvàbhyàm , atimàbhyàm , atitvabhyam , atimabhyam , atitvat , atimat , atimàbhyàm , atitvat , atimat , atitava , atimama , atitvayoþ atimayoþ , atitvàkam , atimàkam , atitvayi , atimayi , atitvayoþ , atimayoþ , atitvàsu , atimàsu . yadi evam yåyavayau jasi tvàhau sau tubhyamahyau ïayi tavamamau ïasi iti etebhyaþ vidhibhyaþ paratvàt tvamau ekavacane iti pràpnoti . sàvakàsàþ hi ete vidhayaþ idànãm bhavanti . kaþ avakà÷aþ . anekàrthe yuùmadasmadã . tvamau ekavacane iti asya avakà÷aþ . anyàni vacanàni . ekàrthayoþ yuùmadasmadoþ eteùu vacaneùu ubhayam pràpnoti . paratvàt tvamau ekavacane iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ÷eùe iti vartate . kaþ ca ÷eùaþ . jasàdibhiþ avyàptam yat ekavacanam tasmin ÷eùe . a÷eùatvàt na bhaviùyati . atha và tamau ekavacane iti atra yåyavayau jasi tvàhau sau tubhyamahyau ïayi tavamamau ïasi iti etat anuvartiùyate . (P_7,2.99) KA_III,307.18-308.6 Ro_V,167.16-169.2 ## . tisçbhàve sa¤j¤àyàm kani upasaïkhyànam kartavyam . tisçkà nàma gràmaþ . ## . catasari àdyudàttanipàtanam kartavyam . tricaturoþ striyàm tisçcatasç . kim prayojanam . catasraþ pa÷ya . ÷asi svaraþ mà bhåt iti . kim ca anyat . ## . upade÷ivadbhàvaþ ca vaktavyaþ . kim prayojanam . ## . upade÷àvasthàyàm eva àdyudàttanipàtane kçte vibhaktisvareõa bàdhanam yathà syàt : catasçõàm iti . saþ tarhi upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . kim uktam . vibhaktisvarabhàvaþ ca halàdigrahaõàt àdyudàttanipàtane hi halàdigrahaõànarthakyam iti . (P_7,2.100) KA_III,308.8-22 Ro_V,169.4-171.3 ## . aci ràde÷e jasi upasaïkhyànam kartavyam . tisraþ tiùñhanti , catasraþ tiùñhanti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . guõaparatvàt . paratvàt guõaþ pràpnoti . tat tarhi vaktavyam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . anavakà÷atvàt rasya . anavakà÷aþ ràde÷aþ guõam bàdhiùyate . sàvakà÷aþ ràde÷aþ . kaþ avakà÷aþ . tisraþ pa÷ya . catasraþ pa÷ya . na eùaþ asti avakà÷aþ . atra api pårvasavarõadãrghaþ pràpnoti . saþ yathà eva pårvasavarõam bàdhate evam guõam api bàdhiùyate . guõaþ api anavakà÷aþ . sàvakà÷aþ guõaþ . kaþ avakà÷aþ . he kartaþ . na eùaþ sarvanàmasthàne guõaþ . kaþ tarhi . sambuddhiguõaþ . ayam tarhi . he màtaþ . eùaþ api sambuddhiguõaþ eva . na atra sambuddhiguõaþ pràpnoti . kim kàraõam . ambàrthanadyoþ hrasvaþ iti hrasvatvena bhavitavyam . bhavet dãrghàõàm hrasvavacanasàmarthyàt na syàt hrasvànàm tu khalu hrasvatvam kriyatàm sambuddhiguõaþ iti paratvàt sambuddhiguõena bhavitavyam . atha api katham cit sàvakàsaþ guõaþ syàt evam api na doùaþ . purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam ayam ràde÷aþ jasi guõam bàdhate sarvanàmasthànaguõam na bàdhiùyate . tasmàt suùñhu ucyate aci ràde÷e jasi upasaïkhyànam guõaparatvàt iti . (P_7,2.101) KA_III,309.2-12 Ro_V,172.2-173.4 numaþ anaïjarasau bhavataþ vipratiùedhena . numaþ avakà÷aþ . trapuõã , jatunã , tumburuõã . anaïaþ avakà÷aþ . priyasakthnà bràhmaõena . iha ubhayam pràpnoti . dadhnà , sakthnà . jarasaþ avakà÷aþ . jarasà , jarase . numaþ avakà÷aþ . kuõóàni , vanàni . iha ubhayam pràpnoti . atijaràüsi bràhmaõakulàni . anaïjarasau numaþ bhavataþ vipratiùedhena . atha iha luk kasmàt na bhavati . atijarasam pa÷ya iti . kim punaþ kàraõam dvitãyaikavacanam eva udàhriyate na punaþ prathamaikavacanam api . atijarasam tiùñhati iti . asti atra vi÷eùaþ . na atra akçte ambhàve jarasbhàvaþ pràpnoti . kim kàraõam . aci iti ucyate . yadà ca jarasbhàvaþ kçtaþ tadà luk na bhaviùyati sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . yadi evam atijarasam , atijarasaiþ iti atra na pràpnoti atijaram , atijaraiþ iti bhavitavyam . gonardãyaþ àha . iùñam eva etat saïgçhãtam bhavati . atijaram atijaraiþ iti bhavitavyam satyàm etasyàm paribhàùàyàm sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . (P_7,2.102) KA_III,309.15-310.25 Ro_V,174.2-178.6 ## . tyadàdãnàm dviparyantànàm atvam vaktavyam . kim prayojanam . yuùmadasmadantànàm bhavadantànàm và mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . yat ayam tyadàdãnàm atvena siddhe yuùmadasmadoþ ÷eùe lopam ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ pràk tataþ atvam bhavati iti . na sarveùàm iti . ## . na etat asti prayojanam . upasamastàrtham etat syàt : atiyåyam , ativayam . upasamastànàm hi tyadàdãnàm atvam na iùyate : atitat , atitadau , atitadaþ . #<ñilopaþ ñàbabhàvàrthaþ kartavyaþ iti tat smçtam># . yaþ tu ÷eùe lopaþ ñilopaþ saþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ñàppratiùedhàrtham . ñàp mà bhåt iti . saþ tarhi ñilopaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . iha yuùmadasmadoþ lopaþ iti iyatà antyasya lopaþ siddhaþ . saþ ayam evam siddhe sati yat ÷eùagrahaõam karoti tasya etat prayojanam ava÷iùñasya lopaþ yathà syàt iti . ## . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na sarveùàm tyadàdãnàm atvam bhavati iti yat ayam kimaþ kaþ iti kàde÷am ÷àsti . itarathà hi kimaþ at bhavati iti eva bråyàt . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ j¤àpakàrthaþ bhavati na ca kimaþ attvena sidhyati . attve hi sati antyasya prasajyeta . siddham antyasya pårveõa eva tatra àrambhasàmarthyàt ikàrasya bhaviùyati . kutaþ nu khalu etat anantyàrthe àrambhe sati ikàrasya bhaviùyati na punaþ kakàrasya syàt . yat tarhi kimaþ grahaõam karoti . itarathà hi kañ at bhavati iti eva bråyàt . evam api kakàramàtràt parasya pràpnoti . tyadàdãnàm iti vartate na ca anyat kimaþ tyadàdiùu kakàravat asti . evam api anaikàntikam j¤àpakam . etàvat tu j¤àpyate na sarveùàm tyadàdãnàm atvam bhavati iti tatra kutaþ etat dviparyantànàm bhaviùyati na punaþ yuùmadasmadantànàm và syàt bhavadantànàm và . kim ca ava÷yam khalu api uttaràrtham kimaþ grahaõam kartavyam . ku tihoþ kva ati iti . kàde÷aþ khalu api ava÷yam sàkackàrthaþ vaktavyaþ kaþ kau ke iti evam artham . tasmàt dviparyantànàm atvam vaktavyam . ## . (P_7,2.105) KA_III,310.27-28 Ro_V,178.8-9 kimartham kvàde÷aþ ucyate na ku tihàt si iti eva ucyate . kà råpasiddhiþ : kva . yaõàde÷ena siddham . na sidhyati . oþ guõaþ prasajyeta . (P_7,2.106) KA_III,311.2-12 Ro_V,178.11-180.5 kimartham anantyayoþ iti ucyate . antyayoþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . atvam antyayoþ bàdhakam bhaviùyati . anavakà÷àþ vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti sàvakà÷am ca atvam . kaþ avakà÷aþ . dvi÷abdaþ . satvam api sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . anantyaþ . katham punaþ sati antye anantyasya satvam syàt . bhavet yaþ takàradakàràbhyàm aïgam vi÷eùayet tasya anantyayoþ na syàt . vayam tu khalu aïgena takàradakàrau vi÷eùayiùyàmaþ . evam api ubhayoþ sàvakàsa÷ayoþ paratvàt satvam pràpnoti . kim ca syàt yadi antyayoþ satvam syàt . iha he saþ iti eïhrasvàt iti sambuddhilopaþ na syàt . iha ca yà sà ataþ iti ñàp na syàt . tasmàt anantyayoþ iti vaktavyam . na vaktavyam . evam vakùyàmi . tadoþ saþ sau . tataþ adasaþ . adasaþ ca dakàrasya saþ bhavati iti . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . adasaþ eva dakàrasya na anyasya dakàrasya iti . yadi niyamaþ kriyate dvãyateþ apratyayaþ dvaþ iti pràpnoti svaþ iti ca iùyate . yathàlakùaõam aprayukte . (P_7,2.107.1) KA_III,311.14-312.13 Ro_V,180-182 ## . adasaþ eva soþ bhavet autvam kimartham sulopaþ vidhãyate . ## . iha he asau iti eïhrasvàt sambuddheþ iti lopaþ prasajyeta . ## . halaþ lopaþ sambuddhilopaþ . tat halgrahaõam kartavyam . ## . prakçtam halgrahaõam . kva prakçtam . halïyàbbhyaþ dãrghàt sutisyapçktam hal iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . hrasvàt iti eùà pa¤camã hal iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasmàt iti uttarasya iti . #<àpaþ ettvam bhavet tasmin># . iha he asau bràhmaõi àïi ca àpaþ sambuddhau ca iti ettvam prasajyeta . ## . jhali iti tatra anuvartate . kva prakçtam . supi ca bahuvacane jhali et iti . ## . iha ca asakau bràhmaõã iti pratyaysthàt kàt pårvasya iti ãttvam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . pra÷liùñanirde÷aþ ayam . à , àp , àp iti . iha api tarhi na pràpnoti . kàrike , hàrike , iti . #<÷ãbhàvaþ ca prasajyate># . iha ca ÷ãbhàvaþ ca pràpnoti . asau bràhmaõã . àpaþ uttarasya auïaþ ÷ã bhavati iti ÷ãbhàvaþ pràpnoti . tasmàt soþ lopaþ vaktavyaþ . (P_7,2.107.2) KA_III,312.14-313.4 Ro_V,182 ## . sau autvapratiùedhaþ sàkackàt và vaktavyaþ . sàt ca parasya utvam vaktavyam . asakau , asukaþ . ## . uttarapadabhåtànàm tyadàdãnàm àde÷e upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . paramàham , paramàyam , paramànena . kim prayojanam . ## . akçte ekàde÷e àde÷àþ yathà syuþ iti . kim punaþ kàraõam ekàde÷aþ tàvat bhavati na punaþ àde÷àþ . na paratvàt àde÷aiþ bhavitavyam . ## . bahiraïgàþ àde÷àþ . antaraïgaþ ekàde÷aþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . saþ tarhi upade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati pårvapadottarapadayoþ tàvat kàryam bhavati na ekàde÷aþ iti yat ayam na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . indre dvau acau . tatra ekaþ yasya iti lopena apahriyate aparaþ ekàde÷ena . anackaþ indraþ saüvçttaþ . tatra kaþ vçddheþ prasaïgaþ . pa÷yati tu àcàryaþ pårvapadottarapadayoþ tàvat kàryam bhavati na ekàde÷e iti tataþ na indrasya parasya iti pratiùedham ÷àsti . (P_7,2.107.3) KA_III,313.5-8 Ro_V,182-183 ## . (P_7,2.114) KA_III,313.10-22 Ro_V,183.4-184.4 ## . mçjeþ vçddhividhau kvyantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . kaüsaparimçóbhyàm , kaüsaparimçóbhiþ . ## . atha và dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyaye kàryavij¤ànàt siddham . dhàtupratyaye kàryam bhavati iti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . sçji . rajjusçóbhyàm , rajjusçóbhiþ . sçji . dç÷i . devadçgbhyàm , devadçgbhiþ . dç÷i . masji . udakamagbhyàm , udakamagbhiþ . masji . na÷i . pranaóbhyàm , pranaóbhiþ . na÷i . hanti . vàrtraghnaþ , bhrauõaghnaþ . hanti . girati . devagiraþ . yadi svaråpagrahaõe iti ucyate prasçbbhyàm , prasçbbhiþ , anudàttasya ca çdupasya anyatarasyàm iti am pràpnoti . evam tarhi iyam paribhàùà kartavyà dhàtoþ kàryam ucyamànam tatpratyaye bhavati iti . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùà iti yat ayam bhrauõahatye tatvam ÷àsti . (P_7,2.115) KA_III,313.24-314.14 Ro_V,184.5-185.7 ## . vçddhau ajgrahaõam kriyate gotaþ vçdhiþ yathà syàt . gauþ iti . na etat asti prayojanam . õitkaraõasàmarthyàt eva atra vçddhiþ bhaviùyati . atha yogavibhàgaþ kimarthaþ na ¤õiti ataþ upadhàyàþ iti eva ucyeta . kà råpasiddhaþ càyakaþ , làvakaþ , kàrakaþ . guõe kçte ayavaþ raparatve ca ataþ upadhàyàþ iti eva siddham . ## . yogavibhàgaþ kriyate sakhyarthaþ vya¤janàdyarthaþ ca . sakhyarthaþ tàvat . sakhàyau , sakhàyaþ . vya¤janàdyarthaþ . jaitram , yautram , cyautram . yogavibhàge ca idànãm sakhivya¤janàdyarthe kriyamàõe ajgrahaõam api kartavyam bhavati . kim prayojanam . gortham . nanu ca uktam õitkaraõasàmarthyàt eva atra vçddhiþ bhaviùyati iti . asti anyat õitkaraõasaya prayojanam . kim . gàvau , gàvaþ . avàde÷e kçte ataþ upadhàyàþ iti vçddhiþ yathà syàt . yat tu sau õitkaraõam tat anavakà÷am tasya anavakà÷atvàt eva vçddhiþ bhaviùyati . yathà eva khalu api õitkaraõasàmarthyàt anikaþ api vçddhiþ pràrthyate evam tatvam api pràpnoti . tatvam api hi ¤õiti iti ucyate . tasmàt ajgrahaõam kartavyam . (P_7,2.117.1) KA_III,314.16-315.2 Ro_V,185-186 ajgrahaõam kartavyam . nanu ca kriyate eva . dvitãyam kartavyam yathà acàmàdigrahaõam ajvi÷eùaõam vij¤àyeta . acàm àdeþ acaþ iti . atha akriyamàõe ajgrahaõe kasya acàmàdigrahaõam vi÷eùaõam syàt . igvi÷eùaõam iti àha . acàm àdeþ ikaþ iti . tatra kaþ doùaþ . iha eva syàt . aitkàyanaþ , aupagavaþ . iha na syàt . gàrgyaþ , vàtsyaþ iti . tat tarhi ajgrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . acaþ ¤õiti iti . yadi tat anuvartate ataþ upadhàyàþ acaþ iti ajmàtrasya upadhàyàþ vçddhiþ prasajyeta . chedakaþ iti . akàreõa tapareõa acam vi÷eùayiùyàmaþ . acaþ ataþ iti . iha idànãm acaþ iti eva anuvartate ataþ iti nivçttam . atha và maõóåkagatayaþ adhikàràþ . yathà maõóåkàþ utplutya utplutya gacchanti tadvat adhikàràþ . atha và ekayogaþ kariùyate . acaþ ¤õiti ataþ upadhàyàþ . tataþ taddhiteùu acàm àdeþ iti . na ca ekayoge anuvçttiþ bhavati . (P_7,2.117.2) KA_III,315.3-16 Ro_V,186-188 ## . taddhiteùu acàmàdivçddhau antyopadhalakùaõàyàþ vçddheþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . krauùñuþ jàgataþ iti . nanu ca acàmàdivçddhiþ antyopadhalakùaõàm vçddhim bàdhiùyate . katham anyasya ucyamànà anyasya bàdhikà syàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . ## . sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà . bràhmaõebhyaþ dadhi dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam nivartakam bhavati . evam iha api sati api sambhave acàmàdivçddhiþ antyopadhalakùaõàm vçddhim bàdhiùyate . viùamaþ upanyàsaþ . na apràpte dadhidàne takradànam àrabhyate tat pràpte àrabhyamàõam bàdhakam bhaviùyati . iha punaþ apràptàyàm antyopadhalakùaõàyàm vçddhau acàmàdivçddhiþ àrabhyate . su÷rut , sau÷rutaþ iti . ## . atha và yat ayam anu÷atikàdiùu puùkarasac÷abdam pañhati tat j¤àpayati àcàryaþ acàmàdivçddhau antyopadhalakùaõà vçddhiþ na bhavati iti . (P_7,3.1) KA_III,316.2-317.10 Ro_V,189.3-192.2 ## . devikàdiùu tadàdigrahaõam kartavyam . devikàdyàdãnàm iti vaktavyam . iha api yathà syàt . dàvikàkulàþ ÷àlayaþ , ÷àü÷apàsthalàþ devàþ . kim punaþ kàraõam na sidhyati . ## . anyatra hi tasya và grahaõam bhavati tadantasya và na ca idam tat na api tadantam . #<àdyajvi÷eùaõatvàt siddham># . àdyajvi÷eùaõam devikàdayaþ . na evam vij¤àyate devikàdãnàm aïgànàm acàm àdeþ àkàraþ bhavati iti . katham tarhi . ¤õiti aïgasya acàm àdeþ àkàraþ bhavati saþ cet devikàdãnàm àdjyac bhavati iti . #<àntaratamyanivartakatvàt và># . atha và na anena anantaratamà vçddhiþ nirvartyate . kim tarhi antaratamà anena nivartyate . siddhà atra vçddhiþ taddhiteùu acàm àdeþ iti eva tatra anena antaratamà vçddhiþ nivartyate . parihàràntaram eva idam matvà pañhitam katham ca idam parihàràntaram syàt . yadi na àdyajvi÷eùaõam devikàdayaþ . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam adyajvi÷eùaõam devikàdayaþ iti . yadi na àdyajvi÷eùaõam devikàdayaþ syuþ iha api pràpnoti : sudevikàyàm bhavaþ saudevikaþ iti . atha atra api àdyajvi÷eùaõatvàt iti eva siddham parihàràntaram na bhavati . na bråmaþ yatra kriyamàõe doùaþ tatra kartavyam iti . kim tarhi . yatra kriyamàõe na doùaþ tatra kartavyam . kva ca kriyamàõe na doùaþ . sa¤j¤àvidhau . vçddhiþ àt aic devikàdãnàm àkàraþ iti . idhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam devikàdiùu tadàdigrahaõam anyatra tadgrahaõàt tadantagrahaõàt và iti . parihçtam etat àdyajvi÷eùaõatvàt siddham iti . ## . nyagrodhe ca kevalagrahaõàt manyàmahe àdyajvi÷eùaõam devikàdayaþ iti . tasya hi kevalagrahaõasya etat prayojanam iha mà bhåt nyàgrodhamålàþ ÷àlayaþ iti . yadi ca àdyajvi÷eùaõam devikàdayaþ tataþ kevalagrahaõam arthavat bhavati . tat etat katham kçtvà j¤àpakam bhavati . yadi nyagrodha÷abdaþ avyutpannam pràtipadikam bhavati . atha hi nyagrohati iti nyagrodhaþ tataþ niyamàrtham padàntaþ iti kçtvà na j¤àpakam bhavati . ## . vahãnarasya ittvam vaktavyam . vahãnarasya apatyam vaihãnariþ . kuõaravàóavaþ tu àha . na eùaþ vahãnaraþ . kaþ tarhi . vihãnaraþ eùaþ . vihãnaþ naraþ kàmabhogàbhyàm vihãnaraþ . vihãnarasya apatyam vaihãnariþ . (P_7,3.3) KA_III,317.8-318.24 Ro_V,192.4-194.11 ## . yvàbhyàm parasya avçddhitvam siddham . kutaþ . ## . apavàdau hi vçddheþ tau aicau ucyete . ## . atha và nityau aicau . kçtàyàm api vçddhau pràpnutaþ akçtàyàm api . nityatvàt aicoþ kçtayoþ yadi api vçddhiþ tayoþ eva . ## . atha kimartham pratiùedhaþ ucyate . ## . ecoþ viùayàrtham pratiùedhasanniyogena aicau ucyete . ## . yatra yvàbhyàm parasya avçddhitvam ucyate tatra aicau yathà syàtàm . iha mà bhåtàm . àdhya÷viþ , dàdhya÷viþ , màdhva÷viþ iti . na etat asti prayojanam . ## . acàm àdinà atra yvau vi÷eùayiùyàmaþ . acàm àdeþ yau yvau iti . ## . dvyà÷ãtikaþ iti atra kasmàt na tau bhavataþ . ## . tatra acàm àdeþ iti evam vçddhiþ tatra aicau ucyete . atra ghoþ iti evam vçddhiþ . kim idam ghoþ iti . uttarapadasya iti . uttarapadàdhikàre api ava÷yam aijàgamaþ anuvartyaþ pårvatryalinde bhavaþ pårvatrayalindaþ iti evamartham . na eùaþ doùaþ . uttarapadena atra acàm àdi vi÷eùayiùyàmaþ acàm àdinà yvau . uttarapadasya acàm àdeþ yau yvau iti . ## . atha kimartham padàntàbhyàm iti ucyate . ## . iõaþ yaõàde÷e mà bhåt. yataþ chàtrà , yàtà iti . iha vaiyàkaraõaþ , sauva÷vaþ iti ÷àkalam pràpnoti yvoþ ca sthànivadbhàvàt àyàvau pràpnutaþ . #<÷akalàyàvàde÷eùu ca uktam># . kim uktam . ÷àkale tàvat uktam sinnityasamàsayoþ ÷àkalapratiùedhaþ iti . àyàvoþ kim uktam . acaþ pårvavij¤ànàt aicoþ siddham iti . ## . (P_7,3.4) KA_III,318.26-319.9 Ro_V,195.13-197.2 atha parasya avçddhiþ iti anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate ÷auvam màüsam ñilope kçte aijàgamaþ na pràpnoti . atha nivçttam svàdhyàya÷abdaþ dvàràdiùu pañhyate tatra yàvantaþ yaõaþ sarvebhyaþ pårvaþ aijàgamaþ pràpnoti . yatha icchasi tathà astu . astu tàvat anuvartate . katha ÷auvam màüsam . ànupårvyà siddham etat . na atra akçte aijàgame ñilopaþ pràpnoti . kim kàraõam . prakçtyà ekàc iti prakçtibhàvena bhavitavyam . tat etat ànupårvyà siddham bhavati . atha và punaþ astu nivçttam . nanu ca uktam svàdhyàya÷abdaþ dvàràdiùu pañhyate tatra yàvantaþ yaõaþ sarvebhyaþ pårvaþ aijàgamaþ pràpnoti iti . kaþ punaþ arhati svàdhyàya÷abdam dvàràdiùu pañhitum . evam kil pañhyeta svam adhyayanam svàdhyàyaþ iti . tat ca na . suùñhu và adhyayanam svàdhyàyaþ ÷obhanam và adhyayanam svàdhyàyaþ . atha api svam adhyayanam svàdhyàyaþ evam api na doùaþ . acàm àdeþ iti vartate . (P_7,3.8) KA_III,319.11-22 Ro_V,197.4-198.5 ayam ÷van÷abdaþ dvàràdiùu pañhyate tatra kaþ prasaïgaþ yat tadàdeþ syàt . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . tadàdividhinà pràpnoti . na eva tadàdividhiþ asti . ataþ uttaram pañhati . ## . pratiùedhe ÷vàdigrahaõam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ anyatra ÷vangrahaõe tadàdividhiþ bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ÷auvahànàdyartham . ÷auvahànam nàma nagaram . ÷auvàdaüùñraþ maõiþ iti . ## . ikàràdigrahaõam ca kartavyam . kim prayojanam . ÷vàgaõikàdyartham . ÷vagaõena carati ÷vàgaõikaþ . ## . tadantasya ca anyatra pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷vàbhastreþ svam ÷vàbhastram . (P_7,3.10) KA_III,320.2-16 Ro_V,198.7-199.9 kimartham idam ucyate . avayavàt çtoþ iti vakùyati taduttarapadasya yathà syàt acàm àdeþ mà bhåt . na etat asti prayojanam . avayavàt iti pa¤camã tatra antareõa api uttarapadagrahaõam uttarapadasya eva bhaviùyati . uttaràrtham tarhi susarvàrdhàt janapadasya iti . susarvàrdhàt iti pa¤camã . di÷aþ amadràõàm . di÷aþ iti pa¤camã . pràcàm gràmanagaràõàm . di÷aþ iti eva . saïkhyàyàþ saüvatsarasaïkhyasya ca . saïkhyàyàþ iti pa¤camã . varùasya abhaviùyati . saïkhyàyàþ iti eva . parimàõàntasya asa¤j¤à÷àõayoþ iti . saïkhyàyàþ iti eva . idam tarhi prayojanam je proùñhapadànàm uttarapadasya yathà syàt pårvapadasya mà bhåt . proùñhapadàsu jàtaþ proùñhapàdaþ bràhmaõaþ . ## . taddhiteùu acàm àdivçddheþ uttarapadavçddhiþ bhavati vipratiùedhena . kim prayojanam . dvyà÷ãtikàdyartham . acàm àdivçddheþ avakà÷aþ . aitikàyanaþ , aupagavaþ . uttarapadavçddheþ anavakà÷aþ . dviùàùñikaþ , triùàùñikaþ . iha ubhayam pràpnoti . dvyà÷ãtikaþ , tryà÷ãtikaþ . uttarapadavçddhiþ bhavati vipratiùedhena . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ acàm àdivçddhau và satyàm uttarapadavçddhau và . ayam asti vi÷eùaþ . yadi atra acàm àdivçddhiþ syàt aijàgamaþ prasajyeta . (P_7,3.14) KA_III,320.18-321.10 Ro_V,199.11-201.3 nagaragrahaõam kimartham na pràcàm gràmàõàm iti eva siddham . na sidhyati . anyaþ gràmaþ anyat nagaram . katham j¤àyate . evam hi kaþ cit kam cit pçcchati . kutaþ bhavàn àgacchati gràmàt . saþ hi àha . na gràmàt nagaràt iti . nanu ca bho yaþ eva gràmaþ tat nagaram . katham j¤àyate . lokataþ . ye hi gràme vidhayaþ na iùyante sàdhãyaþ te nagare na kriyante . tat yathà . abhakùyaþ gràmyakukkuñaþ abhakùyaþ gràmya÷åkaraþ iti ukte sutaràm nàgaraþ api na bhakùyate . tathà gràme na adhyeyam iti sàdhãyaþ nagare na adhãyate . tasmàt yaþ eva gràmaþ tat nagaram . katham yat uktam evam hi kaþ cit kam cit pçcchati kutaþ bhavàn àgacchati gràmàt saþ àha na gràmàt nagaràt iti . saüstyàyavi÷eùam asau àcaùñe . saüstyàyavi÷eùàþ hi ete gràmaþ ghoùaþ nagaram saüvàhaþ iti . evam tarhi siddhe sati yat gràmagrahaõe nagaragrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ anyatra gràmagrahaõe nagaragrahaõam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . vi÷iùñaliïgaþ nadãde÷aþ agràmàþ iti atra nagarapratiùedhaþ coditaþ saþ na vaktavyaþ bhavati . yadi etat j¤àpyate udãcyagràmàt ca bahvacaþ antodàttàt iti atra nagaragrahaõam kartavyam . bàhãkagràmebhyaþ ca nagaragrahaõam kartavyam . dik÷abdàþ gràmajanapadàkhyànacànaràñeùu nagaragrahaõam kartavyam . idam caturtham j¤àpakàrtham . tatra atinirbandhaþ na làbhaþ . tasmàt yasmin eva gràmagrahaõe nagaragrahaõam na iùyate tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . (P_7,3.15) KA_III,321.12-25 Ro_V,201.5-18 ## . saüvatsaragrahaõam anarthakam . kim kàraõam . parimàõàntasya iti kçtatvàt . parimàõàntasya asa¤j¤à÷àõayoþ iti eva siddham . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ kàlaparimàõànàm vçddhiþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . dvairàtrikaþ , trairàtrikaþ , atra vçddhiþ na bhavati . na etat asti prayojanam . na asti atra vi÷eùaþ satyàm và uttarapadavçddhau asatyàm và . idam tarhi . dvasamikaþ , traisamikaþ . idam ca api prayojanam dvairàtrikaþ , trairàtrikaþ . nanu ca uktam na asti atra vi÷eùaþ satyàm và uttarapadavçddhau asatyàm và iti . ayam asti vi÷eùaþ . yadi atra uttarapadavçddhiþ syàt acàm àdeþ vçddhiþ na syàt . aparaþ àha : j¤àpakam tu kàlaparimàõànàm parimàõàgrahaõasya . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ kàlaparimàõànàm parimàõagrahaõena grahaõam na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . aparimàõabistàcitakambalyebhyaþ na taddhitaluki dvivarùà , trivarùà . parimàõaparyudàsena paryudàsaþ na bhavati . (P_7,3.28) KA_III,322.2-6 Ro_V,202.2-7 parasya vçddhiþ na iti anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate pravàhaõeyã bhàryà asya iti pravàhaõeyãbhàryaþ vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ na pràpnoti . atha nivçttam na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . atha và punaþ astu anuvartate . nanu ca uktam pravàhaõeyã bhàryà asya pravàhaõeyãbhàryaþ vçddhinimittasya iti puüvadbhàvapratiùedhaþ na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . mà bhåt evam . jàteþ iti evam bhaviùyati . (P_7,3.31) KA_III,322.8-11 Ro_V,202.9-203.3 ayam yogaþ ÷akyaþ avaktum . katham ayàthàtathyam , àyathàtathyam , ayàthàpuryam , àyathàpuryam . yadà tàvat pårvapadasya vçddhiþ tadà evam vigrahaþ kariùyate . na yathàtathà , ayathàtathà . ayathàtathàbhàvaþ àyathàtathyam . yadà uttarapadasya vçddhiþ tadà evam vigrahaþ kariùyate . yathàtathàbhàvaþ yàthàtathyam . na yàthàtathyam ayàthàtathyam . (P_7,3.32) KA_III,322.13-16 Ro_V,203.5-8 ## . hanteþ takàre taddhite pratiùedhaþ vaktavyaþ . vàrtraghnam , bhrauõaghnam . ## . kim uktam . dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyaye kàryavij¤ànàt siddham iti . (P_7,3.33) KA_III,322.18-323.4 Ro_V,203.10-204.2 kçdgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . dadau , dadhau . na etat asti prayojanam . aciõõaloþ iti vartate . yadi aciõõaloþ iti vartate adàyi , adhàyi iti atra na pràpnoti . vacanàt ciõi bhaviùyati . aciõõaloþ iti vartate . evam api cauóiþ , bàlàkiþ iti atra pràpnoti . lopaþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . lopaþ kriyatàm yuk iti kim atra kartavyam . paratvàt yuk . evam tarhi acàm àdeþ iti vartate . yatra acàm àdiþ àkàraþ tatra yuk iti . evam api j¤à devatà asya sthàlãpàkasya j¤aþ sthàlãpàkaþ , atra pràpnoti . tasmàt kçdgrahaõam kartavyam . (P_7,3.34) KA_III,323.5-7 Ro_V,204.4-5 atyalpam idam ucyate : anàcameþ iti . avamikamicamãnàm iti vaktavyam : vàmaþ , kàmaþ , àcàmaþ . (P_7,3.37) KA_III,323.9-12 Ro_V,204.6-10 #<õicprakaraõe dhå¤prã¤oþ nugvacanam># . õicprakaraõe dhå¤prã¤oþ nuk vaktavyaþ . dhånayati , prãõayati . ## . pàlayati . (P_7,3.44.1) KA_III,323.14-21 Ro_V,204-205 sthagrahaõam kimartham . idam vicàrayiùyate ittve kagrahaõam saïghàtagrahaõam và syàt varõagrahaõam và iti . tat yadà saïghatagrahaõam tadà sthagrahaõam kartavyam iha api yathà syàt kàrikà , hàrikà . yadà hi varõagrahaõam tadà kevalaþ kakàraþ pratyayaþ na asti iti kçtvà vacanàt bhaviùyati . atha asupaþ iti katham idam vij¤àyate . asubvataþ aïgasya iti . àhosvit na cet supaþ paraþ àp iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate asubvataþ aïgasya iti bahucarmikà atra na pràpnoti . atha vij¤àyate na cet supaþ paraþ àp iti na doùaþ bhavati . yathà na doùaþ tathà astu . (P_7,3.44.2) KA_III,323.22-324.18 Ro_V,206-208 idam vicàryate : ittve kagrahaõam saïghàtagrahaõam và syàt varõagrahaõam và iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . ittve kagrahaõam saïghàtagrahaõam cet etikàsvu apràptiþ . etikàþ caranti . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . kàrikà , hàrikà . astu tarhi varõagrahaõam . ## . varõagrahaõam cet vyavahitatvàt na pràpnoti . kàrikà , hàrikà . akàreõa vyavahitatvàt na pràpnoti . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . evam tarhi àha ayam pratyayasthàt kàt pårvasya iti na kva cit avyavadhànam tatra vacanàt bhaviùyati . ## . vacanapràmàõyàt iti cet rathakañyàdiùu doùaþ bhavati . rathakañyà , gargakàmyà . na eùaþ doùaþ . yena na avyavadhànam tena vyavahite api vacanapràmàõyàt . kena ca na avyavadhànam varõena ekena . saïghàtena punaþ vyavadhànam bhavati na bhavati ca . atha và punaþ astu saïghàtagrahaõam . nanu ca uktam ittve kagrahaõam saïghàtagrahaõam cet etikàsu apràptiþ iti . parihçtam etat vacanàt bhaviùyati iti . nanu ca uktam asti vacane prayojanam . kim . kàrikà , hàrikà iti . atra api ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na pràpnoti . antàdivadbhàvena vyapavargaþ . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . evam tarhi ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyapavargaþ . