Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya. Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985 (Samskrtaparisadgranthavali, 17-) Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto After extensive reformatting, this GRETIL version still retains some inconsistencies that cannot be standardized at present, especially with regard to sandhi / pausa. - = word sandhi + = sentence sandhi #<...># = Bold REFERENCE SYSTEM (added): PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra) JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti (*n,n.n) = cross reference [#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ kÃÓikÃv­tti÷ prathamo 'dyÃya÷ prathama÷ pÃda÷ [#1] v­ttau bhëye tathà dhÃtu-nÃma-pÃrÃyaïa-Ãdi«u / viprakÅrïasya tantrasya kriyate sÃra-saÇgraha÷ //1// i«Ây-upasaÇkhyÃnavatÅ Óuddha-gaïà viv­ta-gƬha-sÆtra-arthà / vyutpanna-rÆpa-siddhir v­ttir iyaæ kÃÓikà nÃma //2// vyÃkaraïasya ÓarÅraæ parini«Âhita-ÓÃstra-kÃryam etÃvat / Ói«Âa÷ parikarabandha÷ kriyate 'sya grantha-kÃreïa //3// [#2] atha sabda-anuÓÃsanam ke«Ãæ ÓabdÃnÃm? laukikÃnÃæ vaidikÃnÃæ ca / katham anuÓÃsanam? prak­ty-Ãdi-vibhÃga-kalpanayà sÃmÃnya-viÓe«avatà lak«aïena / atha kim-artho varïÃnÃm upadeÓa÷? pratyÃhÃra-artha÷ / pratyÃhÃro lÃghavena ÓÃstra-prav­tty-artha÷ // a i u ï / a i u ityanena krameïa varïÃn-upadiÓyÃnte ïakÃramitaæ karoti pratyÃhÃrÃrtham / tasya grahaïaæ bhavaty ekenauran rapra÷ (*1,1.51) ityakÃreïa / hrasvam avarïa prayoge saæv­tam / dÅrgha-plutayos tu viv­tatvam / te«Ãæ sÃvarïya-prasiddhy-artham akÃra iha ÓÃstre viv­ta÷ pratij¤Ãyate / tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti ÓÃstra-ante pratyÃpatti÷ kari«yate // ­ Ê k / ­ Ê ity etau varïÃv updiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante kakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati tribhi÷ / aka÷ savarïe dÅrgha÷ (*6,1.101) ity akÃreïa / iko guïa-v­ddhÅ (*1,1.3) iti-ikÃreïa / ugitaÓ ca (*4,1.6) ity ukÃreïa / akÃra-Ãdayo varïÃ÷ pracura-prayoga-vi«ayÃste«Ãæ suj¤Ãnam upadeÓe prayojanam / ÊkÃras tu kÊpistha eva prayujyate / kÊpeÓ ca pÆrvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham / tasya-asiddhatvÃd ­kÃra eva ackÃryÃïi bhavi«yanti iti kim-artham ÊkÃra upadiÓyate? latva-vidhÃnÃd yÃni parÃïy ackÃryÃïi tÃni ÊkÃre yathà syur iti / kÃni punastÃni? pluta÷ svarito dvirvacanam / kÊ3pta-Óikha÷, prakÊpta÷, prakÊptavÃn iti / yac ca-aÓaktijam asÃdhu Óabda-rupaæ, tad-anukaraïasya-api sÃdhutvam i«yate / tatsthasya-api ÊkÃrasya acakÃrya-pratipatty-artham ÊkÃra-upadeÓa÷ kriyate / ­taka÷ iti prayoktavye Óakti-vaikalyÃt kumÃrÅ Êtaka÷ iti prayuÇkte, tad-anyo 'nukaroti - kumÃry-Êtaka÷ ity Ãha iti // e o Ç / e o ity etau varïÃv upadiÓya ante ÇkÃramitam karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavaty ekena / eÇi pararÆpam (*6,1.94) ity ekÃreïa // [#3] ai au c / ai au ity etau varïÃv upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante cakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya-grahaïaæ bhavati caturbhi÷ / aca÷ parasmin pÆrva-vidhau (*1,1.57) ity akÃreïa / ica ekÃco 'm pratyayavac ca (*6,3.68) iti ikÃreïa / eco 'y-av-Ãy-Ãva÷ (*6,1.78) iti ekÃreïa / v­ddhir Ãdaic (*1,1.1) iti aikÃreïa / pratyÃhÃre 'nubandhÃnÃæ katham aj-grahaïe«u na / ÃcÃrÃd-apradhÃnatvÃl-lopaÓ ca balavattara÷ // varïe«u ye varïa-ikadeÓà varïa-antara-samÃna-ak­tayaste«u tat-kÃryaæ na bhavati, tac-chÃyÃmukÃriïo hi te na punas ta eva / p­thak-prayatna-nirvartyaæ hi varïam icchanty ÃcÃryÃ÷ / nu¬vidhi-la-ÃdeÓa-vinÃme«u ­kÃre pratividhÃtavyam / nu¬idhau (*7,4.71) ­kÃra-grahaïam / Ãn­dhatu÷, Ãn­dhu÷ / la-ÃdeÓe ­kÃra-grahaïam / kÊpta÷, kÊptavÃn / vinÃme ­kÃra-grahaïam / kartÌïÃm // ha ya va ra / ha ya va ra ity etÃn varïÃn upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante ÂakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavaty ekena / ÓaÓ-cho 'ti (*8,4.63) ity akÃreïa / ayaæ repho ya-kÃrÃt para upadiÓyate / tasya yar-grahaïena yay-grahaïena ca grahaïe sati, svarnayati, prÃtarnayati ity atra yaro 'nunÃsike 'nunÃsiko và (*8,4.58) iti anunÃsika÷ prÃpnoti / madra-hrada÷, bhadra-hrada ity atra dvirvacanaæ prÃpnoti aco ra-hÃ-bhyÃæ dve (*8,4.46) iti / kuï¬aæ rathena, vanaæ rathena ity atra anusvÃrasya yayi parasavarïa÷(*8,4.58) iti parasavarïa÷ prÃpnoti / na-i«a do«a÷ / Ãk­tau pada-arthe samudÃye sak­l-lak«ye lak«aïaæ pravartate ity etasmin darÓane yaro 'nunasike 'nunÃsiko và (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate / tad-anena gakÃra-ÃdÅnÃæ ÇakÃrÃ-adayo ye yathÃ-svaæ sthÃnato guïataÓ ca ataratamÃ÷, te sarve vihitÃ÷ / ye tu na sthÃnata÷, na api guïata÷, sthÃna-mÃtreïa guïa-mÃtreïa và antaratamÃs te sarve nivartitÃ÷ iti sthÃna-mÃtra-antaratamo rephasya ïakÃro na bhavati / dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhÃve sati yarkÃryaæ prÃptam, tat sÃk«Ãc-chi«Âena nimitta-bhÃvena bÃdhyate iti na dvirucyate repha÷ / anusvÃrasya yayi parasavarïa÷ (*8,4.58) ity etad apy anusvÃra-antaratamaæ sak­deva parasavarïaæ vidadhÃti / na ca rephasya anusvÃra-antaratama÷ savarïo 'sti iti na bhavi«yati kuï¬aæ rathena, vanaæ rathena ity atra / aÂÃæ madye visarjanÅya-jihvÃmÆlÅya-upadhmÃnÅyÃnÃm apy upadeÓa÷ kartavya÷ / kim prayojanam ? ura÷keïa, ura÷keïa / ura÷peïa, ura÷peïa / atra a¬-vyavÃye iti ïatvaæ yathà syÃt iti // [#4] la ï / la ity ekaæ varïam upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante ïakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati tribhi÷ / aï-udit-savarïasya ca apratyaya÷ (*1,1.69) ity akÃreïa / iï-ko÷ (*8,3.57) iti ikÃreïa / iko yaï-aci (*6,1.77) iti yakÃreïa / iï-grahaïÃni sarvÃïi pareïa ïakÃreïa / aï-grahaïÃni tu pÆrveïa, aï-udit-savarïasya ca-apratyaya÷ (*1,1.69) ity etad-eva-ikaæ pareïa / atha kim artham ajgrahaïam eva-itan-na kriyate? na-ivaæ Óakyam, anta÷-sthÃnÃm api hi savarïÃnÃæ grahaïam i«yate / sayaæ, yaæ, yantÃ, savaæ, vaæ vatsarah, yalaæ, laæ, lokam, tallaæ,laæ, lokam ity atra anusvÃrasya anunÃsike yayi parasavarïe k­te tasya yar-grahaïena grahaïÃd dvirvacanaæ yathà syÃd iti / hakÃra-Ãdi«v-akÃra uccÃraïa-artha÷, na anubandha÷ / lakÃre tv-anunÃsika÷ pratij¤Ãyate, tena ur-aï rapara÷ (*1,1.51) ity atra ra iti pratyÃhÃra-grahaïÃl-laparatvam api bhavati // ¤a ma Çaïa na m / ¤a ma Ça ïa na ity etÃn varïÃn upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante makÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati tribhi÷ / puma÷ khayy-ampare (*8,3.6) ity akÃreïa / halo yamÃæ yami lopa÷ (*8,4.64) iti yakÃreïa / Çamo hrasvÃd-aci Çamuï nityam (*8,3.32) iti ÇakÃreïa / ¤amantì-¬a÷ iti ¤akÃreïa-api grahaïam-asya d­Óyate / kecit-tu sarvÃïy-etÃni pratyÃhÃra-grahaïÃni ¤akÃreïa bhavantu iti makÃram anubandhaæ pratyÃcak«ate / tathà ca sati Çamo hrasva-adaci Çamuï nityam(*8,3.32) ity atra-Ãgamino÷ jhabhor abhÃvÃd-ÃgamÃbhÃva-pratipattau pratipatti-gauravaæ bhavati // jha bha ¤ / jha bha ity etau varïÃv-upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante ¤akÃrÃmitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavaty ekena / ato dÅrgho ya¤i (*7,3.101) iti yakÃreïa // gha ¬ha dha « / gha ¬ha dha ity etÃn varïÃn upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante «akÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati dvÃbhyÃm / eka-aco baÓo bha« jha«-antasya s-dhvo÷ (*8,2.37) iti bhakÃra-jhakÃrÃbhyÃm // [#5] ja ba ga ¬a da Ó / ja ba ga ¬a da ity etÃn varïÃn upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante ÓakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati «a¬bhi÷ / bho-bhago-agho-apÆrvasya yo 'Ói (*8,3.17) ity akÃreïa haÓi ca (*6,1.114) iti hakÃreïa / na-i¬-vaÓi k­ti (*7,2.8) iti vakÃreïa / jhalÃæ jaÓ jhaÓi (*8,4.53) iti jakÃra-jhakÃrabhyÃm / eka-aco vaÓo bha« jha«-antasya s-dhv-o÷ (*8,2.37) iti bakÃreïa // kha pha dha ¬ha tha ca Âa ta v / kha pha dha ¬ha tha ca Âa ta ity etÃn varïÃn upadiÓyÃnte vakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavaty ekena / naÓ-chavy-apraÓÃn (*8,3.7) iti dhakareïa / kha-pha-grahaïam uttara-artham // ka pa y / ka pa ity etau varïÃv upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante yakÃramitaæ karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati caturbhi÷ / anusvÃrasya yayi parasavarïa÷ (*8,4.58) iti yakÃreïa / maya u¤o vo và (*8,3.33) iti makÃreïa / jhayo ho 'nyatarasyÃm (*8,4.62) iti jhakÃreïa / puma÷ khayy-ampare (*8,3.6) iti khakÃreïa // Óa «a sa r / Óa «a sa ity enÃn varïÃn upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante rephamitam karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati pa¤cabhi÷ / yaro 'nynÃsike 'nunÃsiko và (*8,4.45) iti yakÃreïa / jharo jhari savarïe (*8,4.65)iti jhakÃreïa / khari ca (*8,4.55) iti khakÃreïa / abhyÃse car ca (*8,4.54) iti cakÃreïa / ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷ (*7,4.61) iti ÓakÃreïa // ha l / ha ity ekaæ varïam upadiÓya pÆrvÃæÓ ca-ante lakÃramitam karoti pratyÃhÃra-artham / tasya grahaïaæ bhavati «aÂbhi÷ / alo 'ntyÃt pÆrva upadhà (*1,1.65) iti akÃreïa / halo 'nantarÃ÷ saæyoga÷ (*1,1.7)iti hakÃreïa / lopo vyor vali (*6,1.66) iti vakÃreïa / ralo v-y-upadhad-dhal-Ãde÷ saæÓ ca (*1,2.26) iti repheïa / jhalo jhali (*8,2.26) iti jhakÃreïa / Óala ig-upadhÃd aniÂa÷ k«a÷ (*3,1.45) iti ÓakÃreïa / atha kim artham upadi«Âo 'pi hakÃra÷ punar upadiÓyate? kittva vikalpa-k«a- i¬vidhayo yathà syu÷ iti / snihitvÃ, snehitvà ity atra ralo v-y-upadhÃd-dhal-Ãde÷ saæÓ-ca (*1,2.26) iti kittvaæ và yathà syÃt / lihe÷ alik«at iti Óala ig-upadhÃd aniÂa÷ k«a÷ (*3,1.45) iti k«o yathà syÃt / [#6] rudihi, svapihi iti valÃdi-lak«aïa i¬ yathà syÃt / adÃgdhÃm / jhalgrahaïe«u ca hakÃrasya grahaïaæ yathà syÃt / yady evam, ha ya va ra ¬ ity atra tarhi kim artham upadiÓyat? mahÃæ hi sa÷; devà hasanti ity atra a¬-grahaïe«u ca aÓ-grahaïe«uca hakÃrasya grahaïaæ yathà syÃt / brÃhmaïo hasati - haÓi ca (*6,1.114) ity utvaæ yathà syÃt / ekasmÃn Ça¤aïAvaÂà dvÃbhÃæ «astribhya eva kaïamÃ÷ syu÷ / j¤eyau cayau caturbhyo ra÷ pa¤cabhya÷ Óalau «a¬bhya÷ // iti // iti pratyÃhÃraprakaraïam / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.1 || _____START JKv_1,1.1: v­ddhi-Óabda÷ sa¤j¤Ãtvena vidhÅyate, pratyekam Ãd-aicÃæ varïÃnÃæ sÃmÃnyena tad-bhÃvitÃnÃm, atad-bhÃvitÃnÃæ ca / taparakaraïam aij-artham tÃd-api para÷ tapara÷ iti, khaÂvai¬akÃdi«u trimÃtra-caturmÃtra-prasaÇga. niv­ttaye / ÃÓvalÃyana÷ / aitikÃyana÷ / aupagava÷ / aupamanyava÷ / ÓÃlÅya÷ / mÃlÅya÷ / v­ddhi-pradeÓÃ÷ -- sici v­ddhi÷ parasmaipade«u (*7,2.1) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.2 || _____START JKv_1,1.2: guïa-Óabda÷ sa¤j¤Ãtvena vidhÅyate, pratyekam, ad-eÇÃæ varïÃnÃæ sÃmÃnyena tad-bhÃvitÃnÃm, atad-bhÃvitÃnÃæ ca / taparakaraïaæ tv iha sarvÃrtham / tarità / cetà / stotà / jayanti / ahaæ pace / guïa-pradeÓÃ÷ -- mider guïa÷ (*7,3.82) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.3 || _____START JKv_1,1.3: paribhëà iyaæ sthÃni-niyama-arthà / aniyama-prasaÇge niyamo vidhÅyate / v­ddhi-guïau svasa¤j¤ayà Ói«yamÃïau ika÷ eva sthÃne veditavyau / vak«yati -- sÃrvadhÃtuka-ardhadhÃtukayo÷ (*7,3.84) aÇgasya guïa iti / sa iko eva sthÃne viditavya÷ / nayati / bhavati / v­ddhi÷ khalv api -- akÃr«Åt / [#7] ahÃr«Åt / acai«Åt / anai«Åt / alÃvÅt / astÃvÅt / guïa-v­ddhÅ svasa¤j¤ayà vidhÅyete, tatra ika÷ iti etad-upasthitaæ dra«Âavyam / kiæ k­taæ bhavati ? dvitÅyayà «a«ÂhÅ prÃdurbhÃvyate / midim­jipugantalaghaÆpardhÃcchid­Óik«iprak«udre«vaÇgena ig viÓe«yate / jusi sÃrvadhÃtuka-Ãdi-guïe«u ika-aÇgaæ viÓe«yate / medyate / abighayu÷ / ika÷ iti kim? Ãtsandhy-ak«ara-vya¤janÃnÃæ mà bhÆt / yÃnam / glÃyati / umbhità / punar guïa-v­ddhi-grahaïaæ svasa¤j¤yà vidhÃne niyama-artham / iha mà bhÆt -- dyau÷, panthÃ÷, sa÷, imam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.4 || _____START JKv_1,1.4: dhÃtv-ekadeÓo dhÃtu÷, tasya lopo yasminn ÃrdhadhÃtuke tad-ÃrdhadhÃtukaæ dhÃtu-lopaæ, tatra ye guïa-v­ddhÅ prÃpnuta÷, te na bhavata÷ / loluva÷ / popuva÷ / marÅm­ja÷ / lolÆya-Ãdibhyo yaÇantebhya÷ paca-Ãdy-aci vihite yaÇo 'ci ca (*2,4.74) iti yaÇo luki k­te tam eva acam ÃÓritya ye guïa-v­ddhÅ prÃpte tayo÷ prati«edha÷ / dhÃtu-grahaïaæ kim ? lƤ, lavità / re¬asi / parïaæ na ve÷ / anubandha-pratyaya-lope mà bhÆt / ri«er-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udÃharaïaæ re iti / ÃrdhadhÃtuke iti kim ? tridhà baddho v­«abho roravÅti iti / sÃrvadhÃtuke mà bhÆt / ika÷ ity eva - abhÃji, rÃga÷ / bahuvrÅhi-samÃÓrayaïaæ kim ? knopayati, preddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.5 || _____START JKv_1,1.5: nimitta-saptamy e«Ã / kÇin-nimitte ye guïa-v­ddhÅ prÃpnuta÷, te na bhavata÷ / cita÷, citavÃn / stuta÷, stutavÃn / bhinna÷, bhinnavÃn / m­«Âa÷, m­«ÂavÃn / Çiti khalv api - cinuta÷, cinvanti / m­«Âa÷, m­janti / gakÃro 'pi atra cartva-bhÆto nirdiÓyate / glÃ-ji-sthaÓ ca gstu÷ (*3,2.139) ji«ïu÷ / bhÆ«ïu÷ / ika÷ itym eva - kÃmayate, laigavÃyana÷ / m­jerajÃdau saÇtrame vibhëà v­ddhir i«yate / saÇ-kramo nÃma guïa-v­ddhi-prati«edha-vi«aya÷ / parim­janti, [#8] parimÃrjanti / parim­jantu, parimÃrjantu / laghu-upadha-guïasya apy-atra prati«edha÷ / acinavam, asunavam ity Ãdau lakÃrasya saty api Çittve yÃsuÂo Çid-vacanaæ j¤Ãpakam Çiti yat-kÃryaæ tal-lakÃre Çiti na bhavati iti // ____________________________________________________________________ START JKv_1,1.6: ## || PS_1,1.6 || _____START JKv_1,1.6: dÅdhÅ-vevyo÷ iÂaÓ ca ye guïa-v­ddhÅ prÃpnuta÷, te na bhavata÷ / ÃdÅchyanam, ÃdÅdyaka÷ / Ãvevyanam, Ãvevyaka÷ / iÂa÷ khalv api - kaïità Óva÷ / raïità Óva÷ / v­ddhir iÂo na saæbhavati iti laghu-upadha-guïasya-atra prati«edha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.7 || _____START JKv_1,1.7: bhinna-jÃtÅyair ajbhir avyavahita÷ Óli«Âa-uccÃrità hala÷ saæyoga-sa¤j¤Ã bhavanti / samudÃya÷ sa¤j¤Å / jÃtau cedaæ bahuvacanam / tena dvayor bahÆnÃæ ca saæyogasa¤j¤Ã siddhà bhavati / agni÷ iti ga-nau / aÓva÷ iti Óa-vau / karïa÷ iti ra-ïau / indra÷, candra÷ mandra÷ iti na-da-rÃ÷ / u«Âra÷, rëÂram, bhrëÂram iti «a-Âa-rÃ÷ / tilÃnstryÃvapati iti na-sata-ra-yÃ÷, na-ta-sa-ta-ra-yà và / hala÷ iti kim ? titaucchatram - saæyogÃntasya lopa÷ (*8,2.23) iti lopa÷ syÃt / anantarÃ÷ iti kim ? pacati panasam - sko÷ saæyoga-Ãdyor ante ca (*8,2.29) iti lopa÷ syÃt / saæyoga-pradeÓÃ÷ - samyogÃntasya lopa÷ (*8,2.23) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.8 || _____START JKv_1,1.8: mukha-sahità nÃsikà mukha-nÃsikÃ, tayà ya uccÃryate varïa÷ so 'nunÃsika-sa¤j¤o bhavati / ÃÇo 'nunÃsikaÓ chandasi (*6,1.126) / abhra Ãæ apa÷ / gabhÅra Ãæ ugraputre / ca na Ãæ indra÷ / mukha-grahanaæ kim ? anusvÃrasya-iva hi syÃt / nÃsika-agrahaïaæ kim ? kacaÂatapÃnÃæ mà bhÆt / anunÃsika-pradeÓÃ÷ - ÃÇo 'nunÃsikaÓ chandasi (*6,1.26) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.9 || _____START JKv_1,1.9: tulya-Óabda÷ sad­Óa-paryÃya÷ / Ãsye bhavam-Ãsyaæ tÃlv-Ãdi-sthÃnam / prayatanaæ prayatna÷ spa­«Âata-Ãdir varïa-guïa÷ / tulya Ãsye prayatno yasya varïasya yena varïena saha sa samÃnajÃtÅyaæ prati savarïasa¤j¤o bhavati / [#9] catvÃra ÃbhyantarÃ÷ prayatnÃ÷ savarïasaæ j¤ÃyÃm ÃÓrÅyante -- sp­«ÂatÃ, Å«at-sp­«ÂatÃ, saæv­tatÃ, viv­tatà ca iti / a a a iti trayo 'kÃrà udÃtta-anudÃtta-svaritÃ÷ pratyekaæ sÃnunÃsikà niranunÃsikÃÓ ca hrasva-dÅrgha-pluta-bhedÃd a«ÂÃdaÓa dhà bhidyante / tathà i-varïa÷, tathà u-varïa÷, tathà ­-varïa÷ / Ê-varïasya dÅrghà na santi, taæ dvÃdaÓa-bhedam ÃcakÓate / sandhy-ak«arÃïÃæ hrasvà na santi, tÃny api dvÃdaÓa-prabhedÃni / anta÷sthà dviprabhedÃ÷, rephavarjità yavalÃ÷ sÃnunÃsikà niranunÃsikÃÓca / repho«maïÃæ savarïà na santi / vargyo vargyeïa savarïa÷ / daï¬Ãgram / khaÂvÃgram / Ãsya-grahaïaæ kim ? kacaÂatapÃnÃæ bhinna-sthÃnÃnÃæ tulya-prayatnÃnÃæ mà bhÆt / kiæ ca syÃt ? tarptÃ, tarptum ity atra jharo jhari savarïe (*8,4.65) iti pakÃrasya takÃre lopa÷ syÃt / prayatna-grahaïaæ kim ? icuyaÓÃnÃæ tulya-sthÃnÃnÃæ bhinna-jÃtÅyÃnÃæ mà bhÆt / kiæ ca syÃt ? aruÓcyotati ity atra jharo jhari savarïe (*8,4.65) iti ÓakÃrasya cakÃre lopa÷ syÃt / rkÃra-ÊkÃrayo÷ savarïas¤j¤Ã vaktavyà / hotÊkÃra÷ / hot­kÃra÷ / ubhayo÷ ­varïasya Êvarïasya ca Ãntaratama÷ savarïo dÅrgho nÃsti iti rkÃra eva dÅrgho bhavati / savarïa-pradeÓÃ÷ - aka÷ savarïe dÅrgha÷ (*6,1.101) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.10 || _____START JKv_1,1.10: ac ca hal ca, aj-jhalau / tulya-Ãsya-prayatnÃv api aj-jhalau parasparaæ savarïasa¤j¤au na bhavata÷ / avarïa-hakÃrau daï¬ahasta÷, ivarïa-ÓakÃrau-dadhi ÓÅtam, savarïadÅrghatvaæ na bhavati / vaipÃÓo matsya÷, Ãna¬uhaæ carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati // ____________________________________________________________________ [#10] #<Åd-Æd-ed-dvivacanaæ prag­hyam># || PS_1,1.11 || _____START JKv_1,1.11: Åt Æt et ity evam-antaæ dvivacanaæ Óabda-rÆpaæ pragrhya-sa¤j¤aæ bhavati / agnÅ iti / vÃyu iti / mÃle iti / pacete iti / Åd-Ædet iti kim ? v­k«Ãv atra / plak«Ãv atra / dvivacanam iti kim ? kumÃry-atra / kiÓory-atra / taparakaraïam asaædeha-artham / prag­hya-pradeÓÃ÷ - pluta-prag­hyà aci nityam (*6,1.125) ity evam Ãdaya÷ / Åd-ÃdÅnÃæ prag­hyatve maïÅvÃdÅnÃæ prati«edho vaktavya÷ / maïÅvo«Ârasya lambete priyau vatsatarau mama / dampatÅva / jampatÅva / rodasÅva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.12 || _____START JKv_1,1.12: adasa÷ sambadhÅ yo makÃras-tasmÃt pare Åd-Ædeta÷ pragrhya-sa¤j¤Ã bhavanti / amÅ atra / amÅ Ãsate / amÆ atra / amÆ ÃsÃte / ekÃrasya udÃharaïaæ na asti / adasa÷ iti kim? Óamyatra / dìimyatra / mÃt iti kim ? amuke 'tra // ____________________________________________________________________ #<Óe># || PS_1,1.13 || _____START JKv_1,1.13: Óe ity etat prag­hya-sa¤j¤aæ bhavati / kim-idaæ Óe iti ? supÃm ÃdeÓaÓ chandasi / na yu«me vÃjabandhava÷ / asme indrÃ-b­haspatÅ / yu«me iti / asme iti / tve rÃya÷ / me rÃya÷ / tve iti / me iti / chÃndasam etad eva-ikam udÃharaïam - asme indrÃ-b­haspatÅ iti / tatra tathà pÃÂhÃt / itarat tu laukikam anukaraïam - yuÓme iti, asme iti, tve iti, me iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.14 || _____START JKv_1,1.14: ekaÓ-ca asÃvac-ca ekÃc, nipÃto ya ekÃc ÃÇ-varjita÷ sa prag­hya-sa¤j¤o bhavati / a apehi / i indraæ paÓya / u uttiÓÂha / à evaæ nu manyase / à evaæ kila tat / nipÃta÷ iti kim ? cakÃratra / jahÃrÃtra / ekÃc iti kim ? prÃgnaye vÃcamÅraya / anÃÇ iti kim ? à udakÃntÃt, odakÃntÃt / Å«ad-arthe triyÃ-yoge maryÃ-adÃbhividhau ca ya÷ / etam-Ãtaæ Çitaæ vidyÃd vÃkya-smaraïayor-aÇit // ____________________________________________________________________ [#11] ## || PS_1,1.15 || _____START JKv_1,1.15: nipÃta÷ iti vartate / tasya-ukÃreïa tadanta-vidhi÷ / odanto yo nipÃta÷ sa prag­hya-sa¤j¤o bhavati / Ãho iti / utÃho iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.16 || _____START JKv_1,1.16: ot iti vartate / sambuddhi-nimitto ya okÃra÷ sa ÓÃkalyasya ÃcÃryasay matena pnag­hya-sa¤j¤o bhavati, iti-Óabde anÃr«e avaidike parata÷ / vÃyo iti, vÃyav-iti / bhÃno iti, bhÃnav-iti / sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-Ãha / atra anukÃrya-anukaraïayo÷ bhedasya avivak«itatvÃt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati / ÓÃkalya-grahaïaæ vibhëÃ-artham / itau iti kim ? vÃyo 'tra / anÃr«e iti kim ? età gà brahama-bandha ity abravÅt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.17 || _____START JKv_1,1.17: ÓÃkalyasya-itau anÃr«e iti vartate / u¤a÷ prag­hya-sa¤j¤Ã bhavati itau ÓÃkalyasya ÃcÃryasya matena / ÓÃkalyasya iti vibhëa-artham / u iti, viti // ____________________________________________________________________ #<Ææ># || PS_1,1.18 || _____START JKv_1,1.18: u¤a÷ iti vartate / u¤a÷ itÃv-anÃr«e Ææ ity ayam-ÃdeÓo bhavati dÅrgho 'nunÃsikaÓca, ÓÃklyasya matena prag­hya-sa¤j¤akaÓca / ÓÃkalyasya grahaïaæ vibhëÃ-artham iha apy anuvartate / tena trÅïi rÆpÃïi bhavanti - u iti, viti, Ææ iti // ____________________________________________________________________ #<Åd-Ætau ca saptamy-arthe># || PS_1,1.19 || _____START JKv_1,1.19: ÓÃklyasya-itÃv-anÃrÓe iti niv­ttam / Ådantam Ædantaæ ca Óabda-rÆpaæ saptamy-arthe vartamÃnaæ prag­hya-sa¤j¤aæ bhavati / adhyasyÃæ mÃmakÅ tanÆ / mÃmakyÃæ tanvÃm iti prÃpte, mÃækyÃm mÃmakÅ iti, tanvÃm tanÆ iti / somo gaurÅ adhi Órita÷ / ÅdÆtau iti kim ? priya÷ sÆrye priyo agnà bhavÃti / agni-ÓabdÃt parasyÃ÷ saptamyÃ÷ ¬ÃdeÓa÷ / saptamÅ-grahaïaæ kim ? dhÅtÅ, matÅ, su«ÂutÅ - dhÅtyÃ, matyÃ, su«Âutyà iti prÃpte / artha-grahaïaæ kim ? vÃ-apy aÓva÷ / nadyÃti÷ / taparakaraïam asandeha-arthaæ / [#12] Åd-Ætau saptamÅ-ity eva lupte 'rtha-grahaïÃd bhavet / pÆrvasya cet savarïo 'sÃvìÃmbhÃva÷ prasajyate //1// vacanÃdy-atra dÅrghatvaæ tatra api sarasÅ yadi / j¤Ãpakaæ syÃt tad-antatve mà và pÆrvapadasya bhÆt //2 // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.20 || _____START JKv_1,1.20: dÃ-rÆpÃÓ catvÃro dhÃtava÷, dhÃ-rÆpau ca dvau dÃbdaipau varjayitvà ghu-sa¤j¤akà bhavanti / ¬udä - praïidadÃti / dÃï - praïidÃtà / do - praïidyati / deÇ - praïidayate / ¬udhä - praïidadhÃti / dhe - praïidhayati vatso mÃtaram / adÃp iti kim ? dÃp lavane - dÃtaæ barhi÷ / daip Óodhane - avadÃtaæ mukham / ghu-pradeÓÃ÷ - ghu-mÃ-sthÃ-gÃ-pÃ-jahÃti-sÃæ hali (*6,4.66) ityevamÃdaya÷ // ____________________________________________________________________ #<Ãdyantavad ekasmin># || PS_1,1.21 || _____START JKv_1,1.21: asahÃyasay Ãdyanta-upadi«ÂÃni kÃryÃïi na sidhyanti iti ayam-atideÓa Ãrabhyate / saptamy-arthe vati÷ / ÃdÃv-iva ante iva ekasminn-api kÃryaæ bhavati / yathà kartavyam ity atra pratyaya-Ãdy-udÃttatvaæ bhavati, evam aupagavam ity atra api yathà syÃt / yathà v­k«ÃbhyÃm ity atra ato 'Çgasya dÅrghatvam evam ÃbhyÃm, ity atra api yathà syÃt / ekasminn-iti kim / sabhÃsannayane bhava÷ sÃbhÃsannayana÷, ÃkÃram ÃÓritya v­ddha-sa¤j¤Ã na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.22 || _____START JKv_1,1.22: tarap tamap ity etau pratyayau gha-sa¤j¤au bhavata÷ / kumÃritarà / kumaritamà / brÃhmaïitarà / brÃhmaïitamà / gha-pradeÓÃ÷ - gha-rÆpa-kalpa-cela¬-bruva-gotra-mata-hate«u Çyo 'nekÃco hrasva÷ (*6,3.43) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.23 || _____START JKv_1,1.23: bahu gaïa vatu ity eta saÇkhyÃ-sa¤j¤Ã bhavanti / bahuk­tva÷ / bahudhà / bahuka÷ / bahuÓa÷ / gaïak­tva÷ / gaïadhà / gaïaka÷ / gaïaÓa÷ / tÃvatk­tva÷ / tÃvaddhà / tÃvatka÷ / tÃvaccha÷ / katik­tva÷ / katidhà / katika÷ / katiÓa÷ / bahu-gaïa-Óabdayor vaipulye saÇghe ca vartamÃnayor iha grahaïaæ nÃsti, saÇkhyÃ-vÃcinor eva / bhÆryÃdÅnÃæ niv­tty-arthaæ saÇkhyÃ-sa¤j¤Ã vidhÅyate / [#13] ardha-pÆrva-padaÓca pÆraïa-pratyayÃnta÷ saÇkhyÃ-sa¤j¤o bhavati iti vaktavyaæ samÃsakan vidhy-artham / ardha-pa¤cama-ÓÆrpa÷ / ardhaæ pa¤camaæ yeÓÃm iti bahuvrÅhau k­te ardha-pa¤camai÷ ÓÆrpai÷ krÅta÷ / taddhita-artha-iti samÃsa÷ / tatra dik-saÇkhye sa¤j¤ÃyÃm (*2,1.50) ity anuv­ttes tata÷ saÇkhyÃ-pÆrvasya dvigu-sa¤j¤ÃyÃæ ÓÆrpÃd a¤ anyatarasyÃm (*5,1.26) iti a¤ Âha¤ ca / adhyardha-pÆrva-dvigor lug-asa¤j¤ÃyÃm (*5,1.28) iti luk / ardha-pa¤camaka÷ / saÇkhyÃ-pradeÓÃ÷-saÇkhyà vaæÓyena (*2,1.19) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#12] #<«ïa-antà «aÂ># || PS_1,1.24 || _____START JKv_1,1.24: strÅ-liÇga-nirdeÓÃt saÇkhya iti sambadhyate / [#13] «a-kÃrÃntà na-kÃrÃntà ca yà saÇkhyà sà «aÂ-sa¤j¤Ã bhavati / «a-kÃrÃntà tÃvat--«a ti«Âhanti / «a pÓye / na-kÃrÃnta÷-pa¤ca / sapta / nava / dasa / anta-grahaïam aupadeÓika-artham / tena-iha na bhavati - ÓatÃni, sahasrÃïi / a«ÂÃnÃm ity atra nu¬ bhavati / «aÂ-pradeÓÃ÷--«a¬bhyo luk (*7,1.22) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ #<¬ati ca># || PS_1,1.25 || _____START JKv_1,1.25: ¬atyantà yà saÇkhyà sà «aÂ-sa¤j¤Ã bhavati / kati ti«Âhanti / kati paÓya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.26 || _____START JKv_1,1.26: ktaÓ ca ktavatuÓ ca kta-ktavatÆ pratyayau niÓÂhÃ-sa¤j¤au bhavata÷ / k­ta÷ / k­tavÃn / bhukta÷ / bhuktavÃn / ka-kÃra÷ kit-kÃrya-artha÷ / ukÃra÷ ugit-kÃrya-artha÷ / ni«ÂhÃ-pradeÓÃ÷-- ÓvÅdito ni«ÂhÃyÃm (*7,2.14) ityevamÃdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.27 || _____START JKv_1,1.27: sarva-Óabda÷ Ãdir ye«Ãæ tÃni-imÃni sarva-adÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni bhavanti / sarva÷, sarvau, sarve / sarvasmai / sarvasmÃt / sarve«Ãm / sarvasmin / sarvaka÷ / viÓva÷, viÓvau, visve / viÓvasmai / viÓvasmÃt / viÓve«Ãm / viÓvasmin / viÓvaka÷ / [#14] ubha / ubhaya / ubha-Óabdasya sarvanÃmatve prayojanam-- sarvanÃmnas-t­tÅya ca (*2,3.27) iti / ubhÃbhyÃæ hetubhyÃæ vasati, ubhayo÷ hetvo÷ vasati / ubhaye / ubhayasmai / ubhayasmÃt / ubhye«Ãm / ubhayasmin / ¬atara, ¬atama / katara, katama / katarasmai, katamasmai / itara / anya / anyatara / itarasmai / anyasmai / anyatarasamai / tva-Óabdo 'nya-vÃcÅ svara-bhedÃd dvi÷ paÂhita÷ / eka÷ udÃtta÷ / dvitÅyo 'nudÃtta÷ / kecit takÃrÃntamekaæ paÂhanti / tva tvat iti dvÃv api ca anudÃtÃu iti smaranti / nema--nemasmai / vak«yamÃïena jasi vibhëà bhavati / neme, nemÃ÷ iti / sama--samasmai / kathaæ yathÃ-saÇkhyam anudeÓa÷ samÃnÃm (*1,3.10), same deÓe yajeta iti / samasya sarva-Óabda-paryÃyasya sarvanÃma-s¤j¤Ã i«yte, na sarvatra / sima--simasmai / pÆrva-para-avara-dak«iïa-uttara-apara-adharÃïi vyavasthÃyÃm asa¤j¤ÃyÃm (*1,1.34) / svam a¤j¤Ãti-dhana-ÃkhyÃm (*1,1.35) / antaraæ bahiryogopsaævyÃnayo÷ (*1,1.36) / tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yu«mad, asmad, bhavatu, kim / sarvÃdi÷ / sarvanÃma-pradeÓÃ÷-- sarvanÃmna÷ smai (*7,1.14) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.28 || _____START JKv_1,1.28: na bahuvrÅhau (*1,1.29) iti prati«edhaæ vak«yati / tasmin nitye prati«edhe prÃpte vibhÃ-«eyam Ãrabhyate / diÓÃæ samÃsa÷ dik«amÃsa÷ / dig-upadi«Âe samÃse bahuvrÅhau vibhëà sarvÃdÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni bhavanti / uttara-pÆrvasyai, uttara-pÆrvÃyai / dik«iïa-pÆrvasyai, dak«iïa-pÆrvÃyai / dig-grahaïaæ kim ? na bahuvrÅhau (*1,1.29) iti prati«edhaæ vak«yati, tatra na j¤Ãyate kva vibhëÃ, kva prati«edha÷ iti / dig-grahaïe puna÷ kriyamÃïe j¤Ãyate dig-upadi«Âa-samÃse vibhëÃ, anyatra prati«edha÷ iti / samÃsa-grahaïaæ kim ? samÃsa eva yo bahuvrÅhi÷, tatra vibhëà yathà syÃt / bahuvrÅhivad bhÃvena yo bahuvrÅhi÷, tatra mà bhÆt / dak«iïa-dak«iïasyai dehi / bahuvrÅhau iti kim ? dvandve vibhëà mà bhÆt / dak«iïa-uttara-pÆrvÃïÃm iti dvandve ca (*1,1.32) it nityaæ prati«edho bhavati // ____________________________________________________________________ [#15] ## || PS_1,1.29 || _____START JKv_1,1.29: sarvanÃma-sa¤j¤ÃyÃæ tad-anta-vidher abhyupagamÃd bahuvrÅher api sarva-Ãdy-antasay sa¤j¤Ã syÃt iti prati«edha Ãrabhyate / bahuvrÅhau samÃse sarvÃdÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni na bhavanti / priyaviÓvÃya / priyobhyÃya / dvyanyÃya / tryanyÃya / iha ca, tvat-kapit­ka÷, mat-kapit­ka÷ ity-akaj na bhavati / bahuvrÅhau iti vartamÃne punar-bahuvrÅhi-grahaïaæ bhÆta-pÆrvamÃtre 'pi prati«edho yathà syÃt, vastrÃntara-vasanÃntarÃ÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.30 || _____START JKv_1,1.30: t­tÅyÃ-samÃse sarva-ÃdÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni na bhavanti / mÃsa-pÆrvÃya / saævatsara-pÆrvÃya / dvyaha-pÆrvÃya / tryaha-pÆrvÃya / samÃse iti vartamÃne puna÷ sammasagrahaïaæ t­tÅyÃ-samÃsa-artha-vÃkye 'pi prati«edho yathà syÃt / mÃsena pÆrvÃya / pÆrva-sad­Óa-sama-Æna-artha-kalaha-nipuïa-miÓra-Ólak«ïai÷ (*2,1.31) iti t­tÅya-asamÃsaæ pratipadaæ vak«yati, tasya-idaæ grahaïam / na yasya kasyacit t­tÅyÃ-samÃsasya / kart­ karaïe k­tà bahulam (*2,1.32) iti-tvayakà K­tam, mayakà k­tam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.31 || _____START JKv_1,1.31: dvandve ca samÃse sarvÃdÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni na bhavanti / pÆrva-aparÃïÃm / katara-katamÃnÃm // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.32 || _____START JKv_1,1.32: pÆrveïa nitye prati«edhe prÃpte jasi vibhëà Ãrabyate / dvandve samÃse jasi vibhëà sarvÃdÅni sarvanÃma-sa¤j¤Ãni na bhavanti / katarakatame, katarakatamÃ÷ / jasa÷ kÃryaæ prati vibhëÃ, akaj hi na bhavati - katarakatamakÃ÷ // ____________________________________________________________________ [#16] ## || PS_1,1.33 || _____START JKv_1,1.33: vibhëà jasi (*1,1.32) iti vartate / dvandve iti niv­ttam / prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibhëà sarvanÃma-sa¤j¤Ã bhavanti / prathame, prathamÃ÷ / carame, caramÃ÷ / dvitaye, dvitayÃ÷ / alpe, alpÃ÷ / ardhe, ardhÃ÷ / katipaye, katipaya÷ / neme, nemÃ÷ / taya iti tayap pratyaya÷ / Ói«ÂÃni prÃtipadikÃni / tatra nema iti sarvÃdi«u paÂhyate, tasya prÃpte vibha«Ã, anye«Ãm aprÃpte / ubhaya-Óabdasya tayap-pratyaya-antasya gane pÃÂhÃn nityà sarvanÃma-sa¤j¤Ã iha api jaskÃryaæ prati vibhëà / kÃkacoryathÃ-yogaæ v­tti÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.34 || _____START JKv_1,1.34: pÆrva para avara dak«iïa uttara apara adhara ity-e«Ãæ gaïe pÃÂhÃt pÆrveïa nityÃyÃæ sarvanÃma-sa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ jasi vibhëà Ãrabhyate / pÆrvÃdÅni vibha«Ã jasi sarvanÃma-sa¤j¤Ãni bhavanti vyavasthÃyÃm asa¤j¤ÃyÃm / svÃbhidheya-apek«Ãvadhiniyamo vyavasthà / pÆrve, pÆrvÃ÷ / pare, parÃ÷ / avare, avarÃ÷ / dak«ïe, dak«ïÃ÷ / uttare, uttarÃ÷ / apare, aparÃ÷ / adhare, adhara÷ / vyavasthÃyÃm iti kiæ ? dak«iïà ime gÃthakÃ÷ / pravÅïÃ÷ ityartha÷ / asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? uttarÃ÷ kurava÷ / satyÃm eva vyavasthÃyÃm iyaæ te«Ãæ sa¤j¤Ã // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.35 || _____START JKv_1,1.35: atra api nityà sarvanÃma-sa¤j¤Ã prÃptà jasi vibhëyate / svam ity etac-chabda-rÆpaæ jasi vibhëà sarvanÃma-sa¤j¤aæ bhavati , na cej j¤Ãtidhanayo÷ sa¤j¤ÃrÆpeïa vartate / sve putrÃ÷, svÃ÷ putrÃ÷ / sve gÃva÷, svà gÃva÷ / ÃtmÅyÃ÷ ity artha÷ / j¤Ãti-prati«edha÷ iti kim ? dhÆmÃyanta iva aÓli«ÂÃ÷ prajvalanti iva saæhatÃ÷ / ulmukÃni iva me 'mÅ svà j¤Ãtayo bharatar «abha // adhanÃkhyÃyÃm iti kim ? prabhÆtÃ÷ svà na dÅyante, prabhÆta÷ svà na bhujyante / prabhÆtÃni dhanÃni ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.36 || _____START JKv_1,1.36: atra api pÆrveïa nityà sarvanÃma-sa¤j¤Ã prÃptà sà jasi vibhëyate / antaram ity etac-chabda-rÆpaæ vibhëà jasi sarvanÃma-sa¤j¤aæ bhavati bahiryoge upasaævyÃne ca gamyamÃne / antare g­hÃ÷, antarÃ÷ g­hÃ÷ / nagarabÃhyÃÓcÃï¬ÃlÃdig­hà ucyante / [#17] upasævyÃne--antare ÓÃÂakÃ÷, antarÃ÷ ÓÃÂakÃ÷ / upasaævyÃnaæ paridhÃnÅyam ucyate, na prÃvaraïÅyam / bahiryoga-upasaævyÃnayo÷ iti kim ? anayo÷ grÃmayor antare tÃpasa÷ prativasati / tasminn antare ÓÅtÃny udakÃni / madhyapradeÓa-vacano 'ntara-Óabda÷ / gaïa-sÆtrasya ca-idaæ pratyudÃharaïam / apuri iti vaktavyam / antarÃyÃæ puri vasati / vibhëÃ-prakaraïe tÅyasya và Çitsu sarvanÃma-sa¤j¤Ã ity upasaækhyÃnam / dvitÅyasmai, dvitÅyÃya / t­tÅyasmai, t­tÅyÃya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.37 || _____START JKv_1,1.37: svarÃdÅni Óabda-rÆpÃïi nipÃtÃÓca avyaya-sa¤j¤Ãni bhavanti / svar, antar, prÃtar, ete anta-udÃttÃ÷ paÂhyante / punar Ãdy-udÃtta÷ / sanutar, uccais, nÅcais, Óanais, ­dhak, ÃrÃt, ­te, yugapat, p­thak, ete 'pi sanutarprabh­tayo 'ntodÃttÃ÷ paÂhyante / hyas, Óvas, divÃ, rÃtrau, sÃyam, ciram, manÃk, Å«at, jo«am, tÆ«ïÅm, bahis, Ãvis, avas, adhas, samayÃ, nika«Ã, svayam, m­«Ã, naktam, na¤, hetau, addhÃ, iddhÃ, sÃmi, ete 'pi hyasprabh­tayo 'ntodÃttÃ÷ paÂhyante / vat-vadantam avyaya-sa¤j¤aæ bhavati / brÃhmaïavat / k«atriyavat / san, sanÃt, sanat, tiras, ete Ãdy-udÃttÃ÷ paÂhyante / antarÃ-ayamantodÃtta÷ / antareïa, jyok, kam, Óam, sanÃ, sahasÃ, vinÃ, nÃnÃ, svasti, svadhÃ, alam, va«aÂ, anyat, asti, upÃæÓu, k«amÃ, vihÃyasÃ, do«Ã, mudhÃ, mithyà / ktvÃtosuÇkasuna÷, k­nma-kÃrÃnta÷, sandhy-ak«arÃnta÷, avyayÅbhÃvaÓ ca / purÃ, mitho, mithas, prabÃhukam, Ãryahalam, abhÅk«ïam, sÃkam, sÃrdham, samama, namas, hiruk, tasilÃdi÷ taddhita edhÃcparyanta÷, ÓastasÅ, k­tvasuc, suc, Ãs-thÃlau, cvyarthÃÓca, am, Ãm, pratÃn, pra«Ãn, svarÃdi÷ / nipÃtà vak«yante--prÃg-rÅÓvarÃn-nipÃtÃ÷ (*1,4.56) iti / ca, vÃ, ha, aha, eva, evam ity-Ãdaya÷ / avyaya-pradeÓÃ÷-- avyayÃd Ãp-supa÷ (*2,4.82) ity evam Ãdaya÷ / avyayam ity anvartha-sa¤j¤Ã / [#18] sad­Óaæ tri«u liÇge«u sarvÃsu ca vibhakti«u / vacane«u ca sarve«u yanna vyeti tad-avyayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.38 || _____START JKv_1,1.38: taddhitÃnta÷ Óabdo 'sarva-vibhakti÷ avyaya-sa¤j¤o bhavati / yasmÃt na sarva-vibhakter utpatti÷ so 'sarva-vibhakti÷ / tata÷, yata÷, tatra, yatra, tadÃ, yadÃ, sarvadÃ, sadà / taddhita÷ iti kim ? eka÷, dvau, bahava÷ / asarva-vibhakti÷ iti kim ? aupagava÷, aupagavau, aupagavÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.39 || _____START JKv_1,1.39: k­d yo ma-kÃra-anta÷, ej-antaÓ ca tad-antaæ Óabda-rÆpam avyaya-sa¤j¤aæ bhavati / svÃduÇ-kÃraæ bhuÇkte / sampannaÇ-kÃraæ bhuÇkte / lavaïaÇ-kÃraæ bhuÇkte / ejanta÷-vak«e rÃya÷ / tà vÃme«e rathÃnÃm / ­tve dak«Ãya jÅvase / jyok ca sÆryaæ d­Óe / vak«e iti vace÷ tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve «atve ca k­te rÆpam / e«e iti iïa÷ se-pratyaye guïe «atve ca k­te rÆpam / jÅvase iti jÅve÷ ase pratyaye rÆpam / d­Óe iti d­Óe÷ ken-pratyayo nipÃtyate - d­Óe vikhye ca (*3,4.11) iti / anta-grahaïam aupadeÓika-pratipatty-artham / iha mà bhÆt - Ãdhaye, cikÅr«ave, kumbha-kÃrebhya÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.40 || _____START JKv_1,1.40: ktvÃ, tosun, kasun, ity evam antaæ Óabda-rÆpam avyaya-sa¤j¤aæ bhavati / k­tvà / h­tvà / tosun -- vyu«ÂÃyÃæ purà sÆryasyodeto rÃdheya÷ / purà vatsÃnÃmapÃkartto÷ / bhÃva-lak«aïe sthÃ-iï-k­¤-vadi (*3,4.16) iti iïa÷, k­¤aÓ ca tosun pratyaya÷ / kasun -- s­pi-t­do÷ kasun (*3,4.17) / purà krÆrasya vis­po virapÓin / purà jatrubhya Ãt­da÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.41 || _____START JKv_1,1.41: avyayÅ-bhÃva-samÃso 'vyaya-sa¤j¤o bhavati / kiæ prayojanam ? luÇ-mukha-svara-upacÃrÃ÷ / luk - upÃgni, pratyagni ÓalabhÃ÷ patanti / mukha-svara÷- upÃgnimukha÷, pratyagnimukha÷ / mukhaæ sva-aÇgam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udÃttatvaæ prÃptam, na-avyaya-dik-Óabda (*6,2.168) iti prati«idhyate / tasmin prati«iddhe pÆrvapada-prak­ti-svara eva bhavati / [#19] upacÃra÷ - upapaya÷-kÃra÷, upapaya÷-kÃma÷ / visarjanÅya-sthÃnikasya sa-kÃrasya upacÃra÷ iti sa¤j¤Ã / tatra avyayÅbhÃvasya avyayatve ata÷ k­-kami-kaæsa-kumbha-pÃtra-kuÓÃ-karïÅ-«v anavyayasya (*8,3.46) iti paryudÃsa÷ siddho bhavati / sarvam idaæ kÃï¬aæ svara-adÃv api paÂhyate / punar vacanam anityatvaj¤Ãpana-artham / tena ayaæ kÃrya-niyama÷ siddho bhavati / iha ca -- purà sÆryasyodetor-Ãdheya÷, purà krÆrasya vis­po virapÓin iti na la-u-uka-avyaya-ni«ÂhÃ-khal-artha-t­nÃm (*2,3.69) iti «a«ÂhÅ-prati«edho na bhavati // ____________________________________________________________________ #<Ói sarvanÃma-sthÃnam># || PS_1,1.42 || _____START JKv_1,1.42: Ói ity etat sarvanÃma-sthÃnasa¤j¤aæ bhavati / kim idaæ Ói iti ? jaÓ-Óaso÷ «i÷ (*7,1.20) iti Ói÷ ÃdeÓa÷ / kuï¬Ãni ti«Âhanti / kuï¬Ãni paÓya / dadhÅni / madhÆni / trapÆïi / jatÆni / sarvanÃma-sthÃna-pradeÓÃ÷-- sarvanÃma-sthÃne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.43 || _____START JKv_1,1.43: su iti pa¤ca vacanÃni sarvanÃma-sthÃna-sa¤j¤Ãni bhavanti napuæsakÃd anyatra / napuæsake na vidhi÷, na prati«edha÷ / tena jasa÷ Óe÷ sarvanÃma-sthÃna-sa¤j¤Ã pÆrveïa bhavaty eva / rÃjÃ, rÃjÃnau, rÃjÃna÷ / rÃjÃnam, rÃjÃnau / su iti kim ? rÃj¤a÷ paÓya / anapuæsakasya iti kim ? sÃmanÅ, vemanÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.44 || _____START JKv_1,1.44: na iti prati«edha÷, và iti vikalpa÷ / tayo÷ prati«edha-vikalpayo÷ vibhëà iti sa¤j¤Ã bhavati / iti-karaïo 'rtha-nirdeÓa-artha÷ / vibhëÃ-pradeÓe«u prati«edha-vikalpÃv upati«Âhete / tatra prati«edhena samÅk­te vi«aye paÓcÃd vikalpa÷ pravartate / ubhayatra-vibhëÃ÷ prayojayanti / vibhëà Óve÷ (*6,1.30) ÓuÓÃva, ÓiÓvÃya / ÓuÓuvatu÷, ÓiÓviyatu÷ / vibhëÃ-pradeÓÃ÷ - vibhëà Óve÷ (*6,1.30) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.45 || _____START JKv_1,1.45: ik yo yaïa÷ sthÃne bhÆto bhÃvÅ và tasya saæprasÃraïam ity e«Ã sa¤j¤Ã bhavati / yaj --i «Âam / vap -- uptam / graha -- g­hÅtam / kecid ubhayathà sÆtram idaæ vyÃcak«ate vÃkya-artha÷ sa¤j¤Å, varïaÓ ca iti / ig-yaïa÷ yo vÃkya-artha÷ sthÃny-ÃdeÓa-sambandha-lak«aïa÷ sa samprasÃraïa-sa¤j¤o bhavati, yaï-sthÃnika ig-varïa÷ sa samprasÃraïa-sa¤j¤o bhavati iti / tatra vidhau vÃkya-artha upati«Âhate «yaÇa÷ samprasÃraïaæ putra-patyos tatpuru«e (*6,1.13) vaso÷ samprasÃraïam (*6,4.131) iti / [#20] anuvÃde varïa÷ samprasÃraïÃc ca (*6,1.108) iti / saÇkhyÃta-anudeÓÃd iha na bhavati - adhitarÃm iti / dyubhyÃm ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakaraïÃd dÅrgho na bhavati / samprasÃraïa-pradeÓÃ÷ - vaso÷ samprasÃraïam (*6,4.131) ity evam Ãdaya÷ // Ãdyantau Âa-kitau (*1,1.46) Ãdi÷ Âit bhavati, anta÷ kit bhavati «asÂhÅ-nirdi«Âasya / lavità / muï¬o bhÅ«ayate / ÂitpradeÓÃ÷ - ÃrdhadhÃtukasya+i¬ val-Ãde÷ (*7,2.35) ity evam Ãdaya÷ / kit-pradeÓÃ÷ - bhiyo hetubhaye Óuk (*7,3.40) ity evam Ãdaya÷ // midaco 'ntyÃt para÷ (*1,1.47) / aca÷ iti nirdhÃrane «a«ÂhÅ / jÃtau ca+idam ekavacanam / acÃæ saænivi«ÂÃnÃm antyÃd aca÷ paro mit bhavati / sthÃneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavÃda÷ / viruïaddhi / mu¤cati / payÃæsi / mitpradeÓÃ÷ - rud÷-Ãdibhya÷ Ónam (*3,1.78) ity evam Ãdaya÷ / masjer antyÃt pÆrvaæ num-am-icchanty anu«aÇga-saæyoga-Ãdi-lopa-artham / magna÷ / magnavÃn / maÇktà / maÇktum // eca ig-ghrasva-ÃdeÓe (*1,1.48) / eco hrasva-ÃdeÓe kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anya÷ / rai-atiri / nau-atinu / go-upa gu / eca÷ iti kim ? atikhaÂva÷ / atimÃla÷ / hrasva-ÃdeÓe iti kim ? de3vadatta / devada3tta // «a«ÂhÅ sthÃne-yogà (*1,1.49) / paribhÃÓà iyaæ yoga-niyama-arthà / iha ÓÃstre yà «a«ÂhÅ aniyata-yogà ÓrÆyate, sà sthÃne-yogÃ-iva bhavati, na-anya-yogà / sthÃne-yogasya nimitta-bhÆte sati sà pratipattavyà / sthÃna-ÓabdaÓ ca prasaÇga-vÃcÅ / yathÃ-darbhÃïÃæ sthÃne Óarai÷ prastaritavyam iti darbhÃïÃæ prasaÇge iti gamyate / evam iha api aste÷ sthÃne prasaÇge bhÆr bhavati / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / bruva÷ prasaÇge vacirbhavati / vaktà / vaktum / vaktavyam / prasaÇge sambandhasya nimitta-bhÆte bruva iti «asÂhÅ / [#21] bahavo hi «a«Âhy-arthÃ÷- sva-svÃmy-anantara-samÅpa-samÆha-vikÃra-avayava-adyÃ÷ / tatra yÃvanta÷ Óabde sambhavanti te«u sarve«u prapte«u niyama÷ kriyate «a«ÂhÅ sthÃne-yogà iti / sthÃne yogo 'syÃ÷ iti vyadhikaraïo bahuvrÅhi÷ / ata eva nipÃtanÃc ca saptamyà aluk // sthÃne 'ntaratama÷ (*1,1.50) / sthÃne prÃpyamÃïÃnÃm antaratam ÃdeÓo bhavati sad­Óatama÷ / kutaÓ ca Óabdasya antaryam ? sthÃna-artha-guïa-pramÃïata÷ / sthÃnata÷ - aka÷ savarïe dÅrgha÷ (*6,1.101) / daï¬Ãgram / yÆpÃgram / dvayor akÃrayo÷ kaïÂhya eva dÅrgha a-akÃro bhavati / arthata÷ - vataï¬Å ca asau yuvatiÓ ca vÃtaï¬ya-yuvati÷ / puævad-bhÃvena antaratama÷ puæÓabdo 'tidiÓyate / guïata÷-pÃka÷ / tyÃga÷ / rÃga÷ / cajo÷ ku ghiïyato÷ (*7,3.52) iti ca-kÃrasya alpa-prÃïasya agho«asya tÃd­Óa eva ka-kÃro bhavati / ja-kÃrasya gho«avato 'lpa-prÃïasya tÃd­Óa eva ga-kÃra÷ / pramÃïata÷ - anu«mai / amÆbhyÃm / adaso 'ser dÃd u do ma÷ (*8,2.80) iti hrasvasya hrasva÷, dÅrghasya dÅrgha÷ / sthÃne iti vartamÃne puna÷ sthÃne grahaïaæ kim ? yatra anekam Ãntaryaæ sambhavati tatra sthÃnata eva Ãntaryaæ balÅyo yathà syÃt / cetÃ, stotà / [#21] pramÃïato '-kÃro guïa÷ prÃpta÷, tatra sthÃnata ÃntaryÃd ekÃraukÃrau bhavata÷ / tamb-grahaïaæ kim ? vÃg ghasati / tri«Âub bhasati / jhayo ho 'nyatarasyÃm (*8,4.62) iti ha-kÃrasya pÆrva-savarïe kriyamÃïe so«maïa÷ so«mÃïa÷ iti dvitÅyÃ÷ prasaktÃ÷, nÃdavato nÃdavanta÷ iti t­tÅyÃ÷, tamab-grahaïÃd ye so«mÃïo nÃdavantaÓ ca te bhavanti caturthÃ÷ // uraï rapara÷ (*1,1.51) / u÷ sthÃne aï prasajyamÃna eva raparo veditavya÷ / kartà / hartà / kirati / girati / dvaimÃtura÷ / traimÃtura÷ / u÷ iti kim ? kheyam / geyam / an-grahaïaæ kim ? su-dhÃtur akaÇ ca (*4,1.97) - saudhÃtaki÷ // alo 'ntyasya (*1,1.52) / «a«ÂhÅ-nirdi«Âasya ya ucyate ÃdeÓa÷, so 'ntyasya ala÷ sthÃne veditavya÷ / id goïyÃ÷ (*1,2.50) - pa¤ca-goïi÷ / daÓa-goïi÷ // [#22] Çic ca (*1,1.53) / Çit ca ya ÃdeÓa÷ so 'neka-al api alo 'ntyasya sthÃne bhavati / ÃnaÇ ­to dvanve (*6,3.25) - hotÃ-potÃrau / mÃtÃ-pitarau / tÃtaÇi Çit-karaïasya guïa-v­ddhi-prati«edha-arthatvÃt sarva-ÃdeÓa÷ tÃtaÇ bhavati / jÅvatÃd bhavÃn / jÅvatÃt tvam // Ãde÷ parasya (*1,1.54) / parasya kÃryaæ Ói«yamÃïam Ãder ala÷ pratyetavyam / kva ca parasya kÃryam Ói«yate ? yatra pa¤camÅ-nirdeÓa÷ / tad yathÃ-ÅdÃsa÷ (*7,2.83) - ÃsÅno yajate / dvy-antar-upasargebho 'pa Åt (*6,3.97) - dvÅpam / antarÅpam / pratÅpam / samÅpam // aneka-al Óit sarvasya (*1,1.55) / aneka-al ya ÃdeÓa÷ Óit ca, sa sarvasya «a«ÂhÅ-nirdi«Âasya sthÃne bhavati / aster bhÆ÷ (*2,4.52)-bhavità / bhavitum / bhavitavyam / Óit khalv api - jaÓ-Óaso÷ Ói÷ (*7,1.20) -kuï¬Ãni ti«Âhanti / kuï¬Ãni pasya // sthÃnivad-ÃdeÓo 'n-al-vidhau (*1,1.56) / sthÃny-ÃdeÓayo÷ p­thaktvÃt sthÃny-ÃÓrayaæ kÃryam ÃdeÓe na prÃpnoti ity ayam-atideÓa Ãrabhyate / sthÃninà tulyaæ vartate iti sthÃnivat / sthÃnivad-ÃdeÓo bhavati sthÃny-ÃÓraye«u kÃrye«v anal-ÃÓraye«u, sthÃny-alÃÓrayÃïi kÃryÃïi varjayitvà / na alvidhir analvidhi÷ ity artha÷ / kim udÃharaïam ? dhÃtv-aÇga-k­t-taddhita-avyaya-sup-tiÇ-padÃ-adeÓÃ÷ / dhÃtv-ÃdeÓo dhÃtuvad bhavati / aster bhÆ÷ (*2,4.52) / bruvo vaci÷ (*2,4.53) / ÃrdhadhÃtuka-viÓaye prÃg eva-ÃdeÓe«u k­te«u dhÃto÷ (*3,1.91) iti tavya-Ãdayo bhavanti / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / vaktà / vaktum / vaktavyam / aÇga-ÃdeÓo 'Çgavad bhavati - kena / kÃbhyÃm / kai÷ / kima÷ ka÷ (*7,2.103) iti ka-ÃdeÓe k­te 'Çga-ÃÓrayà ina-dÅrghatva-aisbhÃvÃ÷ bhavanti / k­d-ÃdeÓa÷ k­dvad bhavati - prak­tya / prah­tya / ktvo lyab-ÃdeÓe k­te hrasvasya piti k­ti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati / [#23] taddhita-ÃdeÓa÷ taddhitavad bhavati - dÃdhikam / adyatanam / k­t-taddhita-samÃsÃÓ ca (*1,2.46) iti prÃtipadika-sa¤j¤Ã bhavati / avyaya-ÃdeÓo 'vyayavad bhavati - prastutya / prah­tya / upah­tya / upastutya / avyayÃdÃpsupa÷ (*2,4.82) iti sublug bhavati / subÃdeÓa÷ subvad bhavati - v­k«Ãya / plak«Ãya / supi ca (*7,3.102) iti dÅrghatvaæ bhavati / tiÇ-ÃdeÓa÷ tiÇvad bhavati--akurutÃm / akurutam / sup-tiÇ-anataæ padam (*1,4.14) iti pada-sa¤j¤Ã bhavati / pada-ÃdeÓa÷ padavad bhavati -- grÃmo va÷ svaæ / jana-pado na÷ svam / padasya (*8,1.16) iti rutvaæ bhavati / vat-karanaæ kim ? sthÃnÅ ÃdeÓasya sa¤j¤Ã mà vij¤Ãyi iti / sva-ÃÓrayam api yathà syÃt / ÃÇo yama-hana÷ (*1,3.28) - Ãhata, Ãvadhi«Âa iti Ãtmanepadam ubhayatra api bhavati / ÃdeÓa-grahaïaæ kim ? ÃnumÃnikasya apy ÃdeÓasya sthÃnivadbhÃvo yathà syÃt / pacatu - eru÷ (*3,4.86) / anal-vidhau iti kim ? dyupathitad-ÃdeÓà na sthÃnivad bhavanti / dyau÷, panthÃ÷, sa÷ iti / hal-Çy-Ãbbho dÅrghÃt su-ti-sy-ap­ktaæ hal (*6,1.68) iti su-lopo na bhavati // aca÷ parasmin pÆrva-vidhau (*1,1.57) / pÆrvaïÃn al-vidhau sthÃnivad-bhÃva ukta÷ / al-vidhy-artham-idam-Ãrabhyate / ÃdeÓa÷ sthÃnivat iti vartate / aca÷ iti sthÃni-nirdeÓa÷ / parasmin iti nimitta-saptamÅ / pÆrva-vidhau iti vi«aya-saptamÅ / aj-ÃdeÓa÷ paranimittaka÷ pÆrvavidau kartavye sthÃnivad bhavati / paÂayati / avadhÅt / bahukhaÂvaka÷ / paÂumÃca«Âe iti ïiciÂi-lope k­te tasya sthÃnivad-bhÃvÃt ata upadhÃyÃ÷ (*7,2.116) iti v­ddhir na bhavati / avadhÅt -- ato lopasya sthÃnivad-bhÃvad ato hal-Ãder lagho÷ (*7,2.7) iti halanta-lak«aïà v­ddhir na bhavati / bahukhaÂvaka÷ iti Ãpo 'nyatarasyÃm (*7,4.15) iti hrasvasya sthÃnivad-bhÃvÃd hrasvÃnte 'ntyÃt pÆrvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati / aca÷ iti kim ? praÓna÷ / ÃkrëÂÃm / Ãgatya / praÓna÷ iti pracche÷ naÇpratyaye c-c÷-v-o÷ ÓƬ-anunÃsike ca (*6,4.19) iti cha-kÃrasya Óa-kÃra÷ paranimittakas tuki kartavye na sthÃnivad bhavati / ÃkrëÂÃm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopa÷ paranimittaka÷ k­«e÷ «a-kÃrasya «a¬ho÷ ka÷ si (*8,2.41) iti ka-kÃre kartavye na sthÃnivad bhavati / Ãgatya iti và lyapi (*6,4.38) ity anunÃsika-lopa÷ paranimittaka÷ tuki kartavye na sthÃnivad bhavati / parasmin iti kim ? yuvajÃni÷ vadhÆÂÅjÃni÷ / vaiyÃghrapadya÷ / ÃdÅdhye / yuvajÃni÷ iti jÃyÃyÃ÷ niÇ (*5,4.134) na paranimittaka÷, tena ya-lope na sthÃnivad bhavati / vaiyÃghrapadya÷ iti na paranimittaka÷ pÃdasya antalopa÷ padbhÃvaæ na pratibadhnÃti / ÃdÅdhye iti dÅdhÅÇa uttamapuru«a-ikavacane Âeretvasya-aparanimittakatvÃd yi-i-varïayor dÅdhÅ-vevyo÷ (*7,4.53) iti lopo na bhavati / [#24] pÆrva-vidhau iti kim ? he gau÷ / bÃbhravÅyÃ÷ / naidheya÷ / he gau÷ iti v­ddhir aj-ÃdeÓa÷ sambuddhi-lope kartavye na sthÃnivad bhavati / bÃbhravÅyÃ÷ iti bÃbravyasya amÅ cchÃtrÃ÷ iti v­ddhÃc cha÷ (*4,2.114) iti cha÷ / halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kÃral-ope kartavye av-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / naidheya÷ -- Ãto lopa iÂi ca (*6,4.64) ity Ã-kÃra-lopa÷, itaÓ ca ani¤a÷ (*4,1.122) iti dvy-aj-lak«aïe pratyaya-vidhau na sthÃnivad bhavati // na padÃnta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savarïa. anusvÃra-dÅrgha-jaÓ-car-vidhi«u (*1,1.58) / pÆrveïa atiprasakta÷ sthÃnivad-bhÃva ete«u vidhi«u prati«idhyate / padÃnta-vidhiæ praty-aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / kau sta÷ / yau sta÷ / tÃni santi / yani santi / Óna-sor al-lopa÷ kÇiti sÃrvadhÃtuke iti paranimittaka÷, sa pÆrva-vidhÃv Ãv-ÃdeÓe yaï-ÃdeÓe ca kartavye sthÃnivat syÃt, asmÃd vacanÃn na bhavati / dvirvacana-vidhi÷ -- dvirvacana-vidhiæ prati na sthÃnivad bhavati / daddhyatra / maddhvatra / yaï-ÃdeÓa÷ paranimittaka÷, tasya sthÃnivad-bhÃvÃt anaci ca (*8,4.47) iti dha-kÃrasya dvirvacanaæ na syÃd asmÃd vacanÃd bhavati / varevidhi÷ -- vare yo 'j-ÃdeÓa÷ sa pÆrva-vidhiæ prati na sthÃnivad bhavati / apsu yÃyÃvara÷ pravapeta piï¬Ãn / yÃte÷ yaÇ-antÃt yaÓ ca yaÇa÷ (*3,2.176) iti varaci k­te ato lopa÷ (*6,4.48) para-nimittaka÷, tasya sthÃnivattvÃd ato lopa iÂi ca (*6,4.64) ity Ã-kÃra-lopa÷ syÃd, asmÃd vacanÃn na bhavati / ya-lopa-vidhi÷ -- ya-lopa-vidhiæ pratyaj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / kaï¬Æti÷ / kaï¬Æyate÷ ktini k­te, ato lopa÷ paranimittaka÷, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthÃnivat syÃd asmÃd vacanÃn na bhavati / svara-vidhi÷ -- svara-vidhiæ prati aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / cikÅr«aka÷ / jihÅr«aka÷ ïvuli k­te ato lopa÷ paranimittaka÷, liti (*6,1.193) pratyayÃt pÆrvam udÃttam, iti svare kartavye na sthÃnivad bhavati iti / savarïa-vidhi÷ -- savarïa-vidhiæ prati ajÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / Óiï¬hi / piï¬hi / Ói«e÷ pi«eÓca loï-madhyama-puru«a-ikavacane rud÷-Ãdibhya÷ Ónam (*3,1.78) / hitvadhitva«ÂutvajaÓtve«u k­te«u, Ónasor al-lopa÷ kÇiti sÃrvadhÃtuke paranimittaka÷, anusvÃrasya yayi parasavarïe kartavye na sthÃnivad bhavati / [#25] anusvÃra-vidhi÷ -- anusvÃra-vidhiæ prati aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / Óiæ«anti / piæ«anti / naÓ ca apadÃntasya jhali (*8,3.24) iti anusvÃre kartavye Ónasorallopa÷ na sthÃnivad bhavati / dÅrgha-vidhi÷ -- dÅrgha-vidhiæ prati ajÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / pratidÅvnà / pratidÅvne / pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhik­tya t­tÅya-ikavacane caturthy-ekavacane ca allopo 'na÷ (*6,4.134) ity a-kÃra-lopa÷ paranimittaka÷, tasya sthÃnivadb-hÃvÃd hali ca (*8,2.77) iti dÅrghatvaæ na syÃt, na hy ayaæ va-kÃro hal-para÷ iti, asmÃd vacanÃd bhavati / jaÓ-vidhi÷ -- jaÓ-vidhiæ praty-aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / sagdhiÓ ca me sapÅtiÓ ca me / babdhÃæ te harÅ dhÃnÃ÷ / ade÷ ktini bahulaæ chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-ÃdeÓa÷ / ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opa÷ / jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kÃra-lopa÷ / jha«as ta-thor dho 'dha÷ (*8,2.40) iti dhatvam / upadhÃ-lopasya sthÃnivattavÃt jhalÃæ jas jhasi (*8,4.53) iti gha-kÃrasya jaÓtvaæ na syÃt, asmÃd vacanÃd bhavati / samanà gdhi÷ / samÃnasya sabhÃva÷ / sagdhi÷ / babdhÃm iti bhaser-lo¬-dvivacane Óapa÷ slu÷, dvirvacanam, abhyÃsa-kÃryam, ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) iti upadhÃ-lopa÷, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kÃra-lopa÷, jha«as ta-thor dho 'dha÷ (*8,2.40) iti dhatvam / upadha-lopasya sthÃnivattvÃt jhalÃm jaÓ jhaÓi (*8,4.53) iti jaÓtvaæ na syÃt, asmÃd vacanÃd bhavati / carvidhi÷ -- carvidhiæ prati aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / jak«atu÷ / jak«u÷ / ak«an pitaro 'mÅmadanta pitara÷ / li¬-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-ÃdeÓa÷ / gama-hana-jana-khana-ghasÃæ lopa÷ k-Çity anaÇi (*6,4.98) iti upadhÃ-lopa÷, dvirvacanam, abhyÃsa-kÃryam / tatra upadhÃ-lopasya sthÃnivattvÃt khari ca (*8,4.55) iti gha-kÃrasya cartvaæ na syÃd, asmÃd vacanÃd bhavati / ÓÃsi-vasi-ghasÅnÃæ ca (*8,3.60) iti Óatvam / ak«an iti ade÷ luÇ bahuvacane ghas-la-ÃdeÓa÷, clerÃgatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk / gama-hana-jana-khana-ghasÃæ lopa÷ k-Çity anaÇi (*6,4.98) ity upadhÃ-lopa÷, tasya sthÃnivattvÃt khari ca (*8,4.55) iti cartvaæ na syÃt, asmÃd vacanÃd bhavati / svara-dÅrghaya-lopeÓu lopa-aj-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / anyatra sthÃnivad eva / tena bahukhaÂvakah, kiryo÷, giryo÷, vÃyvo÷ iti sthÃnivattvÃt svara-dÅrghaya-lopà na bhavanti // [#26] dvirvacane 'ci (*1,1.59) / dvirvacana-nimitte 'ci aj-ÃdeÓa÷ sthÃnivad bhavati , dvirvacana eva kartavye / rÆpa-atideÓaÓ ca ayaæ niyata-kÃla÷ / tena k­te dvirvacane punar ÃdeÓa rÆpam eva avati«Âhate / Ãl-lopa-upadhÃlopa-ïilopayaï-ay-av-Ãy-Ãv-ÃdeÓÃ÷ prayojanam / Ãl-lopa÷--papatu÷ / papu÷ / Ãto lopa iÂi ca (*6,4.64) iti Ã-kÃra-lope k­te tasya sthÃnivad-bhÃvÃt eka-aco dve prathamasya (*6,1.1) iti dvirvacanaæ bhavati / upadhÃ-lopa÷--jaghnatu÷ / jaghnu÷ / gama-hana-jana-khana-ghasÃæ lopa÷ k-Çity anaÇi (*6,4.98) ity aupadhÃ-lope k­te anackatvÃd dvirvacanaæ na syÃt, asmÃd vacanÃd bhavati / ïi-lopa÷ -- ÃÂ-iÂat / aÂate÷ ïici luÇi caÇi ïilope k­te tasya sthÃnivattvÃd aj-Ãder dvitÅyasya (*6,1.2) iti Âi-Óabdasya dvirvacanam bhavati / yaï -- cakratu÷ / cakru÷ / karote÷ atusi usi ca yaï-ÃdeÓe k­te anackatvÃd dvirvacanaæ na syÃt, sthÃnivattvÃd bhavati / ayavÃyÃvÃdeÓÃ÷ -- ninaya, ninÃya / lulava, lulÃva / nayate÷ lunÃteÓ ca uttame ïali guïe k­te v­ddhau ca ay-av-Ãy-Ãv-ÃdeÓÃ÷, te«Ãæ sthÃnivattvÃn ne nai lo lau iti dvirvacanaæ bhavati / dvirvacane ka­tavya iti kim ? jagle, mamle / Óravaïam Ã-kÃrasya na bhavati / dvirvacana-nimitte iti kim ? dudyÆ«ati / ÆÂhi yaï-ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati / aci iti kim ? jeghrÅyate, dedhmÅyate / Å ghrÃ-dhmo÷ (*7,4.31) yaÇi ca (*7,4.30) iti Å-kÃra-ÃdeÓa÷, tasya sthÃnivadbhÃvÃd Ã-kÃrasya dvirvacanaæ syÃt, aj-grahaïÃn na bhavati // adarÓanaæ lopa÷ (*1,1.60) / adarÓanam, aÓravaïam, anuccÃranam, anupalabdhi÷, abhÃvo, varïavinÃÓa÷ ity anartha-antaram / etai÷ Óabdairyo 'rtho 'bhidhÅyate, tasya lopa÷ iti iyaæ sa¤j¤Ã bhavati / arthasya-iyaæ sa¤j¤Ã, na Óabdasya / prasaktasya adarÓanaæ lopa-sa¤j¤aæ bhavati / godhÃyà ¬hrak (*4,1.129)-gaudhera÷ / paceran / jÅve radÃnuk jÅradÃnu÷ / strivermanin ÃsremÃïam / ya-kÃra-vakÃrayor adarÓanam iha udÃharaïam / aparasya anubandhÃde÷ prasaktasya / lopa-pradeÓÃ÷-lopo vyor vali (*6,1.66) ity evam Ãdaya÷ // [#27] pratyayasya luk-Ólu-lupa÷ (*1,1.61) / adarÓanam iti vartate / pratyaya. adarÓanasya luk, Ólu, lup ity etÃ÷ sa¤j¤Ã bhavanti / aneka-sa¤j¤Ã-vidhanÃc-ca tad-bhÃvita-grahaïam iha vij¤Ãyate / luk-sa¤j¤Ã-bhÃvitaæ pratyaya-adarÓanaæ luk-sa¤j¤am bhavati, Ólu-sa¤j¤Ã-bhÃvitaæ Ólu-sa¤j¤aæ bhavati, lup-sa¤j¤Ã bhÃvitaæ lup-sa¤j¤aæ bhavati / tena sa¤j¤ÃnÃæ saÇkaro na bhavati / vidhi-pradeÓe«u ca bhÃvinÅ sa¤j¤Ã vij¤Ãyate / atti / juhoti / varaïÃ÷ / pratyaya-grahaïam kim ? agastaya÷ / kuï¬inÃ÷ / luk-Ólu-lup-pradeÓÃ÷ - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-Ãdibhya÷ Ólu÷ (*2,4.75), janapade lup (*4,2.71) ity evam Ãdaya÷ // pratyaya-lope pratyaya-lak«aïam (*1,1.62) / pratyaya-nimittaæ kÃryam asaty api pratyaye kathaæ nu nÃma syÃt it sÆtram idam Ãrabhyate / pratyaya-lope k­te pratyaya-lak«aïaæ pratyaya-hetukaæ karyaæ bhavati / agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tiÇo÷ luptayo÷ sup-tiÇ-antaæ padam (*1,4.14) iti pada-sa¤j¤Ã bhavati / adhok iti duhe÷ laÇi tipi Óabluki tilope ghatva-bha«bhÃva-jaÓtva-cartve«u k­te«u rÆpam / pratyaya iti vartamÃne puna÷ pratyaya-grahaïaæ kim ? k­tsna-pratyaya-lope yathà syÃt / iha mà bhÆt -- ÃghnÅya / saÇgmÅya / hanigamyor liÇ-Ãtmanepade liÇa÷ sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti sÅyuÂ-sa-kÃra-lopa÷ pratyaya-ikadeÓa-lopa÷, tatra pratyaya-lak«aïena jhali ity anunÃsikalopo na bhavati (*6,4.37) / pratyaya-lak«aïam iti kim ? rÃya÷ kulaæ raikulam / gave hitam gohitam / Ãyav-ÃdeÓau na bhavata÷ varïa-ÃÓrayatvÃt // na lumatà 'Çgasya (*1,1.63) / pÆrveïa atiprasaktaæ pratyaya-lak«aïam iti viÓe«e prati«edha÷ ucyate / lumatà Óabdena lupte pratyaye yad-aÇgaæ, tasya pratyaya-lak«aïaæ kÃryaæ na bhavati / gargÃ÷ / m­«Âa÷ / juhuta÷ / ya¤-Óapor lumatà luptayor aÇgasya v­ddhi-guïau na bhavata÷ / lumatà iti kim ? kÃryate / hÃryate / aÇgasya iti kim ? pa¤ca / sapta paya÷ / sÃma // aco 'ntya-Ãdi Âi (*1,1.64) / aca÷ iti nirdhÃraïe «a«ÂhÅ / jÃtÃv-ekavacanam / acÃæ sannivi«ÂÃmÃæ, yo 'ntyo 'c tad-Ãdi Óabda-rÆpaæ Âi-sa¤j¤aæ bhavati / agnicit-icchabda÷ / somasut-uc-chabda÷ / ÃtÃm, ÃthÃm-Ãm-Óabda÷ / pacete, pacethe / Âi-pradeÓÃ÷--Âita ÃtmanepadÃnaæ Âere (*3,4.79) ity evam Ãdaya÷ // [#28] alo 'ntyÃt pÆrva upadhà (*1,1.65) / dhÃtv-Ãdau varïa-samudÃye 'ntyÃd ala÷ pÆrvo yo varïa÷ so 'l eva upadhÃ-sa¤j¤ao bhavati / pac, paÂh--a-kara÷ / bhid, chid--i-kÃra÷ / budh, yudh--ukÃra÷ / v­t, v­dh--­kÃra÷ / ala÷ iti kim ? Ói«Âa÷, Ói«ÂavÃn / samudÃyÃt pÆrvasya mà bhÆt / upadhÃ-pradeÓÃ÷--ata upadhÃyÃ÷ (*7,2.115) ity evam Ãdaya÷ // tasminn iti nirdi«Âe pÆrvasya (*1,1.66) / tasmin iti saptamy-artha-nirdeÓe pÆrvasya-iva kÃryaæ bhavati, na-uttarasya / iko yaï-aci (*6,1.77)--dadhyudakam / madhvidam / pacatyodanam / nirdi«Âa-grahaïam Ãnantarya-artham / agnicidatra iti vyavahitasya mà bhÆt // tasmÃd ity uttarasya (*1,1.67) / nirdi«Âa-grahanam anuvartate / tasmÃt iti pa¤camy-artha-nirdeÓa uttarasya-iva kÃryaæ bhavati, na pÆrvasya / tiÇÇ-atiÇa÷ (*8,1.28) -- odanaæ pacati / iha na bhavati -- pacaty odanam iti // svaæ rÆpaæ Óabdasya aÓabda-sa¤j¤Ã (*1,1.68) / ÓÃstre svam eva rÆpaæ Óabdasya grÃhyaæ bodhyaæ pratyÃyyaæ bhavati, na bÃhyo 'rtha÷, Óabda-sa¤j¤Ãæ varjayitvà / Óabdena artha-avagater arthe kÃryasya asambhavÃt tad-vÃcinÃm ÓabdÃnÃm sampratyayo mà bhÆt iti sÆtram idam Ãrabhyate / agner ¬hak (*4,2.33) -- Ãgneyam a«ÂÃ-kapÃlaæ nirvapet / agni-Óabdo 'gni-Óabdasya-iva grÃhako bhavati, na jvalana÷, pÃvaka÷, dhÆma-ketu÷ iti / na ata÷ pratyayo bhavati / udaÓvito 'nyatarasyÃm (*4,2.19)--audaÓvitkam / audaÓvitam / takram, ari«Âaæ, kÃlaÓeyaæ, daï¬Ãhataæ, mathitam, iti na ata÷ pratyayo bhavati / aÓabda-sa¤j¤Ã iti kim ? dÃ-dhà ghv-adÃp (*1,1.20) tarap-tamapau gha÷ (*1,1.23), ghu-grahaïe«u gha-grahane«u ca sa¤j¤inÃæ grahanam, na sa¤j¤ÃyÃ÷ / sit-tad-viÓe«ÃïÃæ v­k«Ãdy-artham / sin-nirdeÓa÷ kartavya÷ / tato vaktavyam tad-viÓe«ÃïÃæ grahaïaæ bhavati iti / kiæ prayojanam ? v­k«Ãdy-artham / vibhëà v­k«a-m­ga-t­ïa-dhÃnya-vya¤jana-paÓu. Óakuny-aÓva-va¬ava-pÆrvÃpara-adharottarÃïÃm (*2,4.12) iti -- plak«anyagrodham, plak«anyagrodhÃ÷ / [#29] pit-paryÃya-vacanasya ca sva-Ãdy-artham / pin-nirdeÓa÷ kartavya÷ / tato vaktavyam paryÃya-vacanasya grahaïaæ bhavati, ca-kÃrÃt svasya rÆpasya tad-viÓe«ÃïÃæ ca iti / kiæ prayojanam ? sva-Ãdy-artham / sve puÓa÷ (*3,4.40) / svapo«aæ pu«Âa÷ / raipoÓam / dhanapoÓam / aÓvapo«am / gopoÓam / jitparyÃya-vacanasya-iva rÃja-Ãdy-artham / jin-nirdeÓa÷ kartavya÷ / tato vaktavyam paryÃya-vacanasya-iva grahanaæ bhavati iti, na svarÆpasya, na api tad-viÓe«ÃïÃm / kiæ prayojanam ? rÃja-Ãdy-artham / sabhà rÃjÃ+amanu«ya-pÆrvà (*2,4.23) -- inasabham / ÅÓvarasabham / tasya-iva na bhavati--rÃja-sabhà / tad-viÓe«ÃïÃæ ca na bhavati -- pu«yamitra-sabhà / candragupta-sabhà / jhaittad-viÓe«ÃïÃæ ca matsya-Ãdy-artham / jhin-nirdeÓa÷ kartavya÷ / tato vaktavyam tasya ca grahaïaæ bhavati tad-viÓa«ÃïÃæ ca iti / kiæ prayojanam ? matsya-Ãdy-artham / pak«i-matsya-m­gÃn hanti (*4,4.35) iti Âhak--pÃk«ika÷ / mÃtsiyaka÷ / tad-viÓe«ÃïÃm -- ÓÃkunika÷ / paryÃyÃïÃæ na bhavati--ajihmÃn hanti, animi«Ãn hanti iti / atha-ikasya-iÓyate, mÅnÃn, hanti iti mainika÷ // aïudit savarïasya ca-apratyaya÷ (*1,1.69) / pareïa ïa-kÃreïa pratyÃhÃra-grahaïam / aï g­hyamÃïa udic ca savarïÃnÃæ grÃhako bhavati, svasya ca rÆpasya, pratyayaæ varjayitvà / Ãd guïa÷ (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-Åti ca (*6,4.148) / svara-anunÃsikya-kÃla-bhinnasya grahanaæ bhavati / udit khalv api / cu-ÂÆ (*1,3.7), laÓakva-taddhite (*1,3.8) / ca-varga-Âa-vargayo÷ ka-vargasya ca grahanam bhavati / apratyaya÷ iti kim ? san-ÃÓaæsa-bhik«a u÷ (*3,2.168), a sÃmpratike (*4,3.9), dÅrgho na bhavati // ta-paras tat-kÃlasya (*1,1.70) / ta÷ paro yasmÃt so 'yaæ tapara÷, tÃd api para÷ tapara÷ / tapro varïas tat-kÃlasya, Ãtmanà tulya-kÃlasya guïa-antara-yuktasya savarïasya grÃhako bhavati, svasya ca rÆpasya / vid÷-yartham idam / aï iti na anuvartate / aïÃmanye«Ãæ ca taparÃïÃm idam eva grahaïaka-ÓÃstram / [#30] ato bhisa ais (*7,1.9) ity evam Ãdi«u pÆrva-grahaïaka-ÓÃstraæ na pravartata eva / ataparà aïastasya avakÃÓa÷ / kim udÃharaïam ? ato bhisa ais (*7,1.9)-- v­k«ai÷ / plak«ai÷ / vi¬-vanor anunÃsikasya Ãt (*6,4.41)-- abjÃh, gojÃ÷ / tatkÃlasya iti kim ? khaÂvÃbhi÷ / mÃlÃbhi÷ // Ãdir antyena saha-ità (*1,1.71) / Ãdir antyena it-sa¤j¤akena saha g­hyamÃïas tan-madyapatitÃnÃæ varïÃnÃæ grÃhako bhavati, svasya ca rÆpasya / aï / ak / ac / hal / sup / tiÇ / antyena iti kim ? su iti t­tÅya-ikavacanena Âà ity anena grahaïaæ mà bhÆt // yena vidhis tad-antasya (*1,1.72) / yena viÓe«aïena vidhir-vidhÅyate sa tad-antasya ÃtmÃn tasya samudÃyasay grÃhako bhavati , svasya ca rÆpasya / erac (*3,3.56), i-varïa-antÃd ac-pratyayo bhavati--caya÷ / jaya÷ / aya÷ / or ÃvaÓyake (*3,1.125), u-varïa-antÃd ïyad bhavati-- avaÓyalÃvyam / avaÓyapÃvyam / samÃsa-pratyaya-vidhau tad-anta-vidhe÷ prati«edho vaktavya÷ / dvitÅya-antaæ ÓritÃdibhi÷ saha samasyate (*2,1.24) -- ka«ÂaÓrita÷ / iha mà bhÆt -- ka«Âaæ paramaÓrita iti / pratyaya-vidhau -- na¬a-Ãdibhya÷ phak (*4,1.99), na¬asya apatyaæ nìÃyana÷ / iha mà bhÆt-- sÆtra-na¬asya apatyaæ sautranìi÷ / kim aviÓe«eïa ? na ity Ãha / ugid-varïa-grahaïa-varjam iti vÃcyam / ugitaÓ ca (*4,1.6) iti ÇÅp-pratyaya÷ tad-antÃd api bhavati -- bhavatÅ, atibhavatÅ / varïagrahanam--ata i¤ (*4,1.95), dÃk«i÷ / plÃk«i÷ / yasmin vidhis tad-ÃdÃv algrahaïe / al-grahaïe«u yasmin vidhistad Ãdau iti vaktavyam / aci Ónu-dhÃtu-bhruvÃæ yvor iyaÇ-uvaÇau (*6,4.77) iti-- Óriya÷ / bhruva÷ // [#31] v­ddhir yasya acÃm Ãdis tad v­ddham (*1,1.73) / yasya iti samudÃya ucyate / acÃæ madye yasya v­ddhi-sa¤j¤aka Ãdi-bhÆta÷, tac-chabda-rÆpaæ v­ddha-saj¤jaæ bhavati / acÃm iti jÃtau bahuvacanam / ÓÃlÅya÷ / mÃlÅya÷ / aupagavÅya÷ / kÃpaÂavÅya÷ / Ãdi÷ iti kim ? sabhÃsannayate bhava÷ sÃbhÃsannayana÷ / và nÃmadheyasya v­ddha-sa¤j¤Ã vaktavyà / devadattÅyÃ÷ / daivadattÃ÷ / gotrÃntÃd asamastavat-pratytyo bhavatÅti vaktavyam / gh­ta-pradhano rau¬hi÷ gh­tarau¬hi÷ / tasya chÃtrà gh­tarau¬hÅyÃ÷ / odana-pradhÃna÷ pÃïini÷ odana-pÃïini÷ / tasya chÃtrà odana-pÃïinÅyÃ÷ / v­ddhÃmbhÅyÃ÷ / v­ddhakÃÓyapÅyÃ÷ / jihvÃkÃtya-haritakÃya-varjam / jaihvÃkÃtÃ÷ / hÃritakÃtÃ÷ // tyad-ÃdÅni ca (*1,1.74) / yasya acÃm Ãdi-grahaïam uttara-artham anuvartate / iha tu na sambadhyate / tyad-ÃdÅni Óabda-rÆpÃïi v­ddha-sa¤j¤Ãni bhavanti / tyadÅyam / tadÅyam / etadÅyam / idamÅyam / adasÅyam / tvadÅyam / tvÃdÃyani÷ / madÅyam / mÃdÃyani÷ / bhavatÅyam / kimÅyam // eÇ prÃcÃm deÓe (*1,1.75) / yasya acÃm Ãdi-grahaïam anuvartate / eÇ yasya acÃm Ãdi÷ tat prÃcÃæ deÓÃbhidhÃne v­ddha-saæj¤aæ bhavati / eïÅpacanÅya÷ / bhojakaÂÅya÷ / gonardÅya÷ / eÇ iti kim ? Ãhicchatra÷ / kÃnya-kubja÷ / prÃcÃm iti kim ? devadatto nÃma bÃhÅke«u grÃmah, tatra bhava÷ daivadatta÷ / deÓe iti kim ? gomatyÃæ bhavà matsyÃ÷ gaumatÃ÷ // prÃg uda¤cau vibhajate haæsa÷ k«Årodake yathà / vidu«Ãæ Óabda-siddhy-arthaæ sà na÷ pÃtu ÓarÃvatÅ // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃm v­ttau prathamÃdhyÃyasay prathama÷ pÃda÷ // ____________________________________________________________________ [#32] ## || PS_1,2.1 || _____START JKv_1,2.1: atideÓo 'yam / gÃÇ iti iÇ-ÃdeÓo rhyate, na gÃÇ gatau iti, Ça-kÃrasya ananya-arthatvÃt / kuÂÃdayo 'pi kuÂa kauÂilye ityeta dÃrabhya yÃvat kuÇ Óabde iti / egyo gÃÇ-kuÂÃdibhya÷ pare a¤ïita÷ pratyayà Çito bhavanti Çidvad bhavanti ity artha÷ / gÃÇa÷ -- adhyagÅ«Âa / adhyagÅ«ÃtÃm / adhyagÅ«ata / kuÂÃdibhya÷--kuÂità / kuÂitum / kuÂitavyam / utpuÂità utpuÂitum / utpuÂitavyam / a¤ïit iti kim ? utkoÂayati / uccukoÂa / utkoÂaka÷ / utkoÂo vatate / vyace÷ kuÂÃditvamanasÅti vaktavyam / vicità / vicitum / vicitavyam / anasi iti kim ? uruvyacÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.2 || _____START JKv_1,2.2: ovijÅ bhaya-calanayo÷, asmÃt para÷ i¬-Ãdi÷ pratyayo Çidvad bhavati / udvijità / udvijitum / udvijitavyam / i iti kim ? udvejanam / udvejanÅyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.3 || _____START JKv_1,2.3: i iti vartate / Ær-ïu¤ ÃcchÃdane, asmÃt para÷ i¬Ãdi÷ pratyayo vibhëà Çidvad bhavati / prorïuvità / prorïavità / i ityeva prorïavanam / prorïavatÅyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.4 || _____START JKv_1,2.4: sÃrvadhÃtukaæ yad apit tan Çidvad bhavati / kuruta÷ / kurvanti / cinuta÷ / cinvanti / sÃrvadhatukam iti kim ? kartà / kartum / kartavyam / apit iti kim ? karoti / karo«i / karomi / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.5 || _____START JKv_1,2.5: apit iti vartate / asaæyogÃntÃd dhÃto÷ paro li pratyaya÷ apit kid bhavati / bidhidatu÷ / bibhidu÷ / cicchidatu÷ / cicchidu÷ / Åjatu÷ / Åju÷ / asaæyogÃt iti kim ? saæsrase / dadhvaæse / apit ityeva / bibheda // ____________________________________________________________________ [#33] ## || PS_1,2.6 || _____START JKv_1,2.6: indhi bhavati ity etÃbhyÃæ paro li pratyaya÷ ki¬ bhavati / samÅdhe dasyu hantamam / putra Ådhe atharvaïa÷ / bhavate÷ khalv api -- babhÆva / babhÆvitha / indhe÷ saæyogarthaæ grahaïam / bhavate÷ pidartham / atra-i«Âi÷ -- Óranthigranthidambhisva¤jÅnÃmiti vaktavyam / Órethatu÷, Órethu÷ / grethatu÷, grethu÷ / debhatu÷, debhu÷ / pari«asvaje, pari«asvajÃte // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.7 || _____START JKv_1,2.7: m­¬a m­da gudha ku«a kliÓa vada vasa ity etebhya÷ para÷ ktvÃ-pratyaya÷ kid bhavati / na ktvà se (*1,2.18) iti prati«edhaæ vak«yati tasyÃyaæ purastÃdapakar«a÷ / gudha-ku«a-kliÓÅnÃæ tu ralo v-y-upadhÃd-dhal-Ãde÷ saæÓ ca (*1,2.26) iti vikalpe prÃpte nitya-arthaæ vacanam / m­¬itvà / m­ditvà / gudhitvà / ku«itvà / kliÓitvà / uditvà / u«itvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.8 || _____START JKv_1,2.8: ruda vida mu«a grahi svapi praccha ity etebhya÷ saæÓca ktvà ca kitau bhavata÷ / ruda-vida-mu«ÅïÃæ ralo vyupadhÃd-dhal-Ãde÷ saæÓca (*1,2.23) iti vikalpe prÃpte nitya-arthaæ grahaïam / graher vidhy-artham eva / svapi-pracchyo÷ sann-arthaæ grahaïam / kideva hi itvà / ruditvÃ, rurudi«ati / viditvÃ, vividiÓati / mu«itvÃ, mumu«i«ati / g­hÅtva, jigh­k«ati / suptvÃ, su«upsati / p­«ÂvÃ, pip­cchi«ati / graha-ÃdÅnÃæ kittvÃt samprasÃraïaæ bhavati / kiraÓ ca pa¤cabhya÷ (*7,2.75) iti praccher i¬-Ãgama÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.9 || _____START JKv_1,2.9: san ity anuvartate / ktvà iti niv­tam / igantÃd dhÃto÷ paro jhal-Ãdi÷ san kid bhavati / cicÅ«ati / tu«ÂÆ«ati / cikÅr«ati / ika÷ iti kim ? pipÃsati / ti«ÂhÃsati / jhal iti kim ? ÓiÓayi«ate / kim artham idam ucyate ? guïo mà bhÆt iti / aj-jhana-gamÃæ sani (*6,4.16) iti dÅrghatvaæ guïasya bÃdhakaæ bhavi«yati ? yatha-iva tarhi dÅrghatvaæ guïaæ bÃdhate tathà ïilopamapi badheta / tasmÃd dÅrghatvasya avakÃÓa-dÃnÃya kittvam idam Ãrabhyate / cicÅ«ati ity Ãdi«u sÃvakÃÓaæ dÅrghatvaæ partvÃd ïilopena bÃdhyate / j¤Åpsati / [#34] ika÷ kittvaæ guïo mà bhÆt dÅrgha-ÃrambhÃt k­te bhatet / anarthakam tu hrasva-arthaæ dÅrghÃïÃæ tu prasajyate //1// sÃmarthyÃddhi punarbhÃvyamÌdittvaæ dÅrghasaæÓrayam / dÅrghÃïÃæ nÃk­te kÅrghe ïilopastu prayojanam //2// ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.10 || _____START JKv_1,2.10: halantÃd iko jhal kit iti vartate / san iti niv­ttam / ig-antad ik-samÅpÃd-dhala÷ parau jhal-ÃdÅ / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.11 || _____START JKv_1,2.11: parata÷ kitau bhavata÷ / bhitsÅ«Âa, bhutsÅ«Âa / sici khalvapi--abhitta, abuddha / ika÷ ity eva / yak«Å«Âa, aya«Âa / samprasÃraïaæ hi syÃt / Ãtmanepade«u iti kim ? asrÃk«it / adrÃk«Åt / s­ji-d­Óor jhaly-am-akiti (*6,1.58) ity am-Ãgamo na syÃt / hal-antÃt ity eva / ce«Å«Âa, ace«Âa / guïo na syÃt / [#33] jhal ity eva varti«Å«Âa, avarti«Âa / guïo na syÃt / [#34] liÇ-sicau iti kim ? dve«Âà dvek«yati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.12 || _____START JKv_1,2.12: ­-varïa-antÃd dhÃto÷ parau liÇ-sicau ÃtmanepadeÓu jhal-ÃdÅ kitau bhavata÷ / k­«Å«Âa / h­«Å«Âa / sica÷ khalv api ak­ta / ah­ta / jhal ity eva / vari«Å«Âa / avari«Âa / v­-­to và (*7,2.38) avarÅ«Âa // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.13 || _____START JKv_1,2.13: liÇ-sicÃv Ãtmanepade«u iti vartate / gamer-dhÃto÷ paru liÇ-sicau Ãtmanepade«u jhal-ÃdÅ và kitau bhavata÷ / saægaæsÅ«Âa, saægasÅ«Âa / sica÷ khalv api -- samagaæst, samagata / kittvapak«e anunÃsika-lopo bhavati anudÃtta-upadeÓa-vanati-tanoty-ÃdÅnÃm(*6,4.37) iti // ____________________________________________________________________ [#35] ## || PS_1,2.14 || _____START JKv_1,2.14: hanter dhÃto÷ para÷ sic kid bhavati / Ãhata, ÃhasÃtÃm, Ãhasata / sica÷ kittvÃd anunÃsika-lopa÷ / sij-grahaïaæ liÇ-niv­tty-artham / uttaratra-anuv­ttir mà bhÆt / atmanepada-grahaïam uttara-artham anuvartate / iha tu parasmaipade hanter vadhabhÃvasya nityatvÃt kittvasya prayojanaæ na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.15 || _____START JKv_1,2.15: sica Ãtmanepade«u iti vartate / yamer dhÃtor gandhane vartamÃnÃt para÷ sic pratyaya÷ kid bhavati Ãtmanepade«u parata÷ / gandhanaæ sÆcanaæ, pareïa pracchÃdyamÃnasyÃvadyasyÃvi«karaïam / aneka-arthatvÃd dhÃtÆnÃæ yamis tatra vartate / udayata, udÃyasÃtÃm, udÃyasata / sÆcitavÃn ity artha÷ / sica÷ kittvÃd anunÃsika-lopa÷ / ÃÇo yamahana÷ (*1,3.28) ity Ãtmanepadam / gandhana iti kim ? udÃyaæsta pÃdam / udÃyaæsta kÆpÃd udakam / udhd­tavÃn ity artha÷ / sakarmakatve 'pi samuddÃÇbhyo ymo 'granthe (*1,3.75) ity Ãtmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.16 || _____START JKv_1,2.16: yama÷ sij-Ãtmanepade«u iti vartate / yamer dhÃto÷ upayamane vartamÃnÃt para÷ sic-pratyayao vibhëà kid bhavati Ãtmanepade«u parata÷ / upÃyata kanyÃm, upÃyaæsta kanyÃm / upÃyata bhÃryÃm, upÃyaæsta bhÃryÃm / upayamanaæ svÅkaraïaæ, vivÃha÷, dÃrakarma, pÃïi-grahaïam ity artha÷ / upÃdyama÷ svakaraïe (*1,3.56) ity Ãtmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.17 || _____START JKv_1,2.17: sij-Ãtmanepade«u iti vartate / ti«Âhater dhÃto÷ ghu-sa¤j¤akÃnÃæ ca i-kÃraÓ ca antÃd eÓa÷ sic ca kid bhavati Ãtmanepade«u parata÷ / upÃsthita, upÃsthi«ÃtÃm, upÃsthi«ata / ghu-sa¤j¤akÃnam -- adita / adhita / icca kasya takÃrettvaæ dÅrgho mà bhÆd ­te 'pi sa÷ / anantare pluto mà bhÆt plutaÓ ca vi«aye sm­ta÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.18 || _____START JKv_1,2.18: ktvà pratyaya÷ seï na kid bhavati / devitvà / vartitvà / se iti kim ? i­tvà ' gutvà ' ktvÃ-grahaïaæ kim ? nig­hÅti÷ / upasnihiti÷ / nikuciti÷ / [#36] na se¬iti k­te 'kittve ni«ÂhÃyÃm avadhÃraïÃt / j¤ÃpakÃn-na prok«ÃyÃæ sani jhal-grahaïaæ vidu÷ // ittvaæ kitvaænihogena reïa tulyaæ sudhÅvani / vasv-arthaæ kid-atÅdeÓÃnni g­hÅti÷ prayojanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.19 || _____START JKv_1,2.19: na se iti vartate / ÓÅÇ svidi midi k«vidi dh­« ity etebhya÷ pro ni«ÂhÃ-pratyaya÷ seï na kid bhavati / Óayitah, ÓayitvÃn / prasvedita÷, prasveditavÃn / pramedita÷, prameditavÃn / prak«veditah, prak«veditavÃn / pradhar«ita÷ pradhar«itavÃn / se ity eva svinna÷, svinnavÃn / svid-ÃdÅnam ÃditaÓ ca (*7,2.16) iti ni«ÂhÃyÃmi prati«idhyate / vibhëà bhÃva-Ãdikarmaïo÷ (*7,2.17) iti pak«e 'bhyanuj¤Ãyate sa vi«aya÷ kittva-prati«edhasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.20 || _____START JKv_1,2.20: m­«er dhÃto÷ titik«ÃyÃm arthe ni«Âhà seï na kid bhavati / titik«Ã k«amà / mar«ita÷, m­«itavÃn // titik«ÃyÃm iti kim ? apam­«itaæ vÃkyam Ãha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.21 || _____START JKv_1,2.21: ni«Âhà seï na kit iti vartate / udupadhÃd dhÃto÷ paro bhÃve Ãdikarmaïi ca vartamÃno ni«ÂhÃ-pratyaya÷ se¬-anyatarasyÃæ na kid bhavati / dyutitatmanena, dyotitamanena / pradyutita÷, pradyotita÷ muditamanena, moditamanena / pramudita÷, pramodita÷ / udupadhÃt iti kim ? likhitamanena / bhÃva-Ãdikarmaïo÷ iti kim? rucitaæ kÃr«Ãpaïaæ dadÃti / se ity eva / prabhukta odana÷ / vyavasthita-vibhëà ca-iyam / tena Óab-vikaraïÃnÃm eva bhavati / gudha parive«Âane, gudhitam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.22 || _____START JKv_1,2.22: anyatarasyÃm iti na svaryate / utara-sÆtre punar và vacanÃt / na se iti vartate / pƬaÓca i vihita÷ kilÓa÷ ktvÃ-ni«Âhayo÷ (*7,2.50), pÆÇaÓ ca (*7,2.51) iti / pƬa÷ paro ni«ÂhÃ-pratyaya÷ itvà ca seï na kid bhavati / pavita÷, pavitavÃn / ktvÃ-pratyayasaya na ktvà se (*1,2.18) iti seddha eva prati«edha÷ / tasya grahaïamuttarÃrtham / tathà ca-uktaæ nityam akittvam i¬Ãdyo÷ ktvÃ-ni«Âhayo÷ ktvÃ-grahaïam uttara-artham iti // ____________________________________________________________________ [#37] ## || PS_1,2.23 || _____START JKv_1,2.23: ni«Âhà iti niv­ttam / nikÃra-upadhÃd dhÃto÷ thakÃrÃntÃt phakarÃntÃc ca para÷ ktvà pratyaya÷ se¬ va na kid bhavati / grathitvÃ, granthitva / ÓrathitvÃ, Óranthitvà / guphitvÃ, gumphitvà / na-upadhÃt iti kim ? rephitvà / gophitvà / tha-pha-antÃt iti kim ? sraæsitva / dhvaæsitvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.24 || _____START JKv_1,2.24: va¤ci lu¤ci ­t ity etebhya÷ para÷ ktvà pratyaya÷ se¬ và na kid bhvati / vacitvÃ, va¤citva / lucitvÃ, / u¤citvà / ­titva, artitvà / ­ter ÅyaÇ (*3,1.29) ÃrdhadhÃtuke vikalpita÷ (*3,1.31) / sa yatra pak«e na asti tatra-idam udÃharaïam / se ity eva / vaktvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.25 || _____START JKv_1,2.25: na ktvà se (*1,2.18) iti prati«edhe prÃpe kittvaæ vikalpyate / t­«i m­«i k­Ói ity etebhya÷ para÷ krvà pratyaya÷ se kÃÓyapasya ÃcÃryasya mate và na ki¬ bhavati / t­«itvÃ, tr«itvà / m­«itva, mr«itva / k­Óitva, karÓitvà / kaÓyapa-grahaïaæ pÆja-artham / và ity eva hi vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.26 || _____START JKv_1,2.26: và iti vartate se iti ca / uÓ ca iÓ ca vÅ / vÅ upadheyasya sa vyaupadha÷ / ukÃra-upadha-adikÃra-upadhac ca dhÃto ralantÃd-dhalÃde÷ para÷ saæÓ ca ktvà ca seÂau va kitau bhavata÷ / dyutitvÃ, dyotitvà / didyuti«ate, didyoti«ate / likhitvÃ, lekhitvà / lilikhi«ati, lilekhi«ati / rala÷ iti kim ? devitvÃ, didevi«ati / vyupadhÃt iti kim ? vartitvÃ, vivarti«ate / halÃde÷ iti kim ? e«itva, e«i«i«ti / se ity eva / bhuktvÃ, bubhuk«ate // ____________________________________________________________________ #<ÆkÃlo 'j-jhrasva-dÅrgha-pluta÷># || PS_1,2.27 || _____START JKv_1,2.27: Æ iti trayÃïÃm ayaæ mÃtrika-dvimÃtrika-trimÃtrikÃïÃæ praÓli«Âa-nirdeÓa÷ / hrasva-dÅrgha-pluta÷ iti dvandva-ikavad bhÃve puælliÇga-nirdeÓa÷ / u Æ Æ3 ity evaæ kÃlo aj yathÃ-kramaæ hrasva-dÅrgha-pluta÷ ity evaæ sa¤j¤o bhavati / ukÃlo hrasva÷ - dadhi / madhu / ÆkÃlo dÅrgha÷ - kumÃrÅ / gaurÅ / Æ3kÃla÷ pluta÷ - devadatta3 atra nv-asi / kÃla-grahaïaæ parimÃïa-artham / dÅrgha-plutayo÷ hrasva-sa¤j¤Ã mà bhÆt / ÃlÆya, pralÆya, hrasvasya piti k­ti tuk (*6,1.71) iti tuÇ na bhavati / [#38] aj-grahaïaæ saæyoga-ac-samudÃya-niv­tty-artham / pratak«ya, prarak«ya, hrasvÃÓrayas tuÇ mà bhÆt / titaucchÃtram, dÅrghÃt (*6,1.75), padÃntÃd và (*6,1.76) iti vibhëà tuÇ mà bhÆt / hrasva-dÅrgha-pluta-pradeÓÃ÷ -- hrasvo napuæsake prÃtipadikasya (*1,2.47) / ak­t-sarvadhÃtukayor dÅrgha÷ (*7,4.25) / vÃkyasya Âe÷ pluta udÃtta÷ (*8,2.82) // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.28 || _____START JKv_1,2.28: paribhëà iyaæ sthÃni-niyama-arthà hrasva-dÅrgha-pluta÷ svasa¤j¤ayà Ói«yamÃïà aca eva sthÃne veditavyÃ÷ / vak«yati hrasvo napuæsake prÃtipadikasya (*1,2.47), rai--atiri / nau--atinu / go--upagu / aca÷ iti kim ? suvÃg brahmaïa-kulam / ak­t-sÃrvadhÃtukayor dÅrgha÷ (*7,4.25) -- cÅyate / ÓrÆyate / aca÷ iti kim ? bhidyate / dhidyte / vÃkyasya Âe÷ pluta udÃtta÷ (*7,2.82) --devadatta3 / yaj¤adatta3 / aca÷ iti kim ? agnici3t / somasu3t / takÃrasya mà bhÆt / svasa¤j¤ayà vadhÃne niyama÷ / ac iti vartate / iha mà bhÆt / dyau÷ panthÃ÷ / sa÷ dyaubhyÃm / dyubhi÷ / atra niyamo na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.29 || _____START JKv_1,2.29: ac iti vartate / udÃtta-Ãdi-ÓabdÃ÷ svare varïadharme loka-vedayo÷ prasiddhà eva / te iha tadguïe 'ci paribhëyante / uccair upalabhyamÃno yo 'c sa udÃtta-sa¤j¤o bhavati / uccai÷ iti ca Óruti-prakar«o na g­hyate, uccair bhëate, ucai÷ paÂhati iti / kiæ tarhi ? sthÃna-k­tam uccatvaæ sa¤j¤ino viÓe«aïam / tÃlv-Ãdi«u hi bhÃgavatsu sthÃne«u varïà ni«padyante / tatra ya÷ samÃne sthÃne Ærdhva-bhaga-ni«panno 'c sa udÃtta-sa¤j¤o bhavati / yasminn ucÃryamÃïe gÃtrÃïÃmÃyÃmo nigraho bhavati, rÆk«atà asnigdhatà svarasya, saæv­tatà kïÂhavivarasya / ye / te / ke / udÃtta-pradeÓÃ÷--Ãdy-udÃttaÓ ca (*3,1.3) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.30 || _____START JKv_1,2.30: ac iti vartate / nÅcair upalabhyamÃno yo 'c so 'nudÃtta-sa¤j¤o bhavati / samÃne sthÃne nÅca-bhÃge ni«panno 'c anudÃtta÷ / yasminn uccÃryamÃïe gÃtrÃïÃm anvavasargo mÃrdavaæ bhavati, svarasya m­dutà snigdhatÃ, kaïÂha-vivarasya urutà mahattà / tva sama sima ity anuccÃni / namaste rudra nÅlakaïÂha sahasrÃk«a / anudÃttapradeÓÃ÷- anudÃttau sup-pitau (*3,1.4) ity evam Ãdya÷ // ____________________________________________________________________ [#39] ## || PS_1,2.31 || _____START JKv_1,2.31: ac iti vartate / udÃtta-nudÃtta-svara-samÃhÃro yo 'c sa svarita-sa¤j¤o bhavati / sÃmarthyÃc ca atra loka-vedayo÷ prasiddhau guïÃv eva varïa-dharmÃv udÃtta-anudÃttau g­hyete, nà 'cau / tau samÃhriyete yasminn aci tasya svarita÷ ity e«Ã saæj¤Ã vidhÅyate / Óikyam / kanyà / sÃmanya÷ / kva / svarita-pradeÓÃ÷-- tit svaritam (*6,1.175) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.32 || _____START JKv_1,2.32: udÃtta-anudÃtta-svara-samÃhÃra÷ svarita÷ ity uktam / tatra na j¤Ãyate kasminnaæÓe udÃtta÷ kasminn anudÃtta÷, kiyÃn và udÃtta÷ kiyÃn và anudÃtta÷ iti / tad-ubhayam anena-ÃkhyÃyate / tasya svaritasya ÃdÃv ardha-hrasvam udÃttam, pariÓi«Âam anudÃttam / ardha-hrasvam iti ca ardhamÃtra-upalak«yate / hrasva-grahaïam atantram / sarve«Ãm eva hrasva-dÅrgha-plutÃnÃæ svaritÃnÃm e«a svara-vibhÃga÷ / Óikyam ity atra ardha-mÃtrà Ãdita udÃtta, apara-ardha-mÃtrà anudÃttÃ, eka-Órautir và / kanyà ity atra ardha-mÃtrà Ãdita udattà adhyardha-mÃtrà anudÃttà / mÃïavaka3 mÃïavaka (*8,2.103) ity atra ardha-mÃtrà Ãdita udÃttà ardha-t­tÅya-mÃtrà anudÃttà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.33 || _____START JKv_1,2.33: traisvarye padÃnÃæ prÃpte dÆrÃt sambuddhÃv-aikaÓrutyaæ vidhÅyate / ekà Órutir yasya tad idam ekaÓruti / eka-Óruti vÃkyaæ bhavati / dÆrÃt sambodhayati yena vÃkyena tat sambodhanaæ sambuddhi÷ / na eka-vacanaæ sambuddhi÷ / svarÃïÃm udÃttÃdÅnÃm avibhÃgo bhedati rodhÃnam ekaÓruti÷ / Ãgaccha bho mÃïavaka devadatta3 / dÆrÃt iti kim ? Ãgaccha bho mÃïavaka devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.34 || _____START JKv_1,2.34: traisvaryeïa vede mantrÃ÷ paÂhyante / te«Ãæ yaj¤a-kriyÃyÃm api tatha-iva prayoge prÃpte eka-Órutir vidhÅyate japa-nyÆÇkha-sÃmÃni varjayitvà / yaj¤a-karmaïi mantrÃïÃm aikaÓrutyaæ bhavati / agnir mÆrdhà diva÷ kakut pati÷ p­thivyà ayam / apÃæ retaæsi jinvato3m / yaj¤a-karmaïi iti kim ? sampÃÂhe mà bhÆt / ajape«v-iti kim ? mamÃgne varco vihave«v astu / japo 'nukaraïa-mantra upÃæÓu-prayoga÷ / anyÆÇkhÃ-iti kim ? nyÆÇkhà okÃrÃ÷ «o¬aÓa / te«u kecid udÃttÃ÷ kecid anudÃttÃ÷ / [#40] asÃmasu iti kim ? viÓvaæ samatriïaæ daha / sÃmÃni vÃkya-viÓe«a-sthagÅtaya ucyante / tatra-ikaÓrutir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.35 || _____START JKv_1,2.35: yaj¤a-karmaïi iti vartate / yaj¤a-karmaïi va«aÂkÃra÷ uccaistarÃæ và bhavati eka-Órutir và / va«aÂ-Óabdena atra vau«a Óabdo lak«ayate / vau«a ity asya-iva-idaæ svara-vidhÃnam / yady evaæ vau«a¬-grahaïam eva kasmÃn na k­tam ? vaicitrya-artham / vicitra hi sÆtrasya k­ti÷ pÃïine÷ / somasya agne vÅhÅ3«a / somasya agne vÅhÅ3 vau3«a // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.36 || _____START JKv_1,2.36: chandasi vi«aye vibhëà ekaÓrutir bhavati / pak«a-antare traisvaryam eva bhavati / và iti prak­te vibhëÃ-grahanaæ yaj¤a-karmaïi ity asya niv­tty-artham / tena ayaæ svÃdhyÃya-kÃle 'pi pÃk«ika aikaÓrutya-vidhir bhavati / i«e tvorje tvà / i«e tvorje tvà / agna ÃyÃhi vÅtaye / agna ÃyÃhi vÅtye / agnimÅle purohitam / agnimÅle purohitam / Óaæ no devÅrabhai«Âaye / Óaæ no devÅrabhai«Âaye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.37 || _____START JKv_1,2.37: subrahmaïyà nÃma nigadas tatra yaj¤a-karmaïi iti vibhëà chandasi (*1,2.36) iti ca ekaÓruti÷ prÃptà prati«idyate / subrahmaïyÃyÃm ekaÓrutir na bhavati / yas tu lak«aïa-prÃpta÷ svaritas tasya-udÃtta ÃdeÓo bhavati / subrahmanyom / indrÃgaccha, hariva Ãgaccha, medhÃtitherme«a v­«aïaÓvasya mene / gaurÃva-skandinnahalyÃyai jÃra kauÓikabrÃhmaïa gautamabruvÃïa Óva÷ sutyÃmÃgaccha maghavan / atra subrahmaïyom ity okÃras titsvareïa svaritas tasya-udÃtto vidhÅyate / indra Ãgaccha ity Ãmantritam Ãdy-udattam / dvitÅyo varïo 'nudÃtta÷ / udÃttÃd anudÃtasya svarita÷ iti svarita÷ prasaktas tasya anena-udÃtta÷ triyate / tad evam indra Ãgaccha iti catvÃra udÃttÃ÷ / paÓcima eko 'nudÃtta÷ / hariva Ãgaccha ityanayaiva prakriyayà catvÃra udÃttÃ÷ dvÃv anudÃttau / medhÃtithe÷ iti «a«Âyantaæ parama-amantritam anupraviÓati subÃmantrite parÃÇgavatsvare (*2,1.2) iti / tata÷ sakalasyà mantritÃdy-udÃttatve i­te dvitÅyam ak«aram anudÃttaæ, tasya udÃttÃd anudÃttasya svarita÷ (*8,4.66) iti svaritatve prÃpte idam-udÃttatvaæ vidhÅyate / tena dvÃvapy-udÃttau bhavata÷ / [#41] Óe«aman-udÃttam / v­«aïaÓvasya mene iti samÃnaæ pÆrveïa / gaurÃvaskandin iti tatha-iva dve Ãdye ak«are udÃtte, Óe«am anudÃttam / ahalyÃyai jÃra iti subantasya amantrita-anupraveÓÃt t advadeva svara÷ / dvÃv udÃttau Óe«am anudÃttam / kauÓikabrahmaïa iti samastamÃmantritamÃdy-udÃttaæ tatra pÆrvavad dvÃv udÃttau Óe«am anudÃttam / evam gautama-bruvÃïa iti dvÃv udÃttau Óe«am anudÃttÃm / Óva÷ sutyÃmÃgaccha maghavan iti Óva÷-Óabda udÃtta÷ sutyÃm ity antodÃtta÷ / sa¤j¤ÃyÃæ samajani«adanipatamanavida«u¤ ÓÅÇbh­¤iïa÷ (*3,3.99) iti kyapo vidhÃne udÃtta÷ iti vartate / agaccha iti dva-udÃttau / antyo 'nudatta÷ / maghavan iti padÃt paramÃmantritaæ nihanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.38 || _____START JKv_1,2.38: subrahmaïyÃyÃm eva devà brahmÃïa÷ iti paÂhyate, tatra pÆrveïa svaritasya+udÃtte prÃapte 'nena-anudÃtto vidhÅyate / deva-brahmaïo÷ svaritasya anudÃtta ÃdeÓo bhavati / devà brahmÃïa Ãgacchata / dvayor api padayor Ãmantrita-Ãdy-udÃttatve Óe«anighÃte ca+udÃttÃd anudÃttasya svarita÷ k­tas tasya-anudÃtto bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.39 || _____START JKv_1,2.39: eka-Óruti÷ iti vartate / saæhitÃyaæ viÓaye svaritÃt pare«Ãm anudÃttÃnÃm ekaÓrutir bhavati / imaæ me gaÇge yamune sarasvati Óutudri / mÃïavaka jaÂilakÃdhyÃpaka kva gami«yasi / imam ity anta-udÃttaæ, me iti anudÃttaæ vidhi-kÃla eva nighÃta-vidhÃnÃt / tat puna÷ udÃttÃd anudÃtasya svarita÷ (*8,4.66) iti svaritaæ sampadyate / tasmÃt svaritÃt pare«Ãm anudÃttÃnÃæ gaÇgeprabh­tÅnÃm ekaÓrutir bhavati / sarva ete Ãmantrita-nighÃtena anudÃttÃ÷ / mÃïavaka jaÂilaka iti prathamam ÃmantritamÃdyudÃttaæ, tasya dvitÅyam ak«aram svaritaæ, tata÷ pare«Ãm anudÃttÃnÃm ekaÓrutir bhavati / saæhitÃ-grahaïaæ kim ? avagrahe mà bhÆt / imam me gaÇge yamune sarsvati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.40 || _____START JKv_1,2.40: anudÃtta-grahaïam anuvartate / udÃtta÷ paro yasmÃt sa udÃttapara÷ svarita÷ paro yasmÃt sa svaritapara÷ / udÃttaparasya svaritaparasya ca anudÃttasya sannatara ÃdeÓo bhavati / anudÃttatara÷ ity artha÷ / devà maruta÷ p­ÓnimÃtaro 'pa÷ / mÃtara÷ ity anudÃtta÷ / apa÷ ity anta-udÃtta÷ Ƭ-idaæ-pad-Ãdy-ap-pum-rai-dyubhya÷ (*6,1.171) iti / tatra anudÃttayor ekÃdeÓa okÃro 'nudÃtta÷ tasya-udÃtte parabhÆte sannatara ÃdeÓo bhavati / imaæ me gaÇge yamune sarasvati Óutudri / ikÃro 'nudÃtta÷ / Óutudri ity etad Ãmantritaæ pÃdÃdau tasmÃn na nihanyate, anudÃttaæ sarvam apÃdÃdau (*8,1.18) iti / [#42] tasya prathamam ak«aram udÃttaæ tasmin parabhÆte pÆrvasya sarasvati iti ikÃrasya sannatara ÃdeÓo bhavati / mÃïavaka jaÂilakÃdyÃpaka kva gami«yasi / kva iti svaritas tasmin parabhÆte ka iti anudattas tasya sannatara ÃdeÓo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.41 || _____START JKv_1,2.41: ap­kta÷ iti iyaæ sa¤j¤Ã bhavati eka-al ya÷ pratyayas tasya / asahÃya-vÃcÅ eka-Óabda÷ / spÓo 'nudake kvin (*3,2.58) - dh­tasp­k / bhajo ïvi÷ (*3,2.62) - ardhabhak / pÃdabhÃk / eka-al iti kim ? darvi÷ / jÃg­vi÷ / pratyaya iti kim ? surÃ÷ / ap­kta-pradeÓÃ÷ -- ver ap­ktasya (*6,1.67) ity evam Ãdya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.42 || _____START JKv_1,2.42: tatpuru«a÷ iti samÃsa-viÓe«asya sa¤j¤Ãæ vak«yati / sa tatpuru«a÷ samÃna-adhikaraïa-pada÷ karmadhÃraya-sa¤j¤o bhavati / adhikaraïa-Óabdo 'bhidheya-vÃci / samÃna-adhikaraïa÷ samÃna-abhidheya÷ / paramarÃjyam / uttamarÃjyam / akarmadhÃraye rÃjyam (*6,2.130) ity uttarapada-Ãdy-udÃttaæ na bhavati / pÃcakav­ndÃrikà / tatpuru«a÷ iti kim ? pÃcikÃbhÃrya÷ / samÃna-adhikaraïa÷ iti kim ? brÃhmaïa-rÃjyam / karmadhÃraya-pradeÓÃ÷ - karmadhÃraye 'ni«Âhà (*6,2.46) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.43 || _____START JKv_1,2.43: prathamayà vibhÃktyà yan nirdiÓyate samÃsa-ÓÃstre tadupasarjana-sa¤j¤aæ bhavati / samÃse iti samÃsa-vidhÃyi ÓÃstraæ g­hyate / vak«yati - dvitÅyà Órita-atÅta-patita-gata-atyasta-prÃpta-Ãpannai÷ (*2,1.24) iti / dvidÅyÃ-samÃse dvitÅyà ity etat prathamÃ-nirdi«Âaæ, t­tÅyÃ-samÃse t­tÅyà iti, caturthÅ-samÃse caturthÅ iti, pa¤camÅ-samÃse pa¤camÅ iti, «a«ÂhÅ-samÃse «a«ÂhÅ iti, saptamÅ-samÃse saptamÅ iti / ka«Âa-Órita÷ / ÓaÇkulÃ-khaï¬a÷ / yÆpa-dÃru / v­ka-bhayam / rÃja-puru«a÷ / ak«a-Óauï¬a÷ / upasarjana-pradeÓÃ÷ - upasarjanaæ pÆrvam (*2,2.30) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.44 || _____START JKv_1,2.44: eka vibhÃktir yasya tad idam eka-vibhÃkti / samÃse vidhÅyamÃne yan niyata-vibhaktikaæ, dvitÅye sambandhini bahubhir-vibhaktibhir yujyamÃne 'py ekayaiva vibhaktyà yujyate tad-upasarjana-sa¤j¤aæ bhavati apÆrva-nipÃte, pÆrva-nipataæ pÆrva-nipÃta-Ãkhyam upasarjana-kÃryaæ varjayitvà / [#43] nirÃdaya÷ krÃnt-Ãady-arthe pa¤camyà / pÆrva-pade nÃnÃvibhaktike 'py uttarapadaæ pa¤cmyantam eva bhavati / ni«krÃnta÷ kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbi÷ / ni«trÃntaæ kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbim / ni«krÃntena kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbinà / ni«krÃntÃya kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbaye / ni«krÃntÃt kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbe÷ / ni«krÃntasya kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbe÷ / ni«krÃnte kauÓÃmbyà ni«kauÓÃmbau / evaæ nirvÃrÃïasi÷ / ekavibhakti iti kim ? rÃjakumÃrÅ / apÆrva-nipÃte iti kim ? na hi bhavati kauÓÃmbÅni÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.45 || _____START JKv_1,2.45: abhidheya-vacano 'rtha-Óabda÷ / arthavac-chabda-rÆpaæ prÃtipadika-sa¤j¤aæ bhavati dhÃtu-pratyayau varjayitvà / ¬ittha÷ / kapittha÷ / kuï¬am / pÅÂham / arthavat iti kim ? vanam, dhanam iti na antasya avadher mà bhÆt / nalopo hi syÃt / adhÃtu÷ iti kim ? hanter laÇ / ahan / alopa÷ syat / apratyaya÷ iti kim ? kÃï¬e / ku¬ye / hrasvo napuæsake prÃtipadikasya (*1,2.47) iti hrasva÷ syÃt / anarthakasya api nipÃtasya prÃtipadika-sa¤j¤Ã i«yate / adhyÃgacchati / pralambate / prÃtipadika-pradeÓÃ÷ -- hrasvo napuæsake prÃtipadikasya (*1,2.47) ity evam Ãdya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.46 || _____START JKv_1,2.46: k­tas taddhitÃ÷ samÃsÃÓ ca prÃtipadika-sa¤j¤Ã bhavanti / apratyaya÷ iti pÆrvatra paryudÃsat k­dantasya taddhitÃntasya ca anena prÃtipadika-sa¤j¤Ã vidhÅyate / arthavat-samudayÃnÃæ samÃsa-grahaïaæ niyama-artham / k­t -- kÃraka÷ / hÃraka÷ / kartà / harta / taddhita÷ -- aupagava÷ / kÃpaÂava÷ / samÃsa÷ -- rÃja-puru«a÷ / brÃhmaïa-kambala÷ / samÃsa-grahaïasya niyama-arthatvÃd vÃkyasya arthavata÷ sa¤j¤Ã na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.47 || _____START JKv_1,2.47: napuæsaka-liÇge 'rthe yat prÃtipadikaæ vartate tasya hrasvo bhavati ÃdeÓa÷ alo 'nyasya aca÷ / atiri kulam / atinu kulam / napuæsake iti kim ? grÃmaïÅ÷ / senÃnÅ÷ / prÃtipadikasya iti kim ? kÃï¬e ti«Âhata÷ / ku¬ye ti«Âhata÷ / prÃtipadika-grahaïa-sÃmarthyat eka-ÃdeÓa÷ pÆrvasya antavan-na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.48 || _____START JKv_1,2.48: prÃtipadikasya iti vartate / go iti svarÆpa-grahaïaæ strÅ iti pratyaya-grahaïaæ svaritatvÃt / upasarjana-grahaïaæ tayor viÓe«aïam / gor upasarjanasya strÅpratyaya-antasya+upasarjanasya iti / tÃbhyÃæ prÃtipadikasya tadanta-vidhi÷ / upasarjana-go-ÓabdÃntasya upasarjana-strÅpratyaya-antasya ca prÃtipadikasya hrasvo bhavati / [#44] citragu÷ / Óabalagu÷ / striyÃ÷ -- ni«kauÓÃmbi÷ / nirvÃrÃïasi÷ / atikhaÂva÷ / atimÃla÷ / upasarjanasya iti kim ? rÃja-kumÃrÅ / svaritatvaæ kim ? atitantrÅ÷ / atilak«mÅ÷ / atiÓrÅ÷ // Åyaso bahuvrÅhe÷ prati«edho vaktavaya÷ / bahu-ÓreyasÅ / vidyamÃna-ÓreyaseÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.49 || _____START JKv_1,2.49: strÅ-grahaïam anuvartate upasarjanasya+iti ca / pÆrveïa hrasvatve prÃpte lug vidhÅyate / taddhita-luki sati strÅ-pratyayasya upasrjanasya lug bhavati / pa¤cendrÃïyo devatà asya pa¤cendra÷ / daÓendra÷ / pa¤cabhi÷ Óa«kulÅbhi÷ krÅta÷ pa¤caÓa«kula÷ / ÃmalakyÃ÷ phalamÃmalakam / badaram / kuvalam / taddhita-grahaïaæ kim ? gÃrgyÃ÷ kulaæ gÃrgÅ-kulam / luki iti kim ? gÃrgÅtvam / upasarjanasya ity eva / avantÅ / kuntÅ / kurÆ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.50 || _____START JKv_1,2.50: pÆrveïa luki prÃpte ikÃro vidhÅyate / goïyÃs-taddhita-luki sati ikÃra-ÃdeÓo bhavati / pa¤cabhir goïÅbhi÷ krÅta÷ paÂa÷ pa¤cagoïi÷ / daÓagoïi÷ / it iti yoga-vibhÃga÷ / païcabhi÷ sÆcÅbhi÷ krÅta÷ pa¤ca-sÆci÷ / daÓa-sÆci÷ / sa ca evaæ vi«aya eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.51 || _____START JKv_1,2.51: lupi iti lup-san¤j¤ayà luptasya pratyayasya artha ucyate / tatra lupi yuktavad-vyaktivacane bhavata÷ / yuktavat iti ni«ÂhÃ-pratyayena ktavatunà prak­tyartha ucyate / sa hi pratyaya-artham Ãtmanà yunakti / tasya yuktavato vyaktivacane lub-arthe vidhÅyete / atha và yukta÷ prak­ty-artha÷ pratyaya-arthena sambaddha÷, tasminn-iva vyaktivacane lub-arthe bhavata÷ / saptamy-arthe vati÷ / vyaktivacane iti ca liÇga-saÇkhyayo÷ pÆrvÃcarya-nirdeÓa÷, tad-Åyam eva+idaæ sÆtram / tathà ca asya pratyÃkhyÃnaæ bhavi«yate, tad aÓi«yaæ sa¤j¤Ã-pramÃïatvÃt (*1,2.53) iti / vyakti÷ -- strÅ-pum-napuæsakÃni / vacanam -- ekatva-dvitva-bahutvÃni / pa¤calÃ÷ k«atriyÃ÷ puæliÇgà bahuvacana-viÓayÃ÷ / te«Ãæ nivÃso janapada÷ / yathà te«u k«atriye«u vyaktivacane tadvajjanapade bhavata÷ / pa¤cÃlÃ÷ / kurava÷ / magadhÃ÷ / matsyÃ÷ / aÇgÃ÷ / vaÇgÃ÷ / sugmÃ÷ / puï¬rÃ÷ / lupi iti kim ? luki mà bhÆt / [#45] lavaïa÷ sÆpa÷ / lavaïà yavÃgÆ÷ / lavaïaæ ÓÃkam / vyaktivacane iti kim ? ÓirÅ«ÃïÃm adÆrabhavo grÃma÷ ÓirÅ«Ã÷, tasya vanaæ ÓirÅ«avanam / vibhëaa-o«adhi-vanas-patibhya÷ (*8,4.6) iti ïatvaæ na bhavati / haritakyÃdi«u vyakti÷ / harÅtakyÃ÷ phalÃni harÅtakya÷ phalÃni / khalatikÃdi«u vacanam / khalatikasya parvatasya adÆrabhavÃni vanÃni khalatikaæ vanÃni // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.52 || _____START JKv_1,2.52: lupi iti vartate / lub-arthasya yÃni viÓe«aïÃni te«Ãm api ca yuktavad vyakti-vacane bhavata÷ jÃtiæ varjayitvà / pa¤cÃlÃ÷ ramaïÅyÃ÷, bahvannÃ÷, bahuk«Åragh­tÃ÷, bahumÃlyaphalÃ÷ / godau ramaïÅyau, bahvannau, bahuk«Åragh­tau, bahumÃlyaphalau / ajÃte÷ iti kim ? pa¤cÃlÃ÷ janapada÷ / godau grÃma÷ / jÃty-arthasya cÃyaæ yuktavadbhÃva-prati«edha÷ / tena jÃt-idvÃreïa yÃni viÓe«aïÃni te«Ãm api yuktavadbhÃvo na bhavati / pa¤cÃlÃ÷ janapado ramaïÅyo, bahvanna÷ / godau grÃmo ramaïÅyo, bahvanna÷ iti / manu«yalupi prati«edho vaktavya÷ / ca¤cà abhirÆpa÷ / vardhrikà darÓanÅyaæ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.53 || _____START JKv_1,2.53: tat iti prak­taæ yuktavadbhÃva-lak«aïaæ nirdiÓyate / tad-aÓi«yaæ na vaktavyam / kasmÃt ? sa¤j¤Ã-pramÃïatvÃt / sa¤j¤Ã-Óabdà hi nÃnÃliÇga-saÇkhyÃ÷ pramÃïam / pa¤cÃlÃ÷, varaïà iti ca, na+ete yoga-ÓabdÃ÷ / kiæ tarhi ? janapad-ÃdÅnÃæ sa¤j¤Ã etÃ÷ / tatra liÇgaæ vacanaæ ca svabhÃva-saæsiddham eva na yatna-pratipÃdyam, yathà Ãpa÷, dÃrÃ÷, g­hÃ÷, sikatÃ÷, var«Ã÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.54 || _____START JKv_1,2.54: lub apy aÓi«ya÷ / yo 'yaæ janapade lup (*4,2.81), varaïÃ-ÃdibhyaÓ ca (*4,2.82) iti lub ucyate, [#46] ayaæ na vaktavya÷ / kiæ kÃraïam ? yoga-aprakhyÃnÃt / na hi pa¤cÃla varaïÃ÷ iti yoga÷ sambadha÷ prakhyÃyate / na-etad upalabhÃmahe v­k«ayogÃnnagare varaïÃ÷ iti / kiæ tarhi ? sa¤j¤Ã etÃ÷ / tasmÃd atra tasya nivÃsa÷ (*4,2 69), adÆra-bhavaÓ ca (*4,2.70) iti taddhito na+eva+utpadyate, kiæ lupo vidhÃnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.55 || _____START JKv_1,2.55: pa¤cÃla-Ãdaya÷ sa¤j¤Ã-ÓabdÃ÷, na yoga-nimittÃ÷ ity uktam / tac-cÃvaÓyam eva abhyupagantavyam / yoga-pramÃïe hi tad-abhÃve 'darÓanaæ syÃt / yadi pa¤cÃlÃdi-Óabdo yogasya pramÃïaæ yogasya vÃcaka÷ syÃt tatas tadabhÃve 'darÓanam aprayoga÷ syÃt / d­Óyate ca samprati vanaiva k«atriya-sambandhena janapade«u pa¤cÃlÃdi-ÓabdÃ÷, tato 'vasÅyate nÃyaæ yoga-nimittaka÷ / kiæ tarhi ? rƬhirÆpeïaiva tatra prav­tta÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.56 || _____START JKv_1,2.56: aÓi«yam iti vartate / pradhÃnaæ samÃse kiæcit padaæ, pratyayastavyadÃdi÷ / tÃbhyÃm artha-vacanam artha-abhidhÃnam anena prakÃreïa bhavati iti pÆrva-ÃcÃryai÷ paribhëitam / pradhÃna-upasarjane ca pradhÃna-arthaæ saha brÆta÷, prakrti-pratyayau sahÃrthaæ brÆta÷ iti / tat pÃïinir Ãcarya÷ pratyÃca«Âe, aÓi«yam etat arthasya anyapramÃïatvÃt iti / anya÷ iti ÓÃstra-apek«ayà loko vyapadiÓyate / Óabdair artha-abhidhÃnam svÃbhÃvikaæ na pÃribha«Ãkam aÓakyatvÃt / lokata eva artha-avagate÷ / yair api vyÃkaraïaæ na Órutaæ te 'pi rÃja-puru«am Ãnaya ity ukte rÃjaviÓi«Âaæ puru«am Ãnayanti na rÃjanam na api puru«a-mÃtram / aupagavam Ãnaya ity ukte upaguviÓi«Âam apatyam Ãnayanti, na+upaguæ na apy apatya-mÃtraæ, na+ubhau / yaÓ ca lokato 'rtha÷ siddha÷ kiæ tatra yatnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.57 || _____START JKv_1,2.57: aÓi«yam iti vartate / kÃla-upasarjane ca aÓi«ye / kasmÃt ? arthasya anyapramÃïatvÃt / tulya-Óabdo hetv-anukar«aïa-artha÷ / aÓi«ya-viÓe«aïaæ ca-itat / kÃla-upasarjane ca tulyam aÓi«ye bhavata÷ / iha anye vaiyÃkaraïÃ÷ kÃla-upasarjanayo÷ paribhëÃæ kurvanti / ÃnyÃyyÃd utthÃnÃd ÃnyÃyyÃc ca saæveÓanÃt, e«o 'dyatana÷ kÃla÷ / apare punar Ãhu÷ / aharubhayato 'rdharÃtram , e«o 'dyatana÷ kÃla÷ iti / tathÃ+upasarjana-paribhëÃæ kurvanti apradhÃnam upasarjanam iti / tat pÃïinir ÃcÃrya÷ pratyÃca«Âe lokato 'rthavagate÷ / yairapi vyÃkaraïam na Órutaæ te 'py Ãhur idam asmÃbhir adya kartavyam idaæ Óva÷ kartavyam idam haya÷ k­tam iti / na-ivaæ vyutpÃdyante / tathÃ-upasarjanam, vayamatra g­he grÃme và upasarjanam apradhÃnam iti gamyate / yÓca lokato 'rtha÷ siddha÷ kiæ tatra yatnena / yady evaæ pÆrvasÆtra eva kÃla-upasarjana-grahaïam kasmÃn na kriyate ? kimartho yogavibhÃga÷ ? pradarÓanÃrtha÷ / anyad apy evaæ jÃtÅyakamaÓi«yam iti / tathà ca pÆrvÃcÃryÃ÷ paribha«ante matvarthe bahuvrÅhi÷, pÆrvapada-artha-pradhÃno 'vyayÅbhÃva÷, uttarapada-artha-pradhÃnas tatpuru«ah, ubhayapadÃrtha-pradhÃno dvandva÷ ity evam Ãdi, tad-aÓi«yam iti // ____________________________________________________________________ [#47] ## || PS_1,2.58 || _____START JKv_1,2.58: aÓi«yam iti niv­tam / jÃtir nÃma ayam eko 'rtha÷ / tad-abhidhÃne ekavacanam eva prÃptam ata idam udyate / jÃter Ãkhyà jÃty-Ãkhyà / jÃty-ÃkhyÃyÃm ekasminn arthe vahuvacanam anyatarasyÃæ bhavati / jÃty-artho bahuvad bhavati iti yÃvat / tena tadviÓe«aïÃnÃm ajÃti-ÓabdÃnÃm api sampannÃdÅnÃæ bahuvacanam upapadyate / sampanno yava÷, sampannà yavÃ÷ / sampanno vrÅhi÷, sampannà vrÅhaya÷ / pÆrvavayà brÃhmaïa÷ pratyuttheya÷, pÆrvavayaso brÃhmaïÃ÷ pratyuttheyÃ÷ / jÃti-grahaïaæ kim ? devadatta÷ / yaj¤adatta÷ / ÃkhyÃyÃm iti kim ? kÃÓyapa-pratik­ti÷ kÃÓyapa÷ / bhavatyayaæ jÃti-Óabdo na tvanena jÃtir ÃkhyÃyate / kiæ tarhi ? pratik­ti÷ / ekasmin iti kim ? vrÅhiyavau / saÇkhyÃprayoge prati«edho vaktavya÷ / eko brÅhi÷ sampanna÷ subhik«aæ karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.59 || _____START JKv_1,2.59: asmado yo 'rthas tasya+ekatve dvitve ca bahuvacanam anyatarasyÃæ bhavati / ahaæ bravÅmi , vayaæ vrÆma÷ / ÃvÃæ brÆva÷, vayaæ vrÆma÷ / saviÓe«aïasya prati«edho vaktavya÷ / ahaæ devadatto bravÅmi / ahaæ gÃrgyo vravÅmi / ahaæ paÂur bravÅmi / yu«madi gurÃveke«Ãm / tvaæ me guru÷, yÆyaæ me gurava÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.60 || _____START JKv_1,2.60: cakÃro dvayo÷ ity anukar«aïa-artha÷ / phalgunyor dvayo÷ pro«ÂhapadayoÓ ca dvayor nak«atrayor bahuvacanam anyatarasyÃæ bhavati / kadà pÆrve phalgunyau, kadà pÆrvÃ÷ phalgunya÷ / kadà pÆrve pro«Âhapade, kadà pÆrvÃ÷ pro«ÂhapadÃ÷ / nak«atre iti kim ? palgunyau maïavike // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.61 || _____START JKv_1,2.61: anyatarasyÃm ity anuvartate / dvayor dvivacane prÃpte punarvasvoÓ chandasi vi«aye ekavacanam anyatarasyÃæ bhavati / punarvasur nak«atram aditir devatà / punarvasÆ nak«atram aditir devatà / nak«atre ity eva / punarvasÆ mÃïavakau / chandasi iti kim ? punarvasÆ iti // ____________________________________________________________________ [#48] ## || PS_1,2.62 || _____START JKv_1,2.62: chandasi iti vartate / dvivacane prÃpte chandasi vi«aye viÓÃkhayor ekavacanam anyatarasyÃæ bhavati / viÓÃkhaæ nak«atram indrÃgnÅæ devatà / viÓÃkhe nak«atram indrÃgnÅ devatà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.63 || _____START JKv_1,2.63: chandasi iti niv­ttam / ni«ya÷ eka÷, punarvasÆ dvau, te«aæ dvandvo bahv-artha÷ / tatra bahuvacane prÃpte dvivacanaæ vidhÅyate / ni«yapunarvasvo÷ nak«atra-vi«aye dvandve bahuvacana-prasaÇgo nityaæ dvivacanaæ bhavati / uditau ti«ya-punarvasÆ d­Óyete / ti«ya-punarvasvo÷ iti kim ? viÓÃkhÃnurÃdhÃ÷ / nak«atre iti kim ? ti«yaÓ ca mÃïavaka÷, punarvasÆ mÃïavakau, ti«ya-punarvasavo mÃïavakÃ÷ / nanu ca prak­tam eva nak«atra-grahaïaæ kim-arthaæ punar ucyate / paryÃyÃïÃm api yathà syÃt / ti«ya-punarvasÆ / pu«ya-punarvasÆ / siddhya-punarvasÆ / dvandve iti kim ? yasti«yastau punarvasÆ ye«Ãæ te ime ti«ya-punarvasava÷ / unmugdhÃ÷ ti«yÃdaya eva viparyayeïa d­ÓyamÃnà bahuvrÅhiïocyante / tena nak«atra-samÃsa eva ayam / bahuvacanasya iti kim ? ekavacanasya mà bhÆt / ni«ya-punarvasu idam iti / sarvo dvandvo vibhëà ekavad bhavati ity asya+etada eva j¤Ãpakam / nitya-grahaïaæ vikalpa-niv­tty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.64 || _____START JKv_1,2.64: samÃnaæ rÆpam e«Ãm iti sarÆpÃ÷ / sarÆpÃïÃæ ÓabdÃnaæ ekavibhaktau parata ekaÓe«o bhavati / eka÷ Ói«yate tare nivartante / v­k«aÓ ca v­k«aÓ ca v­k«au / v­k«aÓ ca v­k«aÓ ca Vrk«aÓ ca v­k«Ã÷ / pratyarthaæ Óabda-niveÓÃn na+ekena anekasya abhidhÃnam / tatra aneka-artha-abhidhÃne 'neka-Óabdatvaæ prÃptaæ tasmÃd ekaÓe«a÷ / sarupÃïÃm iti kim ? plak«anyagrodhÃ÷ / rÆpa-grahaïaæ kim ? bhinne 'pyarthe yathà syÃt / ak«Ã÷ / pÃdÃ÷ / mëÃ÷ / ekagrahaïaæ kim ? dvibahvo÷ Óe«o mà bhÆt / Óe«agrahanaæ kim ? ÃdeÓo mà bhÆt / ekavibhaktau iti kim ? paya÷ payo jarayati / brÃhmaïÃbhyÃæ ca k­taæ brÃhmaïÃbhyÃæ ca dehi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.65 || _____START JKv_1,2.65: Óe«a÷ iti vartate / yÆnà iti sahayoge t­tÅyà / v­ddho yÆnà sahavacane Ói«yate yuvà nivartate / v­ddha-Óabda÷ pÆrvÃcÃrya-sa¤j¤Ã gotrasya apatyam antarhitaæ v­ddham iti / v­ddha-yÆno÷ sahavacane v­ddha÷ Ói«yate tal-lak«aïaÓ ced eva viÓe«a÷ / tad iti v­ddha-yÆnor nirdeÓa÷ / lak«aïa-Óabdo nimitta-paryÃya÷ / cec-chabdo yady arthe / evakÃro 'vadhÃraïe / viÓe«o vairÆpyam / v­ddha-yuva-nimittakam eva yadi vairÆpayam bhavati tato v­ddhi÷ Ói«yate, yuvà nivartate / samÃnÃyÃmÃk­tau v­ddha-yuva-pratyayau bhidyete / gÃrgyaÓ ca gÃrgyÃyïaÓ ca gÃrgyau / [#49] vatsyaÓ ca vÃtsyÃyanaÓ ca vÃtsyau / v­ddha÷ iti kim ? gargaÓ ca gÃrgyÃyaïaÓ ca gargagÃrgÃyaïau / yÆ nà iti kim ? gÃrgyaÓ ca gargaÓ ca gÃrgya-gargau / tal-lak«aïa÷ iti kim ? gÃrgya-vÃtsyayanau / evakÃra÷ kim-artha÷ / bhÃgavittiÓ ca bhÃgavittikaÓ ca bhÃgavitti-bhÃgavittikau / kutsà sauvÅratvaæ ca bhÃgavittikasya aparo viÓe«o vidyate // ____________________________________________________________________ #< strÅ puævac-ca># || PS_1,2.66 || _____START JKv_1,2.66: Óe«a÷ iti vartate, v­ddho yÆnà iti ca sarvam strÅ v­ddhà yÆnà sahavacane Ói«yate, tal-lak«aïaÓ ced-eva viÓe«o bhavati / puæsa÷ iva asyÃ÷ kÃryaæ bhavati / stry-artha÷ pum-arthavad bhavati / gargÅ ca gargyÃyaïaÓ ca gÃrgyau / vÃtsÅ ca vÃtsyÃyanaÓ ca vÃtsyau / dÃk«Å ca dÃk«ÃyÃïaÓ ca dÃk«Å // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.67 || _____START JKv_1,2.67: tal-lak«aïaÓ ced-eva viÓe«a÷ iti vartate / v­ddho yÆna iti niv­ttam / striyà sahavacane pumÃn Ói«yate strÅ nivartate / strÅpuæsalak«aïaÓcedeva viÓe«o bhavati / brÃhmaïaÓ ca mayÆrÅ ca kukkuÂamayÆryau / evakara÷ kim-artha÷ / indraÓ ca indrÃïÅ ca indrendrÃïyau / puæyogÃd ÃkhyÃyÃm (*4,1.48) ity aparo viÓe«a÷ / pumÃn iti kim ? prÃk ca prÃci ca prÃkprÃcyau / prÃk ity avayayam aliÇgam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.68 || _____START JKv_1,2.68: yathà saÇkhyaæ bhrÃt­-putra-Óabdau Ói«yete sahavacane svas­-duhit­bhyam / svasrà sahavacane bhrÃt­-Óabda÷ Ói«yate / bhrÃtà ca svasà ca bhrÃtarau / duhitrà sahavacane putra-Óabda÷ Ói«yate / putraÓ ca duhita ca putrau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.69 || _____START JKv_1,2.69: tal-lak«aïaÓ ced-eva viÓe«a÷ iti vartate / napuæsaka-anapuæsaka-mÃtra-k­te viÓe«e 'napuæsakena sahavacane napuæsakaæ Ói«yate, ekavac ca asya kÃryaæ bhavati anyatarasyÃm / ÓuklaÓ ca kambala÷, Óuklà ca b­hatikÃ, Óuklam ca vastraæ, tadidaæ Óuklam / tÃni imÃni ÓuklÃni / anapuæsakena iti kim ? Óuklaæ ca Óuklaæ ca Óuklaæ ca suklÃni / ekavacca iti na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.70 || _____START JKv_1,2.70: anyatarasyÃm iti vartate, na ekavat iti / mÃtrà sahavacane pit­-Óabda÷ Ói«yate 'nyatarasyÃm / mÃtà ca pità ca pitarau, matÃ-pitarau iti và // ____________________________________________________________________ [#50] #<ÓvaÓura÷ ÓvasravÃ># || PS_1,2.71 || _____START JKv_1,2.71: anyatarasyÃm iti vartate / Óvasrvà sahavacane ÓvaÓura-Óabda÷ Ói«yate anyatarasyÃm / ÓvaÓuraÓ ca ÓvaÓrÆÓ ca ÓvaÓurau, ÓvasrÆ-ÓvaÓurau iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.72 || _____START JKv_1,2.72: tayd-ÃdÅni Óabda-rÆpÃïi sarvai÷ sahavacane nityaæ Ói«yante tyad-Ãdibhir anyaiÓ ca / sarva-grahaïaæ sakalya-artham / nitya-grahanaæ vikalpa-niv­tty-artham / sa ca devadattaÓ ca tau / yaÓca devadattaÓ ca yau / tyad-ÃdÅnÃæ mitho yadyat paraæ tattac chisyate / sa ca yaÓ ca yau / yaÓ ca kaÓca kau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.73 || _____START JKv_1,2.73: grÃmyÃïÃæ paÓÆnÃæ saÇghÃ÷ grÃmya-paÓu-saÇghÃ÷ / ete«u sahavivak«ÃyÃæ strÅ Ói«yate / pumÃn striyà (*1,2.67) iti puæsa÷ Óe«e prÃpte strÅ-Óe«o vidhÅyate / ataruïa-grahaïam sÃmarthyÃt paÓu-viÓe«anam / gÃva imÃ÷ / ajà imÃ÷ / grÃmya-grahanaæ kim ? rurava ime / pu«atà ime / puÓu«u iti kim ? brÃhmaïÃ÷ / k«atriyÃ÷ / saÇghe«u iti kim ? etau gavau carata÷ / ataruïesu iti kim ? varsà ime / varkarà ime / anekaÓaphe«viti vaktavyam / iha mà bhÆt / aÓvà ime // iti srÅjayÃdityaviracitÃyaæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau prathamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ // ____________________________________________________________________ [#51] ## || PS_1,3.1 || _____START JKv_1,3.1: bhÆ ity evam Ãdaya÷ ÓabdÃ÷ kriyÃvacanà dhÃtusa¤j¤Ã bhavanti / bhÆ - bhavati / edha - edhate / spardha - spardhate / dhÃtu-Óabda÷ pÆrvÃcÃrya-sa¤j¤Ã / te ca kriyÃvacanÃnÃæ sa¤j¤Ãæ k­tavanta÷ / tad iha api pÆrvÃcarya-sa¤j¤ÃÓrayaïÃt kriyÃvÃcinÃm eva bhÆvÃdÅnÃæ dhÃtusa¤j¤Ã vidhÅyate / bhÆvÃdÅnÃæ vakÃro 'yaæ maÇgala-artha÷ prayujyate / bhÆvo vÃrthaæ vadanti iti bhv-arthà và vÃdaya÷ sma­tÃ÷ // dhÃtupradeÓÃ÷ - dhÃto÷ (*3,1.91) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.2 || _____START JKv_1,3.2: upadiÓyate 'nena ity upadeÓa÷ ÓÃstravÃkyÃni, sÆtrapÃÂha÷, khilapÃÂhaÓ ca / tatra yo 'c anunÃsika÷ sa itsa¤j¤o bhavati / edha / spardha / pratij¤a-anunÃsikyÃ÷ pÃïinÅyÃ÷ / upadeÓe iti kim ? abhra Ãæ apa÷ / ac iti kim ? ato manin-kvanib-vanipaÓ ca (*3,2.74) / anunÃsika÷ iti kim ? sarvasya aco mà bhÆt / it-pradeÓÃ÷ - Ãd-itaÓ ca (*7,2.16) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.3 || _____START JKv_1,3.3: upadeÓe iti vartte / ante bhavam antyam / dhÃtvÃde÷ samudÃyasya yad-antyam hal, tad itsa¤j¤aæ bhavati / aiuï - ïakÃra÷ / ­Êk - kakÃra÷ / eoÇ - Çakara÷ / aiauc - cakÃra÷ / upadeÓe ity eva / agnicit / somasut / hasya l hal iti dvitÅyam atra hal-grahaïaæ tantreïa+upÃttaæ dra«Âavyam / tena pratyÃhÃra-pÃÂhe hal ity atra lakÃrasya itsa¤j¤Ã kriyate / tathà ca sati halantyam ity atra pratyÃhÃre na+itaretarÃÓraya-do«o bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.4 || _____START JKv_1,3.4: pÆrveïa prÃptÃyamitsa¤j¤ÃyÃæ vibhÃktau vartamÃnÃnÃæ tavarga-sakÃra-makaraïÃæ prati«edha ucyate / tavarga÷, ÂÃ-Çasi-ÇasÃm ina-Ãt-syÃ÷ (*7,1.12) - v­k«Ãt, plak«Ãt / sakÃra÷, jas - brÃhmaïÃ÷ / [#52] tas - pacata÷ / thas - pacatha÷ / makÃra÷ - upacattÃm, apacatam / bibhaktau iti kim ? aco yat (*3,1.97), ÆrïÃyà yus (*5,2.123), rudhÃdibhya÷ Ónam (*3,1.78) / kimo 't (*5,3.12), iÂo 't (*3,4.106) ity atra prati«edho na bhvati , anityatva-Ãdasya prati«edhasya / idamas thamu÷ (*5,3.24) ity ukÃra-anubandha-nirdeÓÃd anityatvam upalak«yate // ____________________________________________________________________ #<Ãdir ¤i-Âu-¬ava÷># || PS_1,3.5 || _____START JKv_1,3.5: it iti vartate / Ãdi-Óabda÷ pratekam abhisambadhyate / ¤i-Âu-¬u ity ete«Ãæ samudayÃnÃm Ãdito vartamÃnÃnÃm ity sa¤j¤Ã bhavati / ¤i, ¤imidà - minna÷ / ¤idh­«Ã - dh­«Âa÷ / ¤ik«vidà - k«viïïa÷ / ¤ÅndhÅ - iddha÷ / Âu, Âuvep­ - vepathu÷ / ÂuoÓvi - Óvayathau÷ / ¬u, ¬upaca« - paktrimam / ¬uvap - uptrimam / ¬uk­¤ k­trimam / Ãdi÷ iti kim ? pÂÆyati / kï¬Æyati / upade«e ity eva - ¤ikÃrÅyati // ____________________________________________________________________ #<«a÷ pratyayasaya># || PS_1,3.6 || _____START JKv_1,3.6: «akÃra÷ pratyayasaya Ãdi÷ itsa¤j¤a÷ bhavati / Óilpini «vun (*3,1.145) - nartakÅ, rajakÅ / pratyayasya iti kim ? «o¬a÷, «aï¬a÷, «a¬ika÷ / Ãdi÷ ity eva - avimahyo«Âi«ac - avi«a÷, mahi«a÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.7 || _____START JKv_1,3.7: cavarga-Âavargau pratyayasyÃdÅ itsa¤jau bhavata÷ / gotre ku¤ja-ÃdibhyaÓ cpha÷ (*4,1.98) - kau¤jÃyana÷ / chasya Åya-adeÓaæ vak«yati / jas - brÃhmaïÃ÷ jhasya anta-ÃdeÓaæ vak«yati / Óaï¬ika-Ãdibhyo ¤ya÷ (*4,3.92) - ÓÃï¬ikya÷ / tavarga÷, care«Âa÷ (*3,2.16) - kurucarÅ, madracarÅ / Âhasya ik-ÃdeÓaæ vak«yati / saptamyÃæ janer ¬a÷ (*3,2.97) -upasaraja÷, manduraja÷ / ¬hasya ey-ÃdeÓaæ vak«yati / annÃï-ïaæ (*4,4.85) - Ãnna÷ / p­thagyogakaraïam asya vidher anityatvaj¤Ãpana-artham / [#53] tena vittaÓ cu¤cup-caïapau (*5,2.26) - keÓacu¤cu÷, keÓacaïa÷ / avÃt kuÂÃrac ca (*5,2.30), nate nÃsikÃyÃ÷ sa¤j¤ÃyÃæ ÂiÂa¤-nÃÂj-bhraÂaca÷ (*5,2.31) - avaÂÅta÷ / Ãdi÷ ity eva / karmaïi ghaÂo 'Âhac (*5,2.35) - karmaÂha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.8 || _____START JKv_1,3.8: taddhita-varjitasya pratyayasy Ãdito vartamÃnà lakÃra-ÓakÃra-kavargà itsa¤j¤Ã bhavanti / lakara÷, lyu ca (*3,3.115) - cayanam, jayanam / ÓakÃra÷, kartari Óap (*3,1.68) - bhavati, pacati / kavarga÷, ktaktavatÆ ni«Âhà (*1,1.26) - bhukta÷, bhuktavat / priya-vaÓo vada÷ khac (*3,2.38) - priyaævada÷, vaÓaævada÷ / glÃ-ji-sthaÓ ca gsnu÷ (*3,2.139) - glÃsnu÷, ji«ïu÷, bhÆ«ïu÷ / bha¤ja-bhÃsa-mido ghurac (*3,2.161) - bhuaÇguram / ÂÃ-ÇasiÇasÃm ina-Ãt-syÃ÷ (*7,1.12) - v­k«Ãt, v­kÓasya / ataddhite iti kim ? cƬhÃla÷ / lomaÓa÷ / karïikà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.9 || _____START JKv_1,3.9: tasya itsa¤j¤akasya lopo bhavati / tathà ca+eva+udÃh­tam / tasya grahaïaæ sarvalopa-artham, alo 'ntyasay (*1,1.52) mà bhÆt Ãdir ¤iÂu¬ava÷ (*1,3.5) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.10 || _____START JKv_1,3.10: saÇkhyÃ-Óabdena kramo lak«yate / yathÃ-saÇkhyaæ yathÃ-kramam anudeÓo bhavati / anudiÓyate iti anudeÓa÷ / paÓcÃd uccÃryate ity artha÷ / samÃnÃæ samasaÇkhyÃnaæ samaparipahitÃnÃm uddeÓinÃm anudeÓinÃæ ca yathÃ-kramamauddeÓibhir anudeÓina÷ sambadhyante / tÆdÅ-ÓalÃtura-varmatÅ-kÆcavÃrì ¬hak-chaï-¬ha¤-yak÷ (*4,3.94) / prathamÃt prathama÷, dvitÅyÃd dvitÅya÷ ity Ãdi / taudeya÷ / ÓÃlÃturÅya÷ / vÃrmateya÷ / kaucavÃrya÷ / samÃnÃm iti kim ? lak«aïa-ittham-bhÆta-ÃkhyÃna-bhÃga. vÅpsÃsu prati-pary-anava÷ (*1,4.90) / lak«aïÃdayaÓ catvÃro 'rthÃ÷, pratyÃdayas traya÷, sarve«aæ sarvatra karmapravacanÅya-sa¤j¤Ã bhavati / iha kasmÃn na bhavati veÓo-yaÓa-Ãder bhagÃd yal (*4,4.131) kha ca (*4,4.132) iti ? svaritena liÇgena yathÃ-saÇkhyam / yatra e«yate, tatra svaritatvaæ na pratij¤Ãyate / svaritena adhikÃra÷ (*1,3.11) iti svarita-grhaïaæ pÆrveïa api sambadhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.11 || _____START JKv_1,3.11: svaritena iti ittham bhÆta-lak«aïe t­tÅyà / svarito nÃma svara-viÓe«o varïa-dharma÷ / tena cihïena adhikÃro viditavya÷ / adhikÃro viniyoga÷ / svarita-guïa-yuktaæ ÓabdarÆpam adhik­tatvÃd uttaratra+upati«Âhate / pratij¤Ã-svaritÃ÷ pÃïinÅyÃ÷ / pratyaya÷ (*3,1.1) / dhÃto÷ (*3,1.91) / ¤y-Ãp-prÃtipadikÃt (*4,1.1) / aÇgasya (*6,4.1) / bhasya (*6,4.129) / padasya (*8,1.16) // ____________________________________________________________________ [#54] ## || PS_1,3.12 || _____START JKv_1,3.12: aviÓe«eïa dhÃtor Ãtmanepadaæ parsmaipadaæ ca vidhÃsyate, tatra ayaæ niyama÷ kriyate / anudÃtta-ito ye dhatavo ÇitaÓ ca, tebhya eva Ãtmanepadaæ bhavati na anyebhya÷ / anudattedbhya÷, Ãsa - Ãsate / vasa - vaste / Çidbhya÷ khalv api, «ÆÇ - sÆte / ÓÅÇ - Óete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.13 || _____START JKv_1,3.13: la÷ karmaïi ca bhÃve ca akarmakebhya÷ (*3,4.69) iti bhÃva-karmaïor vihitasya lasya tib-Ãdaya÷ sÃmÃnyena vak«yante / tatra-idam ucyate, bhÃve karmaïi ca Ãtmanepadaæ bhavati / bhÃve - glÃyte bhavatÃ, supyate bhavatÃ, Ãsyate bhavatà / karmaïi - kriyate kaÂa÷, hriyate bhÃra÷ / karmakartari, lÆyate kedÃra÷ svayam eva iti, parasmaipadaæ na bhavati / tasya vidhÃne dvitÅyaæ kart­-grahaïam anuvartate / tena kartiva ya÷ kartà tatra prasmaipadaæ bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.14 || _____START JKv_1,3.14: karma-Óabda÷ kriyavÃcÅ / vyatihÃro vinimaya÷ / yatra-anya-sambandhinÅæ kriyÃmanya÷ karoti, itara-sambandhinÅæ cetara÷, sa karma-vyatihÃra÷ / taddhiÓi«Âa-kriyÃvacanÃd dhÃtor Ãtmanepadaæ bhavati / vyatilunate / vyatipunate / karma-vyatihÃre iti kim ? lunanti / kart­-grahaïam uttara-arthaæ Óe«Ãt kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.15 || _____START JKv_1,3.15: pÆrveïa Ãtmanepadaæ prÃptaæ prati«idyate / gaty-arthebhyo hiæsÃ-arthebhyaÓ ca dhÃtughya÷ karma-vyatihare Ãtmanepadaæ na bhavati / vyatigacchanti / vyatisarpanti / hiæsÃ-arthebhya÷ -- vyatihiæsanti / vyatighnanti / prati«edhe hasÃdÅnÃm upasaÇkhyanam / vyatihasanti / vyatijalpanti / vyatipaÂhanti / harater aprati«edha÷ / saæpraharante rÃjÃna÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.16 || _____START JKv_1,3.16: itaretara÷, anyonya÷ ity evam upapadÃd dhÃto÷ karma-vyatihÃre Ãtmanepadaæ na bhavati / itaretarasya vyatilunanti / anyonyasya vyatilunanti / [#55] paraspara-upapadÃc ca+iti vaktavyam / parsparasya vyatilunanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.17 || _____START JKv_1,3.17: Óa«Ãt kartari parsmaipadam (*1,3.78) iti prasmaipade prÃpte ni-pÆrvÃd viÓa Ãtmanepadaæ vidhÅyate / ne÷ parasmÃd viÓa Ãtmanepadaæ bhavati / niviÓate / niviÓante / ne÷ iti kim ? praviÓati / ya-dÃgamÃs tad-grahaïena g­hyante tena aÂà na asti vyavadhÃnam / nyaviÓata / ner upasargasya grahaïam, arthavad-grahane na anarthakasya grahaïam iti / tasmÃd iha na bhavati, madhuni viÓÃnti bhramarÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.18 || _____START JKv_1,3.18: ¬ukri¤ dravya-vinimaye / ¤itvÃt kartr-abhiprÃye kriyÃphale siddham Ãtmanepadam / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / parivyavebhya uttarasmÃt krÅïÃter Ãtmanepadaæ bhavati / parikrÅïÅte / vikrÅïÅte / avakrÅïÅte / paryÃdaya upasargà g­hyante tena+iha na bhavati, vahuvi krÅïÃti vanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.19 || _____START JKv_1,3.19: Óe«Ãt kartari parasmaipadam (*1,3.78) ity asya apavÃda÷ / viparà pÆrvÃj jayater dhÃtor Ãtmanepadaæ bhavati / vijayate / parÃjayate / viparÃ-ÓabdÃv upasargau g­hyete sÃhacaryat / tena+iha na bhavati, bahuvi jayati vanam, parà jayati senà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.20 || _____START JKv_1,3.20: akartr-abhiprÃyartho 'yam Ãrambha÷ / ÃÇ-pÆrvÃd dadÃter anÃsya-viharaïe vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / vidhyÃmÃdatte / anÃsya-viharaïe iti kim ? Ãsyaæ vyÃdadÃti / Ãsya-viharaïasamÃnakriyÃd api prati«edho vaktavya÷ / vipÃdikÃæ vyÃdadÃti / kulaæ vyÃdadÃti / svÃÇgakarmakÃc ca+iti vaktavyam / iha mà bhÆt, vyÃdadate pipÅlikÃ÷ pataÇgasya mukham // ____________________________________________________________________ [#56] ## || PS_1,3.21 || _____START JKv_1,3.21: krŬ­ vihÃre, etasmÃd anu sam pari ity evaæ pÆrvÃd ÃÇ-pÆrvÃc ca-Ãtmanepadaæ bhavati / anukrŬate / saÇkrŬate / parikrŬate / ÃÇa÷ khalvapi, ÃkrŬate / samà sÃhacaryÃd anvÃdir upasargo g­hyate, tena+iha karmapravacanÅya-prayoge na bhavati, mÃïavaka-manu krŬati / samo 'kÆjane iti vaktavyam / saÇkrŬanti ÓakaÂÃni / Ãgame÷ k«amÃyÃm Ãtmanepadaæ vaktavyam / k«amà upek«Ã, kÃlaharaïam iti yÃvat / Ãgamayasva tÃvanmÃïavakam / Óik«erjij¤ÃsÃyÃm / vidyÃsu Óik«ate / ÃÓi«i nÃtha÷ / sarpi«o nÃthate / madhuno nÃthate / ÃÓi«i iti kim ? mÃïavakamanunÃthati / haratergatatÃcchÅlye / pait­kamaÓvà anuharante / mÃt­kaæ gÃvo 'nuharante / gatatÃcchÅlye iti kim ? mÃturanuharati / kiraterhar«ajÅvikÃkulÃyakaraïe«v iti vaktavyam / apaskirate v­«abho h­«Âa÷ / jÅvikÃyÃm - apaskirate kukkuÂo bhak«ÃrthÅ / kulÃyakaraïe -- apaskirate Óvà ÃÓrayÃrthÅ / har«Ãdi«u iti kim ? apakirati kusumam / ÃÇi nupracchyor upasaÇkhyÃnam / Ãnute s­gÃla÷ / Ãp­cchate gurum / Óapa upalambhana iti vaktavyam / vÃcà ÓarÅra-sparÓanam upalambhanam / devadattÃya Óapate / yaj¤adattÃya Óapate / upalambhane iti kim ? Óapati // ____________________________________________________________________ [#57] ## || PS_1,3.22 || _____START JKv_1,3.22: sam ava pra vi ity evaæ pÆrvÃt ti«Âhater Ãtmanepadaæ bhavati / saæti«Âhate / avati«Âhate / viti«Âhate / ÃÇa÷ stha÷ pratij¤Ãne iti vaktavyam / astiæ sakÃram Ãti«Âhate / Ãgamau guïa-v­ddhÅ Ãti«Âhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.23 || _____START JKv_1,3.23: svÃbhiprÃyakathanaæ prakÃÓanam / stheyasya Ãkhyà stheyÃkhyà / ti«Âhaty asminn iti stheya÷ / vivÃdapadanirïetà loke stheya÷ iti prasidha÷ / tasya pratipatty-artham ÃkhyÃ-grahaïam / prakÃÓane stheya-ÃkhyÃyÃæ ca ti«Âhater Ãtmanepadaæ bhavati / prakÃÓane tÃvat -- ti«Âhate kanyà dhÃtrebhya÷ / ti«Âhate v­«alÅ grÃma-putrebhya÷ / prakÃÓayaty ÃtmÃnam ity artha÷ / stheya-ÃkhyÃyÃm -- tvayi ti«Âhate / mayi ti«Âhate / saæÓayya karïÃdi«u ti«Âhate ya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.24 || _____START JKv_1,3.24: utpÆrvÃt ti«Âhater anÆrdhva-karmaïi vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / karmaÓabda÷ kriyÃvÃcÅ / anÆrdhvatÃviÓi«ÂakriyÃvacanÃt ti«Âhater Ãtmanepadaæ bhavati / gehe uti«Âhate / kuÂumbe utti«Âhate / tad-arthaæ yatate ity artha÷ / uda ÅhÃyÃm iti vaktavyam / iha mà bhÆt, asmÃd grÃmÃt Óatam utti«Âhati / Óatam utpadyate ity artha÷ / Åhagrahaïam anÆrdhva-karmaïa eva viÓe«anaæ, na apavÃda÷ / anÆrdhva-karmaïi iti kim ? ÃsanÃd utti«Âhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.25 || _____START JKv_1,3.25: upapÆrvÃt ti«thater mantrakaraïe 'rthe vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / aindryà gÃrhapatyam upati«Âhate / Ãgneyyà ÃnÅghram upati«Âhate / mantrakaraïe iti kim ? bhartÃram upati«Âhati yauvanena / upÃd devapÆjÃsaÇgatakaraïamitrakaraïapathi«viti vÃcyam / devapÆjÃyÃm --Ãdityam upati«Âhate / saÇgatakaraïe -- rathikÃn upati«Âhate / mitrakaraïe -- mahÃmÃtrÃn upati«Âhate / mitrakaraïasaÇgatakaraïayo÷ ko viÓe«a÷ ? saÇgatakaraïam upaÓle«a÷ / tad-yathÃ, gaÇgà yamunÃm upati«thate / mitrakaraïaæ tu vinÃpy upaÓle«eïa maitrÅsam Bandha÷ / pathi - ayaæ panthÃ÷ strughnam upati«Âhate / [#58] và lipsÃyÃmiti vaktavyam / bhik«uko brÃhmaïa-kulam upati«thate, upati«Âhati iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.26 || _____START JKv_1,3.26: upÃt iti vartate / upapÆrvÃt ti«Âhater akarmakÃt akarmaka-kriyÃvacanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / yÃvad bhuktam upati«Âhate / yÃvad odanum upati«Âhate / bhuktam iti bhÃve kta-pratyaya÷ / bhojane bhojane sannidhÅyate ity artha÷ / akarmakÃt iti kim ? rÃjÃnam upati«Âhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.27 || _____START JKv_1,3.27: akarmakÃt iti vartate / ut vi ity evaæ pÆrvÃt tapater akarmaka-triyÃvacanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / uttapate / vitapate / dÅpyate ity artha÷ / akarmakÃt ity eva / uttapati suvarïaæ suvarïa-kÃra÷ / vitapati p­thvÅæ savità / svÃÇgakarmakÃc ca+iti vaktavyam / uttapate pÃïim, uttapate p­«Âham / vitapate pÃïim, vitapate p­«Âham / svÃÇgaæ ca+iha na pÃribhëikaæ g­hyate adravaæ mÆrtimat svÃÇgam iti / kiæ tarhi ? svam aÇgaæ svÃÇgam / tena+iha na bhavati, devadatto yaj¤adattasya p­«Âham uttapati iti / udvibhyÃm iti kim ? ni«Âapati // ____________________________________________________________________ #<ÃÇo yama-hana÷># || PS_1,3.28 || _____START JKv_1,3.28: akarmakÃt iti vartate / yama uparame, hana hiæsÃgatyo÷ iti parasmaipadinau / tÃbhyÃm akarmaka-kriyÃvacanÃbhyÃm ÃÇpÆrvÃbhyÃm Ãtmanepadaæ bhavati / Ãyacchate, Ãyacchete Ãyacchante / hana÷ khalv api -- Ãhate, ÃghnÃte, Ãghnate / akarmakÃt ity eva / Ãyacchati kÆpÃd rajjum / Ãhanti v­«alaæ pÃdena / svÃÇgakarmakÃc ca+iti vaktavyam / Ãyacchate pÃïim / Ãhate Óira÷ / svÃÇgaæ ca+iha na pÃribhëikam g­hyate / kiæ tarhi ? svam aÇgaæ svÃÇgam / tena+iha na bhavati , Ãhanti Óira÷ parakÅyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.29 || _____START JKv_1,3.29: akarmakÃt iti vartate / Óe«Ãt kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti prÃpte sampÆrvebhyo gami ­cchi pracchi svarati arti Óru vidi ity etebhyo 'karmakebhyo dhÃtubhya Ãtmanepadaæ bhavati / saÇgacchate / am­ddhate / saæp­cchate / saæsvarati / saÇkalpà asya samaranta / [#59] arter luÇi cle÷ sar-ti-ÓÃsty-artibhyaÓca (*3,1.56) / ity aÇ-ÃdeÓa÷ / tatra prasmaipadeÓu ity etan nÃÓrÅyate / bahulaæ chandasy amÃÇyoge 'pi (*6,4.75) ity àprati«adhyate / ­d­Óo 'Çi guïa÷ (*7,4.16) iti guïa÷ -- samaranata / saæÓ­ïute / saævitte / ­ccheran ÃdeÓasya grahaïam, sam­cchi«yate / arty-ÃdeÓasya tv arti ity eva siddham Ãtmanepadam / artirubhayatra paÂhyate, ­ gati-prÃpaïayo÷ iti bhvÃdau, ­ s­ gatau iti juhoty-Ãdau / viÓe«ÃbhÃvÃd dvayor api grahaïam / viderj¤Ãna-arthasya grahanam, parasmaipadibhir gamÃdibhi÷ sÃhacaryÃt, na lÃbha-arthasya svaritettvÃdubhyatobhëasya / d­ÓeÓca+iti vaktavyam / saæpaÓyate / akarmakÃt ity eva / grÃmaæ saæpasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.30 || _____START JKv_1,3.30: akarmakÃt iti niv­ttam / ata÷ paraæ sÃmÃnyena Ãtmanepada-vidhÃnaæ pratipattavyam / ni sam upa vi ity evaæ pÆrvÃt hvayater dhÃtor Ãtnamepadaæ bhavati / nihvayate / saæhvayate upahvayate / vihvayate / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / anyatra hi ¤ittvÃt siddham eva-Ãtmanepadam / upasargÃdasyatyÆhyor và vacanam / nirasyati, nirasyate / samÆhati, samÆhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.31 || _____START JKv_1,3.31: akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / spardhÃyÃæ vi«aye ÃÇ-pÆrvÃd hvayater Ãtmanepadaæ bhavati / spardhà saÇghar«a÷, parÃbhibhavechÃ, sa vi«ayo dhÃtv-arthasya / dhÃtus tu Óabdatriya eva / mallo mallam Ãhvayate / chÃtraÓ chÃtram Ãhvayate / spardhamÃnas tasya-ÃhvÃnaæ karoti ity artha÷ / spardhÃyÃm iti kim ? gÃm Ãhvayati gopÃla÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.32 || _____START JKv_1,3.32: kartr-abhiprÃye kriyÃphale siddham eva-Ãtmanepadam / akartr-abhipraya-artho 'yamÃrambha÷ / gandhana-Ãdi«v arthe«u vartamÃnat karoter Ãtmanepadaæ bhavati / gandhanam pakÃra-prayuktaæ hiæsÃtmakaæ sÆcanam / tathà hi, basta gandha ardane, arda hiæsÃyÃm iti cur-Ãdau pathyate / avak«epaïam bhartsanam / sevanam anuv­tti÷ / sÃhasikyaæ sÃhasikaæ karma / pratiyatna÷ sato guïa-antarÃdhÃnam / prakathanaæ prakar«eïa kathanam / upayogo dharmÃdi prayojano viniyoga÷ / gandhane tÃvat -- utkurute / udÃkurute / sÆcayati ity artha÷ / avak«epaïe -- Óyeno vartikÃm udÃkurute / bhartsayati ity artha÷ sevate -- gaïakÃnupakurute / mahÃmÃtrÃnupakurute / sevate ity artha÷ / sÃhÃsikye -- paradÃrÃn prakurute / [#60] te«u sahasà pravartate ity artha÷ / pratiyatne -- edho dakasya+upaskurute / kÃï¬aæ gu¬asya+upaskurute / tasya sato guïantarÃdhÃnaæ karoti ity artha÷ / «a«ÂhÅsuÂau karote÷ pratiyatna eva vidhÅyete / prakathane -- gÃthÃ÷ prakurute / janÃpavÃdÃn prakurute / prakar«eïa kathayati ity artha÷ / upayoge -- Óatam prakurute / sahasraæ prakurute / dharma-arthaæ Óataæ viniyuÇkte ity artha÷ / ete«u iti kim ? kaÂaæ karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.33 || _____START JKv_1,3.33: akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / adhipÆrvÃt karote÷ prasahane vartamÃnÃt Ãtmanepadaæ bhavati / prasahanam abhibhava÷ aparÃjayo và / tam adhicakre / tam abhivabhÆva, na tena prÃjita÷ ity artha÷ / prasahane iti kim ? artham adhikaroti / p­thagyogakaraïam upasarga-viÓe«aïa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.34 || _____START JKv_1,3.34: k­¤a÷ ity anuvartate / vipÆrvat karoter akartrabhiprÃye kriyÃphale Óabdakarmaïa Ãtmanepadaæ bhavati / karmaÓabda iha kÃrakÃbhidhÃyÅ, na kriyÃvacana÷ / kro«Âà vikurute svarÃn / dhvÃÇk«o vikurute svarÃn / Óabdakarmaïa÷ iti kim ? vikaroti paya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.35 || _____START JKv_1,3.35: ve÷ k­¤a ity anuvartate / vipÆrvÃt karoter akarmakÃd akarmaka-kriyÃvacanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / vikurvate saindhavÃ÷ / sÃdhu dÃntÃ÷ Óobhanaæ valganti ity artha÷ / odanasya pÆrïÃÓ chÃtrà vikurvate / ni«phalaæ ce«Âante ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.36 || _____START JKv_1,3.36: ïŤ prÃpaïe / asmÃt kartr-abhiprÃye kriyÃphale siddham eva-Ãtmanepadam / akartr-abhiprayÃrtho 'yam Ãrambha÷ / ïŤ prÃpïe ity etasmÃt dhÃtor Ãtmanepadaæ bhavati sammÃnana-Ãdi«u viÓe«aïe«u satsu / sammÃnanaæ pÆjanam -- nayate cÃrvÅ lokÃyate / cÃrvÅ buddhi÷, tat-sambandhÃd acÃrye 'pi cÃrvÅ / sa lokÃyate ÓÃstre pada-arthÃn nayate, upapattibhi÷ sthirÅk­tya Ói«yebhya÷ prÃpayati / te yuktibhi÷ sthÃpyamÃnÃ÷ sammÃnitÃ÷ pÆjità bhavanti / utsa¤janam utk«epaïam -- mÃïavakam udÃnayate / utk«ipati ity artha÷ / ÃcÃrya-karaïam ÃcÃryakriyà -- mÃïavakam Åd­Óena vidhinà Ãtma-samÅpaæ prÃpyati yathà sa upanetà svayam ÃcÃrya÷ sampadyate / mÃïavakam upanayate / ÃtmÃnam ÃcÃryÅkurvan mÃïavakam Ãtma-samÅpaæ prÃpayati ity artha÷ / j¤Ãnaæ prameya-niÓcaya÷ -- nayate carvÅ lokayate / tatra prameyaæ niÓcinoti ity artha÷ / bh­tirvetanam -- karmakarÃnupanayate / bh­tidÃnena samÅpaæ karoti ity artha÷ / vigaïanam ­ïÃder niryÃtanam -- madrÃ÷ karam vinayante / niryÃtayanti ity artha÷ / vyayo dharma-Ãdi«u viniyoga÷ / Óataæ vinayate / sahasraæ vinayate / dharma-Ãdy-arthaæ Óatam viniyuÇkte ity artha÷ / ete«u iti kim ? ajÃæ nayati grÃmam // ____________________________________________________________________ [#61] ## || PS_1,3.37 || _____START JKv_1,3.37: nayate÷ kartà devadatta-Ãdir lakÃravÃcya÷ / kart­sthe karmaïy aÓarÅre sati nayater Ãtmanepadaæ bhavati / ÓarÅraæ prÃïikÃya÷, tad-ekadeÓo 'pi ÓarÅram / krodhaæ vinayate / manyuæ vinayate / kart­sthe iti kim ? devadatto yaj¤adattasya krodhaæ vinayatei / aÓarÅre iti kim ? ga¬uæ vinayati / ghÃÂÃæ vinayati / karmaïi iti kim ? buddhyà vinayati / praj¤ayà vinayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.38 || _____START JKv_1,3.38: Óe«at kartari parasmaipade prÃpte v­tty-ÃdiÓv artheÓu karmer dhator Ãtmanepadaæ bhavati / v­ttir apratibandha÷ / sarga utsÃha÷ / tÃyanaæ sphÅtatà / v­ttau tÃvat --­k«vasya kramate buddhi÷ / na pratihanyate ity artha÷ / yaju÷«vasya kramate buddhi÷ / sarge -- vyÃkaraïa-adhyayanÃya kramate / utsahate ity artha÷ / tÃyate -- asmin ÓÃstrÃpi kramante / sphÅtÅbhavanti ity artha÷ / ete«u iti kim ? apakrÃmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.39 || _____START JKv_1,3.39: v­tti-sarga-tÃyane«u iti vartate / upaparÃpÆrvÃt kramater v­tty-ÃdiÓv arthe«u vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / kim-arthaæ tarhi idam ucyate ? upasarga-niyama-artham / sopasargÃd upa-parÃ-pÆrvÃd eva, na anya-pÆrvÃt iti / upakramate / parÃkramate / upaparÃbhyÃm iti kim ? saÇkrÃmati / v­tty-Ãdi«v ity eva / upakrÃmati / parÃkrÃmati // ____________________________________________________________________ #<ÃÇa udgamane># || PS_1,3.40 || _____START JKv_1,3.40: ÃÇ-pÆrvÃt kramater udgamane vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / Ãkramate Ãditya÷ / Ãkramate candramÃ÷ / Ãkramante jyotÅæ«i / udganame iti kim ? ÃkrÃmati mÃïavaka÷ kutupam / jyotirudgamane iti vaktavyam / iha mà bhÆt, Ãkramati dhÆmo harmyatalÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.41 || _____START JKv_1,3.41: vi-pÆrvÃt kramate÷ pada-viharaïe 'rthe vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / viharaïaæ vik«epa÷ / su«Âhu vikramate / sÃdhu vikramate / aÓvÃdÅnÃæ gativiÓe«o vikramaïam ucyate / yady api krami÷ pÃda-viharaïa eva paÂhyate, kramu pÃda-vik«epe iti, tathÃ-apy anekÃrthatvÃd dhÃtÆnÃm evam uktam / pÃdaviharaïe iti kim ? vikrÃmatyajinasandhi÷ // ____________________________________________________________________ [#62] ## || PS_1,3.42 || _____START JKv_1,3.42: pra up ity etÃbhyÃæ parasmÃt kramater Ãtmanepadaæ bhavati, tau cet propau samarthau tulya-arthau bhavata÷ / kva cÃnayos tulya-arthatà ? Ãdikarmaïi / prakramate bhoktum / upakramate bhoktum / samarthÃbhyÃm iti kim ? pÆrvedhyu÷ prakrÃmati / gacchati ity artha÷ / aparedhyur upakrÃmati / Ãgacchati ity artha÷ / atha upaparÃbhyÃm (*1,3.39) ity anena Ãtmanepadam atra karmÃn na bhÃti ? v­ttyÃdi-grahaïam tatra anuvartate / tato 'nyatra+idaæ pratyudÃharaïam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.43 || _____START JKv_1,3.43: krama÷ iti vartate / aprÃpta-vibhëeyam / upasarga-viyuktÃt kramater Ãtmanepadaæ và bhavati / kramate / krÃmati / anupasargÃt iti kim ? saÇkrÃmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.44 || _____START JKv_1,3.44: Óe«Ãt kartari prasmaipade prÃpte jÃnater apahnavi vartamanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / apahnavo 'pahnutirapalÃpa÷ / sopasargaÓ ca ayam-apahnave vartate, na kevala÷ / Óatam apajanÅte / sahasram apajÃnÅte / apalapati ity artha÷ / apahnave iti kim ? na tvaæ ki¤cad api jÃnÃsi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.45 || _____START JKv_1,3.45: akartr-abhiprÃya-artham idam / kartr-abhiprÃye hi anupasargÃj j¤a÷ (*1,3.76) iti vak«yati / jÃnÃter akarmakÃd akarmaka-kriyÃvacanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / sarpiÓo jÃnÅte / madhuno jÃnÅte / kathaæ ca ayam akarmaka÷ ? na atra sarpir-Ãdi j¤eyatvena vivak«itam / kiæ tarhi ? j¤Ãna-pÆrvikÃyÃæ prav­ttau karaïatvena / tathà ca j¤o 'vid-arthasya karaïe (*2,3.51) iti «a«ÂhÅ vidhÅyate -- sarpi«o jÃnÅte, madhuno jÃnÅte / sarpiÓà upÃyena pravartate ity artha÷ / akarmakÃt iti kim ? svareïa putraæ jÃnÃti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.46 || _____START JKv_1,3.46: j¤a÷ iti vartate / sakarmaka-artham idam / sam prati ity evaæ pÆrvÃj jÃnÃter anÃdhyÃne vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / ÃdhyÃnam utkaïÂhÃsmaraïam / Óataæ saæjÃnÅte / sahasraæ saæjÃnÅte / Óataæ patijÃnÅte / sahasraæ pratijÃnÅte / anÃdhyÃne iti kim ? mÃtu÷ sa¤jÃnÃti / pitu÷ sa¤jÃnÃti / utkaïÂhate ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.47 || _____START JKv_1,3.47: Óe«Ãt kartari parasmaipade prÃpte bhÃsana-ÃdiÓu viÓe«aïe«u satsu vadater Ãtmanepadaæ bhavati / bhÃsanaæ dÅpti÷ -- vadate cÃrvÅ lokÃyate / bhÃsamÃno dÅpyamÃnas tatra padÃrthÃn vyaktÅkaroti ity artha÷ / upasambhëà upasÃntvanam - karmakarÃnupavadate / [#63] upasÃntvayati ity artha÷ / j¤Ãnaæ samyagavabodha÷ -- vadate cÃrvÅ lokÃyate / jÃnÃti vaditum ity artha÷ / yatna utsÃha÷ -- k«etre vadate / gehe vadate / tad-vi«ayam utsÃham Ãvi«karoti ity artha÷ / vimatirnÃnÃmati÷ - k«etre vivadante / gehe vivadante / vimatipatità vicitraæ bhëante ity artha÷ / upamantraïaæ rahasyupacchandanam - kulabhÃryÃm upavadate / paradÃrÃn upavadate / upacchandayti ity artha÷ / ete«u iti kim ? yat ki¤cid vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.48 || _____START JKv_1,3.48: vada÷ iti vartate / vyaktavÃcÃæ samuccÃraïaæ sahoccÃraïam / tatra vartamÃnÃd vadater Ãtmanepadaæ bhavati / nanu vada vyaktÃyÃæ vÃci ity eva paÂhyate, tatra kiæ vyaktavÃcÃm iti viÓe«aïena ? prasiddhy-upasaægraha-artham etat / vyaktavÃca÷ iti hi manu«yÃ÷ prasiddhÃ÷ / te«Ãæ samuccÃraïe yathà syÃt / saæpravadante brÃhmaïÃ÷ / saæpravadante k«atriyÃ÷ / vyaktavÃcÃm iti kim ? saæpravadanti kukkuÂÃ÷ / samuccÃraïe iti kim ? brÃhmaïo vadati / k«atriyo vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.49 || _____START JKv_1,3.49: vada÷ iti, vyaktavÃcÃm iti ca vartate / anupÆrvÃd vadater akarmakÃd vyaktavÃgvi«ayÃd Ãtmanepadaæ bhavati / anuvadate kaÂha÷ kalÃpasya / anuvadate maudga÷ paippalÃdasya / anu÷ sÃd­Óye / yathà kalÃpo 'dhÅyÃno vadati tathà kaÂha÷ ity artha÷ / akarmakÃt iti kim ? pÆrvam eva yajuruditam anuvadati / vyaktavÃcam ity eva / anuvadati vÅïà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.50 || _____START JKv_1,3.50: vada÷ iti vartate, vyaktavÃcÃæ samuccÃraïe iti ca / vipralÃpÃtmake vyaktavÃcÃæ samuccÃrane vartamÃnÃd vadater Ãtmanepadaæ bhavati vibhëà / prÃpta-vibhëeyam / vipravadante saævatsarÃ÷, vipravadanti sÃævatsarÃ÷ / vipravadante mauhÆrtÃ÷, vipravadanti mauhÆrtÃ÷ / yugapat paraspara-prati«edhena viruddhaæ vadanti ity artha÷ / vipralÃpe iti kim ? saæpravadante brÃhmaïÃ÷ / vyaktavÃcÃm ity eva / vipravadanti Óakunaya÷ / samuccÃraïe ity eva / krameïa mauhÆrtà mauhÆrtena saha vipravadanti // ____________________________________________________________________ [#64] ## || PS_1,3.51 || _____START JKv_1,3.51: gÌ nigaraïe iti tudÃdau paÂhyate, tasya+idaæ grahaïam / na tu gÌ Óabde iti kryÃdipaÂhitasya / tasya hy avapÆrvasya prayoga eva na asti / Óe«Ãt kartari parsmaipade prÃpte avapÆrvÃd girater Ãtmanepadaæ bhavati / avagirate, avagirete, avagirante / avÃt iti kim ? girati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.52 || _____START JKv_1,3.52: gra÷ iti vartate / saæpÆrvÃt girate÷ pratij¤Ãne vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / pratij¤Ãnam abhyupagama÷ / Óataæ saægirate / niryaæ Óabdaæ saægirate / pratij¤Ãne iti kim ? saÇgirati grÃsam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.53 || _____START JKv_1,3.53: Óe«Ãt kartari parasmaipade prÃpte utpÆrvÃc carate÷ sakarmaka-kriyÃavacanÃd Ãtmanepadaæ bhavati / geham uccarate / kuÂumbam uccarate / guruvacanam uccarate / utkramya gacchati ity artha÷ / sakarmakÃt iti kim ? vëpam uccarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.54 || _____START JKv_1,3.54: sampÆrvÃc carates t­tÅyÃyuktÃd Ãtmanepadaæ bhavati / t­tÅyà iti t­tÅyÃ-vibhaktir g­hyate, tayà carater arthadvÃrako yoga÷ / aÓvena sa¤carate / t­tÅyÃ-yuktÃt iti kim ? ubhau lokau sa¤carasi imaæ ca amuæ ca devala / [#64] yady apy atra tad-artha-yoga÷ sambhavati, t­tÅyà tu na ÓrÆyate, iti pratyudÃharaïaæ bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.55 || _____START JKv_1,3.55: cÃï dÃne parasmaipadÅ / tata÷ sampÆrvÃt t­tÅyÃ-yuktÃt Ãtmanepadaæ bhavati, sà cet t­tÅyà caturthy-arthe bhavati / kathaæ punas t­tÅyà caturthy-arthe syÃt ? vaktavyam eva+etat -- aÓi«ÂavyavahÃre t­tÅyà caturthy-arthe bhavati iti vaktavyam / dÃsya saæprayacchate / v­«alyà saæprayacchate / kÃmuka÷ san dÃsyai dadÃti ity artha÷ / caturthy-arthe iti kim ? pÃïinà samprayacchati / sama÷ praÓabdena vyavadhÃne katham Ãtmanepadaæ bhavati ? sama÷ iti viÓe«aïe «a«ÂhÅ, na pa¤camÅ // ____________________________________________________________________ [#65] ## || PS_1,3.56 || _____START JKv_1,3.56: Óe«Ãt kartari parasmaipade prÃpte upapÆrvÃt yama÷ svakaraïe vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / pÃïi-grahaïa-viÓi«Âam iha svakaranam g­hyate, na svakaraïa-mÃtram / bhÃryÃm upayacchate / svakaraïe iti kim ? devadatto yaj¤adattasya bhÃryÃm upayacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.57 || _____START JKv_1,3.57: j¤Ã Óru sam­ d­Ó ity ete«Ãæ sannantÃnÃm Ãtmanepdaæ bhavati / tatra jÃnÃte÷ apahnave j¤a÷ (*1,3.44) iti tribhi÷ sÆtrair Ãtmanepadaæ vihitam, Óru-d­Óor api samo gamy­cchi (*1,3.29) ity atra vihitam / tasmin vi«aye pÆrvavat sana÷ (*1,3.62) ity eva siddham Ãtmanepadam / tato 'nyatra anena vidhÅyate / smarate punar aprÃpta eva vidhÃnam / dharmaæ jij¤Ãsate / guruæ ÓuÓrÆ«ate / na«Âaæ susmÆr«ate / n­paæ did­k«ate / sana÷ iti kim ? jÃnÃti, Ó­ïoti, smarati, pa«yati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.58 || _____START JKv_1,3.58: pÆrveïa yogena prÃptam Ãtmanepadam prati«idhyate / anupÆrvÃj jÃnÃte÷ sannantÃd Ãtmanepadaæ na bhavati / tathà ca sati sakarmakasya+eva ayaæ prati«edha÷ sampadyate / putram anujij¤Ãsati / ano÷ iti kim ? dharmaæ jij¤Ãsate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.59 || _____START JKv_1,3.59: prati ÃÇ ity evaæ pÆrvÃc-ch­ïote÷ sannantÃd Ãtmanepadaæ na bhavati / pratiÓuÓrÆ«ati / ÃÓuÓrÆ«ati / upasarga-grahaïaæ cedaæ, tasmÃd iha prati«edho na bhavati , devadattaæ prati ÓuÓrÆ«ate // ____________________________________________________________________ #<Óade÷ Óita÷># || PS_1,3.60 || _____START JKv_1,3.60: Óadl­ ÓÃtane parasmaipadÅ, tasmÃd Ãtmanepadaæ vidhÅyate / Óadirya÷ Óit, ÓidbhÃvÅ, Óito và sambandhÅ tasmÃd Ãtmanepadaæ bhavati / ÓÅyate, ÓÅyete, ÓÅyante / Óita÷ iti kim ? aÓatsyat / Óatsyati / ÓiÓatsati // ____________________________________________________________________ [#66] ## || PS_1,3.61 || _____START JKv_1,3.61: mrÇ prÃïatyÃge / ÇittvÃd Ãtmanepadam atra siddham eva / niyama-artham idaæ vacanam / mriyater luÇ-liÇo÷ ÓitaÓ ca-Ãtmanepadaæ bhavati, anyatra na bhavati / am­ta / m­«Å«Âa / Óita÷ khalv api - mriyate, mriyete, mriyante / niyama÷ kim-artha÷ ? mariÓyati / amarisyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.62 || _____START JKv_1,3.62: sana÷ pÆrvo yo dhÃtu÷ ÃtmanepadÅ, tadvat sannantÃd Ãtmanepadam bhavati / yena nimittena pÆrvasmÃd Ãtmanepadaæ vidhÅyate tena+eva sannantÃdapi bhavati / anudÃtta-Çita Ãtmanepadam (*1,3.12) -- Ãste, Óete / sannantÃd api tad eva nimittam - Ãsisi«ate, ÓiÓayi«ate / ner viÓa÷ (*1,3.17) -- niviÓate, nivivik«ate / ÃÇa udgamne (*1,3.40) -- Ãkramate, Ãcikraæsate / iha na bhavati, ÓiÓatsati, mumÆr«ati / na hi ÓadimriyatimÃtram Ãtmanepadanimittam / kiæ tarhi ? ÓidÃdy api, tac ca+iha na asti / yasya ca pÆrvatra+eva nimitta-bhÃva÷ pratiÓidhyate, tat sannanteÓv apy animittam -- anucikÅr«ati / parÃcikÅr«ati / iha jugupsate, mÅmÃæsate iti ? anudÃtta-Çita ity eva siddham Ãtmanepdam / avayave k­taæ liÇgaæ samudÃyasya viÓe«akaæ bhavati iti // ____________________________________________________________________ #<Ãm-pratyayavat k­¤o 'nuprayogasya># || PS_1,3.63 || _____START JKv_1,3.63: akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / Ãm-pratyayo yasmÃt so 'yam-Ãm-pratyaya÷ / Ãm-pratyayasya+iva dhÃto÷ k­¤o 'nuprayogasya Ãtmanepadaæ bhavati / Åk«Ã¤cakre / Åhäcakre / yadi vidhy-artham etat, tarhi udubjäcakÃra, udumbhäcakÃra iti kartr-abhiprÃye kriyÃphale atmanepadaæ prÃpnoti / na+e«a do«a÷ / ubhayam anena kriyate, vidhi÷ niyamaÓ ca / katham ? pÆrvavat iti vartate / sa dvitÅyo yatno niyama-artho bhavi«yati / k­¤a÷ iti kim ? Åk«ÃmÃsa / Åk«ÃmbabhÆva / kathaæ punar asya anuprayoga÷ yÃvatà k­¤ ca anuprayujyate liti (*3,1.40) ity ucyate ? k­¤ iti pratyÃhÃra-grahaïaæ tatra vij¤Ãyate / kva saænivi«ÂÃnÃæ pratyÃhÃra÷ ? abhÆtatadbhÃve k­-bhv-astiyoge sampadyakartari cvi÷ (*5,4.50) iti k­-ÓabdÃd Ãrabhya yÃvat k­¤o dvitÅya-t­tÅya-Óamba-bÅjÃt k­«au (*5,4.58) iti ¤akaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.64 || _____START JKv_1,3.64: yujir yoge svaritet / tasya kartr-abhiprÃye kriyÃ-phale siddham eva Ãtmanepadam / akartr-abhiprÃyÃrtho 'yam-Ãrambha÷ / pra upa ity evaæ pÆrvÃt yujer ayaj¤a-pÃtra-prayogavi«ayÃd Ãtmanepadaæ bhavati / prayuÇkte / upayuÇkte / ayaj¤apÃtre«u iti kim ? dvandvaæ nya¤ca pÃtrÃïi prayunakti {devasaæyuktÃni} / [#67] svarÃdhyantopas­«ÂÃd iti vaktavyam / udyuÇkte / niyuÇkte / svarÃdyanta-upas­«tÃt iti kim ? saæyunakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.65 || _____START JKv_1,3.65: k«ïu tejane parasmaipadÅ / tata÷ sampÆrvÃt Ãtmanepadaæ bhavati / samo gamy-­cchi (*1,3.29) ity atra+eva kasmÃn na paÂhita÷ ? akarmakÃt iti tatra vartate / saæk«ïute «astram / saæk«ïuvÃte, saæk«ïuvate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.66 || _____START JKv_1,3.66: bhuja pÃlanÃbhyavahÃrayo÷ iti rudhÃdau paÂhyate / tasmÃd anavane 'pÃlane vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / bhuÇkte, bhu¤jÃte, bhu¤jate / anavane iti kim ? bhunakty enam agnir Ãhita÷ / anavana iti prati«edhena raudhÃdikasya-eva grahanaæ vij¤Ãyate, na taudÃdikasya bhujo kauÂilye ity asya / tena+iha na bhavati, vibhujati pÃïim // ____________________________________________________________________ #<ïe raïau yat karma ïau cet sa kartà 'nÃdhyÃne># || PS_1,3.67 || _____START JKv_1,3.67: ïicÓ ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprÃye kriyÃ-phale siddham eva Ãtmanepadam / akartr-abhiprÃyÃrtho 'yama-arambha÷ / ïy-antà dÃtmanepdaæ bhavati / katham ? aïau yat karma ïau cet tad eva karma, sa eva kartà bhavati, anÃdhyÃne ÃdhyÃnaæ varjayitvà / Ãrohanti hastinaæ hastipakÃ÷, arohayate hastÅ svayam eva / upasi¤canti hastinaæ hastipakÃ÷, upasecayate hastÅ svayam eva / paÓyanti bh­tyà rÃjÃnam, darÓayate rÃjà svayam eva / ïe÷ iti kim ? Ãrohanti hastinaæ hastipakÃ÷, ÃrohayamÃïo hastÅ sÃdhvÃrohati / aïau iti kim ? ganayati ganaæ gopÃlaka÷, ganayati gaïa÷ svayam eva / karma-grahaïaæ kim ? lunÃti dÃtrena, lÃvyati dÃtram svayam eva / ïau ced-grahanaæ samÃna-kriya-artham -- Ãrohanti hastinaæ hastipakÃ÷, ÃrohayamÃïo hastÅ bhÅtÃn secayati maÆtreïa / yatsa-grahaïam ananyakarma-artham / Ãrohanti hastinaæ hastipakÃ÷, ÃrohayamÃïo hastÅ sthalamÃrohayati manu«yÃn / kartà iti kim ? Ãrohanti hastinam hastipakÃ÷, tÃnarohayati mahÃmÃtra÷ / anÃdhyÃne iti kim ? smarati vaÇgulmasya kokila÷, samarayatyenaæ vaÇgulma÷ svayam eva / nanu cÃtra karmakartari mÆlodÃharaïÃni / tatra karma-vadbhÃvena+eva siddham Ãtmanepadam / kim artham idam ucyate ? karmasthabhÃvakÃnÃæ karmasthakriyÃïÃæ ca karmavadatideÓo vij¤Ãyate / kart­stha-artho 'yam-Ãrambha÷ / tathà ca ruhi÷ kart­stha-kriya÷, d­Ói÷ kart­sthabhÃvaka÷ udÃh­ta÷ // ____________________________________________________________________ [#68] ## || PS_1,3.68 || _____START JKv_1,3.68: ïe÷ iti vartate / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / vibhete÷ smayateÓ ca ïy-antÃd Ãtmanepadaæ bhavati hetubhaye / hetu÷ prayojaka÷ kartà lakÃra-vÃcya÷, tataÓ ced bhayaæ bhavati / bhaya-grahaïam upalak«aïa-artham, vismayo 'pi tata eva ? jaÂilo bhÅ«ayate / muï¬o bhÅ«ayate / jaÂilo vismÃpayate / muï¬o vismÃpayate / hetubhaye iti kim ? ku¤cikayainaæ bhÃyayati / rÆpeïa vismÃyayati / atra ku¤cikà bhayasya karaïam, na hetu÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.69 || _____START JKv_1,3.69: ïe÷ iti vartate / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / g­dhu abhikÃÇk«ÃyÃm, va¤cu gatau ity etayor ïy-anatayo÷ pralambhane vartamÃnÃyor Ãtmanepadaæ bhavati / pralambhanam visaævÃdanaæ, mithyÃ-phala-ÃkhyÃnam / mÃïavakaæ gardhayate / mÃïavakaæ va¤cayate / pralmbhane iti kim ? ÓvÃnaæ gardhayati / gardhanam asya-utpÃdayati ity artha÷ ahiæ va¤cayati / pariharati ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.70 || _____START JKv_1,3.70: ïe÷ iti vartate / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-Ãrambha÷ / lÅÇ Óle«aïe iti divÃdau paÂhyate lÅ Óle«aïe iti ca kryÃdau / viÓe«ÃbhÃvÃd dvayor api grahaïam / liyo ïy-antÃt saæmÃnane ÓÃlÅnÅkaraïe ca vartamÃnÃd Ãtmanepadaæ bhavati / ca-ÓabdÃt pralambhane ca / sammÃnanaæ pÆjanam - jaÂÃbhir ÃlÃpayate / pÆjÃæ samadhigacchati ity artha÷ / ÓÃlÅnÅkaraïaæ nyagbhÃvanam - Óyeno vartikÃmullÃpayte / nyakkaroti ity artha÷ / pralambhane - kastvÃmullÃpayate / visaævÃdayati it yartha÷ / vibhëà lÅyate÷ (*6,1.51) iti và Ãtvaæ vidhÅyate / tad-asmin vi«aye nityam anyatra vikalpa÷ / vyavasthita-vibhëà hi sà / sammÃnanÃdi«u iti kim ? bÃlakamullÃpayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.71 || _____START JKv_1,3.71: ïe÷ iti vartate / akartr-abhiprÃya-artho 'yam-arambha÷ / ïyantÃt karoter mithyopapadÃd Ãtmanepadaæ bhavati abhyÃse / abhyÃsa÷ puna÷ puna÷ karaïam, Ãv­tti÷ / padaæ mithyà kÃrayate / sÃpacÃraæ svarÃdidu«Âam asak­d uccÃrayati ity artha÷ / mithyopapadat iti kim ? padaæ su«Âhu kÃrayati / k­¤a÷ iti kim ? padaæ mithyà vÃcayati / abhyÃse iti kim ? padaæ mithyà kÃrayati / sak­d uccÃrayati // ____________________________________________________________________ [#69] ## || PS_1,3.72 || _____START JKv_1,3.72: ïe÷ iti niv­ttam / Óe«Ãt kartari parasmaipade prapte svariteto ye dhÃtavo ¤itaÓ ca tebhya÷ Ãtmanepadaæ bhavati, kartÃraæ cet kriyÃphalam abhipraiti / kriyÃyÃ÷ phalaæ kriyÃphalaæ pradhÃna-bhÆtam, yad-artham asau kriyà Ãrabhyate tac cet kartur lakÃra-vÃcyasya bhavati / yajate / pacate / ¤ita÷ khalv api - sunute / kurute / svargÃdi pradhÃna-phalam iha kartÃram abhipraiti / kartrabhiprÃye iti kim ? yajanti yÃjakÃ÷ / pacanti pÃcakÃ÷ / kurvanti karmakarÃ÷ / yady api dak«iïà bh­tiÓ ca kartu÷ phalmihÃsti tathà api na tad-artha÷ kriyÃrambha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.73 || _____START JKv_1,3.73: kartr-abhiprÃye iti vartate / apapÆrvad vadate÷ kartr-abhiprÃye kriyÃphale Ãtmanepadaæ bhavati / dhanakÃmo nyÃyam apavadate / nyÃyÃpavÃdena dhanam arjayi«yÃmi iti manyate / kartr-abhipraye kriyaphale ity eva, apavadati // ____________________________________________________________________ #<ïicaÓ ca># || PS_1,3.74 || _____START JKv_1,3.74: kartr-abhiprÃye kriyÃphale iti vartate / ïij-antÃd Ãtmanepadaæ bhavati kartr-abhiprÃye kriyÃphale / kaÂaæ kÃrayate / odanaæ pÃcayate / kartr-abhiprÃye ity eva, kaÂaæ kÃrayati parasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.75 || _____START JKv_1,3.75: kartr-abhiprÃye iti vartate / sam ud ÃÇ ity evaæ pÆrvÃd yame÷ kartr-abhiprÃye kriyÃphale Ãtmanepadaæ bhavati, grantha-viÓayaÓ cet prayogo na bhavati / vrÅhÅn saæyacchate / bhÃram udyacchate / vastram Ãyacchate / ÃÇ-pÆrvÃd akarmakÃt ÃÇo yamahana÷ (*1,3.28) iti siddham eva-Ãtmanepadam / sakarmaka-artham idaæ punar-grahaïam / agranthe iti kim ? udhyacchati cikitsÃæ vaidya÷ / kartr-abhiprÃye ity eva, saæyacchati / udyacchati / Ãyacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.76 || _____START JKv_1,3.76: kartr-abhiprÃya iti vartate / anupasargÃj jÃnÃte÷ kartr-abhiprÃye kriyÃphale Ãtmanepadaæ bhavati / gÃæ jÃnÅte / aÓvaæ jÃïÅte / anupasargÃt iti kim ? svargaæ lokaæ na prajÃnÃti mƬha÷ / kartr-abhiprÃye ity eva, devadattasya gaæ jÃnÃti // ____________________________________________________________________ [#70] ## || PS_1,3.77 || _____START JKv_1,3.77: svarita¤ita÷ (*1,3.72) iti pa¤cabhi÷ sutrair Ãtmanepadaæ kartr-abhiprÃye kriyÃphale dyotite vihitam / tad-upapadena dyotite na prÃpnoti iti vacanam Ãrabhyate / samÅpe ÓrÆyamÃïaæ Óabda-antaram upapadam / tena pratÅyamÃne kartr-abhiprÃye kriyÃphale vibhÃÓà Ãtmanepadaæ bhavati / svaæ jaj¤aæ yajate, savaæ yaj¤aæ yajati / savaæ kaÂhaæ kurute, svaæ kathaæ karoti / svaæ putram apavadate, svaæ putram apavadati / evaæ pa¤casÆtryÃm udÃhÃryam // ____________________________________________________________________ #<Óe«Ãt kartari parasmaipadam># || PS_1,3.78 || _____START JKv_1,3.78: pÆrveïa prakaraïena Ãtmanepada-niyama÷ k­ta÷, na prasmaipada-niyama÷ / tat sarvata÷ prÃpnoti, tad-artham idam ucyate / yebhyo dhÃtubhyo yena viÓe«aïena Ãtmanepadam uktaæ tato yad-anyat sa Óe«a÷ / Óe«Ãt kartari parasmaipadaæ bhavati / Óe«Ãd eva na anyasmÃt / anudÃttaÇita Ãtmanepadam uktam -- aste / Óete / tato 'nyatra parasmaipadam bhavati -- yÃti / vÃti / nerviÓa÷ Ãtmanepadam uktam -- niviÓate / tato 'nyatra parasmaipadam -- ÃviÓati / praviÓati / kartari iti kim ? pacyate / gamyate / karmakartari kasmÃt parasmaipadaæ na bhavati, pacyate odana÷ svayam eva ? kartari karma-vyatihÃre (*1,3.14) iti dvitÅyaæ kart­-grahaïam anuvartate, tena kartÃ-eva ya÷ kartà tatra prasmaipadam bhavati, karmakartari na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.79 || _____START JKv_1,3.79: kartr-abhiprÃye kriyÃphale gandhanÃdi«u ca karoter Ãtmanepadaæ vihitam / tad-apavÃda÷ parasmaipadaæ vidhÅyate / anu parà ity evaæ pÆrvÃt karote÷ parasmaipadaæ bhavati / anukaroti / parÃkaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.80 || _____START JKv_1,3.80: k«ipa preraïe svaritet / tata÷ kartr-abhiprÃya-kriyÃphala-vivak«ÃyÃm Ãtmanepade prÃpte parasmaipadaæ vidhÅyate / abhi prati ati ity evaæ pÆrvÃt k«ipa÷ parasmaipadaæ bhavati / abhik«ipati / pratik«ipati / atik«ipati / abhi-praty-atibhya÷ iti kim ? Ãk«ipate / dvitÅyam api kart­-grahaïam anuvartate, tena+iha na bhavati, abhik«ipyate svayam eva // ____________________________________________________________________ [#71] ## || PS_1,3.81 || _____START JKv_1,3.81: vaha prÃpne svaritet / tatra kartr-abhiprÃya-kriyÃphala-vivak«ÃyÃm Ãtmanepade prÃpte parasmaipadaæ vidhÅyate / prapÆrvÃd vahate÷ prasmaipadam bhavati / pravahati, pravahata÷, pravahanti / prÃt iti kim ? Ãvahate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.82 || _____START JKv_1,3.82: m­«a titik«ÃyÃm svaritet / tata÷ tathÃ+eva Ãtmanepade prÃpte parasmaipadaæ vidhÅyate / paripÆrvÃd m­«yate÷ parasmaipadaæ bhavati / parim­«yati, parim­«yata÷, parim­«yanti / pare÷ iti kim ? Ãm­«yate / vahatim api kecid atra anuvartayanti - parivahati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.83 || _____START JKv_1,3.83: ramu krŬÃyam / anudÃttettvad Ãtmanepade prÃpte prasmaipadaæ vidhÅyate / viÃÇ pari ity evaæ pÆrvÃt ramate÷ parasmaipadaæ bhavati / viramati / Ãramati / pariramati / etebhya÷ iti kim ? abhiramate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.84 || _____START JKv_1,3.84: rama÷ ity eva / upapurvÃt ramate÷ prasmaipadaæ bhavati / devadattam uparamati / jaj¤adattam uparamati / uparamayati iti yÃvat / antarbhÃvitanyartho 'tra rami÷ / p­thag yoga-karaïam uttara-artham / akarmakÃd vibhëÃæ vak«yati, sà upapÆrvÃd eva yathà syÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.85 || _____START JKv_1,3.85: rama÷ upÃt iti ca vartate / pÆrveïa nitye parasmaipade prÃpte vikalpa Ãrabhyate / upapÆrvad ramater akarmakÃd vibhëà parasmaipadaæ bhavati / yÃvad bhuktam auparamati, yÃvad bhuktam uparamate / nivartate ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.86 || _____START JKv_1,3.86: ïicaÓ ca (*1,3.74) iti kartr-abhiprÃya-triyÃphala-vivak«ÃyÃm Ãtmanepade prÃpte parasmaipadaæ vidhÅyate / budha yudha naÓa jana iÇ pru dru sru ity etebhyo ïyantemya÷ parasmaipadam bhavati / bodhyati / yodhyati / nÃÓayati / janayati / adhyÃpayati / prÃvayati / drÃvayati / sravayati / [#72] ye 'tra-akarmakÃs te«Ãm aïÃv-akarmakÃc cittavat-kart­kÃt (*1,3.88) ity evaæ siddhe vacanam idam acittavat-kart­ka-artham / bodhyati padmam / yodhyanti këÂhÃni / nÃÓayati du÷kham / janayati sukham / ye 'tra calana-artha api te«Ãm nigaraïa-calana-arthebhyaÓ ca (*1,3.87) iti siddhe yadà na calana-arthÃs tad-arthaæ vacanam / pravate / prÃpnoti iti gamyate / ayo dravati / vilÅyate ity artha÷ kuï¬ikà sravati / syandate ity artha÷ / tad-vi«ayÃïy udÃharaïÃni { - prÃvayati / drÃvayati / srÃvayati} // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.87 || _____START JKv_1,3.87: ïe÷ iti vartate / kartr-abhiprÃya-kriyÃphala-vivakÓÃyÃm Ãtmanepada-apavÃd÷ parasmaipadaæ vidhiyate / nigaraïam abhyavahÃra÷ / calanaæ kampanam / nigaraïa-arthebhyaÓ calana-arthebhyaÓ ca dhÃtubhyo ïy-antebhya÷ parasmaipadaæ bhavati / nigÃrayati / ÃÓayati / bhojayati / calana-arthebhya÷ -- calayati / copayati / kampayati / ayam api yoga÷ sakarmaka-artha÷, acittavat-kart­kÃrthaÓ ca / ade÷ prati«edho vaktavya÷ / atti devadatta÷, Ãdayate devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.88 || _____START JKv_1,3.88: ïe÷ iti vartate / kartr-abhiprÃya-kriyÃphala-vivak«ÃyÃm ÃtmanepadÃpavÃda÷ parasmaipadaæ vidhÅyate / aïyanto yo dhatur akarmakaÓ cittavat-kart­kaÓ ca tasmÃd ïyantÃt parasmaipadaæ bhavati / Ãste devadatta÷, Ãsayati devadattam / Óete devadatta÷, ÓÃyayati devadattam / aïau iti kim ? cetayamÃnaæ prayojayati cetayate, iti kecit pratyudÃharanti tad-yuktam / hetumaïïico vidhi÷ / prati«edho 'pi pratyÃsattes tasya+eva nyÃyya÷ / tasmÃd iha cetayati iti parasmaipadena+eva bhavitavyam / idaæ tu pratyudaharaïam -- ÃrohayamÃïaæ prayu¬kte Ãrohayate / akarmakÃt iti kim ? kaÂhaæ kurvÃïaæ prayuÇkte kÃrayate / citavatkart­kÃt iti kim ? Óu«yanti vrÅhaya÷, Óo«ayate vrÅhÅnÃtapa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.89 || _____START JKv_1,3.89: pÆrveïa yogadvayena kartrabhipraya-kriyÃphala-vivak«ÃyÃm Ãtmanepada-apavÃda÷ parasmaipadaæ vihitam / tasya prati«edho 'yam-ucyate / yat kartrabhiprÃya-vi«ayam Ãtmanepadaæ tad-avasthitam eva, na prati«idhyate / pà dami aÇyama ÃÇyasa parimuha ruci n­ti vada vasa ity etebhyo ïy-antebhya÷ parasmaipadaæ na bhavati / [#73] ïicaÓ ca (*1,3.74) ity Ãtmanepadaæ bhavati / tatra pivatir nigaraïa-artha÷ / damiprabh­tayaÓcittavatkart­kÃ÷ / n­tiÓ calana-artho 'pi / e«Ãæ parasmaipadaæ na bhavati / pà - pÃyayate / dami - damayate / ÃÇyam - ÃyÃmayate / yamo 'parive«aïe iti mitsa¤j¤Ã prati«idhyate / aÇyasa - ÃyÃsayate / parimuha - parimohayate / ruci - rocayate / n­ti - nartayate / vada - vÃdayate / vasa - vÃsayate / pÃdi«u dheÂa upasaÇkhyÃnam / dhÃpayete ÓiÓumekaæ samÅcÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.90 || _____START JKv_1,3.90: lohitÃdi-¬Ãjbhya÷ kya« (*3,1.13) iti vak«yati / tad-antÃd dhÃtor và parasmaipadaæ bhavati / lohitÃyati, lohitÃyate / paÂapaÂÃyati, paÂapaÂÃyate / atha atra prasmaipadena mukte katham Ãtmanepadaæ labhyate, yÃvatà anudÃttaÇita Ãtmanepadam (*1,3.12) ity evam Ãdinà prakarïena tan niyatam ? evaæ tarhi Ãtmanepadam eva atra vikalpitaæ vidhÅyate, tac ca anantaraæ parasmaipada-prati«edhena sanidhÃpitam iha sambadhyate / tena mukte, Óe«Ãt kartari parasmaipadam bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.91 || _____START JKv_1,3.91: và ity eva / dyuta dÅptau / tats-ÃhacaryÃd luÂhÃdayo 'pi k­pÆ paryantÃs tathÃ+eva vyapadiÓyante / bahuvacana-nirdeÓÃd Ãdy-artho bhavati / anudÃttettvÃn nityam eva Ãtmanepade prÃpte dyutÃdibhyo luÇi và parasmaipadaæ bhavati / vyadyutat, vyadyoti«Âa / aluÂhat, aloÂhi«Âa / luÇi iti kim ? dyotate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.92 || _____START JKv_1,3.92: dyutÃdi«v eva v­tÃdaya÷ paÂhyante / v­tu vartate, v­dhu v­ddhau Ó­dhu Óabda-kutsÃyÃm, syandÆ prasravaïe, k­pÆ sÃmarthye, etebhyo dhatubhya÷ sye sani ca parato và parasmaipadaæ bhavati / v­t - vartsyati / avartsyat / viv­tsati / varti«yate / avarti«yata / vivarti«ate / v­d÷ - vartsyati / avartsyat / viv­tsati / vardhi«yate / avardhi«yata / vivardhi«ate / syasamo÷ iti kim ? vartate // ____________________________________________________________________ [#74] ## || PS_1,3.93 || _____START JKv_1,3.93: v­tÃditvÃd eva syasanor vikalpa÷ siddho luÂi vidhÅyate / cakÃras tarhi syasanor anukar«aïa-artho na vaktavya÷, evaæ tarhi iyaæ prÃpti÷ pÆrvÃæ prÃptiæ bÃdheta, tasmÃc cakara÷ syasanor anukar«aïÃ-rtha÷ kriyate / luÂi ca syasanoÓ ca kl­pe÷ parasmaipadaæ và bhavati / kalptÃ, kalptÃrau, kalptÃra÷ / kalpsyati / akalpsyat / cikÊpsati / kalpità / kalpiÓyate / akalpiÓyata / cikalpiÓate // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau prathamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // ____________________________________________________________________ [#75] #<à ka¬ÃrÃdekà sa¤j¤Ã># || PS_1,4.1 || _____START JKv_1,4.1: kìarÃ÷ karmadhÃraye (*2,2.38) iti vak«yati / à etasmÃt sÆtrÃvadheryadita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tatra ekà sa¤j¤Ã bhavati iti veditavyam / kà punar asau ? yà parà anavakÃÓà ca / anyatra sa¤jÃsamÃveÓÃn niyama-arthaæ vacanam ekaiva sa¤j¤Ã bhavati iti / vak«yati - hrasvaæ laghu (*1,4.10), bhidi, chidi - bhettÃ, chettà / saæyoge guru (*1,4.11), Óik«i, bhik«i - Óik«Ã, bhik«Ã / saæyoga-parasya hrasvasya laghusa¤j¤Ã prÃpnoti, gurusa¤j¤Ã ca / ekà sa¤j¤Ã iti vacanÃd gurusa¤j¤Ã eva bhavati / atatak«at, ararak«at, sanvallaghuni caÇpare 'naglope (*7,4.93) ity e«a vidhir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.2 || _____START JKv_1,4.2: tulyabala-virodho viprati«edha÷ / yatra dvau prasaÇgÃv anyÃrthav ekasmin yugapat prÃpnuta÷, sa tulyabala-virodho viprati«edha÷ / tasmin viprati«edhe paraæ kÃryaæ bhavati / utsarga-apavÃda-nitya-anitya-antaraÇga-vahiraÇge«u tulyabalatà na asti iti na ayam asya yogasya vi«aya÷ / balavataiva tatra bhavitavyam / aprav­ttau, paryÃyeïa và prav­ttau prÃptÃyÃæ vacanam Ãrabhyate / ato dÅrgho ya¤i (*7,3.101), supi ca (*7,3.102) ity asya avakÃÓa÷ - v­k«ÃbhyÃm, plak«ÃbhyÃm / vahuvacane jhalyet (*7,3.103) ity asya avakÃÓa÷ - v­k«e«u, plak«e«u / iha+ubhayaæ prÃpnoti - v­k«ebhya÷, plak«ebhya÷ iti / paraæ bhavati viprati«edhena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.3 || _____START JKv_1,4.3: Å ca Æ ca yÆ / avibhaktiko nirdeÓa÷ / striyam Ãcak«ate stryÃkhyau / [#76] mÆlavibhujÃdi-darÓanÃt ka-pratyaya÷ / ÅkÃra-antam Ækara-antaæ ca stryÃkhyaæ Óabda-rÆpaæ nadÅsa¤j¤aæ bhavati / [#75] Åkara-antam - kumÃrÅ / gaurÅ / lak«mÅ÷ / ÓÃrÇgaravÅ / ÆkÃra-antam - brahmavandhÆ÷ / yavÃgÆ÷ / yÆ iti kim ? mÃtre / duhitre / stryÃkhyau iti kim ? grÃmaïÅ÷ / senÃnÅ÷ / khalapÆ÷ / ÃkhyÃ-grahaïaæ kim ? Óabda-arthe strÅtva eva yathà syÃt, padÃntarÃkhye mà bhÆt, grÃmanye striyai / khalapve striyai / nadÅpradeÓÃ÷ - ÃïnadyÃ÷ (*7,3.112) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#76] ## || PS_1,4.4 || _____START JKv_1,4.4: pÆrvaïÃtiprasaktà nadÅsa¤j¤Ã prati«idhyate / sthiti÷ sthÃnam / iyaÇ-uvaÇo÷ iti iyaÇ-uvaÇ-sthÃnau, tau yÆ nadÅsa¤j¤au na bhavata÷, strÅ-Óabdam varjayitvà / he ÓrÅ÷ / he bhrÆ÷ / astrÅ iti kim ? he stri // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.5 || _____START JKv_1,4.5: pÆrveïa nitye prati«edhe prÃpte Ãmi vikalpa÷ kriyte / iyaÇ-uvaÇ-sthÃnau yÆ Ãmi parato và nadÅsa¤j¤au na bhavata÷ / ÓriyÃm, ÓrÅïÃm / bhruvÃm, bhrÆïÃm / astrÅ ityeva, striïÃm // ____________________________________________________________________ #<Çiti hrasvaÓ ca># || PS_1,4.6 || _____START JKv_1,4.6: dÅrghasya nadÅsa¤j¤Ã vihitÃ, hrasvasya na prÃpnoti, iyaÇ-uvaÇ-sthÃnayoÓ ca prati«iddhà / tasmÃn Çiti va vidhÅyate / Çiti parato hrasvaÓ ca yvo÷ sambandhÅ ya÷ stryÃkhya÷, stryÃkhyau iyaÇ-uvaÇ-sthÃnau ca yÆ và nadÅ sa¤j¤au bhavata÷ / k­tyai, k­taye / dhenvai, dhenave / Óriyai, Óriye / bhruvai, bhruve / astrÅ ity eva, striyai / stryÃkhyau ity eva, agnaye / vÃyve / bhanave // ____________________________________________________________________ #<Óe«o ghyasakhi># || PS_1,4.7 || _____START JKv_1,4.7: hrasva÷ iti vartate / Óe«o 'tra ghisa¤j¤o bhavati, sakhi-Óabdam varjayitvà / kaÓ ca Óe«a÷ ? hrasvam ivarïa-uvarïa-antaæ yan na stryÃkhyam, stryÃkhyaæ ca yan na nadÅsa¤j¤akaæ, sa Óe«a÷ / agnaye / vÃyave / k­taye / dhenave / asakhi iti kim ? sakhyà / sakhye / sakhyu÷ / sakhyau / ghi-pradeÓÃ÷ -- dvandve ghi (*2,2.32) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.8 || _____START JKv_1,4.8: pati-Óabdasya ghisa¤j¤ÃyÃæ siddhÃyÃm ayaæ niyama÷ kriyate, pati-Óabda÷ samÃse eva ghisa¤j¤ao bhavati / prajÃpatinà / prajÃpataye / samÃse iti kim ? patyà / patye / evakÃra iÓÂato 'vadhÃraïa-artha÷ / d­¬hamu«Âinà / d­¬hamu«Âaye // ____________________________________________________________________ [#77] #<«a«ÂhÅ-yuktaÓ chandasi vÃ># || PS_1,4.9 || _____START JKv_1,4.9: pati÷ iti vartate / pÆrveïa niyamena asamÃse na prÃpnoti iti vacanam Ãrabhyate / «a«Âhyantena yukta÷ pati-Óabda÷ chandasi va«aye và ghisa¤j¤o bhavati / kulu¤cÃnÃæ pataye nama÷, kulu¤cÃnÃæ patye nama÷ / «asÂhÅ-grahaïaæ kim ? mayà patyà jarada«ÂiryathÃsa÷ / chandasi iti kim ? grÃmasya patye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.10 || _____START JKv_1,4.10: mÃtrikasya hrasvasa¤j¤Ã k­tà tasya anena laghusa¤j¤Ã vidhÅyate / hrasvam ak«araæ laghusa¤j¤aæ bhavati / bhetà / chetta / acÅkarat / ajÅharat / laghu-pradeÓÃ÷ - puganta-laghu-upadhasya ca ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.11 || _____START JKv_1,4.11: hrasvam iti vartate / pÆrveïa laghusa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ gurusa¤j¤Ã vidhÅyate / saæyoge prato hrasvam ak«araæ gurusa¤j¤aæ bhavati / kuï¬Ã / huï¬Ã / Óik«Ã bhik«Ã / guru-pradeÓÃ÷ - guroÓ ca hala÷ (*3,3.103) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.12 || _____START JKv_1,4.12: saæyoge iti na anuvartate / sÃmÃnyena sa¤j¤Ã-vidhÃna / dÅrghaæ ca ak«araæ gurusa¤j¤aæ bhavati / Åhäcakre / Åk«Ã¤cakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.13 || _____START JKv_1,4.13: yasmÃt pratyayo vidhÅyate dhÃtor và prÃtipadikÃd và tad-Ãdi Óabda-rÆpaæ pratyaye parato 'Çgasa¤j¤aæ bhavati / kartà / hartà / kari«yati hari«yati / akari«yat / aupagava÷ / kÃpaÂava÷ / yasmÃt iti sa¤j¤i-nirdeÓa-artham, tad-Ãdi iti sambandhÃt / pratyaya-grahaïaæ kim ? nyaviÓata / vyakrÅïÅta / ner biÓa÷ (*1,3.17) ity upasargÃd vidhir asti, tad-Ãder aÇgasa¤j¤Ã syÃt / vidhi-grahaïaæ kim ? pratyaya-paratvam Ãtre mà bhÆt / strÅ iyatÅ / tad-Ãdi-vacanaæ syÃdinum artham / [#78] kari«yÃva÷ / kari«yÃma÷ / kuï¬Ãni / puna÷ pratyaya-grahaïaæ kim artham ? lupta-pratyaye mà bhÆt / Órya-rtham / bhrv-artham / aÇga-pradeÓÃ÷ - aÇgasya (*6,4.1) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.14 || _____START JKv_1,4.14: sup tiÇ iti pratyÃhÃra-garahaïam / subantaæ tiÇantaæ ca Óabda-rÆpaæ padasa¤j¤aæ bhavati / brÃhmaïÃ÷ pathanit / padasa¤j¤ÃyÃm antagrahaïam anyatra sa¤j¤Ã-vidhau pratyaya-grahaïe tad-anta-vidhe÷ prati«edha-artham / gaurÅ brÃhmaïitarà / pada-pradeÓÃ÷ - padasya (*8,1.13), padÃt (*8,1.17) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.15 || _____START JKv_1,4.15: kye iti kyac - kyaÇ - kyaÓÃæ sÃmÃnya-grahanam / na-antaæ Óabda-rÆpaæ kye parata÷ padasa¤j¤aæ bhavati / kyac - rÃjÅyati / kyaÇ - rÃjÃyate / kyaÓ - carmÃyati, carmÃyate / siddhe satyÃrambho niyama-artha÷ / na-antam eva kye parata÷ padasam¤j¤am bhavati, na anyat / vÃcyati / srucyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.16 || _____START JKv_1,4.16: yaci bham (*1,4.18) iti vak«yati / tasyÃyaæ purastÃd apavÃda÷ / siti pratyaye parata÷ pÆrvaæ padasa¤j¤aæ bhavati / bhavata« Âhak-chasau (*4,2.115) - bhavadÅya÷ / ÆrïÃyà yus (*5,2.123) - ÆrïÃyu÷ / ­tor aï (*5,1.105), chandasi ghas (*5,1.106) - ­tviya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.17 || _____START JKv_1,4.17: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.18 || _____START JKv_1,4.18: savÃdiÓv asarvanÃmasthÃne iti vartate / pÆrveïa padasa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ tad-apavÃdo bhasa¤j¤Ã vidhÅyate / yakÃrÃdÃv ajÃdau ca svÃdau sarvanÃmasthÃna-varjite pratyaye parata÷ pÆrvaæ bhas¤j¤aæ bhavati / yakÃra-Ãdau - gÃrgya÷ / vÃtsaya÷ / ajÃdau - dÃk«i÷ / plÃk«i÷ / [#79] nabho 'Çgiromanu«Ãæ vatyupasaÇkhyÃnam / nabha iva nabhasvat / aÇgirà iva aÇgirasvat / manuriva manu«vat / v­«aïvasvaÓvayo÷ / v­«an ity etat vasvaÓvayo÷ prato bhasa¤j¤aæ bhavati chandasi viÓaye / v­«aïvasu÷ / v­«aïaÓvasya mainÃsÅt / bhapradeÓÃ÷ -- bhasya (*6,4.129) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.19 || _____START JKv_1,4.19: bham iti vartate / takÃra-antaæ sakÃra-antaæ Óabda-rÆpaæ matv-arthe pratyaye parato bhasa¤j¤aæ bhavati / udaÓvitvÃn gho«a÷ / vidyutvÃn balÃhaka÷ / sakÃrÃntam -- payasvÅ / yaÓasvÅ / tasau iti kim ? tak«avÃn grÃma÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.20 || _____START JKv_1,4.20: ayasmaya-ÃdÅni ÓabdarÆpÃïi chandasi viÓaye sÃdhÆni bhavanti / bhapada-sa¤j¤a-adhikÃre vidhanÃt tena sukhena sadhutvam ayasmaya-ÃdÅnÃæ vidhÅyate / ayasmayaæ varma / ayasmayÃni pÃtrÃïi / kvacid ubhayam api bhavati / sa su«Âubhà sa ­kvatà gaïena / padatvÃt kutvaæ, bhatvÃj jaÓtvaæ na bhavati / chandasi iti kim ? ayomayaæ varma / Ãk­tigaïo 'yam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.21 || _____START JKv_1,4.21: Çy-Ãp prÃtipadikÃt svÃdaya÷, lasya tibÃdaya÷ iti sÃmÃnyena bahuvacanaæ vihitaæ, tasya anena bahutva-saÇkhyà vÃcyatvena vidhÅyate / bahu«u bahuvacanam bhavati / bahutvam asya vÃcyaæ bhavati iti yÃvat / karmÃdayo 'py apare vibhaktÅnÃm arthà vÃcyÃ÷ / tadÅye bahutve bahuvacanam / karma-Ãdi«u bahu«u bahuvacanam ity artha÷ / vrÃhmaïÃ÷ paÂhanti / yatra ca saÇkhyà sambhavati tatra ayam upadeÓa÷ / avyayebhyas tu ni÷-saÇkhyebhya÷ sÃmÃnya-vihitÃ÷ svÃdayo vidyanta eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.22 || _____START JKv_1,4.22: dvitva-ekayor arthayo÷ dvivacana-ekavacane bhavata÷ / etad api sÃmÃnya-vihitayor dvivacana-ekavacanayor artha-abhidhÃnam / dvitve dvivacnaæ bhavati / ekatve ekavacanaæ bhavati / brÃhmaïau paÂhata÷ / brÃhmaïa÷ paÂhati // ____________________________________________________________________ [#80] ## || PS_1,4.23 || _____START JKv_1,4.23: kÃrake iti vaÓe«aïam apÃdÃnÃdisa¤j¤Ãvi«ayam adhikriyate / kÃrake ity adhikÃro veditavya÷ / yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ kÃrake ity evaæ tad veditavyam / kÃraka-ÓabdaÓ ca nimitta-paryÃya÷ / karakam hetu÷ ity anartha-antaram / kasya hetu÷ ? kriyÃyÃ÷ / vak«yati, ghruvamapÃye 'pÃdÃnam (*1,4.24) - grÃmÃdÃgacchati / parvatÃdavarohati / kÃrake iti kim ? v­k«asya parïaæ patati / ku¬yasya piï¬a÷ patati / akathitaæ ca (*1,3.51), akathitaæ ca kÃrakaæ karmasa¤j¤aæ bhavati - mÃïavakaæ panthÃnaæ p­cchati / karake iti kim ? mÃïavakasya pitaraæ panthÃnaæ p­cchati / kÃrakasaæÓabdane«u ca anena eva viÓe«aïena vyavahÃro vij¤Ãyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.24 || _____START JKv_1,4.24: dhruvaæ yad apÃyayuktam apÃye sÃdhye yad avadhibhÆtaæ tat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / grÃmÃd Ãgachhati / parvatÃd avarohati / sÃrthÃddhÅna÷ / rathÃt patita÷ / jugupsÃvirÃmapramÃdÃrthanÃm upasaÇkhyÃnam / adharmÃj jugupsate / adharmÃd viramati / dharmÃt pramÃdyati / apÃdÃnapradeÓÃ÷ - apÃdÃne pa¤camÅ (*2,3.28) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.25 || _____START JKv_1,4.25: bibhety-arthÃnÃæ trÃyaty-arthÃnÃæ ca dhÃtÆnÃæ prayoge bhaya-hetur ya÷ stat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / caurebhyo bibheti / caurebhya udvijate / trÃyaty-arthÃnÃm - caurebhyas trÃyate / caurebhyo rak«ati / bhaya-hetu÷ iti kim ? araïye bibheti / araïye trÃyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.26 || _____START JKv_1,4.26: parÃpÆrvasya jayate÷ prayoge 'so¬ho, yo 'rtha÷ so¬huæ na Óakyate, tat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / adhyayanÃt parÃjayate / aso¬ha÷ iti kim ? ÓatrÆn parÃjayate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.27 || _____START JKv_1,4.27: vÃraïa-arthÃnÃm dhÃtÆnÃm prayoge ya Åpsito 'rtha÷ tat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / prav­ttivighÃto vÃranam / yavebhyo gà vÃrayati / yavebhyo gà nivartayati / Åpsita÷ iti kim ? yavebhyo gà vÃrayati k«etre // ____________________________________________________________________ [#81] ## || PS_1,4.28 || _____START JKv_1,4.28: vyavdhÃnam antardhi÷ / antardhi-nimittaæ yena adarÓanam Ãtmana icchati tat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / upÃdhyÃyÃd antardhatte / upÃdhyÃyÃn nilÅyate / mà mÃmupÃdhyÃyo drÃk«Åt iti nilÅyate / antardhau iti kim ? caurÃn na did­k«ate / icchati-grahaïaæ kim ? adarÓanecchÃyÃæ satyÃæ saty api darÓane yathà syÃt // ____________________________________________________________________ #<ÃkhyÃtÃ-upayoge># || PS_1,4.29 || _____START JKv_1,4.29: ÃkhyÃtà pratipÃdayità / upayoga÷ niyama-pÆrvakaæ vidhyÃ-grahaïam / upayoge sÃdhye ya ÃkhyÃtà tat kÃrakam apÃdÃnasa¤j¤aæ bhavati / upÃdhyÃyÃd adhÅte / upÃdhyÃyÃd Ãgamayati / upayoge iti kim ? naÂasya Ó­ïoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.30 || _____START JKv_1,4.30: jane÷ kartà jani-kartà / jany-arthasya janmana÷ kartà jÃyamÃna÷, tasya yà prak­ti÷ kÃraïam, hetu÷, tat kÃrakam apÃdÃna¤j¤am bhavati / Ó­ÇgÃccharo jÃyate / gomayÃd v­Óciko jÃyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.31 || _____START JKv_1,4.31: kartu÷ iti vartate / bhavanaæ bhÆ÷ / prabhavaty asmÃt iti prabhÃ÷ / bhÆ-kartu÷ prabhavo ya÷, tat kÃrakam apÃdÃnasaæj¤am bhavati / himavato gaÇgà prabhavati / kÃÓmÅrebhyo vitastà prabhavati / prathamata upalabhyate ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.32 || _____START JKv_1,4.32: karmaïà karaïa-bhÆtena kartà yam abhipraiti tat kÃrakaæ sampradÃnasa¤j¤aæ bhavati / anvarthasa¤j¤Ã-vij¤ÃnÃd dadÃti-karmaïà iti vij¤Ãyate / upÃdhyÃyÃya gÃæ dadÃti / mÃïavakÃya bhik«Ãæ dadÃti / kriyÃ-grahaïam api kartavyam / kriyayà 'pi yam abhipraiti sa sampradÃnam / ÓrÃddhÃya nigarhate / yuddhÃya sannahyate / patye Óete / sampradÃnapradeÓÃ÷ - caturthÅ sampradÃne (*2,3.13) ity evam Ãdaya÷ / karmaïa÷ karaïasa¤j¤Ã vaktavyà sampradÃnasya ca karmasa¤j¤Ã / paÓunà rudraæ yajate / paÓuæ rudrÃya dadÃti ity artha÷ // ____________________________________________________________________ [#82] ## || PS_1,4.33 || _____START JKv_1,4.33: rucinà samÃna-arthÃ÷ rucy-arthÃ÷ anyakart­ko 'bhilëo rudi÷ / rucy-arthÃnÃæ dhÃtÆnÃæ prayoge prÅyamÃïo yo 'rtha÷, tat kÃrakaæ sampradÃnÃ-sa¤j¤am bhavati / devadattÃya rocate modaka÷ / yaj¤adattÃya svadate 'pÆpa÷ / devadattasthasyÃbhilëasya modaka÷ kartà / prÅyamÃïa÷ iti kim ? devadattÃya rocate modaka÷ pathi // ____________________________________________________________________ #<ÓlÃgha-hnuÇ-sthÃ-ÓapÃæ j¤ÅpsyamÃna÷># || PS_1,4.34 || _____START JKv_1,4.34: ÓlÃgha hnuÇ sthà Óapa ity ete«Ãm j¤ÅpsyamÃno yo 'rthah, tat kÃrakaæ sampradÃna-sa¤j¤aæ bhavati / j¤ÅpsyamÃna÷ j¤apayitum i«yamaïa÷, bodhyitum abhipreta÷ / devadattÃya ÓlÃghate / devadattaæ ÓlÃghamÃnastÃm ÓlÃghÃæ tam eva j¤apayitum icchati ity artha÷ / evam - devadattÃya hnute / yaj¤adattÃya hnute / devadattÃya ti«Âhate / yaj¤adattÃya ti«Âhate / devadattÃya Óapate / yaj¤adattÃya Óapate / j¤ÅpsyamÃna÷ iti kim ? deadattÃya ÓlÃghate pathi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.35 || _____START JKv_1,4.35: dhÃrayate÷ prayoge uttamarïo yo 'rtha÷, tat kÃrakaæ sampradÃnasa¤j¤aæ bhavati / uttamam ­ïaæ yasya sa uttamarïa÷ / kasya cottamam­ïam ? yadÅyaæ dhanam / dhanasvÃmÅ prayoktà uttamarïa÷, sa sampradÃnasa¤j¤o bhavati / devadattÃya Óatam dhÃrayati / yaj¤adattÃya Óataæ dhÃrayati / uttÃrïa÷ iti kim ? devadattÃya Óatam dharayati grÃme // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.36 || _____START JKv_1,4.36: sp­ha ÅpsÃyÃm curÃdÃvadanta÷ paÂhyate / tasya Åpsito yo 'rtha÷, tat kÃrakaæ sampradÃna-sa¤j¤am bhavati / Åpsita÷ ity abhipreta÷ ucyate / pu«pebhya÷ sp­hayati / phalebhya÷ sp­hayati / Åpsita÷ iti kim ? puÓpebhyo vane sp­hayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.37 || _____START JKv_1,4.37: amar«a÷ krodha÷ / apakÃro droha÷ / ak«amà År«yà / guïe«u do«Ãvi«karanam asÆyà / krudhÃdy-arthÃnÃm prayoge yaæ prati kopa÷, tat kÃrakaæ sampradÃnasa¤j¤am bhavati / krodhastÃvat kopa eva / drohÃdayo 'pi kopaprabhavà eva g­hyante / tasmÃt sÃmÃnyena viÓesaïam yaæ prati kopa÷ iti / devadattÃya krudhyati / devadattÃya druhyati / devadattÃya År«yati / devadattÃya asÆyati / yam prati kopa÷ iti kim ? bhÃryÃm År«yati, mà enÃm anyo drÃk«Åt iti // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.38 || _____START JKv_1,4.38: pÆrveïa sampradÃnasa¤¤ÃyÃm prÃptÃyÃm karmasa¤j¤Ã vidhÅyate / [#82] krudha-druhor upas­«Âayor upasarga-sambaddhayo÷ yaæ prati kopa÷, tat kÃrakaæ karmasa¤j¤aæ bhavati / devadattam abhikrudhyati / devadattam abhidruhyati / upasa­«Âayo÷ iti kim ? devadattÃya krudhyati / yaj¤adattÃya druhyati // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.39 || _____START JKv_1,4.39: rÃdher Åk«eÓ ca kÃrakam sampradÃna-sa¤j¤aæ bhavati / kÅd­Óam ? yasya vipraÓa÷ / vividha÷ praÓna÷ vipraÓna÷ / sa kasya bhavati ? yasya ÓubhÃÓubhaæ p­cchyate / devadattÃya rÃdhyati / devadattÃya Åk«ate / naimittika÷ p­«Âa÷ san devadattasya daivaæ paryÃlocayati ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.40 || _____START JKv_1,4.40: prati ÃÇ ity evaæ pÆrvasya Ó­ïote÷ kÃrakam sampradÃna-sa¤j¤aæ bhavati / kÅd­Óam ? pÆrvasya kartà / pratipÆrva ÃÇpÆrvaÓ ca Ó­ïoti rabhyupagame pratij¤Ãne vartate / sa ca abhyupagama÷ parena prayuktasya sato bhavati / tatra prayoktà pÆrvasyÃ÷ kriyÃyà kartà sampradÃnasa¤j¤o bhavati / devacattÃya gÃm pratiÓ­ïoti / devadattÃya gÃmÃÓ­ïoti / pratijÃnÅte ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.41 || _____START JKv_1,4.41: pÆrvasya kartà iti vartate / anupÆrvasya pratipÆrvasya ca g­ïÃte÷ kÃrakam pÆrvasyÃ÷ kriyÃya÷ kart­-bhÆtaæ saæpradÃna-sa¤j¤aæ bhavati / hotre 'nug­ïÃti / hotà prathamaæ Óaæsati, tam anya÷ protsÃhayati / anugara÷, pratigara÷ iti hi saæsitu÷ protsÃhane vartate / hotre 'nug­ïÃti, hotÃraæ Óaæsantam protsÃhayati ityartha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.42 || _____START JKv_1,4.42: kriyÃ-siddhau yat prak­«ÂopakÃrakaæ vivak«itam tat sÃdhakatamaæ kÃrakam karaïasa¤j¤aæ bhavati / dÃtreïa lunÃti / paraÓunà chinatti / tamab-grahanam kim ? gaÇgÃyÃæ gho«a÷ / kÆpe gargakulam / karaïapradeÓÃ÷ -- kart­-karaïayos t­tÅyà (*2,3.18) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#84] ## || PS_1,4.43 || _____START JKv_1,4.43: pÆrveïa karaïa-sa¤j¤ÃyÃæ karana-sa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃm karmasa¤j¤Ã vidhÅyate / diva÷ sÃdhakatamaæ yat kÃrakam tat karmasa¤j¤am bhavati, cakÃrÃt karaïasa¤j¤am ca / ak«Ãn dÅvyati, ak«air dÅvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.44 || _____START JKv_1,4.44: sÃdhakatamam iti vartate / pÆrvena karaïa-sa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyà sampradÃna-saj¤Ã pak«e vidhÅyate / parikrayaïe sÃdhakatamaæ kÃrakam anyatarasyÃæ sampradÃna-sa¤j¤aæ bhavati / parikrayaïam niyatakÃlaæ vetanÃdinà svÅkaraïam, natyantika÷ kraya eva / Óatena parikrÅto 'nubrÆhi, ÓatÃya parikrÅto 'nubrÆhi / sahasreïa parikrÅto 'nubrÆhi, sahasrÃya parikrÅto 'nubrÆhi // ____________________________________________________________________ #<ÃdhÃro 'dhikaraïam># || PS_1,4.45 || _____START JKv_1,4.45: Ãghriyante 'smin kriyÃ÷ ity ÃdhÃra÷ / kart­-karmaïo÷ kriyÃÓrayabhÆtayo÷ dhÃraïakriyÃæ prati ya ÃdhÃrah, tat kÃrakam adhikaraïasa¤j¤aæ bhavati / kaÂe Ãste / kaÂe Óete / sthÃlyÃæ pacati / adhikarana-pradeÓÃ÷ -- saptamy-adhikaraïe ca (*2,3.36) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.46 || _____START JKv_1,4.46: pÆrveïa adhikaraïa-sa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ karma-sa¤j¤Ã vidhÅyate / adhipÆrvÃïÃæ ÓÅÇ sthà Ãs ity ete«Ãm ÃdhÃro ya÷, tat kÃrakaæ karma-sa¤j¤aæ bhavati / grÃmam adhiÓete / grÃmam adhiti«Âhati / parvatam adhyÃste // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.47 || _____START JKv_1,4.47: abhinipÆrvasya viÓater ÃdhÃro ya÷, tat kÃrakam karma-sa¤j¤aæ bhavati / grÃmam abhiniviÓate / kathaæ kalyÃïe 'bhiniveÓa÷, pÃpe 'bhiniveÓa÷, yà yà sa¤j¤Ã yasmin yasmin sa¤j¤iny abhiniviÓate iti ? anyatarasyÃm iti vartate, parikrayaïe sampradÃnam anyatarasyÃm (*1,4.44) ity ata÷ / sà ca vyavasthita-vibhëà vij¤Ãyate // ____________________________________________________________________ [#85] ## || PS_1,4.48 || _____START JKv_1,4.48: upa anu adhi à ity evaæ pÆrvasya vasater ÃdhÃro ya÷, tat kÃrakaæ karmasa¤j¤aæ bhavati / grÃmam upavasati senà / parvatam upavasati / grÃmam anuvasati / grÃmam adhivasati / grÃmam Ãvasati / vaseraÓyarthasya prati«edho vaktavya÷ / grÃme upavasati / bhojana-niv­ttiæ karoti ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.49 || _____START JKv_1,4.49: kartu÷ kriyayà yad Ãptum i«Âatamaæ tat kÃrakaæ karmasa¤j¤aæ bhavati / kaÂaæ karoti / grÃmaæ gacchati / kartu÷ iti kim ? mëe«vaÓvaæ badhnÃti / karmaïa Åpsità mëÃ÷, na kartu÷ / tam abgrahaïaæ kim ? payasà odanaæ bhuÇkte / karma ityanuvartamÃne puna÷ karma-grahaïam ÃdhÃra-niv­tty-artham / itarathà ÃdhÃrasya+eva hi syÃt gehaæ praviÓati iti / odanaæ pacati, saktÆn pibati ity Ãdi«u na syÃt / puna÷ karma-grahaïÃt sarvatra siddha bhavati / karma-pradeÓÃ÷ -- karmaïi dvitÅyà (*2,3.2) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.50 || _____START JKv_1,4.50: yena prakÃreïa kartur Åpsitatamaæ kriyayà yujyate, tena+eva cet prakÃrena yad anÅpsitaæ yuktaæ bhavati, tasya karmasa¤j¤Ã vidhÅyate / ÅpsitÃd anyat sarvam anÅpsitam, dve«yama, itarac ca / vi«aæ bhak«ayati / caurÃn paÓyati / grÃmaæ gacchan v­k«a-mÆlÃny upasarpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.51 || _____START JKv_1,4.51: akathitaæ ca yat kÃrakaæ tat karmasa¤j¤aæ bhavati / kena akathitam ? apÃdÃnÃdiviÓe«akathÃbhi÷ / parigaïanaæ kartavyam -- duhiyÃcirudhipracchibhik«ici¤Ãm upayoganimittam apÆrvavidhau / bruviÓÃsiguïena ca yat sacate tad akÅrtitam Ãcaritaæ kavinà // upayujyate ity upayoga÷ paya÷prabh­ti / tasya nimittaæ gavÃdi / tasya+upayujyamÃna-paya÷prabh­ti-nimittasya gavÃde÷ karmasa¤j¤Ã vidhÅyate / pÃïinà kÃæsyapÃtryÃæ gÃæ dogdhi paya÷ / pÃïyÃdikam apy upayoga-nimittaæ, tasya 86 kasmÃn na bhavati ? na+etad asti / [#86] vihità hi tatra karaïÃdisa¤j¤Ã / tad-artham Ãha - apÆrvavidhau iti / bruviÓÃsi-guïena ca yat sacate / bruviÓÃsyor guïa÷ sÃdhanam, pradhÃnaæ, pradhÃnaæ karma, dharma-adikam, tena yat sambadhyate, tadakÅrtitam Ãcaritaæ kavinÃ, tadakathitam auktaæ sÆtrakÃreïa / duhi - gÃæ dogdhi paya÷ / yÃci - pauravaæ gÃæ yÃcate / rudhi - gÃmavaruïaddhi vrajam / pracchi - mÃïÃvakaæ panthÃnaæ p­cchati / bhik«i - pauravam gÃæ bhik«ate / ci¤ - v­k«amavicinoti phalÃni / bruvi - mÃïavakaæ dharmaæ brÆte / ÓÃsi - mÃïavakaæ dharmam anuÓÃsti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.52 || _____START JKv_1,4.52: artha-Óabda÷ praty-ekam abhisambadhyate / gaty-arthÃnÃæ buddhy-arthÃnÃæ pratyavasÃna-arthÃnam ca dhÃtÆnÃæ, tatha Óabda-karmakÃïÃm akarmakanÃm ca aïy-antÃnÃm ya÷ kartÃ, sa ïy-antÃnÃæ karmasa¤j¤o bhavati / gacchati mÃïavako grÃmam, gamayati mÃïavakaæ grÃmam / yÃti mÃïavako grÃmam, yÃpayati mÃïavakaæ grÃmam / gaty-arthe«u nÅvahyo÷ prati«edho vaktavya÷ / nayati bhÃram devadatta÷, nÃyayati bhÃram devadattena / vahati bhÃram devadatta÷, vÃhyati bhÃraæ devadattena / vaheraniyant­kart­kasya+iti vaktavyam / iha prait«edho mà bhÆt, vahanti yavÃn balÅvardÃ÷, vÃhayati yavÃn balÅvardÃn iti / buddhi÷ - budhyate mÃïavako dharmam, bodhayati mÃïavakaæ dahrmam / vetti mÃïavako dharmam, vedayati mÃïavakaæ dharmam / pratyavasÃnam abhyavahÃra÷ / bhuÇkte mÃïavaka odanam, bhojayati mÃïavakam odanam / aÓnÃti mÃnavaka odanam, ÃÓayati mÃïavakamodanam / ÃdikhÃdyo÷ pratiÓedho vaktavya÷ / atti mÃïavaka odanam, Ãdayate mÃïavakena odanam / khÃdati mÃïavaka÷, khÃdayati mÃïavakena / bhak«er ahiæsa-arthasya prati«edho vaktavya÷ / bhak«ayati piï¬Åæ devadatta÷, bhak«ayati piï¬Åæ devadattena iti / ahiæsa-arthasya iti kim ? bhak«ayanti balÅvardÃ÷ sasyam, bhak«ayanti balÅvardÃn sasyam / Óabda-karmaïÃm -- adhÅte mÃnavako vedam, adhyÃpayati mÃïavakaæ vedam / paÂhati mÃïavako vedam / pÃÂhayati mÃïavakaæ vedam / akarmakÃïÃm - Ãste devadatta÷, Ãsayati devadattam / Óete devadatta÷, ÓÃyayati devadattam / ete«Ãm iti kim ? pacaty odanaæ devadatta÷, pÃcayaty odanaæ devadattena iti / aïyantÃnÃm iti kim ? gamayati devadatto yaj¤adattam, tam apara÷ prayuÇkte, gamayati devadattena yaj¤adattaæ vi«ïumitra÷ // ____________________________________________________________________ [#87] ## || PS_1,4.53 || _____START JKv_1,4.53: ani karta sa ïau iti vartate / harate÷ karoteÓ ca aïyantayor ya÷ kartà sa ïyantayor anyatarasyÃæ karmasa¤j¤o bhavati / harati bhÃraæ mÃnavaka÷, harayati bhÃraæ mÃnavakaæ, mÃnavakena iti và / karoti kaÂaæ devadatta÷, kÃrayati kaÂaæ devadattaæ, devadattena iti và / abhivÃdi-d­Óor Ãtmanepada upasaÇkhyÃnam / abhivadati guruæ devadatta÷, abhivÃdayate guruæ devadattaæ, devadattena iti và / paÓyanti bh­tyà rÃjÃnam, darÓayate bh­tyÃn rÃjÃnam, bh­tyai÷ iti và / Ãtmanepade iti kim ? darÓayati caitraæ maitramapara÷ / prÃpta-vikalpatvÃd dvitÅyaiva / abhivÃdayati guruæ mÃïavakena pità / aprÃptavikalpatvÃt t­tÅyÃ+eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.54 || _____START JKv_1,4.54: svatantra÷ iti pradhÃna-bhÆta ucyate / aguïÅ-bhÆto, ya÷ kriyÃ-siddhau svatantryeïa vivak«yate, tat kÃrakæ kart­sa¤j¤aæ bhavti / devadatta÷ pacati / sthÃlÅ pacati / kart­-pradeÓÃ÷ - kart­-karaïayos t­tÅyà (*2,3.18) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.55 || _____START JKv_1,4.55: tat iti anantara÷ kartà parÃm­Óyate / tasya prayojakas tat-prayojaka÷ / nipÃtanÃt samÃsa÷ / svatantrasya prayojako yo 'rtha÷, tat-kÃrakaæ hetu-sa¤j¤aæ bhavati / cakÃrÃt kart­-sa¤j¤aæ ca / sa¤j¤ÃsamÃveÓa-arthaÓ-cakÃra÷ / kurvÃïaæ prayuÇkte, kÃrayati / hÃrayati / hetutvad ïico nimittaæ kart­tvÃc ca kart­-pratyayena+ucyate / hetu-pradeÓÃ÷ - hetumati ca (*3,1.26) ity evam adaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.56 || _____START JKv_1,4.56: adhir ÅÓvare (*1,4.97) iti vak«yati / prÃg etasmÃd avadheryÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, nipÃta-sa¤j¤Ãste veditavyÃ÷ / vak«yati - ca-adayo 'sattve (*1,4.57), ca, vÃ, ha, aha / prÃg-vacanaæ sa¤j¤Ã-samÃveÓa-artham / gaty-upasarga-karmapravacanÅya. sa¤j¤Ãbhi÷ saha nipÃta-sa¤j¤Ã samÃviÓati / rephoccÃraïam iÓvare tosun-kasunau (*3,4.13) ity ayam avadhirmà vij¤Ãyi iti / rÅÓvarÃdvÅÓvarÃn mà bhÆt k­nmejanta÷ paro 'pi sa÷ / samÃse«vavyayÅbhÃvo laukikam ca ativartate // ____________________________________________________________________ [#88] ## || PS_1,4.57 || _____START JKv_1,4.57: ca-Ãdayo nipÃta-sa¤j¤Ã bhavanti, na cet sattve vartante / prasajya-prati«edho 'yam / sattvam iti dravyam ucyate / ca / và / ha / aha / eva / evam / nÆnam / ÓaÓvat / yugapat / sÆpat / kÆpat / kuvit / net / cet / caï / kaccit / yatra / naha / hanta / mÃkim / nakim / mÃÇ / mÃÇo ÇakÃro viÓe«aïÃrtha÷, mÃÇi luÇ (*3,3.175) iti / iha na bhavati, mà bhavatu, ma bhavi«yati / na¤ / yÃvat / tÃvat / tvà / tvai / dvai / rai / Órau«a / vau«a / svÃhà / va«a / svadhà / om / kila / tathà / atha / su / sma / asmi / a / i / u / ­ / Ê / e / ai / o / au / am / tak / u¤ / uka¤ / velÃyÃm / mÃtrÃyÃm / yathà / yat / yam / tat / kim / purà / addhà / dhik / hÃhà / he / hai / pyà/ pà/ thà/ aho / utÃho / ho / tum / tathÃhi / khalu / Ãm / Ãho / atho / nanu / manye / mithyà / asi / brÆhi / tu / nu / iti / iva / vat / cana / bata / iha / Óam / kam / anukam / nahikam / hikam / sukam / satyam / ­tam / Óraddhà / iddhà / mudhà / no cet / na cet / nahi / jÃtu / katham / kuta÷ / kutra / ava / anu / hÃhau / haihà / Åhà / Ãhosvit / chamba / kham / di«Âyà / paÓu / va / saha / Ãnu«ak / aÇga / pha / tÃjak / aye / are / caÂu / bà/ kum / khum / ghum / hum / ÃÅm / ÓÅm / sÅm / vai / upasarga-vibhakti-svara-pratirÆpakÃÓ ca nipÃtÃ÷ / upasarga-pratirÆpakÃ÷ -- avadattam vidattaæ ca pradataæ ca adikarmaïi / sudattam anudattaæ ca nidattam iti ce«yate // aca upasargÃt ta÷ (*7,4.47) iti tatvam na bhavati / durnÅtam / durnaya÷ / durnirïaya÷ // upasargÃt (*8,4.14) iti ïatvaæ na bhavati / asattve iti kim ? paÓur vai puru«a÷ / paÓu÷ puro¬aÓa÷ nipÃta-pradeÓÃ÷ -- svara-Ãdi-nipatam avyayam (*1,1.37) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.58 || _____START JKv_1,4.58: pra-Ãdayo 'sattve nipata-sa¤j¤Ã bhavanti / pra / parà / apa / sam / anu / ava / nis / nir / rus / dur / vi / ÃÇ / ni / adhi / api / ati / su / ut abhi / prati / pari / up / p­tagyoga-karanam uttarasa¤j¤Ã-viÓe«aïa-artham / upasargÃ÷ kriyÃ-yoge (*1,4.59) iti ca-ÃdÅnÃm upasarga-sa¤j¤Ã mà bhÆt / asattve ity eva, parà jayati senà // ____________________________________________________________________ [#89] ## || PS_1,4.59 || _____START JKv_1,4.59: pra-Ãdaya÷ kriyÃ-yoge upasargas-a¤j¤Ã bhavanti / praïayati / pariïayati / praïÃyaka÷ / pariïÃyaka÷ / kriyÃ-yoge iti kim ? pragato nÃyako 'smÃd deÓÃt, pranÃyako deÓa÷ / maruc-chÃbdasya ca+upasaÇkhyÃnam kartavyam / marudbhir datto maruta÷ / sa¤j¤ÃvidhÃnasÃmarthyÃdanajantatve 'pi aca upasargÃt ta÷ (*7,4.47) iti tattvaæ bhavati / Órac-chabdasya+upasaÇkhyÃnam / Ãt-aÓ-ca-upasarge (*3,3.106) iti aÇ bhavati - Óraddhà / upasarga. pradeÓÃ÷ -- upasarge gho÷ ki÷ (*3,3.93) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.60 || _____START JKv_1,4.60: gati-sa¤j¤akÃÓ ca pra-Ãdayo bhavanti kriyÃ-yoge / prak­tya / prak­tam / yat prakaroti / yoga-vibhÃga uttara-artha÷ / uttaratra gati-sa¤j¤Ã+eva yathà syÃt / upasarga-sa¤j¤Ã mà bhÆt / ÆrÅsyÃt ity atra upasarga-prÃdurbhyÃm astir y-ac-para÷ (*8,3.87) iti «atvaæ prasajyeta / ca-kara÷ sa¤j¤Ã-samÃveÓa-artha÷ / praïÅtam / abhi«iktam / gatir anantara÷ (*6,2.49) iti svara÷, upasargÃt (*8,4.14) (*8,3.65) iti ïatva«atve ca bhavata÷ / kÃrikÃ-Óabdasya+upasaÇkhyÃnam / kÃrikÃ-k­tya / kÃrikÃ-k­tam / yat kÃrikà karoti / punaÓcanasau chandasi gatisa¤j¤au bhavata iti vaktavyam / punarutsyÆtaæ vÃso deyam / gatir gatau (*8,1.70) iti nighÃto bhavati / cano hita÷ / gatir anantara÷ (*6,2.49) iti svara÷ / gati-pradeÓÃ÷ -- ku-gati-pra-Ãdaya (*2,2.18) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ #<Æry-Ãdi-cvi-¬ÃcaÓ ca># || PS_1,4.61 || _____START JKv_1,4.61: Æry-Ãdaya÷ ÓabdÃ÷ cvy-antà ¬aj-antÃÓ ca kriyÃ-yoge gati-sa¤j¤Ã bhavanti / cvi-¬Ãco÷ k­bhvastiyoge vidhanam / tat-sÃhacaryÃd Æry-ÃdÅnÃm api tair eva yoge gati-sa¤j¤Ã vidhÅyate / ÆrÅ-urarÅ-ÓabdÃv aÇgÅkarane vistÃre ca / ÆrÅk­tya / ÆrÅk­tam / yadurÅkaroti / urarÅk­tya / [#90] urarÅk­tam / yadurarÅkaroti / pÃpÅ / tÃlÅ / ÃttÃlÅ / vetÃlÅ / dhÆsÅ / Óakalà / saæÓaklà / dhvaæsakalà / bhraæÓakalà / ete ÓakalÃdayo hiæsÃyam / ÓakalÃk­tya / saæÓakalÃk­tya / dhvaæsakalÃk­tya / bhraæÓakalÃk­tya / gulugudha pŬa-arthe - gulugudhÃk­tya / sujÆ÷saha-arthe - sajÆ÷k­tya / phalÆ, phalÅ, viklÅ, ÃklÅ iti vikÃre - phalÆ k­tya / phalÅ k­tya / viklÅ k­tya / Ãloo«ÂÅ / karalÅ / kevÃlÅ / ÓevÃlÅ / var«ÃlÅ / masmasà / masamasà / ete hiæsÃyÃm / va«a / vau«a / Órau«a / svÃhà / svadhà / vandhà / prÃdus / Órut / Ãvis / cvy-antÃ÷ khalv api -- ÓuklÅk­tya / ÓuklÅk­tam / yacchuklÅkaroti / ¬Ãc -- paÂapaÂÃkr­tya / paÂapaÂÃk­tam / yatpaÂapaÂakaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.62 || _____START JKv_1,4.62: iti÷ pare yasmÃt iti bahuvrÅhi÷ / anukaranam anitiparaæ kriyÃ-yoge gati-sa¤j¤am bhavati / khÃÂk­tya / khÃÂk­tam / yatkhÃÂkaroti / anitiparam iti kim ? khìiti k­tvà nira«ÂhÅvat // ____________________________________________________________________ #<Ãdara-anÃdarayo÷ sad-asatÅ># || PS_1,4.63 || _____START JKv_1,4.63: prÅtisaæbhrama Ãdara÷ / paribhavaudÃsÅnyam anÃdara÷ / ÃdarÃnÃdarayo÷ yathÃ-kramaæ sad-asac-chabdau gati-sa¤j¤au bhavata÷ / satk­tya / satk­tam / yatsatkaroti / asatk­tya / asatk­tam / yadasatkaroti / Ãdara-anÃdarayo÷ iti kim ? satk­tvà kÃï¬aæ gata÷ / asatk­tvà kÃï¬am gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.64 || _____START JKv_1,4.64: alam iti prati«edhe, sÃmarthye, paryÃptau, bhÆ«aïe ca iti viÓe«anam upÃdÅyate / bhÆvaïe yo 'laæ-Óabda÷ sa gati-sa¤j¤o bhavati / alaÇk­tya / alaÇk­tam / yadalaÇkaroti / bhÆ«aïe iti kim ? alaæ bhuktvà odanaæ gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.65 || _____START JKv_1,4.65: anta÷-Óabdo 'parigrahe 'rthe gati-sa¤j¤o bhavati / parigraha÷ svÅkaraïam / tad-abhÃve gatisa¤j¤Ã vidhÅyate / antarhatya / antarhatam / yadantarhanti / aparigrahe iti kim ? antarhatvà bhÆ«ikÃm Óyeno gata÷ / parig­hya gata÷ ity artha÷ / anta÷-Óabdasya aÇkividhiïatve«u upasargasa¤j¤Ã vaktavyà / antardhà / antardhi÷ / antarïayati // ____________________________________________________________________ [#91] ## || PS_1,4.66 || _____START JKv_1,4.66: kaïe-Óabdo manas-ÓabdaÓ ca ÓraddhÃ-pratÅghÃte gati-sa¤j¤au bhavata÷ / kaïehatya paya÷ pibati / manohatya paya÷ pibati / tÃvat pibati yÃvad asya abhilÃÓo niv­tta÷ / Óraddhà pratihatà ity artha÷ / ÓraddhÃ-pratÅghÃte iti kim ? kaïe hatvà gata÷ / mano hatvà gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.67 || _____START JKv_1,4.67: asi-pratyayÃnta÷ pura÷-Óabdo 'vyayam / sa gati-sa¤j¤o bhavati / samÃsa-svaropacÃrÃ÷ prayojanam / puras-k­tya / puras-k­tam / yat puras karoti / avyayam iti kim ? pÆ÷, purau / pura÷ k­tvà kÃï¬aæ gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.68 || _____START JKv_1,4.68: astaæ-Óabdo ma-kÃrÃnto 'vyayam anupalabdhau vartate / sa gati-sa¤j¤ao bhavati / astaægatya savità punar udeti / astaæ-gatÃni dhanÃni / yad astaæ gacchati / avyayam ity eva, astaæ kÃï¬am / k«ipatam ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.69 || _____START JKv_1,4.69: accha-Óabda÷ avyayam abhi-Óabdasya arthe vartate / sa gaty-arthe«u dhÃtu«u vadatau ca gatisa¤j¤o bhavati / acchagatya / acchagatam / yad acchagacchati / vadatau - acchodya / acchoditam / yad acchavacati / avyayam ity eva, udakam acchaæ gacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.70 || _____START JKv_1,4.70: ada÷-ÓabdastyadÃdi«u paÂhyate, so 'nupadeÓe gati-sa¤j¤o bhavati / upadeÓa÷ parÃrtha÷ prayoga÷ / svayam eva tu yadà buddhyà parÃm ­Óati tadà na asty upadeÓa÷ iti so 'sya viÓaya÷ / ada÷k­tya / ada÷k­tam / yad ada÷karoti / anupadeÓe iti kim ? ada÷ k­tvà kÃï¬aæ gata÷ iti parasya kathayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.71 || _____START JKv_1,4.71: antardhi÷ vyavadhÃnam / tatra tira÷-Óabdo gati-sa¤j¤o bhavati / tirobhÆya / tirobhÆtam / yat tirobhavati / antardhau iti kim ? tiro bhÆtvà sthita÷ / pÃrÓvato bhÆtvà ity artha÷ // ____________________________________________________________________ [#92] ## || PS_1,4.72 || _____START JKv_1,4.72: antardhau iti vartate / prÃpta-vibhëeyam / tira÷-Óabda÷ karotau parato vibhëà gati-sa¤j¤o bhavati / tara÷ k­tya, tirask­tya / tirask­tam / yat tiraskaroti / tira÷ k­tvÃ, tirask­tvà / antardhau ity eva, tira÷-k­tvà këÂhaæ ti«Âhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.73 || _____START JKv_1,4.73: vibhëà k­¤i iti vartate / upÃje 'nvÃje-Óabdau vibhakti-pratirÆpakau nipÃtau durbalasya sÃmarthyÃdhÃne vartete / tau k­¤i vibhëà gati-sa¤j¤au bhavata÷ / upÃjek­tya, upÃje k­tvà / anvÃjek­tya, anvÃje k­tvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.74 || _____START JKv_1,4.74: vibhëà k­¤i iti vartate / sÃk«Ãt-prabh­tÅni ÓabdarÆpÃïi k­¤i vibhëà gati-sa¤j¤Ãni bhavanti / sÃk«Ãtprabh­ti«u cvyarthavacanam / sÃk«Ãtk­tya, sÃk«Ãt k­tvà / mithyÃk­tya, mithyà k­tvà / sÃk«Ãt / mithyà / cintà / bhadrà / locana / vibhëà / sampatkà / Ãsthà / amà / Óraddhà / prÃjaryà / prÃjaruhà / vÅjaryà / vÅjaruhà / saæsaryà / arthe / lavaïam / u«ïam / ÓÅtam / udakam / Ãrdram / gatisa¤j¤Ã-saæniyogena lavaïÃdÅnÃm makÃrantatvam nipÃtyate / agnau / vaÓe / vikampate / vihasane / prahasane / pratapane / prÃdus / namas / Ãvis // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.75 || _____START JKv_1,4.75: vibhëà k­¤i iti vartate / atyÃdhÃnam upaÓle«aïam, tad-abhÃve 'natyÃdhÃne urasi-manasÅ Óabdau vibhëà k­¤i gati-sa¤j¤au bhavata÷ / urasik­tya, urasi k­tvà / manasik­tya, manasi k­tvà / anatyÃvÃne iti kim ? urasi k­tvà pÃïiæ Óete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.76 || _____START JKv_1,4.76: vibhëà k­¤i iti vartate / ca-kÃrÃt anatyÃdhÃne iti ca / madye pade nivacane ity ete Óabdà anatyÃdhÃne vibhëà k­¤i gati-saj¤Ã bhavanti / madyek­tya, madhye k­tvà / padek­tya, pade k­tvà / nivacanam vacanÃbhÃva÷ / nivacanek­tya, nivacane k­tvà / vÃcam niyamya ity artha÷ anatyÃdhÃne ity eva, hastita÷ pade k­tvà Óira÷ Óete // ____________________________________________________________________ [#93] ## || PS_1,4.77 || _____START JKv_1,4.77: k­¤i iti vartate / haste pÃïau ity etau Óabdau k­¤i nityaæ gatisa¤j¤au bhavata÷ upayamane / upayamanaæ dÃrakarma / hastek­tya / pÃïauk­tya / dÃrakarma k­tvà ity artha÷ / upayamane iti kim ? haste k­tvà kÃr«Ãpanaæ gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.78 || _____START JKv_1,4.78: k­¤i iti vartate / prÃdhvam iti makÃrÃntam avyayamÃnukÆlye vartate / tad-ÃnukÆlyaæ vandhana-hetukaæ yadà bhavati tadà prÃdhvaæÓabda÷ k­¤i nityaæ gatisa¤j¤o bhavati / prÃdhvaækrtya / bandhne iti kim ? prÃdhvaæ k­tvà ÓakaÂaæ gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.79 || _____START JKv_1,4.79: k­¤i iti vartate / jÅvikà upani«ad ity etau Óabdau aupamye vi«ahe k­¤i gatisa¤j¤au bhavata÷ / jÅvikÃk­tya / upani«atk­tya / aupamye iti kim ? jÅvikÃm k­tvà gata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.80 || _____START JKv_1,4.80: te gatyupasarga-sa¤j¤akà dhÃto÷ prÃk prayoktavyÃ÷ / tathà caivodÃh­tÃ÷ / tegrahaïam upasarga-artham / gatayo hy anantarÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.81 || _____START JKv_1,4.81: prÃk prayoge prapte chandasi pare 'pi abhyanuj¤Ãyante / chandasi vi«aye gatyupasarga-sa¤j¤akÃ÷ pre 'pi pÆrve 'pi prayoktavyÃ÷ / na ca pre«Ãæ prayujyamÃnÃnÃæ sa¤j¤Ã-kÃryaæ ki¤cid asti / kevalaæ praprayoge 'pi kriyÃyoge e«Ãm asti iti j¤Ãpyate / yÃti ni hastinÃ, niyÃti hastinà / hanti ni mu«ÂinÃ, nihanti mu«Âinà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.82 || _____START JKv_1,4.82: vyavahitÃÓ ca gatyupasarga-sa¤j¤akÃ÷ chandasi d­Óyante à mandrairindra haribhiryÃhi mayÆraromabhi÷ / à yÃhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.83 || _____START JKv_1,4.83: karmapravacanÅyÃ÷ ity adhikÃro viditavya÷ / yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ karmapravacanÅya. sa¤j¤Ãste veditavyÃ÷ adhir ÅÓvare (*1,3.97) iti yÃvad vak«yati / karmapravacanÅya-pradeÓÃ÷ -- karmapravacanÅya-yukte dvitÅyà (*2,3.8) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#94] ## || PS_1,4.84 || _____START JKv_1,4.84: anu-Óabdo lak«aïe dhyotye karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / ÓÃkalyasya saæhitÃmanu prÃvar«at / ana¬udyaj¤amanvasi¤cat / agastyamanvasi¤cat prajÃ÷ / kim artham idam ucyate, yÃvatà lak«ana-ittham bhÆta-ÃkhyÃna (*1,4.90) iti siddhaivÃno÷ karmapravacanÅya-sa¤j¤Ã ? hetv-arthaæ tu vacanam / hetu-t­tÅyÃæ vÃdhitvà dvitÅyaÃ+eva yathà syÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.85 || _____START JKv_1,4.85: anuÓabdas t­tÅyÃrthe dyotye karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / nadÅm anvavasità senà / parvatam anvavasità senà / parvatena sambaddhà ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.86 || _____START JKv_1,4.86: hÅna÷ iti nyÆna÷ ucyate, sa ca+utk­«ÂÃpek«a÷ / tena+iyam hÅna-utk­«Âa-sambandhe sa¤j¤Ã vij¤Ãyate / hÅne dyotye ayam anu÷ karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / anu ÓÃkaÂÃyanaæ vaiyÃkaraïÃ÷ / anvarjunaæ yoddhÃra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.87 || _____START JKv_1,4.87: upa-Óabda÷ adhike hÅne ca dyotye karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / upa khÃryaæ droïa÷ / upa ni«ke kÃr«Ãpaïam / hÅne - upa ÓÃkaÂÃyanaæ vaiyÃkaraïÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.88 || _____START JKv_1,4.88: apa-parÅ Óabdau varjane dyotye karmapravacanÅya-sa¤j¤au bhavata÷ / prak­tena sambandhinà kasyacid anabhisambandha÷ varjanam / apa trigartebhyo v­«Âo deva÷ / pari pari trigartebhyo v­«Âo deva÷ / varjane iti kim ? odanaæ pari«i¤cati // ____________________________________________________________________ [#95] #<ÃÇ maryÃdÃ-vacane># || PS_1,4.89 || _____START JKv_1,4.89: ÃÇ ity e«Ã Óabdo maryÃdÃ-vacane karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / avadhirmaryÃdà / vacana-grahaïÃd abhividhir api g­hyate / à pÃÂaliputrÃd v­«Âo deva÷ / à kumÃraæ yaÓa÷ pÃïine÷ / à sÃækÃÓyÃt / à mathurÃyÃ÷ / maryÃdÃ-vacane iti kim ? Å«ad-arthe kriyÃyoge ca mà bhÆt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.90 || _____START JKv_1,4.90: lak«aïe, itthaæ-bhÆta-ÃkhyÃne, bhÃge, vÅpsÃyÃæ ca viÓÃya-bhÆtÃyÃæ prati pari anu ity ete karmapravacanÅya-sa¤j¤Ã bhavanti / lak«aïe tÃvat - v­k«aæ prati vidyotate vidyut / v­k«aæ pari / v­k«am anu / itthaæ-bhÆta-ÃkhyÃne - sÃdhur devadatto mÃtaram prati / mÃtaram pari / mÃtaram anu / bhÃge - yad atra mÃæ prati syÃt / mÃm pari syÃt / mÃmanu syÃt / vÅpsÃyÃm - v­k«aæ v­k«am prati si¤cati / pari si¤cati / anu si¤cati / lak«aïÃdi«u iti kim ? odanaæ pari«i¤cati / atha pariÓabda-yoge pa¤camÅ kasmÃn na bhavati pa¤camy-apa-aÇ-paribhi÷ (*2,3.10) iti ? varjanavi«Ãye sà vidhÅyate, apaÓabda-sÃhacaryÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.91 || _____START JKv_1,4.91: lak«ana-Ãdi«u eva bhÃga-varjite«u abhi÷ karmapravacanÅya-sa¤¤o bhavati / v­k«am abhi vidyotate vidyut / sÃdhur devadatto mÃtaram abhi / v­k«aæ v­k«am abhi si¤cati / abhÃge iti kim ? bhÃga÷ svÅkriyamÃïo 'æÓa÷ / yad atra mama abhi«yat tad dÅyatÃm / yadatra mama bhavati tad dÅyatÃm ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.92 || _____START JKv_1,4.92: mukhya-sad­Óa÷ pratinidhi÷ / dattasya pratiniryÃtanaæ pratidÃnam / pratinidhivi«aye pratidÃnavi«aye ca prati÷ karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / abhimanyur-arjunata÷ prati / mëÃnasmai tilebhya÷ prati yacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.93 || _____START JKv_1,4.93: adhiparÅ Óabdau anarthakau anartha-antaravÃcinau karmapravacanÅya-sa¤j¤au bhavata÷ / kuto 'dhyÃgacchati / kuta÷ paryÃgacchati / gaty-upasarga-sa¤j¤ÃvÃdhanÃrthà karmapravacanÅya-sa¤j¤Ã vidhÅyate // ____________________________________________________________________ [#96] ## || PS_1,4.94 || _____START JKv_1,4.94: su-Óabda÷ pÆjÃyÃm arthe karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / su siktaæ bhavatà / su stutaæ bhavatà / dhÃtv-artha÷ stÆyate / upasarga-sa¤j¤a-ÃÓrayaæ «atvaæ na bhavati / pÆjÃyÃm iti kim ? su«iktaæ kiæ tavÃtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.95 || _____START JKv_1,4.95: ati-Óabda÷ atikramaïe, ca-kÃrÃt pÆjayaæ ca karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / ni«panne 'pi vastuni kriyÃprav­tti÷ atikramaïam / ati siktam eva bhavatà / ati stutam eva bhavatà / pÆjÃyam - ati siktaæ bhavatà / ati stutam eva bhavatà / Óobhanaæ k­tam ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.96 || _____START JKv_1,4.96: padÃrthe, sambhÃvane, anvavasarge, garhÃyÃm, samuccaye ca vartamÃna÷ api÷ karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / padÃntarasya aprayujyamÃnasya artha÷ padÃrtha÷ - sarpi«o 'pi syÃt / madhuno 'pi syÃt / mÃtrÃ, bindu÷, stokam ity asya arthe 'pi Óabdo vartate / sambhÃvanam adhikÃrtha-vacanena Óakter apratighÃtÃvi«karanam - api si¤cen mÆlaka-sahasram / api stuyÃd rÃjÃnam / anvavasarga÷ kÃmacÃra-abhyanuj¤Ãnam - api si¤ca / api stuhi / garhà nindà - dhig jÃlmaæ devadattam, api si¤cet palÃï¬um / api stuyÃd v­«alam / samuccaye - api si¤ca / api stuhi / si¤ca ca stuhi ca / upasargasa¤j¤ÃbÃdhanÃt «atvam na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.97 || _____START JKv_1,4.97: ÅÓvara÷ svÃmÅ, sa ca svam apek«ate / tad ayam svasvÃmi-sambandhe adhi÷ karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / tatra kadÃcit svÃmina÷ karmapravacanÅya-vibhakti÷ saptamÅ bhavati, kadÃcit svÃt / adhi brahmadatte pa¤cÃlÃ÷ / adhi pa¤cÃle«u brahmadatta÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.98 || _____START JKv_1,4.98: adhi÷ karotau vibhëà karmapravacanÅya-sa¤j¤o bhavati / yad atra mÃmadhi kari«yati / karmapravacanÅya-sa¤j¤a-apak«e gatisa¤j¤Ã-bÃdhanÃt tiÇi ca+udÃttavati (*8,1.71) iti nighÃto na bhavati // ____________________________________________________________________ [#97] ## || PS_1,4.99 || _____START JKv_1,4.99: la÷ iti «a«ÂhÅ ÃdeÓa-apek«Ã / la-ÃdeÓÃ÷ parasmaipada-sa¤j¤Ã bhavanti / tap, tas, jha / sip, thas, tha / mip, vas, mas / Óat­kvasÆ ca parasmaipada-pradeÓÃ÷ - sici v­ddhi÷ prasmaipade«u (*7,2.1) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.100 || _____START JKv_1,4.100: taÇ iti pratyÃhÃro navÃnÃm vacanÃnÃm / Ãna÷ iti ÓÃnac-kÃnacor-grahanam / pÆrveïa parasmaipadas-a¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ taÇ-Ãnayor Ãtmanepada-sa¤j¤Ã vidhÅyate / ta, ÃtÃm, jha / thÃs, ÃthÃm, dhvam / iÂ, vahi, mahiÇ / Ãnah÷ khalv api - ÓÃnac-kÃnacau / la÷ ity eva, katÅha nighnÃnÃ÷ / Ãtmanepada-pradeÓÃ÷ - anudatta-Çita Ãtmanepadam (*1,3.12) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.101 || _____START JKv_1,4.101: tiÇo '«ÂÃdaÓa pratyayÃ÷ / nava parasmaipada-sa¤j¤akÃ÷, nava-Ãtmanepada-sa¤j¤akÃ÷ / tatra parasmaiprade«u trayastrikÃ÷ yathÃkramaæ prathama-madhyama-uttama-sa¤j¤Ã bhavanti / tip, tas, jhi iti prathama÷ / sip, thas, tha iti madyama÷ / mip, vas, mas iti uttama÷ / Ãtmanepade«u - ta, ÃtÃm, jha iti prathama÷ / thÃs, ÃthÃm, dhvam iti madhyÃma÷ / iÂ, vahi, mahiÇ iti uttama÷ / prathama-madhyama-uttama-pradeÓÃ÷ - Óe«e prathama÷ (*1,4.108) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.102 || _____START JKv_1,4.102: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.103 || _____START JKv_1,4.103: tiÇÃæ trike«u ekavacanÃdi-sa¤j¤Ã vihitÃ÷ / samprati supÃm trike«u vidhÅyante / supaÓ ca trÅïi trÅïi padÃni ekaÓa ekavacana-dvivacana-bahuvacana-sa¤j¤Ãni bhavanti / su iti ekavacanam / au iti dvivacanam / jas iti bahuvacanam / evam sarvatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.104 || _____START JKv_1,4.104: trÅïi trÅïi ity anuvartate / trÅïi trÅïi vibhakti-sa¤j¤ÃÓ ca bhavanti supas tiÇaÓ ca / vibhakti-pradeÓÃ÷ - a«Âana à vibhaktau (*7,2.84) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#98] ## || PS_1,4.105 || _____START JKv_1,4.105: lasya (*3,4.77) ity adhik­tya sÃmÃnyena tib-Ãdayo vihitÃ÷ / te«Ãm ayaæ puru«a-niyama÷ kriyate / yu«mady-upapade sati vyavahite cÃvyavahite sati samÃnÃdhikaraïe samÃna-abhidheye tulya-kÃrake sthÃnini prayujyamÃne 'py aprayujyamÃne 'pi madhyama-puru«o bhavati / tvaæ pacasi / yuvÃæ pacatha÷ / yÆyaæ pacatha / aprayujyamÃne 'pi - pacasi / pacatha÷ / pacatha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.106 || _____START JKv_1,4.106: prahÃsa÷ parihÃsa÷ krŬà / prahÃse gamyamÃne manya-upapade dhÃtor madhyama-puru«o bhavati, manyateÓ ca-uttama÷, sa ca ekavad bhavati / ehi manye odanam bhok«yase iti, na hi bhok«yase, bhukta÷ so 'tithibhi÷ / ehi manye rathena yÃsyasi, na hi yÃsyasi, yÃtstena te pità / madhyama-uttamayo÷ prÃptayo÷ uttama-madhyamau vidhÅyete / prahÃse iti kim ? ehi manyase odanaæ bhok«ye iti / su«Âhu manyase / sÃdhu manyase // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.107 || _____START JKv_1,4.107: uttamapuru«o niyamyate / asmady-upapade samÃnÃbhidheye prayujyamÃne 'py aprayujyamÃne 'pi uttamapuru«o bhavati / aham pacÃmi / ÃvÃm pacÃva÷ / vayam pacÃma÷ / aprayujyamÃne 'pi - pacÃmi / pacÃva÷ / pacÃma÷ // ____________________________________________________________________ #<Óe«e prathama÷># || PS_1,4.108 || _____START JKv_1,4.108: Óe«a÷ iti madhyama-uttama-vi«ayÃd anya ucyate / yatra yu«mad-asmadÅ samanÃdhikaraïe upapade na sta÷, tatra Óe«e prathamapuru«o bhavati / pacati / pacata÷ / pacanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.109 || _____START JKv_1,4.109: para-Óabdo 'tiÓaye vartate / saænikar«a÷ pratyÃsatti÷ / paro ya÷ sannikar«a÷, varïÃnÃm ardhamÃtrÃkÃlavyavadhÃnaæ, sa saæhitÃsa¤j¤o bhavati / dadhyatra / madhvatra / saæhitÃ-pradeÓÃ÷ -- siæhitÃyÃm (*6,1.72) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.110 || _____START JKv_1,4.110: virati÷ virÃma÷ / viramyate 'nena iti và virÃma÷ / so 'vasÃna-sa¤j¤o bhavati / dadhiæ / madhuæ / v­k«a÷ / plak«a÷ / avasÃna-pradeÓÃ÷ - khar-avasÃnayor visarjanÅya÷ (*8,3.15) ity evam Ãdaya÷ // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau prathamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // dvittiyo 'dhyaya÷ prathama÷ pÃda÷ ____________________________________________________________________ [#99] ## || PS_2,1.1 || _____START JKv_2,1.1: paribhëeyam / ya÷ kaÓcidiha ÓÃstre padavidhi÷ ÓrÆyate sa samartho viditavya÷ / vidhÅyate iti vidhi÷ / padÃnÃæ vidhi÷ padavidhi÷ / sa puna÷ samÃsÃdi÷ / samartha÷ Óakta÷ / vigrahavÃkyÃrthabhidhÃne ya÷ Óakta÷ sa samartho vidhitavya÷ / atha và samarthapadÃÓrayatvÃt samartha÷ / samarthanÃæ padÃnÃæ sambaddhÃrthÃnÃæ saæs­«ÂÃrthÃnÃæ vidhirveditavya÷ / vak«yati, dvitÅyà Órita-atÅta-patita-gata-atyasta-prÃpta-Ãpannai÷ (*2,1.24) - ka«Âaæ Órita÷ ka«ÂaÓrita÷ / samartha-grahaïaæ kim ? paÓya devadatta ka«Âaæ, Órito vi«ïumitro gurukulam / t­tÅyà tatk­ta-arthena guïavacanena (*2,1.30) - ÓaÇkulayà khaï¬a÷ ÓaÇkulÃkhaï¬a÷ / samartha-grahaïaæ kim ? kiæ tvaæ kari«yasi ÓaÇkulayÃ, khaï¬o devadatta upalena / caturthÅ tadartha-artha-vali-hita-sukha-rak«itai÷ (*2,1.36) - yÆpÃya dÃru yÆpadÃru / samartha-grahaïaæ kim ? gaccha tvaæ yÆpÃya, dÃru devadattasya grehe / pa¤camÅ bhayena (*2,1.37) - v­kebhyo bhayaæ v­kabhayam / samartha-grahaïaæ kim ? gaccha tvaæ mà v­kebhyo, bhayaæ devadattasya yaj¤adattÃt / «a«ÂhÅ (*2,2.8) - rÃj¤a÷ puru«a÷ rÃjapuru«a÷ / samartha-grahaïaæ kim ? bhÃryà rÃj¤a÷, puru«o devadattasya / saptamÅ Óauï¬ai÷ (*2,1.40) - ak«e«u Óauï¬a÷ ak«aÓauï¬a÷ / samartha-grahaïaæ kim ? Óaktastvaæ ak«e«u, Óauï¬a÷ pibati pÃnÃgÃre / pada-grahaïaæ kim ? varïavidhau samarthaparibhÃÓà mà bhÆt / ti«Âhatu dadhyaÓÃna tvaæ ÓÃkena / ti«Âhatu kumÃrÅ cchatraæ haradevadattÃt / yaïÃdeÓo, nityaÓ ca tug bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.2 || _____START JKv_2,1.2: subantam Ãmantrite parata÷ parasya aÇgavad bhavati, svare svara-lak«aïe kartavye / tÃdÃtmyÃtideÓo 'yam / subantam Ãmantritam anuprviÓÃti / vak«yati - Ãmantritasya ca (*6,1.198) / ÃmantritasyÃdir udÃtto bhavati / sasupkasya api yathà syÃt / kuï¬enÃÂan / paraÓunà v­Ócan / madrÃïÃm rÃjan / kaÓmÅrÃïÃæ rÃjan / sup iti kim ? pŬye pÅdyamÃna / Ãmantrite iti kim ? gehe gÃrgya÷ / para-grahaïam kim ? pÆrvasya mà bhÆt / devadatta, kuï¬enÃÂan / aÇga-grahaïaæ kim ? yathà m­tpiï¬ÅbhÆta÷ svaraæ labheta / ubhayorÃdyauttatvaæ mà bhÆt / vatkaraïaæ kim ? svÃÓrayam api yathà syÃt / [#100] Ãm kuï¬enÃÂan / Ãma eka-antaram Ãmantritam anantike (*8,1.55) ity ekÃntaratà bhavati / svare iti kim ? kÆpe si¤can / carma naman / «atvaïatve prati parÃÇgvad na bhavati / sub-antasya para-aÇgavad bhÃve samÃnÃdhikaraïasya+upasaÇkhyÃnam anantaratvat / tÅk«ïayà sucyà sÅvyan / tÅk«ïena praÓunà v­Ócan / avyayÃnÃæ prati«edho vaktavya÷ / uccair adhÅyÃna÷ / nÅcair adhÅyÃna÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.3 || _____START JKv_2,1.3: ka¬Ãra-saæÓabdanÃt prÃg yÃnita urdhvam anukrami«yÃma÷, te samÃsasa¤j¤Ã veditavyÃ÷ / vak«yati - yathà 'sÃd­Óye (*2,1.7) / yathà v­ddhaæ brÃhmaïÃnÃmantrayasva / prÃg-vacanaæ sa¤j¤Ã-samÃveÓa-artham / samÃsa-pradeÓÃ÷ - t­tÅyÃsamÃse (*1,1.30) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.4 || _____START JKv_2,1.4: sup iti vartate / sup iti saha iti supà iti ca trayam api adhik­taæ veditavyam / yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tatra+idam upasthitaæ dra«Âavyam / vak«yati - dvitÅyà Órita-atÅta-patita-gata-atyasta-prÃpta-Ãpannai÷ (*2,1.24) iti / dvitÅya-antaæ ÓritÃdibhi÷ saha samasyate, ka«Âaæ Órita÷ ka«ÂaÓrita÷ / saha-grahaïaæ yogavibhÃga-artham, tiÇÃpi saha yathà syÃt / anuvyacalat / anuprÃvar«at // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.5 || _____START JKv_2,1.5: avyayÅbhÃva÷ ity adhikÃro veditavya÷ / yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, avyayÅbhÃva-sa¤j¤Ã aste veditavyÃ÷ / vak«yati - yathà 'sÃd­Óye (*2,1.7) / yathÃ-v­ddhaæ brÃhmaïÃnÃmantrayasva / anvartha-sa¤j¤Ã ceyaæ mahatÅ pÆrvapadÃrtha-prÃdhÃnyam avyayÅbhÃvasya darÓayati / avyayÅbhÃva-pradeÓÃ÷ - avyayÅbhÃvaÓ ca (*2,4.18) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#101] ## || PS_2,1.6 || _____START JKv_2,1.6: sup supà iti ca vartate / vibhaktyÃdiÓv arthe«u yadavyayaæ vartate tat samarthena sub-antena saha samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / vacana-grahaïaæ pratyekaæ sambadhyate / vibhaktivacane tÃvat -- strÅ«vadhik­tya kathà pravartate adhistri / adhikumÃri / saptamy-arthe yadavyayaæ tad bibhaktivacanam / samÅpavacane -- kumbhasya samÅpam upakumbham / upamaïikam / sam­ddhir ­ddher Ãdhikyam -- sam­ddhir madrÃïÃæ sumadram / sumagadhaæ vartate / vy­ddhir ­ddher abhÃva÷ -- gavadikÃnÃm ­ddher abhÃva÷ durgavadikam / duryabanaæ vartate / artha-abhÃva÷ vastuno 'bhÃva÷ -- abhÃvo mak«ikÃïÃæ nirmak«ikam / nirmaÓakam vartate / atyaya÷ abhÆtatvam, atikrama÷ -- atÅtÃni himÃni atihimam / nirhimam / ni÷ÓÅtaæ vartate / asamprati upabhogasya vartamÃnakÃla-prati«edha÷ -- atitas­kam / tais­kamÃcchÃdanam, tasya ayam upabhogakÃlo na bhavati ity artha÷ / ÓabdaprÃdurbhÃva÷ prakÃÓatà Óabdasya - iti pÃïini / tat-pÃïini / pÃïini-Óabdo loke prakÃÓate ity artha÷ / paÓcÃt -- anurathaæ pÃdÃtam / rathÃnÃæ paÓcÃt ity artha÷ / yathà / yathÃ-arthe yad avyayaæ vartate tat samasyate / yogyatà vipsà padÃrthÃnativ­tti÷ sÃd­Óyaæ ca iti yathÃrthÃ÷ / yogyatÃyÃm -- anurÆpam / rÆpayogyam bhavati ity artha÷ / vÅpsÃyÃm -- arthamarthaæ prati pratyartham / [#102] padÃrthanativ­ttau -- yathÃÓakti / ÃnupÆrvyamanukrama÷ -- anujye«Âhaæ praviÓantu bhavantia÷ / jye«ÂhÃnupÆrvyà bhavanta÷ praviÓantu ity artha÷ / yaugapadyam ekakÃlatà -- sacakram dhehi / yugapaccakraæ dhehi ity artha÷ / sÃd­Óyam tulyatà / kim-artham idam ucyate, yathÃrtha ity eva siddham ? guïabhÆte 'pi sÃd­Óye yathà syÃt, sad­Óa÷ kikhyà rÃkikhi / sampatti÷ anurÆpa ÃtmabhÃva÷ sam­ddheranya÷ -- sabrahma bÃbhravÃïÃm / sak«atraæ ÓÃlaÇkÃyanÃnÃm / sÃklyam aÓe«atà -- sat­ïam abhyÃvaharati / sabusam / na kiæcid abhyÃvahÃryaæ parityajati ity ayamartho 'dhikÃrthavacanena pratipÃdyate / antavacane -- anta÷ iti parigraha-apek«ayà samÃptirucyate / sÃgni adhÅte / se«Âi sapaÓubandham / sapaÓubandhÃntamadhÅte ity artha÷ / iyaæ samÃptirasakale 'py adhyayane bhavati iti sÃkalyÃt p­thag ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.7 || _____START JKv_2,1.7: yathà ity etad avyayam asÃd­Óye vartamÃnaæ supà saha samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / yathÃv­ddhaæ brÃhmaïÃnÃmantrayasva / ye ye v­ddhÃ÷ yathÃv­ddham / yathÃdhyÃpakam / asÃd­Óye iti kim ? yathà devadatta÷ tathà yaj¤adatta÷ / yathÃrthe yadavyayam iti pÆrveïa+eva siddhe samÃse vacanam idaæ sÃd­Óya-prati«edha-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.8 || _____START JKv_2,1.8: yÃvat ity etad avyayam avadhÃraïe vartamÃnaæ supà saha samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / avadhÃraïam iyattÃpariddheda÷ / yÃvadamatraæ brÃhmaïÃnÃmantrayasva / yÃvantyamatrÃïi sambhavanti pa¤ca «a và tÃvata Ãmantrayasva / avadhÃraïe iti kim ? yÃvad ­ttaæ tÃvad bhuktam / na avadhÃrayÃmi kiyan mayà bhuktam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.9 || _____START JKv_2,1.9: mÃtrà bindu÷, stokam, alpam iti paryÃyÃ÷ / mÃtrÃ-arthe vartamÃnena pratinà saha subantaæ samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / asty atra ki¤cit ÓÃkam ÓÃkaprati / sÆpaprati / mÃtrÃ-arthe iti kim ? v­k«aæ prati vidhotate vidyut / sup iti vartamÃne puna÷ sub-grahaïam avyayaniv­tty-artham // ____________________________________________________________________ [#103] ## || PS_2,1.10 || _____START JKv_2,1.10: ak«a-Óabda÷, ÓalÃkÃ-Óabda÷, saÇkhyÃ-ÓabdaÓ ca pariïà saha samasyante, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / kitavavyavahÃre samÃso 'yam i«yate / pa¤cikà nÃma dyÆtaæ pa¤cabhir ak«ai÷ ÓalÃkÃbhir và bhavati / tatra yadà sarve uttÃnÃ÷ patanti aväco vÃ, tadà pÃtyità jyati, tasya+eva asya vipÃto 'nyathà pÃte sati jÃyate / ak«eïa+idaæ na tathà v­ttaæ yathà pÆrvaæ jaye ak«apari / ÓalÃkÃpari / ekapari / dvipari / tripari / parameïa catu«pari / pa¤casutvekarÆpÃsu jaya eva bhavi«yati / ak«Ãdayas t­tÅyÃntÃ÷ pÆrvoktasya yathà na tat / kitavavyavahÃre ca ekatve 'k«aÓalÃkayo÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.11 || _____START JKv_2,1.11: vibhëà ity ayam adhikÃro veditavya÷ / yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tad vibhëà bhavati / ____________________________________________________________________ vak«yati - ## || PS_2,1.12 || _____START JKv_2,1.12: apatrigartaæ v­«to deva÷, apa trigartebhya÷ // apa-pari-bahir a¤cava÷ pa¤camyà (*2,1.12) / apa pari bahis a¤cu ity ete subantÃ÷ pa¤camyantena saha vibhëà samasyante, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / apatrigartaæ v­«Âo deva÷, apa trigartebhya÷ / paritrigartam, pari trigartebhya÷ / bahirgrÃmam, vahirgrÃmÃt / prÃggrÃmam, prÃg grÃmÃt / bahi÷ Óabdayoge pa¤camÅbhÃvasya+etad eva j¤Ãpakam // ____________________________________________________________________ #<ÃÇ maryÃdÃ-abhividhyo÷># || PS_2,1.13 || _____START JKv_2,1.13: ÃÇ ity etan maryÃdÃyÃm abhividhau ca vartamÃnam pajcamyantena saha vibhëà saæsyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / ÃpÃÂaliputraæ v­«Âo deva÷, à pÃÂaliputrÃt / abhividhau - ÃkumÃraæ yaÓa÷ pÃïine÷, à kumÃrebhya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.14 || _____START JKv_2,1.14: lak«aïaæ cihnaæ, tad-vÃcinà subantena saha abhipratÅ Óabda-avÃbhimukhye vartamÃnau vibhëà samasyete, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / abhyagni ÓalabhÃ÷ patanti, agnimabhi / pratyagni, agniæ prati / agniæ lak«yÅk­tya abhimukhaæ patanti ity artha÷ / lak«aïena iti kim ? srugghnaæ pratigata÷ / pratiniv­ttya srugghnam eva abhimukhaæ gata÷ / abhipratÅ iti kim ? yena agnis tena gata÷ / Ãbhimukhye iti kim ? abhyaÇkà gÃva÷ / pratyaÇkkà gÃva÷ / navÃÇkà ity artha÷ // ____________________________________________________________________ [#104] ## || PS_2,1.15 || _____START JKv_2,1.15: samayà samÅpam / anuryasya samÅpa-vÃcÅ tena lak«aïa-bhÆtena saha vibhëà samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / anuvanamaÓanirgata÷ / anu÷ iti kim ? vanaæ samayà / yatsamayà iti kim ? v­k«amanu vidyotate vidyut / avyayaæ vibhakti-samÅpa (*2,1.6) ity eva siddhe punarvacanam vibhëa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.16 || _____START JKv_2,1.16: lak«anena iti vartate / ÃyÃmo dairghyam / anuryasyÃyÃmavÃcÅ tena lak«aïabhÆtena saha vibhëà samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / anugaÇgaæ vÃrÃïasÅ / anuyamaunaæ mathurà / yamunÃyÃmena mathurÃyÃmo lak«yate / ÃyÃma÷ iti kim ? v­k«amanu vidhyotate vidyut // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.17 || _____START JKv_2,1.17: ti«Âhadgv-Ãdaya÷ samudÃyà eva nipÃtyante / ti«Âhadgu-prabh­tÅni ÓabdarÆpÃïi avyayÅbhÃvas-a¤j¤Ãni bhavanti / ti«Âhadgu kÃlaviÓe«a÷ / ti«Âhanti gÃvo yasmin kÃle dohanÃya sa ti«Âhadgu kÃla÷ / khaleyavÃdÅni prathamÃnatÃni vibhaktyanatarenïa na+eva sambadhyante 'nyapadÃrthe ca kÃle vartante / cakÃro 'vadhÃraïa-artha÷ / apara÷ samÃso na bhavati, paramati«Âhadgu iti / ti«Âhadgu / vahadgu / ÃyatÅgavam / khalebusam / khaleyavam / lÆnayavam / lÆyamÃnayavam / pÆtayavam / pÆyamÃnayavam / saæh­tayavam / saæhriyamÃïÃyavam / saæh­tabusam / saæhriyamÃïÃbusam / ete kÃlaÓabdÃ÷ / samabhÆmi / samapadÃti / su«amam / vi«amam / ni««amam / du««amam / aparasamam / ÃyatÅsamam ÷ prÃhïam / praratham / prama­gam / pradak«iïam / aparadak«iïam / saæprati / asaæprati / pÃpasamam / puïyasamam / ic karmavyatihÃre (*5,4.127) -- daï¬Ãdaï¬i / musalÃmusali // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.18 || _____START JKv_2,1.18: «a«thÅsamÃse prÃpte tad-apavÃdo 'vyayÅbhava Ãrabhyate / vÃ-vacanÃt «a«ÂhÅsamÃso 'pi pak«e 'bhyanuj¤Ãyate / pÃra-ædhya-Óabdau «a«Âhyantena saha vibhëà samasyete, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / tat-sanniyogena ca anayor ekÃrÃntatvaæ nipÃtyate / pÃraæ gaÇgÃyÃ÷ pÃregaÇham / madhyaæ gaÇgÃyÃ÷ madhyegaÇgam / «a«ÂhÅsamÃsa-pak«e - gaÇgÃpÃram / gaÇgÃmadhyam / mahÃvibhëayà vÃkyavikalpa÷ kriyate // ____________________________________________________________________ [#105] ## || PS_2,1.19 || _____START JKv_2,1.19: vidyayà janmanà và prÃïinÃm ekalak«aïasantÃno vaæÓa÷ ity abhidhÅyate / tatra bhavo vaæÓya÷ / tad-vÃcinà subantena saha saÇkhyà samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / dvau munÅ vyÃkaraïasya vaæÓyau dvimuni vyÃkaranasya / trimuni vyÃkaraïasya / yadà tu vidyaya tadvatÃm abhedavivak«Ã tadà sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhavati / dvimuni vyakaraïam / trimuni vyÃkaraïam iti / janmanà - ekaviæÓatibhÃradvÃjam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.20 || _____START JKv_2,1.20: saÇkhyà ity anuvartate / nadÅvacanai÷ Óabdai÷ saha saÇkhyà samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / samÃhÃre ca ayam i«yate / saptagaÇgam / dviyamunam / pa¤canadam / saptagodÃvaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.21 || _____START JKv_2,1.21: saÇkhyà iti niv­ttam / nadÅgrahanam anuvartate / nadÅbhi÷ saha subantam anyapadÃrthe vartamÃnaæ sa¤j¤ÃyÃæ vi«ye samasyate, avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso bhavati / vibhëà 'dhikÃre 'pi nityasamÃsa eva ayam / na hi vÃkyena sa¤j¤Ã gamyate / unmattagaÇgam nÃma deÓa÷ / lohitagaÇgam / ÓanairgaÇgam / k­«ïagaÇgam / anyapadÃrthe iti kim ? k­«ïaveïïà / sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? ÓÅghragaÇgo deÓa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.22 || _____START JKv_2,1.22: tatpuru«a÷ iti sa¤j¤Ã 'dhikriyate prÃg bahuvrÅhe÷ / yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tatpuru«a-sa¤j¤Ãste veditavyÃ÷ / vak«yati, dvitÅya Órita-atÅta-patita (*2,1.24) / iti / ka«ÂaÓrita÷ / pÆrvÃcÃryasa¤j¤Ã ceyaæ mahatÅ, tadaÇgÅkaraïaupÃdher api tadÅyasya parigraha-artham, uttarapadÃrtha-pradhÃnas tatpuru«a÷ iti / tatpuru«apradeÓÃ÷ - tatpuru«e k­ti bahulam (*3,3.14) / ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.23 || _____START JKv_2,1.23: dviguÓ ca samÃsa÷ tatpuruÓasajj¤o bhavati / dvigos tatpuruÓatve samÃsÃntÃ÷ prayojanam / pa¤carÃjam / daÓarÃjam / dvyaha÷ / tryaha÷ / paÇcagavam / daÓagavam // ____________________________________________________________________ [#106] ## || PS_2,1.24 || _____START JKv_2,1.24: sup spà iti vartate / tasya viÓe«aïam etad dvitÅyà / dvitÅyÃntaæ subantam Órita-adibhi÷ saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ka«Âaæ Órita÷ ka«ÂaÓrita÷ / narakaÓrita÷ / atÅta -- kÃntÃram atÅta÷ kÃntÃrÃtita÷ / patita -- narakam patita÷ narakapatita÷ / gata -- grÃmam gata÷ grÃmagata÷ / atyasta -- taraÇganatyasta÷ taraÇgÃtyasta÷ / tuhinÃtyasta÷ / prÃpta -- sukhaæ prÃpta÷ sukhaprÃpta÷ / Ãpanna -- sukham Ãpanna÷ sukhÃpanna÷ / du÷khÃpanna÷ / Óritta-adi«u gamigÃmyÃdinÃm upasaÇkhyanam / grÃmaæ gamÅ grÃmagamÅ / grÃmam gÃmÅ grÃmÃgÃmÅ / odnaæ bubhuk«u÷ odanabubhuk«u÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.25 || _____START JKv_2,1.25: svayam etad avyayam Ãtmanà ity asyÃrthe vartate, tasya dvitÅyayà sambandho 'nupapanna÷ iti dvitÅyÃ-grahaïam uttarÃrtham anuvartate / svayam ity etat subantaæ ktÃntena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhÃti / svayaædhautau pÃdau / svayaævilÅnam Ãjyam / aikapadyamaikasvaryaæ ca samÃsatvÃd bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.26 || _____START JKv_2,1.26: khaÂvÃ-Óabdo dvitÅyÃnta÷ ktÃntena saha k«epe gamyamÃne samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / k«epo nindÃ, sa ca samÃsa-artha eva, tena vibhëà 'dhikÃre 'pi nityasamÃsa eva ayam / na hi vakyena k«epo gamyate / khaÂvÃrohaïaæ ca+iha vimÃrgaprasthÃnasya+upalak«anam / sarva eva avinÅta÷ khaÂvÃrƬha÷ ity ucyate / khaÂvÃru¬ho jÃlma÷ / khaÂvÃpluta÷ / apathaprasthita÷ ity artha÷ / k«epe iti kim ? khaÂvÃmÃrƬha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.27 || _____START JKv_2,1.27: sÃmi ity etad avyayam ardhaÓabda-paryÃya÷, tasya asattvavÃcitvÃd dvitÅyayà na asti sambandha÷ / tat subantaæ ktantena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / sÃmik­tam / sÃmipÅtam / samibhuktam / aikapadyamaikasvaryaæ ca samÃsatvad bhavati // ____________________________________________________________________ [#107] ## || PS_2,1.28 || _____START JKv_2,1.28: dvitÅyà ktena iti vartate / kÃlavÃcina÷ ÓabdÃ÷ dvitÅyÃntÃ÷ ktÃntena saha samasyante vibhëa, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / antyantasamyoga-arthaæ vacanam / kÃlÃ÷ iti na svarÆpa-vidhi÷ / «aïmuhÆrtÃÓcarÃcarÃ÷, te kadÃcit ahargacchanti kadÃcit rÃtrim / aharatis­tà muhÆrtÃ÷ aha÷saÇkrÃntÃ÷ / rÃtryatis­tà muhÆrtÃ÷ rÃtrisaÇkrÃntÃ÷ / mÃsapramitaÓcandramÃ÷ / mÃsaæ pramÃtumÃrabdha÷ pratipaccandramÃ÷ ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.29 || _____START JKv_2,1.29: kÃlÃ÷ iti vartate / ktena iti niv­ttam / atyantasaæyoga÷ k­tsna-saæyoga÷, kÃlasya svena sambandhinà vyÃpti÷ / kÃlavÃcina÷ Óabdà dvitÅyÃntà atyantasaæyoge gamyamÃne supà saha samasyante vibhëÃ, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / muhÆrtaæ sukham muhÆrtasukham / sarvarÃtrakalpÃïÅ / sarvarÃtraÓobhanà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.30 || _____START JKv_2,1.30: sup supà iti vartate / tasya viÓe«aïam etat / t­tÅyÃntam guïavacanena arthaÓabdena ca saha saæsyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / kÅd­Óena guïavacanena ? tatk­tena tadartha-k­tena, t­tÅyÃnta-artha-k­tena iti yÃvat / ÓaÇkulayà khaï¬a÷ saÇkulÃkhaï¬a÷ / kiriïà kÃïa÷ kirikÃïa÷ / artha-Óabdena -- dhÃnyena artha÷ dhÃnyÃrtha÷ / tatk­tena iti im ? ak«ïà kÃïa÷ / guïavacanena iti kim ? gobhirvapÃvÃn // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.31 || _____START JKv_2,1.31: pÆrva sad­Óa sama ÆnÃrtha kalaha nipuïa miÓra Ólak«ïa ity etai÷ saha t­tÅyÃntaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samaso bhavati / asmÃd eva vacanÃt pÆrvÃdibhir yoge t­tÅyà bhavati, hetau và dra«Âavyà / pÆrva -- mÃsena pÆrva÷ mÃsapÆrva÷ / saævatsarapÆrva÷ / sad­Óa -- mÃt­sad­Óa÷ / pit­sad­Óa÷ / sama -- mÃt­sama÷ / ÆnÃrtha - mÃÓonam / kÃr«Ãpaïonam / mëavikalam / kÃr«Ãpanavikalam / kalaha -- asikalaha÷ / vÃkkalaha÷ / nipuïa - vÃÇnipuïa÷ / ÃcÃranipuïa÷ / miÓra - gu¬amiÓra÷ / tilamiÓra÷ / Ólak«ïa -- ÃcÃraÓlak«ïa÷ / pÆrvÃdi«vavarasyopasaÇkhyÃnam / mÃsenÃvara÷ mÃsÃvara÷ / saævatsarÃvara÷ // ____________________________________________________________________ [#108] ## || PS_2,1.32 || _____START JKv_2,1.32: t­tÅyà iti vartate / kartari karaïe ca yà t­tÅyà tadantaæ k­dantena saha bahulaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / sarvopÃdhivyabhicÃrÃrthaæ bahula-grahanam / kartari -- ahinà hata÷ ahihata÷ / karaïe -- nakhairnirbhinna÷ nakhanirbhinna÷ / paraÓunà chinna÷ / kart­karaïe iti kim ? bhik«Ãbhiru«ita÷ / bahula-grahanam kim ? dÃtreïa lÆnavÃn, paraÓunà chinnavÃn, iha samÃso na bhavati / pÃdahÃraka÷, gale copaka÷ iti ca bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.33 || _____START JKv_2,1.33: stutinindÃprayuktam adhyÃropitÃrthavacanam adhikÃrthavacanam / kart­karaïayo yà t­tÅyà tadantaæ subantaæ k­tai÷ saha samasyate 'dhikÃrthavacane gamyamÃne vibhëÃ, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / kartà - kÃkapeyà nadÅ / Óvalehya÷ kÆpa÷ / karaïam - bëpacchedyÃni t­ïÃni / kïÂakasa¤ceya odana÷ / pÆrvasyaa+eva ayaæ prapa¤ca÷ / k­tya-grahaïe yaïïyatorgrahanaæ kartavyam / iha mà bhÆt, kÃkai÷ pÃtavyà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.34 || _____START JKv_2,1.34: t­tÅyà iti vartate / vya¤j¤avÃci t­tÅyÃntam anavÃcinà subantena sahà samasyate, vibhÃÓà tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / saæskÃryam annaæ, saæskÃrakaæ vya¤janam / dadhnà upasikta odana÷ dadhyodana÷ / k«Åraudana÷ / v­ttau kriyÃyà antarbhÃvÃd annavya¤janayo÷ sÃmarthyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.35 || _____START JKv_2,1.35: miÓrÅkarana-vÃci t­tÅyÃntam bhak«ya-vÃcinà subantena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / kharaviÓadamabhyavahÃryaæ bhak«yaæ, tasya saæskÃrakaæ miÓrÅkaraïam / hu¬ena miÓrÃ÷ dhÃnÃ÷ gu¬adhÃnÃ÷ / gu¬ap­thukÃ÷ / v­ttau kriyÃyà antarbhÃvÃt pÆrvottarapadayo÷ sÃmarthyam // ____________________________________________________________________ [#109] ## || PS_2,1.36 || _____START JKv_2,1.36: sup supà iti vartate / tasya viÓe«aïam etat / tat iti sarvanÃmnà caturthyantasya artha÷ parÃm­Óyate / tasmai idaæ tadartham / tadartha artha bali hita sukha rak«ita ity etai÷ saha caturthyantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / tadarthena prak­tivikÃrabhÃve samÃso 'yam i«yate / yÆpÃya dÃru yÆpadÃru / kuï¬lÃya hiraïyam kuï¬alahiraïyam / iha na bhavati, randhanÃya sthalÅ, avahananÃya ulÆkhalam iti / tÃdarthye caturthÅ ca asmÃd eva j¤ÃpakÃd bhavati / arthena nityasamÃsavacanaæ sarvaliÇgatà ca vaktavyà / brÃhmaïÃrthaæ paya÷ / brÃhmaïÃrthà yavÃgÆ÷ / bali - kuberÃya bali÷ kuberabali÷ / mahÃrÃjabali÷ / hita - gohitam / aÓvahitam / sukha - gosukham / aÓvasukham / rak«ita - gorak«itam / aÓvarak«itam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.37 || _____START JKv_2,1.37: sup supà iti vartate / tasya viÓe«aïam etat / pa¤camyantaæ subanataæ bhaya-Óabdena / subantena saha samasyate vibhëÃ, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / v­kebyo bhayaæ v­kabhayam / caurabhayam / dasyubhayam / bhaya-bhÅta-bhÅti-bhÅbhir iti vaktavyam / v­kebhyo bhÅta÷ v­kabhÅta÷ / v­kabhÅti÷ / v­kabhÅ÷ / pÆrvasya+eva ayaæ bahulagrahaïasya prap¤ca÷ / tathà ca grÃmanirgata÷, adharmajugupsu÷ ity evam Ãdi siddhaæ bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.38 || _____START JKv_2,1.38: apeta apo¬ha mukta patita apatrasta ity etai÷ saha pajcamyantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / apeta - sukhÃpeta÷ / apo¬ha - kalpanÃpo¬ha÷ / mukta - cakramukta÷ / patita - svargapatita÷ / apatrasta - taraÇgÃpatrasta÷ / alpaÓa÷ iti samÃsasya alpavi«ayatÃmÃca«Âe / alpà pa¤camÅ saæsyate, na sarvà / prÃsÃdÃt patita÷, bhojanÃd apatrasta÷ ity evam adau na bhavati / kart­karane k­tà bahulam (*2,1.32) ity asya+eva ayam prapa¤ca÷ // ____________________________________________________________________ [#110] ## || PS_2,1.39 || _____START JKv_2,1.39: stoka antika dÆra ity evam arthÃ÷ ÓabdÃ÷ k­cchra-ÓabdaÓ ca pa¤camyantÃ÷ ktÃntena saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / stokÃn mukta÷ / antikÃd Ãgata÷ / abhyÃÓÃd Ãgata÷ / dÆrÃd Ãgata÷ / viprak­«ÂÃd Ãgata÷ / k­cchrÃn mukta÷ / k­cchrÃl labdha÷ / pa¤camyÃ÷ stoka-Ãdibhya÷ (*6,3.2) ity aluk / Óatasahatrau pareïeti vaktavyam / ÓatÃt pare paraÓÓatÃ÷ / sahasrÃt pare parassahasrÃ÷ / rÃjadantÃditvÃt paranipÃta÷ / nipÃtanÃt su¬Ãgama÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.40 || _____START JKv_2,1.40: saptamyantaæ Óauï¬a-Ãdibhi÷ saha samasyate, tatpuru«ÃÓ ca samÃso bhavati / ak«e«u Óauï¬a÷ ak«aÓauï¬a÷ / ak«adhÆrta÷ / ak«akitava÷ / Óauï¬a / dhÆrta / kitava / vyìa / pravÅïa / saævÅta / antar / anta÷ÓabdastvarÃdhikaranapradhÃna eva paÂhyate / adhi / paÂu / paï¬ita / capala / nipuïa / v­ttau prasaktikriyÃyà antarbhÃvadak«Ãdi«u adhikaraïe saptamÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.41 || _____START JKv_2,1.41: saptamÅ iti vartate / siddha Óu«ka pakva bandha ity etai÷ saha saptamyantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / sÃÇkÃÓyasiddha÷ / kÃmpilyasiddha÷ / Óu«ka - ÃtapaÓu«ka÷ / chÃyÃÓu«ka÷ / pakva - sthÃlÅpakva÷ / kumbhÅpakva÷ / bandha - cakrabandha÷ / bahula-grahaïasya+eva ayam udÃharaïa-prapa¤ca÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.42 || _____START JKv_2,1.42: dhvÃgk«eïa ity arthagrahanam / dhavÃgk«avÃcinà subantena saha saptamyantaæ subantaæ subantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati k«epe gamyamÃne / tÅrthe dhvÃÇk«a iva tÅrthadhvìk«a÷ / anavasthita÷ ity artha÷ / tÅrthakÃka÷ / tÅrthavÃyasa÷ / k«epe iti kim ? tÅrthe dhvÃÇk«asti«thati // ____________________________________________________________________ [#111] ## || PS_2,1.43 || _____START JKv_2,1.43: suptamÅ iti vartate / k­tya-pratyayÃntai÷ saha saptamyantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati ­ïe gamyamÃne / yatpratyayena+eva+i«yate / mÃse deyam­ïam mÃsadeyam / saævatsaradeyam / vyahadeyam / ­ïagrahaïaæ niyogopalak«aïa-arthaæ, tena+iha api samÃso bhavati, pÆrvÃhïe geyaæ sÃma pÆrvÃhïageyam / prÃtaradhyeyo 'nuvÃka÷ / ­ïe iti kim ? mÃse deyà bhik«Ã // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.44 || _____START JKv_2,1.44: sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye saptayantaæ supà saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / sa¤j¤Ã samudÃyopÃdhi÷ / tena nityasamÃsa eva ayam, na hi vÃkyena sa¤j¤Ã gamyate / araïyetilakÃ÷ / araïyemëÃ÷ / vanekiæÓukÃ÷ / vane - bilvakÃ÷ / kÆpepiÓÃcakÃ÷ / haladantÃt saptamyÃ÷ sa¤j¤ÃyÃm (*6,3.9) ity aluk // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.45 || _____START JKv_2,1.45: aharavayavÃ÷ rÃtryavayavÃÓ ca saptamyantÃ÷ ktÃntena saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / pÆrvÃhïak­tam / aparÃhïak­tam / pÆrvarÃtrak­tam / apararÃtrak­tam / avayava-grahanam kim ? etat tu te divà v­ttaæ rÃtrau v­ttaæ ca drak«yasi / ahani bhuktam / rÃtrau v­ttam / bahula-grahaïÃt / rÃtriv­ttam, sandhyagarjitam ity Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.46 || _____START JKv_2,1.46: tatra ity etat saptamyantaæ ktÃntena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / tatrabhuktam / tatrak­tam / tatrapÅtam / aikapadyamaikasvaryaæ ca samÃsatvÃt bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.47 || _____START JKv_2,1.47: k«epo nindà / k«epe gamyamÃne saptamyantaæ ktÃntena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / avatapte - nakulasthitaæ ta etat / cÃpalam etat, anavasthitatvaæ tavaitat ity artha÷ / udakeviÓÅrïam / pravÃhemÆtritam / bhasmanihutam / ni«phalaæ yat kriyate tad evam uchyate / tatpuru«e k­ti bahulam (*6,3.14) ity aluk // ____________________________________________________________________ [#112] ## || PS_2,1.48 || _____START JKv_2,1.48: samudÃyà eva nipÃtyante / pÃtresamita-Ãdaya÷ Óabdas tatpuru«a-sa¤j¤Ã bhavanti k«epe gamyamÃne / ye ca atra ktÃntena saha samÃsÃ÷, te«Ãæ pÆrvena+eva siddhe puna÷ pÃÂho yuktÃrohyÃdi-parigraha-artha÷, pÆrvapadÃdy-udÃttatvaæ yathà sayÃt iti / yuktarohyÃdi«u hi pÃtresamitÃdayaÓ ca iti paÂhyate / pÃtresamitÃ÷ / pÃtrebahulÃ÷ / avadhÃraïena k«epo gamyate, pÃtre eva samità na puna÷ kvacit kÃrye iti / udumbaramaÓakÃda«u upamayà k«epa÷ / mÃtaripuru«a÷ iti prati«iddhasevanena / piï¬Å«ÆrÃdi«u nirÅhatayà / avyaktattvÃccÃk­tigaïo 'yam / pÃtresamitÃ÷ / pÃtrebahulÃ÷ / udumbaramaÓakÃ÷ / udarak­mi÷ / kÆpakacchapa÷ / kÆpacÆrïaka÷ / avaÂakacchapa÷ / kÆpamaï¬Æka÷ / kumbhamaï¬Æka÷ / udapÃnama÷¬Æka÷ / nagarakÃka÷ / nagaravÃyasa÷ / mÃtari«uru«a÷ / piï¬Å«Æra÷ / pitari«Æra÷ / geheÓÆra÷ / gehenardÅ / gehek«ve¬Å / gehevijitÅ / gehevyìa÷ / gehemehÅ / gehedÃhÅ / hehed­pta÷ / gehedh­«Âa÷ / garbhet­pta÷ / Ãkhanikabaka÷ / go«ÂheÓÆra÷ / go«Âhe vijitÅ / go«Âhek«ve¬Å / go«ÂhepaÂu÷ / go«Âhepaï¬ita÷ / go«Âhepragalbha÷ / karïeÂiÂÂibha÷ / karïeÂiriÂirà / karïecuracurà / cakÃro 'vadhÃraïa-artha÷, tena samÃsÃntaraæ na bhavati, paramapÃtresamitÃ÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.49 || _____START JKv_2,1.49: sup supà iti vartate / tasya viÓe«aïam etat / pÆrvakÃla eka sarva jarat purÃïa nava kevala ity ete subantÃ÷ samÃnÃdhikaraïena supà saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / bhinna-prav­tti-nimittasya Óabdasya+ekasminn arthe v­tti÷ sÃamÃnÃdhikaraïyam / pÆrvakÃla÷ ity artha-nirdeÓa÷, pariÓi«ÂÃnÃæ svarÆpa-grahaïam / pÆrvakÃlo 'parakÃlena samasyate / snÃtÃnulipta÷ / k­«ÂasamÅk­tam / dagdhaprarƬham / ekaÓÃÂÅ / ekabhik«Ã / sarvadevÃ÷ / sarvamanu«yÃ÷ / jaraddhastÅ / jaradg­«Âi÷ / jaradv­tti÷ / purÃïÃnnam / purÃïÃvasatham / navÃnnam / navÃvasatham / kevalÃnnam / samÃnÃdhikaraïena iti kim ? ekasyÃ÷ ÓÃÂÅ // ____________________________________________________________________ [#113] ## || PS_2,1.50 || _____START JKv_2,1.50: samÃnÃdhikaraïena ity ÃpÃdasamÃpter anuvartate / digvÃcina÷ ÓabdÃ÷ saÇkhyà ca samÃnÃdhikaraïena subantena saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati sa¤j¤ayÃæ va«aye / pÆrve«ukÃmaÓamÅ / apare«ukÃmaÓamÅ / pa¤cÃmrÃ÷ / saptar«aya÷ / sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? uttarà v­k«Ã÷ / pa¤ca brÃhmÃïÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.51 || _____START JKv_2,1.51: dik-saÇkhye ity anuvartate / taddhita-arthe vi«aye uttarapade ca parata÷ samÃhÃre ca abhidheye dik-saÇkhye samÃnÃdhikaraïena supà saha samasyete, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / taddhita-arthe tÃvat - pÆrvasyÃæ ÓÃlÃyÃæ bhava÷, dikpÆrvapadÃd asa¤j¤ÃyÃæ ¤a÷ (*4,2.107), paurvaÓÃla÷ / ÃparaÓÃla÷ / uttarapade - pÆrvaÓÃlÃpriya÷ / aparaÓÃlÃpriya÷ / samÃhÃre dik-Óabdo na sambhavati / saÇkhyà taddhita-arthe - päcanÃpiti÷ / pa¤cakapÃla÷ / uttarapade - pa¤cagavadhana÷ / daÓagavadhana÷ / samÃhÃre - pa¤capÆlÅ / daÓapÆlÅ / pa¤cakumÃri / daÓakumÃri / sa napuæsakam (*2,4.17) iti napuæsakatvam / hrasvo napuæsake prÃtipadikasya (*1,2.47) iti hrasvatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.52 || _____START JKv_2,1.52: taddhita-artha-uttarapada-samÃhÃre ca (*2,1.51) ity atra ya÷ saÇkhyÃ-pÆrva÷ samÃsa÷ sa dvigu-sa¤j¤o bhavati / taddhita-arthe tÃvat - pa¤casu kapÃleÓu saæsk­ta÷ pa¤cakapÃla÷ / daÓakapÃla÷ / saæsk­taæ bhak«Ã÷ (*4,2.16) iti iha aï, tasya dvigor lug-anapatye (*4,1.88) iti luk / uttarapade - pa¤canÃvapriya÷ / nÃvo dvigo÷ (*5,4.99) iti samÃsÃnto bhavati / samÃhÃre - pa¤capÆlÅ / dvigo÷ (*4,1.21) iti ÇÅb bhavati / dvigupradeÓÃ÷ - dvigo÷ (*4,1.21) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.53 || _____START JKv_2,1.53: kutsita-vÃcÅni subantÃni kutsana-vacanai÷ subantai÷ saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / Óabda-prav­tti-nimitta-kutsÃyÃm ayaæ samÃsa i«yate / viÓe«aïaæ viÓe«yeïa bahulam (*2,1.57) iti paranipÃte prÃpte viÓe«yasya pÆrvanipÃta-artha Ãrambha÷ / vaiyÃkaraïakhasÆci÷ / ni«pratibha÷ ity artha÷ / yÃj¤ikakitava÷ / ayÃjyayÃjanat­«ïÃpara÷ / mÅmÃæsakadurdurƬha÷ / nÃstika÷ / kutsitÃni iti kim ? vaiyÃkaraïaÓcaura÷ / na hy atra vaiyÃkaraïatvaæ kutsyate / kutsanai÷ iti kim ? kutsito brÃhmaïa÷ // ____________________________________________________________________ [#114] ## || PS_2,1.54 || _____START JKv_2,1.54: pÃpÃïaka-Óabdau kutsanÃbhidhÃyinau, tayo÷ pÆrveïa samÃse paranipÃta÷ prÃpta÷, pÆrvanipata-artham idam Ãrabhyate / pÃpa aïaka ity ete subante kutsita-vacanai÷ saha samasyete, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / pÃpanÃpita÷ / pÃpakulÃla÷ / aïakanÃpita÷ / aïakakulÃla÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.55 || _____START JKv_2,1.55: upamÅyate 'nena ity upamÃnam / upamÃna-vÃcÅni subantÃni sÃmÃnya-vacanai÷ subantai÷ saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / upamÃna-upameyayo÷ sÃdhÃraïe dharma÷ sÃmÃnyaæ, tadviÓi«Âa-upameya-vacanair ayaæ samÃsa÷ / ÓastrÅva ÓyÃmà ÓastrÅÓyÃmà devadattà / kumudaÓyenÅ / haæsagadgadà / nyagrodhaparimaï¬alà / upamÃnÃni iti kim ? devadattà ÓayÃmà / sÃmÃnya-vacanai÷ iti kim ? phÃlà iva taï¬ulÃ÷ / parvatà iva balÃhakÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.56 || _____START JKv_2,1.56: upameyam upamitaæ , tadvÃci subantaæ vyÃghra-Ãdibhi÷ sÃmarthyÃd upamÃna-vacanai÷ saha sÃmasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati, na cet sÃmÃnyavÃcÅ Óabda÷ prayujyate / viÓe«aïaæ viÓe«yeïa bahulam (*2,1.57) iti paranipÃte prÃpte viÓe«yasya pÆrvanipÃta-artha Ãrambha÷ / puru«o 'yaæ vyÃghra iva puru«avyÃghra÷ / puru«asiæha÷ / sÃmÃnya-aprayoge iti im ? puru«o 'yaæ vyÃghra iva ÓÆra÷ / vyÃghra / siæha / ­k«a / ­«abha / candana / v­k«a / varÃha / v­«a / hastin / ku¤jara / ruru / p­«ata / puï¬arÅka / balÃhaka / ak­tiganaÓ ca ayam, tena+idam api bhavati - mukhapadmam, mukhakamalam, karakisalayam, pÃrthivacandra÷ ity evam Ãdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.57 || _____START JKv_2,1.57: bhedakaæ viÓe«aïaæ, bhedyaæ viÓe«yam / viÓe«aïa-vÃci subantaæ viÓe«ya-vÃcinà samÃnÃdhikaraïena subantena saha bahulaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / nÅlotpalam / raktotpalam / bahulavacanam vyavasthÃrtham / kvacin nityasamÃsa eva, k­«ïasarpa÷, lohitaÓÃli÷ / kvacin na bhavaty eva, rÃmo jÃmadagnya÷, arjuna÷ kÃrtavÅrya÷ / kvacid vikalpa÷, nÅlam utpalam, nÅlotpalam / viÓe«aïam iti kim ? tak«aka÷ sarpa÷ / viÓe«yeïa iti kim ? lohitastak«aka÷ // ____________________________________________________________________ [#115] ## || PS_2,1.58 || _____START JKv_2,1.58: pÆrva apara prathama carama jaghanya samÃna madhya madhyama vÅra ity ete subantÃ÷ samÃnÃdhikaraïena supà saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / pÆrvapuru«a÷ / aparapuru«a÷ / prathamapuru«a÷ / caramapuru«a÷ / jaghanyapuru«a÷ / samÃnapuru«a÷ / madhyapuru«a÷ / madhyamapuru«a÷ / vÅrapuru«a÷ / pÆrvasya+eva ayaæ prapa¤ca÷ // ____________________________________________________________________ #<Óreïy-Ãdaya÷ k­ta-Ãdibhi÷># || PS_2,1.59 || _____START JKv_2,1.59: Óreïya-Ãdaya÷ subantÃ÷ k­ta-Ãdibhi÷ samÃnadhikaraïai÷ saha÷ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / Óreïy-Ãdi«u cvy-artha-vacanam / aÓreïaya÷ Órenaya÷ k­tÃ÷ Óreïik­tÃ÷ / ekak­tÃ÷ / pÆgak­tÃ÷ / ÓreïyÃdaya÷ paÂhyante / k­tÃdir Ãk­tigana÷ / cvyantÃnÃæ tu ku-gati-pra-Ãdaya÷ (*2,2.18) ity anena nityasamÃsa÷ / ÓreïÅk­tÃ÷ / Óreïi / eka / pÆga / kuï¬a / rÃÓi / viÓikha / nicaya / nidhÃna / indra / deva / muï¬a / bhÆta / Óravana / vadÃnya / adhyÃpaka / abhirÆpaka / brÃhmaïa / k«atriya / paÂu / paï¬ita / kuÓala / capala / nipuïa / k­païa / iti Óreïy-Ãdi÷ / k­ta / mita / mata / bhÆta / ukta / samÃj¤Ãta / samÃmnÃta / samÃkhyÃta / sambhÃvita / avadhÃrita / nirÃk­ta / avakalpita / upak­ta / upÃk­ta / iti k­ta-Ãdi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.60 || _____START JKv_2,1.60: na¤aiva viÓe«o yasya, sarvamanyat prak­tyÃdikaæ tulyaæ, tan na¤-viÓi«Âam, tena na¤viÓi«Âena ktÃntena samÃnÃdhikaraïena saha ana¤ ktÃntaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / k­taæ ca tadak­taæ ca k­tÃk­tam / bhuktÃbhuktam / pÅtÃpÅtam / udatÃnuditam / nu¬iÂau tadbhaktatvÃnnaiva bhedakau / aÓitÃnaÓitena jÅvati / kli«ÂÃkliÓitena vartate / k­tÃpak­tÃdÅnÃm upasaÇhyÃnam / k­tÃpak­tam / bhuktavibhuktam / pÅtavipÅtam / gatapratyÃgatam / yÃtÃnuyÃtam / krayÃkrayikà / puÂÃpuÂikà / phalÃphalikà / mÃnonmÃnikà / samÃnÃdhikaraïÃdhikÃre ÓÃkapÃrthivÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnam uttarapadalopaÓ ca / ÓÃkapradhÃna÷ pÃrthiva÷ ÓÃkapÃrthiva÷ / kutapasauÓruta÷ / ajÃtaulvali÷ // ____________________________________________________________________ [#116] ## || PS_2,1.61 || _____START JKv_2,1.61: sat mahat parama uttama utk­«Âa ity ete pÆjyamÃnai÷ saha samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / pÆjyamÃnai÷ iti vacanÃt pÆjÃvacanÃ÷ sadÃdayo vij¤Ãyante / satpuru«a÷ / mahÃpuru«a÷ / paramapuru«a÷ / uttamapuru«a÷ / utk­«Âapuru«a÷ / pÆjyamÃnai÷ iti kim ? utk­«Âo gau÷ kadarmÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.62 || _____START JKv_2,1.62: v­ndÃraka nÃga ku¤jara ity etai÷ saha pÆjyamÃna-vÃci subantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / pÆjyamÃnam iti vacanÃt pÆjÃvacanà v­ndÃraka-Ãdayo g­hyante / gov­ndÃraka÷ / aÓvav­ndÃraka÷ / gonÃga÷ / aÓvanÃga÷ / goku¤jara÷ / aÓvaku¤jara÷ / pÆjyamÃnam iti kim ? su«Åmo nÃga÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.63 || _____START JKv_2,1.63: katara-katamau jÃtiparipraÓne v­tamÃnau samarthena supà saha samasyete, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / katarakaÂha÷ / katarakÃlÃpa÷ / katamakaÂha÷ / katamakÃlÃpa÷ / nanu katama-ÓabdastÃvaj jÃtiparipraÓna eva vyutpÃdita÷, katara-Óabdo 'pi sÃhacaryÃt tadartha-v­ttir eva grahÅ«yate, kiæ jÃtiparipraÓna-grahaïena ? evaæ tarhy etaj j¤Ãpayati katama-Óabdo 'nyatra api vartate iti / tathà ca pratyudÃharanam - kataro bhavator devadatta÷, katamo bhavatÃæ devadatta÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.64 || _____START JKv_2,1.64: kim ity etat k«epe gamyamÃne supà saha samasyate taturu«aÓ ca samÃso bhavati / kiærÃjÃ, yo na rak«ati / kiæsakhÃ, yo 'bhidruhyati / kiægau÷, yo na vahati / kima÷ k«epe (*5,4.70) iti samÃsÃnto na bhavati / k«epe iti kim ? ko rÃjà pÃÂaliputre // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.65 || _____START JKv_2,1.65: ubhaya-vya¤janà poÂà ity abhidhÅyate / g­«ÂirekavÃraprasÆtà / dhenu÷ pratyagraprasÆtà / vaÓà vandhyà / dehad garbhapÃtinÅ / ba«kayaïÅ taruïavatsà / poÂÃdibhi÷ saha jÃtivÃci subantaæ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ibhapoÂà / ibhayuvati÷ / agnistoka÷ / udaÓvitkatipayam / gog­«Âi÷ / godhenu÷ / govaÓà / govehat / goba«kayaïÅ / kaÂhapravaktà / kaÂhaÓrotriya÷ / kaÂhÃdhyÃpaka÷ / kaÂhadhÆrta÷ / jÃti÷ iti kim ? devadattta÷ pravaktà / dhÆrta-grahaïam akutsa-artham // ____________________________________________________________________ [#117] ## || PS_2,1.66 || _____START JKv_2,1.66: jÃti÷ iti vartate / jÃtivÃci subantaæ praÓaæsÃ-vacanai÷ saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / rƬhi-ÓabdÃ÷ praÓaæsÃ-vacanà g­hyante matallikÃdaya÷ / te ca Ãvi«ÂaliÇgatvÃd anyaliÇge 'pi jÃti-Óabde svaliÇgopÃdÃnà eva samÃnÃhikaranà bhavanti / goprakÃï¬am / aÓvaprakÃï¬am / gomatllikà / aÓvamatallikà / gomacarcikà / aÓvamacarcikà / jÃti÷ iti kim ? kumÃrÅ matallikà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.67 || _____START JKv_2,1.67: khalaty-Ãdibhi÷ / samÃnÃdhikaraïai÷ saha yuva-Óabda÷ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / jaratÅbhi÷ iti strÅliÇgena nirdeÓa÷, prÃtipÃdika-grahaïe liÇgaviÓi«Âasya api grahanam iti j¤Ãpaka-artha÷ / yuvà khalati÷ yuvakhalati÷ / yuvati÷ khalatÅ yuvakhalatÅ / yuvà palita÷ yuvapalita÷ / yuvati÷ palità yuvapalità / yuvà valina÷ yuvavalina÷ / yuvatirvalinà yuvavalinà / yuvà jaran yuvajaran / yuvatirjaratÅ yuvajaratÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.68 || _____START JKv_2,1.68: k­tyapratyaya-antÃs tulyaparyÃyÃÓ ca subantà ajÃti-vacanena samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / bhojyo«ïam / bhojyalavaïam / pÃnÅyaÓÅtam / tulyÃkhyÃ÷ - tulyaÓveta÷ / tulyamahÃn / sad­ÓaÓveta÷ / sad­ÓamahÃn / ajÃtyà ti kim ? bhojya odana÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.69 || _____START JKv_2,1.69: varïaviÓe«avÃci subantaæ varïaviÓe«avÃcinà subantena samÃnÃdhikaraïena saha samasyte, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / k­«ïasÃraÇga÷ / lohitasÃraÇga÷ / k­«ïaÓabala÷ / lohitaÓabala÷ / avayavadvÃrena k­«ïaÓabda÷ samudÃye vartamÃna÷ samÃnÃdhikaraïo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.70 || _____START JKv_2,1.70: kumÃra-Óabda÷ ÓramaïÃ-Ãdibhi÷ saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ye 'tra strÅliÇgÃ÷ paÂhyante, ÓramaïÃ, pravrajitÃ, kulaÂà ity evam Ãdaya÷, tai÷ saha strÅliÇga÷ eva kumÃra-Óabda÷ samasyate / ye tu puæliÇgÃ÷, adhyÃpaka÷, abhirÆpaka÷, paï¬ita÷ iti, tair ubhayathÃ, prÃtipadika-grahaïe liÇgaviÓi«Âasya api grahaïam iti / kumÃrÅ Óramaïà kumÃraÓramaïà / Óramanà / pravrajità / kulaÂà / garbhiïÅ / tÃpasÅ / dÃsÅ / bandhakÅ / adhyÃpaka / abhirÆpaka / paï¬ita / paÂu / m­du / kuÓala / capala / nipuïa // ____________________________________________________________________ [#118] ## || PS_2,1.71 || _____START JKv_2,1.71: catu«pÃd-vÃcina÷ subantà garbhiïÅ-Óabdena samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / gogarbhiïÅ / ajÃgarbhiïÅ / catu«pÃjjÃtiriti vaktavyam / iha mà bhÆt - kÃlÃk«Å garbhaïÅ, svastimatÅ garbhiïÅ / catu«pÃda÷ iti kim ? brÃhmaïÅ garbhiïÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.72 || _____START JKv_2,1.72: samudÃyà eva nipÃtyante / mayÆra-vyaæsaka-Ãdaya÷ ÓabdÃ÷ tatpuru«asa¤j¤Ã bhavati / cakÃro 'vadhÃraïa-artha÷ , paramamayÆravyaæsaka÷ iti samÃsÃntaraæ na bhavati / mayÆravyaæsaka÷ / chÃtravyaæsaka÷ / kÃmbojamuï¬a÷ / yavanamuï¬a÷ / chandasi - hasteg­hya / pÃdeg­hya / lÃÇgaleg­hya / punardÃya / ehŬÃdayo 'nyapadÃrthe - ehŬam / ehiyavaæ vartate / ehivÃïijÃkriyà / apehivÃïijà / prehivÃïijà / ehisvÃgatà / apohisvÃgatà / prehisvÃgatà / ehidvitÅyà / apehidvitÅyà / ihavitarkà / prohakaÂà / apohakaÂà / prohakardamà / apohakardamà / uddharacƬà / Ãharacelà / Ãharavasanà / Ãharavanità / k­ntavicak«aïà / uddharots­jà / uddhamavidhamà / utpacivipacà / utpatanipatà / uccÃvacam / uccanÅcam / acitopacitam / avacitaparÃcitam / niÓcapracam / aki¤canam / snÃtvÃkÃlaka÷ / pÅtvÃsthiraka÷ / bhuktvÃsuhita÷ / pro«yapÃpÅyÃn / utpatyapÃkalà / nipatyarohiïÅ / ni«aïïÃÓyÃmà / apehiprasavà / ihapa¤camÅ / ihadvitÅyà / jahikarmaïà bahulamÃbhÅk«ïye kartÃraæ cÃbhidadhÃti - jahijo¬a÷ / ujjahijo¬a÷ / jahistamba÷ / ujjahistamba÷ / ÃkhyÃtamÃkhyÃtena kriyÃsÃtatye - aÓnÅtapibatà / pacatabh­jjatà / khÃdatamodatà / khÃdatavamatà / khÃdatÃcamatà / Ãharanivapà / Ãvapani«kirà / utpacacvipacà / bhindhilavanà / chindhivicak«anà / pacalavanà / pacaprakÆÂà / avihitalak«anas tatpuru«o mayÆra-vyaæsaka-Ãdi«u dra«Âavya÷ // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃm kÃÓikÃyÃæ v­ttau dvitÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // dvittiyo 'dhyaya÷ dvitÅya÷ pÃda÷ ____________________________________________________________________ [#119] ## || PS_2,2.1 || _____START JKv_2,2.1: ekadeÓo 'sya asti ity ekadeÓÅ, avayavÅ, tadvÃcinà subantena saha pÆrva apara adhara uttara ity ete ÓabdÃ÷ sÃmarthyÃd ekadeÓabacanÃ÷ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ekÃdhikaraïa-grahanam ekadeÓino viÓe«aïam / ekaæ ced adhikaraïam ekadravyam ekadeÓi bhavati / «a«ÂhÅsamÃsa-apavado 'yaæ yoga÷ / pÆrvaæ kÃyasya pÆrvakÃya÷ / aparakÃya÷ / adharakÃya÷ / uttarakÃya÷ / ekadeÓinà iti kim ? pÆrvaæ na abhe÷ kÃyasya / ekÃdhikaraïe iti kim ? pÆrvaæ chÃtrÃïÃm Ãmantraya / kathaæ madhyÃhna÷, sÃyÃhna÷ iti ? saÇkhyÃ-vi-sÃy-apÆrvasya ahnasya ahann anyatarasyÃæ Çau (*6,3.110) iti j¤ÃpakÃt sarvaïaikadeÓa-Óabdena ahna÷ samÃso bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.2 || _____START JKv_2,2.2: ekadeÓinà ekÃdhikaraïe iti vartate / samapravibhÃge 'rdhaÓabdo napuæsakam Ãvi«ÂaliÇga÷, tasya+idaæ grahanam / ardham ity etad napuæsakam ekadeÓinÃ-ekÃdhikaraïena samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / «a«ÂhÅsamÃsa-apavÃdo 'yam yoga÷ / ardhaæ pippalyÃ÷ ardhapippalÅ / ardhakoÓÃtakÅ / napuæsakam iti kim ? grÃmÃrdha÷ / nagarÃrdha÷ / ekadeÓinà ity eva, ardhaæ pasor devadattasya / devadattena saha samaso na bhavati / ekÃdhikaraïe ity eva, ardhaæ pippalÅnÃm // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.3 || _____START JKv_2,2.3: ekadeÓinà ekÃdhikarane iti vartate / «asÂhÅsamÃsa-apavÃdo 'yaæ yoga÷ / anyatarasyÃæ grahaïÃt so 'pi «a«ÂhÅsamÃso bhavati / pÆraïa-guïa (*2,2.11) iti prati«edhaÓ ca ata eva anyatarasyÃæ grahaïa-sÃmarthyÃn na pravartate / dvitÅyaæ bhik«ÃyÃ÷ caturthabhik«Ã, bhik«Ãcaturthaæ và / turyaæ bhik«ÃyÃ÷ turyabhik«Ã, bhik«Ãturyaæ và / turÅya-Óabdasya apÅ«yate / turÅyaæ bhik«ÃyÃ÷ turÅyabhik«Ã, bhik«ÃturÅyaæ và / ekadeÓinà ity eva, dvitÅyaæ bhik«Ãyà bhik«ukasya / ekÃdhikaraïe ity eva, dvitÅyÃæ bhik«ÃïÃm // ____________________________________________________________________ [#120] ## || PS_2,2.4 || _____START JKv_2,2.4: ekadeÓinÃ-ekÃdhikaraïe iti niv­ttam / dvitÅyÃsamÃse prÃpte vacanam idam / samÃsavidhÃnÃt so 'pi bhavati / prÃpta Ãpanna ity etau dvitÅyÃntena saha samasyete, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / prÃpto jÅvikÃm prÃptajÅvika÷, jÅvikÃprÃpta÷ iti và / Ãpanno jÅvikam ÃpannajÅvika÷, jÅvikÃpanna÷ iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.5 || _____START JKv_2,2.5: parimÃïamasya asti iti parimÃïÅ, tadbÃcinà subantena saha sÃmarthyÃt parimÃïavacanÃ÷ kÃla-ÓabdÃ÷ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / «a«ÂhÅsamÃsa-vi«aye yogÃrambha÷ / mÃso jÃtasya mÃsajÃta÷ / saævatsarajÃta÷ / dvyahajÃta÷ / tryahajÃta÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.6 || _____START JKv_2,2.6: na¤ samarthena subantena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / na brÃhmaïa÷ abrÃhmaïa÷ / av­«ala÷ // ____________________________________________________________________ #<Å«adak­tÃ># || PS_2,2.7 || _____START JKv_2,2.7: Å«at ity ayaæ Óabdo 'k­dantena supà saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / Å«adguïavacanena+iti vaktavyam / Å«atka¬Ãra÷ / Å«atpiÇgala÷ / Å«advikaÂa÷ / Å«adunnata÷ / Å«atpÅtam / Å«adraktam / guïavacanena iti kim ? iha na bhavati, Å«ad gÃrgya÷ // ____________________________________________________________________ #<«a«ÂhÅ># || PS_2,2.8 || _____START JKv_2,2.8: «a«Âhyantaæ subantaæ samarthena subantena saha samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / rÃj¤a÷ puru«a÷ rÃjapuru«a÷ / brÃhmaïakambala÷ / k­dyogà ca «a«ÂhÅ samasyata iti vaktavyam / idhmaprabraÓcana÷ / palÃÓaÓÃtana÷ / kim artham idam ucyate ? pratipadavidhÃnà ca «a«ÂhÅ na samasyate iti vak«yati, tasyÃyaæ purastÃdapakar«a÷ // ____________________________________________________________________ [#121] ## || PS_2,2.9 || _____START JKv_2,2.9: pÆrveïa samÃsa÷ siddha eva, tasya kartari ca (*2,2.16) iti prati«edhe prÃpte vacanam idam Ãrabhyate pratiprasavÃrtham / yÃjakÃdibhi÷ saha «a«ÂhÅ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / brÃhmaïayÃjaka÷ / k«atriyayÃjaka÷ / yÃjaka / pÆjaka / paricÃraka / pari«ecaka / snÃtaka / adhyÃpaka / utsÃdaka / udvartaka / hot­ / pot­ / bhart­ / rathaganaka / pattigaïaka / tatsthaiÓ ca guïai÷ «a«ÂhÅ samasyate iti vaktavyam / candanagandha÷ / kapittharasa÷ / guïÃttareïa taralopaÓ cea+ii vaktavyam / sarve«Ãæ Óvetatara÷ sarvaÓveta÷ / sarve«Ãæ sahattara÷ sarvamahÃn / na nirdhÃraïe (*2,2.10) iti prati«edhe prÃpte vacanam idam / sarvaÓuklà gau÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.10 || _____START JKv_2,2.10: pÆrveïa samÃse prÃpte prati«edha Ãrabhyate / nirdhÃrane yà «a«ÂhÅ sà na samasyate / jÃti-guïa-kriyÃbhi÷ samudÃyÃd ekadeÓasya p­thak-karaïaæ nirdhÃranam / k«atriyo manu«yÃïÃm ÓÆratama÷ / k­«ïà gavÃæ sampannak«Åratamà / dhavannadhvagÃnÃæ ÓÅghratama÷ / pratipadavidhÃnà ca «a«ÂhÅ na samasyate iti vaktavyam / sarpi«o j¤Ãnam / madhuno j¤Ãnam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.11 || _____START JKv_2,2.11: pÆraïa guna suhitÃrtha sat avyaya tavya samÃnÃdhikaraïa ity etai÷ saha «a«ÂhÅ na samasyate / artha-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate, tena svarÆpa-vidhir na bhavati / pÆraïÃrthe - dhÃtrÃïÃæ pa¤cama÷ / chÃtrÃïÃæ daÓama÷ / guïa - balÃkÃyÃ÷ Óauklyam / kÃkasya kÃr«nyam / suhita-arthÃs t­ptyarthÃ÷ - phalÃnÃæ suhita÷ / phalÃnÃæ t­pta÷ / sat - brÃhmaïasya kurvan / brÃhmaïasya kurvÃïa÷ / avyaya - brÃhmaïasya k­tvà / brÃhmaïasya h­tvà / tavya - brÃhamaïasya kartavyam / tavyatà sÃnubandhakena samÃso bhavaty eva, brÃhmaïa-kartavyam / samÃnÃdhikaraïa - Óukasya mÃrÃvidasya / rÃj¤a÷ pÃÂaliputrakasya / pÃïine÷ sÆtrakÃrasya / kiæ ca syÃt ? pÆrvanipÃtasya aniyama÷ syÃt / anantarÃyÃæ tu prÃptau prati«iddhÃyÃæ viÓe«aïaæ viÓe«yeïa bahulam (*2,1.57) iti bhavaty eva samÃsa÷ / purvanipÃtaÓ ca tadà diyogato viÓe«aïasya+eva // ____________________________________________________________________ [#122] ## || PS_2,2.12 || _____START JKv_2,2.12: mati-buddhi-pÆjÃ-arthebhyaÓ ca (*3,2.188) iti vak«yati, tasya+idaæ grahaïam / pÆjÃ-grahaïam upalak«aïa-artham / kto ya÷ pÆjÃyÃæ vihitastena «a«ÂhÅ na samasyate / rÃj¤Ãæ mata÷ / rÃj¤Ãæ buddha÷ / rÃj¤Ãæ pÆjita÷ / pÆjÃyÃm iti kim ? chÃtrasya hasitam chÃtrahasitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.13 || _____START JKv_2,2.13: kto 'dhikaraïe ca dhrauvya-gati-pratyavasÃna-arthebhya÷ (*3,4.76) iti vak«yati, tasya+idaæ grahaïam / adhikaraïa-vÃcinà ktena «a«ÂhÅ na samasyate / idam e«Ãæ yÃtam / idam e«Ãm bhuktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.14 || _____START JKv_2,2.14: ktena iti niv­ttam / karma-grahaïaæ «a«ÂhÅ-viÓe«aïam / karmaïi ca yà «a«ÂhÅ sà na samasyate / ubhaya-prÃptau karmaïi (*2,3.66) iti «a«Âhyà idaæ grahanam / ÃÓcaryo gavÃæ doho 'gopÃlakena / rocate odanasya bhojanaæ devadattena / sÃdhu khalu payasa÷ pÃnaæ devadattena / vicitrà sÆtrasya k­ti÷ pÃïininà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.15 || _____START JKv_2,2.15: kart­-grahaïaæ «a«ÂhÅ-viÓe«aïam / kartari yà «a«ÂhÅ sà t­cà akena ca saha na samasyate / bhavata÷ ÓÃyikà / bhavata Ãsikà / bhavato 'gragÃmikà / t­c cartaryeva vidhÅyate, tatprayoge kartari «a«ÂhÅ na asti / tasmÃt t­j-grahanam uttara-artham / kartari iti kim ? ik«ubhak«ikÃæ me dhÃrayasi // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.16 || _____START JKv_2,2.16: kartari ca yau t­j-akau tÃbhyÃæ saha «a«ÂhÅ na samasyate / sÃmarthyÃd akasya viÓe«aïa-arthaæ kart­-grahaïam, itaratra vyabhicÃrÃbhÃvÃt / apÃæ sra«Âà / purÃæ bhettà / vajrasya bhartà / nanu ca bhart­-Óabdo hy ayaæ yÃjakÃdi«u paÂhyate ? sambandhi-Óabdasya patiparyÃyasya tatra grahanam / aka÷ khalv api - odanasya bhojaka÷ / saktÆnÃæ pÃyaka÷ // ____________________________________________________________________ [#123] ## || PS_2,2.17 || _____START JKv_2,2.17: na iti niv­ttam, na t­jakau / nityaæ samÃso vidhÅyate / kri¬ÃyÃæ jÅvikÃyÃæ ca nityaæ «a«ÂhÅ samasyate, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / t­c kri¬Ã-jÅvikayor na asti ity aka eva+udÃhriyate / uddÃlakapu«pabha¤jikà / vÃranapu«papracÃyikà / jÅvikÃyÃm - dantalekhaka÷ / nakhalekhaka÷ / kri¬ÃjÅvikyo÷ iti kim ? odanasya bhojaka÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.18 || _____START JKv_2,2.18: nityam iti vartate / ku-Óabdo 'vyayaæ g­hyate gatyÃdi-sÃhacaryÃt, na dravyavacana÷ / ku-gati-prÃdaya÷ samarthena ÓabdÃntareïa saha nityaæ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ku÷ pÃpÃrthe - kupuru«a÷ / gati - urarÅk­tam / yadÆrÅkaroti / prÃdaya÷ - durnindÃyÃm - du«puru«a÷ / svatÅ pÆjÃyÃm - supuru«a÷ / atipuru«a÷ / ÃÇ Å«Ãdarthe - ÃpiÇgala÷ / prÃyikaæ ca+etad upÃdhivacanam / anyatra api hi samÃso d­Óyate / ko«ïam / kadu«ïam / kavo«ïam / du«k­tam / atistutam / Ãbaddham iti / pradayo gatÃdyarthe prathamayà / pragata ÃcÃrya÷ prÃcÃrya÷ / prÃntevÃsÅ / atyÃdaya÷ krÃntÃdyarthe dvitÅyayà / atikrÃnta÷ khaÂvÃm atikhaÂva÷ / atimÃla÷ / avÃdaya÷ kru«ÂÃdyarthe t­tÅyayà / avakru«Âa÷ kokilayà avakokila÷ / paryÃdayo glÃnÃdyarthe caturthyà / pariglÃno 'dhyayanÃya paryadhyayana÷ / alaæ kumÃryai alaækumÃri÷ / nirÃdaya÷ krÃntÃdyarthe pa¤camyà / ni«krÃnta÷ kauÓÃmbyÃ÷ ni«kauÓÃmbi÷ / nirvÃrÃïasi÷ / ivena saha samÃso vibhaktya-lopa÷ pÆrvapada-prak­tisvaratvaæ ca vaktavyam / vÃsasÅ iva / vastre iva / prÃdi-prasaÇge karmapravacanÅyÃnÃæ prati«edho vaktavya÷ / v­k«aæ prati vidyut / sÃdhurdevacatto mÃtaraæ prati // ____________________________________________________________________ [#124] ## || PS_2,2.19 || _____START JKv_2,2.19: nityam iti vartate / upapadam atiÇantaæ samarthena ÓabdÃntareïa saha samasyate nityam, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / kumbhakÃra÷ / nagarakÃra÷ / atiÇ iti kim ? edhÃnÃhÃrako vrajati / nanu ca sup supà iti vartate, tatra kutas tiÇantena samÃsa-prasaÇga÷ ? evaæ tarhi j¤Ãpayati etayor yogayo÷ sup supeti na sambadhyate iti / tena gatikÃrakopapadÃnÃæ k­dbhi÷ saha samÃsavacanaæ prÃk subutpatte÷ ity etad upapannaæ bhavati / aÓvakrÅtÅ / aÓvakrÅtÅ / dhanakrÅtÅ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.20 || _____START JKv_2,2.20: pÆrvana samÃse siddhe niyama-arthaæ vacanam / avyayena-upapadasya ya÷ samÃsa÷ so 'mÃ+eva bhavati, na anyena / svÃduÇkÃraæ bhuÇkte / sampannaÇkÃram bhugkte / lavanaÇkÃraæ bhuÇkte / amÃ+eva iti kim ? kÃla-samaya-velÃsu tumun (*3,3.167) - kÃle bhoktum / evakÃrakaraïam upapada-viÓe«ana-artham / amÃ+eva yat tulya-vidhÃnam upapadaæ tasya samÃso yathà syÃt, amà ca anyena ca yat tulya-vihdhÃnaæ tasya mà bhÆt / agre bhuktvÃ, agre bhojam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.21 || _____START JKv_2,2.21: amÃ+eva ity anuvartate / upadaæÓas t­tÅyÃyÃm (*3,4.47) ity ata÷ prabh­ti yÃny upapadÃni tÃni amÃ+eva avyayena saha-anyatarasyÃæ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / ubhayatra-vibhÃÓeyam / yad amÃ+eva tulyavidhÃnam upapadaæ tasya prÃpte, yathà upadaæÓas t­tÅyÃyÃm (*3,4.47) iti / yat punar amà ca anyena ca tulyavidhÃnaæ tasya prÃpte, yathà avyaye 'yathÃbhipretÃkhyÃne k­¤a÷ ktvÃïamulau (*3,4..59) iti / mÆlakopadaæÓaæ bhuÇkte, mÆlakena+upadaæÓaæ bhuÇkte / uccai÷kÃram Ãca«Âe, uccai÷ kÃram / amÃ+eva ity eva, paryaptivacane«v alamarthe«u (*3,4.66), paryÃpto bhoktum / prabhurbhoktum // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.22 || _____START JKv_2,2.22: amÃ+eva iti pÆrvayoge 'nuv­ttam / tena anyatra na prÃpnoti iti vacanam Ãrabhyate / ktvÃpratyayena saha t­tÅyÃ-prabh­tÅni upapadÃny anyatarasyÃæ samasyante, tatpuru«aÓ ca samÃso bhavati / uccai÷ k­tya / uccai÷ k­tvà / avyaye 'yathÃbhipreta-ÃkhyÃne (*3,4.59) iti ktvÃpratyaya÷ / samÃsapak«e lyab eva / t­tÅyÃ-prabh­tÅnÅty eva, alaæ k­tvà / khalu k­tvà // ____________________________________________________________________ [#125] #<Óe«o bahuvrÅhi÷># || PS_2,2.23 || _____START JKv_2,2.23: upayukatÃdanya÷ Óe«a÷ / «eÓa÷ samÃso bahuvrÅhi-sa¤j¤o bhavati / kaÓ ca Óe«a÷ samÃso na+ukta÷ / vak«yati anekam anyapadÃrthe (*2,2.24) - citragu÷ / Óabalagu÷ / k­«ïottarÃsaÇga÷ / Óe«a÷ iti kim ? unmattagaÇgam / lohitagaÇgam / bahuvrÅhi-pradeÓÃ÷ - na bahuvrÅhau (*1,1.29) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.24 || _____START JKv_2,2.24: anekaæ subantamanyapdÃrthe vartamÃnaæ supà saha samasyate, bahuvrÅhiÓ ca samÃso bhavati / prathamÃrtham ekaæ varjayitvà sarve«u vibhakty-arthe«u bahuvrÅhir bhavati / prÃptam udakaæ yaæ grÃmaæ prÃptodako grÃma÷ / Ƭharatho 'na¬vÃn / upag­tapaÓÆ rudra÷ / udgh­taudanà sthÃlÅ / citragurdevadatta÷ / vÅrapuru«ako grÃma÷ / prathama-arthe tu na bhavati / v­«Âe deve gata÷ / aneka-grahanaæ kim ? bahÆnÃm api yathà syÃt, susÆk«majaÂakeÓena sugajÃjinavÃsasà / samantaÓitir andhreïa dvayor v­ttau na sidhyati // bahuvrÅhi÷ samÃnÃdhikaraïÃnam iti vaktavyam / vyadhikaraïÃnÃæ mà bhÆt, pa¤cabhir bhuktamasya / avyayÃnÃæ ca bahuvrÅhir vaktavya÷ / uccair mukha÷ / nÅcair mukha÷ / saptamy-upamÃna-pÆrvapadasya+uttarapada-lopa Óca vaktavya÷ / kaïÂhe sthita÷ kÃlo 'sya kaïÂhekala÷ / urasilomà / u«Ârasya mukham iva mukhaæ yasya sa u«Âramukha÷ / kharamukha÷ / samudÃya-vikÃra«a«ÂhyÃÓ ca bahuvrÅhir uttarapada-lopaÓ ca+iti vaktavyam / keÓÃnÃæ saÇghÃta÷ keÓasaÇghÃta÷, keÓasaÇghÃta÷ cƬà 'sya keÓacƬa÷ / suvarïasya vikÃro 'laÇkÃro 'sya subarïÃlaÇkÃra÷ / [#126] prÃdibhyo dhatujasya+uttarapadasya lopaÓ ca và bahuvrÅhir vaktavya÷ / prapatitaæ parïamasya praparïa÷, prapatitaparïa÷ / pratitaæ palÃÓamasya prapalÃÓa÷, prapatitapalÃÓa÷ / na¤o 'styarthÃnÃæ bahuvrÅhir vÃcottarapadalopaÓ ca vaktavya÷ / ÃvidyamÃna÷ putro yasya aputra÷, avidyamÃnaputra÷ / abhÃrya÷, avidyamÃnabhÃrya÷ / subadhikÃre 'stik«ÅrÃdÅnÃæ bahuvrÅhir vaktavya÷ / astik«Årà brÃhmaïÅ / astyÃdayo nipÃtÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.25 || _____START JKv_2,2.25: saÇkhyeye yà saÇkhyà vartate tayà saha avyaya-Ãsanna-adÆra-adhika-saÇkhyÃ÷ samasyante bahuvrÅhiÓ ca samÃso bhavati / avyaya - upadaÓÃ÷ / upaviæÓÃ÷ / ÃsannadaÓÃ÷ / ÃsannaviæÓÃ÷ / adÆradaÓÃ÷ / adÆraviæÓÃ÷ / adhikadaÓÃ÷ / adhikaviæÓÃ÷ / saÇkhyà - dvitrÃ÷ / tricaturÃ÷ / dvidaÓÃ÷ / saÇkhyayà iti kim ? pa¤ca brÃhmaïÃ÷ / avyaya-Ãsanna-adÆra-adhika-saÇkhyÃ÷ iti kim ? brÃhmaïÃ÷ pa¤ca / saÇkhyeye iti kim ? adhikà viæÓatir gavÃm // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.26 || _____START JKv_2,2.26: diÓÃæ nÃmÃni dignÃmÃni / diÇnÃmÃni subantÃni antarÃle vÃcye samasyante, bahuvrÅhiÓ ca samÃso bhavati / dak«iïasyÃÓ ca pÆrvasyÃÓ ca diÓor yad-antarÃlaæ dak«iïa-pÆrvà dik / pÆrvottarà / uttarapaÓcimà / paÓcimadak«iïà / sarvanamno v­ttimÃtre puævadbhÃva÷ / nÃmagrahaïaæ rƬhyartham / iha ma bhÆt, aindryÃÓ ca kauberyÃÓ ca ciÓor yad-antarÃlam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.27 || _____START JKv_2,2.27: tatra iti saptamyantaæ g­hyate / tena iti t­tÅyÃntam / sarÆpa-grahanaæ pratyekam abhisambadhyate / tatra iti saptamyante sarÆpe pade teneti ca t­tÅyÃnte idam ity etasminn arthe saæsyete, bahuvrÅhiÓ ca samÃso bhavati / itikaranaÓ ca+iha vivak«Ãrtho laukikam artham anusÃrayati / tato grahaïaæ, praharanaæ karmavyatÅhÃro, yuddhaæ ca samÃsa-artha÷ iti sarvam itikaranÃllabhyate / [#127] yat tatra iti nirdi«Âaæ grahaïam cet tad bhavati, yat tena iti nirdi«Âaæ praharanaæ cet tad bhavati, yat idam iti nirdi«Âaæ yuddhaæ cet tad bhavati / keÓe«u keÓe«u ca g­hÅtvà idaæ yuddhaæ prav­ttaæ keÓÃkeÓi / kacÃkaci / daï¬aiÓ ca daï¬aiÓ ca prag­tya idaæ yuddhaæ prav­ttaæ daï¬Ãdaï¬i / musalÃmusali / ic karmavyatÅhÃre (*5,4.127) iti ic samÃsÃnta÷, sa ca avyayam / anye«Ãm api d­Óyate (*6,3.137) iti pÆrvapadasya dÅrghatvam / sarÆpa-grahaïaæ kim ? halaiÓ ca musalaiÓ ca prah­tya idaæ yuddhaæ prav­ttam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.28 || _____START JKv_2,2.28: saha ity etac chÃbdarÆpaæ tulyayoge vartamÃnaæ tena iti t­tÅyÃntena saha samasyate, bahuvrÅhiÓ ca samÃso bhavati / saha putreïÃgata÷ saputra÷ / sacchÃtra÷ / sakarmakara÷ / tulyayoge iti kim ? sahaiva daÓabhi÷ putrairbhÃraæ bahati gardabhÅ / vidyamÃtair eva daÓabhi÷ putrairbhÃraæ vahati ity artha÷ / kathaæ sakarmaka÷, salomaka÷, sapak«aka÷ iti ? na hy atra tulyayogo gamyate / kiæ tarhi ? vidyamÃnatà / prÃyikaæ tulyayoge iti viÓe«anam / anyatra api samÃso d­Óyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.29 || _____START JKv_2,2.29: anekam iti vartate / anekaæ subantaæ ca-arthe vartamÃnam samasyate, dvandva-sa¤j¤aÓ ca samÃso bhavati / samuccayÃnvÃcayetaretarayogasamÃhÃrÃÓ ca arthÃ÷ / tatra samuccayÃnvÃcayayor asÃmarthyÃt na asti samÃsa÷ / itaretarayoge samÃhÃre ca samÃso vidhÅyate / plak«aÓ ca nyagrodhaÓ ca plak«a-nyagrodhau / dhavaÓ ca khadiraÓ ca palÃÓaÓ ca dhava-khadira-palÃÓÃ÷ / vÃk ca tvak ca vÃk-tvacam / vÃg-d­«adam / dvandva-pradeÓÃ÷ - dvandve ca (*1,1.31) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.30 || _____START JKv_2,2.30: samÃse iti vartate / upasarjana-sa¤j¤akaæ samÃse pÆrvaæ prayoktavyam / pÆrvavacanaæ paraprayoganiv­tty-artham / aniyamo hi syÃt / dvitÅyà - ka«ÂaÓrita÷ / t­tÅyà - ÓaÇkulÃkhaï¬a÷ / caturthÅ - yÆpadÃru / pa¤camÅ - v­kabhayam / «a«ÂhÅ - rÃjapuru«a÷ / saptamÅ - ak«aÓauï¬a÷ // ____________________________________________________________________ [#128] ## || PS_2,2.31 || _____START JKv_2,2.31: pÆrva-nipÃte prÃpte paraprayoga-arthaæ vacanam / rÃjadanta-Ãdi«u upasarjanaæ param prayoktavyam / na kevalam upasarjanasya, anyasya api yathà lak«aïaæ vihitasya pÆrvanipÃtasya ayam apavÃda÷ paranipÃto vidhÅyate / dantÃnÃæ rÃjà rÃjadanta÷ / vanasya agre agrevaïam / nipÃtanÃd aluk / rÃjadanta÷ / agrevanam / liptavÃsitam / nagnamu«itam / siktasaæm­«Âam / m­«Âalu¤citam / avaklinnapakvam / arpitoptam / uptagìham / pÆrvakÃlak«ay paranipÃta÷ / ulÆkhalamusalam / taï¬ulakiïvam / d­«adupalam / ÃragvÃyanabandhakÅ / citrarathabahlÅkam / ÃvantyaÓmakam / ÓÆdrÃryam / snÃtakarÃjÃnau / vi«vak«enÃrjunau / ak«ibhruvam / dÃragavam / Óabda-arthau / dharma-arthau / kÃma-arthau / aniyamaÓ ca atra+i«yate / artha-Óabdau / artha-dharmau / artha-kÃmau / tat katham ? vaktavyam idam / dharma-Ãdi«u ubhayam iti / vaikÃramatam / gajavÃjam / gopÃladhÃnÅpÆlÃsam / pÆlÃsakakaraï¬am / sthÆlapÆlÃsam / uÓÅrabÅjam / si¤jÃstham / citrÃsvÃtÅ / bhÃryÃpatÅ / jÃyÃpatÅ / jampatÅ / dampatÅ / jÃyÃÓabdasya jambhÃvo dambhÃvaÓ ca nipÃtyate / putrapatÅ / putrapaÓÆ / keÓaÓmaÓrÆ / ÓmaÓrukeÓau / ÓirobÅjam / sarpirmadhunÅ / madhusarpi«Å / Ãdyantau / antÃdÅ / guïav­ddhÅ / v­ddhiguïau // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.32 || _____START JKv_2,2.32: pÆrvam iti vartate / dvandve samÃse ghyantaæ pÆrvaæ prayoktavyam / paÂuguptau / m­duguptau / anekaprÃptÃv ekasya niyama÷, Óe«e tv aniyama÷ / paÂum­duÓuklÃ÷ / paÂuÓuklam­dava÷ / dvandve iti kim ? vispa«ÂapaÂu÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.33 || _____START JKv_2,2.33: dvandve iti vartate / aj-Ãdy-ad-antaæ ÓabdarÆpaæ dvandve samÃse pÆrvaæ prayoktavyam / u«Ârakharam / u«traÓaÓakam / bahu«v aniyama÷ / aÓvarathendrÃ÷ / indrarathÃÓvÃ÷ / dvandve ghyajÃdyadantaæ viprati«edhena / indrÃgnÅ / indravÃyÆ / taparakaraïaæ kim ? aÓvÃv­«au, v­«ÃÓve iti và // ____________________________________________________________________ [#129] ## || PS_2,2.34 || _____START JKv_2,2.34: dvandve iti vartate / alpÃctaraæ ÓabdarÆpaæ dvandve samÃse pÆrvaæ prayoktavyam / plak«aÓ ca nyagrodhÓ ca plak«a-nyagrodhau / dhavakhadirapalÃÓÃ÷ / bahu«v aniyama÷ - ÓaÇkhadundubhivÅïÃ÷, vÅïÃÓaÇkhadundubhaya÷ / ­tunak«trÃïÃmÃnupÆrvyeïa samÃnak«arÃnÃæ pÆrvanipÃto vaktavya÷ / hemantaÓiÓiravasantÃ÷ / citrÃsvÃtÅ / k­ttikÃrohiïyau / samÃnÃk«arÃïÃm iti kim ? grÅ«mavasantau / laghv-ak«araæ pÆrvaæ nipatati iti vaktavyam / kuÓakÃÓam / ÓaraÓÃdam / abhyarhitaæ ca pÆrvaæ nipatati iti vaktavyam / mÃtÃpitarau / Óraddhamedhe / dÅk«ÃtapasÅ / varïÃnÃmÃnupÆrvyeïa pÆrvanipÃta÷ / brÃhmaïak«atriyaviÂÓÆdrÃ÷ / samÃnÃk«arÃïÃm ity atra na asti / bhrÃtuÓ ca jyÃyasa÷ pÆrvanipÃto vaktavya÷ / yudha«ÂhirÃrjunau / saÇkhyÃyà alpÅyasyÃ÷ pÆrvanipÃto vaktavya÷ / dvitrÃ÷ / tricaturÃ÷ / navatiÓatam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.35 || _____START JKv_2,2.35: sarvopasarjanatvÃd bahuvrÅher aniyame prÃpte niyama-arthaæ vacanam / saptamyantaæ viÓe«aïaæ ca bahuvrÅhi-samÃse pÆrvaæ prayoktavyam / kïÂhekÃla÷ / urasilomà / viÓe«anam - citragu÷ / Óabalagu÷ / sarvanÃma-saÇkhyayor upasaÇkhyÃnam / sarvaÓveta÷ / sarvak­«ïa÷ / dviÓukla÷ / dvik­«ïa÷ / anayor eva mitha÷ saæpradhÃraïÃyÃæ pratvÃt saÇkhyÃyÃ÷ pÆrvanipÃta÷ / dvyanya÷ / tryanya÷ / [#130] và priyasya pÆvanipÃta÷ / gu¬apriya÷, priyagu¬a÷ / saptamyÃ÷ pÆrvanipÃte prapte ga¬vÃdibhya÷ saptamyantaæ param / ga¬ukaïÂha÷ / ga¬uÓirÃ÷ / kathaæ vahega¬u÷ ? prÃptasya cÃbÃdhà vyÃkhyeyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.36 || _____START JKv_2,2.36: ni«Âhantaæ ca bhuvrÅhi-samÃse pÆrvaæ prayoktavyam / k­takaÂa÷ / bhik«itabhik«i÷ / avamuktopÃnatka÷ / ÃhÆtasubrahmaïya÷ / nanu ca viÓe«aïam eva atra ni«Âhà ? na+e«a niyama÷, viÓe«aïa-viÓe«ya-bhavasya vivak«Ã nibandhanatvÃt / kathe k­tam anena iti và vigrahÅtavyam / ni«thÃyÃ÷ pÆrvanipÃte jÃtikÃlasukhÃdibhya÷ pravacanam / ÓÃrÇgajagdhÅ / palÃï¬ubhak«itÅ / mÃsajÃta÷ / sambatsarajÃta÷ / sukhajÃta÷ / du÷khajÃta÷ / kathaæ k­takaÂa÷, bhuktaudana÷ ? prÃptasya cÃbÃdhà vyÃkhyeyà / praharaïÃrthebhyaÓ ca pare ni«ÂhÃsaptamyau bhavata iti vaktavyam / asyudyata÷ / daï¬apÃïi÷ / katham udyatagada÷, udyatÃsi÷ ? prÃptasya cÃbÃdhà vyÃkhyeyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.37 || _____START JKv_2,2.37: ni«Âhà iti pÆrvanipÃte prÃpte vikalpa ucyate / ÃhitÃgny-Ãdi«u ni«ÂhÃntaæ pÆrvaæ và prayoktavyam / agnyÃhita÷ / ÃhitÃgni÷ / jÃtapÆtra÷, putrajata÷ / jÃtadanta÷ / jÃtaÓamaÓru÷ / tailapÅta÷ / gh­tapÅta÷ / ƬhabhÃrya÷ / gatÃrtha÷ / Ãk­tiganaÓ ca ayam, tena ga¬ukaïÂhaprabh­taya iha+eva dra«ÂavyÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.38 || _____START JKv_2,2.38: guna-ÓabdÃnÃæ viÓe«anatvÃt pÆrvanipÃte prÃpte vikalpa ucyate / ka¬ÃrÃdaya÷ karmadhÃraye samÃse và pÆrvaæ / prayoktavyÃ÷ / ka¬Ãrajaimini÷, jaiminika¬Ãra÷ / [#131] ka¬Ãra / gu¬ula / kÃïa / kha¤ja / kuïÂha / kha¤jara / khalati / gaura / v­ddha / bhik«uka / piÇgala / tanu / vaÂara / karmadharaye iti kim ? ka¬Ãrapuru«o grÃma÷ // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau dvitÅyÃdhyÃyasya dvitÅya pÃda÷ // dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ ____________________________________________________________________ [#132] ## || PS_2,3.1 || _____START JKv_2,3.1: anabhihite ity adhikÃro 'yaæ veditavya÷ / yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, anabhihite ity evaæ tad veditavyam / anabhihite anukte, anirdi«Âe karmÃdau vibhaktir bhavati / kena anabhihite ? tiÇ-k­t-taddhita-samÃsai÷ parisaÇkhyÃnam / vak«yati, karmaïi dvitÅyà (*2,3.2) - kaÂaæ kartoti / grÃmaæ gacchati / anabhihite iti kim ? tiÇ - kriyate kaÂa÷ / k­t - k­ta÷ kaÂa÷ / taddhita÷ - Óatya÷ / Óatika÷ / samÃsa÷ - prÃptam udakaæ yaæ grÃmaæ prÃptodako grÃma÷ / parisaÇkhyÃnaæ kim ? kaÂaæ karoti bhÅ«mamudÃraæ darÓanÅyam / vahu«u bahuvacanam ity evam Ãdinà saÇkhyà vacyatvena vibhaktÅnÃm upadi«ÂÃ÷, tatra viÓe«aïa-artham idam Ãrabhyate - anabhihitakarmÃdyÃÓraye«vekatvÃdi«u dvitÅyÃdayo veditavyÃ÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.2 || _____START JKv_2,3.2: dvitÅyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ pÆrvÃcÃryai÷ supÃæ trike«u samaryante, tair eva atra vyavahÃra÷ / karmaïi kÃrake yà saÇkhyà tatra dvitÅyà vibhaktirbhavati / kaÂaæ karoti / grÃmaæ gacchati / ubhasarvataso÷ kÃryà dhiguparyÃdi«u kri«u / dvitÅyÃ+Ãmre¬itÃnte«u tato 'nyatra api d­Óyate // ubhayato grÃmam / sarvato grÃmam / dhig devadattam / uparyupari grÃmam / adhyadhi grÃmam / adho 'dho grÃmam / abhita÷parita÷samayÃnika«ÃhÃpratiyoge«u ca d­Óyate / abhito grÃmam / parito grÃmam / samayà grÃmam / nikëà grÃmam / hà devadattam / bubhuk«itaæ na prati bhÃti ki¤cit // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.3 || _____START JKv_2,3.3: karmaïi iti vartate / dvitÅyÃyÃæ prÃptÃyÃæ t­tÅyà vidhÅyate / ca-ÓabdÃt sà ca bhavati / chandasi vi«aye juhote÷ karmaïi kÃrake t­tÅyà vibhaktir bhavati, dvitÅyà ca / yavÃgvà 'gnihotraæ juhoti / yavÃgÆm agnihotraæ juhoti / chandasi iti kim ? yavÃgÆm agnihotraæ juhoti // ____________________________________________________________________ [#133] ## || PS_2,3.4 || _____START JKv_2,3.4: dvitÅyà svaryate, na t­tÅyà / antarÃntareïa Óabdau nipÃtau sÃhacaryÃd g­hyete / ÃbhyÃæ yoge dvitÅyà vibhaktir bhavati / «a«Âhy-apavÃdo 'yam yoga÷ / tatra antarÃÓabdo madhyamÃdheya-pradhÃnam Ãca«Âe / antareïa Óabdas tu tac ca vinÃrthaæ ca / antarà tvÃæ ca mÃæ ca kamaï¬alu÷ / antareïa tvÃæ ca mÃæ ca kamaï¬alu÷ / antareïa puru«akÃraæ na kiæcil labhyate / yukta-grahaïaæ kim ? antarà tak«aÓilÃæ ca pÃÂaliputraæ srughnasya prÃkÃra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.5 || _____START JKv_2,3.5: kÃla-Óabdebhyo 'dhva-ÓabdebhyaÓ ca dvitÅyà vibhaktir bhavati atyantasaæyoge gamyamÃne / kriyÃ-guïa-dravyai÷ sÃkalyena kÃlÃdhvano÷ sambandha÷ atyantasaæyoga÷ / mÃsam adhÅte / saævatsaram adhÅte / mÃsaæ kalyÃïÅ / saævatsaraæ kalyÃïÅ / mÃsaæ gu¬adhÅnÃ÷ / saævatsaraæ gu¬adhÃnÃ÷ / adhvana÷ khalv api - kroÓam adhÅte / yojanam adhÅte / kroÓaæ kuÂilà nadÅ / yojanaæ kuÂilà nadÅ / kroÓaæ parvata÷ / yojanaæ parvata÷ / atyantasaæyoge iti kim ? mÃsasya dviradhÅte / kroÓasya+ekadeÓe parvata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.6 || _____START JKv_2,3.6: kÃla-adhvanor atyantasaæyoge iti vartate / apavarga÷ phala-prÃptau satyÃæ kriyÃparisamÃpti÷ / apavarge gamyamÃne kÃla-adhvanor atyantasaæyoge t­tÅyà vibhaktir bhavati / masena anuvÃko 'dhÅta÷ / saævatsareïa anuvÃko 'dhÅta÷ / adhvana÷ - kroÓena anuvÃko 'dhÅta÷ / yojanena anuvÃko 'dhÅta÷ / apavarge iti kim ? kroÓam adhÅto 'nuvÃka÷ / mÃsam adhÅta÷ / kartavyÃd­ttau phala-siddher abhÃvÃt t­tÅyà na bhavati / mÃsam adhÅto 'nuvÃka÷, na ca anena g­hÅta÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.7 || _____START JKv_2,3.7: kÃla-adhvano÷ iti vartate / kÃrakayor madhye yau kÃla-adhvÃnau tÃbhyÃæ saptamÅ-pa¤camyau vibhaktÅ bhavata÷ / adya bhuktavà devadatto dvyahe bhoktà dvyahÃd và bhoktà / tryahe tryahÃd và bhoktà / kart­-Óaktyor madhye kala÷ / iha stho 'yam i«vÃsa÷ kroÓe lak«yaæ vidhyati / kroÓÃl lak«yaæ vidhiyati / kart­-karmaïo÷ kÃrakayo÷ karma-apÃdÃnayo÷ karma-adhikaraïayor và madhye kroÓa÷ / saÇkhyÃta-anudeÓo na bhavati, asvaritatvÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.8 || _____START JKv_2,3.8: karmapravacanÅyair yukte dvitÅyà vibhktir bhavati / anur lak«aïe (*1,4.84) - ÓÃkalyasaya saæhitÃm anuprÃvar«at / Ãgastyam anvasi¤cat prajÃ÷ // ____________________________________________________________________ [#134] ## || PS_2,3.9 || _____START JKv_2,3.9: karmapravacanÅya-yukta iti vartate / yasamà dadhikaæ yasya ca+ÅÓvaravacanaæ karmapravacanÅyair yukte tatra saptamÅ vibhaktir bhavati / upa khÃryaæ droïa÷ / upa ni«ke kÃr«Ãpaïam / yasya ca+ÅÓvaravacanam iti svasvÃminordvayor api paryÃyeïa saptamÅ vibhaktir bhavati / adhi brahmadatte pa¤cÃlÃ÷, adhi pa¤cÃle«u brahmadatta÷ iti / dvitÅya-apavÃdo yoga÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.10 || _____START JKv_2,3.10: apa ÃÇ pari ity etai÷ karmapravacanÅyair yoge pajcamÅ vibhaktir bhavati / apa trigartebhyo v­«Âo deva÷ / à pÃÂaliputrÃd v­«Âo deva÷ / pari trigartebhyo v­«to deva÷ / apena sÃhacaryÃt parervarjana-arthasya grahaïam, tena+iha na bhavati, v­k«aæ pari vidyotate vidyut // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.11 || _____START JKv_2,3.11: mukhya-sad­Óa÷ pratinidhi÷ / dattasya pratiniryÃtanaæ pratidÃnam / yasmÃt pratinidhiryataÓ ca pratidÃnaæ tatra karmapravacanÅya-yukte pa¤camÅ vibhaktir bhavati / abhimanyur arjunata÷ prati / pradyumno vÃsudevata÷ prati / mëÃnasmai tilebhya÷ prati yacchati / nanu ca pratinidhi-pratidÃne karmapravacanÅya-yukte, na tu yata÷ pratinidhi-pratidÃne ? na+e«a do«a÷, sambandha-sambandhÃt tasya api yogo 'sty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.12 || _____START JKv_2,3.12: gatyarthÃnÃæ dhÃtÆnÃæ ce«tÃkriyÃïÃæ parispandakriyÃïÃæ karmaïi kÃrake 'dhvavarjite dvitÅyÃ-caturthyau bhavata÷ / grÃmaæ gacchati, grÃmÃya gacchati / grÃmaæ vrajati, grÃmÃya vrajati / gatyartha-grahaïaæ kim ? odanam pacati / karmaïi iti kim ? aÓvena vrajati / de«ÂÃyam iti kim ? manasà pÃÂaliputraæ gacchati / anadhvani iti kim ? adhvÃnaæ gacchati / adhvanÅtyartha-grahanam / panthÃnaæ gacchati / mÃrgaæ gacchati / Ãsthita-prati«edhaÓ cÃyaæ vij¤eya÷ / Ãsthita÷ samprÃpta÷, ÃkrÃnta ucyate / yatra tu utpathena panthÃnaæ gacchati, tatra bhavitavyam eva caturthyÃ, pathe gacchati iti / dvitÅyÃ-grahanaæ kim ? na catrthy eva viklpyeta, apavÃda-vi«aye 'pi yathà syÃt / grÃmam gantà grÃmÃya gantà / k­d-yoga-lak«aïà «a«ÂhÅ na bhavati // ____________________________________________________________________ [#135] ## || PS_2,3.13 || _____START JKv_2,3.13: sampradÃne kÃrake caturthÅ vibhaktir bhavati / upadhyÃyÃya gÃæ dadÃti / mÃnavakÃya bhik«Ãæ dadÃti / devadattÃya rocate / pu«pebhya÷ sp­hayati ity Ãdi / caturthÅvidhÃne tÃdarthya upasaÇkhyÃnam / yÆpÃya dÃru / kuï¬alÃya hiraïyam / randhanÃya sthÃya sthÃlÅ / avahananÃyolÆkhalam / kÊpi sampadyamÃne caturthÅ vaktavyà / mÆtrÃya kalpate yavÃgÆ÷ / uccÃrÃya kalpate yavÃgÆ÷ / kÊpi ityartha-nirdeÓa÷ / mÆtrÃya sampadyate yavÃgÆ÷ / mÆtrÃya jÃyate yavagÆ÷ / utpÃtena j¤ÃpyamÃne caturthÅ vaktavyà / vÃtÃya kapilà vidyudÃtapÃyÃtilohinÅ / pÅtà var«Ãya vij¤eyà durbhik«Ãya sità bhavet // hitayoge caturthÅ vaktavyà / gobhyo hitam / arocakine hitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.14 || _____START JKv_2,3.14: kriyÃrthà kriyà upapadaæ yasya so 'yaæ kriyÃrthopapÃ÷ / tumun-ïvulau kriyÃyÃæ kriyÃrthÃyÃm (*3,3.10) ity e«a vi«ayo lak«yate / kriyÃrthopapadasya ca sthÃnino 'prayujyamÃnasya dhÃto÷ karmaïi kÃrake caturthÅ vibhaktir bhavati / dvitÅya-apavÃdo yoga÷ / edhebhyo vrajati / pu«pebhyo vrajati kriyÃrthopapadasya iti kim ? praviÓa piï¬Åm / praviÓa tarpanam / bhak«ir atra sthÃnÅ, na tu kriyÃrthopapada÷ / karmaïi iti kim ? edhebhyo vrajati ÓakaÂena / sthÃnina÷ iti kim ? edhÃnÃhartuæ vrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.15 || _____START JKv_2,3.15: tumunà samÃnÃrthas tumartha÷ / tumartha-bhÃvavacana-pratyayÃntÃt prÃtipadikÃc caturthÅ vibhaktir bhavati / bhÃvavacanÃÓ ca (*3,3.11) iti vak«yati, tasya+idaæ grahanam / pÃkÃya vrajati / tyÃgÃya vrajati / bhÆtaye vrajati / saæpattaye vrajati / tumarthÃt iti kim ? pÃka÷ / tyÃga÷ / rÃga÷ / bhÃvavacanÃt iti kim ? kÃrako vrajati // ____________________________________________________________________ [#136] ## || PS_2,3.16 || _____START JKv_2,3.16: nama÷ svasti svÃhà svadhà alam va«a ity etair yoge caturthÅ vibhaktir bhvati / namo devebhya÷ / svasti prajÃbhya÷ / svÃhà agnaye / svadhà pit­bhya÷ / alaæ mallo mallÃya / alam iti paryÃptyartha-grahaïam / prabhurmallo mallÃya / Óakto mallo mallÃy / vaÓa¬agnaye / va«a¬indrÃya / cakÃra÷ punarasya+eva samucaya-artha÷ / tena ÃÓÅrvivak«ÃyÃm api «a«ÂhÅæ vÃdhitvà caturthy eva bhavati / svasti gobhyo bhÆyÃt / svasti brÃhmaïebhya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.17 || _____START JKv_2,3.17: manyate÷ karmaïi manyakarmaïi / manyakarmaïi prÃïivarjite vibhëà caturthÅ vibhaktir bhavati anÃdare gamyamÃne / anÃdarastiraskÃra÷ / na tvà t­ïaæ manye, na tvà t­ïÃya manye / na tvà busaæ manye, na tvà busÃya manye / manyati-grahaïaæ kim ? na tvà t­ïaæ cintayÃmi / vikaraïa-nirdeÓa÷ kim artha÷ ? na tvà t­ïaæ manve / anÃdare iti kim ? aÓmÃnaæ d­«adaæ manye manye ka«ÂhamulÆkhalam / andhÃyÃstaæ sutaæ manye yasya mÃtà na paÓyati // aprÃni«u iti kim ? na tvà ӭgÃlaæ manye / yad etad aprÃïi«viti tad anÃvÃdi«viti vaktavyam / vyavasthita-vibhëà ca j¤eyà / na tvà nÃvaæ manye yÃvad uttÅrïaæ na nÃvyam / na tvà 'nnaæ manye yÃvan na bhuktaæ ÓrÃddham / prÃïi«u tÆbhayam / na tvà kÃkaæ manye / na tvà ӭgÃlaæ manye / iha caturthÅ dvitÅyà ca bhavata÷ - na tvà ÓvÃnaæ manye, na tvà Óune manye / yu«mada÷ kasmÃn na bhavati caturthÅ, etad api hi manyate÷ karma ? vyavasthita-vibhëÃ-vij¤ÃnÃd eva na bhavati // ____________________________________________________________________ [#137] ## || PS_2,3.18 || _____START JKv_2,3.18: kartari karaïe ca kÃrake t­tÅyà vibhaktir bhavati / devadattena k­tam / yaj¤adattena bhuktam / karaïe - dÃtreïa lunÃti / paraÓunà chinatti / t­tÅyÃ-vidhÃne prak­tyÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnam / prak­tyà 'bhirÆpa÷ / prak­tyà darÓanÅya÷ / prÃyeïa yÃj¤ika÷ / prÃyeïa vaiyÃkaraïa÷ / gÃrgyo 'smi gotreïa / samena dhÃvati / vi«ameïa dhÃvati / dvidroïena dhÃnyaæ krÅïÃti / pa¤cakena paÓÆn krÅïÃti / sÃhasreïa aÓvÃn krÅïÃti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.19 || _____START JKv_2,3.19: saha-arthena yukte apradhÃne t­tÅyà vibhaktir bhavati / putreïa sahÃgata÷ pità / putreïa saha gomÃn / pitur atra kriyÃdi-sambandha÷ Óabdena+ucyate, putrasya tu pratÅyamÃna iti tasyÃprÃdhÃnyam / sahÃrthena ca yoge t­tÅyÃ-vidhÃnÃt paryÃya-prayoge 'pi bhavati, putreïa sÃrdham iti / vinà 'pi saha-Óabdena bhavati, v­ddho yÆnà (*1,2.65) iti nidarÓanÃt / apradhÃne iti kim ? Ói«yeïa sahopÃdyÃyasya gau÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.20 || _____START JKv_2,3.20: aÇga-Óabdo 'tra aÇga-samudÃye ÓarÅre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena nirdiÓyate / yena aÇgena vik­tena aÇgino vikÃro lak«yate, tatas t­tÅyà vibhaktir bhavati / ak«ïà kÃïa÷ / pÃdena kha¤ja÷ / pÃïinà kunÂha÷ / avayavadharmeïa samudayo vyapadiÓyate / aÇgavikÃra÷ iti kim ? ak«i kÃïamasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.21 || _____START JKv_2,3.21: ka¤cit prakÃraæ prÃpta÷ itthambhÆta÷ / tasya lak«aïam itthambhÆtalak«aïam / tatas t­tÅyà vibhaktir bhavati / api bhavÃn kamaï¬alunà chÃtramadrÃk«Åt ? chÃtreïopÃdhyÃyam / Óikhayà parivrÃjakam / iha na bhavati, kamaï¬lupÃniÓchÃtra÷ iti, lak«aïasya samÃse 'ntarbhÆtatvÃt / itthambhÆta÷ iti kim ? v­k«aæ prati vidyotanam // ____________________________________________________________________ [#138] ## || PS_2,3.22 || _____START JKv_2,3.22: sampÆrvasya jÃnÃte÷ karmaïi karake dvitÅyÃyÃæ prÃptÃyÃm anyatarasyÃæ t­tÅyÃvibhaktir bhavati / pitrà sa¤jÃnÅte, pitaraæ sa¤jÃnÅte / mÃtrà sa¤jÃnÅte, mÃtaraæ sa¤jÃnÅte // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.23 || _____START JKv_2,3.23: phalasÃdhanayogya÷ padÃrtho loke hetur ucyate / tadvÃcinas t­tÅyà vibhaktir bhavati / dhanena kulam / kanyayà Óoka÷ / vidyayà yaÓa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.24 || _____START JKv_2,3.24: hetau iti vartate / kart­-varjitaæ yad­ïaæ hetu÷, tata÷ pa¤camÅ vibhaktir bhavati t­tÅyÃ+apavÃdo yoga÷ / ÓatÃd baddha÷ / sahasrÃd baddha÷ / akartari iti kim ? Óatena bandhita÷ / Óatam­ïaæ ca bhavati, prayojakatvÃc ca kart­sa¤j¤akam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.25 || _____START JKv_2,3.25: hetau iti vartate / guïe hetÃv astrÅliÇge vibhëà pa¤camÅ vibhaktir bhavati / jìyÃd baddha÷, jìyena baddha÷ / pÃï¬ityÃn mukta÷, pÃï¬ityena mukta÷ / guïa-grahanaæ kim ? dhanena kulam / astriyÃm iti kim ? buddhyà mukta÷ / praj¤ayà mukta÷ // ____________________________________________________________________ #<«a«ÂhÅ hetu-prayoge># || PS_2,3.26 || _____START JKv_2,3.26: heto÷ prayoga÷ hetuprayoga÷ / hetu-Óabdasya prayoge hetau dyotye «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / annasya hetor vasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.27 || _____START JKv_2,3.27: sarvanÃmno hetu-Óabda-prayoge hetau dyotye t­tÅyà vibhaktir bhavati, «a«ÂhÅ ca / pÆrveïa «a«ÂhyÃm eva prÃptÃyÃm idam ucyate / kena hetunà vasati, kasya hetor vasati / yena hetunà vasati, yasya hetor vasati / nimittakÃraïa-hetu«u sarvÃsÃæ prÃyadarÓanam / [#139] kiænimittaæ vasati, kena nimittena vasati, kasmai nimittÃya vasati, kasmÃn nimittÃd vasati, kasya nimittasya vasati, kasmin nimitte vasati / evaæ kÃraïahetvor apy udahÃryam / artha-grahanaæ ca+etat / paryÃyopÃdÃnaæ tu svarÆpa-vidhirmà vij¤Ãyi iti / tena+iha api bhavati - kiæ prpayojanaæ vasati, kena prayojanena vasati, kasmai prayojanÃya vasati, kasmÃt prayojanÃd vasati, kasya prayojanasya vasati, kasmin prayojane vasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.28 || _____START JKv_2,3.28: apÃdÃne kÃrake pa¤camÅ vibhaktir bhavati / grÃmÃd Ãgacchati / parvatÃd avarohati / v­kebhyo bibheti / adhyayanÃt parÃjayate / pa¤camÅ-vidhÃne lyab-lope karmaïyupasaÇkhyÃnam / prÃsÃdam Ãruhya prek«ate, prÃsÃdÃt prek«ate / adhikaraïe ca+upasaÇkhyÃnam / Ãsane upavi«ya prek«ate, ÃsanÃt prek«ate / ÓayanÃt prek«ate / pra«nÃkhyÃnayo« ca pa¤camÅ vaktavyà / kuto bhavÃn ? pÃÂaliputrÃt / yata«cÃdhvakÃlanirmÃïam tatra pa¤camÅ vaktavyà / gavÅdhumata÷ sÃÇkÃÓyaæ catvÃri yojanÃani / kÃrtikyà ÃgrahÃyaïÅ mÃse / tadyuktÃt kÃle saptamÅ vaktavyà / kÃrtikyà ÃgrahÃyaïÅ mÃse / adhvana÷ prathamà saptamÅ ca vaktavyà / gavÅdhumata÷ sÃÇkÃÓyaæ catvÃri yojanÃni, catur«u yojane«u và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.29 || _____START JKv_2,3.29: anya ÃrÃt itara ­te dik-Óabda a¤cu-uttarapada Ãc Ãhi ity etair yoge pa¤camÅ vibhaktir bhavati / anya ity artha-grahanam / tena paryÃya-prayoge 'pi bhavati / anyodevadattÃt / bhinno devadattÃt / artha-antaraæ devadattÃt / [#140] vilak«aïe devadattÃt / ÃrÃc-chabdo dÆrÃntika-arthe vartate / tatra dÆrÃntikÃrthai÷ «a«thy-anyatarasyÃm (*2,3.34) / iti prÃpte pa¤camÅ vidhÅyate / ÃrÃd devadattÃt / ÃrÃd yaj¤adattÃt / itara iti nirdiÓyamÃna-pratiyogÅ padÃrtha ucyate / itaro devadattÃt / ­te iti avyayaæ varjana-arthe / ­te devadattÃt / ­te yaj¤adattÃt / dik-Óabda÷ -- pÆrvo grÃmÃt parvata÷ / uttaro grÃmÃt / pÆrvo grÅ«mÃt vasanta÷ / uttaro grÅ«mo vasantÃt / dvik-Óabda ity atra Óabda-grahanaæ deÓakÃlav­ttinà 'pi dik-Óabdena yoge yathà syÃt, itarathà hi dig-v­ttinaiva syÃt, ityamasyÃ÷ pÆrvà iti / iha tu na syÃt, ayam asmÃt pÆrva÷ kÃla÷ iti / a¤cu-uttarapada -- prÃg grÃmÃt / pratyag grÃmÃt / nanu cÃyam api dik-Óabda eva / «a«Âhy-atasartha-prayayena (*2,3.30) iti vak«yati, tasya ayaæ purastÃdapakar«a÷ / Ãc -- dak«iïà grÃmÃt / uttarà grÃmÃt / Ãhi - dak«iïÃhi grÃmÃt / uttarÃhi grÃmÃt // ____________________________________________________________________ #<«a«Âhy-atasartha-pratyayena># || PS_2,3.30 || _____START JKv_2,3.30: dak«iïa-uttarÃbhyÃm atasuc (*5,3.28) iti vak«yati, tasya+idaæ grahanam / atas-arthena pratyayena yukte «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / dak«iïato grÃmasya / uttarato grÃmasya / purastÃd grÃmasya / upari grÃmasya / upari«ÂÃd grÃmasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.31 || _____START JKv_2,3.31: enab-anyatarasyÃm adÆre 'pa¤camyÃ÷ (*5,3.35) iti vak«yati / tena yukte dvitÅyà vibhaktir bhavati / pÆrveïa «a«ÂhyÃæ prÃptÃyÃm idaæ vacanam / dak«iïena grÃmam / uttareïa grÃmam / «a«ÂhyÃpÅ«yate / dak«iïena grÃmasya / uttareïa grÃmasya / tadarthaæ yogavibhÃga÷ kartavya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.32 || _____START JKv_2,3.32: pa¤camÅ-grahaïam anuvartate / p­thak vinà nÃnà ity etair yoge t­tÅyà vibhaktir bhavati, anyatarasyÃæ pa¤camÅ ca / p­thag devadattena, p­thag devadattÃt / vinà devadattena, vinà devadattÃt / nÃnà devadattena, nÃnà devadattÃt / p­thag-vinÃ-nÃnÃbhi÷ iti yoga-vibhÃgo dvitÅyÃ-artha÷ / vinà vÃtaæ vinà var«aæ vidyut-prapatanaæ vinà / vinà hastik­tÃn do«Ãn kenemau pÃtitau drumau // ____________________________________________________________________ [#141] ## || PS_2,3.33 || _____START JKv_2,3.33: stoka alpa k­cchra katipaya ity etebhyo 'sattva-vacanebhya÷ karaïe kÃrake 'nyatarasyÃæ t­tÅyà bhavati / pa¤camy atra pak«e vidhÅyate, t­tÅyà tu karaïe ity eva siddhà / yadà tu dharma-mÃtraæ karaïÃyà vivak«yate na dravyam, tadà stoka-ÃdÅnÃm asattva-vacanatà / stokÃn mukta÷, stokena mukta÷ / alpÃn mukta÷, alpena mukta÷ / k­chrÃn mukta÷, k­cchreïa mukta÷ / katipayÃn mukta÷, katipayena mukta÷ / asattva-vacanasya iti kim ? stokena vi«eïa hata÷ / alpena madhunà matta÷ / karaïe iti kim ? kriyÃviÓe«aïe karmaïi mà bhÆt, stokaæ mu¤cati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.34 || _____START JKv_2,3.34: pa¤camÅ anuvartate / dÆra-antika-arthai÷ Óabdair yoge «a«thÅ vibhaktir bhavati, anyatarasyÃæ pa¤camÅ ca / dÆraæ grÃmasya, dÆraæ grÃmÃt / viprak­«Âaæ grÃmasya, viprak­«Âaæ grÃmÃt / antikaæ grÃmasya, antikaæ grÃmÃt / abhyÃÓaæ grÃmasya, abhyÃÓaæ grÃmÃt / anyatarasyÃm grahaïaæ pa¤camy-artham / itarathà hi t­tÅyà pak«e syÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.35 || _____START JKv_2,3.35: pa¤camÅ anuvartate / dÆra-antika-arthebhya÷ Óabdebhyo dvitÅyà vibhaktir bhavati, cakÃrÃt pa¤camÅ t­tÅyà 'pi samucchÅyate / dÆraæ grÃmasya, dÆrÃd grÃmasya, dÆreï grÃmasya / antikaæ grÃmasya, antikÃd grÃmasya, antikena grÃmasya / prÃtipadikÃrthe vidhÃnam / asattvavacana-grahaïaæ ca anuvartate / sattva-Óabdebhyo yathÃyathaæ vibhaktayo bhavanti / dÆra÷ panthÃ÷, dÆrÃya pathe dehi, dÆrasya patha÷ svam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.36 || _____START JKv_2,3.36: saptamÅ vibhaktir bhavaty adhikaraïe kÃrake, cakÃrÃd dÆra-antika-arthebhyaÓ ca / kaÂe Ãste / ÓakaÂe Ãste / sthÃlyÃæ pacati / dÆra-antika-arthebhya÷ khalv api - dÆre grÃmasya / antike grÃmasya / abhyÃÓe grÃmasya / dÆranti - kÃrthebhyaÓcatasro vibhaktayo bhavanti, dvitÅyÃ-t­tÅyÃ-pa¤camÅ-saptamya÷ / saptamÅ-vidhÃne ktasyenvi«ayasya karmaïy-upasaÇkhyÃnam / adhÅtÅ vyÃkaraïe / parigaïitÅ yÃj¤ike / ÃmnÃtÅ chandasi / [#142] sÃdhvasÃdhuprayoge ca saptamÅ vaktavyà / sÃdhurdevadatto mÃtari / asÃdhu÷ pitari / kÃrakÃrhÃïÃæ ca kÃrakatve saptamÅ vaktavyà / ­ddhe«u bhu¤jÃne«u daridrà Ãsate / brÃhmaïe«u taratsu v­«alà Ãsate / akÃrakÃrhÃïÃæ cÃkarakatve saptamÅ vaktavyà / daridre«vÃsÅne«u ­ddhà bhu¤jate / v­«ale«vÃsÅne«u brÃhmaïÃs taranti / taddhiparyÃse ca saptamÅ vaktavyà / ­ddhe«vÃsÅne«u daridrà bhu¤jate / brÃhmaïe«v ÃsÅne«u v­«alÃs tarÃnti / nimittÃt karmasaæyoge saptamÅ vaktavyà / carmaïi dvÅpinaæ hanti dantayor hanti ku¤jaram / keÓe«u camarÅæ hanti sÅmni pu«kalako hata÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.37 || _____START JKv_2,3.37: saptamÅ iti vartate / bhÃva÷ kriyà / yasya ca bhÃvena yasya ca kriyayà kriyÃntaraæ lak«yate, tato bhÃvavata÷ saptamÅ vibhaktir bhavati / prasiddhà ca kiyà kriyÃntaraæ lak«ayati / go«u duhyamÃnÃsu gata÷, dugdhÃsv Ãgata÷ / agni«u hÆyamÃne«u gata÷, hute«v Ãgata÷ / bhÃvena iti kim ? yo jaÂÃbhi÷ sa bhuÇkte / punar bhÃva-grahaïaæ kim ? yo bhuÇkte sa devadatta÷ // ____________________________________________________________________ #<«a«ÂhÅ ca anÃdare># || PS_2,3.38 || _____START JKv_2,3.38: pÆrveïa saptamyÃæ prÃptÃyÃæ «a«ÂhÅ vidhÅyate, cakÃrÃt sà 'pi bhavati / anÃdara-adhike bhÃva-lak«ane bhÃvavata÷ «a«ÂhÅ-saptamyau vibhaktÅ bhavata÷ / rudata÷ prÃvrÃjÅt, rudati prÃvrÃjÅt kroÓata÷ prÃvrÃjÅt, kroÓati prÃvrÃjÅt / kroÓantamanÃd­tya pravrajita÷ ity artha÷ // ____________________________________________________________________ [#143] ## || PS_2,3.39 || _____START JKv_2,3.39: «a«ÂhÅ-saptamyau vartate / svÃmin ÅÓvara adhipati dÃyÃda sÃk«in pratibhÆ prasÆta ity etair yoge «a«ÂhÅ-saptamyau vibhaktÅ bhavata÷ / gavÃæ svÃmÅ, go«u svÃmÅ / gavÃmÅÓvara÷, go«vÅÓvara÷ / gavÃmadhipati÷, go«vadhipati÷ / gavÃæ dÃyÃda÷, go«u dÃyÃda÷ / gavÃæ sÃk«Å, go«Æ sÃk«Å / gavÃæ pratibhÆ÷, go«u pratibhÆta÷ / gavÃæ prasÆta÷, go«u prasÆta÷ / «a«ÂhyÃm eva prÃptayÃæ pak«e saptamÅvidhÃna-arthaæ vacanam // ____________________________________________________________________ #<Ãyukta-kuÓalÃbhyÃæ ca ÃsevÃyÃm># || PS_2,3.40 || _____START JKv_2,3.40: «a«ÂhÅ-saptamyau vartate / Ãyukata÷ vyÃpÃrita÷, kuÓala÷ nipuïa÷, tÃbhyÃæ yoge ÃsevÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ «a«ÂhÅ-saptamyau vibhaktÅ bhavata÷ / Ãsevà tatparyam / Ãyukta÷ kaÂakaraïasya, Ãyukta÷ kaÂakaraïe kuÓala÷ kaÂakaranasya, kuÓla÷ kaÂakaraïe / ÃsevÃyÃm iti kim ? Ãyukto gau÷ ÓakaÂe / tatra saptamy eva adhikaraïe bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.41 || _____START JKv_2,3.41: «a«ÂhÅ-saptamyau vartate / jÃti-guïa-kriyÃbhi÷ samudÃyÃd ekadeÓasya p­thak karanaæ nirdhÃranam / yato nirdhÃranaæ tata÷ «a«ÂhÅ saptamyau vibhaktÅ bhavata÷ / manu«yÃïÃm k«atriya÷ ÓÆratama÷, manu«ye«u k«atriya÷ ÓÆratama÷ / gavaæ k­«ïà sampanna-k«ÅratamÃ, go«u k­«ïà sampanna-k«Åratamà adhvagÃnÃæ dhavanta÷ ÓÅghratamÃ, adhvage«u dhÃvanta÷ ÓÅghratamÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.42 || _____START JKv_2,3.42: yataÓ ca nirdharanam iti vartate / «a«ÂhÅ-saptamy-apavÃdo yoga÷ / vibhÃga÷ vibhaktam / yasmin nirdhÃraïa-ÃÓraye vibhaktam asya asti tata÷ pajcamÅ vibhaktir bhavati / mÃthurÃ÷ pÃÂaliputrakebhya÷ sukumÃratarÃ÷, ìhyatarÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.43 || _____START JKv_2,3.43: sÃdhu nipuïa ity etÃbhyÃm yoge 'rcÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ saptamÅ vibhaktir bhavati, na cet prati÷ prayujyate / mÃtari sÃdhu÷ / pitari sÃdhu÷ / mÃtari nipuïa÷ / pitari nipuïa÷ / arcÃyÃm iti kim ? sÃdhurbh­tyo rÃj¤a÷ / tattvak-athane na bhavati / aprate÷ iti kim ? sÃdhur devadatto mÃtaraæ prati / apratyÃdibhir iti vaktavyam / [#144] sÃdhurdevadatto mÃtaram pari / mÃtaramanu // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.44 || _____START JKv_2,3.44: prasita utsuka ity etÃbhyÃæ yoge t­tÅyà vibhaktir bhavati, cakÃrÃt saptamÅ ca / prasita÷ prasakta÷, yas tatra nityam eva avabaddha÷ sa prasita-Óabdena+ucyate / keÓai÷ prasita÷ keÓe«u prasita÷ / keÓair utsuka÷, keÓe«u utsuka÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.45 || _____START JKv_2,3.45: t­tÅyÃ-saptamyÃv anuvartate / lub-antÃt nak«atra-ÓabdÃt t­tÅyÃ-saptamyau vibhaktÅ bhvata÷ / pu«yeïa pÃyasamaÓnÅyÃt, pu«ye pÃyasamaÓnÅyÃt / maghÃbhi÷ palalaudanam, maghasu palalaudanam / nak«atra iti kim ? pa¤cÃle«u vasati / lupi iti kim ? maghÃsu graha÷ / iha kasmÃn na bhavati, adya pusya÷, adya k­ttikà ? adhikaraïe iti vartate / vacanaæ tu pak«e t­tÅyÃvidhÃna-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.46 || _____START JKv_2,3.46: prÃtipadikÃrtha÷ sattà / liÇgaæ strÅliÇga-puæliÇga-napuæsakÃni / parimaïaæ droïa÷, khÃrÅ, ìhakam / vacanam ekatva-dvitva-bahutvÃni / mÃtra-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate / prÃtipadikÃrtha-mÃtre, liÇga-mÃtre, primÃïa-mÃtre, vacana-mÃtre prathamà vibhaktir bhavati / prÃtipadikÃrtha-mÃtre -- uccai÷ / nÅcai÷ / liÇga-grahaïaæ kim ? kumÃrÅ, v­k«a÷, kuï¬am ity atra api yathà syat / parimÃïa-grahaïaæ kim ? droïa÷, khÃrÅ, ìhakam ity atra api yathà syÃt / vacana-grahanaæ kim ? ekatva-Ãdi«u ukte«v api yathà syÃt / eka÷, dvau, bahava÷ / prÃtipadika-grahanaæ kim ? nipÃtasya anarthakasya prÃtipadikatvam uktaæ, tato 'pi yathà syÃt / pralambate / adhyÃgacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.47 || _____START JKv_2,3.47: Ãbhimukhya-karaïaæ, tad-adhike prÃtipadika-arthe prathamà na prÃpnoti iti vacanam Ãrabhyate / sambodhane ca prathamà vibhaktir bhavati / he devadatta / he devadattau / he devadattÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.48 || _____START JKv_2,3.48: sambodhane yà prathamà tad-antaæ Óabda-rÆpam Ãmantritasa¤j¤aæ bhavati / tathà ca+eva+udÃh­tam / Ãmantrita-pradeÓÃ÷ -- Ãmantritaæ pÆrvam avidyamÃnavat (*8,1.72) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#145] ## || PS_2,3.49 || _____START JKv_2,3.49: Ãmantrita-prathamÃyà yad ekavÃnaæ, tat sambuddhi-sa¤j¤aæ bhavati / he paÂo / he devadatta / sambuddhi-pradeÓÃ÷ - eÇ-hrasvÃt sambuddhe÷ (*6,1.69) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ #<«a«ÂhÅ Óe«e># || PS_2,3.50 || _____START JKv_2,3.50: karma-Ãdibhyo 'nya÷ prÃtipadikÃrtha-vyatireka÷ svasvÃmi-sambhandha-Ãdi÷ Óe«a÷, tatra «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / raj¤a÷ puru«a÷ / paÓo÷ pÃda÷ / pitu÷ putra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.51 || _____START JKv_2,3.51: jÃnÃter avidarthasya aj¤Ãna-arthasya karaïe kÃrake «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / sar«i«o jÃnÅte / madhuno jÃnÅte / sarpi«Ã karaïena pravartate ity artha÷ / prav­tti-vacano jÃnatir avid÷-artha÷ / atha va mithyÃj¤Ãna-vacana÷ / sarpi«i rakta÷ pratihato và / cittabhrÃntyà tadÃtmanà sarvam eva grÃhyaæ pratipadyate / mithyÃj¤Ãnam aj¤Ãnam eva / avid-arthasya iti kim ? svareïa putraæ jÃnÃti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.52 || _____START JKv_2,3.52: Óe«e iti vartate / adhi-ig-arthÃ÷ smarana-arthÃ÷, daya dÃnagatirak«ane«u, ÅÓa eÓvarye, ete«aæ karmaïi kÃrake Óe«atvena vivak«ite «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / mÃtur adhyeti / mÃtu÷ samarati / sarpi«o dyate / sarpi«a Å«Âe / madhuna Å«Âe / karmaïi ity eva, mÃtur guïai÷ smarati / Óe«e kim ? mÃtaraæ smarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.53 || _____START JKv_2,3.53: sato guïÃntarÃdhÃnaæ pratiyatna÷ / karote÷ karmaïi kÃrake Óe«atvena vivak«ite pratiyatne gamyamÃne «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / edhodakasyopaskurute / Óastrapatrasyopaskurute pratiyatne iti kim ? kaÂaæ karoti / karmaïi iti kim ? edhodakasyopaskurute praj¤ayà / Óe«e ity eva, edhodakamupaskurute // ____________________________________________________________________ [#146] ## || PS_2,3.54 || _____START JKv_2,3.54: rujÃrthÃnÃæ dhÃtÆnÃæ bhÃva-vacanÃnÃæ bhÃva-kart­kÃïÃæ jvari-varjitÃnÃæ karmaïi kÃrake Óe«atvena vivak«ite «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / caurasya rujati roga÷ / caurasyÃmayatyÃmaya÷ / rujÃrthÃnÃm iti kim ? eti jÅvantamÃnando naraæ var«aÓatÃd api / jÅva putraka mà maivaæ tapa÷ sÃhasamÃcara // bhÃvavacanÃnÃm iti kim ? nadÅ kÆlÃni rujati / ajvare÷ iti kim ? cauraæ jvarayati jvara÷ / ajvarisantÃpyor iti vaktavyaæ / cauraæ santÃpayati tÃpa÷ / Óe«e ity eva, cauraæ rujati roga÷ // ____________________________________________________________________ #<ÃÓi«i nÃtha÷># || PS_2,3.55 || _____START JKv_2,3.55: nÃth­ nÃdh­ yÃc¤opatÃpaiÓvaryÃÓÅ÷«u pathyate, tasyÃÓÅ÷kriyasya karmaïi kÃrake Óe«atvena vivak«ite «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / sarpi«o nÃthate / madhuno nÃthate / ÃÓi«i iti kim ? mÃnavakam upanÃthati aÇga putrakÃdhÅ«va // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.56 || _____START JKv_2,3.56: jÃsi niprahaïa nÃÂa krÃtha pi« ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ hiæsÃ-kriyÃïÃæ karmaïi kÃrake «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / jasu hiæsÃyÃm, jasu tìane iti ca curÃdau paÂhyate, tasya+idaæ grahaïaæ, na daivÃdikasya jasu mok«aïe ity asya / caurasya+ujjÃsayati / v­«alasya+ujjÃsayati / niprahaïa iti sagghÃtavig­hÅtaviparyastasya grahaïam / caurasya niprahati / caurasya nihanti / caurasya prahanti / caurasya praïihanti / caurasya+unnÃÂayati / v­«alasya+unnÃÂayati / caurasya+utkrÃthÃyati / v­«alasya krÃthayati / nipÃtanÃd v­ddhi÷ / ayaæ hi ghaÂÃdau paÂhyate, Óratha knatha kratha klatha hiæsa-arthÃ÷ iti / tatra ghaÂÃdayo mita÷ iti mitsa¤j¤ÃyÃæ mitÃæ hrasva÷ (*6,4.92) iti hrasvatvaæ syÃt / caurasya pita«Âi / v­«alasya pina«Âi / hiæsÃyÃm iti kim ? dhÃnÃ÷ pina«Âi / Óe«e ity eva, cauram ujjÃsayati / eÓÃm iti kim ? cauraæ hinasti / niprahaïa iti kim ? cauraæ vihanti // ____________________________________________________________________ [#147] ## || PS_2,3.57 || _____START JKv_2,3.57: vyavah­ païa ity etayo÷ samarthayo÷ samÃnÃrthayo÷ karmaïi kÃrake «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / dyÆte krayavikrayavyavahÃre ca samÃnÃrthatvamanayo÷ / Óatasya vyavaharati / sahasrasya vyavaharati / Óatasya païate / sahasrasya païate / Ãya-pratyaya÷ kasmÃn na bhavati ? stuty-arthasya panaterÃya-pratyaya i«yate / samarthayo÷ iti kim ? ÓalÃkÃæ vyavaharati / vik«ipati ityartha÷ vrÃhamaïÃn païÃyate / stauti ityartha÷ / Óe«e ity eva, Óataæ païate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.58 || _____START JKv_2,3.58: vyavah­païisamÃna-arthasya dÅvyate÷ karmaïi «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / Óatasya dÅvyati / sahasrasya dÅvyati / tadarthasya iti kim ? brÃhmanaæ dÅvyati / yoga-vibhÃga uttara-artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.59 || _____START JKv_2,3.59: divas tadarthasya (*2,3.58) iti nityaæ «a«ÂhyÃæ prÃptÃyÃæ sopasargasya vikalpa ucyate / upasarge sati divas tadarthasya karmaïi kÃrake vibhëà «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / Óatasya pratidÅvyati / sahasrasya pratidÅvyati / Óataæ pratidÅvyati / sahasraæ pratidÅvyati / upasarge iti kim ? Óatasya dÅvyati / tadarthasya ity eva ÓalÃkÃæ pratidÅvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.60 || _____START JKv_2,3.60: brÃhmaïavi«aye prayoge divas tadarthasya karmaïi kÃrake dvitÅyà vibhaktir bhavati / gÃmasya tadaha÷ sabhÃyÃæ, dÅvyeyu÷ / anupasargasya «a«ÂhyÃæ prÃptÃyÃm idaæ vacanam / sopasargasya tu chandasi vyavasthita-vibhÃÓÃyà 'pi sidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.61 || _____START JKv_2,3.61: pre«ya iti i«yater daivÃdikasya loï-madhyamapuru«asya+ekavacanam, tatsÃhacaryÃd bruvir api tadvi«aya eva g­hyate / pre«yabruvorhavi«a÷ karmaïa÷ «a«thÅ vibhaktir bhavati devatÃsampradÃne sati / agnaye chÃgasya havi«o vapÃyà medasa÷ pre3«ya / agnaye chÃgasya havi«o vapÃyai medaso 'nubrÆhi3 / pre«yabruvo÷ iti kim ? agnaye chÃgaæ havirvapÃæ medo juhudhi / havi«a÷ iti kim ? agnaye gomayÃni pre«ya / devatÃsampradÃne iti kim ? mÃïavakÃya puro¬ÃÓaæ pre«ya / havi«a÷ prasthitasya prati«edho vaktavya÷ / indrÃgnibhyÃæ chÃgaæ havirvapÃæ meda÷ prasthitaæ pre«ya3 // ____________________________________________________________________ [#148] ## || PS_2,3.62 || _____START JKv_2,3.62: chandasi vi«aye caturthy-arthe «a«thÅ vibhaktir bhavati bahulam / puru«am­gaÓcandramasa÷ / puru«am­gaÓcandramase / godhà kÃlakà dÃrvÃghÃÂaste vanaspatÅnÃm / te vanaspatibhya÷ / bahula-grahaïaæ kim ? k­«ïo rÃtryai / himavate hastÅ / «a«Âhyarthe caturthÅ vaktavyà / yà kharveïa pivati tasyai kharvo jÃyate / yà dato dhÃvate tasyai ÓyÃvadan / yà nakhÃni nik­ntate tasyai kunakhÅ / yà 'Çkte tasyai kÃïa÷ / yà 'bhyaÇkte tasyai duÓcarmà / yà keÓÃn pralikhate tasyai khalati÷ / ahalyÃyai jÃra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.63 || _____START JKv_2,3.63: yajer dhÃto÷ karaïe kÃrake chandasi bahulaæ «a«thÅ vibhaktir bhavati / gh­tasya yajate, gh­tena yajate / saumyasya yajate, somena yajate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.64 || _____START JKv_2,3.64: chandasi bahulam iti niv­ttam / k­tvo 'rthÃnÃæ prayoge kÃle 'dhikaraïe «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / pa¤ca-k­tvo 'hno bhuÇkte / dvir ahno 'dhÅte / k­tvo 'rtha-grahaïaæ kim ? Ãhni Óete / rÃtrau Óete / prayoga-grahaïaæ kim ? ahani bhuktam / gamyate hi dvis traÓ catur veti, na tv aprayujyamÃne bhavati / kÃla-grahaïam kim ? dvi÷ kÃæsyapÃtryÃæ bhuÇkte / adhikaraïe iti kim ? dvir ahno bhuÇkte / Óe«e ity eva, dvir ahany adhÅte // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.65 || _____START JKv_2,3.65: k­t-prayoge kartari karmaïi ca «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / bhavata÷ ÓÃyikà / bhavata Ãsikà / karmaïiapÃæ sra«Âà / purÃæ bhettà / vajrasya bhartà / kart­-karmaïo÷ iti kim ? Óastreïa bhettà / k­ti iti kim ? taddhita-prayoge mà bhÆt, k­tapÆrvÅ kaÂam / bhuktapÆrvyodanam / Óe«e iti niv­ttam, puna÷ karma-grahaïÃt / itarathà hi kartari ca k­ti ity evaæ brÆyÃt // ____________________________________________________________________ [#149] ## || PS_2,3.66 || _____START JKv_2,3.66: pÆrvaïa «a«ÂhÅ prÃptà niyamyate / ubhayaprÃptau iti bahuvrÅhi÷ / ubhayo÷ prÃptir yasmin k­ti, so 'yam ubhayaprÃpti÷ / tatra karmaïy eva «a«thÅ vibhaktir bhavati, na kartari / ÃÓcaryo gavÃæ doho 'gopÃlakena / rocate me odanasya bhojanaæ devadattena / sÃdhu khalu payasa÷ pÃnaæ yaj¤adattena / bahuvrÅhivij¤ÃnÃd iha niyamo na bhavati, ÃÓcaryam idam odanasya nÃma pÃko brÃhmaïÃnaæ ca prÃdurbhÃva÷ iti / akÃkÃrayo÷ strÅ-pratyayayo÷ prayoge na+iti vaktavyam / bhedikà devadattasya këÂhÃnÃm / cikir«Ã devadattasya kaÂasya / Óe«e vibhëà / akÃkÃrayo÷ strÅpratyayayorgrahanÃt tadapek«ayà Óe«a÷ strÅpratyaya eva g­hyate / Óobhanà hi sÆtrasya k­ti÷ pÃïine÷ pÃïininà và / kecid aviÓe«eïaiva vibhëÃm icchanti, ÓabdÃnÃm anuÓÃsanam ÃcÃryaïa ÃcÃryasya iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.67 || _____START JKv_2,3.67: na la-u-uka-avyaya. ni«ÂhÃkhalartha-t­nÃm (*2,3.69) iti prati«edhe prÃpte puna÷ «a«ÂhÅ vidhÅyate / ktasya vartamÃna-kÃla-vihitasya prayoge «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / raj¤Ãæ mata÷ / rÃj¤Ãæ buddha÷ / rÃj¤Ãæ pÆjita÷ / ktasya iti kim ? odanaæ pacamÃna÷ / vartamÃne iti kim ? grÃmaæ gata÷ / napuæsake bhÃva upasaÇkhyÃnam / chÃtrasya hasitam / mayÆrasya n­ttam / kokilasya vyÃh­tam / Óe«avij¤ÃnÃt siddham / tathà ca kart­vivak«ÃyÃæ t­tÅyà 'pi bhavati, chÃatreïa hasitam iti // ____________________________________________________________________ [#150] ## || PS_2,3.68 || _____START JKv_2,3.68: kto 'dhikaraïe ca dhrauvya-gati-pratyavasÃna-arthebhya÷ (*3,4.76) iti vak«yati / tasya prayoge «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / ayam api prati«edha-apavÃdo yoga÷ / idam e«Ãm Ãsitam / idam e«Ãæ Óayitam / idam he÷ s­ptam / idaæ vanakaperyÃtam / idam e«Ãæ bhuktam / idam e«Ãm aÓitam / dvikarmakÃïÃæ prayoge kartari k­ti dvayor api «a«ÂhÅ dvitÅyÃvat / netà 'Óvasya grÃmasya caitra÷ / anye pradhÃne karmaïyÃhu÷ / tadÃ, netà 'Óvasya grÃmaæ caitra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.69 || _____START JKv_2,3.69: kart­-karmaïo÷ k­ti (*2,3.65) iti prÃptà «a«ÂhÅ prati«idhyate / la u uka avyaya ni«Âhà khalartha t­n ity ete«Ãæ prayoge «a«ÂhÅ vibhaktir na bhavati / la iti Óat­ÓÃnacau, kÃnac-kvasÆ, kikinau ca g­hyante / odanaæ pacan / odanaæ pacamÃna÷ / odanaæ pecÃna÷ / odanaæ pecivÃn / papi÷ somaæ dadirgÃ÷ / u - kaÂaæ cikÅr«u÷ / odanaæ bubhuk«u÷ / kanyÃmalaÇkari«ïu÷ / i«ïuco 'pi prayoge ni«edha÷ / uka - ÃgÃmukaæ vÃrÃïasÅæ rak«a ahu÷ / ukaprati«edhe kamer bhëÃyÃm aprati«edha÷ / dÃsyÃ÷ kÃmuka÷ / avyaya - kaÂaæ k­tvà / odanaæ bhuktvà / avyaya-prati«edhe tosuÇkasunoraprati«edha÷ / vyu«ÂÃyÃæ purà sÆryasyodetoradheya÷ / purà krÆrasya vis­po virapÓin / ni«Âhà - odanaæ buktavÃn / devadattena k­tam / khalartha - Å«atkara÷ kaÂo bhavatà / Å«atpÃna÷ somo bhavatà / t­n iti prayÃhÃra-grahaïam / laÂa÷ Óat­-ÓÃnacÃv aprathamÃ. samÃnÃdhikaraïe (*3,2.124) ity Ãrabhya à t­no nakÃrÃt / tena ÓÃna¤cÃnaÓÓat­t­nÃm api prati«edho bhavati / somaæ pavamÃna÷ / na¬amÃghnÃna÷ / adhÅyan pÃrÃyanam / kartà kaÂÃn / vadità janÃpavÃdÃn / dvi«a÷ ÓaturvÃvcanam / cauraæ dvi«an, caurasya dvi«an // ____________________________________________________________________ [#151] ## || PS_2,3.70 || _____START JKv_2,3.70: akasya bhavi«yati kÃle vihitasya, inas tu bhavi«yati cÃdhamarïye ca vihitasya prayoge «a«thÅ vibhaktir na bhavati / kaÂaæ kÃrako vrajati / odanaæ bhojako vrajati / ina÷ khalv api grÃmaæ gamÅ / grÃmaæ gÃmÅ / Óataæ dÃyÅ / sahasraæ dÃyÅ / bhavi«yad-Ãdhamarïyayo÷ iti kim ? yavanÃæ lÃvaka÷ / saktÆnÃæ pÃyaka÷ / avaÓyaækÃrÅ kaÂasya / iha kasmÃn na bhavati, var«aÓatasya pÆraka÷, putrapautrÃïÃæ darÓaka÷ iti ? bhavi«yad-adhikÃre vihitasya akasya+idaæ grahaïam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.71 || _____START JKv_2,3.71: kart­-karmaïo÷ k­ti (*2,3.65) iti nityaæ «a«thÅ prÃptà kartari vikalpyate / k­tyÃnÃæ prayoge kartari và «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati, na karmaïi / bhavatà kaÂa÷ kartavya÷, bhavata÷ kaÂa÷ kartavya÷ / kartari iti kim ? geyo mÃïavaka÷ sÃmnÃm / ubhaya-prÃptau k­tye «a«ÂhyÃ÷ prati«edho vaktavya÷ / kra«Âavyà grÃmaæ ÓÃkhà devadattena / netavyà grÃmamajà devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.72 || _____START JKv_2,3.72: tulyÃrthai÷ Óabdair yoge t­tÅyà vibhaktir bhavaty anyatarasyÃm, pak«e «a«thÅ ca, tulÃ-upamÃ-Óabdau varjayitvà / Óe«e vi«aye t­tÅyÃ-vidhÃnÃt tayà mukte «a«thy eva bhavati / tulyo devadattena, tulyo devadattasya / sad­Óo deevadattena, sad­Óo devadattasya / atulopamÃbhyÃm iti kim ? tulà devadattasya na asti / upamà k­«ïasya na vidyate / và iti vartamÃne 'nyatarasyÃæ grahanam uttarasÆtre tasya cakÃrena anukar«aïa-artham / itarathà hi t­tÅyà 'nuk­«yeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.73 || _____START JKv_2,3.73: ÃÓi«i gayamÃnÃyÃm Ãyu«ya madra bhadra kuÓala sukha artha hita ity etair yoge caturthÅ vibhaktir bhavati / cakÃro vikalpa-anukar«aïa-artha÷ / Óe«e caturthÅ-vidhÃnÃt tayà mukte «a«ÂhÅ vibhaktir bhavati / atra Ãyu«ya-ÃdÅnÃæ paryÃya-grahaïaæ kartavyam / Ãyu«yaæ devadattÃya bhÆyÃt, Ãyu«yaæ devadattasya bhÆyÃt / ciraæ jÅvitaæ devadattÃya devadattasya và bhuyÃt / [#152] madraæ devadattÃya devadattasya và bhÆyÃt / bhadraæ devadattÃya, bhadraæ devadattasya / kuÓalaæ devadattÃya, kuÓalaæ devadattasya / nirÃmayaæ devadatÃya, nirÃmayaæ devadattasya / sukhaæ devadattÃya, sukhaæ devadattasya / Óaæ devadattÃya, Óaæ devadattasya / artho devadattÃya, artho devadattasya / prayojanaæ devadattÃya, prayojanaæ devadattasya / hitaæ devadatÃya, hitaæ devadattasya / pathyaæ devadattÃya, pathyaæ devadattasya / ÃÓi«i iti kim ? Ãyu«yaæ devadattasya tapa÷ // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau dvitÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ // dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ / ____________________________________________________________________ [#153] ## || PS_2,4.1 || _____START JKv_2,4.1: dvigu÷ samÃsa÷ ekavacanaæ bhavati / ekasya vacanam ekavacanam / ekasya arthasya vÃcako bhavati ity artha÷ / tadanena prakÃreïa dvigv-arthasya+ekavad bhÃvo vidhÅyate, dvigv-artha ekavad bhavati iti / samÃhÃra-dvigoÓ ca+idaæ grahaïam, na anyasya / pa¤ca-pÆlÃ÷ samÃh­tÃ÷ pa¤capÆlÅ / daÓapÆlÅ / dvigv-arthasy)a e)katvÃd anuprayoge 'py ekavacanaæ bhavati, pa¤ca-pÆlÅyaæ Óobhanà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.2 || _____START JKv_2,4.2: ekavacanam iti vartate / aÇga-Óabdasya pratyekaæ vÃkya-parisamÃptyà trÅïi vÃkyÃni sampadyante / prÃïy-aÇgÃnÃæ dvandva ekavad bhavati, tathà tÆrya-aÇgÃnÃæ senÃ-aÇgÃnÃæ ca / prÃïy-aÇgÃnÃæ tÃvat - pÃïi-pÃdam / ÓirogrÅvam / tÆrya-aÇgÃnÃm - mÃrdaÇgikapÃïavikam / vÅïÃvadakaparivÃdakam / senÃ-aÇgÃnÃm - rathika-aÓvÃroham / rathika-pÃdÃtam / hasty-aÓva-Ãdi«u paratvÃt paÓud-vandve vibhëayà eakvad bhavati / itaretara-yoge samahÃre ca dvandvo vihita÷ / tatra samÃhÃrasya+ekatvÃt siddham eva+ekavacanam / idaæ tu prakaraïaæ vi«aya-vibhÃga-artham, prÃïy-aÇga-ÃdÅnÃæ samÃhÃra eva dvandva÷, dadhipaya-ÃdÅnÃm itaretara-yoga eva, v­k«a-m­ga-ÃdÅnÃm ubhayatra iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.3 || _____START JKv_2,4.3: caraïa-Óabda÷ ÓÃkhÃ-nimittaka÷ puru«e«u vartate / caraïÃnÃæ dvandva÷ ekavad bhavati anuvÃde gamyamÃne / pramÃïa-antarÃvagatasya arthasya Óabdena saÇkÅrtanamÃtram anuvÃda÷ / udagÃd kaÂhakÃlÃpam / pratya«ÂhÃt kaÂhakauthumam / kaÂhakÃlÃpa-ÃdÅnÃm udaya-prati«Âhe pramÃïa-antaravagate yadà puna÷ Óabdena anÆdyete tadÃ+evam udÃharaïam / yadà tu prathamata eva+upadeÓastadà pratyudÃharaïam / anuvÃde iti kim ? udagu÷ kaÂhakÃlÃpÃ÷ / pratya«Âhu÷ kaÂhakauthumÃ÷ / stheïoradyatanyÃæ ceti vaktavyam / stheïo÷ iti kim ? anandi«u÷ kaÂhakÃlÃpÃ÷ / adyatanyÃm iti kim ? udyanti kathakÃlÃpÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.4 || _____START JKv_2,4.4: adhvaryu-vede yasya krator vidhÃnaæ so 'dhvaryu-kratu÷ / adhvaryukratu-vÃcinÃæ ÓabdÃnÃm anapuæsaka-liÇgÃnÃæ dvandva÷ ekavad bhavati / adhvaryukratur anapuæsakaæ dvandva÷ iti gauïo nirdeÓa÷ / arkÃÓvamedham / sÃyÃhnÃtirÃtram / adhvaryukratu÷ iti kim ? i«uvajrau / udbhidbalabhidau / anapuæsakam iti kim ? rÃjasÆya-vÃjapeye / iha kasmÃn na bhavati, darÓapaurïamÃsau ? kratu-Óabda÷ somayÃge«u rƬha÷ // ____________________________________________________________________ [#154] ## || PS_2,4.5 || _____START JKv_2,4.5: adhyayanena nimittena ye«Ãm aviprak­«Âà pratyÃsannà ÃkhyÃ, te«Ãæ dvandva÷ ekavad bhavati / padaka-kramakam / kramaka-vÃrtikam / sampÃÂha÷ padÃnÃæ kramasya ca pratyÃsanna÷ / adhyayanata÷ iti kim ? pitÃputrau / aviprak­«Âa-ÃkhyÃnÃm iti kim ? yÃj¤aikavaiyÃkaraïau // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.6 || _____START JKv_2,4.6: jÃti-vÃcinÃæ ÓabdÃnÃæ dvandva ekavad bhavati prÃïino varjayitvà / ÃrÃÓastri / dhÃnÃÓa«kuli / jÃti÷ iti kim ? nandakapäcajanyau / aprÃïinÃm iti kim ? brÃhmaïa-k«atriyaviÂÓÆdrÃ÷ / na¤iva-yuktanyÃyena dravya-jÃtÅnÃm ayam ekavadbhÃva÷, na guïa-kriyÃjÃtÅnÃm / rÆparasagandhasparÓÃ÷ / gamanÃku¤cana-prasÃraïÃni / jÃti paratve ca jÃti-ÓabdÃnÃm ayam ekavadbhÃvo vidhÅyate, na niyata-dravya-vivak«ÃyÃm - iha kuï¬e badarÃmalakÃni ti«Âhanti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.7 || _____START JKv_2,4.7: viÓi«ta-liÇgÃnÃæ bhinna-liÇgÃnÃæ nadÅ-vÃcinÃæ ÓabdÃnÃæ deÓavacinÃæ ca grÃma-varjitÃnaæ dvandva ekavad bhavati / nady-avayavo dvandvo nadÅ ity ucyate / deÓa-avayavaÓ ca deÓa÷ / nadÅ deÓa÷ ity asamÃsa-nirdeÓa eva ayam / uddhyaÓ ca irÃvatÅ ca uddhyer Ãvati / gaÇgÃÓoïam / deÓa÷ khalv api - kuravaÓ ca kuruk«etraæ ca kurukuruk«etram / kurukurujÃÇgalam / viÓi«Âa-liÇga÷ iti kim ? gaÇgÃ-yamune / madrakekayÃ÷ / nadÅ deÓa÷ iti kim ? kukkuÂamayÆryau / agrÃmÃ÷ iti kim ? jÃmbavaÓ ca ÓÃlÆkinÅ ca jÃmbava-ÓÃlÆkinyau / nadÅ-grahaïamadeÓatvÃt / janapado hi deÓa÷ / tathà ca parvatÃnÃæ grahaïaæ na bhavati, kailÃsaÓ ca gandhamÃdanaæ ca kailÃsa-gandhamÃdane / agrÃmà ity atra nagarÃnÃæ prati«edho vaktavya÷ / iha mà bhÆt, mathurà ca pÃÂaliputraæ ca mathurÃ-pÃÂaliputram / ubhayataÓ ca grÃmÃïÃæ prati«edho vaktavya÷ / sauryaæ ca nagaraæ, ketavataæ ca grÃma÷ saurya-ketavate // ____________________________________________________________________ [#155] ## || PS_2,4.8 || _____START JKv_2,4.8: apacitaparimÃïa÷ k«udra÷ / k«rudra jantu-vÃcinÃæ dvandva÷ ekavad bhavati / daæÓamaÓakam / yÆkÃlik«am / k«udra-jantava÷ iti kim ? brÃhmaïa-k«atriyau / k«udra-janturanasthi÷ syÃd atha và k«udra eva ya÷ / Óataæ và prasu­tau ye«Ãæ kecidà nakulÃd api // à nakulÃd api iti iyam eva sm­ti÷ pramÃïam, itarÃsÃæ tadvirodhÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.9 || _____START JKv_2,4.9: virodho vairam / ÓÃÓvatiko nitya÷ / ye«Ãæ ÓÃÓvatiko virodha÷ tadvÃcinÃæ ÓabdÃnÃæ dvandva ekavad bhavati / mÃrjÃramÆ«akaæ / ahinakulam / ÓÃÓvatika÷ iti kim ? gaupÃliÓÃlaÇkÃyanÃ÷ kalahÃyante / cakÃra÷ punar asya+eva samuccaya-artha÷ / tena paÓuÓakuni-dvandve virodhinÃm anena nityam ekavad bhÃvo bhavati - aÓvamahi«am / ÓvaÓ­gÃlam / kÃkolÆkam // ____________________________________________________________________ #<ÓÆdrÃïÃm aniravasitÃnÃm># || PS_2,4.10 || _____START JKv_2,4.10: niravasÃnaæ bahi«karaïam / kuto bahi«karaïam ? pÃtrÃt / yair bhukte pÃtraæ saæskÃreïa api na Óudhyati te niravasitÃ÷ / na niravasitÃ÷ aniravasitÃ÷ / aniravasita-ÓÆdra-vÃcinÃæ ÓabdÃnÃæ dvandva ekavad bhavati / tak«ÃyaskÃram / rajakatantubÃyam / aniravasitÃnÃm iti kim ? caï¬Ãlam­tapÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.11 || _____START JKv_2,4.11: gavÃÓva-prabh­tÅni ca k­ta-ekavad-bhÃvani dvandva-rÆpÃïi sÃdhÆni bhavnti / gavÃÓvam / gavÃvikam / gavai¬akam / ajÃvikam / ajai¬akam / kubjavÃmanam / kubjakairÃtakam / putrapautram / Óvacaï¬Ãlam / strÅkumÃram / dÃsÅmÃïavakam / ÓÃÂÅpicchakam / u«Ârakharam / u«traÓaÓam / mÆtraÓak­t / mÆtrapurÅ«am / yak­nmeda÷ / mÃæsaÓoïitam / darbhaÓaram / darbhapÆtÅkam / arjunaÓirÅ«am / t­ïolapam / dÃsÅdÃsam / kuÂÅkuÂam / bhÃgavatÅbhÃgavatam / gavÃÓva-prabh­ti«u yathoccÃritaæ dvandva-v­ttam / rÆpÃntare tu na ayaæ vidhir bhavati / go 'Óvam, go 'Óvau / paÓudvandva-vibhëÃ+eva bhavati // ____________________________________________________________________ [#156] ## || PS_2,4.12 || _____START JKv_2,4.12: v­k«a m­ga t­ïa dhanya vya¤jana paÓu Óakuni aÓvava¬ava pÆrvÃpara adharottara ity ete«Ãm dvandvo vibhëà ekavad bhavati / plak«anyagrodham, plak«anyagrodhÃ÷ / rurup­«atam, rurup­«atÃ÷ / kuÓakÃÓam, kuÓakÃÓÃ÷ / vrÅhiyavam, vrÅhiyavÃ÷ / dadhigh­tam, dadhigh­te / gomahi«am, gomahi«Ã÷ / tittirikapi¤jalam, tittirikapi¤jalÃ÷ / aÓvava¬avam, aÓvava¬avau / pÆrvÃparam, pÆrvÃpre / adharottaram, adharottare / bahuprak­ti÷ phalasenÃvanaspatim­gaÓakunik«udrajantudhÃnyat­ïÃnÃm / e«Ãæ bahuprak­tir eva dvandva ekavad bhavati, na dviprak­ti÷ / badarÃmalake / rathikÃÓvÃrohau / plak«anyagrodhau / rurup­«atau / haæsacakravÃkau / yÆkÃlik«e vrÅhiyavau / kuÓakÃÓau // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.13 || _____START JKv_2,4.13: parasparaviruddhaæ viprati«iddham / viprati«iddha-arthÃnÃæ ÓabdÃnÃm anadhikaraïa-vÃcinÃm adravya-vÃcinÃæ dvandva ekavad bhavati / vibhëa-anukar«aïa-arthaÓ cakÃra÷ / ÓÅto«ïam, ÓÅto«ïe / sukha-du÷kham, sukha-du÷khe / jÅvitamaraïam, jÅvitamaraïe / viprati«iddham iti kim ? kÃma-krodhau / anadhikaraïavÃci iti kim ? ÓÅto«ïe udake // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.14 || _____START JKv_2,4.14: yathÃyatham ekavad bhÃve prÃpte prati«edha Ãrabhyate / dadhipaya-Ãdini Óabda-rÆpÃïi na+ekavad bhavanti / dadhipayasÅ / sarpirmadhunÅ / madhusapi«Å / brahmaprajÃpatÅ / ÓivavaiÓravaïau / skandaviÓÃkhau / parivrÃÂkauÓikau pravargyopasadau / Óauklak­«ïau / idhmÃbarhi«Å / nipÃtanÃd dÅrgha÷ / dÅk«ÃtapasÅ / ÓraddhÃtapasÅ / medhÃtapasÅ / adhyayanatapasÅ / ulÆkhalamusale / ÃdyÃvasÃne / ÓraddhÃmedhe / ­k«Ãme / vÃÇmanase // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.15 || _____START JKv_2,4.15: na iti vartate / adhikaraïaæ varti-padÃrtha÷ / sa hi samÃsasya arthasya adhÃra÷ / tasya+etÃvattve parimÃïe gamyamÃne dvandvo na+ekavad bhavati / yathÃyatham ekavad bhÃva÷ prÃpta÷ prati«idhyate / daÓa danto«ÂhÃ÷ / daÓa mÃrdaÇgikapÃïavikÃ÷ // ____________________________________________________________________ [#157] ## || PS_2,4.16 || _____START JKv_2,4.16: adhikaraïa-etÃvattvasya samÅpe vibhëà dvandva÷ ekavad bhavati / upadaÓaæ danto«Âham, upadaÓÃ÷ danto«ÂhÃ÷ / upadaÓaæ mÃrdaÇgikapÃïavikam, upadaÓà mÃrdaÇgikapÃïavikÃ÷ / avyayasya saÇkhyayÃ+avyayÅbhÃvo 'pi vihita÷, bahuvrÅhir api / tatra+ekavadbhÃvapak«e 'vyayÅbhÃvo 'nuprayujyate, itaratra bahuvrÅhi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.17 || _____START JKv_2,4.17: yasya ayam ekavad bhÃvo vihita÷ sa napuæsaka-liÇgo bhavati dvigur dvandvaÓ ca / pa¤cagavam / daÓagavam / dvandva÷ khalv api -- pÃïipÃdam / ÓirogrÅvam / paraliÇgatÃpavÃdo yoga÷ / akÃrÃnta-uttarapado dvigu÷ striyÃæ bhëyate / pa¤capÆlÅ / daÓarathÅ / vÃ+Ãbanta÷ striyÃm i«Âa÷ / pa¤cakhaÂvam, pa¤cakhaÂvÅ / ano nalopaÓ ca và ca dvigu÷ striyÃm / pa¤catak«am, pa¤catak«Å / pÃtrÃdibhya÷ prati«edho vaktavya÷ / pa¤capÃtram / caturyugam / tribhuvanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.18 || _____START JKv_2,4.18: avyayÅbhÃvaÓ ca samÃso napuæsaka-liÇgo bhavati / adhistri / upakumÃri / unmattagaÇgam / lohitagaÇgam / pÆrvapadÃrtha-pradhÃnasya aliÇgatÃ+eva prÃptÃ, anyapadÃrtha-pradhÃnasya abhidheyaval-liÇgatÃ, ata idam ucyate / anukta-samuccayÃrthaÓ cakÃra÷ / [#158] puïyasudinÃbhyÃmahna÷ klÅbate«yate / puïyÃham / sudinÃham / patha÷ saÇkhyÃvyaya-Ãde÷ klÅbate«yate / tripatham / catu«patham / vipatham / supatham / kriyÃ-viÓe«aïÃnÃæ ca klÅbate«yate / m­du pacati / Óobhanaæ pacati / ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.19 || _____START JKv_2,4.19: adhikÃro 'yam uttarasÆtre«u upati«Âhate / na¤-samÃsaæ karmadhÃrayaæ ca varjayitvà 'nyas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati ity etad adhik­taæ viditavyam, yad ita Ærdhvam anukrami«yÃmas tatra / vak«yati -- vibhëà senÃ-surÃ-cchÃyÃ-ÓÃlÃ-niÓÃnÃm (*2,4.25) / brÃhmaïasenam, brÃhmaïasenà / tatpuru«a÷ iti kim ? d­¬haseno rÃjà ana¤ iti kim ? asenà / akarmadhÃrya÷ iti kim ? paramasenà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.20 || _____START JKv_2,4.20: sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye kanthÃ-anatas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati, sà cet kanthà uÓÅnaresu bhavati / sauÓamikantham / Ãhvarakantham / sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? vÅraïakanthà / uÓÅnare«u iti kim ? dÃk«ikanthà / paravil-liÇgatà pavÃda idaæ prakaranam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.21 || _____START JKv_2,4.21: upj¤Ãyate ity upaj¤Ã / upakramyate ity upakrama÷ / upajjà ca upakramaÓ ca upaj¤opakramam / tadantas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati tad-Ãdy-ÃcikhyÃsÃyÃm, tayor upaj¤opakramayor Ãder ÃcikhyÃsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm / ÃkhyÃtum icchà ÃcikhyÃsà / yady upaj¤eyasya+upakramyasya ca arthasya Ãdir ÃkhyÃtum i«yate tata etad bhavati / pÃïiny-upaj¤amakÃlakaæ vyÃkaraïam / pÃïiner upaj¤Ãnena pratham ata÷ praïÅtam akÃlakaæ vyÃkaraïam / vyìyupaj¤aæ daÓahu«karaïam / Ãdyopakramaæ prÃsÃda÷ / nandopakramÃïi mÃnÃni / darÓanÅyopakramaæ sukumÃram / upaj¤Ã-upakramam iti kim ? vÃlmÅkiÓlokÃ÷ / tad-Ãdy-ÃcikhyÃsÃyÃm iti kim ? devadattopaj¤o ratha÷ / yaj¤adattopakramo ratha÷ // ____________________________________________________________________ [#159] ## || PS_2,4.22 || _____START JKv_2,4.22: vibhëà senÃ-surÃ-cchÃyÃ. ÓÃlÃ-niÓÃnÃm (*2,4.25) / iti vibhëÃæ vak«yati / nitya-artham idaæ vacanam / chÃyÃ-antas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati bÃhulye gamyamÃne / pÆrvapadÃrtha-dharma÷ bÃhulyam / ÓalabhÃdÅnÃæ hi bahutvaæ gamyate / ÓalabhacchÃyam / ik«ucchÃyam / bahulye iti kim ? kuÇyacchÃyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.23 || _____START JKv_2,4.23: sabhÃntas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati, sà cet sabhà rÃjapÆrvÃ, amanusya-pÆrvà ca bhavati / inasabham / ÅÓvarasabham / iha kasmÃn na bhavati, rÃjasabhà ? paryÃya-vacanasya+eva+i«yate / tad uktam - jitparyÃyasya+eva rÃjÃdhyartham iti / amanu«ya-pÆrvà - rak«a÷sabham / piÓÃcasabham / iha kasmÃn na bhavati, këÂhasabhà ? amanu«ya-Óabdo rƬhirÆpeï rak«a÷piÓÃcÃdi«v eva vartate / rÃjÃ+amanu«ya-pÆrvà iti kim ? devadattasabhà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.24 || _____START JKv_2,4.24: aÓÃlà ca yà sabhà tadantas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati / saÇghÃtavacano 'tra sabhÃ-Óabdo g­hyate / strÅsabham / dÃsÅsabham / dÃsÅsaÇghÃta÷ ity artha÷ / aÓÃlà iti kim / anÃthakuÂÅ ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.25 || _____START JKv_2,4.25: senà surà chÃyà ÓÃlà niÓà ity evam antas tatpuru«o napuæsaka-liÇgo bhavati vibhëà / brÃhmaïasenam, brÃhamaïasenà / yavasuram, yavasurà / kuÇyacchÃyam, ku¬yacchÃyà / goÓÃlam, goÓÃlà / ÓvaniÓam / ÓvaniÓà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.26 || _____START JKv_2,4.26: samÃhÃra-dvandve napuæsaka-liÇgasya vihitatvÃd itaretarayoga-dvandvasya+idaæ grahaïam / parasya yal liÇgaæ tat bhavati dvandvasya tatpuru«asya ca / uttarapada-liÇgaæ dvandva-tatpuru«ayor vidhÅyate / kukkuÂamayÆryÃvime / mayÆrÅkukkuÂÃvimau / tatpuru«asya - ardhaæ pippalyÃ÷ ardhapippalÅ / ardhakoÓÃtakÅ / ardhanakhara¤janÅ / dviguprÃptÃpannÃlaæpÆrvagatisamÃse«u prati«edho vaktavya÷ / dvigu÷ - pa¤casu kapÃlesu saæsk­ta÷ puro¬ÃÓa÷ pa¤cakapÃla÷ / [#160] prÃpto jÅvikÃm prÃptajÅvika÷ / Ãpanno jÅvikÃm ÃpannajÅvika÷ / alaæ jÅvikÃyai alaæjÅvika÷ / gatisamÃsa÷ - ni«krÃnta÷ kauÓÃmbyÃ÷ ni«kauÓÃmbi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.27 || _____START JKv_2,4.27: aÓva-va¬avayor vibhëa-ekavad-bhÃva÷ ukta÷ / tatra+ekavad-bhÃvÃd anyatra paravilliÇgatÃyÃæ prÃptÃyÃm idam Ãrabhyate / aÓva-va¬avayo÷ pÆrvavalliÇgaæ bhavati / aÓvaÓ ca va¬avà ca aÓvava¬avau / artha-atideÓaÓ ca ayam, na nipÃtanam / tatra dvivacanamatantram / vacana-antare 'pi pÆrvavalliÇgatà bhavati, aÓva-va¬avÃn, aÓva-va¬avai÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.28 || _____START JKv_2,4.28: pÆrvavat iti vartate / hemanta-ÓiÓirau ahorÃtre ity etayoÓ chandasi vi«aye pÆrvavalliÇgaæ bhavati / hemantaÓiÓirÃv­tÆnÃæ prÅïÃmi / ahorÃtre idaæ vrÆma÷ / paravalliÇgata-apavÃdo yoga÷ / artha-atideÓaÓ ca ayaæ na nipÃtanaæ, tena dvivacanamatantram / vacana-antare 'pi pÆrvavalliÇgatà bhavati / pÆrva-pak«ÃÓcitaya÷ / aparapak«Ã÷ purÅ«am, ahorÃtrÃïÅ«ÂakÃ÷ / chandasi iti kim ? du÷khe hemantaÓiÓire / ahorÃtrÃvimau puïyau / chandasi liÇgavyatyaya ukta÷, tasya+eva ayaæ prapa¤ca÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.29 || _____START JKv_2,4.29: k­tasamÃsÃntÃnÃæ nirdeÓa÷ / rÃtra ahna aha ity ete puæsi bhëyante / paravalliÇgatayà strÅ-napuæsakayo÷ prÃptayor idaæ vacanam / dvirÃtra÷ / trirÃtra÷ / catÆrÃtra÷ / pÆrvÃhïa÷ / aparÃhïa÷ / madhyÃhna÷ / dvyaha÷ / tryaha÷ / anuvÃkÃdaya÷ puæsÅti vaktavyam / anuvÃka÷ / ÓaæyuvÃka÷ / sÆktavÃka÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.30 || _____START JKv_2,4.30: apatha-Óabdo napuæsaka-liÇgo bhavati / apatham idam / apathÃni gÃhate mƬha÷ / iha kasmÃn na bhavati, apatho deÓa÷, apathà nagarÅ ? tatpuru«a÷ iti vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.31 || _____START JKv_2,4.31: ardharcÃdaya÷ ÓabdÃ÷ puæsi napuæsake ca bhëyante / ardharca÷ / ardharcam / gomaya÷ / gomayam / [#161] Óabda-rÆpa-ÃÓrayà ca+iyaæ dvi-liÇgatà kvacid arthabhedena api vyavati«Âhate, yathà - pa¬maÓaÇkha-Óabdau nidhi-vacanau puæliÇgau, jalaje ubhaya-liÇgau / bhÆta-Óabda÷ piÓÃce ubhaya-liÇga÷, kriyÃ-Óabdasya abhidheyavalliÇgam / saindhava-Óabdo lavaïe ubhayaliÇga÷, yaugikasya abhidheyavalliÇgam / sÃra-Óabda utkar«e puæliÇga÷, nyÃyÃdanapete napuæsakam, naitat sÃram iti / dharma÷ ity apÆrve puæliÇga÷, tatsÃdhane napuæsakam / tÃni dharmÃïi prathamÃnyÃsan / ardharca / gomaya / ka«Ãya / kÃr«Ãpaïa / kutapa / kapÃÂa / ÓaÇkha / cakra / gÆtha / yÆtha / dhvaja / kabandha / pa¬ma / g­ha / saraka / kaæsa / divasa / yÆ«a / andhakÃra / daï¬a / kamaï¬alu / man¬a / bhÆta / dvÅpa / dyÆta / cakra / dharma / karman / modaka / ÓatamÃna / yÃna / nakha / nakhara / caraïa / puccha / dìima / hima / rajata / saktu / pidhÃna / sÃra / pÃtra / gh­ta / saindhava / au«adha / ìhaka / ca«aka / droïa / khalÅna / pÃtrÅva / «a«Âika / vÃra / bÃna / protha / kapaittha / Óu«ka / ÓÅla / Óulba / sÅdhu / kavaca / reïu / kapaÂa / sÅkara / musala / suvarïa / yÆpa / camasa / varïa / k«Åra / kar«a / ÃkÃÓa / a«ÂÃpada / maÇgala / nidhana / niryÃsa / j­mbha / v­tta / pusta / k«ve¬ita / Ó­Çga / Ó­Çkhala / madhu / mÆla / mÆlaka / ÓarÃva / ÓÃla / vapra / vimÃna / mukha / pragrÅva / ÓÆla / vajra / karpaÂa / Óikhara / kalka / nÃÂa / mastaka / valaya / kusuma / t­ïa / paÇka / kuï¬ala / kirÅÂa / arbuda / aÇkuÓa / timira / ÃÓrama / bhÆ«aïa / ilvasa / mukula / vasanta / ta¬Ãga / piÂaka / viÂaÇka / mëa / koÓa / phalaka / dina / daivata / pinÃka / samara / sthÃïu / anÅka / upavÃsa / ÓÃka / karpÃsa / caÓÃla / khaï¬a / dara / viÂapa / raïa / bala / mala / m­ïÃla / hasta / sÆtra / tÃï¬ava / gÃï¬Åva / maï¬apa / paÂaha / saudha / pÃrÓva / ÓarÅra / phala / chala / pÆra / rëÂra / viÓva / ambara / kuÂÂima / maï¬ala / kakuda / tomara / toraïa / ma¤caka / puÇkha / madhya / bÃla / valmÅka / var«a / vastra / deha / udyÃna / udyoga / sneha / svara / saÇgama / ni«ka / k«ema / ÓÆka / chatra / pavitra / yauvana / pÃnaka / mÆ«ika / valkala / ku¤ja / vihÃra / lohita / vi«Ãïa / bhavana / araïya / pulina / d­¬ha / Ãsana / airÃvata / ÓÆrpa / tÅrtha / lomaÓa / tamÃla / loha / daï¬aka / Óapatha / pratisara / dÃru / dhanus / mÃna / taÇka / vitaÇka / mava / sahasra / odana / pravÃla / ÓakaÂa / aparÃhïa / nŬa / Óakala / iti ardharcÃdi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.32 || _____START JKv_2,4.32: ÃdeÓa÷ kathanam / anavÃdeÓo 'nukathanam / idamo 'nvÃdeÓa-vi«ayasya aÓ-ÃdeÓo bhavaty anudÃtta÷, t­tÅya-adau vibhaktau parata÷ / ÃbhyÃæ chÃtrÃbhyaæ rÃtriradhÅtÃ, atho ÃbhyÃmaharapyadhÅtam / asmai chÃtrÃya kambalaæ dehi, atho 'smai ÓÃÂakam api dehi / asya chÃtrasya Óobhanaæ ÓÅlam, atho 'sya prabhÆtaæ svam / aÓ-ÃdeÓa-vacanaæ sÃkacka-artham / imakÃbhyÃæ chÃtrÃbhyÃæ rÃtriradhÅtÃ, atho ÃbhyÃmaharapyadhÅtam / neha paÓcÃd uccÃraïamÃtram anvÃdeÓa÷ / kiæ tarhi ? ekasya+eva abhidheyasya pÆrvaæ Óabdena pratipÃditasya dvitÅyaæ pratipÃdanam anvÃdeÓa÷ / tena+iha na bhavati, devadattaæ bhojaya, imaæ ca yaj¤adattam iti // ____________________________________________________________________ [#162] ## || PS_2,4.33 || _____START JKv_2,4.33: anvÃdeÓa anudÃtta iti vartate / etado 'nvÃdeÓa-vi«ayasya aÓÃdeÓo bhavati anudÃtta÷ tra-taso÷ parata÷ / tau ca api tra-tasÃv anudÃttau bhavata÷ / etasmin grÃme sukhaæ vasÃma÷, atho atra yuktà adhÅmahe / etasmÃc chÃtrÃcchanto 'dhÅ«va, atho ato vyÃkaraïam apy adhÅ«va / sarvÃnudÃttaæ padaæ bhavati / etado 'Ó ity ÃdeÓe labhe punar vacanam anudÃtta-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.34 || _____START JKv_2,4.34: anvÃdeÓe 'nudÃtta÷ iti vartate / dvitÅyà Âà os ity ete«u parata idam etador anvÃdeÓa-vi«ayayo÷ ena-Óabda ÃdeÓo ÃdeÓo bhavati anudÃtta÷ / idamo maï¬ÆkaplutinyÃyena anuv­tti÷ / imaæ chÃtraæ chando 'dhyÃpaya, atho enaæ vyÃkaraïamadhyÃpaya / anena chÃtreïa rÃtriradhÅtÃ, atho enenÃharapyadhÅtam / anayoÓchÃtrayo÷ Óobhanaæ ÓÅlam, atho enayo÷ prabhÆtaæ svam / etada÷ khalv api -- etaæ chÃtraæ chanto 'dhyÃpaya, atho enaæ vyÃkaraïamapyadhyÃpaya / etena chÃtrena rÃtriradhÅtÃ, atho enenÃharapyadhÅtam / etayoÓ chÃtrayo÷ Óobhanaæ ÓÅlam, atho enayo÷ prabhÆtaæ svam / enad iti napuæsakaikavacane vaktavyam / prak«Ãlayainat / parivartayainat / iha kasmÃn na bhavati, ayaæ daï¬o harÃnena, etamÃtaæ Çitaæ vidyÃt iti ? yatra ki¤cid vidhÃya vÃkyÃntareïa punar anyadupadiÓyate so 'nvÃdeÓa÷ / iha tu vastu-nirdeÓamÃtraæ k­tvà ekam eva vidhÃnam // ____________________________________________________________________ #<ÃrdhadhÃtuke># || PS_2,4.35 || _____START JKv_2,4.35: ÃrdhadhÃtuke ity adhikÃro 'yam, ïya-k«atriya-Ãr«a-¤ito yÆni lug-aï-i¤o÷ (*2,4.58) iti yÃvat / yadita Ærdhvam anukrami«yamast ad ÃrdhadhÃtuke veditavyam / vak«yati hano vadha liÇi (*2,4.42) -- vadhyÃt / ÃrdhadhÃtuke iti kim ? hanyÃt / vi«aya-saptamÅ ca+iyaæ, na parasaptamÅ / tena ÃrdhadhÃtuka-vivak«ÃyÃm ÃdeÓe«u k­te«u paÓcÃd yathÃ-prÃptaæ pratyayà bhavanti / bhavyam / praveyam / Ãkhyeyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.36 || _____START JKv_2,4.36: ado jagdhi÷ ÃdeÓo bhavati lyapi parata÷, takÃrÃdau ca kiti pratyaye / prajagdhya / vijagdhya / jagdha÷ / jagdhavÃn / ikÃra uccÃraïa-artha÷, na anubandha÷ / tena num na bhavati / evaæ vacyÃdÅnÃm api / iha kasmÃn na bhavati, annam ? annÃïïa÷ (*4,4.85) iti nipÃtanÃt / [#163] jagdhau siddhe 'ntaraÇgatvÃtti kitÅti lyab ucyate / j¤Ãpayaty-antaraÇgÃïÃæ lyapà bhavati bÃdhanam // ti iti kim ? adyate / kiti iti kim ? attavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.37 || _____START JKv_2,4.37: luÇi sani ca parato 'do ghasÊ ÃdeÓo bhavati / Êdit-karaïam aÇartham / luÇi --aghasat, aghasatÃm, aghasan / sani -- jighatsati, jighatsata÷, jighatsanti / ghasÊbhÃve 'cy upasaÇkhyÃnam / prÃtti iti praghasa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.38 || _____START JKv_2,4.38: gha¤i api ca parata÷ ado ghasÊ ÃdeÓo bhavati / ghÃsa÷ / praghasa÷ / upasarge 'da÷ (*3,3.59) ity ap // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.39 || _____START JKv_2,4.39: chandasi vi«aye bahulam ado ghasÊ ÃdeÓo bhavati / ghastÃæ nÆnam / sagdhiÓca me / na ca bhavati / ÃttÃmadya madyato meda udbh­tam / anyatarasya aægrahaïam eva kasmÃn na kriyate tad eva+uttara-artham api bhavi«yati ? kÃryÃntara-arthaæ bahula-grahaïam / ghastÃm ity atra+upadhÃ-lopo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.40 || _____START JKv_2,4.40: liÂi parato 'do 'nyatarasyÃæ ghasl-ÃdeÓo bhavati / jaghÃsa, jak«atu÷, jak«u÷ / Ãd, Ãdatu÷, Ãdu÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.41 || _____START JKv_2,4.41: liÂy anyatarasyÃm iti vartate / ve¤o vayi÷ ÃdeÓo bhavati anyatrasyÃæ liÂi parata÷ / ikÃra uccÃraïa-artha÷ / uvÃya, Æyatu÷, Æyu÷ / pak«e -- Ævatu÷, Ævu÷ / liÂi vayo ya÷ (*6,1.38) iti yakÃrasya samprasÃraïaæ prati«idhyate / vaÓ ca anyatarasyÃæ kiti (*6,1.39) iti va-kÃro vidhÅyate -- vavau, vavatu÷, vavu÷ / ve¤a÷ (*6,1.40) iti samprasÃraïaæ na bhavati // ____________________________________________________________________ [#164] ## || PS_2,4.42 || _____START JKv_2,4.42: hanter dhÃto÷ vadha ity ayam ÃdeÓo bhavati liÇi parata ÃrdhadhÃtuke / vadhyÃt, vadhyÃstÃm, vadhyÃsu÷ / akÃra-antaÓ ca ayam ÃdeÓa÷ / tatra akÃrasya lopo bhavati / tasya sthÃnivadbhÃvÃd avadhÅt iti halanta-lak«anà v­ddhi÷ na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.43 || _____START JKv_2,4.43: luÇi ca parata÷ hano vadha ity ayam ÃdeÓo bhavati / avadhÅt, avadhÅ«ÂÃm, avadhi«u÷ / yogavibhÃga uttara-artha÷ / Ãtmanepade«u luÇi vikalpo yathà syÃl liÇi mà bhÆt // ____________________________________________________________________ #<Ãtmanepade«v anyatarasyÃm># || PS_2,4.44 || _____START JKv_2,4.44: pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate / Ãtmanepade«u parato hano luÇy anyatarasyÃæ vadha ity ayamÃdeÓo bhavati / Ãvadhi«Âa, Ãvadhi«ÃtÃm, Ãvadhi«ata / na ca bhavati / Ãhata, ÃhasÃtÃm, Ãhasata // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.45 || _____START JKv_2,4.45: iïa÷ gà ity ayam ÃveÓo bhavati luÇi parata÷ / agÃt, agÃtÃm, agu÷ / luÇi iti vartamÃne punar luÇ-grahaïam Ãtmanepade«v anyatarasyÃm (*2,4.44) ity etan mà bhÆt / iha tvaviÓe«eïa nityaæ ca bhavati / agÃt / agÃyi bhavatà / iïvadika ita vaktavyam / adhyagÃt, adhyagÃtÃm, adhyagu÷ // ____________________________________________________________________ #<ïau gamir abodhane># || PS_2,4.46 || _____START JKv_2,4.46: ïau parata÷ iïo 'bodhana-arthasya gamir-ÃdeÓo bhavati / ikÃra uccÃraïa-artha÷ / gamayati, gamayata÷, gamayanti / abodhane iti kim ? pratyÃyayati / iïvadika ity eva, adhigamayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.47 || _____START JKv_2,4.47: sani parata÷ iïo 'bodhana-arthasya gamir ÃdeÓo bhavati / jigami«ati, jigami«ata÷, jigami«anti / abodhane ity eva, arthÃn pratÅ«i«ati / iïvadika ity eva, adhijigami«ati / yoga-vibhÃga uttarÃrtha÷ / iÇaÓca (*2,4.48) iti sanyeva yathà syÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.48 || _____START JKv_2,4.48: iÇaÓ ca sani parato gamir ÃdeÓo bhavati / adhijigÃæsate, adhijigÃæsete, adhijigÃæsante // ____________________________________________________________________ [#165] ## || PS_2,4.49 || _____START JKv_2,4.49: gÃÇ adeÓo bhavati iÇo liÂi parata÷ / adhijage, adhijagÃte, adhijagire / gÃÇo 'nubandha-grahaïaæ viÓe«ana-artham, gÃÇ kuÂÃdibhyo '¤ïin Çit (*1,2.1) ity atra asya grahaïaæ yathà syÃt / na hi sthÃnivadbhÃvena gÃÇ iti rÆpaæ labhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.50 || _____START JKv_2,4.50: lugi ÊÇi ca parata iÇo vibhëà gÃÇ-ÃdeÓo bhavati / ÃdeÓa-pak«e gÃÇ kuÂÃdibhyo '¤ïin ¬it (*1,2.1) iti Çittvam, ghu-mÃ-sthÃ-gÃ-pÃ-jahÃti-sÃæ hali (*6,4.66) iti Åtvam / adhyagÅ«Âa, adhyagÅ«ÃtÃm, adhyagÅ«ata / na ca bhavati / adhyai«Âa, adhyai«ÃtÃm, adhyai«ata / ÊÇi khalv api - adhyagÅ«yata, adhyagÅ«yetÃm, adhyagÅ«yanta / na ca bhavati / adhyai«yata, adhyai«yetÃm, adhyai«yanta // ____________________________________________________________________ #<ïau ca saæÓ-caÇo÷># || PS_2,4.51 || _____START JKv_2,4.51: iÇo gÃÇ vibhëà iti vartate / ïau iti iÇ-apek«ayà parasaptamÅ, saæÓ-caÇo÷ iti ca ïy-apek«ayà / ïau sanpare caÇpare ca parata÷ iÇo vibhëà gÃÇ-ÃdeÓo bhavati / adhijigÃpayi«ati / na ca bhavati / adhyÃpipayi«ati / caÇi khalv api - adhyajÅgapat / na ca bhavati / adhyÃpipat // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.52 || _____START JKv_2,4.52: aster dhÃtor bhÆ÷ it ayam ÃdeÓo bhavati ÃrdhadhÃtuke / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / iha kasmÃn na bhavati, ÅhÃmÃsa, ÅhÃmÃsatu÷, ÅhÃmÃsu÷ ? k­¤ ca anuprayujyate liÂi (*3,1.40) iti pratyÃhÃra-grahaïena aster grahaïa-sÃmarthyÃt / tathà cocyate - anupratoge tu bhuvà 'styabÃdhanam smaranti kartur vacanÃn manÅ«iïa÷ / iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.53 || _____START JKv_2,4.53: bruvo vacir ÃdeÓo bhavati ÃrdhadhÃtuka-vi«aye / ikÃra uccÃraïa-artha÷ / vaktà / vaktum / vaktavyam / sthÃnivadbhÃvena kartr-abhiprÃya-kriyÃ-phala-vivak«ÃyÃm Ãtmanepadaæ bhavati / Æce / vak«yate // ____________________________________________________________________ [#166] ## || PS_2,4.54 || _____START JKv_2,4.54: cak«iÇa÷ khyä ÃdeÓo bhavati ÃrdhadhÃtuke / ÃkhyÃtà / ÃkhyÃtum / ÃkhyÃtavyam / sthÃnivadbhÃvena nityam Ãtmanepadaæ na bhavati, ¤akÃra-anubandhak-araïa-sÃmarthyÃt / ÃkhyÃsyati / ÃkhyÃsyate / kÓÃdir apy ayam ÃdeÓa i«yate / ÃkÓÃtà / ÃkÓÃtum / ÃkÓÃtavyam / varjane prati«edho vaktavya÷ / durjana÷ saæcak«yÃ÷ / varjanÅyÃ÷ ity artha÷ / asanayoÓ ca prati«edho vaktavya÷ / n­cak«Ã rak«a÷ hiæsÃrtho 'tra bhÃtu÷ / ane khalv api - vicak«aïa÷ paï¬ita÷ / bahulaæ sa¤j¤Ãchandasor iti vaktavyam / annavadhakagÃtravicak«aïÃjirÃdyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.55 || _____START JKv_2,4.55: pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate / liÂi parataÓcak«iÇa÷ khyä ÃdeÓa÷ và bhavati / Ãcakhyau, Ãcakhyatu÷, Ãcakhyu÷ / na ca bhavati / Ãcacak«e, Ãcacak«Ãte, Ãcacak«ire // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.56 || _____START JKv_2,4.56: ajer dhÃto÷ vÅ ity ayam ÃdeÓo bhavaty ÃrdhadhÃtuke parato gha¤apau varjayitvà / pravayaïÅya÷ / pravÃyaka÷ / agha¤apo÷ iti kim ? samÃja÷ / udÃja÷ / api tu - samaja÷ / udaja÷ / sam-udor aja÷ paÓu«u (*3,3.69) ity ap / dÅrghoccÃraïam kim ? pravÅtÃ÷ / bha¤apo÷ prati«edhe kyapa upasaÇkhyÃnam kartavyam / samajyà / valÃdÃv ÃrdhadhÃtuke vikalpa i«yate / pravetÃ, prÃjità / pravetum, prÃjitum // ____________________________________________________________________ [#167] ## || PS_2,4.57 || _____START JKv_2,4.57: pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate / yu iti lyuÂo grahaïam / yau prabhÆte aje rvà vÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati / pravayaïo daï¬a÷, prÃjano daï¬a÷ / pravayaïamÃnaya, prÃjanamÃnaya // ____________________________________________________________________ #<ïya-k«atriya-Ãr«a-¤ito yÆni lug aï-i¤o÷># || PS_2,4.58 || _____START JKv_2,4.58: ïya-Ãdayo gotra-pratyayÃ÷ / ïyÃntÃt k«atriyagotrÃd Ãr«Ãd ¤itaÓ ca prayo÷ aï¬a¤oryÆni lug bhavati / ïyÃntÃt tÃvat -- kurv-Ãdibhyo ïya÷ (*4,1.151) , tasmÃd yÆni i¤, tasya luk / kauravya÷ pità / kauravya÷ putra÷ / nanu ca kauravya-Óabda÷ tikÃdi«u paÂhyate, tata÷ phi¤Ã bhavitavyam, kauravyÃyaïi÷ iti ? k«atriyagotrasya tatra grahaïam, kuru-n-Ãdibhyo ïya÷ (*4,1.172) ity anena vihitasya, idaæ tu brÃhmaïagotram, kurv-Ãdibhyo ïya÷ (*4,1.151) iti / k«atriya -- ­«y-andhaka-v­«ïi-kurubhyaÓ ca (*4,1.114) it yaï, tasmÃd yÆni i¤, tasya luk / ÓvÃphalka÷ pità / ÓvÃphalka÷ putra÷ / Ãr«a -- ­«yaï (*4,1.114), tasmÃd yÆni i¤, tasya luk / vÃsi«Âha÷ pità / vÃsi«Âha÷ putra÷ / ¤it - an­«y-Ãnantarye vida-Ãdibhyo '¤ (*4,1.104), tasmÃd yÆni i¤, tasya luk / baida÷ pità / vaida÷ putra÷ / aïa÷ khalv api -- tika-Ãdibhya÷ phi¤ (*4,1.154), tasmÃd yÆni prÃg dÅvyato 'ï (*4,1.83), tasya luk / taikÃyani÷ pità / taikÃyani÷ putra÷ / etebhya÷ iti kim ? Óiva-Ãdibhyo 'ï (*4,1.112), tasmÃd yÆni ata i¤ (*4,1.95), tasya lug na bhavati / kauha¬a÷ pità / kauha¬i putra÷ / yÆni iti kim ? vÃmarathyasya chÃtrÃ÷ vÃmarathÃ÷ / kurv-Ãdibhyo ïya÷ (*4,1.151) iti ïya÷, tasmÃt kaïva-Ãdibhyo gotre (*4,2.111) iti Óai«iko 'ï / tasya lug na bhavati / aïi¤o÷ iti kim ? dÃk«erapatyaæ yuvà dÃk«Ãyaïa÷ / abrÃhmaïagotramÃtramÃtrÃdyuvapratyayastopasaÇhyÃnam / baudhi÷ pità / baudhi÷ putra÷ / jÃbÃli÷ pità / jÃbÃli÷ putra÷ / audumbari÷ pità / audumbari÷ putra÷ / bhÃï¬ÅjaÇghi÷ pità / bhÃï¬ÅjaÇghi÷ putra÷ / ÓÃlva-avayava-lak«ana i¤, tasmÃt phak, tasya luk / pailÃdi-darÓanÃt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.59 || _____START JKv_2,4.59: paila ity evam ÃdibhyaÓ ca yuva-pratyayasya lug bhavati / pÅlÃyà và (*4,1.118) ityaï, tasmad aïo dvyaca÷ (*4,1.156) iti phi¤, tasya luk / paila÷ pità / paila÷ putra÷ / anye paila-Ãdaya÷ i¤antÃ÷ tebhya÷ i¤a÷ prÃcÃm (*2,4.60) iti luki siddhe 'prÃg-artha÷ pÃÂha÷ / paila / ÓÃlaÇika / sÃtyaki / sÃtyakÃmi / daivi / audamajji / audavraji / audameghi / audabuddhi / daivasthÃni / paiÇgalÃyani / rÃïÃyani / rauhak«iti / bhauliÇgi / audgÃhamÃni / aujjihÃni / tadrÃjÃccÃïa÷ / Ãk­tigaïo 'yam // ____________________________________________________________________ [#168] ## || PS_2,4.60 || _____START JKv_2,4.60: gotre ya i¤ tadantÃd yuva-pratyayasya lug bhavati / gotra-viÓe«anaæ prÃg-grahanam, na vikalpa-artham / pÃnnÃgÃrer apatyaæ yuvà / ya¤-i¤oÓ ca (*4,1.101) iti phak, tasya luk / pÃnnÃgÃri÷ pità / pÃnnnagÃri÷ putra÷ / mantharai«aïi÷ pità / mÃntharai«aïi÷ putra÷ / prÃcÃm iti kim ? dÃk«i÷ pità / dÃk«Ãyaïa÷ putra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.61 || _____START JKv_2,4.61: anantareïa prÃpto luk prati«idhyate / taulvaly-Ãdibhya÷ parasya yuvapratyayasya na lug bhavati / taulvali÷ pità / taulvalÃyana÷ putra÷ / taulvali / dhÃraïi / rÃvaïi / pÃraïi / dailÅpi / daivali / daivamati / daivayaj¤i / prÃvÃhaïi / mÃndhÃtaki / ÃnuhÃrati / ÓvÃphalki / Ãnumati / Ãhiæsi / Ãsuri / Ãyudhi / naimi«i / Ãsibandhaki / baiki / ÃntarahÃti / pau«karasÃdi / vairaki / vailaki / vaihati / vaikarïi / kÃreïupÃli / kÃmÃli // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.62 || _____START JKv_2,4.62: te tadrÃjÃ÷ (*4,1.172), ¤ya-Ãdayas tadrÃjÃ÷ (*5,3.119) iti vak«yati, tasya tadrÃja-sa¤j¤asya pratyayasya bahu«u vartamÃnasya astrÅliÇgasya lug bhavati, tena+eva cet tadrÃjena k­taæ bahutvaæ bhavati / aÇgÃ÷ / vaÇgÃ÷ / puï¬rÃ÷ / suhmÃ÷ / magadhÃ÷ / lohadhvajÃ÷ / vrÅhimanta÷ / tadrÃjasya iti kim ? aupagavÃ÷ / bahu«u iti kim ? ÃÇga÷ / tena+eva grahaïaæ kim ? priyo vÃÇgo ye«Ãæ te ime priyavÃÇgÃ÷ / astriyÃm iti kim ? ÃÇgya÷ striya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.63 || _____START JKv_2,4.63: bahu«u tena+eva astriyÃm iti sarvam anuvartate / yaska ity evam Ãdibhya÷ parasya gotra-pratyayasya bahu«u vartamÃnasya astrÅliÇgasya lug bhavati, tena+eva ced gotra-pratyayena k­taæ bahutvaæ bhavati / pratyaya-vidheÓ ca anyatra laukikasya gotrasya grahaïam ity anantarÃpatye 'pi lug bhavaty eva / yaskÃ÷ / labhyÃ÷ / bahu«u ity eva, yÃskÃ÷ / tena+eva ity eva, priyayÃskÃ÷ / astriyÃm ity eva, yÃskya÷ striya÷ / gotre iti kim ? yÃskÃÓchÃtrÃ÷ / [#169] yaska / labhya / duhya / aya÷sthÆïa / t­ïakarïa / ete pa¤ca ÓivÃdisu paÂhyante / tata÷ parebhya÷ «a¬bhya÷ i¤ / sadÃmatta / kambalabhÃra / bahiryoga / karïÃÂaka / piï¬ÅjaÇgha / bakasaktha / tata÷ parebhyaÓ caturbhya÷ g­«Ây-ÃdibhyaÓ ca (*4,1.136) iti ¬ha¤ / basti / kudri / ajabasti / mitrayu / tata÷ parebhyo dvÃdaÓabhya i¤ / rak«omukha / jaÇghÃratha / utkÃsa / kaÂukamanthaka / pu«karasat / vi«apuÂa / uparimekhala / kro«tumÃn / kro«ÂupÃda / kro«ÂumÃya / ÓÅr«amÃya / pu«karasacchabdÃd bÃhvÃdipÃÂhÃd i¤ / kharapaÓabdo na¬Ãdi«u pathyate, tata÷ phak / padaka / varmaka / etÃbhyÃm ata i¤ (*4,1.95) / bhalandanaÓabdÃt ÓivÃdibhyo 'ï (*4,1.112) / bha¬ila / bhaï¬ila / bhadita / bhaï¬ita / etebhyaÓ caturbhya÷ aÓva-Ãdibhya÷ pha¤ (*4,1.110) // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.64 || _____START JKv_2,4.64: bahu«u tena+eva astriyÃm, gotre iti ca anuvartate / ya¤o 'jÓ ca gotrapratyayasya bahu«u vartamÃnasya astrÅliÇgasya luÇ bhavati / garga-Ãdibhyo ja¤ (*4,1.105) - gargÃ÷ / vatsÃ÷ / a¤a÷ khalv api, an­«y-Ãnantarye bida-Ãdibhyo '¤ (*4,1.104) -- bidÃ÷ / urvÃ÷ / bahu«v ity eva, gÃrgya÷ / baida÷ / tenaiva ity eva, priyagÃrgyÃ÷ / priyabaidÃ÷ / astriyÃm ity eva, gÃrgya÷ striya÷ / baidya÷ striya÷ / gotre ity eva, dvÅpÃdanusamudraæ ya¤ (*4,3.10) -- dvaipyÃ÷ / utsÃdibhyo '¤ - autsÃÓchÃtrÃ÷ / ya¤ÃdÅnÃm ekadvayor và tatpuru«e «a«Âhyà upasaÇkhyÃnam / gÃrgyasya kulam gÃrgyakulaæ gargakulaæ và / gÃrgyayo÷ kulaæ gÃrgyakulaæ gargakulaæ và / evaæ baidasya kulaæ baidakulaæ bidakulaæ và / baidayo÷ kulaæ baidakulaæ bidakulaæ và / ya¤ÃdÅnÃm iti kim ? ÃÇgakulam / ekadvayo÷ iti kim ? gÃrgÃïÃæ kulaæ gargakulam / tatpuru«e iti kim ? gÃrgasya samÅpam upagÃrgyam / «a«Âhyà iti kim ? paramagÃrgya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.65 || _____START JKv_2,4.65: atry-Ãdibhya÷ parasya gotrapratyayasya bahu«u lug bhavati / atri-ÓabdÃt itaÓ ca ani¤a÷ (*4,1.122) iti ¬hak / itarebhya÷ ­«yaï / atraya÷ bh­gava÷ / kutsÃ÷ / vasi«ÂhÃ÷ / gotamÃ÷ / aÇgirasa÷ / bahu«u ity eva, Ãtreya÷ / bhargava÷ / tena+eva ity eva, priyÃtreyÃ÷ / priyabhÃrgavÃ÷ / astriyÃm iti kim ? Ãtreyya÷ striya÷ // ____________________________________________________________________ [#170] ## || PS_2,4.66 || _____START JKv_2,4.66: bahvaca÷ prÃtipadikÃt ya i¤ vihita÷ prÃcya-gotre bharatagotre ca vartate, tasya bahu«u lug bhavati / pannÃgÃrÃ÷ / mantharai«aïÃ÷ / bharate«u khalv api - yudhi«ÂhirÃ÷ / arjunÃ÷ / bahvaca÷ iti kim ? baikaya÷ / pau«paya÷ / prÃcyabharate«u iti kim ? bÃlÃkaya÷ / hÃstidÃsaya÷ / bharatÃ÷ prÃcyà eva, te«Ãæ punar grahaïaæ j¤Ãpana-artham anyatra prÃg grahaïe bharata-grahaïaæ na bhavati iti / tena i¤a÷ prÃcÃm (*2,4.60) iti bharatÃnÃæ yuvapratyayasya lug na bhavati / arjuni÷ pità / ÃrjunÃyana÷ putra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.67 || _____START JKv_2,4.67: gopavana-Ãdibhya÷ prasya gotrapratyayasya lug na bhavati / badÃdyanatargaïo 'yam / tato '¤o gotrapratyayasya ya¤-a¤oÓ ca (*2,4.64) iti luk prÃpta÷ prati«idhyate / gaupavanÃ÷ / ÓaigravÃ÷ / gopavana / Óigru / bindu / bhÃjana / aÓva / avatÃna / ÓyÃmÃka / ÓvÃparïa / etÃvanta eva a«Âau gopavana-Ãdaya÷ / pariÓi«ÂÃnÃæ haritÃdÅnaæ pramÃdapÃÂha÷ / te hi caturthe bida-Ãdi«u paÂhyante / tebhyaÓ ca bahu«u lug bhavaty eva, harita÷, kiædÃsÃ÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.68 || _____START JKv_2,4.68: tika-Ãdibhya÷ kitava-ÃdibhyaÓ ca dvandve gotrapratyayasya bahu«u lug bhavati / taikÃyanayaÓ ca kaitavÃyanayaÓ ca, tika-Ãdibhya÷ phi¤ (*4,1.158), tasya luk, tika-kitavÃ÷ / vÃÇkharayaÓ ca bhÃn¬ÅrathayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, vaÇkharabhaï¬ÅrathÃ÷ / aupakÃyanÃÓ ca lÃmakÃyanÃÓ ca, na¬Ãdibhya÷ phak (*4,1.99), tasya luk, upakalamakÃ÷ / pÃphakayaÓ ca nÃrakayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, paphakanarakÃ÷ / bÃkanakhayaÓ ca ÓvÃgudapariïaddhayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, bakanakhaÓvagudapariïaddhÃ÷ / ubja-ÓabdÃt ata i¤ (*4,1.95), kakubha-ÓabdÃt ÓivÃdibhyo 'n (*4,1.112) tayor luk, aubjayaÓ ca kÃkubhÃÓ ca ubjakakubhÃ÷ / lÃÇkayaÓ ca ÓÃntamukhayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95) tasya luk, laÇkaÓÃntamukhÃ÷ / urasaÓabdastikÃdi«u paÂhyate, tata÷ phi¤, laÇkaÂaÓabdÃd i¤, tayor luk, aurasÃyanaÓ ca lÃÇkaÂayaÓ ca urasalaÇkaÂÃ÷ / bhrëÂakayaÓ ca kÃpi«ÂhalayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, bhra«Âakakpi«ÂhalÃ÷ / kÃr«ïÃjinayaÓ ca kÃr«ïasundarayaÓ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, k­«ïÃjinak­«ïasunadarÃ÷ / ÃgniveÓyaÓ ca dÃserakayaÓ ca, agniveÓaÓabdÃt gargÃdibhyo ya¤ (*4,1.105), dÃserakaÓabdÃt ata i¤ (*4,1.95), tayorluk, agniveÓadÃserakÃ÷ // ____________________________________________________________________ [#171] ## || PS_2,4.69 || _____START JKv_2,4.69: upaka ity evam Ãdibhya÷ parasya gotrapratyayasya bahu«u lug bhavati anyatarasyÃæ dvandve ca advandve ca / advandva-grahanaæ dvandva-adhikÃra-niv­tty-artham / ete«aæ ca madye trayo dvandvÃstikakitav Ãdi«u paÂhyante - upakalamakÃ÷, bhra«Âakakpi«Âhala÷, k­«ïÃjinak­«ïasundarÃ÷ iti / te«Ãæ pÆrveïa+eva nityam eva lug bhavati / advandve tv anena vikalpa÷ - upakÃ÷, aupakÃyanÃ÷ / lamakÃ, lÃmakÃyanÃ÷ / bhra«ÂakÃ÷, bhrëÂakaya÷ / kapi«ÂhalÃ÷, kÃpi«Âhalaya÷ / k­«ïÃjinÃ÷, kÃr«ïÃjinaya÷ / k­«ïasundarÃ÷, kÃr«ïasundaraya÷ iti / pariÓi«ÂÃnÃæ ca dvandve 'dvandve ca vikalpa÷ iti / paï¬Ãraka / aï¬Ãraka / ga¬uka / suparyaka / supi«Âha / mayÆrakarïa / khÃrÅjaÇgha / ÓalÃvala / pata¤jala / kaïÂheraïi / ku«Åtaka / kÃÓak­tsna / nidÃgha / kalaÓÅkaïÂha / dÃmakaïÂha / k­«ïapiÇgala / karïaka / parïaka / jaÂilaka / badhiraka / jantuka / anuloma / ardhapiÇgalaka / pratiloma / pratÃna / anabhihita // ____________________________________________________________________ #<Ãgastya-kauï¬inyayor agasti-kuï¬inac># || PS_2,4.70 || _____START JKv_2,4.70: Ãgastya-kauï¬inyayor gotrapratyayayo÷ aïo ya¤aÓ ca bahu«u lug bhavati, pariÓi«Âasya ca prak­ti-bhÃgasya yathÃ-saÇkhyam agasti, kuï¬inac ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷ / agastaya÷ / kuï¬inÃ÷ / cakÃra÷ svarÃrtha÷ / madyodÃtto hi kuï¬inÅ-Óabdas tadÃdeÓo 'pi tathà syÃt / agastya-ÓabdÃd ­«yaï, kuï¬inÅ-ÓabdÃd gargÃditvÃd ya¤ / tayo÷ gotre 'lug-aci (*4,1.89) iti luki prati«iddhe ÃgastÅyÃ÷ chatrÃ÷ iti v­ddha-lak«aïaÓcho bhavati / kauï¬inye tvaïaiva bhavitavyam, kaïvÃdibhyo gotre (*4,2.111) iti / tatra viÓe«o na asti / kauï¬inÃÓchÃtrÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.71 || _____START JKv_2,4.71: supo vibhakter dhÃtu-sa¤j¤ÃyÃ÷ prÃtipadika-sa¤j¤ÃyÃÓ ca lug bhavati / tadantargatÃs tadgrahaïena g­hyante / dhÃtos tÃvat - putrÅyati / ghaÂÅyati / prÃtipadikasya - ka«ÂaÓrita÷ / rÃjapuru«a÷ / dhÃtu-prÃtipadikayo÷ iti kim ? v­k«a÷ / plak«a÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.72 || _____START JKv_2,4.72: adiprabh­tibhya uttarasya Óapo lug bhavati / atti / hanti / dve«Âi // ____________________________________________________________________ [#172] ## || PS_2,4.73 || _____START JKv_2,4.73: chandasi vi«aye Óapo bhaulaæ lug bhavati / adiprabh­tibhya uktas tato na bhavaty api - v­traæ hanti / ahi÷ Óayate / anyebhyaÓ ca bhavati - trÃdhvaæ no devÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.74 || _____START JKv_2,4.74: yaÇo lug bhavati aci pratyaye parata÷ / cakÃrena bahula-grahanam anuk­«yate, na tu chandasi iti / tena chandasi bhëÃyÃæ ca yaÇo lug bhavati / loluva÷ / popuva÷ / sanÅsraæsa÷ / danÅdhvaæsa÷ / bahula-grahaïÃda¤cyapi bhavati / ÓÃkuniko lÃlapÅti / dundubhirvavadÅti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.75 || _____START JKv_2,4.75: Óap anuvartate, na yaÇ / juhoty-Ãdibhya÷ uttarasya Óapa÷ Ólur bhavati / luki prak­te Ólu-vidhÃnÃæ dvirvacana-artham / juhoti / vibharti / nenekti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.76 || _____START JKv_2,4.76: chandasi vi«aye bahulaæ Óapa÷ Ólur bhavati / yatroktaæ tatraæ na bhavati, anyatra api bhavati / juhoty-Ãdibhyast Ãvan na bhavati - dÃti priyÃïi / dhÃti devam / anyebhyaÓ ca bhavati - pÆrïÃæ viva«Âi / janimà vivakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.77 || _____START JKv_2,4.77: luk anuvartate, na Ólu÷ / gÃti sthà ghu pà bhÆ ity etebhya÷ / parasya sico lug bhavati, parasmaipade«u parata÷ / agÃt / asthÃt / adÃt / adhÃt / apÃt / abhÆt / gÃporgrahane iïpibatyorgrahaïam / gÃyate÷ pÃte÷ ca na bhavati / agÃsÅnnaÂa÷ / apÃsÅn n­pa÷ / parasmaipade«u iti kim ? agÃsÃtÃæ grÃmau devadattena // ____________________________________________________________________ [#173] ## || PS_2,4.78 || _____START JKv_2,4.78: ghrà ghe Óà chà sà ity etebhya uttarasya sica÷ prasmaipade«u vibhëà lug bhavati / dheÂa÷ pÆrveïa prÃpte vibhëa-arthaæ vacanam, pariÓi«ÂÃnÃm aprÃpte / aghrÃt, aghrÃsÅt / adhÃt, adhÃsÅt / aÓÃt, aÓÃsÅt / acchÃt, acchÃsÅt / asÃt, asÃsÅt / parasmaipade«u ity eva, aghrÃsÃtÃæ sumanasau devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.79 || _____START JKv_2,4.79: tan-Ãdibhya uttarasya sica÷ ta-thÃso÷ parato vibhëà lug bhavati / atata, atathÃ÷ / atani«Âa, atani«ÂhÃ÷ / asÃta, asÃthÃ÷ / asani«Âa, asani«ÂhÃ÷ / janasanakhanÃæ sa¤j¤alo÷ (*6,4.42) ity Ãtvam / thÃsà sÃhacaryÃd Ãtmanepadasya ta-Óabdasya grahanam / prasmaipade na bhavati, atani«ta yÆyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.80 || _____START JKv_2,4.80: mantra-vi«aye ghasa hvara naÓa v­ daha Ãt v­ca k­ gami jani ity etebhya÷ uttarasya le÷ lug bhavati / ghasa -- ak«an pitaro 'mÅmadanta pitara÷ / hvara iti hv­ kauÂilye - mà hvÃrmitrasya tvà / ïaÓa - dhÆrti÷ praïaÇ martyasya / v­ iti v­Çv­¤o÷ sÃmÃnyena grahanam -- suruco vena Ãva÷ / daha - mà na à dhak / Ãt iti ÃkÃrÃnta-grahanam / prà pÆrane - Ãprà dyÃvÃp­ÂhÅvÅ antarik«am / v­c -- mà no asmin mahÃdhane parà v­g bhÃrabh­dyathà / k­ -- akran karma karmak­ta÷ / gami - {sadya÷ puæ«Âi nirundhÃnÃso} agman / jani -- aj¤ata và asya dantÃ÷ / brÃhmane prayogo 'yam / mantra-grahaïaæ tu chandasa upalak«aïa-artham // ____________________________________________________________________ #<Ãma÷># || PS_2,4.81 || _____START JKv_2,4.81: Ãma÷ parasya le÷ lug bhavati / Åhäcakre / Æhäcakre / Åk«Ã¤cakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.82 || _____START JKv_2,4.82: avyayÃd uttarasya Ãpa÷ supaÓ ca lug bhavati / tatra ÓÃlÃyÃm / yatra ÓÃlÃyÃm / supa÷ khalv api k­tvà / h­tvà // ____________________________________________________________________ [#174] ## || PS_2,4.83 || _____START JKv_2,4.83: pÆrveïa luk prÃpta÷ prati«idhyate / dantÃd avyayÅbhÃvÃd uttarasya supo na lug bhavati, amÃdeÓas tu tasya supo bhavaty apa¤camyÃ÷ / etasmin prati«iddhe pa¤camyÃ÷ Óravanam eva bhavati / upakumbhaæ ti«Âhati / upakumbhaæ paÓya / upamaïikaæ ti«Âhati / upamaïikaæ paÓya / ata÷ iti kim ? adhistri / adhikumÃri / apa¤camyÃ÷ iti kim ? upakumbhÃdÃnaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.84 || _____START JKv_2,4.84: pÆrveïa nityam ambhÃve prÃpte vacanam idam / t­tÅyÃ-saptamyo÷ vibhaktyor bahulam ambhÃvo bhavati avyayÅbhÃve / upakumbhena k­tam, upakumbhaæ k­tam / upakumbhe nidhehi, upakumbhaæ nidhehi / sapamyà ­ddhinadÅsamÃsasaÇkhyÃvayavebhyo nityam iti vaktavyam / sumadram sumagadham / unmattagaÇgam / lohitagaÇgam / ekaviæÓatibhÃradvÃjam / bahulavacanÃt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.85 || _____START JKv_2,4.85: lu¬-ÃdeÓasya prathamapuru«asya prasmaipadasya Ãtmanepadasya ca yathÃkramam ¬Ã rau ras ity ete ÃdeÓà bhavanti / kartÃ, kartÃrau, kartÃra÷ / Ãtmanepadasya -- adhyetÃ, adhyetÃrau, adhyetÃra÷ / prathamasya iti kim ? Óva÷ kartÃsi / Óvo 'dhyetÃse // iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau dvitÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ // ______________________________________________________ t­tÅyo 'dyÃya÷ prathama÷ pÃda÷ / ____________________________________________________________________ [#175] ## || PS_3,1.1 || _____START JKv_3,1.1: adhikÃro 'yam / pratyaya-Óabda÷ sa¤j¤Ãtvena adhikriyate / à pa¤camÃdyÃyaparisamÃpteryÃnita Ærdhvam anukrami«yama÷, pratyayasa¤j¤Ãste veditavyÃ÷, prak­tyupapÃdopÃdhivikÃrÃgamÃn varjayitvà / vak«yati -- tavyat-tavya-anÅyara÷ (*3,1.96) / kartavyam / karaïÅyam / pratyayapradeÓÃ÷ - pratyayalope pratyayalak«aïam (*1,1.62) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.2 || _____START JKv_3,1.2: ayam apy adhikÃro yoge yoge upati«Âhate, paribhëà và / paraÓ ca sa bhavati dhÃtor và prÃtipadikÃd và ya÷ pratyaya-sa¤j¤a÷ / kartavyam / taittirÅyam / cakÃra÷ punar asyaiva samuccaya-artha÷ / tena+uïÃdi«u paratvaæ na vikalpyate // ____________________________________________________________________ #<Ãdy-udÃttaÓ ca># || PS_3,1.3 || _____START JKv_3,1.3: ayam apy adhikÃra÷ paribhëà và / Ãdy-udÃttaÓ ca sa bhavati / Ãdy-udÃttaÓ ca sa bhavati ya÷ pratyaya-sa¤j¤a÷ / aniyatasvara-pratyaya-prasaÇge 'nekÃk«u ca pratyaye«u deÓasya aniyame sati vacanam idam Ãder udÃtta-artham / kartavyam / taittirÅyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.4 || _____START JKv_3,1.4: pÆrvasya ayam apavÃda÷ / supa÷ pitaÓ ca pratyayà anudÃttà bhavanti / d­«adau / d­«ada÷ / pita÷ khalv api -- pacati / paÂhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.5 || _____START JKv_3,1.5: gupa gopane, tija niÓÃne, kita nivÃse etebhyo dhÃtubhya÷ san pratyayo bhavati / pratyaya-sa¤j¤Ã ca adhik­taiva / jugupsate / titik«ate / cikitsati / nindÃk«amÃvyÃdhipratÅkÃre«u sanni«ate 'nyatra yathà prÃptaæ pratyayà bhavanti / yopayati / tejayati / saÇketayati / gupÃdi«v anubandhakaraïam ÃtmanepadÃrtham // ____________________________________________________________________ [#176] ## || PS_3,1.6 || _____START JKv_3,1.6: mÃn pÆjÃyÃm, badha bandhane, dÃna avakhaï¬ane, ÓÃna avatejate, ity etebhyo dhÃtubhya÷ san pratyayo bhavati, abhyÃsasya ca ikÃrasya dÅrghÃdeÓo bhavati / mÅmÃæsate / bÅbhatsate / dÅdÃæsate / ÓÅÓÃæsate / uttarasÆtre vÃgrahaïaæ sarvasya Óe«o vij¤Ãyate, tena kvacin na bhavaty api / mÃnayati / bÃdhayati / dÃnayati / niÓÃnayati / atra api sannartha-viÓe«a i«yate / mÃner jij¤ÃsÃyÃm, badher vairÆpye, dÃner Ãrjave, ÓÃner niÓÃne // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.7 || _____START JKv_3,1.7: i«ikarma yo dhatur i«iïaiva samÃnakart­ka÷, tasmÃd icchÃyÃm arthe và san pratyayo bhavati / karmatvaæ samÃnakart­katvaæ ca dhÃtor arthadvÃrakam / karÂum icchati / cikÅr«ati / jihÅr«ati / dhÃtu-grahanaæ kim ? sopasargÃd utpattir mà bhÆt / praka­tum aicchat prÃcikÅr«at / karmaïa÷ iti kim ? karaïÃn mà bhÆt / gamanena+icchati / samÃnakart­kat iti kim ? devadattasya bhojanam icchati yaj¤adatta÷ / icchÃyÃm iti kim ? kartuæ jÃnÃti / vÃvacanÃd vÃkyam api bhavati / dhÃto÷ iti vidhÃnÃd atra sana÷ ÃrdhadhÃtuka-sa¤j¤Ã bhavati, na pÆrvatra / ÃÓaÇkÃyÃm upasaækhyÃnam / ÃÓaÇke pati«yati kÆlam, pipati«ati kÆlam / Óvà mumÆr«ati / icchÃsannantÃt prati«edho vaktavya÷ / cikÅr«itum icchati / viÓe«aïaæ kim ? jugupsi«ate / mÅmÃæsi«ate / Óai«ikÃnmatubarthÅyÃcchai«iko matubarthika÷ / sarÆpa÷ pratyayo ne«Âa÷ sanantÃn na sani«yate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.8 || _____START JKv_3,1.8: karmaïa÷ icchÃyÃæ và ity anuvartate / i«ikarmaïa÷ e«itu÷ eva Ãtmasambandhina÷ subantÃd icchÃyÃm arthe và kyac pratyayo bhavati / Ãtmana÷ putram icchati putrÅyati / sub-grahaïaæ kim ? vÃkyÃn mà bhÆt / mahÃntaæ putram icchati / Ãtmana÷ iti kim ? rÃj¤a÷ putram icchati / kakÃra÷ na÷ kye (*1,4.15) iti sÃmÃny-agrahaïa-artha÷ / cakÃras tadavighÃta-artha÷ / [#177] kyaci mÃntÃvyaya-prati«edho vaktavya÷ / idam icchati / uccair icchati / nÅciar icchati / chandasi parecchÃyÃm iti vaktavyam / mà tvà v­kà aghÃyavo vidan // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.9 || _____START JKv_3,1.9: subantÃt karmaïa÷ ÃtmecchÃyÃæ kÃmyac pratyayo bhavati / Ãtmana÷ putram icchati putrakÃmyati / vastrakÃmyati / yogavibhÃga uttaratra kyaco 'nuv­tty-artha÷ / kakÃrasya it-saj¤Ã prayojana-abhÃvÃn na bhavati, cakÃrÃditvÃd va kÃmyaca÷ / upayaÂkÃmyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.10 || _____START JKv_3,1.10: kyac anuvartate, na kÃmyac / upamanÃt karmaïa÷ subantÃd ÃcÃre 'rthe và kyac pratyayo bhavati / ÃcÃra-kriyÃyÃ÷ pratyaya-arthatvÃt tadapek«ayaiva upamÃnasya karmatà / putramiva Ãcarati putrÅyati chÃtram / prÃvÃrÅyati kambalam / adhikaraïÃc ceti vaktavyam / prÃsÃdÅyati kuÂyÃm / paryaÇkÅyati ma¤cake // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.11 || _____START JKv_3,1.11: ÃcÃre ity anuvartate / upamÃnÃt kartu÷ subantÃd ÃcÃre 'rthe và kyaÇ-prattyayo bhavati, sakÃrasya ca lopo bhavati / anvÃcayaÓi«ta÷ salopa÷, tadabhÃve 'pi kyaÇ bhavaty eva / Óyena ivÃcarati kÃka÷ ÓyenÃyate / kumudaæ pu«karÃyate / salopa-vidhÃv api vÃ-grahaïaæ sambadhyate, sà ca vyavasthita-vibhëà bhavati / ojaso 'psaraso nityaæ payasastu vibhëayà / {sakÃrasye«yate lopa÷ ÓabdaÓÃstravicak«anai÷} ojÃyamÃnaæ yo ahiæ jaghÃna / ojÃyate, apsarÃyate / payÃyate, payasyate / salopa-vidhau ca kartu÷ iti sthÃna-«a«ÂhÅ sampadyate, tatra alo 'ntya-niyame sati haæsÃyate, sÃrasÃyate iti salopo na bhavati / [#178] ÃcÃre 'vagalbha-klÅba-ho¬ebhya÷ kvib và vaktavya÷ / avagalbhate, avagalbhÃyate / klÅbate, klÅbÃyate / ho¬ate, ho¬Ãyate / sarvaprÃtipadikebhya ity eke / aÓva iva Ãcarati aÓvÃyate, aÓvati / gardabhÃyate, gardabhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.12 || _____START JKv_3,1.12: bh­Óa ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhyo 'cvyantebhyo bhuvi bhavaty arthe kyaÇ pratyayo bhavati, halantÃnÃæ ca lopa÷ / acve÷ iti pratyekam abhisambadhyate / kim arthaæ puna ridam ucyate, yÃvatà bhavati yoge cvir vidhÅyate, tenoktÃrthatvÃc cvyantebhyo na kyaÇ bhavi«yati ? tatsÃd­Óyapratipattyarthaæ tarhi cvi-prati«edha÷ kriyate / abhÆta-tadbhÃva-vi«ayebhyo bh­ÓÃdibhya÷ kyaÇ pratyaya÷ / abh­Óo bh­Óo bhavati bh­ÓÃyate / ÓÅghrÃyate / bh­Óa / ÓÅghra / manda / capala / paï¬ita / utsuka / unmanas / abhimanas / sumanas / durmanas / rahas / rehas / ÓaÓvat / b­hat / vehat / n­«at / Óudhi / adhara / ojas / varcas / bh­ÓÃdi÷ / acve÷ iti kim ? bh­ÓÅbhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.13 || _____START JKv_3,1.13: lohitÃdibhyo ¬ÃjantebhyaÓ ca bhavaty arthe kya« pratyayo bhavati / lohitÃyati, lohitayate / ¬Ãjantebhya÷ - paÂapaÂÃyati, paÂapaÂÃyate / lohita¬Ãjbhya÷ kya« vacanam, bh­ÓÃdi«vitarÃïi / yÃni lohitÃdi«u paÂhyante tebhya÷ kyaÇ eva, aparipaÂhitebhyas tu kya« eva bhavati / varmÃyati, varmÃyate / nidrayati, nidrÃyate / karuïÃyati, karuïÃyate / k­pÃyati, k­pÃyate / Ãk­tigaïo 'yam / yathà ca kakÃra÷ sÃmÃnyagrahaïÃrtho 'nubadhyate na÷ kye (*1,4.15) iti / na hi paÂhitÃnÃæ madhye nakÃrÃnta÷ Óabdo 'sti / k­bhvastibhir iva kya«Ã 'pi yoge ¬Ãj bhavati ity etad eva vacanam j¤Ãpakam / acve÷ ity anuv­tter abhÆta-tadbhÃve kya« vij¤Ãyate / lohita / nÅla / harita / pÅta / madra / phena / manda / lohitÃdi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.14 || _____START JKv_3,1.14: kyaÇ anuvartate, na kya« / ka«Âa-ÓabdÃc caturthÅsamarthÃt kramaïe 'rthe 'nÃrjave kyaÇ pratyayo bhavati / ka«ÂÃya karmaïe krÃmati ka«tÃyate / atyalpam idam ucyate / straka«Âakak«ak­cchragahanebhya÷ kaïvacikÅr«ÃyÃm iti vaktavyam / kanvacikÅr«Ã pÃpacikÅr«Ã, tasyÃmetebhya÷ kyaÇ pratyayo bhavati / strÃyate / ka«tÃyate / kak«Ãyate / k­cchrÃyate / gahanÃyate / kaïvacikÅr«ÃyÃm iti kim ? aja÷ ka«Âam krÃmati // ____________________________________________________________________ [#179] ## || PS_3,1.15 || _____START JKv_3,1.15: romantha-ÓabdÃt tapa÷-ÓabdÃc ca karmaïo yathÃkramaæ varticaror arthayo÷ kyaÇ pratyayo bhavati / romanthaæ vartayati romanthÃyate gau÷ / hanucalane iti vaktavyam / iha mà bhÆt, kÅÂo romanthaæ vartayati / tapasa÷ parasmaipadam ca / tapaÓacarati tapasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.16 || _____START JKv_3,1.16: karmaïa÷ iti vartate / bëpa-ÓabdÃd Æ«ma-ÓabdÃc ca karmana udvamane 'rthe kyaÇ pratyayo bhavati / bëpam udvamati bëpÃyate / Æ«mÃyate / phenà cceti vaktavyam / phenam udvamati phenÃyate // ____________________________________________________________________ #<Óabda-vaira-kalaha-abhra-kaïva-meghebhya÷ karaïe># || PS_3,1.17 || _____START JKv_3,1.17: Óabda vaira kalaha abhra kanva megha ity etebhaya÷ karaïe karoty arthe kyaÇ pratyayo bhavati / Óabdam karoti ÓabdÃyate / vairÃyate / kalahÃyate / abhrÃyate / kaïvÃyate / meghÃyate / sudinadurdinanÅharebhyaÓ ceti vaktavyam / sudinÃyate / durdinÃyate / nÅhÃrÃyate / aÂÃÂÂÃÓÅkÃkoÂÃpoÂÃsoÂÃpru«ÂÃplu«ÂÃ-grahaïaæ kartavyam / aÂÃyate / aÂÂÃyate / ÓÅkÃyate / koÂÃyate / poÂÃyate / soÂÃyate / pru«ÂÃyate / plu«ÂÃyate // ____________________________________________________________________ [#180] ## || PS_3,1.18 || _____START JKv_3,1.18: karma-grahaïas anuvartate / sukha ity evam Ãdibhya÷ karmabhya÷ vedanÃyÃm arthe 'nubhave kyaÇ pratyayo bhavati, vedayituÓcet kartu÷ sambandhÅni sukhÃdÅni bhavanti / sukhaæ vedayate sukhÃyate / du÷khÃyate / kart­-grahaïaæ kim ? sukhaæ vedayate prasÃdhako devadattasya / sukha / du÷kha / t­pta / gahana / k­cchra / asra / alÅka / pratÅpa / karuïa / k­païa / so¬ha / sukhÃdi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.19 || _____START JKv_3,1.19: karaïe iti vartate / namas varivas citraÇ ity etebhyo và kyac pratyayo bhavati, karaïaviÓe«e pÆjÃdau / namasa÷ pÆjÃyÃm - namasyati devÃn / varivasa÷ paricaryÃyÃm -- varivasyati gurÆn / citraÇa ÃÓcarye - citrÅyate / ÇakÃra ÃtmanepadÃrtha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.20 || _____START JKv_3,1.20: karaïe iti vartate / puccha bhÃï¬a cÅvara ity etebhyo ïiÇ pratyayo bhavati karaïaviÓe«e / pucchÃdudasane paryasane và / utpucchayate / paripucchayate / bhÃï¬Ãt samÃcayane / sambhÃn¬ayate / cÅvarÃdarjane paridhÃne và / sa¤cÅvarayate bhik«u÷ / ÇakÃra ÃtmanepadÃrtha÷ / ïakÃra÷ sÃmÃnyagrahaïÃrtha÷, ïer aniÂi (*6,4.51) iti // ____________________________________________________________________ [#181] ## || PS_3,1.21 || _____START JKv_3,1.21: muï¬a miÓra Ólak«ïa lavaïa vrata vastra hala kala k­ta tÆsta ity etebhya÷ karaïe ïic pratyayo bhavati / muï¬aæ karoti muï¬ayati / miÓrayati / Ólak«ïayati / lavaïayati / vratÃt bhojane tanniv­ttau ca - payo vratayati / v­«alÃnnaæ vratayati / vastrÃt samÃcchÃdane - saævastrayati / haliæ g­hïÃti halayati / kaliæ g­hïÃti kalayati / halikalyor adantatva-nipÃtanaæ sanvadbhÃva-prati«edhÃryam / ajahalat / acakalat / k­taæ g­hïÃti k­tayati / tÆstÃni vihanti vitÆstayati keÓÃn / viÓadÅkaroti ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.22 || _____START JKv_3,1.22: eka-aj yo dhÃtur halÃdi÷ kriyÃsamabhihÃre vartate tasmÃd yaÇ pratyayo bhavati / pauna÷punyaæ bh­ÓÃrtho và kriyÃsamabhihÃra÷ / na÷ puna÷ pacati pÃpacyate / yÃyajyate / bh­Óaæ jvalati jÃjvalyate / dedÅpyate / dhÃto÷ iti kim ? sopasargÃd utpattir mà bhÆt, bh­Óaæ prÃÂati / ekÃca÷ iti kim ? bh­Óaæ jÃgarti / halÃde÷ iti kim ? bh­ÓamÅk«ate / sÆcisÆtramÆtryaÂyartyaÓÆrïotÅnÃæ grahanaæ yaÇvidhÃnav ekÃjahalÃdy-artham / sosÆcyate / sosÆtryate / momÆtryate / aÂÃÂyate / arÃryate / aÓÃÓyate / prorïonÆyate / bh­Óaæ Óobhate, bh­Óaæ rocate ity atra ne«yate, anabhidhÃnÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.23 || _____START JKv_3,1.23: gativacanÃd dhato÷ kauÂilye gamyamÃne nityaæ yaÇ pratyayo bhavati / kuÂilaæ krÃmati caÇkramyate / dandramyate / nitya-grahaïaæ vi«ayaniyama-arthaæ, gativacanÃn nityam kauÂilya eva bhavati, na tu kriyÃsamabhihÃre / bh­Óaæ krÃmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.24 || _____START JKv_3,1.24: lupa sada cara japa jabha daha daÓa gÌ ityetebhyo bhÃva-garhÃyÃæ dhÃtvartha-garhÃyÃæ yaÇ pratyayo bhavati / garhitaæ lumpati lolupyate / evaæ - sÃsadyate / pa¤caÆryate / ja¤japyate / ja¤jabhyate / dandahyate / dandaÓyate / [#182] nijegilyate / bhÃvagarhÃyÃm iti kim ? sÃdhu japati / bhÃva-grahaïam kim ? sÃdhanagarhÃyÃæ mà bhÆt, mantraæ japati v­«ala÷ / nitya-grahaïaæ vi«ayaniyama-artham anuvartate / etebhyo nityaæ bhÃvagarhÃyÃm eva bhavati, na tu kriyÃsamabhihÃre / bh­Óaæ lumpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.25 || _____START JKv_3,1.25: satya-ÃdibhyaÓ cÆrïaparyantebhya÷, curÃdibhyaÓ ca ïic pratyayo bhavati / satyam Ãca«te satyÃpayati / arthavedasatyÃnÃm Ãpug vaktavya÷ / artham Ãca«te arthÃpayati / devÃpayati / Ãpugvacana-sÃmarthyÃÂÂilopo na bhavati / pÃÓÃd vimocane - vipÃÓayati / rÆpÃd darÓane - rÆpayati / vÅïayopagÃyati upavÅïayati / tÆlenÃnuku«ïÃti anutÆlayati / Ólokairupastauti upaÓlokayati / senayÃbhiyÃti abhi«eïayati / lomÃnyanumÃr«Âi anulomayati / tvacaæ g­hïÃti tvacayati / akÃrÃntas tvaca-Óabda÷ / varmaïà sannahyati saævarmayati / varïam g­hïÃti varïayati / cÆrïai÷ avadhvaæsayati avacÆrïayati / curÃdibhya÷ svÃrthe / corayati / cintayati / svÃbhÃvikatvÃdarthÃbhidhÃnasya yathÃsvaæ pratyayÃrthà nirdiÓyante // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.26 || _____START JKv_3,1.26: hetu÷ svatantraya kartu÷ prayojaka÷, tadÅyo vyÃpÃra÷ pre«anÃdi-lak«aïo hetumÃn, tasminn abhidheye dhÃto÷ ïic pratyayo bhavati / kaÂaæ kÃrayati / odanaæ pÃcayati / tat karoti ity upasaÇkhyÃnaæ sÆtrayati ity Ãdyartham / sÆtraæ karoti sÆtrayati / ÃkhyÃnÃt k­tas tad Ãca«Âa iti ïic k­lluk prak­tipratyÃpatti÷ prak­tivac ca kÃrakam / ÃkhyÃnÃt k­danttaï ïic vaktavya÷ tad Ãca«Âe ity etasminn arthe, k­l-luk, prak­tipratyÃpatti÷, prak­tivac ca kÃrakaæ bhavati / kaæsavadham Ãca«Âe kaæsaæ ghÃtayati / balibandham Ãca«Âe baliæ bandhayati / rÃjÃgamanam Ãca«Âe rÃjÃnam Ãgamayati / [#183] ÃÇ-lopaÓ ca kÃla-atyantasaæyoge maryÃdÃyÃm / ÃrÃtri vivÃsam ÃcaÓÂe rÃtriæ vivÃsayati / citrÅkaraïe prÃpi / ujjayinyÃ÷ prasthito mÃhi«matyÃæ sÆryodgamanaæ sambhÃvayate sÆryam udgamayati / nak«atrayoge j¤i / pu«yayogaæ jÃnÃti pu«yeïa yojayati / maghabhir yojayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.27 || _____START JKv_3,1.27: kaï¬Æ¤ ity evam Ãdibhyo yak pratyayo bhavati / dvivadhÃ÷ kaï¬v-Ãdayo, dhÃtava÷ prÃtipÃdikÃni ca / tatra dhÃtvadhikÃrÃd dhatubhya÷ eva pratyayo vidhÅyate, na tu prÃtipadikebhya÷ / tathà ca guïaprati«edha-artha÷ kakÃro 'nubadhyate / dhÃtuprakaraïÃd dhÃtu÷ kasya cÃsa¤janÃd api / Ãha ca ayam imaæ dÅrghaæ manye dhatur vibhëita÷ // kaï¬Æ¤ -- kaï¬Æyati, kaï¬Æyate / ¤itvÃt kartr-abhiprÃye kriyÃphale (*1,3.72) ity Ãtmanepadam / kaï¬Æ¤ / mantu / h­ïÅÇ / valgu / asmanas / mahÅÇ / le / lo / iras / iraj / ira¤ / dravas / medhà / ku«ubha / magadha / tantas / pampas / sukha / du÷kha / sapara / arara / bhi«aj / bhi«ïaj / i«udha / caraïa / curaïa / bhuraïa / turaïa / gadgada / elà / kelà / khelà / li / lo // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.28 || _____START JKv_3,1.28: gupÆ rak«aïe, dhÆpa santÃpe, viccha gatau, païa vyavahÃre stutau ca, pana ca ity etebhyo dhÃtubhya÷ Ãya-pratyayo bhavati / topÃyati / dhÆpayati / vicchÃyati / païÃyati / panÃyati / stuty-arthena paninà sÃhacaryÃt tadartha÷ païi÷ pratyayam utpÃdayati na vyavahÃra-artha÷ / Óatasya païate / sahasrasaya païate / anubandhaÓ ca kevale carita-artha÷, tena Ãya-pratyaya-antÃnn Ãtmanepadaæ bhavati // ____________________________________________________________________ [#184] #<­ter ÅyaÇ># || PS_3,1.29 || _____START JKv_3,1.29: ­ti÷ sautro dhatu÷ dh­ïÃyÃæ vartate, tata÷ ÅyaÇ pratyayo bhavati / ÇakÃra Ãtmanepada-artha÷ / ­tÅyate, ­tÅyete, ­tiyante / ÅyaÇ-vacanaæ j¤Ãpana-arthaæ, dhÃtu-vihitÃnÃæ pratyayÃnÃm ÃyanÃdayo na bhavanti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.30 || _____START JKv_3,1.30: kamer dhÃto÷ ïiÇ pratyayo bhavati / ïakÃro v­ddhy-artha÷ / ÇakÃra Ãtmanepada-artha÷ / kÃmayate, kÃmayete, kÃmayante // ____________________________________________________________________ #<ÃyÃdaya ÃrdhadhÃtuke vÃ># || PS_3,1.31 || _____START JKv_3,1.31: ÃrdhadhÃtuka-vi«aye ÃrdhadhÃtuka-vivak«ÃyÃm ÃyÃdaya÷ pratyayà và bhavanti / goptÃ, gopÃyità / artitÃ, ­tÅyità / kamitÃ, kÃmayità / nityaæ pratyayaprasaÇge tad utpattir ÃrdhadhÃtuka-vi«aye vikalpyate, tatra yathÃyathaæ pratyayà bhavanti / gupti÷ / gopÃyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.32 || _____START JKv_3,1.32: san Ãdirye«Ãæ te sanÃdaya÷ / sanÃdayo 'nte ye«aæ te sanÃdyantÃ÷ / sanÃdyantÃ÷ samudÃyÃ÷ dhÃtu-sa¤j¤Ã÷ bhavanti / pratyaya-grahaïa-paribhëÃ+eva pada-sa¤j¤ÃyÃm antavacanena liÇgena prati«iddhà satÅ punar iha antavacanena pratiprasÆyate / cikÅr«ati / putrÅyati / putrakÃmyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.33 || _____START JKv_3,1.33: Ê-rÆpam uts­«Âa-anubandhaæ sÃmÃnyam ekam eva / tasmin luÂi ca parato dhÃtor yathÃ-saÇkhyaæ syatÃsÅ pratyayau bhavata÷ / kari«yati / akari«yat / Óva÷ kartà / idit-karaïam anunÃsikalopa-prati«edha-artham / mantà / saÇgantà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.34 || _____START JKv_3,1.34: dhÃto÷ sip pratyayo bhavati bahulaæ leti parata÷ / jo«i«at / tÃri«at / mandi«at / na ca bhavati / patÃti didyut / udadhiæ cyÃvayÃti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.35 || _____START JKv_3,1.35: kÃs­ Óabda-kutsÃyÃm, tata÷ pratyayÃntebhyaÓ ca dhÃtubhya÷ Ãm pratyayo bhavati liÂi parato 'mantra-vi«aye / kÃsä-cakre / pratyayÃntebhya÷ -- lolÆyä cakre / amantre iti kim ? k­«ïo nonÃva // [#185] kÃsyanekÃca÷ iti vaktavyam culumpÃdyartham / cakÃsäcakÃra / daridräcakÃra / culumpÃjcakÃra / Ãmo 'mitvam adantatvÃd aguïatvaæ vides tathà / ÃskÃsorÃæ vidhÃnÃc ca pararÆpaæ katantavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.36 || _____START JKv_3,1.36: ij-Ãdir yo dhÃtur gurumÃn ­cchati-varjita÷, tasmÃc ca liÂi parata Ãm pratyayo bhavati / Åha ce«ÂÃyÃm / Æha vitarke / Åhäcakre / Æhäcakre / ijÃde÷ iti kim ? tatak«a / rarak«a / gurumata÷ iti kim ? iyaja / uvapa / an­ccha÷ iti kim ? Ãnarccha, Ãnarcchatu÷, Ãnarcchau÷ / ÆrïoteÓ ca prati«edho vaktavya÷ / prorïunÃva / atha và -- vÃcya ÆrïorïuvadbhÃvo yaÇ-prasiddhi÷ prayojanam / ÃmaÓ ca prati«edha-artham ekÃcaÓce¬upagrahÃt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.37 || _____START JKv_3,1.37: daya dÃnagati-rak«aïe«u, aya gatau, Ãsa upave«ane, etebhyaÓ ca liÂi parata Ãm pratyayo bhavati / daya¤cakre / palÃyä cakre / Ãsä cakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.38 || _____START JKv_3,1.38: u«a dÃhe, vida j¤Ãne, jag­ nidrÃk«aye, etebhyo liÂi parato 'nyatarasyÃm Ãm pratyayo bhavati / o«Ã¤cakÃra, uvo«a / vidäcakÃra, viveda / jÃgaräcakÃra, jajÃgÃra / videradantatva-pratij¤ÃnÃd Ãmi guïo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.39 || _____START JKv_3,1.39: ¤ibhÅ bhaye, hrÅ lajjÃyÃm, ¬ubh­¤ dhÃraïapo«aïayo÷, hu dÃnÃdÃnayo÷, etebhyo liÂi parata÷ Ãm pratyayo bhavati anyatarasyÃm, ÓlÃviva ca asmin kÃryaæ bhavati / kiæ punas tat ? dvitvam ittvaæ ca / bibhÃyä cakÃra, vibhÃya / jihrayä cakÃra, jihrÃya / bibharä cakÃra, babhÃra / juhavä cakÃra, juhÃva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.40 || _____START JKv_3,1.40: Ãm-pratyayasya paÓcÃt k­¤ anuprayujyate liÂi parata÷ / k­¤ iti pratyÃhÃreïa k­bhvastayo g­hyante, tat sÃmarthyÃd aster bhÆbhÃva÷ na bhavati / Ãcayä cakÃra / pÃcayÃm babhÆva / pÃcayÃm Ãsa // ____________________________________________________________________ [#186] ## || PS_3,1.41 || _____START JKv_3,1.41: vidÃÇ-kurvantu ity etad anyatarasyÃæ nipÃtyate / kiæ punar iha nipÃtyate ? vider loÂi Ãm pratyaya÷, guïÃbhÃva÷, loÂo luk, k­¤aÓ ca loÂparasya anuprayoga÷ / atra bhavanto vidÃÇ-kurvantu, vidantu / iti-karaïa÷ pradarÓana-artha÷, na kevalaæ prathamapuru«a-bahuvacanaæ, kiæ tarhi sarvÃïy eva lo¬-vacanÃny anuprayujyante, vidÃÇ karotu, vidÃÇ kurutÃt, vidÃÇ kurutÃm, vidÃÇ kuru, vidÃÇ kurutam ity Ãdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.42 || _____START JKv_3,1.42: abhyutsÃdayÃm ity evam Ãdaya÷ chandasi vi«aye 'nyatarasyÃæ nipÃtyante / sadijaniramÅïÃæ ïyantÃnÃæ lu¬i Ãm pratyayo nipÃtyate / cinoter api tatra+eva+aampratyayo dvirvacanaæ kutvaæ ca / akar iti caturbhir api pratyekam anuprayoga÷ sambadhyate / pÃvayÃm kriyÃt iti pavate÷ punÃter và ïyantasya liÇi Ãm nipÃtyate, guïÃbhÃvaÓ ca, akran iti ca asya anuprayoga÷ / vidÃm-akran iti vider luÇi Ãm nipÃtyate, gunabhÃvaÓ ca, akran iti ca asya anuprayoga÷ / abhyutsÃdayÃm aka÷ / abhyudasÅ«adat iti bhëÃyÃm / prajanayÃm aka÷ / prÃjÅjanat iti bhëÃyÃm / cikayÃm aka÷ / acai«Åt iti bhëÃyÃm / ramayÃm aka÷ / arÅramat iti bhëÃyÃm / pÃvayÃÇkriyÃt / pÃvyÃt iti bhëÃyÃm / vidÃm akran / avedi«u÷ iti bhëÃyÃm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.43 || _____START JKv_3,1.43: dhÃto÷ cli÷ pratyayo bhavati lu¬i parata÷ / ikÃra uccÃraïa-artha÷, cakÃra÷ svara-artha÷ / asya sijÃdÅn ÃdeÓÃn vak«yati / tatra+eva+udÃharisyÃma÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.44 || _____START JKv_3,1.44: cle÷ sijÃdeÓo bhavati / ikÃra uccÃraïa-artha÷, cakÃra÷ svara-artha÷ / akÃr«Åt / ahÃr«Åt / ÃgamÃn udÃttatvaæ hi pratyaya-svaram iva citsvaram api badheta iti sthÃninyÃdeÓe ca dviÓ cakÃro 'nubadhyate / sp­Óam­Óak­«at­pad­pÃæ sijvà vaktavya÷ / asprÃk«Åt, aspÃrk«Åt, asp­k«at / amrÃk«Åt, amÃrk«Åt, am­k«at / akÃr«Åt, akrÃk«Åt, ak­k«at / atrÃpsÅt, ÃtÃrpsÅt, at­pat / adrÃpsÅt, adÃrpsÅt, ad­pat // ____________________________________________________________________ [#187] #<Óala ig-upadhÃd aniÂa÷ k«a÷># || PS_3,1.45 || _____START JKv_3,1.45: Óalanto yo dhÃtur ig-upadhas tasmÃt parasya cle÷ aniÂa÷ k«a ÃdeÓo bhavati / duha - adhuk«at / liha - alik«at / Óala÷ iti kim ? abhaitsÅt / acchaitsÅt / ig-upadhÃt iti kim ? adhÃk«Åt / aniÂa÷ iti kim ? ako«Åt / amo«Åt // ____________________________________________________________________ #<Óli«a ÃliÇgane># || PS_3,1.46 || _____START JKv_3,1.46: Óli«e÷ dhÃto÷ ÃliÇgana-kriyÃvacanÃt parasya cle÷ k«a÷ ÃdeÓo bhavati / ÃliÇganam upagÆhanaæ, pari«vaÇga÷ / atra niyama-artham etat / ÃÓlik«at kanyÃæ devadatta÷ / ÃliÇgane iti kim ? samÃÓli«ajjatu këÂham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.47 || _____START JKv_3,1.47: pÆrveïa k«a÷ prÃpta÷ prati«idhyate / d­Óe÷ dhÃto÷ parasya cle÷ k«a-ÃdeÓo na bhavati / asmin prati«iddhe irito và (*3,1.45) iti aÇsicau bhavata÷ / adarÓat, adrÃk«Åt // ____________________________________________________________________ #<ïi-Óri-dru-srubhya÷ kartari caÇ># || PS_3,1.48 || _____START JKv_3,1.48: sij-apavÃdaÓ caÇ vidhÅyate / ïy-antebhyo dhÃtubhya÷, Óri dru sru ity etebhyaÓ ca parasya cle÷ caÇ-ÃdeÓo bhavati kartavÃcini luÇi parata÷ / ÇakÃro guïa-v­ddhi-prati«edha-artha÷, cakÃra÷ caÇi (*6,1.11) iti viÓe«aïa-artha÷ / acÅkarat / ajÅharat / aÓiÓriyat / adudruvat / asusruvat / kartari iti kim ? akÃrayi«ÃtÃæ kaÂau devadattena / kamer upasaÇkhyÃnam / ÃyÃdaya÷ ÃrdhadhÃtuke và (*3,1.31) iti yadà ïiÇ na asti tadaa+etat upasaÇkhyÃnam / acakamata / ïiÇpak«e sanvadbhÃva÷ / acÅkamata / nÃkami«Âasukhaæ yÃnti suyuktair va¬avÃrathai÷ / atha patka«iïo yÃnti ye 'cÅkamatabhëiïa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.49 || _____START JKv_3,1.49: dhe pÃne, ÂuoÓvi gati-v­ddhyo÷, etÃbhyÃm uttarasya cler vibhëà caÇ-ÃdeÓo bhavati / dheÂastÃvat - adadhÃt / sicpak«e vibhëà ghrÃ-dheÂ-ÓÃc-chÃ-sa÷ (*2,4.78) iti luk / adhÃt / adhÃsÅt / Óvayate÷ khalv api / aÓiÓviyat / aÇo 'py atra vikalpa i«yate / aÓvat / aÓvayÅt / kartari ity eva, adhi«ÃtÃæ gavau vatsena // ____________________________________________________________________ [#188] ## || PS_3,1.50 || _____START JKv_3,1.50: gupe÷ parasya cle÷ chandasi vi«aye vibhëà caÇ ÃdeÓo bhavati / yatra Ãya-pratyayo nÃsti tatra ayaæ vidhi÷ / imÃn me mitrÃvaruïau g­ha¤jugupatam yuvam / agauptam, agopi«Âam, agopÃyi«Âam iti và / bhÃÓÃyÃæ tu caÇantaæ varjayitvà Ói«Âaæ rÆpatrayaæ bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.51 || _____START JKv_3,1.51: Æna parihÃïe, dhvana Óabde, ila preraïe, arda gatau yÃcane ca, etebhyo dhÃtubhya÷ ïyantebhya÷ pÆrveïa cleÓcaÇi prÃpte chandasi vi«aye na bhavati / kÃmamÆnayÅ÷ / aunina÷ iti bhëÃyÃm / mà tvÃgnirdhavanayÅt / adidhvanat iti bha«ÃyÃm / kÃmamilayÅt / aililat iti bhëÃyÃm / mainamardayÅt / Ãrdidat iti bhÃÓÃyÃm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.52 || _____START JKv_3,1.52: asu k«epane, vaca paribhëaïe brƤ-ÃdeÓo vÃ, khyà prakathane cak«iÇ-ÃdeÓo vÃ, ebhya÷ parasya cler aÇ-ÃdeÓo bhavati kart­-vÃcini lugi parata÷ / asyate÷ pu«ÃdipÃÂhÃdevÃÇi siddhe punar grahaïam Ãtmanepada-artham / paryÃsthata, paryÃsthetÃm, paryÃsthanta / vakti - avocat, avocatÃm, avocan / khyÃti - Ãkhyat, ÃkhyatÃm, Ãkhyan / kartari iti kim ? paryÃsi«ÃtÃæ gÃvau vatsena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.53 || _____START JKv_3,1.53: lipa upadehe «ica k«arane, hve¤ spardhÃyÃm, etebhyaÓ ca parasya cle÷ aÇ ÃdeÓo bhavati / alipat / asicat / Ãhvat / p­thag-yoga uttara-artha÷ // ____________________________________________________________________ #<Ãtmanepade«v anyatarasyÃm># || PS_3,1.54 || _____START JKv_3,1.54: pÆrveïa prÃpte vibha«Ã Ãrabhyate / lipi-sici-hva Ãtmanepade«u parata÷ cle÷ aÇ-ÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm / svarita¤ita÷ kartr-abhiprÃye kriyÃphale (*1,3.52) ity Ãtmanepadam / alipata, alipta / asicata, asikta / ahvat, ahvÃsta // ____________________________________________________________________ [#189] ## || PS_3,1.55 || _____START JKv_3,1.55: dyutÃdibhyaÓ ca dhÃtubhya÷ parasya cle÷ parasmaipade«u parata÷ aÇÃdeÓo bhavati / pu«Ãdir divÃdyantargaïo g­hyate, na bhvÃdi-kryÃdy-antargaïa÷ / pu«a - apu«at / dyutÃdi - adyutat / aÓvitat / Êdidbhya÷gamÊ - agamat / ÓakÊ - aÓakat / parasmaipadesu iti kim ? vyadyoti«Âa / aloÂi«Âa // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.56 || _____START JKv_3,1.56: s­ gatau, ÓÃsu anuÓi«Âau ­ gatau ity etebhya÷ parasya cle÷ aÇ-ÃdeÓo bhavati / asarat / aÓi«at / Ãrat / p­thagyogakaraïam ÃtmanepadÃrtham / samaranta / cakÃra÷ parasmaipade«u ity anukar«aïa-artha÷ taccottaratropayogaæ yÃsyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.57 || _____START JKv_3,1.57: irito dhÃto÷ parasya cle÷ aÇ-ÃdeÓo và bhavati / bhidir - abhidat, abhaitsÅt / chidir - acchidat, acchaitsÅt / parasmaipade«u ity eva, abhitta / acchitta // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.58 || _____START JKv_3,1.58: và iti vartate / jÌ« vayohÃnau, stambhu÷ sautro dhÃtu÷, mrucu, mlucu gatyarthe, grucu, glucu steyakaraïe, glu¤cu, «asja gatau, ÂuoÓvi gati-v­ddhyo÷, etebhyo dhÃtubhya÷ parasya cler và aÇ-ÃdeÓo bhavati / ajarat, ajÃrÅt / astabhat, astambhÅt / amrucat, amrocÅt / amlucat, amlocÅt / agrucat, agrocÅt / aglucat, aglocÅt / aglu¤cat, aglu¤cÅt / aÓvat, aÓvayÅt, aÓÅÓviyat / glucu-glujcvor anyataropÃdÃne 'pi rÆpatrayaæ sidhyati, arthabhidÃt tu dvayor upÃdÃnaæ k­tam / kecit tu varnayanti dvayor upÃdÃna-sÃmarthyÃd glu¤cer anunÃsikalopo na bhavati, aglu¤cat iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.59 || _____START JKv_3,1.59: k­ m­ d­ ity etebhya÷ parasya cle÷ chandasi vi«aye aÇ-ÃdeÓo bhavati / ÓakalÃÇgu«Âhako 'karat / atho 'mara / adaradarthÃn / sÃnumÃruhat / antarik«Ãd divamÃruham / chandasi iti kim ? akÃr«Åt / am­ta / adÃrÅt / aruk«at // ____________________________________________________________________ [#190] ## || PS_3,1.60 || _____START JKv_3,1.60: pada gatau, asmÃd dhÃto÷ parasya cle÷ ciï-Ãdeso bhavati taÓabde parata÷ / samarthyÃd Ãtmanepada-ekavacanaæ g­hyate / udapÃdi sasyam / samapÃdi bhaik«am / ta iti kim ? udapatsÃtÃm / udapatsata // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.61 || _____START JKv_3,1.61: ciï te iti vartate / dÅpÅ dÅptau, janÅ prÃdurbhÃve, budha avagamane, pÆrÅ ÃpyÃyane, tÃy­ santÃnapÃlanayo÷, opyÃayÅ v­ddhau, etebhya÷ parasya cle÷ taÓabde parato 'nyatarasyÃæ ciï-ÃdeÓo bhavati / adÅpi, adÅpi«Âa / ajani, ajani«Âa / abodhi, abuddha / apÆri, apÆri«Âa / atÃyi, atÃyi«Âa / apyÃyi, apyÃyi«Âa // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.62 || _____START JKv_3,1.62: ajantÃd dhÃto÷ parasya cle÷ karmakrtari ta-Óabde parata÷ ciïÃde«o bhavati / prÃpta-vibhëeyam / akÃri kaÂa÷ svayam eva, ak­ta kaÂa÷ svayam eva / alÃvi kedÃra÷ svayam eva, alavi«Âa kedÃra÷ svayam eva / aca÷ iti kim ? abhedi këÂhaæ svayam eva / karmakartari iti kim ? akÃri kaÂo devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.63 || _____START JKv_3,1.63: duha prapÆraïe, asmÃt parasya cle÷ ciïÃdeÓo bhavaty anyatarasyÃm / adohi gau÷ svayam eva, agugdha gau÷ svayam eva / karmakartari ity eva, adohi gaurgopÃlakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.64 || _____START JKv_3,1.64: rudhir Ãvaraïe, asmÃt parasya cle÷ karmakrtari ciï-ÃdeÓo na bhavati / anvavÃruddha gau÷ svayam eva / karmakartari ity eva, anvavÃrodhi gau÷ gopÃlakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.65 || _____START JKv_3,1.65: na iti vartate / tapa santÃpe, asmÃt parasya cle÷ ciïÃdeÓo na bhavati karmakartari anutÃpe ca / anutÃpa÷ paÓcÃttapa÷ / tasya grahaïam karmakartrarthaæ, tatra hi bhÃvakarmaïor api prati«edho bhavati / atapta tapastÃpasa÷ / anvavÃtapta pÃpena karmaïà // ____________________________________________________________________ [#191] ## || PS_3,1.66 || _____START JKv_3,1.66: dhÃto÷ parasya cle÷ ciï-ÃdeÓo bhavati bhÃve karmaïi ta-Óabde parata÷ / bhÃve tÃvat -- aÓÃyi bhavatà / karmaïi khalv api -- akÃri kaÂo devadattena / ahÃri bhÃro yaj¤adattena / ciï-grahaïaæ vispa«Âa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.67 || _____START JKv_3,1.67: bhÃvakarma-vÃcini sÃrvadhÃtuke parato dhato÷ yak pratyayo bhavati / Ãsyate bhavatà / Óayyate bhavatà / karmaïi -- kriyate kaÂa÷ / gamyate grÃma÷ / kakÃro guïav­ddhi-prati«edha-artha÷ / yag-vidhÃne karmakrtary-upasaÇkhyÃnam / viprati«edhÃd dhi yaka÷ Óapo valÅyastvam / kriyate kaÂa÷ svayam eva / pacyate odana÷ svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.68 || _____START JKv_3,1.68: kart­-vÃcini sÃrvadhÃtuke parato dhÃto÷ Óap pratyayao bhavati / pakÃra÷ svarÃrtha÷ / ÓakÃra÷ sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤a-artha÷ / bhavati / pacati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.69 || _____START JKv_3,1.69: div ity evam Ãdibhya÷ dhÃtubhya÷ Óyan partyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / nakÃra÷ svara-artha÷ / ÓakÃra÷ sÃrvadhÃtuka-artha÷ / dÅvyati / sÅvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.70 || _____START JKv_3,1.70: ubhayatra vibhëeyam / ÂubhrÃÓ­, dubhlÃÓ­ dÅptau, bhramu anavasthÃne, bhramu calane, dvayor api grahaïam, kramu pÃdavik«epe, klamu glÃnau, trasÅ udvege, truÂÅ chedane, la«a kÃntau, etebhyo và Óyan pratyayo bhavati / bhrÃÓyate, bhrÃÓate / bhlÃÓyate, bhlÃÓate / bhrÃmyati, bhramati / krÃmyati, krÃmati / klÃmyati, klÃmati / trasyati, trasati / tryuÂyati, truÂati / la«yati, la«ati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.71 || _____START JKv_3,1.71: yasu prayatne daivÃdika÷ / tasmÃn nityaæ Óyani prÃpte 'nupasargÃd vikalpa ucyate / yaso 'nupasargÃd và Óyan pratyayo bhavati / yasyati, yasati / anupasargÃt iti kim ? Ãyasyati / prayasyati // ____________________________________________________________________ [#192] ## || PS_3,1.72 || _____START JKv_3,1.72: sopasarga-artha Ãrambha÷ / sampÆrvÃc ca yase÷ và Óyan pratyayo bhavati / saæyasyati, saæyasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.73 || _____START JKv_3,1.73: «Æ¤ abhi«ave, ity evam Ãdibhyo dhÃtubhya÷ Ónupratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / sunoti / sinoti // ____________________________________________________________________ #<Óruva÷ Ó­ ca># || PS_3,1.74 || _____START JKv_3,1.74: Óruva÷ Ónu-pratyayo bhavati, tatsaæniyogena Óruva÷ Ó­ ity ayam ÃdeÓo bhavati / Ó­ïoti, Ó­ïuta÷, ÓÌïvanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.75 || _____START JKv_3,1.75: ak«Æ vyÃptau / bhauvÃdika÷ / asmÃd anyatarasyÃæ Ónu-pratyayo bhavati / ak«ïoti, ak«ati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.76 || _____START JKv_3,1.76: tak«Æ tvak«Æ tanÆ-karaïe, asmÃt tanÆkaraïe vartamÃnÃt anatarasyÃæ Ónu-pratyayo bhavati / anekÃrthatvÃd dhÃtÆnÃæ viÓe«aïa-upÃdÃnam / tak«ïoti këÂham, tak«ati këÂham / tanÆkaraïe iti kim ? saætak«ati vÃgbhi÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.77 || _____START JKv_3,1.77: tuda vyathane ity evam Ãdibhyo dhÃtubhya÷ Óa-pratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / ÓakÃra÷ sÃrvadhÃtukasa¤j¤a-artha÷ / tudati / nudati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.78 || _____START JKv_3,1.78: rudhir Ãvaraïe ity evam Ãdibhyo dhÃtubhya÷ Ónam pratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / makÃro deÓavidhyartha÷ / ÓakÃra÷ ÓnÃn nalopa÷ (*6,4.23) iti viÓe«aïa-artha÷ / ruïaddhi / bhinatti // ____________________________________________________________________ [#193] ## || PS_3,1.79 || _____START JKv_3,1.79: tanu vistÃre ity evam Ãdibhyo dhÃtubhya÷ k­¤aÓ ca u-pratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / tanoti / sanoti / k«aïoti / k­¤a÷ khalv api - karoti / tanÃdi-pÃÂhÃd eva u-pratyaye siddhe karoter upÃdÃnaæ niyama-artham, anyat tan-Ãdi-kÃryaæ mà bhÆt iti / tan-Ãdibhyas ta-thÃso÷ (*2,4.79) / iti vibhëà sico lug na bhavati / ak­ta / ak­thÃ÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.80 || _____START JKv_3,1.80: hivi, dhivi jivi prÅïana-arthÃ÷, k­vi hiæsÃkaraïayo÷, ity etayo÷ dhÃtvo÷ u-pratyayo bhavati, akÃraÓ ca antÃdeÓa÷ / dhinoti / k­ïoti / ato lopasya sthÃnivadbhÃvÃt guïo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.81 || _____START JKv_3,1.81: ¬ukrŤ dravyavinimaye ity evam Ãdibhya÷ dhÃtubhya÷ Ónà pratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / ÓakÃra÷ sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤a-artha÷ / krÅïÃti / prÅïÃti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.82 || _____START JKv_3,1.82: ÃdyÃÓ catvÃro dhÃtava÷ sautrÃ÷, sku¤ Ãpravaïe, etebhya÷ Ónà pratyayo bhavati, Ónu÷ ca / stabhnÃti, stabhnoti / stubhnÃti, stubhnoti / skabhnÃti, skabhnoti / skubhnÃti, skubhnoti / skunÃti, skunoti / udittva-pratij¤ÃnÃt sautrÃïÃm api dhÃtÆnÃæ sarvÃrthatvaæ vij¤Ãyate, na+etad vikaraïa-vi«ayatvam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.83 || _____START JKv_3,1.83: hala uttarasya ÓnÃ-pratyayasya Óanaj-ÃdeÓo bhavati hau parata÷ / mu«Ãïa / pu«Ãïa / hala÷ iti kim ? krÅïÅhi / hau iti kim ? mu«ïÃti / Óna÷ iti sthÃni-nirdeÓa÷ ÃdeÓa-sampratyaya-artha÷ / itarathà hi pratyaya-antaram eva sarvavi«ayaæ vij¤Ãyeta // ____________________________________________________________________ [#194] ## || PS_3,1.84 || _____START JKv_3,1.84: chandasi vi«aye Óna÷ ÓÃyac ÃdeÓo bhavati, ÓÃnaj api / g­bhÃya jihvayà madhu / ÓÃnaca÷ khalv api - badhÃna deva savita÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.85 || _____START JKv_3,1.85: yathÃyathaæ vikaraïÃ÷ ÓabÃdayo vihitÃ÷, te«Ãæ chandasi vi«aye bahulaæ vyatyayo bhavati / vyatigamanaæ vyatyaya÷, vyatihÃra÷ / vi«ayÃntare vidhÃnam, kvacid dvivikaraïatÃ, kvacit trivikaraïatà ca / Ãï¬Ã Óu«ïasya bhedati / bhinatti iti prÃpte / tÃÓcinnau na maranti / na mriyante iti prÃpte / dvivikaraïatà - indro vastena ne«atu / nayatu iti prÃpte / trivikaraïatà - indreïa yujà taru«ema v­tram / tÅryasma iti prÃpte / bahula-grahaïaæ sarvavidhi-vyabhicÃra-artham / suptiÇupagraliÇganaraïÃæ kÃlahalacsvarakart­yaÇÃæ ca / vyatyayamicchati ÓÃstrak­de«Ãæ so 'pi ca sidhyati bahulakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.86 || _____START JKv_3,1.86: ÃÓi«i vi«aye yo liÇ tasmin parata÷ chandasi vi«aye aÇ pratyayo bhavati / Óapo 'pavÃda÷ / chandasy ubhayathà (*3,4.117) iti liÇa÷ sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤Ãpyasti / sthÃgÃgamivacividiÓakiruhaya÷ prayojanam / sthà - upasthe«aæ v­«abhaæ tugriyÃïÃm / gà - satyam upage«am / gami - g­haæ gamema / vaci - mantraæ vocemÃgnaye / vidi - videyamenÃæ manasi pravi«ÂÃm / Óaki - vrataæ cari«yÃmi tacchakeyam / ruhi - svargaæ lokam Ãruheyam / d­Óerag vaktavya÷ / pitaraæ d­Óeyaæ mÃtaraæ ca // ____________________________________________________________________ [#195] ## || PS_3,1.87 || _____START JKv_3,1.87: karmaïi kriyà karma, karmasthayà kriyayà tulyakriya÷ kartà karmavad bhavati / yasmin karmaïi kart­bhÆte 'pi tadvat kriyà lak«yate yathà karmaïi, sa kartà karmavad bhavati / karmÃÓrayÃïi kÃryÃïi pratipadyate / kartari Óap (*3,1.68) iti kart­-grahaïam iha anuv­ttaæ prathamayà vipariïamyate / yagÃtmanepadaciïciïvadbhÃvÃ÷ prayojanam / bhidyate këÂhaæ svayam eva / abhedi këÂhaæ svayam eva / kÃri«yate kaÂa÷ svayam eva / vatkaraïaæ svÃÓrayam api yathà syÃt, bhidyate kusÆlena iti / akarmakÃïÃæ bhÃve la÷ siddho bhavati / liÇy-ÃÓi-«yaÇ (*3,1.86) iti dvilakÃrako nirdeÓa÷ / tatra lÃnuv­tter lÃntasya kartà karmavad bhavati iti kusÆlÃd dvitÅyà na bhavati / karmaïà iti kim ? karaïa-adhikaraïa-abhyÃæ tulyakriyasya mà bhÆt / sÃdhvasiÓchinatti / sÃdhu sthÃlÅ pacati / dhÃtv-adhikÃrÃt samÃne dhÃtau karmavad-bhÃva÷ / iha na bhavati, pacaty odanaæ devadatta÷, rÃdhyanty odanaæ svayam eva iti / karmasthabhÃvakÃnÃæ karmasthakriyÃïÃæ ca kartà karmavadbhavati, na kart­sthÃbhÃvakÃnÃæ na và kart­stha-kriyÃïÃm / karmastha÷ pacater bhÃva÷ karmasthà ca bhide÷ kriyà / mÃsÃsibhÃva÷ kart­stha÷ kart­sthà ca game÷ kriyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.88 || _____START JKv_3,1.88: tapa santÃpe, asya kartà karmavadbhÃvati, sa ca tapa÷-karmakasya+eva na anyakarmakasya / kriyÃbhedÃd vidhy-artham etat / upavÃsÃdÅni tapÃæsi tÃpasaæ tapanti / du÷khayanti ity artha÷ / sa tÃpasastvagasthibhÆta÷ svargÃya tapastapyate / arjayati ity artha÷ / pÆrveïa aprÃpta÷ karmavadbhÃvo vidhÅyate / tapyate tapastÃpasa÷ / atapta tapastÃpasa÷ / tapa÷karmakasya+eva iti kim ? uttapati suvarïaæ suvarïakÃra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.89 || _____START JKv_3,1.89: duha sanu nam it yete«aæ karmakartari yak-ciïau karmavadbhÃva-apadi«Âau na bhavata÷ / duher anena yak prati«idhyate / ciï tu duhaÓ ca (*3,1.63) iti pÆrvam eva vibhëita÷ / dugdhe gau÷ svayam eva / adugdha gau÷ svayam eva / adohi gau÷ svayam eva / prasnute gau÷ svayam eva / prÃsno«Âa gau÷ svayam eva / namate daï¬a÷ svayam eva / anæsta daï¬a÷ svayam eva / yak-ciïo÷ prati«edhe ïiÓranthigranthibrƤ. ÃtmanepadÃkarmakÃïÃm upasaÇkhyÃnam / kÃrayati kaÂaæ devadatta÷ / kÃrayate kaÂa÷ svayam eva / acÅkarat kaÂaæ devadatta÷ / acÅkarata kaÂa÷ svayam eva / utpucchayate gÃæ gopa÷ / utpucchayate gau÷ svayam eva / udapupucchata gau÷ svayam eva / ÓrathnÃti granthaæ devadatta÷ / ÓrathnÅte grantha÷ svayam eva / aÓranthi«Âa grantha÷ svayam eva / grathnÃti Ólokaæ devadatta÷ / grathnÅte Óloka÷ svayam eva / [#196] agranthi«Âa Óloka÷ svayam eva / bravÅti Ólokaæ devadatta÷ / brÆte Óloka÷ svayam eva / avocat Ólokaæ devadatta÷ / avocata Óloka÷ svayam eva / Ãtmanepada-vidhÃne 'karmakÃïÃm - Ãhanti mÃïavakaæ devadatta÷ / Ãhate mÃïavaka÷ svayam eva / Ãvadhi«Âa mÃnavaka÷ svayam eva, Ãhata iti và / vikurvate saindhavÃ÷ svayam eva / vyak­«ata saindhava÷ svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.90 || _____START JKv_3,1.90: ku«a ni«kar«e, ra¤ja rÃge, anayor dhÃtvo÷ karmakartari prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena Óyan pratyayo bhavati, parasmaipadaæ ca / yag-Ãtmanepadayor apavÃdau / ku«yati pÃda÷ svayam eva / rajyati vastraæ svayam eva / prÃcÃæ grahaïaæ vikalpa-artham / ku«yate / rajyate / vyavasthita-vibhëà ca+iyam / tena liÂ-liÇo÷ syÃdi-vi«aye ca na bhavata÷ / cuku«e pÃda÷ svayam eva / rara¤je vastraæ svayam eva / ko«i«Å«Âa pÃda÷ svayam eva / raÇk«Å«Âa vastraæ svayam eva / ko«i«yate pÃda÷ svayam eva / raÇk«yate vastraæ svayam eva / ako«i pÃda÷ svayam eva / ara¤ji vastraæ svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.91 || _____START JKv_3,1.91: dhÃto÷ ity ayam adhikÃro veditavay÷ / Ãt­tÅyÃdhyÃya-parisamÃpte÷ yadita Ærdhvam anukrami«yÃmo dhÃto÷ ity evaæ tad veditavyam / vak«yati - tavyat-tavya-anÅyara÷ (*3,1.96) iti / kartavyam / karaïÅyam / dhÃtu-grahanam anakarthakaæ yaÇ-vidhau dhÃtv-adhikÃrÃt / k­dupapada-saj¤a-arthaæ tarhi, asmin dhÃtv-adhikÃre te yathà syÃtÃæ, pÆrvatra mà bhÆtÃm iti / ÃrdhadhÃtuka-sa¤j¤a-arthaæ ca dvitÅyaæ dhÃtu-grahaïaæ kartavyam / dhÃto÷ ity evaæ vihitasya yathà syÃt / iha mà bhÆt, lÆbhyÃm, lÆbhi÷ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.92 || _____START JKv_3,1.92: tatra+etasmin dhÃtv-adhikÃre t­tÅye yat saptamÅ-nirdi«Âaæ tad upapada-sa¤j¤aæ bhavati / vak«yati - karmaïy-aï (*3,2.1) / kumbhakÃra÷ / stha-grahaïaæ sÆtre«u saptamÅ-nirdeÓa-pratipatty-artham / itarathà hi saptamÅ ÓrÆyate yatra tatra+eva syÃt, stamberama÷, karïejapa÷ iti / yatra và saptamÅ-Órutir asti saptamyÃæ janer ¬a÷ (*3,2.97) iti, upasaraja÷, manduraja÷ iti / stha-grahaïÃt tu sarvatra bhavati / gurusa¤j¤Ã-karaïam anvarthasa¤j¤Ã-vij¤Ãne sati samartha-paribhëÃvyÃpÃra-artham / pa«ya kumbhaæ, karoti kaÂam iti pratyayo na bhavati / upapada-pradeÓÃ÷ - upapadam atiÇ (*2,2.19) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ [#197] ## || PS_3,1.93 || _____START JKv_3,1.93: asmin dhÃtv-adhikÃre tiÇ-varjita÷ pratyaya÷ k­t-saj¤ako bhavati / kartavyam / karaïÅyam / atiÇa iti kim ? cÅyÃt / stÆyÃt / k­tpradeÓÃ÷ -- k­t-taddhita-samÃsaÓ ca (*1,2.46) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.94 || _____START JKv_3,1.94: asmin dhÃtv-adhikÃre 'smÃnarÆpa÷ pratyayo 'pavÃdo và bÃdhako bhavati stryadhikÃra-vihita-pratyayaæ varjayitvà / ïvul-t­cau (*3,1.133) utsargau, igupadha-j¤Ã-pri-ikira÷ ka÷ (*3,1.135) ity apavÃda÷, tad-vi«aye ïvul-t­cau (*3,1.133) api bhavata÷ / vik«epaka÷, vik«eptÃ, vik«ipa÷ / asarÆpa iti kim ? karmaïy-aï (*3,2.1) ity utsarga÷, Ãto 'nupasarge ka÷ (*3,2.3) ity apavÃda÷, sanityaæ bÃdhako bhavati / goda÷ / kambalada÷ / na amubandha-k­tam asÃrÆpyam / astriyÃm iti kim ? striyÃæ kitan (*3,3.94) ity utsarga÷, a pratyayÃt (*3,3.102) ity apavada÷, sa bÃdhaka eva bhavati / cikÅr«Ã jihÅr«Ã // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.95 || _____START JKv_3,1.95: ïvul-t­cau (*3,1.133) iti vak«yati / prÃg etasmÃï ïvulsaæÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, k­tya-sa¤jakaste veditavyÃ÷ / tatra+eva+udÃharisyÃma÷ / k­tya-pradeÓa÷ - k­tyair adhika-Ãrtha-vacane (*2,1.33), k­tyÃnÃæ kartari và (*2,3.71) ity evam Ãdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.96 || _____START JKv_3,1.96: dhÃto÷ (*3,1.91) iti vartate / dhÃto÷ tavyat, tavya, anÅyar ity ete prayayà bhavanti / takÃrarephau svarÃrthau / kartavyam / kartavyam / karïÅyam / vasestavyat kartari ïicca / vÃstavya÷ / kelimara upasaÇkhyÃnam / pacelimÃ÷ mëÃ÷ / bhidelimÃni këÂhÃni / karmakartari ca ayam i«yate // ____________________________________________________________________ [#198] ## || PS_3,1.97 || _____START JKv_3,1.97: ajantÃd dhÃto÷ yat pratyayo bhavati / takÃro yato 'nÃva÷ (*6,1.213) iti svarÃrtha÷ / geyam / peyam / ceyam / jeyam / aj-grahaïaæ kiæ yÃvatà halantÃï ïyataæ vak«yati ? ajantabhÆta-pÆrvÃd api yathà syÃt, ditsyam, dhitsyam / takiÓasicatiyatijanÅnÃm upasaÇkhyÃnam taki -- takyam / Óasi -- Óasyam / cati -- catyam / yati -- yatyam / jani -- janyam / hano và vadha ca / vadhyam, ghÃtyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.98 || _____START JKv_3,1.98: pavarga-antÃd dhÃto÷ akÃropadhÃt yat prayayo bhavati / ïyato 'pavÃda÷ / Óap - Óapyam / labha - labhyam / po÷ iti kim ? pÃkyam / vÃkyam / adupadhÃt iti kim ? kopyam / gopyam / taparakaraïaæ tatkÃla-artham / Ãpyam // ____________________________________________________________________ #<Óaki-sahoÓ ca># || PS_3,1.99 || _____START JKv_3,1.99: ÓakÊ Óaktau, «aha mar«aïe, anayordhÃtvo÷ yat prayayo bhavati / Óakyam / sahyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.100 || _____START JKv_3,1.100: gada vyaktÃyÃæ vÃci, madÅ har«e, cara gatibhak«aïayo÷, yama uparame, etebhyaÓ ca anupasargebhyo yat pratyayo bhavati / gadyam / madyam / caryam / yamyam / anupasarge iti kim ? pragÃdyam / pramÃdyam / yame÷ pÆrveïa+eva siddhe anupasarga-niyama-arthaæ vacanam / carerÃÇi cÃgurau / Ãcaryo deÓa÷ / agurau iti kim ? ÃcÃrya upanetà // ____________________________________________________________________ [#199] ## || PS_3,1.101 || _____START JKv_3,1.101: avadya païya varyà ity ete Óabdà nipÃtyante garhya païitavya anirodha ity ete«v arthe«u yathÃ-saÇkhyam / avadhyam iti nipÃtyate garhyaæ cet tad bhavati / avadyaæ pÃpam / anudyam anyat / vada÷ supi kyap ca (*3,1.106) / païyam iti nipÃtyate, païitavyaæ cet tad bhavati / païya÷ kambala÷ / païyà gau÷ / pÃïyam anyat / varyà iti striyÃæ nipÃtyate, anirodhaÓ ced bhavati / anirodho 'pratibandha÷ / Óatena varyà / sahasreïa varyà / v­tyà anyà / strÅliÇga-nirdeÓa÷ kim artha÷ ? vÃryà ­tvija÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.102 || _____START JKv_3,1.102: vaher dhÃto÷ karaïe yat pratyayo nipÃtyate / vahaty anena iti vahyaæ ÓakaÂam / karaïe iti kim ? vÃhyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.103 || _____START JKv_3,1.103: ­ gatau, asmÃï ïyati prÃpte svÃmi-vaiÓyayo÷ abhidheyayo÷ yat pratyayo nipatyate / arya÷ svÃmÅ / aryo vaiÓya÷ / yato 'nÃva÷ (*6,1.213) ity Ãdy-udÃttatve prÃpte - svÃminyantodÃttatvaæ ca vaktavyam / svÃmi-vaiÓyayo÷ iti kim ? Ãryo brÃhmaïa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.104 || _____START JKv_3,1.104: upasaryà iti nipÃtyate kÃlyà cet prajane bhavati / upapÆrvÃt sarte÷ yat pratyaya÷ / praptakÃlà kÃlyà / prajana÷ prajananaæ, prathamagarbha-grahaïam / garbha-grahaïe praptakÃlà / upasaryà gau÷ / upasaryà va¬avà / kÃlyà prajane iti kim ? upasÃryà Óaradi madhurà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.105 || _____START JKv_3,1.105: ajaryam iti nipÃtyate, saÇgataæ ced bhavati / jÅryate÷ na¤pÆrvÃt saÇgate saÇgamane kartari yat prayayo nipÃtyate / na jÅryati iti ajaryam / ajaryam Ãrya-saÇgatam / ajaryaæ no 'stu saÇgatam / saÇgatam iti kim ? ajarità kambala÷ // ____________________________________________________________________ [#200] ## || PS_3,1.106 || _____START JKv_3,1.106: anupasarge iti vartate / vader dhÃto÷ subanto÷ upapade anupasarge kyap pratyayo bhavati, cakÃrÃd yat ca / brahmodyam, brahmavadyam / satyodyam, satyavadyam / supi iti kim ? vÃdyam / anupasarge ity eva, pravÃdyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.107 || _____START JKv_3,1.107: supy anupasarge ity anuvartate / bhavater dhÃto÷ subante upapade 'nupasarge bhÃve kyap pratyayo bhavati / yat tu na anuvartate / brahma-bhÆyaæ gata÷ brahaætvaæ gata÷ / deva-bhÆyaæ, devatvaæ gata÷ / bhÃva-grahaïam uttara-artham / supi ity eva, bhavyam / anupasarge ity eva, prabhavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.108 || _____START JKv_3,1.108: supy anupasarge iti vartate, bhÃve iti ca / hanter dhÃto÷ subanta upapade 'nupasarge bhÃve kyap pratyayo bhavati, takÃraÓ cÃntÃdeÓa÷ / brahamahatyà / aÓvahatyà / supi ity eva, ghÃta÷ / ïyat tu bhÃve na bhavty anabhidhÃnÃt / anupasarge ity eva, praghÃto vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.109 || _____START JKv_3,1.109: supy anupasarge bhÃve iti niv­ttam / sÃmÃnyena vidhÃname tat / eti stu ÓÃs v­ d­ ju« ity etebhya÷ kyap pratyayo bhavati / itya÷ / stutya÷ / Ói«ya÷ / v­tya÷ / Ãd­tya÷ / ju«ya÷ / kyap iti vartamÃne puna÷ kyab-grahaïaæ bÃdhaka-bÃdhana-artham / or ÃvaÓyake (*3,1.125) iti ïyataæ bÃdhitvà kyab eva bhavati / avaÓy stutya÷ / v­-grahaïe v­¤o grahaïam i«yate, na v­Ça÷ / vÃryÃ÷ ­tvija÷ / Óaæsiduhiguhibhyo veti vaktavyam / Óasyam, Óaæsyam / duhyam, dohyam , guhyam, gohyam / ÃÇ-pÆrvÃd a¤je÷ sa¤j¤ÃyÃm upasaÇkhyÃnam / Ãjyaæ gh­tam / katham upeyam ? e÷ etad rÆpaæ, na iïa÷ // ____________________________________________________________________ [#201] #<­d upadhÃc ca akÊpi-c­te÷># || PS_3,1.110 || _____START JKv_3,1.110: ­kÃra-upadhÃc ca dhÃto÷ kyap pratyayo bhavati kÊpi-c­tÅ varjayitvà / v­tu - v­tyam / v­dhu - v­dhyam akÊpi-c­te÷ iti kim ? kalpyam / cartyam / taparakaraïam kim ? kÌta saæÓabdane / ïyad eva bhavati kÅrtyam / pÃïau s­jer ïyad vaktavya÷ / pÃïisargyà rajju÷ / samavapÆrvÃc ca / samavasargyà // ____________________________________________________________________ #<Å ca khana÷># || PS_3,1.111 || _____START JKv_3,1.111: khaner dhÃto÷ kyap pratyayo bhavati, ÅkÃraÓ ca antÃdeÓa÷ / kheyam / dÅrgha-nirdeÓa÷ praÓle«a-artha÷ / tatra dvitÅya ikÃro ye vibhëà (*6,4.43) iti ÃttvabÃdhanÃrtha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.112 || _____START JKv_3,1.112: bh­¤o dhato÷ asa¤j¤ÃyÃæ vi«aye kyap prayayo bhavati / bh­tyÃ÷ karmakarÃ÷ / bhartavyÃ÷ ity artha÷ / asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? bhÃryo nÃma k«atriya÷ / sampÆrvÃd vibhëà / sambh­tyÃ÷, sambhÃryÃ÷ / sa¤j¤ÃyÃæ puæsi d­«ÂatvÃn na te bhÃryà prasidhyati / striyÃæ bhÃva-adhikÃro 'sti tena bhÃrya prasidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.113 || _____START JKv_3,1.113: m­jer dhÃto÷ vibhëà kyap pratyayo bhavati / ­d-upadhatvÃt prÃpta-vibhëeyam / parim­jya÷, parimÃrgya÷ // ____________________________________________________________________ [#202] ## || PS_3,1.114 || _____START JKv_3,1.114: rÃjasuya surya m­«odya rucya kupya k­«Âapacya avyathya ity ete ÓabdÃ÷ kyapi nipÃtyante / rÃj¤Ã sotavya÷, rÃjà và iha sÆyate rÃjasÆya÷ kratu÷ / sÆsartibhyÃæ kyap, sarter utvaæ, subater và ru¬Ãgama÷ / sarati suvati va sÆrya÷ / m­«ÃpÆrvasya vadate÷ pak«e yati prÃpte nityaæ kyab nipÃtyate / m­«Ã-pÆrvasya m­«odyam / rocate 'sau rucya÷ / kartari kyap / guper Ãde÷ ktvaæ ca saj¤ÃyÃm / kupyam / gopyam anyat / k­«Âe pacyante k­«ÂapcyÃ÷ / karmakartari nipÃtanam / na vyathate avyathya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.115 || _____START JKv_3,1.115: bhider ujjheÓ ca kyap nipÃtyate nade 'bhidheye / ujjher dhattvaæ ca / bhinatti kÆlaæ bhidya÷ / ujjhati udakam uddhya÷ / nade iti kim ? bhettà / ujjhità // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.116 || _____START JKv_3,1.116: pu«e÷ sidheÓ ca adhikaraïe kyap nipÃtyate nak«atre abhidheye / pu«yanti asminn arthÃ÷ iti pu«ya÷ / sidhyanti asminn iti siddhya÷ / nak«atre iti kim ? po«aïam / sedhanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.117 || _____START JKv_3,1.117: nipÆya vinÅya jitya ity ete Óabdà nipÃtyante yathÃ-saÇkhyaæ mu¤ja kalka hali ity ete«u arthe«u vodhye«u / vipÆrvÃt pavater nayateÓ ca tathà jayater yati prÃpte karmaïi kyab nipÃtyate / vipÆyo mu¤ja÷ / vipÃvyam anyat / vinÅya÷ klka÷ / vineyam anyat / jityo hali÷ / jeyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.118 || _____START JKv_3,1.118: prati api ity evaæ pÆrvÃd grahe÷ kyap pratyayo bhavati chandasi vi«aye / mattasya na pratigr­hyam / tasmÃn na apig­hyam / chandasi iti kim ? pratigrÃhyam / apigrÃhyam // ____________________________________________________________________ [#203] ## || PS_3,1.119 || _____START JKv_3,1.119: pade asvairiïi bÃhyÃyÃæ pak«ye carthe graher dhÃto÷ kyap pratyayo bhavati / pade tÃvat -- prag­hyaæ padam, yasya prag­hya-sa¤j¤Ã vihità / avag­hyaæ padam, yasya avagraha÷ kriyate / asvairÅ paratantra÷ / g­hyakà ime / g­hÅtakà ity artha÷ / bÃhyÃyam -- grÃma-g­hyà senà / nagara-g­hyà senà / grÃma.-nagara-abhyÃæ bahir-bhÆtà ity artha÷ / strÅliÇga÷ nirdeÓÃd anyatra na bhavati / pak«e bhava÷ pak«ya÷ / vÃsudeva-g­hyÃ÷ / arjuna-g­hyÃ÷ / tatpak«ÃÓritÃ÷ ity artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.120 || _____START JKv_3,1.120: k­¤o v­«aÓ ca vibhëà kyap pratyayo bhavati / karoter ïyati prÃpte var«ate÷ ­dupadhatvÃt nitye kyapi prÃpte vibhëÃrbhyate / k­tyam, kÃryam / v­«yam, var«yam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.121 || _____START JKv_3,1.121: yugyam iti nipÃtyate patraæ cet tad bhavati / patatyanena it patraæ vÃhanam ucyate / yugyo gau÷ / yugyo 'Óva÷ / yugyo hastÅ / yuje÷ kyap kutvaæ ca nipÃtyate / patre iti kim ? yogyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.122 || _____START JKv_3,1.122: amÃ-Óabda÷ sahÃrthe vartate / tasminn upapade vaser dhÃto÷ kÃle 'dhikaraïe ïyat pratyayo bhavati, tatra anyatarasyÃæ v­ddhyabhÃvo nipÃtyate / saha vasato 'smin kÃle sÆryÃcandramasau iti amÃvÃsya, amÃvasyà / ekadeÓavik­tasya ananyatvÃd amÃvÃsyÃyà và (*4,3.30) ity atra amÃvasyÃ-Óabdasya api grahaïaæ bhavati / amÃvasorahaæ ïyator nipÃtayÃmyav­ddhitÃm / tathaikav­ttità tayo÷ svaraÓ ca me prasidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.123 || _____START JKv_3,1.123: ni«Âarkya-Ãdaya÷ ÓabdÃÓ chandasi vi«aye nipÃtyante / yad iha lak«aïena anupapannaæ tat sarvaæ nipÃtanÃt siddham / ni«Âarkya÷ iti k­tÅ chedane ity asmÃn nispÆrvÃt kyapi prÃpte ïyat, Ãdyanta-viparyayaÓ ca, nisaÓ ca «atvaæ nipÃtyate / ni«Âarkyaæ cinvÅta paÓukÃma÷ / devaÓabde upapade hvayater juhoter và kyap, dÅrghastugabhÃvaÓ ca / deva-hÆya÷ / prapÆrvÃd utpÆrvÃc ca nayate÷ kyap / [#204] praïÅya÷ / unnÅya÷ / utpÆrvÃc chi«e÷ kyap / ucchi«ya÷ / m­Ç prÃïatyÃge, st­¤ Ãcchandane, dhv­ hÆrcchane, etebhyo yat pratyaya÷ / marya÷ / staryà / striyÃm eva nipÃtanam / dhvarya÷ / khaneryat / khanyà / etasmÃd eva ïyat / khÃnya÷ / devaÓabde upapade yajeryat / devayajyà / strÅliÇga-nipÃtanam / ÃÇpÆrvÃt p­cche÷ kyap / Ãp­cchya÷ / pratipÆrvat sÅvyate÷ kyap «atvam ca / prati«Åvya÷ / brahmaïyupapade vader ïyat / brahamavÃdyam / bhavate÷ stauteÓ ca ïyat, ÃvadeÓaÓ ca bhavati / bhÃvyam / stÃvya÷ / upapÆrvasya cinote÷ ïyadÃyÃdeÓau / upacÃyyap­¬am / p­¬e cottarapade nipÃtanametat / hiraïya iti vaktavyam / hiraïyÃd anyatra upaceyap­¬am eva / ni«Âarkye vyatyayaæ vidyÃn nisa÷ «atvaæ nipÃtanÃt / ïyadÃyÃdeÓa ity etÃv upacÃyye nipÃtatau // ïyadekasmÃc caturghya÷ kyap caturbhyaÓ ca yato vidhi÷ / ïyadekasmÃd ya-ÓabdaÓ ca dvau kyapau ïyadvidhiÓ catu÷ // ____________________________________________________________________ #<­-halor ïyat># || PS_3,1.124 || _____START JKv_3,1.124: pa¤camy-arthe «a«ÂhÅ / ­varïa-antÃd dhÃtor halantÃc ca ïyat pratyayo bhavati / kÃryam / hÃryam / dhÃryam vÃkyam / pÃkyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.125 || _____START JKv_3,1.125: avaÓyaæ bhÃva÷ ÃvaÓyakam / uvarïa-antÃd dhÃto÷ ïyat prayayo bhavati ÃvaÓyake dyotye / yato 'pavÃda÷ / lÃvyam / pÃvyam / avaÓyake iti kim ? lavyam / ÃvaÓyake dyotye iti vet, svarasamÃsa-anupapatti÷, avaÓyalÃvyam, avaÓyapÃvyam iti ? nai«a do«a÷ / mayÆravyaæ sakÃditvÃt samÃsa÷ / uttarapada-prak­ti-svare ca yatna÷ kari«yate // ____________________________________________________________________ [#205] #<Ãsu-yu-vapi-rapi-lapi-trapi-camaÓ ca># || PS_3,1.126 || _____START JKv_3,1.126: ÃÇ-pÆrvÃt sunote÷ yu vapi rapi lapi trapi cama ity etebhyaÓ ca ïyat pratyayo bhavati / yato 'pavÃda÷ ÃsÃvyam / yÃvyam / vÃpyam / rÃpyam / lÃpyam / trÃpyam / ÃcÃmyam / anukta-samuccaya-arthaÓ cakÃra÷ / dabhi - dÃbhyam // ____________________________________________________________________ #<ÃnÃyyo 'nitye># || PS_3,1.127 || _____START JKv_3,1.127: ÃnÃyya÷ iti nipÃtyate anitye 'bhidheye / nayater ÃÇpÆrvÃï ïyadÃyÃdeÓau nipÃtyete / ÃnÃyyo dak«iïÃgni÷ / rƬhire«Ã / tasmÃd nitya-viÓe«e dak«iïa-agnÃv eva avati«Âhate / tasya ca anityatvaæ nityam ajÃgaraïÃt / yaÓca gÃrhapatyÃd ÃnÅyate dak«iïÃgnir ÃhavanÅyena saha ekayoni÷, tatra tan nipÃtanaæ, na dak«iïÃgnim Ãtre / tasya hi yonir vikalpyate vaiÓyakulÃd vittavato bhrëÂrÃdvà gÃrhapatyÃd và iti / ÃnÃyyo 'nitya iti ced dak«iïÃgnau k­taæ bhavet / ekayonau tu taæ vidyÃd Ãneyo hy anyathà bhavet // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.128 || _____START JKv_3,1.128: avidyamÃnà sammatir asmin ity asammati÷ / sammananaæ samamati÷, sammatatÃ, pÆjà / praïÃyya÷ iti nipÃtyate 'sammatÃvabhidheye / praïÃyyaÓ cora÷ / asammatau iti kim ? praïeyo 'nya÷ / yady evaæ katham etat, jye«ÂhÃya putrÃya pità brahma brÆyÃt praïÃyyÃntevÃsine, na anyasmai kasmaicana iti ? sammatir abhilëo 'py ucyate / tad abhÃvena ni«kÃmatayà asammatir antevÃsÅ bhavati / tasmai ni«kÃmÃya mok«a-arthaæ yatamÃnÃyÃntevÃsine praïÃyyÃya brahma brÆyÃt iti yujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.129 || _____START JKv_3,1.129: pÃyyÃdaya÷ Óabdà nipÃtyante yathÃ-saÇkhyaæ mÃne havi«i nivÃse sÃmidhenyÃæ ca abhidheyÃyÃm / pÃyya iti mÃÇo ïyat-pratyaya÷, Ãde÷ patvaæ ca nipÃtyate mÃne / pÃyyaæ mÃnam meyam anyat / sampÆrvÃnnayater ïyadÃyÃdeÓÃv upasarga-dÅrghatvaæ ca nipÃtyate / sÃnÃyyaæ havi÷ / saæneyamanyat / rƬhitvÃc ca havir-viÓe«a eva avati«Âhate / nipÆrvÃc cinote÷ ïyadÃyÃdeÓÃvÃdikuvaæ ca nipÃtyate / nikÃyyo nivÃsa÷ / niceyam anyat / sÃmidhenÅ-Óabda ­g-viÓe«asya vÃcaka÷ / tatra ca dhÃyyà iti na sarvà sÃmidhenÅ ucyate, kiæ tarhi, kÃcid eva / rÆdhi-Óabdo hy ayam / tathà ca asÃmidhenyÃm api d­Óyate, dhÃyyÃ÷ Óaæsatyagnirnetà taæ somakratubhi÷ iti // ____________________________________________________________________ [#206] ## || PS_3,1.130 || _____START JKv_3,1.130: kuï¬apÃyya sa¤cÃyya ity etau Óabdau nipÃtyete kratÃv abhidheye / kuï¬a-Óabde t­tÅyÃnta upapade pibater dhÃtor adhikaraïe yat pratyayo nipÃtyate yuk ca / kuï¬ena pÅyate 'smin soma÷ iti kuï¬apÃyya÷ kratu÷ / yato 'nÃva÷ iti svara÷ / sampÆrvÃc cinote÷ ïyadÃyÃdeÓau nipÃtyete / sa¤cÅyate 'smin soma÷ iti sa¤cÃyya÷ kratu÷ / kratau iti kim ? kuï¬apÃnam / sa¤ceya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.131 || _____START JKv_3,1.131: paricÃyya upacÃyya samÆhya ity ete Óabdà nipÃtyante agnÃv abhidheye / paripÆrvat upapÆrvÃc ca cinoter ïya dÃyÃdeÓau nipÃtyete / paricÃyyam / upacÃyya÷ / sampÆrvÃd vahe÷ samprasÃraïaæ dÅrghatvaæ ca nipÃtyate / samÆhyaæ cinvÅta paÓukÃma÷ / agnau iti kim ? pariceyam / upaceyam / saævÃhyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.132 || _____START JKv_3,1.132: cityaÓabdo 'gnicityÃ-ÓabdaÓ ca nipÃtyete / nÅyate 'sau cityo 'gni÷ / agnicayanam eva agnicityà / bhÃve yakara-pratyaya÷ tuk ca / tena anatodÃttatvaæ bhavati / agnÃvity eva / ceyam anyat // ____________________________________________________________________ #<ïvul-t­cau># || PS_3,1.133 || _____START JKv_3,1.133: dhÃto÷ iti vartate / sarvadhÃtubhyo ïvul-t­cau pratyayau bhavata÷ / kÃraka÷ / kartà / hÃraka÷ / hartà / cakÃra÷ sÃmÃnya-grahaïÃ-vidhÃta-artha÷, tuÓ chandasi (*5,3.59), tur i«Âha-Åmeyassu (*6,4.154) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.134 || _____START JKv_3,1.134: Ãdi-Óabda÷ prayekaæ sambadhyate / tribhyo gaïebhya÷ traya÷ pratyayÃ÷ yathÃsaÇkhyaæ bhavanti / nandya-Ãdibhyo lyu÷, grahÃdibhyo ïini÷, pacÃdibhyo 'c / nandi-graha-pacÃdayaÓ ca na dhÃtu-pÃÂhata÷ sannivi«Âà g­hyante, kiæ tarhi, nandana ramaïa ity evam Ãdi«u prÃtipadika-gaïe«u apoddh­tya prak­tayo nirdiÓyante / [#207] nandivÃsipadidÆ«isÃdhivardhiÓobhirocibhyo ïyantebhya÷ sa¤j¤ÃyÃm / nandana÷ / vÃsana÷ / madana÷ / dÆ«aïa÷ / sÃdhana÷ / vardhana÷ / Óobhana÷ / rocana÷ / sahitapidame÷ sa¤j¤ÃyÃm / sahana÷ / tapana÷ / damana÷ / jalpana÷ / ramaïa÷ / darpaïa÷ / saÇkrandana÷ / saÇkar«aïa÷ / janÃrdana÷ / yavana÷ / madhusÆdana÷ / vibhÅ«aïa÷ / lavaïa÷ / nipÃtanÃï ïatvam / cittavinÃÓana÷ / kuladamana÷ / Óatrudamana÷ / iti nandy-Ãdi÷ / graha / utsaha / uddasa / udbhÃsa / sthà / mantra / sammarda / grÃhÅ / utsÃhÅ / uddÃso / udbhÃsÅ / sthÃyÅ / mantrÅ / sammardÅ / rak«aÓruvasavapaÓÃæ nau / nirak«Å / niÓrÃvÅ / nivÃsÅ / nivÃpÅ / niÓÃyÅ / yÃcivyÃh­saævyÃh­vrajavadavasÃæ prati«iddhÃnÃm / ayÃcÅ / avyÃhÃrÅ / asaævyÃhÃrÅ / avrÃjÅ / avÃdÅ / avÃsÅ / acÃmacittakart­kÃïÃm / prati«iddhÃnÃm ity eva / akÃrÅ / ahÃrÅ / avinÃyÅ / aviÓÃyÅ / viÓayÅ / viÓayÅ deÓe / viÓayo, vi«ayÅ deÓa÷ / abhibhÃvÅ bhÆte / abhibhÃvÅ / aparÃdhÅ / uparodhÅ / paribhavÅ / paribhÃvÅ / iti grahyÃdi÷ / paca / vapa / vada / cala / Óala / tapa / pata / nada / bha«a / vasa / gara / plava / cara / tara / cora / grÃha / jara / mara / k«ara / k«ama / sÆda / deva / moda / seva / me«a / kopa / medhà / narta / vraïa / darÓa / daæÓa / dambha / jÃrabharà / Óvapaca / pacÃdirÃk­tigaïa÷ / ajvidhi÷ sarvadhÃtubhya÷ paÂhyante ca pacÃdaya÷ / aïbÃdhana-artham eva syÃt sidhyanti ÓvapacÃdaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.135 || _____START JKv_3,1.135: ig-upadhebhya÷ jÃnÃte÷ prÅïÃte÷ kirateÓ ca kapratyaya÷ bhavati / vik«ipa÷ / vilikha÷ / budha÷ / k­Óa÷ / jÃnÃti iti j¤a÷ / prÅïÃti iti priya÷ / kirati iti kira÷ / devas evame«Ãdaya÷ pacÃdau paÂhitavyÃ÷ // ____________________________________________________________________ #<ÃtaÓ ca+upasarge># || PS_3,1.136 || _____START JKv_3,1.136: ÃkÃrÃntebhyo dhÃtubhya÷ upasarga upapade kapratyayo bhavati / ïasyÃpavÃda÷ / prastha÷ / sugla÷ / sumla÷ // ____________________________________________________________________ [#208] ## || PS_3,1.137 || _____START JKv_3,1.137: pÃdibhyo dhÃtubhya÷ upasarge upapade Óa-pratyayo bhavati / utpiba÷ / vipiba÷ / ujjighra÷ / vijighra÷ / uddhama÷ / vidhama÷ / uddhaya÷ / vidhaya÷ / utpaÓya÷ / vipaÓya÷ / upasarge iti kecin na anuvartayanti / paÓyati iti paÓya / jighrate÷ sa¤j¤ÃyÃæ prati«edho vaktavya÷ / vyÃghra÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.138 || _____START JKv_3,1.138: anupasargebhyo limpa-Ãdibhya÷ Óa-pratyayo bhavati / limpati iti limpa÷ / vindati ti vinda÷ / dhÃrayati iti dhÃraya÷ / pÃrayati iti pÃraya÷ / vedayati iti vedaya÷ / udejÃti iti udejaya÷ / cetayati iti cetaya÷ / sÃti÷ sautro dhÃtu÷ / sÃtaya÷ / sÃhaya÷ / anupasargÃt iti kim / pralipa÷ / nau limper iti vaktavyam / nilimpà nÃma devÃ÷ / gavÃdi«u vinde÷ sa¤j¤ÃyÃm / govinda÷ / aravinda÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.139 || _____START JKv_3,1.139: däo dhäaÓ ca vibhëà Óa-pratyayo bhavati / ïasya apavÃda÷ / dada÷, dÃya÷ / dadha÷, dhÃya÷ / anupasargÃt ity eva, prada÷, pradha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.140 || _____START JKv_3,1.140: iti-Óabda÷ Ãdyartha÷ / jvala dÅptau ity evam Ãdibhyo dhÃtubhya÷ kasa gatau ity evam antebhyo vibhëà ïa-pratyayo bhavati / aco 'pavÃda÷ / jvÃla÷, jvala÷ / cÃla÷, cala÷ / anupasargÃt ity eva, prajvala÷ / tenoterïasya+upasaÇkhyÃnaæ kartavyam / avatanoti iti avatÃna÷ // ____________________________________________________________________ [#209] #<ÓyÃ-Ãd-vyadha-Ãsru-saæsrv-atÅï-avasÃ-avah­-liha-Óli«a-ÓvasaÓ ca># || PS_3,1.141 || _____START JKv_3,1.141: anupasargÃt iti, vibhëà iti ca niv­ttam / ÓyaiÇa÷, ÃkÃra-antebhyaÓ ca dhÃtubhya÷, vyadha Ãsrau saæsrau atÅï avasà avah­ liha Óli«a Óvasa ity etebhyaÓ ca ïa pratyayo bhavati / ÃkÃra-antatvÃd eva ÓyÃyate÷ pratyatye siddhe punar vacanaæ bÃdhakabÃdhana-artham / upasarge kaæ bÃdhitvà 'yam eva bhavati / avaÓyÃya÷ / pratiÓyÃya÷ / dÃya÷ / dhÃya÷ / vyÃdha÷ / ÃsrÃva÷ / saæsrÃva÷ / atyÃya÷ / avasÃya÷ / avahÃra÷ / leha÷ / Óle«a÷ / ÓvÃsa÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.142 || _____START JKv_3,1.142: dunoter nayateÓ ca anupasarge ïa-pratyayo bhavti / dunoti iti dÃva÷ / nayati iti nÃya÷ / anupasarge iti kim ? pradava÷ / praïaya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.143 || _____START JKv_3,1.143: vibhëà grahe÷ dhÃto÷ ïa-pratyayo bhavati / aca÷ apavÃda÷ / grÃha÷, graha÷ / vyavasthita-vibhëà ca+iyam / jalacare nityaæ grÃha÷ / jyoti«i nesyate, tatra graha÷ eva / bhavateÓ ca iti vaktavyam / bhavati iti bhÃva÷, bhava÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.144 || _____START JKv_3,1.144: graher dhÃto÷ ka-pratyayo bhavati gehe kartari / g­haæ veÓma / tÃtsthyÃt dÃrÃÓ ca / g­hïanti iti g­hÃ÷ dÃrÃ÷ / g­hÃïi veÓmÃni // ____________________________________________________________________ #<Óilpini «vun># || PS_3,1.145 || _____START JKv_3,1.145: dhÃto÷ «vun pratyayo bhavati Óilpini kartari / n­tikhanira¤jibhya÷ parigaïanaæ kartavyam / nartaka÷ / khanaka÷ / rajaka÷ / nartakÅ / khanakÅ / rajakÅ / ra¤jer anunÃsikalopaÓ ca // ____________________________________________________________________ [#210] ## || PS_3,1.146 || _____START JKv_3,1.146: gÃyate÷ thakan pratyayo bhavati Óilpini kartari / gÃthaka÷, gÃthikà // ____________________________________________________________________ #<ïyu ca># || PS_3,1.147 || _____START JKv_3,1.147: cakÃreïa ga÷ ity anuk­«yate / gÃyate÷ ïyu pratyayo bhavati Óilpini kartari / gÃyana÷, gÃyanÅ / yoga-vibhÃga÷ uttara-artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.148 || _____START JKv_3,1.148: cakÃreïa ga÷ ity anuk­syate / gÃyate÷ ïyu pratyayo bhavati Óilpiti kartari / gÃyana÷, gÃyanÅ / yoga-vibhÃga÷ uttara-artha÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.149 || _____START JKv_3,1.149: pru s­ lÆ ity etebhya÷ dhÃtubhya÷ samabhihÃre vun pratyayo bhavati / pravaka÷ / saraka÷ / lavaka÷ / samabhihÃra-grahaïena atra sadhukÃritvaæ lak«yate / sÃdhukÃriïi vun vidhÃnÃt sak­d api ya÷ su«Âhu karoti tatra bhavati / bahuÓo yo du«Âaæ karoti tatra na bhavati // ____________________________________________________________________ #<ÃÓi«i ca># || PS_3,1.150 || _____START JKv_3,1.150: ÃÓi«i gamyamÃnÃyÃæ dhÃtum ÃtrÃt vun pratyayo bhavati / jÅvatÃt jÅvaka÷ / nandatÃt nandaka÷ / ÃÓÅ÷ prÃrthanÃ-viÓe«a÷ / sa ca+iha kriyÃvi«aya÷ / amu«yÃ÷ kriyÃya÷ kartà bhavet ity evam ÃÓÃsyate // iti ÓrÅjyÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau t­tÅyÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ // ______________________________________________________ [#211] t­tÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ / ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.1 || _____START JKv_3,2.1: trividhaæ karma, nirvartyaæ, vikÃryaæ, prÃpyaæ ca+iti / sarvatra karmaïi upapade dhÃto÷ aï pratyayo bhavati / nirvartyaæ tÃvat -- kumbhakÃra÷ / nagarakÃra÷ / vikÃryam -- kÃï¬alÃva÷ / ÓaralÃva÷ / prÃpyam - vedÃdhyÃya÷ / carcÃpÃra÷ / grÃmaæ gacchati, Ãdityaæ paÓyati, himavantaæ Ó­ïoti ity atra na bhavati, anabhidhÃnÃt / ÓÅlikÃmibhak«yÃcaribhyo ïa÷ pÆrvapada-prak­tisvaratvaæ ca vaktavyam / mÃæsaÓÅla÷, mÃæsaÓÅlà / mÃæsakÃma÷, mÃæsakÃmà / mÃæsabhak«a÷, mÃæsabhak«Ã / kalyÃïÃcÃra÷, kalyÃïÃcÃrà / Åk«ak«amibhyÃæ ca+iti vaktavyam / sukhapratÅk«a÷, sukhapratÅk«Ã / bahuk«ama÷, bahuk«amà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.2 || _____START JKv_3,2.2: hve¤ spardhÃyÃæ Óabde ca, ve¤ tantusantÃne, mÃÇ mÃne ity etebhyaÓ ca karmaïy-upapade aï pratyayo bhavati / kapratyayasya apavÃda÷ / svargahvÃya÷ / tantuvÃya÷ / dhÃnyamÃya÷ // ____________________________________________________________________ #<Ãto 'nupasarge ka÷># || PS_3,2.3 || _____START JKv_3,2.3: ÃkÃra-antebhya÷ anupasargebhya÷ karmaïy-upapade kapratyayo bhavati / aïo 'pavÃda÷ / goda÷ / kambalada÷ / pÃr«ïitram / aÇgulitram / anupasarge iti kim ? gosandÃya÷ / va¬avÃsandÃya÷ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.4 || _____START JKv_3,2.4: subante upapade ti«Âhate÷ kapratyayo bhavati / samastha÷ / vi«amastha÷ / atra yogavibhÃga÷ kartavya÷ supi iti / supi ÃkÃrÃntebhya÷ kapratyayo bhavati / dvÃbhyÃm pibati iti dvipa÷ / pÃdapa÷ / kacchapa÷ / tata÷ stha÷ iti / sthaÓ ca supi kapratyayo bhavati / kimartham idam ? kartari pÆrvayoga÷ / anena bhÃve 'pi yathà syÃt / ÃkhÆnÃm utthÃnam ÃkhÆttha÷ / Óalabhottha÷ / iti uttaraæ karmaïi iti ca supi iti ca dvayam apy anuavartate / tatra sakarmake«u dhÃtu«u krmaïi ity etad upati«Âhate / anyatra supi iti // ____________________________________________________________________ [#212] ## || PS_3,2.5 || _____START JKv_3,2.5: tunda-Óokayo÷ karmaïor upapadayo÷ parim­ja-apanudo÷ dhÃtvo÷ kapratyayo bhavati / tunda-parim­ja Ãste / Óoka-apanuda÷ putro jÃta÷ / Ãlasya sukhÃharaïayo÷ iti vaktavyam / alasas tunda-prim­ja ucyate / tunda-parimÃrja÷ eva anya÷ / sukhasya ahartà Óoka-apanuda÷ / Óoka-apanoda÷ eva anya÷ / kaprakaraïo mÆla-vibhujÃdibhya÷ upasaÇkhyÃnam / mÆlÃni vibhujÃdibhya÷ upasaÇkhyÃnam / mÆlÃni vibhujati iti mÆlavibhujo ratha÷ / nakhamucÃni dhanÆæ«i / kÃkanuhastilÃ÷ / kau modate kumudam // ____________________________________________________________________ #
#  || PS_3,2.6 ||

