Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya. Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985 (Samskrtaparisadgranthavali, 17-) Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto After extensive reformatting, this GRETIL version still retains some inconsistencies that cannot be standardized at present, especially with regard to sandhi / pausa. ADDITIONAL CHARACTERS (CSX+) = anunsika = jihvmlya = upadhmnya - = word sandhi + = sentence sandhi #<...># = Bold REFERENCE SYSTEM (added): PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra) JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti (*n,n.n) = cross reference [#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to CSX+ encoding: description character =ASCII long a 224 long A 226 long i 227 long I 228 long u 229 long U 230 vocalic r 157 vocalic R 187 long vocalic r 174 vocalic l 175 long vocalic l 176 velar n 239 velar N 240 palatal n 164 palatal N 165 retroflex t 241 retroflex T 242 retroflex d 243 retroflex D 244 retroflex n 245 retroflex N 246 palatal s 247 palatal S 248 retroflex s 249 retroflex S 250 anusvara 252 capital anusvara 253 visarga 254 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ kikvtti prathamo 'dyya prathama pda [#1] vttau bhye tath dhtu-nma-pryaa-diu / viprakrasya tantrasya kriyate sra-sagraha //1// iy-upasakhynavat uddha-ga vivta-gha-stra-arth / vyutpanna-rpa-siddhir vttir iya kik nma //2// vykaraasya arra parinihita-stra-kryam etvat / ia parikarabandha kriyate 'sya grantha-krea //3// [#2] atha sabda-anusanam ke abdnm? laukikn vaidikn ca / katham anusanam? prakty-di-vibhga-kalpanay smnya-vieavat lakaena / atha kim-artho varnm upadea? pratyhra-artha / pratyhro lghavena stra-pravtty-artha // a i u / a i u ityanena kramea varn-upadiynte akramita karoti pratyhrrtham / tasya grahaa bhavaty ekenauran rapra (*1,1.51) ityakrea / hrasvam avara prayoge savtam / drgha-plutayos tu vivtatvam / te svarya-prasiddhy-artham akra iha stre vivta pratijyate / tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti stra-ante pratypatti kariyate // k / ity etau varv updiya prv ca-ante kakramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati tribhi / aka savare drgha (*6,1.101) ity akrea / iko gua-vddh (*1,1.3) iti-ikrea / ugita ca (*4,1.6) ity ukrea / akra-dayo var pracura-prayoga-viayste sujnam upadee prayojanam / kras tu kpistha eva prayujyate / kpe ca prvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham / tasya-asiddhatvd kra eva ackryi bhaviyanti iti kim-artham kra upadiyate? latva-vidhnd yni pary ackryi tni kre yath syur iti / kni punastni? pluta svarito dvirvacanam / k3pta-ikha, prakpta, prakptavn iti / yac ca-aaktijam asdhu abda-rupa, tad-anukaraasya-api sdhutvam iyate / tatsthasya-api krasya acakrya-pratipatty-artham kra-upadea kriyate / taka iti prayoktavye akti-vaikalyt kumr taka iti prayukte, tad-anyo 'nukaroti - kumry-taka ity ha iti // e o / e o ity etau varv upadiya ante kramitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / ei pararpam (*6,1.94) ity ekrea // [#3] ai au c / ai au ity etau varv upadiya prv ca-ante cakramita karoti pratyhra-artham / tasya-grahaa bhavati caturbhi / aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) ity akrea / ica ekco 'm pratyayavac ca (*6,3.68) iti ikrea / eco 'y-av-y-va (*6,1.78) iti ekrea / vddhir daic (*1,1.1) iti aikrea / pratyhre 'nubandhn katham aj-grahaeu na / crd-apradhnatvl-lopa ca balavattara // vareu ye vara-ikade vara-antara-samna-aktayasteu tat-krya na bhavati, tac-chymukrio hi te na punas ta eva / pthak-prayatna-nirvartya hi varam icchanty cry / nuvidhi-la-dea-vinmeu kre pratividhtavyam / nuidhau (*7,4.71) kra-grahaam / ndhatu, ndhu / la-dee kra-grahaam / kpta, kptavn / vinme kra-grahaam / kartm // ha ya va ra / ha ya va ra ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / a-cho 'ti (*8,4.63) ity akrea / aya repho ya-krt para upadiyate / tasya yar-grahaena yay-grahaena ca grahae sati, svarnayati, prtarnayati ity atra yaro 'nunsike 'nunsiko v (*8,4.58) iti anunsika prpnoti / madra-hrada, bhadra-hrada ity atra dvirvacana prpnoti aco ra-h-bhy dve (*8,4.46) iti / kua rathena, vana rathena ity atra anusvrasya yayi parasavara(*8,4.58) iti parasavara prpnoti / na-ia doa / ktau pada-arthe samudye sakl-lakye lakaa pravartate ity etasmin darane yaro 'nunasike 'nunsiko v (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate / tad-anena gakra-dn akr-adayo ye yath-sva sthnato guata ca ataratam, te sarve vihit / ye tu na sthnata, na api guata, sthna-mtrea gua-mtrea v antaratams te sarve nivartit iti sthna-mtra-antaratamo rephasya akro na bhavati / dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhve sati yarkrya prptam, tat skc-chiena nimitta-bhvena bdhyate iti na dvirucyate repha / anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) ity etad apy anusvra-antaratama sakdeva parasavara vidadhti / na ca rephasya anusvra-antaratama savaro 'sti iti na bhaviyati kua rathena, vana rathena ity atra / a madye visarjanya-jihvmlya-upadhmnynm apy upadea kartavya / kim prayojanam ? urakea, urakea / urapea, urapea / atra a-vyavye iti atva yath syt iti // [#4] la / la ity eka varam upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati tribhi / a-udit-savarasya ca apratyaya (*1,1.69) ity akrea / i-ko (*8,3.57) iti ikrea / iko ya-aci (*6,1.77) iti yakrea / i-grahani sarvi parea akrea / a-grahani tu prvea, a-udit-savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) ity etad-eva-ika parea / atha kim artham ajgrahaam eva-itan-na kriyate? na-iva akyam, anta-sthnm api hi savarn grahaam iyate / saya, ya, yant, sava, va vatsarah, yala, la, lokam, talla,la, lokam ity atra anusvrasya anunsike yayi parasavare kte tasya yar-grahaena grahad dvirvacana yath syd iti / hakra-div-akra uccraa-artha, na anubandha / lakre tv-anunsika pratijyate, tena ur-a rapara (*1,1.51) ity atra ra iti pratyhra-grahal-laparatvam api bhavati // a ma aa na m / a ma a a na ity etn varn upadiya prv ca-ante makramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati tribhi / puma khayy-ampare (*8,3.6) ity akrea / halo yam yami lopa (*8,4.64) iti yakrea / amo hrasvd-aci amu nityam (*8,3.32) iti akrea / amant-a iti akrea-api grahaam-asya dyate / kecit-tu sarvy-etni pratyhra-grahani akrea bhavantu iti makram anubandha pratycakate / tath ca sati amo hrasva-adaci amu nityam(*8,3.32) ity atra-gamino jhabhor abhvd-gambhva-pratipattau pratipatti-gaurava bhavati // jha bha / jha bha ity etau varv-upadiya prv ca-ante akrmita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / ato drgho yai (*7,3.101) iti yakrea // gha ha dha / gha ha dha ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati dvbhym / eka-aco bao bha jha-antasya s-dhvo (*8,2.37) iti bhakra-jhakrbhym // [#5] ja ba ga a da / ja ba ga a da ity etn varn upadiya prv ca-ante akramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati abhi / bho-bhago-agho-aprvasya yo 'i (*8,3.17) ity akrea hai ca (*6,1.114) iti hakrea / na-i-vai kti (*7,2.8) iti vakrea / jhal ja jhai (*8,4.53) iti jakra-jhakrabhym / eka-aco vao bha jha-antasya s-dhv-o (*8,2.37) iti bakrea // kha pha dha ha tha ca a ta v / kha pha dha ha tha ca a ta ity etn varn upadiynte vakramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavaty ekena / na-chavy-apran (*8,3.7) iti dhakarea / kha-pha-grahaam uttara-artham // ka pa y / ka pa ity etau varv upadiya prv ca-ante yakramita karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati caturbhi / anusvrasya yayi parasavara (*8,4.58) iti yakrea / maya uo vo v (*8,3.33) iti makrea / jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti jhakrea / puma khayy-ampare (*8,3.6) iti khakrea // a a sa r / a a sa ity enn varn upadiya prv ca-ante rephamitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati pacabhi / yaro 'nynsike 'nunsiko v (*8,4.45) iti yakrea / jharo jhari savare (*8,4.65)iti jhakrea / khari ca (*8,4.55) iti khakrea / abhyse car ca (*8,4.54) iti cakrea / arprv khaya (*7,4.61) iti akrea // ha l / ha ity eka varam upadiya prv ca-ante lakramitam karoti pratyhra-artham / tasya grahaa bhavati abhi / alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) iti akrea / halo 'nantar sayoga (*1,1.7)iti hakrea / lopo vyor vali (*6,1.66) iti vakrea / ralo v-y-upadhad-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti rephea / jhalo jhali (*8,2.26) iti jhakrea / ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti akrea / atha kim artham upadio 'pi hakra punar upadiyate? kittva vikalpa-ka- ividhayo yath syu iti / snihitv, snehitv ity atra ralo v-y-upadhd-dhal-de sa-ca (*1,2.26) iti kittva v yath syt / lihe alikat iti ala ig-upadhd ania ka (*3,1.45) iti ko yath syt / [#6] rudihi, svapihi iti valdi-lakaa i yath syt / adgdhm / jhalgrahaeu ca hakrasya grahaa yath syt / yady evam, ha ya va ra ity atra tarhi kim artham upadiyat? mah hi sa; dev hasanti ity atra a-grahaeu ca a-grahaeuca hakrasya grahaa yath syt / brhmao hasati - hai ca (*6,1.114) ity utva yath syt / ekasmn aaAva dvbh astribhya eva kaam syu / jeyau cayau caturbhyo ra pacabhya alau abhya // iti // iti pratyhraprakaraam / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.1 || _____START JKv_1,1.1: vddhi-abda sajtvena vidhyate, pratyekam d-aic varn smnyena tad-bhvitnm, atad-bhvitn ca / taparakaraam aij-artham td-api para tapara iti, khavaiakdiu trimtra-caturmtra-prasaga. nivttaye / valyana / aitikyana / aupagava / aupamanyava / lya / mlya / vddhi-prade -- sici vddhi parasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.2 || _____START JKv_1,1.2: gua-abda sajtvena vidhyate, pratyekam, ad-e varn smnyena tad-bhvitnm, atad-bhvitn ca / taparakaraa tv iha sarvrtham / tarit / cet / stot / jayanti / aha pace / gua-prade -- mider gua (*7,3.82) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.3 || _____START JKv_1,1.3: paribh iya sthni-niyama-arth / aniyama-prasage niyamo vidhyate / vddhi-guau svasajay iyamau ika eva sthne veditavyau / vakyati -- srvadhtuka-ardhadhtukayo (*7,3.84) agasya gua iti / sa iko eva sthne viditavya / nayati / bhavati / vddhi khalv api -- akrt / [#7] ahrt / acait / anait / alvt / astvt / gua-vddh svasajay vidhyete, tatra ika iti etad-upasthita draavyam / ki kta bhavati ? dvityay ah prdurbhvyate / midimjipugantalaghapardhcchidikiprakudrevagena ig vieyate / jusi srvadhtuka-di-gueu ika-aga vieyate / medyate / abighayu / ika iti kim? tsandhy-akara-vyajann m bht / ynam / glyati / umbhit / punar gua-vddhi-grahaa svasajy vidhne niyama-artham / iha m bht -- dyau, panth, sa, imam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.4 || _____START JKv_1,1.4: dhtv-ekadeo dhtu, tasya lopo yasminn rdhadhtuke tad-rdhadhtuka dhtu-lopa, tatra ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata / loluva / popuva / marmja / lolya-dibhyo yaantebhya paca-dy-aci vihite yao 'ci ca (*2,4.74) iti yao luki kte tam eva acam ritya ye gua-vddh prpte tayo pratiedha / dhtu-grahaa kim ? l, lavit / reasi / para na ve / anubandha-pratyaya-lope m bht / rier-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udharaa re iti / rdhadhtuke iti kim ? tridh baddho vabho roravti iti / srvadhtuke m bht / ika ity eva - abhji, rga / bahuvrhi-samrayaa kim ? knopayati, preddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.5 || _____START JKv_1,1.5: nimitta-saptamy e / kin-nimitte ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata / cita, citavn / stuta, stutavn / bhinna, bhinnavn / ma, mavn / iti khalv api - cinuta, cinvanti / ma, mjanti / gakro 'pi atra cartva-bhto nirdiyate / gl-ji-stha ca gstu (*3,2.139) jiu / bhu / ika itym eva - kmayate, laigavyana / mjerajdau satrame vibh vddhir iyate / sa-kramo nma gua-vddhi-pratiedha-viaya / parimjanti, [#8] parimrjanti / parimjantu, parimrjantu / laghu-upadha-guasya apy-atra pratiedha / acinavam, asunavam ity dau lakrasya saty api ittve ysuo id-vacana jpakam iti yat-krya tal-lakre iti na bhavati iti // ____________________________________________________________________ START JKv_1,1.6: ## || PS_1,1.6 || _____START JKv_1,1.6: ddh-vevyo ia ca ye gua-vddh prpnuta, te na bhavata / dchyanam, ddyaka / vevyanam, vevyaka / ia khalv api - kait va / rait va / vddhir io na sabhavati iti laghu-upadha-guasya-atra pratiedha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.7 || _____START JKv_1,1.7: bhinna-jtyair ajbhir avyavahita lia-uccrit hala sayoga-saj bhavanti / samudya saj / jtau ceda bahuvacanam / tena dvayor bahn ca sayogasaj siddh bhavati / agni iti ga-nau / ava iti a-vau / kara iti ra-au / indra, candra mandra iti na-da-r / ura, rram, bhrram iti a-a-r / tilnstryvapati iti na-sata-ra-y, na-ta-sa-ta-ra-y v / hala iti kim ? titaucchatram - sayogntasya lopa (*8,2.23) iti lopa syt / anantar iti kim ? pacati panasam - sko sayoga-dyor ante ca (*8,2.29) iti lopa syt / sayoga-prade - samyogntasya lopa (*8,2.23) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.8 || _____START JKv_1,1.8: mukha-sahit nsik mukha-nsik, tay ya uccryate vara so 'nunsika-sajo bhavati / o 'nunsika chandasi (*6,1.126) / abhra apa / gabhra ugraputre / ca na indra / mukha-grahana kim ? anusvrasya-iva hi syt / nsika-agrahaa kim ? kacaatapn m bht / anunsika-prade - o 'nunsika chandasi (*6,1.26) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.9 || _____START JKv_1,1.9: tulya-abda sada-paryya / sye bhavam-sya tlv-di-sthnam / prayatana prayatna spaata-dir vara-gua / tulya sye prayatno yasya varasya yena varena saha sa samnajtya prati savarasajo bhavati / [#9] catvra bhyantar prayatn savarasa jym ryante -- spat, at-spat, savtat, vivtat ca iti / a a a iti trayo 'kr udtta-anudtta-svarit pratyeka snunsik niranunsik ca hrasva-drgha-pluta-bhedd adaa dh bhidyante / tath i-vara, tath u-vara, tath -vara / -varasya drgh na santi, ta dvdaa-bhedam cakate / sandhy-akar hrasv na santi, tny api dvdaa-prabhedni / antasth dviprabhed, rephavarjit yaval snunsik niranunsikca / rephoma savar na santi / vargyo vargyea savara / dagram / khavgram / sya-grahaa kim ? kacaatapn bhinna-sthnn tulya-prayatnn m bht / ki ca syt ? tarpt, tarptum ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti pakrasya takre lopa syt / prayatna-grahaa kim ? icuyan tulya-sthnn bhinna-jtyn m bht / ki ca syt ? arucyotati ity atra jharo jhari savare (*8,4.65) iti akrasya cakre lopa syt / rkra-krayo savarasj vaktavy / hotkra / hotkra / ubhayo varasya varasya ca ntaratama savaro drgho nsti iti rkra eva drgho bhavati / savara-prade - aka savare drgha (*6,1.101) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.10 || _____START JKv_1,1.10: ac ca hal ca, aj-jhalau / tulya-sya-prayatnv api aj-jhalau paraspara savarasajau na bhavata / avara-hakrau daahasta, ivara-akrau-dadhi tam, savaradrghatva na bhavati / vaipo matsya, nauha carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati // ____________________________________________________________________ [#10] ## || PS_1,1.11 || _____START JKv_1,1.11: t t et ity evam-anta dvivacana abda-rpa pragrhya-saja bhavati / agn iti / vyu iti / mle iti / pacete iti / d-det iti kim ? vkv atra / plakv atra / dvivacanam iti kim ? kumry-atra / kiory-atra / taparakaraam asadeha-artham / praghya-prade - pluta-praghy aci nityam (*6,1.125) ity evam daya / d-dn praghyatve mavdn pratiedho vaktavya / mavorasya lambete priyau vatsatarau mama / dampatva / jampatva / rodasva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.12 || _____START JKv_1,1.12: adasa sambadh yo makras-tasmt pare d-deta pragrhya-saj bhavanti / am atra / am sate / am atra / am ste / ekrasya udharaa na asti / adasa iti kim? amyatra / dimyatra / mt iti kim ? amuke 'tra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.13 || _____START JKv_1,1.13: e ity etat praghya-saja bhavati / kim-ida e iti ? supm dea chandasi / na yume vjabandhava / asme indr-bhaspat / yume iti / asme iti / tve rya / me rya / tve iti / me iti / chndasam etad eva-ikam udharaam - asme indr-bhaspat iti / tatra tath pht / itarat tu laukikam anukaraam - yume iti, asme iti, tve iti, me iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.14 || _____START JKv_1,1.14: eka-ca asvac-ca ekc, nipto ya ekc -varjita sa praghya-sajo bhavati / a apehi / i indra paya / u uttiha / eva nu manyase / eva kila tat / nipta iti kim ? cakratra / jahrtra / ekc iti kim ? prgnaye vcamraya / an iti kim ? udakntt, odakntt / ad-arthe triy-yoge mary-adbhividhau ca ya / etam-ta ita vidyd vkya-smaraayor-ait // ____________________________________________________________________ [#11] ## || PS_1,1.15 || _____START JKv_1,1.15: nipta iti vartate / tasya-ukrea tadanta-vidhi / odanto yo nipta sa praghya-sajo bhavati / ho iti / utho iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.16 || _____START JKv_1,1.16: ot iti vartate / sambuddhi-nimitto ya okra sa kalyasya cryasay matena pnaghya-sajo bhavati, iti-abde anre avaidike parata / vyo iti, vyav-iti / bhno iti, bhnav-iti / sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-ha / atra anukrya-anukaraayo bhedasya avivakitatvt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati / kalya-grahaa vibh-artham / itau iti kim ? vyo 'tra / anre iti kim ? et g brahama-bandha ity abravt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.17 || _____START JKv_1,1.17: kalyasya-itau anre iti vartate / ua praghya-saj bhavati itau kalyasya cryasya matena / kalyasya iti vibha-artham / u iti, viti // ____________________________________________________________________ #<># || PS_1,1.18 || _____START JKv_1,1.18: ua iti vartate / ua itv-anre ity ayam-deo bhavati drgho 'nunsikaca, klyasya matena praghya-sajakaca / kalyasya grahaa vibh-artham iha apy anuvartate / tena tri rpi bhavanti - u iti, viti, iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.19 || _____START JKv_1,1.19: klyasya-itv-anre iti nivttam / dantam danta ca abda-rpa saptamy-arthe vartamna praghya-saja bhavati / adhyasy mmak tan / mmaky tanvm iti prpte, mkym mmak iti, tanvm tan iti / somo gaur adhi rita / dtau iti kim ? priya srye priyo agn bhavti / agni-abdt parasy saptamy dea / saptam-grahaa kim ? dht, mat, suut - dhty, maty, suuty iti prpte / artha-grahaa kim ? v-apy ava / nadyti / taparakaraam asandeha-artha / [#12] d-tau saptam-ity eva lupte 'rtha-grahad bhavet / prvasya cet savaro 'svmbhva prasajyate //1// vacandy-atra drghatva tatra api saras yadi / jpaka syt tad-antatve m v prvapadasya bht //2 // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.20 || _____START JKv_1,1.20: d-rp catvro dhtava, dh-rpau ca dvau dbdaipau varjayitv ghu-sajak bhavanti / ud - praidadti / d - praidt / do - praidyati / de - praidayate / udh - praidadhti / dhe - praidhayati vatso mtaram / adp iti kim ? dp lavane - dta barhi / daip odhane - avadta mukham / ghu-prade - ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali (*6,4.66) ityevamdaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.21 || _____START JKv_1,1.21: asahyasay dyanta-upadini kryi na sidhyanti iti ayam-atidea rabhyate / saptamy-arthe vati / dv-iva ante iva ekasminn-api krya bhavati / yath kartavyam ity atra pratyaya-dy-udttatva bhavati, evam aupagavam ity atra api yath syt / yath vkbhym ity atra ato 'gasya drghatvam evam bhym, ity atra api yath syt / ekasminn-iti kim / sabhsannayane bhava sbhsannayana, kram ritya vddha-saj na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.22 || _____START JKv_1,1.22: tarap tamap ity etau pratyayau gha-sajau bhavata / kumritar / kumaritam / brhmaitar / brhmaitam / gha-prade - gha-rpa-kalpa-cela-bruva-gotra-mata-hateu yo 'nekco hrasva (*6,3.43) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.23 || _____START JKv_1,1.23: bahu gaa vatu ity eta sakhy-saj bhavanti / bahuktva / bahudh / bahuka / bahua / gaaktva / gaadh / gaaka / gaaa / tvatktva / tvaddh / tvatka / tvaccha / katiktva / katidh / katika / katia / bahu-gaa-abdayor vaipulye saghe ca vartamnayor iha grahaa nsti, sakhy-vcinor eva / bhrydn nivtty-artha sakhy-saj vidhyate / [#13] ardha-prva-padaca praa-pratyaynta sakhy-sajo bhavati iti vaktavya samsakan vidhy-artham / ardha-pacama-rpa / ardha pacama yem iti bahuvrhau kte ardha-pacamai rpai krta / taddhita-artha-iti samsa / tatra dik-sakhye sajym (*2,1.50) ity anuvttes tata sakhy-prvasya dvigu-sajy rpd a anyatarasym (*5,1.26) iti a ha ca / adhyardha-prva-dvigor lug-asajym (*5,1.28) iti luk / ardha-pacamaka / sakhy-prade-sakhy vayena (*2,1.19) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#12] ## || PS_1,1.24 || _____START JKv_1,1.24: str-liga-nirdet sakhya iti sambadhyate / [#13] a-krnt na-krnt ca y sakhy s a-saj bhavati / a-krnt tvat--a tihanti / a pye / na-krnta-paca / sapta / nava / dasa / anta-grahaam aupadeika-artham / tena-iha na bhavati - atni, sahasri / anm ity atra nu bhavati / a-prade--abhyo luk (*7,1.22) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.25 || _____START JKv_1,1.25: atyant y sakhy s a-saj bhavati / kati tihanti / kati paya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.26 || _____START JKv_1,1.26: kta ca ktavatu ca kta-ktavat pratyayau nih-sajau bhavata / kta / ktavn / bhukta / bhuktavn / ka-kra kit-krya-artha / ukra ugit-krya-artha / nih-prade-- vdito nihym (*7,2.14) ityevamdaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.27 || _____START JKv_1,1.27: sarva-abda dir ye tni-imni sarva-adni sarvanma-sajni bhavanti / sarva, sarvau, sarve / sarvasmai / sarvasmt / sarvem / sarvasmin / sarvaka / viva, vivau, visve / vivasmai / vivasmt / vivem / vivasmin / vivaka / [#14] ubha / ubhaya / ubha-abdasya sarvanmatve prayojanam-- sarvanmnas-ttya ca (*2,3.27) iti / ubhbhy hetubhy vasati, ubhayo hetvo vasati / ubhaye / ubhayasmai / ubhayasmt / ubhyem / ubhayasmin / atara, atama / katara, katama / katarasmai, katamasmai / itara / anya / anyatara / itarasmai / anyasmai / anyatarasamai / tva-abdo 'nya-vc svara-bhedd dvi pahita / eka udtta / dvityo 'nudtta / kecit takrntameka pahanti / tva tvat iti dvv api ca anudtu iti smaranti / nema--nemasmai / vakyamena jasi vibh bhavati / neme, nem iti / sama--samasmai / katha yath-sakhyam anudea samnm (*1,3.10), same dee yajeta iti / samasya sarva-abda-paryyasya sarvanma-sj iyte, na sarvatra / sima--simasmai / prva-para-avara-dakia-uttara-apara-adhari vyavasthym asajym (*1,1.34) / svam ajti-dhana-khym (*1,1.35) / antara bahiryogopsavynayo (*1,1.36) / tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yumad, asmad, bhavatu, kim / sarvdi / sarvanma-prade-- sarvanmna smai (*7,1.14) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.28 || _____START JKv_1,1.28: na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati / tasmin nitye pratiedhe prpte vibh-eyam rabhyate / di samsa dikamsa / dig-upadie samse bahuvrhau vibh sarvdni sarvanma-sajni bhavanti / uttara-prvasyai, uttara-prvyai / dikia-prvasyai, dakia-prvyai / dig-grahaa kim ? na bahuvrhau (*1,1.29) iti pratiedha vakyati, tatra na jyate kva vibh, kva pratiedha iti / dig-grahae puna kriyame jyate dig-upadia-samse vibh, anyatra pratiedha iti / samsa-grahaa kim ? samsa eva yo bahuvrhi, tatra vibh yath syt / bahuvrhivad bhvena yo bahuvrhi, tatra m bht / dakia-dakiasyai dehi / bahuvrhau iti kim ? dvandve vibh m bht / dakia-uttara-prvm iti dvandve ca (*1,1.32) it nitya pratiedho bhavati // ____________________________________________________________________ [#15] ## || PS_1,1.29 || _____START JKv_1,1.29: sarvanma-sajy tad-anta-vidher abhyupagamd bahuvrher api sarva-dy-antasay saj syt iti pratiedha rabhyate / bahuvrhau samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / priyavivya / priyobhyya / dvyanyya / tryanyya / iha ca, tvat-kapitka, mat-kapitka ity-akaj na bhavati / bahuvrhau iti vartamne punar-bahuvrhi-grahaa bhta-prvamtre 'pi pratiedho yath syt, vastrntara-vasanntar iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.30 || _____START JKv_1,1.30: tty-samse sarva-dni sarvanma-sajni na bhavanti / msa-prvya / savatsara-prvya / dvyaha-prvya / tryaha-prvya / samse iti vartamne puna sammasagrahaa tty-samsa-artha-vkye 'pi pratiedho yath syt / msena prvya / prva-sada-sama-na-artha-kalaha-nipua-mira-lakai (*2,1.31) iti ttya-asamsa pratipada vakyati, tasya-ida grahaam / na yasya kasyacit tty-samsasya / kart karae kt bahulam (*2,1.32) iti-tvayak Ktam, mayak ktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.31 || _____START JKv_1,1.31: dvandve ca samse sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / prva-aparm / katara-katamnm // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.32 || _____START JKv_1,1.32: prvea nitye pratiedhe prpte jasi vibh rabyate / dvandve samse jasi vibh sarvdni sarvanma-sajni na bhavanti / katarakatame, katarakatam / jasa krya prati vibh, akaj hi na bhavati - katarakatamak // ____________________________________________________________________ [#16] ## || PS_1,1.33 || _____START JKv_1,1.33: vibh jasi (*1,1.32) iti vartate / dvandve iti nivttam / prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibh sarvanma-saj bhavanti / prathame, pratham / carame, caram / dvitaye, dvitay / alpe, alp / ardhe, ardh / katipaye, katipaya / neme, nem / taya iti tayap pratyaya / ini prtipadikni / tatra nema iti sarvdiu pahyate, tasya prpte vibha, anyem aprpte / ubhaya-abdasya tayap-pratyaya-antasya gane phn nity sarvanma-saj iha api jaskrya prati vibh / kkacoryath-yoga vtti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.34 || _____START JKv_1,1.34: prva para avara dakia uttara apara adhara ity-e gae pht prvea nityy sarvanma-sajy prpty jasi vibh rabhyate / prvdni vibha jasi sarvanma-sajni bhavanti vyavasthym asajym / svbhidheya-apekvadhiniyamo vyavasth / prve, prv / pare, par / avare, avar / dake, dak / uttare, uttar / apare, apar / adhare, adhara / vyavasthym iti ki ? daki ime gthak / prav ityartha / asajym iti kim ? uttar kurava / satym eva vyavasthym iya te saj // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.35 || _____START JKv_1,1.35: atra api nity sarvanma-saj prpt jasi vibhyate / svam ity etac-chabda-rpa jasi vibh sarvanma-saja bhavati , na cej jtidhanayo sajrpea vartate / sve putr, sv putr / sve gva, sv gva / tmy ity artha / jti-pratiedha iti kim ? dhmyanta iva ali prajvalanti iva sahat / ulmukni iva me 'm sv jtayo bharatar abha // adhankhyym iti kim ? prabht sv na dyante, prabhta sv na bhujyante / prabhtni dhanni ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.36 || _____START JKv_1,1.36: atra api prvea nity sarvanma-saj prpt s jasi vibhyate / antaram ity etac-chabda-rpa vibh jasi sarvanma-saja bhavati bahiryoge upasavyne ca gamyamne / antare gh, antar gh / nagarabhycldigh ucyante / [#17] upasvyne--antare ak, antar ak / upasavyna paridhnyam ucyate, na prvarayam / bahiryoga-upasavynayo iti kim ? anayo grmayor antare tpasa prativasati / tasminn antare tny udakni / madhyapradea-vacano 'ntara-abda / gaa-strasya ca-ida pratyudharaam / apuri iti vaktavyam / antary puri vasati / vibh-prakarae tyasya v itsu sarvanma-saj ity upasakhynam / dvityasmai, dvityya / ttyasmai, ttyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.37 || _____START JKv_1,1.37: svardni abda-rpi niptca avyaya-sajni bhavanti / svar, antar, prtar, ete anta-udtt pahyante / punar dy-udtta / sanutar, uccais, ncais, anais, dhak, rt, te, yugapat, pthak, ete 'pi sanutarprabhtayo 'ntodtt pahyante / hyas, vas, div, rtrau, syam, ciram, mank, at, joam, tm, bahis, vis, avas, adhas, samay, nika, svayam, m, naktam, na, hetau, addh, iddh, smi, ete 'pi hyasprabhtayo 'ntodtt pahyante / vat-vadantam avyaya-saja bhavati / brhmaavat / katriyavat / san, sant, sanat, tiras, ete dy-udtt pahyante / antar-ayamantodtta / antarea, jyok, kam, am, san, sahas, vin, nn, svasti, svadh, alam, vaa, anyat, asti, upu, kam, vihyas, do, mudh, mithy / ktvtosukasuna, knma-krnta, sandhy-akarnta, avyaybhva ca / pur, mitho, mithas, prabhukam, ryahalam, abhkam, skam, srdham, samama, namas, hiruk, tasildi taddhita edhcparyanta, astas, ktvasuc, suc, s-thlau, cvyarthca, am, m, pratn, pran, svardi / nipt vakyante--prg-rvarn-nipt (*1,4.56) iti / ca, v, ha, aha, eva, evam ity-daya / avyaya-prade-- avyayd p-supa (*2,4.82) ity evam daya / avyayam ity anvartha-saj / [#18] sada triu ligeu sarvsu ca vibhaktiu / vacaneu ca sarveu yanna vyeti tad-avyayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.38 || _____START JKv_1,1.38: taddhitnta abdo 'sarva-vibhakti avyaya-sajo bhavati / yasmt na sarva-vibhakter utpatti so 'sarva-vibhakti / tata, yata, tatra, yatra, tad, yad, sarvad, sad / taddhita iti kim ? eka, dvau, bahava / asarva-vibhakti iti kim ? aupagava, aupagavau, aupagav // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.39 || _____START JKv_1,1.39: kd yo ma-kra-anta, ej-anta ca tad-anta abda-rpam avyaya-saja bhavati / svdu-kra bhukte / sampanna-kra bhukte / lavaa-kra bhukte / ejanta-vake rya / t vmee rathnm / tve dakya jvase / jyok ca srya de / vake iti vace tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve atve ca kte rpam / ee iti ia se-pratyaye gue atve ca kte rpam / jvase iti jve ase pratyaye rpam / de iti de ken-pratyayo niptyate - de vikhye ca (*3,4.11) iti / anta-grahaam aupadeika-pratipatty-artham / iha m bht - dhaye, cikrave, kumbha-krebhya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.40 || _____START JKv_1,1.40: ktv, tosun, kasun, ity evam anta abda-rpam avyaya-saja bhavati / ktv / htv / tosun -- vyuy pur sryasyodeto rdheya / pur vatsnmapkartto / bhva-lakae sth-i-k-vadi (*3,4.16) iti ia, ka ca tosun pratyaya / kasun -- spi-tdo kasun (*3,4.17) / pur krrasya vispo virapin / pur jatrubhya tda // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.41 || _____START JKv_1,1.41: avyay-bhva-samso 'vyaya-sajo bhavati / ki prayojanam ? lu-mukha-svara-upacr / luk - upgni, pratyagni alabh patanti / mukha-svara- upgnimukha, pratyagnimukha / mukha sva-agam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udttatva prptam, na-avyaya-dik-abda (*6,2.168) iti pratiidhyate / tasmin pratiiddhe prvapada-prakti-svara eva bhavati / [#19] upacra - upapaya-kra, upapaya-kma / visarjanya-sthnikasya sa-krasya upacra iti saj / tatra avyaybhvasya avyayatve ata k-kami-kasa-kumbha-ptra-ku-kar-v anavyayasya (*8,3.46) iti paryudsa siddho bhavati / sarvam ida ka svara-adv api pahyate / punar vacanam anityatvajpana-artham / tena aya krya-niyama siddho bhavati / iha ca -- pur sryasyodetor-dheya, pur krrasya vispo virapin iti na la-u-uka-avyaya-nih-khal-artha-tnm (*2,3.69) iti ah-pratiedho na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.42 || _____START JKv_1,1.42: i ity etat sarvanma-sthnasaja bhavati / kim ida i iti ? ja-aso i (*7,1.20) iti i dea / kuni tihanti / kuni paya / dadhni / madhni / trapi / jatni / sarvanma-sthna-prade-- sarvanma-sthne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.43 || _____START JKv_1,1.43: su iti paca vacanni sarvanma-sthna-sajni bhavanti napusakd anyatra / napusake na vidhi, na pratiedha / tena jasa e sarvanma-sthna-saj prvea bhavaty eva / rj, rjnau, rjna / rjnam, rjnau / su iti kim ? rja paya / anapusakasya iti kim ? sman, veman // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.44 || _____START JKv_1,1.44: na iti pratiedha, v iti vikalpa / tayo pratiedha-vikalpayo vibh iti saj bhavati / iti-karao 'rtha-nirdea-artha / vibh-pradeeu pratiedha-vikalpv upatihete / tatra pratiedhena samkte viaye pacd vikalpa pravartate / ubhayatra-vibh prayojayanti / vibh ve (*6,1.30) uva, ivya / uuvatu, iviyatu / vibh-prade - vibh ve (*6,1.30) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.45 || _____START JKv_1,1.45: ik yo yaa sthne bhto bhv v tasya saprasraam ity e saj bhavati / yaj --i am / vap -- uptam / graha -- ghtam / kecid ubhayath stram ida vycakate vkya-artha saj, vara ca iti / ig-yaa yo vkya-artha sthny-dea-sambandha-lakaa sa samprasraa-sajo bhavati, ya-sthnika ig-vara sa samprasraa-sajo bhavati iti / tatra vidhau vkya-artha upatihate yaa samprasraa putra-patyos tatpurue (*6,1.13) vaso samprasraam (*6,4.131) iti / [#20] anuvde vara samprasrac ca (*6,1.108) iti / sakhyta-anuded iha na bhavati - adhitarm iti / dyubhym ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakarad drgho na bhavati / samprasraa-prade - vaso samprasraam (*6,4.131) ity evam daya // dyantau a-kitau (*1,1.46) di it bhavati, anta kit bhavati ash-nirdiasya / lavit / muo bhayate / itprade - rdhadhtukasya+i val-de (*7,2.35) ity evam daya / kit-prade - bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) ity evam daya // midaco 'ntyt para (*1,1.47) / aca iti nirdhrane ah / jtau ca+idam ekavacanam / ac sanivinm antyd aca paro mit bhavati / sthneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavda / viruaddhi / mucati / paysi / mitprade - rud-dibhya nam (*3,1.78) ity evam daya / masjer antyt prva num-am-icchanty anuaga-sayoga-di-lopa-artham / magna / magnavn / makt / maktum // eca ig-ghrasva-dee (*1,1.48) / eco hrasva-dee kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anya / rai-atiri / nau-atinu / go-upa gu / eca iti kim ? atikhava / atimla / hrasva-dee iti kim ? de3vadatta / devada3tta // ah sthne-yog (*1,1.49) / paribh iya yoga-niyama-arth / iha stre y ah aniyata-yog ryate, s sthne-yog-iva bhavati, na-anya-yog / sthne-yogasya nimitta-bhte sati s pratipattavy / sthna-abda ca prasaga-vc / yath-darbh sthne arai prastaritavyam iti darbh prasage iti gamyate / evam iha api aste sthne prasage bhr bhavati / bhavit / bhavitum / bhavitavyam / bruva prasage vacirbhavati / vakt / vaktum / vaktavyam / prasage sambandhasya nimitta-bhte bruva iti ash / [#21] bahavo hi ahy-arth- sva-svmy-anantara-sampa-samha-vikra-avayava-ady / tatra yvanta abde sambhavanti teu sarveu prapteu niyama kriyate ah sthne-yog iti / sthne yogo 'sy iti vyadhikarao bahuvrhi / ata eva niptanc ca saptamy aluk // sthne 'ntaratama (*1,1.50) / sthne prpyamnm antaratam deo bhavati sadatama / kuta ca abdasya antaryam ? sthna-artha-gua-pramata / sthnata - aka savare drgha (*6,1.101) / dagram / ypgram / dvayor akrayo kahya eva drgha a-akro bhavati / arthata - vata ca asau yuvati ca vtaya-yuvati / puvad-bhvena antaratama puabdo 'tidiyate / guata-pka / tyga / rga / cajo ku ghiyato (*7,3.52) iti ca-krasya alpa-prasya aghoasya tda eva ka-kro bhavati / ja-krasya ghoavato 'lpa-prasya tda eva ga-kra / pramata - anumai / ambhym / adaso 'ser dd u do ma (*8,2.80) iti hrasvasya hrasva, drghasya drgha / sthne iti vartamne puna sthne grahaa kim ? yatra anekam ntarya sambhavati tatra sthnata eva ntarya balyo yath syt / cet, stot / [#21] pramato '-kro gua prpta, tatra sthnata ntaryd ekraukrau bhavata / tamb-grahaa kim ? vg ghasati / triub bhasati / jhayo ho 'nyatarasym (*8,4.62) iti ha-krasya prva-savare kriyame somaa soma iti dvity prasakt, ndavato ndavanta iti tty, tamab-grahad ye somo ndavanta ca te bhavanti caturth // ura rapara (*1,1.51) / u sthne a prasajyamna eva raparo veditavya / kart / hart / kirati / girati / dvaimtura / traimtura / u iti kim ? kheyam / geyam / an-grahaa kim ? su-dhtur aka ca (*4,1.97) - saudhtaki // alo 'ntyasya (*1,1.52) / ah-nirdiasya ya ucyate dea, so 'ntyasya ala sthne veditavya / id goy (*1,2.50) - paca-goi / daa-goi // [#22] ic ca (*1,1.53) / it ca ya dea so 'neka-al api alo 'ntyasya sthne bhavati / na to dvanve (*6,3.25) - hot-potrau / mt-pitarau / ttai it-karaasya gua-vddhi-pratiedha-arthatvt sarva-dea tta bhavati / jvatd bhavn / jvatt tvam // de parasya (*1,1.54) / parasya krya iyamam der ala pratyetavyam / kva ca parasya kryam iyate ? yatra pacam-nirdea / tad yath-dsa (*7,2.83) - sno yajate / dvy-antar-upasargebho 'pa t (*6,3.97) - dvpam / antarpam / pratpam / sampam // aneka-al it sarvasya (*1,1.55) / aneka-al ya dea it ca, sa sarvasya ah-nirdiasya sthne bhavati / aster bh (*2,4.52)-bhavit / bhavitum / bhavitavyam / it khalv api - ja-aso i (*7,1.20) -kuni tihanti / kuni pasya // sthnivad-deo 'n-al-vidhau (*1,1.56) / sthny-deayo pthaktvt sthny-raya kryam dee na prpnoti ity ayam-atidea rabhyate / sthnin tulya vartate iti sthnivat / sthnivad-deo bhavati sthny-rayeu kryev anal-rayeu, sthny-alrayi kryi varjayitv / na alvidhir analvidhi ity artha / kim udharaam ? dhtv-aga-kt-taddhita-avyaya-sup-ti-pad-ade / dhtv-deo dhtuvad bhavati / aster bh (*2,4.52) / bruvo vaci (*2,4.53) / rdhadhtuka-viaye prg eva-deeu kteu dhto (*3,1.91) iti tavya-dayo bhavanti / bhavit / bhavitum / bhavitavyam / vakt / vaktum / vaktavyam / aga-deo 'gavad bhavati - kena / kbhym / kai / kima ka (*7,2.103) iti ka-dee kte 'ga-ray ina-drghatva-aisbhv bhavanti / kd-dea kdvad bhavati - praktya / prahtya / ktvo lyab-dee kte hrasvasya piti kti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati / [#23] taddhita-dea taddhitavad bhavati - ddhikam / adyatanam / kt-taddhita-sams ca (*1,2.46) iti prtipadika-saj bhavati / avyaya-deo 'vyayavad bhavati - prastutya / prahtya / upahtya / upastutya / avyaydpsupa (*2,4.82) iti sublug bhavati / subdea subvad bhavati - vkya / plakya / supi ca (*7,3.102) iti drghatva bhavati / ti-dea tivad bhavati--akurutm / akurutam / sup-ti-anata padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati / pada-dea padavad bhavati -- grmo va sva / jana-pado na svam / padasya (*8,1.16) iti rutva bhavati / vat-karana kim ? sthn deasya saj m vijyi iti / sva-rayam api yath syt / o yama-hana (*1,3.28) - hata, vadhia iti tmanepadam ubhayatra api bhavati / dea-grahaa kim ? numnikasya apy deasya sthnivadbhvo yath syt / pacatu - eru (*3,4.86) / anal-vidhau iti kim ? dyupathitad-de na sthnivad bhavanti / dyau, panth, sa iti / hal-y-bbho drght su-ti-sy-apkta hal (*6,1.68) iti su-lopo na bhavati // aca parasmin prva-vidhau (*1,1.57) / prvan al-vidhau sthnivad-bhva ukta / al-vidhy-artham-idam-rabhyate / dea sthnivat iti vartate / aca iti sthni-nirdea / parasmin iti nimitta-saptam / prva-vidhau iti viaya-saptam / aj-dea paranimittaka prvavidau kartavye sthnivad bhavati / paayati / avadht / bahukhavaka / paumcae iti icii-lope kte tasya sthnivad-bhvt ata upadhy (*7,2.116) iti vddhir na bhavati / avadht -- ato lopasya sthnivad-bhvad ato hal-der lagho (*7,2.7) iti halanta-laka vddhir na bhavati / bahukhavaka iti po 'nyatarasym (*7,4.15) iti hrasvasya sthnivad-bhvd hrasvnte 'ntyt prvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati / aca iti kim ? prana / krm / gatya / prana iti pracche napratyaye c-c-v-o -anunsike ca (*6,4.19) iti cha-krasya a-kra paranimittakas tuki kartavye na sthnivad bhavati / krm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopa paranimittaka ke a-krasya aho ka si (*8,2.41) iti ka-kre kartavye na sthnivad bhavati / gatya iti v lyapi (*6,4.38) ity anunsika-lopa paranimittaka tuki kartavye na sthnivad bhavati / parasmin iti kim ? yuvajni vadhjni / vaiyghrapadya / ddhye / yuvajni iti jyy ni (*5,4.134) na paranimittaka, tena ya-lope na sthnivad bhavati / vaiyghrapadya iti na paranimittaka pdasya antalopa padbhva na pratibadhnti / ddhye iti ddha uttamapurua-ikavacane eretvasya-aparanimittakatvd yi-i-varayor ddh-vevyo (*7,4.53) iti lopo na bhavati / [#24] prva-vidhau iti kim ? he gau / bbhravy / naidheya / he gau iti vddhir aj-dea sambuddhi-lope kartavye na sthnivad bhavati / bbhravy iti bbravyasya am cchtr iti vddhc cha (*4,2.114) iti cha / halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kral-ope kartavye av-deo na sthnivad bhavati / naidheya -- to lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa, ita ca ania (*4,1.122) iti dvy-aj-lakae pratyaya-vidhau na sthnivad bhavati // na padnta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savara. anusvra-drgha-ja-car-vidhiu (*1,1.58) / prvea atiprasakta sthnivad-bhva eteu vidhiu pratiidhyate / padnta-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati / kau sta / yau sta / tni santi / yani santi / na-sor al-lopa kiti srvadhtuke iti paranimittaka, sa prva-vidhv v-dee ya-dee ca kartavye sthnivat syt, asmd vacann na bhavati / dvirvacana-vidhi -- dvirvacana-vidhi prati na sthnivad bhavati / daddhyatra / maddhvatra / ya-dea paranimittaka, tasya sthnivad-bhvt anaci ca (*8,4.47) iti dha-krasya dvirvacana na syd asmd vacand bhavati / varevidhi -- vare yo 'j-dea sa prva-vidhi prati na sthnivad bhavati / apsu yyvara pravapeta pin / yte ya-antt ya ca yaa (*3,2.176) iti varaci kte ato lopa (*6,4.48) para-nimittaka, tasya sthnivattvd ato lopa ii ca (*6,4.64) ity -kra-lopa syd, asmd vacann na bhavati / ya-lopa-vidhi -- ya-lopa-vidhi pratyaj-deo na sthnivad bhavati / kati / kayate ktini kte, ato lopa paranimittaka, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthnivat syd asmd vacann na bhavati / svara-vidhi -- svara-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / cikraka / jihraka vuli kte ato lopa paranimittaka, liti (*6,1.193) pratyayt prvam udttam, iti svare kartavye na sthnivad bhavati iti / savara-vidhi -- savara-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati / ihi / pihi / ie pieca lo-madhyama-purua-ikavacane rud-dibhya nam (*3,1.78) / hitvadhitvautvajatveu kteu, nasor al-lopa kiti srvadhtuke paranimittaka, anusvrasya yayi parasavare kartavye na sthnivad bhavati / [#25] anusvra-vidhi -- anusvra-vidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / ianti / pianti / na ca apadntasya jhali (*8,3.24) iti anusvre kartavye nasorallopa na sthnivad bhavati / drgha-vidhi -- drgha-vidhi prati ajdeo na sthnivad bhavati / pratidvn / pratidvne / pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhiktya ttya-ikavacane caturthy-ekavacane ca allopo 'na (*6,4.134) ity a-kra-lopa paranimittaka, tasya sthnivadb-hvd hali ca (*8,2.77) iti drghatva na syt, na hy aya va-kro hal-para iti, asmd vacand bhavati / ja-vidhi -- ja-vidhi praty-aj-deo na sthnivad bhavati / sagdhi ca me sapti ca me / babdh te har dhn / ade ktini bahula chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-dea / ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opa / jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kra-lopa / jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam / upadh-lopasya sthnivattavt jhal jas jhasi (*8,4.53) iti gha-krasya jatva na syt, asmd vacand bhavati / saman gdhi / samnasya sabhva / sagdhi / babdhm iti bhaser-lo-dvivacane apa slu, dvirvacanam, abhysa-kryam, ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) iti upadh-lopa, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kra-lopa, jhaas ta-thor dho 'dha (*8,2.40) iti dhatvam / upadha-lopasya sthnivattvt jhalm ja jhai (*8,4.53) iti jatva na syt, asmd vacand bhavati / carvidhi -- carvidhi prati aj-deo na sthnivad bhavati / jakatu / jaku / akan pitaro 'mmadanta pitara / li-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-dea / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) iti upadh-lopa, dvirvacanam, abhysa-kryam / tatra upadh-lopasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti gha-krasya cartva na syd, asmd vacand bhavati / si-vasi-ghasn ca (*8,3.60) iti atvam / akan iti ade lu bahuvacane ghas-la-dea, clergatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity upadh-lopa, tasya sthnivattvt khari ca (*8,4.55) iti cartva na syt, asmd vacand bhavati / svara-drghaya-lopeu lopa-aj-deo na sthnivad bhavati / anyatra sthnivad eva / tena bahukhavakah, kiryo, giryo, vyvo iti sthnivattvt svara-drghaya-lop na bhavanti // [#26] dvirvacane 'ci (*1,1.59) / dvirvacana-nimitte 'ci aj-dea sthnivad bhavati , dvirvacana eva kartavye / rpa-atidea ca aya niyata-kla / tena kte dvirvacane punar dea rpam eva avatihate / l-lopa-upadhlopa-ilopaya-ay-av-y-v-de prayojanam / l-lopa--papatu / papu / to lopa ii ca (*6,4.64) iti -kra-lope kte tasya sthnivad-bhvt eka-aco dve prathamasya (*6,1.1) iti dvirvacana bhavati / upadh-lopa--jaghnatu / jaghnu / gama-hana-jana-khana-ghas lopa k-ity anai (*6,4.98) ity aupadh-lope kte anackatvd dvirvacana na syt, asmd vacand bhavati / i-lopa -- -iat / aate ici lui cai ilope kte tasya sthnivattvd aj-der dvityasya (*6,1.2) iti i-abdasya dvirvacanam bhavati / ya -- cakratu / cakru / karote atusi usi ca ya-dee kte anackatvd dvirvacana na syt, sthnivattvd bhavati / ayavyvde -- ninaya, ninya / lulava, lulva / nayate lunte ca uttame ali gue kte vddhau ca ay-av-y-v-de, te sthnivattvn ne nai lo lau iti dvirvacana bhavati / dvirvacane katavya iti kim ? jagle, mamle / ravaam -krasya na bhavati / dvirvacana-nimitte iti kim ? dudyati / hi ya-deo na sthnivad bhavati / aci iti kim ? jeghryate, dedhmyate / ghr-dhmo (*7,4.31) yai ca (*7,4.30) iti -kra-dea, tasya sthnivadbhvd -krasya dvirvacana syt, aj-grahan na bhavati // adarana lopa (*1,1.60) / adaranam, aravaam, anuccranam, anupalabdhi, abhvo, varavina ity anartha-antaram / etai abdairyo 'rtho 'bhidhyate, tasya lopa iti iya saj bhavati / arthasya-iya saj, na abdasya / prasaktasya adarana lopa-saja bhavati / godhy hrak (*4,1.129)-gaudhera / paceran / jve radnuk jradnu / strivermanin sremam / ya-kra-vakrayor adaranam iha udharaam / aparasya anubandhde prasaktasya / lopa-prade-lopo vyor vali (*6,1.66) ity evam daya // [#27] pratyayasya luk-lu-lupa (*1,1.61) / adaranam iti vartate / pratyaya. adaranasya luk, lu, lup ity et saj bhavanti / aneka-saj-vidhanc-ca tad-bhvita-grahaam iha vijyate / luk-saj-bhvita pratyaya-adarana luk-sajam bhavati, lu-saj-bhvita lu-saja bhavati, lup-saj bhvita lup-saja bhavati / tena sajn sakaro na bhavati / vidhi-pradeeu ca bhvin saj vijyate / atti / juhoti / vara / pratyaya-grahaam kim ? agastaya / kuin / luk-lu-lup-prade - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-dibhya lu (*2,4.75), janapade lup (*4,2.71) ity evam daya // pratyaya-lope pratyaya-lakaam (*1,1.62) / pratyaya-nimitta kryam asaty api pratyaye katha nu nma syt it stram idam rabhyate / pratyaya-lope kte pratyaya-lakaa pratyaya-hetuka karya bhavati / agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tio luptayo sup-ti-anta padam (*1,4.14) iti pada-saj bhavati / adhok iti duhe lai tipi abluki tilope ghatva-bhabhva-jatva-cartveu kteu rpam / pratyaya iti vartamne puna pratyaya-grahaa kim ? ktsna-pratyaya-lope yath syt / iha m bht -- ghnya / sagmya / hanigamyor li-tmanepade lia sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti syu-sa-kra-lopa pratyaya-ikadea-lopa, tatra pratyaya-lakaena jhali ity anunsikalopo na bhavati (*6,4.37) / pratyaya-lakaam iti kim ? rya kula raikulam / gave hitam gohitam / yav-deau na bhavata vara-rayatvt // na lumat 'gasya (*1,1.63) / prvea atiprasakta pratyaya-lakaam iti viee pratiedha ucyate / lumat abdena lupte pratyaye yad-aga, tasya pratyaya-lakaa krya na bhavati / garg / ma / juhuta / ya-apor lumat luptayor agasya vddhi-guau na bhavata / lumat iti kim ? kryate / hryate / agasya iti kim ? paca / sapta paya / sma // aco 'ntya-di i (*1,1.64) / aca iti nirdhrae ah / jtv-ekavacanam / ac sannivim, yo 'ntyo 'c tad-di abda-rpa i-saja bhavati / agnicit-icchabda / somasut-uc-chabda / tm, thm-m-abda / pacete, pacethe / i-prade--ita tmanepadna ere (*3,4.79) ity evam daya // [#28] alo 'ntyt prva upadh (*1,1.65) / dhtv-dau vara-samudye 'ntyd ala prvo yo vara so 'l eva upadh-sajao bhavati / pac, pah--a-kara / bhid, chid--i-kra / budh, yudh--ukra / vt, vdh--kra / ala iti kim ? ia, iavn / samudyt prvasya m bht / upadh-prade--ata upadhy (*7,2.115) ity evam daya // tasminn iti nirdie prvasya (*1,1.66) / tasmin iti saptamy-artha-nirdee prvasya-iva krya bhavati, na-uttarasya / iko ya-aci (*6,1.77)--dadhyudakam / madhvidam / pacatyodanam / nirdia-grahaam nantarya-artham / agnicidatra iti vyavahitasya m bht // tasmd ity uttarasya (*1,1.67) / nirdia-grahanam anuvartate / tasmt iti pacamy-artha-nirdea uttarasya-iva krya bhavati, na prvasya / ti-atia (*8,1.28) -- odana pacati / iha na bhavati -- pacaty odanam iti // sva rpa abdasya aabda-saj (*1,1.68) / stre svam eva rpa abdasya grhya bodhya pratyyya bhavati, na bhyo 'rtha, abda-saj varjayitv / abdena artha-avagater arthe kryasya asambhavt tad-vcinm abdnm sampratyayo m bht iti stram idam rabhyate / agner hak (*4,2.33) -- gneyam a-kapla nirvapet / agni-abdo 'gni-abdasya-iva grhako bhavati, na jvalana, pvaka, dhma-ketu iti / na ata pratyayo bhavati / udavito 'nyatarasym (*4,2.19)--audavitkam / audavitam / takram, aria, klaeya, dahata, mathitam, iti na ata pratyayo bhavati / aabda-saj iti kim ? d-dh ghv-adp (*1,1.20) tarap-tamapau gha (*1,1.23), ghu-grahaeu gha-grahaneu ca sajin grahanam, na sajy / sit-tad-vie vkdy-artham / sin-nirdea kartavya / tato vaktavyam tad-vie grahaa bhavati iti / ki prayojanam ? vkdy-artham / vibh vka-mga-ta-dhnya-vyajana-pau. akuny-ava-vaava-prvpara-adharottarm (*2,4.12) iti -- plakanyagrodham, plakanyagrodh / [#29] pit-paryya-vacanasya ca sva-dy-artham / pin-nirdea kartavya / tato vaktavyam paryya-vacanasya grahaa bhavati, ca-krt svasya rpasya tad-vie ca iti / ki prayojanam ? sva-dy-artham / sve pua (*3,4.40) / svapoa pua / raipoam / dhanapoam / avapoam / gopoam / jitparyya-vacanasya-iva rja-dy-artham / jin-nirdea kartavya / tato vaktavyam paryya-vacanasya-iva grahana bhavati iti, na svarpasya, na api tad-viem / ki prayojanam ? rja-dy-artham / sabh rj+amanuya-prv (*2,4.23) -- inasabham / varasabham / tasya-iva na bhavati--rja-sabh / tad-vie ca na bhavati -- puyamitra-sabh / candragupta-sabh / jhaittad-vie ca matsya-dy-artham / jhin-nirdea kartavya / tato vaktavyam tasya ca grahaa bhavati tad-via ca iti / ki prayojanam ? matsya-dy-artham / paki-matsya-mgn hanti (*4,4.35) iti hak--pkika / mtsiyaka / tad-viem -- kunika / paryy na bhavati--ajihmn hanti, animin hanti iti / atha-ikasya-iyate, mnn, hanti iti mainika // audit savarasya ca-apratyaya (*1,1.69) / parea a-krea pratyhra-grahaam / a ghyama udic ca savarn grhako bhavati, svasya ca rpasya, pratyaya varjayitv / d gua (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-ti ca (*6,4.148) / svara-anunsikya-kla-bhinnasya grahana bhavati / udit khalv api / cu- (*1,3.7), laakva-taddhite (*1,3.8) / ca-varga-a-vargayo ka-vargasya ca grahanam bhavati / apratyaya iti kim ? san-asa-bhika u (*3,2.168), a smpratike (*4,3.9), drgho na bhavati // ta-paras tat-klasya (*1,1.70) / ta paro yasmt so 'ya tapara, td api para tapara / tapro varas tat-klasya, tman tulya-klasya gua-antara-yuktasya savarasya grhako bhavati, svasya ca rpasya / vid-yartham idam / a iti na anuvartate / amanye ca taparm idam eva grahaaka-stram / [#30] ato bhisa ais (*7,1.9) ity evam diu prva-grahaaka-stra na pravartata eva / atapar aastasya avaka / kim udharaam ? ato bhisa ais (*7,1.9)-- vkai / plakai / vi-vanor anunsikasya t (*6,4.41)-- abjh, goj / tatklasya iti kim ? khavbhi / mlbhi // dir antyena saha-it (*1,1.71) / dir antyena it-sajakena saha ghyamas tan-madyapatitn varn grhako bhavati, svasya ca rpasya / a / ak / ac / hal / sup / ti / antyena iti kim ? su iti ttya-ikavacanena ity anena grahaa m bht // yena vidhis tad-antasya (*1,1.72) / yena vieaena vidhir-vidhyate sa tad-antasya tmn tasya samudyasay grhako bhavati , svasya ca rpasya / erac (*3,3.56), i-vara-antd ac-pratyayo bhavati--caya / jaya / aya / or vayake (*3,1.125), u-vara-antd yad bhavati-- avayalvyam / avayapvyam / samsa-pratyaya-vidhau tad-anta-vidhe pratiedho vaktavya / dvitya-anta ritdibhi saha samasyate (*2,1.24) -- kaarita / iha m bht -- kaa paramarita iti / pratyaya-vidhau -- naa-dibhya phak (*4,1.99), naasya apatya nyana / iha m bht-- stra-naasya apatya sautrani / kim avieea ? na ity ha / ugid-vara-grahaa-varjam iti vcyam / ugita ca (*4,1.6) iti p-pratyaya tad-antd api bhavati -- bhavat, atibhavat / varagrahanam--ata i (*4,1.95), dki / plki / yasmin vidhis tad-dv algrahae / al-grahaeu yasmin vidhistad dau iti vaktavyam / aci nu-dhtu-bhruv yvor iya-uvaau (*6,4.77) iti-- riya / bhruva // [#31] vddhir yasya acm dis tad vddham (*1,1.73) / yasya iti samudya ucyate / ac madye yasya vddhi-sajaka di-bhta, tac-chabda-rpa vddha-sajja bhavati / acm iti jtau bahuvacanam / lya / mlya / aupagavya / kpaavya / di iti kim ? sabhsannayate bhava sbhsannayana / v nmadheyasya vddha-saj vaktavy / devadatty / daivadatt / gotrntd asamastavat-pratytyo bhavatti vaktavyam / ghta-pradhano rauhi ghtarauhi / tasya chtr ghtarauhy / odana-pradhna pini odana-pini / tasya chtr odana-piny / vddhmbhy / vddhakyapy / jihvktya-haritakya-varjam / jaihvkt / hritakt // tyad-dni ca (*1,1.74) / yasya acm di-grahaam uttara-artham anuvartate / iha tu na sambadhyate / tyad-dni abda-rpi vddha-sajni bhavanti / tyadyam / tadyam / etadyam / idamyam / adasyam / tvadyam / tvdyani / madyam / mdyani / bhavatyam / kimyam // e prcm dee (*1,1.75) / yasya acm di-grahaam anuvartate / e yasya acm di tat prc debhidhne vddha-saja bhavati / epacanya / bhojakaya / gonardya / e iti kim ? hicchatra / knya-kubja / prcm iti kim ? devadatto nma bhkeu grmah, tatra bhava daivadatta / dee iti kim ? gomaty bhav matsy gaumat // prg udacau vibhajate hasa krodake yath / vidu abda-siddhy-artha s na ptu arvat // iti rjaydityaviracity kikym vttau prathamdhyyasay prathama pda // ____________________________________________________________________ [#32] ## || PS_1,2.1 || _____START JKv_1,2.1: atideo 'yam / g iti i-deo rhyate, na g gatau iti, a-krasya ananya-arthatvt / kudayo 'pi kua kauilye ityeta drabhya yvat ku abde iti / egyo g-kudibhya pare aita pratyay ito bhavanti idvad bhavanti ity artha / ga -- adhyaga / adhyagtm / adhyagata / kudibhya--kuit / kuitum / kuitavyam / utpuit utpuitum / utpuitavyam / ait iti kim ? utkoayati / uccukoa / utkoaka / utkoo vatate / vyace kuditvamanasti vaktavyam / vicit / vicitum / vicitavyam / anasi iti kim ? uruvyac // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.2 || _____START JKv_1,2.2: ovij bhaya-calanayo, asmt para i-di pratyayo idvad bhavati / udvijit / udvijitum / udvijitavyam / i iti kim ? udvejanam / udvejanyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.3 || _____START JKv_1,2.3: i iti vartate / r-u cchdane, asmt para idi pratyayo vibh idvad bhavati / proruvit / proravit / i ityeva proravanam / proravatyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.4 || _____START JKv_1,2.4: srvadhtuka yad apit tan idvad bhavati / kuruta / kurvanti / cinuta / cinvanti / srvadhatukam iti kim ? kart / kartum / kartavyam / apit iti kim ? karoti / karoi / karomi / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.5 || _____START JKv_1,2.5: apit iti vartate / asayogntd dhto paro li pratyaya apit kid bhavati / bidhidatu / bibhidu / cicchidatu / cicchidu / jatu / ju / asayogt iti kim ? sasrase / dadhvase / apit ityeva / bibheda // ____________________________________________________________________ [#33] ## || PS_1,2.6 || _____START JKv_1,2.6: indhi bhavati ity etbhy paro li pratyaya ki bhavati / samdhe dasyu hantamam / putra dhe atharvaa / bhavate khalv api -- babhva / babhvitha / indhe sayogartha grahaam / bhavate pidartham / atra-ii -- ranthigranthidambhisvajnmiti vaktavyam / rethatu, rethu / grethatu, grethu / debhatu, debhu / pariasvaje, pariasvajte // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.7 || _____START JKv_1,2.7: ma mda gudha kua klia vada vasa ity etebhya para ktv-pratyaya kid bhavati / na ktv se (*1,2.18) iti pratiedha vakyati tasyya purastdapakara / gudha-kua-klin tu ralo v-y-upadhd-dhal-de sa ca (*1,2.26) iti vikalpe prpte nitya-artha vacanam / mitv / mditv / gudhitv / kuitv / kliitv / uditv / uitv // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.8 || _____START JKv_1,2.8: ruda vida mua grahi svapi praccha ity etebhya saca ktv ca kitau bhavata / ruda-vida-mu ralo vyupadhd-dhal-de saca (*1,2.23) iti vikalpe prpte nitya-artha grahaam / graher vidhy-artham eva / svapi-pracchyo sann-artha grahaam / kideva hi itv / ruditv, rurudiati / viditv, vividiati / muitv, mumuiati / ghtva, jighkati / suptv, suupsati / pv, pipcchiati / graha-dn kittvt samprasraa bhavati / kira ca pacabhya (*7,2.75) iti praccher i-gama // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.9 || _____START JKv_1,2.9: san ity anuvartate / ktv iti nivtam / igantd dhto paro jhal-di san kid bhavati / cicati / tuati / cikrati / ika iti kim ? pipsati / tihsati / jhal iti kim ? iayiate / kim artham idam ucyate ? guo m bht iti / aj-jhana-gam sani (*6,4.16) iti drghatva guasya bdhaka bhaviyati ? yatha-iva tarhi drghatva gua bdhate tath ilopamapi badheta / tasmd drghatvasya avaka-dnya kittvam idam rabhyate / cicati ity diu svaka drghatva partvd ilopena bdhyate / jpsati / [#34] ika kittva guo m bht drgha-rambht kte bhatet / anarthakam tu hrasva-artha drgh tu prasajyate //1// smarthyddhi punarbhvyamdittva drghasarayam / drgh nkte krghe ilopastu prayojanam //2// ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.10 || _____START JKv_1,2.10: halantd iko jhal kit iti vartate / san iti nivttam / ig-antad ik-sampd-dhala parau jhal-d / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.11 || _____START JKv_1,2.11: parata kitau bhavata / bhitsa, bhutsa / sici khalvapi--abhitta, abuddha / ika ity eva / yaka, ayaa / samprasraa hi syt / tmanepadeu iti kim ? asrkit / adrkt / sji-dor jhaly-am-akiti (*6,1.58) ity am-gamo na syt / hal-antt ity eva / cea, acea / guo na syt / [#33] jhal ity eva vartia, avartia / guo na syt / [#34] li-sicau iti kim ? dve dvekyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.12 || _____START JKv_1,2.12: -vara-antd dhto parau li-sicau tmanepadeu jhal-d kitau bhavata / ka / ha / sica khalv api akta / ahta / jhal ity eva / varia / avaria / v-to v (*7,2.38) avara // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.13 || _____START JKv_1,2.13: li-sicv tmanepadeu iti vartate / gamer-dhto paru li-sicau tmanepadeu jhal-d v kitau bhavata / sagasa, sagasa / sica khalv api -- samagast, samagata / kittvapake anunsika-lopo bhavati anudtta-upadea-vanati-tanoty-dnm(*6,4.37) iti // ____________________________________________________________________ [#35] ## || PS_1,2.14 || _____START JKv_1,2.14: hanter dhto para sic kid bhavati / hata, hastm, hasata / sica kittvd anunsika-lopa / sij-grahaa li-nivtty-artham / uttaratra-anuvttir m bht / atmanepada-grahaam uttara-artham anuvartate / iha tu parasmaipade hanter vadhabhvasya nityatvt kittvasya prayojana na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.15 || _____START JKv_1,2.15: sica tmanepadeu iti vartate / yamer dhtor gandhane vartamnt para sic pratyaya kid bhavati tmanepadeu parata / gandhana scana, parea pracchdyamnasyvadyasyvikaraam / aneka-arthatvd dhtn yamis tatra vartate / udayata, udyastm, udyasata / scitavn ity artha / sica kittvd anunsika-lopa / o yamahana (*1,3.28) ity tmanepadam / gandhana iti kim ? udyasta pdam / udyasta kpd udakam / udhdtavn ity artha / sakarmakatve 'pi samuddbhyo ymo 'granthe (*1,3.75) ity tmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.16 || _____START JKv_1,2.16: yama sij-tmanepadeu iti vartate / yamer dhto upayamane vartamnt para sic-pratyayao vibh kid bhavati tmanepadeu parata / upyata kanym, upyasta kanym / upyata bhrym, upyasta bhrym / upayamana svkaraa, vivha, drakarma, pi-grahaam ity artha / updyama svakarae (*1,3.56) ity tmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.17 || _____START JKv_1,2.17: sij-tmanepadeu iti vartate / tihater dhto ghu-sajakn ca i-kra ca antd ea sic ca kid bhavati tmanepadeu parata / upsthita, upsthitm, upsthiata / ghu-sajaknam -- adita / adhita / icca kasya takrettva drgho m bhd te 'pi sa / anantare pluto m bht pluta ca viaye smta // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.18 || _____START JKv_1,2.18: ktv pratyaya se na kid bhavati / devitv / vartitv / se iti kim ? itv ' gutv ' ktv-grahaa kim ? nighti / upasnihiti / nikuciti / [#36] na seiti kte 'kittve nihym avadhrat / jpakn-na proky sani jhal-grahaa vidu // ittva kitvanihogena rea tulya sudhvani / vasv-artha kid-atdenni ghti prayojanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.19 || _____START JKv_1,2.19: na se iti vartate / svidi midi kvidi dh ity etebhya pro nih-pratyaya se na kid bhavati / ayitah, ayitvn / prasvedita, prasveditavn / pramedita, prameditavn / prakveditah, prakveditavn / pradharita pradharitavn / se ity eva svinna, svinnavn / svid-dnam dita ca (*7,2.16) iti nihymi pratiidhyate / vibh bhva-dikarmao (*7,2.17) iti pake 'bhyanujyate sa viaya kittva-pratiedhasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.20 || _____START JKv_1,2.20: mer dhto titikym arthe nih se na kid bhavati / titik kam / marita, mitavn // titikym iti kim ? apamita vkyam ha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.21 || _____START JKv_1,2.21: nih se na kit iti vartate / udupadhd dhto paro bhve dikarmai ca vartamno nih-pratyaya se-anyatarasy na kid bhavati / dyutitatmanena, dyotitamanena / pradyutita, pradyotita muditamanena, moditamanena / pramudita, pramodita / udupadht iti kim ? likhitamanena / bhva-dikarmao iti kim? rucita krpaa dadti / se ity eva / prabhukta odana / vyavasthita-vibh ca-iyam / tena ab-vikaranm eva bhavati / gudha pariveane, gudhitam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.22 || _____START JKv_1,2.22: anyatarasym iti na svaryate / utara-stre punar v vacant / na se iti vartate / paca i vihita kila ktv-nihayo (*7,2.50), pa ca (*7,2.51) iti / pa paro nih-pratyaya itv ca se na kid bhavati / pavita, pavitavn / ktv-pratyayasaya na ktv se (*1,2.18) iti seddha eva pratiedha / tasya grahaamuttarrtham / tath ca-ukta nityam akittvam idyo ktv-nihayo ktv-grahaam uttara-artham iti // ____________________________________________________________________ [#37] ## || PS_1,2.23 || _____START JKv_1,2.23: nih iti nivttam / nikra-upadhd dhto thakrntt phakarntc ca para ktv pratyaya se va na kid bhavati / grathitv, granthitva / rathitv, ranthitv / guphitv, gumphitv / na-upadht iti kim ? rephitv / gophitv / tha-pha-antt iti kim ? srasitva / dhvasitv // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.24 || _____START JKv_1,2.24: vaci luci t ity etebhya para ktv pratyaya se v na kid bhvati / vacitv, vacitva / lucitv, / ucitv / titva, artitv / ter ya (*3,1.29) rdhadhtuke vikalpita (*3,1.31) / sa yatra pake na asti tatra-idam udharaam / se ity eva / vaktv // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.25 || _____START JKv_1,2.25: na ktv se (*1,2.18) iti pratiedhe prpe kittva vikalpyate / ti mi ki ity etebhya para krv pratyaya se kyapasya cryasya mate v na ki bhavati / titv, tritv / mitva, mritva / kitva, karitv / kayapa-grahaa pja-artham / v ity eva hi vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.26 || _____START JKv_1,2.26: v iti vartate se iti ca / u ca i ca v / v upadheyasya sa vyaupadha / ukra-upadha-adikra-upadhac ca dhto ralantd-dhalde para sa ca ktv ca seau va kitau bhavata / dyutitv, dyotitv / didyutiate, didyotiate / likhitv, lekhitv / lilikhiati, lilekhiati / rala iti kim ? devitv, dideviati / vyupadht iti kim ? vartitv, vivartiate / halde iti kim ? eitva, eiiti / se ity eva / bhuktv, bubhukate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.27 || _____START JKv_1,2.27: iti traym aya mtrika-dvimtrika-trimtrik pralia-nirdea / hrasva-drgha-pluta iti dvandva-ikavad bhve pulliga-nirdea / u 3 ity eva klo aj yath-krama hrasva-drgha-pluta ity eva sajo bhavati / uklo hrasva - dadhi / madhu / klo drgha - kumr / gaur / 3kla pluta - devadatta3 atra nv-asi / kla-grahaa parima-artham / drgha-plutayo hrasva-saj m bht / lya, pralya, hrasvasya piti kti tuk (*6,1.71) iti tu na bhavati / [#38] aj-grahaa sayoga-ac-samudya-nivtty-artham / pratakya, prarakya, hrasvrayas tu m bht / titaucchtram, drght (*6,1.75), padntd v (*6,1.76) iti vibh tu m bht / hrasva-drgha-pluta-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) / akt-sarvadhtukayor drgha (*7,4.25) / vkyasya e pluta udtta (*8,2.82) // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.28 || _____START JKv_1,2.28: paribh iya sthni-niyama-arth hrasva-drgha-pluta svasajay iyam aca eva sthne veditavy / vakyati hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47), rai--atiri / nau--atinu / go--upagu / aca iti kim ? suvg brahmaa-kulam / akt-srvadhtukayor drgha (*7,4.25) -- cyate / ryate / aca iti kim ? bhidyate / dhidyte / vkyasya e pluta udtta (*7,2.82) --devadatta3 / yajadatta3 / aca iti kim ? agnici3t / somasu3t / takrasya m bht / svasajay vadhne niyama / ac iti vartate / iha m bht / dyau panth / sa dyaubhym / dyubhi / atra niyamo na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.29 || _____START JKv_1,2.29: ac iti vartate / udtta-di-abd svare varadharme loka-vedayo prasiddh eva / te iha tadgue 'ci paribhyante / uccair upalabhyamno yo 'c sa udtta-sajo bhavati / uccai iti ca ruti-prakaro na ghyate, uccair bhate, ucai pahati iti / ki tarhi ? sthna-ktam uccatva sajino vieaam / tlv-diu hi bhgavatsu sthneu var nipadyante / tatra ya samne sthne rdhva-bhaga-nipanno 'c sa udtta-sajo bhavati / yasminn ucryame gtrmymo nigraho bhavati, rkat asnigdhat svarasya, savtat khavivarasya / ye / te / ke / udtta-prade--dy-udtta ca (*3,1.3) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.30 || _____START JKv_1,2.30: ac iti vartate / ncair upalabhyamno yo 'c so 'nudtta-sajo bhavati / samne sthne nca-bhge nipanno 'c anudtta / yasminn uccryame gtrm anvavasargo mrdava bhavati, svarasya mdut snigdhat, kaha-vivarasya urut mahatt / tva sama sima ity anuccni / namaste rudra nlakaha sahasrka / anudttaprade- anudttau sup-pitau (*3,1.4) ity evam dya // ____________________________________________________________________ [#39] ## || PS_1,2.31 || _____START JKv_1,2.31: ac iti vartate / udtta-nudtta-svara-samhro yo 'c sa svarita-sajo bhavati / smarthyc ca atra loka-vedayo prasiddhau guv eva vara-dharmv udtta-anudttau ghyete, n 'cau / tau samhriyete yasminn aci tasya svarita ity e saj vidhyate / ikyam / kany / smanya / kva / svarita-prade-- tit svaritam (*6,1.175) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.32 || _____START JKv_1,2.32: udtta-anudtta-svara-samhra svarita ity uktam / tatra na jyate kasminnae udtta kasminn anudtta, kiyn v udtta kiyn v anudtta iti / tad-ubhayam anena-khyyate / tasya svaritasya dv ardha-hrasvam udttam, pariiam anudttam / ardha-hrasvam iti ca ardhamtra-upalakyate / hrasva-grahaam atantram / sarvem eva hrasva-drgha-plutn svaritnm ea svara-vibhga / ikyam ity atra ardha-mtr dita udtta, apara-ardha-mtr anudtt, eka-rautir v / kany ity atra ardha-mtr dita udatt adhyardha-mtr anudtt / mavaka3 mavaka (*8,2.103) ity atra ardha-mtr dita udtt ardha-ttya-mtr anudtt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.33 || _____START JKv_1,2.33: traisvarye padn prpte drt sambuddhv-aikarutya vidhyate / ek rutir yasya tad idam ekaruti / eka-ruti vkya bhavati / drt sambodhayati yena vkyena tat sambodhana sambuddhi / na eka-vacana sambuddhi / svarm udttdnm avibhgo bhedati rodhnam ekaruti / gaccha bho mavaka devadatta3 / drt iti kim ? gaccha bho mavaka devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.34 || _____START JKv_1,2.34: traisvaryea vede mantr pahyante / te yaja-kriyym api tatha-iva prayoge prpte eka-rutir vidhyate japa-nykha-smni varjayitv / yaja-karmai mantrm aikarutya bhavati / agnir mrdh diva kakut pati pthivy ayam / ap retasi jinvato3m / yaja-karmai iti kim ? samphe m bht / ajapev-iti kim ? mamgne varco vihavev astu / japo 'nukaraa-mantra upu-prayoga / anykh-iti kim ? nykh okr oaa / teu kecid udtt kecid anudtt / [#40] asmasu iti kim ? viva samatria daha / smni vkya-viea-sthagtaya ucyante / tatra-ikarutir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.35 || _____START JKv_1,2.35: yaja-karmai iti vartate / yaja-karmai vaakra uccaistar v bhavati eka-rutir v / vaa-abdena atra vaua abdo lakayate / vaua ity asya-iva-ida svara-vidhnam / yady eva vaua-grahaam eva kasmn na ktam ? vaicitrya-artham / vicitra hi strasya kti pine / somasya agne vh3a / somasya agne vh3 vau3a // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.36 || _____START JKv_1,2.36: chandasi viaye vibh ekarutir bhavati / paka-antare traisvaryam eva bhavati / v iti prakte vibh-grahana yaja-karmai ity asya nivtty-artham / tena aya svdhyya-kle 'pi pkika aikarutya-vidhir bhavati / ie tvorje tv / ie tvorje tv / agna yhi vtaye / agna yhi vtye / agnimle purohitam / agnimle purohitam / a no devrabhaiaye / a no devrabhaiaye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.37 || _____START JKv_1,2.37: subrahmay nma nigadas tatra yaja-karmai iti vibh chandasi (*1,2.36) iti ca ekaruti prpt pratiidyate / subrahmayym ekarutir na bhavati / yas tu lakaa-prpta svaritas tasya-udtta deo bhavati / subrahmanyom / indrgaccha, hariva gaccha, medhtithermea vaavasya mene / gaurva-skandinnahalyyai jra kauikabrhmaa gautamabruva va sutymgaccha maghavan / atra subrahmayom ity okras titsvarea svaritas tasya-udtto vidhyate / indra gaccha ity mantritam dy-udattam / dvityo varo 'nudtta / udttd anudtasya svarita iti svarita prasaktas tasya anena-udtta triyate / tad evam indra gaccha iti catvra udtt / pacima eko 'nudtta / hariva gaccha ityanayaiva prakriyay catvra udtt dvv anudttau / medhtithe iti ayanta parama-amantritam anupraviati submantrite pargavatsvare (*2,1.2) iti / tata sakalasy mantritdy-udttatve ite dvityam akaram anudtta, tasya udttd anudttasya svarita (*8,4.66) iti svaritatve prpte idam-udttatva vidhyate / tena dvvapy-udttau bhavata / [#41] eaman-udttam / vaavasya mene iti samna prvea / gaurvaskandin iti tatha-iva dve dye akare udtte, eam anudttam / ahalyyai jra iti subantasya amantrita-anupravet t advadeva svara / dvv udttau eam anudttam / kauikabrahmaa iti samastammantritamdy-udtta tatra prvavad dvv udttau eam anudttam / evam gautama-bruva iti dvv udttau eam anudttm / va sutymgaccha maghavan iti va-abda udtta sutym ity antodtta / sajy samajaniadanipatamanavidau bhia (*3,3.99) iti kyapo vidhne udtta iti vartate / agaccha iti dva-udttau / antyo 'nudatta / maghavan iti padt parammantrita nihanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.38 || _____START JKv_1,2.38: subrahmayym eva dev brahma iti pahyate, tatra prvea svaritasya+udtte prapte 'nena-anudtto vidhyate / deva-brahmao svaritasya anudtta deo bhavati / dev brahma gacchata / dvayor api padayor mantrita-dy-udttatve eanighte ca+udttd anudttasya svarita ktas tasya-anudtto bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.39 || _____START JKv_1,2.39: eka-ruti iti vartate / sahitya viaye svaritt parem anudttnm ekarutir bhavati / ima me gage yamune sarasvati utudri / mavaka jailakdhypaka kva gamiyasi / imam ity anta-udtta, me iti anudtta vidhi-kla eva nighta-vidhnt / tat puna udttd anudtasya svarita (*8,4.66) iti svarita sampadyate / tasmt svaritt parem anudttn gageprabhtnm ekarutir bhavati / sarva ete mantrita-nightena anudtt / mavaka jailaka iti prathamam mantritamdyudtta, tasya dvityam akaram svarita, tata parem anudttnm ekarutir bhavati / sahit-grahaa kim ? avagrahe m bht / imam me gage yamune sarsvati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.40 || _____START JKv_1,2.40: anudtta-grahaam anuvartate / udtta paro yasmt sa udttapara svarita paro yasmt sa svaritapara / udttaparasya svaritaparasya ca anudttasya sannatara deo bhavati / anudttatara ity artha / dev maruta pnimtaro 'pa / mtara ity anudtta / apa ity anta-udtta -ida-pad-dy-ap-pum-rai-dyubhya (*6,1.171) iti / tatra anudttayor ekdea okro 'nudtta tasya-udtte parabhte sannatara deo bhavati / ima me gage yamune sarasvati utudri / ikro 'nudtta / utudri ity etad mantrita pddau tasmn na nihanyate, anudtta sarvam apddau (*8,1.18) iti / [#42] tasya prathamam akaram udtta tasmin parabhte prvasya sarasvati iti ikrasya sannatara deo bhavati / mavaka jailakdypaka kva gamiyasi / kva iti svaritas tasmin parabhte ka iti anudattas tasya sannatara deo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.41 || _____START JKv_1,2.41: apkta iti iya saj bhavati eka-al ya pratyayas tasya / asahya-vc eka-abda / spo 'nudake kvin (*3,2.58) - dhtaspk / bhajo vi (*3,2.62) - ardhabhak / pdabhk / eka-al iti kim ? darvi / jgvi / pratyaya iti kim ? sur / apkta-prade -- ver apktasya (*6,1.67) ity evam dya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.42 || _____START JKv_1,2.42: tatpurua iti samsa-vieasya saj vakyati / sa tatpurua samna-adhikaraa-pada karmadhraya-sajo bhavati / adhikaraa-abdo 'bhidheya-vci / samna-adhikaraa samna-abhidheya / paramarjyam / uttamarjyam / akarmadhraye rjyam (*6,2.130) ity uttarapada-dy-udtta na bhavati / pcakavndrik / tatpurua iti kim ? pcikbhrya / samna-adhikaraa iti kim ? brhmaa-rjyam / karmadhraya-prade - karmadhraye 'nih (*6,2.46) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.43 || _____START JKv_1,2.43: prathamay vibhkty yan nirdiyate samsa-stre tadupasarjana-saja bhavati / samse iti samsa-vidhyi stra ghyate / vakyati - dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) iti / dvidy-samse dvity ity etat pratham-nirdia, tty-samse tty iti, caturth-samse caturth iti, pacam-samse pacam iti, ah-samse ah iti, saptam-samse saptam iti / kaa-rita / akul-khaa / ypa-dru / vka-bhayam / rja-purua / aka-aua / upasarjana-prade - upasarjana prvam (*2,2.30) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.44 || _____START JKv_1,2.44: eka vibhktir yasya tad idam eka-vibhkti / samse vidhyamne yan niyata-vibhaktika, dvitye sambandhini bahubhir-vibhaktibhir yujyamne 'py ekayaiva vibhakty yujyate tad-upasarjana-saja bhavati aprva-nipte, prva-nipata prva-nipta-khyam upasarjana-krya varjayitv / [#43] nirdaya krnt-ady-arthe pacamy / prva-pade nnvibhaktike 'py uttarapada pacmyantam eva bhavati / nikrnta kaumby nikaumbi / nitrnta kaumby nikaumbim / nikrntena kaumby nikaumbin / nikrntya kaumby nikaumbaye / nikrntt kaumby nikaumbe / nikrntasya kaumby nikaumbe / nikrnte kaumby nikaumbau / eva nirvrasi / ekavibhakti iti kim ? rjakumr / aprva-nipte iti kim ? na hi bhavati kaumbni iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.45 || _____START JKv_1,2.45: abhidheya-vacano 'rtha-abda / arthavac-chabda-rpa prtipadika-saja bhavati dhtu-pratyayau varjayitv / ittha / kapittha / kuam / pham / arthavat iti kim ? vanam, dhanam iti na antasya avadher m bht / nalopo hi syt / adhtu iti kim ? hanter la / ahan / alopa syat / apratyaya iti kim ? ke / kuye / hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) iti hrasva syt / anarthakasya api niptasya prtipadika-saj iyate / adhygacchati / pralambate / prtipadika-prade -- hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) ity evam dya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.46 || _____START JKv_1,2.46: ktas taddhit sams ca prtipadika-saj bhavanti / apratyaya iti prvatra paryudsat kdantasya taddhitntasya ca anena prtipadika-saj vidhyate / arthavat-samudayn samsa-grahaa niyama-artham / kt -- kraka / hraka / kart / harta / taddhita -- aupagava / kpaava / samsa -- rja-purua / brhmaa-kambala / samsa-grahaasya niyama-arthatvd vkyasya arthavata saj na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.47 || _____START JKv_1,2.47: napusaka-lige 'rthe yat prtipadika vartate tasya hrasvo bhavati dea alo 'nyasya aca / atiri kulam / atinu kulam / napusake iti kim ? grma / senn / prtipadikasya iti kim ? ke tihata / kuye tihata / prtipadika-grahaa-smarthyat eka-dea prvasya antavan-na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.48 || _____START JKv_1,2.48: prtipadikasya iti vartate / go iti svarpa-grahaa str iti pratyaya-grahaa svaritatvt / upasarjana-grahaa tayor vieaam / gor upasarjanasya strpratyaya-antasya+upasarjanasya iti / tbhy prtipadikasya tadanta-vidhi / upasarjana-go-abdntasya upasarjana-strpratyaya-antasya ca prtipadikasya hrasvo bhavati / [#44] citragu / abalagu / striy -- nikaumbi / nirvrasi / atikhava / atimla / upasarjanasya iti kim ? rja-kumr / svaritatva kim ? atitantr / atilakm / atir // yaso bahuvrhe pratiedho vaktavaya / bahu-reyas / vidyamna-reyase // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.49 || _____START JKv_1,2.49: str-grahaam anuvartate upasarjanasya+iti ca / prvea hrasvatve prpte lug vidhyate / taddhita-luki sati str-pratyayasya upasrjanasya lug bhavati / pacendryo devat asya pacendra / daendra / pacabhi akulbhi krta pacaakula / malaky phalammalakam / badaram / kuvalam / taddhita-grahaa kim ? grgy kula grg-kulam / luki iti kim ? grgtvam / upasarjanasya ity eva / avant / kunt / kur // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.50 || _____START JKv_1,2.50: prvea luki prpte ikro vidhyate / goys-taddhita-luki sati ikra-deo bhavati / pacabhir gobhi krta paa pacagoi / daagoi / it iti yoga-vibhga / pacabhi scbhi krta paca-sci / daa-sci / sa ca eva viaya eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.51 || _____START JKv_1,2.51: lupi iti lup-sanjay luptasya pratyayasya artha ucyate / tatra lupi yuktavad-vyaktivacane bhavata / yuktavat iti nih-pratyayena ktavatun praktyartha ucyate / sa hi pratyaya-artham tman yunakti / tasya yuktavato vyaktivacane lub-arthe vidhyete / atha v yukta prakty-artha pratyaya-arthena sambaddha, tasminn-iva vyaktivacane lub-arthe bhavata / saptamy-arthe vati / vyaktivacane iti ca liga-sakhyayo prvcarya-nirdea, tad-yam eva+ida stram / tath ca asya pratykhyna bhaviyate, tad aiya saj-pramatvt (*1,2.53) iti / vyakti -- str-pum-napusakni / vacanam -- ekatva-dvitva-bahutvni / pacal katriy pulig bahuvacana-viay / te nivso janapada / yath teu katriyeu vyaktivacane tadvajjanapade bhavata / pacl / kurava / magadh / matsy / ag / vag / sugm / pur / lupi iti kim ? luki m bht / [#45] lavaa spa / lava yavg / lavaa kam / vyaktivacane iti kim ? irm adrabhavo grma ir, tasya vana iravanam / vibhaa-oadhi-vanas-patibhya (*8,4.6) iti atva na bhavati / haritakydiu vyakti / hartaky phalni hartakya phalni / khalatikdiu vacanam / khalatikasya parvatasya adrabhavni vanni khalatika vanni // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.52 || _____START JKv_1,2.52: lupi iti vartate / lub-arthasya yni vieani tem api ca yuktavad vyakti-vacane bhavata jti varjayitv / pacl ramay, bahvann, bahukraght, bahumlyaphal / godau ramayau, bahvannau, bahukraghtau, bahumlyaphalau / ajte iti kim ? pacl janapada / godau grma / jty-arthasya cya yuktavadbhva-pratiedha / tena jt-idvrea yni vieani tem api yuktavadbhvo na bhavati / pacl janapado ramayo, bahvanna / godau grmo ramayo, bahvanna iti / manuyalupi pratiedho vaktavya / cac abhirpa / vardhrik daranya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.53 || _____START JKv_1,2.53: tat iti prakta yuktavadbhva-lakaa nirdiyate / tad-aiya na vaktavyam / kasmt ? saj-pramatvt / saj-abd hi nnliga-sakhy pramam / pacl, vara iti ca, na+ete yoga-abd / ki tarhi ? janapad-dn saj et / tatra liga vacana ca svabhva-sasiddham eva na yatna-pratipdyam, yath pa, dr, gh, sikat, var iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.54 || _____START JKv_1,2.54: lub apy aiya / yo 'ya janapade lup (*4,2.81), vara-dibhya ca (*4,2.82) iti lub ucyate, [#46] aya na vaktavya / ki kraam ? yoga-aprakhynt / na hi pacla vara iti yoga sambadha prakhyyate / na-etad upalabhmahe vkayognnagare vara iti / ki tarhi ? saj et / tasmd atra tasya nivsa (*4,2 69), adra-bhava ca (*4,2.70) iti taddhito na+eva+utpadyate, ki lupo vidhnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.55 || _____START JKv_1,2.55: pacla-daya saj-abd, na yoga-nimitt ity uktam / tac-cvayam eva abhyupagantavyam / yoga-prame hi tad-abhve 'darana syt / yadi pacldi-abdo yogasya prama yogasya vcaka syt tatas tadabhve 'daranam aprayoga syt / dyate ca samprati vanaiva katriya-sambandhena janapadeu pacldi-abd, tato 'vasyate nya yoga-nimittaka / ki tarhi ? rhirpeaiva tatra pravtta iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.56 || _____START JKv_1,2.56: aiyam iti vartate / pradhna samse kicit pada, pratyayastavyaddi / tbhym artha-vacanam artha-abhidhnam anena prakrea bhavati iti prva-cryai paribhitam / pradhna-upasarjane ca pradhna-artha saha brta, prakrti-pratyayau sahrtha brta iti / tat pinir carya pratycae, aiyam etat arthasya anyapramatvt iti / anya iti stra-apekay loko vyapadiyate / abdair artha-abhidhnam svbhvika na pribhakam aakyatvt / lokata eva artha-avagate / yair api vykaraa na ruta te 'pi rja-puruam naya ity ukte rjaviia puruam nayanti na rjanam na api purua-mtram / aupagavam naya ity ukte upaguviiam apatyam nayanti, na+upagu na apy apatya-mtra, na+ubhau / ya ca lokato 'rtha siddha ki tatra yatnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.57 || _____START JKv_1,2.57: aiyam iti vartate / kla-upasarjane ca aiye / kasmt ? arthasya anyapramatvt / tulya-abdo hetv-anukaraa-artha / aiya-vieaa ca-itat / kla-upasarjane ca tulyam aiye bhavata / iha anye vaiykara kla-upasarjanayo paribh kurvanti / nyyyd utthnd nyyyc ca saveant, eo 'dyatana kla / apare punar hu / aharubhayato 'rdhartram , eo 'dyatana kla iti / tath+upasarjana-paribh kurvanti apradhnam upasarjanam iti / tat pinir crya pratycae lokato 'rthavagate / yairapi vykaraam na ruta te 'py hur idam asmbhir adya kartavyam ida va kartavyam idam haya ktam iti / na-iva vyutpdyante / tath-upasarjanam, vayamatra ghe grme v upasarjanam apradhnam iti gamyate / yca lokato 'rtha siddha ki tatra yatnena / yady eva prvastra eva kla-upasarjana-grahaam kasmn na kriyate ? kimartho yogavibhga ? pradaranrtha / anyad apy eva jtyakamaiyam iti / tath ca prvcry paribhaante matvarthe bahuvrhi, prvapada-artha-pradhno 'vyaybhva, uttarapada-artha-pradhnas tatpuruah, ubhayapadrtha-pradhno dvandva ity evam di, tad-aiyam iti // ____________________________________________________________________ [#47] ## || PS_1,2.58 || _____START JKv_1,2.58: aiyam iti nivtam / jtir nma ayam eko 'rtha / tad-abhidhne ekavacanam eva prptam ata idam udyate / jter khy jty-khy / jty-khyym ekasminn arthe vahuvacanam anyatarasy bhavati / jty-artho bahuvad bhavati iti yvat / tena tadvieanm ajti-abdnm api sampanndn bahuvacanam upapadyate / sampanno yava, sampann yav / sampanno vrhi, sampann vrhaya / prvavay brhmaa pratyuttheya, prvavayaso brhma pratyutthey / jti-grahaa kim ? devadatta / yajadatta / khyym iti kim ? kyapa-pratikti kyapa / bhavatyaya jti-abdo na tvanena jtir khyyate / ki tarhi ? pratikti / ekasmin iti kim ? vrhiyavau / sakhyprayoge pratiedho vaktavya / eko brhi sampanna subhika karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.59 || _____START JKv_1,2.59: asmado yo 'rthas tasya+ekatve dvitve ca bahuvacanam anyatarasy bhavati / aha bravmi , vaya vrma / v brva, vaya vrma / savieaasya pratiedho vaktavya / aha devadatto bravmi / aha grgyo vravmi / aha paur bravmi / yumadi gurvekem / tva me guru, yya me gurava // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.60 || _____START JKv_1,2.60: cakro dvayo ity anukaraa-artha / phalgunyor dvayo prohapadayo ca dvayor nakatrayor bahuvacanam anyatarasy bhavati / kad prve phalgunyau, kad prv phalgunya / kad prve prohapade, kad prv prohapad / nakatre iti kim ? palgunyau maavike // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.61 || _____START JKv_1,2.61: anyatarasym ity anuvartate / dvayor dvivacane prpte punarvasvo chandasi viaye ekavacanam anyatarasy bhavati / punarvasur nakatram aditir devat / punarvas nakatram aditir devat / nakatre ity eva / punarvas mavakau / chandasi iti kim ? punarvas iti // ____________________________________________________________________ [#48] ## || PS_1,2.62 || _____START JKv_1,2.62: chandasi iti vartate / dvivacane prpte chandasi viaye vikhayor ekavacanam anyatarasy bhavati / vikha nakatram indrgn devat / vikhe nakatram indrgn devat // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.63 || _____START JKv_1,2.63: chandasi iti nivttam / niya eka, punarvas dvau, tea dvandvo bahv-artha / tatra bahuvacane prpte dvivacana vidhyate / niyapunarvasvo nakatra-viaye dvandve bahuvacana-prasago nitya dvivacana bhavati / uditau tiya-punarvas dyete / tiya-punarvasvo iti kim ? vikhnurdh / nakatre iti kim ? tiya ca mavaka, punarvas mavakau, tiya-punarvasavo mavak / nanu ca praktam eva nakatra-grahaa kim-artha punar ucyate / paryym api yath syt / tiya-punarvas / puya-punarvas / siddhya-punarvas / dvandve iti kim ? yastiyastau punarvas ye te ime tiya-punarvasava / unmugdh tiydaya eva viparyayea dyamn bahuvrhiocyante / tena nakatra-samsa eva ayam / bahuvacanasya iti kim ? ekavacanasya m bht / niya-punarvasu idam iti / sarvo dvandvo vibh ekavad bhavati ity asya+etada eva jpakam / nitya-grahaa vikalpa-nivtty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.64 || _____START JKv_1,2.64: samna rpam em iti sarp / sarp abdna ekavibhaktau parata ekaeo bhavati / eka iyate tare nivartante / vka ca vka ca vkau / vka ca vka ca Vrka ca vk / pratyartha abda-niven na+ekena anekasya abhidhnam / tatra aneka-artha-abhidhne 'neka-abdatva prpta tasmd ekaea / sarupm iti kim ? plakanyagrodh / rpa-grahaa kim ? bhinne 'pyarthe yath syt / ak / pd / m / ekagrahaa kim ? dvibahvo eo m bht / eagrahana kim ? deo m bht / ekavibhaktau iti kim ? paya payo jarayati / brhmabhy ca kta brhmabhy ca dehi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.65 || _____START JKv_1,2.65: ea iti vartate / yn iti sahayoge tty / vddho yn sahavacane iyate yuv nivartate / vddha-abda prvcrya-saj gotrasya apatyam antarhita vddham iti / vddha-yno sahavacane vddha iyate tal-lakaa ced eva viea / tad iti vddha-ynor nirdea / lakaa-abdo nimitta-paryya / cec-chabdo yady arthe / evakro 'vadhrae / vieo vairpyam / vddha-yuva-nimittakam eva yadi vairpayam bhavati tato vddhi iyate, yuv nivartate / samnymktau vddha-yuva-pratyayau bhidyete / grgya ca grgyya ca grgyau / [#49] vatsya ca vtsyyana ca vtsyau / vddha iti kim ? garga ca grgyyaa ca gargagrgyaau / y n iti kim ? grgya ca garga ca grgya-gargau / tal-lakaa iti kim ? grgya-vtsyayanau / evakra kim-artha / bhgavitti ca bhgavittika ca bhgavitti-bhgavittikau / kuts sauvratva ca bhgavittikasya aparo vieo vidyate // ____________________________________________________________________ #< str puvac-ca># || PS_1,2.66 || _____START JKv_1,2.66: ea iti vartate, vddho yn iti ca sarvam str vddh yn sahavacane iyate, tal-lakaa ced-eva vieo bhavati / pusa iva asy krya bhavati / stry-artha pum-arthavad bhavati / garg ca gargyyaa ca grgyau / vts ca vtsyyana ca vtsyau / dk ca dkya ca dk // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.67 || _____START JKv_1,2.67: tal-lakaa ced-eva viea iti vartate / vddho yna iti nivttam / striy sahavacane pumn iyate str nivartate / strpusalakaacedeva vieo bhavati / brhmaa ca mayr ca kukkuamayryau / evakara kim-artha / indra ca indr ca indrendryau / puyogd khyym (*4,1.48) ity aparo viea / pumn iti kim ? prk ca prci ca prkprcyau / prk ity avayayam aligam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.68 || _____START JKv_1,2.68: yath sakhya bhrt-putra-abdau iyete sahavacane svas-duhitbhyam / svasr sahavacane bhrt-abda iyate / bhrt ca svas ca bhrtarau / duhitr sahavacane putra-abda iyate / putra ca duhita ca putrau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.69 || _____START JKv_1,2.69: tal-lakaa ced-eva viea iti vartate / napusaka-anapusaka-mtra-kte viee 'napusakena sahavacane napusaka iyate, ekavac ca asya krya bhavati anyatarasym / ukla ca kambala, ukl ca bhatik, uklam ca vastra, tadida uklam / tni imni uklni / anapusakena iti kim ? ukla ca ukla ca ukla ca suklni / ekavacca iti na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.70 || _____START JKv_1,2.70: anyatarasym iti vartate, na ekavat iti / mtr sahavacane pit-abda iyate 'nyatarasym / mt ca pit ca pitarau, mat-pitarau iti v // ____________________________________________________________________ [#50] ## || PS_1,2.71 || _____START JKv_1,2.71: anyatarasym iti vartate / vasrv sahavacane vaura-abda iyate anyatarasym / vaura ca var ca vaurau, vasr-vaurau iti v // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.72 || _____START JKv_1,2.72: tayd-dni abda-rpi sarvai sahavacane nitya iyante tyad-dibhir anyai ca / sarva-grahaa sakalya-artham / nitya-grahana vikalpa-nivtty-artham / sa ca devadatta ca tau / yaca devadatta ca yau / tyad-dn mitho yadyat para tattac chisyate / sa ca ya ca yau / ya ca kaca kau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.73 || _____START JKv_1,2.73: grmy pan sagh grmya-pau-sagh / eteu sahavivaky str iyate / pumn striy (*1,2.67) iti pusa ee prpte str-eo vidhyate / atarua-grahaam smarthyt pau-vieanam / gva im / aj im / grmya-grahana kim ? rurava ime / puat ime / puuu iti kim ? brhma / katriy / sagheu iti kim ? etau gavau carata / ataruesu iti kim ? vars ime / varkar ime / anekaapheviti vaktavyam / iha m bht / av ime // iti srjaydityaviracitya kiky vttau prathamdhyyasya dvitya pda // ____________________________________________________________________ [#51] ## || PS_1,3.1 || _____START JKv_1,3.1: bh ity evam daya abd kriyvacan dhtusaj bhavanti / bh - bhavati / edha - edhate / spardha - spardhate / dhtu-abda prvcrya-saj / te ca kriyvacann saj ktavanta / tad iha api prvcarya-sajrayat kriyvcinm eva bhvdn dhtusaj vidhyate / bhvdn vakro 'ya magala-artha prayujyate / bhvo vrtha vadanti iti bhv-arth v vdaya smat // dhtuprade - dhto (*3,1.91) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.2 || _____START JKv_1,3.2: upadiyate 'nena ity upadea stravkyni, strapha, khilapha ca / tatra yo 'c anunsika sa itsajo bhavati / edha / spardha / pratija-anunsiky piny / upadee iti kim ? abhra apa / ac iti kim ? ato manin-kvanib-vanipa ca (*3,2.74) / anunsika iti kim ? sarvasya aco m bht / it-prade - d-ita ca (*7,2.16) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.3 || _____START JKv_1,3.3: upadee iti vartte / ante bhavam antyam / dhtvde samudyasya yad-antyam hal, tad itsaja bhavati / aiu - akra / k - kakra / eo - akara / aiauc - cakra / upadee ity eva / agnicit / somasut / hasya l hal iti dvityam atra hal-grahaa tantrea+uptta draavyam / tena pratyhra-phe hal ity atra lakrasya itsaj kriyate / tath ca sati halantyam ity atra pratyhre na+itaretarraya-doo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.4 || _____START JKv_1,3.4: prvea prptyamitsajy vibhktau vartamnn tavarga-sakra-makara pratiedha ucyate / tavarga, -asi-asm ina-t-sy (*7,1.12) - vkt, plakt / sakra, jas - brhma / [#52] tas - pacata / thas - pacatha / makra - upacattm, apacatam / bibhaktau iti kim ? aco yat (*3,1.97), ry yus (*5,2.123), rudhdibhya nam (*3,1.78) / kimo 't (*5,3.12), io 't (*3,4.106) ity atra pratiedho na bhvati , anityatva-dasya pratiedhasya / idamas thamu (*5,3.24) ity ukra-anubandha-nirded anityatvam upalakyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.5 || _____START JKv_1,3.5: it iti vartate / di-abda pratekam abhisambadhyate / i-u-u ity ete samudaynm dito vartamnnm ity saj bhavati / i, imid - minna / idh - dha / ikvid - kvia / ndh - iddha / u, uvep - vepathu / uovi - vayathau / u, upaca - paktrimam / uvap - uptrimam / uk ktrimam / di iti kim ? pyati / kyati / upadee ity eva - ikryati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.6 || _____START JKv_1,3.6: akra pratyayasaya di itsaja bhavati / ilpini vun (*3,1.145) - nartak, rajak / pratyayasya iti kim ? oa, aa, aika / di ity eva - avimahyoiac - avia, mahia // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.7 || _____START JKv_1,3.7: cavarga-avargau pratyayasyd itsajau bhavata / gotre kuja-dibhya cpha (*4,1.98) - kaujyana / chasya ya-adea vakyati / jas - brhma jhasya anta-dea vakyati / aika-dibhyo ya (*4,3.92) - ikya / tavarga, carea (*3,2.16) - kurucar, madracar / hasya ik-dea vakyati / saptamy janer a (*3,2.97) -upasaraja, manduraja / hasya ey-dea vakyati / ann-a (*4,4.85) - nna / pthagyogakaraam asya vidher anityatvajpana-artham / [#53] tena vitta cucup-caapau (*5,2.26) - keacucu, keacaa / avt kurac ca (*5,2.30), nate nsiky sajy ia-nj-bhraaca (*5,2.31) - avata / di ity eva / karmai ghao 'hac (*5,2.35) - karmaha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.8 || _____START JKv_1,3.8: taddhita-varjitasya pratyayasy dito vartamn lakra-akra-kavarg itsaj bhavanti / lakara, lyu ca (*3,3.115) - cayanam, jayanam / akra, kartari ap (*3,1.68) - bhavati, pacati / kavarga, ktaktavat nih (*1,1.26) - bhukta, bhuktavat / priya-vao vada khac (*3,2.38) - priyavada, vaavada / gl-ji-stha ca gsnu (*3,2.139) - glsnu, jiu, bhu / bhaja-bhsa-mido ghurac (*3,2.161) - bhuaguram / -asiasm ina-t-sy (*7,1.12) - vkt, vkasya / ataddhite iti kim ? chla / lomaa / karik // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.9 || _____START JKv_1,3.9: tasya itsajakasya lopo bhavati / tath ca+eva+udhtam / tasya grahaa sarvalopa-artham, alo 'ntyasay (*1,1.52) m bht dir iuava (*1,3.5) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.10 || _____START JKv_1,3.10: sakhy-abdena kramo lakyate / yath-sakhya yath-kramam anudeo bhavati / anudiyate iti anudea / pacd uccryate ity artha / samn samasakhyna samaparipahitnm uddeinm anudein ca yath-kramamauddeibhir anudeina sambadhyante / td-altura-varmat-kcavr hak-cha-ha-yak (*4,3.94) / prathamt prathama, dvityd dvitya ity di / taudeya / lturya / vrmateya / kaucavrya / samnm iti kim ? lakaa-ittham-bhta-khyna-bhga. vpssu prati-pary-anava (*1,4.90) / lakadaya catvro 'rth, pratydayas traya, sarvea sarvatra karmapravacanya-saj bhavati / iha kasmn na bhavati veo-yaa-der bhagd yal (*4,4.131) kha ca (*4,4.132) iti ? svaritena ligena yath-sakhyam / yatra eyate, tatra svaritatva na pratijyate / svaritena adhikra (*1,3.11) iti svarita-grhaa prvea api sambadhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.11 || _____START JKv_1,3.11: svaritena iti ittham bhta-lakae tty / svarito nma svara-vieo vara-dharma / tena cihena adhikro viditavya / adhikro viniyoga / svarita-gua-yukta abdarpam adhiktatvd uttaratra+upatihate / pratij-svarit piny / pratyaya (*3,1.1) / dhto (*3,1.91) / y-p-prtipadikt (*4,1.1) / agasya (*6,4.1) / bhasya (*6,4.129) / padasya (*8,1.16) // ____________________________________________________________________ [#54] ## || PS_1,3.12 || _____START JKv_1,3.12: avieea dhtor tmanepada parsmaipada ca vidhsyate, tatra aya niyama kriyate / anudtta-ito ye dhatavo ita ca, tebhya eva tmanepada bhavati na anyebhya / anudattedbhya, sa - sate / vasa - vaste / idbhya khalv api, - ste / - ete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.13 || _____START JKv_1,3.13: la karmai ca bhve ca akarmakebhya (*3,4.69) iti bhva-karmaor vihitasya lasya tib-daya smnyena vakyante / tatra-idam ucyate, bhve karmai ca tmanepada bhavati / bhve - glyte bhavat, supyate bhavat, syate bhavat / karmai - kriyate kaa, hriyate bhra / karmakartari, lyate kedra svayam eva iti, parasmaipada na bhavati / tasya vidhne dvitya kart-grahaam anuvartate / tena kartiva ya kart tatra prasmaipada bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.14 || _____START JKv_1,3.14: karma-abda kriyavc / vyatihro vinimaya / yatra-anya-sambandhin kriymanya karoti, itara-sambandhin cetara, sa karma-vyatihra / taddhiia-kriyvacand dhtor tmanepada bhavati / vyatilunate / vyatipunate / karma-vyatihre iti kim ? lunanti / kart-grahaam uttara-artha et kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.15 || _____START JKv_1,3.15: prvea tmanepada prpta pratiidyate / gaty-arthebhyo his-arthebhya ca dhtughya karma-vyatihare tmanepada na bhavati / vyatigacchanti / vyatisarpanti / his-arthebhya -- vyatihisanti / vyatighnanti / pratiedhe hasdnm upasakhyanam / vyatihasanti / vyatijalpanti / vyatipahanti / harater apratiedha / sapraharante rjna // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.16 || _____START JKv_1,3.16: itaretara, anyonya ity evam upapadd dhto karma-vyatihre tmanepada na bhavati / itaretarasya vyatilunanti / anyonyasya vyatilunanti / [#55] paraspara-upapadc ca+iti vaktavyam / parsparasya vyatilunanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.17 || _____START JKv_1,3.17: at kartari parsmaipadam (*1,3.78) iti prasmaipade prpte ni-prvd via tmanepada vidhyate / ne parasmd via tmanepada bhavati / niviate / niviante / ne iti kim ? praviati / ya-dgams tad-grahaena ghyante tena a na asti vyavadhnam / nyaviata / ner upasargasya grahaam, arthavad-grahane na anarthakasya grahaam iti / tasmd iha na bhavati, madhuni vinti bhramar // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.18 || _____START JKv_1,3.18: ukri dravya-vinimaye / itvt kartr-abhiprye kriyphale siddham tmanepadam / akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / parivyavebhya uttarasmt krter tmanepada bhavati / parikrte / vikrte / avakrte / parydaya upasarg ghyante tena+iha na bhavati, vahuvi krti vanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.19 || _____START JKv_1,3.19: et kartari parasmaipadam (*1,3.78) ity asya apavda / vipar prvj jayater dhtor tmanepada bhavati / vijayate / parjayate / vipar-abdv upasargau ghyete shacaryat / tena+iha na bhavati, bahuvi jayati vanam, par jayati sen iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.20 || _____START JKv_1,3.20: akartr-abhipryartho 'yam rambha / -prvd dadter ansya-viharae vartamnd tmanepada bhavati / vidhymdatte / ansya-viharae iti kim ? sya vydadti / sya-viharaasamnakriyd api pratiedho vaktavya / vipdik vydadti / kula vydadti / svgakarmakc ca+iti vaktavyam / iha m bht, vydadate piplik patagasya mukham // ____________________________________________________________________ [#56] ## || PS_1,3.21 || _____START JKv_1,3.21: kr vihre, etasmd anu sam pari ity eva prvd -prvc ca-tmanepada bhavati / anukrate / sakrate / parikrate / a khalvapi, krate / sam shacaryd anvdir upasargo ghyate, tena+iha karmapravacanya-prayoge na bhavati, mavaka-manu krati / samo 'kjane iti vaktavyam / sakranti akani / game kamym tmanepada vaktavyam / kam upek, klaharaam iti yvat / gamayasva tvanmavakam / ikerjijsym / vidysu ikate / ii ntha / sarpio nthate / madhuno nthate / ii iti kim ? mavakamanunthati / haratergatatcchlye / paitkamav anuharante / mtka gvo 'nuharante / gatatcchlye iti kim ? mturanuharati / kiraterharajvikkulyakaraev iti vaktavyam / apaskirate vabho ha / jvikym - apaskirate kukkuo bhakrth / kulyakarae -- apaskirate v rayrth / hardiu iti kim ? apakirati kusumam / i nupracchyor upasakhynam / nute sgla / pcchate gurum / apa upalambhana iti vaktavyam / vc arra-sparanam upalambhanam / devadattya apate / yajadattya apate / upalambhane iti kim ? apati // ____________________________________________________________________ [#57] ## || PS_1,3.22 || _____START JKv_1,3.22: sam ava pra vi ity eva prvt tihater tmanepada bhavati / satihate / avatihate / vitihate / a stha pratijne iti vaktavyam / asti sakram tihate / gamau gua-vddh tihate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.23 || _____START JKv_1,3.23: svbhipryakathana prakanam / stheyasya khy stheykhy / tihaty asminn iti stheya / vivdapadaniret loke stheya iti prasidha / tasya pratipatty-artham khy-grahaam / prakane stheya-khyy ca tihater tmanepada bhavati / prakane tvat -- tihate kany dhtrebhya / tihate val grma-putrebhya / prakayaty tmnam ity artha / stheya-khyym -- tvayi tihate / mayi tihate / saayya kardiu tihate ya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.24 || _____START JKv_1,3.24: utprvt tihater anrdhva-karmai vartamnd tmanepada bhavati / karmaabda kriyvc / anrdhvatviiakriyvacant tihater tmanepada bhavati / gehe utihate / kuumbe uttihate / tad-artha yatate ity artha / uda hym iti vaktavyam / iha m bht, asmd grmt atam uttihati / atam utpadyate ity artha / hagrahaam anrdhva-karmaa eva vieana, na apavda / anrdhva-karmai iti kim ? sand uttihati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.25 || _____START JKv_1,3.25: upaprvt tithater mantrakarae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati / aindry grhapatyam upatihate / gneyy nghram upatihate / mantrakarae iti kim ? bhartram upatihati yauvanena / upd devapjsagatakaraamitrakaraapathiviti vcyam / devapjym --dityam upatihate / sagatakarae -- rathikn upatihate / mitrakarae -- mahmtrn upatihate / mitrakaraasagatakaraayo ko viea ? sagatakaraam upalea / tad-yath, gag yamunm upatithate / mitrakaraa tu vinpy upaleea maitrsam Bandha / pathi - aya panth strughnam upatihate / [#58] v lipsymiti vaktavyam / bhikuko brhmaa-kulam upatithate, upatihati iti v // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.26 || _____START JKv_1,3.26: upt iti vartate / upaprvt tihater akarmakt akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati / yvad bhuktam upatihate / yvad odanum upatihate / bhuktam iti bhve kta-pratyaya / bhojane bhojane sannidhyate ity artha / akarmakt iti kim ? rjnam upatihati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.27 || _____START JKv_1,3.27: akarmakt iti vartate / ut vi ity eva prvt tapater akarmaka-triyvacand tmanepada bhavati / uttapate / vitapate / dpyate ity artha / akarmakt ity eva / uttapati suvara suvara-kra / vitapati pthv savit / svgakarmakc ca+iti vaktavyam / uttapate pim, uttapate pham / vitapate pim, vitapate pham / svga ca+iha na pribhika ghyate adrava mrtimat svgam iti / ki tarhi ? svam aga svgam / tena+iha na bhavati, devadatto yajadattasya pham uttapati iti / udvibhym iti kim ? niapati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.28 || _____START JKv_1,3.28: akarmakt iti vartate / yama uparame, hana hisgatyo iti parasmaipadinau / tbhym akarmaka-kriyvacanbhym prvbhym tmanepada bhavati / yacchate, yacchete yacchante / hana khalv api -- hate, ghnte, ghnate / akarmakt ity eva / yacchati kpd rajjum / hanti vala pdena / svgakarmakc ca+iti vaktavyam / yacchate pim / hate ira / svga ca+iha na pribhikam ghyate / ki tarhi ? svam aga svgam / tena+iha na bhavati , hanti ira parakyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.29 || _____START JKv_1,3.29: akarmakt iti vartate / et kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti prpte samprvebhyo gami cchi pracchi svarati arti ru vidi ity etebhyo 'karmakebhyo dhtubhya tmanepada bhavati / sagacchate / amddhate / sapcchate / sasvarati / sakalp asya samaranta / [#59] arter lui cle sar-ti-sty-artibhyaca (*3,1.56) / ity a-dea / tatra prasmaipadeu ity etan nryate / bahula chandasy amyoge 'pi (*6,4.75) ity pratiadhyate / do 'i gua (*7,4.16) iti gua -- samaranata / saute / savitte / ccheran deasya grahaam, samcchiyate / arty-deasya tv arti ity eva siddham tmanepadam / artirubhayatra pahyate, gati-prpaayo iti bhvdau, s gatau iti juhoty-dau / viebhvd dvayor api grahaam / viderjna-arthasya grahanam, parasmaipadibhir gamdibhi shacaryt, na lbha-arthasya svaritettvdubhyatobhasya / deca+iti vaktavyam / sapayate / akarmakt ity eva / grma sapasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.30 || _____START JKv_1,3.30: akarmakt iti nivttam / ata para smnyena tmanepada-vidhna pratipattavyam / ni sam upa vi ity eva prvt hvayater dhtor tnamepada bhavati / nihvayate / sahvayate upahvayate / vihvayate / akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / anyatra hi ittvt siddham eva-tmanepadam / upasargdasyatyhyor v vacanam / nirasyati, nirasyate / samhati, samhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.31 || _____START JKv_1,3.31: akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / spardhy viaye -prvd hvayater tmanepada bhavati / spardh saghara, parbhibhavech, sa viayo dhtv-arthasya / dhtus tu abdatriya eva / mallo mallam hvayate / chtra chtram hvayate / spardhamnas tasya-hvna karoti ity artha / spardhym iti kim ? gm hvayati gopla // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.32 || _____START JKv_1,3.32: kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam / akartr-abhipraya-artho 'yamrambha / gandhana-div artheu vartamnat karoter tmanepada bhavati / gandhanam pakra-prayukta histmaka scanam / tath hi, basta gandha ardane, arda hisym iti cur-dau pathyate / avakepaam bhartsanam / sevanam anuvtti / shasikya shasika karma / pratiyatna sato gua-antardhnam / prakathana prakarea kathanam / upayogo dharmdi prayojano viniyoga / gandhane tvat -- utkurute / udkurute / scayati ity artha / avakepae -- yeno vartikm udkurute / bhartsayati ity artha sevate -- gaaknupakurute / mahmtrnupakurute / sevate ity artha / shsikye -- paradrn prakurute / [#60] teu sahas pravartate ity artha / pratiyatne -- edho dakasya+upaskurute / ka guasya+upaskurute / tasya sato guantardhna karoti ity artha / ahsuau karote pratiyatna eva vidhyete / prakathane -- gth prakurute / janpavdn prakurute / prakarea kathayati ity artha / upayoge -- atam prakurute / sahasra prakurute / dharma-artha ata viniyukte ity artha / eteu iti kim ? kaa karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.33 || _____START JKv_1,3.33: akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / adhiprvt karote prasahane vartamnt tmanepada bhavati / prasahanam abhibhava aparjayo v / tam adhicakre / tam abhivabhva, na tena prjita ity artha / prasahane iti kim ? artham adhikaroti / pthagyogakaraam upasarga-vieaa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.34 || _____START JKv_1,3.34: ka ity anuvartate / viprvat karoter akartrabhiprye kriyphale abdakarmaa tmanepada bhavati / karmaabda iha krakbhidhy, na kriyvacana / kro vikurute svarn / dhvko vikurute svarn / abdakarmaa iti kim ? vikaroti paya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.35 || _____START JKv_1,3.35: ve ka ity anuvartate / viprvt karoter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati / vikurvate saindhav / sdhu dnt obhana valganti ity artha / odanasya pr chtr vikurvate / niphala ceante ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.36 || _____START JKv_1,3.36: prpae / asmt kartr-abhiprye kriyphale siddham eva-tmanepadam / akartr-abhiprayrtho 'yam rambha / prpe ity etasmt dhtor tmanepada bhavati sammnana-diu vieaeu satsu / sammnana pjanam -- nayate crv lokyate / crv buddhi, tat-sambandhd acrye 'pi crv / sa lokyate stre pada-arthn nayate, upapattibhi sthirktya iyebhya prpayati / te yuktibhi sthpyamn sammnit pjit bhavanti / utsajanam utkepaam -- mavakam udnayate / utkipati ity artha / crya-karaam cryakriy -- mavakam dena vidhin tma-sampa prpyati yath sa upanet svayam crya sampadyate / mavakam upanayate / tmnam crykurvan mavakam tma-sampa prpayati ity artha / jna prameya-nicaya -- nayate carv lokayate / tatra prameya nicinoti ity artha / bhtirvetanam -- karmakarnupanayate / bhtidnena sampa karoti ity artha / vigaanam der nirytanam -- madr karam vinayante / nirytayanti ity artha / vyayo dharma-diu viniyoga / ata vinayate / sahasra vinayate / dharma-dy-artha atam viniyukte ity artha / eteu iti kim ? aj nayati grmam // ____________________________________________________________________ [#61] ## || PS_1,3.37 || _____START JKv_1,3.37: nayate kart devadatta-dir lakravcya / kartsthe karmay aarre sati nayater tmanepada bhavati / arra prikya, tad-ekadeo 'pi arram / krodha vinayate / manyu vinayate / kartsthe iti kim ? devadatto yajadattasya krodha vinayatei / aarre iti kim ? gau vinayati / gh vinayati / karmai iti kim ? buddhy vinayati / prajay vinayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.38 || _____START JKv_1,3.38: eat kartari parasmaipade prpte vtty-div artheu karmer dhator tmanepada bhavati / vttir apratibandha / sarga utsha / tyana sphtat / vttau tvat --kvasya kramate buddhi / na pratihanyate ity artha / yajuvasya kramate buddhi / sarge -- vykaraa-adhyayanya kramate / utsahate ity artha / tyate -- asmin strpi kramante / sphtbhavanti ity artha / eteu iti kim ? apakrmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.39 || _____START JKv_1,3.39: vtti-sarga-tyaneu iti vartate / upaparprvt kramater vtty-div artheu vartamnd tmanepada bhavati / kim-artha tarhi idam ucyate ? upasarga-niyama-artham / sopasargd upa-par-prvd eva, na anya-prvt iti / upakramate / parkramate / upaparbhym iti kim ? sakrmati / vtty-div ity eva / upakrmati / parkrmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.40 || _____START JKv_1,3.40: -prvt kramater udgamane vartamnd tmanepada bhavati / kramate ditya / kramate candram / kramante jyoti / udganame iti kim ? krmati mavaka kutupam / jyotirudgamane iti vaktavyam / iha m bht, kramati dhmo harmyatalt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.41 || _____START JKv_1,3.41: vi-prvt kramate pada-viharae 'rthe vartamnd tmanepada bhavati / viharaa vikepa / suhu vikramate / sdhu vikramate / avdn gativieo vikramaam ucyate / yady api krami pda-viharaa eva pahyate, kramu pda-vikepe iti, tath-apy anekrthatvd dhtnm evam uktam / pdaviharae iti kim ? vikrmatyajinasandhi // ____________________________________________________________________ [#62] ## || PS_1,3.42 || _____START JKv_1,3.42: pra up ity etbhy parasmt kramater tmanepada bhavati, tau cet propau samarthau tulya-arthau bhavata / kva cnayos tulya-arthat ? dikarmai / prakramate bhoktum / upakramate bhoktum / samarthbhym iti kim ? prvedhyu prakrmati / gacchati ity artha / aparedhyur upakrmati / gacchati ity artha / atha upaparbhym (*1,3.39) ity anena tmanepadam atra karmn na bhti ? vttydi-grahaam tatra anuvartate / tato 'nyatra+ida pratyudharaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.43 || _____START JKv_1,3.43: krama iti vartate / aprpta-vibheyam / upasarga-viyuktt kramater tmanepada v bhavati / kramate / krmati / anupasargt iti kim ? sakrmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.44 || _____START JKv_1,3.44: et kartari prasmaipade prpte jnater apahnavi vartamand tmanepada bhavati / apahnavo 'pahnutirapalpa / sopasarga ca ayam-apahnave vartate, na kevala / atam apajante / sahasram apajnte / apalapati ity artha / apahnave iti kim ? na tva kicad api jnsi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.45 || _____START JKv_1,3.45: akartr-abhiprya-artham idam / kartr-abhiprye hi anupasargj ja (*1,3.76) iti vakyati / jnter akarmakd akarmaka-kriyvacand tmanepada bhavati / sarpio jnte / madhuno jnte / katha ca ayam akarmaka ? na atra sarpir-di jeyatvena vivakitam / ki tarhi ? jna-prviky pravttau karaatvena / tath ca jo 'vid-arthasya karae (*2,3.51) iti ah vidhyate -- sarpio jnte, madhuno jnte / sarpi upyena pravartate ity artha / akarmakt iti kim ? svarea putra jnti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.46 || _____START JKv_1,3.46: ja iti vartate / sakarmaka-artham idam / sam prati ity eva prvj jnter andhyne vartamnd tmanepada bhavati / dhynam utkahsmaraam / ata sajnte / sahasra sajnte / ata patijnte / sahasra pratijnte / andhyne iti kim ? mtu sajnti / pitu sajnti / utkahate ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.47 || _____START JKv_1,3.47: et kartari parasmaipade prpte bhsana-diu vieaeu satsu vadater tmanepada bhavati / bhsana dpti -- vadate crv lokyate / bhsamno dpyamnas tatra padrthn vyaktkaroti ity artha / upasambh upasntvanam - karmakarnupavadate / [#63] upasntvayati ity artha / jna samyagavabodha -- vadate crv lokyate / jnti vaditum ity artha / yatna utsha -- ketre vadate / gehe vadate / tad-viayam utsham vikaroti ity artha / vimatirnnmati - ketre vivadante / gehe vivadante / vimatipatit vicitra bhante ity artha / upamantraa rahasyupacchandanam - kulabhrym upavadate / paradrn upavadate / upacchandayti ity artha / eteu iti kim ? yat kicid vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.48 || _____START JKv_1,3.48: vada iti vartate / vyaktavc samuccraa sahoccraam / tatra vartamnd vadater tmanepada bhavati / nanu vada vyakty vci ity eva pahyate, tatra ki vyaktavcm iti vieaena ? prasiddhy-upasagraha-artham etat / vyaktavca iti hi manuy prasiddh / te samuccrae yath syt / sapravadante brhma / sapravadante katriy / vyaktavcm iti kim ? sapravadanti kukku / samuccrae iti kim ? brhmao vadati / katriyo vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.49 || _____START JKv_1,3.49: vada iti, vyaktavcm iti ca vartate / anuprvd vadater akarmakd vyaktavgviayd tmanepada bhavati / anuvadate kaha kalpasya / anuvadate maudga paippaldasya / anu sdye / yath kalpo 'dhyno vadati tath kaha ity artha / akarmakt iti kim ? prvam eva yajuruditam anuvadati / vyaktavcam ity eva / anuvadati v // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.50 || _____START JKv_1,3.50: vada iti vartate, vyaktavc samuccrae iti ca / vipralptmake vyaktavc samuccrane vartamnd vadater tmanepada bhavati vibh / prpta-vibheyam / vipravadante savatsar, vipravadanti svatsar / vipravadante mauhrt, vipravadanti mauhrt / yugapat paraspara-pratiedhena viruddha vadanti ity artha / vipralpe iti kim ? sapravadante brhma / vyaktavcm ity eva / vipravadanti akunaya / samuccrae ity eva / kramea mauhrt mauhrtena saha vipravadanti // ____________________________________________________________________ [#64] ## || PS_1,3.51 || _____START JKv_1,3.51: g nigarae iti tuddau pahyate, tasya+ida grahaam / na tu g abde iti krydipahitasya / tasya hy avaprvasya prayoga eva na asti / et kartari parsmaipade prpte avaprvd girater tmanepada bhavati / avagirate, avagirete, avagirante / avt iti kim ? girati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.52 || _____START JKv_1,3.52: gra iti vartate / saprvt girate pratijne vartamnd tmanepada bhavati / pratijnam abhyupagama / ata sagirate / nirya abda sagirate / pratijne iti kim ? sagirati grsam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.53 || _____START JKv_1,3.53: et kartari parasmaipade prpte utprvc carate sakarmaka-kriyavacand tmanepada bhavati / geham uccarate / kuumbam uccarate / guruvacanam uccarate / utkramya gacchati ity artha / sakarmakt iti kim ? vpam uccarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.54 || _____START JKv_1,3.54: samprvc carates ttyyuktd tmanepada bhavati / tty iti tty-vibhaktir ghyate, tay carater arthadvrako yoga / avena sacarate / tty-yuktt iti kim ? ubhau lokau sacarasi ima ca amu ca devala / [#64] yady apy atra tad-artha-yoga sambhavati, tty tu na ryate, iti pratyudharaa bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.55 || _____START JKv_1,3.55: c dne parasmaipad / tata samprvt tty-yuktt tmanepada bhavati, s cet tty caturthy-arthe bhavati / katha punas tty caturthy-arthe syt ? vaktavyam eva+etat -- aiavyavahre tty caturthy-arthe bhavati iti vaktavyam / dsya saprayacchate / valy saprayacchate / kmuka san dsyai dadti ity artha / caturthy-arthe iti kim ? pin samprayacchati / sama praabdena vyavadhne katham tmanepada bhavati ? sama iti vieae ah, na pacam // ____________________________________________________________________ [#65] ## || PS_1,3.56 || _____START JKv_1,3.56: et kartari parasmaipade prpte upaprvt yama svakarae vartamnd tmanepada bhavati / pi-grahaa-viiam iha svakaranam ghyate, na svakaraa-mtram / bhrym upayacchate / svakarae iti kim ? devadatto yajadattasya bhrym upayacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.57 || _____START JKv_1,3.57: j ru sam d ity ete sannantnm tmanepda bhavati / tatra jnte apahnave ja (*1,3.44) iti tribhi strair tmanepada vihitam, ru-dor api samo gamycchi (*1,3.29) ity atra vihitam / tasmin viaye prvavat sana (*1,3.62) ity eva siddham tmanepadam / tato 'nyatra anena vidhyate / smarate punar aprpta eva vidhnam / dharma jijsate / guru urate / naa susmrate / npa didkate / sana iti kim ? jnti, oti, smarati, payati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.58 || _____START JKv_1,3.58: prvea yogena prptam tmanepadam pratiidhyate / anuprvj jnte sannantd tmanepada na bhavati / tath ca sati sakarmakasya+eva aya pratiedha sampadyate / putram anujijsati / ano iti kim ? dharma jijsate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.59 || _____START JKv_1,3.59: prati ity eva prvc-chote sannantd tmanepada na bhavati / pratiurati / urati / upasarga-grahaa ceda, tasmd iha pratiedho na bhavati , devadatta prati urate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.60 || _____START JKv_1,3.60: adl tane parasmaipad, tasmd tmanepada vidhyate / adirya it, idbhv, ito v sambandh tasmd tmanepada bhavati / yate, yete, yante / ita iti kim ? aatsyat / atsyati / iatsati // ____________________________________________________________________ [#66] ## || PS_1,3.61 || _____START JKv_1,3.61: mr pratyge / ittvd tmanepadam atra siddham eva / niyama-artham ida vacanam / mriyater lu-lio ita ca-tmanepada bhavati, anyatra na bhavati / amta / ma / ita khalv api - mriyate, mriyete, mriyante / niyama kim-artha ? mariyati / amarisyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.62 || _____START JKv_1,3.62: sana prvo yo dhtu tmanepad, tadvat sannantd tmanepadam bhavati / yena nimittena prvasmd tmanepada vidhyate tena+eva sannantdapi bhavati / anudtta-ita tmanepadam (*1,3.12) -- ste, ete / sannantd api tad eva nimittam - sisiate, iayiate / ner via (*1,3.17) -- niviate, nivivikate / a udgamne (*1,3.40) -- kramate, cikrasate / iha na bhavati, iatsati, mumrati / na hi adimriyatimtram tmanepadanimittam / ki tarhi ? iddy api, tac ca+iha na asti / yasya ca prvatra+eva nimitta-bhva pratiidhyate, tat sannantev apy animittam -- anucikrati / parcikrati / iha jugupsate, mmsate iti ? anudtta-ita ity eva siddham tmanepdam / avayave kta liga samudyasya vieaka bhavati iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.63 || _____START JKv_1,3.63: akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / m-pratyayo yasmt so 'yam-m-pratyaya / m-pratyayasya+iva dhto ko 'nuprayogasya tmanepada bhavati / kcakre / hcakre / yadi vidhy-artham etat, tarhi udubjcakra, udumbhcakra iti kartr-abhiprye kriyphale atmanepada prpnoti / na+ea doa / ubhayam anena kriyate, vidhi niyama ca / katham ? prvavat iti vartate / sa dvityo yatno niyama-artho bhaviyati / ka iti kim ? kmsa / kmbabhva / katha punar asya anuprayoga yvat k ca anuprayujyate liti (*3,1.40) ity ucyate ? k iti pratyhra-grahaa tatra vijyate / kva sanivin pratyhra ? abhtatadbhve k-bhv-astiyoge sampadyakartari cvi (*5,4.50) iti k-abdd rabhya yvat ko dvitya-ttya-amba-bjt kau (*5,4.58) iti akaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.64 || _____START JKv_1,3.64: yujir yoge svaritet / tasya kartr-abhiprye kriy-phale siddham eva tmanepadam / akartr-abhipryrtho 'yam-rambha / pra upa ity eva prvt yujer ayaja-ptra-prayogaviayd tmanepada bhavati / prayukte / upayukte / ayajaptreu iti kim ? dvandva nyaca ptri prayunakti {devasayuktni} / [#67] svardhyantopasd iti vaktavyam / udyukte / niyukte / svardyanta-upastt iti kim ? sayunakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.65 || _____START JKv_1,3.65: ku tejane parasmaipad / tata samprvt tmanepada bhavati / samo gamy-cchi (*1,3.29) ity atra+eva kasmn na pahita ? akarmakt iti tatra vartate / sakute astram / sakuvte, sakuvate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.66 || _____START JKv_1,3.66: bhuja planbhyavahrayo iti rudhdau pahyate / tasmd anavane 'plane vartamnd tmanepada bhavati / bhukte, bhujte, bhujate / anavane iti kim ? bhunakty enam agnir hita / anavana iti pratiedhena raudhdikasya-eva grahana vijyate, na tauddikasya bhujo kauilye ity asya / tena+iha na bhavati, vibhujati pim // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.67 || _____START JKv_1,3.67: ic ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprye kriy-phale siddham eva tmanepadam / akartr-abhipryrtho 'yama-arambha / y-ant dtmanepda bhavati / katham ? aau yat karma au cet tad eva karma, sa eva kart bhavati, andhyne dhyna varjayitv / rohanti hastina hastipak, arohayate hast svayam eva / upasicanti hastina hastipak, upasecayate hast svayam eva / payanti bhty rjnam, darayate rj svayam eva / e iti kim ? rohanti hastina hastipak, rohayamo hast sdhvrohati / aau iti kim ? ganayati gana goplaka, ganayati gaa svayam eva / karma-grahaa kim ? lunti dtrena, lvyati dtram svayam eva / au ced-grahana samna-kriya-artham -- rohanti hastina hastipak, rohayamo hast bhtn secayati matrea / yatsa-grahaam ananyakarma-artham / rohanti hastina hastipak, rohayamo hast sthalamrohayati manuyn / kart iti kim ? rohanti hastinam hastipak, tnarohayati mahmtra / andhyne iti kim ? smarati vagulmasya kokila, samarayatyena vagulma svayam eva / nanu ctra karmakartari mlodharani / tatra karma-vadbhvena+eva siddham tmanepadam / kim artham idam ucyate ? karmasthabhvakn karmasthakriy ca karmavadatideo vijyate / kartstha-artho 'yam-rambha / tath ca ruhi kartstha-kriya, di kartsthabhvaka udhta // ____________________________________________________________________ [#68] ## || PS_1,3.68 || _____START JKv_1,3.68: e iti vartate / akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / vibhete smayate ca y-antd tmanepada bhavati hetubhaye / hetu prayojaka kart lakra-vcya, tata ced bhaya bhavati / bhaya-grahaam upalakaa-artham, vismayo 'pi tata eva ? jailo bhayate / muo bhayate / jailo vismpayate / muo vismpayate / hetubhaye iti kim ? kucikayaina bhyayati / rpea vismyayati / atra kucik bhayasya karaam, na hetu // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.69 || _____START JKv_1,3.69: e iti vartate / akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / gdhu abhikkym, vacu gatau ity etayor y-anatayo pralambhane vartamnyor tmanepada bhavati / pralambhanam visavdana, mithy-phala-khynam / mavaka gardhayate / mavaka vacayate / pralmbhane iti kim ? vna gardhayati / gardhanam asya-utpdayati ity artha ahi vacayati / pariharati ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.70 || _____START JKv_1,3.70: e iti vartate / akartr-abhiprya-artho 'yam-rambha / l leae iti divdau pahyate l leae iti ca krydau / viebhvd dvayor api grahaam / liyo y-antt samnane lnkarae ca vartamnd tmanepada bhavati / ca-abdt pralambhane ca / sammnana pjanam - jabhir lpayate / pj samadhigacchati ity artha / lnkaraa nyagbhvanam - yeno vartikmullpayte / nyakkaroti ity artha / pralambhane - kastvmullpayate / visavdayati it yartha / vibh lyate (*6,1.51) iti v tva vidhyate / tad-asmin viaye nityam anyatra vikalpa / vyavasthita-vibh hi s / sammnandiu iti kim ? blakamullpayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.71 || _____START JKv_1,3.71: e iti vartate / akartr-abhiprya-artho 'yam-arambha / yantt karoter mithyopapadd tmanepada bhavati abhyse / abhysa puna puna karaam, vtti / pada mithy krayate / spacra svardiduam asakd uccrayati ity artha / mithyopapadat iti kim ? pada suhu krayati / ka iti kim ? pada mithy vcayati / abhyse iti kim ? pada mithy krayati / sakd uccrayati // ____________________________________________________________________ [#69] ## || PS_1,3.72 || _____START JKv_1,3.72: e iti nivttam / et kartari parasmaipade prapte svariteto ye dhtavo ita ca tebhya tmanepada bhavati, kartra cet kriyphalam abhipraiti / kriyy phala kriyphala pradhna-bhtam, yad-artham asau kriy rabhyate tac cet kartur lakra-vcyasya bhavati / yajate / pacate / ita khalv api - sunute / kurute / svargdi pradhna-phalam iha kartram abhipraiti / kartrabhiprye iti kim ? yajanti yjak / pacanti pcak / kurvanti karmakar / yady api daki bhti ca kartu phalmihsti tath api na tad-artha kriyrambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.73 || _____START JKv_1,3.73: kartr-abhiprye iti vartate / apaprvad vadate kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati / dhanakmo nyyam apavadate / nyypavdena dhanam arjayiymi iti manyate / kartr-abhipraye kriyaphale ity eva, apavadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.74 || _____START JKv_1,3.74: kartr-abhiprye kriyphale iti vartate / ij-antd tmanepada bhavati kartr-abhiprye kriyphale / kaa krayate / odana pcayate / kartr-abhiprye ity eva, kaa krayati parasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.75 || _____START JKv_1,3.75: kartr-abhiprye iti vartate / sam ud ity eva prvd yame kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati, grantha-viaya cet prayogo na bhavati / vrhn sayacchate / bhram udyacchate / vastram yacchate / -prvd akarmakt o yamahana (*1,3.28) iti siddham eva-tmanepadam / sakarmaka-artham ida punar-grahaam / agranthe iti kim ? udhyacchati cikits vaidya / kartr-abhiprye ity eva, sayacchati / udyacchati / yacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.76 || _____START JKv_1,3.76: kartr-abhiprya iti vartate / anupasargj jnte kartr-abhiprye kriyphale tmanepada bhavati / g jnte / ava jte / anupasargt iti kim ? svarga loka na prajnti mha / kartr-abhiprye ity eva, devadattasya ga jnti // ____________________________________________________________________ [#70] ## || PS_1,3.77 || _____START JKv_1,3.77: svaritaita (*1,3.72) iti pacabhi sutrair tmanepada kartr-abhiprye kriyphale dyotite vihitam / tad-upapadena dyotite na prpnoti iti vacanam rabhyate / sampe ryama abda-antaram upapadam / tena pratyamne kartr-abhiprye kriyphale vibh tmanepada bhavati / sva jaja yajate, sava yaja yajati / sava kaha kurute, sva katha karoti / sva putram apavadate, sva putram apavadati / eva pacastrym udhryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.78 || _____START JKv_1,3.78: prvea prakaraena tmanepada-niyama kta, na prasmaipada-niyama / tat sarvata prpnoti, tad-artham idam ucyate / yebhyo dhtubhyo yena vieaena tmanepadam ukta tato yad-anyat sa ea / et kartari parasmaipada bhavati / ed eva na anyasmt / anudttaita tmanepadam uktam -- aste / ete / tato 'nyatra parasmaipadam bhavati -- yti / vti / nervia tmanepadam uktam -- niviate / tato 'nyatra parasmaipadam -- viati / praviati / kartari iti kim ? pacyate / gamyate / karmakartari kasmt parasmaipada na bhavati, pacyate odana svayam eva ? kartari karma-vyatihre (*1,3.14) iti dvitya kart-grahaam anuvartate, tena kart-eva ya kart tatra prasmaipadam bhavati, karmakartari na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.79 || _____START JKv_1,3.79: kartr-abhiprye kriyphale gandhandiu ca karoter tmanepada vihitam / tad-apavda parasmaipada vidhyate / anu par ity eva prvt karote parasmaipada bhavati / anukaroti / parkaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.80 || _____START JKv_1,3.80: kipa prerae svaritet / tata kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada vidhyate / abhi prati ati ity eva prvt kipa parasmaipada bhavati / abhikipati / pratikipati / atikipati / abhi-praty-atibhya iti kim ? kipate / dvityam api kart-grahaam anuvartate, tena+iha na bhavati, abhikipyate svayam eva // ____________________________________________________________________ [#71] ## || PS_1,3.81 || _____START JKv_1,3.81: vaha prpne svaritet / tatra kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada vidhyate / praprvd vahate prasmaipadam bhavati / pravahati, pravahata, pravahanti / prt iti kim ? vahate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.82 || _____START JKv_1,3.82: ma titikym svaritet / tata tath+eva tmanepade prpte parasmaipada vidhyate / pariprvd myate parasmaipada bhavati / parimyati, parimyata, parimyanti / pare iti kim ? myate / vahatim api kecid atra anuvartayanti - parivahati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.83 || _____START JKv_1,3.83: ramu kryam / anudttettvad tmanepade prpte prasmaipada vidhyate / vi pari ity eva prvt ramate parasmaipada bhavati / viramati / ramati / pariramati / etebhya iti kim ? abhiramate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.84 || _____START JKv_1,3.84: rama ity eva / upapurvt ramate prasmaipada bhavati / devadattam uparamati / jajadattam uparamati / uparamayati iti yvat / antarbhvitanyartho 'tra rami / pthag yoga-karaam uttara-artham / akarmakd vibh vakyati, s upaprvd eva yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.85 || _____START JKv_1,3.85: rama upt iti ca vartate / prvea nitye parasmaipade prpte vikalpa rabhyate / upaprvad ramater akarmakd vibh parasmaipada bhavati / yvad bhuktam auparamati, yvad bhuktam uparamate / nivartate ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.86 || _____START JKv_1,3.86: ica ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprya-triyphala-vivakym tmanepade prpte parasmaipada vidhyate / budha yudha naa jana i pru dru sru ity etebhyo yantemya parasmaipadam bhavati / bodhyati / yodhyati / nayati / janayati / adhypayati / prvayati / drvayati / sravayati / [#72] ye 'tra-akarmaks tem av-akarmakc cittavat-kartkt (*1,3.88) ity eva siddhe vacanam idam acittavat-kartka-artham / bodhyati padmam / yodhyanti khni / nayati dukham / janayati sukham / ye 'tra calana-artha api tem nigaraa-calana-arthebhya ca (*1,3.87) iti siddhe yad na calana-arths tad-artha vacanam / pravate / prpnoti iti gamyate / ayo dravati / vilyate ity artha kuik sravati / syandate ity artha / tad-viayy udharani { - prvayati / drvayati / srvayati} // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.87 || _____START JKv_1,3.87: e iti vartate / kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepada-apavd parasmaipada vidhiyate / nigaraam abhyavahra / calana kampanam / nigaraa-arthebhya calana-arthebhya ca dhtubhyo y-antebhya parasmaipada bhavati / nigrayati / ayati / bhojayati / calana-arthebhya -- calayati / copayati / kampayati / ayam api yoga sakarmaka-artha, acittavat-kartkrtha ca / ade pratiedho vaktavya / atti devadatta, dayate devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.88 || _____START JKv_1,3.88: e iti vartate / kartr-abhiprya-kriyphala-vivakym tmanepadpavda parasmaipada vidhyate / ayanto yo dhatur akarmaka cittavat-kartka ca tasmd yantt parasmaipada bhavati / ste devadatta, sayati devadattam / ete devadatta, yayati devadattam / aau iti kim ? cetayamna prayojayati cetayate, iti kecit pratyudharanti tad-yuktam / hetumaico vidhi / pratiedho 'pi pratysattes tasya+eva nyyya / tasmd iha cetayati iti parasmaipadena+eva bhavitavyam / ida tu pratyudaharaam -- rohayama prayukte rohayate / akarmakt iti kim ? kaha kurva prayukte krayate / citavatkartkt iti kim ? uyanti vrhaya, oayate vrhntapa // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.89 || _____START JKv_1,3.89: prvea yogadvayena kartrabhipraya-kriyphala-vivakym tmanepada-apavda parasmaipada vihitam / tasya pratiedho 'yam-ucyate / yat kartrabhiprya-viayam tmanepada tad-avasthitam eva, na pratiidhyate / p dami ayama yasa parimuha ruci nti vada vasa ity etebhyo y-antebhya parasmaipada na bhavati / [#73] ica ca (*1,3.74) ity tmanepada bhavati / tatra pivatir nigaraa-artha / damiprabhtayacittavatkartk / nti calana-artho 'pi / e parasmaipada na bhavati / p - pyayate / dami - damayate / yam - ymayate / yamo 'pariveae iti mitsaj pratiidhyate / ayasa - ysayate / parimuha - parimohayate / ruci - rocayate / nti - nartayate / vada - vdayate / vasa - vsayate / pdiu dhea upasakhynam / dhpayete iumeka samc // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.90 || _____START JKv_1,3.90: lohitdi-jbhya kya (*3,1.13) iti vakyati / tad-antd dhtor v parasmaipada bhavati / lohityati, lohityate / paapayati, paapayate / atha atra prasmaipadena mukte katham tmanepada labhyate, yvat anudttaita tmanepadam (*1,3.12) ity evam din prakarena tan niyatam ? eva tarhi tmanepadam eva atra vikalpita vidhyate, tac ca anantara parasmaipada-pratiedhena sanidhpitam iha sambadhyate / tena mukte, et kartari parasmaipadam bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.91 || _____START JKv_1,3.91: v ity eva / dyuta dptau / tats-hacaryd luhdayo 'pi kp paryants tath+eva vyapadiyante / bahuvacana-nirded dy-artho bhavati / anudttettvn nityam eva tmanepade prpte dyutdibhyo lui v parasmaipada bhavati / vyadyutat, vyadyotia / aluhat, alohia / lui iti kim ? dyotate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.92 || _____START JKv_1,3.92: dyutdiv eva vtdaya pahyante / vtu vartate, vdhu vddhau dhu abda-kutsym, syand prasravae, kp smarthye, etebhyo dhatubhya sye sani ca parato v parasmaipada bhavati / vt - vartsyati / avartsyat / vivtsati / vartiyate / avartiyata / vivartiate / vd - vartsyati / avartsyat / vivtsati / vardhiyate / avardhiyata / vivardhiate / syasamo iti kim ? vartate // ____________________________________________________________________ [#74] ## || PS_1,3.93 || _____START JKv_1,3.93: vtditvd eva syasanor vikalpa siddho lui vidhyate / cakras tarhi syasanor anukaraa-artho na vaktavya, eva tarhi iya prpti prv prpti bdheta, tasmc cakara syasanor anukara-rtha kriyate / lui ca syasano ca klpe parasmaipada v bhavati / kalpt, kalptrau, kalptra / kalpsyati / akalpsyat / cikpsati / kalpit / kalpiyate / akalpiyata / cikalpiate // iti rjaydityaviracity kiky vttau prathamdhyyasya ttya pda // ____________________________________________________________________ [#75] #< kardek saj># || PS_1,4.1 || _____START JKv_1,4.1: kar karmadhraye (*2,2.38) iti vakyati / etasmt strvadheryadita rdhvam anukramiyma, tatra ek saj bhavati iti veditavyam / k punar asau ? y par anavak ca / anyatra sajsamven niyama-artha vacanam ekaiva saj bhavati iti / vakyati - hrasva laghu (*1,4.10), bhidi, chidi - bhett, chett / sayoge guru (*1,4.11), iki, bhiki - ik, bhik / sayoga-parasya hrasvasya laghusaj prpnoti, gurusaj ca / ek saj iti vacand gurusaj eva bhavati / atatakat, ararakat, sanvallaghuni capare 'naglope (*7,4.93) ity ea vidhir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.2 || _____START JKv_1,4.2: tulyabala-virodho vipratiedha / yatra dvau prasagv anyrthav ekasmin yugapat prpnuta, sa tulyabala-virodho vipratiedha / tasmin vipratiedhe para krya bhavati / utsarga-apavda-nitya-anitya-antaraga-vahirageu tulyabalat na asti iti na ayam asya yogasya viaya / balavataiva tatra bhavitavyam / apravttau, paryyea v pravttau prpty vacanam rabhyate / ato drgho yai (*7,3.101), supi ca (*7,3.102) ity asya avaka - vkbhym, plakbhym / vahuvacane jhalyet (*7,3.103) ity asya avaka - vkeu, plakeu / iha+ubhaya prpnoti - vkebhya, plakebhya iti / para bhavati vipratiedhena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.3 || _____START JKv_1,4.3: ca ca y / avibhaktiko nirdea / striyam cakate strykhyau / [#76] mlavibhujdi-darant ka-pratyaya / kra-antam kara-anta ca strykhya abda-rpa nadsaja bhavati / [#75] kara-antam - kumr / gaur / lakm / rgarav / kra-antam - brahmavandh / yavg / y iti kim ? mtre / duhitre / strykhyau iti kim ? grma / senn / khalap / khy-grahaa kim ? abda-arthe strtva eva yath syt, padntarkhye m bht, grmanye striyai / khalapve striyai / nadprade - nady (*7,3.112) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#76] ## || PS_1,4.4 || _____START JKv_1,4.4: prvatiprasakt nadsaj pratiidhyate / sthiti sthnam / iya-uvao iti iya-uva-sthnau, tau y nadsajau na bhavata, str-abdam varjayitv / he r / he bhr / astr iti kim ? he stri // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.5 || _____START JKv_1,4.5: prvea nitye pratiedhe prpte mi vikalpa kriyte / iya-uva-sthnau y mi parato v nadsajau na bhavata / riym, rm / bhruvm, bhrm / astr ityeva, strim // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.6 || _____START JKv_1,4.6: drghasya nadsaj vihit, hrasvasya na prpnoti, iya-uva-sthnayo ca pratiiddh / tasmn iti va vidhyate / iti parato hrasva ca yvo sambandh ya strykhya, strykhyau iya-uva-sthnau ca y v nad sajau bhavata / ktyai, ktaye / dhenvai, dhenave / riyai, riye / bhruvai, bhruve / astr ity eva, striyai / strykhyau ity eva, agnaye / vyve / bhanave // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.7 || _____START JKv_1,4.7: hrasva iti vartate / eo 'tra ghisajo bhavati, sakhi-abdam varjayitv / ka ca ea ? hrasvam ivara-uvara-anta yan na strykhyam, strykhya ca yan na nadsajaka, sa ea / agnaye / vyave / ktaye / dhenave / asakhi iti kim ? sakhy / sakhye / sakhyu / sakhyau / ghi-prade -- dvandve ghi (*2,2.32) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.8 || _____START JKv_1,4.8: pati-abdasya ghisajy siddhym aya niyama kriyate, pati-abda samse eva ghisajao bhavati / prajpatin / prajpataye / samse iti kim ? paty / patye / evakra iato 'vadhraa-artha / dhamuin / dhamuaye // ____________________________________________________________________ [#77] ## || PS_1,4.9 || _____START JKv_1,4.9: pati iti vartate / prvea niyamena asamse na prpnoti iti vacanam rabhyate / ahyantena yukta pati-abda chandasi vaaye v ghisajo bhavati / kulucn pataye nama, kulucn patye nama / ash-grahaa kim ? may paty jaradairyathsa / chandasi iti kim ? grmasya patye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.10 || _____START JKv_1,4.10: mtrikasya hrasvasaj kt tasya anena laghusaj vidhyate / hrasvam akara laghusaja bhavati / bhet / chetta / ackarat / ajharat / laghu-prade - puganta-laghu-upadhasya ca ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.11 || _____START JKv_1,4.11: hrasvam iti vartate / prvea laghusajy prpty gurusaj vidhyate / sayoge prato hrasvam akara gurusaja bhavati / ku / hu / ik bhik / guru-prade - guro ca hala (*3,3.103) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.12 || _____START JKv_1,4.12: sayoge iti na anuvartate / smnyena saj-vidhna / drgha ca akara gurusaja bhavati / hcakre / kcakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.13 || _____START JKv_1,4.13: yasmt pratyayo vidhyate dhtor v prtipadikd v tad-di abda-rpa pratyaye parato 'gasaja bhavati / kart / hart / kariyati hariyati / akariyat / aupagava / kpaava / yasmt iti saji-nirdea-artham, tad-di iti sambandht / pratyaya-grahaa kim ? nyaviata / vyakrta / ner bia (*1,3.17) ity upasargd vidhir asti, tad-der agasaj syt / vidhi-grahaa kim ? pratyaya-paratvam tre m bht / str iyat / tad-di-vacana sydinum artham / [#78] kariyva / kariyma / kuni / puna pratyaya-grahaa kim artham ? lupta-pratyaye m bht / rya-rtham / bhrv-artham / aga-prade - agasya (*6,4.1) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.14 || _____START JKv_1,4.14: sup ti iti pratyhra-garahaam / subanta tianta ca abda-rpa padasaja bhavati / brhma pathanit / padasajym antagrahaam anyatra saj-vidhau pratyaya-grahae tad-anta-vidhe pratiedha-artham / gaur brhmaitar / pada-prade - padasya (*8,1.13), padt (*8,1.17) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.15 || _____START JKv_1,4.15: kye iti kyac - kya - kya smnya-grahanam / na-anta abda-rpa kye parata padasaja bhavati / kyac - rjyati / kya - rjyate / kya - carmyati, carmyate / siddhe satyrambho niyama-artha / na-antam eva kye parata padasamjam bhavati, na anyat / vcyati / srucyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.16 || _____START JKv_1,4.16: yaci bham (*1,4.18) iti vakyati / tasyya purastd apavda / siti pratyaye parata prva padasaja bhavati / bhavata hak-chasau (*4,2.115) - bhavadya / ry yus (*5,2.123) - ryu / tor a (*5,1.105), chandasi ghas (*5,1.106) - tviya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.17 || _____START JKv_1,4.17: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.18 || _____START JKv_1,4.18: savdiv asarvanmasthne iti vartate / prvea padasajy prpty tad-apavdo bhasaj vidhyate / yakrdv ajdau ca svdau sarvanmasthna-varjite pratyaye parata prva bhasja bhavati / yakra-dau - grgya / vtsaya / ajdau - dki / plki / [#79] nabho 'giromanu vatyupasakhynam / nabha iva nabhasvat / agir iva agirasvat / manuriva manuvat / vavasvavayo / van ity etat vasvavayo prato bhasaja bhavati chandasi viaye / vavasu / vaavasya mainst / bhaprade -- bhasya (*6,4.129) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.19 || _____START JKv_1,4.19: bham iti vartate / takra-anta sakra-anta abda-rpa matv-arthe pratyaye parato bhasaja bhavati / udavitvn ghoa / vidyutvn balhaka / sakrntam -- payasv / yaasv / tasau iti kim ? takavn grma // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.20 || _____START JKv_1,4.20: ayasmaya-dni abdarpi chandasi viaye sdhni bhavanti / bhapada-saja-adhikre vidhant tena sukhena sadhutvam ayasmaya-dn vidhyate / ayasmaya varma / ayasmayni ptri / kvacid ubhayam api bhavati / sa suubh sa kvat gaena / padatvt kutva, bhatvj jatva na bhavati / chandasi iti kim ? ayomaya varma / ktigao 'yam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.21 || _____START JKv_1,4.21: y-p prtipadikt svdaya, lasya tibdaya iti smnyena bahuvacana vihita, tasya anena bahutva-sakhy vcyatvena vidhyate / bahuu bahuvacanam bhavati / bahutvam asya vcya bhavati iti yvat / karmdayo 'py apare vibhaktnm arth vcy / tadye bahutve bahuvacanam / karma-diu bahuu bahuvacanam ity artha / vrhma pahanti / yatra ca sakhy sambhavati tatra ayam upadea / avyayebhyas tu ni-sakhyebhya smnya-vihit svdayo vidyanta eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.22 || _____START JKv_1,4.22: dvitva-ekayor arthayo dvivacana-ekavacane bhavata / etad api smnya-vihitayor dvivacana-ekavacanayor artha-abhidhnam / dvitve dvivacna bhavati / ekatve ekavacana bhavati / brhmaau pahata / brhmaa pahati // ____________________________________________________________________ [#80] ## || PS_1,4.23 || _____START JKv_1,4.23: krake iti vaeaam apdndisajviayam adhikriyate / krake ity adhikro veditavya / yad ita rdhvam anukramiyma krake ity eva tad veditavyam / kraka-abda ca nimitta-paryya / karakam hetu ity anartha-antaram / kasya hetu ? kriyy / vakyati, ghruvamapye 'pdnam (*1,4.24) - grmdgacchati / parvatdavarohati / krake iti kim ? vkasya para patati / kuyasya pia patati / akathita ca (*1,3.51), akathita ca kraka karmasaja bhavati - mavaka panthna pcchati / karake iti kim ? mavakasya pitara panthna pcchati / krakasaabdaneu ca anena eva vieaena vyavahro vijyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.24 || _____START JKv_1,4.24: dhruva yad apyayuktam apye sdhye yad avadhibhta tat krakam apdnasaja bhavati / grmd gachhati / parvatd avarohati / srthddhna / ratht patita / jugupsvirmapramdrthanm upasakhynam / adharmj jugupsate / adharmd viramati / dharmt pramdyati / apdnaprade - apdne pacam (*2,3.28) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.25 || _____START JKv_1,4.25: bibhety-arthn tryaty-arthn ca dhtn prayoge bhaya-hetur ya stat krakam apdnasaja bhavati / caurebhyo bibheti / caurebhya udvijate / tryaty-arthnm - caurebhyas tryate / caurebhyo rakati / bhaya-hetu iti kim ? araye bibheti / araye tryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.26 || _____START JKv_1,4.26: parprvasya jayate prayoge 'soho, yo 'rtha sohu na akyate, tat krakam apdnasaja bhavati / adhyayant parjayate / asoha iti kim ? atrn parjayate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.27 || _____START JKv_1,4.27: vraa-arthnm dhtnm prayoge ya psito 'rtha tat krakam apdnasaja bhavati / pravttivighto vranam / yavebhyo g vrayati / yavebhyo g nivartayati / psita iti kim ? yavebhyo g vrayati ketre // ____________________________________________________________________ [#81] ## || PS_1,4.28 || _____START JKv_1,4.28: vyavdhnam antardhi / antardhi-nimitta yena adaranam tmana icchati tat krakam apdnasaja bhavati / updhyyd antardhatte / updhyyn nilyate / m mmupdhyyo drkt iti nilyate / antardhau iti kim ? caurn na didkate / icchati-grahaa kim ? adaranecchy saty saty api darane yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.29 || _____START JKv_1,4.29: khyt pratipdayit / upayoga niyama-prvaka vidhy-grahaam / upayoge sdhye ya khyt tat krakam apdnasaja bhavati / updhyyd adhte / updhyyd gamayati / upayoge iti kim ? naasya oti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.30 || _____START JKv_1,4.30: jane kart jani-kart / jany-arthasya janmana kart jyamna, tasya y prakti kraam, hetu, tat krakam apdnajam bhavati / gccharo jyate / gomayd vciko jyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.31 || _____START JKv_1,4.31: kartu iti vartate / bhavana bh / prabhavaty asmt iti prabh / bh-kartu prabhavo ya, tat krakam apdnasajam bhavati / himavato gag prabhavati / kmrebhyo vitast prabhavati / prathamata upalabhyate ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.32 || _____START JKv_1,4.32: karma karaa-bhtena kart yam abhipraiti tat kraka sampradnasaja bhavati / anvarthasaj-vijnd dadti-karma iti vijyate / updhyyya g dadti / mavakya bhik dadti / kriy-grahaam api kartavyam / kriyay 'pi yam abhipraiti sa sampradnam / rddhya nigarhate / yuddhya sannahyate / patye ete / sampradnaprade - caturth sampradne (*2,3.13) ity evam daya / karmaa karaasaj vaktavy sampradnasya ca karmasaj / paun rudra yajate / pau rudrya dadti ity artha // ____________________________________________________________________ [#82] ## || PS_1,4.33 || _____START JKv_1,4.33: rucin samna-arth rucy-arth anyakartko 'bhilo rudi / rucy-arthn dhtn prayoge pryamo yo 'rtha, tat kraka sampradn-sajam bhavati / devadattya rocate modaka / yajadattya svadate 'ppa / devadattasthasybhilasya modaka kart / pryama iti kim ? devadattya rocate modaka pathi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.34 || _____START JKv_1,4.34: lgha hnu sth apa ity etem jpsyamno yo 'rthah, tat kraka sampradna-saja bhavati / jpsyamna japayitum iyamaa, bodhyitum abhipreta / devadattya lghate / devadatta lghamnastm lgh tam eva japayitum icchati ity artha / evam - devadattya hnute / yajadattya hnute / devadattya tihate / yajadattya tihate / devadattya apate / yajadattya apate / jpsyamna iti kim ? deadattya lghate pathi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.35 || _____START JKv_1,4.35: dhrayate prayoge uttamaro yo 'rtha, tat kraka sampradnasaja bhavati / uttamam a yasya sa uttamara / kasya cottamamam ? yadya dhanam / dhanasvm prayokt uttamara, sa sampradnasajo bhavati / devadattya atam dhrayati / yajadattya ata dhrayati / uttra iti kim ? devadattya atam dharayati grme // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.36 || _____START JKv_1,4.36: spha psym curdvadanta pahyate / tasya psito yo 'rtha, tat kraka sampradna-sajam bhavati / psita ity abhipreta ucyate / pupebhya sphayati / phalebhya sphayati / psita iti kim ? pupebhyo vane sphayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.37 || _____START JKv_1,4.37: amara krodha / apakro droha / akam ry / gueu dovikaranam asy / krudhdy-arthnm prayoge ya prati kopa, tat kraka sampradnasajam bhavati / krodhastvat kopa eva / drohdayo 'pi kopaprabhav eva ghyante / tasmt smnyena viesaam ya prati kopa iti / devadattya krudhyati / devadattya druhyati / devadattya ryati / devadattya asyati / yam prati kopa iti kim ? bhrym ryati, m enm anyo drkt iti // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.38 || _____START JKv_1,4.38: prvea sampradnasaym prptym karmasaj vidhyate / [#82] krudha-druhor upasayor upasarga-sambaddhayo ya prati kopa, tat kraka karmasaja bhavati / devadattam abhikrudhyati / devadattam abhidruhyati / upasaayo iti kim ? devadattya krudhyati / yajadattya druhyati // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.39 || _____START JKv_1,4.39: rdher ke ca krakam sampradna-saja bhavati / kdam ? yasya vipraa / vividha prana viprana / sa kasya bhavati ? yasya ubhubha pcchyate / devadattya rdhyati / devadattya kate / naimittika pa san devadattasya daiva parylocayati ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.40 || _____START JKv_1,4.40: prati ity eva prvasya ote krakam sampradna-saja bhavati / kdam ? prvasya kart / pratiprva prva ca oti rabhyupagame pratijne vartate / sa ca abhyupagama parena prayuktasya sato bhavati / tatra prayokt prvasy kriyy kart sampradnasajo bhavati / devacattya gm pratioti / devadattya gmoti / pratijnte ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.41 || _____START JKv_1,4.41: prvasya kart iti vartate / anuprvasya pratiprvasya ca gte krakam prvasy kriyya kart-bhta sapradna-saja bhavati / hotre 'nugti / hot prathama asati, tam anya protshayati / anugara, pratigara iti hi sasitu protshane vartate / hotre 'nugti, hotra asantam protshayati ityartha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.42 || _____START JKv_1,4.42: kriy-siddhau yat prakopakraka vivakitam tat sdhakatama krakam karaasaja bhavati / dtrea lunti / paraun chinatti / tamab-grahanam kim ? gagy ghoa / kpe gargakulam / karaaprade -- kart-karaayos tty (*2,3.18) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#84] ## || PS_1,4.43 || _____START JKv_1,4.43: prvea karaa-sajy karana-sajy prptym karmasaj vidhyate / diva sdhakatama yat krakam tat karmasajam bhavati, cakrt karaasajam ca / akn dvyati, akair dvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.44 || _____START JKv_1,4.44: sdhakatamam iti vartate / prvena karaa-sajy prpty sampradna-saj pake vidhyate / parikrayae sdhakatama krakam anyatarasy sampradna-saja bhavati / parikrayaam niyatakla vetandin svkaraam, natyantika kraya eva / atena parikrto 'nubrhi, atya parikrto 'nubrhi / sahasrea parikrto 'nubrhi, sahasrya parikrto 'nubrhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.45 || _____START JKv_1,4.45: ghriyante 'smin kriy ity dhra / kart-karmao kriyrayabhtayo dhraakriy prati ya dhrah, tat krakam adhikaraasaja bhavati / kae ste / kae ete / sthly pacati / adhikarana-prade -- saptamy-adhikarae ca (*2,3.36) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.46 || _____START JKv_1,4.46: prvea adhikaraa-sajy prpty karma-saj vidhyate / adhiprv sth s ity etem dhro ya, tat kraka karma-saja bhavati / grmam adhiete / grmam adhitihati / parvatam adhyste // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.47 || _____START JKv_1,4.47: abhiniprvasya viater dhro ya, tat krakam karma-saja bhavati / grmam abhiniviate / katha kalye 'bhinivea, ppe 'bhinivea, y y saj yasmin yasmin sajiny abhiniviate iti ? anyatarasym iti vartate, parikrayae sampradnam anyatarasym (*1,4.44) ity ata / s ca vyavasthita-vibh vijyate // ____________________________________________________________________ [#85] ## || PS_1,4.48 || _____START JKv_1,4.48: upa anu adhi ity eva prvasya vasater dhro ya, tat kraka karmasaja bhavati / grmam upavasati sen / parvatam upavasati / grmam anuvasati / grmam adhivasati / grmam vasati / vaserayarthasya pratiedho vaktavya / grme upavasati / bhojana-nivtti karoti ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.49 || _____START JKv_1,4.49: kartu kriyay yad ptum iatama tat kraka karmasaja bhavati / kaa karoti / grma gacchati / kartu iti kim ? mevava badhnti / karmaa psit m, na kartu / tam abgrahaa kim ? payas odana bhukte / karma ityanuvartamne puna karma-grahaam dhra-nivtty-artham / itarath dhrasya+eva hi syt geha praviati iti / odana pacati, saktn pibati ity diu na syt / puna karma-grahat sarvatra siddha bhavati / karma-prade -- karmai dvity (*2,3.2) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.50 || _____START JKv_1,4.50: yena prakrea kartur psitatama kriyay yujyate, tena+eva cet prakrena yad anpsita yukta bhavati, tasya karmasaj vidhyate / psitd anyat sarvam anpsitam, dveyama, itarac ca / via bhakayati / caurn payati / grma gacchan vka-mlny upasarpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.51 || _____START JKv_1,4.51: akathita ca yat kraka tat karmasaja bhavati / kena akathitam ? apdndivieakathbhi / parigaana kartavyam -- duhiycirudhipracchibhikicim upayoganimittam aprvavidhau / bruvisiguena ca yat sacate tad akrtitam carita kavin // upayujyate ity upayoga payaprabhti / tasya nimitta gavdi / tasya+upayujyamna-payaprabhti-nimittasya gavde karmasaj vidhyate / pin ksyaptry g dogdhi paya / pydikam apy upayoga-nimitta, tasya 86 kasmn na bhavati ? na+etad asti / [#86] vihit hi tatra karadisaj / tad-artham ha - aprvavidhau iti / bruvisi-guena ca yat sacate / bruvisyor gua sdhanam, pradhna, pradhna karma, dharma-adikam, tena yat sambadhyate, tadakrtitam carita kavin, tadakathitam aukta strakrea / duhi - g dogdhi paya / yci - paurava g ycate / rudhi - gmavaruaddhi vrajam / pracchi - mvaka panthna pcchati / bhiki - pauravam g bhikate / ci - vkamavicinoti phalni / bruvi - mavaka dharma brte / si - mavaka dharmam anusti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.52 || _____START JKv_1,4.52: artha-abda praty-ekam abhisambadhyate / gaty-arthn buddhy-arthn pratyavasna-arthnam ca dhtn, tatha abda-karmakm akarmakanm ca ay-antnm ya kart, sa y-antn karmasajo bhavati / gacchati mavako grmam, gamayati mavaka grmam / yti mavako grmam, ypayati mavaka grmam / gaty-artheu nvahyo pratiedho vaktavya / nayati bhram devadatta, nyayati bhram devadattena / vahati bhram devadatta, vhyati bhra devadattena / vaheraniyantkartkasya+iti vaktavyam / iha praitedho m bht, vahanti yavn balvard, vhayati yavn balvardn iti / buddhi - budhyate mavako dharmam, bodhayati mavaka dahrmam / vetti mavako dharmam, vedayati mavaka dharmam / pratyavasnam abhyavahra / bhukte mavaka odanam, bhojayati mavakam odanam / anti mnavaka odanam, ayati mavakamodanam / dikhdyo pratiedho vaktavya / atti mavaka odanam, dayate mavakena odanam / khdati mavaka, khdayati mavakena / bhaker ahisa-arthasya pratiedho vaktavya / bhakayati pi devadatta, bhakayati pi devadattena iti / ahisa-arthasya iti kim ? bhakayanti balvard sasyam, bhakayanti balvardn sasyam / abda-karmam -- adhte mnavako vedam, adhypayati mavaka vedam / pahati mavako vedam / phayati mavaka vedam / akarmakm - ste devadatta, sayati devadattam / ete devadatta, yayati devadattam / etem iti kim ? pacaty odana devadatta, pcayaty odana devadattena iti / ayantnm iti kim ? gamayati devadatto yajadattam, tam apara prayukte, gamayati devadattena yajadatta viumitra // ____________________________________________________________________ [#87] ## || PS_1,4.53 || _____START JKv_1,4.53: ani karta sa au iti vartate / harate karote ca ayantayor ya kart sa yantayor anyatarasy karmasajo bhavati / harati bhra mnavaka, harayati bhra mnavaka, mnavakena iti v / karoti kaa devadatta, krayati kaa devadatta, devadattena iti v / abhivdi-dor tmanepada upasakhynam / abhivadati guru devadatta, abhivdayate guru devadatta, devadattena iti v / payanti bhty rjnam, darayate bhtyn rjnam, bhtyai iti v / tmanepade iti kim ? darayati caitra maitramapara / prpta-vikalpatvd dvityaiva / abhivdayati guru mavakena pit / aprptavikalpatvt tty+eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.54 || _____START JKv_1,4.54: svatantra iti pradhna-bhta ucyate / agu-bhto, ya kriy-siddhau svatantryea vivakyate, tat krak kartsaja bhavti / devadatta pacati / sthl pacati / kart-prade - kart-karaayos tty (*2,3.18) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.55 || _____START JKv_1,4.55: tat iti anantara kart parmyate / tasya prayojakas tat-prayojaka / niptant samsa / svatantrasya prayojako yo 'rtha, tat-kraka hetu-saja bhavati / cakrt kart-saja ca / sajsamvea-artha-cakra / kurva prayukte, krayati / hrayati / hetutvad ico nimitta karttvc ca kart-pratyayena+ucyate / hetu-prade - hetumati ca (*3,1.26) ity evam adaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.56 || _____START JKv_1,4.56: adhir vare (*1,4.97) iti vakyati / prg etasmd avadherynita rdhvam anukramiyma, nipta-sajste veditavy / vakyati - ca-adayo 'sattve (*1,4.57), ca, v, ha, aha / prg-vacana saj-samvea-artham / gaty-upasarga-karmapravacanya. sajbhi saha nipta-saj samviati / rephoccraam ivare tosun-kasunau (*3,4.13) ity ayam avadhirm vijyi iti / rvardvvarn m bht knmejanta paro 'pi sa / samsevavyaybhvo laukikam ca ativartate // ____________________________________________________________________ [#88] ## || PS_1,4.57 || _____START JKv_1,4.57: ca-dayo nipta-saj bhavanti, na cet sattve vartante / prasajya-pratiedho 'yam / sattvam iti dravyam ucyate / ca / v / ha / aha / eva / evam / nnam / avat / yugapat / spat / kpat / kuvit / net / cet / ca / kaccit / yatra / naha / hanta / mkim / nakim / m / mo akro vieartha, mi lu (*3,3.175) iti / iha na bhavati, m bhavatu, ma bhaviyati / na / yvat / tvat / tv / tvai / dvai / rai / raua / vaua / svh / vaa / svadh / om / kila / tath / atha / su / sma / asmi / a / i / u / / / e / ai / o / au / am / tak / u / uka / velym / mtrym / yath / yat / yam / tat / kim / pur / addh / dhik / hh / he / hai / py / p / th / aho / utho / ho / tum / tathhi / khalu / m / ho / atho / nanu / manye / mithy / asi / brhi / tu / nu / iti / iva / vat / cana / bata / iha / am / kam / anukam / nahikam / hikam / sukam / satyam / tam / raddh / iddh / mudh / no cet / na cet / nahi / jtu / katham / kuta / kutra / ava / anu / hhau / haih / h / hosvit / chamba / kham / diy / pau / va / saha / nuak / aga / pha / tjak / aye / are / cau / b / kum / khum / ghum / hum / m / m / sm / vai / upasarga-vibhakti-svara-pratirpak ca nipt / upasarga-pratirpak -- avadattam vidatta ca pradata ca adikarmai / sudattam anudatta ca nidattam iti ceyate // aca upasargt ta (*7,4.47) iti tatvam na bhavati / durntam / durnaya / durniraya // upasargt (*8,4.14) iti atva na bhavati / asattve iti kim ? paur vai purua / pau puroaa nipta-prade -- svara-di-nipatam avyayam (*1,1.37) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.58 || _____START JKv_1,4.58: pra-dayo 'sattve nipata-saj bhavanti / pra / par / apa / sam / anu / ava / nis / nir / rus / dur / vi / / ni / adhi / api / ati / su / ut abhi / prati / pari / up / ptagyoga-karanam uttarasaj-vieaa-artham / upasarg kriy-yoge (*1,4.59) iti ca-dnm upasarga-saj m bht / asattve ity eva, par jayati sen // ____________________________________________________________________ [#89] ## || PS_1,4.59 || _____START JKv_1,4.59: pra-daya kriy-yoge upasargas-aj bhavanti / praayati / pariayati / prayaka / pariyaka / kriy-yoge iti kim ? pragato nyako 'smd det, pranyako dea / maruc-chbdasya ca+upasakhynam kartavyam / marudbhir datto maruta / sajvidhnasmarthydanajantatve 'pi aca upasargt ta (*7,4.47) iti tattva bhavati / rac-chabdasya+upasakhynam / t-a-ca-upasarge (*3,3.106) iti a bhavati - raddh / upasarga. prade -- upasarge gho ki (*3,3.93) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.60 || _____START JKv_1,4.60: gati-sajak ca pra-dayo bhavanti kriy-yoge / praktya / praktam / yat prakaroti / yoga-vibhga uttara-artha / uttaratra gati-saj+eva yath syt / upasarga-saj m bht / rsyt ity atra upasarga-prdurbhym astir y-ac-para (*8,3.87) iti atva prasajyeta / ca-kara saj-samvea-artha / pratam / abhiiktam / gatir anantara (*6,2.49) iti svara, upasargt (*8,4.14) (*8,3.65) iti atvaatve ca bhavata / krik-abdasya+upasakhynam / krik-ktya / krik-ktam / yat krik karoti / punacanasau chandasi gatisajau bhavata iti vaktavyam / punarutsyta vso deyam / gatir gatau (*8,1.70) iti nighto bhavati / cano hita / gatir anantara (*6,2.49) iti svara / gati-prade -- ku-gati-pra-daya (*2,2.18) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.61 || _____START JKv_1,4.61: ry-daya abd cvy-ant aj-ant ca kriy-yoge gati-saj bhavanti / cvi-co kbhvastiyoge vidhanam / tat-shacaryd ry-dnm api tair eva yoge gati-saj vidhyate / r-urar-abdv agkarane vistre ca / rktya / rktam / yadurkaroti / urarktya / [#90] urarktam / yadurarkaroti / pp / tl / ttl / vetl / dhs / akal / saakl / dhvasakal / bhraakal / ete akaldayo hisyam / akalktya / saakalktya / dhvasakalktya / bhraakalktya / gulugudha pa-arthe - gulugudhktya / sujsaha-arthe - sajktya / phal, phal, vikl, kl iti vikre - phal ktya / phal ktya / vikl ktya / loo / karal / kevl / evl / varl / masmas / masamas / ete hisym / vaa / vaua / raua / svh / svadh / vandh / prdus / rut / vis / cvy-ant khalv api -- uklktya / uklktam / yacchuklkaroti / c -- paapakrtya / paapaktam / yatpaapaakaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.62 || _____START JKv_1,4.62: iti pare yasmt iti bahuvrhi / anukaranam anitipara kriy-yoge gati-sajam bhavati / khktya / khktam / yatkhkaroti / anitiparam iti kim ? khiti ktv nirahvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.63 || _____START JKv_1,4.63: prtisabhrama dara / paribhavaudsnyam andara / darndarayo yath-krama sad-asac-chabdau gati-sajau bhavata / satktya / satktam / yatsatkaroti / asatktya / asatktam / yadasatkaroti / dara-andarayo iti kim ? satktv ka gata / asatktv kam gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.64 || _____START JKv_1,4.64: alam iti pratiedhe, smarthye, paryptau, bhae ca iti vieanam updyate / bhvae yo 'la-abda sa gati-sajo bhavati / alaktya / alaktam / yadalakaroti / bhae iti kim ? ala bhuktv odana gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.65 || _____START JKv_1,4.65: anta-abdo 'parigrahe 'rthe gati-sajo bhavati / parigraha svkaraam / tad-abhve gatisaj vidhyate / antarhatya / antarhatam / yadantarhanti / aparigrahe iti kim ? antarhatv bhikm yeno gata / parighya gata ity artha / anta-abdasya akividhiatveu upasargasaj vaktavy / antardh / antardhi / antarayati // ____________________________________________________________________ [#91] ## || PS_1,4.66 || _____START JKv_1,4.66: kae-abdo manas-abda ca raddh-pratghte gati-sajau bhavata / kaehatya paya pibati / manohatya paya pibati / tvat pibati yvad asya abhilo nivtta / raddh pratihat ity artha / raddh-pratghte iti kim ? kae hatv gata / mano hatv gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.67 || _____START JKv_1,4.67: asi-pratyaynta pura-abdo 'vyayam / sa gati-sajo bhavati / samsa-svaropacr prayojanam / puras-ktya / puras-ktam / yat puras karoti / avyayam iti kim ? p, purau / pura ktv ka gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.68 || _____START JKv_1,4.68: asta-abdo ma-krnto 'vyayam anupalabdhau vartate / sa gati-sajao bhavati / astagatya savit punar udeti / asta-gatni dhanni / yad asta gacchati / avyayam ity eva, asta kam / kipatam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.69 || _____START JKv_1,4.69: accha-abda avyayam abhi-abdasya arthe vartate / sa gaty-artheu dhtuu vadatau ca gatisajo bhavati / acchagatya / acchagatam / yad acchagacchati / vadatau - acchodya / acchoditam / yad acchavacati / avyayam ity eva, udakam accha gacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.70 || _____START JKv_1,4.70: ada-abdastyaddiu pahyate, so 'nupadee gati-sajo bhavati / upadea parrtha prayoga / svayam eva tu yad buddhy parm ati tad na asty upadea iti so 'sya viaya / adaktya / adaktam / yad adakaroti / anupadee iti kim ? ada ktv ka gata iti parasya kathayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.71 || _____START JKv_1,4.71: antardhi vyavadhnam / tatra tira-abdo gati-sajo bhavati / tirobhya / tirobhtam / yat tirobhavati / antardhau iti kim ? tiro bhtv sthita / prvato bhtv ity artha // ____________________________________________________________________ [#92] ## || PS_1,4.72 || _____START JKv_1,4.72: antardhau iti vartate / prpta-vibheyam / tira-abda karotau parato vibh gati-sajo bhavati / tara ktya, tirasktya / tirasktam / yat tiraskaroti / tira ktv, tirasktv / antardhau ity eva, tira-ktv kha tihati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.73 || _____START JKv_1,4.73: vibh ki iti vartate / upje 'nvje-abdau vibhakti-pratirpakau niptau durbalasya smarthydhne vartete / tau ki vibh gati-sajau bhavata / upjektya, upje ktv / anvjektya, anvje ktv // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.74 || _____START JKv_1,4.74: vibh ki iti vartate / skt-prabhtni abdarpi ki vibh gati-sajni bhavanti / sktprabhtiu cvyarthavacanam / sktktya, skt ktv / mithyktya, mithy ktv / skt / mithy / cint / bhadr / locana / vibh / sampatk / sth / am / raddh / prjary / prjaruh / vjary / vjaruh / sasary / arthe / lavaam / uam / tam / udakam / rdram / gatisaj-saniyogena lavadnm makrantatvam niptyate / agnau / vae / vikampate / vihasane / prahasane / pratapane / prdus / namas / vis // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.75 || _____START JKv_1,4.75: vibh ki iti vartate / atydhnam upaleaam, tad-abhve 'natydhne urasi-manas abdau vibh ki gati-sajau bhavata / urasiktya, urasi ktv / manasiktya, manasi ktv / anatyvne iti kim ? urasi ktv pi ete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.76 || _____START JKv_1,4.76: vibh ki iti vartate / ca-krt anatydhne iti ca / madye pade nivacane ity ete abd anatydhne vibh ki gati-saj bhavanti / madyektya, madhye ktv / padektya, pade ktv / nivacanam vacanbhva / nivacanektya, nivacane ktv / vcam niyamya ity artha anatydhne ity eva, hastita pade ktv ira ete // ____________________________________________________________________ [#93] ## || PS_1,4.77 || _____START JKv_1,4.77: ki iti vartate / haste pau ity etau abdau ki nitya gatisajau bhavata upayamane / upayamana drakarma / hastektya / pauktya / drakarma ktv ity artha / upayamane iti kim ? haste ktv krpana gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.78 || _____START JKv_1,4.78: ki iti vartate / prdhvam iti makrntam avyayamnuklye vartate / tad-nuklya vandhana-hetuka yad bhavati tad prdhvaabda ki nitya gatisajo bhavati / prdhvakrtya / bandhne iti kim ? prdhva ktv akaa gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.79 || _____START JKv_1,4.79: ki iti vartate / jvik upaniad ity etau abdau aupamye viahe ki gatisajau bhavata / jvikktya / upaniatktya / aupamye iti kim ? jvikm ktv gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.80 || _____START JKv_1,4.80: te gatyupasarga-sajak dhto prk prayoktavy / tath caivodht / tegrahaam upasarga-artham / gatayo hy anantar // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.81 || _____START JKv_1,4.81: prk prayoge prapte chandasi pare 'pi abhyanujyante / chandasi viaye gatyupasarga-sajak pre 'pi prve 'pi prayoktavy / na ca pre prayujyamnn saj-krya kicid asti / kevala praprayoge 'pi kriyyoge em asti iti jpyate / yti ni hastin, niyti hastin / hanti ni muin, nihanti muin // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.82 || _____START JKv_1,4.82: vyavahit ca gatyupasarga-sajak chandasi dyante mandrairindra haribhiryhi mayraromabhi / yhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.83 || _____START JKv_1,4.83: karmapravacany ity adhikro viditavya / ynita rdhvam anukramiyma karmapravacanya. sajste veditavy adhir vare (*1,3.97) iti yvad vakyati / karmapravacanya-prade -- karmapravacanya-yukte dvity (*2,3.8) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#94] ## || PS_1,4.84 || _____START JKv_1,4.84: anu-abdo lakae dhyotye karmapravacanya-sajo bhavati / kalyasya sahitmanu prvarat / anaudyajamanvasicat / agastyamanvasicat praj / kim artham idam ucyate, yvat lakana-ittham bhta-khyna (*1,4.90) iti siddhaivno karmapravacanya-saj ? hetv-artha tu vacanam / hetu-tty vdhitv dvitya+eva yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.85 || _____START JKv_1,4.85: anuabdas ttyrthe dyotye karmapravacanya-sajo bhavati / nadm anvavasit sen / parvatam anvavasit sen / parvatena sambaddh ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.86 || _____START JKv_1,4.86: hna iti nyna ucyate, sa ca+utkpeka / tena+iyam hna-utka-sambandhe saj vijyate / hne dyotye ayam anu karmapravacanya-sajo bhavati / anu kayana vaiykara / anvarjuna yoddhra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.87 || _____START JKv_1,4.87: upa-abda adhike hne ca dyotye karmapravacanya-sajo bhavati / upa khrya droa / upa nike krpaam / hne - upa kayana vaiykara // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.88 || _____START JKv_1,4.88: apa-par abdau varjane dyotye karmapravacanya-sajau bhavata / praktena sambandhin kasyacid anabhisambandha varjanam / apa trigartebhyo vo deva / pari pari trigartebhyo vo deva / varjane iti kim ? odana pariicati // ____________________________________________________________________ [#95] #< maryd-vacane># || PS_1,4.89 || _____START JKv_1,4.89: ity e abdo maryd-vacane karmapravacanya-sajo bhavati / avadhirmaryd / vacana-grahad abhividhir api ghyate / paliputrd vo deva / kumra yaa pine / skyt / mathury / maryd-vacane iti kim ? ad-arthe kriyyoge ca m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.90 || _____START JKv_1,4.90: lakae, ittha-bhta-khyne, bhge, vpsy ca viya-bhty prati pari anu ity ete karmapravacanya-saj bhavanti / lakae tvat - vka prati vidyotate vidyut / vka pari / vkam anu / ittha-bhta-khyne - sdhur devadatto mtaram prati / mtaram pari / mtaram anu / bhge - yad atra m prati syt / mm pari syt / mmanu syt / vpsym - vka vkam prati sicati / pari sicati / anu sicati / lakadiu iti kim ? odana pariicati / atha pariabda-yoge pacam kasmn na bhavati pacamy-apa-a-paribhi (*2,3.10) iti ? varjanaviye s vidhyate, apaabda-shacaryt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.91 || _____START JKv_1,4.91: lakana-diu eva bhga-varjiteu abhi karmapravacanya-sao bhavati / vkam abhi vidyotate vidyut / sdhur devadatto mtaram abhi / vka vkam abhi sicati / abhge iti kim ? bhga svkriyamo 'a / yad atra mama abhiyat tad dyatm / yadatra mama bhavati tad dyatm ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.92 || _____START JKv_1,4.92: mukhya-sada pratinidhi / dattasya pratinirytana pratidnam / pratinidhiviaye pratidnaviaye ca prati karmapravacanya-sajo bhavati / abhimanyur-arjunata prati / mnasmai tilebhya prati yacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.93 || _____START JKv_1,4.93: adhipar abdau anarthakau anartha-antaravcinau karmapravacanya-sajau bhavata / kuto 'dhygacchati / kuta parygacchati / gaty-upasarga-sajvdhanrth karmapravacanya-saj vidhyate // ____________________________________________________________________ [#96] ## || PS_1,4.94 || _____START JKv_1,4.94: su-abda pjym arthe karmapravacanya-sajo bhavati / su sikta bhavat / su stuta bhavat / dhtv-artha styate / upasarga-saja-raya atva na bhavati / pjym iti kim ? suikta ki tavtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.95 || _____START JKv_1,4.95: ati-abda atikramae, ca-krt pjaya ca karmapravacanya-sajo bhavati / nipanne 'pi vastuni kriypravtti atikramaam / ati siktam eva bhavat / ati stutam eva bhavat / pjyam - ati sikta bhavat / ati stutam eva bhavat / obhana ktam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.96 || _____START JKv_1,4.96: padrthe, sambhvane, anvavasarge, garhym, samuccaye ca vartamna api karmapravacanya-sajo bhavati / padntarasya aprayujyamnasya artha padrtha - sarpio 'pi syt / madhuno 'pi syt / mtr, bindu, stokam ity asya arthe 'pi abdo vartate / sambhvanam adhikrtha-vacanena akter apratightvikaranam - api sicen mlaka-sahasram / api stuyd rjnam / anvavasarga kmacra-abhyanujnam - api sica / api stuhi / garh nind - dhig jlma devadattam, api sicet palum / api stuyd valam / samuccaye - api sica / api stuhi / sica ca stuhi ca / upasargasajbdhant atvam na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.97 || _____START JKv_1,4.97: vara svm, sa ca svam apekate / tad ayam svasvmi-sambandhe adhi karmapravacanya-sajo bhavati / tatra kadcit svmina karmapravacanya-vibhakti saptam bhavati, kadcit svt / adhi brahmadatte pacl / adhi pacleu brahmadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.98 || _____START JKv_1,4.98: adhi karotau vibh karmapravacanya-sajo bhavati / yad atra mmadhi kariyati / karmapravacanya-saja-apake gatisaj-bdhant tii ca+udttavati (*8,1.71) iti nighto na bhavati // ____________________________________________________________________ [#97] ## || PS_1,4.99 || _____START JKv_1,4.99: la iti ah dea-apek / la-de parasmaipada-saj bhavanti / tap, tas, jha / sip, thas, tha / mip, vas, mas / atkvas ca parasmaipada-prade - sici vddhi prasmaipadeu (*7,2.1) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.100 || _____START JKv_1,4.100: ta iti pratyhro navnm vacannm / na iti nac-knacor-grahanam / prvea parasmaipadas-ajy prpty ta-nayor tmanepada-saj vidhyate / ta, tm, jha / ths, thm, dhvam / i, vahi, mahi / nah khalv api - nac-knacau / la ity eva, katha nighnn / tmanepada-prade - anudatta-ita tmanepadam (*1,3.12) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.101 || _____START JKv_1,4.101: tio 'daa pratyay / nava parasmaipada-sajak, nava-tmanepada-sajak / tatra parasmaipradeu trayastrik yathkrama prathama-madhyama-uttama-saj bhavanti / tip, tas, jhi iti prathama / sip, thas, tha iti madyama / mip, vas, mas iti uttama / tmanepadeu - ta, tm, jha iti prathama / ths, thm, dhvam iti madhyma / i, vahi, mahi iti uttama / prathama-madhyama-uttama-prade - ee prathama (*1,4.108) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.102 || _____START JKv_1,4.102: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.103 || _____START JKv_1,4.103: ti trikeu ekavacandi-saj vihit / samprati supm trikeu vidhyante / supa ca tri tri padni ekaa ekavacana-dvivacana-bahuvacana-sajni bhavanti / su iti ekavacanam / au iti dvivacanam / jas iti bahuvacanam / evam sarvatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.104 || _____START JKv_1,4.104: tri tri ity anuvartate / tri tri vibhakti-saj ca bhavanti supas tia ca / vibhakti-prade - aana vibhaktau (*7,2.84) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#98] ## || PS_1,4.105 || _____START JKv_1,4.105: lasya (*3,4.77) ity adhiktya smnyena tib-dayo vihit / tem aya purua-niyama kriyate / yumady-upapade sati vyavahite cvyavahite sati samndhikarae samna-abhidheye tulya-krake sthnini prayujyamne 'py aprayujyamne 'pi madhyama-puruo bhavati / tva pacasi / yuv pacatha / yya pacatha / aprayujyamne 'pi - pacasi / pacatha / pacatha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.106 || _____START JKv_1,4.106: prahsa parihsa kr / prahse gamyamne manya-upapade dhtor madhyama-puruo bhavati, manyate ca-uttama, sa ca ekavad bhavati / ehi manye odanam bhokyase iti, na hi bhokyase, bhukta so 'tithibhi / ehi manye rathena ysyasi, na hi ysyasi, ytstena te pit / madhyama-uttamayo prptayo uttama-madhyamau vidhyete / prahse iti kim ? ehi manyase odana bhokye iti / suhu manyase / sdhu manyase // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.107 || _____START JKv_1,4.107: uttamapuruo niyamyate / asmady-upapade samnbhidheye prayujyamne 'py aprayujyamne 'pi uttamapuruo bhavati / aham pacmi / vm pacva / vayam pacma / aprayujyamne 'pi - pacmi / pacva / pacma // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.108 || _____START JKv_1,4.108: ea iti madhyama-uttama-viayd anya ucyate / yatra yumad-asmad samandhikarae upapade na sta, tatra ee prathamapuruo bhavati / pacati / pacata / pacanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.109 || _____START JKv_1,4.109: para-abdo 'tiaye vartate / sanikara pratysatti / paro ya sannikara, varnm ardhamtrklavyavadhna, sa sahitsajo bhavati / dadhyatra / madhvatra / sahit-prade -- sihitym (*6,1.72) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.110 || _____START JKv_1,4.110: virati virma / viramyate 'nena iti v virma / so 'vasna-sajo bhavati / dadhi / madhu / vka / plaka / avasna-prade - khar-avasnayor visarjanya (*8,3.15) ity evam daya // iti rjaydityaviracity kiky vttau prathamdhyyasya caturtha pda // dvittiyo 'dhyaya prathama pda ____________________________________________________________________ [#99] ## || PS_2,1.1 || _____START JKv_2,1.1: paribheyam / ya kacidiha stre padavidhi ryate sa samartho viditavya / vidhyate iti vidhi / padn vidhi padavidhi / sa puna samsdi / samartha akta / vigrahavkyrthabhidhne ya akta sa samartho vidhitavya / atha v samarthapadrayatvt samartha / samarthan padn sambaddhrthn sasrthn vidhirveditavya / vakyati, dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) - kaa rita kaarita / samartha-grahaa kim ? paya devadatta kaa, rito viumitro gurukulam / tty tatkta-arthena guavacanena (*2,1.30) - akulay khaa akulkhaa / samartha-grahaa kim ? ki tva kariyasi akulay, khao devadatta upalena / caturth tadartha-artha-vali-hita-sukha-rakitai (*2,1.36) - ypya dru ypadru / samartha-grahaa kim ? gaccha tva ypya, dru devadattasya grehe / pacam bhayena (*2,1.37) - vkebhyo bhaya vkabhayam / samartha-grahaa kim ? gaccha tva m vkebhyo, bhaya devadattasya yajadattt / ah (*2,2.8) - rja purua rjapurua / samartha-grahaa kim ? bhry rja, puruo devadattasya / saptam auai (*2,1.40) - akeu aua akaaua / samartha-grahaa kim ? aktastva akeu, aua pibati pngre / pada-grahaa kim ? varavidhau samarthaparibh m bht / tihatu dadhyana tva kena / tihatu kumr cchatra haradevadattt / yadeo, nitya ca tug bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.2 || _____START JKv_2,1.2: subantam mantrite parata parasya agavad bhavati, svare svara-lakae kartavye / tdtmytideo 'yam / subantam mantritam anuprviti / vakyati - mantritasya ca (*6,1.198) / mantritasydir udtto bhavati / sasupkasya api yath syt / kuenan / paraun vcan / madrm rjan / kamr rjan / sup iti kim ? pye pdyamna / mantrite iti kim ? gehe grgya / para-grahaam kim ? prvasya m bht / devadatta, kuenan / aga-grahaa kim ? yath mtpibhta svara labheta / ubhayordyauttatva m bht / vatkaraa kim ? svrayam api yath syt / [#100] m kuenan / ma eka-antaram mantritam anantike (*8,1.55) ity ekntarat bhavati / svare iti kim ? kpe sican / carma naman / atvaatve prati pargvad na bhavati / sub-antasya para-agavad bhve samndhikaraasya+upasakhynam anantaratvat / tkay sucy svyan / tkena praun vcan / avyayn pratiedho vaktavya / uccair adhyna / ncair adhyna // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.3 || _____START JKv_2,1.3: kara-saabdant prg ynita urdhvam anukramiyma, te samsasaj veditavy / vakyati - yath 'sdye (*2,1.7) / yath vddha brhmanmantrayasva / prg-vacana saj-samvea-artham / samsa-prade - ttysamse (*1,1.30) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.4 || _____START JKv_2,1.4: sup iti vartate / sup iti saha iti sup iti ca trayam api adhikta veditavyam / yad ita rdhvam anukramiyma, tatra+idam upasthita draavyam / vakyati - dvity rita-atta-patita-gata-atyasta-prpta-pannai (*2,1.24) iti / dvitya-anta ritdibhi saha samasyate, kaa rita kaarita / saha-grahaa yogavibhga-artham, tipi saha yath syt / anuvyacalat / anuprvarat // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.5 || _____START JKv_2,1.5: avyaybhva ity adhikro veditavya / ynita rdhvam anukramiyma, avyaybhva-saj aste veditavy / vakyati - yath 'sdye (*2,1.7) / yath-vddha brhmanmantrayasva / anvartha-saj ceya mahat prvapadrtha-prdhnyam avyaybhvasya darayati / avyaybhva-prade - avyaybhva ca (*2,4.18) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#101] ## || PS_2,1.6 || _____START JKv_2,1.6: sup sup iti ca vartate / vibhaktydiv artheu yadavyaya vartate tat samarthena sub-antena saha samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / vacana-grahaa pratyeka sambadhyate / vibhaktivacane tvat -- strvadhiktya kath pravartate adhistri / adhikumri / saptamy-arthe yadavyaya tad bibhaktivacanam / sampavacane -- kumbhasya sampam upakumbham / upamaikam / samddhir ddher dhikyam -- samddhir madr sumadram / sumagadha vartate / vyddhir ddher abhva -- gavadiknm ddher abhva durgavadikam / duryabana vartate / artha-abhva vastuno 'bhva -- abhvo makik nirmakikam / nirmaakam vartate / atyaya abhtatvam, atikrama -- attni himni atihimam / nirhimam / nita vartate / asamprati upabhogasya vartamnakla-pratiedha -- atitaskam / taiskamcchdanam, tasya ayam upabhogaklo na bhavati ity artha / abdaprdurbhva prakat abdasya - iti pini / tat-pini / pini-abdo loke prakate ity artha / pact -- anuratha pdtam / rathn pact ity artha / yath / yath-arthe yad avyaya vartate tat samasyate / yogyat vips padrthnativtti sdya ca iti yathrth / yogyatym -- anurpam / rpayogyam bhavati ity artha / vpsym -- arthamartha prati pratyartham / [#102] padrthanativttau -- yathakti / nuprvyamanukrama -- anujyeha praviantu bhavantia / jyehnuprvy bhavanta praviantu ity artha / yaugapadyam ekaklat -- sacakram dhehi / yugapaccakra dhehi ity artha / sdyam tulyat / kim-artham idam ucyate, yathrtha ity eva siddham ? guabhte 'pi sdye yath syt, sada kikhy rkikhi / sampatti anurpa tmabhva samddheranya -- sabrahma bbhravm / sakatra lakyannm / sklyam aeat -- satam abhyvaharati / sabusam / na kicid abhyvahrya parityajati ity ayamartho 'dhikrthavacanena pratipdyate / antavacane -- anta iti parigraha-apekay samptirucyate / sgni adhte / sei sapaubandham / sapaubandhntamadhte ity artha / iya samptirasakale 'py adhyayane bhavati iti skalyt pthag ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.7 || _____START JKv_2,1.7: yath ity etad avyayam asdye vartamna sup saha samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / yathvddha brhmanmantrayasva / ye ye vddh yathvddham / yathdhypakam / asdye iti kim ? yath devadatta tath yajadatta / yathrthe yadavyayam iti prvea+eva siddhe samse vacanam ida sdya-pratiedha-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.8 || _____START JKv_2,1.8: yvat ity etad avyayam avadhrae vartamna sup saha samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / avadhraam iyattpariddheda / yvadamatra brhmanmantrayasva / yvantyamatri sambhavanti paca a v tvata mantrayasva / avadhrae iti kim ? yvad tta tvad bhuktam / na avadhraymi kiyan may bhuktam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.9 || _____START JKv_2,1.9: mtr bindu, stokam, alpam iti paryy / mtr-arthe vartamnena pratin saha subanta samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / asty atra kicit kam kaprati / spaprati / mtr-arthe iti kim ? vka prati vidhotate vidyut / sup iti vartamne puna sub-grahaam avyayanivtty-artham // ____________________________________________________________________ [#103] ## || PS_2,1.10 || _____START JKv_2,1.10: aka-abda, alk-abda, sakhy-abda ca pari saha samasyante, avyaybhva ca samso bhavati / kitavavyavahre samso 'yam iyate / pacik nma dyta pacabhir akai alkbhir v bhavati / tatra yad sarve uttn patanti avco v, tad ptyit jyati, tasya+eva asya vipto 'nyath pte sati jyate / akea+ida na tath vtta yath prva jaye akapari / alkpari / ekapari / dvipari / tripari / paramea catupari / pacasutvekarpsu jaya eva bhaviyati / akdayas ttynt prvoktasya yath na tat / kitavavyavahre ca ekatve 'kaalkayo // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.11 || _____START JKv_2,1.11: vibh ity ayam adhikro veditavya / yad ita rdhvam anukramiyma, tad vibh bhavati / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_2,1.12 || _____START JKv_2,1.12: apatrigarta vto deva, apa trigartebhya // apa-pari-bahir acava pacamy (*2,1.12) / apa pari bahis acu ity ete subant pacamyantena saha vibh samasyante, avyaybhva ca samso bhavati / apatrigarta vo deva, apa trigartebhya / paritrigartam, pari trigartebhya / bahirgrmam, vahirgrmt / prggrmam, prg grmt / bahi abdayoge pacambhvasya+etad eva jpakam // ____________________________________________________________________ #< maryd-abhividhyo># || PS_2,1.13 || _____START JKv_2,1.13: ity etan marydym abhividhau ca vartamnam pajcamyantena saha vibh sasyate, avyaybhva ca samso bhavati / paliputra vo deva, paliputrt / abhividhau - kumra yaa pine, kumrebhya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.14 || _____START JKv_2,1.14: lakaa cihna, tad-vcin subantena saha abhiprat abda-avbhimukhye vartamnau vibh samasyete, avyaybhva ca samso bhavati / abhyagni alabh patanti, agnimabhi / pratyagni, agni prati / agni lakyktya abhimukha patanti ity artha / lakaena iti kim ? srugghna pratigata / pratinivttya srugghnam eva abhimukha gata / abhiprat iti kim ? yena agnis tena gata / bhimukhye iti kim ? abhyak gva / pratyakk gva / navk ity artha // ____________________________________________________________________ [#104] ## || PS_2,1.15 || _____START JKv_2,1.15: samay sampam / anuryasya sampa-vc tena lakaa-bhtena saha vibh samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / anuvanamaanirgata / anu iti kim ? vana samay / yatsamay iti kim ? vkamanu vidyotate vidyut / avyaya vibhakti-sampa (*2,1.6) ity eva siddhe punarvacanam vibha-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.16 || _____START JKv_2,1.16: lakanena iti vartate / ymo dairghyam / anuryasyymavc tena lakaabhtena saha vibh samasyate, avyaybhva ca samso bhavati / anugaga vras / anuyamauna mathur / yamunymena mathurymo lakyate / yma iti kim ? vkamanu vidhyotate vidyut // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.17 || _____START JKv_2,1.17: tihadgv-daya samudy eva niptyante / tihadgu-prabhtni abdarpi avyaybhvas-ajni bhavanti / tihadgu klaviea / tihanti gvo yasmin kle dohanya sa tihadgu kla / khaleyavdni prathamnatni vibhaktyanatarena na+eva sambadhyante 'nyapadrthe ca kle vartante / cakro 'vadhraa-artha / apara samso na bhavati, paramatihadgu iti / tihadgu / vahadgu / yatgavam / khalebusam / khaleyavam / lnayavam / lyamnayavam / ptayavam / pyamnayavam / sahtayavam / sahriyamyavam / sahtabusam / sahriyambusam / ete klaabd / samabhmi / samapadti / suamam / viamam / niamam / duamam / aparasamam / yatsamam prham / praratham / pramagam / pradakiam / aparadakiam / saprati / asaprati / ppasamam / puyasamam / ic karmavyatihre (*5,4.127) -- dadai / musalmusali // ____________________________________________________________________ #
#  || PS_2,1.18 ||


_____START JKv_2,1.18:

athsamse prpte tad-apavdo 'vyaybhava rabhyate  /
v-vacant ahsamso 'pi pake 'bhyanujyate  /
pra-dhya-abdau ahyantena saha vibh samasyete, avyaybhva ca samso bhavati  /
tat-sanniyogena ca anayor ekrntatva niptyate  /
pra gagy pregaham  /
madhya gagy madhyegagam  /
ahsamsa-pake - gagpram  /
gagmadhyam  /
mahvibhay vkyavikalpa kriyate //


____________________________________________________________________


[#105]

##  || PS_2,1.19 ||


_____START JKv_2,1.19:

vidyay janman v prinm ekalakaasantno vaa ity abhidhyate  /
tatra bhavo vaya  /
tad-vcin subantena saha sakhy samasyate, avyaybhva ca samso bhavati  /
dvau mun vykaraasya vayau dvimuni vykaranasya  /
trimuni vykaraasya  /
yad tu vidyaya tadvatm abhedavivak tad smndhikaraya bhavati  /
dvimuni vyakaraam  /
trimuni vykaraam iti  /
janman - ekaviatibhradvjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.20 ||


_____START JKv_2,1.20:

sakhy ity anuvartate  /
nadvacanai abdai saha sakhy samasyate, avyaybhva ca samso bhavati  /
samhre ca ayam iyate  /
saptagagam  /
dviyamunam  /
pacanadam  /
saptagodvaram //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.21 ||


_____START JKv_2,1.21:

sakhy iti nivttam  /
nadgrahanam anuvartate  /
nadbhi saha subantam anyapadrthe vartamna sajy viye samasyate, avyaybhva ca samso bhavati  /
vibh 'dhikre 'pi nityasamsa eva ayam  /
na hi vkyena saj gamyate  /
unmattagagam nma dea  /
lohitagagam  /
anairgagam  /
kagagam  /
anyapadrthe iti kim ? kave  /
sajym iti kim ? ghragago dea //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.22 ||


_____START JKv_2,1.22:

tatpurua iti saj 'dhikriyate prg bahuvrhe  /
ynita rdhvam anukramiyma, tatpurua-sajste veditavy  /
vakyati, dvitya rita-atta-patita (*2,1.24)  /
iti  /
kaarita  /
prvcryasaj ceya mahat, tadagkaraaupdher api tadyasya parigraha-artham, uttarapadrtha-pradhnas tatpurua iti  /
tatpuruaprade - tatpurue kti bahulam (*3,3.14)  /
ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.23 ||


_____START JKv_2,1.23:

dvigu ca samsa tatpuruasajjo bhavati  /
dvigos tatpuruatve samsnt prayojanam  /
pacarjam  /
daarjam  /
dvyaha  /
tryaha  /
pacagavam  /
daagavam //


____________________________________________________________________


[#106]

##  || PS_2,1.24 ||


_____START JKv_2,1.24:

sup sp iti vartate  /
tasya vieaam etad dvity  /
dvitynta subantam rita-adibhi saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
kaa rita kaarita  /
narakarita  /
atta -- kntram atta kntrtita  /
patita -- narakam patita narakapatita  /
gata -- grmam gata grmagata  /
atyasta -- taraganatyasta taragtyasta  /
tuhintyasta  /
prpta -- sukha prpta sukhaprpta  /
panna -- sukham panna sukhpanna  /
dukhpanna  /
ritta-adiu gamigmydinm upasakhyanam  /
grma gam grmagam  /
grmam gm grmgm  /
odna bubhuku odanabubhuku //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.25 ||


_____START JKv_2,1.25:

svayam etad avyayam tman ity asyrthe vartate, tasya dvityay sambandho 'nupapanna iti dvity-grahaam uttarrtham anuvartate  /
svayam ity etat subanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhti  /
svayadhautau pdau  /
svayavilnam jyam  /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvd bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.26 ||


_____START JKv_2,1.26:

khav-abdo dvitynta ktntena saha kepe gamyamne samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
kepo nind, sa ca samsa-artha eva, tena vibh 'dhikre 'pi nityasamsa eva ayam  /
na hi vakyena kepo gamyate  /
khavrohaa ca+iha vimrgaprasthnasya+upalakanam  /
sarva eva avinta khavrha ity ucyate  /
khavruho jlma  /
khavpluta  /
apathaprasthita ity artha  /
kepe iti kim ? khavmrha //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.27 ||

_____START JKv_2,1.27:

smi ity etad avyayam ardhaabda-paryya, tasya asattvavcitvd dvityay na asti sambandha  /
tat subanta ktantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
smiktam  /
smiptam  /
samibhuktam  /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvad bhavati //


____________________________________________________________________


[#107]

##  || PS_2,1.28 ||


_____START JKv_2,1.28:

dvity ktena iti vartate  /
klavcina abd dvitynt ktntena saha samasyante vibha, tatpurua ca samso bhavati  /
antyantasamyoga-artha vacanam  /
kl iti na svarpa-vidhi  /
amuhrtcarcar, te kadcit ahargacchanti kadcit rtrim  /
aharatist muhrt ahasakrnt  /
rtryatist muhrt rtrisakrnt  /
msapramitacandram  /
msa pramtumrabdha pratipaccandram ity artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.29 ||


_____START JKv_2,1.29:

kl iti vartate  /
ktena iti nivttam  /
atyantasayoga ktsna-sayoga, klasya svena sambandhin vypti  /
klavcina abd dvitynt atyantasayoge gamyamne sup saha samasyante vibh, tatpurua ca samso bhavati  /
muhrta sukham muhrtasukham  /
sarvartrakalp  /
sarvartraobhan //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.30 ||


_____START JKv_2,1.30:

sup sup iti vartate  /
tasya vieaam etat  /
ttyntam guavacanena arthaabdena ca saha sasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
kdena guavacanena ? tatktena tadartha-ktena, ttynta-artha-ktena iti yvat  /
akulay khaa sakulkhaa  /
kiri ka kirika  /
artha-abdena -- dhnyena artha dhnyrtha  /
tatktena iti im ? ak ka  /
guavacanena iti kim ? gobhirvapvn //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.31 ||


_____START JKv_2,1.31:

prva sada sama nrtha kalaha nipua mira laka ity etai saha ttynta samasyate, tatpurua ca samaso bhavati  /
asmd eva vacant prvdibhir yoge tty bhavati, hetau v draavy  /
prva -- msena prva msaprva  /
savatsaraprva  /
sada -- mtsada  /
pitsada  /
sama -- mtsama  /
nrtha - monam  /
krpaonam  /
mavikalam  /
krpanavikalam  /
kalaha -- asikalaha  /
vkkalaha  /
nipua - vnipua  /
cranipua  /
mira - guamira  /
tilamira  /
laka -- cralaka  /
prvdivavarasyopasakhynam  /
msenvara msvara  /
savatsarvara //


____________________________________________________________________


[#108]

##  || PS_2,1.32 ||


_____START JKv_2,1.32:

tty iti vartate  /
kartari karae ca y tty tadanta kdantena saha bahula samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
sarvopdhivyabhicrrtha bahula-grahanam  /
kartari -- ahin hata ahihata  /
karae -- nakhairnirbhinna nakhanirbhinna  /
paraun chinna  /
kartkarae iti kim ? bhikbhiruita  /
bahula-grahanam kim ? dtrea lnavn, paraun chinnavn, iha samso na bhavati  /
pdahraka, gale copaka iti ca bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.33 ||


_____START JKv_2,1.33:

stutinindprayuktam adhyropitrthavacanam adhikrthavacanam  /
kartkaraayo y tty tadanta subanta ktai saha samasyate 'dhikrthavacane gamyamne vibh, tatpurua ca samso bhavati  /
kart - kkapey nad  /
valehya kpa  /
karaam - bpacchedyni tni  /
kakasaceya odana  /
prvasyaa+eva aya prapaca  /
ktya-grahae yayatorgrahana kartavyam  /
iha m bht, kkai ptavy iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.34 ||


_____START JKv_2,1.34:

tty iti vartate  /
vyajavci ttyntam anavcin subantena sah samasyate, vibh tatpurua ca samso bhavati  /
saskryam anna, saskraka vyajanam  /
dadhn upasikta odana dadhyodana  /
kraudana  /
vttau kriyy antarbhvd annavyajanayo smarthyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.35 ||


_____START JKv_2,1.35:

mirkarana-vci ttyntam bhakya-vcin subantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
kharaviadamabhyavahrya bhakya, tasya saskraka mirkaraam  /
huena mir dhn guadhn  /
guapthuk  /
vttau kriyy antarbhvt prvottarapadayo smarthyam //


____________________________________________________________________


[#109]

##  || PS_2,1.36 ||


_____START JKv_2,1.36:

sup sup iti vartate  /
tasya vieaam etat  /
tat iti sarvanmn caturthyantasya artha parmyate  /
tasmai ida tadartham  /
tadartha artha bali hita sukha rakita ity etai saha caturthyanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
tadarthena praktivikrabhve samso 'yam iyate  /
ypya dru ypadru  /
kulya hirayam kualahirayam  /
iha na bhavati, randhanya sthal, avahananya ulkhalam iti  /
tdarthye caturth ca asmd eva jpakd bhavati  /
arthena nityasamsavacana sarvaligat ca vaktavy  /
brhmartha paya  /
brhmarth yavg  /
bali - kuberya bali kuberabali  /
mahrjabali  /
hita - gohitam  /
avahitam  /
sukha - gosukham  /
avasukham  /
rakita - gorakitam  /
avarakitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.37 ||


_____START JKv_2,1.37:

sup sup iti vartate  /
tasya vieaam etat  /
pacamyanta subanata bhaya-abdena  /
subantena saha samasyate vibh, tatpurua ca samso bhavati  /
vkebyo bhaya vkabhayam  /
caurabhayam  /
dasyubhayam  /
bhaya-bhta-bhti-bhbhir iti vaktavyam  /
vkebhyo bhta vkabhta  /
vkabhti  /
vkabh  /
prvasya+eva aya bahulagrahaasya prapca  /
tath ca grmanirgata, adharmajugupsu ity evam di siddha bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,1.38 ||


_____START JKv_2,1.38:

apeta apoha mukta patita apatrasta ity etai saha pajcamyanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
apeta - sukhpeta  /
apoha - kalpanpoha  /
mukta - cakramukta  /
patita - svargapatita  /
apatrasta - taragpatrasta  /
alpaa iti samsasya alpaviayatmcae  /
alp pacam sasyate, na sarv  /
prsdt patita, bhojand apatrasta ity evam adau na bhavati  /
kartkarane kt bahulam (*2,1.32) ity asya+eva ayam prapaca //


____________________________________________________________________


[#110]

##  || PS_2,1.39 ||


_____START JKv_2,1.39:

stoka antika dra ity evam arth abd kcchra-abda ca pacamyant ktntena saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
stokn mukta  /
antikd gata  /
abhyd gata  /
drd gata  /
viprakd gata  /
kcchrn mukta  /
kcchrl labdha  /
pacamy stoka-dibhya (*6,3.2) ity aluk  /
atasahatrau pareeti vaktavyam  /
att pare paraat  /
sahasrt pare parassahasr  /
rjadantditvt paranipta  /
niptant sugama //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.40 ||


_____START JKv_2,1.40:

saptamyanta aua-dibhi saha samasyate, tatpuru ca samso bhavati  /
akeu aua akaaua  /
akadhrta  /
akakitava  /
aua  /
dhrta  /
kitava  /
vya  /
prava  /
savta  /
antar  /
antaabdastvardhikaranapradhna eva pahyate  /
adhi  /
pau  /
paita  /
capala  /
nipua  /
vttau prasaktikriyy antarbhvadakdiu adhikarae saptam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.41 ||

_____START JKv_2,1.41:

saptam iti vartate  /
siddha uka pakva bandha ity etai saha saptamyanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
skyasiddha  /
kmpilyasiddha  /
uka - tapauka  /
chyuka  /
pakva - sthlpakva  /
kumbhpakva  /
bandha - cakrabandha  /
bahula-grahaasya+eva ayam udharaa-prapaca //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.42 ||


_____START JKv_2,1.42:

dhvgkea ity arthagrahanam  /
dhavgkavcin subantena saha saptamyanta subanta subanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati kepe gamyamne  /
trthe dhvka iva trthadhvka  /
anavasthita ity artha  /
trthakka  /
trthavyasa  /
kepe iti kim ? trthe dhvkastithati //


____________________________________________________________________


[#111]

##  || PS_2,1.43 ||

_____START JKv_2,1.43:

suptam iti vartate  /
ktya-pratyayntai saha saptamyanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati e gamyamne  /
yatpratyayena+eva+iyate  /
mse deyamam msadeyam  /
savatsaradeyam  /
vyahadeyam  /
agrahaa niyogopalakaa-artha, tena+iha api samso bhavati, prvhe geya sma prvhageyam  /
prtaradhyeyo 'nuvka  /
e iti kim ? mse dey bhik //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.44 ||


_____START JKv_2,1.44:

sajy viaye saptayanta sup saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
saj samudyopdhi  /
tena nityasamsa eva ayam, na hi vkyena saj gamyate  /
arayetilak  /
arayem  /
vanekiuk  /
vane - bilvak  /
kpepicak  /
haladantt saptamy sajym (*6,3.9) ity aluk //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.45 ||


_____START JKv_2,1.45:

aharavayav rtryavayav ca saptamyant ktntena saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
prvhaktam  /
aparhaktam  /
prvartraktam  /
aparartraktam  /
avayava-grahanam kim ? etat tu te div vtta rtrau vtta ca drakyasi  /
ahani bhuktam  /
rtrau vttam  /
bahula-grahat  /
rtrivttam, sandhyagarjitam ity daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.46 ||


_____START JKv_2,1.46:

tatra ity etat saptamyanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
tatrabhuktam  /
tatraktam  /
tatraptam  /
aikapadyamaikasvarya ca samsatvt bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.47 ||


_____START JKv_2,1.47:

kepo nind  /
kepe gamyamne saptamyanta ktntena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
avatapte - nakulasthita ta etat  /
cpalam etat, anavasthitatva tavaitat ity artha  /
udakeviram  /
pravhemtritam  /
bhasmanihutam  /
niphala yat kriyate tad evam uchyate  /
tatpurue kti bahulam (*6,3.14) ity aluk //


____________________________________________________________________


[#112]

##  || PS_2,1.48 ||


_____START JKv_2,1.48:

samudy eva niptyante  /
ptresamita-daya abdas tatpurua-saj bhavanti kepe gamyamne  /
ye ca atra ktntena saha sams, te prvena+eva siddhe puna pho yuktrohydi-parigraha-artha, prvapaddy-udttatva yath sayt iti  /
yuktarohydiu hi ptresamitdaya ca iti pahyate  /
ptresamit  /
ptrebahul  /
avadhraena kepo gamyate, ptre eva samit na puna kvacit krye iti  /
udumbaramaakdau upamay kepa  /
mtaripurua iti pratiiddhasevanena  /
pirdiu nirhatay  /
avyaktattvccktigao 'yam  /
ptresamit  /
ptrebahul  /
udumbaramaak  /
udarakmi  /
kpakacchapa  /
kpacraka  /
avaakacchapa  /
kpamaka  /
kumbhamaka  /
udapnamaka  /
nagarakka  /
nagaravyasa  /
mtariurua  /
pira  /
pitarira  /
gehera  /
gehenard  /
gehekve  /
gehevijit  /
gehevya  /
gehemeh  /
gehedh  /
hehedpta  /
gehedha  /
garbhetpta  /
khanikabaka  /
gohera  /
gohe vijit  /
gohekve  /
gohepau  /
gohepaita  /
gohepragalbha  /
kareiibha  /
kareiriir  /
karecuracur  /
cakro 'vadhraa-artha, tena samsntara na bhavati, paramaptresamit iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.49 ||


_____START JKv_2,1.49:
sup sup iti vartate  /
tasya vieaam etat  /
prvakla eka sarva jarat pura nava kevala ity ete subant samndhikaraena sup saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
bhinna-pravtti-nimittasya abdasya+ekasminn arthe vtti samndhikarayam  /
prvakla ity artha-nirdea, pariin svarpa-grahaam  /
prvaklo 'paraklena samasyate  /
sntnulipta  /
kasamktam  /
dagdhaprarham  /
eka  /
ekabhik  /
sarvadev  /
sarvamanuy  /
jaraddhast  /
jaradgi  /
jaradvtti  /
purnnam  /
purvasatham  /
navnnam  /
navvasatham  /
kevalnnam  /
samndhikaraena iti kim ? ekasy  //


____________________________________________________________________


[#113]

##  || PS_2,1.50 ||


_____START JKv_2,1.50:

samndhikaraena ity pdasampter anuvartate  /
digvcina abd sakhy ca samndhikaraena subantena saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati sajay vaaye  /
prveukmaam  /
apareukmaam  /
pacmr  /
saptaraya  /
sajym iti kim ? uttar vk  /
paca brhm //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.51 ||


_____START JKv_2,1.51:

dik-sakhye ity anuvartate  /
taddhita-arthe viaye uttarapade ca parata samhre ca abhidheye dik-sakhye samndhikaraena sup saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati  /
taddhita-arthe tvat - prvasy ly bhava, dikprvapadd asajy a (*4,2.107), paurvala  /
parala  /
uttarapade - prvalpriya  /
aparalpriya  /
samhre dik-abdo na sambhavati  /
sakhy taddhita-arthe - pcanpiti  /
pacakapla  /
uttarapade - pacagavadhana  /
daagavadhana  /
samhre - pacapl  /
daapl  /
pacakumri  /
daakumri  /
sa napusakam (*2,4.17) iti napusakatvam  /
hrasvo napusake prtipadikasya (*1,2.47) iti hrasvatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.52 ||

_____START JKv_2,1.52:

taddhita-artha-uttarapada-samhre ca (*2,1.51) ity atra ya sakhy-prva samsa sa dvigu-sajo bhavati  /
taddhita-arthe tvat - pacasu kapleu saskta pacakapla  /
daakapla  /
saskta bhak (*4,2.16) iti iha a, tasya dvigor lug-anapatye (*4,1.88) iti luk  /
uttarapade - pacanvapriya  /
nvo dvigo (*5,4.99) iti samsnto bhavati  /
samhre - pacapl  /
dvigo (*4,1.21) iti b bhavati  /
dviguprade - dvigo (*4,1.21) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.53 ||


_____START JKv_2,1.53:

kutsita-vcni subantni kutsana-vacanai subantai saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
abda-pravtti-nimitta-kutsym aya samsa iyate  /
vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti paranipte prpte vieyasya prvanipta-artha rambha  /
vaiykaraakhasci  /
nipratibha ity artha  /
yjikakitava  /
ayjyayjanatpara  /
mmsakadurdurha  /
nstika  /
kutsitni iti kim ? vaiykaraacaura  /
na hy atra vaiykaraatva kutsyate  /
kutsanai iti kim ? kutsito brhmaa //


____________________________________________________________________


[#114]

##  || PS_2,1.54 ||


_____START JKv_2,1.54:

ppaka-abdau kutsanbhidhyinau, tayo prvea samse paranipta prpta, prvanipata-artham idam rabhyate  /
ppa aaka ity ete subante kutsita-vacanai saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati  /
ppanpita  /
ppakulla  /
aakanpita  /
aakakulla //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.55 ||


_____START JKv_2,1.55:

upamyate 'nena ity upamnam  /
upamna-vcni subantni smnya-vacanai subantai saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
upamna-upameyayo sdhrae dharma smnya, tadviia-upameya-vacanair aya samsa  /
astrva ym astrym devadatt  /
kumudayen  /
hasagadgad  /
nyagrodhaparimaal  /
upamnni iti kim ? devadatt aym  /
smnya-vacanai iti kim ? phl iva taul  /
parvat iva balhak //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.56 ||


_____START JKv_2,1.56:

upameyam upamita , tadvci subanta vyghra-dibhi smarthyd upamna-vacanai saha smasyate, tatpurua ca samso bhavati, na cet smnyavc abda prayujyate  /
vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti paranipte prpte vieyasya prvanipta-artha rambha  /
puruo 'ya vyghra iva puruavyghra  /
puruasiha  /
smnya-aprayoge iti im ? puruo 'ya vyghra iva ra  /
vyghra  /
siha  /
ka  /
abha  /
candana  /
vka  /
varha  /
va  /
hastin  /
kujara  /
ruru  /
pata  /
puarka  /
balhaka  /
aktigana ca ayam, tena+idam api bhavati - mukhapadmam, mukhakamalam, karakisalayam, prthivacandra ity evam di //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.57 ||


_____START JKv_2,1.57:

bhedaka vieaa, bhedya vieyam  /
vieaa-vci subanta vieya-vcin samndhikaraena subantena saha bahula samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
nlotpalam  /
raktotpalam  /
bahulavacanam vyavasthrtham  /
kvacin nityasamsa eva, kasarpa, lohitali  /
kvacin na bhavaty eva, rmo jmadagnya, arjuna krtavrya  /
kvacid vikalpa, nlam utpalam, nlotpalam  /
vieaam iti kim ? takaka sarpa  /
vieyea iti kim ? lohitastakaka //


____________________________________________________________________


[#115]

##  || PS_2,1.58 ||


_____START JKv_2,1.58:

prva apara prathama carama jaghanya samna madhya madhyama vra ity ete subant samndhikaraena sup saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
prvapurua  /
aparapurua  /
prathamapurua  /
caramapurua  /
jaghanyapurua  /
samnapurua  /
madhyapurua  /
madhyamapurua  /
vrapurua  /
prvasya+eva aya prapaca //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.59 ||


_____START JKv_2,1.59:

reya-daya subant kta-dibhi samnadhikaraai saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
rey-diu cvy-artha-vacanam  /
areaya renaya kt reikt  /
ekakt  /
pgakt  /
reydaya pahyante  /
ktdir ktigana  /
cvyantn tu ku-gati-pra-daya (*2,2.18) ity anena nityasamsa  /
rekt  /
rei  /
eka  /
pga  /
kua  /
ri  /
viikha  /
nicaya  /
nidhna  /
indra  /
deva  /
mua  /
bhta  /
ravana  /
vadnya  /
adhypaka  /
abhirpaka  /
brhmaa  /
katriya  /
pau  /
paita  /
kuala  /
capala  /
nipua  /
kpaa  /
iti rey-di  /
kta  /
mita  /
mata  /
bhta  /
ukta  /
samjta  /
sammnta  /
samkhyta  /
sambhvita  /
avadhrita  /
nirkta  /
avakalpita  /
upakta  /
upkta  /
iti kta-di //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.60 ||


_____START JKv_2,1.60:

naaiva vieo yasya, sarvamanyat praktydika tulya, tan na-viiam, tena naviiena ktntena samndhikaraena saha ana ktnta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
kta ca tadakta ca ktktam  /
bhuktbhuktam  /
ptptam  /
udatnuditam  /
nuiau tadbhaktatvnnaiva bhedakau  /
aitnaitena jvati  /
klikliitena vartate  /
ktpaktdnm upasahynam  /
ktpaktam  /
bhuktavibhuktam  /
ptaviptam  /
gatapratygatam  /
ytnuytam  /
kraykrayik  /
pupuik  /
phalphalik  /
mnonmnik  /
samndhikaradhikre kaprthivdnm upasakhynam uttarapadalopa ca  /
kapradhna prthiva kaprthiva  /
kutapasauruta  /
ajtaulvali //


____________________________________________________________________


[#116]

##  || PS_2,1.61 ||


_____START JKv_2,1.61:

sat mahat parama uttama utka ity ete pjyamnai saha samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
pjyamnai iti vacant pjvacan saddayo vijyante  /
satpurua  /
mahpurua  /
paramapurua  /
uttamapurua  /
utkapurua  /
pjyamnai iti kim ? utko gau kadarmt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.62 ||


_____START JKv_2,1.62:

vndraka nga kujara ity etai saha pjyamna-vci subanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
pjyamnam iti vacant pjvacan vndraka-dayo ghyante  /
govndraka  /
avavndraka  /
gonga  /
avanga  /
gokujara  /
avakujara  /
pjyamnam iti kim ? sumo nga //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.63 ||


_____START JKv_2,1.63:

katara-katamau jtipariprane vtamnau samarthena sup saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati  /
katarakaha  /
kataraklpa  /
katamakaha  /
katamaklpa  /
nanu katama-abdastvaj jtipariprana eva vyutpdita, katara-abdo 'pi shacaryt tadartha-vttir eva grahyate, ki jtipariprana-grahaena ? eva tarhy etaj jpayati katama-abdo 'nyatra api vartate iti  /
tath ca pratyudharanam - kataro bhavator devadatta, katamo bhavat devadatta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.64 ||


_____START JKv_2,1.64:

kim ity etat kepe gamyamne sup saha samasyate taturua ca samso bhavati  /
kirj, yo na rakati  /
kisakh, yo 'bhidruhyati  /
kigau, yo na vahati  /
kima kepe (*5,4.70) iti samsnto na bhavati  /
kepe iti kim ? ko rj paliputre //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.65 ||


_____START JKv_2,1.65:

ubhaya-vyajan po ity abhidhyate  /
girekavraprast  /
dhenu pratyagraprast  /
va vandhy  /
dehad garbhaptin  /
bakaya taruavats  /
podibhi saha jtivci subanta samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
ibhapo  /
ibhayuvati  /
agnistoka  /
udavitkatipayam  /
gogi  /
godhenu  /
gova  /
govehat  /
gobakaya  /
kahapravakt  /
kaharotriya  /
kahdhypaka  /
kahadhrta  /
jti iti kim ? devadattta pravakt  /
dhrta-grahaam akutsa-artham //


____________________________________________________________________

[#117]

##  || PS_2,1.66 ||


_____START JKv_2,1.66:

jti iti vartate  /
jtivci subanta praas-vacanai saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
rhi-abd praas-vacan ghyante matallikdaya  /
te ca vialigatvd anyalige 'pi jti-abde svaligopdn eva samnhikaran bhavanti  /
goprakam  /
avaprakam  /
gomatllik  /
avamatallik  /
gomacarcik  /
avamacarcik  /
jti iti kim ? kumr matallik //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.67 ||


_____START JKv_2,1.67:

khalaty-dibhi  /
samndhikaraai saha yuva-abda samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
jaratbhi iti strligena nirdea, prtipdika-grahae ligaviiasya api grahanam iti jpaka-artha  /
yuv khalati yuvakhalati  /
yuvati khalat yuvakhalat  /
yuv palita yuvapalita  /
yuvati palit yuvapalit  /
yuv valina yuvavalina  /
yuvatirvalin yuvavalin  /
yuv jaran yuvajaran  /
yuvatirjarat yuvajarat //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.68 ||


_____START JKv_2,1.68:

ktyapratyaya-ants tulyaparyy ca subant ajti-vacanena samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
bhojyoam  /
bhojyalavaam  /
pnyatam  /
tulykhy - tulyaveta  /
tulyamahn  /
sadaveta  /
sadamahn  /
ajty ti kim ? bhojya odana //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.69 ||


_____START JKv_2,1.69:

varavieavci subanta varavieavcin subantena samndhikaraena saha samasyte, tatpurua ca samso bhavati  /
kasraga  /
lohitasraga  /
kaabala  /
lohitaabala  /
avayavadvrena kaabda samudye vartamna samndhikarao bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.70 ||


_____START JKv_2,1.70:

kumra-abda rama-dibhi saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
ye 'tra strlig pahyante, rama, pravrajit, kula ity evam daya, tai saha strliga eva kumra-abda samasyate  /
ye tu pulig, adhypaka, abhirpaka, paita iti, tair ubhayath, prtipadika-grahae ligaviiasya api grahaam iti  /
kumr rama kumrarama  /
raman  /
pravrajit  /
kula  /
garbhi  /
tpas  /
ds  /
bandhak  /
adhypaka  /
abhirpaka  /
paita  /
pau  /
mdu  /
kuala  /
capala  /
nipua //


____________________________________________________________________


[#118]

##  || PS_2,1.71 ||


_____START JKv_2,1.71:
catupd-vcina subant garbhi-abdena samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
gogarbhi  /
ajgarbhi  /
catupjjtiriti vaktavyam  /
iha m bht - klk garbha, svastimat garbhi  /
catupda iti kim ? brhma garbhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,1.72 ||


_____START JKv_2,1.72:

samudy eva niptyante  /
mayra-vyasaka-daya abd tatpuruasaj bhavati  /
cakro 'vadhraa-artha , paramamayravyasaka iti samsntara na bhavati  /
mayravyasaka  /
chtravyasaka  /
kmbojamua  /
yavanamua  /
chandasi - hasteghya  /
pdeghya  /
lgaleghya  /
punardya  /
ehdayo 'nyapadrthe - eham  /
ehiyava vartate  /
ehivijkriy  /
apehivij  /
prehivij  /
ehisvgat  /
apohisvgat  /
prehisvgat  /
ehidvity  /
apehidvity  /
ihavitark  /
prohaka  /
apohaka  /
prohakardam  /
apohakardam  /
uddharac  /
haracel  /
haravasan  /
haravanit  /
kntavicaka  /
uddharotsj  /
uddhamavidham  /
utpacivipac  /
utpatanipat  /
uccvacam  /
uccancam  /
acitopacitam  /
avacitaparcitam  /
nicapracam  /
akicanam  /
sntvklaka  /
ptvsthiraka  /
bhuktvsuhita  /
proyappyn  /
utpatyapkal  /
nipatyarohi  /
niaym  /
apehiprasav  /
ihapacam  /
ihadvity  /
jahikarma bahulambhkye kartra cbhidadhti - jahijoa  /
ujjahijoa  /
jahistamba  /
ujjahistamba  /
khytamkhytena kriystatye - antapibat  /
pacatabhjjat  /
khdatamodat  /
khdatavamat  /
khdatcamat  /
haranivap  /
vapanikir  /
utpacacvipac  /
bhindhilavan  /
chindhivicakan  /
pacalavan  /
pacaprak  /
avihitalakanas tatpuruo mayra-vyasaka-diu draavya //
iti rjaydityaviracitym kiky vttau dvitydhyyasya prathama pda //


dvittiyo 'dhyaya dvitya pda


____________________________________________________________________


[#119]

##  || PS_2,2.1 ||


_____START JKv_2,2.1:

ekadeo 'sya asti ity ekade, avayav, tadvcin subantena saha prva apara adhara uttara ity ete abd smarthyd ekadeabacan samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
ekdhikaraa-grahanam ekadeino vieaam  /
eka ced adhikaraam ekadravyam ekadei bhavati  /
ahsamsa-apavado 'ya yoga  /
prva kyasya prvakya  /
aparakya  /
adharakya  /
uttarakya  /
ekadein iti kim ? prva na abhe kyasya  /
ekdhikarae iti kim ? prva chtrm mantraya  /
katha madhyhna, syhna iti ? sakhy-vi-sy-aprvasya ahnasya ahann anyatarasy au (*6,3.110) iti jpakt sarvaaikadea-abdena ahna samso bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,2.2 ||


_____START JKv_2,2.2:

ekadein ekdhikarae iti vartate  /
samapravibhge 'rdhaabdo napusakam vialiga, tasya+ida grahanam  /
ardham ity etad napusakam ekadein-ekdhikaraena samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
ahsamsa-apavdo 'yam yoga  /
ardha pippaly ardhapippal  /
ardhakotak  /
napusakam iti kim ? grmrdha  /
nagarrdha  /
ekadein ity eva, ardha pasor devadattasya  /
devadattena saha samaso na bhavati  /
ekdhikarae ity eva, ardha pippalnm //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.3 ||


_____START JKv_2,2.3:

ekadein ekdhikarane iti vartate  /
ashsamsa-apavdo 'ya yoga  /
anyatarasy grahat so 'pi ahsamso bhavati  /
praa-gua (*2,2.11) iti pratiedha ca ata eva anyatarasy grahaa-smarthyn na pravartate  /
dvitya bhiky caturthabhik, bhikcaturtha v  /
turya bhiky turyabhik, bhikturya v  /
turya-abdasya apyate  /
turya bhiky turyabhik, bhikturya v  /
ekadein ity eva, dvitya bhiky bhikukasya  /
ekdhikarae ity eva, dvity bhikm //

____________________________________________________________________


[#120]

##  || PS_2,2.4 ||


_____START JKv_2,2.4:

ekadein-ekdhikarae iti nivttam  /
dvitysamse prpte vacanam idam  /
samsavidhnt so 'pi bhavati  /
prpta panna ity etau dvityntena saha samasyete, tatpurua ca samso bhavati  /
prpto jvikm prptajvika, jvikprpta iti v  /
panno jvikam pannajvika, jvikpanna iti v //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.5 ||


_____START JKv_2,2.5:

parimamasya asti iti parim, tadbcin subantena saha smarthyt parimavacan kla-abd samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
ahsamsa-viaye yogrambha  /
mso jtasya msajta  /
savatsarajta  /
dvyahajta  /
tryahajta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.6 ||

_____START JKv_2,2.6:

na samarthena subantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
na brhmaa abrhmaa  /
avala //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.7 ||


_____START JKv_2,2.7:

at ity aya abdo 'kdantena sup saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
adguavacanena+iti vaktavyam  /
atkara  /
atpigala  /
advikaa  /
adunnata  /
atptam  /
adraktam  /
guavacanena iti kim ? iha na bhavati, ad grgya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.8 ||


_____START JKv_2,2.8:

ahyanta subanta samarthena subantena saha samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
rja purua rjapurua  /
brhmaakambala  /
kdyog ca ah samasyata iti vaktavyam  /
idhmaprabracana  /
palatana  /
kim artham idam ucyate ? pratipadavidhn ca ah na samasyate iti vakyati, tasyya purastdapakara //


____________________________________________________________________


[#121]

##  || PS_2,2.9 ||


_____START JKv_2,2.9:

prvea samsa siddha eva, tasya kartari ca (*2,2.16) iti pratiedhe prpte vacanam idam rabhyate pratiprasavrtham  /
yjakdibhi saha ah samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
brhmaayjaka  /
katriyayjaka  /
yjaka  /
pjaka  /
paricraka  /
pariecaka  /
sntaka  /
adhypaka  /
utsdaka  /
udvartaka  /
hot  /
pot  /
bhart  /
rathaganaka  /
pattigaaka  /
tatsthai ca guai ah samasyate iti vaktavyam  /
candanagandha  /
kapittharasa  /
guttarea taralopa cea+ii vaktavyam  /
sarve vetatara sarvaveta  /
sarve sahattara sarvamahn  /
na nirdhrae (*2,2.10) iti pratiedhe prpte vacanam idam  /
sarvaukl gau //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.10 ||


_____START JKv_2,2.10:

prvea samse prpte pratiedha rabhyate  /
nirdhrane y ah s na samasyate  /
jti-gua-kriybhi samudyd ekadeasya pthak-karaa nirdhranam  /
katriyo manuym ratama  /
k gav sampannakratam  /
dhavannadhvagn ghratama  /
pratipadavidhn ca ah na samasyate iti vaktavyam  /
sarpio jnam  /
madhuno jnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.11 ||


_____START JKv_2,2.11:

praa guna suhitrtha sat avyaya tavya samndhikaraa ity etai saha ah na samasyate  /
artha-abda pratyekam abhisambadhyate, tena svarpa-vidhir na bhavati  /
prarthe - dhtr pacama  /
chtr daama  /
gua - balky auklyam  /
kkasya krnyam  /
suhita-arths tptyarth - phaln suhita  /
phaln tpta  /
sat - brhmaasya kurvan  /
brhmaasya kurva  /
avyaya - brhmaasya ktv  /
brhmaasya htv  /
tavya - brhamaasya kartavyam  /
tavyat snubandhakena samso bhavaty eva, brhmaa-kartavyam  /
samndhikaraa - ukasya mrvidasya  /
rja paliputrakasya  /
pine strakrasya  /
ki ca syt ? prvaniptasya aniyama syt  /
anantary tu prptau pratiiddhy vieaa vieyea bahulam (*2,1.57) iti bhavaty eva samsa  /
purvanipta ca tad diyogato vieaasya+eva //


____________________________________________________________________


[#122]

##  || PS_2,2.12 ||


_____START JKv_2,2.12:

mati-buddhi-pj-arthebhya ca (*3,2.188) iti vakyati, tasya+ida grahaam  /
pj-grahaam upalakaa-artham  /
kto ya pjy vihitastena ah na samasyate  /
rj mata  /
rj buddha  /
rj pjita  /
pjym iti kim ? chtrasya hasitam chtrahasitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.13 ||


_____START JKv_2,2.13:

kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati-pratyavasna-arthebhya (*3,4.76) iti vakyati, tasya+ida grahaam  /
adhikaraa-vcin ktena ah na samasyate  /
idam e ytam  /
idam em bhuktam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.14 ||


_____START JKv_2,2.14:

ktena iti nivttam  /
karma-grahaa ah-vieaam  /
karmai ca y ah s na samasyate  /
ubhaya-prptau karmai (*2,3.66) iti ahy ida grahanam  /
caryo gav doho 'goplakena  /
rocate odanasya bhojana devadattena  /
sdhu khalu payasa pna devadattena  /
vicitr strasya kti pinin //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.15 ||


_____START JKv_2,2.15:

kart-grahaa ah-vieaam  /
kartari y ah s tc akena ca saha na samasyate  /
bhavata yik  /
bhavata sik  /
bhavato 'gragmik  /
tc cartaryeva vidhyate, tatprayoge kartari ah na asti  /
tasmt tj-grahanam uttara-artham  /
kartari iti kim ? ikubhakik me dhrayasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.16 ||


_____START JKv_2,2.16:

kartari ca yau tj-akau tbhy saha ah na samasyate  /
smarthyd akasya vieaa-artha kart-grahaam, itaratra vyabhicrbhvt  /
ap sra  /
pur bhett  /
vajrasya bhart  /
nanu ca bhart-abdo hy aya yjakdiu pahyate ? sambandhi-abdasya patiparyyasya tatra grahanam  /
aka khalv api - odanasya bhojaka  /
saktn pyaka //


____________________________________________________________________


[#123]

##  || PS_2,2.17 ||


_____START JKv_2,2.17:

na iti nivttam, na tjakau  /
nitya samso vidhyate  /
kriy jviky ca nitya ah samasyate, tatpurua ca samso bhavati  /
tc kri-jvikayor na asti ity aka eva+udhriyate  /
uddlakapupabhajik  /
vranapupapracyik  /
jvikym - dantalekhaka  /
nakhalekhaka  /
krijvikyo iti kim ? odanasya bhojaka //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.18 ||


_____START JKv_2,2.18:

nityam iti vartate  /
ku-abdo 'vyaya ghyate gatydi-shacaryt, na dravyavacana  /
ku-gati-prdaya samarthena abdntarea saha nitya samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
ku pprthe - kupurua  /
gati - urarktam  /
yadrkaroti  /
prdaya - durnindym - dupurua  /
svat pjym - supurua  /
atipurua  /
 darthe - pigala  /
pryika ca+etad updhivacanam  /
anyatra api hi samso dyate  /
koam  /
kaduam  /
kavoam  /
duktam  /
atistutam  /
baddham iti  /
pradayo gatdyarthe prathamay  /
pragata crya prcrya  /
prntevs  /
atydaya krntdyarthe dvityay  /
atikrnta khavm atikhava  /
atimla  /
avdaya krudyarthe ttyay  /
avakrua kokilay avakokila  /
parydayo glndyarthe caturthy  /
pariglno 'dhyayanya paryadhyayana  /
ala kumryai alakumri  /
nirdaya krntdyarthe pacamy  /
nikrnta kaumby nikaumbi  /
nirvrasi  /
ivena saha samso vibhaktya-lopa prvapada-praktisvaratva ca vaktavyam  /
vsas iva  /
vastre iva  /
prdi-prasage karmapravacanyn pratiedho vaktavya  /
vka prati vidyut  /
sdhurdevacatto mtara prati //


____________________________________________________________________


[#124]

##  || PS_2,2.19 ||


_____START JKv_2,2.19:

nityam iti vartate  /
upapadam atianta samarthena abdntarea saha samasyate nityam, tatpurua ca samso bhavati  /
kumbhakra  /
nagarakra  /
ati iti kim ? edhnhrako vrajati  /
nanu ca sup sup iti vartate, tatra kutas tiantena samsa-prasaga ? eva tarhi jpayati etayor yogayo sup supeti na sambadhyate iti  /
tena gatikrakopapadn kdbhi saha samsavacana prk subutpatte ity etad upapanna bhavati  /
avakrt  /
avakrt  /
dhanakrt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.20 ||


_____START JKv_2,2.20:

prvana samse siddhe niyama-artha vacanam  /
avyayena-upapadasya ya samsa so 'm+eva bhavati, na anyena  /
svdukra bhukte  /
sampannakram bhugkte  /
lavanakra bhukte  /
am+eva iti kim ? kla-samaya-velsu tumun (*3,3.167) - kle bhoktum  /
evakrakaraam upapada-vieana-artham  /
am+eva yat tulya-vidhnam upapada tasya samso yath syt, am ca anyena ca yat tulya-vihdhna tasya m bht  /
agre bhuktv, agre bhojam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.21 ||


_____START JKv_2,2.21:

am+eva ity anuvartate  /
upadaas ttyym (*3,4.47) ity ata prabhti yny upapadni tni am+eva avyayena saha-anyatarasy samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
ubhayatra-vibheyam  /
yad am+eva tulyavidhnam upapada tasya prpte, yath upadaas ttyym (*3,4.47) iti  /
yat punar am ca anyena ca tulyavidhna tasya prpte, yath avyaye 'yathbhipretkhyne ka ktvamulau (*3,4..59) iti  /
mlakopadaa bhukte, mlakena+upadaa bhukte  /
uccaikram cae, uccai kram  /
am+eva ity eva, paryaptivacanev alamartheu (*3,4.66), parypto bhoktum  /
prabhurbhoktum //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.22 ||


_____START JKv_2,2.22:

am+eva iti prvayoge 'nuvttam  /
tena anyatra na prpnoti iti vacanam rabhyate  /
ktvpratyayena saha tty-prabhtni upapadny anyatarasy samasyante, tatpurua ca samso bhavati  /
uccai ktya  /
uccai ktv  /
avyaye 'yathbhipreta-khyne (*3,4.59) iti ktvpratyaya  /
samsapake lyab eva  /
tty-prabhtnty eva, ala ktv  /
khalu ktv //


____________________________________________________________________


[#125]

##  || PS_2,2.23 ||


_____START JKv_2,2.23:

upayukatdanya ea  /
ea samso bahuvrhi-sajo bhavati  /
ka ca ea samso na+ukta  /
vakyati anekam anyapadrthe (*2,2.24) - citragu  /
abalagu  /
kottarsaga  /
ea iti kim ? unmattagagam  /
lohitagagam  /
bahuvrhi-prade - na bahuvrhau (*1,1.29) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.24 ||


_____START JKv_2,2.24:

aneka subantamanyapdrthe vartamna sup saha samasyate, bahuvrhi ca samso bhavati  /
prathamrtham eka varjayitv sarveu vibhakty-artheu bahuvrhir bhavati  /
prptam udaka ya grma prptodako grma  /
haratho 'navn  /
upagtapa rudra  /
udghtaudan sthl  /
citragurdevadatta  /
vrapuruako grma  /
prathama-arthe tu na bhavati  /
ve deve gata  /
aneka-grahana kim ? bahnm api yath syt, suskmajaakeena sugajjinavsas  /
samantaitir andhrea dvayor vttau na sidhyati //
bahuvrhi samndhikaranam iti vaktavyam  /
vyadhikaran m bht, pacabhir bhuktamasya  /
avyayn ca bahuvrhir vaktavya  /
uccair mukha  /
ncair mukha  /
saptamy-upamna-prvapadasya+uttarapada-lopa ca vaktavya  /
kahe sthita klo 'sya kahekala  /
urasilom  /
urasya mukham iva mukha yasya sa uramukha  /
kharamukha  /
samudya-vikraahy ca bahuvrhir uttarapada-lopa ca+iti vaktavyam  /
ken saghta keasaghta, keasaghta c 'sya keaca  /
suvarasya vikro 'lakro 'sya subarlakra  /

[#126]

prdibhyo dhatujasya+uttarapadasya lopa ca v bahuvrhir vaktavya  /
prapatita paramasya prapara, prapatitapara  /
pratita palamasya prapala, prapatitapala  /
nao 'styarthn bahuvrhir vcottarapadalopa ca  vaktavya  /
vidyamna putro yasya aputra, avidyamnaputra  /
abhrya, avidyamnabhrya  /
subadhikre 'stikrdn bahuvrhir vaktavya  /
astikr brhma  /
astydayo nipt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.25 ||


_____START JKv_2,2.25:

sakhyeye y sakhy vartate tay saha avyaya-sanna-adra-adhika-sakhy samasyante bahuvrhi ca samso bhavati  /
avyaya - upada  /
upavi  /
sannada  /
sannavi  /
adrada  /
adravi  /
adhikada  /
adhikavi  /
sakhy - dvitr  /
tricatur  /
dvida  /
sakhyay iti kim ? paca brhma  /
avyaya-sanna-adra-adhika-sakhy iti kim ? brhma paca  /
sakhyeye iti kim ? adhik viatir gavm //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.26 ||


_____START JKv_2,2.26:

di nmni dignmni  /
dinmni subantni antarle vcye samasyante, bahuvrhi ca samso bhavati  /
dakiasy ca prvasy ca dior yad-antarla dakia-prv dik  /
prvottar  /
uttarapacim  /
pacimadaki  /
sarvanamno vttimtre puvadbhva  /
nmagrahaa rhyartham  /
iha ma bht, aindry ca kaubery ca cior yad-antarlam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.27 ||


_____START JKv_2,2.27:

tatra iti saptamyanta ghyate  /
tena iti ttyntam  /
sarpa-grahana pratyekam abhisambadhyate  /
tatra iti saptamyante sarpe pade teneti ca ttynte idam ity etasminn arthe sasyete, bahuvrhi ca samso bhavati  /
itikarana ca+iha vivakrtho laukikam artham anusrayati  /
tato grahaa, praharana karmavyathro, yuddha ca samsa-artha iti sarvam itikaranllabhyate  /

[#127]

yat tatra iti nirdia grahaam cet tad bhavati, yat tena iti nirdia praharana cet tad bhavati, yat idam iti nirdia yuddha cet tad bhavati  /
keeu keeu ca ghtv ida yuddha pravtta kekei  /
kackaci  /
daai ca daai ca pragtya ida yuddha pravtta dadai  /
musalmusali  /
ic karmavyathre (*5,4.127) iti ic samsnta, sa ca avyayam  /
anyem api dyate (*6,3.137) iti prvapadasya drghatvam  /
sarpa-grahaa kim ? halai ca musalai ca prahtya ida yuddha pravttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.28 ||


_____START JKv_2,2.28:

saha ity etac chbdarpa tulyayoge vartamna tena iti ttyntena saha samasyate, bahuvrhi ca samso bhavati  /
saha putregata saputra  /
sacchtra  /
sakarmakara  /
tulyayoge iti kim ? sahaiva daabhi putrairbhra bahati gardabh  /
vidyamtair eva daabhi putrairbhra vahati ity artha  /
katha sakarmaka, salomaka, sapakaka iti ? na hy atra tulyayogo gamyate  /
ki tarhi ? vidyamnat  /
pryika tulyayoge iti vieanam  /
anyatra api samso dyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.29 ||


_____START JKv_2,2.29:

anekam iti vartate  /
aneka subanta ca-arthe vartamnam samasyate, dvandva-saja ca samso bhavati  /
samuccaynvcayetaretarayogasamhr ca arth  /
tatra samuccaynvcayayor asmarthyt na asti samsa  /
itaretarayoge samhre ca samso vidhyate  /
plaka ca nyagrodha ca plaka-nyagrodhau  /
dhava ca khadira ca pala ca dhava-khadira-pal  /
vk ca tvak ca vk-tvacam  /
vg-dadam  /
dvandva-prade - dvandve ca (*1,1.31) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.30 ||


_____START JKv_2,2.30:

samse iti vartate  /
upasarjana-sajaka samse prva prayoktavyam  /
prvavacana paraprayoganivtty-artham  /
aniyamo hi syt  /
dvity - kaarita  /
tty - akulkhaa  /
caturth - ypadru  /
pacam - vkabhayam  /
ah - rjapurua  /
saptam - akaaua //


____________________________________________________________________


[#128]

##  || PS_2,2.31 ||

_____START JKv_2,2.31:

prva-nipte prpte paraprayoga-artha vacanam  /
rjadanta-diu upasarjana param prayoktavyam  /
na kevalam upasarjanasya, anyasya api yath lakaa vihitasya prvaniptasya ayam apavda paranipto vidhyate  /
dantn rj rjadanta  /
vanasya agre agrevaam  /
niptand aluk  /
rjadanta  /
agrevanam  /
liptavsitam  /
nagnamuitam  /
siktasamam  /
malucitam  /
avaklinnapakvam  /
arpitoptam  /
uptagham  /
prvaklakay paranipta  /
ulkhalamusalam  /
taulakivam  /
dadupalam  /
ragvyanabandhak  /
citrarathabahlkam  /
vantyamakam  /
drryam  /
sntakarjnau  /
vivakenrjunau  /
akibhruvam  /
dragavam  /
abda-arthau  /
dharma-arthau  /
kma-arthau  /
aniyama ca atra+iyate  /
artha-abdau  /
artha-dharmau  /
artha-kmau  /
tat katham ? vaktavyam idam  /
dharma-diu ubhayam iti  /
vaikramatam  /
gajavjam  /
gopladhnplsam  /
plsakakaraam  /
sthlaplsam  /
urabjam  /
sijstham  /
citrsvt  /
bhrypat  /
jypat  /
jampat  /
dampat  /
jyabdasya jambhvo dambhva ca niptyate  /
putrapat  /
putrapa  /
keamar  /
marukeau  /
irobjam  /
sarpirmadhun  /
madhusarpi  /
dyantau  /
antd  /
guavddh  /
vddhiguau //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.32 ||


_____START JKv_2,2.32:

prvam iti vartate  /
dvandve samse ghyanta prva prayoktavyam  /
pauguptau  /
mduguptau  /
anekaprptv ekasya niyama, ee tv aniyama  /
paumduukl  /
pauuklamdava  /
dvandve iti kim ? vispaapau //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.33 ||


_____START JKv_2,2.33:

dvandve iti vartate  /
aj-dy-ad-anta abdarpa dvandve samse prva prayoktavyam  /
urakharam  /
utraaakam  /
bahuv aniyama  /
avarathendr  /
indrarathv  /
dvandve ghyajdyadanta vipratiedhena  /
indrgn  /
indravy  /
taparakaraa kim ? avvau, vve iti v //


____________________________________________________________________


[#129]

##  || PS_2,2.34 ||


_____START JKv_2,2.34:

dvandve iti vartate  /
alpctara abdarpa dvandve samse prva prayoktavyam  /
plaka ca nyagrodh ca plaka-nyagrodhau  /
dhavakhadirapal  /
bahuv aniyama - akhadundubhiv, vakhadundubhaya  /
tunaktrmnuprvyea samnakarn prvanipto vaktavya  /
hemantaiiravasant  /
citrsvt  /
kttikrohiyau  /
samnkarm iti kim ? grmavasantau  /
laghv-akara prva nipatati iti vaktavyam  /
kuakam  /
aradam  /
abhyarhita ca prva nipatati iti vaktavyam  /
mtpitarau  /
raddhamedhe  /
dktapas  /
varnmnuprvyea prvanipta  /
brhmaakatriyavidr  /
samnkarm ity atra na asti  /
bhrtu ca jyyasa prvanipto vaktavya  /
yudhahirrjunau  /
sakhyy alpyasy prvanipto vaktavya  /
dvitr  /
tricatur  /
navatiatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.35 ||


_____START JKv_2,2.35:

sarvopasarjanatvd bahuvrher aniyame prpte niyama-artha vacanam  /
saptamyanta vieaa ca bahuvrhi-samse prva prayoktavyam  /
khekla  /
urasilom  /
vieanam - citragu  /
abalagu  /
sarvanma-sakhyayor upasakhynam  /
sarvaveta  /
sarvaka  /
dviukla  /
dvika  /
anayor eva mitha sapradhray pratvt sakhyy prvanipta  /
dvyanya  /
tryanya  /

[#130]

v priyasya pvanipta  /
guapriya, priyagua  /
saptamy prvanipte prapte gavdibhya saptamyanta param  /
gaukaha  /
gauir  /
katha vahegau ? prptasya cbdh vykhyey //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.36 ||


_____START JKv_2,2.36:

nihanta ca bhuvrhi-samse prva prayoktavyam  /
ktakaa  /
bhikitabhiki  /
avamuktopnatka  /
htasubrahmaya  /
nanu ca vieaam eva atra nih ? na+ea niyama, vieaa-vieya-bhavasya vivak nibandhanatvt  /
kathe ktam anena iti v vigrahtavyam  /
nithy prvanipte jtiklasukhdibhya pravacanam  /
rgajagdh  /
palubhakit  /
msajta  /
sambatsarajta  /
sukhajta  /
dukhajta  /
katha ktakaa, bhuktaudana ? prptasya cbdh vykhyey  /
prahararthebhya ca pare nihsaptamyau bhavata iti vaktavyam  /
asyudyata  /
daapi  /
katham udyatagada, udyatsi ? prptasya cbdh vykhyey //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.37 ||


_____START JKv_2,2.37:

nih iti prvanipte prpte vikalpa ucyate  /
hitgny-diu nihnta prva v prayoktavyam  /
agnyhita  /
hitgni  /
jtaptra, putrajata  /
jtadanta  /
jtaamaru  /
tailapta  /
ghtapta  /
habhrya  /
gatrtha  /
ktigana ca ayam, tena gaukahaprabhtaya iha+eva draavy //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,2.38 ||


_____START JKv_2,2.38:

guna-abdn vieanatvt prvanipte prpte vikalpa ucyate  /
kardaya karmadhraye samse v prva  /
prayoktavy  /
karajaimini, jaiminikara  /

[#131]

kara  /
guula  /
ka  /
khaja  /
kuha  /
khajara  /
khalati  /
gaura  /
vddha  /
bhikuka  /
pigala  /
tanu  /
vaara  /
karmadharaye iti kim ? karapuruo grma //
iti rjaydityaviracity kiky vttau dvitydhyyasya dvitya pda //


dvitydhyyasya ttya pda


____________________________________________________________________


[#132]

##  || PS_2,3.1 ||

_____START JKv_2,3.1:

anabhihite ity adhikro 'ya veditavya  /
yad ita rdhvam anukramiyma, anabhihite ity eva tad veditavyam  /
anabhihite anukte, anirdie karmdau vibhaktir bhavati  /
kena anabhihite ? ti-kt-taddhita-samsai parisakhynam  /
vakyati, karmai dvity (*2,3.2) - kaa kartoti  /
grma gacchati  /
anabhihite iti kim ? ti - kriyate kaa  /
kt - kta kaa  /
taddhita - atya  /
atika  /
samsa - prptam udaka ya grma prptodako grma  /
parisakhyna kim ? kaa karoti bhmamudra daranyam  /
vahuu bahuvacanam ity evam din sakhy vacyatvena vibhaktnm upadi, tatra vieaa-artham idam rabhyate - anabhihitakarmdyrayevekatvdiu dvitydayo veditavy iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.2 ||


_____START JKv_2,3.2:

dvitydaya abd prvcryai sup trikeu samaryante, tair eva atra vyavahra  /
karmai krake y sakhy tatra dvity vibhaktirbhavati  /
kaa karoti  /
grma gacchati  /
ubhasarvataso kry dhiguparydiu kriu  /
dvity+mreitnteu tato 'nyatra api dyate //
ubhayato grmam  /
sarvato grmam  /
dhig devadattam  /
uparyupari grmam  /
adhyadhi grmam  /
adho 'dho grmam  /
abhitaparitasamaynikahpratiyogeu ca dyate  /
abhito grmam  /
parito grmam  /
samay grmam  /
nik grmam  /
h devadattam  /
bubhukita na prati bhti kicit //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.3 ||


_____START JKv_2,3.3:

karmai iti vartate  /
dvityy prpty tty vidhyate  /
ca-abdt s ca bhavati  /
chandasi viaye juhote karmai krake tty vibhaktir bhavati, dvity ca  /
yavgv 'gnihotra juhoti  /
yavgm agnihotra juhoti  /
chandasi iti kim ? yavgm agnihotra juhoti //


____________________________________________________________________


[#133]

##  || PS_2,3.4 ||


_____START JKv_2,3.4:

dvity svaryate, na tty  /
antarntarea abdau niptau shacaryd ghyete  /
bhy yoge dvity vibhaktir bhavati  /
ahy-apavdo 'yam yoga  /
tatra antarabdo madhyamdheya-pradhnam cae  /
antarea abdas tu tac ca vinrtha ca  /
antar tv ca m ca kamaalu  /
antarea tv ca m ca kamaalu  /
antarea puruakra na kicil labhyate  /
yukta-grahaa kim ? antar takail ca paliputra srughnasya prkra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.5 ||


_____START JKv_2,3.5:

kla-abdebhyo 'dhva-abdebhya ca dvity vibhaktir bhavati atyantasayoge gamyamne  /
kriy-gua-dravyai skalyena kldhvano sambandha atyantasayoga  /
msam adhte  /
savatsaram adhte  /
msa kaly  /
savatsara kaly  /
msa guadhn  /
savatsara guadhn  /
adhvana khalv api - kroam adhte  /
yojanam adhte  /
kroa kuil nad  /
yojana kuil nad  /
kroa parvata  /
yojana parvata  /
atyantasayoge iti kim ? msasya dviradhte  /
kroasya+ekadee parvata //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,3.6 ||


_____START JKv_2,3.6:

kla-adhvanor atyantasayoge iti vartate  /
apavarga phala-prptau saty kriyparisampti  /
apavarge gamyamne kla-adhvanor atyantasayoge tty vibhaktir bhavati  /
masena anuvko 'dhta  /
savatsarea anuvko 'dhta  /
adhvana - kroena anuvko 'dhta  /
yojanena anuvko 'dhta  /
apavarge iti kim ? kroam adhto 'nuvka  /
msam adhta  /
kartavydttau phala-siddher abhvt tty na bhavati  /
msam adhto 'nuvka, na ca anena ghta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.7 ||


_____START JKv_2,3.7:

kla-adhvano iti vartate  /
krakayor madhye yau kla-adhvnau tbhy saptam-pacamyau vibhakt bhavata  /
adya bhuktav devadatto dvyahe bhokt dvyahd v bhokt  /
tryahe tryahd v bhokt  /
kart-aktyor madhye kala  /
iha stho 'yam ivsa kroe lakya vidhyati  /
krol lakya vidhiyati  /
kart-karmao krakayo karma-apdnayo karma-adhikaraayor v madhye kroa  /
sakhyta-anudeo na bhavati, asvaritatvt //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,3.8 ||


_____START JKv_2,3.8:

karmapravacanyair yukte dvity vibhktir bhavati  /
anur lakae (*1,4.84) - kalyasaya sahitm anuprvarat  /
gastyam anvasicat praj //


____________________________________________________________________


[#134]

##  || PS_2,3.9 ||


_____START JKv_2,3.9:

karmapravacanya-yukta iti vartate  /
yasam dadhika yasya ca+varavacana karmapravacanyair yukte tatra saptam vibhaktir bhavati  /
upa khrya droa  /
upa nike krpaam  /
yasya ca+varavacanam iti svasvminordvayor api paryyea saptam vibhaktir bhavati  /
adhi brahmadatte pacl, adhi pacleu brahmadatta iti  /
dvitya-apavdo yoga //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.10 ||


_____START JKv_2,3.10:

apa  pari ity etai karmapravacanyair yoge pajcam vibhaktir bhavati  /
apa trigartebhyo vo deva  /
 paliputrd vo deva  /
pari trigartebhyo vto deva  /
apena shacaryt parervarjana-arthasya grahaam, tena+iha na bhavati, vka pari vidyotate vidyut //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.11 ||


_____START JKv_2,3.11:

mukhya-sada pratinidhi  /
dattasya pratinirytana pratidnam  /
yasmt pratinidhiryata ca pratidna tatra karmapravacanya-yukte pacam vibhaktir bhavati  /
abhimanyur arjunata prati  /
pradyumno vsudevata prati  /
mnasmai tilebhya prati yacchati  /
nanu ca pratinidhi-pratidne karmapravacanya-yukte, na tu yata pratinidhi-pratidne ? na+ea doa, sambandha-sambandht tasya api yogo 'sty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.12 ||


_____START JKv_2,3.12:

gatyarthn dhtn cetkriy parispandakriy karmai krake 'dhvavarjite dvity-caturthyau bhavata  /
grma gacchati, grmya gacchati  /
grma vrajati, grmya vrajati  /
gatyartha-grahaa kim ? odanam pacati  /
karmai iti kim ? avena vrajati  /
deyam iti kim ? manas paliputra gacchati  /
anadhvani iti kim ? adhvna gacchati  /
adhvantyartha-grahanam  /
panthna gacchati  /
mrga gacchati  /
sthita-pratiedha cya vijeya  /
sthita samprpta, krnta ucyate  /
yatra tu utpathena panthna gacchati, tatra bhavitavyam eva caturthy, pathe gacchati iti  /
dvity-grahana kim ? na catrthy eva viklpyeta, apavda-viaye 'pi yath syt  /
grmam gant grmya gant  /
kd-yoga-laka ah na bhavati //


____________________________________________________________________


[#135]

##  || PS_2,3.13 ||


_____START JKv_2,3.13:

sampradne krake caturth vibhaktir bhavati  /
upadhyyya g dadti  /
mnavakya bhik dadti  /
devadattya rocate  /
pupebhya sphayati ity di  /
caturthvidhne tdarthya upasakhynam  /
ypya dru  /
kualya hirayam  /
randhanya sthya sthl  /
avahananyolkhalam  /
kpi sampadyamne caturth vaktavy  /
mtrya kalpate yavg  /
uccrya kalpate yavg  /
kpi ityartha-nirdea  /
mtrya sampadyate yavg  /
mtrya jyate yavag  /
utptena jpyamne caturth vaktavy  /
vtya kapil vidyudtapytilohin  /
pt varya vijey durbhikya sit bhavet //
hitayoge caturth vaktavy  /
gobhyo hitam  /
arocakine hitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.14 ||


_____START JKv_2,3.14:

kriyrth kriy upapada yasya so 'ya kriyrthopap  /
tumun-vulau kriyy kriyrthym (*3,3.10) ity ea viayo lakyate  /
kriyrthopapadasya ca sthnino 'prayujyamnasya dhto karmai krake caturth vibhaktir bhavati  /
dvitya-apavdo yoga  /
edhebhyo vrajati  /
pupebhyo vrajati kriyrthopapadasya iti kim ? pravia pim  /
pravia tarpanam  /
bhakir atra sthn, na tu kriyrthopapada  /
karmai iti kim ? edhebhyo vrajati akaena  /
sthnina iti kim ? edhnhartu vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.15 ||


_____START JKv_2,3.15:

tumun samnrthas tumartha  /
tumartha-bhvavacana-pratyayntt prtipadikc caturth vibhaktir bhavati  /
bhvavacan ca (*3,3.11) iti vakyati, tasya+ida grahanam  /
pkya vrajati  /
tygya vrajati  /
bhtaye vrajati  /
sapattaye vrajati  /
tumartht iti kim ? pka  /
tyga  /
rga  /
bhvavacant iti kim ? krako vrajati //


____________________________________________________________________


[#136]

##  || PS_2,3.16 ||


_____START JKv_2,3.16:

nama svasti svh svadh alam vaa ity etair yoge caturth vibhaktir bhvati  /
namo devebhya  /
svasti prajbhya  /
svh agnaye  /
svadh pitbhya  /
ala mallo mallya  /
alam iti paryptyartha-grahaam  /
prabhurmallo mallya  /
akto mallo mally  /
vaaagnaye  /
vaaindrya  /
cakra punarasya+eva samucaya-artha  /
tena rvivakym api ah vdhitv caturthy eva bhavati  /
svasti gobhyo bhyt  /
svasti brhmaebhya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.17 ||


_____START JKv_2,3.17:

manyate karmai manyakarmai  /
manyakarmai privarjite vibh caturth vibhaktir bhavati andare gamyamne  /
andarastiraskra  /
na tv ta manye, na tv tya manye  /
na tv busa manye, na tv busya manye  /
manyati-grahaa kim ? na tv ta cintaymi  /
vikaraa-nirdea kim artha ? na tv ta manve  /
andare iti kim ? amna dada manye manye kahamulkhalam  /
andhysta suta manye yasya mt na payati //
aprniu iti kim ? na tv gla manye  /
yad etad apriviti tad anvdiviti vaktavyam  /
vyavasthita-vibh ca jey  /
na tv nva manye yvad uttra na nvyam  /
na tv 'nna manye yvan na bhukta rddham  /
priu tbhayam  /
na tv kka manye  /
na tv gla manye  /
iha caturth dvity ca bhavata - na tv vna manye, na tv une manye  /
yumada kasmn na bhavati caturth, etad api hi manyate karma ? vyavasthita-vibh-vijnd eva na bhavati //


____________________________________________________________________


[#137]

##  || PS_2,3.18 ||


_____START JKv_2,3.18:
kartari karae ca krake tty vibhaktir bhavati  /
devadattena ktam  /
yajadattena bhuktam  /
karae - dtrea lunti  /
paraun chinatti  /
tty-vidhne praktydnm upasakhynam  /
prakty 'bhirpa  /
prakty daranya  /
pryea yjika  /
pryea vaiykaraa  /
grgyo 'smi gotrea  /
samena dhvati  /
viamea dhvati  /
dvidroena dhnya krti  /
pacakena pan krti  /
shasrea avn krti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.19 ||


_____START JKv_2,3.19:

saha-arthena yukte apradhne tty vibhaktir bhavati  /
putrea sahgata pit  /
putrea saha gomn  /
pitur atra kriydi-sambandha abdena+ucyate, putrasya tu pratyamna iti tasyprdhnyam  /
sahrthena ca yoge tty-vidhnt paryya-prayoge 'pi bhavati, putrea srdham iti  /
vin 'pi saha-abdena bhavati, vddho yn (*1,2.65) iti nidarant  /
apradhne iti kim ? iyea sahopdyyasya gau //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.20 ||


_____START JKv_2,3.20:

aga-abdo 'tra aga-samudye arre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena nirdiyate  /
yena agena viktena agino vikro lakyate, tatas tty vibhaktir bhavati  /
ak ka  /
pdena khaja  /
pin kunha  /
avayavadharmea samudayo vyapadiyate  /
agavikra iti kim ? aki kamasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.21 ||


_____START JKv_2,3.21:

kacit prakra prpta itthambhta  /
tasya lakaam itthambhtalakaam  /
tatas tty vibhaktir bhavati  /
api bhavn kamaalun chtramadrkt ? chtreopdhyyam  /
ikhay parivrjakam  /
iha na bhavati, kamalupnichtra iti, lakaasya samse 'ntarbhtatvt  /
itthambhta iti kim ? vka prati vidyotanam //


____________________________________________________________________


[#138]

##  || PS_2,3.22 ||

_____START JKv_2,3.22:

samprvasya jnte karmai karake dvityy prptym anyatarasy ttyvibhaktir bhavati  /
pitr sajnte, pitara sajnte  /
mtr sajnte, mtara sajnte //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.23 ||


_____START JKv_2,3.23:

phalasdhanayogya padrtho loke hetur ucyate  /
tadvcinas tty vibhaktir bhavati  /
dhanena kulam  /
kanyay oka  /
vidyay yaa //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.24 ||


_____START JKv_2,3.24:

hetau iti vartate  /
kart-varjita yada hetu, tata pacam vibhaktir bhavati tty+apavdo yoga  /
atd baddha  /
sahasrd baddha  /
akartari iti kim ? atena bandhita  /
atama ca bhavati, prayojakatvc ca kartsajakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.25 ||


_____START JKv_2,3.25:

hetau iti vartate  /
gue hetv astrlige vibh pacam vibhaktir bhavati  /
jyd baddha, jyena baddha  /
pityn mukta, pityena mukta  /
gua-grahana kim ? dhanena kulam  /
astriym iti kim ? buddhy mukta  /
prajay mukta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.26 ||


_____START JKv_2,3.26:

heto prayoga hetuprayoga  /
hetu-abdasya prayoge hetau dyotye ah vibhaktir bhavati  /
annasya hetor vasati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.27 ||


_____START JKv_2,3.27:

sarvanmno hetu-abda-prayoge hetau dyotye tty vibhaktir bhavati, ah ca  /
prvea ahym eva prptym idam ucyate  /
kena hetun vasati, kasya hetor vasati  /
yena hetun vasati, yasya hetor vasati  /
nimittakraa-hetuu sarvs pryadaranam  /

[#139]

kinimitta vasati, kena nimittena vasati, kasmai nimittya vasati, kasmn nimittd vasati, kasya nimittasya vasati, kasmin nimitte vasati  /
eva kraahetvor apy udahryam  /
artha-grahana ca+etat  /
paryyopdna tu svarpa-vidhirm vijyi iti  /
tena+iha api bhavati - ki prpayojana vasati, kena prayojanena vasati, kasmai prayojanya vasati, kasmt prayojand vasati, kasya prayojanasya vasati, kasmin prayojane vasati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.28 ||


_____START JKv_2,3.28:

apdne krake pacam vibhaktir bhavati  /
grmd gacchati  /
parvatd avarohati  /
vkebhyo bibheti  /
adhyayant parjayate  /
pacam-vidhne lyab-lope karmayupasakhynam  /
prsdam ruhya prekate, prsdt prekate  /
adhikarae ca+upasakhynam  /
sane upaviya prekate, sant prekate  /
ayant prekate  /
prankhynayo ca pacam vaktavy  /
kuto bhavn ? paliputrt  /
yatacdhvaklanirmam tatra pacam vaktavy  /
gavdhumata skya catvri yojanani  /
krtiky grahya mse  /
tadyuktt kle saptam vaktavy  /
krtiky grahya mse  /
adhvana pratham saptam ca vaktavy  /
gavdhumata skya catvri yojanni, caturu yojaneu v //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.29 ||


_____START JKv_2,3.29:

anya rt itara te dik-abda acu-uttarapada c hi ity etair yoge pacam vibhaktir bhavati  /
anya ity artha-grahanam  /
tena paryya-prayoge 'pi bhavati  /
anyodevadattt  /
bhinno devadattt  /
artha-antara devadattt  /

[#140]

vilakae devadattt  /
rc-chabdo drntika-arthe vartate  /
tatra drntikrthai athy-anyatarasym (*2,3.34)  /
iti prpte pacam vidhyate  /
rd devadattt  /
rd yajadattt  /
itara iti nirdiyamna-pratiyog padrtha ucyate  /
itaro devadattt  /
te iti avyaya varjana-arthe  /
te devadattt  /
te yajadattt  /
dik-abda -- prvo grmt parvata  /
uttaro grmt  /
prvo grmt vasanta  /
uttaro grmo vasantt  /
dvik-abda ity atra abda-grahana deaklavttin 'pi dik-abdena yoge yath syt, itarath hi dig-vttinaiva syt, ityamasy prv iti  /
iha tu na syt, ayam asmt prva kla iti  /
acu-uttarapada -- prg grmt  /
pratyag grmt  /
nanu cyam api dik-abda eva  /
ahy-atasartha-prayayena (*2,3.30) iti vakyati, tasya aya purastdapakara  /
c -- daki grmt  /
uttar grmt  /
hi - dakihi grmt  /
uttarhi grmt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.30 ||


_____START JKv_2,3.30:

dakia-uttarbhym atasuc (*5,3.28) iti vakyati, tasya+ida grahanam  /
atas-arthena pratyayena yukte ah vibhaktir bhavati  /
dakiato grmasya  /
uttarato grmasya  /
purastd grmasya  /
upari grmasya  /
uparid grmasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.31 ||


_____START JKv_2,3.31:

enab-anyatarasym adre 'pacamy (*5,3.35) iti vakyati  /
tena yukte dvity vibhaktir bhavati  /
prvea ahy prptym ida vacanam  /
dakiena grmam  /
uttarea grmam  /
ahypyate  /
dakiena grmasya  /
uttarea grmasya  /
tadartha yogavibhga kartavya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.32 ||


_____START JKv_2,3.32:

pacam-grahaam anuvartate  /
pthak vin nn ity etair yoge tty vibhaktir bhavati, anyatarasy pacam ca  /
pthag devadattena, pthag devadattt  /
vin devadattena, vin devadattt  /
nn devadattena, nn devadattt  /
pthag-vin-nnbhi iti yoga-vibhgo dvity-artha  /
vin vta vin vara vidyut-prapatana vin  /
vin hastiktn don kenemau ptitau drumau //


____________________________________________________________________


[#141]

##  || PS_2,3.33 ||


_____START JKv_2,3.33:

stoka alpa kcchra katipaya ity etebhyo 'sattva-vacanebhya karae krake 'nyatarasy tty bhavati  /
pacamy atra pake vidhyate, tty tu karae ity eva siddh  /
yad tu dharma-mtra karay vivakyate na dravyam, tad stoka-dnm asattva-vacanat  /
stokn mukta, stokena mukta  /
alpn mukta, alpena mukta  /
kchrn mukta, kcchrea mukta  /
katipayn mukta, katipayena mukta  /
asattva-vacanasya iti kim ? stokena viea hata  /
alpena madhun matta  /
karae iti kim ? kriyvieae karmai m bht, stoka mucati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.34 ||


_____START JKv_2,3.34:

pacam anuvartate  /
dra-antika-arthai abdair yoge ath vibhaktir bhavati, anyatarasy pacam ca  /
dra grmasya, dra grmt  /
vipraka grmasya, vipraka grmt  /
antika grmasya, antika grmt  /
abhya grmasya, abhya grmt  /
anyatarasym grahaa pacamy-artham  /
itarath hi tty pake syt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.35 ||


_____START JKv_2,3.35:

pacam anuvartate  /
dra-antika-arthebhya abdebhyo dvity vibhaktir bhavati, cakrt pacam tty 'pi samucchyate  /
dra grmasya, drd grmasya, dre grmasya  /
antika grmasya, antikd grmasya, antikena grmasya  /
prtipadikrthe vidhnam  /
asattvavacana-grahaa ca anuvartate  /
sattva-abdebhyo yathyatha vibhaktayo bhavanti  /
dra panth, drya pathe dehi, drasya patha svam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.36 ||


_____START JKv_2,3.36:

saptam vibhaktir bhavaty adhikarae krake, cakrd dra-antika-arthebhya ca  /
kae ste  /
akae ste  /
sthly pacati  /
dra-antika-arthebhya khalv api - dre grmasya  /
antike grmasya  /
abhye grmasya  /
dranti - krthebhyacatasro vibhaktayo bhavanti, dvity-tty-pacam-saptamya  /
saptam-vidhne ktasyenviayasya karmay-upasakhynam  /
adht vykarae  /
parigait yjike  /
mnt chandasi  /

[#142]

sdhvasdhuprayoge ca saptam vaktavy  /
sdhurdevadatto mtari  /
asdhu pitari  /
krakrh ca krakatve saptam vaktavy  /
ddheu bhujneu daridr sate  /
brhmaeu taratsu val sate  /
akrakrh ckarakatve saptam vaktavy  /
daridrevsneu ddh bhujate  /
valevsneu brhmas taranti  /
taddhiparyse ca saptam vaktavy  /
ddhevsneu daridr bhujate  /
brhmaev sneu vals tarnti  /
nimittt karmasayoge saptam vaktavy  /
carmai dvpina hanti dantayor hanti kujaram  /
keeu camar hanti smni pukalako hata //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.37 ||


_____START JKv_2,3.37:

saptam iti vartate  /
bhva kriy  /
yasya ca bhvena yasya ca kriyay kriyntara lakyate, tato bhvavata saptam vibhaktir bhavati  /
prasiddh ca kiy kriyntara lakayati  /
gou duhyamnsu gata, dugdhsv gata  /
agniu hyamneu gata, hutev gata  /
bhvena iti kim ? yo jabhi sa bhukte  /
punar bhva-grahaa kim ? yo bhukte sa devadatta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.38 ||


_____START JKv_2,3.38:

prvea saptamy prpty ah vidhyate, cakrt s 'pi bhavati  /
andara-adhike bhva-lakane bhvavata ah-saptamyau vibhakt bhavata  /
rudata prvrjt, rudati prvrjt kroata prvrjt, kroati prvrjt  /
kroantamandtya pravrajita ity artha //


____________________________________________________________________


[#143]

##  || PS_2,3.39 ||


_____START JKv_2,3.39:

ah-saptamyau vartate  /
svmin vara adhipati dyda skin pratibh prasta ity etair yoge ah-saptamyau vibhakt bhavata  /
gav svm, gou svm  /
gavmvara, govvara  /
gavmadhipati, govadhipati  /
gav dyda, gou dyda  /
gav sk, go sk  /
gav pratibh, gou pratibhta  /
gav prasta, gou prasta  /
ahym eva prptay pake saptamvidhna-artha vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.40 ||


_____START JKv_2,3.40:

ah-saptamyau vartate  /
yukata vyprita, kuala nipua, tbhy yoge sevy gamyamny ah-saptamyau vibhakt bhavata  /
sev tatparyam  /
yukta kaakaraasya, yukta kaakarae kuala kaakaranasya, kula kaakarae  /
sevym iti kim ? yukto gau akae  /
tatra saptamy eva adhikarae bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.41 ||


_____START JKv_2,3.41:

ah-saptamyau vartate  /
jti-gua-kriybhi samudyd ekadeasya pthak karana nirdhranam  /
yato nirdhrana tata ah saptamyau vibhakt bhavata  /
manuym katriya ratama, manuyeu katriya ratama  /
gava k sampanna-kratam, gou k sampanna-kratam adhvagn dhavanta ghratam, adhvageu dhvanta ghratam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.42 ||


_____START JKv_2,3.42:

yata ca nirdharanam iti vartate  /
ah-saptamy-apavdo yoga  /
vibhga vibhaktam  /
yasmin nirdhraa-raye vibhaktam asya asti tata pajcam vibhaktir bhavati  /
mthur paliputrakebhya sukumratar, hyatar //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,3.43 ||


_____START JKv_2,3.43:

sdhu nipua ity etbhym yoge 'rcy gamyamny saptam vibhaktir bhavati, na cet prati prayujyate  /
mtari sdhu  /
pitari sdhu  /
mtari nipua  /
pitari nipua  /
arcym iti kim ? sdhurbhtyo rja  /
tattvak-athane na bhavati  /
aprate iti kim ? sdhur devadatto mtara prati  /
apratydibhir iti vaktavyam  /

[#144]

sdhurdevadatto mtaram pari  /
mtaramanu //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.44 ||


_____START JKv_2,3.44:

prasita utsuka ity etbhy yoge tty vibhaktir bhavati, cakrt saptam ca  /
prasita prasakta, yas tatra nityam eva avabaddha sa prasita-abdena+ucyate  /
keai prasita keeu prasita  /
keair utsuka, keeu utsuka //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.45 ||


_____START JKv_2,3.45:

tty-saptamyv anuvartate  /
lub-antt nakatra-abdt tty-saptamyau vibhakt bhvata  /
puyea pyasamanyt, puye pyasamanyt  /
maghbhi palalaudanam, maghasu palalaudanam  /
nakatra iti kim ? pacleu vasati  /
lupi iti kim ? maghsu graha  /
iha kasmn na bhavati, adya pusya, adya kttik ? adhikarae iti vartate  /
vacana tu pake ttyvidhna-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.46 ||


_____START JKv_2,3.46:

prtipadikrtha satt  /
liga strliga-puliga-napusakni  /
parimaa droa, khr, hakam  /
vacanam ekatva-dvitva-bahutvni  /
mtra-abda pratyekam abhisambadhyate  /
prtipadikrtha-mtre, liga-mtre, prima-mtre, vacana-mtre pratham vibhaktir bhavati  /
prtipadikrtha-mtre -- uccai  /
ncai  /
liga-grahaa kim ? kumr, vka, kuam ity atra api yath syat  /
parima-grahaa kim ? droa, khr, hakam ity atra api yath syt  /
vacana-grahana kim ? ekatva-diu uktev api yath syt  /
eka, dvau, bahava  /
prtipadika-grahana kim ? niptasya anarthakasya prtipadikatvam ukta, tato 'pi yath syt  /
pralambate  /
adhygacchati //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.47 ||


_____START JKv_2,3.47:

bhimukhya-karaa, tad-adhike prtipadika-arthe pratham na prpnoti iti vacanam rabhyate  /
sambodhane ca pratham vibhaktir bhavati  /
he devadatta  /
he devadattau  /
he devadatt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.48 ||


_____START JKv_2,3.48:

sambodhane y pratham tad-anta abda-rpam mantritasaja bhavati  /
tath ca+eva+udhtam  /
mantrita-prade -- mantrita prvam avidyamnavat (*8,1.72) ity evam daya //


____________________________________________________________________


[#145]

##  || PS_2,3.49 ||


_____START JKv_2,3.49:
mantrita-prathamy yad ekavna, tat sambuddhi-saja bhavati  /
he pao  /
he devadatta  /
sambuddhi-prade - e-hrasvt sambuddhe (*6,1.69) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.50 ||


_____START JKv_2,3.50:

karma-dibhyo 'nya prtipadikrtha-vyatireka svasvmi-sambhandha-di ea, tatra ah vibhaktir bhavati  /
raja purua  /
pao pda  /
pitu putra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.51 ||


_____START JKv_2,3.51:

jnter avidarthasya ajna-arthasya karae krake ah vibhaktir bhavati  /
sario jnte  /
madhuno jnte  /
sarpi karaena pravartate ity artha  /
pravtti-vacano jnatir avid-artha  /
atha va mithyjna-vacana  /
sarpii rakta pratihato v  /
cittabhrnty tadtman sarvam eva grhya pratipadyate  /
mithyjnam ajnam eva  /
avid-arthasya iti kim ? svarea putra jnti //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.52 ||


_____START JKv_2,3.52:

ee iti vartate  /
adhi-ig-arth smarana-arth, daya dnagatirakaneu, a evarye, etea karmai krake eatvena vivakite ah vibhaktir bhavati  /
mtur adhyeti  /
mtu samarati  /
sarpio dyate  /
sarpia e  /
madhuna e  /
karmai ity eva, mtur guai smarati  /
ee kim ? mtara smarati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.53 ||


_____START JKv_2,3.53:

sato guntardhna pratiyatna  /
karote karmai krake eatvena vivakite pratiyatne gamyamne ah vibhaktir bhavati  /
edhodakasyopaskurute  /
astrapatrasyopaskurute pratiyatne iti kim ? kaa karoti  /
karmai iti kim ? edhodakasyopaskurute prajay  /
ee ity eva, edhodakamupaskurute //


____________________________________________________________________

[#146]

##  || PS_2,3.54 ||


_____START JKv_2,3.54:

rujrthn dhtn bhva-vacann bhva-kartk jvari-varjitn karmai krake eatvena vivakite ah vibhaktir bhavati  /
caurasya rujati roga  /
caurasymayatymaya  /
rujrthnm iti kim ? eti jvantamnando nara varaatd api  /
jva putraka m maiva tapa shasamcara //
bhvavacannm iti kim ? nad klni rujati  /
ajvare iti kim ? caura jvarayati jvara  /
ajvarisantpyor iti vaktavya  /
caura santpayati tpa  /
ee ity eva, caura rujati roga //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.55 ||


_____START JKv_2,3.55:

nth ndh ycopatpaivaryu pathyate, tasykriyasya karmai krake eatvena vivakite ah vibhaktir bhavati  /
sarpio nthate  /
madhuno nthate  /
ii iti kim ? mnavakam upanthati aga putrakdhva //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.56 ||

_____START JKv_2,3.56:

jsi niprahaa na krtha pi ity ete dhtn his-kriy karmai krake ah vibhaktir bhavati  /
jasu hisym, jasu tane iti ca curdau pahyate, tasya+ida grahaa, na daivdikasya jasu mokae ity asya  /
caurasya+ujjsayati  /
valasya+ujjsayati  /
niprahaa iti sagghtavightaviparyastasya grahaam  /
caurasya niprahati  /
caurasya nihanti  /
caurasya prahanti  /
caurasya praihanti  /
caurasya+unnayati  /
valasya+unnayati  /
caurasya+utkrthyati  /
valasya krthayati  /
niptand vddhi  /
aya hi ghadau pahyate, ratha knatha kratha klatha hisa-arth iti  /
tatra ghadayo mita iti mitsajy mit hrasva (*6,4.92) iti hrasvatva syt  /
caurasya pitai  /
valasya pinai  /
hisym iti kim ? dhn pinai  /
ee ity eva, cauram ujjsayati  /
em iti kim ? caura hinasti  /
niprahaa iti kim ? caura vihanti //


____________________________________________________________________


[#147]

##  || PS_2,3.57 ||


_____START JKv_2,3.57:

vyavah paa ity etayo samarthayo samnrthayo karmai krake ah vibhaktir bhavati  /
dyte krayavikrayavyavahre ca samnrthatvamanayo  /
atasya vyavaharati  /
sahasrasya vyavaharati  /
atasya paate  /
sahasrasya paate  /
ya-pratyaya kasmn na bhavati ? stuty-arthasya panaterya-pratyaya iyate  /
samarthayo iti kim ? alk vyavaharati  /
vikipati ityartha vrhaman payate  /
stauti ityartha  /
ee ity eva, ata paate //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.58 ||


_____START JKv_2,3.58:

vyavahpaisamna-arthasya dvyate karmai ah vibhaktir bhavati  /
atasya dvyati  /
sahasrasya dvyati  /
tadarthasya iti kim ? brhmana dvyati  /
yoga-vibhga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.59 ||


_____START JKv_2,3.59:

divas tadarthasya (*2,3.58) iti nitya ahy prpty sopasargasya vikalpa ucyate  /
upasarge sati divas tadarthasya karmai krake vibh ah vibhaktir bhavati  /
atasya pratidvyati  /
sahasrasya pratidvyati  /
ata pratidvyati  /
sahasra pratidvyati  /
upasarge iti kim ? atasya dvyati  /
tadarthasya ity eva alk pratidvyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.60 ||


_____START JKv_2,3.60:

brhmaaviaye prayoge divas tadarthasya karmai krake dvity vibhaktir bhavati  /
gmasya tadaha sabhy, dvyeyu  /
anupasargasya ahy prptym ida vacanam  /
sopasargasya tu chandasi vyavasthita-vibhy 'pi sidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.61 ||


_____START JKv_2,3.61:

preya iti iyater daivdikasya lo-madhyamapuruasya+ekavacanam, tatshacaryd bruvir api tadviaya eva ghyate  /
preyabruvorhavia karmaa ath vibhaktir bhavati devatsampradne sati  /
agnaye chgasya havio vapy medasa pre3ya  /
agnaye chgasya havio vapyai medaso 'nubrhi3  /
preyabruvo iti kim ? agnaye chga havirvap medo juhudhi  /
havia iti kim ? agnaye gomayni preya  /
devatsampradne iti kim ? mavakya puroa preya  /
havia prasthitasya pratiedho vaktavya  /
indrgnibhy chga havirvap meda prasthita preya3 //

____________________________________________________________________


[#148]

##  || PS_2,3.62 ||


_____START JKv_2,3.62:

chandasi viaye caturthy-arthe ath vibhaktir bhavati bahulam  /
puruamgacandramasa  /
puruamgacandramase  /
godh klak drvghaste vanaspatnm  /
te vanaspatibhya  /
bahula-grahaa kim ? ko rtryai  /
himavate hast  /
ahyarthe caturth vaktavy  /
y kharvea pivati tasyai kharvo jyate  /
y dato dhvate tasyai yvadan  /
y nakhni nikntate tasyai kunakh  /
y 'kte tasyai ka  /
y 'bhyakte tasyai ducarm  /
y ken pralikhate tasyai khalati  /
ahalyyai jra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.63 ||


_____START JKv_2,3.63:

yajer dhto karae krake chandasi bahula ath vibhaktir bhavati  /
ghtasya yajate, ghtena yajate  /
saumyasya yajate, somena yajate //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.64 ||


_____START JKv_2,3.64:

chandasi bahulam iti nivttam  /
ktvo 'rthn prayoge kle 'dhikarae ah vibhaktir bhavati  /
paca-ktvo 'hno bhukte  /
dvir ahno 'dhte  /
ktvo 'rtha-grahaa kim ? hni ete  /
rtrau ete  /
prayoga-grahaa kim ? ahani bhuktam  /
gamyate hi dvis tra catur veti, na tv aprayujyamne bhavati  /
kla-grahaam kim ? dvi ksyaptry bhukte  /
adhikarae iti kim ? dvir ahno bhukte  /
ee ity eva, dvir ahany adhte //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.65 ||


_____START JKv_2,3.65:

kt-prayoge kartari karmai ca ah vibhaktir bhavati  /
bhavata yik  /
bhavata sik  /
karmaiap sra  /
pur bhett  /
vajrasya bhart  /
kart-karmao iti kim ? astrea bhett  /
kti iti kim ? taddhita-prayoge m bht, ktaprv kaam  /
bhuktaprvyodanam  /
ee iti nivttam, puna karma-grahat  /
itarath hi kartari ca kti ity eva bryt //


____________________________________________________________________


[#149]

##  || PS_2,3.66 ||


_____START JKv_2,3.66:

prvaa ah prpt niyamyate  /
ubhayaprptau iti bahuvrhi  /
ubhayo prptir yasmin kti, so 'yam ubhayaprpti  /
tatra karmay eva ath vibhaktir bhavati, na kartari  /
caryo gav doho 'goplakena  /
rocate me odanasya bhojana devadattena  /
sdhu khalu payasa pna yajadattena  /
bahuvrhivijnd iha niyamo na bhavati, caryam idam odanasya nma pko brhmana ca prdurbhva iti  /
akkrayo str-pratyayayo prayoge na+iti vaktavyam  /
bhedik devadattasya khnm  /
cikir devadattasya kaasya  /
ee vibh  /
akkrayo strpratyayayorgrahant tadapekay ea strpratyaya eva ghyate  /
obhan hi strasya kti pine pinin v  /
kecid avieeaiva vibhm icchanti, abdnm anusanam cryaa cryasya iti v //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.67 ||


_____START JKv_2,3.67:

na la-u-uka-avyaya. nihkhalartha-tnm (*2,3.69) iti pratiedhe prpte puna ah vidhyate  /
ktasya vartamna-kla-vihitasya prayoge ah vibhaktir bhavati  /
raj mata  /
rj buddha  /
rj pjita  /
ktasya iti kim ? odana pacamna  /
vartamne iti kim ? grma gata  /
napusake bhva upasakhynam  /
chtrasya hasitam  /
mayrasya nttam  /
kokilasya vyhtam  /
eavijnt siddham  /
tath ca kartvivaky tty 'pi bhavati, chatrea hasitam iti //


____________________________________________________________________


[#150]

##  || PS_2,3.68 ||


_____START JKv_2,3.68:

kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati-pratyavasna-arthebhya (*3,4.76) iti vakyati  /
tasya prayoge ah vibhaktir bhavati  /
ayam api pratiedha-apavdo yoga  /
idam em sitam  /
idam e ayitam  /
idam he sptam  /
ida vanakaperytam  /
idam e bhuktam  /
idam em aitam  /
dvikarmak prayoge kartari kti dvayor api ah dvityvat  /
net 'vasya grmasya caitra  /
anye pradhne karmayhu  /
tad, net 'vasya grma caitra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.69 ||


_____START JKv_2,3.69:

kart-karmao kti (*2,3.65) iti prpt ah pratiidhyate  /
la u uka avyaya nih khalartha tn ity ete prayoge ah vibhaktir na bhavati  /
la iti atnacau, knac-kvas, kikinau ca ghyante  /
odana pacan  /
odana pacamna  /
odana pecna  /
odana pecivn  /
papi soma dadirg  /
u - kaa cikru  /
odana bubhuku  /
kanymalakariu  /
iuco 'pi prayoge niedha  /
uka - gmuka vras raka ahu  /
ukapratiedhe kamer bhym apratiedha  /
dsy kmuka  /
avyaya - kaa ktv  /
odana bhuktv  /
avyaya-pratiedhe tosukasunorapratiedha  /
vyuy pur sryasyodetoradheya  /
pur krrasya vispo virapin  /
nih - odana buktavn  /
devadattena ktam  /
khalartha - atkara kao bhavat  /
atpna somo bhavat  /
tn iti prayhra-grahaam  /
laa at-nacv apratham. samndhikarae (*3,2.124) ity rabhya  tno nakrt  /
tena nacnaattnm api pratiedho bhavati  /
soma pavamna  /
naamghnna  /
adhyan pryanam  /
kart kan  /
vadit janpavdn  /
dvia aturvvcanam  /
caura dvian, caurasya dvian //


____________________________________________________________________


[#151]

##  || PS_2,3.70 ||


_____START JKv_2,3.70:

akasya bhaviyati kle vihitasya, inas tu bhaviyati cdhamarye ca vihitasya prayoge ath vibhaktir na bhavati  /
kaa krako vrajati  /
odana bhojako vrajati  /
ina khalv api grma gam  /
grma gm  /
ata dy  /
sahasra dy  /
bhaviyad-dhamaryayo iti kim ? yavan lvaka  /
saktn pyaka  /
avayakr kaasya  /
iha kasmn na bhavati, varaatasya praka, putrapautr daraka iti ? bhaviyad-adhikre vihitasya akasya+ida grahaam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.71 ||

_____START JKv_2,3.71:

kart-karmao kti (*2,3.65) iti nitya ath prpt kartari vikalpyate  /
ktyn prayoge kartari v ah vibhaktir bhavati, na karmai  /
bhavat kaa kartavya, bhavata kaa kartavya  /
kartari iti kim ? geyo mavaka smnm  /
ubhaya-prptau ktye ahy pratiedho vaktavya  /
kraavy grma kh devadattena  /
netavy grmamaj devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.72 ||


_____START JKv_2,3.72:

tulyrthai abdair yoge tty vibhaktir bhavaty anyatarasym, pake ath ca, tul-upam-abdau varjayitv  /
ee viaye tty-vidhnt tay mukte athy eva bhavati  /
tulyo devadattena, tulyo devadattasya  /
sado deevadattena, sado devadattasya  /
atulopambhym iti kim ? tul devadattasya na asti  /
upam kasya na vidyate  /
v iti vartamne 'nyatarasy grahanam uttarastre tasya cakrena anukaraa-artham  /
itarath hi tty 'nukyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,3.73 ||


_____START JKv_2,3.73:

ii gayamnym yuya madra bhadra kuala sukha artha hita ity etair yoge caturth vibhaktir bhavati  /
cakro vikalpa-anukaraa-artha  /
ee caturth-vidhnt tay mukte ah vibhaktir bhavati  /
atra yuya-dn paryya-grahaa kartavyam  /
yuya devadattya bhyt, yuya devadattasya bhyt  /
cira jvita devadattya devadattasya v bhuyt  /

[#152]

madra devadattya devadattasya v bhyt  /
bhadra devadattya, bhadra devadattasya  /
kuala devadattya, kuala devadattasya  /
nirmaya devadatya, nirmaya devadattasya  /
sukha devadattya, sukha devadattasya  /
a devadattya, a devadattasya  /
artho devadattya, artho devadattasya  /
prayojana devadattya, prayojana devadattasya  /
hita devadatya, hita devadattasya  /
pathya devadattya, pathya devadattasya  /
ii iti kim ? yuya devadattasya tapa //
iti rjaydityaviracity kiky vttau dvitydhyyasya ttya pda //


dvitydhyyasya caturtha pda  /


____________________________________________________________________


[#153]

##  || PS_2,4.1 ||


_____START JKv_2,4.1:

dvigu samsa ekavacana bhavati  /
ekasya vacanam ekavacanam  /
ekasya arthasya vcako bhavati ity artha  /
tadanena prakrea dvigv-arthasya+ekavad bhvo vidhyate, dvigv-artha ekavad bhavati iti  /
samhra-dvigo ca+ida grahaam, na anyasya  /
paca-pl samht pacapl  /
daapl  /
dvigv-arthasy)a e)katvd anuprayoge 'py ekavacana bhavati, paca-plya obhan iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.2 ||


_____START JKv_2,4.2:

ekavacanam iti vartate  /
aga-abdasya pratyeka vkya-parisampty tri vkyni sampadyante  /
pry-agn dvandva ekavad bhavati, tath trya-agn sen-agn ca  /
pry-agn tvat - pi-pdam  /
irogrvam  /
trya-agnm - mrdagikapavikam  /
vvadakaparivdakam  /
sen-agnm - rathika-avroham  /
rathika-pdtam  /
hasty-ava-diu paratvt paud-vandve vibhay eakvad bhavati  /
itaretara-yoge samahre ca dvandvo vihita  /
tatra samhrasya+ekatvt siddham eva+ekavacanam  /
ida tu prakaraa viaya-vibhga-artham, pry-aga-dn samhra eva dvandva, dadhipaya-dnm itaretara-yoga eva, vka-mga-dnm ubhayatra iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.3 ||


_____START JKv_2,4.3:

caraa-abda kh-nimittaka purueu vartate  /
caran dvandva ekavad bhavati anuvde gamyamne  /
prama-antarvagatasya arthasya abdena sakrtanamtram anuvda  /
udagd kahaklpam  /
pratyaht kahakauthumam  /
kahaklpa-dnm udaya-pratihe prama-antaravagate yad puna abdena andyete tad+evam udharaam  /
yad tu prathamata eva+upadeastad pratyudharaam  /
anuvde iti kim ? udagu kahaklp  /
pratyahu kahakauthum  /
stheoradyatany ceti vaktavyam  /
stheo iti kim ? anandiu kahaklp  /
adyatanym iti kim ? udyanti kathaklp //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.4 ||


_____START JKv_2,4.4:

adhvaryu-vede yasya krator vidhna so 'dhvaryu-kratu  /
adhvaryukratu-vcin abdnm anapusaka-lign dvandva ekavad bhavati  /
adhvaryukratur anapusaka dvandva iti gauo nirdea  /
arkvamedham  /
syhntirtram  /
adhvaryukratu iti kim ? iuvajrau  /
udbhidbalabhidau  /
anapusakam iti kim ? rjasya-vjapeye  /
iha kasmn na bhavati, darapauramsau ? kratu-abda somaygeu rha //


____________________________________________________________________


[#154]

##  || PS_2,4.5 ||


_____START JKv_2,4.5:

adhyayanena nimittena yem aviprak pratysann khy, te dvandva ekavad bhavati  /
padaka-kramakam  /
kramaka-vrtikam  /
sampha padn kramasya ca pratysanna  /
adhyayanata iti kim ? pitputrau  /
avipraka-khynm iti kim ? yjaikavaiykaraau //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.6 ||


_____START JKv_2,4.6:

jti-vcin abdn dvandva ekavad bhavati prino varjayitv  /
rastri  /
dhnakuli  /
jti iti kim ? nandakapcajanyau  /
aprinm iti kim ? brhmaa-katriyavidr  /
naiva-yuktanyyena dravya-jtnm ayam ekavadbhva, na gua-kriyjtnm  /
rparasagandhaspar  /
gamankucana-prasrani  /
jti paratve ca jti-abdnm ayam ekavadbhvo vidhyate, na niyata-dravya-vivakym - iha kue badarmalakni tihanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.7 ||


_____START JKv_2,4.7:

viita-lign bhinna-lign nad-vcin abdn deavacin ca grma-varjitna dvandva ekavad bhavati  /
nady-avayavo dvandvo nad ity ucyate  /
dea-avayava ca dea  /
nad dea ity asamsa-nirdea eva ayam  /
uddhya ca irvat ca uddhyer vati  /
gagoam  /
dea khalv api - kurava ca kuruketra ca kurukuruketram  /
kurukurujgalam  /
viia-liga iti kim ? gag-yamune  /
madrakekay  /
nad dea iti kim ? kukkuamayryau  /
agrm iti kim ? jmbava ca lkin ca jmbava-lkinyau  /
nad-grahaamadeatvt  /
janapado hi dea  /
tath ca parvatn grahaa na bhavati, kailsa ca gandhamdana ca kailsa-gandhamdane  /
agrm ity atra nagarn pratiedho vaktavya  /
iha m bht, mathur ca paliputra ca mathur-paliputram  /
ubhayata ca grm pratiedho vaktavya  /
saurya ca nagara, ketavata ca grma saurya-ketavate //


____________________________________________________________________


[#155]

##  || PS_2,4.8 ||


_____START JKv_2,4.8:

apacitaparima kudra  /
krudra jantu-vcin dvandva ekavad bhavati  /
daamaakam  /
yklikam  /
kudra-jantava iti kim ? brhmaa-katriyau  /
kudra-janturanasthi syd atha v kudra eva ya  /
ata v prasutau ye kecid nakuld api //
 nakuld api iti iyam eva smti pramam, itars tadvirodht //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.9 ||


_____START JKv_2,4.9:

virodho vairam  /
vatiko nitya  /
ye vatiko virodha tadvcin abdn dvandva ekavad bhavati  /
mrjramaka  /
ahinakulam  /
vatika iti kim ? gauplilakyan kalahyante  /
cakra punar asya+eva samuccaya-artha  /
tena pauakuni-dvandve virodhinm anena nityam ekavad bhvo bhavati - avamahiam  /
vaglam  /
kkolkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.10 ||


_____START JKv_2,4.10:

niravasna bahikaraam  /
kuto bahikaraam ? ptrt  /
yair bhukte ptra saskrea api na udhyati te niravasit  /
na niravasit aniravasit  /
aniravasita-dra-vcin abdn dvandva ekavad bhavati  /
takyaskram  /
rajakatantubyam  /
aniravasitnm iti kim ? calamtap //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.11 ||


_____START JKv_2,4.11:

gavva-prabhtni ca kta-ekavad-bhvani dvandva-rpi sdhni bhavnti  /
gavvam  /
gavvikam  /
gavaiakam  /
ajvikam  /
ajaiakam  /
kubjavmanam  /
kubjakairtakam  /
putrapautram  /
vacalam  /
strkumram  /
dsmavakam  /
picchakam  /
urakharam  /
utraaam  /
mtraakt  /
mtrapuram  /
yaknmeda  /
msaoitam  /
darbhaaram  /
darbhaptkam  /
arjunairam  /
tolapam  /
dsdsam  /
kukuam  /
bhgavatbhgavatam  /
gavva-prabhtiu yathoccrita dvandva-vttam  /
rpntare tu na aya vidhir bhavati  /
go 'vam, go 'vau  /
paudvandva-vibh+eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#156]

##  || PS_2,4.12 ||


_____START JKv_2,4.12:

vka mga ta dhanya vyajana pau akuni avavaava prvpara adharottara ity etem dvandvo vibh ekavad bhavati  /
plakanyagrodham, plakanyagrodh  /
rurupatam, rurupat  /
kuakam, kuak  /
vrhiyavam, vrhiyav  /
dadhightam, dadhighte  /
gomahiam, gomahi  /
tittirikapijalam, tittirikapijal  /
avavaavam, avavaavau  /
prvparam, prvpre  /
adharottaram, adharottare  /
bahuprakti phalasenvanaspatimgaakunikudrajantudhnyatnm  /
e bahupraktir eva dvandva ekavad bhavati, na dviprakti  /
badarmalake  /
rathikvrohau  /
plakanyagrodhau  /
rurupatau  /
hasacakravkau  /
yklike vrhiyavau  /
kuakau //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.13 ||


_____START JKv_2,4.13:

parasparaviruddha vipratiiddham  /
vipratiiddha-arthn abdnm anadhikaraa-vcinm adravya-vcin dvandva ekavad bhavati  /
vibha-anukaraa-artha cakra  /
toam, toe  /
sukha-dukham, sukha-dukhe  /
jvitamaraam, jvitamarae  /
vipratiiddham iti kim ? kma-krodhau  /
anadhikaraavci iti kim ? toe udake //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.14 ||


_____START JKv_2,4.14:

yathyatham ekavad bhve prpte pratiedha rabhyate  /
dadhipaya-dini abda-rpi na+ekavad bhavanti  /
dadhipayas  /
sarpirmadhun  /
madhusapi  /
brahmaprajpat  /
ivavairavaau  /
skandavikhau  /
parivrkauikau pravargyopasadau  /
auklakau  /
idhmbarhi  /
niptand drgha  /
dktapas  /
raddhtapas  /
medhtapas  /
adhyayanatapas  /
ulkhalamusale  /
dyvasne  /
raddhmedhe  /
kme  /
vmanase //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.15 ||


_____START JKv_2,4.15:

na iti vartate  /
adhikaraa varti-padrtha  /
sa hi samsasya arthasya adhra  /
tasya+etvattve parime gamyamne dvandvo na+ekavad bhavati  /
yathyatham ekavad bhva prpta pratiidhyate  /
daa dantoh  /
daa mrdagikapavik //


____________________________________________________________________


[#157]

##  || PS_2,4.16 ||


_____START JKv_2,4.16:

adhikaraa-etvattvasya sampe vibh dvandva ekavad bhavati  /
upadaa dantoham, upada dantoh  /
upadaa mrdagikapavikam, upada mrdagikapavik  /
avyayasya sakhyay+avyaybhvo 'pi vihita, bahuvrhir api  /
tatra+ekavadbhvapake 'vyaybhvo 'nuprayujyate, itaratra bahuvrhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.17 ||


_____START JKv_2,4.17:

yasya ayam ekavad bhvo vihita sa napusaka-ligo bhavati dvigur dvandva ca  /
pacagavam  /
daagavam  /
dvandva khalv api -- pipdam  /
irogrvam  /
paraligatpavdo yoga  /
akrnta-uttarapado dvigu striy bhyate  /
pacapl  /
daarath  /
v+banta striym ia  /
pacakhavam, pacakhav  /
ano nalopa ca v ca dvigu striym  /
pacatakam, pacatak  /
ptrdibhya pratiedho vaktavya  /
pacaptram  /
caturyugam  /
tribhuvanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.18 ||

_____START JKv_2,4.18:

avyaybhva ca samso napusaka-ligo bhavati  /
adhistri  /
upakumri  /
unmattagagam  /
lohitagagam  /
prvapadrtha-pradhnasya aligat+eva prpt, anyapadrtha-pradhnasya abhidheyaval-ligat, ata idam ucyate  /
anukta-samuccayrtha cakra  /

[#158]

puyasudinbhymahna klbateyate  /
puyham  /
sudinham  /
patha sakhyvyaya-de klbateyate  /
tripatham  /
catupatham  /
vipatham  /
supatham  /
kriy-viean ca klbateyate  /
mdu pacati  /
obhana pacati  /


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.19 ||


_____START JKv_2,4.19:

adhikro 'yam uttarastreu upatihate  /
na-samsa karmadhraya ca varjayitv 'nyas tatpuruo napusaka-ligo bhavati ity etad adhikta viditavyam, yad ita rdhvam anukramiymas tatra  /
vakyati -- vibh sen-sur-cchy-l-ninm (*2,4.25)  /
brhmaasenam, brhmaasen  /
tatpurua iti kim ? dhaseno rj ana iti kim ? asen  /
akarmadhrya iti kim ? paramasen //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.20 ||


_____START JKv_2,4.20:

sajy viaye kanth-anatas tatpuruo napusaka-ligo bhavati, s cet kanth unaresu bhavati  /
sauamikantham  /
hvarakantham  /
sajym iti kim ? vraakanth  /
unareu iti kim ? dkikanth  /
paravil-ligat pavda ida prakaranam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.21 ||


_____START JKv_2,4.21:

upjyate ity upaj  /
upakramyate ity upakrama  /
upajj ca upakrama ca upajopakramam  /
tadantas tatpuruo napusaka-ligo bhavati tad-dy-cikhysym, tayor upajopakramayor der cikhysy gamyamnym  /
khytum icch cikhys  /
yady upajeyasya+upakramyasya ca arthasya dir khytum iyate tata etad bhavati  /
piny-upajamaklaka vykaraam  /
piner upajnena pratham ata pratam aklaka vykaraam  /
vyyupaja daahukaraam  /
dyopakrama prsda  /
nandopakrami mnni  /
daranyopakrama sukumram  /
upaj-upakramam iti kim ? vlmkilok  /
tad-dy-cikhysym iti kim ? devadattopajo ratha  /
yajadattopakramo ratha //


____________________________________________________________________


[#159]

##  || PS_2,4.22 ||


_____START JKv_2,4.22:

vibh sen-sur-cchy. l-ninm (*2,4.25)  /
iti vibh vakyati  /
nitya-artham ida vacanam  /
chy-antas tatpuruo napusaka-ligo bhavati bhulye gamyamne  /
prvapadrtha-dharma bhulyam  /
alabhdn hi bahutva gamyate  /
alabhacchyam  /
ikucchyam  /
bahulye iti kim ? kuyacchy //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.23 ||


_____START JKv_2,4.23:

sabhntas tatpuruo napusaka-ligo bhavati, s cet sabh rjaprv, amanusya-prv ca bhavati  /
inasabham  /
varasabham  /
iha kasmn na bhavati, rjasabh ? paryya-vacanasya+eva+iyate  /
tad uktam - jitparyyasya+eva rjdhyartham iti  /
amanuya-prv - rakasabham  /
picasabham  /
iha kasmn na bhavati, khasabh ? amanuya-abdo rhirpe rakapicdiv eva vartate  /
rj+amanuya-prv iti kim ? devadattasabh //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.24 ||


_____START JKv_2,4.24:

al ca y sabh tadantas tatpuruo napusaka-ligo bhavati  /
saghtavacano 'tra sabh-abdo ghyate  /
strsabham  /
dssabham  /
dssaghta ity artha  /
al iti kim  /
anthaku ity artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.25 ||


_____START JKv_2,4.25:

sen sur chy l ni ity evam antas tatpuruo napusaka-ligo bhavati vibh  /
brhmaasenam, brhamaasen  /
yavasuram, yavasur  /
kuyacchyam, kuyacchy  /
golam, gol  /
vaniam  /
vani //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.26 ||


_____START JKv_2,4.26:

samhra-dvandve napusaka-ligasya vihitatvd itaretarayoga-dvandvasya+ida grahaam  /
parasya yal liga tat bhavati dvandvasya tatpuruasya ca  /
uttarapada-liga dvandva-tatpuruayor vidhyate  /
kukkuamayryvime  /
mayrkukkuvimau  /
tatpuruasya - ardha pippaly ardhapippal  /
ardhakotak  /
ardhanakharajan  /
dviguprptpannlaprvagatisamseu pratiedho vaktavya  /
dvigu - pacasu kaplesu saskta puroa pacakapla  /

[#160]

prpto jvikm prptajvika  /
panno jvikm pannajvika  /
ala jvikyai alajvika  /
gatisamsa - nikrnta kaumby nikaumbi //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.27 ||


_____START JKv_2,4.27:

ava-vaavayor vibha-ekavad-bhva ukta  /
tatra+ekavad-bhvd anyatra paravilligaty prptym idam rabhyate  /
ava-vaavayo prvavalliga bhavati  /
ava ca vaav ca avavaavau  /
artha-atidea ca ayam, na niptanam  /
tatra dvivacanamatantram  /
vacana-antare 'pi prvavalligat bhavati, ava-vaavn, ava-vaavai iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.28 ||


_____START JKv_2,4.28:

prvavat iti vartate  /
hemanta-iirau ahortre ity etayo chandasi viaye prvavalliga bhavati  /
hemantaiirvtn prmi  /
ahortre ida vrma  /
paravalligata-apavdo yoga  /
artha-atidea ca aya na niptana, tena dvivacanamatantram  /
vacana-antare 'pi prvavalligat bhavati  /
prva-pakcitaya  /
aparapak puram, ahortrak  /
chandasi iti kim ? dukhe hemantaiire  /
ahortrvimau puyau  /
chandasi ligavyatyaya ukta, tasya+eva aya prapaca //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.29 ||

_____START JKv_2,4.29:

ktasamsntn nirdea  /
rtra ahna aha ity ete pusi bhyante  /
paravalligatay str-napusakayo prptayor ida vacanam  /
dvirtra  /
trirtra  /
catrtra  /
prvha  /
aparha  /
madhyhna  /
dvyaha  /
tryaha  /
anuvkdaya pusti vaktavyam  /
anuvka  /
ayuvka  /
sktavka //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.30 ||


_____START JKv_2,4.30:

apatha-abdo napusaka-ligo bhavati  /
apatham idam  /
apathni ghate mha  /
iha kasmn na bhavati, apatho dea, apath nagar ? tatpurua iti vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.31 ||

_____START JKv_2,4.31:

ardharcdaya abd pusi napusake ca bhyante  /
ardharca  /
ardharcam  /
gomaya  /
gomayam  /

[#161]

abda-rpa-ray ca+iya dvi-ligat kvacid arthabhedena api vyavatihate, yath - pamaakha-abdau nidhi-vacanau puligau, jalaje ubhaya-ligau  /
bhta-abda pice ubhaya-liga, kriy-abdasya abhidheyavalligam  /
saindhava-abdo lavae ubhayaliga, yaugikasya abhidheyavalligam  /
sra-abda utkare puliga, nyydanapete napusakam, naitat sram iti  /
dharma ity aprve puliga, tatsdhane napusakam  /
tni dharmi prathamnysan  /
ardharca  /
gomaya  /
kaya  /
krpaa  /
kutapa  /
kapa  /
akha  /
cakra  /
gtha  /
ytha  /
dhvaja /
kabandha  /
pama  /
gha  /
saraka  /
kasa  /
divasa  /
ya  /
andhakra  /
daa  /
kamaalu  /
mana  /
bhta  /
dvpa  /
dyta  /
cakra  /
dharma  /
karman  /
modaka  /
atamna  /
yna  /
nakha  /
nakhara  /
caraa  /
puccha  /
dima  /
hima  /
rajata  /
saktu  /
pidhna  /
sra  /
ptra  /
ghta  /
saindhava  /
auadha  /
haka  /
caaka  /
droa  /
khalna  /
ptrva  /
aika  /
vra  /
bna  /
protha  /
kapaittha  /
uka  /
la  /
ulba  /
sdhu  /
kavaca  /
reu  /
kapaa  /
skara  /
musala  /
suvara  /
ypa  /
camasa  /
vara  /
kra  /
kara  /
ka  /
apada  /
magala  /
nidhana  /
nirysa  /
jmbha  /
vtta  /
pusta  /
kveita  /
ga  /
khala  /
madhu  /
mla  /
mlaka  /
arva  /
la  /
vapra  /
vimna  /
mukha  /
pragrva  /
la  /
vajra  /
karpaa  /
ikhara  /
kalka  /
na  /
mastaka  /
valaya  /
kusuma  /
ta  /
paka  /
kuala  /
kira  /
arbuda  /
akua  /
timira  /
rama  /
bhaa  /
ilvasa  /
mukula  /
vasanta  /
taga  /
piaka  /
viaka  /
ma  /
koa  /
phalaka  /
dina  /
daivata  /
pinka  /
samara  /
sthu  /
anka  /
upavsa  /
ka  /
karpsa  /
cala  /
khaa  /
dara  /
viapa  /
raa  /
bala  /
mala  /
mla  /
hasta  /
stra  /
tava  /
gva  /
maapa  /
paaha  /
saudha  /
prva  /
arra  /
phala  /
chala  /
pra  /
rra  /
viva  /
ambara  /
kuima  /
maala  /
kakuda  /
tomara  /
toraa  /
macaka  /
pukha  /
madhya  /
bla  /
valmka  /
vara  /
vastra  /
deha  /
udyna  /
udyoga  /
sneha  /
svara  /
sagama  /
nika  /
kema  /
ka  /
chatra  /
pavitra  /
yauvana  /
pnaka  /
mika  /
valkala  /
kuja  /
vihra  /
lohita  /
via  /
bhavana  /
araya  /
pulina  /
dha  /
sana  /
airvata  /
rpa  /
trtha  /
lomaa  /
tamla  /
loha  /
daaka  /
apatha  /
pratisara  /
dru  /
dhanus  /
mna  /
taka  /
vitaka  /
mava  /
sahasra  /
odana  /
pravla  /
akaa  /
aparha  /
na  /
akala  /
iti ardharcdi //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,4.32 ||


_____START JKv_2,4.32:

dea kathanam  /
anavdeo 'nukathanam  /
idamo 'nvdea-viayasya a-deo bhavaty anudtta, ttya-adau vibhaktau parata  /
bhy chtrbhya rtriradht, atho bhymaharapyadhtam  /
asmai chtrya kambala dehi, atho 'smai akam api dehi  /
asya chtrasya obhana lam, atho 'sya prabhta svam  /
a-dea-vacana skacka-artham  /
imakbhy chtrbhy rtriradht, atho bhymaharapyadhtam  /
neha pacd uccraamtram anvdea  /
ki tarhi ? ekasya+eva abhidheyasya prva abdena pratipditasya dvitya pratipdanam anvdea  /
tena+iha na bhavati, devadatta bhojaya, ima ca yajadattam iti //


____________________________________________________________________


[#162]

##  || PS_2,4.33 ||


_____START JKv_2,4.33:

anvdea anudtta iti vartate  /
etado 'nvdea-viayasya adeo bhavati anudtta tra-taso parata  /
tau ca api tra-tasv anudttau bhavata  /
etasmin grme sukha vasma, atho atra yukt adhmahe  /
etasmc chtrcchanto 'dhva, atho ato vykaraam apy adhva  /
sarvnudtta pada bhavati  /
etado ' ity dee labhe punar vacanam anudtta-artham //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,4.34 ||


_____START JKv_2,4.34:

anvdee 'nudtta iti vartate  /
dvity  os ity eteu parata idam etador anvdea-viayayo ena-abda deo deo bhavati anudtta  /
idamo makaplutinyyena anuvtti  /
ima  chtra chando 'dhypaya, atho ena vykaraamadhypaya  /
anena chtrea rtriradht, atho enenharapyadhtam  /
anayochtrayo obhana lam, atho enayo prabhta svam  /
etada khalv api -- eta chtra chanto 'dhypaya, atho ena vykaraamapyadhypaya  /
etena chtrena rtriradht, atho enenharapyadhtam  /
etayo chtrayo obhana lam, atho enayo prabhta svam  /
enad iti napusakaikavacane vaktavyam  /
praklayainat  /
parivartayainat  /
iha kasmn na bhavati, aya dao harnena, etamta ita vidyt iti ? yatra kicid vidhya vkyntarea punar anyadupadiyate so 'nvdea  /
iha tu vastu-nirdeamtra ktv ekam eva vidhnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.35 ||


_____START JKv_2,4.35:

rdhadhtuke ity adhikro 'yam, ya-katriya-ra-ito yni lug-a-io (*2,4.58) iti yvat  /
yadita rdhvam anukramiyamast ad rdhadhtuke veditavyam  /
vakyati hano vadha lii (*2,4.42) -- vadhyt  /
rdhadhtuke iti kim ? hanyt  /
viaya-saptam ca+iya, na parasaptam  /
tena rdhadhtuka-vivakym deeu kteu pacd yath-prpta pratyay bhavanti  /
bhavyam  /
praveyam  /
khyeyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.36 ||


_____START JKv_2,4.36:

ado jagdhi deo bhavati lyapi parata, takrdau ca kiti pratyaye  /
prajagdhya  /
vijagdhya  /
jagdha  /
jagdhavn  /
ikra uccraa-artha, na anubandha  /
tena num na bhavati  /
eva vacydnm api  /
iha kasmn na bhavati, annam ? anna (*4,4.85) iti niptant  /

[#163]

jagdhau siddhe 'ntaragatvtti kitti lyab ucyate  /
jpayaty-antarag lyap bhavati bdhanam //
ti iti kim ? adyate  /
kiti iti kim ? attavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.37 ||


_____START JKv_2,4.37:

lui sani ca parato 'do ghas deo bhavati  /
dit-karaam aartham  /
lui --aghasat, aghasatm, aghasan  /
sani -- jighatsati, jighatsata, jighatsanti  /
ghasbhve 'cy upasakhynam  /
prtti iti praghasa //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.38 ||


_____START JKv_2,4.38:

ghai api ca parata ado ghas deo bhavati  /
ghsa  /
praghasa  /
upasarge 'da (*3,3.59) ity ap //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.39 ||


_____START JKv_2,4.39:

chandasi viaye bahulam ado ghas deo bhavati  /
ghast nnam  /
sagdhica me  /
na ca bhavati  /
ttmadya madyato meda udbhtam  /
anyatarasya agrahaam eva kasmn na kriyate tad eva+uttara-artham api bhaviyati ? kryntara-artha bahula-grahaam  /
ghastm ity atra+upadh-lopo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.40 ||


_____START JKv_2,4.40:

lii parato 'do 'nyatarasy ghasl-deo bhavati  /
jaghsa, jakatu, jaku  /
d, datu, du //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.41 ||


_____START JKv_2,4.41:

liy anyatarasym iti vartate  /
veo vayi deo bhavati anyatrasy lii parata  /
ikra uccraa-artha  /
uvya, yatu, yu  /
pake -- vatu, vu  /
lii vayo ya (*6,1.38) iti yakrasya samprasraa pratiidhyate  /
va ca anyatarasy kiti (*6,1.39) iti va-kro vidhyate -- vavau, vavatu, vavu  /
vea (*6,1.40) iti samprasraa na bhavati //


____________________________________________________________________


[#164]

##  || PS_2,4.42 ||

_____START JKv_2,4.42:

hanter dhto vadha ity ayam deo bhavati lii parata rdhadhtuke  /
vadhyt, vadhystm, vadhysu  /
akra-anta ca ayam dea  /
tatra akrasya lopo bhavati  /
tasya sthnivadbhvd avadht iti halanta-lakan vddhi na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.43 ||


_____START JKv_2,4.43:

lui ca parata hano vadha ity ayam deo bhavati  /
avadht, avadhm, avadhiu  /
yogavibhga uttara-artha  /
tmanepadeu lui vikalpo yath syl lii m bht //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.44 ||


_____START JKv_2,4.44:

prvea nitye prpte vikalpa ucyate  /
tmanepadeu parato hano luy anyatarasy vadha ity ayamdeo bhavati  /
vadhia, vadhitm, vadhiata  /
na ca bhavati  /
hata, hastm, hasata //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.45 ||


_____START JKv_2,4.45:

ia g ity ayam veo bhavati lui parata  /
agt, agtm, agu  /
lui iti vartamne punar lu-grahaam tmanepadev anyatarasym (*2,4.44) ity etan m bht  /
iha tvavieea nitya ca bhavati  /
agt  /
agyi bhavat  /
ivadika ita vaktavyam  /
adhyagt, adhyagtm, adhyagu //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.46 ||


_____START JKv_2,4.46:

au parata io 'bodhana-arthasya gamir-deo bhavati  /
ikra uccraa-artha  /
gamayati, gamayata, gamayanti  /
abodhane iti kim ? pratyyayati  /
ivadika ity eva, adhigamayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.47 ||

_____START JKv_2,4.47:

sani parata io 'bodhana-arthasya gamir deo bhavati  /
jigamiati, jigamiata, jigamianti  /
abodhane ity eva, arthn pratiati  /
ivadika ity eva, adhijigamiati  /
yoga-vibhga uttarrtha  /
iaca (*2,4.48) iti sanyeva yath syt //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.48 ||


_____START JKv_2,4.48:

ia ca sani parato gamir deo bhavati  /
adhijigsate, adhijigsete, adhijigsante //


____________________________________________________________________


[#165]

##  || PS_2,4.49 ||


_____START JKv_2,4.49:

g adeo bhavati io lii parata  /
adhijage, adhijagte, adhijagire  /
go 'nubandha-grahaa vieana-artham, g kudibhyo 'in it (*1,2.1) ity atra asya grahaa yath syt  /
na hi sthnivadbhvena g iti rpa labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.50 ||


_____START JKv_2,4.50:

lugi i ca parata io vibh g-deo bhavati  /
dea-pake g kudibhyo 'in it (*1,2.1) iti ittvam, ghu-m-sth-g-p-jahti-s hali (*6,4.66) iti tvam  /
adhyaga, adhyagtm, adhyagata  /
na ca bhavati  /
adhyaia, adhyaitm, adhyaiata  /
i khalv api - adhyagyata, adhyagyetm, adhyagyanta  /
na ca bhavati  /
adhyaiyata, adhyaiyetm, adhyaiyanta //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.51 ||


_____START JKv_2,4.51:

io g vibh iti vartate  /
au iti i-apekay parasaptam, sa-cao iti ca y-apekay  /
au sanpare capare ca parata io vibh g-deo bhavati  /
adhijigpayiati  /
na ca bhavati  /
adhypipayiati  /
cai khalv api - adhyajgapat  /
na ca bhavati  /
adhypipat //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,4.52 ||


_____START JKv_2,4.52:

aster dhtor bh it ayam deo bhavati rdhadhtuke  /
bhavit  /
bhavitum  /
bhavitavyam  /
iha kasmn na bhavati, hmsa, hmsatu, hmsu ? k ca anuprayujyate lii (*3,1.40) iti pratyhra-grahaena aster grahaa-smarthyt  /
tath cocyate - anupratoge tu bhuv 'styabdhanam smaranti kartur vacann mania  /
iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.53 ||


_____START JKv_2,4.53:

bruvo vacir deo bhavati rdhadhtuka-viaye  /
ikra uccraa-artha  /
vakt  /
vaktum  /
vaktavyam  /
sthnivadbhvena kartr-abhiprya-kriy-phala-vivakym tmanepada bhavati  /
ce  /
vakyate //


____________________________________________________________________


[#166]

##  || PS_2,4.54 ||


_____START JKv_2,4.54:

cakia khy deo bhavati rdhadhtuke  /
khyt  /
khytum  /
khytavyam  /
sthnivadbhvena nityam tmanepada na bhavati, akra-anubandhak-araa-smarthyt  /
khysyati  /
khysyate  /
kdir apy ayam dea iyate  /
kt  /
ktum  /
ktavyam  /
varjane pratiedho vaktavya  /
durjana sacaky  /
varjany ity artha  /
asanayo ca pratiedho vaktavya  /
ncak raka hisrtho 'tra bhtu  /
ane khalv api - vicakaa paita  /
bahula sajchandasor iti vaktavyam  /
annavadhakagtravicakajirdyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.55 ||


_____START JKv_2,4.55:

prvea nitye prpte vikalpa ucyate  /
lii paratacakia khy dea v bhavati  /
cakhyau, cakhyatu, cakhyu  /
na ca bhavati  /
cacake, cacakte, cacakire //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.56 ||


_____START JKv_2,4.56:

ajer dhto v ity ayam deo bhavaty rdhadhtuke parato ghaapau varjayitv  /
pravayaya  /
pravyaka  /
aghaapo iti kim ? samja  /
udja  /
api tu - samaja  /
udaja  /
sam-udor aja pauu (*3,3.69) ity ap  /
drghoccraam kim ? pravt  /
bhaapo pratiedhe kyapa upasakhynam kartavyam  /
samajy  /
valdv rdhadhtuke vikalpa iyate  /
pravet, prjit  /
pravetum, prjitum //


____________________________________________________________________


[#167]

##  || PS_2,4.57 ||


_____START JKv_2,4.57:

prvea nitye prpte vikalpa ucyate  /
yu iti lyuo grahaam  /
yau prabhte aje rv v ity ayam deo bhavati  /
pravayao daa, prjano daa  /
pravayaamnaya, prjanamnaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.58 ||


_____START JKv_2,4.58:

ya-dayo gotra-pratyay  /
yntt katriyagotrd rd ita ca prayo aaoryni lug bhavati  /
yntt tvat -- kurv-dibhyo ya (*4,1.151) , tasmd yni i, tasya luk  /
kauravya pit  /
kauravya putra  /
nanu ca kauravya-abda tikdiu pahyate, tata phi bhavitavyam, kauravyyai iti ? katriyagotrasya tatra grahaam, kuru-n-dibhyo ya (*4,1.172) ity anena vihitasya, ida tu brhmaagotram, kurv-dibhyo ya (*4,1.151) iti  /
katriya -- y-andhaka-vi-kurubhya ca (*4,1.114) it ya, tasmd yni i, tasya luk  /
vphalka pit  /
vphalka putra  /
ra -- ya (*4,1.114), tasmd yni i, tasya luk  /
vsiha pit  /
vsiha putra  /
it - any-nantarye vida-dibhyo ' (*4,1.104), tasmd yni i, tasya luk  /
baida pit  /
vaida putra  /
aa khalv api -- tika-dibhya phi (*4,1.154), tasmd yni prg dvyato ' (*4,1.83), tasya luk  /
taikyani pit  /
taikyani putra  /
etebhya iti kim ? iva-dibhyo ' (*4,1.112), tasmd yni ata i (*4,1.95), tasya lug na bhavati  /
kauhaa pit  /
kauhai putra  /
yni iti kim ? vmarathyasya chtr vmarath  /
kurv-dibhyo ya (*4,1.151) iti ya, tasmt kava-dibhyo gotre (*4,2.111) iti aiiko '  /
tasya lug na bhavati  /
aio iti kim ? dkerapatya yuv dkyaa  /
abrhmaagotramtramtrdyuvapratyayastopasahynam  /
baudhi pit  /
baudhi putra  /
jbli pit  /
jbli putra  /
audumbari pit  /
audumbari putra  /
bhjaghi pit  /
bhjaghi putra  /
lva-avayava-lakana i, tasmt phak, tasya luk  /
paildi-darant siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.59 ||


_____START JKv_2,4.59:

paila ity evam dibhya ca yuva-pratyayasya lug bhavati  /
ply v (*4,1.118) itya, tasmad ao dvyaca (*4,1.156) iti phi, tasya luk  /
paila pit  /
paila putra  /
anye paila-daya iant tebhya ia prcm (*2,4.60) iti luki siddhe 'prg-artha pha  /
paila  /
laika  /
styaki  /
styakmi  /
daivi  /
audamajji  /
audavraji  /
audameghi  /
audabuddhi  /
daivasthni  /
paigalyani  /
ryani  /
rauhakiti  /
bhauligi  /
audghamni  /
aujjihni  /
tadrjcca  /
ktigao 'yam //


____________________________________________________________________


[#168]

##  || PS_2,4.60 ||


_____START JKv_2,4.60:

gotre ya i tadantd yuva-pratyayasya lug bhavati  /
gotra-vieana prg-grahanam, na vikalpa-artham  /
pnngrer apatya yuv  /
ya-io ca (*4,1.101) iti phak, tasya luk  /
pnngri pit  /
pnnnagri putra  /
mantharaiai pit  /
mntharaiai putra  /
prcm iti kim ? dki pit  /
dkyaa putra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.61 ||


_____START JKv_2,4.61:
anantarea prpto luk pratiidhyate  /
taulvaly-dibhya parasya yuvapratyayasya na lug bhavati  /
taulvali pit  /
taulvalyana putra  /
taulvali  /
dhrai  /
rvai  /
prai  /
dailpi  /
daivali  /
daivamati  /
daivayaji  /
prvhai  /
mndhtaki  /
nuhrati  /
vphalki  /
numati  /
hisi  /
suri  /
yudhi  /
naimii  /
sibandhaki  /
baiki  /
ntarahti  /
paukarasdi  /
vairaki  /
vailaki  /
vaihati  /
vaikari  /
kreupli  /
kmli //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.62 ||

_____START JKv_2,4.62:

te tadrj (*4,1.172), ya-dayas tadrj (*5,3.119) iti vakyati, tasya tadrja-sajasya pratyayasya bahuu vartamnasya astrligasya lug bhavati, tena+eva cet tadrjena kta bahutva bhavati  /
ag  /
vag  /
pur  /
suhm  /
magadh  /
lohadhvaj  /
vrhimanta  /
tadrjasya iti kim ? aupagav  /
bahuu iti kim ? ga  /
tena+eva grahaa kim ? priyo vgo ye te ime priyavg  /
astriym iti kim ? gya striya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.63 ||


_____START JKv_2,4.63:

bahuu tena+eva astriym iti sarvam anuvartate  /
yaska ity evam dibhya parasya gotra-pratyayasya bahuu vartamnasya astrligasya lug bhavati, tena+eva ced gotra-pratyayena kta bahutva bhavati  /
pratyaya-vidhe ca anyatra laukikasya gotrasya grahaam ity anantarpatye 'pi lug bhavaty eva  /
yask  /
labhy  /
bahuu ity eva, ysk  /
tena+eva ity eva, priyaysk  /
astriym ity eva, yskya striya  /
gotre iti kim ? yskchtr  /

[#169]

yaska  /
labhya  /
duhya  /
ayastha  /
takara  /
ete paca ivdisu pahyante  /
tata parebhya abhya i  /
sadmatta  /
kambalabhra  /
bahiryoga  /
karaka  /
pijagha  /
bakasaktha  /
tata parebhya caturbhya gy-dibhya ca (*4,1.136) iti ha  /
basti  /
kudri  /
ajabasti  /
mitrayu  /
tata parebhyo dvdaabhya i  /
rakomukha  /
jaghratha  /
utksa  /
kaukamanthaka  /
pukarasat  /
viapua  /
uparimekhala  /
krotumn  /
kroupda  /
kroumya  /
ramya  /
pukarasacchabdd bhvdiphd i  /
kharapaabdo nadiu pathyate, tata phak  /
padaka  /
varmaka  /
etbhym ata i (*4,1.95)  /
bhalandanaabdt ivdibhyo ' (*4,1.112)  /
bhaila  /
bhaila  /
bhadita  /
bhaita  /
etebhya caturbhya ava-dibhya pha (*4,1.110) //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.64 ||


_____START JKv_2,4.64:

bahuu tena+eva astriym, gotre iti ca anuvartate  /
yao 'j ca gotrapratyayasya bahuu vartamnasya astrligasya lu bhavati  /
garga-dibhyo ja (*4,1.105) - garg  /
vats  /
aa khalv api, any-nantarye bida-dibhyo ' (*4,1.104) -- bid  /
urv  /
bahuv ity eva, grgya  /
baida  /
tenaiva ity eva, priyagrgy  /
priyabaid  /
astriym ity eva, grgya striya  /
baidya striya  /
gotre ity eva, dvpdanusamudra ya (*4,3.10) -- dvaipy  /
utsdibhyo ' - autschtr  /
yadnm ekadvayor v tatpurue ahy upasakhynam  /
grgyasya kulam grgyakula gargakula v  /
grgyayo kula grgyakula gargakula v  /
eva baidasya kula baidakula bidakula v  /
baidayo kula baidakula bidakula v  /
yadnm iti kim ? gakulam  /
ekadvayo iti kim ? grg kula gargakulam  /
tatpurue iti kim ? grgasya sampam upagrgyam  /
ahy iti kim ? paramagrgya //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,4.65 ||


_____START JKv_2,4.65:

atry-dibhya parasya gotrapratyayasya bahuu lug bhavati  /
atri-abdt ita ca ania (*4,1.122) iti hak  /
itarebhya ya  /
atraya bhgava  /
kuts  /
vasih  /
gotam  /
agirasa  /
bahuu ity eva, treya  /
bhargava /
tena+eva ity eva, priytrey  /
priyabhrgav  /
astriym iti kim ? treyya striya //


____________________________________________________________________


[#170]

##  || PS_2,4.66 ||


_____START JKv_2,4.66:

bahvaca prtipadikt ya i vihita prcya-gotre bharatagotre ca vartate, tasya bahuu lug bhavati  /
panngr  /
mantharaia  /
bharateu khalv api - yudhihir  /
arjun  /
bahvaca iti kim ? baikaya  /
paupaya  /
prcyabharateu iti kim ? blkaya  /
hstidsaya  /
bharat prcy eva, te punar grahaa jpana-artham anyatra prg grahae bharata-grahaa na bhavati iti  /
tena ia prcm (*2,4.60) iti bharatn yuvapratyayasya lug na bhavati  /
arjuni pit  /
rjunyana putra //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.67 ||


_____START JKv_2,4.67:

gopavana-dibhya prasya gotrapratyayasya lug na bhavati  /
baddyanatargao 'yam  /
tato 'o gotrapratyayasya ya-ao ca (*2,4.64) iti luk prpta pratiidhyate  /
gaupavan  /
aigrav  /
gopavana  /
igru  /
bindu  /
bhjana  /
ava  /
avatna  /
ymka  /
vpara  /
etvanta eva aau gopavana-daya  /
pariin haritdna pramdapha  /
te hi caturthe bida-diu pahyante  /
tebhya ca bahuu lug bhavaty eva, harita, kids iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.68 ||

_____START JKv_2,4.68:

tika-dibhya kitava-dibhya ca dvandve gotrapratyayasya bahuu lug bhavati  /
taikyanaya ca kaitavyanaya ca, tika-dibhya phi (*4,1.158), tasya luk, tika-kitav  /
vkharaya ca bhnrathaya ca, ata i (*4,1.95), tasya luk, vakharabharath  /
aupakyan ca lmakyan ca, nadibhya phak (*4,1.99), tasya luk, upakalamak  /
pphakaya ca nrakaya ca, ata i (*4,1.95), tasya luk, paphakanarak  /
bkanakhaya ca vgudapariaddhaya ca, ata i (*4,1.95), tasya luk, bakanakhavagudapariaddh  /
ubja-abdt ata i (*4,1.95), kakubha-abdt ivdibhyo 'n (*4,1.112) tayor luk, aubjaya ca kkubh ca ubjakakubh  /
lkaya ca ntamukhaya ca, ata i (*4,1.95) tasya luk, lakantamukh  /
urasaabdastikdiu pahyate, tata phi, lakaaabdd i, tayor luk, aurasyana ca lkaaya ca urasalaka  /
bhrakaya ca kpihalaya ca, ata i (*4,1.95), tasya luk, bhraakakpihal  /
krjinaya ca krasundaraya ca, ata i (*4,1.95), tasya luk, kjinakasunadar  /
gniveya ca dserakaya ca, agniveaabdt gargdibhyo ya (*4,1.105), dserakaabdt ata i (*4,1.95), tayorluk, agniveadserak //


____________________________________________________________________


[#171]

##  || PS_2,4.69 ||


_____START JKv_2,4.69:

upaka ity evam dibhya parasya gotrapratyayasya bahuu lug bhavati anyatarasy dvandve ca advandve ca  /
advandva-grahana dvandva-adhikra-nivtty-artham  /
etea ca madye trayo dvandvstikakitav diu pahyante - upakalamak, bhraakakpihala, kjinakasundar iti  /
te prvea+eva nityam eva lug bhavati  /
advandve tv anena vikalpa - upak, aupakyan  /
lamak, lmakyan  /
bhraak, bhrakaya  /
kapihal, kpihalaya  /
kjin, krjinaya  /
kasundar, krasundaraya iti  /
pariin ca dvandve 'dvandve ca vikalpa iti  /
paraka  /
araka  /
gauka  /
suparyaka  /
supiha  /
mayrakara  /
khrjagha  /
alvala  /
patajala  /
kaherai  /
kutaka  /
kaktsna  /
nidgha  /
kalakaha  /
dmakaha  /
kapigala  /
karaka  /
paraka  /
jailaka  /
badhiraka  /
jantuka  /
anuloma  /
ardhapigalaka  /
pratiloma  /
pratna  /
anabhihita //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.70 ||


_____START JKv_2,4.70:

gastya-kauinyayor gotrapratyayayo ao yaa ca bahuu lug bhavati, pariiasya ca prakti-bhgasya yath-sakhyam agasti, kuinac ity etv deau bhavata  /
agastaya  /
kuin  /
cakra svarrtha  /
madyodtto hi kuin-abdas taddeo 'pi tath syt  /
agastya-abdd ya, kuin-abdd gargditvd ya  /
tayo gotre 'lug-aci (*4,1.89) iti luki pratiiddhe gasty chatr iti vddha-lakaacho bhavati  /
kauinye tvaaiva bhavitavyam, kavdibhyo gotre (*4,2.111) iti  /
tatra vieo na asti  /
kauinchtr //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.71 ||


_____START JKv_2,4.71:

supo vibhakter dhtu-sajy prtipadika-sajy ca lug bhavati  /
tadantargats tadgrahaena ghyante  /
dhtos tvat - putryati  /
ghayati  /
prtipadikasya - kaarita  /
rjapurua  /
dhtu-prtipadikayo iti kim ? vka  /
plaka //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.72 ||


_____START JKv_2,4.72:

adiprabhtibhya uttarasya apo lug bhavati  /
atti  /
hanti  /
dvei //


____________________________________________________________________


[#172]

##  || PS_2,4.73 ||


_____START JKv_2,4.73:

chandasi viaye apo bhaula lug bhavati  /
adiprabhtibhya uktas tato na bhavaty api - vtra hanti  /
ahi ayate  /
anyebhya ca bhavati - trdhva no dev //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.74 ||


_____START JKv_2,4.74:

yao lug bhavati aci pratyaye parata  /
cakrena bahula-grahanam anukyate, na tu chandasi iti  /
tena chandasi bhy ca yao lug bhavati  /
loluva  /
popuva  /
sansrasa  /
dandhvasa  /
bahula-grahadacyapi bhavati  /
kuniko llapti  /
dundubhirvavadti //

____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.75 ||


_____START JKv_2,4.75:

ap anuvartate, na ya  /
juhoty-dibhya uttarasya apa lur bhavati  /
luki prakte lu-vidhn dvirvacana-artham  /
juhoti  /
vibharti  /
nenekti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.76 ||


_____START JKv_2,4.76:

chandasi viaye bahula apa lur bhavati  /
yatrokta tatra na bhavati, anyatra api bhavati  /
juhoty-dibhyast van na bhavati - dti priyi  /
dhti devam  /
anyebhya ca bhavati - pr vivai  /
janim vivakti //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.77 ||

_____START JKv_2,4.77:

luk anuvartate, na lu  /
gti sth ghu p bh ity etebhya  /
parasya sico lug bhavati, parasmaipadeu parata  /
agt  /
astht  /
adt  /
adht  /
apt  /
abht  /
gporgrahane ipibatyorgrahaam  /
gyate pte ca na bhavati  /
agsnnaa  /
apsn npa  /
parasmaipadeu iti kim ? agst grmau devadattena //


____________________________________________________________________


[#173]

##  || PS_2,4.78 ||


_____START JKv_2,4.78:

ghr ghe  ch s ity etebhya uttarasya sica prasmaipadeu vibh lug bhavati  /
dhea prvea prpte vibha-artha vacanam, pariinm aprpte  /
aghrt, aghrst  /
adht, adhst  /
at, ast  /
accht, acchst  /
ast, asst  /
parasmaipadeu ity eva, aghrst sumanasau devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.79 ||


_____START JKv_2,4.79:

tan-dibhya uttarasya sica ta-thso parato vibh lug bhavati  /
atata, atath  /
atania, atanih  /
asta, asth  /
asania, asanih  /
janasanakhan sajalo (*6,4.42) ity tvam  /
ths shacaryd tmanepadasya ta-abdasya grahanam  /
prasmaipade na bhavati, atanita yyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.80 ||


_____START JKv_2,4.80:

mantra-viaye ghasa hvara naa v daha t vca k gami jani ity etebhya uttarasya le lug bhavati  /
ghasa -- akan pitaro 'mmadanta pitara  /
hvara iti hv kauilye - m hvrmitrasya tv  /
aa - dhrti praa martyasya  /
v iti vvo smnyena grahanam -- suruco vena va  /
daha - m na  dhak  /
t iti krnta-grahanam  /
pr prane - pr dyvphv antarikam  /
vc -- m no asmin mahdhane par vg bhrabhdyath  /
k -- akran karma karmakta  /
gami - {sadya pui nirundhnso} agman  /
jani -- ajata v asya dant  /
brhmane prayogo 'yam  /
mantra-grahaa tu chandasa upalakaa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.81 ||


_____START JKv_2,4.81:

ma parasya le lug bhavati  /
hcakre  /
hcakre  /
kcakre //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.82 ||


_____START JKv_2,4.82:

avyayd uttarasya pa supa ca lug bhavati  /
tatra lym  /
yatra lym  /
supa khalv api ktv  /
htv //


____________________________________________________________________


[#174]

##  || PS_2,4.83 ||


_____START JKv_2,4.83:

prvea luk prpta pratiidhyate  /
dantd avyaybhvd uttarasya supo na lug bhavati, amdeas tu tasya supo bhavaty apacamy  /
etasmin pratiiddhe pacamy ravanam eva bhavati  /
upakumbha tihati  /
upakumbha paya  /
upamaika tihati  /
upamaika paya  /
ata iti kim ? adhistri  /
adhikumri  /
apacamy iti kim ? upakumbhdnaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_2,4.84 ||


_____START JKv_2,4.84:

prvea nityam ambhve prpte vacanam idam  /
tty-saptamyo vibhaktyor bahulam ambhvo bhavati avyaybhve  /
upakumbhena ktam, upakumbha ktam  /
upakumbhe nidhehi, upakumbha nidhehi  /
sapamy ddhinadsamsasakhyvayavebhyo nityam iti vaktavyam  /
sumadram sumagadham  /
unmattagagam  /
lohitagagam  /
ekaviatibhradvjam  /
bahulavacant siddham //


____________________________________________________________________

##  || PS_2,4.85 ||


_____START JKv_2,4.85:

lu-deasya prathamapuruasya prasmaipadasya tmanepadasya ca yathkramam  rau ras ity ete de bhavanti  /
kart, kartrau, kartra  /
tmanepadasya -- adhyet, adhyetrau, adhyetra  /
prathamasya iti kim ? va kartsi  /
vo 'dhyetse //
iti rjaydityaviracity kiky vttau dvitydhyyasya caturtha pda //


______________________________________________________

ttyo 'dyya prathama pda  /


____________________________________________________________________


[#175]

##  || PS_3,1.1 ||


_____START JKv_3,1.1:

adhikro 'yam  /
pratyaya-abda sajtvena adhikriyate  /
 pacamdyyaparisampterynita rdhvam anukramiyama, pratyayasajste veditavy, praktyupapdopdhivikrgamn varjayitv  /
vakyati -- tavyat-tavya-anyara (*3,1.96)  /
kartavyam  /
karayam  /
pratyayaprade - pratyayalope pratyayalakaam (*1,1.62) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.2 ||


_____START JKv_3,1.2:

ayam apy adhikro yoge yoge upatihate, paribh v  /
para ca sa bhavati dhtor v prtipadikd v ya pratyaya-saja  /
kartavyam  /
taittiryam  /
cakra punar asyaiva samuccaya-artha  /
tena+udiu paratva na vikalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.3 ||


_____START JKv_3,1.3:

ayam apy adhikra paribh v  /
dy-udtta ca sa bhavati  /
dy-udtta ca sa bhavati ya pratyaya-saja  /
aniyatasvara-pratyaya-prasage 'nekku ca pratyayeu deasya aniyame sati vacanam idam der udtta-artham  /
kartavyam  /
taittiryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.4 ||


_____START JKv_3,1.4:

prvasya ayam apavda  /
supa pita ca pratyay anudtt bhavanti  /
dadau  /
dada  /
pita khalv api -- pacati  /
pahati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.5 ||


_____START JKv_3,1.5:

gupa gopane, tija nine, kita nivse etebhyo dhtubhya san pratyayo bhavati  /
pratyaya-saj ca adhiktaiva  /
jugupsate  /
titikate  /
cikitsati  /
nindkamvydhipratkreu sanniate 'nyatra yath prpta pratyay bhavanti  /
yopayati  /
tejayati  /
saketayati  /
gupdiv anubandhakaraam tmanepadrtham //


____________________________________________________________________


[#176]

##  || PS_3,1.6 ||


_____START JKv_3,1.6:

mn pjym, badha bandhane, dna avakhaane, na avatejate, ity etebhyo dhtubhya san pratyayo bhavati, abhysasya ca ikrasya drghdeo bhavati  /
mmsate  /
bbhatsate  /
ddsate  /
sate  /
uttarastre vgrahaa sarvasya eo vijyate, tena kvacin na bhavaty api  /
mnayati  /
bdhayati  /
dnayati  /
ninayati  /
atra api sannartha-viea iyate  /
mner jijsym, badher vairpye, dner rjave, ner nine //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.7 ||


_____START JKv_3,1.7:

iikarma yo dhatur iiaiva samnakartka, tasmd icchym arthe v san pratyayo bhavati  /
karmatva samnakartkatva ca dhtor arthadvrakam  /
karum icchati  /
cikrati  /
jihrati  /
dhtu-grahana kim ? sopasargd utpattir m bht  /
prakatum aicchat prcikrat  /
karmaa iti kim ? karan m bht  /
gamanena+icchati  /
samnakartkat iti kim ? devadattasya bhojanam icchati yajadatta  /
icchym iti kim ? kartu jnti  /
vvacand vkyam api bhavati  /
dhto iti vidhnd atra sana rdhadhtuka-saj bhavati, na prvatra  /
akym upasakhynam  /
ake patiyati klam, pipatiati klam  /
v mumrati  /
icchsannantt pratiedho vaktavya  /
cikritum icchati  /
vieaa kim ? jugupsiate  /
mmsiate  /
aiiknmatubarthycchaiiko matubarthika  /
sarpa pratyayo nea sanantn na saniyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.8 ||


_____START JKv_3,1.8:

karmaa icchy v ity anuvartate  /
iikarmaa eitu eva tmasambandhina subantd icchym arthe v kyac pratyayo bhavati  /
tmana putram icchati putryati  /
sub-grahaa kim ? vkyn m bht  /
mahnta putram icchati  /
tmana iti kim ? rja putram icchati  /
kakra na kye (*1,4.15) iti smny-agrahaa-artha  /
cakras tadavighta-artha  /

[#177]

kyaci mntvyaya-pratiedho vaktavya  /
idam icchati  /
uccair icchati  /
nciar icchati  /
chandasi parecchym iti vaktavyam  /
m tv vk aghyavo vidan //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.9 ||


_____START JKv_3,1.9:

subantt karmaa tmecchy kmyac pratyayo bhavati  /
tmana putram icchati putrakmyati  /
vastrakmyati  /
yogavibhga uttaratra kyaco 'nuvtty-artha  /
kakrasya it-saj prayojana-abhvn na bhavati, cakrditvd va kmyaca  /
upayakmyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.10 ||


_____START JKv_3,1.10:

kyac anuvartate, na kmyac  /
upamant karmaa subantd cre 'rthe v kyac pratyayo bhavati  /
cra-kriyy pratyaya-arthatvt tadapekayaiva upamnasya karmat  /
putramiva carati putryati chtram  /
prvryati kambalam  /
adhikarac ceti vaktavyam  /
prsdyati kuym  /
paryakyati macake //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.11 ||


_____START JKv_3,1.11:

cre ity anuvartate  /
upamnt kartu subantd cre 'rthe v kya-prattyayo bhavati, sakrasya ca lopo bhavati  /
anvcayaita salopa, tadabhve 'pi kya bhavaty eva  /
yena ivcarati kka yenyate  /
kumuda pukaryate  /
salopa-vidhv api v-grahaa sambadhyate, s ca vyavasthita-vibh bhavati  /
ojaso 'psaraso nitya payasastu vibhay  /
{sakrasyeyate lopa abdastravicakanai} ojyamna yo ahi jaghna  /
ojyate, apsaryate  /
payyate, payasyate  /
salopa-vidhau ca kartu iti sthna-ah sampadyate, tatra alo 'ntya-niyame sati hasyate, srasyate iti salopo na bhavati  /

[#178]

cre 'vagalbha-klba-hoebhya kvib v vaktavya  /
avagalbhate, avagalbhyate  /
klbate, klbyate  /
hoate, hoyate  /
sarvaprtipadikebhya ity eke  /
ava iva carati avyate, avati  /
gardabhyate, gardabhati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.12 ||


_____START JKv_3,1.12:

bha ity evam dibhya prtipadikebhyo 'cvyantebhyo bhuvi bhavaty arthe kya pratyayo bhavati, halantn ca lopa  /
acve iti pratyekam abhisambadhyate  /
kim artha puna ridam ucyate, yvat bhavati yoge cvir vidhyate, tenoktrthatvc cvyantebhyo na kya bhaviyati ? tatsdyapratipattyartha tarhi cvi-pratiedha kriyate  /
abhta-tadbhva-viayebhyo bhdibhya kya pratyaya  /
abho bho bhavati bhyate  /
ghryate  /
bha  /
ghra  /
manda  /
capala  /
paita  /
utsuka  /
unmanas  /
abhimanas  /
sumanas  /
durmanas  /
rahas  /
rehas  /
avat  /
bhat  /
vehat  /
nat  /
udhi  /
adhara  /
ojas  /
varcas  /
bhdi  /
acve iti kim ? bhbhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.13 ||


_____START JKv_3,1.13:

lohitdibhyo jantebhya ca bhavaty arthe kya pratyayo bhavati  /
lohityati, lohitayate  /
jantebhya - paapayati, paapayate  /
lohitajbhya kya vacanam, bhdivitari  /
yni lohitdiu pahyante tebhya kya eva, aparipahitebhyas tu kya eva bhavati  /
varmyati, varmyate  /
nidrayati, nidryate  /
karuyati, karuyate  /
kpyati, kpyate  /
ktigao 'yam  /
yath ca kakra smnyagrahartho 'nubadhyate na kye (*1,4.15) iti  /
na hi pahitn madhye nakrnta abdo 'sti  /
kbhvastibhir iva kya 'pi yoge j bhavati ity etad eva vacanam jpakam  /
acve ity anuvtter abhta-tadbhve kya vijyate  /
lohita  /
nla  /
harita  /
pta  /
madra  /
phena  /
manda  /
lohitdi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.14 ||


_____START JKv_3,1.14:

kya anuvartate, na kya  /
kaa-abdc caturthsamartht kramae 'rthe 'nrjave kya pratyayo bhavati  /
kaya karmae krmati katyate  /
atyalpam idam ucyate  /
strakaakakakcchragahanebhya kavacikrym iti vaktavyam  /
kanvacikr ppacikr, tasymetebhya kya pratyayo bhavati  /
stryate  /
katyate  /
kakyate  /
kcchryate  /
gahanyate  /
kavacikrym iti kim ? aja kaam krmati //


____________________________________________________________________


[#179]

##  || PS_3,1.15 ||


_____START JKv_3,1.15:

romantha-abdt tapa-abdc ca karmao yathkrama varticaror arthayo kya pratyayo bhavati  /
romantha vartayati romanthyate gau  /
hanucalane iti vaktavyam  /
iha m bht, ko romantha vartayati  /
tapasa parasmaipadam ca  /
tapaacarati tapasyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.16 ||


_____START JKv_3,1.16:

karmaa iti vartate  /
bpa-abdd ma-abdc ca karmana udvamane 'rthe kya pratyayo bhavati  /
bpam udvamati bpyate  /
myate  /
phen cceti vaktavyam  /
phenam udvamati phenyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.17 ||


_____START JKv_3,1.17:

abda vaira kalaha abhra kanva megha ity etebhaya karae karoty arthe kya pratyayo bhavati  /
abdam karoti abdyate  /
vairyate  /
kalahyate  /
abhryate  /
kavyate  /
meghyate  /
sudinadurdinanharebhya ceti vaktavyam  /
sudinyate  /
durdinyate  /
nhryate  /
akkoposopruplu-grahaa kartavyam  /
ayate  /
ayate  /
kyate  /
koyate  /
poyate  /
soyate  /
pruyate  /
pluyate //


____________________________________________________________________


[#180]

##  || PS_3,1.18 ||


_____START JKv_3,1.18:

karma-grahaas anuvartate  /
sukha ity evam dibhya karmabhya vedanym arthe 'nubhave kya pratyayo bhavati, vedayitucet kartu sambandhni sukhdni bhavanti  /
sukha vedayate sukhyate  /
dukhyate  /
kart-grahaa kim ? sukha vedayate prasdhako devadattasya  /
sukha  /
dukha  /
tpta  /
gahana  /
kcchra  /
asra  /
alka  /
pratpa  /
karua  /
kpaa  /
soha  /
sukhdi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.19 ||


_____START JKv_3,1.19:

karae iti vartate  /
namas varivas citra ity etebhyo v kyac pratyayo bhavati, karaaviee pjdau  /
namasa pjym - namasyati devn  /
varivasa paricaryym -- varivasyati gurn  /
citraa carye - citryate  /
akra tmanepadrtha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.20 ||


_____START JKv_3,1.20:

karae iti vartate  /
puccha bha cvara ity etebhyo i pratyayo bhavati karaaviee  /
pucchdudasane paryasane v  /
utpucchayate  /
paripucchayate  /
bht samcayane  /
sambhnayate  /
cvardarjane paridhne v  /
sacvarayate bhiku  /
akra tmanepadrtha  /
akra smnyagrahartha, er anii (*6,4.51) iti //


____________________________________________________________________


[#181]

##  || PS_3,1.21 ||


_____START JKv_3,1.21:

mua mira laka lavaa vrata vastra hala kala kta tsta ity etebhya karae ic pratyayo bhavati  /
mua karoti muayati  /
mirayati  /
lakayati  /
lavaayati  /
vratt bhojane tannivttau ca - payo vratayati  /
valnna vratayati  /
vastrt samcchdane - savastrayati  /
hali ghti halayati  /
kali ghti kalayati  /
halikalyor adantatva-niptana sanvadbhva-pratiedhryam  /
ajahalat  /
acakalat  /
kta ghti ktayati  /
tstni vihanti vitstayati ken  /
viadkaroti ity artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.22 ||


_____START JKv_3,1.22:

eka-aj yo dhtur haldi kriysamabhihre vartate tasmd ya pratyayo bhavati  /
paunapunya bhrtho v kriysamabhihra  /
na puna pacati ppacyate  /
yyajyate  /
bha jvalati jjvalyate  /
dedpyate  /
dhto iti kim ? sopasargd utpattir m bht, bha prati  /
ekca iti kim ? bha jgarti  /
halde iti kim ? bhamkate  /
scistramtryayartyarotn grahana yavidhnav ekjahaldy-artham  /
soscyate  /
sostryate  /
momtryate  /
ayate  /
arryate  /
ayate  /
proronyate  /
bha obhate, bha rocate ity atra neyate, anabhidhnt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.23 ||


_____START JKv_3,1.23:

gativacand dhato kauilye gamyamne nitya ya pratyayo bhavati  /
kuila krmati cakramyate  /
dandramyate  /
nitya-grahaa viayaniyama-artha, gativacann nityam kauilya eva bhavati, na tu kriysamabhihre  /
bha krmati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.24 ||


_____START JKv_3,1.24:

lupa sada cara japa jabha daha daa g ityetebhyo bhva-garhy dhtvartha-garhy ya pratyayo bhavati  /
garhita lumpati lolupyate  /
eva - ssadyate  /
pacaryate  /
jajapyate  /
jajabhyate  /
dandahyate  /
dandayate  /

[#182]

nijegilyate  /
bhvagarhym iti kim ? sdhu japati  /
bhva-grahaam kim ? sdhanagarhy m bht, mantra japati vala  /
nitya-grahaa viayaniyama-artham anuvartate  /
etebhyo nitya bhvagarhym eva bhavati, na tu kriysamabhihre  /
bha lumpati //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.25 ||


_____START JKv_3,1.25:

satya-dibhya craparyantebhya, curdibhya ca ic pratyayo bhavati  /
satyam cate satypayati  /
arthavedasatynm pug vaktavya  /
artham cate arthpayati  /
devpayati  /
pugvacana-smarthyilopo na bhavati  /
pd vimocane - vipayati  /
rpd darane - rpayati  /
vayopagyati upavayati  /
tlennukuti anutlayati  /
lokairupastauti upalokayati  /
senaybhiyti abhieayati  /
lomnyanumri anulomayati  /
tvaca ghti tvacayati  /
akrntas tvaca-abda  /
varma sannahyati savarmayati  /
varam ghti varayati  /
crai avadhvasayati avacrayati  /
curdibhya svrthe  /
corayati  /
cintayati  /
svbhvikatvdarthbhidhnasya yathsva pratyayrth nirdiyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.26 ||


_____START JKv_3,1.26:

hetu svatantraya kartu prayojaka, tadyo vypra preandi-lakao hetumn, tasminn abhidheye dhto ic pratyayo bhavati  /
kaa krayati  /
odana pcayati  /
tat karoti ity upasakhyna strayati ity dyartham  /
stra karoti strayati  /
khynt ktas tad caa iti ic klluk praktipratypatti praktivac ca krakam  /
khynt kdantta ic vaktavya tad cae ity etasminn arthe, kl-luk, praktipratypatti, praktivac ca kraka bhavati  /
kasavadham cae kasa ghtayati  /
balibandham cae bali bandhayati  /
rjgamanam cae rjnam gamayati  /

[#183]

-lopa ca kla-atyantasayoge marydym  /
rtri vivsam cae rtri vivsayati  /
citrkarae prpi  /
ujjayiny prasthito mhimaty sryodgamana sambhvayate sryam udgamayati  /
nakatrayoge ji  /
puyayoga jnti puyea yojayati  /
maghabhir yojayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.27 ||


_____START JKv_3,1.27:

ka ity evam dibhyo yak pratyayo bhavati  /
dvivadh kav-dayo, dhtava prtipdikni ca  /
tatra dhtvadhikrd dhatubhya eva pratyayo vidhyate, na tu prtipadikebhya  /
tath ca guapratiedha-artha kakro 'nubadhyate  /
dhtuprakarad dhtu kasya csajand api  /
ha ca ayam ima drgha manye dhatur vibhita //
ka -- kayati, kayate  /
itvt kartr-abhiprye kriyphale (*1,3.72) ity tmanepadam  /
ka  /
mantu  /
h  /
valgu  /
asmanas  /
mah  /
le  /
lo  /
iras  /
iraj  /
ira  /
dravas  /
medh  /
kuubha  /
magadha  /
tantas  /
pampas  /
sukha  /
dukha  /
sapara  /
arara  /
bhiaj  /
bhiaj  /
iudha  /
caraa  /
curaa  /
bhuraa  /
turaa  /
gadgada  /
el  /
kel  /
khel  /
li  /
lo //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.28 ||


_____START JKv_3,1.28:

gup rakae, dhpa santpe, viccha gatau, paa vyavahre stutau ca, pana ca ity etebhyo dhtubhya ya-pratyayo bhavati  /
topyati  /
dhpayati  /
vicchyati  /
payati  /
panyati  /
stuty-arthena panin shacaryt tadartha pai pratyayam utpdayati na vyavahra-artha  /
atasya paate  /
sahasrasaya paate  /
anubandha ca kevale carita-artha, tena ya-pratyaya-antnn tmanepada bhavati //


____________________________________________________________________


[#184]

##  || PS_3,1.29 ||


_____START JKv_3,1.29:

ti sautro dhatu dhy vartate, tata ya pratyayo bhavati  /
akra tmanepada-artha  /
tyate, tyete, tiyante  /
ya-vacana jpana-artha, dhtu-vihitn pratyaynm yandayo na bhavanti iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.30 ||


_____START JKv_3,1.30:

kamer dhto i pratyayo bhavati  /
akro vddhy-artha  /
akra tmanepada-artha  /
kmayate, kmayete, kmayante //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.31 ||


_____START JKv_3,1.31:

rdhadhtuka-viaye rdhadhtuka-vivakym ydaya pratyay v bhavanti  /
gopt, gopyit  /
artit, tyit  /
kamit, kmayit  /
nitya pratyayaprasage tad utpattir rdhadhtuka-viaye vikalpyate, tatra yathyatha pratyay bhavanti  /
gupti  /
gopy //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.32 ||


_____START JKv_3,1.32:

san dirye te sandaya  /
sandayo 'nte yea te sandyant  /
sandyant samudy dhtu-saj bhavanti  /
pratyaya-grahaa-paribh+eva pada-sajym antavacanena ligena pratiiddh sat punar iha antavacanena pratiprasyate  /
cikrati  /
putryati  /
putrakmyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.33 ||


_____START JKv_3,1.33:

-rpam utsa-anubandha smnyam ekam eva  /
tasmin lui ca parato dhtor yath-sakhya syats pratyayau bhavata  /
kariyati  /
akariyat  /
va kart  /
idit-karaam anunsikalopa-pratiedha-artham  /
mant  /
sagant //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.34 ||


_____START JKv_3,1.34:

dhto sip pratyayo bhavati bahula leti parata  /
joiat  /
triat  /
mandiat  /
na ca bhavati  /
patti didyut  /
udadhi cyvayti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.35 ||


_____START JKv_3,1.35:

ks abda-kutsym, tata pratyayntebhya ca dhtubhya m pratyayo bhavati lii parato 'mantra-viaye  /
ks-cakre  /
pratyayntebhya -- loly cakre  /
amantre iti kim ? ko nonva //


[#185]

ksyanekca iti vaktavyam culumpdyartham  /
cakscakra  /
daridrcakra  /
culumpjcakra  /
mo 'mitvam adantatvd aguatva vides tath  /
sksor vidhnc ca pararpa katantavat //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.36 ||


_____START JKv_3,1.36:

ij-dir yo dhtur gurumn cchati-varjita, tasmc ca lii parata m pratyayo bhavati  /
ha ceym  /
ha vitarke  /
hcakre  /
hcakre  /
ijde iti kim ? tataka  /
raraka  /
gurumata iti kim ? iyaja  /
uvapa  /
anccha iti kim ? narccha, narcchatu, narcchau  /
rote ca pratiedho vaktavya  /
prorunva  /
atha v -- vcya roruvadbhvo ya-prasiddhi prayojanam  /
ma ca pratiedha-artham ekcaceupagraht //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.37 ||


_____START JKv_3,1.37:

daya dnagati-rakaeu, aya gatau, sa upaveane, etebhya ca lii parata m pratyayo bhavati  /
dayacakre  /
paly cakre  /
s cakre //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.38 ||


_____START JKv_3,1.38:

ua dhe, vida jne, jag nidrkaye, etebhyo lii parato 'nyatarasym m pratyayo bhavati  /
ocakra, uvoa  /
vidcakra, viveda  /
jgarcakra, jajgra  /
videradantatva-pratijnd mi guo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.39 ||


_____START JKv_3,1.39:

ibh bhaye, hr lajjym, ubh dhraapoaayo, hu dndnayo, etebhyo lii parata m pratyayo bhavati anyatarasym, lviva ca asmin krya bhavati  /
ki punas tat ? dvitvam ittva ca  /
bibhy cakra, vibhya  /
jihray cakra, jihrya  /
bibhar cakra, babhra  /
juhav cakra, juhva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.40 ||


_____START JKv_3,1.40:

m-pratyayasya pact k anuprayujyate lii parata  /
k iti pratyhrea kbhvastayo ghyante, tat smarthyd aster bhbhva na bhavati  /
cay cakra  /
pcaym babhva  /
pcaym sa //


____________________________________________________________________

[#186]

##  || PS_3,1.41 ||


_____START JKv_3,1.41:

vid-kurvantu ity etad anyatarasy niptyate  /
ki punar iha niptyate ? vider loi m pratyaya, gubhva, loo luk, ka ca loparasya anuprayoga  /
atra bhavanto vid-kurvantu, vidantu  /
iti-karaa pradarana-artha, na kevala prathamapurua-bahuvacana, ki tarhi sarvy eva lo-vacanny anuprayujyante, vid karotu, vid kurutt, vid kurutm, vid kuru, vid kurutam ity di //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.42 ||


_____START JKv_3,1.42:

abhyutsdaym ity evam daya chandasi viaye 'nyatarasy niptyante  /
sadijaniram yantn lui m pratyayo niptyate  /
cinoter api tatra+eva+aampratyayo dvirvacana kutva ca  /
akar iti caturbhir api pratyekam anuprayoga sambadhyate  /
pvaym kriyt iti pavate punter v yantasya lii m niptyate, gubhva ca, akran iti ca asya anuprayoga  /
vidm-akran iti vider lui m niptyate, gunabhva ca, akran iti ca asya anuprayoga  /
abhyutsdaym aka  /
abhyudasadat iti bhym  /
prajanaym aka  /
prjjanat iti bhym  /
cikaym aka  /
acait iti bhym  /
ramaym aka  /
arramat iti bhym  /
pvaykriyt  /
pvyt iti bhym  /
vidm akran  /
avediu iti bhym //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.43 ||


_____START JKv_3,1.43:

dhto cli pratyayo bhavati lui parata  /
ikra uccraa-artha, cakra svara-artha  /
asya sijdn den vakyati  /
tatra+eva+udharisyma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.44 ||


_____START JKv_3,1.44:

cle sijdeo bhavati  /
ikra uccraa-artha, cakra svara-artha  /
akrt  /
ahrt  /
gamn udttatva hi pratyaya-svaram iva citsvaram api badheta iti sthninydee ca dvi cakro 'nubadhyate  /
spamakatpadp sijv vaktavya  /
asprkt, asprkt, aspkat  /
amrkt, amrkt, amkat  /
akrt, akrkt, akkat  /
atrpst, trpst, atpat  /
adrpst, adrpst, adpat //


____________________________________________________________________


[#187]

##  || PS_3,1.45 ||


_____START JKv_3,1.45:

alanto yo dhtur ig-upadhas tasmt parasya cle ania ka deo bhavati  /
duha - adhukat  /
liha - alikat  /
ala iti kim ? abhaitst  /
acchaitst  /
ig-upadht iti kim ? adhkt  /
ania iti kim ? akot  /
amot //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.46 ||


_____START JKv_3,1.46:

lie dhto ligana-kriyvacant parasya cle ka deo bhavati  /
liganam upaghana, parivaga  /
atra niyama-artham etat  /
likat kany devadatta  /
ligane iti kim ? samliajjatu kham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.47 ||


_____START JKv_3,1.47:

prvea ka prpta pratiidhyate  /
de dhto parasya cle ka-deo na bhavati  /
asmin pratiiddhe irito v (*3,1.45) iti asicau bhavata  /
adarat, adrkt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.48 ||


_____START JKv_3,1.48:

sij-apavda ca vidhyate  /
y-antebhyo dhtubhya, ri dru sru ity etebhya ca parasya cle ca-deo bhavati kartavcini lui parata  /
akro gua-vddhi-pratiedha-artha, cakra cai (*6,1.11) iti vieaa-artha  /
ackarat  /
ajharat  /
airiyat  /
adudruvat  /
asusruvat  /
kartari iti kim ? akrayit kaau devadattena  /
kamer upasakhynam  /
ydaya rdhadhtuke v (*3,1.31) iti yad i na asti tadaa+etat upasakhynam  /
acakamata  /
ipake sanvadbhva  /
ackamata  /
nkamiasukha ynti suyuktair vaavrathai  /
atha patkaio ynti ye 'ckamatabhia //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.49 ||


_____START JKv_3,1.49:

dhe pne, uovi gati-vddhyo, etbhym uttarasya cler vibh ca-deo bhavati  /
dheastvat - adadht  /
sicpake vibh ghr-dhe-c-ch-sa (*2,4.78) iti luk  /
adht  /
adhst  /
vayate khalv api  /
aiviyat  /
ao 'py atra vikalpa iyate  /
avat  /
avayt  /
kartari ity eva, adhit gavau vatsena //


____________________________________________________________________


[#188]

##  || PS_3,1.50 ||


_____START JKv_3,1.50:

gupe parasya cle chandasi viaye vibh ca deo bhavati  /
yatra ya-pratyayo nsti tatra aya vidhi  /
imn me mitrvaruau ghajugupatam yuvam  /
agauptam, agopiam, agopyiam iti v  /
bhy tu caanta varjayitv ia rpatraya bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.51 ||


_____START JKv_3,1.51:

na parihe, dhvana abde, ila prerae, arda gatau ycane ca, etebhyo dhtubhya yantebhya prvea clecai prpte chandasi viaye na bhavati  /
kmamnay  /
aunina iti bhym  /
m tvgnirdhavanayt  /
adidhvanat iti bhaym  /
kmamilayt  /
aililat iti bhym  /
mainamardayt  /
rdidat iti bhym //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.52 ||


_____START JKv_3,1.52:

asu kepane, vaca paribhae br-deo v, khy prakathane caki-deo v, ebhya parasya cler a-deo bhavati kart-vcini lugi parata  /
asyate pudiphdevi siddhe punar grahaam tmanepada-artham  /
parysthata, parysthetm, parysthanta  /
vakti - avocat, avocatm, avocan  /
khyti - khyat, khyatm, khyan  /
kartari iti kim ? parysit gvau vatsena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.53 ||


_____START JKv_3,1.53:

lipa upadehe ica karane, hve spardhym, etebhya ca parasya cle a deo bhavati  /
alipat  /
asicat  /
hvat  /
pthag-yoga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.54 ||


_____START JKv_3,1.54:

prvea prpte vibha rabhyate  /
lipi-sici-hva tmanepadeu parata cle a-deo bhavati anyatarasym  /
svaritaita kartr-abhiprye kriyphale (*1,3.52) ity tmanepadam  /
alipata, alipta  /
asicata, asikta  /
ahvat, ahvsta //


____________________________________________________________________


[#189]

##  || PS_3,1.55 ||


_____START JKv_3,1.55:

dyutdibhya ca dhtubhya parasya cle parasmaipadeu parata adeo bhavati  /
pudir divdyantargao ghyate, na bhvdi-krydy-antargaa  /
pua - apuat  /
dyutdi - adyutat  /
avitat  /
didbhyagam - agamat  /
ak - aakat  /
parasmaipadesu iti kim ? vyadyotia  /
aloia //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.56 ||


_____START JKv_3,1.56:

s gatau, su anuiau  gatau ity etebhya parasya cle a-deo bhavati  /
asarat  /
aiat  /
rat  /
pthagyogakaraam tmanepadrtham  /
samaranta  /
cakra parasmaipadeu ity anukaraa-artha taccottaratropayoga ysyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.57 ||


_____START JKv_3,1.57:

irito dhto parasya cle a-deo v bhavati  /
bhidir - abhidat, abhaitst  /
chidir - acchidat, acchaitst  /
parasmaipadeu ity eva, abhitta  /
acchitta //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.58 ||


_____START JKv_3,1.58:

v iti vartate  /
j vayohnau, stambhu sautro dhtu, mrucu, mlucu gatyarthe, grucu, glucu steyakarae, glucu, asja gatau, uovi gati-vddhyo, etebhyo dhtubhya parasya cler v a-deo bhavati  /
ajarat, ajrt  /
astabhat, astambht  /
amrucat, amroct  /
amlucat, amloct  /
agrucat, agroct  /
aglucat, agloct  /
aglucat, agluct  /
avat, avayt, aviyat  /
glucu-glujcvor anyataropdne 'pi rpatraya sidhyati, arthabhidt tu dvayor updna ktam  /
kecit tu varnayanti dvayor updna-smarthyd glucer anunsikalopo na bhavati, aglucat iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.59 ||


_____START JKv_3,1.59:

k m d ity etebhya parasya cle chandasi viaye a-deo bhavati  /
akalguhako 'karat  /
atho 'mara  /
adaradarthn  /
snumruhat  /
antarikd divamruham  /
chandasi iti kim ? akrt  /
amta  /
adrt  /
arukat //


____________________________________________________________________


[#190]

##  || PS_3,1.60 ||


_____START JKv_3,1.60:

pada gatau, asmd dhto parasya cle ci-deso bhavati taabde parata  /
samarthyd tmanepada-ekavacana ghyate  /
udapdi sasyam  /
samapdi bhaikam  /
ta iti kim ? udapatstm  /
udapatsata //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.61 ||


_____START JKv_3,1.61:

ci te iti vartate  /
dp dptau, jan prdurbhve, budha avagamane, pr pyyane, ty santnaplanayo, opyay vddhau, etebhya parasya cle taabde parato 'nyatarasy ci-deo bhavati  /
adpi, adpia  /
ajani, ajania  /
abodhi, abuddha  /
apri, apria  /
atyi, atyia  /
apyyi, apyyia //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.62 ||


_____START JKv_3,1.62:

ajantd dhto parasya cle karmakrtari ta-abde parata cideo bhavati  /
prpta-vibheyam  /
akri kaa svayam eva, akta kaa svayam eva  /
alvi kedra svayam eva, alavia kedra svayam eva  /
aca iti kim ? abhedi kha svayam eva  /
karmakartari iti kim ? akri kao devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.63 ||


_____START JKv_3,1.63:

duha praprae, asmt parasya cle cideo bhavaty anyatarasym  /
adohi gau svayam eva, agugdha gau svayam eva  /
karmakartari ity eva, adohi gaurgoplakena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.64 ||


_____START JKv_3,1.64:

rudhir varae, asmt parasya cle karmakrtari ci-deo na bhavati  /
anvavruddha gau svayam eva  /
karmakartari ity eva, anvavrodhi gau goplakena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.65 ||


_____START JKv_3,1.65:

na iti vartate  /
tapa santpe, asmt parasya cle cideo na bhavati karmakartari anutpe ca  /
anutpa pacttapa  /
tasya grahaam karmakartrartha, tatra hi bhvakarmaor api pratiedho bhavati  /
atapta tapastpasa  /
anvavtapta ppena karma //


____________________________________________________________________


[#191]

##  || PS_3,1.66 ||


_____START JKv_3,1.66:

dhto parasya cle ci-deo bhavati bhve karmai ta-abde parata  /
bhve tvat -- ayi bhavat  /
karmai khalv api -- akri kao devadattena  /
ahri bhro yajadattena  /
ci-grahaa vispaa-artham //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.67 ||


_____START JKv_3,1.67:

bhvakarma-vcini srvadhtuke parato dhato yak pratyayo bhavati  /
syate bhavat  /
ayyate bhavat  /
karmai -- kriyate kaa  /
gamyate grma  /
kakro guavddhi-pratiedha-artha  /
yag-vidhne karmakrtary-upasakhynam  /
vipratiedhd dhi yaka apo valyastvam  /
kriyate kaa svayam eva  /
pacyate odana svayam eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.68 ||


_____START JKv_3,1.68:

kart-vcini srvadhtuke parato dhto ap pratyayao bhavati  /
pakra svarrtha  /
akra srvadhtuka-saja-artha  /
bhavati  /
pacati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.69 ||


_____START JKv_3,1.69:

div ity evam dibhya dhtubhya yan partyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
nakra svara-artha  /
akra srvadhtuka-artha  /
dvyati  /
svyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.70 ||


_____START JKv_3,1.70:

ubhayatra vibheyam  /
ubhr, dubhl dptau, bhramu anavasthne, bhramu calane, dvayor api grahaam, kramu pdavikepe, klamu glnau, tras udvege, tru chedane, laa kntau, etebhyo v yan pratyayo bhavati  /
bhryate, bhrate  /
bhlyate, bhlate  /
bhrmyati, bhramati  /
krmyati, krmati  /
klmyati, klmati  /
trasyati, trasati  /
tryuyati, truati  /
layati, laati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.71 ||

_____START JKv_3,1.71:

yasu prayatne daivdika  /
tasmn nitya yani prpte 'nupasargd vikalpa ucyate  /
yaso 'nupasargd v yan pratyayo bhavati  /
yasyati, yasati  /
anupasargt iti kim ? yasyati  /
prayasyati //


____________________________________________________________________


[#192]

##  || PS_3,1.72 ||


_____START JKv_3,1.72:

sopasarga-artha rambha  /
samprvc ca yase v yan pratyayo bhavati  /
sayasyati, sayasati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.73 ||


_____START JKv_3,1.73:

 abhiave, ity evam dibhyo dhtubhya nupratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
sunoti  /
sinoti //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.74 ||


_____START JKv_3,1.74:

ruva nu-pratyayo bhavati, tatsaniyogena ruva  ity ayam deo bhavati  /
oti, uta, vanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.75 ||


_____START JKv_3,1.75:

ak vyptau  /
bhauvdika  /
asmd anyatarasy nu-pratyayo bhavati  /
akoti, akati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.76 ||


_____START JKv_3,1.76:

tak tvak tan-karae, asmt tankarae vartamnt anatarasy nu-pratyayo bhavati  /
anekrthatvd dhtn vieaa-updnam  /
takoti kham, takati kham  /
tankarae iti kim ? satakati vgbhi //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.77 ||


_____START JKv_3,1.77:

tuda vyathane ity evam dibhyo dhtubhya a-pratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
akra srvadhtukasaja-artha  /
tudati  /
nudati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.78 ||


_____START JKv_3,1.78:

rudhir varae ity evam dibhyo dhtubhya nam pratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
makro deavidhyartha  /
akra nn nalopa (*6,4.23) iti vieaa-artha  /
ruaddhi  /
bhinatti //


____________________________________________________________________


[#193]

##  || PS_3,1.79 ||

_____START JKv_3,1.79:

tanu vistre ity evam dibhyo dhtubhya ka ca u-pratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
tanoti  /
sanoti  /
kaoti  /
ka khalv api - karoti  /
tandi-phd eva u-pratyaye siddhe karoter updna niyama-artham, anyat tan-di-krya m bht iti  /
tan-dibhyas ta-thso (*2,4.79)  /
iti vibh sico lug na bhavati  /
akta  /
akth //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.80 ||


_____START JKv_3,1.80:

hivi, dhivi jivi prana-arth, kvi hiskaraayo, ity etayo dhtvo u-pratyayo bhavati, akra ca antdea  /
dhinoti  /
koti  /
ato lopasya sthnivadbhvt guo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.81 ||


_____START JKv_3,1.81:

ukr dravyavinimaye ity evam dibhya dhtubhya n pratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
akra srvadhtuka-saja-artha  /
krti  /
prti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.82 ||


_____START JKv_3,1.82:

dy catvro dhtava sautr, sku pravae, etebhya n pratyayo bhavati, nu ca  /
stabhnti, stabhnoti  /
stubhnti, stubhnoti  /
skabhnti, skabhnoti  /
skubhnti, skubhnoti  /
skunti, skunoti  /
udittva-pratijnt sautrm api dhtn sarvrthatva vijyate, na+etad vikaraa-viayatvam eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.83 ||


_____START JKv_3,1.83:

hala uttarasya n-pratyayasya anaj-deo bhavati hau parata  /
mua  /
pua  /
hala iti kim ? krhi  /
hau iti kim ? muti  /
na iti sthni-nirdea dea-sampratyaya-artha  /
itarath hi pratyaya-antaram eva sarvaviaya vijyeta //


____________________________________________________________________


[#194]

##  || PS_3,1.84 ||


_____START JKv_3,1.84:

chandasi viaye na yac deo bhavati, naj api  /
gbhya jihvay madhu  /
naca khalv api - badhna deva savita //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.85 ||


_____START JKv_3,1.85:

yathyatha vikara abdayo vihit, te chandasi viaye bahula vyatyayo bhavati  /
vyatigamana vyatyaya, vyatihra  /
viayntare vidhnam, kvacid dvivikaraat, kvacit trivikaraat ca  /
 uasya bhedati  /
bhinatti iti prpte  /
tcinnau na maranti  /
na mriyante iti prpte  /
dvivikaraat - indro vastena neatu  /
nayatu iti prpte  /
trivikaraat - indrea yuj taruema vtram  /
tryasma iti prpte  /
bahula-grahaa sarvavidhi-vyabhicra-artham  /
suptiupagraliganara klahalacsvarakartya ca  /
vyatyayamicchati strakde so 'pi ca sidhyati bahulakena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.86 ||


_____START JKv_3,1.86:

ii viaye yo li tasmin parata chandasi viaye a pratyayo bhavati  /
apo 'pavda  /
chandasy ubhayath (*3,4.117) iti lia srvadhtuka-sajpyasti  /
sthggamivacividiakiruhaya prayojanam  /
sth - upasthea vabha tugriym  /
g - satyam upageam  /
gami - gha gamema  /
vaci - mantra vocemgnaye  /
vidi - videyamen manasi pravim  /
aki - vrata cariymi tacchakeyam  /
ruhi - svarga lokam ruheyam  /
derag vaktavya  /
pitara deya mtara ca //


____________________________________________________________________


[#195]

##  || PS_3,1.87 ||


_____START JKv_3,1.87:

karmai kriy karma, karmasthay kriyay tulyakriya kart karmavad bhavati  /
yasmin karmai kartbhte 'pi tadvat kriy lakyate yath karmai, sa kart karmavad bhavati  /
karmrayi kryi pratipadyate  /
kartari ap (*3,1.68) iti kart-grahaam iha anuvtta prathamay vipariamyate  /
yagtmanepadacicivadbhv prayojanam  /
bhidyate kha svayam eva  /
abhedi kha svayam eva  /
kriyate kaa svayam eva  /
vatkaraa svrayam api yath syt, bhidyate kuslena iti  /
akarmak bhve la siddho bhavati  /
liy-i-ya (*3,1.86) iti dvilakrako nirdea  /
tatra lnuvtter lntasya kart karmavad bhavati iti kusld dvity na bhavati  /
karma iti kim ? karaa-adhikaraa-abhy tulyakriyasya m bht  /
sdhvasichinatti  /
sdhu sthl pacati  /
dhtv-adhikrt samne dhtau karmavad-bhva  /
iha na bhavati, pacaty odana devadatta, rdhyanty odana svayam eva iti  /
karmasthabhvakn karmasthakriy ca kart karmavadbhavati, na kartsthbhvakn na v kartstha-kriym  /
karmastha pacater bhva karmasth ca bhide kriy  /
mssibhva kartstha kartsth ca game kriy //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.88 ||


_____START JKv_3,1.88:

tapa santpe, asya kart karmavadbhvati, sa ca tapa-karmakasya+eva na anyakarmakasya  /
kriybhedd vidhy-artham etat  /
upavsdni tapsi tpasa tapanti  /
dukhayanti ity artha  /
sa tpasastvagasthibhta svargya tapastapyate  /
arjayati ity artha  /
prvea aprpta karmavadbhvo vidhyate  /
tapyate tapastpasa  /
atapta tapastpasa  /
tapakarmakasya+eva iti kim ? uttapati suvara suvarakra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.89 ||


_____START JKv_3,1.89:

duha sanu nam it yetea karmakartari yak-ciau karmavadbhva-apadiau na bhavata  /
duher anena yak pratiidhyate  /
ci tu duha ca (*3,1.63) iti prvam eva vibhita  /
dugdhe gau svayam eva  /
adugdha gau svayam eva  /
adohi gau svayam eva  /
prasnute gau svayam eva  /
prsnoa gau svayam eva  /
namate daa svayam eva  /
ansta daa svayam eva  /
yak-cio pratiedhe iranthigranthibr. tmanepadkarmakm upasakhynam  /
krayati kaa devadatta  /
krayate kaa svayam eva  /
ackarat kaa devadatta  /
ackarata kaa svayam eva  /
utpucchayate g gopa  /
utpucchayate gau svayam eva  /
udapupucchata gau svayam eva  /
rathnti grantha devadatta  /
rathnte grantha svayam eva  /
aranthia grantha svayam eva  /
grathnti loka devadatta  /
grathnte  loka svayam eva  /

[#196]

agranthia loka svayam eva  /
bravti loka devadatta  /
brte loka svayam eva  /
avocat loka devadatta  /
avocata loka svayam eva  /
tmanepada-vidhne 'karmakm - hanti mavaka devadatta  /
hate mavaka svayam eva  /
vadhia mnavaka svayam eva, hata iti v  /
vikurvate saindhav svayam eva  /
vyakata saindhava svayam eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.90 ||


_____START JKv_3,1.90:

kua nikare, raja rge, anayor dhtvo karmakartari prcm cry matena yan pratyayo bhavati, parasmaipada ca  /
yag-tmanepadayor apavdau  /
kuyati pda svayam eva  /
rajyati vastra svayam eva  /
prc grahaa vikalpa-artham  /
kuyate  /
rajyate  /
vyavasthita-vibh ca+iyam  /
tena li-lio sydi-viaye ca na bhavata  /
cukue pda svayam eva  /
raraje vastra svayam eva  /
koia pda svayam eva  /
raka vastra svayam eva  /
koiyate pda svayam eva  /
rakyate vastra svayam eva  /
akoi pda svayam eva  /
araji vastra svayam eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.91 ||


_____START JKv_3,1.91:

dhto ity ayam adhikro veditavay  /
ttydhyya-parisampte yadita rdhvam anukramiymo dhto ity eva tad veditavyam  /
vakyati - tavyat-tavya-anyara (*3,1.96) iti  /
kartavyam  /
karayam  /
dhtu-grahanam anakarthaka ya-vidhau dhtv-adhikrt  /
kdupapada-saja-artha tarhi, asmin dhtv-adhikre te yath syt, prvatra m bhtm iti  /
rdhadhtuka-saja-artha ca dvitya dhtu-grahaa kartavyam  /
dhto ity eva vihitasya yath syt  /
iha m bht, lbhym, lbhi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.92 ||


_____START JKv_3,1.92:

tatra+etasmin dhtv-adhikre ttye yat saptam-nirdia tad upapada-saja bhavati  /
vakyati - karmay-a (*3,2.1)  /
kumbhakra  /
stha-grahaa streu saptam-nirdea-pratipatty-artham  /
itarath hi saptam ryate yatra tatra+eva syt, stamberama, karejapa iti  /
yatra v saptam-rutir asti saptamy janer a (*3,2.97) iti, upasaraja, manduraja iti  /
stha-grahat tu sarvatra bhavati  /
gurusaj-karaam anvarthasaj-vijne sati samartha-paribhvypra-artham  /
paya kumbha, karoti kaam iti pratyayo na bhavati  /
upapada-prade - upapadam ati (*2,2.19) ity evam daya //

____________________________________________________________________


[#197]

##  || PS_3,1.93 ||


_____START JKv_3,1.93:

asmin dhtv-adhikre ti-varjita pratyaya kt-sajako bhavati  /
kartavyam  /
karayam  /
atia iti kim ? cyt  /
styt  /
ktprade -- kt-taddhita-samsa ca (*1,2.46) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.94 ||


_____START JKv_3,1.94:

asmin dhtv-adhikre 'smnarpa pratyayo 'pavdo v bdhako bhavati stryadhikra-vihita-pratyaya varjayitv  /
vul-tcau (*3,1.133) utsargau, igupadha-j-pri-ikira ka (*3,1.135) ity apavda, tad-viaye vul-tcau (*3,1.133) api bhavata  /
vikepaka, vikept, vikipa  /
asarpa iti kim ? karmay-a (*3,2.1) ity utsarga, to 'nupasarge ka (*3,2.3) ity apavda, sanitya bdhako bhavati  /
goda  /
kambalada  /
na amubandha-ktam asrpyam  /
astriym iti kim ? striy kitan (*3,3.94) ity utsarga, a pratyayt (*3,3.102) ity apavada, sa bdhaka eva bhavati  /
cikr jihr //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.95 ||


_____START JKv_3,1.95:

vul-tcau (*3,1.133) iti vakyati  /
prg etasm vulsaabdand ynita rdhvam anukramiyma, ktya-sajakaste veditavy  /
tatra+eva+udharisyma  /
ktya-pradea - ktyair adhika-rtha-vacane (*2,1.33), ktyn kartari v (*2,3.71) ity evam daya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.96 ||


_____START JKv_3,1.96:

dhto (*3,1.91) iti vartate  /
dhto tavyat, tavya, anyar ity ete prayay bhavanti  /
takrarephau svarrthau  /
kartavyam  /
kartavyam  /
karyam  /
vasestavyat kartari icca  /
vstavya  /
kelimara upasakhynam  /
pacelim m  /
bhidelimni khni  /
karmakartari ca ayam iyate //


____________________________________________________________________

[#198]

##  || PS_3,1.97 ||


_____START JKv_3,1.97:

ajantd dhto yat pratyayo bhavati  /
takro yato 'nva (*6,1.213) iti svarrtha  /
geyam  /
peyam  /
ceyam  /
jeyam  /
aj-grahaa ki yvat halant yata vakyati ? ajantabhta-prvd api yath syt, ditsyam, dhitsyam  /
takiasicatiyatijannm upasakhynam taki -- takyam  /
asi -- asyam  /
cati -- catyam  /
yati -- yatyam  /
jani -- janyam  /
hano v vadha ca  /
vadhyam, ghtyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.98 ||


_____START JKv_3,1.98:

pavarga-antd dhto akropadht yat prayayo bhavati  /
yato 'pavda  /
ap - apyam  /
labha - labhyam  /
po iti kim ? pkyam  /
vkyam  /
adupadht iti kim ? kopyam  /
gopyam  /
taparakaraa tatkla-artham  /
pyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.99 ||


_____START JKv_3,1.99:

ak aktau, aha marae, anayordhtvo yat prayayo bhavati  /
akyam  /
sahyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.100 ||


_____START JKv_3,1.100:

gada vyakty vci, mad hare, cara gatibhakaayo, yama uparame, etebhya ca anupasargebhyo yat pratyayo bhavati  /
gadyam  /
madyam  /
caryam  /
yamyam  /
anupasarge iti kim ? pragdyam  /
pramdyam  /
yame prvea+eva siddhe anupasarga-niyama-artha vacanam  /
careri cgurau  /
caryo dea  /
agurau iti kim ? crya upanet //

____________________________________________________________________


[#199]

##  || PS_3,1.101 ||


_____START JKv_3,1.101:

avadya paya vary ity ete abd niptyante garhya paitavya anirodha ity etev artheu yath-sakhyam  /
avadhyam iti niptyate garhya cet tad bhavati  /
avadya ppam  /
anudyam anyat  /
vada supi kyap ca (*3,1.106)  /
payam iti niptyate, paitavya cet tad bhavati  /
paya kambala  /
pay gau  /
pyam anyat  /
vary iti striy niptyate, anirodha ced bhavati  /
anirodho 'pratibandha  /
atena vary  /
sahasrea vary  /
vty any  /
strliga-nirdea kim artha ? vry tvija //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.102 ||


_____START JKv_3,1.102:

vaher dhto karae yat pratyayo niptyate  /
vahaty anena iti vahya akaam  /
karae iti kim ? vhyam anyat //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.103 ||


_____START JKv_3,1.103:

 gatau, asm yati prpte svmi-vaiyayo abhidheyayo yat pratyayo nipatyate  /
arya svm  /
aryo vaiya  /
yato 'nva (*6,1.213) ity dy-udttatve prpte - svminyantodttatva ca vaktavyam  /
svmi-vaiyayo iti kim ? ryo brhmaa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.104 ||


_____START JKv_3,1.104:

upasary iti niptyate kly cet prajane bhavati  /
upaprvt sarte yat pratyaya  /
praptakl kly  /
prajana prajanana, prathamagarbha-grahaam  /
garbha-grahae praptakl  /
upasary gau  /
upasary vaav  /
kly prajane iti kim ? upasry aradi madhur //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.105 ||

_____START JKv_3,1.105:

ajaryam iti niptyate, sagata ced bhavati  /
jryate naprvt sagate sagamane kartari yat prayayo niptyate  /
na jryati iti ajaryam  /
ajaryam rya-sagatam  /
ajarya no 'stu sagatam  /
sagatam iti kim ? ajarit kambala //


____________________________________________________________________


[#200]

##  || PS_3,1.106 ||


_____START JKv_3,1.106:

anupasarge iti vartate  /
vader dhto subanto upapade anupasarge kyap pratyayo bhavati, cakrd yat ca  /
brahmodyam, brahmavadyam  /
satyodyam, satyavadyam  /
supi iti kim ? vdyam  /
anupasarge ity eva, pravdyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.107 ||


_____START JKv_3,1.107:

supy anupasarge ity anuvartate  /
bhavater dhto subante upapade 'nupasarge bhve kyap pratyayo bhavati  /
yat tu na anuvartate  /
brahma-bhya gata brahatva gata  /
deva-bhya, devatva gata  /
bhva-grahaam uttara-artham  /
supi ity eva, bhavyam  /
anupasarge ity eva, prabhavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.108 ||


_____START JKv_3,1.108:

supy anupasarge iti vartate, bhve iti ca  /
hanter dhto subanta upapade 'nupasarge bhve kyap pratyayo bhavati, takra cntdea  /
brahamahaty  /
avahaty  /
supi ity eva, ghta  /
yat tu bhve na bhavty anabhidhnt  /
anupasarge ity eva, praghto vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.109 ||


_____START JKv_3,1.109:

supy anupasarge bhve iti nivttam  /
smnyena vidhname tat  /
eti stu s v d ju ity etebhya kyap pratyayo bhavati  /
itya  /
stutya  /
iya  /
vtya  /
dtya  /
juya  /
kyap iti vartamne puna kyab-grahaa bdhaka-bdhana-artham  /
or vayake (*3,1.125) iti yata bdhitv kyab eva bhavati  /
avay stutya  /
v-grahae vo grahaam iyate, na va  /
vry tvija  /
asiduhiguhibhyo veti vaktavyam  /
asyam, asyam  /
duhyam, dohyam , guhyam, gohyam  /
-prvd aje sajym upasakhynam  /
jya ghtam  /
katham upeyam ? e etad rpa, na ia //


____________________________________________________________________


[#201]

##  || PS_3,1.110 ||


_____START JKv_3,1.110:

kra-upadhc ca dhto kyap pratyayo bhavati kpi-ct varjayitv  /
vtu - vtyam  /
vdhu - vdhyam akpi-cte iti kim ? kalpyam  /
cartyam  /
taparakaraam kim ? kta saabdane  /
yad eva bhavati krtyam  /
pau sjer yad vaktavya  /
pisargy rajju  /
samavaprvc ca  /
samavasargy //

____________________________________________________________________


#< ca khana>#  || PS_3,1.111 ||


_____START JKv_3,1.111:

khaner dhto kyap pratyayo bhavati, kra ca antdea  /
kheyam  /
drgha-nirdea pralea-artha  /
tatra dvitya ikro ye vibh (*6,4.43) iti ttvabdhanrtha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.112 ||


_____START JKv_3,1.112:

bho dhato asajy viaye kyap prayayo bhavati  /
bhty karmakar  /
bhartavy ity artha  /
asajym iti kim ? bhryo nma katriya  /
samprvd vibh  /
sambhty, sambhry  /
sajy pusi datvn na te bhry prasidhyati  /
striy bhva-adhikro 'sti tena bhrya prasidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.113 ||

_____START JKv_3,1.113:

mjer dhto vibh kyap pratyayo bhavati  /
d-upadhatvt prpta-vibheyam  /
parimjya, parimrgya //


____________________________________________________________________


[#202]

##  || PS_3,1.114 ||


_____START JKv_3,1.114:

rjasuya surya modya rucya kupya kapacya avyathya ity ete abd kyapi niptyante  /
rj sotavya, rj v iha syate rjasya kratu  /
ssartibhy kyap, sarter utva, subater v rugama  /
sarati suvati va srya  /
mprvasya vadate pake yati prpte nitya kyab niptyate  /
m-prvasya modyam  /
rocate 'sau rucya  /
kartari kyap  /
guper de ktva ca sajym  /
kupyam  /
gopyam anyat  /
ke pacyante kapcy  /
karmakartari niptanam  /
na vyathate avyathya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.115 ||

_____START JKv_3,1.115:

bhider ujjhe ca kyap niptyate nade 'bhidheye  /
ujjher dhattva ca  /
bhinatti kla bhidya  /
ujjhati udakam uddhya  /
nade iti kim ? bhett  /
ujjhit //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.116 ||


_____START JKv_3,1.116:

pue sidhe ca adhikarae kyap niptyate nakatre abhidheye  /
puyanti asminn arth iti puya  /
sidhyanti asminn iti siddhya  /
nakatre iti kim ? poaam  /
sedhanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.117 ||


_____START JKv_3,1.117:

nipya vinya jitya ity ete abd niptyante yath-sakhya muja kalka hali ity eteu artheu vodhyeu  /
viprvt pavater nayate ca tath jayater yati prpte karmai kyab niptyate  /
vipyo muja  /
vipvyam anyat  /
vinya klka  /
vineyam anyat  /
jityo hali  /
jeyam anyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.118 ||


_____START JKv_3,1.118:

prati api ity eva prvd grahe kyap pratyayo bhavati chandasi viaye  /
mattasya na pratigrhyam  /
tasmn na apighyam  /
chandasi iti kim ? pratigrhyam  /
apigrhyam //


____________________________________________________________________


[#203]

##  || PS_3,1.119 ||


_____START JKv_3,1.119:

pade asvairii bhyy pakye carthe graher dhto kyap pratyayo bhavati  /
pade tvat -- praghya padam, yasya praghya-saj vihit  /
avaghya padam, yasya avagraha kriyate  /
asvair paratantra  /
ghyak ime  /
ghtak ity artha  /
bhyyam -- grma-ghy sen  /
nagara-ghy sen  /
grma.-nagara-abhy bahir-bht ity artha  /
strliga nirded anyatra na bhavati  /
pake bhava pakya  /
vsudeva-ghy  /
arjuna-ghy  /
tatpakrit ity artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.120 ||


_____START JKv_3,1.120:

ko va ca vibh kyap pratyayo bhavati  /
karoter yati prpte varate dupadhatvt nitye kyapi prpte vibhrbhyate  /
ktyam, kryam  /
vyam, varyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.121 ||


_____START JKv_3,1.121:

yugyam iti niptyate patra cet tad bhavati  /
patatyanena it patra vhanam ucyate  /
yugyo gau  /
yugyo 'va  /
yugyo hast  /
yuje kyap kutva ca niptyate  /
patre iti kim ? yogyam anyat //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.122 ||


_____START JKv_3,1.122:

am-abda sahrthe vartate  /
tasminn upapade vaser dhto kle 'dhikarae yat pratyayo bhavati, tatra anyatarasy vddhyabhvo niptyate  /
saha vasato 'smin kle srycandramasau iti amvsya, amvasy  /
ekadeaviktasya ananyatvd amvsyy v (*4,3.30) ity atra amvasy-abdasya api grahaa bhavati  /
amvasoraha yator niptaymyavddhitm  /
tathaikavttit tayo svara ca me prasidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.123 ||


_____START JKv_3,1.123:

niarkya-daya abd chandasi viaye niptyante  /
yad iha lakaena anupapanna tat sarva niptant siddham  /
niarkya iti kt chedane ity asmn nisprvt kyapi prpte yat, dyanta-viparyaya ca, nisa ca atva niptyate  /
niarkya cinvta paukma  /
devaabde upapade hvayater juhoter v kyap, drghastugabhva ca  /
deva-hya  /
praprvd utprvc ca nayate kyap  /

[#204]

praya  /
unnya  /
utprvc chie kyap  /
ucchiya  /
m pratyge, st cchandane, dhv hrcchane, etebhyo yat pratyaya  /
marya  /
stary  /
striym eva niptanam  /
dhvarya  /
khaneryat  /
khany  /
etasmd eva yat  /
khnya  /
devaabde upapade yajeryat  /
devayajy  /
strliga-niptanam  /
prvt pcche kyap  /
pcchya  /
pratiprvat svyate kyap atvam ca  /
prativya  /
brahmayupapade vader yat  /
brahamavdyam  /
bhavate staute ca yat, vadea ca bhavati  /
bhvyam  /
stvya  /
upaprvasya cinote yadydeau  /
upacyyapam  /
pe cottarapade niptanametat  /
hiraya iti vaktavyam  /
hirayd anyatra upaceyapam eva  /
niarkye vyatyaya vidyn nisa atva niptant  /
yadydea ity etv upacyye niptatau //
yadekasmc caturghya kyap caturbhya ca yato vidhi  /
yadekasmd ya-abda ca dvau kyapau yadvidhi catu //


____________________________________________________________________


#<-halor yat>#  || PS_3,1.124 ||


_____START JKv_3,1.124:

pacamy-arthe ah  /
vara-antd dhtor halantc ca yat pratyayo bhavati  /
kryam  /
hryam  /
dhryam vkyam  /
pkyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.125 ||


_____START JKv_3,1.125:

avaya bhva vayakam  /
uvara-antd dhto yat prayayo bhavati vayake dyotye  /
yato 'pavda  /
lvyam  /
pvyam  /
avayake iti kim ? lavyam  /
vayake dyotye iti vet, svarasamsa-anupapatti, avayalvyam, avayapvyam iti ? naia doa  /
mayravya sakditvt samsa  /
uttarapada-prakti-svare ca yatna kariyate //


____________________________________________________________________


[#205]

##  || PS_3,1.126 ||


_____START JKv_3,1.126:
-prvt sunote yu vapi rapi lapi trapi cama ity etebhya ca yat pratyayo bhavati  /
yato 'pavda svyam  /
yvyam  /
vpyam  /
rpyam  /
lpyam  /
trpyam  /
cmyam  /
anukta-samuccaya-artha cakra  /
dabhi - dbhyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.127 ||


_____START JKv_3,1.127:

nyya iti niptyate anitye 'bhidheye  /
nayater prv yadydeau niptyete  /
nyyo dakigni  /
rhire  /
tasmd nitya-viee dakia-agnv eva avatihate  /
tasya ca anityatva nityam ajgarat  /
yaca grhapatyd nyate dakignir havanyena saha ekayoni, tatra tan niptana, na dakignim tre  /
tasya hi yonir vikalpyate vaiyakuld vittavato bhrrdv grhapatyd v iti  /
nyyo 'nitya iti ced dakignau kta bhavet  /
ekayonau tu ta vidyd neyo hy anyath bhavet //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.128 ||


_____START JKv_3,1.128:

avidyamn sammatir asmin ity asammati  /
sammanana samamati, sammatat, pj  /
prayya iti niptyate 'sammatvabhidheye  /
prayya cora  /
asammatau iti kim ? praeyo 'nya  /
yady eva katham etat, jyehya putrya pit brahma bryt prayyntevsine, na anyasmai kasmaicana iti ? sammatir abhilo 'py ucyate  /
tad abhvena nikmatay asammatir antevs bhavati  /
tasmai nikmya moka-artha yatamnyntevsine prayyya brahma bryt iti yujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.129 ||


_____START JKv_3,1.129:

pyydaya abd niptyante yath-sakhya mne havii nivse smidheny ca abhidheyym  /
pyya iti mo yat-pratyaya, de patva ca niptyate mne  /
pyya mnam meyam anyat  /
samprvnnayater yadydev upasarga-drghatva ca niptyate  /
snyya havi  /
saneyamanyat  /
rhitvc ca havir-viea eva avatihate  /
niprvc cinote yadydevdikuva ca niptyate  /
nikyyo nivsa  /
niceyam anyat  /
smidhen-abda g-vieasya vcaka  /
tatra ca dhyy iti na sarv smidhen ucyate, ki tarhi, kcid eva  /
rdhi-abdo hy ayam  /
tath ca asmidhenym api dyate, dhyy asatyagnirnet ta somakratubhi iti //


____________________________________________________________________

[#206]

##  || PS_3,1.130 ||


_____START JKv_3,1.130:

kuapyya sacyya ity etau abdau niptyete kratv abhidheye  /
kua-abde ttynta upapade pibater dhtor adhikarae yat pratyayo niptyate yuk ca  /
kuena pyate 'smin soma iti kuapyya kratu  /
yato 'nva iti svara  /
samprvc cinote yadydeau niptyete  /
sacyate 'smin soma iti sacyya kratu  /
kratau iti kim ? kuapnam  /
saceya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.131 ||


_____START JKv_3,1.131:

paricyya upacyya samhya ity ete abd niptyante agnv abhidheye  /
pariprvat upaprvc ca cinoter ya dydeau niptyete  /
paricyyam  /
upacyya  /
samprvd vahe samprasraa drghatva ca niptyate  /
samhya cinvta paukma  /
agnau iti kim ? pariceyam  /
upaceyam  /
savhyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,1.132 ||


_____START JKv_3,1.132:

cityaabdo 'gnicity-abda ca niptyete  /
nyate 'sau cityo 'gni  /
agnicayanam eva agnicity  /
bhve yakara-pratyaya tuk ca  /
tena anatodttatva bhavati  /
agnvity eva  /
ceyam anyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.133 ||


_____START JKv_3,1.133:

dhto iti vartate  /
sarvadhtubhyo vul-tcau pratyayau bhavata  /
kraka  /
kart  /
hraka  /
hart  /
cakra smnya-graha-vidhta-artha, tu chandasi (*5,3.59), tur iha-meyassu (*6,4.154) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.134 ||


_____START JKv_3,1.134:
di-abda prayeka sambadhyate  /
tribhyo gaebhya traya pratyay yathsakhya bhavanti  /
nandya-dibhyo lyu, grahdibhyo ini, pacdibhyo 'c  /
nandi-graha-pacdaya ca na dhtu-phata sannivi ghyante, ki tarhi, nandana ramaa ity evam diu prtipadika-gaeu apoddhtya praktayo nirdiyante  /

[#207]

nandivsipadidisdhivardhiobhirocibhyo yantebhya sajym  /
nandana  /
vsana  /
madana  /
daa  /
sdhana  /
vardhana  /
obhana  /
rocana  /
sahitapidame sajym  /
sahana  /
tapana  /
damana  /
jalpana  /
ramaa  /
darpaa  /
sakrandana  /
sakaraa  /
janrdana  /
yavana  /
madhusdana  /
vibhaa  /
lavaa  /
niptan atvam  /
cittavinana  /
kuladamana  /
atrudamana  /
iti nandy-di  /
graha  /
utsaha  /
uddasa  /
udbhsa  /
sth  /
mantra  /
sammarda  /
grh  /
utsh  /
uddso  /
udbhs  /
sthy  /
mantr  /
sammard  /
rakaruvasavapa nau  /
nirak  /
nirv  /
nivs  /
nivp  /
niy  /
ycivyhsavyhvrajavadavas pratiiddhnm  /
ayc  /
avyhr  /
asavyhr  /
avrj  /
avd  /
avs  /
acmacittakartkm  /
pratiiddhnm ity eva  /
akr  /
ahr  /
aviny  /
aviy  /
viay  /
viay dee  /
viayo, viay dea  /
abhibhv bhte  /
abhibhv  /
apardh  /
uparodh  /
paribhav  /
paribhv  /
iti grahydi  /
paca  /
vapa  /
vada  /
cala  /
ala  /
tapa  /
pata  /
nada  /
bhaa  /
vasa  /
gara  /
plava  /
cara  /
tara  /
cora  /
grha  /
jara  /
mara  /
kara  /
kama  /
sda  /
deva  /
moda  /
seva  /
mea  /
kopa  /
medh  /
narta  /
vraa  /
dara  /
daa  /
dambha  /
jrabhar  /
vapaca  /
pacdirktigaa  /
ajvidhi sarvadhtubhya pahyante ca pacdaya  /
abdhana-artham eva syt sidhyanti vapacdaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.135 ||


_____START JKv_3,1.135:

ig-upadhebhya jnte prte kirate ca kapratyaya bhavati  /
vikipa  /
vilikha  /
budha  /
ka  /
jnti iti ja  /
prti iti priya  /
kirati iti kira  /
devas evamedaya pacdau pahitavy //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.136 ||


_____START JKv_3,1.136:

krntebhyo dhtubhya upasarga upapade kapratyayo bhavati  /
asypavda  /
prastha  /
sugla  /
sumla //


____________________________________________________________________

[#208]

##  || PS_3,1.137 ||


_____START JKv_3,1.137:

pdibhyo dhtubhya upasarge upapade a-pratyayo bhavati  /
utpiba  /
vipiba  /
ujjighra  /
vijighra  /
uddhama  /
vidhama  /
uddhaya  /
vidhaya  /
utpaya  /
vipaya  /
upasarge iti kecin na anuvartayanti  /
payati iti paya  /
jighrate sajy pratiedho vaktavya  /
vyghra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.138 ||


_____START JKv_3,1.138:

anupasargebhyo limpa-dibhya a-pratyayo bhavati  /
limpati iti limpa  /
vindati ti vinda  /
dhrayati iti dhraya  /
prayati iti praya  /
vedayati iti vedaya  /
udejti iti udejaya  /
cetayati iti cetaya  /
sti sautro dhtu  /
staya  /
shaya  /
anupasargt iti kim  /
pralipa  /
nau limper iti vaktavyam  /
nilimp nma dev  /
gavdiu vinde sajym  /
govinda  /
aravinda //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.139 ||


_____START JKv_3,1.139:

do dha ca vibh a-pratyayo bhavati  /
asya apavda  /
dada, dya  /
dadha, dhya  /
anupasargt ity eva, prada, pradha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.140 ||


_____START JKv_3,1.140:

iti-abda dyartha  /
jvala dptau ity evam dibhyo dhtubhya kasa gatau ity evam antebhyo vibh a-pratyayo bhavati  /
aco 'pavda  /
jvla, jvala  /
cla, cala  /
anupasargt ity eva, prajvala  /
tenoterasya+upasakhyna kartavyam  /
avatanoti iti avatna //


____________________________________________________________________


[#209]

##  || PS_3,1.141 ||


_____START JKv_3,1.141:

anupasargt iti, vibh iti ca nivttam  /
yaia, kra-antebhya ca dhtubhya, vyadha srau sasrau at avas avah liha lia vasa ity etebhya ca a pratyayo bhavati  /
kra-antatvd eva yyate pratyatye siddhe punar vacana bdhakabdhana-artham  /
upasarge ka bdhitv 'yam eva bhavati  /
avayya  /
pratiyya  /
dya  /
dhya  /
vydha  /
srva  /
sasrva  /
atyya  /
avasya  /
avahra  /
leha  /
lea  /
vsa //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.142 ||


_____START JKv_3,1.142:

dunoter nayate ca anupasarge a-pratyayo bhavti  /
dunoti iti dva  /
nayati iti nya  /
anupasarge iti kim ? pradava  /
praaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.143 ||


_____START JKv_3,1.143:

vibh grahe dhto a-pratyayo bhavati  /
aca apavda  /
grha, graha  /
vyavasthita-vibh ca+iyam  /
jalacare nitya grha  /
jyotii nesyate, tatra graha eva  /
bhavate ca iti vaktavyam  /
bhavati iti bhva, bhava //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.144 ||

_____START JKv_3,1.144:

graher dhto ka-pratyayo bhavati gehe kartari  /
gha vema  /
ttsthyt dr ca  /
ghanti iti gh dr  /
ghi vemni //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.145 ||


_____START JKv_3,1.145:

dhto vun pratyayo bhavati ilpini kartari  /
ntikhanirajibhya parigaana kartavyam  /
nartaka  /
khanaka  /
rajaka  /
nartak  /
khanak  /
rajak  /
rajer anunsikalopa ca //


____________________________________________________________________


[#210]

##  || PS_3,1.146 ||


_____START JKv_3,1.146:

gyate thakan pratyayo bhavati ilpini kartari  /
gthaka, gthik //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.147 ||


_____START JKv_3,1.147:

cakrea ga ity anukyate  /
gyate yu pratyayo bhavati ilpini kartari  /
gyana, gyan  /
yoga-vibhga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.148 ||


_____START JKv_3,1.148:

cakrea ga ity anuksyate  /
gyate yu pratyayo bhavati ilpiti kartari  /
gyana, gyan  /
yoga-vibhga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.149 ||


_____START JKv_3,1.149:

pru s l ity etebhya dhtubhya samabhihre vun pratyayo bhavati  /
pravaka  /
saraka  /
lavaka  /
samabhihra-grahaena atra sadhukritva lakyate  /
sdhukrii vun vidhnt sakd api ya suhu karoti tatra bhavati  /
bahuo yo dua karoti tatra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,1.150 ||


_____START JKv_3,1.150:

ii gamyamny dhtum trt vun pratyayo bhavati  /
jvatt jvaka  /
nandatt nandaka  /
 prrthan-viea  /
sa ca+iha kriyviaya  /
amuy kriyya kart bhavet ity evam syate //
iti rjydityaviracity kiky vttau ttydhyyasya prathama pda //


______________________________________________________

[#211]

ttydhyyasya dvitya pda  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.1 ||


_____START JKv_3,2.1:

trividha karma, nirvartya, vikrya, prpya ca+iti  /
sarvatra karmai upapade dhto a pratyayo bhavati  /
nirvartya tvat -- kumbhakra  /
nagarakra  /
vikryam -- kalva  /
aralva  /
prpyam - veddhyya  /
carcpra  /
grma gacchati, ditya payati, himavanta oti ity atra na bhavati, anabhidhnt  /
likmibhakycaribhyo a prvapada-praktisvaratva ca vaktavyam  /
msala, msal  /
msakma, msakm  /
msabhaka, msabhak  /
kalycra, kalycr  /
kakamibhy ca+iti vaktavyam  /
sukhapratka, sukhapratk  /
bahukama, bahukam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.2 ||


_____START JKv_3,2.2:

hve spardhy abde ca, ve tantusantne, m mne ity etebhya ca karmay-upapade a pratyayo bhavati  /
kapratyayasya apavda  /
svargahvya  /
tantuvya  /
dhnyamya //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.3 ||


_____START JKv_3,2.3:

kra-antebhya anupasargebhya karmay-upapade kapratyayo bhavati  /
ao 'pavda  /
goda  /
kambalada  /
pritram  /
agulitram  /
anupasarge iti kim ? gosandya  /
vaavsandya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.4 ||


_____START JKv_3,2.4:

subante upapade tihate kapratyayo bhavati  /
samastha  /
viamastha  /
atra yogavibhga kartavya supi iti  /
supi krntebhya kapratyayo bhavati  /
dvbhym pibati iti dvipa  /
pdapa  /
kacchapa  /
tata stha iti  /
stha ca supi kapratyayo bhavati  /
kimartham idam ? kartari prvayoga  /
anena bhve 'pi yath syt  /
khnm utthnam khttha  /
alabhottha  /
iti uttara karmai iti ca supi iti ca dvayam apy anuavartate  /
tatra sakarmakeu dhtuu krmai ity etad upatihate  /
anyatra supi iti //


____________________________________________________________________


[#212]

##  || PS_3,2.5 ||


_____START JKv_3,2.5:

tunda-okayo karmaor upapadayo parimja-apanudo dhtvo kapratyayo bhavati  /
tunda-parimja ste  /
oka-apanuda putro jta  /
lasya sukhharaayo iti vaktavyam  /
alasas tunda-primja ucyate  /
tunda-parimrja eva anya  /
sukhasya ahart oka-apanuda  /
oka-apanoda eva anya  /
kaprakarao mla-vibhujdibhya upasakhynam  /
mlni vibhujdibhya upasakhynam  /
mlni vibhujati iti mlavibhujo ratha  /
nakhamucni dhani  /
kkanuhastil  /
kau modate kumudam //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,2.6 ||

_____START JKv_3,2.6:

sopasarga-artha rambha  /
dadte jnte ca dhto preopast karmay-upapade kapratyayo bhavati  /
ao 'pavda  /
sarvaprada  /
pathipraja  /
pre iti kim ? gosandya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.7 ||


_____START JKv_3,2.7:

sopasarga-artha rambha  /
saprvt khy ity etasmd dhto karmay-upapade kapratyayo bhavati  /
ao 'pavda  /
g sacae gosakhya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.8 ||


_____START JKv_3,2.8:

karmay-anupasarge iti vartate  /
gyate pibate ca dhto karmay-upapade 'nupasarge ak pratyayo bhavati  /
kasya apavda  /
akra gyati akraga, akrag  /
smaga, smag  /
surdhvo pibater iti vaktavyam  /
surpa, surp  /
dhupa, dhup  /
surdhvo iti kim ? krap brhma  /
pibate iti kim ? sur pti iti surp  /
anupasarge ity eva, akrasagya  /
smasagya  /
bahula chandasi iti vaktavyam  /
y bhma surp bhavati nain dev patiloka nayanti  /
y brahma surp bhavati nain dev patiloka nayanti //


____________________________________________________________________


[#213]

##  || PS_3,2.9 ||


_____START JKv_3,2.9:

harater dhtor anudyamane vartamnt karmai upapade ac pratyayo bhavati  /
ao 'pavda  /
udyamanam utkepaam  /
aa harati aahara  /
rikthahara  /
anudyamane iti kim ? bhrahra  /
acprakarae aktilgalkuayaitomaraghaaghadhauu graher upasakhynam  /
aktigraha  /
lgalagraha  /
akuagraha  /
yaigraha  /
tomaragraha  /
ghaagraha  /
ghagraha  /
dhanurgraha  /
stre ca dhryarthe  /
stragraha  /
stra dhrayati ity artha  /
stragrha eva anya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.10 ||


_____START JKv_3,2.10:

vayasi gamyamne harate karmay-upapade ac pratyayo bhavati  /
udyamana-artho 'yam rambha  /
klakt arrvasth yauvandir vaya  /
yad udyamana kriyama sambhvyamna v vayo gamayati, tatra aya vidhi  /
asthihara v  /
kavachara katriya-kumra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.11 ||


_____START JKv_3,2.11:

-prvd harate karmay-upapade ac pratyayo bhavati tcchlye gamyamne  /
tcchlya tat-svabhvat  /
puphara  /
phalhara  /
pupdy-harane svbhvik phalnapek pravttir asya ity artha  /
tcchoye iti kim ? bhram harati iti bhrhra //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.12 ||


_____START JKv_3,2.12:

arha pjym, asmd dhto karmay-upapade acpratyayao bhavati  /
ao 'pavda  /
strlige viea  /
pjrh  /
gandhrha  /
mlrh //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.13 ||


_____START JKv_3,2.13:

stamba kara ity etayo subantayor upapadayor yath-sakhya rami-japo dhtvo acpratyayo bhavati  /
rame akarmakatvt, jape abda-karmakatvt karma na sambhavati iti supi ity etad iha abhisambadhyate  /
hastiscakayor iti vaktavyam  /
stambe ramate iti stamberama hart  /
kare japati iti karejapa scaka  /
hastiscakayo iti kim ? stambe rant  /
kare japit maaka //


____________________________________________________________________


[#214]

##  || PS_3,2.14 ||


_____START JKv_3,2.14:

amy upapade dhtu-mtrt sajy viaye acpratyayao bhavati  /
akara  /
abhava  /
avada  /
dhtu-grahaa ki yvat dhto iti vartata eva ? ami-sajym iti siddhe dhtu-grahaa ko hetvdiu apratiedha-artham  /
akar nma parivrjik  /
akar nma akunik  /
tacchl ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.15 ||


_____START JKv_3,2.15:

supi iti sambadhyate  /
eter dhtor adhikarae subanta upapade ac pratyayo bhavati  /
khe ete khaaya  /
gartaaya  /
prvdiu upasakhynam  /
prvbhy ete prvaaya  /
udaraaya  /
phaaya  /
digdhasahaprvc ca  /
digdhena saha ete digdha-sahaaya  /
uttndiu kartu  /
uttna ete uttnaaya  /
avamrdh ete avamrdhaaya  /
girau achandasi  /
girau ete giria //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.16 ||


_____START JKv_3,2.16:

adhikarae iti vartate  /
carer dhtor adhikarae subanta upapade apratyayo bhavati  /
kuruu carati kurucara  /
madracara  /
kurucar  /
madracar  /
pratyayntarakaraa b-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.17 ||


_____START JKv_3,2.17:

anadhikaraa-artha rambha  /
bhik sen dya ity eteu upapadeu care dhato apratyayo bhavati  /
bhikcara  /
sencara  /
dyacara //


____________________________________________________________________


[#215]

##  || PS_3,2.18 ||


_____START JKv_3,2.18:

puras agratas agre ity eteu upapadeu sarte dhto apratyayo bhavati  /
pura sarati purasara  /
agratasara  /
agresara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.19 ||


_____START JKv_3,2.19:

prva-abde kart-vciny-upapade sarter dhto apratyaya bhavati  /
prva sarati iti prvasara  /
kartari iti kim ? prva dea sarati iti prvasra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.20 ||


_____START JKv_3,2.20:

karmai upapade karote dhto apratyayo bhavati hetau tcchlye nulomye ca gamyamne  /
hetu aikntika karaam  /
tcchlya tatsvabhvat  /
nulomyam anuklat  /
hetau tvat - okakar kany  /
yaaskar vidy  /
kulakara dhanam  /
tcchlye - rddhakara  /
arthakara  /
nulomye - praiakara  /
vacanakara  /
etesu iti kim ? kumbhakra  /
nagarakra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.21 ||


_____START JKv_3,2.21:

karmai supi iti ca dvayam apy anuvartate  /
tatra yathyoga sambandha  /
div-diu upapadeu karoter dhto apratyayo bhavati  /
ahetvdy-artha rambha  /
div-abdo adhikaraa-vacana supi ity asya vieaam  /
div karoti prinaaceyuktn iti divkara  /
vibh karoti iti vibhkara  /
nikara  /
prabhkara  /
bhskara  /
sakrasya niptand visarjanya-jihvmlyau na bhavata  /
krakara  /
antakara  /
anantakara  /
dikara  /
bahukara  /
nndkara  /
kikara  /
lipikara  /
libikara  /
balikara  /
bhaktikara  /
kartkara  /
citrakara  /
ketrakara  /
sakhy - ekakara, dvikara, trikara  /
jaghkara  /
bhukara  /
ahaskara  /
yatkara  /
tatkara  /
dhanukara  /
arukara  /
kiyattadbahuu ko 'jvidhnam  /
kikar  /
yatkar  /
tatkar  /
bahukar  /
athav ajdiu pha karisyate //


____________________________________________________________________


[#216]

##  || PS_3,2.22 ||


_____START JKv_3,2.22:

karmai iti svarpa-grahanam  /
karama-abde upapade karma-vcini karote apratyayo bhavati bhtau gamyamnym  /
bhti vetana, karmanirvea  /
karma karoti iti karmakara bhtaka ityartha  /
bhtau iti kim ? karakra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.23 ||

_____START JKv_3,2.23:

abddiu upapadeu karote apratyayo na bhavati  /
hetvdiu prpta pratiidhyate  /
abdakra  /
lokakra  /
kalahakra  /
gthkra  /
vairakra  /
cukra  /
caukra  /
strakra  /
mantrakra  /
padakra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.24 ||


_____START JKv_3,2.24:

stamba akt ity etayo karmaor upapadayo inpratyayo bhavati  /
vrhivatsayor iti vaktavyam  /
stambakarirvrhi  /
aktkarirvatsa  /
vrhivatsayo iti kim ? stambakra  /
aktkara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.25 ||

_____START JKv_3,2.25:

dti ntha ity etayo karmaor upapadayo harater dhto paau kartari in pratyayo bhavati  /
dti harati dtihari pau  /
nthahari pau  /
paau iti kim ? dtihra  /
nthahra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.26 ||


_____START JKv_3,2.26:

phalegrahi tmambhari ity etau abdau niptyete  /
phala-abdasya upapadasya ekrntatvam inpratyaya ca graher niptyate  /
phalni ghti iti phalegrahir vka  /
tma-abdasya upapadasya mumgama inpratyaya ca bho niptyate  /
tmna bibharti tmambhari  /
anukta-samuccaya-artha cakra  /
kukimbhari  /
udarambhari //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.27 ||


_____START JKv_3,2.27:

vana aa sambhaktau, raka plane, mantha viloane, etebhya karmay-upapade chandasi viaye inpratyayo bhavati  /
brahmavani tv katravani suprajvani ryaspoavani paryhmi  /
gosani vcamudeyam  /
yau pathirak vnau  /
havirmathnmabhy 3 vivsatm //


____________________________________________________________________


[#217]

##  || PS_3,2.28 ||


_____START JKv_3,2.28:

ej kampane ity asmt yantt karmay-upapade kha pratyayo bhavati  /
khakro mumatha  /
akra srvadhtuka-saja-artha  /
agamejayati agamejaya  /
janamejaya  /
khaprayaye vtuntilaardhevajadhetudajahtnm upasakhynam  /
vtamaj mg  /
unindhaya  /
tilantuda  /
ardhajah m //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.29 ||


_____START JKv_3,2.29:

nsikstanayo karmaorupapadayo dhmdheordhtvo kha pratyayo bhavati  /
yathsakhyamatra neyate  /
stane dhea  /
satnandhaya  /
nsiky tu dhma ca dhea ca  /
nsikandhama, nsikandhaya  /
tac ca+etan nsika-stanayor iti lakaavyabhicracihnd alpctarasya aprvaniptanl labhyate  /
dhea itvt striy p pratyayo bhavati  /
stanandhay //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.30 ||


_____START JKv_3,2.30:

n muti ity etayo karmaor upapadayo dhmdheo khapratyayo bhavati  /
atra api ghyantasya aprvanipto lakaavyabhicracihnam  /
tena sakhytnudeo na bhavati  /
nindhama  /
muindhama  /
nindhaya  /
muindhaya  /
anuktasamuccaya-artha cakra  /
ghaindhama  /
ghaindhaya  /
khrindhama  /
khrindhaya  /
vtandhama parvata  /
vtandhaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.31 ||


_____START JKv_3,2.31:
rujo bhage, vaha prpae ity etbhym utprvbhy kle karmai upapade kha pratyayo bhavati  /
klam udrujati iti klamudrujo ratha  /
klamudvaha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.32 ||


_____START JKv_3,2.32:

vaha abhra ity etayo karamor upapadayo liher dhto kha pratyayo bhavati  /
vaha lehi iti vahliho gau  /
abhraliho vyu //


____________________________________________________________________


[#218]

##  || PS_3,2.33 ||


_____START JKv_3,2.33:

parima prasthdi, tasmin karmay-upapade pace kha pratyayo bhavati  /
prastha pacati prasthapac sthl  /
droapaca  /
khripaca kaha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.34 ||

_____START JKv_3,2.34:

mita nakha ity etayo karmaor upapadayo pace kha pratyayo bhavati  /
aparima-artha rambha  /
mita pacati mitampac brhma  /
nakhapac yavg //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.35 ||


_____START JKv_3,2.35:

vidhu arus ity etayo karmaor upapadayo tuder dhto kha pratyayo bhavati  /
vidhuntuda rhu  /
arunatuda //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.36 ||


_____START JKv_3,2.36:

asrya lala ity etayo karmaor upapadayo di-tapo dhtvo kha pratyayo bhavati  /
asryapay rjadr  /
lalatapa ditya  /
asrya iti ca asamartha-samso 'ya, din naa sambandht, srya na payanti iti  /
guptipara caitat  /
eva nma gupt yad aparihrya-darana sryam api na payanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.37 ||


_____START JKv_3,2.37:

ugrampaya irammada pindhama ity ete abd niptyante  /
ugra payati iti ugrampaya  /
iray mdyati iti irammada  /
payo dhmyante eu iti pindham panthna //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.38 ||


_____START JKv_3,2.38:

priya vaa ity etayo karamo upapadayo vade dhto khac pratyayo bhavati  /
priya vadati iti priyavada  /
vaavada  /
cakra khaci hrasva (*6,4.94) iti vieaa-artha  /
khakro mumartha  /
pratyayntarakaraamuttarrtham  /

[#219]

khacprakarae game supy upasakhynam  /
mitagamo hast  /
mitagam hastin  /
vihyaso viha ca  /
vihyas gacchati vihagama  /
khacca idv vaktavya  /
vihaga, vihagama  /
e ca vihyaso vihdeo vaktavya  /
vihaga  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.39 ||


_____START JKv_3,2.39:

dviat-parayo karmaor upapadayo tpe chto khac pratyayo bhavati  /
tapa dhe curdi, tapasantpe bhvdi, dvayor api grahaam  /
dvianta tpayati dviantapa  /
parantapa  /
dviatparayo iti dvitakrako nirdea  /
tena striy na bhavati  /
dviat tpayati dviattpa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.40 ||


_____START JKv_3,2.40:

vkabde karmai upapade yame dhto khac prayayo bhavati vrate gamyamne  /
vrata iti astrito niyama ucyate  /
vcayama ste  /
vrate iti kim ? vgyma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.41 ||


_____START JKv_3,2.41:

pur sarva ity etayo karamao upapadayo yathsakhya drisaho dhtvo khac pratyayo bhavati  /
pura drayati purandara  /
sarvasaho rj  /
bhave ca drer iti vaktavyam  /
bhagandara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.42 ||


_____START JKv_3,2.42:

sarvakla abhra karra ity eteu karmasu upapadeu kae dhto khac pratyayo bhavati  /
sarva kaati sarvakaa khala  /
klaka nad  /
abhrakao giri  /
karaka vty //


____________________________________________________________________


[#220]

##  || PS_3,2.43 ||


_____START JKv_3,2.43:

megha ti bhaya ity eteu karmasu upapadeu kaa khac pratyayo bhavati  /
meghakara  /
tikara  /
bhayakara  /
upapada-vidhau bhaydi-grahaa tadantavidhi prayojayati  /
abhayakara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.44 ||


_____START JKv_3,2.44:

kema priya madra ity eteu karmasu upapadeu karote a pratyayo bhavati, cakrt khac ca  /
kemakra, kemakara  /
priyakra, priyakara  /
madrakra, madrakara  /
v iti vaktavye punar a-grahana hetvdiu apratiedha-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.45 ||


_____START JKv_3,2.45:

atra supi ity upatihate  /
ita-abde subante upapade bhavater dhto karae bhve ca-arthe khac pratyayo bhavati  /
ito bhavati anena itambhava odana  /
bhve - itasya bhavanam itambhava vartate //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.46 ||


_____START JKv_3,2.46:

karmai iti supi iti ca prakta sajvad yathsambhava sambadhyate  /
bh t v ji dhri sahi tapi dama ity etebhyo dhtubhya sajy viaye khac pratyayo bhavati  /
vivambhar vasundhar  /
rathantara sma  /
pativar kany  /
atrujayo hast  /
yugandhara parvata  /
atrusaha  /
atrutapa  /
aridama  /
sajym iti kim ? kuumba bibharti iti kuumbabhra //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.47 ||


_____START JKv_3,2.47:

game dhto supi upapade sajy viaye khac pratyayo bhavati  /
sutagamo nma, yasya putra sautagami  /
yogavibhga uttarrtha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.48 ||


_____START JKv_3,2.48:
sajym iti na anuvartate  /
anta atyanta adhvan dura pra sarva ananta ity eteu karmasu upapadeu game apratyayo bhavati  /
antaga atyantaga  /
adhvaga  /
draga  /
praga  /
sarvaga  /
anantaga  /
anantaga  /
akara iloprtha, ityabhasya apy anubandhakaraa-smarthyt iti //


[#221]

aprakarae sarvatrapannayor upasakhynam  /
sarvatraga  /
pannaga  /
uraso lopa ca  /
uras gacchati iti uraga  /
suduror adhikarae  /
sukhena gacchaty asmin iti suga  /
durga  /
niro dee  /
nirgo dea  /
apra ha - aprakarae 'nyev api dyate iti  /
stryagraga  /
grmaga  /
gurutalpaga //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.49 ||


_____START JKv_3,2.49:

a iti vartate  /
ii gamyamny hanter dhto karmay-upapade aprayayo bhavati  /
timi vadhyt timiha  /
atruha  /
ii iti kim ? atrughta  /
drvhano 'antasya ca a sajym  /
drv upapade prvd hante a pratyayo bhavati, antasya ca a krdeo bhavati, sajy viaye  /
dru hanti drvgha  /
crau v  /
prvt hante crv upapade a, antasya v akrdea  /
crvgha, crvdghta  /
karmai sami ca  /
karmay-upapade samprvt hante dhto a pratyayo bhavati, antasya ca v akradea  /
varn sahanti varasagha, varasaghta  /
padni sahanti padasagha, padasaghta //


____________________________________________________________________


[#222]

##  || PS_3,2.50 ||


_____START JKv_3,2.50:

apaprvt hante dhto klea-tamaso karmaor upapadayo apratyayo bhavati  /
klepaha putra  /
tamopaha srya  /
anr artha rambha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.51 ||

_____START JKv_3,2.51:

hana iti vartate  /
kumra ra ity etayo upapadayo hante ini pratyayo bhavati  /
kumra-ght  /
ra-ght  /
niptanc chirasa rabhva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.52 ||


_____START JKv_3,2.52:

hante jypatyo karmao uapapadayo lakaavati kartari ak pratyayo bhavati  /
jyghno brhmaa patighn val  /
atha v lakae dyotye ak pratyaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.53 ||


_____START JKv_3,2.53:

amanuyakartke vartamnd hante dhto karmai upapade ak pratyayo bhavati  /
jyghnastilaklaka  /
patighn pirekh  /
lemaghna madhu  /
pittaghna ghtam  /
amanuyakartke iti kim ? khughta dra  /
iha karmn na bhavati, cauraghto hast ? ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti bahula-vacand a bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.54 ||


_____START JKv_3,2.54:

aktau gamyamny hasti kapayo karmaor upapadayo hante ak pratyayo bhavati  /
manuyakartka-artha rambha  /
hastina hantu akta hastighna manuya  /
ka payati praviata iti kapaghnacaura  /
aktau iti kim ? viea hastina hanti hastighta //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.55 ||


_____START JKv_3,2.55:

pigha tagha ity etau abdau niptyete ilpini kartari  /
pi ta ity etayo karmao upapadayo hante dhato ak pratyayo bhavati,

[#223]

tasmica parato hante ilopo ghatva ca niptyate  /
pigha  /
tagha  /
ilpini iti kim ? pighta  /
taghta  /
rjagha upasakhynam  /
rjna hanti rjagha //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.56 ||


_____START JKv_3,2.56:

hydiu karmasu upapadeu cvy-artheu acvyanteu karote dhto karae krake khyun pratyayo bhavati  /
cver vikalpena vidhnd dvividh cvyarth, cvyant acvyant ca  /
tatra cvyant paryudasyante  /
anhya hya kurvanti anena hyakaraam  /
subhagakaraam  /
sthlakaraam  /
palitakaraam  /
nagnakaraam  /
andhakaraam  /
priyakaraam  /
cvyartheu iti kim ? hya tailena kurvanti abhyajayanti ity artha  /
prakter avivakym abhtaprdurbhve 'pi pratyudharaa bhavati  /
acvau iti kim ? hykurvanty anena  /
nanu ca khyun mukte lyu bhavitavyam, na ca lyua khyuna ca vieo 'sti, tatra ki pratiedhena ? eva tarhi pratiedha-smarthyt khyuni asati lyu api na bhavati, tena lyuo 'py ayam arthata pratiedha  /
uttarrtha ca cvi-pratiedha kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.57 ||


_____START JKv_3,2.57:

hydisu subanteu upapadeu cvyartheu acvyanteu bhavater dhto kartari krake khiuc, khuka ity etau pratyayau bhavata  /
anhya hyo bhavati hyabhaviu, hyabhvuka  /
subhavabhaviu, subhagabhvuka  /
sthlabhaviu, sthlabhvuka  /
palitabhaviu, palitabhvuka  /
nagnabhaviu, nagnabhvuka  /
andhabhaviu, andhabhvuka  /
priyabhaviu, priyabhvuka  /
kartari iti kim ? karae m bht  /
cvyarthesu ity eva, hyo bhavit  /
acvau ity eva, hybhavit  /
udttatvd bhuva siddham ikrditvam iuca  /
nastu svarasiddhyartham ikrditvam iyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.58 ||


_____START JKv_3,2.58:

spe rdhtor anudake subanta upapade kvin pratyayo bhavati  /
nanu sakarmakatvt spe karmaivopapada prpnoti ? na+ea doa  /
kartari iti prvastrd anuvartate, tat kartpracaya-artha vijyate  /
subantamtre ca+upapade kartpacayo labhyate ghta spati ghtaspk  /
mantrea spati mantraspk  /
jalena spati jalaspk  /
anudake iti kim ? udakaspara  /
nakra kvin-pratyayasya ku (*8,2.62) iti vieaa-artha //


____________________________________________________________________


[#224]

##  || PS_3,2.59 ||


_____START JKv_3,2.59:

tvigdaya paca-abd kvin-pratyaynt niptyante, apare trayo dhtvo nirdiyante  /
tu-abda upapade yajer dhato kvin pratyayo niptyate  /
tau yajati, tu v yajati, tuprayukto v yajati tvik  /
rhire yath kathacid anugantavy  /
dhe kvin pratyaya, dvirvacanam, antodttatva ca niptyate  /
dhoti iti dadhk  /
sje karmai kvin, amgama ca niptyate  /
sjanti tam iti srak  /
die karmai kvin niptyate  /
dianti tm iti dik  /
utprvt snihe kvin, upasargnta-lopa, atva ca niptyate  /
uik  /
acu yuji kruca ity ete dhtn kvin pratyayo bhavati  /
niptanai saha nirdet atra api kicid alkaika kryam asti  /
acate subnata-mtra upapade kvin pratyayo bhavati  /
pr  /
pratya  /
uda  /
yuje kruce ca kevald eva  /
yu, yujau, yuja  /
sopapadt tu satsdvia (*3,2.61) ity din kvip bhavati  /
avayuk, avayujau, avayuja  /
kru, krucau, kruca  /
nalopa kasmn na bhavati ? niptana-shacaryt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.60 ||


_____START JKv_3,2.60:

tyaddiu upapadeu der dhtor anlocane 'rthe vartamnt ka pratyayo bhavati, cakrt kvin ca  /
tyda, tydk  /
tda, tdk  /
yda, ydk  /
kao akro vieaa-artha, hak ha ka iti  /
anlocane iti kim ? ta payati taddara  /
tdgdayo hi rhiabda-prakr, na+eva atra daranakriy vidyate  /
samnnyayoceti vaktavyam  /
sada, sadk  /
anyda, anydk  /
de ka ca vaktavya  /
tdka  /
ydka  /
anydka  /
kdka //


____________________________________________________________________


[#225]

##  || PS_3,2.61 ||


_____START JKv_3,2.61:

supi ity anuvartate  /
karma-grahaa tu spo 'nudake kvin (*3,2.58) ity ata prabhti na vypriyate  /
saddibhya dhtubhya subante upapade upasarge 'pi anupasarge 'pi kvip pratyayo bhavati  /
upasarga-grahaam jpanrtham, anyatra sub-grahae upasarga-grahaa na bhavati iti, vada supi kyap ca (*3,1.106) iti  /
s iti dvi shacaryt ste ddikasya grahaa, na suvate tauddikasya  /
yujir yoge, yuja samdhau, dvayor api grahaam  /
vida jne, vida sattym, vida vicrae, traym api grahaam  /
na lbha-arthasya vide, akrasya vivakatatvt  /
sad - uciat  /
antarikasat  /
upasat  /
s - aas  /
atas  /
pras  /
dvia - mitradvi  /
pradvi  /
druha - mitradhruk  /
pradhruk  /
duha - godhuk  /
pradhuk  /
yuja - avayuk  /
prayuk  /
vida - vedavit  /
pravit  /
brahmavit  /
bhida - khabhit  /
prabhit  /
chida - rajjucchid  /
pracchid  /
ji - atrujit  /
prajit  /
n - senn  /
pra  /
grma  /
agra  /
katham atra atvam ? sa e grma (*5,2.78) iti niptant, nayate prvapadt sajym aga (*8,4.3) iti atvam  /
rja - r  /
vir  /
samr  /
mo rji sama kvau (*8,2.35) iti matvam  /
anyebhyo 'pi dyate (*3,2.178), kvip ca (*3,2.76) iti smnyena vakyati, tasya+eva aya prapaca //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.62 ||


_____START JKv_3,2.62:

upasarge supi iti vartate  /
bhajer dhto subanta upapade upasarge 'pi - prabhk //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.63 ||


_____START JKv_3,2.63:

upasarge supi ity eva  /
chandasi viaye saher dhto subante upapade vi-pratyayo bhavati  /
tur  /
sahe sa sa (*8,3.56) iti atvam, anyem api dyate (*6,3.137) iti drghatvam //


____________________________________________________________________


[#226]

##  || PS_3,2.64 ||


_____START JKv_3,2.64:

vaher dhto chandasi viaye subanta upapade vipratyayo bhavati  /
prahav  /
divyav  /
yoga-vibhga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.65 ||


_____START JKv_3,2.65:

kavya pura purya ity eteu upapadeu chandasi viaye vaher dhto yu pratyayo bhavati  /
kavyavhana pitm  /
puravhaa  /
puryavhana //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.66 ||


_____START JKv_3,2.66:

havya-abde upapade chandasi viaye vaher dhto yu pratyayo bhavati, ananta-pda ced vahirvartate  /
agni ca havya-vhana anantapdam iti kim ? havyavagnirajara pit na //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.67 ||


_____START JKv_3,2.67:

chandasi upasarge supi iti anuvartate  /
jana janane, jan pradurbhve, dvayor api grahaam  /
tath au dne, vana ane sabhaktau, dvayor api grahaam  /
jandibhya dhtubhya subanta upapade chandasi viaye vi pratyayo bhavati  /
akra smnya-grahaa-avighta-artha ver apktasya (*6,1.67) iti, vieaa-artha ca vivanor anunsikasyt (*6,4.41) iti  /
jana - abj goj  /
sana - go indo n asi  /
khana - bisakh  /
kpakh  /
krama - dadhikr  /
gama - agreg unnatm //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.68 ||


_____START JKv_3,2.68:

chandasi iti nivttam  /
ader dhtor ananne supy upapade vi pratyayo bhavati  /
mamatti mt  /
sasyt  /
ananne iti kim ? annda //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.69 ||


_____START JKv_3,2.69:

kravya-abda upapade ader dhto vi pratyayo bhavati  /
kravyamatti kravyt  /
prvea+eva siddhe vacanam asarpabdhana-artham  /
tena a na bhavati  /
katha tarhi kravyda ? kttaviktta-abde upapade a, tasya ca podardipht kravyabhva  /
kttavikttapakvamsabhaka kravyda ucyate, mamsabhaka kravyt iti //


____________________________________________________________________


[#227]

##  || PS_3,2.70 ||

_____START JKv_3,2.70:

duher dhto supy upapade kap pratyayo bhavati, ghakra cntdea  /
kmadugh dhenu  /
arghadugh  /
dharmadugha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.71 ||


_____START JKv_3,2.71:

vetavaha ukthaas puro ity etebhyo vin pratyayo bhavati mantre viaye  /
dhtu-upapada-samudy niptyante alkaikakrya-siddhy-artham  /
pratyayas tu vidhyata eva  /
veta-abde kart-vcini upapade vaher dhto karai krake vin pratyayo bhavati  /
vet ena vahanti vetav indra  /
uktha-abde karmai karae v upapade asater dhto vin pratyayo bhavati, nalopa ca niptyate  /
ukthni asati, ukthair v asati, uktha yajamna  /
d dne ity etasya puraprvasya atvam, karmai ca pratyaya  /
puro danta ena pro  /
vetavahdn aspadasya+iti vaktavyam  /
vetavobhym  /
vetavobhi  /
padasya iti kim ? vetavhau  /
vetavha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.72 ||


_____START JKv_3,2.72:

ave upapade yaje dhto vin pratyayo bhavati mantre viaye  /
tva yaje varuasya avay asi  /
yogavibhga uttara-artha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.73 ||


_____START JKv_3,2.73:

upe upapade yaje chandasi viaye vic pratyayo bhavati  /
upayabhir rdhva vahanti  /
upayatvam  /
chando-grahaa brhmaa-artham  /
vica citkaraa smnya-grahaa-avighta-artham ver apktasya (*6,1.67) iti  /
kim artham idam ucyate, yvata anyebhyo 'pi dyante (*3,2.75) iti yajer api vic siddha eva ? yajer niyama-artham etat, upayaje chandasya+iva, na bhym iti //


____________________________________________________________________


[#228]

##  || PS_3,2.74 ||


_____START JKv_3,2.74:

chandsi iti vartate, supi upasarge 'pi iti ca  /
krntebhyo dhtubhya supi upapde chandsi viaye manin kvanip vanip ity ete pratyay bhavanti  /
cakart vic bhavati  /
sudm  /
avatthm  /
kvanip - sudhv  /
supv  /
vanip - bhridv  /
ghtapv  /
vic khalv api - kllap  /
ubhaya  /
rmasya+upad //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.75 ||


_____START JKv_3,2.75:

chandasi iti nivttam  /
anyebhyo 'pi dhtubhyo 'nkrntebhyo manin kyanip vanip ity ete pratyay dyante, vic ca  /
suarm  /
kvanip - prtaritv  /
prtaritvnau  /
vanip - vijvgne  /
agreyv  /
vic khalv api - reasi  /
api-abda sarva-updhivyabhicra-artha  /
nirupapadd api bhavati  /
dhv  /
pv  /
di-grahaa prayoga-anusaraa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.76 ||


_____START JKv_3,2.76:

sarvadhtubhya sopapadebhyo nirupapadebhya ca chandasi bhy ca kvip pratyayo bhavati  /
ukhy srasate ukhsrat  /
paradhvat  /
vht bhrayati, vhbhra  /
anyeam api dyate (*6,3.137) iti drgha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.77 ||


_____START JKv_3,2.77:

supi upasarge 'pi iti ca vartate  /
sth ity etasmd dhto supi upapade kapratyayo bhavati, kvip ca  /
kimartham idam ucyate, yavat supi stha (*3,2.4) iti ka siddha eva, anyebhyo 'pi dyate (*3,2.178) iti kvip? bdhakabdhana-artha punar vacanam  /
ami dhto sajym (*3,2.14) aca bdhate - astha  /
asth //


____________________________________________________________________


[#229]

##  || PS_3,2.78 ||


_____START JKv_3,2.78:

ajti-vcini subanta upapade tcchlye gamyamne dhto ini pratyayo bhavati  /
uabhoj  /
tabhoj  /
ajtau iti kim ? brhmanmantrayit  /
tchhlye iti kim ? ua bhukte kadcit  /
supi iti vartamne puna sub-grahaam upasarganivtty-artham  /
utpratibhym i sarter upasakhynam  /
udsriya  /
pratysriya  /
sdhukrii ca  /
sadhukr  /
sdhudy  /
brahmai vada  /
brahmavdino vadanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.79 ||


_____START JKv_3,2.79:

kart-vcini upamne upapade dhto ini-pratyayo bhavati  /
upapadakart pratyaya-arthasya kartur upamnam  /
ura iva kroati urakro  /
dhvkarv  /
atcchlya-artha rambha, jtyartho v  /
kartari iti kim ? appn iva bhakayati mn  /
upamane iti kim ? ura kroati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.80 ||


_____START JKv_3,2.80:

vrata iti strato niyama ucyate vrate gamyamne subanta upapade dhto ini pratyayo bhavati  /
samudyopadhi ca ayam  /
dhatu-upapada-pratyayasaudayena vrata gamyate  /
sthailay  /
arddhabhoj  /
kmacraprptau niyama  /
sati ayane sthaila eva ete na anyatra  /
sati bhojane 'rddham eva bhukte na rddham iti  /
vrate iti kim ? sthile ete devadatta  /
atacchlya-artha rambha, jty-artho v //


____________________________________________________________________


[#230]

##  || PS_3,2.81 ||


_____START JKv_3,2.81:

bhkye gamyamne dhto bahula ini pratyayo bhavati  /
abhkya paunapunyam  /
ttparyam sevaiva, tcchlydanyat  /
kayapyio gandhr  /
krapyia unar  /
sauvrapyio bhlk  /
bahula-grahaat kulmakhda ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.82 ||


_____START JKv_3,2.82:

supi iti vartate  /
manyate subante upapade ini pratyayo bhavati  /
daranyamn  /
obhanamn  /
bahula-grahaa-anuvtte manyate grahaa na manute  /
uttarastre hi kha-pratyaye vikaraakto viea syt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.83 ||


_____START JKv_3,2.83:

tmano mananam tmamna  /
tmamne vartamnn manyate supy upapade kha-pratyayo bhavati  /
cakr ini ca  /
yad pratyaya-artha kart tmnam eva daranyatvdin dharmea yukta manyate, tad 'ya vidhi  /
daranyam tmna manyate daranyamanya, daranyamn  /
paita manya, paitamn  /
tmamne iti kim ? daranyaman devadattasya yajadatta //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.84 ||


_____START JKv_3,2.84:

bhte ity adhikro vartamane la (*3,2.123) iti yavat  /
yadita rdhvam anukramiyma bhte ity eva tad veditavyam  /
dhtv-adhikrc ca dhtv-arthe bhte iti vijyate  /
vakyati - karae yaja (*3,2.85), agniomena iavn agniomayj  /
bhte iti kim ? agniomena yajate //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.85 ||


_____START JKv_3,2.85:

ini anuvartate, na kha  /
yajater dhto karae upapade inipratyayo bhavati bhte  /
agniomayj  /
agnitoma phalabhvany karaa bhavati //


____________________________________________________________________


[#231]

##  || PS_3,2.86 ||


_____START JKv_3,2.86:

karai upapade hanter dhto ini pratyayo bhavati bhte kale  /
pitvyaght  /
mtulaght  /
kugsitagrahaa kartavyam  /
iti m bht, caura hatavn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.87 ||


_____START JKv_3,2.87:

karmai iti vartate  /
brahmdiu karmasu upapadeu hanter dhto kvip pratyayo bhavati bhte  /
brahmah  /
brah  /
vtrah  /
kimartham idam ucyate yvat sarvadhtubhya kvip vihita eva ? brahmdiu hante kvib-vacana niyama-artham  /
caturvidha ca atra niyama iyate  /
brahmdiv eva hante, na anyasminnaupapade, purua hatavn iti  /
brahmdiu hanter eva, na anyasmt syt, brahma adhtavn iti  /
brahmdiu hanter bhtakle kvip eva na anya pratyaya, tath bhtakle eva na anyasmin, brahma hanti haniyati v iti  /
tad etad vakyama-bahula-grahaasya purastadapakaral labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.88 ||


_____START JKv_3,2.88:

prvea niyamd aprpta kvip pratyaya vidhyate  /
chandasi viaye upapadantarev api hanter bahula kvip pratyayo bhavati  /
math saptama naraka vrajet  /
pith  /
na ca bhavati  /
mtghta  /
pitghta //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.89 ||


_____START JKv_3,2.89:

karmai iti vartate  /
tad-asambhavt su-abdam varjayitv pariin vieaa bhavati  /
svdiu karmasu upapadeu karoter dhto kvip pratyayo bhavati  /
sukt  /
karmakt  /
ppakt  /
mantrakt  /
puyakt  /
ayam api niyama-artha rambha  /
trividha ca atra niyama iyate  /
dhtuniyama varjayitv klopapada-pratyayaniyama  /
dhator aniyatatvd anyasminn upapade api bhavati  /
strakt  /
bhyak //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.90 ||


_____START JKv_3,2.90:

karmai iti varate  /
some karmai upapade sunoter dhto kvip pratyayo bhavati  /
somasut, somasutau, somasuta  /
ayam api niyama-artha rambha  /
caturvidha ca atra niyama iyate, dhtukla-upapada-pratyaya-viaya //


____________________________________________________________________


[#232]

##  || PS_3,2.91 ||


_____START JKv_3,2.91:

karmai ity eva  /
agnau karmay upapade cinoter dhto kvip pratyayo bhavati  /
agnicit, agnicitau, agnicita  /
atra api prvavac caturvidho niyama iyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.92 ||


_____START JKv_3,2.92:

ce karmai iti vartate  /
karmai upapade cinote karmay eva krake kvip pratyayo bhavati agny-khyy, dhtpapada-pratyaya-samudyena cedagnykhy gamyate  /
yena iva cyate yenacit  /
kakacit  /
khy-grahaa rhisampratyayrtham  /
agny-artho hi iakcaya ucyate yenacit iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.93 ||


_____START JKv_3,2.93:

karmai upapade vi-prvat krter dhto ini pratyayo bhavati  /
karmai iti vartame puna karma-grahaa kartu kutsnimitte karmai yath syt, karma-mtre m bht  /
somavikray  /
rasavikray  /
iha na bhavati, dhnya-vikrya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.94 ||


_____START JKv_3,2.94:

karmai ity eva  /
de dhto karmai upapade kvanip pratyayo bhavati  /
merudv  /
paralokadv  /
anyebhyo 'pi dyante (*3,2.75) iti kvanipi siddhe punarvacana pratyayntara-nivtty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.95 ||


_____START JKv_3,2.95:

karmai ity eva  /
rjan-abde karmai upapade yudhyate karote ca kvanip pratyayo bhavati  /
nanu ca yudhir akarmaka ? antarbhvitay-artha sakarmako bhavati  /
rjayudhv  /
rjna yodhitavn ity artha  /
rjaktv //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.96 ||


_____START JKv_3,2.96:

saha-abde ca+upapade yudhiko dhtvo kvanip pratyayo bhavati  /
asattvavcitvn na+upapada karma vieyate  /
sahayudhv  /
sahaktv //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.97 ||


_____START JKv_3,2.97:

saptamyanta upapade janer dhato a pratyayo bhavati  /
upasare jta upasaraja  /
manduraja //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.98 ||


_____START JKv_3,2.98:

pacamyanta upapade jtivarjite janer a pratyayo bhavati  /

[#232]

buddhija  /
saskraa  /
dukhaja  /
ajtau iti kim ? hastino jta  /
avjta //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.99 ||


_____START JKv_3,2.99:

upasarge ca upapade jane a pratyayo bhavati sajy viaye  /
samudyopdhi saj  /
athem mnav praj //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.100 ||


_____START JKv_3,2.100:

anuprvt jane karmai upapade a pratyayo bhavati  /

[#232]

pumsamanujta pumanuja  /
stryanuja //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.101 ||


_____START JKv_3,2.101:

anyev api upapadeu krakeu jane a pratyayo dyate  /
saptamym ity ukatama saptamym api dyate  /
na jyate iti aja  /
dvirjt dvij  /
pacamym ajtau (*3,2.98) ity ukta, jtav api dyate  /
brhmaajo dharma  /
katriyaja yuddham  /
upasarge ca sajym (*3,2.99) ity uktam, asajym api dyate  /
abhij, parij ke  /
anu karmai (*3,2.100) ity uktam, akarmay api dyate  /
anujta anuja  /
api-abda sarvopdhivyabhicra-artha  /
tena dhtvantard api bhavati, krakantare 'pi  /
parita kht parikh  /
kh //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.102 ||


_____START JKv_3,2.102:

ktaktavat nih (*1,1.26) ity ukta, sa niha-sajaka pratyayo bhte bhavati  /
ktam  /
ktavn  /
bhuktam  /
bhuktavn  /
nihym itaretarrayatvd aprasiddhi  /
sajy ktaktavat bhvyete, satocnayo sajy bhvyam  /
na+ea doa  /
bhvin saj vijyate  /
sa bhte bhavati, yasyotpannasya nih ity e saj bhavati  /
samarthyt ktaktavatvor vidhnam etat  /
dikarmai niha vaktavy  /
prakta kaa devadatta  /
praktavn kaa devadatta //


____________________________________________________________________


[#234]

##  || PS_3,2.103 ||


_____START JKv_3,2.103:

sunoter yajate ca vanip pratyayo bhavati  /
sutv  /
yajv //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.104 ||


_____START JKv_3,2.104:

bhte (*3,2.74) iti vartate  /
jryate atn pratyayo bhavati bhte  /
jaran, jarantau, jaranta  /
v+asarpea nih, jra, jravn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.105 ||


_____START JKv_3,2.105:

bhte ity eva  /
chandasi viaye dhto li pratyayo bhavati  /
aha sryamubhayato dadara  /
aha dhyvpthiv tatna  /
nanu ca chndasi lu-la-lia (*3,4.6) iti smnyena li vihita eva ? dhtu-sambandhe sa vidhi, aya tv avieea //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.106 ||


_____START JKv_3,2.106:

chandasi lia knaj-deo bhavati v  /
agni cikyna  /
soma suuva  /
varua suuvnam  /
na ca bhavati  /
aha sryamubhayato dadara  /
aha dyvpthiv tatna  /
li-grahaa kim, na prvasya+eva praktasya devidhne vibhakti-viparimo bhaviyati ? limtrasya yath syt, yo 'pi paroke vihitas tasya apy ayam deo bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.107 ||


_____START JKv_3,2.107:

chandasi lia kvasur dea bhavati  /
jakivn  /
papivn  /
na ca bhavati  /
aha sryamubhayato dadara  /
yogavibhga uttarrtha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.108 ||


_____START JKv_3,2.108:

sada vasa ru ity etebhya parasya lio bhy viaye v kvasur deo bhavati  /
dea-vidhnd eva li api tadviayo 'numyate  /
upasedivn kautsa pinim  /
tena mukte yathprpta pratyay bhavanti  /
upsadat  /
upsdat  /
upasasda  /
anvn kautsa pinim  /
anvavtst  /
anvavasat  /
anvsa  /
upauruvn kautsa pinim  /
upraut  /
upot  /
upaurva  /
lu-la-viaye parastd anuvtte kvasur bhavati //

____________________________________________________________________


[#235]

##  || PS_3,2.109 ||


_____START JKv_3,2.109:

upeyivn anvn ancna ity ete abd niptyante  /
upaprvd ia kvasu, dvirvacanam abhysa-drghatva tatsmarthyd ekdea-pratibandha, tatra vasv eka-aj-d-dhasm (*7,2.67) ity anekctvdi na prpnoti, sa niptyate, abhysasya ravaa dhturpasya yadea  /
upeyivn  /
krdiniyamt prpta ca vasv eka-aj-d-dhasm (*7,2.67) iti pratiiddha, sa punar i pratiprasyate, tena ajdau na bhavati  /
upeyua  /
upeyu  /
na ca atra+upasargs tantram, anyopasarga-prvn nirupasargc ca bhavaty eva  /
samyivn  /
yivn  /
vvacana-anuvtte ca prvaval lu-dayo 'pi bhavanti  /
upgt  /
upait  /
upepya  /
anter naprvt kvasur nipatyate, iabhva ca  /
anvn  /
nt  /
nant  /
na  /
vacer anuprvt kartari knaj niptyate  /
ancna  /
anvavocat  /
anvabravt  /
anvca //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.110 ||


_____START JKv_3,2.110:

bhte ity eva  /
bte 'rthe vartamnd dhto lu pratyayo bhavati  /
akrt  /
ahrt  /
vasater lu rtri-viee jgaraasantatau vaktavya  /
kva bhavnuita  /
ahamatrvtsam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.111 ||


_____START JKv_3,2.111:

bhte ity eva  /
anadyatane iti bahuvrhi-nirdea  /
avidyamndyatane bhte 'rthe vartamnd dhtor la pratyayo bhavati  /
akarot  /
aharat  /
bahuvrhi-nirdea kim artha ? adya hyo v abhukmahi iti vymire m bht  /
paroke ca lokavijte prayoktur darana-viaye la vaktavya  /
aruadyavana sketam  /
aruad yavano mdyamikn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.112 ||

_____START JKv_3,2.112:

abhij smti  /
tadvacane upapade bhtnadyatane l pratyayo bhavati  /
lao 'pavda abhijnsi devadatta kamreu vatsyma  /
vacana-grahaa paryya-artham, abhijnsi, smarasi, budyase, cetayase iti //


____________________________________________________________________


[#236]

##  || PS_3,2.113 ||


_____START JKv_3,2.113:

yac-chabda-sahite abhij-vacana upapade l pratyayo na bhavati  /
prvea prpta pratiidyate  /
abhijnsi devadatta yat kamrev avasma  /
vsamtra smaryate, na tu apara kicil lakyate  /
tena uttara-strasya na aya viaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.114 ||


_____START JKv_3,2.114:

yadi iti na anuvartate  /
ubhayatra vibheyam  /
abhij-vacane upapade yac-chabda-sahite kevale ca vibh l pratyayo bhavati, skka cet prayokt  /
lakya-lakaayo sambandhe prayoktur kk bhavati  /
abhijnasi devadatta kamreu vatsymas tatra udana bhokymahe  /
abhijnsi devadatta magadheu vatsyma, tatra udana bhokymahe  /
yadi khalv api - abhijnsi devadatta yat kamreu vatsyma, yat tatra udana bhokymahe  /
abhijnasi devadatta yat kamrev avasma, yat tatra udanam abhujmahi  /
vso lakaa, bhojana lakyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.115 ||


_____START JKv_3,2.115:

bhtnadyatane iti vartate  /
tasya vieaa paroka-grahaam  /
ghtnadyatana-paroke 'rthe vartamand dht li pratyayo bhavati  /
nanu dhtv-artha sarva paroka eva ? satyam etat  /
asti tu loke dhtv-arthena api krakeu pratyakbhimana  /
sa yatra na asti tat parokam ity ucyate  /
cakra  /
jahra  /
uttama-viaye 'pi cittavykept parokat sambhavaty eva  /
tad yath - supto 'ha kila vilalpa  /
atyantpahnave ca li vaktavya  /
kaligeu sthito 'si ? hna kaliga jagma  /
dakipatha pravio 'si ? nha dakipatha pravivea //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.116 ||


_____START JKv_3,2.116:

bhtnadyatana-paroke 'rthe lii prpte hvato upapadayo la pratyayo bhavati, cakrl li ca  /
iti ha akarot, iti ha cakra  /
avadakarot, avac cakra //


____________________________________________________________________


[#237]

##  || PS_3,2.117 ||


_____START JKv_3,2.117:

bhutnadyatana-paroke iti vartate  /
tasya vieaam etat  /
praavya prana  /
sanakle pcchyamane bhtnadyatana-paroke 'rthe vartamnd dhto la-liau pratyayau bhavata  /
kacit kacat pcchati  /
agacchad devadatta ? jagma devadatta ? ayajad devadatta ? iyja devadatta ? prane iti kim ? jagma devadatta  /
sanakle iti kim ? bhavanta pcchmi, jaghna kasa kila vsudeva ? //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.118 ||


_____START JKv_3,2.118:

bhtnadyatana-paroke iti vartate  /
sma-abde upapade bhtnadyatana-paroke la pratyayo bhavati  /
lio 'pavda  /
naena sma purdhyate  /
ray sma purdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.119 ||


_____START JKv_3,2.119:

aparoke ca bhtnadyatane 'rthe vartamnd dhto sme upapade la pratyayao bhavati  /
eva sma pit bravti  /
iti sma-updyya kathayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.120 ||


_____START JKv_3,2.120:

anadyatane paroke iti nivttam  /
bhtasmnye vidhirayam  /
nanu-abde upapade prana-prvake prativacane bhte 'rthe la prayayo bhavati  /
luo 'pavda  /
akr kaa devadatta ? nanu karomi bho  /
avocas tatra kicid devadatta ? nanu bravmi bho  /
pa-prativacane iti kim ? nanu akrt mavaka //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.121 ||


_____START JKv_3,2.121:

bhte ity eva  /
na-abde nu-abde ca upapade pa-prativacane vibha la pratyayo bhavati bhte  /
akr kaa devadatta ? na kromi bho, nkram  /
aha nu karomi, aha nu akram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.122 ||


_____START JKv_3,2.122:

anadyatana-grahaam iha maka-pluty 'nuvartate  /
pur-abde upapade sma-abda-varjite bhtnadyatane 'rthe vibh lu pratyayo bhavati, la ca  /
tbhy mukte pake yath-viayamanye 'pi pratyay bhavanti  /
vasanti iha pur chtr, avtsur iha pur chtr, avasanniha pur chtr, ur iha pur chtr  /
asme iti kim ? naena sam pur adhyate //


____________________________________________________________________


[#238]

##  || PS_3,2.123 ||


_____START JKv_3,2.123:

rabdho 'parisampta ca vartamna  /
tasmin vartamne 'rthe vartamand dhto la pratyayo bhavati  /
pacati  /
pahati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.124 ||


_____START JKv_3,2.124:

laa atnacau ity etv deau bhavata, aprathamntena cet tasya smndhikaraya bhavati  /
pacanta devadatta paya  /
pacamna devadatta paya  /
pacat ktam  /
pacamanena ktam  /
apratham-samndhikarae iti kim ? devadatta pacati  /
la iti vartamane punar la-grahaam adhikavidhna-artham  /
kvacit pratham-samndhikarae 'pi bhavati  /
san brhmaa  /
asti brhmaa  /
vidyamna brhmaa  /
vidyate brhmaa  /
juhvat  /
juhoti  /
adhyna  /
adhte //
mykroe  /
m pacan  /
m pacamna  /
kecid vibh-grahaam anuvartayanti na-nvor vibh (*3,2.121) iti  /
s ca vyavasthit  /
tatra yath-darana prayog netavy //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.125 ||


_____START JKv_3,2.125:

pratham-samandhikaraa-artha rambha  /
sambhodhane ca viaye laa atnacau pratyayau bhavata  /
he pacan  /
he pacamna //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.126 ||


_____START JKv_3,2.126:

lakyate cihnyate tal lakaam  /
janako hetu  /
dhtv-artha-vieaa caitat  /
l akae hetau ca arthe vartamanda dhto parasya laa atnacau deau bhavata, tau cel lakaa-het kriy-viayau bhavata  /
lakae - ayn bhujate yavan  /
tihanto 'nusati gaak  /
hetau - arjayan vasati  /
adhyno vasati  /
laaahetvo iti kim ? pacati, pahati  /
kriyy iti kim ? dravya-guayor m bht  /
ya kampate so 'vattha  /
yad utplavate tal laghu  /
yan nidati tad guru  /
lakaa-hetvo iti nirdea prva-nipta-vyabhicra-ligam //


____________________________________________________________________


[#239]

##  || PS_3,2.127 ||


_____START JKv_3,2.127:

tau atnacau satsajau bhavata  /
tau-grahaam updyasasarga-artham  /
atnaj-mtrasya saj bhavati  /
brhmaasya kurvan  /
brhmaasya kurva  /
brhmaasya kariyan  /
brhmaasya kariyama  /
satprade - praa-gua-suhitrtha-sad. avyaya-tavya-samndhikaraena (*2,2.11) ity evam daya //


____________________________________________________________________


#

# || PS_3,2.128 || _____START JKv_3,2.128: po yaje ca dhto nan pratyayo bhavati / pavamna / yajamna / yadi pratyay nanndaya na la-de, katha soma pavamna, naamghnna iti ah-pratiedha ? tn iti pratyhra-nirdet / kva sanivin pratyhra ? laa at-nacv apratham-samndhikarae (*3,2.124) ity ata prabhti tno nakrt / dvia aturv vacanam / caurasya dvian, caura dvian // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.129 || _____START JKv_3,2.129: tcchlya tatsvabhvat / vaya arrvasth yauvandi / akti smarthyam / tcchlydiu dhto cna pratyayo bhavati / tcchlye tvat - katha muayamn / katha bhayam / vayovacane - katha kavaca paryasyamn / katha ikhaa vahamn / aktau - katha nighnn / katha pacamna // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.130 || _____START JKv_3,2.130: io dhre ca dhtvo atpratyayo bhavati akcchrii kartari / akcchra sukhasdyo yasay kartur dhtv-artha so 'kcchr / adhyan pryaam / dhrayann-upaniadam / akcchrii iti kim ? kcchrea adhte / kcchrea dharayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.131 || _____START JKv_3,2.131: amitra atru / amitre kartari dvier dhto at-pratyayo bhavati / dvian, dviantau, dvianta / amitre iti kim ? dvei bhry patim // ____________________________________________________________________ [#240] ## || PS_3,2.132 || _____START JKv_3,2.132: yajena sayoga yajasayoga / yajasayukte 'bhiave vartamnt sunoter dhto at-pratyayo bhavati / sarve sunvanta / sarve yajamn satria ucyante / sayoga-grahaa pradhna-kart-pratipatty-artham / yjakesu m bht / yajasayoge iti kim ? sunoti surm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.133 || _____START JKv_3,2.133: praas stuti / arhater dhto praasy at-pratyayo bhavati / arhanniha bhavn vidym / arhanniha bhavn pjm / praasym iti kim ? arhati cauro vadham // ____________________________________________________________________ #< kve tacchla-taddharma-tatsdhukriu># || PS_3,2.134 || _____START JKv_3,2.134: bhrja-bhsa-dhurvi-dyuta-rji-p-ju-grvastuva kvip (*3,2.177) iti kvipa vakyati / etasmt kvip sa-abdd ynita rdhvam-anukramiymas tacchldiu kartu te veditavy / abhividhau ca ayam / tena kvipo 'py ayam artha-nirdea / taditi dhtv-artha ldi vieaatvena nirdiyate / tacchlo ya svabhvata phala-nirapekas tatra pravartate / taddharm tadcra, ya svadharme mamyamiti pravartate vinpi lena / tatsdhukar yo dhtv-artha sdhu karoti / uttaratraiva+udhariyma // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.135 || _____START JKv_3,2.135: sarvadhtubhya tn-pratyayo bhavati tacchldiu kartu / nakra svara-artha / tacchle tvat - kart kan / vadit janpavdn / taddharmai - muayitra rvihyan bhavanti vadhmhm / annamapahartra hvarak bhavanti rddhe siddhe / unnetra taulvalyan bhavanti putre jte / tatsdhukrii - kartkaam / gant kheam / tnvidhv tviku ca anupasargasya / hot / pot / anupasargasya iti kim ? udgt / pratihart / tj eva bhavati / svare viea / nayate uk ca / ne / [#241] tvier devatym akra ca+upadhy anitva ca / tva / kade ca niyukte / katt / kvacid adhikta ucyate / chandasi tc ca / katbhya sagrahtbhya / svare viea // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.136 || _____START JKv_3,2.136: ala-k-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartu iuc pratyayo bhavati / alakariu / nirkariu / prajaniu / utpaciu / utpatiu / unmadiu / rociu / apatrapiu / vartiu / vardhiu / sahiu / cariu / alaako maanrthd yuca prvavipratiedheneuj vaktavya / ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.137 || _____START JKv_3,2.137: yantd dhto chandasi viaye tacchldiu kartu iuc pratyayo bhavati / dada dhrayiava / vrudha prayiava // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.138 || _____START JKv_3,2.138: bhavater dhato chandasi viaye tacchldiu iuc pratyayo bhavati / bhaviu / yoga-vibhga uttara-artha / cakro 'nukta-samuccaya-artha / bhrjiun lohita-candanena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.139 || _____START JKv_3,2.139: chandasi iti nivttam / gl ji sth ity etebhyo dhtubhya, cakrt bhuva ca tacchldiu knu pratyayo bhavati / glsnu / jiu / sthsnu / bhu / giccya pratyayo na kit / tena stha kro na bhavati / kiti ca (*1,1.5) ity atra gakro 'pi cartvabhto nirdiyate, tena guo na bhavati / ryuka kiti (*7,2.11) ity atra api gakaro nirdiyate, tena bhuva i na bhavati / [#242] ktorgittvn na stha kra kaitortvasant / gubhvastriu smrya ryuko 'nitva gakorito // daechandasy upasakhynam / dakava paava / ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.140 || _____START JKv_3,2.140: tras-dibhyo dhatubhya tacchldiu knu pratyayo bhavati / trasnu / gdhnu / dhu / kipnu // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.141 || _____START JKv_3,2.141: iti abda dy-artha / amdibhyo dhtubhyo 'bhya tacchldiu kartu ghinu pratyayo bhavati / ama upaame ity ata prabhti mad hare ity evam anta amdir divdyantargaa / ghakra uttaratra kutva-artha / ukra uccraa-artha / akro vddhy-artha / am / tam / dam / ram / bhram / klam / pramd / unmd / abhya iti kim ? asit // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.142 || _____START JKv_3,2.142: ghinu anuvartate / sapcdibhyo dhtubhyo ghinu bhavati tacchldiu / pc samparke iti rudhdir ghyate natvaddir lug-vikaraatvt / paridevirbhvdirghyate dev devane iti / kipa prerae divdistuddica smnena ghyate / yuja samdhau divdi, yujir yoge rudhdi dvayor api grahaam / raja rge ity asya niptand anunsika-lopa / sapark / anurodh / ym / ys / parisr / sasarg / paridev / sajvr / parikep / parir / parivd / paridh / parimoh / do / dve / droh / doh / yog / kr / vivek / tyg / rg / bhg / aticr / apacr / mo / abhyght // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.143 || _____START JKv_3,2.143: kaa hisa-artha, lasa leaa-kranayo, kattha lghym, srambhu vivse, etebhyo dhtubhyo vi-abde upapade ghinu pratyayo bhavati / vik / vils / vikatth / visrambh // ____________________________________________________________________ [#243] ## || PS_3,2.144 || _____START JKv_3,2.144: laa kntau, asmd dhto apa upapade, cakrd vau ca ghinu bhavati / apal / vil // ____________________________________________________________________ #