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eva¤jàtãyakànàm api ittvam iti yat ayam na yàsayoþ iti pratiùedham ÷àsti . (P_7,3.44.3) KA_III,324.19-25 Ro_V,208 ##R:#< màmaka)narakayoþ upasaïkhyànam apratyayasthatvàt># . mamaka(R: màmaka)narakayoþ upasaïkhyànam kartavyam . màmikà , narikà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . apratyayasthatvàt . ## . tyaktyapoþ ca upasaïkhyànam kartavyam . dàkùiõàtyikà , amàtyikà . kim punaþ kàraõam na sidhyati . pratiùiddhatvàt . udãcàm àtaþ sthàne yakapårvàyàþ iti pratiùiddhatvàt . (P_7,3.45.) KA_III,325.2-326.9 Ro_V,208.10-210.15 na yattadoþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . yakàm yakàm adhãte , takàm takàm pacàmahe iti . ## . pratiùedhe tyakanaþ upasaïkhyànam kartavyam . upatyakà , adhityakà . tat tarhi upasaïkhyànam kartavyam . na kartavyam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na eva¤jàtãyakànàm ittvam bhavati iti yat ayam mçdaþ tikan iti ittvabhåtam nirde÷am karoti . ## . pàvakàdãnàm chandasi upasaïkhyànam kartavyam . hiraõyavarõàþ ÷rucayaþ pàvakàþ , çkùakàþ , alomakàþ . chandasi iti kimartham . pàvikà , alomikà . #<à÷iùi ca># . à÷iùi ca upasaïkhyànam kartavyam . jãvatàt jãvakà , nandatàt nandakà , bhavatàt bhavakà . ## . uttarapadalope ca upasaïkhyànam kartavyam . devadattikà , devakà , yaj¤adattikà , yaj¤akà . ## . kùipakàdãnàm ca upasaïkhyànam kartavyam . kùipakà , dhruvakà , dhuvakà . ## . tàrakà jyotiùi upasaïkhyànam kartavyam . tàrakà . jyotiùi iti kimartham . tàrikà dàsã . ## . varõakà tàntave upasaïkhyànam kartavyam . varõakà . tàntave iti kimartham . varõikà bhàgurã lokàyatasya . ## . vartakà ÷akunau pràcàm upasaïkhyànam kartavyam . vartakà ÷akuniþ . ÷akunau iti kimartham . vartikà bhàgurã lokàyatasya . pràcàm iti kimartham . vartikà . ## . aùñakà pitçdevatye upasaïkhyànam kartavyam . aùñakà . pitçdevatye iti kimartham . aùñikà khàrã . ## . và såtakàputrakàvçndàrakàõàm upasaïkhyànam kartavyam . såtakà , såtikà , putrakà , putrikà , vçndàrakà , vçndàrikà . (P_7,3.46) KA_III,326.11-16 Ro_V,211.2-7 kimartham strãliïganirde÷aþ kriyate na yakapårvasya iti eva ucyeta . strãviùayaþ yaþ àkàraþ tasya sthàne yaþ akàraþ tasya pratiùedhaþ yathà syàt . iha mà bhåt . ÷ubham yàti iti ÷ubhaüyàþ ÷ubhaüyikà , bhadraüyikà . ## . yakapårve dhàtvantapratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . sunayikà , a÷okikà , apàkikà . (P_7,3.47) KA_III,326.18-327.3 Ro_V,211.9-212.3 eùàdve na¤pårve anudàharaõe asupaþ iti pratiùedhàt . atha bhastràgrahaõam kimartham na abhàùitapuüskàt iti eva siddham . ## . upasarjanàrthaþ ayam àrambhaþ . abhastrikà , abhastrakà . ## . na¤pårvagrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . uttarapadamàtrasya idvacanàt . uttarapadamàtrasya ittvam vaktavyam . nirbhastrakà , nirbhastrikà , bahubhastrakà , bahubhastrikà . (P_7,3.50) KA_III,328.2-329.5 Ro_V,212.7-215.1 kim idam ñhàde÷e varõagrahaõam àhosvit saïghàtagrahaõam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<ñhàde÷e varõagrahaõam cet dhàtvantasya pratiùedhaþ># . ñhàde÷e varõagrahaõam cet dhàtvantasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . pañhità , pañhitum . astu tarhi saïghàtagrahaõam . ## . saïghàtagrahaõam cet uõàdimàthitikàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . uõàdãnàm tàvat . kaõñhaþ , vaõñhaþ , ÷aõñhaþ . iha ca mathitam paõyam asya màthitikaþ iti akàralope kçte tàntàt iti kàde÷aþ pràpnoti . varïagrahaõe punaþ sati alvidhiþ ayam bhavati . ## . tasmàt vi÷iùñasya ñhakàrasya grahaõam kartavyam . na kartavyam . astu tàvat varõagrahaõam . nanu ca uktam ñhàde÷e varõagrahaõam cet dhàtvantasya pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . aïgàt iti vartate . na và aïgàt iti pa¤camã asti . evam tarhi pratyayasthasya iti vartate . kva prakçtam . pratyayasthàt kàt pårvasya ataþ it àpi asupaþ iti . tat vai pa¤camãnirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . arthàt vibhaktivipariõàmaþ bhaviùyati . tat yathà . uccàni devadattasya gçhàõi . àmantrayasva enam . devadattam iti gamyate . devadattasya gàvaþ a÷vàþ hiraõyam . àóhyaþ vaidhaveyaþ . devadattaþ iti gamyate . purastàt ùaùñhãnirdiùñam sat arthàt prathamànirdiùñam dvitãyànirdiùñam ca bhavati . evam iha api purastàt pa¤camãnirdiùñam sat arthàt ùaùñhãnirdiùñam bhaviùyati . evam api uõàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . evam api karmañhaþ iti atra pràpnoti . evam tarhi aïgasya iti sambandhaùaùñhã vij¤àsyate . aïgasya yaþ ñhakàraþ . kim ca aïgasya ñhakàraþ . nimittam . yasmin aïgam iti etat bhavati . kasmin ca etat bhavati . pratyaye . atha và punaþ astu saïghàtagrahaõam . nanu ca uktam saïghàtagrahaõam cet uõàdimàthitikàdãnàm pratiùedhaþ iti uõàdãnàm tàvat pratiùedhaþ na vaktavyaþ . parihçtam etat uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni iti . yat api ucyate iha ca mathitam paõyam asya màthitikaþ iti akàralope kçte tàntàt iti kàde÷aþ pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . akàralopasya sthànivadbhàvàt na bhaviùyati . na sidhyati . pårvavidhau sthànivadbhàvaþ na ca ayam pårvavidhiþ . ayam api pårvavidhiþ . pårvasmàt api vidhiþ pårvavidhiþ iti . atha api uõàdayaþ vyutpàdyante evam api na doùaþ . kriyate nyàse eva vi÷iùñagrahaõam ñhasya iti . (P_7,3.51) KA_III, 329.7-9 Ro_V,215.3-5 iha kasmàt na bhavati . à÷iùà tarati à÷iùikaþ , uùà tarati auùikaþ . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . atha iha katham bhavitavyam . dorbhyàm tarati . dauùkaþ iti bhavitavyam . katham . yadi varõaikade÷àþ varõagrahaõena gçhyante . (P_7,3.54) KA_III,329.11-330.16 Ro_V,215.7-217.13 kim idam ¤õinnakàragrahaõam hantivi÷eùaõam : ¤õinnakàraparasya hanteþ yaþ hakàraþ iti . àhosvit hakàravi÷eùaõam : ¤õinnakàraparasya hakàrasya saþ cet hanteþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . hanteþ tatparasya iti cet nakàre aprasiddhiþ . ghnanti , ghnantu , aghnan . astu tarhi hakàravi÷eùaõam . ## . hakàrasya iti cet ¤õiti apràptiþ . ghàtayati ghàtakaþ . kim kàraõam . nakàreõa vyavahitatvàt na pràpnoti . vacanàt bhaviùyati . iha api vacanàt pràpnoti . hananam icchati hananãyate hananãyateþ õvul hananãyakaþ iti . ## . sthànivadbhàvàt ca acaþ nakàre aprasiddhiþ . ghnanti , ghnantu . vacanàt bhaviùyati . ## . vacanapràmàõyàt iti cet alope pratiùedhaþ vaktavyaþ . hantà , hantum . nakàragrahaõasàmarthyàt alope na bhaviùyati . asti anyat nakàragrahaõasya prayojanam . kim . ÷råyamàõavi÷eùaõam . yatra nakàraþ ÷råyate tatra yathà syàt . iha mà bhåt . hataþ hathaþ iti . ## . siddham etat . katham . upadhàlope ca iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam hanteþ tatparasya iti cet nakàre aprasiddhiþ iti . vacanàt bhaviùyati . atha và punaþ astu hakàravi÷eùaõam . nanu ca uktam hakàrasya iti cet ¤õiti apràptiþ iti . vacanàt bhaviùyati . nanu ca uktam iha api vacanàt pràpnoti hananãyakaþ iti . na eùaþ doùaþ . yena na avyavadhànam tena vyavahite api vacanapràmàõyàt . na ca kva cit dhàtvavayavena avyavadhànam etena punaþ saïghàtena vyavadhànam bhavati na ca bhavati . yat api ucyate sthànivadbhàvàt ca acaþ nakàre aprasiddhiþ iti vacanàt bhaviùyati . nanu ca uktam vacanapràmàõyàt iti cet alope pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . ànantaryam iha à÷rãyate hakàrasya nakàraþ iti . kva cit ca sannipàtakçtam ànantaryam ÷àstrakçtam anànantaryam kva cit ca na sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . lope sannipàtakçtam ànantaryam alope na eva sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . yatra kutaþ cit eva ànantaryam tat à÷rayiùyàmaþ . (P_7,3.55) KA_III,330.18-25 Ro_V,217.15-218.8 ## . abhyàsàt kutvam asupaþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . hananam icchati hananãyati hananãyateþ san jihananãyiùati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . hanteþ abhyàsàt iti ucyate na ca eùaþ hanteþ abhyàsaþ . hanteþ eùaþ abhyàsaþ . katham . ekàcaþ dve prathamasya iti . evam tarhi hanteþ aïgasya yaþ abhyàsaþ tasmàt iti ucyate na ca eùaþ hanteþ aïgasya abhyàsaþ . hanteþ aïgasya eùaþ abhyàsaþ . katham . ekàcaþ dve prathamasya iti . evam tarhi yasmin hantiþ aïgam tasmin yaþ abhyàsaþ tasmàt iti ucyate . yasmin ca atra hantiþ aïgam na tasmin abhyàsaþ yasmin ca abhyàsaþ na tasmin hantiþ aïgam bhavati . (P_7,3.56) KA_III,331.2-8 Ro_V,219.2-8 acaïi iti kimartham . pràjãhayat dåtam . ## . heþ caïi pratiùedhaþ anarthakaþ . kim kàraõam . aïgànyatvàt . õyantam etat aïgam anyat bhavati . lope kçte na aïgànyatvam . sthànivadbhàvàt aïgànyatvam eva . ## . evam tarhi j¤àpayati àcàryaþ anyatra õyadhikasya kutvam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . prajighàyayiùati iti atra kutvam siddham bhavati . (P_7,3.57) KA_III,331.10-14 Ro_V,219.10-14 ## . jigrahaõe jyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . jijyatuþ , jijyuþ iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti evam etasya na bhaviùyati . sà tarhi eùà paribhaùà kartavyà . ava÷yam kartavyà adhyàpya gataþ iti evamartham . (P_7,3.59) KA_III,331.16-332.2 Ro_V,219.16-220.7 ## . kvàdyajivrajiyàcirucãnàm apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . kutvam kasmàt na bhavati . niùñhàyàm aniñaþ kutvavacanàt . niùñhàyàm aniñaþ kutvam vakùyàmi señaþ ca ete niùñhàyàm . yadi niùñhàyàm aniñaþ kutvam ucyate katham ÷okaþ samudraþ iti . #< ÷ucyubjyoþ gha¤i kutvam># . ÷ucyubjyoþ gha¤i kutvam vaktavyam . katham arkaþ . ## . na etat gha¤antam . auõàdikaþ eùaþ ka÷abdaþ tasmin àùñamikam kutvam . (P_7,3.61) KA_III,332.4-10 Ro_V,221.2-8 ## . bhujaþ pàõau iti vaktavyam . katham nyubjaþ upatàpe iti . ## . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . kutvam kasmat na bhavati . kartçtvàt . na etat gha¤antam . kartçpratyayaþ eùaþ . nyubjati iti nyubjaþ . adhikaraõasàdhanaþ vai lakùyate gha¤ . nyubjitàþ ÷erate asmin nyubjaþ upatàpe iti . eùaþ api hi kartçsàdhanaþ eva . nyubjayati iti nyubjaþ . (P_7,3.66) KA_III,332.12-21 Ro_V,221.10-222.8 ## . pravacigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . vaco'÷abdasa¤j¤àbhàvàt . vaco'÷abdasa¤j¤àyàm pratiùedhaþ ucyate prapårvaþ ca vaciþ a÷abdasa¤j¤àyàm vartate . upasarganiyamàrtham tarhi idam vaktavyam . prapårvasya eva vaceþ a÷abdasa¤j¤àyàm pratiùedhaþ yathà syàt . iha mà bhåt . avivàkyam iti . ## . vi÷eùe etat vaktavyam . avivàkyam ahaþ iti . kva mà bhåt . avivàcyam eva anyat iti . #<õyapratiùedhe tyajeþ upasaïkhyànam># . õyapratiùedhe tyajeþ upasaïkhyànam kartavyam . tyàjyam . (P_7,3.69) KA_III,333.2-6 Ro_V,222.10-14 #<[bhojyam abhyavahàrhye]># . bhojyam abhyavahàrye iti vaktavyam . iha api yathà syàt . bhojyaþ såpaþ , bhojyà yavàgåþ iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . bhakùiþ ayam kharavi÷ade vartate tena drave na pràpnoti . na ava÷yam bhakùiþ kharavi÷ade eva vartate . kim tarhi anyatra api vartate . tat yathà . abbhakùaþ , vàyubhakùaþ iti . (P_7,3.70) KA_III,333.8-10 Ro_V,223.2-4 và iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati . tat agniþ agnaye dadàt . astu atra lopaþ àñaþ ÷ravaõam bhaviùyati tena ubhayam sidhyati . dadhat ratnàni dà÷uùe , dadàt ratnàni dà÷uùe . (P_7,3.71) KA_III,333.12-20 Ro_V,223.6-224.1 #<[otaþ ÷iti]># . otaþ ÷iti iti vaktavyam . kim prayojanam . ## . tatra ayam api arthaþ ùñhivuklamvàcamàm ÷iti iti ÷idgrahaõam na kartavyam bhavati . nanu ca bhoþ ÷yangrahaõam api tarhi uttaràrtham kartavyam . ÷amàm aùñànàm dãrghaþ ÷yani iti ÷yangrahaõam na kartavyam bhavati . atra api astu ÷iti iti eva . yadi ÷iti iti ucyate anu tvà indraþ bhramatu madatu atra api pràpnoti . ÷amàdibhiþ atra ÷itam vi÷eùayiùyàmaþ . ÷amàdãnàm yaþ ÷it iti . kaþ ca ÷amàdãnàm ÷it . ÷amàdibhyaþ yaþ vihitaþ . evam api tasyati , yasyati atra pràpnoti . aùñànàm iti vacanàt na bhaviùyati . (P_7,3.75) KA_III,334.2-4 Ro_V,224.3-5 ## . dãrghatvam àïi camaþ iti vaktavyam . àcàmati . iha mà bhåt . uccamati , vicamati iti . (P_7,3.77) KA_III,334.6-12 Ro_V,224.7-13 ## . iùeþ chatvam ahali iti vaktavyam . iha mà bhåt . iùõàti , iùyati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . aci iti vartate . evam api iùàõa iti atra pràpnoti . atha ahali iti ucyamàne kasmàt eva atra chatvam na bhavati . na evam vij¤àyate na hal ahal ahali iti . katham tarhi . avidyamànaþ hal asmin saþ ayam ahal ahali iti . yadi evam aci iti api vartamàne na doùaþ . na hi acà ÷it vi÷eùyate . ÷iti bhavati katarsmin aci iti . katham tarhi . ÷ità ac vi÷eùyate . aci bhavati katarsmin ÷iti iti . (P_7,3.78) KA_III,334.15-20 Ro_V,225.3-8 ## . pibeþ guõapratiùedhaþ vaktavyaþ . pibati . laghåpadhaguõaþ pràpnoti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . guõaþ kasmàt na bhavati . pibiþ adantaþ . ## . kim uktam . dhàtoþ ante iti cet anudàttecabagrahaõam iti . atha và aïgavçtte punarvçttau avidhiþ niùñhitasya iti evam na bhaviùyati . (P_7,3.79) KA_III,335.2-6 Ro_V,225-226 dãrghoccàraõam kimartham na j¤àjanoþ jaþ iti eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : jànàti , jàyate . ataþ dãrghaþ ya¤i iti dãrghatvam bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat dãrghoccàraõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà aïgavçtte punarvçttau avidhiþ iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pibeþ guõapratiùedhaþ coditaþ saþ na vaktavyaþ bhavati . (P_7,3.83) KA_III,335.8-16 Ro_V,226 ## . jusi guõe yàsuóàdau pratiùedhaþ vaktavyaþ . cinuyuþ , sunuyuþ iti . na vaktavyaþ . na evam vij¤àyate mideþ guõaþ jusi ca iti . katham tarhi . mideþ guõaþ ajusi ca iti . kim idam ajusi iti . ajàdau usi ajusi iti . iha api tarhi pràpnoti . cakruþ , jahruþ iti . evam tarhi ÷iti iti vartate . evam api ajuhavuþ , abibhayuþ iti atra na pràpnoti . bhåtapårvagatyà bhaviùyati . na sidhyati na hi us ÷idbhåtapårvaþ . us ÷idbhåtapårvaþ na asti iti kçtvà usi yaþ ÷idbhåtapårvaþ tasmin bhaviùyati . atha và kriyate nyàse eva . avibhaktikaþ nirde÷aþ . na evam vij¤àyate mideþ guõaþ jusi ca iti . katham tarhi . mideþ guõaþ u jusi iti . kim idam u jusi iti . ukàràdau jusi . atha và aci iti vartate tena jusam vi÷eùayiùyàmaþ . ajàdau jusi iti . (P_7,3.85) KA_III,335.18-337.3 Ro_V,226.15-229.3 iha jàgarayati , jàgarakaþ iti guõe kçte raparatve ca ataþ upadhàyàþ iti vçddhiþ pràpnoti tasyàþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## . yat ayam aciõõaloþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ na guõàbhinirvçttasya vçddhiþ bhavati iti . kim punaþ ayam paryudàsaþ : yat anyat viciõõalïidbhyaþ iti . àhosvit prasajya ayam pratiùedhaþ : viciõõalïitsu na iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . prasajyapratiùedhe jusiguõapratiùedhaþ pràpnoti . ajàgaruþ . ## . prasajyapratiùedhe jusiguõapratiùedhaþ pràpnoti . ajàgaruþ . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anantarasya pratiùedhàt . anantaram yat guõavidhànam tasya pratiùedhaþ . ## . jusi pårveõa guõaþ vidhãyate jusi ca iti . #<õali ca># . kim . na và anantarasya pratiùedhàt iti eva . õali ca pårveõa guõaþ vidhãyate sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ iti . atha và punaþ astu paryudàsaþ . ## . ataþ anyatra vidhàne vau aguõatvam . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . paryudàsasàmarthyàt atra guõaþ na bhaviùyati . asti anyat paryudàse prayojanam . kim . kvibartham paryudàsaþ syàt . ÷uddhaparasya vi÷abdasya pratiùedhe grahaõam anunàsikaparaþ ca kvau vi÷abdaþ . vasvartham tarhi paryudàsaþ syàt . jàgçvàüsaþ anu gman . katham punaþ veþ paryudàsaþ ucyamànaþ vasvarthaþ ÷akyaþ vij¤àtum . sàmarthyàt vasvartham iti vij¤àsyate . ## . vasvartham iti cet na . kim kàraõam . sàrvadhàtukatvàt siddham . katham sàrvadhàtukasa¤j¤à . chàndasaþ kvasuþ . liñ ca chandasi sàrvadhàtukam api bhavati . tatra sàrvadhàtukam apin ïit iti ïittvàt paryudàsaþ bhaviùyati . atha và vakàrasya eva idam a÷aktijena ikàreõa grahaõam . (P_7,3.86) KA_III,337.5-338.12 Ro_V,229.5-232.4#< saüyoge gurusa¤j¤àyàm guõaþ bhettuþ na sidhyati># . saüyoge gurusa¤j¤àyàm bhettà , bhettum iti guõaþ na pràpnoti . ## . vidhyapekùam laghugrahaõam kçtam laghoþ ca asau vihitaþ . ## . kuõóità , huõóità atra kasmàt na bhavati . ## . dhàtoþ numvidhau uktam tatra dhàtugrahaõasya prayojanam dhàtåpade÷àvasthàyàm eva num bhavati iti . ## . katham ra¤jeþ upadhàlakùaõà vçddhiþ . à÷caryaþ ràgaþ , vicitraþ ràgaþ . ## . yat ayam syandi÷ranthyoþ avçddhyartham nipàtanam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eva¤jàtãyakànàm vçddhiþ iti . ## . anaïlopaþ . dadhnà , sakthnà . ÷idãrghatvam . kuõóàni , vanàni . evam tarhi ## . yat ayam na abhyastasya aci piti sàrvadhàtuke iti ajgrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eva¤jàtãyakànàm guõaþ iti . ## . laïartham etat syàt . anena ik . ## . yat ayam trasigçdhidhçùikùipeþ knuþ ikaþ jhal halantàt ca iti knusanau kitau karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eva¤jàtãyakànàm guõaþ iti . ## . (P_7,3.87) KA_III,338.14-26 Ro_V,232.6-233.4 ## . abhyastànàm upadhàhrasvatvam aci vaktavyam . kim prayojanam . paspa÷àte , càka÷ãmi . vàva÷atãþ iti prayogaþ dç÷yate . kapotaþ ÷aradam paspa÷àte . aham bhuvanam càka÷ãmi . vàva÷atãþ ut àjat iti . ## . bahulam chandasi vaktavyam upadhàhrasvatvam . kim prayojanam . ànuùak jujoùat iti dar÷anàt . yaþ te àtityam ànuùak jujoùat . yadi upadhàhrasvatvam ucyate , priyàm mayåraþ pratinarnçtãti yadvat tvam naravara narnçtãùi hçùñaþ , atra guõaþ pràpnoti . tasmàt na arthaþ upadhàhrasvatvena . kasmàt na bhavati . paspa÷àte , càka÷ãmi , vàva÷atãþ iti . spa÷ika÷iva÷ayaþ prakçtyantaràõi . (P_7,3.88) KA_III,339.2-7 Ro_V,233.6-11 ## . bhåsuvoþ pratiùedhe ekàjgrahaõam kartavyam . kim prayojanam . bobhavãtyartham . iha mà bhåt . bobhavãti . yadi ekàjgrahaõam kriyate abhåt atra na pràpnoti . kva tarhi syàt . mà bhåt . tasmàt na arthaþ ekàjgrahaõena . kasmàt na bhavati . bobhavãti iti . bobhåtu iti etat niyamàrtham bhaviùyati . atra eva yaïlugantasya guõaþ na bhavati na anyatra iti . kva mà bhåt . bobhavãti iti . (P_7,3.92) KA_III,339.9 Ro_V,234.2-12 kimartham tçhiràgata÷namkaþ na tçheþ im bhavati iti eva ucyeta . ## . tçõahigrahaõam ÷nami kçte im yathà syàt . ## . tçhigrahaõe hi sati imviùaye ÷namaþ abhàvaþ syàt . kim kàraõam . anavakà÷atvàt . anavakà÷aþ im ÷namam bàdheta . idam ayuktam vartate . kim atra ayuktam . tçõahigrahaõam ÷namimoþ vyavasthàrtham iti uktvà tataþ ucyate tçhigrahaõe hi imviùaye ÷namabhàvaþ anavakà÷atvàt iti . tatra vaktavyam tçõahigrahaõam ÷namimoþ bhàvàya tçhigrahaõe hi imviùeye ÷namabhàvaþ anavakà÷atvàt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . vyavasthàrtham iti eva siddham na hi asataþ vyavasthà iti . (P_7,3.95) KA_III,339.20-22 Ro_V,234.14-235.1 sàrvadhàtuke iti vartamàne punaþ sàrvadhàtukagrahaõam kimartham . ## . apidarthaþ ayam àrambhaþ . adhrigo ÷amãdhvam su÷ami ÷amãdhva ÷amãdhvam adhrigo . (P_7,3.103) KA_III,340.2-5 Ro_V,235.3-7 ## . ataþ dãrghàt bahuvacane ettvam bhavati vipratiùedhena . ataþ dãrghaþ ya¤i supi ca iti asya avakà÷aþ . vçkùàbhyàm , plakùàbhyàm . bahuvacane jhali et iti asya avakà÷aþ . vçkùeùu , plakùeùu . iha ubhayam pràpnoti . vçkùebhyaþ , plakùebhyaþ . ettvam bhavati vipratiùedhena . (P_7,3.107) KA_III,340.7-16 Ro_V,235.9-236.3#< >#óalakavatãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . ambàóe , ambàle , ambike . talhrasvatvam và ïisambuddhyoþ . talhrasvatvam và ïisambuddhyoþ iti vaktavyam . devata , devate . devatàyàm , devate . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . saþ katham na vaktavyaþ bhavati . ## . yadi ambàrtham dvyakùaram gçhyate . tat tarhi hrasvatvam vaktavyam . ava÷yam chandasi hrasvatvam vaktavyam upagàyantu màm patnayaþ garbhiõayaþ yuvatayaþ iti evam artham . màtéõàm màtac putràrtham arhate . màtéõàm màtajàde÷aþ vaktavyaþ putràrtham arhate . gàrgãmàta , vàtsãmàta . (P_7,3.108) KA_III,340.18-341.2 Ro_V,236.5-12 iha kasmàt na bhavati . nadi, kumàri , ki÷ori , bràhmaõi , brahmabandhu . hrasvavacanasàmarthyàt . asti anyat hrasvavacane prayojanam pçthagvibhaktim mà uccãcaram iti . ÷akyam pçthagvibhaktiþ anuccàrayitum . katham . evam ayam bråyàt . ambàrthànàm hrasvaþ nadãhrasvayoþ guõaþ iti . yadi evam ucyate jasi ca iti atra nadyàþ api guõaþ pràpnoti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . ambàrthanadyoþ hrasvaþ . tataþ hrasvasya . hrasvasya ca hrasvaþ bhavati . kimartham idam . guõam vakùyati tadbàdhanàrtham . tataþ guõaþ . guõaþ ca bhavati hrasvasya iti . atha và hrasvasya guõaþ iti atra ambàrthanadyoþ hrasvaþ iti etat anuvartiùyate . (P_7,3.109) KA_III,341.4-9 Ro_V,237.2-7 ## . jasàdiùu chandasi và iti vaktavyam . kim avi÷eùeõa . na iti àha . pràk õau caïyupadhàyàþ . kim prayojanam . ## . ambe , amba , darvi , darve , ÷atakravaþ ÷atakratavaþ , pa÷ve , pa÷ave , kikidãvyà , kikidãvinà . (P_7,3.111) KA_III,341.11-15 Ro_V,237.9-238.3 ## . gheþ ïiti guõavidhàne ïãsàrvadhàtuke pratiùedhaþ vaktavyaþ . pañvã , mçdvã , kurutaþ iti . ## . sup iti vartate . kva prakçtam . supi ca bahuvacane jhali et iti . (P_7,3.113) KA_III,341.17-342.5 Ro_V,238.5-13 iha atikhañvàya , atimàlàya iti hrasvatve kçte sthànivadbhàvàt yàñ pràpnoti tasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## . yàóvidhàne atikhañvàya , atimàlàya iti apratiùedhaþ . anarthakaþ pratiùedhaþ apratiùedhaþ . yàñ kasmàt na bhavati . hrasvàde÷atvàt . hrasvàde÷aþ ayam . uktam etat ïyàbgrahaõe adãrghaþ iti . atha idànãm asati api sthànivadbhàve dãrghatve kçte àp ca asau bhåtapårvaþ iti kçtvà yàñ kasmàt na bhavati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . nanu ca idànãm sati api sthànivadbhàve etayà paribhàùayà ÷akyam upasthàtum . na iti àha . na ca tadànãm kvacit api sthànivadbhàvaþ syàt . (P_7,3.116) KA_III,342.7-12 Ro_V,239.2-7 ## . idudbhyàm àm vidheyaþ . ÷akañyàm , paddhatyàm , dhenvàm iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . auttvasya paratvàt . paratvàt auttvam pràpnoti . ## . yogavibhàgaþ kariùyate . ïeþ àm nadyàmnãbhyaþ . tataþ idudbhyàm . idudbhyàm uttarasya ïeþ àm bhavati iti . ÷akañyàm , paddhatyàm , dhenvàm iti . tataþ aut at ca gheþ . (P_7,3.118-119) KA_III,342.14-343.9 Ro_V,239.9-241.1 ## . auttve yogavibhàgaþ kartavyaþ . aut . aut bhavati idudbhyàm . tataþ at ca gheþ . akàraþ ca bhavati gheþ iti . kimarthaþ yogavibhàgaþ . ## . sakhipatibhyàm auttvam yathà syàt . sakhyau , patyau . ## . ekayoge hi sati auttvasya apràptiþ . kim kàraõam . attvasanniyogàt . attvasanniyogena auttvam ucyate tena yatra eva auttvam syàt . ## . na và artha auttve yogavibhàgena . kim kàraõam . akàrasya anvàcayavacanàt . pradhàna÷iùñam auttvam anvàcaya÷iùñam attvam yathà kyaïi salopaþ . tat yathà . pradhàna÷iùñaþ kyaï pràtipadikamàtràt bhavati yatra ca skàraþ tatra lopaþ . ## . attve ñàpaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ÷akañau , paddhatau , dhenau . attve kçte ñàp pràpnoti . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . sannipàtalakùaõasya animittatvàt . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti ñàp na bhaviùyati . #<óitkaraõàt và># . atha và óit àukàraþ kariùyate . au óit ca gheþ . (P_7,3.120) KA_III,343.11-14 Ro_V,241.3-6 kimartham astriyàm iti ucyate na àïaþ nà puüsi iti eva ucyeta . kà råpasiddhiþ : trapuõà , jatunà . numà siddham . na evam ÷akyam . iha hi amunà bràhmaõakulena iti mubhàvasya asiddhatvàt num na syàt . astriyàm iti punaþ ucyamàne na doùaþ bhavati . katham . vakùyati etat na mu ñàde÷e . (P_7,4.1.1) KA_III,344.2-345.7 Ro_V,242-245 atha õigrahaõam kimartham na caïi upadhàyàþ hrasvaþ iti eva ucyeta . caïi upadhàyàþ hrasvaþ iti iyati ucyamàne , alãlavat , apãpavat , åkàrasya eva hrasvatvam prasajyeta . na etat asti prayojanam . vçddhiþ atra bàdhikà bhaviùyati . vçddhau tarhi kçtàyàm aukàrasya eva hrasvatvam prasajyeta . na etat asti . antaraïgatvàt atra àvàde÷aþ bhaviùyati . na hi idànãm hrasvabhàvinã upadhà bhavati . tasmàt õigrahaõam kartavyam . atha caïgrahaõam kimartham na õau upadhàyàþ iti eva siddham . õau upadhàyàþ hrasvaþ iti iyati ucyamàne , kàrayati , hàrayati iti atra api prasajyeta . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na õau eva hrasvatvam bhavati iti yat ayam mitàm hrasvatvam ÷àsti . iha api tarhi na pràpnoti . acãkarat , ajãharat . vacanàt bhaviùyati . iha api tarhi vacanàt pràpnoti . kàrayati , hàrayati . tasmàt caïgrahaõam kartavyam . atha upadhàgrahaõam kimartham . #<õau caïi upadhàgrahaõam antyapratiùedhàrtham># . õau caïi upadhàgrahaõam kriyate antyasya hrastvatvam mà bhåt . õau caïi hrasvaþ iti iyati ucyamàne , alãlavat , apãpavat , antyasya eva hrasvatvam prasajyeta . na etat asti prayojanam . antaraïgatvàt atra àvàde÷aþ bhavati . na hi idànãm hrasvabhàvã antyaþ asti . antyaþ hrasvabhàvã na asti iti kçtvà vacanàt anantyasya bhaviùyati . iha api vacanàt pràpnoti . acakàïkùat , avavà¤chat . yena na avyavadhànam tena vyavahite api vacanapràmàõyàt . kena ca na avyavadhànam . varõena . etena punaþ saïghatena vayvadhànam bhavati na bhavati ca . uttaràrtham tarhi upadhàgrahaõam kartavyam . lopaþ pibateþ ã ca abhyàsasya upadhàyàþ yathà syàt . apãpyat , apãpyatàm , apãpyan . atha iha katham bhavitavyam . mà bhavàn añiñat iti . àhosvit mà bhavàn àñiñat iti . mà bhavàn àñiñat iti bhavitavyam . hrasvatvam kasmàt na bhavati . dvirvacane kçte pareõa råpeõa vyavahitam iti kçtvà . idam iha sampradhàryam . dvirvacanam kriyatàm hrasvatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt hrasvatvam . nityam dvirvacanam . kçte hrasvatve pràpnoti akçte api . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati dvirvacanàt hrasvatvam balãyaþ iti yat ayam oõim çditam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . çditkaraõe etat prayojanam çditàm na iti pratiùedhaþ yathà syàt . yadi ca atra pårvam dvirvacanam syàt çditkaraõam anarthakam syàt . dvirvacane kçte pareõa vyavahitatvàt hrasvatvam na bhaviùyati . pa÷yati tu àcàryaþ dvirvacanàt hrasvatvam balãyaþ iti tataþ oõim çditam karoti . tasmàt mà bhavàn añiñat iti eva bhavitavyam . (P_7,4.1.2) KA_III,345.8-22 Ro_V,245-247 ## . upadhàhrasvatve õeþ õici upasaïkhyànam kartavyam : vàditavantam prayojitavàn avãvadadvãõàm parivàdakena . kim punaþ kàraõam na sidhyati . õicà vyavahitatvàt . õilope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ caïparanirhràse na sthànivat iti . evam api aglopinàm na iti pratiùedhaþ pràpnoti . vçddhau kçtàyàm lopaþ tat na aglopai aïgam bhavati . idam iha sampradhàryam . vçddhiþ kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt vçddhiþ . nityaþ lopaþ . kçtàyàm api vçddhau pràpnoti akçtàyàm api . anityaþ lopaþ . anyasya kçtàyàm vçddhau pràpnoti anyasya akçtàyàm ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt vçddhiþ . vçddhau kçtàyàm lopaþ tat na aglopi aïgam bhavati . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati vçddheþ lopaþ balãyàn iti yat ayam aglopinàm na iti pratiùedham ÷àsti . na etat asti j¤àpakam . asti anyat etasya vacane prayojanam . kim . yatra vçddhau api kçtàyàm eva lupyate . atyararàjat . yat tarhi pratyàhàragrahaõam karoti . itarathà hi alopinàm na iti bråyàt . evam và vçddheþ lopaþ balãyàn iti . atha và àrabhyate pårvavipratiùedhaþ õyallopàviyaïyaõguõavçddhidãrghatvebhyaþ pårvavipratiùiddham iti . tasmàt upasaïkhyànam kartavyam iti . (P_7,4.2) KA_III,345.24-346.16 Ro_V,247.4-249.4 ## . aglopipratiùedhaþ ca anarthakaþ . kim kàraõam . sthànivadbhàvàt . sthànivadbhàvàt atra hrasvatvam na bhaviùyati . yatra tarhi sthànivadbhàvaþ na asti tadartham ayam yogaþ vaktavyaþ . kva sthànivadbhàvaþ na asti . yaþ halacoþ àde÷aþ . atyararàjat . kim punaþ kàraõam halacoþ àde÷aþ na sthànivat iti ucyate . ajàde÷aþ sthànivat iti ucyate na ca ayam acaþ eva àde÷aþ . kim tarhi acaþ anyasya ca . aglopinàm na iti api tarhi pratiùedhaþ na pràpnoti . kim kàraõam . aglopinàm na iti ucyate na ca atra ac eva lupyate . kim tarhi . ac ca anyaþ ca . yaþ atra ac lupyate tadà÷rayaþ pratiùedhaþ bhaviùyati . yathà eva tarhi yaþ atra ac lupyate tadà÷rayaþ pratiùedhaþ bhavati evam yaþ atra ac lupyate tadà÷rayaþ sthànivadbhàvaþ bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat aglopinàm na iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ itaþ uttaram sthànivadbhàvaþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pårvatra asiddhe na sthànivat iti uktam tat na vaktavyam bhavati . yadi etat j¤àpyate , àdãdhayateþ àdãdhakaþ , àvevayateþ àvevakaþ . yãvarõayoþ dãdhãvevyoþ iti lopaþ na pràpnoti . iha ca yat pralunãhi atra tiïi ca udàttavati iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yat tàvat ucyate àdãdhayateþ àdãdhakaþ , àvevayateþ àvevakaþ , yãvarõayoþ iti lopaþ na pràpnoti iti yãvarõayoþ iti atra varõagrahaõasàmarthyàt bhaviùyati . yat api ucyate yat pralunãhi atra tiïi ca udàttavati iti eùaþ svaraþ na pràpnoti iti bahiraïgaþ yaõàde÷aþ antaraïgaþ svaraþ asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_7,4.3) KA_III,346.18-20 Ro_V,249.6-250.3 kàõyàdãnàm ca iti vaktavyam . ke punaþ kàõyàdayaþ . kàõiràõi÷ràõibhàõiheñhilopayaþ . acakàõat , acãkaõat , araràõat , arãraõat , a÷a÷ràõat , a÷ã÷raõat , ababhàõat , abãbhaõat , ajiheñhat , ajãhiñhat , alulopat , alålupat . (P_7,4.9) KA_III,346.22-347.15 Ro_V,250.5-252.5 iha avadigye , avadigyàte , avadigyare digyàde÷e kçte dvirvacanam pràpnoti tatra sàbhyàsasya iti vaktavyam . nanu ca dvirvacane kçte sàbhyàsasya digyàde÷aþ bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . ## . digyàde÷aþ kriyatàm dvirvacanam iti paratvàt digyàde÷ena bhavitavyam . tatra sàbhyàsasya iti vaktavyam . evam tarhi digyàde÷aþ dvirvacanam bàdhiùyate . punaþprasaïgavij¤ànàt dvirvacanam pràpnoti . punaþprasaïgaþ iti cet amàdibhiþ tulyam . punaþprasaïgaþ iti cet amàdibhiþ tulyam etat bhavati . tat yathà . amàdiùu kçteùu punaþprasaïgàt ÷i÷ãlugnumaþ na bhavanti . evam digyàde÷e kçte punaþprasaïgàt dvirvacanam na bhaviùyati . atha và vipratiùedhe punaþprasaïgaþ iti ucyate vipratiùedhaþ ca dvayoþ sàvaka÷ayoþ . iha punaþ anavakà÷aþ digyàde÷aþ dvirvacanam bàdhiùyate . yadi tarhi anavakà÷àþ vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti , babhåva , bhåbhàvaþ dvirvacanam bàdheta . sàvakà÷aþ bhåbhàvaþ . kaþ avakà÷aþ . bhavità , bhavitum . iha tarhi cakùiïaþ khyठvà liñi iti khyठdvirvacanam bàdheta . iha ca api babhåva iti yadi tàvat sthàne dvirvacanam bhåbhàvaþ sarvàde÷aþ pràpnoti atha dviþprayogaþ dvirvacanam parasya bhåbhàve kçte pårvasya ÷ravaõam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . àrdhadhàtukãyàþ sàmànyena bhavanti anavasthiteùu pratyayeùu . tatra àrdhadhàtukasàmànye bhåbhàve kçte yaþ yataþ pratyayaþ pràpnoti saþ tataþ bhaviùyati . (P_7,4.10) KA_III,347.17-348.7 Ro_V,252.7-254.3 ## . saüyogàdeþ guõavidhàne saüyogopadhagrahaõam kartavyam . kimartham . kç¤artham . iha api yathà syàt . sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ . yadi saüyogopadhagrahaõam kriyate na arthaþ saüyogàdigrahaõena . iha api sasvaratuþ , sasvaruþ saüyogopadhasya iti eva siddham . bhavet siddham sasvaratuþ , sasvaruþ iti idam tu na sidhyati sa¤caskaratuþ , sa¤caskaruþ iti . kim kàraõam . suñaþ bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgam suñ . antaraïgaþ guõaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . saüyogàdigrahaõe tu kriyamàõe saüyogopadhagrahaõam ananyàrtham vij¤àyate . #<çtaþ liñi guõàt ¤õiti vçddhiþ vipratiùedhena># . çtaþ liñi guõठ¤ïiti vçddhiþ bhavati pårvavipratiùedhena . çtaþ liñi guõasya avakà÷aþ . sasvaratuþ , sasvaruþ . ¤õiti vçddheþ avakà÷aþ . svàrakaþ , dhvàrakaþ . iha ubhayam pràpnoti . sasvàra , dadhvàra . ¤õiti vçddhiþ bhavati pårvavipratiùedhena . ## . atha và punaþprasaïgàt guõe kçte raparatve ca ataþ upadhàyàþ iti vçddhiþ bhaviùyati . na eùaþ yuktaþ parihàraþ . punaþprasaïgaþ nàma saþ bhavati yatra tena eva kçte pràpnoti tena eva ca akçte . atra khalu guõe kçte raparatve ca ataþ upadhàyàþ iti vçddhiþ pràpnoti akçte ca acaþ ¤õiti iti . tasmàt suùñhu ucyate liti guõàt ¤õiti vçddhiþ vipratiùedhena iti . (P_7,4.12) KA_III,348.9-14 Ro_V,254.5-10 kimartham hrasvaþ và iti ucyate na guõaþ và iti ucyeta . tatra ayam api arthaþ guõagrahaõam na kartavyam bhavati . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . çtaþ ca saüyogàdeþ guõaþ iti . #<çtaþ hrasvatvam ittvapratiùedhàrtham># . çtaþ hrasvatvam ucyate ittvapratiùedhàrtham . ittvam mà bhåt iti . guõaþ và iti iyati ucyamàne guõena mukte ittvam prasajyeta . hrasvaþ và iti ucyamàne hrasvena mukte yathàpràptaþ guõaþ bhaviùyati . (P_7,4.13) KA_III,348.16-19 Ro_V,255.2-5 ## . ke aõaþ hrasvatve taddhitagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . kçnnivçttyartham . kçti mà bhåt . ràkà , dhàkà iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . (P_7,4.23) KA_III,348.21-22 Ro_V,255.7-8 iha kasmàt na bhavati . prohyate , upohyate . ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt . evam api à , åhyate , ohyate , samohyate . aõaþ iti vartate . (P_7,4.24) KA_III,349.2-6 Ro_V,256.1-5 ## . eteþ liïi upasargàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . ãyàt . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . upasargàt iti vartate . evam tarhi àcàryaþ anvàcaùñe upasargàt iti anuvartate iti . na etat anvàkhyeyam adhikàràþ anuvartante iti . eùaþ eva nyàyaþ yat uta adhikàràþ anuvarteran . (P_7,4.27) KA_III,349.8-12 Ro_V,256.7-11 dãrghoccàraõam kimartham na riï çtaþ iti eva ucyate . kà råpasiddhiþ : màtrãyati , pitrãyati . akçtsàrvadhàtukayoþ iti dãrghatvam bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat dãrghoccàraõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà aïgavçtte punaþ vçttau avidhiþ niùñhitasya iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . pibeþ guõapratiùedhaþ coditaþ saþ na vaktavyaþ bhavati . (P_7,4.30) KA_III,349.14-16 Ro_V,256.13-257.3 ## . yaõprakaraõe hanteþ hiüsàyàm ãñ vaktavyaþ . jeghnãyate . yadi ãñ abhyàsaråpam na sidhyati . evam tarhi yaïprakaraõe hanteþ hiüsàyàm ãk . evam api upadhàlopaþ na pràpnoti . evam tarhi yaïprakaraõe hanteþ hiüsàyàm ghnã . (P_7,4.35) KA_III,349.19-350.5 Ro_V,257.5-11 atyalpam idam ucyate : aputrasya iti . aputràdãnàm iti vaktavyam iha api yathà syàt : janãyantaþ nvagravaþ putrãyantaþ sudànavaþ . ## . chandasi pratiùedhe dãrghatvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . saüsvedayuþ , mitrayuþ . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . a÷vàghasya àdvacanam avadhàraõàrtham bhaviùyati a÷vàghayoþ eva chancasi dãrghaþ bhaviùyati na anyasya iti . (P_7,4.41) KA_III,350.7-11 Ro_V,258.2-6 #<÷yateþ ittvam vrate nityam># . ÷yateþ ittvam vrate nityam iti vaktavyam . saü÷itavrataþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ## . (P_7,4.46) KA_III,350.15-351.2 Ro_V,259.2-15 ## . kim punaþ ayam takàràntaþ àhosvit dakàràntaþ uta dhakàràntaþ atha và thakàràntaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . yadi takàràntaþ dasti iti dãrghatvam pràpnoti . ## . atha dakàràntaþ radàbhyàm niùñhàtaþ iti natvam pràpnoti . ## . atha dhàntaþ jhaùaþ tathoþ dhaþ adhaþ iti dhatvam pràpnoti . ## . atha thakàràntaþ na doùaþ bhavati . (P_7,4.47) KA_III,351.4-22 Ro_V,260.2-261.4 ## . acaþ upasargàt tatve àkàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti àkàrasya bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . #<àdeþ hi parasya># . atra hi tasmàt iti uttarasya àdeþ parasya iti dakàrasya pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ## . asya iti vartate . kva prakçtam . asya dvau iti . yadi avarõagrahaõam anuvartate dadbhàve doùaþ bhavati . evam tarhi evam vakùyàmi daþ adghoþ iti . daþ yaþ àkàraþ tasya at bhavati . tataþ acaþ upasargàt taþ . asya iti eva . evam api såtrabhedaþ kçtaþ bhavati . na asau såtrabhedaþ . såtrabhedam kam upàcaranti . yatra tat eva anyat såtram kriyate bhåyaþ và . yat hi tat eva upasaühçtya kriyate na asau såtrabhedaþ . atha và dvitakàrakaþ nirde÷aþ kriyate saþ anekàl ÷it sarvasya iti sarvasya bhaviùyati . iha api tarhi pràpnoti . adbhiþ , adbhyaþ iti . acaþ iti vartate . tat ca ava÷yam ajgrahaõam anuvartyam lavàbhyàm iti evamartham . atha và tritakàrakaþ nirde÷aþ kariùyate ihàrthau dvau uttaràrthaþ ca ekaþ . ## . dyateþ ittvàt acaþ taþ iti etat bhavati vipratiùedhena . dyateþ ittvasya avakà÷aþ . nirditam , nirditavàn . acaþ taþ iti asya avakà÷aþ . prattam , avattam . iha ubhayam pràpnoti . nãttam , vãttam . acaþ taþ iti etat bhavati vipratiùedhena . (P_7,4.48) KA_III,351.24-352.3 Ro_V,261.6-10 ## . apaþ bhi iti atra màsaþ chandasi upasaïkhyànam kartavyam : mà adbhiþ iùñvà indraþ vçtrahà . atyalpam idam ucyate . ## : svavadbhiþ , svatavadbhiþ , samuùadbhiþ ajàyathàþ , mà adbhiþ iùñvà indraþ vçtrahà . (P_7,4.54) KA_III,352.5-7 Ro_V,261.12-14 ## . istvam sani ràdhaþ hiüsàyàm iti vaktavyam . pratiritsati . hiüsàyàm iti kimartham . àriràtsati . (P_7,4.55) KA_III,352.9-17 Ro_V,262.1-9 ## . j¤apeþ ãttvam anantyasya iti vaktavyam . j¤ãpsati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . lopaþ antyasya bàdhakaþ bhaviùyati . anavakà÷àþ vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti sàvakà÷aþ ca õilopaþ . kaþ avakà÷aþ . kàraõà , hàraõà . evam api ãttvam antyasya lopasya bàdhakam syàt . anavakà÷àþ hi vidhayaþ bàdhakàþ bhavanti ãttvam api sàvakà÷am . kaþ avakà÷aþ . anantyaþ . katham punaþ sati antye anantyasya ãttvam syàt . bhavet yaþ acà àïgam vi÷eùayet tasya anantyasya na syàt . vayam tu khalu aïena acam vi÷eùayiùyàmaþ . aïgasya acaþ yatratatrasthasya iti . evam api ubhayoþ sàvakà÷ayoþ paratvàt ãttvam pràpnoti . tasmàt anantyasya iti vaktavyam . (P_7,4.58) KA_III,352.19-20 Ro_V,262.11-12 ## . abhyàsasya iti yat ucyate tat anaci draùñavyam . patàpataþ , caràcaraþ , vadàvadaþ . (P_7,4.60) KA_III,353.2-20 Ro_V,263.2-264.6 kim ayam ùaùñhãsamàsaþ : halàm àdiþ halàdiþ halàdiþ ÷iùyate iti . àhosvit karmadhàrayaþ : hal àdiþ halàdiþ halàdiþ ÷iùyate iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . halàdi÷eùe ùaùñhãsamàsaþ iti cet ajàdiùu ÷eùaþ pràpnoti . ànakùa , ànakùatuþ , ànakùuþ . astu tarhi karmadhàrayaþ . ## . karmadhàrayaþ iti cet àdi÷eùanimittatvàt lopasya tadabhàve àdyasya halaþ abhave lopaþ vaktavyaþ . àñatuþ , àñuþ . ## . tasmàt anàdiþ hal lupyate iti vaktavyam . ## . kim uktam . pratividhàsyate halàdi÷eùaþ iti . ayam idànãm saþ pratividhànakàlaþ . idam pratividhãyate . idam prakçtam atra lopaþ abhyàsasya iti . tataþ vakùyàmi . hrasvaþ . hrasvaþ bhavati àde÷aþ . abhyàsasya lopaþ iti anuvartate . tatra hrasvabhàvinàm hrasvaþ lopabhàvinàm lopaþ bhaviùyati . tataþ halàdiþ ÷eùaþ ca iti . atha và evam vakùyàmi . hrasvaþ ahal . hrasvaþ bhavati abhyàsasya iti . tataþ ahal . ahal ca bhavati abhyàsaþ . tataþ àdiþ ÷eùaþ . àdiþ ÷eùaþ bhavati abhyàsasya iti . atha và yogavibhàgaþ kariùyate . hrasvàde÷aþ bhavati abhyàsasya . tataþ hal . hal ca lupyate abhyàsasya . tataþ àdiþ ÷eùaþ . àdiþ ÷eùaþ ca bhavati abhyàsasya . (P_7,4.61) KA_III,353.22-354.20 Ro_V,264.8-266.10 #<÷arpårva÷eùe kharpårvagrahaõam># . ÷arpårva÷eùe kharpårvagrahaõam kartavyam . kharpårvàþ khayaþ ÷iùyante kharaþ lupyante iti vaktavyam . kim prayojanam . ucicchiùati . vyucicchiùati . tukaþ ÷ravaõam mà bhåt iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . cartve kçte tuk na bhaviùyati . asiddham cartvam tasya asiddhatvàt tuk pràpnoti . siddhakàõóe pañhitam abhyàsaja÷tvacartvam ettvatukoþ iti . evam api antaraïgatvàt pràpnoti tasmàt kharpårvagrahaõam kartavyam . na kartavyam . ettvatuggrahaõam na kariùyate . abhyàsaja÷tvacartvam siddham iti eva . #<àdi÷eùaprasaïgaþ tu># . àdi÷eùaþ tu pràpnoti . tiùñhàsati . nanu ca anàdi÷eùaþ àdi÷eùam bàdhiùyate . katham anyasya ucyamànam anyasya bàdhakam syàt . asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt . yadi àdi÷eùaþ api bhavati ÷arpårvavacanam idànãm kimartham syàt . #<÷arpårvavacanam kimartham iti cet khayàm lopapratiùedhàrtham># . ÷arpårvavacanam kimartham iti cet khayàm lopaþ mà bhåt iti . ## . vyapakarùavij¤ànàt siddham etat . kim idam vyapakarùavij¤ànàt iti . apavàdavij¤ànàt . apavàdatvàt atra anàdi÷eùaþ àdi÷eùam bàdhiùyate . nanu ca uktam katham anyasya ucyamànam anyasya bàdhakam syàt iti . idam tàvat ayam praùñavyaþ . yadi tat na ucyeta kim iha syàt . halàdi÷eùaþ . halàdi÷eùaþ cet na apràpte halàdi÷eùe idam ucyate tat bàdhakam bhaviùyati . yat api ucyate asati khalu api sambhave bàdhanam bhavati asti ca sambhavaþ yat ubhayam syàt iti sati api sambhave bàdhanam bhavati . tat yathà . dadhi bràhmaõebhyaþ dãyatàm takram kauõóinyàya iti sati api sambhave dadhidànasya takradànam bàdhakam bhavati . evam iha api sati api sambhave anàdi÷eùaþ àdi÷eùam bàdhiùyate . (P_7,4.65) KA_III,354.24-355.16 Ro_V,266.14-267.15 dàdharti iti kim nipàtyate . dhàrayateþ ÷lau abhyàsasya dãrghatvam õiluk ca . anipàtyam . tåtujànavadabhyàsasya dãrghatvam parõa÷uùivat õiluk bhaviùyati . dhçïaþ và abhyàsasya dãrghatvam parasmaipadam ca . anipàtyam . tåtujànavadabhyàsasya dãrghatvam yudhyativat parasmaipadam bhaviùyati . dardharti iti kim nipàtyate . dhàrayateþ ÷lau abhyàsasya ruk õiluk ca . anipàtyam . devàaduhravadruñ parõa÷ruùivat õiluk bhaviùyati . dhçïaþ và abhyàsasya ruk parasmaipadam ca . anipàtyam . devàaduhravat ruóyudhyativat parasmaipadam ca bhaviùyati . bobhåtu iti kim nipàtyate . bhavateþ yaïlugantasya aguõatvam nipàtyate . na etat asti prayojanam . siddham atra aguõatvam bhåsuvoþ tiïi iti . evam tarhi niyamàrtham bhaviùyati . atra eva yaïlugantasya guõaþ na bhavati na anyatra iti . kva mà bhåt . bobhavãti iti . tetikte iti kim nipàtyate . tijeþ yaïlugantasya àtmanepadam nipàtyate . na etat asti prayojanam . siddham atra àtmanepadam anudàttaïitaþ àtmanepadam iti . niyamàrtham tarhi bhaviùyati . atra eva yaïlugantasya àtmanepadam bhavati na anyatra iti . kva mà bhåt . bebhidi iti cecchidi iti . (P_7,4.67) KA_III,355.18-356.5 Ro_V,268.2-269.2 kimartham svapeþ abhyàsasya samprasàraõam ucyate yadà sarveùu abhyàsasthàneùu svapeþ samprasàraõam uktam . ## . svàpigrahaõam kriyate vyapetàrtham . vyapetàrthaþ ayam àrambhaþ . suùvàpayiùati iti . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## . tatra kyajante atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . svàpakam icchati svàpakãyati svàpakãyateþ san sisvàpakãyiùati iti . ## . siddham etat . katham . õigrahaõam kartavyam . na kartavyam . nirde÷àt eva hi vyaktam õyantasya grahaõam iti . na atra nirde÷aþ pramàõam ÷akyam kartum . yathà hi nirde÷aþ tathà iha api prasajyeta . svàpam karoti svàpayati svàpayateþ san sisvàpayiùati iti . tasmàt õigrahaõam kartavyam . (P_7,4.75) KA_III,356.7-11 Ro_V,269.4-8 ## . trigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . gaõàntatvàt . trayaþ eva nijàdayaþ . ## . uttaràrtham tarhi trigrahaõam kartavyam . bhç¤àm it trayàõàm yathà syàt . iha mà bhåt . jahàti . (P_7,4.77) KA_III,356.13-15 Ro_V,269.10-270.3 artigrahaõam kimartham na bahulam chandasi iti eva siddham . na hi antareõa chandaþ arteþ ÷luþ labhyaþ . evam tarhi siddhe yat artigrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ bhàùàyàm ÷luþ bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . iyarti iti etat siddham bhavati . (P_7,4.82) KA_III,356.17-357.19 Ro_V,270.5-272.2 ## . aicoþ yaïi dãrghatvam pràpnoti . óoóhaukyate , totraukyate iti . nanu ca hrasvatve kçte dãrghatvam na bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . hrasvàt hi param dãrghatvam . hrasvatvam kriyatàm dãrghatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt dãrghatvena bhavitavyam . ## . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . abhyàsavikàreùu apavàdasya utsargàbàdhakatvàt . abhyàsavikàreùu apavàdàþ utsargàn na bàdhante iti eùà paribhàùà kartavyà . kàni etasyàþ paribhàùàyàþ prayojanàni . ## . acãkarat , ajãharat . sanvadbhàvam apavàdatvàt dãrghatvam na bàdhate . ## . mànprabhçtãnàm dãrghatvam apavàdatvàt ittvam na bàdhate . ## . gaõeþ ãtvam apavàdatvàt halàdi÷eùam na bàdhate . idam ayuktam vartate . kim atra ayuktam . aicoþ yaïi dãrghaprasaïgaþ hrasvàt hi param dãrghatvam iti uktvà tataþ ucyate na và abhyàsavikàreùu apavàdasya utsargàbàdhakatvàt iti . tasyàþ ca paribhàùàyàþ prayojanàni nàma ucyante prayojanam sanvadbhàvasya dãrghatvam mànprabhçtãnàm dãrghatvam ittvasya gaõeþ ãtvam halàdi÷eùasya iti ca . na ca sanvadbhàvam apavàdatvàt dãrghatvam bàdhate . kim tarhi paratvàt . na khalu api mànprabhçtãnàm dãrghatvam apavàdatvàt dãrghatvam bàdhate . kim tarhi antaraïgatvàt . na khalu api gaõeþ ãttvam apavàdatvàt halàdi÷eùam bàdhate . kim tarhi anavakà÷atvàt . evam tarhi iyam paribhàùà kartavyà abhyàsavikàreùu bàdhakàþ na bàdhante iti . sà tarhi eùà paribhàùà kartavyà . na kartavyà . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eùà paribhàùà iti yat ayam akitaþ iti pratiùedham ÷àsti . (P_7,4.83) KA_III,357.21-358.18 Ro_V,272.4-274.2 akitaþ iti kimartham . yaüyamyate , raüramyate . akitaþ iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati yaüyamyate , raüramyate iti . nuki kçte anajantatvàt . ataþ uttaram pañhati . ## . akidvacanam kriyate j¤àpakàrtham . kim j¤àpyam . etat j¤àpayati àcàryaþ anyatra kidantasya abhyàsasya alontyavidhiþ na bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . ## . hrasvatvam . avacacchatuþ , avacacchuþ . attvam . cacchçdatuþ , cacchçduþ . ittvam . cicchàdayiùati , cicchardayiùati . guõaþ . cecchidyate , cocchuùyate . tuki kçte anantyatvàt ete vidhayaþ na pràpnuvanti . ## . na etàni santi prayojanàni . vipratiùedhena api etàni siddhàni . tuk kriyatàm ete vidhayaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt ete vidhayaþ iti . ## . atha và na evam vij¤àyate abhyàsasya ajantasya çkàràntasya akàràntasya igantasya iti . katham tarhi . abhyàse yaþ ac abhyàse yaþ çkàraþ abhyàse yaþ akàraþ abhyàse yaþ ic iti . evam ca kçtvà dãrghatvam pràpnoti . evam tarhi idam iha vyapade÷yam sat àcàryaþ na vyapadi÷ati . kim apavàdaþ nuk dãrghatvasya iti . evam tarhi siddhe sati yat akitaþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati eùà paribhàùà abhyàsavikàreùu bàdhakàþ na bàdhante iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . aicoþ yaïi dãrghaprasaïgaþ hrasvàt hi param dãrghatvam iti uktam saþ na doùaþ bhavati . (P_7,4.85) KA_III,358.20-359.2 Ro_V,274.4-10 ## . nuki sati yaüyamyate , raüramyate iti råpam na sidhyati . ## . anusvàràgamaþ vaktavyaþ . evam api idam eva råpam syàt yaüyyamyate , idam na syàt yaüyamyate . ## . padàntàt ca iti vaktavyam . và padàntasya iti . (P_7,4.90) KA_III,359.4-6 Ro_V,274.12-14 ## . rãk çtvataþ iti vaktavyam . kim prayojanam . saüyogàrtham . saüyogàntàþ prayojayanti . varãvç÷cyate , parãpçcchyate , barãbhçjjyate . (P_7,4.91) KA_III,359.8-9 Ro_V,275.2-4 ## . marmçjyate , marmçjyamànàsaþ iti ca upasaïkhyànam kartavyam . marmçjyate , marmçjyamànàsaþ . (P_7,4.92) KA_III,359.11-17 Ro_V,275.6-12 kim idam çkàragrahaõam aïgavi÷eùaõam . çkàràntasya aïgasya iti . àhosvit abhyàsavi÷eùaõam . çkàràntasya abhyàsasya iti . aïgavi÷eùaõam iti àha . katham j¤àyate . yat ayam taparakaraõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi kaþ cit abhyàse dãrghaþ asti yadartham taparakaraõam kriyeta . atha aïgavi÷eùaõe çkàragrahaõe sati taparakaraõe kim prayojanam . iha mà bhåt . càkãrti , càkãrtaþ , càkirati . ## . (P_7,4.93) KA_III,359.19-360.24 Ro_V,276.1-278.3 iha kasmàt na bhavati . ajajàgarat . laghuni caïpare iti ucyate vyavahitam ca atra laghu caïparam . iha api tarhi na pràpnoti . acãkarat , ajãharat . vacanàt bhaviùyati . iha api vacanàt pràpnoti . ajajàgarat . yena na avyavadhànam tena vyavahite api vacanapràmàõyàt . kena ca na avyavadhànam . varõena . etena punaþ saïghàtena vyavadhànam bhavati na bhavati ca . evam api acikùaõat atra na pràpnoti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eva¤jàtãyakànàm ittvam iti yat ayam atsmçdétvaraprathamradastéspa÷àm iti ittvabàdhanàrtham attvam ÷àsti . ## . sanvadbhàvadãrghatve õeþ õici upasaïkhyànam kartavyam : vàditavantam prayojitavàn , avãvadat vãõàm parivàdakena . kim punaþ kàraõam na sidhyati . õicà vyavahitatvàt . lope kçte na asti vyavadhànam . sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ dãrghavidhim prati na sthànivat iti . evam api anaglopaþ iti pratiùedham pràpnoti . vçddhau kçtàyàm lopaþ tat na aglopi aïgam bhavati . evam tarhi idam iha sampradhàryam . vçddhiþ kriyatàm lopaþ iti kim atra kartavyam . paratvàt vçddhiþ . nityaþ lopaþ . kçtàyàm api vçddhau pràpnoti akçtàyàm api . lopaþ api anityaþ . anyasya kçtàyàm vçddhau pràpnoti akçtàyàm anyasya ÷abdàntasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt vçddhiþ . vçddhau kçtàyàm lopaþ tat na aglopi aïgam bhavati . ## . mãmàdãnàm tu lopaþ pràpnoti . amãmapat . ## . siddham etat . katham . råpàtide÷aþ ayam . sani yàdç÷am abhyàsaråpam tat sanvadbhàvena atidi÷yate na ca mãmàdãnàm sani abhyàsaråpam asti . ## . atha và õyantam etat aïgam anyat . lope kçte na aïgànyatvam . sthànivadbhàvàt aïgam anyat . katham ajij¤apat . atra sani api õyantasya eva upàdànam àpj¤apyçdhàm ãt iti . atra aïgànyatvàbhàvàt abhyàsalopaþ syàt . tasmàt pårvaþ eva parihàraþ siddham tu råpàtide÷àt iti . (P_8,1.1.1) KA_III,361.1-364.12 Ro_V,279-288 sarvavacanam kimartham . ## . sarvagrahaõam kriyate alontyanivçttyartham . alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya dvirvacanam mà bhåt iti . kva punaþ alontyanivçttyarthena arthaþ sarvagrahaõena . nityavãpsayoþ iti . nityavãpsayoþ iti ucyate na ca antyasya dvirvacanena nityatà vãpsà và gamyate . iha tarhi pareþ varjane iti antyasya api dvirvacanena varjyamànatà gamyeta . #<ùaùñhãnirde÷àrtham ca .># ùaùñhãnirde÷àrtham ca sarvagrahaõam kartavyam . ùaùñhãnirde÷aþ yathà prakalpeta . ## akriyamàõe sarvagrahaõe ùaùñhyarthasya aprasiddhiþ syàt . kasya . sthàneyogatvasya . kva punaþ iha ùaùñhãnirde÷àrthena arthaþ sarvagrahaõena yàvatà sarvatra eva ùaùñhã uccàryate . parervarjane prasamupodaþpàdapåraõe uparyadhyadhasaþsàmãpye vàkyàderàmantritasya iti . iha na kà cit ùaùñhã nityavãpsayoþ iti . nanu ca eùà eva ùaùñhã . na eùà ùaùñhã . kim tarhi . arthanirde÷aþ eùaþ . nitye ca arthe vãpsàyàm ca iti . alontyanivçttyarthena tàvat na arthaþ sarvagrahaõena . idam tàvat ayam praùñavyaþ . nityavãpsayoþ dve bhavataþ iti ucyate dvi÷abdaþ àde÷aþ kasmàt na bhavati . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na dvi÷abdaþ àde÷aþ bhavati iti yat ayam tasyaparamàmreóitam anudàttamca iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . dvi÷abdaþ ayam ekàc tasya ekàctvàt tasyaparamàmreóitam anudàttamca iti etat na asti . pa÷yati tu àcàryaþ na dvi÷abdaþ àde÷aþ bhavati iti tataþ tasya paramàmreóitam anudàttamca iti àha . yadi tarhi na dvi÷abdaþ àde÷aþ bhavati ke tarhi idànãm dve bhavataþ . dvi÷abdena yat ucyate . kim punaþ tat . dvi÷abdaþ ayam saïkhyàpadam saïkhyàyàþ ca saïkhyeyam arthaþ . saïkhyeye dve bhaviùyataþ . ke punaþ te . pade vàkye màtre và . tat yadà tàvat pade vàkye và tadà anekàltvàt sarvàde÷aþ siddhaþ . yadà màtre api tadà anekàl÷itsarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . yadà tarhi ardhamàtre tadà sarvàde÷aþ na sidhyati . na eùaþ doùaþ . na ca ardhamàtre dviþ ucyete . kim kàraõam . iha vyàkareõe yaþ sarvàlpãyàn svaravyavahàraþ saþ màtrayà bhavati na ardhamàtrayà vyavahàraþ asti . tena ardhamàtre na bhaviùyataþ . evam api kutaþ etat pade dve bhaviùyataþ iti na punaþ vàkye syàtàm màtre và . nityavãpsayoþ dve bhavataþ iti ucyate na ca vàkyadvirvacanena màtràdvirvacanena và nityatà vãpsà và gamyate . ùaùñhãnirde÷àrtham eva tarhi sarvagrahaõam kartavyam . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . padàdhikàràt . padasya iti prakçtya dvirvacanam vakùyàmi . ## tat ca ava÷yam padagrahaõam kartavyam samàsanivçttyartham taddhitanivçttyartham vàkyanivçttyartham ca . samàsanivçttyartham tàvat . saptaparõaþ aùñàpadam . taddhitanivçttyartham . dvipadikà tripadikà . màùa÷aþ kàrùàpaõa÷aþ . vàkyanivçttyartham . gràme gràme pànãyam . màùam màùam dehi . atha kriyamàõe api vai padagrahaõe samàsanivçttyartham iti katham idam vij¤àyate . samasasya nivçttyartham samàsanivçttyartham iti . àhosvit samàse nivçttyartham samàsanivçttyartham iti . kim ca ataþ . yadi vi¤àyate samàsasya nivçttyartham samàsanivçttyartham iti siddham saptaparõaþ saptaparõau saptaparõàþ iti saptaparõàbhyàm saptaparõebhyaþ iti atra pràpnoti . atha vij¤àyate samàse nivçttyartham samàsanivçttyartham iti saptaparõaþ saptaparõau saptaparõàþ iti atra api pràpnoti . tathà taddhitanivçttyartham iti . katham idam vij¤àyate . taddhitasya nivçttyartham taddhitanivçttyartham iti . àhosvit taddhite nivçttyartham taddhitanivçttyartham iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate taddhitasya nivçttyartham taddhitanivçttyartham iti siddham dvipadikàþ tripadikàþ dvipadikàbhyàm tripadikàbhyàm màùa÷aþ kàrùàpaõa÷aþ iti atra pràpnoti . atha vij¤àyate taddhite nivçttyartham taddhitanivçttyartham iti dvipadikàþ tripadikàþ iti atra api pràpnoti . tathà vàkyanivçttyartham iti katham idam vij¤àyate . vàkyasya nivçttyartham vàkyanivçttyartham iti . àhosvit vàkye nivçttyartham vàkyanivçttyartham iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate vàkyasya nivçttyartham vàkyanivçttyartham iti yadi vàkyam vãpsàyuktam bhavitavyam eva dvirvacanena . atha api avayavaþ bhavatu eva . tat etat kriyamàõe api padagrahaõe àlånavi÷ãrõam bhavati . kim cit saïgçhãtam kim cit asaïgçhãtam . ## sagatigrahaõam ca kartavyam . prapacati prapacati . prakaroti prakaroti iti . kim punaþ kàraõam na sidhyati . na hi sagatikam padam bhavati . samàsanivçttyarthena tàvat na arthaþ padagrahaõena . samàsena uktatvàt vãpsàyàþ dvirvacanam na bhaviùyati . kim ca bhoþ samàsaþ vãpsàyàm iti ucyate . na khalu vãpsàyàm iti ucyate gamyate tu saþ arthaþ . tatra uktaþ samàsena iti kçtvà dvirvacanam na bhaviùyati . yatra ca samàsena anuktà vãpsà bhavati tatra dvirvacanam . tat yathà . ekaikavicitàþ anyonyasahàyàþ iti . atha và yat atra vãpsàyuktam na adaþ prayujyate . kim punaþ tat . parvaõi parvaõi sapta parõàni asya . païktau païktau aùñau padàni asya iti . taddhitanivçttyarthena ca api na arthaþ padagrahaõena . taddhitena ukatvàt vãpsàyàþ dvirvacanam na bhaviùyati . taddhitaþ khalu api vãpsàyàm iti ucyate . yatra ca taddhitena anuktà vãpsà bhavati tatra dvirvacanam . tat yathà . ekaika÷aþ dadàti iti . vàkyanivçttyarthena ca api na arthaþ padagrahaõena . padadvirvacanena uktatvàt vãpsàyàþ vàkyadvirvacanam na bhaviùyati . yatra ca padadvirvacanena anuktà vãpsà bhavati tatra dvirvacanam . tat yathà . prapacati prapacati . prakaroti prakaroti . uttaràrtham tarhi padagrahaõam kartavyam . tasyaparamàmreóitam anudàttamca iti vakùyati tat padadvirvacane yathà syàt vàkyadvirvacanemà bhåt . mahyam grahãùyati mahyam grahãùyati . màm abhivyàhariùyati màm abhvyàhariùyati . katham ca atra dvirvacanam . chàndasatvàt . svaraþ api tarhi chàndasatvàt eva na bhaviùyati . uttaràrtham eva tarhi padagrahaõam kartavyam . padasya padàt iti vakùyati tat padagrahaõam na kartavyam bhavati . sarvagrahaõam api tarhi uttaràrtham . anudàttaüsarvamapàdàdau iti vakùyati tat sarvagrahaõam kartavyam bhavati . ubhayam kriyate tatra eva . (P_8,1.1.2) KA_III,363.28-364.13 Ro_V,288-292 ihàrtham eva tarhi ùaùñhãnirde÷àrtham anyatarat kartavyam . ùaùñhãnirdiùñasya sthàne dvirvacanam yathà syàt dviþprayogaþ mà bhåt iti . kim ca syàt . àm pacasi devadattà3 àmaekàntaramàmantritamanantike iti ekàntaratà na syàt . iha ca paunaþpunyam paunaþpunikam iti apràtipadikatvàt taddhitotpattiþ na syàt . yadi tarhi sthàne dvirvacanam ràjà ràjà vàk vàk padasya iti nalopàdãni na sidhyanti . idam iha sampradhàryam . dvirvacanam kriyatàm nalopàdãni iti kim atra kartavyam . paratvàt nalopàdãni . pårvatra asiddhe nalopàdãni siddhàsiddhayoþ ca na asti sampradhàraõà . evam tarhi pårvatra asiddhãyam advirvacane iti vakùyàmi . tat ca ava÷yam vaktavyam . kim prayojanam . vibhàùitàþ prayojayanti . drogdhà drogdhà . droóhà droóhà iti . iha tarhi bisam bisam musalam musalam àde÷apratyayayoþ iti ùatvam pràpnoti . àde÷aþ yaþ sakàraþ pratayaþ yaþ sakàraþ iti evam etat vij¤àyate . iha tarhi nçbhiþ nçbhiþ raùàbhyànnoõaþsamànapade iti õatvam pràpnoti . samànapade iti ucyate samànam eva yat nityam na ca etat nityam samànapadam eva . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . samànagrahaõasàmarthyàt . yadi hi yat samànam ca asamànam ca tatra syàt samànagrahaõam anarthakaü syàt . (P_8,1.1.3) KA_III,364.14-21 Ro_V,292-294 atha và punaþ astu dviþprayogaþ dvirvacanam . nanu ca uktam àm pacasi pacasi devadattà3 àmaþ ekàntaram àmantritam anantike iti ekàntaratà na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . suptiïbhyàm padam vi÷eùayiùyàmaþ . suptiïantampadam . yasmàt suptiïvidhiþ tadàdi suptiïantam ca . nanu ca ekaikasmàt eva atra suptiïvidhiþ . samudàye yà vàkyaparisamàptiþ tayà padasa¤j¤à . kutaþ etat . ÷àstràhàneþ . evam hi ÷àstram ahãnam bhavati . yat api ucyate iha paunaþpunyam paunaþpunikam iti apràtipadikatvàt taddhitotpattiþ na pràpnoti iti mà bhåt evam . samarthàt iti evam bhaviùyati . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eva¤jàtãyakebhyaþ taddhitotpattiþ iti yat ayam kaskàdiùu kautaskuta÷abdam pañhati . (P_8,1.4.1) KA_III,364.22-26 Ro_V,294-296 iha kasmàt na bhavati . himavàn khàõóavaþ pàriyàtraþ samudraþ iti . nitye dve bhavataþ iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ayam nitya÷abdaþ asti eva kåñastheùu avicàliùu bhàveùu vartate . tat yathà : nityà dyauþ nityà pçthivã nityam àkà÷am iti . asti àbhãkùõye vartate . tat yathà : nityaprahasitaþ nityaprajalpitaþ iti . tat yaþ àbhãkùõye vartate tasya idam grahaõam . (P_8,1.4.2) KA_III,365.1-21 Ro_V,297-300 atha kim idam vãpsà iti . àpnoteþ ayam vipårvài icchàyàm arthe san vidhãyate . yadi evam cikãrùati jihãrùati iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate vãpsàyàm abhidheyàyàm iti . katham tarhi . kartçvi÷eùaõam etat . vãpsati iti vãpsaþ . vãpsaþ cet kartà bhavati iti . kaþ punaþ vãpsàrthaþ . anavayavàbhidhànam vãpsàrthaþ . anavayavena dravyàõàm abhidhànam eùaþ vãpsàrthaþ . ## . anavayavàbhidhànam vãpsàrthaþ iti cet jàtyàkhyàyàm dvirvacanam pràpnoti . vrãhibhiþ yavaiþ và iti . ## na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . ekàrthatvàt jàteþ . ekàrthaþ hi jàtiþ . ekam artham pratyàyayiùyàmi iti jàti÷abdaþ prayujyate . ## anekàrthà÷rayà ca punaþ vãpsà . anekam artham sampratyàyayiùyàmi iti vãpsà prayujyate . ekàrthatvàt jàteþ anekàrthà÷rayatvàt ca vãpsàyàþ jàtyàkhyàyàm dvirvacanam na bhaviùyati . ##. atha và na anena dvirvacanam nirvartyate . kim tarhi advirvacanam anena nivartyate . yàvantaþ te arthàþ tàvatàm ÷abdànàm prayogaþ pràpnoti . tatra anena nivçttiþ kriyate . nityavãpsayoþ arthayoþ dve eva ÷abdaråpe prayoktavye na atibahu prayoktavyam iti . ## sarvagrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . sarvasya eva hi dvirvacanena arthaþ gamyate na avayavasya . padagrahaõam ca anarthakam padasya eva hi dvirvacanena arthaþ gamyate na agatikasya . (P_8,1.4.3) KA_III,365.22-366.11 Ro_V,300-302 kim punaþ idam vãpsàyàm sarvam abhidhãyate àhosvit ekam . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . vãpsàyàm sarvàbhidhàne vacanam na sidhyati . gràmaþ gràmaþ . janapadaþ janapadaþ . bahavaþ te arthàþ tatra bahuùubahuvacanam iti bahuvacanam pràpnoti . astu tarhi ekam . ## ekàbhidhàne sarvadravyagatiþ na sidhyati . astu tarhi sarvam . nanu ca uktam vãpsàyàm sarvàbhidhàne vacanàprasiddhiþ iti . ## na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . padàrthatvàt . padasya arthaþ vãpsà . subantam ca padam ïyàppràtipadikàt ca ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante na ca etat pràtipadikam . yat tarhi pràtipadikam : dçùat dçùat samit samit iti . etat api pratyayalakùaõena subantam na pràtipadikam . apara àha . na và padàrthatvàt . na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . padàrthatvàt . padasya arthaþ vãpsà subantam ca padam ïyàppràtipadikàt ca ekatvàdiùu artheùu svàdayaþ vidhãyante na ca etat pràtipadikam . yat tarhi pràtipadikam . dçùat dçùat samit samit iti . etat api pratyayalakùaõena subantam na pràtipadikam . (P_8,1.4.4) KA_III,366.12-366.23 Ro_V,302-304 atha iha katham bhavitavyam . pacati pacatitaràm tiùñhati . àhosvit pacatitaràm pacatitaràm tiùñhati iti . pacati pacatitaràm tiùñhatãti bhavitavyam . katham . dvirvacanam kriyatàm àti÷àyikaþ iti dvirvacanam bhaviùyati vipratiùedhena . iha api tarhi àti÷àyikàt dvirvacanam syàt . àdyataram àdyataram ànaya iti . asti atra vi÷eùaþ . antaraïgaþ àti÷àyikaþ . kà antaraïgatà . ïyàppràtipadikàt àti÷àyikaþ padasya dvirvacanam . àti÷àyikaþ api na antaraïgaþ . katham . samarthàt taddhitaþ asau utpadyate sàmarthyam ca subantena . atha và spardhàyàm àti÷àyikaþ vidhãyate na ca antareõa pratiyoginam spardhà gamyate . evam tarhi iha dvau arthau vaktavyau nityavãpse ca ati÷ayaþ ca na ca ekasya prayoktuþ anekam artham yugapat vaktum sambhavaþ asti . tat etat prayoktari adhãnam bhavati . etasmin ca prayoktari adhãne kva cit kà cit prasçtatarà gatiþ bhavati . iha tàvat pacati pacatitaràm tiùñhati iti eùà prasçtatarà gatiþ yat nityam uktvà ati÷ayaþ ucyate . iha idànãm àdyataram àdyataram ànaya iti eùà prasçtatarà gatiþ yat ati÷ayam uktvà vãpsàdvirvacanam ucyate . (P_8,1.5) KA_III,366.24-367.5 Ro_V,304-305 ## . pareþ asamàse iti vaktavyam . iha mà bhåt . paritrigartam vçùñaþ devaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pareþ varjane iti ucyate na ca atra pariþ varjane vartate . kaþ tarhi . samàsaþ . ## parervarvane và iti vaktavyam . pari trigartebhyaþ vçùñaþ devaþ . pari pari trigartebhyaþ vçùñaþ devaþ . (P_8,1.8) KA_III,367.6-13 Ro_V,305-306 ## . asåyà kutsanam iti ekaþ arthaþ . kopaþ bhartsanam iti ekaþ arthaþ . asåyàkutsanayoþ kopabhartsanayoþ ca ekàrthatvàt pçthaktvanirde÷aþ anarthakaþ . na hi anasåyan kutsayati na ca api akupitaþ bhartsayate . nanu ca bhoþ akupitàþ api dç÷yante dàrakàn bhartsayamànàþ . antataþ te tàm ÷arãràkçtim kurvanti yà kupitasya bhavati . evam tarhi àha . ## (P_8,1.9) KA_III,367.14-22 Ro_V,306-307 iha kasmàt bahuvrãhivadbhàvaþ na bhavati . ekaþ iti . ekasya dvirvacanasambandhena bahuvrãhivadbhàvaþ ucyate na ca atra dvirvacanam pa÷yàmaþ . ## . ekasya dvirvacanasambandhena iti cet arthanirde÷aþ kartavyaþ . dvirvacanam api hi atra kasmàt na bhavati . tasmàt vàcyam asmin arthe dve bhavataþ bahuvrãhivat ca iti . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . vãpsàdhikàràt . nityavãpsayoþ iti vartate . (P_8,1.9) KA_III,367.22-368.11 Ro_V,307-309 atha bahuvrãhivattve kim prayojanam . ## . sublopaþ . ekaikam . puüvadbhàvaþ . gatagatà . yadi evam ## sarvanàmasvarasamàsànteùu doùaþ bhavati . sarvanàmavidhau doùaþ bhavati . ekaikasmai . nabahuvrãhau iti pratiùedhaþ pràpnoti . sarvanàma . svara . nana susu . na¤subhyàm iti eùaþ svaraþ pràpnoti . svara . samàsànta . çgçk påþpåþ . çkpårabdhåþpathàmànakùe iti samàsàntaþ pràpnoti . sarvanàmavidhau tàvat na doùaþ . uktam tatra bahuvrãhigrahaõasya prayojanam bahuvrãhiþ eva yaþ buhuvrãhiþ tatra pratiùedhaþ yathà syàt bahuvrãhivadbhàvena yaþ bahuvrãhiþ tatra mà bhåt iti . svarasamàsàntayoþ api prakçtam samàsagrahaõam anuvartate tena eva bahuvrãhim vi÷eùayiùyàmaþ . samàsaþ yaþ bahuvrãhiþ iti . (P_8,1.11) KA_III,368.12-368.15 Ro_V,310 karmadhàrayavattve kàni prayojanàni . ## . sublopaþ . pañupañuþ . puüvadbhàvaþ . pañupañvã . antodàttatvam . pañupañuþ . (P_8,1.12.1) KA_III,368.16-369.8 Ro_V,310-312 guõavacanasya iti kimartham . agniþ màõavakaþ . gauþ vàhãkaþ . ## . sarve hi ÷abdàþ prakàre vartamànàþ guõavacanàþ sampadyante tena iha api pràpnoti . agniþ màõavakaþ . gauþ vàhãkaþ iti . ## siddham etat . katham . prakçtyarthavi÷eùaõatvàt . prakçtyarthaþ vi÷eùyate . na evam vij¤àyate prakàre guõavacanasya iti . katham tarhi . guõavacanasya ÷abdasya dve bhavataþ prakàre vartamànasya iti . atha và prakàre guõavacanasya iti ucyate sarvaþ ca ÷abdaþ prakàre vartamànaþ guõavacanaþ sampadyate tatra prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ guõavacanaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ prakàre ca pràk ca prakàràt . atha và prakàre guõavacanasya iti ucyate sarvaþ ca ÷abdaþ prakàre vartamànaþ guõavacanaþ sampadyate te evam vij¤àsyàmaþ pràk prakàràt yaþ guõavacanaþ iti . (P_8,1.12.2) KA_III,369.9-10-370.19 Ro_V,312-318 #<[ànupårvye]># . ànupårvye dve bhavataþ iti vaktavyam . måle måle sthålàþ . agre agre såkùmàþ . ##. svàrthe avadhàryamàõe anekasmin dve bhavataþ iti vaktavyam . asmàt kàrùàpaõàt iha bhavadbhyàm màùam màùam dehi . avadhàryamàõe iti kimartham . asmàt kàrùàpaõàt iha bhavadbhyàm màùam dehi dvau dehi trãn dehi . anekasmin iti kimartham . asmàt kàrùàpaõàt iha bhavadbhyàm màùam dehi . màùam eva dehi . kim punaþ kàraõam na sidhyati . anavayavàbhidhànam vãpsàrthaþ iti ucyate avayavàbhidhànam ca atra gamyate . àtaþ ca avayavàbhidhànam yaþ hi ucyate asmàt kàrùàpaõàt iha bhavadbhyàm màùam màùam dehi iti màùam màùam asau dattvà ÷eùam pçcchati kim anena kriyatàm iti. yaþ punaþ ucyate imam kàrùàpaõam iha bhavadbhyàm màùam màùam dehi iti màùam màùam asau dattvà tåùõãm àste . #<[càpale .>#] càpale dve bhavataþ iti vaktavyam . ahiþ ahiþ budhyasva budhyasva . na ca ava÷yam dve eva . yàvadbhiþ ÷abdaiþ saþ arthaþ gamyate tàvantaþ prayokavyàþ . ahiþ ahiþ ahiþ budhyasva budhyasva budhyasva iti .## kriyàsamabhihàre dve bhavataþ iti vaktavyam . saþ bhavàn lunãhi lunãhi iti eva ayam lunàti . #<[àbhãkùõye .>#] àbhãkùõye dve bhavataþ iti vaktavyam . bhuktvà bhuktvà vrajati . bhojam bhojam vrajati . #<óàci ca .># óàci ca dve bhavataþ iti vaktavyam . pañapañàyati mañamañàyati . ## pårvaprathamayoþ arthàti÷ayavivakùàyàm dve bhavataþ iti vaktavyam . pårvam pårvam puùpyanti . prathamam prathamam pacyante . #<óataraóatamayoþ samasampradhàraõàyàm strãnigade bhàve .># óataraóatamayoþ samasampradhàraõàyàm strãnigade bhàve dve bhavataþ iti vaktavyam . ubhau imau àóhyau katarà katarà anayoþ àóhyatà . sarve ime àóhyàþ katamà katamà eùàm iti . ## karmavyatihàre sarvanàmnaþ dve bhavataþ iti vaktavyam samàsavat ca bahulam . yadà na samàsavat prathamaikavacanam bhavati tadà pårvapadasya . anyo'nyam ime bràhmaõàþ bhojayanti . anyo'nyasya bhojayanti . itaretaram bhojayanti . itaretarasya bhojayanti . ## strãnapuüsakayoþ uttarapadasya và ambhàvaþ vaktavyaþ . anyo'nyam ime bràhmaõyau bhojayataþ . anyo'nyàm bhojayataþ . itaretaram bhojayataþ . itaretaràm bhojayataþ . anyo'nyam ime bràhmaõakule bhojayataþ . anyo'nyàm bhojayataþ . itaretaram bhojayataþ . itaretaràm bhojayataþ . (P_8,1.15) KA_III,370.20-371.2 Ro_V,319 ## . atyantasahacarite lokavij¤àte dvandvam iti upasaïkhyànam kartavyam . dvandvam skandavi÷àkhau . dvandvam nàradaparvatau . atyantasahacarite iti kimartham . dvau yudhiùñhiràrjunau . lokavij¤àte iti kimartham . dvau devadattayaj¤adattau . (P_8,1.15) KA_III,371.2-7 Ro_V,319 atha dvandvam iti kim nipàtyate . ## . pårvapadasya ca ambhàvaþ nipàtyate uttarapadasya ca atvam napuüsakatvam ca . ## kim uktam . liïgam a÷iùyam lokà÷rayatvàt liïgasya iti tatra napuüsakatvam anipàtyam . (P_8,1.16-17) KA_III,371.8-372.7 Ro_V,320-322 à kutaþ padàdhikàraþ . ## . apadàntasyamårdhanyaþ iti ataþ pràk padàdhikàraþ . atha padàt iti adhikàraþ à kutaþ . ## padàt iti adhikàraþ pràk supi kutsanàt . kutsane ca supy agotràdau iti ataþ pràk . ## yaõekàde÷asvaraþ tu årdhvam padàdhikàràt kartavyaþ . ##. iha hi kriyamàõe apadàntasya apràptiþ syàt . udàttasvaritayor yaõaþsvaritaþ anudàttasya iti iha eva syàt kumàryau ki÷oryau iha na syàt kumàryaþ ki÷oryaþ . ekàde÷e udàttenodàttaþ iha eva syàt vçkùau plakùau iha na syàt vçkùàþ plakùàþ . ##. na và årdhvam padàdhikàràt kartavyaþ yaõekàde÷asvaraþ . kim kàraõam . padàdhikàrasya vi÷eùaõatvàt . padasya iti na eùà sthànaùaùñhã . kà tarhi . vi÷eùaõaùaùñhã . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . pratyàkhyàyate sthanaùaùñhã . ## atha và yat ayam nalopaþpràtipadikàntasya iti antagrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ vi÷eùaõaùaùñhã eùà na sthànaùaùñhã iti . (P_8,1.18.1) KA_III,372.8-373.9 Ro_V,322-324 sarvavacanam kimartham . sarvavacanam anàdeþ anudàttàrtham . sarvagrahaõam kriyate anàdeþ api anudàttatvam yathà syàt iti . tiïatiïaþ iha eva syàt devadattaþ : pacati iti iha na syàt : devadattaþ karoti iti . ## . sarvavacanam anàdeþ anudàttàrtham iti cet tat na . kim kàraõam . luñi pratiùedhàt siddham . yat ayam luñi pratiùedham ÷àsti naluñ iti tat j¤àpayati àcàryaþ anàdeþ api anudàttatvam bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi luóantam àdyudàttam asti . ## alaþ antyasya vidhayaþ bhavanti iti antyasya vidhiþ pràpnoti . yatra hi àdividhiþ na asti alo'ntyavidhinà tatra bhavitavyam . tatra kaþ doùaþ . tiïatiïaþ iti iha eva syàt devadattayaj¤adattau kurutaþ iha na syàt devadattaþ karoti iti . ## yat ayam lçñi pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ anantyasya api anudàttatvam bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi lçóantam antodàttam asti . nanu ca idam asti bhokùye iti . ## kim uktam . na và padàdhikàrasya vi÷eùaõatvàt iti . idam tarhi prayojanam yuùmadasmadoþùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayorvàmnàvau iti vàmnau àdayaþ savibhaktikasya yathà syuþ iti . etat api na asti prayojanam . padasya iti hi vartate vibhaktyantam ca padam tatra antareõa sarvagrahaõam savibhaktikasya bhaviùyati . bhavet siddham yatra vibhaktyantam padam yatra tu khalu vibhaktau padam tatra na sidhyati . gràmaþ vàm dãyate . gràmaþ nau dãyate . janapadaþ vàm dãyate . janapadaþ nau dãyate . nanu ca sthagrahaõam kriyate tena savibhaktikasya eva bhaviùyati . astã anyat sthagrahaõasya prayaojanam . kim . ÷råyamàõavibhakivi÷eùaõam yathà vij¤àyeta . yatra vibhaktiþ ÷råyate tatra yathà syàt iha mà bhåt iti yuùmatputraþ dadàti iti asmatputraþ dadàti iti . (P_8,1.18.2) KA_III,373.10-19 Ro_V,324-325 ## . samànavàkye iti prakçtya nighàtayuùmadasmadàde÷àþ vaktavyàþ . kim prayojanam . nànàvàkye mà bhåvan iti . ayam daõóaþ hara anena . odanam paca tava bhaviùyati mama bhaviùyati . ## pa÷yàrthaiþ ca pratiùedhaþ samànavàkye iti prakçtya vaktavyaþ . itarathà hi yatra eva pa÷yàrthànàm yuùmadasmadã sàdhanam tatra pratiùedhaþ syàt . gràmaþ tvàm samprekùya sandç÷ya samãkùya gataþ . gràmaþ màm samprekùya sandç÷ya samãkùya gataþ. iha na syàt . gràmaþ tava svam samprekùya sandç÷ya samãkùya gataþ . gràmaþ mama svam samprekùya sandç÷ya samãkùya gataþ . (P_8,1.26) KA_III,373.20-374.6 Ro_V,326 ## . yuùmadasmadoþ anyatarasyàm ananvàde÷e iti vaktavyam . gràme kambalaþ te svam . gràme kambalaþ tava svam . gràme kambalaþ me svam . gràme kambalaþ mama svam . ananvàde÷e iti kimartham . atho gràme kambalaþ te svam . atho gràme kambalaþ me svam . aparaþ àha : sarve eva vàmnàvàdayaþ ananvàde÷e vibhàùà vaktavyàþ . kambalaþ te svam . kambalaþ tava svam . kambalaþ me svam . kambalaþ mama svam . ananvàde÷e iti kimartham . atho kambalaþ te svam . atho kambalaþ me svam . na tarhi idànãm idam vaktavyam sapårvàyàþ prathamàyàþ vibhàùà iti . vaktavyam ca . kim prayojanam . anvàde÷àrtham . anvàde÷e vibhàùà yathà syàt . atho gràme kambalaþ te svam . atho gràme kambalaþ tava svam . atho gràme kambalaþ me svam . atho gràme kambalaþ mama svam . (P_8,1.27) KA_III,374.7-20 Ro_V,327 kim idam tiïaþ gotràdiùu kutsanàbhãkùõyagrahaõam pàñhavi÷eùaõam . kutsanàbhãkùõyayoþ arthayoþ gotràdãni bhavanti tiïaþ paràõi anudàttàni iti . àhosvit anudàttavi÷eùaõam . tiïaþ paràõi gotràdãni kutsanàbhãkùõyayoþ arthayoþ anudàttàni bhavanti iti . ## . tiïaþ gotràdiùu kutsanàbhãkùõyagrahaõam kriyate pàñhavi÷eùaõam . pàñhaþ vi÷eùyate . ## anudàttavi÷eùaõe hi sati anyatra gotràdigrahaõe kutsanàbhãkùõyagrahaõam kartavyam syàt . canacidivagotràditaddhitàmreóiteùvagateþ iti kutsanàbhãkùõyayoþ iti vaktavyam syàt . ## atha và yàni anudàttàni iti vaktavyam syàt . tasmàt suùñhu ucyate tiïaþ gotràdiùu kutsanàbhãkùõyagrahaõam pàñhavi÷eùaõam anudàttavi÷eùaõe hi anyatra gotràdigrahaõe kutsanàbhãkùõyagrahaõam anudàttagrahaõam và iti . (P_8,1.28) KA_III,374.21-25 Ro_V,327-328 atiïaþ iti kimartham . pacati karoti . ## . atiïvacanam anarthakam . kim kàraõam . samànavàkyàdhikàràt . samànavàkye iti vartate na ca samànavàkye dve tiïante staþ . (P_8,1.30.1) KA_III,375.1-6 Ro_V,328 nipàtaiþ iti kimartham . yat kåjati ÷akañam . yatã kåjati ÷akañã . yan rathaþ kåjati . nipàtaiþ iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati . yat kåjati ÷akañam . yatã kåjati ÷akañã . yan rathaþ kåjati . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . na eùà paribhàùà iha ÷akyà vij¤àtum . iha hi doùaþ syàt . yàvadyathàbhyàm iha na syàt yàvat asti atra eùaþ saraþ janebhyaþ kçõavat . (P_8,1.30.2) KA_III,375.7-9 Ro_V,329 ## . caõ õidvi÷iùñaþ cedarthe draùñavyaþ . ayam ca vai mariùyati . ayam cet mariùyati . na ca pitçbhyaþ pårvebhyaþ dàsyati . apràya÷cittikçtau ca syàtàm . (P_8,1.35) KA_III,375.10-13 Ro_V,329 anekam iti kim udàharaõam . yadà hi asau mattaþ bhavati atha yat tapati . na etat asti . ekam atra hiyuktam aparam yadyuktam tataþ ubhayoþ api anighàtaþ . idam tarhi . ançtam hi mattaþ vadati pàpmà enam vipunàti . ekam khalu api . agniþ hi pårvam udajayat tam indraþ anådajayat iti . (P_8,1.39) KA_III,375.14-19 Ro_V,330 påjàyàm iti vartamàne punaþ påjàgrahaõam kimartham . anighàtapratiùedhàbhisambaddham tat . yadi tat anuvarteta iha api anighàtapratiùedhaþ prasajyeta . iùyate ca atra nighàtapratiùedhaþ . yathà punaþ tatra yàvat yathà iti etàbhyàm anighàte pràpte anighàtapratiùedhaþ ucyate iha idànãm kena anighàte pràpte anighàtapratiùedhaþ ucyeta . iha api yadvçttànnityam iti evamàdibhiþ . (P_8,1.46) KA_III,375.20-22 Ro_V,330 kimartham idam ucyate na gatyarthaloñà lçñ iti eva siddham . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . ehi manye prahàse eva yathà syàt . kva mà bhåt . ehi manye rathena yàsyasi iti . (P_8,1.47) KA_III,376.1-10 Ro_V,331 kim idam apårvagrahaõam jàtuvi÷eùaõam . jàtu÷abdàt apårvàt tiïantam iti . àhosvit tiïantavi÷eùaõam . jàtu÷abdàt tiïantam apårvam iti . jàtuvi÷eùaõam iti àha . katham j¤àyate . yat ayam kiüvçtta¤caciduttaram iti àha . katham kçtvà j¤àpakam . atra api apårvam iti etat anuvartate na ca asti sambhavaþ yat kiüvçttam ca ciduttaram syàt tiïantam ca apårvam . atra api tiïantavi÷eùaõam eva . katham . kiüvçttàt ciduttaràt tiïantam apårvam iti . yat tarhi àhoutàhocànantaram iti anantaragrahaõam karoti . etasya api asti vacane prayojanam . kim . ÷eùaprakëptyartham etat syàt . ÷eùevibhàùà kaþ ca ÷eùaþ . sàntaram ÷eùaþ iti . antareõa api anantaragrahaõam prakëptaþ ÷eùaþ . katham. apårvaþ iti vartate . ÷eùe vibhàùà . kaþ ca ÷eùaþ . sapårvaþ ÷eùaþ iti . (P_8,1.51) KA_III,377.1-17 Ro_V,332-333 ## . lçñaþ prakçtibhàve kartuþ yat kàrakam anyat tasya anyatve upasaïkhyànam kartavyam . àgaccha devadatta gràmam odanam bhokùyase . kim punaþ kàraõam na sidhyati . kàrakànyatvàt . na cet kàrakam sarvànyat iti ucyate sarvànyat ca atra kàrakam . kim punaþ kàraõam sarvànyatpratiùedhena à÷rãyate na punaþ asarvànyadvidhànena à÷rãyeta . kartà ca atra asarvànyaþ tataþ kartçsàmànyàt siddham . ## kartçsàmànyàt siddham iti cet tadbhede kartçbhede anyasmin kàrakasàmànye prakçtibhàvaþ pràpnoti . àhara devadatta ÷àlãn yaj¤adatta enàn bhokùyate . evam tarhi vyaktam eva pañhitavyam na cet kartà sarvànyaþ iti . ##. na cet kartà sarvànyaþ iti cet anyàbhidhàne pratiùedham eke icchanti . uhyantàm devadattena ÷àlayaþ yaj¤adattena bhokùyante iti pràpnoti bhokùyante iti ca iùyate . ## siddham etat . katham . tiïoþ ekadravyàbhidhànàt . yatra tiïbhyàm ekam dravyam abhidhãyate tatra iti vaktavyam . (P_8,1.55) KA_III,377.18-378.7 Ro_V,334-336 kasya ayam pratiùedhaþ . #<àmaþ ekàntare aika÷rutyapratiùedhaþ># . àmaþ ekàntare aika÷rutyasya ayam pratiùedhaþ . katham punaþ aprakçtasya asaü÷abditasya aika÷rutyasya pratiùedhaþ ÷akyaþ vij¤àtum . anantike iti ucyate . anantikam ca kim . dåram . dåràt sambuddhau eka÷rutiþ ucyate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## nighàtaþ tu pràpnoti . àm bhoþ devadatta3 . àmantritasya anudàttatvam pràpnoti . ## siddham etat . katham . pratiùedhàdhikàre pratiùedhavacanasàmarthyàt nighàtaþ na bhaviùyati . na eva và punaþ atra aika÷rutyam pràpnoti . kim kàraõam . anantike iti ucyate anyat ca dåram anyat anantikam . yadi evam plutaþ api tarhi na pràpnoti plutaþ api hi dåràt iti ucyate . iùñam eva etat saïgçhãtam . àm bhoþ devadatta iti eva bhavitavyam . (P_8,1.56) KA_III,378.8-19 Ro_V,336-338 kimartham idam ucyate . yadàdaiþ eva sarvaiþ etaiþ anighàtakàraõaiþ yoge anighàtaþ ucyate . yathà eva pårvaiþ yoge evam paraiþ api . ataþ uttaram pañhati . ## . yaddhituparasya chandasi anighàtaþ ucyate anyaparapratiùedhàrthaþ . anyaparasya pratiùedhaþ mà bhåt iti . jàye svaþ rohàva ehi . atha idànãm rohàva iti anena yukte ehi iti asya kasmàt na bhavati . loñ ca gatyarthaloñà yuktaþ iti pràpnoti . na ruhiþ gatyarthaþ . katham j¤àyate . yat ayam gatyarthàkarmaka÷liùa÷ãïsthàsavasajanaruhajãryatibhya÷ca iti pçthak ruhigrahaõam karoti . yadi na ruhiþ gatyarthaþ àrohanti hastinam manuùyàþ àrohayati hastã sthalam manuùyàn gatibuddhipratyavasànàrtha÷abdakarmàkarmakàõàmaõikartàsaõau iti karmasa¤j¤à na pràpnoti . tasmàt na etat ÷akyam vaktum na ruhiþ gatyarthaþ iti . kasmàt tarhi rohàva iti anena yukte ehi iti asya na bhavati . chàndasatvàt . (P_8,1.57) KA_III,378.20-379.4 Ro_V,338 #<àmreóiteùu agateþ sagatiþ api tiï iti atra gatigrahaõe upasargagrahaïam># . àmreóiteùu agateþ sagatirapitiï iti atra gatigrahaõe upasargagrahaõam draùñavyam . iha mà bhåt . ÷uklãkaroti cana . krùõãkaroti cana . yatkàùñhà ÷uklãkaroti . yatkàùñhà kçùõãkaroti . apara àha . sarvatra eva àùñamike gatigrahaõe upasargagrahaõam draùtavyam gatirgatautiïicodàttavativarjam iti . (P_8,1.66) KA_III,379.5-13 Ro_V,339 yadvçttàt iti ucyate tatra idam na sidhyati yaþ pacati yam pacati iti . vçttagrahaõena tadvibhaktyantam pratãyàt . katham yataraþ pacati yatamaþ pacati iti . óataraóatamau ca pratãyàt . katham yadà dadàti iti . eùaþ api vibhaktisa¤j¤aþ . katham yàvat asti atra eùaþ saraþ janebhyaþ kçõavat . yàvadyathàbhyàm iti evam bhaviùyati . katham yadryaï vàyuþ pavate yatkàmàþ te juhumaþ . evam tarhi yat asmin vartate yadvçttam yadvçttàt iti evam bhaviùyati . ## . và yàthàkàmye iti vaktavyam . yatra kva cana yajate devayajane eva yajate . (P_8,1.67) KA_III,379.14-19 Ro_V,340 ## . påjitasya anudàttatve kàùñhàdigrahaõam kartavyam . kàùñhàdibhyaþ påjanàt iti vaktavyam . iha mà bhåt . ÷obhanaþ adhyàpakaþ . ## malopaþ ca vaktavyaþ . dàruõàdhyàpakaþ dàruõàbhiråpaþ . (P_8,1.68.1) KA_III,379.20-380.10 Ro_V,340-341 sagatigrahaõam kimartham . ## . sagatigrahaõam kriyate apadatvàt . padasya iti vartate na hi sagatikam padam bhavati . ## uttaràrtham ca sagatigrahaõam kriyate . kutsane ca supi agotràdau sagatiþ api . prapacati påti . atha apigrahaõam kimartham . agatikasya api yathà syàt . yat kàùñhà pacati . na etat asti prayojanam . siddham pårveõa agatikasya . na sidhyati . malopàbhisambaddham tat . yadi tat anuvarteta iha api malopaþ prasajyeta . dàruõam pacati iti . uttaràrtham ca apigrahaõam kriyate . kutsane ca supi agotràdau agatiþ api iti . pacati påti iti . (P_8,1.68.2) KA_III,380.11-16 Ro_V,341-342 ## . tiïnighàtàt påjanàt påjitam anudàttam iti etat bhavati vipratiùedhena . tiïnighàtasya avakà÷aþ . devadattaþ pacati . påjanàt påjitam anudàttam iti asya avakà÷aþ . kàùñàdhyàpakaþ . iha ubhayam pràpnoti . kàùñhà pacati . påjanàt påjitam iti etat bhavati vipratiùedhena . kaþ punaþ atra vi÷eùaþ tena và sati anena và . ayam asti vi÷eùaþ . sàpavàdakaþ saþ vidhiþ ayam punaþ nirapavàdakaþ . yadi hi tena syàt iha na syàt . yat kàùñhà pacati . (P_8,1.69) KA_III,380.17-25 Ro_V,342-344 ##kriyàyàþ kutsane iti vaktavyam . kartuþ kutsane mà bhåt . pacati putiþ . ## . påtiþ ca cànubandhaþ draùñavyaþ . pacati påti . ## vibhàùitam ca api bahvartham draùñavyam . pacanti puti . pacanti puti . ## (P_8,1.70) KA_III,381.1-23 Ro_V,344-347 gatau iti kimartham . prapacati prakaroti . ## . gateþ anudàttatve gatigrahaõam anarthakam . kim kàraõam . tiïi avadhàraõàt . tiïica udàttavati iti etat niyamàrtham bhaviùyati . tiïi udàttavati eva gatiþ anudàttaþ bhavati na anyatra iti . chandortham tarhi gatigrahaõam kartavyam . chandasi gatau parataþ anudàttatvam yathà syàt mandra÷abde mà bhåt . a mandraiþ indra haribhiþ yàhi mayuraromabhiþ . ##. chandortham iti cet tat na . kim kàraõam . agatitvàt . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca atra àïaþ mandra÷abdam prati kriyàyogaþ . kim tarhi yàhi÷abdam prati . iha api tarhi na pràpnoti . abhyuddharati upasamàdadhàti iti . atra api na abheþ udam prati kriyàyogaþ . kim tarhi haratim prati kriyàyogaþ . na eùaþ doùaþ . udam prati kriyàyogaþ . katham . uddharatikriyàm vi÷inaùñi . udà vi÷iùñàm abhiþ vi÷inaùñi . tatra yatkriyàyuktàþ iti bhavati eva saïghàtam prati kriyàyogaþ . iha api tarhi mandrasàdhanà kriyà àïà vyajyate . à yàhi mandraiþ iti . nanu pårvam dhàtuþ upasargeõa yujyate pa÷càt sàdhanena iti . na etat sàram . pårvam dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càt upasargeõa . kim kàraõam . sàdhanam hi kriyàm nirvartayati tàm upasargaþ vi÷inaùñi abhinirvçttasya ca arthasya upasargeõa vi÷eùaþ ÷akyaþ vaktum . satyam evam etat . yaþ tu asau dhàtåpasargayoþ abhisambandhaþ tam abhyantare kçtvà dhàtuþ sàdhanena yujyate . ava÷yam ca etat evam vij¤eyam . yaþ hi manyate pårvam dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càt upasargeõa iti àsyate guruõà iti akarmakaþ upàsyate guruþ iti kena sakarmakaþ syàt . ##. (P_8,1.71) KA_III,381.24-382.15 Ro_V,347-349 tiïgrahaõam kimartham . ## . tiïgrahaõam kriyate udàttavataþ parimàõàrtham . tiïi udàttavati yathà syàt mandra÷abde mà bhåt . à mandraiþ indra haribhiþ yàhi . yadyogàt gatiþ . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca àïaþ mandra÷abdam prati kriyàyogaþ . kim tarhi yàhi÷abdam prati . ## yadyogàt gatiþ iti cet pratyayodàttatve aprasiddhiþ syàt . yatprakaroti . tasmàt tiïgrahaõam kartavyam . yadi tiïgrahaõam kriyate àmante na pràpnoti . prapacatitaràm . prajalpatitaràm . asati punaþ tiïgrahaõe kriyàpradhànam àkhyàtam tasmàt ati÷aye tarap utpadyate tarabantàt svàrthe àm tatra yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti bhavati etam saïghàtam prati kriyàyogaþ . tasmàt na arthaþ tiïgrahaõena . kasmàt na bhavati . a mandraiþ indra haribhiþ yàhi mayuraromabhiþ . yadyogàt gatiþ iti . nanu ca uktam yadyogàt gatiþ iti cet pratyayodàttatve aprasiddhiþ iti . na eùaþ doùaþ . yadkriyàyuktàþ iti na evam vij¤àyate yasya kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti . katham tarhi . yà kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti . (P_8,1.72.1) KA_III,382.16-382.18 Ro_V,349 vatkaraõam kimartham . svà÷rayam api yathà syàt . àm bhoþ devadatta iti atra àmaekàntaramàmantritamanantike iti ekàntaratà yathà syàt . (P_8,1.72.2) KA_III,382.19-382.25 Ro_V,349-350 ##pårvam prati vidyamànavattvàt uttaratra ànantaryasya aprasiddhiþ syàt . imam me gaïge yamune sarasvati . gaïge÷abdaþ ayam yamune÷abdam prati avidyamànavat bhavati . tatra àmantritasya padàt parasya iti anudàttatvam na syàt . ## . siddham etat . katham . padapårvasya iti vacanàt . padapårvasya ca àmantritasya avidyamànavadbhàvaþ bhavati iti vaktavyam . (P_8,1.72.3) KA_III,383.1-383.20 Ro_V,350-352 kàni punaþ asya yogasya prayojanàni . ## . àmantritasya padàt parasya anudàttaþ bhavati iti iha eva bhavati pacasi devadatta . devadatta yaj¤adatta iti atra na bhavati avidyamànavattvàt àmantritasya . yuùmadasmadoþùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayorvàmnàvau iti iha eva bhavati gràmaþ vàm svam janapadaþ nau svam . devadattayaj¤adattau yuvayoþ svam iti atra na bhavati avidyamànavattvàt àmantritasya . tiïatiïaþ iti iha eva bhavati devadattaþ pacati . devadatta pacasi iti atra na bhavati avidyamànavattvàt àmantritasya . ## . påjàyàm anantarapratiùedhaþ prayojanam . yàvat pacati ÷obhanam . yàvat devadatta pacati iti atra api siddham bhavati . ## jàtu apårvam prayojanam . jàtu pacati . devadatta jàtu pacasi iti atra api siddham bhavati . #<àho utàho ca anantaravidhau .># àho utàho ca anantaravidhau prayojanam . àho pacasi . àho devadatta pacasi iti atra api siddham bhavati . utàho pacasi . utàho devadatta pacasi iti atra api siddham bhavati . #<àmaþ ekàntaravidhau .># àmaþ ekàntaravidhau prayojanam . àm pacasi devadatta . àm bhoþ pacasi devadatta atra api siddham bhavati . (P_8,1.73) KA_III,383.21-24 Ro_V,352 iha kasmàt na bhavati . aghnye devi sarasvati ióe kavye vihavye etani te aghnye namàni . yogavibhàgaþ kariùyate . na àmantrite samànàdhikaraõe sàmànyavacanam . tataþ vibhàùitam vi÷eùavacane iti . (P_8,1.74) KA_III,384.1-8 Ro_V,353 iha kasmàt na bhavati . brahmaõa vaiyàkaraõa . bahuvacanam iti vakùyàmi . sàmànyavacanam iti ÷akyam avaktum . katham . vibhàùitam vi÷eùavacane iti ucyate tena yat prati vi÷eùavacanam iti etat bhavati tasya bhaviùyati . kim ca prati etat bhavati . sàmànyavacanam . aparaþ àha : vi÷eùavacane iti ÷akyam avaktum . katham . sàmànyavacanam vibhàùitam iti ucyate tena yat prati sàmànyavacanam iti etat bhavati . kim ca prati etat bhavati . vi÷eùavacanam . sàmànyavacanam vibhàùitam vi÷eùavacane iti . (P_8,2.1.1) KA_III,385.1-21 Ro_V,354-356 yà iyam sapàdasaptàdhyàyã anukràntà etasyàm ayam pàdonaþ adhyàyaþ asiddhaþ veditavyaþ . yadi sapàdàyàm saptàdhyàyyàm ayam pàdonaþ adhyàyaþ asiddhaþ iti ucyate yaþ iha saptamãnirde÷àþ pa¤camãnirde÷àþ ca ucyante ùaùñhãnirde÷àþ ca ucyante te api asiddhàþ syåþ . tatra kaþ doùaþ . jhalojhali hrasvàdaïgàt saüyogàntasyalopaþ iti eteùàm nirde÷ànàm asiddhatvàt tasminnitinirdeùñepårvasya tasmàdityuttarasya ùaùñhãsthàneyogà iti etàþ paribhàùàþ na prakalperan . na eùaþ doùaþ . yadi api idam tatra asiddham tat tu iha siddham . katham . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam yatra kàryam tatra draùñavyam . jhalojhali . hrasvàdaïgàt . saüyogàntasyalopaþ . upasthitam idam bhavati tasminnitinirdiùñepårvasya tasmàdityuttarasya ùaùñhãsthàneyogà iti . yadi kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam iti ucyate iyam api paribhàùà asti vipratiùedhe param iti sà api iha upatiùñheta . tatra kaþ doùaþ . visphoryam avagoryam iti guõàt dãrghatvam syàt vipratiùedhena . ataþ uttaram pañhati . ## . pårvatràsiddhe na asti vipratiùedhaþ . kim kàraõam . abhàvàt uttarasya . dvayoþ hi sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ vipratiùedhaþ bhavati na ca pårvatràsiddhe param pårvam prati bhavati . yadi evam dogdhà dogdhum ghatvasya asiddhatvàt óhatvam pràpnoti kàùñhatañ kåñatañ saüyogàdilopsya asiddhatvàt saüyogàntalopaþ pràpnoti . ## anavakà÷au etau vacanapràmàõyàt bhaviùyataþ . tasmàt kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam iti na doùaþ . (P_8,2.1.2) KA_III,386.1-11 Ro_V,356-357 ## . pårvatràsiddham iti adhikàraþ ayam draùñavyaþ . kim prayojanam . ## paraþ paraþ yogaþ pårvam pårvam yogam prati asiddhaþ yathà syàt . ## anadhikàre hi sati samudàyasya samudàye asiddhatvam vij¤àyeta . tatra kaþ doùaþ . ## tatra ayatheùñam prasajyeta . yodhuïmàn guóaliõmàn iti . ghatvaóhatvayoþ kçtayoþ jhayaþ iti vatvam prasajyeta . ## tasmàt adhikàraþ ayam draùñavyaþ . (P_8,2.1.3) KA_III,386.12-21 Ro_V,357-358 asiddhavacanam kimartham . ## . kim uktam . tatra tàvat uktam ùatvatukoþ asiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàrtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca iti . evam iha api pårvatràsiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàrtham utsargalakùaõabhàvàrtham ca . àde÷alakùaõapratiùedhàrtham tàvat . ràjabhiþ takùabhiþ ràjabhyàm takùabhyàm ràjasu takùasu iti nalope kçte ataþ iti aisbhàvàdayaþ pràpnuvanti . asiddhatvàt na bhavanti . utsargalakùaõabhàvàrtham ca . amuùmai amuùmàt amuùya amuùmin iti atra mubhàve kçte ataþ iti smàyàdayaþ na pràpnuvanti . asiddhatvàt bhavanti . suparvàõau suparvàõaþ . õatve kçte nopadhàyàþ iti dãrghatvam na prapnoti . asiddhatvàt bhavati . (P_8,2.2.1) KA_III,386.22-387.3 Ro_V,358 subvidhim prati nalopaþ asiddhaþ bhavati iti ucyate . bhavet iha ràjabhiþ takùabhiþ iti nalope kçte ataþ iti aisbhàvaþ na syàt . iha tu khalu ràjabhyàm takùabhyàm ràjasu takùasu iti nalope kçte dãrghatvaittve pràpnutaþ. na eùaþ doùaþ . subvidhiþ iti sarvavibhaktyantaþ samàsaþ : supaþ vidhiþ subvidhiþ , supi vidhiþ subvidhiþ iti . (P_8,2.2.2) KA_III,387.4-18 Ro_V,359-361 atha sa¤j¤àvidhau kim udàharaõam . pa¤ca sapta . pa¤ca sapta iti atra nalope kçte ùõàntàùañ iti ùañsa¤j¤à na pràpnoti . asiddhatvàt bhavati . ## . sa¤j¤àgrahaõam ca anarthakam . kim kàraõam . tannimittatvàt lopasya . na akçtàyàm ùañsa¤j¤àyàm ja÷÷asoþ luk na ca akçte luki padasa¤j¤à na ca akçtàyàm padasa¤j¤àyàm nalopaþ pràpnoti . tat etat ànupårvyà siddham bhavati . idam tarhi prayojanam pa¤cabhiþ saptabhiþ iti ùañtricaturbhyohalàdiþ jhalyupottamam iti eùaþ svaraþ yathà syàt . ## svare avadhàraõàt ca sa¤j¤àgrahaõam anarthakam . svare avadhàraõam kriyate svaravidhim prati iti . tugvidhau kim udàharaõam . vçtrahabhyàm vçtrahabhiþ . nalope kçte hrasvasyapitikçtituk iti tuk pràpnoti . asiddhatvàt na bhavati . ## kim uktam . sannipàtalakùaõaþ vidhiþ animittam tadvighàtasya iti . idam tarhi prayojanam . kçti iti vakùyàmi . iha mà bhåt . brahmahacchatram bhråõahacchàyà . na eùaþ sannipàtalakùaõaþ . (P_8,2.3) KA_III,387.19 Ro_V,361-362 iha ne yat kàryam pràpnoti tat prati mubhàvaþ na asiddhaþ iti ucyate nàbhàvaþ ca eva tàvat na pràpnoti . evam tarhi ## . na mu ñàde÷e iti vaktavyam . kim idam ñàde÷aþ iti . ñàyàþ àde÷aþ ñàde÷aþ iti . yadi tarhi ñàyàþ àde÷e iti ucyate ñàyàm àde÷e aprasiddhiþ . tatra kaþ doùaþ . amunà iti atra mubhàvasya asiddhatvàt atodãrghoya¤i supica iti dãrghatvam prasajyeta . na eùaþ doùaþ . sarvavibhaktyantaþ samàsaþ : ñàyàþ àde÷aþ ñàde÷aþ , ñàyàm àde÷aþ ñàde÷aþ iti . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam ne yat kàryam pràpnoti tasmin mubhàvaþ na asiddhaþ iti ucyate nàbhàvaþ ca eva tàvat na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . iha iïgitena ceùñitena nimiùitena mahatà và såtranibandhena àcàryàõàm abhipràyaþ lakùyate . etat eva j¤àpayati bhavati atra nàbhàvaþ iti yat ayam ne parataþ asiddhatvapratiùedham ÷àsti . atha và dvigatàþ api hetavaþ bhavanti . tat yathà . àmràþ ca siktàþ pitaraþ ca prãõitàþ bhavanti . tathà vàkyàni api dvigatàni dç÷yante . ÷vetaþ dhàvati . alambusànàm yàtà iti . atha và vçddhakumàrãvàkyavat idam draùñavyam . tat yathà . vçddhakumàrã indreõa uktà varam vçõãùva iti sà varam avçõãta putràþ me bahukùãraghçtam odanam kàüsyapàtryàm bhu¤jãran iti . na ca tàvat asyàþ patiþ bhavati kutaþ putràþ kutaþ gàvaþ kutaþ dhànyam . tatrs anayà ekena vàkyena patiþ putràþ gàvaþ dhànyam iti sarvam saïgçhãtam bhavati . evam iha api ne asiddhatvapratiùedham bruvatà nàbhàvaþ api saïgçhãtaþ bhavati . (P_8,2.4) KA_III,388.16-389.6 Ro_V,362-364 ## . yaõsvaraþ yaõàde÷e siddhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . svaritayaõaþ svaritàrtham . svaritayaõaþ svaritatvam yathà syàt . khalapvi añati . khalpvi a÷nàti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . àha ayam svaritayaõaþ iti na ca asti siddhaþ svaritaþ tatra à÷rayàt siddhatvam bhaviùyati . #<à÷rayàt siddhatvam iti cet udàttàt svarite doùaþ .># à÷rayàt siddhatvam iti cet udàttàt svarite doùaþ bhavati . dadhyà÷a . madhvà÷a . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . udàttayaõaþ parasya anudàttasya svaritaþ bhavati . tataþ svaritayaõaþ . svaritayaõaþ ca parasya anudàttasya svaritaþ bhavati . udàttayaõaþ iti eva . atha và svaritagrahaõam na kariùyate . kena idànãm svaritayaõaþ parasya anudàttasya svaritaþ bhaviùyati . udàttayaõaþ iti eva . nanu ca svaritayaõà vyavahitatvàt na pràpnoti . svaravidhau vya¤janam avidyamànavat iti na asti vyavadhànam . atha và na evam vij¤àyate svaritasya yaõ svaritayaõ svaritayaõaþ iti . katham tarhi . svarite yaõ svaritayaõ svaritayaõaþ iti . (P_8,2.6.1) KA_III,389.7-15 Ro_V,364-365 svaritagrahaõam ÷akyam akartum . katham . anudàtte parataþ padàdau và udàttaþ iti eva siddham . kena idànãm svaritaþ bhaviùyati . gàïge anåpe iti . àntaryataþ udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ svaritaþ bhaviùyati . idam tarhi prayojanam tena varjyamànatà mà bhåt . atha kriyamàõe api svaritagrahaõe yaþ siddhaþ svaritaþ tena varjyamànatà kasmàt na bhavati . kanyà anåpe iti . bahiraïgalakùaõatvàt . asiddham bahiraïgam antaraïge iti evam na bhaviùyati . yathà eva tarhi kriyamàõe svaritagrahaõe yaþ siddhaþ svaritaþ tena varjyamànatà na bhavati evam akriyamàõe api na bhaviùyati . tasmàt na arthaþ svaritagrahaõena . bahiraïgalakùaõatvàt siddham . (P_8,2.6.2) KA_III,389.16-394.4 Ro_V,365-375 ## . ekàde÷asvaraþ antaraïgaþ siddhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ## ay . vçkùe idam plakùe idam . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttenodàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam àntaryataþ udàttasya udàttaþ ayàde÷aþ yathà syàt . avàde÷aþ na asti . ày . kumàryai idam . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttenodàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam àntaryataþ udàttasya udàttaþ àyàde÷aþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . ekàde÷e kçte udàttayaõohalpårvàt iti udàttatvam bhaviùyati . idam iha sampradhàryam . udàttatvam kriyatàm ekàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt udàttatvam . nityaþ ekàde÷aþ . kçte api udàttatve pràpnoti akçte api pràpnoti . ekàde÷aþ api anityaþ . anyathàsvarasya kçte udàttatve pràpnoti anyathàsvarasya akçte svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi ekàde÷aþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya ekàde÷aþ padasya udàttatvam . evam tarhi idam iha sampradhàryam . àñ kriyatàm udàttatvam iti kim atra kartavyam . paratvàt àóàgamaþ . nityam udàttatvam . kçte api àñi pràpnoti akçte api pràpnoti . àñ api nityaþ . kçte api udàttatve pràpnoti akçte api pràpnoti . anityaþ àñ . anyathàsvarasya kçte udàttatve pràpnoti anyathàsvarasya akçte svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . udàttatvam api anityam . anyasya kçte àñi pràpnoti anyasya akçte pràpnoti ÷abdàntarasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . ubhayoþ anityayoþ paratvàt àóàgamaþ àñi kçte antaraïgaþ ekàde÷aþ . àv . vçkùavidam . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttena udàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam àntaryataþ udàttasya udàttaþ àvàde÷aþ yathà syàt . ekàde÷asvara . gàïge anåpe iti . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttena udàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam svaritovànudàttepadàdau iti etat yathà syàt . ÷atçsvara . tudati nudati . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttena udàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam ÷atuþ anumaþ nadyajàdiþ antodàttàt iti eùaþ svaraþ yathà syàt . na etat asti prayojanam . àcàryapravçttiþ j¤àpayati siddhaþ ekàde÷asvaraþ ÷atçsvaraþ iti yat ayam anumaþ iti pratiùedham ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi antareõa udàttànudàttoþ ekàde÷am ÷atrantam sanumkam antodàttam asti . nanu ca idam asti yantã vantã . etat api nighàte kçte na antareõa udàttànudàttayoþ ekàde÷am ÷atrantam sanumkam antodàttam asti . idam iha sampradhàryam . nighàtaþ kriyatàm ekàde÷aþ iti kim atra kartavyam . paratvàt nighàtaþ . nityaþ ekàde÷aþ . kçte api nighàte pràpnoti akçte api pràpnoti . ekàde÷aþ api anityaþ . anyathàsvarasya kçte nighàte pràpnoti anyathàsvarasya akçte nighàte svarabhinnasya ca pràpnuvan vidhiþ anityaþ bhavati . antaraïgaþ tarhi ekàde÷aþ . kà antaraïgatà . varõau à÷ritya ekàde÷aþ padasya nighàtaþ . nighàtaþ api antaraïgaþ . katham . uktam etat padagrahaõam parimàõàrtham iti . ubhayoþ antaraïgayoþ paratvàt nighàtaþ nighàte kçte etat api na antareõa udàttànudàttayoþ ekàde÷am antodàttam bhavati . ÷atçsvara . ekànudàtta . tudanti likhanti. udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttena udàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam tena varjyamànatà yathà syàt . sarvànudàtta . bràhmaõàþ tudanti . bràhmaõàþ likhanti . udàttànudàttayoþ ekàde÷aþ . tasya ekàde÷e udàttenodàttaþ iti etat bhavati . tasya siddhatvam vaktavyam . kim prayojanam . tiïatiïaþ iti nighàtaþ yathà syàt . kim ucyate antaraïgaþ iti . yaþ hi bahiraïgaþ asiddhaþ eva asau bhavati . prapacatiti . somasut pacatiti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . sarvatra eva numpratiùedhaþ j¤àpakaþ siddhaþ ekàde÷asvaraþ antaraïgaþ iti . ## saüyogàntalopaþ roþ uttve siddhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . harivaþ medinam tvà . saüyogàntalopasya asiddhatvàt ha÷i iti uttvam na pràpnoti . ## plutiþ ca uttve siddhà vaktavyà . susrota3 atra nu asi iti atra pluteþ asiddhatvàt ataþ ati iti uttvam pràpnoti . aplutàt aplute iti etat na vaktavyam bhavati . na etat asti prayojanam . kriyate nyàse eva . ## sijlopaþ ekàde÷e siddhaþ vaktavyaþ . alàvãt apàvãt . sijlopasya asiddhatvàt savarõadãrghatvam na pràpnoti . yadi punaþ ióàdeþ sicaþ lopaþ ucyeta . na evam ÷akyam . iha hi mà hi làvit mà hi pàvit yadi atra iñ na syàt anudàttasya ãñaþ ÷ravaõam prasajyeta . iñi punaþ sati uktam etat arthavat tu citkaraõasàmarthyàt hi iñaþ udàttatvam iti tatra ekàde÷e udàttenodàttaþ iti udàttatvam siddham bhavati . ##. saüyogàdilopaþ saüyogàntasya lope siddhaþ vaktavyaþ . kàùñhatañ kåñatañ . saüyogàdilopasya asiddhatvàt saüyogàntalopaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ukam etat apavàdaþ vacanapràmàõyàt iti . ## niùñhàde÷aþ ùatvasvarapratyayeóvidhiùu siddhaþ vaktavyaþ . vçkõaþ vçkõavàn . niùñhàde÷asya asiddhatvàt jhali iti ùatvam pràpnoti . svara . kùivaþ . niùñhàde÷asya asiddhatvàt niùñhàcadvyajanàt iti eùaþ svaraþ na pràpnoti . pratyaya . kùãveõa tarati kùãvikaþ . niùñhàde÷asya asiddhatvàt dvyacaþ ñhan iti ñhan na pràpnoti . ióvidhi . niùñhàde÷asya asiddhatvàt valàdilakùaõaþ iñ pràpnoti . nanu ca yaþ pratyayavidhau siddhaþ siddhaþ asau ióvidhau . idam tarhi prayojanam . olasjã lagnaþ . niùñhàde÷aþ siddhaþ vaktavyaþ neóva÷ikçti iti iñpratiùedhaþ yathà syàt . ãditkaraõam na kartavyam bhavati . etat api na asti prayojanam . kriyate etat nyàse eva . ## vasvàdiùu datvam sau dãrghatve siddham vaktavyam . ukhàsrat . parõadhvat . datvasya asiddhatvàt atvasantasya iti dãrghatvam pràpnoti . adhàtoþ iti na vaktavyam bhavati . na etat asti prayojanam . kriyate nyàse eva . ## adasaþ ãttvotve svare bahiùpadalakùaõe siddhe vaktavye . amã atra . amã àsate . amå atra . amå àsàte . ãttvotvayoþ asiddhatvàt ecaþ iti ayàvekàde÷àþ pràpnuvanti . kim ucyate bahiùpadalakùaõe iti . yaþ hi anyaþ asiddhaþ eva asau bhavati . amuyà amuyoþ iti . ## pragçhyasa¤j¤àyàm ca siddhe vaktavye . amã atra . amã àsate . amå atra . amå àsàte . ãttvotvayoþ asiddhatvàt adasomàt iti pragçhyasa¤j¤à na pràpnoti . kim artham idam ubhayam ucyate na pragçhyasa¤j¤àyàm iti eva svare api bahiùpadalakùaõe coditam syàt . purastàt idam àcàryeõa dçùñam svare bahiùpadalakùaõe iti tat pañhitam . tataþ uttarakàlam idam dçùñam pragçhyasa¤j¤àyàm ca iti tad api pañhitam . na ca idànãm àcàryàþ såtràõi kçtvà nivartayanti . ## plutiþ tugvidhau che siddhà vakavyà . agna3i cchattram . paña3u cchattram . pluteþ asiddhatvàt checa iti tuk na pràpnoti . kim ucyate che iti . yaþ hi anyaþ asiddhaþ eva asau bhavati . agnici3t somasu3t .#<÷cutvam dhuñtve .># ÷cutvam dhuñtve siddham vaktavyam . añ ÷cyotati . pañ scyotati . ÷cutvasya asiddhatvàt óaþsidhuñ iti dhuñ prasajyeta . ## abhyàsaja÷tvacartvam ettvatukoþ siddham vaktavyam . babhaõatuþ babhaõuþ . abhyàsàde÷asya asiddhatvàt ettvam pràpnoti . ucicchiùati . abhyàsàde÷asya asiddhatvàt checa iti tuk pràpnoti . ## dvirvacane parasavarõatvam siddham vaktavyam . sayüyantà savüvatsaraþ talü lokam yalü lokam iti parasavarõasya asiddhatvàt yaraþ iti dvirvacanam na pràpnoti . ## padàdhikàraþ cet latvaghatvanatvarutvaùatvaõatvànunàsikachatvàni siddhàni vaktavyàni . latva garaþ garaþ . galaþ galaþ . latva. ghatva . drogdhà drogdhà . droóhà droóhà . ghatva . natva. nunnaþ nunnaþ . nuttaþ nuttaþ . natva . rutva . abhinaþ abhinaþ . abhinat abhinat . rutva ùatva . màtuþùvasà màtuþùvasà . màtuþsvasà màtuþsvasà pituþùvasà pituþùvasà . pituþsvasà pituþsvasà . ùatva . õatva . màùavàpàõi màùavàpàõi . màùavàpàni màùavàpàni . õatva . anunàsika . nàïnayanam nàïnayanam . vàgnayanam vàgnayanam . anunàsika . chatva . vàkchayanam vàkchayanam . vàk÷ayanam vàk÷ayanam . ubhayathà ca ayam doùaþ yadi api sthàne dvirvacanam atha api dviþprayogaþ . katham . yadi tàvat sthàne dvirvacanam sampramugdhatvàt prakçtipratyayasya latvàdyabhàvaþ . atha dviþprayogaþ asiddhatvàt latvàdãni nivarteran . (P_8,2.7.1) KA_III,394.5-9 Ro_V,375 antagrahaõam kimartham . ## . nalope antagrahaõam kriyate . kim kàraõam . padàdhikàrasya vi÷eùaõatvàt . padàdhikàraþ vi÷eùaõam . katham . padasya iti na eùà sthànaùaùñhã . kà tarhi . vi÷eùaõaùaùñhã . (P_8,2.7.2) KA_III,394.10-19 Ro_V,375-376 ## . ahnaþ nalopapratiùedhaþ vaktavyaþ . ahobhyàm ahobhiþ iti . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ruþ atra bàdhakaþ bhaviùyati . asiddhaþ ruþ tasya asiddhatvàt nalopaþ pràpnoti . anavakà÷aþ ruþ nalopam bàdhiùyate . sàvakà÷aþ ruþ . kaþ avakà÷aþ . anantyaþ akàraþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na anantyasya ruþ bhavati iti yat ayam ahangrahaõam karoti . ## ahangrahaõàt iti cet sambuddhyartham etat syàt . he ahaþ iti . yat tarhi rutvam ÷àsti . etat api sambuddhyartham eva syàt . he dãrghàhaþ atra . yat tarhi råparàtrirathantareùu upasaïkhyànam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na anantyasya ruþ bhavati iti . katham kçtvà j¤àpakam . na hi asti vi÷eùaþ råparàtrirathantareùu anantyasya rau và re và . (P_8,2.8) KA_III,394.20-395.18 Ro_V,377-378 ## . na ïisambuddhyoþ anuttarapade iti vaktavyam . iha mà bhåt . carmaõi tilà asya carmatilaþ iti . ràjan vçndàraka ràjavçndàraka iti . ## và napuüsakànàm iti vaktavyam . he carma he carman . he varma he varman . tat tarhi anuttarapade iti vaktavyam . na vaktavyam . na ïisambuddhyoþ iti ucyate na ca atra ïisambuddhã pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . na lumatà tasmin iti pratyayalakùaõasya pratiùedhaþ . na kvacit ïiþ lopena lupyate sarvatra lumatà eva . yathà eva iha bhavati àrdre carman lohite carman iti evam iha api syàt carmaõi tilà asya carmatilaþ iti . tasmàt upasaïkhyànam kartavyam . evam tarhi ïyarthena tàvat na arthaþ . ## ïau pratiùedhaþ anarthakaþ . kim kàraõam . bhatvàt . bhasa¤j¤à atra bhaviùyati . yadi tarhi bhasa¤j¤à atra bhavati rathantare sàman iti atra allopaþ anaþ iti allopaþ pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam ubhayasa¤j¤àni api chandàüsi dç÷yante tad yathà saþ suùñubhà saþ çkvatà gaõena padatvàt kutvam bhatvàt ja÷tvam na bhavati . evam iha api padatvàt allopaþ na bhatvàt nalopaþ na bhaviùyati . tasmàt na arthaþ ïigrahaõena . sambuddhyarthena ca api na arthaþ . katham . sambuddhyantànàm asamàsaþ . ràjavçndàraka iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . iha samànàrthena vàkyena bhavitavyam samàsena ca yaþ ca iha arthaþ vàkyena gamyate na asau jàtu cit samàsena gamyate . avayavasambodhanam vàkyena gamyate samudàyasambodhanam samàsena . và napuüsakànàm iti etat vaktavyam eva . (P_8,2.9, 42) KA_III,395.19-24 Ro_V,378 ## . niùñhàmatupoþ àde÷aþ anantyayoþ api iti vaktavyam . bhinnavantau bhinnavantaþ . vçkùavantau vçkùavantaþ . na vaktavyam . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . bhinnavàn chinnavàn . vçkùavàn plakùavàn . (P_8,2.9) KA_III,396.1-5 Ro_V,378-379 ## . nàrmate pratiùedhaþ vaktavyaþ . nçmataþ nàrmataþ iti . ## kim uktam . niùñhàmatupoþ tàvat uktam na và padàdhikàrasya vi÷eùaõatvàt iti . nàrmate api uktam na và bahiraïgalakùaõatvàt iti . (P_8,2.11-12) KA_III,396.6-13 Ro_V,379 kim ayam ekayogaþ àhosvit nànàyogau . kim ca ataþ . yadi ekayogaþ hãvatã kapãvatã atra na pràpnoti . atha nànàyogau ikùumatã drumatã atra api pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat ekayogaþ . katham ahãvatã kapãvatã . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eva¤jàtãyakànàm vatvam iti yat ayam anto'vatyàþ ãvatyàþ iti àha . atha và punaþ astu nànàyogau . nanu ca uktam ikùumatã drumatã atra api pràpnoti iti . yavàdiùu pàthaþ kariùyate . (P_8,2.15) KA_III,396.14-397.2 Ro_V,379-380 chandasi iraþ iti ucyate tatra te vi÷vakarmàõam te saptarùimantam iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . na evam vij¤àyate chandasi iraþ iti . katham tarhi . chandasi ãraþ iti . evam api tviùãmàn patãmàn iti atra api pràpnoti . na eùaþ doùaþ . vihitavi÷eùaõam ãkàragrahaïam . ãkàràntàt yaþ vihitaþ iti . evam api såram te dyàvàpçthivãmantam iti atra api pràpnoti . iha ca na pràpnoti trivatãþ yàjyànuvàkyàþ bhavanti iti . evam tarhi parigaõanam kartavyam . triharyadhipatyagnire . trivatãþ yàjyànuvàkyàþ bhavanti . tri . hari . harivaþ medinam tvà . hari . adhipati . adhipativatãþ juhoti . adhipati . agni . caruþ agnivàn iva . agni . re . à revan etu no vi÷a iti . yadi tarhi parigaõanam kriyate sarasvatãvàn bhàratãvàn apåpavàn dadhivàn caruþ iti atra na pràpnoti . evam tarhi chandasi iraþ bahulam iti vaktavyam . (P_8,2.16) KA_III,397.3-398.10 Ro_V,380-382 yadi punaþ ayam nuñ pårvàntaþ kriyeta . ## . anaþ nuki sati vinàmaþ vidheyaþ . akùaõvàn . padàntasya na iti pratiùedhaþ pràpnoti . ruþ ca pratiùedhyaþ . supathintaraþ . na÷chavyapra÷àn iti ruþ pràpnoti . astu tarhi paràdiþ . ## yadi paràdiþ vatvasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . akùaõvàn . màdupadhàyà÷camatorvo'yavàdibhyaþ iti vatvam pràpnoti . avagrahaþ ca aniùñe de÷e pràpnoti . akùaõvàn . astu tarhi pårvàntaþ . nanu ca uktam anaþ nuki vinàmaruvidhipratiùedhaþ iti . ## bhasa¤j¤à vaktavyà . yadi tarhi bhasa¤j¤à allopo'naþ iti allopaþ pràpnoti . ## anaþ tu prakçtibhàve matubgrahaõam chandasi vaktavyam . iha tarhi supathintaraþ nàntasya ñiþ taddhite lupyate iti lopaþ pràpnoti . ## ghagrahaõam ca kartavyam . tat tarhi idam bahu vaktavyam . nuk vaktavyaþ . bhasa¤j¤à ca vaktavyà . anaþ tu prakçtibhàve matubgrahaõam chandasi vaktavyam . ghagrahaõam ca kartavyam iti . na kartavyam . yat tàvat ucyate nuk vaktavyaþ iti nukaþ eùaþ parihàraþ bhatvàt siddham iti . bhasa¤j¤à vaktavyà iti kriyate nyàse eva ayasmayàdãni chandasi iti . yat api ucyate anaþ tu prakçtibhàve matubgrahaõam chandasi ghagrahaõam ca kartavyam iti na kartavyam . ubhayasa¤j¤àni api hi chandàüsi dç÷yante . tat yathà . saþ suùñubhà sa çkvatà gaõena . padatvàt kutvam bhatvàt ja÷tvam na bhavati . evam iha api padatvàt allopañilopau na bhatvàt vinàmaruvidhipratiùedhau bhaviùyataþ . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam paràdau vatvapratiùedhaþ avagrahaþ ca iti . yat tàvat ucyate vatvapratiùedhaþ iti nirdi÷yamànasya àde÷àþ bhavanti iti evam na bhaviùyati . yaþ tarhi nirdi÷yate tasya na pràpnoti . kim kàraõam . nuñà vyavahitatvàt . asiddhaþ nuñ tasya asiddhatvàt bhaviùyati . avagrahe api na lakùaõena padakàràþ anuvartyàþ padakàraiþ nàma lakùaõam anuvartyam . yathàlakùaõam padam kartavyam . (P_8,2.17) KA_III,398.11-15 Ro_V,382 #<ãt rathinaþ># . rathinaþ ãt vaktavyaþ . rathãtaraþ . ## bhuridàvnaþ tuñ vaktavyaþ . bhåridàvattaraþ janaþ . (P_8,2.18) KA_III,398.16-23 Ro_V,382-383 kçpaõàdãnàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . kçpaõaþ kçpàõaþ kçpãñam . vàlamålalaghvalamaógulãnàm và laþ ram àpadyate iti vaktavyam . a÷vavàlaþ a÷vavàraþ . måladevaþ måradevaþ . varuõasya laghusyadaþ varuõasya raghusyadaþ . alam bhaktàya aram bhaktàya . subàhuþ svaïguliþ subàhuþ svaïguriþ . sa¤j¤àchandasoþ và kapilakàdãnàm iti vaktavyam . kapirakaþ kapilakaþ . tilvirãkaþ tilvilãkaþ . romàõi lomàni . pàüsuram pàüsulam . karma kalma . ÷ukraþ ÷uklaþ . (P_8,2.19) KA_III,399.1-19 Ro_V,383-384 kim idam ayatigrahaõam rephavi÷eùaõam : ayatiparasya rephasya laþ bhavati saþ cet upasargasya bhavati iti . àhosvit upasargavi÷eùaõam : ayatiparasya upasargasya yaþ rephaþ tasya laþ bhavati iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . rephasya ayatau iti cet pareþ upasaïkhyànam kartavyam . palyayate . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . plàyate palàyate . astu tarhi upasargavi÷eùaõam . ## upasargasya iti cet ekàde÷e aprasiddhiþ bhavati . plàyate palàyate . ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt na pràpnoti . antàdivat bhàvena vyapavargaþ . ubhayataþ à÷raye na antàdivat . evam tarhi ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyapavargaþ . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ pårvatràsiddhe na sthànivat iti . doùàþ eva ete tasyàþ paribhàùàyàþ tasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu iti . atha và punaþ astu rephavi÷eùaõam . nanu ca uktam rephasya ayatau iti cet pareþ upasaïkhyànam iti . vacanàt bhaviùyati . nanu ca uktam asti vacane prayojanam kim plàyate palàyate iti . atra api akàreõa vyavahitatvàt na pràpnoti . ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam . ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivat bhavati iti sthànivadbhàvàt vyavadhànam eva . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ pårvatràsiddhe na sthànivat iti . doùàþ eva ete tasyàþ paribhàùàyàþ tasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu iti . (P_8,2.21) KA_III,399.20-400.2 Ro_V,385 õau upasaïkhyànam kartavyam . iha api yathà syàt . nigàryate nigàlyate . kim punaþ kàraõam na sidhyati . aci iti ucyate na ca atra ajàdim pa÷yàmaþ . pratyayalakùaõena . varõà÷raye na asti pratyayalakùaõam . evam tarhi sthànivadbhàvàt bhaviùyati . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ pårvatràsiddhe na sthànivat iti . ataþ uttaram pañhati . ## . kim uktam . tasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu iti . (P_8,2.22.1) KA_III,400.3-4 Ro_V,385 yoge ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . pariyogaþ paliyogaþ . (P_8,2.22.2) KA_III,400.5-24 Ro_V,385-387 ## . saïi iti prakçtya latvasalopasaüyogàdilopakutvadãrghatvàni vaktavyàni . kim prayojanam . ## giçau giraþ iti atra acivibhàùà iti latvam pràpnoti . saïi iti vacanàt na bhavati . na etat asti prayojanam . uktam etat dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyaye kàryavij¤ànàt siddham iti . payaþ dhàvati iti atra dhica iti salopaþ pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . vakùyati etat dhisakàre sicaþ lopaþ iti . dviùñaràm iti atra hrasvàt aïgàt iti salopaþ pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . atra api sicaþ iti eva anuvartiùyate . dçùatsthànam iti atra jhalojhali iti salopaþ pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . atra api sicaþ iti eva anuvartiùyate . kàùñha÷aksthàtà iti atra skoþsaüyogàdyoranteca iti kakàralopaþ pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . kàùñha÷ak eva na asti kutaþ yaþ kàùñha÷aki tiùñhet . kru¤cà iti atra coþkuþ jhali iti kutvam pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . çtvigdadhçksragdiguùõiga¤cuyujikru¤càm iti . dhuryaþ iti atra halica iti dãrghatvam pràpnoti saïi iti vacanàt na bhavati . etat api na asti prayojanam . nabhakurchuràm iti pratiùedhaþ bhaviùyati . (P_8,2.23.1) KA_III,401.1-9 Ro_V,387-388 ##. saüyogàntasya lope yaõaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . dadhi atra madhu atra iti . saüyogàdilope ca yaõaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . kàkã artham vàsã artham . ## . na và vaktavyaþ . kim kàraõam . jhalaþ lopàt . jhalaþ lopaþ saüyogàntalopaþ vaktavyaþ . ## atha và bahiraïgaþ yaõàde÷aþ antaraïgaþ lopaþ asiddham bahiraïgam antaraïge . (P_8,2.23.2) KA_III,401.10-402.2 Ro_V,388-389 ## . saüyogàntalope sagrahaõam kartavyam . saüyogàntalopaþ sasya ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . ÷reyàn bhåyàn jyàyàn . kim punaþ kàraõam na sidhyati . paratvàt ruþ pràpnoti . asiddhaþ ruþ tasya asiddhatvàt lopaþ bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . ## anavakàsaþ ruþ lopam bàdheta . sàvakà÷aþ ruþ . kaþ avakà÷aþ . payaþ ÷iraþ . nanu ca atra api ja÷tvam pràpnoti . saþ yathà eva ruþ ja÷tvam bàdhate evam lopam api bàdheta . na bàdhate . kim kàraõam . yena nàpràpte tasya bàdhanam bhavati na ca apràpte ja÷tve ruþ àrabhyate lope punaþ pràpte ca apràpte ca . ## atha và yogavibhàgaþ kariùyate . evam vakùyàmi . saüyogàntasya lopaþ aràt . saüyogàntasya lopaþ bhavati aràt . tataþ sasya . sasya ca lopaþ bhavati saüyogàntasya . kim artham punaþ idam ucyate . pratiùiddhàrtham rubàdhanàrtham ca . atha và yat etat ràt sasya iti sagrahaõam tat purastàt apakrakùyate . saüyogàntasya lopaþ . tataþ sasya . sasya ca saüyogàntasya lopaþ bhavati . tataþ ràt . ràt sasya eva saüyogàntasya lopaþ bhavati . atha và ràt sasya iti atra saüyogàntasya lopaþ iti etat anuvartiùyate . (P_8,2.25) KA_III,402.3-403.24 Ro_V,389-391 ## . dhi sakàre sicaþ lopaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ## iha mà bhåt . cakàddhi palitam ÷iraþ . yadi tarhi sicaþ lopaþ iti ucyate . #<à÷àdhvam tu katham te syàt .># à÷àdhvam iti atra na pràpnoti . ## ja÷tvam atra sakàrasya bhaviùyati . ## sarvatra evam ja÷tvena siddham syàt . iha api àyandhvam arandhvam iti ja÷tvena eva siddham . #<÷rutiþ ca api na bhidyate .