_____START JKv_3,2.6:

sopasarga-artha Ãrambha÷  /
dadÃte÷ jÃnÃteÓ ca dhÃto÷ preïopas­«ÂÃt karmaïy-upapade kapratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
sarvaprada÷  /
pathipraj¤a÷  /
pre iti kim ? gosandÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.7 ||


_____START JKv_3,2.7:

sopasarga-artha÷ Ãrambha÷  /
saæpÆrvÃt khyà ity etasmÃd dhÃto÷ karmaïy-upapade kapratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
gÃæ saæca«Âe gosaÇkhya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.8 ||


_____START JKv_3,2.8:

karmaïy-anupasarge iti vartate  /
gÃyate÷ pibateÓ ca dhÃto÷ karmaïy-upapade 'nupasarge Âak pratyayo bhavati  /
kasya apavÃda÷  /
Óakraæ gÃyati Óakraga÷, ÓakragÅ  /
sÃmaga÷, sÃmagÅ  /
surÃÓÅdhvo÷ pibater iti vaktavyam  /
surÃpa÷, surÃpÅ  /
ÓÅdhupa÷, ÓÅdhupÅ  /
surÃÓÅdhvo÷ iti kim ? k«Årapà brÃhmaïÅ  /
pibate÷ iti kim ? surÃæ pÃti iti surÃpà  /
anupasarge ity eva, ÓakrasaÇgÃya÷  /
sÃmasaÇgÃya÷  /
bahulaæ chandasi iti vaktavyam  /
yà bÃhmaïÅ surÃpÅ bhavati nainÃæ devÃ÷ patilokaæ nayanti  /
yà brahmaïÅ surÃpà bhavati nainÃæ devÃ÷ patilokaæ nayanti //


____________________________________________________________________


[#213]

##  || PS_3,2.9 ||


_____START JKv_3,2.9:

harater dhÃtor anudyamane vartamÃnÃt karmaïi upapade ac pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
udyamanam utk«epaïam  /
aæÓaæ harati aæÓahara÷  /
rikthahara÷  /
anudyamane iti kim ? bhÃrahÃra÷  /
acprakaraïe ÓaktilÃÇgalÃÇkuÓaya«ÂitomaraghaÂaghaÂÅdhau««u graher upasaÇkhyÃnam  /
Óaktigraha÷  /
lÃÇgalagraha÷  /
aÇkuÓagraha÷  /
ya«Âigraha÷  /
tomaragraha÷  /
ghaÂagraha÷  /
ghaÂÅgraha÷  /
dhanurgraha÷  /
sÆtre ca dhÃryarthe  /
sÆtragraha÷  /
sÆtraæ dhÃrayati ity artha÷  /
sÆtragrÃha÷ eva anya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.10 ||


_____START JKv_3,2.10:

vayasi gamyamÃne harate÷ karmaïy-upapade ac pratyayo bhavati  /
udyamana-artho 'yam Ãrambha÷  /
kÃlak­tà ÓarÅrÃvasthà yauvanÃdir vaya÷  /
yad udyamanaæ kriyamÃïaæ sambhÃvyamÃnaæ và vayo gamayati, tatra ayaæ vidhi÷  /
asthihara÷ Óvà  /
kavachara÷ k«atriya-kumÃra÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃÇi tÃcchÅlye>#  || PS_3,2.11 ||


_____START JKv_3,2.11:

ÃÇ-pÆrvÃd harate÷ karmaïy-upapade ac pratyayo bhavati tÃcchÅlye gamyamÃne  /
tÃcchÅlyaæ tat-svabhÃvatà  /
pu«pÃhara÷  /
phalÃhara÷  /
pu«pÃdy-Ãharane svÃbhÃvikÅ phalÃnapek«Ã prav­ttir asya ity artha÷  /
tÃcchÅoye iti kim ? bhÃram Ãharati iti bhÃrÃhÃra÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.12 ||


_____START JKv_3,2.12:

arha pÆjÃyÃm, asmÃd dhÃto÷ karmaïy-upapade acpratyayao bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
strÅliÇge viÓe«a÷  /
pÆjÃrhà  /
gandhÃrha  /
mÃlÃrhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.13 ||


_____START JKv_3,2.13:

stamba karïa ity etayo÷ subantayor upapadayor yathÃ-saÇkhyaæ rami-japo÷ dhÃtvo÷ acpratyayo bhavati  /
rame÷ akarmakatvÃt, jape÷ Óabda-karmakatvÃt karma na sambhavati iti supi ity etad iha abhisambadhyate  /
hastisÆcakayor iti vaktavyam  /
stambe ramate iti stamberama÷ hartÅ  /
karïe japati iti karïejapa÷ sÆcaka÷  /
hastisÆcakayo÷ iti kim ? stambe rantà  /
karïe japità maÓaka÷ //


____________________________________________________________________


[#214]

#<Óami dhÃto÷ sa¤j¤ÃyÃm>#  || PS_3,2.14 ||


_____START JKv_3,2.14:

Óamy upapade dhÃtu-mÃtrÃt sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye acpratyayao bhavati  /
ÓaÇkara÷  /
Óaæbhava÷  /
Óaævada÷  /
dhÃtu-grahaïaæ kiæ yÃvatà dhÃto÷ iti vartata eva ? Óami-sa¤j¤ÃyÃm iti siddhe dhÃtu-grahaïaæ k­¤o hetvÃdi«u Âaprati«edha-artham  /
ÓaÇkarà nÃma parivrÃjikà  /
ÓaÇkarà nÃma Óakunikà  /
tacchÅlà ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.15 ||


_____START JKv_3,2.15:

supi iti sambadhyate  /
Óeter dhÃtor adhikaraïe subanta upapade ac pratyayo bhavati  /
khe Óete khaÓaya÷  /
gartaÓaya÷  /
pÃrÓvÃdi«u upasaÇkhyÃnam  /
pÃrÓvÃbhyÃæ Óete pÃrÓvaÓaya÷  /
udaraÓaya÷  /
p­«ÂhaÓaya÷  /
digdhasahapÆrvÃc ca  /
digdhena saha Óete digdha-sahaÓaya÷  /
uttÃnÃdi«u kart­«u  /
uttÃna÷ Óete uttÃnaÓaya÷  /
avamÆrdhà Óete avamÆrdhaÓaya÷  /
girau ¬aÓchandasi  /
girau Óete giriÓa÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.16 ||


_____START JKv_3,2.16:

adhikaraïe iti vartate  /
carer dhÃtor adhikaraïe subanta upapade Âapratyayo bhavati  /
kuru«u carati kurucara÷  /
madracara÷  /
kurucarÅ  /
madracarÅ  /
pratyayÃntarakaraïaæ ÇÅb-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.17 ||


_____START JKv_3,2.17:

anadhikaraïa-artha÷ Ãrambha÷  /
bhik«Ã senà ÃdÃya ity ete«u upapade«u care÷ dhato÷ Âapratyayo bhavati  /
bhik«Ãcara÷  /
senÃcara÷  /
ÃdÃyacara÷ //


____________________________________________________________________


[#215]

##  || PS_3,2.18 ||


_____START JKv_3,2.18:

puras agratas agre ity ete«u upapade«u sarte÷ dhÃto÷ Âapratyayo bhavati  /
pura÷ sarati pura÷sara÷  /
agrata÷sara÷  /
agresara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.19 ||


_____START JKv_3,2.19:

pÆrva-Óabde kart­-vÃciny-upapade sarter dhÃto÷ Âapratyaya÷ bhavati  /
pÆrva÷ sarati iti pÆrvasara÷  /
kartari iti kim ? pÆrvaæ deÓaæ sarati iti pÆrvasÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.20 ||


_____START JKv_3,2.20:

karmaïi upapade karote÷ dhÃto÷ Âapratyayo bhavati hetau tÃcchÅlye Ãnulomye ca gamyamÃne  /
hetu÷ aikÃntikaæ karaïam  /
tÃcchÅlyaæ tatsvabhÃvatà  /
Ãnulomyam anukÆlatà  /
hetau tÃvat - ÓokakarÅ kanyà  /
yaÓaskarÅ vidyà  /
kulakaraæ dhanam  /
tÃcchÅlye - ÓrÃddhakara÷  /
arthakara÷  /
Ãnulomye - prai«akara÷  /
vacanakara÷  /
etesu iti kim ? kumbhakÃra÷  /
nagarakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.21 ||


_____START JKv_3,2.21:

karmaïi supi iti ca dvayam apy anuvartate  /
tatra yathÃyogaæ sambandha÷  /
divÃ-Ãdi«u upapade«u karoter dhÃto÷ Âapratyayo bhavati  /
ahetvÃdy-artha Ãrambha÷  /
divÃ-Óabdo adhikaraïa-vacana÷ supi ity asya viÓe«aïam  /
divà karoti prÃïinaÓace«ÂÃyuktÃn iti divÃkara÷  /
vibhÃæ karoti iti vibhÃkara÷  /
niÓÃkara÷  /
prabhÃkara÷  /
bhÃskara÷  /
sakÃrasya nipÃtanÃd visarjanÅya-jihvÃmÆlÅyau na bhavata÷  /
kÃrakara÷  /
antakara÷  /
anantakara÷  /
Ãdikara÷  /
bahukara÷  /
nÃndÅkara÷  /
kiÇkara÷  /
lipikara÷  /
libikara÷  /
balikara÷  /
bhaktikara÷  /
kart­kara÷  /
citrakara÷  /
k«etrakara÷  /
saÇkhyà - ekakara÷, dvikara÷, trikara÷  /
jaÇghÃkara÷  /
bÃhukara÷  /
ahaskara÷  /
yatkara÷  /
tatkara÷  /
dhanu«kara÷  /
aru«kara÷  /
kiæyattadbahu«u k­¤o 'jvidhÃnam  /
kiÇkarà  /
yatkarà /
tatkarà /
bahukarà /
athavà ajÃdi«u pÃÂha÷ karisyate //


____________________________________________________________________


[#216]

##  || PS_3,2.22 ||


_____START JKv_3,2.22:

karmaïi iti svarÆpa-grahanam  /
karama-Óabde upapade karma-vÃcini karote÷ Âapratyayo bhavati bh­tau gamyamÃnÃyÃm  /
bh­ti÷ vetanaæ, karmanirveÓa÷  /
karma karoti iti karmakara÷ bh­taka÷ ityartha÷  /
bh­tau iti kim ? karakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.23 ||

_____START JKv_3,2.23:

ÓabdÃdi«u upapade«u karote÷ Âapratyayo na bhavati  /
hetvÃdi«u prÃpta÷ prati«idhyate  /
ÓabdakÃra÷  /
ÓlokakÃra÷  /
kalahakÃra÷  /
gÃthÃkÃra÷  /
vairakÃra÷  /
cÃÂukÃra÷  /
caÂukÃra÷  /
sÆtrakÃra÷  /
mantrakÃra÷  /
padakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.24 ||


_____START JKv_3,2.24:

stamba Óak­t ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ inpratyayo bhavati  /
vrÅhivatsayor iti vaktavyam  /
stambakarirvrÅhi÷  /
Óak­tkarirvatsa÷  /
vrÅhivatsayo÷ iti kim ? stambakÃra÷  /
Óak­tkara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.25 ||

_____START JKv_3,2.25:

d­ti nÃtha ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ harater dhÃto÷ paÓau kartari in pratyayo bhavati  /
d­tiæ harati d­tihari÷ paÓu÷  /
nÃthahari÷ paÓu÷  /
paÓau iti kim ? d­tihÃra÷  /
nÃthahÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.26 ||


_____START JKv_3,2.26:

phalegrahi÷ Ãtmambhari÷ ity etau Óabdau nipÃtyete  /
phala-Óabdasya upapadasya ekÃrÃntatvam inpratyayaÓ ca graher nipÃtyate  /
phalÃni g­hïÃti iti phalegrahir v­k«a÷  /
Ãtma-Óabdasya upapadasya mumÃgama inpratyayaÓ ca bh­¤o nipÃtyate  /
ÃtmÃnaæ bibharti Ãtmambhari÷  /
anukta-samuccaya-arthaÓ cakÃra÷  /
kuk«imbhari÷  /
udarambhari÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.27 ||


_____START JKv_3,2.27:

vana «aïa sambhaktau, rak«a pÃlane, mantha vilo¬ane, etebhya÷ karmaïy-upapade chandasi vi«aye inpratyayo bhavati  /
brahmavaniæ tvà k«atravaniæ suprajÃvaniæ rÃyaspo«avaniæ paryÆhÃmi  /
gosaniæ vÃcamudeyam  /
yau pathirak«Å ÓvÃnau  /
havirmathÅnÃmabhyà 3 vivÃsatÃm //


____________________________________________________________________


[#217]

##  || PS_3,2.28 ||


_____START JKv_3,2.28:

ej­ kampane ity asmÃt ïyantÃt karmaïy-upapade khaÓ pratyayo bhavati  /
khakÃro mumatha÷  /
ÓakÃra÷ sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤a-artha÷  /
aÇgamejayati aÇgamejaya÷  /
janamejaya÷  /
khaÓprayaye vÃtÓunÅtilaÓardhe«vajadheÂtudajahÃtÅnÃm upasaÇkhyÃnam  /
vÃtamajà m­gÃ÷  /
Óunindhaya÷  /
tilantuda÷  /
Óardha¤jahà mëÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.29 ||


_____START JKv_3,2.29:

nÃsikÃstanayo÷ karmaïorupapadayo÷ dhmÃdheÂordhÃtvo÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
yathÃsaÇkhyamatra ne«yate  /
stane dheÂa÷  /
satnandhaya÷  /
nÃsikÃyÃæ tu dhmaÓ ca dheÂaÓ ca  /
nÃsikandhama÷, nÃsikandhaya÷  /
tac ca+etan nÃsika-stanayor iti lak«aïavyabhicÃracihnÃd alpÃctarasya apÆrvanipÃtanÃl labhyate  /
dheÂa÷ ÂitvÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
stanandhayÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.30 ||


_____START JKv_3,2.30:

nìŠmu«ti ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ dhmÃdheÂo÷ khaÓpratyayo bhavati  /
atra api ghyantasya apÆrvanipÃto lak«aïavyabhicÃracihnam  /
tena saÇkhyÃtÃnudeÓo na bhavati  /
nìindhama÷  /
mu«Âindhama÷  /
nìindhaya÷  /
mu«Âindhaya÷  /
anuktasamuccaya-arthaÓ cakÃra÷  /
ghaÂindhama÷  /
ghaÂindhaya÷  /
khÃrindhama÷  /
khÃrindhaya÷  /
vÃtandhama÷ parvata÷  /
vÃtandhaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.31 ||


_____START JKv_3,2.31:
rujo bhaÇge, vaha prÃpaïe ity etÃbhyÃm utpÆrvÃbhyÃæ kÆle karmaïi upapade khaÓ pratyayo bhavati  /
kÆlam udrujati iti kÆlamudrujo ratha÷  /
kÆlamudvaha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.32 ||


_____START JKv_3,2.32:

vaha abhra ity etayo÷ karamïor upapadayo÷ liher dhÃto÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
vahaæ le¬hi iti vahæliho gau÷  /
abhraæliho vÃyu÷ //


____________________________________________________________________


[#218]

##  || PS_3,2.33 ||


_____START JKv_3,2.33:

parimÃïaæ prasthÃdi, tasmin karmaïy-upapade pace÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
prasthaæ pacati prasthaæpacà sthÃlÅ  /
droïaæpaca÷  /
khÃriæpaca÷ kaÂÃha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.34 ||

_____START JKv_3,2.34:

mita nakha ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ pace÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
aparimÃïa-artha÷ Ãrambha÷  /
mitaæ pacati mitampacà brÃhmaïÅ  /
nakhaæpacà yavÃgÆ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.35 ||


_____START JKv_3,2.35:

vidhu arus ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ tuder dhÃto÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
vidhuntuda÷ rÃhu÷  /
arunatuda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.36 ||


_____START JKv_3,2.36:

asÆrya lalÃÂa ity etayo÷ karmaïor upapadayo÷ d­Ói-tapo÷ dhÃtvo÷ khaÓ pratyayo bhavati  /
asÆryaæpaÓyà rÃjadÃrÃ÷  /
lalÃÂaætapa÷ Ãditya÷  /
asÆrya iti ca asamartha-samÃso 'yaæ, d­Óinà na¤a÷ sambandhÃt, sÆryaæ na paÓyanti iti  /
guptiparaæ caitat  /
evaæ nÃma guptà yad aparihÃrya-darÓanaæ sÆryam api na paÓyanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.37 ||


_____START JKv_3,2.37:

ugrampaÓya irammada pÃïindhama ity ete Óabdà nipÃtyante  /
ugraæ paÓyati iti ugrampaÓya÷  /
irayà mÃdyati iti irammada÷  /
pÃïayo dhmÃyante e«u iti pÃïindhamÃ÷ panthÃna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.38 ||


_____START JKv_3,2.38:

priya vaÓa ity etayo÷ karamïo÷ upapadayo÷ vade÷ dhÃto÷ khac pratyayo bhavati  /
priyaæ vadati iti priyaævada÷  /
vaÓaævada÷  /
cakÃra÷ khaci hrasva÷ (*6,4.94) iti viÓe«aïa-artha÷  /
khakÃro mumartha÷  /
pratyayÃntarakaraïamuttarÃrtham  /

[#219]

khacprakaraïe game÷ supy upasaÇkhyÃnam  /
mitaÇgamo hastÅ  /
mitaÇgamà hastinÅ  /
vihÃyaso viha ca  /
vihÃyasà gacchati vihaÇgama÷  /
khacca ¬idvà vaktavya÷  /
vihaÇga÷, vihaÇgama÷  /
¬e ca vihÃyaso vihÃdeÓo vaktavya÷  /
vihaga÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.39 ||


_____START JKv_3,2.39:

dvi«at-parayo÷ karmaïor upapadayo÷ tÃpe÷ chÃto÷ khac pratyayo bhavati  /
tapa dÃhe curÃdi÷, tapasantÃpe bhvÃdi÷, dvayor api grahaïam  /
dvi«antaæ tÃpayati dvi«antapa÷  /
parantapa÷  /
dvi«atparayo÷ iti dvitakÃrako nirdeÓa÷  /
tena striyÃæ na bhavati  /
dvi«atÅæ tÃpayati dvi«atÅtÃpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.40 ||


_____START JKv_3,2.40:

vÃkÓabde karmaïi upapade yame÷ dhÃto÷ khac prayayo bhavati vrate gamyamÃne  /
vrata iti Óastrito niyama÷ ucyate  /
vÃcaæyama÷ Ãste  /
vrate iti kim ? vÃgyÃma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.41 ||


_____START JKv_3,2.41:

pur sarva ity etayo÷ karamaïo÷ upapadayo÷ yathÃsaÇkhyaæ dÃrisaho÷ dhÃtvo÷ khac pratyayo bhavati  /
puraæ dÃrayati purandara÷  /
sarvaæsaho rÃjà  /
bhave ca dÃrer iti vaktavyam  /
bhagandara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.42 ||


_____START JKv_3,2.42:

sarvakÆla abhra karÅra ity ete«u karmasu upapade«u ka«e÷ dhÃto÷ khac pratyayo bhavati  /
sarvaæ ka«ati sarvaæka«a÷ khala÷  /
kÆlaÇka«Ã nadÅ  /
abhraÇka«o giri÷  /
karÅ«aÇka«Ã vÃtyà //


____________________________________________________________________


[#220]

##  || PS_3,2.43 ||


_____START JKv_3,2.43:

megha ­ti bhaya ity ete«u karmasu upapade«u ka­¤a÷ khac pratyayo bhavati  /
meghaÇkara÷  /
­tiÇkara÷  /
bhayaÇkara÷  /
upapada-vidhau bhayÃdi-grahaïaæ tadantavidhiæ prayojayati  /
abhayaÇkara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.44 ||


_____START JKv_3,2.44:

k«ema priya madra ity ete«u karmasu upapade«u karote÷ aï pratyayo bhavati, cakÃrÃt khac ca  /
k«emakÃra÷, k«emaÇkara÷  /
priyakÃra÷, priyaÇkara÷  /
madrakÃra÷, madraÇkara÷  /
và iti vaktavye punar aï-grahanaæ hetvÃdi«u Âaprati«edha-artham //


____________________________________________________________________


#<ÃÓite bhuva÷ karaïa-bhÃvayo÷>#  || PS_3,2.45 ||


_____START JKv_3,2.45:

atra supi ity upati«Âhate  /
ÃÓita-Óabde subante upapade bhavater dhÃto÷ karaïe bhÃve ca-arthe khac pratyayo bhavati  /
ÃÓito bhavati anena ÃÓitambhava odana÷  /
bhÃve - ÃÓitasya bhavanam ÃÓitambhavaæ vartate //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.46 ||


_____START JKv_3,2.46:

karmaïi iti supi iti ca prak­taæ saj¤ÃvaÓÃd yathÃsambhavaæ sambadhyate  /
bh­ tÌ v­ ji dhÃri sahi tapi dama ity etebhyo dhÃtubhya÷ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye khac pratyayo bhavati  /
viÓvambharà vasundharà  /
rathantaraæ sÃma  /
patiævarà kanyà  /
Óatru¤jayo hastÅ  /
yugandhara÷ parvata÷  /
Óatruæsaha÷  /
Óatruætapa÷  /
ariædama÷  /
saj¤ÃyÃm iti kim ? kuÂumbaæ bibharti iti kuÂumbabhÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.47 ||


_____START JKv_3,2.47:

game÷ dhÃto÷ supi upapade sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye khac pratyayo bhavati  /
sutaÇgamo nÃma, yasya putra÷ sautaÇgami÷  /
yogavibhÃga÷ uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.48 ||


_____START JKv_3,2.48:
sa¤j¤ÃyÃm iti na anuvartate  /
anta atyanta adhvan dura pÃra sarva ananta ity ete«u karmasu upapade«u game÷ ¬apratyayo bhavati  /
antaga÷ atyantaga÷  /
adhvaga÷  /
dÆraga÷  /
pÃraga÷  /
sarvaga÷  /
anantaga÷  /
anantaga÷  /
¬akara÷ ÂilopÃrtha÷, ¬ityabhasya apy anubandhakaraïa-sÃmarthyÃt iti //


[#221]

¬aprakaraïe sarvatrapannayor upasaÇkhyÃnam  /
sarvatraga÷  /
pannaga÷  /
uraso lopaÓ ca  /
urasà gacchati iti uraga÷  /
suduror adhikaraïe  /
sukhena gacchaty asmin iti suga÷  /
durga÷  /
niro deÓe  /
nirgo deÓa÷  /
apra Ãha - ¬aprakaraïe 'nye«v api d­Óyate iti  /
stryagÃraga÷  /
grÃmaga÷  /
gurutalpaga÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃÓi«i hana÷>#  || PS_3,2.49 ||


_____START JKv_3,2.49:

¬a iti vartate  /
ÃÓi«i gamyamÃnÃyÃæ hanter dhÃto÷ karmaïy-upapade ¬aprayayo bhavati  /
timiæ vadhyÃt timiha÷  /
Óatruha÷  /
ÃÓi«i iti kim ? ÓatrughÃta÷  /
dÃrÃvÃhano 'ïantasya ca Âa÷ sa¤j¤ÃyÃm  /
dÃrÃv upapade ÃÇpÆrvÃd hante÷ aï pratyayo bhavati, antasya ca Âa kÃrÃdeÓo bhavati, sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
dÃru Ãhanti dÃrvÃghÃÂa÷  /
cÃrau và  /
ÃÇpÆrvÃt hanteÓ cÃrÃv upapade aï, antasya và ÂakÃrÃdeÓa÷  /
cÃrvÃghÃÂa÷, cÃrvÃdghÃta÷  /
karmaïi sami ca  /
karmaïy-upapade sampÆrvÃt hante÷ dhÃto÷ aï pratyayo bhavati, antasya ca và ÂakÃradeÓa÷  /
varïÃn saæhanti varïasaÇghÃÂa÷, varïasaÇghÃta÷  /
padÃni saæhanti padasaÇghÃÂa÷, padasaÇghÃta÷ //


____________________________________________________________________


[#222]

##  || PS_3,2.50 ||


_____START JKv_3,2.50:

apapÆrvÃt hante÷ dhÃto÷ kleÓa-tamaso÷ karmaïor upapadayo÷ ¬apratyayo bhavati  /
kleÓÃpaha÷ putra÷  /
tamopaha÷ sÆrya÷  /
anÃÓÅr artha Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.51 ||

_____START JKv_3,2.51:

hana iti vartate  /
kumÃra ÓÅr«a ity etayo÷ upapadayo÷ hante÷ ïini÷ pratyayo bhavati  /
kumÃra-ghÃtÅ  /
ÓÅr«a-ghÃtÅ  /
nipÃtanÃc chirasa÷ ÓÅr«abhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.52 ||


_____START JKv_3,2.52:

hante÷ jÃyÃpatyo÷ karmaïo÷ uapapadayo÷ lak«aïavati kartari Âak pratyayo bhavati  /
jÃyÃghno brÃhmaïa÷ patighnÅ v­«alÅ  /
atha và lak«aïe dyotye Âak pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.53 ||


_____START JKv_3,2.53:

amanu«yakart­ke vartamÃnÃd hante÷ dhÃto÷ karmaïi upapade Âak pratyayo bhavati  /
jÃyÃghnastilakÃlaka÷  /
patighnÅ pÃïirekhà  /
Óle«maghnaæ madhu  /
pittaghnaæ gh­tam  /
amanu«yakart­ke iti kim ? ÃkhughÃta÷ ÓÆdra÷  /
iha karmÃn na bhavati, cauraghÃto hastÅ ? k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti bahula-vacanÃd aï bhavati //

____________________________________________________________________


#<Óaktau hasti kapÃÂayo÷>#  || PS_3,2.54 ||


_____START JKv_3,2.54:

Óaktau gamyamÃnÃyÃæ hasti kapÃÂayo÷ karmaïor upapadayo÷ hante÷ Âak pratyayo bhavati  /
manu«yakart­ka-artha Ãrambha÷  /
hastinaæ hantuæ Óakta÷ hastighna÷ manu«ya÷  /
kaæ pÃÂayati praviÓata iti kapÃÂaghnaÓcaura÷  /
Óaktau iti kim ? vi«eïa hastinaæ hanti hastighÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.55 ||


_____START JKv_3,2.55:

pÃïigha tìagha ity etau Óabdau nipÃtyete Óilpini kartari  /
pÃïi tìa ity etayo÷ karmaïo÷ upapadayo÷ hante÷ dhato÷ Âak pratyayo bhavati,

[#223]

tasmiæÓca parato hante÷ Âilopo ghatvaæ ca nipÃtyate  /
pÃïigha÷  /
tìagha÷  /
Óilpini iti kim ? pÃïighÃta÷  /
tìaghÃta÷  /
rÃjagha upasaÇkhyÃnam  /
rÃjÃnaæ hanti rÃjagha÷ //


____________________________________________________________________

#<ìhya-subhaga-sthÆla-palita-nagna-andha-priye«u cvy-arthe«v acvau k­¤a÷ karaïe khyun>#  || PS_3,2.56 ||


_____START JKv_3,2.56:

ìhyÃdi«u karmasu upapade«u cvy-arthe«u acvyante«u karote÷ dhÃto÷ karaïe kÃrake khyun pratyayo bhavati  /
cver vikalpena vidhÃnÃd dvividhÃ÷ cvyarthÃ÷, cvyantà acvyantà Óca  /
tatra cvyantÃ÷ paryudasyante  /
anìhyaæ ìhyaæ kurvanti anena ìhyaÇkaraïam  /
subhagaÇkaraïam  /
sthÆlaÇkaraïam  /
palitaÇkaraïam  /
nagnaÇkaraïam  /
andhaÇkaraïam  /
priyaÇkaraïam  /
cvyarthe«u iti kim ? ìhyaæ tailena kurvanti abhya¤jayanti ity artha÷  /
prak­ter avivak«ÃyÃm abhÆtaprÃdurbhÃve 'pi pratyudÃharaïaæ bhavati  /
acvau iti kim ? ìhyÅkurvanty anena  /
nanu ca khyunà mukte lyuÂà bhavitavyam, na ca lyuÂa÷ khyunaÓ ca viÓe«o 'sti, tatra kiæ prati«edhena ? evaæ tarhi prati«edha-sÃmarthyÃt khyuni asati lyu¬ api na bhavati, tena lyuÂo 'py ayam arthata÷ prati«edha÷  /
uttarÃrthaÓ ca cvi-prati«edha÷ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.57 ||


_____START JKv_3,2.57:

ìhyÃdisu subante«u upapade«u cvyarthe«u acvyante«u bhavater dhÃto÷ kartari kÃrake khi«ïuc, khuka¤ ity etau pratyayau bhavata÷  /
anìhya ìhyo bhavati ìhyaæbhavi«ïu÷, ìhyaæbhÃvuka÷  /
subhavaæbhavi«ïu, subhagaæbhÃvuka÷  /
sthÆlaæbhavi«ïu÷, sthÆlaæbhÃvuka÷  /
palitaæbhavi«ïu÷, palitaæbhÃvuka÷  /
nagnaæbhavi«ïu÷, nagnaæbhÃvuka÷  /
andhaæbhavi«ïu÷, andhaæbhÃvuka÷  /
priyaæbhavi«ïu÷, priyaæbhÃvuka÷  /
kartari iti kim ? karaïe mà bhÆt  /
cvyarthesu ity eva, ìhyo bhavità /
acvau ity eva, ìhyÅbhavità  /
udÃttatvÃd bhuva÷ siddham ikÃrÃditvam i«ïuca÷  /
na¤stu svarasiddhyartham ikÃrÃditvam i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.58 ||


_____START JKv_3,2.58:

sp­Óe rdhÃtor anudake subanta upapade kvin pratyayo bhavati  /
nanu sakarmakatvÃt sp­Óe÷ karmaivopapadaæ prÃpnoti ? na+e«a do«a÷  /
kartari iti pÆrvasÆtrÃd anuvartate, tat kart­pracaya-arthaæ vij¤Ãyate  /
subantamÃtre ca+upapade kart­pacayo labhyate gh­taæ sp­Óati gh­tasp­k  /
mantreïa sp­Óati mantrasp­k  /
jalena sp­Óati jalasp­k  /
anudake iti kim ? udakasparÓa÷  /
nakÃra÷ kvin-pratyayasya ku÷ (*8,2.62) iti viÓe«aïa-artha÷ //


____________________________________________________________________


[#224]

#<­tvig-dadh­k-srag-dig-u«ïig-a¤cu-yuji-kru¤cÃæ ca>#  || PS_3,2.59 ||


_____START JKv_3,2.59:

­tvigÃdaya÷ pa¤ca-ÓabdÃ÷ kvin-pratyayÃntÃ÷ nipÃtyante, apare trayo dhÃtvo nirdi«yante  /
­tu-Óabda upapade yajer dhato÷ kvin pratyayo nipÃtyate  /
­tau yajati, ­tuæ và yajati, ­tuprayukto và yajati ­tvik  /
rƬhire«Ã yathà kathaæcid anugantavyà  /
dh­«e÷ kvin pratyaya÷, dvirvacanam, antodÃttatvaæ ca nipÃtyate  /
dh­«ïoti iti dadh­k  /
s­je÷ karmaïi kvin, amÃgama÷ ca nipÃtyate  /
s­janti tam iti srak  /
di«e÷ karmaïi kvin nipÃtyate  /
diÓanti tÃm iti dik  /
utpÆrvÃt snihe÷ kvin, upasargÃnta-lopa÷, «atvaæ ca nipÃtyate  /
u«ïik  /
a¤cu yuji kru¤ca ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ kvin pratyayo bhavati  /
nipÃtanai÷ saha nirdeÓÃt atra api kiæcid alÃk«aïikaæ kÃryam asti  /
a¤cate÷ subnata-mÃtra upapade kvin pratyayo bhavati  /
prÃÇ  /
pratyaÇ  /
udaÇ  /
yuje÷ kru¤ceÓ ca kevalÃd eva  /
yuÇ, yu¤jau, yu¤ja÷  /
sopapadÃt tu satsÆdvi«a (*3,2.61) ity Ãdinà kvip bhavati  /
aÓvayuk, aÓvayujau, aÓvayuja÷  /
kruÇ, kru¤cau, kru¤ca÷  /
nalopa÷ kasmÃn na bhavati ? nipÃtana-sÃhacaryÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.60 ||


_____START JKv_3,2.60:

tyadÃdi«u upapade«u d­Óer dhÃtor anÃlocane 'rthe vartamÃnÃt ka¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃt kvin ca  /
tyÃd­Óa÷, tyÃd­k  /
tÃd­Óa÷, tÃd­k  /
yÃd­Óa÷, yÃd­k  /
ka¤o ¤akÃro viÓe«aïa-artha÷, Âhak Âha¤ ka¤ iti  /
anÃlocane iti kim ? taæ paÓyati taddarÓa÷  /
tÃd­gÃdayo hi rƬhiÓabda-prakÃrÃ÷, na+eva atra darÓanakriyà vidyate  /
samÃnÃnyayoÓceti vaktavyam  /
sad­Óa÷, sad­k  /
anyÃd­Óa÷, anyÃd­k  /
d­Óe÷ k«aÓ ca vaktavya÷  /
tÃd­k«a÷  /
yÃd­k«a÷  /
anyÃd­k«a÷  /
kÅd­k«a÷ //


____________________________________________________________________


[#225]

##  || PS_3,2.61 ||


_____START JKv_3,2.61:

supi ity anuvartate  /
karma-grahaïaæ tu sp­Óo 'nudake kvin (*3,2.58) ity ata÷ prabh­ti na vyÃpriyate  /
sadÃdibhya÷ dhÃtubhya÷ subante upapade upasarge 'pi anupasarge 'pi kvip pratyayo bhavati  /
upasarga-grahaïam j¤ÃpanÃrtham, anyatra sub-grahaïe upasarga-grahaïaæ na bhavati iti, vada÷ supi kyap ca (*3,1.106) iti  /
sÆ iti dvi«Ã sÃhacaryÃt sÆte÷ ÃdÃdikasya grahaïaæ, na suvate÷ taudÃdikasya  /
yujir yoge, yuja samÃdhau, dvayor api grahaïam  /
vida j¤Ãne, vida sattÃyÃm, vida vicÃraïe, trayÃïÃm api grahaïam  /
na lÃbha-arthasya vide÷, akÃrasya vivak«atatvÃt  /
sad - Óuci«at  /
antarik«asat  /
upasat  /
sÆ - aï¬asÆ÷  /
ÓatasÆ÷  /
prasÆ÷  /
dvi«a - mitradvi  /
pradvi  /
druha - mitradhruk  /
pradhruk  /
duha - godhuk  /
pradhuk  /
yuja - aÓvayuk  /
prayuk  /
vida - vedavit  /
pravit  /
brahmavit  /
bhida - këÂhabhit  /
prabhit  /
chida - rajjucchid  /
pracchid  /
ji - Óatrujit  /
prajit  /
nÅ - senÃnÅ÷  /
praïÅ÷  /
grÃmaïÅ÷  /
agraïÅ÷  /
katham atra ïatvam ? sa e«Ãæ grÃmaïÅ÷ (*5,2.78) iti nipÃtanÃt, nayate÷ pÆrvapadÃt saj¤ÃyÃm aga÷ (*8,4.3) iti ïatvam  /
rÃja - rÃÂ  /
virÃÂ  /
samrÃÂ  /
mo rÃji sama÷ kvau (*8,2.35) iti matvam  /
anyebhyo 'pi d­Óyate (*3,2.178), kvip ca (*3,2.76) iti sÃmÃnyena vak«yati, tasya+eva ayaæ prapa¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.62 ||


_____START JKv_3,2.62:

upasarge supi iti vartate  /
bhajer dhÃto÷ subanta upapade upasarge 'pi - prabhÃk //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.63 ||


_____START JKv_3,2.63:

upasarge supi ity eva  /
chandasi vi«aye saher dhÃto÷ subante upapade ïvi-pratyayo bhavati  /
turëà /
sahe÷ sìa÷ sa÷ (*8,3.56) iti «atvam, anye«Ãm api d­Óyate (*6,3.137) iti dÅrghatvam //


____________________________________________________________________


[#226]

##  || PS_3,2.64 ||


_____START JKv_3,2.64:

vaher dhÃto÷ chandasi vi«aye subanta upapade ïvipratyayo bhavati  /
pra«ÂhavÃÂ  /
divyavÃÂ  /
yoga-vibhÃga uttara-artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.65 ||


_____START JKv_3,2.65:

kavya purÅ«a purÅ«ya ity ete«u upapade«u chandasi vi«aye vaher dhÃto÷ ïyu pratyayo bhavati  /
kavyavÃhana÷ pitÌïÃm  /
purÅ«avÃhaïa÷  /
purÅ«yavÃhana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.66 ||


_____START JKv_3,2.66:

havya-Óabde upapade chandasi vi«aye vaher dhÃto÷ ¤yu pratyayo bhavati, ananta÷-pÃdaæ ced vahirvartate  /
agniÓ ca havya-vÃhana÷ ananta÷pÃdam iti kim ? havyavìagnirajara÷ pità na÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.67 ||


_____START JKv_3,2.67:

chandasi upasarge supi iti anuvartate  /
jana janane, janÅ pradurbhÃve, dvayor api grahaïam  /
tathà «aïu dÃne, vana «ane saæbhaktau, dvayor api grahaïam  /
janÃdibhya÷ dhÃtubhya÷ subanta upapade chandasi vi«aye vi pratyayo bhavati  /
ÂakÃra÷ sÃmÃnya-grahaïa-avighÃta-artha÷ ver ap­ktasya (*6,1.67) iti, vi«e«aïa-arthaÓ ca vi¬vanor anunÃsikasyÃt (*6,4.41) iti  /
jana - abjÃ÷ gojÃ÷  /
sana - go«Ã indo n­«Ã asi  /
khana - bisakhÃ÷  /
kÆpakhÃ÷  /
krama - dadhikrÃ÷  /
gama - agregà unnatÌïÃm //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.68 ||


_____START JKv_3,2.68:

chandasi iti niv­ttam  /
ader dhÃtor ananne supy upapade vi pratyayo bhavati  /
Ãmamatti ÃmÃt  /
sasyÃt  /
ananne iti kim ? annÃda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.69 ||


_____START JKv_3,2.69:

kravya-Óabda upapade ader dhÃto÷ vi pratyayo bhavati  /
kravyamatti kravyÃt  /
pÆrveïa+eva siddhe vacanam asarÆpabÃdhana-artham  /
tena aï na bhavati  /
kathaæ tarhi kravyÃda÷ ? k­ttavik­tta-Óabde upapade aï, tasya ca p­«odarÃdipÃÂhÃt kravyabhÃva÷  /
k­ttavik­ttapakvamÃæsabhak«a÷ kravyÃda ucyate, ÃmamÃæsabhak«a÷ kravyÃt iti //


____________________________________________________________________


[#227]

##  || PS_3,2.70 ||

_____START JKv_3,2.70:

duher dhÃto÷ supy upapade kap pratyayo bhavati, ghakÃraÓ cÃntÃdeÓa÷  /
kÃmadughà dhenu÷  /
arghadughà /
dharmadugha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.71 ||


_____START JKv_3,2.71:

Óvetavaha ukthaÓas puro¬ÃÓ ity etebhyo ïvin pratyayo bhavati mantre vi«aye  /
dhÃtu-upapada-samudÃyà nipÃtyante alÃk«aïikakÃrya-siddhy-artham  /
pratyayas tu vidhÅyata eva  /
Óveta-Óabde kart­-vÃcini upapade vaher dhÃto÷ karaïi kÃrake ïvin pratyayo bhavati  /
Óvetà enaæ vahanti Óvetavà indra÷  /
uktha-Óabde karmaïi karaïe và upapade Óaæsater dhÃto÷ ïvin pratyayo bhavati, nalopaÓ ca nipÃtyate  /
ukthÃni Óaæsati, ukthair và Óaæsati, ukthaÓà yajamÃna÷  /
dÃÓ­ dÃne ity etasya pura÷pÆrvasya ¬atvam, karmaïi ca pratyaya÷  /
puro dÃÓanta enaæ pro¬Ã÷  /
ÓvetavahÃdÅnÃæ ¬aspadasya+iti vaktavyam  /
ÓvetavobhyÃm  /
Óvetavobhi÷  /
padasya iti kim ? ÓvetavÃhau  /
ÓvetavÃha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.72 ||