#  || PS_3,2.145 ||


_____START JKv_3,2.145:

pre upapade lapdibhya ghinu bhavati  /
pra-lap  /
prasr  /
pradrv  /
pramth  /
pravd  /
pravs  /
vasa iti vasa nivse ity asya grahaa ncchdana-arthasya, lugvikaraatvt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.146 ||


_____START JKv_3,2.146:

ninda-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartu vu pratayo bhavati  /
pacamy-arthe pratham  /
klia upatpe, kli vibdhane  /
dvayor api grahaam  /
nindaka  /
hisaka  /
kleaka  /
khdaka  /
vinaka  /
parikepaka  /
pariraka  /
parivdaka  /
vybhaka  /
asyaka  /
vulaiva siddha vu-vidhna jpana-artha, tcchlikeu v 'sarpanyyena tjdayo na bhavanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.147 ||


_____START JKv_3,2.147:

devayate krue ca upasarge upapade vu patyayo bhavati  /
devaka  /
paridevaka  /
kroaka  /
parikroaka  /
upasarge iti kim ? devayit  /
kro //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.148 ||


_____START JKv_3,2.148:

calana-arthebhya abda-arthebhya ca akarmakebhyo dhtubhyas tacchldiu kartu yuc pratyayo bhavati  /
calana  /
copana  /
abda-arthabhya - abdana  /
ravaa  /
akarmakt iti kim ? pahit vidym //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.149 ||


_____START JKv_3,2.149:

anudtted yo dhatu haldir akarmaka, tata ca yuc pratyayo bhavati  /
vartana  /
vardhana  /
anudtteta iti kim ? bhavit  /
halade iti kim ? edhit  /
di-grahana kim ? jugupsana  /
mmsana  /
akarmakt ity eva, vasit vastram //


____________________________________________________________________


[#244]

##  || PS_3,2.150 ||


_____START JKv_3,2.150:

ju-praghtibhyo dhatubhyo yuc pratyayo bhavati tacchldiu kartu  /
ju iti sautro dhatu  /
javana  /
cakramaa  /
dandramaa  /
saraa  /
gardhana  /
jvalana  /
ocana  /
laaa  /
patana  /
padana  /
calanrthn pade ca grahaa sakarmaka-artham iha  /
jpana-artha ca padi-grahaam anye varayanti, tcchlikeu mitho v+asarpa-vidhir na asti iti  /
tena alaka tn na bhavati alakart iti  /
tath hi paderuka viea-vihitena smnya-vihitasya yuco 'sarpatvt samveo bhavedeva, kim anena vidhnena ? jpana-artha punar vidhyate  /
pryika ca+etad jpakam  /
kvacit samvea iyata eva, gant khea vikatthana //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.151 ||


_____START JKv_3,2.151:

krudhakope, mai bhym ity etad arthebhya ca dhatubhyo yuc pratyayo bhavati  /
krodhana  /
roaa  /
maana  /
bhaa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.152 ||


_____START JKv_3,2.152:

yakrntt dhato yuc pratyayo na bhavati  /
prvea prpta pratiidhyate  /
knyit  /
kmyit //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.153 ||


_____START JKv_3,2.153:

sda dpa dka ity etebhya ca yuc pratyayo na bhavati  /
anudttettvt prpta pratiidhyate  /
sdit  /
dpit  /
dkit  /
nanu ca dper viea-vihito ra-pratyaya dyate, nami-kampi-smy-ajasa-kama-hisa-dpo ra (*3,2.167) iti, sa eva vdhako bhaviyati, ki pratiedhena ? v 'sarpea yuj api prpnoti  /
tcchlikeu ca v+asarpa-vidhir na asti iti pryikam etad ity uktam  /
tath ca samveo dyate, kamr yuvati, kaman yuvati, iti yoga-vibhgd vijyate  /
athav madhusdandayo nandydiu drakyante  /
ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti lyuant v //


____________________________________________________________________


[#245]

##  || PS_3,2.154 ||


_____START JKv_3,2.154:

laa-dibhyo dhtubha tacchldiu kartu uka pratyayo bhavati  /
upaluka valasagatam  /
praptuk garbh bhavanti  /
upapduka sattvam  /
upasthyuk ena paavo bhavanti  /
prabhvukamanna bhavati  /
pravaruk parjany  /
ghtuka pkalikasya mtram  /
kmuk ena striyo bhavanti  /
gmuka vrns raka hu  /
kiruka tkamhu //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.155 ||


_____START JKv_3,2.155:

jalpa-dibhyo dhtubhya tacchldiu kartu kan pratyayo bhavati  /
akro artha  /
jalpka  /
bhikka  /
kuka  /
luka  /
varka  /
vark //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.156 ||


_____START JKv_3,2.156:

pra-prvj javate tacchldiu kartu ini pratyayo bhavati  /
prajav, prajavinau //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.157 ||


_____START JKv_3,2.157:

ji jaye  /
d dare  /
ki kaye, ki nivsagatyo iti dvayor api grahaam  /
pras iti  prerae ity asay grahaam  /
jiprabhtibhyo dhtubhya ini pratyayo bhavati tacchldiu kartu  /
jay  /
dar  /
kay  /
viray  /
atyay  /
vam  /
avyath  /
abhyam  /
paribhav  /
prasav //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.158 ||


_____START JKv_3,2.158:

spha psym, graha grahane, pata gatau, curdau adant pahyante  /
daya dnagatirakaeu  /
dr kutsy gatau, niprvas tatprva ca, tado nakrntat ca niptyate  /
udh ratprva  /
etebhyas tacchldiu kartu luc pratyayo bhavati  /
sphaylu  /
ghaylu  /
pataylu  /
daylu  /
nidrlu  /
tandrlu  /
raddhlu  /
luci o grahaa kartavyam  /
aylu //


____________________________________________________________________


[#246]

##  || PS_3,2.159 ||


_____START JKv_3,2.159:
d dhe si ada sada ity etebhya ru pratyayo bhavati  /
daru  /
dhrurvatso mtaram na la-uka-avyaya-nih-khalartha-tnm (*2,3.69) iti ukrapralet ah na bhavati  /
seru  /
adru  /
sadru //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.160 ||


_____START JKv_3,2.160:

s ghasi ada ity etebhyo dhtubhya tacchldiu kartu kmarac pratyayo bhavati  /
smara  /
ghasmara  /
admara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.161 ||


_____START JKv_3,2.161:

bhaja bhsa mida ity etebhyo ghurac pratyayo bhavati tacchldiu kartu bhagura kham  /
ghitvta kutvam  /
bhsura jyoti  /
medura pau  /
bhaje karmakartari pratyaya svabhvt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.162 ||


_____START JKv_3,2.162:

jna-arthasya vide grahaa na lbhdy-arthasya, svabhvt  /
viddibhyo dhtubhya tacchldiu kartu kurac pratyayo bhavati  /
vidura paita  /
bhidura kham  /
chidur rajju  /
bhidicchidyo karmakartari prayoga  /
vyadhe samprasraa kurac ca vaktavya  /
vidhura //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.163 ||


_____START JKv_3,2.163:

i na ji sarti ity etebhyo dhtubhya tacchldiu kartu kvarap pratyayo bhavati  /
pakras tug-artha itvara  /
itvar  /
navara  /
navar  /
jitvara  /
jitvar  /
svara  /
stvar  /
nevai kti (*7,2.8) iti ipratiedha //


____________________________________________________________________

[#247]

##  || PS_3,2.164 ||


_____START JKv_3,2.164:

gatvara iti niptyate  /
gamer anunsikalopa kvarap pratyaya ca  /
gatvara  /
gatvar //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.165 ||


_____START JKv_3,2.165:

jgarte ka pratyayo bhavati tacchldiu kartu  /
jgarka //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.166 ||


_____START JKv_3,2.166:

yajdn yaantnm ka pratyayo bhavati tacchldiu kartu  /
yyajka  /
jajapka  /
dandaka //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.167 ||


_____START JKv_3,2.167:

namydibhya dhtubhya tacchldiu kartu ra pratyayo bhavati  /
namra kham  /
kampr kh  /
smera mukham  /
ajasra juhoti  /
hisra raka  /
dpra kham  /
ajasram iti jasu mokae naprvo rapratyaynta kraystatye vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.168 ||


_____START JKv_3,2.168:

san iti sanpratyaynto ghyate na sanirdhtu, anabhidhnt vyptinyyd v  /
sannantebhyo dhtubhya aser bhike ca tacchldiu kartu u pratyayo bhavati  /
cikru  /
jihru  /
asu  /
bhiku  /
a asi icchym ity asya grahaa, na ae stuty-arthasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.169 ||


_____START JKv_3,2.169:

vider num-gama, ie chatvam ukra ca pratyayo niptyate tacchldiu kartu  /
vedanalo vindu  /
eaala icchu //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.170 ||


_____START JKv_3,2.170:

kya iti kyac-kya-kya smnyena grahaam  /
kya-pratyayntd dhto chandasi viaye tacchldiu kartu ukra-pratyayo bhavati  /
mitrayu  /
na chandasy aputrasya (*7,4.35) iti pratiedhd na dhrgha  /
sumnayu  /
sasvedayu chandasi iti kim ? mitryit //


____________________________________________________________________


[#248]

##  || PS_3,2.171 ||


_____START JKv_3,2.171:

-krntebhya -varntebhya gama hana jana ity etebhya ca chandasi viaye tacchldiu ki-kinau pratayau bhavata  /
livac ca tau bhavata  /
t iti takro mukha-sukha-artha, na tvaya apara, m bhttd api para tapara iti kre tatkla-grahaam  /
papi soma dadirg  /
dadathu mitrvaru taturim mitrvaruau taturi  /
dre hy adhv jaguri  /
jagmiryuv  /
jaghnirvtra  /
jaji bijam  /
atha kimartha kittvam, yvat asayogl li kit (*1,2.5) iti kittva siddham eva ? cchaty--tm (*7,4.11) iti lii gua pratiedha-viaya rabhyate, tasya api bdhana-artha kittvam  /
ki-kinv utsarga chandasi saddibhyo darant  /
sedi  /
nemi  /
bhy dhaksjanigaminamibhya ki-kinau vaktavyau  /
didhi  /
cakri  /
sastri  /
jaji  /
jagmi  /
nemi  /
sahivahicalipatibhyo ya-antebhya ki-kinau vaktavyau  /
drgho 'kita (*7,4.83) ssahi  /
vvahi  /
ccali  /
ppati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.172 ||


_____START JKv_3,2.172:

chandasi iti nivttam  /
svape te ca tacchldiu kartu niji pratyayo bhavati  /
svapnak  /
tak  /
dheceti vaktavyam  /
dhak //


____________________________________________________________________


#<-vandyor ru>#  || PS_3,2.173 ||


_____START JKv_3,2.173:

 hisym, vadi abhivdanastutyo, etbhy dhtubhy tacchldiu kartu ru pratyayo bhavati  /
arru  /
vandru //


____________________________________________________________________


[#249]

##  || PS_3,2.174 ||


_____START JKv_3,2.174:

ibh bhaye, asmd dhto tacchldiu kartu kru-klukanau pratyayu bhav  /
bhru, bhluka  /
krukann api vaktavya  /
bhruka //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.175 ||


_____START JKv_3,2.175:

h gati-nivttau, a aivarye, bhs dptau, pis pes gatau, kasa gatau, etebhyas tacchldiu kartu varac pratyayo bhavati  /
sthvara  /
vara  /
bhsvara  /
pesvara  /
vikasvara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.176 ||


_____START JKv_3,2.176:

y prpane, asmd yaantt tacchldiu kartu varac pratyayo havati  /
yyvara //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.177 ||


_____START JKv_3,2.177:

bhrjdibhya dhtubhyas tacchldiu kartu kvip pratyayo bhavati  /
vibhr, vibhrjau, vibhrja  /
bh, bhsau, bhasa  /
dh, dhurau, dhura  /
vidyut, vidyutau, vidyuta  /
rk, rjau, rja  /
p, purau, pura  /
javater drgha ca niptyate  /
j juvau, juva  /
grvastut, grvastutau, grvastuta  /
kimartham idam ucyate, yvat anyebhyo 'pi dyante (*3,2.75), kvip ca (*3,2.76) iti kvip siddha eva ? tcchlikair bdhyate  /
v 'sarpavidhir na asti ity uktam  /
atha tu pryikam etat  /
tatas tasya+eva aya prapca //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.178 ||


_____START JKv_3,2.178:

anyebhyo 'pi dhtubhya tcchlikeu kvip pratyayo dyate  /
yuk  /
chit  /
bhit  /
di-grahaa vidhy-antara-upasagraha-artham  /
kvacid drgha, kvacid dvirvacanam, kvacit samprasraam  /
tath ca ha -- kvibvacipracchyatastukaaprujur drgho 'saprasraa ca  /
vk  /
abdapr  /
yatast  /
kaapr  /
j  /
r  /
jugrahanena atra na artha, bhrjdi stra eva ghtatvt  /
dyuti-gami-juhotn dve ca  /
didyut  /
jagat  /
juhoter drgha ca  /
juh  /

[#250]

d bhye ity asya hrasva ca dve ca  /
dadt  /
dhyyate samprasraa ca  /
dh //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.179 ||


_____START JKv_3,2.179:

bhavater dhto sajym antare ca gamyamne kvip pratyayo bhavti  /
vibhrnm ka cit  /
antare pratibh  /
dhanikdhamarayor antare yas tihati sa pratibhr ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.180 ||


_____START JKv_3,2.180:

bhuva iti vartate  /
vi pra sam ity eva prvd bhavater dhto u-pratayo bhavati, na cet saj gamyate  /
vibhu sarvagata  /
prabhu svm  /
sambhu janit  /
asajym iti kim ? vibhrnma kacit  /
u-prakarae mitadrvdibhya upasakhyanam  /
mita dravati mitadru  /
ambhu //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.181 ||


_____START JKv_3,2.181:

dhayater dadhte ca karmai krake ran pratyaya bhavati  /
akro artha  /
dhayanti t dadhati v bhaiajyrtham iti dhtr  /
stanadyin malak ca ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.182 ||


_____START JKv_3,2.182:

dp lavane,  prpae, asu hisym, yu mirae, yujir yoge, u stutau, tuda vyathane, i bandhane, icir karae, miha secane, pat gatau, daa daane, aha bandhane, etebhyo dhtubhya karae krake ran pratyayo bhavati  /
dti anena iti dtram  /
netram  /
astram  /
yotram  /
yoktram  /
stotram  /
tottram  /
setram  /
sektram  /
mehram  /
patram  /
dar  /
ajditvt p, na p  /
daer anunsikalopena nirdeo jpanartha, kito 'nyasminn api pratyaye nalopa kvacid bhavati iti  /
tena lyuy api bhavati  /
daanam  /
nadghr //


____________________________________________________________________


[#251]

##  || PS_3,2.183 ||


_____START JKv_3,2.183:

p iti ppo smnyena grahaam  /
asmd dhto karae krake ran pratyayo bhavati, taccet karaa hala,skarayor avayavo bhavati  /
halasya potram  /
skarasya potram  /
mukham  /
ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.184 ||


_____START JKv_3,2.184:

 gatrau, l chedane, dh vidhnane,  prerae, khanu avadrane, aha marae, cara gatibhakaayo, etebhyo dhtubhya karae krake itra patyayo bhavati  /
aritram  /
avitram  /
dhavitram  /
savitram  /
khanitram  /
sahitram  /
caritram //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.185 ||


_____START JKv_3,2.185:

p-po smnyena grahaam  /
pavater dhato karae krake itra-pratyayo bhavati, samudyena cet saj gamyate  /
darbha pavitram  /
barhipavitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.186 ||


_____START JKv_3,2.186:

puva iti vartate  /
puva karane kartari ca itra-pratyayo bhavati  /
idevatayo yathsakhya sambandha  /
au karae, devaty kartari  /
pyate anena iti pavitro 'yam i  /
devatym - agni pavitra sa m puntu  /
vyu soma srya indra pavitra te m punantu //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.187 ||


_____START JKv_3,2.187:

i id yasya asau t  /
to dhto vartamane 'rthe kta-pratyayo bhavati  /
bhte nih vihit, vartamane na prpnoti iti vidhyate  /
imid snehane - minna  /
ikvid - kvia  /
idh - dha //


____________________________________________________________________


[#252]

##  || PS_3,2.188 ||


_____START JKv_3,2.188:

mati icch  /
buddhi jnam  /
pj sakra  /
etad arthebhya ca dhtubhyo vartamna-arthe kta-pratyayo bhavati  /
rj mata  /
rjm ia  /
rj buddha  /
rj jta  /
rj pjita  /
rjm arcita  /
anukta-samuccaya-artha cakra  /
lito rakita knta kruo jua ity api  /
rua ca ruitacobhvabhivyhta ity api  //1//

hatuau tath kntas tathobhau sayatodyatau  /
kaa bhaviyati ity hur amta prvavat samta  //2//

kaa iti bhaviyati kle  /
amta iti prvavat  /
vartamne ity artha  /
tath supta, ayita, ita, lipta, tpta ity evam dayo 'pi vartamne daavy //
itirjaydityaviracity kiky vttau ttydhyyasya dvitya pda //


______________________________________________________

ttydhyyasya ttya pada  /


____________________________________________________________________


[#253]

##  || PS_3,3.1 ||


_____START JKv_3,3.1:

vartamna ity eva, sajym iti ca  /
udaya pratyay vartamne 'rthe sajy viaye bahula bhavanti  /
yato vihits tato 'nyatra api bhavanti  /
kecid avihit eva prayogata unnyante  /
kvpjimisvadisdhyabhya u  /
kru  /
vyu  /
pyu  /
jyu  /
myu  /
svdu  /
sdhu  /
u  /
bhulaka praktes tanude prya-samuccayand api tem  /
kryasaeavidhe ca tadukta naigamarhibhava hi susdhu  //1//

nma ca dhtujamha nirukte vykarae akaasya ca tokam  /
yan na padrtha-viea-samuttha pratyayata prakte ca tad hyam  //2//

sajsu dhturpi pratyay ca tata pare  /
kryd vidyd anubandham etac chstram udiu  //3//



____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.2 ||


_____START JKv_3,3.2:

prvatra vartamna-adhikrd bhtrtham ida vacanam  /
bhte kle udaya pratyay dyante  /
vttam ida vartma  /
carita tad iti carma  /
bhasita tad iti bhasma  /
di-grahaa prayoga-anusra-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.3 ||


_____START JKv_3,3.3:

bhaviyati kle gamydaya abd sdhavo bhavanti  /
pratyayasya+eva bhaviyatklat vidhyate na prakte  /
gam grmam  /
gm  /
prasthy  /
pratirodh  /
pratibodh  /
pratiyodh  /
pratiyog  /
pratiyy  /
yv  /
bhv  /
anadyatana upasakhynam  /
vo gam grmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.4 ||


_____START JKv_3,3.4:

bhaviyati ity eva  /
yvat-pur-abdayor niptayor upapadayo bhaviyati kle dhtor la pratyayo bhavati  /
yvad bhukte  /
pur bhukte  /
niptayo iti kim ? yvad dsyati tvad bhokyate  /
karaabhtay pur vrajiyati //


____________________________________________________________________


[#254]

##  || PS_3,3.5 ||


_____START JKv_3,3.5:

kad karhi ity etayo upapadayor vibh bhaviyati kle dhto la pratyayo bhavati  /
kad bhukte, kad bhokyate, kad bhokt  /
karhi bhukte, karhi bhokyate, karhi bhok //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.6 ||


_____START JKv_3,3.6:

vibh iti vartate  /
kimo vtta kivttam  /
vtta-grahaena tadvibhaktyanta pratyt  /
ataratamau ca iti parisakhyna smaryate  /
kivtte upapade lipsy bhaviyati kle dhto vibh la pratyayo bhavati  /
lips labdhum icch, prrthanbhila  /
ka bhavanto bhojayanti, ka bhavanto bhojayitra  /
labdhukma pcchati kataro bhik dsyati, dadti, dt v  /
katamo bhik dsyati, dadti, dt v  /
lipsym iti kim ? ka paliputra gamiyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.7 ||


_____START JKv_3,3.7:

vibh ity eva  /
lipsyamnt siddhi lipsyamna-siddhi  /
lipsyamna-siddhau gamyamny bhaviyati kle dhto vibh la pratyayo bhavati  /
akivtta-artho 'yam rambha  /
yo bhakta dadti sa svarga gacchati, yo bhakta dsyati sa svarga gamiyati, yo bhakta dta sa svarga gant  /
lipsyamnd bhaktt svargasiddhimcako dtra protshayati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.8 ||


_____START JKv_3,3.8:

lo-artha praidir lakyate yena sa lo-arthalakao dhtv-artha  /
tatra vartamnd dhto bhaviyati kle vibh la pratyayo bhavati  /
updhyya ced gacchati, updhyya ced gamiyati, updhyya ced gant, atha tva chando 'dhva, atha tva vykaraam adhva  /
updhyygamanamadhyayanapraiasya lakaam //


____________________________________________________________________


#
  • # || PS_3,3.9 || _____START JKv_3,3.9: bhaviyati, vibh, lo-arthalakae iti sarvam anuvartate / rdhva-mauhrtike bhaviyati kle lo-arthalakaa-arthe vartamnt dhtor vibh li-pratyayo bhavati, cakrl la ca / rdhva muhrtd bhava rdhvamauhrtika / niptanta samsa, uttarapada-vddhi ca / bhavisyata ca+etad vieaam / rdhva muhrtt upari muhrtasya updhyya ced gacchet, updhyya ced gacchati, updhyya ced gamiyati, updhyya ced gant, atha tva chando 'dhva, atha tva vykaraam adhva // ____________________________________________________________________ [#255] ## || PS_3,3.10 || _____START JKv_3,3.10: bhaviyati ity eva / kriya-arthy kriyym upapade dhtor bhavisyati kale tumun-vulau pratyayau bhavata / bhoktu vrajati / bhojako vrajati / bhujikriya-artha vrajiratropapadam / kriyym iti kim ? bhikiya ity asya ja / kriya-arthym iti kim ? dhvataste patiyati daa / atha kimartha vul vidhyate yvat vul-tcau (*3,1.133) iti smnyena vihita eva so 'sminn api viaye bhavisyati ? l kriyrtha-upapadena bdhyeta / v 'sarpa-vidhin so 'pi bhavisyati ? eva tarhi etad jpyate, kriyym upapade kriyrthy v 'sarpea tjdayo na bhavanti iti / tena kart vrajati, vikipo vrajati ity evam di nivartyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.11 || _____START JKv_3,3.11: bhaviyati ity eva / bhve (*3,3.18) iti praktya ye gha-dayo vihits te ca bhva-vacan bhavisyati kle kriyym upapade kriyrthy bhavanti / kimartham ida yvat vihit eva te ? kriyartha-upapade vihitena asmin viaye tumun bdhyeran / v 'sarpa-vidhi ca atra na asti ity uktam / atha vacana-grahaa kimartham ? vcak yath syu / katha ca vcak bhavanti ? ybhya praktibhyo yena vieaena vihit yadi tbhyas tath+eva bhavanti, nsmajasyena iti / pkya vrajati / bhtaye vrajati / puaye vrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.12 || _____START JKv_3,3.12: bhavisyati ity eva / cakra sanniyoga-artha / dhto a pratyayo bhavati bhaviyati kle karmay upapade kriyy ca kriyrthym / karmaya (*3,2.1) iti smnyena vihito v 'sarpa-vidher abhvd vul bdhita punar a vidhyate, so 'pavdatvd vula bdhate, paratvt kdn / tena apavda-visaye 'pi bhavaty eva / kalvo vrajati / avadyo vrajati / godyo vrajati / kambaladyo vrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.13 || _____START JKv_3,3.13: bhaviyati ity eva / ea kriyrtha-upapadd anya / ee uddhe bhaviyati kle, cakrt kriyy ca upapade kriyrthy dhto l pratyayo bhavati / kariymi iti vrajati / hariymi iti vrajati / ee khalv api kariyati / hariyati // ____________________________________________________________________ [#256] ## || PS_3,3.14 || _____START JKv_3,3.14: la sthne satsajau atnacau v bhavata / vyavasthita-vibh iyam / tena yath laa atnacau tath asya api bhavata / apratham-samndhikaraa-diu nityam, anyatra vikalpa / kariyanta devadatta paya / kariyama devadatta paya / he kariyan / he karisyama / arjayiyamao vasati / pratham-samndhikarae vikalpa - kariyan devadatta / karisyamao devadatta / kariyati / karisyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.15 || _____START JKv_3,3.15: bhaviyati ity eva / bhaviyadanadyatane 'rthe vartamnd dhato lu pratyayo bhavati / lo 'pavda / va kart / vo bhokt / anadyatane iti bahuvrhi-nirdea / tena vymire na bhavati / adya vo v bhaviyati // paridevane vastan bhaviyad-arthe vaktavy / iya nu kad gant, y eva pdau nidadhti / aya nu kad 'dhyet, ya evam anabhiyukta // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.16 || _____START JKv_3,3.16: bhaviyati iti nivtam / ita uttara triv api kleu pratyay / paddibhyo dhtubhyo gha pratyayo bhavati / padyate 'sau pda / rujaty asau roga / viaty asau vea / spa upatpa iti vaktavyam / spati iti spara upatpa / tato 'nyatra pacdyac bhavati / sparo devadatta / svare viea // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.17 || _____START JKv_3,3.17: sarte dhto sthire kartari gha pratayo bhavati / sthira iti klntarasthy padrtha ucyate / sa cira tihan klantara sarati iti dhtv-arthasya kart yujyate / candanasra / khadirasra / sthire iti kim ? sart / sraka / vydhimatsyabalev iti vaktavyam / atsro vydhi / visro matsya / sro balam // ____________________________________________________________________ [#257] ## || PS_3,3.18 || _____START JKv_3,3.18: bhve vcye dhto gha pratyayo bhavati / pka / tyga / rga / kriysmnyavc bhavati / tena artha-nirdea kriyama sarvadhtu-viaya kto bhavati / dhtv-artha ca dhtun+eva+ucyate / yastasya siddhat nma dharma tatra gha-daya pratyay vidhyante / puliga-ekavacana ca atra na tantra, ligntare vacanntare 'pi ca atra pratyay bhavanty eva / pakti, pacanam, pkau, pk iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.19 || _____START JKv_3,3.19: kart-varjite krake sajy viaye dhto gha bhavati / prsyanti ta prsa / prasvyanti ta praseva / haranti tasmd rasam iti hra / madhurhra / takailhra / akartari iti kim ? miatyasau mea / sajym iti kim ? kartavya kaa / saj-vyabhicra-artha cakra / ko bhavat dyo datta / ko bhavat lbho labdha / kraka-grahaa paryudse na kartavyam / tat kriyate prasajya-pratiedhe 'pi samso 'sti iti jpana-artham, d-eca upadee 'iti (*6,1.45) iti / ita uttara bhve, akartari ca krake iti dvayam anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.20 || _____START JKv_3,3.20: parima-khyy gamyamny sarvebhyo dhtubhya gha pratyayo bhavati / ekastaula-nicya / dvau rpanipvau / k vikepe -- dvau krau / kraya kr / sarva-grahaam apo 'pi bdhana-artham / purastd apavda-nyyena hy acam eva bdheta, na apam / parima-khyym iti kim ? nicaya / khy-grahaa rhinirsa-artham / tena sakhy 'pi ghyate, na prasthdy eva / gha-anukramaam ajapor viaye, str-pratyays tu na bdhyante / ek tilocchitti / dve prast / drajrau kartari iluk ca / drayanti iti dr / jarayanti iti jr // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.21 || _____START JKv_3,3.21: io dhto gha pratyayo bhavati / aco 'pavda / adhyya / upetysmdadhte updhyya / [#258] apdne striym upasakhyna tadantc ca v / updhyy, updhyy / vyuvaranivteu / ro vyu / ro vara / ro nivtam / gaurivktanra pryea iire ka // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.22 || _____START JKv_3,3.22: upasarge upapade rauter dhtor gha pratyayo bhavati / apo 'pavda / sarva / uparva / upasarge iti kim ? rava // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.23 || _____START JKv_3,3.23: sami upapade yu dru du ity etebhya dhtubhya gha pratyayo bhavati / sayva / sadrva / sadva / sami iti kim ? prayava // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.24 || _____START JKv_3,3.24: ri bh ity etebhyo dhtubhyo 'nupasargebhyo gha pratyayo bhavati / ajapor apavda / rya / nya / bhva / anupasarge iti kim ? praraya / praaya / prabhava / katha prabhvo rj ? prako bhva iti prdisamso bhaviyati / katha ca nayo rja ? ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.25 || _____START JKv_3,3.25: vv-upapade ku ru ity etbhy dhtubhy gha pratyayo bhavati / apo 'pavda / vikva / virva / vau iti kim ? kava / rava // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.26 || _____START JKv_3,3.26: ava ut ity etayor upapadayo nayater dhto gha pratyayo bhavati / avanya / unnya / katham unnaya padrthnm ? ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviyati // ____________________________________________________________________ [#259] #
    #  || PS_3,3.27 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.27:
    
    pra-abde upapade dru stu sru ity etebhyo dhtubhyo gha pratyayo bhavati  /
    pradrva  /
    prastva  /
    prasrva  /
    pra iti kim ? drava  /
    stava  /
    srava //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.28 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.28:
    
    p iti ppo smnyena grahaam  /
    l chedane  /
    yathsakhyam upasarga-sambandha  /
    nirabhiprvayo p-lvor dhtvo gha pratyayo bhavati  /
    nipva  /
    abhilva  /
    nirabhyo iti kim ? pava  /
    lava //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.29 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.29:
    
    g abde, g nigarae, dvayor api grahaam  /
    unnyor upapadayo g ity etasmd dhto gha pratyayo bhavati  /
    udgra samudrasya  /
    nigro devadattasya  /
    unnyo iti kim ? gara //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.30 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.30:
    
    unnyo iti vartate  /
    k ity etasmd dhtor unnyo upapadayo gha pratayo bhavati, dhnya-viaya ced dhtv-artho bhavati  /
    vikepa-arthasya kirater grahaa, na hisa-arthasya, anabhidhnt utkro dhnyasya  /
    nikro dhnyasya  /
    dhnye iti kim ? bhaikyotkara  /
    pupanikara //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.31 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.31:
    
    yaja-viaye prayoge samprvt stauter gha partyayo bhavati  /
    saratva chandognm  /
    sametya stuvanti yasmin dee chandog sa dea sastva ity ucyate  /
    yaje iti kim ? sastava chtrayo //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    #
    #  || PS_3,3.32 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.32:
    
    st cchdane, asmd dhto pra-abde upapade gha pratyayo bhavati na ced yaja-viaya prayogo bhavati  /
    akhaprastra  /
    ayaje iti kim ? bahirprastara //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#260]
    
    ##  || PS_3,3.33 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.33:
    
    st cchdane, asmd dhto vi-abde upapade gha patyayo bhavati prathane gamyamne, tac cet prathana abda-viaya na bhavati  /
    prathana vistrat  /
    paasya vistra  /
    prathane iti kim ? tavistara  /
    aabde iti kim ? vistaro vacasm //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.34 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.34:
    
    vau stra iti vartate  /
    viprvt stnte chandonmni gha pratyayo bhavati  /
    vttam atra chando ghyate yasya gyatrydayo vie, na mantrabrahmaam , nma-grahat  /
    virapakti chanda  /
    virabhat chanda  /
    virapakti-abdo 'tra chandonma, na ghaanata abda-rpam  /
    tatra tv avayavatvena tad vartate  /
    chandonmni ity adhikaraa-saptamy e //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.35 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.35:
    
    udi upapade graher dhto gha pratyayo bhavati  /
    ato 'pavda  /
    udgrha  /
    chandasi niprvd api iyate srugudyamana-nipatanayo  /
    hakrasya bhakra  /
    udgrbha ca nigrbha ca brahma dev avvdhan //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.36 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.36:
    
    graha ity eva  /
    sami upapade graher dhto gha bhavati, muiviaya ced dhtvartho bhavati  /
    mui agulisannivea  /
    aho mallasya sagrha  /
    aho muikasya sagrha  /
    dhamuit khyyate  /
    muau iti kim ? sagraho dhnyasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.37 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.37:
    
    pari-abde ni-abde ca upapade yathsakhya niya ia ca dhto gha pratyayo bhavati  /
    aco 'pavda  /
    dytbhreayo, atra api yathsakhyam eva sambandha  /
    dyta-viaya cen nayater artha, abhrea-viaya ced i-artha  /
    padrthnm anapacro yathprpta-karaam abhrea  /
    dyte tvat - pariyena rn hanti  /
    samantn nayanena  /
    abhree - eo 'tra nyya  /
    dyta-abhreayo iti kim ? pariaya  /
    nyaya gata ppa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#261]
    
    ##  || PS_3,3.38 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.38:
    
    pari-abde upapade io dhto gha pratyayo bhavati, anupatyaye gamyamne  /
    krama-prptasya anatipto 'nuptyaya, parip  /
    tava paryya  /
    mama paryya  /
    anuptyaye iti kim ? klasya paryaya  /
    atipta ity artha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.39 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.39:
    
    vi upa ity etayo upapadayo eter dhto gha bhavati paryye gamyamne  /
    tava viya  /
    mama viya  /
    tava rjopaya  /
    tava rjnam upaayitu paryya ity artha  /
    paryye iti kim ? viaya  /
    upaaya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.40 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.40:
    
    hastdne gamyamne cinoter dhto gha pratyayo bhavati, na cet steya caurya bhavati  /
    hastdna-grahaena pratysattir deyasya lakyate  /
    pupapracya  /
    phalapracya  /
    hastdane iti kim ? vkaikhare phalapracaya karoti  /
    asteye iti kim ? phalapracaya cauryea  /
    uccayasya pratiedho vaktavya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.41 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.41:
    
    ce ity eva  /
    nivasanti asmin iti nivsa  /
    cyate 'sau citi  /
    pydi-samudya arram  /
    rkaranam upasamdhnam  /
    etev artheu cinote gha pratyaya bhavati, dhtor de ca kakra dea  /
    nivse tvat - cikhallinikya  /
    citau - kyam agni cinvta  /
    arre - anityakya  /
    upasamdhne - mahn gomayanikya  /
    eteu iti kim ? caya  /
    iha kasmn na bhavati mahn khanicaya ? bahutvam atra vivakita na+upasamdhnam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.42 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.42:
    
    ce ity eva  /
    prin samudya sagha  /
    sa ca dvbhy prakrbhy bhavati  /
    ekadharma-samveena, auttardharyea v  /
    tatra auttardharya-paryudsd itaro ghyate  /
    saghe vcye cinoter dhto gha pratyayo bhavati de ca ka  /
    bhikukanikya  /
    brhmaanikya  /
    vaiykaraanikya  /
    anauttardharye iti kim ? skaranicaya  /
    priviayatvt saghasya+iha na bhavati  /
    ktktasamuccaya  /
    pramasamuccaya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#262]
    
    ##  || PS_3,3.43 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.43:
    
    karma kriy  /
    vyatihra paraspara-karaam  /
    karma-vyatihre gamyamne dhto ac patyayo bhavati strlige vcye  /
    tac ca bhve  /
    cakro vieaa-artha aca striym a (*5,4.14) iti  /
    vyvakro  /
    vyvalekh  /
    vyvahs vartate  /
    striym iti kim ? vyatipko vartate  /
    bdhakaviaye 'pi kvacid iyate, vyvacor, vyvacarc  /
    iha na bhavati  /
    vyatk, vyath vartate  /
    vytyuk bhavati  /
    tad etad vaicitrya katha labhyate ? ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.44 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.44:
    
    abhividhir abhivypti, kriygubhy krtsnyena sambandha  /
    abhividhau gamyamne dhto bhave inu bhavati  /
    skinam  /
    srviam  /
    sndrvia vartate  /
    abhividhau iti kim ? sakoa  /
    sandrva  /
    sarva  /
    bhve iti vartamane punar bhva-grahaa vsarpanirsa-artham, tena gha na bhavati  /
    lyu tu samvea iyate  /
    sakana vartate  /
    tat katham ? ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.45 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.45:
    
    da-anuvtti-smarthyd gha anuvartate, na anantara inu  /
    ava ni ity etayo uapadayo graher dhto gha pratyayo bhavati kroe gamyamane  /
    kroa apanam  /
    avagrho hanta te vala bhyat  /
    nigrho hanta te vala bhyt  /
    kroe iti kim ? avagraha padasya  /
    nigraha corasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    #
    #  || PS_3,3.46 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.46:
    
    graha ity eva  /
    pra-abde upapade graher dhto gha pratyayo bhavati lipsy gamyamnym  /
    ptrapragrhea carati bhiku pirth  /
    sruvapragrhea carati dvijo dakirth  /
    lipsym iti kim ? pragraho devadattasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.47 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.47:
    
    pari-abde upapade grahe gha pratyayo bhavati, yajaviaya cet pratyaynta-abhidheya syt  /
    uttaraparigrha  /
    adhara-parigrha  /
    yaje iti kim ? parigraho devadattasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#263]
    
    ##  || PS_3,3.48 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.48:
    
    v iti vvo smnyena grahaam  /
    ni-abde upapade v ity etasmd dhto dhnya-viee 'bhidheye gha pratyayo bhavati  /
    apo 'pavda  /
    nvr nma vrhayo bhavanti  /
    dhnye iti kim ? nivar kany //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.49 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.49:
    
    uc-chabde upapade rayaty-dibhyo gha pratayayo bhavati  /
    ajapor apavda  /
    ucchrya  /
    udyva  /
    utpva  /
    uddrva  /
    katha patannt samucchray ? vakyama vibh-grahaam iha sihvalokitanyyena sambadhyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.50 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.50:
    
    i upapade raute plavate ca vibh gha pratyayo bhavati  /
    rva, rava  /
    plva, plava //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.51 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.51:
    
    vibh iti vartate  /
    ave upapade grahe dhto gha pratyayo bhavati vibh varapratibandhe 'bhidheye  /
    praptaklasya varasya kutacin nimittd abhvo varapratibandha  /
    avagrho devasya, avagraho devasya  /
    varapratibandhe iti kim ? avagraha padasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    #
    #  || PS_3,3.52 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.52:
    
    graha iti vartate  /
    vibh ity eva  /
    pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyaynta-vcya ced vaij sambandh bhavati  /
    vaik-sambandhena ca tulstra lakyate, na tu vaijas tantram  /
    tul praghyate yena strea sa abda-artha  /
    tulpragrhea carati, tulpragrahea carati vaiganyo v  /
    vaijm iti kim ? pragraho devadattasya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.53 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.53:
    
    graha vibh pre iti vartate  /
    pra-abde upapade graher dhto vibh gha pratyayo bhavati, rami cet pratyayntena abhidhyate  /
    rathdiyuktnm avdn sayamana-arth rajj ramir iha ghyate  /
    pragr, pragraha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#264]
    
    ##  || PS_3,3.54 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.54:
    
    vibh pra iti vartate  /
    praabde upapade vote dhto vibh gha pratyayo bhavati, pratyayntena ced cchdana-viea ucyate  /
    prvra, pravara  /
    cchdane iti kim ? pravar gau //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.55 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.55:
    
    vibh ity eva  /
    pariabde upapade bhavate dhto vibh gha pratyayo bhavati avajne gamyamne  /
    avajnam asatkra  /
    paribhva, paribhava  /
    avajne iti kim ? sarvata bhavana paribhava //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.56 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.56:
    
    bhve, akartari ca krake iti praktam anuvartate yvat ktya-lyuo bahulam (*3,3.113) iti  /
    i-varntd dhto bhve, akartari ca krake sajym ac pratyayo bhavati  /
    ghao  'pavda  /
    cakro vieaa-artha, anta (*6,2.143) th 'tha-gha-kta-aj-ab-itra-kam (*6,2.144) iti  /
    caya  /
    aya  /
    jaya  /
    kaya  /
    aj-vidhau bhaydnm upasakhynam  /
    napusake ktdi-nivtty-artham  /
    bhayam  /
    varam  /
    javasavau chandasi vaktavyau  /
    rvorastum me java  /
    pacaudana sava //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.57 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.57:
    
    -krntebhya u-varntebhya ca ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    pitkaraa svara-artham  /
    kara gara  /
    ara  /
    u-varntebhya - yava  /
    lava  /
    pava  /
    da-kro mukha-sukha-artha  /
    m bhttd api para tapara //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#265]
    
    ##  || PS_3,3.58 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.58:
    
    grahdibhya dhtubhya ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    nicinote tu aco 'pavda  /
    graha  /
    vara  /
    dara  /
    nicaya  /
    gama  /
    nici-grahana svara-artha  /
    viirayor upasakhynam  /
    vaa  /
    raa  /
    gha-arthe kavidhna sthsnpvyadhihaniyudhyartham  /
    pratihante 'smin iti prastha parvatasya  /
    prasnti asmin prasna  /
    prapibanti asym iti prap  /
    vidhyanti tena iti vidha  /
    vihanyante 'smin iti vighna  /
    yudhyate anena iti yudham //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.59 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.59:
    
    ap ity eva  /
    upasarge upapade ader dhto ap prayayo bhavati  /
    praghasa  /
    vighasa  /
    upasarge iti kim ? ghsa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.60 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.60:
    
    ni-abde upapade ade dhto a-pratyayo bhavati, cakrd ap ca  /
    nyda, nighasa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.61 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.61:
    
    vyadha japa ity etayo anupasargayo ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    vyadha  /
    japa  /
    anupasarge iti kim ? vydh  /
    upajpa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#266]
    
    ##  || PS_3,3.62 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.62:
    
    anupasarge ity eva  /
    svana-haso anupasargayor v ap pratyayo bhavati  /
    svana, svna  /
    hasa, hsa  /
    anupasarge iti kim ? prasvna  /
    prahasa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.63 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.63:
    
    anupasarge v iti vartate  /
    sam upa ni vi ity eteu upapadeu anupasarge 'pi yamer v ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    sayama, sayma  /
    upayama, upayma  /
    niyama, niyma  /
    viyama, viyma  /
    anupasargt khalv api -- yama, yma //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.64 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.64:
    
    ap ity eva  /
    ni-abde upapade gada nada paha svana ity etebhya dhatubhya v ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    nigada, nigda  /
    ninada, ninda  /
    nipaha, nipha  /
    nisvana, nisvna //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.65 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.65:
    
    nau v anupasarge iti vartate  /
    kvaate dhto niprvd anupasargc ca vy v ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    sopasargrtha vy grahaam  /
    nikvaa, nikva  /
    anupasargt -- kvaa, kva  /
    vy khalv api -- kalya-prakva v  /
    eteu iti kim ? atikvo vartate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.66 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.66:
    
    paa vyavahre stutau ca, asmd dhtor nityam ap pratyayo bhavati parime gamyamne  /
    nitya-grahaa vikalpa-nivtty-artham  /
    mlakapaa  /
    kapaa  /
    savyavahrya mlakdn ya parimito muir badhyate, tasya+idam abhidhnam  /
    parime iti kim ? pa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.67 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.67:
    
    made dhto anupasargt ap pratyayo bhavati  /
    ghajo 'pavda  /
    vidymada  /
    dhanamada  /
    kulamada  /
    anupasarge iti kim ? unmda  /
    pramda //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#267]
    
    ##  || PS_3,3.68 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.68:
    
    pramada sammada ity etau abdau niptyete hare 'bhidheye  /
    kanyn pramada  /
    kokiln sammada  /
    hare iti kim ? pramda  /
    sammda  /
    prasabhym iti na+uktam  /
    niptana rhy-artham //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.69 ||
    
    _____START JKv_3,3.69:
    
    samudor upapadayo ajaer dhto pau-viaye dhtv-arthe ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    aja gati-kepaayo iti pahyate  /
    sa samprva samudye vartate, utprva ca prerae  /
    saja panm  /
    samudya ity artha  /
    udaja panm  /
    preraam ity artha  /
    pauu iti kim ? samjo brhmanm  /
    udja katriym //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.70 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.70:
    
    glaha iti niptyate, aka-viaya ced dhtv-artho bhavati  /
    graher ap siddha eva, latva-artha niptanam  /
    akasya glaha  /
    akeu iti kim ? graha pdasya  /
    anye glahi praktyantaram hu  /
    te ghaa pratyudharanti  /
    glha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.71 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.71:
    sarte dhto prajane viaye ap pratyayo bhavati  /
    ghao 'pavda  /
    prajana prathama garbha-grahaam  /
    gavm upasara  /
    panm upasara  /
    strgavu pugavnm garbhdhnya prathamam upasaraam ucyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.72 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.72:
    
    ni abhi upa vi ity eteu upapadeu hvayate dhto samprasraam ap pratyaya ca  /
    ghao 'pavda  /
    nihava  /
    abhihava  /
    upahava  /
    vihava  /
    eteu iti kim ? prahvya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.73 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.73:
    
    i upapade hvayater dhto samprasraam ap pratyaya ca bhavati yuddhe 'bhidheye  /
    hyante 'smin ity hava  /
    yuddhe iti kim ? hvya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#268]
    
    ##  || PS_3,3.74 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.74:
    
     prvasya hvayater dhto samprasraam, ap-pratyayo, vddhi ca niptyate nipna ced abhidheya bhavati  /
    nipibanty asminn iti nipnam udakdhra ucyate  /
    hva panm  /
    kpopasareu ya udakdhras tatra hi pnya paava hyante  /
    nipnam iti kim ? hvya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.75 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.75:
    
    anupargasya hvayate samprasraam ap pratyaya ca bhavati bhve abhidheye  /
    hava  /
    have have suhava ram indram  /
    anupasargasya iti kim ? hvya  /
    bhva-grahaam akartari ca krake sajym (*3,3.19) ity asya nirsa-artham //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.76 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.76:
    
    bhve 'nupasargasya iti vartate  /
    hanter dhto anupasarge bhve ap pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca bhadhdea, sa cntodtta  /
    tatra+udtta-nivttisvarea apa udttatva bhavati  /
    vadha corm  /
    vadho dasynm  /
    bhve ity eva, ghta  /
    anupasargasya ity eva, praghta, vighta  /
    cakro bhinna-kramatvn ndeena sambadhyate  /
    ki tarthi ? praktena pratyayena  /
    ap ca, ya ca apara prpnoti  /
    tena gha api bhavati  /
    ghto vartate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.77 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.77:
    
    hana ity eva  /
    mrti khinyam  /
    mrtau abhidheyy hante ap pratyayo bhavati, ghana cdea  /
    abhraghana  /
    dadhighana  /
    katha ghana dadhi iti ? dharma-abdena dharm bhayate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.78 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.78:
    
    anta prvt hante ap pratyayo bhavati, ghandea ca bhavati dee 'bhidheye  /
    antarghana  /
    sajbhto vhkesu deaviea ucyate  /
    anye akra pahanti antarghao dea iti  /
    tad api grhyam eva  /
    dee iti kim ? antarghto 'nya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#269]
    
    ##  || PS_3,3.79 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.79:
    
    pra-prvasya hante praghaa pragha ity etau abdau niptyete agraikadee vcye  /
    praghaa, pragha  /
    dvraprakoho bhya ucyate  /
    agraikadee iti kim ? praghta anya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.80 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.80:
    
    ut-prvt hante udghana iti niptyate 'tydhna ced bhavati  /
    udghana  /
    yasmin khe sthpayitv anyni khni takyante tad abhidhyate  /
    udghto 'nya //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.81 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.81:
    
    apa-prvasya hante apaghana iti niptyate, aga cet tad bhavati  /
    apaghana agam  /
    avayava ekadea, na sarva  /
    ki tarhi ? pi pda ca abhidhyate  /
    apaghta anya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.82 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.82:
    
    hana iti vartate  /
    ayas vi dru ity eteu upapadeu hante dhto karae krake ap pratyayo bhavati, ghandea ca  /
    ayo hanyate anena iti ayoghana  /
    vighana  /
    drughana  /
    drughaa iti kecid udharanti  /
    katha atvam ? arhadiu pht  /
    prvapadt sajym aga (*8,4.3) iti v //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.83 ||
    
    _____START JKv_3,3.83:
    
    karae hana iti vartate  /
    stamba-abde upapade karae krake hante ka pratyayo bhavati  /
    cakrt ap ca, tatra ghandea  /
    stambaghna, stambaghana  /
    striy stambaghn, stambaghan iti iyate  /
    karae ity eva, stambaghta //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.84 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.84:
    
    karae hana ity eva  /
    pari-abde upapade anter dhto ap pratyayo bahvati karae krake, gha-abda cdea  /
    parihanyate anena iti parigha  /
    paligha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.85 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.85:
    
    upa-prvt hante ap pratyaya upadh-lopa ca niptyate raye 'bhidheye  /
    raya-abda smpya pratysatti lakayati  /
    parvatopaghna  /
    grmopaghna  /
    raye iti kim ? parvatopaghta eva anya //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#270]
    
    ##  || PS_3,3.86 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.86:
    
    samudo upapadayo hante dhto ap pratyayo bhavati, i-lopa ghatva ca niptyate, yathsakhya gae 'bhidheye, praasy gamyamnym  /
    sagha panm  /
    udgho manuya  /
    gaa-praasayo iti kim ? saghta //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.87 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.87:
    
    nigha iti ni-prvd hante ap pratyaya, i-lopo ghatvam ca niptyate, nimita ced abhidheya bhavati  /
    samantt mita nimitam, samrohapariham  /
    nigh vk  /
    nigh laya  /
    nimitam iti kim ? nighta //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.88 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.88:
    
    bhve 'kartari ca krake iti vartate  /
    u it yasya tasmd vito dhto ktri pratyayo bhavati  /
    trermam nityam (*4,4.20) iti vacant kevalo na prayujyate  /
    upaca pke - paktrimam  /
    uvap bjasantne - uptrimam  /
    uk - ktrimam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.89 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.89:
    
    u it yasya, tasmt vito dhto athuc pratyayo bhavati bhvdau  /
    uvep kampane - vepathu  /
    uovi gativddhyo - vayathu  /
    uku abde - kavathu //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.90 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.90:
    
    bhve akartari ca krake iti vartate  /
    yaja-dibhyo dhtubhyo na pratyayo bhavati  /
    akro gua-pratiedha-artha  /
    yaja  /
    yc  /
    yatna  /
    vina  /
    prana  /
    raka  /
    pracche asamprasraa jpakt prane ca sanna-kle (*3,2.117) iti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.91 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.91:
    
    svaper dhto nan pratyayo bhavati  /
    nakara svara-artha  /
    svapna //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#271]
    
    ##  || PS_3,3.92 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.92:
    
    bhve akartari ca krake iti vartate  /
    upasarge upapade ghu-sajakebhya dhtubhya ki pratyayo bhavati  /
    kitkaraam to lopa-artham  /
    pradi  /
    pradhi  /
    antardhi //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.93 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.93:
    
    gho ity eva  /
    karmay upapade ghu-sajakebhyo dhtubhya ki pratyayo bhavati adhikarae krake  /
    jala dhyate asmin iti jaladhi  /
    aradhi  /
    adhikarana-grahaamarthntaranirsa-artham  /
    cakra pratyaya-anukaraa-artha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.94 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.94:
    
    bhve akartari ca krake ti vartate  /
    strlige bhvdau dhto ktin pratyayo bhavati  /
    ghaajapmapavda  /
    kti  /
    citi  /
    mati  /
    ktinnvdibhya ca vaktavya  /
    bdaya prayogato 'nusartavy  /
    pti  /
    rddhi  /
    dpti  /
    srasti  /
    dhvasti  /
    labdhi  /
    ruyajistubhya karae  /
    ryate anay iti ruti  /
    ii  /
    stuti  /
    glmljyhbhyo ni  /
    glni  /
    mlni  /
    jyni  /
    hni  /
    kralvdibhya ktin nihvad bhavati iti vaktavyam  /
    kri  /
    gri  /
    jri  /
    ri  /
    lni  /
    yni  /
    sampaddibhya kvip  /
    sampad  /
    vipad  /
    pratipad  /
    ktinn api iyate  /
    sampatti  /
    vipatti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#272]
    
    ##  || PS_3,3.95 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.95:
    
    striym iti vartate  /
    sthdibhyo dhtubhya strlige bhve ktin pratyayo bhavati  /
    ao 'pavdasya bdhaka  /
    prasthiti  /
    udgti  /
    sagti  /
    prapti  /
    iti jpakt ntyantya bdh bhavati iti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.96 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.96:
    
    bhve striym iti vartate  /
    mantre viaye vdibhya dhtubhya ktin pratyayo bhavati udtta  /
    prakti-pratyayayo vibhakti-viparimena sambandha  /
    kasmd eva ktam ? vaicitrya-artham  /
    vi  /
    ii  /
    pakti  /
    mati  /
    vitti  /
    bhti  /
    vti  /
    rti  /
    sarvatra sarvadhtubhya smnyena vihita eva ktin  /
    udtta-artha vacanam  /
    iestu icch (*3,3.101) iti niptana vakyati, tata ktinn api vidhyate  /
    mantrd anyatra dir udtta //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.97 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.97:
    mantre iti na anuvartate  /
    tydaya abd niptyante  /
    udtta iti vartate  /
    avate jvara-tvara-srivy-avi-mavm upadhy ca (*6,4.20) iti   /
    ti  /
    svarrtha vacanam  /
    yauter javate ca yti, jti  /
    drdhtvam ca niptyate  /
    sti  /
    syate itvbhvo niptyate, sanoter v jana-sana-khan sajlo (*6,4.42) ity tve kte svarrtha niptanam  /
    hanter hinoter v heti  /
    krtayate krti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.98 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.98:
    
    udtta ity eva  /
    vraja-yajo dhtvo str-lige bhve kyap pratyayo bhavati udtta  /
    ktino 'pavda  /
    vrajy  /
    ijy  /
    pitkaraam uttaratra tugartham //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.99 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.99:
    
    bhve iti na svaryate  /
    prva eva atra arthdhikra  /
    samajdibhyo dhtubhya striy kyap pratyayo bhavati udtta sajy viaye  /
    samajanti asymiti samajy  /
    
    [#273]
    
    niady  /
    nipaty  /
    many  /
    vidy  /
    suty  /
    ayy  /
    bhty  /
    ity  /
    katha taduktam striy bhvdhikro 'sti tena bhry prasidhyati iti ? bhvdhikro bhvavypra vcyatvena vivakita, na tu stryo 'dhikra //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.100 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.100:
    
    karoter dhto striy a pratyayo bhavati  /
    cakrt kyap ca  /
    yogavibhgo 'tra kartavya, ktinn api yath syt  /
    kriy, kty, kti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.101 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.101:
    
    ie dhto a pratyayo yagabhva ca niptyate  /
    icch  /
    paricaryparisarymgayynm upasakhynam  /
    paricary  /
    parisary  /
    mgay  /
    ay  /
    jgarter akro v  /
    jgar, jgary //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.102 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.102:
    
    pratyayntebhyo dhtubhya stirym akra pratyayo bhavati  /
    ktino 'pavda  /
    cikr  /
    jihr  /
    putry  /
    putrakmy  /
    loly  /
    kay //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.103 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.103:
    halanto yo dhtu gurumn, tata striym akra pratyayo bhavati  /
    ktino 'pavda  /
    ku  /
    hu  /
    h  /
    h  /
    guro iti kim ? bhakti  /
    hala iti kim ? nti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.104 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.104:
    
    idbhya bhiddibhya ca striym a pratyayo bhavati  /
    gaapahiteu bhiddiu nikya praktayo ghyante  /
    j - jar  /
    trap - trap  /
    bhiddibhya khalv api - bhid  /
    chid  /
    vid  /
    kip  /
    guh giryoadhyo  /
    raddh  /
    medh  /
    godh  /
    r  /
    hr  /
    kr  /
    kiy  /
    tr  /
    dhr  /
    lekh  /
    rekh  /
    c  /
    pa  /
    vap  /
    vas  /
    sj  /
    krape samprasraa ca - kp  /
    bhid vidrae  /
    bhitti any  /
    chid dvaidhkarae  /
    chitti any  /
    r astrym  /
    rti any  /
    dhr prapte  /
    dhti any //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#274]
    
    ##  || PS_3,3.105 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.105:
    
    citi smtym, pja pjym, katha vkyaprabandhe, kubi cchdane, carca adhyayane curdi, ebhyo dhtubhya yuci prpte striym a pratyayo bhavati  /
    cint  /
    pj  /
    kath  /
    kumb  /
    carc  /
    cakrt yuc api bhavati  /
    cintan //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.106 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.106:
    
    krntebhya upasarge upapade striyam a pratyayo bhavati  /
    ktino 'pavda  /
    prad  /
    upad  /
    pradh  /
    upadh radantaror upasargavad vtti  /
    raddh  /
    antardh //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.107 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.107:
    
    yantebhyo dhtubhya, sa rantha ity etbhym ca striym yuc pratyayo bhavati  /
    akrasya apavda  /
    kra  /
    hra  /
    san  /
    ranthan  /
    katham sy ? -halor yat (*3,1.124) bhaviyati  /
    vsarpa-pratiedha ca strprakaraa-viayasya+eva+utsarga-apavdasya  /
    ranthi krydirghyate rantha vimocanapratiharayo iti , na curdi rantha grantha sandarbhe iti  /
    yantatvena+eva siddhatvt  /
    ghaivandividhibhya upasakhynam  /
    ghaan  /
    vandan  /
    vedan  /
    ghae bhauvdikasya grahaa ghaa calane iti, na cuardikasya, tasya e ity eva siddhatvt  /
    ieranicchrthasya yuj vaktavya  /
    adhyea  /
    anvean  /
    parerv  /
    paryean, pari //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#275]
    
    ##  || PS_3,3.108 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.108:
    
    rogkhyy gamyamny dhto vul pratyayo bahula bhavati  /
    ktinndnm apavda  /
    khy-grahaa rogasya cet pratyayntena saj bhavati  /
    bahula-grahaa vyabhicara-artham  /
    pracchardik  /
    pravhik  /
    vicarcik  /
    na ca bhavati  /
    irorti  /
    dhtvartha-nirdee vul vaktavya  /
    ik  /
    yik vartate  /
    iktipau dhtu-nirdee  /
    bhidi  /
    chidi  /
    pacati  /
    pahati  /
    vart kra  /
    nirdea iti praktam  /
    akra  /
    ikra  /
    rdipha  /
    repha  /
    matvarthc cha  /
    akralopa  /
    matvarthya  /
    iajdibhya  /
    ji  /
    ti  /
    di  /
    ik kydibhya  /
    ki  /
    kiri //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.109 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.109:
    
    sajy viaye dhto vul pratyayo bhavati  /
    uddlakapupabhajik  /
    varaapupapracyik  /
    abhyakhdik  /
    coakhdik  /
    labhajik  /
    tlabhajik //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#276]
    
    ##  || PS_3,3.110 ||
    
    _____START JKv_3,3.110:
    
    prva pariprana, pacdkhynam  /
    stre 'lpctarasya prvanipta  /
    pariprane khyne ca gamyamne dhato i pratyayo bhavati, cakrt vul api  /
    vibha-grahat paro 'pi ya prpnoti, so 'pi bhavati  /
    k tva krimakr, k krikm akr, k kriymakr, k ktymakr, k ktimakr ? sarv krimakram, sarv krikm akram, sarv kriymakram, sarv ktymakram, sarv ktimakram  /
    k gaimajgaa, k gaikmajgaa, k gaanmajgaa ? sarv gaimajgaam, sarv gaikm, sarv gaanm  /
    eva k yjim, k yjikm, k ycim, k yacikm, k pcim, k pcikm k pacm, k paktim, k phim, k phikm, k pahitim iti draavyam  /
    khynaparipranayo iti kim ? kti  /
    hti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.111 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.111:
    
    paryya paripkrama  /
    arhaamarha, tadyogyat  /
    a tat yat parasya dhryate  /
    utpatti janma  /
    etev artheu dhto vuc pratyayo bhavati  /
    ktinndnm apavda  /
    paryye tvat - bhavata yik  /
    bhavato 'gragrsik  /
    arhe - arhati bhavn ikubhakikm  /
    e - ikubhakik me dharayasi  /
    odanabhojikm  /
    payapyikm  /
    utpattau - ikubhakik me udapdi  /
    odanabhojik  /
    payapyik  /
    vibh ity eva, cikr utpadyate  /
    vuli prakte pratyayntarakarana svara-artham //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.112 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.112:
    
    vibh iti nivttam  /
    kroa apanam  /
    kroe gamyamne nai upapade dhto ani pratyayo bhavati  /
    ktinndnm apavda  /
    akaraiste vala bhyt  /
    kroe iti kim ? aktistasya kaasya  /
    nai iti kim ? mtiste vala bhyt //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.113 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.113:
    
    bhve, akartari ca krake iti nivtam  /
    ktya-sajak pratyay lyu ca bhaulam artheu bhavanti  /
    yatra vihits tato 'nyatra api bhavanti  /
    bhvakarmao kty vihit krakntare 'pi bhavanti  /
    snnya cram  /
    dnyo brhmaa  /
    karaa-adhikaraayo bhve ca lyu  /
    anyatra api bhavati  /
    apasecanam  /
    avasrvaam  /
    rjabhojan laya  /
    rjcchdanni vssi  /
    praskandanam  /
    prapatanam  /
    bahula-grahad anye 'pi kta yathprptam abhidheya vyabhicaranti  /
    pdbhy hriyate pdahraka  /
    gale copyate galecopaka //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#277]
    
    ##  || PS_3,3.114 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.114:
    
    napusaka-lige bhve dhato kta pratyayo bhavati  /
    hasitam  /
    sahitam  /
    jalpitam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.115 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.115:
    
    napusaka-lige bhve dhto lyu pratyayo bhavati  /
    hasana chtrasya  /
    obhanam  /
    jopanam  /
    ayanam  /
    sanam  /
    yogavibhga uttarrtha //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.116 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.116:
    
    yena karma saspyamnasya kartu arra-sukham utpadyate, tasmin karmai upapade dhato napusaka-lige bhve lyu pratyayo bhavati  /
    prvea+eva siddhe pratyaye nityasamsa-artha vacanam  /
    upapada-samso hi nitya samsa  /
    payapna sukham  /
    odanabhojana sukham  /
    karmai iti kim ? tliky utthna sukham  /
    saspart iti kim ? agnikuasya upsana sukham  /
    kartu iti kim ? guro snpana sukham  /
    snpayate na guru kart, ki tarhi, karma  /
    arragrahaa kim ? putrasya parivajana sukham  /
    sukha mnas prti  /
    sukham iti kim ? kakn mardana dukham  /
    sarvatrsamsa pratyudhriyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.117 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.117:
    
    karae 'dhikarae ca krake dhto lyu pratyayo bhavati  /
    idhmapravracana  /
    palatana  /
    adhikarane - godohan  /
    saktudhn //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.118 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.118:
    
    karana-adhikaranayo ity eva  /
    puligayo karaa-adhikaranayor abhidheyayo dhto gha pratyayo bhavati samudyena cet saj gamyate  /
    pryagrahaam akrtsnya-artham  /
    dantacchada  /
    urachada paa  /
    adhikarae khalv api - etya tasmin kurvanti iti kara  /
    laya  /
    pusi iti kim ? prasdhanam  /
    sajym iti kim ? praharao daa  /
    ghakra chander ghe 'dvy-upasargasya (*6,4.96) vieaa-artha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#278]
    
    ##  || PS_3,3.119 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.119:
    
    gocardaya abd gha-prayaynt niptyante prvasminn eva arthe  /
    hala ca (*3,3.121)  /
    iti ghaa vakyati, tasya ayam apavda  /
    gva caranti asmin iti gocara  /
    sacarante anena iti sacara  /
    vahanti tena vaha  /
    vrajanti tena vraja  /
    vyajanti tena vyaja  /
    niptant ajer vyaghaapo (*2,4.56) iti vbhvo na bhavati  /
    etya tasminn paante ity paa  /
    nigacchanti tasmin iti nigama  /
    cakro 'nukt-asamuccaya-artha  /
    kaa  /
    nikaa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.120 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.120:
    
    ave upapade tarate stte ca dhto karana-adhikaraayo sajym gha pratyayo bhavati  /
    ghasypavda  /
    akro vddhy-artha svarrtha ca  /
    ghakra uttaratra kutva-artha  /
    avatra  /
    avastra  /
    katham avatro nady, na hya saj ? prya-anuvtte asajym api bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.121 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.121:
    
    pusi saym, karaa-adhikaraayo ca iti sarvam anuvartate  /
    halantd dhto karaa-adhikaraayo gha pratyayo bhavati  /
    ghasya apavda  /
    lekha  /
    veda  /
    vea  /
    vandha  /
    mrga  /
    apmrga  /
    vmrga //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.122 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.122:
    
    adhyya-daya abd ghaant niptyante  /
    pusi sajy ghe prpte gha vidhyate  /
    ahalanta-artha rambha  /
    adhyate asmin iti adhyya  /
    nyata anena iti nyya  /
    udyuvanti asmin iti udyva  /
    sahriyante 'nena iti sahra  /
    ghriyante asmin iti dhra  /
    vayanti asminn iti vya  /
    cakro 'nuktas-amuccaya-artha  /
    avahra //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#279]
    
    ##  || PS_3,3.123 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.123:
    
    udaka iti niptyate anudaka-viaya ced dhtv-artho bhavati  /
    utprvd acate gha niptyate  /
    nanu ca hala ca (*3,3.121)  /
    iti siddha eva gha ? udake pratiedha-artham ida vacanam  /
    tailodaka  /
    anudake iti kim ? udakodacana  /
    gha kasmn na pratyudhriyate ? viebhvt  /
    ghay api ththdisvarena antodtta eva //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.124 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.124:
    
    nya iti niptyate jla cet tad bhavati  /
    -prvt nayate karane gha niptyate  /
    nyo matsynm  /
    nyo mgm //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.125 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.125:
    
    khanate dhto karaa-adhikaraayo gha pratyayo bhavati  /
    cakrt gha ca  /
    khana, khna  /
    o vaktavya  /
    kha  /
    aro vaktavya  /
    khara  /
    iko vaktavya  /
    khanika  /
    ikavako vaktavya  /
    khanikavaka //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.126 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.126:
    
    karaa-adhikaraayo iti nivttam  /
    at dus su ity eteu upapadeu kcchrkcchra-artheu dhato khal pratyayo bhavati  /
    kcchra dukham, tad duro vieaam  /
    akcchra sukham, taditarayo vieanam, sambhavt  /
    atkaro bhavat kaa  /
    dukara  /
    sukara  /
    adbhoja  /
    durbhoja  /
    subhoja  /
    addiu iti kim ? kcchrea krya kaa  /
    kcchrkcchra-artheu iti kim ? atkrya  /
    lakra svara-artha  /
    khit-karaam uttarakra mumartham //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#280]
    
    ##  || PS_3,3.127 ||
    
    _____START JKv_3,3.127:
    
    bhavate karote ca dhto yathsakhya kartari karmai ca+upapade, cakrd addiu ca khal pratyayo bhavati  /
    adhyambhava bhavat  /
    durhyambhavam  /
    adhyakara  /
    svhyakaro devadatto bhavat  /
    kart-karmao cvy-arthayor iti vaktavyam  /
    iha m bht, svhyena bhyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.128 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.128:
    
    addayo 'nuvartante  /
    kart-karmao iti na svaryate  /
    kcchrkcchra-artheu addiu upapadeu krntebhyo dhatubhya yuc pratyayo bhavati  /
    khalo 'pavda  /
    atpna somo bhavat  /
    dupna  /
    supna  /
    addno gaurbhavat  /
    durdna  /
    sudna //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.129 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.129:
    addisu kcchrkcchra-artheu upapadeu gaty-arthebhyo dhtubhya chandasi viaye yuc pratyayo bhavati  /
    khalo 'pavda  /
    spasadano 'gni  /
    spasadanam antarikam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.130 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.130:
    
    anyebhyo 'pi dhtubhya gaty-arthebhya chandasi viaye yuc pratyayo dyate  /
    sudohanmakod brahmae gm  /
    suvedanmakorbrahmae gm  /
    bhy siyudhididhimibhyo yujvaktavya  /
    dusana  /
    duryodhana  /
    durdarana  /
    durdharaa  /
    durmaraa //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.131 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.131:
    
    sampam eva smpyam  /
    yaa svrthikatva jpyate cturvarydi-siddhy-artham  /
    vartamna-sampe bhte bhaviyati ca vartamnd dhto vartamnavat pratyay v bhavanti  /
    vartamane la (*3,2.123) ity rabhya yvad udayo bahulam (*3,3.1) iti vartmne pratyay ukt, te bhta-bhaviyator vidhyante  /
    
    [#281]
    
    kad devadatta gato 'si ? ayam gacchmi  /
    gacchantam eva m viddhi  /
    ayam gamam  /
    eo 'smi gata  /
    kad devadatta gamiyasi ? ea gacchmi  /
    gacchantam eva m viddhi  /
    ea gamiymi  /
    gantsmi  /
    vatkaraa sarvasdya-artham  /
    yena vieaena vartamne pratyay vihit praktyopapadopdhin tath+eva atra bhavanti  /
    pavamna  /
    yajamna  /
    alakariu  /
    smpya-grahaa kim ? viprakara-vivaky m bht, parudagacchat paliputram  /
    varea gamiyati  /
    yo manyate gacchmi iti pada vartamne kle eva vartate, klntaragatis tu vkyd bhavati, na ca vkyagamya kla padasaskravelym upayujyate iti tda vkyrtha-pratipattra prati prakaraam ida nrabhyate  /
    tath ca va kariyati, varea gamiyati iti sarvam upapadyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.132 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.132:
    
    v ity eva  /
    vartamna-sampye iti na anuvartate  /
    asanam as, aprptasya priyrthasya prptum icch  /
    tasy ca bhaviyatklo viaya  /
    tatra bhaviyati kle asy gamyamny dhto v bhtavat pratyay bhavanti, cakrd vartamnavac ca  /
    updhyya ced gamat, gata, gacchati, gamiyati, ete vykaraam adhyagmahi, ete vykaraam adhtavanta, adhmahe, adhyeymahe  /
    smnya-atidee vienatidel la-liau na bhavata  /
    asym iti kim ? gamiyati //
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.133 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.133:
    
    asym it yeva  /
    kipravacane upapade asy gamyamny dhto l pratyayo bhavati  /
    bhtavac ca ity asya ayam apavda  /
    updhyya cet kipram gamiyati, kipra vykaraam adhyeymahe  /
    vacana-grahaa paryya-artham  /
    kipram, ghram, u, tvaritam, adhyeymahe  /
    na iti vaktavye l-grahaa luo 'pi viaye yath syt  /
    va kipram adhyeyamahe //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.134 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.134:
    
    as yena+ucyate tad asvacanam  /
    tasminn upapade dhtor li pratyayo bhavati bhtavac ca ity asya ayam apavda  /
    updhyya ced gacchet, ase yukto 'dhyya  /
    ase avakalpaye yukto 'dhyya  /
    ase kipram adhyya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#282]
    
    ##  || PS_3,3.135 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.135:
    
    bhtnadyatane bhaviyadanadyatane ca la-luau vihitau, tayor aya pratiedha  /
    anadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati kriyprabandhe smpye ca gamyamne  /
    kriy prabandha statyennuhnam  /
    kln smpya tulyajtyenvyavadhnam  /
    yvajjva bhamannamadt  /
    bhamanna dsyati  /
    yvajjva putrnadhypipat  /
    yvajjvamadhypayiyati  /
    smpye khalv api - yeya pauramsyatikrnt, etasymupdhyyo 'gnndhita, somenyaa, gmadita  /
    yeyamamvsy gmin, etasymupdhyyo 'gnndhsyate, somena yakyate, sa g dsyate  /
    dvau pratiedhau yathprptasya abhyanujpanya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.136 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.136:
    
    nnadyatanavat iti vartate  /
    akriya-prabandha-artham, asmpyrtha ca vacanam  /
    bhaviyati kle maryd-vacane satyavarasmin pravibhge 'nadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati  /
    yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yadavara kaumby, tatra dvirodana bhokymahe, tatra saktn psyma  /
    bhaviyati iti kim ? yo 'yamadhv gata paliputrt, tasya yadavara kaumby, tatra yukt adhyaimahi, tatra dvirodanam abhujmahi, tatra saktnapibma  /
    marydvacane iti kim ? yo 'yamadhv niravadhiko gantavya, tasya yadavara kaumby, tatra dvirodana bhoktsmahe, saktn pt sma  /
    avarasmin iti kim ? yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yatparam kaumby, tatra dvirodana bhoktsmahe, tatra saktn ptsma  /
    iha stre deakt maryd, uttaratra klakt  /
    tatra ca viea vakyati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    ##  || PS_3,3.137 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.137:
    
    bhaviyati maryd-vacane 'varasmin iti vartate  /
    klamarydvibhge satyavarsmin pravibhge bhaviyati kle 'nadyatanavat pratyayavidhirna bhavati, na ced aho-rtra-sambhandh vibhga, taiste ca vibhge pratiedha  /
    prvea+eva siddhe vacanam idam aho-rtra-niedha-artham  /
    yoga-vibhga uttarrtha  /
    yo 'ya savatsara gm, tatra yadavaramgrahyay, tatra yukt adhyeymahe, tatraudana bhokymahe  /
    bhaviyati ity eva  /
    yo 'ya vatsaro 'tta, tasya yadavaramgrahyay, tatra yukt adhyaimahi, tatraudanamabhujamahi  /
    marydvacane ity eva  /
    yo 'ya niravadhika kla gm, tasya yadavaramgrahyay, tatra yukt adhyetsmahe, tatraudana bhoktsmahe  /
    avarasmin ity eva  /
    parasmin vibh vakyati  /
    aho-rtrm iti kim ? trividham udharaam - yo 'ya msa gm, tasya yo 'vara pacadaartra, yo 'ya triadrtra gm, tasya yo 'varo 'rdhamsa, yo 'ya triadahortra gm, tasya yo 'vara pacadaa-rtra, tatra yukt adhyetsamahe, tatra saktn ptsma  /
    sarvath ahortraspare pratiedha //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#283]
    
    ##  || PS_3,3.138 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.138:
    
    bhaviyati maryd-vacane klavibhge ca anahortrm iti sarvam anuvartate  /
    klamarydvibhge sati bhavisyati kle parasmin pravibhge vibh anadyatanavat pratyayavidhir na bhavati, na ced aho-rtra-sambandh pravibhga  /
    avarasmin varja prvam anuvartate  /
    avarasmin prvea pratiedha ukta, samprati parasminn aprpta eva vikalpa ucyate  /
    yo 'ya savatsara gm, tasya yat paramgrahyay tatra yukt adhyeymahe, adhyetsmahe, tatra saktn psyma, tatra saktn ptsma  /
    anahortrm ity eva  /
    yo 'ya triadrtra gm, tasya ya para pacadaa-rtra, tatra yukt adhyetsmahe, tatra saktn ptsma  /
    bhaviyati ity eva  /
    yo 'ya savatsaro 'tta, tasya yat paramgrahyay, tatra yukt adhyaimahi, tatraudanamabhujmahi  /
    marydvacane ity eva  /
    yo 'ya  savatsaro niravadhika kla agm, tasya yat pramgrahyay, tatra yukt adhyetsmahe, tatra saktn ptsma  /
    kla-vibhge ity eva  /
    yo 'yamadhv gantavya paliputrt, tasya yat para kaumby, tatra yukt adhyetsmahe, odana bhoktsmahe  /
    iti sarvatra anadyatanavat pratyay udhry //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.139 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.139:
    
    bhaviyati ity anuvartate  /
    hetu-hetumator li (*3,3.156) ity evam dika lio nimittam  /
    tatra li-nimitte bhaviyati kle l pratyayo bhavati kriytipattau satym  /
    kutacid vaiguyd anabhinirvtti kriyy kriytipatti  /
    dakiena ced ysyan na akaa paryabhavisyat  /
    yadi kamalakamhvsyan na akaa parybhaviyat  /
    abhokyata bhavn ghtena yadi matsampamgamiyat  /
    bhaviyat kla-viayam etad vacanam  /
    bhavisyad aparybhavana ca hetumat, tatra hetubhta ca kamalakhvnam  /
    ligilige buddhav tadatipatti ca pramntard avagamya vakt vkya prayukte, yadi kamalakamhvsyanna aka parybhaviyat iti  /
    hetuhetumator hvnparybhavanayo bhaviyat kla-viayayo atipatti ito vkyd avagamyate //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.140 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.140:
    
    li-nimitte l kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
    prvena bhaviyati vihita samprati bhte vidhyate  /
    bhte ca kle li-nimitte kriya-atipattau saty l pratyayo bhavati  /
    uta-apyo samarthayor li (*3,3.152) ity rabhya li-nimitteu vidhnam etat  /
    prk tato vikalpa vakyati  /
    do may bhavatputro 'nnrth cakramyama, apara ca dvijo brhmarth, yadi sa tena do 'bhaviyat, tad abhikyata  /
    na tu bhuktavn, anyena path sa gata //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#284]
    
    ##  || PS_3,3.141 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.141:
    
    bhte li-nimitte l kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
    v  uta-apyo votpyo  /
    marydym ayam , na abhividhau  /
    uta-apyo samarthayor li (*3,3.152) iti vakyati  /
    prgetasmt strvadhe yadita rdhvam anukramiyma, tatra bhte li-nimitte kriya-atipattau l v bhavati ity etad adhikta veditavyam  /
    vakyati, vibh kathami li ca (*3,3.143) - katha nma tatra bhavn valam ayjayiyat  /
    yathprpta ca - yjayet //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.142 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.142:
    
    garh kuts ity anarthntaram  /
    garhy gamyamnym api-jtvo upapadayo dhto la pratyayo bhavati  /
    vartamane la ukta kla-smnye na prpnoti iti vidhyate  /
    klaviea-vihit ca api pratyayn aya paratvd asmin viaye vdhate  /
    api tatrabhavn vala yjayati, jtu tatrabhavn vala yjayati, gargmahe, aho anyyyam etad  /
    li-nimittbhvd iha kriya-atipattau l na bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.143 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.143:
    
    garhym iti vartate  /
    kathami upapade garhy gamyamnya dhto li pratyayo bhavati, cakrl la ca  /
    vibh-grahaa yathsva kla-viaye vihitnm abdhana-artham  /
    katha nma tatrabhavn vala yjayet, katha nma tatrabhavn vala yjayati  /
    katha nma tatrabhavn vala yjayiyati  /
    katha nma tatrabhavn vala yjayit  /
    katha nma tatrabhavn vala yjayet  /
    katha nma tatrabhavn valam ayjayat  /
    katha nma tatrabhavn vala yyaj cakra  /
    atra li-nimittam asti iti bhta-vivaky kriya-atipattau v l  /
    bhaviyad vivaky sarvatra nityena+eva l bhavitavyam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.144 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.144:
    
    garhym ity eva vibh na svaryate  /
    kivtte upapade garhy gamyamny dhto li-lau pratyayau bhavata  /
    sarvalakrm apavda  /
    li-grahaa lao 'parigraha-artham  /
    ko nma valo ya tatrabhavn yjayet, ya tatrabhavn vala yjayiyati  /
    kataro nma, katamo nma y tatrabhavn vala yjayet, yjayiyati  /
    bhte kriytipattau v l  /
    bhaviyati tu nityam  /
    ko nma valo ya tatrabhavn ayjayiyat //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#285]
    
    ##  || PS_3,3.145 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.145:
    
    garhym iti nivttam  /
    anavaklpti asambhvan  /
    amara akam  /
    kivtte 'kivtte ca+upapade anavaklpty-amarayo dhto li-lau pratyayau bhavata  /
    sarva-lakrm apavda  /
    bahvaca prvanipto lakaavyabhicracihnam  /
    tena yathsakhya na bhavati  /
    anavaklptau tvat - na avakalpaymi, na sambhvaymi, na raddadhe tatrabhavn nma vala yjayet, tatrabhavn nma vala yjayiyati  /
    ko nma valo ya tatrabhavn vala yjayet, ko nma tatrabhavn vala yjayiyati  /
    amare - na maraymi tatrabhavn vala yjayet, yjayiyati  /
    ko nma valo ya tatrabhavn yjayet, yjayiyati  /
    bhta-vivaky tu kriya-atipattau v l bhavati  /
    bhaviyati nityam  /
    na avakalpaymi tatrabhavn nma valam ayjayiyat //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.146 ||
    
    _____START JKv_3,3.146:
    
    anavaklpty-amarayo iti vartate  /
    kikila-abda samudya eva upapadam  /
    asty-arth astibhavati - vidyataya  /
    kikila-asty-artheu upapadeu anavaklpty-amarayo dhto l pratyayo bhavati  /
    lio 'pavda  /
    ki - kila nma tatrabhavan vala yjayiyati  /
    asti nma tatrabhavn vala yjayiyati  /
    bhavati nma tatrabhavn vala yjayiyati  /
    vidyate nma tatrabhavn vala yjayiyati  /
    na raddadhe, na maraymi  /
    li-nimittam iha na asti tena l na bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.147 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.147:
    
    anavaklpty-amarayo ity eva  /
    jtu yad ity etayo upapadayo anavaklpty-amarayo gamyamnayo dhto li pratyayo bhavati  /
    lo 'pavda  /
    jtu tatrabhavn vala yjayet, yan nma tatrabhavn vala yjayet, na raddadhe, na maraymi  /
    jtu-yador li-vidhne yadyadyor upasakhynam  /
    yad bhavad-vidha katriya yjayet, yadi bhavad-vidha katriya yjyet, na raddadhe, na maraymi  /
    kriya-atipattau bhte v l  /
    bhaviyati nityam //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.148 ||
    
    _____START JKv_3,3.148:
    
    anavaklpty-amarayo ity eva  /
    yac ca yatra ity etayo upapadayor anavaklpty-amarayo gamyamnayo dhto li pratyayo bhavati  /
    lo 'pavda  /
    yoga-vibhga uttarrtha  /
    yathsakhya neyate  /
    yac ca tatrabhavn vala yjayet  /
    yatra tatrabhavn vala yjayet  /
    kriya-atipattau yathyatha l bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#286]
    
    ##  || PS_3,3.149 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.149:
    
    anavakltpy-amarayo iti nivttam  /
    garh, nind, kuts ity anarthntaram  /
    yac ca yatra ity etayo upapadayor dhato li pratyayo bhavati garhy gamyamnym  /
    sarvalakrm apavda  /
    yac ca tatrabhavn vala yjayet, yatra tatrabhavn vala yjayed ddho vddha san brhmaa, garhmahe, aho anyyyam etat  /
    kriytipattau yathyatha l bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.150 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.150:
    yaccayatrayo ity eva  /
    catrkaraam caryam, adbhutam, vismayanyam  /
    yaccayatrayo upapadayo citrkarae gamyamne dhto li pratyayo bhavati  /
    sarvalakrm apavda  /
    yac ca tatrahbavn vala yjayet, yatra tatrabhavn vala yjayet, caryam etat  /
    kriya-atipattau yathyatha l bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.151 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.151:
    
    yaccayatrbhym anyatra citrkaraa ea  /
    ee uapapade citrkarae gamyamne dhto l pratyayo bhavati, yadi-abda cen na prayujyate  /
    sarvalakrm apavda  /
    caryam, citram adbhutam, andho nma parvatamrokyati, badhiro nma vykaranamadhyeyate  /
    ayadau iti kim ? carya yadi sa bhujta, yadi so 'dhyta  /
    li - nimitbhvt iha l na bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.152 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.152:
    
    uta api ity etayo samarthayo dhto li pratyayo bhavati  /
    sarvalakrm apavda  /
    bham ity asminn arthe samnrthatvam anayo  /
    uta kuryt  /
    api kuryt  /
    utdhyta  /
    apyadhyta  /
    bhamadhyeyate ity artha  /
    samarthayo iti kim? uta daa patiyati ? api dvra dhsyati  /
    prana pracchdana ca gamyate  /
    v--utpyo (*3,3.141) iti vikalpo nivtta  /
    ita prabhi bhte 'pi li-nimitte kriya-atipattau nitya l  /
    bhaviyati tu sarvatra+eva nitya //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.153 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.153:
    
    svbhipry-vikaraam kma-pravedanam  /
    kma, icch, abhila ity anarthntaram  /
    tasya pravedanam prakanam  /
    tasmin gamyamne akacciti upapade dhtor li pratyayo bhavati  /
    sarvalakrm apavda  /
    kmo me bhujta bhavn  /
    abhilo me bhujta bhavn  /
    akacciti iti kim ? kaccij jvati te mt kaccij jvati te pit  /
    mrvida tv pcchmi kaccij jvati prvat //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#287]
    
    ##  || PS_3,3.154 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.154:
    
    li ity eva  /
    sambhvanam kriysu yogyatdhyavasnam, akti-raddhnam  /
    tadidnm almarthena vieyate  /
    tac cet sambhvana paryptamavitatha bhavati  /
    siddha-aprayoge ity alamo vieaam  /
    siddha ce dalamo 'prayoga  /
    kva ca asau siddha ? yatra gamyate ca-artho na ca asau prayujyate  /
    tadde sambhvanopdhike 'rthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati  /
    sarvalakrm apavda  /
    api parvata iras bhandyt  /
    api droapka bhujta  /
    alam iti kim ? videasthy devadatta pryena gamiyati grmam  /
    siddhprayoge iti kim ? ala devadatto hastina haniyati  /
    kriytipattau bhte bhaviyati ca nitya l bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.155 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.155:
    
    sambhvane 'lam iti cet siddha-aprayoge iti sarvam anuvartate  /
    ambhvanam ucyate yena sa sambhvana-vacana  /
    sambhvana-vacane dhtv upapade yac chabda-varjite dhtor vibh li bhavati  /
    prvea nitya-prptau vikalpa-artha vacana  /
    sambhvaymi bhujta bhavn, sambhvaymi bhokyate bhavn  /
    avakalpaymi bhujta bhavn, bhokyate bhavn  /
    raddadhe bhujta bhavn, bhokyate bhavn  /
    ayadi iti kim ? sambhvaymi yad bhujta bhavn //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.156 ||
    
    _____START JKv_3,3.156:
    
    tehu kraam  /
    hetumat phalam  /
    hetubhte hetumati crthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati  /
    sarvalakrm apavda  /
    dakiena ced yynna akaa parybhavet  /
    yadi kamalakamhvayenna akaa parybhavet  /
    dakiena ced ysyati na akaa parybhaviyati  /
    tatra vibhgrahaa tvad anantaram eva anuvartate  /
    li iti vartamne punar li-grahaa klav-iea-pratipatty-artham  /
    tena+iha na bhavati, hanti iti palyate, varati iti dhvati  /
    kriytipattau l bhavati //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    ##  || PS_3,3.157 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.157:
    
    icchrtheu dhatuu upapadeu dhato li-loau pratyayau bhavata  /
    sarvalakrm apavda  /
    icchmi bhujta bhavn  /
    icchmi bhuktm bhavn  /
    kmaye  /
    prrthaye  /
    kmapravedana iti vaktavyam  /
    iha m bht, icchan karoti //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    [#288]
    ##  || PS_3,3.158 ||
    
    
    _____START JKv_3,3.158:
    
    icchrtheu dhtuu samna-kartkeu upapadeu dhto tumun pratyayo bhavati  /
    tumun prakty-apekam eva samna-kartvam  /
    icchati bhoktum  /
    kmayate bhoktum  /
    vii bhoktum  /
    vchati boktum  /
    samna-kartkeu iti kim ? devadattam bhujnam icchati yajadatta  /
    iha kasmn na bhavati, icchan karoti ? anabhidhnt //
    