># ÷rutikçtaþ ca api na kaþ cit bhedaþ bhavati . ## tatra ayam api arthaþ iõaþùãdhvaüluïliñàndho'ïgàt iti atra luïgrahaõam na kartavyam . iha api acyoóóhvam aploóóhvam iti ùatve sicaþ dhasya ùñutve ca kçte ja÷tvena siddham . ## señi doùaþ bhavati . idam eva råpam syàt alavióóhvam idam na syàt alavidhvam iti . tasmàt sicaþ grahaõam kartavyam . yadi tarhi sicaþ grahaõam kriyate . ## ghasibhasyoþ na sidhyati . sagdhiþ ca me sapãtiþ ca me, babdhàm te harã dhànàþ iti atra na pràpnoti . ## tasmàt dhica iti atra sicaþ grahaõam na kartavyam . katham cakàddhi palitam ÷iraþ iti . evam tarhi sijgrahaõam kartavyam . katham sagdhiþ ca me sapãtiþ ca me , babdham te harã dhànàþ iti . iha tàvat sagdhiþ iti na etat ghaseþ råpam . kim tarhi sagheþ etat råpam . babdhàm te harã dhànàþ iti na etat bhaseþ råpam . kim tarhi bandheþ etat råpam . ## atha và chàndasaþ varõalopaþ bhaviùyati yathà iùkartàramadhvare . tat yathà . tubhyedam agne . tubhyam idam agne iti pràpte . àmbànàm caruþ . nàmbànàm caruþ iti pràpte . àvyàdhinãþ ugaõàþ . àvyàdhinãþ sugaõàþ iti pràpte . iùkartàram adhvarasya . niùkartàram iti pràpte . ÷ivà udrasya bheùajã . ÷ivà rudrasya bheùajãti pràpte . tasmàt sijgrahaõam kartavyam . na kartavyam . yat etat ràtsasya iti sakàragrahaõam tat sicaþ grahaõam vij¤àsyate . katham . ràtsasya iti ucyate na ca anyaþ rephàt paraþ sakàraþ asti anyat ataþ sicaþ . nanu ca ayam asti màtuþ pituþ iti . tasmàt sicaþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . kasmàt na bhavati cakàddhi palitam ÷iraþ iti . iùñam eva etat saïgçhãtam . cakàdhi iti eva bhavitavyam . ## (P_8,2.32.1) KA_III,403.25-404.2 Ro_V,392 iha dogdhà dogdhum iti ghatvasya asiddhatvàt óhatvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam etat apavàdaþ vacanapràmàõyàt iti . atha và evam vakùyàmi . haþ óhaþ adàdeþ . haþ óhaþ bhavati adàdeþ . tataþ dhàtoþ ghaþ iti . dàdeþ iti anuvartate na iti nivçttam . (P_8,2.32.2) KA_III,404.3-8 Ro_V,392-393 dàdeþ iti ucyate tatra idam na sidhyati . adhok . kva tarhi syàt . mà sma dhok. na eùaþ doùaþ . dhàtoþ iti na eùà dàdisamànàdhikaraõà ùaùñhã . dàdeþ dhàtoþ iti . kà tarhi . avayavayogà eùà ùaùñhã . dhàtoþ yaþ dàdiþ avayavaþ iti . sà ca ava÷yam avayavayogà ùaùñhã vij¤eyà uttaràrthà . kim prayojanam . ekàcaþ ba÷aþ bhaù jhaùantasya sdhvoþ iti iha api yathà syàt : gardabhayateþ apratyayaþ gardhap iti . yadi avayavayogà ùaùñhã dogdhà dogdhum iti atra na pràpnoti . eùaþ api vyapade÷ivadbhàvena dhàtoþ dàdiþ avayavaþ bhavati . (P_8,2.32.3) KA_III,404.9-11 Ro_V,393 ## . hçgrahoþ chandasi hasya bhatvam vaktavyam . gardabhena sambharati . marut asya grabhãtà . sàmidhenyaþ jabhrire . udgràbham ca nigràbham ca brahma devàþ avãvçdhan . (P_8,2.38.1) KA_III,404.12-24 Ro_V,393 kimarthaþ cakàraþ . sdhvoþ iti etat anukçùyate . na etat asti prayojanam . siddham sdhvoþ pårveõa eva . na sidhyati . kim kàraõam . aba÷àditvàt . nanu ca ja÷tve kçte ba÷àdiþ . asiddham ja÷tvam tasya asiddhatvàt na ba÷àdiþ . evam tarhi siddhakàõóe pañhitam abhyàsaja÷tvacartvam ettvatukoþ iti . ettvatukoþ grahaõam na kariùyate . abhyàsaja÷tvacartvam siddham iti eva . evam api ajhaùantatvàt na pràpnoti . lope kçte jhaùantaþ . sthànivadbhàvàt na jhaùantaþ . ataþ uttaram pañhati . ##. dadhaþ tathoþ anukarùaõam anarthakam . kim kàraõam . sthànivatpratiùedhàt . pratiùidhyate atra sthanivadbhàvaþ pårvatràsiddhe na sthànivat iti . sa ca ava÷yam pratiùedhaþ à÷rayitavyaþ . ##. yaþ hi manyate anukarùaõasàmarthyàt me atra bhavati alope tena pratiùedhaþ vaktavyaþ syàt : dadhàti dadhàsi . (P_8,2.38.2) KA_III,405.1-2 Ro_V,394 tathoþ ca api grahaõam ÷akyam akartum . katham . jhali jhaùantasya iti ucyate tathoþ ca ayam jhali jhaùantaþ bhavati na anyatra . (P_8,2.38.3) KA_III,405.3-7 Ro_V,394 atha api etat na asti pårvatràsiddhe na sthànivat iti evam api na eva arthaþ anukarùaõàrthena cakàreõa na api tathoþ grahaõena . ànantaryam iha à÷rãyate jhali jhaùantasya iti . kva cit ca sannipàtakçtam ànantaryam ÷àstrakçtam anànantaryam kva cit na eva sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . lope sannipàtakçtam ànantaryam ÷àstrakçtam anànantaryam alope na eva sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . yatra kutaþ cit eva ànantaryam tat à÷rayiùyàmaþ . (P_8,2.40) KA_III,405.8-12 Ro_V,394 adhaþ iti kimartham . dhattaþ . dhatthaþ . adhaþ iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati dhattaþ dhatthaþ iti . ja÷tve yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti dadhastatho÷ca iti . tataþ vakùyàmi jhalàm ja÷aþ . jhalàm ja÷aþ bhavanti dadhaþ tathoþ . tataþ ante . ante ca jhalàm ja÷aþ bhavanti . tatra ja÷tve kçte ajhaùantatvàt na bhaviùyati . (P_8,2.42.1) KA_III,406.1-10 Ro_V,395 radàbhyàm iti kimartham . caritam muditam . nanu ca radàbhyàm iti ucyamàne api atra pràpnoti . atra api rephadakàràbhyàm parà niùñhà . na rephadakàràbhyàm niùñhà vi÷eùyate . kim tarhi . takàraþ vi÷eùyate . raphadakàràbhyàm uttarasya takàrasya naþ bhavati sa cet niùñhàyàþ iti . atha pårvagrahaõam kimartham . ## . niùñhàde÷e pårvagrahaõam kriyate parasya àde÷aþ mà bhåt iti . bhinnavadbhyàm bhinnavadbhiþ . ## pa¤camãnirdiùñàt hi parasya iti parasya pràpnoti . (P_8,2.42.2) KA_III,406.11-407.7 Ro_V,396-397 ## . vçddhinimittàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . kim prayojanam . ## kàrtiþ iti vçddhau kçtàyàm radàbhyàm iti natvam pràpnoti . kùaitiþ iti vçddhau kçtàyàm kùiyodãrghàt iti natvam pràpnoti . phaulliþ iti vçddhau kçtàyàm udupadhatvasanniyogena latvam ucyamànam na pràpnoti . atha ucyamàne api pratiùedhe vçddhinimittàt iti katham idam vij¤àyate . vçddhiþ eva nimittam vçddhinimittam vçddhinimittàt iti . àhosvit vçddhiþ nimittam asya saþ ayam vçddhinimittaþ vçddhinimittàt iti . kim ca ataþ . yadi vij¤àyate vçddhiþ eva nimittam vçddhinimittam vçddhinimittàt iti kùaitiþ saïgçhãtaþ kàrtiþ asaïgçhãtaþ . atha vij¤àyate vçddhiþ nimittam asya saþ ayam vçddhinimittaþ vçddhinimittàt iti kàrtiþ saïgçhãtaþ kùaitiþ asaïgçhãtaþ . ubhayathà ca phaulliþ asaïgçhãtaþ . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat vçddhiþ eva nimittam vçddhinimittam vçddhinimittàt iti . nanu ca uktam kùaitiþ saïgrhãtaþ kàrtiþ asaïgçhãtaþ iti . kàrtiþ ca saïgçhãtaþ . katham . vçddhiþ bhavati guõaþ bhavati iti repha÷iràþ guõavçddhisa¤j¤akaþ abhinirvartate . atha và punaþ astu vçddhiþ nimittam asya saþ ayam vçddhinimittaþ vçddhinimittàt iti . nanu ca uktam kàrtiþ saïgçhãtaþ kùaitiþ asaïgçhãtaþ iti . kùaitiþ ca saïgçhãtaþ . katham . yat tat vçddhi÷àstram tasmin vçddhi÷abdaþ vartate . saþ tarhi pratiùedhaþ vaktavyaþ . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . bahiraïgalakùaõatvàt . bahiraïgà vçddhiþ . antaraïgam natvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . evam ca kçtvà latvam api siddham bhavati phaulliþ iti . (P_8,2.44) KA_III,407.8-18 Ro_V,397-398 çkàralvàdibhyaþ ktinniùñhàvat . çkàralvàdibhyaþ ktin niùñhàvat bhavati iti vaktavyam . kãrõiþ gãrõiþ . låniþ dhåniþ . ## dugvoþ dãrghaþ ca iti vaktavyam . àdånaþ vigånaþ . ## på¤aþ vinà÷e iti vaktavyam . pånàþ yavàþ . vinà÷e iti kimartham . påtam dhànyam . ## sinoteþ gràsakarmakartçkasya iti vaktavyam . sinaþ gràsaþ . gràsakarmakartçkasya iti kimartham . sità pà÷ena såkarã . (P_8,2.46) KA_III,407.19-408.10 Ro_V,398-399 dãrghàt iti kimartham . akùitam asi mà me kùeùñhàþ . dãrghàt iti ÷akyam akartum . kasmàt na bhavati akùitam asi mà me kùeùñhàþ iti . nirde÷àt eva idam abhivyaktam dãrghasya grahaõam iti . yadi hrasvasya grahaõam syàt kùeþ iti eva bråyàt . na atra nirde÷aþ pramàõaü ÷akyam kartum . yathà eva atra apràptà vibhaktiþ evam iyaïàde÷aþ api . na atra apràptà vibhaktiþ . siddhà atra vibhaktiþ pràtipadikàt iti . katham pràtipadikasa¤j¤à . arthavat pràtipadikam iti . nanu ca adhàtuþ iti pratiùedhaþ pràpnoti . na eùaþ dhàtuþ dhàtoþ eùaþ anukaraõaþ . yadi anukaraõaþ iyaïàde÷aþ na pràpnoti . prakçtivat anukaraõam bhavati iti evam iyaïàde÷aþ bhaviùyati . yadi prakçtivat anukaraõam bhavati iti ucyate svàdyutpattiþ na pràpnoti . evam tarhi àtide÷ikànàm svà÷rayàõi api na nivartante . atha api etat na asti àtide÷ikànàm svà÷rayàõi api na nivartante iti evam api na doùaþ . ava÷yam atra sarvataþ nairde÷ikã vibhaktiþ vaktavyà . tat yathà . nervi÷aþ parivyavebhyaþkriyaþ viparàbhyà¤jeþ iti . atha api etat na asti prakçtivat anukaraõam bhavati iti evam api na doùaþ . dhàtoþ ajàdau yat råpam tat anukriyate . (P_8,2.48) KA_III,408.11-409.2 Ro_V,400-401 ## . a¤ceþ natve vyaktasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . vyaktam ançtam kathayati iti . ## na etat a¤ceþ råpam . a¤jeþ etat råpam . a¤catyarthaþ vai gamyate . kaþ punaþ a¤catyarthaþ . a¤catiþ prakà÷ane vartate . a¤citam gacchati . prakà÷ayati àtmànam iti gamyate . na vai loke a¤citam gacchati iti prakà÷anam gamyate . kim tarhi . samàdhànam gamyate . samàhitaþ bhåtvà gacchati iti . evam tarhi a¤cateþ aïkaþ aïkaþ ca prakà÷anam . aïkitàþ gàvaþ iti ucyate anyàbhyaþ gobhyaþ prakà÷yante . ## a¤catyarthaþ iti cet a¤jiþ api a¤catyarthe vartate . katham punaþ anyaþ nàma anyasya arthe vartate . katham a¤jiþ a¤catyarthe vartate . anekàrthàþ api dhàtavaþ bhavanti . asti punaþ kva cit anyatra api a¤jiþ a¤catyarthe vartate . asti iti àha . a¤jeþ a¤janam a¤janam ca prakà÷anam . aïkteùiõã iti ucyate yat tat sitam ca asitam ca etat prakà÷ayati . tathà a¤jeþ vya¤janam vya¤janam ca prakà÷anam . yat tat snehena madhureõa ca jaóãkçtànàm indriyàõàm svasmin àtmani vyavasthàpanam saþ ràgaþ tat vya¤janam . anvartham khalu api nirvacanam . vyajyate anena iti vya¤janam iti . (P_8,2.50) KA_III,409.3-6 Ro_V,401-402 ## . avàtàbhidhàne iti vaktavyam . iha api yathà syàt . nirvàõaþ agniþ vàtena . nirvàõaþ pradãpaþ vàtena iti . (P_8,2.55.1) KA_III,409.7-16 Ro_V,402-403 anupasargàt iti ucyate tatra idam na sidhyati parikç÷am iti . ## . na etat niùñhàntam . kim tarhi kç÷aþ eùaþ igupadhàt kaþ vihitaþ . ## na evam ÷akyam . iha hi parikç÷aþ iti svare doùaþ syàt . antasthàthagha¤ktàjabitrakàõàm . iti eùaþ svaraþ prasajyeta . ## evam tarhi padasya lopaþ draùñavyaþ . paryàgataþ kàr÷yena parikç÷aþ . ## (P_8,2.55.2) KA_III,409.17-24 Ro_V,403 ## . phaleþ latve utpårvasya upasaïkhyànam kartavyam : utphullaþ ançtam kathayati . atyalpam idam ucyate utpårvàt iti . utphullasamphullayoþ iti vaktavyam : utphullaþ , samphullaþ . ##. (P_8,2.56) KA_III,410.1-11 Ro_V,403-404 kim ayam vidhiþ àhosvit pratiùedhaþ . kim ca ataþ . yadi tàvat vidhiþ nakàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . radàbhyànniùñhàtonaþpårvasyacadaþ iti . tat và anekena nipàtanena vyavacchinnam na ÷akyam anuvartayitum . atha pratiùedhaþ hrãgrahaõam anarthakam na hi etasmàt vidhiþ asti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat vidhiþ . nanu ca uktam nakàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . prakçtam anuvartate . kva prakçtam . radàbhyànniùñhàtonaþpårvasyacadaþ iti . tat và anekena nipàtanena vyavacchinnam na ÷akyam anuvartayitum iti . sambandham anuvartiùyate . atha và kriyate nyàse eva . dvinakàrakaþ nirde÷aþ . nudavidondatràghràhrãbhyaþ anyatarasyàm n na dhyàkhyàpémårchimadàm iti . atha và punaþ astu pratiùedhaþ . nanu ca uktam hrãgrahaõam anarthakam na hi etasmàt vidhiþ asti iti . na anarthakam . etat eva j¤àpayati àcàryaþ bhavati etasmàt vidhiþ iti yat ayam hrãgrahaõam karoti . (P_8,2.58) KA_III,410.12-411.2 Ro_V,404-405 bahavaþ ime vidayaþ pañhyante . tatra na j¤àyate kasya nityam natvam kasya vibhàùà kasya pratiùedhaþ kasya iñ iti . ataþ uttaram pañhati . ## . ÷navikaraõasya vibhàùà ÷avikaraõasya pratiùedhaþ . #<÷yavikaraõàt navidhiþ chiditulyaþ .># ÷yanvikaraõàt videþ navidhiþ chidinà tulyaþ . ## lugvikaraõaþ vidiþ valàdau paryavapannaþ . eùa evàrthaþ . ## aparaþ àha : ## . (P_8,2.59) KA_III,411.3-8 Ro_V,405-406 bhittam ÷akalam iti ucyate tatra idam na sidhyati bhittam bhinnam iti . na eùaþ doùaþ . sarvatra eva atra bhidiþ vidàraõasàmànye vartate tatra ava÷yam vi÷eùàrthinà vi÷eùaþ anuprayoktavyaþ . bhinnam kim bhittam iti . ## . (P_8,2.62) KA_III,411.9-18 Ro_V,407 pratyayagrahaõam kimartham na kvinaþ kuþ iti eva ucyeta . kvinaþ kuþ iti iyati ucyamàne vakàrasya eva kutvam prasajyeta . nanu ca lope kçte na bhaviùyati . anavakà÷am kutvam lopam bàdheta . sàvakà÷am kutvam . kaþ avakà÷aþ . anantyaþ . katham punaþ sati antye anantyasya kutvam syàt . àcàryapravçttiþ j¤àpayati nàntyasya kutvam bhavati iti yat ayam kvinaþ kuþ iti kavarganirde÷am karoti . itarathà hi tadguõam eva ayam nirdi÷et . idam tarhi prayojanam yebhyaþ kvinpratyayaþ vidhãyate teùàm anyapratyayàntànàm api padànte kutvam yathà syàt . mà naþ asràk . mà naþ adràk . ##. (P_8,2.68) KA_III,411.19-22 Ro_V,408 ## . ruvidhau ahnaþ råparàtrirathantareùu upasaïkhyànam kartavyam . ahoråpam ahoràtraþ ahorathantaram sàma . (P_8,2.69) KA_III,412.1-9 Ro_V,408-409 ## . asupi ràde÷e upasarjanasamàse aluki pratiùedhaþ vaktavyaþ . dãrghàhà nidàghaþ iti . ## siddham etat . katham . supi pratiùedhàt . prasajya ayam pratiùedhaþ supi na iti . iha api tarhi na pràpnoti . ahan dadàti . ahan bhuïkte iti . ## kim uktam . ahnaþ ravidhau lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti . (P_8,2.70) KA_III,412.10-15 Ro_V,409 ## . chandasi bhàùàyàm ca pracetasaþ ràjani upasaïkhyànam kartavyam . pracetaþ ràjan . pracetar ràjan . aharàdãnàm patyàdiùu upasaïkhyànam kartavyam . aharpatiþ ahaþpatiþ . aharputraþ ahaþputraþ . gãrpatiþ gãþpatiþ . (P_8,2.72) KA_III,412.16-413.10 Ro_V,409-410 iha kasmàt na bhavati . papivàn tasthivàn iti . sasya iti vartate . evam api atra pràpnoti . lope kçte na bhaviùyati . anavakà÷am datvam lopam bàdheta . sàvakà÷am datvam . kaþ avakà÷aþ . papivadbhyàm papivadbhiþ iti . atra api ruþ pràpnoti . tat yathà eva rum bàdhate evam lopam api bàdheta . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati na ca apràpte rau datvam àrabhyate lope punaþ pràpte ca apràpte ca . yadi tarhi sasya iti vartate anaóudbhyàm anaóudbhiþ iti atra na pràpnoti . vacanàt anaóuhi bhaviùyati . yadi evam . ## . anaóuhaþ datve nakàrasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . anaóvàn . ## siddham etat . katham . numaþ pratipadavidhànasàmarthyàt datvam na bhaviùyati . yadi tarhi yat yat anaóuhaþ pràptam tat tat numaþ pratipadavidhànasàmarthyàt bàdhyate rutvam api na pràpnoti . anaóvàn tatra iti . na eùaþ doùaþ . yam vidhim prati upade÷aþ anarthakaþ saþ vidhiþ bàdhyate yasya tu vidheþ nimittam eva na asau bàdhyate . datvam ca prati numaþ pratipadavidhiþ anarthakaþ roþ punaþ nimittam eva . (P_8,2.78.1) KA_III,413.11-19 Ro_V,411 kimartham idam ucyate na hali iti eva siddham . na sidhyati . dhàtoþ iti tatra vartate tatra rephavakàràbhyàm dhàtuþ vi÷eùyate . rephavakàràntasya dhàtoþ iti . kim punaþ kàraõam pårvasmin yoge rephavakàràbhyàm dhàtuþ vi÷eùyate . iha mà bhåt . agniþ vàyuþ iti . evam tarhi pårvasmin yoge yat dhàtugrahaõam tat uttaratra nivçttam . evam api kurkuraþ murmuraþ iti atra api pràpnoti . evam tarhi anuvartate tatra dhàtugrahaõam na tu rephavakàràbhyàm dhàtuþ vi÷eùyate . kim tarhi . ik vi÷eùyate . rephavakàràntasya ikaþ dhàtoþ iti . evam api kurkurãyati murmurãyati iti atra pràpnoti . tasmàt dhàtuþ eva vi÷eùyaþ dhàtau ca vi÷eùyamàõe upadhàyàm ca iti vaktavyam . (P_8,2.78.2) KA_III,413.20-414.7 Ro_V,411-412 ## . upadhàdãrghatve abhyàsajivçicaturõàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . riryatuþ riryuþ . saüvivyatuþ saüvivyuþ . jivraþ . caturyità caturyitum . ## uõàdãnàm ca pratiùedhaþ vaktavyaþ . kiryoþ giryoþ iti . abhyàsapratiùedhaþ tàvat na vaktavyaþ . hali iti ucyate na ca atra halàdim pa÷yàmaþ . yaõàde÷e kçte pràpnoti . sthànivadbhàvàt na bhaviùyati . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ dãrghavidhim prati na sthànivat iti . na eùaþ asti pratiùedhaþ . uktam etat pratiùedhe svaradirghayalopeùu lopàjàde÷aþ iti . jivripratiùedhaþ ca na vaktavyaþ . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . caturyità caturyitum iti supi na iti vartate . yadi evam gãrbhyàm gãrbhiþ iti aprasiddhiþ . na supaþ vibhaktivipariõàmàt gãrbhyàm gãrbhiþ iti adoùaþ . uõàdipratiùedhaþ vaktavyaþ iti parihçtam etat uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni iti . (P_8,2.80.1) KA_III,414.8-19 Ro_V,412-413 ## . adasaþ anosreþ iti vaktavyam . kim idam anosreþ iti . anokàrasya asakàrasya arephakasya iti . anokàrasya . adaþ atra . asakàrasya . adasyate . arephakasya . adaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kriyate nyàse eva . avibhaktikaþ nirde÷aþ . adas , o , iti . okàràt paraþ patiùedhaþ pårvabhåtaþ . tataþ sakàraþ . tataþ rephaþ iti . atha và na evam vij¤àyate adasaþ asakàrasya iti . katham tarhi . akàraþ asya sakàrasya saþ ayam asiþ aseþ iti . yadi evam amumuyaï iti na sidhyati adadryaï iti pràpnoti . adamuyaï iti bhavitavyam anantyavikàre antyasade÷asya kàryam bhavati iti . ## (P_8,2.80.2) KA_III,414.20-24 Ro_V,413 ## . tatra padàdhikàràt apadàntasya na pràpnoti . amuyà amuyoþ iti . ## siddham etat . katham . sakàrapratiùedhàt . yat ayam aseþ iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ apadàntasya api bhavati iti . (P_8,2.80.3) KA_III,415.1-4 Ro_V,414 atha dàdgrahaõam kimartham . ## . dàdgrahaõam kriyate antyapratiùedhàrtham . alaþ antyasya mà bhåt iti . amuyà amuyoþ iti . (P_8,2.81) KA_III,415.5-10 Ro_V,414 #<ãttvam bahuvacanàntasya># . ãttvam bahuvacanàntasya iti vaktavyam . bahuvacane iti iyati ucyamàne iha eva syàt . amãbhiþ amãùu. iha na syàt . amã atra . amã àsate . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na idam pàribhàùikasya bahuvacanasya grahaõam . kim tarhi . anvarthagrahaõam etat . bahånàm arthànàm vacanam bahuvacanam bahuvacane iti . (P_8,2.82) KA_III,415.11-416.6 Ro_V,414-416 vàkyàdhikàraþ kimarthaþ . ## ñigrahaõam kriyate alaþ antyaniyame vya¤janàntasya api yathà syàt . agnici3t somasu3t . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## sarvàde÷aþ tu ñeþ plutaþ pràpnoti . kim kàraõam . acaþ iti vacanàt antyasya na antyasya iti vacanàt acaþ na ucyate ca plutaþ saþ sarvàde÷aþ pràpnoti . ## kim uktam . hrasvaþ dãrghaþ plutaþ iti yatra bråyàt acaþ iti etat tatra upasthitam draùñavyam iti . (P_8,2.83.1) KA_III,416.7-15 Ro_V,416-417 a÷ådre iti kimartham . ku÷alã asi tuùajaka . atyalpam idam ucyate : asådre iti . ##. a÷ådrastryasåyakeùu iti vaktavyam . tatra ÷ådre udàhçtam . striyàm : gàrgã aham , bhoþ àyuùmatã bhava gàrgi . asåyake : sthàlã aham , bhoþ àyuùmàn edhi sthàli3n . na eùà mama sa¤j¤à sthàlã iti . kim tarhi daõóinyàyaþ mama vivakùitaþ . saþ vaktavyaþ . sthàlã aham bhoþ àyuùmàn edhi sthàlin . na mama daõóinyàyaþ vivakùitaþ . kim tarhi sa¤j¤à mama eùà . asåyakaþ tvam asi jàlma na tvam pratyabhivàdam arhasi bhidyasva vçùala sthàlin . (P_8,2.83.2) KA_III,416.16-22 Ro_V,417 ## . bhoràjanyavi÷àm và iti vaktavyam . devadattaþ aham bhoþ àyuùmàn edhi devadatta bho3þ . devadatta bhoþ . bhoþ . ràjanya . indravarmà aham bhoþ àyuùmàn edhi indravarma3n . indravarman . ràjanya . viñ . indrapàlitaþ aham bhoþ àyuùmàn edhi indrapàlita3 . indrapàlita . aparaþ àha : . sarvasya eva nàmnaþ pratyabhivàde bhoþ÷abdaþ àde÷aþ vaktavyaþ . devadattaþ aham bhoþ àyuùmàn edhi bho3þ . àyuùmàn edhi devadatta3 iti và . (P_8,2.83.3) KA_III,416.23-417.5 Ro_V,417-418 iha kasmàt na bhavati . devadatta ku÷alã asi iti . iha kim cit ucyate kim cit pratyucyate . apradhànam ucyate pradhànam pratyucyate . tatra pradhànasthasya ñisa¤j¤akasya plutyà bhavitavyam na ca atra pradhànastham ñisa¤j¤am . iha api tarhi na pràpnoti . àdheyaþ agni3þ na àdheya3þ iti . na etat vicàryate àdheyaþ na àdheyaþ agniþ cet bhavati iti . kim tarhi . iha agnisàdhanà kriyà vicàryate àdheyaþ agniþ na àdheyaþ iti . yadi evam dvitãyaþ agni÷abdasya prayogaþ pràpnoti . uktàrthànàm aprayogaþ iti na bhaviùyati . yadi evam àdheya÷abdasya api tarhi dvitãyasya prayogaþ na pràpnoti uktàrthànàm aprayogaþ nàma bhavati iti . na eùaþ doùaþ . uktàrthànàm api prayogaþ dç÷yate . tat yathà . apåpau dvau ànaya . bràhmaõau dvau ànaya iti . (P_8,2.84) KA_III,417.6-14 Ro_V,419 dåràt håte iti ucyate dåra÷abdaþ ca ayam anavasthitapadàrthakaþ . tat eva hi kam cit prati dåram kam cit prati antikam bhavati . evam hi kaþ cit kam cit àha . eùaþ pàr÷vataþ karakaþ tam ànaya iti . saþ àha . utthàya gçhàõa dåram na ÷akùyàmi iti . aparaþ àha : dåram mathuràyàþ pàñaliputram iti . saþ àha . na dåram idam antikam iti . evam eùaþ dåra÷abdaþ anavasthitapadàrthakaþ tasya anavasthitapadàrthakatvàt na j¤àyate kasyàm avasthàyàm plutyà bhavitavyam iti . evam tarhi hvayatinà ayam nirde÷aþ kriyate . hvayatiprasaïge yat dåram . kim punaþ tat . tatra pràkçtàt prayatnàt prayatnavi÷eùe upàdãyamàne sandehaþ bhavati ÷roùyati na ÷roùyati iti tat dåram iha avagamyate . (P_8,2.85) KA_III,417.15-24 Ro_V,419-420 haihegrahaõam kimartham . ## . haiheprayoge þaihegrahaõam kriyate haihayoþ plutiþ yathà syàt . devadatta hai3 . devadatta he3 . akriyamàõe hi haihegrahaõe tayoþ prayoge anyasya syàt . atha prayogagrahaõam kimartham . ## prayogagrahaõam kriyate arthavadgrahaõe anarthakayoþ api yathà syàt . devadatta hai3 . devadatta he3 . atha punaþ haihegrahaõam kimartham . ## punaþ haihegrahaõam kriyate anantyayoþ api yathà syàt . hai3 devadatta . he3 devadatta iti . (P_8,2.86.1) KA_III,418.1-10 Ro_V,420-421 ## . guroþ plutavidhàne laghoþ antyasya plutaþ pràpnoti . de3vadatta . kim kàraõam . anyena vihitatvàt . anyena hi lakùaõena laghoþ antyasya plutaþ vidhãyate dåràddhåteca iti . ## na và eùaþ doùaþ . kim kàraõam . anantyasya api iti vacanam ubhayanirde÷àrtham bhaviùyati . anantyasya api guroþ antyasya api ñeþ iti . nanu ca etat gurvapekùam syàt . anantyasya api guroþ antyasya api guroþ iti . na iti àha . dvyapekùam etat . anantyasya api guroþ antyasya api ñeþ iti . (P_8,2.86.2) KA_III,418.10-24 Ro_V,421-422 atha pràgvacanam kimartham . ## . pràgvacanam kriyate vibhàùà yathà syàt . ## pràgvacanam anarthakam . kim kàraõam . ekaikasya iti vacanàt . ekaikagrahaõam kriyate tat vibhàùàrtham bhaviùyati . asti anyat ekaikagrahaõasya prayojanam . kim . yugapat plutaþ mà bhåt iti . anudàttam padam ekavarjam iti vacanàt na asti yaugapadyena sambhavaþ . asiddhaþ plutaþ tasya asiddhatvàt niyamaþ na pràpnoti . na eùaþ doùaþ . yadi api idam tatra asiddham tat tu iha siddham . katham . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam iti yatra kàryam tatra upasthitam draùñavyam . guroþ ançtaþ anantyasya api ekaikasya pràcàm . upasthitam idam bhavati anudàttampadamekavarjam iti . iha api tarhi samàve÷aþ na pràpnoti . devadatta3 . siddhàsiddhau etau . yau hi siddhau eva asiddhau eva và tayoþ niyamaþ . yaþ tarhi svaritaplutaþ tena samàve÷aþ pràpnoti . svaritamàmreóite'såyàsammatikopakutsaneùu iti . svarite api udàttaþ asti . yaþ tarhi anudàttaplutaþ tena samàve÷aþ pràpnoti . anudàttampra÷nàntàbhipåjitayoþ iti . tasmàt pràgvacanam kartavyam . (P_8,2.88) KA_III,419.1-5 Ro_V,422 ## . ye yaj¤akarmaõi iti atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . ye devàsaþ divyekàda÷a stha iti . ## siddham etat . katham . yeyajàmahe÷abdaþ bråhyàdiùu upasaïkhyeyaþ . (P_8,2.89) KA_III,419.6-9 Ro_V,423 praõavaþ iti ucyate kaþ praõavaþ nàma . pàdasya và ardharcasya và antyam akùaram upasaühçtya tadàdyakùara÷eùasya sthàne trimàtram oïkàram trimàtram okàram và vidadhati tam praõavaþ iti àcakùate . atha ñigrahaõam kimartham . ñigrahaõam sarvàde÷àrtham . yadà okàraþ tadà sarvàde÷aþ yathà syàt . yadà oïkàraþ tadà anekàl÷itsarvasya iti sarvàde÷aþ bhaviùyati . (P_8,2.90) KA_III,519.13-16 Ro_V,424 antagrahaõam kimartham . yàjyà nàma çcaþ vàkyasamudàyaþ tatra yàvanti vàkyàni sarveùàm ñeþ plutaþ pràpnoti . iùyate ca antyasya syàt iti tat ca antareõa yatnam na sidhyati iti evamartham antagrahaõam . (P_8,2.92.1) KA_III,419.17-420.4 Ro_V,424 ## . agnãtpreùaõe iti atiprasaïgaþ bhavati . iha api pràpnoti . agnãdagnãnvihara . ## siddham etat . katham . o÷ràvaye parasya iti vaktavyam . o3 ÷rà3vaya . à3 ÷rà3vaya . aparaþ àha : o÷ràvayà÷ràvayayoþ iti vaktavyam . o3 ÷rà3vaya . a3 ÷ra3vaya . (P_8,2.92.2) KA_III,420.5-8 Ro_V,424-425 bahulam anyatra iti vaktavyam . uddhara3 uddhara . àhara3 àhara . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yogavibhàgaþ kariùyate . agnãtpreùaõe parasya ca vibhàùà . tataþ pçùñhaprativacane heþ . vibhàùà iti eva . aparaþ àha : sarvaþ eva plutaþ sàhasam anicchatà vibhàùà vaktavyaþ . (P_8,2.95) KA_III,420.9-12 Ro_V,425 ## . bhartsane paryàyeõa iti vaktavyam . caura3 caura . caura caura3 . ku÷ãla3 ku÷ãla . ku÷ãla ku÷ãla3 . (P_8,2.103) KA_III,420.13-16 Ro_V,425 ## . asåyàdiùu và iti vaktavyam . kanye3 kanye . kanye kanye . ÷aktike3 ÷aktike . ÷aktike ÷aktike . (P_8,2.106) KA_III,420.17-421.14 Ro_V,426-427 kimartham idam ucyate . ## . aicoþ ubhayaviçddhiprasaïgàt idutoþ plutaþ ucyate . kim ucyate ubhayavivçddhiprasaïgàt iti yadà nityàþ ÷abdàþ nityeùu ca ÷abdeùu kåñasthaiþ avicàlibhiþ varõaiþ bhavitavyam anapàyopajanavikàribhiþ . na eùaþ doùaþ . ubhayavivçddhiprasaïgàt iti na evam vij¤àyate ubhayoþ vivçddhiþ ubhayavivçddhiþ ubhayavivçddhiprasaïgàt iti . katham tarhi . ubhayoþ vivçddhiþ asmin saþ ayam ubhayavivçddhiþ ubhayavivçddhiprasaïgàt iti . imau aicau samàhàravarõau màtrà avarõasya màtrà ivarõovarõayoþ iti tayoþ plutaþ ucyamàne ubhayavivçddhiþ pràpnoti . tat yathà . abhivardhamànaþ garbhaþ sarvàïgaparipårõaþ vardhate . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## tatra ayatheùñam prasajyeta . caturmàtraþ plutaþ pràpnoti . ## siddham etat . katham . idutoþ dãrghaþ bhavati iti vaktavyam . tat etat katham kçtvà siddham bhavati . yadi samaþ pravibhàgaþ màtrà avarõasya màtrà ivarõovarõayoþ . atha hi ardhamàtrà avarõasya adhyardhamàtrà ivarõovarõayoþ ardhatçtãyamàtraþ pràpnoti . atha hi adhyardhamàtrà avarõasya ardhamàtrà ivarõovarõayoþ ardhacaturthamàtraþ pràpnoti . såtram ca bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam tatra ayatheùñaprasaïgaþ iti . tatra sauryabhagavatà uktam aniùñij¤aþ vàóavaþ pañhati . iùyate eva caturmàtraþ plutaþ . (P_8,2.107.1) KA_III,421.15-422.2 Ro_V,427-428 ##. ecaþ plutavikàre padàntagrahaõam kartavyam iha mà bhåt : bhadram karoùi gau3þ iti . ## . viùayaparigaõanam ca kartavyam . pra÷nàntàbhipåjitavicàryamàõapratyabhivàdayàjyànteùu iti vaktavyam . pra÷nànta . agama3þ pårva3n gràma3n agnibhåta3i . paña3u . pra÷nànta . abhipåjita . siddhaþ asi màõavaka agnibhåta3i . paña3u . abhipåjita . vicàryamàõa . hotavyam dãkùitasya gçha3i . vicàryamàõa . pratyabhivàda . àyuùmàn edhi agnibhåta3i . pratyabhivàda . yàjyànta . ukùannàya va÷annàya somapçùñhàya vedhase . stomaiþ vidhema agnaya3i . (P_8,2.107.2) KA_III,422.3-5 Ro_V,428 #<àmantrite chandasi upasaïkhyànam># . àmantrite chandasi upasaïkhyànam kartavyam . agna3i patnãva3þ sajuþ devena tvaùñrà somam piba . (P_8,2.108.1) KA_III,422.6-10 Ro_V,428-429 atha kayoþ imau yvau ucyete . idutoþ iti àha . tat idutoþ grahaõam kartavyam . na kartavyam . prkçtam anuvartate . kva prakçtam . pårvasya ardhasya aduttarasya idutau iti . tat vai prathamànirdiùñam ùaùñhãnirdiùñena ca iha arthaþ . aci iti eùà saptamã idutau iti prathamàyàþ ùaùñhãm prakalpayiùyati tasminnitinirdiùñepårvasya iti . (P_8,2.108.2) KA_III,422.11-423.4 Ro_V,429-430 kimartham idam ucyate na ikaþ yaõ aci iti eva siddham . na sidhyati . asiddhaþ plutaþ plutavikàrau ca imau . siddhaþ plutaþ svarasandhiùu . katham j¤àyate . yat ayam plutaþ prakçtyà iti plutasya prakçtibhàvam ÷àsti . katham kçtvà j¤àpakam . sataþ hi kàryiõaþ kàryeõa bhavitavyam . idam tarhi prayojanam dãrgha÷àkalapratiùedhàrtham . dãrghatvam ÷àkalam ca mà bhåt iti . agnà3yindram . pañà3vudakam . etat api na asti prayojanam . àrabhyate plutapårvasya yaõàde÷aþ plutapurvasya dãrgha÷àkalapratiùedhàrtham iti . tat na vaktavyam bhavati . ava÷yam tat vaktavyam yau plutapårvau idutau aplutavikàrau tadartham . bho3yindra . bho3yiha iti . yadi tarhi tasya nibandhanam asti tat eva vaktavyam idam na vaktavyam . idam api ava÷yam vaktavyam svaràrtham . tena hi sati udàttasvaritayoryaõaþsvarito'nudàttasya iti eùaþ svaraþ prasajyeta . anena punaþ sati asiddhatvàt na bhaviùyati . yadi tarhi asya nibandhanam asti idam eva vaktavyam tat na vaktavyam . nanu ca uktam tat api ava÷yam vaktavyam yau plutapårvau idutau aplutavikàrau tadartham bho3yindra bho3yiha iti . chàndasam etat dçùñànuvidhiþ chandasi bhavati . yat tarhi na chàndasam . bho3yindram sàma gàyati . eùaþ api chandasi dçùñasya anuprayogaþ iti . kim nu yaõà bhavati iha na siddham yvau idutoþ yat ayam vidadhàti . tau ca mama svarasandhiùu siddhau ÷àkaladãrghavidhã tu nivartyau .1. ik tu yadà bhavati plutapårvaþ tasya yaõam vidadhàti apavàdam . tena tayoþ ca na ÷àkaladãrghau yaõsvarabàdhanam eva tu hetuþ . (P_8,3.1.1) KA_III,424.1-6 Ro_V,431 ## . matuvasaþ ràde÷e vanaþ upasaïkhyànam kartavyam . yaþ tvà àyantam vasunà pràtaritvaþ . ## chandasi bhàùàyàm ca bhavat bhagavat aghavat iti eteùàm vibhàùà ruþ vaktavyaþ ot ca avasya vaktavyaþ . bhoþ , bhavan . bhagoþ , bhagavan . aghoþ , aghavan iti . (P_8,3.1.2) KA_III,424.6-10 Ro_V,431-432 sambuddhau iti ucyate tatra idam na sidhyati . bhoþ bràhmaõàþ iti . tathà vibhaktau liïgavi÷iùñagrahaõam na iti iha na pràpnoti . bhoþ bràhmaõi . na eùaþ doùaþ . avyayam eùaþ bhoþ÷abdaþ na eùà bhavataþ pravçttiþ . katham avyayatvam . vibhaktisvarapratiråpakàþ ca nipàtàþ bhavanti iti nipàtasa¤j¤à nipàtaþ avyayam iti avyayasa¤j¤à . (P_8,3.5-6, 12) KA_III,424.11-416.8 Ro_V,432-434 ## . sampuïkànàm satvam vaktavyam . saüskartà puüskàmà kàüs kàn iti . ## ruvidhau hi sati aniùñam prasajyeta . iha tàvat saüskartà iti và ÷ari iti prasajyeta . puüskàmà iti idudupadhasya iti ùatvam prasajyeta . kàüs kàn iti kupvoþ hkaþ prasajyeta . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . kriyate nyàse eva . samaþ suñi iti dvisakàrakaþ nirde÷aþ : samaþ suñi sakàraþ bhavati . tat prakçtam uttaratra anuvartiùyate . yadi tat anuvartate na÷chavyapra÷àn iti atra api pràpnoti . sambandham anuvartiùyate . samaþsuñi . pumaþ khayi ampare saþ bhavati . naþ chavi apra÷àn ruþ bhavati pumaþ khayi ampare sakàraþ . ubhayatharkùu dãrghàdañisamànapàde nénpe svatavànpàyau ruþ bhavati pumaþ khayi ampare sakàraþ . kàn àmreóite sakàraþ . pumaþ khayi ampare iti nivçttam . samaþ và lopam eke icchanti : saüskartà saüskartà . (P_8,3.13) KA_III,425.9-23 Ro_V,434-435 óhalope apadàntagrahaõam . óhalope apadàntagrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . ÷valiñ óhaukate . guóaliñ óhaukate . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . ja÷tvam atra bàdhakam bhaviùyati . ## ja÷bhàvàt iti cet uttaratra óhakàrasya abhàvàt asiddhatvàt apavàdaþ ayam vij¤àyate . kasya . ja÷tvasya . ## tasmàt siddhatvam vaktavyam . kasya . ùñutvasya . ## saïgrahaõam và kartavyam . saïi óhaþ iti vaktavyam . tattarhi vaktavyam . na vaktavyam . ànantaryam iha à÷rãyate óhakàrasya óhakàre iti . kva cit ca sannipàtakçtam ànantaryam ÷àstrakçtam anànantaryam kva cit ca na eva sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . ùñutve sannipàtakçtam ànantaryam ja÷tve na eva sannipàtakçtam na api ÷àstrakçtam . yatra kutaþ cit eva ànantaryam tat à÷rayiùyàmaþ . (P_8,3.15) KA_III,426.1-19 Ro_V,435-439 ## . visarjanãyaþ anuttarapade iti vaktavyam . iha mà bhåt . nàrkuñaþ nàrpatyaþ iti . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . bahiraïalakùaõatvàt . bahiraïgaþ rephaþ . antaraïgaþ visarjanãyaþ . asiddham bahiraïgam antaraïge . na eùaþ yuktaþ parihàraþ . antaraïgam bahiraïgam iti pratidvandvabhàvinau etau pakùau . sati antaraïge bahiraïgam sati bahiraïge antargam . na ca atra antaraïgabahiraïgayoþ yugapat samavasthànam asti . kim kàraõam . asiddhatvàt . na ca anabhinirvçtte bahiraïge antaraïgam pràpnoti . tatra nimittam eva bahiraïgam antaraïgasya . animittam bahiraïgam antaraïgasya . kim kàraõam . asiddhatvàt . katham asiddhatvam yàvatà pårvatra asiddham iti asiddhà paribhàùà . asiddham bahiraïgam antaraïge . katham . kàryakàlam sa¤j¤àparibhàùam iti kharavasànayorvisarjanãyaþ upasthitam idam bhavati asiddham bahiraïgam antaraïge iti . evam eùà siddhà paribhàùà bhavati . kutaþ nu khalu etat dvayoþ paribhàùayoþ sàvakà÷ayoþ samavasthitayoþ pårvatra asiddham iti ca asiddham bahiraïgam antaraïge iti ca pårvatràsiddham iti etàm upamçdya asiddham bahiraïgam antaraïge iti etayà vyavasthà bhaviùyati na punaþ asiddham bahiraïgam antaraïge iti etàm upamçdya purvatràsiddham iti etayà vyavasthà syàt . ataþ kim . ataþ ayuktaþ parihàraþ na và bahiraïgalakùaõatvàt iti . (P_8,3.16) KA_III,426.20-22 Ro_V,439 kimartham idam ucyate na kharavasànayoþ visarjanãyaþ iti eva siddham . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . roþ eva supi na anyasya supi . kva mà bhåt . gãrùu dhårùu . (P_8,3.17) KA_III,427.1-12 Ro_V,440-441 ## . a÷grahaõam anarthakam . kim kàraõam . anyatra abhàvàt . na hi anyatra ruþ asti anyat ataþ a÷aþ . nanu ca ayam asti. chandaþsu payaþsu iti . kim punaþ kàraõam sukàraparaþ eva udàhriyate na punaþ ayam vçkùaþ tatra plakùaþ tatra iti . asti atra vi÷eùaþ . visarjanãye kçte na bhaviùyati . iha api tarhi visarjanãye kçte na bhaviùyati . chandaþsu payaþsviti . sthànivadbhàvàt pràpnoti . nanu ca iha api sthànivadbhàvàt pràpnoti . vçkùaþ tatra plakùaþ tatra iti . analvidhau sthànivadbhàvaþ . atha ayam alvidhiþ syàt ÷akyam a÷grahaõam avaktum . bàóham ÷akyam . alvidhiþ tarhi bhaviùyati . katham . idam asti rori iti . tataþ vakùyàmi kharavasànayoþ visarjanãyaþ raþ . tataþ roþ supi visarjanãyaþ raþ iti eva . uttaràrtham tarhi a÷grahaõam kartavyam halisarveùàm hali a÷i iti yathà syàt . iha mà bhåt : vçkùavayateþ apratyayaþ vçkùav karoti . (P_8,3.20) KA_III,427.13-16 Ro_V,442 kimartham idam ucyate na lopaþ ÷àkalyasya iti eva siddham . ## . okàràt lopavacanam kriyate . nityàrthaþ ayam àrambhaþ . (P_8,3.21) KA_III,427.17-21 Ro_V,442 pade iti kimartham . tantre , utam , tantrayutam , tantra*utam . pade iti ÷akyam avaktum . kasmàt na bhavati tantre , utam , tantrayutam , tantra*utam iti . lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya eva iti . uttaràrtham tarhi padagrahaõam kartavyam ïamohrasvàdaciïamuõnityam iti apade mà bhåt . daõóinà ÷akañinà . (P_8,3.26) KA_III,428.1-4 Ro_V,443 ## . yavalapare hakàre yavalàþ và iti vaktavyam . kiyhyaþ kim hyaþ . kivhvalayati kim hvalayati . kilhlàdayati kim hlàdayati . (P_8,3.28-32) KA_III,428.5-429.6 Ro_V,443-444 iha dhuóàdiùu kecit pårvàntàþ kecit paràdayaþ . yadi punaþ sarve eva pårvàntàþ syuþ sarve eva paràdayaþ . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ## . dhugàdiùu satsu ùñutvaõatvayoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . ùñutvasya tàvat . ÷valiñtsàye . madhuliñtsàye . ùñunàùñuþ iti ùñutvam pràpnoti . paràdau punaþ sati napadàntàññoranàm iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . õatvasya . kurvannàste . kçùannàste . raùàbhyànnoõaþsamànapade it õatvam pràpnoti . paràdau punaþ sati padàntasya na iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . santu tarhi paràdayaþ . ## yadi paràdayaþ chatvam vidheyam ùatvam ca pratiùedhyam . chatvam vidheyam . kurva¤cchete . kçùa¤cchete . yat hi tat ÷a÷cho'ñi iti jhayaþ padàntàt iti evam tat . kim punaþ kàraõam jhayaþ padàntàt iti evam tat . iha mà bhåt . purà krårasya visçpaþ virap÷in iti . ùatvam ca pratiùedhyam . pratyaïksi¤ca . udaïksi¤ca . àde÷apratyayayoþ iti ùatvam pràpnoti . pårvànte punaþ sati sàtpadàdyoþ iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . tasmàt santu yathànyàsam eva kecit pårvàntàþ kecit paràdayaþ . (P_8,3.32.1) KA_III,429.6-10 Ro_V,444 ayam tu khalu ÷i tuk chatvàrtham niyogataþ pårvàntaþ kartavyaþ tatra kurva¤cchete kçùa¤cchete iti raùàbhyànnoõaþsamànapade iti õatvam pràpnoti . na eùaþ doùaþ . ÷cutve yogavibhàgaþ kariùyate . idam asti kùubhnàdiùu na õakàraþ bhavati . tataþ stoþ ÷cunà . stoþ ÷cunà sannipàte na õakàraþ bhavati . tataþ ÷cuþ . ÷cuþ ca bhavati stoþ ÷cunà sannipàte . (P_8,3.32.2) KA_III,429.11-24 Ro_V,444-446 #<ïamuñi padàdigrahaõam># . ïamuñi padàdigrahaõam kartavyam . iha mà bhåt . daõóinà ÷akañinà iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . padàt iti vartate . evam api paramadaõóinà paramacchattriõà iti pràpnoti . na eùaþ doùaþ . uktam etat uttarapadatve ca apadàdividhau lumatà lupte pratyayalakùaõam na bhavati iti . evam api padàt iti vaktavyam . yat hi tat prakçtam pràk supi kutsanàt iti evam tat . evam tarhi ïamaþ eva ayam ïamuñ kriyate . katham . padasya iti vartate ïamaþ iti ca na eùà pa¤camã . kà tarhi . sambandhaùaùñhã . padàntasya ïamaþ ïamuñ bhavati hrasvàt uttarasya aci iti . yadi ïamaþ eva ïamuñ kriyate kurvannàste kçùannàste raùàbhyànnoõaþsamànapade iti õatvam pràpnoti . padàntasya na iti pratiùedhaþ bhaviùyati . padàntasya iti ucyate na eùaþ padàntaþ . padàntabhaktaþ padàntagrahaõena gràhiùyate . evam api na sidhyati . kim kàraõam . uktam etat na và padàdhikàrasya vi÷eùaõatvàt iti . evam tarhi pade iti vartate . kva prakçtam . u¤i ca pade iti . (P_8,3.33) KA_III,430.1-6 Ro_V,446 kimartham mayaþ uttarasya u¤aþ vaþ và iti ucyate na ikaþ yaõaci iti eva siddham . na sidhyati . pragçhyaþ prakçtyà iti prakçtibhàvaþ pràpnoti . yadi punaþ tatra eva ucyeta ikaþ yaõaci mayaþ u¤aþ và iti . na evam ÷akyam . iha hi doùaþ syàt . kimvàvapanam mahat . maþ anusvàraþ hali iti anusvàraþ prasajyeta . vatve punaþ sati asiddhatvàt na bhaviùyati . (P_8,3.34) KA_III,430.7-431.6 Ro_V,447-450 iha kasmàt na bhavati : vçkùaþ , plakùaþ iti . saühitàyàm iti vartate . evam api atra pràpnoti . kim kàraõam . paraþ sannikarùaþ saühità iti ucyate . saþ yathà eva pareõa paraþ sannikarùaþ evam pårveõa api . evam tarhi anavakà÷à avasànasa¤j¤à saühitàsa¤j¤àm bàdhiùyate . atha và saühitàsa¤j¤àyàm prakarùagatiþ vij¤àsyate : sàdhãyaþ yaþ paraþ sannikarùaþ iti . kaþ ca sàdhãyaþ . yaþ pårvaparayoþ . yadi eva anavakà÷à avasànasa¤j¤à saühitàsa¤j¤àm bàdhate atha api saühitàsa¤j¤àyàm prakarùagatiþ vij¤àyate ubhayathà doùaþ bhavati . iùyante itaþ uttaram avasàne saühitàkàryàõi tàni na sidhyanti . aõaþ apragçhyasya anunàsikaþ iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na sarvasya visarjanãyasya satvam bhavati iti yat ayam kharavasànayorvisjanãyaþ iti àha . itarathà kharavasànayoþ saþ bhavati iti eva bråyàt . tat ca laghu bhavati visarjanãyasya saþ iti etat ca na vaktavyaü bhavati . ava÷yam ÷arparevisarjanãyaþ iti atra prakçtinirde÷àrtham visarjanãyagrahaõam kartavyam . atha idànãm etat api rasànnidhyàrtham purastàt apakrakùyate kharavasànayoþ saþ iti atra eva evam api kupvoþ XkkaXppau ca iti evamàdinà anukramaõena vyavacchinnam bhobhagoaghoapårvasyayo'÷i iti atra rugrahaõam kartavyam syàt . evam api ekam visarjanãyagrahaõam vyàjaþ bhavati . saþ ayam evam laghãyasà nyàsena siddhe sati yat garãyàüsam yatnam àrabhate tat j¤àpayati àcàryaþ na sarvasya visarjanãyasya satvam bhavati iti . evam api anaikàntikam j¤àpakam . etàvat j¤àpyate na sarvasya vijanãyasya satvam bhavati iti tatra kutaþ etat iha bhaviùyati vçkùaþ tatra plakùaþ tatra iti iha na bhaviùyati vçkùaþ plakùaþ iti . evam tarhi àcàryapravçttiþ j¤àpayati na asya visarjanãyasya satvam bhavati iti yat ayam ÷arpare visarjanãyaþ iti àha . atha và hali iti vartate . kva prakçtam . hali sarveùàm iti . yadi tat anuvartate mayaþ u¤aþ vaþ và hali ca iti hali api vatvam pràpnoti . ÷amu naþ . ÷amu yoþ astu . evam tarhi visarjanãyasyasaþ iti atra khari iti anuvartiùyate . atha và sambandham anuvartiùyate . (P_8,3.36) KA_III,431.7-9 Ro_V,450 ## . và÷arprakaraõe kharpare lopaþ vaktavyaþ . vçkùàþ sthàtàraþ . vçkùàþ sthàtàraþ . (P_8,3.37) KA_III,431.10-432.7 Ro_V,450-453 ## . sasya kupvoþ visarjanãyajihvàmålãyopadhmànãyàþ vaktavyàþ . ## visarjanãyàde÷e hi sati ÷arparayoþ eva kupvoþ hkkahppau syàtàm . adbhiþ psàtam . vàsaþ kùaumam . vacanàt na bhaviùyataþ . asti vacane prayojanam . kim . puruùaþ tsarukaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yat etat visarjanãyasya saþ iti atra visarjanãyagrahaõam etat uttaratra anuvartiùyate tasmin ca ÷arpare visarjanãyaþ asiddhaþ . na asiddhaþ . katham . adhikàraþ nàma triprakàraþ . kaþ cit ekade÷asthaþ sarvam ÷àstram abhijvalayati yathà pradãpaþ suprajvalitaþ sarvam ve÷ma abhijvalayati . aparaþ yathà rajjvà ayasà và baddham kàùñham anukçùyate tadvat . aparaþ adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti yoge yoge upatiùñhate . tat yadà eùaþ pakùaþ adhikàraþ pratiyogam tasya anirde÷àrthaþ iti tadà hi yat etat visarjanãyasyasaþ iti atra visarjanãyagrahaõam etat uttaratra anuvçttam sat anyat sampadyate tasmin ca ÷arpare visarjanãyaþ siddhaþ . evam ca krtvà ÷arparayoþ eva kupvoþ hkkahppau syàtàm . adbhiþ psàtam . vàsaþ kùaumam iti . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . ÷arpare visarjanãyaþ . và ÷ari . tataþ kupvoþ . kupvoþ ca ÷arparayoþ visarjanãyasya visarjanãyaþ bhavati iti . kimartham idam . kupvoþ hkkahppau vakùyati tadbàdhanàrtham . tataþ hkkahppau bhavataþ kupvoþ iti eva . ÷arparayoþ iti nivçttam . atha và ÷arparevisarjanãyaþ iti etat kupvoþ hkkahppau ca iti atra anuvartiùyate . (P_8,3.38) KA_III,432.8-23 Ro_V,453-454 ## . saþ apadàdau anavyayasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . pràtaþkalpam punaþkalpam . ## roþ kàmye iti vaktavyam . kim prayojanam . niyamàrtham . roþ eva kàmye na anyasya . payaskàmyati . kva mà bhåt . gãþkàmyati påþkàmyati . upadhmànãyasya ca satvam vaktavyam . kim prayojanam . ayam ubjiþ upadhmànãyopadhaþ pañhyate tasya satve kçte ja÷bhàve ca abhyudgaþ samudgaþ iti etat råpam yathà syàt . yadi upadhmànãyopadhaþ pañhyate ubjijiùati iti upadhmànãyasya dvirvacanam pràpnoti . dakàropadhe punaþ sati nandràþsaüyogàdayaþ iti pratiùedhaþ siddhaþ bhavati . yadi dakàropadhaþ pañhyate kà råpasiddhiþ : ubjità ubjitum iti . asiddhe bhaþ udjeþ . idam asti stoþ÷cunà÷cuþ . tataþ vakùyàmi . bhaþ udjeþ . udjeþ ca ÷cunà sannipàte bhaþ bhavati iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . nipàtanàt etat siddham . kim nipàtanam . bhujanyubjaupàõyupatàpayoþ iti . iha api pràpnoti . abhyudgaþ samudgaþ . akutvaviùaye nipàtanam . atha và na etat ubjeþ råpam . kim tarhi gameþ dvyupasargàt óaþ vidhãyate . abhyudgataþ abhyudgaþ . samudgataþ samudgaþ . (P_8,3.39) KA_III,432.24-433.28 Ro_V,454-456 kim avi÷eùeõa satvam uktvà tataþ iõaþ uttarasya sakàrasya ùatvam ucyate àhosvit iõaþ uttarasya visarjanãyasya eva ùatvam vidhãyate . kim ca ataþ . yadi avi÷eùeõa satvam uktvà iõaþ uttarasya sakàrasya ùatvam ucyate niùkçtam , niùpãtam iti atra satvasya asiddhatvàt ùatvam na pràpnoti . atha iõaþ uttarasya visarjanãyasya eva ùatvam vidhãyate satvam api anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate satvam api pràpnoti . atha nivçttam namaspurasorgatyoþ iti atra sakàragrahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe ùatvam api anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate ùatvam api pràpnoti . atha nivçttam idudupadhasya ca apratyasya iti atra ùakàragrahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe satvam api anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate satvam api pràpnoti . atha nivçttam tirasaþ anyatarasyàm iti atra sakàragrahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe ùatvam api anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate ùatvam api pràpnoti . atha nivçttam dvistri÷caturitikçtvo'rthe isusoþ sàmarthye nityaüsamàse anuttarapadasthasya iti ùakàragrahaõam kartavyam . tasmin ca kriyamàõe satvam api anuvartate utàho na . kim ca ataþ . yadi anuvartate satvam api pràpnoti . atha nivçttam ataþkçkamikaüsakumbhapàtraku÷àkarõãùvanavyayasya iti sakàragrahaõam kartavyam . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat avi÷eùeõa satvam uktvà iõaþ uttarasya sakàrasya ùatvam ucyate . nanu ca uktam niùkçtam , niùpãtam iti atra satvasya asiddhatvàt ùatvam na pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na yoge yogaþ asiddhaþ . kim tarhi prakaraõe prakaraõam asiddham iti yat ayam upasargàt asamàse api õopade÷asya iti asamàsepigrahaõam karoti . atha và punaþ astu iõaþ uttarasya visarjanãyasya ùatvam vidhãyate . nanu ca uktam satvam api anuvartate utàho na kim ca ataþ yadi anuvartate satvam api pràpnoti iti . na eùaþ doùaþ . sambandham anuvartiùyate . saþ apadàdau . iõaþùaþ . namaspurasoþ gatyoþ sakàraþ iõaþ uttarasya ùakàraþ . idudupadhasya ca apratyayasya ùakàraþ namaspurasoþ gatyoþ sakàraþ . tirasaþ anyatarasyàm sakàraþ idudupadhasya ca apratyayasya ùakàraþ . dvistri÷caturitikçtvo'rthe isusoþsàmarthye nityamsamàse'nuttarapadasthasya iti ùakàraþ tirasaþ anyatarasyàm sakàraþ . ataþkçkamikaüsakumbhapàtraku÷àkarõãùvanavyayasya . sakàraþ anuvartate ùakàragrahaõam nivçttam . (P_8,3.41.1) KA_III,434.1-10 Ro_V,456-457 ## . idudupadhasya ca apratyayasya iti cet pummuhusoþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . puüskàmà muhuþkàmaþ iti . vçddhibhåtànàm ùatvam vaktavyam . dauùkulyam naiùpuruùyam . ## plutànàm tàdau ca kupvoþ ca iti vaktavyam . sarpi3ùñara . barhã3ùñara ni3ùkula du3ùpuruùa . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . bahirangalakùaõatvàt vçddheþ . bahiraïgalakùaõà vçddhiþ . (P_8,3.41.2) KA_III,434.10-16 Ro_V,457-458 iha kasmàt na bhavati . pituþ karoti . màtuþ karoti . apratyayavisarjanãyasya iti ùatvam prasajyeta . apratyayavisarjanãyasya iti ucyate pratyayavisarjanãyaþ ca ayam . lupyate atra pratyayavisarjanãyaþ ràtsasya iti . evam tarhi . ## . yat ayam kaskàdiùu bhràtuùputra÷abdam pañhati tat j¤àpayati àcàryaþ na ekàde÷animittàt ùatvam bhavati iti . (P_8,3.43) KA_III,434.17-18 Ro_V,458-460 dvistri÷caturgrahaõam kimartham . iha mà bhåt . pa¤cakçtvaþ karoti . atha kçtvorthagrahaõam kimartham . iha mà bhåt . catuùkapàlaþ catuùkaõñakaþ iti . na etat asti . astu etena vibhàùà pårveõa nityaþ vidhiþ bhaviùyati . na apràpte pårveõa iyam vibhàùà àrabhyate sà yathà eva iha bàdhikà bhavati catuþ karoti catuùkaroti iti evam catuùkapàle api bàdhikà syàt . na atra pårveõa ùatvam pràpnoti . kim kàraõam . apratyayavisarjanãyasya iti ucyate pratyayavisarjanãyaþ ca ayam . lupyate pratyayavisarjanãyaþ ràtsasya iti . tasmàt kçtvorthagrahaõam kartavyam . dvistri÷caturgrahaõam ÷akyamavaktum . kasmàt na bhavati pa¤cakçtvaþ karoti iti . idudupadhasya iti vartate . na evam ÷akyam . akriyamàõe dvistri÷caturgrahaõe kçtvo'rthagrahaõena visarjanãyaþ vi÷eùyeta . tatra kaþ doùaþ . iha eva syàt dviùkaroti dviþ karoti . iha na syàt catuùkaroti catuþ karoti iti . dvistri÷caturgrahaõe punaþ kriyamàõe kçtvo'rthagrahaõe dvistri÷caturaþ vi÷eùyante . dvistri÷caturõàm kçtro'rthe vartamànànàm yaþ visarjanãyaþ iti . etat api na asti prayojanam . padasya iti vartate tat kçtvo'rthagrahaõena vi÷eùayiùyaþ . padasya kçtvo'rthe vartamànasya yaþ visarjanãyaþ iti . ## . kasmàt catuùkapàle mà . ùatvam vibhàùayà bhåt . nanu siddham tatra pårveõa . siddhe hi ayam vidhatte caturaþ ùatvam tadà api krtvo'rthe . lupte kçtvo'rthãye rephasya visarjanãyaþ hi . evam sati tu idànãm dviþ triþ catuþ iti anena kim kàryam . anyaþ hi na idudupadhaþ kçtvo'rthe kaþ cit api asti . akriyamàõe grahaõe visarjanãyaþ tadà vi÷eùyeta . caturaþ na sidhyati tadà rephasya visarjanãyaþ hi . tasmin tu gçhyamàõe yuktam caturaþ vi÷eùaõam bhavati . prakçtam padam tadantam tasya api vi÷eùaõam nyàyyam . (P_8,3.45) KA_III,435.20-436.24 Ro_V,460-462 anuttarapadasthasya iti kimartham . paramasarpiþkuõóikà . atha idànãm anena mukte pårveõa ùatvam vibhàùà kasmàt na bhavati isusoþ sàmarthye iti . ## . tasmin ùatvam kàryam tat yuktam tat ca me na iha . vyapekùàsàmarthye pårvayogaþ na ca atra vyapekùàsàmarthyam . kim punaþ kàraõam vyapekùàsàmarthyam à÷rãyate na punaþ ekàrthãbhàvaþ yathà anyatra . ## aikàrthye sàmarthye sati vàkye ùatvam na syàt : sarpiù karoti . sarpiþ karoti iti . ##. yadi kçdantam etat tataþ adhikasya ùatvam na pràpnoti . kim kàraõam . pratyayagrahaõe yasmàt saþ tadàdeþ grahaõam bhavati iti . vàkye api tarhi na pràpnoti . paramasarpiùkaroti paramasarpiþ karoti iti . ## yat ayam anuttarapadasthasya iti pratiùedham ÷àsti tat j¤àpayati àcàryaþ bhavati vàkye vibhàùà iti . ## atha avyutpannam pràtipadikam tataþ nitye ùatve pràpte iyam vibhàùà àrabhyate . ##ùatvam . kimartham tarhi idam ucyate . ## anuttarapadasthasya iti pratiùedham vakùyàmi iti . ## (P_8,3.55) KA_III,436.25-437.6 Ro_V,463 atha mårdhanyagrahaõam kimartham na apadàntasya ùaþ bhavati iti eva ucyeta . tatra ayam api arthaþ ùakàragrahaõam na kartavyam bhavati prakçtam anuvartate . kva prakçtam . iõaþùaþ iti . na evam ÷akyam . ava÷yam mårdhanyagrahaõam kartavyam ihàrtham uttaràrtham ca . ihàrtham tàvat . iõaþùãdhvaüluïliñàmdho'ïgàt iti atra üårdhanyagrahaõam na kartavyam bhavati . uttaràrtham ca . raùàbhyànnoõaþsamànapade iti atra õakàragrahaõam na kartavyam bhavati . tatra ayam api arthaþ padàntasya na iti pratiùedhaþ na vaktavyaþ bhavati . apadàntàbhisambaddham mårdhanyagrahaõam anuvartate . (P_8,3.56) KA_III,438.1-19 Ro_V,464-465 sagrahaõam kimartham na saheþ sàóaþ mårdhanyaþ bhavati iti eva ucyeta . saheþ sàóaþ mårdhanyaþ bhavati iti ucyamàne antyasya prasajyeta . nanu ca antyasya mårdhanyavacane prayojanam na asti iti kçtvà sakàrasya bhaviùyati . kutaþ nu khalu etat anantyàrthe àrambhe sakàrasya bhaviùyati . na punaþ àkàrasya syàt . sthane antaratamaþ bhavati iti sakàrasya bhaviùyati . bhavet prakçtitaþ antaratamanirvçttau satyàm siddham syàt . àde÷ataþ tu antaratamanirvçttau satyàm àkàrasya prasajyeta . tasmàt sakàragrahaõam kartavyam . uttaràrtham ca sakàragrahaõam kriyate . àde÷apratyayayoþ sakàrasya yathà syàt . iha mà bhåt . citam , stutam . atha sahigrahaõam kimartham na sàóaþ saþ bhavati iti eva ucyeta . saheþ eva sàóråpam bhavati na anyasya . yadi evaü . ## . sàóaþ ùatve samàna÷abdànàm pratiùedhaþ vaktavyaþ . sàóaþ daõóaþ. sàóaþ vç÷cikaþ iti . arthavadgrahaõàt siddham . arthavataþ sàó÷abdasya grahaõam na ca eùaþ arthavàn . ## arthavadgrahaõàt siddham iti cet taddhitalope arthavattvàt pratiùedhaþ vaktavyaþ . saha aóena sàóaþ sàóasya apatyam sàóiþ atra pràpnoti . na vaktavyaþ . ùatvatukoþ ekàde÷asya asiddhatvàt na eùaþ sàó÷abdaþ . evam api saha óena saóaþ saóasya apatram sàóiþ atra pràpnoti . tasmàt sahigrahaõam kartavyam . (P_8,3.57-58) KA_III,438.20-439.9 Ro_V,465-466 ## . numvisarjanãya÷arvyavàye niüseþ pratiùedaþ vaktavyaþ . niüsse niüssva iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . numà eva vyavàye visarjanãyena eva vyavàye ÷arà eva vyavàye iti . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà iti . tat yathà . guõavçddhisa¤j¤e pratyekam bhavataþ . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ samudàye vàkyaparisamàptiþ . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . evam tarhi . ## yogavibhàgaþ kariùyate . numvyavàye . tataþ visarjanãyavyavàye . tataþ ÷arvyavàye . saþ tarhi yogavibhàgaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . pratyekam vyavàya÷abdaþ parisamàpyate . (P_8,3.59.1) KA_III,439.10-18 Ro_V,466-467 #<àde÷apratyayayoþ ùatve sarakaþ pratiùedhaþ >#. àde÷apratyayayoþ ùatve sarakaþ pratiùedaþ vaktavyaþ : kçsaraþ , dhåsaraþ . atyalpam idam ucyate : sarakaþ iti . saragàdãnàm iti vaktavyam iha api yathà syàt : varsam tarsam iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . uõàdayaþ avyutpannàni pràtipadikàni . na vai etat ùatve ÷akyam vij¤àtum uõadayaþ avyutpannàni pràtipadikàni iti . iha hi na syàt . sarpiùaþ yajuùaþ iti . evam tarhi . ##. bahulam pratyayasa¤j¤à bhavati . (P_8,3.59.2) KA_III,439.19-441.5 Ro_V,467-469 kim punaþ iyam avayavaùaùñhã : àde÷asya yaþ sakàraþ pratyayasya yaþ sakàraþ iti . àhosvit samànàdhikaraõà : àde÷aþ yaþ sakàraþ pratyayaþ yaþ sakàraþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . #<àde÷apratyayayoþ iti avayavaùaùñhã cet dvirvacane pratiùedhaþ># . àde÷apratyayayoþ iti avayavaùaùñhã cet dvirvacane pratiùedhaþ vaktavyaþ . bisam bisam . musalam musalam . ## samànàdhikaraõànàm ca ùatvasya apràptiþ . eùaþ , akàrùãt . astu tarhi samànàdhikaraõà . yadi samànàdhikaraõà siùeca suùvàpa , atra na pràpnoti . na dhàtudvirvacane sthàne dvirvacanam ÷akyam àsthàtum . iha api hi prasajyeta sarãsçpyate iti . tasmàt tatra dviþprayogaþ dvirvacanam . iha tarhi kariùyati hariùyati pratyayaþ yaþ sakàraþ iti ùatvam na pràpnoti . astu tarhi àde÷aþ yaþ sakàraþ pratyayasya yaþ sakàraþ iti . iha tarhi akàrùãt pratyayasya yaþ sakàraþ iti ùatvam na pràpnoti . mà bhåt evam àde÷aþ yaþ sakàraþ iti evam bhaviùyati . iha tarhi : joùiùat , mandiùat iti pratyayasya yaþ sakàraþ iti ùatvam na pràpnoti . eùaþ api iñi kçte pratyayasya sakàraþ . iha tarhi indraþ mà vakùat saþ , saþ devan yakùat . ## nànàvibhaktãnàm ca samàsaþ na upapadyate àde÷apratyayayoþ iti . ## yogavibhàgaþ kariùyate . àde÷asya ùaþ bhavati iti . tataþ pratyayasakàrasya ùaþ bhavati iti . sa tarhi yogavibhàgaþ kartavyaþ . na kartavyaþ . katham . astu tàvat avayavaùaùñhã . nanu ca uktam àde÷apratyayayoþ iti avayavaùaùñhã cet dvirvacane pratiùedhaþ iti . na eùaþ doùaþ . dviþprayogaþ dvirvacanam . yat api ucyate samànàdhikaraõànàm ca apràptiþ iti vyapade÷ivadbhàvena bhaviùyati . atha và punaþ astu samànàdhikaraõà . katham kariùyati hariùyati . àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati eva¤jàtãyakànàm ùatvam iti yat ayam sàtpadàdyoþ iti sàtpratiùedham ÷àsti . atha và punaþ astu àde÷aþ yaþ sakàraþ pratyayasya yaþ sakàraþ iti . katham indraþ mà , vakùat saþ devàn yakùat . vyapade÷ivadbhàvena bhaviùyati . saþ tarhi vyapade÷ivadbhàvaþ vaktavyaþ . na vaktavyaþ . ## kim uktam . tatra vyapade÷ivadvacanam ekàcaþ dve prathamàrtham ùatve ca àde÷asampratyayàrtham avacanàt lokavij¤anàt siddham iti . yat api nànàvibhaktãnàm ca samàsànupapattiþ iti àcàryapravçttiþ j¤àpayati nànàvibhaktyoþ eùaþ samàsaþ iti yat ayam ÷àsivasighasãnà¤ca iti ghasigrahaõam karoti . katham kçtvà j¤àpakam . yadi hi àde÷asya yaþ sakàraþ iti evam syàt ghasigrahaõam anarthakam syàt . pa÷yati tu àcàryaþ àde÷aþ yaþ sakàraþ tasya ùatvam iti tataþ ghasigrahaõam karoti . (P_8,3.61) KA_III,441.6-21 Ro_V,470-471 stautiõigrahaõam kimartham . astautiõyantànàm mà bhåt . sisikùati . atha evakàraþ kimarthaþ . niyamàrthaþ . sthautiõyantànàm eva na anyeùàm iti . na etat asti prayojanam . siddhe vidhiþ àrabhyamàõaþ antareõa evakàrakaraõam niyamàrthaþ bhaviùyati . iùñataþ avadhàraõàrthaþ tarhi . yathà evam vij¤àyeta stautiõyoþ eva ùaõi iti . mà evam vij¤àyi stautiõyoþ ùaõi eva iti . iha na syàt tuùñàva . atha ùaõi iti kimartham . seùãvyate . kaþ vinate anurodhaþ . avinate niyamaþ mà bhåt . suùupsati iti . kaþ sànubandhe anurodhaþ . ùa÷abdamàtre niyamaþ mà bhåt . suùupiùe indram . suùupiùe iha iti . abhyàsàt iti kimartham . abhyàsàt yà pràptiþ tasyàþ niyamaþ yathà syàt upasargàt yà pràptiþ tasyàþ niyamaþ mà bhåt . abhiùiùikùati . na etat asti . asiddham upasargàt ùatvam tasya asiddhatvàt niyamaþ na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . sani yaþ abhyàsaþ tasmàt yà pràptiþ tasyàþ niyamaþ yathà syàt yaïi yaþ abhyàsaþ tasmàt yà pràptiþ tatra niyamaþ mà bhåt iti . soùupyateþ san soùupiùate . atha và abhyàsàt yà pràptiþ tasyàþ niyamaþ yathà syàt dhàtoþ yà pràptiþ tasyàþ niyamaþ mà bhåt . adhãùiùati . nanu ca ùaõi iti ucyate . ùaõi iti na eùà parasaptamã ÷akyà vij¤àtum sanyaïantam hi dvirucyate . tasmàt eùà satsaptamã ùaõi sati iti . satsaptamã cet pràpnoti . (P_8,3.64) KA_III,441.22-442.8 Ro_V,472 kimartham idam ucyate . ## . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . sthàdiùu eva abhyàsasya yathà syàt . iha mà bhåt . abhisusåùati . atha kimartham abhyàsena ca iti ucyate . ## tadvyavàye abhyàsavyavàye ca aùopade÷asya api yathà syàt . abhiùiùeõayiùati . ## avaõàrtham tavat . abhitaùñhau . ùaõi pratiùedhàrtham . abhiùiùikùati . (P_8,3.65.1) KA_III,442.9-21 Ro_V,473-474 ## . upasargàt ùatve nisaþ upasaïkhyànam kartavyam . niþùuõoti niþùi¤cati . kim punaþ kàraõam na sidhyati . aniõantatvàt . iõantàt upasargàt ùatvam ucyate na ca nis* iõantaþ . ## . na và vaktavyam . kim kàraõam . varõà÷rayatvàt ùatvasya . varõà÷rayam ùatvam . tadvi÷eùakaþ upasargaþ dhàtuþ ca . na evam vij¤àyate iõantàt upasargàt iti . katham tarhi . iõaþ uttarasya sakàrasya saþ cet iõ upasargasya saþ cet sakàraþ sunotyàdãnàm iti . tatra ÷arvyavàye iti eva siddham . yadi evam dhàtåpasargayoþ abhisambandhaþ akçtaþ bhavati . tatra kaþ doùaþ . iha api pràpnoti . vigatàþ secakàþ asmàt gràmàt visecakaþ gràmaþ . dhàtåpasargayoþ ca abhisambandhaþ kçtaþ . katham . sunotyàdibhiþ atra upasargam vi÷eùayiùyàmaþ sunotyàdãnàm yaþ upasargaþ tasya yaþ iõ iti . (P_8,3.65.2) KA_III,442.21-443.4 Ro_V,474 ## . sunotyàdãnàm ùatve õyantasya upasaïkhyànam kartavyam . abhiùàvayati . kim kàraõam . adhikatvàt . vyatiriktaþ sunotyàdiþ iti kçtvà upasargàt sunotyàdãnàm iti ùatvam na pràpnoti . ## na và vaktavyam . kim kàraõam . avayavasya ananyatvàt . avayavaþ atra ananyaþ . (P_8,3.65.3) KA_III,443.5-443.12 Ro_V,474-475 ## . nàmadhàtoþ tu pratiùedhaþ vaktavyaþ . sàvakam icchati abhisàvakãyati parisàvakãyati . ## na và vaktavyaþ . kim kàraõam . anupasargatvàt . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca atra sunotim prati kriyàyogaþ . kim tarhi sàvakãyatim prati . iha api tarhi na pràpnoti : abhiùàvayati . atra api na sunotim prati kriyàyogaþ . kim tarhi sàvayatim prati . sunotim prati atra kriyàyogaþ . katham . na asau evam preùyate sunu abhi iti . kim tarhi . upasargavi÷iùñàm asau kriyàm preùyate abhiùuõu iti . (P_8,3.67) KA_III,443.13-18 Ro_V,475 aprateþ iti vartate utàho nivçttam . nivçttam iti àha . katham j¤àyate . yogavibhàgakaraõasàmarthyàt . itarathà hi sadistambhyoþ aprateþ iti eva bråyàt . asti anyat yogavibhàgakaraõe prayojanam . kim . avàccàlambanàvidårvayoþ iti vakùyati tat stambheþ eva yathà syàt sadeþ mà bhåt iti . na etat asti prayojanam . ekayoge api sati yasya àlambanàvidårye staþ tasya bhaviùyati . kasya ca àlambanàvidårye staþ . stambheþ eva . (P_8,3.72) KA_III,443.19-23 Ro_V,475 atha yaþ pràõã apràõã ca katham tatra bhavitavyam . anuùyandete matsyodake iti . àhosvit anusyandete matsyodake iti . yadi tàvat apràõã vidhinà à÷rãyate asti atra apràõã iti kçtvà bhavitavyam ùatvena . atha pràõã pratiùedhena à÷rãyate asti atra pràõã iti kçtvà bhavitavyam pratiùeedhena . kim punaþ atra arthasatattvam . devàþ j¤àtum arhanti . (P_8,3.74) KA_III,444.1-4 Ro_V,476 aniùñhàyàm iti vartate utàho nivçttam . nivçttam iti àha . katham j¤àyate . yogavibhàgakaraõasàmarthyàt . itarathà hi viparibhyàm ca skandeþ aniùñhàyàm iti eva bråyàt . (P_8,3.78-79) KA_III,444.5-9 Ro_V,476 iõgrahaõam kimartham . ## . iõghrahaõam kriyate kavargàt óhatvam mà bhåt iti . pakùãdhvam yakùãdhvam . (P_8,3.79) KA_III,444.10-445.14 Ro_V,476-478 kim punaþ idam iõgrahaõam pratyayavi÷eùaõam : iõaþ uttareùàm ùãdhvaüluïliñàm yaþ dhakàraþ iti . àhosvit dhakàravi÷eùaõam : iõaþ uttarasya dhakàrasya saþ cet ùãdhvaüluïliñàm dhakàraþ iti . kaþ ca atra vi÷eùaþ . ##. tatra pratyayaparatve iñaþ liñi óhatvam na pràpnoti . luluvióhve luluvidhve iti . kim kàraõam . paràditvàt . iñ paràdiþ . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . alavióhvam alavidhvam . astu tarhi dhakàravi÷eùaõam . ## . dhakàraparatve ùãdhvami ananantaratvàt iñaþ vibhàùà na pràpnoti . laviùãóhvam laviùãdhvam iti . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . luluvióhve luluvidhve iti . ## iõgrahaõasya ca avi÷eùaõatvàt ùyàdimàtre óhatvam pràpnoti : pakùãdhvam , yakùãdhvam iti . na eùaþ doùaþ . aïgàt iti vakùyàmi . aïgagrahaõàt ca doùaþ . iha na pràpnoti : upadidãyidhve , upadidãyióhve . yaþ hi atra aïgàntyaþ iõ na tasmàt uttaraþ iñ yasmàt ca uttaraþ iñ na asau aïgàntyaþ iõ iti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat pratyayavi÷eùaõam . nanu ca uktam tatra pratyayaparatve iñaþ liñi óhatvam paràditvàt luluvióhve luluvidhve iti . vacanàt bhaviùyati . nanu ca uktam asti vacane prayojanam . kim . alavióhvam alavidhvam iti . yat etasmin yoge liógrahaõam tadanavakà÷am tasya anavakà÷atvàt vacanàt bhaviùyati . atha và punaþ astu dhakàravi÷eùaõam iti . nanu ca uktam dhakàraparatve ùãdhvami ananantaratvàt iñaþ vibhàùàbhàvaþ laviùãóhvam laviùãdhvam iti . vacanàt bhaviùyati . nanu ca uktam asti vacane prayojanam . kim . luluvióhve luluvidhve iti . yat etasmin yoge ùãdhvaïgrahaõam tat anavakà÷am tasya anavakà÷atvàt vacanàt bhaviùyati . yat api ucyate iõgrahaõasya ca avi÷eùaõatvàt ùyàdimàtre óhatvaprasaïgaþ iti aïgàt iti vakùyàmi . nanu ca uktam aïgagrahaõàt ca doùaþ iti . pårvasmin yoge yat aïgagrahaõam tat uttaratra nivçttam . atha và pårvasmin yoge iõgrahaõam pratyayavi÷eùaõam uttaratra dhakàravi÷eùaõam . (P_8,3.82) KA_III,445.15-23 Ro_V,478-479 ## . agneþ dãrghàt somasya iti vaktavyam . agnãùomau . ## itarathà hi aniùñam prasajyeta . agnisomau màõavakau iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . gauõamukhyayoþ mukhye sampratiprattiþ . tat yathà . gauþ anubandhyaþ ajaþ agnãùomãyaþ iti na bàhãkaþ anubadhyate . katham tarhi bàhãke vçddhyàttve bhavataþ . gauþ tiùñhati . gàm ànaya iti . arthà÷raye etat evam bhavati . yat hi ÷abdà÷rayam ÷abdamàtre tat bhavati . ÷abdà÷raye ca vçddhyàtve . (P_8,3.85) KA_III,446.1-6 Ro_V,480 sàntàbhyàm ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt . màtuþùvasà màtuþsvasà . pituþùvasà pituþsvaseti . ## . màtuþ pituþ iti sàntagrahaõam anarthakam . kim kàraõam . ekade÷avikçtasya ananyatvàt . ekade÷avikçtam ananyavat bhavati iti sàntasya api bhaviùyati . (P_8,3.87) KA_III,446.7-18 Ro_V,480-481 astigrahaõam kimartham . iha mà bhåt . anusçtam , visçtam iti . na etat asti prayojanam . yadkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca etam sakàram prati kriyàyogaþ . iha api tarhi na pràpnoti abhiùanti viùanti iti na hi astiþ kriyàvacanaþ . kaþ punaþ àha na astiþ kriyàvacanaþ iti . kriyàvacanaþ astiþ . àtaþ ca kriyàvacanaþ vyatyanuùate kartarikarmavyatihàre iti anena àtmanepadam bhavati . karmavyatihàraþ ca kaþ . kriyàvyatihàraþ . pràduþ÷abdàt tarhi mà bhåt . pràduþ÷abdaþ ca niyataviùayaþ kçbhvastiyoge eva vartate . upasargàt tarhi syateþ mà bhåt iti . iùyate upasargàt syateþ ùatvam . àta÷ ca iùyate . evam hi àha : upasargàt sunotisuvatisyatistautistobhatisthàsenayasedhasicasa¤jasvaïjàm iti . pràduþ÷abdàt tarhi syateþ mà bhåt iti . pràduþ÷abdaþ ca niyataviùayaþ kçbhvastiyoge eva vartate . idam tarhi prayojanam iha mà bhåt : anusåteþ apratyayaþ anusåþ anusvaþ apatyam ànuseyaþ . (P_8,3.88) KA_III,446.19-447.20 Ro_V,481-483 kimartham svapeþ supibhåtasya grahaõam kriyate . ## . supeþ ùatvam ucyate tat svapeþ mà bhåt iti . susvapnaþ visvapnak iti . ##. visuùvàpa iti atra kasmàt na bhavati . ## halàdi÷eùe kçte na eùaþ supiþ bhavati . idam iha sampradhàryam . halàdi÷eùaþ kriyatàm samprasàraõam iti kim atra kartavyam . paratvàt halàdi÷eùaþ . ## iùyate halàdi÷eùàt pårvam samprasàraõam . àtaþ ca iùyate . evam hi àha : abhyàsasamprasàraõam halàdi÷eùàt vipratiùedhena iti . evam tarhi sthàdiùu abhyàsasya iti etasmàt niyamàt na bhaviùyati . ## pràk sitasaü÷abdanàt saþ niyamaþ uttaraþ ca supiþ pañhyate . evam tarhi arthavadgrahaõe na anarthakasya iti evam etasya na bhaviùyati . ## yadi arthavataþ grahaõam viùuùupuþ iti na sidhyati . na eùaþ doùaþ . katham . ## supibhutasya dvirvacanam . ##. (P_8,3.91) KA_III,447.21-448.2 Ro_V,483-484 ## . kapiùñhalaþ gotraprakçtau iti vaktavyam . gotre iti ucyamàne iha eva syàt . kàpiùñhaliþ . iha na syàt . kapiùñhalaþ kàpiùñhalàyanaþ . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na evam vij¤àyate kapiùñhalaþ iti gotre nipàtyate iti . katham tarhi . gotre yaþ kapiùñhala÷abdaþ tasya ùatvam nipàtyate yatra và tatra và iti . (P_8,3.97) KA_III,448.3-9 Ro_V,484 sthaþ iti kim idam dhàtugrahaõam àhosvit råpagrahaõam . kim ca ataþ . yadi dhàtugrahaõam gosthànam iti atra pràpnoti . atha råpagrahaõam savyeùñhàþ , parameùñhã , savyeùñhà sàrathiþ iti atra na pràpnoti . yathà icchasi tathà astu . astu tàvat dhàtugrahaõam . katham gosthànam iti . savanàdiùu pàñhaþ kariùyate . atha và punaþ astu råpagrahaõam . katham savyeùñhàþ , parmeùñhã , savyeùñhà sàrathiþ iti . sthaþ sthàsthinsthéõàm iti vaktavyam . (P_8,3.98) KA_III,448.10-11 Ro_V,485 avihitalakùaõaþ mårdhanyaþ suùàmàdiùu draùñavyaþ . (P_8,3.101) KA_III,448.12-14 Ro_V,485 ## . hrasvàt tàdau tiïi pratiùedhaþ vaktavyaþ . bhindyustaràm chindyustaràm iti . (P_8,3.105) KA_III,448.15-18 Ro_V,485 ## . stutastomayoþ chandasi vacanam anarthakam . kim kàraõam . pårvapadàt iti siddhatvàt . pårvapadàt iti eva siddham . (P_8,3.108) KA_III,449.1-13 Ro_V,485-486 ## . kim . vacanam anarthakam iti eva . kim kàraõam . pårvapadàt iti siddhatvàt . niyamàrtham tarhi idam vaktavyam . sanoteþ anakàrasya eva yathà syàt . iha mà bhåt . gosanim iti . ## sanoteþ anaþ iti niyamàrtham iti cet savanàdiùu pàñhaþ kariùyate . ## sanartham tu idam vaktavyam . sisaniùati . etat api na asti prayojanam . stautiõyorevaùaõyabhyàsàt iti etasmàt niyamàt na bhaviùyati . õyartham tarhi idam vaktavyam . sisànayiùati . katham punaþ aõyantasya pratiùedhe õyantaþ ÷akyaþ vij¤àtum . sàmarthyàt . aõyantasya pratiùedhavacane prayojanam na asti iti kçtvà õyante vij¤àsyate . atha và ayam asti aõyantaþ : sisaniùateþ apratyayaþ sisanãþ . (P_8,3.110) KA_III,449.14-20 Ro_V,486 kimartham savàdiùu a÷vasani÷abdaþ pañhyate . pårvapadàt iti ùatvam pràpnoti . tadbàdhanàrtham . na etat asti prayojanam . iõantàt iti tatra anuvartate aniõantaþ ca ayam . na eva pràpnoti na arthaþ pratiùedhena . evam tarhi siddhe sati yat savanàdiùu a÷vasani÷abdam pañhati tat j¤àpayati àcàryaþ aniõantàt api ùatvam bhavati iti . kim etasya j¤àpane prayojanam . jalàùàham màùaþ iti etat siddham bhavati . atha và ekade÷avikçtàrthaþ ayam àrambhaþ . a÷vaùàþ iti . (P_8,3.112) KA_III,450.1-8 Ro_V,486-487 upasargàt iti yà pràptiþ bhavitavyam tasyàþ pratiùedhena utàho na . na bhavitavyam . kim kàraõam . upasargàt ùatvam pratiùedhaviùaye àrabhyate tat yathà eva padàdilakùaõam pratiùedham bàdhate evam sicaþ yaïi iti etam api bàdhate . na bàdhate . kim kàraõam . yena na apràpte tasya bàdhanam bhavati na ca apràpte padàdilakùaõe pratiùedhe upasargàt ùatvam àrabhyate sicaþ yaïi iti etasmin punaþ pràpte ca apràpte ca . atha và purastàt apavàdàþ anantaràn vidhãn bàdhante iti evam upasargàt ùatvam padàdilakùaõam pratiùedham bàdhiùyate sicaþ yaïi iti etam na bàdhiùyate . tasmàt abhisesicyate iti bhavitavyam . (P_8,3.115) KA_III,450.9-11 Ro_V,487 kimartham sahiþ soóhabhåtaþ gçhyate . yatra asya etat råpam tatra yathà syàt . iha mà bhåt . pariùahate iti . (P_8,3.116) KA_III,450.12-16 Ro_V,487 ## . stambhusivusahàm caïi upasargàt iti vaktavyam . kim prayojanam . upasargàt yà pràptiþ tasyàþ pratiùedhaþ yathà syàt . abhyàsàt yà pràptiþ tasyàþ pratiùedhaþ mà bhåt iti . paryasãùahat . (P_8,3.117) KA_III,450.17-21 Ro_V,487 sani kim udàharaõam . susåùati . na etat asti prayojanam . stautiõyoþ eva ùaõi iti etasmàt niyamàt na bhaviùyati . idam tarhi . abhisusåùati . etat api na asti prayojanam . sthàdiùvabhyàsenacàbhyàsasya iti etasmàt niyamàt na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam : abhisusåùateþ apratyayaþ abhisusåþ . (P_8,3.118) KA_III,451.1-3 Ro_V,487 ## . sadaþ liñi pratiùedhe sva¤jeþ upasaïkhyànam kartavyam . pariùasvaje . (P_8,4.1) KA_III,452.1-20 Ro_V,488-490 ## . raùàbhyàm õatve çkàragrahaõam kartavyam . raùàbhyàm naþ õaþ samànapade çkàràt ca iti vaktavyam . iha api yathà syàt : màtéõàm , pitéõàm iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . yaþ asau çkàre rephaþ tadà÷rayam õatvam bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . na hi varõaikade÷àþ varõagrahaõena gçhyante . ##. kim uktam . agrahaõam cet nuóvidhilàde÷avinàmeùu çkàragrahaõam iti . tasmàt gçhyante . evam api na sidhyati . kim kàraõam . ananantaratvàt . yat tat rephàt param bhakteþ tena vyavahitatvàt na pràpnoti . aóvyavàye iti evam bhaviùyati . na sidhyati . kim kàraõam . varõaikade÷àþ ke varõagrahaõena gçhyante . ye vyapavçktàþ api varõàþ bhavanti . yat ca atra rephàt param bhakteþ na tat kva cit api vyapavçktam dç÷yate . evam tarhi yogavibhàgaþ kariùyate . raùàbhyàm naþ õaþ samànapade . tataþ vyavàye . vyavàye ca raùàbhyàm naþ õaþ bhavati iti . tataþ añkupvàïnumbhiþ iti . idam idànãm kimartham . niyamàrtham . etaiþ eva akùarasamàmnàyikaiþ vyavàye na anyaiþ iti . atha và àcàryapravçttiþ j¤àpayati bhavati çkàràt õatvam iti yat ayam kùubhnàdiùu nçnamana÷abdam pañhati . na etat asti j¤àpakam . vçddhyartham etat syàt . nàrnamaniþ iti . yat tarhi tatra eva tçpnoti÷abdam pañhati . yat ca api nçnamana÷abdam pañhati . nanu ca uktam vçddhyartham etat syàt iti . bahiraïgà vçddhiþ . antaraïgam õatvam . asiddham bahiraïgam antaraïge . atha và upariùñàt yogavibhàgaþ kariùyate . çtaþ naþ õaþ bhavati . tataþ chandasi avagrahàt çtaþ iti eva . (P_8,4.2.1) KA_III,452.21-453.8 Ro_V,490-491 ## . aóvyavàye õatve anyavyavàye pratiùedhaþ vaktavyaþ . àdar÷ena akùadar÷ena . ## na và vaktavyaþ . kim kàraõam . anyena vyapetatvàt . anyena atra vyavàyaþ . yadi api atra anyena vyavàyaþ añà api tu vyavàyaþ asti tatra asti aóvyavàye iti pràpnoti . añà eva vyavàye bhavati . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . aógrahaõasàmarthyàt . yadi hi yatra añà ca anyena ca vyavàyaþ tatra syàt aógrahaõam anarthakam syàt . vyavàye naþ õaþ bhavati iti eva bråyàt . asti anyat aógrahaõasya prayojanam . kim . yaþ anirdiùñaiþ eva vyavàyaþ tatra mà bhåt . kçtsnam mçtsnà iti . yadi etàvat prayojanam syàt ÷arvyavàye na iti eva bråyàt . (P_8,4.2.2) KA_III,453.9-17 Ro_V,491 ## . tatsamudàye vyavàyasamudàye õatvasya aprasiddhiþ . arkeõa argheõa . yathà anyatra api vyavàyasamudàye kàryam na bhavati . kva anyatra . numvisarjanãya÷arvyavàye'pi niüsse niüssva iti . kim punaþ kàraõam anyatra api vyavàyasamudàye kàryam na bhavati . pratyekam vàkyaparisamàptiþ dçùñà iti . tat yathà . guõavçddhisa¤j¤e pratyekam bhavataþ . nanu ca ayam api asti dçùñàntaþ samudàye vàkyaparisamàptiþ iti . tat yathà . gargàþ ÷atam daõóyantàm iti . arthinaþ ca ràjànaþ hiraõyena bhavanti na ca pratyekam daõóayanti . yadi evam ekena vyavàye na pràpnoti . kiriõà ririõà iti . ubhayathà api vàkyaparisamàptiþ dç÷yate . tat yathà . gargaiþ saha na bhoktavyam iti pratyekam ca na sambhujyate samuditaiþ ca . (P_8,4.2.3) KA_III,453.18-454.7 Ro_V,491-492 ## . kuvyavàye hàde÷eùu pratiùedhaþ vakavyaþ . kim prayojanam . ## hanteratpårvasya iti atpårvagrahaõam na kartavyam bhavati . ## numvyavàye õatve anusvàràbhàve pratiùedhaþ vaktavyaþ . prenvanam prenvanãyam . ## anàgame ca õatvam vaktavyam . tçmpaõãyam . ##. anusvàravyavàye naþ õaþ bhavati iti vaktavyam . tadanusvàragrahaõam kartavyam . na kartavyam . kriyate nyàse eva . nakàre anusvàraþ parasavarõãbhåtaþ nirdi÷yate . iha api tarhi pràpnoti . prenvanam prenvanãyam . anusvàravi÷eùaõam numgrahaõam . numaþ yaþ anusvàraþ iti . iha api tarhi na pràpnoti . tçmpaõam tçmpaõãyam . evam tarhi ayogavàhànàm avi÷eùeõa upade÷aþ coditaþ tatra anusvàre kçte aóvyavàye iti eva siddham . yadi evam na arthaþ numgrahaõena . anusvàre kçte aóvyavàye iti eva siddham . (P_8,4.3.1) KA_III,454.8-16 Ro_V,493 ## . pårvapadàt sa¤j¤àyàm uttarapadagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . ## taddhitasthasya pårvapadasthasya ca pratiùedhaþ mà bhåt . khàrapàyaõaþ karaõapriyaþ .. tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . pårvapadam uttarapadam iti sambandhi÷abdau etau . sati pårvapade uttarapadam bhavati sati ca uttarapade pårvapadam bhavati . tatra sambandhàt etat gantavyam yat prati pårvapadam iti etat bhavati tatsthasya niyamaþ iti . kim ca prati etat bhavati . uttarapadam prati . (P_8,4.3.2) KA_III,454.17-455.9 Ro_V,493-494 ## . sa¤j¤àyàm niyamavacane gapratiùedhàt niyamasya ayam pratiùedhaþ vij¤àyate agaþ iti . tatra kaþ doùaþ . ## tatra pårveõa sa¤j¤àyàm ca asa¤j¤àyàm ca nityam õatvam pràpnoti . ## yogavibhàgaþ kariùyate . pårvapadàt sa¤j¤àyàm . tataþ agaþ . gàntàt pårvapadàt yà ca yàvatã õatvapràptiþ tasyàþ sarvasyàþ pratiùedhaþ . ## na và arthaþ pratiùedhena . õatvam kasmàt na bhavati . yathà sarvanàmasa¤j¤àyàm . uktam ca sarvanàmasa¤j¤àyàm sarvanàmasa¤j¤àyàm nipàtanàt õatvàbhàvaþ iti . yathà punaþ tatra nipàtanam kriyate sarvàdãni sarvanàmàni iti iha idànãm kim nipàtanam . iha api nipàtanam asti . kim . aõçgayanàdibhyaþ iti . na eva và punaþ atra pårveõa õatvam pràpnoti . kim kàraõam . samànapade iti ucyate na ca etat samànapadam . samàse kçte samànapadam . samànam eva yat nityam na ca etat nityam samànapadam eva . kim vaktavyam etat . na hi . katham anucyamànam gaüsyate . samànagrahaõasàmarthyàt. yadi hi yat samànam ca asamànam ca tatra syàt samanagrahaõam anarthakam syàt . (P_8,4.6) KA_III,455.10-12 Ro_V,494 dvyakùaratryakùarebhyaþ iti vaktavyam . iha mà bhåt . devadàruvanam . irikàdibhyaþ pratiùedhaþ vaktavyaþ . irikàvanam timiravanam . (P_8,4.7) KA_III,455.13-16 Ro_V,494-495 adantàt adantasya iti vaktavyam . iha mà bhåt . dãrghàhnã ÷arat iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na eùà ahan÷abdàt ùaùñhã . kà tarhi . ahna÷abdàt prathamà pårvasåtranirde÷aþ ca . atha và yuvàdiùu pàñhaþ kariùyate . (P_8,4.8) KA_III,455.17-21 Ro_V,495 àhitopasthitayoþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . ikùuvàhaõam ÷aravàhaõam . aparaþ àha : vàhanam vàhyàt iti vaktavyam . yadà hi gargàõàm vàhanam apaviddham tiùñhati tadà mà bhåt . gargavàhanam iti . (P_8,4.10) KA_III,456.1-4 Ro_V,495 ## . vàprakaraõe girinadyàdãnàm upasaïkhyànam kartavyam . giriõadã girinadã . cakraõitambà cakranitambà . (P_8,4.11) KA_III,456.5-14 Ro_V,495-496 ## . pràtipadikàntasya õatve samàsàntagrahaõam kartavyam . kim prayojanam . asamàsàntapratiùedhàrtham . asamàsàntasya mà bhåt . gargabhaginã dakùabhaginã iti . na và bhavati gargabhagiõã iti . bhavati yadà etat vàkyam gargàõàm bhagaþ gargabhagaþ gargabhagaþ asyàþ asti iti . yadà tu etat vàkyam bhavati gargàõàm bhaginã gargabhaginã iti tadà na bhavitavyam . tadà mà bhåt iti . yadi samàsàntagrahaõam kriyate màùavàpiõã vçãhivàpiõã atra na pràpnoti . ## kim uktam . gatikàrakopapadànàm kçdbhiþ saha samàsavacanam pràk subutpatteþ iti . (P_8,4.11) KA_III,456.15-17 Ro_V,496 ## . tatra yuvàdãnàm pratiùedaþ vaktavyaþ . àryayånà kùatriyayånà prapakvàni paripakvàni dãrghàhnã ÷arat iti . (P_8,4.13) KA_III,456.18-457.2 Ro_V,496-497 atha iha katham bhavitavyam . màùakumbhavàpeõa vrãhikumbhavàpeõa iti . kim nityam õatvena bhavitavyam àhosvit vibhàùayà . yadà tàvat etat vàkyam bhavati kumbhasya vàpaþ kumbhavàpaþ màùàõàm kumbhavàpaþ màùakumbhavàpa iti tadà nityam õatvena bhavitavyam . yadà tu etat vàkyam bhavati màùàõàm kumbhaþ màùakumbhaþ màùakumbhasya vàpaþ màùakumbhavàpaþ iti tadà vibhàùayà bhavitavyam . (P_8,4.14.1) KA_III,457.3-14 Ro_V,497-498 asamàsagrahaõam kimartham . samàse iti vartate asamàse api yathà syàt . praõamati pariõamati . kva punaþ samàsagrahaõam prakçtam . pårvapadàtsa¤j¤àyàmagaþ iti . katham punaþ tena samàsagrahaõam ÷akyam vij¤àtum . pårvapadagrahaõasàmarthyàt . samàse eva etat bhavati pårvapadam uttarapadam iti . atha apigrahaõam kimartham . samàse api yathà syàt . praõàmakaþ pariõàmakaþ . yadi tarhi samàse ca asamàse ca iùyate na arthaþ asamàsepigrahaõena . nivçttam pårvapadàt iti . avi÷eùeõa upasargàt õatvam vakùyàmi . samàse niyamàt na pràpnoti . asiddham upasargàt õatvam tasya asiddhatvàt niyamaþ na bhaviùyati . evam tarhi siddhe sati yat asamàse apigrahaõam karoti tat j¤àpayati àcàryaþ na yoge yogaþ asiddhaþ . kim tarhi prakaraõe prakaraõam asiddham iti . kim etasya j¤apane prayojanam . yat tat uktam niùkçtam niùpãtam iti atra satvasya asiddhatvàt ùatvam na pràpnoti iti saþ na doùaþ bhavati . (P_8,4.14.2) KA_III,457.15-458.2 Ro_V,498 õopade÷am prati upasargàbhàvàt anirde÷aþ . agamakaþ nirde÷aþ anirde÷aþ . yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca õopade÷am prati kriyàyogaþ . evam tarhi àha ayam upasargàt asamàse api õopade÷asya iti na ca õopade÷am prati upasargaþ asti tatra vacanàt bhaviùyati . ## vacanapràmàõyàt iti cet padalope pratiùedhaþ vaktavyaþ . pragatàþ nàyakàþ asmàt gràmàt pranàyakaþ gràmaþ iti . ## siddham etat . katham . yam prati upasargaþ tatsthasya õaþ bhavati iti vaktavyam . sidhyati . såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam õopade÷am prati upasargàbhàvàt anirde÷aþ iti . na eùaþ doùaþ . õopade÷aþ iti na evam vij¤àyate õaþ upade÷aþ õopade÷aþ õopade÷asya iti . katham tarhi . õaþ upade÷aþ asya saþ ayam õopade÷aþ õopade÷asya iti . (P_8,4.15) KA_III,458.3-10 Ro_V,499 ## . hinumãnàgrahaõe vikçtasya upasaïkhyànam kartavyam . prahiõoti pramãõãte . vacanàt bhaviùyati . asti vacane prayojanam . kim . prahiõutaþ pramãõàti . ## siddham etat . katham . acaþ sthànivattvàt . sthànivadbhàvàt atra õatvam bhaviùyati . pratiùidhyate atra sthànivadbhàvaþ pårvatràseddhe na sthànivat iti . doùàþ eva ete tasyàþ paribhàùàyàþ tasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu iti . (P_8,4.16) KA_III,458.11-22 Ro_V,499 loñ iti kimartham . prahimàni kulàni . pravapàni màüsàni . #<àni loógrahaõànarthakyam arthavadgrahaõàt># . àni loógrahaõam anarthakam . kim kàraõam . arthavadgrahaõàt . arthavataþ àni÷abdasya grahaõam na eùaþ arthavàn . ## atha và yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ na ca etam àni÷abdam prati kriyàyogaþ . iha api tarhi na pràpnoti . prayàõi pariyàõi iti . atra api na àni÷abdam prati kriyàyogaþ . àni÷abdam prati atra kriyàyogaþ . katham . yatkriyayuktàþ iti na evam vij¤àyate yasya kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti . katham tarhi . yà kriyà yatkriyà yatkriyàyuktàþ tam prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti . (P_8,4.17) KA_III,459.1-10 Ro_V,500 ## . neþ gadàdiùu aóvyavàye upasaïkhyànam kartavyam . praõyagadat pariõyagadat . àïà ca iti vaktavyam . praõyàgadat . nanu ca ayam añ gadàdibhaktaþ gadàdigrahaõena gràhiùyate . na sidhyati . aïgasya añ ucyate vikaraõàntam ca aïgam saþ asau saïghàtabhaktaþ a÷akyaþ gadàdigrahaõena grahãtum . evam tarhi aóvyavàye iti vartate . kva prakçtam . añkupvàïnumvyavàye api iti . tat vai kàryivi÷eùaõam nimittavi÷eùaõena ca iha arthaþ . tatra api nimittavi÷eùaõam eva . (P_8,4.19-20) KA_III,459.11-22 Ro_V,500-501 antagrahaõam kimartham . ## . aniteþ antagrahaõam kriyate sambuddhyartham . he pràõ . apraraþ àha . aniteþ antaþ padàntasya . aniteþ antagrahaõam kriyate padàntasya na iti pratiùedhaþ pràpnoti tadbàdhanàrtham . ##. atha và ayam anta÷abdaþ asti eva avayavavàcã . tat yathà : vastràntaþ vasanàntaþ iti . asti sàmãpye vartate . tat yathà . udakàntam gataþ . udakasamãpam gataþ iti gamyate . tat yaþ sàmãpye vartate tasya grahaõam vij¤àyate . aniteþ samãpe yaþ rephaþ tasmàt nasya yathà syàt . pràõiti . iha mà bhåt . paryaniti . (P_8,4.21) KA_III,460.1-3 Ro_V,501 ## . sàbhyàsasya dvayoþ õatvam iùyate . pràõiõiùati . (P_8,4.22) KA_III,460.4-7 Ro_V,501 atpårvasya iti kimartham . praghnanti parighnanti . ## . kim uktam . kuvyavàye hàde÷eùu pratiùedhaþ iti . (P_8,4.28) KA_III,460.8-16 Ro_V,502 katham idam vij¤ayate . okàràt paraþ otparaþ na otparaþ anotparaþ iti . àhosvit okàraþ paraþ asmàt saþ ayam otparaþ na otparaþ anotparaþ iti . kim ca ataþ . yadi vij¤ayate okàràt paraþ otparaþ na otparaþ anotparaþ iti pra naþ mu¤catam atra api pràpnoti . atha vij¤àyate okàraþ paraþ asmàt saþ ayam otparaþ na otparaþ anotparaþ iti pra õaþ vaniþ devakçtà atra na pràpnoti . ubhayathà ca prakrame doùaþ bhavati . pra naþ* mu¤catam , pra naþ mu¤catam . pra* u naþ , pra u naþ . ## . bhàvini api okàre õatvam na iùyate . evam tarhi upasargàt bahulam iti vaktavyam . (P_8,4.29) KA_III,460.17-19 Ro_V,503 ## . kçtsthasya õatve nirviõõasya upasaïkhyànam kartavyam . nirviõõaþ aham anena vàsena . (P_8,4.30) KA_III,461.1-7 Ro_V,503 õervibhàùàyàm sàdhanavyavàye upasaïkhyànam . õervibhàùàyàm sàdhanavyavàye upasaïkhyànam kartavyam . pràpyamàõam pràpyamànam . ## vihitavi÷eùaõam õigrahaõam . õyantàt yaþ vihitaþ iti . ## atha và aóvyavàye iti vartate . (P_8,4.32) KA_III,461.8-462.6 Ro_V,503-504 kimartham idam ucyate na kçtyacaþ iti eva siddham . niyamàrthaþ ayam àrambhaþ . ijàdeþ eva ca sanumkàt na anyasmàt sanumkàt iti . kva mà bhåt . pramaïkanam parimaïkanam . ## . sanumaþ õatve avadhàraõasya apràptiþ . kim kàraõam . vidheyabhàvàt . kaimarthakyàt niyamaþ bhavati . vidheyam na asti iti kçtvà . iha ca asti vidheyam . kim . õyantàt vibhàùà pràptà tatra nityam õatvam vidheyam . tatra apårvaþ vidhiþ astu niyamaþ astu iti apårvaþ vidhiþ bhaviùyati na niyamaþ . ## siddham etat . katham . pratiùedhàdhikàre sanumgrahaõàt . pratiùedhàdhikàre sanumgrahaõam kartavyam . na bhàbhåpåkamigamipyàyivepisanumàm iti . iha api tarhi na pràpnoti . preïgaõam preïgaõãyam . ## kçtsthasya ca õatve ijàdeþ sanumaþ grahaõam kartavyam . sidhyati såtram tarhi bhidyate . yathànyàsam eva astu . nanu ca uktam sanumaþ õatve avadhàraõàprasiddhiþ vidheyabhàvàt iti . na eùaþ doùaþ . halaþ iti vartate . kva prakçtam . hala÷cejupadhàt iti . tat vai tatra àdivi÷eùaõam antavi÷eùaõena ca iha arthaþ . katham punaþ j¤àyate tatra àdivi÷eùaõam iti . ijupadhàt iti ucyate atra na arthaþ antavi÷eùaõena . tatra àdivi÷eùaõam sat iha antavi÷eùaõam bhaviùyati . katham . ijàdeþ iti ucyate tatra na arthaþ àdivi÷eùaõena . atha và ijàdeþ sanumaþ iti atra õervibhàùà iti etat anuvartiùyate . (P_8,4.34) KA_III,462.7-12 Ro_V,505 ## õyantasya ca upasaïkhyànam kartavyam . kim på¤aþ eva . na iti àha . avi÷eùeõa . prabhàpanam paribhàpanam . (P_8,4.35) KA_III,462.13-17 Ro_V,505 ùàt padàdiparavacanam . ùàtpadàdiparagrahaõam kartavyam . iha eva yathà syàt . niùpànam duùpànam . iha mà bhåt . sasarpiùkeõa sayajuùkeõa . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na evam vij¤àyate padasya antaþ padàntaþ padàntàt iti . katham tarhi . pade antaþ padàntaþ padàntàt iti . (P_8,4.36) KA_III,462.18-22 Ro_V,505 ## . na÷eþ a÷aþ iti vaktavyam . iha api yathà syàt . pranaïkùyati parinaïkùyati . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . iha na÷eþ ùaþ iti iyatà siddham . saþ ayam evam siddhe sati yat antagrahaõam karoti tasya etat prayojanam ùàntabhåtapårvasya api yathà syàt . (P_8,4.38) KA_III,463.1-5 Ro_V,506 ## . padavyavàye ataddhite iti vaktavyam . iha mà bhåt . àrdragomayeõa ÷uùkagomayeõa iti . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na evam vij¤àyate padena vyavàye padavyavàye iti . katham tarhi . pade vyavàyaþ padavyavàyaþ padvyavàye iti . (P_8,4.39) KA_III,463.6-7 Ro_V,506 avihitalakùaõaþ õatvapratiùedhaþ kùubhnàdiùu draùñavyaþ . (P_8,4.40) KA_III,463.8-11 Ro_V,506 kimartham tçtãyànirde÷aþ kriyate na ÷cau iti eva ucyeta . ànantaryamàtre ÷cutvam yathà syàt . yaj¤aþ ràj¤aþ yàc¤à . atha saïkhyàtànude÷aþ kasmàt na bhavati . àcàryapravçttiþ j¤àpayati saïkhyàtànude÷aþ na iha iti yat ayam ÷àt pratiùedham ÷àsti . (P_8,4.41) KA_III,463.12-15 Ro_V,507 kimartham trtãyànirde÷aþ kriyate na ùñau iti eva ucyeta . ànantaryamàtre ùñutvam yathà syàt . peùñà leóhà . atha saïkhyàtànude÷aþ kasmàt na bhavati . àcàryapravçttiþ j¤àpayati na iha saïkhyàtànude÷aþ bhavati iti yat ayam toþùi iti pratiùedham ÷àsti . (P_8,4.42) KA_III,463.16-18 Ro_V,507 anàm iti kim . ùaõõàm bhavati ka÷yapaþ . atyalpam idam ucyate anàm iti . anànnavatinagarãõàm ca iti vaktavyam : ùaõõàm , ùaõõavatiþ , ùaõõagarã . (P_8,4.45) KA_III,464.1-4 Ro_V,507 ## . yaraþ anunàsike pratyaye bhàùàyàm nityam iti ca vaktavyam . vàïmayam . tvaïmayam iti . (P_8,4.47) KA_III,464.5-17 Ro_V,507-508 ##. dvirvacane yaõaþ mayaþ iti vaktavyam . kim udàharaõam . yadi yaõaþ iti pa¤camã mayaþ iti ùaùñhã ulkkà valmmãkam iti udaharaõam . atha mayaþ iti pa¤camã yaõaþ iti ùaùñhã dadhyyatra madhvvatra iti udàharaõam . #<÷araþ khayaþ># . ÷araþ khayaþ iti vaktavyam . kim udàharaõam . yadi ÷araþ iti pa¤camã khayaþ iti ùaùñhã sththàlã sththàtà iti udàharaõam . atha khayaþ iti pa¤camã ÷araþ iti ùaùñhã vatssaþ kùùãram apssaràþ iti udàharaõam . ## avasàne ca dve bhavataþ iti vaktavyam . vàkk vàk . tvakk tvak . srukk sruk . tat tarhi vaktavyam . na vaktavyam . na ayam prasajyapratiùedhaþ . aci na iti . kim tarhi paryudasaþ ayam . yat anyat acaþ iti . (P_8,4.48) KA_III,464.18-20 Ro_V,508 ## . na àdini àkro÷e putrasya iti atra tatpare ca iti vaktavyam . putraputràdini . (P_8,4.48) KA_III,464.21-22 Ro_V,508 ## . và hatajagdhapare iti vaktavyam . putrahatã puttrahatã . putrajagdhã puttrajagdhã . (P_8,4.48) KA_III,465.1-3 Ro_V,508 ## . cayaþ dvitãyàþ bhavanti ÷ari parataþ pauùkarasàdeþ àcàryasya matena . vathsaþ , khùãram , aphsaràþ . (P_8,4.61) KA_III,465.4-6 Ro_V,509 ## . udaþ pårvatve skandeþ chandasi upasaïkhyànam kartavyam . aghnye dåram utkanda . (P_8,4.61) KA_III,465.7 Ro_V,509 roge ca iti vaktavyam . utkandakaþ rogaþ . (P_8,4.63) KA_III,465.8-10 Ro_V,509 ## . chatvam ami iti vaktavyam . kim prayojanam . tacchlokena . tacchma÷ruõà iti . (P_8,4.65) KA_III,465.11-15 Ro_V,509 savarõagrahaõam kimartham . ## . jharaþ jhari savarõagrahaõam kriyate samasaïkhyapratiùedhàrtham . saïkhyàtànude÷aþ mà bhåt iti . kim ca syàt . iha na syàt . ÷iõóhi piõóhi iti . (P_8,4.68) KA_III,465.16-467.3 Ro_V,509-512 kimartham idam ucyate . akàraþ ayam akùarasamàmnàye vivçtaþ upadiùñaþ tasya saüvçtatàpratyàpattiþ kriyate . kim punaþ kàraõam vivçtaþ upadi÷yate . #<àde÷àrtham savarõàrtham akàraþ vivçtaþ smçtaþ># . àkàrasya tathà hrasvaþ tadartham pàõineþ a a . àde÷àrtham tàvat . vçkùàbhyàm , devadattà3 . àntaryataþ vivçtasya vivçtau dãrghaplutau yathà syàtàm . savarõàrtham ca . akàraþ savarõagrahaõena àkàram api yathà gçhõãyàt . àkàrasya tathà hrasvaþ . tathà ca atikhañvaþ , atimàlaþ iti atra àkàrasya hrasvaþ ucyamànaþ vivçtaþ pràpnoti saþ saüvçtaþ syàt iti evamarthà prayàpattiþ . asti prayojanam etat . kim tarhi iti . ## akàrasya pratyàpattau dãrghasya pratiùedhaþ vaktavyaþ . khañvà màlà . na eùaþ doùaþ . yathà eva prakçtitaþ savarõagrahaõam evam àde÷ataþ api bhavitavyam tatra àntaryataþ hrasvasya hrasvaþ dãrghasya dãrghaþ bhaviùyati . #<àde÷asya ca anaõtvàt na savarõagrahaõam .># àde÷asya ca anaõtvàt savarõànàm grahaõam na pràpnoti . keùàm . udàttànudàttasvaritànunàsikànàm . ## siddham etat . katham . taparanirde÷àt . taparanirde÷aþ kartavyaþ . at a* iti . aparaþ àha : akàrasya pratyàpattau dãrghapratiùedhaþ . akàrasya pratyàpattau dãrghasya pratiùedhaþ vaktavyaþ : khañvà màlà . na eùaþ doùaþ . dãrghoccàraõasàmarthyàt na bhaviùyati . idam tarhi prayojanam . vçkùàbhyàm plakùàbhyàm . atra api dãrghavacanasàmarthyàt na bhaviùyati . idam tarhi . api kàkaþ ÷yenàyate . nanu ca atra api dãrghavacanasamarthyàt eva na bhaviùyati . asti anyat dãrghavacane prayojanam . kim . dadhãyati madhåyati . atra eva ca eùaþ doùaþ àde÷asya ca anaõtvàt savarõànàm grahaõam na pràpnoti . keùàm . udàttànudàttasvaritànunàsikànàm . siddham tu taparanirde÷àt . siddham etat . katham . taparanirde÷àt . taparanirde÷aþ kartavyaþ . at at iti . ## eka÷eùanirde÷àt và svarabhinnànam bhagavataþ pàõineþ àcàryasya siddham . eka÷eùanirdesaþ ayam . a , a , a iti .