_____START JKv_3,2.72:

ave upapade yaje÷ dhÃto÷ ïvin pratyayo bhavati mantre vi«aye  /
tvaæ yaj¤e varuïasya avayà asi  /
yogavibhÃga uttara-artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.73 ||


_____START JKv_3,2.73:

upe upapade yaje÷ chandasi vi«aye vic pratyayo bhavati  /
upaya¬bhir Ærdhvaæ vahanti  /
upayaÂtvam  /
chando-grahaïaæ brÃhmaïa-artham  /
vica÷ citkaraïaæ sÃmÃnya-grahaïa-avighÃta-artham ver ap­ktasya (*6,1.67) iti  /
kim artham idam ucyate, yÃvata anyebhyo 'pi d­Óyante (*3,2.75) iti yajer api vic siddha eva ? yajer niyama-artham etat, upayaje÷ chandasya+iva, na bhëÃyÃm iti //


____________________________________________________________________


[#228]

#<Ãto manin-kvanib-vanipaÓ ca>#  || PS_3,2.74 ||


_____START JKv_3,2.74:

chandsi iti vartate, supi upasarge 'pi iti ca  /
ÃkÃrÃntebhyo dhÃtubhya÷ supi upapde chandsi vi«aye manin kvanip vanip ity ete pratyayà bhavanti  /
cakarÃt vic bhavati  /
sudÃmà  /
aÓvatthÃmà  /
kvanip - sudhÅvà  /
supÅvà  /
vanip - bhÆridÃvà  /
gh­tapÃvà  /
vic khalv api - kÅlÃlapÃ÷  /
Óubhaæya÷  /
rÃmasya+upadÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.75 ||


_____START JKv_3,2.75:

chandasi iti niv­ttam  /
anyebhyo 'pi dhÃtubhyo 'nÃkÃrÃntebhyo manin kyanip vanip ity ete pratyayà d­Óyante, vic ca  /
suÓarmà  /
kvanip - prÃtaritvà  /
prÃtaritvÃnau  /
vanip - vijÃvÃgne  /
agreyÃvà  /
vic khalv api - re¬asi  /
api-Óabda÷ sarva-upÃdhivyabhicÃra-artha÷  /
nirupapadÃd api bhavati  /
dhÅvà  /
pÅvà  /
d­Ói-grahaïaæ prayoga-anusaraïa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.76 ||


_____START JKv_3,2.76:

sarvadhÃtubhya÷ sopapadebhyo nirupapadebhyaÓ ca chandasi bhëÃyÃæ ca kvip pratyayo bhavati  /
ukhÃyÃ÷ sraæsate ukhÃsrat  /
parïadhvat  /
vÃhÃt bhraÓyati, vÃhÃbhra  /
anye«am api d­Óyate (*6,3.137) iti dÅrgha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.77 ||


_____START JKv_3,2.77:

supi upasarge 'pi iti ca vartate  /
sthà ity etasmÃd dhÃto÷ supi upapade kapratyayo bhavati, kvip ca  /
kimartham idam ucyate, yavatà supi stha÷ (*3,2.4) iti ka÷ siddha eva, anyebhyo 'pi d­Óyate (*3,2.178) iti kvip? bÃdhakabÃdhana-arthaæ punar vacanam  /
Óami dhÃto÷ sa¤j¤ÃyÃm (*3,2.14) acaæ bÃdhate - Óaæstha÷  /
ÓaæsthÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#229]

##  || PS_3,2.78 ||


_____START JKv_3,2.78:

ajÃti-vÃcini subanta upapade tÃcchÅlye gamyamÃne dhÃto÷ ïini÷ pratyayo bhavati  /
u«ïabhojÅ  /
ÓÅtabhojÅ  /
ajÃtau iti kim ? brÃhmaïÃnÃmantrayità  /
tÃchhÅlye iti kim ? u«ïaæ bhuÇkte kadÃcit  /
supi iti vartamÃne puna÷ sub-grahaïam upasarganiv­tty-artham  /
utpratibhyÃm ÃÇi sarter upasaÇkhyÃnam  /
udÃsÃriïya÷  /
pratyÃsÃriïya÷  /
sÃdhukÃriïi ca  /
sadhukÃrÅ  /
sÃdhudÃyÅ  /
brahmaïi vada÷  /
brahmavÃdino vadanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.79 ||


_____START JKv_3,2.79:

kart­-vÃcini upamÃne upapade dhÃto÷ ïini-pratyayo bhavati  /
upapadakartà pratyaya-arthasya kartur upamÃnam  /
u«Âra iva kroÓati u«ÂrakroÓÅ  /
dhvÃÇk«arÃvÅ  /
atÃcchÅlya-artha Ãrambha÷, jÃtyartho và  /
kartari iti kim ? apÆpÃn iva bhak«ayati mëÃn  /
upamane iti kim ? u«Âra÷ kroÓati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.80 ||


_____START JKv_3,2.80:

vrata iti ÓÃstrato niyama ucyate vrate gamyamÃne subanta upapade dhÃto÷ ïini÷ pratyayo bhavati  /
samudÃyopadhiÓ ca ayam  /
dhatu-upapada-pratyayasaudayena vrataæ gamyate  /
sthaï¬ilaÓÃyÅ  /
aÓrÃddhabhojÅ  /
kÃmacÃraprÃptau niyama÷  /
sati Óayane sthaï¬ila eva Óete na anyatra  /
sati bhojane 'ÓrÃddham eva bhuÇkte na ÓrÃddham iti  /
vrate iti kim ? sthÃï¬ile Óete devadatta÷  /
atacchÅlya-artha Ãrambha÷, jÃty-artho và //


____________________________________________________________________


[#230]

##  || PS_3,2.81 ||


_____START JKv_3,2.81:

ÃbhÅk«ïye gamyamÃne dhÃto÷ bahulaæ ïini÷ pratyayo bhavati  /
abhÅk«ïyaæ pauna÷punyam  /
tÃtparyam Ãsevaiva, tÃcchÅlyÃdanyat  /
ka«ÃyapÃyiïo gandhÃrÃ÷  /
k«ÅrapÃyiïa÷ uÓÅnarÃ÷  /
sauvÅrapÃyiïo bÃhlÅkÃ÷  /
bahula-grahaïat kulmëakhÃda÷ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.82 ||


_____START JKv_3,2.82:

supi iti vartate  /
manyate÷ subante upapade ïini÷ pratyayo bhavati  /
darÓanÅyamÃnÅ  /
ÓobhanamÃnÅ  /
bahula-grahaïa-anuv­tte÷ manyate÷ grahaïaæ na manute÷  /
uttarasÆtre hi khaÓ-pratyaye vikaraïak­to viÓe«a÷ syÃt //


____________________________________________________________________


#<ÃtmamÃne khaÓ ca>#  || PS_3,2.83 ||


_____START JKv_3,2.83:

Ãtmano mananam ÃtmamÃna÷  /
ÃtmamÃne vartamÃnÃn manyate÷ supy upapade khaÓ-pratyayo bhavati  /
cakÃrÃï ïini÷ ca  /
yadà pratyaya-artha÷ kartà ÃtmÃnam eva darÓanÅyatvÃdinà dharmeïa yuktaæ manyate, tadà 'yaæ vidhi÷  /
darÓanÅyam ÃtmÃnaæ manyate darÓanÅyaæmanya÷, darÓanÅyamÃnÅ  /
paï¬itaæ manya÷, paï¬itamÃnÅ  /
ÃtmamÃne iti kim ? darÓanÅyamanÅ devadattasya yaj¤adatta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.84 ||


_____START JKv_3,2.84:

bhÆte ity adhikÃro vartamane la (*3,2.123) iti yavat  /
yadita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ bhÆte ity evaæ tad veditavyam  /
dhÃtv-adhikÃrÃc ca dhÃtv-arthe bhÆte iti vij¤Ãyate  /
vak«yati - karaïe yaja÷ (*3,2.85), agni«Âomena i«ÂavÃn agni«ÂomayÃjÅ  /
bhÆte iti kim ? agni«Âomena yajate //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.85 ||


_____START JKv_3,2.85:

ïini÷ anuvartate, na khaÓ  /
yajater dhÃto÷ karaïe upapade ïinipratyayo bhavati bhÆte  /
agni«ÂomayÃjÅ  /
agni«toma÷ phalabhÃvanÃyÃæ karaïaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#231]

##  || PS_3,2.86 ||


_____START JKv_3,2.86:

karaïi upapade hanter dhÃto÷ ïini÷ pratyayo bhavati bhÆte kale  /
pit­vyaghÃtÅ  /
mÃtulaghÃtÅ  /
kugsitagrahaïaæ kartavyam  /
iti mà bhÆt, cauraæ hatavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.87 ||


_____START JKv_3,2.87:

karmaïi iti vartate  /
brahmÃdi«u karmasu upapade«u hanter dhÃto÷ kvip pratyayo bhavati bhÆte  /
brahmahà /
brÆïahà  /
v­trahà  /
kimartham idam ucyate yÃvatà sarvadhÃtubhya÷ kvip vihita eva ? brahmÃdi«u hante÷ kvib-vacanaæ niyama-artham  /
caturvidhaÓ ca atra niyama i«yate  /
brahmÃdi«v eva hante÷, na anyasminnaupapade, puru«aæ hatavÃn iti  /
brahmÃdi«u hanter eva, na anyasmÃt syÃt, brahma adhÅtavÃn iti  /
brahmÃdi«u hanter bhÆtakÃle kvip eva na anya÷ pratyaya÷, tathà bhÆtakÃle eva na anyasmin, brahmÃïaæ hanti hani«yati và iti  /
tad etad vak«yamÃïa-bahula-grahaïasya purastÃadapakar«aïÃl labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.88 ||


_____START JKv_3,2.88:

pÆrveïa niyamÃd aprÃpta÷ kvip pratyaya÷ vidhÅyate  /
chandasi vi«aye upapadantare«v api hanter bahulaæ kvip pratyayo bhavati  /
mat­hà saptamaæ narakaæ vrajet  /
pit­hà  /
na ca bhavati  /
mÃt­ghÃta÷  /
pit­ghÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.89 ||


_____START JKv_3,2.89:

karmaïi iti vartate  /
tad-asambhavÃt su-Óabdam varjayitvà pariÓi«ÂÃnÃæ viÓe«aïaæ bhavati  /
svÃdi«u karmasu upapade«u karoter dhÃto÷ kvip pratyayo bhavati  /
suk­t  /
karmak­t  /
pÃpak­t  /
mantrak­t  /
puïyak­t  /
ayam api niyama-artha Ãrambha÷  /
trividhaÓ ca atra niyama i«yate  /
dhÃtuniyamaæ varjayitvà kÃlopapada-pratyayaniyama÷  /
dhator aniyatatvÃd anyasminn upapade api bhavati  /
ÓÃstrak­t  /
bhëyak­Â //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.90 ||


_____START JKv_3,2.90:

karmaïi iti varate  /
some karmaïi upapade sunoter dhÃto÷ kvip pratyayo bhavati  /
somasut, somasutau, somasuta÷  /
ayam api niyama-artha Ãrambha÷  /
caturvidhaÓ ca atra niyama÷ i«yate, dhÃtukÃla-upapada-pratyaya-vi«aya÷ //


____________________________________________________________________


[#232]

##  || PS_3,2.91 ||


_____START JKv_3,2.91:

karmaïi ity eva  /
agnau karmaïy upapade cinoter dhÃto÷ kvip pratyayo bhavati  /
agnicit, agnicitau, agnicita÷  /
atra api pÆrvavac caturvidho niyama i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.92 ||


_____START JKv_3,2.92:

ce÷ karmaïi iti vartate  /
karmaïi upapade cinote÷ karmaïy eva kÃrake kvip pratyayo bhavati agny-ÃkhyÃyÃæ, dhÃtÆpapada-pratyaya-samudÃyena cedagnyÃkhyà gamyate  /
Óyena iva cÅyate Óyenacit  /
kaÇkacit  /
ÃkhyÃ-grahaïaæ rƬhisampratyayÃrtham  /
agny-artho hi i«ÂakÃcaya ucyate Óyenacit iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.93 ||


_____START JKv_3,2.93:

karmaïi upapade vi-pÆrvat krÅïÃter dhÃto÷ ini÷ pratyayo bhavati  /
karmaïi iti vartamÃïe puna÷ karma-grahaïaæ kartu÷ kutsÃnimitte karmaïi yathà syÃt, karma-mÃtre mà bhÆt  /
somavikrayÅ  /
rasavikrayÅ  /
iha na bhavati, dhÃnya-vikrÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.94 ||


_____START JKv_3,2.94:

karmaïi ity eva  /
d­Óe÷ dhÃto÷ karmaïi upapade kvanip pratyayo bhavati  /
merud­Óvà  /
paralokad­Óvà  /
anyebhyo 'pi d­Óyante (*3,2.75) iti kvanipi siddhe punarvacanaæ pratyayÃntara-niv­tty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.95 ||


_____START JKv_3,2.95:

karmaïi ity eva  /
rÃjan-Óabde karmaïi upapade yudhyate÷ karoteÓ ca kvanip pratyayo bhavati  /
nanu ca yudhir akarmaka÷ ? antarbhÃvitaïy-artha÷ sakarmako bhavati  /
rÃjayudhvà  /
rÃjÃnaæ yodhitavÃn ity artha÷  /
rÃjak­tvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.96 ||


_____START JKv_3,2.96:

saha-Óabde ca+upapade yudhik­¤o÷ dhÃtvo÷ kvanip pratyayo bhavati  /
asattvavÃcitvÃn na+upapadaæ karmaïà viÓe«yate  /
sahayudhvà /
sahak­tvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.97 ||


_____START JKv_3,2.97:

saptamyanta upapade janer dhato÷ ¬a÷ pratyayo bhavati  /
upasare jÃta÷ upasaraja÷  /
manduraja÷ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.98 ||


_____START JKv_3,2.98:

pa¤camyanta upapade jÃtivarjite janer ¬a÷ pratyayo bhavati  /

[#232]

buddhija÷  /
saæskÃra¤a÷  /
du÷khaja÷  /
ajÃtau iti kim ? hastino jÃta÷  /
aÓvÃjÃta÷ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.99 ||


_____START JKv_3,2.99:

upasarge ca upapade jane÷ ¬a÷ pratyayo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
samudÃyopÃdhi÷ sa¤j¤Ã  /
athemà mÃnavÅ÷ prajÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.100 ||


_____START JKv_3,2.100:

anupÆrvÃt jane÷ karmaïi upapade ¬a÷ pratyayo bhavati  /

[#232]

pumÃæsamanujÃta÷ pumanuja÷  /
stryanuja÷ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.101 ||


_____START JKv_3,2.101:

anye«v api upapade«u kÃrake«u jane÷ ¬a÷ pratyayo d­Óyate  /
saptamyÃm ity ukatama saptamyÃm api d­Óyate  /
na jÃyate iti aja÷  /
dvirjÃtÃ÷ dvijÃ÷  /
pa¤camyÃm ajÃtau (*3,2.98) ity uktaæ, jÃtav api d­Óyate  /
brÃhmaïajo dharma÷  /
k«atriyajaæ yuddham  /
upasarge ca sa¤j¤ÃyÃm (*3,2.99) ity uktam, asa¤j¤ÃyÃm api d­Óyate  /
abhijÃ÷, parijÃ÷ keÓÃ÷  /
anu karmaïi (*3,2.100) ity uktam, akarmaïy api d­Óyate  /
anujÃta÷ anuja÷  /
api-Óabda÷ sarvopÃdhivyabhicÃra-artha÷  /
tena dhÃtvantarÃd api bhavati, kÃrakantare 'pi  /
parita÷ khÃtà parikhà  /
Ãkhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.102 ||


_____START JKv_3,2.102:

ktaktavatÆ ni«Âhà (*1,1.26) ity uktaæ, sa ni«Âha-sa¤j¤aka÷ pratyayo bhÆte bhavati  /
k­tam  /
k­tavÃn  /
bhuktam  /
bhuktavÃn  /
ni«ÂhÃyÃm itaretarÃÓrayatvÃd aprasiddhi÷  /
sa¤j¤ÃyÃæ ktaktavatÆ bhÃvyete, satoÓcÃnayo÷ sa¤j¤Ãyà bhÃvyam  /
na+e«a do«a÷  /
bhÃvinÅ sa¤j¤Ã vij¤Ãyate  /
sa bhÆte bhavati, yasyotpannasya ni«Âhà ity e«Ã sa¤j¤Ã bhavati  /
samarthyÃt ktaktavatvor vidhÃnam etat  /
Ãdikarmaïi ni«Âha vaktavyà  /
prak­ta÷ kaÂaæ devadatta÷  /
prak­tavÃn kaÂaæ devadatta÷ //


____________________________________________________________________


[#234]

##  || PS_3,2.103 ||


_____START JKv_3,2.103:

sunoter yajateÓ ca Çvanip pratyayo bhavati  /
sutvà /
yajvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.104 ||


_____START JKv_3,2.104:

bhÆte (*3,2.74) iti vartate  /
jÅryate÷ at­n pratyayo bhavati bhÆte  /
jaran, jarantau, jaranta÷  /
vÃ+asarÆpeïa ni«ÂhÃ, jÅrïa÷, jÅrïavÃn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.105 ||


_____START JKv_3,2.105:

bhÆte ity eva  /
chandasi vi«aye dhÃto÷ li pratyayo bhavati  /
ahaæ sÆryamubhayato dadarÓa  /
ahaæ dhyÃvÃp­thivÅ ÃtatÃna  /
nanu ca chndasi lu¬-laÇ-liÂa÷ (*3,4.6) iti sÃmÃnyena li vihita eva ? dhÃtu-sambandhe sa vidhi÷, ayaæ tv avi«e«eïa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.106 ||


_____START JKv_3,2.106:

chandasi liÂa÷ kÃnaj-ÃdeÓo bhavati và  /
agniæ cikyÃna÷  /
somaæ su«uvÃïa÷  /
varuïaæ su«uvÃnam  /
na ca bhavati  /
ahaæ sÆryamubhayato dadarÓa  /
ahaæ dyÃvÃp­thivÅ ÃtatÃna  /
li¬-grahaïaæ kim, na pÆrvasya+eva prak­tasya ÃdeÓÃvidhÃne vibhakti-vipariïÃmo bhavi«yati ? liïmÃtrasya yathà syÃt, yo 'pi parok«e vihitas tasya apy ayam ÃdeÓo bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.107 ||


_____START JKv_3,2.107:

chandasi liÂa÷ kvasur ÃdeÓa÷ bhavati  /
jak«ivÃn  /
papivÃn  /
na ca bhavati  /
ahaæ sÆryamubhayato dadarÓa  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.108 ||


_____START JKv_3,2.108:

sada vasa Óru ity etebhya÷ parasya liÂo bhëÃyÃæ vi«aye và kvasur ÃdeÓo bhavati  /
ÃdeÓa-vidhÃnÃd eva li¬ api tadvi«ayo 'numÅyate  /
upasedivÃn kautsa÷ pÃïinim  /
tena mukte yathÃprÃptaæ pratyayà bhavanti  /
upÃsadat  /
upÃsÅdat  /
upasasÃda  /
anÆ«ÅvÃn kautsa÷ pÃïinim  /
anvavÃtsÅt  /
anvavasat  /
anÆvÃsa  /
upaÓuÓruvÃn kautsa÷ pÃïinim  /
upÃÓrau«Åt  /
upÃÓ­ïot  /
upaÓuÓrÃva  /
luÇ-laÇ-vi«aye parastÃd anuv­tte÷ kvasur bhavati //

____________________________________________________________________


[#235]

##  || PS_3,2.109 ||


_____START JKv_3,2.109:

upeyivÃn anÃÓvÃn anÆcÃna ity ete Óabdà nipÃtyante  /
upapÆrvÃd iïa÷ kvasu÷, dvirvacanam abhyÃsa-dÅrghatvaæ tatsÃmarthyÃd ekÃdeÓa-pratibandha÷, tatra vasv eka-aj-Ãd-dhasÃm (*7,2.67) ity anekÃctvÃdiï na prÃpnoti, sa nipÃtyate, abhyÃsasya Óravaïaæ dhÃturÆpasya yaïÃdeÓa÷  /
upeyivÃn  /
krÃdiniyamÃt prÃptaÓ ca vasv eka-aj-Ãd-dhasÃm (*7,2.67) iti prati«iddha÷, sa punar i pratiprasÆyate, tena ajÃdau na bhavati  /
upeyu«a÷  /
upeyu«Ã  /
na ca atra+upasargÃs tantram, anyopasarga-pÆrvÃn nirupasargÃc ca bhavaty eva  /
samÅyivÃn  /
ÅyivÃn  /
vÃvacana-anuv­tteÓ ca pÆrvaval lu¬-Ãdayo 'pi bhavanti  /
upÃgÃt  /
upait  /
upepÃya  /
aÓnÃter na¤pÆrvÃt kvasur nipatyate, i¬abhÃvaÓ ca  /
anÃÓvÃn  /
nÃÓÅt  /
naÓnÃt  /
nÃÓa  /
vacer anupÆrvÃt kartari kÃnaj nipÃtyate  /
anÆcÃna÷  /
anvavocat  /
anvabravÅt  /
anÆvÃca //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.110 ||


_____START JKv_3,2.110:

bhÆte ity eva  /
bÆte 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ luÇ pratyayo bhavati  /
akÃr«Åt  /
ahÃr«Åt  /
vasater luÇ rÃtri-viÓe«e jÃgaraïasantatau vaktavya÷  /
kva bhavÃnu«ita÷  /
ahamatrÃvÃtsam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.111 ||


_____START JKv_3,2.111:

bhÆte ity eva  /
anadyatane iti bahuvrÅhi-nirdeÓa÷  /
avidyamÃnÃdyatane bhÆte 'rthe vartamÃnÃd dhÃtor laÇ pratyayo bhavati  /
akarot  /
aharat  /
bahuvrÅhi-nirdeÓa÷ kim artha÷ ? adya hyo và abhuk«mahi iti vyÃmiÓre mà bhÆt  /
parok«e ca lokavij¤Ãte prayoktur darÓana-vi«aye laÇ vaktavya÷  /
aruïadyavana÷ sÃketam  /
aruïad yavano mÃdyamikÃn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.112 ||

_____START JKv_3,2.112:

abhij¤Ã sm­ti÷  /
tadvacane upapade bhÆtÃnadyatane l­Â pratyayo bhavati  /
laÇo 'pavÃda÷ abhijÃnÃsi devadatta kaÓmÅre«u vatsyÃma÷  /
vacana-grahaïaæ paryÃya-artham, abhijÃnÃsi, smarasi, budyase, cetayase iti //


____________________________________________________________________


[#236]

##  || PS_3,2.113 ||


_____START JKv_3,2.113:

yac-chabda-sahite abhij¤Ã-vacana upapade l­Â pratyayo na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idyate  /
abhijÃnÃsi devadatta yat kaÓmÅre«v avasÃma  /
vÃsamÃtraæ smaryate, na tu aparaæ kiæcil lak«yate  /
tena uttara-sÆtrasya na ayaæ vi«aya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.114 ||


_____START JKv_3,2.114:

yadi iti na anuvartate  /
ubhayatra vibhÃÓeyam  /
abhij¤Ã-vacane upapade yac-chabda-sahite kevale ca vibhëà l­Â pratyayo bhavati, sÃkÃÇk«aÓ cet prayoktà  /
lak«ya-lak«aïayo÷ sambandhe prayoktur ÃkÃÇk«Ã bhavati  /
abhijÃnasi devadatta kaÓmÅre«u vatsyÃmas tatra udanaæ bhok«yÃmahe  /
abhijÃnÃsi devadatta magadhe«u vatsyÃma÷, tatra udanaæ bhok«yÃmahe  /
yadi khalv api - abhijÃnÃsi devadatta yat kaÓmÅre«u vatsyÃma÷, yat tatra udanaæ bhok«yÃmahe  /
abhijÃnasi devadatta yat kaÓmÅre«v avasÃma, yat tatra udanam abhu¤jmahi  /
vÃso lak«aïaæ, bhojanaæ lak«yam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.115 ||


_____START JKv_3,2.115:

bhÆtÃnadyatane iti vartate  /
tasya viÓe«aïaæ parok«a-grahaïam  /
ghÆtÃnadyatana-parok«e 'rthe vartamanÃd dhÃt÷ li pratyayo bhavati  /
nanu dhÃtv-artha÷ sarva÷ parok«a eva ? satyam etat  /
asti tu loke dhÃtv-arthena api kÃrake«u pratyak«Ãbhimana÷  /
sa yatra na asti tat parok«am ity ucyate  /
cakÃra  /
jahÃra  /
uttama-vi«aye 'pi cittavyÃk«epÃt parok«atà sambhavaty eva  /
tad yathà - supto 'haæ kila vilalÃpa  /
atyantÃpahnave ca li¬ vaktavya÷  /
kaliÇge«u sthito 'si ? hÃnaæ kaliÇga¤ jagÃma  /
dak«iïÃpathaæ pravi«Âo 'si ? nÃhaæ dak«iïÃpathaæ praviveÓa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.116 ||


_____START JKv_3,2.116:

bhÆtÃnadyatana-parok«e 'rthe liÂi prÃpte hÃÓvato÷ upapadayo÷ laÇ pratyayo bhavati, cakÃrÃl li ca  /
iti ha akarot, iti ha cakÃra  /
ÓaÓvadakarot, ÓaÓvac cakÃra //


____________________________________________________________________


[#237]

##  || PS_3,2.117 ||


_____START JKv_3,2.117:

bhutÃnadyatana-parok«e iti vartate  /
tasya viÓe«aïam etat  /
pra«Âavya÷ praÓna÷  /
ÃsanakÃle p­cchyamane bhÆtÃnadyatana-parok«e 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ laÇ-liÂau pratyayau bhavata÷  /
kaÓcit ka¤cat p­cchati  /
agacchad devadatta÷ ? jagÃma devadatta÷ ? ayajad devadatta÷ ? iyÃja devadatta÷ ? praÓne iti kim ? jagÃma devadatta÷  /
ÃsanakÃle iti kim ? bhavantaæ p­cchÃmi, jaghÃna kaæsaæ kila vÃsudeva÷ ? //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.118 ||


_____START JKv_3,2.118:

bhÆtÃnadyatana-parok«e iti vartate  /
sma-Óabde upapade bhÆtÃnadyatana-parok«e la pratyayo bhavati  /
liÂo 'pavÃda÷  /
na¬ena sma purÃdhÅyate  /
Ærïayà sma purÃdhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.119 ||


_____START JKv_3,2.119:

aparok«e ca bhÆtÃnadyatane 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ sme upapade la pratyayao bhavati  /
evaæ sma pità bravÅti  /
iti sma-upÃdyÃya÷ kathayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.120 ||


_____START JKv_3,2.120:

anadyatane parok«e iti niv­ttam  /
bhÆtasÃmÃnye vidhirayam  /
nanu-Óabde upapade praÓna-pÆrvake prativacane bhÆte 'rthe la prayayo bhavati  /
luÇo 'pavÃda÷  /
akÃr«Å÷ kaÂaæ devadatta ? nanu karomi bho÷  /
avocas tatra kiæcid devadatta ? nanu bravÅmi bho÷  /
p­«Âa-prativacane iti kim ? nanu akÃr«Åt mÃïavaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.121 ||


_____START JKv_3,2.121:

bhÆte ity eva  /
na-Óabde nu-Óabde ca upapade p­«Âa-prativacane vibha«Ã la pratyayo bhavati bhÆte  /
akÃr«Å÷ kaÂaæ devadatta ? na kromi bho÷, nÃkÃr«am  /
ahaæ nu karomi, ahaæ nu akÃr«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.122 ||


_____START JKv_3,2.122:

anadyatana-grahaïam iha maï¬Æka-plutyà 'nuvartate  /
purÃ-Óabde upapade sma-Óabda-varjite bhÆtÃnadyatane 'rthe vibhëà luÇ pratyayo bhavati, la ca  /
tÃbhyÃæ mukte pak«e yathÃ-vi«ayamanye 'pi pratyayà bhavanti  /
vasanti iha purà chÃtrÃ÷, avÃtsur iha purà chÃtrÃ÷, avasanniha purà chÃtrÃ÷, Æ«ur iha purà chÃtrÃ÷  /
asme iti kim ? na¬ena sam purà adhÅyate //


____________________________________________________________________


[#238]

##  || PS_3,2.123 ||


_____START JKv_3,2.123:

Ãrabdho 'parisamÃptaÓ ca vartamÃna÷  /
tasmin vartamÃne 'rthe vartamanÃd dhÃto÷ la pratyayo bhavati  /
pacati  /
paÂhati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.124 ||


_____START JKv_3,2.124:

laÂa÷ Óat­ÓÃnacau ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷, aprathamÃntena cet tasya sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhavati  /
pacantaæ devadattaæ paÓya  /
pacamÃnaæ devadattaæ paÓya  /
pacatà k­tam  /
pacamanena k­tam  /
aprathamÃ-samÃnÃdhikaraïe iti kim ? devadatta÷ pacati  /
la iti vartamane punar laÇ-grahaïam adhikavidhÃna-artham  /
kvacit prathamÃ-samÃnÃdhikaraïe 'pi bhavati  /
san brÃhmaïa÷  /
asti brÃhmaïa÷  /
vidyamÃna÷ brÃhmaïa÷  /
vidyate brÃhmaïa÷  /
juhvat  /
juhoti  /
adhÅyÃna÷  /
adhÅte //
mÃÇyÃkroÓe  /
mà pacan  /
mà pacamÃna÷  /
kecid vibhëÃ-grahaïam anuvartayanti na-nvor vibhëà (*3,2.121) iti  /
sà ca vyavasthità /
tatra yathÃ-darÓanaæ prayogà netavyÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.125 ||


_____START JKv_3,2.125:

prathamÃ-samanÃdhikaraïa-artha Ãrambha÷  /
sambhodhane ca vi«aye laÂa÷ Óat­ÓÃnacau pratyayau bhavata÷  /
he pacan  /
he pacamÃna //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.126 ||


_____START JKv_3,2.126:

lak«yate cihnyate tal lak«aïam  /
janako hetu÷  /
dhÃtv-artha-viÓe«aïaæ caitat  /
l ak«aïe hetau ca arthe vartamanÃda dhÃto÷ parasya laÂa÷ Óat­ÓÃnacau ÃdeÓau bhavata÷, tau cel lak«aïa-hetÆ kriyÃ-vi«ayau bhavata÷  /
lak«aïe - ÓayÃnà bhu¤jate yavanÃ÷  /
ti«Âhanto 'nuÓÃsati gaïakÃ÷  /
hetau - arjayan vasati  /
adhÅyÃno vasati  /
la«aïahetvo÷ iti kim ? pacati, paÂhati  /
kriyÃyÃ÷ iti kim ? dravya-guïayor mà bhÆt  /
ya÷ kampate so 'Óvattha÷  /
yad utplavate tal laghu  /
yan ni«Ådati tad guru  /
lak«aïa-hetvo÷ iti nirdeÓa÷ pÆrva-nipÃta-vyabhicÃra-liÇgam //


____________________________________________________________________


[#239]

##  || PS_3,2.127 ||


_____START JKv_3,2.127:

tau Óat­ÓÃnacau satsa¤j¤au bhavata÷  /
tau-grahaïam upÃdyasaæsarga-artham  /
Óat­ÓÃnaj-mÃtrasya sa¤j¤Ã bhavati  /
brÃhmaïasya kurvan  /
brÃhmaïasya kurvÃïa÷  /
brÃhmaïasya kari«yan  /
brÃhmaïasya kari«yamÃïa÷  /
satpradeÓÃ÷ - pÆraïa-guïa-suhitÃrtha-sad. avyaya-tavya-samÃnÃdhikaraïena (*2,2.11) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.128 ||


_____START JKv_3,2.128:

pÆÇo yajeÓ ca dhÃto÷ ÓÃnan pratyayo bhavati  /
pavamÃna÷  /
yajamÃna÷  /
yadi pratyayÃ÷ ÓÃnannÃdaya÷ na la-ÃdeÓÃ÷, kathaæ somaæ pavamÃna÷, na¬amÃghnÃna÷ iti «a«ÂhÅ-prati«edha÷ ? t­n iti pratyÃhÃra-nirdeÓÃt  /
kva saænivi«ÂÃnÃæ pratyÃhÃra÷ ? laÂa÷ Óat­-ÓÃnacÃv aprathamÃ-samÃnÃdhikaraïe (*3,2.124) ity ata÷ prabh­ti à t­no nakÃrÃt  /
dvi«a÷ Óaturvà vacanam  /
caurasya dvi«an, cauraæ dvi«an //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.129 ||


_____START JKv_3,2.129:

tÃcchÅlyaæ tatsvabhÃvatà  /
vaya÷ ÓarÅrÃvasthà yauvanÃdi÷  /
Óakti÷ sÃmarthyam  /
tÃcchÅlyÃdi«u dhÃto÷ cÃnaÓ pratyayo bhavati  /
tÃcchÅlye tÃvat - katÅha muï¬ayamÃnÃ÷  /
katÅha bhÆ«ayamÃïÃ÷  /
vayovacane - katÅha kavacaæ paryasyamÃnÃ÷  /
katÅha Óikhaï¬aæ vahamÃnÃ÷  /
Óaktau - katÅha nighnÃnÃ÷  /
katÅha pacamÃna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.130 ||


_____START JKv_3,2.130:

iÇo dhÃreÓ ca dhÃtvo÷ Óat­pratyayo bhavati ak­cchriïi kartari  /
ak­cchra÷ sukhasÃdyo yasay kartur dhÃtv-artha÷ so 'k­cchrÅ  /
adhÅyan pÃrÃyaïam  /
dhÃrayann-upani«adam  /
ak­cchriïi iti kim ? k­cchreïa adhÅte  /
k­cchreïa dharayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.131 ||


_____START JKv_3,2.131:

amitra÷ Óatru÷  /
amitre kartari dvi«er dhÃto÷ Óat­-pratyayo bhavati  /
dvi«an, dvi«antau, dvi«anta÷  /
amitre iti kim ? dve«Âi bhÃryà patim //


____________________________________________________________________


[#240]

##  || PS_3,2.132 ||


_____START JKv_3,2.132:

yaj¤ena saæyoga÷ yaj¤asaæyoga÷  /
yaj¤asaæyukte 'bhi«ave vartamÃnÃt sunoter dhÃto÷ Óat­-pratyayo bhavati  /
sarve sunvanta÷  /
sarve yajamÃnÃ÷ satriïa ucyante  /
saæyoga-grahaïaæ pradhÃna-kart­-pratipatty-artham  /
yÃjakesu mà bhÆt  /
yaj¤asaæyoge iti kim ? sunoti surÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.133 ||


_____START JKv_3,2.133:

praÓaæsà stuti÷  /
arhater dhÃto÷ praÓaæsÃyÃæ Óat­-pratyayo bhavati  /
arhanniha bhavÃn vidyÃm  /
arhanniha bhavÃn pÆjÃm  /
praÓaæsÃyÃm iti kim ? arhati cauro vadham //


____________________________________________________________________

#<Ã kve÷ tacchÅla-taddharma-tatsÃdhukÃri«u>#  || PS_3,2.134 ||


_____START JKv_3,2.134:

bhrÃja-bhÃsa-dhurvi-dyuta-Ærji-pÌ-ju-grÃvastuva÷ kvip (*3,2.177) iti kvipaæ vak«yati  /
à etasmÃt kvip saæ-ÓabdÃd yÃnita Ærdhvam-anukrami«yÃmas tacchÅlÃdi«u kart­«u te veditavyÃ÷  /
abhividhau ca ayam ÃÇ  /
tena kvipo 'py ayam artha-nirdeÓa÷  /
taditi dhÃtv-artha÷ ÓÅlÃdi viÓe«aïatvena nirdiÓyate  /
tacchÅlo ya÷ svabhÃvata÷ phala-nirapek«as tatra pravartate  /
taddharmà tadÃcÃra÷, ya÷ svadharme mamÃyamiti pravartate vinÃpi ÓÅlena  /
tatsÃdhukarÅ yo dhÃtv-arthaæ sÃdhu karoti  /
uttaratraiva+udÃhari«yÃma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.135 ||


_____START JKv_3,2.135:

sarvadhÃtubhya÷ t­n-pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
nakÃra÷ svara-artha÷  /
tacchÅle tÃvat - kartà kaÂÃn  /
vadità janÃpavÃdÃn  /
taddharmaïi - muï¬ayitÃra÷ ÓrÃvi«ÂhÃyanÃ÷ bhavanti vadhÆmƬhÃm  /
annamapahartÃra÷ ÃhvarakÃ÷ bhavanti ÓrÃddhe siddhe  /
unnetÃra÷ taulvalÃyanÃ÷ bhavanti putre jÃte  /
tatsÃdhukÃriïi - kartÃkaÂam  /
gantà kheÂam  /
t­nvidhÃv ­tvik«u ca anupasargasya  /
hotà /
potà /
anupasargasya iti kim ? udgÃtà  /
pratihartà /
t­j eva bhavati  /
svare viÓe«a÷  /
nayate÷ «uk ca  /
ne«ÂÃ  /

[#241]

tvi«er devatÃyÃm akÃraÓ ca+upadhÃyà aniÂtvaæ ca  /
tva«ÂÃ  /
k«adeÓ ca niyukte  /
k«attà  /
kvacid adhik­ta ucyate  /
chandasi t­c ca  /
k«at­bhya÷ saÇgrahÅt­bhya÷  /
svare viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.136 ||


_____START JKv_3,2.136:

alaÇ-k­¤-Ãdibhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u i«ïuc pratyayo bhavati  /
alaÇkari«ïu÷  /
nirÃkari«ïu÷  /
prajani«ïu÷  /
utpaci«ïu÷  /
utpati«ïu÷  /
unmadi«ïu÷  /
roci«ïu÷  /
apatrapi«ïu÷  /
varti«ïu÷  /
vardhi«ïu÷  /
sahi«ïu÷  /
cari«ïu÷  /
alaÇak­¤o maï¬anÃrthÃd yuca÷ pÆrvaviprati«edhene«ïuj vaktavya÷  /


____________________________________________________________________


#<ïeÓ chandasi>#  || PS_3,2.137 ||


_____START JKv_3,2.137:

ïyantÃd dhÃto÷ chandasi vi«aye tacchÅlÃdi«u kart­«u i«ïuc pratyayo bhavati  /
d­«adaæ dhÃrayi«ïava÷  /
vÅrudha÷ pÃrayi«ïava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.138 ||


_____START JKv_3,2.138:

bhavater dhato÷ chandasi vi«aye tacchÅlÃdi«u i«ïuc pratyayo bhavati  /
bhavi«ïu÷  /
yoga-vibhÃga÷ uttara-artha÷  /
cakÃro 'nukta-samuccaya-artha÷  /
bhrÃji«ïunà lohita-candanena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.139 ||


_____START JKv_3,2.139:

chandasi iti niv­ttam  /
glà ji sthà ity etebhyo dhÃtubhya÷, cakÃrÃt bhuvaÓ ca tacchÅlÃdi«u k«nu÷ pratyayo bhavati  /
glÃsnu÷  /
ji«ïu÷  /
sthÃsnu÷  /
bhÆ«ïu÷  /
giccÃyaæ pratyayo na kit  /
tena stha÷ ÅkÃro na bhavati  /
kÇiti ca (*1,1.5) ity atra gakÃro 'pi cartvabhÆto nirdiÓyate, tena guïo na bhavati  /
Óryuka÷ kiti (*7,2.11) ity atra api gakaro nirdiÓyate, tena bhuva i¬ na bhavati  /

[#242]

k«torgittvÃn na stha ÅkÃra÷ kaÇitorÅtvaÓÃsanÃt  /
guïÃbhÃvastri«u smÃrya÷ Óryuko 'niÂtvaæ gakorito÷ //
daæÓeÓchandasy upasaÇkhyÃnam  /
daæk«ïava÷ paÓava÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.140 ||


_____START JKv_3,2.140:

tras-Ãdibhyo dhatubhya÷ tacchÅlÃdi«u knu÷ pratyayo bhavati  /
trasnu÷  /
g­dhnu÷  /
dh­«ïu÷  /
k«ipnu÷ //


____________________________________________________________________

#<Óam-ity a«ÂÃbhyo ghinuï>#  || PS_3,2.141 ||


_____START JKv_3,2.141:

iti Óabda÷ Ãdy-artha÷  /
ÓamÃdibhyo dhÃtubhyo '«ÂÃbhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u ghinuï pratyayo bhavati  /
Óama upaÓame ity ata÷ prabh­ti madÅ har«e ity evam anta÷ ÓamÃdir divÃdyantargaïa÷  /
ghakÃra uttaratra kutva-artha÷  /
ukÃra uccÃraïa-artha÷  /
ïakÃro v­ddhy-artha÷  /
ÓamÅ  /
tamÅ  /
damÅ  /
ÓramÅ  /
bhramÅ  /
klamÅ  /
pramÃdÅ  /
unmÃdÅ  /
a«ÂÃbhya÷ iti kim ? asità //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.142 ||


_____START JKv_3,2.142:

ghinuï anuvartate  /
saæp­cÃdibhyo dhÃtubhyo ghinuï bhavati tacchÅlÃdi«u  /
p­cÅ samparke iti rudhÃdir g­hyate natvadÃdir lug-vikaraïatvÃt  /
paridevirbhvÃdirg­hyate dev­ devane iti  /
k«ipa preraïe divÃdistudÃdiÓca sÃmÃnena g­hyate  /
yuja samÃdhau divÃdi÷, yujir yoge rudhÃdi÷ dvayor api grahaïam  /
ra¤ja rÃge ity asya nipÃtanÃd anunÃsika-lopa÷  /
saæparkÅ  /
anurodhÅ  /
ÃyÃmÅ  /
ÃyÃsÅ  /
parisÃrÅ  /
saæsargÅ  /
paridevÅ  /
saæjvÃrÅ  /
parik«epÅ  /
parirÃÂÅ  /
parivÃdÅ  /
paridÃhÅ  /
parimohÅ  /
do«Å  /
dve«Å  /
drohÅ  /
dohÅ  /
yogÅ  /
ÃkrŬŠ /
vivekÅ  /
tyÃgÅ  /
rÃgÅ  /
bhÃgÅ  /
aticÃrÅ  /
apacÃrÅ  /
Ãmo«Å  /
abhyÃghÃtÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.143 ||


_____START JKv_3,2.143:

ka«a hiæsa-artha÷, lasa Óle«aïa-krŬanayo÷, kattha ÓlÃghÃyÃm, srambhu viÓvÃse, etebhyo dhÃtubhyo vi-Óabde upapade ghinuï pratyayo bhavati  /
vikëŠ /
vilÃsÅ  /
vikatthÅ  /
visrambhÅ //


____________________________________________________________________


[#243]

##  || PS_3,2.144 ||


_____START JKv_3,2.144:

la«a kÃntau, asmÃd dhÃto÷ apa upapade, cakÃrÃd vau ca ghinuï bhavati  /
apalëŠ /
vilëŠ//


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,2.145 ||


_____START JKv_3,2.145:

pre upapade lapÃdibhya÷ ghinuï bhavati  /
pra-lapÅ  /
prasÃrÅ  /
pradrÃvÅ  /
pramÃthÅ  /
pravÃdÅ  /
pravÃsÅ  /
vasa÷ iti vasa nivÃse ity asya grahaïaæ nÃcchÃdana-arthasya, lugvikaraïatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.146 ||


_____START JKv_3,2.146:

ninda-Ãdibhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u vu¤ pratayo bhavati  /
pa¤camy-arthe prathamà  /
kliÓa upatÃpe, kliÓÆ vibÃdhane  /
dvayor api grahaïam  /
nindaka÷  /
hiæsaka÷  /
kleÓaka÷  /
khÃdaka÷  /
vinÃÓaka÷  /
parik«epaka÷  /
parirÃÂaka÷  /
parivÃdaka÷  /
vyÃbhëaka÷  /
asÆyaka÷  /
ïvulaiva siddha vu¤-vidhÃnaæ j¤Ãpana-arthaæ, tÃcchÅlike«u và 'sarÆpanyÃyena t­jÃdayo na bhavanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.147 ||


_____START JKv_3,2.147:

devayate÷ kruÓeÓ ca upasarge upapade vu¤ patyayo bhavati  /
Ãdevaka÷  /
paridevaka÷  /
ÃkroÓaka÷  /
parikroÓaka÷  /
upasarge iti kim ? devayità /
kro«ÂÃ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.148 ||


_____START JKv_3,2.148:

calana-arthebhya÷ Óabda-arthebhyaÓ ca akarmakebhyo dhÃtubhyas tacchÅlÃdi«u kart­«u yuc pratyayo bhavati  /
calana÷  /
copana÷  /
Óabda-arthabhya÷ - Óabdana÷  /
ravaïa÷  /
akarmakÃt iti kim ? paÂhità vidyÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.149 ||


_____START JKv_3,2.149:

anudÃtted yo dhatu÷ halÃdir akarmaka÷, tataÓ ca yuc pratyayo bhavati  /
vartana÷  /
vardhana÷  /
anudÃtteta÷ iti kim ? bhavità  /
halade÷ iti kim ? edhità  /
Ãdi-grahanaæ kim ? jugupsana÷  /
mÅmÃæsana÷  /
akarmakÃt ity eva, vasità vastram //


____________________________________________________________________


[#244]

##  || PS_3,2.150 ||


_____START JKv_3,2.150:

ju-pragh­tibhyo dhatubhyo yuc pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
ju iti sautro dhatu÷  /
javana÷  /
caÇkramaïa÷  /
dandramaïa÷  /
saraïa÷  /
gardhana÷  /
jvalana÷  /
Óocana÷  /
la«aïa÷  /
patana÷  /
padana÷  /
calanÃrthÃnÃæ padeÓ ca grahaïaæ sakarmaka-artham iha  /
j¤Ãpana-arthaæ ca padi-grahaïam anye varïayanti, tÃcchÅlike«u mitho vÃ+asarÆpa-vidhir na asti iti  /
tena alaÇk­¤a÷ t­n na bhavati alaÇkartà iti  /
tathà hi paderuka¤Ã viÓe«a-vihitena sÃmÃnya-vihitasya yuco 'sarÆpatvÃt samÃveÓo bhavedeva, kim anena vidhÃnena ? j¤Ãpana-arthaæ punar vidhÅyate  /
prÃyikaæ ca+etad j¤Ãpakam  /
kvacit samÃveÓa i«yata eva, gantà kheÂaæ vikatthana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.151 ||


_____START JKv_3,2.151:

krudhakope, ma¬i bhÆ«ÃyÃm ity etad arthebhya÷ ca dhatubhyo yuc pratyayo bhavati  /
krodhana÷  /
ro«aïa÷  /
maï¬ana÷  /
bhÆ«aïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.152 ||


_____START JKv_3,2.152:

yakÃrÃntÃt dhato÷ yuc pratyayo na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idhyate  /
knÆyità  /
k«mÃyità //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.153 ||


_____START JKv_3,2.153:

sÆda dÅpa dÅk«a ity etebhyaÓ ca yuc pratyayo na bhavati  /
anudÃttettvÃt prÃpta÷ prati«idhyate  /
sÆdità  /
dÅpità  /
dÅk«ità  /
nanu ca dÅper viÓe«a-vihito ra-pratyaya÷ d­Óyate, nami-kampi-smy-ajasa-kama-hiæsa-dÅpo ra÷ (*3,2.167) iti, sa eva vÃdhako bhavi«yati, kiæ prati«edhena ? và 'sarÆpeïa yuj api prÃpnoti  /
tÃcchÅlike«u ca vÃ+asarÆpa-vidhir na asti iti prÃyikam etad ity uktam  /
tathà ca samÃveÓo d­Óyate, kamrà yuvati÷, kamanà yuvati÷, iti yoga-vibhÃgÃd vij¤Ãyate  /
athavà madhusÆdanÃdayo nandyÃdi«u drak«yante  /
k­tya-lyuÇo bahulam (*3,3.113) iti lyu¬antà và //


____________________________________________________________________


[#245]

##  || PS_3,2.154 ||


_____START JKv_3,2.154:

la«a-Ãdibhyo dhÃtubha÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u uka¤ pratyayo bhavati  /
upalëukaæ v­«alasaÇgatam  /
prapÃtukà garbhà bhavanti  /
upapÃdukaæ sattvam  /
upasthÃyukà enaæ paÓavo bhavanti  /
prabhÃvukamannaæ bhavati  /
pravar«ukÃ÷ parjanyÃ÷  /
ÃghÃtukaæ pÃkalikasya mÆtram  /
kÃmukà enaæ striyo bhavanti  /
ÃgÃmukaæ vÃrÃnsÅæ rak«a Ãhu÷  /
kiæÓÃrukaæ tÅk«ïamÃhu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.155 ||


_____START JKv_3,2.155:

jalpa-Ãdibhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u «Ãkan pratyayo bhavati  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
jalpÃka÷  /
bhik«Ãka÷  /
kuÂÂÃka÷  /
luïÂÃka÷  /
varÃka÷  /
varÃkÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.156 ||


_____START JKv_3,2.156:

pra-pÆrvÃj javate÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u ini÷ pratyayo bhavati  /
prajavÅ, prajavinau //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.157 ||


_____START JKv_3,2.157:

ji jaye  /
d­Ç Ãdare  /
k«i k«aye, k«i nivÃsagatyo÷ iti dvayor api grahaïam  /
prasÆ iti «Æ preraïe ity asay grahaïam  /
jiprabh­tibhyo dhÃtubhya÷ ini÷ pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
jayÅ  /
darÅ  /
k«ayÅ  /
viÓrayÅ  /
atyayÅ  /
vamÅ  /
avyathÅ  /
abhyamÅ  /
paribhavÅ  /
prasavÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.158 ||


_____START JKv_3,2.158:

sp­ha ÅpsÃyÃm, graha grahane, pata gatau, curÃdau adantÃ÷ paÂhyante  /
daya dÃnagatirak«aïe«u  /
drà kutsÃyÃæ gatau, nipÆrvas tatpÆrvaÓ ca, tado nakÃrÃntatà ca nipÃtyate  /
¬udhä ÓratpÆrva÷  /
etebhyas tacchÅlÃdi«u kart­«u Ãluc pratyayo bhavati  /
sp­hayÃlu÷  /
g­hayÃlu÷  /
patayÃlu÷  /
dayÃlu÷  /
nidrÃlu÷  /
tandrÃlu÷  /
ÓraddhÃlu÷  /
Ãluci ÓÅÇo grahaïaæ kartavyam  /
ÓayÃlu÷ //


____________________________________________________________________


[#246]

##  || PS_3,2.159 ||


_____START JKv_3,2.159:
dà dhe si Óada sada ity etebhya÷ ru÷ pratyayo bhavati  /
daru÷  /
dhÃrurvatso mÃtaram na la-uka-avyaya-ni«ÂhÃ-khalartha-t­nÃm (*2,3.69) iti ukÃrapraÓle«Ãt «a«ÂhÅ na bhavati  /
seru÷  /
Óadru÷  /
sadru÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.160 ||


_____START JKv_3,2.160:

s­ ghasi ada ity etebhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u kmarac pratyayo bhavati  /
s­mara÷  /
ghasmara÷  /
admara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.161 ||


_____START JKv_3,2.161:

bha¤ja bhÃsa mida ity etebhyo ghurac pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u bhaÇguraæ këÂham  /
ghitvÃta kutvam  /
bhÃsuraæ jyoti÷  /
medura÷ paÓu÷  /
bha¤je÷ karmakartari pratyaya÷ svabhÃvÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.162 ||


_____START JKv_3,2.162:

j¤Ãna-arthasya vide÷ grahaïaæ na lÃbhÃdy-arthasya, svabhÃvÃt  /
vidÃdibhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u kurac pratyayo bhavati  /
vidura÷ paï¬ita÷  /
bhiduraæ këÂham  /
chidurà rajju÷  /
bhidicchidyo÷ karmakartari prayoga÷  /
vyadhe÷ samprasÃraïaæ kurac ca vaktavya÷  /
vidhura÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.163 ||


_____START JKv_3,2.163:

iï naÓ ji sarti ity etebhyo dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u kvarap pratyayo bhavati  /
pakÃras tug-artha÷ itvara÷  /
itvarÅ  /
naÓvara÷  /
naÓvarÅ  /
jitvara÷  /
jitvarÅ  /
s­Âvara÷  /
s­tvarÅ  /
ne¬vaÓi k­ti (*7,2.8) iti iÂprati«edha÷ //


____________________________________________________________________

[#247]

##  || PS_3,2.164 ||


_____START JKv_3,2.164:

gatvara÷ iti nipÃtyate  /
gamer anunÃsikalopa÷ kvarap pratyayaÓ ca  /
gatvara÷  /
gatvarÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.165 ||


_____START JKv_3,2.165:

jÃgarte÷ Æka÷ pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
jÃgarÆka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.166 ||


_____START JKv_3,2.166:

yajÃdÅnÃæ yaÇantÃnÃm Æka÷ pratyayo bhavati tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
yÃyajÆka÷  /
ja¤japÆka÷  /
dandaÓÆka÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.167 ||


_____START JKv_3,2.167:

namyÃdibhya÷ dhÃtubhya÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u ra÷ pratyayo bhavati  /
namraæ këÂham  /
kamprà ÓÃkhà  /
smeraæ mukham  /
ajasraæ juhoti  /
hiæsraæ rak«a÷  /
dÅpraæ këÂham  /
ajasram iti jasu mok«aïe na¤pÆrvo rapratyayÃnta÷ krayÃsÃtatye vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.168 ||


_____START JKv_3,2.168:

san iti sanpratyayÃnto g­hyate na sanirdhÃtu÷, anabhidhÃnÃt vyÃptinyÃyÃd và  /
sannantebhyo dhÃtubhya÷ ÃÓaæser bhik«eÓ ca tacchÅlÃdi«u kart­«u u÷ pratyayo bhavati  /
cikÅr«u÷  /
jihÅr«u÷  /
ÃÓaæsu÷  /
bhik«u÷  /
ÃÇa÷ Óasi icchÃyÃm ity asya grahaïaæ, na Óaæ«e÷ stuty-arthasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.169 ||


_____START JKv_3,2.169:

vider num-Ãgama÷, i«e÷ chatvam ukÃraÓ ca pratyayo nipÃtyate tacchÅlÃdi«u kart­«u  /
vedanaÓÅlo vindu÷  /
e«aïaÓÅla icchu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.170 ||


_____START JKv_3,2.170:

kya iti kyac-kyaÇ-kya«Ãæ sÃmÃnyena grahaïam  /
kya-pratyayÃntÃd dhÃto÷ chandasi vi«aye tacchÅlÃdi«u kart­«u ukÃra-pratyayo bhavati  /
mitrayu÷  /
na chandasy aputrasya (*7,4.35) iti prati«edhÃd na dhÅrgha÷  /
sumnayu÷  /
saæsvedayu÷ chandasi iti kim ? mitrÅyità //


____________________________________________________________________


[#248]

#<Ãd-­-gama-hana-jana÷ ki-kinau li ca>#  || PS_3,2.171 ||


_____START JKv_3,2.171:

Ã-kÃrÃntebhya÷ ­-varïÃntebhya÷ gama hana jana ity etebhyaÓ ca chandasi vi«aye tacchÅlÃdi«u ki-kinau pratayau bhavata÷  /
liÇvac ca tau bhavata÷  /
Ãt iti takÃro mukha-sukha-artha÷, na tvayaæ apara÷, mà bhÆttÃd api para÷ tapara÷ iti ­kÃre tatkÃla-grahaïam  /
papi÷ somaæ dadirgÃ÷  /
dadathu÷ mitrÃvaruïà taturim mitrÃvaruïau taturi÷  /
dÆre hy adhvà jaguri÷  /
jagmiryuvà /
jaghnirv­tra  /
jaj¤i bijam  /
atha kimarthaæ kittvam, yÃvatà asaæyogÃl li kit (*1,2.5) iti kittvaæ siddham eva ? ­cchaty-­-­tÃm (*7,4.11) iti liÂi guïa÷ prati«edha-vi«aya Ãrabhyate, tasya api bÃdhana-arthaæ kittvam  /
ki-kinÃv utsargaÓ chandasi sadÃdibhyo darÓanÃt  /
sedi÷  /
nemi÷  /
bhëÃyÃæ dha¤k­¤s­janigaminamibhya÷ ki-kinau vaktavyau  /
didhi÷  /
cakri÷  /
sastri÷  /
jaj¤i÷  /
jagmi÷  /
nemi÷  /
sahivahicalipatibhyo yaÇ-antebhya÷ ki-kinau vaktavyau  /
dÅrgho 'kita÷ (*7,4.83) sÃsahi÷  /
vÃvahi÷  /
cÃcali÷  /
pÃpati÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.172 ||


_____START JKv_3,2.172:

chandasi iti niv­ttam  /
svape÷ t­«eÓ ca tacchÅlÃdi«u kart­«u nijiÇ pratyayo bhavati  /
svapnak  /
t­«ïak  /
dh­«eÓceti vaktavyam  /
dh­«ïak //


____________________________________________________________________


#<ÓÌ-vandyor Ãru÷>#  || PS_3,2.173 ||


_____START JKv_3,2.173:

ÓÌ hiæsÃyÃm, vadi abhivÃdanastutyo÷, etÃbhyÃæ dhÃtubhyÃæ tacchÅlÃdi«u kart­«u Ãru÷ pratyayo bhavati  /
ÓarÃru÷  /
vandÃru÷ //


____________________________________________________________________


[#249]

##  || PS_3,2.174 ||


_____START JKv_3,2.174:

¤ibhÅ bhaye, asmÃd dhÃto÷ tacchÅlÃdi«u kart­«u kru-klukanau pratyayu bhavÃ÷  /
bhÅru÷, bhÅluka÷  /
krukann api vaktavya÷  /
bhÅruka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.175 ||


_____START JKv_3,2.175:

«Âhà gati-niv­ttau, ÅÓa aiÓvarye, bhÃs­ dÅptau, pis­ pes­ gatau, kasa gatau, etebhyas tacchÅlÃdi«u kart­«u varac pratyayo bhavati  /
sthÃvara÷  /
ÅÓvara÷  /
bhÃsvara÷  /
pesvara÷  /
vikasvara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.176 ||


_____START JKv_3,2.176:

yà prÃpane, asmÃd yaÇantÃt tacchÅlÃdi«u kart­«u varac pratyayo havati  /
yÃyÃvara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.177 ||


_____START JKv_3,2.177:

bhrÃjÃdibhya÷ dhÃtubhyas tacchÅlÃdi«u kart­«u kvip pratyayo bhavati  /
vibhrÃÂ, vibhrÃjau, vibhrÃja÷  /
bhÃ÷, bhÃsau, bhasa÷  /
dhÆ÷, dhurau, dhura÷  /
vidyut, vidyutau, vidyuta÷  /
Ærk, Ærjau, Ærja÷  /
pÆ÷, purau, pura÷  /
javater dÅrghaÓ ca nipÃtyate  /
jÆ÷ juvau, juva÷  /
grÃvastut, grÃvastutau, grÃvastuta÷  /
kimartham idam ucyate, yÃvatà anyebhyo 'pi d­Óyante (*3,2.75), kvip ca (*3,2.76) iti kvip siddha eva ? tÃcchÅlikair bÃdhyate  /
và 'sarÆpavidhir na asti ity uktam  /
atha tu prÃyikam etat  /
tatas tasya+eva ayaæ prap¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.178 ||


_____START JKv_3,2.178:

anyebhyo 'pi dhÃtubhya÷ tÃcchÅlike«u kvip pratyayo d­Óyate  /
yuk  /
chit  /
bhit  /
d­Ói-grahaïaæ vidhy-antara-upasaÇgraha-artham  /
kvacid dÅrgha÷, kvacid dvirvacanam, kvacit samprasÃraïam  /
tathà ca Ãha -- kvibvacipracchÃyatastukaÂaprujuÓrÅïÃæ dÅrgho 'saæprasÃraïaæ ca  /
vÃk  /
ÓabdaprÃÂ  /
ÃyatastÆ÷  /
kaÂaprÆ÷  /
jÆ÷  /
ÓrÅ÷  /
jugrahanena atra na artha÷, bhrÃjÃdi sÆtra eva g­hÅtatvÃt  /
dyuti-gami-juhotÅnÃæ dve ca  /
didyut  /
jagat  /
juhoter dÅrghaÓ ca  /
juhÆ÷  /

[#250]

dÌ bhye ity asya hrasvaÓ ca dve ca  /
dad­t  /
dhyÃyate÷ samprasÃraïaæ ca  /
dhÅ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.179 ||


_____START JKv_3,2.179:

bhavater dhÃto÷ sa¤j¤ÃyÃm antare ca gamyamÃne kvip pratyayo bhavti  /
vibhÆrnÃm kaÓ cit  /
antare pratibhÆ÷  /
dhanikÃdhamarïayor antare yas ti«Âhati sa pratibhÆr ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.180 ||


_____START JKv_3,2.180:

bhuva÷ iti vartate  /
vi pra sam ity evaæ pÆrvÃd bhavater dhÃto÷ ¬u-pratayo bhavati, na cet sa¤j¤Ã gamyate  /
vibhu÷ sarvagata÷  /
prabhu÷ svÃmÅ  /
sambhu÷ janità  /
asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? vibhÆrnÃma kaÓcit  /
¬u-prakaraïe mitadrvÃdibhya upasaÇkhyanam  /
mitaæ dravati mitadru÷  /
Óambhu÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.181 ||


_____START JKv_3,2.181:

dhayater dadhÃteÓ ca karmaïi kÃrake «Âran pratyaya÷ bhavati  /
«akÃro ¬Å«artha÷  /
dhayanti tÃæ dadhati và bhai«ajyÃrtham iti dhÃtrÅ  /
stanadÃyinÅ ÃmalakÅ ca ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.182 ||


_____START JKv_3,2.182:

dÃp lavane, ïŤ prÃpaïe, Óasu hiæsÃyÃm, yu miÓraïe, yujir yoge, «Âu¤ stutau, tuda vyathane, «i¤ bandhane, «icir k«araïe, miha secane, patÊ gatau, daæÓa daÓane, ïaha bandhane, etebhyo dhÃtubhya÷ karaïe kÃrake «Âran pratyayo bhavati  /
dÃti anena iti dÃtram  /
netram  /
Óastram  /
yotram  /
yoktram  /
stotram  /
tottram  /
setram  /
sektram  /
me¬hram  /
patram  /
daæ«Ârà  /
ajÃditvÃt ÂÃp, na ¬Åp  /
daæÓer anunÃsikalopena nirdeÓo j¤Ãpanartha÷, kÇito 'nyasminn api pratyaye nalopa÷ kvacid bhavati iti  /
tena lyuÂy api bhavati  /
daÓanam  /
nadghrÅ //


____________________________________________________________________


[#251]

##  || PS_3,2.183 ||


_____START JKv_3,2.183:

pÆ iti pÆÇpƤo÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
asmÃd dhÃto÷ karaïe kÃrake «Âran pratyayo bhavati, taccet karaïaæ hala,sÆkarayor avayavo bhavati  /
halasya potram  /
sÆkarasya potram  /
mukham  /
ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.184 ||


_____START JKv_3,2.184:

­ gatrau, lƤ chedane, dhÆ vidhÆnane, «Æ preraïe, khanu avadÃrane, «aha mar«aïe, cara gatibhak«aïayo÷, etebhyo dhÃtubhya÷ karaïe kÃrake itra÷ patyayo bhavati  /
aritram  /
avitram  /
dhavitram  /
savitram  /
khanitram  /
sahitram  /
caritram //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.185 ||


_____START JKv_3,2.185:

pÆÇ-pƤo÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
pavater dhato÷ karaïe kÃrake itra-pratyayo bhavati, samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
darbha÷ pavitram  /
barhi«pavitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.186 ||


_____START JKv_3,2.186:

puva÷ iti vartate  /
puva÷ karane kartari ca itra-pratyayo bhavati  /
­«idevatayo÷ yathÃsaÇkhyaæ sambandha÷  /
­«au karaïe, devatÃyÃæ kartari  /
pÆyate anena iti pavitro 'yam ­«i÷  /
devatÃyÃm - agni÷ pavitraæ sa mà punÃtu  /
vÃyu÷ soma÷ sÆrya indra÷ pavitraæ te mà punantu //


____________________________________________________________________


#<¤Åta÷ kta÷>#  || PS_3,2.187 ||


_____START JKv_3,2.187:

¤i id yasya asau ¤Åt  /
¤Åto dhÃto÷ vartamane 'rthe kta-pratyayo bhavati  /
bhÆte ni«Âhà vihitÃ, vartamane na prÃpnoti iti vidhÅyate  /
¤imidà snehane - minna÷  /
¤ik«vidà - k«viïïa÷  /
¤idh­«Ã - dh­«Âa÷ //


____________________________________________________________________


[#252]

##  || PS_3,2.188 ||


_____START JKv_3,2.188:

mati÷ icchà  /
buddhi÷ j¤Ãnam  /
pÆjà sakÃra÷  /
etad arthebhyaÓ ca dhÃtubhyo vartamÃna-arthe kta-pratyayo bhavati  /
rÃj¤Ãæ mata÷  /
rÃj¤Ãm i«Âa÷  /
rÃj¤Ãæ buddha÷  /
rÃj¤Ãæ j¤Ãta÷  /
rÃj¤Ãæ pÆjita÷  /
rÃj¤Ãm arcita÷  /
anukta-samuccaya-arthaÓ cakÃra÷  /
ÓÅlito rak«ita÷ k«Ãnta Ãkru«Âo ju«Âa ity api  /
ru«ÂaÓ ca ru«itaÓcobhÃvabhivyÃh­ta ity api  //1//

h­«Âatu«Âau tathà kÃntas tathobhau saæyatodyatau  /
ka«Âaæ bhavi«yati ity Ãhur am­ta÷ pÆrvavat sam­ta÷  //2//

ka«Âa÷ iti bhavi«yati kÃle  /
am­ta÷ iti pÆrvavat  /
vartamÃne ity artha÷  /
tathà supta÷, Óayita÷, ÃÓita÷, lipta÷, t­pta÷ ity evam Ãdayo 'pi vartamÃne d­a«ÂavyÃ÷ //
itiÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau t­tÅyÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pada÷  /


____________________________________________________________________


[#253]

##  || PS_3,3.1 ||


_____START JKv_3,3.1:

vartamÃna ity eva, sa¤j¤ÃyÃm iti ca  /
uïÃdaya÷ pratyayÃ÷ vartamÃne 'rthe sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye bahulaæ bhavanti  /
yato vihitÃs tato 'nyatra api bhavanti  /
kecid avihità eva prayogata unnÅyante  /
k­vÃpÃjimisvadisÃdhyaÓÆbhya uï  /
kÃru÷  /
vÃyu÷  /
pÃyu÷  /
jÃyu÷  /
mÃyu÷  /
svÃdu÷  /
sÃdhu÷  /
ÃÓu÷  /
bÃhulakaæ prak­tes tanud­«Âe÷ prÃya-samuccayanÃd api te«Ãm  /
kÃryasaÓe«avidheÓ ca taduktaæ naigamarƬhibhavaæ hi susÃdhu  //1//

nÃma ca dhÃtujamÃha nirukte vyÃkaraïe ÓakaÂasya ca tokam  /
yan na padÃrtha-viÓe«a-samutthaæ pratyayata÷ prak­teÓ ca tad Æhyam  //2//

sa¤j¤Ãsu dhÃturÆpÃïi pratyayÃÓ ca tata÷ pare  /
kÃryÃd vidyÃd anubandham etac chÃstram uïÃdi«u  //3//



____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.2 ||


_____START JKv_3,3.2:

pÆrvatra vartamÃna-adhikÃrÃd bhÆtÃrtham idaæ vacanam  /
bhÆte kÃle uïÃdaya÷ pratyayà d­Óyante  /
v­ttam idaæ vartma  /
caritaæ tad iti carma  /
bhasitaæ tad iti bhasma  /
d­Ói-grahaïaæ prayoga-anusÃra-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.3 ||


_____START JKv_3,3.3:

bhavi«yati kÃle gamyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ sÃdhavo bhavanti  /
pratyayasya+eva bhavi«yatkÃlatà vidhÅyate na prak­te÷  /
gamÅ grÃmam  /
ÃgÃmÅ  /
prasthÃyÅ  /
pratirodhÅ  /
pratibodhÅ  /
pratiyodhÅ  /
pratiyogÅ  /
pratiyÃyÅ  /
ÃyÃvÅ  /
bhÃvÅ  /
anadyatana upasaÇkhyÃnam  /
Óvo gamÅ grÃmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.4 ||


_____START JKv_3,3.4:

bhavi«yati ity eva  /
yÃvat-purÃ-Óabdayor nipÃtayor upapadayo÷ bhavi«yati kÃle dhÃtor la pratyayo bhavati  /
yÃvad bhuÇkte  /
purà bhuÇkte  /
nipÃtayo÷ iti kim ? yÃvad dÃsyati tÃvad bhok«yate  /
karaïabhÆtayà purà vraji«yati //


____________________________________________________________________


[#254]

##  || PS_3,3.5 ||


_____START JKv_3,3.5:

kadà karhi ity etayo÷ upapadayor vibhëà bhavi«yati kÃle dhÃto÷ la pratyayo bhavati  /
kadà bhuÇkte, kadà bhok«yate, kadà bhoktà  /
karhi bhuÇkte, karhi bhok«yate, karhi bhokÂÃ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.6 ||


_____START JKv_3,3.6:

vibhëà iti vartate  /
kimo v­ttaæ kiæv­ttam  /
v­tta-grahaïena tadvibhaktyantaæ pratÅyÃt  /
¬ataratamau ca iti parisaÇkhyÃnaæ smaryate  /
kiæv­tte upapade lipsÃyÃæ bhavi«yati kÃle dhÃto÷ vibhëà la pratyayo bhavati  /
lipsà labdhum icchÃ, prÃrthanÃbhilëa÷  /
kaæ bhavanto bhojayanti, kaæ bhavanto bhojayitÃra÷  /
labdhukÃma÷ p­cchati kataro bhik«Ãæ dÃsyati, dadÃti, dÃtà và  /
katamo bhik«Ãæ dÃsyati, dadÃti, dÃtà và  /
lipsÃyÃm iti kim ? ka÷ pÃÂaliputraæ gami«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.7 ||


_____START JKv_3,3.7:

vibhëà ity eva  /
lipsyamÃnÃt siddhi÷ lipsyamÃna-siddhi÷  /
lipsyamÃna-siddhau gamyamÃnÃyÃæ bhavi«yati kÃle dhÃto÷ vibhëà la pratyayo bhavati  /
akiæv­tta-artho 'yam Ãrambha÷  /
yo bhaktaæ dadÃti sa svargaæ gacchati, yo bhaktaæ dÃsyati sa svargaæ gami«yati, yo bhaktaæ dÃta sa svargaæ gantà  /
lipsyamÃnÃd bhaktÃt svargasiddhimÃcak«Ãïo dÃtÃraæ protsÃhayati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.8 ||


_____START JKv_3,3.8:

lo¬-artha÷ prai«Ãdir lak«yate yena sa lo¬-arthalak«aïo dhÃtv-artha÷  /
tatra vartamÃnÃd dhÃto÷ bhavi«yati kÃle vibhëà la pratyayo bhavati  /
upÃdhyÃyaÓ ced Ãgacchati, upÃdhyÃyaÓ ced Ãgami«yati, upÃdhyÃyaÓ ced ÃgantÃ, atha tvaæ chando 'dhÅ«va, atha tvaæ vyÃkaraïam adhÅ«va  /
upÃdhyÃyÃgamanamadhyayanaprai«asya lak«aïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.9 ||


_____START JKv_3,3.9:

bhavi«yati, vibhëÃ, lo¬-arthalak«aïe iti sarvam anuvartate  /
Ærdhva-mauhÆrtike bhavi«yati kÃle lo¬-arthalak«aïa-arthe vartamÃnÃt dhÃtor vibhëà liÇ-pratyayo bhavati, cakÃrÃl la ca  /
Ærdhvaæ muhÆrtÃd bhava÷ ÆrdhvamauhÆrtika÷  /
nipÃtanÃta samÃsa÷, uttarapada-v­ddhiÓ ca  /
bhavisyataÓ ca+etad viÓe«aïam  /
Ærdhvaæ muhÆrtÃt upari muhÆrtasya upÃdhyÃyaÓ ced Ãgacchet, upÃdhyÃyaÓ ced Ãgacchati, upÃdhyÃyaÓ ced Ãgami«yati, upÃdhyÃyaÓ ced ÃgantÃ, atha tvaæ chando 'dhÅ«va, atha tvaæ vyÃkaraïam adhÅ«va //


____________________________________________________________________


[#255]

##  || PS_3,3.10 ||


_____START JKv_3,3.10:

bhavi«yati ity eva  /
kriya-arthÃyÃæ kriyÃyÃm upapade dhÃtor bhavisyati kale tumun-ïvulau pratyayau bhavata÷  /
bhoktuæ vrajati  /
bhojako vrajati  /
bhujikriya-artha÷ vrajiratropapadam  /
kriyÃyÃm iti kim ? bhik«i«ya ity asya jaÂÃ÷  /
kriya-arthÃyÃm iti kim ? dhÃvataste pati«yati daï¬a÷  /
atha kimarthaæ ïvul vidhÅyate yÃvatà ïvul-t­cau (*3,1.133) iti sÃmÃnyena vihita eva so 'sminn api vi«aye bhavisyati ? l­Âà kriyÃrtha-upapadena bÃdhyeta  /
và 'sarÆpa-vidhinà so 'pi bhavisyati ? evaæ tarhi etad j¤Ãpyate, kriyÃyÃm upapade kriyÃrthÃyÃæ và 'sarÆpeïa t­jÃdayo na bhavanti iti  /
tena kartà vrajati, vik«ipo vrajati ity evam Ãdi nivartyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.11 ||


_____START JKv_3,3.11:

bhavi«yati ity eva  /
bhÃve (*3,3.18) iti prak­tya ye gha¤-Ãdayo vihitÃs te ca bhÃva-vacanÃ÷ bhavisyati kÃle kriyÃyÃm upapade kriyÃrthÃyÃæ bhavanti  /
kimartham idaæ yÃvatà vihità eva te ? kriyartha-upapade vihitena asmin vi«aye tumunà bÃdhyeran  /
và 'sarÆpa-vidhiÓ ca atra na asti ity uktam  /
atha vacana-grahaïaæ kimartham ? vÃcakà yathà syu÷  /
kathaæ ca vÃcakà bhavanti ? yÃbhya÷ prak­tibhyo yena viÓe«aïena vihità yadi tÃbhyas tathÃ+eva bhavanti, nÃsÃma¤jasyena iti  /
pÃkÃya vrajati  /
bhÆtaye vrajati  /
pu«Âaye vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.12 ||


_____START JKv_3,3.12:
bhavisyati ity eva  /
cakÃra÷ sanniyoga-artha÷  /
dhÃto÷ aï pratyayo bhavati bhavi«yati kÃle karmaïy upapade kriyÃyÃæ ca kriyÃrthÃyÃm  /
karmaïyaï (*3,2.1) iti sÃmÃnyena vihito và 'sarÆpa-vidher abhÃvÃd ïvulà bÃdhita÷ punar aï vidhÅyate, so 'pavÃdatvÃd ïvulaæ bÃdhate, paratvÃt kÃdÅn  /
tena apavÃda-visaye 'pi bhavaty eva  /
kÃï¬alÃvo vrajati  /
aÓvadÃyo vrajati  /
godÃyo vrajati  /
kambaladÃyo vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.13 ||


_____START JKv_3,3.13:

bhavi«yati ity eva  /
Óe«a÷ kriyÃrtha-upapadÃd anya÷  /
Óe«e Óuddhe bhavi«yati kÃle, cakÃrÃt kriyÃyÃæ ca upapade kriyÃrthÃyÃæ dhÃto÷ l­Â pratyayo bhavati  /
kari«yÃmi iti vrajati  /
hari«yÃmi iti vrajati  /
Óe«e khalv api kari«yati  /
hari«yati //


____________________________________________________________________


[#256]

##  || PS_3,3.14 ||


_____START JKv_3,3.14:

l­Âa÷ sthÃne satsa¤j¤au Óat­ÓÃnacau và bhavata÷  /
vyavasthita-vibhëà iyam  /
tena yathà laÂa÷ Óat­ÓÃnacau tathà asya api bhavata÷  /
aprathamÃ-samÃnÃdhikaraïa-Ãdi«u nityam, anyatra vikalpa÷  /
kari«yantaæ devadattaæ paÓya  /
kari«yamÃïaæ devadattaæ paÓya  /
he kari«yan  /
he karisyamÃïa  /
arjayi«yamaïo vasati  /
prathamÃ-samÃnÃdhikaraïe vikalpa÷ - kari«yan devadatta÷  /
karisyamaïo devadatta÷  /
kari«yati  /
karisyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.15 ||


_____START JKv_3,3.15:

bhavi«yati ity eva  /
bhavi«yadanadyatane 'rthe vartamÃnÃd dhato÷ lu pratyayo bhavati  /
l­Âo 'pavÃda÷  /
Óva÷ kartà  /
Óvo bhoktà  /
anadyatane iti bahuvrÅhi-nirdeÓa÷  /
tena vyÃmiÓre na bhavati  /
adya Óvo và bhavi«yati //
paridevane ÓvastanÅ bhavi«yad-arthe vaktavyà  /
iyaæ nu kadà gantÃ, yà evaæ pÃdau nidadhÃti  /
ayaæ nu kadà 'dhyetÃ, ya evam anabhiyukta÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.16 ||


_____START JKv_3,3.16:

bhavi«yati iti niv­tam  /
ita uttaraæ tri«v api kÃle«u pratyayÃ÷  /
padÃdibhyo dhÃtubhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
padyate 'sau pÃda÷  /
rujaty asau roga÷  /
viÓaty asau veÓa÷  /
sp­Óa upatÃpa iti vaktavyam  /
sp­Óati iti sparÓa÷ upatÃpa÷  /
tato 'nyatra pacÃdyac bhavati  /
sparÓo devadatta÷  /
svare viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.17 ||


_____START JKv_3,3.17:

sarte÷ dhÃto÷ sthire kartari gha¤ pratayo bhavati  /
sthira÷ iti kÃlÃntarasthÃyÅ padÃrtha ucyate  /
sa ciraæ ti«Âhan kÃlantaraæ sarati iti dhÃtv-arthasya kartà yujyate  /
candanasÃra÷  /
khadirasÃra÷  /
sthire iti kim ? sartà /
sÃraka÷  /
vyÃdhimatsyabale«v iti vaktavyam  /
atÅsÃro vyÃdhi÷  /
visÃro matsya÷  /
sÃro balam //

____________________________________________________________________


[#257]

##  || PS_3,3.18 ||


_____START JKv_3,3.18:

bhÃve vÃcye dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
pÃka÷  /
tyÃga÷  /
rÃga÷  /
kriyÃsÃmÃnyavÃcÅ bhavati÷  /
tena artha-nirdeÓa÷ kriyamÃïa÷ sarvadhÃtu-vi«aya÷ k­to bhavati  /
dhÃtv-arthaÓ ca dhÃtunÃ+eva+ucyate  /
yastasya siddhatà nÃma dharma÷ tatra gha¤-Ãdaya÷ pratyayÃ÷ vidhÅyante  /
puæliÇga-ekavacanaæ ca atra na tantraæ, liÇgÃntare vacanÃntare 'pi ca atra pratyayà bhavanty eva  /
pakti÷, pacanam, pÃkau, pÃkÃ÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.19 ||


_____START JKv_3,3.19:

kart­-varjite kÃrake sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye dhÃto÷ gha¤ bhavati  /
prÃsyanti taæ prÃsa÷  /
prasÅvyanti taæ praseva÷  /
Ãharanti tasmÃd rasam iti ÃhÃra÷  /
madhurÃhÃra÷  /
tak«aÓilÃhÃra÷  /
akartari iti kim ? mi«atyasau me«a÷  /
saj¤ÃyÃm iti kim ? kartavya÷ kaÂa÷  /
sa¤j¤Ã-vyabhicÃra-arthaÓ cakÃra÷  /
ko bhavatà dÃyo datta÷  /
ko bhavatà lÃbho labdha÷  /
kÃraka-grahaïaæ paryudÃse na kartavyam  /
tat kriyate prasajya-prati«edhe 'pi samÃso 'sti iti j¤Ãpana-artham, Ãd-eca upadeÓe 'Óiti (*6,1.45) iti  /
ita uttaraæ bhÃve, akartari ca kÃrake iti dvayam anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.20 ||


_____START JKv_3,3.20:

parimÃïa-ÃkhyÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ sarvebhyo dhÃtubhya÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
ekastaï¬ula-niÓcÃya÷  /
dvau ÓÆrpani«pÃvau  /
kÌ vik«epe -- dvau kÃrau  /
kraya÷ kÃrÃ÷  /
sarva-grahaïam apo 'pi bÃdhana-artham  /
purastÃd apavÃda-nyÃyena hy acam eva bÃdheta, na apam  /
parimÃïa-ÃkhyÃyÃm iti kim ? niÓcaya÷  /
ÃkhyÃ-grahaïaæ rƬhinirÃsa-artham  /
tena saÇkhyà 'pi g­hyate, na prasthÃdy eva  /
gha¤-anukramaïam ajapor vi«aye, strÅ-pratyayÃs tu na bÃdhyante  /
ekà tilocchitti÷  /
dve pras­tÅ  /
dÃrajÃrau kartari ïiluk ca  /
dÃrayanti iti dÃrÃ÷  /
jarayanti iti jÃrÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.21 ||

_____START JKv_3,3.21:

iÇo dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
aco 'pavÃda÷  /
adhyÃya÷  /
upetyÃsmÃdadhÅte upÃdhyÃya÷  /

[#258]

apÃdÃne striyÃm upasaÇkhyÃnaæ tadantÃc ca và ÇÅ«  /
upÃdhyÃyÃ, upÃdhyÃyÅ  /
ÓÌ vÃyuvarïaniv­te«u  /
ÓÃro vÃyu÷  /
ÓÃro varïa÷  /
ÓÃro niv­tam  /
gaurivÃk­tanÅÓÃra÷ prÃyeïa ÓiÓire k­Óa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.22 ||


_____START JKv_3,3.22:

upasarge upapade rauter dhÃtor gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavÃda÷  /
saærÃva÷  /
uparÃva÷  /
upasarge iti kim ? rava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.23 ||

_____START JKv_3,3.23:

sami upapade yu dru du ity etebhya÷ dhÃtubhya÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
saæyÃva÷  /
saædrÃva÷  /
saædÃva÷  /
sami iti kim ? prayava÷ //


____________________________________________________________________


#<Óri-ïÅ-bhuvo 'nupasarge>#  || PS_3,3.24 ||


_____START JKv_3,3.24:

Óri ïÅ bhÆ ity etebhyo dhÃtubhyo 'nupasargebhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
ajapor apavÃda÷  /
ÓrÃya÷  /
nÃya÷  /
bhÃva÷  /
anupasarge iti kim ? praÓraya÷  /
praïaya÷  /
prabhava÷  /
kathaæ prabhÃvo rÃj¤Ã÷ ? prak­«Âo bhÃva÷ iti prÃdisamÃso bhavi«yati  /
kathaæ ca nayo rÃj¤a÷ ? k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti ac bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.25 ||


_____START JKv_3,3.25:

vÃv-upapade k«u Óru ity etÃbhyÃæ dhÃtubhyÃæ gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavÃda÷  /
vik«Ãva÷  /
viÓrÃva÷  /
vau iti kim ? k«ava÷  /
Órava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.26 ||


_____START JKv_3,3.26:

ava ut ity etayor upapadayo÷ nayater dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
avanÃya÷  /
unnÃya÷  /
katham unnaya÷ padÃrthÃnÃm ? k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti ac bhavi«yati //


____________________________________________________________________


[#259]

#
#  || PS_3,3.27 ||


_____START JKv_3,3.27:

pra-Óabde upapade dru stu sru ity etebhyo dhÃtubhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
pradrÃva÷  /
prastÃva÷  /
prasrÃva÷  /
pra iti kim ? drava÷  /
stava÷  /
srava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.28 ||


_____START JKv_3,3.28:

pÆ iti pÆÇpƤo÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
lƤ chedane  /
yathÃsaÇkhyam upasarga-sambandha÷  /
nirabhipÆrvayo÷ pÆ-lvor dhÃtvo÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
ni«pÃva÷  /
abhilÃva÷  /
nirabhyo÷ iti kim ? pava÷  /
lava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.29 ||


_____START JKv_3,3.29:

gÌ Óabde, gÌ nigaraïe, dvayor api grahaïam  /
unnyor upapadayo÷ gÌ ity etasmÃd dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
udgÃra÷ samudrasya  /
nigÃro devadattasya  /
unnyo÷ iti kim ? gara÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.30 ||


_____START JKv_3,3.30:

unnyo÷ iti vartate  /
kÌ ity etasmÃd dhÃtor unnyo÷ upapadayo÷ gha¤ pratayo bhavati, dhÃnya-vi«ayaÓ ced dhÃtv-artho bhavati  /
vik«epa-arthasya kirater grahaïaæ, na hiæsa-arthasya, anabhidhÃnÃt utkÃro dhÃnyasya  /
nikÃro dhÃnyasya  /
dhÃnye iti kim ? bhaik«yotkara÷  /
pu«panikara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.31 ||


_____START JKv_3,3.31:

yaj¤a-vi«aye prayoge sampÆrvÃt stauter gha¤ partyayo bhavati  /
saæratÃva÷ chandogÃnÃm  /
sametya stuvanti yasmin deÓe chandogÃ÷ sa deÓa÷ saæstÃva÷ ity ucyate  /
yaj¤e iti kim ? saæstava÷ chÃtrayo÷ //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,3.32 ||


_____START JKv_3,3.32:

st­¤ ÃcchÃdane, asmÃd dhÃto÷ pra-Óabde upapade gha¤ pratyayo bhavati na ced yaj¤a-vi«aya÷ prayogo bhavati  /
ÓaÇkhaprastÃra÷  /
ayaj¤e iti kim ? bahir«prastara÷ //

____________________________________________________________________


[#260]

##  || PS_3,3.33 ||


_____START JKv_3,3.33:

st̤ ÃcchÃdane, asmÃd dhÃto÷ vi-Óabde upapade gha¤ patyayo bhavati prathane gamyamÃne, tac cet prathanaæ Óabda-vi«ayaæ na bhavati  /
prathanaæ vistÅrïatà  /
paÂasya vistÃra÷  /
prathane iti kim ? t­ïavistara÷  /
aÓabde iti kim ? vistaro vacasÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.34 ||


_____START JKv_3,3.34:

vau stra÷ iti vartate  /
vipÆrvÃt st­nÃte÷ chandonÃmni gha¤ pratyayo bhavati  /
v­ttam atra chando g­hyate yasya gÃyatryÃdayo viÓe«Ã÷, na mantrabrahmaïam , nÃma-grahaïÃt  /
vi«ÂÃrapaÇkti÷ chanda÷  /
vi«ÂÃrab­hatÅ chanda÷  /
vi«ÂÃrapaÇkti-Óabdo 'tra chandonÃma, na gha¤anataæ Óabda-rÆpam  /
tatra tv avayavatvena tad vartate  /
chandonÃmni ity adhikaraïa-saptamy e«Ã //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.35 ||


_____START JKv_3,3.35:

udi upapade graher dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
ato 'pavÃda÷  /
udgrÃha÷  /
chandasi nipÆrvÃd api i«yate srugudyamana-nipatanayo÷  /
hakÃrasya bhakÃra÷  /
udgrÃbhaæ ca nigrÃbhaæ ca brahma devà avÅv­dhan //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.36 ||


_____START JKv_3,3.36:

graha÷ ity eva  /
sami upapade graher dhÃto÷ gha¤ bhavati, mu«Âivi«ayaÓ ced dhÃtvartho bhavati  /
mu«Âi÷ aÇgulisanniveÓa÷  /
aho mallasya saÇgrÃha÷  /
aho mu«Âikasya saÇgrÃha÷  /
d­¬hamu«Âità ÃkhyÃyate  /
mu«Âau iti kim ? saÇgraho dhÃnyasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.37 ||


_____START JKv_3,3.37:

pari-Óabde ni-Óabde ca upapade yathÃsaÇkhyaæ niya÷ iïaÓ ca dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
aco 'pavÃda÷  /
dyÆtÃbhre«ayo÷, atra api yathÃsaÇkhyam eva sambandha÷  /
dyÆta-vi«aya÷ cen nayater artha÷, abhre«a-vi«ayaÓ ced iï-artha÷  /
padÃrthÃnÃm anapacÃro yathÃprÃpta-karaïam abhre«a÷  /
dyÆte tÃvat - pariïÃyena ÓÃrÃn hanti  /
samantÃn nayanena  /
abhre«e - e«o 'tra nyÃya÷  /
dyÆta-abhre«ayo÷ iti kim ? pariïaya÷  /
nyayaæ gata÷ pÃpa÷ //


____________________________________________________________________


[#261]

##  || PS_3,3.38 ||


_____START JKv_3,3.38:

pari-Óabde upapade iïo dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati, anupatyaye gamyamÃne  /
krama-prÃptasya anatipÃto 'nupÃtyaya÷, paripÃÂÅ  /
tava paryÃya÷  /
mama paryÃya÷  /
anupÃtyaye iti kim ? kÃlasya paryaya÷  /
atipÃta÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.39 ||


_____START JKv_3,3.39:

vi upa ity etayo÷ upapadayo÷ Óeter dhÃto÷ gha¤ bhavati paryÃye gamyamÃne  /
tava viÓÃya÷  /
mama viÓÃya÷  /
tava rÃjopaÓÃya÷  /
tava rÃjÃnam upaÓayituæ paryÃya÷ ity artha÷  /
paryÃye iti kim ? viÓaya÷  /
upaÓaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.40 ||


_____START JKv_3,3.40:

hastÃdÃne gamyamÃne cinoter dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati, na cet steyaæ cauryaæ bhavati  /
hastÃdÃna-grahaïena pratyÃsattir Ãdeyasya lak«yate  /
pu«papracÃya÷  /
phalapracÃya÷  /
hastÃdane iti kim ? v­k«aÓikhare phalapracayaæ karoti  /
asteye iti kim ? phalapracayaÓ cauryeïa  /
uccayasya prati«edho vaktavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.41 ||


_____START JKv_3,3.41:

ce÷ ity eva  /
nivasanti asmin iti nivÃsa÷  /
cÅyate 'sau citi÷  /
pÃïyÃdi-samudÃya÷ ÓarÅram  /
rÃÓÅkaranam upasamÃdhÃnam  /
ete«v arthe«u cinote÷ gha¤ pratyaya÷ bhavati, dhÃtor ÃdeÓ ca kakÃra ÃdeÓa÷  /
nivÃse tÃvat - cikhallinikÃya÷  /
citau - ÃkÃyam agniæ cinvÅta  /
ÓarÅre - anityakÃya÷  /
upasamÃdhÃne - mahÃn gomayanikÃya÷  /
ete«u iti kim ? caya÷  /
iha kasmÃn na bhavati mahÃn këÂhanicaya÷ ? bahutvam atra vivak«itaæ na+upasamÃdhÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.42 ||


_____START JKv_3,3.42:

ce÷ ity eva  /
prÃïinÃæ samudÃya÷ saÇgha÷  /
sa ca dvÃbhyÃæ prakÃrÃbhyÃæ bhavati  /
ekadharma-samÃveÓena, auttarÃdharyeïa và  /
tatra auttarÃdharya-paryudÃsÃd itaro g­hyate  /
saÇghe vÃcye cinoter dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati ÃdeÓ ca ka÷  /
bhik«ukanikÃya÷  /
brÃhmaïanikÃya÷  /
vaiyÃkaraïanikÃya÷  /
anauttarÃdharye iti kim ? sÆkaranicaya÷  /
prÃïivi«ayatvÃt saÇghasya+iha na bhavati  /
k­tÃk­tasamuccaya÷  /
pramÃïasamuccaya÷ //


____________________________________________________________________


[#262]

##  || PS_3,3.43 ||


_____START JKv_3,3.43:

karma kriyà /
vyatihÃra÷ paraspara-karaïam  /
karma-vyatihÃre gamyamÃne dhÃto÷ ïac patyayo bhavati strÅliÇge vÃcye  /
tac ca bhÃve  /
cakÃro viÓe«aïa-artha÷ ïaca÷ striyÃm a¤ (*5,4.14) iti  /
vyÃvakroÓÅ  /
vyÃvalekhÅ  /
vyÃvahÃsÅ vartate  /
striyÃm iti kim ? vyatipÃko vartate  /
bÃdhakavi«aye 'pi kvacid i«yate, vyÃvacorÅ, vyÃvacarcÅ  /
iha na bhavati  /
vyatÅk«Ã, vyatÅhà vartate  /
vyÃtyuk«Å bhavati  /
tad etad vaicitryaæ kathaæ labhyate ? k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.44 ||


_____START JKv_3,3.44:

abhividhir abhivyÃpti÷, kriyÃguïÃbhyÃæ kÃrtsnyena sambandha÷  /
abhividhau gamyamÃne dhÃto÷ bhave inuï bhavati  /
sÃÇkÆÂinam  /
sÃærÃviïam  /
sÃndrÃviïaæ vartate  /
abhividhau iti kim ? saÇkoÂa÷  /
sandrÃva÷  /
saærÃva÷  /
bhÃve iti vartamane punar bhÃva-grahaïaæ vÃsarÆpanirÃsa-artham, tena gha¤ na bhavati  /
lyuÂÃ tu samÃveÓa i«yate  /
saÇkÆÂanaæ vartate  /
tat katham ? k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti //


____________________________________________________________________


#<ÃkroÓe 'vanyor graha÷>#  || PS_3,3.45 ||


_____START JKv_3,3.45:

d­«Âa-anuv­tti-sÃmarthyÃd gha¤ anuvartate, na anantara inuï  /
ava ni ity etayo÷ uapadayo÷ graher dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati ÃkroÓe gamyamane  /
ÃkroÓa÷ Óapanam  /
avagrÃho hanta te v­«ala bhÆyat  /
nigrÃho hanta te v­«ala bhÆyÃt  /
ÃkroÓe iti kim ? avagraha÷ padasya  /
nigrahaÓ corasya //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,3.46 ||


_____START JKv_3,3.46:

graha÷ ity eva  /
pra-Óabde upapade graher dhÃto gha¤ pratyayo bhavati lipsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
pÃtrapragrÃheïa carati bhik«u÷ piï¬ÃrthÅ  /
sruvapragrÃheïa carati dvijo dak«iïÃrthÅ  /
lipsÃyÃm iti kim ? pragraho devadattasya //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.47 ||


_____START JKv_3,3.47:

pari-Óabde upapade grahe÷ gha¤ pratyayo bhavati, yaj¤avi«ayaÓ cet pratyayÃnta-abhidheya÷ syÃt  /
uttaraparigrÃha÷  /
adhara-parigrÃha÷  /
yaj¤e iti kim ? parigraho devadattasya //


____________________________________________________________________


[#263]

##  || PS_3,3.48 ||


_____START JKv_3,3.48:

v­ iti v­Çv­¤o÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
ni-Óabde upapade v­ ity etasmÃd dhÃto÷ dhÃnya-viÓe«e 'bhidheye gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavÃda÷  /
nÅvÃrà nÃma vrÅhayo bhavanti  /
dhÃnye iti kim ? nivarà kanyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.49 ||


_____START JKv_3,3.49:

uc-chabde upapade Órayaty-Ãdibhyo gha¤ pratayayo bhavati  /
ajapor apavÃda÷  /
ucchrÃya÷  /
udyÃva÷  /
utpÃva÷  /
uddrÃva÷  /
kathaæ patanÃntÃ÷ samucchrayÃ÷ ? vak«yamÃïaæ vibhëÃ-grahaïam iha siæhÃvalokitanyÃyena sambadhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.50 ||


_____START JKv_3,3.50:

ÃÇi upapade raute÷ plavateÓ ca vibhëà gha¤ pratyayo bhavati  /
ÃrÃva÷, Ãrava÷  /
ÃplÃva÷, Ãplava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.51 ||


_____START JKv_3,3.51:

vibhëà iti vartate  /
ave upapade grahe÷ dhÃto÷ gha¤ pratyayo bhavati vibhëà var«apratibandhe 'bhidheye  /
praptakÃlasya var«asya kutaÓcin nimittÃd abhÃvo var«apratibandha÷  /
avagrÃho devasya, avagraho devasya  /
var«apratibandhe iti kim ? avagraha÷ padasya //


____________________________________________________________________

#
#  || PS_3,3.52 ||


_____START JKv_3,3.52:

graha÷ iti vartate  /
vibhëà ity eva  /
pra-Óabde upapade graher dhÃto÷ vibhëà gha¤ pratyayo bhavati, pratyayÃnta-vÃcyaÓ ced vaïijÃæ sambandhÅ bhavati  /
vaïik-sambandhena ca tulÃsÆtraæ lak«yate, na tu vaïijas tantram  /
tulà prag­hyate yena sÆtreïa sa Óabda-artha÷  /
tulÃpragrÃheïa carati, tulÃpragraheïa carati vaïiganyo và  /
vaïijÃm iti kim ? pragraho devadattasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.53 ||


_____START JKv_3,3.53:

graha÷ vibhëà pre iti vartate  /
pra-Óabde upapade graher dhÃto÷ vibhëà gha¤ pratyayo bhavati, raÓmiÓ cet pratyayÃntena abhidhÅyate  /
rathÃdiyuktÃnÃm aÓvÃdÅnÃæ saæyamana-arthà rajjÆ raÓmir iha g­hyate  /
pragrÃ÷, pragraha÷ //


____________________________________________________________________


[#264]

##  || PS_3,3.54 ||


_____START JKv_3,3.54:

vibhëà pra iti vartate  /
praÓabde upapade v­ïote÷ dhÃto÷ vibhëà gha¤ pratyayo bhavati, pratyayÃntena ced ÃcchÃdana-viÓe«a ucyate  /
prÃvÃra÷, pravara÷  /
ÃcchÃdane iti kim ? pravarà gau÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.55 ||


_____START JKv_3,3.55:

vibhëà ity eva  /
pariÓabde upapade bhavate÷ dhÃto÷ vibhëà gha¤ pratyayo bhavati avaj¤Ãne gamyamÃne  /
avaj¤Ãnam asatkÃra÷  /
paribhÃva÷, paribhava÷  /
avaj¤Ãne iti kim ? sarvata÷ bhavanaæ paribhava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.56 ||


_____START JKv_3,3.56:

bhÃve, akartari ca kÃrake iti prak­tam anuvartate yÃvat k­tya-lyuÂo bahulam (*3,3.113) iti  /
i-varïÃntÃd dhÃto÷ bhÃve, akartari ca kÃrake sa¤j¤ÃyÃm ac pratyayo bhavati  /
gha¤o  'pavÃda÷  /
cakÃro viÓe«aïa-artha÷, anta÷ (*6,2.143) thà 'tha-gha¤-kta-aj-ab-itra-kaïÃm (*6,2.144) iti  /
caya÷  /
aya÷  /
jaya÷  /
k«aya÷  /
aj-vidhau bhayÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnam  /
napuæsake ktÃdi-niv­tty-artham  /
bhayam  /
var«am  /
javasavau chandasi vaktavyau  /
Ærvorastum me java÷  /
pa¤caudana÷ sava÷ //


____________________________________________________________________


#<Ìdor ap>#  || PS_3,3.57 ||


_____START JKv_3,3.57:

Ì-kÃrÃntebhya÷ u-varïÃntebhya÷ ca ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
pitkaraïaæ svara-artham  /
kara÷ gara÷  /
Óara÷  /
u-varïÃntebhya÷ - yava÷  /
lava÷  /
pava÷  /
da-kÃro mukha-sukha-artha÷  /
mà bhÆttÃd api para÷ tapara÷ //


____________________________________________________________________


[#265]

##  || PS_3,3.58 ||


_____START JKv_3,3.58:

grahÃdibhya÷ dhÃtubhya÷ ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
niÓcinote÷ tu aco 'pavÃda÷  /
graha÷  /
vara÷  /
dara÷  /
niÓcaya÷  /
gama÷  /
niÓci-grahanaæ svara-arthaæ  /
viÓiraïyor upasaÇkhyÃnam  /
vaÓa÷  /
raïa÷  /
gha¤-arthe kavidhÃnaæ sthÃsnÃpÃvyadhihaniyudhyartham  /
prati«Âhante 'smin iti prastha÷ parvatasya  /
prasnÃti asmin prasna÷  /
prapibanti asyÃm iti prapà  /
Ãvidhyanti tena iti Ãvidha÷  /
vihanyante 'smin iti vighna÷  /
Ãyudhyate anena iti Ãyudham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.59 ||


_____START JKv_3,3.59:

ap ity eva  /
upasarge upapade ader dhÃto÷ ap prayayo bhavati  /
praghasa÷  /
vighasa÷  /
upasarge iti kim ? ghÃsa÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.60 ||


_____START JKv_3,3.60:

ni-Óabde upapade ade÷ dhÃto÷ ïa-pratyayo bhavati, cakÃrÃd ap ca  /
nyÃda÷, nighasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.61 ||


_____START JKv_3,3.61:

vyadha japa ity etayo÷ anupasargayo÷ ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
vyadha÷  /
japa÷  /
anupasarge iti kim ? ÃvyÃdhà  /
upajÃpa÷ //


____________________________________________________________________


[#266]

##  || PS_3,3.62 ||


_____START JKv_3,3.62:

anupasarge ity eva  /
svana-haso÷ anupasargayor và ap pratyayo bhavati  /
svana÷, svÃna÷  /
hasa÷, hÃsa÷  /
anupasarge iti kim ? prasvÃna÷  /
prahasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.63 ||


_____START JKv_3,3.63:

anupasarge và iti vartate  /
sam upa ni vi ity ete«u upapade«u anupasarge 'pi yamer và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
saæyama÷, saæyÃma÷  /
upayama÷, upayÃma÷  /
niyama÷, niyÃma÷  /
viyama÷, viyÃma÷  /
anupasargÃt khalv api -- yama÷, yÃma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.64 ||


_____START JKv_3,3.64:

ap ity eva  /
ni-Óabde upapade gada nada paÂha svana ity etebhya÷ dhatubhya÷ và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
nigada÷, nigÃda÷  /
ninada÷, ninÃda÷  /
nipaÂha÷, nipÃÂha÷  /
nisvana÷, nisvÃna÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.65 ||


_____START JKv_3,3.65:

nau và anupasarge iti vartate  /
kvaïate÷ dhÃto÷ nipÆrvÃd anupasargÃc ca vÅïÃyÃæ và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
sopasargÃrthaæ vÅïÃyà grahaïam  /
nikvaïa÷, nikvÃïa÷  /
anupasargÃt -- kvaïa÷, kvÃïa÷  /
vÅïÃyÃæ khalv api -- kalyÃïa-prakvaïà vÅïà  /
ete«u iti kim ? atikvÃïo vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.66 ||


_____START JKv_3,3.66:

païa vyavahÃre stutau ca, asmÃd dhÃtor nityam ap pratyayo bhavati parimÃïe gamyamÃne  /
nitya-grahaïaæ vikalpa-niv­tty-artham  /
mÆlakapaïa÷  /
ÓÃkapaïa÷  /
saævyavahÃrÃya mÆlakÃdÅnÃæ ya÷ parimito mu«Âir badhyate, tasya+idam abhidhÃnam  /
parimÃïe iti kim ? pÃïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.67 ||


_____START JKv_3,3.67:

made÷ dhÃto÷ anupasargÃt ap pratyayo bhavati  /
ghajo 'pavÃda÷  /
vidyÃmada÷  /
dhanamada÷  /
kulamada÷  /
anupasarge iti kim ? unmÃda÷  /
pramÃda÷ //


____________________________________________________________________


[#267]

##  || PS_3,3.68 ||


_____START JKv_3,3.68:

pramada sammada ity etau Óabdau nipÃtyete har«e 'bhidheye  /
kanyÃnÃæ pramada÷  /
kokilÃnÃæ sammada÷  /
har«e iti kim ? pramÃda÷  /
sammÃda÷  /
prasaæbhyÃm iti na+uktam  /
nipÃtanaæ rƬhy-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.69 ||

_____START JKv_3,3.69:

samudor upapadayo÷ ajaer dhÃto÷ paÓu-vi«aye dhÃtv-arthe ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
aja gati-k«epaïayo÷ iti paÂhyate  /
sa sampÆrva÷ samudÃye vartate, utpÆrvaÓ ca preraïe  /
saæja÷ paÓÆnÃm  /
samudÃya÷ ity artha÷  /
udaja÷ paÓÆnÃm  /
preraïam ity artha÷  /
paÓu«u iti kim ? samÃjo brÃhmaïÃnÃm  /
udÃja÷ k«atriyÃïÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.70 ||


_____START JKv_3,3.70:

glaha÷ iti nipÃtyate, ak«a-vi«ayaÓ ced dhÃtv-artho bhavati  /
graher ap siddha eva, latva-arthaæ nipÃtanam  /
ak«asya glaha÷  /
ak«e«u iti kim ? graha÷ pÃdasya  /
anye glahiæ prak­tyantaram Ãhu÷  /
te gha¤aæ pratyudÃharanti  /
glÃha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.71 ||


_____START JKv_3,3.71:
sarte÷ dhÃto÷ prajane vi«aye ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
prajanaæ prathamaæ garbha-grahaïam  /
gavÃm upasara÷  /
paÓÆnÃm upasara÷  /
strÅgavÅ«u puægavÃnÃm garbhÃdhÃnÃya prathamam upasaraïam ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.72 ||


_____START JKv_3,3.72:

ni abhi upa vi ity ete«u upapade«u hvayate÷ dhÃto÷ samprasÃraïam ap pratyaya÷ ca  /
gha¤o 'pavÃda÷  /
nihava÷  /
abhihava÷  /
upahava÷  /
vihava÷  /
ete«u iti kim ? prahvÃya÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃÇi yuddhe>#  || PS_3,3.73 ||


_____START JKv_3,3.73:

ÃÇi upapade hvayater dhÃto÷ samprasÃraïam ap pratyayaÓ ca bhavati yuddhe 'bhidheye  /
ÃhÆyante 'smin ity Ãhava÷  /
yuddhe iti kim ? ÃhvÃya÷ //


____________________________________________________________________


[#268]

##  || PS_3,3.74 ||


_____START JKv_3,3.74:

ÃÇ pÆrvasya hvayater dhÃto÷ samprasÃraïam, ap-pratyayo, v­ddhiÓ ca nipÃtyate nipÃnaæ ced abhidheyaæ bhavati  /
nipibanty asminn iti nipÃnam udakÃdhÃra ucyate  /
ÃhÃva÷ paÓÆnÃm  /
kÆpopasare«u ya udakÃdhÃras tatra hi pÃnÃya paÓava ÃhÆyante  /
nipÃnam iti kim ? ÃhvÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.75 ||


_____START JKv_3,3.75:

anupargasya hvayate÷ samprasÃraïam ap pratyayaÓ ca bhavati bhÃve abhidheye  /
hava÷  /
have have suhavaæ ÓÆram indram  /
anupasargasya iti kim ? ÃhvÃya÷  /
bhÃva-grahaïam akartari ca kÃrake sa¤j¤ÃyÃm (*3,3.19) ity asya nirÃsa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.76 ||


_____START JKv_3,3.76:

bhÃve 'nupasargasya iti vartate  /
hanter dhÃto÷ anupasarge bhÃve ap pratyayo bhavati, tatsaæniyogena ca bhadhÃdeÓa÷, sa cÃntodÃtta÷  /
tatra+udÃtta-nivÌttisvareïa apa udÃttatvaæ bhavati  /
vadhaÓ corÃïÃm  /
vadho dasyÆnÃm  /
bhÃve ity eva, ghÃta÷  /
anupasargasya ity eva, praghÃta÷, vighÃta÷  /
cakÃro bhinna-kramatvÃn nÃdeÓena sambadhyate  /
kiæ tarthi ? prak­tena pratyayena  /
ap ca, yaÓ ca apara÷ prÃpnoti  /
tena gha¤ api bhavati  /
ghÃto vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.77 ||


_____START JKv_3,3.77:

hana÷ ity eva  /
mÆrti÷ kÃÂhinyam  /
mÆrtau abhidheyÃyÃæ hante÷ ap pratyayo bhavati, ghanaÓ cÃdeÓa÷  /
abhraghana÷  /
dadhighana÷  /
kathaæ ghanaæ dadhi iti ? dharma-Óabdena dharmÅ bhaïyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.78 ||


_____START JKv_3,3.78:

anta÷ pÆrvÃt hante÷ ap pratyayo bhavati, ghanÃdeÓaÓ ca bhavati deÓe 'bhidheye  /
antarghana÷  /
sa¤j¤ÅbhÆto vÃhÅkesu deÓaviÓe«a ucyate  /
anye ïakÃraæ paÂhanti antarghaïo deÓa÷ iti  /
tad api grÃhyam eva  /
deÓe iti kim ? antarghÃto 'nya÷ //


____________________________________________________________________


[#269]

##  || PS_3,3.79 ||


_____START JKv_3,3.79:

pra-pÆrvasya hante÷ praghaïa÷ praghÃïa÷ ity etau Óabdau nipÃtyete agÃraikadeÓe vÃcye  /
praghaïa÷, praghÃïa÷  /
dvÃraprako«Âho bÃhya ucyate  /
agÃraikadeÓe iti kim ? praghÃta÷ anya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.80 ||


_____START JKv_3,3.80:

ut-pÆrvÃt hante÷ udghana÷ iti nipÃtyate 'tyÃdhÃnaæ ced bhavati  /
udghana÷  /
yasmin këÂhe sthÃpayitvà anyÃni këÂhÃni tak«yante tad abhidhÅyate  /
udghÃto 'nya÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.81 ||


_____START JKv_3,3.81:

apa-pÆrvasya hante÷ apaghana÷ iti nipÃtyate, aÇgaæ cet tad bhavati  /
apaghana÷ aÇgam  /
avayava÷ ekadeÓa÷, na sarva÷  /
kiæ tarhi ? pÃïi÷ pÃdaÓ ca abhidhÅyate  /
apaghÃta÷ anya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.82 ||


_____START JKv_3,3.82:

hana÷ iti vartate  /
ayas vi dru ity ete«u upapade«u hante÷ dhÃto÷ karaïe kÃrake ap pratyayo bhavati, ghanÃdeÓaÓ ca  /
ayo hanyate anena iti ayoghana÷  /
vighana÷  /
drughana÷  /
drughaïa÷ iti kecid udÃharanti  /
kathaæ ïatvam ? arÅhaïÃdi«u pÃÂhÃt  /
pÆrvapadÃt sa¤j¤ÃyÃm aga÷ (*8,4.3) iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.83 ||

_____START JKv_3,3.83:

karaïe hana÷ iti vartate  /
stamba-Óabde upapade karaïe kÃrake hante÷ ka÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt ap ca, tatra ghanÃdeÓa÷  /
stambaghna÷, stambaghana÷  /
striyÃæ stambaghnÃ, stambaghanà iti i«yate  /
karaïe ity eva, stambaghÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.84 ||


_____START JKv_3,3.84:

karaïe hana÷ ity eva  /
pari-Óabde upapade anter dhÃto÷ ap pratyayo bahvati karaïe kÃrake, gha-ÓabdaÓ cÃdeÓa÷  /
parihanyate anena iti parigha÷  /
paligha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.85 ||


_____START JKv_3,3.85:

upa-pÆrvÃt hante÷ ap pratyaya÷ upadhÃ-lopaÓ ca nipÃtyate ÃÓraye 'bhidheye  /
ÃÓraya-Óabda÷ sÃmÅpyaæ pratyÃsattiæ lak«ayati  /
parvatopaghna÷  /
grÃmopaghna÷  /
ÃÓraye iti kim ? parvatopaghÃta eva anya÷ //

____________________________________________________________________


[#270]

##  || PS_3,3.86 ||


_____START JKv_3,3.86:

samudo÷ upapadayo÷ hante÷ dhÃto÷ ap pratyayo bhavati, Âi-lopa÷ ghatvaæ ca nipÃtyate, yathÃsaÇkhyaæ gaïe 'bhidheye, praÓaæsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
saÇgha÷ paÓÆnÃm  /
udgho manu«ya÷  /
gaïa-praÓaæsayo÷ iti kim ? saÇghÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.87 ||


_____START JKv_3,3.87:

nigha÷ iti ni-pÆrvÃd hante÷ ap pratyaya÷, Âi-lopo ghatvam ca nipÃtyate, nimitaæ ced abhidheyaæ bhavati  /
samantÃt mitaæ nimitam, samÃrohapariïÃham  /
nighÃ÷ v­k«Ã÷  /
nighÃ÷ ÓÃlaya÷  /
nimitam iti kim ? nighÃta÷ //


____________________________________________________________________


#<¬vita÷ ktri÷>#  || PS_3,3.88 ||


_____START JKv_3,3.88:

bhÃve 'kartari ca kÃrake iti vartate  /
¬u it yasya tasmÃd ¬vito dhÃto÷ ktri÷ pratyayo bhavati  /
trermam nityam (*4,4.20) iti vacanÃt kevalo na prayujyate  /
¬upaca« pÃke - paktrimam  /
¬uvap bÅjasantÃne - uptrimam  /
¬uk­¤ - k­trimam //


____________________________________________________________________


#<Âvito 'thuc>#  || PS_3,3.89 ||


_____START JKv_3,3.89:

Âu it yasya, tasmÃt Âvito dhÃto÷ athuc pratyayo bhavati bhÃvÃdau  /
Âuvep­ kampane - vepathu÷  /
ÂuoÓvi gativ­ddhyo÷ - Óvayathu÷  /
Âuk«u Óabde - k«avathu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.90 ||


_____START JKv_3,3.90:

bhÃve akartari ca kÃrake iti vartate  /
yaja-Ãdibhyo dhÃtubhyo naÇ pratyayo bhavati  /
ÇakÃro guïa-prati«edha-artha÷  /
yaj¤a÷  /
yÃc¤Ã  /
yatna÷  /
viÓna÷  /
praÓna÷  /
rak«ïa÷  /
pracche÷ asamprasÃraïaæ j¤ÃpakÃt praÓne ca Ãsanna-kÃle (*3,2.117) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.91 ||


_____START JKv_3,3.91:

svaper dhÃto÷ nan pratyayo bhavati  /
nakara÷ svara-artha÷  /
svapna÷ //


____________________________________________________________________


[#271]

##  || PS_3,3.92 ||


_____START JKv_3,3.92:

bhÃve akartari ca kÃrake iti vartate  /
upasarge upapade ghu-sa¤j¤akebhya÷ dhÃtubhya÷ ki÷ pratyayo bhavati  /
kitkaraïam Ãto lopa-artham  /
pradi÷  /
pradhi÷  /
antardhi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.93 ||


_____START JKv_3,3.93:

gho÷ ity eva  /
karmaïy upapade ghu-sa¤j¤akebhyo dhÃtubhya÷ ki÷ pratyayo bhavati adhikaraïe kÃrake  /
jalaæ dhÅyate asmin iti jaladhi÷  /
Óaradhi÷  /
adhikarana-grahaïamarthÃntaranirÃsa-artham  /
cakÃra÷ pratyaya-anukar«aïa-artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.94 ||


_____START JKv_3,3.94:

bhÃve akartari ca kÃrake ti vartate  /
strÅliÇge bhÃvÃdau dhÃto÷ ktin pratyayo bhavati  /
gha¤ajapÃmapavÃda÷  /
k­ti÷  /
citi÷  /
mati÷  /
ktinnÃvÃdibhyaÓ ca vaktavya÷  /
ÃbÃdaya÷ prayogato 'nusartavyÃ÷  /
Ãpti÷  /
rÃddhi÷  /
dÅpti÷  /
srasti÷  /
dhvasti÷  /
labdhi÷  /
Óruyajistubhya÷ karaïe  /
ÓrÆyate anayà iti Óruti÷  /
i«Âi÷  /
stuti÷  /
glÃmlÃjyÃhÃbhyo ni÷  /
glÃni÷  /
mlÃni÷  /
jyÃni÷  /
hÃni÷  /
ÌkÃralvÃdibhya÷ ktin ni«ÂhÃvad bhavati iti vaktavyam  /
kÅrïi÷  /
gÅrïi÷  /
jÅrïi÷  /
ÓÅrïi÷  /
lÆni÷  /
yÆni÷  /
sampadÃdibhya÷ kvip  /
sampad  /
vipad  /
pratipad  /
ktinn api i«yate  /
sampatti÷  /
vipatti÷ //


____________________________________________________________________


[#272]

##  || PS_3,3.95 ||


_____START JKv_3,3.95:

striyÃm iti vartate  /
sthÃdibhyo dhÃtubhya÷ strÅliÇge bhÃve ktin pratyayo bhavati  /
aÇo 'pavÃdasya bÃdhaka÷  /
prasthiti÷  /
udgÅti÷  /
saÇgÅti÷  /
prapÅti÷  /
iti j¤ÃpakÃt nÃtyantÃya bÃdhà bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.96 ||


_____START JKv_3,3.96:

bhÃve striyÃm iti vartate  /
mantre vi«aye v­«Ãdibhya÷ dhÃtubhya÷ ktin pratyayo bhavati udÃtta÷  /
prak­ti-pratyayayo÷ vibhakti-vipariïÃmena sambandha÷  /
kasmÃd evaæ k­tam ? vaicitrya-artham  /
v­«Âi÷  /
i«Âi÷  /
pakti÷  /
mati÷  /
vitti÷  /
bhÆti÷  /
vÅti÷  /
rÃti÷  /
sarvatra sarvadhÃtubhya÷ sÃmÃnyena vihita eva ktin  /
udÃtta-arthaæ vacanam  /
i«estu icchà (*3,3.101) iti nipÃtanaæ vak«yati, tata÷ ktinn api vidhÅyate  /
mantrÃd anyatra Ãdir udÃtta÷ //


____________________________________________________________________


#<Æti-yÆti-jÆti-sÃti-heti-kÅrtayaÓ ca>#  || PS_3,3.97 ||


_____START JKv_3,3.97:
mantre iti na anuvartate  /
ÆtyÃdaya÷ Óabdà nipÃtyante  /
udÃtta÷ iti vartate  /
avate÷ jvara-tvara-srivy-avi-mavÃm upadhÃyÃÓ ca (*6,4.20) iti ÆÂ÷  /
Æti÷  /
svarÃrthaæ vacanam  /
yauter javateÓ ca yÆti÷, jÆti÷  /
dÅrdhÃtvam ca nipÃtyate  /
sÃti÷  /
syate÷ itvÃbhÃvo nipÃtyate, sanoter và jana-sana-khanÃæ sa¤j¤Ãlo÷ (*6,4.42) ity Ãtve k­te svarÃrthaæ nipÃtanam  /
hanter hinoter và heti÷  /
kÅrtayate÷ kÅrti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.98 ||


_____START JKv_3,3.98:

udÃtta÷ ity eva  /
vraja-yajo÷ dhÃtvo÷ strÅ-liÇge bhÃve kyap pratyayo bhavati udÃtta÷  /
ktino 'pavÃda÷  /
vrajyà /
ijyà /
pitkaraïam uttaratra tugartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.99 ||


_____START JKv_3,3.99:

bhÃve iti na svaryate  /
pÆrva eva atra arthÃdhikÃra÷  /
samajÃdibhyo dhÃtubhya÷ striyÃæ kyap pratyayo bhavati udÃtta÷ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
samajanti asyÃmiti samajyà  /

[#273]

ni«adyà  /
nipatyà /
manyà /
vidyà /
sutyà /
Óayyà  /
bh­tyà  /
ityà /
kathaæ taduktam striyÃæ bhÃvÃdhikÃro 'sti tena bhÃryà prasidhyati iti ? bhÃvÃdhikÃro bhÃvavyÃpÃra÷ vÃcyatvena vivak«ita÷, na tu ÓÃstrÅyo 'dhikÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.100 ||


_____START JKv_3,3.100:

karoter dhÃto÷ striyÃæ Óa÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt kyap ca  /
yogavibhÃgo 'tra kartavya÷, ktinn api yathà syÃt  /
kriyÃ, k­tyÃ, k­ti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.101 ||


_____START JKv_3,3.101:

i«e÷ dhÃto÷ Óa÷ pratyayo yagabhÃvaÓ ca nipÃtyate  /
icchà /
paricaryÃparisaryÃm­gayÃÂÃÂyÃnÃm upasaÇkhyÃnam  /
paricaryà /
parisaryà /
m­gayà  /
aÂÃÂyà  /
jÃgarter akÃro và  /
jÃgarÃ, jÃgaryà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.102 ||


_____START JKv_3,3.102:

pratyayÃntebhyo dhÃtubhya÷ stiryÃm akÃra÷ pratyayo bhavati  /
ktino 'pavÃda÷  /
cikÅr«Ã  /
jihÅr«Ã  /
putrÅyà  /
putrakÃmyà  /
lolÆyà  /
kaï¬Æyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.103 ||


_____START JKv_3,3.103:
halanto yo dhÃtu÷ gurumÃn, tata÷ striyÃm akÃra÷ pratyayo bhavati  /
ktino 'pavÃda÷  /
kuï¬Ã  /
huï¬Ã  /
Åhà  /
Æhà  /
guro÷ iti kim ? bhakti÷  /
hala÷ iti kim ? nÅti÷ //


____________________________________________________________________


#<«id-bhidÃdibhyo 'Ç>#  || PS_3,3.104 ||


_____START JKv_3,3.104:

«idbhya÷ bhidÃdibhyaÓ ca striyÃm aÇ pratyayo bhavati  /
gaïapaÂhite«u bhidÃdi«u ni«k­«ya prak­tayo g­hyante  /
j̫ - jarà /
trapƫ - trapà /
bhidÃdibhya÷ khalv api - bhidà  /
chidà /
vidà /
k«ipà  /
guhà giryo«adhyo÷  /
Óraddhà  /
medhà /
godhà /
Ãrà  /
hÃrà  /
kÃrà  /
k«iyà  /
tÃrà  /
dhÃrà  /
lekhà /
rekhà /
cƬà /
pŬa  /
vapà /
vasà /
s­jà  /
krape÷ samprasÃraïaæ ca - k­pà  /
bhidà vidÃraïe  /
bhitti÷ anyà  /
chidà dvaidhÅkaraïe  /
chitti÷ anyà  /
Ãrà ÓastryÃm  /
Ãrti÷ anyà  /
dhÃrà prapÃte  /
dh­ti÷ anyà //


____________________________________________________________________


[#274]

##  || PS_3,3.105 ||


_____START JKv_3,3.105:

citi sm­tyÃm, pÆja pÆjÃyÃm, katha vÃkyaprabandhe, kubi ÃcchÃdane, carca adhyayane curÃdi÷, ebhyo dhÃtubhya÷ yuci prÃpte striyÃm aÇ pratyayo bhavati  /
cintà /
pÆjà  /
kathà /
kumbà /
carcà /
cakÃrÃt yuc api bhavati  /
cintanà //


____________________________________________________________________

#<ÃtaÓ ca+upasarge>#  || PS_3,3.106 ||


_____START JKv_3,3.106:

ÃkÃrÃntebhya÷ upasarge upapade striyam aÇ pratyayo bhavati  /
ktino 'pavÃda÷  /
pradà /
upadà /
pradhà /
upadhà Óradantaror upasargavad v­tti÷  /
Óraddhà  /
antardhà //


____________________________________________________________________


#<ïy-Ãsa-Órantho yuc>#  || PS_3,3.107 ||


_____START JKv_3,3.107:

ïyantebhyo dhÃtubhya÷, Ãsa Órantha ity etÃbhyÃm ca striyÃm yuc pratyayo bhavati  /
akÃrasya apavÃda÷  /
kÃraïà  /
hÃraïà  /
Ãsanà  /
Óranthanà  /
katham Ãsyà ? ­-halor ïyat (*3,1.124) bhavi«yati  /
vÃsarÆpa-prati«edhaÓ ca strÅprakaraïa-vi«ayasya+eva+utsarga-apavÃdasya  /
Óranthi÷ kryÃdirg­hyate Órantha vimocanapratihar«ayo÷ iti , na curÃdi÷ Órantha grantha sandarbhe iti  /
ïyantatvena+eva siddhatvÃt  /
ghaÂÂivandividhibhya upasaÇkhyÃnam  /
ghaÂÂanà  /
vandanà /
vedanà /
ghaÂÂe÷ bhauvÃdikasya grahaïaæ ghaÂÂa calane iti, na cuarÃdikasya, tasya ïe÷ ity eva siddhatvÃt  /
i«eranicchÃrthasya yuj vaktavya÷  /
adhye«aïà  /
anve«anà  /
parervà /
parye«anÃ, parÅ«Âi÷ //


____________________________________________________________________


[#275]

##  || PS_3,3.108 ||


_____START JKv_3,3.108:

rogÃkhyÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ dhÃto÷ ïvul pratyayo bahulaæ bhavati  /
ktinnÃdÅnÃm apavÃda÷  /
ÃkhyÃ-grahaïaæ rogasya cet pratyayÃntena sa¤j¤Ã bhavati  /
bahula-grahaïaæ vyabhicara-artham  /
pracchardikà /
pravÃhikà  /
vicarcikà /
na ca bhavati  /
Óirorti÷  /
dhÃtvartha-nirdeÓe ïvul vaktavya÷  /
ÃÓikà  /
ÓÃyikà vartate  /
ikÓtipau dhÃtu-nirdeÓe  /
bhidi÷  /
chidi÷  /
pacati÷  /
paÂhati÷  /
varïÃt kÃra÷  /
nirdeÓa iti prak­tam  /
akÃra÷  /
ikÃra÷  /
rÃdipha÷  /
repha÷  /
matvarthÃc cha÷  /
akÃralopa÷  /
matvarthÅya÷  /
iïajÃdibhya÷  /
Ãji÷  /
Ãti÷  /
Ãdi÷  /
ik k­«yÃdibhya÷  /
k­«i÷  /
kiri÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.109 ||


_____START JKv_3,3.109:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye dhÃto÷ ïvul pratyayo bhavati  /
uddÃlakapu«pabha¤jikà  /
varaïapu«papracÃyikà  /
abhyÆ«akhÃdikà  /
Ãco«akhÃdikà  /
ÓÃlabha¤jikà  /
tÃlabha¤jikà //


____________________________________________________________________


[#276]

##  || PS_3,3.110 ||

_____START JKv_3,3.110:

pÆrvaæ paripraÓna÷, paÓcÃdÃkhyÃnam  /
sÆtre 'lpÃctarasya pÆrvanipÃta÷  /
paripraÓne ÃkhyÃne ca gamyamÃne dhato÷ i¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃt ïvul api  /
vibhëa-grahaïÃt paro 'pi ya÷ prÃpnoti, so 'pi bhavati  /
kÃæ tvaæ kÃrimakÃr«Å÷, kÃæ kÃrikÃm akÃr«Å÷, kÃæ kriyÃmakÃr«Å÷, kÃæ k­tyÃmakÃr«Å÷, kà k­timakÃr«Å÷ ? sarvÃæ kÃrimakÃr«am, sarvÃæ kÃrikÃm akÃr«am, sarvÃæ kriyÃmakÃr«am, sarvÃæ k­tyÃmakÃr«am, sarvÃæ k­timakÃr«am  /
kÃæ gaïimajÅgaïa÷, kÃæ gaïikÃmajÅgaïa÷, kÃæ gaïanÃmajÅgaïa÷ ? sarvÃæ gaïimajÅgaïam, sarvÃæ gaïikÃm, sarvÃæ gaïanÃm  /
evaæ kÃæ yÃjim, kÃæ yÃjikÃm, kÃæ yÃcim, kÃæ yacikÃm, kÃæ pÃcim, kÃæ pÃcikÃm kÃæ pacÃm, kÃæ paktim, kÃæ pÃÂhim, kÃæ pÃÂhikÃm, kÃæ paÂhitim iti dra«Âavyam  /
ÃkhyÃnaparipraÓnayo÷ iti kim ? k­ti÷  /
h­ti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.111 ||


_____START JKv_3,3.111:

paryÃya÷ paripÃÂÅkrama÷  /
arhaïamarha÷, tadyogyatà  /
­ïaæ tat yat parasya dhÃryate  /
utpatti÷ janma  /
ete«v arthe«u dhÃto÷ ïvuc pratyayo bhavati  /
ktinnÃdÅnÃm apavÃda÷  /
paryÃye tÃvat - bhavata÷ ÓÃyikà  /
bhavato 'gragrÃsikà  /
arhe - arhati bhavÃn ik«ubhak«ikÃm  /
­ïe - ik«ubhak«ikÃæ me dharayasi  /
odanabhojikÃm  /
paya÷pÃyikÃm  /
utpattau - ik«ubhak«ikà me udapÃdi  /
odanabhojikà /
paya÷pÃyikà  /
vibhëà ity eva, cikÅr«Ã utpadyate  /
ïvuli prak­te pratyayÃntarakaranaæ svara-artham //

____________________________________________________________________


#<ÃkroÓe na¤y ati÷>#  || PS_3,3.112 ||


_____START JKv_3,3.112:

vibhëà iti niv­ttam  /
ÃkroÓa÷ Óapanam  /
ÃkroÓe gamyamÃne na¤i upapade dhÃto÷ ani÷ pratyayo bhavati  /
ktinnÃdÅnÃm apavÃda÷  /
akaraïiste v­«ala bhÆyÃt  /
ÃkroÓe iti kim ? ak­tistasya kaÂasya  /
na¤i iti kim ? m­tiste v­«ala bhÆyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.113 ||


_____START JKv_3,3.113:

bhÃve, akartari ca kÃrake iti niv­tam  /
k­tya-sa¤j¤akÃ÷ pratyayÃ÷ lyu ca bhaulam arthe«u bhavanti  /
yatra vihitÃs tato 'nyatra api bhavanti  /
bhÃvakarmaïo÷ k­tyà vihitÃ÷ kÃrakÃntare 'pi bhavanti  /
snÃnÅyaæ cÆrïam  /
dÃnÅyo brÃhmaïa÷  /
karaïa-adhikaraïayo÷ bhÃve ca lyu  /
anyatra api bhavati  /
apasecanam  /
avasrÃvaïam  /
rÃjabhojanÃ÷ ÓÃlaya÷  /
rÃjÃcchÃdanÃni vÃsÃæsi  /
praskandanam  /
prapatanam  /
bahula-grahaïÃd anye 'pi k­ta÷ yathÃprÃptam abhidheyaæ vyabhicaranti  /
pÃdÃbhyÃæ hriyate pÃdahÃraka÷  /
gale copyate galecopaka÷ //


____________________________________________________________________


[#277]

##  || PS_3,3.114 ||


_____START JKv_3,3.114:

napuæsaka-liÇge bhÃve dhato÷ kta÷ pratyayo bhavati  /
hasitam  /
sahitam  /
jalpitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.115 ||


_____START JKv_3,3.115:

napuæsaka-liÇge bhÃve dhÃto÷ lyu pratyayo bhavati  /
hasanaæ chÃtrasya  /
Óobhanam  /
jopanam  /
Óayanam  /
Ãsanam  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.116 ||


_____START JKv_3,3.116:

yena karmaïà saæsp­ÓyamÃnasya kartu÷ ÓarÅra-sukham utpadyate, tasmin karmaïi upapade dhato÷ napuæsaka-liÇge bhÃve lyu pratyayo bhavati  /
pÆrveïa+eva siddhe pratyaye nityasamÃsa-arthaæ vacanam  /
upapada-samÃso hi nitya÷ samÃsa÷  /
paya÷pÃnaæ sukham  /
odanabhojanaæ sukham  /
karmaïi iti kim ? tÆlikÃyà utthÃnaæ sukham  /
saæsparÓÃt iti kim ? agnikuï¬asya upÃsanaæ sukham  /
kartu÷ iti kim ? guro÷ snÃpanaæ sukham  /
snÃpayate÷ na guru÷ kartÃ, kiæ tarhi, karma  /
ÓarÅragrahaïaæ kim ? putrasya pari«vajanaæ sukham  /
sukhaæ mÃnasÅ prÅti÷  /
sukham iti kim ? kaïÂkÃnÃæ mardanaæ du÷kham  /
sarvatrÃsamÃsa÷ pratyudÃhriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.117 ||


_____START JKv_3,3.117:

karaïe 'dhikaraïe ca kÃrake dhÃto÷ lyu pratyayo bhavati  /
idhmapravraÓcana÷  /
palÃÓaÓÃtana÷  /
adhikarane - godohanÅ  /
saktudhÃnÅ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.118 ||


_____START JKv_3,3.118:

karana-adhikaranayo÷ ity eva  /
puæliÇgayo÷ karaïa-adhikaranayor abhidheyayo÷ dhÃto÷ gha÷ pratyayo bhavati samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
prÃyagrahaïam akÃrtsnya-artham  /
dantacchada÷  /
uraÓchada÷ paÂa÷  /
adhikaraïe khalv api - etya tasmin kurvanti iti Ãkara÷  /
Ãlaya÷  /
puæsi iti kim ? prasÃdhanam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? praharaïo daï¬a÷  /
ghakÃra÷ chander ghe 'dvy-upasargasya (*6,4.96) viÓe«aïa-artha÷ //


____________________________________________________________________


[#278]

##  || PS_3,3.119 ||


_____START JKv_3,3.119:

gocarÃdaya÷ ÓabdÃ÷ gha-prayayÃntà nipÃtyante pÆrvasminn eva arthe  /
halaÓ ca (*3,3.121)  /
iti gha¤aæ vak«yati, tasya ayam apavÃda÷  /
gÃvaÓ caranti asmin iti gocara÷  /
sa¤carante anena iti sa¤cara÷  /
vahanti tena vaha÷  /
vrajanti tena vraja÷  /
vyajanti tena vyaja÷  /
nipÃtanÃt ajer vyagha¤apo÷ (*2,4.56) iti vÅbhÃvo na bhavati  /
etya tasminn Ãpaïante ity Ãpaïa÷  /
nigacchanti tasmin iti nigama÷  /
cakÃro 'nukt-asamuccaya-artha÷  /
ka«a÷  /
nika«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.120 ||


_____START JKv_3,3.120:

ave upapade tarate÷ st­ïÃteÓ ca dhÃto÷ karana-adhikaraïayo÷ sa¤j¤ÃyÃm gha¤ pratyayo bhavati  /
ghasyÃpavÃda÷  /
¤akÃro v­ddhy-artha÷ svarÃrthaÓ ca  /
ghakÃra÷ uttaratra kutva-artha÷  /
avatÃra÷  /
avastÃra÷  /
katham avatÃro nadyÃ÷, na hÅyaæ saj¤Ã ? prÃya-anuv­tte÷ asa¤j¤ÃyÃm api bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.121 ||


_____START JKv_3,3.121:

puæsi sa¤¤ÃyÃm, karaïa-adhikaraïayoÓ ca iti sarvam anuvartate  /
halantÃd dhÃto÷ karaïa-adhikaraïayo÷ gha¤ pratyayo bhavati  /
ghasya apavÃda÷  /
lekha÷  /
veda÷  /
ve«Âa÷  /
vandha÷  /
mÃrga÷  /
apÃmÃrga÷  /
vÅmÃrga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.122 ||


_____START JKv_3,3.122:

adhyÃya-Ãdaya÷ ÓabdÃ÷ gha¤antà nipÃtyante  /
puæsi sa¤j¤ÃyÃæ ghe prÃpte gha¤ vidhÅyate  /
ahalanta-artha Ãrambha÷  /
adhÅyate asmin iti adhyÃya÷  /
nÅyata anena iti nyÃya÷  /
udyuvanti asmin iti udyÃva÷  /
saæhriyante 'nena iti saæhÃra÷  /
Ãghriyante asmin iti ÃdhÃra÷  /
Ãvayanti asminn iti ÃvÃya÷  /
cakÃro 'nuktas-amuccaya-artha÷  /
avahÃra÷ //


____________________________________________________________________


[#279]

##  || PS_3,3.123 ||


_____START JKv_3,3.123:

udaÇka iti nipÃtyate anudaka-vi«ayaÓ ced dhÃtv-artho bhavati  /
utpÆrvÃd a¤cate÷ gha¤ nipÃtyate  /
nanu ca halaÓ ca (*3,3.121)  /
iti siddha eva gha¤ ? udake prati«edha-artham idaæ vacanam  /
tailodaÇka÷  /
anudake iti kim ? udakoda¤cana÷  /
gha÷ kasmÃn na pratyudÃhriyate ? viÓe«ÃbhÃvÃt  /
gha¤y api thÃthÃdisvarena antodÃtta eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.124 ||


_____START JKv_3,3.124:

ÃnÃya÷ iti nipÃtyate jÃlaæ cet tad bhavati  /
ÃÇ-pÆrvÃt nayate÷ karane gha¤ nipÃtyate  /
ÃnÃyo matsyÃnÃm  /
ÃnÃyo m­gÃïÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.125 ||


_____START JKv_3,3.125:

khanate÷ dhÃto÷ karaïa-adhikaraïayo÷ gha÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt gha¤ ca  /
Ãkhana÷, ÃkhÃna÷  /
¬o vaktavya÷  /
Ãkha÷  /
¬aro vaktavya÷  /
Ãkhara÷  /
iko vaktavya÷  /
Ãkhanika÷  /
ikavako vaktavya÷  /
Ãkhanikavaka÷ //


____________________________________________________________________


#<Å«ad-du÷-su«u k­cchra-ak­ccra-arthe«u khal>#  || PS_3,3.126 ||


_____START JKv_3,3.126:

karaïa-adhikaraïayo÷ iti niv­ttam  /
Å«at dus su ity ete«u upapade«u k­cchrÃk­cchra-arthe«u dhato÷ khal pratyayo bhavati  /
k­cchraæ du÷kham, tad duro viÓe«aïam  /
ak­cchraæ sukham, taditarayo÷ viÓe«anam, sambhavÃt  /
Å«atkaro bhavatà kaÂa÷  /
du«kara÷  /
sukara÷  /
Å«adbhoja÷  /
durbhoja÷  /
subhoja÷  /
Å«adÃdi«u iti kim ? k­cchreïa kÃrya÷ kaÂa÷  /
k­cchrÃk­cchra-arthe«u iti kim ? Å«atkÃrya÷  /
lakÃra÷ svara-artha÷  /
khit-karaïam uttarakra mumartham //


____________________________________________________________________


[#280]

##  || PS_3,3.127 ||

_____START JKv_3,3.127:

bhavate÷ karoteÓ ca dhÃto÷ yathÃsaÇkhyaæ kartari karmaïi ca+upapade, cakÃrÃd Å«adÃdi«u ca khal pratyayo bhavati  /
Å«adìhyambhavaæ bhavatà  /
durìhyambhavam  /
Å«adìhyaÇkara÷  /
svìhyaÇkaro devadatto bhavatà  /
kart­-karmaïoÓ cvy-arthayor iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, svìhyena bhÆyate //


____________________________________________________________________


#<Ãto yuc>#  || PS_3,3.128 ||


_____START JKv_3,3.128:

Å«adÃdayo 'nuvartante  /
kart­-karmaïo÷ iti na svaryate  /
k­cchrÃk­cchra-arthe«u Å«adÃdi«u upapade«u ÃkÃrÃntebhyo dhatubhya÷ yuc pratyayo bhavati  /
khalo 'pavÃda÷  /
Å«atpÃna÷ somo bhavatà  /
du«pÃna÷  /
supÃna÷  /
Å«addÃno gaurbhavatà  /
durdÃna÷  /
sudÃna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.129 ||


_____START JKv_3,3.129:
Å«adÃdisu k­cchrÃk­cchra-arthe«u upapade«u gaty-arthebhyo dhÃtubhya÷ chandasi vi«aye yuc pratyayo bhavati  /
khalo 'pavÃda÷  /
sÆpasadano 'gni÷  /
sÆpasadanam antarik«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.130 ||


_____START JKv_3,3.130:

anyebhyo 'pi dhÃtubhya÷ gaty-arthebhya÷ chandasi vi«aye yuc pratyayo d­Óyate  /
sudohanÃmak­ïod brahmaïe gÃm  /
suvedanÃmak­ïorbrahmaïe gÃm  /
bhëÃyÃæ ÓÃsiyudhid­Óidh­«im­«ibhyo yujvaktavya÷  /
du÷ÓÃsana÷  /
duryodhana÷  /
durdarÓana÷  /
durdhar«aïa÷  /
durmar«aïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.131 ||


_____START JKv_3,3.131:

samÅpam eva sÃmÅpyam  /
«ya¤a÷ svÃrthikatvaæ j¤Ãpyate cÃturvarïyÃdi-siddhy-artham  /
vartamÃna-samÅpe bhÆte bhavi«yati ca vartamÃnÃd dhÃto÷ vartamÃnavat pratyayà và bhavanti  /
vartamane la (*3,2.123) ity Ãrabhya yÃvad uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti vartÃmÃne pratyayà uktÃ÷, te bhÆta-bhavi«yator vidhÅyante  /

[#281]

kadà devadatta Ãgato 'si ? ayam ÃgacchÃmi  /
Ãgacchantam eva mÃæ viddhi  /
ayam Ãgamam  /
e«o 'smi Ãgata÷  /
kadà devadatta gami«yasi ? e«a gacchÃmi  /
gacchantam eva mà viddhi  /
e«a gami«yÃmi  /
gantÃsmi  /
vatkaraïaæ sarvasÃdÌÓya-artham  /
yena viÓe«aïena vartamÃne pratyayÃ÷ vihitÃ÷ prak­tyopapadopÃdhinà tathÃ+eva atra bhavanti  /
pavamÃna÷  /
yajamÃna÷  /
alaÇkari«ïu÷  /
sÃmÅpya-grahaïaæ kim ? viprakar«a-vivak«ÃyÃæ mà bhÆt, parudagacchat pÃÂaliputram  /
var«eïa gami«yati  /
yo manyate gacchÃmi iti padaæ vartamÃne kÃle eva vartate, kÃlÃntaragatis tu vÃkyÃd bhavati, na ca vÃkyagamya÷ kÃla÷ padasaæskÃravelÃyÃm upayujyate iti tÃd­Óaæ vÃkyÃrtha-pratipattÃraæ prati prakaraïam idaæ nÃrabhyate  /
tathà ca Óva÷ kari«yati, var«eïa gami«yati iti sarvam upapadyate //


____________________________________________________________________


#<ÃÓaæsÃyÃæ bhÆtavac ca>#  || PS_3,3.132 ||


_____START JKv_3,3.132:

và ity eva  /
vartamÃna-samÅpye iti na anuvartate  /
ÃÓaæsanam ÃÓaæsÃ, aprÃptasya priyÃrthasya prÃptum icchà  /
tasyÃÓ ca bhavi«yatkÃlo vi«aya÷  /
tatra bhavi«yati kÃle ÃÓaæsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ dhÃto÷ và bhÆtavat pratyayà bhavanti, cakÃrÃd vartamÃnavac ca  /
upÃdhyÃyaÓ ced Ãgamat, Ãgata÷, Ãgacchati, Ãgami«yati, ete vyÃkaraïam adhyagÅ«mahi, ete vyÃkaraïam adhÅtavanta÷, adhÅmahe, adhye«yÃmahe  /
sÃmÃnya-atideÓe viÓe«ÃnatideÓÃl laÇ-liÂau na bhavata÷  /
ÃÓaæsÃyÃm iti kim ? Ãgami«yati //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.133 ||


_____START JKv_3,3.133:

ÃÓaæsÃyÃm it yeva  /
k«ipravacane upapade ÃÓaæsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ dhÃto÷ l­Â pratyayo bhavati  /
bhÆtavac ca ity asya ayam apavÃda÷  /
upÃdhyÃyaÓ cet k«ipram Ãgami«yati, k«ipraæ vyÃkaraïam adhye«yÃmahe  /
vacana-grahaïaæ paryÃya-artham  /
k«ipram, ÓÅghram, ÃÓu, tvaritam, adhye«yÃmahe  /
na iti vaktavye l­¬-grahaïaæ luÂo 'pi vi«aye yathà syÃt  /
Óva÷ k«ipram adhye«yamahe //


____________________________________________________________________


#<ÃÓaæsÃ-vacane liÇ>#  || PS_3,3.134 ||


_____START JKv_3,3.134:

ÃÓaæsà yena+ucyate tad ÃÓaæsÃvacanam  /
tasminn upapade dhÃtor liÇ pratyayo bhavati bhÆtavac ca ity asya ayam apavÃda÷  /
upÃdhyÃyaÓ ced Ãgacchet, ÃÓaæse yukto 'dhÅyÅya  /
ÃÓaæse avakalpaye yukto 'dhÅyÅya  /
ÃÓaæse k«ipram adhÅyÅya //


____________________________________________________________________


[#282]

##  || PS_3,3.135 ||


_____START JKv_3,3.135:

bhÆtÃnadyatane bhavi«yadanadyatane ca laÇ-luÂau vihitau, tayor ayaæ prati«edha÷  /
anadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati kriyÃprabandhe sÃmÅpye ca gamyamÃne  /
kriyÃïÃæ prabandha÷ sÃtatyenÃnu«ÂhÃnam  /
kÃlÃnÃæ sÃmÅpyaæ tulyajÃtÅyenÃvyavadhÃnam  /
yÃvajjÅvaæ bh­ÓamannamadÃt  /
bh­Óamannaæ dÃsyati  /
yÃvajjÅvaæ putrÃnadhyÃpipat  /
yÃvajjÅvamadhyÃpayi«yati  /
sÃmÅpye khalv api - yeyaæ paurïamÃsyatikrÃntÃ, etasyÃmupÃdhyÃyo 'gnÅnÃdhita, somenÃya«Âa, gÃmadita  /
yeyamamÃvÃsyà ÃgÃminÅ, etasyÃmupÃdhyÃyo 'gnÅnÃdhÃsyate, somena yak«yate, sa gÃæ dÃsyate  /
dvau prati«edhau yathÃprÃptasya abhyanuj¤ÃpanÃya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.136 ||


_____START JKv_3,3.136:

nÃnadyatanavat iti vartate  /
akriya-prabandha-artham, asÃmÅpyÃrthaæ ca vacanam  /
bhavi«yati kÃle maryÃdÃ-vacane satyavarasmin pravibhÃge 'nadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati  /
yo 'yamadhvà gantavya ÃpÃÂaliputrÃt, tasya yadavaraæ kauÓÃmbyÃ÷, tatra dvirodanaæ bhok«yÃmahe, tatra saktÆn pÃsyÃma÷  /
bhavi«yati iti kim ? yo 'yamadhvà gata÷ ÃpÃÂaliputrÃt, tasya yadavaraæ kauÓÃmbyÃ÷, tatra yuktà adhyaimahi, tatra dvirodanam abhu¤jmahi, tatra saktÆnapibÃma  /
maryÃdÃvacane iti kim ? yo 'yamadhvà niravadhiko gantavya÷, tasya yadavaraæ kauÓÃmbyÃ÷, tatra dvirodanaæ bhoktÃsmahe, saktÆn pÃtà sma÷  /
avarasmin iti kim ? yo 'yamadhvà gantavya÷ ÃpÃÂaliputrÃt, tasya yatparam kauÓÃmbyÃ÷, tatra dvirodanaæ bhoktÃsmahe, tatra saktÆn pÃtÃsma÷  /
iha sÆtre deÓak­tà maryÃdÃ, uttaratra kÃlak­tà  /
tatra ca viÓe«aæ vak«yati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.137 ||


_____START JKv_3,3.137:

bhavi«yati maryÃdÃ-vacane 'varasmin iti vartate  /
kÃlamaryÃdÃvibhÃge satyavarsmin pravibhÃge bhavi«yati kÃle 'nadyatanavat pratyayavidhirna bhavati, na ced aho-rÃtra-sambhandhÅ vibhÃga÷, taiste«Ãæ ca vibhÃge prati«edha÷  /
pÆrveïa+eva siddhe vacanam idam aho-rÃtra-ni«edha-artham  /
yoga-vibhÃga uttarÃrtha÷  /
yo 'yaæ saævatsara ÃgÃmÅ, tatra yadavaramÃgrahÃyaïyÃ÷, tatra yuktà adhye«yÃmahe, tatraudanaæ bhok«yÃmahe  /
bhavi«yati ity eva  /
yo 'yaæ vatsaro 'tÅta÷, tasya yadavaramÃgrahÃyaïyÃ÷, tatra yuktà adhyaimahi, tatraudanamabhu¤jamahi  /
maryÃdÃvacane ity eva  /
yo 'yaæ niravadhika÷ kÃla ÃgÃmÅ, tasya yadavaramÃgrahÃyaïyÃ÷, tatra yuktà adhyetÃsmahe, tatraudanaæ bhoktÃsmahe  /
avarasmin ity eva  /
parasmin vibhëÃæ vak«yati  /
aho-rÃtrÃïÃm iti kim ? trividham udÃharaïam - yo 'yaæ mÃsa ÃgÃmÅ, tasya yo 'vara÷ pa¤cadaÓarÃtra÷, yo 'yaæ triæÓadrÃtra ÃgÃmÅ, tasya yo 'varo 'rdhamÃsa÷, yo 'yaæ triæÓadahorÃtra ÃgÃmÅ, tasya yo 'vara÷ pa¤cadaÓa-rÃtra÷, tatra yuktà adhyetÃsamahe, tatra saktÆn pÃtÃsma÷  /
sarvathà ahorÃtrasparÓe prati«edha÷ //


____________________________________________________________________


[#283]

##  || PS_3,3.138 ||


_____START JKv_3,3.138:

bhavi«yati maryÃdÃ-vacane kÃlavibhÃge ca anahorÃtrÃïÃm iti sarvam anuvartate  /
kÃlamaryÃdÃvibhÃge sati bhavisyati kÃle parasmin pravibhÃge vibhëà anadyatanavat pratyayavidhir na bhavati, na ced aho-rÃtra-sambandhÅ pravibhÃga÷  /
avarasmin varjaæ pÆrvam anuvartate  /
avarasmin pÆrveïa prati«edha ukta÷, samprati parasminn aprÃpta eva vikalpa ucyate  /
yo 'yaæ saævatsara ÃgÃmÅ, tasya yat paramÃgrahÃyaïyÃ÷ tatra yuktà adhye«yÃmahe, adhyetÃsmahe, tatra saktÆn pÃsyÃma÷, tatra saktÆn pÃtÃsma÷  /
anahorÃtrÃïÃm ity eva  /
yo 'yaæ triæÓadrÃtra ÃgÃmÅ, tasya ya÷ para÷ pa¤cadaÓa-rÃtra÷, tatra yuktà adhyetÃsmahe, tatra saktÆn pÃtÃsma÷  /
bhavi«yati ity eva  /
yo 'yaæ saævatsaro 'tÅta÷, tasya yat paramÃgrahÃyaïyÃ÷, tatra yuktà adhyaimahi, tatraudanamabhu¤jmahi  /
maryÃdÃvacane ity eva  /
yo 'yaæ  saævatsaro niravadhika÷ kÃla agÃmÅ, tasya yat pramÃgrahÃyaïyÃ÷, tatra yuktà adhyetÃsmahe, tatra saktÆn pÃtÃsma÷  /
kÃla-vibhÃge ity eva  /
yo 'yamadhvà gantavya ÃpÃÂaliputrÃt, tasya yat paraæ kauÓÃmbyÃ÷, tatra yuktà adhyetÃsmahe, odanaæ bhoktÃsmahe  /
iti sarvatra anadyatanavat pratyayà udÃhÃryÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.139 ||


_____START JKv_3,3.139:

bhavi«yati ity anuvartate  /
hetu-hetumator liÇ (*3,3.156) ity evam Ãdikaæ liÇo nimittam  /
tatra liÇ-nimitte bhavi«yati kÃle l­Ç pratyayo bhavati kriyÃtipattau satyÃm  /
kutaÓcid vaiguïyÃd anabhinirv­tti÷ kriyÃyÃ÷ kriyÃtipatti÷  /
dak«iïena ced ÃyÃsyan na ÓakaÂaæ paryabhavisyat  /
yadi kamalakamÃhvÃsyan na ÓakaÂaæ paryÃbhavi«yat  /
abhok«yata bhavÃn gh­tena yadi matsamÅpamÃgami«yat  /
bhavi«yat kÃla-vi«ayam etad vacanam  /
bhavisyad aparyÃbhavanaæ ca hetumat, tatra hetubhÆtaæ ca kamalakÃhvÃnam  /
liÇgiliÇge buddhavà tadatipattiæ ca pramÃïÃntarÃd avagamya vaktà vÃkyaæ prayuÇkte, yadi kamalakamÃhvÃsyanna ÓakÂaæ paryÃbhavi«yat iti  /
hetuhetumator ÃhvÃnÃparyÃbhavanayo÷ bhavi«yat kÃla-vi«ayayo÷ atipatti÷ ito vÃkyÃd avagamyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.140 ||


_____START JKv_3,3.140:

liÇ-nimitte l­Ç kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
pÆrvena bhavi«yati vihita÷ samprati bhÆte vidhÅyate  /
bhÆte ca kÃle liÇ-nimitte kriya-atipattau satyÃæ l­Ç pratyayo bhavati  /
uta-apyo÷ samarthayor liÇ (*3,3.152) ity Ãrabhya liÇ-nimitte«u vidhÃnam etat  /
prÃk tato vikalpaæ vak«yati  /
d­«Âo mayà bhavatputro 'nnÃrthÅ caÇkramyamÃïa÷, aparaÓ ca dvijo brÃhmaïÃrthÅ, yadi sa tena d­«Âo 'bhavi«yat, tadà abhik«yata  /
na tu bhuktavÃn, anyena pathà sa gata÷ //


____________________________________________________________________


[#284]

##  || PS_3,3.141 ||


_____START JKv_3,3.141:

bhÆte liÇ-nimitte l­Ç kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
và à uta-apyo÷ votÃpyo÷  /
maryÃdÃyÃm ayam ÃÇ, na abhividhau  /
uta-apyo÷ samarthayor liÇ (*3,3.152) iti vak«yati  /
prÃgetasmÃt sÆtrÃvadhe÷ yadita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tatra bhÆte liÇ-nimitte kriya-atipattau l­Ç và bhavati ity etad adhik­taæ veditavyam  /
vak«yati, vibhëà kathami liÇ ca (*3,3.143) - kathaæ nÃma tatra bhavÃn v­«alam ayÃjayi«yat  /
yathÃprÃptaæ ca - yÃjayet //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.142 ||


_____START JKv_3,3.142:

garhà kutsà ity anarthÃntaram  /
garhÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm api-jÃtvo÷ upapadayo÷ dhÃto÷ la pratyayo bhavati  /
vartamane la ukta÷ kÃla-sÃmÃnye na prÃpnoti iti vidhÅyate  /
kÃlaviÓe«a-vihitÃæÓ ca api pratyayÃn ayaæ paratvÃd asmin vi«aye vÃdhate  /
api tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayati, jÃtu tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayati, gargÃmahe, aho anyÃyyam etad  /
liÇ-nimittÃbhÃvÃd iha kriya-atipattau l­Ç na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.143 ||


_____START JKv_3,3.143:

garhÃyÃm iti vartate  /
kathami upapade garhÃyÃæ gamyamÃnÃyaæ dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati, cakÃrÃl la ca  /
vibhëÃ-grahaïaæ yathÃsvaæ kÃla-vi«aye vihitÃnÃm abÃdhana-artham  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayati  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayità  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alam ayÃjayat  /
kathaæ nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃyajÃæ cakÃra  /
atra liÇ-nimittam asti iti bhÆta-vivak«ÃyÃæ kriya-atipattau và l­Ç  /
bhavi«yad vivak«ÃyÃæ sarvatra nityena+eva l­ÇÃ bhavitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.144 ||


_____START JKv_3,3.144:

garhÃyÃm ity eva vibhëà na svaryate  /
kiæv­tte upapade garhÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ dhÃto÷ liÇ-l­Âau pratyayau bhavata÷  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
liÇ-grahaïaæ laÂo 'parigraha-artham  /
ko nÃma v­«alo yaæ tatrabhavÃn yÃjayet, yaæ tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
kataro nÃma, katamo nÃma yÃæ tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, yÃjayi«yati  /
bhÆte kriyÃtipattau và l­Ç  /
bhavi«yati tu nityam  /
ko nÃma v­«alo yaæ tatrabhavÃn ayÃjayi«yat //


____________________________________________________________________


[#285]

##  || PS_3,3.145 ||


_____START JKv_3,3.145:

garhÃyÃm iti niv­ttam  /
anavakl­pti÷ asambhÃvanà  /
amar«a÷ ak«amà  /
kiæv­tte 'kiæv­tte ca+upapade anavakl­pty-amar«ayo÷ dhÃto÷ liÇ-l­Âau pratyayau bhavata÷  /
sarva-lakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
bahvaca÷ pÆrvanipÃto lak«aïavyabhicÃracihnam  /
tena yathÃsaÇkhyaæ na bhavati  /
anavakl­ptau tÃvat - na avakalpayÃmi, na sambhÃvayÃmi, na Óraddadhe tatrabhavÃn nÃma v­«alaæ yÃjayet, tatrabhavÃn nÃma v­«alaæ yÃjayi«yati  /
ko nÃma v­«alo yaæ tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, ko nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
amar«e - na mar«ayÃmi tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, yÃjayi«yati  /
ko nÃma v­«alo yaæ tatrabhavÃn yÃjayet, yÃjayi«yati  /
bhÆta-vivak«ÃyÃæ tu kriya-atipattau và l­Ç bhavati  /
bhavi«yati nityam  /
na avakalpayÃmi tatrabhavÃn nÃma v­«alam ayÃjayi«yat //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.146 ||

_____START JKv_3,3.146:

anavakl­pty-amar«ayo÷ iti vartate  /
kiækila-Óabda÷ samudÃya eva upapadam  /
asty-arthÃ÷ astibhavati - vidyataya÷  /
kiækila-asty-arthe«u upapade«u anavakl­pty-amar«ayo÷ dhÃto÷ l­Â pratyayo bhavati  /
liÇo 'pavÃda÷  /
kiæ - kila nÃma tatrabhavan v­«alaæ yÃjayi«yati  /
asti nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
bhavati nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
vidyate nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayi«yati  /
na Óraddadhe, na mar«ayÃmi  /
liÇ-nimittam iha na asti tena l­Ç na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.147 ||


_____START JKv_3,3.147:

anavakl­pty-amar«ayo÷ ity eva  /
jÃtu yadà ity etayo÷ upapadayo÷ anavakl­pty-amar«ayo÷ gamyamÃnayo÷ dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
l­Âo 'pavÃda÷  /
jÃtu tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, yan nÃma tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, na Óraddadhe, na mar«ayÃmi  /
jÃtu-yador liÇ-vidhÃne yadÃyadyor upasaÇkhyÃnam  /
yadà bhavad-vidha÷ k«atriyaæ yÃjayet, yadi bhavad-vidha÷ k«atriyaæ yÃjyet, na Óraddadhe, na mar«ayÃmi  /
kriya-atipattau bhÆte và l­Ç  /
bhavi«yati nityam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.148 ||

_____START JKv_3,3.148:

anavakl­pty-amar«ayo÷ ity eva  /
yac ca yatra ity etayo÷ upapadayor anavakl­pty-amar«ayo÷ gamyamÃnayo÷ dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
l­Âo 'pavÃda÷  /
yoga-vibhÃga uttarÃrtha÷  /
yathÃsaÇkhyaæ ne«yate  /
yac ca tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet  /
yatra tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet  /
kriya-atipattau yathÃyathaæ l­Ç bhavati //


____________________________________________________________________


[#286]

##  || PS_3,3.149 ||


_____START JKv_3,3.149:

anavakl­tpy-amar«ayo÷ iti niv­ttam  /
garhÃ, nindÃ, kutsà ity anarthÃntaram  /
yac ca yatra ity etayo÷ upapadayor dhato÷ liÇ pratyayo bhavati garhÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
yac ca tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, yatra tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayed ­ddho v­ddha÷ san brÃhmaïa÷, garhÃmahe, aho anyÃyyam etat  /
kriyÃtipattau yathÃyathaæ l­Ç bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.150 ||


_____START JKv_3,3.150:
yaccayatrayo÷ ity eva  /
catrÅkaraïam ÃÓcaryam, adbhutam, vismayanÅyam  /
yaccayatrayo÷ upapadayo÷ citrÅkaraïe gamyamÃne dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
yac ca tatrahbavÃn v­«alaæ yÃjayet, yatra tatrabhavÃn v­«alaæ yÃjayet, ÃÓcaryam etat  /
kriya-atipattau yathÃyathaæ l­Ç bhavati //


____________________________________________________________________


#<Óe«e l­¬-ayadau>#  || PS_3,3.151 ||


_____START JKv_3,3.151:

yaccayatrÃbhyÃm anyatra citrÅkaraïaæ Óe«a÷  /
Óe«e uapapade citrÅkaraïe gamyamÃne dhÃto÷ l­Â pratyayo bhavati, yadi-ÓabdaÓ cen na prayujyate  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
ÃÓcaryam, citram adbhutam, andho nÃma parvatamÃrok«yati, badhiro nÃma vyÃkaranamadhye«yate  /
ayadau iti kim ? ÃÓcaryaæ yadi sa bhu¤jÅta, yadi so 'dhÅyÅta  /
liÇ - nimitÃbhÃvÃt iha l­Ç na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.152 ||


_____START JKv_3,3.152:

uta api ity etayo÷ samarthayo÷ dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
bìham ity asminn arthe samÃnÃrthatvam anayo÷  /
uta kuryÃt  /
api kuryÃt  /
utÃdhÅyÅta  /
apyadhÅyÅta  /
bìhamadhye«yate ity artha÷  /
samarthayo÷ iti kim? uta daï¬a÷ pati«yati ? api dvÃraæ dhÃsyati  /
praÓna÷ pracchÃdanaæ ca gamyate  /
vÃ-Ã-utÃpyo÷ (*3,3.141) iti vikalpo niv­tta÷  /
ita÷ prabh­Âi bhÆte 'pi liÇ-nimitte kriya-atipattau nityaæ l­Ç  /
bhavi«yati tu sarvatra+eva nitya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.153 ||


_____START JKv_3,3.153:

svÃbhiprÃyÃ-vi«karaïam kÃma-pravedanam  /
kÃma÷, icchÃ, abhilëa÷ ity anarthÃntaram  /
tasya pravedanam prakÃÓanam  /
tasmin gamyamÃne akacciti upapade dhÃtor liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
kÃmo me bhu¤jÅta bhavÃn  /
abhilëo me bhu¤jÅta bhavÃn  /
akacciti iti kim ? kaccij jÅvati te mÃtà kaccij jÅvati te pità  /
mÃrÃvida tvÃæ p­cchÃmi kaccij jÅvati pÃrvatÅ //


____________________________________________________________________


[#287]

##  || PS_3,3.154 ||


_____START JKv_3,3.154:

liÇ ity eva  /
sambhÃvanam kriyÃsu yogyatÃdhyavasÃnam, Óakti-ÓraddhÃnam  /
tadidÃnÅm almarthena viÓe«yate  /
tac cet sambhÃvanaæ paryÃptamavitathaæ bhavati  /
siddha-aprayoge ity alamo viÓe«aïam  /
siddhaÓ ce dalamo 'prayoga÷  /
kva ca asau siddha÷ ? yatra gamyate ca-artho na ca asau prayujyate  /
tadÅd­Óe sambhÃvanopÃdhike 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
api parvataæ Óirasà bhandyÃt  /
api droïapÃkaæ bhu¤jÅta  /
alam iti kim ? videÓasthÃyÅ devadatta÷ prÃyena gami«yati grÃmam  /
siddhÃprayoge iti kim ? alaæ devadatto hastinaæ hani«yati  /
kriyÃtipattau bhÆte bhavi«yati ca nityaæ l­Ç bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.155 ||


_____START JKv_3,3.155:

sambhÃvane 'lam iti cet siddha-aprayoge iti sarvam anuvartate  /
ambhÃvanam ucyate yena sa sambhÃvana-vacana÷  /
sambhÃvana-vacane dhÃtÃv upapade yac chabda-varjite dhÃtor vibhëà liÇ bhavati  /
pÆrveïa nitya-prÃptau vikalpa-arthaæ vacanaæ  /
sambhÃvayÃmi bhu¤jÅta bhavÃn, sambhÃvayÃmi bhok«yate bhavÃn  /
avakalpayÃmi bhu¤jÅta bhavÃn, bhok«yate bhavÃn  /
Óraddadhe bhu¤jÅta bhavÃn, bhok«yate bhavÃn  /
ayadi iti kim ? sambhÃvayÃmi yad bhu¤jÅta bhavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.156 ||

_____START JKv_3,3.156:

tehu÷ kÃraïam  /
hetumat phalam  /
hetubhÆte hetumati cÃrthe vartamÃnÃd dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
dak«iïena ced yÃyÃnna ÓakaÂaæ paryÃbhavet  /
yadi kamalakamÃhvayenna ÓakaÂaæ paryÃbhavet  /
dak«iïena ced yÃsyati na ÓakaÂaæ paryÃbhavi«yati  /
tatra vibhëÃgrahaïaæ tÃvad anantaram eva anuvartate  /
liÇ iti vartamÃne punar liÇ-grahaïaæ kÃlav-iÓe«a-pratipatty-artham  /
tena+iha na bhavati, hanti iti palÃyate, var«ati iti dhÃvati  /
kriyÃtipattau l­Ç bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.157 ||


_____START JKv_3,3.157:

icchÃrthe«u dhatu«u upapade«u dhato÷ liÇ-loÂau pratyayau bhavata÷  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
icchÃmi bhu¤jÅta bhavÃn  /
icchÃmi bhuÇktÃm bhavÃn  /
kÃmaye  /
prÃrthaye  /
kÃmapravedana iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, icchan karoti //


____________________________________________________________________


[#288]
##  || PS_3,3.158 ||


_____START JKv_3,3.158:

icchÃrthe«u dhÃtu«u samÃna-kart­ke«u upapade«u dhÃto÷ tumun pratyayo bhavati  /
tumun prak­ty-apek«am eva samÃna-kart­Âvam  /
icchati bhoktum  /
kÃmayate bhoktum  /
vi«Âi bhoktum  /
vächati boktum  /
samÃna-kart­ke«u iti kim ? devadattam bhu¤jÃnam icchati yaj¤adatta÷  /
iha kasmÃn na bhavati, icchan karoti ? anabhidhÃnÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.159 ||


_____START JKv_3,3.159:

icchÃrthe«u samÃnakart­ke«u dhÃtu«u upapade«u dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
bhu¤jÅya iti icchati  /
adhÅyÅyeti icchati  /
kriyÃtipattau l­Ç bhavati  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.160 ||


_____START JKv_3,3.160:

ichÃrthebhyo dhatubhyo vartamÃne kÃle vibhëà liÇ pratyayo bhavati  /
laÂi prÃpte vacanam  /
icchati, icchet  /
va«Âi, uÓyÃt  /
kÃmayate, kÃmayeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.161 ||


_____START JKv_3,3.161:

vidhi÷ preraïam  /
nimantraïam niyogakaraïam  /
Ãmantraïam kÃmacÃrakaraïam  /
adhÅ«Âa÷ satkÃrapÆrvako vyÃpÃra÷  /
sampraÓna÷ sampradhÃraïam  /
prÃrthanam yÃc¤Ã  /
vidhyÃdi«v arthe«u dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
vidhyÃdayaÓ ca pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
vidhyÃdi-viÓi«Âe«u kartrÃdi«u liÇ pratyayo bhavati  /
vidhau tÃvat - kaÂam kuryÃt  /
grÃmaæ bhavÃnÃgacchet  /
nimantraïe - iha bhavÃn bhu¤jÅta  /
iha bhavÃnÃsÅta  /
Ãmantraïe - iha bhavÃnÃsÅta  /
iha bhavÃn bhu¤jÅta  /
adhÅ«Âe - adhÅchÃmo bhavantaæ mÃïavakaæ bhavÃnupanayet  /
sampraÓne - kiæ nu khalu bho vyÃkaranam adhÅyÅya  /
prÃrthane - bhavati me prÃrthanà vyÃkaranam adhÅyÅya //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.162 ||


_____START JKv_3,3.162:

lo pratyayo bhavati dhÃto÷ vidhyÃdi«u arthe«u  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷  /
vidhau tÃvat - kaÂaæ tÃvat bhavÃn karotu  /
grÃmaæ bhavÃn Ãgacchatu  /
nimantraïe - amutra bhavÃnÃstÃm  /
amutra bhavÃn bhuÇktÃm  /
Ãmantrane - iha bhavÃn bhuÇktÃm  /
adhÅ«Âe - adhÅcchÃmo bhavantaæ mÃïavakaæ bhavÃn adhyÃpayatu, mÃïÃvakaæ bhavÃn upanayatÃm  /
sampraÓne - kiæ nu khalu bho vyÃkranam adhyayai  /
prÃrthane - bhavati me prÃrthanà vyÃkaraïam adhyayai, chando 'dhyayai //


____________________________________________________________________


[#289]

##  || PS_3,3.163 ||


_____START JKv_3,3.163:

pre«aïaæ prai«a÷  /
kÃmacÃra-abhyanuj¤Ãnam atisarga÷  /
nimitta-bhÆtasya kÃlasya avasara÷ prÃpta-kÃlatà  /
ete«v arthe«u dhÃto÷ k­tya-sa¤j¤akÃ÷ pratyayÃ÷ bhavanti, cakÃrÃl lo ca  /
bhavatà kaÂa÷ karaïÅya÷, kartavya÷, k­tya÷, kÃrya÷  /
lo khalv api - karotu kaÂaæ bhavÃn iha pre«ita÷, bhavÃn atis­«Âah, bhavata÷ prÃpta-kÃla÷ kaÂakaraïe  /
kimarthaæ prai«Ãdi«u k­tyà vidhÅyante na sÃmÃnyena, bhÃva-karmaïor vihità eva te prai«Ãdi«v anyatra ca bhavi«yanti ? viÓe«a-vihitena anena loÂà bÃdyante  /
vÃsarÆpa-vidhinà bhavisyanti ? evaæ tarhi j¤Ãpayati, stry-adhikÃrÃt pareïa vÃsarÆpa-vidhir nÃva«yaæ bhavati iti  /
vidhiprai«ayo÷ ko viÓe«a ? kecid Ãhu÷, aj¤Ãtaj¤Ãpanaæ vidhi÷, pre«aïaæ prai«a÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.164 ||


_____START JKv_3,3.164:

prai«Ãdayo vartante  /
prai«Ãdi«u gamyamÃne«u Ærdhva-mauhÆrtike 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati, cakÃrÃd yathà prÃptaæ ca  /
Ærdhvaæ muhÆrtÃt, upari muhÆrtasya bhavatà khalu kaÂa÷ kartavya÷, karaïÅya÷, kÃrya÷  /
bhavÃn khalu kaÂaæ kuryÃt, bhavÃn khalu karotu  /
bhavÃn iha pre«ita÷  /
bhavÃn atis­«Âa÷  /
bhavÃn prÃptakÃla÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.165 ||


_____START JKv_3,3.165:

prai«Ãdi«u Ærdhva-mauhÆrtike iti vartate  /
sam-Óabde upapade prai«Ãdi«u gamyamÃne«u Ærdhva-mauhÆrtike 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ lo pratyayo bhavati  /
liÇ-k­tyÃnÃm apavÃda÷  /
Ærdhvaæ muhÆrtÃd bhavÃn kaÂaæ kaortu sma, grÃmaæ gacchatu sma, mÃïÃvakamadhyÃpayatu sma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.166 ||


_____START JKv_3,3.166:
sme iti vartate  /
adhÅ«Âaæ vyÃkhyÃtam  /
sma-Óabde upapade 'dhÅ«Âe gamyamÃne dhÃto÷ lo pratyayo bhavati  /
liÇo 'pavÃda÷  /
aÇga sma rÃjan mÃïavakamadhyÃpaya  /
aÇga sma rÃjann agnihotraæ juhudhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.167 ||


_____START JKv_3,3.167:

kÃlÃdi«u upapadesu dhÃto÷ tumun pratyayo bhavati  /
kÃlo bhoktum  /
velà bhoktum  /
iha kasmÃn na bhavati, kÃla÷ pacati bhÆtÃni iti ? prai«Ãdi-grahaïam iha abhisambadhyate  /
iha kasmÃn na bhavati,

[#290]

kÃlo bhojanasya ? vÃsarÆpena lyu¬ api bhavati  /
uktam idam, stry-adhikÃrÃt paratra vÃsarÆpa-vidhir anitya÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.168 ||


_____START JKv_3,3.168:

kÃlÃdayo 'nuvartante  /
yacchabde upapade kÃlÃdi«u dhÃto÷ liÇ pratyayo bhavati  /
tumuno 'pavÃda÷  /
kÃlo yad bhu¤jÅta bhavÃn  /
samyo yad bhu¤jÅta bhavÃn  /
velà yad bhu¤jÅta bhavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.169 ||


_____START JKv_3,3.169:

arhati iti arha÷, tadyogya÷  /
arhe kartari vÃcye gamyamÃne và dhÃto÷ k­tya-t­ca÷ pratyayà bhavanti, cakÃrÃl liÇ ca  /
bhavatà khalu kanyà vo¬havyÃ, vÃhyÃ, vahanÅyà  /
bhavÃn khalu kanyÃyà vo¬hà  /
bhavÃn khalu kanyÃæ vahet  /
bhavÃn etad arhet iti  /
atha kasmÃd arhe k­tyat­co vidhÅyante, yÃvatà sÃmÃnena vihitatvÃd arhe 'pi bhavisyanti ? yo 'yam iha liÇ vidhÅyate, tena bÃdhà mà bhÆt iti  /
vÃsarÆpavidhiÓ ca anitya÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃvaÓyaka-Ãdhamarïyayor ïini÷>#  || PS_3,3.170 ||


_____START JKv_3,3.170:

avaÓyaæ bhÃva÷ ÃvaÓyakam  /
upÃdhirayaæ, na+upapadam  /
avaÓyaæ bhÃvaviÓi«Âe ÃdhamarïyaviÓi«Âe ca kartari vÃcye dhÃto÷ ïini÷ pratyayo bhavati  /
avaÓyaækÃrÅ  /
mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷  /
Ãdhamarïye khalv api - Óatam dÃyÅ sahasraæ dÃyÅ  /
ni«kaæ dÃyÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.171 ||


_____START JKv_3,3.171:

ÃvaÓyaka-Ãdhamarïyayo÷ iti vartate  /
k­tya-sa¤jÃkÃÓ ca pratyayà ÃvaÓyaka-Ãdhamarïyayor upÃdhibhÆtayo÷ dhÃtor bhavanti  /
bhavatà khalu avaÓyaæ kaÂa÷ kartavya÷, avaÓyaæ karaïÅya÷, avaÓyaæ kÃrya÷, avaÓyaæ k­tya÷  /
Ãdhamarïye - bhavatÃÓataæ dÃtavyam  /
sahasraæ deyam  /
kimartham idam, yÃvatà sÃmÃgyena vihità asminn api vi«aye bhavisyanti ? viÓe«a-vihitena ïininà bÃdhyeran  /
kartari ïini÷, bhÃva-karmaïo÷ k­tyÃ÷, tatra kuto bÃdhaprasaÇga÷ ? tatra kecid Ãhu÷, bhavyageyÃdaya÷ kart­-vÃcina÷ k­tyÃ÷, ta iha+udÃharaïam iti //


____________________________________________________________________


[#291]

#<Óaki liÇ ca>#  || PS_3,3.172 ||


_____START JKv_3,3.172:

Óaki iti prak­tyartha-viÓe«aïam  /
Óaknoty-arthopÃdhike dhÃtv-arthe liÇ pratyayo bhavati, cakÃrÃt k­tyÃÓ ca  /
bhavatà khalu bhÃro vo¬havya÷, vahanÅya÷, vÃhya÷  /
bhavÃn khalu bhÃraæ vahet  /
bhavÃn iha Óakta÷  /
sÃmÃnya-vihitÃnÃæ punar vacanam liÇà bÃdhà mà bhÆt iti //


____________________________________________________________________


#<ÃÓi«i liÇ loÂau>#  || PS_3,3.173 ||


_____START JKv_3,3.173:

ÃÓaæsanam ÃÓÅ÷, apraptasya+i«Âasya arthasya prÃptum icchà  /
prak­tyartha-viÓe«aïaæ ca+etat  /
aÓÅrviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ liÇ-loÂau pratyayau bhavata÷  /
ciraæ jÅvyÃd bhavÃn  /
ciraæ jÅvatu bhavÃn  /
ÃÓi«i iti kim ? ciraæ jÅvati devadatta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.174 ||


_____START JKv_3,3.174:

ÃÓi«i ity eva  /
ÃÓi«i vi«aye dhÃto÷ ktic-ktau pratyayau bhavata÷, samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
tanutÃt tanti÷  /
sanutÃt sÃti÷  /
bhavatÃt bhÆti÷  /
manutÃt manti÷  /
kta÷ khalv api - devà enaæ deyÃsu÷ devadatta÷  /
sÃmÃnyena vihita÷ kta÷ punar ucyate, kticà bÃdhà mà bhÆt iti  /
cakÃro viÓe«aïa-artha÷, na ktici dÅrghaÓ ca (*6,4.39) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.175 ||


_____START JKv_3,3.175:

mÃÇi upapade dhÃto÷ luÇ pratyayo bhavati  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷  /
mà kÃr«Åt  /
mà hÃr«Åt  /
katham mà bhavatu tasya pÃpam, mà bhavi«yati iti ? asÃdhur eva ayam  /
kecid Ãhu÷, aÇidaparo mÃ-Óabdo vidyate, tasya ayaæ prayoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.176 ||


_____START JKv_3,3.176:

sma-Óabda-uttare mÃÇi upapade dhÃto÷ laÇ pratyayo bhavati, cakÃrÃl lug ca  /
mà sma karot  /
mà sma kÃr«Åt  / mà sma harat  / mà sma hÃr«Åt //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃm kÃÓikÃyÃæ v­ttau t­tÅyÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#292]

##  || PS_3,4.1 ||

_____START JKv_3,4.1:

dhÃtv-arthe dhÃtu-Óabda÷  / dhÃtv-arthÃnÃæ sambandho dhÃtu-sambandha÷ viÓe«aïaviÓe«ya-bhÃva÷  / tasmin sati ayathÃkÃloktà api pratyayÃ÷ sÃdhavo bhavanti  / agni«ÂomayÃjyasaya putro janità  / k­ta÷ kaÂa÷ Óvo bhavità  / bhÃvi k­tyam ÃsÅt  / agni«ÂomayÃjÅ iti bhÆtakÃla÷, janità iti bhavi«yatkÃla÷  / tatra bhÆta÷ kÃla÷ bhavi«yatkÃlena abhisambadhyamÃna÷ sÃdhur bhavati  / viÓe«aïaæ guïatvÃd viÓe«yakÃlam anurudhyate, tena viparyayo na bhavati  / pratyayÃdhikÃre puna÷ pratyaya-grahaïam adhÃtv-adhikÃra-vihità api pratyayÃ÷ taddhità dhÃtu-sambandhe sati kÃlabhede sÃdhavo yathà syu÷ iti  /
gomÃn ÃsÅt  /
gomÃn bhavità  /
gÃvo vidyante 'sya iti vartamÃna-vihito matup, ÃsÅt bhavità iti sambandhÃdtÅte bhavi«yati ca sÃdhur bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.2 ||


_____START JKv_3,4.2:

dhÃtu-sambadhe iti vartate  /
pauna÷punyaæ bh­ÓÃrtho và kriyÃ-samabhihÃra÷  /
prak­tyartha-viÓe«aïaæ ca+etat  /
samabhihÃra-viÓi«Âa-kriyÃvacanÃd dhÃto÷ lo pratyayo bhavati sarve«u kÃle«u  /
sarvalakÃrÃïÃm apavÃda÷ tasya ca loÂo hi sva ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
tadhvaæbhÃvinastu và bhavata÷  /
yoga-vibhÃgo 'tra kartavya÷  /
kriyÃ-samabhihÃre lo¬ bhavati, tato loÂo hisvau  /
lo ity eva, lo¬-dharmÃïau hisvau bhavata÷ ity artha÷  /
tena Ãtmanepada-parasmaipadatvaæ bhedena avati«Âhate, tiÇtvaæ ca dvayor api bhavati  /
lunÅhi lunÅhi ity eva ayaæ lunÃti, imau lunÅta÷, ime lunanti  /
lunÅhi lunÅhi ity eva tvaæ lunÃsi, yuvÃæ lunÅtha÷, yÆyaæ lunÅtha  /
atha vÃ, lunÅta lunÅta+ity eva yÆyaæ lunÅtha  /
lunÅhi lunÅhi ity eva ahaæ lunÃmi, ÃvÃæ lunÅva÷, vayaæ lunÅma÷  /
bhÆte - lunÅhi lunÅhi ity eva ayam alÃvÅt, alÃvi«ÂÃm, alÃvi«u÷  /
evaæ madhyama-uttamayor udÃhÃryam  /
bhavi«yati - lunÅhi lunihi ity eva ayaæ lavi«yati, lavi«yata÷, lavi«yanti  /
evaæ madhyama-uttamayo rudÃhÃryam  /
adhÅ«vÃdhÅ«vety eva ayam adhÅte, imÃvadhÅyate, ime 'dhÅyate  /
adhÅ«vÃdhÅ«vety eva tvam adhÅ«e, yuvÃm adhÅyÃthe, yÆyam adhÅdhve  /
atha vÃ, adhÅdhvam adhÅdhvam ity eva yÆyam adhÅdhve  /
adhÅ«vÃdhÅ«vety eva aham adhÅye, ÃvÃm adhÅvahe, vayam adhÅmahe  /
evaæ sarve«v eva lakÃre«u udÃhÃryam  /
kriyÃ-samabhihÃrÃbhivyaktau dvirvacanam ayaæ lo¬ apek«ate, kriyÃ-samabhihÃre dve bhavata÷ iti  /
yaÇ-pratyaya÷ punar asminn eva arthe vidhÅyamÃna÷ svayam eva ÓaktatvÃn na apek«ate dvirvacanam //


____________________________________________________________________


[#293]

##  || PS_3,4.3 ||


_____START JKv_3,4.3:

anekakriyÃdhyÃhÃra÷ samuccaya÷  /
samuccÅyamÃna-kriyÃvacanÃd dhÃtor anyatarasyÃæ lo pratyayo bhavati, tasya loÂo hi-svau ÃdeÓau bhavata÷  /
tadhvaæbhÃvinastu và bhavata÷  /
bhrëÂramaÂa, maÂhamaÂa, khadÆramaÂa, sthÃlyapidhÃnam aÂa ity eva ayam aÂati, imÃv aÂata÷, ime 'Âanti  /
bhrëÂramaÂa, maÂhamaÂa, khadÆram aÂa, sthÃlyapidhÃnam aÂa+ity eva tvam aÂasi, yuvÃm aÂatha÷, yÆyam aÂatha  /
atha vÃ, bhrëÂram aÂata, maÂham aÂata, khadÆram aÂata, sthÃlyupidhÃnam aÂata ity eva yÆyam aÂatha  /
bhrëÂram aÂa, maÂham aÂa, khadÆram aÂa, sthÃlyupidhÃnam aÂa ity eva aham aÂÃmi, ÃvÃm aÂÃva÷, vayam aÂÃma÷  /
atha vÃ, bhrëÂram aÂati, maÂham aÂati, khadÆram aÂati, sthÃlyupidhÃnam aÂati ity eva ayam aÂati, imà vaÂata÷, ime 'Âanti  /
bhrëÂram aÂasi, maÂham aÂasi, khadÆram aÂasi, sthÃlyupidhÃnam aÂasi, ity eva tvam aÂasi, yuvÃm aÂatha÷, yÆyam aÂatha  /
bhrëÂram aÂÃmi, maÂham aÂÃmi, khadÆram aÂÃmi, sthÃlyupidhÃnam aÂÃmi ity eva aham aÂÃmi, ÃvÃm aÂÃva÷, vayam aÂAama÷  /
chando 'dhÅ«va, vyÃkaraïam adhÅ«va, niruktam adhÅ«va ity eva ayam adhÅte, imÃv adhÅyÃte, ime 'dhÅyate  /
chando 'dhÅ«va, vyÃkaraïam adhÅdhvam ity eva yÆyam adhÅdhve  /
chando 'dhÅ«va, vyÃkaraïam adhÅ«va, niruktam adhÅ«va ity eva aham adhÅye, ÃvÃm adhÅvahe, vayam adhÅmahe  /
atha vÃ, chando 'dhÅte, vyÃkaraïam adhÅte, niruktamadhÅte, ity eva ayam adhÅte, imÃv adhÅyÃte, ime 'dhÅyate  /
chando 'dhÅ«e, vyÃkaraïam adhÅ«e, niruktam adhÅ«e ity eva tvam adhÅ«e, yuvÃm adhÅyÃthe, yÆyam adhÅdhve  /
chando 'dhÅye, vyÃkaraïam adhÅye, niruktam adhÅye ity eva aham adhÅye, ÃvÃm adhÅvahe, vayam adhÅmahe //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.4 ||

_____START JKv_3,4.4:

pÆrvasmin lo¬-vidhÃne yathÃvidhy-anuprayogo bhavati  /
yasmÃd dhÃto÷ lo¬ vihita÷ sa eva dhÃtur anuprayoktavya÷  /
dhÃtu-sambhandhe pratyaya-vidhÃnÃd anuprayoga÷ siddha eva, yathÃvidhy-arthaæ tu vacanam  /
tathà ca+eva+udÃh­tam lunÅhi lunÅhi ity eva ayaæ lunÅti iti  /
chinatti iti na anuprayujyate  /
adhÅ«vÃdhÅ«vety eva ayam adhÅte  /
paÂhati iti na anuprayujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.5 ||


_____START JKv_3,4.5:

dvitÅye lo¬vidhÃne samuccaye sÃmÃnya-vacanasya dhÃtor anuprayoga÷ kartavya÷  /
odanaæ bhuÇk«va, saktÆn piba, dhÃnÃ÷ khÃda ity eva ayam abhyavaharati  /
sarvaviÓe«a-anuprayoga-niv­tty-arthaæ vacanam  /
lÃghavaæ ca laukike Óabda-vyavahÃre na adriyate  /
bhrëÂram aÂa, maÂham aÂa, khadÆram aÂa, sthÃlyupidhÃnam aÂa ity eva ayam aÂati ity atra api kÃraka-bhedÃt kriyÃbhede sati sÃmÃnya-vacanatà sambhavaty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.6 ||


_____START JKv_3,4.6:

dhÃtu-sambandhe ity eva  /
chandasi vi«aye dhÃtu-sambandhe sarve«u luÇ-laÇ-liÂa÷ pratyayà bhavanti  /
anyatarasyÃm iti vartate  /
tena anye 'pi lakÃrà yathÃyathaæ bhavanti  /
luÇ - ÓakalÃÇgu«Âhako 'karat  /
ahaæ tebhyo 'karaæ nama÷  /
laÇ - agnim adya hotÃram av­ïÅtÃyaæ yajamÃna÷  /
li - adyà mamÃra  /
adya mriyate //


____________________________________________________________________


[#294]

##  || PS_3,4.7 ||


_____START JKv_3,4.7:

chandasi anyatarasyÃm iti vartate  /
liÇ-arthe, yatra liÇ vidhÅyate vidhyÃdi÷, hetuhetumator liÇ (*3,3.156) ity evam Ãdi÷, tatra chandasi vi«aye 'nyatarasyÃæ le pratyayo bhavati  /
jo«i«at tÃri«at  /
mandi«at  /
netà indro ne«at  /
tak«i«at  /
patÃti didyut  /
prajÃpatirudadhiæ cyÃvayÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.8 ||


_____START JKv_3,4.8:

upasaævÃda÷ paribhëaïam, kartavye païabandha÷, yadi me bhavÃn idaæ kuryÃd aham api bhavate idaæ dÃsyÃmi iti  /
kÃraïata÷ kÃryÃnusaraïaæ tarka÷, utprek«Ã, ÃÓaÇkà  /
upasaævÃde ÃÓaÇkÃyÃæ ca gamyamÃnÃyÃæ chandasi vi«aye le pratyayo bhavati  /
upasaævÃde - aham eva paÓÆnÃmÅÓai  /
madagrà eva vo grahà g­hyÃntai iti  /
maddevatyÃnyeva va÷ pÃtrÃïyucyÃnatai  /
ÃÓaÇkÃyÃm ca - nejjihmÃyantyo narakaæ patÃma  /
jihmÃcaraïena narakapÃta÷ ÃÓaÇkyate  /
liÇ-artha eva ayam, nitya-arthaæ tu vacanam  /
pÆrvasÆtre anyatrasyÃm iti vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.9 ||


_____START JKv_3,4.9:

chandasi ity eva  /
tumuno 'rthas tum-artha÷  /
tatra chandasi vi«aye dhÃto÷ sayÃdaya÷ pratyayà bhavanti  /
tumartho bhÃva÷  /
kathaæ j¤Ãyate ? vacanasÃmarthyÃt tÃvad ayam kartur apak­«yate  /
na ca ayam anyasminn arthe tumun ÃdiÓyate  /
anirdi«Âa-arthÃÓ ca pratyayÃ÷ svÃrthe bhavanti  /
svÃrthaÓ ca dhÃtÆnÃæ bhÃva eva  /
se - vak«e rÃya÷  /
sen - tà vÃme«e rathÃnÃm  /
ase, asen - kratve dak«Ãya jÅvase  /
svare viÓe«a÷  /
k«e - pre«e bhagÃya kasen - Óriyase  /
adhyai, adhyain - kÃmamupÃcaradhyai  /
svare viÓe«a÷  /
kadhyai - indrÃgnÅ Ãhuvadhyai  /
kadhyain - Óriyadhyai  /
Óadhyai, Óadhyain - vÃyave pibadhyai  /
rÃdhasa÷ saha mÃdayadhyai  /
tavai - somamindrÃya pÃtavai  /
taveÇ - daÓame mÃsi sÆtave  /
taven - svardeve«u gantave  /
kartave  /
hartave //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.10 ||


_____START JKv_3,4.10:

tumarthe chandasi ity eva  /
prayai rohi«yai avyathi«yai ity ete Óabdà nipÃtyante chandasi vi«aye  /
prapÆrvasya yÃte÷ kaipratyaya÷ - prayai devebhya÷  /
prayÃtum  /
ruhe÷ i«yai-pratyaya÷ - apÃmo«adhÅnÃæ rohi«yai  /
rohaïÃya  /
vyatherna¤-pÆrvasya i«yai-pratyaya÷ - avyathi«yai  /
avyathanÃya //


____________________________________________________________________


[#295]

##  || PS_3,4.11 ||


_____START JKv_3,4.11:

tumarthe chandasi ity eva  /
d­Óe vikhye ity etau chandasi vi«aye nipÃtyete  /
d­Óe÷ ke-pratyaya÷ - d­Óe viÓvÃya sÆryam  /
dra«Âum  /
vikhye tvà harÃmi  /
vikhyÃtum //


____________________________________________________________________


#<Óaki ïamulkamulau>#  || PS_3,4.12 ||


_____START JKv_3,4.12:

chandasi ity eva  /
Óaknotau dhÃtÃv upapade chandasi vi«aye tumarthe ïamul kamul ity etau pratyayu bhavata÷  /
ïakÃro v­ddhy-artha÷  /
kakÃro guïa-v­ddhi-prati«edha-artha÷  /
lakÃra÷ svara-artha÷  /
agniæ vai devà vibhÃjaæ nÃÓaknuvan  /
vibhaktum ity artha÷  /
apalumpaæ na aÓaknot  /
apaloptum ity artha÷ //


____________________________________________________________________


#<ÅÓvare tosun-kasunau>#  || PS_3,4.13 ||


_____START JKv_3,4.13:

tumarthe chandasi ity eva  /
ÅÓvara-Óabda upapade chandasi vi«aye tumarthe dhato÷ tosun-kasun-pratyayau bhavata÷  /
ÅÓvaro 'bhicarito÷  /
abhicaritum ity artha÷  /
ÅÓvaro vilikha÷  /
vilikhitum ity artha÷  /
ÅÓvaro vit­da÷  /
vitarditum ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.14 ||


_____START JKv_3,4.14:

chandasi ity eva  /
k­tyÃnÃm artho bhÃvakarmaïÅ  /
tasmin k­tya-arthe chandasi vi«aye tavai ken kenya tvan ity ete pratyayà bhavanti  /
tavai - anvetavai  /
anvetavyam  /
paridhÃtavai  /
paridhÃtavyam  /
paristaritavai  /
paristaritavyam  /
ken - nÃvagÃhe  /
nÃvagÃhitavyam  /
kenya - did­k«eïya÷  /
ÓuÓrÆ«eïya÷  /
did­k«itavyam  /
ÓuÓrÆ«itavyam  /
tvan - kartvaæ havi÷  /
kartavyam  /
tumarthe chandasi iti sayÃdi-sÆtre 'pi tavai vihita÷, tasya tumarthÃdanyatra kÃrake vidhir dra«tavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.15 ||


_____START JKv_3,4.15:
k­ty-arthe chandasi ity eva  /
avapÆrvÃt cak«iÇa÷ eÓ pratyayo nipÃtyate  /
ripuïà nÃvacak«e  /
nÃvakhyÃtavyam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#296]

##  || PS_3,4.16 ||


_____START JKv_3,4.16:

k­tya-arthe iti niv­ttam  /
tumarthe iti vartate  /
prak­tyartha-viÓe«aïaæ bhÃvalak«aïa-grahaïam  /
bhÃvo lak«yate yena tasminn arthe vartamÃnebhya÷ sthÃdibhyo dhÃtubhya÷ chandasi vi«aye tumarthe tosun pratyayo bhavati  /
ÃsaæsthÃtorvedyÃæ Óerate  /
à samÃpte÷ sÅdanti ity artha÷  /
iï - purà sÆryastodetorÃdheya÷  /
k­¤ - purà vatsÃnÃmapÃkarto÷  /
vadi - purà pravaditoragnau prahotavyam  /
cari - purà pracaritorÃgnÅdhrÅye hotavyam  /
hu - Ãhotorapramattasti«thati  /
tami - Ã tamitorÃsÅta  /
jani - kÃmamà vijanito÷ sambhavÃmeti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.17 ||


_____START JKv_3,4.17:
bhÃva-lak«aïe chandasi ti vartate  /
s­pi-t­dor dhÃtvo÷ bhÃva-lak«aïe 'rthe vartamÃnayo÷ chandasi vi«aye tum-arthe kasun pratyayo bhavati  /
purà krÆrasya vis­po virapÓin  /
purà jatrubhya Ãt­da÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.18 ||


_____START JKv_3,4.18:

chandasi bhÃva-lak«aïe iti sarvaæ niv­ttam  /
alam khalu ity etayo÷ prati«edha-vÃcinor upapadayo÷ dhÃto÷ ktvà pratyayo bhavati prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
alaæ k­tvà  /
khalu k­tvà  /
alaæ bÃle ruditvà  /
alaæ-khalvo÷ iti kim ? mà kÃr«Å÷  /
prati«edhayo÷ iti kim ? alaÇkÃra÷  /
prÃcÃæ-grahaïaæ vikalpa-artham  /
alaæ rodanena  /
vÃsarÆpavidhiÓ cet pÆja-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.19 ||


_____START JKv_3,4.19:

ktvà tu vartate  /
mÃÇo dhÃto÷ vyatÅhÃre vartamÃnÃd udÅcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena ktvà pratyayo bhavati  /
apamitya yÃcate  /
apamitya harati  /
apÆrvakÃlatvÃd aprÃpta÷ ktvà vidhÅyate  /
udÅcÃæ-grahaïÃt tu yathÃprÃptam api bhavati  /
yÃcitvà 'pamayate  /
g­tvÃ+apamayate  /
meÇa÷ k­tÃtvasya ayaæ nirdeÓa÷ k­to j¤Ãpana-artha÷, nÃnubaÇghak­tamanejantatvam iti  /
tena dÃ-dhà ghv-adÃp (*1,1.20) iti daipo 'pi prati«edho bhavati //


____________________________________________________________________


[#297]

##  || PS_3,4.20 ||


_____START JKv_3,4.20:

para-avarÃbhyÃæ yoga÷ prÃvarayoga÷  /
pareïa pÆrvasya yoge gamyamÃne avareïa ca parasya dhÃto÷ ktvà pratyayo bhavati  /
pareïa tÃvat - aprÃpya nadÅæ parvata÷ sthita÷  /
paranadÅyogena parvato viÓi«yate  /
avarayoge - atikramya tu parvataæ nadÅ sthità  /
avaraparvatayogena nadÅ viÓisyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.21 ||


_____START JKv_3,4.21:

samÃna÷ kartà yayo÷ dhÃtv-arthayos tatra pÆrvakÃle dhÃtv-arthe vartamÃnÃd dhÃto÷ ktvà pratyayo bhavati  /
ÓaktiÓaktimato÷ bhedasya avivak«itatvÃt samÃnakart­katà  /
bhuktvà vrajati  /
pÅtvà vrajati  /
dvivacanamatantram  /
snÃtvà pÅtvà bhukvà vrajati  /
samÃna-kartu­kayo÷ iti kim ? bhuktavati brÃhmaïe gacchati devadatta÷  /
pÆrvakÃle iti kim ? vrajati ca jalpati ca  /
Ãsyaæ vyÃdÃya svapiti cak«u÷ saæmÅlya hasti ity upasaækhyÃnam apÆrvakÃlatvÃt //


____________________________________________________________________


#<ÃbhÅk«ïye ïamul ca>#  || PS_3,4.22 ||


_____START JKv_3,4.22:

samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃle ity eva  /
ÃbhÅk«ïayam pauna÷punyam  /
prak­tyartha-viÓe«aïaæ ca+etat  /
ÃbhÅk«ïya-viÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃd dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati, cakÃrÃt ktva ca  /
dvirvacana-sahitau ktvÃïamulÃv ÃbhÅk«ïyaæ dyotayata÷, na kevalau  /
ÃbhÅk«ïye dve bhavata÷ ity upasaÇkhyÃnÃd dvirvacanam  /
bhojaæ bhojaæ vrajati, bhuktvà bhuktvà vrajati  /
pÃyaæ pÃyaæ vrajati, pÅtvà pÅtvà vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.23 ||


_____START JKv_3,4.23:

yacchabde upapade dhÃto÷ ktvÃ-ïamulau pratyayau na bhavato 'nÃkÃÇk«e vÃcye  /
yatra pÆrvottare kriye sta÷, tacced vÃkyaæ na paraæ ki¤cid ÃkÃÇk«ate iti  /
ïamulanantara÷, ktvà tu pÆrvasÆtra-vihito 'pi prati«idyate  /
yad ayaæ bhuÇkte tata÷ pacati  /
yad ayam adhÅte tata÷ Óete  /
anÃkÃÇk«e iti kim ? yad ayaæ bhuktvà vrajati adhÅte eva tata÷ param //


____________________________________________________________________


[#298]

##  || PS_3,4.24 ||


_____START JKv_3,4.24:

aprÃpta-vibhëeyam  /
ÃbhÅk«ïye iti na anuvartate  /
agre prathama pÆrva ity ete«u upapade«u samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃle dhÃto÷ ktvÃïamulau pratyayu vibhëà bhavata÷  /
agre bhojaæ vrajati, agre bhuktvà vrajati  /
prathamaæ bhojaæ vrajati, prathamaæ bhuktvà vrajati  /
pÆrvaæ bhojaæ vrajati, pÆrvaæ bhuktvà vrajati  /
vibhëÃgrahaïam etÃbhyÃæ mukte la¬Ãdayo 'pi yathà syu÷  /
agre bhuÇkte tato vrajati  /
nanu ca vÃsarÆpa iti bhavisyati ? ktvÃïamulau yatra saha vidhÅyete tatra vÃsarÆpavidhir na asti ity etad anena j¤Ãpyate, tena ÃbhÅk«ïye la¬Ãdayo na bhavanti  /
upapadasamÃsa÷ kasmÃn na kriyate ? uktaæ tatra+eva kÃrasya prayojanam, amaiva yat tulya-vidhÃnam upapadaæ tat samasyate, na anyat iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.25 ||


_____START JKv_3,4.25:

karmaïy-upapade k­jo dhÃto÷ khamu¤ pratyayo bhavati ÃkroÓe gamyamÃne  /
coraækÃram ÃkroÓati  /
coro 'si, dasyur asi ity ÃkroÓati  /
corakaraïam ÃkroÓasam pÃdanÃrtham eva, na tv asau cora÷ kriyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.26 ||


_____START JKv_3,4.26:

samÃnakart­kayo÷ pÆrvakÃle k­¤a÷ iti ca anuvartate  /
svÃdumi ity artha-grahaïam  /
svÃdvarthe«u upapade«u k­¤o ïamul pratyayo bhavati  /
svÃduÇkÃraæ bhuÇkte  /
sampannaÇkÃraæ bhuÇkte  /
lavaïaÇkÃram  /
svÃdumi iti makÃrÃnta-nipÃtanam ÅkÃrÃbhÃva-artham, cvyantasya api makÃra-arthaæ dÅrghÃbhÃva-arthaæ ca  /
asvÃdvÅæ svÃdvÅæ k­tvà bhuÇkte svÃduÇ-kÃraæ bhuÇkte  /
vÃsarÆpeïa ktvà api bhavati, svÃduæ k­tvà bhuÇkte  /
tumartha-adhikÃrÃc ca sarva ete bhÃve pratyayÃ÷  /
yady evam, svÃduÇkÃraæ bhuÇkte devadatta÷ iti ïamulà kartur anabhihitatvÃt kartari kasmÃt t­tÅyà na bhavati ? bhujipratyayena abhihita÷ kartÃ, na ca asmin prakaraïe ÓaktiÓaktimatorbhedo vivak«yte, samÃnakart­katvaæ hi virudhyate  /
pradhÃnaÓakty-abhidhÃne và guïaÓaktir abhihitavat prakÃÓate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.27 ||


_____START JKv_3,4.27:

k­¤a÷ ity eva  /
anyathÃdi«u upapadesu k­¤o ïamul pratyayo bhavati, siddhÃprayogaÓcet karoter bhavati  /
kathaæ punar asau siddhÃprayoga÷ ? nirarthakatvÃn na prayogam arhati iti evam eva prayujyate  /
anyathà bhuÇkte iti yavÃnarthastÃvÃn eva anyathÃkÃraæ bhugkte iti gamyate  /
anyathÃkÃraæ bhuÇkte  /
evaÇ-kÃraæ bhuÇkte  /
kathaÇ-kÃraæ bhuÇkte  /
itthaæ-kÃraæ bhuÇkte  /
sidhÃprayoga÷ iti kim ? anyathà k­tvà Óiro bhuÇkte //


____________________________________________________________________


[#299]

##  || PS_3,4.28 ||


_____START JKv_3,4.28:

k­¤a÷ siddhÃprayoge iti vartate  /
yathÃtatha-Óabdayor upapadayo÷ k­¤o ïamul pratyayo bhavati asÆyÃprativacane gamyamÃne  /
yadyasÆyan p­cchati prativakti tatra prativacanam , yathÃkÃram ahaæ bhok«ye, tathÃkÃram ahaæ, kiæ tavÃnena ? asÆyÃprativacane iti kim ? yathà k­tvà 'haæ bhok«ye, tathà tvaæ drak«yasi  /
siddhÃprayoge ity eva, yathà k­tvà 'haæ Óiro bhok«ye, kiæ tavÃnena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.29 ||


_____START JKv_3,4.29:

karmaïy-upapade sÃkalya-viÓi«te 'rthe d­Óivido÷ dhÃtvo÷ ïamul pratyayo bhavati  /
kanyÃdarÓaæ varyati  /
yÃ÷ yÃ÷ kanyÃ÷ paÓyati tÃstÃ÷ varyati ity artha÷  /
brÃhmaïa-vedaæ bhojayati  /
yaæ yaæ brÃhmaïaæ jÃnÃti labhate vicÃrayati và tÃn sarvÃn bhojayati ity artha÷  /
sÃkalye iti kim ? brÃhmaïaæ d­«Âvà bhojayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.30 ||


_____START JKv_3,4.30:

yÃvac-chabda upapade vindater jÅvateÓ ca ïamul pratyayo bhavati  /
yÃvadvedaæ bhuÇkte  /
yÃvallabhate tÃvadbhuÇkte ity artha÷  /
yÃvajjÅvam adhÅte  /
yÃvajjÅvati tÃvadadhÅte ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.31 ||


_____START JKv_3,4.31:

karmaïi ity eva  /
carmodarayo÷ karmaïor upapadayo÷ pÆryate÷ ïamul pratyayo bhavati  /
carmapÆraæ st­ïÃti  /
udarapÆraæ bhuÇkte //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.32 ||


_____START JKv_3,4.32:

karmaïi ity eva  /
pÆrayate÷ dhÃto÷ ïamul pratyay bhavati, ÆlopaÓ ca asya pÆrayter anyatarasyÃæ bhavati, samudÃyena ced var«asya pramÃïam iyattà gamyate  /
go«padapÆraæ v­«Âo deva÷, go«padapraæ v­«Âo deva÷  /
sÅtÃpÆraæ v­«Âo deva÷, sÅtÃpraæ v­«Âo deva÷  /
asya grahaïaæ kimartham  /
upapadasya mà bhÆt  /
mÆ«ikÃbilapÆraæ v­«Âo deva÷, mÆ«ikÃbilapram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.33 ||


_____START JKv_3,4.33:

karmaïi ity eva  /
knÆyÅ Óabde undane ca, asmÃïïyantÃd dhÃto÷ cel-arthe«u karmasu upapade«u ïamul pratyayo bhavati, var«apramÃïe gamyamÃne  /
celaknopaæ v­«Âo deva÷  /
vastraknopam  /
vasanaknopam //


____________________________________________________________________


[#300]

##  || PS_3,4.34 ||


_____START JKv_3,4.34:

karmaïi ity eva  /
nimÆla-samÆla-Óabdayo÷ karmavÃcinor upapadayo÷ ka«e÷ dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
nimÆlakëaæ ka«ati  /
samÆlakëaæ ka«ati  /
nimÆlaæ samÆlaæ ka«ati ity artha÷  /
ita÷ prabh­ti ka«ÃdÅn yÃn vak«yati tatra ka«Ãdi«u yathÃ-vidhy-anuprayoga÷ (*3,4.46) iti //


____________________________________________________________________


#<Óu«ka-cÆrïa-rÆk«e«u pi«a÷>#  || PS_3,4.35 ||


_____START JKv_3,4.35:

karmaïi ity eva  /
Óu«kÃdi«u karmavÃci«u upapade«u pi«er dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
Óu«kape«aæ pina«Âi  /
Óu«kaæ pina«Âi ity artha÷  /
cÆrïape«aæ pina«Âi  /
cÆrïaæ pina«Âi ity artha÷  /
rÆk«ape«aæ pina«Âi  /
rÆk«aæ pina«Âi ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.36 ||


_____START JKv_3,4.36:

karmaïi ity eva  /
samÆla ak­ta jÅva ity ete«u Óabde«u karmasu upapade«u yathÃsaÇkhyaæ han k­¤ graha ity etebhyo dhÃtubhyo ïamul pratyayo bhavati  /
samÆlaghÃtaæ hanti  /
samÆlaæ hanti ity artha÷  /
ak­takÃraæ karoti  /
jÅvagrÃhaæ g­hïÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.37 ||

_____START JKv_3,4.37:

karaïe upapade hanter dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
pÃïighÃtaæ vediæ hanti  /
pÃdaghÃtaæ bhÆmiæ hanti  /
hiæsa-arthÃnÃæ ca samÃnakarmakÃïÃm (*3,4.48)  /
iti ïamulaæ vak«yati  /
ahiæsa-artho 'yam Ãrambha÷  /
nityasamÃsa-artho và yathà vidhy-anuparyoga-arthaÓ ca  /
pÆrvaviprati«edhena hante÷ hiæsÃrthasya api pratyayo 'nena+eva+i«yate  /
asighÃtaæ hanti  /
ÓaraghÃtaæ hanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.38 ||


_____START JKv_3,4.38:

karane ity eva  /
snihyate yena tat snehanam  /
snehana-vÃcini karaïe upapade pi«er dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
udape«aæ pina«Âi  /
tailape«aæ pina«Âi  /
tailena pita«Âi ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#301]

##  || PS_3,4.39 ||

_____START JKv_3,4.39:

karaïe ity eva  /
haste ity artha-grahaïam  /
varti÷ ïyanta÷  /
hasta-vÃcini karaïe upapade vartayate÷ g­hïÃteÓ ca ïamul pratyayo bhavati  /
hastena vartayati, hastavartaæ vartayati  /
karavartam  /
pÃïivartam  /
grahe÷ khalv api - hastena g­hïÃti, hastagrÃhaæ g­hïÃti  /
karagrÃham  /
pÃïigrÃham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.40 ||


_____START JKv_3,4.40:

karaïe ity eva  /
sve ity artha-grahaïam  /
sva-vÃcini karaïe upapade pu«er dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
ÃtmÅyaj¤Ãtidhana-vacana÷ sva-Óabda÷  /
svapo«aæ pu«ïÃti  /
Ãtmapo«am  /
gopo«am  /
pit­po«am  /
mÃt­po«am  /
dhanapo«am  /
raipo«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.41 ||


_____START JKv_3,4.41:

adhikaraïa-vÃcini upapade badhnÃte÷ dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
cakrabandhaæ badhnÃti  /
kÆÂabandhaæ badhnÃti  /
mu«Âibandhaæ badhnÃti  /
corakabandhaæ badhnÃti  /
corake badhnÃti ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.42 ||


_____START JKv_3,4.42:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye badhnÃte÷ dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
krau¤cabandhaæ badhnÃti  /
mayÆrikÃbandhaæ badhnÃti  /
mayÆrikÃbandhaæ badha÷  /
aÂÂÃlikÃbandhaæ baddha÷  /
bandha-viÓe«ÃïÃæ nÃmadheyÃni etÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.43 ||


_____START JKv_3,4.43:

jÅva-puru«ayo÷ kart­-vÃcinor upapadayo÷ yathÃsaÇkhyaæ naÓi-vaho÷ dhÃtvo÷ ïamul pratyayo bhavati  /
jÅvanÃÓaæ naÓyati  /
jÅvo naÓyati ity artha÷  /
puru«avÃhaæ vahati  /
puru«a÷ pre«yo bhÆtvà vahati ity artha÷  /
kartari iti kim ? jÅvena na«Âa÷  /
puru«eïo¬ha÷ //


____________________________________________________________________


#<Ærdhve Óu«i-pÆro÷>#  || PS_3,4.44 ||


_____START JKv_3,4.44:

kart­-grahaïam anuvartate  /
Ærdhva-Óabde kart­-vÃcini upapade Óu«i«uro÷ dhÃtvo÷ ïamul pratyayo bhavati  /
ÆrdhvaÓo«aæ Óu«yati  /
Ærdhvaæ Óu«yati ity artha÷  /
ÆrdhvapÆraæ pÆryate  /
Ærdhvaæ pÆryate ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#302]

##  || PS_3,4.45 ||


_____START JKv_3,4.45:

upamÅyate 'nena ity upamÃnam  /
upmÃne karmaïi upapade, cakÃrÃt kartari, dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
gh­tanidhÃyaæ nihita÷  /
gh­tam iva nihita÷ ity artha÷  /
suvarïanidhÃyaæ nihita÷  /
suvarïam iva nihita÷ ity artha÷  /
kartari khalv api - ajakanÃÓaæ na«Âa÷  /
ajaka iva na«Âa÷  /
cƬakanÃÓam  /
dantanÃÓam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.46 ||


_____START JKv_3,4.46:

nimÆlasamÆlayo÷ ity etad Ãrabhya ka«Ãdaya÷  /
ete«u yathÃvidhy-anuprayogo bhavati  /
yasmÃd dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati sa eva anuprayoktavya÷  /
nanu dhÃtu-sambandhe pratyaya-vidhÃnÃd anuprayoga÷ siddha eva ? yathÃvidhi iti niyama-arthaæ vacanam, tathà ca+eva+udÃh­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.47 ||


_____START JKv_3,4.47:

daæÓa daÓane, asmÃd dhator upapÆrvÃt t­tÅyÃnte upapade ïamul pratyayo bhavati  /
mÆlakopadaæÓaæ bhuÇkte, mÆlakenopadaæÓam  /
ídrakopadaæÓam, ÃrdrakeïopadaæÓam  /
atra vikalpena+upapada-samÃsa÷ t­tÅyÃprabh­tÅny-antarasyÃm (*2,2.21)  /
mÆlakÃdi copadaæÓe÷ karma  /
bhuje÷ karaïam  /
sarvasminn eva atra ïamul-prakaraïe kriyÃbhede sati vÃsarÆpa-vidhinà ktvÃpi bhavati  /
mÆlakenopadaÓya bhuÇkte //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.48 ||


_____START JKv_3,4.48:

t­tÅyÃyÃm ity eva  /
hiæsà prÃïy-upaghÃta÷  /
tadarthÃnÃæ dhÃtÆnÃm anuprayoga-dhÃtunà samÃna-karmakÃïÃæ t­tÅyÃnte upapade ïamul pratyayo bhavati  /
daï¬opaghÃtaæ gÃ÷ kÃlayati, daï¬enopaghÃtam  /
daï¬atìam, daï¬ena tìam  /
samÃnakarmakÃïÃm iti kim ? coraæ daï¬enopahatya gopÃlako gÃ÷ kÃlayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.49 ||


_____START JKv_3,4.49:

upaÓabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
upapÆrvebhya÷ pŬa-rudha-kar«ebhya÷ saptamyante upapade, cakÃrÃt t­tÅyÃnte upapade, ïamula pratyayo bhavati  /
pÃrÓvopapŬaæ Óete, pÃrÓvayor upapŬam, pÃrÓvÃbhyÃm upapŬam  /
vrajoparodhaæ gÃ÷ sthÃpyati, vraje uparodham, vrajenoparodham  /
pÃïyupakar«aæ dhÃnÃ÷ saæg­hïÃti, pÃïÃvupakar«am, pÃïinopakar«am  /
kar«ater idaæ grahaïaæ na k­«ate÷ //