    
    ____________________________________________________________________
    
    
    #
  • # || PS_3,3.159 || _____START JKv_3,3.159: icchrtheu samnakartkeu dhtuu upapadeu dhto li pratyayo bhavati / bhujya iti icchati / adhyyeti icchati / kriytipattau l bhavati / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.160 || _____START JKv_3,3.160: ichrthebhyo dhatubhyo vartamne kle vibh li pratyayo bhavati / lai prpte vacanam / icchati, icchet / vai, uyt / kmayate, kmayeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.161 || _____START JKv_3,3.161: vidhi preraam / nimantraam niyogakaraam / mantraam kmacrakaraam / adha satkraprvako vypra / samprana sampradhraam / prrthanam yc / vidhydiv artheu dhto li pratyayo bhavati / sarvalakrm apavda / vidhydaya ca pratyayrtha-vieaam / vidhydi-viieu kartrdiu li pratyayo bhavati / vidhau tvat - kaam kuryt / grma bhavngacchet / nimantrae - iha bhavn bhujta / iha bhavnsta / mantrae - iha bhavnsta / iha bhavn bhujta / adhe - adhchmo bhavanta mavaka bhavnupanayet / samprane - ki nu khalu bho vykaranam adhyya / prrthane - bhavati me prrthan vykaranam adhyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.162 || _____START JKv_3,3.162: lo pratyayo bhavati dhto vidhydiu artheu / yogavibhga uttarrtha / vidhau tvat - kaa tvat bhavn karotu / grma bhavn gacchatu / nimantrae - amutra bhavnstm / amutra bhavn bhuktm / mantrane - iha bhavn bhuktm / adhe - adhcchmo bhavanta mavaka bhavn adhypayatu, mvaka bhavn upanayatm / samprane - ki nu khalu bho vykranam adhyayai / prrthane - bhavati me prrthan vykaraam adhyayai, chando 'dhyayai // ____________________________________________________________________ [#289] ## || PS_3,3.163 || _____START JKv_3,3.163: preaa praia / kmacra-abhyanujnam atisarga / nimitta-bhtasya klasya avasara prpta-klat / etev artheu dhto ktya-sajak pratyay bhavanti, cakrl lo ca / bhavat kaa karaya, kartavya, ktya, krya / lo khalv api - karotu kaa bhavn iha preita, bhavn atisah, bhavata prpta-kla kaakarae / kimartha praidiu kty vidhyante na smnyena, bhva-karmaor vihit eva te praidiv anyatra ca bhaviyanti ? viea-vihitena anena lo bdyante / vsarpa-vidhin bhavisyanti ? eva tarhi jpayati, stry-adhikrt parea vsarpa-vidhir nvaya bhavati iti / vidhipraiayo ko viea ? kecid hu, ajtajpana vidhi, preaa praia iti // ____________________________________________________________________ #
  • # || PS_3,3.164 || _____START JKv_3,3.164: praidayo vartante / praidiu gamyamneu rdhva-mauhrtike 'rthe vartamnd dhto li pratyayo bhavati, cakrd yath prpta ca / rdhva muhrtt, upari muhrtasya bhavat khalu kaa kartavya, karaya, krya / bhavn khalu kaa kuryt, bhavn khalu karotu / bhavn iha preita / bhavn atisa / bhavn prptakla // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.165 || _____START JKv_3,3.165: praidiu rdhva-mauhrtike iti vartate / sam-abde upapade praidiu gamyamneu rdhva-mauhrtike 'rthe vartamnd dhto lo pratyayo bhavati / li-ktynm apavda / rdhva muhrtd bhavn kaa kaortu sma, grma gacchatu sma, mvakamadhypayatu sma // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.166 || _____START JKv_3,3.166: sme iti vartate / adha vykhytam / sma-abde upapade 'dhe gamyamne dhto lo pratyayo bhavati / lio 'pavda / aga sma rjan mavakamadhypaya / aga sma rjann agnihotra juhudhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.167 || _____START JKv_3,3.167: kldiu upapadesu dhto tumun pratyayo bhavati / klo bhoktum / vel bhoktum / iha kasmn na bhavati, kla pacati bhtni iti ? praidi-grahaam iha abhisambadhyate / iha kasmn na bhavati, [#290] klo bhojanasya ? vsarpena lyu api bhavati / uktam idam, stry-adhikrt paratra vsarpa-vidhir anitya iti // ____________________________________________________________________ #
  • # || PS_3,3.168 || _____START JKv_3,3.168: kldayo 'nuvartante / yacchabde upapade kldiu dhto li pratyayo bhavati / tumuno 'pavda / klo yad bhujta bhavn / samyo yad bhujta bhavn / vel yad bhujta bhavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.169 || _____START JKv_3,3.169: arhati iti arha, tadyogya / arhe kartari vcye gamyamne v dhto ktya-tca pratyay bhavanti, cakrl li ca / bhavat khalu kany vohavy, vhy, vahany / bhavn khalu kanyy voh / bhavn khalu kany vahet / bhavn etad arhet iti / atha kasmd arhe ktyatco vidhyante, yvat smnena vihitatvd arhe 'pi bhavisyanti ? yo 'yam iha li vidhyate, tena bdh m bht iti / vsarpavidhi ca anitya // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.170 || _____START JKv_3,3.170: avaya bhva vayakam / updhiraya, na+upapadam / avaya bhvaviie dhamaryaviie ca kartari vcye dhto ini pratyayo bhavati / avayakr / mayravyasakditvt samsa / dhamarye khalv api - atam dy sahasra dy / nika dy // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.171 || _____START JKv_3,3.171: vayaka-dhamaryayo iti vartate / ktya-sajk ca pratyay vayaka-dhamaryayor updhibhtayo dhtor bhavanti / bhavat khalu avaya kaa kartavya, avaya karaya, avaya krya, avaya ktya / dhamarye - bhavatata dtavyam / sahasra deyam / kimartham idam, yvat smgyena vihit asminn api viaye bhavisyanti ? viea-vihitena inin bdhyeran / kartari ini, bhva-karmao kty, tatra kuto bdhaprasaga ? tatra kecid hu, bhavyageydaya kart-vcina kty, ta iha+udharaam iti // ____________________________________________________________________ [#291] ## || PS_3,3.172 || _____START JKv_3,3.172: aki iti praktyartha-vieaam / aknoty-arthopdhike dhtv-arthe li pratyayo bhavati, cakrt kty ca / bhavat khalu bhro vohavya, vahanya, vhya / bhavn khalu bhra vahet / bhavn iha akta / smnya-vihitn punar vacanam li bdh m bht iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.173 || _____START JKv_3,3.173: asanam , apraptasya+iasya arthasya prptum icch / praktyartha-vieaa ca+etat / arviie 'rthe vartamnd dhto li-loau pratyayau bhavata / cira jvyd bhavn / cira jvatu bhavn / ii iti kim ? cira jvati devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.174 || _____START JKv_3,3.174: ii ity eva / ii viaye dhto ktic-ktau pratyayau bhavata, samudyena cet saj gamyate / tanutt tanti / sanutt sti / bhavatt bhti / manutt manti / kta khalv api - dev ena deysu devadatta / smnyena vihita kta punar ucyate, ktic bdh m bht iti / cakro vieaa-artha, na ktici drgha ca (*6,4.39) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.175 || _____START JKv_3,3.175: mi upapade dhto lu pratyayo bhavati / sarvalakrm apavda / m krt / m hrt / katham m bhavatu tasya ppam, m bhaviyati iti ? asdhur eva ayam / kecid hu, aidaparo m-abdo vidyate, tasya aya prayoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,3.176 || _____START JKv_3,3.176: sma-abda-uttare mi upapade dhto la pratyayo bhavati, cakrl lug ca / m sma karot / m sma krt / m sma harat / m sma hrt // iti rjaydityaviracitym kiky vttau ttydhyyasya ttya pda // ______________________________________________________ ttydhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ [#292] ## || PS_3,4.1 || _____START JKv_3,4.1: dhtv-arthe dhtu-abda / dhtv-arthn sambandho dhtu-sambandha vieaavieya-bhva / tasmin sati ayathklokt api pratyay sdhavo bhavanti / agniomayjyasaya putro janit / kta kaa vo bhavit / bhvi ktyam st / agniomayj iti bhtakla, janit iti bhaviyatkla / tatra bhta kla bhaviyatklena abhisambadhyamna sdhur bhavati / vieaa guatvd vieyaklam anurudhyate, tena viparyayo na bhavati / pratyaydhikre puna pratyaya-grahaam adhtv-adhikra-vihit api pratyay taddhit dhtu-sambandhe sati klabhede sdhavo yath syu iti / gomn st / gomn bhavit / gvo vidyante 'sya iti vartamna-vihito matup, st bhavit iti sambandhdtte bhaviyati ca sdhur bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.2 || _____START JKv_3,4.2: dhtu-sambadhe iti vartate / paunapunya bhrtho v kriy-samabhihra / praktyartha-vieaa ca+etat / samabhihra-viia-kriyvacand dhto lo pratyayo bhavati sarveu kleu / sarvalakrm apavda tasya ca loo hi sva ity etv deau bhavata / tadhvabhvinastu v bhavata / yoga-vibhgo 'tra kartavya / kriy-samabhihre lo bhavati, tato loo hisvau / lo ity eva, lo-dharmau hisvau bhavata ity artha / tena tmanepada-parasmaipadatva bhedena avatihate, titva ca dvayor api bhavati / lunhi lunhi ity eva aya lunti, imau lunta, ime lunanti / lunhi lunhi ity eva tva lunsi, yuv luntha, yya luntha / atha v, lunta lunta+ity eva yya luntha / lunhi lunhi ity eva aha lunmi, v lunva, vaya lunma / bhte - lunhi lunhi ity eva ayam alvt, alvim, alviu / eva madhyama-uttamayor udhryam / bhaviyati - lunhi lunihi ity eva aya laviyati, laviyata, laviyanti / eva madhyama-uttamayo rudhryam / adhvdhvety eva ayam adhte, imvadhyate, ime 'dhyate / adhvdhvety eva tvam adhe, yuvm adhythe, yyam adhdhve / atha v, adhdhvam adhdhvam ity eva yyam adhdhve / adhvdhvety eva aham adhye, vm adhvahe, vayam adhmahe / eva sarvev eva lakreu udhryam / kriy-samabhihrbhivyaktau dvirvacanam aya lo apekate, kriy-samabhihre dve bhavata iti / ya-pratyaya punar asminn eva arthe vidhyamna svayam eva aktatvn na apekate dvirvacanam // ____________________________________________________________________ [#293] ## || PS_3,4.3 || _____START JKv_3,4.3: anekakriydhyhra samuccaya / samuccyamna-kriyvacand dhtor anyatarasy lo pratyayo bhavati, tasya loo hi-svau deau bhavata / tadhvabhvinastu v bhavata / bhrramaa, mahamaa, khadramaa, sthlyapidhnam aa ity eva ayam aati, imv aata, ime 'anti / bhrramaa, mahamaa, khadram aa, sthlyapidhnam aa+ity eva tvam aasi, yuvm aatha, yyam aatha / atha v, bhrram aata, maham aata, khadram aata, sthlyupidhnam aata ity eva yyam aatha / bhrram aa, maham aa, khadram aa, sthlyupidhnam aa ity eva aham ami, vm ava, vayam ama / atha v, bhrram aati, maham aati, khadram aati, sthlyupidhnam aati ity eva ayam aati, im vaata, ime 'anti / bhrram aasi, maham aasi, khadram aasi, sthlyupidhnam aasi, ity eva tvam aasi, yuvm aatha, yyam aatha / bhrram ami, maham ami, khadram ami, sthlyupidhnam ami ity eva aham ami, vm ava, vayam aAama / chando 'dhva, vykaraam adhva, niruktam adhva ity eva ayam adhte, imv adhyte, ime 'dhyate / chando 'dhva, vykaraam adhdhvam ity eva yyam adhdhve / chando 'dhva, vykaraam adhva, niruktam adhva ity eva aham adhye, vm adhvahe, vayam adhmahe / atha v, chando 'dhte, vykaraam adhte, niruktamadhte, ity eva ayam adhte, imv adhyte, ime 'dhyate / chando 'dhe, vykaraam adhe, niruktam adhe ity eva tvam adhe, yuvm adhythe, yyam adhdhve / chando 'dhye, vykaraam adhye, niruktam adhye ity eva aham adhye, vm adhvahe, vayam adhmahe // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.4 || _____START JKv_3,4.4: prvasmin lo-vidhne yathvidhy-anuprayogo bhavati / yasmd dhto lo vihita sa eva dhtur anuprayoktavya / dhtu-sambhandhe pratyaya-vidhnd anuprayoga siddha eva, yathvidhy-artha tu vacanam / tath ca+eva+udhtam lunhi lunhi ity eva aya lunti iti / chinatti iti na anuprayujyate / adhvdhvety eva ayam adhte / pahati iti na anuprayujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.5 || _____START JKv_3,4.5: dvitye lovidhne samuccaye smnya-vacanasya dhtor anuprayoga kartavya / odana bhukva, saktn piba, dhn khda ity eva ayam abhyavaharati / sarvaviea-anuprayoga-nivtty-artha vacanam / lghava ca laukike abda-vyavahre na adriyate / bhrram aa, maham aa, khadram aa, sthlyupidhnam aa ity eva ayam aati ity atra api kraka-bhedt kriybhede sati smnya-vacanat sambhavaty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.6 || _____START JKv_3,4.6: dhtu-sambandhe ity eva / chandasi viaye dhtu-sambandhe sarveu lu-la-lia pratyay bhavanti / anyatarasym iti vartate / tena anye 'pi lakr yathyatha bhavanti / lu - akalguhako 'karat / aha tebhyo 'kara nama / la - agnim adya hotram avtya yajamna / li - ady mamra / adya mriyate // ____________________________________________________________________ [#294] ## || PS_3,4.7 || _____START JKv_3,4.7: chandasi anyatarasym iti vartate / li-arthe, yatra li vidhyate vidhydi, hetuhetumator li (*3,3.156) ity evam di, tatra chandasi viaye 'nyatarasy le pratyayo bhavati / joiat triat / mandiat / net indro neat / takiat / patti didyut / prajpatirudadhi cyvayti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.8 || _____START JKv_3,4.8: upasavda paribhaam, kartavye paabandha, yadi me bhavn ida kuryd aham api bhavate ida dsymi iti / kraata krynusaraa tarka, utprek, ak / upasavde aky ca gamyamny chandasi viaye le pratyayo bhavati / upasavde - aham eva panmai / madagr eva vo grah ghyntai iti / maddevatynyeva va ptryucynatai / akym ca - nejjihmyantyo naraka patma / jihmcaraena narakapta akyate / li-artha eva ayam, nitya-artha tu vacanam / prvastre anyatrasym iti vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.9 || _____START JKv_3,4.9: chandasi ity eva / tumuno 'rthas tum-artha / tatra chandasi viaye dhto saydaya pratyay bhavanti / tumartho bhva / katha jyate ? vacanasmarthyt tvad ayam kartur apakyate / na ca ayam anyasminn arthe tumun diyate / anirdia-arth ca pratyay svrthe bhavanti / svrtha ca dhtn bhva eva / se - vake rya / sen - t vmee rathnm / ase, asen - kratve dakya jvase / svare viea / ke - pree bhagya kasen - riyase / adhyai, adhyain - kmamupcaradhyai / svare viea / kadhyai - indrgn huvadhyai / kadhyain - riyadhyai / adhyai, adhyain - vyave pibadhyai / rdhasa saha mdayadhyai / tavai - somamindrya ptavai / tave - daame msi stave / taven - svardeveu gantave / kartave / hartave // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.10 || _____START JKv_3,4.10: tumarthe chandasi ity eva / prayai rohiyai avyathiyai ity ete abd niptyante chandasi viaye / praprvasya yte kaipratyaya - prayai devebhya / praytum / ruhe iyai-pratyaya - apmoadhn rohiyai / rohaya / vyatherna-prvasya iyai-pratyaya - avyathiyai / avyathanya // ____________________________________________________________________ [#295] ## || PS_3,4.11 || _____START JKv_3,4.11: tumarthe chandasi ity eva / de vikhye ity etau chandasi viaye niptyete / de ke-pratyaya - de vivya sryam / draum / vikhye tv harmi / vikhytum // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.12 || _____START JKv_3,4.12: chandasi ity eva / aknotau dhtv upapade chandasi viaye tumarthe amul kamul ity etau pratyayu bhavata / akro vddhy-artha / kakro gua-vddhi-pratiedha-artha / lakra svara-artha / agni vai dev vibhja naknuvan / vibhaktum ity artha / apalumpa na aaknot / apaloptum ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.13 || _____START JKv_3,4.13: tumarthe chandasi ity eva / vara-abda upapade chandasi viaye tumarthe dhato tosun-kasun-pratyayau bhavata / varo 'bhicarito / abhicaritum ity artha / varo vilikha / vilikhitum ity artha / varo vitda / vitarditum ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.14 || _____START JKv_3,4.14: chandasi ity eva / ktynm artho bhvakarma / tasmin ktya-arthe chandasi viaye tavai ken kenya tvan ity ete pratyay bhavanti / tavai - anvetavai / anvetavyam / paridhtavai / paridhtavyam / paristaritavai / paristaritavyam / ken - nvaghe / nvaghitavyam / kenya - didkeya / ureya / didkitavyam / uritavyam / tvan - kartva havi / kartavyam / tumarthe chandasi iti saydi-stre 'pi tavai vihita, tasya tumarthdanyatra krake vidhir dratavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.15 || _____START JKv_3,4.15: kty-arthe chandasi ity eva / avaprvt cakia e pratyayo niptyate / ripu nvacake / nvakhytavyam ity artha // ____________________________________________________________________ [#296] ## || PS_3,4.16 || _____START JKv_3,4.16: ktya-arthe iti nivttam / tumarthe iti vartate / praktyartha-vieaa bhvalakaa-grahaam / bhvo lakyate yena tasminn arthe vartamnebhya sthdibhyo dhtubhya chandasi viaye tumarthe tosun pratyayo bhavati / sasthtorvedy erate / sampte sdanti ity artha / i - pur sryastodetordheya / k - pur vatsnmapkarto / vadi - pur pravaditoragnau prahotavyam / cari - pur pracaritorgndhrye hotavyam / hu - hotorapramattastithati / tami - tamitorsta / jani - kmam vijanito sambhavmeti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.17 || _____START JKv_3,4.17: bhva-lakae chandasi ti vartate / spi-tdor dhtvo bhva-lakae 'rthe vartamnayo chandasi viaye tum-arthe kasun pratyayo bhavati / pur krrasya vispo virapin / pur jatrubhya tda // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.18 || _____START JKv_3,4.18: chandasi bhva-lakae iti sarva nivttam / alam khalu ity etayo pratiedha-vcinor upapadayo dhto ktv pratyayo bhavati prcm cry matena / ala ktv / khalu ktv / ala ble ruditv / ala-khalvo iti kim ? m kr / pratiedhayo iti kim ? alakra / prc-grahaa vikalpa-artham / ala rodanena / vsarpavidhi cet pja-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.19 || _____START JKv_3,4.19: ktv tu vartate / mo dhto vyathre vartamnd udcm cry matena ktv pratyayo bhavati / apamitya ycate / apamitya harati / aprvaklatvd aprpta ktv vidhyate / udc-grahat tu yathprptam api bhavati / ycitv 'pamayate / gtv+apamayate / mea kttvasya aya nirdea kto jpana-artha, nnubaghaktamanejantatvam iti / tena d-dh ghv-adp (*1,1.20) iti daipo 'pi pratiedho bhavati // ____________________________________________________________________ [#297] ## || PS_3,4.20 || _____START JKv_3,4.20: para-avarbhy yoga prvarayoga / parea prvasya yoge gamyamne avarea ca parasya dhto ktv pratyayo bhavati / parea tvat - aprpya nad parvata sthita / paranadyogena parvato viiyate / avarayoge - atikramya tu parvata nad sthit / avaraparvatayogena nad viisyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.21 || _____START JKv_3,4.21: samna kart yayo dhtv-arthayos tatra prvakle dhtv-arthe vartamnd dhto ktv pratyayo bhavati / aktiaktimato bhedasya avivakitatvt samnakartkat / bhuktv vrajati / ptv vrajati / dvivacanamatantram / sntv ptv bhukv vrajati / samna-kartukayo iti kim ? bhuktavati brhmae gacchati devadatta / prvakle iti kim ? vrajati ca jalpati ca / sya vydya svapiti caku samlya hasti ity upasakhynam aprvaklatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.22 || _____START JKv_3,4.22: samnakartkayo prvakle ity eva / bhkayam paunapunyam / praktyartha-vieaa ca+etat / bhkya-viie 'rthe vartamnd dhto amul pratyayo bhavati, cakrt ktva ca / dvirvacana-sahitau ktvamulv bhkya dyotayata, na kevalau / bhkye dve bhavata ity upasakhynd dvirvacanam / bhoja bhoja vrajati, bhuktv bhuktv vrajati / pya pya vrajati, ptv ptv vrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.23 || _____START JKv_3,4.23: yacchabde upapade dhto ktv-amulau pratyayau na bhavato 'nkke vcye / yatra prvottare kriye sta, tacced vkya na para kicid kkate iti / amulanantara, ktv tu prvastra-vihito 'pi pratiidyate / yad aya bhukte tata pacati / yad ayam adhte tata ete / ankke iti kim ? yad aya bhuktv vrajati adhte eva tata param // ____________________________________________________________________ [#298] ## || PS_3,4.24 || _____START JKv_3,4.24: aprpta-vibheyam / bhkye iti na anuvartate / agre prathama prva ity eteu upapadeu samnakartkayo prvakle dhto ktvamulau pratyayu vibh bhavata / agre bhoja vrajati, agre bhuktv vrajati / prathama bhoja vrajati, prathama bhuktv vrajati / prva bhoja vrajati, prva bhuktv vrajati / vibhgrahaam etbhy mukte ladayo 'pi yath syu / agre bhukte tato vrajati / nanu ca vsarpa iti bhavisyati ? ktvamulau yatra saha vidhyete tatra vsarpavidhir na asti ity etad anena jpyate, tena bhkye ladayo na bhavanti / upapadasamsa kasmn na kriyate ? ukta tatra+eva krasya prayojanam, amaiva yat tulya-vidhnam upapada tat samasyate, na anyat iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.25 || _____START JKv_3,4.25: karmay-upapade kjo dhto khamu pratyayo bhavati kroe gamyamne / corakram kroati / coro 'si, dasyur asi ity kroati / corakaraam kroasam pdanrtham eva, na tv asau cora kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.26 || _____START JKv_3,4.26: samnakartkayo prvakle ka iti ca anuvartate / svdumi ity artha-grahaam / svdvartheu upapadeu ko amul pratyayo bhavati / svdukra bhukte / sampannakra bhukte / lavaakram / svdumi iti makrnta-niptanam krbhva-artham, cvyantasya api makra-artha drghbhva-artha ca / asvdv svdv ktv bhukte svdu-kra bhukte / vsarpea ktv api bhavati, svdu ktv bhukte / tumartha-adhikrc ca sarva ete bhve pratyay / yady evam, svdukra bhukte devadatta iti amul kartur anabhihitatvt kartari kasmt tty na bhavati ? bhujipratyayena abhihita kart, na ca asmin prakarae aktiaktimatorbhedo vivakyte, samnakartkatva hi virudhyate / pradhnaakty-abhidhne v guaaktir abhihitavat prakate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.27 || _____START JKv_3,4.27: ka ity eva / anyathdiu upapadesu ko amul pratyayo bhavati, siddhprayogacet karoter bhavati / katha punar asau siddhprayoga ? nirarthakatvn na prayogam arhati iti evam eva prayujyate / anyath bhukte iti yavnarthastvn eva anyathkra bhugkte iti gamyate / anyathkra bhukte / eva-kra bhukte / katha-kra bhukte / ittha-kra bhukte / sidhprayoga iti kim ? anyath ktv iro bhukte // ____________________________________________________________________ [#299] ## || PS_3,4.28 || _____START JKv_3,4.28: ka siddhprayoge iti vartate / yathtatha-abdayor upapadayo ko amul pratyayo bhavati asyprativacane gamyamne / yadyasyan pcchati prativakti tatra prativacanam , yathkram aha bhokye, tathkram aha, ki tavnena ? asyprativacane iti kim ? yath ktv 'ha bhokye, tath tva drakyasi / siddhprayoge ity eva, yath ktv 'ha iro bhokye, ki tavnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.29 || _____START JKv_3,4.29: karmay-upapade skalya-viite 'rthe divido dhtvo amul pratyayo bhavati / kanydara varyati / y y kany payati tst varyati ity artha / brhmaa-veda bhojayati / ya ya brhmaa jnti labhate vicrayati v tn sarvn bhojayati ity artha / skalye iti kim ? brhmaa dv bhojayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.30 || _____START JKv_3,4.30: yvac-chabda upapade vindater jvate ca amul pratyayo bhavati / yvadveda bhukte / yvallabhate tvadbhukte ity artha / yvajjvam adhte / yvajjvati tvadadhte ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.31 || _____START JKv_3,4.31: karmai ity eva / carmodarayo karmaor upapadayo pryate amul pratyayo bhavati / carmapra stti / udarapra bhukte // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.32 || _____START JKv_3,4.32: karmai ity eva / prayate dhto amul pratyay bhavati, lopa ca asya prayter anyatarasy bhavati, samudyena ced varasya pramam iyatt gamyate / gopadapra vo deva, gopadapra vo deva / stpra vo deva, stpra vo deva / asya grahaa kimartham / upapadasya m bht / mikbilapra vo deva, mikbilapram // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.33 || _____START JKv_3,4.33: karmai ity eva / kny abde undane ca, asmyantd dhto cel-artheu karmasu upapadeu amul pratyayo bhavati, varaprame gamyamne / celaknopa vo deva / vastraknopam / vasanaknopam // ____________________________________________________________________ [#300] ## || PS_3,4.34 || _____START JKv_3,4.34: karmai ity eva / nimla-samla-abdayo karmavcinor upapadayo kae dhto amul pratyayo bhavati / nimlaka kaati / samlaka kaati / nimla samla kaati ity artha / ita prabhti kadn yn vakyati tatra kadiu yath-vidhy-anuprayoga (*3,4.46) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.35 || _____START JKv_3,4.35: karmai ity eva / ukdiu karmavciu upapadeu pier dhto amul pratyayo bhavati / ukapea pinai / uka pinai ity artha / crapea pinai / cra pinai ity artha / rkapea pinai / rka pinai ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.36 || _____START JKv_3,4.36: karmai ity eva / samla akta jva ity eteu abdeu karmasu upapadeu yathsakhya han k graha ity etebhyo dhtubhyo amul pratyayo bhavati / samlaghta hanti / samla hanti ity artha / aktakra karoti / jvagrha ghti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.37 || _____START JKv_3,4.37: karae upapade hanter dhto amul pratyayo bhavati / pighta vedi hanti / pdaghta bhmi hanti / hisa-arthn ca samnakarmakm (*3,4.48) / iti amula vakyati / ahisa-artho 'yam rambha / nityasamsa-artho v yath vidhy-anuparyoga-artha ca / prvavipratiedhena hante hisrthasya api pratyayo 'nena+eva+iyate / asighta hanti / araghta hanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.38 || _____START JKv_3,4.38: karane ity eva / snihyate yena tat snehanam / snehana-vcini karae upapade pier dhto amul pratyayo bhavati / udapea pinai / tailapea pinai / tailena pitai ity artha // ____________________________________________________________________ [#301] ## || PS_3,4.39 || _____START JKv_3,4.39: karae ity eva / haste ity artha-grahaam / varti yanta / hasta-vcini karae upapade vartayate ghte ca amul pratyayo bhavati / hastena vartayati, hastavarta vartayati / karavartam / pivartam / grahe khalv api - hastena ghti, hastagrha ghti / karagrham / pigrham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.40 || _____START JKv_3,4.40: karae ity eva / sve ity artha-grahaam / sva-vcini karae upapade puer dhto amul pratyayo bhavati / tmyajtidhana-vacana sva-abda / svapoa puti / tmapoam / gopoam / pitpoam / mtpoam / dhanapoam / raipoam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.41 || _____START JKv_3,4.41: adhikaraa-vcini upapade badhnte dhto amul pratyayo bhavati / cakrabandha badhnti / kabandha badhnti / muibandha badhnti / corakabandha badhnti / corake badhnti ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.42 || _____START JKv_3,4.42: sajy viaye badhnte dhto amul pratyayo bhavati / kraucabandha badhnti / mayrikbandha badhnti / mayrikbandha badha / alikbandha baddha / bandha-vie nmadheyni etni // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.43 || _____START JKv_3,4.43: jva-puruayo kart-vcinor upapadayo yathsakhya nai-vaho dhtvo amul pratyayo bhavati / jvana nayati / jvo nayati ity artha / puruavha vahati / purua preyo bhtv vahati ity artha / kartari iti kim ? jvena naa / purueoha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.44 || _____START JKv_3,4.44: kart-grahaam anuvartate / rdhva-abde kart-vcini upapade uiuro dhtvo amul pratyayo bhavati / rdhvaoa uyati / rdhva uyati ity artha / rdhvapra pryate / rdhva pryate ity artha // ____________________________________________________________________ [#302] ## || PS_3,4.45 || _____START JKv_3,4.45: upamyate 'nena ity upamnam / upmne karmai upapade, cakrt kartari, dhto amul pratyayo bhavati / ghtanidhya nihita / ghtam iva nihita ity artha / suvaranidhya nihita / suvaram iva nihita ity artha / kartari khalv api - ajakana naa / ajaka iva naa / cakanam / dantanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.46 || _____START JKv_3,4.46: nimlasamlayo ity etad rabhya kadaya / eteu yathvidhy-anuprayogo bhavati / yasmd dhto amul pratyayo bhavati sa eva anuprayoktavya / nanu dhtu-sambandhe pratyaya-vidhnd anuprayoga siddha eva ? yathvidhi iti niyama-artha vacanam, tath ca+eva+udhtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.47 || _____START JKv_3,4.47: daa daane, asmd dhator upaprvt ttynte upapade amul pratyayo bhavati / mlakopadaa bhukte, mlakenopadaam / drakopadaam, rdrakeopadaam / atra vikalpena+upapada-samsa ttyprabhtny-antarasym (*2,2.21) / mlakdi copadae karma / bhuje karaam / sarvasminn eva atra amul-prakarae kriybhede sati vsarpa-vidhin ktvpi bhavati / mlakenopadaya bhukte // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.48 || _____START JKv_3,4.48: ttyym ity eva / his pry-upaghta / tadarthn dhtnm anuprayoga-dhtun samna-karmak ttynte upapade amul pratyayo bhavati / daopaghta g klayati, daenopaghtam / daatam, daena tam / samnakarmakm iti kim ? cora daenopahatya goplako g klayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.49 || _____START JKv_3,4.49: upaabda pratyekam abhisambadhyate / upaprvebhya pa-rudha-karebhya saptamyante upapade, cakrt ttynte upapade, amula pratyayo bhavati / prvopapa ete, prvayor upapam, prvbhym upapam / vrajoparodha g sthpyati, vraje uparodham, vrajenoparodham / pyupakara dhn saghti, pvupakaram, pinopakaram / karater ida grahaa na kate // ____________________________________________________________________ [#303] ## || PS_3,4.50 || _____START JKv_3,4.50: saptamym ttyym iti vartate / samsatti sannikara / samsattau gamyamny tty-saptamyo upapadayo dhto amul pratyayo bhavati / keagrha yudhyante, keeu grham, keair grham / hastagrham, hasteu grham, hastair grham / yuddhasarambhdatyanta sannikyante ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.51 || _____START JKv_3,4.51: tty-saptamyo ity eva / pramam yma, dairghyam / prame gamyamane tty-saptamyo upapadayo dhtor amul pratyayo bhavati / dvyagulotkara khaik chinatti, dvyagule utkaram, dvyagulenotkaram / tryagulotkaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.52 || _____START JKv_3,4.52: parps tvar / parpsy gamyamnym apdne upapade dhto amul pratyayo bhavati / ayyotthya dhvati, ayyy utthya / eva nma tvarate yadavayakartavyam api na apekate / ayyotthnamtram driyate / randhrpakara paya pivati / bhrrpakaramappn bhakayati / parpsym iti kim ? sand utthya gacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.53 || _____START JKv_3,4.53: parpasym ity eva / dvitynta upapade parpsy gamyamny dhto amul pratyayo bhavati / yaigrha yudhyante, yai grham / loagrham, loa grham / eva nma tvarate yadyudha-grahaam api na adriyate / lotdika yat kicid sanna tad ghti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.54 || _____START JKv_3,4.54: dvityym ity eva / agruve svga-vcini dvitynta upapade dhto amul pratyayo bhavati / akinika jalpati / bhrvikepa kathayati / aghruve iti kim ? utkipya ira kathayati / yasmin age chinne 'pi pr na mriyate tadaghruvam / adravam mrtimat svgam // ____________________________________________________________________ [#304] ## || PS_3,4.55 || _____START JKv_3,4.55: svge, dvityym ity eva / parikliyamne svga-vcini dvitynte upapade dhto amul pratyayo bhavati / pariklea sarvato vibdhanam, dukhanam / urapea yudhyante, urapratipea yudhyante / irapeam, irapratipeam / ktsnamura payanto yudhyante / ghruvrtho 'yam rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.56 || _____START JKv_3,4.56: dvityym ity eva / dvitynte upapade viydibhyo dhtubhyo amul pratyayo bhavati, vypyamne sevyamne ca arthe gamyamne / viydibhi kriybhir anavayavena padrthn sambandho vypti / ttparyam sev / dravye vypti, kriyymsev / geha-anupraviam ste / samsena vyptysevayor uktatvt nitya-vpsayo (*8,1.4) iti dvirvacana na bhavati / asamsapake tu vypyamnaty dravya-vacanasya dvirvacanam, sevyamnaty tu kriy-vacanasya / tath ca vakyati - supsu vpsa, tiku nityat iti / geha geham anupraveam ste / sevym - geham anupraveam anupraveam ste / pati - geha-anupraptam ste geha geham anupraptam ste, geham anupraptam anupraptam ste / padi - geha-anuprapdam ste, geha geham anuprapdam, geham anuprapdam anuprapdam / skandi - geha-avaskandam ste, geha geham avaskandam, geham avaskandam avaskandam / vypyam nsevyamnayo iti kim ? geham anupraviya bhukte / nanu bhkye amul vihita eva, sev bhkyam eva, kim artha punar sevy amul ucyate ? ktvnivtty-artham iti cet, na, iatvt tasya / dvityopapada-artha tarhi vacanam, upapadasamsa pake yath syt / tena hi sati upapadbhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.57 || _____START JKv_3,4.57: dvityym ity eva / kriymantarayati kriyntara, kriyvyavadhyaka / kriyntare dhtvarthe vartamnbhym asyati-tibhy dvitynteu kla-vciu upapadeu amul pratyayo bhavati / dvyahtysa g pyayati, dvyahamatysa g pyayati / tryahtysa g pyayati, tryahamatysa g pyayati / dvyahatara g pyayati, dvyahatara g pyayati / atyasanena taraena ca gav pnakriy vyavadhyate vicchidyate / adya pyayitv dvyahamatikramya puna pyayati ity artha / asyati-to iti kim ? dvyahamupoya bhukte / kriyntare iti kim ? aharatyasya in gata / [#305] na gatir vyavadhyate / kleu iti kim ? yojanam atyasya g pyayati / adhvakarmakam atyasana vyavadhyakam, na kla-karmakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.58 || _____START JKv_3,4.58: dvityym ity eva / nma-abde dvitynte upapade dier grahe ca dhto amul pratyayo bhavati / deam cate / nmagrham cae // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.59 || _____START JKv_3,4.59: avyaye upapade ayathabhipreta-khyne gamyamne karote ktv-amulau bhavata / brhmaa, putraste jta / ki tarhi vala, ncai kycake, ncai ktv, ncai kram / uccair nma priyam khyeyam / brhamaa, kany te garbhi / ki tarhi vala, uccai ktycake, uccai ktv, uccai kram / ncair nmpriyam khyeyam / ayathbhipreta-khyne iti kim ? uccai ktvcae putraste jta iti / ktv-grahaa kim, yvat sarvasminn eva atra prakarae vsarpea ktv bhavati ity uktam ? samsa-artha vacanam / tath ca ktv ca (*2,2.22) ity asmin stre tty-prabhtny-anyatarasym (*2,2.21) iti vartate / amul-adhikre punar amul-grahaa tulyakakatvajpana-artham, tena+uttaratra dvayor apy anuvttir bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.60 || _____START JKv_3,4.60: tiryak-abde upapade ka ktvamulau pratyayau bhavata, apavarge gamyamne / apavarga sampti / tiryak-ktya gata, tiryak-ktv gata, tiryak-kra gata / sampya gata ity artha / apavarge iti kim ? tiryak-ktv kha gata / tiryaci iti abda-anukaraam / na ca praktivad-anukaraena bhavitavyam, anukriyamarpavinaprasagt, etado ', adaso mt (*1,1.12) iti // ____________________________________________________________________ [#306] ## || PS_3,4.61 || _____START JKv_3,4.61: tas-pratyayo yata sva-agt tad evam ucyate / tas-pratyaye svga-vcini upapade karote bhavate ca dhtvo ktvamulau pratyayau bhavata / yath-sakhyam atra neyate, asvaritatvt / mukhata-ktya gata, mukhata ktv gata, mukhata-kra gata / mukhatobhya tihati, mukhato bhtv tihati, mukhatobhva tihati / phataktya gata, phata ktv gata, phata kra gata / phatobhya gata, phato bhtv, phatobhvam / svge iti kim ? sarvata ktv gata / tas-grahaa kim ? mukhktya gata / mukhbhya gata / pratyaya-grahaa kim ? mukhe tasyati iti mukhata, mukhata ktv gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.62 || _____START JKv_3,4.62: n-artho dh-artha ca pratyayo yasmt sa evam ucyate / ndhrthapratyaye abde cvy-arthe upapade kbhvo dhtvo ktvamulau pratyayu bhavata / ann nn ktv gata nnktya gata, nn ktv gata, nnkra gata / vinktya gata, vin ktv gata, vinkra gata / nnbhya gata, nn bhtv gata, nnbhva gata / vinbhya gata, vin bhtv gata, dvinbhva gata / dvidhktya gata, dvidh ktv gata, dvidhkra gata / dvidhbhya gata, dvidh bhtv gata, dvidhbhva gata / dvaidhaktya gata, dvaidha ktv gata, dvaidhakra gata / dvaidhabhya gata, dvaidha bhtv gata, dvaidhabhva gata / pratyaya-grahaa kim ? hiruk ktv / pthak ktv / cvy-arthe iti kim ? nn ktv khni gata / dhrtham artha-grahaam, n punar eka eva, vinabhy nnau iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.63 || _____START JKv_3,4.63: t-abde upapade bhavate dhto ktvamulau pratyayau bhavata / t-bhya gata, t bhtv, t-bhvam / bh-grahaa ko nivtty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.64 || _____START JKv_3,4.64: anvak-abde upapade bhavater dhto nulomye ktvamulau bhavata / nulomyam anulomat, anuklatvam, paricittnuvidhnam / anvagbhya ste, anvag bhtv ste, anvagbhvam ste / nulomye iti kim ? anvag bhtv tihati // ____________________________________________________________________ [#307] ## || PS_3,4.65 || _____START JKv_3,4.65: aka-diu upapadeu asty-artheu v dhtumtrt tumun pratyayo bhavati / atriyrthopapadrtho 'yam rambha / aknoti bhoktum / dhoti bhoktum / jnti bhoktum / glyati bhoktum / ghaate bhoktum / rabhate bhoktum / labhate bhoktum / prakramate bhoktum / sahate bhoktum / arhati bhoktum / asty-artheu khalv api - asti bhoktum / bhavati bhoktum // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.66 || _____START JKv_3,4.66: parypti anynat / parypti-vacaneu alamartheu upapadeu dhtostumun pratyao bhavati / parypto bhoktum / ala bhoktum / bhoktu prayati / parypti-vacaneu iti kim ? ala ktv / alam-artheu iti kim ? parypta bhukte / prvastre akigrahaam analamartham, akyam eva kartum iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.67 || _____START JKv_3,4.67: kt-sajak pratyay kartari krake bhavanti / kd-utpatti-vkynm aya ea / tatra yeu artha-nirdeo nsti tatra+idam upatihate, arthkkatvt / na khyunndi-vkyeu, skd artha-nirdee sati tem nirkkatvt / kraka / kart / nandana / grh / paca // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.68 || _____START JKv_3,4.68: bhavydaya abd kartari v niptyante / tayor eva ktya-kta-khal-artha (*3,4.70) / iti bhva-karmao prptayo kart ca vcya pake ucyate / bhavaty asau bhavya, bhavyam anena iti v / geyo mavaka smnm, geyni mavakena smni iti v / pravacanyo guru svdhyyasya, pravacanyo guru svdhyya iti v / upasthnyo 'ntevs guro, upasthnya iyea v guru / jyate 'sau janya, janyamanena iti v / plavate 'svplvya, plvyam anena iti v / patati asvptya, ptyam anena iti v // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.69 || _____START JKv_3,4.69: la ity utsnaubandha smnya ghyate, prathambahuvacannta caa+eat / lakr karmai krake bhavanti, cakrt kartari ca akarmakebhyo dhtubhyo bhve bhavanti, puna cakrt kartari ca / gamyate grmo devadattena / gacchati grma devadatta / akarmakebhya - syate devadattena / ste devadatta / sakramakebhyo bhve na bhavanti // ____________________________________________________________________ [#308] ## || PS_3,4.70 || _____START JKv_3,4.70: tayor eva bhvakarmao ktya-sajk kta-khal-arth ca pratyay bhavanti / eva-kra kartur apakaraa-artha / kty karmai - kartavya kao bhavat / bhoktavya odano bhavat / bhve - itavya bhavat / ayitavya bhavat / kta karmai - kta kao bhavat / bhukta odano bhavat / bhve - sita bhavat / ayita bhavat / khal-arth karmai atkara kao bhavat / sukara / dukara / bhve - adhyabhava bhavat / svhyabhava bhavat / bhvo ckramakebhya ity anuvtte sakarmakebhyo bhve na bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.71 || _____START JKv_3,4.71: dikarmai ya kto vihita sa kartari bhavati / cakrd yathprpta bhvakarmao / dibhta kriykaa dikarma, tasminn dikarmai bhtatvena vivakite ya kto vihita, tasya ayam artha-nirdea / prakta kaa devadatta, prakta kto devadattena, praktam devadattena / prabhukta odana devadatta, prabhukta odano devadattena, prabhukta devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.72 || _____START JKv_3,4.72: gaty-arthabhyo dhtubhyo 'karmakebhya lidibhya ca ya kta, sa kartari bhavati / cakrd yathprpta ca bhvakarmao / gato devadatto grmam, gato devadattena grman, gato devadattena grma, gata devadattena / akarmakebhya - glno bhavn, glna bhavat / sito bhavn, sita bhavat / lia - upalio guru bhavn, upalio gururbhavat, upalia bhavat / - upaayito guru bhavn, upaayito gururbhavat, upaayita bhavat / sth - upasthito guru bhavn, upasthito gururbhavat, upasthita bhavat / sa - upsito guru bhavn, upsito gururbhavat, upsita bhavat / vasa - anito guru bhavn, anito gururbhavat, anita bhavat / jana - anujto mavako ma - vikm, anujt mavakena mavik, anujta mavakena / ruha - rho vka bhavn, rho vko bhavat, rha bhavat / jryati - anujro val devadatta, anujr vpal devadattena, anujra devadattena / lidaya sopasarg sakarmak bhavanti, tadartham em updnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.73 || _____START JKv_3,4.73: da-goghnau abdau sapradne krake niptyete / d dne, tata pacdyac / sa ktsajakatvt kartari prpta, sampradne niptyate / danti tasmai iti da / gatya tasmai dtu g hanti iti goghna, arghrho 'tithi / agatra niptyate / niptana-smarthyd eva goghna tvig-dir ucyate, na tu caldi / asaty api ca gohanane tasya yogyatay goghna ity abhidhyate // ____________________________________________________________________ [#309] ## || PS_3,4.74 || _____START JKv_3,4.74: bhmdaya abd apdne niptyante / udi-pratyaynt ete, iiyudhndhidasiydhsbhyo mak, bhiyauk grasva ca ity evam daya / tbhym anyatra-udaya (*3,4.75) iti paryadse prpte niptanam rabhyate / bhma / bhma / bhaynaka / varu / bhmi / raja / saskra / sakrandana / prapatana / samudra / sruca / sruk / khalati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.75 || _____START JKv_3,4.75: udaya abd tbhym apdna-sampradnbhym anyatra krake bhavanti / kttvt kartary eva prpt karmdiu kathyante / tbhym iti sampradna-artha pratyavamara, anyath hy apdnam eva paryudasyeta, anantaratvt / kito 'sau ki / tanita iti tantu / vttam iti vartma / carita carma // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.76 || _____START JKv_3,4.76: drauvya-arth akarmak, pratyavasna-arth abhyavahra-arth iti svanikya-prasiddhi / dhrauvy-gati-pratyavasna-arthebhya ya kto vihita so 'dhikarae bhavati / cakrd yathprpta ca / dhrauvya-arthebhya kartbhva-adhikaraeu, gaty-arthebhya kartkarmabhva-adhikaraneu, pratyavasna-arthebhya karmabhva-adhikaraesu / bhrauvya-arthebhya tvat - sito devadatta, sita tena, idam em sitam / gaty-arthebhya - yto devadatto grmam, yto devadattena grma, yta devadattena, idam e ytam / pratyavasna-arthebhya - bhukta odano devadattena, devadattena bhuktam, idam e bhuktam / katha bhukt brhma, pt gva iti / akro matvarthya, bhuktam em asti, ptam em asti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.77 || _____START JKv_3,4.77: lasya ity ayam adhikra / akra uccrana-artha / lakramtra sthnitvena adhikriyate / yad iti rdhvam anukramiyma lasya ity eva tad veditavyam / ki ca+ida lasya iti ? daa lakr anubandha-vii vihit artha-viee kla-viee ca / te vieakarn anubandhn utsjya yat smnya tad ghyate / a ita, catvra ita / akarasammnyavadnuprvy kathyante / la / li / lu / l / le / lo / la / li / lu / l / iti / atha lakramtrasya grahaam kasmn na bhavati, lunti, cla iti ? dhtv-adhikro 'nuvartate, kartrdaya ca vieak // ____________________________________________________________________ [#310] ## || PS_3,4.78 || _____START JKv_3,4.78: lasya tib-dya de bhavanti / tip-sip-mip pakra svara-artha / iaakra io 't (*3,4.106) iti vieaa-artha, tib-dibhir deais tulyatvn na dea-vidhyartha / mahio akra ti iti pratyhra-grahaa-artha / pacati, pacata, pacanti / pacasi, pacatha, pacatha / pacmi, pacva, pacma / pacate, pacete, pacante / pacase, pacethe, pacadhve / pace, pacvahe, pacmahe / evam anyev api lakareu udhryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.79 || _____START JKv_3,4.79: ito lakrasya sthne yny tmanepadni tem e ekra-deo bhavati / tath ca+eva+udhtam / iha kasmn na bhavati pacamna, yajamna ? praktais tibdibhi tmanepadni vieyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.80 || _____START JKv_3,4.80: ita ity eva / ito lakrasya ya ths tasya seabda deo bhavati / pacase / pecie / paktse / pakyase // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.81 || _____START JKv_3,4.81: li-deayo ta-jhayo yathsakhyam e irec ity etv deau bhavata / akra sarvdea-artha / cakra svarrtha / pece, pecte, pecire / lebhe, lebhte, lebhire // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.82 || _____START JKv_3,4.82: lia ity eva / li-den parasmaipada-sajkn yathsakhya tibdn aldayo nava de bhavanti / lakra svarrtha / akro vddhy-artha / papca, pecatu, pecu / pecitha, papaktha, pecathu, peca / papca, papaca, peciva, pecima // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.83 || _____START JKv_3,4.83: parasmaipadnm ity eva / vida jne, asmd dhto pare laden parasmaipadn aldayo nava vikalpena de bhavanti / veda, vidatu, vidu / vettha, vidathu, vida / veda, vidva, vidma / na ca bhavati / vetti, vitta, vidanti / vetsi, vittha, vittha / vedmi, vidva, vidma // ____________________________________________________________________ [#311] ## || PS_3,4.84 || _____START JKv_3,4.84: parasmaipadnm ity eva, lao v iti ca / bruva parasya laa parasmaipadn pacnma adibhtn pacaiva aldaya de bhavanti, tatsanniyogena ca bruva haabda deo bhavati / ha, hatu, hu / ttha, hathu / na ca bhavati / bravti, brta, bruvanti / bravi, brtha / pacnm iti kim ? brtha / bravmi, brva, brma / dita iti kim ? pare m bht / bruva iti punar vacana sthny-artham, prasmaipadnm eva hi syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.85 || _____START JKv_3,4.85: atideo 'yam / loo lavat krya bhavati / tm-daya, salopa ca / pacatm / pacatam / pacata / pacva / pacma / aau kasmn na bhavata, tath jher jus-dea laa kayanasya+eva (*3,4.111) iti vntu, yntu ? vido lao v (*3,4.83) ity ato v-grahaam anuvartate, s ca vyavasthita-vibh bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.86 || _____START JKv_3,4.86: loa ity eva / lo-denm ikrasya ukrdeo bhavati / pacatu / pacantu / hinyorutvapratiedho vaktavya / na v uccraa-smarthyt / atha v v iti vartate, s ca vyavashita-vibh // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.87 || _____START JKv_3,4.87: loa ity eva / lo-deasya se hi ity ayam deo bhavati, apic ca bhavati / sthnivadbhvt pittva prpta pratiidhyate / lunhi / punhi / rdhnuhi / takuhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.88 || _____START JKv_3,4.88: apittva vikalpyate / la-dea chandasi viaye hi-abdo v apid bhavati / yuyodhyasmajjuhuramena / prhi / prhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.89 || _____START JKv_3,4.89: loa ity eva / lo-deasya me ni deo bhavati / utvalopayor apavda / pacni / pahni // ____________________________________________________________________ [#312] ## || PS_3,4.90 || _____START JKv_3,4.90: loa ity eva / lo sambadhina ekrasya am ity ayam deo bhavati / pacatm, pacetm, pacantm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.91 || _____START JKv_3,4.91: loa ity eva / sakra-vakrbhym uttarasya lo-sambandhina ekrasya yathsakhya ca am ity etv deau bhavata / mo 'pavda / pacasva / pacadhvam // ____________________________________________________________________ #< uttamasya pic ca># || PS_3,4.92 || _____START JKv_3,4.92: loa ity eva / lo-sambandhina uttamapuruasya gamo bhavati, sa ca+uttamapurua pid bhavati / karavi, karavva, karavma / karavai, karvvahai, karavmahai // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.93 || _____START JKv_3,4.93: loa uttamasya iti vartate / louttama-sambhandhina ekrasya aikra-deo bhavati / mo 'pavda / karavaik karavvahai, karavmahai / iha kasmn na bhavati, pacvedam, yajvedam ? bahiraga-lakaatvd guasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.94 || _____START JKv_3,4.94: leo '-v gamau bhavata paryyea / joiat / triat / mandiat / patti didyut / prajpatir udadhi cyvayti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.95 || _____START JKv_3,4.95: lea ity eva / lesambhandhina krasya aikra-deo bhavati / prathamapurua-madhyamapurua-tmanepada-dvivacanayo / mantrayaite / mantrayaithe / karavaite / karavaithe / a kasmn na bhavati ? vidhnasmarthyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.96 || _____START JKv_3,4.96: lea ity eva / le-sambhandhina ekrasya v aikra-deo bhavati / anyatra ity anantaro vidhir apekyate / ta ai (*3,4.95) ity etad viaya varjayitv eta ai bhavati / sapthni sai / aham eva panmai / madagr eva vo grah ghyntai / maddevatynyeva va ptryucyntai / na ca bhavati / yatra kva ca te mano daka dadhasa uttaram / anyatra iti kim ? mantrayaite / mantrayaithe // ____________________________________________________________________ [#313] ## || PS_3,4.97 || _____START JKv_3,4.97: lea ity eva / le-sambhandhina ikrasya parasmaipada-viayasya lopo bhavati / vnuvtte pake ravaam api bhavati / joiat triat / mandiat / na ca bhavati / patti didyut / prajpatir udadhi cyvayti parasmaipada-grahaam, ivahimahi m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.98 || _____START JKv_3,4.98: lea iti v iti ca vartate / le-sambhandhina uttamapuruasya sakrasya v lopo bhavati / karavva, karavma / na ca bhavati / karavva, karavma / uttamagrahaam, puruntare m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.99 || _____START JKv_3,4.99: leta iti nivttam / ito lakrasya ya uttama, tasya nitya sakrasya lopo bhavati / upacva, upacma / nitya-grahaa vikalpa-nivtty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.100 || _____START JKv_3,4.100: ita ity eva / illakrasambandhina ikrasya nitya lopo bhavati / apacat / apkt / parasmaipadeu ity eva, apacvahi, apacmahi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.101 || _____START JKv_3,4.101: ita ity eva / illakra-sambandhin caturm yathsakhya tm-daya ade bhavanti / apacatm / apacatam / apacata / apacam / apktm / apktam / apkta / apkam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.102 || _____START JKv_3,4.102: li-denm syu-gamo bhavati / akro deavidhy-artha / ukra uccraa-artha / paceta, paceytm, paceran / paka, pakystm, pakran // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.103 || _____START JKv_3,4.103: lia ity eva / parasamaipada-viayasay lio ysu-gamo bhavati, sa ca+udtto bhavati ic ca / syuo 'pavda / gama-anudttatve prpte, ittva tu lia eva vidhyate, tatra tatkry sambhavd, na gamasya / kuryt, kurytm, kuryu / sthanivadbhvd eva lideasya ittve siddhe ysuo id-vacana jpana-artham, lakrrayaittvam den na bhavati iti / acinavam / akaravam // ____________________________________________________________________ [#314] ## || PS_3,4.104 || _____START JKv_3,4.104: ii yo li, tasya ysugamo bhavati, sa ca+udtta kidvad bhavati / prayayasya+eva+ida kittvam, na gamasya, prayojanbhvt / ittve prpte kittvam vidhyate / guavddhi-pratiedha tulya, samprasraam, jgarter gue ca viea / iyat, iystm, isysu / jgaryt, jgarystm, jgarysu / ii iti kim ? vacyt / jgyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.105 || _____START JKv_3,4.105: lia ity eva / jhasya li-deasya ran ity ayam deo bhavati / jho 'ntpavda / paceran / yajeran / kran // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.106 || _____START JKv_3,4.106: lideasya ia ata ity ayam deo bhavati / paceya / yajeya / kya / hya / takrasya itsaj-pratiedha prpnoti, na vibhaktau tusm (*1,3.4) iti ? na+eva ayam dea-avayavas takra, ki tarhi, mukhasukha-artha uccryate / gamasya+io grahaa na bhavati, arthavad-grahae nnrthakasya grahaam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.107 || _____START JKv_3,4.107: lia ity eva / lis-ambhandhino takra-thakrayo su-gamo bhavati / takara-thakrv gaminau, li tadvieaam / syuastu lievgam / tena bhinna-viayatvt su bdhana na bhavati / takre ikara uccraa-artha / kta / kystm / kh / kysthm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.108 || _____START JKv_3,4.108: lia ity eva / li-deasya jher jus deo bhavati / jho 'ntpavda / paceyu / yajeyu // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.109 || _____START JKv_3,4.109: ali-artha rambha / sica parasya, abhyasta-sajakebhyo, vette ca+uttarasya jher jus, deo bhavati / abhyastavidi-grahaam asij-artham / ita iti ca anuvartate / sicastvat - akru / ahru / abhastt - abibhayu / ajihrayu / ajgaru / vide - avidu // ____________________________________________________________________ [#315] ## || PS_3,4.110 || _____START JKv_3,4.110: sij-grahaam anuvartate / sica krntc ca parasya jhe jus-deo bhavati / katham bhymnantaryam ? sico luki kte pratyayalakaena sico 'nantara, ruty ckrntd iti / adu / adhu / asthu / takro mukha-sukha-artha / prvea+eva sidhddhe niyama-artha vacanam, ta eva sijlugantt, na anyasmt iti / abhvan / pratyayalakanena jus prpta pratiidhyate, tulyajtypekatvn niyamasya / ryamne hi sici bhavaty eva, akru, ahru // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.111 || _____START JKv_3,4.111: ta ity eva / krntd uttarasya ladeasya jhe jus deo bhavati kayanasya cryasya matena / ayu / avu / anye mate - ayn / nanu ita ity anuvartate / atra la eva akrntd anantaro it sambhavati na anya, tat ki la-grahaena ? eva tarthi la eva yo la vihita tasya yath syt, lavad-bhvena yas tasya m bht, loo lavat (*3,4.85) iti / yntu / vntu / sija-bhyasta-vidibhya ca (*3,4.109) ity ayam api jher jus loo na bhavati / bibhyatu / jgratu / vidantu / jusbhvamtra hi mukhyena la vieyate / eva-kra uttara-artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.112 || _____START JKv_3,4.112: laa kayanasya ity eva / dvia parasya la-deasya jher jusdeo bhavati, kayanasya cryasya matena / adviu / anye mate - advian // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.113 || _____START JKv_3,4.113: tia ita ca prayay srvadhtuka-saj bhavanti / bhavati / nayati / svapiti / roditi / pacamna / yajamna / srvadhtuka-prade - srvadhtuke yak (*3,1.67) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.114 || _____START JKv_3,4.114: tia ita ca varjayitv anya pratyaya eo dhtu-saabdanena vihita rdhadhtuka-sajo bhavati / lavit / lavitum / lavitavyam / dhto (*3,1.91) ity eva / vkatvam / vkat asti / lbhym / lbhi / jugupsate // ____________________________________________________________________ [#316] #
  • # || PS_3,4.115 || _____START JKv_3,4.115: li-dea ti rdhadhtuka-sajo bhavati / srvadhtuka-sajy apavda / pecitha / ekitha / jagle / mamle / nanu ca ekasaja-adhikrd anyatra samveo bhavati ? satyam etat / iha tu evakro 'nuvartate, sa niyama karisyati // ____________________________________________________________________ #
  • # || PS_3,4.116 || _____START JKv_3,4.116: ii viaye yo li sa rdhadhtuka-sajo bhavati / srvadhtuka-sajy apavda / samvea ca+evakra-anuvtterna bhavati / lavia / pavia / ii iti kim ? lunyt / punyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,4.117 || _____START JKv_3,4.117: chandasi viaye ubhayath bhavati, srvadhtukam rdhadhtuka ca / ki li eva anantara sambadhyate ? na+etad asti, sarvam eva prakaraam apekyaitad ucyate / ti-id-di chandasy ubhayath bhavati / vardhantu tv suutaya / rdhadhtukatv i-lopa / vardhayantu iti prpte / ea ca srvadhtukam - svastaye nvamivruhema / ktina srvadhtukatvd aster bhbhvo na bhavati / li srvadhtukam - sasvso vivire / ima indrya sunvire / li ubhayath bhavati / upa stheyma ara vhant / srvadhtukatvt lia sa-lopa, rdhadhtukatvt etvam / vyatyayo bahulam (*3,1.85) ity asya+eva aya prapca // iti rjaydityaviracity kiky vttau ttydhyyasya caturtha pda // ______________________________________________________ [#317] caturtho 'dhyya prathama pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.1 || _____START JKv_4,1.1: adhikro 'yam / yadita rdhvam anukramiyma apavamdhyya-parisampte y-p-prtipadikd ity eva tad veditavyam / sva-diu kapparyateu praktir adhikriyate / b--n smnyena grahaa iti, b-p-cpm p iti, prtipadikam uktam arthavat, kt-taddhita-sams ca (*1,2.46) iti, te samhra-nirdeo y-p-prtipadikt iti / yady api ca pratyaya-paratvena prieyd iyam eva praktir labhyate, tath api vddhvddhvarasvaradvyaj-lakaa-pratyaya-vidhau tat-sapratyaya-artha y-p-prtipadika-grahaa kartavyam, itarath hi samartha-vieaam etat syt / atha y-p-grahaa kim, na prtipadika-grahae liga-viiasya api grahaa bhavati ity eva siddham ? na+etad asti / svarpavidhi-viaye paribheya prtipadika-svarpa-grahae sati liga-viita-grahaa bhavati iti / tath ca yuv khalati-palita-valina-jaratbhi (*2,1.67) iti jpakamasystdam eva / ki ca tadantt taddhita-vidhna-artha y-b-grahaam, klitar, hariitar, khavtar, mltar iti / vipratiedhd dhi taddhita-balyas tva syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.2 || _____START JKv_4,1.2: y-p-prtipadikt (*4,1.1) ity adhiktam / y-p-prtipadikt svdaya pratyay bhavanti / ukrdayo 'nubandh yathyogam uccraa-vieaa-arth / aua akra su iti pratyhra-grahaa-artha / pakra sup iti pratyhra-artha / sakhykarmdaya ca svdnm arth strntarea vihits tena saha asya+ekavkyat / y-antt tvat - kumr / gaur / rgarav / b--n kramea udharaam / kumr, kumryau, kumrya / kumrm, kumryau, kumr / kumry, kumrbhym, kumrbhi / kumryai, kumrbhym, kumrbhya / kumry, kumrbhym, kumrbhya / kumry, kumryo, kumrm / kumrym, kumryo, kumru / eva gaur, rgarav codhrye / pa khalv api - khav / bahurj / kragandhy / b-pc-p kramea+udharaam / [#318] khav, khave, khav / khavm, khave, khav / khavay, khavbhym, khavbhi / khavyai, khavbhym, khavbhya / khavy, khavbhym, khavbhya / khavy khavayo, khavnm / khavym, khavayo, khavsu / eva bahurjkragandhye ca+udhrye / eva prtipadikt - dad, dadau, dada / dadam, dadau, dada / dad, dadbhym, dadbhi / dsade, dadbhym, dadbhya / dada, dadbhym, dadbhya / dada, dado, dadm / dadi, dado, datsu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.3 || _____START JKv_4,1.3: adhikro 'yam / yad iti rdhvam anukramiyma striym ity eva tad veditavyam / y-p-prtipadikt (*4,1.1) iti sarvdhikre 'pi prtipadika-mtram atra prakarae sambadhyate, y-por anena+eva vidhnt / striym ity ucyate / keya str nma ? smnya-vie strtvdayo gotvdaya iva bahuprakr vyaktaya / kvacid raya-viebhvt upadea-vyagay eva bhavanti, yath brhmaatvdaya / strtva ca pratyaya-artha / praktyartha-vieaa ca ity ubhayath api prayujyate, striym abhidheyy striy v yat prtipadika vartate iti / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_4,1.4 || _____START JKv_4,1.4: aj / devadatt / striym iti kim ? aja / devadatta // ajdy-ata p (*4,1.4) / ajdibhya prtipadikebhya akrntc ca prtipadikt striy p pratyayo bhavati / pakra smnyagrahaa-artha / akra smnyagrahaa-avightrtha / aj eak / kokil / caak / av / khav / devadatt / taparakaraa t atkla-artham / ubhay / kllap brhma / hal-y-bbhyo drght su-ti-sy-apkta hal (*6,1.68) iti su-lopa syt / ajdi-grahaa tu kvacij jti-lakae i prpte, kvacit tu puyoga-lakae, kvacit tu pupa-phala-uttaralakae, kvacit tu vayo-lakae pi, kvaci illakae / halantn tavaprpta eva kasmicid b vidhyate / dr ca amahatprv jti iti pahyate / tasya ayam artha / dra-abda pam utpdayati jti ced bhavati / dr / puyoge aiva bhavitavyam / drasya bhry dr / mahatprvasya pratiedha / mahdr / mahdra-abdo hy bhrajtivacana, tatra tadanta-vidhin p prpta pratiidhyate / grahaavat prtipadikena tadanta-vidhir na iti katha tadanta-vidhi ? etad eva jpaka bhavati asmin prakarae tadanta-vidhi iti / tena atidhvar, atipvar, atibhavat, atimahat iti bhavati / [#319] aj, eak, caak, av, msik iti jti / bl, hoh, pk, vats, mand, vilt iti vaya / prvpah, aparpah / it, nipatan atvam / sabhastrjnaaapiebhya phalt / samphal / bhastraphal / ajinaphal / aaphal / piaphal / triphal dvigau / bahuvrhau triphal sahati / sadacprkkaprntataikebhya pupt / satpup / prkpup / knapup / prntapup / atapup / ekapup / pkakara iti o 'pavda / dr ca amahatprv jti / kruc, uih, devavi halant / jye, kanit, madhyam puyoga / kokil jti / mlnnaa / aml // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.5 || _____START JKv_4,1.5: -krntebhyo na-krntebhya ca prtipadikebhya striy p pratyayo bhavati a-kra smnyagrahaa-artha / kartr / hartr / dain / chatri // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.6 || _____START JKv_4,1.6: ug iti yatra sambhavati yathkathacit tadugic-chbda-rpa, tadantt striy p pratyayo bhavati / bhavat / atibhavat / pacant / yajant / dhtor ugita pratiedho vaktavya / ukhsrat / paradhvat brhma / acate ca+upasakhynam / prc / pratc / udc // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.7 || _____START JKv_4,1.7: vannantt prtipadikt striy p pratyayo bhavati, repha cntdea / dhvar / pvar / arvar / paralokadvar / n-nebhyo p (*4,1.5) ity eva pi siddhe tat-sanniyogena repha-vidhna-artha vacanam / vano na haa / prptau vrau ubhvapi pratiidhyete / sahayudhv brhma // ____________________________________________________________________ [#320] ## || PS_4,1.8 || _____START JKv_4,1.8: pda iti kta-samsnta pda-abdo nirdiyate / pdantt prtipadikd anyatarasy striy p pratyayo bhavati / dvipt, dvipad / tript / tripad / catupd, catupad // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.9 || _____START JKv_4,1.9: pda ity eva / ci ity abhidheya-nirdea / ci vcyy pdantt prtipadikt striy p pratyayo bhavati / po 'pavda / dvipad k / tripad k / catupad k / ci iti kim ? dvipad devadatt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.10 || _____START JKv_4,1.10: a-sajkebhya svasrdibhya ca prtipadikebhya str-pratyayo na bhavati / yo yata prpnoti sa sarva pratiidhyate / paca brhmaya / sapta / nava / daa / svasrdibhya - svas / duhit / nannd / yt / mt / tisra / catasra / asajnmante lupte butpatti kasmn na syat / pratyhrc cp siddha doastvittve tasmn na+ubhau // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.11 || _____START JKv_4,1.11: mannantt prtipadikt p pratyayo na bhavati / n-nemyo p (*4,1.5) iti p prpto mana iti strea pratiidhyate / dm, dmnau, dmna / pm, pmnau, pmna / aninasmagrahanyarthavat ca anarthakena ca tadantavidhi prayojayanti / sm, smnau, smna / atimahim, atimahimnau, atimahimna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.12 || _____START JKv_4,1.12: annantd bahuvrhe striy p pratyayo na bhavati / anupadhlop bahuvrhir iha+udharaam / upadhlopino hi vikalpa vakyati / suparv, suparvau, suparva / suarm, suarmau, suarma / bahuvrhe iti kim ? atikrnt rjnam atirj // ____________________________________________________________________ [#321] ## || PS_4,1.13 || _____START JKv_4,1.13: p pratyayo bhavati ubhbhy mannantt prtipadikt anantc ca bahuvrher anyatarasym / pm, pme, pm / sm, sme, sm / na ca bhavati / pmna / smna / bahuvrhau - bahurj, bahurje, bahurj / bahutak, bahutake, bahutak / na ca bhavati / bahurjna / bahutaka / anyatarasy-grahaa kimartham ? bahuvrhau, vano ra ca (*4,1.7) ity asya api vikaopo yath yt / bahudhv, bahudhvar / bahupv, bahupvar // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.14 || _____START JKv_4,1.14: adhikro 'yam / uttarastreu upasarjane pratiedha karoti / yad iti rdhvam anukramiymo 'nupasarjant ity eva tad veditavyam / i-ha-a-a iti p / kurucar / madracar / anupasarjant iti kim ? bahukurucar, bahumadracar madhur / jte iti / kukkui / kar / anupasarjant iti kim ? bahukukku, bahukar madhur / katha punar upasarjant pratyayaprasga ? tad antavidhin / jpita ca+etad asty atra prakarae tadantavidhi iti / tath ca pradhnena tadanatavidhir bhavati / kumbhakr / nagarakr / na ca a iti kd-grahaa, taddhito 'py a asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.15 || _____START JKv_4,1.15: ata iti sarvatra anuvaratate / tat sati sambhave vieaa bhavati / id-dibhya prtipadikebhya striy p pratyayo bhavati / po 'pavda / itastvat - kurucar / madracar / iha kasmn na bhavati, pacamn, yajamn ? dvy-anubandhakatvl laa / lyu-diu katham ? it-karaa-smarthyt / itaratra tu eretva phalam / pahit vidy iti ? gamaittvam animitta, yuyulau tu ca iti ligt / ha - sauparey / vainatey / niranubandhako ha-abda striy na asti iti niranubandhaka-paribh na pravartate / a - kumbhakr / nagarakr / aupagav / e 'pi kvacidakta krya bhavati / caur, tpas / d, mau ity atra na bhavati / a - auts / audapn / rgarava-dy-ao n (*4,1.73) iti punar ao grahaa jtilakaa a bdhitum / dvayasac - rudvayas / jnudvayas / daghnac - rudaghn / jnudaghn / [#322] mtrac - rumtr / jnumtr / tayap - pacatay / daatay / hak - kik / lkik / ha - lvaik / hakhaor bhedena grahaa handi-nivtty-artham / ka - yd / td / kvarap - itvar / navar / khyun - hyakara / subhagakara / nasnakaktaruatalunnm upasakhynam / strai / pausn / ktk / yk / taru / talun // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.16 || _____START JKv_4,1.16: p ity eva / yaantc ca prtipadikt striy p pratyayo bhavati / grg / vts / apatyagrahaa kartavyam / iha m bht, dvpd anusamudra ya (*4,3.10) dvaipy / yoga-vibhga uttara-artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.17 || _____START JKv_4,1.17: yaa ity eva / prcm cry matena yaantt striy pha pratyayo bhavati, sa ca taddhita-saja / akro -artha / pratyayadvayena+iha strtva vyajyate / taddhita-grahaa prtipadikasaja-artham / grgyya / vtsyyan / anyem - grg / vts / sarvatra-grahaam uttarastrd iha apakyate bdhakabdhana-artham / vayt cpa vakyati, tam api bdhitv prc pha eva yath syt / vayyan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.18 || _____START JKv_4,1.18: yaa ity eva / prvea vikalpe prpte nityrtha vacanam / sarvatra lohitdibhya kataparyantebhya yaantebhya striy pha pratyayo bhavati / kataabda svatantra yat prtipadika tadavadhitvena parighyate kapi-abdt para kapi kata iti , na pratipadikvayava kurukateti / lauhityyan / sityyan bbhravyya / kavt tu akala prva katd uttara iyate / prvottarau tadantd phau tatra prayojanam // prtipadikev anyath pha, sa eva vyavasthpayitavya iti manyate / katantebhya iti bahuvrhi-tatpuruayor ekaea, tath kavdibhyo gotre (*4,2.111) iti / tatra tatpurua-vtty saghto madhyapt akala-abdo yaanta pratyayadvayam api pratipadyate / kalyyan / kalyasya+ime chtr kal // ____________________________________________________________________ [#323] ## || PS_4,1.19 || _____START JKv_4,1.19: kauravya mka ity etbhy striy pha pratyayo bhavati / kurvdibhyo ye kte, hak ca mkt (*4,1.119) ity ai ca / yathkrama b-por apavda / kauravyya / mkyan / katha kaurav sen ? tasya+ida vivakym ai kte bhaviyati / kauravya-mkayor surer upasakhynam / surya / aiikev artheu i ca (*4,2.112) ity ai prpte chapratyaya iyate / surya kalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.20 || _____START JKv_4,1.20: klaktaasrvasth yauvandi vaya / prathame vayasi yat prtipadika ruty vartate tata striy p pratyayo bhavati / kumr / kior / barkar / prathame iti kin ? sthavir / vddh / ata ity eva, iu / vayasyacarama iti vaktavyam / vadh / cira / dvityavayovacanv etau / prpta-yauvan str abhidhyate / katha kany ? kanyy kanna ca (*4,1.116) iti jpakt / uttnaay, lohitapdik iti ? nait vayarutaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.21 || _____START JKv_4,1.21: dvigu-sajakt prtipadikt striy p pratyayo bhavati / pacapl / daapl / katha triphal ? ajdiu dyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.22 || _____START JKv_4,1.22: prvea p prpta pratiidhyate / aparima-antt dvigo bista-citakambaly-ntc ca taddhitaluki sati p pratyayo na bhavati / bastdn parima-artha grahaam / sarvato mna parimam / aparima-antt tvat - pacabhir avai krt pacv / dav / kla ca sakhy na parimam / dvivar trivar / dvbhy atbhy krt dviat / triat / bistdibhya - dvibast / tribast / dvycit / trycit / dvikambaly / trikambaly / aparima+iti kim ? dvyhak / tryhak / taddhitaluki iti kim ? samhre - pacv / dav // ____________________________________________________________________ [#324] ## || PS_4,1.23 || _____START JKv_4,1.23: ka-abda-antt dvigos taddhitaluki sati ketre vcye p pratyayo na bhavati / dve kae pramam asy ketra-bhakte, pramae dvayasaj-daghna-mtraca (*5,2.37) iti vihitasya taddhitasya prame lo dvigor nityam iti luki kte, dvik ketra-bhakti / trik ketrabhakti / ka-abdasya aparimavcitvt prvea+eva pratiedhe siddhe ketre niyama-artha vacanam / iha m bht, dvik rajju, trik rajju iti / prama-viea kam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.24 || _____START JKv_4,1.24: dvigo taddhitaluki ity eva / prame ya purua-abda, tadantd dvigo taddhitaluki sati anyatarasy na p pratyayo bhavati / dvau puruau pramam asy parikhy dvipuru, dvipuru / tripuru, tripuru / aparimntatvn nitye pratiedhe prpte vikalprtha vacanam / prame iti kim ? dvbhy purubhy krt dvipuru / kripuru / taddhitaluki ity eva / samhre dvipuru / tripuru // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.25 || _____START JKv_4,1.25: dhas-abdntd bahuvrhe striy pratyayo bhavati / dhaso 'na (*5,4.131) iti samsnte kte ano bahuvrhe (*4,1.12) iti p-pratiedhayo prptayor idam ucyate / ghaodhn / kuodhn / bahuvrhe iti kim ? prpt dha prptodh / ana upadhlopino 'nyatarasym (*4,1.28) ity asya api po 'yam uttaratra anuvtter bdhaka iyate / samsnta ca striym eva / iha na bhavati, mahodh parjanya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.26 || _____START JKv_4,1.26: prvea i prpte b vadhyate / sakhyde avyayde ca bahuvrher dhas-abdntd p pratyayo bhavati / sakhyde tvat - dvydhn / trydhn / avyayde - atydhn / nirdhn / di-grahaa kim ? dvividhodhn, trividhodhn ity atra api yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.27 || _____START JKv_4,1.27: dhasa iti nivttam / sakhy-grahaam anuvartate, na avyaya-grahaam / sakhyde bahuvrhe dma-abdntt hyana-abdntt ca striy p pratyayo bhavati / dmntt ppratiedhaviklpeu prpteu nitya-artha vacanam / dvidmn / tridmn / hyannt pi prpte / dvihyan / trihya / caturhya / hyano vayasi smta / tena+iha na bhavati, dvihyan l / trihyan / caturhyan / atvam api tricaturbhym hyanasya iti vayasya+iva smaryate // ____________________________________________________________________ [#325] ## || PS_4,1.28 || _____START JKv_4,1.28: bahuvrher ity eva / ann-anto yo bahuvrhi upadhlop, tasmd anyatarasy p pratyayo bhavati / p mukte p-pratiedhau bhavata / kimartha tarhi idam ucyate, nanu siddh eva p-pratiedhapa ? anupadhlopina p-pratiedha-artha vacanam / bahurj, bahurj, bahurje / bahutak, bahutak, bahutake / ana iti kim ? bahumatsy / upadhlopina iti kim ? suparv, suparve, suparv / suparvau, suparva / p-pratiedhv eva atra bhavata // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.29 || _____START JKv_4,1.29: annantd bahuvrher upadh-lopina sajy viaye chandasi ca nitya p pratyayo bhavati / vikalpasya apavda / surj, atirj nma grma / chandasi - gau pacadmn / ekadmn / dvidmn / ekamrdhn / samnamrdhn // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.30 || _____START JKv_4,1.30: saj-chandaso ity eva / kevala-dibhya prtipadikebhya sajy, chandasi viaye striy p pratyayo bhavati / keval / keval iti bhym / mmak / mmik iti bhym / mitrvaruayor bhgadhey stha / bhgadhey iti bhym / s pp / pp iti bhym / ut+aparbhyo maghav vijigye / apar iti bhym / samn prav / samn iti bhym / ryakt / ryakt iti bhym / sumagal / sumagal iti bhym / bheaj / bheaj iti bhym // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.31 || _____START JKv_4,1.31: jasviaydanyatra sajy chandasi ca rtri-abdt p pratyayo bhavati / y ca rtr s / rtrbhi / ajasau iti kim ? yst rtraya / ajasdiv iti vaktavyam / rtri sahoitv / katha timirapaalairavaguhit ca ratrya ? aya bahvdi-lakaa / tatra hi pahyate kdikrdaktina, sarvato 'ktinn-artht ity eke iti // ____________________________________________________________________ [#326] ## || PS_4,1.32 || _____START JKv_4,1.32: praktir niptyate, nuggam astu vidhyate / antarvat-pativator nuk bhavati p ca pratyaya, sa tu nakrntatvd eva siddha / niptana-smarthyc ca viee vttir bhavati / antarvat pativat iti garbha-bhart-sayoge / iha na bhavati, antarasy ly vidyate / patimat pthv / antarvat iti matub niptyate, vatva siddham / pativat iti vatva niptyate, matup siddha / antarvatn garbhi / pativatn jvapati / antarvat-pativatos tu matubvatve niptant / garbhiy jvapaty ca v chandasi tu nug-vidhi // sntarvatn devnupait / sntarvat devnupaita / pativatn taruavats / pativat taruavats // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.33 || _____START JKv_4,1.33: patiabdasya nakrdea striy vidhyate, p pratyayas tu nakrntatvd eva siddha yajasayoge / yajena sayoga yajasayoga / tatsdhanatvt phalagrahttvt v yajamnasya patn / patn vca yaccha / yajasayoge iti kim ? grmasya patiriya brhma katha valasya patn ? upamnd bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.34 || _____START JKv_4,1.34: patyurna iti vartate / pati-abda-antasya prtipadikasya saprvasya anupasarjanasya striy vibh nakra-deo bhavati, p tu labhyate eva / vddhaptn, vddhapati / sthlapatn, sthlapati / aprptavibheyamayajasayogatvt / saprvasya iti kim ? patiriya brhma grmasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.35 || _____START JKv_4,1.35: saptnydiu nitya patyurnakrdeo bhavati, p tu labhyate eva / prvea vikalpe prpte vacanam / nitya-grahaa vaspaa-artham / samna patirasy saptn / ekaptn / samndiv iti vaktavye samnasya sabhva-artha vacanam / samna / eka / vra / pia / bhrt / putra / dsc chandasi // ____________________________________________________________________ [#327] ## || PS_4,1.36 || _____START JKv_4,1.36: ptakratu-abdasya striym aikracntdeo bhavati, p pratyaya / ptakrato str ptakraty / traya ete yog puyoga-prakarane draavy / yay hi pt kratava ptakratu s bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.37 || _____START JKv_4,1.37: vkapy-dnm udtta aikrdeo bhavati striym, p ca pratyaya / vkapi-abdo madyodtta udttatva prayojayati / agny-diu punarantodtteu sthnivadbhvd eva siddham / vkape str vkapy / agny / kusity / kusidy / puyoge ity eva, vkapi str // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.38 || _____START JKv_4,1.38: ai udtta iti vartate / manu-abdt striy p pratyayo bhavati, aukracntdea, aikraca udtta / vgrahaena dvv api vikalpyete / tena trairpya bhavati / mano str many / manv / manu / manu-abda dyudtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.39 || _____START JKv_4,1.39: v iti vartate / vara-vcina prtipadikt anudttntt takropadhd v p pratyayo bhavati, takrasya nakrdeo bhavati / et, en / yet, yen / harit, hari / sarve ete dyudtt, varn taatinitntnm iti vacant / vart iti kim ? prakt / prarut / gatisvaredyudtta / anudttt iti kim ? vet / ghtditvdantodtta / topadht iti kim ? anyato a vakyati / ata ity eva, itir brahma / piagdupasakhynam / piag / asitapalitayo pratiedha / asit / palit / chandasi knam ityeke / asikn / palikn / bhym api iyate / gato gaastramasikniknm // ____________________________________________________________________ [#328] ## || PS_4,1.40 || _____START JKv_4,1.40: v iti nivttam / vard anudttt iti vartate, topadhpekam anyatvam / vara-vcina prtipadikd anudttntt striy pratyayo bhavati / svare viea / srag / kalm / abal / vart ity eva, khav / anudttt ity eva, k / kapil // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.41 || _____START JKv_4,1.41: anuvartate / idbhya prtipadikebhyo gaurdibhya ca striym pratyayo bhavati / ilpini vun (*3,1.145) - nartak / khanak / rajak / gaurdibhya - gaur / mats / gaura / matsya / manuya / ga / haya / gavaya / mukaya / ya / pua / drua / droa / haria / kaa / paara / ukaa / malaka / kuvala / badara / bamba / tarkra / arkra / pukara / ikhaa / suama / salanda / gauja / nanda / spa / sgeha / haka / akula / srma / suba / srya / pa / ma / ghtaka / sakalka / sallaka / mlaka / mlata / slvaka / vetasa / atasa / psa / maha / maha / cheda / van / takan / anauh / anavh / eaa karae / deha / kkdana / gavdana / tejana / rajana / lavaa / pna / medha / gautama / yastha / bhauri / bhauliki / bhauligi / audghamni / ligi / picchika / raa / oa / naa / na / mala / tana / ptana / savana / starana / dhikaraa / eta / adhikra / grahya / pratyavarohi / sevana / sumagalt sajym / sundara / maala / pia / viaka / kurda / grda / paa / pa / lopha / kandara / kandala / tarua / taluna / bhat / mahat / saudharma / rohi nakatre / revat nakatre / vikala / niphala / pukala / kacchroivacane / pippalydayaca / pippal / hartak / kotak / am / karr / pthiv / kror / mtmaha / pitmaha / mtmaha-pitmahayo mtari ic ca (*4,2.36) iti ittvd eva siddhe jpana-artha vacanam, anitya il-lakao iti, tena dar ity upapanna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.42 || _____START JKv_4,1.42: jnapada-dibhya ekdaabhya prtipadikebhya ekdaasu vttydiv artheu yathsakhya pratyayo bhavati / jnapad bhavati, [#329] vtti cet / jnapad any / svare viesa / utsdiphdai kte pdy-udttatva bhavati / ku bhavati, amatra cet / ku 'ny / go bhavati, vapana cet / go any / sthal bhavati, aktrim cet / sthal any / bhj bhavati, r cet / pakv ityartha / bhj any / ng bhavati, sthaulya cet / ng any / ngaabdo guavacana sthaulye amutpdayati, anyatra gua eva pam / jtivacanttu jtilakao eva bhavati / ng / kl bhavati, vara cet / kl any / nl bhavati, ancchdana cet / nl any / na ca sarvasminnancchdana iyate / ki tarhi ? nldoadhau prini ca / nl oadhi / nl gau / nl vaav / sajy v / nl, nl / ku bhavati, ayovikra cet / ku any / kmuk bhavati maithunecch cet / kmuk any / maithunecchvat bhayate, necchmtram / kabar bhavati, keavea cet / kabar any // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.43 || _____START JKv_4,1.43: oa-abdt prcm cry matena striy pratyayo bhavati / o, o vaav // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.44 || _____START JKv_4,1.44: guam uktavn guavacana / guavacant prtipadikd ukrntt striy v pratyayo bhavati / pav, pau / mdv, mdu / uta iti kim ? uciriya brhama / guavacant iti kim ? khu / vasu-abdd guavacand bdy-udttrtham / vasv / kharusayogopadht pratiedho vaktavya / kharuriya brhma / puriya brhma / sattve niviate 'paiti pthag jtiu dyate / dheya ca akriyja ca so 'sattvapraktir gua // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.45 || _____START JKv_4,1.45: bahu ity evam dibhya prtipadikebhya striy v pratyayo bhavati / bahv, bahu / bahu / paddhati / akati / acati / ahati / vahati / akai / akti astre / ri / vri / gati / ahi / kapi / muni / yai / ita pryagt / kdikrdaktina / sarvato 'ktinnarthd ity eke / caa / arla / kamala / kpa / vikaa / vila / viakaa / bharuja / dhvaja / candrabhgnnadym / kalya / udra / pura / ahan / bahuabdo guavacana eva / tasya+iha pha uttarrtha // ____________________________________________________________________ [#330] ## || PS_4,1.46 || _____START JKv_4,1.46: bahv-dibhya chandasi viaye nitya striy pratyayo bhavati / bahvu hitv prapiban / bahv nma oadh bhavati / nitya-grahaam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.47 || _____START JKv_4,1.47: chandasi viaye striy bhuvo nitya pratyayo bhavati / vibhv ca / prabhv ca / sabhv ca / iha kasmn na bhavati, svayambh ? uta iti taparakaraam anuvartate / hrasvd eva+iya pacam / bhuva iti sautro nirdea // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.48 || _____START JKv_4,1.48: pus yoga puyoga / puyogd dhetor yat prtipadika striy vartate pusa khybhta tasmd pratyayo bhavati / gaakasya str gaak / mahmtr / prah / pracar / pusi abdapravtti-nimittasya sambhavt puabd ete, tadyogt striy vartante / puyogt iti kim ? devadatt / yajadatt / khy-grahat kim ? paris / prajt / puyogd ete abd striy vartante, na tu pumsamcakate / goplikdn pratiedha / goplakasya str goplik / sryd devaty cb vaktavya / sryasya str devat sry / devatym iti kim ? sur // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.49 || _____START JKv_4,1.49: indrdibhya prtipadikebhya striym pratyayo bhavati, nuk ca gama / yem atra puyoga eva iyate, tem nuggamamtra vidhyate / ratyayas tu prvea+eva siddha / anye tbhaya vidhyate / indr / varun / bhavn / arv / rudr / mn / himrayayor mahattve / mahaddhima himn / mahadarayam arayn / [#331] yavd doe / duo yava yavn / yavanllipym / yavann lipi / updhyyamtulbhy v / updhyyn, updhyy / matuln, matul / crydaatva ca / cryn, cry / aryakatriybhy v / ary, ary / katriy, katriy / vin puyogena svrtha eva aya vidhi / puyoge tu eva bhavitavyam / ary / katriy / mudgalcchandasi licca / rathrabhnmudgaln gaviau // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.50 || _____START JKv_4,1.50: karaa prvam asminn iti karaaprva pratipadikam / krta-abdntt prtipadikt karaa-prvt striy p pratyayo bhavati / vastrea kriyate s vastrakrt / vasanakrt / karaaprvt iti kim ? sukrt / dukrt / iha kasmn na bhavati, s h tasya dhanakrt prebhyo 'pi garyas iti ? bantena samasa / ata iti ctuvartate / gatikrakopapadn kdbhi saha samsavacana prk subutpatte iti bahula taducyate, kartkarae kt bahulam (*2,1.32) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.51 || _____START JKv_4,1.51: karaaprvt ity eva / karaaprvt prtipadikt ktntd alpkhyy pratyayo bhavti / alpkhyym iti samudyopdhi / abhravilipt khyau / spavilipt ptr / alpasp ity artha / alpkhyym iti kim ? candannulipt brhma // ____________________________________________________________________ [#332] ## || PS_4,1.52 || _____START JKv_4,1.52: ktt ity eva / bahuvrhir yo 'ntodtta, tasmt striy pratyayo bhavati / svga-prva-pado bahuvrhir iha+udharaam / asvga-prvapadd vikalpa vakyati / akhyabhinn / rubhinn / galalotktt / kealn / bahuvrhe iti kim ? pdapatit / antodttj jtapratiedha / dantajt / stanajt / pightydnm arthaviee / pight bhry / yasya astu kathacit pir ghyate pight s bhavati / abahunasuilasukhdi-prvd iti vaktavyam / bahukt / na - akt / su - sukt / kla - msajt / savatsara-jt / sukhdi - sukhajt / dukhajt / jti-kla-sukha-dibhyo 'ncchdant kto 'kta-mita. pratipann (*6,2.170) ity evam din bhauvrher antodttatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.53 || _____START JKv_4,1.53: antodttt ktt iti anuvartate / asvgaprvapadd antodttt ktntd bahuvrhe striy v pratyayo bhavati / prvea nitye prpte vikalpa ucyate / rgajagdh, rgajagdh / palubhakit, palubhakit / surpt, surpt / asvgaprvapadt iti kim ? akhabhinn / rubhinn / antodttt ity eva, vastracchann / vasanacchanna / bahula sajchandasor iti vaktavyam / pravddhaviln, pravddhaviln / pravddh ca asau viln ca iti / na aya bahuvrhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.54 || _____START JKv_4,1.54: bahuvrhe ktntd antodttt iti sarva nivttam / v-grahaam anuvartate / svga yad upasarjanam asayogopadha tad antt prtipadikt striy v pratyayo bhavati / candramukh, candramukh / atikrnt ken atike, atike ml / svgt iti kim ? bahuyav / upasarjant iti kim ? aikh / asayogopadht iti kim ? sugulph / suprv / [#333] agagtrakahebhya iti vaktavyam / mdvag, mdvag / sugtr, sugtr / snigdhakah, snigdhakah / adrava mrtimat svga pristhamavikrajam / atatstha tatra da cet tena cettattathyutam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.55 || _____START JKv_4,1.55: svgc ca+upasarjant ity eva / bahvaj-lakae sayogopadha-lakae ca pratiedhe prpte vacanam / sahana-vidyamna-lakaas tu pratiedho bhavaty eva / nsik-dyantt prtipadikt striy v pratyayo bhavati / tugansik, tugansik / tilodar, tilodar / bamboh, bamboh / drghajagh, drghajagh / samadant, samadant / crukar, crukar / tkaag, tkag / pucchc ca+iti vaktavaym / kalyapucch, kalyapucch / kabara-mai-via-arebhyo nityam / kabarapucch / maipucch / viayucch / arapucch / upamnt pakc ca puccht ca / ulkapaksen / ulkapucch l // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.56 || _____START JKv_4,1.56: svgt iti i prpta pratiedhyate / krodyantt bahvajantt prtipadikt striy pratyayo na bhavati / kalyakro / kalykhur / kalyokh / kalyabl / kalyaaph / kalyagud / kalyagho / kalyanakh / kalyamukh / krodir ktigaa / subhag / sugal / bahvaca khalv api - pthujaghan / mahlal // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.57 || _____START JKv_4,1.57: svgc ca+upasarjant iti, nsika-udara-oha-jagh-danta-kara. ggc ca (*4,1.55) iti ca prpto pratiidhyate / saha na vidyamna eva prvt prtipadikt striy pratyayo na bhavati / sake / ake / vidyamnake / sansik / ansik / vidyamnansik // ____________________________________________________________________ [#334] ## || PS_4,1.58 || _____START JKv_4,1.58: nakha-mukhntt prtipadikt sajym viaye striy pratyayo na bhavati / rpaakh / vajranakh / gauramukh / klamukh / sajym iti kim ? tmranakh kany / candramukh // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.59 || _____START JKv_4,1.59: drghajihv iti chandasi viaye niptyate / sayogopadhatvd aprpto vidhyate / drghajihv vai devn havyamavle / cakra saja-anukaraa-artha / drghajihv iti niptana nitya-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.60 || _____START JKv_4,1.60: svgc ca+upasarjant ity evam dividhi-pratiedha-viaya sarvo 'py apekyate / yatra vihitas tatra tad apavda / dik-prvapadt prtipadikt p pratyayo bhavati / svare viea / prmukh, prmukh / prnsik, prnsik / iha na bhavati, prggulph, prkkro, prgjaghan iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.61 || _____START JKv_4,1.61: eva svaryate, na p / vaheraya vi-pratyayntasya nirdea / smrthyt tadantanidher vijnam / bahantt prtipadikt striy pratyayo bhavati / dityauh / prahauh // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.62 || _____START JKv_4,1.62: sakh aiv ity etau abdau antau bhy niptyete / sakhya me brhma / na asy iur asti iti aiv / bhym iti kim ? sakh saptapad bhava / aium iva mmaya iurabhimanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.63 || _____START JKv_4,1.63: jtivci yat prtipadika na ca striym eva niyatam astrviayam ayakropadha ca tasmt striy pratyayo bhavati / kti-graha jtir lign ca na sarvabhk / sakdkhytanirghy gotra ca caraai saha // [#335] kukku / skar / brhma / val / nyan / crya / kah / bahvc / jte iti kim ? mu / astrviayt iti kim ? makik / ayopadht iti kim ? katriy / yopadha-pratiedhe hayagavayamukayamatsyamanuyam apratiedha / hay / gavay / mukay / mats / manu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.64 || _____START JKv_4,1.64: pka-dy-uttarapadt jtivcina prtipadikt striy pratyayo bhavati / str-viayatvd ete prvea aprpta pratyayo bidhyate / odanapd / akukar / lapar / akhapup / dsphal / darbhaml / gobl / pupa-phala-mla-uttarapadt tu yato neyate tadajdiu pahyate, satprkkaprntaataikebhya pupt, sambhastrjinaaapiebhya phalt, mlnnaa iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.65 || _____START JKv_4,1.65: ikrntt prtipadikt manuyajti-vcina striy pratyayo bhavati / avant / kunt / dk / plk / ita iti kim ? vi / darat / manuya-grahaa kim ? tittiri / jte iti vartamne punar jti-grahaa yopadhd api yath syt / audamey / ia upasakhynam ajty-artham / sautagam / maunacitt / sutagamdibhya cturarthika i na jti // ____________________________________________________________________ #< uta># || PS_4,1.66 || _____START JKv_4,1.66: manusyajte iti vartate / ukrntt manusyajti-vcina prtipadikt striym pratyayo bhavati / kur / bahmabandh / vrabandh / akro nodhtvo (*6,1.175) iti vieaa-artha / drghoccraa kapo bdhana-artham / ayopadht ity etad atra apekyate / adhvaryur brhma / aprijte crajjvdnm iti vaktavyam / alb / karkandh / apri-grahaa kim ? kkavku / arajjvdnm iti kim ? rajju / hanu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.67 || _____START JKv_4,1.67: bhu-abdntt prtipadikt sajy viaye striy pratyayo bhavati / bhadrabh / jlabh / sajym iti kim ? vttau bh asy vttabhu // ____________________________________________________________________ [#336] ## || PS_4,1.68 || _____START JKv_4,1.68: pagu-abdt striy pratyayo bhavati / pag / vaur asya+ukrkralopa ca vaktavya / var // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.69 || _____START JKv_4,1.69: ru-uttarapadt prtipadikt aupamye gamyamne striym pratyayo bhavati / kadalstambhor / ngansor / karabhor / aupamye iti kim ? vttoru str // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.70 || _____START JKv_4,1.70: sahita apha lakaa vma ity evam de prtipadikd ru-uttarapadt striym pratyayo bhavati / anaupamya-artha rambha / sahitor / aphor / lakaor / vmor / sahitasahbhy ca+iti vaktavyam / sahitor / sahor // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.71 || _____START JKv_4,1.71: kadru-abdt kamaalu-abdc ca chandasi ciaye striy pratyayo bhavati / kadr ca vai supar a / m sma kamaal drya dadyt / chandasi iti kim ? kadru / kamadalu / guggulumadhujatupataylnm iti vaktavyam / gugul / madh / jat / patayl // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.72 || _____START JKv_4,1.72: kadru-kamaalu-abdbhy sajy viaye striym pratyayo bhavati / acchandortha vacanam / kadr / kamaal / sajym iti kim ? kadru / kamaalu // ____________________________________________________________________ [#337] ## || PS_4,1.73 || _____START JKv_4,1.73: rgaravdibhyo 'antebhya ca prtipadikebhya striy n pratyayo bhavati / rgarav / kpaav / aanatebhya - baid / aurv / jtigrahaam atra anuvartate / tena jti-lakao anena bdhyate, na puyoga-lakaa, baidasya str baid / rgarava / kpaava / gaugulava / brhmaa / gautama / ete 'ant / kmaaleya / brhamakteya / niceya / nidheya / okeya / ete hagant / vtsyyana / maujyana / etau phagantau jti / kaikaseyo haganta / kvyaaivyau yaantau / ehi, paryehi kdikrntau / marathyo yaanta / audapna / udapnaabda uikdyaanta prayojayati / arla / cala / vataa / jti / bhogavadgaurimato sajym ghdiu nitya hrasvrtham / nnarayor vddhi ca / atra yathyoga bdiu prpteu n vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.74 || _____START JKv_4,1.74: yaantt prtipadikt striy cp pratyayo bhavati / yaa yaa ca smnya-grahaam etat / mbahy / sauvry / kausaly / ya - kragandhy / vrhy / blky / c ca yaa / t paro yo ya tadantc cp vaktavya / rkarky / aputimy / gaukaky / uttarastre cakro 'nukta-samuccaya-artha, tena v bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.75 || _____START JKv_4,1.75: avaa-abdo gargdi, tasmd yai kte pi prpte vacanam etat / vayc ca striy cp pratyayo bhavati / vay prc pha eva, sarvatra grahat / vayyan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.76 || _____START JKv_4,1.76: adhikro 'yam / pacamdhyyaparisampte ynita rdhvam anukramisyma taddhitasajste veditavy / vakyati, ynasti (*4,1.77) - yuvati / bahuvacanam anukta-taddhita-parigraha-artham / pthivy au (*4,1.85), agrdipac imac (*4,3.23) ity evam di labdha bhavati / taddhita-prade - kt-taddhita-sams ca (*1,2.46) ity evam daya // ____________________________________________________________________ [#338] ## || PS_4,1.77 || _____START JKv_4,1.77: yuvan-abdt prtipadikt striy ti pratyayo bhavati / sa ca taddhitasajo bhavati / po 'pavda / yuvati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.78 || _____START JKv_4,1.78: gotre yv aiau vihitv anrau tadantayo prtipadikayor gurpottamayo striy ya deo bhavati / nirdiyamnasya de bhavanti ity aior eva vijyate, na tu samudyasya / akra smnya-grahaa-artha / akras tadavightrtha, yaa cp (*4,1.74) iti / uttama-abda svabhvt triprabhtnmantyamakaramha / uttamasya sampam upottamam / guru upottama yasya tad gurpottama prtipadikam / karasya+iva gandho 'sya karagandhi / kumudagandhi / tasypatyam itya / tasya ya dea / kragandhy / kaumudagandhy / varhasypatyam / ata i (*4,1.95) / vrhi / tasya ya dea / vrhy / blky / aio iti kim ? tabhgasypatya, badditvda, rtabhg / gurpottamdika sarvam asti iti na staiau / iha (*4,1.15) iti b eva bhavati / anrayo iti kim ? vsih / vaivmitr / gurpottamayo iti kim ? aupagav / kpaav / gotre iti kim ? tatra jt (*4,3.25) - hicchatr / knyakubj // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.79 || _____START JKv_4,1.79: a-io ity eva / gotra-avayav gotrbhimat kulkhy puikabhuikamukharaprabhtaya / tato gotre vihitayor aio striy ya deo bhavati / agurpottamrtha rambha / pauiky / bhauiky / maukhary / ye svanantarpatye 'pi iyate daivadatty, yjdatty iti , te krauydiu draavy // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.80 || _____START JKv_4,1.80: kraui ity evam dibhya ca striy ya pratyayo bhavati / agurpottama-artha rambha / anaiartha ca / kauy / ly / kaui / li / vyi / piali / pakiti / caupayata / caiayata / aikayata / bailvayata / vaikalpayata / saudhtaki / sta yuvatym / bhoja katriye bhauriki / bhauliki / lmaki / lsthali / kpihali / gaulakya / gaukakya // ____________________________________________________________________ [#339] ## || PS_4,1.81 || _____START JKv_4,1.81: daivayaji aucivki styamugri kheviddhi ity etem anyatarasy ya pratyayo bhavati / iant ete, gotra-grahaa ca na anuvartate / tena+ubhayatravibheyam / gotre prvea yadea prpto vikalpyate, agotre tvanantare 'patye pake vidhyate / tena mukte ito manusyajte (*4,1.65) iti eva bhavati / daivayajy, daivayaj / aucivky, aucivk / styamugry, styamugr / kheviddhy, kheviddh // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.82 || _____START JKv_4,1.82: trayam apy adhikriyate samarthnm iti ca, prathamd iti ca, v iti ca / svrthika-pratyayvadhicyam adhikra, prgdio vibhakti (*5,3.1) iti vvat / svrthikeu hy asya+upayogo na asti, vikalpo 'pi tatra anavasthita / kecin nityam eva bhavanti / lakaavkyni tasya apatyam (*4,1.92), tena rakta rgt (*4,2.1) tatra bhava (*4,3.53) ity evam dni bhaviyanti / teu smarthye sati prathama-nirdid eva vikalpena pratyayo bhavati iti veditavyam / samarthnm iti virdhrae ah / samarthn madye prathama pratyaya-praktitvena nirdhryate / tasya iti smnya viealakaa-artham / tadya prthamya vie vijyate / upago apatyam aupagava / samarthnm iti kim ? kambala upago, apatya devadattasya / prathamt iti kim ? ahyntd yath syt, prathamntn m bht / v iti kim ? vkyam api yath syt upagor apatyam iti / yady eva samsa-vtti taddhita-vtty bdhyeta upagvapatyam iti / na+ea doa / prvastrd anyatarasy grahaam anuvartate / tena+etad api bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.83 || _____START JKv_4,1.83: tena dvyati iti vakyati / tad ekadeo dvyacchabdo avadhitvena ghyate / prg - dvyatsaabdand ynita rdhvam anukramiyama, a pratyayas tatra bhavati iti veditavyam / adhikra, paribh, cidhirv iti triv api daranev apavdaviaya parigtya a pravartate / vakyati, tasya apatyam (*4,1.92) - aupagava / kpaava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.84 || _____START JKv_4,1.84: avapatydibhya prtipadikebhya prgdvyatyev artheu a pratyayo bhavati / patyuttarapadd ya vakyati, tasya apavda / vapatam / tapata / avapati / atapati / dhanapati / gaapati / rrapati / kulapati / ghapati / dhnyapati / paupati / dharmapati / sabhpati / prapati / ketrapati // ____________________________________________________________________ [#340] ## || PS_4,1.85 || _____START JKv_4,1.85: prgdvyata ity eva / diti aditi ditya ity etebhya, patyuttarapadt ca prtipadikt prgdvyatyev artheu ya pratyayo bhavati / daitya / ditya / dityam / patyuttarapadt - prjpatyam / sainpatyam / yamcceti vaktavyam / ymyam / vmatipitmat chandasy upasakhynam / vcya / mty / paitmatyam / pthivy au / prthiv / prthiv / devd yaaau / daivyam / daivam / bahiailopa ca / bhy / kak ca / vhka / ka chandasi / bhka / svare viea / ilopavacanam avyayn bhamtre ilopasya anityatvajpanrtham / rtya / sthmno 'kra / avatthma / lomno 'patyeu bahuu / uulom / aralom / bahuu iti kim ? auulomi / ralomi / sarvatra gorajdipratyayaprasage yat / gavyam / ajdi-pratyaya-prasage iti kim ? gobhyo hetubhya gata gorpyam / gomayam / ydayo 'rthaviealakad apavdt prvavipratiedhena / diterapatya daitya / vanaspatn samha vnaspatyam / katha daiteya ? diti-abdt kdikrd aktina, sarvato 'ktinn-arthd ity eke iti a ktv strbhyo hak kriyate / ligaviia-paribh ca anity // ____________________________________________________________________ [#341] ## || PS_4,1.86 || _____START JKv_4,1.86: prgdvyata ity eva / utsdibhya prgdvyatyeu artheu a pratyayo bhavati / aas tad apavdn ca bdhaka / autsa / audapna / utsa / udapna / vikara / vinoda / mahnada / mahnasa / mahpra / tarua / taluna / bakay 'se / dhenu / pthiv / pakti / jagat / tirup / anuup / janapada / bharata / unara / grma / plu / kula / udasthnt dee / padae / bhallakya / rathntara / madhyandina / bhat / mahat / sattvantu / sacchabdo matubanta gatanuko ghyate sattvantu iti / kuru / pacla / indrvasna / uik / kakub / suvara / deva / grmcchandasi iti vaktavyam / iha m bht / grai triup / chanda ca+iha vtta ghyate, na veda // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.87 || _____START JKv_4,1.87: dhnyn bhavane ketre kha (*5,2.1) iti vakyati / tasya prg ity anena+eva sambandha / prgbhavanasaabdand ye 'rths teu str-abdt pus-abdc ca yathkrama nasnaau pratyayu bhavata / stru bhava straiam / pausnam / stri samha straiam / pausnam / strbhya gata straiam / apusnam / strbhyo hita straiam / pausnam / striy puvat iti jpakd vatyarthe na bhavati / yoga-apeka ca jpakam iti strvad ity api siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.88 || _____START JKv_4,1.88: prgdvyata iti vartate, na bhavant iti / dvigo iti ah / dvigor ya sambandh nimittatvena taddhita prgdvyatyo 'patya-pratyaya varjayitv tasya lug bhavati / pajcasu kapleu saskta pajcakapla / daakapla / dvau devdadhte dviveda / triveda / anapatye iti kim ? dvaidevadatti / traidevadatti / prgdivyata ity eva, dvaipryaika / dvigu-nimittavijnd iha na bhavati, pacakaplasya+ida pcakaplam / atha v dvigor eva aya lug vidhyate / dvigo iti sthna-ah / nanu ca pratyaydaranasya+e saj ? satyam etat / upacrea tu lakaay dvigu-nimitta-bhta pratyaya eva dvigu, tasya lug bhavati / dvigu-nimittako 'pi tarhi guakalpanay kasmn na dvigur ucyate pjcakaplam iti ? na tasya dvigutvam nimittam / itaras tu dvigutvasya+eva nimittam ity asti viea / yady evam iha katha pacakaply saskta pacakapla iti ? na+eva atra taddhita utpadyate / [#342] vkyam eva bhavati / traiabdya hi sdhya, pacasu kapleu saskta, pacakaply saskta pacakapla iti / tatra dvayo abdayo samnrthayor ekena vigraha / aparasmd utpattir bhaviyati / atha+iha kasmn na bhavati, pacabhyo gargebhya gata pajcagargarpayam, pacagargam ayam iti v ity anuvartate / s ca vyavasthita-vibh vijyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.89 || _____START JKv_4,1.89: prgdvyata ity eva / yaskdibhyo gotre (*2,4.63) / ity din ye gotrapratyayn lug ukta, temajdau prgdvyatye viayabhte pratiidhyate / gargm chtr grgy / vtsy / treyy / khrapyay / gotre iti kim ? kaubalam / bdaram / aci iti kim ? gargebhya gatam gargarpyam / gargamayam / prgdvyata ity eva, gargebhyo hi tam grgyam / gotrasya bahuu lopino bahuvacanntasya pravttau dvyekayor aluk / bidnm apatya yuv, yuvnau baida, baidau / vaida-abdt ata i kte tasya ca ia ya-katriya-ra-ito yni lug-a-io (*2,4.58) iti luki rpam / ekavacana-dvivacana-antasya pravttau bahuu lopo yni, baidasya baidayor v apatya bahavo mavak bid / nahyatr bahutpanna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.90 || _____START JKv_4,1.90: prg dvyata iti vartate, aci ca / prgdvyatye ajdau pratyaye vivakite buddhisthe 'nutpanna eva yuva-pratyayasya lug bhavati / tasman nivtte sati yo yata prpnoti sa tato bhavati / phhtasya apatya phhti / tasya apatya yuv, phhti-mimatbhy a-phiau (*4,1.150), phgta / tasya chatr iti vivakite 'rthe buddhisthe yuva-pratyaysya lug bhavati / tasmin nivtte ianta prakti-rpa sampannam / tasmt ia ca (*4,2.112) ity a bhavati, phht / bhgavittasya apatya bhgavitti / tasya apatya yuv, vddh hak sauvreu bahulam (*4,1.148) iti hak, bhgavittika / tasya chtr, prvavad yuvapratyaye nivtte, ia ca (*4,2.112) ity a, bhgavitt / tikasya apatya, tikdibhya phi (*4,1.154), taikyani / tasya apatya yuv, phe cha ca (*4,1.149) iti cha, taikyanya / tasya chtra, yuva-pratyaye nivtte vddhc cha (*4,2.114), taikyany / kapijaldasya apatya kpijaldi / tasya apatya yuv, kurvdibhyo ya (*4,1.151), kpijaldya / tasya chtr, ye nivtte ia ca (*4,2.112) ity a, kpijald / glucukasya apatya, prcm avddht phin bahulam (*4,1.160) iti glucukyani / tasya apatya yuv, prgdvyato ' (*4,1.83), glaucukyana / tasya chtr, yuva-pratyaye nivtte sa eva a, glaucukyan / aci ity eva, phhtarpyam / phhtamayam / prgdvyata ity eva, bhgavittikya hita bhgavittikyam // ____________________________________________________________________ [#343] ## || PS_4,1.91 || _____START JKv_4,1.91: yni ity eva / prvastrea nitye luki prpte vikalpa ucyate / phakphior yuva-pratyayayo prgdvyatye 'jdau pratyaye vivakite 'nyatarasy lug bhavati / gargdibhyo yai kte yaio ca (*4,1.101) iti phak, grgyyaa / tasya chtr grgy, grgyyay / vtsy, vtsyyany / phia khalv api yaskasya apatya, ivdibhyo ' (*4,1.112), yska / tasya apatya yuv, ao dvyaca (*4,1.156) iti phi, yskyani / tasya chtr ysky, yskyany // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.92 || _____START JKv_4,1.92: artha-nirdeo 'ya, prvair uttarai ca pratyayair abhisambadhyate / tasya iti ahsamartht apatyam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / praktyartha-viia ahyartho 'patyam traceha ghyate / ligavacandikamanyat sarvamavivakitam / upagorapatyam aupagava / vapata / daitya / autsa / straia / pausna / tasya+idam apatye 'pi bdhana-artha kta bhavet / utsarga ea eva asau vddhny asya prayojanam // bhnor apatyam bhnava / ymagava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.93 || _____START JKv_4,1.93: apatya pautra-prabhti gotram (*4,1.162) / tasman vivakite bhedena pratyapatya pratyayotpatti-prasge niyama kriyate, gotre eka eva pratyayo bhavati, sarve 'patyena yujyante / apatand apatyam / yo 'pi vyavahitena janita, so 'pi prathamaprakter apatya bhavaty eva / gargasya apatya grgi / grger apatya grgya / tatputro 'pi vyavahitena janita, so 'pi prathamaprakter apatya bhavaty eva / gargasya apatya grgi / grger apatya grgya / tatputro 'pi grgya / sarvasmin vyavahitajanite 'pi gotrpatye garga-abdd ya eva bhavati iti pratyayo niyamyate / athav gotrpatye vivakite eka eva abda pratham prakti pratyayam utpdayati iti praktir niyamyate / grgya / nyana // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.94 || _____START JKv_4,1.94: ayam api niyama / yny apatye vivakite gotrd eva pratyayo bhavati, na paramapraktyanantarayuvabhya / grgyasya apatya yuv grgyyaa / vtsyyana / dkyaa / plkyaa / aupagavi / nyani / astriym iti kim ? dk / plk / ki punar atra pratiidhyate ? yadi niyama, striym aniyama prpnoti / atha yuvapratyaya, striy gotraprayayena abhidhna na prpnoti gora-sajy yuva-sajay bdhitatvt / tasmd yogavibhga kartavya / gotrd yni pratyayo bhavati / tato 'striym / yni yad ukta tat striy na bhavati / yuvasaj+eva pratiidhyate, tena str gotrapratyayena abhidhsyate // ____________________________________________________________________ [#344] ## || PS_4,1.95 || _____START JKv_4,1.95: tasya apatyam ity eva / akrntt prtipadikt i pratyayo bhavati / ao 'pavda / dakasya apatya dki / taparakaraa kim ? ubhay, kllap ity ato m bht / katha pradyat darathya maithili ? eavivakay bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.96 || _____START JKv_4,1.96: bhu ity evam dibhya abdebhyo 'patye i pratyayo bhavati / bhavi / aupabhavi / anakrrtha rambha / kvacid bdhakavdhanrtha / bhu / upabhu / vivku / ivku / baku / upabindu / vka / cl / mik / balk / bhagal / chagal / ghruvak / dhuvak / sumitr / durmitr / pukarasat / anuharat / devaarman / agniarman / kunman / sunman / pacan / saptan / aan / amitaujasa salopa ca / udacu / iras / arvin / kemavddhin / khaltodin / kharandin / nagaramardin / prkramardin / loman / ajgarta / ka / salaka / yudhihira / arjuna / smba / gada / pradyumna / rma / udaka sajym / ambhyo 'mbhaso salopa ca / bhvdiprabhtiu ye darana gotrabhve laukike tato 'nyatra te pratiedha / bhurnma kacit, tasya apatya bhava / sambandhiabdn ca tatsadt pratiedha / saj - vaurasya apatya vuri / cakro 'nukta-samuccaya-artha ktigaatmasya bodhayati / jmbi / aindraarmi / jadhenavi / jabandhavi / auulomi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.97 || _____START JKv_4,1.97: sudht-abdd apatye i pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca tasya aka adeo bhavati / sudhtur apatyam saudhtaki / vysavaruanidacalabimbnm iti vaktavyam / vaiysaki / bruaki / naidaki / claki / baimbaki // ____________________________________________________________________ [#345] ## || PS_4,1.98 || _____START JKv_4,1.98: tasya apatyam ity eva / gotrasajake 'patye vcye kujdibhya cpha pratyayo bhavati / io 'pavda / cakro vieaa-artha vrta-cphaor astriym (*5,3.113) iti / akro vddhy-artha / kaujyanya, kaujyanyau, kaujyan / brdhnyanya, brdhnyanyau, brdhnyan / gotre iti kim ? kujasya apatyam anantara kauji / ekavacana-dvivacanayo satiiatvt itsvarea+eva bhavitavyam / bahuvacane tu kaujyan iti, param api itsvara tyaktv citsvara eva+iyate / gotra-adhikra ca ivdibhyo ' (*4,1.112) iti yvat / kuja / bradhna / akha / bhasman / gaa / loman / aha / ka / kaa / u / ubha / vipa / skanda / stambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.99 || _____START JKv_4,1.99: na ity evam dibhya prtipadikebhya gotrpatye phak pratyayo bhavati / nyana / cryaa / gotre ity eva, ni / alaku alaka ca ity atra pahyate / lakyana / paildiu laki-abda pahyate / laki pit / laki putra / tat katham ? gotra-viee kauike phaka smaranti, i eva anyatra laki iti / athav paildipha eva jpaka io bhvasya / naa / cara / baka / muja / itika / itia / upaka / lamaka / alaku alaka ca / saptala / vjapya / tika / agniarman vagae / pra / nara / syaka / dsa / mitra / dvpa / pigara / pigala / kikara / kikala / ktara / ktala / kya / kyapa / kvya / aja / amuya / karaau brhmaavsihayo / amitra / ligu / citra / kumra / krou kroa ca / loha / durga / stambha / iip / agra / ta / akaa / sumanas / sumata / mimata / k / jat / yugandhara / hasaka / dain / hastin / pacla / camasin / suktya / sthiraka / brhmaa / caaka / badara / avaka / kharapa / kmuka / vrahmadatta / udumbara / oa / aloha / daa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.100 || _____START JKv_4,1.100: haritdirbiddyantargaa / haritdibhyo 'antebhyo 'patye phak pratyayo bhavati / io 'pavda / haritasya apatya hrityana / kaindsyana / nanu ca gotre iti vartate / na ca gotrdaparo gotrapratyayo bhavati eko gotre (*4,1.93) iti vacant ? satyam etat / [#346] iha tu gotrdhikre 'pi smarthyd yni pratyayo vijyate / gotrdhikras tu uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.101 || _____START JKv_4,1.101: yaantt iantc ca prtipadikd apatye phak pratyayo bhavati / grgyyaa / vtsyyana / iantt - dkyaa / plkyaa / dvpd anusamudra ya (*4,3.10), suta-gamdibhya i (*4,2.80) ity ato na bhavati / gotra-grahaena yaiau vieyete / tadantt tu yny eva aya pratyaya, gotrd yni pratyayo bhavati iti vacant // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.102 || _____START JKv_4,1.102: gotre ity eva / aradvat unaka darbha ity etebhyo gotrpatye phak pratyayo bhavati yathsakhya bhguvatsgryaeu artheu apatya-vieeu / radvatyano bhavati bhrgava cet / radvato 'nya / aunakyano bhavati vtsya cet / aunako 'nya / drbhyao bhavati gryaa cet / drbhiranya / aradvac-chunaka-abdau bidd / tbhym ao 'pavda phak // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.103 || _____START JKv_4,1.103: gotre ity eva / drodibhya prtipadikebhyo gotrpatye 'nyatarasy phak pratyayo bhavati / io 'pavda / drauyana, draui / prvatyana, prvati / jaivantyana, jaivanti / katham anantara avatthm drauyana ity ucyate / na+eva atra mahbhratadroo ghyate / ki tarhi ? andi / tata ida gotre pratyayavidhnam / idntant tu rutismnydadhyropea tathbhidhna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.104 || _____START JKv_4,1.104: gotre ity eva / biddibhyo gotrpatye a pratyayo bhavati / baida / aurva / ye punar atra ani-abd putrdayastebhyo 'nantarpatye eva bhavati / pautra / dauhitra / anynantaryasya ayam artha, anibhyo 'nantare bhavati iti / yady ayam artha, yapatye nairantarya-pratiedho na kta syt ? tatra+ida na sidhyati, indrabh saptama kyapnm / anantarpatyarpea+eva yabhidhna bhaviyati / avaya ca+etad eva vijeyam / yapatye nairantaryaviaye pratiedhe vijyamne kauiko vivmitra iti duyati / gotre ity eva, baidi / nanu ca ya bhavitavyam ? bhvdi ktigaa, tena i eva bhavati / bida / urva / kayapa / kuika / bharadvja / upamanyu / killapa / kidarbha / vivnara iea / tabhga / haryava / priyaka / pastamba / kcavra / aradvat / unaka / dhenu / gopavana / igru / bindu / bhjana / avvatna / ymka / yamka / ypara / harita / kindsa / vahyaska / arkala / vadhyoa / viuvddha / pratibodha / rathntara / rathtara / gavihira / nida / mahara / mda / punarbh / putra / duhit / nannd / parastr parau ca // ____________________________________________________________________ [#347] ## || PS_4,1.105 || _____START JKv_4,1.105: gotre ity eva / gargdibhyo gotrpatye ya pratyayo bhavati / grgya / vtsya / manu-abdo 'tra pahyate / tatra katham mnav praj ? gotre ity ucyate / apatyasmnye bhaviyati / katham anantaro rmo jmadagnya, vysa prarya iti ? gotrarpdhyropea bhaviyati / anantarpatyavivaky tu yaaiva bhavitavya jmadagna, prara iti / garga / vatsa / vj 'se / sakti / aja / vyghrapt / vidabht / prcnayoga / agasti / pulasti / rebha / agnivea / akha / aha / ghma / avaa / camasa / dhanajaya / manasa / vka / vivvasu / janamna / lohita / asita / babhru / mau / maku / aligu / aku / ligu / gulu / mantu / jigu / manu / tantu / many / bhta / kathaka / kaa / taa / vataa / kapi / kata / kurukata / anau / kava / akala / gokaka / agastya / kuina / yajavalka / ubhaya / jta / virohita / vagaa / rahgaa / aila / vaa / kaculuka / mudgala / musala / parara / jatkara / mntrita / sahita / amaratha / arkarka / ptima / stha / araraka / pigala / ka / golunda / ulka / titika / bhiaj / bhaita / bhaita / dalbha / cikita / devah / indrah / ekal / pippal / vdagni / jamadagni / sulobhin / ukattha / kugu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.106 || _____START JKv_4,1.106: madhu-abdd babhru-abdc ca gotrpatye ya pratyayo bhavati yathsakhyam brhmae kauike vcye / mdhvyo bhavati bhmaa cet / mdhava eva anya / bbhravyo bhavati kauika cet / bbhrava eva anya / babhru-abdo gargdiu pahyate, tata siddhe yai kauike niyama-artha vacanam / gargdiu paho 'pyantargaakryrtha, sarvatra lohitdi-katantebhya (*4,1.18) iti / bbhravyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.107 || _____START JKv_4,1.107: kapi-bodha-abdbhym girase 'patya-viee gotre ya pratyayo bhavati / kpya / baudhya / girase iti kim ? kpeya / baudhi / kapi-abdo gargdiu pahyate / tasya niyamartha vacanam, girase yath syt / lohitdikryrtha gae pha / kpyyan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.108 || _____START JKv_4,1.108: girase ity eva / vataa-abdd girase 'patyaviee gotre ya pratyayo bhavati / vtaya / girase iti kim ? vtaa / kim artham ida yvat gargdiv aya pahyate ? ivdiu api aya pahyate / tatra girase ivdyao 'pavda-artha punar vacanam / angirase tu ubhayatra phasmarthyt pratyayadvayam api bhavati / vtaya, vtaa // ____________________________________________________________________ [#348] ## || PS_4,1.109 || _____START JKv_4,1.109: girase ity eva / vataa-abdd girasy striy yapratyayasya luk bhavati / luki kte rgaravdiphn n bhavati / vata / girase iti kim ? vtayyan / ivdyai tu vta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.110 || _____START JKv_4,1.110: girasa iti nivttam / avdibhya gotrpatye pha pratyayo bhavati / vyana / myana / ye tv atra pratyaynt pahyante tebhya smrthyd yni pratyayo vijyate / ava / aman / akha / bida / pua / rohia / kharjra / kharjla / pijra / bhaila / bhaila / bhaita / bhaita / bhaika / prahta / rmoda / katra / grv / ka / golkya / arka / svana / dhvana / pda / cakra / kula / pavitra / gomin / yma / dhma / dhmra / vgmin / vivnara / kua / vea / apa treye / natta / taa / naa / grma / arha / viamya / vil / giri / capala / cunama / dsaka / vailya / dharma / nauhya / pusijta / arjuna / draka / sumanas / durmanas / knta / prcya / kita / ka / cumpa / ravih / vkya / pavind / treya bhradvje / kutsa / tava / kitava / iva / khadira / bhradvja treye // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.111 || _____START JKv_4,1.111: bharga-abdd apatye viee traigarte gotre pha pratyayo bhavati / bhrgyao bhavati traigarta cet / bhrgi anya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.112 || _____START JKv_4,1.112: gotre iti nivttam / ata prabhti smnyena pratyay vijyante / ivdibhyo 'patye a pratyayo bhavati / yathyatham idnm apavda / aiva / prauha / takan abdo 'tra pahyate krilakaamudcmia bdhitum / yatpratyaysya tu bdho niyate / tka, tkaya / gag-abda pahyate tikdiphi umrdihak ca samvea-artham / tena trairpya bhavati / gga, ggyani , ggeya / vipaabda pahyate kujdilakaena cpha samvea-artham / vaipa, vaipyanya / iva / prauha / prauhika / caa / jambha / muni / sandhi / bhri / kuhra / anabhimlna / kakutstha / kahoa / lekha / rodha / khajana / kohaa / pia / hehaya / khajra / khajla / surohik / para / kaha / parila / vataa / ta / kara / krahrada / jalahrada / pariika / jailika / gophilika / badhirik / majraka / vika / rekha / lekhana / viravaa / ravaa / vartanka / piaka / pika / tkka / nabhka / ranbha / jaratkru / utkip / rohitika / ryaveta / supia / kharjrakara / masrakara / takara / mayrakara / khaaraka / takan / iea / gag / vipa / yaska / lahya / drugha / ayastha / bhalandana / virpka / bhmi / il / sapatn / dvyaco nady / t rive trivaa ca // ____________________________________________________________________ [#349] ## || PS_4,1.113 || _____START JKv_4,1.113: vddhir yasya acm dis tad vddham (*1,1.73) / avddhbhya iti abda-dharma, nad-mnubhya iti arthadharma, tena abhedt praktayo nirdiyante / tannmikbhya iti sarvanmn pratyaya-prakte parmara / avddhni yni nadn mnu ca nmadheyni, tebhyo 'patye a pratyayo bhavati / hako 'pavda / yamuny apatya ymuna / irvaty apatyam airvata / vaitasta / nrmada / mnubhya khalv api - ikity apatya aikita / cintity apatya caintita / avddhbhya iti kim ? candrabhgy apatya cndrabhgeya / vsavadtteya / nadmnubhya iti kim ? saupareya / vainateya / tannmikbhya iti kim ? obhany, aubhaneya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.114 || _____START JKv_4,1.114: aya prasiddh vasihdaya / andhak vaya kurava iti vakhy / ydi-kurvantebhya prtipadikebhyo 'patye a pratyayo bhavati / io+vda / atrydibhyas tu paratv hagdibhir eva bhavitavyam / ibhyas tvat - vsiha / vaivmitra / andhakebhya - vphalka / rndhasa / vibhya - vsudeva / niruddha / kurubhya - nkula / shadeva / katha punar nityn abdnmandhakdivaasamrayea anvkhyna yujyate ? kecid hu katham api kkatlyanyyena kurvdivaevasakarea+eva nakulasahadevdaya abd subahava sakalit, tnupdya pinin smtir upanibaddh iti / athavndhakavikuruva api nity eva, teu ye abd prayujyante nakulasahadevdaya, tatra+ida pratyayavidhnam ity adoa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.115 || _____START JKv_4,1.115: mat-abdt sakhy-prvt sa-prvt bhadra-prvc ca apatye a pratyayo bhavati, ukra ca antdea / dvayor mtror apatya dvaimtura / mtura / smtura / bhdramtura / ukra-adea-artha vacana, pratyaya punar utsargea+eva siddha / strliga-nirdeo 'rtha-apeka, tena dhnyamtur grahaa na bhavati / sakhy-sa-bhadra-prvy iti kim ? saumtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.116 || _____START JKv_4,1.116: kany-abdd apatye ' pratyayo bhavati / hako 'pavda / tat sanniyogena kanna-abda deo bhavati / kanyy apatya knna kara / knno vysa // ____________________________________________________________________ [#350] ## || PS_4,1.117 || _____START JKv_4,1.117: vikar-auga-chagala-abdebhya yathsakhya vatsabharadvjtriu apatya-vieeu a pratyayo bhavati / vaikaro bhavati vtsya cet / vaikari anya / augo bhavati bhradvja cet / augi anya / chgalo bhavati treya cet / chgali anya / ug-abda strliga-manye pahanti, tato haka pratyudharanti augeya iti / dvayam api ca+etat pramam, ubhayath stra-praayant // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.118 || _____START JKv_4,1.118: tannmiko bdhake dvyaca iti haki prpte a pratyaya pake vidhyate / ply apatye v a pratyayo bhavati / ply apatya paila, paileya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.119 || _____START JKv_4,1.119: maka-abdt apatye hak pratyayo bhavati / cakrt a ca v / tena trairpya bhavati / mkeya, mka, mki // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.120 || _____START JKv_4,1.120: str-grahaena bdi-pratyaynt abd ghyante / strbhyo 'patye hak pratyayo bhavati / saupareya / vainateya / strpratyaya-vijpand asatyartha-grahae iha na bhavati, iabio 'patyam aiavia, darado 'patyam drada iti / vaavy ve vcye / vaveyo va smta / apatye prpta tato 'pakya vidhyate / tena apatye vava iti / a kruckokilt smta / krucy apatya krauca / kaukila // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.121 || _____START JKv_4,1.121: strbhya ity eva / dvyaca str-pratyayntd apatye hak pratyayo bhavati / tannmiko 'pavda / datty apatya dtteya / gaupeya / dvyaca iti kim ? ymuna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.122 || _____START JKv_4,1.122: str-grahaa nivttam / cakro dvyaca ity asya anukaraa-artha / ikrntt prtipadikd ani-antd apatye hak pratyayo bhavati / treya / naidheya / ita iti kim ? dki / plki / ania iti kim ? dkyaa / plkyaa / dvyaca ity eva, marcer aptya mrca // ____________________________________________________________________ [#351] ## || PS_4,1.123 || _____START JKv_4,1.123: ubhra ity evam dibhya prtipadikebhya hak pratyayo bhavati / yathyogam idnm apavda / aubhreya / vaiapureya / cakro 'nuktasamuccaya-artha ktigaatmasya bodhayati, tena ggeya, paveya ity evam di siddha bhavati / ubhra / viapura / brahmakta / atadvra / atvara / atvara / alk / lcala / alkbhr / lekhbhr / vimt / vidhav / kikas / rohi / rukmi / di / lka / ajabasti / akandhi / lakmaaymayor vsihe / godh / kkalsa / ava / pravhaa / bharata / bhrama / mukau / maghau / makau / karpra / itara / anyatara / lha sudatta / sucakas / sunman / kadru / tuda / akpa / kumrk / kiorik / kuveik / jihmin / paridhi / vyudatta / kakala / khav / ambik / aok / uddhapigal / khaonmatt / anudi / jaratin / blavardin / vigraja / vja / van / aman / ava / ajira // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.124 || _____START JKv_4,1.124: vikara-abdt kutaka-abdc ca kyape 'patya-viee hak pratyayo bhavati / vaikareya / kautakeya / kyape iti kim ? vaikari / kautaki // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.125 || _____START JKv_4,1.125: bhrabddaptye hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca vuggama / bhrauveya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.126 || _____START JKv_4,1.126: kaly ity evam dn abdnm apatye hak pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca ina-dea / strpratyaya-antnm dea-artha grahaa, pratyayasya siddhatvd / anyem ubhayrtham / klyineya / saubhgineya / daurbhgineya / hdbhagasindhvante prvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavddhi / kaly / subhag / durbhag / bandhak / anudi / anusi / jarat / balvard / jyeh / kanh / madhyam / parastr // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.127 || _____START JKv_4,1.127: kulnyaati iti kulat / pararpa niptant / kulay apatye hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca v ina deo bhavati / dea-artha vacana, pratyaya ca prvea+eva siddha / kaulaineya, kaulaeya / y tu kulnyaant la bhinatti, tata kudrbhyo v (*4,1.131) iti paratv hrak bhavitavyam / kaulaera // ____________________________________________________________________ [#352] ## || PS_4,1.128 || _____START JKv_4,1.128: caaky apatye airak pratyayo bhavati / [#351] cakaira / caakc ca+iti vaktavyam / caakasya apatya cakaira / striym apatye lug vaktavya / caaky apatya str caak // ____________________________________________________________________ [#352] ## || PS_4,1.129 || _____START JKv_4,1.129: godhy apatye rak pratyayo bhavati / gaudhera / ubhrdiv aya pahyate, tena gaudheya api bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.130 || _____START JKv_4,1.130: godhy apatye udcm cry matena rak pratyayo bhavati / gaudhra / crya-grahaa pja-artha, vacanasmrthyd eva prvea samveo bhavati / rag-vacanam anarthaka, rak siddhatvt ? jpaka tvayam anyebhyo 'pi bhavati iti / jra / pra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.131 || _____START JKv_4,1.131: hrak anuvartate, na rak / kudr agahn lahn ca / arthadharmea tadabhidhyinya strlig praktayo nirdiyante / kudrbhyo v apatye dak pratyayo bhavati / hako ' pavda / kera, keya / dsera, dseya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.132 || _____START JKv_4,1.132: pitvas-abdt apatye cha pratyayo bhavati / paitvastrya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.133 || _____START JKv_4,1.133: pitVasu apatya-pratyaye haki parato lopo bhavati / paitvaseya / katha punar iha hak pratyaya ? etad eva jpaka hako bhvasya // ____________________________________________________________________ [#353] ## || PS_4,1.134 || _____START JKv_4,1.134: pit-vasu ity etad apekate / pitvasur yad ukta tan mtvasur api bhavati, chan-pratyayo haki lopa ca / mtvastrya / mtvaseya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.135 || _____START JKv_4,1.135: catupd abhidhyinbhya praktibhyo 'patye ha-pratyayo bhavati / adnm apavda / kmaaleya / auntibheya / jmbeya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.136 || _____START JKv_4,1.136: gydibhya abdebhyo 'patye ha pratyayo bhavati / adnm apavda / greya / hreya / giabdo yacatupdavacana, tata prvea+eva siddha / actupd-artha vacanam / gi / hi / hali / bali / viri / kudri / ajabasti / mitrayu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.137 || _____START JKv_4,1.137: rjan-vaura-abdbhym apatye yat pratyayo bhavati / yathkramam aior apavda / rjanya / vaurya / rjo 'patye jti-grahaam / rjanyo bhavati katriya cet / rjano 'nya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.138 || _____START JKv_4,1.138: katra-abdd apatye gha pratyayo bhavati / katriya / ayam api jti-abda eva / ktriranya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.139 || _____START JKv_4,1.139: uttara-stre prva-pratiedhd iha tadanta kevala ca dyate / kula-abda-antt prtipadikt kevalc ca apatye kha pratyayo bhavati / hyakulna / rotriyakulna / kulna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.140 || _____START JKv_4,1.140: kuld ity eva / avidyamna prvapada yasya tadaprvapadam / samsasambandhi-prvapadasya abhvena kula-abdo vieyate / aprvapadt kula-abdt anyatarasy yat haka ity etau pratyayau bhavata / tbhy mukte kyo 'pi bhavati / kulya, kauleyaka, kulna / pada-grahaa kim ? bahucprvd api yath syt / bahukulya, bhukuleyaka, bahukulna // ____________________________________________________________________ [#354] ## || PS_4,1.141 || _____START JKv_4,1.141: anyatarasym iti anuvartate / mahkula-abdt a-khaau pratyayau bhavata / pake kha / mhkula, mhkulna, mhkulna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.142 || _____START JKv_4,1.142: dukula-abdt apatye hak pratyayo bhavati / anyatrasym ity anuvtte kha ca / daukuleya, duklna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.143 || _____START JKv_4,1.143: svas-abdd apatye chan pratyayo bhavati / ao 'pavda / svasur apatya svasrya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.144 || _____START JKv_4,1.144: bhrt-abdd apatye vyat pratyayo bhavati / cakrc cha ca / ao 'pavda / bhrtvya, bhrtrya / takra svarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.145 || _____START JKv_4,1.145: sapatna-abda atruparyya abda-antara-vyutpannam eva / saptn-abdd apare 'kram iva arthe niptayanti / saptnva sapatna / bhrt-abdd vyan pratyayo bhavati samudyena ca+idam itra sapatna ucyate / apatya-artho 'tra na asty eva / ppman bhrtvyea / bhrtvya kaaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.146 || _____START JKv_4,1.146: revat ity evam dibhyo 'patye hak pratyayo bhavati / yath yoga hagdnm apavda / raivatika / vaplika / revat / avapl / mapl / dvrapl / vkavacin / vkagrha / karagrha / daagrha / kukkuka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.147 || _____START JKv_4,1.147: apatya pautraprabhti gotra ghyate / gotra y str tadabhidhyina abdd apatye a pratyayo bhavati, cakr hak ca, kutsane gamyamne / pitur asavijne mtr vyapadeo 'patyasya kuts / grgy apatya grga jlma, grgika / glucukyany apatya glaucukyana, glaucukyanika / gotrdyni iti yni pratyayo bhavati / gotram iti kim ? krikeyo jlma / striy iti kim ? aupagavirjlma / kutsane iti kim ? grgeyo mavaka // ____________________________________________________________________ [#355] ## || PS_4,1.148 || _____START JKv_4,1.148: kutsane ity eva / sauvreu iti prakti-vieaam / vddht sauvragotrd apatye bahula hak pratyayo bhavati kutsane gamyamane / bhgavitte bhgavittika / trabindavasya trabindavika / pake yathprpta phak, bhgavittyana / pake trabindavi / akapa ubhrdi, kapeya / tasya apatyam kapeyika / pake kapeyi / bhgaprvapado vittir dvityas trabindava / ttyas tvkapeyo gotr hag bahula tata // vddha-grahaa str-nivtty-artham / sauvreu iti kim ? aupagavirjlma / kutsane ity eva, bhgavittyano mavaka / bahula-grahaam updhivaicitrya-artham / gotrastriy ity rabhya catvro yogs teu prathama kutsana eva, antya sauvragotra eva, madhyamau dvayor api / tad etad bahula-grahal labhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.149 || _____START JKv_4,1.149: kutsane ity eva, sauvreu iti ca / phe iti phio grahaa na phina, vddha-adhikrt / phiantt prtipadikt sauvragotrd apatye cha pratyayo bhavati, cakr hak, kutsane gamyamne / yamundasya apatya, tikdibhya phi (*4,1.154) / tasyapatya ymundyanya, ymundyanika / kutsane ityeva, ymundyani / phiantd autsargikasya aa gatasya ya-katriya-ara-ito yni lug a-io (*2,4.58) iti luk / sauvresu ity eva, taikyani / yamunda ca suym ca vryyai phia smt / sauvreu ca kutsy dvau yogau abdavit samaret // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.150 || _____START JKv_4,1.150: sauvreu ity eva / kutsane iti nivttam / phhtimimataabdbhy sauvra-viaybhym apatye a-phiau pratyayu bhavata / phako 'pavda / alpctarasya aprvanipto lakaa-vyabhicra-cihna, tena yathsakhyam iha na bhavati iti / phhta, phhtyani / maimata, maimatyani / sauvreu ity eva, phhtyana / maimatyana / phhte ya-io ca (*4,1.101) iti phak / mimata-abdo 'pi nadiu pahyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.151 || _____START JKv_4,1.151: sauvreu bahulam iti nivttam / kuru ity evam dibhya abdebhyo 'patye ya pratyayo bhavati / kauravya / grgya / kurundibhyo ya (*4,1.172) / iti kuru-abdd aparo yapratyayo bhaviyati / sa tu katriyt tadrjasajaka / tasya bahuu luk bhavitavyam, aya tu ryata eva / kauravy / kauravyaabdasya katriya-vacanasya tikdiu pht phi api bhavati, phauravyyai / rathakra-abdo 'tra pahyate, sa jti-vacana / traivarikebhya kicin nyn rathakrajti / krias tu rathakra-abdd uttarastrea+eva ya siddha / kein-abda pahyate, tasya kaiinya / puvadbhvo na bhavati, strpratyaya-nirdeasmarthyt / [#356] vencchandasi iti pahyate / katham bhy vainyo rj iti ? chandasa eva aya pramdt kavibhi prayukta / vmaratha-abda pahyate, tasya kavdivat kryam iyate / svara varjayitv lug-dikam atidiyate / bahusu vmarath / str vmarath / vmarathyyan / yuv vmarathyyana / vmarathyasya chtr vmarath / vmarathni saghkalakani / svaras tu yapratyayasya+eva bhavati, na atideikamdyudttatvam / kuru / garga / magua / ajamraka / rathakra / vvadka / samrja katriye / kavi / mati / vk / pitmat / indrajli / dmoi / gaakri / kaiori / kpijaldi / kua / alk / mura / eraka / abhra / darbha / kein / vencchandasi / rpaya / yvanya / yvaratha / yvaputra / satyakra / baabhkra / aku / ka / pathikrin / mha / akandhu / kart / hart / kin / inapi / vmarathasya kanvdivat svaravarjam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.152 || _____START JKv_4,1.152: senntt prtipadikt lakaa-abdt kri-vacanebhya ca apatye ya pratyayo bhavati / kri-abda kr tantuvydn vcaka / krieya / hrieya / lkaya / kribhya - tntuvyya / kaumbhakrya / npitya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.153 || _____START JKv_4,1.153: ye prpte i aparo vidhyate / sennta-lakaa-kribhyo 'patye i pratyayo bhavati udc matena / kriei / hriei / lkai / tntuvyi / kaumbhakri / vacanasmarthyd eva pratyaya-samvee labdhe crya-grahaa vaicitry-rtham / takan-abda ivdi, tena a ayam i bdhyate, na tu ya / tako 'patya tka, tkaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.154 || _____START JKv_4,1.154: tika ity evam dibhya abdebhyo 'patye phi pratyayo bhavati / taikyani / kaitavyani / va-abdo 'tra pahyate, tasya pratyaya-sanniyogena yakrantatvam iyate / vryyai / kauravya-abda pahyate, sa ca katraya-vacana, aurasa-abdena ktriya-pratyayntena shacaryt / yas tu kurv-dihyo ya (*4,1.151) , tadantd iaiva bhavitavyam / tath ca yakatriyraito yni lugaio (*2,4.58) ity atra udhta kauravya pita, kauravya putra iti / tika / kitava / saj / bla / ikh / uras / ya / saindhava / yamunda / rpya / grmya / nla / amitra / gaukakya / kuru / devaratha / taitila / aurasa / kuaravya / bhairiki / bhauliki / caupayata / caitayata / caiayata / aikayata / kaitayata / dhvjavata / candramas / ubha / gag / vareya / suyman / rada / vahyak / khaly / va / lomak / udanya / yaja // ____________________________________________________________________ [#357] ## || PS_4,1.155 || _____START JKv_4,1.155: kaualya-krmrya-abdbhym apatye phi pratyayo bhavati / io 'pavda / kaualyyani / krmryyai / paramaprakter eva aya pratayaya iyate, kaualasya apatya, karmrasya patyam iti / pratyayasanniyogena tu prakti-rpa niptyate / yath ca smtyantaram, dagukosalakarmracchgav yu vdiasya iti / dgavyyani / kausalyyani / krmryyai / chagyyani / vryyai // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.156 || _____START JKv_4,1.156: aantd dvyaca prtipadikd apatye phi pratyayo bhavati / io 'pavda / krtryai / hrtryai / aa iti kim ? dkyaa / dvyaca iti kim ? aupagavi / tyaddn v phi vaktavay / tydyani, tyda / ydyani, yda / tdyani, tda / aatra prpta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.157 || _____START JKv_4,1.157: vddha yacchabda-rpam agotra, tasmd apatye phi pratyayo bhavati udcm cry matena / mraguptyani / grmarakyai / kriabdd api vddhd agotrt paratvd anena+eva bhavitavyam / npityani / udcm iti kim ? mragupti / vddhd iti kim ? yjadatti / agotrd iti kim ? aupagavi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.158 || _____START JKv_4,1.158: vkina ity evam dibhya abdebhyo 'patye phi pratyayo bhavati, tat saniyogena ca+e kug-gama / yadiha vddham agotra abdarpa tasya gama-artham eva grahaam, anyem ubhaya-artham / vkinakyani / gredhakyani / idyapavdo yoga / udcm ity adhikrt pake te 'pi bhavanti / vkini / gredhi / vkina / gredha / krkaya / kka / lak / carmivarmior nalopa ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.159 || _____START JKv_4,1.159: udc vddht iti vartate / putrntam agotram iti prvea+eva pratyay siddha, tasminn anena kug-gamo 'nyatarasy vidhyate / putrntt prtipdikt ya phi pratyay, tasmin parabhte 'nyatarasy kug-gamo bhavati putrntasya / tena trairpya sampadyate / grgputrakyai, grgputrya, grgputri / vtsputrakyi, vtsputryai, vtsputri // ____________________________________________________________________ [#358] ## || PS_4,1.160 || _____START JKv_4,1.160: avddhc chabdarpd apatye phin pratyayo bhavati bahula prc matena / glucukyani / ahicumbakyani / prcm iti kim ? glaucuki / avddht iti kim ? rjadanti / udc prcm anyatarasy bahulam iti sarva ete vikalpa-arthas tem ekena+eva sidhyati / tatra crya-grahaa pja-artham / bahula-grahaam vaicitrya-artham / kavcin na bhavaty eva, dki / plki // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.161 || _____START JKv_4,1.161: manu-abdd a yat ity etau pratyau bhavata, tat sanniyogena ug-gama, samudyena cej jtir gamyate / mnua, manuya / jti-abdv etau / apatya-artho 'tra na asty eva / tath ca mnu iti bahuu na lug bhavati / apatya-vivaky tu aaiva bhavitavyam / mnav praj / apatye kutsite mhe manor autsargika smta / nakrasya ca mrdhanyas tena sidhyati mava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.162 || _____START JKv_4,1.162: pautraprabhti yad apatya tad gotra-saja bhavati / sambandhi-abdatvd apatya-abdasya yad apatya tad apekay pautra-prabhter gotra-saj vidhyate / gargasya apatya pautra-prabhti grgya / vtsaya / apatyam iti vyapadeo 'ya pautra-prabhte / pautra-prabhti iti kim ? anyasya m bht / kauji / grgi / gotra-prade - eko gotre (*4,1.93) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.163 || _____START JKv_4,1.163: abhijanaprabandho vaa / tatra bhavo vaya pitrdi / tasmin jvati sati pautraprabhty-apatya yuva-saja bhavati / pautraprabhti iti ca na smnadhikarayena apatya vieayati, ki tarhi, ahy vipariamyate pautra-prabhter yad apatyam iti / tena caturthdrabhya yuva / saj vidhyate / grgyyaa / vtsyyana / tu-abdo 'vadhraa-artho yuva+eva na gotram iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.164 || _____START JKv_4,1.164: bhratari jyayasi jvati kanyn bhrt yuva-sajo bhavati pautra-prabhter apatyam / grgyasya dvau putrau, tayo kanyn mte pitrdau vaye bhrtari jyyasi jvati yuva-sajo bhavati / avaya-artho 'yam rambha / prvaj pitrdayo vay ity ucyate / bhrt tu na vaya / akraatvt / grgye jvati, grgyyao asya kanyn bhrt / vtsyyana / dkyaa / plkyaa // ____________________________________________________________________ [#359] ## || PS_4,1.165 || _____START JKv_4,1.165: saptamapuruvadhaya sapi smaryante / yem ubhayatra dahni kulasyanna na bhujyate ity evam diky kriyym anadhikra / bhrtur anyasmin sapie sthaviratare jvati pautraprabhter apatya jvadeva yuvasajam v bhavati / prakta jvati-grahaa sapiasya vieaam, ida tu sajina / tarab-nirdea ubhayotkarrtha / sthnena vayas ca+utke yath syt pitvye pitmahe bhrtari vayasdhike jivati / gargasya apatya grgyyaa grgyo v / vtsyayana vtsyo v / dakyaa dkirv / sthaviratare iti kim ? sthnavayonayne grgya eva bhavati / jvati iti kim ? mte mto v grgya eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.166 || _____START JKv_4,1.166: apatyam antarhita vddham iti strntare paribhad gotra vddham ity ucyate / vddhasya yuvasaj v bhavati pjy gamyamnym / sajasmarthyd gotra yuvapratyayena punar ucyate / vddhasya iti ah-nirdeo vicitr strasya kti iti / tatra bhavn grgyyaa grgyo v / tatra bhavn vtsyyana vtsyo v / tatra bhavn dkyaa dkirv / pjym iti kim ? grgya / vtsya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.167 || _____START JKv_4,1.167: kutsy gamyamany yno v yuvasaj bhavati / nivttipradhno vikalpa / yuvasajy pratiiddhy pake gotrasaj+eva bhavati, pratipakbhvt / grgyo jlma / grgyyao v / vtsyo jlma vtsyyano v / dkir jlma dkyao v / kutsym iti kim ? grgyyaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.168 || _____START JKv_4,1.168: janapadaabdo ya katriya-vc, tasmd apatye a pratyayo bhavati / pjcla aikvka / vaideha / janapadaabdt iti kim ? druhyor apatya drauhyava / purava / katriyt iti kim ? brhmaasya paclasya apatya pcli / vaidehi / katriyasamnaabdj janapadaabdt tasya rjanyaptyavat / pacln rj pcla / vaideha / mgadha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.169 || _____START JKv_4,1.169: slveya-gndhri-abdbhym apatye a pratyayo bhavati / janapadaabdv etau katriybhidhyinau tbhym aapavde vddhd iti yai prte punar a vidhyate / slveya / gndhra / tasya rjani ity eva, slveyo rj / gndhro rj // ____________________________________________________________________ [#360] ## || PS_4,1.170 || _____START JKv_4,1.170: janapadaabdt katriybhidhyino dvy-aca, magadha kaliga sramasa iti etebhya ca apatye a pratyayo bhavati / ao 'pavda / ga / vga / apura sauhma / magadha / kliga / sauramasa / tasya rjani ity eva, go rj // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.171 || _____START JKv_4,1.171: janapadaabddat katriyt ity eva / vddht prtipadikt ikrntt ca, kosala-ajda-abdbhy ca aptya ya pratyayo bhavati / ao 'pavda / vddht tvat - mbahya / sauvrya / ikrntt - vantya / kauntya / kausala-ajdayor avddhrtha vacanam / kausalya / jdya / taparakaranam kim ? kumr nma janapadasamnaabda katriya, tasya apatya kaumra / por janapadbdt katriy ya vaktavya / pya / anyasmt pava eva / tasya rjani ity eva, mbahyo rj / vantya / kauntya / kuasalya / jdya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.172 || _____START JKv_4,1.172: janapadaabdt katriyt ity eva / kuruabdt ndibhya ca prtipadikebhyo ya pratyayo bhavati / aaor apavda / kauravya / nakrdibhya - naiadhya / naipathya / tasya rjani ity eva, kauravyo rj // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.173 || _____START JKv_4,1.173: janapadaabdt katriyt ity eva / salv nma akatriy tannmik, tasy apatya, dvyaca (*4,2.121) iti hak, slveya / a apyate, slva / tasya nivsa slvo janapada / tad avyav udumbardaya, tebhya katriya-vttibhya ida pratyaya-vidhnam / slvvayavebhya pratyagratha-kalaka-amaka-abdebhya cpatye i pratyayo bhavati / ao 'pavda / audumbari / tailakhali / mdrakri / yaugandhari / bhauligi / radai / pratyagrathi / klaki / maki / tasya rjani ity eva, audumbar rj / udumbarstilakhal madrakr yugandhar / bhulig arada ca slvvayavasajit // ____________________________________________________________________ [#361] ## || PS_4,1.174 || _____START JKv_4,1.174: janpadaabdt katriyd a (*4,1.168) ity evam daya pratyay sarvanmn pratyavamyante, na tu prve, gotrayuvasajknena vyavahitatvt / te 'daya tadrjasaj bhavanti / tath codhtam / tadrjaprade - tadrjasya bahuu tena+eva astriym (*2,4.62) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.175 || _____START JKv_4,1.175: janapadaabdt katriyt ity anena vihitasya ao lug ucyate / kambojt pratyayasya luk bhavati / kamboja / kambojdibhyo lug-vacana coldyartham / cola / kerala / aka / yavana / tasya rjani ity eva, kambojo rj // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.176 || _____START JKv_4,1.176: avanti-kunti-kuru-abdebhya utpannasya tadrjasya stirym abhidheyy lug bhavati / avanti-kuntibhy yaa, kuroryasya / avant / knt / kur / striym iti kim ? vantya / kauntya / kauravya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.177 || _____START JKv_4,1.177: striym ity eva / akra-pratyayasya tadrjasya striym abhidheyym lug bhavati / takro vispartha / rasen / madr / darat / avantydibhyo lugvacant tadantavidhiratra nsti, teneha na bhavati, mbahy / sauvry // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,1.178 || _____START JKv_4,1.178: prcyebhya bhargdibhya yaudheydibhya ca utpannasya lugna bhavati / ata ca (*4,1.177) ity anena striy luk prpta pratiidhyate / prcyebhya katriyebhyas tvat - pcl / vaideh / g / vg / magadh / bhargdibhya - bhrg / kr / kaikey / yaudheydibhya - yaudhey / aubhrey / aukrey / kasya punar akrasya pratyayasya yaudheydibhyo luk prpta pratiidhyate ? pcamikasyaa, parvdiyaudheydibhym anaau ity etasya / katha punas tasya bhinnaprakaraasthasya anena luk prpnoti ? etad eva vijpayati pcamikasya api tadrjasya ata ca ity anena lug bhavati iti / kim etasya jpanena prayojanam ? parvdya striy luk siddho bhavati / par / rak / asur / tath ca+ukta yaudheydi-pratiedho jpaka parvdyao luk iti / [#362] bharga / kara / kekaya / kamra / slva / susthla / uraa / kauravya / iti bhargdi / yaudheya / aubhreya / aukreya / jybneya / dhrteya / dhrteya / trigarta / bharata / unara / yaudheydi // iti rjaydityaviracitym kiky vttau caturthdhyyasya prathama pda // ______________________________________________________ caturthdhyyasya dvitya pda / ____________________________________________________________________ [#363] ## || PS_4,2.1 || _____START JKv_4,2.1: uklasya varntarpdanam iha rajer artha / rajyate 'nena iti rga / tena iti ttysamarthd rgaviea-vcina abdd raktam ity etasminn arthe yathvihitam pratyayo bhavati / kayea rakta vastram kyam / mjiham / kausumbham / rgt iti kim ? devadattena rakta vastram / katha kyau gardabhasya karau, hridrau kukkuasya padau iti ? upamnd bhaviyati, kyau iva kyau, hridrv iva hridrau / dvaipa-vaiyghrd a (*4,2.12) iti yvat ttysamartha-vibhaktir anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.2 || _____START JKv_4,2.2: lkdibhyo rgavacanebhyas ttysamarthebhyo raktam ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / ao 'pavda / lkay rakta vastram lkikam / raucanikam / kalikam / krdamikam / akalakardambhymaapyate / kalam / krdam / nly an vaktavya / nly rakta nla vastram / ptt kan vaktavya / ptena rakta ptakam / haridrmahrajanbhyma vaktavya / hridram / mharajanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.3 || _____START JKv_4,2.3: ttysamartha-vibhakti anuvartate / tena iti ttysamarthd nakatraviea-vcina abdd yukta ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / yo 'sau yukta / kla cet sa bhavati / katha punar nakatrea puydin klo yujyate ? puydi-sampasthe candramasi vartamn puydi-abd pratyayamutpdayanti puyea yukta kla / puya-sampasthena candramas yukta ity artha / pau rtri / pauamaha / mgh rtri / mghamaha / nakatrea iti kim ? candramas yukt rtri / kla iti kim ? puyea yukta candram // ____________________________________________________________________ [#364] ## || PS_4,2.4 || _____START JKv_4,2.4: prvea vihitasya pratyayasya lub bhavati aviee / na cen nakatra-yuktasya klasya rtrydi-vieo 'bhidhyate / yvan kle nakatrea yujyate ahortra, tasya aviee lub bhavati / adya puya / adya kttik / aviee iti kim ? pau rtri / pauamaha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.5 || _____START JKv_4,2.5: aviee lup vihita prvea, viea-artho 'yam rambha / ravana-abdd avattha-abdc ca+utpannasya pratyayasya lub bhavati sajy viaye / ravartri / avattho muhrta / lupi yuktavad-bhva kasmn na bhavati ? niptant vibh phlgun-rava-krtik-caitrbhya (*4,2.23) iti / sajym iti kim ? rva, vatth rtri // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.6 || _____START JKv_4,2.6: nakatradvandvt ttysamarthd yukte kle cha pratyayo bhavati, viee ca aviee ca / rdhnurdhy rtri / tiyapunarvasavyamaha / aviee - rdhnurdhyam / adya tiyapunarvasavyam / lupa paratvd bdhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.7 || _____START JKv_4,2.7: tena iti ttysamarthd da sma ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yad da sma cet tad bhavati / krucena dta kauca sma / vsiham / vaivmitram // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.8 || _____START JKv_4,2.8: kali-abdt ttysamarthd da sma ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / ao 'pavda / kalin da sma kleyam / sarvatra agnikalibhy hag vaktavya / agnin dam gneyam / evam agnau bhavam, agner gatam, agne svam iti sarvatra hag eva bhavati / gneyam / tath kleyam api pratipattavyam / de smani a v id bhavati iti vaktavyam / uanas da sma auanasam, auanam / jte ca arthe yo 'nyena bdhita punar a vidhyate sa v id bhavati iti vaktavyam / [#365] prgdvyato ' prpta klaha bdhita sadhiveldy-tu-nakatrebhya iti punar vidhiyate sa v id bhavati iti vaktavyam / atabhiaji jta / tabhiaja, tabhia / tydkak svrthe v vaktavya / dvaitykam / trtykam / dvityakam / ttyakam / na vidyya / dvity, tty vidy / gotrdakavadiyate / da sma ity etasminn arthe / aupagavena da sma aupagavakam / kpaavakam / gotracarad vu bhavati / de smani jte ca dvira idv vidhyate / tydkak na vidyy gotrdakavadiyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.9 || _____START JKv_4,2.9: vmadeva-abdt ttysamartht da sma ity etasminn arthe yat ya ity etau pratyayau bhavata / ao 'pavda / vmadevena da sma vmadevya sma / titkaraa svarrtham / itkaraa kim artham ? ya-yato ca atadarthe (*6,2.156) iti naa uttarasya antodttatve vidhyamne 'nyor grahaa m bht / ananubandhakagrahaa-paribhay eknubandhakagrahaaparibhay ca anayor nivtti kriyate / avmadevyam / siddhe yasya+iti lopena kimartha yayatau itau / grahaa m 'tadarthe bhdvmadevyasya nasvare // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.10 || _____START JKv_4,2.10: tena iti ttysamartht parivta ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau parivta ratha cet sa bhavati / vastrea prativto ratha vstro ratha / kmbala / crmaa / ratha iti kim ? vastrea parivta kya / samantt veita parivta ucyate / yasya kacid avayavo vastrdibhir aveita, tatra na bhavati / tena+iha na, chtrai parivto ratha // ____________________________________________________________________ [#366] ## || PS_4,2.11 || _____START JKv_4,2.11: pukambala-abdt ttysamartht parivto ratha ity etasminn arthe ini pratyayo bhavati / ao 'pavda / pukambal, pukambalinau, pukambalina / pukambalaabdo rjstaraasya varakambalasya vcaka / matvarthyena+eva siddhe vacanamao nivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.12 || _____START JKv_4,2.12: dvpi-vyghrayor vikarabhte carmao dvaipa-vaiyghre, tbhy ttysamarthbhy parivto ratha ity etasminn arthe a pratyayo bhavati / ao 'pavda / svare viea / dvaipena parivto ratha dvaipa / vaiyghra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.13 || _____START JKv_4,2.13: kaumra ity etad apratyayanta niptyate 'prvavacane / pigrahaasya aprvavacanam / ubhyata striy aprvatve niptanam etat / aprvapati kumr patir upapanna kaumra pati / kumr-abdd dvitysamarthd upayantari pratyaya / aprvapati kumr patim upapann kaumr bhry / prathamntd eva svrthe pratyayo 'prvatve dyotye / kaumrprvavacane kumry a vidhyate / aprvatva yad tasy kumry bhavati iti v // kumry bhava kaumra pati, tasya str kaumr bhry iti siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.14 || _____START JKv_4,2.14: tatra iti saptamsamarthd amatra-vcina abdd uddhtam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / bhuktocchiam uddhtam ucyate, yasya+uddharaam iti prasiddhi / amatra bhjana ptram ucyate / arveu uddhta rva odana / mllika / krpara / amatrebhya iti kim ? pvuddhta odana / tatra iti saptam samarthavibhakti kr ha (*4,2.20) iti yvad anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.15 || _____START JKv_4,2.15: sthaila-abdt saptamsamartht ayitaryabhidheye yathvihita pratyayo bhavati, samudyena cet vrata gamyate / vratam iti strito niyama ucyate / sthaile ayitu vratamasya sthilo bhiku / sthilo brahmacr / vrate iti kim ? sthile ete brahmadatta // ____________________________________________________________________ [#367] ## || PS_4,2.16 || _____START JKv_4,2.16: tatra iti saptamsamartht sasktam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat saskta bhak cet te bhavanti / kharaviadam abhyavahrrtha bhakam ity ucyate / sat utkardhnam saskra / bhrre saskt bhak bhrr app / kla / kaumbh / bhak iti kim ? pupapue saskto mlgua // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.17 || _____START JKv_4,2.17: la-abdd ukh-abdc ca saptamsamartht saskta bhak ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / ao 'pavda / le saskta lya msam / ukhyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.18 || _____START JKv_4,2.18: dadhi-abdt saptamsamartht saskta bhak ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / dadhani saskta ddhikam / nanu ca saskta-arthe prgvahate haka vakyati, tena+eva siddham ? na sidhyati / dadhn hi tat saskta yasya dadhiktam eva+utkardhnam, iha tu dadhi kevalamdhrabhta, dravyntarea lavadin saskra kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.19 || _____START JKv_4,2.19: udavic-chabdt saptamsamartht saskta bhak it yetasminn arthe anyatarasy hak pratyayo bhavati, pake yathprptama bhavati / audavitkam, audavitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.20 || _____START JKv_4,2.20: kra-abdt saptamsamartht saskta bhak ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati / ao 'pavda / kre saskt kairey yavg // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.21 || _____START JKv_4,2.21: s iti prathamsamarthd asminn iti saptamy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha paurams ced bhavati / iti-karaa tata ced vivak bhavati / sajym iti samudyopdhi, pratyayntena cet saj gamyate iti / msrdhamsasavatsarm e saj / pau paurams asmin pauo msa / pauo 'rdhamsa / [#368] paua savatsara / iha na bhavati, pau paurams asmin daartre iti / bhtakamse ca na bhavati / itikaraasya sajabdasya ca tulyam eva phala prayoga-anusaraa, tatra kimartha dvayam updyate ? sajabdena tulyatm iti karaasya jpayitu, na hy aya loke tath prasiddha / sajrthatve tu samprati jpite yat tatra tatra+ucyate itikaraas tata ced vivak iti tadupapanna bhavati / atha paurams iti ko 'ya abda / pramsda paurams / athav pro m pram, pramsa iya paurams / m iti candra ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.22 || _____START JKv_4,2.22: s asmin paurams iti sarvam anuvartate / grahya-abdd avattha-abdc ca prathamasamartht pauramsy-updhikd asminn iti saptamyarthe hak pratyayo bhavati / ao 'pavda / grahyaiko msa, sardhamsa, savatsara / evam vatthika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.23 || _____START JKv_4,2.23: phalguny-daya paurams-abd tebhyo vibh hak pratyayo bhavati, s 'smin paurams iti sajym (*4,2.21) ity etasmin viaye / nityam ai prpte pake hag vidhyate / phlguno msa, phlgunika / rvaa, rvaika / krtika, krtikika / caitra, caitrika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.24 || _____START JKv_4,2.24: s iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartha devat cet s bhavati / ygasapradna devat, deyasya purode svmin, tasminn abhidheye pratyaya / indro devat asya aindra havi / dityam / brhaspatyam / prjpatyam / devat iti kim ? kany devat asya / katham aindro mantra ? mantrastutyam api devat ity upacaranti / katham gneyo vai brhmao devat iti ? upamnd bhaviyati / mahrjaprohapad ha (*4,2.35) iti yvat s 'sya devat ity adhikra / s iti prakte puna samartha-vibhakti nirdea saj-nivtty-artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.25 || _____START JKv_4,2.25: ka-abdo devaty prajpater vcaka, tata prvena+eva a pratyaya siddha, i-krdea-artham vacanam / kasya i-krdeo bhavati pratyaya-sanniyogena / kya havi / kyam ekakapla nirvapet // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.26 || _____START JKv_4,2.26: ukra-abdt s 'sya devat ity asinnn arthe ghan pratyayo bhavati / ao 'pavda / ukriya havi / ukriyo 'dhyya // ____________________________________________________________________ [#369] ## || PS_4,2.27 || _____START JKv_4,2.27: aponapt apnapt ity etbhy gha pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye / ao 'pavda / aponaptriya havi, apnaptriyam / aponapd apnapd iti devaty nmadheye ete / tayos tu patyayasanniyogena rpam ida nipatyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.28 || _____START JKv_4,2.28: aponapt apnapt ity etbhy cha-kra pratyayo bhavati s asya devat iti yasmin viaye / ao 'pavda / aponaptrya havi, apnaptryam / yogavibhga sakhytnudeaparihrrtha / chaprakarae paigkputrdibhya upasakhynam / paigkputryam / trabindavyam / atarudrcchaca ghaca / atarudryam, atarudriyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.29 || _____START JKv_4,2.29: mahendra-abdt ghau pratyayau bhavata, cakrc cha ca, s 'sya devat ity asmin viaye / mahendro devat asya mahendriyam havi, mhendram, mahendryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.30 || _____START JKv_4,2.30: soma-abdt ya pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye / ao 'pavda / a-kro vddhy-artha / a-kro b-artha / somo devat asya saumya havi / saumya sktam / saumy k // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.31 || _____START JKv_4,2.31: vyv-dibhya abdebhya yat pratyayo bhavat s 'sya devat ity etasmin viaye / ao 'pavda / vyu devat asya vyavyam / tavyam / pitryam / uasyam // ____________________________________________________________________ [#370] ## || PS_4,2.32 || _____START JKv_4,2.32: dyvpthivy-dibbhya cha pratyayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye, cakrd yac ca / ao yasya ca apavda / dyau ca pthiv ca dyvpthivyau devate asya dyvpthivyam, dyvpthivyam, / una ca sra ca tau devate asya iti unsryam, aunsryam / uno vyu / sra ditya / marutvn devat asya marutvatyam, marutvatyam / agnomyam, agnomyam / vstopatyam, vstopatyam / ghamedhyam, ghamedhyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.33 || _____START JKv_4,2.33: agni-abdd hak pratyayo bhavati s+asya devat ity asmin viaye / ao 'pavda / agnir devat asya gneyo 'kapla / prgdvyatyeu taddhitrtheu sarvatrgnikalibhy hag vaktavya / ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.34 || _____START JKv_4,2.34: klaviea-vcibhya abdebhyo bhavavat pratyay bhavanti s 'sya devat ity asmin viaye / kl ha (*4,3.11) iti prakarae bhave pratyay vidhsyante te s 'sya devat ity asmin arthe tath+eva+iyante, tadartham idam ucyate / vat-karaa sarvasdya-parigraha-artham / mse bhavam msikam / rdhamsikam / svatsarikam / vsantam / prveyam / tath mso devat 'sya msikam / rdhamsikam / svatsarikam / vsantam / prveyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.35 || _____START JKv_4,2.35: mahrja-abdt prohapada-abdc ca ha prayayo bhavati s 'sya devat ity asmin viaye / mahrjo devat asya mhrjikam / prauhapadikam / [#371] ha-prakarae tadasmin vartata iti navayajdibhya upasakhynam / navayajo 'smin vartate nvayajika kla / pkayajaika / pramsda / pramso 'sy vartate paurams tithi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.36 || _____START JKv_4,2.36: pitvydayo niptyante / samarthavibhakti, pratyaya, pratyayrtho 'nubandha iti sarva niptand vijeyam / pitmtbhy bhrtaryabhidheye vyat ulac ity etau pratyayu niptyete / pitrur bhrt pitvya / mtur bhrt mtula / tbhy pitari mahac mtari icca / tbhym eva pitari mahac pratyayo bhavati / pitu pit pitmaha / mtu pit mtmaha / mtari icca / pitmah / mtmah / averdugdhe sohadsamarsaco vaktavy / averdugdham avisoham, avidsam, avimarsam / tilnniphalt pijapejau pratyayau vaktavyau / niphalastila tilapija, tilapeja / pijachandasi icca / tilpija daana naam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.37 || _____START JKv_4,2.37: tasya iti ahsamartht samha ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / kim iha+udharaam ? cittavadadyudttamagotra yasya ca na anyat pratipada grahaam / acittt haka vakyati, anudttdera (*4,2.44), gotrd vu, pratipada ca kedrd yaca (*4,2.40) ity evam di, tatparihrea atra+udharaa draavyam / kkn samha kkam / bkam / ini-tra-kayaca ca (*4,2.51) iti yvat samhdhikra / gudibhyo grmaj vaktavya / guagrma / karaagrma / gua / karaa / tattva / abda / indriya / ktigana // ____________________________________________________________________ [#372] ## || PS_4,2.38 || _____START JKv_4,2.38: bhik ity evam dibhya abdebhyo ' pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / a-grahana bdhaka-bdhana-artham / bhik samha bhaikam / grbhiam yuvati-abdo 'tra pahyate, tasya grahaa-smarthyd pumbadbhvo na bhavati bhasyhe taddhite (*6,3.35) iti / yuvatn samho yauvatam / bhaik / garbhi / ketra / kara / agra / carmin / dharmin / sahasra / yuvati / padti / paddhati / atharvan / daki / bhta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.39 || _____START JKv_4,2.39: gotrdibhyo vu pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / apatya-adhikrd anyatra laukika gotra ghyate 'patyamtra, na tu pautraprabhtyeva / aupagavn samha aupagavakam / kpaavakam / ukan - aukakam / ura - aurakam / urabhra - aurabhrakam / rjan - rjakam / rjanya - rjanyakam / rjaputra - rjaputrakam / vatsa - vtsakam / manuya - mnuyakam / aja - jakam / prakty 'ke rjanyamanuyayuvna iti yalopo na bhavati, patyasay ca taddhite 'nti (*6,4.151) iti / vddhcceti vaktavyam / vddhn samho vrdhakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.40 || _____START JKv_4,2.40: kedra-abdd ya pratyayo bhavati, ca-krd vu ca, tasya samha ity etasmin viaye / acitta-lakanasya haka apavda / kedrm samha kaidryam, kaidrakam / gaiky ca yaj vaktavya / ganikn samha gikyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.41 || _____START JKv_4,2.41: kavacin abdt ha pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / kavacinm samha kvacikam / cakra kedrt ity asya anukaraa-artha / kedr samha kaidrikam // ____________________________________________________________________ [#373] ## || PS_4,2.42 || _____START JKv_4,2.42: brhmadibhya abdebhyo yan pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / nakra svarrtha / brhman samha brhmayam / mavyam / vavyam / yan-prakarae phd upasakhynam / phn samha phya / ahna kha kratau / ah samha ahna kratu / kratau iti kim ? hna / khaikdiu daranda bhavati / parv as vaktavya / parn samha prvam / padasajakatvd guo na bhavati / vtdla / vtn samha vtla // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.43 || _____START JKv_4,2.43: grmdibhya tal pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / grm samha grmat / janat / bandhut / sahyat / gajcceti vaktavyam / gajn samha gajat // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.44 || _____START JKv_4,2.44: anudttde abdd a pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / kapotn samha kpotam / myram / taittiram // ____________________________________________________________________ [#374] ## || PS_4,2.45 || _____START JKv_4,2.45: khadik ity evam dibhya abdebhyo ' pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / dy-udtta-artham acittrtham ca vacanam / khadikn mamha khikam / vavam / kudraka-mlava-abdotra pahyate / kudrak ca mlav ca iti katriya-dvandva / tata prvea+eva ai siddhe vacana gotravu bdhana-artham / nanu ca paratvda vu bdhiyate, na ca gotrasamudyo gotra, na ca tadantavidhir atra asti ? eva tarhi etaj jpayati vui prvavipratiedha, samhikeu ca tadantavidhir asti iti / pratyojanam aupagavaka kpaavakam iti vu bhavati, vnahastika gaudhenukam iti ca tadantavidhi / kudrakamlavt ity etvat yogavibhgena prvaviprateedhas tadantavidhi ca jpita, punar asyaa+eva niyamrtham ucyate sensajym iti / kudrakamlavt sensajym eva a bhavati / kaudrakamlav sen / kaudrakamlavamanyat / asiddhir anudtde ko 'rtha kudrakamlavt / gotrd vu na ca tadgotra tadantn na ca sarvata // jpaka syt tadantatve tath ca api alier vidhi / seny niyama-artha ca yath badhyeta c vu // khadik / vaav / kudrakamlavt sensajym / bhikuka / uka / ulka / van / yuga / ahan / varatr / halabandha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.46 || _____START JKv_4,2.46: caraa-abd kahakalpdaya, tebhya ahsamarthebhya samhe dharmavat pratyay bhavanti / gotracarad vu ity rabhya pratyay vakyante, tatra ced amucyate carad dharmmnyayo iti, tena dharmavat ity atidea kriyate / vati sarvasdyrtha / kahn dharma khakam / klpakam / chandogyam / aukthikyam / tharvaam / tath samhe 'pi - khakam / klpakam / chandogyam / aukthikyam / tharvaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.47 || _____START JKv_4,2.47: acitta-arthebhyo hasti-dhenu-abdbhy ca hak pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / aaor apavda / appn samha ppikam / kulikam / hstikam / dhainukam / dhenoranaa iti vaktavyam / dhenavam // ____________________________________________________________________ [#375] ## || PS_4,2.48 || _____START JKv_4,2.48: kea ava ity etybhy yathsakhya ya cha ity etau pratyayau bhavato 'nyatarasy tasya samha ity etasmin viaye / ken samha kaiyam, kaiikam / avnm samha avyam, vam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.49 || _____START JKv_4,2.49: padibhya ya pratyayo bhavati tasya samha ity etasmin viaye / pn samha py / ty / pa / ta / dhma / vta / agra / pota / blaka / piaka / pika / akaa / hala / naa / vana // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.50 || _____START JKv_4,2.50: khala-go-ratha-abdebhya ya pratyaya bhavat tasya samha ity etasmin viaye / khaln samha khaly / gavy / rathy / pdivapha uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.51 || _____START JKv_4,2.51: khala-go-ratha-abdebhyo yathsakhyam ini tra kayac ity ete pratyay bhavanti tasya samha ity etasmin viaye / khalin / gotr / rathkay / khaldibhya inir vaktavya / kin / kualin / kuumbin / kamaldibhya khaac pratyayo bhavati / kamalakhaam / ambhojakhaam / kamala / ambhoja / padmin / kumuda / saroja / padma / nalin / kairavi / kamaldir ktigaa / narakarituragm skandhac pratyaya / naraskandha / kariskandha / turagaskandha / prvdibhya ka pratyayo bhavati / prvakam / takam / karmakam // ____________________________________________________________________ [#376] ## || PS_4,2.52 || _____START JKv_4,2.52: samha iti nivttam / ah samarthavibhaktir anuvartate / tasya iti ahsamarthd viaya ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau viaya dea cet sa bhavati / viaya-abdo bahvartha / kvacid grmasamudye vartate, viayo labdha iti / kvacid indriyagrhye, cakur viayo rpam iti / kvacid atyantalite jeye, devadattasya viayo 'nuvka iti / kvcid anyatra abhve, matsynm viayo jalam iti / tatra dea-grahaa grmasamudya-pratipatty-artham / ibn viayo dea aiba / aura / dee iti kim ? devadattasya viayo 'nuvka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.53 || _____START JKv_4,2.53: rjanydibhya abdebhyo vu pratyayo bhavati viayo dee ity etasminn arthe / ao 'pavda / rjanyn viayo dea rjanyaka / daivaynaka / ktigaa ca ayam / mlavn viayo dea mlavaka / vairaka / traigartaka / rjanya / devayna / lakyana / jlandharyaa / tmakmeya / ambaraputra / vasti / bailvavana / aila / udumbara / bailvata / rjunyana / sapriya / dki / ranbha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.54 || _____START JKv_4,2.54: bhairikydibhya aiukrydibhya ca yathsakhya vidhal bhaktal ity etau pratyayau bhavata viayo dee ity etasmin viaye / ao 'pavda / bhaurikividha / vaipeyavidha / aiukrydibhya - aiukribhakta / srasyyanabhakta / bhauriki / vaipeya / bhauliki / caiayata / keya / vijaka / vlija / vlijyaka / aikayata / vaikayata / aiukri / srasyyana / cndryaa / dvykyaa / trykyaa / auyana / jaulyana / khyana / sauvra / dsamitri / dsamitryaa / audra / dkyaa / ayaa / trkyyaa / aubhryaa / syai / audi / vaivamava / vaivadhenava / nada / tuadeva / viadeva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.55 || _____START JKv_4,2.55: sa iti samarthavibhakti / asya iti pratyaya-artha / di iti praktivieanam / iti-karao vivakrtha / chandasa iti praktinirdea / pragtheu iti pratyayrthavieaam / sa iti prathamsamarthd asya ti ayrthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartha chanda cet taddir bhavati, yat tadasya iti nirdia pragth cet te bhavanti, iti-karaas tata ced vivak / [#377] paktir dir asya pkata pragtha / nuubha / jgata / di iti kim ? anuub madhyam asya pragthasya / chandasa iti kim ? udutya-abda dir asya pragthasya / pragtheu iti kim ? paktir dir asya anuvkasya / pragtha-abda kriynimittaka kvacid eva mantraviee vartate / yatra dve cau pragrathanena tisra kriyante, sa pragrathant prakaragnd v pragtha ity ucyate / chandasa pratyayavidhne napusake svrtha upasakhynam / triub eva traiubham / jgatam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.56 || _____START JKv_4,2.56: so 'sya iti samarthavibhakti, pratyayrtha ca anuvartate / prathamsamarthavieaa prayojana yoddhra ca / pratyayrthavieana sagrma / prayojanavcibhya yoddhvcibhya ca abdebhya prathamsamarthebhya asya iti ahyarthe sagrme 'bhidheye yathvihita pratyayo bhavati / bhadr prayojanam asya sagrmasya bhadra sagrma / saubhadra / gaurimitra / yoddhbhya - himl yoddhro 'sya sagrmasya himla / syndanva / bhrata / sagrme iti kim ? subhadr prayojanam asya dnasya / prayojana-yoddhbhya iti kim ? subhadr prekik 'sya sagrmasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.57 || _____START JKv_4,2.57: tat iti prathamsamarthd asym iti saptamy-arthe a pratyayo bhavati, yat tat iti nirdia praharaa cet bhavati / yad asym iti nirdia kr tad cet s bhavati / itikaraas tata ced vivak / daa praharaam asy kry d / mau / praharaam iti kim ? ml bhaam asy krym / krym iti kim ? khaga praharaam asy senym // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.58 || _____START JKv_4,2.58: s iti samarthavibhakti / asym iti pratyayrtha strliga / kriy iti praktyartha-vieaam / ghaa iti praktinirdea / iti karao vivakrtha / ghaantt kiyvcina prathamsamarthd asym iti saptamyarthe strlige a prayayo bhavati / ghaa iti kd-grahaam, tatra gatikraka-prvam api ghyate / yenapto 'sy vartate yainapt / tailapt ghaa iti kim ? yenapatanam asy vartate / kriy iti kim ? prkro 'sy vartate / atha samarthavibhakti pratyayrtha ca kasmt punar updiyate, yvat dvayam api praktam eva ? krym ity anena tatsambaddham, atastadanuvttau krnuvttir api sambhvyeta / smnyena ca+ida vidhnam / daapto 'sy tithau vartate dapt tithi / mausalapt tithi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.59 || _____START JKv_4,2.59: tat iti dvitysamartht adhte veda ity etayo arthayo yathvihita pratyayo bhavati / chando 'dhte chndasa / vaiykaraa / nairukta / nimittni veda naimitta / mauhrta / autpta / dvistad-grahaam adhynaviduo pthag-nidhna-artham // ____________________________________________________________________ [#378] ## || PS_4,2.60 || _____START JKv_4,2.60: kratuviea-vcibhya ukthdibhya ca strntc ca hak pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity etasmin viaye / ao 'pavda / agniomam adhte veda v gniomika / vjapeyika / ukthdibhya - aukthika / laukyatika / strntt - vrttikastrika / sgrahastrika / strntd akalpder iyate / kalpastram adhte klpastra / a eva bhavati / uktha-abda keucid eva smasu rha / yajyajyt parea yni gyante, na ca tny adhyne pratyaya iyate, ki tarhi, smalakae aukthikye vartamna uktha-abda pratyayam utpdayati / uktham adhte aukthika / aukthikyam adhte ity artha / aukthikya-abdc ca pratyayo na bhavaty eva, anabhidhnt / vidylakaa-kalpastrntd iti vaktavyam / vyasavidyika / srpavidyika / gaulakaika / valakaika / mtkalpika / prarakalpika / vidy ca na aga-katra-dharma-sasarga-tri-prv / agavidym adhte gavidya / ktravidya / dhrmavidya / ssargavidya / traividya / khynkhyyiketihsapurebhya hag vaktavya / khynkhyykayor artha-grahaam, itihsa-purayo svarpa-grahaa yvakrtika / praiyagavika / vsavadattika / saumanottarika / aitihsika / paurika / sarvasder dvigo ca la / sarvaveda / sarvatantra / sde - savrttika / sasagraha / dvigo - dviveda / pacavykaraa / anusrlakyalakae ca / anusrnmagrantha, tam adhte nusuka / lkika / lkaika / ikan bahula padottarapadt / prvapadika / ataae ikan patho bahulam / atapathika / atapathik / aipathika / aipathik / bahula-grahad a api bhavati / tapatha / ipatha / uktha / lokyata / nyya / nysa / nimitta / punarukta / nirukta / yaja / carc / dharma / krametara / laka / sahit / pada / krama / saghta / vtti / sagraha / gugua / yurveda / strntdakalpde / vidylakaakalpntt / vidycnagakatradharmasasargatriprv / khynkhyyiketihsapurebhya hak / sarvasder dvigo ca la / anusrlakyalakae ca / dvipadi jyotii / anupada / anukalpa / anugua / ikanbahula padottarapadt / ataae ikan / patho bahulam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.61 || _____START JKv_4,2.61: krama ity evam dibhya abdebhya vun pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity etasmin viaye / ao 'pavda / kramaka / padaka / krama / pada / ik / mmas / sman // ____________________________________________________________________ [#379] #< anubrhmad ini># || PS_4,2.62 || _____START JKv_4,2.62: anubrhmaa-abdt ini pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity etasmin viaye / ao 'pavda / brhmaa-sado 'ya grantha anubrhmaam / tad adhte anubrhma / anubrhmainau, anubrhmaina / mattvarthena ata ini-hanau (*5,2.115) iti inin siddham ? tatra+etasm hann api prpnoti / anabhidhnn na bhaviyati ? ao nivtty-artha tarhi vacanam // ____________________________________________________________________ #< vasantdibhya hak># || PS_4,2.63 || _____START JKv_4,2.63: vasanta ity evam dibhya hak pratyayo bhavati tadadhte tadveda ity asmin viaye / ao 'pavda / vasanta-sahacarito 'ya grantha vasanta / tam adhte vsantika / vrika / vasanta / vararadam / hemanta / iira / prathama / gua / carama / anugua / aparvan / atharvan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.64 || _____START JKv_4,2.64: prokta-sahacarita pratyaya prokta / prokta-pratyayntd adhyetveditro utpannasya lug bhavati / pinin prokta pinyam / tad adhte pinya / piala / striy svare ca viea / piny brhma // ____________________________________________________________________ #< strc ca ka+upadht># || PS_4,2.65 || _____START JKv_4,2.65: stra-vcina ka-kra+upadhd upannasya pratyayasya lug bhavati / aprokta-artha rambha / pinyam aaka stram / tad adhyate aak piny / daak vaiyaghrapady / trik kaktsn / sakhyprakter iti vaktavyam / iha m bht, mahvrttika stram adhte mhvrttika / klpakam adhte klpaka / kopadht iti kim ? catuayam adhte ctuaya // ____________________________________________________________________ #< chando-brhamani ca tad-viayi># || PS_4,2.66 || _____START JKv_4,2.66: prokta-grahaam anuvartate / chandsi brhmani ca proktapratyayntni tadviayy eva bhavanti / adhyetveditratyayaviayi / ananyabhvo viaya-artha / tena svtantryam updhyntarayogo vakya ca nivartate / [#380] kahena proktam adhyate kah / maud / paippald / rcbhina / vjasaneyina / brhamani khalv api - tina / bhlllavina / yyanina / aitareyia / brhmaa-grahaa ki, yvat chanda eva tad ? brhmaaviea-pratipatty-artham / iha tadviayat m bht, yjavalkyena proktni brhmanni yjavalkyni / saulabhni / cakro 'nukta-samuccaya-artha / kalpe - kyapina / kauikina / stre - prario bhikava / aillino na / karmandina / kvina / chando-brhmani iti kim ? pinya vykaraam / paig kalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.67 || _____START JKv_4,2.67: tat iti pratham samarthavibhakti / asmin iti pratyayrtha / asti t praktyartha-vieaam / iti-karao vivaka-artha / dee tannamni iti pratyayrtha-vieaam / tat iti rathamsamarthd asmin iti saptamyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat prathamsamartham asti cet tad bhavati yad asmin iti nirdia dea cet sa tannm bhavati, pratyayntanm, iti-karaas tata ced vivak / udumbar asmin dee santi audumbara / blbaja / prvata / matvarthypavdo yoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.68 || _____START JKv_4,2.68: tena iti ttysamartht nirvttam ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati deanmadheye gamyamne / dee tannamni iti caturv api yogeu sambadhyate / sahasrea nirvtt shasr parikh / kumbena nirvtt kaumb nagar / hetau kartari ca yathyoga tty samartha-vibhakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.69 || _____START JKv_4,2.69: tasya iti ahsamarthn nivsa ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati deanmadheye gamyamne / nivasanty asminn iti nivsa / junv nivso dea rjunvo dea / aiba / udiha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.70 || _____START JKv_4,2.70: prv samarthavibhaktir anuvartate / tasya iti ahsamartht adrabhava ityetasminnarthe yathvihita pratyayo bhavati / vidiy adrabhava nagara vaidiam / haimavatam / cakra prve traym arthnm iha sannidhna-artha / tena+uttareu / catvro 'py arth sambadhyante // ____________________________________________________________________ [#381] ## || PS_4,2.71 || _____START JKv_4,2.71: catvro 'rth anuvartante / u-varntt prtipadikt yathavihita samarthavibhakti-yuktt a pratyayo bhavati tad asminn asti ity evam div artheu / ao 'pavda / arau - raavam / kakatu - kkatavam / karkaelu - krkaelavam / nady tu paratvn matub bhavati / ikumat / aadhikra prk substvdibhyo 'a // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.72 || _____START JKv_4,2.72: bahvac aga yasya asau bahvajagao matup, tadantt prtipadikt a pratyayo bhavati cturarthika / ao 'pavda / aiukvatam / saidhrkvatam / bahvajagt iti kim ? himatam / yvamatam / aga-grahaa bahvaj iti tad vieaam yath vijyate, matvanta-vieaa m vijyi iti / mlvat nivso mlvatam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.73 || _____START JKv_4,2.73: bahvaca prtipadikt a pratyayo bhavati cturarthika kpev abhidheyesu / ao 'pavda / yathsambhavamarth sambadhyante / drghavaratrea nirvtta kpa dairghavaratra / kpilavaratra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.74 || _____START JKv_4,2.74: vipa uttare kle ye kpstev abhidheyeu a pratyayo bhavati cturarthika / ao 'pavda / abahvaj-artha rambha / dattena nirvta kpa dtta / gaupta / udak iti kim ? dakiato vipa kpeu a eva dtta / gaupta / svare viea / mahat skmekik vartate strakrasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.75 || _____START JKv_4,2.75: kpeu iti nivttam / sakala ity evam dibhya a pratyayo bhavati cturarthika / ao 'pavda / yathsambhavam arthasambandha / sagata kala sakala / saklena nirvtta skala / paukala / [#382] sakala / pukala / udvapa / uupa / utpua / kumbha / vidhna / sudaka / sudatta / subhta / sunetra / supigala / sikat / ptk / plasa / klsa / pala / nivea / gavea / gambhra / itara / arman / ahan / loman / veman / varua / bahula / sadyoja / abhiikta / gobht / rjabht / gha / bhta / bhalla / mla / vt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.76 || _____START JKv_4,2.76: dee tannamni ity asya vieana sauvrdaya, strtva ca / ypprtipadikt a pratyayo bhavati cturarthika, ao 'pavda, sauvre strlige dee vcye slve prci / sauvre tvat - dattamitrea nirvtt nagar dttmitr / slve - vidhmgnin nirvtt vaidhmgn / prci khalv api - kakandena nirvtt kkand / mkand / maicar / jru // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.77 || _____START JKv_4,2.77: substu ity evam dibhya a pratyayo bhavati cturarthika / aa u-varnta-lakaasya kpa-lakaasya ca apavda / suvsto adrabhava nagara sauvstavam / vravam / agrahaa nady matupo bdhana-artham / sauvstav nad / suvstu / varu / bhau / khau / seclin / karprin / ikhadin / garta / karkaa / akara / ka / karka / karkadh mat / gohya / ahisaktha / vt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.78 || _____START JKv_4,2.78: roabdd an pratyayo bhavati cturarthika / yathsambhavam arthasambandha / kpalakaasya ao 'pavda / ro iti ko 'ya nirdeo, yvat pratyayavidhau pacam yukt ? sarvvasthapratipattyartham evam ucyate / ro-abda sarvavastho '-pratyayam utpdayati, kevalas tadanta ca / raua / jakaroa / saihikaroa // ____________________________________________________________________ [#383] ## || PS_4,2.79 || _____START JKv_4,2.79: ka-kra-upadht ca prtipadikt an pratyayo bhavati cturarthika / yathsambhavam arthasambandha / kpa-lakaasya+uvarnal-akaasya ca ao 'pavda / kracchidrika kpa / kraveaka / kkavkun nirvtta krkavkavam / traiakavam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.80 || _____START JKv_4,2.80: vudaya spatadaa pratyay, arhadayo 'pi saptadaa+eva prtipadikaga / di-abda pratyekam abhisambadhyate / tatra yathsakhya saptadaabhya prtipadikagaebhya saptadaa pratyay bhavanti cturarthik / ao 'pavda / yathsambhavamarthasambandha / arhadibhyo vu pratyayo bhavati / rhaakam / draughaakam / arhaa / drughaa / khadira / sra / bhagala / ulanda / smparyaa / krauryaa / bhstrayaa / maitryaa / traigartyana / ryaspoa / vipatha / uddaa / udacana / khyana / khaa / vraa / kaktsna / jmbavanta / iip / kiraa / raivata / bailva / vaimatyana / sausyana / dilyyana / ira / badhira / arhadi / kvdibhya cha pratyayo bhavati / krvya / riya / kva / aria / arva / veman / vila / romaka / abala / ka / roman / varvara / sukara / skara / pratara / suda / puraga / sukha / dhma / ajina / vinat / avanata / vikughsa / arus / avaysa / maudgalya / kvdi / ydibhya ka pratyayo bhavati / yaka / nyagrodhaka / ya / nyagrodha / ir / nilna / nivsa / nidhna / nivta / nibaddha / vibaddha / parigha / upagha / uttarman / sthlabhu / khadira / arkar / anau / parivaa / veu / vraa / ydi / kumuddibhya hac pratyayo bhavati / kumudikam / arkarikam / kumuda / arkar / nyagrodha / itkaa / garta / bja / avattha / balvaja / parivpa / ira / yava / kpa / vikakata / kumuddi / [#384] kdibhya ila pratyayo bhavati / kilam / vilam / ka / va / avattha pala / pya / via / ta / nara / caraa / kardama / karpra / kaaka / gha / kdi / tdibhya a pratyayo bhavati / taa / naaa / ta / naa / busa / para / vara / caraa / ara / jana / bala / lava / vana / tdi / prekdibhya ini-pratyayo bhavati / prek / halak / prek / halak / bandhuk / dhruvak / kipak / nyagrodha / irkua / prekdi / amdibhyo rapratyayo bhavati / amara / aman / ya / ra / mna / darbha / vnda / gua / khaa / naga / ikh / amdi / sakhydibhyo ha pratyayo bhavati / skheyam / skhidatteyam / sakhi / sakhidatta / vyudatta / gohita / bhalla / pla / cakrapla / cakravla / chagala / aoka / karavra / skara / sakara / sarasa / samala / sakhydi / sakdibhyo yapratyayo bhavati / skyam / kampilyam / saka / kmpilya / samra / kamara / rasena / supathin / sakthaca / ypa / aa / ega / aman / ka / malina / trtha / agasti / virata / cikra / viraha / nsik / sakdi / baldibhyo ya pratyayo bhavati / balya / kulyam / bala / vula / tula / ula / ula / kavala / vana / kula / baldi / pakdibhya phak pratyayo bhavati / pkyaa / tauyana / paka / tua / aa / kambalika / citra / aman / atisvan / pathin pantha ca / pakdi / kardibhya phi pratyayo bhavati / kryani / vsihyani / [#385] kara / vasiha / alua / ala / upada / anauhya / pcajanya / sthir / kulia / kumbh / jvant / jitva / avat / kardi / sutagamdibhya i pratyayo bhavati / sautagami / maunicitti / sutagama / municitta / vipracitta / mahputra / veta / gaika / ukra / vigra / bjavpin / van / arjuna / ajira / jva / sutagamdi / pragadinndibhya jya pratyayo bhavati / prgadyam / pragadin / magadin / aradin / kaliva / khaiva / gaiva / cra / mrjra / kovidra / pragadydi / varhdibhya kak pratyayo bhavati / vrhakam / plakam / varha / pala / ira / pinaddha / stha / vidagdha / vijagdha / vibhagna / bhu / khadira / arkar / varhdi / kumuddibhya hak pratyayo bhavati / kaumudikam / kumuda / gomatha / rathakra / daagrma / avattha / lmal / kuala / munisthla / ka / mucukara / kumuddi / ira-abdo 'rhadiu, kumuddiu, varhdiu ca pahyate, autsargiko 'pi tata iyate, tasya ca varadiu daranl lub bhavati / tath ca+uktam, irmadrabhavo grma ir, tasya vana iravanam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.81 || _____START JKv_4,2.81: dee tannmni ya cturarthika pratyaya bhavati, tasya deaviee anapade 'bhidheye lub bhavati / grmasamudyo janapada / pacln nivso janapada pacl / kurava / matsy / ag / ba / magadh / suhm / pur / iha kasmn na bhavati, udumbar asmin santi audumbaro janapada, vaidio janapada iti ? tannmni iti vartate / na ca atra lubanta tannmadheya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.82 || _____START JKv_4,2.82: varaa ity evam dibhya utpannasya cturarthikasya pratyayasya lup bhavati / ajanapadrtha rambha / varanm adrabhava nagara vara / g / lmalaya / cakro 'nuktasamuccayrtha ktigaatmasya bodhayati / kaukabadary adrabhavo grma kaukabadar / ir / kc / vara / prvau godau / ligyyana / par / g / lmalaya / sadv / vaiki / vaika / jlapada / mathur / ujjayin / gay / takail / ura / akty // ____________________________________________________________________ [#386] ## || PS_4,2.83 || _____START JKv_4,2.83: arkar-abdd utpannasya cturarthikasya pratyayasya v lub bhavati / v-grahaa kim, yvat arkar-abda kumuddiu varhdiu ca pahyate, tatra phasamarthyt pratyayasya pake ravaa bhaviyati ? eva tarhy etaj jpayati, arkar-abdd autsargiko bhavati, tasya aya vikalpito lup iti / arkar / rkaram / gaaphc ca ravaam uttarastre vihitau ca dvau pratyayau, tad eva a rpi bhavanti / arkar, rkaram, arkarikam, rkarakam , rkarikam, arkaryam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.84 || _____START JKv_4,2.84: arkar-abdt hak cha ity etau pratyayau bhavata cturarthikau / yathsambhavam arthasambandha / rkarikam / arkaryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.85 || _____START JKv_4,2.85: nadym abhidheyy matup pratyayo bhavati cturarthika / tannmno deasya vieaa nad / udumbar yasy santi udumbaravat / maakvat / vravat / pukarvati / ikumat / drumat / iha kasmn na bhavati, bhgrath, bhaimarath ? matubantasya atannmadheyatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.86 || _____START JKv_4,2.86: madhu ity evam dibhya abdebhyo matup pratyayo bhavati cturarthika / anadyartha rambha / madhumn / bisavn / madhu / bisa / sthu / mui / iku / veu / ramya / ka / karkandhu / am / kirra / hima / kiar / arpa / marut / maruva / drvgha / ara / iak / takail / akti / sand / suti / alk / midh / kha / ve / madhvdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.87 || _____START JKv_4,2.87: kumuda naa vetasa ity etebhya abdebhya matup pratyayo bhavati cturarthika / kumudvn / navn / vetasvn / mahic ca+iti vaktavyam / mahimn nma dea // ____________________________________________________________________ [#387] ## || PS_4,2.88 || _____START JKv_4,2.88: naa-da-abdbhy valac pratyayo bhavati cturarthika / yathsambhavam arthasambandha / navalam / dvalam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.89 || _____START JKv_4,2.89: ikh-abdt valac pratyayo bhavati cturarthika / yathsambhavam arthasambandha / ikhvala nma nagaram / matup-prakarae 'pi ikhy valaca vakyati, tadadertha vacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.90 || _____START JKv_4,2.90: utkara ity evam dibhya cha pratyayo bhavati cturarthika / yathsambhavam arthasambandha / utkaryam / apharyam / utkara / saphala / aphara / pippala / pippalmla / aman / arka / para / supara / khaljina / i / agni / tika / kitava / tapa / aneka / pala / tava / picuka / avattha / akkudra / bhastr / vil / avarohita / garta / la / anya / janya / ajina / maca / carman / utkroa / nta / khadira / rpaya / yvanya / naiva / baka / nitnta / vka / indravka / rdravka / arjunavka / utkardi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.91 || _____START JKv_4,2.91: naa ity evam dn kuggamo bhavati, cha ca pratyaya cturarthika / yathsambhavamarthasambandha / naakyam / plakadyam / naa / plaka / bilva / veu / vetra / vetasa / ta / iku / kha / kapota / krucy hrasvatva ca / takannalopaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.92 || _____START JKv_4,2.92: ee ity adhikro 'yam / ynita rdhva pratyayn anukramiyma, ee 'rthe te veditavy / upayuktd anya ea / apatydibhya caturartha-paryantebhyo 'nyo 'rtha / ea / tasya ida vie hy apatyasamhdaya, teu ghdayo m bhvan iti edhikra kriyate / ki ca sarveu jtdiu ghdayo yath syu anantarea+ev rthdeena sambandhitvena ktrthat m jyi iti skalyrtha ea-vacanam / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_4,2.93 || _____START JKv_4,2.93: rriya / avrapra / [#388] ee iti lakaa ca adhikra ca / caku ghyate ckua rpam / rvaa abda / dadi pi drad saktava / ulkhale kua aulkhalo yvaka / avair uhyate vo ratha / caturbhir uhyate ctura akaam / caturday dyate cturdaa raka iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.94 || _____START JKv_4,2.94: rra avrapra ity etbhy yathsakhya gha-khau ity etau pratyayau bhavata / rriya / avrapra / vightd api iyate / avra / pra / vipartc ca / prvra / prakti-viea+updna-mtrea tvat pratyay vidhyante / te tu jtdayo 'rth samartha-vibhaktaya ca purastd vakyante // grmd yakhaau (*4,2.93) / grma-abdt ya kha ity etau pratyayau bhavata / grmya, grma // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.95 || _____START JKv_4,2.95: katri ity evam dibhyo haka pratyayo bhavati / ktreyaka / aumbheyaka / katri / umbhi / pukara / modana / kumbh / kuina / nagara / vaj / bhakti / mhimat / carmavat / grma / ukhy / kuyy yalopa ca / katrydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.96 || _____START JKv_4,2.96: kula-kuki-grv-abdebhyo yathsakhya van asi alakra ity eteu jatdiv artheu haka pratyayo bhavati / kauleyako bhavati v cet / kaulo 'nya / kaukeyako bhavati asi cet / kauko 'nya / graiveyako bhavati alakra cet / graivo 'nya // ____________________________________________________________________ [#389] ## || PS_4,2.97 || _____START JKv_4,2.97: nad ity evam dibhyo hak pratyayo bhavati / ndeyam / mheyam / prvanagar-abdo 'tra pahyate / paurvanagareyam / kecit tu prvanagir iti pahanti, vicchidya ca pratyaya kurvanti, paureyam, vneyam, gaireyam iti / tad ubhayam api darana pramam / nad / mah / vras / rvast / kaumb / navakaumb / kaphar / khdir / prvanagar / pv / mv / slv / drv / dlv / vsenak / vaavy ve // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.98 || _____START JKv_4,2.98: daki pact puras ity etebhya tyak prayayo bhavati aiika / dkitya / pctya / paurastya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.99 || _____START JKv_4,2.99: kpi-abdt phak pratyayo bhavati aiika / akro -artha / kpiyana madhu / kpiyan drk / bhlyurdipardibhya ca+iti vaktavyam / bhlyan / aurdyan / prdyan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.100 || _____START JKv_4,2.100: raku-abdd a pratyayo bhavati, cakrt phak ca aiiko 'manusye 'bhidheye / rkavo gau, rkavyao gau / amanusye iti kim ? rkavako manusya / nanu ca raku-abda kacchdiu pahyate, tatra ca manuya-tasthayor vu (*4,2.134) iti manusye paratvd vuaiva bhavitavya, kacchdiphdamanusye a api siddha, kim iha manusya-pratiedhena agrahanena ca ? tad ucyate, na+eva ayam manusyapratiedha, ki tarhi, naivayaktanyyena manusyasade prini pratipatti kriyate / tena rkava kambala iti phak na bhavati / vieavihitena ca phak ao bdh m bht ity a-grahaam api kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.101 || _____START JKv_4,2.101: div prc apc udac pratyac ity etebhyo yat pratyayo bhavati aisika / divyam / prcyam / apcyam / udcyam / pratcyam / avyayt tu klavcina paratvt yuyulau bhavata / prktanam // ____________________________________________________________________ [#390] ## || PS_4,2.102 || _____START JKv_4,2.102: kanth-abdt hak pratyayo bhavati aiika / knthika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.103 || _____START JKv_4,2.103: kanthy ity eva / varau y kanth tasy vuk pratyayo bhavati aiika / hako 'pavda / varurnma nada, tatsampo deo varu / tadviayrtha-vcina kanth-abddaya pratyaya / tath hi - jta himavatsu knthakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.104 || _____START JKv_4,2.104: avyayt tyap pratyayo bhavati aiika / amehakvatasitrebhyas tyadvidhir yo 'vyayt smta / ninirbhy ghruvagatyo ca praveo niyame tath // amtya / ihatya / kvatya / itastya / tatratya / yatratya / parigaana kim ? auparia paurasta / prasta / vddhttudho bhavati / rtya / tyab nerghruve / niyata ghruvam nityam / niso gate / nirgato varramebhya niya caldi / visa chandasi / vis abdc chandasi tyap pratyayo bhavati / viyo vardhate crursu / aray o vaktavya / ray sumanasa / drdetya / dretya pathika / uttardha / auttarham // ____________________________________________________________________ [#391] ## || PS_4,2.105 || _____START JKv_4,2.105: aiamas hyas vas ity etebhyo 'nyatarasy tyap patyayo bhavati aiika / aiamastyam, aiamastanam / hyastyam, hyastanam / vastyam, vastanam / vasastu ca (*4,3.15) iti ha api ttyo bhavati / auvastikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.106 || _____START JKv_4,2.106: tra-uttarapadt rpya-uttarapadc ca prtipadikd yathsakhyam a a ity etau pratyayau bhavata aiikau / ao 'pavdau / kkatram / plvalatram / rpyottarapadt - vrkarpyam / aivarpyam / trarpyntt iti nokta bahuc-pratyaya-prvd m bht iti / bhurpyam / aeva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.107 || _____START JKv_4,2.107: asajym iti prakti-vieaam / dik-prvapadt prtipadikt asaj-viayt a patyayo hbavati aiika / ao 'pavada / paurvala / dkiala / parala / asajym iti kim ? prvaiukmaama / aparaiukmaama / dikakhye sajym (*2,1.50) iti samsa / prc grmanagarm iti uttarapada-vddhi / pada-grahaa svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.108 || _____START JKv_4,2.108: dik-prvapadt ity eva / dik-prvapadt madra-abdd a pratyayo bhavati aiika / paurvamadra / paramadra / dio 'madrm (*7,3.13) iti paryudsd divddhir eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.109 || _____START JKv_4,2.109: dig-grahaa nivttam / udcyagrmavcina prtipadikd bahvaco 'ntodttd a pratyayo bhavati aiika / ao 'pavda / aivapuram / mavapuram / udcyagrmt iti kim ? mthuram / bahvaca iti kim ? dhvaj / dhvjam / antodttt iti kim ? rkardhnam / arkardhna-abde lit-svarea dhna-abda udtta // ____________________________________________________________________ [#392] ## || PS_4,2.110 || _____START JKv_4,2.110: prasthottarapadta paladydibhya kakropadht ca prtipadikd a pratyayo bhavati aisika / udcyagrmalakaasya ao 'pavda / mdrprastha / mhakrastha / paladydibhya - plada / priada / kakropadht - nailnaka / caiytaka / paladydiu yo vhkagrma, tata haihayo apavda / yath - gauh, naitak iti / gomat-abda pahyate, tato ropadheto prcm (*4,2.123) iti vuo 'pavda / vhka-abda kopadho 'pi puna pahyate para cha (*4,2.114) bdhitum / agrahaa bdhakabdhanrtham / palad / pariat / yaklloman / romaka / klaka / paaccara / vhka / kalaka / malaka / kamalaka / kamalabhid / goh / kamalakra / bhukta / naitak / parikh / rasena / gomat / udayna / paladydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.111 || _____START JKv_4,2.111: gotram iha na pratyaya-artho na ca praktivieaam / tarhy eva sambadhyate, kavdibhyo gotre ya pratyayo vihita, tadantebhya eva a pratyayo bhavati aiika / chasya apavda / kv chtr / gaukak // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.112 || _____START JKv_4,2.112: gotre ity eva / gotre ya i vihita tadantt prtipdikt a pratyayo bhavati aiika / chasya apavda / dk / plk / mhak / gore ity eva, sautagamer ida sautagamyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.113 || _____START JKv_4,2.113: dvy-aca prtipadikt prcya-bharata-gotrd iantd a pratyayo na bhavati / prvea prpta pratiidhyate / paigy / pauhy / caidy / pauky / ky / py / dvyaca iti kim ? pnngr / prcyabharateu iti kim ? dk / ky iti katham udhta, yvat kydibhya ha - ihbhy bhavitavyam ? na+etad asti / deavcina kiabdasya tatra grahaa caidi-abdena shacaryt / gotrt tu vddhccha eva bhavati / jpakd anyatra prcya-grahaena bharata-grahaa na bhavati iti sva-abdena bharatnm updna ktam // ____________________________________________________________________ [#393] ## || PS_4,2.114 || _____START JKv_4,2.114: gotre iti na anuvartate / smnyena vidhnam / vddht prtipadikt cha pratyayo bhavati aiika / ao 'pavda / grgya / vtsya / lya / mlya / avyaya-tra-rpya-uttarapada-udcya-grma. ka-upadha-vidhn tu paratvd bdhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.115 || _____START JKv_4,2.115: vddht ity eva / bhavac-chabdd vddht hak-chasau pratyayau bhavata aiikau / chasya apavdau sakra padasaja-artha / bhavatastyadditvd vddha-saj / bhvatka / bhavadya / avddht tu bhavata aturaeva bhavati / bhvata // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.116 || _____START JKv_4,2.116: ki ity evam dibhya ha iha ity etau pratyayau bhavata aiikau / ikra uccranrtha / akra evobhayatra viparyastadeo 'nubandha / strpratyaye viea / kik / kik / baidik / baidik / vddht ity atra anuvartate / ye tu avddh pahyante, vacanaprmyt tebhya pratyaya-vidhi / devadatta-abda pahyate, tasya e prc dee (*1,1.75) iti vddhasaj / daivadattika / vhkagrmasya tu na asti vddhasaj / daivadatta / katha bhye udhta v nmadheyasya vddhasaj veditavy devadatty, daivadatt iti, yvat vddhasaj-apake kyditvt haihbhy bhavitavyam ? tatra+eva varayanti, v nmadheyasya iti vyavasthita-vibheyam, s che kartavye bhavati, haihayor na bhavati iti / ki / ceti / saj / savha / acyuta / mohamna / akulda / hastikar / kudman / hiraya / karaa / godhana / bhauriki / bhauligi / arindama / sarvamitra / devadatta / sdhumitra / dsamitra / dsagrma / saudhvatna / yuvarja / uparja / sindhumitra / devarja / paddiprvapadt klt / patklik, patklik / aurdhvaklik, aurdhvaklik / ttklik, ttklik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.117 || _____START JKv_4,2.117: vddht ity eva / vhkagrma-vcibhya vddhebhya haihau pratyayau bhavata aiikau / chasya apavdau / kalik, kalik / mnthavik, mnthavik // ____________________________________________________________________ [#394] ## || PS_4,2.118 || _____START JKv_4,2.118: vddht iti vartate, vhkagrmebhya iti ca / unaresu ye vhkagrm, tadvcibhyo vddhebhya prtipadikebhya vibh haihau pratyayau bhavata / hvajlik, hvajlik, hvajly / saudaranik, saudaranik, saudarany // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.119 || _____START JKv_4,2.119: vddht eti nvuvartate, uttarastre punarvddhagrahat / u-varntt deavcina prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika / naidakaruka / varajambuka / dee iti kim ? paochtr pav / haihayo prakarae haa kevalasya anuvtti na labhyate iti ha-grahaa ktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.120 || _____START JKv_4,2.120: or dee ity eva / u-varntt vddht prgdeab-vcina / prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika / hakajambuka / kajambuka / npitavstuka / prvea+eva hai siddhe niyamrtha vacanam, vddhd eva prcm avddhn na bhavati iti / mallavstu - mllavstava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.121 || _____START JKv_4,2.121: vddht iti vartate, dee iti ca / dhanva-vcino ya-kra-upadhc ca dea-abhidhyino vddht prtipadikt vu pratyayo bhavati aiika / dhanva-abdo marudea-vacana / predhanvaka / airvataka / yopadht - skyaka / kampilyaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.122 || _____START JKv_4,2.122: vddht ity eva, dee iti ca / anta-abda pratyekam abhisambadhyate / prasthapura vaha ity evam antt dea-vcina prtipadikd vddhd vu pratyayo bhavati aiika / chasya apavda / mlprasthaka / nndpuraka / kntpuraka / pailuvahaka / phlgunvahaka / purnto ropadhastata uttarastraiaiva siddham aprgartham iha grahaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.123 || _____START JKv_4,2.123: vddhat ity eva, dee iti ca / tadviesaa prggrahaam / ra-upadht krntc ca pragdea-vcino vddhd vu pratyayo bhavati aiika / chasya apavda / paliputrak aikacakrak / ta khalv api - kkand / kkandaka / mkand / mknadaka / prcm iti kim ? dttmitrya / taparakara vispartham // ____________________________________________________________________ [#395] ## || PS_4,2.124 || _____START JKv_4,2.124: vddht ity eva, dee iti ca / tadvieana janapada-tadavadh / vddhj janapada-vcina tadavadhi-vcina ca prtipadikt vu pratyayo bhavati aisika / chasya apavda / bhisraka / daraka / janapadvadhe khalv api aupuaka / ymyanaka / tadavadher api janap eva ghyate na grma / kim artha tarhi grahaam ? bdhakabdhana-artham / gartottarapadc cha bdhitv vu eva janapada-avadher bhavati / traigartaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.125 || _____START JKv_4,2.125: janapada-tadavadhyo ity eva / avddhd vddhc ca janapadt tadavadhi-vcina ca bahuvanaca-viayt prtipadikd vu pratyayo bhavati aisika / achayor apavda / avddhj janapadt tvat - ag / vag / kalig / gaka / vgaka / kligaka / avddhj janapada-avadhe - ajamh / ajakrandr / jamhaka / jakrandaka / vddhj janapadt - drv / jmbv / drvaka / jmbvaka / vddhj janapadvadhe - klajar / vaikuli / klajaraka / vaikuliaka / viaya-grahaamanayatra bhvrtham / janapada-ekaea-bahutve m bht / vartanya / vrtana / apigrahaa kim yvat vddhta prvea+eva siddham ? takrakauinyanyyena bdh m vijyi iti samuccyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.126 || _____START JKv_4,2.126: dee ity eva uttarapada-abda pratyekam abhisambadhyate / kaccha-ady-uttarapadd deavcina / prtipadikc ca avddhd vddhc ca vu pratyayo bhavati aiika / chaor apavda / drukacchaka / paippalkacchaka / kgnaka / vaibhujgnaka / aindravaktraka / saindhuvaktraka / bhugartaka / ckragartaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.127 || _____START JKv_4,2.127: dhmdibhyo deavacibhya prtipadikebhya vu pratyayo bhavati aiika / ader apavda / dhaumaka / khaka / ptheya-abda pahyate, tasya yopadhtvd eva vui siddhe smarthyd adertha grahaam / tath videha-anartaabdayo janapada-lakae vui siddhe 'dertha pha / videhn katriy sva vaidehakam / nartakam / samudra-abda pahyate, tasya nvi manuye ca vu iyate / smudrik nau / smudrako manusya / anyatra na bhavati, smudra jalam iti / dhma / khaa / adana / rjunda / dyanasthal / mhakasthal / ghoasthal / masthal / rjasthal / rjagha / satrsha / bhaksthal / madrakla / gartakla / jkla / dvyhva / tryhva / sahya / varvara / varcagarta / videha / narta / mhara / ptheya / ghoa / iya / mitra / vala / rj / dhartarj / avayta / trtha / klt sauvreu / samudrnnvi manusye ca / kuki / antarpa / dvpa / arua / ujjayin / dakipatha / sketa // ____________________________________________________________________ [#396] ## || PS_4,2.128 || _____START JKv_4,2.128: nagara-abdt vu pratyayo bhavati aisika kutsane prvye ca gamyamne / pratyayrtha-vieaa ca+etat, kutsane prvye ca jtdau pratyayrtha iti / kutsana nindanam / prvya naipuyam / kena aya muita panth gtre pakamlidhsara / iha nagare manuyea sambhvyata etan ngarakea / cor hi ngarak bhavanti / kena+ida likhita citra manonetraviki yat / iha nagare manuyea sambhvyata etan ngarakea / prav hi ngarak bhavanti / kutsanaprvyayo iti kim ? ngar brhma / katrydiu tu sajabdena shacaryt sajngara pahyate, tasmin ngareyakam iti pratyudhryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.129 || _____START JKv_4,2.129: araya-abdd vu pratyayo bhavati aisiko manusye 'bhidheye / aupasakhynikasya asya apavda / rayako manusya / pathydhyyanyyavihramanusyahastiu iti vaktavyam / rayaka panth / rayako 'dhyya / rayako nyya / rayako vihra / rayako manuya / rayako hast / v gomayesu / ray, rayak gomay / etesu iti kim ? ray paava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.130 || _____START JKv_4,2.130: kuru yugandhara ity etbhy vibh vu pratyayo bhavati aiika / kauravaka, kaurava / yaugandharaka , yaugandhara / janapada-abdv etau, tbhym avddhd api iti nitye vui prpte vikalpa ucyate / kuru-abda kacchdiv api pahyate, tatra vacand a api bhaviyati / sai yugandhara-arth vibha / manuyatatsthayo tu kuru-abdn nitya eva vu pratyayo bhavati, kauravako manusya, kauravakamasya hasitam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.131 || _____START JKv_4,2.131: madra-vji-abdbhy kan pratyayo bhavati aiika / janapadavuo 'pavda / madresu jta madraka / vjika // ____________________________________________________________________ [#397] ## || PS_4,2.132 || _____START JKv_4,2.132: dee ity eva / ka-kra-upadht prtipadikd a pratyayo bhavati aisika / janapadavuo 'pavda / anyatra janapada muktv prvea+eva kopadhd ai siddham / ikeu jta rika / mhiika / a-grahaam u-varntd api yath syt, ikvkuu jta aikvka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.133 || _____START JKv_4,2.133: dee ity eva / kaccha ity evam dibhyo deavcibhya a pratyayo bhavati aisika / vuder apavda / kccha / saindhava / vrava / kaccha-abdo na bahuvacana-viaya, tasya manusya-tatsthayor vuartha pha / vijpaka-abda pahyate, tasya kopadhatvd eva ai siddhe grahanam uttarrtham / kaccha / sindhu / varu / gandhra / madhumat / kamboja / kamra / slva / kuru / raku / au / khaa / dvpa / anpa / ajavha / vijpaka / kulna / kacchdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.134 || _____START JKv_4,2.134: kacchdibhya ity eva / manuye manuyasthe ca jtdau pratyayrthe kacchdibhyo vu pratyayo bhavati / ao 'pavda / kchako manusya / kcchakam asya hasita, jalpitam / kcchik c / saindhavako manusya / saindhavanasya hasita, jalpitam / saindhavik c / manuya-tatsthayo iti kim ? kccho gau / saindhavo vrava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.135 || _____START JKv_4,2.135: slva-abda kacchdisu pahyate, tata prvea+eva manusya-tatsthayo vui siddhe niyamrtha vacanam / apadtv eva manusye manayasthe ca slva-abdd vu pratyayo bhavati / slvako manusya / salvakam asya hasitam, jalpitam / apadtau iti kim ? slva padtirvrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.136 || _____START JKv_4,2.136: gavi yavgvm ca jtdau pratyayrthe slva-abdd bu pratyayo bhavati aisika / kacchdyao 'pavda / slvako gau / slvik yavg / slvamanyat // ____________________________________________________________________ [#398] ## || PS_4,2.137 || _____START JKv_4,2.137: dee ity eva / garta-uttarapadt dea-vcina prtipadikt cha pratyayo bhavati aisika / ao 'pavda / vhkagrmalakaa ca pratyaya paratvd bdhate / vkagartyam / glagartyam / vvidgartyam / uttarapada-grahaa bahucprvanirsrtham / bhugartam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.138 || _____START JKv_4,2.138: gaha ity evam dibhya prtipadikebhya cha pratyayo bhavati aisika / ader apavda / gahya / antasthya / dedhikre 'pi sabhava-apeka vieaa, na sarvem / madhyamadhyama c carae iti pahyate, tasyyamartha / madhya-abda pratyayasaniyogena madhyamam padyate / madhyamy / carae tu pratyayarthe a bhavati, mdhyam iti / tad etad viea eva smaryate / pthivmadhyasya madhyamabhva / caraasambandhena nivsalakao ' iti ca / mukhaprvatasor lopa ca / mukhatyam / prvatyam / kugjanasya parasya ca / janakyam / parakyam / devasya ca+iti vaktavyam / devakyam / veukdibhya cha vaktavya / ktigao 'yam / vaiukyam / vaitrakyam / auttarapadakyam / prsthakyam / mdhyamakyam / gaha / antastha / sama / viama / madhyamadhyama c carae / uttama / aga / vaga / magadha / prvapka / aparapaka / adhamakha / uttamakha / samnakha / ekagrma / ekavka / ekapala / evagra / ivan / avasyand / kmaprastha / khyani / kverai aiiri / augi / suri / hisi / mitri / vyi / vaidaji / bhauji / hyavi / nasi / sauvi / praki / agniarman / devaarman / rauti / raaki / vlmki / kemavddhin / uttara / antara / mukhaprvatasorlopa / janaparayo kukca / devasya ca / veukdibhya cha / gahdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.139 || _____START JKv_4,2.139: dee ity eva / tadvieana prg-grahaam / prgdea-vcina kade prtipadikt cha pratyayo bhavati aisika / ao 'pavda / kaanagaryam / kahaghoyam / kaapalvalyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.140 || _____START JKv_4,2.140: asabhavd dedhikro na vieaam / rja kakra ca antdeo bhavti cha ca pratyaya / rjakyam / deamtram iha vidheya, pratyaystu vddhc cha (*4,2.114) ity eva siddha // ____________________________________________________________________ [#399] ## || PS_4,2.141 || _____START JKv_4,2.141: dee ity eva / vddhd dea-vcina aka ika ity evam antt khakropadhc ca prtipadikt cha pratyayo bhavati aisika / kopadha-lakaasya ao 'pavda / vhkagrma-lakaasya ca pratyayasya, ropadheto prcm (*4,2.123) iti ca / akntt tvat - rhaakyam / draughaakyam / ikntt - vapathikyam / lmalikyam / khopadht - kauiikhyam / yomukhyam / akeknta-grahae kopadha-grahaa sausukdyartham / sausukyam / mausukyam / aindraveukyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.142 || _____START JKv_4,2.142: dee ity eva, vddht iti ca / kanthdy-uttarapadd dea-vcino vddht prtipadikc cha pratyayo bhavati aiika / vhkagramdi-lakaasya pratyayasya apavda / dkikanthyam / mhikikanthyam / dkipaladyam / mhikipaladyam / dkinagaryam / mhikinagaryam / dkigrmyam / mhikigrmyam / dkihradyam / mhikihradyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.143 || _____START JKv_4,2.143: parvata-abdc cha pratyayo bhavati aiika / ao 'pavada / parvatyo rj / parvatya purua // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.144 || _____START JKv_4,2.144: parvataabdc cha pratyayo bhavati v amanuye vcye / prvea nitye prpte vikalpa ucyate / parvatyni phalni, prvatni phalni / parvatyamudakam, prvatamudakam / amanuye iti kim ? parvatyo manuya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,2.145 || _____START JKv_4,2.145: dee ity eva / bhradvja-abdo 'pi dea-vacana eva, na gotra-abda / prakti-vieaam ca+etan, na pratyayrtha / kkaapara-abdbhy bhradvjadea-vcibhy cha pratyayo bhavati aiika / kkayam / paryam / bhradvje iti kim ? krkaam / pram // iti rjaydityaviracity kiky vttau caturthdhyyasya dvitya pda // ______________________________________________________ caturthdhyyasya ttya pda / ____________________________________________________________________ [#400] ## || PS_4,3.1 || _____START JKv_4,3.1: dedhikro nivtta / yumad-asmado kha pratyayo bhavati aiika / cakrc cha ca / anyatarasy-grahad yathprptam / tad ete traya pratyay bhavanti, tatra vaiamyd yathsakhya na bhavati / tyadditvd vddha-sajakayor yumad-asmado che prpte pratyeka pratyayatraya vidhyate / yaumka / smkna / yumadya / asmadya / yaumka / smka / ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.2 || _____START JKv_4,3.2: tasmin iti skd vihita kha nirdiyate, na cakra-anuka cha / tasmin khai ai ca yumad-asmador yathsakhya yumka asmka ity etv deau bhavata / nimittayor deau prati yathsakha kasmn na bhavati ? yogavibhga kariyate, tasmin khai yumad-asmado yumka-asmkau bhavata, tato 'i ca iti / yaumka / smkna / yaumka / smka / tasmin ai ca iti kim ? yumadya / asmadya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.3 || _____START JKv_4,3.3: ekavacana-parayor yumad-asmado tavaka mamaka ity etv deau bhavata yathsakhya tasmin khai ai ca parata / nimittayos tu yathsakhya prvavad eva na bhavati / nanu ca na lumat agasya (*1,1.63) iti pratyayalakaa-pratiedhd ekavacana-parat yumad-asmador na sambhavati ? vacant pratyayalakaam bhaviyati / atha v na+eva+ida pratyayalakaa, ki tarhy anvartha-grahaam / ekavacane yumad-asamd ekasya arthasya vcake tavaka-mamakv deau pratipadyete iti stra-artha / tvakna / mmakna / tvaka / mmaka / tasminn ai ca ity eva, tvadya / madiya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.4 || _____START JKv_4,3.4: ardha-abdt yat pratyayo bhavati aiika / ao 'pavda / ardhyam / saprvapad ha vaktavya / bleyrdhikam / gautamrdhikam // ____________________________________________________________________ [#401] ## || PS_4,3.5 || _____START JKv_4,3.5: para avara adhama uttama ity eva prvc ca ardht yat pratyayo bhavati aiika / parrdhyam / avarrdhyam / adhamrdhyam / uttamrdhyam / prva-grahaa kim ? para-avara-adhama-uttamebhya ity eva+ucyate, ardht iti vartate, tasya tatprvat vijsyate ? para-avara-abdv adig-grahav api sta para sukham, avaram sukham iti / tatra kta-arthatvd dik-abdapake parea hayatau sytm / asmt prva-grahad yat pratyayo bhavati parrdhyam, avarrdhyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.6 || _____START JKv_4,3.6: dik-prvapadd ardhntt prtipadikt ha pratyayo bhavati, cakrd yat ca aiika / ao 'pavda / paurvrdhikam / prvrdhyam / dkirdhikam, dakirdhyam / pada-grahaa svarpa-vidhinivraa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.7 || _____START JKv_4,3.7: dik-prvapadt ity eva / grma-ekadea-vcino janapada-ekadeavcina ca prtipadikd dik-prvapadd ardhntd a-haau pratyayau bhavata aiikau / yato 'pavadau / ime khalv asmka grmasya janapadasya v paurvrdha, paurvrdhik / dkirdh, dkirdhik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.8 || _____START JKv_4,3.8: madhya-abdn ma pratyayo bhavati aiika / ao 'pavda / madhyama / de ca+iti vaktavyam / dima / avo 'dhasor lopa ca / avamam / adhamam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.9 || _____START JKv_4,3.9: a-kra pratyayo bhavati madhya-abdt smpratike jtdau pratyaya-arthe / masya apavda / smpratika nyyya, yuktam ucita, samamucyate / ntidrgha ntihrasva madhya kham / ntyutko ntyavako madhyo vaiykaraa / madhy str // ____________________________________________________________________ [#402] ## || PS_4,3.10 || _____START JKv_4,3.10: samudra-sampe yo dvpa, tasmd ya pratyayo bhavati aiika / kacchdipht ao, manuyavua cpavda / dvaipyam / dvaipya bhavanto 'nucaranti cakram / anusamudram iti kim ? dvaipakam / dvaipamanyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.11 || _____START JKv_4,3.11: kla-viea-vcina prtipadikt ha pratyayo bhavati aiika / ao 'pavda / vddht tu cha paratvd bdhate / msika / rdhamsika / svatsarika / yathkathacid gua-vtty api kle vartamnt pratyaya iyate / kdambapupikam / vraihipallikam / tatra jta (*4,3.25) iti prgata kldhikra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.12 || _____START JKv_4,3.12: arac-chabdt ha pratyayo bhavati rddhe 'bhidheye aiika / tvaa apavda / rddhe iti ca karma ghyate, na raddhvn purua, anabhidhnt / radika rddham / radam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.13 || _____START JKv_4,3.13: arada ity eva / roge tape ca abhidheye arac-chabd ha pratyayo v bhavati aiika / tvao 'pavda / radiko roga / radika tapa / rado roga / rada tapa / rogtapayo iti kim ? rada dadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.14 || _____START JKv_4,3.14: ni-pradoa-abdbhy ca vibh ha pratyayo bhavati aiika / kl ha (*4,3.11) iti nitye hai prpte vikalpa ucyate / naiikam, naiam / prdoikam, prdoam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.15 || _____START JKv_4,3.15: vibh ity eva / va-abdd vibha ha pratyayo hbavati, tasya ca tu-gamo bhavati / tyap-pratyayo 'py ato vihita, aiamohya vaso 'nyatrasym (*4,2.105) iti / etbhy mukte yuyulv api bhavata / aivastika, vastya, vastana // ____________________________________________________________________ [#403] ## || PS_4,3.16 || _____START JKv_4,3.16: klt ity eva / sandhivela-dibhya tubhyo nakatrebhya ca kla-vttibhyo ' pratyayo bhavati aiika / hao 'pavda / a-grahaam vddhcchasya (*4,2.114) bdhana-artham / sandhiveldibhyas tvat - sndhivelam / sdhyam / tubhya - graimam / aiiram / naktrebhya - taiam / pauam / sandhivel / sandhy / amvsy / trayoda / caturda / pacada / pauramas / pratipad / savatsart phalaparvao - svatsara phalam / svatsara parva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.17 || _____START JKv_4,3.17: prv-abdd eya pratyayo bhavati aiika / tvao 'pavda / prveya balhaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.18 || _____START JKv_4,3.18: vara-abd hak pratyayo bhavati aiika tvao 'pavda / vrika vsa / vrikamanulepanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.19 || _____START JKv_4,3.19: vara-abdt chandasi viaye ha pratyayo bhavati aiika / hako 'pavda / svare bheda / nabha ca abhasya ca vrikvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.20 || _____START JKv_4,3.20: chandasi ity eva / vasanta-abdc chandasi viaye ha pratyayo bhavati aiika / tvao 'pavda / madhu ca mdhava ca vsantikvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.21 || _____START JKv_4,3.21: chandasi ityeva / hemanta-abdc chandasi viaye haj pratyayo bhavati aiika / tvao 'pavda / saha ca sahasya ca haimantikvt / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.22 || _____START JKv_4,3.22: hemanta-abdd a pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca asya takra-lopa / haimana vsa / heimanam upalepanam / sarvatra-grahaa chando 'dhikranivtty-artham / chandasi bhy ca sarvatra+etad bhavati / nanu ca chandasi iti na anuvartiyate ? saivn anuvtti abdena akhyyate pratyatndhikyena prvastre 'pi sambandha-artham / [#404] haimantikam iti bhym api haa smaranti / atha a ca iti cakra kim artha ? a, yathprpta ca tva iti / ka punar anayor viea ? tvai hi takralopo na asti haimanti pakt pakti iti / tad eva tri rpi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.23 || _____START JKv_4,3.23: klt ity eva / sya cira prhe prage ity etebhya avyayebhya ca klavcibhya yu-yulau pratyayau bhavata, tayo ca adiayo tugamo bhavati / syantanam / cirantanam / prhetanam / pragetanam / avyayebhya - dotanam / divtanam / syam iti makrnta padam avyayam, tato 'vyayd eva siddha pratyaya / yastu syaterantakarmao ghai sya-abdas tasya+ida makrntatva pratyaya-sanniyogena niptyate / divasvasna sya / cira-abdasya api makrntatva niptyate / prhe, prage ity ekrntatvam / ciraparutparribhyastno vaktavya / ciratnam / parutnam / parritnam / pragasya chandasi galopa ca / pratnam / agrapacimac / agrimam / pacimam / antc ca+iti vaktavyam / antimam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.24 || _____START JKv_4,3.24: prvha-aparh-abdbhy vibh yu-yulau pratyayau bhavata, tu ca tayor gama / kl ha (*4,3.11) iti hai prpte vacana, pake so 'pi bhavati / prvhetanam / aparhetanam / paurvhikam / parhikam / ghaklataneu klanmna (*6,3.17) iti saptamy aluk / yad tu na saptam samartha-vibhakti prvha soha asya iti tad prvhatana iti bhavitavyam // ____________________________________________________________________ [#405] ## || PS_4,3.25 || _____START JKv_4,3.25: a-dayo ghdaya ca pratyay prakt, tem ata prabhti arth samartha-vibhaktaya ca nirdiyante / tatra iti saptamsamartht jta ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / srughne jta straughna / mthura / autsa / audapna / rriya / avrapra / kalika / mkalika / grmya / grma / ktreyaka / aumbheyaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.26 || _____START JKv_4,3.26: prv-abdt saptamsamarthj jta ity etasminn arthe hap pratyayo bhavati / eyasya apavda / pakra svarrtha / prvi jta prvika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.27 || _____START JKv_4,3.27: arac-chabdt saptam-samarthj jta ity etasminn arthe vu pratyayo bhavati tvaa apavda, samudyena cet saj gamyate / radak darbh / radak mudg / darbha-vieasya mudga-vieasya ca+iya saj / sajym iti kim ? rada sasyam / sajdhikra kecit ktalabdhakrtakual (*4,3.38) iti yvad anuvartayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.28 || _____START JKv_4,3.28: prvha-dibhya abdebhya vun pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye sajy gamyamnym / prvhaka / aparhaka / vibh prvha-aparahbhym (*4,3.24) ity asya apavda / rdraka / mlaka / nakatra apavda / pradoaka / nipradobhya ca (*4,3.14) ity asya apavda / avaskaraka / autsargikasya (*4,1.73) apavda / asajy tu yathprpta hadaya eva bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.29 || _____START JKv_4,3.29: pathi-abdd vun pratyayo bhavati, tatra jta ity etasmin viaye 'o 'pavda / pratyaya. saniyogena ca patha pantha ity ayam dea bhavati / pathi jta panthaka // ____________________________________________________________________ [#406] ## || PS_4,3.30 || _____START JKv_4,3.30: amvsy-abdd vun pratyayo bhavati v tatra jta ity etasmin viaye / sandivelady-tu-nakatrebhyo ' (*4,3.16) ity diu pht ao 'pavda / amvasyaka, mvsya / ekadeaviktasynanyatvd amvasyaabdd api bhavati / amvasyaka, mvasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.31 || _____START JKv_4,3.31: amvsy-abdt akra pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye / prvea vunnao prptayo aya ttya vidhyate / amvsya, amvsyaka, amvsya / amvasya, amvasyaka, mvasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.32 || _____START JKv_4,3.32: sindhu-abdd apakara-abdc ca kan pratyayo bhavati tatra jta (*4,3.25) ity etasmin viaye / sindhu-abda kacchdi, tato 'i manuyavui ca prpte vidhnam / apakara-abdd api autsargike 'i / sindhuka / apakaraka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.33 || _____START JKv_4,3.33: sindhv-apakara-abdbhy yathsakhyam aaau pratyayau bhavata tatra jta (*4,3.25) it yetasmin viaye / prvea kani prpte vacanam / saindhava / pakara // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.34 || _____START JKv_4,3.34: ravih-dibhya abdebhya nakatrebhya gatasya jtrthe lug bhavati / tasmin strpratyayasya api luk taddhitaluki (*1,2.49) iti bhavati / ravihsu jta raviha / phalguna / anurdha / svti / tiya / punarvasu / hasta / vikha / aha / bahula / lukprakarae citrrevatrohibhya striym upasakhynam / citry jt citr / revat / rohi / strpartyayasya luki kte gaurditvt / phalgunyahbhy nau vaktavyau / phalgun / ah / ravihhbhy chaapi vaktavya / rvihya / hya // ____________________________________________________________________ [#407] ## || PS_4,3.35 || _____START JKv_4,3.35: sthnntt prtipadikt gola-abdt kharala-abdt ca jta-arthe pratyayasya lug bhavati / gosthne jta gosthna / avasthna / gola / kharala // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.36 || _____START JKv_4,3.36: vatsaldibhya parasya jta-arthe pratyayasya lug v bhavati / vatsaly jta vatsala, vtsala / abhijit, bhijita / avayuk, vayuja / atabhiak, tabhiaja / bahula-grahaasya aya prapaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.37 || _____START JKv_4,3.37: nakatrebhya uttarasya jta-arthe pratyayasya bahula lug bhavati / rohia, rauhia / mgair, mrgara // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.38 || _____START JKv_4,3.38: tatra ity eva / saptam-samrtht ktdiv artheu yathvihita pratyaya bhavati / srudhne kto v labdho v krto v kualo v sraughana / mthura / rriya / nanu ca yad yatra kta jtam api tatra bhavati, yac ca yatra krta labdham api tatra+eva bhavati kimartha bhedena+updna kriyate, abda-arthasya abhinnatvt ? vastumtrea krta labdha bhavati, abda-arthas tu bhidyate eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.39 || _____START JKv_4,3.39: tatra ity eva / saptam-samartht y-p-prtipadikt pryabhava ity etasmin viaye yath-vihita pratyayo bhavati / prya-abda skalyasya kicinnaynatm ha / srughne pryea bahulyena bhavati sraughana / mthura / rriya / pryabhava-grahaam anarthaka tatra bhavena ktatvt / anityabhava pryabhava iti ced, mukta-saayena tulyam // ____________________________________________________________________ [#408] ## || PS_4,3.40 || _____START JKv_4,3.40: upajnv-dibhya abdebhya saptam-samarthebhya pryabhava ity etasmin viaye hak pratyayo bhavati / ao 'pavda / aupajnuka / aupakrika / aupanvika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.41 || _____START JKv_4,3.41: tatra ity eva / saptam-samarthd y-p-prtipadikt sambhte ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / avaklpti pramnatireka ca sambhavaty artha iha ghyate, na+utpatti satt v, jtabhavbhy gatatvt / srughne sambhavati sraughana / mthura / rriya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.42 || _____START JKv_4,3.42: koa-abdt ha pratyayo bhavati tatra sambhte ity asmin viaye / ao 'pavda / koe sambhta kaueya vastram / rhir e, tena krimau na bhavati, khagakoc ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.43 || _____START JKv_4,3.43: tatra ity eva kla-viea-vcibhya saptam-samrthebhya sdhv-div artheu yathvihita pratyayo bhavati / hemante sdhu haimanta prkra / aiiramanulepanam / vasante pupyanti vsantya kundalat / graimya pal / aradi pacyante rad laya / graima yav // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.44 || _____START JKv_4,3.44: tatra ity eva, klt iti ca / saptam-samartht klavcina prtipadikt upte 'rthe yathvihita pratyayo bhavati / hemante upyante haimant yav / graim vrhaya / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.45 || _____START JKv_4,3.45: vayuj-abdt vu pratyayo bhavati upte 'rthe / hao 'pavda / vayujymupt vayujak m / avinbhy yukt paurams vayuj / avinparyyo 'vayuk-abda // ____________________________________________________________________ [#409] ## || PS_4,3.46 || _____START JKv_4,3.46: grma-vasanta-abdbhym anyatarasy vu pratyayo bhavati upte 'rthe / tvao 'pavda / grma sasyam, graimakam / vsantam, vsantakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.47 || _____START JKv_4,3.47: tatra ity eva, klt iti ca / saptam-samrtht klavcina prtipadikt deyam ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yad deyam a cet tad bhavati / mse deyam a msikam / rdhamsikam / svatsarikam / e iti kim ? mse dey bhik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.48 || _____START JKv_4,3.48: klt ity eva / kalpin avattha yavabusa ity etebhya klavcibhya saptam-samarthebhyo deyam am ity etasminn arthe vun pratyayo bhavati / kalpydaya abd shacaryt kle vartante / yasmin kle maya kalpino bhavanti sa kalp / yasmin avatth phalanti so 'vattha / yasmin yavabusa sampadyate sa yavabusa-abdena+ucyate / kalpini kle deyam am kalpakam / avatthakam / yavabusakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.49 || _____START JKv_4,3.49: grma avarasama-abdbhy vu pratyayo bhavati deyam am ity etasminnarthe / ahaor apavda / grme deyam a graimakam / varasamakam / pratyayntarakaraa vddhy-artham / sam-abdo varaparyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.50 || _____START JKv_4,3.50: savatsara-grahya-abdbhy ha pratyayo bhavati, cakrd vu ca deyam am ity etasminn arthe savatsare deyam a svatsarikam, svatsarakam / grahayaikam, grahyaakam / v iti vaktavye ha-grahaa sandhiveldiu savatsart phalaparvao iti pahyate, tatra phale atvena vivakite 'a bdhitv ha eva yath syt iti // ____________________________________________________________________ [#410] ## || PS_4,3.51 || _____START JKv_4,3.51: tatra ity eva, klt iti ca / klavcina saptam-samartht prtipadikt vyharati mga ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati / niy vyharati mga vaia, naiika / prdoa, prdosika / mga iti kim ? niy vyharati ulka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.52 || _____START JKv_4,3.52: klt ity eva / tad iti pratham-samartht klavcina prtipadikt asya iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati yat pratham-samartha soha cet tad bhavati / soha jitamabhyas tam ity artha / nisahacaritam adhyayana ni, tat soham asya chtrasya naia, vaiika / prdoa, pradoika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.53 || _____START JKv_4,3.53: klt iti nivttam / tatra iti saptam-samartht y-p-prtipadikt bhava ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / satt bhavatyartho ghyate, na janma, tatra jta (*4,3.25) iti gatrthatvt / srughne bhava sraughna / mthura / rriya / punas tatra-grahaa tad asya iti nivtty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.54 || _____START JKv_4,3.54: di ity evam dibhya prtipadikebhya yat pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / aachasya ca apavda / dii bhavam diyam / vargyam / mukha-jaghana-abdayor aarra-avayava-artha pha, senmukhyam, senjaghanyam iti / di / varga / pga / gaa / paka / dhyy / mitra / medh / antara / pathin / rahas / alka / ukh / skin / di / anta / mukha / jaghna / megha / ytha / udakt sajaym / nyya / vaa / anuvaa / via / kla / ap / ka / digdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.55 || _____START JKv_4,3.55: arra prikya arra-avayava-vcina prtipadikd yat pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / danteu bhava dantyam / karyam / ohyam // ____________________________________________________________________ [#411] ## || PS_4,3.56 || _____START JKv_4,3.56: dtydibhya prtipadikebhya ha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / dtau bhava drteyam / kaukeyam / klaeyam / vsteyam / steyam / heyam ajara viam / asti-abda prtipadika, na ti-anta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.57 || _____START JKv_4,3.57: grv-abdd a pratyayo bhavati, cakr ha ca, tatra bhava ity etasmin viaye / arra-avayavd yato 'pavda / grvsu bhava graivam, graiveyam / grv-abdo dhamanvacanas ts bahutvd bahuvacana ktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.58 || _____START JKv_4,3.58: gambhra-abdd ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / gambhre bhava gmbhryam / bahirdevapacajanebhya ceti vaktavyam / bhyam / daivyam / pcajanyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.59 || _____START JKv_4,3.59: avyaybhva-sajkt prtipadikc ca ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / na ca sarvasmdavyaybhvd bhavati, ki tarhi, parimukhde / parimukhdn ca gaaphasya etad eva prayojanam / te vieaam avyaybhva-grahaam / parimukha bhava primukham / prihanavyam / parimukhder anyatra na bhavati, aupaklam / parimukha / parihanu / paryoha / paryulkhala / parisra / anusra / upasra / upasthala / upakalpa / anupatha / anukhaga / anutila / anuta / anuma / anuyava / anuypa / anuvaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.60 || _____START JKv_4,3.60: avyaybhvt ity eva / anyta-abdo vibhakty-arthe samasyate / ataprvapadt avyaybhv ha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / ntarvemikam / ntargehikam / [#412] samnaabdd ha vaktavya / samne bhava smnikam / tadde ca / smnagrmikam / smnadeikam / adhytmdibhya ca / dhytmikam / dhidaivikam / dhibhautikam / adhytmdir ktigaa / rdhvandamc ca ha vaktavya / aurdhvandamika / rdhva-abdena samnrtha rdhvandama-abda / rdhvadehc ca / aurdhvadehitkam / lokottarapadc ca / aihalaukikam / pralaukikam / mukhaprva-abdbhy tasantbhymya pratyayo vaktavya / mukhatyam / prvatyam / janaparayo kuk ca / janakyam / parakyam / madhyaabddya / madhyya mamyau ca pratyayau vaktavyau / mdhyamam / dhyamyam / madhyo madhya dina ca asmt / madhye bhava mdhyandinam / sthamno lug vaktavya / avatthm / ajinntc ca / vkjina / sihjiha / [#413] samnasya tadde ca adhytmdiu ca+iyate / rdhvandamcca dehcca lokottarapadasya ca // mukhaprvatasorya kugjanasya parasya ca / ya kryo 'tha madhyasya mamyau pratyayau tath // madhyo madhya dina ca asmt sthmno lugajint tath // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.61 || _____START JKv_4,3.61: avyaybhavt ity eva / grma-abdntd avyaybhvt pari anu ity eva prvt ha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / prigrmika / nugrmika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.62 || _____START JKv_4,3.62: jihvmla-abdd aguli-abdt ca chan pratayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / yato 'pavda / jihvmlyam / agulyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.63 || _____START JKv_4,3.63: varga-abdntt ca prtipadikc cha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / ao 'pavda / ka-vargyam / ca-vargyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.64 || _____START JKv_4,3.64: vargntt ity eva / abdd anyasmin pratyaya-arthe vargntt prtipadikd anyatarasy yatkhau pratyayau bhavata tatra bhava ity etasmin viaye / che prpte vacanam / pake so 'pi bhavati / vsudevavargya, vsudevavarga, vsudevavargya / yudhihiravargya, yudhihiravarga, yudhihiravargya / aabde iti kim ? kavargyo vara // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.65 || _____START JKv_4,3.65: karalala-abdbhy kan pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye 'lakre 'bhidheye / yato 'pavda / karik / lalik / alakre iti kim ? karyam / lalyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.66 || _____START JKv_4,3.66: vykhyyate 'nena iti vykhyna, vykhytavyasya nma vykhytavyanma / tasya iti ahsamartht vykhaytavyanmna prtipadikd vykhyne 'bhidheye yathvihita pratyayo bhavati tatra bhave ca / vkyrthasampe cakra ryama prvavkhya-artham eva samuccinoti tatra bhava (*4,3.53) iti / [#414] sup vykhyna saupo grantha / taia / krtta / supsu bhava saupam / taiam / krtam / vykhytavyanmna iti kim ? ptaliputrasya vykhyn sukoal, paliputra sukoalay vykhyyate, eva sanivea paliputram iti, na tu paliputro vykhytavyanma / bhavavykhynayor yugapadadhikro 'pavdavidhnrtha / kta-nirdeau hi tau // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.67 || _____START JKv_4,3.67: bahvaco vykhytavyanmna prtipadikd antodttd bhavavykhynayo ha pratyayo bhavati / ao 'pavda / tvaatvikam / ntnatikam / samsasvarea antodtt praktaya / bahvaca iti kim ? dvyaca haka vakyati / ekc prayudhriyate / saupam / taiam / krtam / anyodttt iti kim ? sahity shitam / sahitabdo hi gatisvarea adyudtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.68 || _____START JKv_4,3.68: kratubhyo yajebhya ca vykhytavyanamabhya prtipadikebhya bhavavykhynayor arthayo ha pratyayo bhavati / ao 'pavda / kratubhyas tvat - agniomasya vykhyna, tatra bhava gniomika / vjapeyika / rjasyika / yajebhya - pkayajika / nvayajika / anantodttrtha rambha / kratubhya ity eva siddhe yaja-grahaam asomaygebhyo 'pi yath syt / pcaudanika / daudanika / bahuvacana svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.69 || _____START JKv_4,3.69: i-abd pravarnmadheyni, tebhya i-abdebhyo bhavavykhynayo arthayo ha pratayo bhavati ao 'pavda adhyyeveva pratyayrthe vieaeu / vykhytavyanmna ityanuvartate, tatshacaryd iabdair grantha ucyate / vasihasya vykhyna tatra bhavo v vsihiko 'dhyya / vaivmitrika / adhyyeu iti kim ? vsih k // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.70 || _____START JKv_4,3.70: paura-abdt puroa-abdc ca bhavavykhynayor arthayo han pratyayo bhavati / puro piapi, te saskrako mantra pauroa, tasya vykhyna tatra bhavo v pauroika, pauroik / puroasahacarito grantha puroa, tasya vykhynas tatra bhavo v puroika, puroik / akro artha // ____________________________________________________________________ [#415] ## || PS_4,3.71 || _____START JKv_4,3.71: chanda-abdd bhavavykhynayor arthayo yad aau pratyayau bhavata / dvyaca iti haki prpte vacanam / chandasya chndasa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.72 || _____START JKv_4,3.72: dvyajdibhya prtipadikebhyo vykhytavyanmabhyo bhavavykhynayor arthayo hak pratyayo bhavati / ader apavda / dvyacas tvat - aiika / puka / krntt - cturhotka / pcahotka / brhmaa - brhmaika / k - rcika / prathama - prthamika / adhvara - dhvarika / puracaraa - pauracaraika / nmkhyta-grahaa saghtavightrtham / nmika / khytika / nmakhytika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.73 || _____START JKv_4,3.73: gayana-dibhya prtipadikebhyo bhavavykhynayor arthayo a pratyayo bhavati / hader apavda / rgayana / pdavykhyna / a-grahaa bdhakabdhana-artham / vstuvidya / gayana / padavykhyna / chandomna / chagdobh / chandoviciti / nyya / punarukta / vykaraa / nigama / vstuvidy / agavidy / katravidy / utpta / utpda / savatsara / muhrta / nimitta / upaniat / ik / gayandi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.74 || _____START JKv_4,3.74: tata iti pacam-samarthd gata ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / srughnt gata sraughana / mthura / rriya / tata iti mukhyam apdna vivakita yat tad iha ghyate, na nntaryakam / srughndgcchan vkamldgata iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.75 || _____START JKv_4,3.75: ya iti svmigrhyo bhga ucyate, sa yasminn utpadyate tadyasthnam / yasthanavcibhya prtipadikebhya hak pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / ao 'pavda / cha tu paratvd bdhate / ulkaly gata aulkalika / karikam / bahuvacana svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ [#416] ## || PS_4,3.76 || _____START JKv_4,3.76: uika ity evam dibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / yasthnahako 'pavda / uikd gata auika / krkaa / a-grahaa bdhakabdhanrtham / audapna / uika / kkaa / sthaila / udapna / upala / trtha / bhmi / ta / para / udikdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.77 || _____START JKv_4,3.77: vidy-yoni-kta sambandho ye te vidy-yoni-sambandh / tadvcibhya abdebhyo vu pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / ao 'pavda / cha tu paratvd bdhate / vidy-sambandhebhyas tvat - updhyyd gata aupdhyyakam / auyakam / cryakam / yoni-sambandhebhya - mtmahaka / paitmahaka / mtulaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.78 || _____START JKv_4,3.78: vidy-yoni-sambandhebhya ity eva / -krntebhya prtipadikebhyo vidyyonisambandha-vcibhya ha pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / vuo 'pavda / vidy-sambandha-vcibhyas tvat - hotur gata hautkam / pautkam / yoni-sambandha-vcibhya - bhrtkam / svskam / mtkam / taparakaraam mukhasukha-artham / vidyyonibhym anyatra, svitram // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.79 || _____START JKv_4,3.79: pit-abdd yat pratyayo bhavati, ca-kr ha ca tat gata ity etasmin viaye / pitur gata pitryam, paitkam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.80 || _____START JKv_4,3.80: apatydhikrd anyatra laukika gotram apatyamtra ghyate / gotra-pratyayntt prtipadikd akavat pratyaya-vidhirb havati tata gata ity etasmin viaye / aka-grahaena tasya+idam arthasmnya lakyate / tasmd vu atidiyate, na a, sagha-aka-lakaev a-ya-im a (*4,3.127) iti / aupagavnm aka aupagavaka / kpaavaka / nyanaka / cryaaka / evam aupagavebhya gatam aupagavakam / kpaavakam / nyanakam / cryaakam // ____________________________________________________________________ [#417] ## || PS_4,3.81 || _____START JKv_4,3.81: hetubhyo manusyebhya ca anyatarasy rupya pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / manuya-grahaam ahetvartham / hetu kraam / hetubhyas tvat - samdgatam samarpyam, samyam / viamarpyam, viamyam / gahdityvc cha / manusyebhya - devadattarpyam / yajadattarpyam daivadattam / yjadattam / bahuvacana svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.82 || _____START JKv_4,3.82: hetubhyo manuyebhya ca maya pratyayo bhavati tata gata ity etasmin viaye / samamayam / viamamayam / manusyebhya - devadattamayam / yajadattamayam / a-kro b-artha / samamay / yogavibhgo yathsakhyanirsrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.83 || _____START JKv_4,3.83: tata ity eva / pacam-samartht yp-prtipadikt prabhavati ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati / prabhavati prakate, prathamata upalabhyate ity artha / himavata prabhavati gaimavat gag / drad sindhu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.84 || _____START JKv_4,3.84: vidra-abdt ya pratyayo bhavati tata prabhavati ity etasmin viaye / ao 'pavda / vidrt prabhavati vaidryo mai / nanu ca vlavyd asau prabhavati, na vidrt, tatra tu saskriyate ? eva tarhi - vlavyo vidra ca praktyanataram eva v / na vai tatra iti ced bryj jitvarvad upcaret // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.85 || _____START JKv_4,3.85: tad iti dvity-samarthd gacchati ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati, yo 'sau gacchati panth cet sa bhavati dto v / srughna gacchati sraughna panth dto v / mthura / tatstheu gacchatsu panth gacchati ity ucyate / atha v srughna-prpti patho gamanam / pathidtayo iti kim ? srughna gacchati srtha // ____________________________________________________________________ [#418] ## || PS_4,3.86 || _____START JKv_4,3.86: tad ity eva / tad iti dvity-samarthd abhinikrmati ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati yat abhinikrmati dvra ced tad bhavati / bhimukhyena nikrmati abhinikrmati / srughnam abhinikrmati knyakubjadvra sraughnam / mthuram / rriyam / dvram abhinikramaakriyy karaa prasiddha, tad iha svtantryea vivakyate, yath sdhvasichinatti iti / dvram iti kim ? srughnam abhinikrmati purua // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.87 || _____START JKv_4,3.87: tad ity eva / adhiktya+etad apekya dvity / adhiktya prastutya, grya ity artha / taditi dvitysamarthd adhiktya kte ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati yat tat kta grantha cet sa bhavati / subhadrmadhitya kto grantha saubhadra / gairimitra / yyta / granthe iti kim ? subhdrm adhiktya kta prsda / lubkhyyikrthasya pratyayasya bahulam / vsavadattm adhiktya kt khyyik vsavadatt / sumanottar / urva / na ca bhavati / bhimarath // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.88 || _____START JKv_4,3.88: tad ity eva, adhiktya kte granthe iti ca / iukranda-dibhyo dvitiy-samarthebhya cha pratyayo bhavati adhiktya kte granthe / ao 'pavda / in krandana iukranda, tam adhiktya kto grantha iukrandya / yamasya sabh yamasabham, yamasabhya / dvandvt - indrajananyam / pradyumngamanyam / indrajanandirktigaa prayogato 'nusartavya, prtipadikeu na pahyate / dvandve devsurdibhya pratiedha / daivsuram / rko 'suram / gauamukhyam / indrajander ktigaatvt iukranddayo 'pi tatra+eva draavy / prapaca-artham e grahaam / eva sati devsurdi-pratiedho 'pi na vaktavya, tata cha-pratyayasya adarant // ____________________________________________________________________ [#419] ## || PS_4,3.89 || _____START JKv_4,3.89: sa iti pratham-samartht asya iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat pratham-samartha nivsa cet sa bhavati / nivasanty asmin nivso dea ucyate / srughno nivso 'sya sraughna / mthura / rriya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.90 || _____START JKv_4,3.90: so 'sya ity eva / sa iti pratham-samarthd asya+iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat pratham-samartham abhijana cet sa bhavati / abhijana prvabndhava / tatsambandhd deo 'pi abhijana iti ucyate, yasmin prvabndha-vairuitam / tasmd iha deavcina pratyaya, na bandhubhyo, nivsapratysatte / srughno 'bhijano 'sya sraughna / mthura / riya / nivsbhijanayo ko viea ? yatra sapratyuyate sa nivsa, yatra prvairuita so 'bhijana / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.91 || _____START JKv_4,3.91: so 'sya abhijana iti vartate / yudhajvibhya iti tdarthye caturth, parvate iti prakti-vieaam / parvatavcina pratham-samarthd abhijand asya+iti ahyarthe chan pratyayo bhavati / yudhajvibhya yudhajvyartham yudhajvino 'bhidhtu pratyayo bhavati ity artha / hdgola parvato 'bhijana em yudhajvin hdgoly / andhakavarty / rohitagiry / yudhajvibhya iti kim ? koda parvato 'bhijana e brahmanm rkod brhma / parvate iti kim ? skyak yudhajvina // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.92 || _____START JKv_4,3.92: aika ity evam dibhya prtipadikebhya ya pratyayo bhavati so 'sya abhijana ity etasmin viaye / ader apavda / ikya / srvasenya / aika / sarvasena / sarvakea / aka / saa / raka / akha / bodha / aikdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.93 || _____START JKv_4,3.93: di-abda pratyekam abhisambadhyate / sindhv-dibhya prtipadikebhya takaildibhya ca yathsakhyam a-aau pratyayau bhavata so 'sya abhijana ity etasmin viaye / saindhava / vrava / [#420] sindhu / varu / gandhra / madhumat / kamboja / kamra / slva / kikindh / gadik / urasa / darat / ye tu kacchdiu pahyante sindhu-varu-prabhtaya, tebhyas tata eva ai siddhe manuyavuo bdhanrtha vacanam / takaildibhya khalv api - tkaila / vtsoddharaa / takail / vatsoddharaa / kaumedura / kaavraa / grma / sarlaka / kasa / kinnara / sakucita / sihakoha / karakoha / barbara / avasna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.94 || _____START JKv_4,3.94: tdydibhya caturbhya abdebhyo yathsakhya catvra eva hak cha ha yak ity ete pratyay bhavanti so 'sya abhijana ity etasmin viaye / ao 'pavda / taudeya / lturiya / vrmateya / kaucavrya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.95 || _____START JKv_4,3.95: samartha-vibhakti pratyayrtha ca anuvartate / abhijana iti nivttam / sa iti pratham-samartht asya iti ahy-arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat pratham-samartha bhakti ced tad bhavati / bhajyate sevyate iti bhakti / srughno bhaktir asya sraughna / mthura / rriya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.96 || _____START JKv_4,3.96: dea-kla-vyatiriktd acittavcina prtipadik hak pratyayo bhavati so 'sya bhaktir ity etasmin viaye / ao 'pavda / vddhc cha paratvd bdhate / appo bhaktir asya ppika / pyasika / kulika / acittd iti kim ? daivadatta / aded iti kim ? sraughna / aklt iti kim ? graima // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.97 || _____START JKv_4,3.97: mahrja-abdt haj pratyayo bhavati so 'sya bhakti ity etasmin viaye / ao 'pavda / mahrjo bhaktir asya mhrjika / pratyayntarakaraam svarrtham // ____________________________________________________________________ [#421] ## || PS_4,3.98 || _____START JKv_4,3.98: vsudeva-arjuna-abdbhy vun pratyayo bhavati so 'sya bhakti ity etasmin viaye / chor apavda / vsudevo bhaktir asya vsudevaka / arjunaka / nanu ca vsudeva-abdd gotra-katriya-khyebhya iti vu asty eva, na ca atra vun-vuor vieo vidyate, kimartha vsudeva-grahaam ? sajai devat-vieasya na katriykhy / alpa-actara (*2,2.34), ajdy-adantam (*2,2.33) iti ca arjuna-abdasya prva-niptam akurvan jpayati abhyarhita prvam nipatati iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.99 || _____START JKv_4,3.99: gotra-khyebhya katriya-khyebhya ca prtipadikebhya bahula vu pratyayo bhavati so 'sya bhakti ity etasmin viaye / ao 'pavda / vddhc ch paratvd bdhate / glucukyanirbhaktir asya glaucukyanaka / aupagavaka / kpaavaka / katriya-khyebhya - nkulaka / shadevaka / smbaka / khy-grahaa prasiddha-katriya-abda-parigraha-artha, yathkathacit katriya-vttibhyo m bht / bahula-grahat kvacid apravttir eva / pino bhaktir asya pinya / pauravya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.100 || _____START JKv_4,3.100: janapadino ye bahuvacane janapadena samnaabds te janapadavat sarva bhavati, pratyaya prakti ca so 'sya bhakti ity etasmin viaye / janapadatadavadhyo ca ity atra prakarae ye pratyay vihit, te janapadibhyo 'sminn arthe 'tidiyante / janapadino janapadasvmina katriy / ag janapado bhaktir asya gaka / vgaka / sauhmaka / pauraka / tadvat ag katriy bhaktir asya gaka / vgaka / sauhmaka / pauraka / janapadinm iti kim ? pacl brhma bhaktir asya pjcla / sarva-grahaa prakty-atidea-artha, sa ca dvyekayo prayojayati, vddhi-nimitteu ca vudiu vieo na asti iti / madravjyo kani viea / madrasypatya, dvya-magadha-kaliga-sramasd a (*4,1.170), mdra / vji-abdd api, vddha-it-kosala-ajd ya (*4,1.171), vrjya / sa bhaktir asya iti praktinirhrse kte, madraka / vjika / janapadena samnaabdnm iti kim ? anuo janapada pauravo rj, sa bhaktir asya, pauravya / bahuvacana-grahaa samnaabdatviayalakartham / anyath hi yatra+eva samnaabdat tatra+eva atidea syt, ekavacan-advivacanayor na syt, vgo vagau v bhaktir asya iti / bahuvacane tu, bahuvacane samnaabdnm ekavacana-dvivacanayo saty api abdabhede 'tideo bhavati / vga vgau v bhaktir asya vgaka // ____________________________________________________________________ [#422] ## || PS_4,3.101 || _____START JKv_4,3.101: tena iti tty-samartht proktam ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / prakarea+uktam proktam ity ucyate, na tu ktam, kte granthe (*4,3.116) ity anena gatrthatvt / anyena kt mthurea prokt mthur vtti / pinyam / pialam / kaktsnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.102 || _____START JKv_4,3.102: tittirydibhya abdebhya cha pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / ao 'pavda / tittiri proktam adhyate taittiry / vratantavy / khdiky / aukhy / chandasi ca ayam iyate / tittiri prokta loka ity atra na bhavati / aunakdibhya chandasi (*4,3.106) ity atra asya anuvtte chando 'dhikra-vihitn ca tadviayat iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.103 || _____START JKv_4,3.103: kyapa-kauikbhym ibhy ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / chasya apavda / akra uttaratra vddhy-artha / kalpastbhy prokta iti smaryate / tasya api tadviayat bhavaty eva / aunakdibhya chandasi (*4,3.106) ity atra anuvtte chando 'dhikra-vihitn ca tatra tadviayat iyate / kyapena prokta kalpamadhyate kyapina / kauikina / ibhym iti kim ? idntanena gotrakyapena prokta kyapyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.104 || _____START JKv_4,3.104: kalpyantevsin vaiampyanntevsin ca ye vcak abds tebhyo ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / ao 'pavda / cha tu paratvd bdhate / tatra kalpyantevsinacatvra - haridru, chagal, tumburu, ulapa iti / vaiampyanntevasina nava - lambi, palaga, kamala, cbha, rui, tya, ymyana, kaha, kalp iti / pratyaka-krio ghyante na tu vyavahit aiyaiy / kuta ? kalpikhyana-grahat / tath hi vaiampyanntevs kalp, tadantevsino vaiampyanntevsina eva bhavanti, ki kalpi-grahaena ? tath vaiampyanntevs kahas tadantevs khyana, tasya ki aunakdisu phena ? tad etat pratyakakri-grahaasya ligam / kalpyanatevsibhya tvat - haridru proktam adhyate hridravia / taumburavia / aulapina / chagalina hinuka vakyati / vaiampyanntevsibhya - lambina / plagina / kmalina / rcbhina / ruina / tina / ymyanina / kahlluka vakyati, kalpinacam / [#423] haridrure prathamastatachagalitumbur / ulapena caturthena klpakam iha+ucyate // lambicaraka prc palagakamalvubhau / cbhruity ca madhyamystrayo 'pare // ymyana udicyeu ukta kahakalpino / caraka iti vaiampyanasykhy, tatsambandhena sarve tadantevsinacarak ity ucyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.105 || _____START JKv_4,3.105: pratyayrtha-vieaam etat / tty-samartht prokte ini pratyayo bhavati yat prokta pura-prokt ced brhmaa-kalps te bhavanti / purena cirantanena munin prokt / brhmaeu tvat - bhllavina / yyanina / aitareyia / kalpeu - paig kalpa / ruaparj / pura-prokteu iti kim ? yjavalkni brhmani / maratha kalpa yjavalkydayo 'cirakl ity khyneu vrt / tath vyavaharati strakra / tadviayat kasmn na bhavati ? pratipada brhmaesu ya pratyayas tasya tadviayat vidhyate ine / aya tu yjavalkya-abdasya kavdiu phda / na v 'ya yoga chando 'dhikram anuvartayati, tena kalpev api na bhavati / pura iti niptant tu abhva / na v+atyantabdhaiva, tena purtanam ity api bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.106 || _____START JKv_4,3.106: aunaka ity evam dibhya ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye chandasy abhidheye / chor apavda / aunakena proktam adhyate aunakina / vjasaneyina / chandasi iti kim ? aunaky ik / kahaha ity atra pahyate tatsahatrtha, kevald dhi luka vakyati / kaahbhy proktam adhyate khahina / aunaka / vjasaneya / sgarava / argarava / smpeya / kheya / khyana / skandha / skanda / devadattaaha / rajjukaha / rajjubhra / kahaha / kaya / talavakra / purusaka / avapeya / aunakdi // ____________________________________________________________________ [#424] ## || PS_4,3.107 || _____START JKv_4,3.107: kaha-caraka-abdbhy parasyaprokta-pratyayasya lug bhavati / kaha-abdd vaiampyana-anttevsibhya iti ine, caraka-abdd apy aa / kahena proktam adhyate kah / carak / chandasi ity eva / kh / crak // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.108 || _____START JKv_4,3.108: kalpi-abdd a pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / vaiampyanntevsitv iner apavda / kalpin proktam adhyate klp / inayanapatye (*6,4.164) iti praktibhve prpte, na antasya ilope sabrahmacriphasarpikalpikuthumitaitalijjalijgali. lgaliilliikhaiskarasadmasuparvam upasakhynam / iti ilopa / ath-grahaa kim, yathprptam ity eva siddham ? adhikavidhnrtha, tena mthur vtti, saulabhni brhmani ity evam di siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.109 || _____START JKv_4,3.109: chagalin-abdt hinuk pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / kalpyantevsitv iner apavda / chagalin proktam adhyate chgaleyina // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.110 || _____START JKv_4,3.110: inir iha anuvartate, na hinuk / praryaillibhy ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye / bhiku-naastrayo iti yathsakhya pratyayrtha-vieaam / stra-abda pratyekam abhisambadhyate / tadviayat ctreyate, tadarthe chando-grahaam anuvartya, guakalpanay ca bhiku-naastrayo chandastvam / praryea proktam adhyate parario bhikava / aillino na / bhikunaastrayo iti kim ? praram / aillam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.111 || _____START JKv_4,3.111: bhiku-naastrayo ity eva / karmanda-kva-abdbhym ini pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viaye yathsakhya bhiku-naastrayor abhidheyayo / ao 'pavda / atra api tadviayatrtha chando-grahaam anuvartyam / karmandena proktam adhyate karmandino bhikava / kvino na / bhiku-naastrayo ityeva, krmandam / krvam // ____________________________________________________________________ [#425] ## || PS_4,3.112 || _____START JKv_4,3.112: tena iti tty-samarthd ekadik ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / ekadik tulyadik samnadik ity artha / sudmn ekadik saudman vidyut / haimavat / traikakudi / pailuml / tena iti prakte puna samarthavibhakti-grahaa chando 'dhikranivtty-artham / prvatra hi chando 'dhikrt tadviayat sdhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.113 || _____START JKv_4,3.113: tasi ca pratyayo bhavati tena+ekadik ity etasmin viaye / prve ghdisu adiu ca prpteu ayam apara pratyayo vidhyate / svardi-phd avyayatvam / sudmata / himavatta / pilumlata // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.114 || _____START JKv_4,3.114: uras-abdt yat pratyayo bhavati, cakrt tasi ca, tena ekadik ity etasmin viaye / ao 'pavda / uras ekadig urasya, urasta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.115 || _____START JKv_4,3.115: tena ity eva / tty-samartht upajte ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati / vin upadeena jtamaupajta, svayam abhisambaddham ity artha / pinin upajta pinyam aklaka vykaraam / kaktsna gurulghavam / piala dukaraam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.116 || _____START JKv_4,3.116: tena ity eva / tty-samartht kte ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tatkta grantha cet sa bhavati / vararucin kt vraruc lok / haikupdo grantha / bhaikuro grantha / jlka / granthe iti kim ? takakta prsda / utpdita kta, vidymnm eva jtam aupajtam ity ayam anayor viea // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.117 || _____START JKv_4,3.117: tty-samartht kte ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati samudyena cet saj jyate / makikbhi kta mkikam / krmukam / sragham / pauttikam / madhuna saj et // ____________________________________________________________________ [#426] ## || PS_4,3.118 || _____START JKv_4,3.118: tena, kte, sajym iti ca+etat sarvam anuvartate / kulldibhya vu pratyayo bhavati tena ktam ity etasminn arthe sajy gamyamnym / kaullakam / vruakam / kulla / varuda / cala / nida / karmra / sen / siraghra / sendriya / devarja / pariat / vadh / ruru / dhruva / rudra / anau / brahman / kumbhakra / vapka / kulldi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.119 || _____START JKv_4,3.119: tena, kte, sajym iti sarvam anuvartate / kudrdibhya a pratyayo bhavati tena kte ity etasmin viaye sajy gamyamnym / ao 'pavda / svare viea / kudrdibhi kta kaudram / bhrmaram / varam / pdapam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.120 || _____START JKv_4,3.120: tasya iti ah-samarthd idam ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati / adaya paca mahotsarg / ghdaya ca pratyay yathvihita vidhyante / praktipratyaya-arthayo ahy-arthamtra tatsambandhimtra ca vivakita, yadapara liga-sakhy-pratyaka-parokdika tatsarvam avivakitam / upagor idam aupagavam / kpaavam / rriyam / avrapram / anantardiv anabhidhnn na bhavati, devadattasya anantaram iti / savahesturai ca / savohu sva svahitram / siddha evtr, iartham upasakhynam / gndha arae ra bha ca / gndhram / samidhmdhne eya / smidhenyo mantra / smidhen k // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.121 || _____START JKv_4,3.121: ratha-abdt yat pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmn viaye / ao 'pavda / rathasya idam rathya, cakra v yuga v / rathga eva+iyate, na anyatra anabhidhnt / rathasthalebhyo yadvidhv iti tadantavidhir upasakhyyate / paramarathyam / uttamarathyam // ____________________________________________________________________ [#427] ## || PS_4,3.122 || _____START JKv_4,3.122: patanti tena iti patram avdika vhanam ucyate / tatprvd ratha-abdt a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / prvasya yato 'pavda / varatha cakram / auraratham / grdabharatham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.123 || _____START JKv_4,3.123: patra vhanam, tadvcina prtipadikt adhvaryu-pariac-chabdbhy ca a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / ao 'pavda / patrd vhye / avasya ida vahanyam vam / auram / grdabham / dhvaryavam / priadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.124 || _____START JKv_4,3.124: hala-sra-abdbhy hak pratyayo bhavati tasya+idam ity asmin viaye / ao 'pavda / halasya ida hlikam / sairikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.125 || _____START JKv_4,3.125: dvandva-sajkt vun pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye, vaira-maithunikayo pratyayrtha-viaaayo / ao 'pavda / cha tu paratvd bdhate / vaire tavat - bbhravyalakyanik / kkolkik / maithunikym - atribharadvjik / kutsakuikik / vivahanamaithunik / vairasya napusakatve 'py am svabhvata strlig / vaire devsurdibhya pratiedho vaktavya / daivsuram / rko 'sura vairam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.126 || _____START JKv_4,3.126: gotra-vcibhya caraa-vcibhya ca prtipadikebhyo vu pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye ao 'pavda / cha tu pratvd bdhate / gotrt tvad - glaucukyanakam / aupagavakam / carad dharmmnyayor iyate / khakam / klpakam / maudakam / paippaldakam // ____________________________________________________________________ [#428] ## || PS_4,3.127 || _____START JKv_4,3.127: sagha-diu pratayrtha-vieaeu aanatd, yaantd, iantc ca prtipadikd a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / prvasya vuo 'pavda / ghoa-grahaam atra kartavyam / tena vaiamyd yathsakhya na bhavati / aanatt baida sagha / baid 'ka / baidam lakaam / baido ghoa / yaantt grga sagha / grgo 'ka / grga lakaam / grgo ghoa / iantt dka sagha / dko 'aka / dka lakaam / dko ghoa / akalakaayo ko viea ? lakaa lakyabhtasya+eva cihnabhta sva yath vidy bidnm, akastu gavdistho 'pi gavdn sva na bhavati / itkaraa bartha puvadbhva-pratiedha-artha ca / vaid vidy asya vaidvidya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.128 || _____START JKv_4,3.128: kala-abdt saghdiu pratyayrtha-vieaneu v a-pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / vuo 'pavda / kalena proktam adhyate kal / te sagha kala, kalaka / kalo 'ka, kalako 'ka / kala lakaam, kalaka lakaam / kalo ghoa, kalako ghoa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.129 || _____START JKv_4,3.129: saghdayo nivtt, smnyena vivnam / chandoga-dibhya abdebhyo ya pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / vuaor apavda / carad dharmmnyayo, tatshacaryn naaabddapi dharmmnyayoreva bhavati / chandogn dharmo v mnyo v chandogyam / aukthikyam / yjikyam / bhvcyam / nyam / anyatra chndoga kulam ity di // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.130 || _____START JKv_4,3.130: daa-pradhn mnav daa-mav, antevsina iy / tev abhidheyeu vu pratyayo na bhavati / gotra-grahaam iha anuvartate, tena vu-pratiedho vijyate / gaukak daamav antevsino v / dk / mhak // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.131 || _____START JKv_4,3.131: daivatika-dibhya cha pratayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / gotra-pratyaynt ete, tata prvea vui prpte cha-vidhna-artha vacanam / raivatikya / svapiya / raivatika / svpii / kaimavddhi / gauragrvi / audameyi / audavhi / baijavpi // ____________________________________________________________________ [#429] ## || PS_4,3.132 || _____START JKv_4,3.132: kaupijala-hstipada-abdbhyam a pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viaye / gotra-vuo 'pavda, gotra-adhikrt / kaupijala / hstipada // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.133 || _____START JKv_4,3.133: a ity eva / tharvaika-abdd a pratyayo bhavati, tatsanihogena ca ika-lopa, tasya+idam ity etasmin viaye / caranavuo 'pavda / tharvaikasyya tharvao dharma mnyo v / carad dharmmnyayo // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.134 || _____START JKv_4,3.134: tasya iti ah-samarthd vikra ity etasmin viaye yathvihita pratyayo bhavati / prakter avasthntara vikra / kim iha+udharaam ? aprydy-udttam avddha, yasya ca na anyat pratipada vidhnam / amano vikra mana, ma / amano vikre / iti ilopa pkika / bhsmana / mrttika / nitsvaredyudtt ete / tasya prakarae tasya iti punar vacana aiika-nivtty-artham / vikrvayavayordhdayo na bhavanti / hla / saira // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.135 || _____START JKv_4,3.135: pr-yoadhi-vka-vcibhya abdebhya ah-samarthebhya avayave yathvihita pratyayo bhavati, cakrd vikre ca / tatra pribhya aa vakyati / kapotasya vikro avayavo v kpota / myra / taittira / oadhibhya -- maurva kam / maurva bhasma / vkebhya -- krra kam / krra bhasma / ita uttare pratyay pryoadhivkebhya vikrvayavayo bhavanti / anyebhyas tu vikramtre / katha dvayam apy adhikriyate tasya vikra, avayave ca pry-oadhi-vkebhya iti ? vikrvayavayor yugapadadhikro 'pavda / vidhna-artha / kta-nirdeau hi tau // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.136 || _____START JKv_4,3.136: bilva ity evam dibhyo ' pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo / yathyogam amayaor apavda / bilvasya vikro 'vayavo v bailva / gavedhuk-abdo 'tra pahyate, tata kopadht eva siddhe mayabdhanrtha grahaam / vilva / vrhi / ka / mudag / masra / godhma / iku / veu / gavedhuk / karps / pal / karkandh / kura / bilvdi // ____________________________________________________________________ [#430] ## || PS_4,3.137 || _____START JKv_4,3.137: ka-kra-upadht prtipadikd a pratyayo bhavati yathyoga vikra-avayavayor arthayo / ao 'pavda / tarku - trkavam / tittika-taittikam / mkam / drdurkam / mdhkam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.138 || _____START JKv_4,3.138: trapu-jatu-abdbhym a pratyayo bhavati vikare, tatsanniyogena tayo uggamo bhavati / orao 'pavda / trapuo vikra trpuam / jtuam / apryditvn na avayave // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.139 || _____START JKv_4,3.139: u-varntt prtipadikt a pratayo bhavati vikra-avayavayor arthayo / ao 'pavda / anudttder anyadihodharaam / daivadram / bhdradravam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.140 || _____START JKv_4,3.140: anudttde prtipadikt a pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo / ao 'pavda / ddhittham / kpittham / mhittham // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.141 || _____START JKv_4,3.141: pala-dibhya prtipadikebhya v a pratyayo bhavati vikra-avayavayor arthayo / plam / khdiram / yavsam / ubhayatra vibheyam / palakhadiraiipspandannm anudattditvt prpte anyem aprpte / pala / khadira / iip / spandana / karra / ira / yavsa / vikakata / paldi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.142 || _____START JKv_4,3.142: am-abd la pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / ao 'pavda / mla bhasma / mlsruk // ____________________________________________________________________ [#431] ## || PS_4,3.143 || _____START JKv_4,3.143: praktimtrd v maya pratyayo bhavati bhakycchdanavarjitayo vikrvayavayor arthayor bhy viaye yathyatha pratyayeu prpteu / amamayam, manam / mrvmayam, maurvm / bhym iti kim ? bailva khdiro v ypa syt / abhakycchdanayo iti kim ? maudga spa / krpsamcchdanam / etayo ity anena ki yvat vikra-avayavau praktv eva ? ye viea-pratyay prirajatdibhyo ' (*4,3.154) ity evam dayas tadviaye 'pi yath syt, kapotamayam, kpotam, lohamayam, lauham iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.144 || _____START JKv_4,3.144: bhym abhakycchdanayo ity eva / vddhebhya prtipadikebhya ardibhya ca abhakycchdanayo vikrvayavayo bhy viaye nitya maya pratyayo bhavati / vddhebhyas tvat - mramayam / lamayam / kamayam / ardibhya - aramayam / darbhamayam / mnmayam / nitya-grahaa ki yvat rambha-smarthyd eva nitya bhavisyati ? eka-aco nitya mayaamicchanti, tad anena kriyate, tvamayam, sramayam , vmayam iti / ara / darbha / mt / ku / ta / soma / balvaja / ardi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.145 || _____START JKv_4,3.145: go-abdt pure 'bhidheye maya pratyayo bhavati / gomayam / pure iti kim ? gavya paya / pura na vikro na ca avayava, tasya+ida viaye vidhnam / vikrvayavayos tu gopayasoryata vakyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.146 || _____START JKv_4,3.146: pia-abdn nitya maya pratyayo bhavati tasya vikra ity etasmin viaye / ao 'pavda / piamaya bhasma // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.147 || _____START JKv_4,3.147: pia-abdt kan pratyayo bhavati vikre sajy viaye / mayao 'pavda / piaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.148 || _____START JKv_4,3.148: vrhi-abdn maya pratyayo bhavati puroae vikre / bilvdyao 'pavda / vrhimaya puroa / vraiham anyat // ____________________________________________________________________ [#432] ## || PS_4,3.149 || _____START JKv_4,3.149: tila-yava-abdbhym asajviaye maya pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / tilamayam / yavamayam / asajym iti kim ? tailam / yvaka / yvdibhya kan (*5,4.29) // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.150 || _____START JKv_4,3.150: dvyaca prtipadikt chandasi viaye maya pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / bhy mayaukta, chandasyaprpto vidhyate / yasya paramay juhrbhavati / darbhamaya vso bhavati / aramaya bahirbhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.151 || _____START JKv_4,3.151: utvata prtipadikd vardhra-bilva-abdbhy ca maya pratyayao na bhavati / dvyaca chandasi (*4,3.150) iti prpta pratiidhyate / mauja ikyam / grmuta carum / vrdhr blapragrathit bhavati / bailvo brahmavarcasakmena krya / taparakaraa tatklrtham dhmamayni abhri / matub-nirdeas tadantavidhinirsrtha / iha+eva syt vaiav yai iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.152 || _____START JKv_4,3.152: tla-dibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / mayadnm apavda / tla dhanu / brhiam / aindrliam / tlddhanui / brhia / indrlia / indrda / indryudha / cpa / ymka / pyuk / tldi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.153 || _____START JKv_4,3.153: jtarpa suvaram / bahuvacana-nirdet tadvcina sarve ghyante / jtarpa-vcibhya prtipadikebhya a pratyayo bhavati parime vikre / mayadnam apavda / hako nika / haka krpaam / jtarpam / tpanyam / parime iti kim ? yairiya hakamay // ____________________________________________________________________ [#433] ## || PS_4,3.154 || _____START JKv_4,3.154: pri-vcibhya prtipadikebhyo rajatadibhya ca a pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / adinm apavda / anudttde a vihita eva pariiam iha+udharaam / pribhyastvat - kpotam / myram / taittiram / rajatdibhya - rjatam / saisam / lauham / rajatdiu ye 'nudttdaya payante rajatakaakaraprabhtayastebhyo 'i siddhe punarvacana mayavdhanrtham / rajata / ssa / loha / udumbara / nladru / rohitaka / bibhtaka / ptadsa / tvradru / trikaaka / kaakra / rajatdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.155 || _____START JKv_4,3.155: a ity eva / tad iti vikrvayavayor arthayo pratyavamara / id yo vikrvayavapratyayas tadantt prtipadikt a pratyayo bhavati vikravayavayo eva / mayao 'pavda / ora (*4,2.71), amyla (*4,3.142), prirajatdibhyo ' (*4,3.154), urdvu (*4,3.157), ey ha (*4,3.159), kasya-paraavyayor ya-aau luk ca (*4,3.168) ity ete pratyay ghyante / daivadravasya vikro 'vayavo v daivadravam / ddhitthasya ddhittham / plasya plam / mlasya mlam / kpotasya kpotam / aurakasya aurakam / aieyasya aieyam / ksyasya ksyam / praavasya praavam / ita iti kim ? bailvamayam / tatpratyayt iti kim ? baidamayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.156 || _____START JKv_4,3.156: prgvateha (*4,1.18) ity ata rabhya krtrthe ye pratyay parimd vihit, te vikre 'tidiyante / parimt krta iva pratyay bhavanti tasya vikra ity etasmin viaye / adnm apavda / sakhy api parima-grahaena ghyate, na rhiparimam eva / nikea krta naikikam / eva nikasya vikro naikika / atena krta atyam, atikam / atasya vikra atya, atika / shasra / vati sarvasdyrtha / adhyardhaprvd dvigor lug asajym (*5,1.28) ity evam dikam apy atidiyate / dvisahasra, dvishasra / dvinika, dvinaikika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.157 || _____START JKv_4,3.157: ura-abdd vu pratyayo vikrvayavayor arthyo / pryao 'pavda / urasya vikro 'vayavo v auraka // ____________________________________________________________________ [#434] ## || PS_4,3.158 || _____START JKv_4,3.158: um-abdd r-adac ca v vu pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / aumakam, aumam / aurakam auram // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.159 || _____START JKv_4,3.159: e-abdd ha pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / pryao 'pavda / aieyam msam / pusastu a eva bhavati / easya msam aiam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.160 || _____START JKv_4,3.160: gopayas-abdbhy yat pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / gavyam / payasyam / sarvatra gorajdi-prasage yad asty eva, mayviaye tu vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.161 || _____START JKv_4,3.161: dru-abdd yat pratyayo bhavati vikrvayavayor arthayo / orao 'pavda / dravyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.162 || _____START JKv_4,3.162: dra-abdn mne vikra-viee vaya pratyayo bhavati / yato 'pavda / druvayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.163 || _____START JKv_4,3.163: vikrvayavayor utpannasya phale tadviaye vivakite lug bhavati / malaky phalam malakam / kuvalam / vadaram / phalitasya vksya phalam avayavo bhavati vikra ca, pallavitasya+iva pallava // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.164 || _____START JKv_4,3.164: phale ity eva / plaka-dibhya prtipadikebhya phale vikrvayavatvena vivakite a pratyayo bhavati / ao 'pavda / vidhna-smarthyt tasya na lug bhavati / plkam / naiyagrodham / plaka / nyagrodha / avattha / igud / igru / kakarndhu / vuhat / plaka-di // ____________________________________________________________________ [#435] ## || PS_4,3.165 || _____START JKv_4,3.165: phale ity eva / jamb-abdt phale 'bhidheye v a pratyayo bhavati / ao 'pavda / atra ao vidhna - samrthyl lug na bhavati, aas tu bhavaty eva / jmbavni phalni, jambni v // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.166 || _____START JKv_4,3.166: v ity eva / jambv phale 'bhidheye pratyayasya v lup bhavati / yuktavadbhve viea / jambv phalam jamb phalam, jambu phalam, jmbavam iti v / lup-prakarae pahla-pkaum upasakhynam / vrhaya / yav / m / mudg / til / pupamlesu bahulam / malliky pupam mallik / navamallik jti / bidry mla bidr / aumat / bhat / na ca bhavati / palni pupi / lvni mlani / bahulavacant kvacid anyad api bhavati, kadamba pupam, aokam, karavram, bailvni phalni iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.167 || _____START JKv_4,3.167: hartak ity evam dibhya abdebhya phale pratyayasya lub bhavati / luki prpte lupo vidhne yuktavadbhve str-pratyayaravae ca viea / hartaky phala hartak / kotak / nakharajan / atra ca vyaktir yuktavadbhvena+iyate, vacana tv abhidheyavad eva bhavati / hartaky phalni hartakya / hartak / kotak / nakharajan / aka / d / do / d / vetapk / arjunapk / kl / drk / dhvak / gargarik / kaakrik / ephlik / ye ca phalapka-nimitta oa / pupamuleu bahulam / hartakydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,3.168 || _____START JKv_4,3.168: prk krtc cha (*5,1.1), kasya / u-gav-dibhyo yat (*5,1.2), paraavya / kasya-paraavya-abdbhy yathsakhya ya-aau pratyayau bhavata tasya vikra ity etasmin viaye, tatsaniyogena ca kasya-paraavyayo lug bhavati / [#436] kasyasya vikra ksya / paraavyasya vikra praava / prtipadika-adhikrd dhtupratyayasya na lug bhavati / paraavya-abdd anudtta-ditvd eva ai siddhe lug-artha vacanam / nanu ca yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kte halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-lopo bhaviyati ? naa+ead asti, ti iti tatra vartate // iti rjaydityaviracity kiky vttau caturthdhyyasya ttya pda ______________________________________________________ [#437] caturthdhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.1 || _____START JKv_4,4.1: tad vahati ratha-yuga-prsagam (*4,4.76) iti vakyati / prgetasmd vahatisaabdand ynarthn anukramamiyma, hak pratyayas tev adhikto veditavya / vakyati - tena dvyati khanati jayati jitam (*4,4.2) iti / akair dvyati kika / hak-prakarae tadheti mabddibhya upasakhynam / mabda ity ha mabdika / naityaabdika kryaabdika / vkyd etat pratyayavidhnam / hau prabhtdibhya / prabhtam ha prbhtika / pryptika / kriyvieaat pratyaya / pcchatau susntdibhya / susnata pcchati sausntika / saukhartrika / saukhayanika / gacchati paradrdibhya / paradrn gacchati pradrika / gaurutalpika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.2 || _____START JKv_4,4.2: tena iti tty-samarthd dvyati khanati jayati jitam ity etev artheu hak pratyayo bhavati / akair dvyati kika / lkika / abhry khanati bhrika / kauddlika / akair jayati kika / akair jitam kikam / lkikam / sarvatra karae tty samarthavibhakti / devadattena jitam iti pratyayo na bhavati, anabhidhnt / aguly khanati iti ca / pratyayrthe sakhyklayor avivak / kriypradhnatve 'pi ckhytasya taddhita svabhvt sdhanapradhna // ____________________________________________________________________ [#438] ## || PS_4,4.3 || _____START JKv_4,4.3: tena iti tty-samartht sasktam ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / sata utkardhna saskra / dadhn sasktam ddhikam / rgaverikam / mrcikam / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.4 || _____START JKv_4,4.4: kulattha-abdt ka-kropadht abdc ca prtipadikd a pratyayo hbavati sasktam ity etasmin viaye / hako 'pavda / kulatthai sasktam kaulattham / kakropadht - taittikam / drdabhakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.5 || _____START JKv_4,4.5: tena iti ttysamartht tarati ity etasminn arthe hak pratyayo hbavati / tarati plavate ity artha / kaplavena tarati kaplavika / auupika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.6 || _____START JKv_4,4.6: gopuccha-abd ha pratyayo bhavati tarati ity etasminn arthe / hako 'pavda / svare viea / gaupucchika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.7 || _____START JKv_4,4.7: nau-abdd dvyaca ca prtipadik han pratyayo hbavati tarati ity etasmin arthe / hako 'pavda / nv tarati nvika / dvyaca khalv api - ghaika / plavika / bhuka / akra shitiko nnubandha / bhuk str / kart parpder bhastrdibhya kusda-strc ca / vasatht kiarde ita aete hag-adhikre // vidhivkypeka ca atva, pratyays tu sapta // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.8 || _____START JKv_4,4.8: tena iti ttysamarthc carati ity etasminn arthe hak patyayo bhavati / caratir bhakae gatau ca vartate / dadhn carati dadhika / hstika / kaika // ____________________________________________________________________ [#439] ## || PS_4,4.9 || _____START JKv_4,4.9: kara-abdd thal pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe / hako 'pavda / lakra svarrtha / akro artha / karea carati karika / karik / kara iti suvara-parkrtho nikaopala ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.10 || _____START JKv_4,4.10: parpa ity evam dibhya han pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe / hako 'pavda / nakra svarrtha / akro artha / parpika / parpik / avika / avik / parpa / ava / avattha / ratha / jla / nysa / vyla / pda / paca / padika / parpdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.11 || _____START JKv_4,4.11: vagaa-abdt ha pratyayo bhavati, cakrt han, carati ity etasminn arthe / hako 'pavda / vagaena carati vgaika / vgaik / han - vagaika / vagaik / va-der ii (*7,3.8) it yatra vakyati, ikrdi-grahaa ca kartavyam vgaikdy-artham (*7,3.8) iti / tena thatri dvardikrya na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.12 || _____START JKv_4,4.12: tena iti ttysamarthebhya vetandibhya abdebhya jvati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / vetanena jvati vaitanika karmakara / dhanurdaagrahaam atra saghtavightrtham / dhanurdaika / dhnuka / dika / vetana / vha / ardhavha / dhanurdaa / jla / vesa / upavesa / preana / upasti / sukha / ayy / akti / upaniat / upavea / srak / pda / upasthna / vetandi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.13 || _____START JKv_4,4.13: vasna-krayavikraya-abdbhy ttysamarthbhy han pratyayo bhavati jvati ity etasmin viaye / hako 'pavda / vasnena jvati vasnika / kraya-vikraya-grahaa saghtavighta-artham / krayavikrayka / krayika / vikrayika // ____________________________________________________________________ [#440] ## || PS_4,4.14 || _____START JKv_4,4.14: yudha-abdt cha pratyayo bhavati, cakr ha ca, jvati ity etasmin viaye / yudhena jrvta yudhya, yudhika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.15 || _____START JKv_4,4.15: tena ity eva / utsagdibhyas ttiysamarthebhyo harati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / haratir dentaraprpae vartate / utsagena harati autsagika / auupika / utsaga / uupa / utpata / piaka / utsagdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.16 || _____START JKv_4,4.16: bhastr ity evam dibhya ttysamrthebhya harati tiyetasminnarthe han pratyayo bhavati / bhastray harati bhastrika / bhastrik / bharaika / bharaik / bhastr / bharaa / bharaa / rabhra / rebhra / asabhra / asebhra / bhastrdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.17 || _____START JKv_4,4.17: harati ity eva / vivadha-vvadha-abdbhym ttysamarthbhy vibh han pratyayo bhavati / tena mukte prakta hag bhavati / vivadhena harati vivadhika / vivadhik / vvadhika / vivadhik / hak khalv api - vaivadhika / vaivadhik / vivadha-vvadha-abdau samnrthau pathi paryhre ca vartete // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.18 || _____START JKv_4,4.18: harati ity eva / kuilik-abdt ttysamarthd a pratyayo hbavati harati ity etasminn arthe / kuiliky harati mgo vydha kauiliko mga / kuilikay haratyagrt kauilika karmra / kuilik vakragati, karmrmyudhakara lohamay yai ca+ucyate // ____________________________________________________________________ [#441] ## || PS_4,4.19 || _____START JKv_4,4.19: tena ity eva / akadytdibhya ttysamarthebhyo nirvtte ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / akadytena nirvttam kadytika vairam / jnuprahtikam / akadyta / jnuprahta / jaghprahta / pdasvedana / kaakamardana / gatgata / ytopayta / anugata / akadytdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.20 || _____START JKv_4,4.20: nirvtta ity eva / vita ktri (*3,3.88) ity aya triabdo ghyate / tryantn nitya map pratyayo bhavati tena virvtte ity etasminn arthe / upaca pke - paktrimam / uvap - uptrimam / uk - ktrimam / nitya-grahaa svtantryanivtty-artham, tena tryanta nitya map-pratyayntam eva bhavati, viayntare na prayoktavyam iti / bhva-pratyayntdim abvaktavya / pkena nirvttam pkimam / tygimam / sekimam / kuimam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.21 || _____START JKv_4,4.21: nirvtta ity eva / apamitya-ycita-abdbhy yathsakhya kak kan ity etau pratyayau bhavata nirvtte ity etasminn arthe / pamityakam / ycitakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.22 || _____START JKv_4,4.22: tena ity eva / ttysamartht sase ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / sasam ekbhtam abhinnam ity artha / dadhn sasa ddhikam / mricikam / rgaverikam / paippalikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.23 || _____START JKv_4,4.23: cra-abdd ini pratyayo bhavati saste / hako 'pavda / crai sas crino 'pp / crino dhn // ____________________________________________________________________ [#442] ## || PS_4,4.24 || _____START JKv_4,4.24: saste (*4,3.22) ity anena+utpannasya hako lavaa-abdl luk bhavati / lavaa spa / lavaa kam / lava yavg / dravya-vc lavaa-abdo luka prayojayati, na guavc // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.25 || _____START JKv_4,4.25: mudga-abdd a pratyayo bhavati sase ity etasmin viaye / hako 'pavda / maudga odana / maudg yavg // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.26 || _____START JKv_4,4.26: tena ity eva / vyajana-vcibhya prtipadikebhya ttysamarthebhya upasikte ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / dadhn upasikta ddhikam / saupikam / khrikam / vyajanai iti kim ? udakena+upasikta odana // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.27 || _____START JKv_4,4.27: ojas sahas ambhas ity etebhya ttysamarthebhyo vartate ity arthe hak pratyayo bhavati / ojas vartate aujasika ra / shasikacaura / mbhasiko matsya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.28 || _____START JKv_4,4.28: tad iti dvitysamartha-vibhakti / prati anu ity eva prvebhya pa-loma-kla-abdebhyo dvitiysamarthebhyo vartate ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / nanu ca vtir akarmaka, tasya katha karma sambandha ? kriyviaam akarmakm api karma bhavati / pratpa vartate prtpika / nvpika / prtilomika / nulomika / prtiklika / nuklika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.29 || _____START JKv_4,4.29: parimukha-abdd dvitysamarthd vartate ity easminn arthe hak pratyayo bhavati / parimukha vartate primukhika / cakro 'nukta-samuccayrtha / priprvika // ____________________________________________________________________ [#443] ## || PS_4,4.30 || _____START JKv_4,4.30: tat iti dvitysamartht prayacchati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati, yat tad dvitysamartha garhya cet tad bhavati / dvigurtha dvigua, tdarthyt tcchabdyam / dvigua prayacchati dvaiguika / triguika / vddher vdhuibhvo vaktavya / vrdhuika / praktyanatara v vddhiparyyo vdhuiabda / garhyam iti kim ? dvigua prayacchaty adhamara // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.31 || _____START JKv_4,4.31: prayacchati garhyam ity eva / kusda vddhi, tadartha dravya kusidam / ekdarth daa daaikdaaabdena+ucyante / kusda-daa-ekdaaabdbhy yathsakhya han hac ity etau pratyayau bhavata prayacchati garhyam ity etasmin viaye / hako 'pavdau / kusida prayacchati kusdika / kusdik / daaikdaika / daaikdaik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.32 || _____START JKv_4,4.32: tad iti dvitysamarthd ucchati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / badari ucchati bdarika / ymkika / bhmau patitasyaikaikasya kaasyopdnamucha / kanuchati kika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.33 || _____START JKv_4,4.33: tad iti dvitysamarthd rakati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / samja rakati smjika / sniveika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.34 || _____START JKv_4,4.34: tad iti dvitysamarthbhy abda-dardura-abdbhy karoti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / abda karoti bdiko vaiykaraa / drdurika kumbhakra // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.35 || _____START JKv_4,4.35: tad ity eva / pakydibhyo dvitysamarthebhyo hanti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / svarpasya paryy tadviem ca grahaam iha+isyate / pakio hanti pkika / kunika / myrika / taittirika / matsya - mtsyika / mainika / pharika / kulika / mga - mrgika / hriika / saukarika / sragika // ____________________________________________________________________ [#444] ## || PS_4,4.36 || _____START JKv_4,4.36: paripantha-abdt tad iti dvitysamartht tihati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / paripantha tihati pripanthikacaura / cakro bhinnakrama pratyayrtha samuccinoti / paripantha hanti pripanthika / samarthavibhaktiprakarae punar dvitiyoccraa laukikavkya-pradarana-artham / paripathaabda-paryya paripantha-abdo 'sti iti jpayati / sa viayntare 'pi prayoktavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.37 || _____START JKv_4,4.37: mtha-abda-uttarapadt prtipaikt padav anupada ity etbhy ca dhvati ity etasminnarthe hak pratyayo bhavati / daamtha dhvati damthika / aulkamthika / pdavika / nupadika / mathaabda pathiparyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.38 || _____START JKv_4,4.38: krandanti etasmin nitykrando dea / atha v krandyate ity kranda rtyanam ucyate / viebhvd dvayor api grahaam / kranda-abdt tad iti dvitysamarthd dhvati ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati, cakr hak ca / svare viea / kranda dhvati krandika / krandik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.39 || _____START JKv_4,4.39: padaabda uttarapada yasya tasmt padottarapada-abdt tad iti dvitysamarthd ghti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / prvapada ghti paurvapadika / auttarapadika / padnatt iti na+ukta, bahucprvn m bht iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.40 || _____START JKv_4,4.40: pratikaha-artha-lalma-abdebhya tad iti dvitysamarthebhya ghti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / pratikaha ghti prtikahika / rthika / llmika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.41 || _____START JKv_4,4.41: dharma-abdt tad iti dvitysamarthc carati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / caratirseby nnuhnamtre / dharma carati dhrmika / adharmc ca+iti vaktavyam / dharmika // ____________________________________________________________________ [#445] ## || PS_4,4.42 || _____START JKv_4,4.42: pratipatha-abdd dvitysamarthd eti ity asminn arthe han pratyayo bhavati, cakr hak ca / pratipatham eti pratipathika, prtipathika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.43 || _____START JKv_4,4.43: samavy-vcibhya abdebhya tad iti dvitysamarthebhya samavaiti ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / samavya samha ucyate, na sapradhra / samavyn iti bahuvacana sarpavidhinirsrtham / samavaiti gatya tadekade bhavati ity artha / samavyn samavaiti smavyika / smjika / smhika / snniveika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.44 || _____START JKv_4,4.44: pariada ya pratyayo bhavati samavyn samavaiti ity etasmin viaye / hako 'pavda / pariada samavaiti priadya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.45 || _____START JKv_4,4.45: sen-abdd v ya pratyayo bhavati samavyn samavaiti ity etasminn arthe / hako 'pavda / pake so 'pi bhavati / sen samavaiti sainya, sainika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.46 || _____START JKv_4,4.46: lala-kukku-abdbhy tad iti dvitysamarthbhy payati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati sajy viaye / saj-grahaam abhidheya-niyama-artha, na tu rhyartham / lala payati llika sevaka / kaukkuiko bhiku / sarvvayavebhyo lala dre dyate / tad anena lala-daranena sevakasya svmina prati anupalea kryeu anupasthyitva lakyate / llika sevaka / svmina kryeu na+upatihate ity artha / kukku-abdena api kukkupto lakyate / deasya alpatay hi bhikuravikiptadi pdavikepadee caku sayamya gacchati sa ucyate kaukkuika iti // ____________________________________________________________________ [#446] ## || PS_4,4.47 || _____START JKv_4,4.47: tasya iti ahsamarthd dharmyam ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / dharmya nyyyam / crayuktam ity artha / ulkaly dharmya aulkalikam / karikam / paikam / gaulmikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.48 || _____START JKv_4,4.48: mahi ity evam dibhya a pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viaye / hako 'pavda / mahisy dharmyam mhiam / prjvatam / mahi / prajvat / pralepik / vilepik / anulepik / purohita / maipl / anucraka / hot / yajamna / mahiydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.49 || _____START JKv_4,4.49: krntt prtipadikt a pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viaye / hako 'pavda / potur dhrmya pautram / audgtram / narac ca+eti vaktavyam / narasya dharmy nr / viasitur ilopa ca / viasitu dharmyam vaiastram / vibhjayiturilopa ca / vibhjayitur dhrmyam vaibhjitram // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.50 || _____START JKv_4,4.50: tasya ity eva / ahsamartht avakraya ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / avakrite 'nena iti avakraya piaka ucyate / ulkaly avakraya aulkalika / karika / paika / gaulmika / nanu avakrayo 'pi dharmyam eva ? na+etad asti / lokapay dharmatikramea apy avakrayo bhavati // ____________________________________________________________________ [#447] ## || PS_4,4.51 || _____START JKv_4,4.51: tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yattatprathamsamartha paya cet tad bhavati / app payam asya ppika / kulika / maudakika / payam iti vieana taddhitavttv antarbhtam ata paya-abdo na prayujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.52 || _____START JKv_4,4.52: lavaa-abd ha pratyayo bhavati tad asya payam ity etasmin viaye / hako 'pavda / svare viea / lavaa payam asya lvaika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.53 || _____START JKv_4,4.53: kiara ity evam dibhya han pratyayo tad asya payam ity etasmin viaye / hako 'pavda / kiardayo gandhaviea-vacan / kiar payam asya kiarika / kiarik / niradika / naradik / kiara / narada / nalada / sumagala / tagara / guggulu / ura / haridr / haridrya / kiardi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.54 || _____START JKv_4,4.54: allu-abdd anyatarasy han pratyayo bhavati tad asya payam ity etasmin viaye / hako 'pavda / pake so 'pi bhavati / allu-abdo gandhaviea-vacana / allu payam asya alluka / alluk / lluka / lluk // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.55 || _____START JKv_4,4.55: tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yattat prathamsamartha ilpa cet tad bhavati / ilpa kaualam / mdagavdana ilpam asya mrdagika / pavika / vaiika / mdagavdane vartamno mdagaabda pratyayam utpdayati / ilpa taddhitavttv antarbhavati // ____________________________________________________________________ [#448] ## || PS_4,4.56 || _____START JKv_4,4.56: mauka-jharjhara-abdbhym anyatarasym a pratyayo bhavati tad asya ilpam ity etasmin viaye / pake so 'pi bhavati / maukavdana ilpamastha muka, mukika / jhrjhara, jhrjharika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.57 || _____START JKv_4,4.57: tad asya ity eva / tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati, yattat prathamsamartha praharaa cet tad bhavati / asi praharaam asya sika / prsika / ckrika dhnuka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.58 || _____START JKv_4,4.58: paravadha-abdt ha pratyayo bhavati, cakrt hak / svare viea / paravadha praharaam asya pravadhika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.59 || _____START JKv_4,4.59: akti-yai-abdbhym kak pratyayo bhavati tad asya praharaam ity etasmin viaye / hako 'pavda / akti praharaam asya ktka / yka // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.60 || _____START JKv_4,4.60: tad asya ity eva / tad iti prathamsamarthebhya asti nsti dia ity etebhya abdebhya asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yat tat prathamsamartha mati cet tad bhavati / asti mati asya stika / nsti mati asya nstika / daiika / na ca matisattmtre pratyaya iyate, ki tarhi, paraloko 'sti iti yasya mati sa stika / tadviparto nstika / prama-anuptin yasya mati sa daiika / tad etad abhidhna-akti-svabhvl labhyate / asti-nsti-abdau niptau, vacanasmarthyd v khytd vkyc ca pratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.61 || _____START JKv_4,4.61: tad asya ity eva / tad iti prathamsamarthd asya iti ayarthe hak pratyayo bhavati yattat prathamsamartha la ced tad bhavati / la svabhva / appabhakaa lam asya ppika / kulika / maudakika / bhakaakriy tadvieaa ca la taddhitavttv antarbhavati // ____________________________________________________________________ [#449] ## || PS_4,4.62 || _____START JKv_4,4.62: chatra ity evam dibhya prtipadikebhyo a pratyayo bhavati tad asya lam ity etasmin viaye / hako 'pavda / chatra lam asya chtra / chdandvarac chatram / gurukryevahita tacchidrvaraapravtta chatrala ya chtra / sth-abdo 'tra pahyate, sa upasarga-prvo 'tra ghyate sth sasth avasth iti / chatra / bubhuk / ik / puroha / sth / cur / upasthna / i / karman / vivadh / tapas / satya / anta / ibik / chatrdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.63 || _____START JKv_4,4.63: tad asya ity eva / tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati, yat tatprathamsmartha karma cet tad vttam adhyayanaviaya bhavati / ekamanyadadhyayane karma vttam asya aiknyika / dvaiyanyika / traiyanyika / ekamanyat iti vighya taddhitrtha iti samsa / tata ca hak pratyaya / adhyayane karma vttam ity etat sarva taddhitavttvantarbhavati / yasya adhyayanaprayuktasya parkkle pahata skhalitam apapharpam eka jta sa ucyate aiknyika iti / eva dvaiyanyika traiyanyika iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.64 || _____START JKv_4,4.64: bahvac prvapada yasya tasmd bahvacprvapadt prtipadikt hac pratyayo bhavati tad asya karmdhyayane vttam ity etasminn arthe hako 'pavda / dvdanyni karmyadhyayane vttny asya dvdanyika / trayodanyika / caturdanyika / caturdapaph asya jt ity artha / udtte kartavye yo 'nudtta karoti sa ucyate anyat tva karoi iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.65 || _____START JKv_4,4.65: tad asya ity eva / tad iti prathamsamarthdasya iti ahyarthe hak pratyayo bhavati yat tatprathamsamartha hita cet tad bhavati, tac ca bhak / nanu ca hitayoge caturthy bhavitavya, tatra katha ahyarthe pratyayo vidhyate ? eva tarhi smarthyd vibhaktiviparimo bhaviyati / appabhakaa hitam asmai ppika / kulika / maudakika / hitrthakriy ca taddhitavtvantarbhavati // ____________________________________________________________________ [#450] ## || PS_4,4.66 || _____START JKv_4,4.66: tat iti prathamsamarthd asm iti caturthyartha hak pratyayo bhavati yat tat prathamsamartha tac ced dyate niyuktam / niyogena avyabhicrea dyate ity artha / avyabhicro niyoga / agre bhojanam asmai niyukta dyate grabhojanika / ppika / kulika / kecit tu niyukta nityam hu / app nityam asmai dyante ppika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.67 || _____START JKv_4,4.67: r-msa-odana-abdbhy ihan pratyayo bhavati tad asmai dyate niyuktam ity etasminn arthe / hako 'pavda / ikra uccraa-artha / akro b-artha / r niyuktam asmai dyate rika / rik / msaudanika / msaudanik / atha ha eva kasmn na+ukta, na hy atra haa ihano v vieo 'sti ? msaudana-grahaa saghtavighta-artha kecid icchanti, tatra vddhyabhvo viea / odanika / odanik // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.68 || _____START JKv_4,4.68: bhakta-abdd a pratyayo bhavati anyatrasym tad asami dyate niyuktam ity etasmin viaye / hako 'pavda / pake so 'pi bhavati / bhaktam asmai dyate niyuktam bhkta, bhaktika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.69 || _____START JKv_4,4.69: tatra iti saptamsamarthn niyukta ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / niyukta dhikto vyprita ity artha / ulkaly niyukta aulkalika / karika / paika / gaulmika / dauvrika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.70 || _____START JKv_4,4.70: agra-abdntt prtipadikt han pratyayo bhavati tatra niyukta ity etasmin viaye / hako 'pavda / devgre niyukta devgrika / kohgrika / bhgrika // ____________________________________________________________________ [#451] ## || PS_4,4.71 || _____START JKv_4,4.71: tatra ity eva / saptamsamarthd adea-vcina paratipadikd akla-vcina ca adhyyinyabhidheye hak pratyayo bhavati / adhyayanasya yau deaklau straa pratiiddhau tvadeakla-abdena+ucyete, tata ida pratyayavidhnam / mne 'dhte mnika / ctupathika / aklt - caturadayamadhte cturdaika / mvsyika / adeaklt iti kim ? srughne 'dhte / prvhe 'dhte // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.72 || _____START JKv_4,4.72: tatra ity eva / kahina-abdntt saptamsamartht prastra-sasthna-abdbhy ca hak pratyayo bhavati vyavaharati ity etasmnn arthe / vyavahra kriytattvam yath laukikavyavahra iti / vaakahine vyavaharati vakahinika cakracara / vrdhrakahinika / prstrika / ssthnika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.73 || _____START JKv_4,4.73: nikaa-bdt saptamsmartht vasati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / yasya strato nikaavsas tatra aya vidhi / rayakena bhiku grmt kroe vastavyam iti stram / nikae vasati naikaiko bhiku // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.74 || _____START JKv_4,4.74: tatra ity eva / vasatha-abdt saptamsamartht vasati ity etasminn arthe hal pratyayo bhavati / lakra svarrtha / akro artha / vasathe vasati vasathika / vasathik / haka pro 'vadhi, ata paramanya pratyayo vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.75 || _____START JKv_4,4.75: tasmai hitam (*5,1.5) iti vakyati / prg etasmd dhitasaabdand ynita rdhvam anukramiymo yat pratyayastevadhikto veditavya / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_4,4.76 || _____START JKv_4,4.76: rathya / yugya / prsagya // tadvahati rathayugaprsagam (*4,4.76) / tad iti dvitysamarthebhyo rathayugaprsagebhyo vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / ratha vahati rathya / yugya / prsagya / rathasthalebhyo yad vidhau iti tad anatavidhy-upasakhynt paramarathya ity api bhavati // ____________________________________________________________________ [#452] ## || PS_4,4.77 || _____START JKv_4,4.77: tad vahati ity eva / dhur ity etasmd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe yat hak ity etau pratyayau bhavata / dhura vahati dhurya, dhaureya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.78 || _____START JKv_4,4.78: tadvahati ity eva / sarvadhur-abdd dvitysamartht vahati ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / sarvadhur vahati sarvadhura / strlige nyyye sarvadhurt iti prtipadikamtra-apeko nirdea / kha iti yogavibhga kartavya iasagrahrtha / uttaradhura / dakiadhura // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.79 || _____START JKv_4,4.79: tad vahati ity eva / ekadhur-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati, tasya ca lug bhavati / vacanasamrthyt pake lug vidhyate / ekadhurm vahati ekadhura, ekadhura // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.80 || _____START JKv_4,4.80: tadvahati ity eva / akaa-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe a pratyayo bhavati / akaam vahati kao gau // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.81 || _____START JKv_4,4.81: tadvahati ity eva / hala-sra-abdbhy dvitysmarthbhy vahati ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / hala vahati hlika / sairika // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.82 || _____START JKv_4,4.82: tad vahati ity eva / jan-abdd dvitysamarthd vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, samudyena cet sajgamyate / jan vahati jany, jmturvayasy / s hi vihrdiu jamtsampa prpayati / jan vadhrucyate // ____________________________________________________________________ [#453] ## || PS_4,4.83 || _____START JKv_4,4.83: tat iti dvitysamarthd vidhyati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, na ced dhanukaraa bhavati / pdau vidhyanti pady arkar / ravy kaak / adhanu iti kim ? pdau vidhyati dhanu / nanu asamarthatvd anabhidhnc ca pratyayo na bhavati, na hi dhanu padya iti vivakito 'rtha pratyate ? eva tarhi dhanupratiedhena vyadhanakriy vieyate, yasy dhanukaraam na sambhvyate iti / tena iha na bhavati, caura vidhyati, atru vidhyati devadatta iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.84 || _____START JKv_4,4.84: tad ity eva / dhanagaa-abdbhy dvitysamarthbhym labdh ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / dhanya / gaya / labdh iti tnnanta, tena dvity samarth vibhaktir yujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.85 || _____START JKv_4,4.85: anna-abdt tad iti dvitysamartht labdh ity etasmin arthe a pratyayo bhavati / anna labdh nna // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.86 || _____START JKv_4,4.86: vaa-abdt tad iti dvitysamarthd gata ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / vaa gata vaya / kmaprpto vidheya ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.87 || _____START JKv_4,4.87: nirdet eva pratham samarthavibhakti / padaabdt prathamsamarthd dyrthopdhikd asminniti saptamyarthe yat pratyayo bhavati / pada dyam asmin padya kardama / pady psava / akyrthe ktya / akyate yasmin pada mly, suhu drau pratimudrotpdanena sa padya kardama / kardamasya avasth+ucyate ntidravo ntiuka iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.88 || _____START JKv_4,4.88: mula-abdt prathamsamarthd varhi ity evam updhikdasya+iti ahyarthe yat pratyayo bhavati / mlam em varhi mly m / mly mudg / vh udyamane / ye mlam vhyate utpyate te mly, suhu nipann / mlotpanena vin sagrahtu na akyante ity artha // ____________________________________________________________________ [#454] ## || PS_4,4.89 || _____START JKv_4,4.89: dhenuy iti niptyate sajy viaye / saj-grahaam abhidheyaniyama-artham / dheno suggamo ya ca pratyaya niptyate / antodtto 'pi hy ayam iyate / y dhenur uttamarya apradnd dohanrtha dyate s dhenuy / ptadugdh iti yasy prasiddhi / dhenusy bhavati dadami // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.90 || _____START JKv_4,4.90: nirded eva tty samarthavibhakti / ghapati-abdt ttysamartht sayukte ity etasminn arthe ya pratyayo bhavati / ghapatin sayukta grhapatyo 'gni / anyasya api ghapatin sayogo 'sti, tatra sajdhikrd atiprasaga-nivtti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.91 || _____START JKv_4,4.91: nvdhibhyo 'abhya abdebhyo 'asv eva trydiv artheu yathsakhya yat pratyayo bhavati / pratyayrthadvrea tty samarthavibhaktir labhyate / nv tryam navyam udakam / navy nad / akyrthe ktya / vayas tulya vayasya sakh / sajdhikro 'bhidheyaniyamrtha / tena vayas tulye atrau na bhavati / dharmea prpya dharmyam / nanu ca dharmdanapete iti vakyamena+eva siddham ? na+etad asti / dharma yad anuvartate tad dharmd anapetam ity ucyate / phala tu dharmd apety eva, kryavirodhitvd dharmasya / viea vadhya viya / viea vadham arhati ity artha / mlena nmyam mlyam / nmyam abhibhavanyam / padnm utpattikraa mla tena tadabhibhyate ekriyate / mla hi sagua mulya karoti / poradupadht (*3,1.98) iti yati prpte nmyam iti niptant yat / mlena sama mlya paa / upadnena samnaphala ity artha / stay samita styam ketram / samita sagatam ity artha / rathasthalebhyo yad vidhau iti tad antavidhir api iyate / paramastyam / uttarastyam / dvistyam / tristyam / tuly samita tulyam / samita samna, sadam ity artha / yath tul paricchinatti param eva tad api iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.92 || _____START JKv_4,4.92: nirded eva pacam samarthavibhakti / dharmdibhya pacamsamarthebhyo 'napeta ity arthe yat pratyayo bhavati / dharmt anapeta dharmyam / pathyam / arthyam / nyyyam / sajdhikrd abhidheyaniyama // ____________________________________________________________________ [#455] ## || PS_4,4.93 || _____START JKv_4,4.93: pratyayrthasmarthyalabhy samartha-vibhakti / chanda-abdt ttysamarthn nirmite ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / nirmita utpdita / chandas nirmita chandasya / chandas icchay kta ity artha / icch-paryya chanda-abda iha ghyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.94 || _____START JKv_4,4.94: uraabdt ttysamarthn nirmite ity etasminn arthe ' pratyayo bhavati, cakrt yat ca / uras nirmita aurasa putra, urasya putra / sajdhikrd abhidheyaniyama // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.95 || _____START JKv_4,4.95: nirded eva samarthavibhakti / hdaya-abdt ahsamartht priya ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / hdayasya priya hdya dea / hdya vanam / sajdhikrd abhidheyaniyama / iha na bhavati, hdayasya priya putra iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.96 || _____START JKv_4,4.96: hdayasya ity eva / bandhane iti pratyayrtha / tadvieaam igrahanam / vadhyate yena tad bandhanam / hdaya-abdt ahsamarthd bandhane vabhidheye yat pratyayo bhavati / ir vedo ghyate / hdayasya bandhanam i hdya / parahdaya yena badhyate vakriyate sa vakaraamantro hdya ity ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.97 || _____START JKv_4,4.97: matdibhya tribhya abdebhya triv eva karadiv artheu yathsakhya yat pratyayo bhavati / pratyayrthasmarthyl labdh ah samarthavibhakti / mata jna tasya karaa matyam / bhvasdhana v / janasya jalpa janya / halasya kara halya / dvihalya / trihalya / karaa kara, bhvasdhana v // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.98 || _____START JKv_4,4.98: tatra iti saptamsamartht sdhu ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / smasu sdhu smanya / vemanya / karmaya / araya / sdhu iha pravo yogyo v ghyate, na+upakraka / tatra hi paratvt tasmai hitam (*5,1.5) ity anena vidhin bhavitavyam // ____________________________________________________________________ [#456] ## || PS_4,4.99 || _____START JKv_4,4.99: pratijandibhya abdebhya kha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasminn arthe / yato 'pavda / pratijane sdhu prtijanna / jane jane sdhu ity artha / aidahugna / syugna / pratijana / idayuga / sayuga / samayuga / parayuga / parakula / parasyakula / amuyakula / sarvajana / vivajana / pacajana / mahjana / pratijandi / yatra hitrtha eva sdhvarthastatra vacant prkkrty bdhyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.100 || _____START JKv_4,4.100: bhakta-abdt a pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / bhakte sdhu bhakta li / bhkt taul // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.101 || _____START JKv_4,4.101: pariac-chabdd ya pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / pariadi sdhu priadya / a-pratyayo 'py atra+iyate / tadartha yogavibhga kriyate / pariada o bhavati, pariadi sdhu priada / tata ya / pariada ity eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.102 || _____START JKv_4,4.102: kathdibhya abdebhya hak pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / kathy sdhu kthika / vaikathika / kath / vikath / vita / kuacit / janavda / janevda / vtti / sadgha / gua / gaa / yurveda / kathdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.103 || _____START JKv_4,4.103: gua-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / gue sdhu gaudika iku / kaulmiko mudga / sktuko yava / gua / kulma / saktu / appa / msaudana / iaku / veu sagrma / saghta / pravsa / nivsa / upavsa / gudi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.104 || _____START JKv_4,4.104: pathy-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / pathi sdhu ptheyam / titheyam / vsateyam / svpateyam // ____________________________________________________________________ [#457] ## || PS_4,4.105 || _____START JKv_4,4.105: sabh-abdd ya pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye / yato 'pavda / svare viea / sabhy sdhu sabhya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.106 || _____START JKv_4,4.106: sabh-abd ha pratyayo bhavati tatra sdhu ity etasmin viaye chandasi / yasya apavda / sabheyo yuv 'sya yajamnasya vro jyatm // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.107 || _____START JKv_4,4.107: sdhu iti nivttam / vs iti pratyayrtha / samanatrtha-abdt tatra iti saptamsamarthd vsi ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / samnatrthe vs iti satrthya / samanopadhyya ity artha / trtha-abdena+iha gurur ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.108 || _____START JKv_4,4.108: samnodara-abdt saptamsamartht ayita ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, okra ca+udtta / ayita sthita ity artha / samnodare ayita samnodarya bhrt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.109 || _____START JKv_4,4.109: sodara-abdt saptamsamartht ayita ity etsminn arthe ya pratyayo bhavati / vibhodare (*6,3.88) / iti strea yakrdau pratyaye vivakite prg eva samnasya sabhva / samnodare ayita sodarya bhrt / o ca+udtta iti na anuvartate / yakre svara // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.110 || _____START JKv_4,4.110: tatra ity eva / sptamsamartht bhava ity etasminn arthe chandasi viaye yat pratyayo bhavati / adn ghdn cpavda / sati darane te 'pi bhavanti, sarvavidhnm chandasi vyabhicrt / namo medhyya ca vidyutyya ca nama / pdaparisampte chando 'dhikra / bhavdhikra ca samudra-abhrd dha (*4,4.118) iti yvat // ____________________________________________________________________ [#458] ## || PS_4,4.111 || _____START JKv_4,4.111: ptha-abdn nad-abdc ca ya pratyayo bhavati tatra bhava ity etasminn arthe / yato 'pavda / pthasi bhava pthyo v / ca no dadhta ndyo giro me / ptha antarikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.112 || _____START JKv_4,4.112: veanta-abdd dhimavaccha-abdc ca a pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / yato 'pavda vaiantbhya svh / haimavatbhya svh // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.113 || _____START JKv_4,4.113: srota-abdd vibh yat dya ity etau pratyayau bhavata tatra bhava ity etasmin viaye / yato 'pavda / pake so 'pi bhavati / srotasi bhava srotya / srotasya / ya-yayo svare viea // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.114 || _____START JKv_4,4.114: sagarbha-saytha-sanuta-abdebhyo yan pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / yato 'pavda / svare viea / anu bhrt sagarbhya / anu sah saythya / yo na sanutya / sarvatra samnasya chandasi iti sabhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.115 || _____START JKv_4,4.115: tugra-abdd ghan pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / yato 'pavda / tvamagne vabhastugriym / annkayajaviriheu tugraabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.116 || _____START JKv_4,4.116: agra-abdt yat pratyayo bhavati tatra bhava ity etasmin viaye / agre bhavam agryam / kim artham ida yvat smnyena yad vihita eva ? ghacchau ca (*4,4.117) iti vakyati tbhy bdh m bht iti punar vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.117 || _____START JKv_4,4.117: agra-abdt yat gha-cchau ca pratyay bhavanti tatra bhava ity etasmin viaye / agryam, agriyam, agryam / cakra tugrd ghan (*4,4.115) ity asya anukaraa-artha / agriyam / svare viea // ____________________________________________________________________ [#459] ## || PS_4,4.118 || _____START JKv_4,4.118: samudra-abdt abhra-abdc ca gha pratyayo bhavati tatra bhava ity etasminn arthe / yato 'pavda / samudriy nadnm / abhriyasyeva gho / abhra / abdasya aprvanipta, tasya lakaasya vyabhicritvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.119 || _____START JKv_4,4.119: bhava iti nivttam / barhi-abdt saptamsamartht dattam ity etasmin arthe yat pratyayo bhavati / barhiyeu nidhisu priyeu // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.120 || _____START JKv_4,4.120: nirded eva samarthavibhakti / dta-abdt ahsamarthd bhge karmai ca abhidheye yat pratyayo bhavati / bhga aa / karma kriy / yadagne ysi dtyam / dtabhga dtakarkma v // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.121 || _____START JKv_4,4.121: nirded eva samarthavibhakti / raka-abdd ytu-abdc ca ahsamarthd hanan ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / hanyate 'ny iti hanan / y v mitrvaruau rakasy tan ytavy / rakas hanan / ytn hanan / bahuvacana stutivaiiyajpanrtham / bahun rakas hananena tan styate // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.122 || _____START JKv_4,4.122: revaty-dibhya ahsamarthebhya praasye vcye yat pratyayo bhavati / praasana praasyam, bhve kyap pratyayo bhavati / yadvo revat revatyam / yadvo jagat jagatyam / yadvo haviy haviyam / havie hit haviy, ts praasna haviyam / yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kte halo yam yami lopa (*8,4.64) iti lopa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.123 || _____START JKv_4,4.123: asura-abdt ahsamartht svam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / ao 'pavda / asurya v etat ptra yat kullakta cakravttam // ____________________________________________________________________ [#460] ## || PS_4,4.124 || _____START JKv_4,4.124: asura-abdt ahsamartht myy svaviee a pratyayo bhavati / prvasya yato 'pavda / sur my svadhay ktsi // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.125 || _____START JKv_4,4.125: tadvn iti nirded eva samarthavibhakti / matub-antt prtipadikt prathamsamarthd sm iti ahyarthe yat pratyayo bhavati, yat prathamsamartham upadhno mantra cet sa bhavati, yat tad sm iti nirdiam iak cet t bhavanti / luk ca mato iti praktinirhsa / itikaraas tata ced vivak / tadvn ity avayavena samudyo vyapadiyate / varca-abdo yasmin mantre 'sti sa varcasvn / upadhyate yena sa upadhna / cayanavacana ity artha / varcasvnupadhnamantra sm iaknm iti vighya yati vihite mator luki kte, varcasy upadadhti, tejasy upadadhti / payasy / retasy / tadvn iti kim ? mantrasamudyd eva m bht / upadhna iti kim ? varcasvn upasthnamantra sm ity atra m bht / mantra iti kim ? agulimnupadhno hasta sm ity atra m bht / iaksu iti kim ? agulimnupadhno hasta sm ity atra m bht / iti-karao niyamrtha / anekapadasambhave 'pi kenacid eva padena tadvn mantro ghyate, na sarvea // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.126 || _____START JKv_4,4.126: avi-abdo yasmin mantre 'sti so 'vimn / avimacchabdd a pratyayo bhavati / prvasya yato 'pavda / avimnupadhno mantra smi aknm iti vighy vidhyate, tatra matupo luki kte inayanapatye (*6,4.164) iti praktibhva / vinrupadadhti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.127 || _____START JKv_4,4.127: vayasvnupadhno mantro ys t vayasy, tsv abhidheysu mrdhno matup pratyayo bhavati / prvasya yato 'pavda / yasmin mantre vaya-abdo mrdhan-abda ca vidyate sa vayasvn api bhavati mrdhanvn api, yath mrdh vaya prajpati chanda iti / tatra vayasvacchabdd iva mrdhavacchabdd api yati prpte matup vidhsyate / mrdhanvatr bhavanti / vayasy eva mrdhanvatya / vayasysu iti kim ? yatra mrdhan-abda eva kevalo na vaya-abdasn tatra m bht / mrdhanvata iti vaktavye mrdhna ity ukta, matupo luka bhvina citte ktv // ____________________________________________________________________ [#461] #< matv-arhe msa-tanvo># || PS_4,4.128 || _____START JKv_4,4.128: yasminn arthe matub vihita, tasmin chandasi viaye yat pratyayo bhavati msatanvo pratyayrtha-vieaayo / prathamsamarthd asty updhikt ahyrthe saptamyarthe ca yatpratyayo bhavati / matvarthynm apavda / nabhsi vidyante asmin mse abhasyo msa / sahasya / tapasya / madhavya / nabhaado 'bhreu vartate / tanv khalv api - ojo 'sy vidyate ojasy tan / rakasy tan / msatanvo iti kim ? madhumat ptrea carati msatanvor anantarrthe v / madhv asminn asti madhv asminn anantaram iti v madhvyo msa / lugakrekrareph ca vaktavy / luk tvat - tapaca tapasyaca / nabhaca nabhasyaca / sahaca sahasyaca / napusakaliga chandasatvt / akra - io msa / rjo msa / ikra - ucirmsa / repha - ukro msa // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.129 || _____START JKv_4,4.129: madhu-abdn matvarthe a pratyayo bhavati, cakrd yat ca / uapsakhynl luk ca / mdhava, madhavya, madhu / tanv khalv api mdhav, madhavy, madhu tan // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.130 || _____START JKv_4,4.130: matvarthe ity eva / oja-adn matvayarthe yatkhau pratyayau bhavato 'hanyabhidheye / ojasyamaha / ojasnamaha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.131 || _____START JKv_4,4.131: matvarthe ity eva veoyaas dau yasya prtipadikasya tasmd veoyaader bhagntt prtipadikt matvarthe yal pratyayo bhavati / lakra svarrtha veobhago vidyate yasya sa veobhagya / yaobhagya / vea iti valam ucyate / rkmaprayatnamhtmyavryayaassu bhagaabda / vea ca asau bhaga ca rprabhtir veobhaga, so 'sya asti iti veobhagya // ____________________________________________________________________ [#462] ## || PS_4,4.132 || _____START JKv_4,4.132: veoyaader bhagntt prtipadikt matvarthe kha pratyayo bhavati / yogavibhgo yathsakhyanirsrtha uttarrtha ca / cakrt yat / veobhagna, veobhagya / yaobhagna, yaobhagya // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.133 || _____START JKv_4,4.133: matvarthe iti nivttam / nirded eva samarthavibhakti / prvaabdt ttysamartht ktam ity etasminn arthe ina ya ity etau pratyayau bhavata / cakrt kha ca / gambhrebhi prathibhi prviebhi / prvyai / prvai / prvai iti bahuvacann tena prvapuru ucyante / tatkt panthna praast iti path praas // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.134 || _____START JKv_4,4.134: nirded eva samarthavibhakti / ap-abdt ttysamartht sasktam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati / yasya+idam apya havi / adbhi sasktam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.135 || _____START JKv_4,4.135: nirded eva samarthavibhaktia / sahasra-abdt ttysamartht sammita ity etasminn arthe gha pratyayo bhavati / sammita tulya, sada / ayama gni sahasriya / sahasratulya ity artha / kecit tu samitau iti pahanti / tatra api samity sammita eva lakayitavya / tatra chandasi prayogadarant // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.136 || _____START JKv_4,4.136: matvarthe ca sahasra-abdt gha pratyayo bhavati / sahasram asya vidyate sahasriya / tapa-sahasrbhy vini-in (*5,2.102), a ca (*5,2.103) ity asya apavda // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.137 || _____START JKv_4,4.137: nirded eva samarthavibhakti / soma-abdt dvitysamartht arhati ity etasminn arthe ya pratyayo bhavati / somam arhanti somy brhma / yajrh ity artha / yati prakte ya-grahaam / svare viea // ____________________________________________________________________ [#463] ## || PS_4,4.138 || _____START JKv_4,4.138: soma-grahaa ya ca anuvartate / maya iti mayaartho lakyate / soma-abdn mayaarthe ya pratyayo bhavati / gatavikrvayavaprakt mayaarth / hetum anuyebhyo 'nyatrasy rpya (*4,3.81) maya ca (*4,3.82), maya-v+etayor bhym abhakya cchdanayo (*4,3.143), tatpraktavacane maya (*5,4.21) iti / tatra yathyoga samarthavibhakti / pibti somya madhu / somam ayam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.139 || _____START JKv_4,4.139: yaabdo nivtta / madhu-abdn mayaarthe yatpratyayo bhavati / madhavyn stokn / madhumayn ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.140 || _____START JKv_4,4.140: vasu-abdt samhe vcye yat pratyayo bhavati, cakrnmayaarthe ca / yathyoga samarthavibhakti / vasavya samha / mayaartho v / akarasamhe chandasa svrtha upasakhynam / o rvaya iti caturakaram / astu raua iti caturakaram / yaja iti dvyakaram / ye yajmahe iti packaram / dvyakaro vaakra / ea vai saptadakara chandasya prajpatiraryajo mantre vihita / saptadakary eva chandasya ity artha / chandaabdd akarasamhe vartamnt svrthe yat pratyaya / vasuabdd api yad vaktavya / hasto pasva bahubhir vasavyai / vasubhi ity artha / gnire vasavyasya / vaso ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.141 || _____START JKv_4,4.141: nakatra-abdd gha pratyayo bhavati svrthe / samhe iti na anuvartate / nakatriyebhya svh // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.142 || _____START JKv_4,4.142: sarvadeva-abdbhy ttil pratyayo bhavati chandasi viaye svrthika / sarvattim / devattim // ____________________________________________________________________ [#464] ## || PS_4,4.143 || _____START JKv_4,4.143: karoti iti kara pratyayrtha / tatsmarthyalabhy ah samarthavibhakti / ivdibhya abdebhya ahsamarthebhya kare ity etasminn arthe ttil pratyayo bhavati / iva karoti iti ivatti / atti / ariatti // ____________________________________________________________________ ## || PS_4,4.144 || _____START JKv_4,4.144: bhve crthe chandasi viaye ivdibhya ttil pratyayo bhavati / ivasya bhva ivatti / atti / riatti / yata pro 'vadhi / ata paramanya pratyayo 'dhikriyate // iti rijaydityaviracity kiky vttau caturthdhyyasya caturtha pda // prathamo bhga sampta [#465] pacamo 'dhyya prathama pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.1 || _____START JKv_5,1.1: tena krtam (*5,1.37) iti vakyati / prg etasmt krta-saabdand yn ita rdhvam anukramiyma cha-pratyayastev adhikto veditavya / vakyati tasmai hitam (*5,1.5) iti / vatsebhyo hita vatsyo godhuk / karabhya ura / akarabhya / avatsya / artho 'vadhitvena ghta, na pratyaya / tena prk haa chan iti noktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.2 || _____START JKv_5,1.2: prk krtt ity eva / u-varntt prtipadikt gava-dibhya ca yat pratyayo bhavati prk-krtiyev artheu / chasya apavda / akavya dru / picavya krpsa / kamaalavy mttik / gavdibhya khalv api - gavyam / haviyam / sanagurnma carmavikra / tata paratvt carmao ' (*5,1.15) ity ea vidhi prpnoti / tath carurnma havi, sakturannavikra / appdiu annavikrebhya ca iti pahyate / tato vibh havir-appa-dibhya ca (*5,1.3) ity ea vidhi prpnoti / tatra sarvatra prvavipratiedhena yat-pratyay eva+iyate, sanagavya carma, caravystaul, saktavy dhn iti / gavdiu nbhi nabha ca iti pahyate / tasya ayam artha / nbhi-abdo yat-pratyayam utpdayati nabha cdeam padyate iti / nbhaye hita nabhyo 'ka / nabhyamajanam / yas tu arra-avayavd yat (*5,1.6) iti yati kte, nbhaye hita nbhya tailam iti bhavitavyam / gava-diu yat sanniyukto nabhabhvo 'tra na bhavati / go / havis / varhi / khaa / aak / yuga / medh / srak / nbhi nabha ca / una samprasraa v ca drghatva tatsaniyogena cntodttatvam / unya, nyam / cakrasya anukta-samuccaya-arthatvt nas taddhite iti lopo na syt / dhaso 'na ca / dhanya kpa / khara / skhada / akara / via / gavdi // ____________________________________________________________________ [#466] ## || PS_5,1.3 || _____START JKv_5,1.3: kambalt prkkrtyev artheu yat pratyayo bhavati sajy viaye / chasya apavda / kambalyam rpalaatam / sajym iti kim ? kambaly r // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.4 || _____START JKv_5,1.4: havir-viea-vcibhyo 'ppa-dibhya ca prtipadikebhya prakkrtyev artheu vibh yat pratyayo bhavati / mikya dadhi, mikya dadhi / puroystaul, proy / haviabdt tu gavdiu pahn nityam eva bhavati / appdibhya - appyam, appyam / taulyam, taulyam / appa / taula / abhya / abhyoa / pthuka / abhyea / argala / musala / spa / kaaka / karaveaka / kiva / annavikrebhya / ppa / sth / ppa / ava / patra / appdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.5 || _____START JKv_5,1.5: tasmai iti caturth-samarthd htam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / vatsebhyo hito godhuk vatsya / avatsya / paavyam / gavyam / haviyam / appyam / appyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.6 || _____START JKv_5,1.6: arra prikya / arra-avayava-vcina prtipadikt yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / dantyam / kahyam / ohyam / nbhyam / nasyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.7 || _____START JKv_5,1.7: khala-dibhyo yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / khalya hitam khalyam / yavyam / myam / tilyam / vyam / brahmayam / ve hitam, brhmaebhyo hitam iti vkyam eva bhavati / cha-pratyayo 'pi na bhavati, anabhidhnt / cakro 'nukta-samuccaya-artha / rathya hit rathy // ____________________________________________________________________ [#467] ## || PS_5,1.8 || _____START JKv_5,1.8: aja avi ity etbhy thyan pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / [#469] ajathy ythi / avithy // ____________________________________________________________________ [#467] ## || PS_5,1.9 || _____START JKv_5,1.9: tman vivajana ity etbhy bhogottarapadc ca prtipadikt kha pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / tmann iti nalopo na kta prakti-parima-jpana-artham / tena+uttarapada-grahaam bhoga-abdena+eva sambadhyate, na tu pratyekam / tmane hitam tmannam / tma-adhvnau khe (*6,4.169) iti praktibhva / vivajanebhyo hitam vivajannam / karmadhrayd eva+iyate / ah-samsd bahuvrhe ca cha eva bhavati / vivajanya hitam vivajanyam / pacajandupasakhynam / pacajanc ca kha / atra api karmadhrayd iyate / pacajannam / anyatra pacajanyam / sarvajn ha kha ca / srvajanikam, sarvajannam / atra api karmadhrayd eva / sarvajanyam anyatra / mahjannnitya ha vaktavya / mahjanya hitam mhjanikam / tatpurud eva / bahuvrhes tu cha eva bhavati / mahjanyam / bhogottarapadt khalv api - mtbhoga / pitbhoga / bhoga-abda arra-vc / kevalebhyo mtrdibhya cha eva bhavati / mtryam / pitiriyam / rjcrybhy tu nityam / bhogottarapadbhyam eva kha pratyaya iyate, na kevalbhym / rjabhogna / crydaatva ca / cryabhogna / kevalbhy vkyam eva bhavati, rje hitam, cryya hitam iti // ____________________________________________________________________ [#468] ## || PS_5,1.10 || _____START JKv_5,1.10: sarva-purubhy yathsakhya aaau pratyayau bhavata tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / sarvasmai hitam srvam / paurueyam / sarvasya v vacanam / srvam, sarvyam / purudvadhavikrasamhatena ktev iti vaktavyam / paurueyo vadha, paurueyo vikra, paurueya samho v / tena kte paurueyo grantha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.11 || _____START JKv_5,1.11: mavacaraka-abdbhy kha pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viaye / chasya apavda / mavya hitam mavnam / crakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.12 || _____START JKv_5,1.12: prakti updnakraa, tasya+eva uttaram avasthntara vikti / vikti-vcina prtipdikt praktv abhidheyy yathvihita pratyayo bhavati / tadartham iti pratyayrtha-vieaam / tad iti sarvanmn vikti parmyate / viktyarthy praktau pratyaya / tadartha-grahaena prakter ananyrthat khyyate / na praktivikra-sambhavam tre pratyaya, ki tarhi, prakter ananyrthatve vivakite / pratyayrthasya ca tadarthatve sati smarthyl labhy caturth samarthavibhakti / kecit tu tasmai hitam (*5,1.5) ity anuvartayanti / agrebhyo hitni etni khni agryi khni / prkry iak / akavya dru / picavya krpsa / tadartham iti kim ? yavn dhn / dhnn saktava / praktyantar anivttir atra vivakit na tdarthyam dhnn saktava, na ljnm iti / vikte iti kim ? udakrtha kpa / vikti-grahae 'kriyame y kcit prakrtir ghyate, na+updnakraam eva / bhavati ca kpa udakasya prakti, tatra+utpdant / na tu udaka tasya vikti, atyantabhedt praktau iti kim ? asyarth ko / asirayaso viktir bhavati, na tu ko tasya praktir bhavati / dvayor api prakti-viktyor grahae vivakita praktivikrabhvo labhyate // ____________________________________________________________________ [#469] ## || PS_5,1.13 || _____START JKv_5,1.13: chadir-dibhya abdebhya ha pratyayo bhavati tadartha vikte praktau (*5,1.12) ity etasmin viaye / chasya apavda / chdieyi tni / aupadheya dru / bleystaul / upadhi-abdt svrthe pratyaya / upadhyate iti upadhi rathga aupadheyam api tad eva dru // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.14 || _____START JKv_5,1.14: abha upna ity rathga aupadheyam api etbhy ya pratyayo bhavati tadartha vike praktau (*5,1.12) ity etasmin viaye / chasya apavda / rabhyo vatsa / aupnahyo muja / carmay api praktitvena vivakite prvavipratiedhd ayam eva+iyate / aupnahya carma // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.15 || _____START JKv_5,1.15: carmaa iti ah / carmao y vikti tadvcina prtipadikt a pratyayo bhavati tadartha vikte praktau (*5,1.12) ity etasmin viaye / chasya apavda / vrdhra carma / vratra carma // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.16 || _____START JKv_5,1.16: tad iti pratham samarthavibhakti, asya iti pratyayrtha, syt iti praktivieaam / iti-karao vivakrtha / eva dvitye 'pi vkye / saptamy-arthe tu pratyaya ity etvn viea / prathamsamartht ahyarthe saptamyarthe ca yathvihita pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha syc cet tad bhavati / iti-karaa tata ced vivak / prkra smiakn syt prkry iak / prsdya dru / saptamyarthe khalv api - prkro 'smin dee syt prkryo dea / prsdy bhmi / syd iti sambhvany li, sambhvane 'lam iti ced ity din / iakn vahutvena tat sambhvyate prkra smiakn syt iti / deasya ca guena sambhvyate prsdo 'smin dee syt iti / praktivikrabhvastdarthya ca+iha na vivakitam / ki tarhi, yogyatmtram / tena prvasya ayam aviaya / dvistad-grahaa nyya-pradaranrtham, anekasmin pratyayrthe pratyeka samarthavibhakti sambandhany iti / atha+iha kasmn na bhavati, prsdo devadattasya syt iti ? guavnaya sambhvyate prsdalbho 'sya iti / iti-karao vivakrtha ity uktam // ____________________________________________________________________ [#470] ## || PS_5,1.17 || _____START JKv_5,1.17: parikh-abdt ha pratyayo bhavati tad asya tad asmin syt (*5,1.16) ity etasminn arthe / chasya apavda / prikhey bhmi / chayato pro 'vadhi / ita paramanya pratyayo vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.18 || _____START JKv_5,1.18: tena tulya kriy ced vati (*5,1.115) iti vakyati / prg etasmd vatisa-abdand ynita rdhvam anukramiyma ha pratyayas tev adhikto viditavya / vakyati - pryaaturyaacndryaa vartayati / pryaika / tauryaika / cndryaika // ____________________________________________________________________ #<-arhd a-gopuccha-sakhy-parim hak># || PS_5,1.19 || _____START JKv_5,1.19: tad arhati (*5,1.63) iti vakyati / etasmd arhasaabdand yn ita rdhvam anukramiyma hak pratyayas tev adhikto veditavya, gopucchdn varjayitv / abhividhv ayam kra, tena arhaty artho 'pi hak bhavatyeva / ha-adhikram adhye tadapavda hagvidhyate / vakyati - tena krtam (*5,1.37) / naikikam / pikam / agopucchasakhyparimt iti kim ? gopucchena krta gaupucchikam / sakhy - ikam / parima - prsthikam / kauavikam / ha pratyudhriyate / sakhyparimayo ko viea ? bhedagaana sakhy ekatvdi / gurutvamnam unmna paldi / ymamna prama vitastydi / rohaparihamna parima prasthdi / rdhvamna kilonmna parima tu sarvata ymastu prama syt sakhy bhy tu sarvata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.20 || _____START JKv_5,1.20: rht ity eva / vikdibhya abdebhyo 'samse hak pratyayo bhavati rhyev artheu / hao 'pavda / naikikam / pikam / pdikam / mikam / asamse iti kim ? paramanaikikam / uttamanaikikam / haj eva bhavati, arimntasya ity uttarapadavddhi / atha kimartham asamse ity ucyate yvat grahaavat prtipadikena tadantavidhi pratiidhyate ? nikdiv asamsa-grahaa jpaka prvatra tadantpratiedhasya / ugavdibhyo yat (*5,1.2) - gavyam, sugavyam, atisugavyam vibh havir-appdibhya (*5,1.4) - appyam, appyam, yavppyam, yavppyam / [#471] arra-avayavd yat (*5,2.6) - dantyam, rjadantyam ity evamdi sidhda bhavati / ita uttara ca sakhyprvapadn tadantavidhir iyate / pryaa-turyaa-cndryaa vartayati (*5,1.72) - dvaipryaika, traipryaika / luganty tu prakter na+iyate / dvbhy rpbhy krtam dvirpam / trirpam / dvirpea krtam iti tadantavidhi-pratiedht rpd a anyatrasym (*5,1.26) iti a na bhavati / smnyavihita ha eva bhavati / dviaurpikam / hao dvigu pratyanimittl lugabhva / tath ca+uktam, prgvate sakhyprvapadn tadant-agrahaam aluki iti / nika / paa / pda / ma / vha / droa / ati / nikdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.21 || _____START JKv_5,1.21: rht ity eva / ata-abdt hanyatau pratyayau bhavata aate 'dhidheye rhyev artheu / kano 'pavda / atena krta atikam, atyam / aate iti kim ? ata parimam asya ataka nidnam / pratyayrtho 'tra sagha / atam eva vastuta praktyarthn na bhidyate / iha tu na bhavati, atena krta atya akaatam, atika akaatam iti / vkyena hy atra pratyaya-arthasya tattva gamyate, na ruty / tath ca+uktam, atapratiedhe 'nyaatatve 'pratiedha iti / cakro 'samsa ity anukaraa-artha / dvau ca ata ca dviata, dviatena krta dviatakam / triatakam / prgvate sakhy-prvapadn tadantagrahaam aluki ity anay iy samsd api prpnoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.22 || _____START JKv_5,1.22: rht ity eva / sakhyy aty-anty aad-anty ca kan pratyayo bhavati rhyeu artheu / hao 'pavda / pacabhi krta pacaka paa / bahuka / gaaka / atiadanty iti kim ? sptatika / ctvriatka / arthavatastiabdasya graha ate paryudso na bhavati, katika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.23 || _____START JKv_5,1.23: vatvantasya sakhytvt kan siddha eva, tasya tvanena v i-gamo vidhyate / vato parasya ano v i-gamo bhavati rhyev artheu / tvatika, tvatka / yvatika, yvatka // ____________________________________________________________________ [#472] ## || PS_5,1.24 || _____START JKv_5,1.24: viati-triadbhy vun pratyayo bhavati asajy viaye rhyev artheu / viaka / triaka / ti viater iti (*6,4.142) iti tilopa / asajym iti kim ? viatika / triatka / katha punar atra kan, yvat atiadanty iti paryudsena bhavitavyam ? yogavibhga kariyate, viati-triadbhy kan pratyayo bhavati, tato vun asajy iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.25 || _____START JKv_5,1.25: kas ihan pratyayo bhavati rhyev artheu / hao 'pavda / akro b-artha / ikra uccraa-artha / nakra svara-artha / kasika / kasik / ardhc ca+iti vaktavyam / ardhika / ardhik / krpa ihan vaktavya / krpaika / krpaik / pratiabda ca asya deo v vaktavya / pratika / pratik // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.26 || _____START JKv_5,1.26: rpa-abdd anyatarasym a pratyayo bhavati rhyev artheu / hao 'pavda / pake so 'pi bhavati / rpea krtam aurpam, aurpikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.27 || _____START JKv_5,1.27: atamndibhya abdebhya a pratyayo bhavati rhyev artheu / hak-haor apavda / atamnena krta tamna atam / vaiatikam / shasram / vsanam // ____________________________________________________________________ [#473] ## || PS_5,1.28 || _____START JKv_5,1.28: rht ity eva / adhyardha-abda prvo yasmin tasmd adhyardhaprvt prtipadikad dvigo ca parasya rhyasya lug bhavati asajy iti kim ? pcalohitikam / pcakalpikam / lohin-abdasya bhasyhe taddhite iti puvadbhva / pratyayntasya vieaam asaj-grahaa na cet pratyaynta saj iti / adhyardha-abda sakhy+eva, kimartha bhedena+updyate ? jpakrtha, kvacid asya sakhykrya na bhavati, sakhyy kriy-abhyvttigaane ktvasuc (*5,4.17) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.29 || _____START JKv_5,1.29: adhyardhaprvd dvigo ca krpaa-sahasrntt uttarasya rhya-pratyayasya vibh lug bhavati / prvea luki nitya prpte vikalpyate / adhyardhakrpaam, adhyardhakrpaikam / dvikrpaam, dvikrpaikam / aupasakhynikasya ihano luk / alukpake ca pratirdeo vikalpita / adhyardhapratikam / dvipratikam / tripratikam / sahasrt - adhyardhasahasram, adhyardhashasram / dvisahasram, dvishasram / alukpake sakhyy savatsara-sakhyasya ca ity uttarapadavddhi / sauvaraatamnayor upasakhynam / adhyardhasuvaram, adhyardhasauvarikam / dvisuvaram, dvisauvarikam / adhyardhaatamnam, adhyardhatamnam / dviatamnam, dvitamnam / parimntasya ity uttarapadavddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.30 || _____START JKv_5,1.30: dvigo ity eva / dvitriprvd dvigor nikntt rhya-pratyayasya vibh lug bhavati / dvinikam, dvinaikikam / trinikam, trinaikikam / bahuprvc ca+iti vaktavyam / bahunikam, bahunaikikam / parimntasya ity uttarapada-vddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.31 || _____START JKv_5,1.31: dvi-tri-prvt iti cakrea anukyate / dvi-tri-prvd bistntd dvigo parasya rhya-pratyayasya vibh lug bhavati / dvibistam, dvibaistikam / tribistam, tribaistikam / bahuvistam, bahubaistikam // ____________________________________________________________________ [#474] ## || PS_5,1.32 || _____START JKv_5,1.32: adhyardhaprvt prtipadikd dvigo ca viatika-abdntt rhyev artheu kha pratyayo bhavati / adhyardhaviaiknam / dviviatiknam / triviatiknam / vidhnasmarthyt asya luk na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.33 || _____START JKv_5,1.33: adhyardhaprvad dvigo ity eva adhyardhaprvt prtipadikd dvigo ca khr-abdnatt rhyev artheu kan pratyayo bhavati / adhyardhakhrkam / dvikhrkam / kevaly ca+iti vaktavyam / khrkam / kkiy ca+upasakhynam / adhyardhakkikam / dvikkikam / trikkikam / kevaly ca / kkikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.34 || _____START JKv_5,1.34: adhyardhaprvd dvigo ity eva / adhyardhaprvd dvigo ca pa-apda-ma-ata-abdntt rhyev artheu yat pratyayo bhavati / avyardhapayam / dvipayam / tripayam / pda - adhyardhapdyam / dvipdyam / tripdyam / padbhvo na bhavati pad yaty-atadarthe (*6,3.53) iti / pry-agasya sa iyate / ida tu parimam / ma - adhyardhamyam / dvimsyam / trimsyam / ata - adhyardhaatyam / dviatyam / triatyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.35 || _____START JKv_5,1.35: adhyardhaprvt dvigo ity eva / a-abdd adhyardhaprvd dvigor rhyev artheu v yat pratyayo bhavati / hao 'pavda / pake so 'pi bhavati, tasya ca luk / adhyardhayam, adhyardhaam / dviyam, dviam / triyam, triam / atc ca+iti vaktavyam / adhyardhaatyam, dhyardhaatam / dviatyam, dviatam / triatyam, triatam // ____________________________________________________________________ [#475] ## || PS_5,1.36 || _____START JKv_5,1.36: d v (*5,1.35) ity eva / dvi-tri-prvc chntt prtipadikd rhyev artheu a pratyayo bhavati, cakrd yac ca v / tena trairpya samadyate / dvaiam, dviyam, dviam / traiam, triyam, triam / parimntasya asajayo (*7,3.17) iti paryudsdivddhir eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.37 || _____START JKv_5,1.37: hadayas trayodaa pratyay prakt / tem ita prabhti samartha-vibhaktaya pratyayrth ca nirdiyante tena iti ttysamartht krtam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / saptaty krtam sptatikam / tikam / naikikam / pikam / pdikam / mikam / atyam / atikam / dvikam / trikam / tena iti mlyt karae tty samartha-vibhakti / anyatrn abhidhnn na bhavati, devadattena krtam, pin krtam iti / dvivacana-bahuvacana-antt pratayayo na bhavati, prasthbhy krtam, prasthai krtam iti, anabhidhnd eva / yatra tu praktyarthasya sakhybhedvagame pramam asti tatra dvivacana-bahuvacana-antd api pratyayo bhavati / dvbhy krtam dvikam / trikam / pacakam / tath mudgai krtam maudgikam / mikam / na hy ekena mudgena kraya sambhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.38 || _____START JKv_5,1.38: tasya iti ahsamartht nimittam ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tan nimitta sayoga cet sa bhavati utpto v sayoga sambandha prin ubhubhascaka / mahbhta-parima utpta atasya nimitta dhanapatin sayoga atya, atika / shasra / utpata khalv api - atasya nimitta utpta dakikispandanam atyam, atikam / shasram / tasya nimitta-prakarae vtapittalemabhya amanakopanayor upasakhynam / vtasya amana kopana v vtikam / paittikam / laimikam / sanniptc ca+iti vaktavyam / snniptikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.39 || _____START JKv_5,1.39: goabdd dvyaca ca prtipadikt sakhy-parima-avdivivarjitt yat pratyayo bhavati tasya nimitta sayoga-utptau (*5,1.38) ity etasminn arthe / hadnm apavda / go nimitta sayoga utpto v gavya / [#476] dvyaca khalv api - dhanyam / svargyam / yaasyam / yuyam / asakhy-parima-avder iti kim ? pacn nimittam pacakam / saptakam / aakam / parima - prsthikam / khrkam / avdi - vika / brahmavarcasd upasakhynam / brahmavarcasasya nimitta guru sayoga brahmavarcasyam / ava / aman / gaa / r / um / vasu / vara / bhaga / avdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.40 || _____START JKv_5,1.40: putra-abdc cha pratyayo bhavati, cakrd yat ca tasya nimitta sayoga+utptau (*5,1.38) ity etasmin viaye / dvyaca iti nitye yati prpte vacanam / putrasya nimitta sayoga utpto v putryam, putryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.41 || _____START JKv_5,1.41: sarvabhmi-pthiv-abdbhy yathsakhyam aaau pratyayu bhavata tasya nimitta sayoga-utptau (*5,1.38) ity etasmin viaye / hako 'pavdau / sarvabhmer nimitta sayoga utpto v srvabhauma / prthiva / sarvabhme anuatikdi phdubhayapada-vddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.42 || _____START JKv_5,1.42: tasya iti ahsamarthbhy sarvabhmi-pthiv-abdbhy yathsakhyam a-aau pratyayau bhavata vara ity etasmin viaye / sarvabhme vara srvabhauma / prthiva / ahprakarae puna ahsamartha-vibhakti-nirdea pratyayrthasya nivttaye / anyath sayogotptv iva varo 'pi pratyayrthasya nimittasya vieaa sabhvyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.43 || _____START JKv_5,1.43: tatra iti saptamsamarthbhy sarvabhmi-pthiv-abdbhy yathsakhyam a-aau pratyayau bhavata vidita ity etasminn arthe / vidito jta prakita ity artha / sarvabhmau vidita srvabhauma / prthiva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.44 || _____START JKv_5,1.44: loka-sarvaloka-abdbhy tatra iti saptamsamarthbhym vidita ity etasmin viaye ha pratyayo bhavati / loke vidita laukika / srvalaukika / anuatikditvt ubhayapada-vddhi // ____________________________________________________________________ [#477] ## || PS_5,1.45 || _____START JKv_5,1.45: tasya iti ahsamarthd vpa ity etasminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / upyate 'smin vpa ketram ucyate / prasthasya vpa ketra prsthikam / drauikam / khrkam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.46 || _____START JKv_5,1.46: ptra-abdt han pratyayo bhavati tasya vpa (*5,1.45) ity etasmin viaye / hao 'pavda / nakra svarrtha / akro -artha / ptra-abda parimavc / ptrasya vpa ptrika ketram / ptrik ketrabhakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.47 || _____START JKv_5,1.47: tad iti prathamsamarthd asminn iti saptamyarthe yathvihita pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha vddhydi cet tad dyate / dyate ity ekavacannta vddhydibhi pratyekam abhisambadhyate / tatra yad adhamarena uttamarya mladhantirikta deya tad vddhi / grmdiu svmigrhyo bhga ya / padnm updnamldatirikta dravya lbha / raknirveo rjabhga ulka / utkocaupad / paca asmin vddhir v yo v lbho v ulko v upad v dyate pacaka / saptaka / atya, atika / shasra // caturthyartha upasakhynam / paca asmai vddhir v yo v lbho v upad v dyate pajcako devadatta / siddha tv adhikaraatvena vivakitatvt / samamabrhmae dnam iti yath // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.48 || _____START JKv_5,1.48: praa-vcina abdt ardha-abdc ca han pratyayo bhavati tad asmin vddhy-ya. lbhaulka-upad dyate (*5,1.47) ity etasminn arthe / yathyatha hakihanor apavda / dvityo vddhydir asmin dyate dvityika / ttyika / pacamika / saptamika / ardhika / ardha-abdo rupakrdhasya rhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.49 || _____START JKv_5,1.49: bhga-add yat pratyayo bhavati, cakrt han ca, tad asmin vddhy-ya-lbhaulka-upad dyate (*5,1.47) ity etasminn arthe / hao 'pavda / bhgo / vddhydir asmin dyate bhgya, bhgika atam / bhgy, bhgik viati / bhga-abdo 'pi rpakrdhasya vcaka // ____________________________________________________________________ [#478] ## || PS_5,1.50 || _____START JKv_5,1.50: tad iti dvitysamarthd dharaty-div artheu yathvihita pratyayo bhavati / prakti-vieaa bhrd vadibhya iti / vadibhya paro yo bhra-abda tadantt prtipadikt iti / vaabhra harati vahati vahati v vabhrika / kauajabhrika / blvajabhrika / bhrt iti kim ? vaa harati / vadibhya iti kim ? vrhibhra harati / apar vtti - bhrd vadibhya iti, bhrabhtebhyo vadibhya ity artha / bhra-abdo 'rthadvrea vadn vieaam / bhrabhtn van harati vika / kauajika / blvajika / bhrt iti kim ? vaa harati / vadibhy iti kim ? bhrabhtn vrhn vahati / strrthadvayam api ca+etad cryea iy pratipdit / tadubhayam api grhyam / harati dentara prpayati corayati v / vahaty utkipya dhrayati ity artha / vahati utpdayati ity artha / vaa / kuaja / balvaja / mla / aka / sth / aman / ava / iku / khav / vadi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.51 || _____START JKv_5,1.51: vasna-dravya-abdbhym dvitysamarthbhy yathsakhya han kan ity aitau pratyayau bhavato haratydiv artheu / vasna harati vahati v vasnika / dravyaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.52 || _____START JKv_5,1.52: tat iti dvity samartha-vibhaktir anuvartate / tad iti dvitiysamartht sambhavatydiv artheu yathvihita pratyayo bhavati / tatra adheyasya pramnatireka sambhava / upasaharaam avahra / vikledana pka / prastha sambhavati avaharati pacati v prsthika / kauavika / khrka / nanu ca pke ca sambhavo 'sti ? na asty atra niyoga / prastha pacati brhma prsthik / tatpacati iti droda ca / droa pacati drau, drauik // ____________________________________________________________________ [#479] ## || PS_5,1.53 || _____START JKv_5,1.53: haka-cita-ptra-adebhyo dvitysamarthabhyo 'nyatarasy sabhavdiv artheu kha bhavati / hao 'pavda / pake so 'pi bhavati / haka sabhavati avaharati pacati v hakn, hakik / citn, citik / ptr, ptrik // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.54 || _____START JKv_5,1.54: hakcitaptrt ity eva / haka-cita-ptra-antd dvigo sabhavatydiv artheu han pratyayo bhavati, cakrt kha, anyatarasym / vidhnasmarthyd eva anayor luk na bhavati / haas tu pake 'nujtasya adhyardha-prva-dvigo iti lug bhavaty eva / nakra svarrtha / akro -artha / dvyhakik, dvyhakn, dvyhak / dvycitik, dvycitn, dvycit / aparima-vibsta-citeti pa pratiedha / dviptrik, dviptr, dviptr // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.55 || _____START JKv_5,1.55: dvigo ity eva / kulija-abdnatd dvigo sabhavatydiv artheu lukkhau bhavata / cakrt han ca / anyatarasym grahaa-anuvtty lug api vikalpyate / haa pake ravaa bhavati / tena ctrpya sapadyate / dve kulije sabhavati avaharati pacati v dvikulijiki, dvikulijn, dvikulij, dvaikulijiki / parimntasya asajayo (*7,3.17) ity atra kulija-grahaam apyate, tena+uttarapada-vddhir api na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.56 || _____START JKv_5,1.56: sa iti prathamsamartht asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati yat prathamsamartham aavasnabhtaya cet t bhavati / ao bhga / vasna mlyam / bhtirvetanam / paca ao vasno v bhtirvsya pacaka / saptaka / shasra // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.57 || _____START JKv_5,1.57: tat iti prathamsamartht asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati yat prathamsamartha parima cet tad bhavati / prastha parimam asya prsthiko ri / khraatika / atya, atika / shasra / drauika / kauavika / varaata parimamasya vraatika / vrasahasrika / airjvitaparimam asya iti ika / sptatika / samarthavibhakti pratyayrtha ca prvastrd eva anuvartiyate, kim artha punar anayor updnam ? punar vidhnrtham / dve a jvitaparimam asya dviika / dvisptatika / punar vidhna-smarthyd adhyardha-prvadvigor luk na bhavati // ____________________________________________________________________ [#480] ## || PS_5,1.58 || _____START JKv_5,1.58: tad asya parimam (*5,1.57) iti vartate / sakhy-vcina prtipadikt parimopdhikt prathamsamarthd asya iti ahyarthe yathvihita pratyayo bhavati / saj-sagha-stra-adhyayaneu iti pratyayrtha-vieaam / tatra sajy svrthe pratyayo vcya / pacaiva pacak akunaya / trik lakyan / sagha - paca parimam asya pacaka sagha / aaka / stra - aau adhyy parimam asya strasya aaka pinyam / daaka vaiyghrapadyam / trika kaktsnam / nanu ca adhyyasamha strasagha eva bhavati ? na+etad asti / prisamhe sagha-abdo rha / adhyayana - pacako 'dhta / saptako 'dhta / aaka / anavaka / adhtir adhyayanam / tasya sakhyparima pacvttaya pacavr paca rpi asya adhyayanasya pacakam adhyayanam / stome avidhi pacadady-artha / pacadaa mantr parimam asya pacadaa stoma / saptadaa / ekavia / anator ini chandasi / pacadaino 'rdhams triino ms / viate ca+iti vaktavyam / viino 'girasa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.59 || _____START JKv_5,1.59: tad asya parimam (*5,1.47) iti vartate / paktydaya abd niptyante / yad iha lakaena anupapanna tat sarva niptant siddham / pacn ilopa ti ca pratyaya / paca parimam asya pakti chanda / dvayor daato vinbhva ati ca pratyaya dvau daatau praimam asya saghasya viati / tray daat trinbhva at ca pratyaya / trayo daata parimam asya triat / catur daat catvrinbhva at ca pratyaya / catvro daata parimaasya catvriat / pacn daat pacbhva at ca pratyaya / paca daata parimm asya pacat / a daat abhva, ti pratyayo 'padatva ca / a daata parimam asya ai / saptn daat saptabhva ti pratyaya ca / sapta daata parimam asya saptati / [#481] an daatm abhva ti pratyaya ca / [#480] aau daata parimam asya ati / navn daat navabhva ti pratyaya ca / nava daata parimam asya navati / daan daat abhva ta ca pratyaya / daa daata parimam asya saghasya atam / viatydayo gua-abd, te yath kathacid vyutpdy / na atra avayavrthe 'bhiniveavyam / tath hi - pakti iti kramasamnivee 'pi vartate, brhmaapakti, paplikpakti iti / na ca atra avayavrtha kacid asti / y ca+e viayabhedena gua-mtre guini ca vtti, svaliga-sakhya-anuvidhna ca, etad api sarva svbhvikam eva / sahasrdayo 'py eva jtiyak tadvad eva draavy / udharaamtram etad iti // ____________________________________________________________________ [#481] ## || PS_5,1.60 || _____START JKv_5,1.60: pacat daat ity etau niptyete tad asya aprimam ity asmin viaye varge 'bhidheye / sakhyy iti kani prpte atirniptyate / vvacant pake so 'pi bhavati / paca parimasya pacad varga / daadvarga / pacako varga / daako varga // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.61 || _____START JKv_5,1.61: varge ity eva, tad asya parimnam iti ca / saptan abdc chandasi viaye ' pratyayo bhavati varge 'bhidheye / sapta sptni asjat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.62 || _____START JKv_5,1.62: tad asya parimam ity eva / varge iti nivttam / triac-catvariac-chabdbhy sajy viaye a pratyayo bhavati tad asya parimam ity etasmin viaye brhmae 'bhidheye / abhidheyasaptam e, na viayasaptam / tena mantrabhayor api bhavati / triad-adhyy parimam e brhaman traini brhmani / ctvrini brhmani / knicid eva brhmany ucyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.63 || _____START JKv_5,1.63: tat iti dvitysamarthd arhati ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / vetacchatram arhati vaitachatrika / vstrayugmika / atya, atika / shasra // ____________________________________________________________________ [#482] ## || PS_5,1.64 || _____START JKv_5,1.64: nitya-grahaa pratyayrtha-vieaam / cheda-dibhyo dvitysamarthebhyo nityam arhati ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / cheda nityam arhati chaidika / bhaidika / cheda / bheda / droha / doha / varta / kara / saprayoga / viprayoga / preaa / saprana / viprakara / virga viraga ca / vairagika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.65 || _____START JKv_5,1.65: raccheda-abdd dvitysamarthn nityam arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati / cakrd yathvihita ca / iracheda nityam arhati racchedya, airacchedika / pratyayasaniyogena irasa rabhvo niptyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.66 || _____START JKv_5,1.66: nityam iti nivttam / dadibhyo dvitiysamarthebhya arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati / hako 'pavda / daam arhati daya / musalya / daa / musala / madhuparka / ka / argha / medh / megha / yuga / udaka / vadha / guh / bhga / ibha / dadi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.67 || _____START JKv_5,1.67: prtipadikamtrc chandasi viaye tad arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati / hadnm apavda / udaky vttaya / ypya pala / gartyo dea // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.68 || _____START JKv_5,1.68: ptra-abdd ghan pratyayo bhavati cakrd yat ca, tad arhati ity asminn arthe / hakhaor apavda / ptra parimam apy asti / ptram arhati ptriya / ptrya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.69 || _____START JKv_5,1.69: kaakaradaki-abdbhy cha pratyayo bhavati, cakrd yat ca, tad arhati ity asmin viaye / hako 'pavda / kaakaram arhati kaakaryo gau, kaakarya / dakim arhati dakiyo bhiku, dakiyo brhmaa / dakiaabdasya alpctarasya aprvaniptena lakaavyabhicracihnena yathsakhybhva scayati // ____________________________________________________________________ [#483] ## || PS_5,1.70 || _____START JKv_5,1.70: chayatau anuvarttete sthlbila-abdc chayatau pratyayau bhavata tad arhati ity asminn arthe / hako 'pavdau / sthlbimalarhanti sthlbily taul, sthlbily / pkyogy ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.71 || _____START JKv_5,1.71: yaja-abdd tvik-abdc ca yathsakhya gha-khaau pratyayau bhavata tad arhati ity asmin viaye / hako 'pavdau / yajiyo brhmaa / rtvijno brhmaa / yaja-rtvigbhy tatkarmrhati ity upasakhynam / yajakarma arhati yajiyo dea / tvikkarma arhati rtvijna brhmaakulam / arhy hagdn pro 'vadhi / ata para prgvatya ha eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.72 || _____START JKv_5,1.72: samarthavibhaktir anuvartate / arhati iti nivttam / pryaa-adibhyo dvitysamarthebhya vartayati ity asminn arthe ha pratyayo bhavati / pryaa vartayati adhte pryaikachtra / tauryaiko yajamna / cndryaikastapasv // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.73 || _____START JKv_5,1.73: saaya-abdd dvitysamartht panna ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati / saayam panna prpta sayika sthu // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.74 || _____START JKv_5,1.74: yojana-abdt dvitysamarthd gacchati ity asminn arthe ha pratyayo bhavati / yojana gacchati yaujanika / kroaatayojanaatayor upasakhynam / kroaatam gacchati krauaatika / yaujanaatika / tato 'bhigamanam arhati iti ca kroaatayojanaatayor upasakhynam / kroaatdabhigamanam arhati krauaatiko bhiku / yaujanaatika crya // ____________________________________________________________________ [#484] ## || PS_5,1.75 || _____START JKv_5,1.75: pathin-abdd dvitysamarthd gacchati ity asminn arthe kan pratyayo bhavati / nakra svarrtha / akro -artha / panthna gacchati pathika / pathik // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.76 || _____START JKv_5,1.76: nity-agrahaa pratyayrtha-vieaam / patha pantha ity ayam deo bhavati a ca pratyayo nitya gacchati ity asmin viaye / panthna nitya gacchati pntho bhik ycate / nityam iti kim ? pathika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.77 || _____START JKv_5,1.77: nirded eva samarthavibhakti / uttarapatha-abdd ttysamartht htam ity etasmin viaye ha pratyayo bhavati / cakra pratyayrthasam uccaye, gacchati iti ca / atra api tty+eva samarthavibhakti / uttarapathena-htam auttarapathikam / uttarapathena gacchati auttarapathika / hta-prakarae vrijagalasthalkntraprvapadd upasakhynam / vripathena htam vripathikam / vripathena gacchati vripathika / jagalapathena htam jgalapathikam / jagalapathena gacchati jgalapathika / sthalapathena htam sthlapathikam / sthalapathen agacchati sthlapathika / kntrapathena htam kntrapathikam / kntrapathena gacchati kntrapathika / ajapathaakupathbhy ca+upasakhynam / ajapathena htam japathikam, gacchati v japathika / akupathena htam kupathikam / gacchati v kupathika / madhukamaricayor a sthalt / sthalapathena htam sthlapatha madhukam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.78 || _____START JKv_5,1.78: klt ity adhikra / yad ita rdhvam anukramiyma klt ity eva tad veditavyam / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_5,1.79 || _____START JKv_5,1.79: msena nirvttam msikam / rdhamsikam / svatsarikam / klt ity adhikra vyua-dibhyo ' (*5,1.97) iti yvat // [#485] tena nirvttam (*5,1.79) / tena iti ttysamartht kla-vcina prtipadikt virvttam ity asminn arthe ha pratyayo bhavati / ahn virvttam hnikam / rdhamsikam / svatsarikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.80 || _____START JKv_5,1.80: tam iti dvitysamartht klavcina prtipadikt adho bhto bhto bhv v ity asminn arthe yathvihita pratyayo bhavati / adha satktya vypdita / bhta vetanena krta / bhta svasattay vyptakla / bhv tda evngata / kldhvanor atyantasayoge (*2,3.5) iti dvity / msamadha msiko 'dhypaka / msa bhta msika karmakara / msa bhta msiko vydhi / msa bhv msika utsava / nanu cdhyeaa bharaa ca muhrta kriyate tena katha mso vypyate ? adhyeaabharae kriyrthe, tatra phalabhtay kriyay mso vypyamnas tbhym eva vypta ity ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.81 || _____START JKv_5,1.81: msa-abdd vayasy abhidheye yatkhaau pratyayau bhavata / hao 'pavdau / adhdn caturm adhikre 'pi smarthyd bhta eva atra abhisambadhyate / msa bhta msya, msna / vayasi ti kim ? msikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.82 || _____START JKv_5,1.82: msd vayasi ti vartate / msntd dvigor yap pratyayo bhavati vayasy abhidheye / dvaumsau bhta dvimsya / trimsya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.83 || _____START JKv_5,1.83: vayasi ity eva / amsa-abdd vayasy abhidheye yat pratyayo bhavati, yap ca / autsargikahaapyate, sa cakrea samuccetavya / svaritatvccnantaro 'nuvartiyate / tena traipya bhavati / msay, amsya, msika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.84 || _____START JKv_5,1.84: amsa-abdd vayasy abhidheye ha pratyayo bhavati / cakrea anantarasya yata samuccaya kriyate / amsiko roga, msya // ____________________________________________________________________ [#486] ## || PS_5,1.85 || _____START JKv_5,1.85: adha-daya catvro 'rth anuvartante / sam-abdd dvitysmrthd adhdiu artheu kha pratyayo bhavati / hao 'pavda sammadho bhto bhto bhv v samna / kecit tu tena nirvttam (*5,1.79) iti sarvatra anuvartayanti / samay nirvtta samna // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.86 || _____START JKv_5,1.86: samy kha (*5,1.85) ity eva / sam-abdntd dvigo nirvttdisu artheu pacasu v kha pratyayo bhavati / prvea nityaprpto vikalpyate / prgvate sakhyprvapadn tadanta-grahaam aluki (*7,3.17) iti prptir asty eva / khena mukte pake ha api bhavati / dvisamina, dvaisamika / trisamna, traisamika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.87 || _____START JKv_5,1.87: rtri aha savatsara ity evam antd dvigo nirvttdiu artheu v kha pratyayo bhavati / khena mukte pake ha api bhavati / dvirtra, dvairtrika / trirtra, trairtrika / dvyahna, dvaiyahnika / tryaha, traiyahnika / dvisavatsara, dvisvatsarika / trisavatsara, trisvatsarika / sakhyy savatsarasakhyasya ca ity uttarapada-vddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.88 || _____START JKv_5,1.88: dvigo ity eva / varntd dvigor nirvttdiv artheu v kha pratyayo bhavati / pake ha / tayo ca v lug bhavati / eva tri rpi bhavanti / dvivaro vydhi, dvivrika, dvivara / trivara, trivrika, trivara / varasya abhaviyati (*7,3.16) ity uttarapada-vddhi / bhvini tu traivarika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.89 || _____START JKv_5,1.89: cittavati pratyaya-arthe 'bhidheye vara-abdntd dvigor nirvttdiv artheu utpannasya pratyayasya nitya lug bhavati / prvea vikalpe prpte vacanam / dvivaro draka / cittavati iti kim ? dvivaro vydhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.90 || _____START JKv_5,1.90: aika-abdo niptyate / bahuvacanam atantram / airtra-abdt ttysamartht kan pratyayo niptyate pacyante ity etasminn arthe, rtri-abdasya ca lopa / airtrea pacyante aik / saj e dhnyacieasya / tena mudgdiv atiprasago na bhavati // ____________________________________________________________________ [#487] ## || PS_5,1.91 || _____START JKv_5,1.91: vatsarntt prtipadikt nivttdiv artheu chandasi viaye chan pratyayo bhavati / hao 'pavda / idvatsarya / idvatsarya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.92 || _____START JKv_5,1.92: sapariprvt vatsarntt prtipadikc chandasi viaye / nirvttdiv arthesu kha pratyayo bhavati, cakrc cha ca / savatsar, savatsary / parivatsaram, parivatsary // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.93 || _____START JKv_5,1.93: tena iti ttysamartht klavcina prtipadikt parijayya, labhya, kya, sukara ity etev artheu ha pratyayo bhavati / msena parijayya, akyate jetu, msiko vydhi / svatsarika / msena labhya msika paa / msena kryam msika cndryaam / msena sukara msika prsda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.94 || _____START JKv_5,1.94: tad iti dvitiysamartha-vibhakti / s ca atyantasayoge / asya iti pratyayrtha / brahamacaryam iti dvbhym api sambadhyate / klasya vypaka, pratyayrthasya ca svam iti / tad iti dvitysamartht klavcina prtipadikd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, brahmacarya ced gamyate / msa brahmacaryamasya msika brahmacr / rdhamsika / svatsarika / apar vtti - tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, yat tad asya iti nirdia brahmacarya ced tad bhavati / mso 'sya brahamacaryasay msika brahamacaryam / rdhamsikam / svatsarikam / prvatra brahamacr pratyayrtha, uttaratra brahamacaryam eva / ubhayam api pramam, ubhayath strapraayant / mahnmnydibhya ahsamarthebhya upasakhynam / mhnmikam / gaudnikam / dityavratikam / [#488] tac carati iti ca / mahnmnya ca, tat sahacarita vrata tacchabdena+ucyate / mahnmncarati mhnmika / dityavratika / gaudnika / bhasyhe iti pubadbhvena pi nivtte nas taddhite (*6,4.144) iti ilopa / avntaradkdibhyo inirvaktavya / avntaradk carati avntaradk / tilavrat / acatvriato vu ca ini ca vaktavya / acatvriad vari vrata carati acatvriaka, acatvari / cturmsyn yalopa ca vu ca ini ca vaktavya / cturmsyni carati cturmsaka, cturams / caturmsy yo yaje tatra bhave / caturu mseu bhavni cturmsyni / sajyma vaktavya / caturu mseu bhav cturms paurams / h / krtik / phlgun // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.95 || _____START JKv_5,1.95: tasya iti ahsamarthebhyo yajkhyebhyo daki ity etasminn arthe ha pratyayo bhavati / agniomasya daki gniomik / vjapeyik / rjasyik / khy-grahaam akld api yajavcino yath sayt iti / itarath hi kldhikrd ekhadvdahaprabhtaya eva yaj ghyeran / prgvate sakhyprvapadn tadantagrahaam aluki (*7,3.17) iti kldhikre 'pi dvdahdiv asti prpti // ____________________________________________________________________ [#489] ## || PS_5,1.96 || _____START JKv_5,1.96: tatra iti saptamsamartht klavcina prtipadikd dyate, kryam ity etayor arthayor bhavavat pratyayo bhavati / yath - mse bhava msikam / svatsarikam / prveyam / vsantikam / vsantam / haimanam / haimantam / haimantikam / radam / vati sarvasdyrtha / yogavibhga ca atra kartavya, tatra ca dyate, yajkhyebhya iti / gniemika bhaktam / rjasyikam / vjapeyikam / kldhikrasya pro 'vadhi / ata para smnyena pratyayavidhnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.97 || _____START JKv_5,1.97: tatra iti saptamsamarthebhya vyudibhya dyate, kryam ity etayor a pratyayo bhavati / vyue dyate kryam v vaiyuam / naityam / aprakarae 'gnipaddibhya upasakhynam / gnipadam / pailumlam / ki vaktavyam? na vaktavyam / atra+eva te pahitavy / vyua / nitya / nikramaa / praveana / trtha / sambhrama / staraa / sagrma / saghta / agnipada / plumla / pravsa / upasakramaa / vyudi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.98 || _____START JKv_5,1.98: dyate, kryam iti vartate / tena iti ttysamarthbhy yathkathca-hasta-abdbhy yathsakhya a-yatau pratyayau bhavata / dyate, kryam ity etayor arthayo pratyekam abhisambadha, yathsakhya na+iyate / yathkathca-abdo 'vyayasamudyo 'ndare vartate / ttyrthamtra ca atra sabhavati, na tu tty samarthavibhakti / yathkathca dyate krya v ythkathcam / hastena dyate krya v hastyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.99 || _____START JKv_5,1.99: tena ity eva / ttysamartht sampdinyabhidheye ha pratyayo bhavati / guotkara sampatti / vayake ini / karaveakbhy sapdi mukha kraveakika mukham / vstrayugika arram / vastrayugena vieata obhate ity artha // ____________________________________________________________________ [#490] ## || PS_5,1.100 || _____START JKv_5,1.100: karma-vea-abdbhy ttysamarthbhy yat pratyayo bhavati sampdini ity etasmin viaye / hao 'pavda / karma sampadyate karmayam arram / veea sapadyate veyo naa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.101 || _____START JKv_5,1.101: tasmai iti caturthsamarthebhya santpdibhya prabhavati ity asmin viaye ha pratyayo bhavati / samartha, akta prabhavati ity ucyate / alamarthe caturth / satpya prabhavati sntpika / snnhika / santpa / sannha / sagrma / sayoga / saparya / sapea / nipea / nisarga / asarga / visarga / upasarga / upavsa / pravsa / saghta / samodana / saktumsaudandvightd api // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.102 || _____START JKv_5,1.102: yoga-abdt yat pratyayo bhavati, cakrt ha, tasmai prabhavati ity asmin viaye / yogya prabhavati yogya, yaugika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.103 || _____START JKv_5,1.103: karman-abd uka pratyayo bhavati tasmai prabhavati ity etasminn arthe / hao 'pavda / karmae prabhavati krmuka dhanu / dhanuo 'nyatra na bhavati, anabhidhnt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.104 || _____START JKv_5,1.104: samaya-abdt tat iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati, yat tatprathamsamartha prpta ced tad bhavati / samaya prpto 'sya smayika kryam / upanataklam ity artha / samarthavibhakti-nirdea uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.105 || _____START JKv_5,1.105: tad asya prptam ity anuvartate / tu-abdt tad iti prathamsamartht asya iti ahyarthe a pratyayo bhavati tad asya prptam ity etasmin viaye / tu prpto 'sya rtava pupam / tad asya prakarae upavastrdibhya upasakhynam / upavast prpto 'sya aupavastram / prit prpto 'sya pritram // ____________________________________________________________________ [#491] ## || PS_5,1.106 || _____START JKv_5,1.106: tu-abdc chandasi viaye ghas pratyayo bhavati tad asya prptam ity asmin visaye / ao 'pavda / aya te yonirtviya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.107 || _____START JKv_5,1.107: kla-abdt yat pratyayo bhavati tad asya prptam ity asmin viaye / kla prpto 'sya klya tpa / klya tam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.108 || _____START JKv_5,1.108: klt ity eva, tad asya iti ca / prptam iti nivttam / prakarea klo vieyate / prakare vartamnt klt prathamsamarthd asya iti ahyarthe ha pratyayo bhavati / prako drgha klo 'sya klikamam / klika vairam / ha-grahaa vispaa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.109 || _____START JKv_5,1.109: tad asya ity eva / tad iti prathamasamartht asya iti athyarthe ha prayayo bhavati, yat tat prathamsamartha prayojana ced tad bhavati / indramaha prayojanam asya aindramahikam / ggmahikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.110 || _____START JKv_5,1.110: vikh-ah-abdbhym a pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viaye yathsakhyam mantha-daayor abhidheyayo / vikh prayojanam asya vaikho mantha / ho daa / cdibhya upasakhynam / c prayojanam asya cauam / raddh prayojanam asya rddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.111 || _____START JKv_5,1.111: anupravacandibhya prtipadikebhya cha pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity asmin viaye hao 'pavda / anupravacana prayojanam asya anupravacanyam / utthpanyam / viipripatiruhiprakterant saprvapadd upasakhynam / ghapraveana prayojanam asya ghapraveanyam / prapprayam / avaprapatinyam / prsdrohayam / svargdibhyo yad vaktavya / svarga prayojanam asya svargyam / yaasyam / yuyam / kmyam / dhanyam / [#492] puyhavcandbhyo lug vaktavya / puyhavcana prayojanam asya puyhavcanam / svastivcanam / ntivcanam / anupravacana / utthpana / praveana / anupraveana / upasthpana / saveana / anuveana / anuvacana / anuvdana / anuvsana / rambhaa / rohaa / prarohaa / anvrohaa / anupravacandi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.112 || _____START JKv_5,1.112: sampana-abdt saprvapadt vidyamnaprvapadc cha pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viaye / hao 'pavda / chandasampana prayojanamasya chandasampanyam / vykaraasampanyam / pada-grahaa bahucprvanirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.113 || _____START JKv_5,1.113: aikgrika iti niptyate caure 'bhidheye / ekgra prayojanam asya aikgrika caura / aikgrik / kim artham ida niptyate, yvat prayojanam ity eva siddhaha ? caure niyamrtha vacanam / iha m bht, ekgra prayojanam asya bhiko iti / hakra kryvadhraa-artha, b eva bhavati na itsvara iti / apare punar ika pratyaya vddhi ca niptayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.114 || _____START JKv_5,1.114: klika iti niptyate dyantavacane / samnakla-abdasya kla-abda dea / dyantayo ca+etad vieaam / ika pratyaya ca niptyate / samnaklau dyantau asya klika stanayitnu / klik vidyut / janman tulyaklavin / utpdnantara vinintyartha / kl ha ca / ct ha ca / klik vidyut / haa pro 'vadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.115 || _____START JKv_5,1.115: tena iti ttysamartht tulyam ity etasminn arthe vati pratyayo bhavati, yat tulya kriy cet s bhavati / brhmaena tulya vartate brhmaavat / rjavat / kriy-grahaam kim ? guatulye m bht / putrea tulya sthla / putrea tulyo gomn // ____________________________________________________________________ [#493] ## || PS_5,1.116 || _____START JKv_5,1.116: tatra iti saptamsamartht tasya iti ahsamarthc ca iva-arthe vati pratyayo bhavati / mathurym iva mathurvat srughne prkra / paliputravat skete parikh / athsamartht - devadattasya iva devadattavat yajdattasya gva / yajadattasya iva yajadattavat devadattasya dant // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.117 || _____START JKv_5,1.117: tat iti dvitysamartht arham ity etasminn arthe vati pratyayo bhavati / rjnam arhati rjavat planam / brhmaavat ivat / katriyavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.118 || _____START JKv_5,1.118: upasargt sasdhane dhtvarthe vartamnt svrthe vati pratyayo bhavati chandasi viaye / yadudvato nivato ysi vapsad / udgatni nigatni ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.119 || _____START JKv_5,1.119: tasya iti athsamarthd bhva ity etasmninn arthe tavatalau pratyayau bhavata / bhavato 'smd abhidhnapratyayau iti bhva / abdasya pravtti-nimitta bhva-abdena+ucyate / avasya bhva avatvam, avat / gotvam, got // ____________________________________________________________________ #< ca tvt># || PS_5,1.120 || _____START JKv_5,1.120: brahmaas tva (*5,1.136) iti vakyati / etasmt tvasaabdand ynita rdhvam anukramiyma, tatra tvatalau pratyayvadhiktau veditavyau / vakyati - pthvdibhya imanij v (*5,1.122) iti / prathim, prthavam, pthutvam, pthut / mradim, mrdavam, mdutvam, mdut / apavdai saha samvertha vacanam / karmai ca vidhnrtha guavacana-brhmadibhya karmai ca (*5,1.124) iti / cakro nasnabhym api samvea-artha / striy bhva straiam, strtvam, strt / puso bhva pustvam, pust, pausnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.121 || _____START JKv_5,1.121: ita uttare ye bhva. pratyay, te na-prvt tatpurut na bhavanti caturdn varjayitv / vakyati - patyantapurohitdibhyo yak (*5,1.128) iti / apatitvam, apatit / apautvam, apaut / aramayatvam, aramayat / na-prvt iti kim ? brhaspatyam / prjpatyam / tatpurut iti kim ? na asya paava santi iti apau, tasya bhva paavam / laghavam / acaturdibhya iti kim ? caturyam / sagatyam / lavayam / vayam / budhyam / katyam / rasyam / lasyam // ____________________________________________________________________ [#494] ## || PS_5,1.122 || _____START JKv_5,1.122: pthu ity evam dibhya prtipadikebhya imanic pratyayo bhavati v tasya bhva ity etasminn arthe / vvacanam ade samvea-artham / pthor bhva prathim, prthavam / mradim, mrdavam / tur iha-ima-yasu (*6,4.154), e (*6,4.155) iti ilopa / ra to halader lagho (*6,4.161) iti rephdea / tvatalau sarvatra bhavata eva / pthutvam, pthut / mdutvam, mudut / pthu / mdu / mahat / pau / tanu / lghu / bahu / sdhu / veu / u / bahula / guru / daa / ru / khaa / caa / bla / akicana / hoa / pka / vatsa / manda / svdu / hrasva / drgha / priya / va / ju / kipra / kupra / kudra / pthvdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.123 || _____START JKv_5,1.123: varaviea-vcibhya prtipadikebhyo dha-dibhya ca ya pratyayo bhavati, cakrt imanic ca, tasya bhva ity etasmin viaye / uklasya bhva auklyam, uklim, uklatvam, uklat / kryam, kim, katvam, kat / dhdibhya - drhyam, drahim, dhatvam, dhat / akro artha / aucit / ythkm / dha / parivha / bha / ka / cakra / mra / lavaa / tmra / amla / ta / ua / jaa / badhira / paita / madhura / mrkha / mka / verytalbhamatimana radnm / samo matimanaso // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.124 || _____START JKv_5,1.124: guam uktavanto guavacan / guavacanedhyo brhmadibhya ca tasya iti athsamarthebhya karmayabhidheye ya pratyayo bhavati / cakrd bhve ca / karma-abda kriyvacana / jaasya bhva karma v jyam / brhmadibhya khalv api - brhmayam / mavyam / pdaparisampter bhvakarmdhikra / brhmadir ktigaa / di-abda prakravacana / caturvarydibhya svrthe upasakhynam / catvra eva var cturvaryam / cturramyam / trailokyam / traisvaryam / guyam / sainyam / snnidhyam / smpyam / aupamyam / saukhyam / brhmaa / vava / mava / cora / mka / rdhaya / virdhaya / apardhaya / upardhaya / ekabhva / dvibhva / tribhva / anyabhva / samastha / viamastha / paramastha / madhyamastha / anvara / kuala / kapi / capala / aketraja / nipua / arhato num ca rhantyam / savdin / savein / bahubhin / blia / dupurua / kpurua / dyd / viasi / dhrta / rjan / sabhin / raptin / adhipati / alasa / pica / piuna / vila / gaapati / dhanapati / narapati / gaula / niva / nidhna / via / sarvaveddibhya svrthe / caturvedasya+ubhayapada-vddhi ca / cturvaidyam / iti brhmadi // ____________________________________________________________________ [#495] ## || PS_5,1.125 || _____START JKv_5,1.125: stona-abdt ahsamarthd bhvakarmao yat pratyayo bhavati, na-abdasya lopa ca bhavati / stonasya bhva karma v stoyam / stont iti kecid yogavibhga kurvanti / stont ya bhavati / staunyam / tato yan nalopa ca / stoyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.126 || _____START JKv_5,1.126: sakhiabdt ya pratyayo bhavati bhvakarmaor arthayo / sakhyu bhva karma v sakhyam / dtavaigbhy ca+iti vaktavyam / dtyam / vaijyam / katha vijyam ? brhmaditvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.127 || _____START JKv_5,1.127: kapi-jti-abdbhy hak prayayo bhavati bhvakarmaor arthayo / kaper bhva karma v kpeyam / jteyam / yathsakhyam arthayo sarvatra+eva atra prakarae na+iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.128 || _____START JKv_5,1.128: patyantt prtipadikt purohitdibhya ca yak pratyayo bhavati bhvakarmaor arthayo / senpate bhva karma v sainpatyam / grhapatyam / prjpatyam / paurohityam / rjyam / purohita / rjan / sagrmika / eika / varmita / khaika / daika / chatrika / milika / piika / bla / manda / stanika / citika / kika / ptika / patrika / pratika / ajnika / salanika / scika / kvara / scaka / pakika / srathika / jalika / stika / ajalika / rjse / purohitdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.129 || _____START JKv_5,1.129: prabhjjtivcibhya prtipadikebhyo vayovacanebhya udgtrdibhya ca a pratyayo bhavati bhvakramaor arthayo / avasya bhva karma v vam / auram / vayovacanebhya kaumram / kaioram / udgtrdibhya - audgtram / aunnetram / udgt / unnet / pratihart / rathagaaka / pakigaaka / suhu / duhu / adhvaryu / vadh / subhaga mantre / udgtrdi // ____________________________________________________________________ [#496] ## || PS_5,1.130 || _____START JKv_5,1.130: hyanntebhya prtipadikebhya yuvdibha ca a pratyayo bhavati bhvakarmaor arthayo / dvihyanasya bhva karma n dvaihyanam / traihyanam / yuvdibhya - yauvanam sthviram / rotriyasya yalopa ca vcya / rotriyasya bhva karma v rautram / yuvan / sthavira / hot / yajamna / kamaalu / puruse / suht / yt / ravaa / kustr / sustri / muhdaya / subhrt / vala / durbhrt / hdayse / ketraja / ktaka / parivrjaka / kuala / capala / nipua / piuna / sabrahmacrin / kuthala / anasa / yuvdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.131 || _____START JKv_5,1.131: igantc ca laghuprvt a pratyayo bhavati bhvakarmao / laghuprva-grahaena prtipadika-samudyo vieyate / laghu prvo 'vayavo 'sya iti laghuprva / kuta punar asau laghu prva / ik-sannidhndika iti vajyate / laghu prvo yasmd ika tadantn prtipadikd ity ayam artho vivakita / apare tatpurua-karmadhraya varayanti / ik csvanta ca iti iganta / laghuprva-grahanena sa eva vieyate, pact tena prtipadikasya tadantavidhi iti / asmin vykhyne 'nta-grahaam atiricyate / laghupurvdika ity etvadeva vcya syt / ucer bhva karma v aucam / maunam / ngaram hrtakam / pavam / lghavam / igantt iti kim ? paatvam / ghaatvam / laghuprvt iti kim ? katvam / putvam / katha kvyam iti ? brhmadiu kaviabdo dratavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.132 || _____START JKv_5,1.132: triprabhtnm antasya sampam upottamam / guru upottama yasya tad gurpottamam / yakropadht gurpottamd vu pratyayo bhavati bhvakarmao / ramayasya bhva karma v rmayakam / vsanyakam / yopadht iti kim ? vimnatvam / gurpottamt iti kim ? katriyatvam / sahydveti vaktavyam / shyakam, shyyam // ____________________________________________________________________ [#497] ## || PS_5,1.133 || _____START JKv_5,1.133: dvandva-sajakebhya manoja-dibhya ca vu pratyayo bhavati bhvakarmao / goplapaupln bhva karma v gauplapauplik / aiyopdhyyik / kautsakuikik / manojdbhya - mnojakam / klyakam / manoja / kalya / priyarpa / chndasa / chtra / medhvin / abhirpa / hya / kulaputra / rotriya / cora / dhrta / vaivadeva / yuvan / grmaputra / grmakhaa / grmakumra / amuyaputra / amuyakula / atapatra / kuala / manojdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.134 || _____START JKv_5,1.134: gotravcina caranavcina ca prtipadikt vu pratyayo bhavati, pratyeka bhvakarmaor arthayo lghdiu viayabhteu / tatra lgh vikatthanam / atykra pardhikepa / tadaveta tatprpta tajjo v / tad iti gotracaraayo bhvakarma nirdiyete / tatprpta tadavagatavn daveta ity ucyate / lghy tvat - grgikay lghate / khikay lghate / grgyatvena kahatvena ca vikatthate ity artha / atykre - grgikay atykurute / khikay atykurute / grgyatvena kahatvena ca parnadhikipati ity artha / tadveta - grgikmaveta / khikmaveta / grgyatva kahatva ca prpta ity artha / tad v avagatavn ity artha / lghdiu iti kim ? grgyatvam / kahatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.135 || _____START JKv_5,1.135: gotr-abda tvigviea-vacana / tvigviea-vcibhya cha pratyayo bhavati bhvakarmao / acchvkasya bhva karma v acchvdyam / mitrvaruyam / brhmacchasyam / gndhryam / pratiprasthtriyam / tvaryam / potryam / bahuvacana svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,1.136 || _____START JKv_5,1.136: hotrbhya ity anuvartate / brahman-abdd hotrvcina tva pratyayo bhavati bhvakarmao / chasya apavda / brahmao bhva karma v brahmatvam / na iti vaktavye tvavacana talo bdhanrtham / yas tu jti-abdo brhmaaparyyo brahman-abda, tata tvatalau bhavata eva / brahmatvam, brahmat / bhavanvadhikayor nastaor adhikra sampta // iti kiky vttau pacamdhyyasya prathama pda ______________________________________________________ pacamdhyyasya dvitya pda / ____________________________________________________________________ [#498] ## || PS_5,2.1 || _____START JKv_5,2.1: nirded eva samarthavibhakti / dhnyaviea-vcibhya ahsamarthebhyo bhavane 'bhidheye kha pratyayo bhavati, tac ced bhavana ketra bhavati / bhavanam iti bhavanti jyante 'sminn iti bhavanam / mudgn bhavana ketram maudgnam / kaudravam / kaulatthnam / dhnynm iti kim ? tn bhavana ketram ity atra na bhavati / ketram iti kim ? mudgn bhavana kuslam / bahuvacana svarpavidhinirsrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.2 || _____START JKv_5,2.2: vrhi-li-abdbhy hak pratyayo bhavati bhavane ketre abhidheye khao 'pavda / vrh bhavana ketram vraiheyam / leyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.3 || _____START JKv_5,2.3: yavdibhya abdebhyo yat pratyayo bhavati bhavane ketre 'bhidheye / khao 'pavda / yavn bhavana ketram yavyam / yavakyam / aikyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.4 || _____START JKv_5,2.4: tila ma um bhag au ity etebhya vibh yat pratyayo bhavati bhavane ketre 'bhidheye / khai prpte vacana, pake so 'pi bhavati / umbhagayor api dhnyatvam ritam eva / tiln bhavana ketram tilyam, tailnam / myam, mam / umyam, aumnam / bhagyam, bhgnam / aavyam, aavnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.5 || _____START JKv_5,2.5: sarvacarman abdt ttysamartht kta ity asminn arthe kha-khaau pratyayau bhavata / sarvaabda ca atra pratyayrthena ktena sambadhyate, na carma / tatra ayam asamarthasamso draavya / sarva carma kta ity etasmin vkyrthe vtti / sarvacarma, srvacarma // ____________________________________________________________________ [#499] ## || PS_5,2.6 || _____START JKv_5,2.6: yathmukha-abdt sammukha-abdt ahsamarthd darana ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / dyate 'smin iti darana dardi pratibimbraya ucyate / niptant sdye 'vyaybhva / yathmukha darana yathmukhna / sarvasya mukhasya darana sammukhna // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.7 || _____START JKv_5,2.7: tat iti dvity samarthavibhakti / vypnoti iti pratyayrtha / pariia praktivieaam / sarva-de prtipadikt pathin aga karman patra ptra ity evam antd dvitysamarthd vypnoti ity asminn arthe kha pratyayo bhavati / sarvapatha vypnoti sarvapathno ratha / sarvgia tpa / sarvakarma purua / sarvapatra srathi / sarvaptra odana // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.8 || _____START JKv_5,2.8: prapadam iti pdasya agram ucyate / marydym / tayor avyaybhva / prapada-abdt tad iti dvitysamartht prpnoti ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / prapada prpnoti prapadna paa / arrea asambaddhasya api paasya pramam khyyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.9 || _____START JKv_5,2.9: anupada-dibhya abdebhya tad iti dvitysamarthebhya yathsakhya baddh bhakayati neya ity etev artheu kha pratyayo bhavati / anu yme sdye v / anupada baddh upnat anupadn / padapram ity artha / sarvnnni bhakayati sarvnnno bhiku / aya pradakiam, anaya prasavyam / pradakiaprasavyagmin r yasmin pararai padnmasamvea so 'ynaya / aynaya neya aynayna ra / phalakairasthita ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.10 || _____START JKv_5,2.10: parovara parampara putrapautra ity etebhya tad iti dvitysamarthebhya anubhavati ity asmin arthe kha pratyayo bhavati / parovara iti parasyotva pratyayasaniyogena niptyate / parca avarca anubhavati parovara / paraparatar ca paramparabhvo niptyate / parca paratarca anubhavati parampara / putrapautrn anubhavati putrapautra / paramparaabdo vinpi pratyayena dyate, mantriparampar mantra bhinatti iti / tacchabdntaram eva draavyam // ____________________________________________________________________ [#500] ## || PS_5,2.11 || _____START JKv_5,2.11: avrapra atyanta anukma ity etebhyo dvitysamarthebhya gm ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / gamiyati iti gm, bhaviyati gamydaya (*3,3.3) iti / aka-inor bhavisyad-dhamaryayo (*2,2.70) / iti ahpratiedha / avrapra gm avrapra / vipartc ca / prvra / vightd api iyate / avra / atyanta gm atyantna / bha gant ity artha / anukma gm anukmna / yath+ia gant ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.12 || _____START JKv_5,2.12: samsamm iti vpas / subantasamudya prakti / vijyate garbha dhrayati iti pratyayrtha / garbhadhraena sakal 'pi sam vypyate iti atyantasayoge dvity / samsam vijyate samsamn gau / samsamn vaav / prvapade supo 'lug vaktavya / kecit tu samy vijyate iti vighanti, garbhamocane tu vijanir vartate ity hu / te prvapade yalopamtra niptyate, pariiasya alug vaktavya / anutpattv uttarapadasya ca v yalopo vaktavya / samsamvijyate, samy samy vijyate iti v // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.13 || _____START JKv_5,2.13: vijyate iti vartate / adyavna iti niptyate avaabdhe vijane, sanne prasave / vidrye hi mrdhanyo vidhyate avc ca lambana-vidryayo (*8,3.68) iti / adya v vo v vijyate 'dyavn gau / adyavn vaav / kecit tu vijyate iti na anuvartayanti, avaabdhamtre niptanam ity hu / adyavna maraam, adyavno viyoga iti // ____________________________________________________________________ [#501] ## || PS_5,2.14 || _____START JKv_5,2.14: gavna iti niptyate / go prvd tasya go pratipdant karmakrii kha pratyayo niptyate / gavna karmakara / yo gav bhta karma karoti tasya go pratyarpat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.15 || _____START JKv_5,2.15: go pacd anugu / anugu-abdd alagm ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / anugu parypta gacchati anugavna goplaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.16 || _____START JKv_5,2.16: tat iti dvity samarthavibhaktir anuvartate / alagm iti ca pratyayrtha / adhvan-abdt dvitysamarthd alagm ity etasminn arthe yat-khau pratyayau bhavata / adhvnam alagm adhvanya, adhvanna / ye ca abhavakarmao (*6,4.168), tma-adhvnau khe (*6,4.169) iti praktibhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.17 || _____START JKv_5,2.17: abhyamitra-adt dvitysamartht alagm ity asminn arthe cha pratyayo bhavati / cakrd yat-khau ca / abhyamitram alagm abhyamitrya abhamitrya, abhyamitra / amitrbhimukha suhu gacchati ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.18 || _____START JKv_5,2.18: gvastihanty asmin iti goham / goha-abdena sannihitagosamho dea ucyate / bhtaprva-grahaam tasya+eva vieaam / goha-abdd bhtaprvopdhikt svrthe kha pratyayo bhavati / goho bhtaprva gauhno dea / bhtaprva-grahaa kim ? goho vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.19 || _____START JKv_5,2.19: nirded eva samarthavibhakti / ava-abdd ahsamartht ekhagama ity etasminn arthe kha pratyayo bhavati / ekhena gamyate iti ekhagama / avasya ekhagamo 'dhv vna / vnni ata patitv // ____________________________________________________________________ [#502] ## || PS_5,2.20 || _____START JKv_5,2.20: lna-kaupna-abdau niptyete yathsakhyam adhe akrye ca abhidheye / adha apragalbha / akryam akararha viruddham / lnakaupne adhkryayo paryyau yathkathacid vyutpdayitavyau / lpraveanam arhati, kpvatram arhati iti kha pratyaya uttarapadalopa ca niptyate / lno jaa / kaupna ppam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.21 || _____START JKv_5,2.21: nirded eva tty samarthavibhakti / vrta-abdt ttysamartht jvati ity asminn arthe kha pratyayo bhavati / nnjty aniyatavttaya utsedhajvina sagh vrt / utsedha arra, tadysya ye jvanti te utsedhajvina, te karma vrtam / tena vrtena jvati vrtna / tem eva vrtnmanyatama ucyate / yastvanyastadyena jvati tatra na+iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.22 || _____START JKv_5,2.22: sptapadnam iti niptyate sakhye 'bhidheye / saptabhi padair avpyate sptapadnam / sakhya jan sptapadnam hu / katha sptapadna sakh, sptapadna mitram iti ? yad guapradhna sptapadna-abda sakhibhve tatkarmai ca vartate tad sakhya-abdena smndhikaraya bhavati, yad tu lakaay vartate tad puruea smndhikaraya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.23 || _____START JKv_5,2.23: haiyagavna niptyate sajy viaye / hyogodohasya hiyagavdea, tasya vikre kha pratyayo bhavati sajym / hyogodohasya vikra haiyagavnam / ghtasya saj / tena+iha na bhavati, hyogodohasya vikra udavit // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.24 || _____START JKv_5,2.24: tasya iti ahsamarthebhya plvdibhya kardibhya ca yathsakhya pka-mlayor arthayo kuap jhac ity etau pratyayau bhavata / pln pka plukua / karkandhukua / kardibhya - karasya mla karajham / plu / karkandhu / am / karra / kuvala / badara / avattha / khadira / plvdi / kara / aki / nakha / mukha / makha / kea / pda / gulpha / bhrbhaga / danta / oha / pha / aguha / kardi // ____________________________________________________________________ [#503] ## || PS_5,2.25 || _____START JKv_5,2.25: tasya ity eva / tasya iti ahsamartht paka-abdt mle 'bhidheye ti pratyayo bhavati / mla-grahaam anuvartate, na pka-grahaam / ekayoganirdinm apy ekadeo 'nuvartate iti / pakasya mla pakati pratipat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.26 || _____START JKv_5,2.26: tena iti ttysamartht vitta ity etasminn arthe cucup caap ity etau pratyayau bhavata / vitta pratta jta ity artha / vidyay vitta vidycucu, vidycaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.27 || _____START JKv_5,2.27: vi na ity etbhy yathsakhya n n ity etau pratyayau bhavata / nasaha iti praktivieaam / asahrthe pthagbhve vartamnbhy vinabhy savrthe n-nau pratyayau bhavata / vin / nn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.28 || _____START JKv_5,2.28: viadt lac akaac ity etau pratyayau bhavata / sasdhanakiyvacant upasargt svrthe pratyayau bhavata / vigate ge vile, viakae / tadyogd gaur api vila, viakaa ity ucyate / paramrthatas tu gua-abd ete yathkathacid vyutpdyante / na atra praktipratyayrthayor abhinivea // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.29 || _____START JKv_5,2.29: sam pra ud ity etebhya kaac pratyayo bhavati / cakrd veca / sakaam / prakaam / utkaam / vikaam / kaacprakarae 'lbtilombhagbhyo rajasy upasakhynam / albn raja albkaam / tilakaam / umkaam / bhagkaam / gohdaya sthndiu paunm dibhya upasakhynam / gav sthna gogoham / mahigoham / saghte kaac vaktavya / [#504] avn saghta avikaam / vistre paac vaktavya / avipaam / dvitve goyugac / uragoyugam / avagoyugam / praktyarthasya atve agavac / hastiagavam / avaagavam / vikre snehe tailac / eraatailam / igudtailam / tilatailam / bhavane ketre ikvdibhya kaakinau / ikukaam, ikukinam / mlakaam, mlakinam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.30 || _____START JKv_5,2.30: ava-abdt kurac pratyayo bhavati / cakrt kaac / avakuram, abakaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.31 || _____START JKv_5,2.31: avt ity eva / namana natam / nsiky sambandhini nate abhidheye iac nac bhraac ity ete pratyay bhavanti sajy viaye / nsiky natam avaam, avanam, avabhraam / tadyogn nsik 'pi tath+ucyate, avaa, avana, avabhraa iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.32 || _____START JKv_5,2.32: nate nsiky ity anuvartate, sajym iti ca / ni-abdn nsiky nate 'bhidheye biac birsac ity etau pratyayau bhavata / nibiam, nibirsam / tadyogt nsik 'pi / puruo 'pi, nibia, nibirsa / katha nibi ke, nibia vastram ? upamnd bhaviyati // ____________________________________________________________________ [#505] ## || PS_5,2.33 || _____START JKv_5,2.33: ne ity eva, nate nsiky iti ca / ni-abdn nsiky nate 'bhidheye inac piac ity etau pratyayau bhavata, tatsaniyogena ca ni-abdasya yathsakhya cika ci ity etv deau bhavata / cikina, cipia // kakra pratyayo vaktavyacik ca praktydea / cikka / tath ca+uktam - inac-piac-kcikacicikde ca vaktavy iti / klinnasya cil-pilla ca asya caku / klinnasya cil pil ity etv deau bhavata la ca pratyayo 'sya caku ity etasminn arthe / klinne asya caku cilla, pilla / culdeo vaktavya / culla / asya ity anena nrtha / cakuor eva abhidhne pratyaya iyate / klianne caku cille, pille culle / tadyogt tu puruas tath+ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.34 || _____START JKv_5,2.34: upa adhi ity etbhy yathsakhyam sannrhayor vartamnbhhy svrthe tyakan pratyayo bhavati / sajdhikrc ca niyataviayam sannrha gamyate / parvatasya sannam upatyak / tasya+esva rham adhityak / pratyayastht ktprvasya iti itvam atra na bhavati, sajdhikrd eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.35 || _____START JKv_5,2.35: nirded eva samarthavibhakti / karma-abdt saptamsamarthd ghaa ity etasminn arthe ahac pratyayo bhavati / haate iti haa / karmai haate karmaha purua // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.36 || _____START JKv_5,2.36: tad iti prathamsamarthebhyas trak-dibhya abdebhya asya iti ahyarthe itac pratyayo bhavati / sajta-grahaa prakti-vieaam / trak sajt asya nabhasa trakita nabha / pupito vka / trak / pupa / mukula / kaaka / pips / sukha / dukha / ja / kumala / scaka / roga / vicra / vydhi / nikramaa / mtra / pura / kisalaya / kusuma / pracra / tandr / vega / puk / raddh / utkah / bhara / droha / garbhdaprini / trakdirktigaa // ____________________________________________________________________ [#506] ## || PS_5,2.37 || _____START JKv_5,2.37: tad asya ity anuvartate / tad iti prathamsamarthd asya iti ahyarthe dvayasac daghnac mtrac ity ete pratyay bhavanti yat tat prathamsamartha prama cet tad bhavati / ru pramam asya rudvayasam, rudaghnam, rumtram / jnudvayasam / jnudaghnam / jnumtram / prathama ca dvitiya ca rdhvamne matau mama / rudvayasam udakam / rudaghnam udakam / mtrac punar avieea, prasthamtram ity api bhavati / prame lo vaktavya / prama-abd iti ye prasiddh, tebhya utpannasya pratyayasya lug bhavati / ama pramamasya ama / dii / vitasti / dvigor nityam / dvau amau pramam asya dviama / triama / dvivitasti / nitya-grahaa kim ? saaye rvia vakyati, tatra api dvigor lug eva yath syt / dve di syt v na v dvidii / i stome vaktavya / pacadaa stoma / pacada rtri / ittvd p / anatorinirvaktavya / pacadaino 'rdhams, triino ms / viate ceti vaktavyam / viino 'girasa / pramaparimbhy sakhyy ca api saaye mtrac vaktavya / amamtram / diimtram / prasthamtram / kuavamtram / pacamtram / daamtr gva / vatvantt svrthe dvayasajmtracau bahulam / tvad eva tvaddvayasam, tvanmtram / etvaddvayasam, etvanmtram / yvaddvayasam, yvanmtram // ____________________________________________________________________ [#507] ## || PS_5,2.38 || _____START JKv_5,2.38: tad asya ity eva, prame iti ca / puruahastibhy prathamsamarthbhy pramopdhikbhym asya iti ahyrthe a pratyayo bhavati, cakrd dvayasajdaya / purua pramam asya pauruam, puruadvayasam, puruadadhnam, puruamtram / hstinam, hastidvayasam, hastidaghnam, hastimtram / dvigor nitya luk / dvipuruam udakam / tripuruam udakam / dvihasti / trihasti / dvipuru / tripuru / dvihastini / trihasin // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.39 || _____START JKv_5,2.39: tad asya ity eva / yat-tad-etebhya prathamsamarthebhya parimopdhikebhya asya iti ahyarthe vatup pratyayo bhavati / yat parimam asya yvn / tvn / etvn / prama-grahae 'nuvartamne parima-grahaa pramaparimayor bhedt / vatv-arthavaieyn nirdea pthag ucyate / mtrdyapratightya bhva siddha ca vato / vatupprakarae yumadasmadbhy chandasi sdya upasakhynam / na tv v anyo divyo na prthivo a jto na janisyate / tvvata purvaso yaja viprasya mvata / tvatsadasya, matsadasya ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.40 || _____START JKv_5,2.40: kim-idam-bhym uttarasya vatupo vakrasya ghakrdeo bhavati / kiyn / iyn / etad eva cdeavidhna jpaka kimidambhy vatup-pratyayo bhavati iti / atha v yogavibhgena vatupa vidhya pacd vo gho vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.41 || _____START JKv_5,2.41: sakhyy parima sakhypariccheda ity artha / sakhyparime vartamnt kima prathamsamarthd asya iti ahyarthe ati pratyayo bhavati, cakrd vatup / tasya ca vakrasya ghdeo bhavati / pcchyamnatvt paricchedopdhiky sakhyy vartamnt kima pratyayo vijyate / [#508] k sakhy parimam e brhmanm kati brhma, kiyanto brhma / atha v sakhy+eva parimtmik paricchedasvabhv ghyate, k sakhy parima ye iti / nanu ca sakhy evamtmikaiva paricchedasvabhv, s kimartha parimena vieyate ? yatra aparicchedakatvena vivakyate tatra m bhd iti / kepe hi paricchedo na asti, keyam e sakhy danm iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.42 || _____START JKv_5,2.42: tad asya ity eva / sakhyy avayave vartamny asya iti ahyarthe tayap pratyayo bhavati / avayavvayavina sambandhina iti smarthyt avayav pratyayrtho vijyate / paca avayav yasya pacatayam / daatayam / catuayam / catuay // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.43 || _____START JKv_5,2.43: prvea vihitasya tayasya dvitribhy parasya v ayajdeo bhavati / dvau avayavau asya dvayam, dvitayam / trayam, tritayam / taya-grahaa sthninirdertham / anyath pratyayntaram ayaj vijyeta / tatra ko doa ? tray gati iti tayanibandhana kro na syt, prathama-carama-taya-alpa-ardha-katipaya. nem ca (*1,1.33) / ity ea vidhirna syt / dvaye / dvay / cakra svarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.44 || _____START JKv_5,2.44: ubha-abdt parasya tayapo nityam ayajdeo bhavati, sa codtta / vacanasmarthydder udttatva vijyate / ubhaabdo yati laukik sakhy tata prvea+eva vihitasya tayapa deavidhnrtha vacanam / atha na sakhy, tato yogavibhgena tayapa vidhya tasya nityam ayajdeo vidhyate / ubhayo mai / ubhaye 'sya devamanuy // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.45 || _____START JKv_5,2.45: tat iti prathamsamartht asmin iti saptamyarthe dantt prtipadikt a pratyayo bhavati yat tatprathamsamartham adhika cet tad bhavati / itikaraas tata ced vivak / ekdaa adhik asminaate ekdaam atam / ekdaa sahastram / dvdaa atam / dvdaa sahasram / dantt iti kim ? paca adhik asmin ate / anta-grahaa kim ? dadhik asmin ate / [#509] pratyayrthena ca samnajtye praktyarthe sati pratyaya iyate / ekdaa krpa adhik asmin krpaaate ekdaa krpanaatam iti / iha tu na bhavati, ekdaa m adhik asmin krpaaate iti / atasahasrayo ca+iyate / iha na bhavati, ekdadhik asy triati iti / itikarao vivakrtha ity ukta, tata ida sarva labhyate / katham ekdaam atasahasram iti ? atn sahasra, sahasrm v atam iti atasahasram ity ucyate / tatra atasahasrayo ity eva siddham / adhike samnajtvia atasahasrayo / yasya sakhy taddhikye a kartavyo mato mama // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.46 || _____START JKv_5,2.46: tad asminn adhikam ity anuvartate, a iti ca / adantt prtipadikt viate ca a pratyayo bhavati tad asminn adhikam ity etasmin viaye / triadadhik asmi chate tria atam / ad-grahane 'nta-grahana pratyaya-grahae yasmt sa tadder adhikrtham / ekatria atam / ekacatvria atam / sakhy-grahaa ca kartavyam / iha m bht, gotriadadhik asmin goate iti / viate ca / via atam / tadantd api iti vaktavyam / ekavia atam / sakhy-grahaa ca kartavyam / iha m bht, goviatir adhik 'smin goate iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.47 || _____START JKv_5,2.47: tad asya ity anuvartate tad asya sajtam ity ata / tad iti prathamsamartht sakhyvcina prtipadikt asya iti ahyarthe maya pratyayo bhavati yat tat prathamsamartha guasya cen nimne vartate / guo bhga nimna mlyam / guo yena nimyate mlyabhtena so 'pi smarthyd bhga eva vijyate / yavn dvau bhgau nimnam asya udavidbhgasya dvimayamudavid yavnm / trimayam / caturmayam / bhge 'pi tu vidhymna pratyaya prdhnyena bhgavantamcae / tena smnydhikaraya bhavati dvimayamudavit iti / guasya iti caikatva vivakita, tena+iha na bhavati, dvau bhgau yavn traya udavita iti / [#510] bhyasa ca vciky sakhyy pratyaya iyate / iha na bhavati, eko bhgo nimnamasya iti / bhyasa iti ca pratyayrtht praktyarthasya adhikyamtra vivakitam / bahutvamatantra, tena dviabdd api bhavati / guaabda samnvayvavacana / tena+iha na bhavati, dvau bhgau yavnm adhyardha udavita iti / nimeye cpi dyate / nimeye vartamny sakhyy nimne pratyayo dyate / udavito dvau bhgau nimeyamasya yavabhgasya dvimay yav udavita / trimay yav udavita / caturmay / guasya iti kim ? dvau vrhiyavau nimnamasya+udavita / nimne iti kim ? dvau guau krasya ekastailasya, dvigua pacyate taila krea ity atra m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.48 || _____START JKv_5,2.48: tasya iti ahsamartht sakhyvcina prtipadikt prae ity asminn arthe a pratyayo bhavati / pryate 'nena iti praam / yena sakhy sakhyna pryate sampadyate, sa tasy praa / ekdan praa ekadaa / trayodaa / yasminn upasajte 'ny sakhy sampadyate sa pratyayrtha / iha na bhavati, pacn muikn prao ghaa iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.49 || _____START JKv_5,2.49: a iti vartate / nakrntt sakhyvcina prtipadikt asakhyde parasya ao magamo bhavati / nntt iti pacam ia gamasambandhe ah prakalpayati / pacn praa pacama / saptama / nntt iti kim ? viate praa via / asakhyde iti kim ? ekdan praa ekdaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.50 || _____START JKv_5,2.50: nntd asakhyde parasya aa chandasi viaye thagamo bhavati / cakrt pake maapi bhavati / paramayni pacathni bhavanti / pacatha / saptatha / ma - pacamamindriyasypkrmat // ____________________________________________________________________ [#511] ## || PS_5,2.51 || _____START JKv_5,2.51: a iti anuvartate, [#510] tad iha saptamy vipariamyate / a kati katipaya catur ity e ai puratasthuggamo bhavati / katipayaabdo na sakhy / tasya asmd eva jpakt a pratyayo vijyate / a puraa aha / katitha / katipayatha / caturtha / caturachayatvdyakaralopa ca / catur praa turya, turya // ____________________________________________________________________ [#511] ## || PS_5,2.52 || _____START JKv_5,2.52: a ity eva / bahu pga gana sagha ity ete ai parata tithuggamo bhavati / pgasaghaabdayor asakhytvdidam eva jpaka ao bhvasya / bahn praa bahutitha / pgatitha / gaatitha / saghatitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.53 || _____START JKv_5,2.53: a ity eva / vator ai parata ithuggamo bhavati / vatvantasya sakhytvt prvea a vihita, tasminn ayam gama vidhyate / yvat praa yvatitha / tvatitha / etvatitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.54 || _____START JKv_5,2.54: dviabdt tya pratyayo bhavati tasya prae ity asmin viaye / ao 'pavda / dvyo praa dvitya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.55 || _____START JKv_5,2.55: triabdt tya pratyaya bhavati tasya prae ity etad viaye / ao 'pavda / tatsaniyogena tre saprasraa ca bhavati / traym praa ttya / hala (*6,4.2.) iti saprasraasya drghatva na bhavati / aa iti tatra anuvartate hralope ity ata / prvea ca akrea agrahaa // ____________________________________________________________________ [#512] ## || PS_5,2.56 || _____START JKv_5,2.56: viaty-dibhya parasya aa tamagamo bhavaty anyatarasaym / pradhikrt apratyaya gam vijyate / viate praa viatitama, via / ekaviatitama, ekavia / triviatitama, trivia / triattama, tria / ekatriattama, ekatria / viatydayo laukik sakhyabd ghyante, na paktydi-stra-sanivi / tadgrahae hy ekaviatiprabhutibhyo na syt / grahaavat prtipadikena tadantavidhipratiedht / eva ca sati ayde ca asakhyde (*5,2.58) iti paryudsoyujyata eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.57 || _____START JKv_5,2.57: atdaya sakhyabd laukik ghyante / atdibhya msrdhamsasavatsaraadebhya ca parasya ao nitya tamagama bhavati / msdaya sakhyabd na bhavanti, tebhyo 'smd eva jpakt a pratyayo vijyate / atasya praa atatama / sahasratama / lakatama / msasya prana msatamo divasa / ardhamsatama / savatsaratama / ayde ca asakhyde (*5,2.58) iti vakyamena siddhe atdigrahaa sakhydyartham / ekaatatama / dviatatama // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.58 || _____START JKv_5,2.58: ayde sakhyabdd asakhyde parasya ao nitya tamagama bhavati / viatydibhya iti vikalpena prpte nityrtham / aitama / saptatitama / asakhyde iti kim ? ekaaa, ekaaitama / ekasaptata, ekasaptatitama // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.59 || _____START JKv_5,2.59: matau iti matvartha ucyate / prtipadikn matvarthe cha pratyayo bhavati skte smani ca abhidheye / matvartha-grahaena samarthavibhakti, praktivieana, pratyayrtha iti sarvam kipyate / acchvka-abdo 'sminn iti acchvkya sktam / mitrvaruyam / yajyajya sma / vravantyam / anukarana-abd ca svarpmtra-pradhn pratyayam utpdayanti / tena anekapadd api siddham / asyavamyam / kayubhyam // ____________________________________________________________________ [#513] ## || PS_5,2.60 || _____START JKv_5,2.60: matau ity eva / matvarthe utpannasya chasya luk bhavati adhyynuvkayo abhidheyayo / kena punar adhyynuvkayo pratyaya ? idam eva lug-vacana jpaka tadvidhnasya / vikalpena lug ayam iyate / gardabhaabdo 'sminn iti gardabho 'dhyya, anuvko v gardabhnya / drghajvita, drghajvitya / palitastambha, palitastambhya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.61 || _____START JKv_5,2.61: matau ity eva, adhyynuvkayo iti ca / vimuktdibhya prtipadikebhyo ' pratyayo bhavati matvarthe adhyynuvkayor abhidheyayo / vimukta-abdo 'sminn asti vaimukto 'dhyya anuvko v / daivsura / vimukta / devsura / vasumat / satvat / upasat / darhapayas / havirddhna / mitr / sompan / agnviu / vtrahati / i / rakosura / sadasat / paridak / vasu / marutvat / patnvat / mahyala / darha / vayas / patatri / soma / mahitr / hetu / vimuktdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.62 || _____START JKv_5,2.62: matau ity eva, adhyynuvkayo iti ca / goaddibhya prtipadikebhya vun pratyayo bhavati matvarthe 'dhyynuvkayo / goadaabdo 'sminn iti goaako 'dhyyo 'nuvko v / ietvaka / mtarivaka / goada / ietv / mtarivan / devasyatv / devrpa / kosykhyarea / daivdhiyam / rakohaa / ajana / prabhta / pratrta / knu / goaddi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.63 || _____START JKv_5,2.63: vun ity eva / tatra iti saptamsamartht pathinabdt kuala ity asminn arthe vun pratyayo bhavati / pathi kuala pathaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.64 || _____START JKv_5,2.64: tatra ity eva, kuala iti ca / kardibhya prtipadikebhya saptamsamarthebhya kuala ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati / kare kuala karaka / tsaruka / kara / tsaru / pippas / picaa / aani / aman / vicaya / caya / jaya / caya / aya / naya / nipda / gadgada / dpa / hrada / hrda / hlda / akuni / kardi // ____________________________________________________________________ [#514] ## || PS_5,2.65 || _____START JKv_5,2.65: tatra ity eva, kan iti ca / [#513] dhana-hiraya-abdbhy tatra iti saptamsamarthbhy kme ity asminn arthe kan pratyayo bhavati / kma icch, abhila / dhane kma dhanako devadattasya / hirayako devadattasya // ____________________________________________________________________ [#514] ## || PS_5,2.66 || _____START JKv_5,2.66: tatra ity eva, kan iti ca / svgavcibhya abdebhya tatra iti saptamsamarthebhya prasite ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati / prasita prasaktas tatpara ity artha / keeu prasita keaka / kediracany prasakta evam ucyate / bahuvacana svga-samudya-abdd api yath syt / dantauhaka / keanakhaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.67 || _____START JKv_5,2.67: tatra ity eva, prasite iti ca / udaraabdt saptamsamartht prasite ity etasminn arthe hak pratyayo bhavati / dhyne iti pratyayrthavieaam / udare 'vijigurbhayate / yo bubhukay 'tyanta pyate sa evam ucyate / udare prasita audarika dyna / dyne iti kim ? udaraka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.68 || _____START JKv_5,2.68: kan pratyaya ity eva svaryate, na hak / nirded eva ttysamarthavibhakti / sasya-abdt ttysamartht parijta ity asminn arthe kan pratyayo bhavati / sasyaabdo 'yam guavci / pari sarvato bhve vartate / yo guai sambaddho jyate, yasya kicid api vaiguya na asti, tasya+idam abhidhnam / sasyena parijta sasyaka lika / sasyaka sdhu / sasyako mai / karauddha ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.69 || _____START JKv_5,2.69: aaabdn nirded eva dvitiysamarthd hr ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati / aa hr aako dyda / aaka putra / hr iti vayake ini / tatra ahpratiedht karmai dvity eva bhavati // ____________________________________________________________________ [#515] ## || PS_5,2.70 || _____START JKv_5,2.70: tantraabdn nirded eva pacamsamartht acirpahte ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati / acirpahta stokaklpahta ity artha / tantrd acirpahta tantraka paa / tantraka prvra / pratyagro nava ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.71 || _____START JKv_5,2.71: brhmaaka uika ity etau abdau niptyete kan pratyayntau sajym viaye / brhmaako dea / uik yavg / yatra ayudhajvino brhma santi tatra brhmaaka iti saj / alpnn yavg uik ity ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.72 || _____START JKv_5,2.72: to-abdbhy kriyabhidheye kan pratyayo bhavati / kriyviead dvitysamarthd aya pratyaya / ta karoti taka / alaso, jaa ucyate / ua karoti uaka / ghrakr, daka ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.73 || _____START JKv_5,2.73: adhikam iti niptyate / adhyrhasya uttarapadalopa kan ca pratyaya / adhiko droa khrym / adhik khr droena / kartari karmai ca adhyrhaabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.74 || _____START JKv_5,2.74: anuka abhika abhka ity ete abd kanpratyaynt niptyante kamit ity etasminn arthe / abhe pake drghatva caniptyate / anukmayate anuka / abhika / abhka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.75 || _____START JKv_5,2.75: prvaabdt ttysamarthd anvicchati ity asminn arthe kan pratyayo bhavati / anjurupya prvam, tena arthn anvicchati prvaka / myv, kaustika, jlika ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.76 || _____START JKv_5,2.76: anvicchati ity eva / ayala-daa-ajinhby ttysamarthbhym anvicchati ity etasminn arthe hak-haau pratyayau bhavata / tka upya ayalam ucyate / tena anvicchati yalika shasika ity artha dambho dajinam, tena anvicchati djinika / dmbhika ity artha // ____________________________________________________________________ [#516] ## || PS_5,2.77 || _____START JKv_5,2.77: tvat praa tvatithm / ghyate 'nena iti grahaam / praktivieaa ca+etat / praapratyayntt prtipadikt grahaopdhikt svrthe kan pratyayo bhavati / praasya pratyayasya v luk / dvityena rpea grantha ghti dvika grahaam, dvityakam / trikam, ttyakam / catukam, caturthakam / tvatithena ghti iti kan vaktavya, praapratyayasya ca nitya luk / ahena rpea grantha ghti ako devadatta / pacaka / catuka / itikarao vivakrtha / tena granthaviayam eva grahaam vijyate, na anyaviayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.78 || _____START JKv_5,2.78: sa iti prathamsamartht em iti ahyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha grma cet sa bhavati / grma pradhna, mukhya ity artha / devadatta grma em devadattak / brahmadattak / grma iti kim ? devadatta atrur em // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.79 || _____START JKv_5,2.79: khala-abdt prathamsamarthd asya iti ahyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha bandhana ced tad bhavati, yat tad asya iti nirdea karabha cet sa bhavati / khala bandhanam asya karabhasya khalaka / ur blak karabh / te khamaya paka pde vytiajyate, tad ucyate khalam iti / yadyapi rajjvdikam api tatra asti tathpi khalam asya asvatantrkarae bhavati sdhanam iti bandhanam ity ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.80 || _____START JKv_5,2.80: utka iti niptyate, unman ced sa bhavati / udgata mano yasya sa unman / uc-chabdt sasdhanakriyvacant tadvati kan pratyayo niptyate / utko devadatta / utka pravs / utsuka ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.81 || _____START JKv_5,2.81: arthalabhy samarthavibhakti / klt prayojanc ca yathyoga samarthavibhaktiyuktt roge 'bhidheye kan pratyayo bhavati / klo devas di / prayojana kraa rogasya phala v / dvitye 'hni bhavo dvityako jvara / caturthaka / prayojant - viapupair janito viapupako jvara / kapupaka / ua kryam asya uako jvara / tako jvara / uttarastrt iha sajgrahaam apakyate / tena aya prakraniyama sarvo labhyate // ____________________________________________________________________ [#517] ## || PS_5,2.82 || _____START JKv_5,2.82: tat iti prathamsamarthd asmin iti saptamyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartha anna cet pryaviaya tad bhavati / pryo bhulyam / sajgrahaa tadantopdhi / gupp pryea annam asy pauramsy guppik / tilppik paurams / vaakebhya inir vaktavya / vaakin paurams // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.83 || _____START JKv_5,2.83: kulma-abdt a pratyayo bhavati, tad asminn anna prye sajym (*5,2.82) ity etasminn arthe / akro vddhisvarrtha / kulm pryea annamasym kaulm paurams // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.84 || _____START JKv_5,2.84: rotriyan iti niptyate chando 'dhte ity etasminn arthe / nakra svarrtha / rotriyo brhmaa / rotriya chando 'dhte iti vkyrthe padavacanam, chandaso v rotrabhva, tadadhte iti ghan ca pratyaya / katha chando 'dhte chandasa ? bgrahaam anuvartate tvatitha grahaam iti lug v (*5,2.77) ity ata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.85 || _____START JKv_5,2.85: rddham iti prakti / anena iti pratyayrtha / bhuktam iti praktivieaam / rddhaabdd bhuktopdhikd anena ity asminn arthe inihanau pratyayau bhavata / rddha-abda karmanmadheyam tat sdhanadravye vartitv pratyayam utpdayati / rddha bhuktam anena rddh, rddhika / inihano samnaklagrahaa kartavyam, adya bhukte rddhe va rddhika iti m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.86 || _____START JKv_5,2.86: anena iti pratyayrtha kart 'nuvartate / na ca kriym antarea kart sambhavati iti y kcit kriymadhyhtya pratyayo vidheya / prvt anena ity asminn arthe ini pratyayo bhavati / prva gatam anena ptam bhukta v prv, prviau, prvia // ____________________________________________________________________ [#518] ## || PS_5,2.87 || _____START JKv_5,2.87: vidyamna prva yasmd iti saprva prtipadikam, tasya prvaabdena tad antavidhi / saprvt pratipadikt prvaabdntt anena ity asminn arthe ini pratyayo bhavati / prva ktam anena ktaprv kaam / bhuktaprv odanam / sup sup iti samsa ktv taddhita utpdyate / yogadvayena ca anena prvdini (*5,2.86), saprvac ca (*5,2.87) iti paribhdvaya jpyate, vyapadeivadbhvo 'prtipadikena, grahaavat prtipadikena tadantavidhir na asti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.88 || _____START JKv_5,2.88: anena ity eva idibhya prtipadikebhya anena ity asminn arthe ini pratyayo bhavati / iamanena i yaje / prt rddhe / ktasyenviayasya karmai iti saptamy uasakhyyate / ia / prta / upasdita / nigadita / parivdita / nikathita / parikathita / sakalita / nipahita / sakalpita / anarcita / vikalita / sarakita / nipatita / pahita / parikalita / arcita / parirakita / pjita / parigaita / upagaita / avakra / parita / yukta / mnta / ruta / adhta / sevita / apavrita / avakalpita / nirkta / upakta / upkta / anuyukta / upanata / anuguita / anupahita / vykulita / nighta / idi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.89 || _____START JKv_5,2.89: paripanthin pariparin ity etau abdau chandasi viaye niptyete, paryavasthtari vcye / paryavastht pratipaka, saptna ucyate / m tv paripanthino vidan m tv paripario vidan // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.90 || _____START JKv_5,2.90: anupad iti niptyate anve cet sa bhavati / padasya pacd anupadam / anupad gavm / anupad urm // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.91 || _____START JKv_5,2.91: skc-chabdo 'vyayam / tasmdini pratyayo bhavati draari vcye / sajgrahaam abhidheyaniyama-artham / skd dra sk / skiau / skia / sajgrahad upadra eva ucyate, na dt graht v // ____________________________________________________________________ [#519] ## || PS_5,2.92 || _____START JKv_5,2.92: ketriyac iti niptyate paraketre cikitsya ity etasmin vkyrthe padavacanam / paraketrd tatra iti saptamsamartht cikitsya ity etasminn arthe ghac pratyaya paraabdalopa ca niptyate / paraketre cikitsya ketreyo vydhi / ketriya kuham / paraketra janmntaraarram, tatra cikitsya ketriya / asdhya pratykhyeyo vydhir ucyate / nmtasya nivartate ity artha / atha v ketriya viam yat paraketre paraarre sakramayya cikitsate / atha v ketriyi tni yni sasyrthe ketre jtni cikitsyni nayitavyni / atha v ketriya pradrika / paradr paraketra tatra cikitsya nigrahtavya / sarva ca+etat pramam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.93 || _____START JKv_5,2.93: indriyam ity antodtta abdarpa niptyate / rhir e cakurdin karanam / tath ca vyutpatter aniyama darayati / indra-abdt ahsamartht ligam ity etasminn arthe ghac-pratyayo bhavati / indrasy ligam indriyam / indra tm, sa cakurdin karaena anumyate / nkartka karaam asti / indrea dam / ttysamartht pratyaya / tman dam ity artha / indrea sam, tman sam / tatktena ubhubhakarmaotpannam iti ktv / indrea juam, tman jua, sevitam / taddvrea vijnotpdant / indrea dattam, tman viayebhyo datta yathyatha grahaya / itikaraa prakrrtha / sati sambhave vyutpattir anyath 'pi kartavy, rheraniyamt iti / vabda pratyekam abhisambadhyamno vikalpn svtantryam darayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.94 || _____START JKv_5,2.94: at iti pratham samarthavibhakti / asya asmin iti pratyayrthau / asti iti praktivieaam / itikarao vivakrtha / tad iti prathamsamarthd asya+iti ahyrthe 'sminn iti saptamyarthe v matup pratyayo bhavati, yat tat prathamsamartham asti cet tad bhavati / astyarthopdhika ced tad bhavati ity artha / itikaraas tata ced vivak / gvo 'sya santi gomn devadatta / vk asmin santi vkavn parvata / yavamn / plakavn / iti karad viayaniyama / bhmanindpraassu nityayoge 'tiyane / sasarge 'sti vivaky bhavanti matubdaya // [#520] bhmni tvat - gomn / nindym - kuh / kakudvartin / praasym - rpavat kany / nityayoge - krio vk / atiyane - udari kany / sasarge - da / chatr / astivivakym - astimn / guavacanebhyo matupo lugvaktavya / uklo guo 'sya asti ukla paa / ka / veta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.95 || _____START JKv_5,2.95: rasdibhya prtipadikebhya matup pratyayo bhavati tad asya asty asmin ity etasmin viaye / rasavn / rpavn / kimartham idam ucyate, na prvastrea+eva matup siddha ? rasdibhya punar vacanam anyanivttyartham, anye matvarthy m bhvann iti / katha rpi kany, rpiko draka ? pryikam etad vacanam / itikarao vivakrtho 'nuvartate / atha v gut iti atra pahyate / tena ye rasanendriydigrhy gu, tem atra pha / iha m bht, rpi, rpika iti / obhyogo gamyate / rasiko naa ity atra bhvayoga / rasa / rpa / gandha / spara / abda / sneha / gut / ekca / guna-grahaa rasdn vieaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.96 || _____START JKv_5,2.96: pristhavcina abdt krntt lac pratyayo bhavaty anyatarasy matvarthe / cla, cvn / karikla, karikvn / pristht iti kim ? ikhvn pradpa / t iti kim ? hastavn / pdavn / pryagd iti vaktavyam / iha m bht, cikr 'sya asti cikrvn, jihr 'sya asti jihrvn / pratyayasvarea+eva antodttatve siddhe, cakra clo 'sti ity atra svarito vnudatte paddau (*8,2.6) iti svaritabdhanrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.97 || _____START JKv_5,2.97: lajanyatarasym iti vartate / sidhmdibhya prtipadikebhyo lac pratyayo bhavaty anyatarasy matvarthe / sidhmala, sidhmavn / gaula, gaumn / anyatarasy grahaena matup samuccyate, na tu pratyayo vikalpyate / tasmt akrntebhya inihanau pratyayau na bhavata / sidhma / gau / mai / nbhi / jva / nipva / psu / saktu / hanu / msa / parau / pridhamanyor drgha ca / prla / dhamanla / para / udaka / praj / maa / prva / gaa / granthi / vtadantabalalalnm ca / [#521] vtla / dantla / balla / lalla / jaghakal kepe / jala / ghala / kalla / sakthi / kara / sneha / ta / yma / piga / pitta / uka / pthu / mdu / maju / patra / cau / kapi / kau / saj / kudrajantpatpc ca+iyate / kudrajantu - ykla / makikla / upatpa - vicarcikla / vipdikla / mrcchla / sidhmdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.98 || _____START JKv_5,2.98: vatssaabdbhym lac pratyayo bhavati yathsakhya kmavati balavati ca arthe / vatsala / asala / vttiviaye vatssaabdau svabhvt kmabalayor vartamnau tadvati pratyayam utpdayata / na hy atra vatsrtha asrtho v vidyate / vatsala iti snehavnucyate, vatsala svm, vatsala pit iti / asala iti ca upacitamso balavnucyate / na ca ayam artho matupi sambhavati iti nitya lajeva bhavati / anyatra asavat gau, asavn durbala // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.99 || _____START JKv_5,2.99: phenaabdt ilac pratyayo bhavati matvarthe / cakrt lac ca / anyatarasym grahaam matup samuccayrtha sarvatra+eva anuvartate / henila, phenala, phenavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.100 || _____START JKv_5,2.100: lomdibhya pmdibhya picchdibhya ca tribhyo gaebhyo yathsakhya a na ilac ity ete pratyay bhavanti matvarthe, matup ca / lomdibhya o bhavati - lomaa, lomavn / pmdibhyo no bhavati - pmana, pmavn / pichdibha ilac bhavati - picchila, picchavn / urasila, urasvn / loman / roman / valgu / babhrau / hari / kapi / uni / taru / lomdi / pman / vman / heman / leman / kadru / bali / reha / palala / sman / agt kalye / kpalaldadrv hrasvatvam ca / vivagityuttarapadalopacktasandhe / lakmy acca / pmdi / piccha / uras / ghruvak / kuvak / jaghakal kepe / vara / udaka / paka / praj / picchdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.101 || _____START JKv_5,2.101: praj raddh arc vtti ity etebhya a pratyayo bhavati matubarthe / matup sarvatra samuccyate / prja, prajvn / rddh, sraddhvn / rca, arcvn / vrtta, vttimn // ____________________________________________________________________ [#522] ## || PS_5,2.102 || _____START JKv_5,2.102: tapa-sahasra-abdbhy vini ini ity etau pratyayau bhavata matvarthe / pratyayrthayos tu yathsakhya sarvatra+eva asmin prakarae nisyate / tapo 'sya asmin v vidyate tapasv / sahasr / asantatvd adantatvc ca siddhe pratyaye punar vacanam a vakyamena bdh m bht iti / sahasrt tu han api bdhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.103 || _____START JKv_5,2.103: tapa-sahasrbhym a ca pratyayo bhavati / tpasa / shasra / yogavibhga uttarrtha, yathsakhyrtha ca / aprakarae jyotsndibhya upsakhynam / jyotsn vidyate 'smin pake jyautsna paka / tmisra / kauala / kautapa / vaisarpa / vaupdika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.104 || _____START JKv_5,2.104: sikat-arkarbhym a pratyayo bhavati matvarthe / saikato ghaa / rkara madhu / adee iha+udharaam / dee tu lubilacau bhaviyata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.105 || _____START JKv_5,2.105: sikatarkarbhy dee 'bhidheye lub-ilacau bhavata / cakrd a ca, matup ca / kasya punar aya lup ? matubdnm anyatamasya, viebhvt / sikat asmin vidyate sikat dea, sikatila, saikata, sikatvn / eva arkar dea, arkarila, rkara, arkarvn / dee iti kim ? saikato ghaa / rkara madhu // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.106 || _____START JKv_5,2.106: unnata iti praktivieaam / dantaabdd unatopdhikd urac pratyayo bhavati mavarthe / dant unnat asya santi dantura unnata iti kim ? dantavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.107 || _____START JKv_5,2.107: a sui maka madhu ity etebhyo ra pratyayo bhavati matvarthe / ara ketram / suira kham / mukara pau / madhuro gua / [#523] itikarao vivakrtha sarvatrbhidheyaniyama karoti / iha na bhavati, o 'smin ghae vidyate, madhu asmin ghae vidyate iti / raprakarae khamukhakujebhya upasakhynam / khamasya asti kahavivaram mahat khara / mukham asya asti iti sarvasmin vaktavye mukhara / kujvasya sta kujara / hastihan kujaabdena+ucyete / nagapsupubhya ca+iti vaktavyam / nagaram / psuram / puram / kacchv hrasvatvam ca / kaccuram // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.108 || _____START JKv_5,2.108: dyu-dru-abdbhy ma pratyayo bhavati matvarthe / dyuma / druma / rhiabdau etau / rhiu matup punar na vikalpyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.109 || _____START JKv_5,2.109: keaabdd va pratyayo bhavati matvarthe anyatarasym / nanu ca praktam anyatarasy grahaam anuvartata eva ? matup samucyrtha tad ity uktam / anena tu inihanau prapyete / tata ctrpya bhavati, keava, ke, keika, keavn iti / vaprakarae 'nyebhyo 'pi dyate iti vaktavyam / maiva / hirayava / kurarva / kumrva / kujva / rjvam / iakva / vimbva / araso lopa ca / arava / chandasvanipau ca vaktavayau / rathrabhn mudgaln gavihau / sumagalriya vadh / vanip - maghavnammahe / vakrmatupau ca / udv ca udvat ca / medhrathbhymiranniracau vaktavyau / medhira / rathira // ____________________________________________________________________ [#524] ## || PS_5,2.110 || _____START JKv_5,2.110: gd ajaga ity etbhy va pratyayo bhavati sajy viaye matvarthe / gndva dhanu / ajagavam dhanu / hrasvd api bhavati giva dhanu iti / tatra tuly hi sahit drgha-hrasvayo / ubhayath ca stra pratam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.111 || _____START JKv_5,2.111: ka aa ity etbhy yathsakhyam rannracau pratyayau bhavato matvarthe / kdra / adra // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.112 || _____START JKv_5,2.112: raja-prabhtibhya prtipadikebhya valac pratyayo bhavati matvarthe / rajasvalstr / kvala kuumb / sutvala audika / pariadvalo rj / vale (*6,3.118) iti drghatvam / itikarao viayaniyamrtha sarvatra sambadhyate / tena+iha na bhavati, rajo 'smin grme vidyate iti / valacprakarae 'nyebhyo 'pi dyata iti vaktavyam / bhrtvala / putravala / utshavala // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.113 || _____START JKv_5,2.113: danta-ikh-abdbhy balac pratyayo bhavati matvarthe sajy viaye / dantvala sainya / dantvalo gaja / ikhvala nagaram / ikhval sth // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.114 || _____START JKv_5,2.114: jyotsndaya abd niptyante matvarthe sajy viaye / jyotia upadhlopo na ca pratyayo niptyate - jyotsn candraprabh / tamasa upadhy ikro ra ca - tamisr rtri / strtvamatantram anyatra api dyate - tamisra nabha / gd inac pratyayo niptyate - gia / rjo 'suggamo niptyate vinivalacau pratyayau - rjasv, rjasvala / gormini pratyayo niptyate - gom / malaabdd inajmasacau pratyayau niptyete - malina, malmasa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.115 || _____START JKv_5,2.115: akrntt prtipadikt inihanau pratyayau bhavata / da, daika / chantr, cnatrika / anyatarasym ity adhikrn matub api bhavati / daavn / chatravn / taparakaraa kim ? raddhvn / ekkart kto jte saptamy ca na tau smtau / ekkart tvat - svavn / khavn / kta - krakavn / jte - vyghravn / sihavn / saptamym - dan asy santi daavat l iti / [#525] itikarao viayaniyamrtha sarvatra sambadhyate ity uktam, tena kvacid bhavaty api, kry, hry, taul, tadulika iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.116 || _____START JKv_5,2.116: vrhydibhya prtipadikebhya inihanau pratyayau bhavato matvarthe / matub bhavaty eva / vrh, vrhika, vrhimn / my, myika, myvn / na ca vrhydibhya sarvebhya pratyayadvayam iyate / ki tarhi ? ikhdibhya inirvcya ikan yavakhaddiu / pariiebhya ubhayam / ikh mekhal saj balk ml v vaav aak patk karman carman has ity etebhya inir eva+iyate / yavakhada kumr nau ity etebhya ikann eva+iyate / pariiebhyo dvv api pratyayau bhavata / vrhigrahaa kimartham, yvat tunddiu vrhiabda pahyate, tatra inihanau cakrea vidhyete ? eva tarhi tunddisu vrhigrahaam arthagrahaam vijyate / layo 'sya santi lina, l, lika, limn iti / vrhiikhdaya prva pahit / yavakhada / kumr / nau / rn naa - ar, arika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.117 || _____START JKv_5,2.117: tunddibhya prtipadikebhya ilac pratyayo bhavati matvarthe / cakrd inihanau matup ca / tundila, tund, tundika, tundavn / udarila, udar, udarika, udaravn / tunda / udara / picaa / ghaa / yava / vrhi / svgd vivddhau ca / tunddi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.118 || _____START JKv_5,2.118: ekaprvd goprvc ca prtipadikn nitya ha pratyayo bhavati matvarthe / ekaatam asya asti iti aikaatika / aikasahasrika / goprvt ca - gauatika / gausahasrika / ata ity eva ekaviatir asya asti iti na bhavati / katham aikagavika ? samsnte kte bhaviyati / katha gauakaika ? akaabdena samnrtha akaaabdo 'sti, tato bhaviyati / avaya ca ata ity anuvartyam, dvandvopatpagarhyt ity evam dyartham / nityagrahaa matupo bdhanrtham / katham ekadravyavattvt iti ? naivya sdhu / ekena v dravyavattvd iti samarthanyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.119 || _____START JKv_5,2.119: atntt sahasrntt ca prtipadikt ha pratyayo bhavati matvarthe tau cet atasahasraabdau nikt parau bhavata / nikaatam asya asti naikaatika / naikasahasrika / suvaranikaatam asya asti iti anabhidhnn na bhavati // ____________________________________________________________________ [#526] ## || PS_5,2.120 || _____START JKv_5,2.120: hatapraase praktyupdh / hatapraasviirthe vartamnd rpaabdt yap pratyayo bhavati matvarthe / hata rpamasya rpyo dnra / rpya kedra / rpya krpaam / praasta rpam asya asti rpya purusa / nightiktandin dnrdiu rpa yad utpadyate tad hatamn ity ucyate / hatapraasayo iti kim ? rpavn / yapprakarae 'nyebhyo 'pi dyata iti vaktavyam / himy parvat / guy brhma // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.121 || _____START JKv_5,2.121: asantt prtipadikt, my medh sraj ity etebhya ca vini pratyayo bhavati matvarthe / matup sarvatra samuccyate eva / asantt tvat - yaasv, payasv / myv / medhv / sragv / myabdd vrhydiu pht inihanau api bhavata / my, myika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.122 || _____START JKv_5,2.122: chandasi viaye bahula vini pratyayo bhavati matvarthe / agne tejasvin / na bhavati / sryo varcasvn / chandasi viniprakarae 'rmekhaldvayobhayarujhdayn drghatva veti vaktavyam / arv / mekhalv / dvayv / ubhayv / rujv / hdayv / dvayobhayagdayni drghatva prayojayanti / marmaa ca+iti vaktavyam / marmv / sarvatrmayasya+upasakhynam / chandasi bhy ca / mayv / gavndbhymrakan vaktavya / graka / vndraka / phalabarhbhyminac vaktavya / phalina / barhia / [#527] hdaycclur anyatarasym / hdaylu, hday, hdayika, hdayavn / toatprebhyastanna sahata ity luc vaktavya / ta na sahate tlu / ulu / tprlu / tanna sahata iti himccelu / hima na sahate himelu / baldlac / bala na sahate balla / vtt samhe ca / vta na sahata iti ca / vtn samha, vta na sahate iti v vtla / parvamarudbhy tan vaktavya / parvata / marutta / arthttadabhva inirvaktavya / arth / tadabhve ity eva, arthavn / tad etat sarva bahulagrahaena sampadyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.123 || _____START JKv_5,2.123: rabdd yus pratyayo bhavati matyarthe / sakra padasajrtha / r asya vidyate ryu / kecic chandograhaam anuvartayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.124 || _____START JKv_5,2.124: vcabdt gmini pratyayo bhavati matvarthe / vgm, vgminau, vgmina // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.125 || _____START JKv_5,2.125: vcabdt prathamsamarthd lac ac ity etau pratyayau bhavato matvarthe bahubhii abhidheye / gminer apavda / vcla / vca / kutsita iti vaktavyam / yo hi samyag bahu bhate vgmty eva sa bhavati // ____________________________________________________________________ [#528] ## || PS_5,2.126 || _____START JKv_5,2.126: svmin iti niptyate aivarthe gamyamne / svaadd aivaryavcino matvarthe min pratyayo niptyate / svam asya asti iti aivaryam asya asti iti svm / svminau / svmina / aivarye iti kim ? svavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.127 || _____START JKv_5,2.127: aras ity evam adibhya prtipadikebhyo 'c pratyayo bhavati matvarthe / arsi asya vidyante arasa / urasa / ktigaa ca ayam / yatra abhinnarpea abdena tadvato 'bhidhna tat sarvam iha draavyam / aras / uras / tunda / catura / palita / ja / ghat / abhra / kardama / ma / lavaa / svgddhnt / vart / aradi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.128 || _____START JKv_5,2.128: dvandva samsa / upatpo roga / garhya nindyam / tadviayebhya abdebhya pristhrthavcibhya ini pratyayo bhavati matvarthe / dvandvt tvat - kaakavalayin / akhanpuri / upatpt - kuh / kils / garhyt - kakudvart / kkatluk / pristht iti kim ? pupaphalavn vka / pryagnneyate, pipdavat / ata iti anuvartate / tena+iha ni bhavati, citralalikvat / siddhe pratyaye punar vacana handibdhanrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.129 || _____START JKv_5,2.129: vta-atisraabdbhy ini pratyayo bhavati, tatsaniyogena ca tayo kuggamo bhavati / vttisrayor upatpatvt prvea+eva siddhe pratyaye kugartham eva+ida vacanam / vtak / atisrak / picc ca+iti vaktavyam / picak vairavaa / roge ca ayam iyate / iha na bhavati, vtavat guh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.130 || _____START JKv_5,2.130: inir anuvartate / praapratyayntt prtipadikt ini pratyayo bhavati matvarthe vayasi dyotye / pacamo 'sya asti msa savatsaro v pacam ura / navam / daam / siddhe sati niyamrtha vacanam, inir eva bhavati, han na bhavati iti / vayasi iti kim ? pacamavn grmarga // ____________________________________________________________________ [#529] ## || PS_5,2.131 || _____START JKv_5,2.131: sukha ity evam dibhya prtipadikebhya ini pratyayo niyamyate matvarthe / suh / dukh / mlkepe iti pahyate, vrhydiu ca mlabdo 'sti, tad iha kepe matubbdhanrtha vacanam / sukha / dukha / tpra / kcchra / mra / alka / karu / kpaa / soha / prampa / la / hala / mla kpe / praaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.132 || _____START JKv_5,2.132: antaabda pratyekam abhisambadhyate / dharmdyantt prtipadikt ini pratyayo niyamyate / brahman dharmo brhmaadharma, so 'sya asti iti brhmaadharm / brhmaal / brhmaavar // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.133 || _____START JKv_5,2.133: hastaabdt ini pratyayo niyamyate matvarthe, samudyena cej jtir abhidhyate / hasto 'sya asti iti hast / hastinau hastina / jtau iti kim ? hastavn purua // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.134 || _____START JKv_5,2.134: varaabdt ini pratyayo bhavati matvarthe samudyena ced brahmacr bhayate / brahmacri iti traivariko 'bhipreta / sa hi vidygrahartham upanto brahama carati, niyamam sevate ity artha / var, varinau, varina / brahmacrii iti kim ? varavn / brhmadayastrayo var varina ucyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.135 || _____START JKv_5,2.135: pukara ity evam dibhya prtipadikebhya ini pratyayo bhavati samudyena ced deo 'bhidhyate / pukari / padmin / dee iti kim ? puskaravn hast / iniprakarae bald bahr uprvd upasakhynam / bhuval / rubal / sarvde ca / sarvadhan / sarvabj / sarvake naa / [#530] arthc ca asannihite / arth / asannihite iti kim ? arthavn / tadantc ca+iti vaktavyam / dhnyrth / hirayrth / pukara / padma / utpala / tamla / kumuda / naa / kapittha / bisa / mla / kardama / lka / vigarha / kara / ira / yavsa / pravsa / hiraya / pukardi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.136 || _____START JKv_5,2.136: baldibhya prtipadikebhyo matuppratyayo bhavati / anyatarasy grahaena prakta ini samuccyate / balavn, bl / utshavn, utsh / bala / utsha / udbhva / udvsa / udvma / ikh / pga / mla / daa / kula / yma / vyyma / upayma / roha / avaroha / pariha / yuddha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.137 || _____START JKv_5,2.137: mannantt prtipadikn maabdntc ca ini pratyayo bhavati matvarthe, samudyena cet saj gamyate / prathimin / dmin / maabdntt homin / somin / sajym iti kim ? somavn / homavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.138 || _____START JKv_5,2.138: kam am iti makrntau udkasukhayor vcakau, tbhy ba bha yus ti tu ta yas ity ete sapta pratyay bhavanti matvarthe / kamba, kambha, kayu, kanti, kantu, kanta, kaya / amba, ambha, ayu, anti, antu, anta, aya / sakra padasajrtha, tena anusvraparasavarau siddhau bhavata / sajy hi asaty kamya, amya iti syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,2.139 || _____START JKv_5,2.139: tundi bali vai ity etebhyo bha pratyayo bhavati matvarthe / tundi iti vddh nbhirucyate, s asya asti iti tundibha / balibha / vaibha / valiabda mdiu pahyate, tena balina ity api bhavati // ____________________________________________________________________ [#531] ## || PS_5,2.140 || _____START JKv_5,2.140: aham iti abdntaram ahakre vartate, ubham ity avyaya ubhaparyya, tbhy yusa pratyayo bhavati matvarthe / sakra padasajrtha / ahayu / ahakravn ity artha / ubhayu / kalyavn ity artha // iti rjaydityaviracity kiky vttau pacamdhyyasya dvitya pda // ______________________________________________________ pacamdhyyasya ttya pda / ____________________________________________________________________ [#532] ## || PS_5,3.1 || _____START JKv_5,3.1: dik-abdebhya saptam-pacam-prathambhyo dig-dea-klev astti (*5,3.27) iti vakyati / prg etasmd dika abdand yn ita rdhvam anukramiymo vibhaktisajs te veditavy / vakyati - pacamys tasil (*5,3.7) / tata / yata / kuta / tasildn vibhaktitve prayojana tyaddividhaya idamo vibhaktisvara ca / iha / idam iti vibhaktyudttatva siddha bhavati / ata para svrthik pratyay, teu samarthdhikra prathamagrahaa ca pratiyogyapekatvn na+upayujyate iti nivttam / vvacana tu vartata eva / tena vikalpena tasildayo bhavanti, kuta , kasmt, kutra, kasmin iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.2 || _____START JKv_5,3.2: prgdia ity eva / kima sarvanmno bahuabdc ca prgdia pratyay veditavy / sarvanmatvt prpte grahae dvydiparyudsa kriyate / kuta , kutra / yata, yatra / tata, tatra / bahuta, bahutra / advydibhya iti kim ? dvbhym / dvayo / praktiparisakhyna kim ? vkt / vke / prgdia ity eva, vaiykaraapa / sarvanmatvd eva siddhe kimo grahaam dvydiparyudst / bahugrahae sakhygrahaam / iha na bhavati, baho spt, bahau spe iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.3 || _____START JKv_5,3.3: prg dia / idam i ity ayam deo bhavati prg-diyeu pratyayeu parata / akra sarvdertha / iha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.4 || _____START JKv_5,3.4: rephathakrdau prg-diye pratyaye parata idama eta-itau deau bhavata / io 'pavda / rephe 'kra uccrartha / idamo rhil (*5,3.16) - etarhi / idamas thamu (*5,3.24) - ittham // ____________________________________________________________________ [#533] ## || PS_5,3.5 || _____START JKv_5,3.5: prgdia ity eva / etada prg-diye parata a ity ayam deo bhavati / akra sarvdertha / ata / atra / etada iti yogavibhga kartavya / etado ratho parata eta it ity etv deau bhavata / etarhi / ittham rephde anadyatane rhil anyatarasym (*5,3.21) iti vidyata eva / thamupratyaya punaretada upasakhyeya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.6 || _____START JKv_5,3.6: sarvasya sa ity ayam deo bhavati prg-diye dakrdau pratyaye parato 'nyatarasym / sarvad / sad / prg-diye ity eva, sarva dadti iti sarvad brhma // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.7 || _____START JKv_5,3.7: pacamyantebhya kisarvanmabahubhya tasil pratyayo bhavati / kuta / yata / tata / bahuta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.8 || _____START JKv_5,3.8: pratiyoge pacamys tasi (*5,4.44) , apdne ca ahya-ruho (*5,4.45) iti vakyati / tasya tase kisarvanmabahubhya parasya tasildeo bhavati / kuta gata / yata / tata / bahuta gata / tases tasilvacana svarrtha vibhaktyartha ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.9 || _____START JKv_5,3.9: pari abhi ity etbhy tasil pratyayo bhavati / sarvobhayrthe vartamnbhy pratyaya iyate / parita / sarvata ity artha / abhita / ubhayata ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.10 || _____START JKv_5,3.10: kisarvanmabahubhya saptamyantebhya tral pratyayo bhavati / kutra / yatra / tatra / bahutra // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.11 || _____START JKv_5,3.11: idama saptamyantd hapratyayo bhavati / tralo 'pavda / iha // ____________________________________________________________________ [#534] ## || PS_5,3.12 || _____START JKv_5,3.12: kima saptamyantd at pratyayo bhavati / tralo 'pavda / kva bhokyase / kvdhyeyase / tralam api kecid icchanti - kutra / tatkatham ? uttarastrd vvacana purastd apakyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.13 || _____START JKv_5,3.13: kima saptamyanatd v ha pratyayo bhavati chandasi visaye / yathprpta ca / kva / kuha / kutracidasya s dre kva brhmaasya cvak // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.14 || _____START JKv_5,3.14: saptam-pacamy-apekam itaratvam / itarbhyo vibhaktibhyas tasildayo dyante / digrahaam pryikavidhyartha, tena bhavaddibhir yoga eva+etad vidhnam / ke punar bhavaddaya ? bhavn drghyuryumn devn priya iti / sa bhavn, tato bhavn, tatra bhavn / ta bhavanta, tatra bhavantam, tato bhavantam / tena bhavat, tatra bhavat, tato bhavat / tasmai bhavate, tatra bhavate, tato bhavate / tasmd bhavata, tatra bhavata , tato bhavata / tasmin bhavati, tatra bhavati, tato bhavati / eva drghayuprabhtiv apy udhryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.15 || _____START JKv_5,3.15: saptamy iti vartate, na tu itarbhya iti / sarvdibhya prtipadikebhyo d pratyayo bhavati / tralo 'pavda / sarvasmin kle sarvad / ekad / anyad / kad / yad / tad / kle iti kim ? sarvatra dee // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.16 || _____START JKv_5,3.16: saptamy ity eva, kle iti ca / idama saptamyantt kle vartamnt rhil pratyayo bhavati / hasya apavda / lakra svarrtha / asmin kle etarhi / kle ity eva, iha dee // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.17 || _____START JKv_5,3.17: adhun iti niptyate / idamo 'bhvo dhun ca pratyaya / asmin kle adhun // ____________________________________________________________________ [#535] ## || PS_5,3.18 || _____START JKv_5,3.18: idama saptamyantt kle vartamnd dn pratyayo bhavati / asmin kle idnm // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.19 || _____START JKv_5,3.19: tada saptamyantt kle vartamnd d pratyayo bhavati, cakrd dn ca / tasmin kle tad, tadnm / tado dvacanam anarthaka, vihitatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.20 || _____START JKv_5,3.20: tayo iti prtipadika-nirdea / tayor idama tada ca yathsakhya d-rhilau pratyayau bhavata chandasi viaye / cakrd yathprpta ca / idvatsarya / ida tarhi / idnm / tadnm // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.21 || _____START JKv_5,3.21: chandasi iti na svaryate / smnyena vidhnam / kisarvanmabahubhya saptamyantebhya anadyatane klaviee vartamnebhya rhil pratyayo bhavaty antarasym / karhi, kad / yarhi, yad / tarhi, tad // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.22 || _____START JKv_5,3.22: sptamy iti kle iti ca vartate / sadya-prabhtaya abd niptyante / prakti, pratyaya, dea, klaviea iti sarvam etan niptanl labhyate / samnasya sabhvo niptyate dya ca pratyaya ahany abhidheye / samne 'hani sadya / prvaprvatarayo parabhvo niptyate udr ca pratyayau savatsare 'bhidheye / prvasmin savatsare parut / prvatare savatsare parr / idama ibhva samasa pratyaya niptyate savatsare 'bhidheye / asmin savatsare aiama / parasmd edyavi pratyayo 'hani / parasminn ahani paredyavi / idamo 'bhvo dya ca pratyayo 'hani / asminn ahani adya / prva-anya. anyatara-itara-apara-addhara-ubhaya-uttarebhya edyus pratyayo niptyate ahanyabhidheye / prvasminn ahani prvedyu / anyasminn ahani anyedyu / anyatarasminn ahani anyataredyu / itarasminn ahani itaredyu / aparasminn ahani aparedyu / adharasminn ahani adharedyu / ubhayor ahno ubhayedyu / uttarasminn ahani uttaredyu / dyu ca+ubhayd vaktavya / ubhayadyu // ____________________________________________________________________ [#536] ## || PS_5,3.23 || _____START JKv_5,3.23: ki-sarvanma-bahubhyo 'dvy-dibhya (*5,3.2) iti vartate / saptamy iti kle iti ca nivttam / smnyasya bhedaka viea prakra / praktyarthavieaa ca+etat / prakravttibhya ki-sarvanma-bahubhya svrthe thl pratyayo bhavati / tena prakrea tath / yath / sarvath / jtyaro 'pdam eva lakaam / sa tu svabhvt prakravati vartate, thl puna prakramtre // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.24 || _____START JKv_5,3.24: ida-abdt prakravacane thamu pratyayo bhavati / thlo 'pavda anena prakrea ittham / ukro makraparitrrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.25 || _____START JKv_5,3.25: ki-abdt prakravacane thamu pratyayo bhavati / kena prakrea katham / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.26 || _____START JKv_5,3.26: kiabdd dhetau vartamnt th pratyayo bhavati, cakrt prakravacane chandasi viaye / hetau tvat - kath grma na pcchasi / kena hetun na pcchasi ity artha / prakra-vacane - kath dev san purvida / vibhakti-sajy pro 'vadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.27 || _____START JKv_5,3.27: di abd dikabd / tebhyo dikabdebhyo dig-dea-kleu vartamnebhya saptam. pacam-prathamntebhya astti pratyayo bhavati svrthe / yathsakhyam atra na+iyate / purastd vasati / purastd gata / purastd ramayam / adhastd vasati / adhastd gata / adhastd ramayam / dikabdebhya iti kim ? aindry dii vasati / saptam-pacam-prathambhya iti kim ? prva grma gata / dig-dea-klesu iti kim ? prvasmin gurau vasati / ikrastakraparitrrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.28 || _____START JKv_5,3.28: dikia-uttarbhy dig-dea-kleu vartamnabhy saptam-pacam-prathamntbhy svrthe 'tasuc pratyayo bhavati / astter apavada / daki-abda kle na sambhavati iti digdeavtti parighyate / dakiato vasati / dakiata gata / dakinato ramayam / uttarato vasati / uttarata gata / uttarato ramayam / akro vieartha ahy-atasarthapratyayena (*2,3.30) iti // ____________________________________________________________________ [#537] ## || PS_5,3.29 || _____START JKv_5,3.29: para-avara-abdbhy vibh atasuc pratyayo bhavati astter arthe / parato vasati / parta gata / parato ramayam / parastd vasati / parastd gata / parastd ramayam / avarato vasati / avarata gata / avarato ramayam / avarastad vasati / avarastd gata / avarastd ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.30 || _____START JKv_5,3.30: acatyantebhyo dikabdebhya uttarasya asttipratyayasya lug bhavati / prcy dii vasati / luk taddhita-luki (*1,2.49) iti stripratyayo 'pi nivartate / prg vasati / prg gata / prg ramaiyam / pratyag vasati / pratyag gata / pratyag ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.31 || _____START JKv_5,3.31: upari upariat ity etau abdau niptyete astterarthe / rdhvasya upabhva rilritilau ca pratyayau niptyete / rdhvy dii vasati upari vasati / upary gata / upari ramayam / upariad vasati / upari dgata / uparitd ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.32 || _____START JKv_5,3.32: pacd ity aya abdo niptyate 'stterarthe / aparasya pacabhva ti ca pratyaya / aparasy dii vasati pacd dii vasati / pacd gata / pacd ramayam / dikprvapadasya aparasya pacabhvo vaktavya ti ca pratyaya / dakipact / uttarapact / ardhottarapadasya dikprvasya pacabhvo vaktavya / dakiapacrdha / uttarapacrdha / vin 'pi prvapadena pacabhvo vaktavya / pacrdha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.33 || _____START JKv_5,3.33: paca-pac-abdau niptyete chandasi viaye astterarthe / cakrt pacd api bhavati / aparasya pacabhvo 'krkrau ca pratyayau niptyete / pur vyghro jyate paca siha / pac siha / pact siha // ____________________________________________________________________ [#538] ## || PS_5,3.34 || _____START JKv_5,3.34: uttara-adhara-dakia-abdebhya ti pratyayo bhavati astterarthe / uttarasy dii vasati uttard vasati / uttard gata / uttard ramayam / adhard vasati / adhard gata / adhard ramayam / dakid vasati / dakid gata / dakid ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.35 || _____START JKv_5,3.35: uttara-adhara-dakia-abdebhya enap pratyayo bhavatyanatarasym astterarthe adre ced avadhimnavadher bhavati / vibhaktitraye prakte 'pacagy iti pacam paryudasyate / tena aya saptam-prathamntd vijyate pratyaya / uttarea vasati, uttard vasati, uttarato vasati / uttarea ramayam, uttard ramayam, uttarato ramayam / adhrea vasati adhard vasati, aghastd vasati / adharea ramayam, adhard ramayam, adhastd ramayam / dakiena vasati, dakid vasati, dakito vasati / dakiena ramayam, dakid ramayam, dakiato ramayam / adre iti kim ? uttrd vasati / apacamy iti kim ? uattardgata / apajcamy iti prgase / asipratayas tu pacamyantd api bhavati / kecid iha+uttardigrahaa na anuvartayanti / dikabdamtrt pratyaya manyante / prvea grmam / aparea grmam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.36 || _____START JKv_5,3.36: adre iti na svaryate / apacay iti vartate / dakia-abdt c-pratyayo bhavati astterarthe / daki vasati / daki ramayam / apacamy ity eva, dakiata gata / cakro vieartha / acttarapadjhiyukte iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.37 || _____START JKv_5,3.37: dakia-abdd hi pratyayo bhavati astterarthe, cakrd c, dre ced avadhimnavadher bhavati / dakihi vasati, daki vasati / dakihi ramayam, daki ramayam / dre iti kim ? dakiato vasati / apacam ity eva, dakiata gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.38 || _____START JKv_5,3.38: uttara-abdd jh pratyayau bhavata astterarthe dre ced avadhimnavadher bhavati / uttar vasati, uttarhi vasati / uttar ramayam, uttarhi ramayam / dre ity eva, uttarea prayti / pacamy ity eva, uttard gata // ____________________________________________________________________ [#539] ## || PS_5,3.39 || _____START JKv_5,3.39: apacamy iti nivttam / tis vibhaktnm iha grahaam / prvdharvarm asi pratyayo bhavati astterarthe / tat saniogena ca+em yathsakhya pur ad av ity ete de bhavanti / asi ity avibhaktiko nirdea / puro vasati / pura gata / puro ramayam / adho vasati / adha gata / adho ramayam / avo vasati / ava gata / avo ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.40 || _____START JKv_5,3.40: saptamyntam etat / astti-pratyaye parata purvdn yathsakhya purdaya de bhavanti / idam eva deavidhna jpakam , asttir ebhyo bhavati, asi-pratyayena na dhyate iti / purastd vasati / purastd gata / purastd ramayam / adhastd vasati / adhastd gata / adhastd ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.41 || _____START JKv_5,3.41: prvea nitye prpte vikalpa ucyate / avarasya asttau parato vibh av ity ayam deo bhavati / avastd vasati / avastd gata / avastd ramayam / avarastd vasati / avarastd gata / avarastd ramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.42 || _____START JKv_5,3.42: sakhyvcibhya prtipadikebhyo vidhrthe vartamebhyo dh pratyayo bhavati svrthe / vidh prakra, sa ca sarvakriyviaya eva ghyate / kriyaprakre vartamny sakhyy dh pratyaya / ekadh bhukte / dvidh gacchati / tridh / caturdh / pacadh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.43 || _____START JKv_5,3.43: sakhyy ity eva / adhikaraa dravya, tasya vicla sakhyntarpdanam / ekasya anekkaraam anekasya v ekkaraam / adhikaraavicle gamyamne sakhyy svrthe dh pratyayo bhavati / eka ri pacadh kuru / aadh kuru / anekam ekadh kuru // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.44 || _____START JKv_5,3.44: ekaabdt parasya dh-pratyayasya dhyamu dea bhavaty anyatarasym / ekadh ri kuru, aikadhya kuru / ekadh bhukte, aikadhya bhukte / prakarad eva labdhe punar dh-grahaam vidhrthe vihitasya api yath syt / anantarasya+eva hy etat pratpnoti // ____________________________________________________________________ [#540] ## || PS_5,3.45 || _____START JKv_5,3.45: dh ity anuvartate / dvi-tryo sambandhino dh-prayayasya vidhrthe adhikaraavicle ca vihitasya dhamu-deo bhavati anyatarasym / cakro vikalpnukarartha / dvidh, dvaidham / tridh, traidham / dhamuantt svrthe adaranam / matidvaidhni sarayante / matitraidhni sarayante // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.46 || _____START JKv_5,3.46: dvi-tryo sambandhino dh-pratyayasya edhc deo bhavaty anyatrasym / cakro vikalpnukaraa-artha / dvedh, dvaidham, dvidh / tredh, traidham, tridh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.47 || _____START JKv_5,3.47: ypya kutsita iti ucyate / ypye vartamnt prtipadikt svrthe pap pratyayo bhavati / ypyo vaiykaraa, kutsito vaiykaraa vaiykaraapa / yjikapa / yo vykarana-stre pravo dula, tatra kasmn na bhavati ? yasya guasya sadbhvd dravye abdanivea, tasya kutsy pratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.48 || _____START JKv_5,3.48: praa-pratyayo yastya, tadantt prtipadikd bhge vartamnt svrthe an pratyayo bhavati / svarrtham vacanam / dvityo bhga dvitiya / ttya / bhge iti kim ? dvityam / ttyam / praa-grahaam uttarrtham, na hy apraastyo 'sti / mukhatydir anarthaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.49 || _____START JKv_5,3.49: prad bhge ity eva / prg ekdaabhya sakhyabdebhya praapratyayntebhya bhge vartamnebhya svrthe 'n pratyayo bhavati acchandasi viaye / svarrtham vacanam / pacama / saptama / navama / daama / prg ekdaabhya iti kim ekdaa / dvdaa / acchandasi iti kim ? tasya pacamamindriyasyapkrmat // ____________________________________________________________________ [#541] ## || PS_5,3.50 || _____START JKv_5,3.50: bhge ity eva, acchandasi iti ca / aha-aamabhy bhge abhidheye acchandasi viaye a pratyayo bhavati / cakrd an ca / aho bhga aa, aha / ama, aama // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.51 || _____START JKv_5,3.51: bhge ity eva / aha-aambhy yathsakhya kan-lukau ca bhavato mnapavagayor bhgayor abhidheyayo / ahako bhgo mna cet tad bhavati / aamo bhga pavaga cet tad bhavati / kasya luk ? asya luk / ano v / cakrd yathprpta ca / ha, aha / ama, aama / mnapavagayo iti kim ? ha, aha / ama, aama // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.52 || _____START JKv_5,3.52: eka-add sahya-vcina svrthe kinic pratyayo bhavati / cakrt kan-lukau ca / kinica kano v lug vijyate / sa ca vidhnasmarthyt pake bhavati / ekk, ekaka, eka / asahya-grahaa sakhyabdanirsrtham / tadupdne hi dvibahvor na syt, ekkinau, ekkina // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.53 || _____START JKv_5,3.53: prva bhta iti vighya supsupeti samsa / bhtaprvaabdo 'tikrntaklavacana / praktivieaa ca+eat / bhtaprvatvaviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe cara pratyayo bhavati / hyo bhtaprva hyacara / sukumracara / akro bartha / hyacar // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.54 || _____START JKv_5,3.54: ahyantt prtipadikt rpya pratyayo bhavati / cakrc cara ca / ahyantt pratyayavidhnt saprati bhtaprvagrahaa pratyayrthasya vieaa, na tu praktyarthavieaam / devadattasya bhtaprvo gau devadattarpya, devadattacara // ____________________________________________________________________ [#542] ## || PS_5,3.55 || _____START JKv_5,3.55: atiayanam atiyana prakara / niptand drghatvam / praktyarthavieaa ca+etat / atiyanaviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe tamabihanau pratyayau bhavata / praktyarthavieaa ca svrthikn dyotya bhavati / sarva ime hy, ayam em atiayena hya hyatama / daranyatama / sukumratama / ayam em atiayena pau paitha / laghiha / gariha / yad ca prakaravat puna prakaro vivakyate tadtiyikntd apara pratyayo bhavaty eva / devo va savit prrpayatu rehatamya karmae / yudhihira rehatama kurm iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.56 || _____START JKv_5,3.56: tiantt ca atiyane dyotye tamap pratyayo bhavati / y-p-prtipadikt (*4,1.1) ity adhikrt tio na prpnoti iti ida vacanam / sarve ime pacanti iti, ayam em atiayena pacati pacatitamm / jalpatitamm / ihannodhriyate, guavacane tasya niyatatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.57 || _____START JKv_5,3.57: dvayor arthayor vacana dvivacanam vibhaktavyo vibhajya / niptand yat bhavati / dvyarthe vibhajye ca+upapade prtipadikt tiantc ca atiyane tarabyasunau pratyayau bhavata / tamabihanor apavdau / yathsakhyam atra na+iyate / dvvimvhyau, ayam anayor atiayena hya hyatara / sukumratara / pacatitarm / jalpatitarm / yasun khalv api - dvvimau pa, ayam anayor atiayena pau payn / vibhajye ca+upapade - mthur paliputrakebhya hyatar / daranyatar / paysa / laghysa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.58 || _____START JKv_5,3.58: ihannyasunau ajd smnyena vihitau, tayor aya viayaniyama kriyate, guavacand eva bhavatastau na anyasmd iti / payn / laghyn / paiha / laghha / iha na bhavata, pcakatara, pcakatama iti / eva kra iato 'vadhrartha, pratyayaniyamo 'ya na praktiniyama iti / pautara / pautama // ____________________________________________________________________ [#543] ## || PS_5,3.59 || _____START JKv_5,3.59: tu iti tn-tco smnyena grahaam / trantc chandasi viaye ajad pratyayau bhavata / prvea guavacand eva niyame kte chandasi praktyantary abhyanujyante, trantd apy ajd bhavata iti / suti kariha / dohyas dhenu / bhasyhe taddhite iti puvadbhve kte turihemeyasu (*3,4.154) iti tco nivtti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.60 || _____START JKv_5,3.60: praasya abdasya ra ity ayam dee bhavati ajdyo pratyayayo parata / ajd iti praktasya saptam vibhaktivipariamyate / nanu ca praasya abdasya aguavacanatvd ajd na sambhavata ? eva tarhi deavidhnasmarthyt tadviayo niyamo na pravartate, ajd guavacand eva iti / evam uttarev api yogeu vijeyam / sarve ime praasy, ayam em atiayena praasya reha / ubhvimau praasyau, ayam anayor atiayena praasya reyn / ayam asmt reyn / praktyau kc iti praktibhvat raabdasya ilopayasyetilopau na bhavata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.61 || _____START JKv_5,3.61: praasya abdasya jya ity ayam deo bhavati ajdyo pratyayayo parata / sarve ime praasy, ayam em atiayena praasya jyeha / ubhvimau praasyau, ayam anayor atiayena praasya jyyn / ayamasmt jyyn / jyddyasa (*6,4.160) ity kra // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.62 || _____START JKv_5,3.62: vddha-abdasya ca jya ity ayam deo bhavaty ajdyo pratyayayo parata / tayo ca sattva niyambhvena prvavaj jpyate / sarve ime vddh, ayam em atiayena vddha jyeha / ubhvimau vddhau, ayam anayor atiayena vddha jyyn / ayam asmj jyyn / priyasthira ity din vddhaabdasya vardeo vidhyate / vacanasmarthyt pake so 'pi bhavati / variha / varyn // ____________________________________________________________________ [#544] ## || PS_5,3.63 || _____START JKv_5,3.63: antika-bhayo yathsakhya neda sdha ity etv deau bhavato 'jdyo parata / tayo ca sattva prvavad vijeyam / nimittabhtayor yathsakhyam atra eyate sarvmnyantikni, idamematiayena antikam nediham / ubhe ime antike, idam anayor atiayena antika nedya / idam asmn nediya / sarve ime bhamadhyate, ayam em atiayena bham adhte sadhiha / ubhvimau bham adhyte, ayam anayor atiayena bham adhte sdhya / ayam asmt sdhyo 'dhte // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.64 || _____START JKv_5,3.64: yuva-alpa-abdayo kan ity ayam deo bhavaty anyatarasym ajadyo parata / tayo ca sattva prvavaj jeyam / sarve ime yuvna, ayam eam atiayena yuva kaniha / dvvimau yuvnau, ayam anayor atiayena yuv kanyn / ayam asmt kanyn / yaviha, yavyn iti v / sarve ime 'lp, ayam em atiayena alpa kaniha / ubhvimv alpau, aym anayor atiayena alpa kanyn / ayam asmt kanyn / alpiha, alpyn iti v // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.65 || _____START JKv_5,3.65: vino matupa ca lug bhavati ajdyo pratyayayo parata / idam eva vacana jpakam ajdis adbhvasya / sarve ime sragvia, ayam em atiayena sragv srajiha / ubhvimau sragviau, ayam anayor atiayena sragv srajiyn / ayam asmt srajyn / sarve ime tvagvanta, ayam em atiayena tvagvn tvaciha / ubhvimau tvagvantau, ayam anayor atiayena tvagvn tvacyn / ayam asmt tvacyn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.66 || _____START JKv_5,3.66: praas stuti / praktyarthasya vieaam ca+etat / praasviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe rpap pratyayo bhavati / svrthik ca pratyay praktyarthavieasya dyotak bhavanti / praasto vaiykarao vaiykaraarpa / yjikarpa / praktyarthasya vaiiye praas bhavati / valarpo 'ya ya palun sur pibati / corarpa, dasyurpa, yo 'kor apy ajana haret / [#545] tia ca (*5,3.56) ity anuvartate / pacatirpam / pacatorpam / pacantirpam / kriypradhnam khytam / ek ca kriy iti rupappratyayntd dvivacanabahuvacane na bhavata / napusakaliga tu bhavati, lokrayatvlligasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.67 || _____START JKv_5,3.67: samprat padrthn sampti / stokensamprat adasampti / praktyarthavieaa ca+etat / adasamptiviee 'rthe vartamnt prtipadikt kalpap deya deyar ity ete pratyay bhavanti / adasampta pau paukalpa, paudeya, paudeya / mdukalpa, mdudeya, mdudeya / tia ca (*5,3.56) ity eva, pacatikalpam / jalpatikalpam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.68 || _____START JKv_5,3.68: adasamptiviee 'rthe vartamnt subantt vibha bahuc pratyayo bhavati / sa tu purastd eva bhavati, na parata / citkaraam antodttrtham / adasampta pau bahupau / bahumdu / bahuguo drk / vibhvacant kalpabdayo 'pi bhavanti / subgrahaa tiantn m bhd iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.69 || _____START JKv_5,3.69: smnyasya bhedako viea prakra, tasya vacane / praktyarthevieaam ca+etat / subantt prakraviie 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe jtyar pratyayo bhavati / prakravati ca aya pratyaya / thl puna prakramtra eva bhavati / pauprakra paujtya / mdujtya / daranyajatya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.70 || _____START JKv_5,3.70: ive pratiktau (*5,3.96) iti vakyati / prk etasmd iva saabdand ynita rdhvam anukramiyma kapratyayas teu adhikto veditavya / vakyati - ajte (*5,3.73) iti / avaka / gardabhaka / tiantd aya pratyayo niyate, akajiyate / tia ca (*5,3.56) ity anuvttam uttarastrea+eva sambandhanm // ____________________________________________________________________ [#546] ## || PS_5,3.71 || _____START JKv_5,3.71: tia ca (*5,3.56) ity eva / avyaynm sarvanmn ca prgivyev artheu akac pratyayo bhavati, sa ca prk e, na parata / kasya apavda / uccakai / ncakai / anakai / sarvanmna khalv api - sarvake / vivake / ubhayake / prtipadikt, supa iti dvayam api iha anuvartate / tatra abhidhnato vyavasth bhavati / kvacit prtipadikasya prk e pratyayo bhavati, kvacit subantasya / yumakbhi , asmakbhi, yumaksu, asmaksu, yuvakayo, vakayo, ity atra prtipadikasya / tvayak, mayak, tvayaki, mayaki ity atra subantasya / akacprakarae tma kmpratyayo vaktavya / sa ca mittvd antyt aca paro bhavati / tukm ste / tk tihati / le ko malopa ca vaktavya / tla tka / tia ca (*5,3.56) iti praktamatra sambadhyate / pacataki / jalpataki // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.72 || _____START JKv_5,3.72: kakrntasya prtipadikasya akacsanniyogena dakrdeo bhavati / cakra sanniyogrtha / smarthyc cvyayagrahaam anuvartate, na sarvanmagrahaam / kakrntasya sarvanmno 'sambhavt / dhik - dhakit / hiruk - hirakut / pthak - pthakat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.73 || _____START JKv_5,3.73: ajtaviea ajta / ajtatvopdhike 'rthe vartamnt prtipadikt tiantc ca svrthe yathvihita pratyayo bhavati / svena rpea jte padrthe viearpea ajte pratyayavidhnam etat / kasya ayam ava iti svasvmisambandhena ajte ave pratyaya, avaka / gardabhaka / uraka / evam anyatra api yathyogam ajtat vijey / uccakai / ncakai / sarvake / vivake / pacataki / jalpataki // ____________________________________________________________________ [#547] ## || PS_5,3.74 || _____START JKv_5,3.74: kutsito garhito, nindita / praktyarthavieaa ca+etat / kutsitasvopdhike 'rthe vartamnt prtipadikt svrthe yathvihita pratyayo bhavati / kutsito 'va avaka / uraka / gardabhaka / uccakai / ncakai / sarvake / vivake / pacataki / jalpataki // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.75 || _____START JKv_5,3.75: kutsite ity eva / kutsitatvopdhike 'rthe vartamnt prtipaidkt kan-pratyayo bhavati, kasya apavda, pratyayntena cet saj gamyate / draka / dhraka / praka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.76 || _____START JKv_5,3.76: kruyena abhyupapatti parasya anukamp / tasy gamyamny subantt tiantc ca yathvihita pratyayo bhavati / putraka / vatsaka / durbalaka / bubhukitaka / svapitaki / vasitaki // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.77 || _____START JKv_5,3.77: smadndirupyo nti / ntau ca gamyamny tadyuktd anukampyuktd yathvihita pratyayo bhavati / hanta te dhnak / hanta te tilak / ehaki / addhaki / parasya anukampmtropdnenrdhayati / prvea pratysannnukampsambandht anukampyamnd eva pratyayo vihita / saprati vyavahitd api yath syd iti vacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.78 || _____START JKv_5,3.78: anukampym (*5,3.76), ntau ca tadyuktt (*5,3.77) iti vartate / bahvaca prtipadikt manuyanmadheyd v hac pratyayo bhavati, anukampy gamyamny ntau ca / devika, devadattaka / yajika, yajadattaka / bahvaca iti kim ? dattaka / guptaka / manuyanmna iti kim ? madrabhuka / bhadrabhuka // ____________________________________________________________________ [#548] ## || PS_5,3.79 || _____START JKv_5,3.79: anukampym ity di sarvam anuvartate / prvea haci vikalpena prpte vacanam / bahvaco manusyanmno ghan ilac ity etau pratyayau bhavata / cakrd yathprpta ca / deviya, devila, devika, devadattaka / yajiya, yajila, yajika, yajadattaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.80 || _____START JKv_5,3.80: prvavat sarvam anuvartate / upaabda diryasya tasmd upde prtipadikd bahvaco manusyanmna / aac-vuc-pratyayau bhavata / cakrd ghanilacau pratyayau bhavata hac ca v / upaa, upaka, upiya, upila, upika, upendradattaka / prc-grahaa pjrtham / v ity eva hi vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.81 || _____START JKv_5,3.81: bahvaca iti na anuvartate / smnyena vidhnam / jtiabdo yo manusyanmadheyo vyghra siha ity evam di, tasmd anukampy ntau ca kan-pratyayo bhavati / vyghraka / sihaka / arabhaka / vvacannuvtter yathdaranam anyo 'pi bhavati / vyghrila / sihila / nma-grahaa svarpanivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.82 || _____START JKv_5,3.82: kan ity anuvartate, manusyanmna iti ca / ajina-abdntt prtipadikn manusyanmno 'nukampy kanpratyayo bhavati, tasya ca+uttarapadalopa / vyghrjino nm akacin manusya, so 'nukampita vyghraka / sihaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.83 || _____START JKv_5,3.83: lopa ity anuvartate / asmin prakarae ya ha ajdi ca pratyaya, tasmin parata prakter dvityd aca rdhva yac chabdarpa tasya lopo bhavati / rdhva-grahaa sarvaloprtham / anukampito devadatta devika, deviya, devila / yajika, yajikya, yajila / upaa, upaka, upiya, upila, upika / hagrahaamuko dvitytve kavidhnrtham / ajdilakae hi mthitikdivat prasaga / vyudatta vyuka / pitdatta pitka / caturthd aca rdhvasya lopo vaktavya / anukampito bhaspatidatta bhaspatika bhaspatiya bhaspatila / [#549] anajdau vibh lopo vaktavya / devadattaka, devaka / yajadattaka, yajaka / lopa prvapadasya ca hjdvanajdau ca vaktavya / dattika, dattila, dattiya, dattaka / vin 'pi pratyayena prvottarapadayo vibh lopo vaktavya / devadatto datta, deva iti v / uvarl la ilasya ca / bhnudatto bhnula / vasudatto vasula / caturthdanajdau ca lopa prvapadasya ca / apratyaye tath+eva+ia uvarl la ilasya ca // dvityd aco lope sandhyakaradvityatve tadder lopavacanam / lahoa lahika / kahoa kahika / ekkaraprvapadnm uttarapadalopo vaktavya / vg vcika / srucika / tvacika / katha aagulidatta aika iti ? aahjdivacant siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.84 || _____START JKv_5,3.84: evaldn manuyanmn hjdau pratyaye parata ttyd aca rdhvasya lopo bhavati / prvasya ayam apavda / anukampita evaladatta evalika, evaliya, evalila / suparika, supariya, suparila / vilika, viliya, vilila / varuika, varuiya, varuila / aryamika, aryamiya, aryamila / evaldn ttydaco lopa sa cktasandhnm iti vaktavyam / evalendradatta, suparyrdatta evalika, suparika iti yath syt / evalyika, suparyika iti m bht // ____________________________________________________________________ [#550] ## || PS_5,3.85 || _____START JKv_5,3.85: parimpacaye alpaabda / praktivieaa ca+etat / alpatvaviie arthe vartamnt prtipadikt yathvihita patyayo bhavati / alpa tailam tailakam / ghtakam / sarvakam / vivakam / uccakai / ncakai / pacataki / jalpataki // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.86 || _____START JKv_5,3.86: hrasvatvaviie 'rthe vartamnt prtipadikt yathvihita pratyayo bhavati / drghapratiyoh hrasva / hrasvo vka vkaka / plakaka / stambhaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.87 || _____START JKv_5,3.87: hrasve ity eva / hrasvatvahetuk y saj tasy gamyamny kan-pratyayo bhavati / prvasya ayam apavda / vaaka / veuka / daaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.88 || _____START JKv_5,3.88: hrasve ity eva / sajgrahaa na anuvartate / smnyena vidhnam / ku-am-ubhyo hrasvrthe dyotye ra pratyayo bhavati / kasya apavda / hrasv ku kura / amra / ura / svrthikatve 'pi puligat, lokrayatvl ligasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.89 || _____START JKv_5,3.89: hrasve ity eva / kutabdd hrasvatve dyotye dupacpratyayo bhavati / kasya apavda / hrasv ku kutupam / carmam aya snehabhjanam ucyate / kut ity vapanasykhy // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.90 || _____START JKv_5,3.90: hrasve ity eva / ks-go-abdbhy hrasvasve dyotye arac pratyayo bhavati / kasya apavda / akro artha / hrasv ks kstar / gotar / ks iti akti, yudhaviesa ucyate // ____________________________________________________________________ [#551] ## || PS_5,3.91 || _____START JKv_5,3.91: hrasve iti nivttam / vatsa ukan ava abha ity etebhya tanutve dyotye arac-pratyayo bhavati / yasya guasya hi bhvd dravye abdanivea tasya tanutve pratyaya / vatsatara / ukatara / avatara / abhatara / prathamavay vatsa, tasya tanutva dvityavayaprpti / tarua uk, tasya tanutva ttyavayaprpti / avena avym utpanno 'sva, tasya tanutvam anyapitkat / anuvn abha, tasya tanutva bhravahane mandaaktit // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.92 || _____START JKv_5,3.92: kim yat tat ity etebhya prtipadikebhya dvayor ekasya nirdhrae ataracpratyayo bhavati / nirdhryamavcibhya svrthe pratyaya / jty, kriyay, gunena, sajay v samudyd ekadeasya pthakkaraa nirdhraam / kataro bhavato kaha / kataro bhavato kraka / kataro bhavato pau / kataro bhavator devadatta / yataro bhavato kraka / yataro bhavato patu / yataro bhavatordevadatta, tatara gacchatu / mahvibhay ctra pratyayo vikalpyate / ko bhavator devadatta, sa gacchatu / nirdhrae iti visayasaptamnirdea / dvayo iti samudyn nirdhraavibhakti / ekasya iti nirdea nirdharyamanirdea // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.93 || _____START JKv_5,3.93: kiyattada iti vartate nirdhrane, ekasya iti ca / bahnm iti nirdhrane ah / bahun madhye ekasya nirdhrane gamyamne jtiparipranaviayebhya kimdibhya v atamac pratyayo bhavati / katamo bhavat kaha / yatamo bhavatm kaha, tatama gacchatu / vvacanam akajartham / yako bhavat kaha, saka gacchatu / mahvibh ca pratyayavikaloprth anuvartate eva / ko bhavat kaha / yo bhavat kaha, sa gacchatu / jtipariprane iti kim ? ko bhavatm devadatta / paripranagrahaa ca kima eva vieaa, na yattado, asambhavt / jtigrahaa tu sarvair eva sambadyate / kimo 'smin viaye ataram api icchanti kecit, kataro bhavat klpa iti / tatra katarakatamau jtiapariprane (*2,1.63) iti vacant siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.94 || _____START JKv_5,3.94: ekaabdt prcm cry matena atarac atamac ity etau pratyayau bhavata svasmin viyae / cakro ataraco 'nukarsartha / dvayor nirdhrane atarac, bahn nirdhrane atamac / jtipariprane iti na anuvartate / smnyena vidhnam / ekataro bhavator devadatta / ekatamo bhavat devadatta / prc-grahaa pjrtha, vikalpo 'nuvartate eva // ____________________________________________________________________ [#552] ## || PS_5,3.95 || _____START JKv_5,3.95: avakiyate yena tad avakepaam / tasmin vartamnt pratipadikt kanpratyayo bhavati / vykaraakena nma tva garvita / yjikyakena nma tva garvita / parasya kutsrtha yadupdyate tad iha+udharaam / yat puna svayam eva kutsita tatra kutsite (*5,3.74) ity anena kanpratyayo bhavati, devadattaka, yajadattaka iti / prgivyasya pro 'vadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.96 || _____START JKv_5,3.96: kan ity anuvartate / ivrthe yat prtipadika vartate tasmt kan pratyayo bhavati / ivrtha sdya, tasya viesaa pratiktigrahaam / pratikti pratirpaka, praticchandakam / ava iva ayam avapratikti avaka / uraka / gardabhaka / pratiktau iti kim ? gaur iva gavaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.97 || _____START JKv_5,3.97: iva ity anuvartate, kan iti ca / ivrthe gamyamne kanpratyayo bhavati, samudyena cet saj gamyate / apratiktyartha rambha / avasadasya saj avaka / uraka / gardabhaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.98 || _____START JKv_5,3.98: sajym ity eva / sajy vihitasya kano manusye 'bhidheye lub bhavati / caceva manuya cac / ds / kharaku / manusye iti kim ? avaka / uraka / gardabhaka / devapathder ktigaatvt tasya+eva aya prapaco veditavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.99 || _____START JKv_5,3.99: jvikrtha yad apayam tasminn abhidheye kano lub bhavati / vikryate yat tat paya / vsudeva / iva / skanda / viu / ditya / devalakdn jvikrth devapratiktaya ucyante / apaye iti kim ? hastikn vikrte / avakn / rathakn / devapathder eva aya prapaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.100 || _____START JKv_5,3.100: ive pratiktau (*5,3.96), sajy ca (*5,3.97) vihitasya kano devapathdibhya uttarasya lub bhavati / diabda prakre / ktigaa ca ayam / devapatha / hasapatha / [#553] arcsu pjanrthsu citrakarmadhvajeu ca / ive pratiktau lopa kano devapathdiu // arcsu tvat - iva / viu / citrakarmai - arjuna / duryodhana / dhvajeu - kapi / garua / siha / devapatha / haspatha / vripatha / jalapatha / rjapatha / atapatha / sihagati / uragrv / cmarajju / rajju / hasta / indra / dada / pupa / matsya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.101 || _____START JKv_5,3.101: iva ity anuvartate / ita prabhti pratyay smnyena bhavanti, pratiktau capratiktau ca / vastiabdd ivrthe dyotye ha pratyayo bhavati / vastir iva vsteya / vstey // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.102 || _____START JKv_5,3.102: ilabdd ivrthe ha pratyayo bhavati / ileva ileya dadhi / kecid atra haam api icchanti, tadartha yogavibhga kartavya / ily ha pratyayo bhavati / aileyam / tato dha / ileyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.103 || _____START JKv_5,3.103: kh ity evam dibhya prtipadikebhya patpratyayo bhavati ivrthe kheva akhya / mukhya / jaghanya / kh / mukha / jaghana / ga / megha / caraa / skandha / iras / uras / agra / arana / khdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.104 || _____START JKv_5,3.104: dravyaabdo viptyate bhavye 'bhidheye / druabdd ivrthe yatpratyayo niptyate / dravyam, bhavya, tmavn adhipretnm arthan ptrabhta ucyate / dravyo 'ya rjaputra / dravyo 'ya mavaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.105 || _____START JKv_5,3.105: kugraabdd ivrthe cha pratyayo bhavati / kugram iva skmatvt kugry buddhi / kugrya astram // ____________________________________________________________________ [#554] ## || PS_5,3.106 || _____START JKv_5,3.106: tad ity anena prakta ivrtho nirdeyate / ivrthaviayt samsd aparasminn ivrthe eva chan pratyayo bhavati / klatlyam / ajkpyam / andhakavartakyam / atarkitopanata citrkaraamucyate / tat katham ? kkasygamana ydcchikam, tlasya patana ca / tena talena patat kkasya vadhakta / evam eva devadattasya tatrgamana, dasyn ca upanipta / taica tasya vadha kta / tatra yo devadattasya dasyn ca samgama, sa kkatlasamgamasada ity eka upamrtha, ataca devadattasya vadha, sa klatlavadhasada iti dvitya upamrtha / tatra prathame samsa, dvitye pratyaya / samsa ca ayam asmd eva jpakt, na hy asya apara sakaam asti / supsupeti v samsa / sa ca+evam viaya eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.107 || _____START JKv_5,3.107: arkar ity evam dibhya prtipadikebhya ivrthe a pratyayo bhavati / arkar iva rkaram / kplikam / arkar / kaplik / piika / puarka / atapatra / goloman / gopuccha / narli / nakul / sikat / arkardi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.108 || _____START JKv_5,3.108: agulydibhya ivrthe hak pratyayo bhavati / agulva gulika / bhrujika / aguli / bharuja / babhru / valgu / maara / maala / akula / kapi / udavit / go / uras / ikhara / kulia / agulydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.109 || _____START JKv_5,3.109: ekalabdad ivrthe 'nyatarasy hac pratyayo bhavati / anyatarasygrahaena anantara hak prpyate / ekaleva ekalika, aikalika // ____________________________________________________________________ [#555] ## || PS_5,3.110 || _____START JKv_5,3.110: karka-lohita-abdbhym ivrthe kak pratyayo bhavati / karka uklo 'va, tena sada krkka / lauhitka sphaika / svayamalohito 'py uprayavat tath pratyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.111 || _____START JKv_5,3.111: pratna prva viva ima ity etebhya ivrthe thlpratyayo bhavati chandasi viaye / ta pratnath prvath vivathemath // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.112 || _____START JKv_5,3.112: ivrthe iti nivttam / nnjtiy aniyatavttayo 'rthakm apradhn sagh pg / pgavcina prtipadikt agrmaprvt svrthe ya pratyayo bhavati / lauhadhvajya, lauhadhvajyau, lohadhvaj / aivya, aibyau, ibaya / ctakya, ctakyau, ctak / agrmaprvt iti kim ? devadatto grmare ta ime devadattak / yajadattak // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.113 || _____START JKv_5,3.113: nnjtiy aniyatavttaya utsedhajvina sagh vrt / vrtavcibhya prtipadikebhya ca svrthe ya pratyayo bhavaty astriym / kpotapkya, kpotapkyau, kapotapk / vraihimatya, vraihimatyau, vrhimat / cphaa khalv api - kaujyanya, kaujyanayau, kaujyan / brdhnyanya, brdhnyanyau, brdhnayan / astriym iti kim ? kapotapk / vrhimat / kaujyan / brdhnyan // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.114 || _____START JKv_5,3.114: yudhajvin sagha yudhajvisagha / sa vhkair vieyate / vhkeu ya yudhajvisagha, tadvcina prtipadikt brhmaarjanyavarjitt svrthe ya pratyayo bhavati / brhmae tadvieagrahaam / rjanye tu svarpagrahaam eva / akro bartha, tena astriym iti na anuvartate / kauibsya, kauvsyau, kauvs / kaudrakya, kaudrakyau, kudrak / mlavya, mlavyau, mlav / striym - kaudivs / kaudrak / mlav / yudhajvigrahaa kim ? mall / aya / saghagrahaa kim ? samr / vhkesu iti kim ? abar / pulind / abrhmaarjanyt iti kim ? goplav brhma / lakyan rjany // ____________________________________________________________________ [#556] ## || PS_5,3.115 || _____START JKv_5,3.115: yudhajvisaght iti vartate / vkaadt yudhajvina svrthe eya pratyayo bhavati / akro bartho, akro vddhyartha / vrkeya, vrkeyau, vk / yudhajvisaghavieaa, jtiabdn m bht / kmakrodhau manusy khditrau vkv iva // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.116 || _____START JKv_5,3.116: yudhajvisaght iti vartate / dmanydibhya prtipadikebhya trigartaahebhya ca yudhajvisaghavcibhya svrthe cha pratyayo bhavati / yem yudhajvin saghn aantavargs tem ca trigarta aha / trigarta aho ye te trigartaah ity ucyante / teu ca+iya smti -- hustrigartaahstu kauoparathadak / krauakirjlamnica brhmagupto 'rtha jnaki // iti / dmanydibhyas tvat - dmanya, dmanyau, dmanaya / aulapya, aulapyau, ulapaya / trigartaahebhya khalv api - kooparathya, kauoparathyau, kauoparath / dakya, dakyau, dakaya / kauakya / jlamnya / brahamaguptya / jnakya / dman / aulapi / kidant / kkaranti / kkadanti / atruntapi / srvaseni / bindu / maujyana / ulabha / svitrputra / dmanydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.117 || _____START JKv_5,3.117: yudhajvisaght ity eva / parvdibhya yaudheydibhya ca prtipadikebhya yudhajvisaghavcibhya svrthe 'aau pratyayau bhavata / prava, paravau, prava / sura, surau, asur / yaudheya / aukreya / paru / asura / rakas / bhlka / vayas / marut / darha / pica / vila / aani / krpaa / satvat / vasu / parvdi / yaudheya / kaueya / kraueya / aukreya / aubhreya / dhrteya / vrteya / jbleya / trigarta / bharata / unara / yaudheydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.118 || _____START JKv_5,3.118: yudhajvisaght iti nivttam / abhijiddibhyo 'antebhya prtipadikebhya svrthe ya pratyayo bhavati / abhijito 'patyam ity a, tadantd ya / [#557] bhijitya, bhijityau, bhijit / vaidabhtya, vaidabhtyau, vaidabht / lvatya, lvatyau, lvat / aikhvatya / mvatya / aurvatya / raumatya / gotrapratyayasya atra ao grahaam iyate / abhijito muhurta, bhijitasthlpka ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,3.119 || _____START JKv_5,3.119: pg yo 'grmaprvt (*5,3.112) ity ata prabhti ye pratyay, te tadrjasaj bhavanti / tath ca+eva+udhtam / tadrjaprade - tadrjasya bahusu ity evam daya // iti rjaydityaviracity kiky vttau pacamdhyyasya ttya pda ______________________________________________________ pacamdhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ [#558] ## || PS_5,4.1 || _____START JKv_5,4.1: pdaatntasya sakhyde prtipadikasya vpsy dyotyy vun pratyayo bhavati / tatsanniyogena cntasya lopo bhavati / yasya+iti lopena+eva siddhe punar vacanam anaimittikrtham / yasya+iti lopa paranimittaka / tasya sthnivadbhvt pda pat (*6,4.130) iti padbhvo na syt / asya tv anaimittikatvn na sthnivattvam / dvau dvau pdau dadti dvipadik dadti / dve dve ate dadti dviatik dadti / taddhitrtha iti samsa / tata pratyaya / svabhvc ca vunpratyaynta striym eva vartate / pdaatasya iti kim ? dvau dvau mau dadti / sakhyde iti kim ? pda pda dadti / vpsym iti kim ? dvau pdau dadti / dve ate dadti / pdaatagrahaam anarthakam / anyatra api darant / dvimodakik dadti trimodakik dadti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.2 || _____START JKv_5,4.2: damana daa / dna vyavasarga / daavyavasargayo gamyamnayo pdaatntasya prtipadikasya sakhyde vunpratyayo bhavati, antalopa ca / avpsrtho 'yam rambha / dvau pdau daita dvipadik daita / dvau pdau vyavasjati dvipadik vyavasjati / dviatik daita / triatikm / dviatik vyavasjati / triatikm // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.3 || _____START JKv_5,4.3: sthldibhya prakravacane dyotye kanpratyayo bhavati / jtyara apavda / prakro viea / sthlaprakra sthlaka / auka / maka / kanprakarae cacadbhator upasakhynam / cacatprakra cacatka / bhatka / cacadbhayo iti kecit pahanti / te cacaka, bhaka iti udharaa draavyam / sthla / au / ma / iu / ka tileu / yava vrhiu / pdyaklvadt surym / gomtra cchdane / sury ahau / jra liu / patramle samastavyaste / kumrputra / kumra / vaura / mai / iti sthldi // ____________________________________________________________________ [#559] ## || PS_5,4.4 || _____START JKv_5,4.4: atyantagati aeasambandha, tadabhvo 'ntyantagati / anatyantagatau gamyamny ktntt kanpratyayo bhavati / bhinnaka / channaka / anatyantagatau iti kim ? bhinnam / chinnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.5 || _____START JKv_5,4.5: smivacane upapade ktntt kanpratyayo na bhavati / smiktam / smibhuktam / vnagrahaa paryyrtham / ardhaktam / nemaktam / smivacane pratiedhnarthakyam, praktybhihitatvt ? eva tarhi na+eva ayam anatyantagatau vihitasya kana pratiedha, ki tarhi, svrthikasya / kena puna svarthika kan vihita ? etad eva jpaka bhavati svrthe kan iti / tatra yad etad ucyate, eva hi stram abhinnataraka bhavati, etair hi bahutaraka vypyate ity evam di, tadupapanna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.6 || _____START JKv_5,4.6: kann anuvartate, na pratiedha / bhatabdd cchdane vartamnt svrthe kan pratyayo bhavati / bhatik / cchdane iti kim ? bhatchanda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.7 || _____START JKv_5,4.7: aaaka itagu alagkarma alampurua ity etebhya adhyuttarapadt ca svrthe kha pratyayo bhavati / avidyamnni aki asya iti bahuvrhi / bahuvrhau sakthyako iti ac, tata khapratyaya / aaako mantra / yo dvbhyam eva kriyate na bahubhi / it gvo 'sminn araye itagavnam arayam / niptant prvapadasya mumgama / akakarman, alampurua iti parydayo glnadyarthe caturthy iti samsa / ala karmae alakakarma / ala puruya alapurua / adhyuttarapadas tatpurusa / adhiabda audisu pahyate / rjdhna / nitya ca aya pratyaya, uttaratra vibhgrahat / anye 'pi svrthik nity pratyay smaryante, tamabdaya prakkna, ydaya prgvuna, mdaya pr mayaa, bhatjtyant samnnt ca iti // ____________________________________________________________________ [#560] ## || PS_5,4.8 || _____START JKv_5,4.8: acatyantt prtipadikt adiktriy vartamnt svrthe vibh kha pratyayo bhavati / prk prcnam / arvk, arvcnam / adiktriym iti kim ? prc dik / pratc dik / diggrahaa kim ? prcn brhma / avcn / strgrahaa kim ? prcna digramayam / udcna digraramayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.9 || _____START JKv_5,4.9: jtyantt prtipadikt bandhuni vartamnt svrthe cha pratyayo bhavati / badhyate 'smi jti iti bandhuabdena dravyam ucyate / yena brhmaatvdijtir vyajyate tadbandhu dravyam / brhmaamtya, katriyajtya, vaiyajtya iti brhmadir eva+ucyate / bandhuni iti kim ? brhmaajti obhan // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.10 || _____START JKv_5,4.10: sthnntt prtipadikt vibh cha pratyayo bhavati sasthnena cet sthnntamarthavad bhavati / sasthna iti tulya ucyate, samna sthnam asya iti ktv / pitr tulya pitsthnya, pitsthna / mtsthnya, mtsthna / rjasthnya, rjasthna / sasthnena iti kim ? gosthnam / avasthnam / itikarao vivakrtha / tena bahuvrhi sasthnaabdrtham upasthpayati, na tatpurua / cecchabda sambandhrtha / dvyor vibhayor nity vidhaya iti prvatra nityavidhaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.11 || _____START JKv_5,4.11: kima ekrntt tiantd avyayebhya ca yo vihito gha sa kimettiavyayagha, tadantt prtipadikt adravyaprakare mupratyayo bhavati / yady api dravyasya svata prakaro na asti, tath api kriyguastha prakaro yad dravye upacaryate tad 'ya pratiedha / kriyguayor eva aya prakare pratyaya / kitarm / kitamm / prvhetarm / prvhetamm / pacatitarm / pacatitamm / uccaistarm / uccaistamm / adravyaprakare iti kim ? uccaistara / uccaistama // ____________________________________________________________________ [#561] ## || PS_5,4.12 || _____START JKv_5,4.12: kimettiavyayaghd adravyaprakare amu pratyayo bhavati chandasi viaye / cakrd mu ca / pratara na yu / pratar naya / svardiu am m iti pahyate, tasmt tadantasya avyayatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.13 || _____START JKv_5,4.13: anugadati iti anugdi / anugdinabdt svrthe hak pratyayo bhavati / nugdika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.14 || _____START JKv_5,4.14: karmavyatihre ac striym (*3,3.43) / iti ac vihita, tadantt svrthe a pratyayo bhavati striy viaye / vyvakro / vyvahs vartate / strgrahaa kimartham, yvat ac striym eva vihita, tata svrthikas tatra+eva bhaviyati ? eva tarhy etaj jpayati - svrthik pratyay praktito ligavacannyativartante 'pi iti / tena guakalp drk, tailakalp prasann, deva eva devat ity evam di upapanna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.15 || _____START JKv_5,4.15: abhividhau bhva inu (*3,3.44) vihita, tadantt svrthe a pratyayo bhavati / srvia vartate / skinam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.16 || _____START JKv_5,4.16: visarati iti visr / visrinabdt svrthe a pratyayo bhavati matsye 'bhidheye / vaisrio matsya / matsye iti kim ? visr devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.17 || _____START JKv_5,4.17: sakhyabdebhya kriybhyvttigaane vartamnebhya svrthe ktvasuc pratyayo bhavati / paunapunyam abhyvtti / ekakakrt tulyajtyn kriy janmasakhyna kriybhyvttigaana, tatra pratyaya / pacavrn bhukte pacaktva / saptaktva / sakhyy iti kim ? mrn vrn bhukte / kriygrahaam kimartham, yvat abhyavtti kriyy eva sambhavati, na dravyaguayo ? uttarrtha kriygrahaam / ekasya sakc ca (*5,4.19) ity atra kriya+eva gayate, na abhyvtti, asambhavt / abhyvttigrahaa kim ? kriymtragrahae m bht / paca pk / daa pk / [#562] gaanagrahaa kimartham, yvat gaantmikaiva sakhy ? akriyame gaanagrahae kriybhyvttau vartamnebhya sakhyeyavacanebhya eva pratyaya syt, atavrn bhukte ataktva iti ? iha na syt, ata vr bhukte iti ? na hy atra abhyvttau ataabda, sakhynamtravttitvt / gaanagrahat tu sarvatra siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.18 || _____START JKv_5,4.18: dvi tri catur ity etebhya sakhyabdebhya kriybhyvttigaane vartamnebhya suc pratyayo bhavati / ktvasuco 'pavda / dvirbhukte / trirbhukte / catrubhuktam / cakra svarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.19 || _____START JKv_5,4.19: ekaabdasya sakt ity ayam deo bhavati suc ca pratyaya kriygaena / ktvasuco 'pavda / abhyvttis tv iha na sambhavati / sakd bhukte / sakdadhte / eka pka ity atra na bhavati, anabhidhnt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.20 || _____START JKv_5,4.20: bahuabdt kriybhyvtigaane vartamnt vibh dh pratyayo bhavati / ktvasuco 'pavda / pake so 'pi bhavati / aviprakagrahaa kriybhyvttivieaam / kriymutpattaya ced sannakl bhavanti, na viprakakl / bahudh divasasya bhukte, bahuktvo divasasya bhukte / aviprakakle iti kim ? bahuktvo msasya bhukte // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.21 || _____START JKv_5,4.21: tad iti prathamsamarthavibhakti / prcuryea prastuta praktam / prathamsamartht praktopdhike 'rthe vartamnt svrthe maya pratyayo bhavati / akro bartha / anna praktam annamayam / appamayam / apare punar evam strrtham hu / prakrtam iti ucyate 'smin iti praktavacanam / tad iti prathamsamartht praktavacane 'bhidheye maya pratyayo bhavati / anna praktam asmin annamayo yaja / appamaya parva / vaakamay ytr / dvayam api pramam, ubhayath strapraayant // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.22 || _____START JKv_5,4.22: tatpraktavacane ity eva / bahusu prakteu ucyamnesu samhavat pratyay bhavanti / cakrt maya ca / modak prakt prcuryea prastut maudakikam, modakamayam / kulikam, akulmayam / ativartante 'pi svrthik praktito ligavacanni / [#563] dvitye strrthe - modak prakt asmin yaje maudakiko yaja, modakamaya / kulika, akulmaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.23 || _____START JKv_5,4.23: anantdibhya svrthe ya pratyayo bhavati / ananta eva nantyam / vasatha eva vasathyam / iti ha aitihyam / niptasamudyo 'yam upadeapramparye vartate / bheajam eva bhaiajyam / mahvibhay vikalpate pratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.24 || _____START JKv_5,4.24: devatabdntt prtipadikt caturthsamartht tdarthe yatpratyayo bhavati / tadartha eva tdarthyam / ctuvaryditvt ya / tad iti praktyarthe nirdiyate / gnidevatyai idam agnidevatyam / pitdevatyam / vyudevatyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.25 || _____START JKv_5,4.25: tdarthye ity eva / pdrghaabdbhy caturthsamarthbhy tdarthye abhidheye yatpratyayo bhavati / pdarthamudaka pdyam / arghyam / anuktasamuccayrtha cakra / yathdaranam anyatra api pratyayo bhavati / ea vai chandasya prajpati / vasu, apas, oka, kavi, kema, udaka, varcas, nikevala, uktha, jana, prva, nava, sra, marta, yaviha ity etebhya chandasi svrthe yatpratyayo bhavati / agnire vasavyasya / apasyo vasn / dvitybahuvacanasya aluk / apo vasn ity artha / sva okye / kavyo 'si kavyavhana / kemyamadhyavasyati / vyur varcasya / nikevalya asanti / ukthya asati / janya tbhi / prvy vidu / stoma janaymi navyam / srya / matya / yavihya / muyyamuyaputriketyupasakhynam / [#564] samaabddvatupratyayo vaktavya / samvad vasati / navasya n deastnaptanapkh ca pratyay / ntnam, ntanam, navnam / naca pure prt / purne vartamnt praabdn napratyayo bhavati / cakrn naptanapkhca / praam, pratnam, pratanam, pram / bhgarpanmabhyo dheya pratyayo vaktavya / bhgadheyam / rpadheyam / nmadheyam / mitrcchandasi / mitradheye yatasva / gnghrsdharada / gnghram / sdhraam / striy p - gnghr sdhra / vprakaranc ca vikalpante etny upasakhynni, tena yathprptam api bhavati, gnghr l, sdhra bh iti / ayavasamarudbhy chandasya vaktavya / yavase ramante / mruta ardh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.26 || _____START JKv_5,4.26: tdarthye ity eva / atithiabdt caturthisamartht tdarthye abhidheye ya pratyayo bhavati / atithaye idam titham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.27 || _____START JKv_5,4.27: tdarthye iti nivttam / devaabdt svrthe talpratyayo bhavati / deva eva devat // ____________________________________________________________________ [#565] ## || PS_5,4.28 || _____START JKv_5,4.28: aviabdt svrthe ka pratyayo bhavati / avir eva avika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.29 || _____START JKv_5,4.29: yva ity evam dibhya svrthe kanpratyayo bhavati / yva eva yvaka / mika / yva / mai / asthi / caa / pta / stamba / tvuate / paau lnaviyte / au nipue / putra ktrime / snta vedasamptau / nya rikte / dna kutsite / tanu stre / yasaca / reyaska / jta / kumrkranakni ca / yvdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.30 || _____START JKv_5,4.30: lohitaabdt maau vartamnt svrthe kanpratyayo bhavati / lohito mai lohitaka / maau iti kim ? lohita // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.31 || _____START JKv_5,4.31: anitye vare vartamnt lohitaabdt svrthe kanpratyayo bhavati / lohitaka kopena / lohitaka panena / anitye iti kim ? lohito gau / lohita rudhiram / lohitlligabdhana v vaktavyam / lohitik kopena / lohinik kopena // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.32 || _____START JKv_5,4.32: lkdin rakte yo lohitaabda, tasmt kanpratyayo bhavati / lohitaka kambala / lohitaka paa / ligabdhana v ity eva, lohitik, kohinik // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.33 || _____START JKv_5,4.33: varne ca anitye (*5,4.31), rakte (*5,4.32) iti dvayam apy anuvartate / klaabdt anitye vartamnt rakte ca kanpratyayo bhavati / klaka mukha vailakyea / rakte - klaka paa / klik // ____________________________________________________________________ [#566] ## || PS_5,4.34 || _____START JKv_5,4.34: vinaya ity evam dibhya svrthe hak pratyayo bhavati / vinaya eva vainayika / smayika / aupayika / vibhgrahaena pratyayo vikalpyate / vinaya / samaya / upydghrasvatva ca / sagati / kathacit / akasmt / samaycra / upacra / samcra / vyavahra / sampradna / samutkara / samha / viea / atyaya / vinaydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.35 || _____START JKv_5,4.35: vyhta prakito 'rtho yasystasy vci vartamnd vcabdt svrthe hakpratyayo bhavati / prvamnyena+uktrthatvt sandeavg vyhtrth ity ucyate / vcika kathayati / vcika raddadhe / vyhtrthym iti kim ? madhur vk devadattasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.36 || _____START JKv_5,4.36: vyhtrthay vc yat karma yukta, tadabhidhyina karmaabdt svrthe a pratyayo bhavati / karma eva krmaam / vcika rutv tathaiva yat karma kriyate tat krmaam ity ucyate / aprakarae kullavaruanidakarmracalamitrmitrebhya chandasy upasakhynam / kulla eva kaulla / vrua / naida / krmra / cla / maitra / mitra / snnynujvarnukubhactupryarkoghna- vaiytavaiktavrivasktgryagrahyaasntapan / ete 'ant svrthikchandasi bhy ceyante / snnyyam / nujvara / nuka / ubha / ctuprya / rkoghnam / vaiyta / vaikta / vrivaskta / gryaa / grahyaa / sntapana // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.37 || _____START JKv_5,4.37: oadhiabdd ajtau vartamnt svrthe 'pratyayo bhavati / auadha pibati / auadha dadti / ajtau iti kim ? oadhaya ketre rh bhavanti // ____________________________________________________________________ [#567] ## || PS_5,4.38 || _____START JKv_5,4.38: prajnti iti praja / praja ity evam dibhya prtipadikebhya svrthe apratyayo bhavati / praja eva prja / prj str / yasya astu praj vidyate s prj praj-raddh-arc-vttibhyo a (*5,2.101) iti / vidannityatra pahyate / vide atrantasya grahaa, vide aturvasu (*7,2.36) ity ata eva jpakt pkiko vasvdea / anyatarasygrahaa v tatra anuvartate, tu-hyos tta iy-anyatarasym (*7,1.35) iti / praja / vaij / uij / uij / pratyaka / vidvas / vidan / oan / oaa / vidy / manas / rotra arre - rautram / juhvat kamge / cikrat / cora / atru / yodha / cakus / vakas / dhrta / vas / et / marut / kru / rj / satvantu / darha / vayas / tura / rakas / pica / aani / krpaa / devat / bandhu / prajdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.39 || _____START JKv_5,4.39: mcchabdt svrthe tikanpratyayo bhavati / vikalpa srvatrnuvartate / md eva mttik // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.40 || _____START JKv_5,4.40: praasopdhike 'rthe vartamnn mcchabdt sa sna ity etau pratyayau bhavata / rpapa apavda / praast md mts, mtsn / nitya ca aya pratyaya, uttarastre 'nyatarasy grahat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.41 || _____START JKv_5,4.41: praasym ity eva / vka-jyehbhy praasopdhike 'rthe vartamnbhy yathsakhyam til-ttilau pratyayau bhavata chandasi viaye / rpapo 'pavdau / vkati / jyehatti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.42 || _____START JKv_5,4.42: bahvartht alprthc ca krakbhidhyina abdt aspratyayo bhavati anyatarasym / vienabhidhnc ca sarva karmdikraka ghyate / bahni dadti bahuo dadti / alpa dadti alpao dadti / bahubhir dadti bahuo dadti / alpena, alpaa / bahubhya, bahua / alpya, alpaa ity evam dyudhryam / bahvalprtht iti kim ? g dadti / [#568] ava dadti / krakt iti kim ? bahn svm / alpnm svm / arthagrahat paryyebhyo 'pi bhavati / bhrio dadti / stokao dadti / bahvalprthn magalmagalavacanam / yatra magala gamyate tatra aya pratyaya isyate / bahuo dadti iti bhyudayikeu karmasu / alpao dadti iti anieu karmasu // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.43 || _____START JKv_5,4.43: sakhyvcibhya prtipadikebhya ekavacanc ca vpsy dyotyy aspratyayo bhavati anyatarasym / dvau dvau modakau dadti dvia / tria / ekavacant khalv api - krpaa krpaa dadti karpaaa / maa / pdao dadti / eko 'rtha ucyate yena tad ekavacanam / krpadaya ca parimaabd vttvekrth eva bhavanti / sakhyaikavacant iti kim ? ghaa ghaa dadti / vpsym iti kim ? dvau dadti / krpaam dadti / krakt ity eva, dvayor dvayo svm / krpaasya krpaasya svm // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.44 || _____START JKv_5,4.44: pratin karmapravacanyena yoge y pacam vihit tadantt tasi pratyayo bhavati / pradyumno vsudevata prati / abhimanyur arjunata prati / vgrahanuvtter vikalpena bhavati / vsudevd arjund ity api bhavati / tasiprakaraa dydibhya upasakhynam / dau dita / madyata / prvata / phata / ktigaa ca ayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.45 || _____START JKv_5,4.45: apdne y pacam tasy pacamy v tasi pratyayo bhavati, tac ced apdna hyaruho sambandhi na bhavati / grmata gacchati, grmt / corata bibheti, cort / adhyayanata parjayate, adhyayant / ahyaruho iti kim ? srthd hyate / parvatdavarohati / hyate iti kvikranirdeo jahte pratipattyartha, jihter m bht, bhmita ujjihte, bhmer ujjihte / katha mantro hna svarato varato v iti / na+e pacam / ki tarhi, tty / svarea varena v hna ity artha // ____________________________________________________________________ [#569] ## || PS_5,4.46 || _____START JKv_5,4.46: atikramya graha atigraha / acalanam avyathanam / kepo nind / atigrahdiviaye y tty tadantd v tasi pratyayo bhavati, s cet kartari na bhavati / vttena atighyate vttato 'tighyate / critrea atighyate critrato 'tighyate / suhuvttavn anyn atikramya vttena ghyate ity artha / avyathane - vttena na vyathate vttato na vyathate / critrea na vyathate critrato na vyathate / vttena na calati ity artha / kepe - vttena kipto vttata kipta / critrea kipta critrata kipta / vttena nindita ity artha / akartari iti kim ? devadattena kipta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.47 || _____START JKv_5,4.47: akartari ttyy (*5,4.46) ity eva / hyamnena ppena ca yogo yasya tad vcina abdt par y tty vibhaktir akartari tadantd v tasi pratyayo bhavati / vttena hyate vttato hyate / critrea hyate critrato hyate / ppayogt - vttena ppa vttata ppa / critrea ppa critrata ppa / kepasya ca avivaky tat tv khyym idam udharaam / kepe hi prvea+eva siddham / akartari ity eva, devadattena hyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.48 || _____START JKv_5,4.48: nnpakasamrayo vyraya / vyraye gamyamne ahyantd v tasi pratyayo bhavati / dev arjunato 'bhavan / dity karato 'bhavan / ah ca atra pakpekaiva / arjunasya pake, karasya pake ity artha / vyraye iti kim ? vkasya kh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.49 || _____START JKv_5,4.49: rogo vydhi / tad vcina abdd y ath vibhakti, tadantd v tasi pratyayo bhavati apanayane gamyamne / apanayana pratkra / cikits ity artha / pravhikta kuru / ksata kuru / chardikta kuru / pratkramasy kuru ity artha / apanayane iti kim ? pravhiky prakopana kuru // ____________________________________________________________________ [#570] ## || PS_5,4.50 || _____START JKv_5,4.50: kraasya vikrarpea abhtasya tadtman bhva abhtatadbhva / sampadyate kart sampadyakart / sampadyakartari vartamnt prtipadikt abhtatadbhve gamyamne kbhvastibhir dhtubhir yoge cvi pratyayo bhavati / aukla ukla sampadyate, ta karoti uklkaroti / malina uklkaroti / uklbhavati / uklsyt / ghakaroti mdam / ghabhavati / ghasyt / abhtatadbhve iti kim ? ukla karoti / na atra praktir vivakit / kbhvastiyoge iti kim ? aukla uklo jyate / sampadyakrtari iti kim, yvat abhtatadbhvasmarthyl labdham eva sampadyakarttvam ? krakntarasampattau m bht, adevaghe devaghe sampadyate / devaghasydheyavieasambandhena abhtatadbhva sattvdhikaraasya, na kartu iti ? // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.51 || _____START JKv_5,4.51: aruprabhrtnm antasya lopo bhavati cvi ca pratyaya / atra sarvavieaasambandht prvea+eva pratyaya siddha, lopamtrrtha rambha / anaruraru sampadyate, ta karoti arkaroti / arbhavati / arsyt / manas - unmankaroti / unmanbhavati / unmansyt / cakus - uccakkaroti / uccakbhavati / uccaksyt / cetas - vicetkaroti / vicetbhavati / vicetsyt / rahas - virahkaroti / virahbhavati / virahsyt / rajas - virajkaroti / virajbhavati / virajsyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.52 || _____START JKv_5,4.52: abhtatadbhve kbhvastiyoge sampadyakartari iti sarvam anuvartate / asmin viaye vibha sti prayayo bhavati krtsnye gamyamne / yadi prakrti ktsn vikrtmatmpadyate ity artha / agnisdbhavati astram, agnbhavati astram / udakasdbhavati, udakbhavati lavaam / krtsnye iti kim ? ekadeena paa uklbhavati / vibhgrahaam cve prpakam / pratyayavikalpas tu mahvibhaya+eva siddha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.53 || _____START JKv_5,4.53: abhividhi abhivypti / abhividhau gamyamne cviviaye sti pratyayo bhavati sampad yoge, cakrt kbhvastibhi ca / vibhgrahanuvtte cvir apy abhyanujyate / sa tu kbhvastibhir eva yoge bhavati, na sampad / agnistsampadyate, agnisdbhavati / udakastsampadyate, udakasdbhavati lavaam / agnbhavati / udakbhavati / [#571] athbhividhe krtsnyasya ca ko viea ? yatra+ekadeena api sarv praktir vikram padyate so 'bhividhi, yath+asy senym utptena sarva astram agnistsampadyate, varsu sarva lavaamudakastsampadyate iti / krtsnya tu sarvtman dravyasya vikrarppattau bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.54 || _____START JKv_5,4.54: abhtatadbhve iti nivttam, arthntaropdnt / kbhvastiyoge sampad ca iti vartate / tadadhna tadyatta, tatsvmikam ity artha / svmismnyam, itavyasmnyam ca tadadhnaabdena nirdiyate / svmivieavcina prtipadikt itavye 'bhidheye sti pratyayo bhavati kbhvastibhi sampad ca yoge / rjdhna karoti rjastkaroti / rjasdbhavati / rjasatsyt / rjastsampadyate / brhmaasatkaroti / brhmaasdbhavati / brhmaastsyt / brhmaastsampadyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.55 || _____START JKv_5,4.55: tadadhnavacane ca iti anuvarte / tasya vieaa deyagrahaam / dtavya deyam / tadadhne deye tr pratyayo bhavati, cakrt sti ca kbhvastibhi sampad ca yoge / brhmanebhyo deyam iti yad vijtam, tad yad te samarpaena tadadhna kriyate tadtr pratyaya / brhmadhna deya karoti brhmaastkaroti / brhmaatr karoti / brhmaatr bhavati / brhmaatr syt / brhmaatr sampadyate / deye iti kim ? rjasd bhavati rram // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.56 || _____START JKv_5,4.56: stir nivtta, tr pratyayo 'nuvartate / devdibhya prtipadikebhya dvitysaptamyantebhya tr pratyayo bhavati bahulam / kbhvastibhi iti na atra sambadhyate / smnyena vidhnam / devn gacchati devatr gacchati / deveu vasti devatr vasati / manuyn gacchati manuyatr gacchati / manuyeu vasati manuyatr vasati / evam anyev apy udhryam / purun gacchati purutr gacchati / martyn gacchati martyatr gacchati / martyeu vasati martyatr vasati / bahulavacand anyatra api bhavati, bahutr jvato mana iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.57 || _____START JKv_5,4.57: yatra dhvanvakrdayo var viearpea na vyajyante so 'vhyakta / tasya anukaraam avyaktnukaraam / dvyac avarrdha yasya tad dvyajavarrdham / avaraabdo 'pakare / yasya apakare kriyame suhu nynamardha dvyacka sampadyate, tasmd avyaktnukarad anitipar c pratyayo bhavati / [#572] kbhvastiyoge ity anuvartate / yasya ca dvirvacane kte dvyajavarrdha tata pratyaya / ci bahula dve bhavata iti viayasaptam / ci vivakite dvirvacanam eva prva kriyate, pact pratyaya / paapakaroti / paapabhavati / paapasyt / damadamkaroti / damadambhavati / damadamsyt / avyaktnukarat iti kim ? datkaroti / dvajavarrdht iti kim ? ratkaroti / avaragrahaam kim ? kharaakharakaroti / trapaatrapakaroti / anitau iti kim ? paiti karoti / cakra svarrtha, svaritabdhanrtha / paapasi, atra svarito v 'nudtte paddau (*8,2.6) iti svarito na bhavati / kecid dvyajavarrdhyd iti yakra pahanti, sa svarthiko vijeya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.58 || _____START JKv_5,4.58: dvitya-ttydibhya abdebhya kvabhidheyy c pratyayo bhavati ko yoge, na anyatra / puna kgrahaam bhvastyor nivttyartham / dvitykaroti / dvitya karaa vilekhana karoti ity artha / ttykaroti / ambkaroti / anulomaka ketra puna pratiloma kati ity artha / bjkaroti / saha bjena vilehana karoti ity artha / kau iti kim ? kvitya karoti padam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.59 || _____START JKv_5,4.59: ka iti anuvartate, kau iti ca / sakhyvcina abdasya gunaabdo 'nte sampe yatra sambhavati s sakhy gunt ity ucyate / tdt prtipadikt kvabhidheyy c pratyayo bhavati ko yoge / dvigua vilekhana karoti ketrasya dvigukaroti ketram / trigukaroti / kau iti kim ? kvigu karoti rajjum // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.60 || _____START JKv_5,4.60: ka ity eva / kau iti nivttam / kartavyasyvasaraprpti samaya, tasya atikramaa ypan / samayaabdd ypany gamyamny c pratyayo bhavati ko yoge / samaykaroti / samaya ypayati, klakepa karoti ity artha / ypanym iti kim ? samaya karoti // ____________________________________________________________________ [#573] ## || PS_5,4.61 || _____START JKv_5,4.61: ka ity eva / sapatra-nipatra-abdbhym ativyathane c pratyayo bhavati ko yoge sati / ativyathanam atipanam / sapatrkaroti mga vydha / sapatra aramasya arre praveayati ity artha / nipatrkroti / arrccharamaparaprve nikrmayati ity artha / ativyathane iti kim ? saptra vka karoti jalasecaka / nipatra vkatala karoti bhmiodhaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.62 || _____START JKv_5,4.62: ka ity eva / nikulaabdt nikoane vartamnt ko yoge c pratyayo bhavati / nikoaam antaravayavn bahirniksanam / nikulkaroti pan / nikuti ityartha / nikoae iti kim ? nikuln karoti atrn // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.63 || _____START JKv_5,4.63: sukha-priya-abdbhym nulomye vartamnbhy ko yoge c pratyayo bhavati / nulomyam anuklat, rdhyacittnuvarttanam / sukhkaroti / priykaroti / svmyde cittamrdhayati ity artha / sukha priya v kurvann apy nulomye 'vasthita evam ucyate / nulomye iti kim ? sukha karoti, priya karoti auadhapnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.64 || _____START JKv_5,4.64: ka ity eva / dukhaabdt prtipadikt prtilomye gamyamne c pratyayo bhavati ko yoge / prtiklya pratiklat / svmydecittapanam / kukhkaroti bhtya / prtilomye iti kim ? dukha karoti kadannam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.65 || _____START JKv_5,4.65: ka ity eva / laabdt pkaviaye c pratyayo bhavti ko yoge / le pacati lkaroti msam / pke iti kim ? la karoti kdannam // ____________________________________________________________________ [#574] ## || PS_5,4.66 || _____START JKv_5,4.66: ka ity eva / satyaabdt aapathe c pratyayo bhavati ko yoge / satyaabdo 'ntapratipakavacana / kvacit tu apathe ca vartate, satyena payed dvijam iti, tasya aya pratiedha / satykaroti vaik bham / mayaitat kretavyam iti tathya karoti / aapathe iti kim ? satya karoti brhmaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.67 || _____START JKv_5,4.67: ka ity eva / madraabdt parivpae c pratyayo bhavati ko yoge / parivpaa muanam / madraabdo magalrtha / magala maana karoti madrkaroti / bhadrc ca+iti vaktavyam / bhadrkaroti npita kumram / parivpae iti kim ? bhadra karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.68 || _____START JKv_5,4.68: adhikro 'yam / pdaparisampte ye pratyay vihits te samsntvayav ekade bhavanti, tadgrahaena ghyante iti veditavyam / prayojanam - avyaybhva-dvigu-dvandva-tatpurua-bahuvrhi-saj / uparjam / adhirjam / na avyaybhvt ity ea vidhir bhavati, ana ca (*5,4.108) iti ac / dvipur, tirpur iti / dvigo (*4,1.21) iti p bhavati / kaakavalayin / akhanpuri / koaniadin / sraktvacin / dvandvopatpagarhyt iti inir bhavati / vidhura / pradhura / tatpurue tulyrtha ity ea svaro bhavati / uccair dhura / ncair dhura / bahuvrhau prakty prvapadam (*6,2.1) ity etad bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.69 || _____START JKv_5,4.69: yn abdn updya samsnt vidhyante rja-aha-sakhibhya ac (*5,4.91) ity evam dn, yad te pjant pjanavacant pare bhavanti tad samsnto na bhavati / surj / atirj / sugau / atigau / pjy svatigrahaa kartavyam / iha m bht, paramarja, paramagava iti / prgbahuvrhigrahaa ca kartavyam / bahuvrhau sakthyako ity evam dau pratiedho na bhavati / susaktha / atisaktha / svaka / atyaka // ____________________________________________________________________ [#575] ## || PS_5,4.70 || _____START JKv_5,4.70: kepe ya kiabda tata parasya samsnto na bhavati / kirj yo na rakati / kisakh yo 'bhidruhyati / kigauryo na vahati / ki kepe (*2,1.64) iti samsa / kepe iti kim ? kasya rj kirja / ki sakha / kigava // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.71 || _____START JKv_5,4.71: naa pare vakyam ye rjdayas tadantt tatpurut samsnto na bhavati / arj asakh / agau / tatpurt iti kim ? anco mavaka / adhura akaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.72 || _____START JKv_5,4.72: naa paro ya pathinabda, tadantt tatpurut samsnto vibh na bhavati / purvea nitya pratisedha prpto vikalpyate / apatham, apanth // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.73 || _____START JKv_5,4.73: sakhyeye yo bahuvrhir vartate tasmd abahu-gaa-antt ac pratyayo bhavati / sakhyayvyaysanna iti yo bahuvrhi tasya+ida grahaam / upada / upavi / upatri / sannada / adrada / adhikada / dvitr / paca / pacada / sakhyeye iti kim ? citragu / abalagu / abahugat iti kim ? upabahava / upaga / atra svare viea / acprakarae sakhyys tatpuruasya+upasakhyna kartavya nistridyartham / nirgatni triata nistrini vari devadattasya / nicatvrini yajadattasya / nirgatastriato 'gulibhyo nistria khaga // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.74 || _____START JKv_5,4.74: bahuvrhau iti na svaryate / smnyena vidhnam / k pur ap dhur pathin ity evam antn samsnm akra pratyayo bhavati samsnto 'ke na / smarthyd dhura etad vieaam, gdn na bhavati / akesambandhin y dh tadantasya na bhavati / anca / bahvca / ardharca / pur - lalapuram / nndpuram / ap - dvpam / antarpam / sampam / dhur - rjadhur / mahdhura / pathin - sthalaptha / jalapatha / anco anake iti kim ? akasya dh akadh / dhadh aka / anco mavako jejo, ba vcacarakhyym / mavaka / bahvco brhmaa / ankka sma, bahvkka sktam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ [#576] ## || PS_5,4.75 || _____START JKv_5,4.75: prati anu ava ity eva prvt smntt lomntt ca samsd ac pratyayo bhavati / pratismam / anusmam / avasmam / pratilomam / anulomam / avalomam / kodakpuprvy bhmer acpratyaya smta / godvary ca nady ca sakhyy uttare yadi // kabhma / pubhma / udagbhma / pacanadam / pacagodvaram / nadbhi ca iti avyaybhva / bhmer api sakhyprvy ac pratyaya iyate - dvibhma prsda / tribhma / daabhmaka sutram anyatra api ca dyate - padmanbha / ranbha / drghartra / samartra / artra / tad etat sarvam iha yogavibhga ktv sdhayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.76 || _____START JKv_5,4.76: ac ity anuvartate / darand anyatra yo 'kiabda tadantt ac pratyayo bhavati / labaka / pukarkam / upamita vyghrdibhi iti samsa / adarant iti kim ? brhmaki / katha kabarkam, gavkam iti ? avdn mukhapracchdanrtha bahucchidra kabarkam, tena api hi dyate, gavkea ca ? na+ea doa / cakuparyyavacano daranaabda pryagavacana iha aryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.77 || _____START JKv_5,4.77: acpratyaynt ete abd niptyante / samse vyavasth api niptand eva pratipattavy / dystrayo bahuvrhaya / adyni avidyamnni v catvri yasya so 'catura / vigatni catvri yasya sa vicatura / obhanni catvri yasya sa sucatura / ata pare ekdaa dvandv / str ca pum ca strpusau / iha na bhavati, striy pumn iti / dhenu ca anav ca dhenvanauhau / k ca sma ca kme / vk ca mana ca vmanase / aki ca bhruvau ca akibhruvam / dr ca gva ca dragavam / [#577] r ca ahvantau ca rvahvam / ilopo niptyate / pdau ca ahvantau ca padahvam / pdasya padbhvo niptyate / nakta ca div ca naktadivam / daptamyarthavttayor avyayayo samso 'pi niptand eva / rtrau ca div ca rtridivam / prvapadasya mntatva niptyate / ahani ca div ca ahardivam / nanu ca paryyvetau, katham anayor dvandva ? vpsy dvandvo niptyate / ahanyahani ity artha / eko 'vyavybhva skalye - sarajasamabhyavaharati / bahuvrhau na bhavati, saha rajas saraja pakajam iti / tata tatpurua - nicita reyo nireyasam / nireyaska purua ity atra na bhavati / tata ahsamsa - puruasya yu puruyuam / dvandve na bhavati, puruaca yuca puruyu / tato dvig - dve yu samhte dvyyuam / tryyuam / iha na bhavati, dvyor yu dvyyu tryyu iti / tato dvandva - k ca yaju ca gyajuam / iha na bhavati, gyajurasya unmugdhasya gyajurunmugdha / jtdiprvapad ukaabdntstraya karmadhray - jtoka / mahoka / vddhoka / bahuvrhau na bhavati, jtok brhmaa / mahok, vddhok iti / tato 'vyaybhva - una sampam upaunam / ilopbhva samprasraa ca niptand eva / tata saptamsamsa - gohe v gohava / caturo 'cprakarae tryupbhym upasakhynam / tricatur / upacatur // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.78 || _____START JKv_5,4.78: brahmahastibhy paro yo varcaabdas tadantt samsd ac pratyayo bhavati / brahmavarcasam / hastivarcasam / palyarjabhy ca+iti vaktavyam / palyavarcasam / rjavarcasam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.79 || _____START JKv_5,4.79: ava sam andha ity etebhyo ya para tamasabda tadantt samst ac pratyayo bhavati / avatamasam / santamasam / andhatamasam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.80 || _____START JKv_5,4.80: vasa parau yau vasyas-reyas-abdau tadantt samst ac pratyayo bhavati / vovasyasam / vareyasam / mayravyasakditvt samsa / svabhvc ca+iha vaabda uttarapadrthasya praasmr viaym cae, vareyasa te bhyat / obhana reyas te bhyt ity artha / vovasyasam ity asya+eva aya paryya // ____________________________________________________________________ [#578] ## || PS_5,4.81 || _____START JKv_5,4.81: anu ava tapta ity etebhya paro yo rahasabda tadantt samsd ac pratyaya bhavati / anurahasam / avarahasam / taptarahasam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.82 || _____START JKv_5,4.82: prate paro ya urasabda tadantt samst ac pratyayo bhavati, sa ced urasabda saptamstho bhavati / saptamyarthe vartate ity artha / urasi vartate / vibhaktyarthe avyayam iti samsa / pratyurasam / saptamstht iti kim ? pratigatam ura pratyura // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.83 || _____START JKv_5,4.83: anugavam ity acpratyaynta niptyate yame 'bhidheye / anugavam ynam / yasya cyma (*2,1.16) iti samsa / yame iti kim ? gav pacadanugu // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.84 || _____START JKv_5,4.84: dvistv tristv iti vedi ced abhidhey bhavati / acpratyaya, ilopa, samsa ca niptyate / yvat praktau vedi tato dvigu v trigu v kasycid viktau tatra+ida niptanam / dvistv vedi / tristv vedi / vedi iti kim ? dvistvat, tristvat rajju // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.85 || _____START JKv_5,4.85: upasargt paro yo 'dhvanabda tadantt samst ac pratyayo bhavati / pragato 'dhvna prdhvor atha / prdhva akaam / niradhvam / pratyadhvam / upasargt iti kim ? paramdhv / uttamadhv // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.86 || _____START JKv_5,4.86: aguliabdntasya tatpuruasya sakhyde avyayde ca ac pratyayo bhavati / dve agul pramnam asya dvyagulam / tryagulam / taddhitrtha iti samsa / prame lo dvigor nityam (*6,2.12) iti mtraco lopa / avyayde - nirgatam agulibhya niragulam / atyagulam / tatpruasya iti kim ? pacguli / atyaguli purua / tatpurudhikra ca dvandvccudaahntt iti yvat // ____________________________________________________________________ [#579] ## || PS_5,4.87 || _____START JKv_5,4.87: ahardibhya paro yo rtriabda tadantasya tatpuruasya ac pratyayo bhavati, cakrt sakhyde avyayde ca / ahargrahaa dvandvrtham / aha ca rtri ca ahortra / sarvartra / ekadee prva rtre prvartra / aparartra / prvaparvara iti samsa / sakhyt rtri sakhytartra / vieaa vieyea iti samsa / eva puy ratri puyartra / sakhyvyyade khalv api - dve rtr samhte dvirtra / trirtra / atikrnto rtrim atirtra / nrtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.88 || _____START JKv_5,4.88: rja-aha-sakhibhya ac (*5,4.91) iti vakyati, tasmin parabhte ahan ity etasya ahna ity ayam deo bhavati etebhya uttarasya / sakhyvyaydayaprakrnt sarvanmn pratyavamyante / smarthycchaabda prvatvena nryate / pariin grahaam / na hi ahaabdt paro 'haabda sambhavati / sakhyystvat - dvyor ahnor bhava dvyahna / tryahna / avyayt - aharatikrnta atyahna / nirahna / sarvha / prvaha / aparha / sakhythna / puyaabdt pratiedha vakyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.89 || _____START JKv_5,4.89: sakhydes tatpuruasya samhre vartamnasya ahaabdasya ahndeo na bhavati / prvea prpta pratiidyate / dve ahan samhte dvyaha / tryaha / samhre iti kim ? dvayor ahno bhava dvyahna / tryahna / taddhitrtha iti samse kte aa gatasya dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti luk // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.90 || _____START JKv_5,4.90: uttamaikbhy ca parasya ahna ity ayam deo na bhavati / uttamaabdo 'nyavacana puyaabdam cae / puyagrahaam eva na ktam vaicitryrtham puyha / ekha / kecit tu upottamasya api pratipattyartha varayanti / tena sakhytaabdd api parasya na bhavati, sakhytha iti // ____________________________________________________________________ [#580] ## || PS_5,4.91 || _____START JKv_5,4.91: rjan ahan sakhi ity evam antt prtipadikt ac pratyayo bhavati / mahrja / madrarja / paramha / uttamha / rja sakh rjasakha / brhmaasakha / iha kasmn na bhavati, madrm rj madrarj ? ligaviiaparibhay prpnoti ? laghvakarasya prvanipte prpte rjaabdasya savaradrghrtha prathama prayoga kurvann etad jpayati yasya akrea savaradrghatva sambhavati tasya+ida grahaam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.92 || _____START JKv_5,4.92: goabdntt tatpurut ac pratyayo bhavati, sa cet tapuruas taddhita-lug-viayo na bhavati / paramagava / uttamagava / pacagavam / daagavam / ataddhitaluki iti kim ? pacabhir gobhi krta pacagu / daagu / tena krtam (*5,1.37) ity gatasya rhyasya hako 'dhyardhaprvd dvigo iti luk / taddhitagrahaa kim ? subluki pratiedho m bht / rjagavamicchati rjagavyati / luggrahaa kim ? taddhita eva m bht / pacabhyo gobhya gata pacagavarpyam, pacagavamayam / daagavarpyam, daagavamayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.93 || _____START JKv_5,4.93: urasabdntt tatpuru ac pratyayo bhavati, sa ced urasabda agrkhyy bhavati / agra pradhnam ucyate / yath arrvayavnm ucyate ura pradhnam, evam anyo 'pi pradhnabhta urasabdena+ucyate / avnm ura avorasam / hastyurasam / rathorasam / agrkhyym iti kim ? devadattasya ura devadattora // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.94 || _____START JKv_5,4.94: anas aman ayas saras ity evam antt tatpurust ac pratyayo bhavati jtau sajyn ca viaye / upnasam iti jti / mahnasam iti saj / amtma iti jti / pima iti saj / klyasam iti jti / lohityasam iti saj / makasarasam iti jti / jalasarasam iti saj / jtisajayo iti kim ? sadana / sadam / satsara // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.95 || _____START JKv_5,4.95: jtisajayo iti na anuvartate / grmakaubhy paro ya takanabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati / grmasya taka grmataka / bahna sdhraa ity artha / kuy bhava kaua, tasya tak kauataka / svatantra karmajv, na kasya cit pratibaddha ity artha / grmakubhym iti kim ? rjatak // ____________________________________________________________________ [#581] ## || PS_5,4.96 || _____START JKv_5,4.96: atiabdt para ya vanabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati / atikrnta vnam ativo varha / javavn ity artha / ativa sevaka / suhu svmibhakta ity artha / ativ sev / atinc ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.97 || _____START JKv_5,4.97: upamnavc ya vanabdo 'priu vartate tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati / kara veva karava / phalakava / upamita vyghrdibhi iti samsa / upamnt iti kim ? na v av loa / apriu iti kim ? vnara veva vnarav // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.98 || _____START JKv_5,4.98: uttara mga prva ity etebhya paro ya sakthiabda, cakrd upamna ca, tadantt tatpuru ac pratyayo bhavati samsnta / uttarasaktham / mgasaktham / prvasktham / upamnt khalv api - phalakam iva sakthi phalakasaktham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.99 || _____START JKv_5,4.99: nauabdntt dvigo ac pratyayo bhavati samsnta / dve nvau samhte dvinvam / trinvam / dvinvadhana / pacanvapriya / dvbhy naubhymgata dvinvarpyam / dvinvamayam / dvigo iti kim ? rjanau / ataddhitaluki ity eva, pacabhir naubhi krta pacanau / daanau // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.100 || _____START JKv_5,4.100: ardhaabdt paro yo nauabda tadantt tatpuru ac pratyayo bhavati / ardha nva ardhanvam / ardha napusakam (*2,2.2) iti samsa / paravalliga na bhavati, lokrayatvt ligasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.101 || _____START JKv_5,4.101: dvigo, ardhac ca iti dvayam apy anuvartate / khrabdntt dvigor ardhc ca paro ya khrabda tadantt tatpuru ac pratyayo bhavati prcm cry matena / dve kharyau samhte dvikhram, dvikhri / trikhram, trikhri / ardha khry ardhakhram, ardhakhri // ____________________________________________________________________ [#582] ## || PS_5,4.102 || _____START JKv_5,4.102: dvitribhy paro yo 'jaliabda tadantt tatpurut ac pratyayo bhavati / dvvajal samhtau dvyajalam / tryajalam / dvigo ity eva, dvyor ajali dvyajali / ataddhitaluki ity eva, dvbhym ajalibhy krta dvyajali / tryajali / prcm ity eva, dvyajalipriya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.103 || _____START JKv_5,4.103: annantt asantt ca napusakaligt tatpurut ac pratyayo bhavati chandasi viaye / hasticarme juhoti / abhacarme 'bhiicyate / asantt devacchandasni / manuyacchandasam / anasantt iti kim ? bilvdru juhoti / napusakt iti kim ? sutrma pthiv dymanehasam / anasantnnapusakcchandasi vvacanam / brahamasma, brahamasmam / devacchanda, devacchandasam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.104 || _____START JKv_5,4.104: brahmanabdnatt tatpuru ac pratyayo bhavati samsena ced brahmao jnapadatvam khyyate / janapadeu bhava jnapada / yasya tatpruasya janapadaabda prvapada tasmd etat pratyayavidhnam / surreu brahm surrabrahama / avantibrahma / yogavibhgt saptamsamsa / jnapadkhyyam iti kim ? devabrahm nrada // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.105 || _____START JKv_5,4.105: kumahadbhy paro yo brahm tadantt tatpuru ac pratyayo bhavaty anyatarasym / kubrahma, kubrahm / mahbrahma, mahbrahm / brahmaaparyyo brahmanabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.106 || _____START JKv_5,4.106: tatpurudhikro nivtta / dvandvt cavargntt, dakrntt, akrntt, hakrntt ca ac pratyayo bhavati, sa ced dvandva samhre vartate, na+itaretarayoge / vk ca tvak ca vktvacam / srak ca tvak ca sraktvacam / rsrajam / irjam / vgrjam / samiddadam / sampadvipadam / vgvipruam / chatropnaham / dhenugoduham / dvandvt iti kim ? tatpurun m bht, paca vca samht pacavk / cudaahntt iti kim ? vkamit / samhre iti kim ? prvaradau // ____________________________________________________________________ [#583] ## || PS_5,4.107 || _____START JKv_5,4.107: arat ity evam dibhya prtipadikebhya ac pratyayo bhavati avyaybhve / arada sampam upaaradam / pratiaradam / upavipam / prativipam avyaybhve iti kim ? pramaarat / ye 'tra jayanta pahyante te nityrtha grahaam / svaryate ca+idam avyaybhvagrahaam prg bahuvrhe / arat / vip / anas / manas / upna / div / himavat / anau / di / d / uatur / yad / tad / jary jaraca / sad / pratiparasamanubhyo 'ka / pathin / pratyakam / parokam / samakam / anvakam / pratipatham / parapatham / sapatham / anupatham // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.108 || _____START JKv_5,4.108: annantd avyaybhvt ac pratyayo bhavati samsnta / uparjam / pratirjam / adhytmam / pratytmam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.109 || _____START JKv_5,4.109: ana ity eva / napusakagrahaam uttarapadavieaam / annanta yad napusaka tadantd avyaybhvt anyatarasy ac pratyayo bhavati samsnta / prvea nitye prpte vikalpyate / praticarmam, praticarma / upacarmam, upacarma // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.110 || _____START JKv_5,4.110: nad paurams grahya ity evam antd avyaybhvt anyatarasy ac pratyayo bhavati / nady sampam upanadam, upanadi / upapauramsam, upapauramsi / upgrahyaam, upgrahyai // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.111 || _____START JKv_5,4.111: jaya iti prayhragrahaam / jayantd avyaybhvd anyatarasym ac pratyayo bhavati / upasamimidham, upasamit / upadadam, upadat // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.112 || _____START JKv_5,4.112: giriabdntt avyaybhv ac pratyayo bhavati senakasya cryasya matena / antargiram, antargiri / upagiram, upagiri / senakagrahaa pjrtham / vikalpo 'nuvartate eva // ____________________________________________________________________ [#584] ## || PS_5,4.113 || _____START JKv_5,4.113: svgavc ya sakthiabda akiabda ca tadantt bahuvrhe ac pratyayo bhavati samsnta / ayam artho 'bhipreta / stre tu duliavibhaktni padni / drgha sakthi yasya drghasaktha / kalyka / lohitka / vilka / bahuvrhau iti kim ? paramasakthi / paramki / sakthyako iti kim ? drghajnu / subhu / svgt iti kim ? drghaskthi akaam sthulki iku / aci prakte ajgrahaa svarrtham / cakrasakth str / drghasakth str / saktha ckrntt (*6,2.198) iti vibhayottarapadasya antodttat vidhyate / tatra yasmin pake na asty udttatva tatra pi sati udttanivttisvarasya abhvd anudtta ryeta / i tu sarvatra+udtta siddho bhavati / bahuvrhigrahaam pdaparisampter anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.114 || _____START JKv_5,4.114: aguliabdntd bahuvrhe ac pratyayo bhavati samsnta drui samsrthe / dvyagula dru / tryagula dru / pacgula dru / agulisadvayava dhnydn vikepaakham ucyate / yasya tu dve agul pramam drua tatra taddhitrtha iti samse ite tatpruasya agule ity ac bhavitavyam / drui iti kim ? pacgulir hasta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.115 || _____START JKv_5,4.115: dvitribhy paro yo mrdhanabda tadantd bahuvrhe apratyaya bhavati samsnta / dvimrdha / trimrdha / dvitribhym iti kim ? uccair mrdh // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.116 || _____START JKv_5,4.116: praapratyant strlig abd pragrahaena ghyante / pram iti svarpagrahaam / prayanatt pramyantt ca bhuvrhe ap pratyayo bhavati samsnta / kaly pacam s rtr t kalypacam rtraya / kalydaam rtraya / str pram em strpram kuumbina / bhrypradhn ity artha / api pradhnapragrahaam kartavyam / yatra anyapadrthe pra anupraviati na kevala vartipadrtha eva, tatra pray prdhnyam / pubadbhvapratiedhe 'pi pradhnapray eva ghyate / iha na bhavati, kaly pacam asmin pake kalyapacamka paka iti / neturnakatra upasahynam / [#585] mgo net s rtrm mganetr rtraya / puyanetr / nakatre iti kim ? devadattanetk / chandasi ca neturupasakhynam / vhaspatinetr dev / somanetr / msd bhtipratyayaprvapad hajvidhi / pacako mso 'sya pacakamsika karmakara / daakamsika / so 'syavasnabhutaya (*5,1.56) iti sakhyy atiadanty kan (*5,1.52) // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.117 || _____START JKv_5,4.117: antar bahis ity etbhy paro yo lomanabda tadantd bahuvrhe ap pratyayo bhavati / antargatni lomni asya antarloma prvra / bahirloma pata // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.118 || _____START JKv_5,4.118: nsikntt bahuvrhe ac pratyayo bhavati, nsikabda ca na samdeam padyate / asthlt iti nsikvieaa, na cet sthlaabdt par nsik bhavati iti / sajym iti samudyopdhi / druriva nsik asya druasa / vdgrasa / prvapadt sajym aga (*8,4.3) iti atvam / gonasa / sajym iti kim ? tugansika / asthlt iti kim ? sthlansiko varha / khurakharbhy nas vaktavya / khura / khara / pake 'cpratyayo 'pi iyate / khuraasa / kharaasa / itin, ahin, arcan iti nigama iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.119 || _____START JKv_5,4.119: upasargt paro yo nsikabda tadantt bahuvrhe ac pratyayo bhavati, nsikabda ca na sampadyate / asajrtha vacanam / unnat nsik asya unnasa / pranasa / upasargd bahulam (*8,4.28) iti atvam / vergro vaktavya / vigat nsik asya vigra // ____________________________________________________________________ [#586] ## || PS_5,4.120 || _____START JKv_5,4.120: suprtdayo bahuvrhisams acpratyaynt niptyante / anyad api ca ilopdika niptand eva siddham / obhana prtar asya suprta / obhana vo 'sya suva / obhana div asya sudiva / rer iva kukir asya rikuka / catasro 'rayo 'sya caturara / ey iva pdau asya epada / ajasya+iva pdvasya ajapada / protho go, tasya+iva pdvaya prohapada // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.121 || _____START JKv_5,4.121: na dus su ity etebhya parau yau hali-sakthi-abdau tadantad bahuvrher anyatarasym ac pratyayo bhavati samsnta / avidyamn halir asya ahala, ahali / durhala, durhali / suhala, suhali / avidyamna sakthi asya asaktha, asakthi / dusaktha, dusakthi / susaktha, susakthi / haliaktyo iti kecit pahanti / avidyamn akti asya aakta, aakti / virp akti asya duakta, duakta, duakti / obhan akti asya suakta, suakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.122 || _____START JKv_5,4.122: nadussubhya ity eva / na dus su ity etebhya parau yau praj-medh-abdau tadantd bahuvrhe nityam asic pratyayo bhavati samsnta / avidyamn praj asya apraj / dupraj / supraj / avidyamn medh yasya amedh / durmedh / sumedh / nityagrahaa kim, yvat prvastre 'nyatarasym grahaa na+eva svaryate ? eva tarhi nityagrahad anyatra api bhavati iti scyate / rotriyasya+iva te rjan mandakasylpamedhasa / anuvkahat buddhir na+e tattvrthadarin // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.123 || _____START JKv_5,4.123: bahupraj iti chandasi niptyase / bahupraj nirtimvivea / chandasi iti kim ? bahuprajo brhmaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.124 || _____START JKv_5,4.124: kevald yo dharmaabda tadantd bahuvrhe anic pratyayo bhavati samsanta / kalyo dharmo 'sya kalyadharm / priyadharm / kevalt iti im ? parama svo dharma asya paramasvadharma / yady eva tripade bahuvrhau prpnoti, parama svo dharma asya iti ? eva tarhi kevalt iti prvapada nirdiyate, kevalt padd yo dharmaabdo na padasamudyt, tadantd bhauvrhe pratyaya // ____________________________________________________________________ [#587] ## || PS_5,4.125 || _____START JKv_5,4.125: bahuvrhau samse svdibhya para jambh iti ktasamsntam uttarapada niptyate jambhaabda abhyavahryavac dantavieavc ca / obhano jambha asya sujambh devadatta / obhanbhyavahrya obhanadanto v / eva haritajambh / tajambh / somajambh / dantavacane - tam iva jambha asya, soma iva jambha asya iti vigrahtavyam / suharitatasomebhya iti kim ? patitajambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.126 || _____START JKv_5,4.126: dakierm iti ktasmsnta niptyate bahuvrhau samse lubdhayoge / dakiam rmam asya dakierm mga / rmam vraam ucyate / dakiam aga vraitam asya vydhena ity artha / lubdhayoge iti kim ? dakierma akaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.127 || _____START JKv_5,4.127: karmavyatihre yo bahuvrhi tasmd ic pratyayo bhavati / tatra tena+idam iti sarpe (*2,2.27) ity aya bahuvrhir ghyate / keesu keesu ghtv ida yuddha pravtta kekei / kackaci / msalai ca musalai ca prahtya ida yuddha pravtta musalmusali / dadai / tihadguprabhtiu ayam ic pratyaya pahyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.128 || _____START JKv_5,4.128: dvidaydaya abd ic pratyaynt sdhavo bhavanti / dvidaydibhya iti tdarthye e caturth, na pacam / dvidaydyartham ic pratyayo bhavati tath bhavati yath dvidaydaya siddyanti ity artha / samudyaniptanc ca arthaviee 'varudhyante / dvidai praharati / dvimusali praharati / iha na bhavati, dvida l iti / bahuvrhyadhikre 'pi tatpurut kvacid vidhnam icchanti / nikucya karau dhvati nikucyakari dhvati / prohya pdau hastina vhayati prodyapdi hastina vhayati / mayravyasakditvt samsa // dvidai / dvimusali / ubhjali / ubhayjali / ubhkari / ubhaykari / ubhdanti / ubhaydanti / ubhhasti / ubhayhasti / ubhpi / ubhaypi / ubhbhu / ubhaybhu / ekapadi / prohyapadi / hyapadi / sapati / nikucyakari / sahatapucchi / ubhbhu, ubhaybhu iti niptand icpratyayalopa / pratyayalakaena avyaybhvasaj // ____________________________________________________________________ [#588] ## || PS_5,4.129 || _____START JKv_5,4.129: pra sam ity etbhym uttarasya jnuabdasya jurdeo bhavati samsnto bahuvrhau / prake jnun asya praju / sajau // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.130 || _____START JKv_5,4.130: rdhvaabdd uttarasya jnuabdasya vibh ju ity ayam deo bhavati / rdhve jnun asya rdhvajnu, rdhvaju // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.131 || _____START JKv_5,4.131: dhasabdntasya bahuvrhe ana deo bhavati samsnta / kuam iva dha asy s kudodhn / ghaodhn / dhaso 'nai strgrahaa kartavyam / iha m bht, mahodh parjanya / ghaodho dhainukam // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.132 || _____START JKv_5,4.132: dhanuabdntasya bahuvrhe anadeo bhavati samsnta / rga dhanurasya rgadhanv / gvadhanv / pupadhanv / adhijyadhanv // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.133 || _____START JKv_5,4.133: dhanuabdntd bahuvrher andeo v bhavati sajy viaye / prvea nitya prapta vikalpyate / atadhanu, atadhanv / dhadhanu, dhadhanv // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.134 || _____START JKv_5,4.134: jyabdntasya bahuvrher nidea bhavati / yuvati jy yasya yuvajni / vddhajni // ____________________________________________________________________ [#589] ## || PS_5,4.135 || _____START JKv_5,4.135: ut pti su surabhi ity etebhya parasya gandhaabdasya ikrdeo bhavati samsnto bahuvrhau samse / takra uccrartha / udgato gandho 'sya udgandhi / ptigandhi / sugandhi / surabhigandhi / etebhya iti kim ? tvragandho vta / gandhasyetve tadekntagrahaam / tena obhana gandha asya sugandha paika // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.136 || _____START JKv_5,4.136: alpkhyy yogandhaabda tasya ikrdeo bhavati samsnto bahuvrhau samse / spo 'lpo 'smin spagandhi bhojanam / alpam asmin bhojane ghtam ghtagandhi / kragandhi / alpaparyyo gandhaabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.137 || _____START JKv_5,4.137: upamnt paro yo gandhaabda tasya ikrdeo bhavati samsnto bahuvrhau samse / padmasya iva gandho 'sya padmagandhi / utpalagandhi / karagandhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.138 || _____START JKv_5,4.138: upamnt ity eva / upamnt ihastydivarjitt parasya pdaabdasya lopo bhavati samsnto bahuvrhau samse / sthnidvrea lopasya samsntat vijyate / vyghrasya+iva pdau asya vyaghrapt / sahapt / ahastydibhya iti kim ? hastipda / kaolapda / hastin / kaola / gaola / gaolaka / mahil / ds / gaik / kusla // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.139 || _____START JKv_5,4.139: kumbhapadprabhtaya ktapdalop samudy eva pahyante / tatra eva stram jeyam / pdasya lopo bhavati kumbhapadydiviaye yath kumbhapadydaya / sidhyanti / samudyaphasya ca prayojana viayaniyama - striym eva, tatra ppratyaye eva, na anyad / kumbhapad / atapad / yac ca iha upamnaprva sakhyprva ca pahyate, tasya siddhe lope nityabartha vacanam / pdo 'nyatarasym (*4,1.8) iti vikaopo na bhavati / [#590] kumbhapad / atapad / apad / jlapad / ekapad / mlpad / munipad / godhpad / gopad / kalapad / ghtapad / dspad / nipad / rdrapad / kuapad / kapad / droapad / drupad / aktpad / spapad / pajcapad / arvapad / stanapad / kumbhapadydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.140 || _____START JKv_5,4.140: sakhyprvasya suprvasya ca bahuvrhe pdaabdntasya lopo bhavati samsnta / dvau pdau asya dvipt / tript / obhanau pdau asya supt // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.141 || _____START JKv_5,4.141: sakhyprvasya suprvasya ca bahuvrheryo dantaabda, tasya dat ity ayam deo bhavati samsnta vayasi gamyamne / kra ugitkryrtha / dvau dantau asya dvidan / tridan / caturdan / obhan dant asya samast jt sudan kumra / vayasi iti kim ? dvaidanta kujara / sudanto dkitya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.142 || _____START JKv_5,4.142: chandasi ca dantaadasya dat ity ayam deo bhavati samsnta bahuvrhau samse / patradatamlabheta / ubhaydata labhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.143 || _____START JKv_5,4.143: striym anyapadrthe sajy viaye dantaabdasya dat ity ayam deo bhavati / ayodat / phladat / sajym iti kim ? samadant / snigdhadant // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.144 || _____START JKv_5,4.144: yva aroka ity etbhy parasya dantaabdasya dat ity ayam deo bhavati vibh samsnto bahuvrhau / yvadan, yvadanta / arokadan, arokadanta / aroko nirdpti / sajym ity eva, yavadanta / arokadanta // ____________________________________________________________________ [#591] ## || PS_5,4.145 || _____START JKv_5,4.145: vibh ity eva / agrntt abdt uddha ubhra va varha ity etebhya ca parasya dantaabdasya vibh dat ity ayam deo bhavati samsnto bahuvrhau samse / kumalgradan,kumalgradanta / uddhadan, uddhadanta / ubhradan, ubhradanta / vadan, vadanta / varhadan, varhadanta / anuktasamuccayrtha cakra / ahidan, ahidanta / mikadan, mikadanta / gardabhadan, gardabhadanta / ikharadan, ikharadanta // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.146 || _____START JKv_5,4.146: kakudaabdntasya bahuvrher lopo bhavati samsnta avasthy gamyamnym / kldikt vastudharm vayaprabhtaya avasth ity ucyate / asajta kakudam asya asajtakakut / bla ity artha / prakakut / madhyamavay ity artha / unnatakakut / vddhavay ity artha / sthlakakut / valavn ity artha / yaikakut / ntisthlo ntika ity artha / avasthym iti kim ? vetakakuda // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.147 || _____START JKv_5,4.147: trikakudi bahuvrhau kakudaabdasya lopa samsnto niptyate parvate 'bhidheye / tri kakudnyasya trikakut parvata / kakudkra parvatasya ga kakudam ity ucyate / na ca sarvastriikhara parvata trikakut / ki tarhi ? sajai parvatavieasya / parvate iti kim ? trikakudo 'nya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.148 || _____START JKv_5,4.148: ut vi ity etbhy parasya kkudaabdasya lopo bhavati bahuvrhau samse / udgata kkudam asya utk kut / vikkut / tlu kkudam ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.149 || _____START JKv_5,4.149: prt parasya kkudaabdasya vibh lopo bhavati bahuvrhau samse / pra kkudam asya prakkut prakkuda // ____________________________________________________________________ [#592] ## || PS_5,4.150 || _____START JKv_5,4.150: suht durht iti niptyate yathsakhya mitra-amitrayor abhidheyayo / suabdt parasya hdayaabdasya hdbhvo niptyate bahuvrhau, tath duabdt parasya / obhana hdayam asya suht mitram / dua hdayam asya durht amitram / mitrmitrayo iti kim ? suhdaya kruika / durhdaya cora // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.151 || _____START JKv_5,4.151: uraprabhtyantt bahuvrhe kappratyayo bhavati / vyham ura asya vyhoraska / priyasarpika / avamuktopnatka / pumn anavn paya nau lakm iti vibhaktyant pahyante, na prtipadikni / tatra+ida prayojanam - ekavacanntnm eva grahaam iha vijyeta, dvivacana-bahuvacana-antn m bht iti / tatra ead vibh (*5,4.154) iti vikalpa eva bhavati iti / dvipumn, dvipuska / bahupumn, bahupuska / uras / sarpis / upna / pumn / anavn / nau / paya / lakm / dadhi / madhu / li / arthn naa anarthaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.152 || _____START JKv_5,4.152: innantd bahuvrhe kap pratyayo bhavati striy viaye / bahavo dadina asy ly bahudadik l / bahucchatrik / bahusvmik nagar / bahuvgmik sabh / striym iti kim ? bahuda rj, bahudaika / eadvibh (*5,4.154) ity etad bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.153 || _____START JKv_5,4.153: nadyantt bahuvrhe krntt ca kap pratyayo bhavati / bahvya kumrya asmin dee bahukumrka dea / bahubrahmabandhka / ta khalv api - bahukartka / takra mukhasukhrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.154 || _____START JKv_5,4.154: yasmd bahuvrhe samsnto na vihita sa ea tasmd vibh kap pratyayo bhavati / bahvya khav asmin bahukhavaka / bahumlaka / bahuvaka / bahukhavka / bahumlka / bahuvka / bahukhava / bahumla / bahuva / katham ankka sma, bahvkka sktam iti, yvat vihito 'tra smnyena samsnta p iti / na+etad asti / viee sa iyate, anco madako jeyo bahvca carakhyym iti / et iti kim ? priyapatha / priyadhura // ____________________________________________________________________ [#593] ## || PS_5,4.155 || _____START JKv_5,4.155: sajy viaye bahuvrhau samse kap pratyayo na bhavati / prvea prpta pratiidhyate / vive dev asya vivadeva / vivaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.156 || _____START JKv_5,4.156: yasantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati / sarv prpti pratiidhyate / bahava reysa asya bahureyn / ed vibh (*5,4.154) ity asya pratiedha / bahvya reyasya asya bahureyas / nadyta ca (*5,4.153) ity asay pratiedha / hrasvatvam api na bhavati, yaso bahuvrhau puvat iti vacant // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.157 || _____START JKv_5,4.157: vandite 'rthe yo bhrtabdo vartate tadantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati / vandita stuta pjita ity ucyate / obhano bhrt asya subhrt / vandita iti kim ? mrkhabhrtka / duabhrtka // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.158 || _____START JKv_5,4.158: varnntd bahuvrhe chandasi viaye kap pratyayo na bhavti / hat mt asya hatamt / hatapit / hatasvas / suhot // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.159 || _____START JKv_5,4.159: svge yau nt-antr-abdau tadantd bahuvrhe kap pratyayo na bhavati / bahvya nya asya bahuni kya / bahutantr grv / dhamanvacanas tantraba / svge iti kim ? bahunka stambha / bahutantrk v // ____________________________________________________________________ ## || PS_5,4.160 || _____START JKv_5,4.160: nipravi iti nadlakaasya kapa pratiedho niptyate / proyate 'sym iti prav / pravayanti tay v iti prv / karaasdhano 'ya lyu / tantuvyaalk bhyate / nirgat prav asya nipravi paa / nipravi kambala / apantaalka samptavna pratyagro navaka ucyate // iti rvmanaviracity kiky vttau pacamdhyyasya caturtha pada ______________________________________________________ ao 'dhyya prathama pda / ____________________________________________________________________ [#594] ## || PS_6,1.1 || _____START JKv_6,1.1: adhikro 'yam / ekca iti ca, dve iti ca, prathamasya iti ca tritayam adhikta veditavyam / ita uttara yad vakyma prk saprasraavidhnt tatra ekca prathamasya dve bhavata ity eva tad veditavyam / vakyati - lii dhtor anabhysasya (*6,1.8) iti / tatra dhtor avayavayasya anabhysasya prathamasya+ekco dve bhavata / jajgra / papca / iyya / ra / ekca iti bahuvrhinirdea / eko 'c yasya so 'yam ekc ity avayavena vigraha / tatra samudya samsrtha / abhyantara ca samudye 'vayavo bhavati iti sckasya+eva dvirvacana bhavati / eva ca pac ity atra yena+eva ac samudya ekc, tenaa+eva tadavayavo 'cchabda paabda ca / tatra pthag avayavaikc na dvir ucyate, ki tarhi, samudyaikj eva / tath hi sakcchstrapravtty svayava samudyo 'nughyate / papca ity atra prathamatva vyapadeivadbhvt / iyya, ra ity atra ekctvam api vyapadeibhvd eva / dviprayoga ca dvirvacanam idam / vttisakhy hi dve iti vidhyate / tena sa eva abdo dvir ucryate, na ca abdntara tasya sthne vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.2 || _____START JKv_6,1.2: prathama-dvirvacana-apavdo 'yam / ajder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate / ac dir yasya dhto tadavayavasya dvityasya ekco dve bhavata / aiiati / aiiati / aririati / arte smi-p-r-ajv-a sani (*7,2.74) iti i kriyate / tasmin kte gue ca raparatve ca dvirvacane 'ci (*1,2.59) iti sthnivadbhva prpnoti / tatra pratividhna dvirvacananimitte 'ci iti ucyate / na ca atra dvirvacananimittami / ki tarhi ? kry / na ca kry nimittatvena aryate / tath hi - kinimittayor guavddhyo pratiedho vidhyamna ayit ity atra na bhavati, na hi kryia o gua prati nimittabhva iti / atra kecid ajde iti karmadhrayt pacamm icchanti / ac ca asau di ca ity ajdi, tasmt ajder uttarasya ekco dve bhavata iti / te dvityasya iti vispaartha dravyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.3 || _____START JKv_6,1.3: dvityasya iti vartate / dvityasya ekco 'vayavabhtn ndr tadantarbhvt prpta dvirvacana pratiidhyate / nakradakrareph dvityaikco 'vayavabht sayogdayo na dvir udyante / undidiati / aiiati / [#595] arciciati / ndr iti kim ? cikiate / sayogdaya iti kim ? priiati / anite (*8,4.19) ubhau sbhysasya (*8,4.21) iti atvam / ajde ity eva, didrsati / kecid ajde ity api pacamyanta karmadhrayam anuvartayanti / tasya prayojanam, indidryiati iti / ajder anantaratvbhvd dakro dvir ucyata eva, nakro na dvir ucyate / indram icchati iti kyac / tadantt indryitum icchati iti san / bakrasya apy aya pratiedho vaktavya / ubjijiati / yad bakaropadha ubjir upadiyate tad aya pratiedha / dakropadhopadee tu na vaktavya / batva tu dakrasya vidhtavyam / yakraparasya rephasya pratiedho na bhavati iti vaktavyam / arryate / arte ayartirotnm upasakhynam (*7,4.82) iti ya / tatra yai ca (*7,4.30) iti gua, tato dvirvacanam / ryates ttyasya dve bhavata iti vaktavyam / kasya ttyasya ? kecid hur vyajanasya iti / ryiyiati / apare puna ttyasya ekca iti vycakate / ryiiati / kavdn ttyasya+eakco dve bhavata iti vaktvyam / kayiyiati / asuyiyiati / v nmadhtn ttyasya+ekc dve bhavata iti vaktavyam / avyiyiati / aivyiati / apara ha - yath+ia nmadhtuv iti vaktavyam / puputryiati / putitryiati / putryiyiati / puputitryiyiati / putryiiati // ____________________________________________________________________ [#596] ## || PS_6,1.4 || _____START JKv_6,1.4: dve iti prathamanta yad anuvartate tad arthd iha ahyanta jyate / tatra pratysatter asmin prakarae ye dve vihite tayor ya prvo 'vayava so 'bhysasajo bhavati / papca / pipakati / ppacyate / juhoti / appacat / abhysaprades tu atra lopo 'bhysasya (*7,4.58) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.5 || _____START JKv_6,1.5: dve iti vartamne ubhegrahaa samudyasajpratipattyartham / ye eve vihite te ubhe api samudite abhyastasaje bhavata / dadati / dadat / dadhatu / ubhegrahaa kim ? nenijati ity atra abhyastnm di iti samudye udttatva yath syt, pratyeka paryyea v m bht iti / abhyastaprade - abhyastnm di (*6,1.189) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.6 || _____START JKv_6,1.6: abhyastam iti vartate / jaka ity aya dhtu ity daya ca anye a dhtava abhyastasaj bhavanti / seya saptn dhtnm abhyastasaj vidhyate / jaka bhakahasanyo ity ata prabhti vev vetin tulye iti yvat / jakati / jgrati / daridrati / caksati / sati / ddhyate, vevyate ity atra abhyastnm di ity ea svara prayojanam / ddhyat iti ca atari vyatyayena sampdite na abhyastc chatu (*7,1.78) iti numa pratiedha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.7 || _____START JKv_6,1.7: tujdnm iti prakre dhiabda / ka ca prakra ? tujer drgho 'bhysasya na vihita, dyate ca / ye tathbht te tujdaya, tem abhysasya drgha sdhur bhavati / ttujna / mmahna / anavn ddhra / vrata mmya / ddhra / sa ttva drgha ca+e chandasi pratyayaviee eva dyate, tato 'nyatra na bhavati / tutoja abaln harn // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.8 || _____START JKv_6,1.8: lii parato 'nabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvityasya v yathyoga dve bhavata / papca / papha / prorunva / vcya roruvadbhva iti vacand rote ijde iti m na bhavati / lii iti kim ? kart / hart / dhto iti kim ? sasvso vivire ima indrya sunvire anabhysasya iti kim ? ko nonva vabho yaddam nonyaternonva / [#597] samny maruta samimiku / lii usanta / dvirvacanaprakarae chandasi veti vaktavyam / yo jgra tamca kmayante / dti priyi iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.9 || _____START JKv_6,1.9: dhtor anabhysasya iti vartate / sanyao iti ca ahyantam etat / sanantasya yaantasya ca anabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvityasya v yathyoga dve bhavata / pipakati / pipatiati / aririati / undidiati / yaantasya - ppacyate / ayate / yyajyate / arryate / proronyate / anabhysasya ity eva jugupsiate / lolyiate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.10 || _____START JKv_6,1.10: lau parata anabhysasya dhtor avayavasya prathamasya+ekco dvitiyasya v yathyoga dve bhavata / juhoti / bibheti / jihneti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.11 || _____START JKv_6,1.11: cai parato 'nabhysasya dhtor avayavasya prathamasya ekco dvityasya v yathyogam dve bhavata / appacat / appahat / iat / iat / rdidat / pacdn yanatnm cai kte ilopa, upadhhrasvatva, dvirvacanam ity e kry pravttikrama / tath ca sanvallaghuni capare iti sanvadbhvo vidhyamno hrasvasya sthnivadbhvn na pratiidhyate / yo hy andid aca prva tasya vidhi prati sthnivadbhvo bhavati / na ca asmin kry kramenid aca prvo 'bhyso bhavati iti / iat iti dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti sthnivadbhvt dvityasya+ekca dvirvacana bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.12 || _____START JKv_6,1.12: dvn shvn mvn ity ete ad chandasi bhym ca avieea nipyane / dvn iti d dne ity etasya dhto kvasau advirvacanam anitva ca niptyate / dvso dua sutam iti / [#598] shvn iti aha marae ity etasya parasmaipadam, upadhdrghatvam, advirvacanam anitva ca niptant / shvn balhaka / mvn iti miha secane ity etasya advirvacanam, anitvam, upadhdrghatva hatva ca niptant / mvastokya tanayya mla / ekavacanam atantram / kdn ke dve bhavata iti vaktavyam / kriyate 'nena iti cakram / ciklidam / ka klide ca ghaarthe kavidhnam iti ka pratyaya / caricalipativadn dvitvamacyk ca abhysasya / cardn dhtnm api pratyaye parata dve bhavata / abhysasya ggamo bhavati / ggamavidhnasmarthyc ca haldieo na bhavati / haldiee hi saygamasya deasya ca vieo na asti / carcara / calcala / patpata / vacvada / veti vaktavyam / tena cara purua, calo ratha , pata ynam, vado manuya ity evam di siddha bhavati / hanter ghatva ca / hanter aci pratyaye parato dve bhavata, abhysasya ca hakrasya ca ghatvam, k cgamo bhavati / parasya abhysc ca (*7,3.55) iti kutvam ghanghana kobhaacaranm / per iluk cok ca drgha ca abhysasya / per aci parato dve bhavato iluk ca bhavati / abhysasya ca ggamo drgha ca bhavati / ppaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.13 || _____START JKv_6,1.13: putra pati ity etasyor uttarapadayos tatpurue samse yaa saprasraa bhavati / yaa sthne ig bhavati ity artha / kragandhputra / kriagandhpati / kaumudagandhputra / kaumudagandhpati / karasya+iva gandho 'sya, kumudasya+iva gandho 'sya iti bahuvrhi, tatra upamnc ca (*5,4.137) iti gandhasya+idantdea / karagandhe apatyam ity a, tadantt striym a-ior annarayor gurpattamayo ya gotre (*4,1.78) iti ya, tata ca api vihite ahsamsa, samprasraasya (*6,3.139) iti drghatvam / yaa iti im ? bhyputra / katriyputra / putrapatyo iti kim ? kragandhykulam / kaumudagandhykulam / tatpurue iti kim ? kragandhy patir asya grmasya kragandhypati aya grma / [#599] yaa iti strpratyayagrahaa na strpratyaye cnupasarjane iti pratyayagrahaaparibhay yasmt sa vihita tadde ity ea niyamo na asti, tena paramakragandhyy putra paramakragandhputra, paramakragandhpati ity api bhavati / [#598] upasarjane tu yai na bhavati / atikrnt kragandhym atikragandhy, tasya putra atikragandhyputra / atikragandhypati / putrapatyo kevalayo uttarapadayo ida samprasraa, taddau tadante ca na bhavati, kragandhyputrakulam, kriagandhyparamaputra iti / yaante ca yady apy anye yaa santi, tathpi yaa eva samprasraa, nirdiyamnasya de bhavanti iti / samprasraam iti cdhikriyate vibh pare (*6,1.44) iti yvat // ____________________________________________________________________ [#599] ## || PS_6,1.14 || _____START JKv_6,1.14: syaa saprasraam iti anuvartate / bandhuabde uttarapade bahuvrhau samse yaa samprasraam bhavati / kragandhy bandhu asya kragandhbandhu / kaumudagandhbandhu / bahuvrhau iti kim ? kragandhyy bandhu kragandhybandhu / atra api prvavad eva / paramakragandhbandhu ity atra bhavati / atikragandhybandhu iti ca na bhavati, tath kragandhybandhudhana, kragandhyparamabandhu iti / bandhuni iti napusakliganirdea abdarppekay, puligbhidheyas tu aya bandhuabda / mtac mtkamtu / yaa samprasraa bhavati vibhay bahuvrhv eva / kragandhy mt asya ity eva bahuvrhau kte etasmd eva upasakhynt pake matabdasya mtajdea / tatra citkaranasamarthyd bahuvrhisvaram antodttatva bdhate / mtmtkaabdayo ca bhedena+updnt nadyta ca (*5,4.153) iti kabapi vikalpyate / kragandhmta, kragandhyamta, kragandhmtka, kriagandhymtka, kragandhmt, kragandhymt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.15 || _____START JKv_6,1.15: samprasraam iti vartate / yaa iti nivttam / vaci - vaca paribhae, bruvo vaci (*2,4.53) iti ca / svapi - ivapa aye / yajdaya - yaja devapjsagatikaranadnesu ity ata prabhti gant / te vacisv api yajdn kiti pratyaye parata samprasraam bhavati / [#600] vaci - ukta / uktav / svapi - supta / suptavn / yaja - ia / iavn / vapa - upta / uptavn / vaha-ha / havn / vasa-uita / uitavn / ve-uta / utavn / vye - savta / savtavn / hve - htavn / vada - udita / uditavn / uovi - na / navn / dhto svarpagrahae tatpratyayekrya vijyate / tena+iha na bhavati, vcyate, vcika iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.16 || _____START JKv_6,1.16: graha updne, jy vayohnau, veo vayi (*2,4.41), vyadha tane, vaa kntau, vyac vyjkarae, ovrac chedane, praccha jpsym, bhrasja pke ity ete dhtn ti pratyaye parata cakrt kati ca saprasraa bhavati / graha - ghta / ghtavn / iti - ghti jarghyate / jy - jna / jnavn / lvdibhya (*8,2.44) iti nihnatvam / iti- jinti / jejyate / hala (*6,4.2) iti samprasraadrghe kte pvdn iti hrasva kriyate / vayi - lii parata veo vayi dea, tasya idabhvt kidevodhriyate / yatu / yu / yady eva vayigrahaam anarthakam, yajdiu ve pahyate ? na+eva akyam / lii tasya vea (*6,1.40) iti pratiedho vakyate, tatra yath+eva sthnivadbhvd vyervidhi eva pratiedho 'pi prpnoti ? na+ea doa / lii vayo ya (*6,1.38) iti yakrasya saprasraapratiedhd vayervidhau grahaa pratiedhe cgrahaamanumsyate ? satyam etat / ea eva artha skn nirdeena vye spakriyate / vyadha - viddha / viddhavn / iti - vidhyati / vevidhyate / vaa - uita / uitavn / iti - ua / uanti / vyaca - vicita / vicitavn / iti - vicati / vevicyate / vyace kuditvamanasi pratipditam, tena sarvatra aiti pratyaye samprasraa bhavati, udvicit, udvicitum, udvicitavyam iti / vrace - vka / vkavn / atha katham atra kutva, vracabhrasja iti hi atvena bhavitavyam ? nihdea atvasvarapratyayavidhvidhiu siddho vaktavya / [#601] tatra tva prati natvasya siddhatvd jaldir nih na bhavati / kutve tu kartavye tad asiddham eva iti pravartate kutvam / iti - vcati / varvcyate / praccha - pa / pavan / iti - pcchati / parpchyate / prana / nai tu prane ca sannakle (*3,2.117) iti niptand asaprasraam / bhrasja - bha / bhavn / iti - bhjjati / barbhjyate / sakrasya jal ja jai (*7,4.53) iti jatvena dakra, sto cun cu (*8,4.40) iti cutvena jakra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.17 || _____START JKv_6,1.17: ubhaye vacydn grahydn ca lii parato 'bhysasya samprasraa bhavati / vaci - uvca / uvacitha / svapi - suvpa / suvapitha / yaja iyja / iyajitha / uvap - uvpa / uavapitha / grahydnm - tatra graher aviea / jagrha / jagrahitha / jy - jijyau / jijyitha / vayi - uvya / uvayitha / vyadha - vivydha / vivyadhitha / vaa - uva / uvaitha / vyaca - vivyca / vivyacitha / vcate satyasati v yoge na asti viea / yogrambhe tu sati yadi samprasraam aktv haldieea repho nivartyate, tad vakrasya samprasraa prpnoti / atha rephasya samprasraa ktv uradatva raparatva ca kriyate, tadn - muradatvasya sthnivadbhvt na samprasrae samprasraam (*6,1.37) iti pratiedho bhavati ity asti viea / vavraca / vavracitha / pcchati bhjjatyor aviea / akidartha ca+idam abhysasya samprasraa vidhyate / kiti hi paratvd dhto samprasrae kte puna prasagavijnd dvirvacanam, catu, cu iti / adhikrd eva+ubhaye grahae siddhe punar ubhayem iti vacana haldi eam api bdhitv samprasraam eva yath syt iti / vivydha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.18 || _____START JKv_6,1.18: svpe iti svaper yantasya grahaam / tasya cai parata saprasraam bhavati / asupat, asupatm, asupan / dvirvacant prvam atra saprasraam, tatra kte laghpadhagua, tasya au cayupadhy hrasvatvam, tato dvirvacanam, drgho lagho (*7,4.94) iti drghatvam / cai iti kim ? svpyate / svpita / kiti iti nivttam / iti iti kevalam iha anuvartate ity etad durvijnam // ____________________________________________________________________ [#602] ## || PS_6,1.19 || _____START JKv_6,1.19: ivapa aye, syamu, svana, dhvana abde, vye savarae ity ete dhtn yai parata samprasraa bhavati / soupyate / sesimyate / vevyate / yai iti kim ? svapnak // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.20 || _____START JKv_6,1.20: yagi iti vartate / vaerdhtor yai parata saprasraa na bhavati / vvayate, vvayete, vvayante / yagi iti kim ? ua / uanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.21 || _____START JKv_6,1.21: yagi iti vartate / cy pjnimanayo ity etasya dhto yagi parata k ity ayam deo bhavati / cekyate, cekyete, cekyante / drghoccraa yalugartham / cekta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.22 || _____START JKv_6,1.22: sphy opyy vddhau ity asay dhto nihy parata sph ity ayam deo bhavati / sphta / sphtavn / nithym iti kim ? shti / sphtbhavati ity etad api ktinnantasya+eva rpa, na nithntasya / nihym ity etad adhkryate liyao ca (*6,1.29) iti prgetasmt strt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.23 || _____START JKv_6,1.23: nihym iti vartate, saprasraam iti ca / sph ity etan na svaryate / styai yai abdasaghtayo / dvayor apy etayo dhtvo styrpampannayo smnyena grahaam / sty ity asya praprvasya dhtor nihy parata samprasraa bhavati / prastta / prasttavn / samprasrae kte yavattva vihatam iti / nihnatva na bhavati / prastyo 'nyatarasym (*8,2.54) iti tu pake makra kriyate / prastma prastmavn / praprvasya iti kim ? sastyna / sastynavn / prastya ity eva siddhe prvagrahaam iha api yth syt, prasastta, prassttavn / tat katha praprvasya iti ahyarthe bahuvrhi ? pra prvo yasya dhtpasargasamudyasya sa praprva tadavayavasya stya iti vyadhikarae ahyau / tatra prasastta ity atra api praprvasamudyvayava styabdo bhavati // ____________________________________________________________________ [#603] ## || PS_6,1.24 || _____START JKv_6,1.24: dravamrtau dravakhinye, spare vartamnasya yai gatau ity asya dhtor nihy parata samprasraa bhavati / ina ghtam / n vas / nam meda / dravvasthy khinya gatam ity artha / yo 'spare (*8,2.47) iti nithnatvam / spare - ta vartate / to vyu / tamudakam / guamtre tadvati ca asya taabdasya vttir draavy / dravamrtisparayo iti kim ? sayno vcika // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.25 || _____START JKv_6,1.25: ya iti vartate / prater uttarasya yyater nihy parata samprasaraa bhavati / pratina / pratinavn / dravamrtisparbhym anyatra api yath syt iti strrambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.26 || _____START JKv_6,1.26: ya iti vartate / abhi ava ity eva prvasya yyater nithy vibh samprasraam bhavati / abhinam abhiynam / avanam, avaynam / dravamrtisparavivakym api vikalpo bhavati / abhina ghtam, abhiyna ghtam / avana meda, avayna meda / abhito vyu, abhiyna / avatamudakam , avaynamudakam / seyamubhayatravibh draavy / prvagrahaasya ca prayojanam, sambhiyna, samavaynam ity atra m bht iti kecid vyacakate , nakilyam abhyavaprva samudya iti yo 'tra abhyavaprva samudyastadrayo viklapa kasmn na bhavati ? tasmt atra bhavitavyam eva / yadi tu na+iyate tato yatnnataramstheyam asmd vihbvijnt / vyavastheyam / prvagrahaasya ca anyat prayojana vaktavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.27 || _____START JKv_6,1.27: vibh ity anuvartate / r pke ity etasya dhto yantasya ayantasya ca pke 'bhidheye ktapratyaye parata bhvo niptyate vibh / ta kram / ta havi / vyavasthitavibh ca+iyam, tena krahavior nitya bhvo bhavati, anyatra na bhavati r yavg rapit yavg iti / yad api bhye prayojake dvityo ic utpadyate tad api niyate, rapita kra devadattena yajadattena iti / rtir ayam akarmaka karmakartviayasya pacer arthe vartate, sa yanta api prkta pacyarthamhu / tad atra dvayor api tam iti iyate / ta kra svayam eva / ta kra devadattena / pkagrahaa niptanaviayapradaranrtham, tena krahavior eva // ____________________________________________________________________ [#604] ## || PS_6,1.28 || _____START JKv_6,1.28: vibh ity eva / opyy vddhau ity asya dhto nihy vibh p ity ayam deo bhavati / pna mukham / pnau bh / pnamura / iyam api vyavasthitavibh+eva / tena anupasargasya nitya bhavati, sopasargasya tu na+esva bhavati / pynacandram / prvasyndhdhaso bhavaty eva, pno 'ndhu, pnamdha iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.29 || _____START JKv_6,1.29: vibh iti nivttam / pyya p (*6,1.28) ity etat caabdena anukyate / lii yai ca parata pyya p ity ayam deo bhavati / pipye, pipyte, pipyire / paratvt pbhve kte puna prasagavijnt dvirvacanam, eranekca iti yadea / yai - pepyate, pepyete, apepyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.30 || _____START JKv_6,1.30: liyo iti vartate, samprasaraam iti ca / lii yai ca vayater dhto vibh samprasraa bhavati / uva, ivya / uuvatu, iviyatu / yagi - oyate, evyate / tad atra yai samprasraam aprpta vibha vidhyate / lii tu kiti yajditvt nitya prpta, tatra sarvatravikalpo bhavati ity e ubhayatravibh / yad ca dhtor na bhavati tad liy abhysasya+ubhayem (*6,1.17) ity abhysasya api na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.31 || _____START JKv_6,1.31: vibh ve (*6,1.30) iti vartate / sanpare capare ca au parata vayater dhto vibh samprasraa bhavati / uvayiati / cai - aavat, aivayat / samprasraa samprasraraya ca balyo bhavati iti vacand antaragam api vddhydika samprasraena bdhyate / kte tu saprasrae vddhir vdea ca / tata o pu-ya-jy-apare (*7,4.80) ity etad vacana jpaka au ktasthnivadbhvasya, iti sthnivadbhvt uabdo dvirucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.32 || _____START JKv_6,1.32: au ca sacao (*6,1.31) iti vartate / sanpare capare ca nau parato hva saprasraa bhavati / juhvayiati, juhvayita, juhvayianti / ajhavat, ajhavatm, ajhavan / saprasraasya balyastvt cchshvvyvep yuk (*7,3.37) iti prgeva yuk na bhavati / samprasraam iti vartamne puna samprasraam ity ukta vibh ity asya nivttyartham / hva samprasraam abhyastasya ity ekayogena siddhe pthagyogakaranam anabhyastanimittapratyayavyavadhne samprasrabhvajpanrtham / hvayakam icchati hvyakyate / hvyakyate san jihvyakyiati // ____________________________________________________________________ [#605] ## || PS_6,1.33 || _____START JKv_6,1.33: hva iti vartate, tad abhyastasya ity anena vyadhikaraam / abhyastasya yo hvayati / ka ca abhyastasya hvayati ? kraam / tena abhyastakraasya hvayati prg eva dvirvacant samprasraa bhavati / juhva / juhyate / juhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.34 || _____START JKv_6,1.34: hava iti vartate / chandasi viaye hvayater dhtor bahula saprasraa bhavati / indrgn huve / dev sarasvat huve / hveo lai tmanepadottamaikavacane bahula chandasi iti apo luki kte samprasraamuvadea ca / na ca bhavati / hvaymi maruta ivn / hvaymi dev // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.35 || _____START JKv_6,1.35: bahula chandasi iti vartate / cyater dhto chandasi viaye bahula k ity ayam deo bhavati / viyant nyanya cikyurna nicikyuranyam / lii usi rpam / na bhavati / agner jyotir nicyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.36 || _____START JKv_6,1.36: chandasi iti vartate / apaspdhethm iti spardha saghare ity asya lai thmi dvivarcana rephasya saprasraam akralopa ca niptant / indra ca vio yad apaspdhethm / apaspardhethm iti bhym / apara ha - spardhe apaprvasya lii thmi samprasaraam akralopa ca niptant / bahula chandasyamayoge 'pi (*6,4.75) ity agambhva / atra pratyudharaam apspardhethm iti bhaym / ncu, nhu iti / arca pjym, arha pjyam ity anayor dhtvoliyusi samprasraam akralopa ca niptant / tato dvirvacanam, uradatvam, ata de (*7,4.70) iti drghatvam / tasmn nu dvihala (*7,4.71) iti nugama / ya ugr arkamncu / na vasnynhu / narcu, narhu iti bhym / [#606] cicyue / cyu gatau ity asya dhto liti seabde abhysaya samprasraam ani ca niptant / cicyue / cucyuvie iti bhym / tityja / tyaja hnau ity asay dhto lii abhysasya samprasraa niptyate / tityja / tatyja iti bhym / rt iti / r pke ity etasya dhto nihy rbhva / rtsta indrasom / ritam iti tasya+eva rte hrasvatvam / somo gaur adhirita / rit no gh / anayo rbhvaribhvayor viayavibhgam icchati, someu bahuu rbhva eva, anyatra ribhva iti / somd anyatra kvacid ekasminn api rbhvo dyate / yadi rto juhotana / tasya rt iti bahuvacanasya avivakitatvd upasagraho draavya / , rta iti / tasya+eva rter prvasya kvipi nihy ca rdea, nihy ca natvbhvo niptant / tmr duhanti / rta rjam / krair madhyata rta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.37 || _____START JKv_6,1.37: samprasrane parata prvasya yaa samprasraa na bhavati / vyadha - viddha / vyaca - vicita / vye - savta / ekayogalakanam api samprasraam ata eva vacant prathama parasya yaa kriyate, prvasya ca prasakta pratiidhyate / samprasraam iti vartamne puna samprasranagrahaa videasthasya api samprasraasya pratiedho yath syt iti / va-yuva-maghonm ataddhite (*6,4.133) - yna / yn / samprasraagrahaasmarthyt eva prvasya pratiedhe vaktavye svaradrghatvam ekdeo na sthnivad bhavati / sati v sthnivattve vyavadhnametvadrayiyate / ci trer uttarapadd ilopa chandasi / ci parata tre samprasraam bhavati uttarapadd ilopa ca chandasi viaye / tisra ca yasmin tat tca sktam / tca sma / kprabdhpathmnake (*5,4.74) iti samsnta / chandasi ti kim ? tyca karma / rayermatau bahulam / rayiabdasya chandasi viaye matau parato bahula samprasraa bhavati / revnetu no via / na ca bhavati / rayimn puivardhana // ____________________________________________________________________ [#607] ## || PS_6,1.38 || _____START JKv_6,1.38: na samprasraam iti anuvartate / lii parato vayo yakrasya samprasraa na bhavati / uvya, yatu, yu / ligrahaam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.39 || _____START JKv_6,1.39: asya vayo yakrasya kiti lii parato vakrdeo bhavati anyatarasym / vatu, vu / yatu, yu / kiti iti kim ? uvya / uvayitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.40 || _____START JKv_6,1.40: lii ity anuvartate / ve tantusantne ity asya dhto liti parata samprasraa na bhavati / vavau, vavatu, vavu / kiti yajditvt dhto prptam akityapi liy abhysasya+ubhayem (*6,1.17) ity abhysasya, ata ubhaya pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.41 || _____START JKv_6,1.41: vea ity anuvartate / lyapi ca parto vea samprasraa na bhavati / pravya / upavya / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.42 || _____START JKv_6,1.42: lyapi ity eva / jy vayohnau ity asya dhto lyapi parata samprasraa na bhavati / prajyya / upajyya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.43 || _____START JKv_6,1.43: lyapi ity eva / vye savarae ity etasya dhto lyapi parata samprasraa na bhavati / pravyya / upavyya / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.44 || _____START JKv_6,1.44: lyapi ca vya ca iti anuvartate / parer uttarasya vye ity etasya dhto lyapi parata vibh samprasraa na bhavati / parivya ypam, parivyya / samprasrae kte paraprvatve ca hrasvasya iti tuka prpnoti, sa hala (*6,4.2) iti drghatvena paratvd bdhyate // ____________________________________________________________________ [#608] ## || PS_6,1.45 || _____START JKv_6,1.45: dhto iti vartate / ejanto yo dhtur upadee tasya akrdeo bhavati, iti tu pratyaye na bhavati / glai - glt / gltum / gltavyam / o - nit / nitum / nitavyam / eca iti kim ? kart / hart / upadee iti kim ? cet / stot / aiti iti kim ? glyati / mlyati / katha jagle, mamle ? na+eva vijyate, akra id yasya so 'ya it iti, ki tarhi, a eva it it / tatra yasmin vidhistaddvalgrahae iti iddau pratyaye pratiedha / e akrnto bhavati / aiti iti prasajyapratiedho 'yam, tena etad ttvam anaimittika prg eva pratyayotpatter bhavati iti, sugla, sumla iti tacopasarge (*3,1.136) iti kapratyaya, suglna, sumlna iti to yuc (*3,3.128) ity evam di siddham bhavati iti / krdhikrastvaya nitya samyate (*6,1.57) iti yvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.46 || _____START JKv_6,1.46: vye ity etasya dhto lii parata krdeo na bhavati / savivyya / savivyayitha / liy abhysasya+ubhayem (*6,1.17) iti abhysasya samprasraam / ali aco iti (*7,2.115) iti vddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.47 || _____START JKv_6,1.47: adeca iti vartate / sphura sphula calane ity etayor dhtvo eca sthne ghai parata krdeo bhavati / visphra / visphla / viphra / viphla sphuratisphulatyor nir-ni-vibhya (*8,3.76) iti v atvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.48 || _____START JKv_6,1.48: ukr dravyavinimaye, i adhyayane ji jaye ity ete dhtn eca sthne au parata krdeo bhavati / krpayati / adhypayati / jpayati // ____________________________________________________________________ [#609] ## || PS_6,1.49 || _____START JKv_6,1.49: au ity anuvartate / idhu hissamrdhyo ity asya dhto apralaukike 'rthe vartamnasya eca sthne au parata krdeo bhavati / anna sdhayati / grma sdhayati / apralaukike iti kim ? tapastpasa sedhayati / svnyevaina karmi sedhayanti / atra hi sidhyati pralaukike jnaviee vartate / tpasa sidhyati jnavieamsdayati, ta tapa prayukte / sa ca jnaviea utpanna paraloke janmntare phalam abhyudayalakaam upasaharan paralokaprayojano bhavati / iha kasmn na bhavati, anna sdhayati brhmanebhyo dsymi iti ? sidhyate - ratrrtho nipatti / tasy prayojanam annam / tasya yad dna tat pralaukikam, na puna siddhir eva iti na tva paryudasyate / sakt paralokaprayojane ca sidhyarthe ktavaka vacanam eva viaya na avaghate / sidhyate iti yan nirdea, idha gatym ity asya bhauvdikasya nivttyartha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.50 || _____START JKv_6,1.50: deca upadee (*6,1.45) iti vartate / m hisym, umi prakepae, d kaye ity etea dhtn lyapi viaye, cakrd ecaca viaye upadee eva prk pratyayotpatte alo 'nyasya sthne krdeo bhavati / pramt / pramtavyam / pramtum / pramya / nimt / nimtavyam / nimtum / nimya / upadt / upadtavyam / upadtum / upadya / upadee eva tvavidhnd ivarntalakaa pratyayo na bhavati / kralakaa ca bhavati, upadyo vartate / adupadnam iti ghayucau bhavata // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.51 || _____START JKv_6,1.51: lyapi iti vartate, deca upadee iti ca / l leae iti divdi / l leae iti krydi / tayo ubhayo api yak nirdea smaryate / lyater dhato lyapi ca ecaca viaye upadee eva alo 'ntyasya sthne vibh krdeo bhavati / vilat / viltum / viltavyam / vilya / vilet / viletum / viletavyam / vilya / nimimliya khalaco pratiedho vaktavya / at pramaya / pramayo vartate / annimaya / nimayo vartate / ad vilaya / vilayo vartate / atra tu liyo vyavasthitavibhvijnt siddham / eva ca pralambhanalnkaranayo ca au nityamttva bhavati, kastvmullpayate, yeno vartikmullpayate // ____________________________________________________________________ [#610] ## || PS_6,1.52 || _____START JKv_6,1.52: vibh iti vartate / khida dainye ity asya dhto eca sthne chandasi viaye vibh kra deo bhavati / citta cikhda / citta cikheda / chandasi iti kim ? citta khedayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.53 || _____START JKv_6,1.53: gur udyamane ity asya dhto apaprasya amuli parata eca sthne vibh kra deo bhavati / apagramapagram / apagoramapagoram / bhkye amul ca (*3,4.22) iti amul / asyapagram yudhyante, asyapagoram yudhyante ity atra dvityy ca (*3,4.56) iti amul // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.54 || _____START JKv_6,1.54: ci sphura ity etayo dhtvo au parata eca sthne vibha krdeo bhavati / cpayati, cayayati / sphrayati, sphorayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.55 || _____START JKv_6,1.55: au iti vartate / v gatiprajanakntyasanakhdaneu ity asya dhto prajane vartamnasya au parata vibh krdeo bhavati / purovto ga pravpayati, purovto g pravyayati / garbha grhayati ity artha / prajano hi janmana upakramo garbhagrahaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.56 || _____START JKv_6,1.56: au iti vartate, vibh iti ca / hetur iha pribhika svatantrasya prayojaka, tato yad bhayam, sa yasya bhayasya skd hetu, tadbhayam hetubhayam / tatra vartamnasya ibh bhaye ity asya dhto au parata vibh krdeo bhavati / muo bhpayate, muo bhayate / jailo bhpayate, jailo bhayate / bhsmyor hetubhaye (*1,3.38) ity tmanepadam / bhiyo hetubhaye uk (*7,3.40) / sa ca ttvapake na bhavati / libhiyo krapraleanirded krntasya bhiya uk vidhyate / hetubhaye iti kim ? kucikayaina bhyayati / atra hi kucikto bhaya karat, na hetor devadattt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.57 || _____START JKv_6,1.57: au iti vartate, hetubhaye iti ca / nityagrahad vibh iti nivttam / mi addhasane ity asya dhto hetubhaye 'rthe au parato nityamakrdeo bhavati / muo vismpayate / jailo vismpayate / bhaye iti kim ? kucikay ena vismpayati / bhayaabdena hetvarthasmny, iha smayater artho 'bhidhyate / na hi mukhye bhaye smayater vttir asti // ____________________________________________________________________ [#611] ## || PS_6,1.58 || _____START JKv_6,1.58: sja visarge, dir prekae ity etayo dhtvo jaldvakiti pratyaye parata am gamo bhavati / sra / sraum / sraavyam / dra / draum / draavyam / laghpadhagupavdo 'yam amgama / asrkt / adrkt / sici vddhi ami kte bhavati, prva tu bdhyate / jali iti kim ? sarjanam / daranam / akiti iti kim ? sa / da / dhto svarpagrahae tatprataye kryavijnd iha na bhavati, rajjusbhym, devadgbhym iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.59 || _____START JKv_6,1.59: upadee iti vartate, jalyam akiti iti ca / upadee 'nudttasya dhto kropadhasya jaldvakiti pratyaye parato 'nyatarasym amgamo bhavati / trapt, tarpit, tarpt / drapt, darpit, darpt / tpa prane, dpa haramocanayo, ity etau radhd dhat, tayo igama radhdibhya ca (*7,2.45) iti vikalpyate / anudttopadea punar amartha eva / anudttasya iti kim ? varh, varhum, varhavyam / vh udyamane ity ayam udttopadea ditvccsye vikalopyate / dupadhasya iti kim ? bhett / chett / jali ity eva, tarpaam / darpaam / akiti ity eva, tpta / dpta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.60 || _____START JKv_6,1.60: ran iti abdntara iraabdena samnrtha chandasi viaye niptyate, na punar ayam dea iraabdasya / o 'pi hi chandasi prayujyata eva / r hi tatra soma krta haranti / yatte ro daurbhgyam / chandasi iti kim ? ira // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.61 || _____START JKv_6,1.61: ran iti vartate / deo 'yam iyate / sa katham ? taddhite iti hi para nimittam updyate, sa tadanurp prakti iraabdam kipati / yakrdau taddhite parata iraabdasya ranndeo bhavati / irayo hi mukhyo bhavati / raya svara / irasi bhava iti arra-avayavc ca (*4,3.55) iti yat, ye ca abhva-karmao (*6,4.138) iti praktibhva / taddhite iti kim ? ira icchati irasyati / v keeu / irasa ranndeo vaktavya / ary ke, irasy ke // ____________________________________________________________________ [#612] ## || PS_6,1.62 || _____START JKv_6,1.62: jdau taddhite irasa raabda deo bhavati / hastiirasa apatya hstiri / bhvdibhya ca (*4,1.96) iti i / sthlairasa ida sthau laram / ranbhve hi an (*6,4.167) iti praktibhva syt / hstiriabdt striym io '-ior anrayo yadee kte rasya iraabdagrahaena grahat ranndea prpnoti / tatra praktibhve sati hstiray ity ania rpa syt / iyate tu hstiry iti / tat katham ? kartavyo 'tra yatna / aiantd v para pratyaya yarayitavya, tatra yasya+iti lopasya sthnivadbhvd vyavadhnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.63 || _____START JKv_6,1.63: pda danta nsik msa hdaya ni asj ya doa yakt akt udaka sana ity ete abdn sthne asprabhtipratyayeu parata pad dat nas ms hd ni asan yan doan yakan akan udan san ity ete de yathsakhya bhavanti / pad - nipadacaturo jahi / pad vartaya goduham / pda pat (*6,4.130) / dat - y dato dhvate tasyai yvadan / nas - skarastv khanannas / ms - msi tv paymi caku / hd - hd pta manas jtavedo / ni - amvsyy nii yajet / asan - asikto 'sn 'varohati / yan - y ptri ya secanni / doan - yatte doo daurbhgyam / yakan - yakno 'vadyati / akan - akno 'vadyati / udan - udno divyasya no dehi / san - sani ki labhe madhni / asprabhtiu iti kim ? pdau te pratipyau / nsike te ke / kecid atra chandasi ity anuvartayanti / apare punar avieea+icchanti / tath hi bhym api paddaya abd prayujyante / vyymakuagtrasya padbhymudvartitasya ca / vydhayo na+upasarpanti vainaterymavorag // ity evam daya / anyatarasym ity etad anuvartayanti / tena pddayo 'pi prayujyante / asprabhtiu iti prakrrthe prabhtiabda iti al doa ity atra api doanndeo bhavati / paddiu msptsnnm upasakhynam / msa ptan snu ity ete sthne yathsakhyam ms pt snu ity ete de bhavanti / mspacany ukhy / msapacany iti prpte / ptsu martyam / ptansu martyam iti prpte / na te divo na pthivy adhisnuu / adhisnuu iti prpte / [#613] nas nsiky yattaskudreu / nsiky nasbhvo vaktavya yat tas kudra ity eteu parata / nasyam / nasta / naku / yati varanagarayor na+iti vaktavyam / nsikyo vara / nsikya nagara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.64 || _____START JKv_6,1.64: dhtor de akrasya sthne sakrdeo bhavati / aha - sahate / ica - sicati / dhtugrahaa kim ? soaa / oan / aa / aika / de iti kim ? kaati / laati / kati / dea pratyayayo (*8,3.59) ity atra atvavyavasthrtham dayo dhtava kecid upadi / ke punas te ? ye tath pahyante / athav lakaa kriyate, ajdantyapar sdaya opade smisvidisvadisvajisvapitaya ca, spisjiststysekvarjam / subdhtuhivuvakatn satvapratiedho vaktavya / oyati / ayati / hvati / vakate / hivu ity asya dvityasthakrahakra ca+iyate / tena tehvyate, ehvyate iti ca abhysarpa dvidh bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.65 || _____START JKv_6,1.65: dhtor de ity anuvartate / dhtor der akrasya nakra deo bhavati / - nayati / ama - namati / aha - nahyati / dhtvde ity eva, aati / subdhtor ayam api neyate, akram icchati akryati / upasargd asamse 'pi opadeasya (*8,4.14) ity atra atvavidher vyavasthrtha dayo dhtva kecid upadiyante / ke punas te ? ye tath pahyante / athav lakaa kriyate, sarve dayo opade, ntnandinardinakkaninthndhvarjam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.66 || _____START JKv_6,1.66: dhato iti prakta yat tad dhtvde iti punar dhtugrahan nivttam / tena dhtor adhtoca vakrayakrayo vali parato lopo bhavati / div - didivn, didivsau, didivsa / y - tam / kny - kntam / godhy hrak (*4,1.129) / ghaudhera / paceran / yajeran / vakrasya - jveradnuk, jradnu / srive - sremam / udayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanc cc-vo --anunsike ca (*6,4.19) iti na bhavati / bali iti kim ? yyate / knyyate / rva lopagrahaa kim ? verapktalopt prva vali lopo yath syt / kayate kvip-ka / lolyate - lol / vracdnm upadeasmarthyt vali lopo na bhavati / vcati / vavca ity atra api hi samprasraahaldieayor bahiragatvt prpnoti // ____________________________________________________________________ [#614] ## || PS_6,1.67 || _____START JKv_6,1.67: lopa iti vartate / ve iti kvibdayo vien anubandhn utsjya smnyena ghyante / ver apktasya lopo bhavati / brahmabhravtreu kvip (*6,2.87) / brahmah / mrah / spo 'nudake kvin (*6,2.58) / ghtaspk / tailaspk / bhajo vi (*3,2.62) / ardhabhk / pdabhk / turyabhk / apktasya iti kim ? vdbhy kvin darvi / kgsjgbhya kvi / jgvi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.68 || _____START JKv_6,1.68: lopa iti vartate / tad iha laukikena arthavat karmasdhana draavyam / lupyate iti lopa / halantd, yantd bantc ca drght para su ti si ity etad apkta hal lupyate / halantt sulopa - rj / tak / ukhsrat / paradhvat / yantt - kumr / gaur / rgarav / bantt - khav / bahurj / kragandhy / halantd eva tilopa silopa ca / tatra tilopastvat - abibhar bhavt / bho lai tipi lau bhmit ity abhysasya ittvam / ajgar bhabn / silopa-abhino 'tra acchino 'tra / dasya repha / halybbhya iti kim ? grma / senan / drght iti kim ? nikaumbi / atikhava / sutisi iti kim ? abhaitst / tip sahacaritasya siabdasya grahat sico grahaa na asti / apktam iti kim ? bhinatti / chinatti / hali iti kim ? bibheda / ciccheda / atha kimartha halantt sutisin lopo vidhyate, sayogntalopena+eva siddham ? na sidhyati / rj, tak ity atra sayogntalopasya asiddhatvn nalopo na syt / ukhsrat, paradhvat ity atra apadantatvd dattva ca na syt / abhino 'tra ity atra ato roraplutdaplute (*6,1.113) ity uttva na syt / abibhar bhavn ity atra tu rt sasya (*8,3.24) iti niyaml lopa eva na syt / sayogntasya lope hi nalopdir na sidhyati / rttu te na+eva lopa syd dhalas tasmd vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.69 || _____START JKv_6,1.69: lopa iti vartate, hal iti ca / apktam iti na adhikriyate, tath ca prvastre punar apktagrahaa ktam / eantt prtipadikt hrasvantc ca paro hal lupyate sa cet sambuddher bhavati / eantt - he agne / he vyo / hrasvntt - he devadatta / he nadi / he vadhu / he kua / kuaabdt ato 'm (*7,1.24) iti am / ami prva (*6,1.107) iti prvatve krte lahmtrasya makrasya lopa / he katarat ity atra idayam addea, tatra ilope sati hrasvbhvn na asti sambuddhilopa / egrahaam kriyate sambuddhiguabalyastvt // ____________________________________________________________________ [#615] ## || PS_6,1.70 || _____START JKv_6,1.70: i ity etasya bahula chandasi viaye lopo bhavati / y ketr / y van / yni ketri / yni vanni // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.71 || _____START JKv_6,1.71: piti kti parato hrasvntasya dhto tuggamo bhavati / agnicit / somasut / praktya / prahtya / upastutya / hrasvasya iti kim ? lya / grma / piti iti kim ? ktam / htam / kti iti kim ? pautara / pautama / grmai brhmaakulam ity atra hrasvasya bahiragasya asiddhatvt tug na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.72 || _____START JKv_6,1.72: adhikro 'yam anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti yvat / prg etasmat strd ita uttara yad vakyma sahitym ity eva tad veditavyam / vakyati - iko yaaci (*6,1.77), dadhyatra / madhvatra / sahitym iti kim ? dadhi atra / madhu atra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.73 || _____START JKv_6,1.73: hrasvasya tuk iti vartate / chakre parata sahity viaye hrasvasya tuggamo bhavati / icchati / yacchati / hrasva eva atra gam, na tu tadanta / tena cicchadatu, cicchidu ity atra tuk abhysasya grahaena na ghyate iti haladieea na nivartyate, nvayavvayava samudyvayavo bhavati iti // ____________________________________________________________________ #<-mo ca># || PS_6,1.74 || _____START JKv_6,1.74: tuk iti anuvartate, che iti ca / o ita addiu caturvartheu vartamnasya, ma ca pratiedhavacanasya chakre paratastuggamo bhavati / padntd v (*6,1.76) iti vikalpe prpte nitya tuggamo bhavati / adarthe - acchy cchy / kriyyoge - cchdayati / marydbhividhyo - cchyy ccyam / ma khalv api - m cchaitst / m cchidat / idviiagrahaa kim ? chy, cchy / pramchanda, pramcchanda // ____________________________________________________________________ [#616] ## || PS_6,1.75 || _____START JKv_6,1.75: che tuk iti vartate / drght paro ya chakra tasmin prvasya tasya+eva drghasya tuggamo bhavati / hrcchati / mlecchati / apaccchyate / viccchyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.76 || _____START JKv_6,1.76: drght che tuk iti vartate / padntd drght paro ya chakra tasmin prvasya tasya+eva drghasya prvea nitya prpto v tuggamo bhavati / kucchy, kuchy / kuvalcchy, kuvalchy / vivajandn chadasi v tuggamo bhavati iti vaktavyam / vivajanacchatram, vivajanachatram / nacchy karavo 'param / na chy karavo 'param // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.77 || _____START JKv_6,1.77: aci parata iko yadeo bhavati / dadhyatra / madhvatra / kartrartham / lkti / ika plutaprvasya savarnadrghabdhanrtha yadeo vaktavya / bho3i indram / bho3yindram / aci iti ca ayam adhikra saprasrac ca (*6,1.108) iti yvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.78 || _____START JKv_6,1.78: eca sthne aci parata ay av y v ity ete de yathsakhyam bhavanti / cayanam / lavanam / cyaka / lvaka / kayete / yayete / vyvavaruaddhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.79 || _____START JKv_6,1.79: yo 'yam eca syne vantdea okrasya av, aukrasya v, sa yakrdau pratyaye parato bhavati / bbhravya / mavya / akavya dru / picavya krpsa / nvyo hrada / vnta iti kim ? ryam icchati raiyati / yi iti kim ? yobhym / naubhym / pratyaye iti kim ? goynam / nauynam / [#617] gorytau chandasi / goabdasya ytau parata chandasi visaye vntdeo vaktavya / no mitrvaru ghtairgavytimukatam / chandasi iti kim ? goyti / adhvaparime ca / gorytau parato vntdeo vaktavya / gavytimtram adhvna gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.80 || _____START JKv_6,1.80: eca iti vartate, vnto yi pratyaye iti ca / dhtor ya ec tannimitto yakrdipratyayanimitta, tasya yakrdau pratyaye parato vntdeo bhavati / lavyam / pavyam / avayalvyam / avayapvyam / dhto iti kim ? prtipadikasya niyamo ma bht / tatra ko doa ? bbhravya ity atraa+eva syt, iha na syt gavyam, nvyam iti / tannimittasya iti kim ? atannimittasya m bht / upoyate / auyata / lauyamni / pauyamni / ata i (*4,1.95) / evakrakaraam kim ? dhtvavadhraam yath syt, tannimittvadhraam m bht iti tnimittasya hi dhto ca adhto ca bhavati / bbhravya / avayalvyam / lavam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.81 || _____START JKv_6,1.81: ki ji ity etayor dhtvo yati ratyaye parata akyrthe gamyamne ekrasya aydeo niptyate / akya ketum kayya / akyo jetum jayya / akyrthe iti kim ? keya ppam / jeyo vala // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.82 || _____START JKv_6,1.82: krte dhto tadarthe krayrthe yat tasminn abhidheye yati pratyaye parata aydeo niptyate / krayyo gau / krayya kambala / krayrtha ya prasrita sa ucyate / tadarthe iti kim ? kreya no dhnya, na ca asti krayyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.83 || _____START JKv_6,1.83: bibheter dhto rapurvasya ca v ity etasy yati pratyaye parata chandasi viaye aydea niptyate / bhyya kilst / vatsatar pravayy / bhayyeti ktyalyuo bahulam (*3,3.113) ity apadne yat pratyaya / bibhety asmd iti bhyyam / pravyy iti striym eva niptanam / anyatra praveyam ity eva bhavati / chandasi iti kim ? bheyam praveyam / hradayy pa upasakhynam / hradayy pa / hrade bhav, bhave chandasi (*4,4.110) iti yat pratyaya // ____________________________________________________________________ [#618] ## || PS_6,1.84 || _____START JKv_6,1.84: adhikro 'yam / khyatyt parasya (*6,1.112) iti prg etasmt strt iti uttara yad vakymas tatra prvasya parasya dvayor api sthne ekdeo bhavati ity etad veditavyam / vakyati d gua (*6,1.87) iti / tatra aci prvasya avart ca parasya sthne eko guo bhavati / khavendra mlendra / prvaparagrahaa dvayor api yugapaddeapratipattyartham, ekasya+eva hi syt, nobhe saptampacamyau yugapat prakalpike bhavata iti / ekagrahaam pthagdeanivttyartha, sthnibhedd dhi bhinndiu natvavad dvvdeau sytm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.85 || _____START JKv_6,1.85: eka iti vartate, prvaparayo iti ca / eka prvaparayo (*6,1.84) iti yo 'yam ekdeo vidhyate sa prvasya antavad bhavati, parasydivad bhavati / yath tasynta dir v tadantarbhta tadgrahaena ghyate, tadvadekdeo 'pi tadgrahaena grhyate ity eo 'tidertha / brahmabandh ity atra brahmabandhu iti prtipadikam, iti aprtipadikam, tayo prtipadikprtipadikayor ya ekdea sa prtipadikasya antavad bhavati, yath akyate kartu yp prtipadikt (*4,1.1) iti svdividhi / vkau ity atra subaukra asubakra, tayo subasupor ekdea supa divad bhavati, yath akyate vaktu subanta padam iti / varrayavidhau ayam anatdivadbhvo nisyate / tath hi khavbhi ity atra antavadbhvbhvt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati / hvayate juhva iti samprasraaprvatvasya divadbhvhvt ta au ala (*7,1.34) iti na bharvta / asyai ava, asy ava iti vddhir eci (*6,1.88) iti vddhi, ea padntdati (*6,1.109) ity atra vidhau divan na bhavati / prvaparasamudya ekdeasya sthn, sa hi tena nivartayate / tatra avayavayor numnika sthnitvam iti tadraya krya sthnivadbhvd aprptam ity antdivadbhvo vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.86 || _____START JKv_6,1.86: atve tuki ca kartavye ekadeo 'siddho bhavati, siddhakrya na karoti ity artha / asiddhavacanam dealakaapratiedhartham, utsargalakaabhvrtha ca / ko 'sicat ity atra ea padntdati (*6,1.109) iti ekdeasya para pratydivadbhvt apadder ia uttarasya deasya sakrasya atva prpnoti, tadasiddhatvn na bhavati / ko 'sya, yo 'sya, ko 'smai, yo 'smai ity ekdeasya asiddhatvt ia iti atva na bhavati / tugvidhau - adhtya, preta ity atra+ekdeasya asiddhatvt hrasvasya piti kti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati / samprasranasu pratiedho vaktavya / [#619] samprasrae - brahmahu / samprasraaprvatvasya asiddhatvt atva na prpnoti / au - vke cchatram, vke chatram / ii - apace cchatram, apace chatram / dguasya asiddhatvd hrasvalakao nityo 'tra tuk prpnoti, drght, padntd v (*6,1.76) iti tugnikalpa iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.87 || _____START JKv_6,1.87: aci ity anuvartate / avarnt paro yo 'c ca prvo yo 'vara tayo prvaparayo avarco sthne eko gua deo bhavati / tavedam / khavendra / mlendra / tavehate / khavehate / tavodakam / khavodakam / tavarya / khavarya / tavalkra / khavalkra / lkrasya sthne yo 'ne yo ' tasya lapratvam iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.88 || _____START JKv_6,1.88: t iti vartate / avart paro ya ec, eci ca prvo ya avara, tayo prvaparayo avaraico sthne vddhir ekdeo bhavati / dguasya apavda / brahamaiak / khavaiak / brahmaitikyana / khavaitikyana / brahmaudana / khavaudana / brahmaupagava / khavaupagava // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.89 || _____START JKv_6,1.89: vddhir eci iti vartate, t iti ca / tad etat ejgrahaam eter eva vieaa , na punar edhate, avyabhicrt, ha ca sambhavt / i gatau ity etasmin dhtau eci, edha vddhau ity etasmin hi ca prva yad avara tata ca paro yo 'c, tayo prvaparyo avarco sthne vddhir ekdeo bhavati / upaiti / upaii / upaimi / upaidhate / praidhate / prahauha / prahauh / prahauhe / hi dgupavdo vddhir vidhyate / etyedhatyo tu ei pararppavda / om-o ca (*6,1.95) ity etat tu pararpa na bdhyate, yena na aprpte yo vidhir rabhyate sa tasya bdhako bhavati iti, purastd apavd anantarn vidhn badhante iti v / tena+iha na bhavati, upa ita upeta iti / eci iteva, upa ita upeta / akdhiny vddhir vaktavy / akauhi / svdreriyor vddhir vaktavy / svairam / svairi / prdhohyeaiyeu vddhir vaktavy / prauha / prauhi / praia / praiya / [#620] te ca ttysamse 'vard vddhir vaktavy / sukhena ta sukhrta / dukhena ta dukhrta / ta iti kim ? sukhena ita sukheta / tty iti kim ? paramarta / samse iti kim ? sukhenarta / pravatsatarakambalavasannmre vddhir vaktavy / pra - prram / vatsatara - vatsatarram / kambala - kambalram / vasana - vasanram / adabhy vddhir vaktavy / ram / daram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.90 || _____START JKv_6,1.90: eci iti nivttam / aci ity anuvartate / a paro yo ac, aci ca prvo ya , tayo prvaparayo aco sthne vddhir ekdeo bhavati / aikia / aikata / aikiyata / aubht / rdhnon / aubjt / cakro 'dhikavidhnrtha, usi om-o ca (*6,1.95) iti pararpabdhanrtha / ausryat / aukryat / h oh, tmaicchat auhyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.91 || _____START JKv_6,1.91: t ity eva / avarntd upasargt krdau dhtau parata prvaparayo sthne vddhir ekdeo bhavati / dgupavda / uprcchati / prrcchati / uprdhnoti / upasargt iti kim ? khavarcchati / mlarcchati / pragat cchak asmd det prarcchako dea / yatkriyyukt prdaya ta prati gatyupasargasajak iti / ti iti kim ? upa ita upeta / taparakaraam kim ? upa karyati uparkryati / v supypiale (*6,1.92) iti vikalpa syt / upasargagrahad eva dhtugrahae siddhe dhtugrahaa kalanivttyartham / tyaka (*6,1.128) iti hi kalyasya prakrtibhva prpnoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.92 || _____START JKv_6,1.92: t ity eva, upasargt ti dhtau iti ca / subantvayave dhtau krdau parata avarntt upasargt prvaparayo pialer cryasya matena v vddhir ekdeo bhavati / uparabhyati, uprabhyati / upalkryati, uplkryati / kralkrayo svaryavidhi iti ti iti lkro 'pi ghyate / pialigrahaa pjartham, v iti hy ucyate eva // ____________________________________________________________________ [#621] #<-oto 'm-aso># || PS_6,1.93 || _____START JKv_6,1.93: ota ami asi ca parata prvaparayo kra deo bhavati / g paya / g paya / dy paya / dy paya / dyoabdo 'pi okrnta eva vidyate, tato 'pi para sarvanmasthna it iyate, tena nprpty vddhau ayam kro vidhyamnast bdhate / am iti dvityaikavacana ghyate, as shacaryt, supi iti cdhikrt / tena acinavam, asunavam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.94 || _____START JKv_6,1.94: t ity eva, upasargd dhtau iti ca / avarntt upasargt edau dhtau prvaparayo pararpam ekdeo bhavati / vddhir eci (*6,1.88) ity asya apavda / upelayati / prelayati / upoati / proati / kecit v supypiale (*6,1.92) ity anuvartyanti, tac ca vkyabhedena subdhtau vikalpa karoti / upeakyati, upaiakyati / upodanyati, upaudanyati / akandhvdiu pararpa vcyam / aka andhu akandhu / kula a kula / smanta keeu / smno 'nta smanta / anyatra smnta / eve cniyoge pararpa vaktavyam / iha eva iheva / adya eva adyeva / aniyoge iti kim ? ihaia bhava, m anyatra g / otvohayo samse v pararpa vaktavyam / sthla otu sthlautu, sthlotu / bimbauh, bimboh / samse iti kim ? tiha devadattauha paya / emanndiu chandasi pararpa vaktavyam / ap tv eman ap tveman / ap tv odman ap tvodman // ____________________________________________________________________ [#622] ## || PS_6,1.95 || _____START JKv_6,1.95: t ity eva / avarntt omi i ca parata prvaparayo sthne pararpam ekdeo bhavati / k om ity avocat, kom ity avocat / yom ity avocat / gi khalv api - h oh / adya oh adyoh / kad oh kadoh / tad oh tadoh / vddhir eci (*6,1.88) ity asya pavda / iha tu yt aryt, adya aryt adyaryt iti aka savare drghatva bdhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.96 || _____START JKv_6,1.96: t ity eva / avart apadntt usi prvaparayo dgupavda pararpam ekdeo bhavati / bhindy us bhindyu / chindy us chindyu / ad us adu / ay us ayu / apadntt iti kim ? k usr kosr / k uit koit / t ity eva, cakru / abibhayu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.97 || _____START JKv_6,1.97: apadntt iti vartate / akrt apadantt gue parata prvaparayo sthane pararpam ekdeo bhavati / pacanti / yajanti / aka savarne drghasya apavda / pace, yaje ity atra vddhir eci iti vddhi prpnoti / ata iti kim ? ynti / vnti / gue iti kim ? apace / ayaje / apadntt ity eva, dagram / yupgram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.98 || _____START JKv_6,1.98: avyaktam aparisphuavaram, tadanukaraa parisphuavaram eva kenacit sdyena tadavyaktam anukaroti, tasya yo atabda tasmt itau prvaparayo sthne pararpam ekdeo bhavati / paat iti paiti / ghaat iti ghaiti / jaat iti jatiti / chamit iti chamiti / avyaktnukaraasya iti kim ? jagat iti jagaditi / ata iti kim ? mara iti maraiti / itau iti kim ? paat atra paadatra / anekca iti vaktavyam / iha m bht, rat iti raditi / katham ghaaditi gambhramambudairnaditam iti ? dakrntam etad anukaraa draavyam // ____________________________________________________________________ [#623] ## || PS_6,1.99 || _____START JKv_6,1.99: avyaktnukaraasya mreitasya yo atabda itau tasya pararpa na bhavati, tasya yo 'ntyastakrastasya v bhavati / paatpaaditi, paatpaeti karoti / nityavpsayo (*8,1.4) iti dvirvacanam / yad tu samudynukaraa tad bhavaty eva prvea pararpam, paatpaeti karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.100 || _____START JKv_6,1.100: avyaktnukaraasya, ata, antyasya iti ca anuvartate / cpara yad amredita tasmin prvasya avyaktnukaranasya acchabdasya yo 'ntya takra tasya prvasya parasya cdyasya varasya nitya pararpam ekadeo bhavati / paapa karoti / damadam karoti / paad ity asmt avyaktnukarat iti ci vihite ci bahulam iti dvirvacanam, tac ca ilopt prvam eva+iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.101 || _____START JKv_6,1.101: aka savare aci parata prvaparayo sthne drgha ekdeo bhavati / dagram / dadhndra / madhdake / hotya / aka iti kim ? agnaye / savarne iti kim ? dadhyatra / aci ity eva, kumr ete / njjhalau (*1,1.10) ity atra yat ac iti pratyhragrahaa tatra grahaakastrasya anabhinirvttatvt savar na ghyanta iti savarnatvamkraakrayor apratiiddham / savaradrghatve ti v vacanam / ti savare parabhte tatra v bhavati iti vaktavyam / hot kra hotkra / yad na tad drgha eva hotkra / lti l v vaktavyam / lti savare parato l v bhavati iti vaktavyam / hot lkra hotlkra / hotkra / kralkrayo savarsajvidhir ukta / drghapake tu samudyntaratamasya lvarasya drghasya abhvt kra kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.102 || _____START JKv_6,1.102: aka iti drgha iti vartate / prathamabdo vibhaktiviee rha, tatshacaryd dvity 'pi pratham iti ukt / tasy prathamy dvityy ca vibhaktau aci aka prvaparayo sthne prvasavaradrgha ekdeo bhavati / agn / vy / vk / plak / vkn / plakn / ato gue (*6,1.97) iti yadakre pararpa tat aka savare drghatvam eva bdhate, na tu prvasavarnadrghatvam, purastd apavda anantarn vidhn bdhante na+uttart iti / aci ity eva, vka / plaka / aka ity eva, nvau / prvasavarnagrahaa kim ? agn ity atra pake parasavaro m bht / drghagrahaa kim ? trimtre sthnini trimtrdeanivttyartham // ____________________________________________________________________ [#624] ## || PS_6,1.103 || _____START JKv_6,1.103: tasmt prvasavaradrght uttarasya aso 'vayavasya sakrasya pusi nakrdeo bhavati / vkn / agnn / vyn / kartn / hartn / aakn / ahakn / ahakn / sthrn / ararakn paya / sarva ete puligaviia svrtha pratipdayanti / iha tu caceva cac, lummanuye iti kano lupi kte lupi yuktavad vyaktivacane (*1,2.5) iti puso 'pi strligata, tena natva na bhavati, cac paya, vadhrik paya iti / tasmt iti kim ? etcarato g paya / sa iti kim / vk / plak / pusi iti kim ? dhen / bahv / kumar // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.104 || _____START JKv_6,1.104: avart ici prvasavaradrgho na bhavati / vkau / plakau khave / kue / t iti kim ? agn / ici iti kim ? vk // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.105 || _____START JKv_6,1.105: drght jasi ici ca parata prvasavaradrgha na bhavati / kumryau / kumrya / brahmabandhvau / brahmabandhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.106 || _____START JKv_6,1.106: drght chandasi viaye jasi ca ici ca parato v prvasavarnadrgho na bhavati / mrutcatasra pi / mrutyacatasra piya / vrh / upnah / vrhyau / upnahyau // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.107 || _____START JKv_6,1.107: aka ity eva / ami paratoaka prvaparayo sthne prvarupam ekdeo bhavati / vkam / plakam / agnim / vyum / prvagrahaam kim ? prva eva yath syt, prvasavaro 'ntaratamo m bht iti, kumrm ity atra hi trimtra syt / v chandasi (*6,1.106) ity eva, am ca, amya ca / gaur ca, gaurya ca // ____________________________________________________________________ [#625] ## || PS_6,1.108 || _____START JKv_6,1.108: prva ity eva / samprasrat aci parata prvaparayo sthne prvarpam ekdeo bhavati / yaji - iam / vapi - uptam / grahi - ghtam / samprasaraavidhnasmarthyt vightasya ravae prpte prvatva vidhyate / v chandasi (*6,1.106) ity eva, mitro no atra varuo yajyamna / paraprvatvavidhne satyarthavat samprasraavidhnam iti ia ity evam diu prvatvabhve yadeo bhavatyeva / antarage ca aci itrtha vacanam iti bhye pact sannipatite prvatva na bhavati / akahvau / akahvartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.109 || _____START JKv_6,1.109: e ya padnta tasmd ati parata prvaparayo sthne prvarpam ekdo bhavati / agne 'tra / vyo 'tra / ayavdeayor ayam apavda / ea iti kim / dadhyatra / madhvatra / padntt iti kim ? cayanam / lavanam / ati iti im / vyo iti / bhno iti / vyaviti / bhnaviti / taparakaraam iti kim ? vyavyhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.110 || _____START JKv_6,1.110: ea iti vartate, ati iti ca / ea uttarayo asiaso ati parata prvaparayo sthne prvarpam ekdeo bhavati / agner gacchati / vyor gacchati / agne svam / vyo svam / apadntrtha rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.111 || _____START JKv_6,1.111: asiaso ity eva / krntd uttarayo siaso ati parata prvaparayo ukra ekdeo bhavati / hotur gacchati / hotu svam / dvayo ahnirdiayo sthne ya sa labhate 'nyataravyapadea iti ura rapara (*1,1.51) iti raparatvam atra ktv rt sasya (*8,2.24) iti salopa kartavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.112 || _____START JKv_6,1.112: asiaso iti vartate, ut iti ca / khyatyt iti khiabdakhabdayo tiabdatabdayo ca ktayadeayor ida grahaa, tbhy parasya asiaso ata ukrdeo bhavati / sakhyurgacchati / sakhyu svam / patyurgacchati / patyu svam / khabdasya+udharaam - saha khena vartate iti sakha, tam icchati iti kyac sakhyati / sakha yate kvip sakh, tasya asiaso sakhyu iti / [#626] tabdasya api - lnam icchati lnyati, lnyate kvipi lupte, lnyur gcchati / lnyu svam / nihnatva prvatrsiddham (*8,2.1) ity asiddham / viktanirded eva iha na bhavati, atisakher gacchati, senpater gacchati iti / sakhiabdasya kevalasya ghisaj pratiidhyate, na tadantasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.113 || _____START JKv_6,1.113: ati, ut iti vartate / akrd aplutd uttarasya ro rephasya ukrnubandhaviiasya akre 'plute parata ukrdeo bhavati / vko 'tra / plako 'tra / bho-bhago-agho-aprvasya yo 'i (*8,3.17) ity asmin prpte utva vidhyate / rutvam api rayt prvatra asiddham (*8,2.1) iti asiddha na bhavati / ata iti kim ? agnir atra / taparakaraa kim ? vk atra / snubandhagrahaa kim ? svaratra / prtaratra / ati ity eva, vka iha / tasya api taparatvd atra na bhavati / vka rita / alutt iti kim ? susrot3atra nvasi / aplute iti kim ? tihatu paya a3cvin / atra plutasya asiddhatvt utva prpnoti iti aplutd aplute iti ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.114 || _____START JKv_6,1.114: hai ca parata ata uttarasya rorukrdeo bhavati / puruo yti / puruo hasati / puruo dadti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.115 || _____START JKv_6,1.115: eo 'ti (*6,1.109) ity eva / ea iti yat pacamyantam anuvartate, tadarthd iha prathamnta bhavati / prakti iti svabhva kraam v 'bhidhyate / antar iti avyayam adhikaranabhta madhyam cae / pdaabdena ca kpdasya+eva grahaam iyate, na tu lokapadasya / avakrayakrapare ati parata e prakty bhavati / svabhvena avatihate kratman v bhavati, na vikram padyate / tau cen nimittakryiau antapdamkpdamadhye bhavata / te agre avamyujan / te asmijavamdadhu / upaprayanto adhvaram / iro apayam sujte avasnte / adhvartyo adribhi sutam / antapdam iti kim / kay mat kuta etsa ete 'rcanti / avyapare iti kim / te 'vadan / tejo 'yasmayam / e iti kim ? anvagniruasmagramakhyat / kecid ida stra na antapdam avyapare iti pahanti, te sahitym iha yad ucyate tasya sarvasya pratiedha varayanti // ____________________________________________________________________ [#627] ## || PS_6,1.116 || _____START JKv_6,1.116: avyt avadyt avakramu avrata ayam avantu avasyu ity eteu vakra-yakrapare 'py ati parata antapdam e prakty bhavati / agni prathamo vasubhirno avyt / mitramaho avadyt / m ivso avakamu / te no avrat / atadhro aya mai / te no avantu pitara / kuikso avasyava // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.117 || _____START JKv_6,1.117: uraabda eanta yajui viaye ati rakty bhavati / uro antarikam / apare yajuyuro iti stra pahanti, ukrntam uruabda sambuddhyantam adhyate, te idam udharanti uro antarika saj iti / yajui pdnm abhvt anantapdartha vacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.118 || _____START JKv_6,1.118: yajui ity eva / po juo vo varihe ity ete abd ambe amble ity etau ca yvambike abdt prvau yajui pahitau te ati parata prakty bhavanti / po asmn mtara undhayantu / juao apturjyasya / vo aubhy gabhastipta / vaihe adhi nke / ambe amblyambike yajudamdam eva pahyate / asmd eva niptant ambrthanadyor hrasva (*7,6.107) iti hrasvatva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.119 || _____START JKv_6,1.119: agaabde ya e taddau ckre ya prva sa yajusi viaye ati prakty bhavati / aindra pro age age addhyat / aindra pro age age niddhyat / aindra pro age age arociam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.120 || _____START JKv_6,1.120: yajui ity eva / anudtte ca ati kavargadhakrapare parato yajusi viaye e prakty bhavati / aya so agni / aya so adhvara / anudtte iti kim ? adhogre / agraabda dyudtto niptyate / kudhapare iti kim ? so 'yam agni sahasriya // ____________________________________________________________________ [#628] ## || PS_6,1.121 || _____START JKv_6,1.121: yajui ity eva / anudtte iti caabdena anukyate / avapathabde 'nudtte akrdau parato yajui viaye e prakty bhavati / tr rudrebhyo avapath / vaper lai thsi ti-atia (*8,1.28) iti nightena anudttatvam / anudtte ity eva, yadrudrebhyo 'vapath / niptair yad-yadi-hanta iti nighta pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.122 || _____START JKv_6,1.122: sarvatra chandasi bhy ca ati parato go e prakty bhavati vibh / go 'gram, go agram / chandasi - apaavo v anye goavebhya paavo goavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.123 || _____START JKv_6,1.123: ati iti nivttam / aci ity etat tv anuvartata eva / aci parata go sphoyanasya cryasya matena ava deo bhavati / gavgram, go 'gram / gavjinam, go 'jinam / gavau danam, gavodanam / gavoram, gavuram / dyudtta ca ayam deo niptyate, sa niptanasvaro bahuvrhau praktisvaravidhne bhavati / gva agram asya gavgra iti / anyatra tu samsnta-udttatvena bdhyate / sphoyanagrahaa pjrtha, vibh ity eva hi vartate / vyavasthitavibh iya, tena gavka ity atra nityam ava bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.124 || _____START JKv_6,1.124: indraabdasthe aci parato gornityam ava deo bhavati / gavendra / gavendrayajasvara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.125 || _____START JKv_6,1.125: plut ca praghy ca aci prakty bhavanti / devadatta3atra nv asi / yajadatta3idam naya / rayd atra pluta siddha / praghy - agn iti / vy iti / khave iti / mle iti / aci ity anuvartamne punar ajgrahaam deanimittasya aci parigrahrtham / tena+iha na bhavati, jnu u asya rujati jnvasya rujati / praghyd ukrt parasya akrasya savaradrghatva pratyanimittatvd atra praktibhvo na bhavati / nityagrahaam iha anuvartate / plutapraghy nityam ayam eva praktibhvo yath syd, iko 'savare kalyasya hrasva ca (*6,1.127) ity etan m bht iti // ____________________________________________________________________ [#629] ## || PS_6,1.126 || _____START JKv_6,1.126: o 'ci parata sahity chandasi viaye 'nunsikdeo bhavati, sa ca prakty bhavati / abhra au apa / gabhra au ugraputre jighsata / kecid o 'nunsika chandasi bahulam ity adhyate / tena+iha na bhavati, indro bhubhymtarat / atarat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.127 || _____START JKv_6,1.127: iko 'savarne aci parata kalyasya cryasya matena prakty bhavanti, hrasva ca tasya ika sthne bhavati / dadhi atra, dadhyatra / madhu atra, madhvatra / kumri atra, kumryatra / kiori atra, kioryatra / ika iti kim ? khavendra / asavare iti kim / kumrndra / kalyasya grahaa pjrtham / rambhasmarthyd eva hi yadeena saha vikalpa siddha / sinnityasamsayo kalapratiedho vaktavya / siti - aya te yonir tviya / nityasamse - vykaranam / kumryartham / akdiu chandasi praktibhvamtra vaktavyam / ako hirayaya / k imare piagil / path agaman // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.128 || _____START JKv_6,1.128: kalyasya hrasva ca ity etad anuvartate / kre parata klyasya cryasya matena aka prakty bhavanti hrasva ca tasyaka sthne bhavati / khava ya / mla ya / kumri ya / hot ya / ti iti kim ? khavendra / aka iti kim / vkvya / savarrthamanigartha ca vacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.129 || _____START JKv_6,1.129: upasthita nma anra atikaraa, samudyd avacchidya pada yena svarpe 'vasthpyate / tasmin parata pluta aplutavad bhavati / plutakrya praktibhva na karoti / suloka3 iti suloketi / sumagala3 iti sumagaleti / vatkaraa kim ? apluta iti ucyamne pluta eva pratiidyate / tatra ko doa ? praghyraye praktibhve plutasya ravaa na syt, agn3 iti, vy3 iti // ____________________________________________________________________ [#630] #<3 ckravarmaasya># || PS_6,1.130 || _____START JKv_6,1.130: 3kra pluto 'ci parata ckravarmaasya cryasya matena plutavad bhavati / astu htyabrtm, astu h3 ity abrtm / cinu hdam / cinu h3 idam / ckravarmaagrahaam vikalprtham, tadupasthite nivttyartham anupasthite prptyartham ity ubhayatravibh iyam / krd anyatra apy ayam aplutavadbhva iyate / va3 iyam vaeyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.131 || _____START JKv_6,1.131: ea padntd ati (*6,1.109) ity ata padagrahaam anuvartate / diva iti prtipadika ghyate, na dhtu, snubandhakatvt / diva padasya ukrdeo bhavati / divi kmo yasya dyukma / dyumn / vimaladyu dinam / dyubhym / dyubhi / niranubandhakagrahad iha na bhavati, akadybhym, akadybhi iti / taparakaranam ho nivttyartham, dyubhym, dyubhi iti / atra hi paratvt prpnoti / padasya iti kim ? divau / diva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.132 || _____START JKv_6,1.132: etattadau yvakakrau nasamse na vartate tayor ya suabda, ka ca tayo suabda ? ya tadarthena sambaddha, tasya sahity viaye hali parato lopo bhavati / ea dadti / sa dadti / ea bhukte / sa bhukte / etattado iti ki ? yo dadti / yo bhukte / sugrahaa kim ? etau gvau carata / ako iti kim ? eako dadti / sako dadti / tanmadhyapatitastadgrahaena ghyate iti rpabhede 'pi skackvetattadv eva bhavata / anasamse iti kim ? aneo dadti / aso dadti / uttarapadrthapradhnatvnnasamsasya etattador eva atra sambaddha suabda / hali iti kim ? eo 'tra so 'tra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.133 || _____START JKv_6,1.133: sya ity etasya chandasi hali parata bahula sorlopo bhavati / uta sya vj kipai turayati grvy baddho api kaka sani / ea sya te pavata indra soma / na ca bhavati, yatra syo nipatet // ____________________________________________________________________ [#631] ## || PS_6,1.134 || _____START JKv_6,1.134: sa ity etasya aci parata sulopo bhavati, lope sati cet pda pryate / sedu rj kayate caranm / sauadhr anurudhyase / lope cet pdapraam iti kim ? sa iva vyghro bhavet / aci iti vaspartham / pdagrahaena atra lokapdasya api grahaa kecid icchanti, tena+ida siddha bhavati / saia darath rma saia rj yudhihira / saia karo mahtyg sai bhmo mahbala // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.135 || _____START JKv_6,1.135: adhikro 'yam praskaraprabhtn ca sajym (*6,1.175) iti yvat / ita uttara yad vakymastatra su iti , kt prva iti ca+etad adhikta veditavyam / vakyati - samparyupebhya karotaubhae (*6,1.137) / saskart / saskartum / saskartavyam / kt prvagrahaa suo 'bhaktatvajpanrtham / tath hi saska, saskriyate iti sayogdilakaau iguau na bhavata / tiatia (*8,1.18) iti nighto 'pi tarhi na prpnoti, su vyavahitatvt ? svaravidhau vyajanam avidyamnavat iti vacann na asti vyavadhnam sacaskaratu, sacaskaru iti gua katham ? tanmadhyapatitastadgrahaena ghyate iti / sayogopadhagrahaa ca taca sayogder gua (*7,4.10) ity atra kartavyam / itkaraa sustusvajm ity atra vieartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.136 || _____START JKv_6,1.136: avyavye, abhysavyavye api su kt prva bhavati / saskarot / samaskrt / sacaskara / paricaskra / kimartha punar idam ucyate, prvam dhtur upasargea yujyate iti tatra dhtpasargayo karyam antaragam iti prva su kriyate pacd aabhysau ? abhakta ca su ity uktam, tata sakrd uttarvaabhysau anie dee sytm / etasmis tu satyata eva vacant ktayor aabhysayo tadvyavye api su kt prva kriyate iti siddham ia bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.137 || _____START JKv_6,1.137: sam pari upa ity etebhya bhuarthe karotau parata su kt prvo bhavati / saskart / saskartum / saskartavyam / atra sapukn satvam iti samo makrasya sakra, prvasya ckrasya anunsika / parikart / parikartum / parikartavyam / sustusvajm iti atvam / upaskart / upaskartum / upaskartavyam / bhae iti kim ? upakaroti / samprvasya kvacid abhae 'pi suiyate, sasktamannam iti // ____________________________________________________________________ [#632] ## || PS_6,1.138 || _____START JKv_6,1.138: samavya samudya, tasmi crthe karotau samparyupebhya kt prva sugamo bhavati / tatra na sasktam / tatra na pariktam / tatra na upasktam / samuditam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.139 || _____START JKv_6,1.139: sato guntardhnamdhikyya vddhasya v tdavasthyya samh pratiyatna / viktam eva vaiktam / prajditvda / gamyamnrthasya vkyasya svarpea+updna vkyasya adhyhra / etev artheu gamyamnesu karotau dhtau parata upt su kt prva bhavati / pratiyatne tvat - edho dakasya+upaskurute / kaguasya+upaskurute / vaikte - upaskta bhukte / upaskta gacchati / vkydhyhre - upaskta jalpati / upasktam adhte / eteu iti kim ? upakaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.140 || _____START JKv_6,1.140: upt ity eva / upd uttarasmin kiratau dhtau lavanaviaye sut kat prva bhavati / upaskra madrak lunanti / upaskra kmrak lunanti / vikipya lunanti ity artha / amulatra vaktavya / lavane iti kim ? upakirati devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.141 || _____START JKv_6,1.141: kiratau ity eva / upt prate ca uttarasmin kiratau su kt prva bhavati hisay viaye / upaskra ha te vala bhyt / pratiskra ha te vala bhyt / tath te vala vikepo bhyt yath hismanubadhnti ity artha / hisym iti kim / pratikram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.142 || _____START JKv_6,1.142: kiratau ity eva / apt uttarasmin kiratau catupcchakuniu yadlekhana tasmin visaye sut kt prva bhavati / apaskirate vabho ha / apaskirate kukkuo bhakyrth / apaskirate v rayrth / likhya vikipati ity artha / catupcchakuniu iti kim ? apakirati devadatta / harajvikkulyakaraev iti vaktavyam / [#633] iha m bht, apakirati v odanapiamita / harajvikkulyakaraev eva kirater tmanepadasya+upasakhynam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.143 || _____START JKv_6,1.143: kustumburi iti su niptyate jti ced bhavati / kustumbururnmauadhijti dhnyakam / tatphalny api kusumburui stranirdee napusakamavivakitam / jti iti kim ? kutsitni tumburi kutumburi / tumburuabdena tindukphalny ucyante, samsena te kuts // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.144 || _____START JKv_6,1.144: aparspar iti su niptyate kriystatye gamyamne / aparaspar srth gacchanti / santatamavicchedena gacchanti ity artha / kriystatye iti kim ? aparapar srth gacchanti / apare ca pare ca sakdeva gacchanti ity artha / na atra gamanasya statyaprabandho vivakita / kim ida statyam iti ? satatasya bhva statyam / katha satatam ? samastate vikalpena makralopo vidhyate / lumpedavayama kutye tukmamanasorapi / samo v hitatatayormsasya paciyughao // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.145 || _____START JKv_6,1.145: gopadam iti su niptyate, tasya ca atva sevite asevite pramne ca viaye / gopado dea / gva padyante yasmin dee sa gobhi sevito deo gopada ity ucyate / asevite - agopadny arayni / asevite gopadaabdo na sambhavati ity agopadaabdrtha niptanam / yady eva na artha etena, gopadapratiedhd agopada bhavisyati ? satyam etat, yatra tu sevitaprasago 'sti tatra+eva syd agopadam iti, yatra tvatyantsambhava eva tatra na syt, agopadnyarayni iti ? asevitagrahat tatra api bhavati / yni hi mahntyarani yeu gavm atyantsambhavas tny evam ucyante / prame - gospadamtra ketram / gopadapra vo deva / na atra gopada svrthapratipdanrtham updyate, ki tarhi, ketrasya ve ca paricchettumiyattm / sevitsevitapramesu iti kim ? go padam gopadam // ____________________________________________________________________ [#634] ## || PS_6,1.146 || _____START JKv_6,1.146: tmaypanya sthna pratih, tasym spadam iti su niptyate / spadam anena labdham / pratithym iti kim ? padt padam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.147 || _____START JKv_6,1.147: anityatay viayabhtay adbhutatvam iha upalakyate, tasminn carya niptyate / careri cgurau iti yatpratyaye kte niptant su / carya yadi sa bhujta / carya yadi so 'dhyta / citram adbhutam ity artha / anitye iti kim ? carya karma obhanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.148 || _____START JKv_6,1.148: kutsita varca varcaskam annamalam, tasminn abhidheye 'vaskara iti niptyate / avaprvasya kirate karmai dorap (*3,3.57) ityap, niptanp su / avakryate ity avaskaro 'nnamalam, tatsambandht deo 'pi tath+ucyate / varcaske iti kim ? avakara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.149 || _____START JKv_6,1.149: apaskara iti niptyate rathga ced bhavati / apaprvt kirate dorap (*6,6.57) ityap, niptant su / apaskaro rathvayava / rathgam iti kim ? apakara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.150 || _____START JKv_6,1.150: vikira iti kirate viprvasya ig-upadha-j-pr-kira ka (*3,1.135) iti kapratyaye vihite su niptyate ukuni ced bhavati / vikiraabdbhidheyo v akunir bhavati / sarve akunayo bhaky vikir kukkudte / vikiro v akunau iti va grahad eva suvikalpe siddhe vikiragrahaam iha tasya api akuner anyatra prayogo ma bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.151 || _____START JKv_6,1.151: candraabde uttarapade hrasvt para sugamo bhavati mantravisaye / sucandra yumn / hrasvt iti kim ? srycandramasviva / mantre iti kim ? sucandr paurams / uttarapada samsa eva bhavati iti prasiddham, tata iha na bhavati, ukramasi, candramasi // ____________________________________________________________________ [#635] ## || PS_6,1.152 || _____START JKv_6,1.152: kaa gatisanayo ity etasya dhto pratiprvasya pacdyaci kte su niptyate, tasya+eva atvam / grmamadya pravekymi bhava me tva pratikaa / vrtpurua, sahya, puroyy v pratikaa ity abhidhyate / kae iti kim / pratigata ka pratikao 'va / atra yady api kaer eva kaabda, tath api kaer iti dhtor updna tadupasargasya prate pratipattyartham / tena dhtvantaropasargn na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.153 || _____START JKv_6,1.153: praskava haricandra iti su niptyate ced abhidheyau bhavata / praskava i / haricandra i / haricandragrahaam amantrrtham / iti kim ? prakavo dea / haricandro mavaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.154 || _____START JKv_6,1.154: maskara maskarin ity etau yathsakhya veau parivrjake ca niptyete / makaraabdo hy avyutpanna prtipadikam, tasya veau abhidheye su niptyate, parivrjake tvini api / maskara veu / maskar parivrjaka / veuparivrjakayo iti kim ? makaro grha / makar samudra / kecit punar atra mi upapade karote karae 'cpratyayam api niptayantik m ca hrasvatvam su ca / m kriyate yena pratiidhyate sa maskaro veu / veugrahaa ca pradaranrtham anyatra api bhavati, maskaro daa iti / parivrjake api mi upapade karotestcchlye inirniptyate, mo hrasvatva su ca tath+eva / mkaraalo maskar karmpavditvt parivrjka ucyate / sa hy evam ha - m kuruta karmi ntirva reyas iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.155 || _____START JKv_6,1.155: kstra ajastunda ity etau abdau niptyete nagare 'bhidheye / attramasya, ajasyeva tundamasya iti vyutpattireva kriyate, nagara tu vcyam etayo / kstra nma nagara / ajastunda nma nagaram / nagare iti kim ? ktram / ajatunadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.156 || _____START JKv_6,1.156: kraskara iti su niptyate vrka ced bhavati / kra karoti iti divvibhniprabhbhskarnta iti apratyaya / kraskaro vka / vka iti kim ? krakara / kecid ida ndhyate, praskaraprabhtiveva kraskaro vka iti pahanti // ____________________________________________________________________ [#636] ## || PS_6,1.157 || _____START JKv_6,1.157: praskaraprabhtni ca abdarpi niptyante sajy viaye / praskaro dea / kraskaro vka / rathasp nad / kiku pramam / kikindh guh / tadbhato karapatyocoradevatayo su talopa ca / taskaracora / vhaspatidevat / coradevatayo iti kim ? tatkara / bhatpati / sajgrahad updhiparigrahe siddhe gae coradevatgrahaa prapacrtham / prttumpatau gavi kartari / tumpatau dhtau praabdt para su bhavati gavi kartari / prastumpati gau / gavi iti kim ? pratumpati vanaspati / praskaraprabhtirktigaa / avihitalakaa su praskaraprabhtiu draavya / pryacittam / pryacitti / yad ukta pryasya citicittayo suaskro v iti tat saghta bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.158 || _____START JKv_6,1.158: paribh+iyam svaravidhiviay / yatra anya svara udtta svarito v vidhyate, tatra anudtta padam eka varjayitv bhavati ity etad upasthita draavyam / anudttckam anudttam / ka punar eko varjyate ? yasya asau svaro vidhyate / vakyati - dhto (*6,1.162) anta udtto bhavati / gopyati / dhpyati / dhtor antyam aca varjayitv pariiam anudtta bhavati / dhtusvara nvaro bdhate / lunti / punti / nvara tassvara / lunta / punta / tassvaramsvara / luntastarm / puntastarm / gamasya vikrasya prakte pratyayasya ca / pthakvaranivttyartham ekavarja padasvara // gamasya - cituranuuhormudtta (*7,1.98) / catvra / anavha / gamasvara praktisvara bdhate / vikrasya - asthani, dadhani ity anasvara praktisvara bdhate / prakte - gopyati / dhpyati / praktisvara pratyayasvara bdhate / pratyayasya - kartavyam / hartavyam / pratyayasvara prakte svarasya bdhaka / paranityntaragpavdai svarair vyvasth satiiena ca / yo hi yasmin sati iyate sa tasya bdhako bhavati / tath hi - gopyati ity atra dhtusvarpavda pratyayasvara, tena+eva dhtusvarea pratyayntasya dhto satiiatvd bdhyate / krottarsagaputra ity atra ca samsasvarpavdo bahuvrihisvara satiiena samsntodttatvena vdhyate / vikaraasvaras tu satiio 'pi srvadhtukasvara na bdhate / lunta iti tasa eva svaro bhavati / vibhaktisvarnnasvaro balyn iti vaktavyam / atisra ity atra tisbhyo jasa (*6,1.166) iti satiio 'pi vibhaktisvaro nasvarea bdhyate / [#637] vibhaktinimittasvarc ca nasvaro balyn iti vaktavyam / acatvra, ananvha iti / yasya vibhaktir nimittamma, tasya yad udttatva tanaprasvarea bdyate / padagrahana kim ? devadatta gmabhyja uklm iti vkye hi pratipada svarapthag bhavati / parimrtha ca+ida padagrahaam paddhikrasya nivtti karoti / tena prg eva padavyapadet svaravidhisamaklem eva iasya anudttatva bhavati / tath ca kuvaly vikra kauvalam ity atra anudttdilakao ' siddho bhavati / tath garbhiabda ca anudttdilakaasya ao bdhanartha bhikdiu pahyate / kuvalagarbhaabdau dyudttau // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.159 || _____START JKv_6,1.159: karater dhtor kravata ca ghaantasynta udtto bhavati / kara / pka / tyga / rga / dya / dhya / nitydirnityam (*6,1.197) ity asya apavda / kara iti viktanirdea kater nivttyartha / tauddikasya ghaantasya kara ity dyudtta eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.160 || _____START JKv_6,1.160: uccha ity evam dnm anta udtto bhavati / ucha, mleccha, jaja, jalpa ete ghaant iti itsvara prpta / japa, vyadha ity abantau, tayor dhtusvara prpta / kecit tu vadha iti pahanti / yuga / yujer ghaantasya niptand aguatva viiaviaye ca niptanam idam iyate / klaviee rathdyupakarae ca yugaabdasya prayoga anyatra hi yoga eva bhavati / garo dye 'banta / garaabdo 'banta, sa dya eva antodtta / garo viam / anyatrdyudtta eva / vedavegaveabandh karao / hala ca (*3,3.121) iti ghaant ete karao 'ntodtt bhavanti / bhve dyudtt eva / stuyudruvachandasi / upasamastrtham etat / pariut / sayut / paridrut / vartani stotre / stotra sma / tatstho vartaniabdo 'ntodtto bhavati, anyatra madhyodtta / vabhre dara / vabhre 'bhidheye daraabdo 'ntodatta, anyatrbantatvddyudtta / smbatpau bhvagarhym / antodtau anyatrdyudttau / uttamaavattamau sarvatra / kecit tu bhvagarhym ity atra api anuvartayanti / bhakamanthabhogadeh ete ghaant / bhakiryanto 'pi ghaanta eva, erac (*3,3.56) ayantnm iti vacant // ____________________________________________________________________ [#638] ## || PS_6,1.161 || _____START JKv_6,1.161: udtta iti vartate / yasminn anudtte parata udtto lupyate tasya anudttasydirudtto bhavati / kumra kumr / kumraabdo 'ntodtta, tasya py anudte udtto lupyate / anudtto p udtta / bhasya erlopa (*7,1.88) / patha / path / pathe / pathinabdo 'ntodtta / kumudanaavetasebhyo matup / kumudvn / navn / vetasvn / kumuddayo 'ntodtt / matubanudtta / anudttasya iti kim ? prsaga vahati prsagya / prsagaabdasththdisvarea antodtta / tasya yati titsvaritam iti svarite udtto lupyate ? na+etad asti, svarite hi vidhyamne pariiam anudttam, tat kuta udttalopa / tad etad anudttagrahaamder anudttasya+udttrtham / anta iti hi praktatvd antasya syt, m hi dhuktm, m hi dhukthm / yatra iti kim ? bhargava, bhrgavau, bhgava / prk subutpatter gotrapratyayasya luk / udttagrahaa kim ? baid aurv // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.162 || _____START JKv_6,1.162: anta ity eva / dhtor anta udtto bhavati / pacati / pahati / roti / gopyati / yti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.163 || _____START JKv_6,1.163: cito 'nta udtto bhavati / bhaja-bhsa-mido ghurac (*3,2.161) bhaguram / bhsuram / meduram / gastya-kauinayayor agasti-kuinac (*2,4.70) / kuin / citi pratyaye praktipratyayasamudyasya anta udtta iyate / bahupau / uccakai // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.164 || _____START JKv_6,1.164: cita ity eva / citas taddhitasya anta udtto bhavati / gotre kuja-dibhya cpha (*4,1.98) - kaujyan / maujyan / kim artham idam ? param api itsvara bdhitv 'ntodttatvam eva yath syd iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.165 || _____START JKv_6,1.165: taddhitasya ity eva / taddhitasya kito 'nta udtto bhavati / nadibhya phak (*4,1.99) - nyana / cryaa / prgvahatehak (*4,4.1) - kika / lkika // ____________________________________________________________________ [#639] ## || PS_6,1.166 || _____START JKv_6,1.166: tisbhya uttarasya jaso 'nta udtto bhavati / tisrastihanti / udtta-svaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity asya apavda / asi udttayao hal-prvt (*6,1.174) iti siddhe 'nyatra bahuvacane atricaturbhyo haldi (*6,1.179) iti vidhnt jas eva labhyate iti jasgrahaam upasamastrtham eke icchanti atitistrau ity atra svaro m bht iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.167 || _____START JKv_6,1.167: catura asi parato 'nta udtto bhavati / catura paya / catasrdee dyudttaniptand yadeasya ca prvavidhau sthnivattvd aya svaro na bhavati catasra paya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.168 || _____START JKv_6,1.168: sau iti saptambahuvacanasya suabdasya grahaam / tatra sau ya ekc tasmat par ttydir vibhaktir udtt bhavati / vc / vgbhym / vgbhi / vgbhya / yt / ydbhym / ydbhi / sau iti kim ? rj / raje / ekca iti kim ? hari / gari / rjasu / ttydi iti kim ? vcau / vca / vibhakti iti kim ? vktar / vktam / saptambahuvacanasya grahad iha na bhavati tvay, tvayi iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.169 || _____START JKv_6,1.169: ekca iti vartate, ttydir vibhaktir iti ca / nityaabda svaryate, tena nitydhikravihita samsa paryudasyate / nityasamsd anyatrnityasamse yad uttarapadam antodttam ekcca tasmt par ttydir vibhaktir anyatarasym udtt bhavati / paramavca, paramavc / paramavce, paramavce / paramatvac, parmatvac / paramatvace, paramatvace / yad vibhaktir udtt na bhavati, tad samsntodttatvam eva / antodttt iti kim ? avc / suvc / sutvac / tatpuruo 'yam / tatra tatpurue tulyrtha-tty-saptamy-upamna. avyayaya (*6,-2.2.) iti prvapadapraktisvara / uttarapadagrahaam ekctvena+uttarapada vieayitum, anyath hi samsavieaam etat syt / tatra una rka, vorj ity atra+eva aya vidhi syt / anityasamse iti kim / agnicit / somasut upapadam ati (*2,2.19) ity aya nitydhikre samso vidhyate / tatra gatikraka-upapadt kt (*6,2.139) ity uttarapadapraktisvarena citabda udtta / yas tu vigrahbhvena nityasamsas tatra bhavaty eva vikalpa, avc brhmaena, subc brhmaena iti / bahuvrhau nasubhym (*6,2.172) ity uttarapadnta-udttatva bhavati // ____________________________________________________________________ [#640] ## || PS_6,1.170 || _____START JKv_6,1.170: ace par asarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati chandasi viaye / indro dadhco asthabhi / cau iti prvapadntodttatva prptam / ttydi iti vartamnen aso 'pi parigrahrtham asarvanmasthnagrahaam / iha api yath syt, pratco bhn pratibhagdhyem iti // ____________________________________________________________________ #<-ida-paddy-ap-pum-rai-dyubhya># || PS_6,1.171 || _____START JKv_6,1.171: idam paddi ap pum rai div ity etebhyo 'sarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati / - praauha / prahauh / hyupadhgrahaa kartavyam / iha m bht, akadyuv / akadyuve / idam - bhym / ebhi / antodttt ity adhikrd anvdee na bhavati, atho bhy nipuamadhtam iti / paddaya paddannomsa (*6,1.63) ity evam dayo niparyant iha ghyante / ni padacaturo jahi / y dato dhvate / asanprabhtibhyo vibhaktir anudttaiva bhavati / grvy baddho api kaka sani / matsya na dna udani kiyantam / ap - apa paya / adbhi / adbhya / pum - pusa / pumbhym / pumbhya / pus / puse / rai - rya paya / rbhym / rbhi / div - diva paya / div / dive // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.172 || _____START JKv_6,1.172: aano drghntd asarvanmasthnavibhaktir udtt bhavati / abhi / abhya / asu / ghtdipht aanabdo 'ntodtta, tatra jaly upottamam (*6,1.180) ity asya apavdo vibhaktir eva+udttatva vidhyate / drght iti kim ? aasu prakrameu brhmao 'gnndadhta / idam eva drghagrahaam aana ttvavikalpa jpayati, kttvasya ca asaj jpayati / anyath hy tvapake svako 'ana / svara paratvdantvapake asvarea bdhiyate iti kim drghagrahaena // ____________________________________________________________________ [#641] ## || PS_6,1.173 || _____START JKv_6,1.173: adntodttt iti vartate / anum ya atpratyayas tadantt par nad ajdir vibhaktir asarvanmasthnam udtt bhavati / tudat / nudat / lunat / punat / tudat / lunat / punat / anuma / iti kim ? tudant / nudant / atra apy upadet iti lasrvadhtukd anudttatve ekdea, tasya ekdea udttena+udtta (*8,2.5) ity udttatvam , tasya prvatra asiddhatvam na+iyate iti atrantam antodtta bhavati / nadyajd iti kim ? tudadbhym / nudadbhym / tudadbhi / antodttt ity eva, dadat / dadhata / abhyastnm di (*6,1.189) ity dyudttav etau / bhanmahator upasakhynam / bhat / mahat / bhat / mahat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.174 || _____START JKv_6,1.174: udttasthne yo ya halaprvas tasmt par nad ajdir y asarvanmavidbhaktir udtt bhavati / kartr / hartr / pralavitr / prasavitr / kartr / hartr / pralavitr / prasavitr / tjant ete 'ntodtt / udttagrahaa kim ? kartr / hartr / kartr / hartr / tnnanto 'yam dyudtta / halprvt iti kim ? bahutitav brhmay / nakragrahaa kartavyam / vkpatn iya kany // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.175 || _____START JKv_6,1.175: o dhto ca ya udttaya halaprva, tasmt par ttydir vibhaktir na+udtt bhavati / brahmabandhv / brahmabandhve / vrabandhv / vrabandhve / pratyayasvarea udtta / tena saha ya ekdea so 'py udtta iti udttayavakra, tasmd udttatve pratiiddhe udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) iti vibhakti svaryate / dhtuyaa khalv api - sakllv / sakllve / khalapve / kvibandtasya kduttarapadapraktisvarea antodttasya o supi (*6,4.83) yadea // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.176 || _____START JKv_6,1.176: antodttt ity eva / hrasvntd antodttn nua ca paro matub udtto bhavati / agnimt / vyumn / kartmn / hartmn / nua khalv api - akavat / ravat / antodttt ity eva, vasumn / vasuabda dyudtta, tasmn matub anudtta eva bhavati / atra ca svaravidhau vyajanam avidyamnavat ity e paribh na aryate nugrahat, tena marutvn ity atra na bhavati / [#642] reabdc ca matupa udttattva vaktavyam / revn / tre ca pratiedho vaktavya / trivatryjynuvky bhavati iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.177 || _____START JKv_6,1.177: hrasvagraham anuvartate, matub-grahaa ca / tena matup hrasvo vieyate / matupi yo hrasva, tadantd antodttd anyatarasy nm udtto bhavati / agnnm, agnnm / vynm vynm / kartm, kartm / matup hrasvavieana kim ? bhtaprve 'pi hrasve yath syt / anyath hi smpratika eva syt, tism, catasm iti / sanukasya grahaa kim ? dhenvm / akaym / udttayao halprvt (*6,1.174) ity ayam antodtta / hrasvt ity eva, kumrm / antodttt ity eva, trapm / vasnm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.178 || _____START JKv_6,1.178: yantt chandasi viaye nmudtto bhavati bahulam / devasennmabhibhajatnm / bahvn pit / na ca bhavati, nadn pre / jayanatn maruta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.179 || _____START JKv_6,1.179: antodttt ity etan nivttam / asajjkebhya, tri catur ity etbhy ca par haldir vibhaktir udtt bhavati / abhi / ahya / pacnm / am / saptnm / tri - tribhi / tirbhya / traym / catur - caturbhya / caturm / haldi iti kim ? catasra paya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.180 || _____START JKv_6,1.180: atricaturbhyo y jldir vibhakti tadante pade upottama udtta bhavati / triprabhtnm antyam uttamam, tatsampe ca yat tadupottamam / pacabhi tapas tapati / saptabhi par jayati / tisbhi ca vahase triat / catrubhi / jali iti kim ? pacnm / saptnm / upottamam iti kim ? abhi / abhya // ____________________________________________________________________ [#643] ## || PS_6,1.181 || _____START JKv_6,1.181: a-tri-caturbhyo y jhaldir vibhaktis tadante pade upottamam udtta bhavati vibh bhay viaye / pacabhi, pacabhi / saptabhi, saptabhi / tisbhi, tisbhi / caturbhi, caturbhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.182 || _____START JKv_6,1.182: go van, svavara sau prathamaikavacane yadavarntam, r a kru kd ity etebhyo yad ukta tan na bhavati / gav, gave, gobhym iti / sv ekcas ttydir vibhakti (*6,1.168) iti prpti pratiidhyate / sugun, sugave, sugubhym / antodttd uttarapadt iti prpti / van - un, une, vabhym / paramaun, paramaune, paramavabhym / prvavat prpti / svavara - sau prathamaikavacane yad avarnta tasya grahaam / yebhya / tebhya / kebhya / r - rjati kvibanta / rj / paramarja / a - acati kvibanta, tasya sanakrasya grahaa viayvadhrartham, yatra asya nalopo na asti tatra pratiedho yath syt / nce pjym (*6,4.60) / iti pratiidhyate nalopa / prc / prbhym / nalopaviaye tu bhavaty eva vibhakter udttatvam / prc / prce / prgbhym / kru kvinnanta eva -kruc / paramakruc / kt - karoti ktir v kvibanta / kt / paramakt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.183 || _____START JKv_6,1.183: diva par jhaldir vibhakti na+udtt bhavati / dyubhym / dyubhi / sv ekca (*6,1.168) iti -ida-paddy-ap-pum-rai-dyubhya (*6,1.171) iti v prpti pratiidhyate / jhali iti kim ? div // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.184 || _____START JKv_6,1.184: n ity etasmt par jhaldir vibhakti anyatarasy na+udtt bhavati / nbhym / nbhi / nbhya / nu jhal ity eva -nr / nre // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.185 || _____START JKv_6,1.185: tit svarita bhavati / sannantd yat - cikryam / jihryam / -halor yat (*3,1.124) - kryam / hryam / pratyaydy-udttasya apavda // ____________________________________________________________________ [#644] ## || PS_6,1.186 || _____START JKv_6,1.186: tser anudtteto ito 'krntopadec ca abdt para lasrvadhtukam anudtta ca bhavati hnu i ity etbhy para varjayitv / tsestvat - kart, kartrau, kartra / pratyayasvarpavdo 'yam / anudtteta - sa - ste / vasa - vaste / it - - ste / - ete / adupadet - tudata / nudata / pacata / pahata / anubandhasya anaikntikatvd akrntopadea eva ap / pacamna / yajamna / yady atra muk akramtrasya syt tad lasrvadhtukam adupaded anantaram iti siddho nighta / athkrntasya agasya, tath api lasrvadhtuknudttatve kartavye bahiragatvt asiddha iti siddham / citsvaro 'py anena lasrvadhtuknudttatvena paratvd bdhyate / tsydibhya iti kim ? cinuta / cinvanti / idaya nu prvasya krya prati na tu parasya / upadeagrahaa kim ? iha ca yath syt, pacva, pacma iti / iha ca m bht, hato, hatha iti / lagrahaa kim ? kathapacamn / srvadhtukam iti kim ? iye, iyte, iiyare / ahnvio iti kim ? hnute / yadadhte // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.187 || _____START JKv_6,1.187: udtta iti vartate / sijantasya anyatarasym dir udtto bhavati / m hi krm, m hi krm / eko 'tra dyudtta, aparo 'ntodtta / m hi lvim, m hi lvim / eko 'tra dyudtta, aparo madyodtta / sicacitkarad gamnudttatva hi vdhyate / sica dyudttatve 'nia pita pake udttatva vaktavyam / m hi karam, m hi kram / ania iti kim ? m hi lvisam / madhyodtta eva dyudttbhvapake bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.188 || _____START JKv_6,1.188: lasrvadhtukagrahaa yad anuvartate tad aci anii iti sambandhd iha saptamyantam upajyate svapdir vtkarat / svapdn hise ca ajdavanii lasrvadhtuke parato 'nyatarasym dir udtto bhavati / svapanti, svapanti / vasanti, vasanti / hise khalv api - hisanti, hisanti / pratyayasvarea pake madhyodtta / aci iti kim ? svapyt / hisyt / anii iti kim ? svapita / vasita / ity ajdvaya vidhir iyate / iha na bhavati, svapni, hinasni // ____________________________________________________________________ [#645] ## || PS_6,1.189 || _____START JKv_6,1.189: abhyastnm ajdvaniti lasrvadhtuke parata dir udtto bhavati / dadati / dadatu / adhati / dadhatu / jakati / jakatu / jgrati / jgratu / aci ity eva, dadyt / anii ity eva, jakita / di iti vartamne punar digrahaa nityrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.190 || _____START JKv_6,1.190: avidyamnodtte ca lasrvadhtuke parato 'bhyastnm dir udtto bhavati / anajdyartha rambha / dadti / jahti / dadhti / jahte / mimte / anudtte iti bahuvrhinirdeo lopayadertha / m hi sma dadht / dadhty atra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.191 || _____START JKv_6,1.191: sarvaabdasya supi parata dyudtto bhavati / sarva, sarvau, sarve / supi iti kim ? sarvatara / sarvatama / pratyayalakae 'py aya svara iyate sarvastoma iti / sarvasvaro 'nakackasya+iti vaktavyam / sarvaka / citsvarea antodtto bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.192 || _____START JKv_6,1.192: bh hr bh hu mada jana dhana daridr jg ity ete abhyastn lasrvadhtuke piti pratyayt prvam udtta bhavati / vibheti / jihreti / vibharti / juhoti / mamattu na parijm / made bahula chandasi iti vikaraasya lu / jajanadindram / jana janane ity asya pacame lakre rpam / dhana dhnye ity asya pacame lakre dadhanat / daridrti / jgati / bhydnm iti kim ? dadti / piti iti kim ? daridrati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.193 || _____START JKv_6,1.193: liti pratyayt prvam udtta bhavati / cikraka / jihraka / bhaurikividham / bhaulikividham / aiukribhaktam // ____________________________________________________________________ [#646] ## || PS_6,1.194 || _____START JKv_6,1.194: amuli parato 'nyatarasym dir udtto bhavati / lolya lolyam, lolya lolyam / popya popyam, popya popyam / mreitnudttatve kte prvo lolyaabda ekatrdyudtta, aparatra litsvarea madhyodtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.195 || _____START JKv_6,1.195: upadee iti vartate / ajant ye upadee dhtava te kartyaki anyatarasym dir udtto bhavati / lyate kedra svayam eva, lyate kedra svayam eva / stryate kedra svayam eva, stryate kedara svayam eva / yad dyudttatva na bhavati tad lasarvadhtukanighte kte yaka eva svaro bhavati / jandnm upadee evtva draavyam / tatra apy aya svara iyate / jyate svayam eva / syate svayam eva / khyate svayam eva / aca iti kim ? bhidyate svayam eva / kartgrahaa kim ? lyate kedro devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.196 || _____START JKv_6,1.196: sei thali i v udtto bhavati anto v dir v anyatarasym / lulavitha, lulavitha, lulavitha / yad na+ete traya svar , tad liti pratyayt prvam udtta bhavati / tena+ete catvra svar paryyea bhavanti / sei iti kim ? yaytha / liti pratyayt prvam udttam ity ayam eva svaro bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.197 || _____START JKv_6,1.197: iti niti ca nityam dir udtto bhavati / gargdibhyo ya - grgya / vtsya / vsudeva-arjunbhy vun (*4,3.98) - vsudevaka / arjunaka / pratyayasvarpavdo 'ya yoga / pratyayalakaam atra na+iyate, tena garg, bid, cac ity atra yai kani ca lupte na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.198 || _____START JKv_6,1.198: mantritasya dir udtto bhavati / devadatta, devadattau, devadatt / atra krakd datta-rutayor eva ii (*6,2.148) / iti prptir bdhyate / lumat 'pi lupte pratyayalakaam atra+iyate, sarpirgaccha, saptgaccha iti // ____________________________________________________________________ [#647] ## || PS_6,1.199 || _____START JKv_6,1.199: pathi-mathi-abdvaudikvinipratyayntau pratyayasvarea antodttau, tayo sarvanmasthne parata dir udtto bhavati / panth, panthnau, panthna / manth, manthnau, manthna / sarvanmasthne iti kim ? patha paya / matha paya / udttanivttisvarea antodtto bhavati / pratyayalakaam atra api na+iyate / pathipriya ity atra prvapadapraktisvarea antodtta pathiabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.200 || _____START JKv_6,1.200: tavaipratyayntasya anta, caabdd dica yugapadudttau bhavata / kartavai / hartavai / pratyaydyudttatvpavda / yugapadgrahaa paryyanivttayartham / ekavarjam iti vacand yaugapadya na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.201 || _____START JKv_6,1.201: kayaado nivse 'bhidheye dyudtto bhavati / kiyanti nivasanti asmin iti kaya / pusi sajy gha prayea (*3,3.118) iti ghapratyayntasya pratyayasvara prpta / kaye jghi prapyan / nivse iti kim ? kayo vartate dasynm / erac (*3,3.56) ity ayam ajanta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.202 || _____START JKv_6,1.202: jayaabda karaavc dyudtto bhavati / jayanti tena iti jaya / pusi sajy gha pryea (*3,3.118) iti gha, tasya pratyayasvara prpta / jayo 'va / karaam iti kim ? jayo vartate brhmanm / atra api erac (*3,3.56) ity ayam ajanta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.203 || _____START JKv_6,1.203: va ity evam dnm dir udtto bhavati / va / jana / jvara / graha / haya / gaya / ete sarve pacdyacpratyaynt / gaya ity atra gyater niptand etvam / naya / taya / aya / veda / aa / aa / dava / ete 'pi tath+eva acpratyaynt / sda / igupadht iti kapratyaynta / guh / bhiddir apratyaynta / amaraau sajy sammatau bhvakarmao / amo bhve / raa karamai / ajantv etau niptand bhvakarmao bhavata / mantra pacdyajanta / nti iti ktijanta / kma / yma / ghaantvetau / r / dhr / kr / bhiddaya / vaha / gocardiu ghapratyaynta / kalpa / ajanta / pda / ghaanta / tatra kvacit pratyayasvara prpta, kvacit kartvato ghao 'nta udtta (*6,1.159) iti / vdir ktigaa / avihitam dyudttatva vdiu draavyam // ____________________________________________________________________ [#648] ## || PS_6,1.204 || _____START JKv_6,1.204: upamnaabda sajym dyudto bhavati / cac / vadhrik / kharaku / ds / upamnaabd ete upameyasya saj / tatra ive pratiktau (*5,3.96) iti ya kan, tasya lummanuye (*5,3.98) iti lup / yady eva kim artham idam ucyate pratyayalakaena siddham dyudttatvam ? etad eva jpayati kvacid iha svaravidhau pratyayalakaa na bhavati iti / tath ca prvatra+udhtam / sajym iti kim ? agnir mavaka / upamnam iti kim ? devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.205 || _____START JKv_6,1.205: nihnta dvyac sajy viaye dyudtta bhavati sa ced dirkro na bhavati / datta / gupta / buddha / pratyayasvarpavda / nih iti kim ? deva / bhma / dvyac iti kim ? cintita / rakita / ant iti kim ? trta / pta / sajym iti kim ? ktam / htam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.206 || _____START JKv_6,1.206: di udtta iti vartate / uka dha ity etv dyudttau bhavata / uka / dha / asajrtha rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.207 || _____START JKv_6,1.207: itaabda kartvci dyudtto bhavati / ito devadatta / aerayamprvd avivakite karmai kartari kta / tatra th 'thagha (*6,2.144) iti prpta svaro bdhyate / kartari iti kim ? itamannam / ita devadattena / prvatra karmai kta, uttaratra bhve // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.208 || _____START JKv_6,1.208: riktaabde vibha dir udtto bhavati / rikta, rikta / sajym, nih ca dvyaj ant (*6,1.205) ity anena prvavipratiedhena nityam dyudtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.209 || _____START JKv_6,1.209: jua arpita iti abdarpe chandasi viaye vibh dyudtte bhavata / jua, jua / arpita, arpita / chandasi iti kim ? bhy pratyayasvarea antodttav etau // ____________________________________________________________________ [#649] ## || PS_6,1.210 || _____START JKv_6,1.210: jua arpita ity ete abdarpe mantraviaye nityam dyudtte bhavata / jua devnm / arpita pitm / prvea atra vikalpa prpta / kecid atra jua ity etad eva anuvartayanti / arpitaabdasya vibh mantre 'pi icchanti / antodtto 'pi hy aya mantre pahayate, tasmin ska triat na akavo 'rpit iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.211 || _____START JKv_6,1.211: yumadasmad madikpratyaynte 'ntodtte, tayor asi parata di udtto bhavati / tava svam / mama svam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.212 || _____START JKv_6,1.212: yumadasmado iti vartate, dir udtta iti ca / e ity etasmi ca parato yumadasmado dir udtto bhavati / tubhyam / mahyam / pthagyogakaraa yathsakhyaaknivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.213 || _____START JKv_6,1.213: nith ca dvyajant (*6,1.205) / ity ato dvyajgrahaam anuvartate / yat pratyayntasya dvyaca dir udtto bhavati na cen nauabdt paro bhavati / aco yat (*3,1.97) - ca+iyam / jeyam / arrvayavd yat (*5,1.6) - kahyam / ohyam / tasvaritam (*6,1.185) ity asya apavda / anva iti kim ? nvyam / dvyaca ity eva, cikryam / lalyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.214 || _____START JKv_6,1.214: a vanda v asa duha ity ete yo yat tadantasya dir udtto bhavati / yam / vandyam / vryam / asyam / dohy dhenu / dvyanubandhakatvt yato yad grahaena grahaa na asti iti tit svaritam (*6,1.185) ity etat prptam / vryam iti v sambhaktau ity asya aya yat / kyabvidhau hi va eva grahaam iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.215 || _____START JKv_6,1.215: veu indhna ity etayo vibh dir udtto bhavati / veu, veu / indhna, indhna, indhna / veuabdo 'yam ajivrbhyo nicca iti upratyaynto nitvn nityam dyudtta prpta / indhnaabdo 'pi yad cnaantas tad cittvadantodtta / atha najantas tad lasrvadhatuka-anudttatve kte udttanivttisvarea madhyodtta / tad evam indhne sarvath aprptam udttatva pake vidhyate / veur iva veu ity upamna yad saj bhavati, tad sajym upamnam (*6,1.204) iti nityam dyudttatvam iyate // ____________________________________________________________________ [#650] ## || PS_6,1.216 || _____START JKv_6,1.216: tyga rga hsa kuha vaha kratha ity ete vibh dir udtto bhavati / tyga tayga / rga, rga / hsa, hsa / ete ghaant, te pake kartvato ghao 'nta udtta (*6,1.159) ity udttatvam eva bhavati / kuha, kuha / vaha, vaha / kratha, kratha / ete pacd yajant // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.217 || _____START JKv_6,1.217: ridantasya upottamam udtta bhavati / triprabhtnm antyam uttamam tasya sampe yat tad upottamam / karayam / harayam / pahujtya / mdujtya / pratyayasvarpavdo 'yam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.218 || _____START JKv_6,1.218: caante 'nyatarasym upottamam udtta bhavati / m hi ckaratm, m hi ckaratm / na myoge (*6,4.74) ity ai pratiiddhe hi ca (*8,1.34) iti nighte 'dupadet iti lasrvadhtuknudttatve ite caa eva svare prpte pake dhtvakra udtto bhavati / upottamagrahad dvyaco na bhavati, m hi dadhat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.219 || _____START JKv_6,1.219: mato prva kra udtto bhavati tac cen matvanta strlige saj bhavati / udumbarvat / pukarvat / vravat / arvat / ardn ca (*6,3.120) iti drgha / t iti kim ? ikumat / drumavat / sajyam iti kim ? khavvat / striym iti kim ? arvn / mato iti kim ? gavdin // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.220 || _____START JKv_6,1.220: sajym ity eva / avatabdntasya sajym anta udtto bhavati / ajiravat / khadiravat / hasavat / kraavat / pa pittvd anudttatva prptam / avaty iti kim ucyate, na vaty ity evam ucyeta ? na+eva akyam iha api syt, rjavat / svaravidhau nalopasya asiddhatvn na ayam avatabda / vatva punar rayt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.221 || _____START JKv_6,1.221: vatabdntasya anta udto bhavati striy sajy viaye / ahvat / kvat / munvat // ____________________________________________________________________ [#651] ## || PS_6,1.222 || _____START JKv_6,1.222: cau iti acatirluptanakro ghyate / tasmin parata prvasya anta udtto bhavati / dadhc / dadhce / madhca paya / madhc / madhce / udttanivttisvarpavdo 'yam / cvataddhita iti vaktavyam / ddhca / mdhca / pratyayasvara eva atra bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,1.223 || _____START JKv_6,1.223: samsasyanta udtto bhavati / [#650] rjapurua / brahamaakambala / kanysvana / paahaabda / nadghoa / rjapat / brhmaasamit / svaravidhau vyajanamavidyamnavat iti halantev apy antodttatva bhavati / nnpadasvarasya apavda // iti kiky vttau ahdhyyasya pratham pda // ______________________________________________________ [#652] ahdhyyasya dvitya pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.1 || _____START JKv_6,2.1: prvapadagrahaa atra prvapadasthe svare udtte svarite v vartate / bahuvrhau samse prvapadasya ya svara sa prakty bhavati, svabhvena avatihate, na vikramanudttatvam padyate / samsntodttatve hi sati anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti so 'nudtta syt iti samsntodttatvpavdo 'yam rabhyate / krottarsag / ko mga tasya vikra kra, pri-rajata-dibhyo ' (*4,3.154) iti apratyaynto isvarea dyudtta / ypavalaja / ypaabda udiu kusuyubhya ca iti papratyaynta / tatra ca drgha iti niditi ca vartate tena dyudtta / brahmacripariskanda / brahamacriabda kduttarapadapraktisvarea antodtta / sntakaputra / sntakaabda kanpratyaynto nitsvarea dyudtta / adhypakaputra / litsvarea adhypakaabdo madhyodtta / rotriyaputra / rotriyaabdo nitvd dyudtta / manyantha / manuyaabda tit svarita (*6,1.185) iti svaritnta / udttagrahaam svaritagrahaa ca atra anuvartate, tena sarvnudtte prvapade vidhir eva na asti iti samsntodttatva bhavati / sambhyga iti samaabdo hi sarvnudta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.2 || _____START JKv_6,2.2: tatpurue samse tulyrtha ttynta saptamyantam upamnavci avyaya dvitynta ktynta ca yat prvapada tat praktisvara bhavati / tulyrtha - tulyrtha - tulyaveta / tulyalohita / tulyamahn / sadkveta / sadamahn / ete ktya-tulya-khy ajty (*2,1.68) iti karmadharay / tatra tulyaabda yato 'nva (*6,1.213) ity dyudtta / sadkabda samnnyayo ca iti kvinpratyaynta, kduttarapadapraktisvarea antodtta / sadaabdo 'pi kaanto madhyodtta / tulyrtha / tty - akulay khaa akulkhaa / kiri ka kirika / akuprvl lte ghaarthe kavidhnam iti v kapratyaynta akulabdo 'ntodtta / kiriabdo 'pi kirate kgpkui bhidicchidibhya ca iti ikrapratyaya kidaudika, tena asvantodtta / tty / saptam - akeu aua akaaua / pnaaua / aerdevane iti sapratyaynto 'kaabdo 'ntodtta / pnaabdo lyuanto litsvarea dyudtta / saptam / [#653] upamna - astrym / kumudayen / hasagadgad / nyagrodhaparimaal / drvkaym / arakagaur / upamnni smnyavacanai (*2,1.55) iti samsa / astrabdo pratyaynto 'ntodtta / kumudaabdo 'pi kau modate iti mlavibhujditvt kapratyaynta, nabviayasya anisantasya iti v dyudtta / hasaabdo vtvidihanikamikaibhya sa iti sapratyayanta / nyagrohati iti nyagrodha, pacditvd acpratyaynta tasya nyagrodhasya ca kevalasya (*7,3.5) iti niptand hakrasya dhakro madhyodttatva ca / drvkaarakaabdau ahtatpuruv uttarapaddyudtau / upamna / avyaya - abrhmaa / avala / kubrhmaa / kuvala / nikaumbi / nirvrasi / atikhava / atimla / etny avyayny dyudttni / avyaye nakuniptnm iti vaktavyam / iha m bht, snatvklaka iti / avyaya / dvity - muhrtasukham / muhrtaramayam / sarvartrakaly / sarvartrabhan / atyantasayoge ca (*2,2.21) iti dvitysamasa / muhrtaabda podardir antodtta / sarvartraabdo 'py acpratyaynta / dvity / ktya - bhojyoam / bhojyalavaam / pnyatam / harayacram / bhojyaabdo yadanto 'ntasvarita / pyaharayaabdayo upottama riti (*6,1.217) iti kra udtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.3 || _____START JKv_6,2.3: prakty prvapadam, tatpurue iti ca vartate / vara varavci prvapada varnavciv eva+uttarapade etaabdavarjiteu paratas tatpurue samase praktisvaram bhavati / kasraga / lohitasraga / kakalma / lohitakalma / kervarne iti kaabdo nakpratyaynta antodtta / lohitaabdo 'pi ruheraca lo v iti itanprayaynta dyudtta / varna iti kim ? paramaka / varneu iti kim ? katil / anete iti kim ? kaita / lohitaita // ____________________________________________________________________ [#654] ## || PS_6,2.4 || _____START JKv_6,2.4: pramavcini tatpurue samse gdha lavaa ity etayor uttarapadayo prvapada praktisvara bhavati / ambagdhamudakam / aritragdhamudakam / tatpramam ity artha / golavaam / avalavaam / avalavaam / yvad gave dyate tvadityartha / ahsams ete / tatra amerban iti banpratyayntatvc chambaabda dyudtta / aritraabda artildhs iti itrapratyaynto madhyodtta / goabdo opratyaynta antodta / avaabdo apruilaikaikhativiibhya kvan iti kvanpratyaynta dyudtta / pramam iyattparicchedamtram iha draavya na punaryma eva / svaravyagya ca pramnavieaviayatvam etem / prame iti kim ? paramagdham / paramalavaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.5 || _____START JKv_6,2.5: tatpurue samse dydaabde uttarapade dydyavci prvapada praktisvara bhavati / vidydyda / dhanadyda / sajy samajaniada iti vidyabda kyappratyaynta / udtta iti ca tatra vartate, tena ayam antodtta / kpvjimandinidhbhya kyu iti bahulavacant kevald api dha kyu pratyaya, tena dhanaabda pratyayasvarea dyudtta / atha vidydyda iti kena ah ? svmrvardhipatidyda iti / yady eva pratipadavidhn ca ah na samasyate iti samsapratiedha prpnoti ? eva tarhi ealakaaivtra ah, tasyas tu saptam vidhyamn bdhik m vijyi iti punar abhyanujyate / dydyam iti kim ? paramadyda / atra samsntodtatvam eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.6 || _____START JKv_6,2.6: tatpurue samse cirakcchrayor uttarapadayo pratibandhivci prvapada praktisvara bhavati / gamanaciram / gamanakcchram / vyharaaciram / vyharaakcchram / gamanavyharanaabdau lyuantau, tayor litsvara / gamana ca yaccira ca iti vieaasamso 'yam, mayravyasakdir v ea draavya / gamana hi kraavikalatay viraklabhvi kcchrayogi v pratibandhi jyate / pratibandhi iti kim ? mtrakcchram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.7 || _____START JKv_6,2.7: apadeo vyja, tadvcini tatpurue samse padaabde uttarapade prvapada praktisvara bhavati / mtrapadena prasthita / uccrapadena prasthita / mtraabda sivimucyoer ca iti ranpratyaynta, mtrayater v ghaanta dyudtta / uccraabdo 'pi ghaanta tha-atha-gha-kta-aj-ab-itra-km (*6,2.144) ity antodtta / vieanasamso 'ya mayravyasakdir v / apadee iti kim ? vio padam viupadam // ____________________________________________________________________ [#655] ## || PS_6,2.8 || _____START JKv_6,2.8: nivtaabde uttarapade vtatravcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / kuyeva nivtam kunivtam / amnivtam / kuyanivtam / vtasybhvo nivtam, arthbhva ity avyaybhva / niruddho vto 'smin iti v nivtam iti bahuvrhi / tatra kuydihetuke nivte kuydayo vartamn samndhikaraena nivtaabdena saha samasyante / kuamabdau gaurdioantvantodtau / kuyaabdo 'pi kavater yat akkicca iti yatpratyaynta dyudtta ity eke / yakpratyaynto 'ntodtta ityapare / vtatrne iti kim ? rjanivte vasati / sukha mtnivtam / nivtaabdo 'ya prvavc rhiabdas tatrobhayatra ahsamsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.9 || _____START JKv_6,2.9: tau bhavamrtavam / anrtavavcini radaabde uttarapade uttarapade tatpurue samse prvapadam praktisvara bhavati / rajjuradamudakam / datrad saktava / radaabdo 'ya pratyagravc, tasya nityasamso 'svapadavigraha iyate / sadyo rajjddhtamudaka pratyagramanupahata rajjurm ucyate / rajjuada sjerasum ca iti upratyaynta dilopa ca / dhnye nit iti ca tatra vartate, tena dyudtta / databda dte uk hrasva ca iti adipratyaynto 'ntodtta / anrtave iti kim ? parmaradam / uttaramaradam / aradi tuviee bhava yat tad iha radam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.10 || _____START JKv_6,2.10: adhvaryu kaya ity etayo jtivcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / prcydhvaryu / kahdvaryu / kalpdhvaryu / ete samndhikaraasams jtivcino niyataviay / tatra prcyaabda yatpratyaynta dyudtta / kahaabda pacdyaci vyutpdita / tata kahena proktam iti vaiampyana-antevsibhya ca (*4,3.104) iti ini, tasya kaha-carakl luk (*4,3.107) iti luk / kalpin proktam iti kalpino ' (*4,3.108), tasmin in ay anapatye (*6,4.164) iti praktibhve prpte nntasya ilope sabrahmacriphasarpikalpikauthumitaitilijjalila. agaliilliikhaiskarasadmasuparvam upasakhynam iti ilopa / tad eva kalpaabdo 'ntodtta / sarpirmaakayam / umpupakayam / dauvrikakayam / ahsamsavyutpdit rhiabd ete / tatra sarpirmaaabda umpupaabda ca ahsamsbandodttau / dauvrikaabdo 'pi dvri niyukta iti haki satyantodtta eva / jtau iti kim ? paramdhvaryu / paramakaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.11 || _____START JKv_6,2.11: sada pratirpa ity etayo uttarapadayo sdyavcini tatprue samse prvapadam praktisvara bhavati / pitsada / mtsada / pit-mt-abdv udiv antodttau niptitau / ahsamsrtha ca sadagrahaam iha tadaluki ahy prayojayati, dsy sada, valy sada iti / [#656] atra dsvalabdayor antodttatvd udttayao hal prvat (*6,1.174) iti vibhaktir antodtt / pitpratirpa / mtpratirpa / sdye iti kim ? paramasada / uttamasada / samsrtho 'tra pjyamnat na sdyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.12 || _____START JKv_6,2.12: dvigv uttarapade pramaavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / prcyasaptaama / gndhrisaptaama / saptaam pramam asya iti mtraca utpannasya prame la dvigor nityam iti luk / prcya ca asau saptaama ca prcyasaptaama / prcyaabda dyudtta / gndhariabda kardamditvd dyudtto madyodatto v / dvigau iti kim ? vrhiprastha prame iti kim ? paramasaptaamam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.13 || _____START JKv_6,2.13: vijaabde uttarapade tatpurue samse gantavyavci payavci ca prvapada praktisvara bhavati / madravija / kmravija / gndhrivija / madrdiu gatv vyavaharanti ity artha / saptamsams ete / tatra madraabdo rakpratyayntatvd antodtta / kmraabdo 'pi podardiu madyodta / gndhriabda kardamdiu pahyate, tatra kardamdn ca iti pake dyudtto bhavati, dvityo v / paye - govija / avavija / goabdo 'ntodtta / avaabda dyudtta / gantavyyam iti kim ? paramavija / uttamavija // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.14 || _____START JKv_6,2.14: mtr upaj upakrama chy eteu uttarapadeu napusakavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / bhikmtra na dadti ycita / samudramtra na saro 'sti kicana / mtraabdo 'ya vttiviaya eva tulyaprame vartate / tatra bhikys tulyapramam iti asvapadavigraha ahsamsa / tatra bhikabda guro ca hala (*3,3.103) ity apratyaynto 'ntodtta / samudraabdo 'pi phii palplakmbsgarrthnm ity antodtta eva / upaj - pinopajam aklakam vykaraam / vyyupaja dukaraam / pialyupaja gurulghavam / ahsams ete / tatra paino 'ptyam ity aanta pinaabda pratyayasvarea antodtta / vyiriantatvd dyudtta / tadvadpiali / upakram - hyopakramam prsda / daranyoopakramam / sukumropakramam / nandopakrami mnni / ete 'pi ahsams eva / tatraityaina dhyyanti ity hy / ghaarthe kavidhnam iti kapratyaya / prvd dhyyate podarditvddhasya hatvam / tad ayam hyaabda ththdisvarea antodtta / daranyaabdo ritvdupottamodtta / sukumraabda nasubhym (*6,2.172) ity antodtta / daraniyaabdo ritvdupottamodtta / sukumraabda nasubhym (*6,2.172) ity antodtta / nandaabda pacdyaci vyutpdita / upajopakramntasya tatpuruasya napusakaligat upajopakrama taddycikhysym (*2,3.21) iti / [#657] chy - iucchyam / dhanuchyam / iuabda e kicca ity upratyaynta, tatra ca dhnye nit iti vartate, tena dyudtta / dhanu abdo 'pi nabviayasya anisantasya ity dyudtta eva / i chy iti ahsamsa / chy bhulye (*2,4.22) iti napusakaligat / napusake iti kim ? kuyacchy // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.15 || _____START JKv_6,2.15: sukha priya ity etayor uttarapadyor hitavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / gamanasukham / vacanasukham / vyharaasukham / priya - gamanapriyam / vacanapriyam / vyharaapriyam / samndhikaraasams ete / tatra sukhapriyaabdau taddhetvyaty prtikare vartate / tad dhi hita yad yatya prti karoti / gamandiu lyuanteu litvara / hite iti kim ? paramasukham / paramapriyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.16 || _____START JKv_6,2.16: prtau gamayamny sukha priya ity etayo uttapadayo tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / brhmaasukha pyasam / chtrapriyo 'nadhyya / kanyapriyo mdaga / sukhapriyayo prtyavyabhicrd iha prtigrahaa tadatiayapratipattyartham / brhmaachtraabdau pratyayasvarea antodtau / kanyabda svaritnta / prtau iti kim? rjasukham / rjapriyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.17 || _____START JKv_6,2.17: svmiabde uttarapade tatpurue samse svavci prvapada praktisvara bhavati / gosvm / avasvm / dhanasvm / avadhanagav kathita eva svara / svam iti kim ? paramasvm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.18 || _____START JKv_6,2.18: patiabde uttarapade aivaryavcini tatpurue prvapada praktisvara bhavati / ghapati / senpati / narapati / dhnyapati / gehe ka (*3,1.144) iti praktisvarea antodtto ghaabda / saha inena vartate iti bahuvrhau prakty prvapadam (*6,2.1) iti senabda dyudtta / n naye etasmd dorap (*3,3.57) iti appratyaynta dyudtto naraabda / dhnyam antasvaritam / aivaryam iti kim ? brhmao valpati / valy bhart ity artha // ____________________________________________________________________ [#658] ## || PS_6,2.19 || _____START JKv_6,2.19: patiabde uttarapade aivaryavcini tatpurue samse bh vk cit didhi ity etni prvapadni praktisvari na bhavanti / prvea prpta svara pratiidhyate / bhpati / vkpati / citpati / didhipati / ahsams ete samsasvarea antodtt bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.20 || _____START JKv_6,2.20: patiabde uttarapade aivaryavcini tatpurua samse bhuvanaabda prvapada v praktisvaram bhavati / bhuvanapati, bhuvanapati / prvapada-praktisvarapake dir udtta / raje kyun iti vartamne bhusdhbhrsjibhya chandasi iti kyunpratyaynto bhuvanaabda dyudtto vyutpdita / katha bhuvanapatirditya iti ? udayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacand bhaym api prayujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.21 || _____START JKv_6,2.21: prakty prvapadam, tatpurue iti vartate / aka bdha nediyas ity eteu uttarapadeu sambhvanavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / astitvdhyavasya sambhvanam / gamanaka vartate / gamanamakyate iti sambhvyate / vacanakam / vyharaakam / bdha - gamanbdham / vacanbdham / vyaharabdham / gamana bdhyate iti sambhvyate / nedyas - gamananedya / vyharaanedya / gamanamatinikaataram iti sambhvyate / sambhvane iti kim ? paramanediya / prvapadni lyuantny uktasvari // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.22 || _____START JKv_6,2.22: prvaade uttarapade bhtaprvavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / hyo bhtaprva hyaprva / prvaabdo vttiviaye bhtaprve vartate, tatra vieaa vieyea iti samsa, mayravyasakdirv draavya / daranyaprva / sukumraprva / bhtaprve iti kim ? paramaprva / uttamaprva / atra pramacsau prva ca iti samso, na tu paramo bhtaprva iti / tath hi sati udharaam eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.23 || _____START JKv_6,2.23: savidha sana samaryda savea sadea ity eteu smpyavcini tatpurue samse prvapada praktisvara bhavati / madrasavidham / gndhrisavidham / kmrasavidham / madrasanam / gndhrisanam / kmrasanam / madrasamarydam / gndharisamarydam / kmrasamarydam / madrasaveam / gndhrisaveam / kmrasaveam / madrasadeam / gndharisadeam / kmrasadeam / prvapadnyuktasvari / savidhdn saha vidhay ity evam dik vyutpattir eva kevalam / sampavcinastvete samudy / madr savidham sampam ity artha / sampye iti kim ? saha maryday vartate samaryda ketram / devadattasya samarydam devadattasamarydam / savidhdisu iti kim ? devadattasamay // ____________________________________________________________________ [#659] ## || PS_6,2.24 || _____START JKv_6,2.24: vispadini prvapadni gunavneu uttarapadeu praktisvari bhavanti / vispaakaukam / vicitrakaukam / vyaktakaukam / vispaalavaam / vicitralavaam / vyaktalavaam / vispaa kaukam iti vighya supsup iti samsa / vispadayo hy atra pravttinimittasya vieaam / kaukdibhi ca abdair gunavad dravyam abhidhyate ity asmndhikaranyam ato na asti karmadhraya / vispaaabdo gatiranantara (*6,2.49) ity dyudtta / vicitraabdo 'pi avyayasvarea / vicittaabdamanye ahanti / so 'pi bahuvrhisvarea dyudtta eva / vyaktaabda udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity disvarita / ye ca atra apare pahyante tatra sampannaabdasththdisvarea antodtta / paupaitaabdau pratyayasvarea / kualaabda ktsvarea antodatta / capalaabdacitsvarea antodtta, cuperaccopadhy ity atra hi ciditi vartate / nipuaabdasththdisvarea antodatta, puerigupadhalakaa kapratyayo 'yam / vispadni iti kim ? paramalavaam / uttamalavaam / guavacaneu iti kim ? vispaabrhmaa / vispaa / vicitra / vyakta / sampanna / pau / paita / kuala / capala / nipua / vispadi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.25 || _____START JKv_6,2.25: ra jya avama kan ity eteu ppaabdavati ca+uttarapade karmadhrye samse bhvavci prvapada praktisvara bhavati / gamanareham / gamanareya / jya - vacanajyeham / vacanajyya / avama - gamanvamam / vacanvamam / kan - gamanakaniham / gamanakanya / ppavat - gamanappiham / gamanappya / lyuantny etni prvapadni litsvarea dyudttni / rajyakanm den grahaam iti smarthyttadvaduttarapada ghyate / div iti kim ? gamanaobhanam / bhve iti kim ? gamyate 'nena iti gamana tat reya, gamanareya / karmadhraye iti kim ? gamana reya gamanareya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.26 || _____START JKv_6,2.26: kumraabda prvapada karmadhraye samse praktisvaram bhavati / kumrarama / kumrakula / kumratpas / kumraabdo 'ntodtta / atra kecit lakaapratipadokayo pratipadoktasya+eva grahaam it paribhay kumra ramadibhi (*2,1.70) ity atra+eva samse svaram etam icchanti / kecit punar avieea sarvatra+eva karmadhraye // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.27 || _____START JKv_6,2.27: karmadhraye iti vartate / pratigata enas, pratigatameno v yasya sa pratyen / tasminn uttarapade karmadhraye kumrasya dir udtto bhavati / kumrapratyen / uadtta ity etad atra smarthyd veditavyam / prvapadapraktisvara eva hy ayam der upadiyate // ____________________________________________________________________ [#660] ## || PS_6,2.28 || _____START JKv_6,2.28: pg ga, tadvcini uttarapade karmadhraye samse kumrasya anyatarasym dir udtto bhavati / kumractak, kumractak, kumractak / kumralohadhvaj, kumralohadhvaj, kumralohadhvaj / kumrabalhak, kumrabalhak, kumrabalhak / kumrajmt, kumrajmt, kumrajmt / ctakdaya pgaabd, tebhya pgतyo 'grmaprvt (*5,3.112) iti ya pratyaya, tasya tadrjasya bahuu tena+eva striym (*2,4.62) iti luk / atra yad dyudttatva na bhavati tad kumra ca (*6,2.26) iti prvapadapraktisvaratvam eke kurvanti / ye tu tatra pratipadoktasya grahaam icchanti te samsntodttatvam eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.29 || _____START JKv_6,2.29: igante uttarapade, klavcini, kapla bhagla arva ity eteu ca dvigau samse prvapada praktisvara bhavati / iganta - pacratni / daratni / pacratnaya pramamasya, daratnaya pramamasya iti taddhitrthe dvigu, prame la dvigor nityam iti mtraco lopa / iganta / kla - pacamsya / daamsya / paca msn bhto bhto bhv v iti taddhitrthe dvigor yap (*5,1.82) / pacavara / daavara / varl luk ca (*5,1.88) iti hao luk / kla / kapla - pacakapla / daakapla / kapla / bhagla - pacabhagla / daabhagla / bhagla / arva - pacaarva / daaarva / saskta bhak (*4,2.16) iti taddhitrthe ete sams dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti ktpratyayalop draavy / igantdiu iti kim ? pacabhir avai krta pacva / dava / dvigau iti kim ? paramratni / paramaarvam / pacratnyo daratnya iti ca yaguayo bahiragalakaayor asiddhatvt sthnivadbhvd v dvigusvara igantalakaa pravartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.30 || _____START JKv_6,2.30: bahuabda prvapadam igantdiu uttarapadeu dvigau samse 'nyatarasy praktisvara bhavati / prvea nitya prpte vikalpa / bahvaratni, bahvaratni / bhaumsya, bahumsya / bahukapla, bahukapla / bahubhagla, bahubhagla / bahuarva, bahuarva / bahuabdo 'ntodtta, tasya praktisvare kte yatra yadea tatra udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.31 || _____START JKv_6,2.31: dii vitasti ity etayor uttarapadayo dvigau samse prvapadam anyatarasy praktisvaram bhavati / pacadii, pacadii / pacavitasti, pacavitasti / diivitast prame, tena atra mtraco luk // ____________________________________________________________________ [#661] ## || PS_6,2.32 || _____START JKv_6,2.32: saptamyanta prvapada siddha uka pakva bandha ity eteu uttarapadeu raktisvara bhavati s cet saptam kln na bhavati / skayasiddha, skyasiddha / kmpilyasiddha, kmpilyasiddha / skyakmpilyaabdau yapratyayntau antodttau / phii tu skyakmpilyanasikyadrvghnm anta prva v iti pahyate, tatra pake madhyodttv api bhavata / uka - kauka / nidhanauka / kaabdo bahulavacandavate kakpratyaynto 'ntodtta / nidhanaabda nidha kyapratyaye madhyodtta / pakva - kumbhpakva / kalaspakva / bhrrapakva / kumbhkalasabdau antv antodttau / bhrraabda ranpratyaynta dyudtta / bandha - cakrabandha / crakabandha / cakraabdo 'ntodtta / crakaabdo valanta dyudtta / aklt iti kim ? prvhasiddha / aparhasiddha / saptamsvara ktsvarea bdhita punar aya vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.33 || _____START JKv_6,2.33: pari prati upa apa ity ete prvapadabht varjyamnavcini aharavayavavcini rtryavayavavcini ca+uttarapade praktisvar bhavanti / paritrigarta vo deva / parisauvram / parisrvaseni / prati - pratiprvham / pratyaparham / pratiprvartram / pratyaparartram / upa - upaprvham / upparham / upaprvartram / upparartram / apa - apatrigarta vo deva / apasauvram / apasrvaseni / nipt dyudtt upasarg ca abhivarjam iti dyudttni prvapadni / tatpurue bahuvrhau ca siddhatvt avyayabhvrtho 'yam rambha / tatra apaparvarjane vartete, iti tayor eva varjyamnam uttarapada, netarayo / ahortrvayav api varjyamn eva tayor bhavanti iti na pthagudhriyate / varjyamnhortrvayaveu iti kim ? pratyagni alabh patanti / parivanam ity atra vana samse (*6,2.178) ity etad bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.34 || _____START JKv_6,2.34: rjanyavcin bahuvacanntn yo dvandvo 'ndhakaviu vartate tatra prvapada praktisvaram bhavati / vphalkacaitrak / caitrakarodhak / inivsudev / vphalkaabda caitrakaabda ca yandhakavikurubhya ca (*4,1.114) iti aantvantodttau / iniabda dyudtta, sa tadapatyev abhedena vartate / rjanya iti kim ? dvaipyahaimyan / dvpe bhav iti dvpd anusamudra ya (*4,3.10) / haimer apatya yuv haimyana / andhakavaya ete na tu rjany / rjanyagrahaam iha abhiiktavayn katriy grahartham / ete ca na abhiiktavay / bahuvacanagrahaa kim ? sakaraavsudevau / dvandve iti kim ? vn kumr vikumr / andhakaviu iti kim ? kurupacl // ____________________________________________________________________ [#662] ## || PS_6,2.35 || _____START JKv_6,2.35: dvandvasamse sakhyvci prvapada praktisvara bhavati / ekdaa / dvdaa / trayodaa, trayodaa / ibhkpalyatimarcibhya kan iti nittvddyudtta ekaabda / trestrayas adeo 'ntodtto niptyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.36 || _____START JKv_6,2.36: cryopasarjanntevsin yo dvandva, tatra prvapada praktisvara bhavati / pialapiny / pinyarauhy / rauhyakaktsn / apialasypatyampialircarya, ata i (*4,1.95) / tena proktam pialam, ia ca (*4,2.112) itya / tad adhyate ye 'ntevsina te 'py pial, proktl luk (*4,2.64) iti tasya taddhitasydhyetari vihitasya luk kriyate / pialer v chtr pial, ity ubhayathpycaryopasarjanacntevs bhavati / cryopasarjanagrahaa dvandvavieartham, sakalo dvandva cryopasarjano yath vijyeta / iha m bht, piniyadevadattau / cryopasarjane iti kim ? chndasavaiykara / antevs iti kim ? pialapinye stre // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.37 || _____START JKv_6,2.37: krtakaujapdayo ye dvandv teu prvapada praktisvara bhavati / praktisvaraprvapad krtakaujapdayo bhavanti / vibhaktyantn pho vacanavivakrtha / cakro dvandvdhikrnuvttyartha / krtakaujapau / ktasya apatya, kujapasya apatyam ity aantvetau / svarimkeyau / svaririanta / avantyamak / avanter apatyni vahni, tannivso janapado 'vantaya / tath amak / pailayparey / yuvadvandvo 'yam / ply apatya paila, tasya apatya yuv iti ao dvyaca (*4,1.156) iti vihitasya phia paildibhya ca (*2,4.59) iti luk / yparaabdo biddi, tasya apatya str ypar, tadapatya yuv ypareya / bahuvacanamatantram, tena pailaypareyau ity atra api bhavati / kapiyparey / kapirantodtta, tasya apatya bahutve kapi-bodha-agirase (*4,1.107) iti utpannasya yaa yaao ca iti luk, tena atra bahutvam ryata eva / [#663] aitikkapcley / itikko nma i, tasya apatyam iti ya, tadapatye yni ya i tasya yakatriyraito yni lugaio (*2,4.58) iti luk / pclasya apatya str pcl, tadapatyam yuv pcleya / atra api bahuvacanam avivakitam iti aitikkapacleyau ity atra api bhavati / kaukavrcaley / kaukasya apatyam iti ata i (*4,1.95), tasya bahvaca ia prcyabharateu (*2,4.66) iti bahuu luk / varcaly apatya vrcaleya / kalaunak / akalasya apatya kalya, tasya chtr kal / kavdibhyo gotre (*4,2.111) ity a / unakasya apataym iti biddibhyo ' (*4,1.104), tasya bahuu luk / kalaaak iti kecit pahanti / te aakaabd utpannasya ia bahvaca ia prcyabharateu (*2,4.66) iti bahuu luk / unakadhtrey / dhtry apatya dhtreya / aakabbhrav / babhrorapatya bbhrava / rcbhimaudgal / cbhena proktam adhyate rcbhina / vaiampyanntevsitvt ini / mudgala kavdi, tadapatyasya chtr maudgal / kuntisurr / kunte surrasya ca apatyeu bahuu tannivse v janapade dvandvo 'yam / kunticintiabdau antodttau / cintisurr kuntisurravat / taavata / pacdyacpratyayntau antodttau etau gargdiu pahyete / tatra apatyabahutve yao luk kriyate / gargavats / atra api apatyeu bahuu ia bahvaca ia prcyabharateu (*2,4.66) iti luk kriyate / bbhravalakyan / babhrorapatya bbhrava / alaku alaka ca iti lakyana / bbhravadnacyut / dnacyutaabdt ia bahvaca iti luk / kahaklp / kahena proktam adhyate kah, vaiampyanntevsitvt ini, tasya kahacarakl luk / kalpin proktamadhyate klp / kalpino ' (*4,3.108) ity a pratyaya, tasmin inayanapatye (*6,4.164) iti praktibhve prpte na antasya ilope sabrahmacriphasarpi ity dinopasakhynena ilopa / kahakauthum / kuthumin proktamadhyate iti prgdvyato ' (*4,1.83), tasya prvavat ilopa / kauthumalaukk / lokkea proktam adhyate laukk / lokkasya v apatya laukki, tasya chtr laukk / strkumram / strabdo 'ntodtta / maudapaippald / mudasya apatya maudi / tasya chtr maud / tath paippald / maudapaippald iti dvi pahyate, tasya prayojana pake samsntodttatvam eva yath syd iti / vatsajarat / vatsa ca jarac ca / vatsaabdo 'ntodtta / saurutaprthav / surutasya ptho ca chtr, prgdvyato ' (*4,1.83) / jarmty / yjynuvkye / yajeryat, yajaycarucapravacarca ca (*7,3.66) iti kutvbhva / tatsvaritam (*6,1.185) ity antasvarita / anuvky iti vacer anuprvt yat / cryopasarjanntevsinm iha pha prapcrtha // ____________________________________________________________________ [#664] ## || PS_6,2.38 || _____START JKv_6,2.38: prakty prvapadam iti vartate, dvandve iti nivttam / mahn ity etat prvapada vrhi aparha gi ivsa jbla bhra bhrata hailihila laurava pravddha ity eteu uttarapadeu praktisvara bhavati / mahavrhi / mahparha / mahgi / mahevsa / mahjbla / mahbhra / mahbhrata / mahhailihila / mahraurava / mahpravddha / mahacchabdo 'ntodtta, tasya ratipadokto ya samsa sanmahatparamotk pjyamnai (*2,1.61) iti tatra+ea svara / tena+e ahsamso 'ntodtta eva bhavati, mahato vrhi mahadvrhi iti / karmadhraye 'nih (*6,2.46) ity ayam api reydisamse vidhi iti pravddhaabda iha pahyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.39 || _____START JKv_6,2.39: kullaka ity etat prvapada mah ca vaivadeve uttarapade praktisvara bhavati / kullakavaivadevam / mahvaivadevam kudha lti iti kulla / tasmd ajtdisu pragivt ke 'ntodtta kullakaabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.40 || _____START JKv_6,2.40: uraabda prvapada sdivmyor uttarapadayo praktisvara bhavati / urasdi / uravmi / uraabda ue ran pratyaynta dyudtta / karmadhrayo 'ya ahsamso v // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.41 || _____START JKv_6,2.41: goabda prvapada sda sdi srathi ity eteu uttarapadeu praktisvara bhavati / go sda gosda / g sdayati iti v gosda / go sdi gosdi / gosrathi // ____________________________________________________________________ [#665] ## || PS_6,2.42 || _____START JKv_6,2.42: kurugrhapata riktaguru astajarat alladharp-prevaav taitilakadr payakambala ity ete sams, te dsbhrdn ca prvapada praktisvara bhavati / kur grhapata kurugrhapatam / kgrorucca iti kuruabda kupratyaynto 'ntodtta / kuruvjyor grhapata iti vaktavyam / vjn grhapata vjigrhapatam / vjiabda dyudtta / rikto guru riktaguru, riktaguru / rikte vibh (*6,1.208) iti prvapadam dyudttam antodatta v / ast jarat astajarat / all dharp alladharp / allaabdo nasamsatvd dyudtta / r yasya asti tat llam / sidhmder ktigaatvl lac / kapilakditvc ca latvam / alladharp iti hi sasthnamtrea obhan nirk lvayavirahit ucyate / pre vaav iva prevaav / niptandivrthe samso vibhaktyalopa ca / praado ghtditvdantodtta / taitiln kadr taitilakadr / titilino 'patya chtro v taitila ity aanta / payakambala / payaabdo yadantatvd dyudtta / payakambala sajym iti vaktavyam / anyatra paitavye kambale samsntodttattvam eva / pratipadokte hi ktyn samse dvity dty ity ea vihita svarita / dsy bhra dsbhra / devahti / devajti / devasti / devanti / antodtta prvapadam / vasunti / vasuada dyudtta / svsnihitrapyasivasi ity atra dhnye nit iti vartate / oadhi / oo dhyate 'sym iti karmayadhikarae ca (*3,3.93) iti kipratyaya / oaabdo ghaantatvd dyudtta / candram / candre mo it iti asipratyaynto 'yam / candraabdas tu rakpratyntatvd antodtta / yasya tatpuruasya prvapadapraktisvaratvam iyate, na ca vihita, sa sarvo dsbhrdisu draavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.43 || _____START JKv_6,2.43: caturthyanta prvapada tadarthe uttarapade tadabhidheyrtha yat tadvcinyuttarapade praktisvara bhavati / tat iti caturthyantasya artha parmyate / ypadru / kualahirayam / ypaabda dyudtta / kusuyubhya ca ity atra nit iti vartate / kunalaabdo 'pi vdibhya cit iti kalapratyaynto 'ntodtta / rathadru / vallhirayam / rathaabda dyudtta / [#666] hanikuinramikibhya kthan ity din kthanpratyaya / vallabdo a svarea antodtta / tadarthe iti kim ? kuberabali / praktivikrabhve svaro 'yam iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.44 || _____START JKv_6,2.44: caturth iti vartate / arthaabde uttarapade caturthyanta prvapada praktisvara bhavati / mtre ida mtrartham / pitrartham / devatrtham / atithyartham / mtpitabdvantodttvudiu niptitau / devatabdo litsvarea madhyodtta / atithi iti aterithin iti ithinpratyaynta / tadarthavie eva druhiraydayo bhavanti, na tvarthaabdavcya smnya ity atadarthrtho 'yam rambha / kecit punarhu jpakrtham idam / etad anena jpyate, prvo vidhi praktiviktyo samse bhavati / avaghsa, varsuram ity atra saty api tdarthye na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.45 || _____START JKv_6,2.45: ktnte ca+uttarapade caturthyanta praktisvara bhavati / gohitam / avahitam / manuyahitam / gorakitam / avarakitam / vana tpasarakitam / avaabda dyudtta / manuyaabdo 'ntasvarita / pariia - prvapadamantodttam / gobhyo rakitam iti sampradne caturth // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.46 || _____START JKv_6,2.46: karmadhrye samse ktnte uttarapade 'nihnta prvapada praktisvara bhavati / reikt / kakt / pgakt / nidhanakt / reiabda dyudtta / kapgaabdvantodttau / nidhanaabdo 'ya madhyodtta / karmadhraye iti kim ? rey kta reiktam / anih iti kim ? ktktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.47 || _____START JKv_6,2.47: ahnavcini samse ktnte uttarapade dvitynta prvapada praktisvara bhavati / kaarita / triakalapatita / grmagata / kaaabdo 'ntodtta / tri akalni asya triakala, bahuvrhisvarea dyudtta / grmaabdo nitsvarea dyudtta / ahne iti kim ? kntrtta / yojantta / dvity 'nupasarge iti vaktavyam / iha m bht, sukhaprpta / dukhaprpta / sukhpanna / dukhpanna / anta ththety asya apavdo 'yam // ____________________________________________________________________ [#667] ## || PS_6,2.48 || _____START JKv_6,2.48: karmavcini ktnte uttarapade ttynta prvapada praktisvara bhavati / ahihata, ahihata / vajrahata / mahrjahata / nakhanirbhinn / dtraln / i rihanibhy hrasva ca iti ahirantodtto vyutpdita / kecid dyudttam icchanti / vajro rakpratyaynta / mahrjaacpratyaynta / nsya khamastti bahuvrhau nakulanakheti nakhaabdo niptita / tena nasubhym (*6,2.172) ity antodtta / dtraabdo dmnasa iti ranpratyaynta / karmai iti kim ? rathena yta rathayta / gatyarthatvt kartari kta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.49 || _____START JKv_6,2.49: kte karmai iti vartate / karmavcini ktnte uttarapade gatiranantara prvapada praktisvara bhavati / prakta / prahta / anantara iti kim ? abhyuddhta / samuddhta / samudhta / vyavahitasya gater aya svaro na bhavati / anantare punar iyate / krakaprvasya tu sati iatvt ththdisvara eva bhavati drdgata iti / anantaragrahaasmarthyd eva kdgrahae gatikrakaprvasya api ity etan na aryate / karmai ity eva, prakta kaa devadatta / ththdisvarpavdo yoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.50 || _____START JKv_6,2.50: takrdau ca tuabdavarjite niti kti parato gatir anantara praktisvaro bhavati / prakart / prakartum / prakti / prakart iti tnnanta / ktsvarabdhanrtha vacanam / tdau iti kim ? prajalpka / niti iti kim ? prakart / tjanta / kdgrahaam upadee tdyartham / iha api yath syt, pralapit / pralapitum / atau iti kim ? gantu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.51 || _____START JKv_6,2.51: tavaipratyayasya anta udtto bhavati gati ca anantara praktisvara iti etad ubhaya yugapad bhavati / anvetavai / paristaritavai / pariptavai / tasmd agnicin na abhicaritavai / upasarg dyudtt abhivarjam ity abhirantodtta / ktsvarpavdo yoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.52 || _____START JKv_6,2.52: aniganto gati praktisvaro bhavati acatau vapratyaye parata / pr, prcau, prca / pr, prcau, prca / svarito v+anudtte paddau (*8,2.6) ity ayam ekdea udtta svarito v / [#668] par, parcau, parca / aniganta iti kim ? pratya, pratyacau, pratyaca / kduttarapadapraktisvara iha bhavati / vapratyaye iti kim ? udacana / coraniganto 'catau vapratyaya ity eva svaro bhavati vapratiedhena / parca / parc // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.53 || _____START JKv_6,2.53: ni adhi ity etau ccatau vapratyaye parata praktisvarau bhavata / nya, nyacau, nyaca / udttasvaritayor yana svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity acater akra svarita / adhya, adhyacau, adhyaca / adhca / adhc // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.54 || _____START JKv_6,2.54: at ity etat prvapadam anyatarasy prakrtisvara bhavati / atkara, atkara / atpigala, atpigala / at ity ayam antodtta / adbheda ity evam dau ktsvara eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.55 || _____START JKv_6,2.55: hirayaparimavci prvapada dhanaabde uttarapade 'nyatarasy prakrtisvara bhavati / dvisuvaradhanam, dvisuvaradhanam / dvau suvarau parimam asya dvisuvaram, tad eva dhanam iti karmadhraya / bahuvrhv api paratvd vikalpa eva bhavati / dvisuvarnadhana, dvisuvaradhana / hirayagrahaam kim ? prasthadhanam / parimagrahaa kim ? kcanadhanam / dhane iti kim ? nikaml // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.56 || _____START JKv_6,2.56: prathamaabda prvapadam aciropasampattau gamyamnym anyatarasy prakrtisvara bhavati / aciropasampatti aciropalea, abhinavatvam / prathmavaiykaraa, prathamavaiykaraa / abhinavavaiykaraa, samprati vykaraam adhyetu pravtta ity artha / prathamaabda pratheramac iti cittvd antodtta / aciropasampattau iti kim ? prathamavaiykaraa / vaiykaranmdyo mukhyo v ya sa nityo 'ntodtta eva // ____________________________________________________________________ [#669] ## || PS_6,2.57 || _____START JKv_6,2.57: kataraabda katamaada ca prvapadam karmadhraye samse 'nyatarasy praktisvara bhavati / katarakaha, katarakaha / katamakaha, katamakaha / karmadhrayagrahaam uttarrtham iha tu pratipadoktatvd eva siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.58 || _____START JKv_6,2.58: ryaabda prvapada brahmaakumrayo karmadhraye samse 'nyatarasy praktisvara bhavati / ryabrahmaa, ryabrhmaa / ryakumra, ryakumra / ryaabda yadanto 'ntasvarita / rya iti kim ? paramabrahmaa / paramakumra / brahmaakumrayo iti kim ? ryakatriya / karmadhraye ity eva, ryasya brhmaa ryabrhmaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.59 || _____START JKv_6,2.59: rj ca prvapada brhmaakumrayo uttarapadayo karmadhraye samse anyatarasy prakrtisvara bhavati / rjabrhmaa, rjabrhmaa / rjakumra, rjakumra / karmadhraye ity eva, rjo brhmaa rjabrahamaa / rjakumra / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.60 || _____START JKv_6,2.60: rj iti vartate, anyatarasym iti ca / ahyanto rjaabda prvapadam pratyenasi uttarapade 'nyatarasy praktisvara bhavati / rja pratyen rjapratyen, rjapratyen / ah iti kim ? rj csau pratyen ca rjapratyen // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.61 || _____START JKv_6,2.61: ktnte uttarapade nityrthe samse prvapadam anyatarasy prakrtisvaram bhavati / nityaprahasita, nityaprahasita / satataprahasita, satataprahasita / kl iti dvitysamso 'yam / nityaabda tyabnerghruve iti tyabanta dyudtta / satata iti yad bhve kta tad ththdisvarea antodtta / nityrthe iti kim ? muhrtaprahasita // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.62 || _____START JKv_6,2.62: grmaabda prvapada ilpivcinyuttarapade 'nyatrasy praktisvara bhavati / grmanpita, grmanpita / grmakulla, grmakulla / grmaabda dyudtta / grma iti kim ? paramanpita / ilpini iti kim ? grmarathy // ____________________________________________________________________ [#670] ## || PS_6,2.63 || _____START JKv_6,2.63: rjaabda prvapada ilivcini uttarapade praasy gamyamnym anyatarasy prakrtisvara bhavati / rjanpita, rjanpita / rjakulla, rjakulla / karmadhraye rjagudhyaropeottarapadrthasya praas / ahsamse ca rjayogyatay tasya / rj iti kim ? paramanpita / praasym iti kim ? rjanpita / ilpini ity eva, rjahast // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.64 || _____START JKv_6,2.64: dir udtta ity etad adhiktam / ita uttara yad vakyma tatra prvapadasya dir udtto bhavati ity eva tadveditavyam / vakyati - saptamhriau dharmye 'harae (*6,2.65) iti / stpea / sukuekrpaam / yjikva / vaiykaraahast / dadimaka / dir iti prgantdhikrt / udtta iti prakty bhaglam (*6,2.137) iti yvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.65 || _____START JKv_6,2.65: saptamyanta hrivci ca prvapada dharmyevcini haraaabdd anyasminn uttarapade dyudtta bhavati / hri iti deya ya svkaroti so 'bhidhyate / dhamryam ity craniyata deyam ucyate / dharmo hi anuvtta cra, tasmd anapeta tena v prpyam iti / stpea / mukuekrpaam / haledvipadik / haletripadik / dadimaka / sajym iti saptamsamsa, kranmni ca iti vibhakter aluk / hrii - yjikva / vaiykaraahast / mtulva / pitvyagava / kvacid ayam cro vyavasthita, stpdiu di dtavyam, yjikdnm avdi iti / dharmye iti kim ? stamberama / karmakaravardhitaka / aharae iti kim ? vavaharaam / vaavy aya vava / tasya bjaniekd uttarakla arrapyartha yad dyate haraam iti tad ucyate / paro 'pi ktsvaro hrisvarea bdhyate vipratiedhena ity etad aharae ity anena jpyate, tena vavahryam iti hrisvara siddho bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.66 || _____START JKv_6,2.66: yuktavcini ca samse prvapadam dyudttam bhavati / goballava / avaballava / gomainda / avamainada / gosakhya / avasakhya / yukta iti samhita, kartavye tatparo ya sa ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.67 || _____START JKv_6,2.67: adhyakaabde uttarapade vibh prvapadam dyudtta bhavati / gavdyaka, gavdhyaka / avdhyaka, avdhyaka // ____________________________________________________________________ [#671] ## || PS_6,2.68 || _____START JKv_6,2.68: ppaada ilpivcini utarapade vibh dyudtto bhavati / ppanpita, ppanpita / ppakulla, ppakulla / ppake kutsitai (*2,1.54) iti ppaabdasya pratipadokta samndhikaraasamsa iti ahsamase na bhavati, ppasya npita ppanpita iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.69 || _____START JKv_6,2.69: gotravcini antevsivcini ca+uttarapade mnavabrhmanayo ca kepavcini samse prvapadam dyudtta bhavati / jaghvtsya / yo jaghdna dadnyaham iti vtsya sampadyate sa jaghvtsya iti kipyate / bhrysauruta / surutpatyasya brypradhnatay kepa / vbrhmakteya / brahmaktaada ubhrdisu pahyate / gotra / antevsi - kumrdk / kambalacryay / ghtarauhy / odanapiny / kumrydilbhakm ye dkdibhi proktni stry adhyate tacchiyat v pratipadyante ta eva kipyante / antevsi / mava - bhikmava / bhik lapsye 'hamiti mavo bhavati / mava / brhmaa - dsbrhmaa / valbrhmaa / bhayabrhmaa / yo bhayena brhmaa sampadyate / atra yasya anyat samsalakaa na asti, supsup ity eva tatra samsa kartavya / gotrdiu iti kim ? dsrotriya / kepe iti kim ? mahbrhmaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.70 || _____START JKv_6,2.70: maireyaabde uttarapade tadagavcini prvapadny dyudttni bhavanti / guamaireya / madhumaireya / madyavieo maireyastasya guavikrasya gudo 'ga bhavati, madhuvikrasya tasya madhu agam / agni iti kim ? paramamaireya / maireye iti kim ? pupsava / phalsava // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.71 || _____START JKv_6,2.71: bhaktamannam, tadkhys tadvcina abd, tadartheu uttarapadeu dyudtt bavanti / bhikkasa / rkasa / bhjkasa / bhikdayo 'nnavacan / bhaktkhy iti kim ? samalaya / samaana sama iti kriymtram ucyate, na dravyam / tadarthesu iti kim ? bhikpriya / bahuvrhirayam, atra prvapadam antodttam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.72 || _____START JKv_6,2.72: gavdiu upamnavciu uttarapadeu prvapadam dyudtta bhavati / dhnyagava / bhikbila / tasiha / [#672] khasiha / saktusaindhava / pnasaindhava / dhnya gaur iva iti vighya vyghrder ktigaatvd upamita vyghrdibhi iti samsa / upamnrtho 'pi yathsambhavam yathprasiddhi ca yojayitavya / gavkty saniveita dhnyam dhnyagavaabdena+ucyate / upamne iti kim ? paramasiha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.73 || _____START JKv_6,2.73: akapratyaynte uttarapade jvikrthavcini samse prvapadam dyudtta bhavati / dantalekhaka / nakhalekhaka / avaskaraodhaka / ramayakraka / dantalekhandibhir ye jvik ta evam ucyante / nitya krjvikayo (*2,2.17) iti samsa / ake iti kim / ramayakart / jvikrthe iti kim ? ikubhakik me dhrayasi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.74 || _____START JKv_6,2.74: prgdeavartin y kr tadvcini samse akapratyaynte uttarapade prvapadam dyudtta bhavati / uddlakapupabhajjik / vraupupapracyik / labhajik / tlabhajik / sajyam (*3,3.109) iti vul / nitya krjvikayo (*2,2.17) iti ahsamsa / prcm iti kim ? jvaputrapracyik / iyam udc kr / krym iti kim ? tavapupapracyik / paryye vucpratyayo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.75 || _____START JKv_6,2.75: aante uttarapade niyuktavcini samse prvapadam dyudtta bhavati / chatradhra / traghra / kamaalugrha / bhgradhra / niyukto 'dhikta, sa ca kasmicit kartavye tatparo na bhavati iti niyukta ity anena sidhyati / niyukta iti kim ? kalva / aralva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.76 || _____START JKv_6,2.76: ilpivcini samse aante uttarapade prvapadam dyudtta bhavati, sa ceda ko na bhavati / tantuvya / tunnavya / vlavya / ilpini iti kim ? kalva / aralva / aka iti kim ? kumbhakra / ayaskra // ____________________________________________________________________ [#673] ## || PS_6,2.77 || _____START JKv_6,2.77: sajy viaye aante uttarapade aka prvapadam dyudtta bhavati / tantuvyo nma ka / vlavyo nma parvata / aka ity eva, rathakro nma brhmaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.78 || _____START JKv_6,2.78: go tanti yava ity etni prvapadni plaabde adyudttani bhavanti / gopla / tantipla / yavapla / aniyuktrtha rambha / gotantiyavam iti kim ? vatsapla / ple iti kim ? goraka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.79 || _____START JKv_6,2.79: inante uttarapade prvapadam dyudtta bhavati / pupahr / phalahr / parahr // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.80 || _____START JKv_6,2.80: upamnavci prvapada abdrthapraktau eva inante uttarapade dyudtta bhavati / upamna niyamyate / urakro / dhvkarv / kharand / upamnagrahanam asya prvasa ca yogasya viayavibhgrtham / abdrthapraktau iti kim ? vkavac / vkaprek / praktigrahaa kim ? praktir eva yatra+upasarganirapek abdrth bhavati tatra+eva yath syd, iha m bhd gardabhoccr, kokilbhivyhr iti / evakrakaraam upamnvadhrartham / abdrtham / abdrthapraktau tv anupamnamupamna ca dyudtta bhavati / sihavinard / pukalajalp // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.81 || _____START JKv_6,2.81: yuktrohydaya sams dyudtt bhavanti / yuktroh / gataroh / gatayodh / gatavac / gatanard / gataprahr / ete inant ini (*6,2.79) ity asya+eva+udharanrtha pathyante purvottarapadaniyamrth iti kecit / iha m bht, vkrohi, yuktdhyy iti / gatamatsy / krahot / bhaginbhart / yjakditvt ahsamsvetau / grmagodhuk / avatrirtra / gargatrirtra / vyuatrirtra / aapda / samapda / ahsams ete / ekaitipat / eka iti pdo 'sya iti tripado bahuvrhi / tatra ekaitiabdas taddhitrthottarapada iti tatpuruasaja, tasya nimittisvarabalyastvd antodttatva prptam ity dyudttatva vidhyate / [#674] evam api na artha etena, iganta dvigau (*6,2.29) iti siddhatvt ? eva tarhi jpanrtham / etaj jpayati ityantasya+uttarapade dvigusvaro na bhavati iti / tena dviitipd ity atra tiabda udtto bhavati / nimittisvarabalyastvasya apy ekaitiptsvaravacanam eva jpaka varayanti / ptresamitdaya ca yuktrohydayas tatas te 'py dyudtt bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.82 || _____START JKv_6,2.82: drghnta prvapadam, ka tua bhrra vaa ity etni ca je uttarapade dyudttni bhavanti / kuja / amja / kaja / tuaja / bhrraja / vaaja // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.83 || _____START JKv_6,2.83: je uttarapade bahvaca prvapadasya antyt prvam udtta bhavati / upasaraja / manduraja / malakja / vaavja / bahvaca iti kim ? dagdhajni tni // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.84 || _____START JKv_6,2.84: grmaabde uttarapade prvapadam dyudtta bhavati na ced nivasadvci bhavati / mallagrma / viiggrma / grmaabdo 'tra samhavc / devagrma / devasvmika ity artha / anivasanta iti kim ? dkigrma / mhakigrma / dkydayo nivasanti yasmin grme sa tem iti vyapadiyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.85 || _____START JKv_6,2.85: ghdiu ca+uttarapadeu prvapadam dyudtta bhavati / dkighoa / dkikaa / dkipalvala / dkihrada / dkibadar / dkipigala / dkipiaga / dkila / dkirak / dkiilp / dkyavattha / kundatam / dkilmal / ramamuni / lmalimuni / dkiprek / dkika / yny atra nivsanm adheyni teu nivasadvcni api prvapadni dyudttni bhavanti / anivasanta iti na anuvartayanti kecit / apare punar anuvartayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.86 || _____START JKv_6,2.86: lym uttarapade chtrydaya dyudtt bhavanti / chtril / ailil / bhdil chtri / aili / bhdi / vyi / piali / khyai / pri / gomi / yad lntas tatpuruo napusakaligo bhavati tad api tatpurue ly napusake (*6,2.123) ity etasmt prvavipratiedhena prvapadam dyudtta bhavati / chtrilam / aililam // ____________________________________________________________________ [#675] ## || PS_6,2.87 || _____START JKv_6,2.87: prasthaabde uttarapade karkydivarjitam avddha prvapadam dyudtta bhavati / indraprastha / kuaprastha / hradaprastha / suvaraprastha / avddham iti kim ? dkiprastha / mhakiprastha / akarkydnm iti kim ? karkprastha / maghprastha / kark / magh / makar / karkandh / am / karra / kauka / kurala / badara / karkydi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.88 || _____START JKv_6,2.88: prasthe iti vartate / prasthe uttarapade mldnam dir udtto bhavati / mlprastha / lprastha / ml / l / o / drk / kaum / km / kc / eka / kma / mladi / vddhrtha rambha / ekoabdayo e prc dee (*1,1.75) iti vddhasaj // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.89 || _____START JKv_6,2.89: nagaraabde uttarapade mahannavaabdavarjita prvapadam dyudtta bhavati, tac ced udc na bhavati / suhmanagaram / puranagaram / amahannavam iti kim ? mahnagaram / navanagaram / anudcm iti kim ? nadnagaram / kntnagaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.90 || _____START JKv_6,2.90: armaabde uttarapade dvyac tryac prvapadam avarntam dyudtta bhavati / dattrmam / guptrmam / kukkurmam / vyasrmam / avaram iti kim ? vhadarmam / dvyac tryac iti kim ? kapijalrmam / amahannavam ity eva, mahrmam / navrmam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.91 || _____START JKv_6,2.91: bhta adhika sajva madra aman kajjala ity etni prvapadni armaabde uttarapade ndyudttni bhavanti / bhtrmam / adhikrmam / sajvrmam / madrmagrahaa saghtavightrtham / madrrmam / amrmam / madrmrmam / kajjalrmam / samsntodttatvam eva atra bhavati / [#676] dyudttaprakarae divodsdn chandasy upasakhynam / divodsa vadhryavya due // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.92 || _____START JKv_6,2.92: anta ity adhiktam / ita uttara yad vakymas tatra prvapadasya anta udtto bhavati ity eva veditavyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.93 || _____START JKv_6,2.93: sarvaveta / sarvaka / prk uttarapaddi (*6,2.111) ity etasmd ayam adhikro veditavya // sarva guakrtsnye (*6,2.93) / sarvaabda prvapadam guakrtsnye vartamnam antodtta bhavati / sarvaveta / sarvaka / sarvamahn / sarvam iti kim / paramaveta / rayavypty paramatva vetatvasya iti guakrtsnye vartate / guagrahaa kim ? sarvasauvara / sarvarjata / krtsnye iti kim ? sarve vetatatra sarvaveta / guttarea samsastaralopa ca vaktavya ity evam atra samsastaralopa ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.94 || _____START JKv_6,2.94: sajy viaye giri nikya ity etayo uttarapadayo prvapadam antodtta bhavati / ajangiri / bhajangiri / nikye - pidinikya / mauinikya / cikhillinikya / sajym iti kim ? paramagiri / brhmaanikya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.95 || _____START JKv_6,2.95: kumrym uttarapade vayasi gamyamne prvapadam antodtta bhavati / vddhakumr / jaratkumr / kumrabda pus sahsaprayogamtra pravttinimittam updya prayukto vddhdibhir vayo vieavacanai samndhikarao bhavati / tac ca vaya iha ghyate, na kumratvam eva / vayasi iti kim ? paramakumr // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.96 || _____START JKv_6,2.96: akevala miram / tadvcini samse udakaabde uttarapade prvapadam antodtta bhavati / guamiram udakam guodakam, guodakam / tilodakam, tilodakam / svare kte ekdea svarito vnudtte paddau (*8,2.6) iti pake svarito bhavati / akevale iti kim ? todakam / uodakam // ____________________________________________________________________ [#677] ## || PS_6,2.97 || _____START JKv_6,2.97: dvigau uttarapade kratuvcini samse prvapadam antodtta bhavati / gargatrirtra / carakatrirtra / kusuravindasaptartra / garg trirtra gargatrirtra / dvigau iti kim ? atirtra / acacitv dantodtta / kratau iti kim ? bilvasaptartra / bilvaatasya bilvahomasya v saptartra bilvasaptartra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.98 || _____START JKv_6,2.98: sabhabde uttarapade napusakalige samse prvapadam antodtta bhavati / goplasabham / pauplasabham / strsabham / dssabham / sabhym iti kim ? brhmaasenam / napusakam iti kim ? rjasabh / brhmaasabh / sabhy pratipadokta napusakaliga ghyate iti samayasabham, brhmaakulam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.99 || _____START JKv_6,2.99: puraabde uttarapade prcm dee prvapadam antodtta bhavati / lalapuram / kcpuram / ivadattapuram / kripuram / nrmapuram / prcm iti kim ? ivapuram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.100 || _____START JKv_6,2.100: arita gaua ity eva prve samse puraabde uttarapade prvapadam antodtta bhavati / ariapuram / gauapuram / prvagrahaa kim ? iha api yath syt / ariaritapuram / gauabhtyapuram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.101 || _____START JKv_6,2.101: hstina phalaka mrdeya ity etni prvapadni puraabde uttarapade na antodttni bhavanti / pure prcm (*6,2.99) iti prpti pratiidhyate / hstinapuram / phalakapuram / mrdeyapuram / mdorapatya mrdeya / ubhrditvt hak (*4,1.123) // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.102 || _____START JKv_6,2.102: kusla kpa kumbha l ity etni prvapadni bilaabde uttarapade antodttni bhavanti / kuslabilam / kpabilam / kumbhabilam lbilam / kusldigrahaa kim ? sarpabilam / bile iti kim ? kuslasvm // ____________________________________________________________________ [#678] ## || PS_6,2.103 || _____START JKv_6,2.103: dikabd prvapadni antodttani bhavanti grmajanapadkhynavciu uttarapadeu, cnaraabde ca / prveukmaam, prveukmaam / apareukmaam, apareukmaam / prvakamttik / aparakamttik / janapada - prvapacl / aparapacl / khyna - prvdhirmam, prvdhirmam / prvayytam / aparayytam / adhirmam adhiktya kto grantha dhirmam / tath yytam / cnara - prvacnaram / aparacnaram / abdagrahaa klavcino 'pi dikabdasya parigrahrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.104 || _____START JKv_6,2.104: cryopasarjanntevsivcini uttarapade dikabd antodtt bhavanti / purvapiny / aparapiny / prvakaktsn / aparakaktsn / cryopasarjana iti kim ? prvaiy / antevsini iti kim ? prvapinya stram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.105 || _____START JKv_6,2.105: uttarapadasya (*7,3.10) ity adhiktya y vihit vddhi, tadvaty uttarapade sarvaabdo dikabd ca antodtt bhavanti / sarvapaclaka / prvapaclaka / uttarapclaka / susarvrdhadikabdebhyo janapadasya+iti tadantavidhin janapadalakao vu pratyaya / susarvrdhjjanapadasya (*7,3.12) dio 'madrm (*7,3.13) iti ca+uttarapadavddhi / adhikralakad iha na bhavati, sarvamsa, sarvakraka iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.106 || _____START JKv_6,2.106: bahuvrhau samse vivaabda prvapada sajy viaye 'ntodtta bhavati / vivadeva / vivaya / vivamahn / prvapadapraktisvaratvena dyudttatva prptam / bahuvrhau iti kim ? vive ca te dev vivadev / sajym iti kim ? vive dev asya vivadeva / vivmitra, vivjina ityatra sajy mitrjinayo (*6,2.165) ity etad bhavati paratvt / bahuvrhau ity etad adhikriyate prgavyaybhvasajnt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.107 || _____START JKv_6,2.107: udara ava iu ity eteu uttarapadesu bahuvrhau samse sajyviaye prvapadam antodtta bhavati / vkodara / dmodara / haryava / yauvanva / suvarapukheu / maheu // ____________________________________________________________________ [#679] ## || PS_6,2.108 || _____START JKv_6,2.108: kepe gamyamne udardiu uttarapadeu bahuvrhau samse sajy viaye prvapadam antodtta bhavati / kudodara / ghaodara / kaukva / spanditva / anighteu / calcaleu / anudara, sdara ity atra nasubhym (*6,2.172) ity etad bhavati vipratiedhena // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.109 || _____START JKv_6,2.109: bahuvrhau samse bandhuny uttarapade nadyanta prvapadam antodtta bhavati / grgbandhu / vtsbandhu / nad iti kim ? brahmabandhu / brahmaabda dyudtta / bandhuni iti kim ? grgpriya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.110 || _____START JKv_6,2.110: bahuvrhau samse nihntam upasargaprva prvapadam anatarasym anatodtta bhavati / pradhautamukha, pradhautamukha pradhautamukha / praklitapda, praklitapda / yadi mukhaabda svgavc tad pake mukha svgam (*6,2.167) ity etad bhavati, na cet prvapadapraktisvaratvena gatir anantara (*6,2.49) ity etad bhavati / nih iti kim ? prasecakamukha / upasargaprvam iti kim ? ukamukha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.111 || _____START JKv_6,2.111: uttarapaddi ity etad adhiktam / yad ita rdhvam anukramiyma uttarapadasya dir udtto bhavati ity eva tadveditavyam / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_6,2.112 || _____START JKv_6,2.112: uklakara / kakara / uttarapadasya ity etad apdaparisampte / di iti prakty bhaglam (*6,2.127) iti yvat // karo vara-lakat (*6,2.112) / bahuvrhau samse varavcino lakaavcina ca karaabda uttarapadam dyudtta bhavati / uklakara / kakara / lakat - dtrkara / akkara / lakaasya iti drghatvam / pan vibhgajpanrtha dtraakupratirpaka kardiu cihna yat kriyate tad iha lakaa ghyate, tena sthlakara ity atra na bhavati / kara iti kim ? vetapda / kaga / varalakat iti kim ? obhanakara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.113 || _____START JKv_6,2.113: sajym aupamye ca yo bahuvrhir vartate tatra karaabda uttarapadam dyudtta bhavati / sajym - kucikara / maikara / aupamye - gokara / kharakara // ____________________________________________________________________ [#680] ## || PS_6,2.114 || _____START JKv_6,2.114: kaha pha grv jagh ity etni uttarapadni bahuvrhau samse sajaupamyayor dyudttni bhavanti / kaha sajym - itikaha / nlakaha / aupamye - kharakaha / urakaha / pha sajym - kapha / nkapha / aupamye - gopha / ajapha / grv sajym - sugrva / nlagrva / daagrva / aupamye - gogrva / avagrva / jagh sajym - njagha / tlajagha / aupamye - gojagha / avajagha / ejagha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.115 || _____START JKv_6,2.115: gaabda uttrapadam avasthy sajau pamyayo ca bahuvrhau dyudtta bhavati / udgataa / dvyagulaga / atra godgamandikto gavdervayovieo 'vastha / asjym - yaga / aupamye - goga meaga / avasthdiu iti kim ? sthlaga // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.116 || _____START JKv_6,2.116: naa uttare jaramaramitramt bahuvrhau samse dyudtt bhavanti / ajara / amara / amitra / amta / naa iti kim ? brhmaamitra / jardaya iti kim ? aatru, nasubhyam (*6,2.172) iti uttarapadntodttatvam eva atra bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.117 || _____START JKv_6,2.117: so uttara manantam asanta ca bahuvrhau samse dyudtta bhavati lomoas varjayitv / sukarm / sudharm / suprathim / asantam - supay / suya / susrot / susrat / sudhvat / so iti kim ? ktakram / ktaya / manas iti kim ? surj / sutak / alomoas iti kim ? sulom / s / aninasmagrahanyarthavat ca anarthakena ca tadantavidhi prayojayanti ity anarthakayor api manasor iha grahaam / nasubhym (*6,2.172) ity asya ayam apavda / kapi tu paratvt kapi prvam ity etad bhavati / sukarmaka / susrotaska // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.118 || _____START JKv_6,2.118: kratvdaya soruttare bahuvrhau samse dyudtt bhavanti / sukratu / sudka / kratu / dka / pratka / pratrti / havya / bhaga / kratvdi // ____________________________________________________________________ [#681] ## || PS_6,2.119 || _____START JKv_6,2.119: yad dyudtta dvyac uttarapada babuvrhau samse soruttara tad dyudttam eva bhavati chandasi visaya / svavstv surath marjayema / nitsvarea avarathaabdv dyudttau / dyudttam iti kim ? y subhu svaguri / bhuabda pratyayasvarea antodtta / dvyac iti kim ? sugurasat / suhiraya / nasubhym (*6,2.162) ity asya ayam apavda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.120 || _____START JKv_6,2.120: vra vrya ity etau ca abdau oruttarau bahuvrhau samse chandasi viaye dyudttau bhavata / suvraste / suvryasya pataya syama / vryam iti yatpratyaynta tatra yato 'nva (*6,1.123) iti dyudttatva na bhavati ity etad eva vryagrahaa jpakam / tatra hi sati prvea+eva siddha syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.121 || _____START JKv_6,2.121: kla tra tla mla l aka sama ity etni uttarapadni avaybhvasamse dyudttni bhavanti / pariklam / upaklam / paritram / upatram / paritlam / upatlam / parimlam / upamlam / parilam / upalam / paryakam / upkam / suamam / viamam / niamam / duamam / tihadguprabhtiu ete pahyante / kldigrahaa kim ? upakumbham / avyaybhve iti kim ? paramaklam / uttaramaklam / parydibhya kldnm dyudttatva vipratiedhena bhavati / pariklam / upaklam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.122 || _____START JKv_6,2.122: kasa mantha rpa pyya ka ity etni uttarapadni dvigau samse dyudttni bhavanti / dvikasa / trikasa / dvimantha / trimantha / dvirpa / trirpa / dvipyya / tripyya / dvika / trika dvigau iti kim ? paramakasa / uttaramakasa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.123 || _____START JKv_6,2.123: labdnte tatpurue samse napusakalige uttarapadam dyudtta bhavati / brhmanalam / katriyalam / vibh sen-sur-cchy-l-ninm (*2,4.25) iti napusakaligat / tatpurue iti kim ? dhala brhmaakulas / lym iti kim ? brhmaasenam napusake iti kim ? brhmaal // ____________________________________________________________________ [#682] ## || PS_6,2.124 || _____START JKv_6,2.124: tatpurue samse napusakalige kanthabda uttarapadam dyudtta bhavati / sauamikantham / hvakantham / cappakantham / sajy kanthonareu (*2,4.20) iti napusakaligat / ahsams ete / napusake ity eva, dkikanth // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.125 || _____START JKv_6,2.125: kanthnte tatpurue samse napusakalige cihadnm dir udtto bhavati / cihaakantham / maarakantham / maura iti kecit pahanti / maurakantham / cihaa / maara / maura / vaitula / paatka / caittalikara / vaitlikari ity anye pathanti / kukkua / cikkaa / citkaa ity apare pathanti / di iti vartamne punar digrahaa prvapaddyudttrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.126 || _____START JKv_6,2.126: cela khea katuka ka ity etni uttarapadni tatpuruse samse garhy gamyamnym dyudttni bhavanti / putracelam / bhrycelam / upnatkheam / nagarakheam / dadhikaukam / udavitkaukam / bhtakam / prajkam / celadisdyena putrdn garh / tatra putra celam iva iti vighya vyghrder ktigaatvd upamita vyghrdibhi iti samsa / garhym iti kim / paramacelam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.127 || _____START JKv_6,2.127: cramuttarapadam upamnavci tatpurue samse dyudtta bhavati / vastra cram iva vastracram / paacram / ambalacram / upamnam iti kim ? paramacram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.128 || _____START JKv_6,2.128: palala spa ka ity etny uttarapadni miravcini tatpurue samse dyudttani bhavati / guapalalam / ghtapalalam / ghtaspa / mlakaspa / ghtakam / mudgakam / guena mira palalam guapalalam / bhakea mirkaraam (*2,1.35) iti samsa / mire iti kim ? paramapalalam // ____________________________________________________________________ [#683] ## || PS_6,2.129 || _____START JKv_6,2.129: kla sda sthala kara ity etni uttarapadni tatpurue samse sajy viaye dyudttani bhavanti / dkiklam / mhakiklam / devasdam / bhjsdam / dayanasthal / mhakisthal / dkikara / grmanmadheyni etni / sthlagrahae ligaviiatvt sthlabdo 'pi ghyate / jnapadakua ity anena / sajym iti kim ? paramaklam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.130 || _____START JKv_6,2.130: karmadhrayavarjite tatpurue samse rjyam ity etad uttarapadam dyudtta bhavati / brhmaarjyam / katriyarjyam / akarmadhraye iti kim ? paramarjyam / celarjydisvard avyayasvaro bhavati prvavipratiedhena / kucelam / kurjyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.131 || _____START JKv_6,2.131: vagya ity evam dni uttarapadni akarmadhraye tatpurue samse dyudattni bhavanti / vsudevavargya / vsudevapakya / arjunavargya / arnapakya / akarmadhraye ity eva, paramavargya / vargydaya prtipadikesu na pahyante / digdiu tu varga pga gaa paka ity evam dayo ye pahit, te eva yatpratyaynt vargydaya iha pratipattavy // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.132 || _____START JKv_6,2.132: putraabda puabdebhya uttaras tatpurue dyudatto bhavati / kaunaiputra / dmakaputra / mhiakaputra / putra iti kim ? kaunaimtula / pumbhya iti kim ? grgputra / vtsputra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.133 || _____START JKv_6,2.133: carya updyya / rj vara / tvijo yjak / sayukt strsambandhina yldaya / jtayo mtpitsambandhino bndhav / crydykhyebhya para putraabdo nadyudtto bhavati khygrahat svarpasya paryy vie ca grahaa bhavati / cryaputra / updhyyaputra / kayanaputra / rjaputra / varaputra / nandaputra / tvikputra / yjakaputra / hotuputra / sayuktaputra / sambandhiputra / ylaputra / jatiputra / bhrtuputra / to vidyyonisambadhebhya (*6,3.23) / iti ahy aluk / putrasvare pratiiddhe samsntodttatvam eva bhavati // ____________________________________________________________________ [#684] ## || PS_6,2.134 || _____START JKv_6,2.134: uttarapaddi iti vartate, tatpurue iti ca / crdni uttarapadni aprivcina ahyantt pari tatpurue samse dyudttni bhavanti / mudgacram / masracram / apriahy iti kim ? matsyacram / ahy iti kim ? paramacra / cra / karipa / kariva / kina / kaa / drk / tsta / kundama / dalapa / camas / cakkana / caula / crdi / crdny pryupagraht iti strasya phntaram / tatra+upagraha iti ahyantam eva prvcryopacrea ghyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.135 || _____START JKv_6,2.135: a purvoktni kdni uttarapadni apriahy dyudttani bhavanti / ka gahrym ity uktam, agarhym api bhavati / darbhakam / arakam / cram upamnam (*6,2.127) ity uktam, anupamnam api bhavati / darbhacram / kuacram / palalaspaka mire (*6,2.128) ity uktam, anupamnam api bhavati / darbhacram / kuacram / palala-spa-ka mire (*6,2.128) ity uktam, amire 'pi bhavati / tilapalalam / mudgaspa / mlakakam / kla sajym (*6,2.129) ity uktam, asajym api bhavati / nadklam / samudraklam / a iti kim ? rjasda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.136 || _____START JKv_6,2.136: kuaabdo 'tra kuasdyena vane vartate / kuam ity etat uttarapada vanavci tatpurue samse dyudtta bhavati / darbhakua / arakuam / vanam iti kim ? mtkuam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.137 || _____START JKv_6,2.137: bhaglavcyuttarapada tatpurue samse praktisvara bhavati / kumbhbhaglam / kumbhkaplam / kumbhnadlam / bhagldayo madhyodtt / prakty ity etad adhiktam anta (*6,2.143) iti yvad veditavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.138 || _____START JKv_6,2.138: ite uttarapada nitya yad abahvaj bhasacchabdavarjita bahuvrhau samse tat praktisvaram bhavati / itipda / ityasa / ityoha / pdaabdo vditvd adyudtta / asauhaabdau ca pratyayasya nittvt / ite iti kim ? daranyapda / nityagrahaam kim ? itikakut kakudasya vasthy lopo vidhyate / tatra avasthy anyatra itikakuda iti bahvajuttarapada bhavati iti tena na nitybahvac / abahvac iti kim ? itilala / bahuvrhau iti kim ? ite pda itipda / abhasat iti kim ? itibhasad / itiabda dyudtta / prvapadapraktisvarpavdo yoga // ____________________________________________________________________ [#685] ## || PS_6,2.139 || _____START JKv_6,2.139: tatpurue iti vartate, na bahuvrhau iti / gate krakt upapadt ca kdantam uttarapada tatpurue samse praktisvara bhavati / prakraka / prakaraam / prahraka / praharaam / krakt - idhmapravracana / palatana / marukalpana / upapadt - atkara / dukara / sukara / sarvatra+eva atra litsvara / gatikra - kopapadt iti kim ? devadattasya kraka devadattakraka / devadattasya iti ealakaa ah / kdgrahaa vispartham / prapacatitarm, prapacatitamm ity atra tarabdyantena samse kte pacdm / tatra sati iatvd ma eva svaro bhavati ity eke / prapacatideydyartha kdgrahaa dyata eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.140 || _____START JKv_6,2.140: prakty iti vartate / vanaspatydiu samseu ubhe prvottarapade yugapat praktisvare bhavata / vanaspati / vanapatiabdv dyudttau, praskaraprabhtitvt su / bhaspati / bhat pati / tadbhato karapatyo coradevatayo su talopa ca iti su takralopa ca / bhad ity etad antodtta niptayanti / tasya kecid dyudttatva varayanti / acpati / acabda kdikrdaktina iti antatvd antodtta / kecit tu rgaravdisu pahanti tem dyudtta / tannapt / tanoteraudika pratyaya, tena tanabdo 'ntodtta / na pti na playati v napt kvibanta / nabhrnapd (*6,3.75) ity din dyudtto niptita / tanv napt tannapt / narasa / nar asmin sn asanti, nar eva asanti iti v narasa / n naye / abanto naraabda dyudtta / asaabdo 'pi ghaanta / anyem api dyate (*6,3.167) iti drghatvam / unaepa / una itva epa asya iti bahuvrhi / tatra epapucchalgleu una sajym (*6,3.21) iti ahy aluk / ubhv dyudttau / amarkau / aamarkaabdau ghaantatvd dyudttau / tayor dvandve anyem api dyate (*6,3.167) iti drghatvam / [#686] tvartr / tabda dyudtta / vartrabdo grasitdistre niptito 'ntodtta / tatra dvandve drghatva prvavat / bambvivavayasau / bambaabdo 'ntodtta / vivavayaabdo 'pi bahuvrhau viva sajym (*6,2.106) iti vivaado 'ntodtta / tayor dvandve drghatva prvavat / marmtyu / mar iti mo vicpratyaya / mtyuabdo 'ntodtta / dvandvnmadevatdvandvrtho 'nudttdyuttarapadrtha ca vanaspatydiu pha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.141 || _____START JKv_6,2.141: devatvcin yo dvandvas tatra yugapadubhe prvottarapade praktisvare bhavata / indrsomau / indrvaruau / indrbhaspat / jrendrgra iti indraabda dyudtto niptita / soma iti manpratyaynta / varua unanpratyaynta, tena dyudtta bhaspatiabde vanaspatyditvt dvv udttau, tena indrbhaspat ity atra traya udtt bhavanti / devatgrahaa kim ? plakanyagrodhau / dvandvagrahaa kim ? agnioma // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.142 || _____START JKv_6,2.142: uttarapade 'nudttdau pthiv rudra pamanthivarjite devatdvandve na+ubhe yugapat praktisvare bhavata / indrgn / indravy / agnivyuabdau antodttau / uttarapadagrahaam anudttdau ity uttarapadavieaa yath syt, dvandvavieaa m bht iti / anudttdau iti vidhipratiedhayo viayavibhgrtham / apthivydiu iti kim ? dyvpthivyau / dyvabda dyudtto niptita / pthivabdo pratyayntatvd antodtta / rudra - somrudrau / roderiluk ca iti rudraabdo rakpratyaynto 'ntodtta / pan - indrpaau / svannukanpan iti pntodtto niptyate / manthin - ukrmanthinau mantho 'sya asti iti manth / innatatvd antodtta / pthivydiu tu ubhe yugapat praktisvare bhavata eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.143 || _____START JKv_6,2.143: anta ity adhikra / yad ita rdhvam anukramiymas tatra samsasya+uttarapadasya anta udtta bhavati ity eva tad veditavyam / vakyati ththaghaktjabitrakm (*6,2.144) iti / suntha / avabhtha // ____________________________________________________________________ [#687] ## || PS_6,2.144 || _____START JKv_6,2.144: tha atha gha kta ac ap itra ka ity evam antnm uttarapadn gatikrakopapadt parem anta udtto bhavati / suntha / avabhtha / hanikuinramikibhya kthan iti ave bha iti ca kthanpratyayntv etau / tatra kduttarapadapraktisvaratvena dyudttam uttarapada syt / atha - vasatha upavasatha / upasarge vase iti athanpratyaya gha - prabheda / khabheda / rajjubheda / kta - drdgata / tapauka / viuka / ac - prakaya / prajaya / kayo nivse (*6,1.201) jaya karaam (*6,1.202) iti ca dyudttau kayajayaabdau prayojayata / ap - pralava / prasava / itra - pralavitram / prasavitram / ka - gova / kharva / g varati, khar varati iti mlavibhujditvt kapratyaya / prava / praha / igupadha iti kapratyaya / vdn ca (*6,1.203) iti vaabda dyudtta / gatikrakopapadt ity eva, sustuta bhavat / karmapravacanye avyayasvara eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.145 || _____START JKv_6,2.145: su ity etasmd upamnc ca para ktntam uttarapadam antodtta bhavati / suktam / subhuktam / suptam / upamnt - vkvaluptam / aaplutam / sihavinarditam / suabdt gatir anantara (*6,2.49) iti prpte upamn dapi tty karmai (*6,2.48) ity ayam apavda / gatikrakopapadt ity eva, sustuta bhavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.146 || _____START JKv_6,2.146: sajy viaye gatikrakopapadd ktntam uttarapadam antodtta bhavati citdn varjayitv / sambhto rmyaa / upahta kalya / parijagdha kauinya / sambhta iti pratyartht bhavate karmai kta / gatir anantara (*6,2.49) ity atra hi karmai ity anuvartate, tadbdhanrtha cedam / dhanukht nad / kuddlakhta nagaram / hastimdit bhmi / tty karmai (*6,2.48) iti prptir iha bdhyate / ancitdnm iti kim ? citam / aprycitam / svpitam / parightam / naruktam / pratipannam / prliam / upahatam / upasthitam / sahit 'gavi / sahitabdo yad goranyasya saj tad antodatto na bhavati / yad tu go saj tad antodtta eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.147 || _____START JKv_6,2.147: pravddhdn ca ktntam uttarapadam antodtta bhavati / pravddha ynam / pravddho vala / prayukt saktava kare avahita / avahito bhogesu / khavrha / kaviasta / ynadnm atra gae pha pryovttipradaranrtha, na viayaniyamrtha / yndibhyo 'nyatra api tem antodttatvam bhavaty eva / viayaniyamrtha eva+ity eke / asajrtho 'yam rambha / ktigaa ca pravddhdir dratavya / tena punarutsyta vso deyam, punarnikto ratha ity evam di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ [#688] ## || PS_6,2.148 || _____START JKv_6,2.148: sajym iti vartate, kta iti ca / sajy viaye ii gamyamny krakd uttarayo dattarutayor eva ktntayor anta udtto bhavati / dev ena deysu devadatta / viurena ryt viuruta / krakt iti kim ? krakn niyamo m bht / sambhto rmyaa / dattarutayo iti kim ? devaplita / etasmn niyamd atra sajym ancitdnm (*6,2.146) ity antodttatva na bhavati / tty karmai (*6,2.48) ity eva atra bhavati / evakrakaraa kim ? krakvadhraa yath syat, dattarutvadhraa m bht / akrakd api dattarutayor anta udtto bhavati / saruta / viruta / ii iti kim ? anaii niyamo m bht / devai kht devakht / krakd dattarutayor isyeva ity evam atra niyama iyate / tena hato nadati devadatta ity atra na bhavati / devadatta iti kasyacicchakhasya nma / tatra tty karmai (*6,2.48) iti prvapadapraktisvaratvam eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.149 || _____START JKv_6,2.149: ima prakrampanna itthambhta / itthabhtena ktam ity etasminn arthe ya samaso vartate tatra ktntam uttarapadam antodtta bhavati / suptapralapitam / unmattapralapitam / pramattagtam / vipannarutam / ktam iti kriysmnye karotirvartate, nbhtaprdurbhva eva / tena pralapitdyapi kta bhavati / tty karmai (*6,2.48) ity asya ayam apavda / bhve tu yad pralapitdayas tad ththdisvarea+eva siddham antodttatva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.150 || _____START JKv_6,2.150: anapratyayntam uttarapada bhvavacana karmavacana ca krakt paramantodtta bhavati / odanabhojana sukham / payapnam sukham / candanapriyaguklepana sukham / karmavacana - rjabhojan laya / rjacchdanni vassi / karmai ca yena saspart kartu arrasukham (*3,3.116) ity aya yoga ubhayath varyate / karmayupapade bhve lyu bhavati, karmayabhidheye lyu bhavati iti / tatra prvasmin strrthe bhvavacanodharani, uttaratra karmavacanodharani / ana iti ki ? hastahryamudavit / bhvakarmavacana iti kim ? dantadhvanam / karae lyu / krakt ity eva / nidaranam / avalekhanam / sarvesu pratyudharaeu praktisvaro bhavati // ____________________________________________________________________ [#689] ## || PS_6,2.151 || _____START JKv_6,2.151: mannanta ktinnanta vykhyna ayana sthna ity etni yjakdaya krtaabda ca+uttarapadam anatodtta bhavati / man - rathavartma / akaavartma / ktin - pinikti / pialikti / vykhyna - gayanavykhynam / chandovykhynam / ayana - rjaayanam / brhmaaayanam / sana - rjsanam / brhmasanam / sthna - gosthnam / avasthnam / yjakdi - brhmaayjaka / katriyayjaka / brhmaapjaka / katriyapjaka / yjakdayo ye yjakadibhi ca (*2,2.9) iti ahsamsrth pahyante ta eva+iha ghyante / krta - gotrta / avakrta / ktsvarpavdo 'ya yoga / krtaabde tu tty karmai (*6,2.48) ity asya apavda / vykhynaayansanasthnnm abhvakarmrtha grahaam / krakt ity eva, prakti / prahti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.152 || _____START JKv_6,2.152: saptamyantt para puyam ity etad uttarapadam antodtta bhavati / adhyayane puyam adhyayanapuya / vede puya vedapuyam / saptam iti yogavibhgt samsa / tatpurue tulyrtha iti prvapadaktisvaratva prptam ity antodttatva vidhyate / udn tu vyutpattipake ktsvarea dyudtta puyaabda syt iti / saptamy iti kim ? vedena puyam vedapunyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.153 || _____START JKv_6,2.153: nrthny uttarapadni kalahaabda ca ttyntt paryanatodttni bhavanti / monam / krpaonam / mavikalam / krpaavikalam / kalaha - asikalaha / vkkalaha / ttyprvapadapraktisvarpavado yoga / atra kecid arthe iti svarpagrahaam icchanti / dhnyena artho dhnyrtha / naabdena+eva tvarthanirdearthena tadarthn grahaam iti pratipadoktatvd eva ttysamsaparigrahe siddhe ttygrahaa vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.154 || _____START JKv_6,2.154: tty iti vartate / mira ity etad uttarapadam anupasarga ttyntt param antodtta bhavati asandhau gamyamne / guamir / tilamir / sarpirmir / miram iti kim ? guadhn / anupasargam iti kim ? guasamir / iha anupasargagrahaa jpakam anyatra miragahae sopasargagrahaasya / tena miralakai iti sopasargea api miraabdena ttysamso bhavati / asandhau iti kim ? brhmaamiro rj / brhmaai saha sahita aikrthym panna / sandhi iti hi paabandhena aikrthyam ucyate / kecit punar hu ghyamavie pratysatti sandhi iti / atra rjo brhmaai saha deapratysattv api saty mrtivibhgo ghyate iti brhmaamiro raj iti pratyudhriyate / [#690] udharaev avibhgpattir eva guamir iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.155 || _____START JKv_6,2.155: sampdi arha hita alam ity evam arth ye taddhit tadantni uttarapadni nao guapratiedhe vartamnt pari antodttni bhavanti / sampdi-karaveakbhy sampdi mukha kraveakikam, na kraveakikam akraveakikam / arha - chedamarhati chaidika, na chaidika acchaidika / hita - vatsebhyo hita vatsya, na varsya avarsya / alamartha - santpya prabhavati sntpika, na sntpika asntpika / naa iti kim ? gardabharatham arhati, grdabharathika / vigrdabharathika / guapratiedhe iti kim ? grdabharathikdanya agrdabharathika / gua iti taddhitrthapravttinimitta sampditvdy ucyate / tatpratiedho yatra+ucyate samse tatra aya vidhi karnaveakbhy / sampdi mukham iti / sampdyarhahitlamarth iti kim ? pinyam adhte pinya, na pinya apinya / taddhit iti kim ? any vohumarhati kanyvoh, na voh avoh / arhe ktyatca ca (*3,3.169) iti tc // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.156 || _____START JKv_6,2.156: ya yat ity etau yau taddhitv atadarthe vartate tadantasya+uttarapadasya nao guapratiedhaviaydanta udtto bhavati / pn samha py, na py apy / aty / yat - danteu bhava dantyam, na dantyam adantyam / akaryam / atadarthe iti kim ? pdrthamudaka pdyam, na pdyam apdyam / taddhit ity eva, adeyam / guapratiedhe ity eva, dantydanyad adantyam / niranubandhakaiknubandhakayor yayator grahad iha na bhavati, vmadevyayau (*4,2.5) vmadevyam, na vmadevyam avmadevyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.157 || _____START JKv_6,2.157: ac ka ity evam antam aaktau gamyamnym uttarapada naa paramantodatta bhavati / apaca ya paktu na aknoti / ajaya / ka khalv api - avikipa / avilikha / aaktau iti kim ? apaco dkita / apaca parivrjaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.158 || _____START JKv_6,2.158: kroe ca gamyamne naa uttaramackntam antodtta bhavati / apaco 'ya jlnama apaho 'ya jlma / paktu pahitu akto 'py evam kruyate / avikipa / avilikha // ____________________________________________________________________ [#691] ## || PS_6,2.159 || _____START JKv_6,2.159: akroe gamyamne naa param uttarapada sajy vartamnam antodtta bhavati / adevadatta / ayajadatta / aviumitra // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.160 || _____START JKv_6,2.160: ktya uka iuc ity evam ant crvdaya ca naa uttare 'ntodtt bhavanti / ktya - akartavyam / aka-rayam / uka - angmukam / anapalukam / iuc - analakariu / anirkariu / iuj - grahae kartari bhuva khiuc (*3,2.57) ity asya dvyanubandhakasya api grahaam ikrder vidhnasmarthyd bhavati / anhyambhaviu / asubhagambhaviu / crvdaya - acru / asdhu / ayaudhika / avadnya / cru / sdhu / yaudhika / anagamejaya / atra dvitye nasamse 'ntodttatvam / ananagamejaya / vadnya / akasmt / atra api dvitye nasamse 'ntodttatvam / anakasmt / avartamnavardhamnatvaramadhriyama. rocamnaobhamn sajym / ete vartamndaya sajy dradavy / vikrasade vyastasamaste / avikra / asada / avikrasada / ghapati / ghapatika / rjhno chandasi / arj / anaha / bhy nasvara eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.161 || _____START JKv_6,2.161: tnnanta anna tka uci ity eteu naa uttareu vibh anta udtto bhavati / tn - akart, akart / anna - anannam, anannam / tka - atkam, atkam / uci - auci, auci / pake 'vyayasvara eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.162 || _____START JKv_6,2.162: bahuvrhau samse idam etad tad ity etebhya uttarasya prathamaabdasya praapratyayntasya ca kriygaane vartamnasya anata udtta bhavati / ida prathama gamana bhojana v yasya sa idaprathama / idadvitya / idattya / etatprathama / etaddvitya / etatttya / tatprathama / taddvitya / tatttya / bahuvrhau iti kim / anena prathama idaprathama / tty iti yogavibhgt samsa / idametattadbhya iti kim ? yatprathama / prathamapraayo iti kim ? tni bahnyasya tadbahu / kriygaane iti kim ? aya prathama e te idapratham / dravyagaanam etat / gaane iti kim ? aya prathama em te idapratham / idampradhn ity artha / uttarapadasya kryitvt kapi prvam antodtta bhavati / idamprathamak / bahuvrhau ity etat vana samse (*6,2.178) iti prgetasmd adhiktam veditavyam // ____________________________________________________________________ [#692] ## || PS_6,2.163 || _____START JKv_6,2.163: sakhyy para stanaabdo bahuvrhau samse 'ntodtto bhavati / dvistan / tristan / catustan / sakhyy iti kim ? daranyastan / stana iti kim ? dviir // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.164 || _____START JKv_6,2.164: chandasi viaye bahuvrhau samse sakhyy para stanaabdo vibhs 'ntodtto bhavati / dvistan karoti dyvpthivyordohya catustan karoti pan dohyastan karoti chandas dohya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.165 || _____START JKv_6,2.165: sajy viaye bahuvrhau samse mitra ajina ityetayo uttarapadayo anta udtto bhavati / devamitra / brahmamitra / vkjina / kljina / kjina / sajym iti kim ? priyamitra / mahjina / ipratiedho mitre / vivmitra i // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.166 || _____START JKv_6,2.166: vyavy vyavadht, tadvcina pramanatara bahuvrhau samse antodtta bhavati / vastrntara / pantara / kambalntara / vastramantara vyavadhyaka yasya sa vastrntara / vastravyavadhyaka ityartha / vyavyina iti kim ? tmntara / tm svabhvo 'ntaro 'nyo yasya asau tmntara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.167 || _____START JKv_6,2.167: mukham uttarapada svgavci bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati / gauramukha / bhadramukha / svgam iti kim ? drghamukh l / svgamadravdilakaam iha ghyate // ____________________________________________________________________ [#693] ## || PS_6,2.168 || _____START JKv_6,2.168: avyaya dikabda go mahat sthla mui pthu vatsa ity etebhya para mukha svgavci bahuvrhau samse na antodtta bhavati / avyaya - uccairmukha / ncairmukha / dikabda - prmukha / pratyamukha / go - gomukha / mahat - mahmukha / sthla - sthlamukha / mui - muimukha / pthu - pthumukha / vatsa - vatsamukha / prvapadapraktisvaro yathyogam eu bhavati / gomuivatsaprvasya+upamnalakao vikalpa prvavipratiedhena bdhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.169 || _____START JKv_6,2.169: nihntt upamnavcina ca mukha svgam uttarapadam anyatarasym bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati / praklitamukha, praklitamukha, praklitamukha / yad+etad uttarapadntodttatva na bhavati tad nihopasargaprvam anyatarasym (*6,2.110) iti pake prvapadntodttatva, tadabhvapake 'pi prvapadapraktisvaratvena gatisvara iti tryudharani bhavanti / upamnt - sihamukha, sihamukha / vyghramukha, vyghramukha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.170 || _____START JKv_6,2.170: jtivcina cchdanavarjitt klavcina sukhdibhya ca para ktnta ktamitapratipannn varjayitv bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati / sragajagdha / palubhakita / surpta / kla - msajta / savatsarajta / dvyahajta / tryahajta / sukhdibhya - sukhajta / dukhajta / tprajta / jtydibhya iti kim ? putrajta / hitgnyditvt paranipta / ancchdant iti kim ? vastracchanna / vasanacchanna / aktamitapratipann iti kim ? kuakta / kuamita / kuapratipanna / etesu bahuvrhiu nihntasya prvanipto na bhavaty eva asmd eva jpakt / pratyudharaeu prvapadapraktisvaro yojayitavya / sukhdayasttye 'dhyye pahyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.171 || _____START JKv_6,2.171: jtaabde uttarapade v anta udtto bhavati bahuvrhau samse jtiklasukhdibhya / dantajta, dantajta / stanajta, stanajta / klt - msajta, msajta / savatsarajta, savatsarajta / sukhdibhya - sukhajta, sukhajta / dukhajta, dukhajta // ____________________________________________________________________ [#694] ## || PS_6,2.172 || _____START JKv_6,2.172: nasubhy param uttarapada bahuvrhau samse 'ntodtta bhavati / ayavo dea / avrhi / ama / suyava / suvrhi / suma / samsasya+etad antodttatvam iyate / samsnt ca avayav bhavanti iti anca, bahvca ity atra kte samsnte 'ntodttatva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.173 || _____START JKv_6,2.173: nasubhy kapi parata prvam antodtta bhavati / akumrko dea / avalka / abrahmabandhka / sukumrka / suvalka / subrahmabandhka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.174 || _____START JKv_6,2.174: hrasvo 'nto yasya tad ida hrasvntam uttarapada samso v, tatra antyt prvam udtta bhavati kapi parato nasuhy para bahuvrhau samse / ayavako dea / avrhika / amaka / suyavaka / suvrhika sumaka / prvam iti vartamane puna prvagrahaa pravttibhedena niyamapratipattyartham, hrasvnte 'ntyt prvam udtta bhavati, na kapi prvam iti / tena ajaka, sujaka ity atra kabantasya+eva antodttatva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.175 || _____START JKv_6,2.175: utarapadrthabahutve yo bahuabdo vartate tasmt naa iva svaro bhavati / nasubhym (*6,2.172) ity uktam, bahor api tath bhavati / bahuyavo dea bahuvrhi / bahutila / kapi prvam (*6,2.173) ity uktam, bahor api tath bhavati / bahukumrko dea / bahuvalka / bahubrahmabandhka / hrasvnte 'nto 'ntyt prvam (*6,2.174) ity uktam, bahor api tath bhavati / bahuyavako dea / bahuvrhika / bahumaka / nao jaramaramitramt (*6,2.116) ity uktam, bahor api tath bhavati / bahujara / bahumara / bahumitra / bahumta / uttarapadabhmni iti kim ? bahuu mana asya bahuman ayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.176 || _____START JKv_6,2.176: budayo 'vayavavcino bahor uttare bahuvrhau nntodtt bhavanti bahugu rajju / bahvakara padam / bahucchando mnam / bahuskta / bahvadhyya / gudir ktigao draavya / avayav iti kim ? bahuguo brhmaa / adhyayanarutasadcradayo 'tra gu // ____________________________________________________________________ [#695] ## || PS_6,2.177 || _____START JKv_6,2.177: upasargt svga dhruva paruvarjitam antodtta bhavati bahuvrhau samse / prapha / prodara / pralala / dhruvam ity ekarpam ucyate, dhruvam asya tam iti yath / satata yasya pragata pha bahvati sa prapha / upasargt iti kim ? daranyalala / svgam iti kim ? prakho vka / dhruvam iti kim ? udbhu kroati / aparu iti kim ? utparu / viparu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.178 || _____START JKv_6,2.178: samsamtre vanam ity etad uttarapadam upasargt paramantodtta bhavati / pravae yaavyam / nirvae praidhyate / praniranta iti atvam / samsagrahaa samsamtraparigrahrtham, bahuvrhv eva hi syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.179 || _____START JKv_6,2.179: antaabdd uttara vanam antodtta bhavati / antarvao dea / anupasargrtha rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.180 || _____START JKv_6,2.180: antaabda ca uttarapadam upasargd antodtta bhavati / prnta / paryanta / bahuvrhir ayam prdisamso v // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.181 || _____START JKv_6,2.181: ni vi ity etbhym uttaro 'ntaabdo na anatodtto bhavati / nyanta / vyanta / prvapadapraktisvaratve kte yadea / tatra udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) iti svarito bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.182 || _____START JKv_6,2.182: parer uttaram abhitobhavivacana maala ca antodtta bhavati / pariklam / paritram / parimaalam / bahuvrhir aya prdisamso 'vyaybhvo v / avyaybhvapake 'pi hi pari-praty-upa-ap varjyamna-ahortra-avayaveu (*6,2.33) iti prvapadapraktisvaratva prptam anena bdhyate / abhita ity ubhayata / abhito bhvo 'sya asti iti tadabhitobhvi / yac ca+eva svabhva kldi tad abhitobhvigrahaena ghyate // ____________________________________________________________________ [#696] ## || PS_6,2.183 || _____START JKv_6,2.183: prduttarapadam asvgavci sajy viaye 'ntodtta bhavati / prakoham / pragham / pradvram / asvagam iti kim ? prahastam / prapadam / sajym iti kim ? prapham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.184 || _____START JKv_6,2.184: nirudakdni ca abdarpy antodttni bhavanti / nirudakam / nirulapam / nirupalam ity anye pahanti / nirmaakam / nirmakikam / e prdisamso bahuvrhir v / avyaybhve tu samsntodttatvena+eva siddham / niklaka / nikrnta klakt iti kanpratyayntena klaabdena prdisamsa / niklika ity anye pathanti / nipea / dustarpa / avitsttantribhya , tar / t pti iti tarpa / kutsita tarpa dustarpa / nistarpa iti kecit pahanti / apare nistarka iti / te tarabdnte bahuvrhau kapa kurvanti / nirajinam / udajinam / upjinam / parerhastapdakeakar / parihasta / paripda / parikea / parikara / nirudakdir ktigaa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.185 || _____START JKv_6,2.185: abher uttara mukham antodtta bhavati / abhimukha / bahuvrhir ayam prdisamso v / avyaybhve tu samsntodttatvena+eva siddham / upasargt svgam (*6,2.177) iti siddhe vacanam abahuvrhyartham adhruvrtham asvgrtha ca / abhimukh l // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.186 || _____START JKv_6,2.186: apc ca+uttara mukham antodtta bhavati / apamukha / apamukham / avyaybhvo 'py atra prayojayati / tatra api hi pari-praty-upa-ap varjyamna. ahortra-avyaveu (*6,2.33) ity uktam / yogavibhga uttarrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.187 || _____START JKv_6,2.187: sphiga pta v ajas adhvan kuki ity etny uttarapadni sranmni ca nmaabda ca apd uttary antodttani bhavanti / apasphigam / apaptam / apavam / apaja / apdhv / upasargdadhvana (*5,4.85) iti yad samsnto na asti tad anena antodttatva bhavati / [#697] tasmin hi saty acpratyayasya cittvd eva siddham / anitya ca samsnta ity etad eva jpakam / apakuki / apasra / apahalam / apalgalam / apanma / sarvatra prdisamso, bahuvrhi, avyaybhvo v / sphigaptakuk grahaam abahuvrhyartham adhruvrtham asvgrtha ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.188 || _____START JKv_6,2.188: adher uttaram uparisthavci antodtta bhavati / adhidanta / adhikara / adhikea / adhyrho danta iti prdisamsa / adhyrho v danta iti samndhikaraa uttarapadalop samassa / dantasya+upari yo 'nyo danto jyate sa ucyate adhidanta iti / uparistham iti kim ? adhikaraam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.189 || _____START JKv_6,2.189: anor uttaram apradhnavci kanya ca antodtta bhavati / anugato jyeham anujyeha / anumadhyama / prvapadapradhna prdisamso 'yam / anugata kanyn anukanyn / uttarapadrthapradhno 'yam / pradhnrtha ca kanyograhaam / apradhnakanyas iti kim ? anugato jyeha anujyeha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.190 || _____START JKv_6,2.190: puruaabdo 'nvdiavc ca anor uttaro 'ntodtto bhavati / anvdia purua anupurua / anvdia anvcita kathitnukathito v / anvdia iti kim ? anugata purua anupurua // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.191 || _____START JKv_6,2.191: ate paramakdanta padaabda ca antodtto bhavati / atyakuo nga / atikao 'va / apadaabda khalv api - atipad akvar / aktpade iti kim ? atikraka / ater dhtulopa iti vaktavyam / iha mbht, obhano grgya atigrgya / iha ca yath syt, atikrnta krakt atikraka iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.192 || _____START JKv_6,2.192: ne paramuttarapadam antodtta bhavati anidhne / nidhnam aprakat / animlam nyakam / nitam / bahuvrhir aya prdisamso v / avyaybhve tu samsntodttatvena+eva siddham / anidhne iti kim ? nivgvala / nidaa / nihitavk, nihitadaa ity artha / niabdo 'tra nidhnrtha bravti / pradayo hi vttiviaye sasdhan kriymhu // ____________________________________________________________________ [#698] ## || PS_6,2.193 || _____START JKv_6,2.193: prater avdayas tatpurue samse 'ntodtt bhavanti / pratigata au pratyau / pratijana / pratirj / rjaabda samsntasya anityatvd yad aj na asti tad prayojayati / tasmin hi sati cittvd eva antodttatva siddham / tatpurue iti kim ? pratigat aava asya pratyau ayam ura / au / jana / rjan / ura / kheaka / ajira / rdr / ravaa / kttik / ardha / pura // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.194 || _____START JKv_6,2.194: upd uttara dvyac ajina ca antodtta bhavati tatpurue samse gaurdn varjayitv / upagato devam upadeva / upasoma / upendra / upahoa / ajina - upjinam / agaurdaya iti kim / upagaura / upataia / tatpurue ity eva, upagata somo 'sya upasoma / gaura / taia / naia / taia / laa / loa / jihv / k / kany / gua / kalya / pda / gaurdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.195 || _____START JKv_6,2.195: suabdt paramuttarapada tatpurue samse 'ntodtta bhavati avakepae gamyamne / avakepaa nind / iha khalu idn susthaile susphigbhy supratyavasita / suabdo 'tra pjym eva / vkyrthas tu avakepaamasyay, tath abhidhnt / so iti kim ? kubrhmaa / avakepae iti kim ? obhaneu teu suteu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.196 || _____START JKv_6,2.196: utpucchaabde tatpurue vibh anta udtto bhavati / utkrnta puccht utpuccha, utpuccha / yad tu pucchamudasyati utpucchayati, utpuccayater ac utpuccha, tad ththdistrea nityam antodttatve prpte vikalpo 'yam iti seyam ubhayatra vibha bhavati / tatpurue ity eva udasta puccham asya utpuccha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,2.197 || _____START JKv_6,2.197: dvi tri ity etbhym uttaresu pd dat mrdhan ity eteu uttarapadeu yo bahuvrhi, tatra vibh anta udtto bhavati / dvau pdo asya dvipt, dvipt / tript, tript / dvidan, dvidan / tridan, tridan / dvimrdh, dvimrdh / trimrdh, trimrdh / pd iti ktkaralopa pdaabdo ghyate / dat iti ktadaddeo dantaabda / mrdhan iti tvaktasamsanto nnta eva mrdhanabda / tasya etat prayojanam asatyapi samsnte 'ntodttatva yath syt / etad eva jpakam, anitya samsnto bhavati iti / yad 'pi samsnta kriyate tad api bahuvrhe kryitvt tadekadeatvc ca samsntasya antodttatva pake bhavaty eva / dvimrdha / trimrdha / dvitribhym iti kim ? kalyamrdh / pddiu iti kim ? dvihastam / bahuvrhau iti kim ? dvayor mrdh dvimrdh // ____________________________________________________________________ [#699] ## || PS_6,2.198 || _____START JKv_6,2.198: saktham iti ktasamsnta sakthiabdo 'tra ghyate / [#698] sa akrntt paro vibh antodtto bhavati / gaurasaktha, gaurasaktha / lakasaktha, lakasaktha / akrntt iti kim ? cakrasktha / acacitvn nityam antodttatva bhavati // ____________________________________________________________________ [#699] ## || PS_6,2.199 || _____START JKv_6,2.199: chandasi visaye pardi udtto bhavati bahulam / paraabdena atra sakthaabda eva ghyate / ajisaktham labheta / tvrau lomaasakthau / jubhu / vkpati / citpati // pardi ca prnta ca prvnta ca api dyate / prvdaya ca dyante vyatyayo bahula smta // pardirudhta / parnta ca -- antodttaprakarae tricakrdn chandasy upasakhynam / tribandhurea trivt rathena tricakrea / prvnta -- prvapadntodttaprakarae marudvddhdn chandasy upasakhynam / marudvddha / prvdi -- prvapaddyudttaprakarae divodsdn chandasy upasakhynam / divodsya samagya te ity evam di sarva saghta bhavati // iti kiky vttau ahdhyyasya dvitya pda // ______________________________________________________ [#700] ahdhyyasya ttya pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.1 || _____START JKv_6,3.1: aluk iti ca, uttarapade iti ca etad adhiktam veditavyam / yad iti rdhvam anukramiymo 'luk uttarapade ity eva tad veditavyam / ____________________________________________________________________ vakyati - ## || PS_6,3.2 || _____START JKv_6,3.2: stoknmukta / alpnmukta / uttarapade iti kim ? nikrnta stokt nistoka / anyrtham idam uttarapadagrahaam iha apy aluko nivti karoti ity evam artha lakaapratipadoktaparibh na arayitavy / alugadhikra prgnaa / uttarapaddhikra prgagdhikrt // pacamy stoka-dibhya (*6,3.2) / stokntikadrrthakcchri stokdni, tebhya parasy pacamy uttarapade aluk bhavati / stoknmukta / alpnmukta / antikdagata abhydgata / drdgata / viprakdgata / kcchrnmukta / samse kte prtipadikatvt supo luki prpte pratiedha kriyate / dvivacanabahuvacanntn tu stokdnm anabhidhnt samsa eva na bhavati stokbhy mukta, stokebhyo mukta iti / tena atra na kadcid aikapadyam aikasvarya ca bhavati / brhmacchasina upasakhyna kartavyam / brhmaaddya asati iti brhmacchas iti / tvigvieasya rhiriyam / tasya vyutpattir asat sat v avayavrthena kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.3 || _____START JKv_6,3.3: ojas sahas ambhas tamas ity etebhya uttarasy ttyy aluk bhavati uttarapade / ojasktam / sahasktam / ambhasktam / tamasktam / ajasa upasakhynam / ajasktam / pusnujo janundha iti vaktavyam / pusnuja / janundha // ____________________________________________________________________ [#701] ## || PS_6,3.4 || _____START JKv_6,3.4: manasa uttarasy ttyy sajym alug bhavati / manasdatt / manasagupt / manassagat / sajym iti kim ? manodatt / manogupt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.5 || _____START JKv_6,3.5: jyinyuttrapade manasa uttarasya ttyy alug bhavati / manas ajtu lamasya manasjy // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.6 || _____START JKv_6,3.6: tmana ca prae (*6,3.6) / tmana uttarasy ttyy praapratyaynte utrapade 'lug bhavati / tmanpacama / tmanaha / ttyvidhne praktydibhya upasakhynam iti tty / tty iti yogavibhgt samsa / tman v kta pacama tmanpacama / katha janrdanastvtmacaturtha eva iti ? bahuvrhir ayam tm caturtho 'sya asau tmacaturtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.7 || _____START JKv_6,3.7: vaiykarannmkhy vaiykarakhy / khy saj / yay sajay vaiykara eva vyaharanti tasym tmana uttarasy caturthy alug bhavati / tmanepadam / tmanebha / tadarthye caturth / caturth iti yogavibhgt samsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.8 || _____START JKv_6,3.8: parasya ca y caturth tasya vaiykarakhyym alug bhavati / parasmaipadam / parasmaibh // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.9 || _____START JKv_6,3.9: halantd adantc ca+uttarasy saptamy sajym alug bhavati / yudhihira / tvacisra / gavihira ity atra tu gaviyudhibhy sthira (*8,3.95) ity ata eva vacand aluk / adantt - arayetilak / arayemak / vanekiuk / vaneharidrak / vanebalbajak / purvhesphoak / kpepicak / haladantd iti kim ? nady kukkuik nadkukkuik / bhmy p bhmip / sajym iti kim ? akaaua / hddyubh e / hd div ity etebhym uttarasya er alug bhavati / hdispk / divispk // ____________________________________________________________________ [#702] ## || PS_6,3.10 || _____START JKv_6,3.10: prc dee yatkranma tatra haldav uttarapade haladantd uttarasy saptamy alug bhavati / spea / dadimaka / haledvipadik / haletripadik / kravieasy saj et, tatra prvea+eva siddhe niyamrtham idam / ete ca trayo niyamavikalp atreyante, kranmny eva, prcm eva, haldv eva iti / kranmni iti kim ? abhyarhite pau abhyarhitapau / krd anyasyaa+etad deyasya nma / prcm iti kim ? ythe pau ythapau / haldau iti kim ? avikae uraa avikaoraa / haladantd ity eva, nady dohan naddohan // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.11 || _____START JKv_6,3.11: madhyd uttarasy saptamy gurv uttarapade 'lug bhavati / madhyeguru / antceti vaktavyam / anteguru / saptam iti yogavibhgt samsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.12 || _____START JKv_6,3.12: mrdha-mastaka-varjitt svgd uttarasy saptamy akme uttarapade 'lug bhavati / kahe klo 'sya kahekla / urasilom / udaremai / amrdhamastakt iti kim ? mrdhaikha / mastakaikha / akme iti kim ? mukhe kmo 'sya mukhakma / svgt iti kim ? akaaua / haladantt ity eva, agulitra / jaghvali // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.13 || _____START JKv_6,3.13: bandha iti ghaanto ghyate / tasminn uttarapade haladanttad uttarasy saptamy vibh alug bhavati / hastebandha, hastabandha / cakrebandha, cakrabandha / ubhayatra vibheyam / svagd dhi bahuvrihau prvea nityam aluk prpnoti, tatpurue tu svagd asvgc ca na-in-siddha-badhntisu ca (*6,3.19) iti pratiedha prpnoti / haladantd ity eva, guptibandha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.14 || _____START JKv_6,3.14: tatpurue samse kdante uttarapade saptamy bahulam alug bhavati / stamberama / karejapa / na ca bhavati / kurucara / madracara // ____________________________________________________________________ [#703] ## || PS_6,3.15 || _____START JKv_6,3.15: prv arat kla div ity ete je uttarapade saptamy aluk bhavati / prvija / aradija / aradija / kleja / divija / prvasya+eva aya prapaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.16 || _____START JKv_6,3.16: vara kara ara vara ity etebhya uttarasya saptamy je uttarapade vibh alug bhavati / vareja, varaja / kareja, karaja / areja, araja / vareja, varaja // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.17 || _____START JKv_6,3.17: gha-sajake pratyaye, klaabde, tanapratyaye ca parata klanmna uttarasy saptamy vibh alug bhavati / gha - prvahetare, prvhatare / prvhetame, prvhatame / kla - prvhekle, prvahkle / tana - prvhetane, prvhatane / klanmna iti kim ? uklatare / uklatame / haladantd ity eva, rtritarym / uttarapaddhikre pratyayagrahae tadantavidhir na+iyate hdayasya hllekha iti lekhagrahal ligt / tena ghatanagrahae, tadantagrahana na bhavati / kla iti na svarpagrahaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.18 || _____START JKv_6,3.18: aya vsa vsin ity eteu uttarapadev aklavcina uttarasy saptamy vibh aluk bhavati / kheaya, khaaya / grmevsa, grmavsa / grmevs, grmavs / aklt iti kim ? prvahaaya / haladantt ity eva, bhmiaya / apo yoniyanmatusu saptamy alug vaktavya / apsuyoni / apsavya / apsumantau / apsu bhava iti digditvd yat pratyaya / sarvatra saptam t yogavibhgt samsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.19 || _____START JKv_6,3.19: innante uttarapade siddhaabde badhntau ca parata saptamy alug na bhavati / sthadilavart / siddha - skyasiddha / kmpilyasiddha / badhnti - cakrabaddha / crabaddha / saptam iti yogavibhgt samsa / cakrabandha iti kecid udharanti, tat pacdyajantam draavyam / ghaante hi bandhe ca vibh (*6,3.13) ity uktam // ____________________________________________________________________ [#704] ## || PS_6,3.20 || _____START JKv_6,3.20: sthe ca+uttarapade bhym saptamy aluk na bhavati / samastha / viamastha / kastha / parvatastha / bhym iti kim ? komyreha / prvapadt (*8,3.106) iti atvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.21 || _____START JKv_6,3.21: kroe gamyamne uttarapade ahy alug bhavati / caurasyakulam / valasyakulam / kroe iti kim ? brhmanakulam / athprakarane vgdikpayadbhyo yuktidaahareu yathsakhyam alug vaktavya / vcoyukti / diodaa / payatohara // muyyamuyaputrikmuyakuliketi ca alug vaktavya / amusypatyam musyyaa / naditvt phak / amuya putrasya bhva musyaputrik / manojditvad vu / tath musyakulik iti / devnmpriya ity atra ca ahy alug vaktavya / devnam priya // epapucchalakleu una sajy alug vaktavya / unaepa / unapuccha / unolgla / divaca dse ahy alug vaktavya / divodsya gyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.22 || _____START JKv_6,3.22: putraabde uttarapade kroe gamyamne 'nyatarasy ahy alug bhavati / dsyaputra, dsputra / valyputra valputra / kroe ity eva, brhmaputra // ____________________________________________________________________ [#705] ## || PS_6,3.23 || _____START JKv_6,3.23: krntebhyo vidyasambandhavacibhyo yonisambandhavcibhya ca+uttarasy ahy alug bhavati / hoturantevas / hotuputra / piturantevs / pituputra / ta iti kim ? caryaputra / mtulaputra / vidyyonisambandhebhyas tatprvottarapadagrahaam / vidyyonisambandhavcini eva+uttarapade yath syt, anyatra m bht / hotdhanam / pitdhanam hotgham / pitgham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.24 || _____START JKv_6,3.24: svas pati ity etayo uttarapadayo krntebhya vidyyonisambandhavcibhya vibh 'lug bhavati / mtuvas, mtusvas, mtvas / pituvas, pitusvas, pitvas / yad luk tad mtpitbhy svas (*8,3.84) iti nitya atvam / yad tu aluk tad mtu piturbhyam anyatarasym (*8,3.85) iti vikalpena atvam / duhitupati, duhitpati / nanndupiti, nanndpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.25 || _____START JKv_6,3.25: krntn vidyyonisambhandhavcin yo dvandvas tatra+uttarapade prvapadasya na deo bhavati / hotpotrau / neodgtrau / prastpratihartrau / yonisambandhebhya - mtpitarau / ytnanndarau / makroccraa raparatvanivttyartham / ta iti kim ? pitpitmahau / putre ity atra anuvartate, ta iti ca / tena putraabde 'py uttarapade krntasya anadeo bhavati / pitputrau / mtputrau // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.26 || _____START JKv_6,3.26: devatvcin yo dvandva tatra+uttarapade prvapadasya na deo bhavati / indrvaruau / indrsomau / indrbhaspat / dvandve iti vartamne punar dvandvagrahaa prasiddhasahcaryrtham / atyantasahacarite lokavijte dvandvam ity etat niptyate / tatra ye loke prasiddhashacary vede ca ye sahavpanirdis tem iha grahaa bhavati / tena brahamaprajpat, ivavairavaau ity evam dau na bhavati / ubhyatra vyo pratiedho vaktavya / agnivy / vyvagn // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.27 || _____START JKv_6,3.27: soma varua ity etayo devatdvandve agne krdeo bhavati / agnomau / agnvaruau / agne stut-stoma-som (*8,3.82) iti atvam // ____________________________________________________________________ [#706] ## || PS_6,3.28 || _____START JKv_6,3.28: ktavddhv uttarapade devatdvandve agne ikrdeo bhavati / gnivrumanavahmlabheta / gnimruta karma kriyate / agnvaruau devate asya, agnarutau devate asya iti taddhita / tatra devatdvandve ca (*7,3.21) ity ubhayapadavddhau ktym na, tva ca bdhitum ikra kriyate / vddhau iti kim ? grendra / nendrasya parasya (*7,3.24) ity uttarapadavddhi pratiidhyate / idvddhau vio pratiedho vaktavya / gnvaiava caru nirvapet // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.29 || _____START JKv_6,3.29: div ity etasya dyv ity ayam deo bhavati devatdvandve uttarapade / dyvkm / dyvbhm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.30 || _____START JKv_6,3.30: pthivym uttarapade devatdvandve divo divas ity ayam deo bhavati, cakrd dyv ca / divaspthivyau / dyvpthivyau / akroccraam sakrasya vikrbhvapratipattyartham / tena rutvadni na bhavanti / katha dyv cid asmai pthiv