____________________________________________________________________


[#303]

##  || PS_3,4.50 ||


_____START JKv_3,4.50:

saptamyÃm t­tÅyÃyÃm iti vartate  /
samÃsatti÷ sannikar«a÷  /
samÃsattau gamyamÃnÃyÃæ t­tÅyÃ-saptamyo÷ upapadayo÷ dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
keÓagrÃhaæ yudhyante, keÓe«u grÃham, keÓair grÃham  /
hastagrÃham, haste«u grÃham, hastair grÃham  /
yuddhasaærambhÃdatyantaæ sannik­«yante ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.51 ||


_____START JKv_3,4.51:

t­tÅyÃ-saptamyo÷ ity eva  /
pramÃïam ÃyÃma÷, dairghyam  /
pramÃïe gamyamane t­tÅyÃ-saptamyo÷ upapadayo÷ dhÃtor ïamul pratyayo bhavati  /
dvyaÇgulotkar«aæ khaï¬ikÃæ chinatti, dvyaÇgule utkar«am, dvyaÇgulenotkar«am  /
tryaÇgulotkar«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.52 ||


_____START JKv_3,4.52:

parÅpsà tvarà  /
parÅpsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm apÃdÃne upapade dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
ÓayyotthÃyaæ dhÃvati, ÓayyÃyà utthÃya  /
evaæ nÃma tvarate yadavaÓyaækartavyam api na apek«ate  /
ÓayyotthÃnamÃtram Ãdriyate  /
randhrÃpakar«aæ paya÷ pivati  /
bhrëÂrÃpakar«amapÆpÃn bhak«ayati  /
parÅpsÃyÃm iti kim ? ÃsanÃd utthÃya gacchati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.53 ||


_____START JKv_3,4.53:

parÅpasÃyÃm ity eva  /
dvitÅyÃnta upapade parÅpsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
ya«ÂigrÃhaæ yudhyante, ya«Âiæ grÃham  /
lo«ÂagrÃham, lo«Âaæ grÃham  /
evaæ nÃma tvarate yadÃyudha-grahaïam api na adriyate  /
lo«tÃdikaæ yat kiæcid Ãsannaæ tad g­hïÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.54 ||


_____START JKv_3,4.54:

dvitÅyÃyÃm ity eva  /
agruve svÃÇga-vÃcini dvitÅyÃnta upapade dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
ak«inikÃïaæ jalpati  /
bhrÆvik«epaæ kathayati  /
aghruve iti kim ? utk«ipya Óira÷ kathayati  /
yasmin aÇge chinne 'pi prÃïÅ na mriyate tadaghruvam  /
adravam mÆrtimat svÃÇgam //


____________________________________________________________________


[#304]

##  || PS_3,4.55 ||


_____START JKv_3,4.55:

svÃÇge, dvitÅyÃyÃm ity eva  /
parikliÓyamÃne svÃÇga-vÃcini dvitÅyÃnte upapade dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
parikleÓa÷ sarvato vibÃdhanam, du÷khanam  /
ura÷pe«aæ yudhyante, ura÷pratipe«aæ yudhyante  /
Óira÷pe«am, Óira÷pratipe«am  /
k­tsnamura÷ pŬayanto yudhyante  /
ghruvÃrtho 'yam Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.56 ||


_____START JKv_3,4.56:

dvitÅyÃyÃm ity eva  /
dvitÅyÃnte upapade viÓyÃdibhyo dhÃtubhyo ïamul pratyayo bhavati, vyÃpyamÃne ÃsevyamÃne ca arthe gamyamÃne  /
viÓyÃdibhi÷ kriyÃbhir anavayavena padÃrthÃnÃæ sambandho vyÃpti÷  /
tÃtparyam Ãsevà /
dravye vyÃpti÷, kriyÃyÃmÃsevà  /
geha-anupraviÓam Ãste  /
samÃsena vyÃptyÃsevayor uktatvÃt nitya-vÅpsayo÷ (*8,1.4) iti dvirvacanaæ na bhavati  /
asamÃsapak«e tu vyÃpyamÃnatÃyÃæ dravya-vacanasya dvirvacanam, ÃsevyamÃnatÃyÃæ tu kriyÃ-vacanasya  /
tathà ca vak«yati - supsu vÅpsa, tiÇk«u nityatà iti  /
gehaæ geham anupraveÓam Ãste  /
ÃsevÃyÃm - geham anupraveÓam anupraveÓam Ãste  /
pati - geha-anuprapÃtam Ãste gehaæ  geham anuprapÃtam Ãste, geham anuprapÃtam anuprapÃtam  Ãste  /
padi - geha-anuprapÃdam Ãste, gehaæ geham  anuprapÃdam, geham anuprapÃdam anuprapÃdam  /
skandi -  geha-avaskandam Ãste, gehaæ geham avaskandam, geham  avaskandam avaskandam  /
vyÃpyam ÃnÃsevyamÃnayo÷ iti  kim ? geham anupraviÓya bhuÇkte  /
nanu ÃbhÅk«ïye ïamul  vihita eva, Ãsevà ÃbhÅk«ïyam eva, kim arthaæ punar  ÃsevÃyÃæ ïamul ucyate ? ktvÃniv­tty-artham iti cet, na,  i«ÂatvÃt tasya  /
dvitÅyopapada-arthaæ tarhi vacanam,  upapadasamÃsa÷ pak«e yathà syÃt  /
tena hi sati  upapadÃbhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.57 ||


_____START JKv_3,4.57:

dvitÅyÃyÃm ity eva  /
kriyÃmantarayati kriyÃntara÷, kriyÃvyavadhÃyaka÷  /
kriyÃntare dhÃtvarthe vartamÃnÃbhyÃm asyati-t­«ibhyÃæ  dvitÅyÃnte«u kÃla-vÃci«u upapade«u ïamul pratyayo bhavati  /
dvyahÃtyÃsaæ gÃ÷ pÃyayati, dvyahamatyÃsaæ gÃ÷  pÃyayati  /
tryahÃtyÃsaæ gÃ÷ pÃyayati, tryahamatyÃsaæ  gÃ÷ pÃyayati  /
dvyahatar«aæ gÃ÷ pÃyayati, dvyahaætar«aæ  gÃ÷ pÃyayati  /
atyasanena tar«aïena ca gavÃæ pÃnakriyà  vyavadhÅyate vicchidyate  /
adya pÃyayitvà dvyahamatikramya  puna÷ pÃyayati ity artha÷  /
asyati-t­«o÷ iti kim ?  dvyahamupo«ya bhuÇkte  /
kriyÃntare iti kim ? aharatyasya i«Æn gata÷  /

[#305]

na gatir vyavadhÅyate  /
kÃle«u iti kim ? yojanam atyasya gÃ÷ pÃyayati  /
adhvakarmakam atyasanaæ vyavadhÃyakam, na kÃla-karmakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.58 ||


_____START JKv_3,4.58:

dvitÅyÃyÃm ity eva  /
nÃma-Óabde dvitÅyÃnte upapade ÃdiÓer graheÓ ca dhÃto÷ ïamul pratyayo bhavati  /
deÓam Ãca«te  /
nÃmagrÃham Ãca«Âe //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.59 ||


_____START JKv_3,4.59:

avyaye upapade ayathabhipreta-ÃkhyÃne gamyamÃne karote÷ ktvÃ-ïamulau bhavata÷  /
brÃhmaïa, putraste jÃta÷  /
kiæ tarhi v­«ala, nÅcai÷ k­ÂyÃcak«e, nÅcai÷ k­tvÃ, nÅcai÷ kÃram  /
uccair nÃma priyam Ãkhyeyam  /
brÃhamaïa, kanyà te garbhiïÅ  /
kiæ tarhi v­«ala, uccai÷ k­tyÃcak«e, uccai÷ k­tvÃ, uccai÷ kÃram  /
nÅcair nÃmÃpriyam Ãkhyeyam  /
ayathÃbhipreta-ÃkhyÃne iti kim ? uccai÷ k­tvÃca«Âe putraste jÃta÷ iti  /
ktvÃ-grahaïaæ kim, yÃvatà sarvasminn eva atra prakaraïe vÃsarÆpeïa ktvà bhavati ity uktam ? samÃsa-arthaæ vacanam  /
tathà ca ktvà ca (*2,2.22) ity asmin sÆtre t­tÅyÃ-prabh­tÅny-anyatarasyÃm (*2,2.21) iti vartate  /
ïamul-adhikÃre punar ïamul-grahaïaæ tulyakak«atvaj¤Ãpana-artham, tena+uttaratra dvayor apy anuv­ttir bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.60 ||


_____START JKv_3,4.60:

tiryak-Óabde upapade k­¤a÷ ktvÃïamulau pratyayau bhavata÷, apavarge gamyamÃne  /
apavarga÷ samÃpti÷  /
tiryak-k­tya gata÷, tiryak-k­tvà gata÷, tiryak-kÃraæ gata÷  /
samÃpya gata÷ ity artha÷  /
apavarge iti kim ? tiryak-k­tvà këÂhaæ gata÷  /
tiryaci iti Óabda-anukaraïam  /
na ca prak­tivad-anukaraïena bhavitavyam, anukriyamÃïarÆpavinÃÓaprasaÇgÃt, etado 'Ó, adaso mÃt (*1,1.12) iti //


____________________________________________________________________


[#306]

##  || PS_3,4.61 ||


_____START JKv_3,4.61:

tas-pratyayo yata÷ sva-aÇgÃt tad evam ucyate  /
tas-pratyaye svÃÇga-vÃcini upapade karote÷ bhavateÓ ca dhÃtvo÷ ktvÃïamulau pratyayau bhavata÷  /
yathÃ-saÇkhyam atra ne«yate, asvaritatvÃt  /
mukhata÷-k­tya gata÷, mukhata÷ k­tvà gata÷, mukhata÷-kÃraæ gata÷  /
mukhatobhÆya ti«Âhati, mukhato bhÆtvà ti«Âhati, mukhatobhÃvaæ ti«Âhati  /
p­«Âhata÷k­tya gata÷, p­«Âhata÷ k­tvà gata÷, p­«Âhata÷ kÃraæ gata÷  /
p­«ÂhatobhÆya gata÷, p­«Âhato bhÆtvÃ, p­«ÂhatobhÃvam  /
svÃÇge iti kim ? sarvata÷ k­tvà gata÷  /
tas-grahaïaæ kim ? mukhÅk­tya gata÷  /
mukhÅbhÆya gata÷  /
pratyaya-grahaïaæ kim ? mukhe tasyati iti mukhata÷, mukhata÷ k­tvà gata÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.62 ||


_____START JKv_3,4.62:

nÃ-artho dhÃ-arthaÓ ca pratyayo yasmÃt sa evam ucyate  /
nÃdhÃrthapratyaye Óabde cvy-arthe upapade k­bhvo÷ dhÃtvo÷ ktvÃïamulau pratyayu bhavata÷  /
anÃnà nÃnà k­tvà gata÷ nÃnÃk­tya gata÷, nÃnà k­tvà gata÷, nÃnÃkÃraæ gata÷  /
vinÃk­tya gata÷, vinà k­tvà gata÷, vinÃkÃraæ gata÷  /
nÃnÃbhÆya gata÷, nÃnà bhÆtvà gata÷, nÃnÃbhÃvaæ gata÷  /
vinÃbhÆya gata÷, vinà bhÆtvà gata÷, dvinÃbhÃvaæ gata÷  /
dvidhÃk­tya gata÷, dvidhà k­tvà gata÷, dvidhÃkÃraæ gata÷  /
dvidhÃbhÆya gata÷, dvidhà bhÆtvà gata÷, dvidhÃbhÃvaæ gata÷  /
dvaidhaæk­tya gata÷, dvaidhaæ k­tvà gata÷, dvaidhaækÃraæ gata÷  /
dvaidhaæbhÆya gata÷, dvaidhaæ bhÆtvà gata÷, dvaidhaæbhÃvaæ gata÷  /
pratyaya-grahaïaæ kim ? hiruk k­tvà  /
p­thak k­tvà  /
cvy-arthe iti kim ? nÃnà k­tvà këÂhÃni gata÷  /
dhÃrtham artha-grahaïam, nà punar eka eva, vina¤bhyÃæ nÃnäau iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.63 ||


_____START JKv_3,4.63:

tÆ«ïÅæ-Óabde upapade bhavate÷ dhÃto÷ ktvÃïamulau pratyayau bhavata÷  /
tÆ«ïÅæ-bhÆya gata÷, tÆ«ïÅæ bhÆtvÃ, tÆ«ïÅæ-bhÃvam  /
bhÆ-grahaïaæ k­¤o nivÌtty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.64 ||


_____START JKv_3,4.64:

anvak-Óabde upapade bhavater dhÃto÷ Ãnulomye ktvÃïamulau bhavata÷  /
Ãnulomyam anulomatÃ, anukÆlatvam, paricittÃnuvidhÃnam  /
anvagbhÆya Ãste, anvag bhÆtvà Ãste, anvagbhÃvam Ãste  /
Ãnulomye iti kim ? anvag bhÆtvà ti«Âhati //


____________________________________________________________________


[#307]

#<Óaka-dh­«a-j¤Ã-glÃ-ghaÂa-rabha-labha-krama-saha-arha-asty-arthe«u tumun>#  || PS_3,4.65 ||


_____START JKv_3,4.65:

Óaka-Ãdi«u upapade«u asty-arthe«u và dhÃtumÃtrÃt tumun pratyayo bhavati  /
atriyÃrthopapadÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
Óaknoti bhoktum  /
dh­«ïoti bhoktum  /
jÃnÃti bhoktum  /
glÃyati bhoktum  /
ghaÂate bhoktum  /
Ãrabhate bhoktum  /
labhate bhoktum  /
prakramate bhoktum  /
sahate bhoktum  /
arhati bhoktum  /
asty-arthe«u khalv api - asti bhoktum  /
bhavati bhoktum //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.66 ||


_____START JKv_3,4.66:

paryÃpti÷ anyÆnatà  /
paryÃpti-vacane«u alamarthe«u upapade«u dhÃtostumun pratyao bhavati  /
paryÃpto bhoktum  /
alaæ bhoktum  /
bhoktuæ pÃrayati  /
paryÃpti-vacane«u iti kim ? alaæ k­tvà  /
alam-arthe«u iti kim ? paryÃptaæ bhuÇkte  /
pÆrvasÆtre Óakigrahaïam analamartham, Óakyam evaæ kartum iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.67 ||


_____START JKv_3,4.67:

k­t-sa¤j¤akÃ÷ pratyayÃ÷ kartari kÃrake bhavanti  /
k­d-utpatti-vÃkyÃnÃm ayaæ Óe«a÷  /
tatra ye«u artha-nirdeÓo nÃsti tatra+idam upati«Âhate, arthÃkÃÇk«atvÃt  /
na khyunnÃdi-vÃkye«u, sÃk«Ãd artha-nirdeÓe sati te«Ãm nirÃkÃÇk«atvÃt  /
kÃraka÷  /
kartà /
nandana÷  /
grÃhÅ  /
paca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.68 ||


_____START JKv_3,4.68:

bhavyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ kartari và nipÃtyante  /
tayor eva k­tya-kta-khal-artha÷ (*3,4.70)  /
iti bhÃva-karmaïo÷ prÃptayo÷ kartà ca vÃcya÷ pak«e ucyate  /
bhavaty asau bhavya÷, bhavyam anena iti và  /
geyo mÃïavaka÷ sÃmnÃm, geyÃni mÃïavakena sÃmÃni iti và  /
pravacanÅyo guru÷ svÃdhyÃyasya, pravacanÅyo guruïà svÃdhyÃya iti và  /
upasthÃnÅyo 'ntevÃsÅ guro÷, upasthÃnÅya÷ Ói«yeïa và guru÷  /
jÃyate 'sau janya÷, janyamanena iti và  /
Ãplavate 'sÃvÃplÃvya÷, ÃplÃvyam anena iti và  /
Ãpatati asÃvÃpÃtya÷, ÃpÃtyam anena iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.69 ||


_____START JKv_3,4.69:

la÷ ity uts­«ÂÃnaubandhaæ sÃmÃnyaæ g­hyate, prathamÃbahuvacanÃntaæ caa+eat  /
lakÃrÃ÷ karmaïi kÃrake bhavanti, cakÃrÃt kartari ca akarmakebhyo dhÃtubhyo bhÃve bhavanti, punaÓ cakÃrÃt kartari ca  /
gamyate grÃmo devadattena  /
gacchati grÃmaæ devadatta÷  /
akarmakebhya÷ - Ãsyate devadattena  /
Ãste devadatta÷  /
sakramakebhyo bhÃve na bhavanti //


____________________________________________________________________


[#308]
##  || PS_3,4.70 ||


_____START JKv_3,4.70:

tayor eva bhÃvakarmaïo÷ k­tya-sa¤j¤ÃkÃ÷ kta-khal-arthÃÓ ca pratyayà bhavanti  /
eva-kÃra÷ kartur apakarÓaïa-artha÷  /
k­tyÃ÷ karmaïi - kartavya÷ kaÂo bhavatà  /
bhoktavya odano bhavatà /
bhÃve - ÃÓitavyaæ bhavatà  /
Óayitavyaæ bhavatà  /
kta÷ karmaïi - k­ta÷ kaÂo bhavatà  /
bhukta odano bhavatà /
bhÃve - Ãsitaæ bhavatà  /
Óayitaæ bhavatà  /
khal-arthÃ÷ karmaïi Å«atkara÷ kaÂo bhavatà  /
sukara÷  /
du«kara÷  /
bhÃve - Å«adìhyaæbhavaæ bhavatà  /
svìhyaæbhavaæ bhavatà  /
bhÃvo cÃkramakebhya÷ ity anuv­tte÷ sakarmakebhyo bhÃve na bhavanti //


____________________________________________________________________


#<Ãdikarmaïi kta÷ kartari ca>#  || PS_3,4.71 ||


_____START JKv_3,4.71:

Ãdikarmaïi ya÷ kto vihita÷ sa kartari bhavati  /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ bhÃvakarmaïo÷  /
ÃdibhÆta÷ kriyÃk«aïa Ãdikarma, tasminn Ãdikarmaïi bhÆtatvena vivak«ite ya÷ kto vihita÷, tasya ayam artha-nirdeÓa÷  /
prak­ta÷ kaÂaæ devadatta÷, prak­ta÷ kto devadattena, prak­tam devadattena  /
prabhukta odanaæ devadatta÷, prabhukta odano devadattena, prabhuktaæ devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.72 ||


_____START JKv_3,4.72:

gaty-arthabhyo dhÃtubhyo 'karmakebhya Óli«ÃdibhyaÓ ca ya÷ kta÷, sa kartari bhavati  /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ ca bhÃvakarmaïo÷  /
gato devadatto grÃmam, gato devadattena grÃman, gato devadattena grÃma÷, gataæ devadattena  /
akarmakebhya÷ - glÃno bhavÃn, glÃnaæ bhavatà  /
Ãsito bhavÃn, Ãsitaæ bhavatà  /
Óli«a - upaÓli«Âo guruæ bhavÃn, upaÓli«Âo gururbhavatÃ, upaÓli«Âaæ bhavatà  /
ÓÅÇ - upaÓayito guruæ bhavÃn, upaÓayito gururbhavatÃ, upaÓayitaæ bhavatà  /
sthà - upasthito guruæ bhavÃn, upasthito gururbhavatÃ, upasthitaæ bhavatà  /
Ãsa - upÃsito guruæ bhavÃn, upÃsito gururbhavatÃ, upÃsitaæ bhavatà  /
vasa - anÆ«ito guruæ bhavÃn, anÆ«ito gururbhavatÃ, anÆ«itaæ bhavatà  /
jana - anujÃto mÃïavako mÃïa - vikÃm, anujÃtà mÃïavakena mÃïavikÃ, anujÃtaæ mÃïavakena  /
ruha - ÃrƬho v­k«aæ bhavÃn, ÃrƬho v­k«o bhavatÃ, ÃrƬhaæ bhavatà  /
jÅryati - anujÅrïo v­«alÅæ devadatta÷, anujÅrïà v­palÅ devadattena, anujÅrïaæ devadattena  /
Óli«Ãdaya÷ sopasargÃ÷ sakarmakà bhavanti, tadartham e«Ãm upÃdÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.73 ||


_____START JKv_3,4.73:

dÃÓa-goghnau Óabdau saæpradÃne kÃrake nipÃtyete  /
dÃÓ­ dÃne, tata÷ pacÃdyac  /
sa k­tsa¤j¤akatvÃt kartari prÃpta÷, sampradÃne nipÃtyate  /
dÃÓanti tasmai iti dÃÓa÷  /
ÃgatÃya tasmai dÃtuæ gÃæ hanti iti goghna÷, arghÃrho 'tithi÷  /
Âagatra nipÃtyate  /
nipÃtana-sÃmarthyÃd eva goghna÷ ­tvig-Ãdir ucyate, na tu caï¬ÃlÃdi÷  /
asaty api ca gohanane tasya yogyatayà goghna÷ ity abhidhÅyate //


____________________________________________________________________


[#309]

##  || PS_3,4.74 ||


_____START JKv_3,4.74:

bhÅmÃdaya÷ Óabdà apÃdÃne nipÃtyante  /
uïÃdi-pratyayÃntà ete, i«iyudhÅndhidasiÓyÃdhÆsÆbhyo mak, bhiya««uk grasvaÓ ca ity evam Ãdaya÷  /
tÃbhyÃm anyatra-uïÃdaya÷ (*3,4.75) iti paryadÃse prÃpte nipÃtanam Ãrabhyate  /
bhÅma÷  /
bhÅ«ma÷  /
bhayÃnaka÷  /
varu÷  /
bhÆmi÷  /
raja÷  /
saæskÃra÷  /
saækrandana÷  /
prapatana÷  /
samudra÷  /
sruca÷  /
sruk  /
khalati÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.75 ||


_____START JKv_3,4.75:

uïÃdaya÷ ÓabdÃ÷ tÃbhyÃm apÃdÃna-sampradÃnÃbhyÃm anyatra kÃrake bhavanti  /
k­ttvÃt kartary eva prÃptÃ÷ karmÃdi«u kathyante  /
tÃbhyÃm iti sampradÃna-artha÷ pratyavamarÓa÷, anyathà hy apÃdÃnam eva paryudasyeta, anantaratvÃt  /
k­«ito 'sau k­«i÷  /
tanita iti tantu÷  /
v­ttam iti vartma  /
caritaæ carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.76 ||


_____START JKv_3,4.76:

drauvya-arthÃ÷ akarmakÃ÷, pratyavasÃna-arthÃ÷ abhyavahÃra-arthÃ÷ iti svanikÃya-prasiddhi÷  /
dhrauvyÃ-gati-pratyavasÃna-arthebhya÷ ya÷ kto vihita÷ so 'dhikaraïe bhavati  /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ ca  /
dhrauvya-arthebhya÷ kart­bhÃva-adhikaraïe«u, gaty-arthebhya÷ kart­karmabhÃva-adhikarane«u, pratyavasÃna-arthebhya÷ karmabhÃva-adhikaraïesu  /
bhrauvya-arthebhya÷ tÃvat - Ãsito devadatta÷, Ãsitaæ tena, idam e«Ãm Ãsitam  /
gaty-arthebhya÷ - yÃto devadatto grÃmam, yÃto devadattena grÃma÷, yÃtaæ devadattena, idam e«Ãæ yÃtam  /
pratyavasÃna-arthebhya÷ - bhukta÷ odano devadattena, devadattena bhuktam, idam e«Ãæ bhuktam  /
kathaæ bhuktà brÃhmaïÃ÷, pÅtà gÃva÷ iti  /
akÃro matvarthÅya÷, bhuktam e«Ãm asti, pÅtam e«Ãm asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.77 ||


_____START JKv_3,4.77:

lasya ity ayam adhikÃra÷  /
akÃra uccÃrana-artha÷  /
lakÃramÃtraæ sthÃnitvena adhikriyate  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃma÷ lasya ity evaæ tad veditavyam  /
kiæ ca+idaæ lasya iti ? daÓa lakÃrà anubandha-viÓi«Âà vihità artha-viÓe«e kÃla-viÓe«e ca  /
te«Ãæ viÓe«akarÃn anubandhÃn uts­jya yat sÃmÃnyaæ tad g­hyate  /
«a Âita÷, catvÃra÷ Çita÷  /
ak«arasamÃmnÃyavadÃnupÆrvyà kathyante  /
la  /
li  /
lu  /
l­Â  /
le  /
lo  /
laÇ  /
liÇ  /
luÇ  /
l­Ç  /
iti  /
atha lakÃramÃtrasya grahaïam kasmÃn na bhavati, lunÃti, cƬÃla÷ iti ? dhÃtv-adhikÃro 'nuvartate, kartrÃdayaÓ ca viÓe«akÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#310]

##  || PS_3,4.78 ||


_____START JKv_3,4.78:

lasya tib-Ãdya ÃdeÓÃ bhavanti  /
tip-sip-mipÃæ pakÃra÷ svara-artha÷  /
iÂa«ÂakÃra÷ iÂo 't (*3,4.106) iti viÓe«aïa-artha÷, tib-Ãdibhir ÃdeÓais tulyatvÃn na deÓa-vidhyartha÷  /
mahiÇo ÇakÃra÷ tiÇ iti pratyÃhÃra-grahaïa-artha÷  /
pacati, pacata÷, pacanti  /
pacasi, pacatha÷, pacatha  /
pacÃmi, pacÃva÷, pacÃma÷  /
pacate, pacete, pacante  /
pacase, pacethe, pacadhve  /
pace, pacÃvahe, pacÃmahe  /
evam anye«v api lakare«u udÃhÃryam //


____________________________________________________________________


#<Âita ÃtmanepadÃnÃæ Âere>#  || PS_3,4.79 ||


_____START JKv_3,4.79:

Âito lakÃrasya sthÃne yÃny ÃtmanepadÃni te«Ãm Âe÷ ekÃra-ÃdeÓo bhavati  /
tathà ca+eva+udÃh­tam  /
iha kasmÃn na bhavati pacamÃna÷, yajamÃna÷ ? prak­tais tibÃdibhi÷ ÃtmanepadÃni viÓe«yante //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.80 ||


_____START JKv_3,4.80:

Âita÷ ity eva  /
Âito lakÃrasya ya÷ thÃs tasya seÓabda ÃdeÓo bhavati  /
pacase  /
peci«e  /
paktÃse  /
pak«yase //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.81 ||


_____START JKv_3,4.81:

li¬-ÃdeÓayo÷ ta-jhayo÷ yathÃsaÇkhyam eÓ irec ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
ÓakÃra÷ sarvÃdeÓa-artha÷  /
cakÃra÷ svarÃrtha÷  /
pece, pecÃte, pecire  /
lebhe, lebhÃte, lebhire //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.82 ||


_____START JKv_3,4.82:

liÂa÷ ity eva  /
li¬-ÃdeÓÃnÃæ parasmaipada-sa¤j¤ÃkÃnÃæ yathÃsaÇkhyaæ tibÃdÅnÃæ ïalÃdayo nava ÃdeÓà bhavanti  /
lakÃra÷ svarÃrtha÷  /
ïakÃro v­ddhy-artha÷  /
papÃca, pecatu÷, pecu÷  /
pecitha, papaktha, pecathu÷, peca  /
papÃca, papaca, peciva, pecima //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.83 ||


_____START JKv_3,4.83:

parasmaipadÃnÃm ity eva  /
vida j¤Ãne, asmÃd dhÃto÷ pare«Ãæ la¬ÃdeÓÃnÃæ parasmaipadÃnÃæ ïalÃdayo nava vikalpena ÃdeÓà bhavanti  /
veda, vidatu÷, vidu÷  /
vettha, vidathu÷, vida  /
veda, vidva, vidma  /
na ca bhavati  /
vetti, vitta÷, vidanti  /
vetsi, vittha÷, vittha  /
vedmi, vidva÷, vidma÷ //


____________________________________________________________________


[#311]

##  || PS_3,4.84 ||


_____START JKv_3,4.84:

parasmaipadÃnÃm ity eva, laÂo và iti ca  /
bruva÷ parasya laÂa÷ parasmaipadÃnÃæ pa¤cÃnÃma adibhÆtÃnÃæ pa¤caiva ïalÃdaya ÃdeÓÃ bhavanti, tatsanniyogena ca bruva ÃhaÓabda ÃdeÓo bhavati  /
Ãha, Ãhatu÷, Ãhu÷  /
Ãttha, Ãhathu÷  /
na ca bhavati  /
bravÅti, brÆta÷, bruvanti  /
bravÅ«i, brÆtha÷  /
pa¤cÃnÃm iti kim ? brÆtha  /
bravÅmi, brÆva÷, brÆma÷  /
Ãdita÷ iti kim ? pare«Ãæ mà bhÆt  /
bruva÷ iti punar vacanaæ sthÃny-artham, prasmaipadÃnÃm eva hi syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.85 ||

_____START JKv_3,4.85:

atideÓo 'yam  /
loÂo laÇvat kÃryaæ bhavati  /
tÃm-Ãdaya÷, salopaÓ ca  /
pacatÃm  /
pacatam  /
pacata  /
pacÃva  /
pacÃma  /
a¬ÃÂau kasmÃn na bhavata÷, tathà jher jus-ÃdeÓa÷ laÇa÷ ÓÃkaÂÃyanasya+eva (*3,4.111) iti vÃntu, yÃntu ? vido laÂo và (*3,4.83) ity ato vÃ-grahaïam anuvartate, sà ca vyavasthita-vibhëà bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.86 ||


_____START JKv_3,4.86:

loÂa÷ ity eva  /
lo¬-ÃdeÓÃnÃm ikÃrasya ukÃrÃdeÓo bhavati  /
pacatu  /
pacantu  /
hinyorutvaprati«edho vaktavya÷  /
na và uccÃraïa-sÃmarthyÃt  /
atha và và iti vartate, sà ca vyavashita-vibhëà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.87 ||


_____START JKv_3,4.87:

loÂa÷ ity eva  /
lo¬-ÃdeÓasya se÷ hi ity ayam ÃdeÓo bhavati, apic ca bhavati  /
sthÃnivadbhÃvÃt pittvaæ prÃptaæ prati«idhyate  /
lunÅhi  /
punÅhi  /
rÃdhnuhi  /
tak«ïuhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.88 ||


_____START JKv_3,4.88:

apittvaæ vikalpyate  /
la-ÃdeÓa÷ chandasi vi«aye hi-Óabdo và apid bhavati  /
yuyodhyasmajjuhurÃïamena÷  /
prÅïÃhi  /
prÅïÅhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.89 ||


_____START JKv_3,4.89:

loÂa÷ ity eva  /
lo¬-ÃdeÓasya me÷ ni÷ ÃdeÓo bhavati  /
utvalopayor apavÃda÷  /
pacÃni  /
paÂhÃni //

____________________________________________________________________


[#312]

#<Ãm eta÷>#  || PS_3,4.90 ||


_____START JKv_3,4.90:

loÂa÷ ity eva  /
lo sambadhina÷ ekÃrasya am ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
pacatÃm, pacetÃm, pacantÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.91 ||


_____START JKv_3,4.91:

loÂa÷ ity eva  /
sakÃra-vakÃrÃbhyÃm uttarasya loÂ-sambandhina ekÃrasya yathÃsaÇkhyaæ ca am ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
Ãmo 'pavÃda÷  /
pacasva  /
pacadhvam //


____________________________________________________________________


#<ì uttamasya pic ca>#  || PS_3,4.92 ||


_____START JKv_3,4.92:

loÂa÷ ity eva  /
loÂ-sambandhina÷ uttamapuru«asya ìÃgamo bhavati, sa ca+uttamapuru«a÷ pid bhavati  /
karavÃïi, karavÃva, karavÃma  /
karavai, karvÃvahai, karavÃmahai //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.93 ||


_____START JKv_3,4.93:

loÂa uttamasya iti vartate  /
lo¬uttama-sambhandhina÷ ekÃrasya aikÃra-ÃdeÓo bhavati  /
Ãmo 'pavÃda÷  /
karavaik karavÃvahai, karavÃmahai  /
iha kasmÃn na bhavati, pacÃvedam, yajÃvedam ? bahiraÇga-lak«aïatvÃd guïasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.94 ||


_____START JKv_3,4.94:

leÂo '¬-ÃÂÃv Ãgamau bhavata÷ paryÃyeïa  /
jo«i«at  /
tÃri«at  /
mandi«at  /
patÃti didyut  /
prajÃpatir udadhiæ cyÃvayÃti //


____________________________________________________________________

#<Ãta ai>#  || PS_3,4.95 ||


_____START JKv_3,4.95:

leÂa÷ ity eva  /
leÂsambhandhina÷ ÃkÃrasya aikÃra-ÃdeÓo bhavati  /
prathamapuru«a-madhyamapuru«a-Ãtmanepada-dvivacanayo÷  /
mantrayaite  /
mantrayaithe  /
karavaite  /
karavaithe  /
ÃÂa÷ kasmÃn na bhavati ? vidhÃnasÃmarthyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.96 ||


_____START JKv_3,4.96:

leÂa÷ ity eva  /
leÂ-sambhandhina÷ ekÃrasya và aikÃra-ÃdeÓo bhavati  /
anyatra ity anantaro vidhir apek«yate  /
Ãta ai (*3,4.95) ity etad vi«ayaæ varjayitvà eta ai bhavati  /
saptÃhÃni ÓÃsai  /
aham eva paÓÆnÃmÅÓai  /
madagrà eva vo grahà g­hyÃntai  /
maddevatyÃnyeva va÷ pÃtrÃïyucyÃntai  /
na ca bhavati  /
yatra kva ca te mano dak«aæ dadhasa uttaram  /
anyatra iti kim ? mantrayaite  /
mantrayaithe //


____________________________________________________________________


[#313]

##  || PS_3,4.97 ||


_____START JKv_3,4.97:

leÂa÷ ity eva  /
leÂ-sambhandhina÷ ikÃrasya parasmaipada-vi«ayasya lopo bhavati  /
vÃnuv­tte÷ pak«e Óravaïam api bhavati  /
jo«i«at tÃri«at  /
mandi«at  /
na ca bhavati  /
patÃti didyut  /
prajÃpatir udadhiæ cyÃvayÃti parasmaipada-grahaïam, i¬vahimahi¬Ãæ mà bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.98 ||


_____START JKv_3,4.98:

leÂa÷ iti và iti ca vartate  /
leÂ-sambhandhina uttamapuru«asya sakÃrasya và lopo bhavati  /
karavÃva, karavÃma  /
na ca bhavati  /
karavÃva÷, karavÃma÷  /
uttamagrahaïam, puru«Ãntare mà bhÆt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.99 ||


_____START JKv_3,4.99:

leta÷ iti niv­ttam  /
Çito lakÃrasya ya uttama÷, tasya nityaæ sakÃrasya lopo bhavati  /
upacÃva, upacÃma  /
nitya-grahaïaæ vikalpa-niv­tty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.100 ||


_____START JKv_3,4.100:

Çita÷ ity eva  /
ÇillakÃrasambandhina ikÃrasya nityaæ lopo bhavati  /
apacat  /
apÃk«Åt  /
parasmaipade«u ity eva, apacÃvahi, apacÃmahi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.101 ||


_____START JKv_3,4.101:

Çita÷ ity eva  /
ÇillakÃra-sambandhinÃæ caturïÃm yathÃsaÇkhyaæ tÃm-Ãdaya÷ adeÓà bhavanti  /
apacatÃm  /
apacatam  /
apacata  /
apacam  /
apÃktÃm  /
apÃktam  /
apÃkta  /
apÃk«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.102 ||


_____START JKv_3,4.102:

liÇ-ÃdeÓÃnÃm sÅyu¬-Ãgamo bhavati  /
ÂakÃro deÓavidhy-artha÷  /
ukÃra uccÃraïa-artha÷  /
paceta, paceyÃtÃm, paceran  /
pak«Å«Âa, pak«ÅyÃstÃm, pak«Åran //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.103 ||


_____START JKv_3,4.103:

liÇa÷ ity eva  /
parasamaipada-vi«ayasay liÇo yÃsu¬-Ãgamo bhavati, sa ca+udÃtto bhavati Çic ca  /
sÅyuÂo 'pavÃda÷  /
Ãgama-anudÃttatve prÃpte, Çittvaæ tu liÇa eva vidhÅyate, tatra tatkÃryÃïÃæ sambhavÃd, na Ãgamasya  /
kuryÃt, kuryÃtÃm, kuryu÷  /
sthanivadbhÃvÃd eva liÇÃdeÓasya Çittve siddhe yÃsuÂo Çid-vacanaæ j¤Ãpana-artham, lakÃrÃÓrayaÇittvam ÃdeÓÃnÃæ na bhavati iti  /
acinavam  /
akaravam //


____________________________________________________________________


[#314]

##  || PS_3,4.104 ||


_____START JKv_3,4.104:

ÃÓi«i yo liÇ, tasya yÃsu¬Ãgamo bhavati, sa ca+udÃtta÷ kidvad bhavati  /
prayayasya+eva+idaæ kittvam, na Ãgamasya, prayojanÃbhÃvÃt  /
Çittve prÃpte kittvam vidhÅyate  /
guïav­ddhi-prati«edha÷ tulya÷, samprasÃraïam, jÃgarter guïe ca viÓe«a÷  /
i«yat, i«yÃstÃm, isyÃsu÷  /
jÃgaryÃt, jÃgaryÃstÃm, jÃgaryÃsu÷  /
ÃÓi«i iti kim ? vacyÃt  /
jÃg­yÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.105 ||


_____START JKv_3,4.105:

liÇa÷ ity eva  /
jhasya liÇ-ÃdeÓasya ran ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
jho 'ntÃpavÃda÷  /
paceran  /
yajeran  /
k­«Åran //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.106 ||


_____START JKv_3,4.106:

liÇÃdeÓasya ia÷ ata ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
paceya  /
yajeya  /
k­«Åya  /
h­«Åya  /
takÃrasya itsa¤j¤Ã-prati«edha÷ prÃpnoti, na vibhaktau tusmÃ÷ (*1,3.4) iti ? na+eva ayam ÃdeÓa-avayavas takÃra÷, kiæ tarhi, mukhasukha-artha uccÃryate  /
Ãgamasya+iÂo grahaïaæ na bhavati, arthavad-grahaïe nÃnÃrthakasya grahaïam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.107 ||


_____START JKv_3,4.107:

liÇa÷ ity eva  /
liÇs-ambhandhino÷ takÃra-thakÃrayo÷ su¬-Ãgamo bhavati  /
takara-thakÃrÃv Ãgaminau, liÇ tadviÓe«aïam  /
sÅyuÂastu liÇevÃgamÅ  /
tena bhinna-vi«ayatvÃt suÂÃ bÃdhanaæ na bhavati  /
takÃre ikara uccÃraïa-artha÷  /
k­«Å«ta  /
k­«ÅyÃstÃm  /
k­«Å«ÂhÃ÷  /
k­«ÅyÃsthÃm //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.108 ||


_____START JKv_3,4.108:

liÇa÷ ity eva  /
liÇ-ÃdeÓasya jher jus ÃdeÓo bhavati  /
jho 'ntÃpavÃda÷  /
paceyu÷  /
yajeyu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.109 ||


_____START JKv_3,4.109:

aliÇ-artha÷ Ãrambha÷  /
sica÷ parasya, abhyasta-sa¤j¤akebhyo, vetteÓ ca+uttarasya jher jus, ÃdeÓo bhavati  /
abhyastavidi-grahaïam asij-artham  /
Çita iti ca anuvartate  /
sicastÃvat - akÃr«u÷  /
ahÃr«u÷  /
abhastÃt - abibhayu÷  /
ajihrayu÷  /
ajÃgaru÷  /
vide÷ - avidu÷ //


____________________________________________________________________


[#315]

#<Ãta÷>#  || PS_3,4.110 ||


_____START JKv_3,4.110:

sij-grahaïam anuvartate  /
sica ÃkÃrÃntÃc ca parasya jhe÷ jus-ÃdeÓo bhavati  /
katham ÃbhyÃmÃnantaryam ? sico luki k­te pratyayalak«aïena sico 'nantara÷, Órutyà cÃkÃrÃntÃd iti  /
adu÷  /
adhu÷  /
asthu÷  /
takÃro mukha-sukha-artha÷  /
pÆrveïa+eva sidhddhe niyama-arthaæ vacanam, Ãta eva sijlugantÃt, na anyasmÃt iti  /
abhÆvan  /
pratyayalak«anena jus prÃpta÷ prati«idhyate, tulyajÃtÅyÃpek«atvÃn niyamasya  /
ÓrÆyamÃne hi sici bhavaty eva, akÃr«u÷, ahÃr«u÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.111 ||


_____START JKv_3,4.111:

Ãta÷ ity eva  /
ÃkÃrÃntÃd uttarasya laÇÃdeÓasya jhe÷ jus ÃdeÓo bhavati ÓÃkaÂÃyanasya ÃcÃryasya matena  /
ayu÷  /
avu÷  /
anye«Ãæ mate - ayÃn  /
nanu Çita÷ ity anuvartate  /
atra laÇ eva akÃrÃntÃd anantaro Çit sambhavati na anya÷, tat kiæ laÇ-grahaïena ? evaæ tarthi laÇ eva yo laÇ vihita÷ tasya yathà syÃt, laÇvad-bhÃvena yas tasya mà bhÆt, loÂo laÇvat (*3,4.85) iti  /
yÃntu  /
vÃntu  /
sija-bhyasta-vidibhyaÓ ca (*3,4.109) ity ayam api jher jus loÂo na bhavati  /
bibhyatu  /
jÃgratu  /
vidantu  /
jusbhÃvamÃtraæ hi mukhyena laÇÃ viÓe«yate  /
eva-kÃra uttara-artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.112 ||


_____START JKv_3,4.112:

laÇa÷ ÓÃkaÂÃyanasya ity eva  /
dvi«a÷ parasya laÇ-ÃdeÓasya jher jusÃdeÓo bhavati, ÓÃkaÂÃyanasya ÃcÃryasya matena  /
advi«u÷  /
anye«Ãæ mate - advi«an //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.113 ||


_____START JKv_3,4.113:

tiÇa÷ ÓitaÓ ca prayayÃ÷ sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤Ã bhavanti  /
bhavati  /
nayati  /
svapiti  /
roditi  /
pacamÃna÷  /
yajamÃna÷  /
sÃrvadhÃtuka-pradeÓÃ÷ - sÃrvadhÃtuke yak (*3,1.67) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________

#<ÃrdhadhÃtukaæ Óe«a÷>#  || PS_3,4.114 ||


_____START JKv_3,4.114:

tiÇa÷ ÓitaÓ ca varjayitvà anya÷ pratyaya÷ Óe«o dhÃtu-saæÓabdanena vihita÷ ÃrdhadhÃtuka-sa¤j¤o bhavati  /
lavità /
lavitum  /
lavitavyam  /
dhÃto÷ (*3,1.91) ity eva  /
v­k«atvam  /
v­k«atà asti  /
lÆbhyÃm  /
lÆbhi÷  /
jugupsate //


____________________________________________________________________


[#316]

##  || PS_3,4.115 ||


_____START JKv_3,4.115:

li¬-ÃdeÓa÷ tiÇ ÃrdhadhÃtuka-sa¤j¤o bhavati  /
sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤Ãyà apavÃda÷  /
pecitha  /
Óekitha  /
jagle  /
mamle  /
nanu ca ekasa¤j¤a-adhikÃrÃd anyatra samÃveÓo bhavati ? satyam etat  /
iha tu evakÃro 'nuvartate, sa niyamaæ karisyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.116 ||


_____START JKv_3,4.116:

ÃÓi«i vi«aye yo liÇ sa ÃrdhadhÃtuka-sa¤j¤o bhavati  /
sÃrvadhÃtuka-sa¤j¤Ãyà apavÃda÷  /
samÃveÓaÓ ca+evakÃra-anuv­tterna bhavati  /
lavi«Å«Âa  /
pavi«Å«Âa  /
ÃÓi«i iti kim ? lunÅyÃt  /
punÅyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.117 ||


_____START JKv_3,4.117:

chandasi vi«aye ubhayathà bhavati, sÃrvadhÃtukam ÃrdhadhÃtukaæ ca  /
kiæ liÇ eva anantara÷ sambadhyate ? na+etad asti, sarvam eva prakaraïam apek«yaitad ucyate  /
tiÇ-Óid-Ãdi chandasy ubhayathà bhavati  /
vardhantu tvà su«Âutaya÷  /
ÃrdhadhÃtukatvÃï ïi-lopa÷  /
vardhayantu iti prÃpte  /
Óe«aæ ca sÃrvadhÃtukam - svastaye nÃvamivÃruhema  /
ktina÷ sÃrvadhÃtukatvÃd aster bhÆbhÃvo na bhavati  /
li sÃrvadhÃtukam - sas­vÃæso viÓ­ïvire  /
ima indrÃya sunvire  /
liÇ ubhayathà bhavati  /
upa stheyÃma Óaraïà v­hantà  /
sÃrvadhÃtukatvÃt liÇa÷ sa-lopa÷, ÃrdhadhÃtukatvÃt etvam  /
vyatyayo bahulam (*3,1.85) ity asya+eva ayaæ prap¤ca÷ //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau t­tÅyÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

[#317]

caturtho 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


#<Çy-Ãp-prÃtipadikÃt>#  || PS_4,1.1 ||


_____START JKv_4,1.1:

adhikÃro 'yam  /
yadita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ Ãapa¤vamÃdhyÃya-parisamÃpte÷ Çy-Ãp-prÃtipadikÃd ity evaæ tad veditavyam  /
sva-Ãdi«u kapparyaæte«u prak­tir adhikriyate  /
ÇÅb-ÇÅ«-ÇÅnÃæ sÃmÃnyena grahaïaæ ÇÅ iti, ÂÃb-¬Ãp-cÃpÃm Ãp iti, prÃtipadikam uktam arthavat, k­t-taddhita-samÃsÃÓ ca (*1,2.46) iti, te«Ãæ samÃhÃra-nirdeÓo Çy-Ãp-prÃtipadikÃt iti  /
yady api ca pratyaya-paratvena pÃriÓe«yÃd iyam eva prak­tir labhyate, tathà api v­ddhÃv­ddhÃvarïasvaradvyaj-lak«aïa-pratyaya-vidhau tat-saæpratyaya-arthaæ Çy-Ãp-prÃtipadika-grahaïaæ kartavyam, itarathà hi samartha-viÓe«aïam etat syÃt  /
atha Çy-Ãp-grahaïaæ kim, na prÃtipadika-grahaïe liÇga-viÓi«Âasya api grahaïaæ bhavati ity eva siddham ? na+etad asti  /
svarÆpavidhi-vi«aye paribhëeyaæ prÃtipadika-svarÆpa-grahaïe sati liÇga-viÓi«ta-grahaïaæ bhavati iti  /
tathà ca yuvà khalati-palita-valina-jaratÅbhi÷ (*2,1.67) iti j¤ÃpakamasyÃstÃd­Óam eva  /
kiæ ca tadantÃt taddhita-vidhÃna-arthaæ Çy-Ãb-grahaïam, kÃlitarÃ, hariïitarÃ, khaÂvÃtarÃ, mÃlÃtarà iti  /
viprati«edhÃd dhi taddhita-balÅyas tvaæ syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.2 ||

_____START JKv_4,1.2:

Çy-Ãp-prÃtipadikÃt (*4,1.1) ity adhik­tam  /
Çy-Ãp-prÃtipadikÃt svÃdaya÷ pratyayà bhavanti  /
ukÃrÃdayo 'nubandhà yathÃyogam uccÃraïa-viÓe«aïa-arthÃ÷  /
auÂa÷ ÂakÃra÷ su iti pratyÃhÃra-grahaïa-artha÷  /
pakÃra÷ sup iti pratyÃhÃra-artha÷  /
saÇkhyÃkarmÃdayaÓ ca svÃdÅnÃm arthÃ÷ ÓÃstrÃntareïa vihitÃs tena saha asya+ekavÃkyatà  /
Çy-antÃt tÃvat - kumÃrÅ  /
gaurÅ  /
ÓÃrÇgaravÅ  /
ÇÅb-ÇÅ«-ÇÅnÃæ krameïa udÃharaïam  /
kumÃrÅ, kumÃryau, kumÃrya÷  /
kumÃrÅm, kumÃryau, kumÃrÅ÷  /
kumÃryÃ, kumÃrÅbhyÃm, kumÃrÅbhi÷  /
kumÃryai, kumÃrÅbhyÃm, kumÃrÅbhya÷  /
kumÃryÃ÷, kumÃrÅbhyÃm, kumÃrÅbhya÷  /
kumÃryÃ÷, kumÃryo÷, kumÃrÅïÃm  /
kumÃryÃm, kumÃryo÷, kumÃrÅ«u  /
evaæ gaurÅ, ÓÃrÇgaravÅ codÃhÃrye  /
Ãpa÷ khalv api - khaÂvà  /
bahurÃjà  /
kÃrÅ«agandhyà  /
ÂÃb-¬Ãpc-ÃpÃæ krameïa+udÃharaïam  /

[#318]

khaÂvÃ, khaÂve, khaÂvÃ÷  /
khaÂvÃm, khaÂve, khaÂvÃ÷  /
khaÂvayÃ, khaÂvÃbhyÃm, khaÂvÃbhi÷  /
khaÂvÃyai, khaÂvÃbhyÃm, khaÂvÃbhya÷  /
khaÂvÃyÃ÷, khaÂvÃbhyÃm, khaÂvÃbhya÷  /
khaÂvÃyÃ÷ khaÂvayo÷, khaÂvÃnÃm  /
khaÂvÃyÃm, khaÂvayo÷, khaÂvÃsu  /
evaæ bahurÃjÃkÃrÅ«agandhye ca+udÃhÃrye  /
evaæ prÃtipadikÃt - d­«ad, d­«adau, d­«ada÷  /
d­«adam, d­«adau, d­«ada÷  /
d­«adÃ, d­«adbhyÃm, d­«adbhi÷  /
d­sade, d­«adbhyÃm, d­«adbhya÷  /
d­«ada÷, d­«adbhyÃm, d­«adbhya÷  /
d­«ada÷, d­«ado÷, d­«adÃm  /
d­«adi, d­«ado÷, d­«atsu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.3 ||


_____START JKv_4,1.3:

adhikÃro 'yam  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃma÷ striyÃm ity evaæ tad veditavyam  /
Çy-Ãp-prÃtipadikÃt (*4,1.1) iti sarvÃdhikÃre 'pi prÃtipadika-mÃtram atra prakaraïe sambadhyate, ïy-Ãpor anena+eva vidhÃnÃt  /
striyÃm ity ucyate  /
keyaæ strÅ nÃma ? sÃmÃnya-viÓe«Ã÷ strÅtvÃdayo gotvÃdaya iva bahuprakÃrà vyaktaya÷  /
kvacid ÃÓraya-viÓe«ÃbhÃvÃt upadeÓa-vyaÇgayà eva bhavanti, yathà brÃhmaïatvÃdaya÷  /
strÅtvaæ ca pratyaya-artha÷  /
prak­tyartha-viÓe«aïaæ ca ity ubhayathà api prayujyate, striyÃm abhidheyÃyÃæ striyÃæ và yat prÃtipadikaæ vartate iti  /


____________________________________________________________________


vak«yati -

##  || PS_4,1.4 ||


_____START JKv_4,1.4:

ajà /
devadattà /
striyÃm iti kim ? aja÷  /
devadatta÷ //
ajÃdy-ata« ÂÃp (*4,1.4)  /
ajÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ akÃrÃntÃc ca prÃtipadikÃt striyÃæ ÂÃp pratyayo bhavati  /
pakÃra÷ sÃmÃnyagrahaïa-artha÷  /
ÂakÃra÷ sÃmÃnyagrahaïa-avighÃtÃrtha÷  /
ajà e¬akà  /
kokilà /
caÂakà  /
aÓvà  /
khaÂvà  /
devadattà /
taparakaraïaæ t atkÃla-artham  /
ÓubhaæyÃ÷  /
kÅlÃlapÃ÷ brÃhmaïÅ  /
hal-Çy-Ãbbhyo dÅrghÃt su-ti-sy-ap­ktaæ hal (*6,1.68) iti su-lopa÷ syÃt  /
ajÃdi-grahaïaæ tu kvacij jÃti-lak«aïe ÇÅ«i prÃpte, kvacit tu puæyoga-lak«aïe, kvacit tu pu«pa-phala-uttaralak«aïe, kvacit tu vayo-lak«aïe ÇÅpi, kvaci Âillak«aïe  /
halantÃnÃæ tavaprÃpta eva kasmiæÓcid Ãb vidhÅyate  /
ÓÆdrà ca amahatpÆrvà jÃti÷ iti paÂhyate  /
tasya ayam artha÷  /
ÓÆdra-Óabda« ÂÃpam utpÃdayati jÃtiÓ ced bhavati  /
ÓÆdrà  /
puæyoge ÇÅ«aiva bhavitavyam  /
ÓÆdrasya bhÃryà ÓÆdrÅ  /
mahatpÆrvasya prati«edha÷  /
mahÃÓÆdrÅ  /
mahÃÓÆdra-Óabdo hy ÃbhÅrajÃtivacana÷, tatra tadanta-vidhinà ÂÃp prÃpta÷ prati«idhyate  /
grahaïavatà prÃtipadikena tadanta-vidhir na iti kathaæ tadanta-vidhi÷ ? etad eva j¤Ãpakaæ bhavati asmin prakaraïe tadanta-vidhi÷ iti  /
tena atidhÅvarÅ, atipÅvarÅ, atibhavatÅ, atimahatÅ iti bhavati  /

[#319]

ajÃ, e¬akÃ, caÂakÃ, aÓvÃ, mÆsikà iti jÃti÷  /
bÃlÃ, ho¬hÃ, pÃkÃ, vatsÃ, mandÃ, vilÃtà iti vaya÷  /
pÆrvÃpahÃïÃ, aparÃpahÃïà  /
Âit, nipatanÃï ïatvam  /
saæbhastrÃjÅnaÓaïapiï¬ebhya÷ phalÃt  /
samphalà /
bhastraphalà /
ajinaphalà /
Óaïaphalà  /
piï¬aphalà  /
triphalà dvigau  /
bahuvrÅhau triphalÅ saæhati÷  /
sadacprÃkkÃï¬aprÃntaÓtaikebhya÷ pu«pÃt  /
satpu«pà  /
prÃkpu«pà  /
kÃn¬apu«pà  /
prÃntapu«pà  /
Óatapu«pà  /
ekapu«pà  /
pÃkakarïa iti ÇÅ«o 'pavÃda÷  /
ÓÆdrà ca amahatpÆrvà jÃti÷  /
kru¤cÃ, u«ïihÃ, devaviÓà halantÃ÷  /
jye«ÂÃ, kani«tÃ, madhyamà puæyoga÷  /
kokilà jÃti÷  /
mÆlÃnna¤a÷  /
amÆlà //


____________________________________________________________________


#<­n-nebhyo ÇÅp>#  || PS_4,1.5 ||


_____START JKv_4,1.5:

­-kÃrÃntebhyo na-kÃrÃntebhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati Ça-kÃra÷ sÃmÃnyagrahaïa-artha÷  /
kartrÅ  /
hartrÅ  /
daï¬inÅ  /
chatriïÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.6 ||

_____START JKv_4,1.6:

ug iti yatra sambhavati yathÃkathaæcit tadugic-chÃbda-rÆpaæ, tadantÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
bhavatÅ  /
atibhavatÅ  /
pacantÅ  /
yajantÅ  /
dhÃtor ugita÷ prati«edho vaktavya÷  /
ukhÃsrat  /
parïadhvat brÃhmaïÅ  /
a¤cateÓ ca+upasaÇkhyÃnam  /
prÃcÅ  /
pratÅcÅ  /
udÅcÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.7 ||


_____START JKv_4,1.7:

vannantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati, rephaÓ cÃntÃdeÓa÷  /
dhÅvarÅ  /
pÅvarÅ  /
ÓarvarÅ  /
paralokad­ÓvarÅ  /
­n-nebhyo ÇÅp (*4,1.5) ity eva ÇÅpi siddhe tat-sanniyogena repha-vidhÃna-arthaæ vacanam  /
vano na haÓa÷  /
prÃptau ÇÅvrau ubhÃvapi prati«idhyete  /
sahayudhvà brÃhmaïÅ //


____________________________________________________________________


[#320]

##  || PS_4,1.8 ||


_____START JKv_4,1.8:

pÃda÷ iti k­ta-samÃsÃnta÷ pÃda-Óabdo nirdiÓyate  /
pÃdantÃt prÃtipadikÃd anyatarasyÃæ striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
dvipÃt, dvipadÅ  /
tripÃt  /
tripadÅ  /
catu«pÃd, catu«padÅ //


____________________________________________________________________


#<ÂÃb ­ci>#  || PS_4,1.9 ||


_____START JKv_4,1.9:

pÃda÷ ity eva  /
­ci ity abhidheya-nirdeÓa÷  /
­ci vÃcyÃyÃæ pÃdantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÂÃp pratyayo bhavati  /
ÇÅpo 'pavÃda÷  /
dvipadà ­k  /
tripadà ­k  /
catu«padà ­k  /
­ci iti kim ? dvipadÅ devadattà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.10 ||

_____START JKv_4,1.10:

«aÂ-sa¤j¤Ãkebhya÷ svasrÃdibhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ strÅ-pratyayo na bhavati  /
yo yata÷ prÃpnoti sa sarva÷ prati«idhyate  /
pa¤ca brÃhmaïya÷  /
sapta  /
nava  /
daÓa  /
svasrÃdibhya÷ - svasà  /
duhità /
nanÃndà  /
yÃtà  /
mÃtà  /
tisra÷  /
catasra÷  /
«aÂsa¤j¤ÃnÃmante lupte ÂÃbutpatti÷ kasmÃn na syat  /
pratyÃhÃrÃc cÃpà siddhaæ do«astvittve tasmÃn na+ubhau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.11 ||


_____START JKv_4,1.11:

mannantÃt prÃtipadikÃt ÇÅp pratyayo na bhavati  /
­n-nemyo ÇÅp (*4,1.5) iti ÇÅp prÃpto mana÷ iti sÆtreïa prati«idhyate  /
dÃmÃ, dÃmÃnau, dÃmÃna÷  /
pÃmÃ, pÃmÃnau, pÃmÃna÷  /
aninasmaÇgrahaïÃnyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiæ prayojayanti  /
sÅmÃ, sÅmÃnau, sÅmÃna÷  /
atimahimÃ, atimahimÃnau, atimahimÃna÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.12 ||


_____START JKv_4,1.12:

annantÃd bahuvrÅhe÷ striyÃæ ÇÅp pratyayo na bhavati  /
anupadhÃlopÅ bahuvrÅhir iha+udÃharaïam  /
upadhÃlopino hi vikalpaæ vak«yati  /
suparvÃ, suparvÃïau, suparvÃïa÷  /
suÓarmÃ, suÓarmÃïau, suÓarmÃïa÷  /
bahuvrÅhe÷ iti kim ? atikrÃntà rÃjÃnam atirÃjÅ //


____________________________________________________________________


[#321]

#<¬Ãb ubhÃbhyÃm anyatarasyÃm>#  || PS_4,1.13 ||


_____START JKv_4,1.13:

¬Ãp pratyayo bhavati ubhÃbhyÃæ mannantÃt prÃtipadikÃt anantÃc ca bahuvrÅher anyatarasyÃm  /
pÃmÃ, pÃme, pÃmÃ÷  /
sÅmÃ, sÅme, sÅmÃ÷  /
na ca bhavati  /
pÃmÃna÷  /
sÅmÃna÷  /
bahuvrÅhau - bahurÃjÃ, bahurÃje, bahurÃjÃ÷  /
bahutak«Ã, bahutak«e, bahutak«Ã÷  /
na ca bhavati  /
bahurÃjÃna÷  /
bahutak«Ãïa÷  /
anyatarasyÃæ-grahaïaæ kimartham ? bahuvrÅhau, vano ra ca (*4,1.7) ity asya api vikaopo yathà yÃt  /
bahudhÅvÃ, bahudhÅvarÅ  /
bahupÅvÃ, bahupÅvarÅ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.14 ||


_____START JKv_4,1.14:

adhikÃro 'yam  /
uttarasÆtre«u upasarjane prati«edhaæ karoti  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃmo 'nupasarjanÃt ity evaæ tad veditavyam  /
Âi¬-¬ha-aï-a¤ iti ÇÅp  /
kurucarÅ  /
madracarÅ  /
anupasarjanÃt iti kim ? bahukurucarÃ, bahumadracarà madhurà  /
jÃte÷ iti ÇÅ«  /
kukkuÂÅi  /
ÓÆkarÅ  /
anupasarjanÃt iti kim ? bahukukkuÂÃ, bahuÓÆkarà madhurà  /
kathaæ punar upasarjanÃt pratyayaprasÇga÷ ? tad antavidhinà  /
j¤Ãpitaæ ca+etad asty atra prakaraïe tadantavidhi÷ iti  /
tathà ca pradhÃnena tadanatavidhir bhavati  /
kumbhakÃrÅ  /
nagarakÃrÅ  /
na ca aï iti k­d-grahaïaæ, taddhito 'py aï asti //


____________________________________________________________________


#<Âi¬-¬ha-aï-a¤-dvayasaj-daghna¤-mÃtrac-tayap-Âhak-Âha¤-ka¤-kvarapkhyunÃm>#  || PS_4,1.15 ||


_____START JKv_4,1.15:

ata÷ iti sarvatra anuvaratate  /
tat sati sambhave viÓe«aïaæ bhavati  /
Âid-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
ÂÃpo 'pavÃda÷  /
ÂitastÃvat - kurucarÅ  /
madracarÅ  /
iha kasmÃn na bhavati, pacamÃnÃ, yajamÃnà ? dvy-anubandhakatvÃl laÂa÷  /
lyu¬-Ãdi«u katham ? Âit-karaïa-sÃmarthyÃt  /
itaratra tu Âeretvaæ phalam  /
paÂhità vidyà iti ? ÃgamaÂittvam animittaæ, ÂyuÂyulau tu ca iti liÇgÃt  /
¬ha - sauparïeyÅ  /
vainateyÅ  /
niranubandhako ¬ha-Óabda÷ striyÃæ na asti iti niranubandhaka-paribhëà na pravartate  /
aï - kumbhakÃrÅ  /
nagarakÃrÅ  /
aupagavÅ  /
ïe 'pi kvacidaïk­taæ kÃryaæ bhavati  /
caurÅ, tÃpasÅ  /
dÃï¬Ã, mau«Âà ity atra na bhavati  /
a¤ - autsÅ  /
audapÃnÅ  /
ÓÃrÇgarava-Ãdy-a¤o ÇÅn (*4,1.73) iti punar a¤o grahaïaæ jÃtilak«aïaæ ÇÅ«aæ bÃdhitum  /
dvayasac - ÆrudvayasÅ  /
jÃnudvayasÅ  /
daghnac - ÆrudaghnÅ  /
jÃnudaghnÅ  /

[#322]

mÃtrac - ÆrumÃtrÅ  /
jÃnumÃtrÅ  /
tayap - pa¤catayÅ  /
daÓatayÅ  /
Âhak - Ãk«ikÅ  /
ÓÃlÃkikÅ  /
Âha¤ - lÃvaïikÅ  /
ÂhakÂha¤or bhedena grahaïaæ ÂhanÃdi-niv­tty-artham  /
ka¤ - yÃd­ÓÅ  /
tÃd­ÓÅ  /
kvarap - itvarÅ  /
naÓvarÅ  /
khyun - ìhyaÇkaraïÅ  /
subhagaækaraïÅ  /
na¤sna¤ÅkaktaruïatalunÃnÃm upasaÇkhyÃnam  /
straiïÅ  /
pauæsnÅ  /
ÓÃktÅkÅ  /
yëÂÅkÅ  /
taruïÅ  /
talunÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.16 ||


_____START JKv_4,1.16:

ÇÅp ity eva  /
ya¤antÃc ca prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
gÃrgÅ  /
vÃtsÅ  /
apatyagrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, dvÅpÃd anusamudraæ ya¤ (*4,3.10) dvaipyà  /
yoga-vibhÃga÷ uttara-artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.17 ||


_____START JKv_4,1.17:

ya¤a÷ ity eva  /
prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena ya¤antÃt striyÃæ «pha÷ pratyayo bhavati, sa ca taddhita-sa¤j¤a÷  /
«akÃro ÇÅ«-artha÷  /
pratyayadvayena+iha strÅtvaæ vyajyate  /
taddhita-grahaïaæ prÃtipadikasa¤j¤a-artham  /
gÃrgyÃyaïÅ  /
vÃtsyÃyanÅ  /
anye«Ãm - gÃrgÅ  /
vÃtsÅ  /
sarvatra-grahaïam uttarasÆtrÃd iha apak­«yate bÃdhakabÃdhana-artham  /
ÃvaÂyÃt cÃpaæ vak«yati, tam api bÃdhitvà prÃcÃæ «pha eva yathà syÃt  /
ÃvaÂyÃyanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.18 ||


_____START JKv_4,1.18:

ya¤a÷ ity eva  /
pÆrveïa vikalpe prÃpte nityÃrthaæ vacanam  /
sarvatra lohitÃdibhya÷ kataparyantebhya÷ ya¤antebhya÷ striyÃæ «pha÷ pratyayo bhavati  /
kataÓabda÷ svatantraæ yat prÃtipadikaæ tadavadhitvena parig­hyate kapi-ÓabdÃt para÷ kapi kata iti , na pratipadikÃvayava÷ kurukateti  /
lauhityÃyanÅ  /
ÓÃæsityÃyanÅ bÃbhravyÃyaïÅ  /
kaïvÃt tu Óakala÷ pÆrva÷ katÃd uttara i«yate  /
pÆrvottarau tadantÃdÅ «phÃïau tatra prayojanam //
prÃtipadike«v anyathà pÃÂha÷, sa evaæ vyavasthÃpayitavya÷ iti manyate  /
katantebhya÷ iti bahuvrÅhi-tatpuru«ayor ekaÓe«a÷, tathà kaïvÃdibhyo gotre (*4,2.111) iti  /
tatra tatpuru«a-v­ttyà saæg­hÅto madhyapÃtÅ Óakala-Óabdo ya¤anta÷ pratyayadvayam api pratipadyate  /
ÓÃkalyÃyanÅ  /
ÓÃkalyasya+ime chÃtrÃ÷ ÓÃkalÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#323]

##  || PS_4,1.19 ||


_____START JKv_4,1.19:

kauravya mÃï¬Æka ity etÃbhyÃæ striyÃæ «pha÷ pratyayo bhavati  /
kurvÃdibhyo ïye k­te, ¬hak ca mï¬ÆkÃt (*4,1.119) ity aïi ca  /
yathÃkramaæ ÂÃb-ÇÅpor apavÃda÷  /
kauravyÃyaïÅ  /
mÃï¬ÆkÃyanÅ  /
kathaæ kauravÅ senà ? tasya+idaæ vivak«ÃyÃm aïi k­te bhavi«yati  /
kauravya-mÃï¬Ækayor Ãsurer upasaÇkhyÃnam  /
ÃsurÃyaïÅ  /
Óai«ike«v arthe«u i¤Ó ca (*4,2.112) ity aïi prÃpte chapratyaya i«yate  /
ÃsurÅya÷ kalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.20 ||


_____START JKv_4,1.20:

kÃlak­taÓasÅrÃvasthà yauvanÃdi÷ vaya÷  /
prathame vayasi yat prÃtipadikaæ Órutyà vartate tata÷ striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
kumÃrÅ  /
kiÓorÅ  /
barkarÅ  /
prathame iti kin ? sthavirà /
v­ddhà  /
ata÷ ity eva, ÓiÓu÷  /
vayasyacarama iti vaktavyam  /
vadhÆÂÅ  /
ciraïÂÅ  /
dvitÅyavayovacanÃv etau  /
prÃpta-yauvanà strÅ abhidhÅyate  /
kathaæ kanyà ? kanyÃyÃ÷ kanÅna ca (*4,1.116) iti j¤ÃpakÃt  /
uttÃnaÓayÃ, lohitapÃdikà iti ? naitÃ÷ vaya÷Órutaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.21 ||


_____START JKv_4,1.21:

dvigu-sa¤j¤akÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
pa¤capÆlÅ  /
daÓapÆlÅ  /
kathaæ triphalà ? ajÃdi«u d­Óyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.22 ||


_____START JKv_4,1.22:

pÆrveïa ÇÅp prÃpta÷ prati«idhyate  /
aparimÃïa-antÃt dvigo÷ bista-Ãcitakambaly-ÃntÃc ca taddhitaluki sati ÇÅp pratyayo na bhavati  /
bastÃdÅnÃæ parimÃïa-arthaæ grahaïam  /
sarvato mÃnaæ parimÃïam  /
aparimÃïa-antÃt tÃvat - pa¤cabhir aÓvai÷ krÅtà pa¤cÃÓvà  /
daÓÃÓvà  /
kÃla÷ ca saÇkhyà na parimÃïam  /
dvivar«Ã trivar«Ã  /
dvÃbhyÃæ ÓatÃbhyÃæ krÅtà dviÓatà  /
triÓatà  /
bistÃdibhya÷ - dvibastà  /
tribastà /
dvyÃcità  /
tryÃcità  /
dvikambalyà /
trikambalyà /
aparimÃïa+iti kim ? dvyìhakÅ  /
tryìhakŠ /
taddhitaluki iti kim ? samÃhÃre - pa¤cÃÓvÅ  /
daÓÃÓvÅ //


____________________________________________________________________


[#324]

##  || PS_4,1.23 ||


_____START JKv_4,1.23:

kÃï¬a-Óabda-antÃt dvigos taddhitaluki sati k«etre vÃcye ÇÅp pratyayo na bhavati  /
dve kaï¬e pramÃïam asyÃ÷ k«etra-bhakte÷, pramaïe dvayasaj-daghna¤-mÃtraca÷ (*5,2.37) iti vihitasya taddhitasya pramÃïe lo dvigor nityam iti luki k­te, dvikÃï¬Ã k«etra-bhakti÷  /
trikÃï¬Ã k«etrabhakti÷  /
kÃï¬a-Óabdasya aparimÃïavÃcitvÃt pÆrveïa+eva prati«edhe siddhe k«etre niyama-arthaæ vacanam  /
iha mà bhÆt, dvikÃï¬Å rajju÷, trikÃï¬Å rajju÷ iti  /
pramÃïa-viÓe«a÷ kÃï¬am //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.24 ||


_____START JKv_4,1.24:

dvigo÷ taddhitaluki ity eva  /
pramÃïe ya÷ puru«a-Óabda÷, tadantÃd dvigo÷ taddhitaluki sati anyatarasyÃæ na ÇÅp pratyayo bhavati  /
dvau puru«au pramÃïam asyÃ÷ parikhÃyÃ÷ dvipuru«Ã, dvipuru«Å  /
tripuru«Ã, tripuru«Å  /
aparimÃïÃntatvÃn nitye prati«edhe prÃpte vikalpÃrthaæ vacanam  /
pramÃïe iti kim ? dvÃbhyÃæ puru«ÃbhyÃæ krÅtà dvipuru«Ã  /
kripuru«Ã  /
taddhitaluki ity eva  /
samÃhÃre dvipuru«Å  /
tripuru«Å //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.25 ||


_____START JKv_4,1.25:

Ædhas-ÓabdÃntÃd bahuvrÅhe÷ striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
Ædhaso 'naÇ (*5,4.131) iti samÃsÃnte k­te ano bahuvrÅhe÷ (*4,1.12) iti ¬Ãp-prati«edhayo÷ prÃptayor idam ucyate  /
ghaÂodhnÅ  /
kuï¬odhnÅ  /
bahuvrÅhe÷ iti kim ? prÃptà Ædha÷ prÃptodhÃ÷  /
ana upadhÃlopino 'nyatarasyÃm (*4,1.28) ity asya api ÇÅpo 'yam uttaratra anuv­tter bÃdhaka i«yate  /
samÃsÃntaÓ ca striyÃm eva  /
iha na bhavati, mahodhÃ÷ parjanya÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.26 ||


_____START JKv_4,1.26:

pÆrveïa ÇÅ«i prÃpte ÇÅb vadhÅyate  /
saÇkhyÃde÷ avyayÃdeÓ ca bahuvrÅher Ædhas-ÓabdÃntÃd ÇÅp pratyayo bhavati  /
saÇkhyÃde÷ tÃvat - dvyÆdhnÅ  /
tryÆdhnÅ  /
avyayÃde÷ - atyÆdhnÅ  /
nirÆdhnÅ  /
Ãdi-grahaïaæ kim ? dvividhodhnÅ, trividhodhnÅ ity atra api yathà syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.27 ||


_____START JKv_4,1.27:

Ædhasa÷ iti nivÌttam  /
saÇkhyÃ-grahaïam anuvartate, na avyaya-grahaïam  /
saÇkhyÃde÷ bahuvrÅhe÷ dÃma-ÓabdÃntÃt hÃyana-ÓabdÃntÃt ca striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
dÃmÃntÃt ¬Ãpprati«edhaviklpe«u prÃpte«u nitya-arthaæ vacanam  /
dvidÃmnÅ  /
tridÃmnÅ  /
hÃyanÃntÃÂ ÂÃpi prÃpte  /
dvihÃyanÅ  /
trihÃyaïÅ  /
caturhÃyaïÅ  /
hÃyano vayasi sm­ta÷  /
tena+iha na bhavati, dvihÃyanà ÓÃlà  /
trihÃyanà  /
caturhÃyanà  /
ïatvam api tricaturbhyÃm hÃyanasya iti vayasya+iva smaryate //


____________________________________________________________________


[#325]
##  || PS_4,1.28 ||


_____START JKv_4,1.28:

bahuvrÅher ity eva  /
ann-anto yo bahuvrÅhi÷ upadhÃlopÅ, tasmÃd anyatarasyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
ÇÅpà mukte ÇÃp-prati«edhau bhavata÷  /
kimarthaæ tarhi idam ucyate, nanu siddhà eva ¬Ãp-prati«edhaÇÅpa÷ ? anupadhÃlopina÷ ÇÅp-prati«edha-arthaæ vacanam  /
bahurÃjÃ, bahurÃj¤Å, bahurÃje  /
bahutak«Ã, bahutak«ïÅ, bahutak«e  /
ana÷ iti kim ? bahumatsyà  /
upadhÃlopina÷ iti kim ? suparvÃ, suparve, suparvÃ÷  /
suparvÃïau, suparvÃïa÷  /
¬Ãp-prati«edhÃv eva atra bhavata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.29 ||


_____START JKv_4,1.29:

annantÃd bahuvrÅher upadhÃ-lopina÷ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye chandasi ca nityaæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
vikalpasya apavÃda÷  /
surÃj¤Å, atirÃj¤Å nÃma÷ grÃma  /
chandasi - gau÷ pa¤cadÃmnÅ  /
ekadÃmnÅ  /
dvidÃmnÅ  /
ekamÆrdhnÅ  /
samÃnamÆrdhnÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.30 ||


_____START JKv_4,1.30:

sa¤j¤Ã-chandaso÷ ity eva  /
kevala-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ sa¤j¤ÃyÃæ, chandasi vi«aye striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
kevalÅ  /
kevalà iti bhëÃyÃm  /
mÃmakÅ  /
mÃmikà iti bhëÃyÃm  /
mitrÃvaruïayor bhÃgadheyÅ÷ stha  /
bhÃgadheyà iti bhëÃyÃm  /
sà pÃpÅ  /
pÃpà iti bhëÃyÃm  /
utÃ+aparÅbhyo maghavà vijigye  /
aparà iti bhëÃyÃm  /
samÃnÅ pravÃïÅ  /
samÃnà iti bhëÃyÃm  /
Ãryak­tÅ  /
Ãryak­tà iti bhëÃyÃm  /
sumaÇgalÅ  /
sumaÇgalà iti bhëÃyÃm  /
bhe«ajÅ  /
bhe«ajà iti bhëÃyÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.31 ||


_____START JKv_4,1.31:

jasvi«ayÃdanyatra sa¤j¤ÃyÃæ chandasi ca rÃtri-ÓabdÃt ÇÅp pratyayo bhavati  /
yà ca rÃtrÅ s­«Âà  /
rÃtrÅbhi÷  /
ajasau iti kim ? yÃstà rÃtraya÷  /
ajasÃdi«v iti vaktavyam  /
rÃtriæ saho«itvà  /
kathaæ timirapaÂalairavaguïÂhitÃÓ ca ratrya÷ ? ÇÅ«ayaæ bahvÃdi-lak«aïa÷  /
tatra hi paÂhyate k­dikÃrÃdaktina÷, sarvato 'ktinn-arthÃt ity eke iti //


____________________________________________________________________


[#326]

##  || PS_4,1.32 ||


_____START JKv_4,1.32:

prak­tir nipÃtyate, nugÃgam astu vidhÅyate  /
antarvat-pativator nuk bhavati ÇÅp ca pratyaya÷, sa tu nakÃrÃntatvÃd eva siddha÷  /
nipÃtana-sÃmarthyÃc ca viÓe«e v­ttir bhavati  /
antarvat pativat iti garbha-bhart­-saæyoge  /
iha na bhavati, antarasyÃæ ÓÃlÃyÃæ vidyate  /
patimatÅ pÌthÅvÅ  /
antarvat iti matub nipÃtyate, vatvaæ siddham  /
pativat iti vatvaæ nipÃtyate, matup siddha÷  /
antarvatnÅ garbhiïÅ  /
pativatnÅ jÅvapati÷  /
antarvat-pativatos tu matubvatve nipÃtanÃt  /
garbhiïyÃæ jÅvapatyÃæ ca và chandasi tu nug-vidhi÷ //
sÃntarvatnÅ devÃnupait  /
sÃntarvatÅ devÃnupaita  /
pativatnÅ taruïavatsà  /
pativatÅ taruïavatsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.33 ||


_____START JKv_4,1.33:

patiÓabdasya nakÃrÃdeÓa÷ striyÃæ vidhÅyate, ÇÅp pratyayas tu nakÃrÃntatvÃd eva siddha÷ yaj¤asaæyoge  /
yaj¤ena saæyoga÷ yaj¤asaæyoga÷  /
tatsÃdhanatvÃt phalagrahÅt­tvÃt và yajamÃnasya patnÅ  /
patnÅ vÃcaæ yaccha  /
yaj¤asaæyoge iti kim ? grÃmasya patiriyaæ brÃhmaïÅ kathaæ v­«alasya patnÅ ? upamÃnÃd bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.34 ||


_____START JKv_4,1.34:

patyurna÷ iti vartate  /
pati-Óabda-antasya prÃtipadikasya sapÆrvasya anupasarjanasya striyÃæ vibhëà nakÃra-ÃdeÓo bhavati, ÇÅp tu labhyate eva  /
v­ddhaptnÅ, v­ddhapati÷  /
sthÆlapatnÅ, sthÆlapati÷  /
aprÃptavibhëeyamayaj¤asaæyogatvÃt  /
sapÆrvasya iti kim ? patiriyaæ brÃhmaïÅ grÃmasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.35 ||


_____START JKv_4,1.35:

saptnyÃdi«u nityaæ patyurnakÃrÃdeÓo bhavati, ÇÅp tu labhyate eva  /
pÆrveïa vikalpe prÃpte vacanam  /
nitya-grahaïaæ vaspa«Âa-artham  /
samÃna÷ patirasyÃ÷ saptnÅ  /
ekaptnÅ  /
samÃnÃdi«v iti vaktavye samÃnasya sabhÃva-arthaæ vacanam  /
samÃna  /
eka  /
vÅra  /
piï¬a  /
bhrÃt­  /
putra  /
dÃsÃc chandasi //


____________________________________________________________________


[#327]

##  || PS_4,1.36 ||


_____START JKv_4,1.36:

pÆtakratu-Óabdasya striyÃm aikÃraÓcÃntÃdeÓo bhavati, ÇÅp pratyaya÷  /
pÆtakrato÷ strÅ pÆtakratÃyÅ  /
traya ete yogÃ÷ puæyoga-prakarane dra«ÂavyÃ÷  /
yayà hi pÆtÃ÷ kratava÷ pÆtakratu÷ sà bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.37 ||


_____START JKv_4,1.37:

v­«Ãkapy-ÃdÅnÃm udÃtta aikÃrÃdeÓo bhavati striyÃm, ÇÅp ca pratyaya÷  /
v­«Ãkapi-Óabdo madyodÃtta udÃttatvaæ prayojayati  /
agny-Ãdi«u punarantodÃtte«u sthÃnivadbhÃvÃd eva siddham  /
v­«Ãkape÷ strÅ v­«ÃkapÃyÅ  /
agnÃyÅ  /
kusitÃyÅ  /
kusidÃyÅ  /
puæyoge ity eva, v­«Ãkapi÷ strÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.38 ||


_____START JKv_4,1.38:

ai udÃtta÷ iti vartate  /
manu-ÓabdÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati, aukÃraÓcÃntÃdeÓa÷, aikÃraÓca udÃtta÷  /
vÃgrahaïena dvÃv api vikalpyete  /
tena trairÆpyaæ bhavati  /
mano÷ strÅ manÃyÅ  /
manÃvÅ  /
manu÷  /
manu-Óabda÷ ÃdyudÃtta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.39 ||


_____START JKv_4,1.39:

và iti vartate  /
varïa-vÃcina÷ prÃtipadikÃt anudÃttÃntÃt takÃropadhÃd và ÇÅp pratyayo bhavati, takÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati  /
etÃ, enÅæ  /
ÓyetÃ, ÓyenÅ  /
haritÃ, hariïÅ  /
sarve ete ÃdyudÃttÃ÷, varïÃnÃæ taïatinitÃntÃnÃm iti vacanÃt  /
varïÃt iti kim ? prak­tà  /
prarutà /
gatisvareïÃdyudÃtta÷  /
anudÃttÃt iti kim ? Óvetà  /
gh­tÃditvÃdantodÃtta÷  /
topadhÃt iti kim ? anyato ÇÅ«aæ vak«yati  /
ata÷ ity eva, Óitir brahmaïÅ  /
piÓaÇgÃdupasaÇkhyÃnam  /
piÓaÇgÅ  /
asitapalitayo÷ prati«edha÷  /
asità /
palità /
chandasi knam ityeke  /
asiknÅ  /
paliknÅ  /
bhëÃyÃm api i«yate  /
gato gaïastÆrïamasiknikÃnÃm //


____________________________________________________________________


[#328]

##  || PS_4,1.40 ||


_____START JKv_4,1.40:

và iti niv­ttam  /
varïÃd anudÃttÃt iti vartate, topadhÃpek«am anyatvam  /
varïa-vÃcina÷ prÃtipadikÃd anudÃttÃntÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
svare viÓe«a÷  /
sÃraÇgÅ  /
kalmëŠ /
ÓabalÅ  /
varïÃt ity eva, khaÂvà  /
anudÃttÃt ity eva, k­«ïà  /
kapilà //


____________________________________________________________________


#<«id-gaurÃdibhyaÓ ca>#  || PS_4,1.41 ||


_____START JKv_4,1.41:

ÇÅ« anuvartate  /
«idbhya÷ prÃtipadikebhyo gaurÃdibhyaÓ ca striyÃm ÇÅ« pratyayo bhavati  /
Óilpini «vun (*3,1.145) - nartakÅ  /
khanakÅ  /
rajakÅ  /
gaurÃdibhya÷ - gaurÅ  /
matsÅ  /
gaura  /
matsya  /
manu«ya  /
Ó­Çga  /
haya  /
gavaya  /
mukaya  /
­«ya  /
puÂa  /
druïa  /
droïa  /
hariïa  /
kaïa  /
paÂara  /
ukaïa  /
Ãmalaka  /
kuvala  /
badara  /
bamba  /
tarkÃra  /
ÓarkÃra  /
pu«kara  /
Óikhaï¬a  /
su«ama  /
salanda  /
ga¬uja  /
Ãnanda  /
s­pÃÂa  /
s­geÂha  /
ìhaka  /
Óa«kula  /
sÆrma  /
suba  /
sÆrya  /
pƫa  /
mƫa  /
ghÃtaka  /
sakalÆka  /
sallaka  /
mÃlaka  /
mÃlata  /
sÃlvaka  /
vetasa  /
atasa  /
p­sa  /
maha  /
maÂha  /
cheda  /
Óvan  /
tak«an  /
ana¬uhÅ  /
ana¬vÃhÅ  /
e«aïa÷ karaïe  /
deha  /
kÃkÃdana  /
gavÃdana  /
tejana  /
rajana  /
lavaïa  /
pÃna  /
medha  /
gautama  /
ÃyasthÆïa  /
bhauri  /
bhauliki  /
bhauliÇgi  /
audgÃhamÃni  /
ÃliÇgi  /
Ãpicchika  /
ÃraÂa  /
ÂoÂa  /
naÂa  /
nÃÂa  /
malÃÂa  /
ÓÃtana  /
pÃtana  /
savana  /
Ãstarana  /
Ãdhikaraïa  /
eta  /
adhikÃra  /
ÃgrahÃyaïÅ  /
pratyavarohiïÅ  /
sevana  /
sumaÇgalÃt sa¤j¤ÃyÃm  /
sundara  /
maï¬ala  /
piï¬a  /
viÂaka  /
kurda  /
gÆrda  /
paÂa  /
pÃïÂa  /
lophÃïÂa  /
kandara  /
kandala  /
taruïa  /
taluna  /
b­hat  /
mahat  /
saudharma  /
rohiïÅ nak«atre  /
revatÅ nak«atre  /
vikala  /
ni«phala  /
pu«kala  /
kaÂÃcchroïivacane  /
pippalyÃdayaÓca  /
pippalÅ  /
harÅtakÅ  /
koÓÃtakÅ  /
ÓamÅ  /
karÅrÅ  /
p­thivÅ  /
kro«ÂrÅ  /
mÃtÃmaha  /
pitÃmaha  /
mÃtÃmaha-pitÃmahayo÷ mÃtari «ic ca (*4,2.36) iti «ittvÃd eva siddhe j¤Ãpana-arthaæ vacanam, anitya÷ «il-lak«aïo ÇÅ« iti, tena daæ«Ârà ity upapannaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.42 ||


_____START JKv_4,1.42:

jÃnapada-Ãdibhya ekÃdaÓabhya÷ prÃtipadikebhya ekÃdaÓasu v­ttyÃdi«v arthe«u yathÃsaÇkhyaæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
jÃnapadÅ bhavati,

[#329]

v­ttiÓ cet  /
jÃnapadÅ anyà  /
svare viÓesa÷  /
utsÃdipÃÂhÃda¤i k­te ÇÅpÃdy-udÃttatvaæ bhavati  /
kuï¬Å bhavati, amatraæ cet  /
kuï¬Ã 'nyà  /
goïÅ bhavati, Ãvapanaæ cet  /
goïà anyà  /
sthalÅ bhavati, ak­trimà cet  /
sthalà anyà /
bhÃjÅ bhavati, ÓrÃïà cet  /
pakvà ityartha÷  /
bhÃjà anyà  /
nÃgÅ bhavati, sthaulyaæ cet  /
nÃgà anyà  /
nÃgaÓabdo guïavacana÷ sthaulye ÇÅ«amutpÃdayati, anyatra guïa eva ÂÃpam  /
jÃtivacanÃttu jÃtilak«aïo ÇÅ« eva bhavati  /
nÃgÅ  /
kÃlÅ bhavati, varïaÓ cet  /
kÃlà anyà  /
nÅlÅ bhavati, anÃcchÃdanaæ cet  /
nÅlà anyà  /
na ca sarvasminnanÃcchÃdana i«yate  /
kiæ tarhi ? nÅlÃdo«adhau prÃïini ca  /
nÅlÅ o«adhi÷  /
nÅlÅ gau÷  /
nÅlÅ va¬avà  /
sa¤j¤ÃyÃæ và  /
nÅlÅ, nÅlà  /
kuÓÅ bhavati, ayovikÃraÓ cet  /
kuÓà anyà  /
kÃmukÅ bhavati maithunecchà cet  /
kÃmukà anyà  /
maithunecchÃvatÅ bhaïyate, necchÃmÃtram  /
kabarÅ bhavati, keÓaveÓaÓ cet  /
kabarà anyà //

____________________________________________________________________


#<ÓoïÃt prÃcÃm>#  || PS_4,1.43 ||


_____START JKv_4,1.43:

Óoïa-ÓabdÃt prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
ÓoïÅ, Óoïà va¬avà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.44 ||


_____START JKv_4,1.44:

guïam uktavÃn guïavacana÷  /
guïavacanÃt prÃtipadikÃd ukÃrÃntÃt striyÃæ và ÇÅ« pratyayo bhavati  /
paÂvÅ, paÂu÷  /
m­dvÅ, m­du÷  /
uta÷ iti kim ? Óuciriyaæ brÃhamaïÅ  /
guïavacanÃt iti kim ? Ãkhu÷  /
vasu-ÓabdÃd guïavacanÃd ÇÅbÃdy-udÃttÃrtham  /
vasvÅ  /
kharusaæyogopadhÃt prati«edho vaktavya÷  /
kharuriyaæ brÃhmaïÅ  /
pÃï¬uriyaæ brÃhmaïÅ  /
sattve niviÓate 'paiti p­thag jÃti«u d­Óyate  /
ÃdheyaÓ ca akriyÃjaÓ ca so 'sattvaprak­tir guïa÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.45 ||


_____START JKv_4,1.45:

bahu ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ striyÃæ và ÇÅ« pratyayo bhavati  /
bahvÅ, bahu÷  /
bahu  /
paddhati  /
aÇkati  /
a¤cati  /
aæhati  /
vaæhati  /
ÓakaÂi  /
Óakti÷ Óastre  /
ÓÃri  /
vÃri  /
gati  /
ahi  /
kapi  /
muni  /
ya«Âi  /
ita÷ prÃïyaÇgÃt  /
k­dikÃrÃdaktina÷  /
sarvato 'ktinnarthÃd ity eke  /
caï¬a  /
arÃla  /
kamala  /
k­pÃïa  /
vikaÂa  /
viÓÃla  /
viÓaÇkaÂa  /
bharuja  /
dhvaja  /
candrabhÃgÃnnadyÃm  /
kalyÃïa  /
udÃra  /
purÃïa  /
ahan  /
bahuÓabdo guïavacana eva  /
tasya+iha pÃÂha uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


[#330]

##  || PS_4,1.46 ||


_____START JKv_4,1.46:

bahv-Ãdibhya÷ chandasi vi«aye nityaæ striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
bahvūu hitvà prapiban  /
bahvÅ nÃma o«adhÅ bhavati  /
nitya-grahaïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.47 ||


_____START JKv_4,1.47:

chandasi vi«aye striyÃæ bhuvo nityaæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
vibhvÅ ca  /
prabhvÅ ca  /
saæbhvÅ ca  /
iha kasmÃn na bhavati, svayambhÆ÷ ? uta÷ iti taparakaraïam anuvartate  /
hrasvÃd eva+iyaæ pa¤camÅ  /
bhuva÷ iti sautro nirdeÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.48 ||


_____START JKv_4,1.48:

puæsà yoga÷ puæyoga÷  /
puæyogÃd dhetor yat prÃtipadikaæ striyÃæ vartate puæsa ÃkhyÃbhÆtaæ tasmÃd ÇÅ« pratyayo bhavati  /
gaïakasya strÅ gaïakÅ  /
mahÃmÃtrÅ  /
pra«ÂhÅ  /
pracarÅ  /
puæsi Óabdaprav­tti-nimittasya sambhavÃt puæÓabdà ete, tadyogÃt striyÃæ vartante  /
puæyogÃt iti kim ? devadattà  /
yaj¤adattà  /
ÃkhyÃ-grahaïÃt kim ? paris­«Âà  /
prajÃtà  /
puæyogÃd ete ÓabdÃ÷ striyÃæ vartante, na tu pumÃæsamÃcak«ate  /
gopÃlikÃdÅnÃæ prati«edha÷  /
gopÃlakasya strÅ gopÃlikà  /
sÆryÃd devatÃyÃæ cÃb vaktavya÷  /
sÆryasya strÅ devatà sÆryà  /
devatÃyÃm iti kim ? surÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.49 ||


_____START JKv_4,1.49:

indrÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ striyÃm ÇÅ« pratyayo bhavati, Ãnuk ca Ãgama÷  /
ye«Ãm atra puæyoga eva i«yate, te«Ãm ÃnugÃgamamÃtraæ vidhÅyate  /
ratyayas tu pÆrveïa+eva siddha÷  /
anye«Ãæ tÆbhayaæ vidhÅyate  /
indrÃïÅ  /
varuïÃnÅ  /
bhavÃnÅ  /
ÓarvÃïÅ  /
rudrÃïÅ  /
m­¬ÃnÅ  /
himÃraïyayor mahattve  /
mahaddhimaæ himÃnÅ  /
mahadaraïyam araïyÃnÅ  /

[#331]

yavÃd do«e  /
du«Âo yava÷ yavÃnÅ  /
yavanÃllipyÃm  /
yavanÃnÅ lipi÷  /
upÃdhyÃyamÃtulÃbhyÃæ và  /
upÃdhyÃyÃnÅ, upÃdhyÃyÅ  /
matulÃnÅ, matulÅ  /
ÃcÃryÃdaïatvaæ ca  /
ÃcÃryÃnÅ, ÃcÃryà  /
aryak«atriyÃbhyÃæ và  /
aryÃïÅ, aryà  /
k«atriyÃïÅ, k«atriyà  /
vinà puæyogena svÃrtha eva ayaæ vidhi÷  /
puæyoge tu ÇÅ«Ã eva bhavitavyam  /
aryÅ  /
k«atriyÅ  /
mudgalÃcchandasi licca  /
rathÅrabhÆnmudgalÃnÅ gavi«Âau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.50 ||

_____START JKv_4,1.50:

karaïaæ pÆrvam asminn iti karaïapÆrvaæ pratipadikam  /
krÅta-ÓabdÃntÃt prÃtipadikÃt karaïa-pÆrvÃt striyÃæ ÇÅp pratyayo bhavati  /
vastreïa kriyate sà vastrakrÅtÅ  /
vasanakrÅtÅ  /
karaïapÆrvÃt iti kim ? sukrÅtà  /
du«krÅtà  /
iha kasmÃn na bhavati, sà hÅ tasya dhanakrÅtÅ prÃïebhyo 'pi garÅyasÅ iti ? ÂÃbantena samasa÷  /
ata÷ iti cÃtuvartate  /
gatikÃrakopapadÃnÃæ k­dbhi÷ saha samÃsavacanaæ prÃk subutpatte÷ iti bahulaæ taducyate, kart­karaïe k­tà bahulam (*2,1.32) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.51 ||


_____START JKv_4,1.51:

karaïapÆrvÃt ity eva  /
karaïapÆrvÃt prÃtipadikÃt ktÃntÃd alpÃkhyÃyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavti  /
alpÃkhyÃyÃm iti samudÃyopÃdhi÷  /
abhraviliptÅ khyau÷  /
sÆpaviliptÅ pÃtrÅ  /
alpasÆpà ity artha÷  /
alpÃkhyÃyÃm iti kim ? candanÃnuliptà brÃhmaïÅ //


____________________________________________________________________


[#332]

##  || PS_4,1.52 ||


_____START JKv_4,1.52:

ktÃt ity eva  /
bahuvrÅhir yo 'ntodÃtta÷, tasmÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
svÃÇga-pÆrva-pado bahuvrÅhir iha+udÃharaïam  /
asvÃÇga-pÆrvapadÃd vikalpaæ vak«yati  /
ÓaÇkhyabhinnÅ  /
ÆrubhinnÅ  /
galalotk­ttÅ  /
keÓalÆnÅ  /
bahuvrÅhe÷ iti kim ? pÃdapatità  /
antodÃttÃj jÃtaprati«edha÷  /
dantajÃtà  /
stanajÃtà  /
pÃïig­hÅtyÃdÅnÃm arthaviÓe«e  /
pÃïig­hÅtÅ bhÃryà  /
yasya astu katha¤cit pÃïir g­hyate pÃïig­hÅtà sà bhavati  /
abahuna¤suiÃlasukhÃdi-pÆrvÃd iti vaktavyam  /
bahuk­tà  /
naÇ - ak­tà  /
su - suk­tà  /
kÃla - mÃsajÃtà  /
saævatsara-jÃtà  /
sukhÃdi - sukhajÃtà  /
du÷khajÃtà  /
jÃti-kÃla-sukha-Ãdibhyo 'nÃcchÃdanÃt kto 'k­ta-mita. pratipannÃ÷ (*6,2.170) ity evam Ãdinà bhauvrÅher antodÃttatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.53 ||


_____START JKv_4,1.53:

antodÃttÃt ktÃt iti anuvartate  /
asvÃÇgapÆrvapadÃd antodÃttÃt ktÃntÃd bahuvrÅhe÷ striyÃæ và ÇÅ« pratyayo bhavati  /
pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate  /
ÓÃrÇgajagdhÅ, ÓÃrÇgajagdhà  /
palÃï¬ubhak«itÅ, palÃï¬ubhak«ità  /
surÃpÅtÅ, surÃpÅtà  /
asvÃÇgapÆrvapadÃt iti kim ? ÓaÇkhabhinnÅ  /
ÆrubhinnÅ  /
antodÃttÃt ity eva, vastracchannà  /
vasanacchanna  /
bahulaæ sa¤j¤Ãchandasor iti vaktavyam  /
prav­ddhavilÆnÅ, prav­ddhavilÆnà  /
prav­ddhà ca asau vilÆnà ca iti  /
na ayaæ bahuvrÅhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.54 ||


_____START JKv_4,1.54:

bahuvrÅhe÷ ktÃntÃd antodÃttÃt iti sarvaæ niv­ttam  /
vÃ-grahaïam anuvartate  /
svÃÇgaæ yad upasarjanam asaæyogopadhaæ tad antÃt prÃtipadikÃt striyÃæ và ÇÅ« pratyayo bhavati  /
candramukhÅ, candramukhà  /
atikrÃntà keÓÃn atikeÓÅ, atikeÓà mÃlà  /
svÃÇgÃt iti kim ? bahuyavà  /
upasarjanÃt iti kim ? aÓikhà  /
asaæyogopadhÃt iti kim ? sugulphà  /
supÃrÓvà  /

[#333]

aÇgagÃtrakaïÂhebhya iti vaktavyam  /
m­dvaÇgÅ, m­dvaÇgà  /
sugÃtrÅ, sugÃtrà  /
snigdhakaïÂhÅ, snigdhakaïÂhà  /
adravaæ mÆrtimat svÃÇgaæ prÃïisthamavikÃrajam  /
atatsthaæ tatra d­«Âaæ cet tena cettattathÃyutam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.55 ||


_____START JKv_4,1.55:

svÃÇgÃc ca+upasarjanÃt ity eva  /
bahvaj-lak«aïe saæyogopadha-lak«aïe ca prati«edhe prÃpte vacanam  /
sahana¤-vidyamÃna-lak«aïas tu prati«edho bhavaty eva  /
nÃsikÃ-ÃdyantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ và ÇÅ« pratyayo bhavati  /
tuÇganÃsikÅ, tuÇganÃsikà  /
tilodarÅ, tilodarà  /
bambo«ÂhÅ, bambo«Âhà  /
dÅrghajaÇghÅ, dÅrghajaÇghà  /
samadantÅ, samadantà  /
cÃrukarïÅ, cÃrukarïà  /
tÅk«aïaÓ­ÇgÅ, tÅk«ïaÓ­Çgà  /
pucchÃc ca+iti vaktavaym  /
kalyÃïapucchÅ, kalyÃïapucchà  /
kabara-maïi-vi«a-Óarebhyo nityam  /
kabarapucchÅ  /
maïipucchÅ  /
vi«ayucchÅ  /
ÓarapucchÅ  /
upamÃnÃt pak«Ãc ca pucchÃt ca  /
ulÆkapak«Åsenà  /
ulÆkapucchÅ ÓÃlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.56 ||


_____START JKv_4,1.56:

svÃÇgÃt iti Çi« prÃpta÷ prati«edhyate  /
kro¬ÃdyantÃt bahvajantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo na bhavati  /
kalyÃïakro¬Ã  /
kalyÃïÃkhurà  /
kalyÃïokhà  /
kalyÃïabÃlà  /
kalyÃïaÓaphà  /
kalyÃïagudà  /
kalyÃïaghoïà  /
kalyÃïanakhà  /
kalyÃïamukhà  /
kro¬Ãdir Ãk­tigaïa÷  /
subhagà /
sugalà /
bahvaca÷ khalv api - p­thujaghanà  /
mahÃlalÃÂÃ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.57 ||


_____START JKv_4,1.57:

svÃÇgÃc ca+upasarjanÃt iti, nÃsika-udara-o«Âha-jaÇghÃ-danta-karïa. Ó­ggÃc ca (*4,1.55) iti ca prÃpto ÇÅ« prati«idhyate  /
saha na¤ vidyamÃna evaæ pÆrvÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo na bhavati  /
sakeÓÃ  /
akeÓÃ  /
vidyamÃnakeÓÃ  /
sanÃsikà  /
anÃsikà  /
vidyamÃnanÃsikà //


____________________________________________________________________


[#334]

##  || PS_4,1.58 ||


_____START JKv_4,1.58:

nakha-mukhÃntÃt prÃtipadikÃt sa¤j¤ÃyÃm vi«aye striyÃæ ÇÅ« pratyayo na bhavati  /
ÓÆrpaïakhà  /
vajranakhà /
gauramukhà /
kÃlamukhà  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? tÃmranakhÅ kanyà  /
candramukhÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.59 ||


_____START JKv_4,1.59:

dÅrghajihvÅ iti chandasi vi«aye nipÃtyate  /
saæyogopadhatvÃd aprÃpto ÇÅ« vidhÅyate  /
dÅrghajihvÅ vai devÃnÃæ havyamavÃle  /
cakÃra÷ sa¤j¤a-anukar«aïa-artha÷  /
dÅrghajihvÅ iti nipÃtanaæ nitya-artham //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.60 ||


_____START JKv_4,1.60:

svÃÇgÃc ca+upasarjanÃt ity evam Ãdividhi-prati«edha-vi«aya÷ sarvo 'py apek«yate  /
yatra ÇÅ« vihitas tatra tad apavÃda÷  /
dik-pÆrvapadÃt prÃtipadikÃt ÇÅp pratyayo bhavati  /
svare viÓe«a÷  /
prÃÇmukhÅ, prÃÇmukhà  /
prÃÇnÃsikÅ, prÃÇnÃsikà  /
iha na bhavati, prÃggulphÃ, prÃkkro¬Ã, prÃgjaghanà iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.61 ||


_____START JKv_4,1.61:

ÇÅ« eva svaryate, na ÇÅp  /
vaherayaæ ïvi-pratyayÃntasya nirdeÓa÷  /
sÃmÃrthyÃt tadantanidher vij¤Ãnam  /
bahantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
dityauhÅ  /
pra«ÂhauhÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.62 ||


_____START JKv_4,1.62:
sakhÅ aÓiÓvÅ ity etau Óabdau ÇÅ«antau bhëÃyÃæ nipÃtyete  /
sakhÅyaæ me brÃhmaïÅ  /
na asyÃ÷ ÓiÓur asti iti aÓiÓvÅ  /
bhëÃyÃm iti kim ? sakhà saptapadÅ bhava  /
aÓiÓum iva mÃmayaæ ÓiÓurabhimanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.63 ||


_____START JKv_4,1.63:

jÃtivÃci yat prÃtipadikaæ na ca striyÃm eva niyatam astrÅvi«ayam ayakÃropadhaæ ca tasmÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
Ãk­ti-grahaïà jÃtir liÇgÃnÃæ ca na sarvabhÃk  /
sak­dÃkhyÃtanirgÃhyà gotraæ ca caraïai÷ saha //


[#335]

kukkuÂÅ  /
sÆkarÅ  /
brÃhmaïÅ  /
v­«alÅ  /
nìÃyanÅ  /
cÃrÃyaïÅ  /
kaÂhÅ  /
bahv­cÅ  /
jÃte÷ iti kim ? muï¬Ã  /
astrÅvi«ayÃt iti kim ? mak«ikà  /
ayopadhÃt iti kim ? k«atriyà  /
yopadha-prati«edhe hayagavayamukayamatsyamanu«yÃïam aprati«edha÷  /
hayÅ  /
gavayÅ  /
mukayÅ  /
matsÅ  /
manu«Å //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.64 ||


_____START JKv_4,1.64:

pÃka-Ãdy-uttarapadÃt jÃtivÃcina÷ prÃtipadikÃt striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
strÅ-vi«ayatvÃd ete«Ãæ pÆrveïa aprÃpta÷ pratyayo bidhÅyate  /
odanapÃdÅ  /
ÓaÇkukarïÅ  /
ÓÃlaparïÅ  /
ÓaÇkhapu«pÅ  /
dÃsÅphalÅ  /
darbhamÆlÅ  /
gobÃlÅ  /
pu«pa-phala-mÆla-uttarapadÃt tu yato ne«yate tadajÃdi«u paÂhyate, satprÃkkÃï¬aprÃntaÓataikebhya÷ pu«pÃt, sambhastrÃjinaÓaïapiï¬ebhya÷ phalÃt, mÆlÃnna¤a÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.65 ||


_____START JKv_4,1.65:

ikÃrÃntÃt prÃtipadikÃt manu«yajÃti-vÃcina÷ striyÃæ ÇÅ« pratyayo bhavati  /
avantÅ  /
kuntÅ  /
dÅk«Å  /
plÃk«Å  /
ita÷ iti kim ? vi  /
darat  /
manu«ya-grahaïaæ kim ? tittiri÷  /
jÃte÷ iti vartamÃne punar jÃti-grahaïaæ yopadhÃd api yathà syÃt  /
audameyÅ  /
i¤a upasaÇkhyÃnam ajÃty-artham  /
sautaÇgamÅ  /
maunacittÅ  /
sutaÇgamÃdibhyaÓ cÃturarthika i¤ na jÃti÷ //


____________________________________________________________________


#<ÆÇ uta÷>#  || PS_4,1.66 ||


_____START JKv_4,1.66:

manusyajÃte÷ iti vartate  /
ukÃrÃntÃt manusyajÃti-vÃcina÷ prÃtipadikÃt striyÃm ÆÇ pratyayo bhavati  /
kurÆ÷  /
bahmabandhÆ÷  /
vÅrabandhÆ÷  /
ÇakÃro noÇdhÃtvo÷ (*6,1.175) iti viÓe«aïa-artha÷  /
dÅrghoccÃraïaæ kapo bÃdhana-artham  /
ayopadhÃt ity etad atra apek«yate  /
adhvaryur brÃhmaïÅ  /
aprÃïijÃteÓ cÃrajjvÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
alÃbÆ÷  /
karkandhÆ÷  /
aprÃïi-grahaïaæ kim ? k­kavÃku÷  /
arajjvÃdÅnÃm iti kim ? rajju÷  /
hanu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.67 ||

_____START JKv_4,1.67:

bÃhu-ÓabdÃntÃt prÃtipadikÃt sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye striyÃæ ÆÇ pratyayo bhavati  /
bhadrabÃhÆ÷  /
jÃlabÃhÆ÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? v­ttau bÃhÆ asyÃ÷ v­ttabÃhu÷ //


____________________________________________________________________


[#336]

##  || PS_4,1.68 ||


_____START JKv_4,1.68:

paÇgu-ÓabdÃt striyÃæ ÆÇ pratyayo bhavati  /
paÇgÆ÷  /
ÓvaÓur asya+ukÃrÃkÃralopaÓ ca vaktavya÷  /
ÓvaÓrÆ÷ //


____________________________________________________________________


#<Æru-uttarapadÃd aupamye>#  || PS_4,1.69 ||


_____START JKv_4,1.69:

Æru-uttarapadÃt prÃtipadikÃt aupamye gamyamÃne striyÃm ÆÇ pratyayo bhavati  /
kadalÅstambhorÆ÷  /
nÃganÃsorÆ÷  /
karabhorÆ÷  /
aupamye iti kim ? v­ttoru÷ strÅ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.70 ||


_____START JKv_4,1.70:

saæhita Óapha lak«aïa vÃma ity evam Ãde÷ prÃtipadikÃd Æru-uttarapadÃt striyÃm ÆÇ pratyayo bhavati  /
anaupamya-artha Ãrambha÷  /
saæhitorÆ÷  /
ÓaphorÆ÷  /
lak«aïorÆ÷  /
vÃmorÆ÷  /
sahitasahÃbhyÃæ ca+iti vaktavyam  /
sahitorÆ÷  /
sahorÆ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.71 ||


_____START JKv_4,1.71:

kadru-ÓabdÃt kamaï¬alu-ÓabdÃc ca chandasi ci«aye striyÃæ ÆÇ pratyayo bhavati  /
kadrÆÓ ca vai suparïÅ a  /
mà sma kamaï¬alÆæ ÓÆdrÃya dadyÃt  /
chandasi iti kim ? kadru÷  /
kamaïdalu÷  /
guggulumadhujatupatayÃlÆnÃm iti vaktavyam  /
gugulÆ÷  /
madhÆ÷  /
jatÆ÷  /
patayÃlÆ÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.72 ||


_____START JKv_4,1.72:

kadru-kamaï¬alu-ÓabdÃbhyÃæ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye striyÃm ÆÇ pratyayo bhavati  /
acchandorthaæ vacanam  /
kadrÆ÷  /
kamaï¬alÆ÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? kadru÷  /
kamaï¬alu÷ //


____________________________________________________________________


[#337]

#<ÓÃrÇgarava-Ãdy-a¤o ÇÅn>#  || PS_4,1.73 ||


_____START JKv_4,1.73:

ÓÃrÇgaravÃdibhyo '¤antebhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ striyÃæ ÇÅn pratyayo bhavati  /
ÓÃrÇgaravÅ  /
kÃpaÂavÅ  /
a¤anatebhya÷ - baidÅ  /
aurvÅ  /
jÃtigrahaïam atra anuvartate  /
tena jÃti-lak«aïo ÇÅ« anena bÃdhyate, na puæyoga-lak«aïa÷, baidasya strÅ baidÅ  /
ÓÃrÇgarava  /
kÃpaÂava  /
gaugulava  /
brÃhmaïa  /
gautama  /
ete 'ïantÃ÷  /
kÃmaï¬aleya  /
brÃhamak­teya  /
Ãniceya  /
Ãnidheya  /
ÃÓokeya  /
ete ¬hagantà  /
vÃtsyÃyana  /
mau¤jÃyana  /
etau phagantau jÃti÷  /
kaikaseyo ¬haganta÷  /
kÃvyaÓaivyau ya¤antau  /
ehi, paryehi k­dikÃrÃntau  /
ÃÓmarathyo ya¤anta÷  /
audapÃna÷  /
udapÃnaÓabda÷ Óuï¬ikÃdyaïanta÷ prayojayati  /
arÃla  /
caï¬Ãla  /
vataï¬a  /
jÃti÷  /
bhogavadgaurimato÷ sa¤j¤ÃyÃm ghÃdi«u nityaæ hrasvÃrtham  /
n­narayor v­ddhiÓ ca  /
atra yathÃyogaæ ÇÅbÃdi«u prÃpte«u ÇÅn vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.74 ||


_____START JKv_4,1.74:

yaÇantÃt prÃtipadikÃt striyÃæ cÃp pratyayo bhavati  /
¤yaÇa÷ «yaÇaÓ ca sÃmÃnya-grahaïam etat  /
Ãmba«Âhyà  /
sauvÅryà  /
kausalyà /
«yaÇ - kÃrÅ«agandhyà  /
vÃrÃhyà  /
bÃlÃkyà  /
«Ãc ca ya¤a÷  /
«Ãt paro yo ya¤ tadantÃc cÃp vaktavya÷  /
ÓÃrkarÃk«yà  /
aputimëyà /
gaukak«yà  /
uttarasÆtre cakÃro 'nukta-samuccaya-artha÷, tena và bhavi«yati //


____________________________________________________________________


#<ÃvaÇyÃc ca>#  || PS_4,1.75 ||


_____START JKv_4,1.75:

avaÂa-Óabdo gargÃdi÷, tasmÃd ya¤i k­te ÇÅpi prÃpte vacanam etat  /
ÃvaÂyÃc ca striyÃæ cÃp pratyayo bhavati  /
ÃvaÂyà prÃcÃæ «pha eva, sarvatra grahaïÃt  /
ÃvaÂyÃyanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.76 ||


_____START JKv_4,1.76:

adhikÃro 'yam  /
Ãpa¤camÃdhyÃyaparisamÃpte÷ yÃnita Ærdhvam anukramisyÃma÷ taddhitasa¤j¤Ãste veditavyÃ÷  /
vak«yati, yÆnasti÷ (*4,1.77) - yuvati÷  /
bahuvacanam anukta-taddhita-parigraha-artham  /
p­thivyà ¤Ã¤au (*4,1.85), agrÃdipaÓcì ¬imac (*4,3.23) ity evam Ãdi labdhaæ bhavati  /
taddhita-pradeÓÃ÷ - k­t-taddhita-samÃsÃÓ ca (*1,2.46) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


[#338]

##  || PS_4,1.77 ||


_____START JKv_4,1.77:

yuvan-ÓabdÃt prÃtipadikÃt striyÃæ ti÷ pratyayo bhavati  /
sa ca taddhitasa¤j¤o bhavati  /
ÇÅpo 'pavÃda÷  /
yuvati÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.78 ||


_____START JKv_4,1.78:

gotre yÃv aïi¤au vihitÃv anÃr«au tadantayo÷ prÃtipadikayor gurÆpottamayo÷ striyÃæ «yaÇ ÃdeÓo bhavati  /
nirdi«yamÃnasya ÃdeÓà bhavanti ity aïi¤or eva vij¤Ãyate, na tu samudÃyasya  /
ÇakÃra÷ sÃmÃnya-grahaïa-artha÷  /
«akÃras tadavighÃtÃrtha÷, yaÇaÓ cÃp (*4,1.74) iti  /
uttama-Óabda÷ svabhÃvÃt triprabh­tÅnÃmantyamak«aramÃha  /
uttamasya samÅpam upottamam  /
guru upottamaæ yasya tad gurÆpottamaæ prÃtipadikam  /
karÅ«asya+iva gandho 'sya karÅ«agandhi÷  /
kumudagandhi÷  /
tasyÃpatyam ityaï  /
tasya «yaÇ ÃdeÓa÷  /
kÃrÅ«agandhyà  /
kaumudagandhyà /
varÃhasyÃpatyam  /
ata i¤ (*4,1.95)  /
vÃrÃhi÷  /
tasya «yaÇ ÃdeÓa÷  /
vÃrÃhyà  /
bÃlÃkyà  /
aïi¤o÷ iti kim ? ­tabhÃgasyÃpatyaæ, badÃditvÃda¤, ÃrtabhÃgÅ  /
gurÆpottamÃdikaæ sarvam asti iti na staïi¤au  /
Âi¬¬hÃïa¤ (*4,1.15) iti ÇÅb eva bhavati  /
anÃr«ayo÷ iti kim ? vÃsi«ÂhÅ  /
vaiÓvÃmitrÅ  /
gurÆpottamayo÷ iti kim ? aupagavÅ  /
kÃpaÂavÅ  /
gotre iti kim ? tatra jÃtÃ÷ (*4,3.25) - ÃhicchatrÅ  /
kÃnyakubjÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.79 ||


_____START JKv_4,1.79:

aï-i¤o÷ ity eva  /
gotra-avayavÃ÷ gotrÃbhimatÃ÷ kulÃkhyÃ÷ puïikabhuïikamukharaprabh­taya÷  /
tato gotre vihitayor aïi¤o÷ striyÃæ «yaÇ ÃdeÓo bhavati  /
agurÆpottamÃrtha Ãrambha÷  /
pauïikyà  /
bhauïikyà  /
maukharyà /
ye«Ãæ svanantarÃpatye 'pi i«yate daivadattyÃ, yÃj¤Ãdattyà iti , te krau¬yÃdi«u dra«ÂavyÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.80 ||


_____START JKv_4,1.80:

krau¬i ity evam ÃdibhyaÓ ca striyÃæ «yaÇ pratyayo bhavati  /
agurÆpottama-artha Ãrambha÷  /
anaïi¤arthaÓ ca  /
kau¬yà  /
lìyà /
kau¬i  /
lìi  /
vyìi  /
ÃpiÓali  /
Ãpak«iti  /
caupayata  /
caiÂayata  /
Óaikayata  /
bailvayata  /
vaikalpayata  /
saudhÃtaki  /
sÆta yuvatyÃm  /
bhoja k«atriye bhauriki  /
bhauliki  /
ÓÃlmaki  /
ÓÃlÃsthali  /
kÃpi«Âhali  /
gaulak«ya  /
gaukak«ya //


____________________________________________________________________


[#339]
##  || PS_4,1.81 ||


_____START JKv_4,1.81:

daivayaj¤i Óauciv­k«i sÃtyamugri kÃïÂheviddhi ity ete«Ãm anyatarasyÃæ «yaÇ pratyayo bhavati  /
i¤antà ete, gotra-grahaïaæ ca na anuvartate  /
tena+ubhayatravibhëeyam  /
gotre pÆrveïa «yaÇÃdeÓa÷ prÃpto vikalpyate, agotre tvanantare 'patye pak«e vidhÅyate  /
tena mukte ito manusyajÃte (*4,1.65) iti ÇÅ« eva bhavati  /
daivayaj¤yÃ, daivayaj¤Å  /
Óauciv­k«yÃ, Óauciv­k«Å  /
sÃtyamugryÃ, sÃtyamugrÅ  /
kÃïÂheviddhyÃ, kÃïÂheviddhÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.82 ||


_____START JKv_4,1.82:

trayam apy adhikriyate samarthÃnÃm iti ca, prathamÃd iti ca, và iti ca  /
svÃrthika-pratyayÃvadhiÓcÃyam adhikÃra÷, prÃgdiÓo vibhakti÷ (*5,3.1) iti vÃvat  /
svÃrthike«u hy asya+upayogo na asti, vikalpo 'pi tatra anavasthita÷  /
kecin nityam eva bhavanti  /
lak«aïavÃkyÃni tasya apatyam (*4,1.92), tena raktaæ rÃgÃt (*4,2.1) tatra bhava÷ (*4,3.53) ity evam ÃdÅni bhavi«yanti  /
te«u sÃmarthye sati prathama-nirdi«ÂÃd eva vikalpena pratyayo bhavati iti veditavyam  /
samarthÃnÃm iti virdhÃraïe «a«ÂhÅ  /
samarthÃnÃæ madye prathama÷ pratyaya-prak­titvena nirdhÃryate  /
tasya iti sÃmÃnyaæ viÓe«alak«aïa-artham  /
tadÅyaæ prÃthamyaæ viÓe«ÃïÃæ vij¤Ãyate  /
upago÷ apatyam aupagava÷  /
samarthÃnÃm iti kim ? kambala upago÷, apatyaæ devadattasya  /
prathamÃt iti kim ? «a«ÂhyÃntÃd yathà syÃt, prathamÃntÃn mà bhÆt  /
và iti kim ? vÃkyam api yathà syÃt upagor apatyam iti  /
yady evaæ samÃsa-v­tti÷ taddhita-v­ttyà bÃdhyeta upagvapatyam iti  /
na+e«a do«a÷  /
pÆrvasÆtrÃd anyatarasyÃæ grahaïam anuvartate  /
tena+etad api bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.83 ||


_____START JKv_4,1.83:

tena dÅvyati iti vak«yati  /
tad ekadeÓo dÅvyacchabdo avadhitvena g­hyate  /
prÃg - dÅvyatsaæÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yama÷, aï pratyayas tatra bhavati iti veditavyam  /
adhikÃra÷, paribhëÃ, cidhirvà iti tri«v api darÓane«v apavÃdavi«ayaæ parig­tya aï pravartate  /
vak«yati, tasya apatyam (*4,1.92) - aupagava÷  /
kÃpaÂava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.84 ||


_____START JKv_4,1.84:

aÓvapatyÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ prÃgdÅvyatÅye«v arthe«u aï pratyayo bhavati  /
patyuttarapadÃd ïyaæ vak«yati, tasya apavÃda÷  /
ÃÓvapatam  /
ÓÃtapataæ  /
aÓvapati  /
Óatapati  /
dhanapati  /
gaïapati  /
rëÂrapati  /
kulapati  /
g­hapati  /
dhÃnyapati  /
paÓupati  /
dharmapati  /
sabhÃpati  /
prÃïapati  /
k«etrapati //


____________________________________________________________________


[#340]

##  || PS_4,1.85 ||


_____START JKv_4,1.85:

prÃgdÅvyata÷ ity eva  /
diti aditi Ãditya ity etebhya÷, patyuttarapadÃt ca prÃtipadikÃt prÃgdÅvyatÅye«v arthe«u ïya÷ pratyayo bhavati  /
daitya÷  /
Ãditya÷  /
Ãdityam  /
patyuttarapadÃt - prÃjÃpatyam  /
sainÃpatyam  /
yamÃcceti vaktavyam  /
yÃmyam  /
vÃÇmatipit­matÃæ chandasy upasaækhyÃnam  /
vÃcya÷  /
mÃtyà  /
pait­matyam  /
p­thivyà ¤Ã¤au  /
pÃrthivà  /
pÃrthivÅ  /
devÃd ya¤a¤au  /
daivyam  /
daivam  /
bahi«a«ÂilopaÓ ca  /
bÃhyÃ÷  /
Åkak ca  /
vÃhÅka÷  /
Åka¤ chandasi  /
bÃhÅka÷  /
svare viÓe«a÷  /
Âilopavacanam avyayÃnÃæ bhamÃtre Âilopasya anityatvaj¤ÃpanÃrtham  /
ÃrÃtÅya÷  /
sthÃmno 'kÃra÷  /
aÓvatthÃma÷  /
lomno 'patye«u bahu«u  /
u¬ulomÃ÷  /
ÓaralomÃ÷  /
bahu«u iti kim ? au¬ulomi÷  /
ÓÃralomi÷  /
sarvatra gorajÃdipratyayaprasaÇge yat  /
gavyam  /
ajÃdi-pratyaya-prasaÇge iti kim ? gobhyo hetubhya Ãgataæ gorÆpyam  /
gomayam  /
ïyÃdayo 'rthaviÓe«alak«aïÃd apavÃdÃt pÆrvaviprati«edhena  /
diterapatyaæ daitya÷  /
vanaspatÅnÃæ samÆha÷ vÃnaspatyam  /
kathaæ daiteya÷ ? diti-ÓabdÃt k­dikÃrÃd aktina÷, sarvato 'ktinn-arthÃd ity eke iti ÇÅ«aæ k­tvà strÅbhyo ¬hak kriyate  /
liÇgaviÓi«Âa-paribhëà ca anityà //


____________________________________________________________________


[#341]

##  || PS_4,1.86 ||


_____START JKv_4,1.86:
prÃgdÅvyata÷ ity eva  /
utsÃdibhya÷ prÃgdÅvyatÅye«u arthe«u a¤ pratyayo bhavati  /
aïas tad apavÃdÃnÃæ ca bÃdhaka÷  /
autsa÷  /
audapÃna÷  /
utsa  /
udapÃna  /
vikara  /
vinoda  /
mahÃnada  /
mahÃnasa  /
mahÃprÃïa  /
taruïa  /
taluna  /
ba«kayà 'se  /
dhenu  /
p­thivÅ  /
paÇkti  /
jagatÅ  /
tir«Âup  /
anu«Âup  /
janapada  /
bharata  /
uÓÅnara  /
grūma  /
pÅlu  /
kula  /
udasthÃnÃt deÓe  /
p­«adaæÓe  /
bhallakÅya  /
rathÃntara  /
madhyandina  /
b­hat  /
mahat  /
sattvantu  /
sacchabdo matubanta ÃgatanuÇko g­hyate sattvantu iti  /
kuru  /
pa¤cÃla  /
indrÃvasÃna  /
u«ïik  /
kakub÷  /
suvarïa  /
deva  /
grÅ«mÃcchandasi iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt  /
grai«æÅ tri«Âup  /
chandaÓ ca+iha v­ttaæ g­hyate, na veda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.87 ||


_____START JKv_4,1.87:

dhÃnyÃnÃæ bhavane k«etre kha¤ (*5,2.1) iti vak«yati  /
tasya prÃg ity anena+eva sambandha÷  /
prÃgbhavanasaæÓabdanÃd ye 'rthÃs te«u strÅ-ÓabdÃt puæs-ÓabdÃc ca yathÃkramaæ na¤sna¤au pratyayu bhavata÷  /
strÅ«u bhavaæ straiïam  /
pauæsnam  /
striïÃæ samÆha÷ straiïam  /
pauæsnam  /
strÅbhya Ãgataæ straiïam  /
apuæsnam  /
strÅbhyo hitaæ straiïam  /
pauæsnam  /
striyÃ÷ puævat iti j¤ÃpakÃd vatyarthe na bhavati  /
yoga-apek«aæ ca j¤Ãpakam iti strÅvad ity api siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.88 ||

_____START JKv_4,1.88:

prÃgdÅvyata÷ iti vartate, na bhavanÃt iti  /
dvigo÷ iti «a«ÂhÅ  /
dvigor ya÷ sambandhÅ nimittatvena taddhita÷ prÃgdÅvyatÅyo 'patya-pratyayaæ varjayitvà tasya lug bhavati  /
pajcasu kapÃle«u saæsk­ta÷ pajcakapÃla÷  /
daÓakapÃla÷  /
dvau devÃdadhÅte dviveda÷  /
triveda÷  /
anapatye iti kim ? dvaidevadatti÷  /
traidevadatti÷  /
prÃgdivyata÷ ity eva, dvaipÃrÃyaïika÷  /
dvigu-nimittavij¤ÃnÃd iha na bhavati, pa¤cakapÃlasya+idaæ päcakapÃlam  /
atha và dvigor eva ayaæ lug vidhÅyate  /
dvigo÷ iti sthÃna-«a«ÂhÅ  /
nanu ca pratyayÃdarÓanasya+e«Ã sa¤j¤Ã ? satyam etat  /
upacÃreïa tu lak«aïayà dvigu-nimitta-bhÆta÷ pratyaya eva dvigu÷, tasya lug bhavati  /
dvigu-nimittako 'pi tarhi guïakalpanayà kasmÃn na dvigur ucyate pÃjcakapÃlam iti ? na tasya dvigutvam nimittam  /
itaras tu dvigutvasya+eva nimittam ity asti viÓe«a÷  /
yady evam iha kathaæ pa¤cakapÃlyÃæ saæsk­ta÷ pa¤cakapÃla÷ iti ? na+eva atra taddhita utpadyate  /

[#342]

vÃkyam eva bhavati  /
traiÓabdyaæ hi sÃdhyaæ, pa¤casu kapÃle«u saæsk­ta÷, pa¤cakapÃlyÃæ saæsk­ta÷ pa¤cakapÃla÷ iti  /
tatra dvayo÷ Óabdayo÷ samÃnÃrthayor ekena vigraha÷  /
aparasmÃd utpattir bhavi«yati  /
atha+iha kasmÃn na bhavati, pa¤cabhyo gargebhya Ãgataæ pajcagargarÆpayam, pa¤cagargam ayam iti và ity anuvartate  /
sà ca vyavasthita-vibhëà vij¤Ãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.89 ||


_____START JKv_4,1.89:

prÃgdÅvyata÷ ity eva  /
yaskÃdibhyo gotre (*2,4.63)  /
ity Ãdinà ye«Ãæ gotrapratyayÃnÃæ lug ukta÷, te«ÃmajÃdau prÃgdÅvyatÅye viÓayabhÆte prati«idhyate  /
gargÃïÃm chÃtrÃ÷ gÃrgÅyÃ÷  /
vÃtsÅyÃ÷  /
ÃtreyÅyÃ÷  /
khÃrapÃyaïÅyÃ÷  /
gotre iti kim ? kaubalam  /
bÃdaram  /
aci iti kim ? gargebhya Ãgatam gargarÆpyam  /
gargamayam  /
prÃgdÅvyata÷ ity eva, gargebhyo hi tam gÃrgÅyam  /
gotrasya bahu«u lopino bahuvacanÃntasya prav­ttau dvyekayor aluk  /
bidÃnÃm apatyaæ yuvÃ, yuvÃnau baida÷, baidau  /
vaida-ÓabdÃt ata÷ i¤ k­te tasya ca i¤a÷ ïya-k«atriya-Ãr«a-¤ito yÆni lug-aï-i¤o÷ (*2,4.58) iti luki rÆpam  /
ekavacana-dvivacana-antasya prav­ttau bahu«u lopo yÆni, baidasya baidayor và apatyaæ bahavo mÃïavakÃ÷ bidÃ÷  /
nahyatrÃï bahu«Ætpanna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.90 ||


_____START JKv_4,1.90:

prÃg dÅvyata÷ iti vartate, aci ca  /
prÃgdÅvyatÅye ajÃdau pratyaye vivak«ite buddhisthe 'nutpanna eva yuva-pratyayasya lug bhavati  /
tasman niv­tte sati yo yata÷ prÃpnoti sa tato bhavati  /
phÃïÂÃh­tasya apatyaæ phÃïÂÃh­ti÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, phÃïÂÃh­ti-mimatÃbhyÃæ ïa-phi¤au (*4,1.150), phÃïÂÃg­ta÷  /
tasya chÃatrÃ÷ iti vivak«ite 'rthe buddhisthe yuva-pratyaysya lug bhavati  /
tasmin niv­tte i¤antaæ prak­ti-rÆpaæ sampannam  /
tasmÃt i¤aÓ ca (*4,2.112) ity aï bhavati, phÃïÂÃh­tÃ÷  /
bhÃgavittasya apatyaæ bhÃgavitti÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, v­ddhÃÂ Âhak sauvÅre«u bahulam (*4,1.148) iti Âhak, bhÃgavittika÷  /
tasya chÃtrÃ÷, pÆrvavad yuvapratyaye niv­tte, i¤aÓ ca (*4,2.112) ity aï, bhÃgavittÃ÷  /
tikasya apatyaæ, tikÃdibhya÷ phi¤ (*4,1.154), taikÃyani÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, pheÓ cha ca (*4,1.149) iti cha÷, taikÃyanÅya÷  /
tasya chÃtra÷, yuva-pratyaye niv­tte v­ddhÃc cha÷ (*4,2.114), taikÃyanÅyÃ÷  /
kapi¤jalÃdasya apatyaæ kÃpi¤jalÃdi÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, kurvÃdibhyo ïya÷ (*4,1.151), kÃpi¤jalÃdya÷  /
tasya chÃtrÃ÷, ïye niv­tte i¤aÓ ca (*4,2.112) ity aï, kÃpi¤jalÃdÃ÷  /
glucukasya apatyaæ, prÃcÃm av­ddhÃt phin bahulam (*4,1.160) iti glucukÃyani÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, prÃgdÅvyato 'ï (*4,1.83), glaucukÃyana÷  /
tasya chÃtrÃ÷, yuva-pratyaye niv­tte sa eva aï, glaucukÃyanÃ÷  /
aci ity eva, phÃïÂÃh­tarÆpyam  /
phÃïÂÃh­tamayam  /
prÃgdÅvyata÷ ity eva, bhÃgavittikÃya hitaæ bhÃgavittikÅyam //


____________________________________________________________________


[#343]

##  || PS_4,1.91 ||


_____START JKv_4,1.91:

yÆni ity eva  /
pÆrvasÆtreïa nitye luki prÃpte vikalpa ucyate  /
phakphi¤or yuva-pratyayayo÷ prÃgdÅvyatÅye 'jÃdau pratyaye vivak«ite 'nyatarasyÃæ lug bhavati  /
gargÃdibhyo ya¤i k­te ya¤i¤oÓ ca (*4,1.101) iti phak, gÃrgyÃyaïa÷  /
tasya chÃtrÃ÷ gÃrgÅyÃ÷, gÃrgyÃyaïÅyÃ÷  /
vÃtsÅyÃ÷, vÃtsyÃyanÅyÃ÷  /
phi¤a÷ khalv api yaskasya apatyaæ, ÓivÃdibhyo 'ï (*4,1.112), yÃska÷  /
tasya apatyaæ yuvÃ, aïo dvyaca÷ (*4,1.156) iti phi¤, yÃskÃyani÷  /
tasya chÃtrÃ÷ yÃskÅyÃ÷, yÃskÃyanÅyÃ÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.92 ||


_____START JKv_4,1.92:

artha-nirdeÓo 'yaæ, pÆrvair uttaraiÓ ca pratyayair abhisambadhyate  /
tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt apatyam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
prak­tyartha-viÓi«Âa÷ «a«Âhyartho 'patyam Ãtra¤ceha g­hyate  /
liÇgavacanÃdikamanyat sarvamavivak«itam  /
upagorapatyam aupagava÷  /
ÃÓvapata÷  /
daitya÷  /
autsa÷  /
straiïa÷  /
pauæsna÷  /
tasya+idam apatye 'pi bÃdhana-arthaæ k­taæ bhavet  /
utsarga÷ Óe«a eva asau v­ddhÃny asya prayojanam //
bhÃnor apatyam bhÃnava÷  /
ÓyÃmagava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.93 ||


_____START JKv_4,1.93:

apatyaæ pautra-prabh­ti gotram (*4,1.162)  /
tasman vivak«ite bhedena pratyapatyaæ pratyayotpatti-prasÇge niyama÷ kriyate, gotre eka eva pratyayo bhavati, sarve 'patyena yujyante  /
apatanÃd apatyam  /
yo 'pi vyavahitena janita÷, so 'pi prathamaprak­ter apatyaæ bhavaty eva  /
gargasya apatyaæ gÃrgi÷  /
gÃrger apatyaæ gÃrgya÷  /
tatputro 'pi vyavahitena janita÷, so 'pi prathamaprak­ter apatyaæ bhavaty eva  /
gargasya apatyaæ gÃrgi÷  /
gÃrger apatyaæ gÃrgya÷  /
tatputro 'pi gÃrgya÷  /
sarvasmin vyavahitajanite 'pi gotrÃpatye garga-ÓabdÃd ya¤ eva bhavati iti pratyayo niyamyate  /
athavà gotrÃpatye vivak«ite eka eva Óabda÷ prathamà prak­ti÷ pratyayam utpÃdayati iti prak­tir niyamyate  /
gÃrgya÷  /
nìÃyana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.94 ||


_____START JKv_4,1.94:

ayam api niyama÷  /
yÆny apatye vivak«ite gotrÃd eva pratyayo bhavati, na paramaprak­tyanantarayuvabhya÷  /
gÃrgyasya apatyaæ yuvà gÃrgyÃyaïa÷  /
vÃtsyÃyana÷  /
dÃk«Ãyaïa÷  /
plÃk«Ãyaïa÷  /
aupagavi÷  /
nìÃyani÷  /
astriyÃm iti kim ? dÃk«Å  /
plÃk«Å  /
kiæ punar atra prati«idhyate ? yadi niyama÷, striyÃm aniyama÷ prÃpnoti  /
atha yuvapratyaya÷, striyà gotraprayayena abhidhÃnaæ na prÃpnoti gora-sa¤j¤ÃyÃ÷ yuva-sa¤j¤ayà bÃdhitatvÃt  /
tasmÃd yogavibhÃga÷ kartavya÷  /
gotrÃd yÆni pratyayo bhavati  /
tato 'striyÃm  /
yÆni yad uktaæ tat striyÃæ na bhavati  /
yuvasa¤j¤Ã+eva prati«idhyate, tena strÅ gotrapratyayena abhidhÃsyate //


____________________________________________________________________


[#344]

##  || PS_4,1.95 ||


_____START JKv_4,1.95:

tasya apatyam ity eva  /
akÃrÃntÃt prÃtipadikÃt i¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
dak«asya apatyaæ dÃk«i÷  /
taparakaraïaæ kim ? ÓubhaæyÃ÷, kÅlÃlapÃ÷ ity ato mà bhÆt  /
kathaæ pradÅyatÃæ dÃÓarathÃya maithili ? Óe«avivak«ayà bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.96 ||


_____START JKv_4,1.96:

bÃhu ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo 'patye i¤ pratyayo bhavati  /
bÃhavi÷  /
aupabÃhavi÷  /
anakÃrÃrtha Ãrambha÷  /
kvacid bÃdhakavÃdhanÃrtha÷  /
bÃhu  /
upabÃhu  /
vivÃku  /
ÓivÃku  /
baÂÃku  /
upabindu  /
v­ka  /
cƬÃlà  /
mƫikà /
balÃkà  /
bhagalà /
chagalà /
ghruvakà /
dhuvakà /
sumitrà /
durmitrà /
pu«karasat  /
anuharat  /
devaÓarman  /
agniÓarman  /
kunÃman  /
sunÃman  /
pa¤can  /
saptan  /
a«Âan  /
amitaujasa÷ salopaÓ ca  /
uda¤cu  /
Óiras  /
ÓarÃvin  /
k«emav­ddhin  /
Ó­ÇkhalÃtodin  /
kharanÃdin  /
nagaramardin  /
prÃkÃramardin  /
loman  /
ajÅgarta  /
k­«ïa  /
salaka  /
yudhi«Âhira  /
arjuna  /
sÃmba  /
gada  /
pradyumna  /
rÃma  /
udaÇka÷ sa¤j¤ÃyÃm  /
ambhÆyo 'mbhaso÷ salopaÓ ca  /
bÃhvÃdiprabh­ti«u ye«Ãæ darÓanaæ gotrabhÃve laukike tato 'nyatra te«Ãæ prati«edha÷  /
bÃhurnÃma kaÓcit, tasya apatyaæ bÃhava÷  /
sambandhiÓabdÃnÃæ ca tatsad­ÓÃt prati«edha÷  /
sa¤j¤Ã - ÓvaÓurasya apatyaæ ÓvÃÓuri÷  /
cakÃro 'nukta-samuccaya-artha÷ Ãk­tigaïatÃmasya bodhayati  /
jÃmbi÷  /
aindraÓarmi÷  /
Ãjadhenavi÷  /
Ãjabandhavi÷  /
au¬ulomi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.97 ||


_____START JKv_4,1.97:

sudhÃt­-ÓabdÃd apatye i¤ pratyayo bhavati, tatsaæniyogena ca tasya akaÇ adeÓo bhavati  /
sudhÃtur apatyam saudhÃtaki÷  /
vyÃsavaru¬ani«Ãdacaï¬ÃlabimbÃnÃm iti vaktavyam  /
vaiyÃsaki÷  /
bÃru¬aki÷  /
nai«Ãdaki÷  /
cÃï¬Ãlaki÷  /
baimbaki÷ //


____________________________________________________________________


[#345]

##  || PS_4,1.98 ||


_____START JKv_4,1.98:

tasya apatyam ity eva  /
gotrasa¤j¤ake 'patye vÃcye ku¤jÃdibhya÷ cpha¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavÃda÷  /
cakÃro viÓe«aïa-artha÷ vrÃta-cpha¤or astriyÃm (*5,3.113) iti  /
¤akÃro v­ddhy-artha÷  /
kau¤jÃyanya÷, kaujÃyanyau, kau¤jÃyanÃ÷  /
brÃdhnÃyanya÷, brÃdhnÃyanyau, brÃdhnÃyanÃ÷  /
gotre iti kim ? ku¤jasya apatyam anantaraæ kau¤ji÷  /
ekavacana-dvivacanayo÷ satiÓi«ÂatvÃt ¤itsvareïa+eva bhavitavyam  /
bahuvacane tu kau¤jÃyanÃ÷ iti, param api ¤itsvaraæ tyaktvà citsvara eva+i«yate  /
gotra-adhikÃraÓ ca ÓivÃdibhyo 'ï (*4,1.112) iti yÃvat  /
ku¤ja  /
bradhna  /
ÓaÇkha  /
bhasman  /
gaïa  /
loman  /
ÓaÂha  /
ÓÃka  /
ÓÃkaÂa  /
Óuï¬Ã  /
Óubha  /
vipÃÓa  /
skanda  /
stambha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.99 ||


_____START JKv_4,1.99:

na¬ ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ gotrÃpatye phak pratyayo bhavati  /
nìÃyana÷  /
cÃrÃyaïa÷  /
gotre ity eva, nìi÷  /
ÓalaÇku ÓalaÇkaæ ca ity atra paÂhyate  /
ÓÃlaÇkÃyana÷  /
pailÃdi«u ÓÃlaÇki-Óabda÷ paÂhyate  /
ÓÃlaÇki÷ pità  /
ÓÃlaÇki÷ putra÷  /
tat katham ? gotra-viÓe«e kauÓike phakaæ smaranti, i¤ eva anyatra ÓÃlaÇki÷ iti  /
athavà pailÃdipÃÂha eva j¤Ãpaka÷ i¤o bhÃvasya  /
na¬a  /
cara  /
baka  /
mu¤ja  /
itika  /
itiÓa  /
upaka  /
lamaka  /
ÓalaÇku ÓalaÇkaæ ca  /
saptala  /
vÃjapya  /
tika  /
agniÓarman v­Óagaïe  /
prÃïa  /
nara  /
sÃyaka  /
dÃsa  /
mitra  /
dvÅpa  /
piÇgara  /
piÇgala  /
kiÇkara  /
kiÇkala  /
kÃtara  /
kÃtala  /
kÃÓya  /
kÃÓyapa  /
kÃvya  /
aja  /
amu«ya  /
k­«ïaraïau brÃhmaïavÃsi«Âhayo÷  /
amitra  /
ligu  /
citra  /
kumÃra  /
kro«Âu kro«Âaæ ca  /
loha  /
durga  /
stambha  /
ÓiæÓipà  /
agra  /
t­ïa  /
ÓakaÂa  /
sumanas  /
sumata  /
mimata  /
­k  /
jat  /
yugandhara  /
haæsaka  /
daï¬in  /
hastin  /
pa¤cÃla  /
camasin  /
suk­tya  /
sthiraka  /
brÃhmaïa  /
caÂaka  /
badara  /
aÓvaka  /
kharapa  /
kÃmuka  /
vrahmadatta  /
udumbara  /
Óoïa  /
aloha  /
daï¬a //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.100 ||


_____START JKv_4,1.100:

haritÃdirbidÃdyantargaïa÷  /
haritÃdibhyo '¤antebhyo 'patye phak pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavÃda÷  /
haritasya apatyaæ hÃritÃyana÷  /
kaindÃsÃyana÷  /
nanu ca gotre iti vartate  /
na ca gotrÃdaparo gotrapratyayo bhavati eko gotre (*4,1.93) iti vacanÃt ? satyam etat  /

[#346]

iha tu gotrÃdhikÃre 'pi sÃmarthyÃd yÆni pratyayo vij¤Ãyate  /
gotrÃdhikÃras tu uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.101 ||


_____START JKv_4,1.101:

ya¤antÃt i¤antÃc ca prÃtipadikÃd apatye phak pratyayo bhavati  /
gÃrgyÃyaïa÷  /
vÃtsyÃyana÷  /
i¤antÃt - dÃk«Ãyaïa÷  /
plÃk«Ãyaïa÷  /
dvÅpÃd anusamudraæ ya¤ (*4,3.10), sutaÇ-gamÃdibhya i¤ (*4,2.80) ity ato na bhavati  /
gotra-grahaïena ya¤i¤au viÓe«yete  /
tadantÃt tu yÆny eva ayaæ pratyaya÷, gotrÃd yÆni pratyayo bhavati iti vacanÃt //

____________________________________________________________________


#<Óaradvac-chunaka-darbhÃd bh­gu-vatsa-ÃgrÃyaïe«u>#  || PS_4,1.102 ||


_____START JKv_4,1.102:

gotre ity eva  /
Óaradvat Óunaka darbha ity etebhyo gotrÃpatye phak pratyayo bhavati yathÃsaÇkhyaæ bh­guvatsÃgrÃyaïe«u arthe«u apatya-viÓe«e«u  /
ÓÃradvatÃyano bhavati bhÃrgavaÓ cet  /
ÓÃradvato 'nya÷  /
ÓaunakÃyano bhavati vÃtsyaÓ cet  /
Óaunako 'nya÷  /
dÃrbhÃyaïo bhavati ÃgrÃyaïaÓ cet  /
dÃrbhiranya÷  /
Óaradvac-chunaka-Óabdau bidÃdÅ  /
tÃbhyÃm a¤o 'pavÃda÷ phak //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.103 ||


_____START JKv_4,1.103:

gotre ity eva  /
droïÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo gotrÃpatye 'nyatarasyÃæ phak pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavÃda÷  /
drauïÃyana÷, drauïi÷  /
pÃrvatÃyana÷, pÃrvati÷  /
jaivantÃyana÷, jaivanti÷  /
katham anantara÷ aÓvatthÃmà drauïÃyana÷ ity ucyate  /
na+eva atra mahÃbhÃratadroïo g­hyate  /
kiæ tarhi ? anÃdi÷  /
tata idaæ gotre pratyayavidhÃnam  /
idÃnÅætanÃt tu ÓrutisÃmÃnyÃdadhyÃropeïa tathÃbhidhÃnaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.104 ||


_____START JKv_4,1.104:

gotre ity eva  /
bidÃdibhyo gotrÃpatye a¤ pratyayo bhavati  /
baida÷  /
aurva÷  /
ye punar atra an­«i-ÓabdÃ÷ putrÃdayastebhyo 'nantarÃpatye eva bhavati  /
pautra÷  /
dauhitra÷  /
an­«yÃnantaryasya ayam artha÷, an­«ibhyo 'nantare bhavati iti  /
yady ayam artha÷, ­«yapatye nairantarya-prati«edho na k­ta÷ syÃt ? tatra+idaæ na sidhyati, indrabhÆ÷ saptama÷ kÃÓyapÃnÃm  /
anantarÃpatyarÆpeïa+eva ­«yaïÃbhidhÃnaæ bhavi«yati  /
avaÓyaæ ca+etad evaæ vij¤eyam  /
­«yapatye nairantaryavi«aye prati«edhe vij¤ÃyamÃne kauÓiko viÓvÃmitra÷ iti du«yati  /
gotre ity eva, baidi÷  /
nanu ca ­«yaïà bhavitavyam ? bÃhvÃdi÷ Ãk­tigaïa÷, tena i¤ eva bhavati  /
bida  /
urva  /
kaÓyapa  /
kuÓika  /
bharadvÃja  /
upamanyu  /
kilÃlapa  /
kidarbha  /
viÓvÃnara ­«Âi«eïa  /
­tabhÃga  /
haryaÓva  /
priyaka  /
Ãpastamba  /
kÆcavÃra  /
Óaradvat  /
Óunaka  /
dhenu  /
gopavana  /
Óigru  /
bindu  /
bhÃjana  /
aÓvÃvatÃna  /
ÓyÃmÃka  /
ÓyamÃka  /
ÓyÃparïa  /
harita  /
kindÃsa  /
vahyaska  /
arkalƫa  /
vadhyo«a  /
vi«ïuv­ddha  /
pratibodha  /
rathÃntara  /
rathÅtara  /
gavi«Âhira  /
ni«Ãda  /
maÂhara  /
m­da  /
punarbhÆ  /
putra  /
duhit­  /
nanÃnd­  /
parastrÅ paraÓuæ ca //


____________________________________________________________________


[#347]

##  || PS_4,1.105 ||


_____START JKv_4,1.105:

gotre ity eva  /
gargÃdibhyo gotrÃpatye ya¤ pratyayo bhavati  /
gÃrgya÷  /
vÃtsya÷  /
manu-Óabdo 'tra paÂhyate  /
tatra katham mÃnavÅ prajà ? gotre ity ucyate  /
apatyasÃmÃnye bhavi«yati  /
katham anantaro rÃmo jÃmadagnya÷, vyÃsa÷ pÃrÃÓarya÷ iti ? gotrarÆpÃdhyÃropeïa bhavi«yati  /
anantarÃpatyavivak«ÃyÃæ tu ­«yaïaiva bhavitavyaæ jÃmadagna÷, pÃrÃÓara÷ iti  /
garga  /
vatsa  /
vÃjà 'se  /
saæk­ti  /
aja  /
vyÃghrapÃt  /
vidabh­t  /
prÃcÅnayoga  /
agasti  /
pulasti  /
rebha  /
agniveÓa  /
ÓaÇkha  /
ÓaÂha  /
ghÆma  /
avaÂa  /
camasa  /
dhana¤jaya  /
manasa  /
v­k«a  /
viÓvÃvasu  /
janamÃna  /
lohita  /
Óaæsita  /
babhru  /
maï¬u  /
mak«u  /
aligu  /
ÓaÇku  /
ligu  /
gulu  /
mantu  /
jigūu  /
manu  /
tantu  /
manÃyÅ  /
bhÆta  /
kathaka  /
ka«a  /
taï¬a  /
vataï¬a  /
kapi  /
kata  /
kurukata  /
ana¬u÷  /
kaïva  /
Óakala  /
gokak«a  /
agastya  /
kuï¬ina  /
yaj¤avalka  /
ubhaya  /
jÃta  /
virohita  /
v­«agaïa  /
rahÆgaïa  /
Óaï¬ila  /
vaïa  /
kaculuka  /
mudgala  /
musala  /
parÃÓara  /
jatÆkarïa  /
mÃntrita  /
saæhita  /
aÓmaratha  /
ÓarkarÃk«a  /
pÆtimëa  /
sthÆïa  /
araraka  /
piÇgala  /
k­«ïa  /
golunda  /
ulÆka  /
titik«a  /
bhi«aj  /
bha¬ita  /
bhaï¬ita  /
dalbha  /
cikita  /
devahÆ  /
indrahÆ  /
ekalÆ  /
pippalÆ  /
v­dagni  /
jamadagni  /
sulobhin  /
ukattha  /
kuÂÅgu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.106 ||


_____START JKv_4,1.106:

madhu-ÓabdÃd babhru-ÓabdÃc ca gotrÃpatye ya¤ pratyayo bhavati yathÃsaÇkhyam brÃhmaïe kauÓike vÃcye  /
mÃdhvyo bhavati bÃhmaïa÷ cet  /
mÃdhava eva anya÷  /
bÃbhravyo bhavati kauÓikaÓ cet  /
bÃbhrava eva anya÷  /
babhru-Óabdo gargÃdi«u paÂhyate, tata÷ siddhe ya¤i kauÓike niyama-arthaæ vacanam  /
gargÃdi«u paÂho 'pyantargaïakÃryÃrtha÷, sarvatra lohitÃdi-katantebhya÷ (*4,1.18) iti  /
bÃbhravyÃyaïÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.107 ||


_____START JKv_4,1.107:

kapi-bodha-ÓabdÃbhyÃm ÃÇgirase 'patya-viÓe«e gotre ya¤ pratyayo bhavati  /
kÃpya÷  /
baudhya÷  /
ÃÇgirase iti kim ? kÃpeya÷  /
baudhi÷  /
kapi-Óabdo gargÃdi«u paÂhyate  /
tasya niyamarthaæ vacanam, ÃÇgirase yathà syÃt  /
lohitÃdikÃryÃrthaæ gaïe pÃÂha÷  /
kÃpyÃyanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.108 ||


_____START JKv_4,1.108:

ÃÇgirase ity eva  /
vataï¬a-ÓabdÃd ÃÇgirase 'patyaviÓe«e gotre ya¤ pratyayo bhavati  /
vÃtaï¬ya÷  /
ÃÇgirase iti kim ? vÃtaï¬a÷  /
kim artham idaæ yÃvatà gargÃdi«v ayaæ paÂhyate ? ÓivÃdi«u api ayaæ paÂhyate  /
tatra ÃÇgirase ÓivÃdyaïo 'pavÃda-arthaæ punar vacanam  /
anÃÇgirase tu ubhayatra pÃÂhasÃmarthyÃt pratyayadvayam api bhavati  /
vÃtaï¬ya÷, vÃtaï¬a÷ //


____________________________________________________________________


[#348]

##  || PS_4,1.109 ||


_____START JKv_4,1.109:

ÃÇgirase ity eva  /
vataï¬a-ÓabdÃd ÃÇgirasyÃæ striyÃæ yapratyayasya luk bhavati  /
luki k­te ÓÃrÇgaravÃdipÃÂhÃn ÇÅn bhavati  /
vataï¬Å  /
ÃÇgirase iti kim ? vÃtaï¬yÃyanÅ  /
ÓivÃdyaïi tu vÃtaï¬Å //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.110 ||


_____START JKv_4,1.110:

ÃÇgirasa iti niv­ttam  /
aÓvÃdibhya÷ gotrÃpatye pha¤ pratyayo bhavati  /
ÃÓvÃyana÷  /
ÃÓmÃyana÷  /
ye tv atra pratyayÃntÃ÷ paÂhyante tebhya÷ sÃmÃrthyÃd yÆni pratyayo vij¤Ãyate  /
aÓva  /
aÓman  /
ÓaÇkha  /
bida  /
puÂa  /
rohiïa  /
kharjÆra  /
kharjÆla  /
pi¤jÆra  /
bha¬ila  /
bhaï¬ila  /
bha¬ita  /
bhaï¬ita  /
bhaï¬ika  /
prah­ta  /
rÃmoda  /
k«atra  /
grÅvà  /
kÃÓa  /
golÃÇkya  /
arka  /
svana  /
dhvana  /
pÃda  /
cakra  /
kula  /
pavitra  /
gomin  /
ÓyÃma  /
dhÆma  /
dhÆmra  /
vÃgmin  /
viÓvÃnara  /
kuÂa  /
veÓa  /
Óapa Ãtreye  /
natta  /
ta¬a  /
na¬a  /
grūma  /
arha  /
viÓamya  /
viÓÃlà  /
giri  /
capala  /
cunama  /
dÃsaka  /
vailya  /
dharma  /
Ãna¬uhya  /
puæsijÃta  /
arjuna  /
ÓÆdraka  /
sumanas  /
durmanas  /
k«Ãnta  /
prÃcya  /
kita  /
kÃïa  /
cumpa  /
Óravi«Âhà  /
vÅk«ya  /
pavindà /
Ãtreya bhÃradvÃje  /
kutsa  /
Ãtava  /
kitava  /
Óiva  /
khadira  /
bhÃradvÃja Ãtreye //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.111 ||


_____START JKv_4,1.111:

bharga-ÓabdÃd apatye viÓe«e traigarte gotre pha¤ pratyayo bhavati  /
bhÃrgÃyaïo bhavati traigarta÷ cet  /
bhÃrgi÷ anya÷ //


____________________________________________________________________


#<Óiva-Ãdibhyo 'ï>#  || PS_4,1.112 ||


_____START JKv_4,1.112:

gotre iti niv­ttam  /
ata÷ prabh­ti sÃmÃnyena pratyayÃ÷ vij¤Ãyante  /
ÓivÃdibhyo 'patye aï pratyayo bhavati  /
yathÃyatham i¤ÃdÅnÃm apavÃda÷  /
Óaiva÷  /
prau«Âha÷  /
tak«an Óabdo 'tra paÂhyate kÃrilak«aïamudÅcÃmi¤aæ bÃdhitum  /
ïyatpratyaysya tu bÃdho ni«yate  /
tÃk«ïa÷, tÃk«aïya÷  /
gaÇgÃ-Óabda÷ paÂhyate tikÃdiphi¤Ã ÓumrÃdi¬hakà ca samÃveÓa-artham  /
tena trairÆpyaæ bhavati  /
gÃÇga÷, gÃÇgÃyani÷ , gÃÇgeya÷  /
vipÃÓaÓabda÷ paÂhyate ku¤jÃdilak«aïena cpha¤Ã samÃveÓa-artham  /
vaipÃÓa÷, vaipÃÓÃyanya÷  /
Óiva  /
prau«Âha  /
prau«Âhika  /
caï¬a  /
jambha  /
muni  /
sandhi  /
bhÆri  /
kuÂhÃra  /
anabhimlÃna  /
kakutstha  /
kaho¬a  /
lekha  /
rodha  /
kha¤jana  /
koha¬a  /
pi«Âa  /
hehaya  /
kha¤jÃra  /
kha¤jÃla  /
surohikà /
parïa  /
kahƫa  /
parila  /
vataï¬a  /
t­ïa  /
karïa  /
k«Årahrada  /
jalahrada  /
pari«ika  /
jaÂilika  /
gophilika  /
badhirikà /
ma¤jÅraka  /
v­«ïika  /
rekha  /
Ãlekhana  /
viÓravaïa  /
ravaïa  /
vartanÃk«a  /
piÂaka  /
piÂÃka  /
t­k«Ãka  /
nabhÃka  /
ÆrïanÃbha  /
jaratkÃru  /
utk«ipà  /
rohitika  /
ÃryaÓveta  /
supi«Âa  /
kharjÆrakarïa  /
masÆrakarïa  /
tÆïakarïa  /
mayÆrakarïa  /
kha¬araka  /
tak«an  /
­«Âi«eïa  /
gaÇgà  /
vipÃÓa  /
yaska  /
lahya  /
drugha  /
aya÷sthÆïa  /
bhalandana  /
virÆpÃk«a  /
bhÆmi  /
ilà /
sapatnÅ  /
dvyaco nadyÃ÷  /
t riveïÅ trivaïaæ ca //


____________________________________________________________________


[#349]

##  || PS_4,1.113 ||


_____START JKv_4,1.113:

v­ddhir yasya acÃm Ãdis tad v­ddham (*1,1.73)  /
av­ddhÃbhya÷ iti Óabda-dharma÷, nadÅ-mÃnu«Åbhya÷ iti arthadharma÷, tena abhedÃt prak­tayo nirdiÓyante  /
tannÃmikÃbhya÷ iti sarvanÃmnà pratyaya-prak­te÷ parÃmarÓa÷  /
av­ddhÃni yÃni nadÅnÃæ mÃnu«ÅïÃæ ca nÃmadheyÃni, tebhyo 'patye aï pratyayo bhavati  /
¬hako 'pavÃda÷  /
yamunÃyà apatyaæ yÃmuna÷  /
irÃvatyÃ÷ apatyam airÃvata÷  /
vaitasta÷  /
nÃrmada÷  /
mÃnu«Åbhya÷ khalv api - Óik«itÃyÃ÷ apatyaæ Óaik«ita÷  /
cintitÃyÃ÷ apatya caintita÷  /
av­ddhÃbhya÷ iti kim ? candrabhÃgÃyÃ÷ apatyaæ cÃndrabhÃgeya÷  /
vÃsavadtteya÷  /
nadÅmÃnu«Åbhya÷ iti kim ? sauparïeya÷  /
vainateya÷  /
tannÃmikÃbhya÷ iti kim ? ÓobhanÃyÃ÷, Óaubhaneya÷ //


____________________________________________________________________


#<­«y-andhaka-v­«ïi-kurubhyaÓ ca>#  || PS_4,1.114 ||


_____START JKv_4,1.114:

­«aya÷ prasiddhà vasi«ÂhÃdaya÷  /
andhakÃ÷ v­«ïaya÷ kurava÷ iti vaæÓÃkhyÃ÷  /
­«yÃdi-kurvantebhya÷ prÃtipadikebhyo 'patye aï pratyayo bhavati  /
i¤o+ÃvÃda÷  /
atryÃdibhyas tu paratvì ¬hagÃdibhir eva bhavitavyam  /
­«ibhyas tÃvat - vÃsi«Âha÷  /
vaiÓvÃmitra÷  /
andhakebhya÷ - ÓvÃphalka÷  /
rÃndhasa÷  /
v­«ïibhya÷ - vÃsudeva÷  /
Ãniruddha÷  /
kurubhya÷ - nÃkula÷  /
sÃhadeva÷  /
kathaæ punar nityÃnÃæ ÓabdÃnÃmandhakÃdivaæÓasamÃÓrayeïa anvÃkhyÃnaæ yujyate ? kecid Ãhu÷ katham api kÃkatÃlÅyanyÃyena kurvÃdivaæÓe«vasaækareïa+eva nakulasahadevÃdaya÷ ÓabdÃ÷ subahava÷ saÇkalitÃ÷, tÃnupÃdÃya pÃïininà sm­tir upanibaddhà iti  /
athavÃndhakav­«ïikuruvaæÓà api nityà eva, te«u ye ÓabdÃ÷ prayujyante nakulasahadevÃdaya÷, tatra+idaæ pratyayavidhÃnam ity ado«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.115 ||


_____START JKv_4,1.115:

mat­-ÓabdÃt saÇkhyÃ-pÆrvÃt saæ-pÆrvÃt bhadra-pÆrvÃc ca apatye aï pratyayo bhavati, ukÃraÓ ca antÃdeÓa÷  /
dvayor mÃtror apatyaæ dvaimÃtura÷  /
«ÃïmÃtura÷  /
sÃæmÃtura÷  /
bhÃdramÃtura÷  /
ukÃra-adeÓa-arthaæ vacanaæ, pratyaya÷ punar utsargeïa+eva siddha÷  /
strÅliÇga-nirdeÓo 'rtha-apek«a÷, tena dhÃnyamÃtur grahaïaæ na bhavati  /
saÇkhyÃ-saæ-bhadra-pÆrvÃyÃ÷ iti kim ? saumÃtra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.116 ||


_____START JKv_4,1.116:

kanyÃ-ÓabdÃd apatye 'ï pratyayo bhavati  /
¬hako 'pavÃda÷  /
tat sanniyogena kanÅna-Óabda ÃdeÓo bhavati  /
kanyÃyÃ÷ apatyaæ kÃnÅna÷ karïa÷  /
kÃnÅno vyÃsa÷ //


____________________________________________________________________


[#350]

##  || PS_4,1.117 ||


_____START JKv_4,1.117:

vikarï-aÓuÇga-chaÇgala-Óabdebhya÷ yathÃsaÇkhyaæ vatsabharadvÃjÃtri«u apatya-viÓe«e«u aï pratyayo bhavati  /
vaikarïo bhavati vÃtsyaÓ cet  /
vaikarïi÷ anya÷  /
ÓauÇgo bhavati bhÃradvÃjaÓ cet  /
ÓauÇgi÷ anya÷  /
chÃgalo bhavati ÃtreyaÓ cet  /
chÃgali÷ anya÷  /
ÓuÇgÃ-Óabdaæ strÅliÇga-manye paÂhanti, tato ¬hakaæ pratyudÃharanti ÓauÇgeya÷ iti  /
dvayam api ca+etat pramÃïam, ubhayathà sÆtra-praïayanÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.118 ||


_____START JKv_4,1.118:

tannÃmikÃïo bÃdhake dvyaca iti ¬haki prÃpte aï pratyaya÷ pak«e vidhÅyate  /
pÅlÃyÃ÷ apatye và aï pratyayo bhavati  /
pÅlÃyÃ÷ apatyaæ paila÷, paileya÷ //


____________________________________________________________________


#<Âhak ca maï¬ÆkÃt>#  || PS_4,1.119 ||

_____START JKv_4,1.119:

maï¬Æka-ÓabdÃt apatye ¬hak pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt aï ca và  /
tena trairÆpyaæ bhavati  /
mÃï¬Ækeya÷, mÃï¬Æka÷, mÃï¬Æki÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.120 ||


_____START JKv_4,1.120:

strÅ-grahaïena ÂÃbÃdi-pratyayÃntÃ÷ Óabdà g­hyante  /
strÅbhyo 'patye ¬hak pratyayo bhavati  /
sauparïeya÷  /
vainateya÷  /
strÅpratyaya-vij¤ÃpanÃd asatyartha-grahaïe iha na bhavati, i¬abi¬o 'patyam ai¬avi¬a÷, darado 'patyam dÃrada÷ iti  /
va¬avÃyà v­«e vÃcye  /
vìaveyo v­«a÷ sm­ta÷  /
apatye prÃpta÷ tato 'pak­«ya vidhÅyate  /
tena apatye vìava÷ iti  /
aï kru¤cÃkokilÃt sm­ta÷  /
kru¤cÃyà apatyaæ krau¤ca÷  /
kaukila÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.121 ||


_____START JKv_4,1.121:
strÅbhya÷ ity eva  /
dvyaca÷ strÅ-pratyayÃntÃd apatye ¬hak pratyayo bhavati  /
tannÃmikÃïo 'pavÃda÷  /
dattÃyà apatyaæ dÃtteya÷  /
gaupeya÷  /
dvyaca÷ iti kim ? yÃmuna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.122 ||


_____START JKv_4,1.122:

strÅ-grahaïaæ niv­ttam  /
cakÃro dvyaca÷ ity asya anukar«aïa-artha÷  /
ikÃrÃntÃt prÃtipadikÃd ani¤-antÃd apatye ¬hak pratyayo bhavati  /
Ãtreya÷  /
naidheya÷  /
ita÷ iti kim ? dÃk«i÷  /
plÃk«i÷  /
ani¤a÷ iti kim ? dÃk«Ãyaïa÷  /
plÃk«Ãyaïa÷  /
dvyaca÷ ity eva, marÅcer aptyaæ mÃrÅca÷ //


____________________________________________________________________


[#351]

#<Óubhra-ÃdibhyaÓ ca>#  || PS_4,1.123 ||


_____START JKv_4,1.123:

Óubhra ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ¬hak pratyayo bhavati  /
yathÃyogam i¤ÃdÅnÃm apavÃda÷  /
Óaubhreya÷  /
vai«Âapureya÷  /
cakÃro 'nuktasamuccaya-artha÷ Ãk­tigaïatÃmasya bodhayati, tena gÃÇgeya÷, pÃï¬aveya÷ ity evam Ãdi siddhaæ bhavati  /
Óubhra  /
vi«Âapura  /
brahmak­ta  /
ÓatadvÃra  /
ÓatÃvara  /
ÓatÃvara  /
ÓalÃkà  /
ÓÃlÃcala  /
ÓalÃkÃbhrÆ  /
lekhÃbhrÆ  /
vimÃt­  /
vidhavà /
kiækasà  /
rohiïÅ  /
rukmiïÅ  /
diÓÃ  /
ÓÃlÆka  /
ajabasti  /
Óakandhi  /
lak«maïaÓyÃmayor vÃsi«Âhe  /
godhà /
k­kalÃsa  /
aïÅva  /
pravÃhaïa  /
bharata  /
bhÃrama  /
mukaï¬u  /
magha«Âu  /
maka«Âu  /
karpÆra  /
itara  /
anyatara  /
ÃlŬha sudatta  /
sucak«as  /
sunÃman  /
kadru  /
tuda  /
akÃÓÃpa  /
kumÃrÅkà  /
kiÓorikà  /
kuveïikà  /
jihmÃÓin  /
paridhi  /
vÃyudatta  /
kakala  /
khaÂvà  /
ambikà /
aÓokà  /
ÓuddhapiÇgalà  /
kha¬onmattà  /
anud­«Âi  /
jaratin  /
bÃlavardin  /
vigraja  /
vÅja  /
Óvan  /
aÓman  /
aÓva  /
ajira //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.124 ||


_____START JKv_4,1.124:

vikarïa-ÓabdÃt ku«Åtaka-ÓabdÃc ca këyape 'patya-viÓe«e ¬hak pratyayo bhavati  /
vaikarïeya÷  /
kau«Åtakeya÷  /
kÃÓyape iti kim ? vaikarïi÷  /
kau«Åtaki÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.125 ||


_____START JKv_4,1.125:

bhrÆÓabdÃdaptye ¬hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca vugÃgama÷  /
bhrauveya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.126 ||


_____START JKv_4,1.126:

kalyÃïÅ ity evam ÃdÅnÃæ ÓabdÃnÃm apatye ¬hak pratyayo bhavati, tatsaæniyogena ca inaÇ-ÃdeÓa÷  /
strÅpratyaya-antÃnÃm ÃdeÓa-arthaæ grahaïaæ, pratyayasya siddhatvÃd  /
anye«Ãm ubhayÃrtham  /
kÃlyÃïineya÷  /
saubhÃgineya÷  /
daurbhÃgineya÷  /
h­dbhagasindhvante pÆrvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadav­ddhi÷  /
kalyÃïÅ  /
subhagà /
durbhagà /
bandhakÅ  /
anud­«Âi  /
anus­«Âi  /
jaratÅ  /
balÅvardÅ  /
jye«Âhà  /
kan«Âhà  /
madhyamà /
parastrÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.127 ||


_____START JKv_4,1.127:

kulÃnyaÂati iti kulatà  /
pararÆpaæ nipÃtanÃt  /
kulaÂÃyÃ÷ apatye ¬hak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca và inaÇ ÃdeÓo bhavati  /
ÃdeÓa-arthaæ vacanaæ, pratyayaÓ ca pÆrveïa+eva siddha÷  /
kaulaÂineya÷, kaulaÂeya÷  /
yà tu kulÃnyaÂantÅ ÓÅlaæ bhinatti, tata÷ k«udrÃbhyo và (*4,1.131) iti paratvì ¬hrakà bhavitavyam  /
kaulaÂera÷ //


____________________________________________________________________


[#352]

##  || PS_4,1.128 ||


_____START JKv_4,1.128:

caÂakÃyÃ÷ apatye airak pratyayo bhavati  /

[#351]
cÃÂakaira÷  /
caÂakÃc ca+iti vaktavyam  /
caÂakasya apatyaæ cÃÂakaira÷  /
striyÃm apatye lug vaktavya÷  /
caÂakÃyà apatyaæ strÅ caÂakà //


____________________________________________________________________


[#352]

##  || PS_4,1.129 ||


_____START JKv_4,1.129:

godhÃyÃ÷ apatye ¬rak pratyayo bhavati  /
gaudhera÷  /
ÓubhrÃdi«v ayaæ paÂhyate, tena gaudheya÷ api bhavati //


____________________________________________________________________


#<Ãrag udÅcÃm>#  || PS_4,1.130 ||


_____START JKv_4,1.130:

godhÃyÃ÷ apatye udÅcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena Ãrak pratyayo bhavati  /
gaudhÃra÷  /
ÃcÃrya-grahaïaæ pÆja-arthaæ, vacanasÃmrthyÃd eva pÆrveïa samÃveÓo bhavati  /
Ãrag-vacanam anarthakaæ, rakà siddhatvÃt ? j¤Ãpakaæ tvayam anyebhyo 'pi bhavati iti  /
jìÃra÷  /
pÃï¬Ãra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.131 ||


_____START JKv_4,1.131:

¬hrak anuvartate, na Ãrak  /
k«udrÃ÷ aÇgahÅnÃ÷ ÓÅlahÅnÃÓ ca  /
arthadharmeïa tadabhidhÃyinya÷ strÅliÇgÃ÷ prak­tayo nirdi«yante  /
k«udrÃbhyo và apatye d­ak pratyayo bhavati  /
¬hako ' pavÃda÷  /
kÃïera÷, kÃïeya÷  /
dÃsera÷, dÃseya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.132 ||


_____START JKv_4,1.132:

pit­«vas­-ÓabdÃt apatye chaï pratyayo bhavati  /
pait­«vastrÅya÷ //


____________________________________________________________________


#<Âhaki lopa÷>#  || PS_4,1.133 ||


_____START JKv_4,1.133:

pit­«Vasu÷ apatya-pratyaye ¬haki parato lopo bhavati  /
pait­«vaseya÷  /
kathaæ punar iha ¬hak pratyaya÷ ? etad eva j¤Ãpakaæ ¬hako bhÃvasya //


____________________________________________________________________


[#353]

##  || PS_4,1.134 ||


_____START JKv_4,1.134:

pit­-«vasu÷ ity etad apek«ate  /
pit­«vasur yad uktaæ tan mÃt­«vasur api bhavati, chanï-pratyayo ¬haki lopaÓ ca  /
mÃt­«vastrÅya÷  /
mÃt­«vaseya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.135 ||


_____START JKv_4,1.135:

catu«pÃd abhidhÃyinÅbhya÷ prak­tibhyo 'patye ¬ha¤-pratyayo bhavati  /
aïÃdÅnÃm apavÃda÷  /
kÃmaï¬aleya÷  /
ÓauntibÃheya÷  /
jÃmbeya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.136 ||


_____START JKv_4,1.136:

g­«ÂyÃdibhya÷ Óabdebhyo 'patye ¬ha¤ pratyayo bhavati  /
aïÃdÅnÃm apavÃda÷  /
gÃr«Âeya÷  /
hÃr«Âeya÷  /
g­«ÂiÓabdo yaÓcatu«pÃdavacana÷, tata÷ pÆrveïa+eva siddha÷  /
actu«pÃd-arthaæ vacanam  /
g­«Âi  /
h­«Âi  /
hali  /
bali  /
viÓri  /
kudri  /
ajabasti  /
mitrayu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.137 ||


_____START JKv_4,1.137:

rÃjan-ÓvaÓura-ÓabdÃbhyÃm apatye yat pratyayo bhavati  /
yathÃkramam aïi¤or apavÃda÷  /
rÃjanya÷  /
ÓvaÓurya÷  /
rÃj¤o 'patye jÃti-grahaïam  /
rÃjanyo bhavati k«atriyaÓ cet  /
rÃjano 'nya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.138 ||


_____START JKv_4,1.138:

k«atra-ÓabdÃd apatye gha÷ pratyayo bhavati  /
k«atriya÷  /
ayam api jÃti-Óabda eva  /
k«Ãtriranya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.139 ||


_____START JKv_4,1.139:

uttara-sÆtre pÆrva-prati«edhÃd iha tadanta÷ kevalaÓ ca d­Óyate  /
kula-Óabda-antÃt prÃtipadikÃt kevalÃc ca apatye kha÷ pratyayo bhavati  /
ìhyakulÅna÷  /
ÓrotriyakulÅna÷  /
kulÅna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.140 ||


_____START JKv_4,1.140:

kulÃd ity eva  /
avidyamÃnaæ pÆrvapadaæ yasya tadapÆrvapadam  /
samÃsasambandhi-pÆrvapadasya abhÃvena kula-Óabdo viÓe«yate  /
apÆrvapadÃt kula-ÓabdÃt anyatarasyÃæ yat ¬haka¤ ity etau pratyayau bhavata÷  /
tÃbhyÃæ mukte kyo 'pi bhavati  /
kulya÷, kauleyaka÷, kulÅna÷  /
pada-grahaïaæ kim ? bahucpÆrvÃd api yathà syÃt  /
bahukulya÷, bÃhukuleyaka÷, bahukulÅna÷ //


____________________________________________________________________


[#354]

##  || PS_4,1.141 ||


_____START JKv_4,1.141:

anyatarasyÃm iti anuvartate  /
mahÃkula-ÓabdÃt a¤-kha¤au pratyayau bhavata÷  /
pak«e kha÷  /
mÃhÃkula÷, mÃhÃkulÅna÷, mÃhÃkulÅna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.142 ||


_____START JKv_4,1.142:

du«kula-ÓabdÃt apatye ¬hak pratyayo bhavati  /
anyatrasyÃm ity anuv­tte÷ khaÓ ca  /
dau«kuleya÷, du«klÅna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.143 ||


_____START JKv_4,1.143:

svas­-ÓabdÃd apatye chan÷ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
svasur apatyaæ svasrÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.144 ||


_____START JKv_4,1.144:

bhrÃt­-ÓabdÃd apatye vyat pratyayo bhavati  /
cakÃrÃc chaÓ ca  /
aïo 'pavÃda÷  /
bhrÃt­vya÷, bhrÃtrÅya÷  /
takÃra÷ svarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.145 ||


_____START JKv_4,1.145:

sapatna-Óabda÷ ÓatruparyÃya÷ Óabda-antara-vyutpannam eva  /
saptnÅ-ÓabdÃd apare 'kÃram iva arthe nipÃtayanti  /
saptnÅva sapatna÷  /
bhrÃt­-ÓabdÃd vyan pratyayo bhavati samudÃyena ca+idam itra÷ sapatna ucyate  /
apatya-artho 'tra na asty eva  /
pÃpmanà bhrÃt­vyeïa  /
bhrÃt­vya÷ kaïÂaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.146 ||


_____START JKv_4,1.146:

revatÅ ity evam Ãdibhyo 'patye Âhak pratyayo bhavati  /
yathà yogaæ ¬hagÃdÅnÃm apavÃda÷  /
raivatika÷  /
ÃÓvapÃlika÷  /
revatÅ  /
aÓvapÃlÅ  /
maïÅpÃlÅ  /
dvÃrapÃlÅ  /
v­kava¤cin  /
v­kagrÃha  /
karïagrÃha  /
daï¬agrÃha  /
kukkuÂÃk«a //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.147 ||


_____START JKv_4,1.147:

apatyaæ pautraprabh­ti gotraæ g­hyate  /
gotraæ yà strÅ tadabhidhÃyina÷ ÓabdÃd apatye ïa÷ pratyayo bhavati, cakÃràÂhak ca, kutsane gamyamÃne  /
pitur asaævij¤Ãne mÃtrà vyapadeÓo 'patyasya kutsà  /
gÃrgyÃ÷ apatyaæ gÃrga÷ jÃlma÷, gÃrgika÷  /
glucukÃyanyÃ÷ apatyaæ glaucukÃyana÷, glaucukÃyanika÷  /
gotrÃdyÆni iti yÆni pratyayo bhavati  /
gotram iti kim ? kÃrikeyo jÃlma÷  /
striyÃ÷ iti kim ? aupagavirjÃlma÷  /
kutsane iti kim ? gÃrgeyo mÃïavaka÷ //


____________________________________________________________________


[#355]

##  || PS_4,1.148 ||


_____START JKv_4,1.148:

kutsane ity eva  /
sauvÅre«u iti prak­ti-viÓe«aïam  /
v­ddhÃt sauvÅragotrÃd apatye bahulaæ Âhak pratyayo bhavati kutsane gamyamane  /
bhÃgavitte÷ bhÃgavittika÷  /
tÃrïabindavasya tÃrïabindavika÷  /
pak«e yathÃprÃptaæ phak, bhÃgavittÃyana÷  /
pak«e tÃrïabindavi÷  /
akaÓÃpa÷ ÓubhrÃdi÷, ÃkaÓÃpeya÷  /
tasya apatyam ÃkaÓÃpeyika÷  /
pak«e ÃkaÓÃpeyi÷  /
bhÃgapÆrvapado vittir dvitÅyas tÃrïabindava÷  /
t­tÅyas tvÃkaÓÃpeyo gotrÃÂ Âhag bahulaæ tata÷ //
v­ddha-grahaïaæ strÅ-niv­tty-artham  /
sauvÅre«u iti kim ? aupagavirjÃlma÷  /
kutsane ity eva, bhÃgavittÃyano mÃïavaka÷  /
bahula-grahaïam upÃdhivaicitrya-artham  /
gotrastriyÃ÷ ity Ãrabhya catvÃro yogÃs te«u prathama÷ kutsana eva, antya÷ sauvÅragotra eva, madhyamau dvayor api  /
tad etad bahula-grahaïÃl labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.149 ||


_____START JKv_4,1.149:

kutsane ity eva, sauvÅre«u iti ca  /
phe÷ iti phi¤o grahaïaæ na phina÷, v­ddha-adhikÃrÃt  /
phi¤antÃt prÃtipadikÃt sauvÅragotrÃd apatye cha÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃÂ Âhak, kutsane gamyamÃne  /
yamundasya apatyaæ, tikÃdibhya÷ phi¤ (*4,1.154)  /
tasyapatyaæ yÃmundÃyanÅya÷, yÃmundÃyanika÷  /
kutsane ityeva, yÃmundÃyani÷  /
phi¤antÃd autsargikasya aïa Ãgatasya ïya-k«atriya-ar«a-¤ito yÆni lug aï-i¤o÷ (*2,4.58) iti luk  /
sauvÅresu ity eva, taikÃyani÷  /
yamundaÓ ca suyÃmà ca vÃr«yÃyaïi÷ phi¤a÷ sm­tÃ÷  /
sauvÅre«u ca kutsÃyÃæ dvau yogau Óabdavit samaret //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.150 ||


_____START JKv_4,1.150:

sauvÅre«u ity eva  /
kutsane iti niv­ttam  /
phÃïÂÃh­timimataÓabdÃbhyÃæ sauvÅra-vi«ayÃbhyÃm apatye ïa-phi¤au pratyayu bhavata÷  /
phako 'pavÃda÷  /
alpÃctarasya apÆrvanipÃto lak«aïa-vyabhicÃra-cihnaæ, tena yathÃsaÇkhyam iha na bhavati iti  /
phÃïÂÃh­ta÷, phÃïÂÃh­tÃyani÷  /
maimata÷, maimatÃyani÷  /
sauvÅre«u ity eva, phÃïÂÃh­tÃyana÷  /
maimatÃyana÷ /
phÃïÂÃh­te÷ ya¤-i¤oÓ ca (*4,1.101) iti phak  /
mimata-Óabdo 'pi na¬Ãdi«u paÂhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.151 ||


_____START JKv_4,1.151:

sauvÅre«u bahulam iti niv­ttam  /
kuru ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo 'patye ïya÷ pratyayo bhavati  /
kauravya÷  /
gÃrgya÷  /
kurunÃdibhyo ïya÷ (*4,1.172)  /
iti kuru-ÓabdÃd aparo ïyapratyayo bhavi«yati  /
sa tu k«atriyÃt tadrÃjasa¤j¤aka÷  /
tasya bahu«u lukà bhavitavyam, ayaæ tu ÓrÆyata eva  /
kauravyÃ÷  /
kauravyaÓabdasya k«atriya-vacanasya tikÃdi«u pÃÂhÃt phi¤ api bhavati, phauravyÃyaïi÷  /
rathakÃra-Óabdo 'tra paÂhyate, sa jÃti-vacana÷  /
traivarïikebhya÷ kiæcin nyÆnà rathakÃrajÃti÷  /
kÃriïas tu rathakÃra-ÓabdÃd uttarasÆtreïa+eva ïya÷ siddha÷  /
keÓinÅ-Óabda÷ paÂhyate, tasya kaiÓinya÷  /
puævadbhÃvo na bhavati, strÅpratyaya-nirdeÓasÃmarthyÃt  /

[#356]

venÃcchandasi iti paÂhyate  /
katham bhëÃyÃæ vainyo rÃjà iti ? chandasa eva ayaæ pramÃdÃt kavibhi÷ prayukta÷  /
vÃmaratha-Óabda÷ paÂhyate, tasya kaïvÃdivat kÃryam i«yate  /
svaraæ varjayitvà lug-Ãdikam atidiÓyate  /
bahusu vÃmarathÃ÷  /
strÅ vÃmarathÅ  /
vÃmarathyÃyanÅ  /
yuvà vÃmarathyÃyana÷  /
vÃmarathyasya chÃtrÃ÷ vÃmarathÃ÷  /
vÃmarathÃni saÇghÃÇkalak«aïÃni  /
svaras tu ïyapratyayasya+eva bhavati, na atideÓikamÃdyudÃttatvam  /
kuru  /
garga  /
maÇgu«a  /
ajamÃraka  /
rathakÃra  /
vÃvadÆka  /
samrÃja÷ k«atriye  /
kavi  /
mati  /
vÃk  /
pit­mat  /
indrajÃli  /
dÃmo«ïÅ«i  /
gaïakÃri  /
kaiÓori  /
kÃpi¤jalÃdi  /
kuÂa  /
ÓalÃkà  /
mura  /
eraka  /
abhra  /
darbha  /
keÓinÅ  /
venÃcchandasi  /
ÓÆrpaïÃya  /
ÓyÃvanÃya  /
ÓyÃvaratha  /
ÓyÃvaputra  /
satyaÇkÃra  /
ba¬abhÅkÃra  /
ÓaÇku  /
ÓÃka  /
pathikÃrin  /
mƬha  /
Óakandhu  /
kart­  /
hart­  /
ÓÃkin  /
inapiï¬Å  /
vÃmarathasya kanvÃdivat svaravarjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.152 ||


_____START JKv_4,1.152:

senÃntÃt prÃtipadikÃt lak«aïa-ÓabdÃt kÃri-vacanebhyaÓ ca apatye ïya÷ pratyayo bhavati  /
kÃri-Óabda÷ kÃrÆïÃæ tantuvÃyÃdÅnÃæ vÃcaka÷  /
kÃri«eïya÷  /
hÃri«eïya÷  /
lÃk«aïya÷  /
kÃribhya÷ - tÃntuvÃyya÷  /
kaumbhakÃrya÷  /
nÃpitya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.153 ||


_____START JKv_4,1.153:

ïye prÃpte i¤ aparo vidhÅyate  /
senÃnta-lak«aïa-kÃribhyo 'patye i¤ pratyayo bhavati udÅcÃæ matena  /
kÃri«eïi÷  /
hÃri«eïi÷  /
lÃk«aïi÷  /
tÃntuvÃyi÷  /
kaumbhakÃri÷  /
vacanasÃmarthyÃd eva pratyaya-samÃveÓe labdhe ÃcÃrya-grahaïaæ vaicitry-Ãrtham  /
tak«an-Óabda÷ ÓivÃdi÷, tena aïà ayam i¤ bÃdhyate, na tu ïya÷  /
tak«ïo 'patyaæ tÃk«ïa÷, tÃk«aïya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.154 ||


_____START JKv_4,1.154:

tika ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo 'patye phi¤ pratyayo bhavati  /
taikÃyani÷  /
kaitavÃyani÷  /
v­«a-Óabdo 'tra paÂhyate, tasya pratyaya-sanniyogena yakÃrantatvam i«yate  /
vÃr«yÃyaïi÷  /
kauravya-Óabda÷ paÂhyate, sa ca k«atraya-vacana÷, aurasa-Óabdena k«triya-pratyayÃntena sÃhacaryÃt  /
yas tu kurv-Ãdihyo ïya÷ (*4,1.151) , tadantÃd i¤aiva bhavitavyam  /
tathà ca ïyak«atriyÃr«a¤ito yÆni lugaïi¤o÷ (*2,4.58) ity atra udÃh­taæ kauravya÷ pita, kauravya÷ putra÷ iti  /
tika  /
kitava  /
sa¤j¤Ã  /
bÃla  /
Óikhà  /
uras  /
ÓÃÂya  /
saindhava  /
yamunda  /
rÆpya  /
grÃmya  /
nÅla  /
amitra  /
gaukak«ya  /
kuru  /
devaratha  /
taitila  /
aurasa  /
kuaravya  /
bhairiki  /
bhauliki  /
caupayata  /
caitayata  /
caiÂayata  /
Óaikayata  /
k«aitayata  /
dhvÃjavata  /
candramas  /
«ubha  /
gaÇgà  /
vareïya  /
suyÃman  /
Ãrada  /
vahyakà /
khalyà /
v­«a  /
lomakà /
udanya  /
yaj¤a //


____________________________________________________________________


[#357]

##  || PS_4,1.155 ||


_____START JKv_4,1.155:

kauÓalya-kÃrmÃrya-ÓabdÃbhyÃm apatye phi¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavÃda÷  /
kauÓalyÃyani÷  /
kÃrmÃryÃyaïi÷  /
paramaprak­ter eva ayaæ pratayaya÷ i«yate, kauÓalasya apatyaæ, karmÃrasya patyam iti  /
pratyayasanniyogena tu prak­ti-rÆpaæ nipÃtyate  /
yathà ca sm­tyantaram, dagukosalakarmÃracchÃgav­«ÃïÃæ yu vÃdi«Âasya iti  /
dÃgavyÃyani÷  /
kausalyÃyani÷  /
kÃrmÃryÃyaïi÷  /
chagyÃyani÷  /
vÃr«yÃyaïi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.156 ||


_____START JKv_4,1.156:

aïantÃd dvyaca÷ prÃtipadikÃd apatye phi¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavÃda÷  /
kÃrtrÃyaïi÷  /
hÃrtrÃyaïi÷  /
aïa÷ iti kim ? dÃk«Ãyaïa÷  /
dvyaca÷ iti kim ? aupagavi÷  /
tyadÃdÅnÃæ và phi¤ vaktavay÷  /
tyÃdÃyani÷, tyÃda÷  /
yÃdÃyani÷, yÃda÷  /
tÃdÃyani÷, tÃda÷  /
aïatra prÃpta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.157 ||


_____START JKv_4,1.157:

v­ddhaæ yacchabda-rÆpam agotraæ, tasmÃd apatye phi¤ pratyayo bhavati udÅcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
ÃmraguptÃyani÷  /
grÃmarak«Ãyaïi÷  /
kÃriÓabdÃd api v­ddhÃd agotrÃt paratvÃd anena+eva bhavitavyam  /
nÃpitÃyani÷  /
udÅcÃm iti kim ? Ãmragupti÷  /
v­ddhÃd iti kim ? yÃj¤adatti÷  /
agotrÃd iti kim ? aupagavi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.158 ||


_____START JKv_4,1.158:

vÃkina ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo 'patye phi¤ pratyayo bhavati, tat saæniyogena ca+e«Ãæ kug-Ãgama÷  /
yadiha v­ddham agotraæ ÓabdarÆpaæ tasya Ãgama-artham eva grahaïam, anye«Ãm ubhaya-artham  /
vÃkinakÃyani÷  /
gÃredhakÃyani÷  /
i¤ÃdyapavÃdo yoga÷  /
udÅcÃm ity adhikÃrÃt pak«e te 'pi bhavanti  /
vÃkini÷  /
gÃredhi÷  /
vÃkina  /
gÃredha  /
kÃrkaÂya  /
kÃka  /
laÇkà  /
carmivarmiïor nalopaÓ ca //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.159 ||


_____START JKv_4,1.159:

udÅcÃæ v­ddhÃt iti vartate  /
putrÃntam agotram iti pÆrveïa+eva pratyay÷ siddha÷, tasminn anena kug-Ãgamo 'nyatarasyÃæ vidhÅyate  /
putrÃntÃt prÃtipdikÃt ya÷ phi¤ pratyay÷, tasmin parabhÆte 'nyatarasyÃæ kug-Ãgamo bhavati putrÃntasya  /
tena trairÆpyaæ sampadyate  /
gÃrgÅputrakÃyaïi÷, gÃrgÅputrÃyaïÅ÷, gÃrgÅputri÷  /
vÃtsÅputrakÃyïi÷, vÃtsÅputrÃyaïi÷, vÃtsÅputri÷ //


____________________________________________________________________


[#358]

##  || PS_4,1.160 ||


_____START JKv_4,1.160:

av­ddhÃc chabdarÆpÃd apatye phin pratyayo bhavati bahulaæ prÃcÃæ matena  /
glucukÃyani÷  /
ahicumbakÃyani÷  /
prÃcÃm iti kim ? glaucuki÷  /
av­ddhÃt iti kim ? rÃjadanti÷  /
udÅcÃæ prÃcÃm anyatarasyÃæ bahulam iti sarva ete vikalpa-arthas te«Ãm ekena+eva sidhyati  /
tatra ÃcÃrya-grahaïaæ pÆja-artham  /
bahula-grahaïam vaicitrya-artham  /
kavcin na bhavaty eva, dÃk«i÷  /
plÃk«i÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.161 ||


_____START JKv_4,1.161:

manu-ÓabdÃd a¤ yat ity etau pratyau bhavata÷, tat sanniyogena «ug-Ãgama÷, samudÃyena cej jÃtir gamyate  /
mÃnu«a÷, manu«ya÷  /
jÃti-ÓabdÃv etau  /
apatya-artho 'tra na asty eva  /
tathà ca mÃnu«Ã÷ iti bahu«u na lug bhavati  /
apatya-vivak«ÃyÃæ tu aïaiva bhavitavyam  /
mÃnavÅ prajà  /
apatye kutsite mƬhe manor autsargika÷ sm­ta÷  /
nakÃrasya ca mÆrdhanyas tena sidhyati mÃïava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.162 ||


_____START JKv_4,1.162:

pautraprabh­ti yad apatyaæ tad gotra-sa¤j¤aæ bhavati  /
sambandhi-ÓabdatvÃd apatya-Óabdasya yad apatyaæ tad apek«ayà pautra-prabh­ter gotra-sa¤j¤Ã vidhÅyate  /
gargasya apatyaæ pautra-prabh­ti gÃrgya÷  /
vÃtsaya÷  /
apatyam iti vyapadeÓo 'yaæ pautra-prabh­te÷  /
pautra-prabh­ti iti kim ? anyasya mà bhÆt  /
kau¤ji÷  /
gÃrgi÷  /
gotra-pradeÓÃ÷ - eko gotre (*4,1.93) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.163 ||


_____START JKv_4,1.163:

abhijanaprabandho vaæÓa÷  /
tatra bhavo vaæÓya÷ pitrÃdi÷  /
tasmin jÅvati sati pautraprabh­ty-apatyaæ yuva-sa¤j¤aæ bhavati  /
pautraprabh­ti iti ca na sÃmÃnÃadhikaraïyena apatyaæ viÓe«ayati, kiæ tarhi, «a«Âhyà vipariïamyate pautra-prabh­ter yad apatyam iti  /
tena caturthÃdÃrabhya yuva /
sa¤j¤Ã vidhÅyate  /
gÃrgyÃyaïa÷  /
vÃtsyÃyana÷  /
tu-Óabdo 'vadhÃraïa-artho yuva+eva na gotram iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.164 ||


_____START JKv_4,1.164:

bhratari jyayasi jÅvati kanÅyÃn bhrÃtà yuva-sa¤j¤o bhavati pautra-prabh­ter apatyam  /
gÃrgyasya dvau putrau, tayo÷ kanÅyÃn m­te pitrÃdau vaæÓye bhrÃtari jyÃyasi jÅvati yuva-sa¤j¤o bhavati  /
avaæÓya-artho 'yam Ãrambha÷  /
pÆrvajÃ÷ pitrÃdayo vaæÓyà ity ucyate  /
bhrÃtà tu na vaæÓya÷  /
akÃraïatvÃt  /
gÃrgye jÅvati, gÃrgyÃyaïo asya kanÅyÃn bhrÃtà  /
vÃtsyÃyana÷  /
dÃk«Ãyaïa÷  /
plÃk«Ãyaïa÷ //

____________________________________________________________________


[#359]

##  || PS_4,1.165 ||


_____START JKv_4,1.165:

saptamapuru«Ãvadhaya÷ sapiï¬Ã÷ smaryante  /
ye«Ãm ubhayatra daÓÃhÃni kulasyannaæ na bhujyate ity evam ÃdikÃyÃæ kriyÃyÃm anadhikÃra÷  /
bhrÃtur anyasmin sapiï¬e sthaviratare jÅvati pautraprabh­ter apatyaæ jÅvadeva yuvasa¤j¤am và bhavati  /
prak­taæ jÅvati-grahaïaæ sapiï¬asya viÓe«aïam, idaæ tu sa¤j¤ina÷  /
tarab-nirdeÓa ubhayotkar«Ãrtha÷  /
sthÃnena vayasà ca+utk­«Âe yathà syÃt pit­vye pitÃmahe bhrÃtari vayasÃdhike jivati  /
gargasya apatyaæ gÃrgyÃyaïa÷ gÃrgyo và  /
vÃtsyayana÷ vÃtsyo và  /
dak«Ãyaïa÷ dÃk«irvà  /
sthaviratare iti kim ? sthÃnavayonayÆne gÃrgya eva bhavati  /
jÅvati iti kim ? m­te m­to và gÃrgya eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.166 ||


_____START JKv_4,1.166:

apatyam antarhitaæ v­ddham iti ÓÃstrÃntare paribhëaïÃd gotraæ v­ddham ity ucyate  /
v­ddhasya yuvasa¤j¤Ã và bhavati pÆjÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
sa¤j¤asÃmarthyÃd gotraæ yuvapratyayena punar ucyate  /
v­ddhasya iti «a«ÂhÅ-nirdeÓo vicitrà sÆtrasya k­ti÷ iti  /
tatra bhavÃn gÃrgyÃyaïa÷ gÃrgyo và  /
tatra bhavÃn vÃtsyÃyana÷ vÃtsyo và  /
tatra bhavÃn dÃk«Ãyaïa÷ dÃk«irvà  /
pÆjÃyÃm iti kim ? gÃrgya÷  /
vÃtsya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.167 ||


_____START JKv_4,1.167:

kutsÃyÃæ gamyamanÃyÃæ yÆno và yuvasa¤j¤Ã bhavati  /
niv­ttipradhÃno vikalpa÷  /
yuvasa¤j¤ÃyÃæ prati«iddhÃyÃæ pak«e gotrasa¤j¤Ã+eva bhavati, pratipak«ÃbhÃvÃt  /
gÃrgyo jÃlma÷  /
gÃrgyÃyaïo và  /
vÃtsyo jÃlma÷ vÃtsyÃyano và  /
dÃk«ir jÃlma÷ dÃk«Ãyaïo và  /
kutsÃyÃm iti kim ? gÃrgyÃyaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.168 ||


_____START JKv_4,1.168:

janapadaÓabdo ya÷ k«atriya-vÃcÅ, tasmÃd apatye a¤ pratyayo bhavati  /
pÃjcÃla÷ aik«vÃka÷  /
vaideha÷  /
janapadaÓabdÃt iti kim ? druhyor apatyaæ drauhyava÷  /
purava÷  /
k«atriyÃt iti kim ? brÃhmaïasya pa¤cÃlasya apatyaæ päcÃli÷  /
vaidehi÷  /
k«atriyasamÃnaÓabdÃj janapadaÓabdÃt tasya rÃjanyaptyavat  /
pa¤cÃlÃnÃæ rÃjà päcÃla÷  /
vaideha÷  /
mÃgadha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.169 ||


_____START JKv_4,1.169:

sÃlveya-gÃndhÃri-ÓabdÃbhyÃm apatye a¤ pratyayo bhavati  /
janapadaÓabdÃv etau k«atriyÃbhidhÃyinau tÃbhyÃm a¤apavÃde v­ddhÃd iti ¤yaÇi prÃte punar a¤ vidhÅyate  /
sÃlveya÷  /
gÃndhÃra÷  /
tasya rÃjani ity eva, sÃlveyo rÃjà  /
gÃndhÃro rÃjà //


____________________________________________________________________


[#360]

##  || PS_4,1.170 ||


_____START JKv_4,1.170:

janapadaÓabdÃt k«atriyÃbhidhÃyino dvy-aca÷, magadha kaliÇga sÆramasa iti etebhyaÓ ca apatye aï pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavÃda÷  /
ÃÇga÷  /
vÃÇga÷  /
apuï¬ra÷ sauhma÷  /
magadha÷  /
kÃliÇga÷  /
sauramasa÷  /
tasya rÃjani ity eva, ÃÇgo rÃjà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.171 ||


_____START JKv_4,1.171:

janapadaÓabddat k«atriyÃt ity eva  /
v­ddhÃt prÃtipadikÃt ikÃrÃntÃt ca, kosala-ajÃda-ÓabdÃbhyÃæ ca aptya ¤yaÇ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavÃda÷  /
v­ddhÃt tÃvat - Ãmba«Âhya÷  /
sauvÅrya÷  /
ikÃrÃntÃt - Ãvantya÷  /
kauntya÷  /
kausala-ajÃdayor av­ddhÃrthaæ vacanam  /
kausalya÷  /
ÃjÃdya÷  /
taparakaranam kim ? kumÃrÅ nÃma janapadasamÃnaÓabda÷ k«atriya÷, tasya apatyaæ kaumÃra÷  /
pÃï¬or janapadÃbdÃt k«atriyì ¬yaï vaktavya÷  /
pÃï¬ya÷  /
anyasmÃt pÃï¬ava eva  /
tasya rÃjani ity eva, Ãmba«Âhyo rÃjà  /
Ãvantya÷  /
kauntya÷  /
kuasalya÷  /
ÃjÃdya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.172 ||

_____START JKv_4,1.172:

janapadaÓabdÃt k«atriyÃt ity eva  /
kuruÓabdÃt nÃdibhyaÓ ca prÃtipadikebhyo ïya÷ pratyayo bhavati  /
aïa¤or apavÃda÷  /
kauravya÷  /
nakÃrÃdibhya÷ - nai«adhya÷  /
naipathya÷  /
tasya rÃjani ity eva, kauravyo rÃjà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.173 ||


_____START JKv_4,1.173:

janapadaÓabdÃt k«atriyÃt ity eva  /
salvà nÃma ak«atriyà tannÃmikÃ, tasyà apatyaæ, dvyaca÷ (*4,2.121) iti ¬hak, sÃlveya÷  /
aï apÅ«yate, sÃlva÷  /
tasya nivÃsa÷ sÃlvo janapada÷  /
tad avyavà udumbarÃdaya÷, tebhya÷ k«atriya-v­ttibhya idaæ pratyaya-vidhÃnam  /
sÃlvÃvayavebhya÷ pratyagratha-kalakÆÂa-aÓmaka-ÓabdebhyaÓ cÃpatye i¤ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavÃda÷  /
audumbari÷  /
tailakhali÷  /
mÃdrakÃri÷  /
yaugandhari÷  /
bhauliÇgi÷  /
ÓÃradaï¬i÷  /
pratyagrathi÷  /
kÃlakÆÂi÷  /
ÃÓmaki÷  /
tasya rÃjani ity eva, audumbarÅ rÃjà  /
udumbarÃstilakhalà madrakÃrà yugandharÃ÷  /
bhuliÇgÃ÷ Óaradaï¬ÃÓ ca sÃlvÃvayavasa¤j¤itÃ÷ //

____________________________________________________________________


[#361]

##  || PS_4,1.174 ||


_____START JKv_4,1.174:

janpadaÓabdÃt k«atriyÃd a¤ (*4,1.168) ity evam Ãdaya÷ pratyayÃ÷ sarvanÃmnà pratyavam­Óyante, na tu pÆrve, gotrayuvasa¤j¤ÃkÃn¬ena vyavahitatvÃt  /
te '¤Ãdaya÷ tadrÃjasa¤j¤Ã bhavanti  /
tathà codÃh­tam  /
tadrÃjapradeÓÃ÷ - tadrÃjasya bahu«u tena+eva astriyÃm (*2,4.62) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.175 ||


_____START JKv_4,1.175:

janapadaÓabdÃt k«atriyÃt ity anena vihitasya a¤o lug ucyate  /
kambojÃt pratyayasya luk bhavati  /
kamboja÷  /
kambojÃdibhyo lug-vacanaæ colÃdyartham  /
cola÷  /
kerala÷  /
Óaka÷  /
yavana÷  /
tasya rÃjani ity eva, kambojo rÃjà //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.176 ||


_____START JKv_4,1.176:

avanti-kunti-kuru-Óabdebhya utpannasya tadrÃjasya stiryÃm abhidheyÃyÃæ lug bhavati  /
avanti-kuntibhyÃæ ¤yaÇa÷, kurorïyasya  /
avantÅ  /
kntÅ  /
kurÆ÷  /
striyÃm iti kim ? Ãvantya÷  /
kauntya÷  /
kauravya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.177 ||


_____START JKv_4,1.177:

striyÃm ity eva  /
akÃra-pratyayasya tadrÃjasya striyÃm abhidheyÃyÃm lug bhavati  /
takÃro vispa«ÂÃrtha÷  /
ÓÆrasenÅ  /
madrÅ  /
darat  /
avantyÃdibhyo lugvacanÃt tadantavidhiratra nÃsti, teneha na bhavati, Ãmba«Âhyà  /
sauvÅryà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.178 ||

_____START JKv_4,1.178:

prÃcyebhya÷ bhargÃdibhya÷ yaudheyÃdibhyaÓ ca utpannasya lugna bhavati  /
ataÓ ca (*4,1.177) ity anena striyÃæ luk prÃpta÷ prati«idhyate  /
prÃcyebhya÷ k«atriyebhyas tÃvat - päcÃlÅ  /
vaidehÅ  /
ÃÇgÅ  /
vÃÇgÅ  /
magadhÅ  /
bhargÃdibhya÷ - bhÃrgÅ  /
kÃrÆ«Å  /
kaikeyÅ  /
yaudheyÃdibhya÷ - yaudheyÅ  /
ÓaubhreyÅ  /
ÓaukreyÅ  /
kasya punar akÃrasya pratyayasya yaudheyÃdibhyo luk prÃpta÷ prati«idhyate ? päcamikasya¤a÷, parÓvÃdiyaudheyÃdibhyÃm ana¤au ity etasya  /
kathaæ punas tasya bhinnaprakaraïasthasya anena luk prÃpnoti ? etad eva vij¤Ãpayati pÃÓcamikasya api tadrÃjasya ataÓ ca ity anena lug bhavati iti  /
kim etasya j¤Ãpanena prayojanam ? parÓvÃdyÃïa÷ striyÃæ luk siddho bhavati  /
parÓÆ÷  /
rak«Ã÷  /
asurÅ  /
tathà ca+uktaæ yaudheyÃdi-prati«edho j¤Ãpaka÷ parÓvÃdyaïo luk iti  /

[#362]

bharga  /
karƫa  /
kekaya  /
kaÓmÅra  /
sÃlva  /
susthÃla  /
uraÓa  /
kauravya  /
iti bhargÃdi÷  /
yaudheya  /
Óaubhreya  /
Óaukreya  /
jyÃbÃneya  /
dhÃrteya  /
dhÃrteya  /
trigarta  /
bharata  /
uÓÅnara  /
yaudheyÃdi÷ //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃm kÃÓikÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

caturthÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#363]

##  || PS_4,2.1 ||


_____START JKv_4,2.1:

Óuklasya varïÃntarÃpÃdanam iha ra¤jer artha÷  /
rajyate 'nena iti rÃga÷  /
tena iti t­tÅyÃsamarthÃd rÃgaviÓe«a-vÃcina÷ ÓabdÃd raktam ity etasminn arthe yathÃvihitam pratyayo bhavati  /
ka«Ãyeïa raktaæ vastram këÃyam  /
mäji«Âham  /
kausumbham  /
rÃgÃt iti kim ? devadattena raktaæ vastram  /
kathaæ këÃyau gardabhasya karïau, hÃridrau kukkuÂasya padau iti ? upamÃnÃd bhavi«yati, këÃyau iva këÃyau, hÃridrÃv iva hÃridrau  /
dvaipa-vaiyÃghrÃd a¤ (*4,2.12) iti yÃvat t­tÅyÃsamartha-vibhaktir anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.2 ||


_____START JKv_4,2.2:

lÃk«Ãdibhyo rÃgavacanebhyas t­tÅyÃsamarthebhyo raktam ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
lÃk«ayà raktaæ vastram lÃk«ikam  /
raucanikam  /
ÓÃkalikam  /
kÃrdamikam  /
ÓakalakardamÃbhyÃmaïapÅ«yate  /
ÓÃkalam  /
kÃrdam  /
nÅlyà an vaktavya÷  /
nÅlyà raktaæ nÅlaæ vastram  /
pÅtÃt kan vaktavya÷  /
pÅtena raktaæ pÅtakam  /
haridrÃmahÃrajanÃbhyÃma¤ vaktavya÷  /
hÃridram  /
mÃharajanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.3 ||


_____START JKv_4,2.3:

t­tÅyÃsamartha-vibhakti÷ anuvartate  /
tena iti t­tÅyÃsamarthÃd nak«atraviÓe«a-vÃcina÷ ÓabdÃd yukta÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
yo 'sau yukta÷  /
kÃlaÓ cet sa bhavati  /
kathaæ punar nak«atreïa pu«yÃdinà kÃlo yujyate ? pu«yÃdi-samÅpasthe candramasi vartamÃnÃ÷ pu«yÃdi-ÓabdÃ÷ pratyayamutpÃdayanti pu«yeïa yukta÷ kÃla÷  /
pu«ya-samÅpasthena candramasà yukta÷ ity artha÷  /
pau«Å rÃtri÷  /
pau«amaha÷  /
mÃghÅ rÃtri÷  /
mÃghamaha÷  /
nak«atreïa iti kim ? candramasà yuktà rÃtri÷  /
kÃla÷ iti kim ? pu«yeïa yuktaÓ candramÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#364]

##  || PS_4,2.4 ||


_____START JKv_4,2.4:

pÆrveïa vihitasya pratyayasya lub bhavati aviÓe«e  /
na cen nak«atra-yuktasya kÃlasya rÃtryÃdi-viÓe«o 'bhidhÅyate  /
yÃvan kÃle nak«atreïa yujyate ahorÃtra÷, tasya aviÓe«e lub bhavati  /
adya pu«ya÷  /
adya k­ttikÃ÷  /
aviÓe«e iti kim ? pau«Å rÃtri÷  /
pau«amaha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.5 ||


_____START JKv_4,2.5:

aviÓe«e lup vihita÷ pÆrveïa, viÓe«a-artho 'yam Ãrambha÷  /
Óravana-ÓabdÃd aÓvattha-ÓabdÃc ca+utpannasya pratyayasya lub bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
ÓravaïÃrÃtri÷  /
aÓvattho muhÆrta÷  /
lupi yuktavad-bhÃva÷ kasmÃn na bhavati ? nipÃtanÃt vibhëà phÃlgunÅ-ÓravaïÃ-kÃrtikÅ-caitrÅbhya÷ (*4,2.23) iti  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? ÓrÃvaïÅ, ÃÓvatthÅ rÃtri÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.6 ||


_____START JKv_4,2.6:

nak«atradvandvÃt t­tÅyÃsamarthÃd yukte kÃle cha÷ pratyayo bhavati, viÓe«e ca aviÓe«e ca  /
rÃdhÃnurÃdhÅyà rÃtri÷  /
ti«yapunarvasavÅyamaha÷  /
aviÓe«e - rÃdhÃnurÃdhÅyam  /
adya ti«yapunarvasavÅyam  /
lupaæ paratvÃd bÃdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.7 ||


_____START JKv_4,2.7:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃd d­«Âaæ sÃma ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yad d­«Âaæ sÃma cet tad bhavati  /
kru¤cena d­«taæ kau¤caæ sÃma  /
vÃsi«Âham  /
vaiÓvÃmitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.8 ||

_____START JKv_4,2.8:

kali-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃd d­«Âaæ sÃma ity etasminn arthe ¬hak pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
kalinà d­«Âaæ sÃma kÃleyam  /
sarvatra agnikalibhyÃæ ¬hag vaktavya÷  /
agninà d­«Âam Ãgneyam  /
evam agnau bhavam, agner Ãgatam, agne÷ svam iti sarvatra ¬hag eva bhavati  /
Ãgneyam  /
tathà kÃleyam api pratipattavyam  /
d­«Âe sÃmani aï và ¬id bhavati iti vaktavyam  /
uÓanasà d­«Âaæ sÃma auÓanasam, auÓanam  /
jÃte ca arthe yo 'nyena bÃdhita÷ punar aï vidhÅyate sa và ¬id bhavati iti vaktavyam  /

[#365]

prÃgdÅvyato 'ï prÃpta÷ kÃlaÂha¤Ã bÃdhita÷ saædhivelÃdy-­tu-nak«atrebhya÷ iti punar vidhiyate sa và ¬id bhavati iti vaktavyam  /
Óatabhi«aji jÃta÷  /
ÓÃtabhi«aja÷, ÓÃtabhi«a÷  /
tÅyÃdÅkak svÃrthe và vaktavya÷  /
dvaitÅyÅkam  /
tÃrtÅyÅkam  /
dvitÅyakam  /
t­tÅyakam  /
na vidyÃya÷  /
dvitÅyÃ, t­tÅyà vidyà  /
gotrÃdaÇkavadi«yate  /
d­«Âaæ sÃma ity etasminn arthe  /
aupagavena d­«Âaæ sÃma aupagavakam  /
kÃpaÂavakam  /
gotracaraïÃd vu¤ bhavati  /
d­«Âe sÃmani jÃte ca dviraï ¬idvà vidhÅyate  /
tÅyÃdÅkak na vidyÃyà gotrÃdaÇkavadi«yate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.9 ||


_____START JKv_4,2.9:

vÃmadeva-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt d­«Âaæ sÃma ity etasminn arthe ¬yat ¬ya ity etau pratyayau bhavata÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
vÃmadevena d­«Âaæ sÃma vÃmadevyaæ sÃma  /
titkaraïaæ svarÃrtham  /
¬itkaraïaæ kim artham ? ya-yatoÓ ca atadarthe (*6,2.156) iti na¤a uttarasya antodÃttatve vidhÅyamÃne 'nyor grahaïaæ mà bhÆt  /
ananubandhakagrahaïa-paribhëayà ekÃnubandhakagrahaïaparibhëayà ca anayor niv­tti÷ kriyate  /
avÃmadevyam  /
siddhe yasya+iti lopena kimarthaæ yayatau ¬itau  /
grahaïaæ mà 'tadarthe bhÆdvÃmadevyasya na¤svare //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.10 ||


_____START JKv_4,2.10:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt pariv­ta÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yo 'sau pariv­ta÷ rathaÓ cet sa bhavati  /
vastreïa prativ­to ratha÷ vÃstro ratha÷  /
kÃmbala÷  /
cÃrmaïa÷  /
ratha÷ iti kim ? vastreïa pariv­ta÷ kÃya÷  /
samantÃt ve«Âita÷ pariv­ta ucyate  /
yasya kaÓcid avayavo vastrÃdibhir ave«Âita÷, tatra na bhavati  /
tena+iha na, chÃtrai÷ pariv­to ratha÷ //


____________________________________________________________________


[#366]
##  || PS_4,2.11 ||


_____START JKv_4,2.11:

pÃï¬ukambala-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt pariv­to ratha÷ ity etasminn arthe ini÷ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
pÃï¬ukambalÅ, pÃï¬ukambalinau, pÃï¬ukambalina÷  /
pÃï¬ukambalaÓabdo rÃjÃstaraïasya varïakambalasya vÃcaka÷  /
matvarthÅyena+eva siddhe vacanamaïo niv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.12 ||


_____START JKv_4,2.12:

dvÅpi-vyÃghrayor vikarabhÆte carmaïo dvaipa-vaiyÃghre, tÃbhyÃæ t­tÅyÃsamarthÃbhyÃæ pariv­to ratha÷ ity etasminn arthe a¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
dvaipena pariv­to ratha÷ dvaipa÷  /
vaiyÃghra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.13 ||


_____START JKv_4,2.13:

kaumÃra ity etad aïpratyayantaæ nipÃtyate 'pÆrvavacane  /
pÃïigrahaïasya apÆrvavacanam  /
ubhyata÷ striyÃ÷ apÆrvatve nipÃtanam etat  /
apÆrvapatiæ kumÃrÅæ patir upapanna÷ kaumÃra÷ pati÷  /
kumÃrÅ-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd upayantari pratyaya÷  /
apÆrvapati÷ kumÃrÅ patim upapannà kaumÃrÅ bhÃryà  /
prathamÃntÃd eva svÃrthe pratyayo 'pÆrvatve dyotye  /
kaumÃrÃpÆrvavacane kumÃryà aï vidhÅyate  /
apÆrvatvaæ yadà tasyÃ÷ kumÃryÃæ bhavati iti và //
kumÃryÃæ bhava÷ kaumÃra÷ pati÷, tasya strÅ kaumÃrÅ bhÃryà iti siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.14 ||


_____START JKv_4,2.14:

tatra iti saptamÅsamarthÃd amatra-vÃcina÷ ÓabdÃd uddh­tam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
bhuktocchi«Âam uddh­tam ucyate, yasya+uddharaïam iti prasiddhi÷  /
amatraæ bhÃjanaæ pÃtram ucyate  /
ÓarÃve«u uddh­ta÷ ÓÃrÃva odana÷  /
mÃllika÷  /
kÃrpara÷  /
amatrebhya÷ iti kim ? pÃïÃvuddh­ta odana÷  /
tatra iti saptamÅ samarthavibhakti÷ k«Årì ¬ha¤ (*4,2.20) iti yÃvad anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.15 ||


_____START JKv_4,2.15:

sthaï¬ila-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt Óayitaryabhidheye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, samudÃyena cet vrataæ gamyate  /
vratam iti ÓÃstrito niyama÷ ucyate  /
sthaï¬ile Óayituæ vratamasya sthÃï¬ilo bhik«u÷  /
sthÃï¬ilo brahmacÃrÅ  /
vrate iti kim ? sthÃï¬ile Óete brahmadatta÷ //


____________________________________________________________________


[#367]

##  || PS_4,2.16 ||


_____START JKv_4,2.16:

tatra iti saptamÅsamarthÃt saæsk­tam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat saæsk­taæ bhak«Ã÷ cet te bhavanti  /
kharaviÓadam abhyavahÃrÃrthaæ bhak«am ity ucyate  /
sat utkar«ÃdhÃnam saæskÃra÷  /
bhrëÂre saæsk­tà bhak«Ã÷ bhrëÂrà apÆpÃ÷  /
kÃlaÓÃ÷  /
kaumbhÃ÷  /
bhak«Ã÷ iti kim ? pu«papuÂe saæsk­to mÃlÃguïa÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓÆla-ukhÃd yat>#  || PS_4,2.17 ||


_____START JKv_4,2.17:

ÓÆla-ÓabdÃd ukhÃ-ÓabdÃc ca saptamÅsamarthÃt saæsk­taæ bhak«Ã÷ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
ÓÆle saæsk­taæ ÓÆlyaæ mÃæsam  /
ukhyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.18 ||


_____START JKv_4,2.18:

dadhi-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt saæsk­taæ bhak«Ã÷ ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
dadhani saæsk­taæ dÃdhikam  /
nanu ca saæsk­ta-arthe prÃgvahate÷ Âhakaæ vak«yati, tena+eva siddham ? na sidhyati  /
dadhnà hi tat saæsk­taæ yasya dadhik­tam eva+utkar«ÃdhÃnam, iha tu dadhi kevalamÃdhÃrabhÆtaæ, dravyÃntareïa lavaïÃdinà saæskÃra÷ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.19 ||


_____START JKv_4,2.19:

udaÓvic-chabdÃt saptamÅsamarthÃt saæsk­taæ bhak«Ã÷ it yetasminn arthe anyatarasyÃæ Âhak pratyayo bhavati, pak«e yathÃprÃptamaï bhavati  /
audaÓvitkam, audaÓvitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.20 ||


_____START JKv_4,2.20:

k«Åra-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt saæsk­taæ bhak«Ã÷ ity etasminn arthe ¬ha¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
k«Åre saæsk­tà k«aireyÅ yavÃgÆ÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.21 ||


_____START JKv_4,2.21:

sà iti prathamÃsamarthÃd asminn iti saptamy-arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ paurïamÃsÅ ced bhavati  /
iti-karaïa÷ tataÓ ced vivak«Ã bhavati  /
sa¤j¤ÃyÃm iti samudÃyopÃdhi÷, pratyayÃntena cet sa¤j¤Ã gamyate iti  /
mÃsÃrdhamÃsasaævatsarÃïÃm e«Ã sa¤j¤Ã  /
pau«Å paurïamÃsÅ asmin pau«o mÃsa÷  /
pau«o 'rdhamÃsa÷  /

[#368]

pau«a÷ saævatsara÷  /
iha na bhavati, pau«Å paurïamÃsÅ asmin daÓarÃtre iti  /
bh­takamÃse ca na bhavati  /
itikaraïasya sa¤j¤ÃÓabdasya ca tulyam eva phalaæ prayoga-anusaraïaæ, tatra kimarthaæ dvayam upÃdÅyate ? sa¤j¤ÃÓabdena tulyatÃm iti karaïasya j¤Ãpayituæ, na hy ayaæ loke tathà prasiddha÷  /
sa¤j¤Ãrthatve tu samprati j¤Ãpite yat tatra tatra+ucyate itikaraïas tataÓ ced vivak«Ã iti tadupapannaæ bhavati  /
atha paurïamÃsÅ iti ko 'yaæ Óabda÷  /
pÆrïamÃsÃdaï paurïamÃsÅ  /
athavà pÆrïo mÃ÷ pÆrïamÃ÷, pÆrïamÃsa iyaæ paurïamÃsÅ  /
mà iti candra ucyate //


____________________________________________________________________


#<ÃgrahÃyaïy-aÓvatthÃÂ Âhak>#  || PS_4,2.22 ||


_____START JKv_4,2.22:

sà asmin paurïamÃsÅ iti sarvam anuvartate  /
ÃgrahÃyaïÅ-ÓabdÃd aÓvattha-ÓabdÃc ca prathamasamarthÃt paurïamÃsy-upÃdhikÃd asminn iti saptamyarthe Âhak pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
ÃgrahÃyaïiko mÃsa÷, sardhamÃsa÷, saævatsara÷  /
evam ÃÓvatthika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.23 ||


_____START JKv_4,2.23:

phalguny-Ãdaya÷ paurïamÃsÅ-ÓabdÃ÷ tebhyo vibhëà Âhak pratyayo bhavati, sà 'smin paurïamÃsÅ iti saj¤ÃyÃm (*4,2.21) ity etasmin vi«aye  /
nityam aïi prÃpte pak«e Âhag vidhÅyate  /
phÃlguno mÃsa÷, phÃlgunika÷  /
ÓrÃvaïa÷, ÓrÃvaïika÷  /
kÃrtika÷, kÃrtikika÷  /
caitra÷, caitrika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.24 ||


_____START JKv_4,2.24:

sà iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃsamarthaæ devatà cet sà bhavati  /
yÃgasaæpradÃnaæ devatÃ, deyasya puro¬ÃÓÃde÷ svÃminÅ, tasminn abhidheye pratyaya÷  /
indro devatà asya aindraæ havi÷  /
Ãdityam  /
bÃrhaspatyam  /
prÃjÃpatyam  /
devatà iti kim ? kanyà devatà asya  /
katham aindro mantra÷ ? mantrastutyam api devatà ity upacaranti  /
katham Ãgneyo vai brÃhmaïo devatà iti ? upamÃnÃd bhavi«yati  /
mahÃrÃjapro«ÂhapadàÂha¤ (*4,2.35) iti yÃvat sà 'sya devatà ity adhikÃra÷  /
sà iti prak­te puna÷ samartha-vibhakti nirdeÓa÷ sa¤j¤Ã-niv­tty-artha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.25 ||


_____START JKv_4,2.25:

ka-Óabdo devatÃyÃæ prajÃpater vÃcaka÷, tata÷ pÆrvena+eva aï pratyaya÷ siddha÷, i-kÃrÃdeÓa-artham vacanam  /
kasya i-kÃrÃdeÓo bhavati pratyaya-sanniyogena  /
kÃyaæ havi÷  /
kÃyam ekakapÃlaæ nirvapet //


____________________________________________________________________


#<ÓukrÃd ghan>#  || PS_4,2.26 ||


_____START JKv_4,2.26:

Óukra-ÓabdÃt sà 'sya devatà ity asinnn arthe ghan pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
Óukriyaæ havi÷  /
Óukriyo 'dhyÃya÷ //


____________________________________________________________________


[#369]

##  || PS_4,2.27 ||


_____START JKv_4,2.27:
aponapt­ apÃænapt­ ity etÃbhyÃæ gha÷ pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
aponaptriyaæ havi÷, apÃænaptriyam  /
aponapÃd apÃænapÃd iti devatÃyà nÃmadheye ete  /
tayos tu patyayasanniyogena rÆpam idaæ nipatyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.28 ||


_____START JKv_4,2.28:

aponapt­ apÃænapt­ ity etÃbhyÃæ cha-kÃra÷ pratyayo bhavati sà asya devatà iti yasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
aponaptrÅyaæ havi÷, apÃænaptrÅyam  /
yogavibhÃga÷ saÇkhyÃtÃnudeÓaparihÃrÃrtha÷  /
chaprakaraïe paiÇgÃk«ÅputrÃdibhya upasaÇkhyÃnam  /
paiÇgÃk«ÅputrÅyam  /
tÃrïabindavÅyam  /
ÓatarudrÃcchaÓca ghaÓca  /
ÓatarudrÅyam, Óatarudriyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.29 ||


_____START JKv_4,2.29:

mahendra-ÓabdÃt ghÃïau pratyayau bhavata÷, cakÃrÃc chaÓ ca, sà 'sya devatà ity asmin vi«aye  /
mahendro devatà asya mahendriyam havi÷, mÃhendram, mahendrÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.30 ||


_____START JKv_4,2.30:

soma-ÓabdÃt Âyaï pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
ïa-kÃro v­ddhy-artha÷  /
Âa-kÃro ÇÅb-artha÷  /
somo devatà asya saumyaæ havi÷  /
saumyaæ sÆktam  /
saumyÅ ­k //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.31 ||


_____START JKv_4,2.31:

vÃyv-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ yat pratyayo bhavat sà 'sya devatà ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
vÃyu÷ devatà asya vÃyavyam  /
­tavyam  /
pitryam  /
u«asyam //


____________________________________________________________________


[#370]

##  || PS_4,2.32 ||


_____START JKv_4,2.32:

dyÃvÃp­thivy-Ãdibbhya÷ cha÷ pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin vi«aye, cakÃrÃd yac ca  /
aïo ïyasya ca apavÃda÷  /
dyauÓ ca p­thivÅ ca dyÃvÃp­thivyau devate asya dyÃvÃp­thivÅyam, dyÃvÃp­thivyam, /
ÓunaÓ ca sÅraÓ ca tau devate asya iti ÓunÃsÅrÅyam, ÓaunÃsÅryam  /
Óuno vÃyu÷  /
sÅra÷ Ãditya÷  /
marutvÃn devatà asya marutvatÅyam, marutvatyam  /
agnÅ«omÅyam, agnÅÓomyam  /
vÃsto«patÅyam, vÃsto«patyam  /
g­hamedhÅyam, g­hamedhyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.33 ||


_____START JKv_4,2.33:

agni-ÓabdÃd ¬hak pratyayo bhavati sÃ+asya devatà ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
agnir devatà asya Ãgneyo '«ÂÃkapÃla÷  /
prÃgdÅvyatÅye«u taddhitÃrthe«u sarvatrÃgnikalibhyÃæ ¬hag vaktavya÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.34 ||


_____START JKv_4,2.34:
kÃlaviÓe«a-vÃcibhya÷ Óabdebhyo bhavavat pratyayà bhavanti sà 'sya devatà ity asmin vi«aye  /
kÃlàÂha¤ (*4,3.11) iti prakaraïe bhave pratyayà vidhÃsyante te sà 'sya devatà ity asmin arthe tathÃ+eva+i«yante, tadartham idam ucyate  /
vat-karaïaæ sarvasÃd­Óya-parigraha-artham  /
mÃse bhavam mÃsikam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
vÃsantam  /
prÃv­«eïyam  /
tathà mÃso devatà 'sya mÃsikam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
vÃsantam  /
prÃv­«eïyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.35 ||


_____START JKv_4,2.35:

mahÃrÃja-ÓabdÃt pro«Âhapada-ÓabdÃc ca Âha¤ prayayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin vi«aye  /
mahÃrÃjo devatà asya mÃhÃrÃjikam  /
prau«Âhapadikam  /

[#371]

Âha¤-prakaraïe tadasmin vartata iti navayaj¤Ãdibhya upasaÇkhyÃnam  /
navayaj¤o 'smin vartate nÃvayaj¤ika÷ kÃla÷  /
pÃkayaj¤aika÷  /
pÆrïamÃsÃdaï  /
pÆrïamÃso 'syÃæ vartate paurïamÃsÅ tithi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.36 ||


_____START JKv_4,2.36:

pit­vyÃdayo nipÃtyante  /
samarthavibhakti÷, pratyaya÷, pratyayÃrtho 'nubandha÷ iti sarvaæ nipÃtanÃd vij¤eyam  /
pit­mÃt­bhyÃæ bhrÃtaryabhidheye vyat ¬ulac ity etau pratyayu nipÃtyete  /
pitrur bhrÃtà pit­vya÷  /
mÃtur bhrÃtà mÃtula÷  /
tÃbhyÃæ pitari ¬Ãmahac mÃtari «icca  /
tÃbhyÃm eva pitari ¬Ãmahac pratyayo bhavati  /
pitu÷ pità pitÃmaha÷  /
mÃtu÷ pità mÃtÃmaha÷  /
mÃtari «icca  /
pitÃmahÅ  /
mÃtÃmahÅ  /
averdugdhe so¬hadÆsamarÅsaco vaktavyÃ÷  /
averdugdham aviso¬ham, avidÆsam, avimarÅsam  /
tilÃnni«phalÃt pi¤japejau pratyayau vaktavyau  /
ni«phalastila÷ tilapi¤ja÷, tilapeja÷  /
pi¤jaÓchandasi ¬icca  /
tilpi¤jaæ daï¬anaæ na¬am //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.37 ||


_____START JKv_4,2.37:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt samÆha÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
kim iha+udÃharaïam ? cittavadadyudÃttamagotraæ yasya ca na anyat pratipadaæ grahaïam  /
acittÃt Âhakaæ vak«yati, anudÃttÃdera¤ (*4,2.44), gotrÃd vu¤, pratipadaæ ca kedÃrÃd ya¤ca (*4,2.40) ity evam Ãdi, tatparihÃreïa atra+udÃharaïaæ dra«Âavyam  /
kÃkÃnÃæ samÆha÷ kÃkam  /
bÃkam  /
ini-tra-kaÂyacaÓ ca (*4,2.51) iti yÃvat samÆhÃdhikÃra÷  /
guïÃdibhyo grÃmaj vaktavya÷  /
guïagrÃma÷  /
karaïagrÃma÷  /
guïa  /
karaïa  /
tattva  /
Óabda  /
indriya  /
Ãk­tigana÷ //


____________________________________________________________________


[#372]

##  || PS_4,2.38 ||


_____START JKv_4,2.38:

bhik«Ã ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo 'ï pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
aï-grahanaæ bÃdhaka-bÃdhana-artham  /
bhik«ÃïÃæ samÆha÷ bhaik«am  /
gÃrbhiïam yuvati-Óabdo 'tra paÂhyate, tasya grahaïa-sÃmarthyÃd pumbadbhÃvo na bhavati bhasyìhe taddhite (*6,3.35) iti  /
yuvatÅnÃæ samÆho yauvatam  /
bhaik«Ã  /
garbhiïÅ  /
k«etra  /
karūa  /
aÇgÃra  /
carmin  /
dharmin  /
sahasra  /
yuvati  /
padÃti  /
paddhati  /
atharvan  /
dak«iïà  /
bhÆta //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.39 ||


_____START JKv_4,2.39:

gotrÃdibhyo vu¤ pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
apatya-adhikÃrÃd anyatra laukikaæ gotraæ g­hyate 'patyamÃtraæ, na tu pautraprabh­tyeva  /
aupagavÃnÃæ samÆha÷ aupagavakam  /
kÃpaÂavakam  /
uk«an - auk«akam  /
u«Âra - au«Ârakam  /
urabhra - aurabhrakam  /
rÃjan - rÃjakam  /
rÃjanya - rÃjanyakam  /
rÃjaputra - rÃjaputrakam  /
vatsa - vÃtsakam  /
manu«ya - mÃnu«yakam  /
aja - Ãjakam  /
prak­tyà 'ke rÃjanyamanu«yayuvÃna÷ iti yalopo na bhavati, Ãpatyasay ca taddhite 'nÃti (*6,4.151) iti  /
v­ddhÃcceti vaktavyam  /
v­ddhÃnÃæ samÆho vÃrdhakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.40 ||


_____START JKv_4,2.40:
kedÃra-ÓabdÃd ya¤ pratyayo bhavati, ca-kÃrÃd vu¤ ca, tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
acitta-lak«anasya Âhaka÷ apavÃda÷  /
kedÃrÃïÃm samÆha÷ kaidÃryam, kaidÃrakam  /
gaïikÃyÃÓ ca yaj vaktavya÷  /
ganikÃnÃæ samÆha÷ gÃïikyam //


____________________________________________________________________


#<Âha¤ kavacinaÓ ca>#  || PS_4,2.41 ||


_____START JKv_4,2.41:

kavacin ÓabdÃt Âha¤ pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
kavacinÃm samÆha÷ kÃvacikam  /
cakÃra÷ kedÃrÃt ity asya anukar«aïa-artha÷  /
kedÃrÃïÃæ samÆha÷ kaidÃrikam //


____________________________________________________________________


[#373]

##  || PS_4,2.42 ||


_____START JKv_4,2.42:

brÃhmaïÃdibhya÷ Óabdebhyo yan pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
brÃhmaïÃnÃæ samÆha÷ brÃhmaïyam  /
mÃïavyam  /
vìavyam  /
yan-prakaraïe p­«ÂhÃd upasaÇkhyÃnam  /
p­«ÂhÃnÃæ samÆha÷ p­«Âhya÷  /
ahna÷ kha÷ kratau  /
ahïÃæ samÆha÷ ahÅna÷ kratu÷  /
kratau iti kim ? Ãhna÷  /
khaï¬ikÃdi«u darÓanÃda¤ bhavati  /
parÓvà ïas vaktavya÷  /
parÓÆnÃæ samÆha÷ pÃrÓvam  /
padasa¤j¤akatvÃd guïo na bhavati  /
vÃtÃdÆla÷  /
vÃtÃnÃæ samÆha÷ vÃtÆla÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.43 ||


_____START JKv_4,2.43:

grÃmÃdibhya÷ tal pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
grÃmÃïÃæ samÆha÷ grÃmatà  /
janatà /
bandhutà /
sahÃyatà  /
gajÃcceti vaktavyam  /
gajÃnÃæ samÆha÷ gajatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.44 ||


_____START JKv_4,2.44:

anudÃttÃde÷ ÓabdÃd a¤ pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
kapotÃnÃæ samÆha÷ kÃpotam  /
mÃyÆram  /
taittiram //


____________________________________________________________________


[#374]

##  || PS_4,2.45 ||


_____START JKv_4,2.45:

khaïdikà ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo '¤ pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
Ãdy-udÃtta-artham acittÃrtham ca vacanam  /
khaïdikÃnÃæ mamÆha÷ khÃï¬ikam  /
vìavam  /
k«udraka-mÃlava-Óabdotra paÂhyate  /
k«udrakÃÓ ca mÃlavÃÓ ca iti k«atriya-dvandva÷  /
tata÷ pÆrveïa+eva a¤i siddhe vacanaæ gotravu¤ bÃdhana-artham  /
nanu ca paratvÃda¤Ã vu¤ bÃdhi«yate, na ca gotrasamudÃyo gotraæ, na ca tadantavidhir atra asti ? evaæ tarhi etaj j¤Ãpayati vu¤i pÆrvaviprati«edha÷, samÆhike«u ca tadantavidhir asti iti  /
pratyojanam aupagavakaæ kÃpaÂavakam iti vu¤ bhavati, vÃnahastikaæ gaudhenukam iti ca tadantavidhi÷  /
k«udrakamÃlavÃt ity etÃvatà yogavibhÃgena pÆrvaviprate«edhas tadantavidhiÓ ca j¤Ãpita÷, punar asyaa+eva niyamÃrtham ucyate senÃsa¤j¤ÃyÃm iti  /
k«udrakamÃlavÃt senÃsaæj¤ÃyÃm eva a¤ bhavati  /
k«audrakamÃlavÅ senà  /
k«audrakamÃlavamanyat  /
a¤siddhir anudÃtÃde÷ ko 'rtha÷ k«udrakamÃlavÃt  /
gotrÃd vu¤ na ca tadgotraæ tadantÃn na ca sarvata÷ //
j¤Ãpakaæ syÃt tadantatve tathà ca api Óalier vidhi÷  /
senÃyÃæ niyama-arthaæ ca yathà badhyeta cä vu¤Ã //
khaïdikà  /
va¬avà  /
k«udrakamÃlavÃt senÃsa¤j¤ÃyÃm  /
bhik«uka  /
Óuka  /
ulÆka  /
Óvan  /
yuga  /
ahan  /
varatrà /
halabandha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.46 ||


_____START JKv_4,2.46:

caraïa-ÓabdÃ÷ kaÂhakalÃpÃdaya÷, tebhya÷ «a«ÂhÅsamarthebhya÷ samÆhe dharmavat pratyayà bhavanti  /
gotracaraïÃd vu¤ ity Ãrabhya pratyayà vak«yante, tatra ced amucyate caraïÃd dharmÃmnÃyayo÷ iti, tena dharmavat ity atideÓa÷ kriyate  /
vati÷ sarvasÃd­ÓyÃrtha÷  /
kaÂhÃnÃæ dharma÷ kÃÂhakam  /
kÃlÃpakam  /
chandogyam  /
aukthikyam  /
Ãtharvaïam  /
tathà samÆhe 'pi - kÃÂhakam  /
kÃlÃpakam  /
chandogyam  /
aukthikyam  /
Ãtharvaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.47 ||


_____START JKv_4,2.47:

acitta-arthebhyo hasti-dhenu-ÓabdÃbhyÃæ ca Âhak pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
aïa¤or apavÃda÷  /
apÆpÃnÃæ samÆha÷ ÃpÆpikam  /
Óëkulikam  /
hÃstikam  /
dhainukam  /
dhenorana¤a iti vaktavyam  /
Ãdhenavam //


____________________________________________________________________


[#375]

##  || PS_4,2.48 ||


_____START JKv_4,2.48:

keÓa aÓva ity etyÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ ya¤ cha ity etau pratyayau bhavato 'nyatarasyÃæ tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
keÓÃnÃæ samÆha÷ kaiÓyam, kaiÓikam  /
aÓvÃnÃm samÆha÷ aÓvÅyam, ÃÓvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.49 ||


_____START JKv_4,2.49:

pÃÓadibhya÷ ya÷ pratyayo bhavati tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
pÃÓÃnÃæ samÆha÷ pÃÓyà  /
t­ïyà  /
pÃÓa  /
t­ïa  /
dhÆma  /
vÃta  /
aÇgÃra  /
pota  /
bÃlaka  /
piÂaka  /
piÂÃka  /
ÓakaÂa  /
hala  /
na¬a  /
vana //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.50 ||


_____START JKv_4,2.50:

khala-go-ratha-Óabdebhya÷ ya÷ pratyaya bhavat tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
khalÃnÃæ samÆha÷ khalyà  /
gavyà /
rathyà /
pÃÓÃdi«vapÃÂha÷ uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.51 ||


_____START JKv_4,2.51:

khala-go-ratha-Óabdebhyo yathÃsaÇkhyam ini tra kaÂyac ity ete pratyayà bhavanti tasya samÆha÷ ity etasmin vi«aye  /
khalinÅ  /
gotrà /
rathÃkaÂyà  /
khalÃdibhya inir vaktavya÷  /
¬ÃkinÅ  /
kuï¬alinÅ  /
kuÂumbinÅ  /
kamalÃdibhya÷ khaï¬ac pratyayo bhavati  /
kamalakhaï¬am  /
ambhojakhaï¬am  /
kamala  /
ambhoja  /
padminÅ  /
kumuda  /
saroja  /
padma  /
nalinÅ  /
kairaviïÅ  /
kamalÃdir Ãk­tigaïa÷  /
narakarituraÇgÃïÃm skandhac pratyaya÷  /
naraskandha÷  /
kariskandha÷  /
turaÇgaskandha÷  /
pÆrvÃdibhya÷ kÃï¬a÷ pratyayo bhavati  /
pÆrvakÃï¬am  /
t­ïakÃï¬am  /
karmakÃï¬am //


____________________________________________________________________


[#376]

##  || PS_4,2.52 ||


_____START JKv_4,2.52:

samÆha÷ iti nivÌttam  /
«a«ÂhÅ samarthavibhaktir anuvartate  /
tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃd vi«aya÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yo 'sau vi«aya÷ deÓaÓ cet sa bhavati  /
vi«aya-Óabdo bahvartha÷  /
kvacid grÃmasamudÃye vartate, vi«ayo labdha÷ iti  /
kvacid indriyagrÃhye, cak«ur vi«ayo rÆpam iti  /
kvacid atyantaÓÅlite j¤eye, devadattasya vi«ayo 'nuvÃka÷ iti  /
kvÃcid anyatra abhÃve, matsyÃnÃm vi«ayo jalam iti  /
tatra deÓa-grahaïaæ grÃmasamudÃya-pratipatty-artham  /
ÓibÅnÃæ vi«ayo deÓa÷ Óaiba÷  /
au«Âra÷  /
deÓe iti kim ? devadattasya vi«ayo 'nuvÃka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.53 ||


_____START JKv_4,2.53:

rÃjanyÃdibhya÷ Óabdebhyo vu¤ pratyayo bhavati vi«ayo deÓe ity etasminn arthe  /
aïo 'pavÃda÷  /
rÃjanyÃnÃæ vi«ayo deÓa÷ rÃjanyaka÷  /
daivayÃnaka÷  /
Ãk­tigaïaÓ ca ayam  /
mÃlavÃnÃæ vi«ayo deÓa÷ mÃlavaka÷  /
vairÃÂaka÷  /
traigartaka÷  /
rÃjanya  /
devayÃna  /
ÓÃlaÇkÃyana  /
jÃlandharÃyaïa  /
ÃtmakÃmeya  /
ambarūaputra  /
vasÃti  /
bailvavana  /
ÓailÆ«a  /
udumbara  /
bailvata  /
ÃrjunÃyana  /
saæpriya  /
dÃk«i  /
ÆrïanÃbha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.54 ||


_____START JKv_4,2.54:

bhairikyÃdibhya÷ ai«ukÃryÃdibhyaÓ ca yathÃsaÇkhyaæ vidhal bhaktal ity etau pratyayau bhavata÷ vi«ayo deÓe ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
bhaurikividha÷  /
vaipeyavidha÷  /
ai«ukÃryÃdibhya÷ - ai«ukÃribhakta÷  /
sÃrasyÃyanabhakta÷  /
bhauriki  /
vaipeya  /
bhauliki  /
caiÂayata  /
kÃïeya  /
vÃïijaka  /
vÃlija  /
vÃlijyaka  /
Óaikayata  /
vaikayata  /
ai«ukÃri  /
sÃrasyÃyana  /
cÃndrÃyaïa  /
dvyÃk«Ãyaïa  /
tryÃk«Ãyaïa  /
au¬Ãyana  /
jaulÃyana  /
khìÃyana  /
sauvÅra  /
dÃsamitri  /
dÃsamitrÃyaïa  /
ÓaudrÃïa  /
dÃk«Ãyaïa  /
Óayaï¬a  /
tÃrk«yÃyaïa  /
ÓaubhrÃyaïa  /
sÃyaï¬i  /
Óauïdi  /
vaiÓvamÃïava  /
vaiÓvadhenava  /
nada  /
tuï¬adeva  /
viÓadeva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.55 ||


_____START JKv_4,2.55:

sa iti samarthavibhakti÷  /
asya iti pratyaya-artha÷  /
Ãdi÷ iti prak­tiviÓe«anam  /
iti-karaïo vivak«Ãrtha÷  /
chandasa÷ iti prak­tinirdeÓa÷  /
pragÃthe«u iti pratyayÃrthaviÓe«aïam  /
sa iti prathamÃsamarthÃd asya ti «a«ÂyÃrthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃsamarthaæ chandaÓ cet tadÃdir bhavati, yat tadasya iti nirdi«Âaæ pragÃthÃÓ cet te bhavanti, iti-karaïas tataÓ ced vivak«Ã  /

[#377]

paÇktir Ãdir asya pÃÇkata÷ pragÃtha÷  /
Ãnu«Âubha÷  /
jÃgata÷  /
Ãdi÷ iti kim ? anu«Âub÷ madhyam asya pragÃthasya  /
chandasa÷ iti kim ? udutya-Óabda Ãdir asya pragÃthasya  /
pragÃthe«u iti kim ? paÇktir Ãdir asya anuvÃkasya  /
pragÃtha-Óabda÷ kriyÃnimittaka÷ kvacid eva mantraviÓe«e vartate  /
yatra dve ­cau pragrathanena tisra÷ kriyante, sa pragrathanÃt prakar«agÃnÃd và pragÃtha÷ ity ucyate  /
chandasa÷ pratyayavidhÃne napuæsake svÃrtha upasaÇkhyÃnam  /
tri«Âub eva trai«Âubham  /
jÃgatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.56 ||


_____START JKv_4,2.56:

so 'sya iti samarthavibhakti÷, pratyayÃrthaÓ ca anuvartate  /
prathamÃsamarthaviÓe«aïaæ prayojanaæ yoddhÃraÓ ca  /
pratyayÃrthaviÓe«anaæ saÇgrÃma÷  /
prayojanavÃcibhya÷ yoddh­vÃcibhyaÓ ca Óabdebhya÷ prathamÃsamarthebhya÷ asya iti «a«Âhyarthe saÇgrÃme 'bhidheye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
bhadrà prayojanam asya saÇgrÃmasya bhadra÷ saÇgrÃma÷  /
saubhadra÷  /
gaurimitra÷  /
yoddh­bhya÷ - ÃhimÃlà yoddhÃro 'sya saÇgrÃmasya ÃhimÃla÷  /
syÃndanÃÓva÷  /
bhÃrata÷  /
saÇgrÃme iti kim ? subhadrà prayojanam asya dÃnasya  /
prayojana-yoddh­bhya÷ iti kim ? subhadrà prek«ikà 'sya saÇgrÃmasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.57 ||

_____START JKv_4,2.57:

tat iti prathamÃsamarthÃd asyÃm iti saptamy-arthe ïa÷ pratyayo bhavati, yat tat iti nirdi«Âaæ praharaïaæ cet bhavati  /
yad asyÃm iti nirdi«Âaæ krŬà tad cet sà bhavati  /
itikaraïas tataÓ ced vivak«Ã  /
daï¬a÷ praharaïam asyÃæ krŬÃyÃæ dÃï¬Ã  /
mau«ÂÃ  /
praharaïam iti kim ? mÃlà bhÆ«aïam asyÃæ krŬÃyÃm  /
krŬÃyÃm iti kim ? khaÇga÷ praharaïam asyÃæ senÃyÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.58 ||


_____START JKv_4,2.58:

sà iti samarthavibhakti÷  /
asyÃm iti pratyayÃrtha÷ strÅliÇga÷  /
kriyà iti prak­tyartha-viÓe«aïam  /
gha¤a÷ iti prak­tinirdeÓa÷  /
iti karaïo vivak«Ãrtha÷  /
gha¤antÃt kiyÃvÃcina÷ prathamÃsamarthÃd asyÃm iti saptamyarthe strÅliÇge ¤a÷ prayayo bhavati  /
gha¤a÷ iti k­d-grahaïam, tatra gatikÃraka-pÆrvam api g­hyate  /
ÓyenapÃto 'syÃæ vartate ÓyainaæpÃtà  /
tailaæpÃtà gha¤a÷ iti kim ? Óyenapatanam asyÃæ vartate  /
kriyà iti kim ? prÃkÃro 'syÃæ vartate  /
atha samarthavibhakti÷ pratyayÃrthaÓ ca kasmÃt punar upÃdiyate, yÃvatà dvayam api prak­tam eva ? krŬÃyÃm ity anena tatsambaddham, atastadanuv­ttau krŬÃnuv­ttir api sambhÃvyeta  /
sÃmÃnyena ca+idaæ vidhÃnam  /
daï¬apÃto 'syÃæ tithau vartate dÃï¬apÃtà tithi÷  /
mausalapÃtà tithi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.59 ||


_____START JKv_4,2.59:

tat iti dvitÅyÃsamarthÃt adhÅte veda ity etayo÷ arthayo÷ yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
chando 'dhÅte chÃndasa÷  /
vaiyÃkaraïa÷  /
nairukta÷  /
nimittÃni veda naimitta÷  /
mauhÆrta÷  /
autpÃta÷  /
dvistad-grahaïam adhÅyÃnavidu«o÷ p­thag-nidhÃna-artham //


____________________________________________________________________


[#378]

##  || PS_4,2.60 ||


_____START JKv_4,2.60:

kratuviÓe«a-vÃcibhya÷ ukthÃdibhyaÓ ca sÆtrÃntÃc ca Âhak pratyayo bhavati tadadhÅte tadveda ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
agni«Âomam adhÅte veda và Ãgni«Âomika÷  /
vÃjapeyika÷  /
ukthÃdibhya÷ - aukthika÷  /
laukÃyatika÷  /
sÆtrÃntÃt - vÃrttikasÆtrika÷  /
sÃÇgrahasÆtrika÷  /
sÆtrÃntÃd akalpÃder i«yate  /
kalpasÆtram adhÅte kÃlpasÆtra÷  /
aï eva bhavati  /
uktha-Óabda÷ ke«ucid eva sÃmasu rƬha÷  /
yaj¤Ãyaj¤ÅyÃt pareïa yÃni gÅyante, na ca tÃny adhÅyÃne pratyaya i«yate, kiæ tarhi, sÃmalak«aïe aukthikye vartamÃna÷ uktha-Óabda÷ pratyayam utpÃdayati  /
uktham adhÅte aukthika÷  /
aukthikyam adhÅte ity artha÷  /
aukthikya-ÓabdÃc ca pratyayo na bhavaty eva, anabhidhÃnÃt  /
vidyÃlak«aïa-kalpasÆtrÃntÃd iti vaktavyam  /
vÃyasavidyika÷  /
sÃrpavidyika÷  /
gaulak«aïika÷  /
ÃÓvalak«aïika÷  /
mÃt­kalpika÷  /
pÃrÃÓarakalpika÷  /
vidyà ca na aÇga-k«atra-dharma-saæsarga-tri-pÆrvà  /
aÇgavidyÃm adhÅte ÃÇgavidya÷  /
k«Ãtravidya÷  /
dhÃrmavidya÷  /
sÃæsargavidya÷  /
traividya÷  /
ÃkhyÃnÃkhyÃyiketihÃsapurÃïebhya« Âhag vaktavya÷  /
ÃkhyÃnÃkhyÃyÅkayor artha-grahaïam, itihÃsa-purÃïayo÷ svarÆpa-grahaïaæ yÃvakrÅtika÷  /
praiyaÇgavika÷  /
vÃsavadattika÷  /
saumanottarika÷  /
aitihÃsika÷  /
paurÃïika÷  /
sarvasÃder dvigoÓ ca la÷  /
sarvaveda÷  /
sarvatantra÷  /
sÃde÷ - savÃrttika÷  /
sasaÇgraha÷  /
dvigo÷ - dviveda÷  /
pa¤cavyÃkaraïa÷  /
anusÆrlak«yalak«aïe ca  /
anusÆrnÃmagrantha÷, tam adhÅte Ãnusuka÷  /
lÃk«ika÷  /
lÃk«aïika÷  /
ikan bahulaæ padottarapadÃt  /
pÆrvapadika÷  /
Óata«a«Âe÷ «ikan patho bahulam  /
Óatapathika÷  /
ÓatapathikÅ  /
«a«Âipathika÷  /
«a«ÂipathikÅ  /
bahula-grahaïÃd aï api bhavati  /
ÓÃtapatha÷  /
«Ã«Âipatha÷  /
uktha  /
lokÃyata  /
nyÃya  /
nyÃsa  /
nimitta  /
punarukta  /
nirukta  /
yaj¤a  /
carcà /
dharma  /
krametara  /
Ólak«ïa  /
saæhità  /
pada  /
krama  /
saÇghÃta  /
v­tti  /
saÇgraha  /
guïÃguïa  /
Ãyurveda  /
sÆtrÃntÃdakalpÃde÷  /
vidyÃlak«aïakalpÃntÃt  /
vidyÃcÃnaÇgak«atradharmasaæsargatripÆrvà  /
ÃkhyÃnÃkhyÃyiketihÃsapurÃïebhya« Âhak  /
sarvasÃder dvigoÓ ca la÷  /
anusÆrlak«yalak«aïe ca  /
dvipadi jyoti«i  /
anupada  /
anukalpa  /
anuguïa  /
ikanbahulaæ padottarapadÃt  /
Óata«a«Âe÷ «ikan  /
patho bahulam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.61 ||


_____START JKv_4,2.61:

krama ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ vun pratyayo bhavati tadadhÅte tadveda ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
kramaka÷  /
padaka÷  /
krama  /
pada  /
Óik«Ã  /
mÅmaæsà  /
sÃman //


____________________________________________________________________


[#379]

#< anubrÃhmaïÃd ini÷>#  || PS_4,2.62 ||


_____START JKv_4,2.62:

anubrÃhmaïa-ÓabdÃt ini÷ pratyayo bhavati tadadhÅte tadveda ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
brÃhmaïa-sad­Óo 'yaæ grantha÷ anubrÃhmaïam  /
tad adhÅte anubrÃhmaïÅ  /
anubrÃhmaïinau, anubrÃhmaïina÷  /
mattvarthena ata ini-Âhanau (*5,2.115) iti ininà siddham ? tatra+etasmàÂhann api prÃpnoti  /
anabhidhÃnÃn na bhavi«yati ? aïo niv­tty-arthaæ tarhi vacanam //


____________________________________________________________________


#< vasantÃdibhya« Âhak>#  || PS_4,2.63 ||


_____START JKv_4,2.63:

vasanta ity evam Ãdibhya÷ Âhak pratyayo bhavati tadadhÅte tadveda ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
vasanta-sahacarito 'yaæ grantha÷ vasanta÷  /
tam adhÅte vÃsantika÷  /
vÃr«ika÷  /
vasanta  /
var«ÃÓaradam  /
hemanta  /
ÓiÓira  /
prathama  /
guïa  /
carama  /
anuguïa  /
aparvan  /
atharvan //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.64 ||


_____START JKv_4,2.64:

prokta-sahacarita÷ pratyaya÷ prokta÷  /
prokta-pratyayÃntÃd adhyet­veditro÷ utpannasya lug bhavati  /
pÃïininà proktaæ pÃïinÅyam  /
tad adhÅte pÃïinÅya÷  /
ÃpiÓala÷  /
striyÃæ svare ca viÓe«a÷  /
pÃïinÅyà brÃhmaïÅ //


____________________________________________________________________


#< sÆtrÃc ca ka+upadhÃt>#  || PS_4,2.65 ||


_____START JKv_4,2.65:

sÆtra-vÃcina÷ ka-kÃra+upadhÃd upannasya pratyayasya lug bhavati  /
aprokta-artha Ãrambha÷  /
pÃïinÅyam a«Âakaæ sÆtram  /
tad adhÅyate a«ÂakÃ÷ pÃïinÅyÃ÷  /
daÓakà vaiyaghrapadÅyÃ÷  /
trikÃ÷ kÃÓak­tsnÃ÷  /
saÇkhyÃprak­ter iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, mahÃvÃrttikaæ sÆtram adhÅte mÃhÃvÃrttika÷  /
kÃlÃpakam adhÅte kÃlÃpaka÷  /
kopadhÃt iti kim ? catu«Âayam adhÅte cÃtu«Âaya÷ //


____________________________________________________________________


#< chando-brÃhamaïÃni ca tad-vi«ayÃïi>#  || PS_4,2.66 ||


_____START JKv_4,2.66:

prokta-grahaïam anuvartate  /
chandÃæsi brÃhmaïÃni ca proktapratyayÃntÃni tadvi«ayÃïy eva bhavanti  /
adhyet­vedit­ratyayavi«ayÃïi  /
ananyabhÃvo vi«aya-artha÷  /
tena svÃtantryam upÃdhyÃntarayogo vakyaæ ca nivartate  /

[#380]

kaÂhena proktam adhÅyate kaÂhÃ÷  /
maudÃ÷  /
paippalÃdÃ÷  /
ÃrcÃbhina÷  /
vÃjasaneyina÷  /
brÃhamaïÃni khalv api - tÃï¬ina÷  /
bhÃlllavina÷  /
ÓÃÂyÃyanina÷  /
aitareyiïa÷  /
brÃhmaïa-grahaïaæ kiæ, yÃvatà chanda eva tad ? brÃhmaïaviÓe«a-pratipatty-artham  /
iha tadvi«ayatà mà bhÆt, yÃj¤avalkyena proktÃni brÃhmanïÃni yÃj¤avalkyÃni  /
saulabhÃni  /
cakÃro 'nukta-samuccaya-artha÷  /
kalpe - kÃÓyapina÷  /
kauÓikina÷  /
sÆtre - pÃrÃÓariïo bhik«ava÷  /
ÓailÃlino naÂÃ÷  /
karmandina÷  /
k­ÓÃÓvina÷  /
chando-brÃhmaïÃni iti kim ? pÃïinÅyaæ vyÃkaraïam  /
paiÇgÅ kalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.67 ||


_____START JKv_4,2.67:

tat iti prathamà samarthavibhakti÷  /
asmin iti pratyayÃrtha÷  /
asti Åt prak­tyartha-viÓe«aïam  /
iti-karaïo vivak«a-artha÷  /
deÓe tannamni iti pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
tat iti rathamÃsamarthÃd asmin iti saptamyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃsamartham asti cet tad bhavati yad asmin iti nirdi«Âaæ deÓaÓ cet sa tannÃmà bhavati, pratyayÃntanÃmÃ, iti-karaïas tataÓ ced vivak«Ã  /
udumbarà asmin deÓe santi audumbara÷  /
bÃlbaja÷  /
pÃrvata÷  /
matvarthÅyÃpavÃdo yoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.68 ||


_____START JKv_4,2.68:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt nirv­ttam ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati deÓanÃmadheye gamyamÃne  /
deÓe tannamni iti catur«v api yoge«u sambadhyate  /
sahasreïa nirv­ttà sÃhasrÅ parikhà  /
kuÓÃmbena nirv­ttà kauÓÃmbÅ nagarÅ  /
hetau kartari ca yathÃyogaæ t­tÅyà samartha-vibhakti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.69 ||


_____START JKv_4,2.69:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃn nivÃsa÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati deÓanÃmadheye gamyamÃne  /
nivasanty asminn iti nivÃsa÷  /
­junÃvÃæ nivÃso deÓa÷ ÃrjunÃvo deÓa÷  /
Óaiba÷  /
Óudi«Âha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.70 ||


_____START JKv_4,2.70:

pÆrvà samarthavibhaktir anuvartate  /
tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt adÆrabhava÷ ityetasminnarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
vidiÓÃyÃ÷ adÆrabhavaæ nagaraæ vaidiÓam  /
haimavatam  /
cakÃra÷ pÆrve«Ãæ trayÃïÃm arthÃnÃm iha sannidhÃna-artha÷  /
tena+uttare«u  /
catvÃro 'py arthÃ÷ sambadhyante //


____________________________________________________________________


[#381]

##  || PS_4,2.71 ||


_____START JKv_4,2.71:

catvÃro 'rthÃ÷ anuvartante  /
u-varïÃntÃt prÃtipadikÃt yathavihitaæ samarthavibhakti-yuktÃt a¤ pratyayo bhavati tad asminn asti ity evam Ãdi«v arthe«u  /
aïo 'pavÃda÷  /
ara¬u - Ãra¬avam  /
kak«atu - kÃk«atavam  /
karkaÂelu - kÃrkaÂelavam  /
nadyÃæ tu paratvÃn matub bhavati  /
ik«umatÅ  /
a¤adhikÃra÷ prÃk subÃstvÃdibhyo 'ïa÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.72 ||


_____START JKv_4,2.72:

bahvac aÇgaæ yasya asau bahvajaÇgao matup, tadantÃt prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
ai«ukÃvatam  /
saidhrÃkÃvatam  /
bahvajaÇgÃt iti kim ? Ãhimatam  /
yÃvamatam  /
aÇga-grahaïaæ bahvaj iti tad viÓe«aïam yathà vij¤Ãyate, matvanta-viÓe«aïaæ mà vij¤Ãyi iti  /
mÃlÃvatÃæ nivÃso mÃlÃvatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.73 ||


_____START JKv_4,2.73:

bahvaca÷ prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati cÃturarthika÷ kÆpe«v abhidheyesu  /
aïo 'pavÃda÷  /
yathÃsambhavamarthÃ÷ sambadhyante  /
dÅrghavaratreïa nirv­tta÷ kÆpa÷ dairghavaratra÷  /
kÃpilavaratra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.74 ||

_____START JKv_4,2.74:

vipÃÓa÷ uttare kÆle ye kÆpÃste«v abhidheye«u a¤ pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
abahvaj-artha Ãrambha÷  /
dattena nirv­ta÷ kÆpa÷ dÃtta÷  /
gaupta÷  /
udak iti kim ? dak«iïato vipÃÓa÷ kÆpe«u aï eva dÃtta÷  /
gaupta÷  /
svare viÓe«a÷  /
mahatÅ sÆk«mek«ikà vartate sÆtrakÃrasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.75 ||


_____START JKv_4,2.75:

kÆpe«u iti niv­ttam  /
saÇkala ity evam Ãdibhya÷ a¤ pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
saÇgata÷ kala÷ saÇkala÷  /
saÇklena nirv­tta÷ sÃÇkala÷  /
pau«kala÷  /

[#382]

saÇkala  /
pu«kala  /
udvapa  /
u¬upa  /
utpuÂa  /
kumbha  /
vidhÃna  /
sudak«a  /
sudatta  /
subhÆta  /
sunetra  /
supiÇgala  /
sikatà /
pÆtÅkÅ  /
pÆlasa  /
kÆlÃsa  /
palÃÓa  /
niveÓa  /
gave«a  /
gambhÅra  /
itara  /
Óarman  /
ahan  /
loman  /
veman  /
varuïa  /
bahula  /
sadyoja  /
abhi«ikta  /
gobh­t  /
rÃjabh­t  /
g­ha  /
bh­ta  /
bhalla  /
mÃla  /
v­t //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.76 ||


_____START JKv_4,2.76:
deÓe tannamni ity asya viÓe«anaæ sauvÅrÃdaya÷, strÅtvaæ ca  /
ÇyÃpprÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati cÃturarthika÷, aïo 'pavÃda÷, sauvÅre strÅliÇge deÓe vÃcye sÃlve prÃci  /
sauvÅre tÃvat - dattamitreïa nirv­ttà nagarÅ dÃttÃmitrÅ  /
sÃlve - vidhÆmÃgninà nirv­ttà vaidhÆmÃgnÅ  /
prÃci khalv api - kakandena nirv­ttà kÃkandÅ  /
mÃkandÅ  /
maïicarÅ  /
jÃru«Å //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.77 ||


_____START JKv_4,2.77:

subÃstu ity evam Ãdibhya÷ aï pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
a¤a u-varïÃnta-lak«aïasya kÆpa-lak«aïasya ca apavÃda÷  /
suvÃsto÷ adÆrabhavaæ nagaraæ sauvÃstavam  /
vÃrïavam  /
aïgrahaïaæ nadyÃæ matupo bÃdhana-artham  /
sauvÃstavÅ nadÅ  /
suvÃstu  /
varïu  /
bhaï¬u  /
khaï¬u  /
secÃlin  /
karpÆrin  /
Óikhaïdin  /
garta  /
karkaÓa  /
ÓaÂÅkarïa  /
k­«ïa  /
karka  /
karÇkadhÆ matÅ  /
gohya  /
ahisaktha  /
v­t //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.78 ||


_____START JKv_4,2.78:

roïÅÓabdÃd an pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
kÆpalak«aïasya a¤o 'pavÃda÷  /
roïÅ iti ko 'yaæ nirdeÓo, yÃvatà pratyayavidhau pa¤camÅ yuktà ? sarvÃvasthapratipattyartham evam ucyate  /
roïÅ-Óabda÷ sarvavastho 'ï-pratyayam utpÃdayati, kevalas tadantaÓ ca  /
rauïa÷  /
Ãjakaroïa÷  /
saihikaroïa÷ //


____________________________________________________________________


[#383]

##  || PS_4,2.79 ||


_____START JKv_4,2.79:

ka-kÃra-upadhÃt ca prÃtipadikÃt an pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
kÆpa-lak«aïasya+uvarnal-ak«aïasya ca a¤o 'pavÃda÷  /
kÃrïacchidrika÷ kÆpa÷  /
kÃrïave«Âaka÷  /
k­kavÃkunà nirv­ttaæ kÃrkavÃkavam  /
traiÓaÇkavam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.80 ||


_____START JKv_4,2.80:

vu¤Ãdaya÷ spatadaÓa pratyayÃ÷, arÅhaïÃdayo 'pi saptadaÓa+eva prÃtipadikagaïÃ÷  /
Ãdi-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
tatra yathÃsaÇkhyaæ saptadaÓabhya÷ prÃtipadikagaïebhya÷ saptadaÓa pratyayÃ÷ bhavanti cÃturarthikÃ÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
yathÃsambhavamarthasambandha÷  /
arÅhaïÃdibhyo vu¤ pratyayo bhavati  /
ÃrÅhaïakam  /
draughaïakam  /
arÅhaïa  /
drughaïa  /
khadira  /
sÃra  /
bhagala  /
ulanda  /
sÃmparÃyaïa  /
krau«ÂrÃyaïa  /
bhÃstrayaïa  /
maitrÃyaïa  /
traigartÃyana  /
rÃyaspo«a  /
vipatha  /
uddaï¬a  /
uda¤cana  /
khìÃyana  /
khaï¬a  /
vÅraïa  /
kÃÓak­tsna  /
jÃmbavanta  /
ÓiæÓipà  /
kiraïa  /
raivata  /
bailva  /
vaimatÃyana  /
sausÃyana  /
ÓÃïdilyÃyana  /
ÓirÅ«a  /
badhira  /
arÅhaïÃdi÷  /
k­ÓÃÓvÃdibhya÷ chaï pratyayo bhavati  /
kÃrÓÃÓvÅya÷  /
Ãri«ÂÅya÷  /
k­ÓÃÓva  /
ari«Âa  /
arÅÓva  /
veÓman  /
viÓÃla  /
romaka  /
Óabala  /
kÆÂa  /
roman  /
varvara  /
sukara  /
sÆkara  /
pratara  /
sud­Óa  /
puraga  /
sukha  /
dhÆma  /
ajina  /
vinatà /
avanata  /
vikughÃsa  /
arus  /
avayÃsa  /
maudgalya  /
k­ÓÃÓvÃdi÷  /
­ÓyÃdibhya÷ ka÷ pratyayo bhavati  /
­Óyaka÷  /
nyagrodhaka÷  /
­Óya  /
nyagrodha  /
Óirà  /
nilÅna  /
nivÃsa  /
nidhÃna  /
nivÃta  /
nibaddha  /
vibaddha  /
parigƬha  /
upagƬha  /
uttarÃÓman  /
sthÆlabÃhu  /
khadira  /
Óarkarà  /
ana¬u÷  /
parivaæÓa  /
veïu  /
vÅraïa  /
­ÓyÃdi÷  /
kumudÃdibhya÷ Âhac pratyayo bhavati  /
kumudikam  /
Óarkarikam  /
kumuda  /
Óarkarà  /
nyagrodha  /
itkaÂa  /
garta  /
bÅja  /
aÓvattha  /
balvaja  /
parivÃpa  /
ÓirÅ«a  /
yavëa  /
kÆpa  /
vikaÇkata  /
kumudÃdi÷  /

[#384]

kÃÓÃdibhya ila÷ pratyayo bhavati  /
kÃÓilam  /
vÃÓilam  /
kÃÓa  /
vÃÓa  /
aÓvattha palÃÓa  /
pÅyÆ«a  /
viÓa  /
t­ïa  /
nara  /
caraïa  /
kardama  /
karpÆra  /
kaïÂaka  /
g­ha  /
kÃÓÃdi÷  /
t­ïÃdibhya÷ Óa÷ pratyayo bhavati  /
t­ïaÓa÷  /
na¬aÓa÷  /
t­ïa  /
na¬a  /
busa  /
parïa  /
varïa  /
caraïa  /
arïa  /
jana  /
bala  /
lava  /
vana  /
t­ïÃdi÷  /
prek«Ãdibhya ini-pratyayo bhavati  /
prek«Å  /
halakÅ  /
prek«Ã  /
halakà /
bandhukà /
dhruvakà /
k«ipakà  /
nyagrodha  /
irkuÂa  /
prek«Ãdi÷  /
aÓmÃdibhyo rapratyayo bhavati  /
aÓmara÷  /
aÓman  /
yƫa  /
rƫa  /
mÅna  /
darbha  /
v­nda  /
gu¬a  /
khaï¬a  /
naga  /
Óikhà  /
aÓmÃdi÷ /
sakhyÃdibhyo ¬ha¤ pratyayo bhavati  /
sÃkheyam  /
sÃkhidatteyam  /
sakhi  /
sakhidatta  /
vÃyudatta  /
gohita  /
bhalla  /
pÃla  /
cakrapÃla  /
cakravÃla  /
chaÇgala  /
aÓoka  /
karavÅra  /
sÅkara  /
sakara  /
sarasa  /
samala  /
sakhyÃdi÷  /
saækÃÓÃdibhyo ïyapratyayo bhavati  /
sÃækÃÓyam  /
kampilyam  /
saækÃÓa  /
kÃmpilya  /
samÅra  /
kaÓmara  /
ÓÆrasena  /
supathin  /
sakthaca  /
yÆpa  /
aæÓa  /
ega  /
aÓman  /
kÆÂa  /
malina  /
tÅrtha  /
agasti  /
virata  /
cikÃra  /
viraha  /
nÃsikà  /
saækÃÓÃdi÷  /
balÃdibhyo ya÷ pratyayo bhavati  /
balya÷  /
kulyam  /
bala  /
vula  /
tula  /
ula  /
¬ula  /
kavala  /
vana  /
kula  /
balÃdi÷  /
pak«Ãdibhya÷ phak pratyayo bhavati  /
pÃk«Ãyaïa÷  /
tau«Ãyana÷  /
pak«a  /
tu«a  /
aï¬a  /
kambalika  /
citra  /
aÓman  /
atisvan  /
pathin pantha ca  /
pak«Ãdi÷  /
karïÃdibhya÷ phi¤ pratyayo bhavati  /
kÃrïÃyani÷  /
vÃsi«ÂhÃyani÷  /

[#385]

karïa  /
vasi«Âha  /
aluÓa  /
Óala  /
¬upada  /
ana¬uhya  /
päcajanya  /
sthirà /
kuliÓa  /
kumbhÅ  /
jÅvantÅ  /
jitva  /
aï¬Åvat  /
karïÃdi÷  /
sutaÇgamÃdibhya i¤ pratyayo bhavati  /
sautaÇgami÷  /
maunicitti÷  /
sutaÇgama  /
municitta  /
vipracitta  /
mahÃputra  /
Óveta  /
ga¬ika  /
Óukra  /
vigra  /
bÅjavÃpin  /
Óvan  /
arjuna  /
ajira  /
jÅva  /
sutaÇgamÃdi÷  /
pragadinnÃdibhya÷ jya÷ pratyayo bhavati  /
prÃgadyam  /
pragadin  /
magadin  /
Óaradin  /
kaliva  /
kha¬iva  /
ga¬iva  /
cƬÃra  /
mÃrjÃra  /
kovidÃra  /
pragadyÃdi÷  /
varÃhÃdibhya÷ kak pratyayo bhavati  /
vÃrÃhakam  /
pÃlÃÓakam  /
varÃha  /
palÃÓa  /
ÓirÅ«a  /
pinaddha  /
sthÆïa  /
vidagdha  /
vijagdha  /
vibhagna  /
bÃhu  /
khadira  /
Óarkarà  /
varÃhÃdi÷  /
kumudÃdibhya÷ Âhak pratyayo bhavati  /
kaumudikam  /
kumuda  /
gomatha  /
rathakÃra  /
daÓagrÃma  /
aÓvattha  /
ÓÃlmalÅ  /
kuï¬ala  /
munisthÆla  /
kÆÂa  /
mucukarïa  /
kumudÃdi÷  /
ÓirÅ«a-Óabdo 'rÅhaïÃdi«u, kumudÃdi«u, varÃhÃdi«u ca paÂhyate, autsargiko 'pi tata i«yate, tasya ca varaïÃdi«u darÓanÃl lub bhavati  /
tathà ca+uktam, ÓirÅ«ÃïÃmadÆrabhavo grÃma÷ ÓirÅ«Ã÷, tasya vanaæ ÓirÅ«avanam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.81 ||


_____START JKv_4,2.81:

deÓe tannÃmni yaÓ cÃturarthika÷ pratyaya÷ bhavati, tasya deÓaviÓe«e anapade 'bhidheye lub bhavati  /
grÃmasamudÃyo janapada÷  /
pa¤cÃlÃnÃæ nivÃso janapada÷ pa¤cÃlÃ÷  /
kurava÷  /
matsyÃ÷  /
aÇgÃ÷  /
baÇÇÃ÷  /
magadhÃ÷  /
suhmÃ÷  /
puï¬rÃ÷  /
iha kasmÃn na bhavati, udumbarÃ÷ asmin santi audumbaro janapada÷, vaidiÓo janapada÷ iti ? tannÃmni iti vartate  /
na ca atra lubantaæ tannÃmadheyaæ bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.82 ||


_____START JKv_4,2.82:

varaïa ity evam Ãdibhya÷ utpannasya cÃturarthikasya pratyayasya lup bhavati  /
ajanapadÃrtha Ãrambha÷  /
varaïÃnÃm adÆrabhavaæ nagaraæ varaïÃ÷  /
Ó­ÇgÅ  /
ÓÃlmalaya÷  /
cakÃro 'nuktasamuccayÃrtha Ãk­tigaïatÃmasya bodhayati  /
kaÂukabadaryà adÆrabhavo grÃma÷ kaÂukabadarÅ  /
ÓirÅ«Ã÷  /
käcŠ /
varaïÃ÷  /
pÆrvau godau  /
ÃliÇgyÃyana  /
parïÅ  /
Ó­ÇgÅ  /
ÓÃlmalaya÷  /
sadÃïvÅ  /
vaïiki  /
vaïika  /
jÃlapada  /
mathurà /
ujjayinÅ  /
gayà /
tak«aÓilà  /
uraÓÃ  /
ak­tyà //


____________________________________________________________________

[#386]

#<ÓarkarÃyà vÃ>#  || PS_4,2.83 ||


_____START JKv_4,2.83:

ÓarkarÃ-ÓabdÃd utpannasya cÃturarthikasya pratyayasya và lub bhavati  /
vÃ-grahaïaæ kim, yÃvatà ÓarkarÃ-Óabda÷ kumudÃdi«u varÃhÃdi«u ca paÂhyate, tatra pÃÂhasamarthyÃt pratyayasya pak«e Óravaïaæ bhavi«yati ? evaæ tarhy etaj j¤Ãpayati, ÓarkarÃ-ÓabdÃd autsargiko bhavati, tasya ayaæ vikalpito lup iti  /
Óarkarà  /
ÓÃrkaram  /
gaïapÃÂhÃc ca Óravaïam uttarasÆtre vihitau ca dvau pratyayau, tad evaæ «a¬ rÆpÃïi bhavanti  /
ÓarkarÃ, ÓÃrkaram, Óarkarikam, ÓÃrkarakam , ÓÃrkarikam, ÓarkarÅyam iti //


____________________________________________________________________


#<Âhak-chau ca>#  || PS_4,2.84 ||


_____START JKv_4,2.84:

ÓarkarÃ-ÓabdÃt Âhak cha ity etau pratyayau bhavataÓ cÃturarthikau  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
ÓÃrkarikam  /
ÓarkarÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.85 ||


_____START JKv_4,2.85:

nadyÃm abhidheyÃyÃæ matup pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
tannÃmno deÓasya viÓe«aïaæ nadÅ  /
udumbarà yasyÃæ santi udumbaravatÅ  /
maÓakÃvatÅ  /
vÅraïÃvatÅ  /
pu«karÃvati  /
ik«umatÅ  /
drumatÅ  /
iha kasmÃn na bhavati, bhÃgÅrathÅ, bhaimarathÅ ? matubantasya atannÃmadheyatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.86 ||


_____START JKv_4,2.86:

madhu ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhyo matup pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
anadyartha Ãrambha÷  /
madhumÃn  /
bisavÃn  /
madhu  /
bisa  /
sthÃïu  /
mu«Âi  /
ik«u  /
veïu  /
ramya  /
­k«a  /
karkandhu  /
ÓamÅ  /
kirÅra  /
hima  /
kiÓarà  /
Óarpaïà  /
marut  /
maruva  /
dÃrvÃghÃÂa  /
Óara  /
i«Âakà  /
tak«aÓilà  /
Óakti  /
ÃsandÅ  /
Ãsuti  /
ÓalÃkà  /
ÃmidhÅ  /
kha¬Ã  /
veÂÃ  /
madhvÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.87 ||


_____START JKv_4,2.87:

kumuda na¬a vetasa ity etebhya÷ Óabdebhya÷ ¬matup pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
kumudvÃn  /
na¬vÃn  /
vetasvÃn  /
mahi«Ãc ca+iti vaktavyam  /
mahi«mÃn nÃma deÓa÷ //


____________________________________________________________________


[#387]

##  || PS_4,2.88 ||


_____START JKv_4,2.88:

na¬a-ÓÃda-ÓabdÃbhyÃæ ¬valac pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
na¬valam  /
ÓÃdvalam //


____________________________________________________________________


#<ÓikhÃyà valac>#  || PS_4,2.89 ||


_____START JKv_4,2.89:

ÓikhÃ-ÓabdÃt valac pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
ÓikhÃvalaæ nÃma nagaram  /
matup-prakaraïe 'pi ÓikhÃyà valacaæ vak«yati, tadadeÓÃrthaæ vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.90 ||


_____START JKv_4,2.90:

utkara ity evam Ãdibhya÷ cha÷ pratyayo bhavati cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavam arthasambandha÷  /
utkarÅyam  /
ÓapharÅyam  /
utkara  /
saæphala  /
Óaphara  /
pippala  /
pippalÅmÆla  /
aÓman  /
arka  /
parïa  /
suparïa  /
khalÃjina  /
i¬Ã  /
agni  /
tika  /
kitava  /
Ãtapa  /
aneka  /
palÃÓa  /
t­ïava  /
picuka  /
aÓvattha  /
ÓakÃk«udra  /
bhastrà /
viÓÃlà  /
avarohita  /
garta  /
ÓÃla  /
anya  /
janya  /
ajina  /
ma¤ca  /
carman  /
utkroÓa  /
ÓÃnta  /
khadira  /
ÓÆrpaïÃya  /
ÓyÃvanÃya  /
naiva  /
baka  /
nitÃnta  /
v­k«a  /
indrav­k«a  /
Ãrdrav­k«a  /
arjunav­k«a  /
utkarÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.91 ||


_____START JKv_4,2.91:

na¬a ity evam ÃdÅnÃæ kugÃgamo bhavati, chaÓ ca pratyayaÓ cÃturarthika÷  /
yathÃsambhavamarthasambandha÷  /
na¬akÅyam  /
plak«adÅyam  /
na¬a  /
plak«a  /
bilva  /
veïu  /
vetra  /
vetasa  /
t­ïa  /
ik«u  /
këÂha  /
kapota  /
kru¤cÃyÃæ hrasvatvaæ ca  /
tak«annalopaÓca //


____________________________________________________________________


#<Óe«e>#  || PS_4,2.92 ||


_____START JKv_4,2.92:

Óe«e ity adhikÃro 'yam  /
yÃnita Ærdhvaæ pratyayÃn anukrami«yÃma÷, Óe«e 'rthe te veditavyÃ÷  /
upayuktÃd anya÷ Óe«a÷  /
apatyÃdibhyaÓ caturartha-paryantebhyo 'nyo 'rtha÷  /
Óe«a÷  /
tasya idaæ viÓe«Ã hy apatyasamÆhÃdaya÷, te«u ghÃdayo mà bhÆvan iti Óe«ÃdhikÃra÷ kriyate  /
kiæ ca sarve«u jÃtÃdi«u ghÃdayo yathà syu÷ anantareïa+ev ÃrthÃdeÓena sambandhitvena k­tÃrthatà mà j¤Ãyi iti sÃkalyÃrthaæ Óe«a-vacanam  /


____________________________________________________________________


vak«yati -

##  || PS_4,2.93 ||


_____START JKv_4,2.93:

rëÂriya÷  /
avÃrapÃrÅïa÷  /

[#388]

Óe«e iti lak«aïaæ ca adhikÃraÓ ca  /
cak«u«Ã g­hyate cÃk«u«aæ rÆpam  /
ÓrÃvaïa÷ Óabda÷  /
d­«adi pi«ÂÃ÷ dÃr«adÃ÷ saktava÷  /
ulÆkhale k«uïïa÷ aulÆkhalo yÃvaka÷  /
aÓvair uhyate ÃÓvo ratha÷  /
caturbhir uhyate cÃturaæ ÓakaÂam  /
caturdaÓyÃæ d­Óyate cÃturdaÓaæ rak«a÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.94 ||

_____START JKv_4,2.94:

rëÂra avÃrapÃra ity etÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ gha-khau ity etau pratyayau bhavata÷  /
rëÂriya÷  /
avÃrapÃrÅïa÷  /
vig­hÅtÃd api i«yate  /
avÃrÅïa÷  /
pÃrÅïa÷  /
viparÅtÃc ca  /
pÃrÃvÃrÅïa÷  /
prak­ti-viÓe«a+upÃdÃna-mÃtreïa tÃvat pratyayà vidhÅyante  /
te«Ãæ tu jÃtÃdayo 'rthÃ÷ samartha-vibhaktayaÓ ca purastÃd vak«yante //
grÃmÃd yakha¤au (*4,2.93)  /
grÃma-ÓabdÃt ya kha¤ ity etau pratyayau bhavata÷  /
grÃmya÷, grÃmÅïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.95 ||


_____START JKv_4,2.95:

katri ity evam Ãdibhyo ¬haka¤ pratyayo bhavati  /
kÃtreyaka÷  /
aumbheyaka÷  /
katri  /
umbhi  /
pu«kara  /
modana  /
kumbhÅ  /
kuï¬ina  /
nagara  /
va¤jÅ  /
bhakti  /
mÃhi«matÅ  /
carmaïvatÅ  /
grÃma  /
ukhyà /
ku¬yÃyà yalopaÓ ca  /
katryÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.96 ||


_____START JKv_4,2.96:

kula-kuk«i-grÅvÃ-Óabdebhyo yathÃsaÇkhyaæ Óvan asi alaÇkÃra ity ete«u jatÃdi«v arthe«u ¬haka¤ pratyayo bhavati  /
kauleyako bhavati Óvà cet  /
kaulo 'nya÷  /
kauk«eyako bhavati asiÓ cet  /
kauk«o 'nya÷  /
graiveyako bhavati alaÇkÃraÓ cet  /
graivo 'nya÷ //


____________________________________________________________________


[#389]

##  || PS_4,2.97 ||


_____START JKv_4,2.97:

nadÅ ity evam Ãdibhyo ¬hak pratyayo bhavati  /
nÃdeyam  /
mÃheyam  /
pÆrvanagarÅ-Óabdo 'tra paÂhyate  /
paurvanagareyam  /
kecit tu pÆrvanagirÅ iti paÂhanti, vicchidya ca pratyayaæ kurvanti, paureyam, vÃneyam, gaireyam iti  /
tad ubhayam api darÓanaæ pramÃïam  /
nadÅ  /
mahÅ  /
vÃrÃïasÅ  /
ÓrÃvastÅ  /
kauÓÃmbÅ  /
navakauÓÃmbÅ  /
kÃÓapharÅ  /
khÃdirÅ  /
pÆrvanagarÅ  /
pÃvà  /
mÃvà  /
sÃlvà  /
dÃrvà  /
dÃlvà  /
vÃsenakÅ  /
va¬avÃyà v­«e //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.98 ||


_____START JKv_4,2.98:

dak«iïà paÓcÃt puras ity etebhya÷ tyak prayayo bhavati Óai«ika÷  /
dÃk«iïÃtya÷  /
pÃÓcÃtya÷  /
paurastya÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.99 ||


_____START JKv_4,2.99:

kÃpiÓÅ-ÓabdÃt «phak pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
«akÃro ÇÅ«-artha÷  /
kÃpiÓÃyanaæ madhu  /
kÃpiÓÃyanÅ drÃk«Ã  /
bÃhlyurdipardibhyaÓ ca+iti vaktavyam  /
bÃhlÃyanÅ  /
aurdÃyanÅ  /
pÃrdÃyanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.100 ||


_____START JKv_4,2.100:

raÇku-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati, cakÃrÃt «phak ca Óai«iko 'manusye 'bhidheye  /
rÃÇkavo gau÷, rÃÇkavÃyaïo gau÷  /
amanusye iti kim ? rÃÇkavako manusya÷  /
nanu ca raÇku-Óabda÷ kacchÃdi«u paÂhyate, tatra ca manu«ya-tasthayor vu¤ (*4,2.134) iti manusye paratvÃd vu¤aiva bhavitavyaæ, kacchÃdipÃÂhÃdamanusye aï api siddha÷, kim iha manusya-prati«edhena aïgrahanena ca ? tad ucyate, na+eva ayam manusyaprati«edha÷, kiæ tarhi, na¤ivayaktanyÃyena manusyasad­Óe prÃïini pratipatti÷ kriyate  /
tena rÃÇkava÷ kambala÷ iti «phak na bhavati  /
viÓe«avihitena ca «phakà aïo bÃdhà mà bhÆt ity aï-grahaïam api kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.101 ||


_____START JKv_4,2.101:
div prÃc apÃc udac pratyac ity etebhyo yat pratyayo bhavati Óaisika÷  /
divyam  /
prÃcyam  /
apÃcyam  /
udÅcyam  /
pratÅcyam  /
avyayÃt tu kÃlavÃcina÷ paratvÃt ÂyuÂyulau bhavata÷  /
prÃktanam //


____________________________________________________________________


[#390]

##  || PS_4,2.102 ||


_____START JKv_4,2.102:

kanthÃ-ÓabdÃt Âhak pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
kÃnthika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.103 ||


_____START JKv_4,2.103:

kanthÃyÃ÷ ity eva  /
varïau yà kanthà tasyà vuk pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
Âhako 'pavÃda÷  /
varïurnÃma nada÷, tatsamÅpo deÓo varïu÷  /
tadvi«ayÃrtha-vÃcina÷ kanthÃ-ÓabdÃdayaæ pratyaya÷  /
tathà hi - jÃtaæ himavatsu kÃnthakam //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.104 ||


_____START JKv_4,2.104:

avyayÃt tyap pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
amehakvatasitrebhyas tyadvidhir yo 'vyayÃt sm­ta÷ /
ninirbhyÃæ ghruvagatyoÓ ca praveÓo niyame tathà //
amÃtya÷  /
ihatya÷  /
kvatya÷  /
itastya÷  /
tatratya÷  /
yatratya÷  /
parigaïanaæ kim ? aupari«Âa÷ paurasta÷  /
pÃrasta÷  /
v­ddhÃttudho bhavati  /
ÃrÃtÅya÷  /
tyab nerghruve  /
niyataæ ghruvam nityam  /
niso gate  /
nirgato varïÃÓramebhya÷ ni«Âya÷ caï¬ÃlÃdi÷  /
ÃvisaÓ chandasi  /
Ãvis ÓabdÃc chandasi tyap pratyayo bhavati  /
Ãvi«Âyo vardhate cÃrurÃsu  /
araïyÃï ïo vaktavya÷  /
ÃraïyÃ÷ sumanasa÷  /
dÆrÃdetya÷  /
dÆretya÷ pathika÷  /
uttarÃdÃha¤  /
auttarÃham //


____________________________________________________________________

[#391]

##  || PS_4,2.105 ||


_____START JKv_4,2.105:

ai«amas hyas Óvas ity etebhyo 'nyatarasyÃæ tyap patyayo bhavati Óai«ika÷  /
ai«amastyam, ai«amastanam  /
hyastyam, hyastanam  /
Óvastyam, Óvastanam  /
Óvasastu ca (*4,3.15) iti Âha¤ api t­tÅyo bhavati  /
Óauvastikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.106 ||


_____START JKv_4,2.106:

tÅra-uttarapadÃt rÆpya-uttarapadÃc ca prÃtipadikÃd yathÃsaÇkhyam a¤ ¤a ity etau pratyayau bhavata÷ Óai«ikau  /
aïo 'pavÃdau  /
kÃkatÅram  /
pÃlvalatÅram  /
rÆpyottarapadÃt - vÃrkarÆpyam  /
ÓaivarÆpyam  /
tÅrarÆpyÃntÃt iti noktaæ bahuc-pratyaya-pÆrvÃd mà bhÆt iti  /
bÃhurÆpyam  /
aïeva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.107 ||


_____START JKv_4,2.107:

asa¤j¤ÃyÃm iti prak­ti-viÓe«aïam  /
dik-pÆrvapadÃt prÃtipadikÃt asa¤j¤Ã-vi«ayÃt ¤a÷ patyayo hbavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavada÷  /
paurvaÓÃla÷  /
dÃk«iïaÓÃla÷  /
ÃparaÓÃla÷  /
asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? pÆrvai«ukÃmaÓama÷  /
aparai«ukÃmaÓama÷  /
dik«aÇkhye sa¤j¤ÃyÃm (*2,1.50) iti samÃsa÷  /
prÃcÃæ grÃmanagarÃïÃm iti uttarapada-v­ddhi÷  /
pada-grahaïaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.108 ||


_____START JKv_4,2.108:

dik-pÆrvapadÃt ity eva  /
dik-pÆrvapadÃt madra-ÓabdÃd a¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
paurvamadra÷  /
Ãparamadra÷  /
diÓo 'madrÃïÃm (*7,3.13) iti paryudÃsÃd Ãdiv­ddhir eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.109 ||

_____START JKv_4,2.109:

dig-grahaïaæ niv­ttam  /
udÅcyagrÃmavÃcina÷ prÃtipadikÃd bahvaco 'ntodÃttÃd a¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
Óaivapuram  /
mÃï¬avapuram  /
udÅcyagrÃmÃt iti kim ? mÃthuram  /
bahvaca÷ iti kim ? dhvajÅ  /
dhvÃjam  /
antodÃttÃt iti kim ? ÓÃrkarÅdhÃnam  /
ÓarkarÅdhÃna-Óabde lit-svareïa dhÃna-Óabda udÃtta÷ //


____________________________________________________________________


[#392]

##  || PS_4,2.110 ||


_____START JKv_4,2.110:

prasthottarapadÃta paladyÃdibhya÷ kakÃropadhÃt ca prÃtipadikÃd aï pratyayo bhavati Óaisika÷  /
udÅcyagrÃmalak«aïasya a¤o 'pavÃda÷  /
mÃdrÅprastha÷  /
mÃhakÅrastha÷  /
paladyÃdibhya÷ - pÃlada÷  /
pÃri«ada÷  /
kakÃropadhÃt - nailÅnaka÷  /
caiyÃtaka÷  /
paladyÃdi«u yo vÃhÅkagrÃma÷, tata÷ Âha¤¤iÂhayo÷ apavÃda÷  /
yathà - gau«ÂhÅ, naitakÅ iti  /
gomatÅ-Óabda÷ paÂhyate, tato ropadheto÷ prÃcÃm (*4,2.123) iti vu¤o 'pavÃda÷  /
vÃhÅka-Óabda÷ kopadho 'pi puna÷ paÂhyate paraæ chaæ (*4,2.114) bÃdhitum  /
aïgrahaïaæ bÃdhakabÃdhanÃrtham  /
paladÅ  /
pari«at  /
yak­lloman  /
romaka  /
kÃlakÆÂa  /
paÂaccara  /
vÃhÅka  /
kalakÅÂa  /
malakÅÂa  /
kamalakÅÂa  /
kamalabhidà /
go«ÂhÅ  /
kamalakÅra  /
bÃhukÅta  /
naitakÅ  /
parikhà /
ÓÆrasena  /
gomatÅ  /
udayÃna  /
paladyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.111 ||


_____START JKv_4,2.111:

gotram iha na pratyaya-artho na ca prak­tiviÓe«aïam  /
tarhy evaæ sambadhyate, kaïvÃdibhyo gotre ya÷ pratyayo vihita÷, tadantebhya eva aï pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
chasya apavÃda÷  /
kÃïvÃ÷ chÃtrÃ÷  /
gaukak«Ã÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.112 ||


_____START JKv_4,2.112:

gotre ity eva  /
gotre ya i¤ vihita÷ tadantÃt prÃtipdikÃt aï pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
chasya apavÃda÷  /
dÃk«Ã÷  /
plÃk«Ã÷  /
mÃhakÃ÷  /
gore ity eva, sautaÇgamer idaæ sautaÇgamÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.113 ||


_____START JKv_4,2.113:

dvy-aca÷ prÃtipadikÃt prÃcya-bharata-gotrÃd i¤antÃd aï pratyayo na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idhyate  /
paiÇgÅyÃ÷  /
pau«ÂhÅyÃ÷  /
caidÅyÃ÷  /
pau«kÅyÃ÷  /
kÃÓÅyÃ÷  /
pÃÓÅyÃ÷  /
dvyaca÷ iti kim ? pÃnnÃgÃrÃ÷  /
prÃcyabharate«u iti kim ? dÃk«Ã÷  /
kÃÓÅyÃ÷ iti katham udÃh­taæ, yÃvatà kÃÓyÃdibhya« Âha¤ - ¤iÂhÃbhyÃæ bhavitavyam ? na+etad asti  /
deÓavÃcina÷ kÃÓiÓabdasya tatra grahaïaæ caidi-Óabdena sÃhacaryÃt  /
gotrÃt tu v­ddhÃccha÷ eva bhavati  /
j¤ÃpakÃd anyatra prÃcya-grahaïena bharata-grahaïaæ na bhavati iti sva-Óabdena bharatÃnÃm upÃdÃnaæ k­tam //


____________________________________________________________________


[#393]

##  || PS_4,2.114 ||


_____START JKv_4,2.114:

gotre iti na anuvartate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
v­ddhÃt prÃtipadikÃt cha÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
gÃrgÅya÷  /
vÃtsÅya÷  /
ÓÃlÅya÷  /
mÃlÅya÷  /
avyaya-tÅra-rÆpya-uttarapada-udÅcya-grÃma. ka-upadha-vidhÅn tu paratvÃd bÃdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.115 ||


_____START JKv_4,2.115:

v­ddhÃt ity eva  /
bhavac-chabdÃd v­ddhÃt Âhak-chasau pratyayau bhavata÷ Óai«ikau  /
chasya apavÃdau sakÃra÷ padasa¤j¤a-artha÷  /
bhavatastyadÃditvÃd v­ddha-sa¤j¤Ã  /
bhÃvatka÷  /
bhavadÅya÷  /
av­ddhÃt tu bhavata÷ Óaturaïeva bhavati  /
bhÃvata÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.116 ||


_____START JKv_4,2.116:

kÃÓi ity evam Ãdibhya÷ Âha¤ ¤iÂha ity etau pratyayau bhavata÷ Óai«ikau  /
ikÃra uccÃranÃrtha÷  /
¤akÃra evobhayatra viparyastadeÓo 'nubandha÷  /
strÅpratyaye viÓe«a÷  /
kÃÓikÅ  /
kÃÓikà  /
baidikÅ  /
baidikà /
v­ddhÃt ity atra anuvartate  /
ye tu av­ddhÃ÷ paÂhyante, vacanaprÃmÃïyÃt tebhya÷ pratyaya-vidhi÷  /
devadatta-Óabda÷ paÂhyate, tasya eÇ prÃcÃæ deÓe (*1,1.75) iti v­ddhasa¤j¤Ã  /
daivadattika÷  /
vÃhÅkagrÃmasya tu na asti v­ddhasa¤j¤Ã  /
daivadatta÷  /
kathaæ bhëye udÃh­taæ và nÃmadheyasya v­ddhasa¤j¤Ã veditavyà devadattÅyÃ÷, daivadattÃ÷ iti, yÃvatà v­ddhasa¤j¤Ã-apak«e kÃÓyÃditvÃt Âha¤¤iÂhÃbhyÃæ bhavitavyam ? tatra+evaæ varïayanti, và nÃmadheyasya iti vyavasthita-vibhëeyam, sà che kartavye bhavati, Âha¤¤iÂhayor na bhavati iti  /
kÃÓi  /
ceti  /
sa¤j¤Ã  /
saævÃha  /
acyuta  /
mohamÃna  /
ÓakulÃda  /
hastikar«Æ  /
kudÃman  /
hiraïya  /
karaïa  /
godhÃÓana  /
bhauriki  /
bhauliÇgi  /
arindama  /
sarvamitra  /
devadatta  /
sÃdhumitra  /
dÃsamitra  /
dÃsagrÃma  /
saudhÃvatÃna  /
yuvarÃja  /
uparÃja  /
sindhumitra  /
devarÃja  /
ÃpadÃdipÆrvapadÃt kÃlÃt  /
ÃpatkÃlikÅ, ÃpatkÃlikà  /
aurdhvakÃlikÅ, aurdhvakÃlikà  /
tÃtkÃlikÅ, tÃtkÃlikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.117 ||


_____START JKv_4,2.117:

v­ddhÃt ity eva  /
vÃhÅkagrÃma-vÃcibhya÷ v­ddhebhya÷ Âha¤¤iÂhau pratyayau bhavata÷ Óai«ikau  /
chasya apavÃdau  /
ÓÃkalikÅ, ÓÃkalikà  /
mÃnthavikÅ, mÃnthavikà //


____________________________________________________________________


[#394]

##  || PS_4,2.118 ||

_____START JKv_4,2.118:

v­ddhÃt iti vartate, vÃhÅkagrÃmebhya÷ iti ca  /
uÓÅnaresu ye vÃhÅkagrÃmÃ÷, tadvÃcibhyo v­ddhebhya÷ prÃtipadikebhya÷ vibhëà Âha¤¤iÂhau pratyayau bhavata÷  /
ÃhvajÃlikÅ, ÃhvajÃlikÃ, ÃhvajÃlÅyà  /
saudarÓanikÅ, saudarÓanikÃ, saudarÓanÅyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.119 ||


_____START JKv_4,2.119:

v­ddhÃt eti nÃvuvartate, uttarasÆtre punarv­ddhagrahaïÃt  /
u-varïÃntÃt deÓavÃcina÷ prÃtipadikÃt Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
nai«Ãdakar«uka÷  /
ÓÃvarajambuka÷  /
deÓe iti kim ? paÂoÓchÃtrÃ÷ pÃÂavÃ÷  /
Âha¤¤iÂhayo÷ prakaraïe Âha¤a÷ kevalasya anuv­tti÷ na labhyate iti Âha¤-grahaïaæ k­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.120 ||


_____START JKv_4,2.120:

or deÓe ity eva  /
u-varïÃntÃt v­ddhÃt prÃgdeÓab-vÃcina÷  /
prÃtipadikÃt Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
ìhakajambuka÷  /
ÓÃkajambuka÷  /
nÃpitavÃstuka÷  /
pÆrveïa+eva Âha¤i siddhe niyamÃrthaæ vacanam, v­ddhÃd eva prÃcÃm av­ddhÃn na bhavati iti  /
mallavÃstu - mÃllavÃstava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.121 ||


_____START JKv_4,2.121:

v­ddhÃt iti vartate, deÓe iti ca  /
dhanva-vÃcino ya-kÃra-upadhÃc ca deÓa-abhidhÃyino v­ddhÃt prÃtipadikÃt vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
dhanva-Óabdo marudeÓa-vacana÷  /
pÃredhanvaka÷  /
airÃvataka÷  /
yopadhÃt - sÃækÃÓyaka÷  /
kampilyaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.122 ||


_____START JKv_4,2.122:

v­ddhÃt ity eva, deÓe iti ca  /
anta-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
prasthapura vaha ity evam antÃt deÓa-vÃcina÷ prÃtipadikÃd v­ddhÃd vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
chasya apavÃda÷  /
mÃlÃprasthaka÷  /
nÃndÅpuraka÷  /
kÃntÅpuraka÷  /
pailuvahaka÷  /
phÃlgunÅvahaka÷  /
purÃnto ropadhastata÷ uttarasÆtraiïaiva siddham aprÃgartham iha grahaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.123 ||


_____START JKv_4,2.123:

v­ddhat ity eva, deÓe iti ca  /
tadviÓesaïaæ prÃggrahaïam  /
ra-upadhÃt ÅkÃrÃntÃc ca pragdeÓa-vÃcino v­ddhÃd vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
chasya apavÃda÷  /
pÃÂaliputrakÃ÷ aikacakrakÃ÷  /
Åta÷ khalv api - kÃkandÅ  /
kÃkandaka÷  /
mÃkandÅ  /
mÃknadaka÷  /
prÃcÃm iti kim ? dÃttÃmitrÅya÷  /
taparakarÃïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


[#395]

##  || PS_4,2.124 ||


_____START JKv_4,2.124:

v­ddhÃt ity eva, deÓe iti ca  /
tadviÓe«anaæ janapada-tadavadhÅ  /
v­ddhÃj janapada-vÃcina÷ tadavadhi-vÃcinaÓ ca prÃtipadikÃt vu¤ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
chasya apavÃda÷  /
ÃbhisÃraka÷  /
ÃdarÓaka÷  /
janapadÃvadhe÷ khalv api aupu«Âaka÷  /
ÓyÃmÃyanaka÷  /
tadavadher api janapà eva g­hyate na grÃma÷  /
kim arthaæ tarhi grahaïam ? bÃdhakabÃdhana-artham  /
gartottarapadÃc chaæ bÃdhitvà vu¤ eva janapada-avadher bhavati  /
traigartaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.125 ||


_____START JKv_4,2.125:

janapada-tadavadhyo÷ ity eva  /
av­ddhÃd v­ddhÃc ca janapadÃt tadavadhi-vÃcinaÓ ca bahuvanaca-vi«ayÃt prÃtipadikÃd vu¤ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
aïchayor apavÃda÷  /
av­ddhÃj janapadÃt tÃvat - aÇgÃ÷  /
vaÇgÃ÷  /
kaliÇgÃ÷  /
ÃÇgaka÷  /
vÃÇgaka÷  /
kÃliÇgaka÷  /
av­ddhÃj janapada-avadhe÷ - ajamŬhÃ÷  /
ajakrandrÃ÷  /
ÃjamŬhaka÷  /
Ãjakrandaka÷  /
v­ddhÃj janapadÃt - dÃrvÃ÷  /
jÃmbvÃ÷  /
dÃrvaka÷  /
jÃmbvaka÷  /
v­ddhÃj janapadÃvadhe÷ - kÃla¤jarÃ÷  /
vaikuliÓÃ÷  /
kÃla¤jaraka÷  /
vaikuliÓaka÷  /
vi«aya-grahaïamanayatra bhÃvÃrtham  /
janapada-ekaÓe«a-bahutve mà bhÆt  /
vartanya÷  /
vÃrtana÷  /
apigrahaïaæ kim yÃvatà v­ddhÃta pÆrveïa+eva siddham ? takrakauï¬inyanyÃyena bÃdhà mà vij¤Ãyi iti samuccÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.126 ||


_____START JKv_4,2.126:

deÓe ity eva uttarapada-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
kaccha-ady-uttarapadÃd deÓavÃcina÷  /
prÃtipadikÃc ca av­ddhÃd v­ddhÃc ca vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
chaïor apavÃda÷  /
dÃrukacchaka÷  /
paippalÅkacchaka÷  /
kÃï¬Ãgnaka÷  /
vaibhujÃgnaka÷  /
aindravaktraka÷  /
saindhuvaktraka÷  /
bÃhugartaka÷  /
cÃkragartaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.127 ||


_____START JKv_4,2.127:

dhÆmÃdibhyo deÓavacibhya÷ prÃtipadikebhya÷ vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïÃder apavÃda÷  /
dhaumaka÷  /
khÃï¬aka÷  /
pÃtheya-Óabda÷ paÂhyate, tasya yopadhÃtvÃd eva vu¤i siddhe sÃmarthyÃd adeÓÃrthaæ grahaïam  /
tathà videha-anartaÓabdayo÷ janapada-lak«aïe vu¤i siddhe 'deÓÃrtha÷ pÃÂha÷  /
videhÃnÃæ k«atriyÃïÃæ svaæ vaidehakam  /
Ãnartakam  /
samudra-Óabda÷ paÂhyate, tasya nÃvi manu«ye ca vu¤ i«yate  /
sÃmudrikà nau÷  /
sÃmudrako manusya÷  /
anyatra na bhavati, sÃmudraæ jalam iti  /
dhÆma  /
khaï¬a  /
ÓaÓÃdana  /
ÃrjunÃda  /
dÃï¬ÃyanasthalÅ  /
mÃhakasthalÅ  /
gho«asthalÅ  /
mëasthalŠ /
rÃjasthalÅ  /
rÃjag­ha  /
satrÃsÃha  /
bhak«ÃsthalÅ  /
madrakÆla  /
gartakÆla  /
äjÅkÆla  /
dvyÃhÃva  /
tryÃhÃva  /
saæhÅya  /
varvara  /
varcagarta  /
videha  /
Ãnarta  /
mÃÂhara  /
pÃtheya  /
gho«a  /
Ói«ya  /
mitra  /
vala  /
ÃrÃj¤Å  /
dhartarÃj¤Å  /
avayÃta  /
tÅrtha  /
kÆlÃt sauvÅre«u  /
samudrÃnnÃvi manusye ca  /
kuk«i  /
antarÅpa  /
dvÅpa  /
aruïa  /
ujjayinÅ  /
dak«iïÃpatha  /
sÃketa //


____________________________________________________________________


[#396]

##  || PS_4,2.128 ||


_____START JKv_4,2.128:

nagara-ÓabdÃt vu¤ pratyayo bhavati Óaisika÷ kutsane prÃvÅïye ca gamyamÃne  /
pratyayÃrtha-viÓe«aïaæ ca+etat, kutsane prÃvÅïye ca jÃtÃdau pratyayÃrtha iti  /
kutsanaæ nindanam  /
prÃvÅïyaæ naipuïyam  /
kena ayaæ mu«ita÷ panthà gÃtre pak«amÃlidhÆsara÷  /
iha nagare manu«yeïa sambhÃvyata etan nÃgarakeïa  /
corà hi nÃgarakà bhavanti  /
kena+idaæ likhitaæ citraæ manonetravikÃÓi yat  /
iha nagare manu«yeïa sambhÃvyata etan nÃgarakeïa  /
pravÅïà hi nÃgarakà bhavanti  /
kutsanaprÃvÅïyayo÷ iti kim ? nÃgarà brÃhmaïÃ÷  /
katryÃdi«u tu sa¤j¤ÃÓabdena sÃhacaryÃt sa¤j¤ÃnÃgaraæ paÂhyate, tasmin nÃgareyakam iti pratyudÃhÃryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.129 ||


_____START JKv_4,2.129:

araïya-ÓabdÃd vu¤ pratyayo bhavati Óaisiko manusye 'bhidheye  /
aupasaÇkhyÃnikasya ïasya apavÃda÷  /
Ãraïyako manusya÷  /
pathyÃdhyÃyanyÃyavihÃramanusyahasti«u iti vaktavyam  /
Ãraïyaka÷ panthÃ÷  /
Ãraïyako 'dhyÃya÷  /
Ãraïyako nyÃya÷  /
Ãraïyako vihÃra÷  /
Ãraïyako manu«ya÷  /
Ãraïyako hastÅ  /
và gomayesu  /
ÃraïyÃ÷, Ãraïyakà gomayÃ÷  /
etesu iti kim ? ÃraïyÃ÷ paÓava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.130 ||


_____START JKv_4,2.130:

kuru yugandhara ity etÃbhyÃæ vibhëà vu¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
kauravaka÷, kaurava÷  /
yaugandharaka÷ , yaugandhara÷  /
janapada-ÓabdÃv etau, tÃbhyÃm av­ddhÃd api iti nitye vu¤i prÃpte vikalpa ucyate  /
kuru-Óabda÷ kacchÃdi«v api paÂhyate, tatra vacanÃd aï api bhavi«yati  /
sai«Ã yugandhara-arthà vibhëa  /
manu«yatatsthayo÷ tu kuru-ÓabdÃn nitya eva vu¤ pratyayo bhavati, kauravako manusya÷, kauravakamasya hasitam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.131 ||


_____START JKv_4,2.131:

madra-v­ji-ÓabdÃbhyÃæ kan pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
janapadavu¤o 'pavÃda÷  /
madresu jÃta÷ madraka÷  /
v­jika÷ //


____________________________________________________________________


[#397]

##  || PS_4,2.132 ||


_____START JKv_4,2.132:

deÓe ity eva  /
ka-kÃra-upadhÃt prÃtipadikÃd aï pratyayo bhavati Óaisika÷  /
janapadavu¤o 'pavÃda÷  /
anyatra janapadaæ muktvà pÆrveïa+eva kopadhÃd aïi siddham  /
­«ike«u jÃta÷ Ãr«ika÷  /
mÃhi«ika÷  /
aï-grahaïam u-varïÃntÃd api yathà syÃt, ik«vÃku«u jÃta÷ aik«vÃka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.133 ||


_____START JKv_4,2.133:

deÓe ity eva  /
kaccha ity evam Ãdibhyo deÓavÃcibhya÷ aï pratyayo bhavati Óaisika÷  /
vu¤Ãder apavÃda÷  /
kÃccha÷  /
saindhava÷  /
vÃrïava÷  /
kaccha-Óabdo na bahuvacana-vi«aya÷, tasya manusya-tatsthayor vu¤artha÷ pÃÂha÷  /
vijÃpaka-Óabda÷ paÂhyate, tasya kopadhatvÃd eva aïi siddhe grahanam uttarÃrtham  /
kaccha  /
sindhu  /
varïu  /
gandhÃra  /
madhumat  /
kamboja  /
kaÓmÅra  /
sÃlva  /
kuru  /
raÇku  /
aïu  /
khaï¬a  /
dvÅpa  /
anÆpa  /
ajavÃha  /
vijÃpaka÷  /
kulÆna  /
kacchÃdi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.134 ||


_____START JKv_4,2.134:

kacchÃdibhya÷ ity eva  /
manu«ye manu«yasthe ca jÃtÃdau pratyayÃrthe kacchÃdibhyo vu¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
kÃchako manusya÷  /
kÃcchakam asya hasitaæ, jalpitam  /
kÃcchikà cƬà  /
saindhavako manusya÷  /
saindhavanasya hasitaæ, jalpitam  /
saindhavikà cƬà /
manu«ya-tatsthayo÷ iti kim ? kÃccho gau÷  /
saindhavo vÃrïava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.135 ||


_____START JKv_4,2.135:

sÃlva-Óabda÷ kacchÃdisu paÂhyate, tata÷ pÆrveïa+eva manusya-tatsthayo÷ vu¤i siddhe niyamÃrthaæ vacanam  /
apadÃtÃv eva manusye mana«yasthe ca sÃlva-ÓabdÃd vu¤ pratyayo bhavati  /
sÃlvako manusya÷  /
salvakam asya hasitam, jalpitam  /
apadÃtau iti kim ? sÃlva÷ padÃtirvrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.136 ||

_____START JKv_4,2.136:

gavi yavÃgvÃm ca jÃtÃdau pratyayÃrthe sÃlva-ÓabdÃd bu¤ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
kacchÃdyaïo 'pavÃda÷  /
sÃlvako gau÷  /
sÃlvikà yavÃgÆ÷  /
sÃlvamanyat //


____________________________________________________________________


[#398]

##  || PS_4,2.137 ||


_____START JKv_4,2.137:

deÓe ity eva  /
garta-uttarapadÃt deÓa-vÃcina÷ prÃtipadikÃt cha÷ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
vÃhÅkagrÃmalak«aïaæ ca pratyayaæ paratvÃd bÃdhate  /
v­kagartÅyam  /
Ó­gÃlagartÅyam  /
ÓvÃvidgartÅyam  /
uttarapada-grahaïaæ bahucpÆrvanirÃsÃrtham  /
bÃhugartam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.138 ||


_____START JKv_4,2.138:

gaha ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ cha÷ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
aïÃder apavÃda÷  /
gahÅya÷  /
anta÷sthÅya÷  /
deÓÃdhikÃre 'pi saæbhava-apek«aæ viÓe«aïaæ, na sarve«Ãm  /
madhyamadhyamaæ cÃï caraïe iti paÂhyate, tasyÃyamartha÷  /
madhya-Óabda÷ pratyayasaæniyogena madhyamam Ãpadyate  /
madhyamÅyÃ÷  /
caraïe tu pratyayarthe aï bhavati, mÃdhyamÃ÷ iti  /
tad etad viÓe«a eva smaryate  /
p­thivÅmadhyasya madhyamabhÃva÷  /
caraïasambandhena nivÃsalak«aïo 'ï iti ca  /
mukhapÃrÓvatasor lopaÓ ca  /
mukhatÅyam  /
pÃrÓvatÅyam  /
kugjanasya parasya ca  /
janakÅyam  /
parakÅyam  /
devasya ca+iti vaktavyam  /
devakÅyam  /
veïukÃdibhyaÓ chaï vaktavya÷  /
Ãk­tigaïo 'yam  /
vaiïukÅyam  /
vaitrakÅyam  /
auttarapadakÅyam  /
prÃsthakÅyam  /
mÃdhyamakÅyam  /
gaha  /
anta÷stha  /
sama  /
vi«ama  /
madhyamadhyamaæ cÃï caraïe  /
uttama  /
aÇga  /
vaÇga  /
magadha  /
pÆrvapk«a  /
aparapak«a  /
adhamaÓÃkha  /
uttamaÓÃkha  /
samÃnaÓÃkha  /
ekagrÃma  /
ekav­k«a  /
ekapalÃÓa  /
e«vagra  /
i«vanÅ  /
avasyandÅ  /
kÃmaprastha  /
khìÃyani  /
kÃveraïi ÓaiÓiri  /
ÓauÇgi  /
Ãsuri  /
Ãhiæsi  /
Ãmitri  /
vyìi  /
vaidaji  /
bhauji  /
ìhyaÓvi  /
Ãn­Óaæsi  /
sauvi  /
pÃraki  /
agniÓarman  /
devaÓarman  /
Órauti  /
ÃraÂaki  /
vÃlmÅki  /
k«emav­ddhin  /
uttara  /
antara  /
mukhapÃrÓvatasorlopa÷  /
janaparayo÷ kukca  /
devasya ca  /
veïukÃdibhyaÓ chaï  /
gahÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.139 ||


_____START JKv_4,2.139:

deÓe ity eva  /
tadviÓe«anaæ prÃg-grahaïam  /
prÃgdeÓa-vÃcina÷ kaÂÃde÷ prÃtipadikÃt cha÷ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
kaÂanagarÅyam  /
kaÂhagho«Åyam  /
kaÂapalvalÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.140 ||


_____START JKv_4,2.140:

asaæbhavÃd deÓÃdhikÃro na viÓe«aïam  /
rÃj¤a÷ kakÃraÓ ca antÃdeÓo bhavti chaÓ ca pratyaya÷  /
rÃjakÅyam  /
ÃdeÓamÃtram iha vidheyaæ, pratyaystu v­ddhÃc cha÷ (*4,2.114) ity eva siddha÷ //


____________________________________________________________________


[#399]

##  || PS_4,2.141 ||

_____START JKv_4,2.141:

deÓe ity eva  /
v­ddhÃd deÓa-vÃcina÷ aka ika ity evam antÃt khakÃropadhÃc ca prÃtipadikÃt cha÷ pratyayo bhavati Óaisika÷  /
kopadha-lak«aïasya aïo 'pavÃda÷  /
vÃhÅkagrÃma-lak«aïasya ca pratyayasya, ropadheto÷ prÃcÃm (*4,2.123) iti ca  /
akÃntÃt tÃvat - ÃrÅhaïakÅyam  /
draughaïakÅyam  /
ikÃntÃt - ÃÓvapathikÅyam  /
ÓÃlmalikÅyam  /
khopadhÃt - kauÂiÓikhÅyam  /
ÃyomukhÅyam  /
akekÃnta-grahaïe kopadha-grahaïaæ sausukÃdyartham  /
sausukÅyam  /
mausukÅyam  /
aindraveïukÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.142 ||


_____START JKv_4,2.142:

deÓe ity eva, v­ddhÃt iti ca  /
kanthÃdy-uttarapadÃd deÓa-vÃcino v­ddhÃt prÃtipadikÃc cha÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
vÃhÅkagramÃdi-lak«aïasya pratyayasya apavÃda÷  /
dÃk«ikanthÅyam  /
mÃhikikanthÅyam  /
dÃk«ipaladÅyam  /
mÃhikipaladÅyam  /
dÃk«inagarÅyam  /
mÃhikinagarÅyam  /
dÃk«igrÃmÅyam  /
mÃhikigrÃmÅyam  /
dÃk«ihradÅyam  /
mÃhikihradÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.143 ||


_____START JKv_4,2.143:

parvata-ÓabdÃc cha÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavada÷  /
parvatÅyo rÃjà  /
parvatÅya÷ puru«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.144 ||


_____START JKv_4,2.144:

parvataÓabdÃc cha÷ pratyayo bhavati và amanu«ye vÃcye  /
pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate  /
parvatÅyÃni phalÃni, pÃrvatÃni phalÃni  /
parvatÅyamudakam, pÃrvatamudakam  /
amanu«ye iti kim ? parvatÅyo manu«ya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.145 ||


_____START JKv_4,2.145:

deÓe ity eva  /
bhÃradvÃja-Óabdo 'pi deÓa-vacana eva, na gotra-Óabda÷  /
prak­ti-viÓe«aïam ca+etan, na pratyayÃrtha÷  /
k­kaïaparïa-ÓabdÃbhyÃæ bhÃradvÃjadeÓa-vÃcibhyÃæ cha÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
k­kaïÅyam  /
parïÅyam  /
bhÃradvÃje iti kim ? kÃrkaïam  /
pÃrïam //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

caturthÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#400]

##  || PS_4,3.1 ||


_____START JKv_4,3.1:

deÓÃdhikÃro niv­tta÷  /
yu«mad-asmado÷ kha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
cakÃrÃc cha÷ ca  /
anyatarasyÃæ-grahaïÃd yathÃprÃptam  /
tad ete traya÷ pratyayÃ÷ bhavanti, tatra vai«amyÃd yathÃsaÇkhyaæ na bhavati  /
tyadÃditvÃd v­ddha-sa¤j¤akayor yu«mad-asmado÷ che prÃpte pratyekaæ pratyayatrayaæ vidhÅyate  /
yau«mÃkÅïa÷  /
ÃsmÃkÅna÷  /
yu«madÅya÷  /
asmadÅya÷  /
yau«mÃka÷  /
ÃsmÃka÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.2 ||


_____START JKv_4,3.2:

tasmin iti sÃk«Ãd vihita÷ kha¤ nirdi«yate, na cakÃra-anuk­«Âa÷ cha÷  /
tasmin kha¤i aïi ca yu«mad-asmador yathÃsaÇkhyaæ yu«mÃka asmÃka ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
nimittayor ÃdeÓau prati yathÃsaÇkhaæ kasmÃn na bhavati ? yogavibhÃga÷ kari«yate, tasmin kha¤i yu«mad-asmado÷ yu«mÃka-asmÃkau bhavata÷, tato 'ïi ca iti  /
yau«mÃkÅïa÷  /
ÃsmÃkÅna÷  /
yau«mÃka÷  /
ÃsmÃka÷  /
tasmin aïi ca iti kim ? yu«madÅya÷  /
asmadÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.3 ||


_____START JKv_4,3.3:

ekavacana-parayor yu«mad-asmado÷ tavaka mamaka ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷ yathÃsaÇkhyaæ tasmin kha¤i aïi ca parata÷  /
nimittayos tu yathÃsaÇkhyaæ pÆrvavad eva na bhavati  /
nanu ca na lumatà aÇgasya (*1,1.63) iti pratyayalak«aïa-prati«edhÃd ekavacana-paratà yu«mad-asmador na sambhavati ? vacanÃt pratyayalak«aïam bhavi«yati  /
atha và na+eva+idaæ pratyayalak«aïaæ, kiæ tarhy anvartha-grahaïam  /
ekavacane yu«mad-asamÃdÅ ekasya arthasya vÃcake tavaka-mamakÃv ÃdeÓau pratipadyete iti sÆtra-artha÷  /
tÃvakÅna÷  /
mÃmakÅna÷  /
tÃvaka÷  /
mÃmaka÷  /
tasminn aïi ca ity eva, tvadÅya÷  /
madiya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.4 ||


_____START JKv_4,3.4:

ardha-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
ardhyam  /
sapÆrvapadÃÂ Âha¤ vaktavya÷  /
bÃleyÃrdhikam  /
gautamÃrdhikam //


____________________________________________________________________


[#401]

##  || PS_4,3.5 ||


_____START JKv_4,3.5:

para avara adhama uttama ity evaæ pÆrvÃc ca ardhÃt yat pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
parÃrdhyam  /
avarÃrdhyam  /
adhamÃrdhyam  /
uttamÃrdhyam  /
pÆrva-grahaïaæ kim ? para-avara-adhama-uttamebhya÷ ity eva+ucyate, ardhÃt iti vartate, tasya tatpÆrvatà vij¤Ãsyate ? para-avara-ÓabdÃv adig-grahaïÃv api sta÷ paraæ sukham, avaram sukham iti  /
tatra k­ta-arthatvÃd dik-Óabdapak«e pareïa Âha¤yatau syÃtÃm  /
asmÃt pÆrva-grahaïÃd yat pratyayo bhavati parÃrdhyam, avarÃrdhyam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.6 ||


_____START JKv_4,3.6:

dik-pÆrvapadÃd ardhÃntÃt prÃtipadikÃt Âha¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃd yat ca Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
paurvÃrdhikam  /
pÆrvÃrdhyam  /
dÃk«iïÃrdhikam, dak«iïÃrdhyam  /
pada-grahaïaæ svarÆpa-vidhinivÃraïa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.7 ||


_____START JKv_4,3.7:

dik-pÆrvapadÃt ity eva  /
grÃma-ekadeÓa-vÃcino janapada-ekadeÓavÃcinaÓ ca prÃtipadikÃd dik-pÆrvapadÃd ardhÃntÃd a¤-Âha¤au pratyayau bhavata÷ Óai«ikau  /
yato 'pavadau  /
ime khalv asmÃkaæ grÃmasya janapadasya và paurvÃrdha÷, paurvÃrdhikÃ÷  /
dÃk«iïÃrdhÃ÷, dÃk«iïÃrdhikÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.8 ||


_____START JKv_4,3.8:

madhya-ÓabdÃn ma÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
madhyama÷  /
ÃdeÓ ca+iti vaktavyam  /
Ãdima÷  /
avo 'dhasor lopaÓ ca  /
avamam  /
adhamam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.9 ||


_____START JKv_4,3.9:

a-kÃra÷ pratyayo bhavati madhya-ÓabdÃt sÃmpratike jÃtÃdau pratyaya-arthe  /
masya apavÃda÷  /
sÃmpratikaæ nyÃyyaæ, yuktam ucitaæ, samamucyate  /
nÃtidÅrghaæ nÃtihrasvaæ madhyaæ këÂham  /
nÃtyutk­«Âo nÃtyavak­«Âo madhyo vaiyÃkaraïa÷  /
madhyà strŠ//


____________________________________________________________________


[#402]

##  || PS_4,3.10 ||

_____START JKv_4,3.10:

samudra-samÅpe yo dvÅpa÷, tasmÃd ya¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
kacchÃdipÃÂhÃt aïo, manu«yavu¤a÷ cÃpavÃda÷  /
dvaipyam  /
dvaipyaæ bhavanto 'nucaranti cakram  /
anusamudram iti kim ? dvaipakam  /
dvaipamanyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.11 ||


_____START JKv_4,3.11:

kÃla-viÓe«a-vÃcina÷ prÃtipadikÃt Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
v­ddhÃt tu chaæ paratvÃd bÃdhate  /
mÃsika÷  /
ÃrdhamÃsika÷  /
sÃævatsarika÷  /
yathÃkatha¤cid guïa-v­ttyà api kÃle vartamÃnÃt pratyaya i«yate  /
kÃdambapu«pikam  /
vraihipalÃlikam  /
tatra jÃta÷ (*4,3.25) iti prÃgata÷ kÃlÃdhikÃra÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓrÃddhe Óarada÷>#  || PS_4,3.12 ||


_____START JKv_4,3.12:

Óarac-chabdÃt Âha¤ pratyayo bhavati ÓrÃddhe 'bhidheye Óai«ika÷  /
­tvaïa÷ apavÃda÷  /
ÓrÃddhe iti ca karma g­hyate, na ÓraddhÃvÃn puru«a÷, anabhidhÃnÃt  /
ÓÃradikaæ ÓrÃddham  /
ÓÃradam anyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.13 ||


_____START JKv_4,3.13:

Óarada÷ ity eva  /
roge Ãtape ca abhidheye Óarac-chabdàÂha¤ pratyayo và bhavati Óai«ika÷  /
­tvaïo 'pavÃda÷  /
ÓÃradiko roga÷  /
ÓÃradika÷ Ãtapa÷  /
ÓÃrado roga÷  /
ÓÃrada÷ Ãtapa÷  /
rogÃtapayo÷ iti kim ? ÓÃradaæ dadhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.14 ||


_____START JKv_4,3.14:

niÓÃ-prado«a-ÓabdÃbhyÃæ ca vibhëà Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
kÃlÃÂ Âha¤ (*4,3.11) iti nitye Âha¤i prÃpte vikalpa ucyate  /
naiÓikam, naiÓam  /
prÃdo«ikam, prÃdo«am //

____________________________________________________________________


#<Óvasas tu ca>#  || PS_4,3.15 ||


_____START JKv_4,3.15:

vibhëà ity eva  /
Óva÷-ÓabdÃd vibhëa Âha¤ pratyayo hbavati, tasya ca tu¬-Ãgamo bhavati  /
tyap-pratyayo 'py ato vihita÷, ai«amohya÷ Óvaso 'nyatrasyÃm (*4,2.105) iti  /
etÃbhyÃæ mukte ÂyuÂyulÃv api bhavata÷  /
Óaivastika÷, Óvastya÷, Óvastana÷ //


____________________________________________________________________


[#403]

##  || PS_4,3.16 ||


_____START JKv_4,3.16:

kÃlÃt ity eva  /
sandhivela-Ãdibhya÷ ­tubhyo nak«atrebhyaÓ ca kÃla-v­ttibhyo 'ï pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
aï-grahaïam v­ddhÃcchasya (*4,2.114) bÃdhana-artham  /
sandhivelÃdibhyas tÃvat - sÃndhivelam  /
sÃædhyam  /
­tubhya÷ - grai«mam  /
ÓaiÓiram  /
nak«trebhya÷ - tai«am  /
pau«am  /
sandhivelà /
sandhyà /
amÃvÃsyà  /
trayodaÓÅ  /
caturdaÓÅ  /
pa¤cadaÓÅ  /
paurïamasÅ  /
pratipad  /
saævatsarÃt phalaparvaïo÷ - sÃævatsaraæ phalam  /
sÃævatsaraæ parva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.17 ||


_____START JKv_4,3.17:

prÃv­«-ÓabdÃd eïya÷ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
­tvaïo 'pavÃda÷  /
prÃv­«eïya÷ balÃhaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.18 ||


_____START JKv_4,3.18:

var«a-ÓabdÃÂ Âhak pratyayo bhavati Óai«ika÷ ­tvaïo 'pavÃda÷  /
vÃr«ikaæ vÃsa÷  /
vÃr«ikamanulepanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.19 ||


_____START JKv_4,3.19:

var«a-ÓabdÃt chandasi vi«aye Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
Âhako 'pavÃda÷  /
svare bheda÷  /
nabhaÓ ca abhasyaÓ ca vÃr«ikÃv­tÆ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.20 ||


_____START JKv_4,3.20:

chandasi ity eva  /
vasanta-ÓabdÃc chandasi vi«aye Âha¤ pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
­tvaïo 'pavÃda÷  /
madhuÓ ca mÃdhavaÓ ca vÃsantikÃv­tÆ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.21 ||


_____START JKv_4,3.21:

chandasi ityeva  /
hemanta-ÓabdÃc chandasi vi«aye Âhaj pratyayo bhavati Óai«ika÷  /
­tvaïo 'pavÃda÷  /
sahaÓ ca sahasyaÓ ca haimantikÃv­tÆ  /
yogavibhÃga÷ uttarÃrtha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.22 ||


_____START JKv_4,3.22:

hemanta-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati, tatsaæniyogena ca asya takÃra-lopa÷  /
haimanaæ vÃsa÷  /
heimanam upalepanam  /
sarvatra-grahaïaæ chando 'dhikÃraniv­tty-artham  /
chandasi bhëÃyÃæ ca sarvatra+etad bhavati  /
nanu ca chandasi iti na anuvarti«yate ? saivÃn anuv­tti÷ Óabdena akhyÃyate pratyatnÃdhikyena pÆrvasÆtre 'pi sambandha-artham  /

[#404]

haimantikam iti bhëÃyÃm api Âha¤aæ smaranti  /
atha aï ca iti cakÃra÷ kim artha÷ ? aï, yathÃprÃptaæ ca ­tvaï iti  /
ka÷ punar anayor viÓe«a÷ ? ­tvaïi hi takÃralopo na asti haimanti paÇktÅ paÇkti÷ iti  /
tad evaæ trÅïi rÆpÃïi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.23 ||


_____START JKv_4,3.23:

kÃlÃt ity eva  /
sÃyaæ ciraæ prÃhïe prage ity etebhya÷ avyayebhyaÓ ca kÃlavÃcibhya÷ Âyu-Âyulau pratyayau bhavata÷, tayoÓ ca adi«Âayo÷ tu¬Ãgamo bhavati  /
sÃyantanam  /
cirantanam  /
prÃhïetanam  /
pragetanam  /
avyayebhya÷ - do«Ãtanam  /
divÃtanam  /
sÃyam iti makÃrÃntaæ padam avyayam, tato 'vyayÃd eva siddha÷ pratyaya÷  /
yastu syaterantakarmaïo gha¤i sÃya-Óabdas tasya+idaæ makÃrÃntatvaæ pratyaya-sanniyogena nipÃtyate  /
divasÃvasÃnaæ sÃya÷  /
cira-Óabdasya api makÃrÃntatvaæ nipÃtyate  /
prÃhïe, prage ity ekÃrÃntatvam  /
ciraparutparÃribhyastno vaktavya÷  /
ciratnam  /
parutnam  /
parÃritnam  /
pragasya chandasi galopaÓ ca  /
pratnam  /
agrapaÓcì¬imac  /
agrimam  /
paÓcimam  /
antÃc ca+iti vaktavyam  /
antimam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.24 ||


_____START JKv_4,3.24:

pÆrvÃhïa-aparÃhïÃ-ÓabdÃbhyÃæ vibhëà Âyu-Âyulau pratyayau bhavata÷, tu ca tayor Ãgama÷  /
kÃlÃÂ Âha¤ (*4,3.11) iti Âha¤i prÃpte vacanaæ, pak«e so 'pi bhavati  /
pÆrvÃhïetanam  /
aparÃhïetanam  /
paurvÃhïikam  /
ÃparÃhïikam  /
ghakÃlatane«u kÃlanÃmna÷ (*6,3.17) iti saptamyà aluk  /
yadà tu na saptamÅ samartha-vibhakti÷ pÆrvÃhïa÷ so¬ha÷ asya iti tadà pÆrvÃhïatana÷ iti bhavitavyam //


____________________________________________________________________


[#405]

##  || PS_4,3.25 ||


_____START JKv_4,3.25:

aï-Ãdayo ghÃdayaÓ ca pratyayÃ÷ prak­tÃ÷, te«Ãm ata÷ prabh­ti arthÃ÷ samartha-vibhaktaya÷ ca nirdiÓyante  /
tatra iti saptamÅsamarthÃt jÃta÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
srughne jÃta÷ straughna÷  /
mÃthura÷  /
autsa÷  /
audapÃna÷  /
rëÂriya÷  /
avÃrapÃrÅïa÷  /
ÓÃkalika÷  /
mÃkalika÷  /
grÃmya÷  /
grÃmÅïa÷  /
kÃtreyaka÷  /
aumbheyaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.26 ||


_____START JKv_4,3.26:

prÃv­Â-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃj jÃta÷ ity etasminn arthe Âhap pratyayo bhavati  /
eïyasya apavÃda÷  /
pakÃra÷ svarÃrtha÷  /
prÃv­«i jÃta÷ prÃv­«ika÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.27 ||


_____START JKv_4,3.27:

Óarac-chabdÃt saptamÅ-samarthÃj jÃta÷ ity etasminn arthe vu¤ pratyayo bhavati ­tvaïa÷ apavÃda÷, samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
ÓÃradakà darbhÃ÷  /
ÓÃradakà mudgÃ÷  /
darbha-viÓe«asya mudga-viÓe«asya ca+iyaæ sa¤j¤Ã  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? ÓÃradaæ sasyam  /
sa¤j¤ÃdhikÃraæ kecit k­talabdhakrÅtakuÓalÃ÷ (*4,3.38) iti yÃvad anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.28 ||


_____START JKv_4,3.28:

pÆrvÃhïa-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ vun pratyayo bhavati tatra jÃta÷ (*4,3.25) ity etasmin vi«aye sa¤j¤ÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
pÆrvÃhïaka÷  /
aparÃhïaka÷  /
vibhëà pÆrvÃhïa-aparahïÃbhyÃm (*4,3.24) ity asya apavÃda÷  /
Ãrdraka÷  /
mÆlaka÷  /
nak«atrÃïa÷ apavÃda÷  /
prado«aka÷  /
niÓÃprado«Ãbhyaæ ca (*4,3.14) ity asya apavÃda÷  /
avaskaraka÷  /
autsargikasyÃïa÷ (*4,1.73) apavÃda÷  /
asa¤j¤ÃyÃæ tu yathÃprÃptaæ Âha¤Ãdaya÷ eva bhavanti //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.29 ||


_____START JKv_4,3.29:

pathi-ÓabdÃd vun pratyayo bhavati, tatra jÃta÷ ity etasmin vi«aye 'ïo 'pavÃda÷  /
pratyaya. saæniyogena ca patha÷ pantha ity ayam ÃdeÓa÷ bhavati  /
pathi jÃta÷ panthaka÷ //


____________________________________________________________________


[#406]

##  || PS_4,3.30 ||


_____START JKv_4,3.30:

amÃvÃsyÃ-ÓabdÃd vun pratyayo bhavati và tatra jÃta÷ ity etasmin vi«aye  /
sandivelady-­tu-nak«atrebhyo 'ï (*4,3.16) ity Ãdi«u pÃÂhÃt aïo 'pavÃda÷  /
amÃvasyaka÷, ÃmÃvÃsya÷  /
ekadeÓavik­tasyÃnanyatvÃd amÃvasyaÓabdÃd api bhavati  /
amÃvasyaka÷, ÃmÃvasya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.31 ||


_____START JKv_4,3.31:

amÃvÃsyÃ-ÓabdÃt akÃra÷ pratyayo bhavati tatra jÃta÷ (*4,3.25) ity etasmin vi«aye  /
pÆrveïa vunnaïo÷ prÃptayo÷ ayaæ t­tÅya÷ vidhÅyate  /
amÃvÃsya÷, amÃvÃsyaka÷, amÃvÃsya÷  /
amÃvasya÷, amÃvasyaka÷, ÃmÃvasya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.32 ||


_____START JKv_4,3.32:

sindhu-ÓabdÃd apakara-ÓabdÃc ca kan pratyayo bhavati tatra jÃta (*4,3.25) ity etasmin vi«aye  /
sindhu-Óabda÷ kacchÃdi÷, tato 'ïi manu«yavu¤i ca prÃpte vidhÃnam  /
apakara-ÓabdÃd api autsargike 'ïi  /
sindhuka÷  /
apakaraka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.33 ||


_____START JKv_4,3.33:

sindhv-apakara-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam aïa¤au pratyayau bhavata÷ tatra jÃta÷ (*4,3.25) it yetasmin vi«aye  /
pÆrveïa kani prÃpte vacanam  /
saindhava÷  /
Ãpakara÷ //


____________________________________________________________________


#<Óravi«ÂhÃ-phalguny-anurÃdhÃ-svÃti-ti«ya-punarvasu-hasta-viÓÃkhÃ-a«Ã¬hÃ-bahulÃl luk>#  || PS_4,3.34 ||


_____START JKv_4,3.34:

Óravi«ÂhÃ-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ nak«atrebhya÷ Ãgatasya jÃtÃrthe lug bhavati  /
tasmin strÅpratyayasya api luk taddhitaluki (*1,2.49) iti bhavati  /
Óravi«ÂhÃsu jÃta÷ Óravi«Âha÷  /
phalguna÷  /
anurÃdha÷  /
svÃti÷  /
ti«ya÷  /
punarvasu÷  /
hasta÷  /
viÓÃkha÷  /
a«Ã¬ha÷  /
bahula÷  /
lukprakaraïe citrÃrevatÅrohiïÅbhya÷ striyÃm upasaÇkhyÃnam  /
citrÃyÃæ jÃtà citrà  /
revatÅ  /
rohiïÅ  /
strÅpartyayasya luki k­te gaurÃditvÃt ÇÅ«  /
phalgunya«Ã¬hÃbhyÃæ ÂÃnau vaktavyau  /
phalgunÅ  /
a«Ã¬hà  /
Óravi«ÂhëìhÃbhyÃæ chaïapi vaktavya÷  /
ÓrÃvi«ÂhÅya÷  /
ëìhÅya÷ //


____________________________________________________________________


[#407]

##  || PS_4,3.35 ||


_____START JKv_4,3.35:

sthÃnÃntÃt prÃtipadikÃt goÓÃla-ÓabdÃt kharaÓÃla-ÓabdÃt ca jÃta-arthe pratyayasya lug bhavati  /
gosthÃne jÃta÷ gosthÃna÷  /
aÓvasthÃna÷  /
goÓÃla÷  /
kharaÓÃla÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.36 ||


_____START JKv_4,3.36:

vatsaÓÃlÃdibhya÷ parasya jÃta-arthe pratyayasya lug và bhavati  /
vatsaÓÃlÃyÃæ jÃta÷ vatsaÓÃla÷, vÃtsaÓÃla÷  /
abhijit, Ãbhijita÷  /
aÓvayuk, ÃÓvayuja÷  /
Óatabhi«ak, ÓÃtabhi«aja÷  /
bahula-grahaïasya ayaæ prapa¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.37 ||


_____START JKv_4,3.37:

nak«atrebhya÷ uttarasya jÃta-arthe pratyayasya bahulaæ lug bhavati  /
rohiïa÷, rauhiïa÷  /
m­gaÓirÃ÷, mÃrgaÓÅr«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.38 ||


_____START JKv_4,3.38:

tatra ity eva  /
saptamÅ-samÃrthÃt k­tÃdi«v arthe«u yathÃvihitaæ pratyaya÷ bhavati  /
srudhne k­to và labdho và krÅto và kuÓalo và sraughana÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷  /
nanu ca yad yatra k­taæ jÃtam api tatra bhavati, yac ca yatra krÅtaæ labdham api tatra+eva bhavati kimarthaæ bhedena+upÃdÃnaæ kriyate, Óabda-arthasya abhinnatvÃt ? vastumÃtreïa krÅtaæ labdhaæ bhavati, Óabda-arthas tu bhidyate eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.39 ||


_____START JKv_4,3.39:

tatra ity eva  /
saptamÅ-samarthÃt Çy-Ãp-prÃtipadikÃt prÃyabhava÷ ity etasmin vi«aye yathÃ-vihitaæ pratyayo bhavati  /
prÃya-Óabda÷ sÃkalyasya kiæcinnayÆnatÃm Ãha  /
srughne prÃyeïa bahulyena bhavati sraughana÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷  /
prÃyabhava-grahaïam anarthakaæ tatra bhavena k­tatvÃt  /
anityabhava÷ prÃyabhava÷ iti ced, mukta-saæÓayena tulyam //


____________________________________________________________________


[#408]
##  || PS_4,3.40 ||


_____START JKv_4,3.40:

upajÃnv-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ saptamÅ-samarthebhya÷ prÃyabhava ity etasmin vi«aye Âhak pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
aupajÃnuka÷  /
aupakrïika÷  /
aupanÅvika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.41 ||


_____START JKv_4,3.41:

tatra ity eva  /
saptamÅ-samarthÃd Çy-Ãp-prÃtipadikÃt sambhÆte ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
avakl­pti÷ pramÃïÃnatirekaÓ ca sambhavaty artha÷ iha g­hyate, na+utpatti÷ sattà vÃ, jÃtabhavÃbhyÃæ gatatvÃt  /
srughne sambhavati sraughana÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.42 ||


_____START JKv_4,3.42:

koÓa-ÓabdÃt Âha¤ pratyayo bhavati tatra sambhÆte ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
koÓe sambhÆtaæ kauÓeyaæ vastram  /
rƬhir e«Ã, tena krimau na bhavati, khaÇgakoÓÃc ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.43 ||


_____START JKv_4,3.43:

tatra ity eva kÃla-viÓe«a-vÃcibhya÷ saptamÅ-samÃrthebhya÷ sÃdhv-Ãdi«v arthe«u yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
hemante sÃdhu÷ haimanta÷ prÃkÃra÷  /
ÓaiÓiramanulepanam  /
vasante pu«pyanti vÃsantya÷ kundalatÃ÷  /
grai«mya÷ pÃÂalÃ÷  /
Óaradi pacyante ÓÃradÃ÷ ÓÃlaya÷  /
grai«ma yavÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.44 ||


_____START JKv_4,3.44:

tatra ity eva, kÃlÃt iti ca  /
saptamÅ-samarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃt upte 'rthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
hemante upyante haimantà yavÃ÷  /
grai«mÃ÷ vrÅhaya÷  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________

#<ÃÓvayujyà vu¤>#  || PS_4,3.45 ||


_____START JKv_4,3.45:

ÃÓvayujÅ-ÓabdÃt vu¤ pratyayo bhavati upte 'rthe  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
ÃÓvayujyÃmuptÃ÷ ÃÓvayujakÃ÷ mëÃ÷  /
aÓvinÅbhyÃæ yuktà paurïamÃsÅ ÃÓvayujÅ  /
aÓvinÅparyÃyo 'Óvayuk-Óabda÷ //


____________________________________________________________________


[#409]

##  || PS_4,3.46 ||


_____START JKv_4,3.46:

grÅ«ma-vasanta-ÓabdÃbhyÃm anyatarasyÃæ vu¤ pratyayo bhavati upte 'rthe  /
­tvaïo 'pavÃda÷  /
grÅ«maæ sasyam, grai«makam  /
vÃsantam, vÃsantakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.47 ||


_____START JKv_4,3.47:

tatra ity eva, kÃlÃt iti ca  /
saptamÅ-samÃrthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃt deyam ity asminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yad deyam ­ïaæ cet tad bhavati  /
mÃse deyam ­ïaæ mÃsikam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
­ïe iti kim ? mÃse deyà bhik«Ã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.48 ||


_____START JKv_4,3.48:

kÃlÃt ity eva  /
kalÃpin aÓvattha yavabusa ity etebhya÷ kÃlavÃcibhya÷ saptamÅ-samarthebhyo deyam ­ïam ity etasminn arthe vun pratyayo bhavati  /
kalÃpyÃdaya÷ ÓabdÃ÷ sÃhacaryÃt kÃle vartante  /
yasmin kÃle mayÆÓa÷ kalÃpino bhavanti sa kalÃpÅ  /
yasmin aÓvatthÃ÷ phalanti so 'Óvattha÷  /
yasmin yavabusaæ sampadyate sa yavabusa-Óabdena+ucyate  /
kalÃpini kÃle deyam ­ïam kalÃpakam  /
aÓvatthakam  /
yavabusakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.49 ||


_____START JKv_4,3.49:

grÅ«ma avarasama-ÓabdÃbhyÃæ vu¤ pratyayo bhavati deyam ­ïam ity etasminnarthe  /
aïÂha¤or apavÃda÷  /
grÅ«me deyam ­ïaæ grai«makam  /
Ãvarasamakam  /
pratyayÃntarakaraïaæ v­ddhy-artham  /
samÃ-Óabdo var«aparyÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.50 ||


_____START JKv_4,3.50:

saævatsara-ÃgrahÃyaïÅ-ÓabdÃbhyÃæ Âha¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃd vu¤ ca deyam ­ïam ity etasminn arthe saævatsare deyam ­ïaæ sÃævatsarikam, sÃævatsarakam  /
Ãgrahayaïikam, ÃgrahÃyaïakam  /
và iti vaktavye Âha¤-grahaïaæ sandhivelÃdi«u saævatsarÃt phalaparvaïo÷ iti paÂhyate, tatra phale ­ïatvena vivak«ite 'ïaæ bÃdhitvà Âha¤ eva yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


[#410]

##  || PS_4,3.51 ||


_____START JKv_4,3.51:

tatra ity eva, kÃlÃt iti ca  /
kÃlavÃcina÷ saptamÅ-samarthÃt prÃtipadikÃt vyÃharati m­ga÷ ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
niÓÃyÃæ vyÃharati m­ga÷ vaiÓa÷, naiÓika÷  /
prÃdo«a÷, prÃdosika÷  /
m­ga÷ iti kim ? niÓÃyÃæ vyÃharati ulÆka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.52 ||

_____START JKv_4,3.52:

kÃlÃt ity eva  /
tad iti prathamÃ-samarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃt asya iti «a«Âhy-arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati yat prathamÃ-samarthaæ so¬haæ cet tad bhavati  /
so¬haæ jitamabhyas tam ity artha÷  /
niÓÃsahacaritam adhyayanaæ niÓÃ, tat so¬ham asya chÃtrasya naiÓa÷, vaiÓika÷  /
prÃdo«a÷, prado«ika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.53 ||


_____START JKv_4,3.53:

kÃlÃt iti niv­ttam  /
tatra iti saptamÅ-samarthÃt Çy-Ãp-prÃtipadikÃt bhava÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
sattà bhavatyartho g­hyate, na janma, tatra jÃta÷ (*4,3.25) iti gatÃrthatvÃt  /
srughne bhava÷ sraughna÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷  /
punas tatra-grahaïaæ tad asya iti niv­tty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.54 ||


_____START JKv_4,3.54:

diÓ ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ yat pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïaÓchasya ca apavÃda÷  /
diÓi bhavam diÓyam  /
vargyam  /
mukha-jaghana-Óabdayor aÓarÅra-avayava-artha÷ pÃÂha÷, senÃmukhyam, senÃjaghanyam iti  /
diÓ  /
varga  /
pÆga  /
gaïa  /
pak«a  /
dhÃyyà  /
mitra  /
medhà /
antara  /
pathin  /
rahas  /
alÅka  /
ukhà /
sÃk«in  /
Ãdi  /
anta  /
mukha  /
jaghna  /
megha  /
yÆtha  /
udakÃt sa¤j¤ayÃm  /
nyÃya  /
vaæÓa  /
anuvaæÓa  /
viÓa  /
kÃla  /
ap  /
ÃkÃÓa  /
digÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓarÅra-avayavÃc ca>#  || PS_4,3.55 ||


_____START JKv_4,3.55:

ÓarÅraæ prÃïikÃya÷ ÓarÅra-avayava-vÃcina÷ prÃtipadikÃd yat pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
dante«u bhavaæ dantyam  /
karïyam  /
o«Âhyam //


____________________________________________________________________


[#411]

##  || PS_4,3.56 ||


_____START JKv_4,3.56:

d­tyÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ¬ha¤ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
d­tau bhavaæ dÃrteyam  /
kauk«eyam  /
kÃlaÓeyam  /
vÃsteyam  /
Ãsteyam  /
Ãheyam ajaraæ vi«am  /
asti-Óabda÷ prÃtipadikaæ, na tiÇ-anta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.57 ||


_____START JKv_4,3.57:

grÅvÃ-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati, cakÃrì ¬ha¤ ca, tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
ÓarÅra-avayavÃd yato 'pavÃda÷  /
grÅvÃsu bhavaæ graivam, graiveyam  /
grÅvÃ-Óabdo dhamanÅvacanas tÃsÃæ bahutvÃd bahuvacanaæ k­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.58 ||


_____START JKv_4,3.58:

gambhÅra-ÓabdÃd ¤ya÷ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
gambhÅre bhavaæ gÃmbhÅryam  /
bahirdevapa¤cajanebhyaÓ ceti vaktavyam  /
bÃhyam  /
daivyam  /
päcajanyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.59 ||


_____START JKv_4,3.59:

avyayÅbhÃva-sa¤j¤ÃkÃt prÃtipadikÃc ca ¤ya÷ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
na ca sarvasmÃdavyayÅbhÃvÃd bhavati, kiæ tarhi, parimukhÃde÷  /
parimukhÃdÅnÃæ ca gaïapÃÂhasya etad eva prayojanam  /
te«Ãæ viÓe«aïam avyayÅbhÃva-grahaïam  /
parimukhaæ bhavaæ pÃrimukham  /
pÃrihanavyam  /
parimukhÃder anyatra na bhavati, aupakÆlam  /
parimukha  /
parihanu  /
paryo«Âha  /
paryulÆkhala  /
parisÅra  /
anusÅra  /
upasÅra  /
upasthala  /
upakalÃpa  /
anupatha  /
anukha¬ga  /
anutila  /
anuÓÅta  /
anumëa  /
anuyava  /
anuyÆpa  /
anuvaæÓa //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.60 ||


_____START JKv_4,3.60:

avyayÅbhÃvÃt ity eva  /
anyta÷-Óabdo vibhakty-arthe samasyate  /
atapÆrvapadÃt avyayÅbhÃvÃÂ Âha¤ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
ÃntarveÓmikam  /
Ãntargehikam  /

[#412]

samÃnaÓabdÃd Âha¤ vaktavya÷  /
samÃne bhavaæ sÃmÃnikam  /
tadÃdeÓ ca  /
sÃmÃnagrÃmikam  /
sÃmÃnadeÓikam  /
adhyÃtmÃdibhyaÓ ca  /
ÃdhyÃtmikam  /
Ãdhidaivikam  /
Ãdhibhautikam  /
adhyÃtmÃdir Ãk­tigaïa÷  /
ÆrdhvandamÃc ca Âha¤ vaktavya÷  /
aurdhvandamika÷  /
Ærdhva-Óabdena samÃnÃrtha Ærdhvandama-Óabda÷  /
ÆrdhvadehÃc ca  /
aurdhvadehitkam  /
lokottarapadÃc ca  /
aihalaukikam  /
pÃralaukikam  /
mukhapÃrÓva-ÓabdÃbhyÃæ tasantÃbhyÃmÅya÷ pratyayo vaktavya÷  /
mukhatÅyam  /
pÃrÓvatÅyam  /
janaparayo÷ kuk ca  /
janakÅyam  /
parakÅyam  /
madhyaÓabdÃdÅya÷  /
madhyÅya÷ maïmÅyau ca pratyayau vaktavyau  /
mÃdhyamam  /
ædhyamÅyam  /
madhyo madhyaæ dinaï ca asmÃt  /
madhye bhavaæ mÃdhyandinam  /
sthamno lug vaktavya÷  /
aÓvatthÃmà  /
ajinÃntÃc ca  /
v­kÃjina÷  /
siæhÃjiha÷  /

[#413]

samÃnasya tadÃdeÓ ca adhyÃtmÃdi«u ca+i«yate  /
ÆrdhvandamÃcca dehÃcca lokottarapadasya ca //
mukhapÃrÓvatasorÅya÷ kugjanasya parasya ca  /
Åya÷ kÃryo 'tha madhyasya maïmÅyau pratyayau tathà //
madhyo madhyaæ dinaï ca asmÃt sthÃmno lugajinÃt tathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.61 ||


_____START JKv_4,3.61:

avyayÅbhavÃt ity eva  /
grÃma-ÓabdÃntÃd avyayÅbhÃvÃt pari anu ity evaæ pÆrvÃt Âha¤ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
pÃrigrÃmika÷  /
ÃnugrÃmika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.62 ||


_____START JKv_4,3.62:

jihvÃmÆla-ÓabdÃd aÇguli-ÓabdÃt ca chan÷ pratayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
jihvÃmÆlÅyam  /
aÇgulÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.63 ||

_____START JKv_4,3.63:

varga-ÓabdÃntÃt ca prÃtipadikÃc cha÷ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
ka-vargÅyam  /
ca-vargÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.64 ||


_____START JKv_4,3.64:

vargÃntÃt ity eva  /
ÓabdÃd anyasmin pratyaya-arthe vargÃntÃt prÃtipadikÃd anyatarasyÃæ yatkhau pratyayau bhavata÷ tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
che prÃpte vacanam  /
pak«e so 'pi bhavati  /
vÃsudevavargya÷, vÃsudevavargÅïa÷, vÃsudevavargÅya÷  /
yudhi«Âhiravargya÷, yudhi«ÂhiravargÅïa÷, yudhi«ÂhiravargÅya÷  /
aÓabde iti kim ? kavargÅyo varïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.65 ||


_____START JKv_4,3.65:

karïalalÃÂa-ÓabdÃbhyÃæ kan pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye 'laÇkÃre 'bhidheye  /
yato 'pavÃda÷  /
karïikà  /
lalÃÂikà  /
alaÇkÃre iti kim ? karïyam  /
lalÃÂyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.66 ||


_____START JKv_4,3.66:

vyÃkhyÃyate 'nena iti vyÃkhyÃnaæ, vyÃkhyÃtavyasya nÃma vyÃkhyÃtavyanÃma  /
tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt vyÃkhayÃtavyanÃmna÷ prÃtipadikÃd vyÃkhyÃne 'bhidheye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati tatra bhave ca  /
vÃkyÃrthasamÅpe cakÃra÷ ÓrÆyamÃïa÷ pÆrvavÃkhya-artham eva samuccinoti tatra bhava (*4,3.53) iti  /

[#414]

supÃæ vyÃkhyÃna÷ saupo grantha÷  /
taiÇa÷  /
kÃrtta÷  /
supsu bhavaæ saupam  /
taiÇam  /
kÃrtam  /
vyÃkhyÃtavyanÃmna÷ iti kim ? pÃtaliputrasya vyÃkhyÃnÅ sukoÓalÃ, pÃÂaliputra÷ sukoÓalayà vyÃkhyÃyate, evaæ saæniveÓaæ pÃÂaliputram iti, na tu pÃÂaliputro vyÃkhyÃtavyanÃma  /
bhavavyÃkhyÃnayor yugapadadhikÃro 'pavÃdavidhÃnÃrtha÷  /
k­ta-nirdeÓau hi tau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.67 ||


_____START JKv_4,3.67:

bahvaco vyÃkhyÃtavyanÃmna÷ prÃtipadikÃd antodÃttÃd bhavavyÃkhyÃnayo÷ Âha¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
«Ãtvaïatvikam  /
nÃtÃnatikam  /
samÃsasvareïa antodÃttÃ÷ prak­taya÷  /
bahvaca÷ iti kim ? dvyaca÷ Âhakaæ vak«yati  /
ekÃc prayudÃhriyate  /
saupam  /
taiÇam  /
kÃrtam  /
anyodÃttÃt iti kim ? saæhitÃyÃ÷ sÃæhitam  /
saæhitÃÓabdo hi gatisvareïa adyudÃtta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.68 ||


_____START JKv_4,3.68:

kratubhyo yaj¤ebhyaÓ ca vyÃkhyÃtavyanamabhya÷ prÃtipadikebhya÷ bhavavyÃkhyÃnayor arthayo÷ Âha¤ pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
kratubhyas tÃvat - agni«Âomasya vyÃkhyÃna÷, tatra bhava÷ Ãgni«Âomika÷  /
vÃjapeyika÷  /
rÃjasÆyika÷  /
yaj¤ebhya÷ - pÃkayaj¤ika÷  /
nÃvayaj¤ika÷  /
anantodÃttÃrtha Ãrambha÷  /
kratubhya÷ ity eva siddhe yaj¤a-grahaïam asomayÃgebhyo 'pi yathà syÃt  /
päcaudanika÷  /
dÃÓaudanika÷  /
bahuvacanaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.69 ||


_____START JKv_4,3.69:

­«i-ÓabdÃ÷ pravarnÃmadheyÃni, tebhya÷ ­«i-Óabdebhyo bhavavyÃkhyÃnayo÷ arthayo÷ Âha¤ pratayo bhavati aïo 'pavÃda÷ adhyÃye«veva pratyayÃrthe viÓe«aïe«u  /
vyÃkhyÃtavyanÃmna÷ ityanuvartate, tatsÃhacaryÃd ­«iÓabdair grantha ucyate  /
vasi«Âhasya vyÃkhyÃna÷ tatra bhavo và vÃsi«Âhiko 'dhyÃya÷  /
vaiÓvÃmitrika÷  /
adhyÃye«u iti kim ? vÃsi«ÂhÅ ­k //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.70 ||


_____START JKv_4,3.70:

paurìÃÓa-ÓabdÃt puro¬ÃÓa-ÓabdÃc ca bhavavyÃkhyÃnayor arthayo÷ «Âhan pratyayo bhavati  /
puro¬ÃÓÃ÷ pi«Âapiï¬Ã÷, te«Ãæ saæskÃrako mantra÷ pauro¬ÃÓa÷, tasya vyÃkhyÃna÷ tatra bhavo và pauro¬ÃÓika÷, pauro¬ÃÓikÅ  /
puro¬ÃÓasahacarito grantha÷ puro¬ÃÓa÷, tasya vyÃkhyÃnas tatra bhavo và puro¬ÃÓika÷, puro¬ÃÓikÅ  /
«akÃro ÇÅ«artha÷ //


____________________________________________________________________


[#415]

##  || PS_4,3.71 ||


_____START JKv_4,3.71:

chanda÷-ÓabdÃd bhavavyÃkhyÃnayor arthayo÷ yad aïau pratyayau bhavata÷  /
dvyaca÷ iti Âhaki prÃpte vacanam  /
chandasya÷ chÃndasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.72 ||


_____START JKv_4,3.72:

dvyajÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo vyÃkhyÃtavyanÃmabhyo bhavavyÃkhyÃnayor arthayo÷ Âhak pratyayo bhavati  /
aïÃder apavÃda÷  /
dvyacas tÃvat - ai«Âika÷  /
pÃÓuka÷  /
­kÃrÃntÃt - cÃturhot­ka÷  /
päcahot­ka÷  /
brÃhmaïa - brÃhmaïika÷  /
­k - Ãrcika÷  /
prathama - prÃthamika÷  /
adhvara - Ãdhvarika÷  /
puraÓcaraïa - pauraÓcaraïika÷  /
nÃmÃkhyÃta-grahaïaæ saÇghÃtavig­hÅtÃrtham  /
nÃmika÷  /
ÃkhyÃtika÷  /
nÃmakhyÃtika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.73 ||


_____START JKv_4,3.73:

­gayana-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhyo bhavavyÃkhyÃnayor arthayo÷ aï pratyayo bhavati  /
Âha¤Ãder apavÃda÷  /
Ãrgayana÷  /
pÃdavyÃkhyÃna÷  /
aï-grahaïaæ bÃdhakabÃdhana-artham  /
vÃstuvidya÷  /
­gayana  /
padavyÃkhyÃna  /
chandomÃna  /
chagdobhëà /
chandoviciti  /
nyÃya  /
punarukta  /
vyÃkaraïa  /
nigama  /
vÃstuvidyà  /
aÇgavidyà  /
k«atravidyà  /
utpÃta  /
utpÃda  /
saævatsara  /
muhÆrta  /
nimitta  /
upani«at  /
Óik«Ã  /
­gayanÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.74 ||


_____START JKv_4,3.74:

tata÷ iti pa¤camÅ-samarthÃd Ãgata÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
srughnÃt Ãgata÷ sraughana÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷  /
tata÷ iti mukhyam apÃdÃnaæ vivak«itaæ yat tad iha g­hyate, na nÃntarÅyakam  /
srughnÃdÃgcchan v­k«amÆlÃdÃgata÷ iti //


____________________________________________________________________


#<Âhag ÃyasthÃnebhya÷>#  || PS_4,3.75 ||


_____START JKv_4,3.75:

Ãya iti svÃmigrÃhyo bhÃga ucyate, sa yasminn utpadyate tadÃyasthÃnam  /
ÃyasthanavÃcibhya÷ prÃtipadikebhya÷ Âhak pratyayo bhavati tata Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
chaæ tu paratvÃd bÃdhate  /
ÓulkaÓÃlÃyà Ãgata÷ ÓaulkaÓÃlika÷  /
Ãkarikam  /
bahuvacanaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


[#416]

#<Óuï¬ikÃdibhyo 'ï>#  || PS_4,3.76 ||


_____START JKv_4,3.76:

Óuï¬ika ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ aï pratyayo bhavati tata÷ Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
ÃyasthÃnaÂhako 'pavÃda÷  /
Óuï¬ikÃd Ãgata÷ Óauï¬ika÷  /
kÃrkaïa÷  /
aï-grahaïaæ bÃdhakabÃdhanÃrtham  /
audapÃna÷  /
Óuï¬ika  /
k­kaïa  /
sthaï¬ila  /
udapÃna  /
upala  /
tÅrtha  /
bhÆmi  /
t­ïa  /
parïa  /
ÓuïdikÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.77 ||


_____START JKv_4,3.77:

vidyÃ-yoni-k­ta÷ sambandho ye«Ãæ te vidyÃ-yoni-sambandhÃ÷  /
tadvÃcibhya÷ Óabdebhyo vu¤ pratyayo bhavati tata Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
chaæ tu paratvÃd bÃdhate  /
vidyÃ-sambandhebhyas tÃvat - upÃdhyÃyÃd Ãgataæ aupÃdhyÃyakam  /
Óau«yakam  /
ÃcÃryakam  /
yoni-sambandhebhya÷ - mÃtÃmahaka÷  /
paitÃmahaka÷  /
mÃtulaka÷ //


____________________________________________________________________


#<­ta«-Âha¤>#  || PS_4,3.78 ||


_____START JKv_4,3.78:
vidyÃ-yoni-sambandhebhya÷ ity eva  /
­-kÃrÃntebhya÷ prÃtipadikebhyo vidyÃyonisambandha-vÃcibhya÷ Âha¤ pratyayo bhavati tata Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
vu¤o 'pavÃda÷  /
vidyÃ-sambandha-vÃcibhyas tÃvat - hotur Ãgataæ haut­kam  /
paut­kam  /
yoni-sambandha-vÃcibhya÷ - bhrÃt­kam  /
svÃs­kam  /
mÃt­kam  /
taparakaraïam mukhasukha-artham  /
vidyÃyonibhyÃm anyatra, sÃvitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.79 ||


_____START JKv_4,3.79:

pit­-ÓabdÃd yat pratyayo bhavati, ca-kÃrÃÂ Âha¤ ca tat Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
pitur Ãgataæ pitryam, pait­kam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.80 ||


_____START JKv_4,3.80:

apatyÃdhikÃrÃd anyatra laukikaæ gotram apatyamÃtraæ g­hyate  /
gotra-pratyayÃntÃt prÃtipadikÃd aÇkavat pratyaya-vidhirb havati tata÷ Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
aÇka-grahaïena tasya+idam arthasÃmÃnyaæ lak«yate  /
tasmÃd vu¤ atidi«yate, na aï, saÇgha-aÇka-lak«aïe«v a¤-ya¤-i¤Ãm aï (*4,3.127) iti  /
aupagavÃnÃm aÇka÷ aupagavaka÷  /
kÃpaÂavaka÷  /
nìÃyanaka÷  /
cÃrÃyaïaka÷  /
evam aupagavebhya Ãgatam aupagavakam  /
kÃpaÂavakam  /
nìÃyanakam  /
cÃrÃyaïakam //


____________________________________________________________________


[#417]

##  || PS_4,3.81 ||


_____START JKv_4,3.81:

hetubhyo manusyebhyaÓ ca anyatarasyÃæ rupya÷ pratyayo bhavati tata Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
manu«ya-grahaïam ahetvartham  /
hetu÷ kÃraïam  /
hetubhyas tÃvat - samÃdÃgatam samarÆpyam, samÅyam  /
vi«amarÆpyam, vi«amÅyam  /
gahÃdityvÃc cha÷  /
manusyebhya÷ - devadattarÆpyam  /
yaj¤adattarÆpyam daivadattam  /
yÃj¤adattam  /
bahuvacanaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.82 ||


_____START JKv_4,3.82:

hetubhyo manu«yebhya÷ ca maya pratyayo bhavati tata÷ Ãgata÷ ity etasmin vi«aye  /
samamayam  /
vi«amamayam  /
manusyebhya÷ - devadattamayam  /
yaj¤adattamayam  /
Âa-kÃro ÇÅb-artha÷  /
samamayÅ  /
yogavibhÃgo yathÃsaÇkhyanirÃsÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.83 ||


_____START JKv_4,3.83:

tata÷ ity eva  /
pa¤camÅ-samarthÃt ÇyÃp-prÃtipadikÃt prabhavati ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
prabhavati prakÃÓate, prathamata upalabhyate ity artha÷  /
himavata÷ prabhavati gaimavatÅ gaÇgà  /
dÃradÅ sindhu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.84 ||


_____START JKv_4,3.84:

vidÆra-ÓabdÃt ¤ya÷ pratyayo bhavati tata÷ prabhavati ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
vidÆrÃt prabhavati vaidÆryo maïi÷  /
nanu ca vÃlavÃyÃd asau prabhavati, na vidÆrÃt, tatra tu saæskriyate ? evaæ tarhi - vÃlavÃyo vidÆraæ ca prak­tyanataram eva và  /
na vai tatra iti ced brÆyÃj jitvarÅvad upÃcaret //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.85 ||


_____START JKv_4,3.85:

tad iti dvitÅyÃ-samarthÃd gacchati ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yo 'sau gacchati panthÃÓ cet sa bhavati dÆto và  /
srughnaæ gacchati sraughna÷ panthà dÆto và  /
mÃthura÷  /
tatsthe«u gacchatsu panthà gacchati ity ucyate  /
atha và srughna-prÃpti÷ patho gamanam  /
pathidÆtayo÷ iti kim ? srughnaæ gacchati sÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


[#418]

##  || PS_4,3.86 ||


_____START JKv_4,3.86:

tad ity eva  /
tad iti dvitÅyÃ-samarthÃd abhini«krÃmati ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati yat abhini«krÃmati dvÃraæ ced tad bhavati  /
Ãbhimukhyena ni«krÃmati abhini«krÃmati  /
srughnam abhini«krÃmati kÃnyakubjadvÃraæ sraughnam  /
mÃthuram  /
rëÂriyam  /
dvÃram abhini«kramaïakriyÃyÃæ karaïaæ prasiddhaæ, tad iha svÃtantryeïa vivak«yate, yathà sÃdhvasiÓchinatti iti  /
dvÃram iti kim ? srughnam abhini«krÃmati puru«a÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.87 ||


_____START JKv_4,3.87:

tad ity eva  /
adhik­tya+etad apek«ya dvitÅyà  /
adhik­tya prastutya, ÃgÆrya ity artha÷  /
taditi dvitÅyÃsamarthÃd adhik­tya k­te ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati yat tat k­taæ granthaÓ cet sa bhavati  /
subhadrÃmadhitya k­to grantha÷ saubhadra÷  /
gairimitra÷  /
yÃyÃta÷  /
granthe iti kim ? subhdrÃm adhik­tya k­ta÷ prÃsÃda÷  /
lubÃkhyÃyikÃrthasya pratyayasya bahulam  /
vÃsavadattÃm adhik­tya k­tà ÃkhyÃyikà vÃsavadattà  /
sumanottarà /
urvaÓÅ  /
na ca bhavati  /
bhimarathÅ //


____________________________________________________________________


#<ÓiÓukranda-yamasabha-dvandva-indrajanana-ÃdibhyaÓ cha÷>#  || PS_4,3.88 ||


_____START JKv_4,3.88:

tad ity eva, adhik­tya k­te granthe iti ca  /
ÓiÓukranda-Ãdibhyo dvitiyÃ-samarthebhya÷ cha÷ pratyayo bhavati adhik­tya k­te granthe  /
aïo 'pavÃda÷  /
ÓiÓÆnÃæ krandanaæ ÓiÓukranda÷, tam adhik­tya k­to grantha÷ ÓiÓukrandÅya÷  /
yamasya sabhà yamasabham, yamasabhÅya÷  /
dvandvÃt - indrajananÅyam  /
pradyumnÃgamanÅyam  /
indrajananÃdirÃk­tigaïa÷ prayogato 'nusartavya÷, prÃtipadike«u na paÂhyate  /
dvandve devÃsurÃdibhya÷ prati«edha÷  /
daivÃsuram  /
rÃk«o 'suram  /
gauïamukhyam  /
indrajanÃder Ãk­tigaïatvÃt ÓiÓukrandÃdayo 'pi tatra+eva dra«ÂavyÃ÷  /
prapa¤ca-artham e«Ãæ grahaïam  /
evaæ sati devÃsurÃdi-prati«edho 'pi na vaktavya÷, tataÓ cha-pratyayasya adarÓanÃt //


____________________________________________________________________


[#419]

##  || PS_4,3.89 ||


_____START JKv_4,3.89:

sa÷ iti prathamÃ-samarthÃt asya iti «a«Âhy-arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃ-samarthaæ nivÃsa÷ cet sa bhavati  /
nivasanty asmin nivÃso deÓa ucyate  /
srughno nivÃso 'sya sraughna÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.90 ||


_____START JKv_4,3.90:

so 'sya ity eva  /
sa iti prathamÃ-samarthÃd asya+iti «a«Âhy-arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃ-samartham abhijanaÓ cet sa bhavati  /
abhijana÷ pÆrvabÃndhava÷  /
tatsambandhÃd deÓo 'pi abhijana÷ iti ucyate, yasmin pÆrvabÃndha-vairu«itam  /
tasmÃd iha deÓavÃcina÷ pratyaya÷, na bandhubhyo, nivÃsapratyÃsatte÷  /
srughno 'bhijano 'sya sraughna÷  /
mÃthura÷  /
rëÂiya÷  /
nivÃsÃbhijanayo÷ ko viÓe«a÷ ? yatra saæpratyu«yate sa nivÃsa÷, yatra pÆrvairu«itaæ so 'bhijana÷  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃyudhajÅvibhyaÓ cha÷ parvate>#  || PS_4,3.91 ||


_____START JKv_4,3.91:

so 'sya abhijana÷ iti vartate  /
ÃyudhajÅvibhya÷ iti tÃdarthye caturthÅ, parvate iti prak­ti-viÓe«aïam  /
parvatavÃcina÷ prathamÃ-samarthÃd abhijanÃd asya+iti «a«Âhyarthe chan÷ pratyayo bhavati  /
ÃyudhajÅvibhya÷ ÃyudhajÅvyartham ÃyudhajÅvino 'bhidhÃtuæ pratyayo bhavati ity artha÷  /
h­dgola÷ parvato 'bhijana÷ e«Ãm ÃyudhajÅvinÃæ h­dgolÅyÃ÷  /
andhakavartÅyÃ÷  /
rohitagirÅyÃ÷  /
ÃyudhajÅvibhya÷ iti kim ? ­k«oda÷ parvato 'bhijana÷ eÓÃæ brahmaïÃnÃm Ãrk«odà brÃhmaïÃ÷  /
parvate iti kim ? sÃækÃÓyakà ÃyudhajÅvina÷ //


____________________________________________________________________


#<Óaïdika-Ãdibhyo ¤ya÷>#  || PS_4,3.92 ||


_____START JKv_4,3.92:

Óaï¬ika ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ¤ya÷ pratyayo bhavati so 'sya abhijana÷ ity etasmin vi«aye  /
aïÃder apavÃda÷  /
ÓÃï¬ikya÷  /
sÃrvasenya÷  /
Óaï¬ika  /
sarvasena  /
sarvakeÓa  /
Óaka  /
saÂa  /
raka  /
ÓaÇkha  /
bodha  /
Óaï¬ikÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.93 ||


_____START JKv_4,3.93:

Ãdi-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
sindhv-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ tak«aÓilÃdibhyaÓ ca yathÃsaÇkhyam aï-a¤au pratyayau bhavata÷ so 'sya abhijana÷ ity etasmin vi«aye  /
saindhava÷  /
vÃrïava÷  /

[#420]

sindhu  /
varïu  /
gandhÃra  /
madhumat  /
kamboja  /
kaÓmÅra  /
sÃlva  /
ki«kindhà  /
gadikà /
urasa  /
darat  /
ye tu kacchÃdi«u paÂhyante sindhu-varïu-prabh­taya÷, tebhyas tata eva aïi siddhe manu«yavu¤o bÃdhanÃrthaæ vacanam  /
tak«aÓilÃdibhya÷ khalv api - tÃk«aÓila÷  /
vÃtsoddharaïa÷  /
tak«aÓilà  /
vatsoddharaïa  /
kaumedura  /
kaï¬avÃraïa  /
grÃmaïÅ  /
sarÃlaka  /
kaæsa  /
kinnara  /
saækucita  /
siæhako«Âha  /
karïako«Âha  /
barbara  /
avasÃna //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.94 ||


_____START JKv_4,3.94:

tÆdyÃdibhyaÓ caturbhya÷ Óabdebhyo yathÃsaÇkhyaæ catvÃra eva ¬hak chaï ¬ha¤ yak ity ete pratyayà bhavanti so 'sya abhijana÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
taudeya÷  /
ÓÃlÃturiya÷  /
vÃrmateya÷  /
kaucavÃrya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.95 ||

_____START JKv_4,3.95:

samartha-vibhakti÷ pratyayÃrthaÓ ca anuvartate  /
abhijana iti niv­ttam  /
sa iti prathamÃ-samarthÃt asya iti «a«Âhy-arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat prathamÃ-samarthaæ bhaktiÓ ced tad bhavati  /
bhajyate sevyate iti bhakti÷  /
srughno bhaktir asya sraughna÷  /
mÃthura÷  /
rëÂriya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.96 ||


_____START JKv_4,3.96:

deÓa-kÃla-vyatiriktÃd acittavÃcina÷ prÃtipadikÃÂ Âhak pratyayo bhavati so 'sya bhaktir ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
v­ddhÃc chaæ paratvÃd bÃdhate  /
apÆpo bhaktir asya ÃpÆpika÷  /
pÃyasika÷  /
Óëkulika÷  /
acittÃd iti kim ? daivadatta÷  /
adeÓÃd iti kim ? sraughna÷  /
akÃlÃt iti kim ? grai«ma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.97 ||


_____START JKv_4,3.97:
mahÃrÃja-ÓabdÃt Âhaj pratyayo bhavati so 'sya bhakti÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
mahÃrÃjo bhaktir asya mÃhÃrÃjika÷  /
pratyayÃntarakaraïam svarÃrtham //


____________________________________________________________________


[#421]

##  || PS_4,3.98 ||


_____START JKv_4,3.98:

vÃsudeva-arjuna-ÓabdÃbhyÃæ vun pratyayo bhavati so 'sya bhakti÷ ity etasmin vi«aye  /
chÃïor apavÃda÷  /
vÃsudevo bhaktir asya vÃsudevaka÷  /
arjunaka÷  /
nanu ca vÃsudeva-ÓabdÃd gotra-k«atriya-Ãkhyebhya÷ iti vu¤ asty eva, na ca atra vun-vu¤or viÓe«o vidyate, kimarthaæ vÃsudeva-grahaïam ? sa¤j¤ai«Ã devatÃ-viÓe«asya na k«atriyÃkhyà  /
alpa-actara (*2,2.34), ajÃdy-adantam (*2,2.33) iti ca arjuna-Óabdasya pÆrva-nipÃtam akurvan j¤Ãpayati abhyarhitaæ pÆrvam nipatati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.99 ||


_____START JKv_4,3.99:

gotra-Ãkhyebhya÷ k«atriya-ÃkhyebhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ bahulaæ vu¤ pratyayo bhavati so 'sya bhakti÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
v­ddhÃc chÃæ paratvÃd bÃdhate  /
glucukÃyanirbhaktir asya glaucukÃyanaka÷  /
aupagavaka÷  /
kÃpaÂavaka÷  /
k«atriya-Ãkhyebhya÷ - nÃkulaka÷  /
sÃhadevaka÷  /
sÃmbaka÷  /
ÃkhyÃ-grahaïaæ prasiddha-k«atriya-Óabda-parigraha-arthaæ, yathÃkathaæcit k«atriya-v­ttibhyo mà bhÆt  /
bahula-grahaïÃt kvacid aprav­ttir eva  /
pÃïino bhaktir asya pÃïinÅya÷  /
pauravÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.100 ||


_____START JKv_4,3.100:

janapadino ye bahuvacane janapadena samÃnaÓabdÃs te«Ãæ janapadavat sarvaæ bhavati, pratyaya÷ prak­tiÓ ca so 'sya bhakti÷ ity etasmin vi«aye  /
janapadatadavadhyoÓ ca ity atra prakaraïe ye pratyayà vihitÃ÷, te janapadibhyo 'sminn arthe 'tidiÓyante  /
janapadino janapadasvÃmina÷ k«atriyÃ÷  /
aÇgà janapado bhaktir asya ÃÇgaka÷  /
vÃÇgaka÷  /
sauhmaka÷  /
pauï¬raka÷  /
tadvat aÇgÃ÷ k«atriyà bhaktir asya ÃÇgaka÷  /
vÃÇgaka÷  /
sauhmaka÷  /
pauï¬raka÷  /
janapadinÃm iti kim ? pa¤cÃlÃ÷ brÃhmaïà bhaktir asya pÃjcÃla÷  /
sarva-grahaïaæ prak­ty-atideÓa-arthaæ, sa ca dvyekayo÷ prayojayati, v­ddhi-nimitte«u ca vu¤Ãdi«u viÓe«o na asti iti  /
madrav­jyo÷ kani viÓe«a÷  /
madrasyÃpatyaæ, dvya¤-magadha-kaliÇga-sÆramasÃd aï (*4,1.170), mÃdra÷  /
v­ji-ÓabdÃd api, v­ddha-it-kosala-ajÃdä ¤yaÇ (*4,1.171), vÃrjya÷  /
sa bhaktir asya iti prak­tinirhrÃse k­te, madraka÷  /
v­jika÷  /
janapadena samÃnaÓabdÃnÃm iti kim ? anu«ï¬o janapada÷ pauravo rÃjÃ, sa bhaktir asya, pauravÅya÷  /
bahuvacana-grahaïaæ samÃnaÓabdatÃvi«ayalak«aïÃrtham  /
anyathà hi yatra+eva samÃnaÓabdatà tatra+eva atideÓa÷ syÃt, ekavacan-advivacanayor na syÃt, vÃÇgo vaÇgau và bhaktir asya iti  /
bahuvacane tu, bahuvacane samÃnaÓabdÃnÃm ekavacana-dvivacanayo÷ saty api Óabdabhede 'tideÓo bhavati  /
vÃÇga÷ vÃÇgau và bhaktir asya vÃÇgaka //


____________________________________________________________________


[#422]

##  || PS_4,3.101 ||


_____START JKv_4,3.101:

tena iti t­tÅyÃ-samarthÃt proktam ity asminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
prakar«eïa+uktam proktam ity ucyate, na tu k­tam, k­te granthe (*4,3.116) ity anena gatÃrthatvÃt  /
anyena k­tà mÃthureïa proktà mÃthurÅ v­tti÷  /
pÃïinÅyam  /
ÃpiÓalam  /
kÃÓak­tsnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.102 ||


_____START JKv_4,3.102:

tittiryÃdibhya÷ Óabdebhya÷ chaï pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
tittiriïà proktam adhÅyate taittirÅyÃ÷  /
vÃratantavÅyÃ÷  /
khÃïdikÅyÃ÷  /
aukhÅyÃ÷  /
chandasi ca ayam i«yate  /
tittiriïà prokta÷ Óloka÷ ity atra na bhavati  /
ÓaunakÃdibhyaÓ chandasi (*4,3.106) ity atra asya anuv­tte÷ chando 'dhikÃra-vihitÃnÃæ ca tadvi«ayatà i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.103 ||


_____START JKv_4,3.103:

kÃÓyapa-kauÓikÃbhyÃm ­«ibhyÃæ ïini÷ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
ïakÃra uttaratra v­ddhy-artha÷  /
kalpastÃbhyÃæ prokta÷ iti smaryate  /
tasya api tadvi«ayatà bhavaty eva  /
ÓaunakÃdibhyaÓ chandasi (*4,3.106) ity atra anuv­tte÷ chando 'dhikÃra-vihitÃnÃæ ca tatra tadvi«ayatà i«yate  /
kÃÓyapena proktaæ kalpamadhÅyate kÃÓyapina÷  /
kauÓikina÷  /
­«ibhyÃm iti kim ? idÃnÅætanena gotrakÃÓyapena proktaæ kÃÓyapÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.104 ||


_____START JKv_4,3.104:

kalÃpyantevÃsinÃæ vaiÓampÃyanÃntevÃsinÃæ ca ye vÃcakÃ÷ ÓabdÃs tebhyo ïini÷ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
chaæ tu paratvÃd bÃdhate  /
tatra kalÃpyantevÃsinaÓcatvÃra÷ - haridru÷, chagalÅ, tumburu÷, ulapa÷ iti  /
vaiÓampÃyanÃntevasina÷ nava - Ãlambi÷, palaÇga÷, kamala÷, ­cÃbha÷, Ãruïi÷, tÃï¬ya÷, ÓyÃmÃyana÷, kaÂha÷, kalÃpÅ iti  /
pratyak«a-kÃriïo g­hyante na tu vyavahitÃ÷ Óai«yaÓi«yÃ÷  /
kuta÷ ? kalÃpikhÃï¬Ãyana-grahaïÃt  /
tathà hi vaiÓampÃyanÃntevÃsÅ kalÃpÅ, tadantevÃsino vaiÓampÃyanÃntevÃsina eva bhavanti, kiæ kalÃpi-grahaïena ? tathà vaiÓampÃyanÃntevÃsÅ kaÂhas tadantevÃsÅ khÃï¬Ãyana÷, tasya kiæ ÓaunakÃdisu pÃÂhena ? tad etat pratyak«akÃri-grahaïasya liÇgam  /
kalÃpyanatevÃsibhya÷ tÃvat - haridruïà proktam adhÅyate hÃridraviïa÷  /
taumburaviïa÷  /
aulapina÷  /
chaÇgalina÷ ¬hinukaæ vak«yati  /
vaiÓampÃyanÃntevÃsibhya÷ - Ãlambina÷  /
pÃlaÇgina÷  /
kÃmalina÷  /
ÃrcÃbhina÷  /
Ãruïina÷  /
tÃï¬ina÷  /
ÓyÃmÃyanina÷  /
kaÂhÃllukaæ vak«yati, kalÃpinaÓcÃïam  /

[#423]

haridrure«Ãæ prathamastataÓchagalitumburÆ  /
ulapena caturthena kÃlÃpakam iha+ucyate //
ÃlambiÓcaraka÷ prÃcÃæ palaÇgakamalÃvubhau  /
­cÃbhÃruïitÃï¬yÃÓ ca madhyamÅyÃstrayo 'pare //
ÓyÃmÃyana udicye«u ukta÷ kaÂhakalÃpino÷  /
caraka÷ iti vaiÓampÃyanasyÃkhyÃ, tatsambandhena sarve tadantevÃsinaÓcarakÃ÷ ity ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.105 ||


_____START JKv_4,3.105:

pratyayÃrtha-viÓe«aïam etat  /
t­tÅyÃ-samarthÃt prokte ïini÷ pratyayo bhavati yat proktaæ purÃïa-proktÃÓ ced brÃhmaïa-kalpÃs te bhavanti  /
purÃïena cirantanena muninà proktÃ÷  /
brÃhmaïe«u tÃvat - bhÃllavina÷  /
ÓÃÂyÃyanina÷  /
aitareyiïa÷  /
kalpe«u - paiÇgÅ kalpa÷  /
ÃruïaparÃjÅ  /
purÃïa-prokte«u iti kim ? yÃj¤avalkÃni brÃhmaïÃni  /
ÃÓmaratha÷ kalpa÷ yÃj¤avalkyÃdayo 'cirakÃlà ity ÃkhyÃne«u vÃrtà  /
tathà vyavaharati sÆtrakÃra÷  /
tadvi«ayatà kasmÃn na bhavati ? pratipadaæ brÃhmaïesu ya÷ pratyayas tasya tadvi«ayatà vidhÅyate ïine÷  /
ayaæ tu yÃj¤avalkya-Óabdasya kaïvÃdi«u pÃÂhÃdaï  /
na và 'yaæ yogaÓ chando 'dhikÃram anuvartayati, tena kalpe«v api na bhavati  /
purÃïa iti nipÃtanÃt tu¬ abhÃva÷  /
na vÃ+atyantabÃdhaiva, tena purÃtanam ity api bhavati //


____________________________________________________________________


#<Óaunaka-ÃdibhyaÓ chandasi>#  || PS_4,3.106 ||


_____START JKv_4,3.106:

Óaunaka ity evam Ãdibhya÷ ïini÷ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye chandasy abhidheye  /
chÃïor apavÃda÷  /
Óaunakena proktam adhÅyate Óaunakina÷  /
vÃjasaneyina÷  /
chandasi iti kim ? ÓaunakÅyà Óik«Ã  /
kaÂhaÓÃÂha ity atra paÂhyate tatsaæhatÃrthaæ, kevalÃd dhi lukaæ vak«yati  /
kaÂaÓÃÂhÃbhyÃæ proktam adhÅyate kÃÂhaÓÃÂhina÷  /
Óaunaka  /
vÃjasaneya  /
sÃÇgarava  /
ÓÃarÇgarava  /
sÃmpeya  /
ÓÃkheya  /
khÃï¬Ãyana  /
skandha  /
skanda  /
devadattaÓaÂha  /
rajjukaïÂha  /
rajjubhÃra  /
kaÂhaÓÃÂha  /
kaÓÃya  /
talavakÃra  /
puru«Ãæsaka  /
aÓvapeya  /
ÓaunakÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#424]

##  || PS_4,3.107 ||


_____START JKv_4,3.107:

kaÂha-caraka-ÓabdÃbhyÃæ parasyaprokta-pratyayasya lug bhavati  /
kaÂha-ÓabdÃd vaiÓampÃyana-anttevÃsibhya÷ iti ïine÷, caraka-ÓabdÃd apy aïa÷  /
kaÂhena proktam adhÅyate kaÂhÃ÷  /
carakÃ÷  /
chandasi ity eva  /
kÃÂhÃ÷  /
cÃrakÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.108 ||


_____START JKv_4,3.108:

kalÃpi-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
vaiÓampÃyanÃntevÃsitvÃï ïiner apavÃda÷  /
kalÃpinà proktam adhÅyate kÃlÃpÃ÷  /
inaïyanapatye (*6,4.164) iti prak­tibhÃve prÃpte, na antasya Âilope sabrahmacÃripÅÂhasarpikalÃpikuthumitaitalijÃjalijÃÇgali. lÃÇgaliÓilÃliÓikhaï¬isÆkarasadmasuparvaïÃm upasaÇkhyÃnam  /
iti Âilopa÷  /
athÃï-grahaïaæ kim, yathÃprÃptam ity eva siddham ? adhikavidhÃnÃrthaæ, tena mÃthurÅ v­tti÷, saulabhÃni brÃhmaïÃni ity evam Ãdi siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.109 ||


_____START JKv_4,3.109:

chaÇgalin-ÓabdÃt ¬hinuk pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
kalÃpyantevÃsitvÃï ïiner apavÃda÷  /
chaÇgalinà proktam adhÅyate chÃgaleyina÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.110 ||


_____START JKv_4,3.110:

ïinir iha anuvartate, na ¬hinuk  /
pÃrÃÓaryaÓilÃlibhyÃæ ïini÷ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye  /
bhik«u-naÂasÆtrayo÷ iti yathÃsaÇkhyaæ pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
sÆtra-Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
tadvi«ayatà cÃtre«yate, tadartheæ chando-grahaïam anuvartyaæ, guïakalpanayà ca bhik«u-naÂasÆtrayo÷ chandastvam  /
pÃrÃÓaryeïa proktam adhÅyate parÃÓariïo bhik«ava÷  /
ÓailÃlino naÂÃ÷  /
bhik«unaÂasÆtrayo÷ iti kim ? pÃrÃÓaram  /
ÓailÃlam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.111 ||


_____START JKv_4,3.111:

bhik«u-naÂasÆtrayo÷ ity eva  /
karmanda-k­ÓÃÓva-ÓabdÃbhyÃm ini÷ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin vi«aye yathÃsaÇkhyaæ bhik«u-naÂasÆtrayor abhidheyayo÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
atra api tadvi«ayatÃrthaæ chando-grahaïam anuvartyam  /
karmandena proktam adhÅyate karmandino bhik«ava÷  /
k­ÓÃÓvino naÂÃ÷  /
bhik«u-naÂasÆtrayo÷ ityeva, kÃrmandam  /
kÃrÓÃÓvam //


____________________________________________________________________


[#425]

##  || PS_4,3.112 ||


_____START JKv_4,3.112:

tena iti t­tÅyÃ-samarthÃd ekadik ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
ekadik tulyadik samÃnadik ity artha÷  /
sudÃmnà ekadik saudÃmanÅ vidyut  /
haimavatÅ  /
traikakudi  /
pailumÆlÅ  /
tena iti prak­te puna÷ samarthavibhakti-grahaïaæ chando 'dhikÃraniv­tty-artham  /
pÆrvatra hi chando 'dhikÃrÃt tadvi«ayatà sÃdhyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.113 ||


_____START JKv_4,3.113:

tasiÓ ca pratyayo bhavati tena+ekadik ity etasmin vi«aye  /
pÆrveï ghÃdisu aïÃdi«u ca prÃpte«u ayam apara÷ pratyayo vidhÅyate  /
svarÃdi-pÃÂhÃd avyayatvam  /
sudÃmata÷  /
himavatta÷  /
pilumÆlata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.114 ||


_____START JKv_4,3.114:

uras-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati, cakÃrÃt tasiÓ ca, tena ekadik ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
urasà ekadig urasya÷, urasta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.115 ||


_____START JKv_4,3.115:

tena ity eva  /
t­tÅyÃ-samarthÃt upaj¤Ãte ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
vinà upadeÓena j¤Ãtamaupaj¤Ãtaæ, svayam abhisambaddham ity artha÷  /
pÃïininà upaj¤Ãtaæ pÃïinÅyam akÃlakaæ vyÃkaraïam  /
kÃÓak­tsnaæ gurulÃghavam  /
ÃpiÓalaæ du«karaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.116 ||


_____START JKv_4,3.116:

tena ity eva  /
t­tÅyÃ-samarthÃt k­te ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat tatk­taæ granthaÓ cet sa bhavati  /
vararucinà k­tÃ÷ vÃrarucÃ÷ ÓlokÃ÷  /
haikupÃdo grantha÷  /
bhaikurÃÂo grantha÷  /
jÃlÆka÷  /
granthe iti kim ? tak«ak­ta÷ prÃsÃda÷  /
utpÃditaæ k­taæ, vidyÃmÃnÃm eva j¤Ãtam aupaj¤Ãtam ity ayam anayor viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.117 ||


_____START JKv_4,3.117:

t­tÅyÃ-samarthÃt k­te ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati samudÃyena cet sa¤j¤Ã j¤Ãyate  /
mak«ikÃbhi k­taæ mÃk«ikam  /
kÃrmukam  /
sÃragham  /
pauttikam  /
madhuna÷ sa¤j¤Ã÷ etÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#426]

##  || PS_4,3.118 ||


_____START JKv_4,3.118:

tena, k­te, sa¤j¤ÃyÃm iti ca+etat sarvam anuvartate  /
kulÃlÃdibhya÷ vu¤ pratyayo bhavati tena k­tam ity etasminn arthe sa¤j¤ÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
kaulÃlakam  /
vÃru¬akam  /
kulÃla  /
varuda  /
caï¬Ãla  /
ni«Ãda  /
karmÃra  /
senà /
siraghra  /
sendriya  /
devarÃja  /
pari«at  /
vadhÆ  /
ruru  /
dhruva  /
rudra  /
ana¬u÷  /
brahman  /
kumbhakÃra  /
ÓvapÃka  /
kulÃlÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.119 ||


_____START JKv_4,3.119:

tena, k­te, sa¤j¤ÃyÃm iti sarvam anuvartate  /
k«udrÃdibhya÷ a¤ pratyayo bhavati tena k­te ity etasmin vi«aye sa¤j¤ÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
aïo 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
k«udrÃdibhi÷ k­taæ k«audram  /
bhrÃmaram  /
vÃÂaram  /
pÃdapam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.120 ||


_____START JKv_4,3.120:

tasya iti «a«ÂhÅ-samarthÃd idam ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
aïÃdaya÷ pa¤ca mahotsargÃ÷  /
ghÃdayaÓ ca pratyayà yathÃvihitaæ vidhÅyante  /
prak­tipratyaya-arthayo÷ «a«Âhy-arthamÃtraæ tatsambandhimÃtraæ ca vivak«itaæ, yadaparaæ liÇga-saÇkhyÃ-pratyak«a-parok«Ãdikaæ tatsarvam avivak«itam  /
upagor idam aupagavam  /
kÃpaÂavam  /
rëÂriyam  /
avÃrapÃrÅïam  /
anantarÃdi«v anabhidhÃnÃn na bhavati, devadattasya anantaram iti  /
saævahesturaïi ca  /
saævo¬hu÷ svaæ sÃævahitram  /
siddha÷ evÃtrÃï, i¬artham upasaÇkhyÃnam  /
ÃgnÅdha÷ Óaraïe raï bhaæ ca  /
ÃgnÅdhram  /
samidhÃmÃdhÃne «eïyaï  /
sÃmidhenyo mantra÷  /
sÃmidhenÅ ­k //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.121 ||


_____START JKv_4,3.121:

ratha-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmn vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
rathasya idam rathyaæ, cakraæ và yugaæ và  /
rathÃÇga eva+i«yate, na anyatra anabhidhÃnÃt  /
rathasÅtÃhalebhyo yadvidhÃv iti tadantavidhir upasaÇkhyÃyate  /
paramarathyam  /
uttamarathyam //


____________________________________________________________________


[#427]

##  || PS_4,3.122 ||


_____START JKv_4,3.122:

patanti tena iti patram aÓvÃdikaæ vÃhanam ucyate  /
tatpÆrvÃd ratha-ÓabdÃt a¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
pÆrvasya yato 'pavÃda÷  /
ÃÓvarathaæ cakram  /
au«Âraratham  /
gÃrdabharatham //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.123 ||


_____START JKv_4,3.123:

patraæ vÃhanam, tadvÃcina÷ prÃtipadikÃt adhvaryu-pari«ac-chabdÃbhyÃæ ca a¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
patrÃd vÃhye  /
aÓvasya idaæ vahanÅyam ÃÓvam  /
au«Âram  /
gÃrdabham  /
Ãdhvaryavam  /
pÃri«adam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.124 ||


_____START JKv_4,3.124:

hala-sÅra-ÓabdÃbhyÃæ Âhak pratyayo bhavati tasya+idam ity asmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
halasya idaæ hÃlikam  /
sairikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.125 ||


_____START JKv_4,3.125:

dvandva-sa¤j¤ÃkÃt vun pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye, vaira-maithunikayo÷ pratyayÃrtha-viÓa«aïayo÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
chaæ tu paratvÃd bÃdhate  /
vaire tavat - bÃbhravyaÓÃlaÇkÃyanikà  /
kÃkolÆkikà  /
maithunikÃyÃm - atribharadvÃjikà  /
kutsakuÓikikà  /
vivahanamaithunikà /
vairasya napuæsakatve 'py amÅ svabhÃvata÷ strÅliÇgÃ÷  /
vaire devÃsurÃdibhya÷ prati«edho vaktavya÷  /
daivÃsuram  /
rÃk«o 'suraæ vairam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.126 ||


_____START JKv_4,3.126:

gotra-vÃcibhya÷ caraïa-vÃcibhya÷ ca prÃtipadikebhyo vu¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye aïo 'pavÃda÷  /
chaæ tu pratvÃd bÃdhate  /
gotrÃt tÃvad - glaucukÃyanakam  /
aupagavakam  /
caraïÃd dharmÃmnÃyayor i«yate  /
kÃÂhakam  /
kÃlÃpakam  /
maudakam  /
paippalÃdakam //


____________________________________________________________________


[#428]

##  || PS_4,3.127 ||


_____START JKv_4,3.127:

saÇgha-Ãdi«u pratayÃrtha-viÓe«aïe«u a¤anatÃd, ya¤antÃd, i¤antÃc ca prÃtipadikÃd aï pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
pÆrvasya vu¤o 'pavÃda÷  /
gho«a-grahaïam atra kartavyam  /
tena vai«amyÃd yathÃsaÇkhyaæ na bhavati  /
a¤anatÃt baida÷ saÇgha÷  /
baidà 'Çka÷  /
baidam lak«aïam  /
baido gho«a÷  /
ya¤antÃt gÃrga÷ saÇgha÷  /
gÃrgo 'Çka÷  /
gÃrgaæ lak«aïam  /
gÃrgo gho«a÷  /
i¤antÃt dÃk«a÷ saÇgha÷  /
dÃk«o 'Çaka÷  /
dÃk«aæ lak«aïam  /
dÃk«o gho«a÷  /
aÇkalak«aïayo÷ ko viÓe«a÷ ? lak«aïaæ lak«yabhÆtasya+eva cihnabhÆtaæ svaæ yathà vidyà bidÃnÃm, aÇkastu gavÃdistho 'pi gavÃdÅnÃæ svaæ na bhavati  /
ïitkaraïaæ ÇÅbarthaæ puævadbhÃva-prati«edha-arthaæ ca  /
vaidÅ vidyà asya vaidÅvidya÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓÃkalÃd vÃ>#  || PS_4,3.128 ||


_____START JKv_4,3.128:

ÓÃkala-ÓabdÃt saÇghÃdi«u pratyayÃrtha-viÓe«ane«u và aï-pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
vu¤o 'pavÃda÷  /
ÓÃkalena proktam adhÅyate ÓÃkalÃ÷  /
te«Ãæ saÇgha÷ ÓÃkala÷, ÓÃkalaka÷  /
ÓÃkalo 'Çka÷, ÓÃkalako 'Çka÷  /
ÓÃkalaæ lak«aïam, ÓÃkalakaæ lak«aïam  /
ÓÃkalo gho«a÷, ÓÃkalako gho«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.129 ||


_____START JKv_4,3.129:

saÇghÃdayo niv­ttÃ÷, sÃmÃnyena vivÃnam  /
chandoga-Ãdibhya÷ Óabdebhyo ¤ya÷ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
vu¤aïor apavÃda÷  /
caraïÃd dharmÃmnÃyayo÷, tatsÃhacaryÃn naÂaÓabdÃdapi dharmÃmnÃyayoreva bhavati  /
chandogÃnÃæ dharmo và ÃmnÃyo và chandogyam  /
aukthikyam  /
yÃj¤ikyam  /
bÃhv­cyam  /
nÃÂyam  /
anyatra chÃndogaæ kulam ity Ãdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.130 ||


_____START JKv_4,3.130:

daï¬a-pradhÃnà mÃnavÃ÷ daï¬a-mÃïavÃ÷, antevÃsina÷ Ói«yÃ÷  /
te«v abhidheye«u vu¤ pratyayo na bhavati  /
gotra-grahaïam iha anuvartate, tena vu¤-prati«edho vij¤Ãyate  /
gaukak«Ã÷ daï¬amÃïavÃ÷ antevÃsino và  /
dÃk«Ã÷  /
mÃhakÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.131 ||


_____START JKv_4,3.131:

daivatika-Ãdibhya÷ cha÷ pratayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
gotra-pratyayÃntà ete, tata÷ pÆrveïa vu¤i prÃpte cha-vidhÃna-arthaæ vacanam  /
raivatikÅya÷  /
svapiÓÅya÷  /
raivatika  /
svÃpiÓi  /
k«aimav­ddhi  /
gauragrÅvi  /
audameyi  /
audavÃhi  /
baijavÃpi //


____________________________________________________________________


[#429]

##  || PS_4,3.132 ||


_____START JKv_4,3.132:

kaupi¤jala-hÃstipada-ÓabdÃbhyam aï pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
gotra-vu¤o 'pavÃda÷, gotra-adhikÃrÃt  /
kaupi¤jala÷  /
hÃstipada÷ //


____________________________________________________________________


#<Ãtharvaïikasya+ika-lopaÓ ca>#  || PS_4,3.133 ||


_____START JKv_4,3.133:

aï ity eva  /
Ãtharvaïika-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati, tatsaænihogena ca ika-lopa÷, tasya+idam ity etasmin vi«aye  /
caranavu¤o 'pavÃda÷  /
ÃtharvaïikasyÃyaæ Ãtharvaïo dharma÷ ÃmnÃyo và  /
caraïÃd dharmÃmnÃyayo÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.134 ||


_____START JKv_4,3.134:

tasya iti «a«ÂhÅ-samarthÃd vikÃra÷ ity etasmin vi«aye yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
prak­ter avasthÃntaraæ vikÃra÷  /
kim iha+udÃharaïam ? aprÃïyÃdy-udÃttam av­ddhaæ, yasya ca na anyat pratipadaæ vidhÃnam  /
aÓmano vikÃra÷ ÃÓmana÷, ÃÓma÷  /
aÓmano vikÃre  /
iti Âilopa÷ pÃk«ika÷  /
bhÃsmana÷  /
mÃrttika÷  /
nitsvareïÃdyudÃttà ete  /
tasya prakaraïe tasya iti punar vacanaæ Óai«ika-niv­tty-artham  /
vikÃrÃvayavayordhÃdayo na bhavanti  /
hÃla÷  /
saira÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.135 ||


_____START JKv_4,3.135:

prÃï-yo«adhi-v­k«a-vÃcibhya÷ Óabdebhya÷ «a«ÂhÅ-samarthebhya÷ avayave yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, cakÃrÃd vikÃre ca  /
tatra prÃïibhya÷ a¤aæ vak«yati  /
kapotasya vikÃro avayavo và kÃpota÷  /
mÃyÆra÷  /
taittira÷  /
o«adhibhya÷ -- maurvaæ kÃï¬am  /
maurvaæ bhasma  /
v­k«ebhya÷ -- kÃrÅraæ kÃï¬am  /
kÃrÅraæ bhasma  /
ita uttare pratyayÃ÷ prÃïyo«adhiv­k«ebhya÷ vikÃrÃvayavayo÷ bhavanti  /
anyebhyas tu vikÃramÃtre  /
kathaæ dvayam apy adhikriyate tasya vikÃra÷, avayave ca prÃïy-o«adhi-v­k«ebhya÷ iti ? vikÃrÃvayavayor yugapadadhikÃro 'pavÃda /
vidhÃna-artha÷  /
k­ta-nirdeÓau hi tau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.136 ||


_____START JKv_4,3.136:

bilva ity evam Ãdibhyo 'ï pratyayo bhavati vikÃra-avayavayor arthayo÷  /
yathÃyogam a¤mayaÂor apavÃda÷  /
bilvasya vikÃro 'vayavo và bailva÷  /
gavedhukÃ-Óabdo 'tra paÂhyate, tata÷ kopadhÃt eva siddhe maya¬bÃdhanÃrthaæ grahaïam  /
vilva  /
vrÅhi  /
kÃï¬a  /
mudag  /
masÆra  /
godhÆma  /
ik«u  /
veïu  /
gavedhukà /
karpÃsÅ  /
pÃÂalÅ  /
karkandhÆ  /
kuÂÅra  /
bilvÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#430]

##  || PS_4,3.137 ||


_____START JKv_4,3.137:

ka-kÃra-upadhÃt prÃtipadikÃd aï pratyayo bhavati yathÃyogaæ vikÃra-avayavayor arthayo÷  /
a¤o 'pavÃda÷  /
tarku - tÃrkavam  /
tittika-taittikam  /
m̕®kam  /
dÃrdurÆkam  /
mÃdhÆkam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.138 ||


_____START JKv_4,3.138:

trapu-jatu-ÓabdÃbhyÃm aï pratyayo bhavati vikare, tatsanniyogena tayo÷ «ugÃgamo bhavati  /
ora¤o 'pavÃda÷  /
trapuïo vikÃra÷ trÃpu«am  /
jÃtu«am  /
aprÃïyÃditvÃn na avayave //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.139 ||


_____START JKv_4,3.139:

u-varïÃntÃt prÃtipadikÃt a¤ pratayo bhavati vikÃra-avayavayor arthayo÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
anudÃttÃder anyadihodÃharaïam  /
daivadÃram  /
bhÃdradÃravam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.140 ||


_____START JKv_4,3.140:

anudÃttÃde÷ prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati vikÃra-avayavayor arthayo÷  /
aïo 'pavÃda÷  /
dÃdhittham  /
kÃpittham  /
mÃhittham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.141 ||


_____START JKv_4,3.141:

palÃÓa-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ và a¤ pratyayo bhavati vikÃra-avayavayor arthayo÷  /
pÃlÃÓam  /
khÃdiram  /
yavÃsam  /
ubhayatra vibhëeyam  /
palÃÓakhadiraÓiæÓipÃspandanÃnÃm anudattÃditvÃt prÃpte anye«Ãm aprÃpte  /
palÃÓa  /
khadira  /
ÓiæÓipà  /
spandana  /
karÅra  /
ÓirÅ«a  /
yavÃsa  /
vikaÇkata  /
palÃÓÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<Óamyë Âla¤>#  || PS_4,3.142 ||


_____START JKv_4,3.142:

ÓamÅ-ÓabdÃÂ Âla¤ pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
a¤o 'pavÃda÷  /
ÓÃmÅlaæ bhasma  /
ÓÃmÅlÅsruk //


____________________________________________________________________


[#431]

##  || PS_4,3.143 ||


_____START JKv_4,3.143:

prak­timÃtrÃd và maya pratyayo bhavati bhak«yÃcchÃdanavarjitayo÷ vikÃrÃvayavayor arthayor bhëÃyÃæ vi«aye yathÃyathaæ pratyaye«u prÃpte«u  /
aÓmamayam, ÃÓmanam  /
mÆrvÃmayam, maurvÃm  /
bhëÃyÃm iti kim ? bailva÷ khÃdiro và yÆpa÷ syÃt  /
abhak«yÃcchÃdanayo÷ iti kim ? maudga÷ sÆpa÷  /
kÃrpÃsamÃcchÃdanam  /
etayo÷ ity anena kiæ yÃvatà vikÃra-avayavau prak­tÃv eva ? ye viÓe«a-pratyayÃ÷ prÃïirajatÃdibhyo '¤ (*4,3.154) ity evam Ãdayas tadvi«aye 'pi yathà syÃt, kapotamayam, kÃpotam, lohamayam, lauham iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.144 ||


_____START JKv_4,3.144:

bhëÃyÃm abhak«yÃcchÃdanayo÷ ity eva  /
v­ddhebhya÷ prÃtipadikebhya÷ ÓarÃdibhyaÓ ca abhak«yÃcchÃdanayo÷ vikÃrÃvayavayo÷ bhëÃyÃæ vi«aye nityaæ maya pratyayo bhavati  /
v­ddhebhyas tÃvat - Ãmramayam  /
ÓÃlamayam  /
ÓÃkamayam  /
ÓarÃdibhya÷ - Óaramayam  /
darbhamayam  /
m­nmayam  /
nitya-grahaïaæ kiæ yÃvatà Ãrambha-sÃmarthyÃd eva nityaæ bhavisyati ? eka-aco nityaæ mayaÂamicchanti, tad anena kriyate, tvaÇmayam, sraÇmayam , vÃÇmayam iti  /
Óara  /
darbha  /
m­t  /
kuÂÅ  /
t­ïa  /
soma  /
balvaja  /
ÓarÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.145 ||


_____START JKv_4,3.145:

go-ÓabdÃt purÅ«e 'bhidheye maya pratyayo bhavati  /
gomayam  /
purÅ«e iti kim ? gavyaæ paya÷  /
purÅ«aæ na vikÃro na ca avayava÷, tasya+idaæ vi«aye vidhÃnam  /
vikÃrÃvayavayos tu gopayasoryataæ vak«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.146 ||


_____START JKv_4,3.146:

pi«Âa-ÓabdÃn nityaæ maya pratyayo bhavati tasya vikÃra÷ ity etasmin vi«aye  /
aïo 'pavÃda÷  /
pi«Âamayaæ bhasma //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.147 ||


_____START JKv_4,3.147:

pi«Âa-ÓabdÃt kan pratyayo bhavati vikÃre sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
mayaÂo 'pavÃda÷  /
pi«Âaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.148 ||


_____START JKv_4,3.148:

vrÅhi-ÓabdÃn maya pratyayo bhavati puro¬aÓe vikÃre  /
bilvÃdyaïo 'pavÃda÷  /
vrÅhimaya÷ puro¬ÃÓa÷  /
vraiham anyat //


____________________________________________________________________


[#432]

##  || PS_4,3.149 ||

_____START JKv_4,3.149:

tila-yava-ÓabdÃbhyÃm asa¤j¤Ãvi«aye maya pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
tilamayam  /
yavamayam  /
asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? tailam  /
yÃvaka÷  /
yÃvÃdibhya÷ kan (*5,4.29) //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.150 ||


_____START JKv_4,3.150:

dvyaca÷ prÃtipadikÃt chandasi vi«aye maya pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
bhëÃyÃæ maya¬ukta÷, chandasyaprÃpto vidhÅyate  /
yasya parïamayÅ juhÆrbhavati  /
darbhamayaæ vÃso bhavati  /
Óaramayaæ bahirbhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.151 ||


_____START JKv_4,3.151:

utvata÷ prÃtipadikÃd vardhra-bilva-ÓabdÃbhyÃæ ca maya pratyayao na bhavati  /
dvyacaÓ chandasi (*4,3.150) iti prÃpta÷ prati«idhyate  /
mau¤jaæ Óikyam  /
gÃrmutaæ carum  /
vÃrdhrÅ bÃlapragrathità bhavati  /
bailvo brahmavarcasakÃmena kÃrya÷  /
taparakaraïaæ tatkÃlÃrtham dhÆmamayÃni abhrÃïi  /
matub-nirdeÓas tadantavidhinirÃsÃrtha÷  /
iha+eva syÃt vaiïavÅ ya«Âi÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.152 ||


_____START JKv_4,3.152:

tÃla-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ aï pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
maya¬ÃdÅnÃm apavÃda÷  /
tÃlaæ dhanu÷  /
bÃrhiïam  /
aindrÃliÓam  /
tÃlÃddhanu«i  /
bÃrhiïa  /
indrÃliÓa  /
indrÃd­Óa  /
indrÃyudha  /
cÃpa  /
ÓyÃmÃka  /
pÅyuk«Ã  /
tÃlÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.153 ||


_____START JKv_4,3.153:

jÃtarÆpaæ suvarïam  /
bahuvacana-nirdeÓÃt tadvÃcina÷ sarve g­hyante  /
jÃtarÆpa-vÃcibhya÷ prÃtipadikebhya÷ aï pratyayo bhavati parimÃïe vikÃre  /
maya¬ÃdÅnam apavÃda÷  /
hÃÂako ni«ka÷  /
hÃÂakaæ kÃr«Ãpaïam  /
jÃtarÆpam  /
tÃpanÅyam  /
parimÃïe iti kim ? ya«Âiriyaæ hÃÂakamayÅ //


____________________________________________________________________


[#433]

##  || PS_4,3.154 ||


_____START JKv_4,3.154:

prÃïi-vÃcibhya÷ prÃtipadikebhyo rajatadibhyaÓ ca a¤ pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
aïÃdinÃm apavÃda÷  /
anudÃttÃde÷ a¤ vihita eva pariÓi«Âam iha+udÃharaïam  /
prÃïibhyastÃvat - kÃpotam  /
mÃyÆram  /
taittiram  /
rajatÃdibhya÷ - rÃjatam  /
saisam  /
lauham  /
rajatÃdi«u ye 'nudÃttÃdaya÷ paÂyante rajatakaï¬akaraprabh­tayastebhyo '¤i siddhe punarvacanaæ maya¬vÃdhanÃrtham  /
rajata  /
sÅsa  /
loha  /
udumbara  /
nÅladÃru  /
rohitaka  /
bibhÅtaka  /
pÅtadÃsa  /
tÅvradÃru  /
trikaïÂaka  /
kaïÂakÃra  /
rajatÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<¤itaÓ ca tatpratyayÃt>#  || PS_4,3.155 ||


_____START JKv_4,3.155:

a¤ ity eva  /
tad iti vikÃrÃvayavayor arthayo÷ pratyavamarÓa÷  /
¤id yo vikÃrÃvayavapratyayas tadantÃt prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati vikÃravayavayo÷ eva  /
mayaÂo 'pavÃda÷  /
ora¤ (*4,2.71), ÓamyëÂla¤ (*4,3.142), prÃïirajatÃdibhyo '¤ (*4,3.154), u«ÂrÃdvu¤ (*4,3.157), eïyà ¬ha¤ (*4,3.159), kaæsÅya-paraÓavyayor ya¤-a¤au luk ca (*4,3.168) ity ete pratyayÃ÷ g­hyante  /
daivadÃravasya vikÃro 'vayavo và daivadÃravam  /
dÃdhitthasya dÃdhittham  /
pÃlÃÓasya pÃlÃÓam  /
ÓÃmÅlasya ÓÃmÅlam  /
kÃpotasya kÃpotam  /
au«Ârakasya au«Ârakam  /
aiïeyasya aiïeyam  /
kÃæsyasya kÃæsyam  /
pÃraÓavasya pÃraÓavam  /
¤ita÷ iti kim ? bailvamayam  /
tatpratyayÃt iti kim ? baidamayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.156 ||

_____START JKv_4,3.156:

prÃgvate«Âha¤ (*4,1.18) ity ata Ãrabhya krÅtÃrthe ye pratyayÃ÷ parimÃïÃd vihitÃ÷, te vikÃre 'tidiÓyante  /
parimÃïÃt krÅta iva pratyayà bhavanti tasya vikÃra÷ ity etasmin vi«aye  /
aïÃdÅnÃm apavÃda÷  /
saÇkhyà api parimÃïa-grahaïena g­hyate, na rƬhiparimÃïam eva  /
ni«keïa krÅtaæ nai«kikam  /
evaæ ni«kasya vikÃro nai«kika÷  /
Óatena krÅtaæ Óatyam, Óatikam  /
Óatasya vikÃra÷ Óatya÷, Óatika÷  /
sÃhasra÷  /
vati÷ sarvasÃd­ÓyÃrtha÷  /
adhyardhapÆrvÃd dvigor lug asa¤j¤ÃyÃm (*5,1.28) ity evam Ãdikam apy atidiÓyate  /
dvisahasra÷, dvisÃhasra÷  /
dvini«ka÷, dvinai«kika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.157 ||


_____START JKv_4,3.157:

u«Âra-ÓabdÃd vu¤ pratyayo vikÃrÃvayavayor arthyo÷  /
prÃïya¤o 'pavÃda÷  /
u«Ârasya vikÃro 'vayavo và au«Âraka÷ //


____________________________________________________________________


[#434]

##  || PS_4,3.158 ||


_____START JKv_4,3.158:

umÃ-ÓabdÃd ÆrïÃ-Óadac ca và vu¤ pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
aumakam, aumam  /
aurïakam aurïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.159 ||


_____START JKv_4,3.159:

eïÅ-ÓabdÃd ¬ha¤ pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
prÃïya¤o 'pavÃda÷  /
aiïeyam mÃæsam  /
puæsastu a¤ eva bhavati  /
eïasya mÃæsam aiïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.160 ||


_____START JKv_4,3.160:

gopayas-ÓabdÃbhyÃæ yat pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
gavyam  /
payasyam  /
sarvatra gorajÃdi-prasaÇge yad asty eva, may¬vi«aye tu vidhÅyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.161 ||


_____START JKv_4,3.161:

dru-ÓabdÃd yat pratyayo bhavati vikÃrÃvayavayor arthayo÷  /
ora¤o 'pavÃda÷  /
dravyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.162 ||


_____START JKv_4,3.162:

dra-ÓabdÃn mÃne vikÃra-viÓe«e vaya÷ pratyayo bhavati  /
yato 'pavÃda÷  /
druvayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.163 ||


_____START JKv_4,3.163:

vikÃrÃvayavayor utpannasya phale tadvi«aye vivak«ite lug bhavati  /
ÃmalakyÃ÷ phalam Ãmalakam  /
kuvalam  /
vadaram  /
phalitasya v­k«Ãsya phalam avayavo bhavati vikÃraÓ ca, pallavitasya+iva pallava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.164 ||


_____START JKv_4,3.164:

phale ity eva  /
plak«a-Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ phale vikÃrÃvayavatvena vivak«ite aï pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavÃda÷  /
vidhÃna-sÃmarthyÃt tasya na lug bhavati  /
plÃk«am  /
naiyagrodham  /
plak«a  /
nyagrodha  /
aÓvattha  /
iÇgudÅ  /
Óigru  /
kakarndhu  /
vuhatÅ  /
plak«a-Ãdi÷ //


____________________________________________________________________


[#435]

##  || PS_4,3.165 ||


_____START JKv_4,3.165:

phale ity eva  /
jambÆ-ÓabdÃt phale 'bhidheye và aï pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavÃda÷  /
atra aïo vidhÃna - samÃrthyÃl lug na bhavati, a¤as tu bhavaty eva  /
jÃmbavÃni phalÃni, jambÆni và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.166 ||


_____START JKv_4,3.166:

và ity eva  /
jambvÃ÷ phale 'bhidheye pratyayasya và lup bhavati  /
yuktavadbhÃve viÓe«a÷  /
jambvÃ÷ phalam jambÆ÷ phalam, jambu phalam, jÃmbavam iti và  /
lup-prakaraïe pahla-pÃkaÓu«Ãm upasaÇkhyÃnam  /
vrÅhaya÷  /
yavÃ÷  /
mëÃ÷  /
mudgÃ÷  /
tilÃ÷  /
pu«pamÆlesu bahulam  /
mallikÃyÃ÷ pu«pam mallikà  /
navamallikà jÃti÷  /
bidÃryÃ÷ mÆlaæ bidÃrÅ  /
aæÓumatÅ  /
b­hatÅ  /
na ca bhavati  /
pÃÂalÃni pu«pÃïi  /
ÓÃlvÃni mÆlani  /
bahulavacanÃt kvacid anyad api bhavati, kadambaæ pu«pam, aÓokam, karavÅram, bailvÃni phalÃni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.167 ||

_____START JKv_4,3.167:

harÅtakÅ ity evam Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ phale pratyayasya lub bhavati  /
luki prÃpte lupo vidhÃne yuktavadbhÃve strÅ-pratyayaÓravaïe ca viÓe«a÷  /
harÅtakyÃ÷ phalaæ harÅtakÅ  /
koÓÃtakÅ  /
nakharajanÅ  /
atra ca vyaktir yuktavadbhÃvena+i«yate, vacanaæ tv abhidheyavad eva bhavati  /
harÅtakyÃ÷ phalÃni harÅtakya÷  /
harÅtakÅ  /
koÓÃtakÅ  /
nakharajanÅ  /
Óa«kaï¬Å  /
dìŠ /
do  /
dŬŠ /
ÓvetapÃkÅ  /
arjunapÃkÅ  /
kÃlà  /
drÃk«Ã  /
dhvaÇk«Ã  /
gargarikà /
kaïÂakÃrikà  /
ÓephÃlikà  /
ye«Ãæ ca phalapÃka-nimitta÷ Óo«a÷  /
pu«pamule«u bahulam  /
harÅtakyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.168 ||


_____START JKv_4,3.168:

prÃk krÅtÃc cha÷ (*5,1.1), kaæsÅya÷  /
u-gav-Ãdibhyo yat (*5,1.2), paraÓavya÷  /
kaæsÅya-paraÓavya-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ ya¤-a¤au pratyayau bhavata÷ tasya vikÃra÷ ity etasmin vi«aye, tatsaæniyogena ca kaæsÅya-paraÓavyayo÷ lug bhavati  /

[#436]

kaæsÅyasya vikÃra÷ kÃæsya÷  /
paraÓavyasya vikÃra÷ pÃraÓava÷  /
prÃtipadika-adhikÃrÃd dhÃtupratyayasya na lug bhavati  /
paraÓavya-ÓabdÃd anudÃtta-ÃditvÃd eva a¤i siddhe lug-arthaæ vacanam  /
nanu ca yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope k­te halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-lopo bhavi«yati ? naa+ead asti, Åti iti tatra vartate //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷

______________________________________________________

[#437]

caturthÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.1 ||


_____START JKv_4,4.1:

tad vahati ratha-yuga-prÃsaÇgam (*4,4.76) iti vak«yati  /
prÃgetasmÃd vahatisaæÓabdanÃd yÃnarthÃn anukramami«yÃma÷, Âhak pratyayas te«v adhik­to veditavya÷  /
vak«yati - tena dÅvyati khanati jayati jitam (*4,4.2) iti  /
ak«air dÅvyati Ãk«ika÷  /
Âhak-prakaraïe tadÃheti mÃÓabdÃdibhya upasaÇkhyÃnam  /
mÃÓabda÷ ity Ãha mÃÓabdika÷  /
naityaÓabdika÷ kÃryaÓabdika÷  /
vÃkyÃd etat pratyayavidhÃnam  /
Ãhau prabhÆtÃdibhya÷  /
prabhÆtam Ãha prÃbhÆtika÷  /
pÃryÃptika÷  /
kriyÃviÓe«aïat pratyaya÷  /
p­cchatau susnÃtÃdibhya÷  /
susnataæ p­cchati sausnÃtika÷  /
saukharÃtrika÷  /
saukhaÓÃyanika÷  /
gacchati paradÃrÃdibhya÷  /
paradÃrÃn gacchati pÃradÃrika÷  /
gaurutalpika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.2 ||


_____START JKv_4,4.2:

tena iti t­tÅyÃ-samarthÃd dÅvyati khanati jayati jitam ity ete«v arthe«u Âhak pratyayo bhavati  /
ak«air dÅvyati Ãk«ika÷  /
ÓÃlÃkika÷  /
abhryà khanati Ãbhrika÷  /
kauddÃlika÷  /
ak«air jayati Ãk«ika÷  /
ak«air jitam Ãk«ikam  /
ÓÃlÃkikam  /
sarvatra karaïe t­tÅyà samarthavibhakti÷  /
devadattena jitam iti pratyayo na bhavati, anabhidhÃnÃt  /
aÇgulyà khanati iti ca  /
pratyayÃrthe saÇkhyÃkÃlayor avivak«Ã  /
kriyÃpradhÃnatve 'pi cÃkhyÃtasya taddhita÷ svabhÃvÃt sÃdhanapradhÃna÷ //


____________________________________________________________________


[#438]

##  || PS_4,4.3 ||


_____START JKv_4,4.3:

tena iti t­tÅyÃ-samarthÃt saæsk­tam ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
sata utkar«ÃdhÃnaæ saæskÃra÷  /
dadhnà saæsk­tam dÃdhikam  /
ÓÃrÇgaverikam  /
mÃrÅcikam  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.4 ||


_____START JKv_4,4.4:

kulattha-ÓabdÃt ka-kÃropadhÃt ÓabdÃc ca prÃtipadikÃd aï pratyayo hbavati saæsk­tam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
kulatthai÷ saæsk­tam kaulattham  /
kakÃropadhÃt - taitti¬Åkam  /
dÃrdabhakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.5 ||


_____START JKv_4,4.5:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt tarati ity etasminn arthe Âhak pratyayo hbavati  /
tarati plavate ity artha÷  /
kÃï¬aplavena tarati kÃï¬aplavika÷  /
au¬upika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.6 ||


_____START JKv_4,4.6:

gopuccha-ÓabdÃÂ Âha¤ pratyayo bhavati tarati ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
gaupucchika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.7 ||


_____START JKv_4,4.7:

nau-ÓabdÃd dvyacaÓ ca prÃtipadikÃÂ Âhan pratyayo hbavati tarati ity etasmin arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
nÃvà tarati nÃvika÷  /
dvyaca÷ khalv api - ghaÂika÷  /
plavika÷  /
bÃhuka÷  /
«akÃra÷ sÃæhitiko nÃnubandha÷  /
bÃhukà strÅ  /
Ãkar«Ãt parpÃder bhastrÃdibhya÷ kusÅda-sÆtrÃc ca  /
ÃvasathÃt kiÓarÃde÷ «ita÷ «a¬ete Âhag-adhikÃre //
vidhivÃkyÃpek«aæ ca «aÂtvaæ, pratyayÃs tu sapta //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.8 ||


_____START JKv_4,4.8:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃc carati ity etasminn arthe Âhak patyayo bhavati  /
caratir bhak«aïe gatau ca vartate  /
dadhnà carati dadhika÷  /
hÃstika÷  /
ÓÃkaÂika÷ //


____________________________________________________________________


[#439]

#<Ãkar«Ãt «Âhal>#  || PS_4,4.9 ||


_____START JKv_4,4.9:

Ãkar«a-ÓabdÃd «thal pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
lakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
Ãkar«eïa carati Ãkar«ika÷  /
Ãkar«ikÅ  /
Ãkar«a÷ iti suvarïa-parÅk«Ãrtho nika«opala÷ ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.10 ||

_____START JKv_4,4.10:

parpa ity evam Ãdibhya÷ «Âhan pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
parpika÷  /
parpikÅ  /
aÓvika÷  /
aÓvikÅ  /
parpa  /
aÓva  /
aÓvattha  /
ratha  /
jÃla  /
nyÃsa  /
vyÃla  /
pÃda  /
pa¤ca  /
padika  /
parpÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓvagaïàÂha¤ca>#  || PS_4,4.11 ||


_____START JKv_4,4.11:

Óvagaïa-ÓabdÃt Âha¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃt «Âhan, carati ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
Óvagaïena carati ÓvÃgaïika÷  /
ÓvÃgaïikÅ  /
Âhan - Óvagaïika÷  /
Óvagaïikà  /
Óva-Ãder i¤i (*7,3.8) it yatra vak«yati, ikÃrÃdi-grahaïaæ ca kartavyam ÓvÃgaïikÃdy-artham (*7,3.8) iti  /
tena thatri dvarÃdikÃryaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.12 ||


_____START JKv_4,4.12:

tena iti t­tÅyÃsamarthebhya÷ vetanÃdibhya÷ Óabdebhya÷ jÅvati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
vetanena jÅvati vaitanika÷ karmakara÷  /
dhanurdaï¬agrahaïam atra saÇghÃtavig­hÅtÃrtham  /
dhanurdaï¬ika÷  /
dhÃnu«ka÷  /
dÃï¬ika÷  /
vetana  /
vÃha  /
ardhavÃha  /
dhanurdaï¬a  /
jÃla  /
vesa  /
upavesa  /
pre«ana  /
upasti  /
sukha  /
Óayyà  /
Óakti  /
upani«at  /
upave«a  /
srak  /
pÃda  /
upasthÃna  /
vetanÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.13 ||


_____START JKv_4,4.13:

vasna-krayavikraya-ÓabdÃbhyÃæ t­tÅyÃsamarthÃbhyÃæ Âhan pratyayo bhavati jÅvati ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
vasnena jÅvati vasnika÷  /
kraya-vikraya-grahaïaæ saÇghÃtavig­hÅta-artham  /
krayavikrayÅka÷  /
krayika÷  /
vikrayika÷ //


____________________________________________________________________


[#440]

#<Ãyudhac cha ca>#  || PS_4,4.14 ||


_____START JKv_4,4.14:

Ãyudha-ÓabdÃt cha pratyayo bhavati, cakÃrÃÂ ÂhaæÓ ca, jÅvati ity etasmin vi«aye  /
Ãyudhena jÅrvÃta ÃyudhÅya÷, Ãyudhika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.15 ||


_____START JKv_4,4.15:
tena ity eva  /
utsaÇgÃdibhyas t­tiyÃsamarthebhyo harati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
haratir deÓÃntaraprÃpaïe vartate  /
utsaÇgena harati autsaÇgika÷  /
au¬upika÷  /
utsaÇga  /
u¬upa  /
utpata  /
piÂaka  /
utsaÇgÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.16 ||


_____START JKv_4,4.16:

bhastrà ity evam Ãdibhya÷ t­tÅyÃsamrthebhya÷ harati tiyetasminnarthe «Âhan pratyayo bhavati  /
bhastrayà harati bhastrika÷  /
bhastrikÅ  /
bharaÂika÷  /
bharaÂikÅ  /
bhastrà /
bharaÂa  /
bharaïa  /
ÓÅr«abhÃra  /
ÓÅr«ebhÃra  /
aæsabhÃra  /
aæsebhÃra  /
bhastrÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.17 ||


_____START JKv_4,4.17:

harati ity eva  /
vivadha-vÅvadha-ÓabdÃbhyÃm t­tÅyÃsamarthÃbhyÃæ vibhëà «Âhan pratyayo bhavati  /
tena mukte prak­ta÷ Âhag bhavati  /
vivadhena harati vivadhika÷  /
vivadhikÅ  /
vÅvadhika÷  /
vivadhikÅ  /
Âhak khalv api - vaivadhika÷  /
vaivadhikÅ  /
vivadha-vÅvadha-Óabdau samÃnÃrthau pathi paryÃhÃre ca vartete //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.18 ||


_____START JKv_4,4.18:

harati ity eva  /
kuÂilikÃ-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃd aï pratyayo hbavati harati ity etasminn arthe  /
kuÂilikÃyà harati m­go vyÃdhaæ kauÂiliko m­ga÷  /
kuÂilikayà haratyaÇgÃrÃt kauÂilika÷ karmÃra÷  /
kuÂilikà vakragati÷, karmÃrÃïÃmÃyudhakar«aïÅ lohamayÅ ya«ÂiÓ ca+ucyate //


____________________________________________________________________


[#441]

##  || PS_4,4.19 ||

_____START JKv_4,4.19:

tena ity eva  /
ak«adyÆtÃdibhya÷ t­tÅyÃsamarthebhyo nirv­tte ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
ak«adyÆtena nirv­ttam Ãk«adyÆtikaæ vairam  /
jÃnuprah­tikam  /
ak«adyÆta  /
jÃnuprah­ta  /
jaÇghÃprah­ta  /
pÃdasvedana  /
kaïÂakamardana  /
gatÃgata  /
yÃtopayÃta  /
anugata  /
ak«adyÆtÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.20 ||