namete iti ? kartavyo 'tra yatna // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.31 || _____START JKv_6,3.31: uasa us ity ayam deo bhavati devatdvandve uttarapade / ussryam / usnakt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.32 || _____START JKv_6,3.32: mtarapitarau ity udcmcry matenradea mtabdasya nipatyate mtarapitarau / udcm iti kim ? mtpitarau // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.33 || _____START JKv_6,3.33: pitarmtar iti chandasi niptyate / m gant pitarmtar ca / prvapadasya ardeo niptyate / uttarapade tu sup su-luk prvasavara--c-che-y--y-yj-la (*7,1.39) iti krdea / tatra to i-sarvanmasthnayo (*7,3.110) iti gua / chandasi iti kim ? mtpitarau // ____________________________________________________________________ [#707] ## || PS_6,3.34 || _____START JKv_6,3.34: bhita pumn yena samnymktvekasmin pravttinimitte sa bhitapuska abda / tadetadeva katha bhavati ? bhsita pumn yasminn arthe pravttinimite sa bhitapuskaabdena+ucyate, tasya pratipdako ya abda so 'pi bhsitapuska o 'bhva an, bhitapuskdan yasmin strabde sa bhitapuskdan strabda / bahuvrhirayam, alug niptant pacamy / tasya bhsitapuskadana strabdasya puabdasyeva rpa bhavati samndhikarae uttarapade strlige prapriydivarjite / daranyabhrya / alakaca / drghajagha / striy iti kim ? grmai brhmaakula dirasya grmaidi / bhitapuskt iti kim ? khavbhrya / samnymktau iti kim ? drobhrya / katha garbhibhrya, prastabhrya, prajtabhrya iti ? kartavyo 'tra yatna / ana iti kim ? brahmabandhbhrya / samndhikarae iti kim ? kaly mt kalyamt / striym iti kim ? kaly pradhnam e kalypradhn ime / apra iti kim ? kaly pacam ys t kalypacam rtraya / kalydaam / pradhnapragrahaa kartavyam / iha m bht, kalypacamka paka iti / ap prapramyo (*5,4.116) ity atra api pradhnapragrahaam eva ity appratyayo na bhavati / apriydiu iti kim ? kalypriya / priy / manoj / kaly / subhag / durbhag / bhakti / saciv / amb / knt / knt / sam / capal / duhit / vm / priydi / dhabhakti ity evam diu strprvapadasya avivakitvt siddham iti samdheyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.35 || _____START JKv_6,3.35: pacamys tasil (*5,3.7) ity ata prabhti sakhyy kriybhyvttigaane ktvasuc (*5,4.17) iti prgetasmd ye pratyay tesu bhitapuskdan striy puvad bhavati / tasy ly tata / tasym tatra / yasy yata / yasym yatra / tasildisu parigaana kartavyam / tratasau / taraptamapau / carajtyarau / kalpabadeyadeyara / rpappapau / thathlau / drhilau / tilttilau / asi bahvalprthasya puvadbhvo vaktavya / [#708] bahvbhyo dehi / alpbhyo dehi / bahuo dehi / alpao dehi / tvatalor guavacanasya puvadbhavo vaktavya / pavy bhva pautvam, paut / guavacanasya iti kim ? kahy bhva kahitvam kaht / bhasyhe taddhite puvadbhvo vaktavya / hastinn samho hstikam / ahe iti kim ? yaineya / rauhieya / katham gny devat asya gneya sthlpka iti ? kartavyo 'tra yatna / hakchaso ca puvadbhvo vaktavya / bhavaty chtr bhvatk / bhavady // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.36 || _____START JKv_6,3.36: kyai parato mnini ca stiry bhitapuskd an puvat bhavati / en - etyate / yen-yetyate / mnini - daranyamn ayamasy / daranyamnin iyamasy / mnino grahaam astryartham asamndhikarartha ca / iha tu daranymtmna manyate daranyamnin iti prvea+eva siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.37 || _____START JKv_6,3.37: kopadhy striy puvadbhvo na bhavati / pcikbhrya / krikbhrya / madrikbhrya / vjikbhrya / madrikkalp / vjikkalp / madrikyate / vjikyate / madrikmnin / vjikmnin / velipiky dharmya vailepikam / kopadhapratiedhe taddhitavugrahaa kartavyam / iha m bht, pkabhrya, bhekabhrya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.38 || _____START JKv_6,3.38: sajy pray ca striy puvadbhvo na bhavati / dattabhrya / guptbhrya / dattp / guptp / dattyate / guptyate / dattmnin / guptmnin / puray - pacambhrya / daambhrya / pacamp / daamp / pacamyate / daamyate / pacammnin / daammnin // ____________________________________________________________________ [#709] ## || PS_6,3.39 || _____START JKv_6,3.39: na iti vartate / vddher nimitta yasmin sa vddhinimitta taddhita, sa yadi rakte 'rthe vikre ca na vihita, tadantasya strabdasya na puvad bhavati / straughnbhrya / mthurbhrya / straughanp / mthurp / saughanyate / mthuryate / straughnmnin / mthurmnini / vddhinimittasya iti kim ? madhyamabhrya / taddhitasya iti kim ? kalvabhrya / bahuvrhiparigraha kamartha ? tvadbhrya / yvadbhrya / araktavikre iti kim ? kayea rakt ky, ky bhatik yasya sa kyavhatika / lohasya vikro lauhm lauh yasya rathasya sa lauhea / khdirea // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.40 || _____START JKv_6,3.40: svgd uttaro ya kra tadanty striy na puvad bhavati amnini parata / drghakebhrya / lakakebhrya / drghakep / lakakep / drghakeyate / lakakeyate / svgt iti kim ? paubhrya / ta iti kim ? akeabhrya / amnini iti kim ? drghakeamnin // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.41 || _____START JKv_6,3.41: jte ca striy na puvad bhavati amnini parata / kahbhrya / bahvcibhrya / kahp / bahvcp / kahyate / bahvcyate / amnini ity eva, kahamnin / bahvcamnini / aya pratiedha aupasakhynikasya puvadbhvasya na+iyate / hastinn samho hstikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.42 || _____START JKv_6,3.42: karmadharaye samse jtya deya ity etayo ca pratyayayo bhitapuskdan striy puvad bhavati / pratiedhartho 'yam rambha / na kopadhy (*6,3.37) ity uktam, tatra api bhavati / pcakavndrik / pcakajty / pcakadey / sajprayo ca (*6,3.38) ity uktam, tatra api bhavati / dattavndrik / dattajty / dattadey / pray - pacamavndrik / pacamajty / pacamadey / vddhinimittasya ca taddhitasyraktavikare (*6,3.39) ity uktam, tatra api bhavati / sraughnajty / sraughnadey / svgc ca+ito 'mnini (*6,3.40) ity uktam, tatra api bhavati / lakamukhavndrik / lakamukhajty / lakamukhadey / jte ca (*6,3.41) ity uktam, tatra api bhavati / kahavndrik / kahajty / kahadey / bhitapuskkt ity eva, khavvndrik / ang ity eva, brahmabandhvndrik / [#710] kukkuydnmadiu puvadbhvo vaktavya / kukkuy aam kukkuam / mgy padam mgapadam / mgy kram mgakram / kky va kkava / na v astrprvapadasya vivakitatvt / strtvena vin prvapadrtho 'tra jati smnyena vivakita / puvadbhvt hrasvatvam khidghdiu bhavati vipratiedhena / khit - klimmany / hariimmany / ghdi - pavitar / pavitam / pavirp / pavikalp / ka - pavik / mdvik / iha iabi, darad, pthu, uij ity ete janapadaabd katriyavcina, tatra tadrjapratyayasya striyamataca iti luki kte iabivndrik iti vighya samsa kriyate / tata puvadbhavena aiabidaya puabd kriyante / aiabiavndrik / auijavndrik // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.43 || _____START JKv_6,3.43: gha rpa kopa cela brva gotra mata hata ity ete parato bhitapuskat paro yo pratyayas tadantasya anekco hrasvo bhavati / gha - brhmaitar / brhmaitam / rpa - brhmanirp / kalpa - brhmaikalp / cela - brhmaicel / bruva - brhmaibruv / gotra - brhmaigotr / mata - brhmaimat / hata - brhmaihat / gharpakalp pratyayceladny uttarapadni / brauva iti bravti iti bruva pacdyuaci, vacydeo gua ca niptannna bhavati / ya iti kim ? datttar / gupttar / anekaca iti kim ? nady easya anyatarasym (*6,3.44) iti vakyati / bhitapuskd ity eva, malaktar / kuvaltar // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.44 || _____START JKv_6,3.44: nady easya ghdiu parato hrasvo bhavati anyatarasym / ka ca ea ? a ca y nad yanta ca yad ekac / brahamabandhtar, brahamabandhutar / vrabandhtar / vrabandhutar / stritar, strtar / stritam, strtam / knnady pratiedho vaktavya / lakmtar / tantrtar // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.45 || _____START JKv_6,3.45: ug-ita ca parasy nady ghdiu anyatarasym hrasvo bhavati / reyasitar, reyastar, reyastar / viduitar, vidutar, vidvattar / puvadbhvo 'py atra pake vaktavya / prakarayogt prk strtvasy vivakitatvd v siddham // ____________________________________________________________________ [#711] ## || PS_6,3.46 || _____START JKv_6,3.46: samndhikarae uttarapade jtye ca pratyaye parato mahata krdeo bhavati / mahdeva / mahbrhmaa / mahbhu / mahbala / jtye - mahjtya / samndhikaraajtyayo iti kim ? mahata putra mahatputra / lakaoktatvd eva atra na bhaviyati iti ced bahuvrhv api na syd mahbhu iti / tadartha samndhikaraagrahaa vaktavyam / amahn mahn sampanno mahadbhtacandram ity atra gauatvn mahadarthasya na bhavatytvam / mahadtve ghsakaraviieu upasakhyna puvadvacana ca asamndhikarartham / mahaty ghsa mahghsa / mahaty kara mahkara / mahaty viia mahviia / aana kaple haviy upasakhynam / aakapla caru nirvapet / havii iti kim ? aakapla brhmaasya / gavi ca yukte 'ana upasakhyna kartavyam / agavena akaena / yukte iti kim ? aagava brhmaasya taparakaraa vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.47 || _____START JKv_6,3.47: dvi aan ity etayo krdeo bhavati sakhyym uttarapade abahuvrhyatyo / dvdaa / dvviati / dvtriat / adaa / aviati / atriat / dvyaana iti kim ? pacadaa / sakhyym iti kim ? dvaimtura / amtura / abahuvrhyaityo iti kim ? dvitr / trida / dvyati / prk atd iti vaktavyam / iha m bht, dviatam / dvisahasram / aaatam / aasahasram // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.48 || _____START JKv_6,3.48: tri ity etasya trayas ity ayam deo bhavati sakhyym abahuvrhyatyo / trayodaa / trayoviati / trayastriata / sakhyym ity eva, traimtura / abahuvrhyatyo ity eva, trida / tryati / prkatt ity eva, triatam / trisahasram // ____________________________________________________________________ [#712] ## || PS_6,3.49 || _____START JKv_6,3.49: catvriatprabhtau sakhyym uttarapade 'bahuvrhyatyo sarvem dvi aan tri ity ete yad ukta tadvibha bhavati / dvicatvriat, dvcatvriat / tripacat, trayapacat / aapacat, apacat / prkatt ity eva, dviatam / aaatam / triatam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.50 || _____START JKv_6,3.50: hdayasya ht ity ayam deo bhavati lekha yat a lsa ity eteu parata / hdaya likhati iti hllekha / yat - hdayasya priyam hdyam / a - hdayasya ida hrdam / lsa - hdayasya lsa hllsa / lekha iti aantasya grahaam iyate / ghai tu hdayasya lekho hdayalekha / etad eva lekhagrahaa jpakam, uttarapaddhikre pratyayagrahae tadantagrahaasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.51 || _____START JKv_6,3.51: oka sya roga ity eteu parata hdayasya v hddeo bhavati / hcchoka, hdayaoka / ya - sauhrdyam, sauhdayam / brhmaditvt ya / hddeapake hdbhagasindhvante prvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavddhi / roge - hdroga, hdayaroga / hdayaabdena samnrtho hcchabda praktyantaram asti, tena+eva siddhe vikalpavidhna prapacrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.52 || _____START JKv_6,3.52: pdasya pada ity ayam deo bhavati ji ti ga upahata ity eteu uttarapadeu / pdbhyam ajati iti padji / pdbhym atati iti padti / ajyatibhy, pde ca ity audika i pratyaya / tatra ajer vbhavo na bhavati ata eva niptant / pdbhy gacchati iti padaga / pdena+upahata padopahata / pdaabdo vditvd dyudtta, tasya sthne paddea upadee eva antodtto niptyate, tena padopahata iti tty karmai (*6,2.48) iti prvapadapraktisvaratvena antodttatva bhavati / padji, padti, padaga ity eteu ktsvarea samsasya+eva antodttatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.53 || _____START JKv_6,3.53: yatpratyaye parata pdasya pad ity ayam deo bhavaty atadarthe / pdau vidhyanti pady arkar / pady kaak / atadarthe iti kim ? pdrtham udaka pdyam / padbhva ike caratv upasakhynam / pdabhy carati padika / parpdibhya han (*4,4.10) iti pdaabdt han pratyaya / arrvayavavacanasya pdaabdasya grahaam iha iyat, tena paapdamaatad yat (*5,1.34) ity atra paddeo na bhavati / dvipdyam / tripdyam // ____________________________________________________________________ [#713] ## || PS_6,3.54 || _____START JKv_6,3.54: hima kin hati ity eteu pdaabdasya pad ity ayam deo bhavati / hima - paddhimam / kin - atha patkio yanti / hati - paddhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.55 || _____START JKv_6,3.55: kambandhina pdaabdasya e parata pad ity ayam deo bhavati / paccho gyatr asati / pda pda asati iti sakhyaikavacanc ca vpsym (*5,4.43) iti as pratyaya / ca iti kim ? pdaa krpaa dadti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.56 || _____START JKv_6,3.56: ghoa mira abda ity eteu ca+uttarapadeu pdasya v pad ity ayam deo bhavati / padghoa, pdaghoa / panmira, pdamira / pacchabda, pdaabda / nike ca+iti vaktavyam / pannika, pdanika // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.57 || _____START JKv_6,3.57: udakaabdasya sajy viaye uda ity ayam deo bhavati uttarapade parata / udamegho nma yasya audamedhi putra / udavho nma yasya audavahi putra / sajym iti kim ? udakagiri / sajym uttarapadasy9a u)dakaabdasya+uddeo bhavati iti vaktavyam / lohitoda / nloda / kroda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.58 || _____START JKv_6,3.58: pea vsa vhana dhi ity eteu ca+uttarapadesu udakasya uda ity ayam deo bhavati / udapea pinai / snehane pia (*3,4.38) iti amul / vsa - udakasya vsa udavsa / vhana - udakasya vhana udavhana / udaka dhyate 'smin iti udadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.59 || _____START JKv_6,3.59: udakasyoda iti vartate / eka, asahya tulyajtyena anantarea haldin, hal dir yasya+uttarapadasya tadekahaldi, tasminn ekahaldau prayitavyavciny anyatarasym udakasya uda ity ayam deo bhavati / udakumbha, udakakumbha / udaptram, udakaptram / ekahaldau iti kim ? udakasthlam / prayitavye iti kim ? udakaparvata // ____________________________________________________________________ [#714] ## || PS_6,3.60 || _____START JKv_6,3.60: mantha odana saktu bindu vajra bhra hra vvadha gha ity eteu uttarapadesu udakasya uda ity ayam deo bhavati anyatarasym / udakena mantha udamantha, udakamantha / odana - udakena odana udaudana, udakaudana / saktu - udakena saktu udasaktu, udakasaktu / bindu - udakasya bindu udabindu, udakabindu / vajra - udakasya vajra udavajra, udakavajra / bhra - udaka vibharti iti udabhra, udakabhra / hra - udaka harati iti udahra, udakahra / vvadha - udakasya vvadha udavvadha, udakavvadha / gha - udaka ghate iti udagha, udakagha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.61 || _____START JKv_6,3.61: igantasya ayantasya uttarapade hrasva bhavati glavasya caryasya matena anyatarasym / grmaiputra grmaputra / brahmabandhuputra, brahyabandhputra / ika iti kim ? khavpda / mlpda / aya iti kim ? grgputra / vtsputra / glavagrahaa pujrtham / anyatarasym iti hi vartate / vyvasthitavibha ca+iyam / tena+iha na bhavati, kragandhputra iti / iyauvabhvinm avyayn ca na bhavati / rkulam / bhrkulam / kdbhtam / valbhtam / bhrkusdn tu bhavaty eva / bhrukusa / bhrukui / apara ha / bhrukusdnm akro bhavati iti vaktavyam / bhrakusa / bhrakui // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.62 || _____START JKv_6,3.62: ekaabdasya taddhite uttarapade hrasvo bhavati / ekasy gatam ekarpyam / ekamayam / ekasya bhva ekatvam / ekat / uttarapade - ekasy kram ekakram / ekadugdham / ligaviiasya grahaam ekaabdahrasvatva prayojayati / ac hi ghyamam atra vieyate, na punar ac ghyamena iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.63 || _____START JKv_6,3.63: yantasya abantasya ca sajchandaso bahula hrasvo bhavati / yantasya sajym - revatiputra / rohiiputra / bharaiputra / na ca bhavati / nndkara / nndghoa / nndvila / gyantasya chandasi - kumrid prapharvid / na ca bhavati / phalgunpaurams / jagatchada / bantasya sajym - ilavaham / ilaprastham / na ca bhavati / lomakgham / lomakaam / bantasya chandasi - ajakrea juhoti / ramrad pthiv dakivata / na ca bhavati / rstrea kavayo vayanti // ____________________________________________________________________ [#715] ## || PS_6,3.64 || _____START JKv_6,3.64: tvapratyaye parato ypo bahula hrasvo bhavati / tadajy bhva ajatvam, ajtvam / tadrohiy bhva rohiitvam, rohitvam / sajym asambhavc chandasy eva+udharani bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.65 || _____START JKv_6,3.65: iakekmln cita tla bhrin ity eteu uttarapadeu yathsakhya hrasvo bhavati / iakacitam / ikatlam / mlabhri kany / itakdibhyas tadantasya api grahaa bhavati / pakveakacitam / mujekatlam / utpalamlabhri kany // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.66 || _____START JKv_6,3.66: khidante uttarapade 'navyayasya hrasvo bhavati / klimany / hariimmany / mum hrasvo na bdhyate, anyath hi hrasvasanam anarthaka syt / anavyayasya iti kim ? domanyamaha / divmany rtri / anavyayasya ity etad eva jpakam iha khidantagrahaasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.67 || _____START JKv_6,3.67: arus dviat ity etayor ajanatn ca khidanta uttarapade mumgamo bhavati anavyayasya / aruntuda / dviantapa / ajantnm - klimmany / arurdviadajantasya iti kim ? vidvanmanya / anavyayasya ity eva, domanyamaha / divmany rtri / antagrahaa kim ? ktjantakryapratipattyartham / ato hrasve kte mum bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.68 || _____START JKv_6,3.68: ijantasya ekca khidante uttarapade amgamo bhavati, ampratyayavac ca dvityaikavacanavac ca sa bhavati / am iti hi dvir vartate / gmmanya / strmmanya, striyammanya / riyammanya / bhruvammanya / ampratyayavac ca ity atidet tvaprvasavaragueyauvade bhavanti / ica iti kim ? tvaamanya / ekca iti kim ? lekhbhrummany / atheha katha bhavitavyam, riyam tmna brhmaakula manyate ity upakramya rimanyam iti bhavitavyam iti bhye vyavasthitam ? tatra+ida bhyakrasya daranam, atra viaye parityaktasvaliga rabdo brhmaakule vartate, yath prahdaya striym / tatra svamor napusakt (*7,1.23) ity amo lug bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.69 || _____START JKv_6,3.69: vcayama purandara ity etau niptyete / vcayama ste / pura drayati iti purandara // ____________________________________________________________________ [#716] ## || PS_6,3.70 || _____START JKv_6,3.70: kraabda uttarapade satya agada ity etayor mumgamo bhavati / satya karoti, satyasya va kra satyakra / evam - agadakra / astusatygdasya kra iti vaktavyam / astukra / bhakasya chandasi kre mum vaktavya / bhaka karoti, bhakasya v kara bhakakra / chandasi iti kim ? bhakakra / dhenor bhavyy mum vaktavya / dhenumbhavy / lokasya pe mum vaktavya / lokampa / itye 'nabhyasya mum vaktavya / anabhyamitya / bhrrgnyorindhe mum vaktavya / bhramindha / agnimindha / gile 'gilasya mum vaktavya / timigila / agilasya iti kim ? gilagila / gilagile ceti vaktavyam / timigilagila / uabhadrayo karae mum vaktavya / uakaraam / bhadrakaraam / stograrjabhojamervityetebhya uttarasya duhitabdasya putradeo v vaktavya / staputr, staduhit / ugraputr, ugraduhit / rjaputr, rjaduhit / bhojaputr, bhojaduhit / meruputr, meruduhit / kecit tu rgaravdiu putraabda pahanti, te putr iti bhavati / anyatra api hi dyate ailaputr iti // ____________________________________________________________________ [#717] ## || PS_6,3.71 || _____START JKv_6,3.71: yena tila ity etayo ptaabde uttarapade apratyaye pare mumgamo bhavati / yenapto 'sy krym yainampt / tailampt / e iti kim ? yenapta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.72 || _____START JKv_6,3.72: rtre kdanta uttarapade vibh mumgamo bhavati / rtricara, rtricara / rtrimaa, rtryaa / aprptavibh iyam / khiti hi nitya mum bhavati / ratrimmanya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.73 || _____START JKv_6,3.73: nao nakrasya lopo bhavati uttarapade / abrhmaa / avala / asurpa / asomapa / nao nalope 'vakepe tiy upasakhyna kartavyam / apacasi tva jlma / akaroi tva jlma // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.74 || _____START JKv_6,3.74: tasml luptanakrn naa nugamo bhavati ajdav uttarapade / anaja / anava / tasmt iti kim ? naa eva hi syt / prvnte hi amo hrasvd aci mu nityam (*8,3.32) iti prpnoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.75 || _____START JKv_6,3.75: nabhr napt naved nsaty namuci nakula nakha napusaka nakatra nakra nka ity eteu na prakty bhavati / na bhrjate iti nabhr / bhrjate kvibantasya nasamsa / napti iti napt / pti atranta / navetti iti naved / vittirasunpratyaynta / nsaty - satsu sdhava saty, na saty asaty, na asaty nsaty / na mucati iti namuci / muceraudika kipratyaya / na asya kulam asti nakula / nakha - na asya kham asti iti nakham / napusaka - na str na pumn napusakam / strpusayo pusakabhvo niptyate / nakatra - na karate kyate iti v najtram / kiya karaterv katram iti niptyate / nakra - na krmati iti nakra / kramerapratyayo niptant / nka - na asmin akamasti nkam // ____________________________________________________________________ [#718] ## || PS_6,3.76 || _____START JKv_6,3.76: ekdi ca na prakty bhavati, ekaabdasya ca duk gamo bhavati / ekena na viati knnaviati / eknnatriat / tty iti yogavibhgt samsa / prvnto 'yam duk kriyate padntalakao 'tra anunsiko vikalpena yath syt iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.77 || _____START JKv_6,3.77: na prakty bhavati anyatarasym / nag vk, ag vk / nag parvat, ag parvat / na gacchanti iti nag / gamerapratyaya / apriu iti kim ? ago vala tena // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.78 || _____START JKv_6,3.78: sahaabdasya sa ity ayam deo bhavati sajy viaye / svattham / sapalam / saiapam / sajym iti kim ? sahayudhv / sahaktv / sdea udtto niptyate / udttnudttavato hi sahaabdasya antaryata svarita syt / saniptanasvara prvapadapraktisvaratva yatra tatra upayujyate / anyatra samsntodttatvena bdhyata eva, sei, sapaubandham iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.79 || _____START JKv_6,3.79: granthnte adhike ca vartamnasya sahaabdasya sa ity ayam deo bhavati / sakala jyautiamadhte / samuhrtam / sasagraha vykaraam adhyate / kalnta, mahrtnta, sagrahntam iti antavacane ity avyaybhva samsa / tatra avyaybhve ckle iti klavciny uttarapade samso na prpnoti ity ayam rambha / adhike - sadro khr / sama krpaa / sakkiko ma // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.80 || _____START JKv_6,3.80: dvayo sahayuktayor apradhno ya sa dvitya / upkhyyate pratyakata upalabhyate ya sa upkhya / upkhydanya anupkhya anumeya / tasmin dvitye 'nupkhye sahasya sa ity ayam deo bhavati / sgni kapota / sapic vty / sarkask l / agnydaya skd anupalabhyamn kapotdibhir anumyamn anupkhy bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.81 || _____START JKv_6,3.81: avyaybhve ca samse aklavcini uttarapade sahasya sa ity ayam deo bhavati / sacakra dhehi / sadhura prja / akle iti kim ? sahaprvham // ____________________________________________________________________ [#719] ## || PS_6,3.82 || _____START JKv_6,3.82: upasarjanasarvvayava samsa upasarjanam / yasya sarve 'vayav upasarjanbht sa sarvopasarjano bahuvrhir ghyate / tadavayavasya sahaabdasya v sa ity ayam deo bhavati / saputra, sahaputra / sacchtra, sahacchtra / upasarjanasya iti kim ? sahayudhv / sahaktv / sahaktvapriya, priyasahaktv iti iha bahuvrhau yad uttarapada tat para sahaabdo na bhavati iti sabhvo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.83 || _____START JKv_6,3.83: prakty sahaabdo bhavati ii viaye agovatsahaleu / svasti devattya sahaputrya sahacchtrya sahmtyya / agovatsahaleu iti kim ? svasti bhavate sahagave, sagave / sahavatsya, savatsya / sahahalya, sahalya / vopasarjanasya (*6,3.82) iti pake bhavaty eva sahbva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.84 || _____START JKv_6,3.84: sa iti vartate / samnasya sa ity ayam deo bhavati chandasi viaye mrdhan prabhti udakam ity etni uttarapadni varjayitv / anubhrt sagarbhya / anusakh saythya / yo na sanutya / samno garbha sagarbha, tatra bhava sagarthya / sagarbhasaythasanutd yat (*4,4.114) iti yatpratyaya / amrdhaprabhtyudarkeu iti kim ? samnamrdh / samnaprabhtaya / samnodark / samnasya iti yogavibhga iaprasiddhyartha kriyate / tena sapaka, sdharmyam, sajtya ity evam daya siddh bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.85 || _____START JKv_6,3.85: jyotis janapada rtri nbhi nman gotra rpa sthna vara vayas vacana bandhu ity eteu uttarapadeu samnasya sa ity ayam deo bhavati / sajyoti / sajanapada / sartri / sanbhi / sanm / sagotra / sarpa / sasthna savara / savay / savacana / sabandhu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.86 || _____START JKv_6,3.86: carae gamyamne brahmacrii uttarapade samnasya sa ity ayam deo bhavati / samno brahmacr sabrahamacr / brahma veda, tadadhyayanrtha yad vrata tad api brahma, tac carati iti brahamacr / samna tasya+eva brahmae samnatvad ity ayam artho bhavati / samne brahmai vratacar sabrahmacar iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.87 || _____START JKv_6,3.87: trthaabda uttarapade yatpratyaye parata samnasya sa ity ayam deo bhavati / satrthya / samnatrthe vs (*4,4.107) iti yatpratyaya // ____________________________________________________________________ [#720] ## || PS_6,3.88 || _____START JKv_6,3.88: udaraabde uttarapade yatpratyaynte samnasya vibh sa ity ayam deo bhavati / sodarya, samnodarya / samnodare ayita o ca+udtta (*4,4.108) iti yat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.89 || _____START JKv_6,3.89: dk da vatu ity eteu parata samnasya sa ity ayam deo bhavati / sadk / sada / tyaddiu do 'nlocane kaca (*3,2.60) ity atra samnnyayoceti vaktavyam iti kakvinau pratyayau kriyete / dke ceti vaktavyam / sadka / de kapratyayo 'pi tatra+eva vaktavya / vatugrahaam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.90 || _____START JKv_6,3.90: ida kim ity etayor k ity etau yathsakhyam deau bhavato dgdavatuu / dk / da / iyn / kdk / kda / kiyn / kimidabhy vo gha (*5,2.40) iti vatup / dke ceti vaktavyam / dka / kdka // ____________________________________________________________________ #< sarvanmna># || PS_6,3.91 || _____START JKv_6,3.91: sarvanmna krdeo bhavati dgdavatuu / tdk / tda / tvn / ydk / yda / yvn / dke ceti vaktavyam / tdka / ydka // ____________________________________________________________________ [#721] ## || PS_6,3.92 || _____START JKv_6,3.92: vivak deva ity etayo sarvanmna ca e adri ity ayam deo bhavati acatau vapratyaynte uttarapade / divag ajcati iti vivadrya / devadrya / sarvanmna - tadrya / yadrya adrisaghryorantodttaniptana ktsvaranivttyartham / tatra yadee kte udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro bhavati / vivagdevayo iti kim ? avc / acatau iti kim ? vivagyuk / vapratyaye iti kim ? vivagacanam / vapratyayagrahaam anyatra dhtugrahae taddividhipratipattyartham / tena ayasktam, ayaskra ity atra ata kkamikasakumbhaptra iti satva bhavati / chandasi striy bahulam iti vaktavyam / viv ca ghtc ca ity atra na bhavati / kadrc ity atra tu bhavaty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.93 || _____START JKv_6,3.93: sam ity etasya sami ity ayam deo bhavati acatau vapratyayante uttarapade / samyak, samyacau, samyaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.94 || _____START JKv_6,3.94: tiras ity etasya tiri ity ayam deo bhavati acu vapratyaynte uttarapade 'lope, yad asya lopo na bhavati / tiryak, tiryacau, tiryaca / alope iti kim ? tirac / tirace / aca ity akralopa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.95 || _____START JKv_6,3.95: saha ity etasya saghri ity ayam deo bhavati acatau vapratynte uttarapade / saghrya saghryajcau, saghryaca / saghrca / saghrc // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.96 || _____START JKv_6,3.96: chandasi viaye mda stha ity etayor uttarapadayo sahasya sadha ity ayam deo bhavati / sadhamdo dyumninrpa / sadhasth // ____________________________________________________________________ [#722] ## || PS_6,3.97 || _____START JKv_6,3.97: dvi antar ity etbhy upasargc ca uttarasya ap ity etasya krdeo bhavati / [#721] dvpam / antarpam / upasargt - npam / vpam / sampam / sampa tve pratiedho vaktavya / sampa nma devayajanam / apara ha - tvamanavard iti vaktavyam / iha m bht, prpam, parpam / apabda prati kriyayogbhvt upasargagrahaa prdyupalakartham // ____________________________________________________________________ [#722] ## || PS_6,3.98 || _____START JKv_6,3.98: anor uttarasya apa krdeo bhavati debhidhne / anpo dea / dee iti kim ? anvpam / drghoccraam avagrahrtham, anu pa anpa iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.99 || _____START JKv_6,3.99: aathsthasya attysthasya ca anyaabdasya duggamo bhavati is sth sthita utsuka ti kraka rga cha ity eteu parata / any anyad / any anyad / any sth anyadsth / anya sthita anyadsthita / anya utsuka anyadutsuka / any ti anyadti / anya kraka anyatkraka / anya rga anyadrga / anyasmin bhava anyadya / gahdiv anyaabdo draavya / aahyattysthasya iti kim ? anyasya any / anyena sthita anysthita / duggamo 'vieea vaktavya krakacchayo / ahttyayor nea rdiu saptasu // anyasya krakam anyatkrakam / anyasya idam anyadyam / asya ca dvirnagrahaa ligam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.100 || _____START JKv_6,3.100: arthaade uttarapade anyasya vibh duggamo bhavati / anyadartha, anyrtha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.101 || _____START JKv_6,3.101: ku ity etasya kta ity ayam deo bhavati tatpurue samse ajdv uttarapade / kadaja / kadava / kadura / kadannam / tatpurue iti kim ? kro rj / aci iti kim ? kubrhmaa / kupurua / kadbhve trvupasakhynam / kutsitstraya kattraya // ____________________________________________________________________ [#723] ## || PS_6,3.102 || _____START JKv_6,3.102: ratha vada ity etayo ca+uttarapadayo ko kat ity ayam deo bhavati / kadratha / kadvada // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.103 || _____START JKv_6,3.103: daabde uttarapade jtv abhidheyy ko kat ity deo bhavati / katt nma jti / jtau iti kim ? kutsitni tni kutni // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.104 || _____START JKv_6,3.104: pathin aka ity etayor uttarapadayo ko k ity ayam deo bhavati / kpatha / kka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.105 || _____START JKv_6,3.105: adarthe vartamnasya ko k ity ayam deo bhavati / kmadhuram / klavaam / ajdv api paratvt kdea eva bhavati / kmlam / koam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.106 || _____START JKv_6,3.106: puruaabde uttarapade vibh ko k ity ayam deo bhavati / kpurua, kupurua / aprptavibheyam / adarthe tu prvavipratiedhena nitya k bhavati / at purua kpurua // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.107 || _____START JKv_6,3.107: uaabde uttarapade ko kavam ity ayam deo bhavati, k ca vibh / kavoam, koam, kaduam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.108 || _____START JKv_6,3.108: pathiabde uttarapade chandasi viaye ko kavam k ity etv deau bhavato vibh / kavapatha, kpatha, kupatha // ____________________________________________________________________ [#724] ## || PS_6,3.109 || _____START JKv_6,3.109: podaraprakri abdarpi, yeu lopgamavarnavikr strea na vihit dyante ca, tni yathopadini sdhni bhavanti / yni yni yathopadini, aair uccritni prayuktni, tni tath+eva anugantavyni / pad udara yasya podaram / pad udvna yasya podvnam / atra takralopo bhavati / vrivhaka balhaka / prvaabdasya baabda dea, uttarapadde ca latvam / jvanasya mta jmta / vanaabdasya lopa / avn ayanam manam / avaabdasya mdea, ayanaabdasya api naabda dea / rdhva khamasya iti ulkhalam / rdhvakhaabdayo ul khala ity etv deau bhavata / piita pica / piitaabdayor yathyoga picaabdau deau / bruvanto 'sy sdanti iti bs / sader adhikarae a pratyaya / bruvacchabdasya copapadasya babda deo bhavati / mahy rauti iti mayra / rauter aci ilopa / mahabdasya maybhva / evamanye 'pi avatthakapitthaprabhtayo yathyogam anugantavy / dikabdebhya uttarasya trasya trabhvo v bhavati / dakiatram, dakiatram / uttaratram, uttaratram / vco vde atva ca labhva ca+uttarapadasya+ii pratyaye bhavati / vca vadati iti vgvda / tasypatya vavli / aa utva datdaadhsttarapaddeutva ca bhavati / a dant asya oan / a ca daa ca oaa / dhsu v aa utva bhavaty uttarapaddeca utvam / oh, adh kuru / bahuvacananirdeo nndhikaraavcino dhabdasya pratipattyartha / iha m bht, a dadhti dhayati v adh iti / duro danadabhadhyetva vaktavyam uttarapaddeca utvam / kucchrea dyate nyate dabhyate ca ya sa da / da / dabhya / dambhe khalbanunsikalopo niptant / dua dhyyati iti dhya / duabdopapadasya dhyyate tacopasarge (*6,1.136) iti kapratyaya / [#725] svaro rohatau chandasyutva vaktavyam / jya ehi suvo rohva / pvopavasandn ca lopo vaktavya / pvopavasannm / payopavasannm / vargamo varaviparyaya ca dvau cparau varavikranau / dhtostadarthtiayena yogastaducyate pacavidha niruktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.110 || _____START JKv_6,3.110: sakhy vi sya ity evaprvasya ahnaabdasya sthne ahan ity ayam deo bhavaty anyatarasy au parata / dvayor ahnor bhava dvyahna / tryahna / dvyahni, dvyahani / tryahni, tryahani / dvyahne / tryahne / vyapagatamaha vyahna / vyahni, vyahani, vyahne / syamahna syhna / syhni, syhani, syhne / ekadeisamsa prvdibhyo 'nyasya api bhavati ity etad eva visyaprvasya ahnasya grahaa jpakam / tena madhyamahna madhyhna ity api bhavati / sakhyvisyaprvasya iti kim ? prvhe / aparhe // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.111 || _____START JKv_6,3.111: hakrarephayo lopa yasmin sa hralopa, tatra prvasya aa drgho bhavati / lham / mham / upagham / mha / ralope - nraktam / agnratha / indratha / pun rakta vsa / prt rjakraya / prvagrahaam anuttarapade 'pi prvamtrasya drghrtham / aa iti kim ? tham / vham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.112 || _____START JKv_6,3.112: sahi vahi ity etayo avarasya okra deo bhavati hralope / soh / sohum / sohavyam / voh / vohum / vohavyam / avarasya iti kim ? ha / havn / varagrahaa kim ? ktym api vddhau yath syt / udavohm / udavoham / tdapi para tapara, taparatvd krasya grahaa na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.113 || _____START JKv_6,3.113: sdhyai shv sh iti nigame niptyanate / shyai samantt shv atrn / sahe ktvpratyaye otvbhva / pake ktvpratyayasya dhyaibhva / sh iti tci rpametat / nigame iti kim ? sohv, soh iti bhym // ____________________________________________________________________ [#726] ## || PS_6,3.114 || _____START JKv_6,3.114: sahitym ity ayam adhikra / yad iti rdhvam anukramiyma sahitym ity eva tad veditavyam / vakyati - dvyaco 'tas tia (*6,3.135) iti / vidm hi tv gopati ra gonm / sahitym iti kim ? vidma, hi, tv, gopati, ra, gonm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.115 || _____START JKv_6,3.115: karaabde uttarapade lakaavcino drgho bhavati via aan pacan mai bhinna chinna chidra sruva svastika ity etn varjayitv / dtrkara / dvigukara / trigukara / dvyagulkara / agulkara / yat pan svmivieasambandhajpanrtha dtrkrdi kriyate tad iha lakaa ghyate / lakaasya iti kim ? obhanakara / avidnm iti kim ? viakara / aakara / pacakara / maikara / bhinnakara / chinnakara / chidrakara / sruvakara / svastikakara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.116 || _____START JKv_6,3.116: nahi vti vi vyadhi ruci sahi tani ity eteu kvipratyaynteu uttarapadeu prvapadasya drgho bhavati sahity viaye / nahi - upnat / parat / vti - nvt / upvt / vi - prv / upv / vydhi - marmvit / ddayvit / vavit / ruci - nruk / abhiruk / sahi - ta / tani - tartat / gama kvau (*6,4.40) iti gamadnam iyate / tata tanoter apy anunsikalopa / kvau iti kim ? pariahanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.117 || _____START JKv_6,3.117: vana giri ity etayor uttarapadayor yathsakhya koaradnm kiulukdn ca drgho bhavati sajy viaye / vane koardnm - koaravaam / mirakvaam / sighrakvaam / srikvaam / girau kiulukdnm - kiulukgiri / ajangiri / koarakiulukdnm iti kim ? asipatravanam / kagiri / koara / miraka / puraka / sighraka / srika / koardi / kiuluka / lvaka / ajana / bhajana / lohita / kukku / kiulukdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.118 || _____START JKv_6,3.118: vale parata prvasya drgha bhavati / sutvala / kvala / dantvala / rajakysutiparado valac (*5,2.112) iti valac pratyayo ghyate, na prtipadikam / anutshabhrtpitm ity eva / utshavala / bhrtvala / pitvala // ____________________________________________________________________ [#727] ## || PS_6,3.119 || _____START JKv_6,3.119: matau parato bahvaco 'jirdivarjitasya drgho bhavati sajym viaye / udumbarvat / maakvat / vravat / pukarvat / amarvat / nady matup (*4,2.85) iti matuppratyaya / sajym (*8,2.11) iti matorvatvam / bahvaca iti kim ? vrhimat / anajirdnm iti kim ? ajiravat / khadiravat / pulinavat / hasakraavavat / cakravkavat / sajym ity eva, valayavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.120 || _____START JKv_6,3.120: ardn ca matau drgho bhavati sajy viaye / arvat / vavat / ara / vaa / dhma / ahi / kapi / mai / muni / uci / hanu / ardi / sajym (*8,2.11) iti matorvatvam / yavditvt vrhydibhyo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.121 || _____START JKv_6,3.121: igantasya prvapadasya pluvarjitasya vahe uttarapade drgho bhavati / vaham / kapvaham / munvaham / ika iti kim ? piavaham / aplo iti kim ? pluvaham / aplvdnm iti vaktavyam / iha m bht, cruvaham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.122 || _____START JKv_6,3.122: upasargasya ghaante uttarapade amanuye 'bhidheye bahula drgho bhavati / vkleda / vmrga / apmrga / na ca bhavati / praseva / prasra / sdakrayo ktrime drgho bhavati / prsda / prkra / ktrime iti kim ? prasda / prakra / vediu vibh drgho bhavati / prativea, pratvea / pratirodha, pratrodha / amanuye iti kim ? nido manuya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.123 || _____START JKv_6,3.123: igantasya upasargasya kaabde uttarapade drgho bhavati / nka / vka / anka / pacdyacpratyaynto 'ya kaabda, na tu ghaanta / ika iti kim ? praka // ____________________________________________________________________ [#728] ## || PS_6,3.124 || _____START JKv_6,3.124: d ity etasya ya takrdir dea tasmin parata igantasya+upasargasya drgho bhavati / nttam / vttam / parttam / aca upasargt ta (*7,4.47) ity antasya yady api takra kriyate tathpi cartvasyrayt siddhatvam iti takrdir bhavati / ika ity eva, prattam / avattam / da iti kim ? vitram / nitram / ti iti kim ? sudattam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.125 || _____START JKv_6,3.125: aan ity etasya uttarapade sajy drgho bhavati / avakra / abandhura / apadam / sajym iti kim ? aaputra / aabhrya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.126 || _____START JKv_6,3.126: chandasi viaye 'ana uttarapade drgho bhavati / gneyamakapla nirvapet carum / ahiray daki / apad devat sumat / aau pdau asy iti bahuvrhau pdasya lope kte pdo 'nyatarasym (*4,1.8) iti p / gavi ca yukte bhymano drgho bhavati iti vaktavyam / agavam akaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.127 || _____START JKv_6,3.127: citiabdasya kapi parata drgho bhavati / ekacitka / dvicitka / tricitka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.128 || _____START JKv_6,3.128: vivaabdasya vasu r ity etayo uttarapadayo dirgha deo bhavati / vivvasu / vivr / r iti vikranirdeo yatra asya etad rpa tatra+eva yath syt / iha na bhavati, vivarjau / vivarja // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.129 || _____START JKv_6,3.129: naraabda uttarapade sajym viaye vivasya drgho bhavati / vivnaro nma yasya vaivnari putra / sajym iti kim ? vive nar yasya sa vivanara // ____________________________________________________________________ [#729] ## || PS_6,3.130 || _____START JKv_6,3.130: mitre ca+uttarapade vabhidheye vivasya drgho bhavati / vivmitro nma i / au iti kim ? vivamitro mavaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.131 || _____START JKv_6,3.131: manraviaye soma ava indriya vivadevya ity ete matuppratyaye parata drtho bhavati / somvat / avavat / indriyvat / vivadevyvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.132 || _____START JKv_6,3.132: mantre iti vartate / oadhiabdasya vibhaktv aprathamy parata drgho bhavati / oadhbhiraptat / nama pthivyai nama oadhbhya / vibhaktau iti kim ? oadhipate / aprathamym iti kim ? sthireyamastvoadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.133 || _____START JKv_6,3.133: ci viaye tu nu gha maku ta ku tra uruya ity e drgho bhavati / t na indra vtrahan / nu - n karae / gha - uta v gh sylt / maku - mak gomantammahe / ta - bharat jtavedasam / ta iti thdeasya tvapake grahaa, tena+iha na bhavati, ota grva / ku - kmana / tra - atr gau / uruya - uruy o // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.134 || _____START JKv_6,3.134: su nipto ghyate / igantaraya sui parato mantraviaye drgho bhavati / abh u a sakhnm / rdhva u a taye / sua (*8,3.107) iti atvam, naca dhtusthoruubhya (*8,4.27) iti atvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.135 || _____START JKv_6,3.135: ci iti vartate / dvyacastiantasya ata gviaye drgho bhavati / vidm hi tv gopati ra gonm / vidm arasya pitaram / dvyaca iti kim ? av bhavata vjina / ata iti kim ? devn vaki yaki ca // ____________________________________________________________________ [#730] ## || PS_6,3.136 || _____START JKv_6,3.136: ci ity eva / niptasya ca gviaye drg deo bhavati / ev te / acch // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.137 || _____START JKv_6,3.137: anyem api drgho dyate, sa iaprayogdanugantavya / yasya drghatva vihita, dyate ca prayoge, tad anena kartavyam / kekei / kackaci / jal / nraka prua / uno dantadarkarakundavarhapucchapadeu / vdanta / vdara / vkara / vkunda / vvarha / vpuccha / vpada // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.138 || _____START JKv_6,3.138: cau parata prvapadasya drgho bhavati / cau iti acatirluptanakrkro ghyate / dadhca paya / dadhc / dadhce / madhca paya / madhc / madhce / antarago 'pi yadeo drghavidhnasmarthyn na pravartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,3.139 || _____START JKv_6,3.139: uttarapde iti vartate / samprasrantasya prvapadasya+uttarapade drgho bhavati / kragandhputra / kragandhpati / kaumudagandhputra / kaumudgandhpati / karasya iva gandho 'sya, kumudasya iva gandho 'sya, alpkhyym (*5,4.136), upamnc ca (*5,4.137) iti ikra samsnta / karagandherapatyam kragandhy / kumudagandherapatyam kaumudagandhy, tasy putra kaumudagandhputra / kaumudagadhpati / iko hrasvo 'yo glavasya (*6,3.61) ity etan na bhavati / vyavasthitavibh hi s / akta eva drghatve hrasvabhvapake ktrthena api drghea pakntare paratvd hrasvo bdhyate / puna prasagavijna ca na bhavati, sakdgatau vipratiedhe yad bdhita tadbdhitam eva iti // iti rvmanaviracity kiky vttau ahdhyyasya ttya pda // ______________________________________________________ [#731] ahdhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.1 || _____START JKv_6,4.1: adhikro 'yam saptamdhyyaparisampte / yad ita rdhvam anukramiyma agasya ity eva tad veditavyam / vakyati - hala (*6,4.2) - hta / jna / savta / agasya iti kim ? nirutam / durutam / nmi drgha (*6,4.6) - agnnm / vynm / agasya iti kim ? krimi paya / pman paya / ato bhisa ais (*7,1.9) - vkai / plakai / agasya iti kim ? brhmaabhiss / odanabhissi / agdhikra kto 'nyrtho nmi drghatvdyapi vyavasthpayati iti tadartham arthavadgrahaaparibh nrayitavy bhavati / agasya iti sambandhasmnye e ah yathyoga vieeu avatihate / atha v prtipadikrthamtram avivakitavibhaktyartham adhikriyate / tat uttaratra yathyoga vipariamyate / tato 'krntd agt bhisa ais ity evam dy api samyak sampanna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.2 || _____START JKv_6,4.2: agvayavd dhalo yad uttara samprasraam tadantasya agasya drgho bhavati / hta / jna / savta / hala iti kim ? uta / utavn / agvayavt iti kim ? nirutam / tadantasya iti kim ? viddha / vicita / aa ity eva, ttya / tty iti v niptand atra drghbhva / agagrahaam vartayitavyam halvieartham, agakryapratipattyartha ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.3 || _____START JKv_6,4.3: nm iti etat ahbahuvacanam gatanuka ghyate / tasmin parato 'gasya drgho bhavati / agnnm / vyunm / kartm / hartm / aa ity etad atra nivttam / gatanukagrahaam uttarrtham, kte ca nui drghapratipattyartham / anyath hi nueva na syt / nmi drgha mi cet syt kte drghe na nu bhavet / vacand yatra tannsti nopadhyca carmam // ____________________________________________________________________ [#732] ## || PS_6,4.4 || _____START JKv_6,4.4: tis catas ity etayo nmi drgho na bhavati / tism / catasm / idam eva nmi iti drghapratiedhavacana jpakam aci ra ta (*7,2.100) ity etasmt prvavipratiedhena nugamo bhavati iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.5 || _____START JKv_6,4.5: chandasi vaaye tis-catasro nmi parata ubhayath dyate, drghacdrghaca / tis madhyadine, tis madhyadine / catas madhyadine, catas madhyadine // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.6 || _____START JKv_6,4.6: n ity etasya nmi pare ubhayath bhavati / tva n npate, tva n npate kecid atra chandasi iti na anuvartayanti, tena bhym api vikalpo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.7 || _____START JKv_6,4.7: nntasya agasya upadhy nmi parato drgho bhavati / pacnm / saptnm / navnm / danm / na iti kim ? caturm / nmi ity eva, carmm // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.8 || _____START JKv_6,4.8: sarvanmasthne ca parato 'sambuddhau nopadhy drgho bhavati / rj, rjnau, rjna / rjnam, rjnau / smni tihanti / smni paya / sarvanmasthne iti kim ? rjani / smani / asambuddhau iti kim ? he rjan / he takan // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.9 || _____START JKv_6,4.9: aprvasya aca nopadhy nigamaviaye sarvanmasthne parata asambuddhau v drgho bhavati / sa taka tihantamabravt / sa takaam tihantamabravt / bhukamindram / bhukaamindram / nigame iti kim ? tak, takau, taka // ____________________________________________________________________ [#733] ## || PS_6,4.10 || _____START JKv_6,4.10: sakrntasya sayogasya yo nakra mahata ca tasya+upadhy drgho bhavati sarvanmasthne parata asambuddhau / reyn, reysau, reysa / reysi / paysi / yasi / mahata svalvapi - mahn, mahntau, mahnta / asambuddhau iti kim ? he reyan / he mahan // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.11 || _____START JKv_6,4.11: ap ity etasya, tnantasya, tjantasya, svas napt ne tvat katt hot pot past ity ete cgnm upadhy drgho bhavati sarvanmasthne parato 'sambuddhau / ap - pa / bahvmpi tagni iti kecid icchanti, tatra samsnto vidhiranitya iti samsnto na kriyate / nityam api ca numamaktva drghatvam iyate / tn - kartrau kan / vaditrau janpavdn / kartra / tc - kartrau kaasya / kartra / hartrau bhrasya / hartra / svas - svas, svasrau, svasra / napt - napt, naptrau, naptra / ne - ne, nerau, nera / tva - tva, tvarau, tvara / katt - katt, kattrau, kattra / hot - hot, hotrau, hotra / pot - pot, potrau, potra / prast - prast, prastrau, prastra / naptrdin grahaamavyutpattipake vidhyartham / vyutpattipake niyamrtham, evam bhtnm anye sajabdn drgho m bht iti / pitarau, pitara / mtarau,mtara / asambuddhau iti kim ? he karta / he svasa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.12 || _____START JKv_6,4.12: in han pan aryaman ity evam antnm agn au parata upadhy drgho bhavati / bahudani / bahucchatri / bahuvtrahi / bahubhrahni / bahupi / bahvaryami / siddhe satyrambho niyamrtha, inhanpryamm upadhya v eva drgho bhavati na anyatra / dainau / chatriau / vtrahaau / paau / aryamaau / drghavidhirya ihenprabhtn ta viniyamya suti suvidvn / au niyama punar eva vidadhyt bhrahanti tathsya na duyet // smi nivartya sutyaviee au niyama kuru vpyasamkya / drghavidherupadhniyamnme hanta yi drghavidhau ca na doa // suyapi v prakte 'navaka au niyamo 'praktapratiedhe / yasya hi au niyama sui naitattena na tatra bhavedviniyamyam // hante anunsikasya kvijhalo kiti (*2,4.15) iti drghatva yat tad api niyamena bdhyate vtrahai, bhrahani iti / katham ? yogavibhga kriyate / inhanpryamm sarvanmasthne eva drgho bhavati, na anyatra iti / tata au iti dvityo niyama / [#734] au eva sarvanmasthne drgho bhavati na anyatra iti / sarvasya+upadhlakaasya drghasya niyamena nivtti kriyate / yas tu na upadhlakaa sa bhavaty eva / vtrahyate / bhrahyate / atha va anuvartamne 'pi sarvanmasthnagrahae smarthydayam avieea niyama / iabdo hi sarvanmastha napusakasya, na ca tasya anyat sarvanmasthnam asti ity avieea niyama / tatra tu napusakasya ity etan na aryate / tena anapusakasya api drgho na bhavati / sarvanmasthnasajvidhne tu napusakasya vypro 'sti iti tatra niyama kriyamao napusakasya syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.13 || _____START JKv_6,4.13: sv asambuddhau parata inhanparyamm upadhy drgho bhavati / da / vtrah / p / aryam / asambuddhau iti kim ? he dain / he pan / he aryaman // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.14 || _____START JKv_6,4.14: atu as ity evam antasya adhtor upadhy svasambuddhau parata drgho bhavati / avatu - bhavn / ktavatu - ktavn / matup - gomn / yavamn / atra kte drghe numgama kartavya / yadi hi paratvn nityatvc ca num syat, drghasya nimittamatpadh vihanyeta / asantasya - supay / suya / surot / adhto iti kim ? pia grasate iti piagra / carma vaste iti carmava / anarthako 'py asabdo ghyate, aninasmagrahanyarthavat ca anarthakena ca tadantavidhi prayojayanti iti / antagrahaam upadeaprayogaikadeasya apy atvantasya parigrahrtham, anyath matupo grahaam na syd, upadee rpanirgrahahetau nyamatvanta iti / asambuddhau ity eva, he goman / supaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.15 || _____START JKv_6,4.15: anunsikntasya agasya upadhy drgho bhavati kvipratyaye parato jhaldau ca kiti / pran / pratn / jhaldau kiti - nta / ntavn / ntv / nti / iti khalv api - anta / tantnta / yalugantd aya tas / anunsikasya iti kim ? odanapak / pakva / pakvavn / kvijhalo iti kim ? gamyate / ramyate / kiti iti kim ? gant / rant // ____________________________________________________________________ [#735] ## || PS_6,4.16 || _____START JKv_6,4.16: ajantnm agna hanigamyo ca sani jhaldau pare drgho bhavati / ajantnm - vivati / tuati / cikrati / jihrati / han - jighsati / gam - adhijigsate / gamerideasya+iti vaktavyam / iha m bht sajigasate vatso mtra iti / svarga loka samajigsat iti chandasi yadanideasya api drghatva dyate, tad anyem api dyate (*6,3.137) ity anena bhavati / atha v iha ajgrahaa na kartavyam / sani drgho bhavati ity etvadeva stra kartavyam / tatrc ghyamasya vieae sati siddham ajantasya drghatvam ? tat kriyate pravttibhedena gamer api vieartham, ajantasya agasya drgho bhavati, ajdeasya game iti / tato na vaktavyam ida gamerideasya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.17 || _____START JKv_6,4.17: tanoter agasya sani jhaldau vibh drgho bhavati / titsati, titasati / jhali ity eva, titaniati / sanvantardha ity atra tanoter upasakhynd igamo bhavati vikalpena // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.18 || _____START JKv_6,4.18: krama upadhy vibh dirgho bhavati ktv pratyaye jhaldau parata / krantv, krntv / jhali ity eva, kramitv / prakramya, upakramya iti bahirago 'pi lyabdeo 'ntaragnapi vidhn bdhate iti prvam eva drghatva na pravartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.19 || _____START JKv_6,4.19: cha ity etasya satukkasya, vakrasya ca sthne yathsakhyam ity etv deau bhavata, anunsikdau pratyayai parata kvau jhaldau ca kiti / prana / vina / antaragatvt che ca (*6,1.73) iti tuki kte satukkasya dea / vakrasya - syona / siveraudike na pratyaye laghpadhagut prvam kriyate / tatra kte 'ntaragatvd yadeo nnrayatvt ca na vrdga balya bhavati / kvau chasya abdapr / kvabvaci itydinaudika kvip drgha ca / govi / vakrasya - akady / hirayahy / [#736] asiddha bahiragamantarage iti njnantarye iti pratiidhyate / jhaldau chasya - pa / pavn / pv / vakrasya - dyta / dytavn / dytv / kiti ity eva, dyubhys / dyubhi / kecid atra kiti iti na anuvartayanti / katha dyubhym, dyubhi iti hi kte ? diva ut (*6,1.131) iti taparatvn mtrklo bhaviyati / cha a ity atra chagrahaa na kartavyam / anena+eva hi sarvatra akro vidhyate / hahitkaraam etyadhatyhsu (*6,1.189) iti vieartham / vha (*6,4.139) ity ayam api hideva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.20 || _____START JKv_6,4.20: jvara tvara srivi ava mava ity etem agn vakrasya upadhy ca sthne ity ayam deo bhavati kvau parato 'nunsike jhaldau ca kiti / j, jrau, jra / jrti / tvara - t, trau, tra / trti / srivisr, sruvau, sruva / srta / srtavn / srti / ava - , uvau, uva / ti / mava - m, muvau, muva / mta / mtavn / mti / jvaratvaropadh vakrt par, srivyavamav prv // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.21 || _____START JKv_6,4.21: rephduttarayo chvorlopo bhavati kvau parato jhaldau kiti ca parata / murcch - m, murau, mura / mrta / mrtavn / mrti / na dhy-khy-p-mrchi-madm (*8,2.57) iti nihnatvbhva / hurcch - h, hurau, hura / hra / hravn / hrti / rllope sutukkasya chasya abhvt kevalo ghyate / vakrasya - turv - t, turau, tura / tra / travn / trti / dhurv - dh, dhurau, dhura / dhra / dhravn / dhrti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.22 || _____START JKv_6,4.22: asiddhavat ity ayam adhikra / yad ita rdhvam anukramiyma adhyyaparisampte tad asiddhavat bhavati ity eva veditavyam / bht iti viayanirdea / bhasaabdand yad ucyate tatra kartavye / atra it samnrayatvapratipattyartha / tac ced atra yatra bhavati tad bht strya vidhyate tadrayam eva bhavati / vyraya tu nsiddhavad bhavati ity artha / asiddhavacanam utsargalakaabhvrtham, dealakaaapratiedhrtha ca / edhi, dhi ity atra etvabhvayo ktayo jhallakaa dhitva na prpnoti, asiddhatvd bhavati / gahi, jahi ity atra anunsika lope jabhve ca ato he (*6,4.105) iti luk prpnoti, asiddhatvn na bhavati / bht iti kim ? abhji / rga / ata upadhy (*7,2.116) iti vddhau kartavyy nalopo nsiddho bhavati / atragrahaa kim ? papua paya / cicyua paya / luluvua paya / vasusaprasraam llope yadee uvadee ca kartavye nsiddha bhavati / llopdni vasau, vasantasya vibhaktau saprasraam iti samnrayatva na asti / asiddha bahiragamantarage iti ? etad apy atra na bhavati / [#737] ki kraam ? e hi paribh bhcchstry / tasy pravartamny vasusaprasradnmbhcchstrym eva asiddhatvd antaragabahiragayo yugapat samupasthpana na asti iti paribha na pravartate / vugyuvuvayao siddhau bhavata iti vaktavyam / vug uvadee - babhva, bahvatu, bavhvu / yu yadee - upadidye, upadidyte, upadedyire / bht ity ayam abhividhv / tena bhdhikre 'py asiddhavad bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.23 || _____START JKv_6,4.23: nt iti namayamutsamakro ghyate / tata uttarasya nakrasya lopo bhavati / anakti / bhanakti / hinasti / akravato grahaam kim ? yajnm / yatnnm / supi ca (*7,3.102) iti paratvt kte 'pi drghatve sthnivadbhavt nalopa syd eva / vinnm, prannm ity atra lakaapratipadoktayo pratipadoktasya+eva ity eva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.24 || _____START JKv_6,4.24: aniditm agn halantnm upadhy nakrasya lopo bhavati kiti pratyaye parata / srasta / dhvasta / srasyate / dhvasyate / sansrasyate / dandhvasyate / aniditm iti kim ? nandyate / nnandyate / hala iti kim ? nyate / nenyate / upadhy iti kim ? nahyate / nnahyate / kiti iti kim ? srasit / dhvasit / anidit nalope lagikampyor upatpaarravikrayor upasakhyna kartavyam / vilagita / vikapita / upatpaarravikrayo iti kim ? vilagita / vikampita / rajerau mgaramaa upasakhyna kartavyam / rajayati mgn / janjknasurajo 'mant ca iti mittvd upadhhrasvatvam / mgaramaa iti kim ? rajayati vastri / ghinui ca rajer upasakhyna kartavyam / rg / tyajarajabhaja iti niptand v siddham / rajakarajanarajaspasakhyna kartavyam / rajaka / rajanam / raja // ____________________________________________________________________ [#738] ## || PS_6,4.25 || _____START JKv_6,4.25: daa saja vaja ity etem agn api parata upadhy nakrasya lopo bhavati / daati / sajati / parivajate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.26 || _____START JKv_6,4.26: raje ca api parata upadhy nakrasya lopo bhavati / rajati, rajata, rajanti / pthagyogakaranam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.27 || _____START JKv_6,4.27: bhvakaranavcini ghai parato raje upadhy nakrasya lopo bhavati / bhve - caryo rga / vicitro rga / karae - rajyate anena iti rga / bhvakaraayo iti kim ? rajanti tasminn iti raga // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.28 || _____START JKv_6,4.28: jave 'bhidheye syada iti ghai niptyate / syander nalopo vddhyabhva ca / ikprakarat na dhtulopa iti pratiedho na asti / gosyada / avasyada / java iti kim ? tailasyanda / ghtasyanda // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.29 || _____START JKv_6,4.29: avoda edha odma praratha himaratha ity ete niptyante / avoda iti underavaprvasya ghai nalopo niptyate / edha iti indher ghai nalopo gua ca niptyate / na dhtulopa rdhadhtuke (*1,1.4) iti hi pratiedha syt / odma iti underaudike manpratyaye nalopo gua ca niptyate / praratha iti praprvasya rantherghai nalopo vddhyabhava ca niptyate / himaratha iti himaprvasya ranthe ghayeva niptanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.30 || _____START JKv_6,4.30: ace pjym arthe nakrasya lopo na bhavati / acit asya gur / acitam eva iro vahati / ace pjaym (*7,2.53) iti igama / pjym iti kim ? udaktamudaka kpt / uddhtam ity artha / yasya vibh (*7,2.15) iti ipratiedha // ____________________________________________________________________ [#739] ## || PS_6,4.31 || _____START JKv_6,4.31: ktvprayaye parata skanda syanda ity etayor nakralopo na bhavati / skantv / syantv / syanderditvt pake igama / syanditv / tatra yad igama tad na ktv se (*1,2.18) iti kittvapratiedhd eva nalopbhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.32 || _____START JKv_6,4.32: jntnm agn nae ca ktvpratyaye parata vibh nakralopo na bhavati / raktv, raktv / bhaktv, bhaktv / naa - nav, nav / ipake naitv // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.33 || _____START JKv_6,4.33: bhaje ca cii parato vibh nakralopo bhavati / abhji, abhaji / aprpto 'ya nalopa pake vidhyate, tato na iti na anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.34 || _____START JKv_6,4.34: sa upadhy ikrdeo bhavati ai parato haldau ca kiti / anvaiat, anvaiatm, anvaian / haldau kiti-ia / iavn / iti - v iva / vaya ima / ittve kte sivasighasn ca (*8,3.60) iti atvam / ahalo iti kim ? sati / asatu / asu / kvau ca sa ittva bhavati iti vaktavyam / ryn sti iti rya / mitra / yasmt se a vihita su anuiau iti, tasya+eva+ida grahaam iyate / a su icchym iti asya na bhavati / ste / syamna / kvippratyaye tu tasya api bhavati iti vaktavyam / , iau, ia / kiypraieu tikkam (*8,2.104) iti niptand v siddham // ____________________________________________________________________ [#740] #< hau># || PS_6,4.35 || _____START JKv_6,4.35: so hau parata ity ayam deo bhavati / anudhi / pradhi / upadhy iti nivttam, tata sa iti sthneyog ah bhavati / kati etad api nivttam / tena yad v chandasi (*3,4.88) iti pittva hiabdasya tad apy deo bhavaty eva / dhi ity dyudttam api chandasi dyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.36 || _____START JKv_6,4.36: hanterdhto ja ity ayam deo bhavati hau parata / jahi atrn // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.37 || _____START JKv_6,4.37: anudttopadenm agn vanate tanotydn ca anunsikalopo bhavati jhaldau kiti pratyaye parata / yamu - yatv / yata / yatavn / yati / ramu - ratv / rata / ratavn / rati / anudttopade anunsiknt yamiraminamigamihanimanyataya / vanati - vati / ktino rpam etat / ktici tu na ktici drghaca (*6,4.39) iti bhavati / anyatra jhaldvi bhavitavyam / tanotydaya - tata / tatavn / sanotertva vakyati / kau - kata / katavn / u - ta / tavn / tu - tta / ttavn / ghu - ghta / ghtavn / vanu - vata / vatavn / manu - mata / matavn / iti - atata / atath / anudttopadeavanatitanotydnm iti kim ? nta / ntavn / tnta / tntavn / dnta / dntavn / anunsikasya iti kim ? pakva / pakvavn / jhali iti kim ? gamyate / ramyate / kiti iti kim ? yant / yantavyam / upadeagrahaa kim ? iha vayath syt, gati / iha ca m bht, nta, ntavn iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.38 || _____START JKv_6,4.38: lyapi parata anudttopadeavanatitanotydnm anunsikalopa v bhavati / vyavasthitavibh ca+iyam, tena makrntn vikalpo bhavati, anyatra nityam eva lopa / prayatya, prayamya / praratya, praramya / praatya, praamya / gatya, gamya / hatya / pramatya / pravatya / prakatya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.39 || _____START JKv_6,4.39: ktici parato 'nudttopadednm anunsikalopa drgha ca na bhavati / yanti / vanti / tanti / anunsikalope pratiiddhe anunsikasya kvijhalo kiti (*6,4.15) iti drgha prpnoti, so 'pi pratiidhyate // ____________________________________________________________________ [#741] ## || PS_6,4.40 || _____START JKv_6,4.40: gama kvau parata anunsikalopo bhavati / agagat / kaligagat / adhvagato haraya / gamdnm iti vaktavyam / iha api yath syt, sayat / partat / ca gamdnm iti vaktavyam / agreg / agrebhr // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.41 || _____START JKv_6,4.41: vii vani ca pratyaye parata anunsikntasya agasya kra deo bhavati / abj goj taj adrij / go indo n asi / kpakh / atakh / sahasrakh / dadhikr / agreg unnetm / jana-sana-khana-krama-gamo vi (*3,2.67) iti vi pratyaya / sanoter ana (*8,3.108) iti atvam go indo n asi ity atra / vana - vijv / agrejv / anyebhyo 'pi dyante (*4,3.75) iti vanip pratyaya / anunsikasya iti vartamne punar anunsikagrahaam anunsikmtraparigrahrtham, anyath hi anudttopadeavanatitanotydnm eva syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.42 || _____START JKv_6,4.42: jhali kiti iti ca anuvartate / jana sana khana ity etem agn sani jhaldau kiti jhaldau pratyaye parata kra deo bhavati / jan - jta / jtavn / jti / san - sani sisati / sta / stavn / sti / khan - khta / khtavn / khti / jhalgrahaa sanvieartha kimartham anuvartyate ? iha m bht, jijaniati / sisaniati / cikhaniati / sanote sanvantardha iti pake igama / tad iha sanotyartham eva sagrahaam / atra jhaldau kiti sanoter vipratiedhd tvam anunsikalopa bdhate / ghumasthgpjahtis hali (*6,4.66) iti halgrahaam jpakam asminnasiddhaprakarae vipratiedho bhavati iti // ____________________________________________________________________ [#742] ## || PS_6,4.43 || _____START JKv_6,4.43: yakrdau kiti pratyaye parato janasanakhanm kra deo bhavati vibh / jyate, janyate / jjyate, jajanyate / syate, sanyate / ssyate, sasanyate / khyate, khanyate / ckhyate, cakhanyate / jane yani j-janor j (*7,3.79) iti nitya jdeo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.44 || _____START JKv_6,4.44: tanote yaki parato vibh kra deo bhavati / tyate, tanyate / yaki iti kim ? tantanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.45 || _____START JKv_6,4.45: sanoter agasya ktici pratyaye parata kra deo bhavati, lopa ca asya anyatarasym / sti, santi, sati / anyatarasygrahaam vispartham, yesambaddha hi vibhgrahaam iti nivttam ity akyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.46 || _____START JKv_6,4.46: rdhadhtuke ity adhikra / na lyapi (*6,4.69) iti prg etasmd yad ita rdhvam anukramiyma rdhahdtuke ity eva tad veditavyam / vakyati - ato lopa (*6,4.48) / cikirat / jihrit / rdhadhtuke iti kim ? bhavati / bhavata / adiprabhtibhya apo lugvacana (*2,4.72) pratyayalopalakaapratiedhrtha syt ity etan na jpaka apo lopbhvasya / yasya hala (*6,4.49) / bebhidit / bebhiditum / bebhiditavyam / rdhadhtuke iti kim ? bebhidyate / eranii (*6,4.51) / kra / hra / rdhadhtuke iti kim ? krayati / hrayati / to lopa ii ca (*6,4.64) / yayatu / yayu / vavatu / vavu / rdhadhtuke iti kim ? ynti / vnti / ghumsthgpjahtis hali (*6,4.66) / dyate / dhyate / rdhadhtuke iti kim ? adtm / adhtm / v 'nyasya sayogde (*6,4.68) / sneyt, snyt / rdhadhtuke iti kim ? snyt / rlio 'nyatra na bhavati / [#743] syasicsyutsiu bhvakarmaor upadee 'jjhanagrahad v civadi ca (*6,4.62) / kria / hria / rdhadhtuke iti kim ? kriyeta / hriyeta yagantasya ajantatvc civadbhve sati vddhi syt, tata ca yuk prasajyeta / ato lopo yalopa ca ilopa ca prayojanam / llopa tvam etvam ca civadbhava ca syui // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.47 || _____START JKv_6,4.47: bhrasjo rephasya upadhy ca ram anyatarasy bhavati / ropadhayo iti sthnaahnirdet upadh repha ca nivartete / mittvc ca ayam aco 'ntytparo bhavati / bhra, bhar / bhraum, bharum / bhraavyam, bharavyam / bhrajajanam, bhrjanam / bha, bhavn ity atra prvavipratiedhena samprasraa bhavati / upadee ity eva, barbhjyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.48 || _____START JKv_6,4.48: akrntasya rdhadhtuke lopo bhavati / cikrit / cikritum / cikritavyam / dhinuta / kuta / ata iti kim ? cet / stot / taparakaraa kim ? yt / vt / rdhdhtuke iti kim ? vkatvam / vkat / vddhidrghbhym ato lopa prvavipratiedhena / cikraka / jihraka / cikryate / jihryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.49 || _____START JKv_6,4.49: hala uttarasya yaabdasya rdhadhtuke lopo bhavati / bebhidit / bebhiditum / bebhiditavyam / yasya iti saghtagrahaam etat / tatra alo 'ntyasya (*1,1.52) ity etan na bhavati, ato lopa (*6,4.48) iti yakro 'nena lupyate / saghtagrahaam kim ? ryit / mavyit / hala iti kim ? lolyit / popyit // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.50 || _____START JKv_6,4.50: kyasya hala uttarasya vibh lopo bhavati rdhadhtuke / samidhyit, samidhit / dadyit, dadit / samidhamtmana icchati, samidham iva tmnam carati iti v kyackyaau yathyogam kartavyau // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.51 || _____START JKv_6,4.51: anidvrdhadhtuke erlopo bhavati / iyayaguavddhidrghm apavda / atatakat / ararakat / iat / iat / kra / hra / kraka / hraka / kryate / hryate / jpsati / anii iti kim ? krayit / hrayit // ____________________________________________________________________ [#744] ## || PS_6,4.52 || _____START JKv_6,4.52: nihy sei parato erlopo bhavati / kritam / hritam / gaitam / lakitam / sei iti kim ? sajapita pau / segrahaasmarthyd iha prvea api na bhavati / sanvantardha (*7,2.49) iti japerii vikalpite yasya vibh (*7,2.15) iti nihy pratiedha / atha puna ekca iti tatra anuvartate, tad nityam atra bhavitavyam eva igamena iti segrahaam anarthakam ? tat kriyate klvadhrartham, igame kte ilopo yath syt / akte hi tatra ilope sati kritam ity atra ekca upadee 'nudttt (*7,2.10) iti ia pratiedha prasajyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.53 || _____START JKv_6,4.53: janit iti mantraviaye idau ilopo niptyate / yo na pit janit / mantre iti kim ? janayit // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.54 || _____START JKv_6,4.54: yajakarmai amit iti idau tci ilopo niptyate / ta havi amita / tci sambuddhyantam etat / yaje iti kim ? ta havi amayita // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.55 || _____START JKv_6,4.55: m anta lu yya itnu iu ity eteu parata e aydeo bhavati / krayacakra / hrayjcakra / anta - gaayanta / maayanta / lu - sphaylu / ghaylu / yya - sphayyya / ghayyya / itnu - stanayitnu / iu - poayiu / prayiava / na iti vaktavye aydeavacanam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.56 || _____START JKv_6,4.56: lyapi parato laghuprvd vard uttarasya e aydeo bhavati / praamayya, pratamayya, pradamayya, praamayya, sandamyya gata / prabebhidayya gata / pragaayya gata / hrasvayalopl lopnm asiddhatva na bhavati asamnrayatvt, hrasvdayo hi au, lyapi eraydeo bhavati / laghuprvt iti kim ? praptya gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.57 || _____START JKv_6,4.57: pa uttarasya erlyapi parato vibh aydeo bhavati / prpayya gata, prpya gata / ideasya lkaikatvn na bhavati, adhypya gata // ____________________________________________________________________ [#745] ## || PS_6,4.58 || _____START JKv_6,4.58: yu plu ity etayor lyapi parata chandasi viaye drgho bhavati / dntyanuprva viyya / yatr yo daki pariplya / chandasi iti kim ? sayutya / plutya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.59 || _____START JKv_6,4.59: kiya ca drgho bhavati lyapi parata / prakya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.60 || _____START JKv_6,4.60: yata ktyasya artho bhvakarma, tbhym anyatra y nih tasy kiyo drgho bhavati / ka / praka / parika / akarmakatvt kiya kartari kta / prakam idam devadattasya iti kto 'dhikarae ca dhrauvya-gati. pratyavasnrthebhya (*3,4.76) ity adhikarae kta / ayadarthe iti kim ? akitamasi m mekeh / kitam iti bhve drghbhvt kiyo drght (*8,2.46) iti nihnatvam api na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.61 || _____START JKv_6,4.61: kroe gamyamne dainye ca kiyo nihym ayadarthe v drgho bhavati / kityuredhi, kyuredhi / dainye - kitaka, kaka / kito 'ya tapasv, ko 'ya tapasv // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.62 || _____START JKv_6,4.62: sva sic syu tsi ity eteu bhvakarmaviayeu parata upadee ajantnm agn han gra d ity ete ca civat krya bhavati v / yad civat tad igamo bhavati / kasya ? syasicsyutsnm eva iti veditavyam / te hi prakt / agasya tu lakyavirodht na kriyate / kni punar asya yogasya prayojanni ? civadvddhir yuk ca hante ca ghatva drgha ca+ukto yo mit v citi / i ca asiddhas tena me lupyate irnitya ca aya valnimitto vight // [#746] ajantn tvat - cyiyate, ceyate / acyiyata, aceyata / dyiyate, dsyate / adyiyata, adsyata / miyate, amiyate, amayisyate / amiyata, aamiyata aamayiyata / han - ghniyate, haniyate / aghniyata, ahaniyata / gra - grhiyate, grahyate / agrhiyata, agrahyata / graho 'lii drgha (*7,2.37) iti praktasya io drghatvam / d - dariyate, drakyate / adariyata, adrakyata / sici ajantnm - acyitm, acetm / adyitm, aditm / amitam, aamitam, aamayitm / han - aghnitm, avadhitm, ahastm / gra - agrhitm, agrahtm / d - adaritm, adktm / syui ajantnm - cyita, cea / dyia, dsa / mia, amia, amayia / han - ghnia, vadhia / gra - grhia, graha / d - daria, dka / tsvajantnm - cyit, cet / dyit, dt / mit, amit, amayita / han - ghnit, hant / gra - grhit, graht / d - darit, dra / syasicsyutsiu iti kim ? cetavyam / dtavyam / bhvakarmao iti kim ? ceyati / dsyati / upadee iti kim ? kriyate iti gue kte raparatve ca na prpnoti, upadeagrahad bhavati / ajjhanagrahadm iti kim ? pahiyate / agdhikravihita kryam iha atidiyate, tena haniimde na bhavanti / haniyate, ghniyate / eyate, yiyate / adhyeyate, adhyyiyate / hano vadha lii (*2,4.42), lui ca (*2,4.43), io g lui (*2,4.45), vibh lulo (*2,4.50) ity ete vidhayo na bhavanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.63 || _____START JKv_6,4.63: do yugamo bhavati ajdau kiti pratyaye parata / upadidye, upadidyte, upadidyire / da iti pacamnirded ajder yugamo bhavati / vidhnasmarthyc ca er aneka-aco 'sayogaprvasya (*6,4.82) iti yadee kartavye tasya siddhatva na bhavati / aci iti kim ? upadedyate / kiti iti kim ? upadnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.64 || _____START JKv_6,4.64: iy ajdv rdhadhtuke kiti ca krntasya agasya lopo bhavati / ii - papitha / tasthitha / kiti - papatu / papu / tasthatu / tasthu / goda / kambalada / iti - prad / pradh / rdhadhtuke ity eva, ynti / vnti / vyatyare / vyatyale / rter lte ca lai ii rpam / aci ity eva, glyate / dsya // ____________________________________________________________________ [#747] ## || PS_6,4.65 || _____START JKv_6,4.65: kra deo bhavati krantasya agasya yati parata / deyam / dheyam / heyam / steyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.66 || _____START JKv_6,4.66: ghusajknm agn, m sth g p jahti s ity ete haldau kiti pratyaye parata krdeo bhavati / dyate / dhyate / dedyate / dedhyate / myate / memyate / sthyate / teyate / gyate / jegyate / adhyaga, adhyagtm, adhyagata / pyate / pepyate / pter iha grahaa na asti, lugvikaraatvt / pyate ity eva tasya bhavati / hyate / jehyate / jahter iha nirdet jihter grahaa na bhavati / hyate / o 'ntakarmai / avasyate / avasesyate / hali iti kim ? dadatu / dadu / to lopddhi paratvd tvam syt / etad eva halgrahaa jpakam asmin prakarae vipratiedhena asiddhatva bhavati / kiti ity eva, dt / dht // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.67 || _____START JKv_6,4.67: ghumsthgpjahtismagn lii parata ekrdeo bhavati / deyt / dhey / meyt / stheyt / geyt / peyt / heyt / avaseyt / kiti ity eva, dsa / dhsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.68 || _____START JKv_6,4.68: ghvdibhya anyasya sayogder krntasya v ekrdeo bhavati lii parata / gleyt, glyt / mleyt, mlyt / anyasya iti kim ? stheyt / sayogde iti kim ? yyt / kiti ity eva, glsia / agasya ity eva, nirvyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.69 || _____START JKv_6,4.69: lyapi pratyaye parata ghumsthgpjahtis yadukta tanna / pradya / pradhya / pramya / prasthya / pragya / prapya / prahya / avasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.70 || _____START JKv_6,4.70: mayater ikrdeo v bhavati lyapi parata / apamitya, apamya // ____________________________________________________________________ [#748] ## || PS_6,4.71 || _____START JKv_6,4.71: lu la l ity eteu parato 'gasya agamo bhavati, udtta ca sa bhavati / lu - akrt / ahrt / la - akarot / aharat / l - akariyat / ahariyat // ____________________________________________________________________ #< aj-dnm># || PS_6,4.72 || _____START JKv_6,4.72: gamo bhavati ajdn lu-la-l-ku parata, udtta ca sa bhavati / aikia / aihia / aubjt / aumbht / la - aikata / aihata / aubjat / aumbhat / l - aikiyata / aihiyata / aubjiyat / aumbhiyat / iha aijyata, aupyata, auhyata iti lai kte lvasthym agamd antaragatvl ldea kriyate, tatra kte vikarao nityatvd agama bdhate / abdntaraprpter agamasya anityatvam, kte hi vikarantasya agasya tena bhavitavyam, akte tu dhtumtrasya abdntarasya prpnuvan vidhiranityo bhavati / nanu abdntard iti vikarao 'nitya ? vikarae kte samprasraam agamn nityatvd eva bhavati, samprasrae ca kte 'jdyaga jtam iti ajdnm ity gama // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.73 || _____START JKv_6,4.73: chandasi viaye gamo dyate / yatra hi vihita tato 'nyatra api dyate / ajdnm (*6,4.72) ity uktam, anajdnm api dyate / suruco vena va / nak / yunak / va iti vo lui mantre ghasahvara iti lerluki kte ca bhavati / tath nak iti nae / yunak iti yujer lai // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.74 || _____START JKv_6,4.74: myoge lulalku yad ukta tan na bhavati / m bhavn krt / m bhavn hrt / m sma karot / m sma harat / m bhavnhia / m bhavnkia / m sma bhavnhata / m sma bhavnkata // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.75 || _____START JKv_6,4.75: chandasi viaye myoge 'pi bahulam aau bhavata, amyoge 'pi na bhavata / amyoge tvat - janih ugra / kmamnay / kmamardayt / myoge 'pi bhavata - m va ketre parabjnyavpsu / m abhitth / m va // ____________________________________________________________________ [#749] ## || PS_6,4.76 || _____START JKv_6,4.76: ire ity etasya chadasi viaye bahula re ity ayam deo bhavati / garbha prathama dadhra pa / y 'sya paridadhre / dho rebhvasya asiddhatvd to lopo bhavati / na ca bhavati / paramy dhiyo 'gnikarmi cakrire / atra reabdasya seo dhtnmii kte pun rebhva kriyate, tadartham irayo ity aya dvivacananirdea // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.77 || _____START JKv_6,4.77: nupratyayntasya agasya dhto ivara-uvarntasya bhru ity etasya iya uva ity etv deau bhavato 'jdau pratyaye parata / pnuvanti / rdhnuvanti / aknuvanti / dhto - cikiyatu / cikiyu / luluvatu / luluvu / niyau / niya / luvau / luva / bhruvau / bhruva / aci iti kim ? pnuyt / aknuyt / sdhnuyt / nudhtubhruvm iti kim ? lakmyau / vadhvai / yvo iti kim ? cakratu / cakru / iyauvabhy guavddh bhavato vipratiedhena / cayanam / cyaka / lavanam / lvaka / iyauvaprakarae tanvdn chandasi bahulam upasakhyna kartavyam / tanva puema / tanuva puema / viva puema / viuva puema / svargo loka / suvargo loka / tryambaka yajmahe / triyambaka yajmahe // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.78 || _____START JKv_6,4.78: abhysasya ivarovarntasya avasare 'ci parata iya uva ity etv deau bhavata / iyea / uvoa / iyarti / asavare iti kim ? atu / u / atu / u / aci ity eva, iyja / uvpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.79 || _____START JKv_6,4.79: str ity etasya ajdau pratyaye parata iya deo bhavati / str, striyau, striya / strm ity atra paratvnugama / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.80 || _____START JKv_6,4.80: ami asi parata striy v iya deo bhavati / str paya, striya paya / str paya, striya paya // ____________________________________________________________________ [#750] ## || PS_6,4.81 || _____START JKv_6,4.81: io 'gasya yadeo bhavati aci parata / yanti / yantu / yan / iyadepavado 'yam / madhye 'pavad prvn vidhn bdhante iti guavddhibhy paratvdaya bdhyate / ayanam / yaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.82 || _____START JKv_6,4.82: dhto iti vartate, tena sayogo vieyate / dhtor avayava sayoga prvo yasmd ivarna bhavati asvasayogaprva, tadantasya agasya anekco 'ci parato yadeo bhavati / ninyatu / ninyu / unnyau / unnya / grmayau / grmaya / e iti kim ? asayogaprvagrahaam ivaravieaa yath syt, agavieaa m bht iti / luluvatu, luluvu ity etat tu o supi (*6,4.83) iti niyamdapi sidhyati / anekca iti kim ? niyau / niya / asayogaprvasya iti kim ? yavakriyau / yavakriya / dhtun sayogavieaam kim ? iha api syd unnyau, unnya iti / gatikrakbhym anyaprvasya neyate, paramaniyau, paramaniya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.83 || _____START JKv_6,4.83: dhtv avayava sayoga prvo yasmd uvarn na bhavati, tadantasya agasya anekca ajdau supi parato yadeo bhavati / khalapvau / khalapva / atasvau / atasva / sakllvau / sakllva / supi iti kim ? luluvatu / luluvu / anekca ity eva, luvau / luva / asayogaprvasya ity eva, kaapruvau / kaapruva / gatikrakbhym anyaprvasya na+iyate, paramaluvau / paramaluva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.84 || _____START JKv_6,4.84: varbh ity etasya ajdau supi parato yadeo bhavati / varbhvau / varbhva / punarbhvaceti vaktavyam / punarbhvau / punarbhava / krprvasypyate / krbhvau / krbhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.85 || _____START JKv_6,4.85: bh sudh ity etayor yadeo na bhavati / pratibhuvau / pratibhuva / sudhiyau / sudhiya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.86 || _____START JKv_6,4.86: chandasi viaye bh sudhi ity etayo ubhayath dyate / vaneu citra vibhvam vie / vibhuva vie / sudhyo havyamagne / sudhiyo havyamagne // ____________________________________________________________________ [#751] ## || PS_6,4.87 || _____START JKv_6,4.87: hu ity etasya agasya nupratyayntasya anekca asayogaprvasya ajdau srvadhtuke parato yadeo bhavati / juhvati / juhvatu / juhvat / sunvanti / sunvantu / asunvan / hunuvo iti kim ? yoyuvati / roruvati / idam eva hunugrahaa jpaka bhym api yalugasti iti / chandasi chandasy ubhayath (*6,4.86) ity rdhadhtukatvd eva yadeasya aprasaga / naca yalugantdayat pratyudharaam uvarntam anekc asayogaprva srvadhtuke vidyate / srvadhtuke iti kim ? juhuvatu / juhuvu / asayogaprvasya ity eva, pnuvanti / rdhnuvanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.88 || _____START JKv_6,4.88: bhuvo vuggamo bhavati lui lii ca ajdau parata / abhvan / abhvam li - babhva, babhvatu, babhavu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.89 || _____START JKv_6,4.89: goho 'gasya upadhy krdeo bhavati ajdau pratyaye parata / nighati / nighaka / sdhunigh / nighanigham / nighanti / gho vartate / upadhy iti kim ? ala antyasya m bht / goha iti viktagrahaa viayrtham / yatra asya+etad rpa tatra+eva yath syt / iha m bht, nijuguhatu / nijuguhu / aydeapratiedhrtha ca kecid icchanti / nighya gata ity tvasya asiddhatvd lyapi laghuprvd iti eraydea syt / vyrayatvd eva asiddhatvam atra na asti, vtva, yantasya ca lyapyaydea iti / aci ity eva, nigoh / nigohum // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.90 || _____START JKv_6,4.90: doa upadhy kra deo bhavati au parata / dayati, duayata, dayanti / viktagrahaam prakrambhedrtham / prvatra hi goha ity uktam / au iti kim ? doo vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.91 || _____START JKv_6,4.91: cittavikarrthe doa upadhy v krdeo bhavati au parata / citta dayati, citta doayati / praj dayati, praj doayati // ____________________________________________________________________ [#752] ## || PS_6,4.92 || _____START JKv_6,4.92: mito dhtava ghadayo mita ity evam dayo ye pratipdit, tem upadhy hrasvo bhavati au parata / ghaayati / vyathayati / janayati / rajayati / amayati / japayati / kecid atra v ity anuvartayanti / s ca vyavasthitavibh / tena utkrmayati, sakrmayati ity evam di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.93 || _____START JKv_6,4.93: cipare amulpare ca au parata mitm agnm upadhy drgho bhavati anyatarasy / aami, ami / atami, atmi / amaamam, mamam / tamantamam, tmantmam / drghagrahaa ki, na hrasvavikalpa eva vidhyate ? na+eva akyam, amayanta prayukte iti dvitye ici hrasvavikalpo na syt / ilopasya sthnivadbhvd drghavidhau tvajdeo na sthnivat / ayamanta prayuktavn / aami, ami / amaamam, mamam / aamayate - aaami, aami / aamaaamam, amaamam / yo 'sau au irlupyate, ya ca yakra, tayor dirghavidhau deo na sthnivad bhavati iti asthnivadbhvt drgha siddho bhavati / hrasvavikalpe tu vidhyamne sthnivadbhva syt / iyante yayante tv asiddhireva / vyrayatvd asiddhatvam api na asti / au hi iyaor lopa, ciamulpare vagasya drghatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.94 || _____START JKv_6,4.94: khacpare au parato hrasvo bhavati agasya upadhy / dviantapa / parantapa / puradara // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.95 || _____START JKv_6,4.95: hldo 'gasya upadhy hrasvo bhavati nihy parata / prahlanna / prahlannavn / nihym iti kim ? prahldayati / hlda iti yogavibhga kriyate, ktinyapi yath stt, prahlatti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.96 || _____START JKv_6,4.96: chder agasya advyupasargasya ghapratyaye parata upadhy hrasvo bhavati / urachada pracchada / dantacchada / ilopasya asiddhatva sthnivadbhvo vvacanasmarthyd atra na bhavati iti hrasvabhvin upadh bhavati / advyupasargasya iti kim ? samupacchda / adviprabhtyupasargasya iti vaktavyam / samupticchda / uttar hi sakhy prvasakhykta vyapadeam nivartayati, nahi triputro dviputra iti vyapadiyate // ____________________________________________________________________ [#753] ## || PS_6,4.97 || _____START JKv_6,4.97: is man tran kvi ity eteu parata chde upadhy hrasvo bhavati / chadi / chadma / chanttram / dhmacchat / upacchat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.98 || _____START JKv_6,4.98: gama hana jana kh ghasa ity etem agnm upadhy lopo bhavaty ajdau pratyaye kiti anai parata / jagmatu / jagmu / jaghnatu / jaghnu / jaje, jajte, jajire / cakhnatu / cakhnu / jakatu / jaku / akan pitaro 'momadanta pitara / kiti iti kim ? gamanam / hananam / anai iti kim ? agamat / aghasat / aci ity eva, gamyate / hanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.99 || _____START JKv_6,4.99: tani pati ity etayo chandasi viaye upadhy lopo bhavati ajdau kiti pratyaye parata / vitatnire kavaya / akun iva paptima / chandasi iti kim ? vitenire / petima // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.100 || _____START JKv_6,4.100: ghasi bhasa ity etayo chandasi upadhy lopo bhavati lahdau ajdau ca kgiti pratyaye parata / sagdhi ca me sapti ca me / babdhm te har dhn / sagdhi iti ade ktini bahula chandasi iti ghasldee upadhy lope ca kte jhalo jhali (*8,2.26) iti sakralopa / dhatva takrasya, jatva ghakrasya / tata samn gdhi sagdhi iti samse kte samnasya sabhva / babdhm iti bhaser loi tmi lau dvirvacane kte upadhlopasalopadhatvajatvni kartavyni / dvirvacant paratvn nityatvc ca upadhlopa prpnoti, chndasatvt sa tath na kriyate / ajdau - bapsati / kiti ity eva, an babhasti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.101 || _____START JKv_6,4.101: hu ity etasmd jhalantebhyas ca+uttarasya halde he sthne dhirdeo bhavati / juhudhi / jhalantebhya - bhindhi / chindhi / hujhalbhya iti kim ? krhi / prhi / he iti kim ? juhutm / hali ity eva, rudihi / svapihi / iha juhutt, bhintt tvam iti paratvt ttai kte sakdgatau vipratiedhena yad badhita tad bdhitam eva iti puna dhibhvo na bhavati / bhindhaki, chindhaki ity atra paratvd dhibhve kte puna prasagavijnd akac kriyate // ____________________________________________________________________ [#754] ## || PS_6,4.102 || _____START JKv_6,4.102: ru u p k v ity etebhya uttarasya he dhirdeo havati chandasi viaye / rudh havamindra / udh gira / prdhi / uru askdhi / ap vdhi / udhi ity atra dhibhvavidhnasmrthyd uta ca pratyayt iti herluk na bhavati / anyem api dyate iti drghatvam / ato 'nyatra vyatyayo bahulam iti ap, tasya bahula chandasi iti luk // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.103 || _____START JKv_6,4.103: aita ca herdhirdeo bhavati / v chandasi iti pitvensya aittvam / soma rrand / asamabhya taddharyava prayandhi / yuyodhyasmajjuhuramena / aita iti kim ? hvaya prhi / rrandhi iti ramervyatyayena parasmaipadam , apa lu, abhysadrghatva chndasatvt / malopbhvas tu aittvd eva / prayandhi iti yame apo luk / yuyodhi iti yaute apa lu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.104 || _____START JKv_6,4.104: cia uttarasya pratyayasya lug bhavati / akri / ahri / alvi / apci / akritarm, ahritamm ity atra talopasya asiddhatvt taraptamapor na lug bhavati / cio luk ity etad viayabhedd bhidyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.105 || _____START JKv_6,4.105: akrntd agd uttarasya he lug bhavati / paca / paha / gaccha / dhba / ata iti kim ? yuhi / ruhi / taparakaraa kim ? lunhi / punhi / tvasya asiddhatvd akra eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.106 || _____START JKv_6,4.106: ukro yo 'sayogaprva tadantt pratyayd uttarasya herluk bhavati / cinu / sunu / kuru / uta iti kim ? lunhi / punhi / pratyayt iti kim ? yuhi / ruhi / asayogaprvt iti kim ? prpnuhi / rdhnuhi / takuhi / uta ca pratyayc chandovvacanam / uta ca pratyaydityatra chandasi v iti vaktavyam / tanuhi ytudhnn / dhinuhi yajapatim / tena m bhagina ku // ____________________________________________________________________ [#755] ## || PS_6,4.107 || _____START JKv_6,4.107: yo 'yam ukro 'sayogaprva tadantasya pratyayasya anyatarasy lopo bhavati vakram akrdau pratyaye parata / sunva, sunuva / sunma, sunuma / tanva, tanuva / tanma, anuma / pratyayasya ity eva, yuva / yuma / asayogaprvasya ity eva, aknuva / aknuma / luk iti vartamne lopagrahaam antyaloprtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.108 || _____START JKv_6,4.108: karote uttarasya ukrapratyayasya vakramakrdau pratyaye parata nitya lopo bhavati / kurva / kurma / ukralopasya drghavidhau asthnivadbhvd hali ca (*8,2.77) iti drghatva prptam, na bhakurchurm (*8,2.71) iti pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.109 || _____START JKv_6,4.109: yakrdauca pratyaye parata karote uttarasya ukrapratyayasya nitya lopo bhavati / kuryt, kurytm, kuryu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.110 || _____START JKv_6,4.110: ukrapratyayntasya karote akrasya sthne ukra deo bhavati srvadhtuke kiti parata / kuruta / kurvanti / srvadhtukagrahaa kim ? bhtaprve 'pi srvadhtuke yath syt, kuru / taparakaraa laghpadhasya guanivttyartham / kiti ity eva, karoti / karoi / karomi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.111 || _____START JKv_6,4.111: nasya aste ca akrasya lopo bhavati srvadhtuke kiti parata / rundha / rundhanti / bhinta / bhindanti / aste - sta / santi / kiti ity eva - bhinatti / asti / naso iti krasya pararpatva akandhvdisu draavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.112 || _____START JKv_6,4.112: n ity etasya abhyastn ca agnm krasya lopo bhavati srvadhtuke kiti parata / lunate / lunatm / alunata / abhyastnm - mimate / mimatm / amimata / sajihate / sajihatm / samajihata / nbhyas tayo iti kim ? ynti / vnti / ta iti kim ? bibhrati / kiti ity eva, alunt / ajaht / dgrahaa spartham // ____________________________________________________________________ [#756] #< halyadho># || PS_6,4.113 || _____START JKv_6,4.113: nntnm agnm abhyastn ca ghuvarjitnm ta krdeo bhavati haldau srvadhtuke kiti parata / lunta / punta / luntha / puntha / lunte / punte / abhyastnm - mimte / mime / mimdhve / sajihte / sajihe / sajihdhve / hali iti kim ? lunanti / mimate / agho iti kim ? datta / dhatta / kiti ity eva, lunti / jahti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.114 || _____START JKv_6,4.114: daridrte haldau srvadhtuke kiti parata ikardeo bhavati / daridrita daridritha / daridriva / daridrima / hali ity eva, daridrati / kiti ity eva, daridrti / daridrter rdhadhtuke lopo vaktavya / siddha ca pratyayavidhau bhavati iti vaktavyam / daridrti iti daridra / krntalakao apratyayo na bhavati, pacditvdajeva bhavati / na daridryake lopo daridre ca neyate / didaridrsattyeke didaridriatti v // adyatany veti vaktavyam / adaridrt, adaridrst / daridrasya iti nirdee chndasa hrasvatvam dratavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.115 || _____START JKv_6,4.115: bh ity etasya agasya anyatarasym ikrdeo bhavati haldau kiti srvadhtuke parata / bibhita, bibhta / bibhitha, bibhtha / bibhiva, bibhva / bibhima, bibhma / haldau ity eva, vibhyati / kiti ity eva, bibheti / srvadhtuke ity eva, bhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.116 || _____START JKv_6,4.116: jahte ca ikrdeo bhavati anyatarasy haldau kiti srvadhtuke parata / jahita, jahta / jahitha, jahtha / haldau ity eva, jahati / kiti ity eva, jahti / srvadhtuke ity eva, hyate / jehyate / pthgyogakaraam uttarartham // ____________________________________________________________________ [#757] #< ca hau># || PS_6,4.117 || _____START JKv_6,4.117: jahter kra ca antdeo bhavati ikra ca anyatarasy hau parata / jahhi, jahihi, jahhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.118 || _____START JKv_6,4.118: lopo bhavati jahte yakrdau kiti srvadhtuke parata / [#756] jahyt, jahytm, jahyu // ____________________________________________________________________ [#757] ## || PS_6,4.119 || _____START JKv_6,4.119: ghusajknm agnm aste ca ekrdeo bhavati hau parata abhysalopa ca / dehi / dhehi / aste - na-sor al-lopa (*6,4.111) / ity akralopa, edhi / idayam lopa, tena sarvasybhysasya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.120 || _____START JKv_6,4.120: lii parata dea dir yasya agasya na asti tasya ekahalmadhye asahyayor halor madhye yo 'kras tasya ekrdeo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata / reatu / reu / yematu / yemu / pecatu / pecu / dematu / demu / ata iti kim ? didivatu / didivu / taparakaraa kim ? rarse, rarste, rarsire / ekahalmadhye iti kim ? aramatu / aramu / tatsaratu / tatsaru / andede iti kim ? cakaatu / cakau / jagaatu / jagau / babhaatu / babhau / lia deavieaa kim ? iha api yath syt, nematu / nemu / sehe, sehte, sehire / anaimittike natvasatve, taddir lii dedirna bhavati / iha abhysajatvacartvayor asiddhatva nsti, tena taddir apy dedir bhavati / tath ca phalibhajoretva vidhyate / rpbhede cdedir na aryate iti asidadyo pratiedhavacana jpakam / anyath hi pecatu, pecu, dematu, demu ity evam dnm api praktijacardnm etva na syt / kiti ity eva, aha papaca / aha papaha / dambheretva vaktavyam / debhatu / debhu / nalopasya asiddhatvn na prpnoti / naimanyor aliyetva vaktavyam / aneam / menak / aneam iti nae lui puditvd a / menak iti mane ii ca (*3,1.150) iti vun / kipakdiu prakepditva na kriyate / [#758] chandasyamipacorapyaliyetva vaktavyam / vyemnam / amerviprvasya cnai muk na kriyate / lii-peciran / paceran ity etasya chndasa hrasvatvam / yajivapyo ca / yeje / vepe / lai ii chandasyapi dyate (*6,4.73) iti anajder api igama // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.121 || _____START JKv_6,4.121: thali ca sei parato 'ndede agasya ekahalmadhyagatasya ata sthne ekra deo bhavati, abhysalopa ca / pecitha / ekitha / sei iti kim ? papaktha / thalgrahaa vispartham / akidartham etad vacanam iti anyasyeo 'sambhavt / ata ity eva, didevitha / ekahalmadhyagatasya ity eva, tatakitha / rarakitha / andeder ity eva, cakaitha / babhaitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.122 || _____START JKv_6,4.122: t phala bhaja trapa ity etem agnm ata ekrdeo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata thali ca sei / teratu / teru / teritha / phelatu / phelu / phelitha / bhejatu / bheju / bhejitha / trepe, trepte, trepire / tarater gurtha vacanam / phalibhajor dedyartham / traper anekahalmadhyrtham / ranthe ca+iti vaktavyam / rethatu / rethu // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.123 || _____START JKv_6,4.123: rdha hisymarthe 'varasya ekra deo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata thali ca sei / aparedhatu / aparedhu / aparedhitha / hisym iti kim ? rardhatu / rardhu / rardhitha / ata ity etad iha+upasthita taparatvaktamapsya klavieam asambhavd avaramtra pratipdayati / atha v nbhyas tayor ta (*6,4.112) ity anuvartate iti vykhyeyam / ekahalmadhye v ya sa sthn bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.124 || _____START JKv_6,4.124: j bhramu trasa ity etem agnm ata sthne v ekra deo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata thali ca sei / jeratu / jeru / jeritha / jajaratu / jajaru / jajaritha / bhrematu / bhremu / bhremitha / babhramatu / babhramu / babhramitha / tresatu / tresu / tresitha / tatrasatu / tatrasu / tatrasitha // ____________________________________________________________________ [#759] ## || PS_6,4.125 || _____START JKv_6,4.125: phadn saptn dhtnm avarasya sthne v ekra deo bhavati, abhysalopa ca lii kiti parata thali ca sei / pheatu / pheu / pheitha / paphaatu / paphau / paphaitha / rejatu / reju / rejitha / rarjatu / rarju / rarjitha / bhreje, bhrejte, bhrejire / babhrje, babhrjte, babhrjire / bhree, bhrete, bhreire / babhre, babhrte, babhrire / bhlee, bhlete, bhleire / babhle, babhlte, babhlire / syematu / syemu / syemitha / sasyamatu / sasyamu / sasyamitha / svenatu / svenu / svenitha / sasvanatu / sasvanu / sasvanitha / saptnm iti kim ? daghbanatu / dadhbanu / dadhvanitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.126 || _____START JKv_6,4.126: asa dada ity etayo vakrdn ca dhtn gua ity evam abhinirvttasya ca yo 'kra tasya sthne ekrdeo na bhavati, abhysalopa ca / viaasatu / viaasu / viaasitha / dadade, dadadte, dadarire / vdnm - vavamatu / vavamu / vavamitha / guasya - viaaratu / viaaru / viaaritha / lulavitha / pupavitha / guaabdbhinirvttasya arabdasya okrasya ca ayam akra iti etva pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.127 || _____START JKv_6,4.127: arvan ity etasya agasya t ity ayam deo bhavati, sucet tata paro na bhavati, sa ca naa uttaro na bhavati / arvantau / arvanta / arvantam, arvatau, arvata / arvat, arvadbhym, arvadbhi / arvat / rvatam / asau iti kim ? arv / anaa iti kim ? anarvau / anarva / anarva vabha mandrajihvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.128 || _____START JKv_6,4.128: maghavan ity etasya agasya bahula t ity ayam deo bhavati / maghavn, maghavantau, maghavanta / maghavantam, maghavantau, maghavata / maghavat / maghavat / mghavatam / na ca bhavati / maghav, maghavnau, maghavna / maghavnam, maghavnau, maghona / maghon, maghavabhym, maghavabhi / maghon / mghavanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.129 || _____START JKv_6,4.129: bhasya ity ayam adhikra adhyyaparisamapte / yad ita rdhvam anukamiyma bhasya ity eva tadvedivyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.130 || _____START JKv_6,4.130: dvipada paya / dvipad ktam / bhasya iti kim ? dvipdau / dvipda // [#760] pda pat (*6,4.130) / pda iti pdaabdo luptkro ghyate / tadantasya agasya bhasya pat ity ayam deo bhavati / sa ca nirdiyamnasyde bhavanti iti pcchabdasya+eva bhavati, na tadantasya sarvasya / dvipada paya / dvipad / dvipade / dvipadik dadti / tripadik dadti / vaiyghrapadya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.131 || _____START JKv_6,4.131: vasvantasya bhasya samprasraa bhavati / vidua paya / vidu / vidue / pecua / paya / pecu / pecue / papua paya / kralope kartavye vasusaprasraasya vyrayatvd asiddhatvam na bhavati / vasugrahae kvasor api grahaam iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.132 || _____START JKv_6,4.132: vha ity evam antasya bhasya ity etat samprasraa bhavati / prahauha / prahauh / prahauhe / dityauha / dityauh / dityauhe / ety-edhaty-hsu (*6,1.89) iti vddhi / atha kimartham kriyate, samprasrae eva kte gue ca vddhir eci (*6,1.88) iti vddhau satym siddha rpa bhavati prahauha iti, anakrnte copapade vahervirna dyate ? jhpanrtham / etaj jpayati, bhavatye paribh asiddha bahiragam antarage iti / tasy hi saty bahiragasya samprasraasya asiddhatvt antarago guo na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.133 || _____START JKv_6,4.133: van yuvan maghavan ity etem agnm ataddhite pratyaye parata samprasraa bhavati / una / un / une / yna / yn / yne / maghona / maghon / maghone / ataddhite iti kim ? auva msam / yauvana vartate / mghavana sthlpka / uno vikre prirajatdibhyo ' (*4,3.154), dvrditvdaijgama / vdnm etat samprasraa nakrntnm iyate / iha na bhavati, yuvat paya / maghavata / maghavat / maghavate / tadartham uttaratra yogavibhgam kurvanti / allopa / ana / ana ity ubhayo ea iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.134 || _____START JKv_6,4.134: an ity evam antasya bhasya akralopo bhavati / rja paya / rj / rje / taka paya / tak / take / ano nakrntasyya lopa iyate / iha na bhavati, rjakyam iti // ____________________________________________________________________ [#761] ## || PS_6,4.135 || _____START JKv_6,4.135: akraprvo ya an hana dhtarja ca tasya akralopo bhavati ai parata / auka / tka / bhrauaghna / dhrtarja / aprvahandhtarjm iti kim ? smana / vaimana / an iti praktibhvena allopailopau ubhvapi na bhavata / ai iti kim ? tkaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.136 || _____START JKv_6,4.136: au parata abde ca ano vibh akralopo bhavati / rji, rjani / smni, smani / smn, sman // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.137 || _____START JKv_6,4.137: vakra-makrntt sayogd uttarasya ana akrasya lopo na bhavati / parva / parvae / atharva / atharvae / sayogt iti kim ? pratidvn / pratidvne / smn / smne / vamantt iti kim ? tak / take // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.138 || _____START JKv_6,4.138: aca ity ayam acatirluptanakro ghyate / tadantasya bhasya akrasya lopo bhavati / dadhca paya / dadhc / dadhce / madhca paya / madhc / madhce // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.139 || _____START JKv_6,4.139: uda uttarasya aca krdeo bhavati / udca / udc / udce // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.140 || _____START JKv_6,4.140: krntasya dhto bhasya lopo bhavati / kllapa paya / kllap / klalape / ubhaya paya / ubhay / ubhaye / ta iti kim ? niy / niye / dhto iti kim ? khav paya / ml paya / ta iti yogavibhga, tena ktvo lyap, hala na nac ity evam di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ [#762] ## || PS_6,4.141 || _____START JKv_6,4.141: mantreu gi parata tmana derlopo bhavati / tman devebhya / tman someu / mantreu iti kim ? tman ktam / i iti kim ? yadtmanastanno varih / go 'nyatra api dyate / tmany samajan // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.142 || _____START JKv_6,4.142: bhasya viate tiabdasy aiti pratyaye lopo bhavati / viaty krta viaka / via atam / viate pro via / ekavia / iti iti kim ? viaty // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.143 || _____START JKv_6,4.143: isajakasya iti pratyaye parata lopo bhavati / kumudvn / navn / vetasvn / upasaraja / manduraja / triat krta triaka / iti abhasya api anubandhakaraasmarthyat ilopo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.144 || _____START JKv_6,4.144: nakrntasya bhasya e lopo bhavati taddhite parata / gniarmi / auulomi / bhvditvd i pratyaya / na iti kim ? stvata / taddhite iti kim ? arma / armane / nnatasya ilope sabrahmacri-phasarpi-kalpi-kuthumi. taitili-jjalilga-liilli-ikhai-skarasadma-suparvam upasakhyna kartavyam / atra ye innant tem in ay anapatye (*6,4.164) iti praktibhva prpta, ye tu anant tem an (*6,4.167) iti / sabrahmacria ime sbrahmacr, phasarpia paihasarp / kalpin proktamadhyate klp, kuthumina kauthum / taitilijjalinau cryau, tatkto grantha upacrt taitilijjaliabdbhym abhidhyate, ta granthamadhyate taitil, jjal / aiikev artheu vddhatvd atra cha prpnoti / eva lgal / aill / [#763] ikhaina aikha / skarasadmana saukarasadm / suparvaa saupar / amano vikra upasakhynam / amano vikra ma / amano 'nya / carmaa koa upasakhynam / crma koa / crmao 'nya / una sakoca upasakhynam / auva sakoca / auvano 'nya / avyayn ca syapratikdyartham upasakhynam / ke puna syaprtikdaya ? yem avyaynm avihitailopa, prayoge ca dyate, te syaprtikaprakr grahtavy / syaprtarbhava syaprtika / paunapunika / bhya / kautaskuta / kl ha (*4,3.11) iti hapratyaya / yuyulau tu neyete / rtya, vatika, vata ity evam diu na dyate ilopa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.145 || _____START JKv_6,4.145: ahan ity etasya akhor eva parata ilopo bhavati / dve ahan samhte dvyaha tryaha / dve ahan adho bhto bhto bhv v dvyahna / tryahna / ahn samha kratu ahna / ahna samhe kho vaktavya / siddhe sati rambho niyamrtha / iha m bht, ahn nirvttam hnikam / evakrakaraam vispartham / ahna eva akho ity eva niyamo na bhavisyati, tmdhvnau khe (*6,1.169) iti praktibhvavidhnt // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.146 || _____START JKv_6,4.146: uvarntasya bhasya guo bhavati taddhite parata / bbhravya / mavya / akavya dru / picavya krpsa / kamaalavy mttik / paraavyamaya / aupagava / kpaava / orot iti vaktavye guagrahaa sajprvako vidhir anityo yath syt, tena svyambhuva iti siddha bhavati // ____________________________________________________________________ [#764] ## || PS_6,4.147 || _____START JKv_6,4.147: he parata uvarntasya bhasya akarv lopo bhavati / kmaaleya / aitavheya / jveya / mdrabheya / akadrv iti kim ? kdraveyo mantram apayat // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.148 || _____START JKv_6,4.148: ivarntasya avartasya ca bhasya ikre pare taddhite ca lopo bhavati / ivarntasya kre - dk / plk / sakh / savarnadrghatve hi sati atisakher gacchati ity atra ekdeasya antavattvd askhi iti ghisajy pratiedha syt / ivarntasya taddhite - duli - dauleya / vali - vleya / atri - treya / avarntasya kre - kumr / gaur / rgarav / avarntasya taddhite - dki / plki / caui / blki / saumitri / yasyetyaua y pratiedho vaktavya / ke / kuye / saurye himavata ge / aua bhve kte yasya+iti ca iti, sryatiygastyamatsyn ya upadhy (*6,4.149) iti ca lopa prpnoti / iyauvabhy lopo bhavati vipratiedhena / vatsn prti vatsapr, tasya apatyam vtsapreya / catupdbhyo a (*4,1.135) iti hapratyaya / lokhbhr ubhrdi, tasy apatyam laikhbhreya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.149 || _____START JKv_6,4.149: srya tisya agastya matsya ity ete yakrasya upadhy bhasya lopo bhavati ti paratastaddhite ca / sryeaikadik saur balk / ai yo yasya+iti lopa tasya asiddhatva na asti, vyrayatvt / kre tu yastasy - siddhatvd upadhyakro bhasyantasya sryasya sambandh iti lupyate / tiya taimaha / tai rtri / agastya - agastyasya apatya str, itvdai kte gast / gastya / matsya - gaurditvt , mats / upadhy iti kim ? matsyacar / yagrahaam uttarrtham / viayaparigaanam atra kartavyam / [#765] matsyasya ym iti vaktavyam / iha m bht, matsyasya+ida msa mtsyam / srygastyayoche ca gy ca / saurya / saur / gastya / gast / iha m bht, sauryam caru nirvapet / gastya / tiyapuyayor nakatri / tiyea nakatrea yukta kla taia / paua / antikasya tasi kdilopa dyudtta ca / antikaabdasya tasipratyaye parata kakrade abdasya lopa, dyudttatvam ca / antito na drt / tame tde ca / tamapratyaye antikaabdasya takrde kakrde ca lopo vaktavya / tatra tdilope - antama / kdilope - antitama / kdilope bahulam iti vaktavyam / anyatra api hi vyate, antike sdati iti antiat / prvapadt (*8,3.106) iti atvam / ye ca / antiya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.150 || _____START JKv_6,4.150: taddhite iti nivttam / hala uttarasya taddhitayakrasya upadhy ti parato lopo bhavati / grg / vts / hala iti kim ? krikey / taddhitasya iti kim ? vaidyasya bhry vaidhy // ____________________________________________________________________ [#766] ## || PS_6,4.151 || _____START JKv_6,4.151: patyayakrasya hala uttarasya taddhite ankrdau lopo bhavati / grgy samho grgakam / vtsakam / patyasya iti kim ? skyaka / kmpilyaka / taddhitagrahaa tyanpatyasya api loprtham / saum ii / anti iti kim ? grgyyaa / vtsyyana / hala ity eva, krikeyasya apatya krikeyi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.152 || _____START JKv_6,4.152: kya cvi ity etayo ca parata patyayakrasya hala uttarasya lopo bhavati / vtsyati / grgyati / vtsyate / grgyate / cvau - grgbhta / vtsbhta / patyasya ity eva, skyyate / skyabhta / hala ity eva, krikeyyati / krikeybhta // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.153 || _____START JKv_6,4.153: nadiu balvdaya pahyante / nadn kuk ca (*4,2.91) iti ktakuggam bilvakdayo bhavanti / tebhya uttarasya chasya bhasya taddhite parato lug bhavati / bilv yasy santi bilvaky, tasy bhav bailvak / veuky - vaiuk / vetraky - vaitrak / vetasaky - vaitasak / taky - trak / ikuky aikuk / khaky - khak / kapotaky - kpotak / krucy hrasvatva ca / krucaky - kraucak / chagrahaam kim ? chamtrasya lug yath syt, kuko nivttir m bht iti / anyath hi saniyogainm anyatarpye ubhayor api abhva iti kugapi nivarteta / luggrahaa sarvalopo yath syd, yakramtrasya m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.154 || _____START JKv_6,4.154: ihan imanic yasun ity eteu parata tabdasya lopo bhavati / suti kariha / vijayiha / vahiha / dohyas dhenu / sarvasya tabdasya loprtha vacanam / antyasya hi e (*6,4.155) ity eva siddha / lug ity etad atra na anuvartate, tath hi sati na lumatgasya (*1,1.63) iti pratiedhd guo na syt / imanijgrahaam uttarrtham / itarau tu tuchandasi (*5,3.59) iti bhavata // ____________________________________________________________________ [#767] ## || PS_6,4.155 || _____START JKv_6,4.155: bhasya erlopo bhavati ihemeyassu parata / pau - paiha / paim / payn / laghu - laghiha / laghim / laghyn / vihavat prtipadikasya krya bhavati iti vaktavyam / ki prayojanam ? puvadbhvarabhvailopayadi. parrtham / puvadbhva - enmcae etayati / yetayati / tasildivktvasuca (*6,3.35) iti ihe puvadbhva ukta / rabhva - pthumcae prathayati / mradayati / ilopa - pauncae paayati / laghayati / yadiparam - sthlamcae sthavayati / bhradvjystu pahanti, vihavat prtipadikasya puvadbhvarabhvailopayadiparavinmatorlukkanartham iti / sragviamcae srajayati / vasumantamcae vasayati / yuvnamcae yavayati / kanyati / etad ubhayam api udharaamtram, na parigaanam / prdayo 'pi hyante, priyamcae prpayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.156 || _____START JKv_6,4.156: sthla dra yuva hrasva kipra kudra ity ete yadipara lupyate ihemeyassu parata, prvasya ca guo bhavati / sthla - sthaviha / sthavyn / dra - daviha / davyn / yuvan - yaviha / yavyn / hrasva - hrasiha / hrasim / hrasyn / kipra - kepiha / kepim / kepyn / kudra - kodiha / kodim / kodyn / hrasvakiprakudraabd pthvdiu pahyante / paragrahaa kim ? yaviha, yavyn, hrasiha, hrasyn ity atra prvasya yaderlopo m bht / prvagrahaa vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.157 || _____START JKv_6,4.157: priya sthira sphira uru bahula guru vddha tpra drgha vndraka ity ete pra stha spha var bahi gar vari trap drdhi vnda ity ete yathsakhyam de bhavanti ihemeyassu parata / priya - preha / prem / preyn / sthira - stheha / stheyn / sphira - spheha / spheyn / uru - variha / varim / varyn / bahula - bahiha / bahim / bahyn / guru - garitha / garim / garyn / vddha - yariha / varyn / tpra - trapiha / trapyn / drgha - drdhiha / drdhim / drdhyn / vndraka - vndiha / vndyn / priyorugurubahuladrgh pthvdiu pahyante, tena anyemimanij na bhavati iti nodhriyate // ____________________________________________________________________ [#768] ## || PS_6,4.158 || _____START JKv_6,4.158: bahor uttarem ithemeyas lopo bhavati, tasya ca baho sthne bh ity ayam deo bhavati / [#767] bhm / bhyn / bahuabda pthvdiu pahyate / bahor iti punargrahaa sthnitvapratipattyartham, anyath hi pratyaynm eva bhbhva syt // ____________________________________________________________________ [#768] ## || PS_6,4.159 || _____START JKv_6,4.159: bahor uttarasya ihasya yigamo bhavati, baho ca bhrdeo bhavati / bhyiha / loppavdo yigama, tasminn ikra uccrartha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.160 || _____START JKv_6,4.160: jyaduttarasya yasa kra deo bhavati / jyyn / lopasya yi vyavahitatvt t ity ucyate / lope hi sati akdyakra iti drghatvena jyyn iti sidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.161 || _____START JKv_6,4.161: raabda deo bhavati krasya halder lagho ihemeyassu parata / prathiha / prathim / prathyn / mradiha / mradim / mradyn / ta iti kim ? paiha s / paim / payn / halde iti kim ? jiha / jim / jyn / lagho iti kim ? k - kiha / kim / kyn / parigaanam atra kartavyam / pthu mdu bha ca+eva ka ca dham eva ca / pariprva vha ca+eva aetn ravidhau smaret // tata iha na bhavati, ktamcae ktayati / mtaramcae mtayati / bhrtayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.162 || _____START JKv_6,4.162: ju ity etasya ta sthne vibh repha deo bhavati ihemeyassu parata chandasi viaye / rajihamanu nei panthm / tvamjiha // ____________________________________________________________________ [#769] ## || PS_6,4.163 || _____START JKv_6,4.163: ekc yad bhasajka tad ihemeyassu parata prakty bhavati / sragvinn ity etasya vinnantasya srajiha, srajyn, srajayati / srugvad ity etasya matvantasya srucitha, srucyn, srucayati / ekc iti kim ? vasumat ity etasya vasiha, vasyn / prakty 'ke rjanyamanuyayuvna / ake pratyaye parato rjanya manuya yuvan ity ete prakty bhavanti / rjanyn samho rjanyakam / manuy samho mnuyakam / patyasya ca taddhite 'nti (*6,4.151) iti yalopa praktibhvena na bhavati / yno bhva yauvanik / manojditvd vu / tasya nas taddhite (*6,4.144) iti ilopo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.164 || _____START JKv_6,4.164: innantamanapatyrthe ai parata prakty bhavati / skinam / srviam / smrjinam / abhividhau bhva inu (*3,3.44), ainua (*5,4.15) ity a / sragvia idam srgviam / ai iti kim ? dain samho dam / anudttder a (*4,2.44) iti apratyaya / anapatye iti kim ? medhvino 'patya maidhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.165 || _____START JKv_6,4.165: gthin vidathin kein gain pain ity ete ca ai prakty bhavanti / gthina apatya gthina / vaidathina / kaiina / gina / pina / apatyrtho 'yam rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.166 || _____START JKv_6,4.166: sayogdi ca in ai prakty bhavati / akhino 'patya khina / mdria / vjria // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.167 || _____START JKv_6,4.167: annantamai prakty bhavati apatye cnapatye ca / smana / vaimana / sautvana / jaitvana // ____________________________________________________________________ [#770] ## || PS_6,4.168 || _____START JKv_6,4.168: yakrdau ca taddhite abhvakarmaor arthayo an prakty bhavati / smasu sdhu smanya / vemanya abhvakarmao iti kim ? rjo bhva karma v rjyam / rjan iti purohitdiu pahyate, tato 'ya yakpratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.169 || _____START JKv_6,4.169: tman adhvan ity etau khe parata prakty bhavata / tmane hita tmanna / adhvnamalagm adhvanna / khe iti kim ? pratytmam / prdhvam / pratytmam iti avyaybhve ana ca (*5,4.108) iti samsnta acpratyaya / prdhvam iti upasargd adhvana (*5,4.85) iti acpratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.170 || _____START JKv_6,4.170: maprva an avarmao 'i parato 'patye 'rthe na prakty bhavati / sumo 'patya sauma / cndrasma / maprva iti kim ? sautvana / apatye iti kim ? carma parivto ratha crmaa / avarmana iti kim ? cakravarmao 'patya ckravarmaa / maprvapratiedhe v hitanmna iti vaktavyam / hitanmno 'patya haitanma, haitanmana // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.171 || _____START JKv_6,4.171: yogavibhgo 'tra kriyate / brhma ity etad apatydhikre 'pi smarthyd apatyd anyatri iloprtha niptyate / brhmo garbha / brhmamastram / brhma havi / tata ajtau / apatye ity eva / apatye tvai brahmaa ilopo na bhavati / brahmao 'patya brhmaa / apatye ity eva, brhm oadhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.172 || _____START JKv_6,4.172: krma iti tcchlye ilopo niptyate / karmala krma / lam, chatrdibhyo a (*4,4.61) iti apratyaya / yady eva kim artham idam, nas taddhite (*6,4.144) ity eva ilopa siddha ? satyam etat / jpakrtham tu / etaj jpayati tcchlike e 'ktni bhavanti iti / tena caur, tpas iti ntd api kra siddho bhavati / tcchlye iti kim ? karmaa ida krmaam // ____________________________________________________________________ [#771] ## || PS_6,4.173 || _____START JKv_6,4.173: aukam iti anapatye 'i ilopo niptyate auka padam / anaptye iti kim ? uko 'patyam auka / aprvahandhtarjm ai (*6,4.165) ity alopa // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.174 || _____START JKv_6,4.174: ddinyana hstinyana tharvaika jaihmineya vsinyani bhrauahatya dhaivatya srava aikvka maitreya hiramaya ity etni niptyante / dain hastin ity etau nadiu pahayete, tayoryane parata praktibhvo niptyate / kecit tu hastin iti nadiu na pahyate, tem ata eva niptant phagapi bhavati / daino 'patya ddinyana / hastino 'patya hstinyana / atharvan iti vasantdiu pahyate / atharva prokto grantho 'pi upacrt atharvan iti ucyate, tamadhte ya sa tharvaika / ike praktibhvo niptyate / jihmin iti ubhrdiu pahyate, tasya ye parata praktibhvo niptyate / jihmino 'patya jaihmineya / vsino 'patyam / jdc vddhdagotrt (*4,1.157) iti phi / tatra praktibhvo niptyate / vsinyani / bhrahan, dhvan ity etayo yai parata takrdeo niptyate / bhraghna bhva bhrauahatyam / dhvna bhva dhaivatyam / hanasto 'cialo (*7,3.32) iti yat tatva tad dhtupratyaya eva iti bhrauaghna, vrtraghna ity atra na bhavati, ata bhrauahatye tatva niptyate / srava iti saray ity etasya ai parato yabdasya va ity deo niptyate / sarayv bhava sravam udakam / aikvka iti svarasarvanmn ekaruty pahyate / tato 'yam dyudtto 'ntodtta ca niptyate / ikvko upatyam, janapadaabdt katriyda (*4,1.166) iti a, tatra ukralopo niptyate / aikvka / ikvkuu janapadeu bhava, kopadhda (*4,2.132) itya / aikvka / maitreya iti / mitrayuabdo gydiu pahyate, tato hai kte yderiydepavdo yuabdalopo niptyate / mitrayorapatyam maitreya / [#772] atha kimartha mitrayuabdo biddiv eva na pahyate, tatri kte yde iti iydeenaiva siddham, eva ca yuloprtha niptana kartavya na bhavati, yaskdiu ca bahuu lugartha pho na kartavyo bhavati, mitrayava ity aa yaao ca (*2,4.64) ity eva hi luka siddhatvt ? na+etad asti / mitray sagha ity atra gotracarad vua bdhitv maitreyaka sagha ity atra sagha-aka-lakaev a. ya-im a (*4,3.127) iti a prpnoti / hiramayam iti hirayasya mayai ydilopo niptyate, hirayasya vikra hiramaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_6,4.175 || _____START JKv_6,4.175: tvya vstvya vstva mdhv hirayaya ity etni niptyante chandasi viaye / tu vstu ity etayo yati yaadeo niptyate / tau bhava tvyam / vstau bhava vstvyam / vastuabdasya ai yadeo niptyate / vastuni bhava vstva / madhuabdasya ai striy yadeo niptyate / mdhvrna santvoadh / hirayaabdd vihitasya mayao maabdasya lopo niptyate / hirayayam // iti rvmanaviracity kiky vttau ahdhyyasya caturtha pda // ______________________________________________________ saptamdhyya prathama pda / ____________________________________________________________________ [#773] ## || PS_7,1.1 || _____START JKv_7,1.1: yu vu ity etayo utsavieaayo anunsikayao pratyayayor grahaam, tayo sthne yathsakhyam ana aka ity etv deau bhavata / yo ana, vo aka / nandydibhyo lyu - nandana / ramaa / syamdibhyayuyulau tu ca - syanatana / cirantana / vultcau - kraka / hraka / vsudeva-arjunbhy vun (*4,3.98) - vsudevaka / arjunaka / anunsikayao iti kim ? ry yus (*5,2.123) - ryu / bhujimbhy yuktyukau - bhujyu, mtyu iti / evam dn hi yao 'nunsikatva na pratijyate, pratijnunsiky piny / iha yuvor iti nirded dvandvaikavadbhvapake anityam gamasanam iti num na kriyate / napusakaligat v ligamaiya lokrayatvl ligasya iti na bhavati / itaretarapake tu chndasatvt varalopo draavya / yuvo ced dvitvanirdeo dvitve ya tu prasajyate / atha ced ekavadbhva katha puvad bhavedayam // dvitve vaigamiko lopa ekatve numanityat / aiyatvd dhi ligasya pustva veha samritam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.2 || _____START JKv_7,1.2: yan ey n y iy ity ete de bhavanti yathsakhya pha ha kha cha gha ity ete pratyaydnm / pha ity etasya yandeo bhavati / naa-dibhya phak (*4,1.99) - nyana / cryaa / hasya eydeo bhavati / strbhyo hak (*4,1.130) - saupareya / vainateya / khasya ndeo bhavati kult kha (*4,1.139) - hyakulna / rotriyakulna / chasya ydeo bhavati / vddhc cha (*4,2.114) - grgya / vtsya / gha ity etasya iydeo bhavati / katrd dha (*4,1.138) - katriya / pratyayagrahaa kim ? phakkati / haukate / khanati / chinatti / ghrate / digrahaam kim ? rudaghnam / jnudaghnam / ete yanndaya pratyayopadeakla eva bhavanti / ktev eteu pratyaydyudttatva bhavati, tath ca ghacchau ca (*4,4.117) iti ghacacitkaranamarthavad bhavati / akha, aha ity evam dn hi udayo bahulam iti bahulavacand de na bhavanti / ter ya (*3,1.29) iti vvacana jpaka dhtupratyaynmdebhvasya / eje kha (*3,2.28), padarujaviaspo gha (*3,3.16) ity evam diu tu itsajay bhavitavyam / taddhiteu hi khakraghakrayor deavacanam avakavaditi itsaj bdhitu na+utsahate / yannno nakrasya itsajy prpty pratividhtavyam, nitkrya hi sambhavati // ____________________________________________________________________ [#774] ## || PS_7,1.3 || _____START JKv_7,1.3: pratyayagrahaam anuvartate, digrahaa nivttam / pratyayvayavasya jhasya anta ity ayam deo bhavati / kurvanti / sunvanti / cinvanti / adya vo vijaniyam patibhi saha ayntai / jviibhy jhac - jaranata / veanta / pratyayasya ity eva, ujjhit / ujjhitum / ujjhitabyam / asminn apy antdee kte pratyaydyudttva bhavati / tath ca jhaca citkaraam arthavac bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.4 || _____START JKv_7,1.4: abhyast dagd uttarasya jhakrasya at ity ayam deo bhavati / dadati / dadatu / dadhati / dadhatu / jakati / jakatu / jgrati / jgratu / antdepavdo 'ya jusdeena tu bdhyate / adaghu / ajgaru / atrpydeo kte pratyaydyudtatva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.5 || _____START JKv_7,1.5: tmanepadeu yo jhakra, tasya anakrntt agt uttarasya at ity ayam deo bhavati / cinvate / cinvatm / acinvata / punate / lunate / lunatm / alunata / tmanepadeu iti kim ? cinvanti / lunanti / anata iti kim ? cyavante / plavante / nityatvd atra vikarae kte jho 'ntdeena bhavitavyam ity addeo na bhavati / anakrntena agena jhakravieaa kim ? iha m bht, adya vo vijaniyam patibhi ayntai // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.6 || _____START JKv_7,1.6: o 'gd uttarasya jhdeasya ata rugamo bhavati / erate / eratm / aerata / ruaya pardi kriyate / sa yadi jhakrasya+eva syd addeo na syd ity ata eva ayam deasya gamo vidhyate / snubandhagrahaam lugartham / tena+iha na bhavati, vyatieyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.7 || _____START JKv_7,1.7: vetter agd uttarasya jhdeasya ato vibh ruhgamo bhavati / savidate, savidrate / savidatm, savidratm / samavidata, samavidrata / vette iti lugvikaraasya grahaa kim ? iha m bht, vinte, vindte, vindate iti // ____________________________________________________________________ [#775] ## || PS_7,1.8 || _____START JKv_7,1.8: chandasi viaye bahula rugamo bhavati / dev aduhra / gandharv apsaraso aduhra / duherlai jhakrasya addee kte ru / lopasya tmanepadeu (*7,2.41) iti takralopa / na ca bhavati, aduhata / bahulavacand anyatra api bhavati / adramasya ketava / duo 'i gua (*7,4.16) ity etad api bahulavacand eva atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.9 || _____START JKv_7,1.9: akrntd agd uttarasya bhisa ais ity ayam deo bhavati / vkai / plakai / atijarasai / jarmatikrntai iti vighya samse kte hrasvatve ca bhisa aisdeo bhavati / ekadeaviktamananyavad bhavati iti jaraabdasya jarasdea / sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti paribh iyam anity, kaya kramae (*3,1.14) iti nirdet / ata iti kim ? agnibhi / vyubhi / taparakaraa kim ? khavbhi / mlbhi / etvam bhisi paratvc ced ata ais kva bhaviyati / kte 'py etve bhautaprvydais tu nityas tath sati // ata ityadhikro jasa iti yvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.10 || _____START JKv_7,1.10: chandasi viaye bahulamaisdeo bhavati / ata ityuktam, anato 'pi bhavati nadyai iti / ato na bhavati , devebhi sarvebhi proktam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.11 || _____START JKv_7,1.11: idam adas ity etayo akakrayo bhisa ais na bhavati / ebhi / ambhi / ako iti kim ? imakai / amukai / ako ity etad eva pratiedhavacana jpakam tanmadhyapatitastadgrahanena ghyate iti / idamadaso kt iti noktam, viparto 'pi niyama sambhvyeta idamadasor eva kt iti / tata ca+iha na syt, sarvakai, vivakai / iha ca syd eva, ebhi, ambhi / pratiedhakaraa vipartaniyamanivttyartham // ____________________________________________________________________ #<-asi-asm ina-t-sy># || PS_7,1.12 || _____START JKv_7,1.12: akrntd agd uttarem asiasm ina t sya ity ete de bhavanti yathsakhyam / ity etasya indeo bhavati / vkea / plakea / asi ity etasya t / vkt / plakt / as ity etasya sydeo bhavati / vkasya / plakasya / ata iti kim ? sakhy / paty / atijarasina, atijarast iti kecid icchanti / yath tu bhye tath na+etad iyate iti lakyate // ____________________________________________________________________ [#776] ## || PS_7,1.13 || _____START JKv_7,1.13: e iti caturthyekavacanasya grahaam / akrntd agd uttarasya e ity etasya ya ity ayam deo bhavati / vkya / plakya / ata iti kim ? sakhye / patye / sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti paribheyam anity, tena drgho bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.14 || _____START JKv_7,1.14: akrntt sarvanmna uttarasya e smai ity ayam deo bhavati / sarvasmai / vivasmai / yasmai / tasmai / kasmai / ata ity eva, bhavate / atho 'tra asmai ityanvdee 'dee ekdea prpnoti ? tatra antaragatvd ekdet prva smaibhva kriyate pacd ekdea iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.15 || _____START JKv_7,1.15: asi i ity etayor akrntt sarvanmna uttarayo smt smin ity etv deau bhavata / asi ity etasya smt / sarvasmt / vivasmt / yasmt / tasmt / karmt / i ity etasya smin / sarvasmin / vivasmin / yasmin / tasmin / anyasmin / ata ity eva, bhavata / bhavati / sarvanmna ity eva, vkt / vke // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.16 || _____START JKv_7,1.16: prvdibhyo navabhya sarvanmna uttarayo asiyo smt smin ity etv deau v bhavata / prvasmt, prvt / prvasmin, prve / parasmt, part / parasmin, pare / avarasmt, avart / avarasmin, avare / dakiasmt, dakit / dakiasmin, dakie / uttarasmt, uttart / uttarasmin, uttare / aparasmt, apart / aparasmin, apare / adharasmt, adhart / adharasmin, adhare / svasmt, svt / svasmin, sve / antarasmt, antart / antarasmin, antare / navabhya iti kim ? tyasmt / tyasmin // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.17 || _____START JKv_7,1.17: akrntt sarvanmna uttarasya jasa ity ayam deo bhavati / sarve / vive / ye / ke / te / drghoccraam uttarrham / trapu / jatun // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.18 || _____START JKv_7,1.18: bantd agd uttarasya aua ity ayam deo bhavati / khave tihata / khave paya / bahurje / karagandhye / akra smnyagrahartha, auo 'pi grahaa yath syt / [#777] aukro 'ya vidhau idghto iccsmka na asti ko 'ya prakra / smnyrthas tasya ca asajane 'smin itkrya te y prasaktam sa doa // ittve vidyd varanirdeamtra vare yat syt tac ca vidyt taddau / varacyam tena ittve 'py adoo nirdeo 'ya prvastrea v syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.19 || _____START JKv_7,1.19: napusakd agd uttarasya aua ity ayam deo bhavati / kue tihata kue paya / yasya+iti lopa prpta / y pratiedho vaktavya / iti na bhavati / dadhin / madhun / trapu / jatun // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.20 || _____START JKv_7,1.20: napusakd agd uttarayo jaaso i ity ayam deo bhavanti / kuni tithanti / kuni paya / dadhni / madhni / trapi / jatni / jas sahacaritasya aso grahad iha na bhavati, kuao dadti, vana pravianti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.21 || _____START JKv_7,1.21: abhya iti ktkro 'anabdo ghyate / tasmd uttarayo jaaso au ity deo bhavati / aau tihanti / aau paya / ktkrasya grahaa kim ? aa tihanti / aa paya / etad eva kttvasya grahaa jpakam aana vibhaktau (*7,2.84) ity tvavikalpasya / abhyo luk (*7,1.22) ity asya ayam apavda, nprpte tasminn idam rabhyate / yas tu supo dhtuprtipadikayo (*2,4.71) iti, tasmin prpte ca aprpte ca iti sa na bdhyate, aaputra, aabhrya iti / tadantagrahaam atra+iyate / paramau / uttaramau / priyana ity atrtvasya abhvd autva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.22 || _____START JKv_7,1.22: asajakebhya uttarayo jaasor luk bhavati / a tihanti / a paya / paca / sapta / nava / daa / apradhnt tadantd api bhavati / uttamaat / yatra tu upasarjana a tato na bhavati, priyaaa, priyapacna iti // ____________________________________________________________________ [#778] ## || PS_7,1.23 || _____START JKv_7,1.23: su am ity etayo napusakd uttarayo lug bhavati / dadhi tihati / dadhi paya / madhu tihati / madhu paya / trapu / jatu / tadbrhmaakulam ity atra luk tyaddyatva bdhyate, prvavipratiedhena nityatvd v / luko hi nimittam ato 'm (*7,1.24) iti lakantarea vihanyate, na punastyaddyatvena+eva / yasya ca lakantarea nimitta vihanyate na tadanitya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.24 || _____START JKv_7,1.24: akrntn napusakd uttarayo svamo am ity ayam deo bhavati / kua tihati / kua paya / pham / makra kasmn na kriyate ? dhrghatva prpnoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.25 || _____START JKv_7,1.25: atardibhya parayo svamo ad ity ayam deo bhavati / katarat tihati / katarat paya / katamat tihati / katamat paya / itarat / anyatarat / anyat / pacabhya iti kim ? nema tihati / nema paya / itkaraa kim ? katarat tihati ity atra prvasavarnadrgho m bht / iha tu katarat paya iti sthanivadbhvd ami prvatvena api sidhyati / eva tarhi takrdea eva kasmn na vidhyate ? he katarat iti sambuddher lopo m bht / apktacedamo doo nivtte atardiu / aittv atardn na lopo na api drghat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.26 || _____START JKv_7,1.26: itaraabdd uttarayo svamo chandasi viaye addeo na bhavati / mtamitaramamavpadyata / vrtraghnam itaram / chandasi iti kim ? itarat kham / itarat kuyam / ato 'm (*7,1.24) ity asmd anantaram itarc chandasi iti vaktavyam ? netarcchandasi iti vacana yogavibhagartham ekatard dhi sarvatra chandasi bhy pratiedha iyate / ekataram tihati, ekatara paya iti // ____________________________________________________________________ [#779] ## || PS_7,1.27 || _____START JKv_7,1.27: yumad asmad ity etbhym uttarasya asa a ity ayam deo bhavati / tava svam / mama svam / itkaraa sarvdertham / anyath hi deavyapadeapraklptyarthamder eva syt, tata ca yo 'ci (*7,2.89) itetan na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.28 || _____START JKv_7,1.28: e ity avibhaktiko nirdea / e ity etasya prathamayo ca vibhaktyo prathdvityayo yumadasmadbhym uttarayo am ity ayam deo bhavati / tubhya dyate / mahya diyate / prathamayo - tvam / aham / yuvm / vm / yyam / vayam / tvm / mm / yuvm / vm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.29 || _____START JKv_7,1.29: yumadasmadbhys uttarasy aaso nakrdeo bhavati / yuman brhman / asmn brhman / yuman brhma / asmn brhma / yumn kulni / asmn kulni // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.30 || _____START JKv_7,1.30: yumadasmadbhym uttarasya bhyasa bhyam ity ayam deo bhavati / yumabhya dyate / asmabhya dyate / bhyamdee kte eelope ca bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti etva prpnoti, tat agavtte punarvttvavidhirnihitasya iti na bhavati / kecit punarabhyamdeametvanivttyartha kurvanti / ye tu eelopa ilopa, tem abhyamdea eva / udttanivttisvaracder eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.31 || _____START JKv_7,1.31: pacamy bhyasa yumadasmadbhym uttarasya at ity ayam deo bhavati yumad gacchanti / asmad gacchanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.32 || _____START JKv_7,1.32: pacamy ekavacanasya yumadasmadbhym uttarasya at ity ayam deo bhavati / tvad gacchanti / mad gacchanti // ____________________________________________________________________ [#780] ## || PS_7,1.33 || _____START JKv_7,1.33: sma iti athbahuvacanam gatasuka ghyate / tasya yumadasmadbhym uttarasya kam ity ayam deo bhavati / yumkam / asmkam / atha kimartham gatasuko ghyate, na ghdeavidhnakle su vidyate ? tasya+eva tu bhvina suo nivttyartham / dee kte hi eelope yumadasmador akrntatvt su prptnoti, sa sthnyantarbhtatvt nivartate / drghoccraa savaradirghrtham / akami tu sati hrasvakarae tadvidhnasmarthyd eva savaradrghatva na prpnoti ? tatsmarthyam etva prati bhaviyati iti akrakaraametvanivttyartham iti / ato gue pararpatva syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.34 || _____START JKv_7,1.34: krntd agd uttarasya ala aukrdeo bhavati / papau / tasthau / jaglau / mamlau / atra autvam, ekdea , sthnivadbhva, dvirvacanam ity anena kramea kryi kriyante / ekded anavakatvd autva dvirvacand api paratvd ekdea iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.35 || _____START JKv_7,1.35: tu hi ity etayo ii viaye tta deo bhavaty anyatarasym / jvatd bhavn / jvatt tvam / jvatu bhavn / jva tvam / itkaraam guavddhipratiedhrtham iti sarvdeastta bhavati / ittvc csya sthnivadbhvt yat pittva prpnoti tannivartate / icca pit na bhavati / tena bruva (*7,3.93) iti brtd bhavn iti na bhavati / ii iti kim ? grma gacchatu bhavn / gaccha tvam / ttai itva sakramakt sydantyavidhi cet tacca tath na / heradhikre heradhikro lopavidhau tu jpakam ha // ttao ittvasmarthyn na ayam antyavidhi smta / na tadvadanadn tena te 'ntyavikraj // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.36 || _____START JKv_7,1.36: vida jne ity etasmd dhtor uttarasya atu vasurdea bhavati / vidvn, vidvsau, vidvsa / sthnivadbhvdugitkrye siddhe vaso ukrakaraa vaso samprasraam (*6,4.131) ity atra kvasorapi smnyagrahartham / eknubandhakagrahae na dvyanubandhakasya ity etad api na bhavati / tath sati ukrakaraam anarthaka syt / anyatarasygrahaa kecidanuvartayanti / vidan, vidantau, vidanta // ____________________________________________________________________ [#781] ## || PS_7,1.37 || _____START JKv_7,1.37: samse 'naprve ktv ity etasya lyap ity ayam deo bhavati / praktya / prahtya / prvataktya / nnktya / dvidhktya / samse iti kim ? ktv / htv / anaprve iti kim ? aktv / ahtv / paramaktv / uttamaktv / ana iti na anyadana nasadam avyaya parighyate / tena na anavyaya cana na bhavati / sntvklakdiu mayravyasakdiu niptanl lyabdeo na bhavati / athav samse iti nirdhrae saptam / tena ktvnta samsa eva parighyate / sa ca yena vidhis tadantasya ity anena tadantavidhin, na tu kdgrahae gatikrakaprvasya api iti / tath ca anaprve ity ucyate / gatikrakaprvasy eva tu grahae sati naprvasya prasaga eva na asti, na na gatir na krakam iti / pradhya, prasthya ity diu hiprabhtn antaragan api vidhn bahirago lyab bdhate eva iti jpitam etat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.38 || _____START JKv_7,1.38: samse anaprve ktv ity etasya ktv ity ayam deo bhavati, apiabdl lyabapi bhavati chandasi viaye / ka vso yajamna paridhpayitv / pratyacamarka pratyarpayitv / lyabapi bhavati / uddhtya juhoti / v cchandasi iti nokta, sarvopdhivyabhicrrtham / tena asamse lyab bhavati / arcya tn devn gata / chando 'dhikra jjaser asuk (*7,1.50) iti yvat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.39 || _____START JKv_7,1.39: chandasi viaye sup sthne su luk prvasavara t e y y yc l ity ete de bhavanti / su - ankar java santu panth / panthna iti prpte / sup supo bhavanti iti vaktavyam / dhuri dakiy / dakiym iti prpte / ti tio bhavandi iti vaktavyam / cala ye avaypya takati / takanti iti prpte / luk - rdre carman / rohite carman / carmai iti prpte / havirdhne yat sanvanti tatsmidhenranvha / yasmin sunvanti tasmin smidhen iti prpte / [#782] prvasavara - dht / mat / suut / dhty, maty, suuty iti prpte / - dv yantr / dvau yantrau iti prpte / t - na td brhmad nindmi / tn brhman iti prpte / e - na yume vjabandhava / asme indrbhaspat / yya vayam iti prpte / yuydeo vaydea ca chandasatvn na bhavati / y - uruy / dhuy / uru, dhun iti prpte / - nbh pthivym / nbhau pthivym iti prpte / y - anuuyoccyvayatt / anuubh iti prpte / yc - sdhuy / sdhu iti sorluki prpte / l - vasant yajeta / vasante iti prpte / iyiyjkrm upasakhynam / iy - urviy pari khyan / drviy parijman / uru, dru iti prpte / iyc suketriy sugtuy / suketri, sugtri iti prpte / kra - dti na uka saras aynam / sarasi aynam iti prpte / ayjayr ca+upasakhynam / - pra bhav / pravahun iti prpte / ayc - svapnay sacase janam / svapnena iti prpte / ayr - sa na sindhumiva nvay / nv iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.40 || _____START JKv_7,1.40: ama prati mibdeo ghyate / tasya chandasi viaye madeo bhavati / vadh vtram / tram vkasya khm / lui bahula chandasyamyoge 'pi (*6,4.75) ity agambhva / itkaraam sarvdertham / makrasya api hi makravacanam anusvranivttyartha syt // ____________________________________________________________________ [#783] ## || PS_7,1.41 || _____START JKv_7,1.41: tmanepadeu yastakra tasya chandasi viaye lopo bhavati / dev aduhra / gandharvpsaraso aduhra / aduhata iti prpte / duhmavibhy payo aghnyeyam / dugdhm iti prpte / dakiata upaaye / ete iti prpte / api ity adhikrn na bhavati, tatra tmnamanta kurute / tmanepadeu iti kim ? vatsa duhanti kalaa caturbilam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.42 || _____START JKv_7,1.42: chandasi viaye dhvamo dhvt ity ayam deo bhavati / antarevoma vrayadhvt / vrayadhvam iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.43 || _____START JKv_7,1.43: yajadhvam ity etasya enam ity etasmin parato makralopo niptyate vakrasya ca yakra chandasi viaye / yajadhvaina priyam edh / yajadhvamenam iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.44 || _____START JKv_7,1.44: taabdasya lomadhyamapuruabahuvacanasya sthne tt ity ayam deo bhavati / gtra gtramasynna kutt / kuta iti prpte / vadhyagoha prthiva khanatt / khanata iti prpte / asn raka sasjatt / sasjata iti prpte / srya cakurgamayatt / gamayata iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.45 || _____START JKv_7,1.45: tasya iti vartate / chandasi viaye tasya sthne tap tanap tana thana ity ete de bhavanti / tap - ota grva / uta iti prpte / sunota / sunuta iti prpte / tanap - sa varatr dadhtana / dhatta iti prpte / tana - jujuana / juata iti prpte / chndasatvt lu / thana - yadihan / yadicchata iti prpte / pitkaranamaittvrtham // ____________________________________________________________________ [#784] ## || PS_7,1.46 || _____START JKv_7,1.46: chandasi viaye mas ity aya abda ikrnto bhavati / masa sakrntasya ikrgamo bhavati, sa ca tasynto bhavati / tadgrahaena ghyate ity artha / punastvoddpaymasi / uddpayma iti prpte / alabha bhajaymasi / bhajayma iti prpte / tvayi rtri vasmasi / vasma iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.47 || _____START JKv_7,1.47: ktv ity etasya yaggamo bhavati chandasi viaye / dattvya savit dhiya / dattv iti prpte / ktvpi chandasi (*7,1.38) ity asya antantaram ida kasmn na+ucyate ? samse iti tatra anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.48 || _____START JKv_7,1.48: ivnam ity aya abdo niptyate chandasi viaye / yaje ktvpratyayntasya nam deo 'ntyasya niptyate / ivna devn / iv devn iti prpte / ptvnam ity api iyate / cakrasya anuktasamucayrthatvt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.49 || _____START JKv_7,1.49: sntv ity evam daya abd niptyante chandasi visaye / sntv maladiva / sntva iti prpte / ptv somasya vvdhe / ptv iti prpte / prakrrtho 'yam diabda // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.50 || _____START JKv_7,1.50: avarntt agd uttarasya jase asuk gamo bhavati chandasi viaye / brhmasa pitara somysa / brhma somy iti prpte / ye prvso ya uparsa ity atra paratvd asuki puna prasagavijnt ibhva prpta, sakdgatau vipratiedhe yad bdhita tad bdhitam eva iti na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.51 || _____START JKv_7,1.51: chandasi ity ataprabhti nivttam / ava kra va lavaa ity etem agnm tmaprtiviaye kyaci parato 'suggamo bhavati / avasyati vaav / krasyati mavaka / vasyati gau lavaasyatyura / tmaprtau iti kim ? avyati / kriyati / vyati / lavayati / [#785] avavayormaithunecchym iti vaktavyam / kralavaayor llasym iti vaktavyam / ttireko llas / anyatrtmaprtvapi na bhavati / apara ha - sarvaprtipadikebhyo llasymasugvaktavya / dadhyasyati, madhvasyati ity evam dyartham / apara ha - sugvaktavya / dadhisyati, madhusyati ity evam dyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.52 || _____START JKv_7,1.52: t iti vartate / avart sarvanmna uttarasya ma sugamo bhavati / sarvem / vivem / yem / tem / sarvsm / ysm / tsm / t ity eva / bhavatm / mi iti ahbahuvacana ghyate, na erm nadymnbhya (*8,3.116) iti , tasya hi paratvt ysyo bhavanti / yaca ght mu , maca lii, na tau sarvannma sta / snubandhakau iti v tau na ghyete / mi iti saptamnirdea uttarrtha / iha tu sarvanmna iti pacamnirdet tasmd ity uttarasya (*1,1.67) iti , ahpraklptir bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.53 || _____START JKv_7,1.53: tri ity etasya mi pare traya ity ayam deo bhavati / traym / trm ity api chandasi iyate / trm api samudrm iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.54 || _____START JKv_7,1.54: hrasvntt nadyantt bantc ca+uttarasya ma nugamo bhavati / hrasvntt tvat - vkm / plakm / agnnm / vynm / kartm / nadyantt - kumrm / kiorm / gaurm / rgaravm / lakm / brahmabandhnm / vrabandhnm / bantt khavnm / mlanm / bahurjnm / kragandhynm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.55 || _____START JKv_7,1.55: asajakebhya catuabdc ca+uttarasymo nugama bhavati / am / pacnm / saptnm / navnm / danm / caturm / rephnty sakhyy asaj na vihit, abhyo luk (*7,1.22) iti lug m bht / bahuvacananirded atra sakhypradhnasya grahaa bhavati / paramaam / paramapacnm / paramasaptnm / paramacaturm / upasarjanbhtys tu sakhyy na bhavati, priyaam, priyapacm, priyacaturm iti // ____________________________________________________________________ [#786] ## || PS_7,1.56 || _____START JKv_7,1.56: r grma ity etayo chandasi viaye mo nugamo bhavati / rmudro dharuo raym / api tatra stagrmanm / rabdasya vmi (*1,4.5) iti vikalpena nadsaj, tatra nityrtha vacanam / stagrmanm iti yad st ca te grmaya ca stagrmayo bhavanti tadartham ida vacanam / yad tu sta ca grma ca stagrmai, stagrmai ca stagrmai ca stagrmai ca iti stagrmanm iti, tad hrasvt ity eva siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.57 || _____START JKv_7,1.57: go ity etasmt kpdnte vartamnd uttarasya ma nugamo bhavati / vidm hi tv gopati ra gonm / pdnte iti kim ? gav gotramudasjo yadagira / sarve vidhayachandasi vikalpyante iti pdnte 'pi kvacin na bhavati / hantra atr kdhi virja gopati gavm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.58 || _____START JKv_7,1.58: idito dhtor numgamo bhavati / kui - kuit / kuitum / kuitavyam / ku / hui - huit / huitum / huditavyam / hu / idita iti kim ? pacati / pahati / aya dhtpadevasthym eva nugmamo bhavati ku, gu iti, guro ca hala (*3,3.103) ity akrapratyayo yath syt / tath hi dhinvikvyora ca (*3,1.80) iti pratyayavidhv eva numanuaktayor grahaam / dhtugrahaam ca+iha kriyate dhtpadeakla eva numgamo yath syt ity evam artham / tsisicoriditkrya na asti ity uccrartho niranunsika ikra pahyate / amasta ity evam dau hi hana sic (*1,2.24) iti kitvavidhnasmarthyt nakralopo na bhavati / mant ity atra api asiddhavad-atra- bht (*6,4.22) iti ilopasya asiddhatvn nalopo na bhavati / iha kasmn na bhavati, bhett, dhett iti ? irit samudyasyetsaj iti iditva na asti / avayavao 'pi itsajy saty go pdnte (*7,1.57) ito 'ntagrahaam anuvartayitavyam, tenntedito dhtavo ghyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.59 || _____START JKv_7,1.59: e pratyaye parato mucdnam numgamo bhavati / mucl - mucati / lupl - lumpati / vidl - vindati / lipi - limpati / sic - sicati / kt - kntati / khida - khindati / pia - piati / e iti kim ? mokt / moktum / [#787] moktavyam / mucdnm iti kim ? tudati / nudati / e tmphdnm upasakhyna kartavyam / ke puna tmphdaya ? tpha tmpha tptau dpha rmpha utklee, gupha gumpha granthe, ubha umbha prae, ubha umbha obhrthe ity atra ye snuag tmphdaya tem anidit hala upadhy kiti (*6,4.24) iti anunsikalope kte num vidhyate, sa ca vidhnasmarthyt na lupyate / tmphati / dmphati / gumphati / umbhati / umbhati / ye tu niranuag te tphati, dphati, guphati, ubhati, ubhati ity eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.60 || _____START JKv_7,1.60: masji nai ity etayor agayo jhaldau pratyaye numgamo bhavati / makt / maktum / maktavyam / na / naum / naavyam / jhali iti kim ? majjanam / naanam / masjer antyt prva numam icchanti anuagdiloprtham / magna / magnavan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.61 || _____START JKv_7,1.61: radhi jabhi ity etayo ajdau pratyaye numgamo bhavati / randhayati ? randhaka / sdhurandh / randharandham / randho vartate / jambhayati / jambhaka / sdhujambh / jambhajambham / jambho vartate / parpi sat vddhirnum bdhyate, nityatvt aci iti kim ? raddh / jabhyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.62 || _____START JKv_7,1.62: idau alii pratyaye pare radher numgamo na bhavati / radhit / radhitum / radhitavyam / ii iti kim ? randhanam / randhaka / alii iti kim ? rarandhiva / rarandhima / numi kte sayogntatvt asayogalli kit (*1,2.5) iti kittva na asti iti nalopo na bhavati / atha kvasau katha bhavitavyam ? redhivn iti / katham ? etvabhysalopayo ktayo igama kriyate, tato numgama, tasya aupadeikakittvarayo lopa / atha ii lii ity eva niyama kasmn na kriyate, liy eva ii na anyatra iti ? vipartam apy avadhraa sambhvyeta, iy eva lii na anyatra iti / tath hi sati rarandha ity atra na syt, radhit ity atra ca syd eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.63 || _____START JKv_7,1.63: rabheragasya ablivarjite 'jdau pratyaye parato numgamo bhavati / rambhayati / rambhaka / sdhvrambh / rambhamrambham / rambho vartate / aablio iti kim ? rabhate / rebhe / aci ityeva, rabdh // ____________________________________________________________________ [#788] ## || PS_7,1.64 || _____START JKv_7,1.64: labhe ca ajdau pratyaye ablivarjite numgamo bhavati / lambhayati / lambhaka / sdhulambh / lambhalambham / lambho vartate / aablio ity eva, labhate / lebhe / aci ity eva, labdh / labhe ca pthagyogakaranam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.65 || _____START JKv_7,1.65: a uttarasya labhe yakrdiprayayaviaye numgamo bhavati / lambhy gau / lambhy vaav / prk pratyayotpatte numi kte vihitamadupadhatvam iti halor yat (*3,1.124) iti yatpratyaya, tatra kduttarapadapraktisvaratvena antasvaritatva bhavati / yati tu punar uttarapaddyudttatva syt / a iti kim ? labhyam / katham agnioma labhya iti ? sarve vidhaya chandasi vikalpyante / atha v labhya ity atra numi kte 'nuagalopa kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.66 || _____START JKv_7,1.66: upd uttarasya labhe praasy gamyamny yakrdipratyayaviaye numgamo bhavati / upalambhy bhavat vidy / upalambhyni dhanni / yatpratyayntatvt antasvaritatvam eva / praasym iti kim ? upalabhyam asmd valt kicit / poradupadhatvd yatpratyayntam idam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.67 || _____START JKv_7,1.67: upasargd uttarasya labhe khalghao parata numgamo bhavati / atpralambha / supralambha / dupralambha / ghai - pralambha / vipralambha / siddhe satyrambho niyamrtha, upasargdeva labhe khalghao parato numgamo bhavati, na anyatra / allabha / lbho vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.68 || _____START JKv_7,1.68: su dur ity etbhy kevalbhym anyopasargarahitbhym upasasya labhe khalghao parata numgamo na bhavati / sulabham / durlabham / ghai - sulbha / durlbha / kevalbhym iti kim ? supralambha / dupralambha / sudurbhm iti tty matv kevalagrahaa kriyate / pacamy hi vyavahitatvd eva aprasaga / atisulabham ity atra karmapravacanyatvd ete kevala eva suabda upasarga iti bhavati pratiedha / yad tu atiabdo na karmapravacanya, tad num bhavati eva atisulambha iti / pacamnirdeapake 'py evam artha kevalagrahaam kartavyam // ____________________________________________________________________ [#789] ## || PS_7,1.69 || _____START JKv_7,1.69: ci amul ity etayo vibh labher num bhavati / albhi, alambhi / lbhalbham, lambhalambham / vyavasthitavibh ceyam, tena anupasasya vikalpa, upasasya nitya num bhavati / prlambhi / pralambham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.70 || _____START JKv_7,1.70: ugitmagn dhtuvarjitnm acateca sarvanmasthne parato numgamo bhavati / bhavatu - bhavn, bhavantau, bhavanta / yasun - reyn, reysau, reysa / at - pacan, pacantau, pacanta / acate - pr, prcau, prca / ugidacm iti kim ? dad, dadau, dada / sarvanmasthne iti kim ? bhavata paya / reyasa paya / acatigrahaa niyamrtham, acater eva dhtor anyasya m bht / ukhsrat / paradhvat / adhto iti kim ? adhtubhtaprvasya yath syt / gomantam icchati gomatyati, gomatyater apratyaya gomn / atra hi dhtutvd acatigrahan na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.71 || _____START JKv_7,1.71: yujer asamse sarvanmasthne parato numgamo bhavati / yu, yujau, yuja / asamse iti kim ? avayuk, avayujau, avayuja / yuje iti ikranirdet yuja samdhau ity asya grahaa na bhavati / yujampann aya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.72 || _____START JKv_7,1.72: napusakasya jhalantasya ca sarvanmasthne parato numgamo bhavati / udavinti / aknti / yasi / paysi / ajantasya - kuni / vanni / trapi / jatni / napusakasya iti kim ? agnicid brhmaa / jhalaca iti kim ? bahupuri / bahudhuri / vimaladivi / catvri / ahni / ugito jhalantasya napusakasya paratvd anena+eva num bhavati / reysi / bhysi / kurvanti / kanti brhmaakulni / bahrji pratiedho vaktavya / bahrji brhmaakulni / antyt prva numam eke icchanti / bahrji brhmaakulni // ____________________________________________________________________ [#790] ## || PS_7,1.73 || _____START JKv_7,1.73: igantasya napusakasya agasya ajdau vibhaktau numgamo bhavati / trapu / jatun / tumburu / trapue / jatune / tumburue / ika iti kim ? kue / phe / aci iti kim ? uttarrtham / yady evam, tatra+eva kartavyam ? iha tu karaasya etat prayojanam, he trapo ity atra num m bht, iti, na isambuddhyo (*8,2.8) iti nalopapratiedha syt / nanu ca na lumatgasya (*1,1.63) iti pratyayalakae pratiiddhe vibhaktir eva na asti ? etad eva ajgrahaa jpaka pratyayalakaapratiedho 'tra na bhavati iti / tath ca sambuddhigua kriyate / vibhaktau iti ki ? taumburava cram / iko 'ci vyajane m bhdastu lopa svara katham / svaro vai ryame 'pi lupte ki na bhaviyati / rytva tisbhva ca vyavadhnnnum api / nu vcya uttarrtha tu iha kicit trapo iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.74 || _____START JKv_7,1.74: ttydiu vibhaktiv ajdiu bhitapuskam iganta napusaka glavasycryasya matena puvad bhavati / yath pusi hrasvanumau na bhavata, tadvad atra api na bhavata ity artha / grma brhmaa / grmai brhmaakulam / grmay / brhmaakulena, grmain brhmaakulena / grmaye brhmaakulya, grmaine brhmaakulya / grmayo brhmaakult, grmaino brhmaakult / grmayo brhmaakulasya, grmaino brhmaakulasya / grmayor brhmaakulayo, grmainor brhmaakulayo / grmay brhmaakulnm, numacira iti prvavipratiedhena nu, grman brhmaakulnm / grmay brhmaakule, grmaini brhmaakule / ucirbrhmaa / uci brhmaakulam / ucaye brhmaakulya, ucine brhmaakulya / ucer brhmaakult, ucino brhmaakult / ucer brhmaakulasya, ucino brhmaakulasya / ucyor brhmaakulayo, ucinor brhmaakulayo / ucau brhmaakule, ucini brhmaakule / ttydiu iti kim ? grmain brhmaakule / ucin brhmaakule / bhitapuskam iti kim ? trapue / jatune / iha kasmn na bhavati, plurvka, plu phalam, plune phalya iti ? samnymktau yad bhtpuska tulye pravttinimatte tasya puvadbhva / iha tu vkkti pravttinimitta pusi abdasya, phalktirnapusake / tad etad eva katha bhavati bhsitapuskam iti ? bhita pumn yasminn arthe pravttinimitte sa bhsitapuskaabdena ucyate, uadyogd abhidheyam api yad napusaka tad api bhitapusakam / tasya pratipdaka yac chabdarpa tad api bhitapuskam iti ? ika ity eva, kllap brhmaa / kllapa bhmaakulam / kllapena brhmaakulena / aci ity eva, grmaibhy brhmaakulbhym // ____________________________________________________________________ [#791] ## || PS_7,1.75 || _____START JKv_7,1.75: asthi dadhi sakthi aki ity ete napusakn ttydiu ajdiu vibhaktiu parato 'na ity ayam deo bhavati, sa ca+udtto bhavati / asthn / asthne / dadhn / dadhne / sakthn / sakthne / ak / ake / asthydaya dyudtt, tem anadea sthnivadbhvd anudtta syt iti udttavacanam / tatra bhasajym allope kte udttanivttisvarea vibhaktir udtt bhavati / etair asthydibhir napusakair anapusakasya api agasya tadantagrahaam iyate / priysthn brhmaena / priyadadhn / ttydiu iti kim ? asthin / dadhin / aci ity eva, asthibhym / dadhibhym // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.76 || _____START JKv_7,1.76: asthi-dadhi-sakthy-akm ana chandasy api dyate / yatra vihitas tato 'nyatra api dyate / aci ity uktam, anajdau ai dyate / indro dadhco asthabhi / bhadra payemkabhi / ttydiu ity uktam, attydiu api dyate / asthnyutktya juhoti / vibhaktau ity ukta, avibhaktv api dyate / akavat lgalena / asthanvanta yadanasth bibharti // ____________________________________________________________________ #< ca dvivacane># || PS_7,1.77 || _____START JKv_7,1.77: dvivacane parata chandasi viaye asthydnm krdeo bhavati, sa ca udtta / ak te indra pigale kaperiva / akbhy te nsikbhym / ak ity atra num paratvdkrea badhyate / tena kte sakdgatau vipratiedhe yad bdhita tad bdhitam eva iti punar num na kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.78 || _____START JKv_7,1.78: abhyastd agd uttarasya atu num na bhavati / dadat, dadatau, dadata / dadhat, dadhau, dadhata / jakat, jakatau, jakata / jgrat, jgratau, jgrata / aturanantara kro na vihita iti vyavahitasya api numa pratiedho vijyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.79 || _____START JKv_7,1.79: abhyastd agd uttaro ya atpratyayas tadantasya napusakasya v numgamo bhavati / dadati, dadanti kulni / dadhati, dadhanti kulni / jakati, jakanti kulni / jgrati, jgranti kulni // ____________________________________________________________________ [#792] ## || PS_7,1.80 || _____START JKv_7,1.80: avarntd agd uttarasya atu v numgamo bhavati nadyo parata / tudat kule, tuadant kule / tudat brhma, tudant brhma / yt kule, ynt kule / yt brhma, ynt brhma / kariyat kule, kariyant kule / kariyat brhma, kariyant brhna / atra antaragatvd ekdee kte vyapavargbhvt avarnt dagd uttarasya atu iti na yujyate vaktum, ubhayata raye nntadivat ity antdivadbhvo 'pi nsti, bhtaprvagatyrayae v adat, ghnat ity evam diu atiprasaga iti ? atra samdhi kecid hu / aturavayave atabdo vartate avarntd agd uttaro ya atravayava iti / apare punar hu / t ity anena nadyveva vieyete / avarntd agd uttare ye nadyau tayo parata atrantasya num bhavati iti / tatra yena nvyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt iti takrea eva vyavadhnam rayiyate / t iti kim ? kurvat / sunvat / nadyo iti kim ? tudatm / nudatm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.81 || _____START JKv_7,1.81: ap yan ity etayo atu nadyo parato nitya numgamo bhavati / pacant kule / pacant brhma / dvyant kule / dvyant brhma / svyant kule / sivyant brhna / nityagrahaam v ity asya adhikrasya nivttyartham / ihrambhasmarthyn nityam uttaratra vikalpa eva aakyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.82 || _____START JKv_7,1.82: sau parata anauho 'gasya numgamo bhavati / anavn / he anavan / atra kecit t ity adhikrd mamo ktayo numa kurvanti / tena num mamau na bdhyete, amambhy ca num iti / apare tu saty api smnyavieatve mamo numa ca samveam icchanti, na bdhyabdhakabhvam, yath cicatydiu drghatvadvirvacanayo iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.83 || _____START JKv_7,1.83: dk svavas svatavas ity ete sau parato numgamo bhavati chandasi viaye / d / tdg / ydg / sad / svavn / svatavn pyuragne // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.84 || _____START JKv_7,1.84: div ity etasya sau parata aut ity ayam deo bhavati / dyau / div iti prtipadikam asti niranubandhakam / dhtus tu snubandhaka, sa iha na ghyate, akady // ____________________________________________________________________ [#793] ## || PS_7,1.85 || _____START JKv_7,1.85: pathin mathin bhukin ity etem agn sau parata kra deo bhavati / panth / anth / bhuk / sthninyanunsike 'pi kro 'nunsiko na bhavati / bhvyam anena savarn grahaa na bhavati iti uddho hy ayam ucvryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.86 || _____START JKv_7,1.86: pathydnm ikrasya sthne akrdeo bhavati sarvanmasthne parata / panth, pathnau, panthna / panthnam, panthnau / manth, manthnau, manthna / manthnam, manthnau / bhuk, kbhukau, bhuka / bhukam, bhukau / t iti vartmne punar advacana aprvrtham / bhukaam ity atra v aprvasya nigame (*6,4.9) iti drghavikalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.87 || _____START JKv_7,1.87: pathimatho thakrasya sthne ntha ity ayam deo bhavati sarvanmasthne parata / panth, panthnau, panthna / manth, manthnau, manthna // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.88 || _____START JKv_7,1.88: pathydn bhasajakn e lopo bhavati / patha / path / pathe / matha / math / mathe / bhuka / bhuk / bhuke / sarvanmasthne ity anuvartamnam api virodhd iha na sambadhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.89 || _____START JKv_7,1.89: pusa ity etasya sarvanmasthne parato 'su ity ayam deo bhavati / pumn, pumsau, pumsa / iha paramapumn iti prg eva vibhaktyutpatte samsntodttatvam, utpanny vibhaktau asu ity ania svara prpnoti ? tadartham asui upadeivadvacana kartavyam / tena paramapumn ity antodtto bhavati / pumn ity aya punardyudtta eva // ____________________________________________________________________ [#794] ## || PS_7,1.90 || _____START JKv_7,1.90: goadt para sarvanmasthna it bhavati / itkrya tatra bhavati ity artha / gau, gvau, gva / taparakaraa kim ? citragu / abalagu / katha he citrago, he abalagava iti ? agavtte punarvttvavidhirnihitasya iti sambuddhijasorgune kte ittva na bhavati / atha v gota iti sambadhalaka ah, gota sambandhi yat sarvanmasthnam iti / yac ca tadarthasyaikatvdiu sarvanmasthna tad go sarvanmasthnam ity ucyate / citraguabdt tu sarvanmasthna tadanyapadrthasaikatvdinha / taparakaraa tu nirdeartham eva / kecit oto it iti pahanti, dyoabdd api yat sarvanmasthna vidyate tadartham / dyau, dyvau, dyva / gota ity etad eva taparakaraanirdet okrntopalakaa draavyam / varanirdeeu hi taparakaraa prasiddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.91 || _____START JKv_7,1.91: uttamo al v it bhavati / itkrya tatra v bhavati ity artha / aha cakara, aha cakra / aha papaca, aha papca // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.92 || _____START JKv_7,1.92: asambuddhau ya sakhiabda tasmt para sarvanmasthna it bhavati / sakhyau / sakhya / asambuddhau iti kim ? he sakhe // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.93 || _____START JKv_7,1.93: sakhiabdasya sau parata ana ity ayam deo bhavati, sa cet suabda sambuddhi na bhavati / sakh / asambuddhau iti kim ? he sakhe // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.94 || _____START JKv_7,1.94: krntnm agnm uanas purudasas anehas ity etem ca asambuddhau sau parata ana deo bhavati / kart / hart / mt / pit / bhrt / uan / urudas / aneh / asambuddhau ity eva, he karta / he mta / he pita / he purudasa / he aneha / he uana / uanasa sambuddhau api pake ana iyate / he uanan / na isambuddhyo (*8,2.8) iti nalopapratiedho 'pi pake iyate / he uana / tath coktam - sambodhane tanastrirpa snta tath nntamathpyadantam / mdhyandinirvai gua tvigante napusake vyghrapadm variha // iti / taparakaraamasandehrtham // ____________________________________________________________________ [#795] ## || PS_7,1.95 || _____START JKv_7,1.95: krouabda tunpratyaynta sajabda sarvanmasthne 'sambuddhau parata tjvad bhavati / tjantasya yad rpa tadasya bhavati ity artha / rptideo 'yam / praysatte ca kruer eva jantasya ya rpa tadatidiyate / tac ca krot ity etad antodttam / kro, krorau, krora / kroram, kroarau / sarvanmasthne ity eva, kron / asambuddhau ity eva, he kroo // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.96 || _____START JKv_7,1.96: asarvanmasthnrtham rambha / striy ca krotuabdasya tjvad bhavati / kror / krorbhym / krorbhi / krouabda kecid gaurdiu pahanti, te i pratyaye tjvadbhva kurvanti / te pacabhi krorbhi krtai pacakrobh rathai iti strabdasya luki kte na sidhyati, tatra pratividheyam / ye tu gaurdiu na pahanti, te striym ity arthanirdea, striy vartamna krouabda tjvad bhavati / kte 'tidee nnebhyo p (*4,1.5) iti ppratyaya / tatra udttayao halprvt (*6,1.174) ity antodtta eva krorabdo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.97 || _____START JKv_7,1.97: ttydiu vibhaktiu ajdiu krourvibh tjvad bhavati / kror, kroun / krore kroave / krou, kroo / kroari, kroau / kroro, krovo / ttydiu iti kim ? kron / aci iti kim ? kroubhym / kroubhi / tjvadbhvt prvavipratiedhena numnuau bhavata / priyakroune arayya / hatakrou valakulya / nu - kronm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.98 || _____START JKv_7,1.98: catur anau iy etayo sarvanmasthne parata m gamo bhavati, sa codtta / catvra / anavn, anavhau, anavha / anavham / tadantavidhir atra+iyate / priyacatv, priyacatvrau, priyacatvra / priynavn, priynvhau, priynavha / anauha striym veti vaktavyam / anauh, anavh / gaurdipht siddham // ____________________________________________________________________ [#796] ## || PS_7,1.99 || _____START JKv_7,1.99: sambuddhau paratacaturanauho am gamo bhavati / prvasya ayam apavda / he priyacatva / he priynavan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.100 || _____START JKv_7,1.100: krntasya dhto agasya ikrdeo bhavati / kirati / girati / stram / viram / dhto iti kim ? pitm / mtm / lkaikasya apy atra grahaam iyate / cikrati ity atra api yath syt iti dhtugrahaa kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.101 || _____START JKv_7,1.101: upadhy ca krasya ikrdeo bhavati / krtayati, krtayata, krtayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.102 || _____START JKv_7,1.102: othya prvo yasmd krt asau ohyaprva, tadantasya dhtor agasya ukrdeo bhavati / prt pi / puprati / mumrati / susvrati / dantyohyaprvo 'py ohyaprvo bhavati ity atra api bhavati, vuvrati tvijam, prvuvrati kambalam / ohyo hy atra pratysatter agvayava eva ghyate, tena gatau ity asya samprvasya samram iti bhavati / ittvottvbhy guavddh bhavato vipratiedhena / staraam / straka / niparaam / nipraka / nigaraam / nigraka // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,1.103 || _____START JKv_7,1.103: chandasi viaye krntasya dhtor agasya bahulam ukrdeo bhavati / ohyaprvasya ity uktam, anothyaprvasya api bhavati / mitrvaruau taturi / dre hyadhv jaguri / ohyaprvasya api na bhavati / papritamam / vavritamam / kvacid bhavati / pupuri // iti kiky vttau saptamdhyyasya pratham pda // ______________________________________________________// saptamdhyyasya dvitya pda / ____________________________________________________________________ [#797] ## || PS_7,2.1 || _____START JKv_7,2.1: parasmaipadapare sici parata igantasya agasya vddhir bhavati / acait / anait / alvt / apvt / akrt / ahrt / antaragam api guam e vddhirvacand bdhate / nyanuvt, nyadhuvt ity atra kuditvt ittve sati pratiiddhy vddhau uvadea kriyate / parasmaipadeu iti kim ? acyoa / aploa // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.2 || _____START JKv_7,2.2: rephalakrau yvata antau sampau tadantasya agasya ata eva sthne vddhi bhavati / kara - akrt / tsara - atsrt / jvala - ajvlt / hmala - ahmlt / ato halder lagho (*7,2.7) iti vikalpasya ayam apavda / ata iti kim ? nyakhort / nyamlt / lrntasya iti kim ? m bhavn at / m bhavnat / antagrahaa kim ? avabhrt / avallt / atra yau rephalakrau agasya antau na tvata sampau // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.3 || _____START JKv_7,2.3: vadavrajo halantn ca agnm aca sthne vddhir bhavati sici parasmaipade parata / avdt / avrjt / vikalpabdhanrtha vadivrajigrahaam / halantnm - apkt / abhaitst / acchaitst / arautst / atra yogavibhge sati halantagrahaam antarea api sidhyati / katham ? vadivrajyo ity atra prathamayoge ata iti sthn anuvartate, tato yat aca iti stra tatra agena ajvieyate, agasya aca sici parata vddhir bhavati / tad etad dhalgrahaam halsamudyaparigrahrtham / iha api syt, arkt, askt / anyath hi yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt ity ekena varena vyavadhne syt, anekena hal na syt / udavohm, udavoham ity atra vahe sici hatvasalopdnm prvatra asiddham (*8,2.1) ity asiddhatvt prva halantalaka vddhi kriyate, pacd halopanimittamotvam / tatra kte punar vddhir na bhavati, ktatvt / yatra tvakt vddhi, okrasya eva tatra bhavati, sohmitrasya apatyam sauhmitri iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.4 || _____START JKv_7,2.4: ihdau sici halanatasya agasya vddhir na bhavati / adevt / asevt / akot / amot / halantasya ity eva, alvt / nanu ca etad apy antaragatvt guvdeayo ktayo halanta bhavati ? na+etad evam / antaragam api guam vacanrambhasmarthyt sici vddhir bdhate ity uktam // ____________________________________________________________________ [#798] ## || PS_7,2.5 || _____START JKv_7,2.5: hakrntn makrntn yakrntnm agnm, kaa vasa jg i vi ity etem, edit ca idau sici parasmaipade parato vddhir na bhavati / graha - agraht / syama - asyamt / vyaya - avyayt / uvama - avamt / kaa - akat / vasa - avast / jg - ajgart / i - aunayt / ailayt / vi - avayt / editm - rage - aragt / kakhe - akakht / hmyantakaavasm editm ca ato halder lagho (*7,2.7) iti vikalpe prpte pratiedha / jgivn tu sici vddhi prpt, s ca nei (*7,2.4) iti na pratiidhyate / na ca antaragatvd atra prva guo bhavati, sici vddher anavakatvt / yadi prva gua syd iha ivigrahaam anarthaka syt, guydeayo ktayo yakrantatvd eva pratiedhasya siddhatvt / tasmd idam eva vigrahaa jpakam na sidyantaragam asti iti / atha jggrahaam kimartham, jgro 'vi-ci-al-itsu (*7,3.85) iti jgarter guo vddher apavdo vidhyate, sa yath aco iti (*6,2.115) iti vddhi bdhate tath sici vddhim api bdhiyate ? na+etad asti / kte gue ato lrntasya (*7,2.2) iti ya vddhi prpnoti s pratiidhyate / atha guavidhnasamarthyd uttaraklabhvinyapi vddhir bdhyate, yath jgarayati ity atra ata upadhy (*7,1.113) ity api vddhir na bhavati, tath cialo pratiedho 'rthavn bhavati iti akyam iha jggrahaam akartum ? tat tu kriyate vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.6 || _____START JKv_7,2.6: roter idau sici parasmaipadapare parato yibh vddhir na bhavati / prauravt, praurvt / vibhor o (*1,2.3) iti aittvapake vddhivikalpo 'yam / ittvapake tu guavddhyor abhve uva bhavati / prauruvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.7 || _____START JKv_7,2.7: halder agasya laghor akrasya idau sici parasmaipadapare parato vibh vddhir na bhavati / akat, akt / arat, art / ata iti kim ? adevt / asevt / nyakut, nyaput, ity atra ata ity asminnasati sthninirderthamaca ity etad anuvartayitavyam / tatra ajlaka vddhir iglaka na bhavati iti kiti ca (*7,2.118) iti pratiedho na syt / halder iti kim ? ma bhavnat / m bhavnat / lagho iti kim ? atakt / arakt / atha+iha kasmn na bhavati acakst iti ? yena nvyavadhnam tena vyavahite 'pi vacanaprmyt iti hal vyavadhnam ritam, na punaracpi vyavadhnam iti vddhir na bhavati / atha punar ekena varena vyavadhnam aryate na punar anekena iti kalpane akyamakartu lagho iti, atakt ity atra anekena vyavadhnam iti na bhavisyati ? tat kriyate vispartham / ii ity eva, apkt // ____________________________________________________________________ [#799] ## || PS_7,2.8 || _____START JKv_7,2.8: vadau kti pratyaye parata igamo na bhavati / varamandau prayojanam / it / itum / vara / dpit / dpitum / dpra / bhasit / bhasitum / bhasma / ycit / citum / yc / varamandau ity udharaapradaranrtham, na parigaanam / tena amanta ity evam dv api hi pratiedho bhavati / atha tatra udayo bahulam (*3,3.1) iti samdhyate ? sambhavodharanapradaranam etat / kti iti kim ? rudiva / rudima // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.9 || _____START JKv_7,2.9: ti tu tra ta tha si su sara ka sa ity eteu ktsu igamo na bhavati / ti iti ktiktico smanyagrahaam / ktic - tanit / tanitum / tanti / ktin - dpit / dpitum / dpti / tu - sitanigamimasisacyavidhkruibhyastun / sacit / sacitum / saktu / tra - dmnasayuyuja iti ran / patit / patitum / patram vhanam / udiv api sarvadhtubhya ran / tanit / tanitum / tantram / ta - hasimgriv+amidamilpdhurvibhyastan / hasit / hasitum / hasta / lavit / lavitum / lota / pavit / pavitum / pota / dhrvit / dhrvitum / dhrta / audikasya+eva taabdasya grahaam iyate, na puna ktasya, hasitam ity eva hi tatra bhavati / tha - hanikuinramikibhya kthan / koit / koitum / kuham / kit / kitum / kham / si - pluiuikuibhya ki / koit / koitum / kuki / suk ca ie / eit / eitum / iku / ae karan / ait / aitum / akaram / ka - ibhkpalyatimarcibhya kan / alit / alitum / alka / sa - vtvadihanikamikaibhya sa / vadit / vaditum / vatsa / titutratathevagrahdnm iti vaktavyam / grahdayo grahaprakr, yem i ktini dyate / nighti / upasnihiti / nikuciti / nipahiti / kti ity eva, roditi / svapiti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.10 || _____START JKv_7,2.10: upadee ya ekc dhtur anudtta ca tasmd igamo na bhavati / praktyrayo 'ya pratiedha / ke punar upadee 'nudtt ? ye tath gae pahyante, ta eva vispartham anikriksu pravibhakt pradaryante / [#800] anisvarnto bhavati iti dyatmimstu sea pravadanti tadvida / adantamdantamt ca vvau viivarev atha rivapi // guasthamdantamut ca rusnuvau kuva tathorotimatho yuukava / iti svarnt nipua samuccitstato halantn api sannibodhata // dvaye eva dhtava, svarnt vyajannt ca / tatra sarve svarnt ekca anudtt / avadhia / dantam - tarit, tart / t ca vvau - nirvarit, nirvart / pravarit, pravart / viivarevatha rivapi - vayit / uayit / ayit / rayit / gaasthamdantam - lavit / pavit / ut ca ursnuvau kuva tathorotimatho yuukava - ravit / prasnavit / kavit / proravit / vcya roruvadbhvo yaprasiddhi prayojanam ity atided ekctvam roter asti iti udtta upadiyate / yavit / navit / kavit / iti svarnt nipua samuccits tato halantn api sannibodhata / akistu kntevanieka iyate ghasica sntesu vasi prasra / ghasi praktyantaram asti - ghast / vasi prasra - vast / prasra iti kim ? vasit vastrm / vasa nivse ity asya yajditvt saprasraa vihitam, na tu vasa cchdane ity asya / sabhistu bhntev atha maithune yabhistatasttyo labhireva netare // rabdh / yabdh / labdh / yamiryamantevanieka iyate ramisca yaca yani pahyate mani / namicaturtho hanireva pacamo gamica aha pratiedhavcinm // yant / rant / mant / yani iti kim ? manute manit ity eva bhavati / nant / hant / gant / dihirduhirmehatirohat vahirnahistu atho dahatistath lihi / ime 'nio 'viha muktasaay gaeu hnt pravibhajya krtit // degdh / dogdh / meh / roh / voh / naddh / dagdh / leh / muktasaay iti kim ? tantrntare catvro 'pare pahyante / sahimuhirihiluhaya / tatra sahervikalpastakrdau, muhirapi radhdau pahyate, tena tau sasaayau savikalpau / itarau tu dhtuu na pahyete, kaicidabhyupagamyete iti svarpea+eva sasaayau / [#801] dii di daimatho mi spi rii rui kroatimaama viim / lia ca ntnania purag pahanti pheu daaiva netarn // de / drat / da / mra, mar / spra, spar / dupadhnm udttopaden mjid varjayitv anudttasya cardupadhasya anyatarasym (*6,1.59) iti ramgamavikalpa / re / ro / kro / prave / le / rudhi sardhiryudhibandhisdhaya krudhakudh udhyatibudhyat vyadhi / ime tu dhnt daa ye 'nio matstata para sidhyatir eva netare // roddh / rddh / yoddh / banddh / sddh / kroddh / koddh / oddh / boddh / vyaddh / seddh / budhyatisidhyatyo yan nirdet nyyyavikaraayor buddhisidhyor i bhavaty eva / bodhit / sidhit / nihympi pratiedhbhvt budhitam, sidhitam ity eva bhavati / ii pii uyatipuyat tvii vii lii tuyatiduyat dviim / imn / daaivopadiantyanividhau gaeu ntn kikarat tath // e / pe / oa / po / tve / ve / lea / to / do / dve / kraa / kar / kestauddikasya bhauvdikasya ca kikarat iti nirdea / tapi tipi cpimatho vapi svapi lipi lupi tpyatidpyat spim / svarea vcena api chupi kipi prathi pntn pahitstrayodaa // tapt / tept / pt / vapt / svapt / lept / lopt / tpyatidpyatyor anudttatvamamgamrthameva / i tvanayo radhdiphd vikalpena bhavati / trapt, tarpt, tarpit / drapt, darpt, darpit / tuddiu tu yau tpidp tvudattveva / srapt, sarpt / apt / chopt / kept / adi hadi skandibhidicchidikudn adi sadi svidyatipad yat khidim / tudi nudi vidyati vinta ity api prathi dntn daa paca cnia // att / hatt / skant / bhett / chett / kott / att / satt / svett / svidyati iti yan nirdeo ivid ity asya grahaa m bht iti / udtta eva ayam / patt / khett / tott / nott / vett / vidyati vinta ity api yan nam ca nirdeo 'nyavikaraanivttyartha / vettivindat udttau eva / vedit vidynm / vedit dhannm / [#802] paci vaci viciricirajipcchatn niji sici mucibhajibhajibhjjtn / tyaji yaji yujirujisajimajjatn bhuji svaji sjimj viddhyanisvarn // pakt / vakt / vivekt / rekt / rakt / pra / nirekt / sekt / mokt / bhakt / bhakt / bhra, bhar / tyakt / ya / yokt / rokt / sakt / makt / bhokt / parivakt / sra / mr / mjirayamdit pahyate, tato 'sya vikalpena i bhavitavyam / mr, marjit iti, amgamo 'py asya na dyate ? tad iha phasya prayojana cintyam / kecid asya sthne viji pahanti, sji viji viddhyanisvarn iti / nijdiu yo vijirasau aniiyate / tath ca tantrntare nijivijivajivarjam ity uktam / ekca iti kim ? avadht / vddhinivttyarthamadanto vidhir upadiyate / upadeagrahaa kim ? iha ca yath syt, laviyati, paciyati / iha ca m bht, kart kan, kartum iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.11 || _____START JKv_7,2.11: ri ity etasya ugantn ca kiti pratyaye parata igamo na bhavati / ri - ritv / rita / ritavn / ugantn ca-yutv / yuta / yutavn / ltv / lna / lnavn / vtv / vta / vtavn / trtv / vra / travn / ryuka iti kim ? vidita / kiti iti kim ? rayit / rayitum / rayitavyam / kecid atra dvikakranirdeena gakrapralea varnayanti, bhu ity eva yath syt / sautratvc ca nirdeasya ryuka kiti ity atra cartvasya asiddhatvamanritya rorutva na ktam visarjanya ca kta iti / gljistha ca knu (*3,2.139) ity atra sth ity krapraleea sthsno siddhatvn na kicid etat / upadee ity eva, tra ity atra api yath syt / itve hi kte raparatve cana syt / m bhd evam / i sani v (*7,2.41) iti vikalpe vihite yasya vibh (*7,2.15) iti nihy pratiedho bhaviyati ? kasya puna s vibh ? ta / yady evam itve hi kte na ayam karnto bhaviyati ? sthnivadbhvd bhaviyati / analvidhau sthnivadbhva, alvidhicyam ? tasmd anuvartayitavyam upadee iti / tath ca sati jgarita, jgaritavn ity atra api prpnoti, tad artham ekca ity anuvartayitavyam / rotestu - vcya roruvadbhvo yaprasiddhi prayojanam / maca pratiedhrtham ekcaceupagraht // proruta / prorutavn // ____________________________________________________________________ [#803] ## || PS_7,2.12 || _____START JKv_7,2.12: graha guha ity etayo ugantn ca sani pratyaye parata igamo na bhavati / jighkati / jughukati / ugantn ca rurati / lulati / sani-ivanta-rdha-bhrasja-dambhu-ri-sv-yu-ru-bhara-japi sanm (*7,2.49) iti vikalpavidhnt rayatir atra na anuksyate / graher nitya prpta / guhe ditvd vikalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.13 || _____START JKv_7,2.13: k s bh v stu dru sru ru ity ete lii pratyaye igamo na bhavati / k - cakva, cakma / s - sasva, sasma / bh - babhva, babhma / v - vavva, vavma / v - vavvahe, vavmahe / stu - tuuva, tuuma / dru - dudruva, dudruma / sru - susruva, susruma / ru - uruva, uruma / siddhe satyrambho niyamartha , krdaya eva lii ania, tato 'nye sea iti / bibhidiva, bibhidima / luluviva, luluvima / anudttopadenm atra praktyraya pratiedha, vvostu prtyayraya, tadubhayasya apy aya niyama / vo hi thali vavartha iti niptand vyavasth / studrusruruv tu to bhradvjasya (*7,2.63) ity asmd api niyamt ya i prpnoti so 'pi neyate / tuotha / dudrotha susrotha / urotha / ko 'sukasya+iti vaktavyam / sasukasya iagamo yath syt / sacaskariva, sacaskarima / to bhradvjasya (*7,2.63) ity etad apy asukasya+eva+iyate, sacaskaritha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.14 || _____START JKv_7,2.14: vayate ditaanithym igamo na bhavati / na / navn / dita - olaj - lagna / lagnavn / ovij - udvigna / udvignavn / odita ca (*8,2.45) iti nithtakrasya nakra / dp - dpta / dptavn / astvodit madhye pho jpako nihymanitvasya / sa hi natvrtha, natva ca nithto 'nantarasya vidhyate / una / unavn / nihym ity adhikra rdhadhtukasya+i-valde (*7,2.35) iti yvat // ____________________________________________________________________ [#804] ## || PS_7,2.15 || _____START JKv_7,2.15: yasya dhto vibh kvacid i ukta tasya nihy parata igamo na bhavati / vakyati - svarati-sti-syati-dh-dito v (*7,2.44) / vidhta / vidhtavn / guh - gha / ghavn / udito v - vdhu - vddha / vddhavn / tanipatidaridrm upasakhynam iti pater vibhitekasya api dvityritttapatita (*2,1.24) ti niptant igama // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.16 || _____START JKv_7,2.16: dita ca dhator nithyam igamo na bhavati / imid - minna / minnavn / ikvid - kvia / kviavn / ivid - svinna / svannavn / kro 'nuktasamuccayrtha / vasta / vnta / yogavibhgakaraa kimartham, dita ca vibh bhvdikarmao ity eva pahitavyam, anyatra hi bhvdikarmabhym yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedho bhaviyati ? jpanrtham etat / jpayati - yad updher vibh tad updhe pratiedha iti / tena vibh gamahanavidavim (*7,2.68) ity atra viderlbhrthasya vibh iti jnrthasya pratiedho na bhavati / vidita / viditavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.17 || _____START JKv_7,2.17: bhave dikarmai ca dito dhto vibh nihym igamo na bhavati / minnamanena, meditamanena praminna, pramedita / saung karmai nihy akeriamicchanti vikalpena / akito ghaa kartum, akto ghaa kartum / bhve na bhavaty eva, aktamanena / asyaterbhve, asitamanena / dikarmai ca na bhavaty eva, asta ka // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.18 || _____START JKv_7,2.18: kubdha svnta dhvnta lagan mlia viribdha pha bha ity ete niptyante yathsakhya mantha mana tama sakta avispaa svara anysa bha ity etev artheu / kubdha iti bhavati manthbhidhna cet / kubdho mantha / kubhitam anyat / [#805] kubhita manthena / kubdh girinad ity evam dyupamnt bhaviyati / svntam iti mano 'bhidhna cet / svanitam anyata / svanito mdaga / svanita manas / dhvntam iti bhavati tamo 'bhidhna cet / dhvanitam anyat / dhvanito mdaga / dhvanita tamas / lagnam iti bhavati sakta cet / lagitamanyat / mliam iti bhavati avispaa cet / mlecchitam anyat / itvam apy ekrasya niptand eva viribdham iti svara cet / virebhitam anyat / rebh abde ity asya+etan niptanam / anye tu viribhitam anyat iti pahanti / rabhi sautra dhtu pahanti, te viribhitam iti pratyudharanti / pham iti bhavati anysa cet / phitam anyat / yadatamapia ca kayamudakasamparkamtrt vibhaktarasamadua tat pham / tadalpaprayatnasdhyatvdanysena lakyate / bham iti bhavati bha cet / bhitam anyat / bh prayatne ity asya dhtor etan niptanam / atiaya ca bham iha+ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.19 || _____START JKv_7,2.19: viytasya bhvo vaiytyam prgalbhyam, avintat / tatra dha asa ity etayo nihym igamo na bhavati / dho 'yam / viasto 'yam / dhe dita ca (*7,2.16) iti pratiedha siddha eva, aser api udito v (*7,2.56), yasya vibh (*7,2.15) iti ? niyamrtha vacanam, dhiasyo vaiytye eva i na bhavati / bhvdikarmaor api vaiytye dhirnsti / dha / viasta / vaiytye iti kim ? dharita / viasita // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.20 || _____START JKv_7,2.20: dha iti niptyate sthle balavati crthe / dha sthla / dho balavn / kim atra niptyate ? dhe ktapratyaye iabhva, hakranakrayo lopa, parasya hatvam / atha dhi praktyanataram asti ? tatra apy etad eva sarva nalopavarjam, nakrasya abhvt / halopaniptana prvatra asiddhatvanivttyartham / halope hi sati tasya prvatra asiddhatvt drahim, drahyn, drahayati ity atra ra to halderlagho (*6,2.161) iti repho na syt, iha ca paridrahyya gata iti lyapi laghuprvt (*6,4.56) iti eraydeo na syt, iha ca paridhasypatya pridh kany iti gurpottamalakaa ya ca prasajyeta / sthlabalayo iti kim ? dhitam / dhitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.21 || _____START JKv_7,2.21: parivha iti niptyate prabhu ced bhavati / parivha kuumb / prvea tulyam etat / vher niptanam / vhica yadi praktiyantaram asti tasya api tad eva sarvam / halopaniptanasya ca tad eva prayojanam / parivrahayati / parivrahyya gata / privh kany / parivhamcae iti vighya vhaabdd eva ijutypadyate / sagrmayater eva sopasarg ijutpattir iyate na anyasmt iti / tath sati parivrahayati iti tiatia (*8,2.28) iti nighta / parivrahayya ity atra pariabdasya ktvpratyayntena samse sati lyabdea siddho bhavati / prabhau iti kim ? parivhitam / parivhitam // ____________________________________________________________________ [#806] ## || PS_7,2.22 || _____START JKv_7,2.22: kcchra gahana ity etayor arthayo kaer dhto nihym igamo na bhavati / kao 'gni / kaa vykaraam / tato 'pi kaatari smni / kcchra dukham, tatkraam apy agnydika kcchram ity ucyate / gahane - kani vanni / ka parvat / kcchragahanayo iti kim ? kaita suvaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.23 || _____START JKv_7,2.23: ghuer dhtor aviabdane 'rthe nihym igamo na bhavati / ghu rajju / ghuau pdau / aviabdane iti kim ? avaghuita vkyamha / viabdana pratijnam / ghuiraabdrthe iti bhvdiu pahyate / ghuir viabdane iti curdiu / tayor iha smnyena grahaam / viabdanapratiedha ca jpakacurdiij viabdanrthasya anitya iti / tena ayam api prayoga upapanno bhavati, mahplavaca rutv jughuu pupamav / svbhiprya abdena aviktavanta ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.24 || _____START JKv_7,2.24: sam ni vi ity etebhya uttarasya arde nihym igamo na bhavati / samara / nyara / vyara / arde iti kim ? samedhita / sanivibhya iti kim ? ardita // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.25 || _____START JKv_7,2.25: abhiabd uttarasya arde vidrye 'rthe nihym igamo na bhavati / abhyar sen / abhyr arat / vidrye iti kim ? abhyardito vala / tena pita ity artha / vidram viprakam, tato 'nyadavidram, tasya bhva vidryam / etasmd eva niptant na naprvt tatpurut (*5,1.121) ity uttarasya bhvapratyayasya pratiedho na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.26 || _____START JKv_7,2.26: yantasya vtter nihym adhyayanrthe vttam iti iabhva iluk ca niptyate / vtto gue devadattena / vtta pryaa devadattena / adhyayane iti kim ? vartitam anyatra / vtirayam akarmaka, sa yarthe vartamna sakarmako bhavati / tena nirvttam iti hi praker eva karmai ktapratyayo dyate / tadvad iha api yarthavtter eva ca vte vtto guo devadattena iti bhaviyati iti niptanam anarthakam ? tat kriyate yadpi icaiva yartho 'bhidhyate tadvartitam ity adhyayane m bht iti kecit / apare tu vartito guo devadattena ity api icchanti // ____________________________________________________________________ [#807] ## || PS_7,2.27 || _____START JKv_7,2.27: e ity anuvartate / dam am pr das spa chad jap ity ete yantn dhtn v anitva niptyate / dnta, damita / nta, amita / pra, prita / dasta, dsita / spaa, spita / channa, chdita / japta, japita / ipratiedho iluk ca niptyate / japtes tu bharajapisanm iti vikalpavidhnt yasya vibh (*7,2.15) iti nitye pratiedhe prpte vikalprtha niptanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.28 || _____START JKv_7,2.28: v iti vartate / rui ama tvara saghua svana ity ete nihy v igamo na bhavati / rua ruita / ti-ia-saha-lubha-rua. ria (*4,2.48) iti vikalpavidhnt yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedhe prpte vikalprtha vacanam / ama - abhynta, abhyamita / tvara - tra, tvarita / dita ca (*7,2.16) iti pratiedhe prpte vacanam / saghua - saghuau pdau, saghuitau pdau / saghua vkyamha, saghuita vkyamha / saghuau damyau, saghuitau damyau / samprvasya ghuer aviaddane 'pi paratvd ayam eva vikalpo bhavati / svana - svnto devadatta, svanito devadatta / svnta mana, svanita mana / prvasya svaner mano 'bhidhne 'pi paratvdaya vikalpa kubdhasvnta iti niptana bdhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.29 || _____START JKv_7,2.29: lomasu vartamnasya her nihy v igamo na bhavati / hni lomni, hitni lomni / ha lomabhi, hita lomabhi / h ke, hit ke / ha keai hita keai / hu alke ity udittvn nihymani, ha tuau ity aya se, tayor ubhayor iha grahaam ity ubhayatra vibh iyam / lomni mrdhajni agajni ca smnyena ghyante, yath lomanakha spv auca kartavyam iti / tadviaye ca hare vartamno lomasu vartate ity ucyate / lomasu iti kim ? ho devadatta ity alkrthasya, hito devadatta iti tuyarthasya / vismitapratightayo ca+iti vaktavyam / ho devadatta, hsito devadatta / vismita ity artha / h dant, hit dant / pratihat ity artha // ____________________________________________________________________ [#808] ## || PS_7,2.30 || _____START JKv_7,2.30: apacita iti v niptyate / apaprvasya cyte nihym anitva cibhva ca niptyate / apacito 'nena guru, apacyito 'nena guru / ktini nityam iti vaktavyam / ktini nitya cibhvo niptyate / apaciti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.31 || _____START JKv_7,2.31: hvarate dhtor nihya chandasi hru ity ayam deo bhavati / hru tasya chru tasya ca / ahru tamasi havirdhnam / chandasi iti kim ? hvtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.32 || _____START JKv_7,2.32: aparihvt iti niptyate chandasi viaye / hru ity etasya deasya abhvo niptyate / aparihvt sanuyma vjam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.33 || _____START JKv_7,2.33: hvarita iti hvarater nihym igamo gua ca niptyate chandasi viaye, soma ced bhavati / m na somo hvarita / vihvaritastvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.34 || _____START JKv_7,2.34: grasita skabhita stabhita uttabhita catta vikasta viast ast st tarut tart varut vart vartr ujjvaliti kariti kamiti vamiti amiti ity etni chandasi viaye niptyante / tatra grasita skabhita stabhita uttabhita iti grasu skambhu stambhu ity etem udittvn nihym ipratiedhe prpte igamo niptyate / grasita v etat somasya / grastam iti bhym / skabhita - vikabhite ajare / vikabdha iti bhym / stabhita - yena sva stabhitam / stabdham iti bhym / uttabhita - satyenottabhit bhmi / uttabdh iti bhym / uttabhita iti utprvasya niptasmarthyd anyopasargaprva stabhitaabdo na bhavati / [#809] catta, vikasta iti cate kase ca viprvasya nihym iabhvo niptyate / catt varea vidyut catit iti bhym / vikasta - uttny hdaya yad vikastam / vikasitam iti bhym / niptana bahutvpekam, vikast iti bahuvacana ktam / apareu tu niptaneu pratyeka vibhaktinirdea / viast ast st iti aser viprvasya ase se ca tci iabhvo niptyate / viast - ekastvauravasyviast / viasit iti bhym / ast - uta ast suvipra / asit iti bhym / st - prast / prasitam iti bhym / tarut tart varut vart vartr iti tarate vvo ca tci u ity etv gamau niptyete / tarutra rathnm, tartram / taritram, tartram iti bhym / varutra rathnm, vartra rathnm / varitram, vartram iti bhym / varutr tv dev vivadevyavat / jasi prvasavaroccraa prayogadaranrtham / atantra caitat / idam api hi bhavati - ahortri vai vartraya iti / chndasikamatra hrasvatvam / prapacrtham eva ca bantasya niptanam / vartabdo hi niptita, tata eva pi sati siddho vartrabda / ujjvaliti kariti kamiti vamiti amiti iti ca jvalater utprvasya kara kama vama ity ete ca tipi apa ikrdeo niptyate, apo lugv, igama / agnirujjvaliti / ujjvalati iti bhym / kariti - stoka kariti / karati iti bhym / kamiti - stoma kamiti / kamati iti bhym / vamiti - ya soma vamiti / vamati iti bhym / amiti - abhyamiti varua / abhyamati iti bhym / itikaraa pradaranrtham tena kvacit kro bhvati, ravimabhyamti varua ity api hi vede pahyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.35 || _____START JKv_7,2.35: chandasi iti nivttam / rdhadhtukasya valder igamo bhavati / lavit / lavitum / lavitavyam / pavit / pavitum / pavitavyam / rdhadhtukasya iti kim ? ste / ete / vaste / ruddibhya srvadhtuke (*7,2.56) ity etasmin niyamrthe vajyamne pratipattigauravam bhavati iti rdhadhtukagrahaa kriyate / valde iti kim ? lavyam / pavyam / lavanyam / pavanyam / i iti vartamne puna igrahaa pratiedhanivttyartham // ____________________________________________________________________ [#810] ## || PS_7,2.36 || _____START JKv_7,2.36: niyamrtham idam / snukramo rdhadhtukasya valde igamo bhavati, na cet snukram tmanepadasya nimitta bhavata / kva ca tvtmanepadasya nimittam ? yatra tmanepada tad raya bhavati, bhvakarmakarmakartkarmavyatihr kramer vttydaya ca / tena ayam saty tmanepade pratiedho bhavati na asati iti / pratiedhaphala ca+ida stram / snukramoruditvt i siddha eva / prasnavit / prasnavitum / prasnavitavyam / prakramit / prakramitum / prakramitavyam / antmanepadanimitte iti kim ? prasnoa / prakrasa / prasnoyate / prakrasyate / prasusniyate / pracikrasiyate / sarvatra+eva atra snaiti krami ca tmanepadasya nimittam / sanantd api prvavatsana (*1,3.62) iti tmanepada vidhyate / nimittagrahaa kim ? syudes tatparaparasya ca pratiedhrtham / iha tu prasnavitevcarati iti prasnavitryate iti kyaatam tmanepadasya nimittam, na snauti / krames tu kartarytmanepadaviaydasatytmanepade kti pratiedho vaktavya / prakrant / upakrant / kartari iti kim ? prakramitavyam / upakramitavyam / tmanepadaviayt iti kim ? niramiti / snaute sani kiti ca pratyaye ryuka kiti (*7,2.11), sani grahaguhoca (*7,2.12) ity eva pratiedho bhavati / prasusnati / prasnuta / prasnutavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.37 || _____START JKv_7,2.37: graha uttarasya ia alii drgho bhavati / graht / grahtum / grahtavyam / alii iti kim ? jaghiva / jaghim / praktasyeo drghatvamidam, civadio na bhavati / grhit / hrhiyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.38 || _____START JKv_7,2.38: v iti vvo smnyena grahaam / tasmd uttarasya krntebhya ca io v drgho bhavati / varit, vart / prvarit, prvart / krntebhya - tarit, tart / starit, start / vta iti kim ? karyati / hariyati / alii ity eva, vavaritha / teritha // ____________________________________________________________________ [#811] ## || PS_7,2.39 || _____START JKv_7,2.39: vta uttarasya io lii drgho na bhavati / vivaria / prvaria / staria / vistaria // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.40 || _____START JKv_7,2.40: parasmaipadapare sici vta uttarasya io drgha na bhavati / prvrim / prvriu / atrim / atriu / strim / striu / parasmaipadeu iti kim ? prvaria, prvara // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.41 || _____START JKv_7,2.41: vta sani v igamo bhavati / vuvrate, vivariate, vivarate / prvuvrati, prvivariati, prvivarati / krntebhya - titrati, titariati, titarati / tistrate, tistariate, tistarate / sani grahaguho ca (*7,2.12) iti ipratiedhe prpte pake igamo vidhyate / ia ca vto v (*7,2.38) iti pake drgha / cikrati, jihrati ity atra+upadedhikrt lkaikatvc ca igamo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.42 || _____START JKv_7,2.42: vto lii sici ca tmanepadapare v igamo bhavati / va, varia / prava, prvaria / staria, stra / sici khalv api - avta, avaria, avara / prvta, prvaria, prvara / stra, staria, stara / tmanepadeu iti kim ? prvrim / prvriu / lia pratyudharaa na daritam, asambhavt ysuo 'valditvt iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.43 || _____START JKv_7,2.43: dantd dhto sayogde uttarayo lisicortmanepadeu v igamo bhavati / dhva, dhvaria / sma, samaria / adhvtm, adhvaritm / asmtm, asmaritm / ta iti kim ? cyoa / ploa / acyoa / aploa / sayogde iti kim ? ka / ha / akta / ahta tmanepadeu ity eva, adhvrt / asmrt / saska, samaskta ity atra+upadedhikrt, abhktatvc ca sua igamo na bhavati // ____________________________________________________________________ [#812] ## || PS_7,2.44 || _____START JKv_7,2.44: svarati sti syati dh ity etebhya, didbhyaca+uttarasya valder rdhadhtukasya v igamo bhavati / svart, svarit / sti - prasot, prasavit / syati - sot, savit / dh - dhot, dhavit / dhidbhya khalv api - gh - vigh, vighit / gup - gopt, gopit / v iti vartamane punar vgrahaa lisicor nivttyartham / stisyatyor vikaraanirdea prerae ity asya nivttyartha / dh iti snubandhakasya nirdeso dh vidhnane ity asay nivttyartha / savit, dhuvit ity eva nityam etayor bhavati / svarater etasmd vikalpt ddhano sye (*7,2.70) ity etad bhavati vipratiedhena / svariyati / kiti tu pratyaye ryuka kiti (*7,2.11) iti nitya pratiedho bhavati prvavipratiedhena / svtv / stv / dhtv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.45 || _____START JKv_7,2.45: radha hissasiddhyo ity evam dibhyo 'bhya uttarasya valder rdhadhtukasya v igamo bhavati / raddh, radhit / na, nait / trapt, tarpt, tarpit / drapt, darpt, darpit / drogdh, droh, drohit / mogdh, moh, mohit, snogdh, snoh, snohit / snegdh, sneh, snehit / krdiniyaml lii radhdibhya paratvd vikalpa kecid icchanti / apare punarhu, prvavidheriniedhavidhnasmarthyt balyastva pratiedhaniyamasya iti nityami bhavitavyam / rarandhiva, rarandhima iti bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.46 || _____START JKv_7,2.46: nir ity eva prvt kua uttarasya valder rdhadhtukasya v igamo bhavati / niko, nikoit / nikoum, nikoitum / nikoavyam, nikoitavyam / nira iti kim ? koit / koitum / koitavyam / nisa iti vaktavye nira iti nirdeena rephntam upasargntaram asti iti jpyate / tasya hi nilayanam iti upasargasya ayatau (*8,2.19) iti latva bhavati / niso hi rutvasya asiddhatvl latva na syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.47 || _____START JKv_7,2.47: nira kuo nihym igamo bhavati / nikuita / nikuitavn / igrahaa nityrtham / rambho hi yasya nibh (*7,2.15) ity asya bdhaka, anyath hi nikalprtha eva syt / atra+eva nityam igama, uttaratra vikalpa eva iti // ____________________________________________________________________ [#813] ## || PS_7,2.48 || _____START JKv_7,2.48: takrdv rdhadhtuke iu saha lubha rua ity etebhyo v igamo bhavati / iu - e, eit / iu icchym ity asya aya vikalpa iyate / yas tu ia gatau iti daivdika, tasya preit, preitum, preitavyam iti nitya bhavati / yo 'pi ia bhkye iti kydau pahyate, tasya apy evam eva / tadartham eva tasaha iti stre kecit uditamia pahanti / saha - soh, sahit / lubha - lobdh, lobhit / rua - ro, roit / ria - re, reit / tti kim ? eiyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.49 || _____START JKv_7,2.49: ivantn dhtnm, dhu bhrasja dambhu ri sv yu ru bhara japi san ity ete ca sani v igamo bhavati / ivantnm - dideviati, dudyati / siseviati, susyati / dhu - ardidhiati, rtsati / bhrasja - bibhrajjiati, bibhrakati, bibharjjiati, bibharkati / dambhu - didambhiati, dhipsati, dhpsati / ri - ucchirayiati, ucchirati / sv - sisvariati, susvrati / yu- yiyaviati, yuyati / ru - prorunaviati, prorunaviati, prorunati / bhara iti bh ity etasya bhauvdikasya grahaam, ap nirdet / vibhariati, bubhrati / japi - jijapayiati, jpsai / san - sisaniati, sisati / kecid atra bharajapisanitanipatidaridrm iti pahanti / tani - titaniati, titasati, titsati / pati - pipatiati, pitsati / daridr - didaridriati, didaridrsati / sani iti kim ? devit / bhra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.50 || _____START JKv_7,2.50: klia ktvnihyo v igamo bhavati / kliv, kliitv / klia, kliita / kliavn, kliitavn / kli vibdhane ity asya ktvy vikalpa siddha eva nihy tu yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedha prpnoti / klia upatpe ity etasya tu ktvy nihy ca nityam igama prpnoti, tadartha ktvgrahaa kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.51 || _____START JKv_7,2.51: pa ca ktvnihayor v igamo bhavati / prv, pavitv / somo 'tipta, somo 'tipavita / ptavn, pavitavn / ryuka kiti (*7,2.11) iti pratiedhe prpte vikalpo vidhyate // ____________________________________________________________________ [#814] ## || PS_7,2.52 || _____START JKv_7,2.52: vasate kudhe ca ktvnihayo igama bhavati / uitv / uita / uitavn / kudhitv / kudhita / kudhitavn / vasati iti vikarao nirdertha eva / vastes tu udttatvd eva bhavitavyam i / punar igrahaa nityrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.53 || _____START JKv_7,2.53: ace pjym arthe ktvnihayo igamo bhavati / acitv jnu juhoti / acit asya gurava / udito v (*7,2.56) iti ktvpratyaye vikalpa prpta, nihym yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedha prpta, tadartham ida prrabdham / pjym iti kim ? udaktamudaka kpt / uddhtam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.54 || _____START JKv_7,2.54: lubho vimohane 'rthe vartamnt ktvnihayo igamo bhavati / lubhitv, lobhitv / vilubhit ke / vilubhita smanta / vilubhitni padni / vimohanam kulkaraam, tatra ktvy tasahalubharuaria (*7,2.48) iti vikalpa, nihym yasya vibh (*7,2.15) iti pratiedha prpta / vimohane iti kim ? lubdho vala / tena pita ity artha / lubdhv, lubhitv, lobhitv / grdhye yathprptam eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.55 || _____START JKv_7,2.55: j vraci ity etayo ktvpratyaye igamo bhavati / jaritv, jartv / vracitv / j ity etasya ryuka kiti (*7,2.11) iti pratiedha prpta, vraceruditvd vikalpa / ktvgrahaa nihnivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.56 || _____START JKv_7,2.56: udito dhto ktvpratyaye parato v igamo bhavati / amu - amitv, ntv / tamu - tamitv, tntv / damu - damitv, dntv // ____________________________________________________________________ [#815] ## || PS_7,2.57 || _____START JKv_7,2.57: sakrdvasici rdhadhtuke kta cta chda tda nta ity etebhyo dhtubhyo v igamo bhavati / kta - kartsyati / akartsyat / ciktsati / kartiyati / akartiyat / cikartiati / cta - caetsyati / acartsyat / cictsati / cartiyati / acartiyat / cicartiati / chda - chartsyati / acchartsyat / cicchtsati / chardiyati / acchardiyat / cichardiati / tda - tartsyati / atartsyat / tittsasi / tardiyati / atardiyat / titardiati / nta - nartsyati / anartsyat / nintsati / nartiyati / anartiyat / ninartiati / se iti kim ? kartit / asici iti kim ? akartt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.58 || _____START JKv_7,2.58: gamer dhto sakrder rdhadhtukasya parasmaipadesu igamo bhavati / gamiyati / agamiyat / jigamiati / game iti kim ? ceyati / igrahaa nityrtham / parasmaipadeu iti kim ? sagasa / sagasyate / sajigasate / sajigasiyate / adhijigsate / adhijigsiyate / gamer ideasya ajjhanagam sani (*6,4.16) iti drghatvam / se ity eva, gantsmi, gantsva, gantsma / tmanepadena samnapadasthasya game ayam igamo neyate / anyatra sarvatraiveyate / ktyapi hi bhavati, parasmaipadaluki ca, sajigamiit, adhijigamiit vykaraasya, jigamia tvam iti / padaeakrasya punar ida daranam - gamyupalakartha parasmaipadagrahaam, parasmaipadeu yo gamir upalakitas tasmt sakrder rdhadhtukasya i bhavati / tanmatena sajigasit, adhijigasit vykaraasya ity eva bhavitavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.59 || _____START JKv_7,2.59: vtdibhya caturbhya uttarasya sakrder rdhadhtukasya parasmaipadeu iagamo na bhavati / vt - vartsyati / avartsyat / vivtsati / vdh - vartsyati / avartsyat / vivtsati / dh - artsyati / aartsyat / itsati / syand - syantsyati / asyantsyat / sisyantsati / caturbhya iti na vaktavyam, vdgrahaa hi tatra dyutdiparisamptyartham kriyate - kp smarthye vt iti, tad eva yadi vtdisamptyartham api vijyate na kicidania prpnoti ? tat kriyate syanderdillakaam antaragam api vikalpa pratiedho yath bdheta iti / caturgrahae hi sati ttparyea syandi sanidhpito bhavati / parasmaipadeu ity eva, vartiyate / vartia / avartiyata / vivartiate / atra api tmanepadena samnapadasthebhyo vtdibhya igama iyate / anyatra sarvatra pratiedha / ktyapi hi parasmaipadaluki ca pratiedho bhavati, vivtsit, vivtsa tvam iti // ____________________________________________________________________ [#816] ## || PS_7,2.60 || _____START JKv_7,2.60: kpa uttarasya tse sakrde ca ardhadhtukasya parasmaipadeu igamo na bhavati / va kalpt / kalpsyati / akalpsyat / cikpsati / parsmaipadeu ity eva, kalpitse / kalpiyate / kalpia / akalpiyata / cikalpiate / kper apy tmanepadena samnapadasthasya igama iyate / anyatra pratiedha / ktyapi hi parsamipadaluki ca pratiedho bhavati, cikpsit, cikpsa tvam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.61 || _____START JKv_7,2.61: tsau ye nitynio dhtava ajant, tebhyastsviva thali igamo na bhavati / yt - yaytha / cet - cicetha / net - ninetha / hot - juhotha / aca iti kim ? bhett - bibheditha / tsvat iti kim ? ltv - lulavitha / thali iti kim ? yt - yayiva / yayima / anigrahaa nityam ity anena vieartham / nityagrahaa kim ? vidhot, vidhavit - vidudhavitha / tsi vibhite, thali nityam igamo bhavati / tsvat iti vatinirdea kimartha ? tsau tatasthali pratiedhrtha / yo hi tsvasan, asattvc ca nityni, tasya thali pratiedho na bhavati / jaghasitha / uvayitha / uttarastre 'pi tsvaditi vartate / addeo hi ghasi, vedea ca vayistsau na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.62 || _____START JKv_7,2.62: upadee yo dhturakravn tsau nityni tasmt tsviva thali igamo na bhavati / pakt - papaktha / ya - iyaha / kt - aaktha / upadee iti kim ? kar - cakaritha / atvata iti kim ? bhett - vibheditha / taparakaraa kim ? rddh - rardhitha / tsvat ity eva, jighkati / jagrahitha / nityam ania ity eva, akt, ajit - najitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.63 || _____START JKv_7,2.63: krntd ghto bhradvjasya acryasya matena tsviva nityniasthali igamo na bhavati / smart - sasmartha / dhvart - dadhvartha / siddhe satyrambho niyamrtha, ta eva bhradvjasya, nnye dhtnm / yayitha / vavitha / pecitha / ekitha / tad ayam artht prvayo yogayorvikalpa / taparakaraam krntasya nivttyartham / tath hi sati vidhyartham etat syt // ____________________________________________________________________ [#817] ## || PS_7,2.64 || _____START JKv_7,2.64: babhtha tatantha jagbhma vavartha ity etni niptyante nigamaviaye / nigamo veda / tva hi hot prathamo babhtha / babhvitha iti bhym / tatantha - yennatarikamurvtatantha / tenitha iti bhym / jagbhma - jagbhm te dakiamindra hastam / jaghima iti bhym / vavartha - vavartha tva hi jyoti / vavaritha iti bhym / krdistrd eva asya pratiedho siddhe niyamrtha vacanam, nigame eva, na bhaym iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.65 || _____START JKv_7,2.65: sji di ity etayo thali vibh igamo na bhavati / sasaha, sasarjitha / dadraha, dadaritha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.66 || _____START JKv_7,2.66: atti arti vyayati ity ete thali igamo bhavati / ditha / ritha / vivyayitha / vyea na vyo lii (*6,1.46) iti tvapratiedha / attivyayatyo to bhradvjasya (*7,2.63) iti niyamd vikalpa / artter api nitya pratiedha / atra igrahaam vispartham / vikalpavidhne hi sati attivyayatigrahaam anarthakam, pratiedhavidhne ca artigrahaam iti nityo 'ya vidhi igrahaam antarea api akyate vijtum // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.67 || _____START JKv_7,2.67: ktadvirvacann dhtnm ekcm, krntnm, ghase ca vasau igamo bhavati / divn / ivn / pecivn / ekivn / dhtvabhysayo ekdee kte etvbhysalopayo ca ktayo ktadvirvacan ete ekco bhavanti t - yayivn / tasthivn / ghas - jakivn / siddhe satyrambho niyamrtha, ekjd ghasm eva vasvigamo bhavati na anayem / bibhidvn / cicchidvn / babhvn / irivn / krdiniyamt pratiedhbhvc ca ya i prasakta sa niyamyate / dgrahaam anekjgrahartham / dvirvacane hi kte ii hi sati to lopena bhavitavyam / daridrtes tu ksyanekjgrahaa culumpdyartham itym bhavitavyam / daridrcakra / athpym na kriyate tathpi ca daridrte rdhadhtuke lopa siddha ca pratyayavidhau iti prg eva pratyayotpatter kre lupte igamasya nimitta vihata iti na igamo bhavati, dadaridrvn iti bhavitavyam / ghaser api yadi grahaam iha na kriyate tad dvirvacant paratvd ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhlope kte dvirvacanam eva na syt, anackatvt / iha tu ghasigrahad upadhlopam api paratvt igamo bdhate / tatra kte gamahanajanakhanaghasm (*6,4.98) iti upadhlopa / sa ca dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti dvirvacane kartavye sthnivad bhavati, tena jakivn iti sidhyati // ____________________________________________________________________ [#818] ## || PS_7,2.68 || _____START JKv_7,2.68: gama hana vida via ity ete dhtn vasau vibh igamo bhavati / gama - jagmivn, jaganvn / mo no dhto (*8,2.64) iti nakra / hana - jaghnivn, jaghanvn / vida - vividivn, vividvn / via - viviivn, vivivn / viin shacaryd iha videstauddikasya lbhrthasya grahaam / jnrthasya tu nitya vividvn ity eva bhavati / deceti vaktavyam / dadivn, dadvn // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.69 || _____START JKv_7,2.69: sanote sanater v dhto sanisasanivsam iti niptyate / acitvgne sanisasanivsam / igama etvbhysalopa ca niptyate / saniprvt anyatra senivsam ity eva bhavati / chandasi ida niptana vijyate / bhy senivsam iti bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.70 || _____START JKv_7,2.70: krntn dhtn hante ca sye igamo bhavati / kariyati / hariyati / hanisyati / svarater vetvt ddhano sye ity etad bhavati vipratiedhena / svariyati / taparakaraa vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.71 || _____START JKv_7,2.71: aje sici igamo bhavati / jt, jm, jiu / sici iti kim ? akt ajit / ditvd vibh bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.72 || _____START JKv_7,2.72: stu su dh ity etebhya sici parasamipade parata igamo bhavati / astvt / asvt / adhvt / parasmaipadeu iti kim ? astoa / asoa / adhoa, adhavia // ____________________________________________________________________ [#819] ## || PS_7,2.73 || _____START JKv_7,2.73: yama rama nama ity em agnm krntn ca saggamo bhavati parasmaipade sici, igama ca / yam ayast, ayasim ayasi, ayasiu / ram - arast, arasim, arasiu / nam - anast, anasim anasiu / akrntnm - ayst, aysim, aysiu / yamdn halantalaka vddhi prpt s nei pratiidhyate / parasmaipadeu ity eva, ayasta / arasta / anasta // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.74 || _____START JKv_7,2.74: smi p aj a ity ete dhtn sani igamo bhavati / sismayiate / pipaviate / aririati / ajijiati / aiiate / akragrahaa po m bht / pupati ity eva tasya bhavati / ae dito grahat anoter nityam igamo 'sty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.75 || _____START JKv_7,2.75: kirdibhya pacabhya sani igamo bhavati / k - cikariati / g - jigariati / d - didariate / dh - didhariate / pracc - pitracchiati / pacabhya iti kim ? siskati / kiratigiratyo - i sani v (*7,2.41) iti vikalpa prpta, vto v (*7,2.35) iti ca / asyeo drghatva na+icchanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.76 || _____START JKv_7,2.76: ruddibhya uttarasya valde srvadhtukasya igamo bhavati / rud - roditi / svap - rvapiti / vas - vasiti / an - priti / jak - jakiti / pacabhya ity eva, jgarti / srvadhtuke iti kim ? svapt / valde ity eva, rudanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.77 || _____START JKv_7,2.77: a uttarasya se ity etasya srvadhtukasya igamo bhavati / ie / iva // ____________________________________________________________________ [#820] ## || PS_7,2.78 || _____START JKv_7,2.78: a jana ity etbhym uttarasya dhve ity etasya, sye ity etasya ca sarvadhtukasya igamo bhavati / idhve / idhvam / ie / iva / janidhve / janidhvam / janie / janiva / jan prdurbhve ity asya chndasatvt yano luk upadhlopbhva ca / jana janane ity asya api luvikaraasya grahaam atra+iyate / tasya karmavyatihre vyatijajie, vyatijajiva, vyatijajidhve, vyatijajidhvam iti ca bhavati / dhveabde er api igama iyate idhve idhvam iti / tadartha kecit ijano sdhve ca iti stra pahanti / tatra sakrde seabdasya stra eva+updnc caabdo bhinnakrama eranukarartho vijyate / ijan sedhvayo ity ekam eva stra na pahitam ? vicitr hi strasya kti paine iti / dhve iti ktaer etvasya grahat lai dhvami na bhavitavyami / loi punar ekadeaviktasya ananyatvt bhavitavyami // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.79 || _____START JKv_7,2.79: srvadhtuke iti vartate / srvadhtuke yo li tasya anantyasya sakrasya lopo bhavati / ka punar anantyo lia sakra ? yo ysususyum / kuryt, kurytm, kuryu / kurvta, kurvytm, kurvran / ananyasya iti kim ? kuryu / kury / srvadhtuke ity eva, kriystm / kriysu / ka, kystm, kran // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.80 || _____START JKv_7,2.80: akrntt agd uttarasya y ity etasya srvadhtukasya iy ity ayam deo bhavati, pacet, pacetm, paceyu iti / atra usyapadntt (*6,1.96) iti pararpa bdhitam / ata iti kim ? cinuyt / sunuyt / taparakaraam kim ? yyt / srvadhtuka ity eva, cikryt / nanu ca ato lopa (*6,4.48) ity anena atra bhavitavyam, pacet ity atra api hi tarhi ato drgho yai (*7,3.101) iti drghatvena bhavitavyam, tad anena avaya vidhyantara bdhitavyam, sa yathaiva drghasya bdhaka evam ato lopasya api bdhaka syt ? syd etad eva yadi drgha srvadhtuke vidhyate / atha tu tii vidhyate, tad yena nprptinyyena drghasyaiva bdhaka syn na punar ato lopasya / yeya ity avibhaktiko nirdea / ya iti v ahnirdee yalopasya asiddhatvamanritya dgua kta, sautratvn nirdeasya iti / kecit atra ato ysiya iti stra pathanti / te sakrnta sthn, ahsamsa ca // ____________________________________________________________________ [#821] ## || PS_7,2.81 || _____START JKv_7,2.81: krasya idavayavasya krntd agd uttarasya srvadhtukasya iy ity ayam deo bhavati / pacete pacethe / pacetm / pacethm / yajete / yajethe / yajetm / yajethm / srvadhtukam apit (*1,2.4) ity atra na itva idvat ity evam agkriyate, api tu ita iva idvat iti / prvastra eva uccukuiati iti prasiddhaye tathgkaraam / yadi gkudistre ita iva idvad bhavati ity evam agkriyate, tad anudttaiti tmanepadam (*1,3.12) ity tmanepada prapnoti iti / ta iti kim ? pacanti / yajanti / pacante / yajante / ita iti kim ? pacvahai / pacmahai / ata ity eva, cinvte / sunvte / taparakaraam kim ? mimte / mimthe // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.82 || _____START JKv_7,2.82: ne parato 'gasyta muggamo bhavati / pacamna / yajamna / akramtrabhakto 'ya muk adupadeagrahaena ghyate iti adupaded iti lasrvadhtuknudattatva bhavati / yady evam to ita (*7,2.81) ity ayam api cidhi prpnoti ? taparanirden na bhaviyati / muki sati adhyardhamtro bhavati / lasrvadhtuknudttatvam api tarhi na prpnoti ? na+ea doa / upadeagrahaa tatra kriyate / tena upaded rdha saty api klabhede bhavitavyam / tath ca pacava, pacma ity atra api bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.83 || _____START JKv_7,2.83: sa uttarasya naabdasya krdeo bhavati / sno yajate / atra pacamy parasya ah kalpyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.84 || _____START JKv_7,2.84: aano vibhaktau parata krdeo bhavati / abhi / abhya / anm / asu / vibhaktau iti kim ? aatvam / aat / iti vyaktinirdeo 'yam / ktinirdee tu nakrasthane 'nunsikkra syt / vikalpena ayam kro bhavati, etaj jpitam aano drght (*6,1.172) iti drghagrahat, abhya au (*7,1.21) iti ca kttvasya nirdet / tena aabhi, aabhya ity api bhavati / tadantavidhi ca atra+iyate / priy aau yem te priyna / priyau // ____________________________________________________________________ [#822] ## || PS_7,2.85 || _____START JKv_7,2.85: rai ity etasya haldau vibhaktau parata krdeo bhavati / rbhym / rbhi / hali iti kim ? ryau / rya / vibhaktau iti kim ? raitvam / rait / mjer vddhi (*7,2.114) ity ata prg vibhaktyadhikra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.86 || _____START JKv_7,2.86: yumad asmad ity etayo andee vibhaktau parata krdeo bhavati / yumbhi / asmbhi / yumsu / asmsu / andee iti kim ? yumat / asmat / hali ity adhikrd apy atra na syt / uttaratra tu andeagrahaena prayojanam yo 'ci (*7,2.89) iti, tad ihaiva kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.87 || _____START JKv_7,2.87: dvityy ca parata yumadasmado krdeo bhavati / tvm / mm / yuvm / vm / yumn / asmn / dertha vacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.88 || _____START JKv_7,2.88: prathamy ca dvivacane parato bhy viaye yumadasmado krdeo bhavati / yuvm / vm / prathamy iti kim ? yuvayo / vayo / dvivacane iti kim ? tvam / aham / yyam / vayam / bhym iti kim ? yuva vastri pvas vasthe // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.89 || _____START JKv_7,2.89: ajdau vibhaktau andee yumadasmado yakrdeo bhavati / tvay / may / tvayi / mayi / yuvayo / vayo / aci iti kim ? yuvbhym / vbhym / yumadasmador andee (*7,2.86) ity atra yadi hali iti anuvartate, akyamakartum aci iti etat ? tat kriyate vispartham / andee ity eva / tvad gacchati / mad gacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.90 || _____START JKv_7,2.90: ee vibhaktau yumadasmador lopo bhavati / kaca ea ? yatra kro yakra ca na vihita / pacamy ca caturthy ca ahprathamayor api / yny advivacanny atra teu lopo vidhyate // [#823] tvam / aham / yyam / vayam / tubhyam / mahyam / yumabhyam / asmabhyam / tvat / mat / yumat / asmat / tava / mama / yumkam / kasmkam / eagrahaa vispartham / ee lope kte striy p kasmn na bhavati, tva brhma, aha brhma ? snniptalakao vidhir animitta tadvightasya, alige v yusmadasmad iti / kecit tu ee lopa ilopam icchanti / katham ? vakyamdepeka ea, te cde maparyantasya vidhyante, tena maparyantd yo 'nya sa ea iti / tatra aya lopa iti ilopo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.91 || _____START JKv_7,2.91: maparyantasya ity ayam adhikra / yadita rdhvam anukramiymo maparyantasya ity eva tad veditavyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.92 || _____START JKv_7,2.92: yuvm / vm / maparyantasya iti kim ? yuvakm, vakm iti skackasya m bht / tva-mv ekavacane (*7,2.97) tvay / may / maparyantasya iti kim ? sarvasya m bht / tath ca sati tvamayor akrasya yo 'ci (*7,2.89) iti yakre kte ania rpa syt / mntasya ity eva siddhe asmin yat parigrahaa ktam, avadhidyotanrtha tat / mnte m bht / kad ? yad yantayo kvipi mntatva vidyate yumadasmado / sthnivattva ca eratra kvau lutatvn na vidyate // yuvvau dvivacane (*7,2.92) / dvivacane ity arthagrahaam / dvivacane ye yumadasmad dvyarthbhidhnaviaye tayo maparyantasya sthne yuva va ity etv deau bhavata / yuvm / vm / yuvbhym / vbhym / yuvayo / vayo / yad samse dvyarthe yumadasmad bhavata, samsrthasya anyasakhatvt ekavacana bahuvacana v bhavati, tad api dvyarthayo yumadasmado yuvvau bhavata , yadi tvhau sau (*7,2.94) ity evam din dentarea na bdhyete / atikrnta yuvm atiyuvm / atyvm / atikrntn yuvm atiyuvn / atyvn / atikrntena yuvm atiyuvay / atyvay / atikrntairyuvm atiyuvbhi / atyvbhi / atikrntebhyo yuvm atiyuvabhyam / atyvabhyam / atikrntd yuvm atiyuvat / atyvat / atikrntebhyo yuvm atiyuvat / atyvat / atikrntn yuvm atiyuvkam / atyvkam / atikrnte yuvm atiyuvayi / atyvayi / atikrnteu yuvm atiyuvsu / atyvsu / tvhdn tu viaye paratvt te eva bhavanti / atikrnto yuvm atitvam / atyaham / atikrnt yuvm atiyyam / ativayam / atikrntya yuvm atiyubhyam / atimahyam / atikrntasya yuvm atitava / atimama / yad tu yumadasmad ekatvabahutvayor vartete, samsrthastu dvitve, tad yuvvau na bhavata / atikrntau tvm atitvm / atimm / atikrntau yumn atiyumn / atyasmn / evamunneyam // ____________________________________________________________________ [#824] ## || PS_7,2.93 || _____START JKv_7,2.93: yumadasmado maparyantasya jasi parato yya vaya ity etv deau bhavata / yyam / vayam / paramayyam / paramavayam / atiyyam / ativayam / tadantavidhir atra bhavati, agdhikre tasya ca taduttarapadasya ca iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.94 || _____START JKv_7,2.94: yumadasmador maparyantasya sau pare tva aha ity etau deau bhavata / tvam / aham / paramatvam / paramham / atitvam / atyaham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.95 || _____START JKv_7,2.95: yumadasmado maparyantasya tubhya mahya ity etv deua bhavato ayi parata / tubhyam / mahyam / paramatubhyam / paramamahyam / atitubhyam / atimahyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.96 || _____START JKv_7,2.96: yumadasmado maparyantasya tava mama ity etv deau bhavato asi parata / tava / mama / paramatava / paramamama / atitava / atimama // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.97 || _____START JKv_7,2.97: ekavacane ity arthanirdea / ekavacane ye yumadasmad ekrthmidhnaviaye tayor maparyantasya sthne tva ma ity etv deau bhavata / tvm / mm / tvay / may / tvat / mat / tvayi / mayi / yad samse ekrthe yumadasmad bhavata, samsrthasya tv anyasakhyatvt dvivacana bahuvacana v bhavati, tadpi tvamvdeau bhavata / dentar tu tvhau sau (*7,2.94) ity evamdn viaye prvavipratiedhena te eveyante / atikrnta tvm atitvam / atyaham / atikrntau tvm atitvm / atimm / atikrntn tvm atitvn / atimn / atikrntbhym tvm atitvbhym / atimbhym / atikrntai tvm atitvbhi / atimbhi / ity evamdyudhartavyam // ____________________________________________________________________ [#825] ## || PS_7,2.98 || _____START JKv_7,2.98: ekavacane ity anuvartate / pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamnayo yusmadasmador maparyantasya tva ma ity etv deau bhavata / tavya tvadya / madya / atiayena tvam tvattara / mattara / tvm icchati tvadyati / madyati / tvamivcarati tvadyate / madyate / uttarapade - tava putra tvatputra / matputra / tva ntho 'sya tvanntha / mannatha / ekavacane ity eva, yumkamidam yumadyam / asmadyam / yumka putra, asmka putra yumatputra, asmatputra / vibhaktau ity adhikrt prvayogo vibhaktv eva / tato 'nyatra api pratyaye uttarapade ca yath syt ity ayam rambha / nanu ctrpyantarvartin vibhaktir asti, tasym eva deau bhavisyata ? na+eva akyam, luk tasy bhavitavyam / bahirago luk, antaragau deau, prathama tau bhaviyata ? etad eva tarhi deavacana jpakam antaragn api vidhn bahirago 'pi luk bdhate iti / tena gomn priyo 'sya gomatpriya ity evam dau numdi luk bdhyate / eva ca sati tvhau sau (*7,2.94) ity evam dayo 'pi pratyayottarpadayor de na bhavanti / tva pradhnam e tvatpradhn / matpradhn / yya putr asya yumatputra / asmatputra tubhya hita tvaddhitam / maddhitam / tava putra tvatputra / matputra / atha kimarthm e tvhdn bdhanrtham etan na vijyate ? lakyasthityapekay / jpkrthe hy etasmin bahutaramia saghyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.99 || _____START JKv_7,2.99: tri catur ity etayo striy vartamnayo tis catas ity etv deau bhavato vibhaktau parata / tisra / catasra / tisbhi / catasbhi / striym iti kim ? traya / catvra / tri / catvri / striym iti ca+etat tricaturor eva vieaa na agasya / tena yad tricatuabdau striym, aga tu ligntare, tad apy deau bhavata eva / priy tisro brhmayo 'sya brhmaasya priyatis brhmaa / priyatisrau, priyatisra / priyatis brhmaakulam, priyatis, priyatisi / priyacatas, priyacatasrau, priyacatasra / priyacatas, priyacatas, priyacatasi / nadyta ca (*5,4.153) iti samsnto na bhavati, vibhaktyrayatvena tisbhvasya bahiragalakaatvt / yad tu tricatuabdau ligntare, striym agam, tad deau na bhavata / priy trayo 'sy, priyi tri v asy brhmay s priyatri / [#826] priyatr, priyatraya / priyacatv, priyacatvrau, priyacatvra / tisbhve sajy kanyupasakhyna kartavyam / tisk nma grma / catasarydyudttaniptana kartavyam / catastra paya ity atra catura asi (*6,1.137) ity ea svaro m bht / catasm ity atra tu atricaturbhyo haldi (*6,1.179) ity eva svaro bhavati / haldigrahaasmarthyn niptanasvaro bdhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.100 || _____START JKv_7,2.100: tis catas ity etayo ta sthne rephdeo bhavati ajdau vibhaktau parata / tisra tihanti / tisra paya / catasra tihanti / catasra paya / priyatisra naya / priytasra naya / priyatisra svam / priyacatasra svam / priyatisri nidhehi / priyacatasri nirdhehi / prvasavarottvaisarvanmasthnagunm apavda / paramapi isarvanmasthnagua prvavipratiedhena bdhate / aci iti kim ? tisbhi / catasbhi / ta iti kim ? tiscatasro pratipattyartham, anyath hi tadapavda tricaturor eva ayam deo vijyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.101 || _____START JKv_7,2.101: jar ity etasya jaras ity ayam deo bhavati anyatrasym ajdau vibhaktau parata / jaras dant ryante, jaray dant ryante / jarase tv paridadyu, jaryai tv paridadyu / aci ity eva, jarbhym / jarbhi / numo vidhnt jarasdeo bhavati vipratiedhena / atijarsi brhmaakulni / iha atijarasa brhmaakula paya iti lug na bhavati, nuprvy siddhatvat / atijara am iti sthite luk, ambhva, jarasbhva iti tri kryi yugapat prpnuvanti / tatra luk tvadapavdatvd ambhvena bdhyate, ambhvo 'pi paratvj jarasdeena / na ca punar lukstra pravartate, bhravasaratvt, iti evam eva bhavati atijarasa brhmaakula paya iti / prathamaikavacane ttybahuvacane ca atijara brhmaakula tihati, atijarai iti ca bhavitavyam iti gonardyamatena / ki kraam ? sanniptalakao vidhiranimitta tadvidghtasya iti / anye tu anityatvt asy paribhy atijarasa brhmaakula tihati, atijarasai ity eva bhavitavyam iti manyante // ____________________________________________________________________ [#827] ## || PS_7,2.102 || _____START JKv_7,2.102: tyad ity evam dnm akrdeo bhavati vibhaktau parata / tyad - sya, tyau, tye / tad - sa, tau, te / yad - ya, yau, ye / etad - ea, etau, ete / idam - ayam, imau, ime / adas - asau, am, am / dvi - dvau / dvbhym / dviparyantn tyaddnmatvamiyate / iha na bhavati, bhavat - bhavn / sajopasarjanbht tyaddaya phdeva paryudast iti iha na bhavati, tyad, tyadau, tyada / atityad, atityadau, atityada / tyaddipradhne tu abde bhavaty eva, paramasa paramatau, parmate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.103 || _____START JKv_7,2.103: kim ity etasya ka ity ayam deo bhavati vibhaktau parata / ka, kau, ke / skackasya apy ayam deo bhavati, tena akra eva kimo na vidhyate kimo 't (*5,3.12) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.104 || _____START JKv_7,2.104: takrdau hakrdau ca vibhaktau parata kim ity etasya ku ity ayam deo bhavati / kuta / kutra / kuha / tiho iti ikra uccrartha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.105 || _____START JKv_7,2.105: ati tiy etasy vibhaktau parata kim ity etasya kva ity ayam deo bhavati / kva gamiyasi / kva bhokyate / dentaravacanam orgua nivttyartham / kimo vat iti pratyayntara na vidhyate, skackrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.106 || _____START JKv_7,2.106: tyaddn takra-dakrayo anantyayo sakrdeo bhavati sau parata / tyad - sya / tad - sa / etad - ea / adas - asau / anantyayo iti kim ? he sa / s // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.107 || _____START JKv_7,2.107: adasa sau parata sakrasya aukrdeo bhavati soca lopo bhavati / asau / [#828] autvapratiedha skackd v vaktavya sdutva ca / yad ca autvapratiedha tad sakrd uttarasya utva bhavati / asuka / asukau / uttarapadabhtn tyaddnm aktasandhnm de vaktavy / paramham / paramyam / paramnena / adasa sorbhavedautva ki sulopo vidhyate / hrasvl lupyeta sambuddhir na hala prakta hi tat // pa etva bhavet tasmin na jhaltyanuvartant / pratyayasthcca kditva bhva ca prasajyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.108 || _____START JKv_7,2.108: idama sau parata makro 'ntdeo bhavati / iyam / ayam / idamo makrasya makravacana tyaddyatvabdhanrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.109 || _____START JKv_7,2.109: idamo dakrasya sthne makrdeo bhavati vibhaktau parata / imau, ime / imam, imau, imn // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.110 || _____START JKv_7,2.110: idamo makrasya yakrdeo bhavati sau parata / iyam / uttarastre pusi iti vacant striymaya yakra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.111 || _____START JKv_7,2.111: idama idarpasya pusi sau parata ay ity ayam deo bhavati / aya brhmaa / pusi iti kim ? iya brhma // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.112 || _____START JKv_7,2.112: idama akakrasya idrpasya sthne ana ity ayam deo bhavati pi vibhaktau parata / anena / anayo / aka iti kim ? imakena / imakayo / pi iti pratyhra ttyaikavacant prabhti supa pakrea // ____________________________________________________________________ [#829] ## || PS_7,2.113 || _____START JKv_7,2.113: haldau vibhaktau parata idamo 'kakrasya idrpasya lopo bhavati / bhym / ebhi / ebhya / em / eu / nnarthake 'lontyavidhi iti sarvasya ayam idrpasya lopa / atha v na ayam illopa / anpyaka (*7,2.112) iti agrahaam anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.114 || _____START JKv_7,2.114: vibhaktau iti nivttam / mjer agasya iko vddhir bhavati / mr / mrum / mravyam / mjer iti dhtugrahaam idam, dhto ca kryam ucyamna dhtupratyaya eva veditavyam / tena kisaparimbhym, kasaparimbhi ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.115 || _____START JKv_7,2.115: ajantasya agasya iti iti ca pratyaye vddhir bhavati / iti - ekastaulanicya / dvau rpanipvau / kra / hra / iti - gau, gvau, gva / sakhyau, sakhya / jaitram / yautram / cyautna / jayater yaute ca udayo bahulam (*3,3.1) iti ran pratyaya / cyavater api tna // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.116 || _____START JKv_7,2.116: agopadhy akrasya sthne iti iti ca pratyaye vddhir bhavati / pka / tyga / yga / pcayati / pcaka / phayati / phaka / ata iti kim ? bhedayati / bhedaka / upadhy iti kim ? caksayati takaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.117 || _____START JKv_7,2.117: taddhite iti iti ca pratyaye parato 'gasya acm de aca sthne vddhir bhavati / grgya / vtsya / dki / plki / iti - aupagava / kpaava / tvra, jgata ity atra acmder vddhir antyopadhlaka vddhi bdhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,2.118 || _____START JKv_7,2.118: kiti ca taddhite parato 'gasycm de aca sthne vddhir bhavati / nadibhya phak (*4,1.99) nyana / cryaa prgvahatehak (*4,4.1) kika / lkika // iti kiky vttau saptamdhyyasya dvitya pda // ______________________________________________________ saptamdhyyasya ttya pda / ____________________________________________________________________ [#830] ## || PS_7,3.1 || _____START JKv_7,3.1: devik iap dityav drghasatra reyas ity etam agnm acmde aca sthane vddhiprasage kro bhavati iti, iti, kiti taddhite parata / deviky bhavamudaka dvikamudakam / devikkle bhav laya dvikkl laya / prvadevik nma prc grma, tatra bhava prvadvika / prc grma-nagarm (*7,3.14) iti uttarapadavddhi, spi kra eva bhavati / iap - iapy vikra camasa apa camasa / paldirayam, tena pake a, anudttdilakao v a / iapsthale bhav apsthal dev / prvaiap nma prc grma, tatra bhava prvaapa / dityav - dityauha idam dtyauham / drghasatra - drghasatre bhavam drghasatram / reyas - reyasi bhavam ryasam / vahnarasyedvacana kartavyam / vddhiviaye 'cmde aca sthne vahnarasya ikrdeo bhavati / vahnarasya apatyam vaihnari / kecit tu vihnarasya+eva vaihnarim icchanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.2 || _____START JKv_7,3.2: kekaya mitrayu pralaya ity ete yakrde iya ity ayam deo bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / kekayasya apatyam kaikeya / janapadaabdt katriyd a (*4,1.168) iti a pratyaya / mitrayubhvena lghate maitreyikay lghate / gotra-carac chlgh-atykra-tadaveteu (*5,1.134) iti vu / laukika hi tatra gotra ghyate / loke ca iabdo gotram ity abhidhyate / pralaya - pralayt gatam prleyam udakam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.3 || _____START JKv_7,3.3: yakra-vakrbhym uttarasya acmde aca sthne vddhir na bhavati, tbhy tu yakra-vakrbhy prvam aijgamau bhavata iti, iti, kiti ca taddhite parata / yakrt aikra, vakrt aukra / vyasane bhavam vaiyasanam / vykaraam adhte vaiykaraa / svavasya apatyam auvava / yvbhym iti kim ? nrarthasya apatyam nrrthi / padntbhym iti kim ? yai praharaam asya yka yata chtr yt / pratiedhavacanam aicor viaya praklptyartham / iha m bht, ddhyavi, mdhvavi iti / nahyatra yvbhym uttarasya vddhiprasago 'sti / [#831] vddher abhvt pratiedho 'pi na asti ity aprasaga / uttarapadavddher apy aya pratiedha iyate / prvatryalinde bhava prvatraiyalinda / yatra tu uttarapadasambandh ya na bhavati tatra na+iyate pratiedha / dve at bhto bhto bhv v dvytika // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.4 || _____START JKv_7,3.4: dvra ity evam dn yvbhym uttarapadasya acmder aca sthne vddhir na bhavati, prvau tu tbhym aijgamau bhavata / dvre niyukta dauvrika / dvraplasya ida dauvraplam / taddividhi ca atra bhavati / svaram adhiktya kto grantha sauvara / sauvara adhyya, sauvarya saptamya iti / vyalkae bhava vaiyalkaa / svasti ity ha sauvastika / svarbhava sauva / avyayn bhamtre ilopa / svargamanam ha sauvargamanika / svdhyya iti kecit pahanti, tadanarthakam / obhano 'dhyya ity etasy vyutpattau tu prvea+eva siddham / atha api eva vyutpatti kriyate, svo 'dhyya svdhyya iti ? evam apy atra+eva svaabdasya+eva pht siddham / taddv api hi vddhiriya bhavaty eva / sphyaktasya apatyam sphaiyakta / svdumduna idam sauvdumdavam / una idam auvanam / ai an (*6,4.167) iti praktibhva / uno vikra auva msam / prairajatdibhyo ' (*4,3.154) ity a / vdary bhava auvdaro mai / svasya idam sauvam / svagrme bhava sauvagrmika / adhytmditvt ha / apadntrtho 'yam rambha / dvra / svara / vyalkaa / svasti / svar / sphyakta / svdumdu / van / sva / dvrdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.5 || _____START JKv_7,3.5: nyagrodhaabdasya kevalasya yakrd uttarasya acmde aca sthne vddhir na bhavati, tasmc ca prvam aikra gamo bhavati / nyagrodhasya vikra naiyagrodha camasa / kevalasya iti kim ? nyagrodhamle bhav laya nygrodhaml laya / nyagrodhayati iti nyagrodha iti vyutpattipake niyamrtham, avyutpattipake vidhyartham // ____________________________________________________________________ [#832] ## || PS_7,3.6 || _____START JKv_7,3.6: karmavyatihre yadukta tan na bhavati / pratiedhgamayor aya pratiedha / vyvakro, vyvalekh, vyvavart, vyvahs vartate / karmavyatihre ac striym (*3,3.43) iti acprayaya, tadantt aca striym a (*5,4.14) // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.7 || _____START JKv_7,3.7: svgata ity evam dn yadukta tan na bhavati / svgatam ity ha svgatika / svadhvarea carati svdhvarika / svagasya apatyam svagi / vyagasya apatyam vygi / vyaasya apatyam vyi / vyavahrea carati vyvahrika / vyavahraabdo 'ya laukike vtte vartate, na tu karmavyatihre / svapatau sdhu svpateya / dvrdiu svaabdaphd atra prpti / svgata / svadhvara / svaga / vyaga / vyaa / vyavahra / svapati / svgatadi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.8 || _____START JKv_7,3.8: vde agasya ii parato yad ukta tana bhavati / vabhastrasya apatyam vbhastri / vdari / vanbado dvrdiu pahyate, tatra ca taddividhir bhavati iti etad eva vacana jpakam / ikrdigrahaam kartavya vgaikdyartham / vagaena carati vgaika / vythika / tadantasya ca anyatra api taddhite pratiedha iyate / vbhastre idam vbhastram // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.9 || _____START JKv_7,3.9: vde agasya padaabdntasya anyatarasy yadukta tan na bhavati / vapadasya idam vpadam, auvpadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.10 || _____START JKv_7,3.10: uttarapadasya ity ayam adhikra hanasto 'cialo (*7,3.32) iti prgetasmt / mad ita rdhvam anukramiyma uttarapadasya ity eva tad veditavyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.11 || _____START JKv_7,3.11: prvavarikam / [#833] aparavrikam / purvahaimanam / aparahaimanam / yatra pacamnirdeo na asti je prohapadnm (*7,3.18) ity evam dau, tadartham uttarapaddhikra / pacamnirdeev api vispartham, vddhe ca vyapadertham / uttarapadavddhau sarva ca (*6,2.105) iti uttarapaddhikre y vddhi ity eva vijyate // avayavd to (*7,3.11) / avayavavcina uttarasya tuvcina uttarapadasya ca acmde aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / prvavrikam / prvahaimanam / aparavrikam / aparahaimanam / prva varm, apara varm iti ekadeisamsa / tatra bhava (*4,3.53) ity etasiminn arthe varabhyahak (*4,3.18), hemantc ca (*4,3.21), sarvatra a talopa ca (*4,3.22) ity a pratyaya / tatra tor vddhimadvidhau avayavt iti tadantavidhi / avayavt iti kim ? prvsu varsu bhavam paurvavarikam / kl ha (*4,3.11) iti ha / avayavaprvasya+eva tadantavidhi, na anyasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.12 || _____START JKv_7,3.12: su sarva ardha ity etebhya uttarasya janapadavcina uttarapadasya acmder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / supclaka / sarvapclaka / ardhapclaka / janapadatadavadhyo ca (*4,2.124), avddhd api bahuvacanaviayt (*4,2.125) iti vu / susarvrdhadikabdebhyo janapadasya iti tadantavidhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.13 || _____START JKv_7,3.13: digvcina uttarasya janapadavcino madravarjitasya acmder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / prvapclaka / aparapclaka / dakiapclaka / prvavat tadantavidhi pratyaya ca / dia iti kim ? prva paclnm prvapacla, tatra bhava paurvapaclaka / parapaclaka / amadrm iti kim ? paurvamadra / paramadra / madrebhyo ' (*4,2.108) iti apratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.14 || _____START JKv_7,3.14: prc dee grmanagar dia uttarem acmder aco vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / grmm - prveukmaamy bhava prvaiukmaama / aparaiukmaama / prvakramttika / aparakramttika / nagarm - prvasmin paliputre bhava prvapaliputraka / [#834] aparapaliputraka / prvaknyakubja / aparaknyakubja / grmatvd eva nagarm api grahae siddhe bhedena yad ubhayor updna tat sambandhabhedapratipattyartham / dikprvapado hi samudya prveukmaamydi grmanmadheyam / paliputrdi punar uttarapadam eva nagaram ha / tatra grmavcinm agnm avayavasya dikabdd uttarasya nagaravcinm uttarapadnm avayavasya ca vddhir bhavati ity evam abhisambandha kriyate / itaratra tu dia uttarem nagarm ity eva / prvaiukmaama ity evam diu ktym uttarapadavddhau ekdeo bhavati iti jpi ta nendrasya parasya (*7,3.22) iti pratiedhena // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.15 || _____START JKv_7,3.15: sakhyy uttarapadasya savatsaraabdasya sakhyy ca acmder aca sthne vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / dvau savatsarbadho bhto bhto bhv v dvisvatsarika / sakhyy - dve a adho bhto bhto bhv v dviika / dvisptatika / dviahydiabdo vareu sakhyeyeu vartamna kldhikravihita pratyayam utpdayati / parimntasya asajayo (*7,3.17) ity eva siddhe savatsaragrahaam parimagrahae klaparimasya agrahartham / tena dvaisamika, traisamika iti uttarapadavddhir na bhavati / dvivar, trivar mavik iti aparimabistcita iti paryudso na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.16 || _____START JKv_7,3.16: sakhyy uttarasya varaabdasya acmder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata, sa cet taddhito bhaviyatyarthe na bhavati / dve vare adho bhto bhto v dvivrika / trivrika / abhaviyati iti kim ? yasya traivarika dhnya nihita bhtyavttaye, adhika v api vidhyeta, sa soma ptum arhati / tri vari bhv iti traivarikam / adhabhtayor abhaviyati iti pratiedho na bhavati / gamyate hi tatra bhaviyatt, na tu taddhitrtha / dve vare adho bhto v karma kariyati iti dvivriko manuya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.17 || _____START JKv_7,3.17: parimntasya agasya sakhyy para yad uttarapada tasya acmder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata, sajy viaye e ca+uttarapade na bhavati / dvau kuavau prayojanam asya dvikauavika / dvbhy suvarbhy krta dvisauvarikam / vibh krpaasahasrbhy (*5,1.29) ity atra suvaraatamnayor upasakhynam iti luko vikalpa / dvbhy nikbhy krtam dvitriprvn nikt (*5,1.30) dvinaikikam / asajayo iti kim ? pcalohitikam / pcakalpikam / paca lohitya parimamasya, paca kalp parimamasya iti vihhya tad asya pariam (*5,1.57) iti yogavibhgt pratyaya, taddhitntacya samudya saj / [#835] dvbhy bhy krtam dvai am / traiam / d v (*5,1.35), dvitriprvda ca (*5,1.36) itya pratyaya / asajakulijnm iti kecit pahanti / dve kulije prayojanamasya dvaikulijika // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.18 || _____START JKv_7,3.18: ja iti jtrtho nirdiyate / tatra ya taddhito vihita tasmin iti, iti, kiti ca parata prothapadnm uttarasya acmde aca vddhir bhavati / prohapad nma nakatram, tbhi yukta kla ity a / tasya lubaviee (*4,2.4) iti lup / prohapadsu jta, tunakatrebhyo ' ity a, prothapda mavaka / je iti kim ? yad prothapado megho dharamabhivarati, prothapadsu bhava prauhapada / prothapadnm iti bahuvacananirdet paryyo 'pi ghyate bhadrapda iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.19 || _____START JKv_7,3.19: hd bhaga sindhu ity evam anto 'ge prvapadasya uttarapadasya ca acmder aco vddhir bhavati taddhite iti, Iti, kiti ca parata / suhdayasya idam sauhrdam / suhdayasya bhva sauhrdyam / subhagasya bhva saubhgyam / daurbhgyam / subhagy apatyam saubhgineya / daurbhgineya / kalyydiu subhagadurbhageti pahyate / subhaga mantre ity udgtrdiu pahyate / tatra+uttarapadavddhir na+iyate / mahate saubhagya / chandasi sarvavidhn vikalpitatvt / saktupradhn sindhava saktusindhava, saktusindhuu bhava sktusaindhava / pnasaindhava / sindhuabda kacchdiu pahyate, tena tadantavidhir iyate iti apratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.20 || _____START JKv_7,3.20: anuatika ity evam dn cgn prvapadasya ca+uttarapadasya ca cmder aca sthne vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / anuatikasya idam nutikam / anuhoena carati nugauika / anusavarae dyate nusvaraam / anusavatsare dyate nusvatsarika / agraveu nma kacit, tasya apatyam gravaiava / asihatya - tatra bhavam sihtyam / asyahatya iti kecit pahanti, tato 'pi vimuktditvda / asyahatyaabdo 'sminnadhyye 'sti syahtya / asyaheti ity evam apare pahanti / asyaheti prayojanam asya syahaitika / ata eva vacandasya samudyasya prtipadikatva vibhakte ca aluk / vadhyoga iti biddi ayam, tasya apatyam vdhyauga / pukarasad, anuharat iti bhvdiu pahyete / paukarasdi / [#836] nuhrati / kurukata gargdi , kauruktya / kurupacla - kurupacleu bhava kaurupcla / janapadasamudyo janapadagrahaena na ghyate iti vu na bhavati / udakauddhasya apatyam audakaauddhi / ihaloka, paraloka - tatra bhava aihalaukika, pralaukika / lokottarapadasya iti ha / sarvaloka - tatra vidita srvalaukika / sarvapuruasya idam srvapauruam / sarvabhme nimitta sayoga utpto v srvabhauma / prayoga - tatra bhava pryaugika / parastr - prastraieya / kulay v (*4,1.127) iti ina / rjapurut yai / rjapauruyam / yai iti kim ? rjapuruasya apatyam rjapuruyai / udc vddhd agotrt (*4,1.157) iti phi / atakumbhasukhaayandaya - atakumbhe bhava takaumbha / saukhayanika / pradrika / stranaasya apatyam sautrani / ktigaa ca ayam iyate / tena idamapi siddha bhavati, abhigamamarhati bhigmika / adhideve bhavam dhidaivikam / dhibhautikam / catasra eva vidy cturvaidyam / svrthe ya / anuatika / anuhoa / anusavaraa / anusavatsara / agraveu / asihatya / vadhyoga / pukarasad / anuharat / kurukata / kurupacla / udakauddha / ihaloka / paraloka / sarvaloka / sarvapurua / sarvabhmi / prayoga / parastr / rjapurut yai / stranaa / anuatikdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.21 || _____START JKv_7,3.21: devatdvandve ca prvapadasya uttarapadasya ca acmder aca sthne vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / gnimrut pnimlabheta / gnimruta karma / yo devatdvandva sktahavisambandh, tatra aya vidhi / iha tu na bhavati, skandavikhau devate asya skndavikha / brahmaprajpat - brhmaprajpatyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.22 || _____START JKv_7,3.22: indraabdasya parasya yad uktam tan na bhavati / saumendra / gnendra / parasya iti kim ? aindrgnamekdaakapla caru nirvapet / indraabde dvvacau, tatra taddhite ekasya yasyeti ca (*6,4.148) iti lopa, aparasya prvea saha ekdea ity aprptir eva vddhe, tadeda pratiedhavacana jpakam, bahiragam api prvottarapadayo prva krya bhavati pacd ekdea iti / tena prvaiukmaama ity di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.23 || _____START JKv_7,3.23: dirghd uttarasya varuasya yad ukta tan na bhavati / aindrvaruam / maitrvaruam / drght iti kim ? gnivrumanavhmlabhete / agne dagne somavaruayo (*6,3.27) ity asya anaapavdasya idvddhau (*6,3.28) iti pratiedho vidhyate, tena drght paro na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.24 || _____START JKv_7,3.24: prc dee nagarnte 'ge prvapadasya uttarapadasya ca acmder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / [#837] suhmanagare bhava sauhmangara / paurangara / prcm iti kim ? madranagaram udaku, tatra bhava mdranagara // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.25 || _____START JKv_7,3.25: jagala dhenu valaja ity evam antasya agasya prvapadasya acmder aco vddhir bhavati, vibhitam uttaram uttarapadasya vibh bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / kurujagaleu bhavam kaurujagalam, akurujgalam / vaivadhenavam, vaivadhainavam / sauvaravalaja, sauvaravlaja // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.26 || _____START JKv_7,3.26: ardhaabdt parasya parimavcina uttarasya acmder aca sthne vddhir bhavati, prvasya tu v bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / ardhadroena krtam rdhadrauikam, ardhadrauikam / rdhakauavikam, ardhakauavikam / parimasya iti kim ? ardhakroa prayojanam asya rdhakroikam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.27 || _____START JKv_7,3.27: ardht parasya parimkrasya vddhir na bhavati, prvasya tu v bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / ardhaprasthika, rdhaprasthika / ardhakasika, rdhakasika / ata iti kim ? rdhakauavika / taparakaraa kim ? iha m bht, ardhakhry bhav ardhakhr / ki ca syt ? ardhakhr bhry yasya ardhakhrbhrya, vddhinimittasya ca taddhitasya araktavikre (*6,3.39) iti puvadbhvapratiedho na syt / yatra hi taddhite vddhi pratiidhyate, sa vddhinimitta na bhavati iti puvadbhvo na pratiidhyate, yath vaiykara bhry asya vaiykaraabhrya iti // ____________________________________________________________________ [#838] ## || PS_7,3.28 || _____START JKv_7,3.28: pravhaasya he parata uttarapadasya acmder aca vddhir bhavati, prvapadasya v bhavati / pravhaasya apatyam prvhaeya, pravhaeya / ubhrdibhya ca (*4,1.123) iti hak pratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.29 || _____START JKv_7,3.29: hakprayayntasya pravhaaabdasya taddhiteu parata uttarapadasya acmder aca vddhir bhavati, prvasya tu v / pravhaeyasya apatyam prvhaeyi, pravhaeyi / prvhaeyakam, pravhaeyakam / bhyataddhitanimitt vddhi hrayea vikalpena bdhitum aaky iti strrambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.30 || _____START JKv_7,3.30: naa uttare uci vara ketraja kuala nipua ity etem acmder aca vddhir bhavati, prvapadasya v bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / uci - aaucam, aucam / vara - anaivaryam, naivaryam / ketraja - akaitrajyam, kaitrajayam / kuala - akaualam, kaualam / nipua - anaipuam, naipuam / atra kecid hu iya prvapadasya vddhir aprptaiva vibh vidhyate / na naprvt tatpurut ity uttaro bhvapratyaya pratiidhyate / tatra ucydibhya eva pratyaye kte pacnnasamse sati vddhiranagasypi vacant bhavati iti / tadapare na myante / bhvavacandanyopi hi taddhito vddhinimittamapatydiu artheu nasamsd eva vidyate / bahuvrhe ca nasamst bhvavacano 'pi asti, tatra agdhikropamardana na yujyate iti / aketrajnvarau tatpuruau eva brhmadiu pahyete, tata tbhy bhve ya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.31 || _____START JKv_7,3.31: yathtatha yathpura ity etayo naa uttarayo paryyea acamder aca vddhir bhavati taddhite iti, iti, kiti ca parata / yathtathyam, aythtathyam / yathpuryam aythpuryam / ayathtatha aythpura iti brhmadiu nasamsau etau draavyau / stre yathtathyathpuraabdau tu yath 'sdye (*2,1.7) iti avyaybhvasamsau / tath napusakraya hrasvatva ktam / bhsye tu yathdarita ayathtathbhva iti tath supsupeti samso lakyate // ____________________________________________________________________ [#839] ## || PS_7,3.32 || _____START JKv_7,3.32: taddhiteu iti nivttam, tatsambaddha kiti ity api / iti iti vartate / hana takrodeo bhavati iti, iti pratyaye parata cialau varjayitv / ghtayati / ghtaka / sdhught / ghtaghtam / ghto vartate / acialo iti kim ? aghni / jaghna / dhto kryam ucyamna dhto pratyaye vijyate / iha na bhavati, vrtraghnam itarat iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.33 || _____START JKv_7,3.33: krntasya agasya cii kti iti yuggamo bhavati / adyi / adhyi / kti - dya / dyaka / dhya / dhyaka / cikto iti kim ? dadau / dadhau / caui, blki, bhvditvt i / j devat asya ja // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.34 || _____START JKv_7,3.34: udttopadeasya mntasya ancame (*7,3.34) / udtopadeasya mntasya agasya camivarjitasya cii kti ca iti yad ukta tan na bhavati / ki ca uktam ? ata upadhy (*7,2.116) iti vddhi / aami / atami / adami / kti khalv api - amaka / tamaka / damaka / ama / tama / dama / udttopadeasya iti kim ? ymaka / rmaka / katham udyamoparamau ? aa udyame, yama uparame iti niptand anugantavyau / upadeagrahaam kim ? am, dam, tam ity atra yath syt, iha m bht, ymaka, rmaka iti / mntasya iti kim ? craka / phaka / ancame iti kim ? cmaka / ancamikamivamnm iti vaktavyam / cma / kma / vma / ma iti caurdikasya ici vddhau saty bhavati / tatra hi mittva na asti na anye mito 'hetau iti / sryavirm bhmi ity evam dika prayogamanyyyam eva manyante / cikto ity eva, ama / tatma // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.35 || _____START JKv_7,3.35: jani vadhi ity etayo cii kti ca iti yad ukta tan na bhavati / ajani / janaka / prajana / avadhi / vadhaka / vadha / vadhi praktyantara vyajannto 'sti, tasya aya pratiedho vidhyate / bhakakacenna vidyeta vadhako 'pi na vidyate iti hi prayogo dyate / vadhdeasya adantatvd eva vddher abhva / cikto ity eva, jajna garbha mahimnamindram // ____________________________________________________________________ [#840] ## || PS_7,3.36 || _____START JKv_7,3.36: sarva nivttam, agasya iti vartate / arti hr vl r kny kmy ity etem agnm krntn ca puggamo bhavati au parata / arti - arpayati / hr - hrepayati / vl - vlepayati / r - repayati / kny - knopayati / kmy - kmpyati / krntnm - dpayati / dhpayati / arti iti gatiprpaayo, gatau iti dvayor api dhtvor grahaam / r ity api r gatireaayo, r ravae iti / puka prvntakaraam addapat ity atra upadhhrasvo yath syt iti // ____________________________________________________________________ #<-cch-s-hv-vy-ve-p yuk># || PS_7,3.37 || _____START JKv_7,3.37: dh s hv vy ve p ity eteam agn yuggamo bhavati au parata / - niyayati / ch - avacchyayati / s - avasyayati / hv - hvyayati / vy - savyyayati / ve - vyayasti / p - pyayati / pgrahae pai ovai oae ity asya api iha grahaam icchanti / p rakae ity asya lugvikaraatvn na bhavati / luggamastu tasya vaktavya / playati / dhpror lugvaktavya / dhnayati / prayati / ete 'pi prvnt eva kriyante, tena nyaayat, appalat, addhunat, apipriat iti upadhhrasvatva bhavati / chshvvyvep kttvn grahaa puka prptimkhytum / kim etasya khyne prayojanam ? etasmin prakarae lakaapratipadoktaparibh na asti ity upadiyate / tena adhypayati, jpayati ity evam di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.38 || _____START JKv_7,3.38: v ity etasya vidhnane 'rthe vartamnasya juggamo bhavati au parata / pakea+upavjayati / vidhnane iti kim ? vpayati ken / kimartha stram, vaja gatau yantasya siddhatvt ? vte puk m bht ity evam artham / pai ovai oae ity etasya etad rpm // ____________________________________________________________________ [#841] ## || PS_7,3.39 || _____START JKv_7,3.39: l l ity etayor agayo anyatarasy nuk luk iy etv gamau bhavato au parata snehaviptane 'rthe / ghta vilnayati, ghta vilyayati / villayati, vilpayati / l iti kra praliyate, tata krntasya+eva nuk bhavati, na tu kttvasya vibh lyate (*6,1.51) iti / snehaviptane iti kim ? jatu vilpayati / jabhirlpayate / l iti llorgrahaam / l iti lte, kttvasya ca lyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.40 || _____START JKv_7,3.40: bh ity etasya hetubhaye 'rthe uggamo bhavati au parata / muo bhayate / jailo bhayate / atra api bh iti krapralea kttvasya pugnivttyartha / muo bhpayate ity eva hi tatra bhavati / hetubhaye iti kim ? kucikay ena bhyayati / na atra hetu prayojako bhayakraam, ki tarhi, kucik // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.41 || _____START JKv_7,3.41: sphy ity etasya agasya vakrdeo bhavati au parata / sphvayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.42 || _____START JKv_7,3.42: ade agasya agatau arthe vartamnasya takrdeo bhavati au parata / pupi tayati / agatau iti kim ? g dayati goplaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.43 || _____START JKv_7,3.43: ruhe agasya anyatarasy pakrdeo bhavati au parata / vrhn ropayati, vrhn rohayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.44 || _____START JKv_7,3.44: pratyayastht kakrt prvasya akrasya ikrdeo bhavati pi parata, sa ced p supa paro na bhavati / jailik / muik / krik / hrik / etikcaranti / pratyayagrahaa kim ? aknoti iti ak / sthagrahaam vispatrtham / [#842] kakramtra pratyayo na asti iti smarthyt pratyayasthasya grahaam akyate vijtum / kt iti kim ? maan / rama / prvasya iti kim ? parasya m bht, pauk / mduk / ata iti kim ? gok / nauk / taparakaraa kim ? rk / dhk / pi iti kim ? kraka / dhraka / atha pi ity anena kim ? viiyate ? kakra / yady evam, krik ity atra api na prpnoti, akrea vyavahitatvt ? ekdee kte na asti vyavadhnam / ekdea prvavidhau sthnivadbhavati iti vyavadhnam eva ? vacand vyavadhnamda yat sthnivadbhvaktam ekena varena tadryate / rathakaydiu tu rutiktam anekena varena vyavadhnam iti itva na bhavati / asupa iti kim ? bahava parivrjak asy mathurym bahuparivrjak mathur / subantd aya bahuparivrjakaabdt para p iti pratiedho bhavati / prasajyapratiedhacyam, na paryudsa / paryudse hi sati samudyd asubantt parata p iti itvam atra syd eva / avidyamna sup yasmin so 'yam asup iti ? evam api nyate / tath hi sati bahucarmik ity atra api na syt / mmakanarakayor upasakhyna kartavyam apratyayasthatvt / mama iya mmik narik / ai mamakdea / kevalammaka iti niyamt sajchandaso kro na asty atra, tena apratyayntd api p bhavati, narn kyati iti narik / to 'nupasarge ka (*3,2.3) iti ka pratyaya / pratyayaniedhe tyaktyapo ca+upasakhynam / udcmta sthne yakprvy (*7,3.43) iti vikalpo m bht iti / dkityik / ihatyik // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.45 || _____START JKv_7,3.45: y s ity etayo ikrdeo na bhavati / yak / sak / y s iti nirdeo 'tantram, yattador upalakaametat / iha api pratiedha iyate, yak yakmadhmahe tak pacmahe iti / ysayorittvapratiedhe tyakana upasakhynam / upatyak / adhityak / pvakdn chandasy upasakhynam / hirayavar ucaya pvak / ysu alomak / chandasi iti kim ? pvik / ii ca+upasakhynam / jvatt jvak / nandatt nandak / bhavatt bhavak / [#843] uttarapadalope ca+upasakhynam / devadattik, devak / yajadattik, yajak / kipakdn ca+upasakhynam / kipak / dhruvak / trak jyotiy upasakhynam / trak / jyotii iti kim ? trik ds / varak tntava upasakhynam / varak prvaraabheda / tntave iti kim ? vaik bhgur laukyate / vartak akunau prcm upasakhynam / vartak akuni / prcm anyatra udc tu vartik / akunau iti kim ? vartik bhgur laukyatasya / aak pitdaivatye / aak / pitdaivatye iti kim ? aik khr / v sutakputrakvndrakm upasakhynam / sutik, sutak / putrik, putrak / vndrik, vndrak // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.46 || _____START JKv_7,3.46: udcm cry matena yakraprvy kakraprvy ca ta sthne yo 'kra, tasyta sthne ikardeo bhavati / udc grahaa vikalprtham / ibhyik, ibhyak / katriyik, katriyak / kakraprvy - caakik, caakak / mikik, mikak / ta iti kim ? skye bhav skyik / sthnagrahaam anuvde 'pi sthnasambandhapratipattyartham / ta ity anena hy ata iti sthn viiyate / yakaprvy iti kim ? av - avik / yakaprvy iti strliganirdea ta strpratyayasya pratipattyartham / iha na bhavati, ubha yti iti ubhay - ubhayik / bhadra yti iti bhadray - bhadrayik / [#844] yakaprvy dhtvantapratiedha / dhtvantayo yakrakakrayor asya pratiedhasya pratiedho vaktavya / sunayik / suayik / supkik / aokik // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.47 || _____START JKv_7,3.47: em ta sthne yo 'kras tasya itva na bhavati udcmcary matena / bhastr - bhastrak, bhastrik / abhastrak, abhastrik / e - eak, eik / aj - ajak, ajik / anajak, anajik / j - jak jik / ajak, ajik / dv - dvake, dvike / sv - svak, svik / asvak, asvik / edve naprve na prayojayata / ki kraam ? tatra hi sati yadi skackbhy nasamsa, athpi kte nasamse pacdakac, ubhayathpi samsd ya vibhaktir utpadyate tasy saty tyadtyatve sati p bhavitavyam, so 'ntarvartiny vibhakty subantt para iti itvasya prptir eva na asti / tena aneak, advake ity eva nitya bhavitavyam / svaabdastu jtidhankhyy naprvo 'pi prayojayati / bhastr ity ayam abhitapuska, tasya abhitapuskc ca (*7,3.48) ity eva siddhe yad iha grahaa tadupasarjanrtham / avidyamn bhastr yasy abhastr / slp abhastrak, abhastrik / atra upasarjanahrasvatve kte punar bahuvrihau kte bhitapuskd ya p utpadyate tasya ke 'a (*7,4.13) iti yo hrasva, na asau abhsitapuskd vihitasya ata sthne bhavati / naprvm api ity apiabdd anyaprv kevaln ca vidhir ayam iyate / nirbhastrak, nirbhastrik, bahubhastrak, bahubhastrik, ity evam anayor api iyate / atra naprvm iti vacanam anuvda eva mandabuddhipratipattyartha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.48 || _____START JKv_7,3.48: abhitapuskd vihitasya ta sthne yo 'kra tasya udcm cry matena ikrdeo na bhavati / khavak, khavik / akhavak, akhavik / paramakhavak, paramakhavik / bahuvrhau yad kapi hrasva kriyate tad bhavitavyam anena vidhin / atra api abhitapuskd vihitasya ata sthne bhavatyakra iti / yad tu avidyamn khav asy akhav, alp akhav akhavik iti tad na bhavati / tath atikrnt khavm atikhav, alp atikhava atikhavik // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.49 || _____START JKv_7,3.49: abhitapuskt ta sthne yo 'kra tasya crym krdeo bhavati / khavk / akhavk / paramakhavk // ____________________________________________________________________ [#845] ## || PS_7,3.50 || _____START JKv_7,3.50: agasya nimitta ya ha, ka ca agasya nimittam, pratyaya, tasya pratyayahasya ika ity ayam deo bhavati / prg vahate hak (*4,4.1) - kika / lkika / lava ha (*4,4.52) lvaika / hagdiu yadi varamtra pratyaya, uccrartho 'kra, tad iha api akra uccrartha, varnamtra tu sthnitvena+updyate / saghtagrahae tu pratyaye 'tra api saghtagrahaam eva / tatra kaeha kaha ity evam dnm udnm udayo bahulam (*3,3.1)iti na bhavati / mathita payam asya mthitika ity atra tu yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kte is-us-uk-tntt ka (*7,3.51) iti sthnivadbhvdikasya kdea prpnoti, sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti na bhavati / yasyeti ca iti lopasya sthnivadbhvdv / prvasmdapi hi vidhau sthnivadbhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.51 || _____START JKv_7,3.51: is us ity evam antnm ugantn tntn cgnm uttarasya hasya ka ity ayam deo bhavati / is - srpika / us - dhnuka / yjuka / uk - naidakaruka / barajambuka / mtkam / paitkam / tntt - audavitka / ktka / yktka / isuso pratipadoktayor grahad iha na bhavati, i carati iika / u carati auika / doa upasakhynam / dorbhy tarati dauka // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.52 || _____START JKv_7,3.52: cakrajakrayo kavargdeo bhavati ghiti yati ca pratyaye parata / ghiti - pka / tyga / rga / yati - pkyam / vkyam / rekyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.53 || _____START JKv_7,3.53: nyaku ity evam dn kavargdeo bhavati / nyaku - nvace iti upratyaya / madgu - mimasjibhya u iti masje upratyaya / bhgu - prathimadibhrasj samprasraa salopa ca iti upratyaya / drepka, phalepka - dre pacyate svayam eva, phale pacyate svayam eva / pacdyac / niptand vddhi / tatpurue iti bahulam (*6,3.14) iti saptamy aluk / kaepka ity api hi kecit pahanti / drepk, phalepk it bantamapre 'dhyate / ukrntvapare drepku phalepku iti / [#846] tem upratyaya niptand eva / takram vakram iti pacater vacate ca sphyitacivaci ity din strea rak / vyatiaga - vyatiajati iti pacdyac / anuaga / avasarga / upasarga / vapka, msapka, kapotapka, ulkapka iti karmopadda pratyaya / sajy anyatra arha, avadha, nidha / nyagrodha, vrud ity atra nyakprvasya ruhe pacdyaci, viprvasya kvipi dhakro vidhyate / nyagrohayati nyagrodha / virohayati iti vrut // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.54 || _____START JKv_7,3.54: hante hakrasya kavargdeo bhavati iti iti pratyaye parata nakre ca / ghtayati / ghtaka / sbhught / ghtaghtam / ghto vartate / nakre - ghnanti / ghnantu / aghnan / ha iti kim ? alo 'ntyasya m bht / hante iti kim ? prahra / prahraka / itpratyayo hanter vieaam, nakro hakrasya, nakre 'nantarasya hantihakrasya iti / taccnantarya rutikta sanniptaktam ryate / sthnivadbhvastrakta tu yadannantarya tadavightakam, vacanasmarthyt / yady api sarvair eva innairhantihakro viiyate tathpi yena nvyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt iti iti dhtvavayavena vyavahite 'pi sati bhavati / iha tu na bhavati, hananam icchati hananyati, hananyater vul hananyaka iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.55 || _____START JKv_7,3.55: abhysd uttarasya hantihakrasya kavargdeo bhavati / jighsati / jaghanyate / aha jaghana / abhysanimitte pratyaye hanter agasya yo 'bhysa tasmd eva+etat kutvam / iha na bhavati, hananyitum icchati jihananyiati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.56 || _____START JKv_7,3.56: hinoter hakarasya abhysd uttarasya kavargdeo bhavati acai / prajighati / prajeghyate / prajighya / acai iti kim ? prjhayat dtam / acai iti akyamakartum / katham ? cayabhysanimitte au hinotir aga bhavati, tatra abhysanimitte pratyaye heragasya iti vijyamane prptir eva na asti ? tat kriyate jpakrtham / etat jpyate, heracai iti cao 'nyatra herya dhikasya api kutva bhavati iti / tena prajighyayiati iti siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.57 || _____START JKv_7,3.57: sani lii ca pratyaye je agasya yo 'bhysa tasmd uttarasya kavargadeo bhavati / jigati / jigya / sanlio iti kim ? jejyate / jinte samprasrae kte yady api jirbhavati, tathpi lkaikatvt tasya grahaa na bhavati, jijyatu, jijyu ity eva bhavati // ____________________________________________________________________ [#847] ## || PS_7,3.58 || _____START JKv_7,3.58: cinote agasya sanlior abhysd uttarasya vibh kavargdeo bhavati / cicati cikati / cikya, cicya / sanlio ity eva, cecyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.59 || _____START JKv_7,3.59: kavargde dhto cajo kavargdeo na bhavati / kjo vartate / kharja / garja / kjyam bhavat / kharjyam, garjyam bhavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.60 || _____START JKv_7,3.60: aji vraji ity etayo ca kavargdeo na bhavati / samja / udja / vraji - parivrja / parivrjyam / ajes tu ajer vy-agha-apo (*2,4.56) iti vbhvasya vidhnt yati na asti udharaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.61 || _____START JKv_7,3.61: bhuja nyubaj ity etau abdau niptyete pau upatpe ca / bhujyate anena iti bhuja pi / hala ca (*3,3.121) iti gha / tatra kutvbhvo gubhva ca niptyate / ubja rjave / nyubjit erate 'sminn iti nyubja upatpa, roga / tathaiva ghai kutvbhvo niptyate / pyupatpayo iti kim ? bhoga / samudga // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.62 || _____START JKv_7,3.62: prayja anuyja ity etau niptyete yajge / paca prayj paca anuyj / tvamagne prayjn pact tva purastt / yajge iti kim ? prayga / anuyga / prayjnuyjagrahaa pradaranrtham, anyatra apy eva prakre kutva na bhavati / ekdaopayj, upuyjamantar yajati aau patnsayj bhavanti, tuyjaicaranti ity evam di siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.63 || _____START JKv_7,3.63: vace agasya gatau vartamnasya kavargdeo na bhavati / vacya vacanti vaija / gatau iti kim ? vaka kham / kuilam ity artha // ____________________________________________________________________ [#848] ## || PS_7,3.64 || _____START JKv_7,3.64: ucer dhto ke pratyaye oka iti niptyate / kim punar atra niptyate ? kutva gua ca / nyoka akunata / nyoko gham / kartari igupadhalakaa ka pratyaya / adhikaradau tu krakntare ghaarthe kavidhnam iti / kim artha punar aya ghayeva na vyutpadyate ? svarrtham antodtto 'yam iyate, ghai sati dyudtta syt / divaukasa, jalaukasa ity evam dv apy asuni pratyaye udayo bahulam (*3,3.1) iti kutva draavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.65 || _____START JKv_7,3.65: ye parata vayake 'rthe kavargo na bhavati / avayapcyam / avayavcyam / avayarecyam / vayake iti kim ? pkyam / vkyam / rekyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.66 || _____START JKv_7,3.66: yaja yca ruca pravaca ca ity ete ye parata kavargdeo na bhavati / yaja - yjyam / yca - ycyam / ruca rocyam / pravaca - pravcyam / ca - arcyam / dupadhd api cer ata eva niptant yat bhavati / pravacagrahaa abdasajrtham / pravcyo nma phavieopalakito grantho 'sti / apare punar hu, upasargaprvasya niyamrtham, praprvasya+eva vacer aabdasajy kutvapratiedho yath syt, anyopasargaprvasya m bht iti / avivkyamaha iti pahanti / etat tu viea eva+iyate, daartrasya yad daamamaha / anyatra avivcyam eva bhavati / yati pratiedhe tyajer upasakhynam / tyjyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.67 || _____START JKv_7,3.67: vaco 'abdasajy yati parata kutva na bhavati / vcyamha / avcyamha / aabdasajym iti kim ? avaghuita vkyamha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.68 || _____START JKv_7,3.68: prayojya niyojya ity etau abdau akyrthe niptyete / akya prayoktum prayojya / akyo niyoktum niyojya / akyrthe iti kim ? prayogya / niyogya // ____________________________________________________________________ [#849] ## || PS_7,3.69 || _____START JKv_7,3.69: bhojyam niptyate bhakye 'bhidheye / bhojya odana / bhojy yavg / iha bhakyam abhyavahryamtram / bhakye iti kim ? bhogya kambala // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.70 || _____START JKv_7,3.70: ghusajakn lei parato v lopo bhavati / dadhadratnni due / somo dadad gandharvya / na ca bhavati / yadagniragnaye dadt / game sati lope 'pi dadt iti siddha bhavati / tatra vvacana vispartham, e hi kasyacidak syt, dadt ity eva nitye prpte lopa rabhya mo bdhate eva etad rpam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.71 || _____START JKv_7,3.71: okrntasya agasya yani parato lopo bhavati / o - niyati / cho - avachyati / dyo - avadyati / so - avasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.72 || _____START JKv_7,3.72: kasy ajdau pratyaye lopo bhavati / adhuktm / adhukthm / adhuki / aci iti kim ? adhukat / adhukatm / kakravata updna kim ? iha m bht, utsau / uts / vatsau / vats // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.73 || _____START JKv_7,3.73: duha diha liha guha ity etem agnm tmanepade dantydau parata kasya v lug bhavati / adugdha, adhukata / adhugdh, adhukath / adugdhvam, adhukadhvam / aduhvahi, adhukvahi / diha - adigdha, adhikata / liha - alha, alikata / guha - nyagha, nyaghukata / duhdnm iti kim ? vyatyapukata / tmanepade iti kim ? adhukat / dantye iti kim ? adhukmahi / lopa iti vartamne luggrahaa sarvdertham / tac ca bahyartham / anyatra tu antyasya+eva lope kte jhalo jhali (*8,2.26) iti sakralopena sidhyati / sthnivadbhvo 'pi akralopasya na asti, prvatra asiddhe na sthnivat iti / dantyoho 'pi vakro dantya iti ghyate / yadi sa na ghyeta tata taugrahaam eva atra kta syt // ____________________________________________________________________ [#850] ## || PS_7,3.74 || _____START JKv_7,3.74: amdnm an drgho bhavati yani parata / am - myati / tam - tmyati / dam - dmyati / bhram - bhrmyati / kam - kmyati / klam - klmyati / mad - mdyati / anm iti kim ? asyati / yani iti kim ? bhramati / v bhra iti yano vikalpa / babhrma // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.75 || _____START JKv_7,3.75: thivu klami cam ity ete drgho bhavati iti parata / thvati / klamu - klmati / cam - cmati / klamigrahaam abartham / camer prvasya grahaam / iha m bht, vamati / vicamati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.76 || _____START JKv_7,3.76: krama parasmaipadapare iti parato drgho bhavati / krmati, krmata, krmanti / parasmaipadesu iti kim ? kramate ditya / iha utkrma, sakrma iti herluki kte na lumatgasya (*1,1.66) iti pratyayalakaapratiedht drgho na prpnoti ? na+ea doa / lumatabdena lupte ya daga tasya krye sa pratiedha / na ca hau kramir agam, ki tarhi, api // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.77 || _____START JKv_7,3.77: iu gami yama ity ete iti parata chakrdeo bhavati / icchati / gacchati / yacchati / ier udito grahaam / iha m bht, iyati, iti iti / ye tu iimudita na adhyate te iha ca stre aci iti anuvartayanti / tac ca pradhnam ajgrahaam iti ity anena vieyate iti varayanti / tath ca sati taddividhirna bhavati / yasmin vidhis taddvalgrahae ity etad api vieena+eva isyate, tena ia ity atra chatva na bhavati / na hy ayam ajeva it iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.78 || _____START JKv_7,3.78: pa ghr dhm sth mn d di arti sarti ada sada ity ete piba jighra dhama titha mana yaccha paya ccha dhau ya sda ity ete de bhavanti iti parata / p - pibati / ghr - jighrati / dhm - dhamati / sth - tithati / man - manati / d - yacchati / di - payati / arti - cchati / sarti - dhvati / ada - yate / sada - sdati / pibater laghpadhagua prpnoti, sa agavtte punar vttvavidhirnihitasya iti na bhavati / atha v akrnto 'yam dea dyudtto niptyate / [#851] sartervegity gatau dhvdeam icchanti / anyatra sarati, anusarati ity eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.79 || _____START JKv_7,3.79: ja jana ity etayo jdeo bhavati iti parata / jnti / jyate / janer daivdikasya grahaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.80 || _____START JKv_7,3.80: p ity evam dn hrasvo bhavati iti parata / pvdaya krydiu pahyante / p pavan ity ata prabhti pl gatau vt iti yvat kecit icchanti, vtkaraam etat lvdn pvdn ca parisamptyartham iti / apare tu lvdnm eva parisamptyartha vtkaraam etad icchanti, gant pvdaya iti / p - punti / l - lunti / st - stti / yem gant pvdaya te jnti ity atra hrasva prpnoti, jjanor j (*7,3.79) iti drghakaraasmarthyn na bhavati / janer api hi jdee sati ato drgho yai (*7,3.101) iti drghatvena jyate iti sidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.81 || _____START JKv_7,3.81: mnter agasya iti pratyaye parato hrasvo bhavati nigamaviaye / pramianti vratni / nigame iti kim ? pramti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.82 || _____START JKv_7,3.82: mider agasya iko guo bhavati iti pratyaye parata / medyati, medyata, medyanti / iti ity eva, midyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.83 || _____START JKv_7,3.83: jusi ca pratyaye parata igantasya agasya guo bhavati / ajuhavu / abibhayu / abibharu / atha cinuyu, sunuyu ity atra kasmn na bhavati ? atra hi dve ittve, srvadhtukrayam, ysuraya ca / tatra na aprpte srvadhtukrayaittvanimitte pratiedhe jusi gua rabhyama tam eva bdhate / ysurayaittvanimitta tu na bdhate, tatra hi prpte ca aprpte ca rabhyate iti // ____________________________________________________________________ [#852] ## || PS_7,3.84 || _____START JKv_7,3.84: srvadhtuke rdhadhtuke ca pratyaye parata igantasya agasya guo bhavati / tarati / nayati / bhavati / rdhadhtuke - kart / cet / stot / srvadhtukrdhadhtukayo iti kim ? agnitvam / agnikmyati / yadi hi pratyaye sai iti v ucyeta, iha api syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.85 || _____START JKv_7,3.85: jgu ity etasya agasya guo bhavati avicialitsu parata / jgarayati / jgaraka / sdhujgar / jgarajgaram / jgaro vartate / jgarita / jgaritavn / vddhiviaye pratiedhaviaye ca yath syt iti jgarter aya gua rabhyate / tasmin kte y ata upadhy (*7,2.116) vddhi prpnoti s na bhavati / yadi hi syt anarthaka eva gua syt, cialo ca pratiedhavacanam anarthakam / avicialitsu iti kim ? jstrjgbhya kvin jgvi / ci - ajgri / al - jajgra / it - jgta / jgtha / vi iti kecid ikram uccrartha varayanti, kvasv api vakrdau guo na bhavati / jajgvn / ajgaru, aha jajgara ity atra pratiedha prpnoti ? na, apratiedht / avicialitsu iti paryudso 'yam, athav jgra iti praptirasvnantaryd vicialitsu pratiidhyate / y tu jusi ca (*7,3.83), srvadhtukrdhadhtukayo (*7,3.84) iti ca prpti , s na pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.86 || _____START JKv_7,3.86: pugantasya agasya laghpadhasya ca srvadhtukrdhadhtukayor guo bhavati / pugantasya vlepayati / hrepayati / knopayati / laghpadhasya - bhedanam / chedanam / bhett / chett / pratyayder agvayavasya ca halornantarye sati lag hpadhaguo na vyvartyate iti jpitam etat knusano kitkaraena, trasigdhidhikipe knu (*3,2.140), halantc ca (*1,2.10) iti / sayoge gurusajy guo bhettur na sidhyati / vidhyapeka lagho ca asau katha kuir na duyati // dhtonuma katha raje syandiranthyor niptant / analopaidrghatve vidhyapeke na sidhyata // abhyastasya yadhci laartha tatkta bhavet / knusanor yatkta kittva jpaka syl laghor gae // [#853] upadh ca atra ig eva ghyate, tato bhinatti iti guo na bhavati / apare puki anta puganta, laghv upadh laghpadh, pugantaca laghpadh ca pugantalaghypadham iti strrtha varayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.87 || _____START JKv_7,3.87: abhyastasajakasya agasya laghpadhasya ajdau piti srvadhtuke guo na bhavati / nenijni / vevijni / parivevii / anenijam / avevijam / paryaveviam / abhyastasya iti kim ? vedni / aci iti kim ? nenekti / pidgrahaam uttarrtham / srvadhtuke iti kim ? nineja / labhpadhasya ity eva, juhavni / ajuhavam / bahula chandasti vaktavyam / jujoat iti yath syt / paspate / ckati / vvati / yaluki chndasamupadhhrasvatva draavyam / paspate ity atra abhysahrasvatva ca / praktyantar v spaikaivanm etni rpi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.88 || _____START JKv_7,3.88: bh s ity etayo tii srvadhtuke guo na bhavati / abht / abh / abhvam / suvai, suvvahai, suvmahai / ster lugvikaranasya+ida grahaam / suvatisyayor vikaraena tio vyavadhnam / vikaraasyaiva ittvd gubhva siddha / tii iti kim ? bhavati / srvadhtuke ity eva, vyatibhavia / atha bobhavti iti yaluki guapratiedha kasmn na bhavati ? jpakt, yad aya bobhtu iti gubhvrthe niptana karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.89 || _____START JKv_7,3.89: srvadhtuke piti iti vartate / ukrntasya agasya vddhir bhavati luki sati haldau piti srvadhtuke / yauti / yaui / yaumi / nauti / naui / naumi / stauti / staui / staumi / uta iti kim ? eti / ei / emi / luki iti kim ? sunoti / sunoi / sunomi / hali iti kim ? yavni / ravi / piti ity eva, yuta / ruta / api stuyd rjnam ity atra hi icca pinna bhavati iti pittvapratiedhd vddher abhva / na abhyastasya ity etad iha anuvartate, yoyoti, roroti ity evam dyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.90 || _____START JKv_7,3.90: roter vibh vddhir bhavati haldau piti srvadhtuke / prorauti, proroti / proraui, proroi / prauraumi, proromi / hali ity eva, proravni // ____________________________________________________________________ [#854] ## || PS_7,3.91 || _____START JKv_7,3.91: roter dhto apkte hali piti srvadhtuke guo bhavati / prorot / proro / hali iti vartamne yadapktagrahaa kriyate, tena+eva jpyate bhavaty e paribh yasmin vidhis taddvalgrahae iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.92 || _____START JKv_7,3.92: taha ity etasygasya imgamo bhavati hali piti srvadhtuke / tehi / teki / tehmi / ate / varraye 'pi atra pratyayalakaam iyate / hali iti kim ? tahni / piti ity eva, tha / taha iti gatanako ghyate, nami kte imgamo yath syt iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.93 || _____START JKv_7,3.93: vr ity etasmd uttarasya halde pita srvadhtukasya gamo bhavati / bravti / bravi / bravmi / abravt / hali ity eva, bravi / piti ity eva, brta // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.94 || _____START JKv_7,3.94: yaa uttarasya halde pita srvadhtukasya gamo bhavati v / kuniko llapti / dundubhir vvadti / tridh baddho vabho roravti maho devo marty vivea / na ca bhavati / varvarti, carkarti cakram / halde pita srvadhtukasya yaantd abhva iti yalugantasya udharaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.95 || _____START JKv_7,3.95: tu iti sautro 'ya dhtu, ru abde, u stutau, amu upaame, ama gatydiu ity etebhya parasya srvadhtukasya halder v gamo bhavati / uttauti, uttavti / uparauti, uparavti / upastauti, upastavti / myadhvam, amdhvam / abhyamati, abhyamti / amyamo bahula chandasi (*2,4.73) iti vikaraaluki sati haldisrvadhtukam anantara sambhavati / pial turustuamyama srvadhtuksucchandasi iti pahanti / tatra sarvem eva chandasi viaye vidhir aya bhavati / srvadhtuke iti anuvartamne puna srvadhtukagrahaam apidartham, stuvta, amdhvam ity atra api yath syt iti // ____________________________________________________________________ [#855] ## || PS_7,3.96 || _____START JKv_7,3.96: aster agt sijantc ca parasya apktasya srvadhtukasya gamo bhavati / aste - st / s / sijantt - akrt / asvt / alvt / apvt / apkte iti kim ? asti / akram / hibhuvori pratiedha iti sthnivadbhvapratiedha tena+iha na bhavati, ttha, abht iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.97 || _____START JKv_7,3.97: astisicor apktasya srvadhtukasya agamo bhavati bahula chandasi viaye / pa eva+ida salila sarvam / sd iti sthne kriypadam / aharvva tarhy snna rtri / sica khalvapi - gobhirak / pratyacamats / abhairm putraka iti ca bhavati, chndasatvt / myoge 'pi agamo bhavati, aka, ats iti, sica iabhva ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.98 || _____START JKv_7,3.98: ruddibhya parasya srvadhtukasya halde apktasya gamo bhavati / arodt / arod / asvapt / asvap / avast / avas / prt / pr / ajakt / ajak / pacabhya iti kim ? ajgarbhavn / apktasya ity eva, roditi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.99 || _____START JKv_7,3.99: ruddibhya pacabhya parasya apktasya srvadhtukasya agamo bhavati grgyaglavayor matena / arodat / aroda / asvapat / asvapa / avasat / avasa / prat / pra / ajakat / ajaka / grgyaglavayorgrahaa pjrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.100 || _____START JKv_7,3.100: ada bhakae, asmd uttarasya apktasya srvadhtukasya agamo bhavati sarvem cry matena / dat / da / apktasya ity eva, atti / atsi // ____________________________________________________________________ [#856] ## || PS_7,3.101 || _____START JKv_7,3.101: akrntasya agasya drgho bhavati yadau srvadhtuke parata / pacmi, pacva, pacma / pakymi, pakyva, pakyma / ata iti kim ? cinuva / cinuma / yai iti kim ? pacata / pacatha / srvadhtuka ity eva, agan / keava / kecid atra tii ity anuvartayanti, te bhavavn iti kvasau srvadhtukadrgho na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.102 || _____START JKv_7,3.102: ato drgho yai (*7,3.101) ity anuvartate / supi ca yadau parato 'krntasya agasya drgho bhavati / vkya / plakya / vkbhym / plakbhym / ata ity eva, agnibhym / yai ity eva, vkasya / plakasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.103 || _____START JKv_7,3.103: bahuvacane jhaldau supi parato 'krntasya agasya ekrdeo bhavati / vkkebhya / plakebhya / vkeu / plakeu / bahuvacane iti kim ? vkbhym / plakbhym / jhali iti kim ? vkm / supi ity eva, yajadhvam / pacadhvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.104 || _____START JKv_7,3.104: osi parato 'krntasya agasya ekrdeo bhavati / vkayo svam / plakayo svam / vkayor nirdhehi / plakayor nidhehi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.105 || _____START JKv_7,3.105: iti prvcryanirdeena ttyaikavacana ghyate / tasminn i parata, cakrd osi ca, vantgasya ekrdeo bhavati / khavay / mlay / khavayo mlayo / bahurjay / kragandhyay / bahurjayo / kragandhyayo / pa iti pito grahaa kim ? kllap brahmaena / kllapo brahmaakulayo / ybgrahae 'drghagrahaam iti vacant iha na bhavati, atikhavena brhmaakulena // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.106 || _____START JKv_7,3.106: pa iti vartate / sambuddhau ca parata bantasya agasya etva bhavati / he khave / he bahurje / he kragandhye // ____________________________________________________________________ [#857] ## || PS_7,3.107 || _____START JKv_7,3.107: sambuddhau iti vartate / ambrthanm agn nadyantn hrasvo bhavati sambuddhau parata / he amba / he akka / he alla / nady khalv api - he kumri / he rgaravi / he brahmabandhu / he vrabandhu / alakavatn pratiedho vaktavya / he ambe / he amble / he ambike / chandasi veti vaktavyam / he amba, he ambe / he ambla, he amble / he ambika, he ambike / talo hrasvo b isambuddhyor iti vaktavyam / devate bhakti, devaty bhakti / he devata, he devate / chandasyeva hrasvatvam iyate / mt mtac putrrtham arhate / mt mtajdeo vaktavya sambuddhau, putrya putram abhidhtum / kdya ? arhate / mtr vyapadeam arhati lghanyatvd ya putras tadartham / he grgmta / nadyta ca (*5,4.153) iti samsntpavdo mtajdea / citkaraam antodttrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.108 || _____START JKv_7,3.108: sambuddhau iti vartate / hrasvntasya agasya guo bhavati sambuddhau parata / he agne / he vyo / he pao / he kumri, he brahmabandhu ity evam dn hrasvavidhnasmarthyd guo na bhavati / yadi gua ia syt, ambrthn hrasva ity uktv nadhrasvayor gua ity eva bryt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.109 || _____START JKv_7,3.109: jasi parato hrasvntasya agasya guo bhavati / agnaya / vyava / paava / dhenava / buddhaya / jasdiu chandasi vvacana pr au cayupadhy hrasva ity etasmt / ita prakarat prabhti chandasi v iti vaktavyam / ki prayojanam ? ambe, darvi, atakratva, pave nbhya, kikidvy / ambe, amba / pr darvi, pr darv / adh atakratva, atakratava / pave nbhya, paave / kikidvy, kikidvin // ____________________________________________________________________ [#858] ## || PS_7,3.110 || _____START JKv_7,3.110: gua iti vartate / krntasya agasya au parata sarvanmasthne ca guo bhavati / au - mtari / pitari / bhrtari / kartari / sarvanmasthne - kartrau / kartra / mtarau / pitarau / bhrtarau / taparakaraa mukhasukhrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.111 || _____START JKv_7,3.111: ghyantasygasya iti pratyaye parato guo bhavati / agnaye / vyave / agnergacchati / vyorgacchati / agne svam / vyo svam / ghe iti kim ? sakhye / patye / iti iti kim ? agnibhym / supi ityeva, pav / kuruta // ____________________________________________________________________ #< nady># || PS_7,3.112 || _____START JKv_7,3.112: nadyantd agd uttarasya ita pratyayasya gamo bhavati / kumryai / brhamabandhvai / kumry / brahmabandhv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.113 || _____START JKv_7,3.113: bant dagd uttarasya ita pratyayasya ygamo bhavati / khavyai / bahurjyai / kragandhvyyai / khavy / kragandhyy / bahurjy / atikhavya ity atra akte drghe ybgrahae adrgha iti vacand ygamo na bhavati, kte tu lkaikatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.114 || _____START JKv_7,3.114: sarvanmna bantd agd uttarasya ita pratyaysya sy gamo hrasva ca bhavati / sarvasyai / vivasyai / yasyai / tasyai / kasyai / anyasyai / sarvasy / vivasy / yasy / tasy / kasy / anyasy / pa ity eva, bhavati / bhavate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.115 || _____START JKv_7,3.115: dvity ttiy ity etbhym uttarasya ita pratyayasya vibh sy gamo bhavati, dvityttiyyo ca hrasvo bhavati / dvityasyai, dvitiyyai / ttyasyai, ttyyai // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.116 || _____START JKv_7,3.116: nadyantt bantt n ity etasmc ca+uttarasya e m deo bhavati / kumrym / gaurym / brahmabandhvm / dhbandhvm / pa - khavym / bahurjym / kragandhyym / n - rjanym / sennym // ____________________________________________________________________ [#859] ## || PS_7,3.117 || _____START JKv_7,3.117: ikrokrbhy nadsajakbhym uttarasya e m deo bhavati / ktym / dhenvm // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.118 || _____START JKv_7,3.118: idudbhym uttarasya e aukrdeo bhavati / yan na nadisaja na api ghisajam ikrntam , tadiha+udharaam / sakhyau / patyau // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.119 || _____START JKv_7,3.119: aut iti vartate / ghisajakd uttarasya e aukrdeo bhavati, tasya ca ghe akrdeo bhavati / agnau / vyau ktau / dhenau / paau / at iti taparakaraa striy po nivrttyartham / audacca ghe iti yem ekam eva+ida stram, te pradhnaiam idudbhym auttva varayanti, anvcayaita ghe akram iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,3.120 || _____START JKv_7,3.120: ghe uttarasya a na abhvo bhavati astriym / agnin / vyun / paun / pusi iti noktam, amun brhmaakulena / astriym iti kim ? kty / dhenv // iti kiky vttau saptamdhyyasya ttya pda // ______________________________________________________// saptamdhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ [#860] ## || PS_7,4.1 || _____START JKv_7,4.1: agasya iti vartate / capare au yadagam, tasya upadhy hrasvo bhavati / ackarat / ajharat / allavat / appavat / atra dvirvacanopadhhrasvatvayo prptayo paratvd upadhhrasvatvam, tatra kte dvirvacanam / iha tu m bhavnaiat iti nityatvd dvityasya dvirvacana prpnoti, tath sati hrasvabhvino 'gasya akrasya upadhtva vihitam iti hrasvo na syt ? naia doa / oe dit - karaa jpaka nityam api dvirvacanam upadhhrasvatvena bdhyate iti / au iti kim ? cayupadhy hrasva ity ucyamne allavat ity atra vacanasmarthyt antaragm api vddhim dea ca bdhitv hrasva syt / addapat ity atra hrasvatvena puko bdha syt / appacat ity evam dautu naiva syt / cai iti kim ? krayati / hrayati / upadhy iti kim ? acakkat / avavchat / tadedadupadhgrahaam uttarrtham avaya kartavya tad iha api hrasvatva nivartayati ity evam artha yena na avyavadhnam ity etannrayitavyam iti / upadhhrasvatve ericyupasakhynam / vaditvanta prayojitavn avvadat v parivdakena / yo 'sau au ilopastasya sthnivadbhvena aglopitvt agasya hrasvo na prpnoti / yktinirdet siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.2 || _____START JKv_7,4.2: aglopinm agn se dit ca au cai upadhy hrasvo na bhavati / aglopin tvat - mlmkhyat amamlat / mtaramkhyat amamtarat / rjnam atikrntavn atyararjat / lomnyanumavn anvalulomat / ageva yatra kevalo lupyate tatra sthnivadbhvd api siddham, halacor dee tu na sidhyati iti tadartham etad vacanam / se - aasat / ditm - bdh - abavdhat / yc - ayaycat / hauk - auhaukat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.3 || _____START JKv_7,4.3: bhrja bhsa bha dpa jva mla pa ity etem agn au cai upadhy hrasvo bhavati anyatarasym / bhrja - abibhrajat, ababhrjat / bhsa - abbhasat, ababhsat / bha - abbhaat, ababhat / dpa - addipat, adidpat / jva - ajjivat, ajijvat / mla - ammilat, amimlat / pa - appiat, apipat / bhrjabhsor ditkaraam apinyam / [#861] kydn ceti vaktavyam / kaa - ackaat, acakat / vaa - avvaat, avavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.4 || _____START JKv_7,4.4: pibate agasya au cai upadhy lopo bhavati, abhysasya krdeo bhavati / appyat, appyatm, appyan / upadhlope kte o puya vacana jpaka au sthnivadbhvasya iti sthnivadbhvd dvirvacanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.5 || _____START JKv_7,4.5: tihater agasya au cai upadhy ikrdeo bhavati / atihipat, atihipatm, atihipan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.6 || _____START JKv_7,4.6: jighrate agasya nau cai upadhy ikrdeo v bhavati / ajighripat, ajighripatm, ajighripan / ajighrapat, ajighrapatm, ajighrapan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.7 || _____START JKv_7,4.7: au cai upadhy varasya sthne v krdeo bhavati / irarrm apavda / ir - acikrtat, acktat / ar - avavartat, avvtat / r - amamrjat, ammjat / vacanasmarthyd antarag api irarro bdhyante / taprakaraa drghe 'pi sthnini hrasva eva yath syt, acktat iti / na ca aya bhvyamna, kintu dentaranivttyartha svarpam eva+etad abhyanujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.8 || _____START JKv_7,4.8: chandasi viaye au cai upadhy varasya sthne kardeo bhavati nityam / avvdhat puroena / avvdhatm / avvdhan // ____________________________________________________________________ [#862] ## || PS_7,4.9 || _____START JKv_7,4.9: dayater agasya lii parato digi ity ayam deo bhavati / avdigye, avadigyte, avadigyire / dayate iti do grahaa na tu daya dne ity asya / tasya hi liti m vihita / digydeena dvirvacanasya bdhanam iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.10 || _____START JKv_7,4.10: krntasya agasya sayogde guo bhavati lii parata / sv - sasvaratu / sasvaru / dhv - dadhvaratu / dadhvaru / sm - sasmaratu / sasmaru / ta iti kim ? cikiyatu / cikiyu / sayogde iti kim ? cakratu / caku / pratiedhaviaye 'pi guo yath syt ity ayam rambha / vddhiviaye tu prvavipratiedhena vddhir eva+iyate / sasvra / sasmra / lii ity eva, smta / smtavn / sayogder guavidhne sayogopadhagrahaa kartha kartavyam / sacaskaratu, sacaskaru iti / atra hi prva dhtu sdhanena yujyate pacd upasargea ity atra darane liti kte, tadraye ca dvirvacane, pacd upasargayoge sati, aabhysavyavye 'pi (*6,1.136) iti sut kriyate / eva ca ktv saska, upaska ity atra suo bahiragalakaasya asiddhatvt ta ca sayogde iti igamo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.11 || _____START JKv_7,4.11: cchater agasya, ity etasya, krntn ca lii parato guo na bhavati / ccha - narccha, narcchatu, narcchu / - ratu, ru / krntnm - nicakaratu, nicakaru / nijagaratu, nijagaru / ccher alaghpadhatvd aprpto guo vidhyate, t tu pratiiddha / vddhiviaye tu prvavipratiedhena vddhir eva+iyate / nicakra / nijagra // ____________________________________________________________________ #<-d-pr hrasvo v># || PS_7,4.12 || _____START JKv_7,4.12: d p ity ete agn lii parato v hrasvo bhavati / - viaratu, viaru / viaaratu, viaaru / d - vidadratu, vidadru / vidadaratu, vidadaru / p - nipapratu, nipapru / nipaparatu, nipaparu / hrasvavacanam itvotvanivttyartham / kecid etat stra pratycakate / r pke, dr kutsy gatau, pr prae ity etem anekrth dhtava iti dprmarthe vartamnn viaratu, viaru, vidadratu, vidadru, nipapratu, nipapru ity etni rpi sdhayanti / tath ca sati kvasau viavn ity etad rpa na syt // ____________________________________________________________________ [#863] ## || PS_7,4.13 || _____START JKv_7,4.13: ke pratyaye parato 'o hrasvo bhavati / jak kumrik / kiorik / aa iti kim ? gok / nauk / rk, dhk ity atra udayo bahulam (*3,3.1) iti hrasvo na bhavati / na kapi (*7,4.14) iti pratiedhasmarthyt kano 'pi snubandhakasya grahaam iha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.14 || _____START JKv_7,4.14: kapi pratyaye parato 'o hrasvo na bhavati / bahukumrka / bahuvadhka / bahulakmka / gostriyor upasarjanasya (*1,2.48) ity ayam api hrasva kapi na bhavati / samsrthe hi uttarapade kapi kte, pact kabantena saha samsena bhavitavyam iti strpratyayntasamsaprtipadika na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.15 || _____START JKv_7,4.15: bantasygasya kapi hrasva na bhavaty antarasym / bahukhavka, bahukhavaka / bahumla ka bahumlaka // ____________________________________________________________________ #<-do 'i gua># || PS_7,4.16 || _____START JKv_7,4.16: varntn de ca ai parato guo bhavati / akalguhako 'karat / aha tebhyo 'kara nama / asarat / rat / jar / de - adarat, adaratm, adaran // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.17 || _____START JKv_7,4.17: asyater agasya thuggamo bhavati ai parata / sthat, sthatm, sthan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.18 || _____START JKv_7,4.18: vayate agasya akrdeo bhavati ai parata / avat, avatm, avan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.19 || _____START JKv_7,4.19: pater agasya pumgamo bhavati ai parata / apaptat, apaptatm, apaptan // ____________________________________________________________________ [#864] ## || PS_7,4.20 || _____START JKv_7,4.20: vace agasya ai parata umgamo bhavati / avocat, avocatm, avocan // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.21 || _____START JKv_7,4.21: a agasya srvadhtuke parata guo bhavati / ete, ayte, erate / srvadhtuke iti kim ? iye // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.22 || _____START JKv_7,4.22: yakrdau kiti pratyaye parata a agasya aya ity ayam deo bhavati / yyate / ayyate / praayya / upaayya / yi iti kim ? iye / kiti iti kim ? eyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.23 || _____START JKv_7,4.23: upasargd uttarasya uhater agasya hrasvo bhavati yakrdau kiti pratyaye parata / samuhyate / samuhya gata / abhyuhyate / abhyuhya gata / upasargt iti kim ? hyate / hate iti kim ? samhyate / yi ity eva, samhitam / kiti ity eva, samhyo 'yam artha / aa ity eva, hyate ohyate / samohyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.24 || _____START JKv_7,4.24: eter agasya upasargd uttarasya lii yakrdau kiti parato hrasvo bhavati / udiyt / samiyt / anviyt / ii lii aktsrvadhtukayo iti drghatve kte hrasvo 'nena bhavati / upasargt ity eva, yt / aa ity eva, yt eyat / sameyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.25 || _____START JKv_7,4.25: akdyakre asrvadhtukayakre ca kiti parato 'jantasya agasya drgho bhavati / bhyate / sukhyate / dukhyate / cyate / cecyate / styate / toyate / cyt / styt / akt iti kim ? praktya / prahtya / paratvt drghatvena tuko bdha syt / asrvadhtuke iti kim ? cinuyt / sunuyt / kiti ity eva, uruy / dhuy // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.26 || _____START JKv_7,4.26: cvipratyaye parato 'jantasya agasya drgho bhavati / uckaroti / ucbhavati / ucsyt / pakaroti / pabhavati / pasyt // ____________________________________________________________________ [#865] ## || PS_7,4.27 || _____START JKv_7,4.27: krntasya agasya akdyakre asrvadhtuke yakre cvau ca parato r ity ayam deo bhavati / mtryati / mtryate / pitryati / pitryate / cekryate / mtrbhta / kiti ity etan nivttam, tena+iha api bhavati, piturgata pitryam / ta iti taparakaraa kim ? cekryate / nijegilyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.28 || _____START JKv_7,4.28: krntasya agasya ayak ity etayo lii ca yakrdau asrvadhtuke parato ra ity ayam deo bhavati / a - driyate / dhriyate / yak - kriyate / hriyate / li - kriyt / hriyt / rivacana drghanivttyartham / asrvadhtuke ity eva, bibhyt / yi ity eva, ka / ha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.29 || _____START JKv_7,4.29: ta yaki ligi iti vartate / a ity asambhavt nivttam / guo bhavati arte sayogdnm krntn yaki parato ligi ca yakrdau asrvadhtuke / aryate / aryt / smaryate / smaryt / iha saskriyate, saskriyt iti suo bahiragalakaasya asiddhatvt abhaktatvt v sayogditvam agasya na asti iti guo na pravartate / yi ity eva, sva / dhva / asrvadhtuke ity eva, iyyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.30 || _____START JKv_7,4.30: yagi ca parata arte sayogde ca ta guo bhavati / arryate / ssvaryate / ddhvaryate / ssmaryate / arte ayartyarotnm upasakhynam iti ya / na ndr sayogdaya (*6,1.3) iti dvirvacanapratiedh yakrasya neyate / hanterhisy yai ghnbhvo vaktavya / jeghnyate / hisym iti kim ? jaghanyate // ____________________________________________________________________ #< ghr-dhmo># || PS_7,4.31 || _____START JKv_7,4.31: ghr dhm ity etayo yai parata krdeo bhavati / jeghryate / dedhmyate // ____________________________________________________________________ [#866] ## || PS_7,4.32 || _____START JKv_7,4.32: iti vartate / acarntasya agasya cvau parata krdeo bhavati / uklbhavati / uklsyt / khavkaroti / khavsyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.33 || _____START JKv_7,4.33: asya iti vartate / kyaci parata avarntasya agasya krdeo bhavati / putryati / ghayati / khavyati / mlyati / aktsrvadhtukayor drgha (*7,4.24) ity asya apavda / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.34 || _____START JKv_7,4.34: aanya udanya dhanya ity etni niptyante bubhuk pips gardha ity eteu artheu / aanya ity aanaabdasya tva kyaci niptyate / aanyati iti bhavati bubhuk cet / aanyati ity eva anyatra / udanya iti vadakaabdasya udanndeo niptyate / udanyati iti bhavati pips cet / udakyati ity eva anyatra / dhanya iti dhanaabdasya tva niptyate / dhanyati iti bhavati gardha cet / dhanyati ity eva anyatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.35 || _____START JKv_7,4.35: chandasi viaye putravarjitasya avarntasya agasya kyaci yad ukta tan na bhavati / ki coktam ? drghatvam tva ca / mitrayu / sasvedayu / dev jigti sumnayu / aputrasya iti kim ? putryanta sudnava / aputrdnm iti vaktavyam / janyanto 'nvagrava // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.36 || _____START JKv_7,4.36: durasyu draviasyu vayati riayati ity etni chandasi niptyante / duaabdasya kyaci durasbhvo niptyate / aviyon durasyu / duyati iti prpte / draviaabdasya draviasbhvo niptyate / draviasyurvipanyay / draviyati iti prpte / vaabdasya vabhvo niptyate / vayati / vyati iti prpte / riaabdasya riabhvo niptyate / riayati / riyati iti prpte // ____________________________________________________________________ [#867] ## || PS_7,4.37 || _____START JKv_7,4.37: ava agha ity etayo kyaci parata chandasi viaye krdeo bhavati / avyanto maghavan / m tv vk aghyavo vidan / etad eva tvavacana jpaka na cchandasy aputrasya (*7,4.35) iti drgharatiedho bhavati iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.38 || _____START JKv_7,4.38: deva sumna ity etayo kyaci parata krdeo bhavati khake yajui / devyate yajamnya / sumnyanato havmahe / yajui iti kim ? dev jigti sumnayu / khake iti kim ? sumnayuridamasdamasi // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.39 || _____START JKv_7,4.39: kavi adhvara ptan ity etem agn kyaci parato lopo bhavati ci viaye / kavyanta sumanasa / adhvara - adhvaryanta / ptan - ptanyanta tihanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.40 || _____START JKv_7,4.40: dyati syti m sth ity etem agnm ikrdeo bhavati takrdau kiti pratyaye parata / dyati - tirdita / nirditavn / syati - avasita / avasitavn / m - mita / mitavn / sth - sthita / sthitavn / ti iti kim ? avadya / kiti iti kim ? avadt // ____________________________________________________________________ #<-chor anyatarasym># || PS_7,4.41 || _____START JKv_7,4.41: ch ity etayo anyatarasym ikrdeo bhavati takrdau kiti / niitam, nitam / niitavn, nitavn / ch - avacchitam, avacchtam / avacchitavn, avacchtavn / yaterittva vrate nityam iti vaktavyam / aito brahmaa / saitavrata ity artha / vyavasthitavibhavijnt siddham / devatrto galo grha iti yoge ca sadvidhi / mithaste na vibhyante gavka saitavrata // ____________________________________________________________________ [#868] ## || PS_7,4.42 || _____START JKv_7,4.42: dadhter agasya hi ity ayam deo bhavati takrdau kiti pratyaye parata / hita / hitavn / hitv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.43 || _____START JKv_7,4.43: jahter agasya hi ity ayam deo bhavati ktvpratyaye parata / hitv rjya vana gata / hitv gacchati / jahter nidet jihter na bhavati / htv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.44 || _____START JKv_7,4.44: jahter agasya vibh hi ity ayam deo bhavati chandasi viaye ktvpratyaye parata / hitv arra ytavyam / htv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.45 || _____START JKv_7,4.45: sudhita vasudhita nemadhita dhiva dhiya ity etni chandasi viaye niptyante / tatra sudhita vasudhita nemadhita iti suvasunemaprvasya dadhte ktapratyaya ittvam igamo v pratyayasya niptyate / garbha mt sudhitam / suhitam iti prpte / vasudhitam agnau juhoti / vasuhitam iti prpte / nemadhit bdhante / nemahit iti prpte / dhiva iti lomadhyamaikavacane dadhte ittvam igamo v pratyayasya dvirvacanbhva ca niptyate / dhiva stomam / dhatsva iti prpte / dhiiya iti rlii tmanepadottamaikavacane dadhte ittvam, igamo v pratyayasya niptyate / dhiya / dhsya iti prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.46 || _____START JKv_7,4.46: d ity etasya ghusajakasya dad ity ayam deo bhavati takrdau kiti pratyaya parata / datta / dattavn / datti / da iti kim ? dhta / dhtavn / dhea etad rpam / gho iti kim ? dp lavane - dta barhi / daip odhane - avadtam mukham / ayam dea thnta iyate / eva hy uktam - tnte doo drghatva syd dnte doo nihnatvam / dhnte doo dhatvaprptisthnte 'doastasmt thntam // yadi tu dasti iti takrdau drghatva tad tnte 'pi adoa / dntadhntayor api sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti natvadhatve na bhaviyata iti na doa / [#869] avadatta vidattam ca pradatta cdikarmai / sudattamanudatta ca nidattam iti ceyate // aca upasargt ta (*7,4.47) iti prpte niptyante / anupasarg v ete avdaya kriyntaraviay veditavy // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.47 || _____START JKv_7,4.47: ajantd upasargduttarasya d ity etasya ghusajakasya ta ity ayam deo bhavati takrdau kiti / prattam / avattam / nttam / parttam / aca iti kim ? nirdattam / durdattam / upasargt iti kim ? dadhi dattam / madhu dattam / gho ity eva, avadtam mukham / upasargt iti paccamnirded der ala prpnoti ? tatra samdhimhu / aca ity etad dvirvartayitavyam, tatra eka paccamyanta upasargavieartham, aparam api ahyanta sthninirdeartham ity krasya sthne takro bhavati / dvitakro v sayogo 'yam diyate, so 'nekltvt sarvasya bhaviyati / apo bhi (*7,4.48) ity atra pacamyantam aca ity anuvartate / tena pakramtrasya bhavisyati / dyater ittvd acasta ity etad bhavati vipratiedhena / avattam / pratta juhoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.48 || _____START JKv_7,4.48: ap ity etasya agasya bhakrdau pratyaye parata ta ity ayam deo bhavati / adbhi / adbhya / bhi iti kim ? apsu / svavasvatavasormsa uasa ca takrdea iyate chandasi bhakrdau / svavadbhi / svatavadbhi / mdbhir iv indro vtrah / samuadbhirajyath // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.49 || _____START JKv_7,4.49: sakrntasya agasya sakrdau rdhadhtuke parata takrdeo bhavati / vatsyati / avatsyat / vivatsati / jighatsati / sa iti kim ? vakyati / si iti kim ? ghsa / vsa / rdhadhtuke iti kim ? sse / vasse // ____________________________________________________________________ [#870] ## || PS_7,4.50 || _____START JKv_7,4.50: tse aste ca sakrasya sakrdau pratyaye parata lopo bhavati / tse - kartsi / kartse / aste - tvam asi / vyatise / aste akrsakrayo luptayo se iti pratyayamtram etat padam, tena st paddyo (*8,3.111) iti atva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.51 || _____START JKv_7,4.51: rephdau ca pratyaye parata tsastyo sakrsya lopo bhavati / kartrau / kartra / adhyetrau / adhyetra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.52 || _____START JKv_7,4.52: tsastyo sakrasya hakrdao bhavati eti parata / karthe / aste - vyatihe // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.53 || _____START JKv_7,4.53: yakrdau ivardau ca parato ddhvevyo lopo bhavati / yakrdau - ddhya gata / vevya gata ddhyate / vevyate / ivardau - ddhit / vevit / lii - ddhta / vevta / yvarayo iti kim ? ddhyanam / vevyanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.54 || _____START JKv_7,4.54: sani pratyaye sakrdau parata m m ghu rabha labha aka pata pada ity etem agnm aca sthne is ity ayam deo bhavati / m iti mntiminotyo dvayor api grahaam iyate / mitsati / pramitsati / m iti gmdgrahaeu aviea / mitsate / apamitsate / ghu - ditsati / dhitsati / rabha - ripsate / labha - lipsate / aka - ikati / pat - pitsati / pada - prapitsate / sani iti kim ? dsyati / si ity eva, pipatiati / tanipatidaridrm upasakhynam iti pate igamavikalpa / sani rdho hisym aca is vaktavya / pratiritsati / hisym iti kim ? rirtsati // ____________________________________________________________________ [#871] ## || PS_7,4.55 || _____START JKv_7,4.55: p japi dha ity etem agnm aca krdeo bhavati sani sakrdau parata / p psati / japi - jpsati / d - rtsati / jape dvvacau, tatra e prvavipratiedhena lopa, itarasya tu tvam / sani ity eva, prpsyati / si ity eva, jijapayiati / ardidhiati / sanvantardha iti jape dhe ca io vikaopa // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.56 || _____START JKv_7,4.56: dambhe aca ikrdeo bhavati, cakrt t ca sani sakrdau parata / dhipsati, dhpsati / si ity eva, didambhiati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.57 || _____START JKv_7,4.57: muco 'karmakasya guo v bhavati sani sakrdau parata / halantc ca (*1,2.10) iti kittvapratiedho vikalpyate / mokate vatsa svayam eva, mumukate vatsa svayam eva / akarmakasya iti kim ? mumukati vatsa devadatta / karmakartari mucirakarmako bhavati, karmavieasya avivakitdv // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.58 || _____START JKv_7,4.58: yad etat prakrnta sani mm ity di muco 'karmakasya iti yvat, atra abhysalopo bhavati / tathaiva udhtam / abhysasya ity etac ca achikta veditavyam adhyyaparisampte / ita uttara yad vakyma abhysasya ity eva tad veditavyam / vakyati, hrasva (*7,4.59) - uhaukiate / tutraukiate / sani mmdhurabhalabhaakapatapadmaca is, abhysalopa ca, ity evam siddhe yad atragrahanam iha akriyate, tad viayvadhrartham, atraiva abhysalopo bhavati, sanvadbhvaviaye na bhavati / ammapat / addapat / sanvallaghuni capare 'naglope (*7,4.93) iti sanvadbhvt prpnoti / sarvasya abhysasya aya lopa iyate, tadartham eva kecit atragrahaa varayanti / nnarthake 'lo 'ntyavidhi ity apare sarvasya kurvanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.59 || _____START JKv_7,4.59: hrasvo bhavati abhysasya / duhaukiate / tutraukiate / uhauke / tutrauke / auhaukat / atutraukat / abhysasya anaci / abhysasya yad ucyate anaci tad bhavati iti vaktavyam / carcara / calcala / patpata / vadvada / haldi eo na bhavati // ____________________________________________________________________ [#872] ## || PS_7,4.60 || _____START JKv_7,4.60: abhysasya haldi iyate, andir lupyate / jaglau / mamlau / papca / papha / a, atu, u / dieanimitto 'yam ander lopo vidhyate, tatra abhysajte rayat kvacid api vartamno haldi anade sarvatra nivtti karoti / apare tu bruvate, eaabdo 'ya nivtty viiam avasthnam ha / tadavasthnam uktito yady api pradhnam, avidheyatvt tu tadapradhnam / nivttir eva tu vidheyatvt pradhnam / tatra ayam artho 'sya jyate, abhysasya ander halo nivtti bhavati iti / s kim iti der avidhey satm anivttim apekiyate iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.61 || _____START JKv_7,4.61: abhysasya arprv khaya iyante, anye halo lupyante / cucyotiati / tihsati / pispandiate / arprv iti kim ? papca / khaya iti kim ? sasnau / kharprv khaya iti vaktavyam / ucicchiati ity atra ucche antaragatvt tuki kte dvirvacanam, tatra haldi ee sati abhyse takra ryeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.62 || _____START JKv_7,4.62: abhysasya kavargahakrayo cavargdeo bhavati / cakra / cakhna / jagma / jaghna / hakrasya - jahra / jihrati / jahau // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.63 || _____START JKv_7,4.63: kavate abhysasya yai parata cu na bhavati / kokyate ura / kokyate svara / kavate iti vikaraanirdea kaute kuvate ca nivttyartha / tayo cutvam eva bhavati / cokyate / yai iti kim ? cukuve // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.64 || _____START JKv_7,4.64: ke chandasi viaye yai parata abhysasya cu na bhavati / karikyate yajakuapa / chandasi iti kim ? carkyate kvala // ____________________________________________________________________ [#873] ## || PS_7,4.65 || _____START JKv_7,4.65: ddharti dardharti dardhari bobhtu tetikate alari panphaat sasaniyadat karikrat kanikradat bharibhrat davidhvata davidyutat taritrata sarispatam varvjat marmjya ganganti ity etni adaa chandasi viaye niptyante / ddharti dardharti dardhari iti dhrayate, dho v lau yaluki v abhysasya drghatva ilopa ca / ddharti / eva dardharti / lau ruk abhysasya niptyate / tath dardhari iti / atra ca yallakaena anupapanna tat sarva niptant siddham / bobhtu iti bhavate yalugantasya loi gubhvo niptyate / naitad asti prayojanam, atra bhsuvostii (*7,3.88) iti gubhva siddha ? jpanrtha tarhi niptanam etat / jpayati, anyatra yalugantasya guapratiedho na bhavati iti / bobhoti, bobhavti / tetikte - tije yalugantasya tmanepada niptyate / yao ittvt pratyayalakaena tmanepada siddham eva ? jpanrtha tu tmanepadaniptanam, anyatra yalugantd tmanepada na bhavati / alari iti - iyarte lai sipi abhysasya haldi epavdo rephasya latva niptyate / sip nirdeo 'tantram, tipyapi dyate alarti daka / panphaat iti - phaater prvasya yalugantasya atari abhysasya nk niptyate / sasaniyadat iti - syande saprvasya yaluk, ataryeva abhysasya nik, dhtusakrasya atva niptyate / na csya samprvat tantram, anyatra api hi dyate, saniyadat iti / karikrat iti - karote yalugantasya atari cutvabhyva, abhysakakrasya riggamo niptyate / kanikradat iti - krande lui cle adea, dvirvacanam abhysasya, cutvbhva, niggama ca niptyate / tath csya hi vivaraa ktam / akrandt iti bhym / bharibhrat iti - bibharte yalugantasya atari bhm it (*7,4.76) iti itvbhvo jatvbhvo 'bhysasya riggama niptyate / davidhvata iti - dhvarate yalugantasya atari jasi rpam etat / atra abhysasya viggama kralopa ca niptyate / davidhvato ramaya sryasya / [#874] davidyutat iti - dyute yalugantasya atari abhysasya amprasrabhva attvam, viggama ca niptyate / taritrata iti - tarate atari lau ahyekavacane abhysasya riggama niptyate / sarspatam iti - spe atari lau dvityaikavacane abhysasya rggama niptyate / varvjat iti - vje atari lau rggama niptyate abhysasya / marmjya iti - mje lii ali abhysasya ruggama dhto ca yuggamo niptyate / tato mjer vddhi (*7,2.114) na bhavati, alaghpadhatvt / laghpadhague prpte vddhir rabhyate / ganganti iti - prvasya gamerlati lau abhysasya cutvbhva nggama ca niptyate / vakyant vedganganti karam / itikaraam eva prakram anyem apy upasagrahrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.66 || _____START JKv_7,4.66: varntasya abhysasya akrdeo bhavati / vavte / vavdhe / adhe / narnarti, narinarti, narnarti ity evam dau abhysavikreu apavdo na+utsargn vidhn bdhate iti u adatve kte rugdaya gam kriyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.67 || _____START JKv_7,4.67: dyuti svpi ity etayo abhysasya samprasraa bhavati / vididyute / vyadidyutat / vididyotiate / vididyutiate / videdyutyate / svpe - suvpayiati / svpi yanto ghyate, tasya abhysanimittena pratyayena nantarye sati samprasranam iyate / iha na bhavati, svpayater vul svpaka, tasmt kyaci svpakyati, svpakyate, san - sivpakyiti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.68 || _____START JKv_7,4.68: vyarther lii parato 'bhysasya samprasraa bhavati / vivyathe, vivyathte, vivyathire / haldi eea yakrasya nivttau prpty samprasraa kriyate, vakrasya na saprasrane saprasraam (*6,1.37) iti pratiidyate / lii iti kim ? vvyathyate // ____________________________________________________________________ [#875] ## || PS_7,4.69 || _____START JKv_7,4.69: io 'gasya yo 'bhysa tasya drgho bhavati kiti lii parata / yatu, yu / io ya (*6,4.81) iti yadee kte sthnivadbhvd dvirvacanam / kiti iti kim ? iyya / iyayitha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.70 || _____START JKv_7,4.70: abhysasya de akrasya drgho bhavati lii parata / ato gue pararpatvasya apavda / a, atu, u / de iti kim ? papca / papha // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.71 || _____START JKv_7,4.71: tasmd ato 'bhysd drghbhtd uttarasya dvihalo 'gasya nugamo bhavati / naga, nagatu, nagu / anaja, najatu, naju / dvihala iti kim ? a, atu, u / kraikadeo repho halgrahaena ghyate, tena+iha api dvihalo 'gasya nugamo bhavati, ndhatu, ndhu // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.72 || _____START JKv_7,4.72: anote ca drghbhtd abhysd uttarasya nugamo bhavati / vynae, vynate, vynaire / anote iti vikaraanirdea anter m bht iti / a, atu, u // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.73 || _____START JKv_7,4.73: bhavater abhysasya akrdeo bhavati lii parata / babhva, babhvatu, babhvu / bhavate iti ktavikarananirded iha na bhavati, anubabhve kambalo devadattena / lii ity eva, bubhati / bobhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.74 || _____START JKv_7,4.74: sasva iti niptyate / ster lii parasmaipada vuggama abhysasya ca atva niptyate / sasva sthvira vipacitm / suuve iti bhym // ____________________________________________________________________ [#876] ## || PS_7,4.75 || _____START JKv_7,4.75: nijdn tray abhysasya guo bhavati lau sati / ijir - nenekti / vijir - vevekti / vil - vevei / trigrahaam uttarrtham, e hi vtkaraam samptyartha pahyate eva iti / lau iti kim ? nineja // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.76 || _____START JKv_7,4.76: bhdn traym abhysasya ikrdeo bhavati alau sati / bh - bibharti / m - mimte / oh - jihte / traym ity eva, jahti / lau ity eva, babhra // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.77 || _____START JKv_7,4.77: arti piparti ity etayo abhysasya ikrdeo bhavati lau / iyarti bhmam / piparti somam // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.78 || _____START JKv_7,4.78: chandasi viaye abhysasya lau bahulam ikrdeo bhavati / pur vivai / vaer etad rpam / tath vace - janim vivakti / sace - vatsa na mt siakti / jagharti somam / na ca bhavati / dadti ity eva bryt / jajanadindram / mt yadvra dadhanaddhanih // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.79 || _____START JKv_7,4.79: sani parato 'krntbhysasya ikrdeo bhavati / pipakati / yiyakati / tihsati / pipsati / sani iti kim ? papca / ata iti kim ? lulati / taparakaraa kim ? ppaciate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.80 || _____START JKv_7,4.80: sani iti vartate, it iti ca / uvarntbhysasya pavarge yai jakre ca avarapare parata ikrdeo bhavati sani pratyaye parata / pavarge apare - pipaviate / pipvayiati / bibhvayiati / yayapare - yiyaviati / yiyvayiati / rirvayiati / lilvayiati / [#877] jyapare - ju iti sautro 'ya dhtu / jijvayiati / etad eva puyajyapare iti vacana jpakam, advirvacananimitte 'pi au sthnivad bhavati iti / o iti kim ? ppacyate san - ppaciate / puyaji iti kim ? avatutvayiati / juhvayiati / apare / iti kim ? bubhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.81 || _____START JKv_7,4.81: sravati oti dravati pravati plavati cyavati ity etem abhysasya o avarnapare yai v ikrdeo bhavati sani parata / sisrvayiati, susrvayiati / oti - irvayiati, urvayiati / dravati - didrvayiati, dudrvayiati / pravati - piprvayiati, puprvayiati / plavati - piplvayiati, puplvayiati / cyavati - cicyvayiati, cucyvayiati / vacanasmarthyd ekena varena yao vyavadhnamryate / prvastrena tu anantara eva yai bhavitavyam iti aprptabibheyam / apare ity eva, susrati / urate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.82 || _____START JKv_7,4.82: yai yaluki ca igantasya abhysasya guo bhavati / cecyate / lolyate / yaluki - johavti / yago v iti ivikalpa / cokruti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.83 || _____START JKv_7,4.83: akito 'bhysasya drgho bhavati yagi yaluki ca / ppacyate / ppacti / yyjyate / yyajti / akita iti kim ? yayamyate / yayamti / raramyate / raramti / nanu ctra apavdatvn nuki kte abhysasya anajantatvd eva drghatva na bhaviyati ? eva tarhi akita ity anena etaj jpyate, abhysavikrev apavd na+utsargn vidhn bdhante iti / kim etasya jpane prayojanam ? ohaukyate ity atra drgho 'kita ity anena sandhyakarahrasvo na bdhyate, ackarat ity atra drgho lagho (*7,4.94) ity anena sanvaditva na bdhyate, mnprabhtn drghea santva na bdhyate - mmsate, ca gaa (*7,4.97) ittvena haldieo na bdhyate - ajgaat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.84 || _____START JKv_7,4.84: vacu srasu dhvasu bhrasu kasa pata pada skanda ity etem abhysasya nggamo bhavati yai yaluki ca / vacu - vanvacyate / vanvacti / srasu - sansrasyate / sansrasti / dhvasu - dandhvasyate / dandhvasti / bhrasu - banbhrasyate / banbhrasti / kasa - canikasyate / cankasti / pata - panpatyate / panpatti / pada - panpadyate / panpadti / skanda - canskadyate / canskandti // ____________________________________________________________________ [#878] ## || PS_7,4.85 || _____START JKv_7,4.85: anunsikntasya agasya yo 'bhysa tasya akrntasya nuggamo bhavati yayaluko parata / tantanyate / tantanti / jagamyate / jagamti / yayamyate / yayamti / raramyate / raramti / nuk ity etad anusvropalakartha draavyam / sthnin hi deo lakyate / tena yayamyate ity evam dau ajhalparatve 'pi anusvro bhavati / padntavacceti vaktavyam / v padntasya (*8,4.59) iti parasavarnavikalpo yath syt iti / ata iti kim ? tetimyate / taparakaraa tu bhtaprvasya api drghasya nivttyartham, bbhamyate / anunsikntasya iti kim ? ppacyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.86 || _____START JKv_7,4.86: japa jabha daha daa bhaja paa ity etem abhysasya nuggamo bhavati yayaluko parata / jajapyate jajapti / jabha - jajabhyate / jajabhti / daha - dandahyate / dandahti / daa - dandayate / dandati daa iti dai aya nakraloprtham eva nirdia / tena yaluky api nakralopo bhavati / bhaja - bambhajyate / bambhajti / paa iti sautro dhtu - pampayate / pampati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.87 || _____START JKv_7,4.87: cara phala ity etayo abhysasya nuggamo bhavati yayaluko parata / pacryate / pacrti / pamphulyate / pamphulti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.88 || _____START JKv_7,4.88: caraphalo abhyst parasya ata ukrdeo bhavati yayaluko parata / cacryate / cacrti / pamphulyate / pamphulti / parasya iti kim ? abhysasya m bht / ata iti kim ? alo 'ntyasya m bht / uditi taparakaraa cacrti, pamphulti ity atra laghpadhaguanivttyartham / drghasya asiddhatvt iha labhutva na nivartate // ____________________________________________________________________ [#879] ## || PS_7,4.89 || _____START JKv_7,4.89: takrdau pratyaye parata caraphalo akrasya ukrdeo bhavati caraa crti / brahmaa crti / praphulti / praphult sumanasa / yayaluko, abhysasya iti ca anuvartamnam api vacanasmarthyd iha na abhisambadhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.90 || _____START JKv_7,4.90: dupadhasya agasya yo 'bhysa tasya rggamo bhavati yayaluko parata / varvtyate / varvtti / varvdhyate / varvdhti / narntyate / narntti / rgtvata iti vaktavyam / iha api yath syt, varvcyate / varvcti / parpcchyate / parpcchti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.91 || _____START JKv_7,4.91: yaluki dupadhasya agasya yo 'bhysas tasya rugrikau gamau bhavata, cakrd rk ca / narnarti, narinarti, narnarti / varvarti, varivarti, varvarti / ukra uccrartha / marmjyamnsa ity upasakhynam / marmjyate / marmjyamnsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.92 || _____START JKv_7,4.92: krntasya agasya yo 'bhysa tasya rugrikau gamau bhavata rk ca yaluki / carkarti, carikarti, carkarti / jarharti / jariharti / jarharti / taparakaranam kim ? kirateckarti / kirati carkartnta pacati ity atra yo nayet / prptija tamaha manye prrabdhas tena sagraha // tatreya prpti taparakaranasmarthyd agavieaam ta ity etat, tay cprpti kirater ugdnm iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.93 || _____START JKv_7,4.93: laghuni dhtvakare parato yo 'bhysa tasya capare au parata sanva krya bhavati anaglope / sanyata (*7,4.79) ity uktam, capare 'pi tath / [#880] ackarat / appacat / o puyajyapare (*7,4.80) ity uktam, capare 'pi tath / appavat / allavat / ajjavat / sravatiotidravatipravatiplavaticyavatn v (*7,4.81) ity uktam, capare 'pi tath / asisravat, asusravat / airavat, auravat / adidravat, adudravat / apipravat, apupravat / apiplavat, apuplavat / acicyavat, acucyavat / lughuni iti kim ? atatakat / ararakat / jgarayate ajajgarat / atra kecid gaabdam labhumritya sanbadbhvam icchanti, sarvatraiva laghornantaryam abhysena na asti iti vyavadhne 'pi vacanaprmyd bhavitavyam, tad asat / yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt ity ekena vyavadhnam ryate, na punar anekena / yady evam, katham acikaat iti ? cryapravttir jpayati bhavaty eva jtyaknm ittvam iti / yad aya tad bdhanrtha samratydnm atvam vidadhti / capare iti kim ? aha papaca / paragrahaa kim ? cai eva kevale m bht, acakamata / anaglope iti kim ? acakathat / dadamkhytavn adadat / vditavanta prayojitavn avvadat ity atra yo 'sau au erlopo nsvaglopa ity ryate / ki kraam ? capare iti ijter nimittatvena kept, tato 'nyasya ako lopa parighyate / mmdnm atra grahat sanvadbhvena abhysalopo na bhavati ity uktam / ki ca sanvat iti sanraya kryamatidiyate, na ca lopa sanam eva apekate, ki tarhi, isbhvdyapi / tadabhvt ammapat ity dau abhysalopo na bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.94 || _____START JKv_7,4.94: drgh bhavati lagho abhysasya laghuni au capare anaglope / ackarat / ajharat / allavat / appacat / lagho iti kim ? abibhrajat / laghuni ity eva, atatakat / ararakat / cai ity ava, aha papaca / pare ity eva, acakamata / anaglope ity eva, acakathat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.95 || _____START JKv_7,4.95: sm d tvara pratha mrada st spaa ity etem abhysasya at ity ayam deo bhavati capare au parata / sm - asasmarat / d - adadarat / tvara - atatvarat / pratha - apaprathat / mrada - amamradat / st - atastarat / spaa - apaspaat / sanvadbhvt itva prptam anena bdhyate / taparakaraasmarthyt ati kte drgho lagho (*7,4.94) ity etad api na bhavati, adadarat // ____________________________________________________________________ ## || PS_7,4.96 || _____START JKv_7,4.96: vei cei ity etayo abhysasya vibh at ity ayam deo bhavati capare au parata / avaveat, aviveat / acaceat, aciceat / abhysahrasvatve kte attva pake bhavati // ____________________________________________________________________ [#881] #< ca gaa># || PS_7,4.97 || _____START JKv_7,4.97: gae abhysasya krdeo bhavati capare au parata, cakrt at ca / ajgaat, ajagaat // iti rvmanaviracity kiky vttau saptamdhyyasya caturtha pda / ______________________________________________________ aamo 'dhyya prathama pda / ____________________________________________________________________ [#882] ## || PS_8,1.1 || _____START JKv_8,1.1: sarvasya iti ca dve iti ca+etad adhikta veditavyam / ita uttara yad vakyma padasya (*8,1.16) ity ata prk, sarvasya dve bhavata ity eva tad veditavyam / vakyati - nityavpsayo (*8,1.4) iti, tatra sarvasya sthne dve bhavata / ke dve bhavata ? ye abdata ca arthata ca ubhayathntaratame / ekasya pacatiabdasya dvau pacatiabdau havata / pacati pacati / grmo grmo ramaya / yad tu dvi prayogo dvirvacanam tad sa eva pacatiabdo dvirvartate, tasya dve vtt bhavata / sarvasya iti kim ? vispartham / atha padasya ity eva kasmn na+ucyate ? na+eva akyam, iha hi na syt prapacati prapacati iti / iha drogdh, droh iti ghatvahatvayo asiddhatvd aktayor eva tayor dvivacana prpnoti, tatra pacd vikalpe satyanitam api syt drogdh droh, droh drogdh iti / tasmd vaktavyam etat prvatra asiddhyam advirvacane iti / sarvasya ity etad eva v kta sarvakryapratipattyartha draavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.2 || _____START JKv_8,1.2: tasya dviruktasya yat para abdarpa tad mreitasaja bhavati / caura caura 3, vala vala 3, dasyo dasyo 3 ghtayiymi tv, bandhayiymi tv / mreitaprade - mreita bhartsane (*8,2.95) ity evam daya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.3 || _____START JKv_8,1.3: anudtta ca tad bhavati yad mreitasajam / bhukte bhukte / pan pn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.4 || _____START JKv_8,1.4: nitye crthe vipsy ca yad vartate tasya dve bhavata / keu nityat ? tiku nityat avyayaktsu ca / kuta etat / bhkyam iha nityat / bhkya ca kriydharma / y kriy kart prdhnyena anuparaman karoti tan nityam / pacati pacati / jalpati jalpati / bhuktv bhuktv vrajati / bhoja bhoja vrajati / lunhi lunhi ity evya lunti ktvamulorloa ca dvirvacanpekym eva paunapunyaprakane akti / [#883] ya tu tannirapeka prakayati, puna puna pacati ppacyate iti / yad tu tatra dvirvacanam tad kriysamabhihre paunapunya draavyam ppacyate ppacyate iti / atha keu vps ? supsu vps / k punar vps ? vyptivieaviay prayoktur icch vps / k puna s ? nnvcinm adhikaran kriygubhy yugapat prayokturvyptum icch vps / nnbhtrthavcin abdn ynyadhikarani vcyni te kriygubhy yugapat prayoktum icch vps / grmo grmo ramaya / janapado janapado ramaya / purua puruo nidhanam upaiti / yat tianta nityatay prakarea ca yukta tata ktadvirvacant prakarapratyaya iyate pacati pacatitarm iti / iha tu hyataramhyataramnaya iti prakarayuktasya vpsyoga iyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.5 || _____START JKv_8,1.5: pari ity etasya varjane 'rthe dve bhavata / pari pari trigartebhyo vo deva / pari pari sauvrebhya / pari pari sarvasenebhya / varjane parihra / varjane iti kim ? odana pariicati / parer varjane 'samse veti vaktavyam / pari pari trigartebhyo vo deva, pari trigartebhya / samse tu tena+eva+uktatvd varjanasya na+eva bhavati, paritrigarta vo deva iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.6 || _____START JKv_8,1.6: pra sam upa ut ity eta pdaprae dve bhavato dvirvacanena cet pda prvate / prapryam agnir bharatasya ve / sasamidyuvase van / upopa me par ma ki nodudu harase dtav u / pdaprae iti kim ? pra deva devy dhiy / smrthyc chandasy eva+etad vidhnam / bhym anarthaka syt, prayogbhvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.7 || _____START JKv_8,1.7: upari adhi adhas ity ete dve bhavata smpye vivakite / smpya pratysatti klakt deakt ca / uparyupari dukham / uparyupari grmam / adhyadhi grmam / adho 'dho nagaram / smpye iti kim ? upari candram / iha kasmn na bhavati, upari iraso ghaa dhrayati ? auttardharyam eva vivakita na smpyam iti dvirvacana na bhavati // ____________________________________________________________________ [#884] ## || PS_8,1.8 || _____START JKv_8,1.8: ekrtha padasamho vkyam / vkyder mantritasya dve bhavata asysammatikopakutsanabhartsaneu yadi tad vkya bhavati / tatra paragunmasahanam asy / pj sammati / kopa krodha / nindana kutsanam / apakraabdairbhayotpdana bhartsanam / ete ca prayoktdharm, nbhidheyadharm / asyym tvat - mavaka 3 mavaka, abhirpaka 3 abhirpaka, rikta te bhirpyam / sammtau - mavaka 3 mavaka, abhirpaka 3 abhirpaka, obhana khalvasi / kope - mavaka 3 mavaka, avintaka 3 avintaka, idn jsyasi jlma / kutsane - aktike 3 aktike, yaike 3 yaike, rikt te akti / bhartsane - caura caura 3, vala vala 3, ghtayiyami tv bandhayiymi tvm / asydiu svaritam mreite 'sy-samati-kopa-kutsaneu (*8,2.103) iti prvapadasya pluta / bhartsane tu mreita bhartsane (*8,2.95) ity mreitasya+eva pluta / vkyde iti kim ? antasya madhyamasya ca m bht, obhana khalvasi mavaka / mantritasya iti kim ? udro devadatta / asydiu iti kim ? devadatta gmabhyja uklm // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.9 || _____START JKv_8,1.9: ekam ity etac chabdarpa dvirukta bahuvrhivad bhavati / bahuvrhivattve prayojana sublopapuvadbhvau / kaikamakara pahati / ekaikay huty juhoti / sarvanmasajpratiedhasvarasamsnt samsdhikravihite bahuvrhau vijyante / tena atideike bahuvrhau na bhavanti / ekaikasmai / na bahuvrhau (*1,1.129) iti pratiedho na bhavati, bahuvrhir eva yo bahuvrhi iti vijnt / nana, susu, nasubhym (*6,2.172) ity antodttatva na bhavati / k k, p p, k p iti samsnto na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.10 || _____START JKv_8,1.10: bdhanambdha, p prayoktdharma, na abhidheyadharma / tatra vartamnasya dve bhavata, bahuvrhivaccsya krya bhavati / gatagata / naanaa / patitapatita / gatagat / naana / patitapatit / priyasya ciragamandin pyamna kacid evam prayukte prayokt // ____________________________________________________________________ [#885] ## || PS_8,1.11 || _____START JKv_8,1.11: ita uttareu dvirvacaneu karmadhrayavat krya bhavati ity etad veditavyam / karmadhrayavattve prayojana sublopapuvadbhvntodttatvni / sublopa - paupau / mdumdu / paitapaita / puvadbhva - paupav / mdumdv / klakaklik / kopadhy api hi karmadhrayavadbhvt puvatkarmadhraya iti puvadbhvo bhavati / antodttatvam - paupau / paupatv / samsntodttatvam anena+eva vidhyate iti paratvadmreitnudttatva bdhyate / adhikreaiva siddhe yat uttareu iti vacana tadvispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.12 || _____START JKv_8,1.12: prakro bheda sdya ca / tad iha sdya prakro ghyate / prakre vartamnasya guavacanasya dve bhavata / paupau / mdumdu / paitapaita / aparipragua ity artha / paripraguena nynaguasya+upamne satyeva prayujyate / jtyaro 'nena dvirvacanena bdhana neyate / paujtya, mdujtya ity api hi bhavati / tat katham ? vakyamam anyatarasygrahaam ubhayo eo vijyate / prakre iti kim ? paurdevadatta / muavacanasya iti kim ? agnir mavaka / gaurvhka / yadyapyatra agniabdo goabda ca mukhyrthasambandhdavabhtabheda taikyajydikamarthntare gunavieam eva pratipdayitu pravtta, tathpi sarvad guavacano na bhavati iti na dvirucyate / nuprvye dve bhavata iti vaktavyam / mle mle sthl / agre 'gre skm / jyeha jyeha praveaya / svrthe 'vadhryame 'nekasmin dve bhavata iti vaktavyam / asmt krpad iha bhavadbhym ma ma dehi / svrthe etad dvirvacanam, na vpsym / atra hi dvv eva mau dyete, na sarve krpaasambandhino m, tena vps na vidyate / avadhryame iti kim ? asmt krpad iha bhavadbhy mameka dehi, dvau mau dehi, trn v mn dehi / anekasmin iti kim ? asmt krpad iha bhavadbhy mameka dehi / cpale dve bhavata iti vaktavyam / sambhramea pravtticpalam / ahirahi, vudhyasva budhyasva / nvaya dvveva abdau prayoktavyau, ki tarhi, yvadbhi abdai so 'tho 'vagamyate tvanta prayoktavy / ahirahirahi, budhyasva budhyasva budhyasva iti / kriysamabhihre dve bhavata iti vaktavyam / sa bhavn lunhi lunhi ity eva aya lunti / [#886] bhkye dve bhavata iti vaktavyam / bhuktv bhuktv vrajati / bhoja bhoja vrajati / nitya ity eva siddha iti tatra+uktam / ci dve bhavata iti vaktavyam / paapakaroti / paapayate / avyaktnukarae jantasya dvirvacanam iyate / iha na bhavati, dvitykaroti, ttykaroti / tadartha kecit ci bahulam iti pahanti / prvaprathamayorarthtiayavivaky dve bhavata iti vaktavyam / prva prva pupyanti / prathama prathama pacyante / tiayiko 'pi dyate, prvatara pupyanti, prathamatara pacyante iti / ataraatamayo samasampradhraayo strnigade bhave dve bhavata iti vaktavyam / ubhvimvhyau / katar katar anayorhyat / sarva ime hy / katam katam em hyat / ataraatambhymanyatra api hi dyate / ubhvimu hyau / kd kdi anayorhyat / tath strnigaddbhvt anyatra api hi dyate, ubhvimvhyau, katara kataro 'nyorvibhava iti / karmavyatihre sarvanmno dve bhavata iti vaktavya samsavacca bahulam / yad na samsavat prathamaikavacana tad prvapadasya anyamanyamime brhma bhojayanti, anyonyamime brhma bhojayanti / anyonyasya brhma bhojayanti / itaretara bhojayanti / itaretarasya bhojayanti / strnapusakayor uttarapadasya ca ambhvo vaktavya / anyo 'nymime brhmayau bhojayata / anyonya bhojayata / itaretar bhojayata / itaretara bhojayata / anyonymime brhmaakule bhojayata / itarmime brhmaakule bhojayata / itaretaramime brhmaakule bhojayata // ____________________________________________________________________ [#887] ## || PS_8,1.13 || _____START JKv_8,1.13: priya sukha ity etayo anyatarasy dve bhavata akcchre dyotye / kcchra dukham, tadabhva akcchram / priyapriyea dadti / sukhasukhena dadti / priyea dadti / sukhena dadti / akhidyamno dadti ity artha / akcchre iti kim ? priya putra / sukho ratha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.14 || _____START JKv_8,1.14: yo ya tm, yad yadtmyam, tattad, yathsvam, tasmin yathyatham iti niptyate / yathabdasya dvirvacana napusakaligat ca niptyate / jt sarve padrth yathyatham / yathsvabhvam ity artha / sarve tu yathyatha yathtmyam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.15 || _____START JKv_8,1.15: dvandvam iti dviabdasya dvirvacanam, prva padasymbhva, attva ca+uttarapadasya niptyate rahasya marydvacana vyutkramaa yajaptraprayoga abhivyakti ity eteu artheu / tatra rahasya dvandvaabdavcyam, itare viayabht / dvandva mantrayate / marydvacane - maryd sthtyanatikrama / catura hme paavo dvandva mithunyanti / mt putrea mithuna gacchati, pautrea, tatputrea api iti marydrtha / vyutkramae - dvandva vyutkrnt / vyutkramaa bheda, pthagavasthnam / dvivargasambandhanena pthagavasthit dvanvdva vyutkrnt ity ucyante / yajaptraprayoge - dvandva nyaci yajaptri prayunakti dhra / abhivyaktau - dvandva nradaparvatau / dvandva sakaraavsudevau / dvvapyabhivyaktau shacaryea ity artha / anyatra api dvandvam ity etad dyate, tadartha yogavibhga kartavya, dvandva yuddha vartate, dvandvni sahate dhra, crthe dvandva (*2,2.29) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.16 || _____START JKv_8,1.16: padasya ity ayam adhikra prgapadntdhikrt / yad ita rdhvam anukramiyma padasya ity eva tad veditavyam / vakyati - sayogntasya lopa (*8,2.23) / pacan / yajan / padasya iti kim ? pacantau / yajantau / vakyamavkypekay padasya adhiktasya ahyarthavyavasth draavy kvacit sthnaah, kvacidavayavaah // ____________________________________________________________________ [#888] ## || PS_8,1.17 || _____START JKv_8,1.17: padt ity ayam adhikra prk kutsane ca supyagotrdau (*8,1.69) ity etasmt / yad iti rdhvam anukramiyma padt ity eva tad deditavyam / vakyati - mantritasya ca (*8,1.19) / mantritasya padt parasya anudttdeo bhavati iti / pacasi devadatta / padt iti kim ? devadatta pacasi // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.18 || _____START JKv_8,1.18: anudttam iti ca, sarvam iti ca, apddau iti ca, apddau iti ca etat trayam adhikta veditavyam pdaparisampte / ita uttara yad vakyma anudtta sarvam apddau ity eva tad veditavyam / vakyati - mantritasya ca (*7,1.19) iti / pacasi devadatta / apddau iti kim ? yat te niyna rajasa mtyo anavadharyam / bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) / grmo va svam, janapado na svam / apddau iti kim ? rudro vivevaro devo yamka kuladevat / sa eva ntho bhagavnasmka atrumardana // pdagrahaentra kpda lokapda ca ghyate / sarvagrahaam sarvam andyamna vidhyamna ca anudtta yath syt iti / tena yumadasmaddenm api vkyabhedena anudttatva vidhyate / yumadasmadde ca sarvasya subantasya padasya yath syu, yatra api svdipada padasaja bhavati / grmo v dyate / janapado nau dyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.19 || _____START JKv_8,1.19: mantritasya padasya padt parasya apaddau vartamnasya sarvam anudtta bhavati / pacasi devadatta / pacasi yajadatta / mantritdyudttatve prpte vacanam / samnavkye nightayumadasmadde vaktavy / iha m bhvan, aya dao hara anena, odana paca tava bhaviyati, odana paca mama abhaviyati / iha ca yath syt, iha devadatta mt te kathayati, nadystihati lke, ln te odana dsymi iti / mantritnta tianta yumadasmadde ca yasmt pari na te smarthyam iti tadray nightayumadasmadde na syu, samartha padavidhi (*2,1.1.) iti vacant // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.20 || _____START JKv_8,1.20: yumad asmad ity etayo ahcaturthdvitysthayo yathsakhya vm nau ity etv deau bhavata, tau cnudttau / padasya, padt, anudtta sarvamapddau iti sarvam iha sambadhyate / grmo v svam / janapado nau svam / grmo v dyate / [#889] janapado nau dyate / grmo v payati / janapado nau payati / ekavacanabahuvacanntayor dentar avidhnd dvivacanntayo etv deau vijyete / ahcaturthdvitysthayo iti kim ? grme yuvbhy ktam / sthagrahaa ryamavibhaktyartham / iha m bht, aya yumatputra ayam asmatputra iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.21 || _____START JKv_8,1.21: bahuvacanntayo yumadasmado ahcaturthdvitysthayo yathsakhyam vas nas ity etv deau bhavata / grmo va svam / janapado na svam / grmo vo dyate / janapado no dyate / grmo va payati / janapado na payati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.22 || _____START JKv_8,1.22: yumadasmado ekavacanntayo athcaturthsthayo yathsakhya te me ity etau deau bhavata / grmaste svam / grmo me svam / grmaste dyate / grmo me dyate / dvityntasya dentaravidhnasmarthyt ahcaturthyo evya yoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.23 || _____START JKv_8,1.23: ekavacanasya iti vartate / dvityy yad ekavacana tad antayo yumadasmado yathsakhyam tv m ity etau deau bhavata / grmastv payati / grmo m payati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.24 || _____START JKv_8,1.24: ca v ha aha eva ebhir yukte yumadasmado vnnvdayo na bhavanti / purvea prakrea prpt pratiidhyante / grmastava ca svam, grmo mama ca svam, yuvayo ca svam, vayo ca svam, yumka ca svam, asmka ca svam / grmas tubhy ca dyate, grmo mahya ca dyate, yuvbhy ca dyate, vbhym ca dyate, yumabhya ca dyate, asmabhya ca dyate / grmastv ca paayati, grmo m ca payati, yuv ca payati, v ca payati, yum ca payati, yumn v payati, asmn v payati / v - grmastava v svam, grmo mama v svam, yuvayor v svam, vayor v svam, yumka v svam, asmka v svam / grmastubhya v dyate, grmo mahya v dyate, yuvbhy v dyate, vbhy v dyate, yumabhya v dyate, asmabhya v dyate / grmastv v payati, grmo m v payati, yuv v payati, v v payati, yumn v payati, asmn v payati / [#890] ha - grmastava ha svam, grmo mama ha svam, yuvayor ha svam, vayor ha svam, yumka ha svam, asmka ha svam / grmastubhya ha dyate, grmo mahya ha dyate, yuvbhy ha dyate, vbhy ha dyate, yumabhy ha dyate, asmabhya ha dyate / grmastv ha payati, grmo m ha payati, yuv ha payati, v ha payati, yumn ha payati, asmn ha payati / aha - grmastava aha svam, grmo mama aha svam, yuvayor aha svam, vayor aha svam, yumkam aha svam, asmkamaha svam / grmastubhyamaha dyate, grmo mahyam aha dyate, yuvbhym aha dyate, vbhym aha dyate, yumabhyam aha dyate, asmabhyam aha dyate / grmastvm aha payati, grmo mm aha payati, yuvm aha payati, vm aha payati, yumn aha payati, asmn aha payati / eva - grmastava+eva svam, grmo mama+eva svam, yuvayor eva svam, vayor eva svam, yumkam eva svam asmkam eva svam / grmastubhyam eva dyate, grmo mahyam eva dyate, yuvbhym eva dyate, vbhym eva dyate, yumabhyam eva dyate, asmabhyam eva dyate / grstvm eva payati, grmo mm eva payati, yuvm eva payati, vm eva payati, yumn eva payati, asmn eva payati / yuktagrahaa skdyogapratipattyartham / yuktayukte pratiedho na bhavati / grma ca te svam, nagara ca me svam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.25 || _____START JKv_8,1.25: payrth daranrth / darana jnam, locanam, cakurvijnam / tai payrther anlocane vartamnair yukte yumadasmado vnnvdayo na bhavanti / grmastava sva samkygata / grmo mama sva samkygata / grmastubhya dyamna samkygata / grmo mahya dyamna samkygata / grmastv samkygata / grmo m samkygata / anlocane iti kim ? grmastv payati / grmo m payati / payrthair yuktayukte 'pi ca pratiedha iyate / tath ca+eva+udhtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.26 || _____START JKv_8,1.26: vidyamnaprvt prathamntt padt uttarayo yumadasmado vibha vnnvdayo na bhavanti / grme kambalaste svam, grme kambalastava svam / grme kambalo me svam, grme kambalo mama svam / grme kambalaste dyate, grme kambalastubhya dyate / grme kambalo me dyate, grme kambalo mahya dyate / grme chtrstv payanti, grme chtrstv payanti / grm chtr m payanti, grme chtr m pyanti / suprvy iti kim ? kambalaste svam / kambalo me svam / pathamy iti kim ? kambalo grme te svam / kambalo grme me svam / [#891] yumadasmador vibh ananvde iti vaktavyam / iha m bht, atho grme kambalaste svam, atho grme kambalo me svam / apara ha - sarva eva vnnvdayo 'nanvdee vibh vaktavy / kambalaste svam, kambalastava svam / kambalo me svam, kambalo mama svam / ananvdee iti kim ? atho kambalaste svam / atho kambalo me svam / na tarhi idnmida vaktavyam saprvy prathamy vibh iti ? vaktavya ca / ki prayojanam ? anvdertham / anavdee hi vibh yath syt / atho grme kambalaste svam, atho grme kambalaste svam / atho grme kambalo me svam, atho grmekambalo me svam, atho grme kambalo mama svam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.27 || _____START JKv_8,1.27: tiantt padt pari gotrdni kutsane bhkye crthe vartamnni anudttni bhavanti / pacati gotram / jalpati gotram / bhkye - pacati pacati gotram / jalpati jalpati gotram / bruva - pacati bruvam / jalpati bruvam / pacati pacati bruvam / jalpati jalpati bruvam / bruva iti bruva kanniptand vacydebhvaca / gotra / bruva / pravacana / prahasana / prakathana / pratyayana / pracakaa / prya / vicakaa / avacakaa / svdhyya / bhyitha / v nma / nma ity etad v nihanyate / pake dyudttam eva bhavati / pacati nma / pahati nma / tia iti kim ? kutsita gotram / gotrdni iti kim ? pacati ppam / kutsanbhkyayo iti kim ? khanati gotra sametya kpam / kutsanbhkyagrahaa ca phavieaa draavyam / tena anyatra api gotrdigrahaena kutsanbhkyayor eva krya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.28 || _____START JKv_8,1.28: tianta padam atiantt padt param anudtta bhavati / devadatta pacati / yajadatta pacati / ta iti kim ? nlam utpalam / ukla vastram / atia iti kim ? bhavati pacati // ____________________________________________________________________ [#892] ## || PS_8,1.29 || _____START JKv_8,1.29: prvea atiprasakte pratiedha rabhyate / luanta nnudtta bhavati / va kart / va kartrau / msena kartra / tse parasya lasrvadhtukasya anudttatve sati sarvatsir eva udtta / yatra tu ilopa, tatra udttanivttisvaro bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.30 || _____START JKv_8,1.30: na iti vartate / yat yadi hanta kuvit net cet ca kaccit yatra ity etair niptair yukta tianta nnudtta bhavati / yat - yat karoti / yat pacati / yadi - yadi karoti / yadi pacati / hanta - hanta karoti / net - nej jihmyantyo naraka patm / cet - sa ced bhukte / sa ced adhte / ca - idviio 'ya cedarthe vartate / aya ca mariyati / aya cenmariyati ity artha / samuccaydiu tu ya caabda, tena yogena vidhir aya na bhavati / kaccit -kaccid bhukte / kaccid adhte / yatra - yatra bhukte / yatra adhte / niptai iti kim ? yat kjati akaam / gacchat kjati akaam ity artha / ia atari rpam etat / yuktam iti kim ? yatra kva ca te mano daka dadhasa uttaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.31 || _____START JKv_8,1.31: naha ity etena yukte pratyrambhe tianta nnudtta bhavati / coditasya avidhrae uplipsay pratiedhayukta pratyraha kriyate / naha bhokyase / naha adhyeyase / pratyrambhe iti kim ? naha vai tasmi ca loke dakim icchanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.32 || _____START JKv_8,1.32: satyam ity anena yukta tianta na anudtta bhavati prane / satya bhokyase / satyam adhyeyase / prane iti kim ? satya vakymi nntam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.33 || _____START JKv_8,1.33: aga ity anena yukta tianta aprtilomye gamyamne nnudtta bhavati / aga kuru / aga paca / aga paha / aprtilomye iti kim ? aga kja 3 vala, idn jsyasi jlma / kjanamanabhimatamasau kurvan pratilomo bhavati // ____________________________________________________________________ [#893] ## || PS_8,1.34 || _____START JKv_8,1.34: hi ity anena yukta tiantam aprtilomye nnudtta bhavati / sa hi kuru / sa hi paca / sa hi paha / aprtilomye ity eva, sa hi kja vala, idn jsyasi jlma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.35 || _____START JKv_8,1.35: hi ca iti vartate / chandasi viaye hiyukta tianta skkaane kam api nnudtta bhavati, ekam api / kadcid eka kadcid anekam ity artha / tatra aneka tvat - anta hi matto vadati, ppm ena vipunti / tiantadvayam apy etan na nihanyate / eka khalv api - agnir hi prvamudajayat tamindro 'ndajayat tiantadvayam api hiabdayuktam etat / tatra ekam udajayat ity dyudttam, aparam anudttam / aj hy agner ajania garbht s v apayaj janitram agne / ajania itydyudttam, apayat ity anudttam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.36 || _____START JKv_8,1.36: yvat yath ity etbhy yukta tianta nnudtta bhavati / yvad bhukte / yath bhukte / yvad adhte / yath adhte / devadatta pacati yvat / devadatta pacati yath / parea api yoge bhavati pratiedha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.37 || _____START JKv_8,1.37: yvad yath ity etbhy yuktam anantara tianta pjya viaye nnudtta na bhavati, ki tarhi ? anudttam eva / yvat pacati obhanam / yath pacati obhanam / yvat karoti cru / yath karoti cru / pjym iti kim ? yvad bhukte / yath bhukte / anantaram iti kim ? yvad devadatta pacati obhanam / yath devadatta karoti cru / purrvea atra nighta pratiidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.38 || _____START JKv_8,1.38: yvadyathbhy yukta upasargavyapeta ca pjy viaye nnudtta na bhavati, ki tarhi ? anudttam eva bhavati / prvam anantara ity uktam, upasargavyavadhnrtho 'yam rambha / yvat prapacati obhanam / yath prapacatiobhanam / yvat prakaroti cru / yath prakaroti cru / anantaram ity eva, vad devadatta prapacati / yath viumitra prakaroti cru // ____________________________________________________________________ [#894] ## || PS_8,1.39 || _____START JKv_8,1.39: tu paya payata aha ity etair yukta tianta nnudtta bhavati pjy viaye / tu - mavakastu bhukte obhanam / paya - paya mavako bhukte obhanam / payata - payata mavako bhukte obhanam / aha - aha mavako bhukte obhanam / pjym iti kim ? paya mgo dhvati / pjym iti vartamne puna pjym ity ucyate nightapratiedhrtham / tad dhi pratiedhasya pratiedhena sambaddham iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.40 || _____START JKv_8,1.40: aho ity anena yukta tianta nnudtta bhavati pjy viaye / aho devadatta pacati obhanam / aho viumitra karoti cru / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.41 || _____START JKv_8,1.41: aho ity anena yukta tianta ee vibh nnudtta bhavati / kaca ea ? yad anyat pjy / kaam aho kariyasi / mama geham eyasi / asyvacanam etat / pjym ity asay prvatra ca anukatvd anadhikre siddhe eavacana vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.42 || _____START JKv_8,1.42: pur ity anena yukta tianta parpsym arthe vibh nnudtta bhavati / parps tvar / adhva mnavaka, pur vidyotate vidyut / pur stanayati stanayitnu / purabdo 'tra bhaviyadsatti dyotayati / papsym iti kim ? naena sma pur adhyate / atra bhtaklaviprakara purabdo dyotayati / ray sma pur adhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.43 || _____START JKv_8,1.43: nanu ity anena yukta tianta nnudtta bhavati / anujaiay viaye / anujy ea prrthan anujaia / anujprrthan ity artha / nanu karomi bho / anujnva m karaa prati ity artha / anujaiaym iti kim ? akr kaa devadatta ? nanu karomi bho / paprativacanam etat, na anujaia // ____________________________________________________________________ [#895] ## || PS_8,1.44 || _____START JKv_8,1.44: kim ity etat kriyprane yad vartate tadnena yukta tianta anupasargam apratiiddha nnudtta bhavati / ki devadatta pacati, hosvid bhukte / ki devadatta ete, hosvid adhte / atra kecid hu, prva kiyuktam iti tan na nihanyate, uttara tu na kiyuktam iti tannihanyata eva iti / apare tvhu, yady apy ekasya khytasya sampe kiabda ryate, tathpi sarvasya saayaviayasya tena yoga iti ubhayatra pratiedhena bhavitavyam iti / kriygrahaa kim ? sdhanaprane m bht, ki devadatta odana pacati, hosvicchkam iti / prana iti kim ? kim adhte devadatta / kepe kiabdo 'yam, na prane / anupasargam iti kim ? ki devadatta prapacati, hosvit prakaroti / apratiiddham iti kim ? ki devadatto na pahati, hosvin na karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.45 || _____START JKv_8,1.45: kimo lope kriyprane tiantam anupasargam apratiiddha vibh nnudtta bhavati / kva ca asya lopa ? yatra gamyate crtha, na ca prayujyate kiabda / devadatta pacati, hosvit pahati / vinaiva kim prano 'vagamyate / prptavibheyam kimarthena yogt / prvavat pratyudharani // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.46 || _____START JKv_8,1.46: ehi manye ity anena yukta lanta nnudtta bhavati prahse / prako hsa prahsa, kr / ehi manye odana bhokyase, na hi bhokyase, bhukta so 'tithibhi / ehi manye rathena ysyasi, na hi ysyasi, ytastena te pit / prahse iti kim ? ehi manyase odana bhokye iti / suhu manyase / sdhu manyase / gatyarthalo l ity eva siddhe satyrambho niyamrtha, ehimanyeyukte prahse eva yath syt, anyatra m bht iti , ehi manyase odana bhokye iti / ehi manye ity uttamopdnam atantram / prahse eva hi manyater uttamo vihita, tato 'nyatra madhyama eva bhavati / tatra anena niyamena nivtti kriyate, ehi manyase odana bhokye iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.47 || _____START JKv_8,1.47: jtu ity etad avidyamnaprvam, tena yukta tianta nnudtta bhavati / jtu bhokyase / jtu kariymi / aprvam iti kim ? kaa jtu kariyati // ____________________________________________________________________ [#896] ## || PS_8,1.48 || _____START JKv_8,1.48: kimo vtta kivttam / kivttagrahaena tadvibhaktyanta pratyt, ataraatamau ca pratyayau / tat kivtta ciduttaram avidyamnaprva yat tena yukta tianta nnudttam bhavati / kacid bhukte / kacid bhojayati / kacid adhte / kenacit karoti / kasmaicid dadti / kataracit karoti / katamacid bhukte / ciduttaram iti kim ? ko bhukte / aprvam ity eva, devadatta kicit pahati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.49 || _____START JKv_8,1.49: nightapratiedho 'nuvartate, aprvam iti ca / ho utho ity etbhym aprvbhy yuktam anantara tianta nnudtta bhavati / ho bhukte / utho bhugkte / ho pahati / utho pahanti / anantaram iti kim ? ee vibh vakyati / aprvam ity eva, devadatta ho bhukte / devadatta utho bhukte // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.50 || _____START JKv_8,1.50: ho utho ity etbhy yukta tianta nnudttam ee vibh bhavati / kaca ea ? yadanyadananatart / ho devadatta pacati, pacati / utho devadatta pacati, pacati / ho devadatta pahati, pahati / utho devadatta pahati, pahati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.51 || _____START JKv_8,1.51: gamin samnrth gatyarth / gatyarthn lo gatyarthalo / tena gatyarthalo yukta lanta tianta nnudtta bhavati, na cet krakam sarvnyad bhavati / yatra+eva krake kartari karmai v lo, tatra+eva yadi l api bhavati ity artha / kartkarma eva atra tiantavcye krakagrahaena ghyete, na karadi krakntaram / gaccha devadatta grmam, drakyasi enam / gaccha devadatta grmam, odana bhokyase / uhyant devadattena laya, tena+eva bhokyante / uhyant devadattena laya, yajadattena bhokyante / gatyarthagrahaa kim ? paca devadatta odanam, bhokyase enam / lo iti kim ? gacche devdatta grmam, drakyasi enam / l iti kim ? gaccha devadatta grmam, payasi enam / na cet krakam sarvnyat iti kim ? gaccha devadatta grmam, pit te odana bhokyate / [#897] uhyant devadattena laya, saktava tena psyante / sarvagrahaam kim ? gaccha devadatta grmam, tva cha ca drakyva enam ity atra api nightapratiedho yath syt / lantavcye hi sarvasmin krake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat loantasya kraka taccnyacca lantena ucyate iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.52 || _____START JKv_8,1.52: loanta tianta gatyarthalo yukta nnudtta bhavati, na cet kraka sarvnyad bhavati / loantayor eka kraka yadi bhavati ity artha / gaccha devadatta, grma paya / gaccha viumitra, grma dhi / gamyat devadattena, grmo dyat yajadattena / gatyarthnm ity eva, paca devadattaudanam, bhukva enam / lo ity eva, gacche devadatta grmam, paya enam / na cet kraka sarvnyat ity eva, gaccha devadatta grmam, payatu enam yajadatta / sarvagrahanuvttestu iha bhavaty eva, gaccha devadatta grmam tva cha ca payva / pthagyogakaraam uttarrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.53 || _____START JKv_8,1.53: prva sarvam anuvartate / prptavibh iyam / loanta sopasargam uttamavarjita gatyarthaloot yukta tianta vibhita nnudttam bhavati, na cet kraka sarvnyad bhavati / gaccha devadatta, grma pravia, pravia / gaccha devadatta, grma pradhi, pradhi / sopasargam iti kim ? gaccha devadatta, grma paya / anuttamam iti kim ? gacchni devadatta, grma pravini // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.54 || _____START JKv_8,1.54: prva sarvamanuvartate gatyarthaloa varjayitv / hanta ity anena yukta loanta sopasargam uttamavarjita vibhita nnudttam bhavati / hanta pravia, pravia / hanta pradhi, pradhi / sopasargam ity eva, hanta kuru / niptair yadyadihanta iti nityam atra nightapratiedho bhavati / anuttamam ity eva, hanta prabhunajvahai / hanta prabhunajmahai // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.55 || _____START JKv_8,1.55: ma uttaram ekapadntaram mantritntam anantike nnudtta bhavati / m pacasi devadatta 3 / m bho devadatta 3 / bho ity mantritntam api, nmantrite samndhikarae smnyavacanam iti nvidyamnavad bhavati / ma iti kim ? ka pacasi devadatta 3 / ekntaram iti kim ? m prapacasi devadatta 3 / mantritam iti kim ? m pacati devadatta / anantike iti kim ? m devadatta / [#898] ma ekntaram mantrita yat tasya ekaruter anudttasya ca pratiedha iyate / tad ubhayam anena kriyate iti kecid hu / plutodtta punar asiddhatvn na pratiidyate / apare daranam, anantike ity anena yan na dra na sannika tat parighyate, tena asminnekadrute prptir eva na asti, plutodtto 'pi nodhartavya iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.56 || _____START JKv_8,1.56: mantritam ity etad asvaritatvn nnuvartate / ti iti vartate eva / yatpara, hipara, tupara ca tianta chandasi nnudtta bhavati / yatpara tvat - gav gotramudasjo yadagira / hiparam - indavo vmuanti hi tuparam - khysymi tu te / niptair yadyadihanta iti, hi ca (*8,1.34) iti, tupayapayathai iti ca nightapratiedhe siddhe vacanam ida niyamrtham, ebhir eva parairyoge pratiedho bhavati, nnyai iti / iha na bhavati, jye svo rohvaihi / ehi ity anena gatyarthalo yuktasya rohva ity asya loantasya highto bhavaty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.57 || _____START JKv_8,1.57: cana cid iva gotrdi taddhita mreita ity eteu parata agate uttara tianta nnudtta bhavati / cana - devadatta pacati cana / cit - devadatta pacati cit / iva devadatta pacatva / gotrdi - devadatta pacati gotram / devadatta pacati bruvam / devadatta pacati pravacanam / iha api gotrdaya kutsanbhikyayo eva ghyante / taddhita - devadatta pacatikalpam / devadatta pacatirpam / anudtta taddhita iha udharaam, anyatra taddhitasvarea tisvaro bdhyate, pacatideya / mreita - devadatta pacati pacati / agate iti kim ? devadatta prapacati cana / atra agatigrahae, sagatir api ti ity atra ca upasargagrahaa draavyam / iha m bht, uklkaroti cana / yat kha ukl karoti / yat kha kkaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.58 || _____START JKv_8,1.58: cdiu ca parata tiantamagate para nnudtta bhavati / cdaya na cavhhaivayukte (*8,1.24) ity atra ye nirdi, te iha parighyante / caabde tvat - devadatta pacati ca khdati ca / v - devadatta pacati v khdati v / ha - devadatta pacati ha khdati ha / aha - devadatta pacatyaha khdatyaha / eva - devadatta pacatyeva khdatyeva / agater ity eva, devadatta prapacati ca prakhdati ca prakhdati ca / prathamasytra tiantasya cavyoge pratham iti nighta pratiidyate eva, para tu nihanyate // ____________________________________________________________________ [#899] ## || PS_8,1.59 || _____START JKv_8,1.59: agate iti prvastre ca anukam ity atra nnuvartate / ca, v ity etbhy yoge pratham tiavibhaktir nnudtt bhavati / gardarbh ca klayati, v ca vdayati / gardabhn v klayati, v v vdayati / yogagrahaa prvbhym api yoge nightapratiedho yath syt iti / prathamgrahaam dvityde tiantasya m bht iti / cavyogo hi dvisamuccaye vikalpe ca sati bhavati, sa ca anekasya dharma iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.60 || _____START JKv_8,1.60: ha ity anena yukt pratham tivibhakti nnudtt bhavati kiyy gamyamnym / kiy dharmavyatikrama, crabheda / svaya ha rathena yti 3, updhyya padti gamayati / svaya ha odana bhukte 3, updhyya saktn pyayati / prathamasya tiantasya atra nighta pratiidhyate / kiypraieu tikkam (*8,2.104) iti ca pluto bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.61 || _____START JKv_8,1.61: aha ity anena yukt pratham tivibhktir nnudtt bhavati viniyoge gamyamne, caabdd kiyy ca / nnprayojano niyogo viniyoga / tvamaha grma gaccha / tvamaha araya gaccha / kiyym - svayamaha rathena yti 3, updhyya padti gamayati / svayamaha odana bhukte 3, updhyya saktn pyayati / prvavannightapratiedha, plutaca // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.62 || _____START JKv_8,1.62: calope ahalope pratham tivibhakti nnudtt bhavati / eva iti etac ced avadhrartha prayujyate, kva ca asya lopa ? yatra gamyate crtha, na ca prayujyate, tatra lopa / tatra caabda samuccayrtha, haabda kevalrtha iti samnakartke calopa, nnkartke ahalopa / calope - devadatta eva grma gacchatu, sa devadatta evraya gacchatu / grma craya ca gacchatu ity artha / ahalope - devadatta eva grma gacchatu, yajadatta evrayam gacchatu / grma kevalam, araya devalam ity artha / avadhraam iti kim ? devadatta kveva bhokyate / anavaklptvayam evaabda / na kva cid bhokyate ity artha / eve cniyoge iti pararpam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.63 || _____START JKv_8,1.63: cdaya, na ca-v-ha-aha-evayukte (*8,1.24) iti stranirdi ghyante / te lope pratham tivibhakti nnudtt bhavati vibh / [#900] calope - ukl vrhayo bhavanti, bhavanti, avet g jyya duhanti / bhavanti ity etad vikalpena na nihanyate / vlope - vrhibhiryajeta, yajeta, yavairyajeta / eva eevapi yathdaranam udhryam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.64 || _____START JKv_8,1.64: vai vva ity etbhy yukt pratham tivibhakti vibh nnudtt bhavati chandasi viaye / aharvai devnmsd rtrirasurm / bhaspatirvai devn purohita scchamarkvasurm / vva - atha vva hasta st, netara st // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.65 || _____START JKv_8,1.65: eka anya ity etbhy samarthbhy yukt pratham tivibhakti vibh nnudtt bhavati chandasi viaye / prajmek jinvatyrjamek rramek rakati devaynm / jinvati ity etatpake na nihanyate / tayoranya pippala svdvattyananannanyo abhi ckati / atti ity etatpake na nihanyate / samarthbhym iti kim ? eko devnuptihat / eka iti sakhypadam etat, anyrthe na vartate / ekaabdasya vyavasthrtha ca samarthagrahaam, vyabhicritvt tasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.66 || _____START JKv_8,1.66: pratham, chandasi iti nivttam / nightapratiedha ity eva / yado vtta yadvttam / yatra pade yacchabdo vartate tatsarva yadvttam / iha vttagrahaena tadvibhaktyanta pratyt / ataraatamau ca pratyayau ity etan na aryate / tasmd yad vttd uttara tianta nnudttam bhavati nityam / yo bhukte / ya bhojayati / yena bhukte / yasmai dadti / yatkmste juhuma / yadriya vyurvti yad vyu pavate / pacamnirdee 'py atra vyavahite kryamiyate / ythkmye veti vaktavyam / yatra kvacana yajante // ____________________________________________________________________ [#901] ## || PS_8,1.67 || _____START JKv_8,1.67: pjanebhya khdibhya uttarapada pjitam anudtta bhavati / kha - khdhypaka / khbhirpaka / drua - drudhypaka / drubhirpaka / amtputra - amtputrdhypaka / ayuta - ayutbhirpaka / ayutdhypaka / adbhuta - adbhutdhypaka / anukta - anuktdhypaka / bha - bhdhypaka / ghora - ghordhypaka / parama - paramdhypaka / su - svadhypaka / ati - atyadhypaka / malopaca / iti vrtikakramatam / mayravyasakditvt samsa / samse ca+etad anudttatvam / samsntodttatvpavda iyate / druam adhypaka ity evam diu na bhavati / malopa ca ity anena apy ayam eva viaya khyyate, yatra vibhakter abhvt makro na ryate tatra audttatvam iti / asamse hi malopo na+eva+iyate / druadhte druamadhyyaka iti / pjant ity eva pjitaparigrahe siddhe pjitagrahaam anantarapjitapratipattyartha / etad eva jpakam iha prakarae pacamnirdee 'pi nnantaryamryate iti / tath ca yadvttn nityam (*8,1.66) ity atra udhtam / anudttam iti vartamne punar anudttagrahaam pratiedhanivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.68 || _____START JKv_8,1.68: sagatir agatir api pjanebhya khdibhya para pjita tiantam anudttam bhavati / yatkha pacati / yatkha prapacati / yaddrua pacati / yad drua prapacati / tiatia (*8,1.28) iti nightasya, niptair yadyadihanta iti pratiedhe prpte punar vidhnam / sagatigrahac ca gatir api nihanyate / gatigrahae ca atra upasargagrahaam iyate / iha na bhavati, yat kha uklkaroti / yat kha kkaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.69 || _____START JKv_8,1.69: padt iti nivttam / sagatir api ti iti vartate / kutsane ca subante gotrdivarjite parata sagatir api ti agatir api anudtto bhavati / pacati pti / prapacati pti / pacati mithy / prapacati mithy / kutsane iti kim ? pacati obhanam / supi iti kim ? pacati klinti / agotrdau iti kim ? pacati gotram / pacati bruvam / pacati pravacanam / kriykutsana iti vaktavyam / kartu kutsane m bht, pacati ptir devadatta / prapacatipti / pti cnubandho bhavati iti vaktavyam / tena aya cakrnubandhakatvdantodtto bhavati / [#902] vibhita ca api bahvartham anudttam bhavati iti vaktavyam / pacanti pti, pacanti pti / prapacanti pti, prapacanti pti / supi kutsane kriyy malopa io 'tii iti coktrtham / pti ca cnubandho vibhita ca api bahvartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.70 || _____START JKv_8,1.70: gati gatau parata anudtto bhavati / abhyuddharati / samudnayati / abhisamparyharati / gati iti kim ? devadatta prapacati / gatau iti kim ? mandrairindra haribhiryhi mayraromabhi / yhi ity etat prati kriyyogdityea gati, tasya gatau ity etasmin na sati gati ity anritaparanimittakam anudttatva syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.71 || _____START JKv_8,1.71: gati iti vartate / tiante udttavati parato gatiranudtto bhavati / yat prapacati / yat prakaroti / tigrahaam udttavata parimrtham / anyath hi ya prati gati, tatrnudtto bhavati iti dhtau eva udttavati syt, pratyaye na syt yat prakaroti iti / yatkriyprayukt prdayas tem ta prati gatyupasargasaje bhavata iti tiante dhtum eva prati gatisaj / mante tarhi na prpnoti, prapacatitarm, prapacatitamm iti ? atra kecidmantena gata samsa kurvanti / tem avyayaprvapadapraktisvaratve satyakriyame 'pi tigrahae paramanudttavad bhavati iti gatinighto naiva sidhyati / atha tarabantasy gatisamsa ? evam api satiiatvdma eva svare sati gate anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) ity evnudttatva siddham / ye gatikrakopapadn kdbhi samsavacanam prk subutpatte ity anena vacanena kdantena+eva prk subutpatte samso bhavati, na anyena, iti daranam, tem evavidhe viayesamsena na+eva bhavitavyam iti / pthak svarapravttau satymanena nightena prayojanam asti / tadartha yatna kartavya / udttavati iti kim ? prapacati / prakaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.72 || _____START JKv_8,1.72: mantrita prvam avidyamnavad bhavati, tasmin sati yatkrya tana bhavati, asati yat tad bhavati / kni punar avidyamnavattve prayojanni / mantritatinightayumadasmaddebhv / devadatta, yajadatta ity atra mantritasya padt parasya iti nighto na bhavati / aikmantritdyudttatva bhavati / devadatta pacasi ity atra tiantia (*8,1.28) iti nighto na bhavati / devadatta tava grma svam, devadatta mama grma svam ity evam disu yumadasmadde na bhavanti / [#903] pjymanantarapratiedha prayojanam / yvad devadatta pacasi ity atra api pjy nnantaram ity eva pratiedho bhavati / jtvaprvam (*8,1.47) tiy etat, devadatta jtu pacasi ity atra api bhavati / ho utho cnantaram (*8,1.49) iti, ho devadatta pacasi, utho devadatta pacasi ity atra api bhavati / ma ekntarammantritamanantike (*8,1.55) iti, m bho pacasi devadatta ity atra api bhavati / mantritam iti kim ? devadatta pacati / prvam iti kim ? devadatta ity etasya mantritdyudttatve kartavye na avidyamnavad bhavati / prvatvam ca parpekam bhavati iti parasya+eva krye svanimitte 'nyanimitte v tadavidyamnavad bhavati, na tu svakrye / devadatta pacasi ity atra api hi mantritdyudttatva bhavaty eva / iha ima me gage yamune sarasvati iti gageabda prvamnantritam, tata parasya yamuneabdasya anudttatve kartavye svayam avidyamnavattvn nimitta na bhavati / meabdasya nimittabhva na pratibadhnti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.73 || _____START JKv_8,1.73: avidyamnavattvasya pratiedha mantritnte samndhikarane parata prvam mantritnta smnyavacanam na avidyamnavad bhavati / ki tarhi ? vidyamnavadeva / agne ghapate / mavaka jailakdhypaka / prvasya vidyamnavattvt paramanudttam eva bhavati / mantrite iti kim ? devadatta pacasi / samndhikarane iti kim ? devadatta paita yajadatta / atra yajadattavieanam paitaabda, na prvea samndhikarana / smnyavacanam iti kim ? paryyeu m bht, adhnye, devi, sarasvati, e, kvye, vihavye / paryyaabd ete / eva hi uktam, et te aghnye nmni iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,1.74 || _____START JKv_8,1.74: prvea vidyamnavattve pratieddhe vikalpa ucyate / vieavacane samndhikarane mantritnte parata prvam mantrita bahuvacannta vibhitam avidyamnavad bhavati / dev aray, dev aray / brhama vaiykara, brhma vaiykara / smnyavacandhikradeva vieavacane iti siddhe vieavacanagrahaa vispartham / bhuvacanam iti kim ? mavaka jailaka / nityam etad vidyamnavadeva // iti vmanakiky vttau aamasya adhyyasya prathama pda // ______________________________________________________ aamdhyyasya dvitya pda / ____________________________________________________________________ [#904] ## || PS_8,2.1 || _____START JKv_8,2.1: prvatra asiddham ity adhikro 'yam adhyyaparisampte / yad ita rdhvam anukramiyma prvatra asiddham ity eva tad veditavyam / tatra yeya sapdasaptdhyy anukrnt, etasym aya pdono 'dhyyo 'siddho bhavati / ita uttara ca uttara uttaro yoga prvatra prvatra asiddho bhavati asiddhavad bhavati / siddhakryam na karoti ity artha / tad etad asiddhatvavacanam dealakaapratiedhrtham, utsargalakaabhvrtha ca / asm uddhara, dv atra, dv naya, as ditya ity atra vyalopasya asiddhatvt, d gua (*6,1.87) iti, aka savare drgha (*6,1.101) iti ca na bhavati / amumai, amumt, amumin iti utvasya asiddhatvt smydayo bhavanti / ukik ukajagh ca kmimnaujahattath / matorvattve jhal jatve gualimn nidaranam // ukik ity atra ua ka (*8,2.51) ity asya asiddhatvd udcmta sthne yakaprvy (*7,3.46) ity etan na bhavati / ukajagh iti na kopadhy (*6,3.37) iti puvadbhvapratiedho na bhavati / kmimn iti kmasya apatya kmi, kmo v asya asti iti km, kmi km v yasya asti iti kmimn / kyo ma ity asya asiddhatvn mdupadhy ca iti vatva na bhavati / aujahat iti vahernihymha, tamkhyat iti ic, tadantl lu, cai (*6,1.11) iti dvirvacane kartavye hatvadhatvautvahalopnm asiddhatv au ca ya ilopa, tasya sthnivadbhvt tha ity etad dvirucyate / anaglope iti pratiedht sanvadittva na asti, tena aujahat iti bhavati / aujihat ity etat tu ktinnantasya uhiabdasya bhavati / gualimn iti gualiho 'sya santi iti matup, tatra hatvajatvayor asiddhatvt jhaya (*8,2.10) iti vatva na bhavati / [#905] ye 'tra athnirde, saptamnirde, pacamnirde ca, te ah sthneyog (*1,1.49), tasminniti nirdie prvasya (*1,1.60), tasmd ity uttarasya iti ca kartavye na asiddhatva bhavati, kryakla hi sajparibham iti prvatvams paribh na asti iti / vipratiedhe param ity e ca paribh yena prvea lakaena saha spardhate, para lakaa tatprati tasya asiddhatvn na pravartate / tath ca visphoryam, agoryam iti gua parea hali ca (*8,2.77) iti drghatvena na bdhyate / apavdasya tu parasya api utsarge kartavye vacanaprmayd asiddhatva na bhavati / tena dogdh, dogdhum ity atra ghatvasya asiddhatvd ho ha (*8,2.31) iti na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.2 || _____START JKv_8,2.2: nalopa prvatra asiddho bhavati subvidhau, svaravidhau, sajvidhau, tugvidhau ca kti / vidhiabdo 'ya pratyekam abhisambadhyamna svarasajtuk vidheyatvt tai karmaahyuktai bhvasdhano 'bhisambadhyate / sup tu sambandhasmnyavacanaahyantena karmasdhana / tena supa sthne yo vidhi, supi ca parabhte, sarvo 'sau subvidhi iti sarvatrsiddhatva bhavati / subvidhau tvat rjabhi, takabhi ity atra nalopasya asiddhatvt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati / rjabhym, takabhym, rjasu, takasu iti supi ca (*7,3.102) iti, bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti drghatvametva ca na bhavati / svaravidhau - rjavat ity atra nalopasya asiddhatvt anto 'vaty (*6,1.220) iti na bhavati / pacrmam, darmam, ity atra nalopasya asiddhatvt arme cvara dvyac tryac (*6,2.90) iti prvapadasya dyudttatva na bhavati / pacada ity atra nalopasya asiddhatvd igante dvigau iti prvapadapraktisvaro na bhavati / sajvidhau - paca brhmaya, daa brhmaya iti nalopasya asiddhatvt nt a (*1,1.24) iti asaj bhavati, tata ca na asvasrdibhya (*4,1.10) iti pa pratiedho bhavati / tad etat prayojana katha bhavati ? yadi pratikrya sajpravtti ity etad daranam / y hi jaasorlugarth asaj pravtt, tay strpratyayapratiedho na kriyate iti s puna pravartayitavy iti / tugvidhau - vtrahabhym, vtrahabhi iti nalopasya asiddhatvt hrasvasya piti kti tuk (*6,1.71) iti tug na bhavati / atra kecit sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti tuka prati nalopasya animittatvt, bahiragalakaena v asiddhatvt, tugvidhigrahaam anarthakam iti pratipann / tat tu kriyate paribhadvayasya anityatva jpayitum / [#906] kti iti kim ? vtrahacchatram, vtrahacchy, che ca (*6,1.73) iti tug bhavati / atra siddhe satyrambho niyamrtha, etev eva nalopo asiddho bhavati, na anyatra / tena rjyati, rjyate, rjva iti tvam, drghatvam, ekadea ca siddho bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.3 || _____START JKv_8,2.3: mubhvo nbhve kartavye na asiddho bhavati / ki tarhi ? siddha eva / amun / mubhvasya asiddhatvt ghilakao nbhvo na syt / kte tu nbhve mubhvasya asiddhatvt, supi ca (*7,3.102) iti drghatva yat prpnoti, tat sanniptalakao vidhir animitta tadvightasya iti na bhavati / athav yogadvayam idam ubhayrtha tantrea+uccritam / atha v ne parato yat prpnoti tasmin kartavye mubhvo na asiddha ity ea eva atra strrtha / ne tu kartavye mubhvasya yat siddhatva tadartht saghtam / tena atra mubhvasya siddhatvt nbhva ca bhavati, drghatva ca na bhavati / ekdeasvaro 'ntaraga siddho vaktavya / ki prayojanam ? ayyvekdeaatsvaraiknanudttasarvnudttrtham / vka idam, plaka idam / atra prtipadikntasaptamyekavacanayor udttnudttayor ekdea / sa ekdeasvaro 'ntaraga siddho vaktavya / ki prayojanam ? ayyvekdeaatsvaraiknanudattasarvnudttrtham / vka idam, plaka idam / atra prtipadikntasaptamyekavacanayor udttnudttayor ekdea / sa ekdea udttena+udtta (*8,2.5) ity udtta / tasya ? siddhatva vaktavyam / ntaryata aydea udtto yath syt / y - kumry idam / katham idam udharaam yadi udttayao halprvt (*6,1.174) ity udttatve kte vibhakte a ca (*6,1.90) ekdea, tad bhavati idam udharaam / atha tu kte ekdee udttayao halprvt (*6,1.174) iti svara, tad na+etad asya prayojana bhavati / v - vkvidam / plakvidam / ekdea svara gge 'npa iti ggeabde ekra ekdea udttena+udtta (*8,2.5) iti udtta / tasya siddhatvt ya puna ea padntdati (*6,1.109) iti ekdea sa ekdea udttena+udtta (*8,2.5) iti, ata svarito v 'nudtte paddau (*8,2.6) ity etad bhavati / atsvara - tudat / nudat / adupadet iti lasrvadhtuknudattatve kte ekdea, tad udttasya siddhatvt aturanumo nadyajd (*6,1.173) antodttt ity ea svaro bhavati / anuma iti pratiedho jpaka, ekdeasvara atsvare siddha iti / nahi sanuka atranta atranta kicid ekdeasvaram antarea antodttam asti / eknanudtta - tudanti / likhanti / ekadeasvarasya siddhatvt tena anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) iti varjyamnat bhavati / sarvnudtta - brhmas tudanti / brhma likhanti / ekdeasvarasya siddhatvt kte tasmin tiatia (*8,1.27) iti nighto bhavati / antaraga iti vacand bahiragasya asiddhatvam eva, pacatti, prapacatti / [#907] sayogntalopo rorutve siddho vaktavya / ki prayojanam ? harivo medina tv / hariva iti matubantam etat, tatra chandasra (*8,2.15) iti vattve, sayogntasya lope ca kte, matuvaso ru mambuddhau chandasi (*8,3.1) iti rutvam, tasya sayogntasya lopasya asiddhatvt hai ca (*6,1.114) iti utva na prpnoti / sijlopa ekdee siddho vaktavya / alvt / apvt / ia i (*8,2.29) iti sijlopasya siddhatvt savaradrghatva bhavati / nihdea atvasvarapratyayevidhiu sidd vaktavya / vka / vkavn / nihdeasya siddhatvt jhali iti atva na bhavati / kutva tu prati asiddha eva iti tad bhavati / svarapratyayavidhvidhiu kbaabda udhriyate / tatra ca niptanam anekadh samryate / yad kber nihym ii kte itabdalopo niptyate, tad kba iti sajym itabdalopasya asiddhatvt nih ca dvyajant (*6,1.205) ity ea svaro na prpnoti, kbena tarati kbika iti dvyajalakaahan na prapnoti / yad tu takralopo niptyate, tad tasya asiddhatvt igama prpnoti / plutavikrastugvidhau che siddho vaktavya / agn3icchatram / pa3ucchatram / plutavikrasya asiddhatvat che ca (*6,1.73) iti hrasvalakao nityas tug na prpnoti / cutva dhui siddha vaktavyam / cyutir karae ity aya dhtu sakrdi pahyate, tasya cutvasya asiddhatvt a cyotati, ra cyotati iti a si hu (*8,3.21) iti prpnoti / aati iti a, raati iti ra, kvibanto 'yam / kimartha puna sakrdi pahyate ? iha madhu cyotati iti madhucyut, kvibanta, madhucyutam cae iti ic, madhucyayati, madhucyayate puna kvipi kte sayogditvt salopa, sayogntatvd yalopa, cakrasya kutvam, madhug iti siddham / [#908] akrdau punar etasmin sayogntalopena yakracakrayo luptayo akrasya atve sati madhu iti syt / abhysajatvacartve etvatuko siddhe vaktavye / babhaatu / babhau / abhysajatvasysiddhatvt andede iti etva prpnoti / chide vicicchitsati, ucche ucicchiati iti abhysdeasya asiddhatvt che ca (*6,1.73) iti tuk na prpnoti / dvirvacane parasavarnava siddha vaktavyam / say y yant, sav v, vatsara, yal l, lokam, tal l lokam iti parasavarasysiddhatvd yara iti dvirvacana na syt / paddhikracel latvaghatvahatvanatvarutvaatvaatvnunsikachatvni siddhni vaktavyni / latvam - galo hala, garo gara / ghatvam - drogdh drogdh / hatvam - droh droh / natvam - nunno nunna, nutto nutta / rutvam - abhino 'bhina, abhinadabhinat / atvam - mtuvas mtuvas, mtusvas matusvas / pituvas pituvas, pitusvas pitusvas / atvam - mavpi mavpi, mavpni mavpni / anunsikam - vnayana bnayanam, vgnayana vgnayanam / chatvam - vakcchayana vkcchayanam, vkayana vkayanam / latvdn vikalpitnm asiddhatvt kte dvirvacane satyupariad vikalpe siti garo gala, galo gara ity eva rpam api dvirukta syt / tad etat sarva na mu ne iti yogavibhgena sdhyate / na ity etvadanie viaye prvatra asiddhasya pratiedhrtham / tato mu ne iti / nety etad anuvartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.4 || _____START JKv_8,2.4: udttayaa svaritayaa ca parasya anudttasya svarita deo bhavati / udttayaa - kumryau / kumrya / udttanivttisvarea ayam kra udtta, tasya sthne yadea sa udttaya, tasmt parasya anudttasya svarita deo bhavati / svaritayaa - sakllvy / khalapvy / sakll, khalap iti ktsvarea antodtau, tayo ro supi (*8,3.16) iti yadea, sa udttaya, tata parasya saptamyekavacanasya svaritatvam, tasya yadea svaritaya, tasmt svaritayaa parasya abdkrasya anudttasya svarito bhavati / nanu ca saptamyekavacanasya yadudttayaa iti svaritatvam, tadasiddha yadee, tat kathamaya svaritaya bhavati ? rayt siddhatva bhaviyati / [#909] yadi evam, udttd anudttasya svarita (*8,4.66) ity etasya api rayt siddhatva prpnoti, tata ca dadhya ity atra api svarita syt ? tasmd ayam eva yasvaro yadee siddho vaktavya / kecit tu bruvate, udttt svaritayao 'pi parasya anudttasya svaritatva dyate / tath ca taittiryake khntare pahyate - yste viv samidha santyagne iti / agne ity ayam akra svarita pahyate / tath brhmae 'pi dadhyayati ity kra svarita pahyate iti / yath tu vrtika bhya ca, tath udttt svaritayaa parasya anudttasya anena svaritatva na bhavati iti sthitam / tath ca bhye svaritayagrahaam ida pratykhyyate / sakllvy ity evam dau udttayaa ity eva svaritasya siddhatvt / svaritayavyavadhnam avyavadhnam eva, svarividhau vyajanam avidyamnavat iti / tat tu kriyate, prvasmd api vidhau sthnivadbhvt vyavadhnam asti, svaradrghayalopeu ca lopjdeasya sthnivadbhva pratiidhyate iti / udttasvaritayo iti kim ? vaid vaidy / rgaravy / anudttayadeo 'yam / anudttasya iti kim ? kumryatra / kioryatra / atra ity ayam dyudtto litsvarea // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.5 || _____START JKv_8,2.5: udtena saha anudttasya ya ekdea sa udtto bhavati / anudttasya iti vartate / agn / vy / vkai / plakai / udttena iti kim ? pacanti / yajanti / lasrvadhtuknudttatve kte dvayor anudttayo ayam ekdea, pararpe kartavye svaritasya asiddhatvt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.6 || _____START JKv_8,2.6: anudtte paddau udttena saha ya ekdea sa svarito v bhavati udtto v / su utthita - stthita, stthita / vi kate - vkate, vkate / vasuka asi - vasuko 'si, vasuko 'si / stthita iti suabda su pjym (*1,4.94) iti karmapravacanya, tasya prditvt samse sati avyayaprvapraktisvaratvena dyudtta, eam anudttam iti ca anudtte paddau ekdeo bhavati / vkate, vasuko 'si ity atra api ti atia (*8,1.28) iti nighte kte 'nudtte paddv ekdea / [#910] svaritagrahaam vispartham / udtte hi vikalpite tasminnasatyntaryata eva svarito bhaviyati iti / anudtte iti kim ? devadatto 'tra / paddau iti kim ? vkau / vk // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.7 || _____START JKv_8,2.7: padasya iti vartate / prtipadikasya padasya yo 'ntyo nakra tasya lopo bhavati / rj / rjabhym / rjabhi / rjat / rjatara / rjatama / prtipadikagrahaa kim ? ahannahim / antagrahaa kim ? rjnau / rjna / prtipadikagrahaam asamastam eva sup suluk iti ahy luk nirdiam / ahno nalopapratiedho vaktavya / aha / ahobhym / ahobhi / ro 'supi (*8,2.69), ahan (*7,2.68) iti repharutvayor asiddhatvt nalopa prpnoti, svaka tadubhaya sambuddhau, he 'ha, he drghto nidgheti ? tatra samdhimhu / ahan iti ruvidhau yad updyate prathamaikavacanntam aktanalopa tad vartyate, tatra ekay vtty tad eva rpa nalopbhvrtham anvkhyyate, dvityaypi tasya ru vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.8 || _____START JKv_8,2.8: au parata sambuddhau ca nakralopo na bhavati / rdre carman / lohite carman / sup luk iti erluk / sambuddhau - he rjan / he takan / etasmd eva nalopapratiedhavacant apratyaya iti pratyayalakaena prtipadikasaj na pratiidhyate iti jpyate, bhasaj ca na bhavati iti / tath ca rja purua rjapurua ity atra nalopa ca bhavati, allopa ca na bhavati / vuttarapade pratiedhasya pratiedho vaktavya / carmai til asya carmatila / he rjan vndraka ity atra samudyrthasambodhanam, na prvapadrthasambodhana pratyate iti sambuddhyanta prvapada na+eva samasyate / v napusaknm iti vaktavyam / he carman, he carma // ____________________________________________________________________ [#911] ## || PS_8,2.9 || _____START JKv_8,2.9: mato iha kryitvena updnt smarthyalabdha prtipadika tat mt iti makrvarbhy viiyate / makrvaraviiay ca upadhay ity ayam artho bhavati / makrntt makropadht avarntd avaropadht ca uttarasya mato va ity ayam deo bhavati, yavdibhyas tu parato na bhavati / makrntt tvat kivn / avn / makropadht - amvn / dimvn / avarntt - vkavn / plakavn / khavvn / mlvn / avaropadht - payasvn / yaasvn / bhsvn / mdupadhy ca iti kim ? agnimt / vyumn / ayavdibhya iti kim ? yavamn / dalmimn / rmimn / yava / dalmi / rmi / bhmi / kmi / kruc / va / drk / ete mdupadhy ca / iti prpnoti / dhraji, dhvaji, saji ity ete chandasra (*8,2.15) iti / harit, kakut, garut ity ete jhaya (*8,2.10) iti / iku, madhu, druma, maa, dhma ity ete sajym (*8,2.11) iti / ktigaa ca yavdi / aktavattvo matub yavdiu draavya / yasya sati nimitte matupo vattva na dyate sa yavdiu draavya iha nmata ida nrmatam iti bahiragalakaatvt avaropadhasya matupo vattva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.10 || _____START JKv_8,2.10: jhayantd uttarasya mato va ity ayam deo bhavati / agnicitvn grma / vidyutvn balhaka / indro marutvn / dadvn dea // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.11 || _____START JKv_8,2.11: sajy viaye mato va ity ayam deo bhavati / ahvat / kapvat / vat / munvat // ____________________________________________________________________ [#912] ## || PS_8,2.12 || _____START JKv_8,2.12: sandvat ahvat cakrvat kakvat carmavat ity etni sajy niptyante / vattva prvea+eva siddham, dethni niptanni / sandvat iti sanaabdasya sandbhvo niptyate / sandvn grma / sandvadahisthalam / sanavn ity eva anyatra / apare tu hu, sandabdo 'pi praktyantaram eva asti, tath coktam, audumbar rjsand bhavati iti / tasya sajym (*8,2.11) iti vattvena siddham / sandvat ity eta prapacrtham iha pahyate / ahvat iti asthno 'hbhva / ahvn iti arraikadeasaj / asthimn ity eva anyatra / cakrvat iti cakraabdasya cakrbhvo niptyate / cakrvn rj / cakravn ity eva anyatra / cakrvanti sado havirdhnni bhavanti ity etat tu chndasatvd anugantavyam / kakvat iti kakyy samprasraa niptyate / kakvn nma i / kakyvn ity eva anyatra / rumavat iti lavaaabdasya rumabhvo niptyate / lavaavn ity eva anyatra / apare tu hu, ruman iti praktyantaram asti, tasya etan niptana nakralopbhvrtham, atvrtha ca / mator v nuartham iti / carmavat iti carmao nalopbhvo atva ca niptyate / mator v nugama / carmavat nma nad / carmavat ity eva anyatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.13 || _____START JKv_8,2.13: udanvn iti udakaabdasya matvudanbhvo niptyate udadhvarthe, sajy viaye ca / udanvn nma i yasya audanvata putra / udadhau udanvn / yasminnudaka dhyate sa evam ucyate / udadhu iti kim ? udakavn ghaa ity atra tu dadhtyartho na vivakyate / ki tarhi ? udakasattsambandhasmnyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.14 || _____START JKv_8,2.14: rjanvn iti niptyate saurjye gamyamne / obhano rj yasminniti sa rjanvn dea / rjanvat phv / rjavn ity eva anyatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.15 || _____START JKv_8,2.15: chandasi viaye ivarntd rephntc ca+uttarasya matorvattva bhavati / ivarntt tvat - trivat yjynuvky bhavati / harivo medina tv / adhipativat juhoti caruragnivniva / revnetu m viat / [#913] rayermatau iti samprasraam / sarasvatvn bhratvn / dadhvcaru / chandasi sarve vidhayo vikalpyante iti iha na bhavati, saptarimantam, imn, tmn, srya te dyvpthivmantam iti / rephntt grvn / dhrvn / rvn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.16 || _____START JKv_8,2.16: chandasi iti vartate / anantd uttarasya mato nugamo bhavati chandasi viaye / akavanta karavanta sakhya / asthanvanta yadanasth bibharti / akavat lgalena / ravat / mrdhanvat / nua asiddhatvt tasya ca vatva na bhavati, tata parasya ca bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.17 || _____START JKv_8,2.17: nakrntt uttarasya ghasajkasya nugamo bhavati chandasi viaye / supathintara / dasyuhantama / bhridvnastu vaktavya / bhridvattara / d rathina / rathina krntdeo dhe parata / rathtara / rathaabdd eva v matvarthyo 'yam kra chandasvanipau iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.18 || _____START JKv_8,2.18: kpe dhto rephasya lakrdeo bhavati / ra iti rutismnyam updyate / tena ya kevalo repho, ya ca krastha, tayor dvayor api grahaam / la ity api smanyam eva / tato 'ya kevalasya rephasya sthne lakrdeo vidhyate / krasya apy ekadeavikradvrea lkra, eva ca lui ca klpa (*1,3.93) ity evam dayo nirde upapadyante / kalpt / kalptrau / kalptra / ciklpsati / klpta / klptavn / kp ity etat pe samprasraam ca iti bhiddiu phd bhavati / tasya hi ktasamprasraasya lkaikatvt iha kpa iti grahaa na asti / kpaakpakraprdayo 'pi kraper eva draavy / udayo bahulam (*3,3.1) iti v kpereva latvbhva / [#914] vlamlalaghvasurlam aguln v ro lampadyata iti vaktavyam / vla, vra / mlam, mram / laghu, raghu / asura, asula / alam, aram / aguli, aguri / kapilakdn sajchandasor v ro lampadyata iti vaktavyam / kapiraka, kapilaka / tilpilkam, tirpirkam / lomni, romi / puram, pulam / karma, kalma / ukra, ukla / ralayor ekatvasmaraam iti kecit / kim idam ekatvasmaraamiti ? samnaviayatvam eva tayo smaryate ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.19 || _____START JKv_8,2.19: ayatau parata upasargasya yo repha tasya lakra deo bhavati / plyate / palyate / atra ca yo 'yam ekdea, tasya sthnivadbhvd ayate upasargasya ca vibhge sati, yadi ayatigrahaa rephasya vieaam, tad yena na avyavadhna tena vyavahite 'pi vacanaprmyt iti ekena varena vyavadhne 'pi latva bhavati / tath ca palyayate ity atra api bhavati / upasargavieae tu ayatigrahae siddham eva+etat sarvam, prater api tu vyavahite 'pi prpnoti / tatra kecid darana bhavitavyam eva platyayate iti / prathamapakadaranbhinistu pratyayate ity eva bhavati iti manyante / apare tu pratiabdopasasya ayate prayogam eva na+icchanti / nis dus ity etayos tu rutvasya asiddhatvl latvena na+eva bhavitabyam / nirayaam / durayaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.20 || _____START JKv_8,2.20: g ity etasya dhto rephasya lakra deo bhavati yai parata / nijegilyate, nijegilyete, nijegilyante / bhvagarhy gro ya vihita / kecid gra iti girate gte ca smnyena grahaam icchanti / apare tu giratereva, na gte / gter hi yaeva na asti, anabhidhnd iti / yai iti kim ? nigryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.21 || _____START JKv_8,2.21: ajdau pratyaye parato gro rephasya vibh lakrdeo bhavati / nigirati, nigilati / nigaraam, nigalanam / nigraka, niglaka / iya tu vyavasthitavibh / tena gala iti pryage nitya latva bhavati, gara iti vie nitya na bhavati / nigryate, [#915] niglyate iti ilopasya sthnivadbhvt aci vibh iti latvavikalpa / prvatra asiddhe na sthnivat iti etad api spavdam eva, tasya doa sayogdilopalatvaatveu iti / antaragatvd v kte latvavikalpe ilopo bhaviyati / girau, gira ity atra dhto svarpagrahae tatpratyaye kryavijnam iti latva na bhavati / giratir v latvavidhv adhikta, gter etad rpam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.22 || _____START JKv_8,2.22: pari ity etasya yo repha tasya ghaabde akaabde ca parato vibh lakra deo bhavati / parigha parigha / paryaka, palyaka / gha iti svarpagrahaam atreyate, na taraptamapau iti / yoge ceti vaktavyam / pariyoga, paliyoga // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.23 || _____START JKv_8,2.23: sayogntasya padasya lopo bhavati / gomn / yavamn / ktavn / hatavn / iha reyn, bhyn iti rutvam param api asiddhatvt sayogntasay lopa na bdhate / jatve tu nprpte tadrabhyte iti tasya bdhaka bhavati, yaa, paya iti / dadhyatra, madhvatra, ity atra tu yadeasya bihiragalakaasya asiddhatvt sayogntalopo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.24 || _____START JKv_8,2.24: sayogntapadasya yo repha tasmd uttarasya antasya sakrasya lopo bhavati / gobhirak / pratyacamats / karate tsarate ca lui sica chndasatvd abhva bahula chandasi (*7,3.97) iti vacant / drghe sati rpam etat / mtu, pitu iti ta ut (*6,1.111) iti uttve kte raparatve ca sati rt sasya iti salopa / siddhe satyrambho niyamrtha, rt sasya eva lopo bhavati, na anyasya iti / rje kvip - rk / mje lai - amr // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.25 || _____START JKv_8,2.25: dhakrdau pratyaye parata sakrasya lopo bhavati / alavidhvam, alavihvam / apavidhvam, apavihvam / yadyatra sakralopo na syt, sica atve jatve ca vibhea (*8,3.79) iti mrdhanybhvapake 'pi na dhakra ryeta / ita prabhti sica sakrasya lopa iyate / iha na bhavati, cakddhi palita ira iti / tath payo dhvati ity evam dv api na bhavati / sagdhi, babdhm iti chndaso vara lopa / bhyakrastvha, cakdhi ity eva bhavitavyam iti / tena payo dhvati ity evam dau yatnnataramstheyam / [#916] dhi sakre sico lopacakddhti prayojanam / dhva tu katha jatva sakrasya bhaviyati // sarvam eva prasiddha syc chru ticpi na bhidyate / luacpi na murdhanye grahaa sei duyati // ghasibhasor na sidhyeta tasmt sijgrahaa na tat / chndaso varalopo v yathekartramadhvare // nikartramadhvarasya ity eva prpte // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.26 || _____START JKv_8,2.26: jhala uttarasya sakrasya jhali parato lopo bhavati abhitta / abhitth / acchitta / acchitth / avttm, avtta ity atra v sica sakralopasya asiddhatvt sa syrdhadhtuke (*7,4.49) iti sakrasya takra / jhala iti kim ? amasta / amasth / jhali iti kim ? abhitstm / abhitsata / ayam api sica eva lopa, tena+iha na bhavati, somasut stot, dtsthnam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.27 || _____START JKv_8,2.27: hrasvntd agd uttarasya lopo bhavati jhali parata / akta / akth / ahta / ahth / hrasvt iti kim ? acyoa / aploa / agt iti kim ? alvim / alviu / jhali ity eva, aktm / akata / ayam api sica eva lopa, tena+iha na bhavati, dviarm, dviamm iti / sujantd dviabdt taraptamapau, adravyaprakare tiayika m pratyaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.28 || _____START JKv_8,2.28: ia uttarasya sakrasya lopo bhavati i parata / advt / alvt / asevt / akot / amot / ia iti kim ? akrt / ahrt / i iti kim ? alvim / alviu // ____________________________________________________________________ [#917] ## || PS_8,2.29 || _____START JKv_8,2.29: padasya ante ya sayoga, jhali parato v ya sayoga, taddyo sakrakakrayor lopo bhavati / lasje lagna / lagnavn / sdhulak / masje - magna / kakrasya - take ta / taa / taavn / khatat / jhali sati vaktavyam / kim ida sii iti ? sana saprabhti mahio akrea pratyhra / iha m bht, kahaaktht iti / thakre jhali kakrasya sayogder lopa prpnoti / tad atra ake kvibantasya prayoga eva na asti ity ha khaageva na asti, kuto 'ya khaaki tihet iti / vsyartham, kkvartham ity atra api bahiragalakaasya yadeasya asiddhatvt sayogdilopo na bhavati / sko iti kim ? narnarti / varvarti / sayogdyo iti kim ? payaak / ante ca iti kim ? takita / takaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.30 || _____START JKv_8,2.30: cavargasya kavargdeo bhavati jhali parata, padnte ca / pakt / paktum / paktavyam / odanapak / vakt / vaktum / vaktavyam / vk / kruc ity atra sii iti vacand akrasya cakre jhali kutva na bhavati, yujikruc ca iti niptand v / nakropadho v dhturaya repharahitaca kruca kauilylpbhvayo iti pahyate / nakralope hi nikuciti iti dyate / yujikruc ca iti tasyaiva repho 'dhiko nakrasya lopbhva ca iti niptyate / tatra anusvrasya parasavarasya ca asiddhatvt akra eva na asti iti kutva na bhaviyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.31 || _____START JKv_8,2.31: hakrasya hakradeo bhavati jhali parata padnte ca / soh / sohum / sohavyam / jalt / voh / vohum / vohavyam / prahav / divyav // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.32 || _____START JKv_8,2.32: dakrde dhto hakrasya ghakrdeo bhavati jhali parata padnte ca / dagdh / dagdhum / dagdhavyam / khadhak / dogdh / dogdhum / dogdhavyam / godhuk / dde iti kim ? leh / lehum / lehavyam / guali / dhto iti ddisamndhikaraam etan na, ki tarhi, tadvieaam avayavaahyantam, dhtor avayavo yo ddi abdas tad avayavasya hakrasya iti / [#918] ki kta bhavati ? adhok ity atra api ghakra siddho bhavati / katha dogdh, dogdhum iti ? vyapadeivadbhvt / atha v dhtpadee yo ddi ity eva vijyate / tath ca dmalihamicchati dmalihyati, dmalihyate kvip pratyaya dmali ity atra api na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.33 || _____START JKv_8,2.33: druha muha uha iha ity ete dhtn hakrasya v ghakrdeo bhavati jhali parata padnte ca / druha - drogdh, droh / mitradhruk, mitradhru / muha - unmogdh, unmoh / unmuk, unmu / uha - utsnogdh, utsnoh / utsnuk, utsnu / iha - snegdh, sneh / snik, sni / druhe dditvd ghatvanitya prptam, itarem aprptam eva ghatva vikalpyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.34 || _____START JKv_8,2.34: naho hakrasya dhakrdeo bhavati jhali pare padnte ca / naddham / naddhum / naddhavyam / upnat / parat // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.35 || _____START JKv_8,2.35: ho hakrasya thakrdeo bhavati jhali parata / idamttha / kimttha / dentarakaraa jhaastathordho 'dha (*8,2.40) ity asya nivttyartham / jhali ity eva, ha, hatu, hu / hgrahorbhachandasi hasyeti vaktavyam / gardabhena sambharati / grabht / jabhrire / udgrbha ca nigrbha ca brahma dev avvdhan // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.36 || _____START JKv_8,2.36: vraca bhrasja sja mja yaja rja bhrja ity etem, chakrntnm, akrntn ca akra deo bhavati jhali parata padnte ca / vraca - vra / vraum / vraavyam / mlav / bhrasja - bhra / bhraum / bhraavyam / dhnbh / sja - sraa / sraum / sraavyam / rajjus / mja - mr / mrum / mravyam / kasaparim / yaja - ya / yaum / yaavyam / upaya / rja - samr / svar / vir / bhrja - vibhr / rjabhrjo padntrtha grahaam, jhaldirbhymi paryavapadyate / kecit tu ri, bhri iti kvinnantam icchanti / chakrntnm - praccha - pra / praum / praavyam / abdapr / cchvo anunsike ca (*6,4.19) ity atra kiti ity anuvartate iti chagrahaam iha kriyate / akrntnm li - le / leum / leavyam / li / vi- ve / vetum / veavyam / vi // ____________________________________________________________________ [#919] ## || PS_8,2.37 || _____START JKv_8,2.37: dhtor avayavo ya ekc jhaanta tadavayavasya baa sthne bha deo bhavati jhali sakre dhvaabde ca parata padnte ca / atra catvaro baa sthnino bhadecatvra eva, tatra sakhytnudee prpte akrasya sthnino 'bhvt hakrdeo na bhavati ? ntaryato vyavasth vijsyate / budha - bhotsyante / abhuddhvam / arthabhut / guha - nighokyate / nyaghhvam / paraghu / duha - dhokyate / adhugdhvam / godhuk / ajargh - gudhe yalugantasya lai sipi labhpadhague kte sipo halydilope ca dhto avayavasya ekco baa sthne bhabhva, tato dhakrasya jatvam, da ca (*8,2.75) iti rutvam, ro ri (*8,3.14) iti prvarephasya lopa, hralope prvasya drgho 'a (*6,3.111) iti drghatvam / gadarbhayate apratyaya - gardhap / ekca iti kim ? dmaliham icchati dmalihyati, dmalihyater apratyaya, dmali / asati hy ekjgrahae dhto ity etad bao vieaa syt / baa iti kim ? krudha - krotsyati / jhaantasya iti kim ? dsyati / sdhvo iti kim ? boddh / voddhum / boddhavyam / dhakrasya bakropasasya grahaa kim ? ddaddhi / dadha dhrae ity etasya yaluki loi hujhalbhyo herdhi (*6,4.101) iti dhibhve saty etad bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.38 || _____START JKv_8,2.38: dadha iti dadhati ktadvirvacano nirdiyate / tasya jhalantasya baa sthne bha deo bhavati takrathakrayo parata, cakrt sdhvo ca parata / dhatta / dhattha / dhatse / dhaddhvam / vacanasmarthydto lopasya sthnivadbhvo na bhavati / abhysajatvasya ca asiddhatvam / tatho iti kim ? nantaryt sdhvor eva vijyeta / cakra tayor anuvttyartha / jhaantasya ity eva, dadhti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.39 || _____START JKv_8,2.39: jhal jaa de bhavanti padasynte vartamnnm / vgatra / valiatra / agnicidatra / triubatra / antagrahaa jhali ity etasya nivttyartham / vast / vastavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.40 || _____START JKv_8,2.40: jhaa uttarayo takrathakrayo sthne dhakra deo bhavati, dadhti varjayitv / labdh / labdhum / labdhavyam / alabdha / alabdh / duha - dogdh / dogdhum / dogdhavyam / adugdha / adugdh / liha - leh / lehum / lehavyam / alha / alh / budha - boddh / boddhum / boddhavyam / abuddha / abuddh / adha iti kim ? dhatta / dhattha // ____________________________________________________________________ [#920] ## || PS_8,2.41 || _____START JKv_8,2.41: akrahakrayo kakrdeo bhavati sakre parata / akrasya pi - pekyati apekyat / pipakati / dhakrasya - liha - lekyati / alekyat / lilikati / si iti kim ? pinati / lehi // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.42 || _____START JKv_8,2.42: rephadakrbhym uttarasya nithtakrasya nakra deo bhavati prvasya ca dakrasya / rephntt tvat - stram / vistram / viram / nigram / avagram / dakrt - bhinna / bhinnavn / dhinna / chinnavn / radbhym iti kim ? kta / ktavn / ra ity atra rarutism anya na+updyate, ki tarhi, vyajanamtram / rephasmnyanirdee 'pi sati repht par y 'jbhaktis tadvyavadhnnnatva na bhavati / nith iti kim ? kart / hart / ta iti kim ? caritam / muditam / prvasya iti kim ? parasya m bht, bhinnavadbhym / bhinnavadbhi / iha ktasya apatya krti iti vddhe bahiragalakay asiddhatvnnatve kartavye rephasya asiddhatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.43 || _____START JKv_8,2.43: sayogdi yo dhtur krnto yavn, tasmd uttarasya nithtakrasya nakradeo bhavati / prada / pradavn / mlna / mlnavn / sayogde iti kim ? yta / ytavn / ta iti kim ? cyuta / cyutavn / lputa / plutavn / dhto iti kim ? niryta / nirvta / yavata iti kim ? snta / sntavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.44 || _____START JKv_8,2.44: l chedane ity etat prabhti v varae iti yvat vtkaraena sampit lvdayo ghyante / tebhya uttarasya nihtakrasya nakrdeo bhavati / lna / lnavn / dhna / dhnavn / jna / jnavn / kralvdibhya ktinnihvadbhavati iti vaktavyam / kri / gri / ri / lni / pni / [#921] dugvordirgha ca+iti vaktavyam / du - dna / du - vigna / po vina iti vaktavyam / pn yav / vina ity artha / vine iti kim ? ptam dhnyam / sinoter grsakarmakartkasya+iti vaktavyam / sino grsa svayam eva / grsakarmakartkasya iti kim ? sit pena skar / grso 'pi yad karmaiva bhavati na karmakart, tad na bhavati, sito grso devadattena iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.45 || _____START JKv_8,2.45: okreto dhtor uttarasya nihtakrasya nakrdeo bhavati / olasj - lagna / lagnavn / ovij - udvigna / udvignavn / opyy vddhau - pna / pnavn / svdaya odita / - sna / snavn / d - dna / dnavn / d - dna / dnavn / - na / navn / dh - dhna / dhnavn / m - mna / mnavn / r - ra / ravn / l - lna / lnavn / vr - vra / vravn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.46 || _____START JKv_8,2.46: kiyo dhto drghd uttarasya nithtakrasya nakrdeo bhavati / k klo / ka jlma / ka tapasv / kiya nihym ayadarthe (*6,4.60), v+krodainyayo (*6,4.61) iti drghatva bhavati / drght iti kim ? akitamasi mmekeh / akitam iti ktapratyayo bhve, bhva ca yadartha iti drghbhva / hrasvasya api hi dhtvanukaraasya iha iya nirdea / kiya nithym ayadarthe (*6,4.60) ity atra drghagrahaa kriyate / viparbhy je (*1,3.19) ity evam dau tu dhtutvam anukryagata sadapyavivakitatvd jirupasmnynukaraa draavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.47 || _____START JKv_8,2.47: yyate uttarasya nithtakrasya aspare nakra deo bhavati / na ghtam / na meda / n vas / aspare iti kim ? ta vartate / to vyu / tam udakam ity atra guabhto 'pi spara natvapratiedhasya samprasraasya ca nimitta bhavati / gue ca spare pratiedho 'yam, na roge, tena pratina ity atra natva bhavty eva // ____________________________________________________________________ [#922] ## || PS_8,2.48 || _____START JKv_8,2.48: acate uttarapadasya nithtakrasya nakrdeo bhavati na ced apdna tatra bhavati / samaknau akune pdau / tasmt paavo nyakn / anapdne iti kim ? udaktam udaka kpt / vyaktam ity etad aje rpam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.49 || _____START JKv_8,2.49: diva uttarasya nithtakrasya nakrdeo bhavati avijigyam arthe / adyna / paridyna / avijigym iti kim ? dyta vartate / vijigay hi tatra akaptandi kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.50 || _____START JKv_8,2.50: nirva iti nisprvd vter uttarasya nithatakrasya nakro niptyate, na ced vtdhikarao vtyartho bhavati / nirva agni / nirva pradpa / nirva bhiku / avte iti kim ? nirvta vta / nirvta vtena / nirva pradpo vtena ity atra tu pradpdhikarao vtyartha, vtastu tasya karaam iti bhavaty eva natvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.51 || _____START JKv_8,2.51: ue dhtor uttarasya nithtakrasya kakrdeo bhavati / uka / ukavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.52 || _____START JKv_8,2.52: pace dhtor uttarasya nithtakrasya vakrdeo bhavati / pakva / pakvavn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.53 || _____START JKv_8,2.53: kaidhto uttarasya nithtakrasya makrdeo bhavati / kma / kmavn // ____________________________________________________________________ [#923] ## || PS_8,2.54 || _____START JKv_8,2.54: praprvt styyate uttarasya nithtakrasya anyatarasy makrdeo bhavati / prastma / prastmavn / prastta / prasttavn / yad matva na asti, tad sayogder to dhtor yavata (*8,2.43) ity asya prvatra asiddhatvt saprasraa prathama kriyate, tatra kte nimittavyghtn natva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.55 || _____START JKv_8,2.55: phulla kba ka ullgha ity ete niptyante, na ced upasargd uttar bhavanti / phulla iti iphal viarae ity etasmd dhtor uttarasya nihtakrasya lakro niptyate / utvamiabhva ca siddha eva / ktavatvantasya apy etal latvam iyate, phulla, phullavn iti / kbakolldh iti kbikibhym utprvc ca lghe kta pratyayasya talopa iabhva ca niptyate / kte va ii icchabdalopa / kba / ka / ullgha / anupasargt iti kim ? praphult sumanasa / prakbita / prakita / prolldhita / lgherudo 'nya upasarga pratiidhyate / utphullasamphullayor iti vaktavyam / utphulla / samphulla / parika ity atra ya pariabda sa kriyntarayogt ki pratyanupasarga eva, parigata ka parika iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.56 || _____START JKv_8,2.56: nuda vida unda tr ghr hr ity etebhya uttarasya nihtakrasya nakra deo bhavati anyatarasym / nuda - nunna, nutta / vida - vinna, nitta / unda - samunna, samutta / tr - tra, trta / ghr - ghra, ghrta / hr - hra, grta / hr ity etasmd aprpta natvam, itare nitya prpta vikalpyate / vida vicrae ity asya vider iha grahaam iyate / eva hy uktam - vettestu vidito nih vidyater vinna iyate / vinater vinna ca vittaca bhogavitta ca vindate // iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.57 || _____START JKv_8,2.57: dhy khy p mrcchi mada ity ete nihtakrasya nakrdeo na bhavati / dhyta / dhytavn / khyta / khytavn / prta / prtavn / mrta / mrtavn / matta / mattavn / radbhym, sayogde iti ca prpta pratiidhyate // ____________________________________________________________________ [#924] ## || PS_8,2.58 || _____START JKv_8,2.58: vitta iti vider lbhrtht uttarasya ktasya natvbhvo niptyate bhoge pratyaye ca abhidheye / vittamasya bahu / dhanam asya bahu ity artha / dhana hi bhujyate iti bhogo 'bhidhyate / pratyaye - vitto 'ya manuya / pratta ity artha / pratyate iti pratyaya / bhogapratyayayo iti kim ? vinna // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.59 || _____START JKv_8,2.59: bhittam iti niptyate akala cet tad bhavati / bhitta tihati / bhitta prapatati / akalaparyyo 'yam / atra bhidikriy abdavyutpatter eva nimittam / bhidikriyvivaky hi akalaviaye bhinnam bhittam ity eva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.60 || _____START JKv_8,2.60: am iti ity etasmd dhtor uttarasya nihtakrasya nakro niptyate dhamaryaviaye / adhama e adhamara, etasmd eva niptant saptamyantena uttarapadena samsa, tadbhva dhamaryam / yady evam, uttamara iti na sidhyati ? na+ea doa / klntaradeyavinimayopalakartha cedamupttam / tena uttamara ity api hi bhavati / a dadti / a dhrayati / dhamarye iti kim ? ta vakymi nntam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.61 || _____START JKv_8,2.61: nasatta niatta anutta pratrta srta grta ity etni chandasi viaye niptyante / nasatta, niatta iti sade naprvt niprvc ca natvbhvo niptyate / nasattamajas / nasannam iti bhaym / niatta / niaa iti bhym / anuttam iti unde naprvasya niptanam / anuttam te maghavan / anunna iti bhym / praturtam iti tvarate turv ity etasya v niptanam / pratrta vjin / pratram iti bhym / srtam iti s ity etasya utva niptyate / srt gva / st gva iti bhym / grtam iti gr ity etasya natvbhvo niptyate / grt amtasya / gram iti bhym // ____________________________________________________________________ [#925] ## || PS_8,2.62 || _____START JKv_8,2.62: padasya iti vartate / kvinpratyayasya sarvatra padnte kutvam iyate / kvin pratyayo yasmd dhto sa kvinpratyaya, tasya padasylo 'ntyasya kavargdeo bhavati / spo 'nudake kvin (*3,2.58) / ghtaspk / halaspk / mantraspk / kvina ku iti vaktavye pratyayagrahaa kta bahuvrhivijnrtham / kvin pratyayo yasmd vihitas tasmd anyasminn api pratyaye kutva yath syt / m no asrk / m no adrk / sjidibhy hi kvin vihita, tayor lui kutvam etat / myoge 'pi chandasatvd agama / ca na bhavati, bahula chandasi (*7.3.97) iti / tath dgbhym, dgbhi iti kvibantasya api de kutva bhavati / eva ca sati rajjusbhym ity atra api kutva prpnoti / atha tu na+iyate, pratividhna kartavyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.63 || _____START JKv_8,2.63: padasya iti vartate / nae padasya v kavargdeo bhavati / s vai jvanaghuti / sa ve jvana huti / naeraya sampadditvd bhve kvip / jvasya no jvanak, jvana / atve prpte kutvavikalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.64 || _____START JKv_8,2.64: makrantasya dhto padasya nakrdeo bhavati / pran pratn / pradn / amitamidamdn kvip, anunsikasya kvijhalo kiti (*6,4.15) iti drghatvam / natvasya asiddhatvn nalopo na bhavati / ma iti kim ? bhit / chit / dhto iti kim ? idam / kim / padasya ity eva, pratmau / pratma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.65 || _____START JKv_8,2.65: makravakrayo ca parata makrntasya dhto nakrdeo bhavati / aganma tamasa pram / aganva / gamerlai bahula chandasi iti apo luk / jaganvn / vibh gamahanajanavidavim (*7,2.68) iti kvasau igamasya abhva / apadntrtha rambha // ____________________________________________________________________ [#926] ## || PS_8,2.66 || _____START JKv_8,2.66: sakrntasya padasya saju ity etasya ca ru bhavati / sakrntasya - agnir atra / vyuratra / sajua - sajrtubhi / sajrdevebhi / jue kvipi saprvasya rupam etat // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.67 || _____START JKv_8,2.67: avay vetav puro ity ete niptyante / avaprvasya yaje avetaprvasya vahe, puras prvasya date mantre vetavahokthaaspuroo vin (*3,2.71), ave yaja (*3,2.72) iti vini kte, vetavahdn aspadasya iti aspratyaye niptanni etni / kimartha tarhi niptana yvat prvea+eva ru siddha, drghatvam api atvasantasya cdhto (*6,4.14) iti ? sambuddhau drghrtham ete niptyante / atvasantasya cdhto (*6,4.14) ity atra hi asambuddhau iti vartate / he avay / he vetav / he puro / cakro 'nuktasamucvayrtha / he uktha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.68 || _____START JKv_8,2.68: ahan ity etasya padasya ru bhavati / ahobhym / ahobhi / nalopam aktv nirdeo jpaka nalopbhvo yath syt iti / drghh niddha, he drghho 'tra iti / ahan ity atra tu lkaikatvd ahanabdasya ru na bhavati / ahno ruvidhau rpartrirathantarepasakhyna kartavyam / ahorpam / ahortra / ahorathantaram / ro 'supi (*8,2.69) ity asya apavdo rutvam upasakhyyate / apara ha - smnyena rephdau rutva bhavati, ahoramyam, ahoratnni iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.69 || _____START JKv_8,2.69: ahan ity etasya rephdao bhavati asupi parata / ahardadti / aharbhukte / asupi iti kim ? ahobhym / ahobhi / nanu catra api pratyayalakaena subasti, ahardadti, aharbhukte iti ? na+etad asti / uktam etat - ahnor avidhau lumat lupte pratyayalakaa na bhavati iti / nyamahaabda supparo bhavati / yatra tu lopaabdena lupyate tatra pratyayalakaa bhavaty eva, yath he drghaho 'tra, drghho nidgha iti / atra hi halybbhya iti lopena pratyayasya nivtti // ____________________________________________________________________ [#927] ## || PS_8,2.70 || _____START JKv_8,2.70: amnas dhas avas ity ete chandasi viaye ubhayath bhavati, rurv repho v / amnas - amna eva, amnareva / dhas - dha eva, dhar eva / avas - ava eva, avereva / yad rutva tad bhobhago 'gho 'prvasya yo 'i (*8,3.17) iti yakra / chandasi bhy ca vibh pracetaso rjany upasakhyna kartavyam / pracet rjan, praceto rjan / ahardn patydiu upasakhyna kartavyam / aharpati, aha pati / grpati, gpati / dhrpati, dhpati / visarjanyabdhanrtham atra pake rephasya+eva repho vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.71 || _____START JKv_8,2.71: bhuvas ity etasya mahvyhte chandasi viaye ubhayath bhavati, rurv repho v / bhuva ity antarikam, bhuvarityantarikam / mahvyhte iti kim ? bhuvo viveu savaneu yajiya / bhuva ity etad avyavyam antarikavci mahvyhti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.72 || _____START JKv_8,2.72: sasajuo ru (*8,2.66) ity ata sa iti vartate, tena sambhavt vyabhicrc ca vasur eva vieyate, na srasudhvas, vyabhicrbhvt, asambhavc ca na anauh, abda / vasvantasya padasya sakrntasya srasu, dhvasu, anau ity ete ca dakrdeo bhavati / vasu - vidvadbhym / vidvadbhi / papivadbhym / papivadbhi / srasu - uravsradbhym / uravsradbhi / dhvasu - paradhvadbhym / paradhvadbhi / anau - anaudbhym / anaudbhi / sa ity eva, vidvn / papivn / nakrasya na bhavati / rutve nprpte idam rabhyate iti tad bdhyate / sayogntalopas tu na+evam iti tena etad eva datva bdhyate / anauho 'pi hatvam anena bdhyate / numastu vidhnasmarthynna bhavati, anavn, he anavan iti / padasya ity eva, vidvsau / vidvsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.73 || _____START JKv_8,2.73: tipi parata sakrntasya padasya anaste dakra deo bhavati / acakd bhavn / anvad bhavn / tipi iti kim ? cakste kvip, cak / anaste iti kim ? pa eva+ida salila sarvam / ity aste lai tipi bahula chandasi (*7,3.97) iti na kta // ____________________________________________________________________ [#928] ## || PS_8,2.74 || _____START JKv_8,2.74: sipi parata sakrntasya padasya dhto ru ity ayam deo bhavati, dakro v / acak tvam, acakt tvam / anva tvam, anvat tvam / dhtugrahaa ca+uttarrtha rugrahaa ca // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.75 || _____START JKv_8,2.75: dakrntasya dhto padasya sipi parato ru bhavati, dakro v / abhina tvam, abhinat tvam / acchina tvam, acchinat tvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.76 || _____START JKv_8,2.76: rephavakrntasya dhto padasya upadhy ika drgho bhavati / g / dh / p / vakragrahaam uttarrtham / upadhgrahaa kim ? abibhar bhavn / abhysekrasya m bht / ika iti kim ? atra+eva pratyudharae bhaabdkrasya m bht / dhto ity eva, agni / vyu / padasya ity eva, girau / gira // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.77 || _____START JKv_8,2.77: hali ca parato rephavakrntasya dhto upadhy ika drgha bhavati / stram / vistram / viram / avagram / vakrntasya - dvyati / sivyati / dhto ity eva, divam icchati divyati / catura icchati caturyati / ika ity eva, smaryate / bhavyam / apadntrtho 'yam rambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.78 || _____START JKv_8,2.78: hali iti anuvartate / dhto upadhbhtau yau rephavakrau halparau tayo upadhy iko drgho bhavati hurcch - hrcchit / murcch - mrchit / urv - rvit / dhurv - dhrvit / hali ity eva, ciri, jiri - cirioti / jirioti / iha kasmn na bhavati, r gatau riryatu, riryu, v gatydiu vivyatu vivyu iti ? yadeasya sthnivattvt asiddhatvc ca bahiragalakaatvena halparau rephavakrau na bhavata / caturyit ity atra api bahiragalakaatvt ato lopasya dhto upadhbhto repho na bhavati / pratidvn ity atra tu hali ca (*8,2.77) iti drghatvam, drghavidhau lopjdeasya sthnivad bhvapratiedht / asiddha bahiragamantarage ity etat tu nrayitavyam / udayo 'vyutpannni prtipadikni iti jivri, karyo, giryo ity evam diu drgho na bhavati // ____________________________________________________________________ [#929] ## || PS_8,2.79 || _____START JKv_8,2.79: rephavakrntasya bhasya kur chur ity etayos ca drgho na bhavati / dhura vahati dhurya / dhuri sdhu dhurya / divyam / kur - kuryt / chur - dhuryt / rephavakrbhy bhavieaa kim ? pratidvn / pratidvne // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.80 || _____START JKv_8,2.80: adaso 'sakrntasya varasya dt parasya uvardeo bhavati, dakrasya ca makra / amum, am, amn / amun, ambhym / bhvyamnena apy ukrea savarn grahaam iyate iti ekamtrikasya mtrika, dvimtrikasya dvimtrika deo bhavati / ase iti kim ? ada icchati adasyati / adaso 'nosra iti vaktavyam / okrarephayor api pratiedho yath syt iti / ado 'tra / ada / tadartha kecit stra varayanti, a se yasya so 'yam asi, yatra sakrasya akra kriyate iti, tena tyaddyatvavidhne etad anyatra na bhavitavyam eva iti / adrydee katham ? adaso 'dre ptha mutva kecid icchanti latvavat / kecidantyasadeasya netyeke 'serhi dyate // iti / yai ase iti sakrasya pratiedha kriyate, anantyavikre antyasadeasya iti ca paribh na aryate, tem ubhayor api mutvena bhavitavyam, amumuya, amumuyacau, amumuyaca iti , yath calklpyate iti latvam / ye tu paribhm rayanti tem antyasadeasya eva bhavitavyam, adamuya, adamuyacau, adamuyaca iti / yea tu tyaddyatvaviaya eva mutvena bhavitavyam iti daranam tem atra na bhavitavyam, adadrya, adadryacau, adadryaca iti / dt iti kim ? alo 'ntyasya m bht, amuy / amuyo // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.81 || _____START JKv_8,2.81: adaso dakrd uttarasya ekrasya krdeo bhavati, dakrasya ca makra, bahuvacane bahnmarthnmuktau / am / ambhi / ambhya / amm / amu / bahuvacane ity arthanirdeo 'yam, pribhikasya hi bahuvacanasya grahae am ity atra na syt // ____________________________________________________________________ [#930] ## || PS_8,2.82 || _____START JKv_8,2.82: adhikro 'yam / vkyasya e iti, pluta iti ca, udtta iti ca, etat trayam apy adhikta veditavyampdaparisampte / yat iti rdhvam anukramiyma vkyasya e pluta udatta ity eva tad veditavyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.83 || _____START JKv_8,2.83: abhivdaye devadatto 'ham, bho yumnedhi devadatta3 / paddhikro 'nuvartate eva / vkyagrahaam anantyasya padasya plutanivttyartham / igrahaa vyajanntyasya api eraca pluto yath syt, agnici3t iti // pratyabhivde 'dre (*8,2.83) / pratyabhivdo nma yadabhivdyamno gururia prayukte, tatra adraviaye yad vkya vartate tasya e pluta udtto bhavati / abhivdaye devadatto 'ham, bho yumnedhi devadatta3 / adre iti kim ? abhivdaye tuajako 'han, bho ayumn edhi tuajaka / striym api pratiedho vaktavya / abhivdaye grgyaham, bho yumat bhava grgi / asyake 'pi kecit pratiedham icchanti, abhivdaye sthlyaha bho, yumn edhi sthlin / yvac ca tasya asyakatva na jyate tvad eva pratyabhivdavkyam / tasmistvasyakatvena nirjte pratyabhivda eva na asti, kuta pluta / tath hy uktam - asyakastva jlma, na tva pratyabhivdanam arhasi, bhidyasva vala sthlin iti / abhivdanavkye yat sakrtita nma gotra v, tad yatra pratyabhivdavkynte prayujyate tatra pluti iyate / iha na bhavati, devadatta kualyasi, devadatta yumn edhi iti / bho rjanyavi veti vaktavyam / bho abhivdaye devadatto 'ham, yumnedhi devadatta bho3, yumanedhi devadatta bho / rjanya - abhivdaye indravarm aha bho, yumnedhi indravarma3n, yumnedhi indravarman / vi - abhivdaye indraplito 'ham bho, yusmnedhi indraplita3, yumnedhi indraplita // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.84 || _____START JKv_8,2.84: drd dhte yad vkya vartate tasya e pluto bhavati, sa ca+udtta / hvna htam, abdena sambodhanam / gaccha bho mavaka devadatta3 / gaccha bho mavaka yajadatta3 / dra yady apy apekbhedd anavasthitam, tathpi htpeka yat tadryate iti yatra prktt prayatnd yatnaviee ryame abda ryate tad dram / htagrahaa ca sambodhanamtropalakartha draavyam / tena yatra apy hvna na asti tatra api plutir bhavati, saktn piba devadatta3, palyasva devadatta3 iti / asy ca pluter ekaruty samvea iyate / drt iti kim ? gaccha bho mavaka devadatta / drdhvne vkyasynte yatra sambodhanapada bhavati tatra aya pluta iyate, tena+iha na bhavati, devadatta gaccha // ____________________________________________________________________ [#931] ## || PS_8,2.85 || _____START JKv_8,2.85: haiheprayoge yad vkya vartate tatra haihayo eva pluto bhavati / hai3 devadatta / he3 devadatta / devadatta hai3 / devadatta he3 / punar haihayor grahaam antyayor api yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.86 || _____START JKv_8,2.86: pratyabhivde 'dre (*8,2.83) ity evam din ya pluto vihita, tasya+eva aya sthniviea ucyate / kravarjitasya guro anantyasya, apiabdd antyasya api e ekaikasya sambodhane vartamnasya pluto bhavati prcm cry matena / des3vadatta, devada3tta, devadatta3 / ya3jadatta, yajada3tta, yajadatta3 / guro iti kim ? vakrt parasya m bht / anta iti kim ? kami3tra, kamitra3 / ekaikagrahaa paryyrtham / prcm iti grahaa vikalprtham / yumnedhi devadatta / tad anena yad etad ucyate, sarva eva pluta shasamanicchat vibh kartavya iti tadupapanna bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.87 || _____START JKv_8,2.87: abhydna prrambha, tatra ya oabda tasya pluto bhavati / o3m agnimlle purohitam / abhydne it kim ? om ity etad akaram udgtham upsta // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.88 || _____START JKv_8,2.88: ye ity etasya yajakarmai pluto bhavati / ye3 yajmahe / yajakarmai iti kim ? ye yajmaha iti packaram iti svadhyyakle m bht / ye yajmahe ity atra+eva aya pluta iyate / iha hi na bhavati, ye devso divyekdaa stha iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.89 || _____START JKv_8,2.89: yajakarmai iti vartate / yajakarmai te praava deo bhavati / ka ea praavo nma ? pdasya v ardharcasya v antyam akaram upasaghya taddyakaraeasya sthne trimtramokram okra v vidadhati ta praava ity cakate / ap retsi jinvato3m / devn jigti sumnyo3m / igrahaa sarvadeartham / okra sarvdeo yath syt, vyajannte antyasya m bht iti / yajakarmai ity eva, pa retsi jinvati // ____________________________________________________________________ [#932] ## || PS_8,2.90 || _____START JKv_8,2.90: yjy nma ye yjyke pahyante mantr, tem antyo ya i sa plavate yajakarmai / stomairvidhemgnaye3 / jihvmagne cake havyavha3m / antagrahaa kim ? yjy nma ca kcidvkyasamudyarpa, tatra yvanti vkyni te sarve e pluta prpnoti / sarvntyasya+eva iyate, tadartham antagrahaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.91 || _____START JKv_8,2.91: brhi preya raua vaua vaha ity etem de pluto bhavati yajakarmai / agnaye 'nubr3hi / preya - agnaye gomayn pre3ya / raua - astu rau3a / vaua - somas ne vhi vau3a / vaha - gnim3vaha / vaha devn yajamnya ity evam dvaya pluto na bhavati, sarve vidhaya chandasi vikalpyante iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.92 || _____START JKv_8,2.92: agndha preaam agntpreaam / tatrde pluto bhavati parasya ca / 3 r3vaya / o3 r3vaya / atra+eva aya pluta iyate / tena iha na bhavati, agndagnn vi hara barhi sthi iti / tadartha kecid vakyama vibha ity abhisambadhnanti, s ca vyavasthitavibh iti / apara ha - sarva eva pluta shasamanicchat vibha vijeya iti / iha tu, uddhara3 uddhara, abhihara3 abhihara iti chndasa plutavyatyaya / yajakarmai ity eva, o rvaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.93 || _____START JKv_8,2.93: paprativacane vibh he pluto bhavati / akr kaa devadatta ? akra hi3, akra hi / alv kedra devadatta ? alvia hi3, alvia hi / paprativacane iti kim ? kaa kariyati hi / he iti kim ? karomi nanu // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.94 || _____START JKv_8,2.94: svamatt pracyvana nigraha / anuyoga tasya matasya vikaraam / tatra nighynuyoge yad vkya vartate tasya e pluto bhavati vibh / anitya abda iti kenacit pratijtam, tam uplipsu upapatibhir nighya sabhyasyam anuyukte, anitya abda ity ttha3, anitya abda ity ttha / [#933] adya rddham ity ttha3, adya rddham ity ttha / adymvsya+ity ttha3, adymvsya+ity ttha / adya amvsy ity eva vd yukty pracyvya svamatd evam anuyujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.95 || _____START JKv_8,2.95: vkyde mantritasya iti bhartsane dvirvacanam uktam, tasya mreita plavate / caura caura3, vala vala3, dasyo dasyo3, ghtayisymi tv, bandhayisymi tv / bhartsane paryyea+iti vaktavyam / caura3 caura, caura caura3 / tadartham mreitagrahaam dviruktopalakartha varayanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.96 || _____START JKv_8,2.96: aga ity anena yukta tiantam kka bhartsane plavate / aga kja3, aga vyhara3, idn jsyasi jlma / ti iti kim ? aga devadatta, mithy vadasi / kkam iti kim ? aga paca / na+etad aparamkkati / bhartsane ity eva, agdhva, odana te dsyami // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.97 || _____START JKv_8,2.97: pramena vastuparkaa vicra, tasya viaye vicaryamn vkyn e pluto bhavati / hotvya dkitasya gh3i / hotavya na hotavyam iti vicryate / tiedyp3i / dyp3i / ype tihet, ype anupraharet iti vicryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.98 || _____START JKv_8,2.98: bhy viaye vicryamn prvam eva plavate / ahirnu3 rajjurnu / loho nu3 kapoto nu / prayogpeka prvatvam / iha bhgrahat prvayoga chandasi vijyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.99 || _____START JKv_8,2.99: pratiravaam abhyupagama, pratijnam / ravabhimukhya ca tatra aviet sarvasya grahaam / pratiravae yad vkya vartate tasya e pluto bhavati / m me dehi bho, aha te dadmi3 / nitya abdo bhavitumarhati3 / devadatta bho, kimttha3 // ____________________________________________________________________ [#934] ## || PS_8,2.100 || _____START JKv_8,2.100: anudtta pluto bhavati prannte, abhipjite ca agama3 prv3n grm3n grm3n agnibht3i, pa3u ? agnibhte, pao ity etayo prannte vartamnayo anudtta pluto bhavati / agama ity evam dn tu anantyasya api prankhynayo (*8,2.105) iti svarita pluto bhavati / abhibhjite - obhana khalv asi mavaka3 // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.101 || _____START JKv_8,2.101: anudttam iti vartate / cit ity etasmin nipte upamrthe prayujyamne vkyasya e anudtta pluto bhavati / pluto 'py atra vidhyate, na guamtram agnicid bhy3t / rjacid bhy3t / agniriva bhyt, rjeva bhyt ity artha / upamrthe iti kim ? kathacid hu / prayujyamne iti kim ? agnirmavako bhyt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.102 || _____START JKv_8,2.102: anudttam iti vartate / uparisvidst ity etasya e anudatta pluto bhavati / adha svids3t upari svids3t / adha svidsd ity atra vicryamnm (*8,2.97) iti udtta pluta, upari svidst ity atra tu anena anudtta // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.103 || _____START JKv_8,2.103: svarita pluto bhavati mreite parata asyym, sammatau, kope, kutsane ca gamyamne / vkyder mantritasya asy-sammati-kopa-kutsana-bhartsaneu (*8,1.8) iti dvirvacanam uktam, tatra aya plutavidhi / asyy tavat - mavaka3 mavaka, abhirpaka3 abhirpaka, rikta ta bhirpyatm / sammatau - mavaka3 mavaka, abhirpaka3 abhirpaka, obhana khalv asi / kope - mavaka3 mavaka, avintaka3 avintaka, idn jsyasi jlma / kutsane - ktka3 ktka, yka3 yka, rikt te akti // asydiu vvacana kartavyam / mavaka mavaka ityevamdyapi yath syt // ____________________________________________________________________ [#935] ## || PS_8,2.104 || _____START JKv_8,2.104: svarita iti vartate / kiy carabheda, prrthanviea, abdena vypraam praia, eteu gamyamneu tiantam kkaa yat tasya svarita pluto bhavati / kkati iti kkam, tiantam uttarapadam kkati ity artha / kiyy tvat - svaya rathena yti3, updhyya padti gamayati iti / svayam odana ha bhukte3, updhyya saktn pyayati / prvam atra tiantam uttarapadam kkati iti skka bhavati / ii - sut ca lapsa3 dhana ca tta / chando 'dhyea3 vykaraam ca bhadra / praie - kaa kuru3 grma ca gaccha / yavn lunhi3 sakt ca piba / kkam iti kim ? drgha te yurastu / agnn vihara // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.105 || _____START JKv_8,2.105: padasya iti vartate, svaritam iti ca / anantyasya api antyasypi padasya e pluto bhavati prane khyne ca / agama3 prv3n grm3n agnibht3i, pa3u / sarveam eva padnm ea svarita pluta / antyasya anudtta pranntbhipjitayo (*8,2.100) iti anudatto 'pi pake bhavati / khyne - agama3 prv3n grm3n bho3 // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.106 || _____START JKv_8,2.106: drddhtdiu pluto vihita / tatra aica plutaprasage tadavayavabhtau idutau plutau / ai3tikyana / au3pamanyava / atra yadevarovarayo avarasya ca savibhga, tad idutau dvimtrvanena plutau kriyete / plutau iti hi kriynimitto 'ya vyapadea / idutau plavete vddhi gacchata ity artha / tvat ca s plutir bhavati yay tvecau trimtrau sampadyete / yad tu ardhamtr avarasya adhyardhamtr ivarovarayo, tad tau ardhattyamtrau kriyete iti / bhaye tu uktam, iyate eva caturmtra pluta iti / tat katham ? samapravibhgapake idutor anena trimtra pluto vidhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.107 || _____START JKv_8,2.107: eco 'praghyasya adrd dhte plutaviayasya ardhasya akra deo bhavati, sa ca pluta, uttarasye - krokrvdeau bhavata / viayaparigaana kartavyam -- pranntbhipjitavicryamapratyabhivadayjyntev iti vaktavyam / [#936] prannte - agama3 prv3n grm3n agnibht3i, pa3u / abhipjite - bhadra karoi mavaka3 agnibht3i, pa3u / vicryame - hotavya dkitasya gh3i pratyabhivde - yumn edhi agnibht3i, pa3u / yjynte - ukannya vannya somaphya vedhase / stovairvidhemgnay3i / so 'yam kara pluto yathviayam udtto 'nudtta svarito veditavya / idutau punar udttv eva bhavata / parigaana kim ? viubhte viubhte3 ghtayiymi tv / gaccha bho mavaka viubhte / parigaane ca sati adrd dhte iti na vaktavyam / padntagrahaa tu kartavyam / iha m bht, bhadra karoi gau iti / apraghyasya iti kim ? obhane khalu sta khave3 / mantrite chandasi plutavikaro 'ya vaktavya / agn3i patn v3i // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,2.108 || _____START JKv_8,2.108: tayo iduto yakravakrdeau bhavato 'ci sahity viaye / sahitym ity etac cdhiktam / ita utaram dhyyaparisampte yad vakyma sahitym ity eva tad veditavyam / agn3y / pa3v / agn3yindram / pa3vudakam / aci iti kim ? agn3i / pa3u / sahitym iti ki ? agn3i indram / pa3u udakam / idutor asiddhatvt iko yaaci (*6,1.77) iti na prpnoti ity ayam rambha / athpi kathacit tayo siddhatva syt, evam api svaradrghatvanivttyartha kalanivttyartha ca vaktvayam etat / athpi tan nivttyartha yatnntaram asti, tathpi yasvaranivttyartham idam rabhyate / yadeasya asiddhatvt udttasvaritayor yaa svarito 'nudttasya (*8,2.4) ity ea svaro na bhavati // ki nu ya bhavati iha na siddha yvvidutoryadaya vidadhti / tau ca mama svarasandhiu sidddhau kaladrghavidh tu nivartyau // ik tu yad bhavati plutaprvas tasya yaa vidadhtyapavdam / tena tayo ca na kaladrghau yasvarabadhanam eva tu hetu // iti rvmanaviracity kiky vttau aamdhyyasya dvitya pda / ______________________________________________________ aamdhyyasya ttya pda / ____________________________________________________________________ [#937] ## || PS_8,3.1 || _____START JKv_8,3.1: sahitym iti vartate / matvantasya vasvantasya ca padasya ru ity ayam deo bhavati sambuddhau parata chandasi viaye / matvantasya tvat - indra marutva iha phi somam / harivo medina tv / maruto 'sya santi, harayo 'sya santi iti matup / suptakrayo halydilope sayogntasya lope ca kte nakrasya ru bhavati / vasvantasya khalv api - mhvastokya tanayya mla / indra shva / kvasor niptanam dvnshvnmhv ca iti / matuvaso iti kim ? brahman stoyma / sambuddhau iti kim ? ya eva vidvn agnim upatihate / chandasi iti kim ? he goman / he papivan / vana upasakhyna kartavyam / yastvyanta vasun prtaritva / ia prtaprvasya chandasi kvanip / vibh bhavadbhagavadaghavatmoccvasya / chandasi bhy ca bhavat bhagavat aghavat ity ete vibha ru vaktavya, avaabdasya ca okrdea / smnyena chandasi bhy ca+ida vacanam / bhavat - he bho, he bhavan / bhagavat - he bhago, he bhagavan / aghavan - he agho, he aghavan / niptanavijnd v siddham / atha v bho ity evam dayo nipt draavy / asambuddhau api dvivacanabahuvacanayor api dyante / bho devadattayajadattau / bho devadattayajadattaviumitr / tath striym api ca dyante, bho brhmai itydi / sahitdhikra uttaratra upayujyate, yatra bhinnapadasthau nimittanimittinau nachavyapran (*8,3.7) iti // ____________________________________________________________________ [#938] ## || PS_8,3.2 || _____START JKv_8,3.2: adhikro 'yam / ita uttara yasya sthne ru vidhyate tata prvasya tu varasya v anunsiko bhavati ity etad adhikta veditavyam, yad ita rdhvam anukramiymas tatra / vakyati - sama sui (*8,3.5) / saskart / saskatum / saskartavyam / atragrahaa ru saha saniyogapratipattyartham / adhikraparimparigrahe hi sati ho he lopa (*8,3.13) ity atra api prvasya anunsika akyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.3 || _____START JKv_8,3.3: ai parato ro prvasya krasya sthne nityam anunsikdeo bhavati / drghdai samnapde (*8,3.9) iti tva vakyati, tata prvasya to 'nunsikavikalpe prpte nityrtha vacanam / mah asi / mah indro ya ojas / dev acch ddyat / kecid anusvram adhyate sa cchndaso vyatyayo draavya / ta iti kim ? ye v vanaspatranu / ai iti kim ? bhav carati / bhavlghayati / nityagrahaa vispartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.4 || _____START JKv_8,3.4: anyaabdo 'trdhyhartavya / tadapekay ceyam anunsikt iti pacam / anunsikdanyo yo vara ro prva, yasya anunsika na kta, tata paro 'nusvra gama bhavati / ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.5 || _____START JKv_8,3.5: saskart / saskartum / saskartavyam / ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.6 || _____START JKv_8,3.6: puskm / ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.7 || _____START JKv_8,3.7: bhavcarati / kecit tu paraabdam eva anyrtha varayanti / anunsikt para anunsikt anya anusvro bhavati / yasmin pake 'nunsiko na asti tatra anusvrgamo bhavati / sa tu kasya gamo bhavati ? ro prvasya+eva+iti vartate, vykhynd deo na bhavati // sama sui (*8,3.5) / ru vartate / sama ity etasya ru bhavati sui parata sahity viaye / saskart / saskartum / saskartavyam / sasskart / sasskartum / sasskartavyam / atra rorvisarjanye kte v ari (*8,3.66) iti pake visarjanya eva prpnoti / vyavasthitavibh draavy / tena atra nitya sakra eva bhavati / asminneva stre sakrdeo v nirdiyate, sama sui iti dvisakrako nirdea / [#939] sama iti kim ? upaskart / sui iti kim ? sakti / kacidha - sapukn so vaktavya / ruvidhau hy aniaprasaga, sasskart, pusskm, ksskn iti // puma khayyampare (*8,3.6) / pum ity etasya ru bhavati ampare khayi parata / puskm, puskm / pusputra, pusputra / pusphalam pusphalam / pucal, pucal / puskm ity atra visarjanyasya kupvo kapau ca (*8,3.37) iti prpnoti / tasmd atra sakra ebdeo vaktavya / dvisakrakanirdeapake tu prvasmd eva strt sa ity anuvartate / rutvam tu anuvartamnam api ntrbhisambadhyate, sambandhnuvttistasya iti / khayi iti kim ? pudsa / pugava / ampare iti kim ? pukram / pukuram / paragrahaa kim ? pumkhy / pumcra // na chavy apran (*8,3.7) / ampare iti vartate / nakrntasya padasya pranvarjitasya ru bhavati ampare chavi parata / bhavchdayati, bhavchdayati / bhavcinoti, bhavcinoti / bhavkate, bhavkate / bhavstarati, bhavstarati / chavi iti kim ? bhavn karoti / apran iti kim ? pran chvyati / pran cinoti / ampare ity eva, bhavntsaruka // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.8 || _____START JKv_8,3.8: purvea nitye prpte vikalpa kriyate / nakrntasya padasya chavi parata ampare ubhayath ku bhavati, rurv nakro v / tasmistv dadhti, tasmin tv dadhti / ku iti kim ? tstva khda sukhditn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.9 || _____START JKv_8,3.9: na ity anuvarate / drghd uttarasya padntasya nakrasya ru bhavati ai parata, tau cen nimittanimittinau samnapde bhavata / ku iti praktatvd kpda iha ghyate / paridhrati / dev acch ddyat mah indro ya ojas / drght iti kim ? ahannnahim / ai iti kim ? ibhyn katriyn / samanapde iti kim ? ytudhnnupaspa / ubhayath ity eva, dityn havmahe // ____________________________________________________________________ [#940] ## || PS_8,3.10 || _____START JKv_8,3.10: nn ity etasya nakrasya rurbhavati paabde parata / akra uccrartha / n phi, n phi / n prhi, n prhi / pe iti kim ? nn bhojayati / ubhayath ity api kecid anuvartayanti nn phi ity api yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.11 || _____START JKv_8,3.11: svatavn ity etasya nakrasya rurbhavati pyuabde parata / svatav pyuragne // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.12 || _____START JKv_8,3.12: kn ity etasya nakrsya ru bhavati mreite parata / ksknmantrayate / kskn bhojayati / asya kaskadiu pho draavya / tena kupvo kapau ca (*8,3.37) iti na bhavati / sama sui (*8,3.5) ity ato v sakro 'nuvartate, sa eva atra vidhyate / prveu yogeu sambandhvtty gatasya ro atra anabhisambandha / mreite iti kim ? kn kn payati / eko 'tra kutsym // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.13 || _____START JKv_8,3.13: hakrasya hakre lopo bhavati / saty api paddhikre tasya asambhavd apadntasya hakrasya aya lopo vijyate / lham / upgham / utvasya atra siddhatvamrayd draavyam / vali hau kate ity atra tu jave kte krya na asti iti lopbhva / na ca halopo jatvpavdo vijtu akyate, tasya hi lhdi viaya sambhavati / tatra hi rutiktamnantaryam asti / strakta tu yad nnantarya utvasya asiddhatvena prptam, tat tu strakaraasmarthyd bdhyate / vali haukate ity atra tu na rutiktamanantaryam, na straktam iti aviayo 'ya halopasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.14 || _____START JKv_8,3.14: rephasya rephe parato lopo bhavati / nraktam / draktam / agn ratha / ind ratha / pun rakta vsa / prt rjakraya / padasya ity atra vieae ah, tena apadntasya api rephasya lopo bhavati, jargdhe ajargh, pspardhe apsp iti // ____________________________________________________________________ [#941] ## || PS_8,3.15 || _____START JKv_8,3.15: ra iti vartate / rephntasya padasya khari parato 'vasne ca visarjanydeo bhavati / vkachdayati / plakachdayati / vkastarati / plakastarati / avasne - vka / plaka / kharavasnayo iti kim ? agnir nayati / vyur nayati / iha nkuy bhava nrkua, npater apatya nrpatya iti vddher bahiragalakaatvt tadrayasya rephasya asiddha bahiragam iti asiddhatvd visarjanyo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.16 || _____START JKv_8,3.16: ru ity asya rephasya supi parato visarjanydeo bhavati / payasu / sarpiu / yaasu / supi iti saptambahuvacana ghyate / siddhe satyrambho niyamrtha, ror eva supi visarjanydea, na anyasya / gru dhru // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.17 || _____START JKv_8,3.17: bhor bhagor aghor ity eva prvasya avaraprvasya ca ro rephasya yakrdeo bhavati ai parata / bho atra / bhago atra / agho atra / abho dadti / bhago dadti / agho dadti / aprvasya - ka ste, kayste / brhma dadati / puru dadati / bhobhagoaghoaprvasya iti kim ? agniratra / vyuratra / agrahaa kim ? vka / plaka / na+etad asti, sahitym ity anuvartate / tarhi agrahaam uttarrtham / hali sarvem (*8,3.22) ity aya lopa ai hali yath syt, iha m bht, vka vcati iti vkav, tamcae ya sa vkavayati, vkavayater apratyaya vkav karoti / atha tatra+eva agrahaa kasmn na ktam ? uttarrtham, mo 'nusvra (*8,3.23) iti halmtre yath syt / vyor laghupratyatnatara kayanasya (*8,3.18), lopa kalyasya (*8,3.19) ity etac ca vkav karoti ity atra m bht ity agrahaam / ro ity eva, prtaratra / punaratra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.18 || _____START JKv_8,3.18: vakrayakrayo bhobhagoaghoavaraprvayo padntayo laghuprayatnatara deo bhavati ai parata kayanasya caryasya matena / bhoyatra, bho atra / bhagoyatra, bhago atra / aghoyatra, abho atra / kayste, ka ste / asmyuddhara, asm uddhara / asavditya, as ditya / dvvatra, dv atra / dvavnaya, dv naya / laghuprayatnataratvam uccrae sthnakaraaaithilyam / sthna tlvdi / karaa jihvmldi / tayor uccrae aithilya mandaprayatnat // ____________________________________________________________________ [#942] ## || PS_8,3.19 || _____START JKv_8,3.19: vakrayakrayo padntayo avaraprvayo lopo bhavati kalyasya cryasya matena ai parata / ka ste kayste / kka ste, kkayste / asm uddhara, asmyuddhara / dv atra, dvvatra / as ditya, asvditya / kalyagrahaa vibhrtham / tena yad 'pi laghuprayatnataro na bhavati dea, tadpi vyo pake ravaa bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.20 || _____START JKv_8,3.20: okrd uttarasya yakrasya lopo bhavati grgyasya cryasya matena ai parata / bho atra / bhago atra / bho idam / bhago idam / nityrtho 'yam rambha / grgyagrahaa pjrtham / yo 'yamalaghuprayatnasya vikalpena lopa kriyate so 'nena nivartyate / laghuprayatnatara tu bhavaty eva yakra / bho atra bhoyatra / bhago atra, bhagoyatra / agho atra, aghoyatra / kecit tu sarvam eva yakram atra na+icchanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.21 || _____START JKv_8,3.21: avaraprvayo vyo padntayor lopo bhavati ui ca pade parata / sa u ekaviavartani / sa u ekgni / pade iti kim ? tantra utam, tantrayutam / vea samprasrae kte uiti bhtaprvea akrea akyate pratipattum iti / atha u ity eva rpo nipta pratipadokto 'sti ? tad lkaikatvd vedeasya grahaam iha na asti, uttarrtha padagrahaa kriyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.22 || _____START JKv_8,3.22: hali parata bhobhagoaghoaprvasya yakrasya padntasya lopo bhavati sarvem cry matena / bho hasati / bhago hasati / agho hasati / bho yti / bhago yti / agho yti / vk hasanti / sarve grahaa kayanasya api lopo yath syt, laghuprayatnataro m bht iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.23 || _____START JKv_8,3.23: makrasya padntasya anusvra deo bhavati hali parata / kua hasati / vana hasati / kua yti / vana yti / hali ity eva, tvam atra / kim atra / padantasya ity eva, gamyate / ramyate // ____________________________________________________________________ [#943] ## || PS_8,3.24 || _____START JKv_8,3.24: nakrsya makrasya ca apadntasya anusvrdeo bhavati jhali parata / paysi / yasi / sarpi / makrasya - krasyate / cikrasyate / adhijigsate / apadntasya iti kim ? rjat bhukva / jhali iti kim ? ramyate / gamyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.25 || _____START JKv_8,3.25: samo makrasya makra deo bhavati rjatau kvippratyaynte parata / samr / smrjyam / makrasya makravacanam anusvranivttyartham / rji iti kim ? sayat / sama iti kim ? kir / kvau iti kim ? sarjit / sarjitum / sarjitavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.26 || _____START JKv_8,3.26: hakre makrapare parato makrasya v makra deo bhavati / ki hmalayati, kim hmalayati / katha hmalayati, katham hmalayati / yavalapare yaval v / yavalapare hakre makrasya yaval yathsakhya v bhavanti iti vaktavyam / kiy hya, ki hya / kiv hvalayati, ki hvalayati / kil hldayati, ki hlhayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.27 || _____START JKv_8,3.27: nakrapare he parata makrasya v nakrdea bhavati / kin hnute, ki hnute / kathan hnute, katha hnute // ____________________________________________________________________ #<-o kuk-uk ari># || PS_8,3.28 || _____START JKv_8,3.28: akraakrayo padntayo kuk uk ity etv gamau v bhavata ari parata / prk ete, pr ete / prk aha, pr aha / prk sye, pr sye / akrasya - va ete, va ete / prvantakaraa prk chete ity atra chantvartham / acho 'i (*8,4.63) iti hi padantj jhaya iti tad vijyate / iha m bht, pur krrasya vispo virapin / prk sya ity atra api st paddyo (*8,3.111) iti atvapratiedhrtha ca / va sya ity atra ca na padnt oranm (*8,4.42) utvapratiedhrtham // ____________________________________________________________________ [#944] ## || PS_8,3.29 || _____START JKv_8,3.29: akrantt padt uttarasya sakrde padasya v dhugamo bhavati / valitsye, vali sye / madhulitsye, madhuli sye / pardikaraa na padnt oranm (*8,4.42) iti utvapratiedhrtham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.30 || _____START JKv_8,3.30: nakrntt padt uttarasya sakrasya v dhugamo bhavati / bhavntsye, bhavn sye / mahntsye, mahn sye / dhua cartvasya ca asiddhatvt nachavyapran (*8,3.7) iti rutva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.31 || _____START JKv_8,3.31: nakrasya padantasya akre parato v tuggamo bhavati / bhavcchete / prvntakaraa chatvrtham / yady eva kurvajcchete ity atra nakrasya apadntatvt atva prpnoti ? tatra samadhimhu, sto cun cu (*8,4.40) ity atra yogavibhga kriyate, atvapratiedhrtha sto cun akro na bhavati iti, tata cu iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.32 || _____START JKv_8,3.32: hrasvt para yo am tadantt padt uttarasya aca amugamo bhavati nityam / aanebhyo yathsakhya aan bhavanti / akrntt u - pratyaste / akrntt u - vaste / vaavocat / nakrntt nu - kurvannste / kurvannavocat / kannste / kannavocat / ama iti kim ? tvamsse / hrasvt iti kim ? prste / bhavnste / aci iti kim ? pratya karoti / iha paramadainau, paramadadin iti uttarapadatve cpaddividhau iti pratyayalakaapratiedhd uttarapadasya padatva na asti iti amu na bhavati / atha v, ui ca pade (*8,3.21) ity ata saptamyanta pade ity anuvarvate / tena ajdau pade amu bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.33 || _____START JKv_8,3.33: maya uttarasya uo v vakrdeo bhavati aci parata / avastu vedi, amu astu vedi / tadvasya pareta, tadu asya pareta / kivvapanam, kimu vapanam / praghyatvt ua praktibhve prpte vakro vidhyate / tasya asiddhatvd hali iti mo 'nusvra (*8,3.23) na bhavati // ____________________________________________________________________ [#945] ## || PS_8,3.34 || _____START JKv_8,3.34: khari ity anuvartate / visarjanyasya sakra dea bhavati khari parata / vkachdayati / plakachdayati / vkashakra / plakahakra / vkasthakra / plakasthakra / vkascinoti / plakacinoti / vkakate / plakakate / vkastarati / plakastarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.35 || _____START JKv_8,3.35: arpare khari parato visarjanyasya visarjanydeo bhavati / aa kuram / purua kuram / adbhi pstam / vsa kaumam / purua tsaru / ghanghana kobhaacaranm / na iti vaktavye visarjanyasya visarjanydeavidhna vikranivttyartham, tena jihvamlyopadhmanyau na bhavata // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.36 || _____START JKv_8,3.36: visarjanyasya visarjanydeo v bhavati ari pare / vka ete, vkaete / plaka ete, plakaete / vka ae, vkaae / vka sye, vkassye / kharpare ari v lopo vaktavya / vk sthtra, vk sthtra, vkssthtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.37 || _____START JKv_8,3.37: kavargapavargayo parato visarjanyasya yathsakhyam kapa ity etv deau bhavata, cakrd visarjanya ca / vka karoti, vka karoti / vka khanati, vka khanati / vka pacati, vka pacati / vka phalati, vka phalati / kapau uccrarthau / jihvmlyopadhmnyau etv deau / visarjanyasya sa (*8,3.34) ity etasminnprpte idam rabhyate iti etasya bdhakam, arpare visarjanya (*8,3.35) ity etat tu na bdhyate, vsa kaumam, adbhi pstam / prvatrsiddhe nsti vipratiedho 'bhvd uttarasya iti arpare visarjanya (*8,3.35) ity etad eva bhavati / kecit tu etad artha yogavibhga kurvanti / kupvo arparayo visarjanyasya visarjanya deo bhavati, kimartham idam, kapau ca iti vakyati, tadvdhanrtham iti // ____________________________________________________________________ [#946] ## || PS_8,3.38 || _____START JKv_8,3.38: sakra dea bhavati visarjanyasya kupvo apaddyo parata pakalpakakmyeu / ypye pap (*5,3.57) - payaspam / adasamptau kalpap - payaskalpam / yaaskalpam / prgivt ka (*5,3.70) - payaskam / yaaskam / kmyac - payaskmyati / yaaskmyati / apaddau iti kim ? paya kmayate / paya pibati / so 'paddvityanavyayasya+iti vaktavyam / iha m bht, prta kalpam, puna kalpam iti / ro kmye niyamrtham / ror eva kmye na anyasya iti niyamrtha vaktavyam / payaskmyati / yaaskmyati / iha ma bht, g kmyati / dh kmyati / upadhmnyasya kavarge parata sakrdeo bhavati iti vaktavyam / ki prayojanam ? ubjirupadhmnyopadha pahyate iti darane abhyudga, samudaga iti yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.39 || _____START JKv_8,3.39: apaddau iti vartate / ia uttarasya visarjanyasya akrdeo bhavati kupvor apaddyo parata pakalpakakmyeu / pa - sarpipam / yajupam / kalpa - sarpikalpam / yajukalpam / ka - sarpikam / yajukam / kmya - sarpikmyati / yajukmyati / apaddau ity eva, agni karoti / vyu karoti / agni pacati / vyu pacati / kupvo ity eva, sarpiste / yajuste / ita uttara sa iti, ia sa iti ca vartate / tatra ia paro yo visarjanya tasya akro bhavati, anyasya sakro bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.40 || _____START JKv_8,3.40: namas puras ity etayo gatisajakayo visarjanyasya sakrdeo bhavati kupvo parata / namaskart / namaskartum / namaskartavyam / gatyo iti kim ? p, purau, pura karoti // ____________________________________________________________________ [#947] ## || PS_8,3.41 || _____START JKv_8,3.41: ikropadhasya ukropadhasya ca apratyayasya visarjanyasya akra deo bhavati kupvo parata / nirdurbahirvicaturprdus / nis - niktam / niptam / dus - duktam / duptam / vahis - bahiktam / bahiptam / vis - viktam / viptam / catur - catuktam / catukaplam / catukalam / catukaakam / prdus - prduktam / prudptam / apratyayasya iti kim ? agni karoti / vyu karoti / mtu karoti, pitu karoti, atra rt sasya (*8,2.24) iti sakralope kte rephasya yo visarjanya, tasya apratyayavisarjanyatvt atva prpnoti ? kaskdiu tu mrtuputragrahaa jpakam ekdeanimittatvt atvapratiedhasya / pummuhuso pratiedho vaktavya / puskm / muhu km / naikulyam / daukulyam / daupuruyam / ni3kulam / du3kulam / du3purua / bahiragalakaayor vddhiplutayor asiddhatvt atva pravartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.42 || _____START JKv_8,3.42: tirasa visarjanyasya anyatarasy sakrdeo bhavati kupvo parata / tiraskart / tiraskartm / tiraskartavyam / tirakart / tira kartum / tira kartavyam gater ity eva, tira ktv ka gata // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.43 || _____START JKv_8,3.43: a iti sambadhyate / dvis tris catur ity ete ktvo 'rthe vartamann visarjanyasya akra deo bhavati anyatarasy kupvo parata / dvikaroti, dvi karoti / trikaroti, tri karoti / catukaroti, catu karoti / dvipacati, dvi pacati / tripacati, tri pacati / catuspacati, catu pacati / ktvo 'rthe iti kim ? catuskaplam / catuskaakam / prvea nitya atva bhavati / idudupadhasya ity etasya anuvttau saty krtvo 'rthaviayea ca padena visarjanye vieyame dvistricatur iti akyamakartum / krtvasujarthe atva bravti kasmccatuskaple m / atva vibhay bhnnanu siddha tatra prvea // siddhe hy aya vidhatte catura satva yadpi ktvo 'rthe / pulte ktvo 'rthye rephasya visarjanyo hi // [#948] eva sati tvidn dvistricatur ity anena ki kryam / [#947] anyo hi nedudupadha ktvo 'rtha kacid apy asti // akriyame grahae visarjanyas tad vieyeta / caturo na sidhyati tad rephasya visarjanyo hi // tasmis tu kriyame yukta caturo vieaa bhavati / prakta pada tadanta tasya api vieaa nyyyam // eva tu kriyame dvistricaturgrahae catuabdasya ktvo 'rthe 'pi vartamanasya prvea+eva nitya atva syt / prvatra siddhe na asti vipratiedho 'bhvd uttarasya // ____________________________________________________________________ [#948] ## || PS_8,3.44 || _____START JKv_8,3.44: a iti sambadhyate / is us ity etayo visarjanyasya anyatarasy akrdeo bhavati smarthye kupvo parata / sarpikaroti, sarpi karoti yajuskaroti, yaju karoti / smarthye iti kim ? tihatu sarpi, piva tvamudakam / smarthyam iha vyapek, na punar ekrthbhva, ubhaya v // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.45 || _____START JKv_8,3.45: isuso iti vartate / samsaviaye isuso visarjanyasua anuttarapadasthasya nitya tva bhavati kupvo parata / sarpikuik / dhanukaplam / sarpipnam / dhanuphalam / anuttarapadasthasya iti kim ? paramasarpikuik / paramadhanukaplam / prvastrea vikalpo 'py atra na bhavati / etad eva anuttarapadasthasya iti vacana jpakam isuso pratyayagrahae yasmt sa vihita tadde ity aya niyamo na bhavati / tena vkye 'pi paramasarpikaroti, paramasarpi karoti, isuso smarthye (*8,3.44) ity etad bhavati / vyapek ca tatra smarthyamritam iti samse na bhavati // ____________________________________________________________________ [#949] ## || PS_8,3.46 || _____START JKv_8,3.46: akrd uttarasya anavyayavisarjanyasya samse anuttarapadasthasya nitya sakrdeo bhavati k kami kasa kumbha ptra ku kar ity eteu parata / k - ayaskra / payaskra / kami - ayaskma / payaskma / kasa - ayaskasa / payaskasa / kumbha - ayaskumbha / payaskumbha / ayaskumbh, payaskumbh ity atra api bhavati, prtipadikagrahae ligaviiasya api grahaam bhavati iti / ptra - ayasptram / payasptram / ayaptr payasptr / ku - ayasku / payaku / kar - ayaskar / apayskar / unaskara ity aya tu kaskdiu draavya / ata iti kim ? gokra / dhkra / taparakaraa kim ? bhkaraam / bhskara ity aya tu kaskdiu dratavya / anavyayasya iti kim ? vakra / punakra / samse ity eva, yaa karoti / paya karoti / yaa kmayate / anuttarapadasthasya ity eva, paramapayakra / paramapayakma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.47 || _____START JKv_8,3.47: adhas iras ity etayo visarjanyasya samse anuttarapadasthasya sakra deo bhavati padaabde parata / adhaspadam / iraspadam / adhaspad / iraspad / samse ity eva, adha padam / anuttarapadasthasya ity eva, paramairapadam / adhaspadam iti mayravyasakditvt samsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.48 || _____START JKv_8,3.48: kaska ity evam disu ca visarjanyasya sakra v yathyogamdeo bhavati kupvo parata / kaska / kautaskuta / kuta gata itya / bhrtuputra / unaskara / sadyaskla / sadyaskr / krter aya sampadditvt kvip pratyaya, tatra bhava kratu sdyaskra / kskn, knmreite (*8,3.12) iti rutvamatra sarpikuik, dhanukaplam, varhiplam, yajuptram ity e pha uttarapadasthasya api atva yath syd iti / paramasrpiphalam ity evam di pratyudharat iti pryaik hu / bhye vttau ca nitya samse 'nuttarapadasthasya (*8,3.45) ity atra praramasarpikudik ity etad eva pratyudharaam / ayaska / medaspia / avihitalakaa upacra kaskdiu draavya // ____________________________________________________________________ [#950] ## || PS_8,3.49 || _____START JKv_8,3.49: chandasi viaye visarjanyasya v sakrdeo bhavati kupvo parata, praabdam merdita ca varjayitv / ayaptram, ayasptram / vivataptram, viktasptram / uruakra, uruaskra / aprmreitayo iti kim ? agni pravidvn / parua paruaspari / sryaramirharikea purastt, sa na pvaka ity evam diu sarve viayachandasi vikalpyante iti satva na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.50 || _____START JKv_8,3.50: ka karat karati kdhi kta ity eteu parata anadite visarjanyasya sakrdeo bhavati chandasi viaye / ka - vivataska / karat - vivataskarat karati - payaskarati / kdhi - uru askdhi kta sadasktam / anadite iti kim ? yath no aditi karat // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.51 || _____START JKv_8,3.51: chandasi ity eva / pacamvisarjanyasya sakrdeo bhavati parau parata adhyarthe / divaspari prathama jaje / agnirhimavataspari / divaspari / nahaspari / pacam iti kim ? ahiriva bhogai paryeti bhum / parau iti kim ? ebhyo v etal lokebhya prajpati samairayat / adhyathe iti kim ? divaspthivy paryeja udbhtam / atra pari sarvatobhve, adhyartha uparibhva // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.52 || _____START JKv_8,3.52: ptau ca dhtau parata pacamvisarjanyasya bahula sakrdea bhavati chandasi visaye / divasptu / rjasptu / na ca bhavati / pariada ptu // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.53 || _____START JKv_8,3.53: athvisarjanyasya sakrdeo bhavati pati putra pha pra pada payas poa ity eteu parata chandasi viaye / vcaspati vivakarmamtaye / putra - divasputrya sryya / pha - divasphe dhvamna suparnam / pra - aganma tamasaspram / pada - ilaspade samidhyase / payas - srya cakurdivaspaya / poa - ryaspoa yajamneu dhraya / ahy iti kim ? manu putrebhyo dya vyabhajat // ____________________________________________________________________ [#951] ## || PS_8,3.54 || _____START JKv_8,3.54: iy athvisarjanyasya v sakra deo bhavati patydiu parata chandasi viaye / [#950] iyaspati, iy pati / iysuputra , iy putra / iyspham, iy pham / iyspram, iy pram / iyaspadam, iy padan / iyspaya, idy paya / iyspoam, iy poam // ____________________________________________________________________ [#951] ## || PS_8,3.55 || _____START JKv_8,3.55: paddhikro nivtta / apadntasya iti, mrdhanya iti caitad adhiktam veditavyam pdaparisampte / vakyati - deapratyayayo (*8,3.59) / sieva / uVpa / agniu / vyuu / apadntasya iti kim ? agnistatra / vyustatra / a ity eva siddhe mrdhanyagrahaa hakrrtham / akhvam / cakhve // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.56 || _____START JKv_8,3.56: saher dhto srpasya ya sakra tasya mrdhanya deo bhavati / jal / tur / ptan / sahe iti kim ? saha ena vartate saa, tasya apatya sdi / sgrahaa kim ? yatrsya etad rpa tatra yath syt, iha m bht jalsham / tursham / sa iti kim ? krasya m bht // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.57 || _____START JKv_8,3.57: iko ity etad adhikta veditavyam / ita uttara yad vakyma, ia kavargc ca ity eva tad veditavyam / vakyati - deapratyayayo (*8,3.59) / sieva / suvpa / agniu / vyuu / kartu / hartu / gru / dhru / vku / tvaku / iko iti kim ? dsyati / asau // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.58 || _____START JKv_8,3.58: nuvyavye 'pi visarjanyavyavye 'pi arvyavye 'pi uttarasya sakrasya mrdhanydeo bhavati / vyavyaabda pratyekam abhisambadhyate / nuvyavye tvat - sarpii / yaji havi visarjanyavyavye - sarpiu / yajuu / haviu / arvyavye - sarpiu / yajuu / haviu / numdibhi pratyeka vyavye / atvamiyate, na samastai / tena iha na bhavati, nisse, nissva iti / isi cumbane ity etasya etad rpam / atra hi num, sakrea ar ca vyavadhnam // ____________________________________________________________________ [#952] ## || PS_8,3.59 || _____START JKv_8,3.59: mrdhanya iti vartate, sa iti ca / deapratyayayo iti ah bhedena sambadhyate / deo ya sakra, pratyayasya ca ya sakra ikor uttara tasya mrdhanyo bhavati dea / deasya tvat - sieva / suvpa / pratyayasya - agniu / vyuu / kartu / hartu / indro m vakat, sa devn yakat iti vyapadeivadbhvt pratyayasya iti atva bhavati / yajater vahate ca pacamalakre parasmaipadaprathamaikavacane ikralopa, leo 'aau (*3,4.94) iti a, sibbahula lei (*3,1.34) iti sip, tata siddha yakat, vakat iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.60 || _____START JKv_8,3.60: si vasi ghasi ity ete ca iko uttarasya yakrasya mrdhanyo bhavati / anvaiat, anvaiatm, anvaian / ia / iavn / vasi - uita / uitavn / uitv / ghasi - jakatu / jaku / ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhlopa / akan pitaro 'mmadanta pitara / andertha vacanam / ghasir yady apy dea, sakrastvdeo na bhavati / ido ity eva, sti / vasati / jaghsa // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.61 || _____START JKv_8,3.61: staute yantn ca abhte sani parata abhyst ia uttarasya deasakrasya mrdhanydeo bhavati / tuati / yantnm - sievayiati / siajayiati / suvpayiati / siddhe satyrambho niyamrtha, stautiyo eva ai abhysd yath syt, anyasya m bht / sisikati / susati / evakrakaraamitato 'vadhrartham / stautiyo ai eva iti hi vijyamne tuva ity atra na syt, iha ca syd eva sisikati iti / ai iti kim ? anyatra niyamo m bht, sieca / ko vinate 'nurodha ? avinate niyamo m bht, suupsati / tihsati / ka snubandhe 'nurodha ? aabdamtre niyamo m bht, suupia indram / abhyst iti kim ? abhyst y prpti tasy niyamo yath syt, dhto y prptis tasy niyamo m bht, pratiati / adhiati // ____________________________________________________________________ [#953] ## || PS_8,3.62 || _____START JKv_8,3.62: svidi svadi sahi ity ete yantn sani abhte parato 'bhysd uttarasya sakrasya sakrdeo bhavati / svidi - sisvedayiati / svadi - sisvdayiati / sahi - sishayiati / sakrasya sakravacana mrdhanyanivttyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.63 || _____START JKv_8,3.63: sevasita (*8,3.70) iti vakyati / prk sitasaabdand yn ita rdhvam anukramiyma tatra avyavye 'pi mrdhanyo bhavati ity eva tad veditavyam, apiabdd anavyavye 'pi / vakyati - upasargt sunotisuvati iti atvam / abhiuoti / pariuoti / vauoti / niuoti / abhyauoti / paryauot / vyauot / nyauot // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.64 || _____START JKv_8,3.64: prk sitt iti vartate / upasargt sunoti ity atra sthsenayasedha iti sthdaya, tesu sthdiu prk sitasaabdant abhysena vyavye mrdhanyo bhavati, abhysasakrasya ca bhavati ity eva veditavyam / abhysena vyavye aopadertha ca abhiieayiati, pariieayiati / avarntbhysrtha ca abhitaau, paritaau / ai pratiedhrtha ca abhiiikati, pariiikati / abhysasya iti vacanam niyamrtham, sthdiu eva abhysasakrasy mrdhanyo bhavati, na anyatra / abhisusati / abhisisati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.65 || _____START JKv_8,3.65: mrdhanya iti vartate, sa iti ca / upasargasthn nimittt uttarasya sunoti suvati syati stauti stobhati sth senaya sedha sica saja svaja ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati / sunoti - abhiuoti / pariuoti / abhyauot / paryauot / suvati - abhiuvati / pariuvati / abhyauvat / paryauvat / syati - abhiyati / pariyati / abhyayat / paryayat / stauti - tabhiauti / pariauti / abhyataut / paryaaut / stobhati - abhiobhate / paritobhate / abhyaobhata / paryaobhata / sth - abhihsyati / parihsyati / abhyat / paryaht / abhitaau / paritahau / senaya - abhieayati / parieayati / abhyaeayat / paryaeayat / abhiieayiati / [#954] pariieayiati / sedha - abhiedhati / priedhati / abhyaedhat / paryaedhat / sica - abhiicati / pariicati / abhyaicat / paryaicat / abhiiikati / pariiikati / saja - abhiajati / pariajati / abhyaajat / paryaajat / abhiiakati / prirakati / svaja - abhivajate / parivajate / abhyavajata / paryavajata / abhiivakate / pariivakate / sedha iti abvikaraanirdea sidhyatinivttyartha / upasargt iti kim ? dadhi sicati / madhu sicati / nirgat secak usmasad det nisecako dea iti nya sice upsarga / abhisvakoyati ity atra api na sunoti prati kiryyoga, ki tarhi ? svakya prati / abhivayati ity atra tu sunotimeva prati kriyyoga, na svaryati prati iti atva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.66 || _____START JKv_8,3.66: sade sakrasya upasargasthn nimittt aprate uttarasya mrdhanya deo bhavati / nidati / vidati / nyadat / vyadat / niasda / viasda / aprate iti kim ? pratisdati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.67 || _____START JKv_8,3.67: upasargt iti vartate / stanbhe sakrasya upasargasthn nimittt uttarasya mrdhanya murdhanya deo bhavati / abhiabhnti / pariabhnti / abhyaabhnt / paryaabhnt / abhitaambha / paritaambha / aprate ity etad iha na anuvartate, tena etad api bhavati, pratiabhnti, prayaabhnt, pratitaambha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.68 || _____START JKv_8,3.68: avaabdt upasargt uttarasya stanbhe sakrasya mrdhanya deo bhavati, lambane 'rthe vidrye ca / lambanam rayaam / avidrasya bhva vidryam / lambane tvat - avaabhyste / avaabhya tihati / vidrye - avaabdh sen / avaabdh arat / lambanvidryayo iti kim ? avastabdho vala tena / anigartha rambha // ____________________________________________________________________ [#955] ## || PS_8,3.69 || _____START JKv_8,3.69: ve upasargt avt ca+uttarasya bhojanrthe svanate saksya mrdhanydeo bhavati / vivaati / vyavaat / viava / avavaati / avvaat / avaava / abhyavahrakriyvieo 'bhidhyate, yatra svananam asti / bhojane iti kim ? visvanati mdaga / avasvanati mdaga // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.70 || _____START JKv_8,3.70: pari ni vi ity etebhy upasargebhya uttarem seva sita saya sivu saha su stu svaja ity etem sakrasya mrdhanya dea bhavati / parievate / nievate / vievate / paryaevata / nyaevata / vyaevata / pariieviate / niieviate / viieviate / sita - pariita / niita / viita / saya - pariaya / niaya / viaya / siv - parivyati / nivyati / vivyati / paryavyat / nyavyat / vyavyat / paryasvyat / nyasvyat / vyasvyat / saha - pariahate / niahate / viahate / paryaahata / nyaahata / vyaahata / paryasahata / nyasahata / vyasahata / su - parikaroti / paryakarot / paryaskarot / stu - pariauti / niauti / viauti / paryaaut / nyaaut / vyaaut / paryastaut / nyastaut / vyastaut / svaja - daasajasvajm iti nalopa / parivajate / nivajate / vivajate / paryavajata, paryasvajata / prvea+eva siddhe stusvajigrahaam uttarrtham, avyavye vibh yath syt // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.71 || _____START JKv_8,3.71: anantarastre sivusahasustusvajm iti sivdaya / sivdnm avyavye 'pi parinivibhya uttarasya sakrasya v mrdhanyo bhavati / tath ciavodhtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.72 || _____START JKv_8,3.72: anu vi pari abhi ni ity etebhya uttarasya syandate apriu sakrasya v mrdhanydeo bhavati / anuyandate / viyandate / pariyandate / abhiyandate tailam / niyandate / anusyandate / visyandate / parisyandate / abhisyandate / nisyandate / apriu iti kim / anusyandate matsya udake / pryapriviayasya api syandate ayam vikalpo bhavati, anuyandete matsyodake, anusyandete / apriu iti paryudso 'yam, na prasajyapratiedha // ____________________________________________________________________ [#956] ## || PS_8,3.73 || _____START JKv_8,3.73: ve upasargd uttarasya skande sakrasya mrdhanyo v bhavati anihym / vikant, viskant / vikantum, viskantum / viantavyam, viskantavyam / anihym iti kim ? viskanna // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.74 || _____START JKv_8,3.74: pariabdd uttarasya skande sakrasya v mrdhanyo bhavati / parikant / parikantum / parikantavyam / pariskant / pariskantum / pariskantavyam / pthagyogakaraasmarthyt anithym ity etan na anuvartate / parikaa, pariskanna // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.75 || _____START JKv_8,3.75: pariskanda iti mrdhanybhvo niptyate prcyabharateu prayogaviayeu / prvena mrdhanye prpte tad abhavo niptyate / pariskanda / anyatra parikanda / aci niptanam / atha v nithtakrasya lopa / bharatagrahaa prcyavieaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.76 || _____START JKv_8,3.76: sphuratisphulatyo sakrasya nis ni vi ity etebhya uttarasya v mrdhanydeo bhavati / sphurati - niphurati, nissphurati / niphurati, nisphurati / viphurati, visphurati / sphulati - niphulati, nissphulati / niphulati, nisphulati / viphulati, visphulati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.77 || _____START JKv_8,3.77: ve uttarasya skabhnte sakrasya nitya mrdhanydeo bhavati / vikabhnti / vikambhit / vikambhitum / vikambhitavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.78 || _____START JKv_8,3.78: mrdhanya iti vartate / iantd agt uttare dhvaluli yo dhakra tasya mrdhanydeo bhavati / cyohvam, plohvam / lu - acyohvam / aplohvam / li - cakhve / vavhve / iko iti vartamne punarigrahaa kavarganivttyartham / pakdhvam / yakdhvam / dhvalulim iti kim ? studhve / astudhvam / agt iti kim ? parivevidhvam / arthavadgrahad api siddham ? tat tu nritam // ____________________________________________________________________ [#957] ## || PS_8,3.79 || _____START JKv_8,3.79: ia parasmt ia uttare dhvaluli yo dhakra tasya mrdhanydeo bhavati vibh / lavihvam, lavidhvam / pavihavam, pavidhvam / lu - alavihavam, alavidhvam / li - luluvihve, luluvidhve / ia ity eva, sidhvam / atha iha katha bhavitavyam, upadidyidhve ? kecidhu, iantd agd uttarasya ia nantarya yu vyavahitam iti na bhavitavya hatvena iti / apare daranam, agt iti nivttam, ia ity anuvartate, tata ca yakrd eva ina paro 'nantara i iti pake bhavitavya mrdhanyena iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.80 || _____START JKv_8,3.80: sagasakrasya agule uttarasya mrdhanya deo bhavati samse / agule saga aguliaga / aguliag yavg / aguliago g sdayati / samse iti kim ? agule saga paya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.81 || _____START JKv_8,3.81: sthnasakrasya bhro uttarasya mrdhanydeo bhavati / bhruhnam / samse ity eva, bhro sthna paya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.82 || _____START JKv_8,3.82: agne uttarasya stut stoma soma ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati samse / agniut / agnioma / agnoma / agner dght somasya iyate / tena iha na bhavati, agnisomau mavakau / tath ca jyotir agni, soma latviea, agnisomau tihata / samse ity eva, agne stoma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.83 || _____START JKv_8,3.83: jyotis yus ity etbhym uttarasy stomasakrasya mrdhanydeo bhavati samse / jyotitoma / yuoma / samse ity eva, joti stoma darayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.84 || _____START JKv_8,3.84: mt pit ity etbhym uttarasya svassakrasya samse mrdhanydeo bhavati / mtvas / pitvas // ____________________________________________________________________ [#958] ## || PS_8,3.85 || _____START JKv_8,3.85: mtur pitur ity etbhym uttarasya svasabdasya anyatarasy mrdhanydeo bhavati samse / mtuvas, mtusvas / pituvas, pitusvas / mtu pitu iti rephntayor etad grahaam / ekadeaviktasya ananyatvd visarjanynt sakrntt ca atva bhavati / samse ity eva, vkye m bht / mtu svas ity eva nitya bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.86 || _____START JKv_8,3.86: abhinis ity etasmt uttarasya stanatisakrasya mrdhanydeo bhavati anyatarasy abdasajy gamyamnym / abhinino vara, abhinistno vara / abhinino visarjanya, abhinistno visarjanya / abdasajym iti kim ? abhinistanati mdaga / samse iti ataprabhti nivttam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.87 || _____START JKv_8,3.87: upasargasthn nimittt prdusabdc ca+uttarasya yakraparasya acparasya ca astisakrasya mrdhanyo bhavati / abhianti / nianti / vianti / prduanti / abhiyt / niyt / viyt / pruyt / upasargt iti kim ? dadhi syt / madhu syt / asti iti kim ? anustam / vistam / atha asatyapi astigrahae sakram eva prati upasarga ryate, prduabdasya ca kbhvastiv eva prayoga iti anyatrprasaga ? tathpi etat pratyudhartavyam, anuste anus, anusvo 'patya nuseya / ubhrditv hak (*4,1.123), he lopo 'kadrv (*6,4.147) iti uvarnalopa / yacpara iti kim ? nista / vista / prdusta // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.88 || _____START JKv_8,3.88: su vi nir dur ity etebhya uttarasya supi sti sama ity ete sakrasya mrdhanydeo bhavati / supi iti svapi ktasamprasrao ghyate / suupta / viupta / niupta / duupta / sti iti svarpagrahaam / suti / viti / niti / duti / sama - suamam / viamam / niamam / duamam / supe atva svaperm bhd visuvpeti kena na / haldienna supiria prva prasraam // sthdn niyamo ntra prk sitduttara supi / anarthake viuupu supibhto dvir ucyate // prvatrsiddhyamadvirvacane iti kte tve tato dvirvacanam // ____________________________________________________________________ [#959] ## || PS_8,3.89 || _____START JKv_8,3.89: ni nad ity etbhym uttarasya sntisakrasya mrdhnydeo bhavati kauale gamyamne / nita kaakarae / nito rajjuvartate / nady snti iti nada / supi stha (*3,2.4) ity atra supi iti yogavibhgt kapratyaya / kauale iti kim ? nisnta / nady snta nadsnta iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.90 || _____START JKv_8,3.90: pratitam iti niptyate stra ced bhavati / pratitam stram / uddham ity artha / pratisntam ity eva anyatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.91 || _____START JKv_8,3.91: kapithala iti niptyate gotraviaye / kapihala nma yasya sa kpihali putra / gotre iti kim ? kape sthalam kapisthalam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.92 || _____START JKv_8,3.92: praha iti niptyate agragmini abhidheye / pratihate iti praha ava / agrato gacchati ity artha / agragmini iti kim ? prasthe himavata puye / prastho vrhm // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.93 || _____START JKv_8,3.93: viara iti niptyate vke sane ca vcye / viprvasya stte atva niptyate / viaro vka / viaramsanam / vksanayo iti kim ? aulapivkyasya vistara // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.94 || _____START JKv_8,3.94: vira iti niptyate / viprvt st ity etasmd dhto chandonmni ca (*3,3.34) ity eva vihito gha iti viara ity api prakte vira iti vijyate / virapakti chanda / viro bhatchanda / chandonmni iti kim ? paasya vistra // ____________________________________________________________________ [#960] ## || PS_8,3.95 || _____START JKv_8,3.95: gaviyudhibhym uttarasya sthirasakrasya mrdhanydeo bavati / gavihira / yudhihira / goabdd ahalantd api etasmd eva niptant saptamy alug bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.96 || _____START JKv_8,3.96: vi ku ami pari ity etebhya uttarasya sthalasakrasya mrdhanydeo bhavati / vihalam / kuhalam / amihalam / parihalam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.97 || _____START JKv_8,3.97: amba mba go bhmi savya apa dvi tri ku eku aku agu maji puji parame barhis divi agni ity etebha uttarasya sthaabdasakrasya mrdhanydeo bhavati / ambaha / mbatha / goha / bhmiha / savyeha / apaha / dviha / triha / kuha / ekuha / akuha / aguha / majiha / pujiha / parameha / varhiha / diviha / agniha / sthsthinsthm iti vaktavyam / savyeh / parameh / savyehsrathi // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.98 || _____START JKv_8,3.98: sumdiu abdeu sakrasya mrdhanydeo bhavati / obhana sma yasya asau sum brhmaa / dum / nim / niedha / duedha / suabdasya karmapravacanyasajkatvn nirdurabdayo ca kriyntaraviayatvd anupasargatve sati pho 'yam / sedhater gatau (*8,3.113) iti v pratiedhabdhanrtha / suandhi / duandhi / niandhi / suhu / duhu / tihater udivetau vyutpdyete / gauriaktha sajym / ypo sajchandasor bahulam (*6,3.63) iti prvapadasya hrasvatvam / pratiik / pratiabddaya kan pratyaya / jalham / nauecanam / dundubhievaam / eti sajymagt / ekraparasya sakrasya mrdhanydea bhavati ikor uttarasya agakrt parasya sajy viaye / hariea / vriea / jnue / eti iti kim ? harisaktham / sajym iti kim ? pthv sen yasya sa pthuseno rj / agt iti kim ? vivakena / ido ity eva, sarvasena / nakatrd v / [#961] nakatravcina abdd uttarasya sakrasya v eti sajym agakrt mrdhanyo bhavati / rohiea, rohisena / bharaea, bharasena / agakrt ity eva, atabhiakena / avihitalakao mrdhanya sumdiu draavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.99 || _____START JKv_8,3.99: hrasvd uttarasya sakrasya mrdhanydeeo bhavati tdau taddhite parata / tarap tamap taya tva tal tyap, etni prayojayanti / tarap - sarpiaram / yajutaram / tamap - sarpiamam / yajuamam / taya - catuaye brhman niket / tva - sarpivam yajuvam / tal - sarpi / yaju / tas - sarpia / yajua / tyap - viyo vardhate / hrasvt iti kim ? gstar / dhstar / tdau iti kim ? sarpissd bhavati / pratyayasakrasya st paddyo (*8,3.111) iti saty api pratiedhe praktisakrasya syt / taddhite iti kim ? sarpistarati / tiantasya pratiedho vaktavya / bhindyustarm / chindyustarm // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.100 || _____START JKv_8,3.100: nisa sakrasya mrdhanydeo bhavati tapatau parato 'nsevane 'rthe / sevana puna puna karaam / nitapati suvaram / sakdagni sparayati ity artha / ansevane iti kim ? nistapati suvara suvarakra / puna punaragni sparayati ity artha / niapta rako niapt artaya ity atra sadapysevana na vivakyate / chndaso v varnavikra // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.101 || _____START JKv_8,3.101: yumat tat tatakus ity eteu takrdiu parata sakrasya mrdhanydeo bhavati, sa cet sakro 'ntapda bhavati / yumadde tvam, tvm, te, tava / agniva nmst / tv - agniv vardhaymasi / te - agnie vivamnaya / tava - apsvagne sadhiava / tat - agniad vivampti / tatakus - dyvpthiv niataku / antapdam iti kim ? yanma tmano mindbhdagnistatpunarhrjataved vica // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.102 || _____START JKv_8,3.102: yajui viaye yumattattatakuu parata ekem cry matena sakrasya mrdhanydeo bhavati / arcirbhivam, arcirbhistvam / agnie 'gram, agniste 'gram / agniat, agnistat / arcirbhiataku arcirbhistataku // ____________________________________________________________________ [#962] ## || PS_8,3.103 || _____START JKv_8,3.103: ekem iti vartate / stuta stoma ity etayo sakrasya chandasi viaye mrdhanydeo bhavati ekemcry matena / tribhiutasya, tribhistutasya / gooma oainam, gostoma oainam / prvapadt ity eva siddhe prapacrtham idam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.104 || _____START JKv_8,3.104: chandasi iti vartate, ekem iti ca / prvapadasthnnimittt parasya sakrasya murdhanydeo bhavati chandasi viaye ekemcry matena / dviandhi / dvisandhi / triandhi, trisandhi / madhuhnam, madhusthnam / dvihasra cinvta, dvishasra cinvta / asamse 'pi yat prvapada tadapi iha ghyate / tri amddhatvya, tri samddhatvya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.105 || _____START JKv_8,3.105: su iti nipta iha ghyate, tasya prvapadasthnnimittt uttarasya mrdhanydeo bhavati chandasi viaye / abh u a sakhnm / rdhva u a taye // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.106 || _____START JKv_8,3.106: sanote anakrntasya sakrasya mrdhanydeo bhavati / go / n / ana iti kim ? gosani vcamudeyam prvapadt ity eva siddhe niyamrtham idam / atra kecit savandiphd gosanirniyamasya phala na bhavati iti sisnayiati iti prayudharanti / sisaniate apratyaya / sisan ity apare // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.107 || _____START JKv_8,3.107: ptan ta ity etbhym uttarasya sahisakrasya mrdhanydeo bhavati / ptanham / tham / kecit sahe iti yogavibhga kurvanti / taham ity atra api yath syt / tiabdasya prvapadasy sahitym etad drghatvam / avagrahe tu tisaham ity eva bhavati / cakro 'nuktasamuccayrtha, tena taham iti siddham // ____________________________________________________________________ [#963] ## || PS_8,3.108 || _____START JKv_8,3.108: rephaparasya sakrasya spi sji spi sphi savandn ca mrdhanyo na bhavati / rapara - visrasiky kbhy juhoti / visrabdha kathayati / sppi - pur krrasya vispa sji - vco visarjant / spi - divispam / sphi- nispha kathayati / savandnm - savane savane / ste ste / sme sme / savanamukhe savanamukhe / ki syati kisakisam / anusavanamanusavanam / gosani gosanim / avasanimavasanim / prvapadt iti prpte pratiedha / avasanigrahaam anio 'pi atvam asti iti jpanrtham / tena jalham, avaham ity etat siddha bhavati / kvacid eva gaapha - savane savane / anusavane 'nusavane / sajy bhaspatisava / akunisavanam / some some / ste ste / savatsare savatsare / kisakisam / bisabisam / musalamusalam / gosanimavasanim / savandi // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.109 || _____START JKv_8,3.109: st ity etasya padde ca mrdhanydeo na bhavati / vibh sti krtsnye (*5,4.52) / pratyayasakratvt prpti, padde ca deasakratvt / st - agnist / dadhist / madhust / padde - dadhi sicati / madhu sicati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.110 || _____START JKv_8,3.110: sica sakrasya yagi parato mrdhanydeo na bhavati / sesicyate / abhisesicyate / upasargt iti y prpti s paddilakaam eva pratiedha bdhate, na sico yai iti / tasmd aya pratiedha sarvatra bhavati / yai iti kim ? abhiiikati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.111 || _____START JKv_8,3.111: gatau vartamnasya sedhate sakrasya mrdhanydeo na bhavati / abhisedhayati g / parisedhayati g / gatau iti kim ? iyamakryt pratiedhayati // ____________________________________________________________________ [#964] ## || PS_8,3.112 || _____START JKv_8,3.112: pratistabdha nistabdha ity etau mrdhanyapratiedhya niptyete / stanbhe (*8,3.67) iti prpta atva pratiidhyate / pratistabdha / nistabdha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.113 || _____START JKv_8,3.113: sahiraya sodhabhto ghyate / tasya sakrasya mrdhanydeo na bhavati / parioha / parisohum / parisohavyam / sohabhtagrahaa kim ? pariahate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.114 || _____START JKv_8,3.114: stambhu sivu saha ity ete cai parata sakrasya mrdhanydeo na bhavati / stanbhe (*8,3.77) iti, parinivibhya iti ca prpta mrdhanya pratiidhyate / stambhu - paryatastambhat / abhyatastambhat / sivu - paryasivat / nyasivat / saha paryasahat / vyasahat / stambhusivusah cayupasargd iti vaktavyam / upasargdy prpti tasy eva pratiedho yath syt, abhysdy prpti tasy m bht iti / tath ca+eva+udhtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.115 || _____START JKv_8,3.115: sunote sakrasya mrdhanyadeo na bhavati sye sani ca parata / abhisoyati / parisoyati / abhyasoyat / paryasoyat / sani kim udharanam ? abhisusati / na+etad asti prayojanam, tatra stautiyor eva ayabhyst (*8,3.71) iti niyamt na bhaviyati / ida tarhi, abhisusate ? etad api na asti, sthdiv abhysena ca abhysasya (*8,3.64) iti niyamt / ida tarhi, abhisusate apratyaya abhisus ity udharanam iti ? atra hi sanabhto na bhavati ity abhyst prptir asti / syasano iti kim ? suva // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,3.116 || _____START JKv_8,3.116: sadi vaja ity etayo dhtvo lii parata sakrasya parasya mrdhanya na bhavati / abhiasda / pariasda / niasda / viasda / pariasvaje, pariasvajte, pariasvajire / abhiasvaje / svaje sayogntd api vibh lia kittvam icchanti iti pake 'nuagalopa // ____________________________________________________________________ [#965] ## || PS_8,3.117 || _____START JKv_8,3.117: ni vi abhi ity etebhya upasargebhya uttarasya sakrasya avyavye chandasi viaye mrdahnydeo na bhavati v / nyadat pit na, nyasdat / vyadat pit na, vyasdat / abhyadat, abhyasdat / sadivajor iti tad iha na anuvartate / smnyena+eva tadvacanam / vyaaut, vyastaut, abhyaaut, abhyastaut ity etad api siddha bhavati // iti vmanakiky vttau aamdhyyasya ttya pda / ______________________________________________________ aamdhyyasya caturtha pda / ____________________________________________________________________ [#966] ## || PS_8,4.1 || _____START JKv_8,4.1: rephaakrbhym uttarasy nakrasya akrdeo bhavati, samnapadasthau cen nimittanimittinau bhavata / stram / viram / avagram / akrt - kuti / puti / muti / agrahaam uttarrtham, utvena+eva hi siddham etat / samnapade iti kim ? agnirnayati / vyurnayati / varc ca+iti vaktavyam / tism / catasm / mtm / pitm / rarutismnyanirdet v siddham / avarnabhakty ca vyavadhne 'pi atva bhavati iti kubhndiu nnamanatpnotigrahaa jpakam / athav vard api atva bhavati iti etad eva anena jpyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.2 || _____START JKv_8,4.2: a ku pu num ity etair vyavye 'pi rephakrabhym uttarasya nakrasya akrdeo bhavati / avyavye tvat - karaam / haraam kiri / giri / kuru / guru / kavargavyavye - arkea / mrkhea / gargea / arghea / pavargavyavye - darpea / rephea / garbhea / carma / varma / vyavye - paryaddham / niraddham / avyavye iti siddhe grahaa padavyavye ity asya pratiedhasya bdhanrtham / nuvyavye - bhaam / bhayam / nugrahaam anusvropalakartha draavyam / tena thaam, thayam ity atra anusvravyavye numabhve 'pi atva bhavati / saty api ca numi yatra anusvro na ryate tatra na bhavati, prenvanam, prenvanyam iti / vyavyopalakarthatvd adnm iha vyastai samastair vyavye 'pi atva bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.3 || _____START JKv_8,4.3: prvapadasthn nimittd uttarasya gakravarjitd nakrasya akra deo bhavati sajy viaye / druasa / vrghrasa / kharaasa / rpaakh / sajym iti kim ? carmansika / aga iti kim ? gayanam / kecid etan niyamrtha varayanti, prvapadt sajym eva atva na anyatra iti / [#967] samse 'pi hi samnapade nimittanimittinor bhvd asti prvea prpti iti sa ca niyama prvapadasambadhd uttarapadasthasya+eva atva nivartayati, carmansika iti, na taddhitaprvapadasthasya, khrapyaa, mtbhona, karapriya iti / aga iti yogavibhgena atvapratiedha, na niyamapratiedha iti / apare tu prvastre samnam eva yan nitya pada tat samnapadam ity rayanti, samnagrahat / tem aprptam eva atvam anena nidhyate / samse hi prvapadottaravibhgd asamnapadatvam apy asti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.4 || _____START JKv_8,4.4: prvapadt sajyam iti vartate / purag miraka sighrak rik koar agre ity etebhya prvapadebhya uttarasya vananakrasya akrdeo bhavati sajy viaye / puragvaam / mirakavaam / sighrakvaam / rikvaam / koarvaam / agrevaam / siddhe satyrambho niyamrtha, etebhya eva parasya vananakrasya akrdeo bhavati, na anyebhya iti / kuberavanam / atadhravanam / asipatravanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.5 || _____START JKv_8,4.5: pra nir antar ara iku plaka mra krya khadira pyk ity etebhya uttarasya vananakrasya sajym asajym api akrdeo bhavati / pra - pravae yaavyam / nir - nirvae pratihyate / antar - antarvare / ara - aravaam / iku - ikuvaam / plaka - plakavaam / mra - mravaam / krya - kryavaam / khadira - khadiravaam / pyk - pykvaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.6 || _____START JKv_8,4.6: vanam ity eva / oadhivci yat prvapada vanaspativci ca tatsthn nimittd uttarasya vananakrasya akra deo bhavati vibh / oadhivcibhyas tvat - drvvaam, drvvanam / mrvvaam, mrvvanam / vanspatibhya - iravaam, iravanam / badarvaam, badarvanam / dvyakaratryakarebhya iti vaktavyam / iha m bht, devadruvanam / bhadradruvanam / irikdibhya pratiedho vaktavya / irikvanam / mirikvanam / phal vanspatirjeyo vk pupaphalopag / oadhya phalapknt latgulm ca vrudha // satyapi bhede vkavanaspatyor iha bhedena grahaa dratavyam // ____________________________________________________________________ [#968] ## || PS_8,4.7 || _____START JKv_8,4.7: adanta yat prvapada tatsthn nimittd uttarasya ahno nakrasya akra deo bhavati / prvha / aparha / adantt iti kim ? nirahna / durahna / ahno 'hna etebhya (*5,4.88) ity ahndea / ahna ity akrntagrahad drghhn arad ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.8 || _____START JKv_8,4.8: hitavci yat prvapada tatsthn nimittd uttarasy avhananakrasya akra deo bhavati / ikuvhaam / aravhaam / darbhavhaam / vhane yad ropitam uhyate tad hitam ucyate / hitt iti kim ? dkivhanam / dkisvmika vhanam ity artha // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.9 || _____START JKv_8,4.9: pnanakrasya prvapadasthn nimittd uttarasya debhidhne akra deo bhavati / pyate iti pnam / ktyalyuo bahulam (*3,3.113) iti karmai lyut / kra pna ye te krap unar / manuybhidhne 'pi debhidhna gamyate / surp prcy / sauvrap bhlk / kayap gndhr / dee iti kim ? dk pnam dkipnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.10 || _____START JKv_8,4.10: bhve karae ca ya pnaabda tadyasya nakrasya akra deo bhavati v prvapadasthnimittd uttarasya / krapa vartate, krapnam / kayapam, kayapnam / surpam, surpnam / karae krapa kasa, krapna / vprakarae girinadydnm upasakhynam / giriad, girinad / cakraad, cakranad / cakraitamb, cakranitamb // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.11 || _____START JKv_8,4.11: v iti vartate / prtipadiknte numi vibhaktau ca yo nakra tasya prvapadasthnnimittd uttarasy v akra deo bhavati / prtipadiknte tvat - mavpiau, mavpinau / numi - mavpi, mavpni / vrhivpi, vrhivpni / vibhaktau - mavpea, mavpena / vrhivpea, vrhivpena / prvapaddhikrd uttarapadasya prtipadikastho yo 'ntyo nakra tasya+ida atvam iyati / iha hina bhavati, garg bhagin gargabhagin / [#969] yad tv eva bhavati, garg bhago gargabhaga, gargabhago 'sy asti iti gargabhagi iti, tad mtbhogavannityam eva atvena bhavitavyam / mavpi, mavpin ity atra tu gatikrakopapadn kdbhi saha samsavacana prkubutpatte iti kdantena+eva samse sati prtipadikasya uttarapadasya+eva sato nakro bhavati / tath ca atra nugrahaam ktam / sa hi samudyabhaktatvd uttarapadasya anto na bhavati / yuvdn pratiedho vaktavya / ryayn / katriyayn / prapakvni / drghhn arad // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.12 || _____START JKv_8,4.12: ekjuttarapada yasya sa ekjuttarapada, tasminn ekjuttarapadasamse prtipadikntanuvibhaktisu prvapadasthnnimittd uttarasya nakrasya akra deo bhavati / vtrahaau / vtrahaa / numi - krapi / surpi / vibhaktau - krapea / surpea / a iti vartamne punaragrahaa vikalpdhikranivtte vispakarartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.13 || _____START JKv_8,4.13: kavargavati ca+uttarapade prtipadikntanuvibhaktiu prvapadasthnnimittd uttarasya nakrasya akrdeo bhavati / vastrayugiau / vastrayugia / svargakmiau / vagmiau / numi - vastrayugi / kharayugi / vibhaktau - vastrayugea / kharayugea // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.14 || _____START JKv_8,4.14: a upadeo yasya asau opadea / opadeasya dhtor yo nakra tasya upasargasthn nimittd uttarasya akrdeo bhavati asamse 'pi samse 'pi / praamati / pariamati / prayaka / pariyaka / upasargt iti kim ? pragat nyak asmd det pranyako dea / asmse 'pi kim ? prvapaddhikrt samsa eva syt iti tadadhikraivttidyotanrtham / opadeasya iti kim ? pranardati / pranardaka // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.15 || _____START JKv_8,4.15: hinu mn ity etayo upasargasthn nimittd uttarasya nakrasya akrdeo bhavati / praioti / prahiuta / pramti / pramta / hinumngrahae viktasya api bhavati, ajdeasya sthnivattvt // ____________________________________________________________________ [#970] ## || PS_8,4.16 || _____START JKv_8,4.16: ni ity etasya lodeasya upasargasthn nimittd uttarasya nakrasya akradeo bhavati / pravapi / parivapi / prayi / pariyi / lot iti kim ? pravapni msni // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.17 || _____START JKv_8,4.17: ni ity etasya upasargasthnnimittd uttarasya nakrasya akrdeo bhavati gada nada pata pada ghu m syti hanti yti vti drti psti vapati vahati myati cinoti degdhi ity eteu parata / gada - praigadati / pariigadati / nada - prainadati / pariinadati / pata - praipatati / pariipatati / pada - praipadyate / pariipadyate / ghu - praidadti / pariidadti / praidadhti / pariidadhti / m - praimimte / pariimimte / me - praimayate / pariimayate / m iti mameor grahaam iyate / syati - praiyati / pariiyati / hanti - praihanti / pariihanti / yti - praiyti / pariiyti / vti - praivti / pariivti / drti - praidrti / pariidrti / psti - praipsti / pariipsti / vapati - praivapati / pariivapati / vahati - praivahati / pariivahati / myati - praimyati / pariimyati / cinoti - praicinoti / priicinoti / degdhi - praidegdhi / pariidegdhi / avyavye 'pi nergaddiu atvam iyate / prayagadat / pariyagadat // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.18 || _____START JKv_8,4.18: ne iti vartate, upasargt iti ca / akakrdirakhakrdiraakrnta ca upadee yo dhtu sa ea, tasmin parata upasargasthnnimittt uttarasya ne nakrasya vibha akra deo bhavati / praipacati, pranipacati / praibhinatti, pranibhinatti / akakhdau iti kim ? pranikaroti / pranikhdati / anta iti kim ? pranipinai / upadeagrahaa kim ? iha ca pratiedho yath syt, pranicakra, pranicakhda, pranipekyati iti / iha ca m bht, praive / praivekyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.19 || _____START JKv_8,4.19: anite nakrasya upasargasthnnimittd uttarasya akrdeo bhavati / priti / pariti // ____________________________________________________________________ [#971] ## || PS_8,4.20 || _____START JKv_8,4.20: anite iti vartate / upasargasthnnimittt uttarasya anitinakrasya padnte vartamnasya akrdeo bhavati / he pr / he par / padntasya iti pratiedhasya apavdo 'yam / anta ca padpeko ghayate / kecit tu prvastre eva etad antagrahaa smpyrtham abhisambadhnanti / nimittasampasthaikavaravyavahitasya anitinakrasya padnte vartamnasya akrdeo yath syt / iha m bht, paryaniti iti / tair dvityam api padntasya atvrtham antagrahaam rayitavyam eva / ye tu paryaiti iti bhavitavyam iti daranam, te prvastre na artho 'ntagrahaena // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.21 || _____START JKv_8,4.21: sbhysasya anite upasargasthn nimittd uttarasya ubhayo nakrayo akra deo bhavati / praiiati / priat / pariiati / pariat / prvatrsiddhyam advirvacane ity etasmin sati prvea+eva ktaatvasya dvirvacane kte siddham etad antarea api vacanam ? etat tu nrayitavyam iti stram idam rabhyate / tena aujahat iti siddha bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.22 || _____START JKv_8,4.22: akraprvasya hantinakrasya upasargastht nimittd uttarasya akra deo bhavati / prahayate / parihayate / prahaanam / parihaanam / atprvasya iti kim ? praghnanti / parighnati / taparakaraa kim ? cii - prghni / paryaghni // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.23 || _____START JKv_8,4.23: hante iti vartate / vakramakryo parata hantinakrasya upasargasthn nimittd uttarasya v akrdeo bhavati / prahava, prahanva / parihava, parihanva / prahama, prahanma / parihama, parihanma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.24 || _____START JKv_8,4.24: antaabdd uttarasya hantinakrasya atprvasya akrdeo bhavati adebhidhne / antarhayate / antarhaana vartate / adee iti kim ? antarhanano dea / atprvasya ity eva, antarghnanti / taparakaraa kim ? antaraghni // ____________________________________________________________________ [#972] ## || PS_8,4.25 || _____START JKv_8,4.25: antaradee iti vartate / ayananakrasya ca antaabdd uttarasya akrdeo bhavati adebhidhne / antarayaa vartate / antarayaa obhanam / adee ity eva, antarayano dea // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.26 || _____START JKv_8,4.26: purvapadt iti vartate / krntd avagraht prvapadd uttarasya akrdeo bhavati chandasi viaye / nma / pityam / atra hi nma, pityam iti kro 'vaghyate / avagrahagrahaa kimartham ucyate, yvat sahitdhikra adhyyaparisampte ity uktam ? viayopalakartham avagrahagrahaam / avaghyamd yath syt, anavaghyamt m bht / apadnte ca avagraho na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.27 || _____START JKv_8,4.27: nas ity etasya nakrasya akrdeo bhavati dhtusthn nimittd uttarasya uruabdt uabdc ca chandasi viaye / dhtustht tvat - agne rak na / ik o asmin / uruabdt - uru askdhi / uabdt - abh u a sakhnm / rdhva u a taye / asmaddeo 'ya nasabda bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.28 || _____START JKv_8,4.28: upasargasthn nimittt uttarasya naso nakrasya akrdeo bhavati bahulam / praa dra / praasa / prao rj / na ca bhavati / pra no mucatam / bahulagrahad bhym api bhavati, praasa mukham / upasargc ca iti nsiky nasdea // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.29 || _____START JKv_8,4.29: ktstha yo nakra aca uttara tasya upasargasthn nimittd uttarasya akrdeo bhavati / ana, mna, anya, ani, nihdea ete atva prayojayanti / ana - prayam / pariyam / pramaam / parimam / mna - prayyamam / pariyyamam / anya - prayyam / pariyyam / ani - aprayi / apariyi / ini - prayyiau / pariyyiau / nihdea - praha / pariha / prahavn / parihavn / aca iti kim ? pramagna / paribhugna / bhujo kauilye, asya nihpratyaya, odita ca (*8,2.45) iti nihnatvam, co ku (*8,2.30) iti kutve siddha paribhugna iti / ktsthasya atve nirviasya+upasakhyna kartavyam / nirvino 'smi khalasagena / nirvio 'hamatra vsena // ____________________________________________________________________ [#973] ## || PS_8,4.30 || _____START JKv_8,4.30: yantd yo vihita ktpratyaya tatsthasya nakrasya upasargasthn nimittt uttarasya vibh akrdeo bhavati / praypaam, praypanam / pariypaam, pariypanam / praypyamam, praypyamnam / praypayam, praypanyam / apraypai, apraypani / prayapaau, praypinau, vihitavieaa kim ? prayapyamam ity atra yak vyavadhne 'pi yath syt iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.31 || _____START JKv_8,4.31: ktyaca iti vartate / haldi yo dhturijupadha tasmt paro ya ktpratyaya tatsthastha nakrasya aca uttarasya upasargasthn nimittd uttarasya vibh akrdeo bhavati / prakopaam, prakopanam / parikopaam, parikopanam / hala iti kim ? prehaam / prohaam / ijupadht iti kim ? pravapaam / parivapaam / ktyaca iti nitye prpte vikalpa / aca ity eva, paribhugna / ijupadhasya sarvasya halantatvd iha halgrahaamdivieaam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.32 || _____START JKv_8,4.32: hala iti vartate, tena iha smarthyt tadantavidhi / ijde sanuma halantd dhto vihito ya kt, tatsthasay nakrasya upasargasthn nimittt uttarasya akro bhavati / prekhaam / pregkhaam / pregaam / paregaam / prombhaam / parombhaam / siddhe satyrambho niyamrtha, ijder eva sanuma, nnyasmt iti / pramaganam / parimaganam / hala ity adhikrd yante nitya vidhyartham etan na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.33 || _____START JKv_8,4.33: upasargt it vartate / nisa nika ninada ity ete nakrasya upasargasthn nimittt uttarasya v akrdeo bhavati / praisanam, pranisanam / praikaam, pranikaam / praindanam, pranindanam / opadeatvd ete nitye prpte vikalpa // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.34 || _____START JKv_8,4.34: bh bh p kami gami payy vepa ity etem upasargastht nimittd uttarasya ktsthasya nakrasya akrdeo na bhavati / bh - prabhnam / paribhnam / bh - prabhavanam / paribhavanam / p - prapavanam / paripavanam / pgrahaena pgrahaa draavyam / po hi bhavaty eva atvam, prapavaa somasya iti / kami - prakamanam / parikamanam / gami - pragamanam / parigamanam / pyy - prapyyanam / paripyyanam / vepa - pravepanam / parivepanam / yantn bhdnm upasakhyna kartavyam / prabhpanam / paribhpanam // ____________________________________________________________________ [#974] ## || PS_8,4.35 || _____START JKv_8,4.35: akrt padantd uttarasya nakrasya akrdeo na bhavati / nipnam / dupnam / sarpipnam / yajupnam / t iti kim ? niraya / padntt iti kim ? kuti / puti / pade anta padnta iti saptamsamso 'yam, tena iha na bhavati, susarpikea / suyajukea / ed vibh (*5,3.154) iti kap // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.36 || _____START JKv_8,4.36: na iti vartate / nae akrntasya akrdeo na bhavati / pranaa / parinaa / ntasya iti kim ? praayati / pariayati / antagrahaa ntabhtaprvamtrasya api yath syt, pranakyati / parinakayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.37 || _____START JKv_8,4.37: padntasya nakrasya akrdeo na bhavati / vkn / plakn / arn / girn // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.38 || _____START JKv_8,4.38: padena vyavya padavyavya padavyavadhnam / padena vyavye 'pi sati nimittanittino nakrasya nakrdeo na bhavati / makumbhavpena / caturagayogena / prvanaddham / paryavanaddham / pra g nayma / pari g nayma / padavyavye 'taddhita iti vaktavyam / iha m bht, rdragomayea / ukagomayea / go ca pure iti maya / svdau prva padam iti goabda prvapadam tena vyavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.39 || _____START JKv_8,4.39: na iti vartate / kubhn ity evam diu abdeu nakrasya akradeo na bhavati / kubhnti / ajdeasya sthnivadbhvd iha api pratiedho bhavati / kubhnta / kubhnanti / nnamana - prvapadta sajym iti prpti / chandasy davagraht (*8,4.26) iti ca prpnoti / nandin, nandana, nagara, etny uttarapadni sajy prayojayanti - harinand / [#975] harinandana / girinagaram / nti yai prayojayanti - narnyate / tpnu - tpnoti / nartana, gahana, nandana, nivea, nivsa, agni, anpa, etni uttarapadni prayojayanti / parinartanam, parigahanam iti sajym prvapadt sajym iti prpnoti / parinandanam ity atra upasargd asamse 'pi iti prpnoti / aranivea, aranivsa, argni, darbhnpa ity et saj / crydaatva ca / cryabhojna / cryn / irikdibhyo vanottarapadebhya sajaym / irik, timira, samra, kubera, hari, karmra ity uttarapadavanaabdasthasya sajym / kubhndir ktigaa / avihitalakao atvapratiedha kubhndiu draavya // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.40 || _____START JKv_8,4.40: sakratavargayo akracavargbhy sannipte akracavargv deau bhavata / sto cun iti yathsakhyam atra neyate / sakrasya akrea, cavargea, dvbhym api sannipte akro bhavati / tavargasya api ca akrea, cavargena ca sannipte cavargo bhavati / dee tu yathsakhyam isyate, sakrasya akra, tavargasya ca cavarga iti / sakrasya akrea sannipte - vkaete / plakaete / tasya+eva cavargea - vkacinoti / plakacinoti / vkachdayati / plakachdayati / tavargasya akrea - agnicicchete / somasucchete / tasya+eva cavargea - agniciccinoti / somasuccinoti / agnicicchdayati / somasucchdayati / agnicijjayati / somasujjayati / agnicijjhakra / asomasujjhakra / agniciakra / somasuakra / masje majjati / bhrasje - bhjjati / vrace - vcati / yaje yaja / yce - yc / t (*8,4.44) iti pratiedho jpaka sakhytnudebhvasya / sto cau iti saptamnirdeo na kta, prvea parea ca cun sannipte cutva yath syt iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.41 || _____START JKv_8,4.41: sto iti vartate / sakratavargayo akravargbhy sannipte akraavargv deau bhavata / tatra api tathaiva sakhytnudeabhva / akrea sakrasya - vkaae / plakaae / tasya+eva avargea - vkakate / plakakate / vkahakra / plakahakra / tavargasya akrea - pe / peum / peavyam / ka / kh / tasya+eva avargea - agnicitkate / somasukate / agnicihakra / somasuhakra / agnicina / somasuna / agnicihaukate / somasuhaukate / agniciakra / somasuakra / ata - aati / ada - aati // ____________________________________________________________________ [#976] ## || PS_8,4.42 || _____START JKv_8,4.42: padnt avargd uttarasya sto utva na bhavati nm ity etad varjayitv / [#975] vali sye / madhuli tarati / padntt iti kim ? a stutau - e / o iti kim ? sarpiamam / anm iti kim ? am / atyalpam idam ucyate / anmnavatinagarm iti vaktavyam / am / aavati / aavar // ____________________________________________________________________ [#976] ## || PS_8,4.43 || _____START JKv_8,4.43: na iti vartate / tavargasya akre yadukta tan na bhavati / agnicitae / bhavnae / mahnae // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.44 || _____START JKv_8,4.44: to iti vartate / akrd uttarasya tavargasya yadukta tan na bhavati / prana / vina // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.45 || _____START JKv_8,4.45: padntagrahaam anuvartate / yara padntasya anunsike parata v anunsika deo bhavati / v nayati, vgnayati / valinayati, valinayati / agnicinnayati, agnicid nayati / tritumnayati, triub nayati / padntasya ity eva, vedmi / kubhnti / yaro 'nunsike pratyaye bhy nityavacana kartavyam / vmayam / tvamayam / vyavasthitavibhvijnt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.46 || _____START JKv_8,4.46: yara iti vartate / aca uttarau yau rephahakrau tbhym uttarasya yaro dve bhavata / arkka markka / brahmm / apahnnute / aca iti kim ? kin hnute / kim hmalayati // ____________________________________________________________________ [#977] ## || PS_8,4.47 || _____START JKv_8,4.47: aca iti vartate, yara iti ca / anacparasya aca uttarasya yaro dve v bhavata / daddhyatra / maddhvatra / aca ity eva, smitam / dhmtam / yao mayo dve bhavata iti vaktavyam / kecid atra yaa iti pacam, maya iti ah iti vycakate / tem ulkk, valmmka ity udharaam / apare tu maya iti pacam, yaa iti ah iti / tem dadhyyatra, madhvvatra ity udharaam / ara khayo dve bhavata iti vaktavyam / atra api yadi ara iti pacam, khaya iti ah, tad stthl, sttht iti udharaam / athav khaya uttarasya aro dve bhavata / vatssa / iku / kram / apssar / avasne ca yaro dve bhavata iti vaktavyam / vkka, vk / tvakk, tvak / a, a / tatt, tat // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.48 || _____START JKv_8,4.48: dini parata kroe gamyamne putraabdasya na dva bhavata / anaci ca (*8,4.47) iti prpti pratiidhyate / putrdintvam asi ppe / kroe iti kim ? tattvakathane dvirvacana bhavaty eva, puatrnatti iti puttrdin / iumr vyghr / tatpare ceti vaktavyam / putraputrdin tvamasi ppe / v hatajagdhapara iti vaktavyam / puttrahat, putrahati / puttrajagdh, putrajagdh / cayo dvity ari paukarasde / cayo dvity bhavanti ari parata paukarasder cryasya matena / takrasya thakra - vathsa / kakrasya khakra - khram / pakrasya phakra - aphsar // ____________________________________________________________________ [#978] ## || PS_8,4.49 || _____START JKv_8,4.49: na iti varsate / aro 'ci parata na dve bhavata / aco rahbhy dve (*8,4.46) iti prpti pratiidhyate / karati / varati / kara / akadara / aci iti kim ? daryate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.50 || _____START JKv_8,4.50: triprabhtiu vareu sayukteu kayanasya matena dvitva na bhavati / indra / candra / ura / rram / bhrram // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.51 || _____START JKv_8,4.51: kalyasya caryasya matena sarvatra dvirvacana na bhavati / arka / marka / braham / apahnute // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.52 || _____START JKv_8,4.52: drghd uttarasya cry matena na dvitva bhavati / dtram / ptram / mtram / stram // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.53 || _____START JKv_8,4.53: jhal sthne jadeo bhavati jhai parata / labdh / labdhum / labdhavyam / dogdh / dogdhum / dogdhavyam / boddh / voddhum / boddhavyam / jhai iti kim ? datta / dattha / dadhma // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.54 || _____START JKv_8,4.54: abhyse vartamnn jhal cardeo bhavati, cakrj ja ca / cikhaniati / cicchitsati / ihakrayiati / tihsati / piphakrayiati / bubhati / jighatsati / huhaukiate / prakticar prakticaro bhavanti / cicati / ikiate / titaniati / praktija praktijao bhavanti / jijaniate / bubudhe / dadau / iye // ____________________________________________________________________ [#979] ## || PS_8,4.55 || _____START JKv_8,4.55: khari ca parato jhal cardeo bhavati / jagrahaa na anuvartate, prvastre ca anuktatvt / bhett / bhettum / bhettavyam / yuyutsate / ripsate / lipsate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.56 || _____START JKv_8,4.56: jhal car iti vartate / avasne vartamnn jhal v cardeo bhavati / vk, vg / tvak, tvag / vali, vali / triup, triub // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.57 || _____START JKv_8,4.57: aa apraghyasajasya avasne vartamnasya v anunsikdeo bhavati / dadhi, dadhi / madhu, madhu / kumr, kumr / aa iti kim ? kart / hart / apraghyasya iti kim ? agn / vy // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.58 || _____START JKv_8,4.58: anusvrasya yayi parata prasvara deo bhavati / akit / akitum / akitavyam / uchit / uchitum / uchitavyam / kuit / kuitum / kuitavyam / nandit / nanditum / nanditavyam / kampit / kampitum / kampitavyam / iha kurvanti, vanti ity atra atvasya asiddhatvt prva nakrasya anusvra kriyate / tasya api parasavarena punar nakra eva bhavati / tasya api asiddhatvt punar atva na bhavati / evam anusvrbhto atvam atikrmati iti / yayi iti kim ? krasyate / cikrasyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.59 || _____START JKv_8,4.59: padntasya anusvrasya yayi parata v parasavardeo bhavati / takathacitrapakaayamnannabhasthampuruo 'vadht, ta katha citrapaka ayamna nabhastha puruo 'vadht // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.60 || _____START JKv_8,4.60: tavargasya lakre parata parasavardeo bhavati / agnicillunti / somasullunti / bhavllunti / mahllunti // ____________________________________________________________________ [#980] ## || PS_8,4.61 || _____START JKv_8,4.61: savara iti vartate / uda uttarayo sth stambha ity etayo prvasavardeo bhavati / uttht / utthtum / utthtavyam / stambhe khalv api - uttambhit / uttambhitum / uttambhitavyam / sthstambho iti kim ? utsnt / uda prvasavarnatve skande chandasy upasakhynam / agne dram utkanda // roge ca+iti vaktavyam / utkandako nma roga / kandater v dhtvantarasya+etad rpam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.62 || _____START JKv_8,4.62: jhaya uttarasya prvasavardeo bhavati anyatarasym / vgghasati, vghasati / svali hasati, vali hasati / agnicid dhasat / agnicid hasati / somasud dhasati, somasud hasati / triub bhasati, triub hasati / jhaya iti kim ? pr hasati / bhavn hasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.63 || _____START JKv_8,4.63: jhaya iti vartate, anyatarasym iti ca / jhaya uttarasya akrasya ai parata chakardeo bhavati anyatarasym / vk chete, vk ete / agnicic chete, agnicit ete / somasuc chete, somasut ete / vali chete, vali ete / triup chete, triup ete / chatvamami iti vaktavyan / ki prayojanam ? tacchlokena, tacchmaru ity evam artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.64 || _____START JKv_8,4.64: anyatarasym iti vartate / hala uttare yam yami parato lopo bhavati anyatarasym / ayyy ity atra dvau yakrau, kramajasttya, tatra madhyamasya v lopo bhavati / ayy, ayyy / aditer apatyamdityya ity atra takrt para eka yakra, [#981] yao maya iti kramajo dvitya, tatra madhyamasya v lopo bhavati / ditya, dityya / dityo devat asya sthlpkasya iti dityya ity atra api dvau yakrau kramajasttya / tatra madhyamasya madhyamayor v lopo bhavati / hala iti kim ? nnam / yamm iti kim ? agni / ardhyam / yami iti kim ? rgam // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.65 || _____START JKv_8,4.65: hala iti vartate, anyatarasym iti ca / hala uttarasya jharo jhari savare parato lopo bhavati anyatarasym / pratttam, avatttam ity atra trayastakr, kramajacaturtha / tatra madhyamasya madhyamayor v lopo bhavati / marutttta ity atra catvrastakr kramaja pacama / tatra madhyamasya madhyamayo madhyamn v lopo bhavati / marucchabdasya hi upasakhynasmarthyt aca upasargtta (*7,4.47) iti tatva bhavati / jhara iti kim ? rgam / jhari iti kim ? priyapac / allopasya ca prvatra asiddhe na sthnivat iti sthnivadbhvapratiedht cakrasya akre lopa syt / savare iti kim ? tarpt taptum / tarptavyam / savaragrahaasmarthyt iha sakhytnudeo na bhavati, savaramtre lopo vijyate / tena ihi, pihi iti hakre akrasya lopo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.66 || _____START JKv_8,4.66: udttt uttarasya anudttasya svaritdeo bhavati / grgya / vtsya / pacati / pahati / asya svaritasya asiddhatvt anudtta padam ekavarjam (*6,1.158) ity etan na pravartate / tena udttasvaritau ubhvapi ryete // ____________________________________________________________________ ## || PS_8,4.67 || _____START JKv_8,4.67: udattodayasya svaritodayasya ca anudttasya svarito na bhavati / prvea prpta pratiidhyate, agrgyakyapaglavn matena / udtta udayo yasmt sa udttodaya / udttapara ity artha / eva svaritodaya / udtto dayastvat - grgyastatra / vtsyastatra / tatraabda dyudtta / tasminnudtte parato grgyaabda svarito na bhavati / svaritodaya - grgya kva / vtsya kva / kvaabda svarita, tasmin parata anudtta svarito na bhavati / agrgyakyapaglavnm iti kim ? grgyas tatra / grgya kva / te hi matena svarito bhavaty eva / udttasvaritaparasya iti vaktavye udayagrahaa magalrtham / anekcryasakrtana pjrtham // ____________________________________________________________________ [#982] ## || PS_8,4.68 || _____START JKv_8,4.68: eko 'tra vivta, apara savta / tatra vivtasya savta kriyate / akro vivta savto bhavati / vka / plaka / iha stre kryrthamakro vivta pratijta, tasya tathbhtasya eva prayogo m bht iti savtapratypattir iya kriyate / drghaplutayo ca anena vivtena akrea grahaa neyate / tena tayo savto na bhavati / savutena ca sarvaguasya mtrikasya grahaam iyate / tena sarvagua pratypadyate / iy upasakhynavat uddhaga vivtaghastrrth / vyutpannarpasiddhir vttir iya kik nma // iti rvmanakiky vttau aamdhyyasya turya pda samptacyamadhyyo granthaca // End of the Kikvtti