_____START JKv_4,4.20:

nirv­tta ity eva  /
¬vita÷ ktri÷ (*3,3.88) ity ayaæ triÓabdo g­hyate  /
tryantÃn nityaæ map pratyayo bhavati tena virv­tte ity etasminn arthe  /
¬upaca« pÃke - paktrimam  /
¬uvap - uptrimam  /
¬uk­¤ - k­trimam  /
nitya-grahaïaæ svÃtantryaniv­tty-artham, tena tryantaæ nityaæ map-pratyayÃntam eva bhavati, vi«ayÃntare na prayoktavyam iti  /
bhÃva-pratyayÃntÃdim abvaktavya÷  /
pÃkena nirv­ttam pÃkimam  /
tyÃgimam  /
sekimam  /
kuÂÂimam //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.21 ||


_____START JKv_4,4.21:

nirv­tta ity eva  /
apamitya-yÃcita-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ kak kan ity etau pratyayau bhavata÷ nirv­tte ity etasminn arthe  /
Ãpamityakam  /
yÃcitakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.22 ||


_____START JKv_4,4.22:

tena ity eva  /
t­tÅyÃsamarthÃt saæs­«Âe ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
saæs­«Âam ekÅbhÆtam abhinnam ity artha÷  /
dadhnà saæs­«Âaæ dÃdhikam  /
mÃricikam  /
ÓÃrÇgaverikam  /
paippalikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.23 ||


_____START JKv_4,4.23:

cÆrïa-ÓabdÃd ini÷ pratyayo bhavati saæs­«te  /
Âhako 'pavÃda÷  /
cÆrïai÷ saæs­«ÂÃ÷ cÆrïino 'pÆpÃ÷  /
cÆrïino dhÃnÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#442]

##  || PS_4,4.24 ||


_____START JKv_4,4.24:

saæs­«te (*4,3.22) ity anena+utpannasya Âhako lavaïa-ÓabdÃl luk bhavati  /
lavaïa÷ sÆpa÷  /
lavaïaæ ÓÃkam  /
lavaïà yavÃgÆ÷  /
dravya-vÃcÅ lavaïa-Óabdo lukaæ prayojayati, na guïavÃcÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.25 ||


_____START JKv_4,4.25:

mudga-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati saæs­«Âe ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
maudga odana÷  /
maudgÅ yavÃgÆ÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.26 ||


_____START JKv_4,4.26:

tena ity eva  /
vya¤jana-vÃcibhya÷ prÃtipadikebhya÷ t­tÅyÃsamarthebhya÷ upasikte ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
dadhnà upasiktaæ dÃdhikam  /
saupikam  /
khÃrikam  /
vya¤janai÷ iti kim ? udakena+upasikta odana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.27 ||


_____START JKv_4,4.27:

ojas sahas ambhas ity etebhya÷ t­tÅyÃsamarthebhyo vartate ity arthe Âhak pratyayo bhavati  /
ojasà vartate aujasika÷ ÓÆra÷  /
sÃhasikaÓcaura÷  /
Ãmbhasiko matsya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.28 ||


_____START JKv_4,4.28:

tad iti dvitÅyÃsamartha-vibhakti÷  /
prati anu ity evaæ pÆrvebhya÷ Åpa-loma-kÆla-Óabdebhyo dvitiyÃsamarthebhyo vartate ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
nanu ca v­tir akarmaka÷, tasya kathaæ karmaïà sambandha÷ ? kriyÃviÓ«aïam akarmakÃïÃm api karma bhavati  /
pratÅpaæ vartate prÃtÅpika÷  /
ÃnvÅpika÷  /
prÃtilomika÷  /
Ãnulomika÷  /
prÃtikÆlika÷  /
ÃnukÆlika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.29 ||


_____START JKv_4,4.29:

parimukha-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd vartate ity easminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
parimukhaæ vartate pÃrimukhika÷  /
cakÃro 'nukta-samuccayÃrtha÷  /
pÃripÃrÓvika÷ //


____________________________________________________________________


[#443]

##  || PS_4,4.30 ||


_____START JKv_4,4.30:

tat iti dvitÅyÃsamarthÃt prayacchati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati, yat tad dvitÅyÃsamarthaæ garhyaæ cet tad bhavati  /
dviguïÃrtha dviguïaæ, tÃdarthyÃt tÃcchabdyam  /
dviguïaæ prayacchati dvaiguïika÷  /
triguïika÷  /
v­ddher v­dhuÓibhÃvo vaktavya÷  /
vÃrdhu«ika÷  /
prak­tyanataraæ và v­ddhiparyÃyo v­dhu«iÓabda÷  /
garhyam iti kim ? dviguïaæ prayacchaty adhamarïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.31 ||


_____START JKv_4,4.31:

prayacchati garhyam ity eva  /
kusÅdaæ v­ddhi÷, tadarthaæ dravyaæ kusidam  /
ekÃdaÓÃrthà daÓa daÓaikÃdaÓaÓabdena+ucyante  /
kusÅda-daÓa-ekÃdaÓaÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ «Âhan «Âhac ity etau pratyayau bhavata÷ prayacchati garhyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃdau  /
kusidaæ prayacchati kusÅdika÷  /
kusÅdikÅ  /
daÓaikÃdaÓika÷  /
daÓaikÃdaÓikÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.32 ||


_____START JKv_4,4.32:

tad iti dvitÅyÃsamarthÃd ucchati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
badarÃïi ucchati bÃdarika÷  /
ÓyÃmÃkika÷  /
bhÆmau patitasyaikaikasya kaïasyopÃdÃnamu¤cha÷  /
kaïÃnu¤chati kÃïika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.33 ||


_____START JKv_4,4.33:

tad iti dvitÅyÃsamarthÃd rak«ati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
samÃjaæ rak«ati sÃmÃjika÷  /
sÃæniveÓika÷ //


____________________________________________________________________


#<Óabda-darduraæ karoti>#  || PS_4,4.34 ||


_____START JKv_4,4.34:

tad iti dvitÅyÃsamarthÃbhyÃæ Óabda-dardura-ÓabdÃbhyÃæ karoti ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
Óabdaæ karoti ÓÃbdiko vaiyÃkaraïa÷  /
dÃrdurika÷ kumbhakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.35 ||


_____START JKv_4,4.35:

tad ity eva  /
pak«yÃdibhyo dvitÅyÃsamarthebhyo hanti ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
svarÆpasya paryÃyÃïÃæ tadviÓe«ÃïÃm ca grahaïam iha+isyate  /
pak«iïo hanti pÃk«ika÷  /
ÓÃkunika÷  /
mÃyÆrika÷  /
taittirika÷  /
matsya - mÃtsyika÷  /
mainika÷  /
ÓÃpharika÷  /
ÓÃkulika÷  /
m­ga - mÃrgika÷  /
hÃriïika÷  /
saukarika÷  /
sÃraÇgika÷ //


____________________________________________________________________


[#444]

##  || PS_4,4.36 ||


_____START JKv_4,4.36:

paripantha-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃt ti«Âhati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
paripanthaæ ti«Âhati pÃripanthikaÓcaura÷  /
cakÃro bhinnakrama÷ pratyayÃrthaæ samuccinoti  /
paripanthaæ hanti pÃripanthika÷  /
samarthavibhaktiprakaraïe punar dvitiyoccÃraïaæ laukikavÃkya-pradarÓana-artham  /
paripathaÓabda-paryÃya÷ paripantha-Óabdo 'sti iti j¤Ãpayati  /
sa vi«ayÃntare 'pi prayoktavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.37 ||


_____START JKv_4,4.37:

mÃtha-Óabda-uttarapadÃt prÃtipaikÃt padavÅ anupada ity etÃbhyÃæ ca dhÃvati ity etasminnarthe Âhak pratyayo bhavati  /
daï¬amÃthaæ dhÃvati dÃï¬amÃthika÷  /
ÓaulkamÃthika÷  /
pÃdavika÷  /
Ãnupadika÷  /
mathaÓabda÷ pathiparyÃya÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃkrandÃÂ Âha¤ ca>#  || PS_4,4.38 ||


_____START JKv_4,4.38:

Ãkrandanti etasmin nityÃkrando deÓa÷  /
atha và Ãkrandyate ity Ãkranda÷ ÃrtÃyanam ucyate  /
viÓe«ÃbhÃvÃd dvayor api grahaïam  /
Ãkranda-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃd dhÃvati ity etasminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃÂ Âhak ca  /
svare viÓe«a÷  /
Ãkrandaæ dhÃvati Ãkrandika÷  /
ÃkrandikÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.39 ||


_____START JKv_4,4.39:

padaÓabda÷ uttarapadaæ yasya tasmÃt padottarapada-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃd g­hïÃti ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
pÆrvapadaæ g­hïÃti paurvapadika÷  /
auttarapadika÷  /
padÃnatÃt iti na+uktaæ, bahucpÆrvÃn mà bhÆt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.40 ||


_____START JKv_4,4.40:

pratikaïÂha-artha-lalÃma-Óabdebhya÷ tad iti dvitÅyÃsamarthebhya÷ g­hïÃti ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
pratikaïÂhaæ g­hïÃti prÃtikaïÂhika÷  /
Ãrthika÷  /
lÃlÃmika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.41 ||


_____START JKv_4,4.41:

dharma-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃc carati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
caratirÃsebÃyÃæ nÃnu«ÂhÃnamÃtre  /
dharmaæ carati dhÃrmika÷  /
adharmÃc ca+iti vaktavyam  /
Ãdharmika÷ //


____________________________________________________________________


[#445]

##  || PS_4,4.42 ||


_____START JKv_4,4.42:

pratipatha-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd eti ity asminn arthe Âhan pratyayo bhavati, cakÃrÃÂ Âhak ca  /
pratipatham eti pratipathika÷, prÃtipathika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.43 ||


_____START JKv_4,4.43:

samavÃyÃ-vÃcibhya÷ Óabdebhya÷ tad iti dvitÅyÃsamarthebhya÷ samavaiti ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
samavÃya÷ samÆha÷ ucyate, na saæpradhÃraïà  /
samavÃyÃn iti bahuvacanaæ sarÆpavidhinirÃsÃrtham  /
samavaiti Ãgatya tadekadeÓÅ bhavati ity artha÷  /
samavÃyÃn samavaiti sÃmavÃyika÷  /
sÃmÃjika÷  /
sÃmÆhika÷  /
sÃnniveÓika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.44 ||


_____START JKv_4,4.44:

pari«ada÷ ïya÷ pratyayo bhavati samavÃyÃn samavaiti ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
pari«adaæ samavaiti pÃri«adya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.45 ||


_____START JKv_4,4.45:

senÃ-ÓabdÃd và ïya÷ pratyayo bhavati samavÃyÃn samavaiti ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
senÃæ samavaiti sainya÷, sainika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.46 ||


_____START JKv_4,4.46:

lalÃÂa-kukkuÂÅ-ÓabdÃbhyÃæ tad iti dvitÅyÃsamarthÃbhyÃæ paÓyati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
sa¤j¤Ã-grahaïam abhidheya-niyama-arthaæ, na tu rƬhyartham  /
lalÃÂaæ paÓyati lÃlÃÂika÷ sevaka÷  /
kaukkuÂiko bhik«u÷  /
sarvÃvayavebhyo lalÃÂaæ dÆre d­Óyate  /
tad anena lalÃÂa-darÓanena sevakasya svÃminaæ prati anupaÓle«a÷ kÃrye«u anupasthÃyitvaæ lak«yate  /
lÃlÃÂika÷ sevaka÷  /
svÃmina÷ kÃrye«u na+upati«Âhate ity artha÷  /
kukkuÂÅ-Óabdena api kukkuÂÅpÃto lak«yate  /
deÓasya alpatayà hi bhik«uravik«iptad­«Âi÷ pÃdavik«epadeÓe cak«u÷ saæyamya gacchati sa ucyate kaukkuÂika÷ iti //


____________________________________________________________________


[#446]

##  || PS_4,4.47 ||


_____START JKv_4,4.47:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃd dharmyam ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
dharmyaæ nyÃyyam  /
ÃcÃrayuktam ity artha÷  /
ÓulkaÓÃlÃyÃ÷ dharmyaæ ÓaulkaÓÃlikam  /
Ãkarikam  /
Ãpaïikam  /
gaulmikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.48 ||


_____START JKv_4,4.48:

mahi«Å ity evam Ãdibhya÷ aï pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
mahisyÃ÷ dharmyam mÃhi«am  /
prÃjÃvatam  /
mahi«Å  /
prajÃvatÅ  /
pralepikà /
vilepikà /
anulepikà /
purohita  /
maïipÃlÅ  /
anucÃraka  /
hot­  /
yajamÃna  /
mahi«yÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<­to '¤>#  || PS_4,4.49 ||


_____START JKv_4,4.49:

­kÃrÃntÃt prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
potur dhrmyaæ pautram  /
audgÃtram  /
narac ca+eti vaktavyam  /
narasya dharmyà nÃrÅ  /
viÓasitur i¬lopaÓ ca  /
viÓasitu÷ dharmyam vaiÓastram  /
vibhÃjayiturïilopaÓ ca  /
vibhÃjayitur dhrmyam vaibhÃjitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.50 ||


_____START JKv_4,4.50:

tasya ity eva  /
«a«ÂhÅsamarthÃt avakraya ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
avakrÅïite 'nena iti avakraya÷ piï¬aka÷ ucyate  /
ÓulkaÓÃlÃyÃ÷ avakraya÷ aulkaÓÃlika÷  /
Ãkarika÷  /
Ãpaïika÷  /
gaulmika÷  /
nanu avakrayo 'pi dharmyam eva ? na+etad asti  /
lokapŬayà dharmatikrameïa apy avakrayo bhavati //


____________________________________________________________________


[#447]

##  || PS_4,4.51 ||


_____START JKv_4,4.51:

tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati yattatprathamÃsamarthaæ païyaæ cet tad bhavati  /
apÆpÃ÷ païyam asya ÃpÆpika÷  /
Óëkulika÷  /
maudakika÷  /
païyam iti viÓe«anaæ taddhitav­ttÃv antarbhÆtam ata÷ païya-Óabdo na prayujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.52 ||


_____START JKv_4,4.52:

lavaïa-ÓabdÃÂ Âha¤ pratyayo bhavati tad asya païyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
lavaïaæ païyam asya lÃvaïika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.53 ||


_____START JKv_4,4.53:

kiÓara ity evam Ãdibhya÷ «Âhan pratyayo tad asya païyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
kiÓarÃdayo gandhaviÓe«a-vacanÃ÷  /
kiÓarÃ÷ païyam asya kiÓarika÷  /
kiÓarikÅ  /
niradika÷  /
naradikÅ  /
kiÓara  /
narada  /
nalada  /
sumaÇgala  /
tagara  /
guggulu  /
uÓÅra  /
haridrà /
haridrÃyaïÅ  /
kiÓarÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓalÃluno 'nyatarasyÃm>#  || PS_4,4.54 ||


_____START JKv_4,4.54:

ÓalÃlu-ÓabdÃd anyatarasyÃæ «Âhan pratyayo bhavati tad asya païyam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
ÓalÃlu-Óabdo gandhaviÓe«a-vacana÷  /
ÓalÃlu païyam asya ÓalÃluka÷  /
ÓalÃlukÅ  /
ÓÃlÃluka÷ /
ÓÃlÃlukÅ //


____________________________________________________________________


#<Óilpam>#  || PS_4,4.55 ||


_____START JKv_4,4.55:

tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati yattat prathamÃsamarthaæ Óilpaæ cet tad bhavati  /
Óilpaæ kauÓalam  /
m­daÇgavÃdanaæ Óilpam asya mÃrdaÇgika÷  /
pÃïavika÷  /
vaiïika÷  /
m­daÇgavÃdane vartamÃno m­daÇgaÓabda÷ pratyayam utpÃdayati  /
Óilpaæ taddhitav­ttÃv antarbhavati //


____________________________________________________________________


[#448]

##  || PS_4,4.56 ||


_____START JKv_4,4.56:

ma¬¬uka-jharjhara-ÓabdÃbhyÃm anyatarasyÃm aï pratyayo bhavati tad asya Óilpam ity etasmin vi«aye  /
pak«e so 'pi bhavati  /
ma¬¬ukavÃdanaæ Óilpamastha mì¬uka÷, mì¬ukika÷  /
jhÃrjhara÷, jhÃrjharika÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.57 ||


_____START JKv_4,4.57:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati, yattat prathamÃsamarthaæ praharaïaæ cet tad bhavati  /
asi÷ praharaïam asya Ãsika÷  /
prÃsika÷  /
cÃkrika÷ dhÃnu«ka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.58 ||


_____START JKv_4,4.58:

paraÓvadha-ÓabdÃt Âha¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃt Âhak  /
svare viÓe«a÷  /
paraÓvadha÷ praharaïam asya pÃraÓvadhika÷ //


____________________________________________________________________


#<Óakti-ya«Âyor Åkak>#  || PS_4,4.59 ||


_____START JKv_4,4.59:

Óakti-ya«Âi-ÓabdÃbhyÃm Åkak pratyayo bhavati tad asya praharaïam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
Óakti÷ praharaïam asya ÓÃktÅka÷  /
yëÂÅka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.60 ||


_____START JKv_4,4.60:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamÃsamarthebhya÷ asti nÃsti di«Âa ity etebhya÷ Óabdebhya÷ asya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati yat tat prathamÃsamarthaæ matiÓ cet tad bhavati  /
asti mati÷ asya Ãstika÷  /
nÃsti mati÷ asya nÃstika÷  /
dai«Âika÷  /
na ca matisattÃmÃtre pratyaya i«yate, kiæ tarhi, paraloko 'sti iti yasya mati÷ sa Ãstika÷  /
tadviparÅto nÃstika÷  /
pramÃïa-anupÃtinÅ yasya mati÷ sa dai«Âika÷  /
tad etad abhidhÃna-Óakti-svabhÃvÃl labhyate  /
asti-nÃsti-Óabdau nipÃtau, vacanasÃmarthyÃd và ÃkhyÃtÃd vÃkyÃc ca pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓÅlaæ>#  || PS_4,4.61 ||


_____START JKv_4,4.61:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âyarthe Âhak pratyayo bhavati yattat prathamÃsamarthaæ ÓÅlaæ ced tad bhavati  /
ÓÅlaæ svabhÃva÷  /
apÆpabhak«aïaæ ÓÅlam asya ÃpÆpika÷  /
Óëkulika÷  /
maudakika÷  /
bhak«aïakriyà tadviÓe«aïaæ ca ÓÅlaæ taddhitav­ttÃv antarbhavati //


____________________________________________________________________


[#449]

##  || PS_4,4.62 ||


_____START JKv_4,4.62:

chatra ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhyo ïa÷ pratyayo bhavati tad asya ÓÅlam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
chatraæ ÓÅlam asya chÃtra÷  /
chÃdanÃdÃvaraïÃc chatram  /
gurukÃrye«vahita÷ tacchidrÃvaraïaprav­tta÷ chatraÓÅla÷ ÓÅ«ya÷ chÃtra÷  /
sthÃ-Óabdo 'tra paÂhyate, sa upasarga-pÆrvo 'tra g­hyate Ãsthà saæsthà avasthà iti  /
chatra  /
bubhuk«Ã  /
Óik«Ã  /
puroha  /
sthà /
curà /
upasthÃna  /
­«i  /
karman  /
viÓvadhà  /
tapas  /
satya  /
an­ta  /
Óibikà  /
chatrÃdi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.63 ||


_____START JKv_4,4.63:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati, yat tatprathamÃsmarthaæ karma cet tad v­ttam adhyayanavi«ayaæ bhavati  /
ekamanyadadhyayane karma v­ttam asya aikÃnyika÷  /
dvaiyanyika÷  /
traiyanyika÷  /
ekamanyat iti vig­hya taddhitÃrtha iti samÃsa÷  /
tataÓ ca Âhak pratyaya÷  /
adhyayane karma v­ttam ity etat sarvaæ taddhitav­ttÃvantarbhavati  /
yasya adhyayanaprayuktasya parÅk«ÃkÃle paÂhata÷ skhalitam apapÃÂharÆpam ekaæ jÃtaæ sa ucyate aikÃnyika÷ iti  /
evaæ dvaiyanyika÷ traiyanyika iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.64 ||


_____START JKv_4,4.64:

bahvac pÆrvapadaæ yasya tasmÃd bahvacpÆrvapadÃt prÃtipadikÃt Âhac pratyayo bhavati tad asya karmÃdhyayane v­ttam ity etasminn arthe Âhako 'pavÃda÷  /
dvÃdaÓÃnyÃni karmÃïyadhyayane v­ttÃny asya dvÃdaÓÃnyika÷  /
trayodaÓÃnyika÷  /
caturdaÓÃnyika÷  /
caturdaÓÃpapÃÂhà asya jÃtà ity artha÷  /
udÃtte kartavye yo 'nudÃttaæ karoti sa ucyate anyat tvaæ karo«i iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.65 ||

_____START JKv_4,4.65:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamÃsamarthÃdasya iti «a«Âhyarthe Âhak pratyayo bhavati yat tatprathamÃsamarthaæ hitaæ cet tad bhavati, tac ca bhak«Ã÷  /
nanu ca hitayoge caturthyà bhavitavyaæ, tatra kathaæ «a«Âhyarthe pratyayo vidhÅyate ? evaæ tarhi sÃmarthyÃd vibhaktivipariïÃmo bhavi«yati  /
apÆpabhak«aïaæ hitam asmai ÃpÆpika÷  /
Óëkulika÷  /
maudakika÷  /
hitÃrthakriyà ca taddhitav­tÃvantarbhavati //


____________________________________________________________________


[#450]

##  || PS_4,4.66 ||


_____START JKv_4,4.66:

tat iti prathamÃsamarthÃd asmà iti caturthyartha Âhak pratyayo bhavati yat tat prathamÃsamarthaæ tac ced dÅyate niyuktam  /
niyogena avyabhicÃreïa dÅyate ity artha÷  /
avyabhicÃro niyoga÷  /
agre bhojanam asmai niyuktaæ dÅyate Ãgrabhojanika÷  /
ÃpÆpika÷  /
Óëkulika÷  /
kecit tu niyuktaæ nityam Ãhu÷  /
apÆpà nityam asmai dÅyante ÃpÆpika÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓrÃïÃ-mÃæsa-odanàÂiÂhan>#  || PS_4,4.67 ||


_____START JKv_4,4.67:

ÓrÃïÃ-mÃæsa-odana-ÓabdÃbhyÃæ ÂiÂhan pratyayo bhavati tad asmai dÅyate niyuktam ity etasminn arthe  /
Âhako 'pavÃda÷  /
ikÃra uccÃraïa-artha÷  /
ÂakÃro ÇÅb-artha÷  /
ÓrÃïà niyuktam asmai dÅyate ÓrÃïika÷  /
ÓrÃïikÅ  /
mÃæsaudanika÷  /
mÃæsaudanikÅ  /
atha Âha¤ eva kasmÃn na+ukta÷, na hy atra Âha¤a« ÂiÂhano và viÓe«o 'sti ? mÃæsaudana-grahaïaæ saÇghÃtavig­hÅta-arthaæ kecid icchanti, tatra v­ddhyabhÃvo viÓe«a÷  /
odanika÷  /
odanikÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.68 ||


_____START JKv_4,4.68:

bhakta-ÓabdÃd aï pratyayo bhavati anyatrasyÃm tad asami dÅyate niyuktam ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
bhaktam asmai dÅyate niyuktam bhÃkta÷, bhaktika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.69 ||


_____START JKv_4,4.69:

tatra iti saptamÅsamarthÃn niyukta ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
niyukta÷ Ãdhik­to vyÃpÃrita÷ ity artha÷  /
ÓulkaÓÃlÃyÃæ niyukta÷ ÓaulkaÓÃlika÷  /
Ãkarika÷  /
Ãpaïika÷  /
gaulmika÷  /
dauvÃrika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.70 ||


_____START JKv_4,4.70:

agÃra-ÓabdÃntÃt prÃtipadikÃt Âhan pratyayo bhavati tatra niyukta÷ ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
devÃgÃre niyukta÷ devÃgÃrika÷  /
ko«ÂhÃgÃrika÷  /
bhÃï¬ÃgÃrika÷ //


____________________________________________________________________


[#451]

##  || PS_4,4.71 ||


_____START JKv_4,4.71:

tatra ity eva  /
saptamÅsamarthÃd adeÓa-vÃcina÷ paratipadikÃd akÃla-vÃcina÷ ca adhyÃyinyabhidheye Âhak pratyayo bhavati  /
adhyayanasya yau deÓakÃlau ÓÃstraïa prati«iddhau tÃvadeÓakÃla-Óabdena+ucyete, tata idaæ pratyayavidhÃnam  /
ÓmÃÓÃne 'dhÅte ÓmÃÓÃnika÷  /
cÃtu«pathika÷  /
akÃlÃt - caturadaÓyamadhÅte cÃturdaÓika÷  /
ÃmÃvÃsyika÷  /
adeÓakÃlÃt iti kim ? srughne 'dhÅte  /
pÆrvÃhïe 'dhÅte //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.72 ||


_____START JKv_4,4.72:

tatra ity eva  /
kaÂhina-ÓabdÃntÃt saptamÅsamarthÃt prastÃra-saæsthÃna-ÓabdÃbhyÃæ ca Âhak pratyayo bhavati vyavaharati ity etasmnn arthe  /
vyavahÃra÷ kriyÃtattvam yathà laukikavyavahÃra÷ iti  /
vaæÓakaÂhine vyavaharati vÃæÓakaÂhinika÷ cakracara÷  /
vÃrdhrakaÂhinika÷  /
prÃstÃrika÷  /
sÃæsthÃnika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.73 ||


_____START JKv_4,4.73:

nikaÂa-ÓÃbdÃt saptamÅsmarthÃt vasati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
yasya ÓÃstrato nikaÂavÃsas tatra ayaæ vidhi÷  /
Ãraïyakena bhik«uïà grÃmÃt kroÓe vastavyam iti ÓÃstram  /
nikaÂe vasati naikaÂiko bhik«u÷ //


____________________________________________________________________

#<ÃvasathÃt «Âhal>#  || PS_4,4.74 ||


_____START JKv_4,4.74:

tatra ity eva  /
Ãvasatha-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt vasati ity etasminn arthe «Âhal pratyayo bhavati  /
lakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
Ãvasathe vasati Ãvasathika÷  /
ÃvasathikÅ  /
Âhaka÷ pÆrïo 'vadhi÷, ata÷ paramanya÷ pratyayo vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.75 ||


_____START JKv_4,4.75:

tasmai hitam (*5,1.5) iti vak«yati  /
prÃg etasmÃd dhitasaæÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃmo yat pratyayaste«vadhik­to veditavya÷  /


____________________________________________________________________


vak«yati -

##  || PS_4,4.76 ||


_____START JKv_4,4.76:

rathya÷  /
yugya÷  /
prÃsaÇgya÷ //
tadvahati rathayugaprÃsaÇgam (*4,4.76)  /
tad iti dvitÅyÃsamarthebhyo rathayugaprÃsaÇgebhyo vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
rathaæ vahati rathya÷  /
yugya÷  /
prÃsaÇgya÷  /
rathasÅtÃhalebhyo yad vidhau iti tad anatavidhy-upasaÇkhyÃnÃt paramarathya÷ ity api bhavati //


____________________________________________________________________


[#452]

##  || PS_4,4.77 ||


_____START JKv_4,4.77:

tad vahati ity eva  /
dhur ity etasmÃd dvitÅyÃsamarthÃd vahati ity etasminn arthe yat ¬hak ity etau pratyayau bhavata÷  /
dhuraæ vahati dhurya÷, dhaureya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.78 ||


_____START JKv_4,4.78:

tadvahati ity eva  /
sarvadhurÃ-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃt vahati ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
sarvadhurÃæ vahati sarvadhurÅïa÷  /
strÅliÇge nyÃyye sarvadhurÃt iti prÃtipadikamÃtra-apek«o nirdeÓa÷  /
kha÷ iti yogavibhÃga÷ kartavya÷ i«ÂasaÇgrahÃrtha÷  /
uttaradhurÅïa÷  /
dak«iïadhurÅïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.79 ||


_____START JKv_4,4.79:

tad vahati ity eva  /
ekadhurÃ-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd vahati ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati, tasya ca lug bhavati  /
vacanasamÃrthyÃt pak«e lug vidhÅyate  /
ekadhurÃm vahati ekadhurÅïa÷, ekadhura÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓakaÂÃd aï>#  || PS_4,4.80 ||


_____START JKv_4,4.80:

tadvahati ity eva  /
ÓakaÂa-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd vahati ity etasminn arthe aï pratyayo bhavati  /
ÓakaÂam vahati ÓÃkaÂo gau÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.81 ||


_____START JKv_4,4.81:
tadvahati ity eva  /
hala-sÅra-ÓabdÃbhyÃæ dvitÅyÃsmarthÃbhyÃæ vahati ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
halaæ vahati hÃlika÷  /
sairika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.82 ||


_____START JKv_4,4.82:

tad vahati ity eva  /
janÅ-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, samudÃyena cet sa¤j¤Ãgamyate  /
janÅæ vahati janyÃ, jÃmÃturvayasyà  /
sà hi vihÃrÃdi«u jamÃt­samÅpaæ prÃpayati  /
janÅ vadhÆrucyate //


____________________________________________________________________


[#453]

##  || PS_4,4.83 ||


_____START JKv_4,4.83:

tat iti dvitÅyÃsamarthÃd vidhyati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, na ced dhanu«karaïaæ bhavati  /
pÃdau vidhyanti padyÃ÷ ÓarkarÃ÷  /
ÆravyÃ÷ kaïÂakÃ÷  /
adhanu«Ã iti kim ? pÃdau vidhyati dhanu«Ã  /
nanu asamarthatvÃd anabhidhÃnÃc ca pratyayo na bhavati, na hi dhanu«Ã padya iti vivak«ito 'rtha÷ pratÅyate ? evaæ tarhi dhanu«prati«edhena vyadhanakriyà viÓe«yate, yasyÃæ dhanu«karaïam na sambhÃvyate iti  /
tena iha na bhavati, cauraæ vidhyati, Óatruæ vidhyati devadatta÷ iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.84 ||


_____START JKv_4,4.84:

tad ity eva  /
dhanagaïa-ÓabdÃbhyÃæ dvitÅyÃsamarthÃbhyÃm labdhà ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
dhanya÷  /
gaïya÷  /
labdhà iti t­nnantaæ, tena dvitÅyà samarthà vibhaktir yujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.85 ||


_____START JKv_4,4.85:

anna-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃt labdhà ity etasmin arthe ïa÷ pratyayo bhavati  /
annaæ labdhà Ãnna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.86 ||


_____START JKv_4,4.86:

vaÓa-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃd gata÷ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
vaÓaæ gata÷ vaÓya÷  /
kÃmaprÃpto vidheya÷ ity artha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.87 ||


_____START JKv_4,4.87:

nirdeÓÃt eva prathamà samarthavibhakti÷  /
padaÓabdÃt prathamÃsamarthÃd d­ÓyÃrthopÃdhikÃd asminniti saptamyarthe yat pratyayo bhavati  /
padaæ d­Óyam asmin padya÷ kardama÷  /
padyÃ÷ pÃæsava÷  /
ÓakyÃrthe k­tya÷  /
Óakyate yasmin padaæ mÆlyÃ÷, su«Âhu dra«Âuæ pratimudrotpÃdanena sa padya÷ kardama÷  /
kardamasya avasthÃ+ucyate nÃtidravo nÃtiÓu«ka iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.88 ||


_____START JKv_4,4.88:

mula-ÓabdÃt prathamÃsamarthÃd Ãvarhi ity evam upÃdhikÃdasya+iti «a«Âhyarthe yat pratyayo bhavati  /
mÆlam e«Ãm Ãvarhi mÆlyà mëÃ÷  /
mÆlyà mudgÃ÷  /
v­hÆ udyamane  /
ye«Ãæ mÆlam Ãv­hyate utpÃÂyate te mÆlyÃ÷, su«Âhu ni«pannÃ÷  /
mÆlotpÃÂanena vinà saÇgrahÅtuæ na Óakyante ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#454]
##  || PS_4,4.89 ||


_____START JKv_4,4.89:

dhenu«yà iti nipÃtyate sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
sa¤j¤Ã-grahaïam abhidheyaniyama-artham  /
dheno÷ sugÃgamo yaÓ ca pratyaya÷ nipÃtyate  /
antodÃtto 'pi hy ayam i«yate  /
yà dhenur uttamarïÃya ­ïapradÃnÃd dohanÃrthaæ dÅyate sà dhenu«yà  /
pÅtadugdhà iti yasyÃ÷ prasiddhi÷  /
dhenusyÃæ bhavati dadÃami //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.90 ||


_____START JKv_4,4.90:

nirdeÓÃd eva t­tÅyà samarthavibhakti÷  /
g­hapati-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt saæyukte ity etasminn arthe ¤ya÷ pratyayo bhavati  /
g­hapatinà saæyukta÷ gÃrhapatyo 'gni÷  /
anyasya api g­hapatinà saæyogo 'sti, tatra sa¤j¤ÃdhikÃrÃd atiprasaÇga-niv­tti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.91 ||


_____START JKv_4,4.91:

nÃvÃdhibhyo '«Âabhya÷ Óabdebhyo '«Âasv eva tÃryÃdi«v arthe«u yathÃsaÇkhyaæ yat pratyayo bhavati  /
pratyayÃrthadvÃreïa t­tÅyà samarthavibhaktir labhyate  /
nÃvà tÃryam navyam udakam  /
navyà nadŠ /
ÓakyÃrthe k­tya÷  /
vayasà tulya÷ vayasya÷ sakhà  /
sa¤j¤ÃdhikÃro 'bhidheyaniyamÃrtha÷  /
tena vayasà tulye Óatrau na bhavati  /
dharmeïa prÃpyaæ dharmyam  /
nanu ca dharmÃdanapete iti vak«yamÃïena+eva siddham ? na+etad asti  /
dharmaæ yad anuvartate tad dharmÃd anapetam ity ucyate  /
phalaæ tu dharmÃd apety eva, kÃryavirodhitvÃd dharmasya  /
vi«eïa vadhya÷ vi«ya÷  /
vi«eïa vadham arhati ity artha÷  /
mÆlena ÃnÃmyam mÆlyam  /
ÃnÃmyam abhibhavanÅyam  /
paÂÃdÅnÃm utpattikÃraïaæ mÆlaæ tena tadabhibhÆyate Óe«Åkriyate  /
mÆlaæ hi saguïaæ mulyaæ karoti  /
poradupadhÃt (*3,1.98) iti yati prÃpte ÃnÃmyam iti nipÃtanÃt ïyat  /
mÆlena sama÷ mÆlya÷ paÂa÷  /
upadÃnena samÃnaphala÷ ity artha÷  /
sÅtayà samitaæ sÅtyam k«etram  /
samitaæ saÇgatam ity artha÷  /
rathasÅtÃhalebhyo yad vidhau iti tad antavidhir api i«yate  /
paramasÅtyam  /
uttarasÅtyam  /
dvisÅtyam  /
trisÅtyam  /
tulyà saæmitaæ tulyam  /
saæmitaæ samÃnaæ, sad­Óam ity artha÷  /
yathà tulà paricchinatti param evaæ tad api iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.92 ||


_____START JKv_4,4.92:
nirdeÓÃd eva pa¤camÅ samarthavibhakti÷  /
dharmÃdibhya÷ pa¤camÅsamarthebhyo 'napeta÷ ity arthe yat pratyayo bhavati  /
dharmÃt anapetaæ dharmyam  /
pathyam  /
arthyam  /
nyÃyyam  /
sa¤j¤ÃdhikÃrÃd abhidheyaniyama÷ //


____________________________________________________________________


[#455]

##  || PS_4,4.93 ||


_____START JKv_4,4.93:

pratyayÃrthasÃmarthyalabhyà samartha-vibhakti÷  /
chanda÷-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃn nirmite ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
nirmita÷ utpÃdita÷  /
chandasà nirmita÷ chandasya÷  /
chandasà icchayà k­ta÷ ity artha÷  /
icchÃ-paryÃya chanda÷-Óabda÷ iha g­hyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.94 ||


_____START JKv_4,4.94:

ura÷ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃn nirmite ity etasminn arthe 'ï pratyayo bhavati, cakÃrÃt yat ca  /
urasà nirmita÷ aurasa÷ putra÷, urasya÷ putra÷  /
sa¤j¤ÃdhikÃrÃd abhidheyaniyama÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.95 ||


_____START JKv_4,4.95:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
h­daya-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃt priya÷ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
h­dayasya priya÷ h­dya÷ deÓa÷  /
h­dyaæ vanam  /
sa¤j¤ÃdhikÃrÃd abhidheyaniyama÷  /
iha na bhavati, h­dayasya priya÷ putra÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.96 ||


_____START JKv_4,4.96:

h­dayasya ity eva  /
bandhane iti pratyayÃrtha÷  /
tadviÓe«aïam ­«igrahanam  /
vadhyate yena tad bandhanam  /
h­daya-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃd bandhane ­«Ãvabhidheye yat pratyayo bhavati  /
­«ir vedo g­hyate  /
h­dayasya bandhanam ­«i÷ h­dya÷  /
parah­dayaæ yena badhyate vaÓÅkriyate sa vaÓÅkaraïamantro h­dya÷ ity ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.97 ||


_____START JKv_4,4.97:

matÃdibhya÷ tribhya÷ Óabdebhya÷ tri«v eva karaïÃdi«v arthe«u yathÃsaÇkhyaæ yat pratyayo bhavati  /
pratyayÃrthasÃmarthyÃl labdhà «a«ÂhÅ samarthavibhakti÷  /
mataæ j¤Ãnaæ tasya karaïaæ matyam  /
bhÃvasÃdhanaæ và  /
janasya jalpa÷ janya÷  /
halasya÷ kar«a÷ halya÷  /
dvihalya÷  /
trihalya÷  /
kar«aïaæ kar«a÷, bhÃvasÃdhanaæ và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.98 ||


_____START JKv_4,4.98:

tatra iti saptamÅsamarthÃt sÃdhu÷ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
sÃmasu sÃdhu÷ sÃmanya÷  /
vemanya÷  /
karmaïya÷  /
Óaraïya÷  /
sÃdhu÷ iha pravÅïo yogyo và g­hyate, na+upakÃraka÷  /
tatra hi paratvÃt tasmai hitam (*5,1.5) ity anena vidhinà bhavitavyam //


____________________________________________________________________


[#456]

##  || PS_4,4.99 ||


_____START JKv_4,4.99:

pratijanÃdibhya÷ Óabdebhya÷ kha¤ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasminn arthe  /
yato 'pavÃda÷  /
pratijane sÃdhu÷ prÃtijanÅna÷  /
jane jane sÃdhu÷ ity artha÷  /
aidaæhugÅna÷  /
sÃæyugÅna÷  /
pratijana  /
idaæyuga  /
saæyuga  /
samayuga  /
parayuga  /
parakula  /
parasyakula  /
amu«yakula  /
sarvajana  /
viÓvajana  /
pa¤cajana  /
mahÃjana  /
pratijanÃdi÷  /
yatra hitÃrtha eva sÃdhvarthastatra vacanÃt prÃkkrÅtÅyà bÃdhyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.100 ||


_____START JKv_4,4.100:

bhakta-ÓabdÃt ïa÷ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
bhakte sÃdhu÷ bhakta÷ ÓÃli÷  /
bhÃktÃ÷ taï¬ulÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.101 ||


_____START JKv_4,4.101:

pari«ac-chabdÃd ïya÷ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
pari«adi sÃdhu÷ pÃri«adya÷  /
ïa-pratyayo 'py atra+i«yate  /
tadarthaæ yogavibhÃga÷ kriyate  /
pari«ada÷ ïo bhavati, pari«adi sÃdhu÷ pÃri«ada÷  /
tata÷ ïya÷  /
pari«ada÷ ity eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.102 ||


_____START JKv_4,4.102:

kathÃdibhya÷ Óabdebhya÷ Âhak pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
kathÃyÃæ sÃdhu÷ kÃthika÷  /
vaikathika÷  /
kathà /
vikathà /
vitaï¬Ã  /
ku«Âacit  /
janavÃda  /
janevÃda  /
v­tti  /
sadg­ha  /
guïa  /
gaïa  /
Ãyurveda  /
kathÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.103 ||


_____START JKv_4,4.103:

gu¬a-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ Âha¤ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
gu¬e sÃdhu÷ gaudika÷ ik«u÷  /
kaulmëiko mudga÷  /
sÃktuko yava÷  /
gu¬a  /
kulmëa  /
saktu  /
apÆpa  /
mÃæsaudana  /
iak«u  /
veïu saÇgrÃma  /
saÇghÃta  /
pravÃsa  /
nivÃsa  /
upavÃsa  /
gu¬Ãdi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.104 ||


_____START JKv_4,4.104:

pathy-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ ¬ha¤ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
pathi sÃdhu pÃtheyam  /
Ãtitheyam  /
vÃsateyam  /
svÃpateyam //


____________________________________________________________________


[#457]

##  || PS_4,4.105 ||


_____START JKv_4,4.105:

sabhÃ-ÓabdÃd ya÷ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
sabhÃyÃæ sÃdhu÷ sabhya÷ //


____________________________________________________________________


#<¬haÓ chandasi>#  || PS_4,4.106 ||


_____START JKv_4,4.106:

sabhÃ-Óabdì ¬ha÷ pratyayo bhavati tatra sÃdhu÷ ity etasmin vi«aye chandasi  /
yasya apavÃda÷  /
sabheyo yuvà 'sya yajamÃnasya vÅro jÃyatÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.107 ||


_____START JKv_4,4.107:

sÃdhu÷ iti niv­ttam  /
vÃsÅ iti pratyayÃrtha÷  /
samÃanatÅrtha-ÓabdÃt tatra iti saptamÅsamarthÃd vÃsi ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
samÃnatÅrthe vÃsÅ iti satÅrthya÷  /
samanopadhyÃya÷ ity artha÷  /
tÅrthaÓ-abdena+iha gurur ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.108 ||


_____START JKv_4,4.108:

samÃnodara-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt Óayita÷ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, okÃraÓ ca+udÃtta÷  /
Óayita÷ sthita÷ ity artha÷  /
samÃnodare Óayita÷ samÃnodarya÷ bhrÃtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.109 ||

_____START JKv_4,4.109:

sodara-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt Óayita÷ ity etsminn arthe ya÷ pratyayo bhavati  /
vibhëodare (*6,3.88)  /
iti sÆtreïa yakÃrÃdau pratyaye vivak«ite prÃg eva samÃnasya sabhÃva÷  /
samÃnodare Óayita÷ sodarya÷ bhrÃtà  /
o ca+udÃtta÷ iti na anuvartate  /
yakÃre svara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.110 ||


_____START JKv_4,4.110:

tatra ity eva  /
sptamÅsamarthÃt bhava ity etasminn arthe chandasi vi«aye yat pratyayo bhavati  /
aïÃdÅnÃæ ghÃdÅnÃæ cÃpavÃda÷  /
sati darÓane te 'pi bhavanti, sarvavidhÅnÃm chandasi vyabhicÃrÃt  /
namo medhyÃya ca vidyutyÃya ca nama÷  /
ÃpÃdaparisamÃpte÷ chando 'dhikÃra÷  /
bhavÃdhikÃraÓ ca samudra-abhrÃd dha÷ (*4,4.118) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


[#458]

##  || PS_4,4.111 ||


_____START JKv_4,4.111:

pÃtha÷-ÓabdÃn nadÅ-ÓabdÃc ca ¬yaï pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasminn arthe  /
yato 'pavÃda÷  /
pÃthasi bhava÷ pÃthyo v­«Ã  /
ca no dadhÅta nÃdyo giro me  /
pÃtha÷ antarik«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.112 ||


_____START JKv_4,4.112:

veÓanta-ÓabdÃd dhimavaccha-ÓabdÃc ca aï pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷ vaiÓantÅbhya÷ svÃhà  /
haimavatÅbhya÷ svÃhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.113 ||


_____START JKv_4,4.113:

srota÷-ÓabdÃd vibhëà ¬yat dya ity etau pratyayau bhavata÷ tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
srotasi bhava÷ srotya÷  /
srotasya÷  /
¬ya¬-¬yayo÷ svare viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.114 ||


_____START JKv_4,4.114:

sagarbha-sayÆtha-sanuta-Óabdebhyo yan pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
svare viÓe«a÷  /
anu bhrÃtà sagarbhya÷  /
anu sahà sayÆthya÷  /
yo na÷ sanutya÷  /
sarvatra samÃnasya chandasi iti sabhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.115 ||


_____START JKv_4,4.115:

tugra-ÓabdÃd ghan pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
yato 'pavÃda÷  /
tvamagne v­«abhastugriyÃïÃm  /
annÃkÃÓayaj¤aviri«Âhe«u tugraÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.116 ||


_____START JKv_4,4.116:

agra-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
agre bhavam agryam  /
kim artham idaæ yÃvatà sÃmÃnyena yad vihita eva ? ghacchau ca (*4,4.117) iti vak«yati tÃbhyÃæ bÃdhà mà bhÆt iti punar vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.117 ||


_____START JKv_4,4.117:

agra-ÓabdÃt yat gha-cchau ca pratyayà bhavanti tatra bhava÷ ity etasmin vi«aye  /
agryam, agriyam, agrÅyam  /
cakÃra÷ tugrÃd ghan (*4,4.115) ity asya anukar«aïa-artha÷  /
agriyam  /
svare viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


[#459]

##  || PS_4,4.118 ||


_____START JKv_4,4.118:

samudra-ÓabdÃt abhra-ÓabdÃc ca gha÷ pratyayo bhavati tatra bhava÷ ity etasminn arthe  /
yato 'pavÃda÷  /
samudriyà nadÅnÃm  /
abhriyasyeva gho«Ã÷  /
abhra /
Óabdasya apÆrvanipÃta÷, tasya lak«aïasya vyabhicÃritvÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.119 ||


_____START JKv_4,4.119:

bhava÷ iti niv­ttam  /
barhi÷-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃt dattam ity etasmin arthe yat pratyayo bhavati  /
barhi«ye«u nidhisu priye«u //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.120 ||


_____START JKv_4,4.120:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
dÆta-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃd bhÃge karmaïi ca abhidheye yat pratyayo bhavati  /
bhÃga÷ aæÓa÷  /
karma kriyà /
yadagne yÃsi dÆtyam  /
dÆtabhÃga÷ dÆtakarkma và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.121 ||


_____START JKv_4,4.121:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
rak«a÷-ÓabdÃd yÃtu-ÓabdÃc ca «a«ÂhÅsamarthÃd hananÅ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
hanyate 'nyà iti hananŠ /
yà vÃæ mitrÃvaruïau rak«asyà tanÆ yÃtavyà  /
rak«asÃæ hananÅ  /
yÃtÆnÃæ hananÅ  /
bahuvacanaæ stutivaiÓi«Âyaj¤ÃpanÃrtham  /
bahunÃæ rak«asÃæ hananena tanÆ÷ stÆyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.122 ||


_____START JKv_4,4.122:

revaty-Ãdibhya÷ «a«ÂhÅsamarthebhya÷ praÓasye vÃcye yat pratyayo bhavati  /
praÓaæsanaæ praÓasyam, bhÃve kyap pratyayo bhavati  /
yadvo revatÅ revatyam  /
yadvo jagatÅ jagatyam  /
yadvo havi«yà havi«yam  /
havi«e hità havi«yÃ÷, tÃsÃæ praÓaæsnaæ havi«yam  /
yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope k­te halo yamÃæ yami lopa÷ (*8,4.64) iti lopa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.123 ||


_____START JKv_4,4.123:

asura-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃt svam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
aïo 'pavÃda÷  /
asuryaæ và etat pÃtraæ yat kulÃlak­taæ cakrav­ttam //


____________________________________________________________________

[#460]

##  || PS_4,4.124 ||


_____START JKv_4,4.124:

asura-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃt mÃyÃyÃæ svaviÓe«e aï pratyayo bhavati  /
pÆrvasya yato 'pavÃda÷  /
ÃsurÅ mÃyà svadhayà k­tÃsi //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.125 ||


_____START JKv_4,4.125:

tadvÃn iti nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
matub-antÃt prÃtipadikÃt prathamÃsamarthÃd ÃsÃm iti «a«Âhyarthe yat pratyayo bhavati, yat prathamÃsamartham upadhÃno mantraÓ cet sa bhavati, yat tad ÃsÃm iti nirdi«Âam i«ÂakÃÓ cet tà bhavanti  /
luk ca mato÷ iti prak­tinirh­Ãsa÷  /
itikaraïas tataÓ ced vivak«Ã  /
tadvÃn ity avayavena samudÃyo vyapadiÓyate  /
varca÷-Óabdo yasmin mantre 'sti sa varcasvÃn  /
upadhÅyate yena sa upadhÃna÷  /
cayanavacana÷ ity artha÷  /
varcasvÃnupadhÃnamantra÷ ÃsÃm i«ÂakÃnÃm iti vig­hya yati vihite mator luki k­te, varcasyà upadadhÃti, tejasyà upadadhÃti  /
payasyÃ÷  /
retasyÃ÷  /
tadvÃn iti kim ? mantrasamudÃyÃd eva mà bhÆt  /
upadhÃna÷ iti kim ? varcasvÃn upasthÃnamantra÷ ÃsÃm ity atra mà bhÆt  /
mantra÷ iti kim ? aÇgulimÃnupadhÃno hasta÷ ÃsÃm ity atra mà bhÆt  /
i«ÂakÃsu iti kim ? aÇgulimÃnupadhÃno hasta ÃsÃm ity atra mà bhÆt  /
iti-karaïo niyamÃrtha÷  /
anekapadasambhave 'pi kenacid eva padena tadvÃn mantro g­hyate, na sarveïa //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.126 ||


_____START JKv_4,4.126:

aÓvi-Óabdo yasmin mantre 'sti so 'ÓvimÃn  /
aÓvimacchabdÃd aï pratyayo bhavati  /
pÆrvasya yato 'pavÃda÷  /
aÓvimÃnupadhÃno mantra÷ ÃsÃmi «ÂakÃnÃm iti vig­hyÃï vidhÅyate, tatra matupo luki k­te inaïyanapatye (*6,4.164) iti prak­tibhÃva÷  /
ÃÓvinÅrupadadhÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.127 ||


_____START JKv_4,4.127:

vayasvÃnupadhÃno mantro yÃsÃæ tà vayasyÃ÷, tÃsv abhidheyÃsu mÆrdhno matup pratyayo bhavati  /
pÆrvasya yato 'pavÃda÷  /
yasmin mantre vaya÷-Óabdo mÆrdhan-ÓabdaÓ ca vidyate sa vayasvÃn api bhavati mÆrdhanvÃn api, yathà mÆrdhà vaya÷ prajÃpatiÓ chanda÷ iti  /
tatra vayasvacchabdÃd iva mÆrdhavacchabdÃd api yati prÃpte matup vidhÃsyate  /
mÆrdhanvatÅr bhavanti  /
vayasyà eva mÆrdhanvatya÷  /
vayasyÃsu iti kim ? yatra mÆrdhan-Óabda eva kevalo na vaya÷-Óabdasn tatra mà bhÆt  /
mÆrdhanvata÷ iti vaktavye mÆrdhna÷ ity uktaæ, matupo lukaæ bhÃvinaæ citte k­tvà //


____________________________________________________________________


[#461]

#< matv-arhe mÃsa-tanvo÷>#  || PS_4,4.128 ||


_____START JKv_4,4.128:

yasminn arthe matub vihita÷, tasminÓ chandasi vi«aye yat pratyayo bhavati mÃsatanvo÷ pratyayÃrtha-viÓe«aïayo÷  /
prathamÃsamarthÃd asty upÃdhikÃt «a«ÂhyÃrthe saptamyarthe ca yatpratyayo bhavati  /
matvarthÅyÃnÃm apavÃda÷  /
nabhÃæsi vidyante asmin mÃse abhasyo mÃsa÷  /
sahasya÷  /
tapasya÷  /
madhavya÷  /
nabha÷Óado 'bhre«u vartate  /
tanvà khalv api - ojo 'syÃæ vidyate ojasyà tanÆ÷  /
rak«asyà tanÆ÷  /
mÃsatanvo÷ iti kim ? madhumatà pÃtreïa carati mÃsatanvor anantarÃrthe và  /
madhv asminn asti madhv asminn anantaram iti và madhvyo mÃsa÷  /
lugakÃrekÃrarephÃÓ ca vaktavyÃ÷  /
luk tÃvat - tapaÓca tapasyaÓca  /
nabhaÓca nabhasyaÓca  /
sahaÓca sahasyaÓca  /
napuæsakaliÇgaæ chandasatvÃt  /
akÃra÷ - i«o mÃsa÷  /
Ærjo mÃsa÷  /
ikÃra÷ - ÓucirmÃsa÷  /
repha÷ - Óukro mÃsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.129 ||


_____START JKv_4,4.129:

madhu-ÓabdÃn matvarthe ¤a÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃd yat ca  /
uapsaÇkhyÃnÃl luk ca  /
mÃdhava÷, madhavya÷, madhu÷  /
tanvÃæ khalv api mÃdhavÃ, madhavyÃ, madhu÷ tanÆ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.130 ||


_____START JKv_4,4.130:

matvarthe ity eva  /
oja÷-ÓadÃn matvayarthe yatkhau pratyayau bhavato 'hanyabhidheye  /
ojasyamaha÷  /
ojasÅnamaha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.131 ||


_____START JKv_4,4.131:

matvarthe ity eva veÓoyaÓasÅ Ãdau yasya prÃtipadikasya tasmÃd veÓoyaÓÃader bhagÃntÃt prÃtipadikÃt matvarthe yal pratyayo bhavati  /
lakÃra÷ svarÃrtha÷ veÓobhago vidyate yasya sa veÓobhagya÷  /
yaÓobhagya÷  /
veÓa÷ iti valam ucyate  /
ÓrÅkÃmaprayatnamÃhÃtmyavÅryayaÓassu bhagaÓabda÷  /
veÓaÓ ca asau bhagaÓ ca ÓrÅprabh­tir veÓobhaga÷, so 'sya asti iti veÓobhagya÷ //


____________________________________________________________________


[#462]
##  || PS_4,4.132 ||


_____START JKv_4,4.132:

veÓoyaÓÃader bhagÃntÃt prÃtipadikÃt matvarthe kha÷ pratyayo bhavati  /
yogavibhÃgo yathÃsaÇkhyanirÃsÃrtha÷ uttarÃrthaÓ ca  /
cakÃrÃt yat  /
veÓobhagÅna÷, veÓobhagya÷  /
yaÓobhagÅna÷, yaÓobhagya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.133 ||


_____START JKv_4,4.133:

matvarthe iti niv­ttam  /
nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
pÆrvaÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt k­tam ity etasminn arthe ina ya ity etau pratyayau bhavata÷  /
cakÃrÃt kha ca  /
gambhÅrebhi÷ prathibhi÷ pÆrviïebhi÷  /
pÆrvyai÷  /
pÆrvÅïai÷  /
pÆrvai÷ iti bahuvacanÃn tena pÆrvapuru«Ã÷ ucyante  /
tatk­tÃ÷ panthÃna÷ praÓastà iti pathÃæ praÓaæsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.134 ||


_____START JKv_4,4.134:
nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
ap-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt saæsk­tam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
yasya+idam apyaæ havi÷  /
adbhi÷ saæsk­tam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.135 ||


_____START JKv_4,4.135:

nirdeÓÃd eva samarthavibhaktia÷  /
sahasra-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt sammita ity etasminn arthe gha÷ pratyayo bhavati  /
sammita÷ tulya÷, sad­Óa÷  /
ayama gni÷ sahasriya÷  /
sahasratulya÷ ity artha÷  /
kecit tu samitau iti paÂhanti  /
tatra api samityà sammita÷ eva lak«ayitavya÷  /
tatra chandasi prayogadarÓanÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.136 ||


_____START JKv_4,4.136:

matvarthe ca sahasra-ÓabdÃt gha÷ pratyayo bhavati  /
sahasram asya vidyate sahasriya÷  /
tapa÷-sahasrÃbhyÃæ vini-inÅ (*5,2.102), aï ca (*5,2.103) ity asya apavÃda÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.137 ||


_____START JKv_4,4.137:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
soma-ÓabdÃt dvitÅyÃsamarthÃt arhati ity etasminn arthe ya÷ pratyayo bhavati  /
somam arhanti somyà brÃhmaïÃ÷  /
yaj¤ÃrhÃ÷ ity artha÷  /
yati prak­te ya-grahaïam  /
svare viÓe«a÷ //


____________________________________________________________________


[#463]

##  || PS_4,4.138 ||


_____START JKv_4,4.138:

soma-grahaïaæ yaÓ ca anuvartate  /
maya iti maya¬artho lak«yate  /
soma-ÓabdÃn maya¬arthe ya÷ pratyayo bhavati  /
ÃgatavikÃrÃvayavaprak­tà maya¬arthÃ÷ /
hetum anu«yebhyo 'nyatrasyÃæ rÆpya÷ (*4,3.81) maya ca (*4,3.82), maya¬-vÃ+etayor bhëÃyÃm abhak«ya ÃcchÃdanayo÷ (*4,3.143), tatprak­tavacane maya (*5,4.21) iti  /
tatra yathÃyogaæ samarthavibhakti÷  /
pibÃti somyaæ madhu  /
somam ayam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.139 ||

_____START JKv_4,4.139:

yaÓabdo niv­tta÷  /
madhu-ÓabdÃn maya¬arthe yatpratyayo bhavati  /
madhavyÃn stokÃn  /
madhumayÃn ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.140 ||


_____START JKv_4,4.140:

vasu-ÓabdÃt samÆhe vÃcye yat pratyayo bhavati, cakÃrÃnmaya¬arthe ca  /
yathÃyogaæ samarthavibhakti÷  /
vasavya÷ samÆha÷  /
maya¬artho và  /
ak«arasamÆhe chandasa÷ svÃrtha upasaÇkhyÃnam  /
o ÓrÃvaya iti caturak«aram  /
astu Órau«a iti caturak«aram  /
yaja iti dvyak«aram  /
ye yajÃmahe iti pa¤cÃk«aram  /
dvyak«aro va«aÂkÃra÷  /
eÓa vai saptadaÓÃk«araÓ chandasya÷ prajÃpatiraæryaj¤o mantre vihita÷  /
saptadaÓÃk«arÃïy eva chandasya÷ ity artha÷  /
chanda÷ÓabdÃd ak«arasamÆhe vartamÃnÃt svÃrthe yat pratyaya÷  /
vasuÓabdÃd api yad vaktavya÷  /
hasto p­ïasva bahubhir vasavyai÷  /
vasubhi÷ ity artha÷  /
ÃgnirÃÓe vasavyasya  /
vaso÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.141 ||


_____START JKv_4,4.141:

nak«atra-ÓabdÃd gha÷ pratyayo bhavati svÃrthe  /
samÆhe iti na anuvartate  /
nak«atriyebhya÷ svÃhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.142 ||


_____START JKv_4,4.142:

sarvadeva-ÓabdÃbhyÃæ tÃtil pratyayo bhavati chandasi vi«aye svÃrthika÷  /
sarvatÃtim  /
devatÃtim //


____________________________________________________________________


[#464]

#<Óiva-Óam-ari«Âasya kare>#  || PS_4,4.143 ||


_____START JKv_4,4.143:

karoti iti kara÷ pratyayÃrtha÷  /
tatsÃmarthyalabhyà «a«ÂhÅ samarthavibhakti÷  /
ÓivÃdibhya÷ Óabdebhya÷ «a«ÂhÅsamarthebhya÷ kare ity etasminn arthe tÃtil pratyayo bhavati  /
Óivaæ karoti iti ÓivatÃti÷  /
ÓaætÃti÷  /
ari«ÂatÃti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.144 ||


_____START JKv_4,4.144:

bhÃve cÃrthe chandasi vi«aye ÓivÃdibhya÷ tÃtil pratyayo bhavati  /
Óivasya bhÃva÷ ÓivatÃti÷  /
ÓaætÃti÷  /
Óri«ÂatÃti÷  /
yata÷ pÆrïo 'vadhi÷  /
ata÷ paramanya÷ pratyayo 'dhikriyate //
iti ÓrijayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau caturthÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //
prathamo bhÃga÷ samÃpta÷

[#465]

pa¤camo 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.1 ||


_____START JKv_5,1.1:

tena krÅtam (*5,1.37) iti vak«yati  /
prÃg etasmÃt krÅta-saæÓabdanÃd yÃn ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ cha-pratyayaste«v adhik­to veditavya÷  /
vak«yati tasmai hitam (*5,1.5) iti  /
vatsebhyo hita÷ vatsÅyo godhuk  /
karabhÅya÷ u«Âra÷  /
akarabhÅya÷  /
avatsÅya÷  /
artho 'vadhitvena g­hÅta÷, na pratyaya÷  /
tena prÃk Âha¤a÷ chan÷ iti noktam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.2 ||


_____START JKv_5,1.2:

prÃk krÅtÃt ity eva  /
u-varïÃntÃt prÃtipadikÃt gava-ÃdibhyaÓ ca yat pratyayo bhavati prÃk-krÅtiye«v arthe«u  /
chasya apavÃda÷  /
ÓaÇkavyaæ dÃru  /
picavya÷ kÃrpÃsa÷  /
kamaï¬alavyà m­ttikà  /
gavÃdibhya÷ khalv api - gavyam  /
havi«yam  /
sanaÇgurnÃma carmavikÃra÷  /
tata÷ paratvÃt carmaïo '¤ (*5,1.15) ity e«a vidhi÷ prÃpnoti  /
tathà carurnÃma havi÷, sakturannavikÃra÷  /
apÆpÃdi«u annavikÃrebhyaÓ ca iti paÂhyate  /
tato vibhëà havir-apÆpa-ÃdibhyaÓ ca (*5,1.3) ity e«a vidhi÷ prÃpnoti  /
tatra sarvatra pÆrvaviprati«edhena yat-pratyay eva+i«yate, sanaÇgavyaæ carma, caravyÃstaï¬ulÃ÷, saktavyà dhÃnÃ÷ iti  /
gavÃdi«u nÃbhi nabha ca iti paÂhyate  /
tasya ayam artha÷  /
nÃbhi-Óabdo yat-pratyayam utpÃdayati nabhaæ cÃdeÓam Ãpadyate iti  /
nÃbhaye hita÷ nabhyo 'k«a÷  /
nabhyama¤janam  /
yas tu ÓarÅra-avayavÃd yat (*5,1.6) iti yati k­te, nÃbhaye hitaæ nÃbhyaæ tailam iti bhavitavyam  /
gava-Ãdi«u yatà sanniyukto nabhabhÃvo 'tra na bhavati  /
go  /
havis  /
varhi«  /
khaÂa  /
a«Âakà  /
yuga  /
medhà /
srak  /
nÃbhi nabhaæ ca  /
Óuna÷ samprasÃraïaæ và ca dÅrghatvaæ tatsaniyogena cÃntodÃttatvam  /
Óunyaæ, ÓÆnyam  /
cakÃrasya anukta-samuccaya-arthatvÃt nas taddhite iti lopo na syÃt  /
Ædhaso 'naÇ ca  /
Ædhanya÷ kÆpa÷  /
khara  /
skhada  /
ak«ara  /
vi«a  /
gavÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#466]

##  || PS_5,1.3 ||


_____START JKv_5,1.3:

kambalÃt prÃkkrÅtÅye«v arthe«u yat pratyayo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
kambalyam ÆrïÃpalaÓatam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? kambalÅyà Ærïà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.4 ||


_____START JKv_5,1.4:

havir-viÓe«a-vÃcibhyo 'pÆpa-ÃdibhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ prakkrÅtÅye«v arthe«u vibhëà yat pratyayo bhavati  /
Ãmik«yaæ dadhi, Ãmik«Åyaæ dadhi  /
puro¬ÃÓyÃstaï¬ulÃ÷, pÆro¬ÃÓÅyÃ÷  /
haviÓÓabdÃt tu gavÃdi«u paÂhÃn nityam eva bhavati  /
apÆpÃdibhya÷ - apÆpyam, apÆpÅyam  /
taï¬ulyam, taï¬ulÅyam  /
apÆpa  /
taï¬ula  /
abhyƫa  /
abhyo«a  /
p­thuka  /
abhye«a  /
argala  /
musala  /
sÆpa  /
kaÂaka  /
karïave«Âaka  /
kiïva  /
annavikÃrebhya÷  /
pÆpa  /
sthÆïà  /
pÅpa  /
aÓva  /
patra  /
apÆpÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.5 ||


_____START JKv_5,1.5:

tasmai iti caturthÅ-samarthÃd htam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
vatsebhyo hito godhuk vatsÅya÷  /
avatsÅya÷  /
paÂavyam  /
gavyam  /
havi«yam  /
apÆpyam  /
apÆpÅyam //


____________________________________________________________________


#<ÓarÅra-avayavÃd yat>#  || PS_5,1.6 ||


_____START JKv_5,1.6:

ÓarÅra prÃïikÃya÷  /
ÓarÅra-avayava-vÃcina÷ prÃtipadikÃt yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
dantyam  /
kaïÂhyam  /
o«Âhyam  /
nÃbhyam  /
nasyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.7 ||


_____START JKv_5,1.7:

khala-Ãdibhyo yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
khalÃya hitam khalyam  /
yavyam  /
mëyam  /
tilyam  /
v­«yam  /
brahmaïyam  /
v­«ïe hitam, brÃhmaïebhyo hitam iti vÃkyam eva bhavati  /
cha-pratyayo 'pi na bhavati, anabhidhÃnÃt  /
cakÃro 'nukta-samuccaya-artha÷  /
rathÃya hità rathyà //


____________________________________________________________________


[#467]

##  || PS_5,1.8 ||


_____START JKv_5,1.8:

aja avi ity etÃbhyÃæ thyan pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /

[#469]

ajathyà yÆthi÷  /
avithyà //


____________________________________________________________________


[#467]

#<Ãtman-viÓvajana-bhoga-uttarapadÃt kha÷>#  || PS_5,1.9 ||


_____START JKv_5,1.9:

Ãtman viÓvajana ity etÃbhyÃæ bhogottarapadÃc ca prÃtipadikÃt kha÷ pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
Ãtmann iti nalopo na k­ta÷ prak­ti-parimÃïa-j¤Ãpana-artham  /
tena+uttarapada-grahaïam bhoga-Óabdena+eva sambadhyate, na tu pratyekam  /
Ãtmane hitam ÃtmanÅnam  /
Ãtma-adhvÃnau khe (*6,4.169) iti prak­tibhÃva÷  /
viÓvajanebhyo hitam viÓvajanÅnam  /
karmadhÃrayÃd eva+i«yate  /
«a«ÂhÅ-samÃsÃd bahuvrÅheÓ ca cha eva bhavati  /
viÓvajanÃya hitam viÓvajanÅyam  /
pa¤cajanÃdupasaÇkhyÃnam  /
pa¤cajanÃc ca kha÷  /
atra api karmadhÃrayÃd i«yate  /
pa¤cajanÅnam  /
anyatra pa¤cajanÅyam  /
sarvajÃnÃÂ Âha¤ khaÓ ca  /
sÃrvajanikam, sarvajanÅnam  /
atra api karmadhÃrayÃd eva  /
sarvajanÅyam anyatra  /
mahÃjanÃnnityaæ Âha¤ vaktavya÷  /
mahÃjanÃya hitam mÃhÃjanikam  /
tatpuru«Ãd eva  /
bahuvrÅhes tu cha eva bhavati  /
mahÃjanÅyam  /
bhogottarapadÃt khalv api - mÃt­bhogÅïa÷  /
pit­bhogÅïa÷  /
bhoga-Óabda÷ ÓarÅra-vÃcÅ  /
kevalebhyo mÃtrÃdibhya÷ cha eva bhavati  /
mÃtrÅyam  /
pitiriyam  /
rÃjÃcÃryÃbhyÃæ tu nityam  /
bhogottarapadÃbhyam eva kha÷ pratyaya÷ i«yate, na kevalÃbhyÃm  /
rÃjabhogÅna÷  /
ÃcÃryÃdaïatvaæ ca  /
ÃcÃryabhogÅna÷  /
kevalÃbhyÃæ vÃkyam eva bhavati, rÃj¤e hitam, ÃcÃryÃya hitam iti //


____________________________________________________________________


[#468]

##  || PS_5,1.10 ||


_____START JKv_5,1.10:

sarva-puru«ÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ ïa¬a¤au pratyayau bhavata÷ tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
sarvasmai hitam sÃrvam  /
pauru«eyam  /
sarvÃïïasya và vacanam  /
sÃrvam, sarvÅyam  /
puru«ÃdvadhavikÃrasamÆhatena k­te«v iti vaktavyam  /
pauru«eyo vadha÷, pauru«eyo vikÃra÷, pauru«eya÷ samÆho và  /
tena k­te pauru«eyo grantha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.11 ||


_____START JKv_5,1.11:

mÃïavacaraka-ÓabdÃbhyÃæ kha¤ pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
mÃïavÃya hitam mÃïavÅnam  /
cÃrakÅïam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.12 ||


_____START JKv_5,1.12:

prak­ti÷ upÃdÃnakÃraïaæ, tasya+eva uttaram avasthÃntaraæ vik­ti÷  /
vik­ti-vÃcina÷ prÃtipÃdikÃt prak­tÃv abhidheyÃyÃæ yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
tadartham iti pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
tad iti sarvanÃmnà vik­ti÷ parÃm­Óyate  /
vik­tyarthÃyÃæ prak­tau pratyaya÷  /
tadartha-grahaïena prak­ter ananyÃrthatà ÃkhyÃyate  /
na prak­tivikÃra-sambhavam Ãtre pratyaya÷, kiæ tarhi, prak­ter ananyÃrthatve vivak«ite  /
pratyayÃrthasya ca tadarthatve sati sÃmarthyÃl labhyà caturthÅ samarthavibhakti÷  /
kecit tu tasmai hitam (*5,1.5) ity anuvartayanti  /
aÇgÃrebhyo hitÃni etÃni këÂhÃni aÇgÃrÅyÃïi këÂhÃni  /
prÃkÃrÅyà i«ÂakÃ÷  /
ÓaÇkavyaæ dÃru  /
picavya÷ kÃrpÃsa÷  /
tadartham iti kim ? yavÃnÃæ dhÃnÃ÷  /
dhÃnÃnÃæ saktava÷  /
prak­tyantar aniv­ttir atra vivak«ità na tÃdarthyam dhÃnÃnÃæ saktava÷, na lÃjÃnÃm iti  /
vik­te÷ iti kim ? udakÃrtha÷ kÆpa÷  /
vik­ti-grahaïe 'kriyamÃïe yà kÃcit prakrtir g­hyate, na+upÃdÃnakÃraïam eva  /
bhavati ca kÆpa udakasya prak­ti÷, tatra+utpÃdanÃt  /
na tu udakaæ tasya÷ vik­ti÷, atyantabhedÃt prak­tau iti kim ? asyarthà koÓÅ  /
asirayaso vik­tir bhavati, na tu koÓÅ tasya prak­tir bhavati  /
dvayor api prak­ti-vik­tyor grahaïe vivak«ita÷ prak­tivikÃrabhÃvo labhyate //


____________________________________________________________________


[#469]

##  || PS_5,1.13 ||


_____START JKv_5,1.13:

chadir-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ ¬ha¤ pratyayo bhavati tadarthaæ vik­te÷ prak­tau (*5,1.12) ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
chÃdi«eyÃïi t­ïÃni  /
aupadheyaæ dÃru  /
bÃleyÃstaï¬ulÃ÷  /
upadhi-ÓabdÃt svÃrthe pratyaya÷  /
upadhÅyate iti upadhi÷ rathÃÇgaæ aupadheyam api tad eva dÃru //


____________________________________________________________________


#<­«abha-upÃnahor ¤ya÷>#  || PS_5,1.14 ||


_____START JKv_5,1.14:

­«abha upÃna÷ ity rathÃÇgaæ aupadheyam api etÃbhyÃæ ¤ya÷ pratyayo bhavati tadarthaæ vik­Âe÷ prak­tau (*5,1.12) ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
Ãr«abhyo vatsa÷  /
aupÃnahyo mu¤ja÷  /
carmaïy api prak­titvena vivak«ite pÆrvaviprati«edhÃd ayam eva+i«yate  /
aupÃnahyaæ carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.15 ||


_____START JKv_5,1.15:

carmaïa÷ iti «a«ÂhÅ  /
carmaïo yà vik­ti÷ tadvÃcina÷ prÃtipadikÃt a¤ pratyayo bhavati tadarthaæ vik­te÷ prak­tau (*5,1.12) ity etasmin vi«aye  /
chasya apavÃda÷  /
vÃrdhraæ carma  /
vÃratraæ carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.16 ||


_____START JKv_5,1.16:

tad iti prathamà samarthavibhakti÷, asya iti pratyayÃrtha÷, syÃt iti prak­tiviÓe«aïam  /
iti-karaïo vivak«Ãrtha÷  /
evaæ dvitÅye 'pi vÃkye  /
saptamy-arthe tu pratyaya ity etÃvÃn viÓe«a÷  /
prathamÃsamarthÃt «a«Âhyarthe saptamyarthe ca yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ syÃc cet tad bhavati  /
iti-karaïa÷ tataÓ ced vivak«Ã  /
prÃkÃra ÃsÃmi«ÂakÃnÃæ syÃt prÃkÃrÅyà i«ÂakÃ÷  /
prÃsÃdÅyaæ dÃru  /
saptamyarthe khalv api - prÃkÃro 'smin deÓe syÃt prÃkÃrÅyo deÓa÷  /
prÃsÃdÅyà bhÆmi÷  /
syÃd iti sambhÃvanÃyÃæ liÇ, sambhÃvane 'lam iti ced ity Ãdinà  /
i«ÂakÃnÃæ vahutvena tat sambhÃvyate prÃkÃra ÃsÃmi«ÂakÃnÃæ syÃt iti  /
deÓasya ca guïena sambhÃvyate prÃsÃdo 'smin deÓe syÃt iti  /
prak­tivikÃrabhÃvastÃdarthyaæ ca+iha na vivak«itam  /
kiæ tarhi, yogyatÃmÃtram  /
tena pÆrvasya ayam avi«aya÷  /
dvistad-grahaïaæ nyÃya-pradarÓanÃrtham, anekasmin pratyayÃrthe pratyekaæ samarthavibhakti÷ sambandhanÅyà iti  /
atha+iha kasmÃn na bhavati, prÃsÃdo devadattasya syÃt iti ? guïavÃnayaæ sambhÃvyate prÃsÃdalÃbho 'sya iti  /
iti-karaïo vivak«Ãrtha÷ ity uktam //


____________________________________________________________________

[#470]

##  || PS_5,1.17 ||


_____START JKv_5,1.17:

parikhÃÓ-abdÃt ¬ha¤ pratyayo bhavati tad asya tad asmin syÃt (*5,1.16) ity etasminn arthe  /
chasya apavÃda÷  /
pÃrikheyÅ bhÆmi÷  /
chayato÷ pÆrïo 'vadhi÷  /
ita÷ paramanya÷ pratyayo vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.18 ||


_____START JKv_5,1.18:

tena tulyaæ kriyà ced vati÷ (*5,1.115) iti vak«yati  /
prÃg etasmÃd vatisaæ-ÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ Âha¤ pratyayas te«v adhik­to viditavya÷  /
vak«yati - pÃrÃyaïaturÃyaïacÃndrÃyaïaæ vartayati  /
pÃrÃyaïika÷  /
taurÃyaïika÷  /
cÃndrÃyaïika÷ //


____________________________________________________________________


#<Ã-arhÃd a-gopuccha-saÇkhyÃ-parimÃïàÂhak>#  || PS_5,1.19 ||


_____START JKv_5,1.19:

tad arhati (*5,1.63) iti vak«yati  /
à etasmÃd arhasaæÓabdanÃd yÃn ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ Âhak pratyayas te«v adhik­to veditavya÷, gopucchÃdÅn varjayitvà  /
abhividhÃv ayam ÃkÃra÷, tena arhaty artho 'pi Âhak bhavatyeva  /
Âha¤-adhikÃram adhye tadapavÃda÷ ÂhagvidhÅyate  /
vak«yati - tena krÅtam (*5,1.37)  /
nai«kikam  /
pÃïikam  /
agopucchasaÇkhyÃparimÃïÃt iti kim ? gopucchena krÅtaæ gaupucchikam  /
saÇkhyà - «Ã«Âikam  /
parimÃïa - prÃsthikam  /
kau¬avikam  /
Âha¤ pratyudÃhriyate  /
saÇkhyÃparimÃïayo÷ ko viÓe«a÷ ? bhedagaïanaæ saÇkhyà ekatvÃdi÷  /
gurutvamÃnam unmÃnaæ palÃdi  /
ÃyÃmamÃnaæ pramÃïaæ vitastyÃdi  /
ÃrohapariïÃhamÃnaæ parimÃïaæ prasthÃdi  /
ÆrdhvamÃnaæ kilonmÃnaæ parimÃïaæ tu sarvata÷ ÃyÃmastu pramÃïaæ syÃt saÇkhyà bÃhyà tu sarvata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.20 ||


_____START JKv_5,1.20:

ÃrhÃt ity eva  /
vi«kÃdibhya÷ Óabdebhyo 'samÃse Âhak pratyayo bhavati ÃrhÅye«v arthe«u  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
nai«kikam  /
pÃïikam  /
pÃdikam  /
mëikam  /
asamÃse iti kim ? paramanai«kikam  /
uttamanai«kikam  /
Âhaj eva bhavati, arimÃïÃntasya ity uttarapadav­ddhi÷  /
atha kimartham asamÃse ity ucyate yÃvatà grahaïavatà prÃtipadikena tadantavidhi÷ prati«idhyate ? ni«kÃdi«v asamÃsa-grahaïaæ j¤Ãpakaæ pÆrvatra tadantÃprati«edhasya  /
ugavÃdibhyo yat (*5,1.2) - gavyam, sugavyam, atisugavyam vibhëà havir-apÆpÃdibhya÷ (*5,1.4) - apÆpyam, apÆpÅyam, yavÃpÆpyam, yavÃpÆpÅyam  /

[#471]

ÓarÅra-avayavÃd yat (*5,2.6) - dantyam, rÃjadantyam ity evamÃdi sidhdaæ bhavati  /
ita uttaraæ ca saÇkhyÃpÆrvapadÃnÃæ tadantavidhir i«yate  /
pÃrÃyaïa-turÃyaïa-cÃndrÃyaïaæ vartayati (*5,1.72) - dvaipÃrÃyaïika÷, traipÃrÃyaïika÷  /
lugantÃyÃ÷ tu prak­ter na+i«yate  /
dvÃbhyÃæ ÓÆrpÃbhyÃæ krÅtam dviÓÆrpam  /
triÓÆrpam  /
dviÓÆrpeïa krÅtam iti tadantavidhi-prati«edhÃt ÓÆrpÃd a¤ anyatrasyÃm (*5,1.26) iti a¤ na bhavati  /
sÃmÃnyavihita« Âha¤ eva bhavati  /
dviÓaurpikam  /
Âha¤o dviguæ pratyanimittÃl lugabhÃva÷  /
tathà ca+uktam, prÃgvate÷ saÇkhyÃpÆrvapadÃnÃæ tadant-agrahaïam aluki iti  /
ni«ka  /
païa  /
pÃda  /
mëa  /
vÃha  /
droïa  /
«a«ti  /
ni«kÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓatÃc ca ÂhanyatÃv aÓate>#  || PS_5,1.21 ||


_____START JKv_5,1.21:

ÃrhÃt ity eva  /
Óata-ÓabdÃt Âhanyatau pratyayau bhavata÷ aÓate 'dhidheye ÃrhÅye«v arthe«u  /
kano 'pavÃda÷  /
Óatena krÅtaæ Óatikam, Óatyam  /
aÓate iti kim ? Óataæ parimÃïam asya Óatakaæ nidÃnam  /
pratyayÃrtho 'tra saÇgha÷  /
Óatam eva vastuta÷ prak­tyarthÃn na bhidyate  /
iha tu na bhavati, Óatena krÅtaæ Óatyaæ ÓÃÂakaÓatam, Óatikaæ ÓÃÂakaÓatam iti  /
vÃkyena hy atra pratyaya-arthasya tattvaæ gamyate, na Órutyà  /
tathà ca+uktam, ÓatapratiÓedhe 'nyaÓatatve 'prati«edha÷ iti  /
cakÃro 'samÃsa ity anukar«aïa-artha÷  /
dvau ca Óataæ ca dviÓataæ, dviÓatena krÅtaæ dviÓatakam  /
triÓatakam  /
prÃgvate÷ saÇkhyÃ-pÆrvapadÃnÃæ tadantagrahaïam aluki ity anayà i«Âyà samÃsÃd api prÃpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.22 ||


_____START JKv_5,1.22:

ÃrhÃt ity eva  /
saÇkhyÃyà aty-antÃyà aÓad-antÃyÃÓ ca kan pratyayo bhavati ÃrhÅye«u arthe«u  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
pa¤cabhi÷ krÅta÷ pa¤caka÷ paÂa÷  /
bahuka÷  /
gaïaka÷  /
atiÓadantÃyÃ÷ iti kim ? sÃptatika÷  /
cÃtvÃriæÓatka÷  /
arthavatastiÓabdasya grahaïì ¬ate÷ paryudÃso na bhavati, katika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.23 ||


_____START JKv_5,1.23:

vatvantasya saÇkhyÃtvÃt kan siddha eva, tasya tvanena và i¬-Ãgamo vidhÅyate  /
vato÷ parasya ano và i¬-Ãgamo bhavati ÃrhÅye«v arthe«u  /
tÃvatika÷, tÃvatka÷  /
yÃvatika÷, yÃvatka÷ //


____________________________________________________________________


[#472]

##  || PS_5,1.24 ||


_____START JKv_5,1.24:

viæÓati-triæÓadbhyÃæ ¬vun pratyayo bhavati asa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ÃrhÅye«v arthe«u  /
viæÓaka÷  /
triæÓaka÷  /
ti viæÓater ¬iti (*6,4.142) iti tilopa÷  /
asa¤j¤ÃyÃm iti kim ? viæÓatika÷  /
triæÓatka÷  /
kathaæ punar atra kan, yÃvatà atiÓadantÃyÃ÷ iti paryudÃsena bhavitavyam ? yogavibhÃga÷ kari«yate, viæÓati-triæÓadbhyÃæ kan pratyayo bhavati, tato ¬vun asa¤j¤ÃyÃæ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.25 ||


_____START JKv_5,1.25:

kaæsÃÂ ÂiÂhan pratyayo bhavati ÃrhÅye«v arthe«u  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
ÂakÃro ÇÅb-artha÷  /
ikÃra uccÃraïa-artha÷  /
nakÃra÷ svara-artha÷  /
kaæsika÷  /
kaæsikÅ  /
ardhÃc ca+iti vaktavyam  /
ardhika÷  /
ardhikÅ  /
kÃr«ÃpaïàÂiÂhan vaktavya÷  /
kÃr«Ãpaïika÷  /
kÃr«ÃpaïikÅ  /
pratiÓabdaÓ ca asya ÃdeÓo và vaktavya÷  /
pratika÷  /
pratikÅ //


____________________________________________________________________


#<ÓÆrpÃd a¤ anyatarasyÃm>#  || PS_5,1.26 ||


_____START JKv_5,1.26:

ÓÆrpa-ÓabdÃd anyatarasyÃm a¤ pratyayo bhavati ÃrhÅye«v arthe«u  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
ÓÆrpeïa krÅtam Óaurpam, Óaurpikam //


____________________________________________________________________


#<ÓatamÃna-viæÓatika-sahasra-vasanÃd aï>#  || PS_5,1.27 ||


_____START JKv_5,1.27:

ÓatamÃnÃdibhya÷ Óabdebhya÷ aï pratyayo bhavati ÃrhÅye«v arthe«u  /
Âhak-Âha¤or apavÃda÷  /
ÓatamÃnena krÅtaæ ÓÃtamÃnaæ Óatam  /
vaiÓatikam  /
sÃhasram  /
vÃsanam //


____________________________________________________________________


[#473]

##  || PS_5,1.28 ||


_____START JKv_5,1.28:

ÃrhÃt ity eva  /
adhyardha-Óabda÷ pÆrvo yasmin tasmÃd adhyardhapÆrvÃt prÃtipadikad dvigoÓ ca parasya ÃrhÅyasya lug bhavati asa¤j¤ÃyÃæ iti kim ? päcalohitikam  /
päcakalÃpikam  /
lohinÅ-Óabdasya bhasyìhe taddhite iti puævadbhÃva÷  /
pratyayÃntasya viÓe«aïam asa¤j¤Ã-grahaïaæ na cet pratyayÃntaæ sa¤j¤Ã iti  /
adhyardha-Óabda÷ saÇkhyÃ+eva, kimarthaæ bhedena+upÃdÅyate ? j¤ÃpakÃrthaæ, kvacid asya saÇkhyÃkÃryaæ na bhavati, saÇkhyÃyÃ÷ kriyÃ-abhyÃv­ttigaïane k­tvasuc (*5,4.17) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.29 ||


_____START JKv_5,1.29:

adhyardhapÆrvÃd dvigoÓ ca kÃr«Ãpaïa-sahasrÃntÃt uttarasya ÃrhÅya-pratyayasya vibhëà lug bhavati  /
pÆrveïa luki nitya prÃpte vikalpyate  /
adhyardhakÃr«Ãpaïam, adhyardhakÃrÓÃpaïikam  /
dvikÃr«Ãpaïam, dvikÃr«Ãpaïikam  /
aupasaÇkhyÃnikasya ÂiÂhano luk  /
alukpak«e ca pratirÃdeÓo vikalpita÷  /
adhyardhapratikam  /
dvipratikam  /
tripratikam  /
sahasrÃt - adhyardhasahasram, adhyardhasÃhasram  /
dvisahasram, dvisÃhasram  /
alukpak«e saÇkhyÃyÃ÷ saævatsara-saÇkhyasya ca ity uttarapadav­ddhi÷  /
sauvarïaÓatamÃnayor upasaÇkhyÃnam  /
adhyardhasuvarïam, adhyardhasauvarïikam  /
dvisuvarïam, dvisauvarïikam  /
adhyardhaÓatamÃnam, adhyardhaÓÃtamÃnam  /
dviÓatamÃnam, dviÓÃtamÃnam  /
parimÃïÃntasya ity uttarapadav­ddhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.30 ||


_____START JKv_5,1.30:

dvigo÷ ity eva  /
dvitripÆrvÃd dvigor ni«kÃntÃt ÃrhÅya-pratyayasya vibhëà lug bhavati  /
dvini«kam, dvinai«kikam  /
trini«kam, trinai«kikam  /
bahupÆrvÃc ca+iti vaktavyam  /
bahuni«kam, bahunai«kikam  /
parimÃïÃntasya ity uttarapada-v­ddhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.31 ||


_____START JKv_5,1.31:

dvi-tri-pÆrvÃt iti cakÃreïa anuk­«yate  /
dvi-tri-pÆrvÃd bistÃntÃd dvigo÷ parasya ÃrhÅya-pratyayasya vibhëà lug bhavati  /
dvibistam, dvibaistikam  /
tribistam, tribaistikam  /
bahuvistam, bahubaistikam //


____________________________________________________________________


[#474]

##  || PS_5,1.32 ||


_____START JKv_5,1.32:

adhyardhapÆrvÃt prÃtipadikÃd dvigoÓ ca viæÓatika-ÓabdÃntÃt ÃrhÅye«v arthe«u kha÷ pratyayo bhavati  /
adhyardhaviæÓaikÅnam  /
dviviæÓatikÅnam  /
triviæÓatikÅnam  /
vidhÃnasÃmarthyÃt asya luk na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.33 ||


_____START JKv_5,1.33:

adhyardhapÆrvad dvigo÷ ity eva adhyardhapÆrvÃt prÃtipadikÃd dvigoÓ ca khÃrÅ-ÓabdÃnatÃt ÃrhÅye«v arthe«u Åkan pratyayo bhavati  /
adhyardhakhÃrÅkam  /
dvikhÃrÅkam  /
kevalÃyÃÓ ca+iti vaktavyam  /
khÃrÅkam  /
kÃkiïyÃÓ ca+upasaÇkhyÃnam  /
adhyardhakÃkiïÅkam  /
dvikÃkiïÅkam  /
trikÃkiïÅkam  /
kevalÃyÃÓ ca  /
kÃkiïÅkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.34 ||


_____START JKv_5,1.34:

adhyardhapÆrvÃd dvigo÷ ity eva  /
adhyardhapÆrvÃd dvigoÓ ca paï-apÃda-mëa-Óata-ÓabdÃntÃt ÃrhÅye«v arthe«u yat pratyayo bhavati  /
avyardhapaïyam  /
dvipaïyam  /
tripaïyam  /
pÃda - adhyardhapÃdyam  /
dvipÃdyam  /
tripÃdyam  /
padbhÃvo na bhavati pad yaty-atadarthe (*6,3.53) iti  /
prÃïy-aÇgasya sa i«yate  /
idaæ tu parimÃïam  /
mëa - adhyardhamëyam  /
dvimÃsyam  /
trimÃsyam  /
Óata - adhyardhaÓatyam  /
dviÓatyam  /
triÓatyam //


____________________________________________________________________


#<ÓÃïÃd vÃ>#  || PS_5,1.35 ||

_____START JKv_5,1.35:

adhyardhapÆrvÃt dvigo÷ ity eva  /
ÓÃïa-ÓabdÃd adhyardhapÆrvÃd dvigor ÃrhÅye«v arthe«u và yat pratyayo bhavati  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati, tasya ca luk  /
adhyardhaÓÃïyam, adhyardhaÓÃïam  /
dviÓÃïyam, dviÓÃïam  /
triÓÃïyam, triÓÃïam  /
ÓatÃc ca+iti vaktavyam  /
adhyardhaÓatyam, dhyardhaÓatam  /
dviÓatyam, dviÓatam  /
triÓatyam, triÓatam //


____________________________________________________________________


[#475]

##  || PS_5,1.36 ||


_____START JKv_5,1.36:

ÓÃïÃd và (*5,1.35) ity eva  /
dvi-tri-pÆrvÃc chÃïÃntÃt prÃtipadikÃd ÃrhÅye«v arthe«u aï pratyayo bhavati, cakÃrÃd yac ca và  /
tena trairÆpyaæ samadyate  /
dvaiÓÃïam, dviÓÃïyam, dviÓÃïam  /
traiÓÃïam, triÓÃïyam, triÓÃïam  /
parimÃïÃntasya asa¤j¤ÃÓÃïayo÷ (*7,3.17) iti paryudÃsÃdiv­ddhir eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.37 ||

_____START JKv_5,1.37:

Âha¤Ãdayas trayodaÓa pratyayÃ÷ prak­tÃ÷  /
te«Ãm ita÷ prabh­ti samartha-vibhaktaya÷ pratyayÃrthÃÓ ca nirdiÓyante tena iti t­tÅyÃsamarthÃt krÅtam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
saptatyà krÅtam sÃptatikam  /
ÃÓÅtikam  /
nai«kikam  /
pÃïikam  /
pÃdikam  /
mëikam  /
Óatyam  /
Óatikam  /
dvikam  /
trikam  /
tena iti mÆlyÃt karaïe t­tÅyà samartha-vibhakti÷  /
anyatrÃn abhidhÃnÃn na bhavati, devadattena krÅtam, pÃïinà krÅtam iti  /
dvivacana-bahuvacana-antÃt pratayayo na bhavati, prasthÃbhyÃæ krÅtam, prasthai÷ krÅtam iti, anabhidhÃnÃd eva  /
yatra tu prak­tyarthasya saÇkhyÃbhedÃvagame pramÃïam asti tatra dvivacana-bahuvacana-antÃd api pratyayo bhavati  /
dvÃbhyÃæ krÅtam dvikam  /
trikam  /
pa¤cakam  /
tathà mudgai÷ krÅtam maudgikam  /
mëikam  /
na hy ekena mudgena kraya÷ sambhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.38 ||


_____START JKv_5,1.38:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt nimittam ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat tan nimittaæ saæyogaÓ cet sa bhavati utpÃto và saæyoga÷ sambandha÷ prÃïinÃæ ÓubhÃÓubhasÆcaka÷  /
mahÃbhÆta-pariïÃma÷ utpÃta÷ Óatasya nimitta dhanapatinà saæyoga÷ Óatya÷, Óatika÷  /
sÃhasra÷  /
utpata÷ khalv api - Óatasya nimittaæ utpÃta÷ dak«iïÃk«ispandanam Óatyam, Óatikam  /
sÃhasram  /
tasya nimitta-prakaraïe vÃtapittaÓle«mabhya÷ Óamanakopanayor upasaÇkhyÃnam  /
vÃtasya Óamanaæ kopanaæ và vÃtikam  /
paittikam  /
Ólai«mikam  /
sannipÃtÃc ca+iti vaktavyam  /
sÃnnipÃtikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.39 ||


_____START JKv_5,1.39:

goÓabdÃd dvyacaÓ ca prÃtipadikÃt saÇkhyÃ-parimÃïa-aÓvÃdivivarjitÃt yat pratyayo bhavati tasya nimittaæ saæyoga-utpÃtau (*5,1.38) ity etasminn arthe  /
Âha¤ÃdÅnÃm apavÃda÷  /
go÷ nimittaæ saæyoga÷ utpÃto và gavya÷  /

[#476]

dvyaca÷ khalv api - dhanyam  /
svargyam  /
yaÓasyam  /
Ãyu«yam  /
asaÇkhyÃ-parimÃïa-aÓvÃder iti kim ? pa¤cÃnÃæ nimittam pa¤cakam  /
saptakam  /
a«Âakam  /
parimÃïa - prÃsthikam  /
khÃrÅkam  /
aÓvÃdi - ÃÓvika÷  /
brahmavarcasÃd upasaÇkhyÃnam  /
brahmavarcasasya nimittaæ guruïà saæyoga÷ brahmavarcasyam  /
aÓva  /
aÓman  /
gaïa  /
Ærïà  /
umà /
vasu  /
var«a  /
bhaÇga  /
aÓvÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.40 ||


_____START JKv_5,1.40:

putra-ÓabdÃc cha÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃd yat ca tasya nimittaæ saæyoga+utpÃtau (*5,1.38) ity etasmin vi«aye  /
dvyaca÷ iti nitye yati prÃpte vacanam  /
putrasya nimittaæ saæyoga÷ utpÃto và putrÅyam, putryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.41 ||


_____START JKv_5,1.41:

sarvabhÆmi-p­thivÅ-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam aïa¤au pratyayu bhavata÷ tasya nimittaæ saæyoga-utpÃtau (*5,1.38) ity etasmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃdau  /
sarvabhÆmer nimittaæ saæyoga utpÃto và sÃrvabhauma÷  /
pÃrthiva÷  /
sarvabhÆme÷ anuÓatikÃdi pÃÂhÃdubhayapada-v­ddhi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.42 ||


_____START JKv_5,1.42:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃbhyÃæ sarvabhÆmi-p­thivÅ-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam aï-a¤au pratyayau bhavata÷ ÅÓvara÷ ity etasmin vi«aye  /
sarvabhÆme÷ ÅÓvara÷ sÃrvabhauma÷  /
pÃrthiva÷  /
«a«ÂhÅprakaraïe puna÷ «a«ÂhÅsamartha-vibhakti-nirdeÓa÷ pratyayÃrthasya niv­ttaye  /
anyathà saæyogotpÃtÃv iva ÅÓvaro 'pi pratyayÃrthasya nimittasya viÓe«aïaæ saæbhÃvyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.43 ||


_____START JKv_5,1.43:

tatra iti saptamÅsamarthÃbhyÃæ sarvabhÆmi-p­thivÅ-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam aï-a¤au pratyayau bhavata÷ vidita÷ ity etasminn arthe  /
vidito j¤Ãta÷ prakÃÓita÷ ity artha÷  /
sarvabhÆmau vidita÷ sÃrvabhauma÷  /
pÃrthiva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.44 ||


_____START JKv_5,1.44:

loka-sarvaloka-ÓabdÃbhyÃæ tatra iti saptamÅsamarthÃbhyÃm vidita÷ ity etasmin vi«aye Âha¤ pratyayo bhavati  /
loke vidita÷ laukika÷  /
sÃrvalaukika÷  /
anuÓatikÃditvÃt ubhayapada-v­ddhi÷ //


____________________________________________________________________


[#477]

##  || PS_5,1.45 ||


_____START JKv_5,1.45:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃd vÃpa÷ ity etasminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
upyate 'smin vÃpa÷ k«etram ucyate  /
prasthasya vÃpa÷ k«etraæ prÃsthikam  /
drauïikam  /
khÃrÅkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.46 ||


_____START JKv_5,1.46:

pÃtra-ÓabdÃt «Âhan pratyayo bhavati tasya vÃpa÷ (*5,1.45) ity etasmin vi«aye  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«-artha÷  /
pÃtra-Óabda÷ parimÃïavÃcÅ  /
pÃtrasya vÃpa÷ pÃtrikaæ k«etram  /
pÃtrikÅ k«etrabhakti÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.47 ||


_____START JKv_5,1.47:

tad iti prathamÃsamarthÃd asminn iti saptamyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ v­ddhyÃdi cet tad dÅyate  /
dÅyate ity ekavacanÃntaæ v­ddhyÃdibhi÷ pratyekam abhisambadhyate  /
tatra yad adhamarïena uttamarïÃya mÆladhanÃtiriktaæ deyaæ tad v­ddhi÷  /
grÃmÃdi«u svÃmigrÃhyo bhÃga÷ Ãya÷  /
paÂÃdÅnÃm upÃdÃnamÆlÃdatiriktaæ dravyaæ lÃbha÷  /
rak«ÃnirveÓo rÃjabhÃga÷ Óulka÷  /
utkocaupadà /
pa¤ca asmin v­ddhir và Ãyo và lÃbho và Óulko và upadà và dÅyate pa¤caka÷  /
saptaka÷  /
Óatya÷, Óatika÷  /
sÃhasra÷ //
caturthyartha upasaÇkhyÃnam  /
pa¤ca asmai v­ddhir và Ãyo và lÃbho và upadà và dÅyate pajcako devadatta÷  /
siddhaæ tv adhikaraïatvena vivak«itatvÃt  /
samamabrÃhmaïe dÃnam iti yathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.48 ||


_____START JKv_5,1.48:

pÆraïa-vÃcina÷ ÓabdÃt ardha-ÓabdÃc ca Âhan pratyayo bhavati tad asmin v­ddhy-Ãya. lÃbhaÓulka-upadà dÅyate (*5,1.47) ity etasminn arthe  /
yathÃyathaæ ÂhakÂiÂhanor apavÃda÷  /
dvitÅyo v­ddhyÃdir asmin dÅyate dvitÅyika÷  /
t­tÅyika÷  /
pa¤camika÷  /
saptamika÷  /
ardhika÷  /
ardha-Óabdo rupakÃrdhasya rƬhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.49 ||


_____START JKv_5,1.49:

bhÃga-ÓadÃd yat pratyayo bhavati, cakÃrÃt Âhan ca, tad asmin v­ddhy-Ãya-lÃbhaÓulka-upadà dÅyate (*5,1.47) ity etasminn arthe  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
bhÃgo  /
v­ddhyÃdir asmin dÅyate bhÃgyaæ, bhÃgikaæ Óatam  /
bhÃgyÃ, bhÃgikà viæÓati÷  /
bhÃga-Óabdo 'pi rÆpakÃrdhasya vÃcaka÷ //


____________________________________________________________________


[#478]

##  || PS_5,1.50 ||


_____START JKv_5,1.50:

tad iti dvitÅyÃsamarthÃd dharaty-Ãdi«v arthe«u yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
prak­ti-viÓe«aïaæ bhÃrÃd vaæÓÃdibhya÷ iti  /
vaæÓÃdibhya÷ paro yo bhÃra-Óabda÷ tadantÃt prÃtipadikÃt iti  /
vaæÓabhÃraæ harati vahati Ãvahati và vÃæÓabhÃrika÷  /
kauÂajabhÃrika÷  /
bÃlvajabhÃrika÷  /
bhÃrÃt iti kim ? vaæÓaæ harati  /
vaæÓÃdibhya÷ iti kim ? vrÅhibhÃraæ harati  /
aparà v­tti÷ - bhÃrÃd vaæÓÃdibhya÷ iti, bhÃrabhÆtebhyo vaæÓÃdibhya÷ ity artha÷  /
bhÃra-Óabdo 'rthadvÃreïa vaæÓÃdÅnÃæ viÓe«aïam  /
bhÃrabhÆtÃn vaæÓÃn harati vÃæÓika÷  /
kauÂajika÷  /
bÃlvajika÷  /
bhÃrÃt iti kim ? vaæÓaæ harati  /
vaæÓÃdibhyÃ÷ iti kim ? bhÃrabhÆtÃn vrÅhÅn vahati  /
sÆtrÃrthadvayam api ca+etad ÃcÃryeïa Ói«yÃ÷ pratipÃditÃ÷  /
tadubhayam api grÃhyam  /
harati deÓÃntaraæ prÃpayati corayati và  /
vahaty utk«ipya dhÃrayati ity artha÷  /
Ãvahati utpÃdayati ity artha÷  /
vaæÓa  /
kuÂaja  /
balvaja  /
mÆla  /
ak«a  /
sthÆïà  /
aÓman  /
aÓva  /
ik«u  /
khaÂvà  /
vaæÓÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.51 ||


_____START JKv_5,1.51:

vasna-dravya-ÓabdÃbhyÃm dvitÅyÃsamarthÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ Âhan kan ity aitau pratyayau bhavato haratyÃdi«v arthe«u  /
vasnaæ harati vahati và vasnika÷  /
dravyaka÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.52 ||


_____START JKv_5,1.52:

tat iti dvitÅyà samartha-vibhaktir anuvartate  /
tad iti dvitiyÃsamarthÃt sambhavatyÃdi«v arthe«u yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
tatra adheyasya pramÃïÃnatireka÷ sambhava÷  /
upasaæharaïam avahÃra÷  /
vikledanaæ pÃka÷  /
prasthaæ sambhavati avaharati pacati và prÃsthika÷  /
kau¬avika÷  /
khÃrÅka÷  /
nanu ca pÃke ca sambhavo 'sti ? na asty atra niyoga÷  /
prasthaæ pacati brÃhmaïÅ prÃsthikÅ  /
tatpacati iti droïÃdaï ca  /
droïaæ pacati drauïÅ, drauïikÅ //


____________________________________________________________________


[#479]

#<ìhaka-Ãcita-pÃtrÃt kho 'nyatarasyÃm>#  || PS_5,1.53 ||


_____START JKv_5,1.53:

ìhaka-Ãcita-pÃtra-Óadebhyo dvitÅyÃsamarthabhyo 'nyatarasyÃæ saæbhavÃdi«v arthe«u kha÷ bhavati  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
ìhakaæ saæbhavati avaharati pacati và ìhakÅnÃ, ìhakikÅ  /
ÃcitÅnÃ, ÃcitikÅ  /
pÃtrÅïÃ, pÃtrikÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.54 ||


_____START JKv_5,1.54:

ìhakÃcitapÃtrÃt ity eva  /
ìhaka-Ãcita-pÃtra-antÃd dvigo÷ saæbhavatyÃdi«v arthe«u «Âhan pratyayo bhavati, cakÃrÃt kha÷, anyatarasyÃm  /
vidhÃnasÃmarthyÃd eva anayor luk na bhavati  /
Âha¤as tu pak«e 'nuj¤Ãtasya adhyardha-pÆrva-dvigo÷ iti lug bhavaty eva  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«-artha÷  /
dvyìhakikÅ, dvyìhakÅnÃ, dvyìhakÅ  /
dvyÃcitikÅ, dvyÃcitÅnÃ, dvyÃcità  /
aparimÃïa-vibsta-Ãciteti ÇÅpa÷ prati«edha÷  /
dvipÃtrikÅ, dvipÃtrÅïÃ, dvipÃtrÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.55 ||


_____START JKv_5,1.55:

dvigo÷ ity eva  /
kulija-ÓabdÃnatÃd dvigo÷ saæbhavatyÃdi«v arthe«u lukkhau bhavata÷  /
cakÃrÃt «Âhan ca  /
anyatarasyÃm grahaïa-anuv­ttyà lug api vikalpyate  /
Âha¤a÷ pak«e Óravaïaæ bhavati  /
tena cÃtÆrÆpyaæ saæpadyate  /
dve kulije saæbhavati avaharati pacati và dvikulijiki, dvikulijÅnÃ, dvikulijÅ, dvaikulijiki  /
parimÃïÃntasya asaæj¤ÃÓÃïayo÷ (*7,3.17) ity atra kulija-grahaïam apÅ«yate, tena+uttarapada-v­ddhir api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.56 ||


_____START JKv_5,1.56:

sa iti prathamÃsamarthÃt asya iti «a«Âhyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati yat prathamÃsamartham aæÓavasnabh­tayaÓ cet tà bhavati  /
aæÓo bhÃga÷  /
vasnaæ mÆlyam  /
bh­tirvetanam  /
pa¤ca aæÓo vasno và bh­tirvÃsya pa¤caka÷  /
saptaka÷  /
sÃhasra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.57 ||


_____START JKv_5,1.57:

tat iti prathamÃsamarthÃt asya iti «a«Âhyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati yat prathamÃsamarthaæ parimÃïaæ cet tad bhavati  /
prastha÷ parimÃïam asya prÃsthiko rÃÓi÷  /
khÃraÓatika÷  /
Óatya÷, Óatika÷  /
sÃhasra÷  /
drauïika÷  /
kau¬avika÷  /
var«aÓataæ parimÃïamasya vÃr«aÓatika÷  /
vÃr«asahasrika÷  /
«a«ÂirjÅvitaparimÃïam asya iti «Ã«Âika÷  /
sÃptatika÷  /
samarthavibhakti÷ pratyayÃrthaÓ ca pÆrvasÆtrÃd eva anuvarti«yate, kim arthaæ punar anayor upÃdÃnam ? punar vidhÃnÃrtham  /
dve «a«ÂÅ jÅvitaparimÃïam asya dvi«Ã«Âika÷  /
dvisÃptatika÷  /
punar vidhÃna-sÃmarthyÃd adhyardha-pÆrvadvigor luk na bhavati //


____________________________________________________________________


[#480]

##  || PS_5,1.58 ||


_____START JKv_5,1.58:

tad asya parimÃïam (*5,1.57) iti vartate  /
saÇkhyÃ-vÃcina÷ prÃtipadikÃt parimÃïopÃdhikÃt prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
sa¤j¤Ã-saÇgha-sÆtra-adhyayane«u iti pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
tatra sa¤j¤ÃyÃæ svÃrthe pratyayo vÃcya÷  /
pa¤caiva pa¤cakÃ÷ Óakunaya÷  /
trikÃ÷ ÓÃlaÇkÃyanÃ÷  /
saÇgha - pa¤ca parimÃïam asya pa¤caka÷ saÇgha÷  /
a«Âaka÷  /
sÆtra - a«Âau adhyÃyÃ÷ parimÃïam asya sÆtrasya a«Âakaæ pÃïinÅyam  /
daÓakaæ vaiyÃghrapadÅyam  /
trikaæ kÃÓak­tsnam  /
nanu ca adhyÃyasamÆha÷ sÆtrasaÇgha eva bhavati ? na+etad asti  /
prÃïisamÆhe saÇgha-Óabdo rƬha÷  /
adhyayana - pa¤cako 'dhÅta÷  /
saptako 'dhÅta÷  /
a«Âaka÷  /
anavaka÷  /
adhÅtir adhyayanam  /
tasya saÇkhyÃparimÃïaæ pa¤cÃv­ttaya÷ pa¤cavÃrÃ÷ pa¤ca rÆpÃïi asya adhyayanasya pa¤cakam adhyayanam  /
stome ¬avidhi÷ pa¤cadaÓÃdy-artha÷  /
pa¤cadaÓa mantrÃ÷ parimÃïam asya pa¤cadaÓa÷ stoma÷  /
saptadaÓa÷  /
ekaviæÓa÷  /
ÓanÓator ¬iniÓ chandasi  /
pa¤cadaÓino 'rdhamÃsÃ÷ triæÓino mÃsÃ÷  /
viæÓateÓ ca+iti vaktavyam  /
viæÓino 'Çgirasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.59 ||


_____START JKv_5,1.59:

tad asya parimÃïam (*5,1.47) iti vartate  /
paÇktyÃdaya÷ Óabdà nipÃtyante  /
yad iha lak«aïena anupapannaæ tat sarvaæ nipÃtanÃt siddham  /
pa¤cÃnà Âilopa÷ tiÓ ca pratyaya÷  /
pa¤ca parimÃïam asya paÇktiÓ chanda÷  /
dvayor daÓato÷ vinbhÃva÷ ÓatiÓ ca pratyaya÷ dvau daÓatau praimÃïam asya saÇghasya viæÓati÷  /
trayÃïÃæ daÓatÃæ trinbhÃva÷ Óat ca pratyaya÷  /
trayo daÓata÷ parimÃïam asya triæÓat  /
caturïÃæ daÓatÃæ catvÃrinbhÃva÷ Óat ca pratyaya÷  /
catvÃro daÓata÷ parimÃaïasya catvÃriæÓat  /
pa¤cÃnÃæ daÓatÃæ pa¤cÃbhÃva÷ Óat ca pratyaya÷  /
pa¤ca daÓata÷ parimÃïÃm asya pa¤cÃÓat  /
«aïïÃæ daÓatÃæ «a¬bhÃva÷, ti÷ pratyayo 'padatvaæ ca  /
«aÇ daÓata÷ parimÃïam asya «a«Âi÷  /
saptÃnÃæ daÓatÃæ saptabhÃva÷ ti÷ pratyayaÓ ca  /
sapta daÓata÷ parimÃïam asya saptati÷  /

[#481]

a«ÂÃnÃæ daÓatÃm aÓÅbhÃva÷ ti÷ pratyayaÓ ca  /

[#480]

a«Âau daÓata÷ parimÃïam asya aÓÅti÷  /
navÃnÃæ daÓatÃæ navabhÃva÷ ti÷ pratyayaÓ ca  /
nava daÓata÷ parimÃïam asya navati÷  /
daÓanÃæ daÓatÃæ ÓabhÃva÷ taÓ ca pratyaya÷  /
daÓa daÓata÷ parimÃïam asya saÇghasya Óatam  /
viæÓatyÃdayo guïa-ÓabdÃ÷, te yathà kathaæcid vyutpÃdyÃ÷  /
na atra avayavÃrthe 'bhinive«Âavyam  /
tathà hi - paÇkti÷ iti kramasamniveÓe 'pi vartate, brÃhmaïapaÇkti÷, papÅlikÃpaÇkti÷ iti  /
na ca atra avayavÃrtha÷ kaÓcid asti  /
yà ca+e«Ãæ vi«ayabhedena guïa-mÃtre guïini ca v­tti÷, svaliÇga-saÇkhya-anuvidhÃnaæ ca, etad api sarvaæ svÃbhÃvikam eva  /
sahasrÃdayo 'py evaæ jÃtiyakÃ÷ tadvad eva dra«ÂavyÃ÷  /
udÃharaïamÃtram etad iti //


____________________________________________________________________


[#481]

##  || PS_5,1.60 ||


_____START JKv_5,1.60:

pa¤cat daÓat ity etau nipÃtyete tad asya aprimÃïam ity asmin vi«aye varge 'bhidheye  /
saÇkhyÃyÃ÷ iti kani prÃpte ¬atirnipÃtyate  /
vÃvacanÃt pak«e so 'pi bhavati  /
pa¤ca parimÃïasya pa¤cad varga÷  /
daÓadvarga÷  /
pa¤cako varga÷  /
daÓako varga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.61 ||


_____START JKv_5,1.61:
varge ity eva, tad asya parimÃnam iti ca  /
saptan ÓabdÃc chandasi vi«aye '¤ pratyayo bhavati varge 'bhidheye  /
sapta sÃptÃni as­jat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.62 ||


_____START JKv_5,1.62:

tad asya parimÃïam ity eva  /
varge iti niv­ttam  /
triæÓac-catvariæÓac-chabdÃbhyÃæ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ¬aï pratyayo bhavati tad asya parimÃïam ity etasmin vi«aye brÃhmaïe 'bhidheye  /
abhidheyasaptamÅ e«Ã, na vi«ayasaptamÅ  /
tena mantrabhëayor api bhavati  /
triæÓad-adhyÃyÃ÷ parimÃïam e«Ãæ brÃhamaïÃnÃæ traiÓÃni brÃhmaïÃni  /
cÃtvÃriæÓÃni brÃhmaïÃni  /
kÃnicid eva brÃhmaïÃny ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.63 ||


_____START JKv_5,1.63:

tat iti dvitÅyÃsamarthÃd arhati ity asminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
Óvetacchatram arhati Óvaitachatrika÷  /
vÃstrayugmika÷  /
Óatya÷, Óatika÷  /
sÃhasra÷ //


____________________________________________________________________


[#482]

##  || PS_5,1.64 ||


_____START JKv_5,1.64:

nitya-grahaïaæ pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
cheda-Ãdibhyo dvitÅyÃsamarthebhyo nityam arhati ity asminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
chedaæ nityam arhati chaidika÷  /
bhaidika÷  /
cheda  /
bheda  /
droha  /
doha  /
varta  /
kar«a  /
saæprayoga  /
viprayoga  /
pre«aïa  /
saæpraÓna  /
viprakar«a  /
virÃga viraÇgaæ ca  /
vairaÇgika÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓÅr«acchedÃd yac ca>#  || PS_5,1.65 ||


_____START JKv_5,1.65:

ÓÅr«accheda-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃn nityam arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
cakÃrÃd yathÃvihitaæ ca  /
ÓiraÓchedaæ nityam arhati ÓÅr«acchedya÷, Óair«acchedika÷  /
pratyayasaæniyogena Óirasa÷ ÓÅr«abhÃvo nipÃtyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.66 ||


_____START JKv_5,1.66:

nityam iti niv­ttam  /
daï¬Ãdibhyo dvitiyÃsamarthebhya÷ arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
Âhako 'pavÃda÷  /
daï¬am arhati daï¬ya÷  /
musalya÷  /
daï¬a  /
musala  /
madhuparka  /
kaÓÃ  /
argha  /
medhà /
megha  /
yuga  /
udaka  /
vadha  /
guhà /
bhÃga  /
ibha  /
daï¬Ãdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.67 ||

_____START JKv_5,1.67:

prÃtipadikamÃtrÃc chandasi vi«aye tad arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
Âha¤ÃdÅnÃm apavÃda÷  /
udakyà v­ttaya÷  /
yÆpya÷ palÃÓa÷  /
gartyo deÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.68 ||


_____START JKv_5,1.68:

pÃtra-ÓabdÃd ghan pratyayo bhavati cakÃrÃd yat ca, tad arhati ity asminn arthe  /
ÂhakÂha¤or apavÃda÷  /
pÃtraæ parimÃïam apy asti  /
pÃtram arhati pÃtriya÷  /
pÃtrya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.69 ||


_____START JKv_5,1.69:

ka¬aÇkaradak«iïÃ-ÓabdÃbhyÃæ cha÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃd yat ca, tad arhati ity asmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃda÷  /
ka¬aÇkaram arhati ka¬aÇkarÅyo gau÷, ka¬aÇkarya÷  /
dak«iïÃm arhati dak«iïÅyo bhik«u÷, dak«iïyo brÃhmaïa÷  /
dak«iïaÓabdasya alpÃctarasya apÆrvanipÃtena lak«aïavyabhicÃracihnena yathÃsaÇkhyÃbhÃvaæ sÆcayati //

____________________________________________________________________


[#483]

##  || PS_5,1.70 ||


_____START JKv_5,1.70:

chayatau anuvarttete sthÃlÅbila-ÓabdÃc chayatau pratyayau bhavata÷ tad arhati ity asminn arthe  /
Âhako 'pavÃdau  /
sthÃlÅbimalarhanti sthÃlÅbilÅyÃ÷ taï¬ulÃ÷, sthÃlÅbilyÃ÷  /
pÃkyogyÃ÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.71 ||


_____START JKv_5,1.71:

yaj¤a-ÓabdÃd ­tvik-ÓabdÃc ca yathÃsaÇkhyaæ gha-kha¤au pratyayau bhavata÷ tad arhati ity asmin vi«aye  /
Âhako 'pavÃdau  /
yaj¤iyo brÃhmaïa÷  /
ÃrtvijÅno brÃhmaïa÷  /
yaj¤a-rtvigbhyÃæ tatkarmÃrhati ity upasaÇkhyÃnam  /
yaj¤akarma arhati yaj¤iyo deÓa÷  /
­tvikkarma arhati ÃrtvijÅnaæ brÃhmaïakulam  /
arhÅyÃïÃæ ÂhagÃdÅnÃæ pÆrïo 'vadhi÷  /
ata÷ paraæ prÃgvatÅya÷ Âha¤ eva bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.72 ||


_____START JKv_5,1.72:

samarthavibhaktir anuvartate  /
arhati iti niv­ttam  /
pÃrÃyaïa-adibhyo dvitÅyÃsamarthebhya÷ vartayati ity asminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
pÃrÃyaïaæ vartayati adhÅte pÃrÃyaïikaÓchÃtra÷  /
taurÃyaïiko yajamÃna÷  /
cÃndrÃyaïikastapasvÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.73 ||


_____START JKv_5,1.73:

saæÓaya-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃt Ãpanna÷ ity etasminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
saæÓayam Ãpanna÷ prÃpta÷ sÃæÓayika÷ sthÃïu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.74 ||


_____START JKv_5,1.74:

yojana-ÓabdÃt dvitÅyÃsamarthÃd gacchati ity asminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
yojanaæ gacchati yaujanika÷  /
kroÓaÓatayojanaÓatayor upasaÇkhyÃnam  /
kroÓaÓatam gacchati krauÓaÓatika÷  /
yaujanaÓatika÷  /
tato 'bhigamanam arhati iti ca kroÓaÓatayojanaÓatayor upasaÇkhyÃnam  /
kroÓaÓatÃdabhigamanam arhati krauÓaÓatiko bhik«u÷  /
yaujanaÓatika ÃcÃrya÷ //


____________________________________________________________________


[#484]

##  || PS_5,1.75 ||


_____START JKv_5,1.75:

pathin-ÓabdÃd dvitÅyÃsamarthÃd gacchati ity asminn arthe «kan pratyayo bhavati  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
«akÃro ÇÅ«-artha÷  /
panthÃnaæ gacchati pathika÷  /
pathikÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.76 ||


_____START JKv_5,1.76:

nity-agrahaïaæ pratyayÃrtha-viÓe«aïam  /
patha÷ pantha ity ayam ÃdeÓo bhavati ïaÓ ca pratyayo nityaæ gacchati ity asmin vi«aye  /
panthÃnaæ nityaæ gacchati pÃntho bhik«Ãæ yÃcate  /
nityam iti kim ? pathika÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.77 ||


_____START JKv_5,1.77:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
uttarapatha-ÓabdÃd t­tÅyÃsamarthÃt Ãh­tam ity etasmin vi«aye Âha¤ pratyayo bhavati  /
cakÃra÷ pratyayÃrthasam uccaye, gacchati iti ca  /
atra api t­tÅyÃ+eva samarthavibhakti÷  /
uttarapathena-Ãh­tam auttarapathikam  /
uttarapathena gacchati auttarapathika÷  /
Ãh­ta-prakaraïe vÃrijaÇgalasthalkÃntÃrapÆrvapadÃd upasaÇkhyÃnam  /
vÃripathena Ãh­tam vÃripathikam  /
vÃripathena gacchati vÃripathika÷  /
jaÇgalapathena Ãh­tam jÃÇgalapathikam  /
jaÇgalapathena gacchati jÃÇgalapathika÷  /
sthalapathena Ãh­tam sthÃlapathikam  /
sthalapathen agacchati sthÃlapathika÷  /
kÃntÃrapathena Ãh­tam kÃntÃrapathikam  /
kÃntÃrapathena gacchati kÃntÃrapathika÷  /
ajapathaÓaÇkupathÃbhyÃæ ca+upasaÇkhyÃnam  /
ajapathena Ãh­tam Ãjapathikam, gacchati và Ãjapathika÷  /
ÓaÇkupathena Ãh­tam ÓÃÇkupathikam  /
gacchati và ÓÃÇkupathika÷  /
madhukamaricayor aï sthalÃt  /
sthalapathena Ãh­tam sthÃlapathaæ madhukam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.78 ||


_____START JKv_5,1.78:

kÃlÃt ity adhikÃra÷  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ kÃlÃt ity evaæ tad veditavyam  /

____________________________________________________________________


vak«yati - ##  || PS_5,1.79 ||


_____START JKv_5,1.79:

mÃsena nirv­ttam mÃsikam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
kÃlÃt ity adhikÃra÷ vyu«Âa-Ãdibhyo 'ï (*5,1.97) iti yÃvat //


[#485]

tena nirv­ttam (*5,1.79)  /
tena iti t­tÅyÃsamarthÃt kÃla-vÃcina÷ prÃtipadikÃt virv­ttam ity asminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
ahnà virv­ttam Ãhnikam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.80 ||


_____START JKv_5,1.80:

tam iti dvitÅyÃsamarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃt adhÅ«Âo bh­to bhÆto bhÃvÅ và ity asminn arthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
adhÅ«Âa÷ satk­tya vyÃpÃdita÷  /
bh­ta÷ vetanena krÅta÷  /
bhÆta÷ svasattayà vyÃptakÃla÷  /
bhÃvÅ tÃd­Óa evÃnÃgata÷  /
kÃlÃdhvanor atyantasaæyoge (*2,3.5) iti dvitÅyà  /
mÃsamadhÅ«Âa÷ mÃsiko 'dhyÃpaka÷  /
mÃsaæ bh­ta÷ mÃsika÷ karmakara÷  /
mÃsaæ bhÆta÷ mÃsiko vyÃdhi÷  /
mÃsaæ bhÃvÅ mÃsika÷ utsava÷  /
nanu cÃdhye«aïaæ bharaïaæ ca muhÆrtaæ kriyate tena kathaæ mÃso vyÃpyate ? adhye«aïabharaïe kriyÃrthe, tatra phalabhÆtayà kriyayà mÃso vyÃpyamÃnas tÃbhyÃm eva vyÃpta÷ ity ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.81 ||


_____START JKv_5,1.81:

mÃsa-ÓabdÃd vayasy abhidheye yatkha¤au pratyayau bhavata÷  /
Âha¤o 'pavÃdau  /
adhÅ«ÂÃdÅnÃæ caturïÃm adhikÃre 'pi sÃmarthyÃd bhÆta eva atra abhisambadhyate  /
mÃsaæ bhÆta÷ mÃsya÷, mÃsÅna÷  /
vayasi ti kim ? mÃsikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.82 ||


_____START JKv_5,1.82:

mÃsÃd vayasi ti vartate  /
mÃsÃntÃd dvigor yap pratyayo bhavati vayasy abhidheye  /
dvaumÃsau bhÆta÷ dvimÃsya÷  /
trimÃsya÷ //


____________________________________________________________________

#<«aïmÃsÃï ïyac ca>#  || PS_5,1.83 ||


_____START JKv_5,1.83:

vayasi ity eva  /
«aïmÃsa-ÓabdÃd vayasy abhidheye ïyat pratyayo bhavati, yap ca  /
autsargika«Âha¤apÅ«yate, sa cakÃreïa samuccetavya÷  /
svaritatvÃccÃnantaro 'nuvarti«yate  /
tena trai­Æpyaæ bhavati  /
«ÃïmÃsay÷, «aïmÃsya÷, «ÃïmÃsika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.84 ||


_____START JKv_5,1.84:

«aïmÃsa-ÓabdÃd vayasy abhidheye Âhaï pratyayo bhavati  /
cakÃreïa anantarasya ïyata÷ samuccaya÷ kriyate  /
«aïmÃsiko roga÷, «ÃïmÃsya÷ //


____________________________________________________________________


[#486]

##  || PS_5,1.85 ||


_____START JKv_5,1.85:

adhÅ«Âa-ÃdayaÓ catvÃro 'rthà anuvartante  /
samÃ-ÓabdÃd dvitÅyÃsmÃrthÃd adhÅ«ÂÃdi«u arthe«u kha÷ pratyayo bhavati  /
Âha¤o 'pavÃda÷ samÃmadhÅ«Âo bh­to bhÆto bhÃvÅ và samÅna÷  /
kecit tu tena nirv­ttam (*5,1.79) iti sarvatra anuvartayanti  /
samayà nirv­tta÷ samÅna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.86 ||


_____START JKv_5,1.86:

samÃyÃ÷ kha÷ (*5,1.85) ity eva  /
samÃ-ÓabdÃntÃd dvigo÷ nirv­ttÃdisu arthe«u pa¤casu và kha÷ pratyayo bhavati  /
pÆrveïa nitya÷prÃpto vikalpyate  /
prÃgvate÷ saÇkhyÃpÆrvapadÃnÃæ tadanta-grahaïam aluki (*7,3.17) iti prÃptir asty eva  /
khena mukte pak«e Âha¤ api bhavati  /
dvisamina÷, dvaisamika÷  /
trisamÅna÷, traisamika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.87 ||


_____START JKv_5,1.87:

rÃtri aha÷ saævatsara ity evam antÃd dvigo÷ nirv­ttÃdi«u arthe«u và kha÷ pratyayo bhavati  /
khena mukte pak«e Âha¤ api bhavati  /
dvirÃtrÅïa÷, dvairÃtrika÷  /
trirÃtrÅïa÷, trairÃtrika÷  /
dvyahÅna÷, dvaiyahnika÷  /
tryahÅïa÷, traiyahnika÷  /
dvisaævatsarÅïa÷, dvisÃævatsarika÷  /
trisaævatsarÅïa÷, trisÃævatsarika÷  /
saÇkhyÃyÃ÷ saævatsarasaÇkhyasya ca ity uttarapada-v­ddhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.88 ||


_____START JKv_5,1.88:

dvigo÷ ity eva  /
var«ÃntÃd dvigor nirv­ttÃdi«v arthe«u và kha÷ pratyayo bhavati  /
pak«e Âha¤  /
tayoÓ ca và lug bhavati  /
evaæ trÅïi rÆpÃïi bhavanti  /
dvivar«Åïo vyÃdhi÷, dvivÃr«ika÷, dvivar«a÷  /
trivar«Åïa÷, trivÃr«ika÷, trivar«a÷  /
var«asya abhavi«yati (*7,3.16) ity uttarapada-v­ddhi÷  /
bhÃvini tu traivar«ika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.89 ||


_____START JKv_5,1.89:

cittavati pratyaya-arthe 'bhidheye var«a-ÓabdÃntÃd dvigor nirv­ttÃdi«v arthe«u utpannasya pratyayasya nityaæ lug bhavati  /
pÆrveïa vikalpe prÃpte vacanam  /
dvivar«o dÃraka÷  /
cittavati iti kim ? dvivar«Åïo vyÃdhi÷ //


____________________________________________________________________

#<«a«ÂikÃ÷ «a«ÂirÃtreïa pacyante>#  || PS_5,1.90 ||


_____START JKv_5,1.90:

«a«Âika-Óabdo nipÃtyate  /
bahuvacanam atantram  /
«a«ÂirÃtra-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt kan pratyayo nipÃtyate pacyante ity etasminn arthe, rÃtri-Óabdasya ca lopa÷  /
«a«ÂirÃtreïa pacyante «a«ÂikÃ÷  /
sa¤j¤Ã e«Ã dhÃnyaciÓe«asya  /
tena mudgÃdi«v atiprasaÇgo na bhavati //


____________________________________________________________________


[#487]

##  || PS_5,1.91 ||


_____START JKv_5,1.91:

vatsarÃntÃt prÃtipadikÃt niv­ttÃdi«v arthe«u chandasi vi«aye chan÷ pratyayo bhavati  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
idvatsarÅya÷  /
idÃvatsarÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.92 ||


_____START JKv_5,1.92:

saæparipÆrvÃt vatsarÃntÃt prÃtipadikÃc chandasi vi«aye  /
nirv­ttÃdi«v arthesu kha÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃc chaÓ ca  /
saævatsarÅïÃ÷, saævatsarÅyà  /
parivatsarÅïam, parivatsarÅyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.93 ||


_____START JKv_5,1.93:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃt parijayya, labhya, kÃya, sukara ity ete«v arthe«u Âha¤ pratyayo bhavati  /
mÃsena parijayya÷, Óakyate jetuæ, mÃsiko vyÃdhi÷  /
sÃævatsarika÷  /
mÃsena labhya÷ mÃsika÷ paÂa÷  /
mÃsena kÃryam mÃsikaæ cÃndrÃyaïam  /
mÃsena sukara÷ mÃsika÷ prÃsÃda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.94 ||


_____START JKv_5,1.94:

tad iti dvitiyÃsamartha-vibhakti÷  /
sà ca atyantasaæyoge  /
asya iti pratyayÃrtha÷  /
brahamacaryam iti dvÃbhyÃm api sambadhyate  /
kÃlasya vyÃpakaæ, pratyayÃrthasya ca svam iti  /
tad iti dvitÅyÃsamarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃd asya iti «a«Âhyarthe Âha¤ pratyayo bhavati, brahmacaryaæ ced gamyate  /
mÃsaæ brahmacaryamasya mÃsika÷ brahmacÃrÅ  /
ÃrdhamÃsika÷  /
sÃævatsarika÷  /
aparà v­tti÷ - tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âha¤ pratyayo bhavati, yat tad asya iti nirdi«Âaæ brahmacaryaæ ced tad bhavati  /
mÃso 'sya brahamacaryasay mÃsikaæ brahamacaryam  /
ÃrdhamÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
pÆrvatra brahamacÃrÅ pratyayÃrtha÷, uttaratra brahamacaryam eva  /
ubhayam api pramÃïam, ubhayathà sÆtrapraïayanÃt  /
mahÃnÃmnyÃdibhya÷ «a«ÂhÅsamarthebhya upasaÇkhyÃnam  /
mÃhÃnÃmikam  /
gaudÃnikam  /
Ãdityavratikam  /

[#488]

tac carati iti ca  /
mahÃnÃmnya ­ca÷, tat sahacaritaæ vrataæ tacchabdena+ucyate  /
mahÃnÃmnÅÓcarati mÃhÃnÃmika÷  /
Ãdityavratika÷  /
gaudÃnika÷  /
bhasyìhe iti puæbadbhÃvena ÇÅpi niv­tte nas taddhite (*6,4.144) iti Âilopa÷  /
avÃntaradÅk«Ãdibhyo ¬inirvaktavya÷  /
avÃntaradÅk«Ãæ carati avÃntaradÅk«Å  /
tilavratÅ  /
a«ÂÃcatvÃriæÓato ¬vuæÓ ca ¬iniÓ ca vaktavya÷  /
a«ÂÃcatvÃriæÓad var«Ãïi vrataæ carati a«ÂÃcatvÃriæÓaka÷, a«ÂÃcatvariæÓÅ  /
cÃturmÃsyÃnÃæ yalopaÓ ca ¬vuæÓ ca ¬iniÓ ca vaktavya÷  /
cÃturmÃsyÃni carati cÃturmÃsaka÷, cÃturamÃsÅ  /
caturmÃsyÃï ïyo yaj¤e tatra bhave  /
catur«u mÃse«u bhavÃni cÃturmÃsyÃni  /
sa¤j¤ÃyÃmaï vaktavya÷  /
catur«u mÃse«u bhavà cÃturmÃsÅ paurïamÃsÅ  /
ëìhŠ /
kÃrtikÅ  /
phÃlgunÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.95 ||


_____START JKv_5,1.95:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthebhyo yaj¤Ãkhyebhyo dak«iïà ity etasminn arthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
agni«Âomasya dak«iïà Ãgni«ÂomikÅ  /
vÃjapeyikÅ  /
rÃjasÆyikÅ  /
ÃkhyÃ-grahaïam akÃlÃd api yaj¤avÃcino yathà sayÃt iti  /
itarathà hi kÃlÃdhikÃrÃd ekÃhadvÃdaÓÃhaprabh­taya eva yaj¤Ã g­hyeran  /
prÃgvate÷ saÇkhyÃpÆrvapadÃnÃæ tadantagrahaïam aluki (*7,3.17) iti kÃlÃdhikÃre 'pi dvÃdaÓÃhÃdi«v asti prÃpti÷ //


____________________________________________________________________


[#489]

##  || PS_5,1.96 ||


_____START JKv_5,1.96:

tatra iti saptamÅsamarthÃt kÃlavÃcina÷ prÃtipadikÃd dÅyate, kÃryam ity etayor arthayor bhavavat pratyayo bhavati  /
yathà - mÃse bhavaæ mÃsikam  /
sÃævatsarikam  /
prÃv­«eïyam  /
vÃsantikam  /
vÃsantam  /
haimanam  /
haimantam  /
haimantikam  /
ÓÃradam  /
vati÷ sarvasÃd­ÓyÃrtha÷  /
yogavibhÃgaÓ ca atra kartavya÷, tatra ca dÅyate, yaj¤Ãkhyebhya÷ iti  /
Ãgni«Âemikaæ bhaktam  /
rÃjasÆyikam  /
vÃjapeyikam  /
kÃlÃdhikÃrasya pÆrïo 'vadhi÷  /
ata÷ paraæ sÃmÃnyena pratyayavidhÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.97 ||


_____START JKv_5,1.97:

tatra iti saptamÅsamarthebhya÷ vyu«ÂÃdibhya÷ dÅyate, kÃryam ity etayor aï pratyayo bhavati  /
vyu«Âe dÅyate kÃryam và vaiyu«Âam  /
naityam  /
aïprakaraïe 'gnipadÃdibhya upasaÇkhyÃnam  /
Ãgnipadam  /
pailumÆlam  /
kiæ vaktavyam? na vaktavyam  /
atra+eva te paÂhitavyÃ÷  /
vyu«Âa  /
nitya  /
ni«kramaïa  /
praveÓana  /
tÅrtha  /
sambhrama  /
Ãstaraïa  /
saÇgrÃma  /
saÇghÃta  /
agnipada  /
pÅlumÆla  /
pravÃsa  /
upasaÇkramaïa  /
vyu«ÂÃdi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.98 ||


_____START JKv_5,1.98:

dÅyate, kÃryam iti vartate  /
tena iti t­tÅyÃsamarthÃbhyÃæ yathÃkathÃca-hasta-ÓabdÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ ïa-yatau pratyayau bhavata÷  /
dÅyate, kÃryam ity etayor arthayo÷ pratyekam abhisambadha÷, yathÃsaÇkhyaæ na+i«yate  /
yathÃkathÃca-Óabdo 'vyayasamudÃyo 'nÃdare vartate  /
t­tÅyÃrthamÃtraæ ca atra saæbhavati, na tu t­tÅyà samarthavibhakti÷  /
yathÃkathÃca dÅyate kÃryaæ và yÃthÃkathÃcam  /
hastena dÅyate kÃryaæ và hastyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.99 ||


_____START JKv_5,1.99:

tena ity eva  /
t­tÅyÃsamarthÃt sampÃdinyabhidheye Âha¤ pratyayo bhavati  /
guïotkar«a÷ sampatti÷  /
ÃvaÓyake ïini÷  /
karïave«ÂakÃbhyÃæ saæpÃdi mukhaæ kÃrïave«Âakikaæ mukham  /
vÃstrayugikaæ ÓarÅram  /
vastrayugena viÓe«ata÷ Óobhate ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#490]

##  || PS_5,1.100 ||

_____START JKv_5,1.100:

karma-ve«a-ÓabdÃbhyÃæ t­tÅyÃsamarthÃbhyÃæ yat pratyayo bhavati sampÃdini ity etasmin vi«aye  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
karmaïà sampadyate karmaïyam ÓarÅram  /
ve«eïa saæpadyate ve«yo naÂa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.101 ||


_____START JKv_5,1.101:

tasmai iti caturthÅsamarthebhya÷ santÃpÃdibhya÷ prabhavati ity asmin vi«aye Âha¤ pratyayo bhavati  /
samartha÷, Óakta prabhavati ity ucyate  /
alamarthe caturthÅ  /
saætÃpÃya prabhavati sÃntÃpika÷  /
sÃnnÃhika÷  /
santÃpa  /
sannÃha  /
saÇgrÃma  /
saæyoga  /
saæparÃya  /
saæpe«a  /
ni«pe«a  /
nisarga  /
asarga  /
visarga  /
upasarga  /
upavÃsa  /
pravÃsa  /
saÇghÃta  /
saæmodana  /
saktumÃæsaudanÃdvig­hÅtÃd api //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.102 ||


_____START JKv_5,1.102:

yoga-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati, cakÃrÃt Âha¤, tasmai prabhavati ity asmin vi«aye  /
yogÃya prabhavati yogya÷, yaugika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.103 ||


_____START JKv_5,1.103:

karman-Óabdà uka¤ pratyayo bhavati tasmai prabhavati ity etasminn arthe  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
karmaïe prabhavati kÃrmukaæ dhanu÷  /
dhanu«o 'nyatra na bhavati, anabhidhÃnÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.104 ||


_____START JKv_5,1.104:

samaya-ÓabdÃt tat iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âha¤ pratyayo bhavati, yat tatprathamÃsamarthaæ prÃptaæ ced tad bhavati  /
samaya÷ prÃpto 'sya sÃmayikaæ kÃryam  /
upanatakÃlam ity artha÷  /
samarthavibhakti-nirdeÓa uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


#<­toraï>#  || PS_5,1.105 ||


_____START JKv_5,1.105:

tad asya prÃptam ity anuvartate  /
­tu-ÓabdÃt tad iti prathamÃsamarthÃt asya iti «a«Âhyarthe aï pratyayo bhavati tad asya prÃptam ity etasmin vi«aye  /
­tu÷ prÃpto 'sya Ãrtavaæ pu«pam  /
tad asya prakaraïe upavastrÃdibhya÷ upasaÇkhyÃnam  /
upavastà prÃpto 'sya aupavastram  /
prÃÓità prÃpto 'sya prÃÓitram //


____________________________________________________________________


[#491]

##  || PS_5,1.106 ||


_____START JKv_5,1.106:

­tu-ÓabdÃc chandasi vi«aye ghas pratyayo bhavati tad asya prÃptam ity asmin visaye  /
aïo 'pavÃda÷  /
ayaæ te yonir­tviya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.107 ||

_____START JKv_5,1.107:

kÃla-ÓabdÃt yat pratyayo bhavati tad asya prÃptam ity asmin vi«aye  /
kÃla÷ prÃpto 'sya kÃlya÷ tÃpa÷  /
kÃlyaæ ÓÅtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.108 ||


_____START JKv_5,1.108:

kÃlÃt ity eva, tad asya iti ca  /
prÃptam iti niv­ttam  /
prakar«eïa kÃlo viÓe«yate  /
prakar«e vartamÃnÃt kÃlÃt prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe Âha¤ pratyayo bhavati  /
prak­«Âo dÅrgha÷ kÃlo 'sya kÃlikam­ïam  /
kÃlikaæ vairam  /
Âha¤-grahaïaæ vispa«Âa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.109 ||


_____START JKv_5,1.109:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamasamarthÃt asya iti «a«thyarthe Âha¤ prayayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ prayojanaæ ced tad bhavati  /
indramaha÷ prayojanam asya aindramahikam  /
gÃÇgÃmahikam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.110 ||


_____START JKv_5,1.110:

viÓÃkhÃ-«a¬hÃ-ÓabdÃbhyÃm aï pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin vi«aye yathÃsaÇkhyam mantha-daï¬ayor abhidheyayo÷  /
viÓÃkhà prayojanam asya vaiÓÃkho mantha÷  /
ëìho daï¬a÷  /
cƬÃdibhya upasaÇkhyÃnam  /
cƬà prayojanam asya cau¬am  /
Óraddhà prayojanam asya ÓrÃddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.111 ||


_____START JKv_5,1.111:

anupravacanÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ cha÷ pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity asmin vi«aye Âha¤o 'pavÃda÷  /
anupravacanaæ prayojanam asya anupravacanÅyam  /
utthÃpanÅyam  /
viÓipÆripatiruhiprak­teranÃt sapÆrvapadÃd upasaÇkhyÃnam  /
g­hapraveÓanaæ prayojanam asya g­hapraveÓanÅyam  /
prapÃpÆraïÅyam  /
aÓvaprapatinÅyam  /
prÃsÃdÃrohaïÅyam  /
svargÃdibhyo yad vaktavya÷  /
svarga÷ prayojanam asya svargyam  /
yaÓasyam  /
Ãyu«yam  /
kÃmyam  /
dhanyam  /
[#492]

puïyÃhavÃcanÃdÅbhyo lug vaktavya÷  /
puïyÃhavÃcanaæ prayojanam asya puïyÃhavÃcanam  /
svastivÃcanam  /
ÓÃntivÃcanam  /
anupravacana  /
utthÃpana  /
praveÓana  /
anupraveÓana  /
upasthÃpana  /
saæve«ana  /
anuveÓana  /
anuvacana  /
anuvÃdana  /
anuvÃsana  /
Ãrambhaïa  /
Ãrohaïa  /
prarohaïa  /
anvÃrohaïa  /
anupravacanÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.112 ||


_____START JKv_5,1.112:

samÃpana-ÓabdÃt sapÆrvapadÃt vidyamÃnapÆrvapadÃc cha÷ pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin vi«aye  /
Âha¤o 'pavÃda÷  /
chanda÷samÃpanaæ prayojanamasya chanda÷samÃpanÅyam  /
vyÃkaraïasamÃpanÅyam  /
pada-grahaïaæ bahucpÆrvanirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.113 ||


_____START JKv_5,1.113:

aikÃgÃrika iti nipÃtyate caure 'bhidheye  /
ekÃgÃraæ prayojanam asya aikÃgÃrika÷ caura÷  /
aikÃgÃrikÅ  /
kim artham idaæ nipÃtyate, yÃvatà prayojanam ity eva siddha«Âha¤ ? caure niyamÃrthaæ vacanam  /
iha mà bhÆt, ekÃgÃraæ prayojanam asya bhik«o÷ iti  /
ÂhakÃra÷ kÃryÃvadhÃraïa-artha÷, ÇÅb eva bhavati na ¤itsvara÷ iti  /
apare punar ika pratyayaæ v­ddhiæ ca nipÃtayanti //


____________________________________________________________________


#<ÃkÃlika¬-Ãdyantavacane>#  || PS_5,1.114 ||


_____START JKv_5,1.114:

ÃkÃlika iti nipÃtyate Ãdyantavacane  /
samÃnakÃla-Óabdasya ÃkÃla-Óabda ÃdeÓa÷  /
ÃdyantayoÓ ca+etad viÓe«aïam  /
ika pratyayaÓ ca nipÃtyate  /
samÃnakÃlau Ãdyantau asya ÃkÃlika÷ stanayitnu÷  /
ÃkÃlikÅ vidyut  /
janmanà tulyakÃlavinÃÓà  /
utpÃdÃnantaraæ vinÃÓinÅtyartha÷  /
ÃkÃlÃÂ ÂhaæÓ ca  /
cÃt Âha¤ ca  /
ÃkÃlikà vidyut  /
Âha¤a÷ pÆrïo 'vadhi÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.115 ||


_____START JKv_5,1.115:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt tulyam ity etasminn arthe vati÷ pratyayo bhavati, yat tulyaæ kriyà cet sà bhavati  /
brÃhmaïena tulyaæ vartate brÃhmaïavat  /
rÃjavat  /
kriyÃ-grahaïam kim ? guïatulye mà bhÆt  /
putreïa tulya÷ sthÆla÷  /
putreïa tulyo gomÃn //


____________________________________________________________________


[#493]

##  || PS_5,1.116 ||


_____START JKv_5,1.116:

tatra iti saptamÅsamarthÃt tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃc ca iva-arthe vati÷ pratyayo bhavati  /
mathurÃyÃm iva mathurÃvat srughne prÃkÃra÷  /
pÃÂaliputravat sÃkete parikhà  /
«a«thÅsamarthÃt - devadattasya iva devadattavat yaj¤Ãdattasya gÃva÷  /
yaj¤adattasya iva yaj¤adattavat devadattasya dantÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.117 ||

_____START JKv_5,1.117:

tat iti dvitÅyÃsamarthÃt arham ity etasminn arthe vati÷ pratyayo bhavati  /
rÃjÃnam arhati rÃjavat pÃlanam  /
brÃhmaïavat ­«ivat  /
k«atriyavat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.118 ||


_____START JKv_5,1.118:

upasargÃt sasÃdhane dhÃtvarthe vartamÃnÃt svÃrthe vati÷ pratyayo bhavati chandasi vi«aye  /
yadudvato nivato yÃsi vapsad  /
udgatÃni nigatÃni ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.119 ||


_____START JKv_5,1.119:

tasya iti «a«thÅsamarthÃd bhÃva÷ ity etasmninn arthe tavatalau pratyayau bhavata÷  /
bhavato 'smÃd abhidhÃnapratyayau iti bhÃva÷  /
Óabdasya prav­tti-nimittaæ bhÃva-Óabdena+ucyate  /
aÓvasya bhÃva÷ aÓvatvam, aÓvatà  /
gotvam, gotà //


____________________________________________________________________

#<Ã ca tvÃt>#  || PS_5,1.120 ||


_____START JKv_5,1.120:

brahmaïas tva÷ (*5,1.136) iti vak«yati  /
à etasmÃt tvasaæÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷, tatra tvatalau pratyayÃvadhik­tau veditavyau  /
vak«yati - p­thvÃdibhya imanij và (*5,1.122) iti  /
prathimÃ, pÃrthavam, p­thutvam, p­thutà  /
mradimÃ, mÃrdavam, m­dutvam, m­dutà  /
apavÃdai÷ saha samÃveÓÃrthaæ vacanam  /
karmaïi ca vidhÃnÃrthaæ guïavacana-brÃhmaïÃdibhya÷ karmaïi ca (*5,1.124) iti  /
cakÃro na¤sna¤bhyÃm api samÃveÓa-artha÷  /
striyÃ÷ bhÃva÷ straiïam, strÅtvam, strÅtà  /
puæso bhÃva÷ puæstvam, puæstÃ, pauæsnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.121 ||


_____START JKv_5,1.121:

ita uttare ye bhÃva. pratyayÃ÷, te na¤-pÆrvÃt tatpuru«Ãt na bhavanti caturÃdÅn varjayitvà  /
vak«yati - patyantapurohitÃdibhyo yak (*5,1.128) iti  /
apatitvam, apatità /
apaÂutvam, apaÂutà  /
aramaïÅyatvam, aramaïÅyatà  /
na¤-pÆrvÃt iti kim ? bÃrhaspatyam  /
prÃjÃpatyam  /
tatpuru«Ãt iti kim ? na asya paÂava÷ santi iti apaÂu÷, tasya bhÃva÷ ÃpaÂavam  /
Ãlaghavam  /
acaturÃdibhya÷ iti kim ? Ãcaturyam  /
ÃsaÇgatyam  /
Ãlavaïyam  /
ÃvaÂyam  /
Ãbudhyam  /
Ãkatyam  /
Ãrasyam  /
Ãlasyam //


____________________________________________________________________


[#494]

##  || PS_5,1.122 ||


_____START JKv_5,1.122:

p­thu ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ imanic pratyayo bhavati và tasya bhÃva÷ ity etasminn arthe  /
vÃvacanam aïÃde÷ samÃveÓa-artham  /
p­thor bhÃva÷ prathimÃ, pÃrthavam  /
mradimÃ, mÃrdavam  /
tur i«Âha-ima-Åya÷su (*6,4.154), Âe÷ (*6,4.155) iti Âilopa÷  /
ra ­to halader lagho÷ (*6,4.161) iti rephÃdeÓa÷  /
tvatalau sarvatra bhavata eva  /
p­thutvam, p­thutà  /
m­dutvam, mudutà  /
p­thu  /
m­du  /
mahat  /
paÂu  /
tanu  /
lghu  /
bahu  /
sÃdhu  /
veïu  /
ÃÓu  /
bahula  /
guru  /
daï¬a  /
Æru  /
khaï¬a  /
caï¬a  /
bÃla  /
akiæcana  /
ho¬a  /
pÃka  /
vatsa  /
manda  /
svÃdu  /
hrasva  /
dÅrgha  /
priya  /
v­«a  /
­ju  /
k«ipra  /
k«upra  /
k«udra  /
p­thvÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.123 ||


_____START JKv_5,1.123:

varïaviÓe«a-vÃcibhya÷ prÃtipadikebhyo d­¬ha-ÃdibhyaÓ ca «ya¤ pratyayo bhavati, cakÃrÃt imanic ca, tasya bhÃva÷ ity etasmin vi«aye  /
Óuklasya bhÃva÷ Óauklyam, ÓuklimÃ, Óuklatvam, Óuklatà  /
kÃr«ïyam, k­«ïimÃ, k­«ïatvam, k­«ïatà  /
d­¬hÃdibhya÷ - dÃr¬hyam, dra¬himÃ, d­¬hatvam, d­¬hatà  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
aucitÅ  /
yÃthÃkÃmÅ  /
d­¬ha  /
pariv­¬ha  /
bh­Óa  /
k­Óa  /
cakra  /
Ãmra  /
lavaïa  /
tÃmra  /
amla  /
ÓÅta  /
u«ïa  /
ja¬a  /
badhira  /
paï¬ita  /
madhura  /
mÆrkha  /
mÆka  /
veryÃtalÃbhamatimana÷ ÓÃradÃnÃm  /
samo matimanaso÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.124 ||


_____START JKv_5,1.124:

guïam uktavanto guïavacanÃ÷  /
guïavacanedhyo brÃhmaïÃdibhyaÓ ca tasya iti «a«thÅsamarthebhya÷ karmaïyabhidheye «ya¤ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃd bhÃve ca  /
karma-Óabda÷ kriyÃvacana÷  /
ja¬asya bhÃva÷ karma và jìyam  /
brÃhmaïÃdibhya÷ khalv api - brÃhmaïyam  /
mÃïavyam  /
ÃpÃdaparisamÃpter bhÃvakarmÃdhikÃra÷  /
brÃhmaïÃdir Ãk­tigaïa÷  /
Ãdi-Óabda÷ prakÃravacana÷  /
caturvarïyÃdibhya÷ svÃrthe upasaÇkhyÃnam  /
catvÃra eva varïÃ÷ cÃturvarïyam  /
cÃturÃÓramyam  /
trailokyam  /
traisvaryam  /
«Ã¬guïyam  /
sainyam  /
sÃnnidhyam  /
sÃmÅpyam  /
aupamyam  /
saukhyam  /
brÃhmaïa  /
vìava  /
mÃïava  /
cora  /
mÆka  /
ÃrÃdhaya  /
virÃdhaya  /
aparÃdhaya  /
uparÃdhaya  /
ekabhÃva  /
dvibhÃva  /
tribhÃva  /
anyabhÃva  /
samastha  /
vi«amastha  /
paramastha  /
madhyamastha  /
anÅÓvara  /
kuÓala  /
kapi  /
capala  /
ak«etraj¤a  /
nipuïa  /
arhato num ca Ãrhantyam  /
saævÃdin  /
saæveÓin  /
bahubhëin  /
bÃliÓa  /
du«puru«a  /
kÃpuru«a  /
dÃyÃd  /
viÓasi  /
dhÆrta  /
rÃjan  /
saæbhëin  /
ÓÅr«apÃtin  /
adhipati  /
alasa  /
piÓÃca  /
piÓuna  /
viÓÃla  /
gaïapati  /
dhanapati  /
narapati  /
ga¬ula  /
niva  /
nidhÃna  /
vi«a  /
sarvavedÃdibhya÷ svÃrthe  /
caturvedasya+ubhayapada-v­ddhiÓ ca  /
cÃturvaidyam  /
iti brÃhmaïÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#495]

##  || PS_5,1.125 ||


_____START JKv_5,1.125:

stona-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃd bhÃvakarmaïo÷ yat pratyayo bhavati, na-Óabdasya lopaÓ ca bhavati  /
stonasya bhÃva÷ karma và stoyam  /
stonÃt iti kecid yogavibhÃgaæ kurvanti  /
stonÃt «ya¤ bhavati  /
staunyam  /
tato yan nalopaÓ ca  /
stoyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.126 ||


_____START JKv_5,1.126:

sakhiÓabdÃt ya÷ pratyayo bhavati bhÃvakarmaïor arthayo÷  /
sakhyu÷ bhÃva÷ karma và sakhyam  /
dÆtavaïigbhyÃæ ca+iti vaktavyam  /
dÆtyam  /
vaïijyam  /
kathaæ vÃïijyam ? brÃhmaïÃditvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.127 ||


_____START JKv_5,1.127:

kapi-j¤Ãti-ÓabdÃbhyÃæ ¬hak prayayo bhavati bhÃvakarmaïor arthayo÷  /
kaper bhÃva÷ karma và kÃpeyam  /
j¤Ãteyam  /
yathÃsaÇkhyam arthayo÷ sarvatra+eva atra prakaraïe na+i«yate //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.128 ||


_____START JKv_5,1.128:

patyantÃt prÃtipadikÃt purohitÃdibhyaÓ ca yak pratyayo bhavati bhÃvakarmaïor arthayo÷  /
senÃpate÷ bhÃva÷ karma và sainÃpatyam  /
gÃrhapatyam  /
prÃjÃpatyam  /
paurohityam  /
rÃjyam  /
purohita  /
rÃjan  /
saægrÃmika  /
e«ika  /
varmita  /
khaï¬ika  /
daï¬ika  /
chatrika  /
milika  /
piï¬ika  /
bÃla  /
manda  /
stanika  /
cƬitika  /
k­«ika  /
pÆtika  /
patrika  /
pratika  /
ajÃnika  /
salanika  /
sÆcika  /
ÓÃkvara  /
sÆcaka  /
pak«ika  /
sÃrathika  /
jalika  /
sÆtika  /
a¤jalika  /
rÃjÃse  /
purohitÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.129 ||


_____START JKv_5,1.129:

prÃïabh­jjÃtivÃcibhya÷ prÃtipadikebhyo vayovacanebhya udgÃtrÃdibhyaÓ ca a¤ pratyayo bhavati bhÃvakramaïor arthayo÷  /
aÓvasya bhÃva÷ karma và ÃÓvam  /
au«Âram  /
vayovacanebhya÷ kaumÃram  /
kaiÓoram  /
udgÃtrÃdibhya÷ - audgÃtram  /
aunnetram  /
udgÃt­  /
unnet­  /
pratihart­  /
rathagaïaka  /
pak«igaïaka  /
su«Âhu  /
du«Âhu  /
adhvaryu  /
vadhÆ  /
subhaga mantre  /
udgÃtrÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#496]
##  || PS_5,1.130 ||


_____START JKv_5,1.130:

hÃyanÃntebhya÷ prÃtipadikebhya÷ yuvÃdibhaÓ ca aï pratyayo bhavati bhÃvakarmaïor arthayo÷  /
dvihÃyanasya bhÃva÷ karma nà dvaihÃyanam  /
traihÃyanam  /
yuvÃdibhya÷ - yauvanam sthÃviram  /
Órotriyasya yalopaÓ ca vÃcya÷  /
Órotriyasya bhÃva÷ karma và Órautram  /
yuvan  /
sthavira  /
hot­  /
yajamÃna  /
kamaï¬alu  /
puru«Ãse  /
suh­t  /
yÃt­  /
Óravaïa  /
kustrÅ  /
sustri  /
muh­daya  /
subhrÃt­  /
v­«ala  /
durbhrÃt­  /
h­dayÃse  /
k«etraj¤a  /
k­taka  /
parivrÃjaka  /
kuÓala  /
capala  /
nipuïa  /
piÓuna  /
sabrahmacÃrin  /
kutÆhala  /
an­Óaæsa  /
yuvÃdi÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.131 ||


_____START JKv_5,1.131:

igantÃc ca laghupÆrvÃt aï pratyayo bhavati bhÃvakarmaïo÷  /
laghupÆrva-grahaïena prÃtipadika-samudÃyo viÓe«yate  /
laghu÷ pÆrvo 'vayavo 'sya iti laghupÆrva÷  /
kuta÷ punar asau laghu÷ pÆrva÷  /
ik-sannidhÃnÃdika÷ iti vaj¤Ãyate  /
laghu÷ pÆrvo yasmÃd ika÷ tadantÃn prÃtipadikÃd ity ayam artho vivak«ita÷  /
apare tatpuru«a-karmadhÃrayaæ varïayanti  /
ik cÃsÃvantaÓ ca iti iganta÷  /
laghupÆrva-grahanena sa eva viÓe«yate, paÓcÃt tena prÃtipadikasya tadantavidhi÷ iti  /
asmin vyÃkhyÃne 'nta-grahaïam atiricyate  /
laghupurvÃdika÷ ity etÃvadeva vÃcyaæ syÃt  /
Óucer bhÃva÷ karma và Óaucam  /
maunam  /
nÃgaram hÃrÅtakam  /
pÃÂavam  /
lÃghavam  /
igantÃt iti kim ? paÂatvam  /
ghaÂatvam  /
laghupÆrvÃt iti kim ? kaï¬Ætvam  /
pÃï¬utvam  /
kathaæ kÃvyam iti ? brÃhmaïÃdi«u kaviÓabdo dra«tavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.132 ||


_____START JKv_5,1.132:

triprabh­tÅnÃm antasya samÅpam upottamam  /
guru÷ upottamaæ yasya tad gurÆpottamam  /
yakÃropadhÃt gurÆpottamÃd vu¤ pratyayo bhavati bhÃvakarmaïo÷  /
ramaïÅyasya bhÃva÷ karma và rÃmaïÅyakam  /
vÃsanÅyakam  /
yopadhÃt iti kim ? vimÃnatvam  /
gurÆpottamÃt iti kim ? k«atriyatvam  /
sahÃyÃdveti vaktavyam  /
sÃhÃyakam, sÃhÃyyam //


____________________________________________________________________


[#497]

##  || PS_5,1.133 ||


_____START JKv_5,1.133:

dvandva-sa¤j¤akebhya÷ manoj¤a-ÃdibhyaÓ ca vu¤ pratyayo bhavati bhÃvakarmaïo÷  /
gopÃlapaÓupÃlÃnÃæ bhÃva÷ karma và gaupÃlapaÓupÃlikà  /
Óai«yopÃdhyÃyikà  /
kautsakuÓikikà  /
manoj¤Ãdbhya÷ - mÃnoj¤akam  /
kÃlyÃïakam  /
manoj¤a  /
kalyÃïa  /
priyarÆpa  /
chÃndasa  /
chÃtra  /
medhÃvin  /
abhirÆpa  /
ìhya  /
kulaputra  /
Órotriya  /
cora  /
dhÆrta  /
vaiÓvadeva  /
yuvan  /
grÃmaputra  /
grÃmakhaï¬a  /
grÃmakumÃra  /
amu«yaputra  /
amu«yakula  /
Óatapatra  /
kuÓala  /
manoj¤Ãdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.134 ||


_____START JKv_5,1.134:

gotravÃcina÷ caranavÃcina÷ ca prÃtipadikÃt vu¤ pratyayo bhavati, pratyekaæ bhÃvakarmaïor arthayo÷ ÓlÃghÃdi«u vi«ayabhÆte«u  /
tatra ÓlÃghà vikatthanam  /
atyÃkÃra÷ parÃdhik«epa÷  /
tadaveta÷ tatprÃpta÷ tajj¤o và  /
tad iti gotracaraïayo÷ bhÃvakarmaïÅ nirdiÓyete  /
tatprÃpta÷ tadavagatavÃn daveta ity ucyate  /
ÓlÃghÃyÃæ tÃvat - gÃrgikayà ÓlÃghate  /
kÃÂhikayà ÓlÃghate  /
gÃrgyatvena kaÂhatvena ca vikatthate ity artha÷  /
atyÃkÃre - gÃrgikayà atyÃkurute  /
kÃÂhikayà atyÃkurute  /
gÃrgyatvena kaÂhatvena ca parÃnadhik«ipati ity artha÷  /
tadveta÷ - gÃrgikÃmaveta÷  /
kÃÂhikÃmaveta÷  /
gÃrgyatvaæ kaÂhatvaæ ca prÃpta÷ ity artha÷  /
tad và avagatavÃn ity artha÷  /
ÓlÃghÃdi«u iti kim ? gÃrgyatvam  /
kaÂhatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.135 ||


_____START JKv_5,1.135:

gotrÃ-Óabda÷ ­tvigviÓe«a-vacana÷  /
­tvigviÓe«a-vÃcibhya÷ cha÷ pratyayo bhavati bhÃvakarmaïo÷  /
acchÃvÃkasya bhÃva÷ karma và acchÃvÃdÅyam  /
mitrÃvaruïÅyam  /
brÃhmaïÃcchaæsÅyam  /
ÃgnÅdhrÅyam  /
pratiprasthÅtriyam  /
tva«ÂrÅyam  /
potrÅyam  /
bahuvacanaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.136 ||


_____START JKv_5,1.136:

hotrÃbhya÷ ity anuvartate  /
brahman-ÓabdÃd hotrÃvÃcina÷ tva÷ pratyayo bhavati bhÃvakarmaïo÷  /
chasya apavÃda÷  /
brahmaïo bhÃva÷ karma và brahmatvam  /
na iti vaktavye tvavacanaæ talo bÃdhanÃrtham  /
yas tu jÃti-Óabdo brÃhmaïaparyÃyo brahman-Óabda÷, tata÷ tvatalau bhavata eva  /
brahmatvam, brahmatà /
bhavanÃvadhikayor na¤sta¤or adhikÃra÷ samÃpta÷ //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau pa¤camÃdhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ ______________________________________________________

pa¤camÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#498]

##  || PS_5,2.1 ||


_____START JKv_5,2.1:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
dhÃnyaviÓe«a-vÃcibhya÷ «a«ÂhÅsamarthebhyo bhavane 'bhidheye kha¤ pratyayo bhavati, tac ced bhavanaæ k«etraæ bhavati  /
bhavanam iti bhavanti jÃyante 'sminn iti bhavanam  /
mudgÃnÃæ bhavanaæ k«etram maudgÅnam  /
kaudravÅïam  /
kaulatthÅnam  /
dhÃnyÃnÃm iti kim ? t­ïÃnÃæ bhavanaæ k«etram ity atra na bhavati  /
k«etram iti kim ? mudgÃnÃæ bhavanaæ kusÆlam  /
bahuvacanaæ svarÆpavidhinirÃsÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.2 ||


_____START JKv_5,2.2:

vrÅhi-ÓÃli-ÓabdÃbhyÃæ ¬hak pratyayo bhavati bhavane k«etre abhidheye kha¤o 'pavÃda÷  /
vrÅhÅïÃæ bhavanaæ k«etram vraiheyam  /
ÓÃleyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.3 ||


_____START JKv_5,2.3:

yavÃdibhya÷ Óabdebhyo yat pratyayo bhavati bhavane k«etre 'bhidheye  /
kha¤o 'pavÃda÷  /
yavÃnÃæ bhavanaæ k«etram yavyam  /
yavakyam  /
«a«Âikyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.4 ||


_____START JKv_5,2.4:

tila mëa umà bhaÇgà aïu ity etebhya÷ vibhëà yat pratyayo bhavati bhavane k«etre 'bhidheye  /
kha¤i prÃpte vacanaæ, pak«e so 'pi bhavati  /
umÃbhaÇgayor api dhÃnyatvam ÃÓritam eva  /
tilÃnÃæ bhavanaæ k«etram tilyam, tailÅnam  /
mëyam, mëÅïam  /
umyam, aumÅnam  /
bhaÇgyam, bhÃÇgÅnam  /
aïavyam, aïavÅnam //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,2.5 ||


_____START JKv_5,2.5:

sarvacarman ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt k­ta÷ ity asminn arthe kha-kha¤au pratyayau bhavata÷  /
sarvaÓabdaÓ ca atra pratyayÃrthena k­tena sambadhyate, na carmaïà  /
tatra ayam asamarthasamÃso dra«Âavya÷  /
sarvaÓ carmaïà k­ta÷ ity etasmin vÃkyÃrthe v­tti÷  /
sarvacarmÅïa÷, sÃrvacarmÅïa÷ //


____________________________________________________________________


[#499]

##  || PS_5,2.6 ||


_____START JKv_5,2.6:

yathÃmukha-ÓabdÃt sammukha-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃd darÓana÷ ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
d­Óyate 'smin iti darÓana÷ ÃdarÓÃdi÷ pratibimbÃÓraya ucyate  /
nipÃtanÃt sÃd­Óye 'vyayÅbhÃva÷  /
yathÃmukhaæ darÓana÷ yathÃmukhÅna÷  /
sarvasya mukhasya darÓana÷ sammukhÅna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.7 ||


_____START JKv_5,2.7:

tat iti dvitÅyà samarthavibhakti÷  /
vyÃpnoti iti pratyayÃrtha÷  /
pariÓi«Âaæ prak­tiviÓe«aïam  /
sarva-Ãde÷ prÃtipadikÃt pathin aÇga karman patra pÃtra ity evam antÃd dvitÅyÃsamarthÃd vyÃpnoti ity asminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
sarvapathaæ vyÃpnoti sarvapathÅno ratha÷  /
sarvÃÇgiïa÷ tÃpa÷  /
sarvakarmÅïa÷ puru«a÷  /
sarvapatrÅïa÷ sÃrathi÷  /
sarvapÃtrÅïa÷ odana÷ //


____________________________________________________________________


#<Ãprapadaæ prÃpnoti>#  || PS_5,2.8 ||


_____START JKv_5,2.8:

prapadam iti pÃdasya agram ucyate  /
ÃÇ maryÃdÃyÃm  /
tayor avyayÅbhÃva÷  /
Ãprapada-ÓabdÃt tad iti dvitÅyÃsamarthÃt prÃpnoti ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
Ãprapadaæ prÃpnoti ÃprapadÅna÷ paÂa÷  /
ÓarÅreïa asambaddhasya api paÂasya pramÃïam ÃkhyÃyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.9 ||


_____START JKv_5,2.9:

anupada-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ tad iti dvitÅyÃsamarthebhya÷ yathÃsaÇkhyaæ baddhà bhak«ayati neya ity ete«v arthe«u kha÷ pratyayo bhavati  /
anu÷ ÃyÃme sÃd­Óye và  /
anupadaæ baddhà upÃnat anupadÅnà  /
padapramÃïà ity artha÷  /
sarvÃnnÃni bhak«ayati sarvÃnnÅno bhik«u÷  /
aya÷ pradak«iïam, anaya÷ prasavyam  /
pradak«iïaprasavyagÃminÃæ ÓÃrÃïÃæ yasmin paraÓÃrai÷ padÃnÃmasamÃveÓa÷ so 'yÃnaya÷  /
ayÃnayaæ neya÷ ayÃnayÅna÷ ÓÃra÷  /
phalakaÓira÷sthita ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.10 ||


_____START JKv_5,2.10:

parovara parampara putrapautra ity etebhya÷ tad iti dvitÅyÃsamarthebhya÷ anubhavati ity asmin arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
parovara iti parasyotvaæ pratyayasaæniyogena nipÃtyate  /
parÃæÓca avarÃæÓca anubhavati parovarÅïa÷  /
paraparatarÃïÃæ ca paramparabhÃvo nipÃtyate  /
parÃæÓca paratarÃæÓca anubhavati paramparÅïa÷  /
putrapautrÃn anubhavati putrapautrÅïa÷  /
paramparaÓabdo vinÃpi pratyayena d­Óyate, mantriparamparà mantraæ bhinatti iti  /
tacchabdÃntaram eva dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


[#500]

##  || PS_5,2.11 ||


_____START JKv_5,2.11:

avÃrapÃra atyanta anukÃma ity etebhyo dvitÅyÃsamarthebhya÷ gÃmÅ ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
gami«yati iti gÃmÅ, bhavi«yati gamyÃdaya÷ (*3,3.3) iti  /
aka-inor bhavisyad-Ãdhamarïyayo÷ (*2,2.70)  /
iti «a«ÂhÅprati«edha÷  /
avÃrapÃraæ gÃmÅ avÃrapÃrÅïa÷  /
viparÅtÃc ca  /
pÃrÃvÃrÅïa÷  /
vig­hÅtÃd api i«yate  /
avÃrÅïa÷  /
atyantaæ gÃmÅ atyantÅna÷  /
bh­Óaæ gantà ity artha÷  /
anukÃmaæ gÃmÅ anukÃmÅna÷  /
yathÃ+i«Âaæ gantà ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.12 ||


_____START JKv_5,2.12:

samÃæsamÃm iti vÅpasà  /
subantasamudÃya÷ prak­ti÷  /
vijÃyate garbhaæ dhÃrayati iti pratyayÃrtha÷  /
garbhadhÃraïena sakalà 'pi samà vyÃpyate iti atyantasaæyoge dvitÅyà  /
samÃæsamÃæ vijÃyate samÃæsamÅnà gau÷  /
samÃæsamÅnà va¬avà  /
pÆrvapade supo 'lug vaktavya÷  /
kecit tu samÃyÃæ vijÃyate iti vig­hïanti, garbhamocane tu vijanir vartate ity Ãhu÷  /
te«Ãæ pÆrvapade yalopamÃtraæ nipÃtyate, pariÓi«Âasya alug vaktavya÷  /
anutpattÃv uttarapadasya ca và yalopo vaktavya÷  /
samÃæsamÃævijÃyate, samÃyÃæ samÃyÃæ vijÃyate iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.13 ||

_____START JKv_5,2.13:

vijÃyate iti vartate  /
adyaÓvÅna iti nipÃtyate ava«Âabdhe vijane, Ãsanne prasave  /
ÃvidÆrye hi mÆrdhanyo vidhÅyate avÃc ca Ãlambana-ÃvidÆryayo÷ (*8,3.68) iti  /
adya và Óvo và vijÃyate 'dyaÓvÅnà gau÷  /
adyaÓvÅnà va¬avà  /
kecit tu vijÃyate iti na anuvartayanti, ava«ÂabdhamÃtre nipÃtanam ity Ãhu÷  /
adyaÓvÅnaæ maraïam, adyaÓvÅno viyoga÷ iti //


____________________________________________________________________


[#501]

#<ÃgavÅna÷>#  || PS_5,2.14 ||


_____START JKv_5,2.14:

ÃgavÅna÷ iti nipÃtyate  /
go÷ ÃÇpÆrvÃd à tasya go÷ pratipÃdanÃt karmakÃriïi kha÷ pratyayo nipÃtyate  /
ÃgavÅna÷ karmakara÷  /
yo gavà bh­ta÷ karma karoti à tasya go÷ pratyarpaïÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.15 ||


_____START JKv_5,2.15:

go÷ paÓcÃd anugu  /
anugu-ÓabdÃd alaÇgÃmÅ ity etasminn arthe kha÷ pratyayo bhavati  /
anugu paryÃptaæ gacchati anugavÅna÷ gopÃlaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.16 ||


_____START JKv_5,2.16:

tat iti dvitÅyà samarthavibhaktir anuvartate  /
alaÇgÃmÅ iti ca pratyayÃrtha÷  /
adhvan-ÓabdÃt dvitÅyÃsamarthÃd alaÇgÃmÅ ity etasminn arthe yat-khau pratyayau bhavata÷  /
adhvÃnam alaÇgÃmÅ adhvanya÷, adhvanÅna÷  /
ye ca abhavakarmaïo÷ (*6,4.168), Ãtma-adhvÃnau khe (*6,4.169) iti prak­tibhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.17 ||


_____START JKv_5,2.17:

abhyamitra-ÓadÃt dvitÅyÃsamarthÃt alaÇgÃmÅ ity asminn arthe cha÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃd yat-khau ca  /
abhyamitram alaÇgÃmÅ abhyamitrÅya÷ abhamitrya÷, abhyamitrÅïa÷  /
amitrÃbhimukhaæ su«Âhu gacchati ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.18 ||


_____START JKv_5,2.18:

gÃvasti«Âhanty asmin iti go«Âham  /
go«Âha-Óabdena sannihitagosamÆho deÓa ucyate  /
bhÆtapÆrva-grahaïam tasya+eva viÓe«aïam  /
go«Âha-ÓabdÃd bhÆtapÆrvopÃdhikÃt svÃrthe kha¤ pratyayo bhavati  /
go«Âho bhÆtapÆrva÷ gau«ÂhÅno deÓa÷  /
bhÆtapÆrva-grahaïaæ kim ? go«Âho vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.19 ||


_____START JKv_5,2.19:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
aÓva-ÓabdÃd «a«ÂhÅsamarthÃt ekÃhagama÷ ity etasminn arthe kha¤ pratyayo bhavati  /
ekÃhena gamyate iti ekÃhagama÷  /
aÓvasya ekÃhagamo 'dhvà ÃÓvÅna÷  /
ÃÓvÅnÃni Óataæ patitvà //


____________________________________________________________________


[#502]

#<ÓÃlÅna-kaupÅne adh­«Âa-akÃryayo÷>#  || PS_5,2.20 ||


_____START JKv_5,2.20:

ÓÃlÅna-kaupÅna-Óabdau nipÃtyete yathÃsaÇkhyam adh­«Âe akÃrye ca abhidheye  /
adh­«Âa÷ apragalbha÷  /
akÃryam akaraïÃrhaæ viruddham  /
ÓÃlÅnakaupÅne adh­«ÂÃkÃryayo÷ paryÃyau yathÃkatha¤cid vyutpÃdayitavyau  /
ÓÃlÃpraveÓanam arhati, kÆpÃvatÃram arhati iti kha¤ pratyaya÷ uttarapadalopaÓ ca nipÃtyate  /
ÓÃlÅno ja¬a÷  /
kaupÅnaæ pÃpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.21 ||


_____START JKv_5,2.21:

nirdeÓÃd eva t­tÅyà samarthavibhakti÷  /
vrÃta-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt jÅvati ity asminn arthe kha¤ pratyayo bhavati  /
nÃnÃjÃtÅyÃ÷ aniyatav­ttaya÷ utsedhajÅvina÷ saÇghÃ÷ vrÃtÃ÷  /
utsedha÷ ÓarÅraæ, tadÃyÃsya ye jÅvanti te utsedhajÅvina÷, te«Ã karma vrÃtam  /
tena vrÃtena jÅvati vrÃtÅna÷  /
te«Ãm eva vrÃtÃnÃmanyatama ucyate  /
yastvanyastadÅyena jÅvati tatra na+i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.22 ||


_____START JKv_5,2.22:

sÃptapadÅnam iti nipÃtyate sakhye 'bhidheye  /
saptabhi÷ padair avÃpyate sÃptapadÅnam  /
sakhyaæ janÃ÷ sÃptapadÅnam Ãhu÷  /
kathaæ sÃptapadÅna÷ sakhÃ, sÃptapadÅnaæ mitram iti ? yadà guïapradhÃna÷ sÃptapadÅna-Óabda÷ sakhibhÃve tatkarmaïi ca vartate tadà sakhya-Óabdena sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhavati, yadà tu lak«aïayà vartate tadà puru«eïa sÃmÃnÃdhikaraïyaæ bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,2.23 ||


_____START JKv_5,2.23:

haiyaÇgavÅnaæ nipÃtyate sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
hyogodohasya hiyaÇgavÃdeÓa÷, tasya vikÃre kha¤ pratyayo bhavati sa¤j¤ÃyÃm  /
hyogodohasya vikÃra÷ haiyaÇgavÅnam  /
gh­tasya sa¤j¤Ã  /
tena+iha na bhavati, hyogodohasya vikÃra udaÓvit //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.24 ||


_____START JKv_5,2.24:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthebhya÷ pÅlvÃdibhya÷ karïÃdibhyaÓ ca yathÃsaÇkhyaæ pÃka-mÆlayor arthayo÷ kuïap jÃhac ity etau pratyayau bhavata÷  /
pÅlÆnÃæ pÃka÷ pÅlukuïa÷  /
karkandhukuïa÷  /
karïÃdibhya÷ - karïasya mÆlaæ karïajÃham  /
pÅlu  /
karkandhu  /
ÓamÅ  /
karÅra  /
kuvala  /
badara  /
aÓvattha  /
khadira  /
pÅlvÃdi÷  /
karïa  /
ak«i  /
nakha  /
mukha  /
makha  /
keÓa  /
pÃda  /
gulpha  /
bhrÆbhaÇga  /
danta  /
o«Âha  /
p­«Âha  /
aÇgu«Âha  /
karïÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#503]

##  || PS_5,2.25 ||


_____START JKv_5,2.25:

tasya ity eva  /
tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt pak«a-ÓabdÃt mÆle 'bhidheye ti÷ pratyayo bhavati  /
mÆla-grahaïam anuvartate, na pÃk«a-grahaïam  /
ekayoganirdi«ÂÃnÃm apy ekadeÓo 'nuvartate iti  /
pak«asya mÆlaæ pak«ati÷ pratipat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.26 ||


_____START JKv_5,2.26:

tena iti t­tÅyÃsamarthÃt vitta÷ ity etasminn arthe cu¤cup caïap ity etau pratyayau bhavata÷  /
vitta÷ pratÅta÷ j¤Ãta ity artha÷  /
vidyayà vitta÷ vidyÃcu¤cu÷, vidyÃcaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.27 ||


_____START JKv_5,2.27:

vi na¤ ity etÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ nà nä ity etau pratyayau bhavata÷  /
nasaha iti prak­tiviÓe«aïam  /
asahÃrthe p­thagbhÃve vartamÃnÃbhyÃæ vina¤bhyÃæ savÃrthe nÃ-näau pratyayau bhavata÷  /
vinà /
nÃnà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.28 ||


_____START JKv_5,2.28:

viÓadÃt ÓÃlac ÓaÇkaÂac ity etau pratyayau bhavata÷  /
sasÃdhanak­iyÃvacanÃt upasargÃt svÃrthe pratyayau bhavata÷  /
vigate Ó­Çge viÓÃle, viÓaÇkaÂe  /
tadyogÃd gaur api viÓÃla÷, viÓaÇkaÂa÷ ity ucyate  /
paramÃrthatas tu guïa-Óabdà ete yathÃkatha¤cid vyutpÃdyante  /
na atra prak­tipratyayÃrthayor abhiniveÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.29 ||


_____START JKv_5,2.29:

sam pra ud ity etebhya÷ kaÂac pratyayo bhavati  /
cakÃrÃd veÓca  /
saÇkaÂam  /
prakaÂam  /
utkaÂam  /
vikaÂam  /
kaÂacprakaraïe 'lÃbÆtilomÃbhaÇgÃbhyo rajasy upasaÇkhyÃnam  /
alÃbÆnÃæ raja÷ alÃbÆkaÂam  /
tilakaÂam  /
umÃkaÂam  /
bhaÇgÃkaÂam  /
go«ÂhÃdaya÷ sthÃnÃdi«u paÓunÃm Ãdibhya upasaÇkhyÃnam  /
gavÃæ sthÃnaæ gogo«Âham  /
mahi«Ågo«Âham  /
saÇghÃte kaÂac vaktavya÷  /

[#504]

avÅnÃæ saÇghÃta÷ avikaÂam  /
vistÃre paÂac vaktavya÷  /
avipaÂam  /
dvitve goyugac  /
u«Âragoyugam  /
aÓvagoyugam  /
prak­tyarthasya «aÂtve «aÇgavac  /
hasti«aÇgavam  /
aÓva«aÇgavam  /
vikÃre snehe tailac  /
eraï¬atailam  /
iÇgudÅtailam  /
tilatailam  /
bhavane k«etre ik«vÃdibhya÷ ÓÃkaÂaÓÃkinau  /
ik«uÓÃkaÂam, ik«uÓÃkinam  /
mÆlaÓÃkaÂam, mÆlaÓÃkinam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.30 ||


_____START JKv_5,2.30:

ava-ÓabdÃt kuÂÃrac pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt kaÂac  /
avakuÂÃram, abakaÂam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.31 ||


_____START JKv_5,2.31:

avÃt ity eva  /
namanaæ natam  /
nÃsikÃyÃ÷ sambandhini nate abhidheye ÂiÂac nÃÂac bhraÂac ity ete pratyayà bhavanti sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
nÃsikÃyà natam avaÂÅÂam, avanÃÂam, avabhraÂam  /
tadyogÃn nÃsikà 'pi tathÃ+ucyate, avaÂÅÂa÷, avanÃÂa÷, avabhraÂa÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.32 ||


_____START JKv_5,2.32:
nate nÃsikÃyÃ÷ ity anuvartate, sa¤j¤ÃyÃm iti ca  /
ni-ÓabdÃn nÃsikÃyà nate 'bhidheye bi¬ac birÅsac ity etau pratyayau bhavata÷  /
nibi¬am, nibirÅsam  /
tadyogÃt nÃsikà 'pi  /
puru«o 'pi, nibi¬a÷, nibirÅsa÷  /
kathaæ nibi¬Ã÷ keÓÃ÷, nibi¬aæ vastram ? upamÃnÃd bhavi«yati //


____________________________________________________________________


[#505]

##  || PS_5,2.33 ||


_____START JKv_5,2.33:

ne÷ ity eva, nate nÃsikÃyÃ÷ iti ca  /
ni-ÓabdÃn nÃsikÃyà nate 'bhidheye inac piÂac ity etau pratyayau bhavata÷, tatsaæniyogena ca ni-Óabdasya yathÃsaÇkhyaæ cika ci ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
cikina÷, cipiÂa÷ //
kakÃra÷ pratyayo vaktavyaÓcik ca prak­tyÃdeÓa÷  /
cikka÷  /
tathà ca+uktam - inac-piÂac-kÃÓcikacicikÃdeÓÃÓ ca vaktavyÃ÷ iti  /
klinnasya cil-pillaÓ ca asya cak«u«Å  /
klinnasya cil pil ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷ laÓ ca pratyayo 'sya cak«u«Å ity etasminn arthe  /
klinne asya cak«u«Å cilla÷, pilla÷  /
culÃdeÓo vaktavya÷  /
culla÷  /
asya ity anena nÃrtha÷  /
cak«u«or eva abhidhÃne pratyaya i«yate  /
klianne cak«u«Å cille, pille culle  /
tadyogÃt tu puru«as tathÃ+ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.34 ||


_____START JKv_5,2.34:

upa adhi ity etÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam ÃsannÃrƬhayor vartamÃnÃbhhyÃæ svÃrthe tyakan pratyayo bhavati  /
sa¤j¤ÃdhikÃrÃc ca niyatavi«ayam ÃsannÃrƬhaæ gamyate  /
parvatasya Ãsannam upatyakà  /
tasya+esva ÃrƬham adhityakà  /
pratyayasthÃt kÃtpÆrvasya iti itvam atra na bhavati, sa¤j¤ÃdhikÃrÃd eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.35 ||


_____START JKv_5,2.35:

nirdeÓÃd eva samarthavibhakti÷  /
karma-ÓabdÃt saptamÅsamarthÃd ghaÂa÷ ity etasminn arthe aÂhac pratyayo bhavati  /
ÇhaÂate iti ÇhaÂa÷  /
karmaïi ÇhaÂate karmaÂha÷ puru«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.36 ||


_____START JKv_5,2.36:

tad iti prathamÃsamarthebhyas tÃrakÃ-Ãdibhya÷ Óabdebhya÷ asya iti «a«Âhyarthe itac pratyayo bhavati  /
sa¤jÃta-grahaïaæ prak­ti-viÓe«aïam  /
tÃrakÃ÷ sa¤jÃtà asya nabhasa÷ tÃrakitaæ nabha÷  /
pu«pito v­k«a÷  /
tÃrakà  /
pu«pa  /
mukula  /
kaïÂaka  /
pipÃsà  /
sukha  /
du÷kha  /
­jÅ«a  /
ku¬mala  /
sÆcaka  /
roga  /
vicÃra  /
vyÃdhi  /
ni«kramaïa  /
mÆtra  /
purūa  /
kisalaya  /
kusuma  /
pracÃra  /
tandrà /
vega  /
puk«Ã  /
Óraddhà  /
utkaïÂhà  /
bhara  /
droha  /
garbhÃdaprÃïini  /
tÃrakÃdirÃk­tigaïa÷ //


____________________________________________________________________


[#506]

##  || PS_5,2.37 ||


_____START JKv_5,2.37:

tad asya ity anuvartate  /
tad iti prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe dvayasac daghnac mÃtrac ity ete pratyayà bhavanti yat tat prathamÃsamarthaæ pramÃïaæ cet tad bhavati  /
Æru÷ pramÃïam asya Ærudvayasam, Ærudaghnam, ÆrumÃtram  /
jÃnudvayasam  /
jÃnudaghnam  /
jÃnumÃtram  /
prathamaÓ ca dvitiyaÓ ca ÆrdhvamÃne matau mama  /
Ærudvayasam udakam  /
Ærudaghnam udakam  /
mÃtrac punar aviÓe«eïa, prasthamÃtram ity api bhavati  /
pramÃïe lo vaktavya÷  /
pramÃïa-Óabdà iti ye prasiddhÃ÷, tebhya utpannasya pratyayasya lug bhavati  /
Óama÷ pramÃïamasya Óama÷  /
di«Âi÷  /
vitasti÷  /
dvigor nityam  /
dvau Óamau pramÃïam asya dviÓama÷  /
triÓama÷  /
dvivitasti÷  /
nitya-grahaïaæ kim ? saæÓaye ÓrÃviïaæ vak«yati, tatra api dvigor lug eva yathà syÃt  /
dve di«ÂÅ syÃtÃæ và na và dvidi«Âi÷  /
¬i stome vaktavya÷  /
pa¤cadaÓa÷ stoma÷  /
pa¤cadaÓÅ rÃtri÷  /
ÂittvÃd ÇÅp  /
ÓanÓator¬inirvaktavya÷  /
pa¤cadaÓino 'rdhamÃsÃ÷, triæÓino mÃsÃ÷  /
viæÓateÓ ceti vaktavyam  /
viæÓino 'Çgirasa÷  /
pramÃïaparimÃïÃbhyÃæ saÇkhyÃyÃÓ ca api saæÓaye mÃtrac vaktavya÷  /
ÓamamÃtram  /
di«ÂimÃtram  /
prasthamÃtram  /
ku¬avamÃtram  /
pa¤camÃtram  /
daÓamÃtrà gÃva÷  /
vatvantÃt svÃrthe dvayasajmÃtracau bahulam  /
tÃvad eva tÃvaddvayasam, tÃvanmÃtram  /
etÃvaddvayasam, etÃvanmÃtram  /
yÃvaddvayasam, yÃvanmÃtram //


____________________________________________________________________


[#507]

##  || PS_5,2.38 ||


_____START JKv_5,2.38:

tad asya ity eva, pramÃïe iti ca  /
puru«ahastibhyÃæ prathamÃsamarthÃbhyÃæ pramÃïopÃdhikÃbhyÃm asya iti «a«ÂhyÃrthe aï pratyayo bhavati, cakÃrÃd dvayasajÃdaya÷  /
puru«a÷ pramÃïam asya pauru«am, puru«advayasam, puru«adadhnam, puru«amÃtram  /
hÃstinam, hastidvayasam, hastidaghnam, hastimÃtram  /
dvigor nityaæ luk  /
dvipuru«am udakam  /
tripuru«am udakam  /
dvihasti  /
trihasti  /
dvipuru«Å  /
tripuru«Å  /
dvihastini  /
trihasinÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.39 ||


_____START JKv_5,2.39:
tad asya ity eva  /
yat-tad-etebhya÷ prathamÃsamarthebhya÷ parimÃïopÃdhikebhya÷ asya iti «a«Âhyarthe vatup pratyayo bhavati  /
yat parimÃïam asya yÃvÃn  /
tÃvÃn  /
etÃvÃn  /
pramÃïa-grahaïe 'nuvartamÃne parimÃïa-grahaïaæ pramÃïaparimÃïayor bhedÃt  /
¬ÃvatÃv-arthavaiÓe«yÃn nirdeÓa÷ p­thag ucyate  /
mÃtrÃdyapratighÃtÃya bhÃva÷ siddhaÓ ca ¬Ãvato÷  /
vatupprakaraïe yu«madasmadbhyÃæ chandasi sÃd­Óya upasaÇkhyÃnam  /
na tvà vÃæ anyo divyo na pÅrthivo a jÃto na janisyate  /
tvÃvata÷ purÆvaso yaj¤aæ viprasya mÃvata÷  /
tvatsad­Óasya, matsad­Óasya ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.40 ||


_____START JKv_5,2.40:

kim-idam-bhyÃm uttarasya vatupo vakÃrasya ghakÃrÃdeÓo bhavati  /
kiyÃn  /
iyÃn  /
etad eva cÃdeÓavidhÃnaæ j¤Ãpakaæ kimidambhyÃæ vatup-pratyayo bhavati iti  /
atha và yogavibhÃgena vatupaæ vidhÃya paÓcÃd vo gho vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.41 ||


_____START JKv_5,2.41:

saÇkhyÃyÃ÷ parimÃïaæ saÇkhyÃpariccheda÷ ity artha÷  /
saÇkhyÃparimÃïe vartamÃnÃt kima÷ prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe ¬ati÷ pratyayo bhavati, cakÃrÃd vatup  /
tasya ca vakÃrasya ghÃdeÓo bhavati  /
p­cchyamÃnatvÃt paricchedopÃdhikÃyÃæ saÇkhyÃyÃæ vartamÃnÃt kima÷ pratyayo vij¤Ãyate  /

[#508]

kà saÇkhyà parimÃïam e«Ãæ brÃhmaïÃnÃm kati brÃhmaïÃ÷, kiyanto brÃhmaïÃ÷  /
atha và saÇkhyÃ+eva parimÃïÃtmikà paricchedasvabhÃvà g­hyate, kà saÇkhyà parimÃïaæ ye«Ãæ iti  /
nanu ca saÇkhyà evamÃtmikaiva paricchedasvabhÃvÃ, sà kimarthaæ parimÃïena viÓe«yate ? yatra aparicchedakatvena vivak«yate tatra mà bhÆd iti  /
k«epe hi paricchedo na asti, keyam e«Ãæ saÇkhyà daÓÃnÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.42 ||


_____START JKv_5,2.42:

tad asya ity eva  /
saÇkhyÃyà avayave vartamÃnÃyÃ÷ asya iti «a«Âhyarthe tayap pratyayo bhavati  /
avayavÃvayavina÷ sambandhina÷ iti sÃmarthyÃt avayavÅ pratyayÃrtho vij¤Ãyate  /
pa¤ca avayavà yasya pa¤catayam  /
daÓatayam  /
catu«Âayam  /
catu«ÂayÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.43 ||


_____START JKv_5,2.43:

pÆrveïa vihitasya tayasya dvitribhyÃæ parasya và ayajÃdeÓo bhavati  /
dvau avayavau asya dvayam, dvitayam  /
trayam, tritayam  /
taya-grahaïaæ sthÃninirdeÓÃrtham  /
anyathà pratyayÃntaram ayaj vij¤Ãyeta  /
tatra ko do«a÷ ? trayÅ gati÷ iti tayanibandhana ÅkÃro na syÃt, prathama-carama-taya-alpa-ardha-katipaya. nemÃÓ ca (*1,1.33)  /
ity e«a vidhirna syÃt  /
dvaye  /
dvayÃ÷  /
cakÃra÷ svarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.44 ||


_____START JKv_5,2.44:

ubha-ÓabdÃt parasya tayapo nityam ayajÃdeÓo bhavati, sa codÃtta÷  /
vacanasÃmarthyÃdÃder udÃttatvaæ vij¤Ãyate  /
ubhaÓabdo yati laukikÅ saÇkhyà tata÷ pÆrveïa+eva vihitasya tayapa ÃdeÓavidhÃnÃrthaæ vacanam  /
atha na saÇkhyÃ, tato yogavibhÃgena tayapaæ vidhÃya tasya nityam ayajÃdeÓo vidhÅyate  /
ubhayo maïi÷  /
ubhaye 'sya devamanu«yÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.45 ||


_____START JKv_5,2.45:

tat iti prathamÃsamarthÃt asmin iti saptamyarthe daÓÃntÃt prÃtipadikÃt ¬a÷ pratyayo bhavati yat tatprathamÃsamartham adhikaæ cet tad bhavati  /
itikaraïas tataÓ ced vivak«Ã  /
ekÃdaÓa adhikà asminaÓate ekÃdaÓam Óatam  /
ekÃdaÓaæ sahastram  /
dvÃdaÓaæ Óatam  /
dvÃdaÓaæ sahasram  /
daÓÃntÃt iti kim ? pa¤ca adhikà asmin Óate  /
anta-grahaïaæ kim ? daÓÃdhikà asmin Óate  /

[#509]

pratyayÃrthena ca samÃnajÃtÅye prak­tyarthe sati pratyaya i«yate  /
ekÃdaÓa kÃr«Ãpaïà adhikà asmin kÃr«ÃpaïaÓate ekÃdaÓaæ kÃr«ÃpanaÓatam iti  /
iha tu na bhavati, ekÃdaÓa mëà adhikà asmin kÃr«ÃpaïaÓate iti  /
ÓatasahasrayoÓ ca+i«yate  /
iha na bhavati, ekÃdaÓÃdhikà asyÃæ triæÓati iti  /
itikaraïo vivak«Ãrtha ity uktaæ, tata idaæ sarvaæ labhyate  /
katham ekÃdaÓam Óatasahasram iti ? ÓatÃnÃæ sahasraæ, sahasrÃïÃm và Óatam iti Óatasahasram ity ucyate  /
tatra Óatasahasrayo÷ ity eva siddham  /
adhike samÃnajÃtÃvi«Âaæ Óatasahasrayo÷  /
yasya saÇkhyà tadÃdhikye ¬a÷ kartavyo mato mama //


____________________________________________________________________


#<Óadanta-viæÓateÓ ca>#  || PS_5,2.46 ||


_____START JKv_5,2.46:

tad asminn adhikam ity anuvartate, ¬a÷ iti ca  /
ÓadantÃt prÃtipadikÃt viæÓateÓ ca ¬a÷ pratyayo bhavati tad asminn adhikam ity etasmin vi«aye  /
triæÓadadhikà asmi¤ chate triæÓaæ Óatam  /
Óad-grahane 'nta-grahanaæ pratyaya-grahaïe yasmÃt sa tadÃder adhikÃrtham  /
ekatriæÓa Óatam  /
ekacatvÃriæÓaæ Óatam  /
saÇkhyÃ-grahaïaæ ca kartavyam  /
iha mà bhÆt, gotriæÓadadhikà asmin goÓate iti  /
viæÓateÓ ca  /
viÓaæ Óatam  /
tadantÃd api iti vaktavyam  /
ekaviæÓaæ Óatam  /
saÇkhyÃ-grahaïaæ ca kartavyam  /
iha mà bhÆt, goviæÓatir adhikà 'smin goÓate iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.47 ||


_____START JKv_5,2.47:

tad asya ity anuvartate tad asya sa¤jÃtam ity ata÷  /
tad iti prathamÃsamarthÃt saÇkhyÃvÃcina÷ prÃtipadikÃt asya iti «a«Âhyarthe maya pratyayo bhavati yat tat prathamÃsamarthaæ guïasya cen nimÃne vartate  /
guïo bhÃga÷ nimÃnaæ mÆlyam  /
guïo yena nimÅyate mÆlyabhÆtena so 'pi sÃmarthyÃd bhÃga eva vij¤Ãyate  /
yavÃnÃæ dvau bhÃgau nimÃnam asya udaÓvidbhÃgasya dvimayamudaÓvid yavÃnÃm  /
trimayam  /
caturmayam  /
bhÃge 'pi tu vidhÅyÃmÃna÷ pratyaya÷ prÃdhÃnyena bhÃgavantamÃca«Âe  /
tena sÃmÃnyÃdhikaraïyaæ bhavati dvimayamudaÓvit iti  /
guïasya iti caikatvaæ vivak«itaæ, tena+iha na bhavati, dvau bhÃgau yavÃnÃæ traya udaÓvita÷ iti  /

[#510]

bhÆyasaÓ ca vÃcikÃyÃ÷ saÇkhyÃyÃ÷ pratyaya i«yate  /
iha na bhavati, eko bhÃgo nimÃnamasya iti  /
bhÆyasa÷ iti ca pratyayÃrthÃt prak­tyarthasya adhikyamÃtraæ vivak«itam  /
bahutvamatantraæ, tena dviÓabdÃd api bhavati  /
guïaÓabda÷ samÃnÃvayvavacana÷  /
tena+iha na bhavati, dvau bhÃgau yavÃnÃm adhyardha udaÓvita÷ iti  /
nimeye cÃpi d­Óyate  /
nimeye vartamÃnÃyÃ÷ saÇkhyÃyà nimÃne pratyayo d­Óyate  /
udaÓvito dvau bhÃgau nimeyamasya yavabhÃgasya dvimayà yavà udaÓvita÷  /
trimayà yavà udaÓvita÷  /
caturmayÃ÷  /
guïasya iti kim ? dvau vrÅhiyavau nimÃnamasya+udaÓvita÷  /
nimÃne iti kim ? dvau guïau k«Årasya ekastailasya, dviguïaæ pacyate tailaæ k«Åreïa ity atra mà bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.48 ||


_____START JKv_5,2.48:

tasya iti «a«ÂhÅsamarthÃt saÇkhyÃvÃcina÷ prÃtipadikÃt pÆraïe ity asminn arthe ¬a pratyayo bhavati  /
pÆryate 'nena iti pÆraïam  /
yena saÇkhyà saÇkhyÃnaæ pÆryate sampadyate, sa tasyÃ÷ pÆraïa÷  /
ekÃdaÓÃnÃæ pÆraïa÷ ekadaÓa÷  /
trayodaÓa÷  /
yasminn upasa¤jÃte 'nyà saÇkhyà sampadyate sa pratyayÃrtha÷  /
iha na bhavati, pa¤cÃnÃæ mu«ÂikÃnÃæ pÆraïo ghaÂa÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.49 ||


_____START JKv_5,2.49:

¬a iti vartate  /
nakÃrÃntÃt saÇkhyÃvÃcina÷ prÃtipadikÃt asaækhyÃde÷ parasya ¬aÂo ma¬Ãgamo bhavati  /
nÃntÃt iti pa¤camÅ iÂa Ãgamasambandhe «a«ÂhÅæ prakalpayati  /
pa¤cÃnÃæ pÆraïa÷ pa¤cama÷  /
saptama÷  /
nÃntÃt iti kim ? viæÓate÷ pÆraïa÷ viæÓa÷  /
asaÇkhyÃde÷ iti kim ? ekÃdaÓÃnÃæ pÆraïa÷ ekÃdaÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.50 ||


_____START JKv_5,2.50:

nÃntÃd asaÇkhyÃde÷ parasya ¬aÂa÷ chandasi vi«aye tha¬Ãgamo bhavati  /
cakÃrÃt pak«e ma¬api bhavati  /
parïamayÃni pa¤cathÃni bhavanti  /
pa¤catha÷  /
saptatha÷  /
ma - pa¤camamindriyasyÃpÃkrÃmat //


____________________________________________________________________


[#511]

#<«aÂ-kati-katipaya-caturÃæ thuk>#  || PS_5,2.51 ||


_____START JKv_5,2.51:

¬a iti anuvartate,

[#510]

tad iha saptamyà vipariïamyate  /
«a kati katipaya catur ity e«Ãæ ¬aÂi puratasthugÃgamo bhavati  /
katipayaÓabdo na saÇkhyà  /
tasya asmÃd eva j¤ÃpakÃt ¬a pratyayo vij¤Ãyate  /
«aïïÃæ puraïa÷ «a«Âha÷  /
katitha÷  /
katipayatha÷  /
caturtha÷  /
caturaÓchayatÃvÃdyak«aralopaÓ ca  /
caturïÃæ pÆraïa÷ turÅya÷, turya÷ //


____________________________________________________________________


[#511]

##  || PS_5,2.52 ||


_____START JKv_5,2.52:

¬a ity eva  /
bahu pÆga gana saÇgha ity ete«Ãæ ¬aÂi parata÷ tithugÃgamo bhavati  /
pÆgasaÇghaÓabdayor asaÇkhyÃtvÃdidam eva j¤Ãpakaæ ¬aÂo bhÃvasya  /
bahÆnÃæ pÆraïa÷ bahutitha÷  /
pÆgatitha÷  /
gaïatitha÷  /
saÇghatitha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.53 ||


_____START JKv_5,2.53:

¬a ity eva  /
vator ¬aÂi parata÷ ithugÃgamo bhavati  /
vatvantasya saækhyÃtvÃt pÆrveïa ¬a¬ vihita÷, tasminn ayam Ãgama÷ vidhÅyate  /
yÃvatÃæ pÆraïa÷ yÃvatitha÷  /
tÃvatitha÷  /
etÃvatitha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.54 ||


_____START JKv_5,2.54:

dviÓabdÃt tÅya÷ pratyayo bhavati tasya pÆraïe ity asmin vi«aye  /
¬aÂo 'pavÃda÷  /
dvyo÷ pÆraïa÷ dvitÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.55 ||


_____START JKv_5,2.55:

triÓabdÃt tÅya÷ pratyaya÷ bhavati tasya pÆraïe ity etad vi«aye  /
¬aÂo 'pavÃda÷  /
tatsaæniyogena tre÷ saæprasÃraïaæ ca bhavati  /
trayÃïÃm pÆraïa÷ t­tÅya÷  /
hala÷ (*6,4.2.) iti saæprasÃraïasya dÅrghatvaæ na bhavati  /
aïa÷ iti tatra anuvartate ¬hralope ity ata÷  /
pÆrveïa ca ïakÃreïa aïgrahaïaæ //


____________________________________________________________________


[#512]

##  || PS_5,2.56 ||


_____START JKv_5,2.56:

viæÓaty-Ãdibhya÷ parasya ¬aÂa÷ tama¬Ãgamo bhavaty anyatarasayÃm  /
pÆraïÃdhikÃrÃt ¬aÂpratyaya ÃgamÅ vij¤Ãyate  /
viæÓate÷ pÆraïa÷ viæÓatitama÷, viæÓa÷  /
ekaviæÓatitama÷, ekaviæÓa÷  /
triviæÓatitama÷, triviæÓa÷  /
triæÓattama÷, triæÓa÷  /
ekatriæÓattama÷, ekatriæÓa÷  /
viæÓatyÃdayo laukikÃ÷ saÇkhyÃÓabdà g­hyante, na paÇktyÃdi-sÆtra-saænivi«ÂÃ÷  /
tadgrahaïe hy ekaviæÓatiprabhu­tibhyo na syÃt  /
grahaïavatà prÃtipadikena tadantavidhiprati«edhÃt  /
evaæ ca sati «a«ÂyÃdeÓ ca asaÇkhyÃde÷ (*5,2.58) iti paryudÃsoyujyata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.57 ||


_____START JKv_5,2.57:

ÓatÃdaya÷ saækhyÃÓabdÃ÷ laukikà g­hyante  /
ÓatÃdibhya÷ mÃsÃrdhamÃsasaævatsaraÓadebhyaÓ ca parasya ¬aÂo nityaæ tama¬Ãgama÷ bhavati  /
mÃsÃdaya÷ saækhyÃÓabdà na bhavanti, tebhyo 'smÃd eva j¤ÃpakÃt ¬a pratyayo vij¤Ãyate  /
Óatasya pÆraïa÷ Óatatama÷  /
sahasratama÷  /
lak«atama÷  /
mÃsasya pÆrana÷ mÃsatamo divasa÷  /
ardhamÃsatama÷  /
saævatsaratama÷  /
«a«ÂyÃdeÓ ca asaÇkhyÃde÷ (*5,2.58) iti vak«yamÃïena siddhe ÓatÃdigrahaïaæ saÇkhyÃdyartham  /
ekaÓatatama÷  /
dviÓatatama÷ //


____________________________________________________________________

#<«a«ÂyÃdeÓ ca asaÇkhyÃde÷>#  || PS_5,2.58 ||


_____START JKv_5,2.58:

«a«ÂyÃde÷ saÇkhyÃÓabdÃd asaÇkhyÃde÷ parasya ¬aÂo nityaæ tama¬Ãgama÷ bhavati  /
viæÓatyÃdibhya÷ iti vikalpena prÃpte nityÃrtham  /
«a«Âitama÷  /
saptatitama÷  /
asaækhyÃde÷ iti kim ? eka«a«Âa÷, eka«a«Âitama÷  /
ekasaptata÷, ekasaptatitama÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.59 ||


_____START JKv_5,2.59:

matau iti matvartha ucyate  /
prÃtipadikÃn matvarthe cha÷ pratyayo bhavati sÆkte sÃmani ca abhidheye  /
matvartha-grahaïena samarthavibhakti÷, prak­tiviÓe«anaæ, pratyayÃrtha÷ iti sarvam Ãk«ipyate  /
acchÃvÃka-Óabdo 'sminn iti acchÃvÃkÅyaæ sÆktam  /
mitrÃvaruïÅyam  /
yaj¤Ãyaj¤Åyaæ sÃma  /
vÃravantÅyam  /
anukarana-ÓabdÃÓ ca svarÆpÃmÃtra-pradhÃnÃ÷ pratyayam utpÃdayanti  /
tena anekapadÃd api siddham  /
asyavamÅyam  /
kayëubhÅyam //


____________________________________________________________________


[#513]

##  || PS_5,2.60 ||


_____START JKv_5,2.60:

matau ity eva  /
matvarthe utpannasya chasya luk bhavati adhyÃyÃnuvÃkayo÷ abhidheyayo÷  /
kena punar adhyÃyÃnuvÃkayo÷ pratyaya÷ ? idam eva lug-vacanaæ j¤Ãpakaæ tadvidhÃnasya  /
vikalpena lug ayam i«yate  /
gardabhÃï¬aÓabdo 'sminn iti gardabhÃï¬o 'dhyÃya÷, anuvÃko và gardabhÃn¬Åya÷  /
dÅrghajÅvita÷, dÅrghajÅvitÅya÷  /
palitastambha÷, palitastambhÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.61 ||


_____START JKv_5,2.61:

matau ity eva, adhyÃyÃnuvÃkayo÷ iti ca  /
vimuktÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo 'ï pratyayo bhavati matvarthe adhyÃyÃnuvÃkayor abhidheyayo÷  /
vimukta-Óabdo 'sminn asti vaimukto 'dhyÃya÷ anuvÃko và  /
daivÃsura÷  /
vimukta  /
devÃsura  /
vasumat  /
satvat  /
upasat  /
daÓÃrhapayas  /
havirddhÃna  /
mitrÅ  /
somÃpÆ«an  /
agnÃvi«ïu  /
v­trahati  /
i¬Ã  /
rak«osura  /
sadasat  /
pari«Ãdak  /
vasu  /
marutvat  /
patnÅvat  /
mahÅyala  /
daÓÃrha  /
vayas  /
patatri  /
soma  /
mahitrÅ  /
hetu  /
vimuktÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.62 ||


_____START JKv_5,2.62:

matau ity eva, adhyÃyÃnuvÃkayo÷ iti ca  /
go«adÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ vun pratyayo bhavati matvarthe 'dhyÃyÃnuvÃkayo÷  /
go«adaÓabdo 'sminn iti go«a¬ako 'dhyÃyo 'nuvÃko và  /
i«etvaka÷  /
mÃtariÓvaka÷  /
go«ada  /
i«etvà  /
mÃtariÓvan  /
devasyatvà /
devÅrÃpa÷  /
k­«ïosyÃkhyare«Âa÷  /
daivÅædhiyam  /
rak«ohaïa  /
a¤jana  /
prabhÆta  /
pratÆrta  /
k­ÓÃnu  /
go«adÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.63 ||


_____START JKv_5,2.63:

vun ity eva  /
tatra iti saptamÅsamarthÃt pathinÓabdÃt kuÓala÷ ity asminn arthe vun pratyayo bhavati  /
pathi kuÓala÷ pathaka÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃkarÓÃdibhya÷ kan>#  || PS_5,2.64 ||


_____START JKv_5,2.64:

tatra ity eva, kuÓala÷ iti ca  /
ÃkarÓÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ saptamÅsamarthebhya÷ kuÓala÷ ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
Ãkar«e kuÓala÷ Ãkar«aka÷  /
tsaruka÷  /
Ãkar«a  /
tsaru  /
pippasà /
picaï¬a  /
aÓani  /
aÓman  /
vicaya  /
caya  /
jaya  /
Ãcaya  /
aya  /
naya  /
nipÃda  /
gadgada  /
dÅpa  /
hrada  /
hrÃda  /
hlÃda  /
Óakuni  /
ÃkarÓÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#514]

##  || PS_5,2.65 ||


_____START JKv_5,2.65:

tatra ity eva, kan iti ca  /

[#513]

dhana-hiraïya-ÓabdÃbhyÃæ tatra iti saptamÅsamarthÃbhyÃæ kÃme ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
kÃma÷ icchÃ, abhilëa÷  /
dhane kÃma÷ dhanako devadattasya  /
hiraïyako devadattasya //


____________________________________________________________________

[#514]

##  || PS_5,2.66 ||


_____START JKv_5,2.66:

tatra ity eva, kan iti ca  /
svÃÇgavÃcibhya÷ Óabdebhya÷ tatra iti saptamÅsamarthebhya÷ prasite ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
prasita÷ prasaktas tatpara÷ ity artha÷  /
keÓe«u prasita÷ keÓaka÷  /
keÓÃdiracanÃyÃæ prasakta evam ucyate  /
bahuvacanaæ svÃÇga-samudÃya-ÓabdÃd api yathà syÃt  /
dantau«Âhaka÷  /
keÓanakhaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.67 ||


_____START JKv_5,2.67:

tatra ity eva, prasite iti ca  /
udaraÓabdÃt saptamÅsamarthÃt prasite ity etasminn arthe Âhak pratyayo bhavati  /
ÃdhyÆne iti pratyayÃrthaviÓe«aïam  /
udare 'vijigÅ«urbhaïyate  /
yo bubhuk«ayà 'tyantaæ pŬyate sa evam ucyate  /
udare prasita÷ audarika÷ ÃdyÆna÷  /
ÃdyÆne iti kim ? udaraka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.68 ||


_____START JKv_5,2.68:

kan pratyaya÷ ity eva svaryate, na Âhak  /
nirdeÓÃd eva t­tÅyÃsamarthavibhakti÷  /
sasya-ÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃt parijÃta÷ ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
sasyaÓabdo 'yam guïavÃci  /
pari÷ sarvato bhÃve vartate  /
yo guïai÷ sambaddho jÃyate, yasya ki¤cid api vaiguïyaæ na asti, tasya+idam abhidhÃnam  /
sasyena parijÃta÷ sasyaka÷ ÓÃlika  /
sasyaka÷ sÃdhu÷  /
sasyako maïi÷  /
ÃkaraÓuddha ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.69 ||


_____START JKv_5,2.69:

aæÓaÓabdÃn nirdeÓÃd eva dvitiyÃsamarthÃd hÃrÅ ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
aæÓaæ hÃrÅ aæÓako dÃyÃda÷  /
aæÓaka÷ putra÷  /
hÃrÅ iti ÃvaÓyake ïini÷  /
tatra «a«ÂhÅprati«edhÃt karmaïi dvitÅyà eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#515]

##  || PS_5,2.70 ||

_____START JKv_5,2.70:

tantraÓabdÃn nirdeÓÃd eva pa¤camÅsamarthÃt acirÃpah­te ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
acirÃpah­ta÷ stokakÃlÃpah­ta÷ ity artha÷  /
tantrÃd acirÃpah­ta÷ tantraka÷ paÂa÷  /
tantraka÷ prÃvÃra÷  /
pratyagro nava ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.71 ||


_____START JKv_5,2.71:

brÃhmaïaka u«ïika ity etau Óabdau nipÃtyete kan pratyayÃntau sa¤j¤ÃyÃm vi«aye  /
brÃhmaïako deÓa÷  /
u«ïikà yavÃgÆ÷  /
yatra ayudhajÅvino brÃhmaïÃ÷ santi tatra brÃhmaïaka÷ iti sa¤j¤Ã  /
alpÃnnà yavÃgÆ÷ u«ïikà ity ucyate //


____________________________________________________________________


#<ÓÅto«ïÃbhyÃæ kÃriïi>#  || PS_5,2.72 ||


_____START JKv_5,2.72:

ÓÅto«ïÃ-ÓabdÃbhyÃæ kÃriïyabhidheye kan pratyayo bhavati  /
kriyÃviÓe«aïÃd dvitÅyÃsamarthÃd ayaæ pratyaya÷  /
ÓÅtaæ karoti ÓÅtaka÷  /
alaso, ja¬a ucyate  /
u«ïaæ karoti u«ïaka÷  /
ÓÅghrakÃrÅ, dak«a ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.73 ||


_____START JKv_5,2.73:

adhikam iti nipÃtyate  /
adhyÃrƬhasya uttarapadalopa÷ kan ca pratyaya÷  /
adhiko droïa÷ khÃryÃm  /
adhikà khÃrÅ droïena  /
kartari karmaïi ca adhyÃrƬhaÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.74 ||


_____START JKv_5,2.74:

anuka abhika abhÅka ity ete ÓabdÃ÷ kanpratyayÃntà nipÃtyante kamità ity etasminn arthe  /
abhe÷ pak«e dÅrghatvaæ canipÃtyate  /
anukÃmayate anuka÷  /
abhika÷  /
abhÅka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.75 ||

_____START JKv_5,2.75:

pÃrÓvaÓabdÃt t­tÅyÃsamarthÃd anvicchati ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
an­jurupÃya÷ pÃrÓvam, tena arthÃn anvicchati pÃrÓvaka÷  /
mÃyÃvÅ, kaus­tika÷, jÃlika÷ ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.76 ||


_____START JKv_5,2.76:

anvicchati ity eva  /
aya÷ÓÆla-daï¬a-ajinÃhbyÃæ t­tÅyÃsamarthÃbhyÃm anvicchati ity etasminn arthe ÂhakÂ-ha¤au pratyayau bhavata÷  /
tÅk«ïa÷ upÃya÷ aya¤ÓÆlam ucyate  /
tena anvicchati Ãya÷ÓÆlika÷ sÃhasika÷ ity artha÷ dambho daï¬Ãjinam, tena anvicchati dÃï¬Ãjinika÷  /
dÃmbhika÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#516]

##  || PS_5,2.77 ||


_____START JKv_5,2.77:

tÃvatÃæ pÆraïaæ tÃvatithÃm  /
g­hyate 'nena iti grahaïam  /
prak­tiviÓe«aïaæ ca+etat  /
pÆraïapratyayÃntÃt prÃtipadikÃt grahaïopÃdhikÃt svÃrthe kan pratyayo bhavati  /
pÆraïasya pratyayasya và luk  /
dvitÅyena rÆpeïa granthaæ g­hïÃti dvikaæ grahaïam, dvitÅyakam  /
trikam, t­tÅyakam  /
catu«kam, caturthakam  /
tÃvatithena g­hïÃti iti kan vaktavya÷, pÆraïapratyayasya ca nityaæ luk  /
«a«Âhena rÆpeïa granthaæ g­hïÃti «aÂko devadatta÷  /
pa¤caka÷  /
catu«ka÷  /
itikaraïo vivak«Ãrtha÷  /
tena granthavi«ayam eva grahaïam vij¤Ãyate, na anyavi«ayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.78 ||


_____START JKv_5,2.78:

sa iti prathamÃsamarthÃt e«Ãm iti «a«Âhyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ grÃmaïÅÓ cet sa bhavati  /
grÃmaïÅ÷ pradhÃna÷, mukhya÷ ity artha÷  /
devadatta÷ grÃmaïÅ÷ e«Ãm devadattakÃ÷  /
brahmadattakÃ÷  /
grÃmaïÅ÷ iti kim ? devadatta÷ Óatrur e«Ãm //


____________________________________________________________________


#<Ó­Çkhalam asya bandhanaæ karabhe>#  || PS_5,2.79 ||


_____START JKv_5,2.79:

Ó­Çkhala-ÓabdÃt prathamÃsamarthÃd asya iti «a«Âhyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ bandhanaæ ced tad bhavati, yat tad asya iti nirde«Âaæ karabhaÓ cet sa bhavati  /
Ó­Çkhalaæ bandhanam asya karabhasya Ó­Çkhalaka÷  /
u«ÂrÃïÃæ bÃlakÃ÷ karabhÃ÷  /
te«Ãæ këÂhamayaæ pÃÓakaæ pÃde vyÃti«ajyate, tad ucyate Ó­Çkhalam iti  /
yadyapi rajjvÃdikam api tatra asti tathÃpi Ó­Çkhalam asya asvatantrÅkaraïe bhavati sÃdhanam iti bandhanam ity ucyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.80 ||


_____START JKv_5,2.80:

utka÷ iti nipÃtyate, unmanÃÓ ced sa bhavati  /
udgataæ mano yasya sa unmanÃ÷  /
uc-chabdÃt sasÃdhanakriyÃvacanÃt tadvati kan pratyayo nipÃtyate  /
utko devadatta÷  /
utka÷ pravÃsÅ  /
utsuka÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.81 ||


_____START JKv_5,2.81:

arthalabhyà samarthavibhakti÷  /
kÃlÃt prayojanÃc ca yathÃyogaæ samarthavibhaktiyuktÃt roge 'bhidheye kan pratyayo bhavati  /
kÃlo devas Ãdi÷  /
prayojanaæ kÃraïaæ rogasya phalaæ và  /
dvitÅye 'hni bhavo dvitÅyako jvara÷  /
caturthaka÷  /
prayojanÃt - vi«apu«pair janito vi«apu«pako jvara÷  /
kÃÓapu«paka÷  /
u«ïaæ kÃryam asya u«ïako jvara÷  /
ÓÅtako jvara÷  /
uttarasÆtrÃt iha sa¤j¤Ãgrahaïam apak­«yate  /
tena ayaæ prakÃraniyama÷ sarvo labhyate //

____________________________________________________________________


[#517]

##  || PS_5,2.82 ||


_____START JKv_5,2.82:

tat iti prathamÃsamarthÃd asmin iti saptamyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamarthaæ annaæ cet prÃyavi«ayaæ tad bhavati  /
prÃyo bÃhulyam  /
sa¤j¤Ãgrahaïa tadantopÃdhi÷  /
gu¬ÃpÆpÃ÷ prÃyeïa annam asyÃæ paurïamÃsyÃæ gu¬ÃpÆpikà  /
tilÃpÆpikà paurïamÃsÅ  /
vaÂakebhya inir vaktavya÷  /
vaÂakinÅ paurïamÃsÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.83 ||


_____START JKv_5,2.83:

kulmëa-ÓabdÃt a¤ pratyayo bhavati, tad asminn annaæ prÃye sa¤j¤ÃyÃm (*5,2.82) ity etasminn arthe  /
¤akÃro v­ddhisvarÃrtha÷  /
kulmëÃ÷ prÃyeïa annamasyÃm kaulmëŠpaurïamÃsÅ //


____________________________________________________________________


#<Órotriyaæ Óchando 'dhÅte>#  || PS_5,2.84 ||


_____START JKv_5,2.84:

Órotriyan iti nipÃtyate chando 'dhÅte ity etasminn arthe  /
nakÃra÷ svarÃrtha÷  /
Órotriyo brÃhmaïa÷  /
ÓrotriyaæÓ chando 'dhÅte iti vÃkyÃrthe padavacanam, chandaso và ÓrotrabhÃva÷, tadadhÅte iti ghan ca pratyaya÷  /
kathaæ chando 'dhÅte chandasa÷ ? bÃgrahaïam anuvartate tÃvatithaæ grahaïam iti lug và (*5,2.77) ity ata÷ //


____________________________________________________________________


#<ÓrÃddham anenan bhuktam ini-Âhanau>#  || PS_5,2.85 ||


_____START JKv_5,2.85:

ÓrÃddham iti prak­ti÷  /
anena iti pratyayÃrtha÷  /
bhuktam iti prak­tiviÓe«aïam  /
ÓrÃddhaÓabdÃd bhuktopÃdhikÃd anena ity asminn arthe iniÂhanau pratyayau bhavata÷  /
ÓrÃddha-Óabda÷ karmanÃmadheyam tat sÃdhanadravye vartitvà pratyayam utpÃdayati  /
ÓrÃddhaæ bhuktam anena ÓrÃddhÅ, ÓrÃddhika÷  /
iniÂhano÷ samÃnakÃlagrahaïaæ kartavyam, adya bhukte ÓrÃddhe Óva÷ ÓrÃddhika÷ iti mà bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.86 ||


_____START JKv_5,2.86:

anena iti pratyayÃrtha÷ kartà 'nuvartate  /
na ca kriyÃm antareïa kartà sambhavati iti yÃæ käcit kriyÃmadhyÃh­tya pratyayo vidheya÷  /
pÆrvÃt anena ity asminn arthe ini÷ pratyayo bhavati  /
pÆrvaæ gatam anena pÅtam bhuktaæ và pÆrvÅ, pÆrviïau, pÆrviïa÷ //

____________________________________________________________________


[#518]

##  || PS_5,2.87 ||


_____START JKv_5,2.87:

vidyamÃnaæ pÆrvaæ yasmÃd iti sapÆrvaæ prÃtipadikam, tasya pÆrvaÓabdena tad antavidhi÷  /
sapÆrvÃt pratipadikÃt pÆrvaÓabdÃntÃt anena ity asminn arthe ini÷ pratyayo bhavati  /
pÆrvaæ k­tam anena k­tapÆrvÅ kaÂam  /
bhuktapÆrvÅ odanam  /
sup supà iti samÃsaæ k­tvà taddhita utpÃdyate  /
yogadvayena ca anena pÆrvÃdini÷ (*5,2.86), sapÆrvac ca (*5,2.87) iti paribhëÃdvayaæ j¤Ãpyate, vyapadeÓivadbhÃvo 'prÃtipadikena, grahaïavatà prÃtipadikena tadantavidhir na asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.88 ||


_____START JKv_5,2.88:

anena ity eva i«ÂÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ anena ity asminn arthe ini÷ pratyayo bhavati  /
i«Âamanena i«ÂÅ yaj¤e  /
pÆrtÅ ÓrÃddhe  /
ktasyenvi«ayasya karmaïi iti saptamy uasaÇkhyÃyate  /
i«Âa  /
pÆrta  /
upasÃdita  /
nigadita  /
parivÃdita  /
nikathita  /
parikathita  /
saÇkalita  /
nipaÂhita  /
saÇkalpita  /
anarcita  /
vikalita  /
saærak«ita  /
nipatita  /
paÂhita  /
parikalita  /
arcita  /
parirak«ita  /
pÆjita  /
parigaïita  /
upagaïita  /
avakÅrïa  /
parita  /
Ãyukta  /
ÃmnÃta  /
Óruta  /
adhÅta  /
Ãsevita  /
apavÃrita  /
avakalpita  /
nirÃk­ta  /
upak­ta  /
upÃk­ta  /
anuyukta  /
upanata  /
anuguïita  /
anupaÂhita  /
vyÃkulita  /
nig­hÅta  /
i«ÂÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.89 ||


_____START JKv_5,2.89:

paripanthin pariparin ity etau Óabdau chandasi vi«aye nipÃtyete, paryavasthÃtari vÃcye  /
paryavasthÃtà pratipak«a÷, saptna ucyate  /
mà tvà paripanthino vidan mà tvà paripariïo vidan //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.90 ||


_____START JKv_5,2.90:

anupadÅ iti nipÃtyate anve«ÂÃ cet sa bhavati  /
padasya paÓcÃd anupadam  /
anupadÅ gavÃm  /
anupadÅ u«ÂrÃïÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.91 ||


_____START JKv_5,2.91:

sÃk«Ãc-chabdo 'vyayam  /
tasmÃdini÷ pratyayo bhavati dra«Âari vÃcye  /
sa¤j¤Ãgrahaïam abhidheyaniyama-artham  /
sÃk«Ãd dra«ÂÃ sÃk«Å  /
sÃk«iïau  /
sÃk«iïa÷  /
sa¤j¤ÃgrahaïÃd upadra«Âà eva ucyate, na dÃtà grahÅtà và //


____________________________________________________________________


[#519]

##  || PS_5,2.92 ||


_____START JKv_5,2.92:

k«etriyac iti nipÃtyate parak«etre cikitsya÷ ity etasmin vÃkyÃrthe padavacanam  /
parak«etrÃd tatra iti saptamÅsamarthÃt cikitsya÷ ity etasminn arthe ghac pratyaya÷ paraÓabdalopaÓ ca nipÃtyate  /
parak«etre cikitsya÷ k«etreyo vyÃdhi÷  /
k«etriyaæ ku«Âham  /
parak«etraæ janmÃntaraÓarÅram, tatra cikitsya÷ k«etriya÷  /
asÃdhya÷ pratyÃkhyeyo vyÃdhir ucyate  /
nÃm­tasya nivartate ity artha÷  /
atha và k«etriyaæ vi«am yat parak«etre paraÓarÅre saækramayya cikitsate  /
atha và k«etriyÃïi t­ïÃni yÃni sasyÃrthe k«etre jÃtÃni cikitsyÃni nÃÓayitavyÃni  /
atha và k«etriya÷ pÃradÃrika÷  /
paradÃrÃ÷ parak«etraæ tatra cikitsya÷ nigrahÅtavya÷  /
sarvaæ ca+etat pramÃïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.93 ||


_____START JKv_5,2.93:

indriyam ity antodÃttaæ ÓabdarÆpaæ nipÃtyate  /
rƬhir e«Ã cak«urÃdinÃæ karaïÃnam  /
tathà ca vyutpatter aniyamaæ darÓayati  /
indra-ÓabdÃt «a«ÂhÅsamarthÃt liÇgam ity etasminn arthe ghac-pratyayo bhavati  /
indrasy liÇgam indriyam  /
indra ÃtmÃ, sa cak«urÃdinà karaïena anumÅyate  /
nÃkart­kaæ karaïam asti  /
indreïa d­«Âam  /
t­tÅyÃsamarthÃt pratyaya÷  /
Ãtmanà d­«Âam ity artha÷  /
indreïa s­«Âam, Ãtmanà s­«Âam  /
tatk­tena ÓubhÃÓubhakarmaïotpannam iti k­tvà  /
indreïa ju«Âam, Ãtmanà ju«Âaæ, sevitam  /
taddvÃreïa vij¤ÃnotpÃdanÃt  /
indreïa dattam, Ãtmanà vi«ayebhyo dattaæ yathÃyathaæ grahaïÃya  /
itikaraïa÷ prakÃrÃrtha÷  /
sati sambhave vyutpattir anyathà 'pi kartavyÃ, rƬheraniyamÃt iti  /
vÃÓabda÷ pratyekam abhisambadhyamÃno vikalpÃnÃæ svÃtantryam darÓayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.94 ||


_____START JKv_5,2.94:

Âat iti prathamà samarthavibhakti÷  /
asya asmin iti pratyayÃrthau  /
asti iti prak­tiviÓe«aïam  /
itikaraïo vivak«Ãrtha÷  /
tad iti prathamÃsamarthÃd asya+iti «a«ÂhyÃrthe 'sminn iti saptamyarthe và matup pratyayo bhavati, yat tat prathamÃsamartham asti cet tad bhavati  /
astyarthopÃdhikaæ ced tad bhavati ity artha÷  /
itikaraïas tataÓ ced vivak«Ã  /
gÃvo 'sya santi gomÃn devadatta÷  /
v­k«Ã÷ asmin santi v­k«avÃn parvata÷  /
yavamÃn  /
plak«avÃn  /
iti karaïÃd vi«ayaniyama÷  /
bhÆmanindÃpraÓaæsÃsu nityayoge 'tiÓÃyane  /
saæsarge 'sti vivak«ÃyÃæ bhavanti matubÃdaya÷ //


[#520]

bhÆmni tÃvat - gomÃn  /
nindÃyÃm - ku«ÂhÅ  /
kakudÃvartinÅ  /
praÓaæsÃyÃm - rÆpavatÅ kanyà  /
nityayoge - k«Åriïo v­k«Ã÷  /
atiÓÃyane - udariïÅ kanyà  /
saæsarge - daï¬Å  /
chatrÅ  /
astivivak«ÃyÃm - astimÃn  /
guïavacanebhyo matupo lugvaktavya÷  /
Óuklo guïo 'sya asti Óukla÷ paÂa÷  /
k­«ïa÷  /
Óveta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.95 ||


_____START JKv_5,2.95:

rasÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ matup pratyayo bhavati tad asya asty asmin ity etasmin vi«aye  /
rasavÃn  /
rÆpavÃn  /
kimartham idam ucyate, na pÆrvasÆtreïa+eva matup siddha÷ ? rasÃdibhya÷ punar vacanam anyaniv­ttyartham, anye matvarthÅyà mà bhÆvann iti  /
kathaæ rÆpiïÅ kanyÃ, rÆpiko dÃraka÷ ? prÃyikam etad vacanam  /
itikaraïo vivak«Ãrtho 'nuvartate  /
atha và guïÃt iti atra paÂhyate  /
tena ye rasanendriyÃdigrÃhyà guïÃ÷, te«Ãm atra pÃÂha÷  /
iha mà bhÆt, rÆpiïÅ, rÆpika÷ iti  /
ÓobhÃyogo gamyate  /
rasiko naÂa÷ ity atra bhÃvayoga÷  /
rasa  /
rÆpa  /
gandha  /
sparÓa  /
Óabda  /
sneha  /
guïÃt  /
ekÃca÷  /
guna-grahaïaæ rasÃdÅnÃæ viÓe«aïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.96 ||


_____START JKv_5,2.96:

prÃïisthavÃcina÷ ÓabdÃt ÃkÃrÃntÃt lac pratyayo bhavaty anyatarasyÃæ matvarthe  /
cƬÃla÷, cƬÃvÃn  /
karïikÃla÷, karïikÃvÃn  /
prÃïisthÃt iti kim ? ÓikhÃvÃn pradÅpa÷  /
Ãt iti kim ? hastavÃn  /
pÃdavÃn  /
prÃïyaÇgÃd iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, cikÅr«Ã 'sya asti cikÅr«ÃvÃn, jihÅr«Ã 'sya asti jihÅr«ÃvÃn  /
pratyayasvareïa+eva antodÃttatve siddhe, cakÃraÓ cƬÃlo 'sti ity atra svarito vÃnudatte padÃdau (*8,2.6) iti svaritabÃdhanÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.97 ||


_____START JKv_5,2.97:
lajanyatarasyÃm iti vartate  /
sidhmÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo lac pratyayo bhavaty anyatarasyÃæ matvarthe  /
sidhmala÷, sidhmavÃn  /
ga¬ula÷, ga¬umÃn  /
anyatarasyÃæ grahaïena matup samuccÅyate, na tu pratyayo vikalpyate  /
tasmÃt akÃrÃntebhya÷ iniÂhanau pratyayau na bhavata÷  /
sidhma  /
ga¬u  /
maïi  /
nÃbhi  /
jÅva  /
ni«pÃva  /
pÃæsu  /
saktu  /
hanu  /
mÃæsa  /
paraÓu  /
pÃr«ïidhamanyor dÅrghaÓ ca  /
pÃr«ïÅla÷  /
dhamanÅla÷  /
parïa  /
udaka  /
praj¤Ã  /
maï¬a  /
pÃrÓva  /
gaï¬a  /
granthi  /
vÃtadantabalalalÃÂÃnÃmÆÇ ca  /

[#521]

vÃtÆla÷  /
dantÆla÷  /
balÆla÷  /
lalÃÂÆla÷  /
jaÂÃghaÂÃkalÃ÷ k«epe  /
jaÂÃla÷  /
ghaÂÃla÷  /
kalÃla÷  /
sakthi  /
karïa  /
sneha  /
ÓÅta  /
ÓyÃma  /
piÇga  /
pitta  /
Óu«ka  /
p­thu  /
m­du  /
ma¤ju  /
patra  /
caÂu  /
kapi  /
kaï¬u  /
sa¤j¤Ã  /
k«udrajantÆpatÃpÃc ca+i«yate  /
k«udrajantu - yÆkÃla÷  /
mak«ikÃla÷  /
upatÃpa - vicarcikÃla÷  /
vipÃdikÃla÷  /
mÆrcchÃla÷  /
sidhmÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.98 ||


_____START JKv_5,2.98:

vatsÃæsaÓabdÃbhyÃm lac pratyayo bhavati yathÃsaÇkhyaæ kÃmavati balavati ca arthe  /
vatsala÷  /
aæsala÷  /
v­ttivi«aye vatsÃæsaÓabdau svabhÃvÃt kÃmabalayor vartamÃnau tadvati pratyayam utpÃdayata÷  /
na hy atra vatsÃrtha÷ aæsÃrtho và vidyate  /
vatsala÷ iti snehavÃnucyate, vatsala÷ svÃmÅ, vatsala÷ pità iti  /
aæsala÷ iti ca upacitamÃæso balavÃnucyate  /
na ca ayam artho matupi sambhavati iti nityaæ lajeva bhavati  /
anyatra aæsavatÅ gau÷, aæsavÃn durbala÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.99 ||


_____START JKv_5,2.99:

phenaÓabdÃt ilac pratyayo bhavati matvarthe  /
cakÃrÃt lac ca  /
anyatarasyÃm grahaïam matup samuccayÃrthaæ sarvatra+eva anuvartate  /
henila÷, phenala÷, phenavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.100 ||


_____START JKv_5,2.100:

lomÃdibhya÷ pÃmÃdibhya÷ picchÃdibhyaÓ ca tribhyo gaïebhyo yathÃsaÇkhyaæ Óa na ilac ity ete pratyayà bhavanti matvarthe, matup ca  /
lomÃdibhya÷ Óo bhavati - lomaÓa÷, lomavÃn  /
pÃmÃdibhyo no bhavati - pÃmana÷, pÃmavÃn  /
pichÃdibha÷ ilac bhavati - picchila÷, picchavÃn  /
urasila÷, urasvÃn  /
loman  /
roman  /
valgu  /
babhrau  /
hari  /
kapi  /
Óuni  /
taru  /
lomÃdi÷  /
pÃman  /
vÃman  /
heman  /
Óle«man  /
kadru  /
bali  /
Óre«Âha  /
palala  /
sÃman  /
aÇgÃt kalyÃïe  /
ÓÃkÅpalalÅdadrvÃæ hrasvatvam ca  /
vi«vagityuttarapadalopaÓcÃk­tasandhe÷  /
lak«myà acca  /
pÃmÃdi÷  /
piccha  /
uras  /
ghruvakà /
k«uvakà  /
jaÂÃghaÂÃkalÃ÷ k«epe  /
varïa  /
udaka  /
paÇka  /
praj¤Ã  /
picchÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.101 ||


_____START JKv_5,2.101:
praj¤Ã Óraddhà arcà v­tti ity etebhya÷ ïa÷ pratyayo bhavati matubarthe  /
matup sarvatra samuccÅyate  /
prÃj¤a÷, praj¤ÃvÃn  /
ÓrÃddhÃ÷, sraddhÃvÃn  /
Ãrca÷, arcÃvÃn  /
vÃrtta÷, v­ttimÃn //


____________________________________________________________________


[#522]

##  || PS_5,2.102 ||


_____START JKv_5,2.102:

tapa÷-sahasra-ÓabdÃbhyÃæ vini ini ity etau pratyayau bhavata÷ matvarthe  /
pratyayÃrthayos tu yathÃsaÇkhyaæ sarvatra+eva asmin prakaraïe nisyate  /
tapo 'sya asmin và vidyate tapasvŠ /
sahasrÅ  /
asantatvÃd adantatvÃc ca siddhe pratyaye punar vacanam aïà vak«yamÃïena bÃdhà mà bhÆt iti  /
sahasrÃt tu Âhan api bÃdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.103 ||


_____START JKv_5,2.103:

tapa÷-sahasrÃbhyÃm aï ca pratyayo bhavati  /
tÃpasa÷  /
sÃhasra÷  /
yogavibhÃga uttarÃrtha÷, yathÃsaÇkhyÃrthaÓ ca  /
aïprakaraïe jyotsnÃdibhya upsaÇkhyÃnam  /
jyotsnà vidyate 'smin pak«e jyautsna÷ pak«a÷  /
tÃmisra÷  /
kauï¬ala÷  /
kautapa÷  /
vaisarpa÷  /
vaupÃdika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.104 ||


_____START JKv_5,2.104:

sikatÃ-ÓarkarÃbhyÃm aï pratyayo bhavati matvarthe  /
saikato ghaÂa÷  /
ÓÃrkaraæ madhu  /
adeÓe iha+udÃharaïam  /
deÓe tu lubilacau bhavi«yata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.105 ||


_____START JKv_5,2.105:

sikatÃÓarkarÃbhyÃæ deÓe 'bhidheye lub-ilacau bhavata÷  /
cakÃrÃd aï ca, matup ca  /
kasya punar ayaæ lup ? matubÃdÅnÃm anyatamasya, viÓe«ÃbhÃvÃt  /
sikatà asmin vidyate sikatà deÓa÷, sikatila÷, saikata÷, sikatÃvÃn  /
evaæ Óarkarà deÓa÷, Óarkarila÷, ÓÃrkara÷, ÓarkarÃvÃn  /
deÓe iti kim ? saikato ghaÂa÷  /
ÓÃrkaraæ madhu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.106 ||


_____START JKv_5,2.106:

unnata iti prak­tiviÓe«aïam  /
dantaÓabdÃd unatopÃdhikÃd urac pratyayo bhavati mavarthe  /
dantà unnatà asya santi dantura÷ unnata iti kim ? dantavÃn //


____________________________________________________________________


#<Æ«a-su«i-mu«ka-madho ra÷>#  || PS_5,2.107 ||


_____START JKv_5,2.107:

Æ«a su«i ma«ka madhu ity etebhyo ra÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
Æ«araæ k«etram  /
su«iraæ këÂham  /
mu«kara÷ paÓu÷  /
madhuro gu¬a÷  /

[#523]

itikaraïo vivak«Ãrtha÷ sarvatrÃbhidheyaniyamaæ karoti  /
iha na bhavati, Æ«o 'smin ghaÂe vidyate, madhu asmin ghaÂe vidyate iti  /
raprakaraïe khamukhaku¤jebhya upasaÇkhyÃnam  /
khamasya asti kaïÂhavivaram mahat khara÷  /
mukham asya asti iti sarvasmin vaktavye mukhara÷  /
ku¤jÃvasya sta÷ ku¤jara÷  /
hastihanÆ ku¤jaÓabdena+ucyete  /
nagapÃæsupÃï¬ubhyaÓ ca+iti vaktavyam  /
nagaram  /
pÃæsuram  /
pÃï¬uram  /
kacchvà hrasvatvam ca  /
kaccuram //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.108 ||


_____START JKv_5,2.108:

dyu-dru-ÓabdÃbhyÃæ ma÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
dyuma÷  /
druma÷  /
rƬhiÓabdau etau  /
rƬhi«u matup punar na vikalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.109 ||


_____START JKv_5,2.109:

keÓaÓabdÃd va÷ pratyayo bhavati matvarthe anyatarasyÃm  /
nanu ca prak­tam anyatarasyÃæ grahaïam anuvartata eva ? matup samucÃyÃrthaæ tad ity uktam  /
anena tu iniÂhanau prapyete  /
tataÓ cÃtÆrÆpyaæ bhavati, keÓava÷, keÓÅ, keÓika÷, keÓavÃn iti  /
vaprakaraïe 'nyebhyo 'pi d­Óyate iti vaktavyam  /
maïiva÷  /
hiraïyava÷  /
kurarÃva÷  /
kumÃrÃva÷  /
ku¤jÃva÷  /
rÃjÅvam  /
i«ÂakÃva÷  /
vimbÃva÷  /
arïaso lopaÓ ca  /
arïava÷  /
chandasÅvanipau ca vaktavayau  /
rathÅrabhÆn mudgalÃnÅ gavi«Âhau  /
sumaÇgalÅriyaæ vadhÆ÷  /
vanip - maghavÃnamÅmahe  /
vakÃrÃmatupau ca  /
udvà ca udvatŠca  /
medhÃrathÃbhyÃmiranniracau vaktavyau  /
medhira÷  /
rathira÷ //


____________________________________________________________________


[#524]

##  || PS_5,2.110 ||


_____START JKv_5,2.110:

gÃïdÅ ajaga ity etÃbhyÃæ va÷ pratyayo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye matvarthe  /
gÃndÅvaæ dhanu÷  /
ajagavam dhanu÷  /
hrasvÃd api bhavati gÃï¬ivaæ dhanu÷ iti  /
tatra tulyà hi saæhità dÅrgha-hrasvayo÷  /
ubhayathà ca sÆtraæ praïÅtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.111 ||


_____START JKv_5,2.111:

kÃï¬a aï¬a ity etÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam ÅrannÅracau pratyayau bhavato matvarthe  /
kÃïdÅra÷  /
aïdÅra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.112 ||


_____START JKv_5,2.112:

raja÷-prabh­tibhya÷ prÃtipadikebhya÷ valac pratyayo bhavati matvarthe  /
rajasvalÃstrÅ  /
k­«Åvala÷ kuÂumbÅ  /
ÃsutÅvala÷ Óauïdika÷  /
pari«advalo rÃjà  /
vale (*6,3.118) iti dÅrghatvam  /
itikaraïo vi«ayaniyamÃrtha÷ sarvatra sambadhyate  /
tena+iha na bhavati, rajo 'smin grÃme vidyate iti  /
valacprakaraïe 'nyebhyo 'pi d­Óyata iti vaktavyam  /
bhrÃt­vala÷  /
putravala÷  /
utsÃhavala÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.113 ||


_____START JKv_5,2.113:

danta-ÓikhÃ-ÓabdÃbhyÃæ balac pratyayo bhavati matvarthe sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
dantÃvala÷ sainya÷  /
dantÃvalo gaja÷  /
ÓikhÃvalaæ nagaram  /
ÓikhÃvalà sthÆïà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.114 ||


_____START JKv_5,2.114:

jyotsnÃdaya÷ ÓabdÃ÷ nipÃtyante matvarthe sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
jyoti«a upadhÃlopo naÓ ca pratyayo nipÃtyate - jyotsnà candraprabhà  /
tamasa upadhÃyà ikÃro raÓ ca - tamisrà rÃtri÷  /
strÅtvamatantram anyatra api d­Óyate - tamisraæ nabha÷  /
Ó­ÇgÃd inac pratyayo nipÃtyate - Ó­Çgiïa÷  /
Ærjo 'sugÃgamo nipÃtyate vinivalacau pratyayau - ÆrjasvÅ, Ærjasvala÷  /
gormini pratyayo nipÃtyate - gomÅ  /
malaÓabdÃd inajÅmasacau pratyayau nipÃtyete - malina÷, malÅmasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.115 ||


_____START JKv_5,2.115:

akÃrÃntÃt prÃtipadikÃt iniÂhanau pratyayau bhavata÷  /
daï¬Å, daï¬ika÷  /
chantrÅ, cnatrika÷  /
anyatarasyÃm ity adhikÃrÃn matub api bhavati  /
daï¬avÃn  /
chatravÃn  /
taparakaraïaæ kim ? ÓraddhÃvÃn  /
ekÃk«arÃt k­to jÃte÷ saptamyÃæ ca na tau sm­tau  /
ekÃk«arÃt tÃvat - svavÃn  /
khavÃn  /
k­ta÷ - kÃrakavÃn  /
jÃte÷ - vyÃghravÃn  /
siæhavÃn  /
saptamyÃm - dan¬Ã asyÃæ santi daï¬avatÅ ÓÃlà iti  /

[#525]

itikaraïo vi«ayaniyamÃrtha÷ sarvatra sambadhyate ity uktam, tena kvacid bhavaty api, kÃryÅ, hÃryÅ, taï¬ulÅ, taïdulika÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.116 ||


_____START JKv_5,2.116:

vrÅhyÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ iniÂhanau pratyayau bhavato matvarthe  /
matub bhavaty eva  /
vrÅhÅ, vrÅhika÷, vrÅhimÃn  /
mÃyÅ, mÃyika÷, mÃyÃvÃn  /
na ca vrÅhyÃdibhya÷ sarvebhya÷ pratyayadvayam i«yate  /
kiæ tarhi ? ÓikhÃdibhya inirvÃcya ikan yavakhadÃdi«u  /
pariÓi«Âebhya ubhayam  /
Óikhà mekhalà sa¤j¤Ã balÃkà mÃlà vÅïà va¬avà a«Âakà patÃkà karman carman haæsà ity etebhya inir eva+i«yate  /
yavakhada kumÃrÅ nau ity etebhya ikann eva+i«yate  /
pariÓi«Âebhyo dvÃv api pratyayau bhavata÷  /
vrÅhigrahaïaæ kimartham, yÃvatà tundÃdi«u vrÅhiÓabda÷ paÂhyate, tatra iniÂhanau cakÃreïa vidhÅyete ? evaæ tarhi tundÃdisu vrÅhigrahaïam arthagrahaïam vij¤Ãyate  /
ÓÃlayo 'sya santi ÓÃlina÷, ÓÃlÅ, ÓÃlika÷, ÓÃlimÃn iti  /
vrÅhiÓikhÃdaya÷ pÆrvaæ paÂhitÃ÷  /
yavakhada  /
kumÃrÅ  /
nau  /
ÓÅr«Ãn na¤a÷ - aÓÅr«Å, aÓÅr«ika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.117 ||


_____START JKv_5,2.117:

tundÃdibhya÷ prÃtipadikebhya ilac pratyayo bhavati matvarthe  /
cakÃrÃd iniÂhanau matup ca  /
tundila÷, tundÅ, tundika÷, tundavÃn  /
udarila÷, udarÅ, udarika÷, udaravÃn  /
tunda  /
udara  /
picaï¬a  /
ghaÂa  /
yava  /
vrÅhi  /
svÃÇgÃd viv­ddhau ca  /
tundÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.118 ||


_____START JKv_5,2.118:
ekapÆrvÃd gopÆrvÃc ca prÃtipadikÃn nityaæ Âha¤ pratyayo bhavati matvarthe  /
ekaÓatam asya asti iti aikaÓatika÷  /
aikasahasrika÷  /
gopÆrvÃt ca - gauÓatika÷  /
gausahasrika÷  /
ata ity eva ekaviæÓatir asya asti iti na bhavati  /
katham aikagavika÷ ? samÃsÃnte k­te bhavi«yati  /
kathaæ gauÓakaÂika÷ ? ÓakaÂÅÓabdena samÃnÃrtha÷ ÓakaÂaÓabdo 'sti, tato bhavi«yati  /
avaÓyaæ ca ata÷ ity anuvartyam, dvandvopatÃpagarhyÃt ity evam Ãdyartham  /
nityagrahaïaæ matupo bÃdhanÃrtham  /
katham ekadravyavattvÃt iti ? naivÃyaæ sÃdhu÷  /
ekena và dravyavattvÃd iti samarthanÅyam //


____________________________________________________________________


#<Óata-sahasra-antÃc ca ni«kÃt>#  || PS_5,2.119 ||


_____START JKv_5,2.119:

ÓatÃntÃt sahasrÃntÃt ca prÃtipadikÃt Âha¤ pratyayo bhavati matvarthe tau cet ÓatasahasraÓabdau ni«kÃt parau bhavata÷  /
ni«kaÓatam asya asti nai«kaÓatika÷  /
nai«kasahasrika÷  /
suvarïani«kaÓatam asya asti iti anabhidhÃnÃn na bhavati //


____________________________________________________________________


[#526]

##  || PS_5,2.120 ||


_____START JKv_5,2.120:

ÃhatapraÓaæse prak­tyupÃdhÅ  /
ÃhatapraÓaæsÃviÓi«ÂÃrthe vartamÃnÃd rÆpaÓabdÃt yap pratyayo bhavati matvarthe  /
Ãhataæ rÆpamasya rÆpyo dÅnÃra÷  /
rÆpya÷ kedÃra÷  /
rÆpyaæ kÃr«Ãpaïam  /
praÓastaæ rÆpam asya asti rÆpya÷ purusa÷  /
nighÃtikÃtìanÃdinà dÅnÃrÃdi«u rÆpaæ yad utpadyate tad Ãhatamn ity ucyate  /
ÃhatapraÓaæsayo÷ iti kim ? rÆpavÃn  /
yapprakaraïe 'nyebhyo 'pi d­Óyata iti vaktavyam  /
himyÃ÷ parvatÃ÷  /
guïyÃ÷ brÃhmaïÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.121 ||


_____START JKv_5,2.121:

asantÃt prÃtipadikÃt, mÃyà medhà sraj ity etebhyaÓ ca vini÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
matup sarvatra samuccÅyate eva  /
asantÃt tÃvat - yaÓasvÅ, payasvÅ  /
mÃyÃvÅ  /
medhÃvÅ  /
sragvÅ  /
mÃyÃÓabdÃd vrÅhyÃdi«u pÃÂhÃt iniÂhanau api bhavata÷  /
mÃyÅ, mÃyika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.122 ||


_____START JKv_5,2.122:
chandasi vi«aye bahulaæ vini÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
agne tejasvin  /
na bhavati  /
sÆryo varcasvÃn  /
chandasi viniprakaraïe '«ÂrÃmekhalÃdvayobhayarujÃh­dayÃnÃæ dÅrghatvaæ veti vaktavyam  /
a«ÂrÃvÅ  /
mekhalÃvÅ  /
dvayÃvÅ  /
ubhayÃvÅ  /
rujÃvÅ  /
h­dayÃvÅ  /
dvayobhayag­dayÃni dÅrghatvaæ prayojayanti  /
marmaïaÓ ca+iti vaktavyam  /
marmÃvÅ  /
sarvatrÃmayasya+upasaÇkhyÃnam  /
chandasi bhëÃyÃæ ca  /
ÃmayÃvÅ  /
Ó­Çgav­ndÃbhyÃmÃrakan vaktavya÷  /
Ó­ÇgÃraka÷  /
v­ndÃraka÷  /
phalabarhÃbhyÃminac vaktavya÷  /
phalina÷  /
barhiïa÷  /

[#527]

h­dayÃccÃlur anyatarasyÃm  /
h­dayÃlu÷, h­dayÅ, h­dayika÷, h­dayavÃn  /
ÓÅto«ïat­prebhyastanna sahata ity Ãluc vaktavya÷  /
ÓÅtaæ na sahate ÓÅtÃlu÷  /
u«ïÃlu÷  /
t­prÃlu÷  /
tanna sahata iti himÃccelu÷  /
himaæ na sahate himelu÷  /
balÃdÆlac  /
balaæ na sahate balÆla÷  /
vÃtÃt samÆhe ca  /
vÃtaæ na sahata iti ca  /
vÃtÃnÃæ samÆha÷, vÃtaæ na sahate iti và vÃtÆla÷  /
parvamarudbhyÃæ tan vaktavya÷  /
parvata÷  /
marutta÷  /
arthÃttadabhÃva inirvaktavya÷  /
arthÅ  /
tadabhÃve ity eva, arthavÃn  /
tad etat sarvaæ bahulagrahaïena sampadyate //


____________________________________________________________________


#<ÆrïÃyà yus>#  || PS_5,2.123 ||


_____START JKv_5,2.123:

ÆrïÃÓabdÃd yus pratyayo bhavati matyarthe  /
sakÃra÷ padasa¤j¤Ãrtha÷  /
Ærïà asya vidyate ÆrïÃyu÷  /
kecic chandograhaïam anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.124 ||


_____START JKv_5,2.124:

vÃcÓabdÃt gmini÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
vÃgmÅ, vÃgminau, vÃgmina÷ //


____________________________________________________________________

#<ÃlajÃÂacau bahubhëiïi>#  || PS_5,2.125 ||


_____START JKv_5,2.125:

vÃcÓabdÃt prathamÃsamarthÃd Ãlac ÃÂac ity etau pratyayau bhavato matvarthe bahubhëiïi abhidheye  /
gminer apavÃda÷  /
vÃcÃla÷  /
vÃcÃÂa÷  /
kutsita iti vaktavyam  /
yo hi samyag bahu bhëate vÃgmÅty eva sa bhavati //


____________________________________________________________________


[#528]

##  || PS_5,2.126 ||


_____START JKv_5,2.126:

svÃmin iti nipÃtyate aiÓvarthe gamyamÃne  /
svaÓadÃd aiÓvaryavÃcino matvarthe Ãmin pratyayo nipÃtyate  /
svam asya asti iti aiÓvaryam asya asti iti svÃmÅ  /
svÃminau  /
svÃmina÷  /
aiÓvarye iti kim ? svavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.127 ||


_____START JKv_5,2.127:
arÓas ity evam adibhya÷ prÃtipadikebhyo 'c pratyayo bhavati matvarthe  /
arÓÃsi asya vidyante arÓasa÷  /
urasa÷  /
Ãk­tigaïaÓ ca ayam  /
yatra abhinnarÆpeïa Óabdena tadvato 'bhidhÃnaæ tat sarvam iha dra«Âavyam  /
arÓas  /
uras  /
tunda  /
catura  /
palita  /
jaÂÃ  /
ghatà /
abhra  /
kardama  /
Ãma  /
lavaïa  /
svÃÇgÃddhÅnÃt  /
varïÃt  /
arÓÃadi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.128 ||


_____START JKv_5,2.128:

dvandva÷ samÃsa÷  /
upatÃpo roga÷  /
garhyaæ nindyam  /
tadvi«ayebhya÷ Óabdebhya÷ prÃïisthÃrthavÃcibhya÷ ini÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
dvandvÃt tÃvat - kaÂakavalayinÅ  /
ÓaÇkhanÆpuriïÅ  /
upatÃpÃt - ku«ÂhÅ  /
kilÃsÅ  /
garhyÃt - kakudÃvartÅ  /
kÃkatÃlukÅ  /
prÃïisthÃt iti kim ? pu«paphalavÃn v­k«a÷  /
prÃïyaÇgÃnne«yate, pÃïipÃdavatÅ  /
ata÷ iti anuvartate  /
tena+iha ni bhavati, citralalÃÂikÃvatÅ  /
siddhe pratyaye punar vacanaæ ÂhanÃdibÃdhanÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.129 ||


_____START JKv_5,2.129:

vÃta-atisÃraÓabdÃbhyÃæ ini÷ pratyayo bhavati, tatsaæniyogena ca tayo÷ kugÃgamo bhavati  /
vÃtÃtisÃrayor upatÃpatvÃt pÆrveïa+eva siddhe pratyaye kugartham eva+idaæ vacanam  /
vÃtakÅ  /
atisÃrakÅ  /
piÓÃcÃc ca+iti vaktavyam  /
piÓÃcakÅ vaiÓravaïa÷  /
roge ca ayam i«yate  /
iha na bhavati, vÃtavatÅ guhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.130 ||


_____START JKv_5,2.130:

inir anuvartate  /
pÆraïapratyayÃntÃt prÃtipadikÃt ini÷ pratyayo bhavati matvarthe vayasi dyotye  /
pa¤camo 'sya asti mÃsa÷ saævatsaro và pa¤camÅ u«Âra÷  /
navamÅ  /
daÓamÅ  /
siddhe sati niyamÃrthaæ vacanam, inir eva bhavati, Âhan na bhavati iti  /
vayasi iti kim ? pa¤camavÃn grÃmarÃga÷ //


____________________________________________________________________


[#529]

##  || PS_5,2.131 ||


_____START JKv_5,2.131:

sukha ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ini÷ pratyayo niyamyate matvarthe  /
suhÅ  /
du÷khÅ  /
mÃlÃk«epe iti paÂhyate, vrÅhyÃdi«u ca mÃlÃÓabdo 'sti, tad iha k«epe matubbÃdhanÃrthaæ vacanam  /
sukha  /
du÷kha  /
t­pra  /
k­cchra  /
Ãmra  /
alÅka  /
karuïà  /
k­païa  /
so¬ha  /
pramÅpa  /
ÓÅla  /
hala  /
mÃla k«pe  /
praïaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.132 ||


_____START JKv_5,2.132:

anta÷Óabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
dharmÃdyantÃt prÃtipadikÃt ini÷ pratyayo niyamyate  /
brahmaïÃnÃæ dharmo brÃhmaïadharma÷, so 'sya asti iti brÃhmaïadharmÅ  /
brÃhmaïaÓÅlÅ  /
brÃhmaïavarïÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.133 ||


_____START JKv_5,2.133:

hastaÓabdÃt ini÷ pratyayo niyamyate matvarthe, samudÃyena cej jÃtir abhidhÅyate  /
hasto 'sya asti iti hastÅ  /
hastinau hastina÷  /
jÃtau iti kim ? hastavÃn puru«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.134 ||


_____START JKv_5,2.134:

varïaÓabdÃt ini÷ pratyayo bhavati matvarthe samudÃyena ced brahmacÃrÅ bhaïyate  /
brahmacÃri iti traivarïiko 'bhipreta÷  /
sa hi vidyÃgrahaïÃrtham upanÅto brahama carati, niyamam Ãsevate ity artha÷  /
varïÅ, varïinau, varïina÷  /
brahmacÃriïi iti kim ? varïavÃn  /
brÃhmaïÃdayastrayo varïà varïina÷ ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.135 ||


_____START JKv_5,2.135:

pu«kara ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya ini÷ pratyayo bhavati samudÃyena ced deÓo 'bhidhÅyate  /
pu«kariïÅ  /
padminÅ  /
deÓe iti kim ? puskaravÃn hastÅ  /
iniprakaraïe balÃd bahÆr upÆrvÃd upasaÇkhyÃnam  /
bÃhuvalÅ  /
ÆrubalÅ  /
sarvÃdeÓ ca  /
sarvadhanÅ  /
sarvabÅjÅ  /
sarvakeÓÅ naÂa÷  /

[#530]

arthÃc ca asannihite  /
arthÅ  /
asannihite iti kim ? arthavÃn  /
tadantÃc ca+iti vaktavyam  /
dhÃnyÃrthÅ  /
hiraïyÃrthÅ  /
pu«kara  /
padma  /
utpala  /
tamÃla  /
kumuda  /
na¬a  /
kapittha  /
bisa  /
m­ïÃla  /
kardama  /
ÓÃlÆka  /
vigarha  /
karūa  /
ÓirÅ«a  /
yavÃsa  /
pravÃsa  /
hiraïya  /
pu«karÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.136 ||


_____START JKv_5,2.136:

balÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo matuppratyayo bhavati  /
anyatarasyÃæ grahaïena prak­ta÷ ini÷ samuccÅyate  /
balavÃn, bÃlÅ  /
utsÃhavÃn, utsÃhÅ  /
bala  /
utsÃha  /
udbhÃva  /
udvÃsa  /
udvÃma  /
Óikhà  /
pÆga  /
mÆla  /
daæÓa  /
kula  /
ÃyÃma  /
vyÃyÃma  /
upayÃma  /
Ãroha  /
avaroha  /
pariïÃha  /
yuddha //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.137 ||


_____START JKv_5,2.137:

mannantÃt prÃtipadikÃn maÓabdÃntÃc ca ini÷ pratyayo bhavati matvarthe, samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
prathiminÅ  /
dÃminÅ  /
maÓabdÃntÃt hominÅ  /
sominÅ  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? somavÃn  /
homavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.138 ||


_____START JKv_5,2.138:

kam Óam iti makÃrÃntau udkasukhayor vÃcakau, tÃbhyÃæ ba bha yus ti tu ta yas ity ete sapta pratyayà bhavanti matvarthe  /
kamba÷, kambha÷, kaæyu÷, kanti÷, kantu÷, kanta÷, kaæya÷  /
Óamba÷, Óambha÷, Óaæyu÷, Óanti÷, Óantu÷, Óanta÷, Óaæya÷  /
sakÃra÷ padasa¤j¤Ãrtha÷, tena anusvÃraparasavarïau siddhau bhavata÷  /
sa¤j¤ÃyÃæ hi asatyÃæ kamya÷, Óamya÷ iti syÃt //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.139 ||


_____START JKv_5,2.139:

tundi bali vaÂi ity etebhyo bha÷ pratyayo bhavati matvarthe  /
tundi÷ iti v­ddhà nÃbhirucyate, sà asya asti iti tundibha÷  /
balibha÷  /
vaÂibha÷  /
valiÓabda÷ ÃmÃdi«u paÂhyate, tena balina÷ ity api bhavati //


____________________________________________________________________


[#531]

##  || PS_5,2.140 ||


_____START JKv_5,2.140:

aham iti ÓabdÃntaram ahaÇkÃre vartate, Óubham ity avyayaæ ÓubhaparyÃya÷, tÃbhyÃæ yusa pratyayo bhavati matvarthe  /
sakÃra÷ padasa¤j¤Ãrtha÷  /
ahaæyu÷  /
ahaÇkÃravÃn ity artha÷  /
Óubhaæyu÷  /
kalyÃïavÃn ity artha÷ //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau pa¤camÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

pa¤camÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /

____________________________________________________________________


[#532]

##  || PS_5,3.1 ||


_____START JKv_5,3.1:

dik-Óabdebhya÷ saptamÅ-pa¤camÅ-prathamÃbhyo dig-deÓa-kÃle«v astÃti÷ (*5,3.27) iti vak«yati  /
prÃg etasmÃd dik«aæ ÓabdanÃd yÃn ita Ærdhvam anukrami«yÃmo vibhaktisa¤j¤Ãs te veditavyÃ÷  /
vak«yati - pa¤camyÃs tasil (*5,3.7)  /
tata÷  /
yata÷  /
kuta÷  /
tasilÃdÅnÃæ vibhaktitve prayojanaæ tyadÃdividhaya÷ idamo vibhaktisvaraÓ ca  /
iha  /
Ƭidam iti vibhaktyudÃttatvaæ siddhaæ bhavati  /
ata÷ paraæ svÃrthikÃ÷ pratyayÃ÷, te«u samarthÃdhikÃra÷ prathamagrahaïaæ ca pratiyogyapek«atvÃn na+upayujyate iti niv­ttam  /
vÃvacanaæ tu vartata eva  /
tena vikalpena tasilÃdayo bhavanti, kuta÷ , kasmÃt, kutra, kasmin iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.2 ||


_____START JKv_5,3.2:

prÃgdiÓa÷ ity eva  /
kima÷ sarvanÃmno bahuÓabdÃc ca prÃgdiÓa÷ pratyayÃ÷ veditavyÃ÷  /
sarvanÃmatvÃt prÃpte grahaïe dvyÃdiparyudÃsa÷ kriyate  /
kuta÷ , kutra  /
yata÷, yatra  /
tata÷, tatra  /
bahuta÷, bahutra  /
advyÃdibhya÷ iti kim ? dvÃbhyÃm  /
dvayo÷  /
prak­tiparisaÇkhyÃnaæ kim ? v­k«Ãt  /
v­k«e  /
prÃgdiÓa÷ ity eva, vaiyÃkaraïapÃÓa÷  /
sarvanÃmatvÃd eva siddhe kimo grahaïam dvyÃdiparyudÃsÃt  /
bahugrahaïe saÇkhyÃgrahaïam  /
iha na bhavati, baho÷ sÆpÃt, bahau sÆpe iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.3 ||


_____START JKv_5,3.3:

prÃg diÓa÷  /
idam iÓ ity ayam ÃdeÓo bhavati prÃg-diÓÅye«u pratyayeÓu parata÷  /
ÓakÃra÷ sarvÃdeÓÃrtha÷  /
iha //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.4 ||


_____START JKv_5,3.4:

rephathakÃrÃdau prÃg-diÓÅye pratyaye parata÷ idama÷ eta-itau ÃdeÓau bhavata÷  /
iÓo 'pavÃda÷  /
rephe 'kÃra uccÃraïÃrtha÷  /
idamo rhil (*5,3.16) - etarhi  /
idamas thamu÷ (*5,3.24) - ittham //

____________________________________________________________________


[#533]

##  || PS_5,3.5 ||


_____START JKv_5,3.5:

prÃgdiÓa÷ ity eva  /
etada÷ prÃg-diÓÅye parata÷ aÓ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
ÓakÃra÷ sarvÃdeÓÃrtha÷  /
ata÷  /
atra  /
etada÷ iti yogavibhÃga÷ kartavya÷  /
etado ratho÷ parata eta it ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
etarhi  /
ittham rephÃde÷ anadyatane rhil anyatarasyÃm (*5,3.21) iti vidyata eva  /
thamupratyaya÷ punaretada upasaÇkhyeya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.6 ||


_____START JKv_5,3.6:

sarvasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati prÃg-diÓÅye dakÃrÃdau pratyaye parato 'nyatarasyÃm  /
sarvadà /
sadà /
prÃg-diÓÅye ity eva, sarvaæ dadÃti iti sarvadà brÃhmaïÅ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.7 ||


_____START JKv_5,3.7:

pa¤camyantebhya÷ kiæsarvanÃmabahubhya÷ tasil pratyayo bhavati  /
kuta÷  /
yata÷  /
tata÷  /
bahuta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.8 ||


_____START JKv_5,3.8:

pratiyoge pa¤camyÃs tasi÷ (*5,4.44) , apÃdÃne ca ahÅya-ruho÷ (*5,4.45) iti vak«yati  /
tasya tase÷ kiæsarvanÃmabahubhya÷ parasya tasilÃdeÓo bhavati  /
kuta Ãgata÷  /
yata÷  /
tata÷  /
bahuta Ãgata÷  /
tases tasilvacanaæ svarÃrthaæ vibhaktyarthaæ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.9 ||


_____START JKv_5,3.9:

pari abhi ity etÃbhyÃæ tasil pratyayo bhavati  /
sarvobhayÃrthe vartamÃnÃbhyÃæ pratyaya i«yate  /
parita÷  /
sarvata÷ ity artha÷  /
abhita÷  /
ubhayata÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.10 ||


_____START JKv_5,3.10:

kiæsarvanÃmabahubhya÷ saptamyantebhya÷ tral pratyayo bhavati  /
kutra  /
yatra  /
tatra  /
bahutra //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.11 ||


_____START JKv_5,3.11:

idama÷ saptamyantÃd ha÷pratyayo bhavati  /
tralo 'pavÃda÷  /
iha //


____________________________________________________________________

[#534]

##  || PS_5,3.12 ||


_____START JKv_5,3.12:

kima÷ saptamyantÃd at pratyayo bhavati  /
tralo 'pavÃda÷  /
kva bhok«yase  /
kvÃdhye«yase  /
tralam api kecid icchanti - kutra  /
tatkatham ? uttarasÆtrÃd vÃvacanaæ purastÃd apak­«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.13 ||


_____START JKv_5,3.13:

kima÷ saptamyanatÃd và ha÷ pratyayo bhavati chandasi visaye  /
yathÃprÃptaæ ca  /
kva  /
kuha  /
kutracidasya sà dÆre kva brÃhmaïasya cÃvakÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.14 ||


_____START JKv_5,3.14:

saptamÅ-pa¤camy-apek«am itaratvam  /
itarÃbhyo vibhaktibhyas tasilÃdayo d­Óyante  /
d­Óigrahaïam prÃyikavidhyarthaæ, tena bhavadÃdibhir yoga eva+etad vidhÃnam  /
ke punar bhavadÃdaya÷ ? bhavÃn dÅrghÃyurÃyu«mÃn devÃnÃæ priya÷ iti  /
sa bhavÃn, tato bhavÃn, tatra bhavÃn  /
taæ bhavantaæ, tatra bhavantam, tato bhavantam  /
tena bhavatÃ, tatra bhavatÃ, tato bhavatà  /
tasmai bhavate, tatra bhavate, tato bhavate  /
tasmÃd bhavata÷, tatra bhavata÷ , tato bhavata÷  /
tasmin bhavati, tatra bhavati, tato bhavati  /
evaæ dÅrghayu÷prabh­ti«v apy udÃhÃryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.15 ||


_____START JKv_5,3.15:

saptamyÃ÷ iti vartate, na tu itarÃbhya÷ iti  /
sarvÃdibhya÷ prÃtipadikebhyo dà pratyayo bhavati  /
tralo 'pavÃda÷  /
sarvasmin kÃle sarvadà  /
ekadà /
anyadà /
kadà /
yadà /
tadà /
kÃle iti kim ? sarvatra deÓe //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.16 ||

_____START JKv_5,3.16:

saptamyÃ÷ ity eva, kÃle iti ca  /
idama÷ saptamyantÃt kÃle vartamÃnÃt rhil pratyayo bhavati  /
hasya apavÃda÷  /
lakÃra÷ svarÃrtha÷  /
asmin kÃle etarhi  /
kÃle ity eva, iha deÓe //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.17 ||


_____START JKv_5,3.17:

adhunà iti nipÃtyate  /
idamo 'ÓbhÃvo dhunà ca pratyaya÷  /
asmin kÃle adhunà //


____________________________________________________________________


[#535]

##  || PS_5,3.18 ||


_____START JKv_5,3.18:

idama÷ saptamyantÃt kÃle vartamÃnÃd dÃnÅæ pratyayo bhavati  /
asmin kÃle idÃnÅm //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.19 ||


_____START JKv_5,3.19:

tada÷ saptamyantÃt kÃle vartamÃnÃd dà pratyayo bhavati, cakÃrÃd dÃnÅæ ca  /
tasmin kÃle tadÃ, tadÃnÅm  /
tado dÃvacanam anarthakaæ, vihitatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.20 ||


_____START JKv_5,3.20:

tayo÷ iti prÃtipadika-nirdeÓa÷  /
tayor idama÷ tadaÓ ca yathÃsaÇkhyaæ dÃ-rhilau pratyayau bhavataÓ chandasi vi«aye  /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ ca  /
idÃvatsarÅya÷  /
idaæ tarhi  /
idÃnÅm  /
tadÃnÅm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.21 ||


_____START JKv_5,3.21:

chandasi iti na svaryate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
kiæsarvanÃmabahubhya÷ saptamyantebhya÷ anadyatane kÃlaviÓe«e vartamÃnebhya÷ rhil pratyayo bhavaty antarasyÃm  /
karhi, kadà /
yarhi, yadà /
tarhi, tadà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.22 ||


_____START JKv_5,3.22:

sptamyÃ÷ iti kÃle iti ca vartate  /
sadya÷-prabh­taya÷ ÓabdÃ÷ nipÃtyante  /
prak­ti÷, pratyaya÷, ÃdeÓa÷, kÃlaviÓe«a÷ iti sarvam etan nipÃtanÃl labhyate  /
samÃnasya sabhÃvo nipÃtyate dyaÓ ca pratyaya÷ ahany abhidheye  /
samÃne 'hani sadya÷  /
pÆrvapÆrvatarayo÷ parabhÃvo nipÃtyate udÃrÅ ca pratyayau saævatsare 'bhidheye  /
pÆrvasmin saævatsare parut  /
pÆrvatare saævatsare parÃrÅ  /
idama iÓbhÃva÷ samasaï pratyaya÷ nipÃtyate saævatsare 'bhidheye  /
asmin saævatsare ai«ama÷  /
parasmÃd edyavi pratyayo 'hani  /
parasminn ahani paredyavi  /
idamo 'ÓbhÃvo dyaÓ ca pratyayo 'hani  /
asminn ahani adya  /
pÆrva-anya. anyatara-itara-apara-addhara-ubhaya-uttarebhya edyus pratyayo nipÃtyate ahanyabhidheye  /
pÆrvasminn ahani pÆrvedyu÷  /
anyasminn ahani anyedyu÷  /
anyatarasminn ahani anyataredyu÷  /
itarasminn ahani itaredyu÷  /
aparasminn ahani aparedyu÷  /
adharasminn ahani adharedyu÷  /
ubhayor ahno÷ ubhayedyu÷  /
uttarasminn ahani uttaredyu÷  /
dyuÓ ca+ubhayÃd vaktavya÷  /
ubhayadyu÷ //


____________________________________________________________________


[#536]

##  || PS_5,3.23 ||


_____START JKv_5,3.23:

kiæ-sarvanÃma-bahubhyo 'dvy-Ãdibhya÷ (*5,3.2) iti vartate  /
saptamyÃ÷ iti kÃle iti ca niv­ttam  /
sÃmÃnyasya bhedaka÷ viÓe«a÷ prakÃra÷  /
prak­tyarthaviÓe«aïaæ ca+etat  /
prakÃrav­ttibhya÷ kiæ-sarvanÃma-bahubhya÷ svÃrthe thÃl pratyayo bhavati  /
tena prakÃreïa tathà  /
yathà /
sarvathà /
jÃtÅyaro 'pÅd­Óam eva lak«aïam  /
sa tu svabhÃvÃt prakÃravati vartate, thÃl puna÷ prakÃramÃtre //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.24 ||


_____START JKv_5,3.24:

idaæ-ÓabdÃt prakÃravacane thamu÷ pratyayo bhavati  /
thÃlo 'pavÃda÷ anena prakÃreïa ittham  /
ukÃro makÃraparitrÃïÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.25 ||


_____START JKv_5,3.25:

kiæ-ÓabdÃt prakÃravacane thamu÷ pratyayo bhavati  /
kena prakÃreïa katham  /
yogavibhÃga÷ uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.26 ||


_____START JKv_5,3.26:

kiæÓabdÃd dhetau vartamÃnÃt thà pratyayo bhavati, cakÃrÃt prakÃravacane chandasi vi«aye  /
hetau tÃvat - kathà grÃmaæ na p­cchasi  /
kena hetunà na p­cchasi ity artha÷  /
prakÃra-vacane - kathà devà Ãsan purÃvida÷  /
vibhakti-sa¤j¤ÃyÃ÷ pÆrïo 'vadhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.27 ||


_____START JKv_5,3.27:

diÓÃæ ÓabdÃ÷ dikÓabdÃ÷  /
tebhyo dikÓabdebhyo dig-deÓa-kÃle«u vartamÃnebhya÷ saptamÅ. pa¤camÅ-prathamÃntebhya÷ astÃti÷ pratyayo bhavati svÃrthe  /
yathÃsaÇkhyam atra na+i«yate  /
purastÃd vasati  /
purastÃd Ãgata÷  /
purastÃd ramaïÅyam  /
adhastÃd vasati  /
adhastÃd Ãgata÷  /
adhastÃd ramaïÅyam  /
dikÓabdebhya÷ iti kim ? aindryÃæ diÓi vasati  /
saptamÅ-pa¤camÅ-prathamÃbhya÷ iti kim ? pÆrvaæ grÃmaæ gata÷  /
dig-deÓa-kÃlesu iti kim ? pÆrvasmin gurau vasati  /
ikÃrastakÃraparitrÃïÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.28 ||


_____START JKv_5,3.28:

dik«iïa-uttarÃbhyÃæ dig-deÓa-kÃle«u vartamÃnabhyÃæ saptamÅ-pa¤camÅ-prathamÃntÃbhyÃæ svÃrthe 'tasuc pratyayo bhavati  /
astÃter apavada÷  /
dak«iïÃ-Óabda÷ kÃle na sambhavati iti digdeÓav­tti÷ parig­hyate  /
dak«iïato vasati  /
dak«iïata Ãgata÷  /
dak«inato ramaïÅyam  /
uttarato vasati  /
uttarata Ãgata÷  /
uttarato ramaïÅyam  /
akÃro viÓe«aïÃrtha÷ «a«Âhy-atasarthapratyayena (*2,3.30) iti //


____________________________________________________________________


[#537]

##  || PS_5,3.29 ||


_____START JKv_5,3.29:

para-avara-ÓabdÃbhyÃæ vibhëà atasuc pratyayo bhavati astÃter arthe  /
parato vasati  /
parta Ãgata÷  /
parato ramaïÅyam  /
parastÃd vasati  /
parastÃd Ãgata÷  /
parastÃd ramaïÅyam  /
avarato vasati  /
avarata Ãgata÷  /
avarato ramaïÅyam  /
avarastad vasati  /
avarastÃd Ãgata÷  /
avarastÃd ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.30 ||


_____START JKv_5,3.30:

a¤catyantebhyo dikÓabdebhya uttarasya astÃtipratyayasya lug bhavati  /
prÃcyÃæ diÓi vasati  /
luk taddhita-luki (*1,2.49) iti stripratyayo 'pi nivartate  /
prÃg vasati  /
prÃg Ãgata÷  /
prÃg ramaïiyam  /
pratyag vasati  /
pratyag Ãgata÷  /
pratyag ramaïÅyam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.31 ||


_____START JKv_5,3.31:

upari upari«Âat ity etau Óabdau nipÃtyete astÃterarthe  /
Ærdhvasya upabhÃva÷ rilri«ÂÃtilau ca pratyayau nipÃtyete  /
ÆrdhvÃyÃæ diÓi vasati upari vasati  /
upary Ãgata÷  /
upari ramaïÅyam  /
upari«Âad vasati  /
upari«Â ÃdÃgata÷  /
upari«tÃd ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.32 ||


_____START JKv_5,3.32:

paÓcÃd ity ayaæ Óabdo nipÃtyate 'stÃterarthe  /
aparasya paÓcabhÃva÷ ÃtiÓ ca pratyaya÷  /
aparasyÃæ diÓi vasati paÓcÃd diÓi vasati  /
paÓcÃd Ãgata÷  /
paÓcÃd ramaïÅyam  /
dikpÆrvapadasya aparasya paÓcabhÃvo vaktavya ÃtiÓ ca pratyaya÷  /
dak«iïÃpaÓcÃt  /
uttarapaÓcÃt  /
ardhottarapadasya dikpÆrvasya paÓcabhÃvo vaktavya÷  /
dak«iïapaÓcÃrdha÷  /
uttarapaÓcÃrdha÷  /
vinà 'pi pÆrvapadena paÓcabhÃvo vaktavya÷  /
paÓcÃrdha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.33 ||


_____START JKv_5,3.33:

paÓca-paÓcÃ-Óabdau nipÃtyete chandasi vi«aye astÃterarthe  /
cakÃrÃt paÓcÃd api bhavati  /
aparasya paÓcabhÃvo 'kÃrÃkÃrau ca pratyayau nipÃtyete  /
purà vyÃghro jÃyate paÓca siæha÷  /
paÓcà siæha÷  /
paÓcÃt siæha÷ //


____________________________________________________________________


[#538]

##  || PS_5,3.34 ||


_____START JKv_5,3.34:

uttara-adhara-dak«iïa-Óabdebhya÷ Ãti÷ pratyayo bhavati astÃterarthe  /
uttarasyÃæ diÓi vasati uttarÃd vasati  /
uttarÃd Ãgata÷  /
uttarÃd ramaïÅyam  /
adharÃd vasati  /
adharÃd Ãgata÷  /
adharÃd ramaïÅyam  /
dak«iïÃd vasati  /
dak«iïÃd Ãgata÷  /
dak«iïÃd ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.35 ||


_____START JKv_5,3.35:

uttara-adhara-dak«iïa-Óabdebhya÷ enap pratyayo bhavatyanatarasyÃm astÃterarthe adÆre ced avadhimÃnavadher bhavati  /
vibhaktitraye prak­te 'pa¤cagyà iti pa¤camÅ paryudasyate  /
tena ayaæ saptamÅ-prathamÃntÃd vij¤Ãyate pratyaya÷  /
uttareïa vasati, uttarÃd vasati, uttarato vasati  /
uttareïa ramaïÅyam, uttarÃd ramaïÅyam, uttarato ramaïÅyam  /
adhreïa vasati adharÃd vasati, aghastÃd vasati  /
adhareïa ramaïÅyam, adharÃd ramaïÅyam, adhastÃd ramaïÅyam  /
dak«iïena vasati, dak«iïÃd vasati, dak«iïÃto vasati  /
dak«iïena ramaïÅyam, dak«iïÃd ramaïÅyam, dak«iïato ramaïÅyam  /
adÆre iti kim ? uttÃrÃd vasati  /
apa¤camyÃ÷ iti kim ? uattarÃdÃgata÷  /
apajcamyÃ÷ iti prÃgase÷  /
asipratayas tu pa¤camyantÃd api bhavati  /
kecid iha+uttarÃdigrahaïaæ na anuvartayanti  /
dikÓabdamÃtrÃt pratyayaæ manyante  /
pÆrveïa grÃmam  /
apareïa grÃmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.36 ||


_____START JKv_5,3.36:

adÆre iti na svaryate  /
apa¤cayÃ÷ iti vartate  /
dak«iïa-ÓabdÃt Ãc-pratyayo bhavati astÃterarthe  /
dak«iïà vasati  /
dak«iïà ramaïÅyam  /
apa¤camyÃ÷ ity eva, dak«iïata Ãgata÷  /
cakÃro viÓe«aïÃrtha÷  /
a¤cÆttarapadÃjÃhiyukte iti //


____________________________________________________________________


#<Ãhi ca dÆre>#  || PS_5,3.37 ||


_____START JKv_5,3.37:

dak«iïa-ÓabdÃd Ãhi÷ pratyayo bhavati astÃterarthe, cakÃrÃd Ãc, dÆre ced avadhimÃnavadher bhavati  /
dak«iïÃhi vasati, dak«iïà vasati  /
dak«iïÃhi ramaïÅyam, dak«iïà ramaïÅyam  /
dÆre iti kim ? dak«iïato vasati  /
apa¤camÃ÷ ity eva, dak«iïata Ãgata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.38 ||


_____START JKv_5,3.38:

uttara-ÓabdÃd ÃjÃhÅ pratyayau bhavata÷ astÃterarthe dÆre ced avadhimÃnavadher bhavati  /
uttarà vasati, uttarÃhi vasati  /
uttarà ramaïÅyam, uttarÃhi ramaïÅyam  /
dÆre ity eva, uttareïa prayÃti  /
pa¤camyÃ÷ ity eva, uttarÃd Ãgata÷ //

____________________________________________________________________


[#539]

##  || PS_5,3.39 ||


_____START JKv_5,3.39:

apa¤camyÃ÷ iti niv­ttam  /
tis­ïÃæ vibhaktÅnÃm iha grahaïam  /
pÆrvÃdharÃvarÃïÃm asi÷ pratyayo bhavati astÃterarthe  /
tat saæniogena ca+e«Ãm yathÃsaÇkhyaæ pur ad÷ av ity ete ÃdeÓÃ bhavanti  /
asi ity avibhaktiko nirdeÓa÷  /
puro vasati  /
pura Ãgata÷  /
puro ramaïÅyam  /
adho vasati  /
adha Ãgata÷  /
adho ramaïÅyam  /
avo vasati  /
ava Ãgata÷  /
avo ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.40 ||


_____START JKv_5,3.40:

saptamyÃntam etat  /
astÃti-pratyaye parata÷ purvÃdÅnÃæ yathÃsaÇkhyaæ purÃdaya ÃdeÓÃ bhavanti  /
idam eva ÃdeÓavidhÃnaæ j¤Ãpakam , astÃtir ebhyo bhavati, asi-pratyayena na Ãdhyate iti  /
purastÃd vasati  /
purastÃd Ãgata÷  /
purastÃd ramaïÅyam  /
adhastÃd vasati  /
adhastÃd Ãgata÷  /
adhastÃd ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.41 ||


_____START JKv_5,3.41:

pÆrveïa nitye prÃpte vikalpa ucyate  /
avarasya astÃtau parato vibhëà av ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
avastÃd vasati  /
avastÃd Ãgata÷  /
avastÃd ramaïÅyam  /
avarastÃd vasati  /
avarastÃd Ãgata÷  /
avarastÃd ramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.42 ||


_____START JKv_5,3.42:

saÇkhyÃvÃcibhya÷ prÃtipadikebhyo vidhÃrthe vartamÃïebhyo dhà pratyayo bhavati svÃrthe  /
vidhà prakÃra÷, sa ca sarvakriyÃvi«aya eva g­hyate  /
kriyaprakÃre vartamÃnÃyÃ÷ saÇkhyÃyà dhà pratyaya÷  /
ekadhà bhuÇkte  /
dvidhà gacchati  /
tridhà /
caturdhà /
pa¤cadhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.43 ||


_____START JKv_5,3.43:

saÇkhyÃyÃ÷ ity eva  /
adhikaraïaæ dravyaæ, tasya vicÃla÷ saÇkhyÃntarÃpÃdanam  /
ekasya anekÅkaraïam anekasya và ekÅkaraïam  /
adhikaraïavicÃle gamyamÃne saÇkhyÃyÃ÷ svÃrthe dhà pratyayo bhavati  /
ekaæ rÃÓiæ pa¤cadhà kuru  /
a«Âadhà kuru  /
anekam ekadhà kuru //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.44 ||


_____START JKv_5,3.44:

ekaÓabdÃt parasya dhÃ-pratyayasya dhyamu¤ ÃdeÓa÷ bhavaty anyatarasyÃm  /
ekadhà rÃÓiæ kuru, aikadhyaæ kuru  /
ekadhà bhuÇkte, aikadhyaæ bhuÇkte  /
prakaraïÃd eva labdhe punar dhÃ-grahaïam vidhÃrthe vihitasya api yathà syÃt  /
anantarasya+eva hy etat pratpnoti //


____________________________________________________________________


[#540]

##  || PS_5,3.45 ||


_____START JKv_5,3.45:

dhà ity anuvartate  /
dvi-tryo÷ sambandhino dhÃ-prayayasya vidhÃrthe adhikaraïavicÃle ca vihitasya dhamu¤-ÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
cakÃro vikalpÃnukar«aïÃrtha÷  /
dvidhÃ, dvaidham  /
tridhÃ, traidham  /
dhamu¤antÃt svÃrthe ¬adarÓanam  /
matidvaidhÃni saæÓrayante  /
matitraidhÃni saæÓrayante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.46 ||


_____START JKv_5,3.46:

dvi-tryo÷ sambandhino dhÃ-pratyayasya edhÃc ÃdeÓo bhavaty anyatrasyÃm  /
cakÃro vikalpÃnukar«aïa-artha÷  /
dvedhÃ, dvaidham, dvidhà  /
tredhÃ, traidham, tridhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.47 ||

_____START JKv_5,3.47:

yÃpya÷ kutsita÷ iti ucyate  /
yÃpye vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe pÃÓap pratyayo bhavati  /
yÃpyo vaiyÃkaraïa÷, kutsito vaiyÃkaraïa÷ vaiyÃkaraïapÃÓa÷  /
yÃj¤ikapÃÓa÷  /
yo vyÃkarana-ÓÃstre pravÅïo du÷ÓÅla÷, tatra kasmÃn na bhavati ? yasya guïasya sadbhÃvÃd dravye ÓabdaniveÓa÷, tasya kutsÃyÃæ pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.48 ||


_____START JKv_5,3.48:

pÆraïa-pratyayo yastÅya÷, tadantÃt prÃtipadikÃd bhÃge vartamÃnÃt svÃrthe an pratyayo bhavati  /
svarÃrtham vacanam  /
dvitÅyo bhÃga÷ dvitiya÷  /
t­tÅya÷  /
bhÃge iti kim ? dvitÅyam  /
t­tÅyam  /
pÆraïa-grahaïam uttarÃrtham, na hy apÆraïastÅyo 'sti  /
mukhatÅyÃdir anarthaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.49 ||


_____START JKv_5,3.49:

pÆraïÃd bhÃge ity eva  /
prÃg ekÃdaÓabhya÷ saÇkhyÃÓabdebhya÷ pÆraïapratyayÃntebhya÷ bhÃge vartamÃnebhya÷ svÃrthe 'n pratyayo bhavati acchandasi vi«aye  /
svarÃrtham vacanam  /
pa¤cama÷  /
saptama÷  /
navama÷  /
daÓama÷  /
prÃg ekÃdaÓabhya÷ iti kim ekÃdaÓa÷  /
dvÃdaÓa÷  /
acchandasi iti kim ? tasya pa¤camamindriyasyÃapÃkrÃmat //


____________________________________________________________________


[#541]

#<«a«Âha-a«ÂamÃbhyÃæ ¤a ca>#  || PS_5,3.50 ||


_____START JKv_5,3.50:

bhÃge ity eva, acchandasi iti ca  /
«a«Âha-a«ÂamabhyÃæ bhÃge abhidheye acchandasi vi«aye ¤a÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃd an ca  /
«a«Âho bhÃga÷ «a«Âa÷, «a«Âha÷  /
ëÂama÷, a«Âama÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.51 ||


_____START JKv_5,3.51:

bhÃge ity eva  /
«a«Âha-a«ÂamÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyaæ kan-lukau ca bhavato mÃnapaÓvaÇgayor bhÃgayor abhidheyayo÷  /
«a«Âhako bhÃgo mÃnaæ cet tad bhavati  /
a«Âamo bhÃga÷ paÓvaÇga cet tad bhavati  /
kasya luk ? ¤asya luk  /
ano và /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ ca  /
«Ã«Âha÷, «a«Âha÷  /
ëÂama÷, a«Âama÷  /
mÃnapaÓvaÇgayo÷ iti kim ? «Ã«Âha÷, «a«Âha÷  /
ëÂama÷, a«Âama÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.52 ||


_____START JKv_5,3.52:

eka-ÓadÃd sahÃya-vÃcina÷ svÃrthe Ãkinic pratyayo bhavati  /
cakÃrÃt kan-lukau ca  /
Ãkinica÷ kano và lug vij¤Ãyate  /
sa ca vidhÃnasÃmarthyÃt pak«e bhavati  /
ekÃkÅ, ekaka÷, eka÷  /
asahÃya-grahaïaæ saÇkhyÃÓabdanirÃsÃrtham  /
tadupÃdÃne hi dvibahvor na syÃt, ekÃkinau, ekÃkina÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.53 ||


_____START JKv_5,3.53:

pÆrva bhÆta÷ iti vig­hya supsupeti samÃsa÷  /
bhÆtapÆrvaÓabdo 'tikrÃntakÃlavacana÷  /
prak­tiviÓe«aïaæ ca+eat  /
bhÆtapÆrvatvaviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe cara pratyayo bhavati  /
ìhyo bhÆtapÆrva÷ ìhyacara÷  /
sukumÃracara÷  /
ÂakÃro ÇÅbartha÷  /
ìhyacarŠ//


____________________________________________________________________


#<«a«Âhyà rÆpya ca>#  || PS_5,3.54 ||


_____START JKv_5,3.54:

«a«ÂhyantÃt prÃtipadikÃt rÆpya÷ pratyayo bhavati  /
cakÃrÃc cara ca  /
«a«ÂhyantÃt pratyayavidhÃnÃt saæprati bhÆtapÆrvagrahaïaæ pratyayÃrthasya viÓe«aïaæ, na tu prak­tyarthaviÓe«aïam  /
devadattasya bhÆtapÆrvo gau÷ devadattarÆpya÷, devadattacara÷ //


____________________________________________________________________


[#542]

##  || PS_5,3.55 ||


_____START JKv_5,3.55:

atiÓayanam atiÓÃyanaæ prakar«a÷  /
nipÃtanÃd dÅrghatvam  /
prak­tyarthaviÓe«aïaæ ca+etat  /
atiÓÃyanaviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe tamabi«Âhanau pratyayau bhavata÷  /
prak­tyarthaviÓe«aïaæ ca svÃrthikÃnÃæ dyotyaæ bhavati  /
sarva ime ìhyÃ÷, ayam e«Ãm atiÓayena ìhya÷ ìhyatama÷  /
darÓanÅyatama÷  /
sukumÃratama÷  /
ayam e«Ãm atiÓayena paÂu÷ paÂi«tha÷ /
laghi«Âha÷  /
gari«Âha÷  /
yadà ca prakar«avatÃæ puna÷ prakar«o vivak«yate tadÃtiÓÃyikÃntÃd apara÷ pratyayo bhavaty eva  /
devo va÷ savità prÃrpayatu Óre«ÂhatamÃya karmaïe  /
yudhi«Âhira÷ Óre«Âhatama÷ kurÆïÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.56 ||


_____START JKv_5,3.56:

tiÇantÃt ca atiÓÃyane dyotye tamap pratyayo bhavati  /
Çy-Ãp-prÃtipadikÃt (*4,1.1) ity adhikÃrÃt tiÇo na prÃpnoti iti idaæ vacanam  /
sarve ime pacanti iti, ayam e«Ãm atiÓayena pacati pacatitamÃm  /
jalpatitamÃm  /
i«ÂhannodÃhriyate, guïavacane tasya niyatatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.57 ||


_____START JKv_5,3.57:

dvayor arthayor vacanaæ dvivacanam vibhaktavyo vibhajya÷  /
nipÃtanÃd yat bhavati  /
dvyarthe vibhajye ca+upapade prÃtipadikÃt tiÇantÃc ca atiÓÃyane tarabÅyasunau pratyayau bhavata÷  /
tamabi«Âhanor apavÃdau  /
yathÃsaÇkhyam atra na+i«yate  /
dvÃvimÃvìhyau, ayam anayor atiÓayena ìhya÷ ìhyatara÷  /
sukumÃratara÷  /
pacatitarÃm  /
jalpatitarÃm  /
Åyasun khalv api - dvÃvimau paÂÆ, ayam anayor atiÓayena paÂu÷ paÂÅyÃn  /
vibhajye ca+upapade - mÃthurÃ÷ pÃÂaliputrakebhya ìhyatarÃ÷  /
darÓanÅyatarÃ÷  /
paÂÅyÃæsa÷  /
laghÅyÃæsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.58 ||


_____START JKv_5,3.58:

i«ÂhannÅyasunau ajÃdÅ sÃmÃnyena vihitau, tayor ayaæ vi«ayaniyama÷ kriyate, guïavacanÃd eva bhavatastau na anyasmÃd iti  /
paÂÅyÃn  /
laghÅyÃn  /
paÂi«Âha÷  /
laghÅ«Âha÷  /
iha na bhavata÷, pÃcakatara÷, pÃcakatama÷ iti  /
eva kÃra÷ i«Âato 'vadhÃraïÃrtha÷, pratyayaniyamo 'yaæ na prak­tiniyama÷ iti  /
paÂutara÷  /
paÂutama÷ //


____________________________________________________________________


[#543]

##  || PS_5,3.59 ||


_____START JKv_5,3.59:
tu÷ iti t­n-t­co÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
trantÃc chandasi vi«aye ajadÅ pratyayau bhavata÷  /
pÆrveïa guïavacanÃd eva niyame k­te chandasi prak­tyantarÃïy abhyanuj¤Ãyante, trantÃd apy ajÃdÅ bhavata iti  /
Ãsutiæ kari«Âha÷  /
dohÅyasÅ dhenu÷  /
bhasyìhe taddhite iti puævadbhÃve k­te turi«Âhemeya÷su (*3,4.154) iti t­co niv­tti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.60 ||


_____START JKv_5,3.60:

praÓasya Óabdasya Óra ity ayam ÃdeÓe bhavati ajÃdyo÷ pratyayayo÷ parata÷  /
ajÃdÅ iti prak­tasya saptamÅ vibhaktivipariïamyate  /
nanu ca praÓasya Óabdasya aguïavacanatvÃd ajÃdÅ na sambhavata÷ ? evaæ tarhi ÃdeÓavidhÃnasÃmarthyÃt tadvi«ayo niyamo na pravartate, ajÃdÅ guïavacanÃd eva iti  /
evam uttare«v api yoge«u vij¤eyam  /
sarve ime praÓasyÃ÷, ayam e«Ãm atiÓayena praÓasya÷ Óre«Âha÷  /
ubhÃvimau praÓasyau, ayam anayor atiÓayena praÓasya÷ ÓreyÃn  /
ayam asmÃt ÓreyÃn  /
prak­tyau kÃc iti prak­tibhÃvat ÓraÓabdasya Âilopayasyetilopau na bhavata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.61 ||


_____START JKv_5,3.61:

praÓasya Óabdasya jya ity ayam ÃdeÓo bhavati ajÃdyo÷ pratyayayo÷ parata÷  /
sarve ime praÓasyÃ÷, ayam e«Ãm atiÓayena praÓasya÷ jye«Âha÷  /
ubhÃvimau praÓasyau, ayam anayor atiÓayena praÓasya÷ jyÃyÃn  /
ayamasmÃt jyÃyÃn  /
jyÃdÃdÅyasa÷ (*6,4.160) ity ÃkÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.62 ||


_____START JKv_5,3.62:

v­ddha-Óabdasya ca jya ity ayam ÃdeÓo bhavaty ajÃdyo÷ pratyayayo÷ parata÷  /
tayoÓ ca sattvaæ niyamÃbhÃvena pÆrvavaj j¤Ãpyate  /
sarve ime v­ddhÃ÷, ayam e«Ãm atiÓayena v­ddha÷ jye«Âha÷  /
ubhÃvimau v­ddhau, ayam anayor atiÓayena v­ddha÷ jyÃyÃn  /
ayam asmÃj jyÃyÃn  /
priyasthira ity Ãdinà v­ddhaÓabdasya var«ÃdeÓo vidhÅyate  /
vacanasÃmarthyÃt pak«e so 'pi bhavati  /
var«i«Âha÷  /
var«ÅyÃn //


____________________________________________________________________


[#544]

##  || PS_5,3.63 ||


_____START JKv_5,3.63:

antika-bìhayo÷ yathÃsaÇkhyaæ neda sÃdha ity etÃv ÃdeÓau bhavato 'jÃdyo÷ parata÷  /
tayoÓ ca sattvaæ pÆrvavad vij¤eyam  /
nimittabhÆtayor yathÃsaÇkhyam atra e«yate sarvÃïÅmÃnyantikÃni, idame«ÃmatiÓayena antikam nedi«Âham  /
ubhe ime antike, idam anayor atiÓayena antikaæ nedÅya÷  /
idam asmÃn nediya÷  /
sarve ime bìhamadhÅyate, ayam e«Ãm atiÓayena bìham adhÅte sadhi«Âha÷  /
ubhÃvimau bìham adhÅyÃte, ayam anayor atiÓayena bìham adhÅte sÃdhÅya÷  /
ayam asmÃt sÃdhÅyo 'dhÅte //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.64 ||


_____START JKv_5,3.64:

yuva-alpa-Óabdayo÷ kan ity ayam ÃdeÓo bhavaty anyatarasyÃm ajadyo÷ parata÷  /
tayoÓ ca sattvaæ pÆrvavaj j¤eyam  /
sarve ime yuvÃna÷, ayam e«am atiÓayena yuva kani«Âha÷  /
dvÃvimau yuvÃnau, ayam anayor atiÓayena yuvà kanÅyÃn  /
ayam asmÃt kanÅyÃn  /
yavi«Âha÷, yavÅyÃn iti và  /
sarve ime 'lpÃ÷, ayam e«Ãm atiÓayena alpa÷ kani«Âha÷  /
ubhÃvimÃv alpau, aym anayor atiÓayena alpa÷ kanÅyÃn  /
ayam asmÃt kanÅyÃn  /
alpi«Âha÷, alpÅyÃn iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.65 ||


_____START JKv_5,3.65:

vino matupaÓ ca lug bhavati ajÃdyo÷ pratyayayo÷ parata÷  /
idam eva vacanaæ j¤Ãpakam ajÃdis adbhÃvasya  /
sarve ime sragviïa÷, ayam e«Ãm atiÓayena sragvÅ sraji«Âha÷  /
ubhÃvimau sragviïau, ayam anayor atiÓayena sragvÅ srajiyÃn  /
ayam asmÃt srajÅyÃn  /
sarve ime tvagvanta÷, ayam e«Ãm atiÓayena tvagvÃn tvaci«Âha÷  /
ubhÃvimau tvagvantau, ayam anayor atiÓayena tvagvÃn tvacÅyÃn  /
ayam asmÃt tvacÅyÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.66 ||


_____START JKv_5,3.66:

praÓaæsà stuti÷  /
prak­tyarthasya viÓe«aïam ca+etat  /
praÓaæsÃviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe rÆpap pratyayo bhavati  /
svÃrthikÃÓ ca pratyayÃ÷ prak­tyarthaviÓe«asya dyotakà bhavanti  /
praÓasto vaiyÃkaraïo vaiyÃkaraïarÆpa÷  /
yÃj¤ikarÆpa÷  /
prak­tyarthasya vaiÓi«Âye praÓaæsà bhavati  /
v­«alarÆpo 'yaæ ya÷ palÃï¬unà surÃæ pibati  /
corarÆpa÷, dasyurÆpa÷, yo 'k«ïor apy a¤janaæ haret  /

[#545]

tiÇaÓ ca (*5,3.56) ity anuvartate  /
pacatirÆpam  /
pacatorÆpam  /
pacantirÆpam  /
kriyÃpradhÃnam ÃkhyÃtam  /
ekà ca kriyà iti rupappratyayÃntÃd dvivacanabahuvacane na bhavata÷  /
napuæsakaliÇgaæ tu bhavati, lokÃÓrayatvÃlliÇgasya //


____________________________________________________________________


#<Å«adasamÃptau kalpab-deÓya-deÓÅyara÷>#  || PS_5,3.67 ||

_____START JKv_5,3.67:

sampÆrïatà padÃrthÃnÃæ samÃpti÷  /
stokenÃsampÆrïatà ūadasamÃpti÷  /
prak­tyarthaviÓe«aïaæ ca+etat  /
Å«adasamÃptiviÓe«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt kalpap deÓya deÓÅyar ity ete pratyayà bhavanti  /
Å«adasamÃpta÷ paÂu÷ paÂukalpa÷, paÂudeÓya÷, paÂudeÓÅya÷  /
m­dukalpa÷, m­dudeÓya÷, m­dudeÓÅya÷  /
tiÇaÓ ca (*5,3.56) ity eva, pacatikalpam  /
jalpatikalpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.68 ||


_____START JKv_5,3.68:

Å«adasamÃptiviÓe«Âe 'rthe vartamÃnÃt subantÃt vibha«Ã bahuc pratyayo bhavati  /
sa tu purastÃd eva bhavati, na parata÷  /
citkaraïam antodÃttÃrtham  /
Å«adasamÃpta÷ paÂu÷ bahupaÂu÷  /
bahum­du÷  /
bahugu¬o drÃk«Ã  /
vibhëÃvacanÃt kalpabÃdayo 'pi bhavanti  /
subgrahaïaæ tiÇantÃn mà bhÆd iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.69 ||


_____START JKv_5,3.69:

sÃmÃnyasya bhedako viÓe«a÷ prakÃra÷, tasya vacane  /
prak­tyartheviÓe«aïam ca+etat  /
subantÃt prakÃraviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe jÃtÅyar pratyayo bhavati  /
prakÃravati ca ayaæ pratyaya÷  /
thÃl puna÷ prakÃramÃtra eva bhavati  /
paÂuprakÃra÷ paÂujÃtÅya÷  /
m­dujÃtÅya÷  /
darÓanÅyajatÅya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.70 ||


_____START JKv_5,3.70:

ive pratik­tau (*5,3.96) iti vak«yati  /
prÃk etasmÃd iva saæÓabdanÃd yÃnita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ kapratyayas te«u adhik­to veditavya÷  /
vak«yati - aj¤Ãte (*5,3.73) iti  /
aÓvaka÷  /
gardabhaka÷  /
tiÇantÃd ayaæ pratyayo ni«yate, akaji«yate  /
tiÇaÓ ca (*5,3.56) ity anuv­ttam uttarasÆtreïa+eva sambandhanÅm //


____________________________________________________________________


[#546]

##  || PS_5,3.71 ||


_____START JKv_5,3.71:

tiÇaÓ ca (*5,3.56) ity eva  /
avyayÃnÃm sarvanÃmnÃæ ca prÃgivÅye«v arthe«u akac pratyayo bhavati, sa ca prÃk Âe÷, na parata÷  /
kasya apavÃda÷  /
uccakai÷  /
nÅcakai÷  /
Óanakai÷  /
sarvanÃmna÷ khalv api - sarvake  /
viÓvake  /
ubhayake  /
prÃtipadikÃt, supa÷ iti dvayam api iha anuvartate  /
tatra abhidhÃnato vyavasthà bhavati  /
kvacit prÃtipadikasya prÃk Âe÷ pratyayo bhavati, kvacit subantasya  /
yu«makÃbhi÷ , asmakÃbhi÷, yu«makÃsu, asmakÃsu, yuvakayo÷, Ãvakayo÷, ity atra prÃtipadikasya  /
tvayakÃ, mayakÃ, tvayaki, mayaki ity atra subantasya  /
akacprakaraïe tÆ«ïÅma÷ kÃmpratyayo vaktavya÷  /
sa ca mittvÃd antyÃt aca÷ paro bhavati  /
tu«ïÅkÃm Ãste  /
tÆ«ïÅkÃæ ti«Âhati  /
ÓÅle ko malopaÓ ca vaktavya÷  /
tÆ«ïÅæÓÅla÷ tÆ«ïÅka÷  /
tiÇaÓ ca (*5,3.56) iti prak­tamatra sambadhyate  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.72 ||


_____START JKv_5,3.72:

kakÃrÃntasya prÃtipadikasya akacsanniyogena dakÃrÃdeÓo bhavati  /
cakÃra÷ sanniyogÃrtha÷  /
sÃmarthyÃc cÃvyayagrahaïam anuvartate, na sarvanÃmagrahaïam  /
kakÃrÃntasya sarvanÃmno 'sambhavÃt  /
dhik - dhakit  /
hiruk - hirakut  /
p­thak - p­thakat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.73 ||


_____START JKv_5,3.73:

aj¤ÃtaviÓe«a÷ aj¤Ãta÷  /
aj¤ÃtatvopÃdhike 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt tiÇantÃc ca svÃrthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
svena rÆpeïa j¤Ãte padÃrthe viÓe«arÆpeïa aj¤Ãte pratyayavidhÃnam etat  /
kasya ayam aÓva÷ iti svasvÃmisambandhena aj¤Ãte aÓve pratyaya÷, aÓvaka÷  /
gardabhaka÷  /
u«Âraka÷  /
evam anyatra api yathÃyogam aj¤Ãtatà vij¤eyà  /
uccakai÷  /
nÅcakai÷  /
sarvake  /
viÓvake  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


[#547]

##  || PS_5,3.74 ||


_____START JKv_5,3.74:

kutsito garhito, nindita÷  /
prak­tyarthaviÓe«aïaæ ca+etat  /
kutsitasvopÃdhike 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt svÃrthe yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
kutsito 'Óva÷ aÓvaka÷  /
u«Âraka÷  /
gardabhaka÷  /
uccakai÷  /
nÅcakai÷  /
sarvake  /
viÓvake  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.75 ||


_____START JKv_5,3.75:

kutsite ity eva  /
kutsitatvopÃdhike 'rthe vartamÃnÃt prÃtipaidkÃt kan-pratyayo bhavati, kasya apavÃda÷, pratyayÃntena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
ÓÆdraka÷  /
dhÃraka÷  /
pÆrïaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.76 ||


_____START JKv_5,3.76:

kÃruïyena abhyupapatti÷ parasya anukampà  /
tasyà gamyamÃnÃyÃæ subantÃt tiÇantÃc ca yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
putraka÷  /
vatsaka÷  /
durbalaka÷  /
bubhuk«itaka÷  /
svapitaki  /
Óvasitaki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.77 ||


_____START JKv_5,3.77:

sÃmadÃnÃdirupÃyo nÅti÷  /
nÅtau ca gamyamÃnÃyÃæ tadyuktÃd anukampÃyuktÃd yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
hanta te dhÃnakÃ÷  /
hanta te tilakÃ÷  /
ehaki  /
addhaki  /
parasya anukampÃmÃtropÃdÃnenÃrÃdhayati  /
pÆrveïa pratyÃsannÃnukampÃsambandhÃt anukampyamÃnÃd eva pratyayo vihita÷  /
saæprati vyavahitÃd api yathà syÃd iti vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.78 ||


_____START JKv_5,3.78:

anukampÃyÃm (*5,3.76), nÅtau ca tadyuktÃt (*5,3.77) iti vartate  /
bahvaca÷ prÃtipadikÃt manu«yanÃmadheyÃd và Âhac pratyayo bhavati, anukampÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ nÅtau ca  /
devika÷, devadattaka÷  /
yaj¤ika÷, yaj¤adattaka÷  /
bahvaca÷ iti kim ? dattaka÷  /
guptaka÷  /
manu«yanÃmna÷ iti kim ? madrabÃhuka÷  /
bhadrabÃhuka÷ //


____________________________________________________________________


[#548]

##  || PS_5,3.79 ||


_____START JKv_5,3.79:

anukampÃyÃm ity Ãdi sarvam anuvartate  /
pÆrveïa Âhaci vikalpena prÃpte vacanam  /
bahvaco manusyanÃmno ghan ilac ity etau pratyayau bhavata÷  /
cakÃrÃd yathÃprÃptaæ ca  /
deviya÷, devila÷, devika÷, devadattaka÷  /
yaj¤iya÷, yaj¤ila÷, yaj¤ika÷, yaj¤adattaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.80 ||


_____START JKv_5,3.80:

pÆrvavat sarvam anuvartate  /
upaÓabda Ãdiryasya tasmÃd upÃde÷ prÃtipadikÃd bahvaco manusyanÃmna÷  /
a¬ac-vuc-pratyayau bhavata÷  /
cakÃrÃd ghanilacau pratyayau bhavata÷ Âhac ca và  /
upa¬a÷, upaka÷, upiya÷, upila÷, upika÷, upendradattaka÷  /
prÃcÃæ-grahaïaæ pÆjÃrtham  /
và ity eva hi vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.81 ||


_____START JKv_5,3.81:

bahvaca÷ iti na anuvartate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
jÃtiÓabdo yo manusyanÃmadheyo vyÃghra siæha ity evam Ãdi÷, tasmÃd anukampÃyÃæ nÅtau ca kan-pratyayo bhavati  /
vyÃghraka÷  /
siæhaka÷  /
Óarabhaka÷  /
vÃvacanÃnuv­tter yathÃdarÓanam anyo 'pi bhavati  /
vyÃghrila÷  /
siæhila÷  /
nÃma-grahaïaæ svarÆpaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.82 ||


_____START JKv_5,3.82:

kan ity anuvartate, manusyanÃmna÷ iti ca  /
ajina-ÓabdÃntÃt prÃtipadikÃn manusyanÃmno 'nukampÃyÃæ kanpratyayo bhavati, tasya ca+uttarapadalopa÷  /
vyÃghrÃjino nÃm akaÓcin manusya÷, so 'nukampita÷ vyÃghraka÷  /
siæhaka÷ //


____________________________________________________________________

#<Âha-aj-ÃdÃv Ærdhvaæ dvitÅyÃd aca÷>#  || PS_5,3.83 ||


_____START JKv_5,3.83:

lopa÷ ity anuvartate  /
asmin prakaraïe ya÷ Âha÷ ajÃdiÓ ca pratyaya÷, tasmin parata÷ prak­ter dvitÅyÃd aca Ærdhvaæ yac chabdarÆpaæ tasya lopo bhavati  /
Ærdhva-grahaïaæ sarvalopÃrtham  /
anukampito devadatta÷ devika÷, deviya÷, devila÷  /
yaj¤ika÷, yaj¤ikya÷, yaj¤ila÷  /
upa¬a÷, upaka, upiya÷, upila÷, upika÷  /
Âhagrahaïamuko dvitÅyÃtve kavidhÃnÃrtham  /
ajÃdilak«aïe hi mÃthitikÃdivat prasaÇga÷  /
vÃyudatta÷ vÃyuka÷  /
pit­datta÷ pit­ka÷  /
caturthÃd aca Ærdhvasya lopo vaktavya÷  /
anukampito b­haspatidatta÷ b­haspatika÷ b­haspatiya÷ b­haspatila÷  /

[#549]

anajÃdau vibhëà lopo vaktavya÷  /
devadattaka÷, devaka÷  /
yaj¤adattaka÷, yaj¤aka÷  /
lopa÷ pÆrvapadasya ca ÂhÃjÃdÃvanajÃdau ca vaktavya÷  /
dattika÷, dattila÷, dattiya÷, dattaka÷  /
vinà 'pi pratyayena pÆrvottarapadayo÷ vibhëà lopo vaktavya÷  /
devadatto datta÷, deva iti và  /
uvarïÃl la ilasya ca  /
bhÃnudatto bhÃnula÷  /
vasudatto vasula÷  /
caturthÃdanajÃdau ca lopa÷ pÆrvapadasya ca  /
apratyaye tathÃ+eva+i«Âa uvarïÃl la ilasya ca //
dvitÅyÃd aco lope sandhyak«aradvitÅyatve tadÃder lopavacanam  /
laho¬a÷ lahika÷  /
kaho¬a÷ kahika÷  /
ekÃk«arapÆrvapadÃnÃm uttarapadalopo vaktavya÷  /
vÃgÃÓÅ÷ vÃcika÷  /
srucika÷  /
tvacika÷  /
kathaæ «a¬aÇgulidatta÷ «a¬ika÷ iti ? «a«a«ÂhÃjÃdivacanÃt siddham //


____________________________________________________________________


#<Óevala-supari-viÓÃlÃ-varuïa-aryama-ÃdinÃæ t­tÅyÃt>#  || PS_5,3.84 ||


_____START JKv_5,3.84:

ÓevalÃdÅnÃæ manu«yanÃmnÃæ ÂhÃjÃdau pratyaye parata÷ t­tÅyÃd aca÷ Ærdhvasya lopo bhavati  /
pÆrvasya ayam apavÃda÷  /
anukampita÷ Óevaladatta÷ Óevalika÷, Óevaliya÷, Óevalila÷  /
suparika÷, supariya÷, suparila÷  /
viÓÃlika÷, viÓÃliya÷, viÓÃlila÷  /
varuïika÷, varuïiya÷, varuïila÷  /
aryamika÷, aryamiya÷, aryamila÷  /
ÓevalÃdÅnÃæ t­tÅyÃdaco lopa÷ sa cÃk­tasandhÅnÃm iti vaktavyam  /
Óevalendradatta÷, suparyÃÓÅrdatta÷ Óevalika÷, suparika÷ iti yathà syÃt  /
Óevalyika÷, suparyika÷ iti mà bhÆt //


____________________________________________________________________


[#550]

##  || PS_5,3.85 ||


_____START JKv_5,3.85:

parimÃïÃpacaye alpaÓabda÷  /
prak­tiviÓe«aïaæ ca+etat  /
alpatvaviÓi«Âe arthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt yathÃvihitaæ patyayo bhavati  /
alpaæ tailam tailakam  /
gh­takam  /
sarvakam  /
viÓvakam  /
uccakai÷  /
nÅcakai÷  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.86 ||


_____START JKv_5,3.86:

hrasvatvaviÓi«Âe 'rthe vartamÃnÃt prÃtipadikÃt yathÃvihitaæ pratyayo bhavati  /
dÅrghapratiyohÅ hrasva÷  /
hrasvo v­k«a÷ v­k«aka÷  /
plak«aka÷  /
stambhaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.87 ||


_____START JKv_5,3.87:

hrasve ity eva  /
hrasvatvahetukà yà sa¤j¤Ã tasyÃæ gamyamÃnÃyÃæ kan-pratyayo bhavati  /
pÆrvasya ayam apavÃda÷  /
vaæÓaka÷  /
veïuka÷  /
daï¬aka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.88 ||


_____START JKv_5,3.88:

hrasve ity eva  /
sa¤j¤Ãgrahaïaæ na anuvartate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
kuÂÅ-ÓamÅ-Óuï¬Ãbhyo hrasvÃrthe dyotye ra÷ pratyayo bhavati  /
kasya apavÃda÷  /
hrasvà kuÂÅ kuÂÅra÷  /
ÓamÅra÷  /
Óuï¬Ãra÷  /
svÃrthikatve 'pi puæliÇgatÃ, lokÃÓrayatvÃl liÇgasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.89 ||


_____START JKv_5,3.89:

hrasve ity eva  /
kutÆÓabdÃd hrasvatve dyotye dupacpratyayo bhavati  /
kasya apavÃda÷  /
hrasvà kuÂÆ÷ kutupam  /
carmam ayaæ snehabhÃjanam ucyate  /
kutÆ÷ ity ÃvapanasyÃkhyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.90 ||


_____START JKv_5,3.90:

hrasve ity eva  /
kÃsÆ-goïÅ-ÓabdÃbhyÃæ hrasvasve dyotye «Âarac pratyayo bhavati  /
kasya apavÃda÷  /
«akÃro ÇÅ«artha÷  /
hrasvà kÃsÆ÷ kÃsÆtarÅ  /
goïÅtarÅ  /
kÃsÆ÷ iti Óakti÷, ÃyudhaviÓesa÷ ucyate //


____________________________________________________________________


[#551]

##  || PS_5,3.91 ||


_____START JKv_5,3.91:

hrasve iti niv­ttam  /
vatsa uk«an aÓva ­«abha ity etebhya÷ tanutve dyotye «Âarac-pratyayo bhavati  /
yasya guïasya hi bhÃvÃd dravye ÓabdaniveÓa÷ tasya tanutve pratyaya÷  /
vatsatara÷  /
uk«atara÷  /
aÓvatara÷  /
­«abhatara÷  /
prathamavayà vatsa÷, tasya tanutvaæ dvitÅyavaya÷prÃpti÷  /
taruïa uk«Ã, tasya tanutvaæ t­tÅyavaya÷prÃpti÷  /
aÓvena aÓvÃyÃm utpanno 'sva÷, tasya tanutvam anyapit­katà  /
anu¬vÃn ­«abha÷, tasya tanutvaæ bhÃravahane mandaÓaktità //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.92 ||


_____START JKv_5,3.92:

kim yat tat ity etebhya÷ prÃtipadikebhya dvayor ekasya nirdhÃraïe ¬ataracpratyayo bhavati  /
nirdhÃryamÃïavÃcibhya÷ svÃrthe pratyaya÷  /
jÃtyÃ, kriyayÃ, gunena, sa¤j¤ayà và samudÃyÃd ekadeÓasya p­thakkaraïaæ nirdhÃraïam  /
kataro bhavato÷ kaÂha÷  /
kataro bhavato÷ kÃraka÷  /
kataro bhavato÷ paÂu÷  /
kataro bhavator devadatta÷  /
yataro bhavato÷ kÃraka÷  /
yataro bhavato÷ patu÷  /
yataro bhavatordevadatta÷, tatara Ãgacchatu  /
mahÃvibhëayà cÃtra pratyayo vikalpyate  /
ko bhavator devadatta÷, sa Ãgacchatu  /
nirdhÃraïe iti visayasaptamÅnirdeÓa÷  /
dvayo÷ iti samudÃyÃn nirdhÃraïavibhakti÷  /
ekasya iti nirdeÓa÷ nirdharyamÃïanirdeÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.93 ||


_____START JKv_5,3.93:

kiæyattada÷ iti vartate nirdhÃrane, ekasya iti ca  /
bahÆnÃm iti nirdhÃrane «a«ÂhÅ  /
bahunÃæ madhye ekasya nirdhÃrane gamyamÃne jÃtiparipraÓnavi«ayebhya÷ kimÃdibhya÷ và ¬atamac pratyayo bhavati  /
katamo bhavatÃæ kaÂha÷  /
yatamo bhavatÃm kaÂha÷, tatama Ãgacchatu  /
vÃvacanam akajartham  /
yako bhavatÃæ kaÂha÷, saka Ãgacchatu  /
mahÃvibhëà ca pratyayavikalopÃrthà anuvartate eva  /
ko bhavatÃæ kaÂha÷  /
yo bhavatÃæ kaÂha÷, sa Ãgacchatu  /
jÃtiparipraÓne iti kim ? ko bhavatÃm devadatta÷  /
paripraÓnagrahaïaæ ca kima eva viÓe«aïaæ, na yattado÷, asambhavÃt  /
jÃtigrahaïaæ tu sarvair eva sambadyate  /
kimo 'smin vi«aye ¬ataram api icchanti kecit, kataro bhavatÃæ kÃlÃpa÷ iti  /
tatra katarakatamau jÃtiaparipraÓne (*2,1.63) iti vacanÃt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.94 ||


_____START JKv_5,3.94:

ekaÓabdÃt prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena ¬atarac ¬atamac ity etau pratyayau bhavata÷ svasmin vi«yae  /
cakÃro ¬ataraco 'nukarsaïÃrtha÷  /
dvayor nirdhÃrane ¬atarac, bahÆnÃæ nirdhÃrane ¬atamac  /
jÃtiparipraÓne iti na anuvartate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
ekataro bhavator devadatta÷  /
ekatamo bhavatÃæ devadatta÷  /
prÃcÃæ-grahaïaæ pÆjÃrthaæ, vikalpo 'nuvartate eva //


____________________________________________________________________


[#552]

##  || PS_5,3.95 ||

_____START JKv_5,3.95:

avak«iyate yena tad avak«epaïam  /
tasmin vartamÃnÃt pratipadikÃt kanpratyayo bhavati  /
vyÃkaraïakena nÃma tvaæ garvita÷  /
yÃj¤ikyakena nÃma tvaæ garvita÷  /
parasya kutsÃrthaæ yadupÃdÅyate tad iha+udÃharaïam  /
yat puna÷ svayam eva kutsitaæ tatra kutsite (*5,3.74) ity anena kanpratyayo bhavati, devadattaka÷, yaj¤adattaka÷ iti  /
prÃgivÅyasya pÆrïo 'vadhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.96 ||


_____START JKv_5,3.96:

kan ity anuvartate  /
ivÃrthe yat prÃtipadikaæ vartate tasmÃt kan pratyayo bhavati  /
ivÃrtha÷ sÃd­Óyaæ, tasya viÓesaïaæ pratik­tigrahaïam  /
pratik­ti÷ pratirÆpakaæ, praticchandakam  /
aÓva iva ayam aÓvapratik­ti÷ aÓvaka÷  /
u«Âraka÷  /
gardabhaka÷  /
pratik­tau iti kim ? gaur iva gavaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.97 ||


_____START JKv_5,3.97:

iva ity anuvartate, kan iti ca  /
ivÃrthe gamyamÃne kanpratyayo bhavati, samudÃyena cet sa¤j¤Ã gamyate  /
apratik­tyartha Ãrambha÷  /
aÓvasad­Óasya sa¤j¤Ã aÓvaka÷  /
u«Âraka÷  /
gardabhaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.98 ||


_____START JKv_5,3.98:

sa¤j¤ÃyÃm ity eva  /
sa¤j¤ÃyÃæ vihitasya kano manusye 'bhidheye lub bhavati  /
ca¤ceva manu«ya÷ ca¤cà  /
dÃsÅ  /
kharakuÂÅ  /
manusye iti kim ? aÓvaka÷  /
u«Âraka÷  /
gardabhaka÷  /
devapathÃder Ãk­tigaïatvÃt tasya+eva ayaæ prapa¤co veditavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.99 ||


_____START JKv_5,3.99:

jÅvikÃrthaæ yad apaïyam tasminn abhidheye kano lub bhavati  /
vikrÅyate yat tat païya  /
vÃsudeva÷  /
Óiva÷  /
skanda÷  /
vi«ïu÷  /
Ãditya÷  /
devalakÃdÅnÃæ jÅvikÃrthà devapratik­taya ucyante  /
apaïye iti kim ? hastikÃn vikrÅïÅte  /
aÓvakÃn  /
rathakÃn  /
devapathÃder eva ayaæ prapa¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.100 ||


_____START JKv_5,3.100:

ive pratik­tau (*5,3.96), sa¤j¤ÃyÃæ ca (*5,3.97) vihitasya kano devapathÃdibhya uttarasya lub bhavati  /
ÃdiÓabda÷ prakÃre  /
Ãk­tigaïaÓ ca ayam  /
devapatha÷  /
haæsapatha÷  /

[#553]

arcÃsu pÆjanÃrthÃsu citrakarmadhvaje«u ca  /
ive pratik­tau lopa÷ kano devapathÃdi«u //
arcÃsu tÃvat - Óiva÷  /
vi«ïu÷  /
citrakarmaïi - arjuna÷  /
duryodhana÷  /
dhvaje«u - kapi÷  /
garu¬a÷  /
siæha÷  /
devapatha  /
haæspatha  /
vÃripatha  /
jalapatha  /
rÃjapatha  /
Óatapatha  /
siæhagati  /
u«ÂragrÅvà  /
cÃmarajju  /
rajju  /
hasta  /
indra  /
daïda  /
pu«pa  /
matsya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.101 ||


_____START JKv_5,3.101:

iva ity anuvartate  /
ita÷ prabh­ti pratyayÃ÷ sÃmÃnyena bhavanti, pratik­tau capratik­tau ca  /
vastiÓabdÃd ivÃrthe dyotye Âha¤ pratyayo bhavati  /
vastir iva vÃsteya÷  /
vÃsteyÅ //


____________________________________________________________________


#<ÓilÃyà ¬ha÷>#  || PS_5,3.102 ||


_____START JKv_5,3.102:

ÓilÃÓabdÃd ivÃrthe ¬ha÷ pratyayo bhavati  /
Óileva Óileyaæ dadhi  /
kecid atra ¬ha¤am api icchanti, tadarthaæ yogavibhÃga÷ kartavya÷  /
ÓilÃyÃ÷ ¬ha¤ pratyayo bhavati  /
Óaileyam  /
tato dha÷  /
Óileyam //


____________________________________________________________________


#<ÓÃkhÃdibhyo yat>#  || PS_5,3.103 ||


_____START JKv_5,3.103:

ÓÃkhà ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ patpratyayo bhavati ivÃrthe ÓÃkheva Óakhya÷  /
mukhya÷  /
jaghanya÷  /
ÓÃkhà  /
mukha  /
jaghana  /
Ó­Çga  /
megha  /
caraïa  /
skandha  /
Óiras  /
uras  /
agra  /
Óarana  /
ÓÃkhÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.104 ||

_____START JKv_5,3.104:

dravyaÓabdo vipÃtyate bhavye 'bhidheye  /
druÓabdÃd ivÃrthe yatpratyayo nipÃtyate  /
dravyam, bhavya÷, ÃtmavÃn adhipretÃnÃm arthanÃæ pÃtrabhÆta ucyate  /
dravyo 'yaæ rÃjaputra÷  /
dravyo 'yaæ mÃïavaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.105 ||


_____START JKv_5,3.105:

kuÓÃgraÓabdÃd ivÃrthe cha÷ pratyayo bhavati  /
kuÓÃgram iva sÆk«matvÃt kuÓÃgrÅyà buddhi÷  /
kuÓÃgrÅyaæ Óastram //


____________________________________________________________________


[#554]

##  || PS_5,3.106 ||


_____START JKv_5,3.106:

tad ity anena prak­ta ivÃrtho nirdeÓyate  /
ivÃrthavi«ayÃt samÃsÃd aparasminn ivÃrthe eva chan÷ pratyayo bhavati  /
kÃlatÃlÅyam  /
ajÃk­pÃïÅyam  /
andhakavartakÅyam  /
atarkitopanataæ citrÅkaraïamucyate  /
tat katham ? kÃkasyÃgamanaæ yÃd­cchikam, tÃlasya patanaæ ca  /
tena talena patatà kÃkasya vadha÷k­ta÷  /
evam eva devadattasya tatrÃgamanaæ, dasyÆnÃæ ca upanipÃta÷  /
taiÓca tasya vadha÷ k­ta÷  /
tatra yo devadattasya dasyÆnÃæ ca samÃgama÷, sa kÃkatÃlasamÃgamasad­Óa÷ ity eka÷ upamÃrtha÷, ataÓca devadattasya vadha÷, sa kÃlatÃlavadhasad­Óa÷ iti dvitÅya÷ upamÃrtha÷  /
tatra prathame samÃsa÷, dvitÅye pratyaya÷  /
samÃsaÓ ca ayam asmÃd eva j¤ÃpakÃt, na hy asya aparaæ sak«aïam asti  /
supsupeti và samÃsa÷  /
sa ca+evam vi«aya eva //


____________________________________________________________________


#<ÓarkarÃ-Ãdibhyo 'ï>#  || PS_5,3.107 ||


_____START JKv_5,3.107:

Óarkarà ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ivÃrthe aï pratyayo bhavati  /
Óarkarà iva ÓÃrkaram  /
kÃpÃlikam  /
Óarkarà  /
kapÃlikà  /
pi«Âika  /
puï¬arÅka  /
Óatapatra  /
goloman  /
gopuccha  /
narÃli  /
nakulà /
sikatà /
ÓarkarÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.108 ||


_____START JKv_5,3.108:

aÇgulyÃdibhya÷ ivÃrthe Âhak pratyayo bhavati  /
aÇgulÅva ÃÇgulika÷  /
bhÃrujika÷  /
aÇguli  /
bharuja  /
babhru  /
valgu  /
maï¬ara  /
maï¬ala  /
Óa«kula  /
kapi  /
udaÓvit  /
goïÅ  /
uras  /
Óikhara  /
kuliÓa  /
aÇgulyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.109 ||


_____START JKv_5,3.109:

ekaÓÃlÃÓabdad ivÃrthe 'nyatarasyÃæ Âhac pratyayo bhavati  /
anyatarasyÃægrahaïena anantara÷ Âhak prÃpyate  /
ekaÓÃleva ekaÓÃlika÷, aikaÓÃlika÷ //


____________________________________________________________________

[#555]

##  || PS_5,3.110 ||


_____START JKv_5,3.110:

karka-lohita-ÓabdÃbhyÃm ivÃrthe Åkak pratyayo bhavati  /
karka÷ Óuklo 'Óva÷, tena sad­Óa÷ kÃrkÅka÷  /
lauhitÅka÷ sphaÂika÷  /
svayamalohito 'py upÃÓrayavaÓÃt tathà pratÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.111 ||


_____START JKv_5,3.111:

pratna pÆrva viÓva ima ity etebhya÷ ivÃrthe thÃlpratyayo bhavati chandasi vi«aye  /
taæ pratnathà pÆrvathà viÓvathemathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.112 ||


_____START JKv_5,3.112:

ivÃrthe iti niv­ttam  /
nÃnÃjÃtiyà aniyatav­ttayo 'rthakÃm apradhÃnÃ÷ saÇghÃ÷ pÆgÃ÷  /
pÆgavÃcina÷ prÃtipadikÃt agrÃmaïÅpÆrvÃt svÃrthe ¤ya÷ pratyayo bhavati  /
lauhadhvajya÷, lauhadhvajyau, lohadhvajÃ÷  /
Óaivya÷, Óaibyau, Óibaya÷  /
cÃtakya÷, cÃtakyau, cÃtakÃ÷  /
agrÃmaïÅpÆrvÃt iti kim ? devadatto grÃmaïÅre«Ãæ ta ime devadattakÃ÷  /
yaj¤adattakÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.113 ||


_____START JKv_5,3.113:

nÃnÃjÃtiyÃ÷ aniyatav­ttaya÷ utsedhajÅvina÷ saÇghÃ÷ vrÃtÃ÷  /
vrÃtavÃcibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ca svÃrthe ¤ya÷ pratyayo bhavaty astriyÃm  /
kÃpotapÃkya÷, kÃpotapÃkyau, kapotapÃkÃ÷  /
vraihimatya÷, vraihimatyau, vrÅhimatÃ÷  /
cpha¤a÷ khalv api - kau¤jÃyanya÷, kau¤jÃyanayau, kau¤jÃyanÃ÷  /
brÃdhnÃyanya÷, brÃdhnÃyanyau, brÃdhnayanÃ÷  /
astriyÃm iti kim ? kapotapÃkÅ  /
vrÅhimatÅ  /
kau¤jÃyanÅ  /
brÃdhnÃyanÅ //


____________________________________________________________________


#<Ãyudha-jÅvisaÇkghä¤ya¬-vÃhÅke«v abrÃhmaïa-rÃjanyÃt>#  || PS_5,3.114 ||


_____START JKv_5,3.114:

ÃyudhajÅvinÃæ saÇgha÷ ÃyudhajÅvisaÇgha÷  /
sa vÃhÅkair viÓe«yate  /
vÃhÅke«u ya ÃyudhajÅvisaÇgha÷, tadvÃcina÷ prÃtipadikÃt brÃhmaïarÃjanyavarjitÃt svÃrthe ¤ya pratyayo bhavati  /
brÃhmaïe tadviÓe«agrahaïam  /
rÃjanye tu svarÆpagrahaïam eva  /
ÂakÃro ÇÅbartha÷, tena astriyÃm iti na anuvartate  /
kauï¬ib­sya÷, kauï¬Åv­syau, kauï¬Åv­sÃ÷  /
k«audrakya÷, k«audrakyau, k«udrakÃ÷  /
mÃlavya÷, mÃlavyau, mÃlavÃ÷  /
striyÃm - kauïdiv­sÅ  /
k«audrakÅ  /
mÃlavÅ  /
ÃyudhajÅvigrahaïaæ kim ? mallÃ÷  /
Óayaï¬Ã÷  /
saÇghagrahaïaæ kim ? samrÃÂ  /
vÃhÅkesu iti kim ? ÓabarÃ÷  /
pulindÃ÷  /
abrÃhmaïarÃjanyÃt iti kim ? gopÃlavà brÃhmaïÃ÷  /
ÓÃlaÇkÃyanà rÃjanyÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#556]

##  || PS_5,3.115 ||


_____START JKv_5,3.115:

ÃyudhajÅvisaÇghÃt iti vartate  /
v­kaÓadÃt ÃyudhajÅvina÷ svÃrthe Âeïyaï pratyayo bhavati  /
ÂakÃro ÇÅbartho, ïakÃro v­ddhyartha÷  /
vÃrkeïya÷, vÃrkeïyau, v­kÃ÷  /
ÃyudhajÅvisaÇghaviÓe«aïaæ, jÃtiÓabdÃn mà bhÆt  /
kÃmakrodhau manusyÃïÃæ khÃditÃrau v­kÃv iva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.116 ||


_____START JKv_5,3.116:

ÃyudhajÅvisaÇghÃt iti vartate  /
dÃmanyÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ trigarta«a«Âhebhya÷ ca ÃyudhajÅvisaÇghavÃcibhya÷ svÃrthe cha÷ pratyayo bhavati  /
ye«Ãm ÃyudhajÅvinÃæ saÇghÃnÃæ «a¬antavargÃs te«Ãm ca trigarta÷ «a«Âha÷  /
trigarta÷ «a«Âho ye«Ãæ te trigarta«a«ÂhÃ÷ ity ucyante  /
te«u ca+iyaæ sm­ti÷ -- Ãhustrigarta«a«ÂhÃæstu kauï¬oparathadÃï¬akÅ  /
krau«ÂakirjÃlamÃniÓca brÃhmagupto 'rtha jÃnaki÷ //
iti  /
dÃmanyÃdibhyas tÃvat - dÃmanÅya÷, dÃmanÅyau, dÃmanaya÷  /
aulapÅya÷, aulapÅyau, ulapaya÷  /
trigarta«a«Âhebhya÷ khalv api - koï¬oparathÅya÷, kauï¬oparathÅyau, kauï¬oparathÃ÷  /
dÃï¬akÅya÷, dÃï¬akÅyau, dÃï¬akaya÷  /
kau«ÂakÅya÷  /
jÃlamÃnÅya÷  /
brahamaguptÅya÷  /
jÃnakÅya÷  /
dÃmanÅ  /
aulapi  /
ÃkidantÅ  /
kÃkaranti  /
kÃkadanti  /
Óatruntapi  /
sÃrvaseni  /
bindu  /
mau¤jÃyana  /
ulabha  /
sÃvitrÅputra  /
dÃmanyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.117 ||

_____START JKv_5,3.117:

ÃyudhajÅvisaÇghÃt ity eva  /
parÓvÃdibhya÷ yaudheyÃdibhyaÓ ca prÃtipadikebhya÷ ÃyudhajÅvisaÇghavÃcibhya÷ svÃrthe 'ïa¤au pratyayau bhavata÷  /
pÃrÓava÷, parÓavau, pÃrÓava÷  /
Ãsura÷, Ãsurau, asurÃ÷  /
yaudheya÷  /
Óaukreya÷  /
parÓu  /
asura  /
rak«as  /
bÃhlÅka  /
vayas  /
marut  /
daÓÃrha  /
piÓÃca  /
viÓÃla  /
aÓani  /
kÃr«Ãpaïa  /
satvat  /
vasu  /
parÓvÃdi÷  /
yaudheya  /
kauÓeya  /
krauÓeya  /
Óaukreya  /
Óaubhreya  /
dhÃrteya  /
vÃrteya  /
jÃbÃleya  /
trigarta  /
bharata  /
uÓÅnara  /
yaudheyÃdi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.118 ||


_____START JKv_5,3.118:

ÃyudhajÅvisaÇghÃt iti niv­ttam  /
abhijidÃdibhyo 'ïantebhya÷ prÃtipadikebhya÷ svÃrthe ya¤ pratyayo bhavati  /
abhijito 'patyam ity aï, tadantÃd ya¤  /

[#557]

Ãbhijitya÷, Ãbhijityau, ÃbhijitÃ÷  /
vaidabh­tya÷, vaidabh­tyau, vaidabh­tÃ÷  /
ÓÃlÃvatya÷, ÓÃlÃvatyau, ÓÃlÃvatÃ÷  /
ÓaikhÃvatya÷  /
ÓÃmÅvatya÷  /
aurïÃvatya÷  /
Óraumatya÷  /
gotrapratyayasya atra aïo grahaïam i«yate  /
abhijito muhurta÷, Ãbhijita÷sthÃlÅpÃka÷ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


#<¤yÃdayas tadrÃjÃ÷>#  || PS_5,3.119 ||


_____START JKv_5,3.119:

pÆgä ¤yo 'grÃmaïÅpÆrvÃt (*5,3.112) ity ata÷ prabh­ti ye pratyayÃ÷, te tadrÃjasa¤j¤Ã bhavanti  /
tathà ca+eva+udÃh­tam  /
tadrÃjapradeÓÃ÷ - tadrÃjasya bahusu ity evam Ãdaya÷ //
iti ÓrÅjayÃdityaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau pa¤camÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷

______________________________________________________

pa¤camÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#558]

##  || PS_5,4.1 ||


_____START JKv_5,4.1:

pÃdaÓatÃntasya saÇkhyÃde÷ prÃtipadikasya vÅpsÃyÃæ dyotyÃyÃæ vun pratyayo bhavati  /
tatsanniyogena cÃntasya lopo bhavati  /
yasya+iti lopena+eva siddhe punar vacanam anaimittikÃrtham  /
yasya+iti lopa÷ paranimittaka÷  /
tasya sthÃnivadbhÃvÃt pÃda÷ pat (*6,4.130) iti padbhÃvo na syÃt  /
asya tv anaimittikatvÃn na sthÃnivattvam  /
dvau dvau pÃdau dadÃti dvipadikÃæ dadÃti  /
dve dve Óate dadÃti dviÓatikÃæ dadÃti  /
taddhitÃrtha iti samÃsa÷  /
tata÷ pratyaya÷  /
svabhÃvÃc ca vunpratyayÃntaæ striyÃm eva vartate  /
pÃdaÓatasya iti kim ? dvau dvau mëau dadÃti  /
saÇkhyÃde÷ iti kim ? pÃdaæ pÃdaæ dadÃti  /
vÅpsÃyÃm iti kim ? dvau pÃdau dadÃti  /
dve Óate dadÃti  /
pÃdaÓatagrahaïam anarthakam  /
anyatra api darÓanÃt  /
dvimodakikÃæ dadÃti trimodakikÃæ dadÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.2 ||

_____START JKv_5,4.2:

damanaæ daï¬a÷  /
dÃnaæ vyavasarga÷  /
daï¬avyavasargayo÷ gamyamÃnayo÷ pÃdaÓatÃntasya prÃtipadikasya saÇkhyÃde÷ vunpratyayo bhavati, antalopaÓ ca  /
avÅpsÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
dvau pÃdau daï¬ita÷ dvipadikÃæ daï¬ita÷  /
dvau pÃdau vyavas­jati dvipadikÃæ vyavas­jati  /
dviÓatikÃæ daï¬ita÷  /
triÓatikÃm  /
dviÓatikÃæ vyavas­jati  /
triÓatikÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.3 ||


_____START JKv_5,4.3:

sthÆlÃdibhya÷ prakÃravacane dyotye kanpratyayo bhavati  /
jÃtÅyara÷ apavÃda÷  /
prakÃro viÓe«a÷  /
sthÆlaprakÃra÷ sthÆlaka÷  /
aïuka÷  /
mëaka÷  /
kanprakaraïe ca¤cadb­hator upasaÇkhyÃnam  /
ca¤catprakÃra÷ ca¤catka÷  /
b­hatka÷  /
ca¤cadb­hayo÷ iti kecit paÂhanti  /
te«Ãæ ca¤caka÷, b­haka÷ iti udÃharaïaæ dra«Âavyam  /
sthÆla  /
aïu  /
mëa  /
i«u  /
k­«ïa tile«u  /
yava vrÅhi«u  /
pÃdyakÃlÃvadÃtÃ÷ surÃyÃm  /
gomÆtra ÃcchÃdane  /
surÃyà ahau  /
jÅrïa ÓÃli«u  /
patramÆle samastavyaste  /
kumÃrÅputra  /
kumÃra  /
ÓvaÓura  /
maïi  /
iti sthÆlÃdi÷ //


____________________________________________________________________


[#559]

##  || PS_5,4.4 ||


_____START JKv_5,4.4:

atyantagati÷ aÓe«asambandha÷, tadabhÃvo 'ntyantagati÷  /
anatyantagatau gamyamÃnÃyÃæ ktÃntÃt kanpratyayo bhavati  /
bhinnaka÷  /
channaka÷  /
anatyantagatau iti kim ? bhinnam  /
chinnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.5 ||


_____START JKv_5,4.5:
sÃmivacane upapade ktÃntÃt kanpratyayo na bhavati  /
sÃmik­tam  /
sÃmibhuktam  /
vÃnagrahaïaæ paryÃyÃrtham  /
ardhak­tam  /
nemak­tam  /
sÃmivacane prati«edhÃnarthakyam, prak­tyÃbhihitatvÃt ? evaæ tarhi na+eva ayam anatyantagatau vihitasya kana÷ prati«edha÷, kiæ tarhi, svÃrthikasya  /
kena puna÷ svarthika÷ kan vihita÷ ? etad eva j¤Ãpakaæ bhavati svÃrthe kan iti  /
tatra yad etad ucyate, evaæ hi sÆtram abhinnatarakaæ bhavati, etair hi bahutarakaæ vyÃpyate ity evam Ãdi, tadupapannaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.6 ||


_____START JKv_5,4.6:

kann anuvartate, na prati«edha÷  /
b­hatÅÓabdÃd ÃcchÃdane vartamÃnÃt svÃrthe kan pratyayo bhavati  /
b­hatikà  /
ÃcchÃdane iti kim ? b­hatÅchanda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.7 ||


_____START JKv_5,4.7:

a«a¬ak«a ÃÓitaÇgu alagkarma alampuru«a ity etebhya÷ adhyuttarapadÃt ca svÃrthe kha÷ pratyayo bhavati  /
avidyamÃnÃni «a¬k«Åïi asya iti bahuvrÅhi÷  /
bahuvrÅhau sakthyak«ïo÷ iti «ac, tata÷ khapratyaya÷  /
a«a¬ak«Åïo mantra÷  /
yo dvÃbhyam eva kriyate na bahubhi÷  /
ÃÓità gÃvo 'sminn araïye ÃÓitaÇgavÅnam araïyam  /
nipÃtanÃt pÆrvapadasya mumÃgama÷  /
akaÇkarman, alampuru«a÷ iti paryÃdayo glÃnadyarthe caturthyà iti samÃsa÷  /
alaæ karmaïe alaÇkakarmÅïa÷  /
alaæ puru«Ãya alaæpuru«Åïa÷  /
adhyuttarapadas tatpurusa÷  /
adhiÓabda÷ Óauï¬Ãdisu paÂhyate  /
rÃjÃdhÅna÷  /
nityaÓ ca ayaæ pratyaya÷, uttaratra vibhëÃgrahaïÃt  /
anye 'pi svÃrthikà nityÃ÷ pratyayÃ÷ smaryante, tamabÃdaya÷ prakkna÷, ¤yÃdaya÷ prÃgvuna÷, ÃmÃdaya÷ prÃÇ mayaÂa÷, b­hatÅjÃtyantÃ÷ samÃnÃntÃÓ ca iti //


____________________________________________________________________


[#560]

##  || PS_5,4.8 ||


_____START JKv_5,4.8:

a¤catyantÃt prÃtipadikÃt adik«triyÃæ vartamÃnÃt svÃrthe vibhëà kha÷ pratyayo bhavati  /
prÃk prÃcÅnam  /
arvÃk, arvÃcÅnam  /
adik«triyÃm iti kim ? prÃcÅ dik  /
pratÅcÅ dik  /
diggrahaïaæ kim ? prÃcÅnà brÃhmaïÅ  /
avÃcÅnà  /
strÅgrahaïaæ kim ? prÃcÅnaæ digramaïÅyam  /
udÅcÅnaæ digraramaïÅyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.9 ||

_____START JKv_5,4.9:

jÃtyantÃt prÃtipadikÃt bandhuni vartamÃnÃt svÃrthe cha÷ pratyayo bhavati  /
badhyate 'smi¤ jÃti÷ iti bandhuÓabdena dravyam ucyate  /
yena brÃhmaïatvÃdijÃtir vyajyate tadbandhu dravyam  /
brÃhmaïamÃtÅya÷, k«atriyajÃtÅya÷, vaiÓyajÃtÅya÷ iti brÃhmaïÃdir eva+ucyate  /
bandhuni iti kim ? brÃhmaïajÃti÷ Óobhanà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.10 ||


_____START JKv_5,4.10:

sthÃnÃntÃt prÃtipadikÃt vibhëà cha÷ pratyayo bhavati sasthÃnena cet sthÃnÃntamarthavad bhavati  /
sasthÃna÷ iti tulya ucyate, samÃnaæ sthÃnam asya iti k­tvà  /
pitrà tulya÷ pit­sthÃnÅya÷, pit­sthÃna÷  /
mÃt­sthÃnÅya÷, mÃt­sthÃna÷  /
rÃjasthÃnÅya÷, rÃjasthÃna÷  /
sasthÃnena iti kim ? gosthÃnam  /
aÓvasthÃnam  /
itikaraïo vivak«Ãrtha÷  /
tena bahuvrÅhi÷ sasthÃnaÓabdÃrtham upasthÃpayati, na tatpuru«a÷  /
cecchabda÷ sambandhÃrtha÷  /
dvyor vibhëayor nityà vidhaya÷ iti pÆrvatra nityavidhaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.11 ||


_____START JKv_5,4.11:

kima ekÃrÃntÃt tiÇantÃd avyayebhyaÓ ca yo vihito gha÷ sa kimettiÇavyayagha÷, tadantÃt prÃtipadikÃt adravyaprakar«e Ãmupratyayo bhavati  /
yady api dravyasya svata÷ prakar«o na asti, tathà api kriyÃguïastha÷ prakar«o yadà dravye upacaryate tadà 'yaæ prati«edha÷  /
kriyÃguïayor eva ayaæ prakar«e pratyaya÷  /
kiætarÃm  /
kiætamÃm  /
pÆrvÃhïetarÃm  /
pÆrvÃhïetamÃm  /
pacatitarÃm  /
pacatitamÃm  /
uccaistarÃm  /
uccaistamÃm  /
adravyaprakar«e iti kim ? uccaistara÷  /
uccaistama÷ //


____________________________________________________________________


[#561]

##  || PS_5,4.12 ||


_____START JKv_5,4.12:

kimettiÇavyayaghÃd adravyaprakar«e amu pratyayo bhavati chandasi vi«aye  /
cakÃrÃd Ãmu ca  /
prataraæ na Ãyu÷  /
pratarÃæ naya  /
svarÃdi«u am Ãm iti paÂhyate, tasmÃt tadantasya avyayatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.13 ||


_____START JKv_5,4.13:

anugadati iti anugÃdi  /
anugÃdinÓabdÃt svÃrthe Âhak pratyayo bhavati  /
ÃnugÃdika÷ //


____________________________________________________________________


#<ïaca÷ striyÃm a¤>#  || PS_5,4.14 ||


_____START JKv_5,4.14:

karmavyatihÃre ïac striyÃm (*3,3.43)  /
iti ïac vihita÷, tadantÃt svÃrthe a¤ pratyayo bhavati striyÃæ vi«aye  /
vyÃvakroÓÅ  /
vyÃvahÃsÅ vartate  /
strÅgrahaïaæ kimartham, yÃvatà ïac striyÃm eva vihita÷, tata÷ svÃrthikas tatra+eva bhavi«yati ? evaæ tarhy etaj j¤Ãpayati - svÃrthikÃ÷ pratyayà prak­tito liÇgavacanÃnyativartante 'pi iti  /
tena gu¬akalpà drÃk«Ã, tailakalpà prasannÃ, deva eva devatà ity evam Ãdi upapannaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.15 ||


_____START JKv_5,4.15:

abhividhau bhÃva inuï (*3,3.44) vihita÷, tadantÃt svÃrthe aï pratyayo bhavati  /
sÃærÃviïaæ vartate  /
sÃækÆÂinam //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.16 ||


_____START JKv_5,4.16:

visarati iti visÃrÅ  /
visÃrinÓabdÃt svÃrthe aï pratyayo bhavati matsye 'bhidheye  /
vaisÃriïo matsya÷  /
matsye iti kim ? visÃrÅ devadatta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.17 ||


_____START JKv_5,4.17:

saÇkhyÃÓabdebhya÷ kriyÃbhyÃv­ttigaïane vartamÃnebhya÷ svÃrthe k­tvasuc pratyayo bhavati  /
pauna÷punyam abhyÃv­tti÷  /
ekakakÃrt­ïÃæ tulyajÃtÅyÃnÃæ kriyÃïÃæ janmasaÇkhyÃnaæ kriyÃbhyÃv­ttigaïanaæ, tatra pratyaya÷  /
pa¤cavÃrÃn bhuÇkte pa¤cak­tva÷  /
saptak­tva÷  /
saÇkhyÃyÃ÷ iti kim ? mÆrÅn vÃrÃn bhuÇkte  /
kriyÃgrahaïam kimartham, yÃvatà abhyav­tti÷ kriyÃyà eva sambhavati, na dravyaguïayo÷ ? uttarÃrthaæ kriyÃgrahaïam  /
ekasya sak­c ca (*5,4.19) ity atra kriya+eva gaïyate, na abhyÃv­tti÷, asambhavÃt  /
abhyÃv­ttigrahaïaæ kim ? kriyÃmÃtragrahaïe mà bhÆt  /
pa¤ca pÃkÃ÷  /
daÓa pÃkÃ÷  /

[#562]

gaïanagrahaïaæ kimartham, yÃvatà gaïanÃtmikaiva saÇkhyà ? akriyamÃïe gaïanagrahaïe kriyÃbhyÃv­ttau vartamÃnebhya÷ saÇkhyeyavacanebhya eva pratyaya÷ syÃt, ÓatavÃrÃn bhuÇkte Óatak­tva÷ iti ? iha na syÃt, Óataæ vÃrÃïÃæ bhuÇkte iti ? na hy atra abhyÃv­ttau ÓataÓabda÷, saÇkhyÃnamÃtrav­ttitvÃt  /
gaïanagrahaïÃt tu sarvatra siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.18 ||


_____START JKv_5,4.18:

dvi tri catur ity etebhya÷ saÇkhyÃÓabdebhya÷ kriyÃbhyÃv­ttigaïane vartamÃnebhya÷ suc pratyayo bhavati  /
k­tvasuco 'pavÃda÷  /
dvirbhuÇkte  /
trirbhuÇkte  /
catrubhuktam  /
cakÃra÷ svarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.19 ||


_____START JKv_5,4.19:

ekaÓabdasya sak­t ity ayam ÃdeÓo bhavati suc ca pratyaya÷ kriyÃgaïena  /
k­tvasuco 'pavÃda÷  /
abhyÃv­ttis tv iha na sambhavati  /
sak­d bhuÇkte  /
sak­dadhÅte  /
eka÷ pÃka÷ ity atra na bhavati, anabhidhÃnÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.20 ||


_____START JKv_5,4.20:

bahuÓabdÃt kriyÃbhyÃv­tigaïane vartamÃnÃt vibhëà dhà pratyayo bhavati  /
k­tvasuco 'pavÃda÷  /
pak«e so 'pi bhavati  /
aviprak­«Âagrahaïaæ kriyÃbhyÃv­ttiviÓe«aïam  /
kriyÃïÃmutpattayaÓ ced ÃsannakÃlÃ÷ bhavanti, na viprak­«ÂakÃlÃ÷  /
bahudhà divasasya bhuÇkte, bahuk­tvo divasasya bhuÇkte  /
aviprak­«ÂakÃle iti kim ? bahuk­tvo mÃsasya bhuÇkte //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.21 ||


_____START JKv_5,4.21:

tad iti prathamÃsamarthavibhakti÷  /
prÃcuryeïa prastutaæ prak­tam  /
prathamÃsamarthÃt prak­topÃdhike 'rthe vartamÃnÃt svÃrthe maya pratyayo bhavati  /
ÂakÃro ÇÅbartha÷  /
annaæ prak­tam annamayam  /
apÆpamayam  /
apare punar evam sÆtrÃrtham Ãhu÷  /
prakrtam iti ucyate 'smin iti prak­tavacanam  /
tad iti prathamÃsamarthÃt prak­tavacane 'bhidheye maya pratyayo bhavati  /
annaæ prak­tam asmin annamayo yaj¤a÷  /
apÆpamayaæ parva  /
vaÂakamayÅ yÃtrà  /
dvayam api pramÃïam, ubhayathà sÆtrapraïayanÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.22 ||


_____START JKv_5,4.22:

tatprak­tavacane ity eva  /
bahusu prak­te«u ucyamÃnesu samÆhavat pratyayà bhavanti  /
cakÃrÃt maya ca  /
modakÃ÷ prak­tÃ÷ prÃcuryeïa prastutÃ÷ maudakikam, modakamayam  /
Óëkulikam, Óa«kulÅmayam  /
ativartante 'pi svÃrthikÃ÷ prak­tito liÇgavacanÃni  /

[#563]

dvitÅye sÆtrÃrthe - modakÃ÷ prak­tÃ÷ asmin yaj¤e maudakiko yaj¤a÷, modakamaya÷  /
Óëkulika÷, Óa«kulÅmaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.23 ||


_____START JKv_5,4.23:

anantÃdibhya÷ svÃrthe ¤ya÷ pratyayo bhavati  /
ananta eva Ãnantyam  /
Ãvasatha eva Ãvasathyam  /
iti ha aitihyam  /
nipÃtasamudÃyo 'yam upadeÓapÃramparye vartate  /
bhe«ajam eva bhai«ajyam  /
mahÃvibhëayà vikalpate pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.24 ||


_____START JKv_5,4.24:

devatÃÓabdÃntÃt prÃtipadikÃt caturthÅsamarthÃt tÃdarthe yatpratyayo bhavati  /
tadartha eva tÃdarthyam  /
cÃtuvarïyÃditvÃt «ya¤  /
tad iti prak­tyarthe nirdiÓyate  /
ÃgnidevatÃyai idam agnidevatyam  /
pit­devatyam  /
vÃyudevatyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.25 ||


_____START JKv_5,4.25:

tÃdarthye ity eva  /
pÃdÃrghaÓabdÃbhyÃæ caturthÅsamarthÃbhyÃæ tÃdarthye abhidheye yatpratyayo bhavati  /
pÃdarthamudakaæ pÃdyam  /
arghyam  /
anuktasamuccayÃrthaÓ cakÃra÷  /
yathÃdarÓanam anyatra api pratyayo bhavati  /
e«a vai chandasya÷ prajÃpati÷  /
vasu, apas, oka, kavi, k«ema, udaka, varcas, ni«kevala, uktha, jana, pÆrva, nava, sÆra, marta, yavi«Âha ity etebhya÷ chandasi svÃrthe yatpratyayo bhavati  /
agnirÅÓe vasavyasya  /
apasyo vasÃnÃ÷  /
dvitÅyÃbahuvacanasya aluk  /
apo vasÃnÃ÷ ity artha÷  /
sva okye  /
kavyo 'si kavyavÃhana÷  /
k«emyamadhyavasyati  /
vÃyur varcasya÷  /
ni«kevalyaæ Óaæsanti  /
ukthyaæ Óaæsati  /
janyaæ tÃbhi÷  /
pÆrvyà vidu÷  /
stomaæ janayÃmi navyam  /
sÆrya÷  /
matya÷  /
yavi«Âhya÷  /
Ãmu«yÃyaïÃmu«yaputriketyupasaÇkhyÃnam  /

[#564]

samaÓabdÃdÃvatupratyayo vaktavya÷  /
samÃvad vasati  /
navasya nÆ ÃdeÓastnaptanapkhÃÓ ca pratyayÃ÷  /
nÆtnam, nÆtanam, navÅnam  /
naÓca purÃïe prÃt  /
purÃne vartamÃnÃt praÓabdÃn napratyayo bhavati  /
cakÃrÃn naptanapkhÃÓca  /
praïam, pratnam, pratanam, prÅïam  /
bhÃgarÆpanÃmabhyo dheya÷ pratyayo vaktavya÷  /
bhÃgadheyam  /
rÆpadheyam  /
nÃmadheyam  /
mitrÃcchandasi  /
mitradheye yatasva  /
ÃgnÅghrÃsÃdharaïÃda¤  /
ÃgnÅghram  /
sÃdhÃraïam  /
striyÃæ ÇÅp - ÃgnÅghrÅ sÃdhÃraïÅ  /
vÃprakaranÃc ca vikalpante etÃny upasaækhyÃnÃni, tena yathÃprÃptam api bhavati, ÃgnÅghrà ÓÃlÃ, sÃdhÃraïà bhÆ÷ iti  /
ayavasamarudbhyÃæ chandasya¤ vaktavya÷  /
Ãyavase ramante  /
mÃrutaæ ÓardhÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.26 ||

_____START JKv_5,4.26:

tÃdarthye ity eva  /
atithiÓabdÃt caturthisamarthÃt tÃdarthye abhidheye ¤ya÷ pratyayo bhavati  /
atithaye idam Ãtitham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.27 ||


_____START JKv_5,4.27:

tÃdarthye iti niv­ttam  /
devaÓabdÃt svÃrthe talpratyayo bhavati  /
deva eva devatà //


____________________________________________________________________


[#565]

##  || PS_5,4.28 ||


_____START JKv_5,4.28:

aviÓabdÃt svÃrthe ka÷ pratyayo bhavati  /
avir eva avika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.29 ||

_____START JKv_5,4.29:

yÃva ity evam Ãdibhya÷ svÃrthe kanpratyayo bhavati  /
yÃva eva yÃvaka÷  /
mÃïika÷  /
yÃva  /
maïi  /
asthi  /
caï¬a  /
pÅta  /
stamba  /
­tÃvu«ïaÓÅte  /
paÓau lÆnaviyÃte  /
aïu nipuïe  /
putra k­trime  /
snÃta vedasamÃptau  /
ÓÆnya rikte  /
dÃna kutsite  /
tanu sÆtre  /
ÅyasaÓca  /
Óreyaska÷  /
j¤Ãta  /
kumÃrÅkrŬanakÃni ca  /
yÃvÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.30 ||


_____START JKv_5,4.30:

lohitaÓabdÃt maïau vartamÃnÃt svÃrthe kanpratyayo bhavati  /
lohito maïi÷ lohitaka÷  /
maïau iti kim ? lohita÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.31 ||


_____START JKv_5,4.31:

anitye varïe vartamÃnÃt lohitaÓabdÃt svÃrthe kanpratyayo bhavati  /
lohitaka÷ kopena  /
lohitaka÷ pŬanena  /
anitye iti kim ? lohito gau÷  /
lohitaæ rudhiram  /
lohitÃlliÇgabÃdhanaæ và vaktavyam  /
lohitikà kopena  /
lohinikà kopena //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.32 ||


_____START JKv_5,4.32:

lÃk«Ãdinà rakte yo lohitaÓabda÷, tasmÃt kanpratyayo bhavati  /
lohitaka÷ kambala÷  /
lohitaka÷ paÂa÷  /
liÇgabÃdhanaæ và ity eva, lohitikÃ, kohinikà ÓÃÂÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.33 ||

_____START JKv_5,4.33:

varne ca anitye (*5,4.31), rakte (*5,4.32) iti dvayam apy anuvartate  /
kÃlaÓabdÃt anitye vartamÃnÃt rakte ca kanpratyayo bhavati  /
kÃlakaæ mukhaæ vailak«yeïa  /
rakte - kÃlaka÷ paÂa÷  /
kÃlikà ÓÃÂÅ //


____________________________________________________________________


[#566]

##  || PS_5,4.34 ||


_____START JKv_5,4.34:

vinaya ity evam Ãdibhya÷ svÃrthe Âhak pratyayo bhavati  /
vinaya eva vainayika÷  /
sÃmayika÷  /
aupayika÷  /
vibhëÃgrahaïena pratyayo vikalpyate  /
vinaya  /
samaya  /
upÃyÃdghrasvatvaæ ca  /
saÇgati  /
katha¤cit  /
akasmÃt  /
samayÃcÃra  /
upacÃra  /
samÃcÃra  /
vyavahÃra  /
sampradÃna  /
samutkar«a  /
samÆha  /
viÓe«a  /
atyaya  /
vinayÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.35 ||


_____START JKv_5,4.35:

vyÃh­ta÷ prakÃÓito 'rtho yasyÃstasyÃæ vÃci vartamÃnÃd vÃcÓabdÃt svÃrthe Âhakpratyayo bhavati  /
pÆrvamnyena+uktÃrthatvÃt sandeÓavÃg vyÃh­tÃrthà ity ucyate  /
vÃcikaæ kathayati  /
vÃcikaæ Óraddadhe  /
vyÃh­tÃrthÃyÃm iti kim ? madhurà vÃk devadattasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.36 ||


_____START JKv_5,4.36:

vyÃh­tÃrthayà vÃcà yat karma yuktaæ, tadabhidhÃyina÷ karmaÓabdÃt svÃrthe aï pratyayo bhavati  /
karma eva kÃrmaïam  /
vÃcikaæ Órutvà tathaiva yat karma kriyate tat kÃrmaïam ity ucyate  /
aïprakaraïe kulÃlavaru¬ani«ÃdakarmÃracaï¬ÃlamitrÃmitrebhyaÓ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
kulÃla eva kaulÃla÷  /
vÃru¬a÷  /
nai«Ãda÷  /
kÃrmÃra÷  /
cÃï¬Ãla÷  /
maitra÷  /
Ãmitra÷  /
sÃnnÃyÃnujÃvarÃnu«ÆkëÂubhacÃtu«prÃÓyarÃk«oghna- vaiyÃtavaik­tavÃrivask­tÃgrÃyaïÃgrahÃyaïasÃntapanÃ÷  /
ete 'ïantÃ÷ svÃrthikÃÓchandasi bhëÃyÃæ ce«yante  /
sÃnnÃyyam  /
ÃnujÃvara÷  /
Ãnu«Æka÷  /
ëÂubha÷  /
cÃtu«prÃÓya÷  /
rÃk«oghnam  /
vaiyÃta÷  /
vaik­ta÷  /
vÃrivask­ta÷  /
ÃgrÃyaïa÷  /
ÃgrahÃyaïa÷  /
sÃntapana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.37 ||


_____START JKv_5,4.37:

o«adhiÓabdÃd ajÃtau vartamÃnÃt svÃrthe 'ïpratyayo bhavati  /
au«adhaæ pibati  /
au«adhaæ dadÃti  /
ajÃtau iti kim ? o«adhaya÷ k«etre rƬhà bhavanti //


____________________________________________________________________


[#567]

##  || PS_5,4.38 ||


_____START JKv_5,4.38:

prajÃnÃti iti praj¤a÷  /
praj¤a ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ svÃrthe aïpratyayo bhavati  /
praj¤a eva prÃj¤a÷  /
prÃj¤Å strÅ  /
yasya astu praj¤Ã vidyate sà prÃj¤Ã praj¤Ã-ÓraddhÃ-arcÃ-v­ttibhyo ïa÷ (*5,2.101) iti  /
vidannityatra paÂhyate  /
vide÷ Óatrantasya grahaïaæ, vide÷ Óaturvasu÷ (*7,2.36) ity ata eva j¤ÃpakÃt pÃk«iko vasvÃdeÓa÷  /
anyatarasyÃægrahaïaæ và tatra anuvartate, tu-hyos tÃtaÇ ÃÓi«y-anyatarasyÃm (*7,1.35) iti  /
praj¤a  /
vaïij  /
uÓij  /
u«ïij  /
pratyak«a  /
vidvas  /
vidan  /
«o¬an  /
«o¬aÓa  /
vidyà /
manas  /
Órotra ÓarÅre - Órautram  /
juhvat k­«ïam­ge  /
cikÅr«at  /
cora  /
Óatru  /
yodha  /
cak«us  /
vak«as  /
dhÆrta  /
vas  /
et  /
marut  /
kruÇ  /
rÃjà  /
satvantu  /
daÓÃrha  /
vayas  /
Ãtura  /
rak«as  /
piÓÃca  /
aÓani  /
kÃr«Ãpaïa  /
devatà /
bandhu  /
praj¤Ãdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.39 ||


_____START JKv_5,4.39:

m­cchabdÃt svÃrthe tikanpratyayo bhavati  /
vikalpa÷ srvatrÃnuvartate  /
m­d eva m­ttikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.40 ||


_____START JKv_5,4.40:

praÓaæsopÃdhike 'rthe vartamÃnÃn m­cchabdÃt sa sna ity etau pratyayau bhavata÷  /
rÆpapa÷ apavÃda÷  /
praÓastà m­d m­tsÃ, m­tsnà  /
nityaÓ ca ayaæ pratyaya÷, uttarasÆtre 'nyatarasyÃæ grahaïÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.41 ||


_____START JKv_5,4.41:

praÓaæsÃyÃm ity eva  /
v­ka-jye«ÂhÃbhyÃæ praÓaæsopÃdhike 'rthe vartamÃnÃbhyÃæ yathÃsaÇkhyam til-tÃtilau pratyayau bhavata÷ chandasi vi«aye  /
rÆpapo 'pavÃdau  /
v­kati÷  /
jye«ÂhatÃti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.42 ||


_____START JKv_5,4.42:

bahvarthÃt alpÃrthÃc ca kÃrakÃbhidhÃyina÷ ÓabdÃt Óaspratyayo bhavati anyatarasyÃm  /
viÓe«ÃnabhidhÃnÃc ca sarvaæ karmÃdikÃrakaæ g­hyate  /
bahÆni dadÃti bahuÓo dadÃti  /
alpaæ dadÃti alpaÓo dadÃti  /
bahubhir dadÃti bahuÓo dadÃti  /
alpena, alpaÓa÷  /
bahubhya÷, bahuÓa÷  /
alpÃya, alpaÓa÷ ity evam ÃdyudÃhÃryam  /
bahvalpÃrthÃt iti kim ? gÃæ dadÃti  /

[#568]

aÓvaæ dadÃti  /
kÃrakÃt iti kim ? bahÆnÃæ svÃmÅ  /
alpÃnÃm svÃmÅ  /
arthagrahaïÃt paryÃyebhyo 'pi bhavati  /
bhÆriÓo dadÃti  /
stokaÓo dadÃti  /
bahvalpÃrthÃn maÇgalÃmaÇgalavacanam  /
yatra maÇgalaæ gamyate tatra ayaæ pratyaya isyate  /
bahuÓo dadÃti iti Ãbhyudayike«u karmasu  /
alpaÓo dadÃti iti ani«Âe«u karmasu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.43 ||


_____START JKv_5,4.43:

saÇkhyÃvÃcibhya÷ prÃtipadikebhya÷ ekavacanÃc ca vÅpsÃyÃæ dyotyÃyÃæ Óaspratyayo bhavati anyatarasyÃm  /
dvau dvau modakau dadÃti dviÓa÷  /
triÓa÷  /
ekavacanÃt khalv api - kÃr«Ãpaïaæ kÃr«Ãpaïaæ dadÃti kar«ÃpaïaÓa÷  /
mëaÓa÷  /
pÃdaÓo dadÃti  /
eko 'rtha ucyate yena tad ekavacanam  /
kÃr«ÃpaïÃdayaÓ ca parimÃïaÓabdÃ÷ v­ttÃvekÃrthà eva bhavanti  /
saÇkhyaikavacanÃt iti kim ? ghaÂaæ ghaÂaæ dadÃti  /
vÅpsÃyÃm iti kim ? dvau dadÃti  /
kÃr«Ãpaïam dadÃti  /
kÃrakÃt ity eva, dvayor dvayo÷ svÃmÅ  /
kÃr«Ãpaïasya kÃr«Ãpaïasya svÃmÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.44 ||


_____START JKv_5,4.44:

pratinà karmapravacanÅyena yoge yà pa¤camÅ vihità tadantÃt tasi÷ pratyayo bhavati  /
pradyumno vÃsudevata÷ prati  /
abhimanyur arjunata÷ prati  /
vÃgrahaïÃnuv­tter vikalpena bhavati  /
vÃsudevÃd arjunÃd ity api bhavati  /
tasiprakaraïa ÃdyÃdibhya upasaÇkhyÃnam  /
Ãdau Ãdita÷  /
madyata÷  /
pÃrÓvata÷  /
p­«Âhata÷  /
Ãk­tigaïaÓ ca ayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.45 ||


_____START JKv_5,4.45:

apÃdÃne yà pa¤camÅ tasyÃ÷ pa¤camyÃ÷ và tasi÷ pratyayo bhavati, tac ced apÃdÃnaæ hÅyaruho÷ sambandhi na bhavati  /
grÃmata÷ Ãgacchati, grÃmÃt  /
corata÷ bibheti, corÃt  /
adhyayanata÷ parÃjayate, adhyayanÃt  /
ahÅyaruho÷ iti kim ? sÃrthÃd hÅyate  /
parvatÃdavarohati  /
hÅyate iti kvikÃranirdeÓo jahÃte÷ pratipattyartha÷, jihÅter mà bhÆt, bhÆmita ujjihÅte, bhÆmer ujjihÅte  /
kathaæ mantro hÅna÷ svarato varïato và iti  /
na+e«Ã pa¤camÅ  /
kiæ tarhi, t­tÅyà  /
svareïa varïena và hÅna÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#569]
##  || PS_5,4.46 ||


_____START JKv_5,4.46:

atikramya graha÷ atigraha÷  /
acalanam avyathanam  /
k«epo nindà  /
atigrahÃdivi«aye yà t­tÅyà tadantÃd và tasi÷ pratyayo bhavati, sà cet kartari na bhavati  /
v­ttena atig­hyate v­ttato 'tig­hyate  /
cÃritreïa atig­hyate cÃritrato 'tig­hyate  /
su«Âhuv­ttavÃn anyÃn atikramya v­ttena g­hyate ity artha÷  /
avyathane - v­ttena na vyathate v­ttato na vyathate  /
cÃritreïa na vyathate cÃritrato na vyathate  /
v­ttena na calati ity artha÷  /
k«epe - v­ttena k«ipto v­ttata÷ k«ipta÷  /
cÃritreïa k«ipta÷ cÃritrata÷ k«ipta÷  /
v­ttena nindita÷ ity artha÷  /
akartari iti kim ? devadattena k«ipta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.47 ||


_____START JKv_5,4.47:

akartari t­tÅyÃyÃ÷ (*5,4.46) ity eva  /
hÅyamÃnena pÃpena ca yogo yasya tad vÃcina÷ ÓabdÃt parà yà t­tÅyà vibhaktir akartari tadantÃd và tasi÷ pratyayo bhavati  /
v­ttena hÅyate v­ttato hÅyate  /
cÃritreïa hÅyate cÃritrato hÅyate  /
pÃpayogÃt - v­ttena pÃpa÷ v­ttata÷ pÃpa÷  /
cÃritreïa pÃpa÷ cÃritrata÷ pÃpa÷  /
k«epasya ca avivak«ÃyÃæ tat tv ÃkhyÃyÃm idam udÃharaïam  /
k«epe hi pÆrveïa+eva siddham  /
akartari ity eva, devadattena hÅyate //

____________________________________________________________________


#<«a«Âhyà vyÃÓraye>#  || PS_5,4.48 ||


_____START JKv_5,4.48:

nÃnÃpak«asamÃÓrayo vyÃÓraya÷  /
vyÃÓraye gamyamÃne «a«ÂhyantÃd và tasi÷ pratyayo bhavati  /
devà arjunato 'bhavan  /
ÃdityÃ÷ karïato 'bhavan  /
«a«ÂhÅ ca atra pak«Ãpek«aiva  /
arjunasya pak«e, karïasya pak«e ity artha÷  /
vyÃÓraye iti kim ? v­k«asya ÓÃkhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.49 ||


_____START JKv_5,4.49:

rogo vyÃdhi÷  /
tad vÃcina÷ ÓabdÃd yà «a«thÅ vibhakti÷, tadantÃd và tasi÷ pratyayo bhavati apanayane gamyamÃne  /
apanayanaæ pratÅkÃra÷  /
cikitsà ity artha÷  /
pravÃhikÃta÷ kuru  /
kÃsata÷ kuru  /
chardikÃta÷ kuru  /
pratÅkÃramasyÃ÷ kuru ity artha÷  /
apanayane iti kim ? pravÃhikÃyÃ÷ prakopanaæ kuru //


____________________________________________________________________

[#570]

##  || PS_5,4.50 ||


_____START JKv_5,4.50:

kÃraïasya vikÃrarÆpeïa abhÆtasya tadÃtmanà bhÃva÷ abhÆtatadbhÃva÷  /
sampadyate÷ kartà sampadyakartà  /
sampadyakartari vartamÃnÃt prÃtipadikÃt abhÆtatadbhÃve gamyamÃne k­bhvastibhir dhÃtubhir yoge cvi÷ pratyayo bhavati  /
aÓukla÷ Óukla÷ sampadyate, taæ karoti ÓuklÅkaroti  /
malinaæ ÓuklÅkaroti  /
ÓuklÅbhavati  /
ÓuklÅsyÃt  /
ghaÂÅkaroti m­dam  /
ghaÂÅbhavati  /
ghaÂÅsyÃt  /
abhÆtatadbhÃve iti kim ? Óuklaæ karoti  /
na atra prak­tir vivak«ità  /
k­bhvastiyoge iti kim ? aÓukla÷ Óuklo jÃyate  /
sampadyakrtari iti kim, yÃvatà abhÆtatadbhÃvasÃmarthyÃl labdham eva sampadyakart­tvam ? kÃrakÃntarasampattau mà bhÆt, adevag­he devag­he sampadyate  /
devag­hasyÃdheyaviÓe«asambandhena abhÆtatadbhÃva÷ sattvÃdhikaraïasya, na kartu÷ iti ? //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.51 ||


_____START JKv_5,4.51:


aru÷prabhrtÅnÃm antasya lopo bhavati cviÓ ca pratyaya÷  /
atra sarvaviÓe«aïasambandhÃt pÆrveïa+eva pratyaya÷ siddha÷, lopamÃtrÃrtha Ãrambha÷  /
anaruraru÷ sampadyate, taæ karoti arÆkaroti  /
arÆbhavati  /
arÆsyÃt  /
manas - unmanÅkaroti  /
unmanÅbhavati  /
unmanÅsyÃt  /
cak«us - uccak«Ækaroti  /
uccak«Æbhavati  /
uccak«ÆsyÃt  /
cetas - vicetÅkaroti  /
vicetÅbhavati  /
vicetÅsyÃt  /
rahas - virahÅkaroti  /
virahÅbhavati  /
virahÅsyÃt  /
rajas - virajÅkaroti  /
virajÅbhavati  /
virajÅsyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.52 ||


_____START JKv_5,4.52:

abhÆtatadbhÃve k­bhvastiyoge sampadyakartari iti sarvam anuvartate  /
asmin vi«aye vibhëa sÃti÷ prayayo bhavati kÃrtsnye gamyamÃne  /
yadi prakrti÷ k­tsnÃæ vikÃrÃtmatÃmÃpadyate ity artha÷  /
agnisÃdbhavati Óastram, agnÅbhavati Óastram  /
udakasÃdbhavati, udakÅbhavati lavaïam  /
kÃrtsnye iti kim ? ekadeÓena paÂa÷ ÓuklÅbhavati  /
vibhëÃgrahaïam cve÷ prÃpakam  /
pratyayavikalpas tu mahÃvibhëaya+eva siddha÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.53 ||


_____START JKv_5,4.53:

abhividhi÷ abhivyÃpti÷  /
abhividhau gamyamÃne cvivi«aye sÃti÷ pratyayo bhavati sampadà yoge, cakÃrÃt k­bhvastibhiÓ ca  /
vibhëÃgrahaïÃnuv­tte÷ cvir apy abhyanuj¤Ãyate  /
sa tu k­bhvastibhir eva yoge bhavati, na sampadà  /
agnisÃtsampadyate, agnisÃdbhavati  /
udakasÃtsampadyate, udakasÃdbhavati lavaïam  /
agnÅbhavati  /
udakÅbhavati  /

[#571]

athÃbhividhe÷ kÃrtsnyasya ca ko viÓe«a÷ ? yatra+ekadeÓena api sarvà prak­tir vikÃram Ãpadyate so 'bhividhi÷, yathÃ+asyÃæ senÃyÃm utpÃtena sarvaæ Óastram agnisÃtsampadyate, var«Ãsu sarvaæ lavaïamudakasÃtsampadyate iti  /
kÃrtsnyaæ tu sarvÃtmanà dravyasya vikÃrarÆpÃpattau bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.54 ||


_____START JKv_5,4.54:

abhÆtatadbhÃve iti niv­ttam, arthÃntaropÃdÃnÃt  /
k­bhvastiyoge sampadà ca iti vartate  /
tadadhÅnaæ tadÃyattaæ, tatsvÃmikam ity artha÷  /
svÃmisÃmÃnyam, ÅÓitavyasÃmÃnyam ca tadadhÅnaÓabdena nirdiÓyate  /
svÃmiviÓe«avÃcina÷ prÃtipadikÃt ÅÓitavye 'bhidheye sÃti÷ pratyayo bhavati k­bhvastibhi÷ sampadà ca yoge  /
rÃjÃdhÅnaæ karoti rÃjasÃtkaroti  /
rÃjasÃdbhavati  /
rÃjasatsyÃt  /
rÃjasÃtsampadyate  /
brÃhmaïasatkaroti  /
brÃhmaïasÃdbhavati  /
brÃhmaïasÃtsyÃt  /
brÃhmaïasÃtsampadyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.55 ||


_____START JKv_5,4.55:

tadadhÅnavacane ca iti anuvarte  /
tasya viÓe«aïaæ deyagrahaïam  /
dÃtavyaæ deyam  /
tadadhÅne deye trà pratyayo bhavati, cakÃrÃt sÃtiÓ ca k­bhvastibhi÷ sampadà ca yoge  /
brÃhmanebhyo deyam iti yad vij¤Ãtam, tad yadà te«Ã samarpaïena tadadhÅnaæ kriyate tadÃtrà pratyaya÷  /
brÃhmaïÃdhÅnaæ deyaæ karoti brÃhmaïasÃtkaroti  /
brÃhmaïatrà karoti  /
brÃhmaïatrà bhavati  /
brÃhmaïatrà syÃt  /
brÃhmaïatrà sampadyate  /
deye iti kim ? rÃjasÃd bhavati rëÂram //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.56 ||


_____START JKv_5,4.56:

sÃtir niv­tta÷, trà pratyayo 'nuvartate  /
devÃdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ dvitÅyÃsaptamyantebhya÷ trà pratyayo bhavati bahulam  /
k­bhvastibhi÷ iti na atra sambadhyate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
devÃn gacchati devatrà gacchati  /
deve«u vasti devatrà vasati  /
manu«yÃn gacchati manu«yatrà gacchati  /
manu«ye«u vasati manu«yatrà vasati  /
evam anye«v apy udÃhÃryam  /
puru«Ãn gacchati purutrà gacchati  /
martyÃn gacchati martyatrà gacchati  /
martye«u vasati martyatrà vasati  /
bahulavacanÃd anyatra api bhavati, bahutrà jÅvato mana÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.57 ||


_____START JKv_5,4.57:

yatra dhvanÃvakÃrÃdayo varïà viÓe«arÆpeïa na vyajyante so 'vhyakta÷  /
tasya anukaraïam avyaktÃnukaraïam  /
dvyac avarÃrdhaæ yasya tad dvyajavarÃrdham  /
avaraÓabdo 'pakar«e  /
yasya apakar«e kriyamÃïe su«Âhu nyÆnamardhaæ dvyackaæ sampadyate, tasmÃd avyaktÃnukaraïÃd anitiparì ¬Ãc pratyayo bhavati  /

[#572]

k­bhvastiyoge ity anuvartate  /
yasya ca dvirvacane k­te dvyajavarÃrdhaæ tata÷ pratyaya÷  /
¬Ãci bahulaæ dve bhavata÷ iti vi«ayasaptamÅ  /
¬Ãci vivak«ite dvirvacanam eva pÆrvaæ kriyate, paÓcÃt pratyaya÷  /
paÂapaÂÃkaroti  /
paÂapaÂÃbhavati  /
paÂapaÂÃsyÃt  /
damadamÃkaroti  /
damadamÃbhavati  /
damadamÃsyÃt  /
avyaktÃnukaraïÃt iti kim ? d­«atkaroti  /
dvajavarÃrdhÃt iti kim ? Óratkaroti  /
avaragrahaïam kim ? kharaÂakharaÂÃkaroti  /
trapaÂatrapaÂÃkaroti  /
anitau iti kim ? paÂiti karoti  /
cakÃra÷ svarÃrtha÷, svaritabÃdhanÃrtha÷  /
paÂapaÂÃsi, atra svarito và 'nudÃtte padÃdau (*8,2.6) iti svarito na bhavati  /
kecid dvyajavarÃrdhyÃd iti yakÃraæ paÂhanti, sa svarthiko vij¤eya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.58 ||


_____START JKv_5,4.58:

dvitÅya-t­tÅyÃdibhya÷ Óabdebhya÷ k­«ÃvabhidheyÃyÃæ ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge, na anyatra  /
puna÷ k­¤grahaïam bhvastyor niv­ttyartham  /
dvitÅyÃkaroti  /
dvitÅyaæ kar«aïaæ vilekhanaæ karoti ity artha÷  /
t­tÅyÃkaroti  /
ÓambÃkaroti  /
anulomak­«Âaæ k«etraæ puna÷ pratilomaæ k­«ati ity artha÷  /
bÅjÃkaroti  /
saha bÅjena vilehanaæ karoti ity artha÷  /
k­«au iti kim ? kvitÅyaæ karoti padam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.59 ||


_____START JKv_5,4.59:

k­¤a÷ iti anuvartate, k­«au iti ca  /
saÇkhyÃvÃcina÷ Óabdasya gunaÓabdo 'nte samÅpe yatra sambhavati sà saÇkhyà guïÃntà ity ucyate  /
tÃd­ÓÃt prÃtipadikÃt k­«ÃvabhidheyÃyÃæ ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge  /
dviguïaæ vilekhanaæ karoti k«etrasya dviguïÃkaroti k«etram  /
triguïÃkaroti  /
k­«au iti kim ? kviguïÃæ karoti rajjum //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.60 ||


_____START JKv_5,4.60:

k­¤a÷ ity eva  /
k­«au iti niv­ttam  /
kartavyasyÃvasaraprÃpti÷ samaya÷, tasya atikramaïaæ yÃpanà  /
samayaÓabdÃd yÃpanÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge  /
samayÃkaroti  /
samayaæ yÃpayati, kÃlak«epaæ karoti ity artha÷  /
yÃpanÃyÃm iti kim ? samayaæ karoti //


____________________________________________________________________


[#573]

##  || PS_5,4.61 ||


_____START JKv_5,4.61:

k­¤a÷ ity eva  /
sapatra-ni«patra-ÓabdÃbhyÃm ativyathane ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge sati  /
ativyathanam atipŬanam  /
sapatrÃkaroti m­gaæ vyÃdha÷  /
sapatraæ Óaramasya ÓarÅre praveÓayati ity artha÷  /
ni«patrÃkroti  /
ÓarÅrÃccharamaparapÃrÓve ni«krÃmayati ity artha÷  /
ativyathane iti kim ? saptraæ v­k«aæ karoti jalasecaka÷  /
ni«patraæ v­k«atalaæ karoti bhÆmiÓodhaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.62 ||


_____START JKv_5,4.62:

k­¤a÷ ity eva  /
ni«kulaÓabdÃt ni«ko«ane vartamÃnÃt k­¤o yoge ¬Ãc pratyayo bhavati  /
ni«ko«aïam antaravayavÃnÃæ bahirni«kÃsanam  /
ni«kulÃkaroti paÓÆn  /
ni«ku«ïÃti ityartha÷  /
ni«ko«aïe iti kim ? ni«kulÃn karoti ÓatrÆn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.63 ||


_____START JKv_5,4.63:

sukha-priya-ÓabdÃbhyÃm Ãnulomye vartamÃnÃbhyÃæ k­¤o yoge ¬Ãc pratyayo bhavati  /
Ãnulomyam anukÆlatÃ, ÃrÃdhyacittÃnuvarttanam  /
sukhÃkaroti  /
priyÃkaroti  /
svÃmyÃde÷ cittamÃrÃdhayati ity artha÷  /
sukhaæ priyaæ và kurvann apy Ãnulomye 'vasthita evam ucyate  /
Ãnulomye iti kim ? sukhaæ karoti, priyaæ karoti au«adhapÃnam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.64 ||


_____START JKv_5,4.64:

k­¤a÷ ity eva  /
du÷khaÓabdÃt prÃtipadikÃt prÃtilomye gamyamÃne ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge  /
prÃtikÆlyaæ pratikÆlatà  /
svÃmyÃdeÓcittapŬanam  /
ku÷khÃkaroti bh­tya÷  /
prÃtilomye iti kim ? du÷khaæ karoti kadannam //


____________________________________________________________________


#<ÓÆlÃt pÃke>#  || PS_5,4.65 ||


_____START JKv_5,4.65:

k­¤a÷ ity eva  /
ÓÆlaÓabdÃt pÃkavi«aye ¬Ãc pratyayo bhavti k­¤o yoge  /
ÓÆle pacati ÓÆlÃkaroti mÃæsam  /
pÃke iti kim ? ÓÆlaæ karoti k­dannam //


____________________________________________________________________


[#574]

##  || PS_5,4.66 ||

_____START JKv_5,4.66:

k­¤a÷ ity eva  /
satyaÓabdÃt aÓapathe ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge  /
satyaÓabdo 'n­tapratipak«avacana÷  /
kvacit tu Óapathe ca vartate, satyena ÓÃpayed dvijam iti, tasya ayaæ prati«edha÷  /
satyÃkaroti vaïik bhÃï¬am  /
mayaitat kretavyam iti tathyaæ karoti  /
aÓapathe iti kim ? satyaæ karoti brÃhmaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.67 ||


_____START JKv_5,4.67:

k­¤a÷ ity eva  /
madraÓabdÃt parivÃpaïe ¬Ãc pratyayo bhavati k­¤o yoge  /
parivÃpaïaæ muï¬anam  /
madraÓabdo maÇgalÃrtha÷  /
maÇgalaæ maï¬anaæ karoti madrÃkaroti  /
bhadrÃc ca+iti vaktavyam  /
bhadrÃkaroti nÃpita÷ kumÃram  /
parivÃpaïe iti kim ? bhadraæ karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.68 ||


_____START JKv_5,4.68:

adhikÃro 'yam  /
ÃpÃdaparisamÃpte÷ ye pratyayÃ÷ vihitÃs te samÃsÃntÃvayavà ekadeÓÃ÷ bhavanti, tadgrahaïena g­hyante iti veditavyam  /
prayojanam - avyayÅbhÃva-dvigu-dvandva-tatpuru«a-bahuvrÅhi-sa¤j¤Ã÷  /
uparÃjam  /
adhirÃjam  /
na avyayÅbhÃvÃt ity e«a vidhir bhavati, anaÓ ca (*5,4.108) iti Âac  /
dvipurÅ, tirpurÅ iti  /
dvigo÷ (*4,1.21) iti ÇÅp bhavati  /
kaÂakavalayinÅ  /
ÓaÇkhanÆpuriïÅ  /
koÓani«adinÅ  /
sraktvacinÅ  /
dvandvopatÃpagarhyÃt iti inir bhavati  /
vidhura÷  /
pradhura÷  /
tatpuru«e tulyÃrtha ity e«a svaro bhavati  /
uccair dhura÷  /
nÅcair dhura÷  /
bahuvrÅhau prak­tyà pÆrvapadam (*6,2.1) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.69 ||


_____START JKv_5,4.69:

yÃn ÓabdÃn upÃdÃya samÃsÃntà vidhÅyante rÃja-aha÷-sakhibhya« Âac (*5,4.91) ity evam ÃdÅn, yadà te pÆjanÃt pÆjanavacanÃt pare bhavanti tadà samÃsÃnto na bhavati  /
surÃjà  /
atirÃjà  /
sugau÷  /
atigau÷  /
pÆjÃyÃæ svatigrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, paramarÃja÷, paramagava÷ iti  /
prÃgbahuvrÅhigrahaïaæ ca kartavyam  /
bahuvrÅhau sakthyak«ïo÷ ity evam Ãdau prati«edho na bhavati  /
susaktha÷  /
atisaktha÷  /
svak«a÷  /
atyak«a÷ //


____________________________________________________________________


[#575]

##  || PS_5,4.70 ||


_____START JKv_5,4.70:

k«epe ya÷ kiæÓabda÷ tata÷ parasya samÃsÃnto na bhavati  /
kiærÃjà yo na rak«ati  /
kiæsakhà yo 'bhidruhyati  /
kiægauryo na vahati  /
kiæ k«epe (*2,1.64) iti samÃsa÷  /
k«epe iti kim ? kasya rÃjà kiærÃja÷  /
kiæ sakha÷  /
kiægava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.71 ||


_____START JKv_5,4.71:

na¤a÷ pare vak«yamÃïà ye rÃjÃdayas tadantÃt tatpuru«Ãt samÃsÃnto na bhavati  /
arÃjà asakhà  /
agau÷  /
tatpur«Ãt iti kim ? an­co mÃïavaka÷  /
adhuraæ ÓakaÂam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.72 ||


_____START JKv_5,4.72:

na¤a÷ paro ya÷ pathinÓabda÷, tadantÃt tatpuru«Ãt samÃsÃnto vibhëà na bhavati  /
purveïa nitya÷ pratisedha÷ prÃpto vikalpyate  /
apatham, apanthÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.73 ||


_____START JKv_5,4.73:

saÇkhyeye yo bahuvrÅhir vartate tasmÃd abahu-gaïa-antÃt ¬ac pratyayo bhavati  /
saÇkhyayÃvyayÃsanna iti yo bahuvrÅhi÷ tasya+idaæ grahaïam  /
upadaÓÃ÷  /
upaviæÓÃ÷  /
upatriæÓÃ÷  /
ÃsannadaÓÃ÷  /
adÆradaÓÃ÷  /
adhikadaÓÃ÷  /
dvitrÃ÷  /
pa¤ca«Ã÷  /
pa¤cadaÓÃ÷  /
saÇkhyeye iti kim ? citragu÷  /
Óabalagu÷  /
abahugaïÃt iti kim ? upabahava÷  /
upagaïÃ÷  /
atra svare viÓe«a÷  /
¬acprakaraïe saÇkhyÃyÃs tatpuru«asya+upasaÇkhyÃnaæ kartavyaæ nistriæÓÃdyartham  /
nirgatÃni triæÓata÷ nistriæÓÃni var«Ãïi devadattasya  /
niÓcatvÃriæÓÃni yaj¤adattasya  /
nirgatastriæÓato 'Çgulibhyo nistriæÓa÷ kha¬ga÷ //


____________________________________________________________________


#<­k-pÆr-ab-dhÆ÷-pathÃm Ãnak«e>#  || PS_5,4.74 ||


_____START JKv_5,4.74:

bahuvrÅhau iti na svaryate  /
sÃmÃnyena vidhÃnam  /
­k pur ap dhur pathin ity evam antÃnÃæ samÃsÃnÃm akÃra÷ pratyayo bhavati samÃsÃnto 'k«e na  /
sÃmarthyÃd dhura etad viÓe«aïam, ­gÃdÅnÃæ na bhavati  /
ak«esambandhinÅ yà dhÆ÷ tadantasya na bhavati  /
an­ca÷  /
bahv­ca÷  /
ardharca÷  /
pur - lalÃÂapuram  /
nÃndÅpuram  /
ap - dvÅpam  /
antarÅpam  /
samÅpam  /
dhur - rÃjadhurà  /
mahÃdhura÷  /
pathin - sthalaptha÷  /
jalapatha÷  /
an­co anak«e iti kim ? ak«asya dhÆ÷ ak«adhÆ÷  /
d­¬hadhÆ÷ ak«a÷  /
an­co mÃïavako j¤ejo, ba÷ v­caÓcaraïÃkhyÃyÃm  /
mÃïavaka÷  /
bahv­co brÃhmaïa÷  /
an­kkaæ sÃma, bahv­kkaæ sÆktam ity atra na bhavati //

____________________________________________________________________


[#576]

##  || PS_5,4.75 ||


_____START JKv_5,4.75:

prati anu ava ity evaæ pÆrvÃt sÃmÃntÃt lomÃntÃt ca samÃsÃd ac pratyayo bhavati  /
pratisÃmam  /
anusÃmam  /
avasÃmam  /
pratilomam  /
anulomam  /
avalomam  /
k­ÓïodakpÃï¬upÆrvÃyà bhÆmer acpratyaya÷ sm­ta÷  /
godÃvaryÃÓ ca nadyÃÓ ca saÇkhyÃyà uttare yadi //
k­«ïabhÆma÷  /
pÃï¬ubhÆma÷  /
udagbhÆma÷  /
pa¤canadam  /
pa¤cagodÃvaram  /
nadÅbhiÓ ca iti avyayÅbhÃva÷  /
bhÆmer api saÇkhyÃpÆrvÃyÃ÷ ac pratyaya i«yate - dvibhÆma÷ prÃsÃda÷  /
tribhÆma÷  /
daÓabhÆmakaæ sutram anyatra api ca d­Óyate - padmanÃbha÷  /
ÆrïanÃbha÷  /
dÅrgharÃtra÷  /
samarÃtra÷  /
arÃtra÷  /
tad etat sarvam iha yogavibhÃgaæ k­tvà sÃdhayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.76 ||


_____START JKv_5,4.76:

ac ity anuvartate  /
darÓanÃd anyatra yo 'k«iÓabda÷ tadantÃt ac pratyayo bhavati  /
labaïÃk«aæ  /
pu«karÃk«am  /
upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷  /
adarÓanÃt iti kim ? brÃhmaïÃk«i  /
kathaæ kabarÃk«am, gavÃk«am iti ? aÓvÃdÅnÃæ mukhapracchÃdanÃrthaæ bahucchidraæ kabarÃk«am, tena api hi d­Óyate, gavÃk«eïa ca ? na+e«a do«a÷  /
cak«u÷paryÃyavacano darÓanaÓabda÷ prÃïyaÇgavacana iha aÓrÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.77 ||


_____START JKv_5,4.77:

acpratyayÃntà ete Óabdà nipÃtyante  /
samÃse vyavasthà api nipÃtanÃd eva pratipattavyà  /
ÃdyÃstrayo bahuvrÅhaya÷  /
ad­ÓyÃni avidyamÃnÃni và catvÃri yasya so 'catura÷  /
vigatÃni catvÃri yasya sa vicatura÷  /
ÓobhanÃni catvÃri yasya sa sucatura÷  /
ata÷ pare ekÃdaÓa dvandvÃ÷  /
strÅ ca pumÃæÓ ca strÅpuæsau  /
iha na bhavati, striyÃ÷ pumÃn iti  /
dhenuÓ ca ana¬vÃæÓ ca dhenvana¬uhau  /
­k ca sÃma ca ­k«Ãme  /
vÃk ca manaÓ ca vÃÇmanase  /
ak«i ca bhruvau ca ak«ibhruvam  /
dÃrÃÓ ca gÃvaÓ ca dÃragavam  /

[#577]

ÆrÆ ca a«ÂhÅvantau ca Ærva«ÂhÅvam  /
Âilopo nipÃtyate  /
pÃdau ca a«ÂhÅvantau ca pada«ÂhÅvam  /
pÃdasya padbhÃvo nipÃtyate  /
naktaæ ca divà ca naktaædivam  /
daptamyarthav­ttayor avyayayo÷ samÃso 'pi nipÃtanÃd eva  /
rÃtrau ca divà ca rÃtriædivam  /
pÆrvapadasya mÃntatvaæ nipÃtyate  /
ahani ca divà ca ahardivam  /
nanu ca paryÃyÃvetau, katham anayor dvandva÷ ? vÅpsÃyÃæ dvandvo nipÃtyate  /
ahanyahani ity artha÷  /
eko 'vyavyÅbhÃva÷ sÃkalye - sarajasamabhyavaharati  /
bahuvrÅhau na bhavati, saha rajasà saraja÷ paÇkajam iti  /
tata÷ tatpuru«a÷ - niÓcitaæ Óreyo ni÷Óreyasam  /
ni÷Óreyaska÷ puru«a÷ ity atra na bhavati  /
tata÷ «a«ÂhÅsamÃsa÷ - puru«asya Ãyu÷ puru«Ãyu«am  /
dvandve na bhavati, puru«aÓca ÃyuÓca puru«Ãyu«Å  /
tato dvigÆ - dve Ãyu«Å samÃh­te dvyÃyu«am  /
tryÃyu«am  /
iha na bhavati, dvyor Ãyu÷ dvyÃyu÷ tryÃyu÷ iti  /
tato dvandva÷ - ­k ca yajuÓ ca ­gyaju«am  /
iha na bhavati, ­gyajurasya unmugdhasya ­gyajurunmugdha÷  /
jÃtÃdipÆrvapadà uk«aÓabdÃntÃstraya÷ karmadhÃrayÃ÷ - jÃtok«a÷  /
mahok«a÷  /
v­ddhok«a÷  /
bahuvrÅhau na bhavati, jÃtok«Ã brÃhmaïa÷  /
mahok«Ã, v­ddhok«Ã iti  /
tato 'vyayÅbhÃva÷ - Óuna÷ samÅpam upaÓunam  /
ÂilopÃbhÃva÷ samprasÃraïaæ ca nipÃtanÃd eva  /
tata÷ saptamÅsamÃsa÷ - go«Âhe Óvà go«ÂhaÓva÷  /
caturo 'cprakaraïe tryupÃbhyÃm upasaÇkhyÃnam  /
tricaturÃ÷  /
upacaturÃ÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.78 ||


_____START JKv_5,4.78:

brahmahastibhyÃæ paro yo varca÷Óabdas tadantÃt samÃsÃd ac pratyayo bhavati  /
brahmavarcasam  /
hastivarcasam  /
palyarÃjabhyÃæ ca+iti vaktavyam  /
palyavarcasam  /
rÃjavarcasam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.79 ||


_____START JKv_5,4.79:

ava sam andha ity etebhyo ya÷ para÷ tamasÓabda÷ tadantÃt samÃsÃt ac pratyayo bhavati  /
avatamasam  /
santamasam  /
andhatamasam //


____________________________________________________________________


#<Óvaso vasÅya÷-Óreyasa÷>#  || PS_5,4.80 ||


_____START JKv_5,4.80:

Óvasa÷ parau yau vasÅyas-Óreyas-Óabdau tadantÃt samÃsÃt ac pratyayo bhavati  /
ÓvovasÅyasam  /
Óva÷Óreyasam  /
mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷  /
svabhÃvÃc ca+iha Óva÷Óabda÷ uttarapadÃrthasya praÓaæsÃmÃÓÅr vi«ayÃm ÃcaÓÂe, Óva÷Óreyasaæ te bhÆyat  /
Óobhanaæ Óreyas te bhÆyÃt ity artha÷  /
ÓvovasÅyasam ity asya+eva ayaæ paryÃya÷ //


____________________________________________________________________


[#578]

##  || PS_5,4.81 ||


_____START JKv_5,4.81:

anu ava tapta ity etebhya÷ paro yo rahasÓabda÷ tadantÃt samÃsÃd ac pratyaya÷ bhavati  /
anurahasam  /
avarahasam  /
taptarahasam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.82 ||


_____START JKv_5,4.82:

prate÷ paro ya urasÓabda÷ tadantÃt samÃsÃt ac pratyayo bhavati, sa ced urasÓabda÷ saptamÅstho bhavati  /
saptamyarthe vartate ity artha÷  /
urasi vartate  /
vibhaktyarthe avyayam iti samÃsa÷  /
pratyurasam  /
saptamÅsthÃt iti kim ? pratigatam ura÷ pratyura÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.83 ||


_____START JKv_5,4.83:

anugavam ity acpratyayÃntaæ nipÃtyate Ãyame 'bhidheye  /
anugavam yÃnam  /
yasya cÃyÃma÷ (*2,1.16) iti samÃsa÷  /
Ãyame iti kim ? gavÃæ paÓcadanugu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.84 ||


_____START JKv_5,4.84:

dvistÃvà tristÃvà iti vediÓ ced abhidheyà bhavati  /
acpratyaya÷, Âilopa÷, samÃsaÓ ca nipÃtyate  /
yÃvatÅ prak­tau vedi÷ tato dviguïà và triguïà và kasyÃæcid vik­tau tatra+idaæ nipÃtanam  /
dvistÃvà vedi÷  /
tristÃvà vedi÷  /
vedi÷ iti kim ? dvistÃvatÅ, tristÃvatÅ rajju÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.85 ||


_____START JKv_5,4.85:

upasargÃt paro yo 'dhvanÓabda÷ tadantÃt samÃsÃt ac pratyayo bhavati  /
pragato 'dhvÃnaæ prÃdhvor atha÷  /
prÃdhvaæ ÓakaÂam  /
niradhvam  /
pratyadhvam  /
upasargÃt iti kim ? paramÃdhvà  /
uttamadhvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.86 ||


_____START JKv_5,4.86:

aÇguliÓabdÃntasya tatpuru«asya saÇkhyÃde÷ avyayÃdeÓ ca ac pratyayo bhavati  /
dve aÇgulÅ pramÃnam asya dvyaÇgulam  /
tryaÇgulam  /
taddhitÃrtha iti samÃsa÷  /
pramÃïe lo dvigor nityam (*6,2.12) iti mÃtraco lopa÷  /
avyayÃde÷ - nirgatam aÇgulibhya÷ niraÇgulam  /
atyaÇgulam  /
tatpru«asya iti kim ? pa¤cÃÇguli÷  /
atyaÇguli÷ puru«a÷  /
tatpuru«ÃdhikÃraÓ ca dvandvÃccuda«ahÃntÃt iti yÃvat //


____________________________________________________________________


[#579]

##  || PS_5,4.87 ||


_____START JKv_5,4.87:
aharÃdibhya÷ paro yo rÃtriÓabda÷ tadantasya tatpuru«asya ac pratyayo bhavati, cakÃrÃt saÇkhyÃde÷ avyayÃdeÓ ca  /
ahargrahaïaæ dvandvÃrtham  /
ahaÓ ca rÃtriÓ ca ahorÃtra÷  /
sarvarÃtra÷  /
ekadeÓe pÆrvaæ rÃtre÷ pÆrvarÃtra÷  /
apararÃtra÷  /
pÆrvaparÃvara iti samÃsa÷  /
saÇkhyÃtà rÃtri÷ saÇkhyÃtarÃtra÷  /
viÓe«aïaæ viÓe«yeïa iti samÃsa÷  /
evaæ puïyà ratri÷ puïyarÃtra÷  /
saÇkhyÃvyÃyade÷ khalv api - dve rÃtrÅ samÃh­te dvirÃtra÷  /
trirÃtra÷  /
atikrÃnto rÃtrim atirÃtra÷  /
nÅrÃtra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.88 ||


_____START JKv_5,4.88:

rÃja-aha÷-sakhibhya« Âac (*5,4.91) iti vak«yati, tasmin parabhÆte ahan ity etasya ahna÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati etebhya uttarasya  /
saÇkhyÃvyayÃdaya÷prakrÃntÃ÷ sarvanÃmnà pratyavam­Óyante  /
sÃmarthyÃccÃha÷Óabda÷ pÆrvatvena nÃÓrÅyate  /
pariÓi«ÂÃnÃæ grahaïam  /
na hi aha÷ÓabdÃt paro 'ha÷Óabda÷ sambhavati  /
saÇkhyÃyÃstÃvat - dvyor ahnor bhava÷ dvyahna÷  /
tryahna÷  /
avyayÃt - aharatikrÃnta÷ atyahna÷  /
nirahna÷  /
sarvÃhïa÷  /
pÆrvahïa÷  /
aparÃhïa÷  /
saÇkhyÃtÃhna÷  /
puïyaÓabdÃt prati«edhaæ vak«yati //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.89 ||


_____START JKv_5,4.89:

saÇkhyÃdes tatpuru«asya samÃhÃre vartamÃnasya aha÷Óabdasya ahnÃdeÓo na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idyate  /
dve ahanÅ samÃh­te dvyaha÷  /
tryaha÷  /
samÃhÃre iti kim ? dvayor ahno÷ bhava÷ dvyahna÷  /
tryahna÷  /
taddhitÃrtha iti samÃse k­te aïa÷ Ãgatasya dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti luk //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.90 ||


_____START JKv_5,4.90:

uttamaikÃbhyÃæ ca parasya ahna÷ ity ayam ÃdeÓo na bhavati  /
uttamaÓabdo 'nyavacana÷ puïyaÓabdam Ãca«Âe  /
puïyagrahaïam eva na k­tam vaicitryÃrtham puïyÃha÷  /
ekÃha÷  /
kecit tu upottamasya api pratipattyarthaæ varïayanti  /
tena saÇkhyÃtaÓabdÃd api parasya na bhavati, saÇkhyÃtÃha÷ iti //


____________________________________________________________________


[#580]
##  || PS_5,4.91 ||


_____START JKv_5,4.91:

rÃjan ahan sakhi ity evam antÃt prÃtipadikÃt Âac pratyayo bhavati  /
mahÃrÃja÷  /
madrarÃja÷  /
paramÃha÷  /
uttamÃha÷  /
rÃj¤a÷ sakhà rÃjasakha÷  /
brÃhmaïasakha÷  /
iha kasmÃn na bhavati, madrÃïÃm rÃj¤Å madrarÃj¤Å ? liÇgaviÓi«Âaparibhëayà prÃpnoti ? laghvak«arasya pÆrvanipÃte prÃpte rÃjaÓabdasya savarïadÅrghÃrthaæ prathamaæ prayogaæ kurvann etad j¤Ãpayati yasya akÃreïa savarïadÅrghatvaæ sambhavati tasya+idaæ grahaïam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.92 ||


_____START JKv_5,4.92:

goÓabdÃntÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati, sa cet tapuru«as taddhita-lug-vi«ayo na bhavati  /
paramagava÷  /
uttamagava÷  /
pa¤cagavam  /
daÓagavam  /
ataddhitaluki iti kim ? pa¤cabhir gobhi÷ krÅta÷ païcagu÷  /
daÓagu÷  /
tena krÅtam (*5,1.37) ity Ãgatasya ÃrhÅyasya Âhako 'dhyardhapÆrvÃd dvigo÷ iti luk  /
taddhitagrahaïaæ kim ? subluki prati«edho mà bhÆt  /
rÃjagavamicchati rÃjagavÅyati  /
luggrahaïaæ kim ? taddhita eva mà bhÆt  /
pa¤cabhyo gobhya÷ Ãgataæ pa¤cagavarÆpyam, pa¤cagavamayam  /
daÓagavarÆpyam, daÓagavamayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.93 ||


_____START JKv_5,4.93:

urasÓabdÃntÃt tatpuru«ÃÂ Âac pratyayo bhavati, sa ced urasÓabda÷ agrÃkhyÃyÃæ bhavati  /
agra pradhÃnam ucyate  /
yathà ÓarÅrÃvayavÃnÃm ucyate ura÷ pradhÃnam, evam anyo 'pi pradhÃnabhÆta urasÓabdena+ucyate  /
aÓvÃnÃm ura÷ aÓvorasam  /
hastyurasam  /
rathorasam  /
agrÃkhyÃyÃm iti kim ? devadattasya ura÷ devadattora÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.94 ||


_____START JKv_5,4.94:

anas aÓman ayas saras ity evam antÃt tatpurusÃt Âac pratyayo bhavati jÃtau sa¤j¤ÃyÃn ca vi«aye  /
upÃnasam iti jÃti÷  /
mahÃnasam iti sa¤j¤Ã  /
am­tÃÓma iti jÃti÷  /
piï¬ÃÓma iti sa¤j¤Ã  /
kÃlÃyasam iti jÃti÷  /
lohitÃyasam iti sa¤j¤Ã  /
maï¬Ækasarasam iti jÃti÷  /
jalasarasam iti sa¤j¤Ã  /
jÃtisa¤j¤ayo÷ iti kim ? sadana÷  /
sadaÓmà  /
satsara÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.95 ||


_____START JKv_5,4.95:

jÃtisa¤j¤ayo÷ iti na anuvartate  /
grÃmakauÂÃbhyÃæ paro ya÷ tak«anÓabda÷ tadantÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati  /
grÃmasya tak«a grÃmatak«a÷  /
bahÆnaæ sÃdhÃraïa÷ ity artha÷  /
kuÂyÃæ bhava÷ kauÂa÷, tasya tak«Ã kauÂatak«a÷  /
svatantra÷ karmajÅvÅ, na kasya cit pratibaddha÷ ity artha÷  /
grÃmakÃuÂÃbhyÃm iti kim ? rÃjatak«Ã //


____________________________________________________________________


[#581]

##  || PS_5,4.96 ||


_____START JKv_5,4.96:

atiÓabdÃt para÷ ya÷ ÓvanÓabda÷ tadantÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati  /
atikrÃnta÷ ÓvÃnam atiÓvo varÃha÷  /
javavÃn ity artha÷  /
atiÓva÷ sevaka÷  /
su«Âhu svÃmibhakta÷ ity artha÷  /
atiÓvÅ sevà  /
atinÅcà ity artha÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.97 ||


_____START JKv_5,4.97:

upamÃnavÃcÅ ya÷ ÓvanÓabdo 'prÃïi«u vartate tadantÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati  /
Ãkar«a÷ Óveva Ãkar«aÓva÷  /
phalakaÓva÷  /
upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷  /
upamÃnÃt iti kim ? na Óvà aÓvà lo«Âa÷  /
aprÃïi«u iti kim ? vÃnara÷ Óveva vÃnaraÓvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.98 ||


_____START JKv_5,4.98:

uttara m­ga pÆrva ity etebhya÷ paro ya÷ sakthiÓabda÷, cakÃrÃd upamÃnaæ ca, tadantÃt tatpuru«ÃÂ Âac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
uttarasaktham  /
m­gasaktham  /
pÆrvasktham  /
upamÃnÃt khalv api - phalakam iva sakthi phalakasaktham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.99 ||


_____START JKv_5,4.99:

nauÓabdÃntÃt dvigo÷ Âac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
dve nÃvau samÃh­te dvinÃvam  /
trinÃvam  /
dvinÃvadhana÷  /
pa¤canÃvapriya÷  /
dvÃbhyÃæ naubhyÃmÃgataæ dvinÃvarÆpyam  /
dvinÃvamayam  /
dvigo÷ iti kim ? rÃjanau÷  /
ataddhitaluki ity eva, pa¤cabhir naubhi÷ krÅta÷ pa¤canau÷  /
daÓanau÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.100 ||


_____START JKv_5,4.100:

ardhaÓabdÃt paro yo nauÓabda÷ tadantÃt tatpuru«ÃÂ Âac pratyayo bhavati  /
ardhaæ nÃva÷ ardhanÃvam  /
ardhaæ napuæsakam (*2,2.2) iti samÃsa÷  /
paravalliÇgaæ na bhavati, lokÃÓrayatvÃt liÇgasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.101 ||


_____START JKv_5,4.101:

dvigo÷, ardhac ca iti dvayam apy anuvartate  /
khÃrÅÓabdÃntÃt dvigor ardhÃc ca paro ya÷ khÃrÅÓabda÷ tadantÃt tatpuru«Ã Âac pratyayo bhavati prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
dve kharyau samÃh­te dvikhÃram, dvikhÃri  /
trikhÃram, trikhÃri  /
ardhaæ khÃryÃ÷ ardhakhÃram, ardhakhÃri //

____________________________________________________________________


[#582]

##  || PS_5,4.102 ||


_____START JKv_5,4.102:

dvitribhyÃæ paro yo '¤jaliÓabda÷ tadantÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati  /
dvÃva¤jalÅ samÃh­tau dvya¤jalam  /
trya¤jalam  /
dvigo÷ ity eva, dvyor a¤jali÷ dvya¤jali÷  /
ataddhitaluki ity eva, dvÃbhyÃm a¤jalibhyÃæ krÅta÷ dvya¤jali÷  /
trya¤jali÷  /
prÃcÃm ity eva, dvya¤jalipriya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.103 ||


_____START JKv_5,4.103:

annantÃt asantÃt ca napuæsakaliÇgÃt tatpuru«Ãt Âac pratyayo bhavati chandasi vi«aye  /
hasticarme juhoti  /
­«abhacarme 'bhi«icyate  /
asantÃt devacchandasÃni  /
manu«yacchandasam  /
anasantÃt iti kim ? bilvÃdÃru juhoti  /
napuæsakÃt iti kim ? sutrÃmÃïaæ p­thivÅæ dyÃmanehasam  /
anasantÃnnapuæsakÃcchandasi vÃvacanam  /
brahamasÃma, brahamasÃmam  /
devacchanda÷, devacchandasam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.104 ||


_____START JKv_5,4.104:

brahmanÓabdÃnatÃt tatpuru«ÃÂ Âac pratyayo bhavati samÃsena ced brahmaïo jÃnapadatvam ÃkhyÃyate  /
janapade«u bhava÷ jÃnapada÷  /
yasya tatpru«asya janapadaÓabda÷ pÆrvapadaæ tasmÃd etat pratyayavidhÃnam  /
surëÂre«u brahmà surëÂrabrahama÷  /
avantibrahma÷  /
yogavibhÃgÃt saptamÅsamÃsa÷  /
jÃnapadÃkhyÃyam iti kim ? devabrahmà nÃrada÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.105 ||


_____START JKv_5,4.105:

kumahadbhyÃæ paro yo brahmà tadantÃt tatpuru«Ã Âac pratyayo bhavaty anyatarasyÃm  /
kubrahma÷, kubrahmà  /
mahÃbrahma÷, mahÃbrahmà  /
brahmaïaparyÃyo brahmanÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.106 ||


_____START JKv_5,4.106:
tatpuru«ÃdhikÃro niv­tta÷  /
dvandvÃt cavargÃntÃt, dakÃrÃntÃt, «akÃrÃntÃt, hakÃrÃntÃt ca Âac pratyayo bhavati, sa ced dvandva÷ samÃhÃre vartate, na+itaretarayoge  /
vÃk ca tvak ca vÃktvacam  /
srak ca tvak ca sraktvacam  /
ÓrÅsrajam  /
i®rjam  /
vÃgÆrjam  /
samidd­«adam  /
sampadvipadam  /
vÃgvipru«am  /
chatropÃnaham  /
dhenugoduham  /
dvandvÃt iti kim ? tatpuru«Ãn mà bhÆt, pa¤ca vÃca÷ samÃh­tÃ÷ pa¤cavÃk  /
cuda«ahÃntÃt iti kim ? vÃk«amit  /
samÃhÃre iti kim ? prÃv­ÂÓaradau //


____________________________________________________________________


[#583]

##  || PS_5,4.107 ||


_____START JKv_5,4.107:

Óarat ity evam Ãdibhya÷ prÃtipadikebhya÷ Âac pratyayo bhavati avyayÅbhÃve  /
Óarada÷ samÅpam upaÓaradam  /
pratiÓaradam  /
upavipÃÓam  /
prativipÃÓam avyayÅbhÃve iti kim ? pÃramaÓarat  /
ye 'tra j¤ayanta÷ paÂhyante te«Ãæ nityÃrthaæ grahaïam  /
svaryate ca+idam avyayÅbhÃvagrahaïam prÃg bahuvrÅhe÷  /
Óarat  /
vipÃÓ  /
anas  /
manas  /
upÃna÷  /
div  /
himavat  /
ana¬u÷  /
diÓ  /
d­Ó  /
uatur  /
yad  /
tad  /
jarÃyà jaraÓca  /
sad­Ó  /
pratiparasamanubhyo 'k«ïa÷  /
pathin  /
pratyak«am  /
parok«am  /
samak«am  /
anvak«am  /
pratipatham  /
parapatham  /
saæpatham  /
anupatham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.108 ||


_____START JKv_5,4.108:

annantÃd avyayÅbhÃvÃt Âac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
uparÃjam  /
pratirÃjam  /
adhyÃtmam  /
pratyÃtmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.109 ||


_____START JKv_5,4.109:

ana÷ ity eva  /
napuæsakagrahaïam uttarapadaviÓe«aïam  /
annantaæ yad napuæsakaæ tadantÃd avyayÅbhÃvÃt anyatarasyÃæ Âac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
pÆrveïa nitye prÃpte vikalpyate  /
praticarmam, praticarma  /
upacarmam, upacarma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.110 ||


_____START JKv_5,4.110:

nadÅ paurïamÃsÅ ÃgrahÃyaïÅ ity evam antÃd avyayÅbhÃvÃt anyatarasyÃæ Âac pratyayo bhavati  /
nadyÃ÷ samÅpam upanadam, upanadi  /
upapaurïamÃsam, upapaurïamÃsi  /
upÃgrahÃyaïam, upÃgrahÃyaïi //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.111 ||


_____START JKv_5,4.111:

j¤aya÷ iti prayÃhÃragrahaïam  /
j¤ayantÃd avyayÅbhÃvÃd anyatarasyÃm Âac pratyayo bhavati  /
upasamimidham, upasamit  /
upad­«adam, upad­«at //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.112 ||


_____START JKv_5,4.112:

giriÓabdÃntÃt avyayÅbhÃvÃÂ Âac pratyayo bhavati senakasya ÃcÃryasya matena  /
antargiram, antargiri  /
upagiram, upagiri  /
senakagrahaïaæ pÆjÃrtham  /
vikalpo 'nuvartate eva //


____________________________________________________________________


[#584]

##  || PS_5,4.113 ||


_____START JKv_5,4.113:

svÃÇgavÃcÅ ya÷ sakthiÓabda÷ ak«iÓabdaÓ ca tadantÃt bahuvrÅhe÷ «ac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
ayam artho 'bhipreta÷  /
sÆtre tu du÷Óli«ÂavibhaktÅni padÃni  /
dÅrghaæ sakthi yasya dÅrghasaktha÷  /
kalyÃïÃk«a÷  /
lohitÃk«a÷  /
viÓÃlÃk«a÷  /
bahuvrÅhau iti kim ? paramasakthi÷  /
paramÃk«i÷  /
sakthyak«ïo÷ iti kim ? dÅrghajÃnu÷  /
subÃhu÷  /
svÃÇgÃt iti kim ? dÅrghaskthi ÓakaÂam sthulÃk«i÷ ik«u÷  /
Âaci prak­te «ajgrahaïaæ svarÃrtham  /
cakrasakthÅ strÅ  /
dÅrghasakthÅ strÅ  /
sakthaæ cÃkrÃntÃt (*6,2.198) iti vibhëayottarapadasya antodÃttatà vidhÅyate  /
tatra yasmin pak«e na asty udÃttatvaæ tatra ÇÅpi sati udÃttaniv­ttisvarasya abhÃvÃd anudÃtta÷ ÓrÆyeta  /
ÇÅ«i tu sarvatra+udÃtta÷ siddho bhavati  /
bahuvrÅhigrahaïam à pÃdaparisamÃpter anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.114 ||


_____START JKv_5,4.114:

aÇguliÓabdÃntÃd bahuvrÅhe÷ «ac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷ dÃruïi samÃsÃrthe  /
dvyaÇgulaæ dÃru  /
tryaÇgulaæ dÃru  /
pa¤cÃÇgulaæ dÃru  /
aÇgulisad­ÓÃvayavaæ dhÃnyÃdÅnÃæ vik«epaïakëÂham ucyate  /
yasya tu dve aÇgulÅ pramÃïam dÃruïa÷ tatra taddhitÃrtha iti samÃse i­te tatpru«asya aÇgule÷ ity acà bhavitavyam  /
dÃruïi iti kim ? pa¤cÃÇgulir hasta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.115 ||


_____START JKv_5,4.115:
dvitribhyÃæ paro yo mÆrdhanÓabda÷ tadantÃd bahuvrÅhe÷ «apratyaya÷ bhavati samÃsÃnta÷  /
dvimÆrdha÷  /
trimÆrdha÷  /
dvitribhyÃm iti kim ? uccair mÆrdhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.116 ||


_____START JKv_5,4.116:

pÆraïapratyÃantÃ÷ strÅliÇgÃ÷ ÓabdÃ÷ pÆraïÅgrahaïena g­hyante  /
pramÃïÅ iti svarÆpagrahaïam  /
pÆraïyanatÃt pramÃïyantÃt ca bhuvrÅhe÷ ap pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
kalyÃïÅ pa¤camÅ ÃsÃæ rÃtrÅïÃæ tÃ÷ kalyÃïÅpa¤camà rÃtraya÷  /
kalyÃïÅdaÓamà rÃtraya÷  /
strÅ pramÃïÅ eÓÃm strÅpramÃïÃ÷ kuÂumbina÷  /
bhÃryÃpradhÃnÃ÷ ity artha÷  /
api pradhÃnapÆraïÅgrahaïam kartavyam  /
yatra anyapadÃrthe pÆraïÅ anupraviÓati na kevalaæ vartipadÃrtha eva, tatra pÆraïyÃ÷ prÃdhÃnyam  /
puæbadbhÃvaprati«edhe 'pi pradhÃnapÆraïy eva g­hyate  /
iha na bhavati, kalyÃïÅ pa¤camÅ asmin pak«e kalyÃïapa¤camÅka÷ pak«a÷ iti  /
neturnak«atra upasaÇhyÃnam  /

[#585]

m­go netà ÃsÃæ rÃtrÅïÃm m­ganetrà rÃtraya÷  /
pu«yanetrÃ÷  /
nak«atre iti kim ? devadattanet­kÃ÷  /
chandasi ca neturupasaÇkhyÃnam  /
v­haspatinetrà devÃ÷  /
somanetrÃ÷  /
mÃsÃd bh­tipratyayapÆrvapadÃÂ Âhajvidhi÷  /
pa¤cako mÃso 'sya pa¤cakamÃsika÷ karmakara÷  /
daÓakamÃsika÷  /
so 'syÃæÓavasnabhu­taya÷ (*5,1.56) iti saÇkhyÃyà atiÓadantÃyÃ÷ kan (*5,1.52) //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.117 ||


_____START JKv_5,4.117:

antar bahis ity etÃbhyÃæ paro yo lomanÓabda÷ tadantÃd bahuvrÅhe÷ ap pratyayo bhavati  /
antargatÃni lomÃni asya antarloma÷ prÃvÃra÷  /
bahirloma÷ pata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.118 ||


_____START JKv_5,4.118:

nÃsikÃntÃt bahuvrÅhe÷ ac pratyayo bhavati, nÃsikÃÓabdaÓ ca na samÃdeÓam Ãpadyate  /
asthÆlÃt iti nÃsikÃviÓe«aïaæ, na cet sthÆlaÓabdÃt parà nÃsikà bhavati iti  /
sa¤j¤ÃyÃm iti samudÃyopÃdhi÷  /
druriva nÃsikà asya druïasa÷  /
vÃdgrÅïasa÷  /
pÆrvapadÃt sa¤j¤ÃyÃm aga÷ (*8,4.3) iti ïatvam  /
gonasa÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? tuÇganÃsika÷  /
asthÆlÃt iti kim ? sthÆlanÃsiko varÃha÷  /
khurakharÃbhyÃæ nas vaktavya÷  /
khuraïÃ÷  /
kharaïÃ÷  /
pak«e 'cpratyayo 'pi i«yate  /
khuraïasa÷  /
kharaïasa÷  /
ÓitinÃ÷, ahinÃ÷, arcanÃ÷ iti nigama i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.119 ||


_____START JKv_5,4.119:

upasargÃt paro yo nÃsikÃÓabda÷ tadantÃt bahuvrÅhe÷ ac pratyayo bhavati, nÃsikÃÓabdaÓ ca na samÃpadyate  /
asa¤j¤Ãrthaæ vacanam  /
unnatà nÃsikà asya unnasa÷  /
pranasa÷  /
upasargÃd bahulam (*8,4.28) iti ïatvam  /
vergro vaktavya÷  /
vigatà nÃsikà asya vigra÷ //


____________________________________________________________________


[#586]

##  || PS_5,4.120 ||


_____START JKv_5,4.120:

suprÃtÃdayo bahuvrÅhisamÃsà acpratyayÃntà nipÃtyante  /
anyad api ca ÂilopÃdikaæ nipÃtanÃd eva siddham  /
Óobhanaæ prÃtar asya suprÃta÷  /
Óobhanaæ Óvo 'sya suÓva÷  /
Óobhanaæ divà asya sudiva÷  /
ÓÃrer iva kuk«ir asya ÓÃrikuk«a÷  /
catasro 'Órayo 'sya caturaÓra÷  /
eïyà iva pÃdau asya eïÅpada÷  /
ajasya+iva pÃdÃvasya ajapada÷  /
pro«tho go÷, tasya+iva pÃdÃvaya pro«Âhapada÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.121 ||


_____START JKv_5,4.121:

na¤ dus su ity etebhya÷ parau yau hali-sakthi-Óabdau tadantad bahuvrÅher anyatarasyÃm ac pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
avidyamÃnà halir asya ahala÷, ahali÷  /
durhala÷, durhali÷  /
suhala÷, suhali÷  /
avidyamÃnaæ sakthi asya asaktha÷, asakthi÷  /
du÷saktha÷, du÷sakthi÷  /
susaktha÷, susakthi÷  /
haliÓaktyo÷ iti kecit paÂhanti  /
avidyamÃnà Óakti÷ asya aÓakta÷, aÓakti÷  /
virÆpà Óakti÷ asya du÷Óakta÷, du÷Óakta÷, du÷Óakti÷  /
Óobhanà Óakti÷ asya suÓakta÷, suÓakti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.122 ||


_____START JKv_5,4.122:

na¤dussubhya÷ ity eva  /
na¤ dus su ity etebhya÷ parau yau prajÃ-medhÃ-Óabdau tadantÃd bahuvrÅhe÷ nityam asic pratyayo bhavati samÃsÃnta÷  /
avidyamÃnà prajà asya aprajÃ÷  /
du«prajÃ÷  /
suprajÃ÷  /
avidyamÃnà medhà yasya amedhÃ÷  /
durmedhÃ÷  /
sumedhÃ÷  /
nityagrahaïaæ kim, yÃvatà pÆrvasÆtre 'nyatarasyÃm grahaïaæ na+eva svaryate ? evaæ tarhi nityagrahaïÃd anyatra api bhavati iti sÆcyate  /
Órotriyasya+iva te rÃjan mandakasyÃlpamedhasa÷  /
anuvÃkahatà buddhir na+e«Ã tattvÃrthadarÓinÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.123 ||


_____START JKv_5,4.123:

bahuprajÃ÷ iti chandasi nipÃtyase  /
bahuprajà nir­timÃviveÓa  /
chandasi iti kim ? bahuprajo brÃhmaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.124 ||


_____START JKv_5,4.124:

kevalÃd yo dharmaÓabda÷ tadantÃd bahuvrÅhe÷ anic pratyayo bhavati samÃsanta÷  /
kalyÃïo dharmo 'sya kalyÃïadharmà  /
priyadharmà /
kevalÃt iti im ? parama÷ svo dharma÷ asya paramasvadharma÷  /
yady evaæ tripade bahuvrÅhau prÃpnoti, parama÷ svo dharma÷ asya iti ? evaæ tarhi kevalÃt iti pÆrvapadaæ nirdiÓyate, kevalÃt padÃd yo dharmaÓabdo na padasamudÃyÃt, tadantÃd bhauvrÅhe÷ pratyaya÷ //


____________________________________________________________________

[#587]

##  || PS_5,4.125 ||


_____START JKv_5,4.125:

bahuvrÅhau samÃse svÃdibhya÷ paraæ jambhà iti k­tasamÃsÃntam uttarapadaæ nipÃtyate jambhaÓabda÷ abhyavahÃryavacÅ dantaviÓe«avÃcÅ ca  /
Óobhano jambha÷ asya sujambhà devadatta÷  /
ÓobhanÃbhyavahÃrya÷ Óobhanadanto và  /
evaæ haritajambhà  /
t­ïajambhà  /
somajambhà /
dantavacane - t­ïam iva jambha÷ asya, soma iva jambha÷ asya iti vigrahÅtavyam  /
suharitat­ïasomebhya÷ iti kim ? patitajambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.126 ||


_____START JKv_5,4.126:

dak«iïermà iti k­tasmÃsÃnta÷ nipÃtyate bahuvrÅhau samÃse lubdhayoge  /
dak«iïam Årmam asya dak«iïermà m­ga÷  /
Årmam vraïam ucyate  /
dak«iïam aÇgaæ vraïitam asya vyÃdhena ity artha÷  /
lubdhayoge iti kim ? dak«iïerma ÓakaÂam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.127 ||

_____START JKv_5,4.127:

karmavyatihÃre yo bahuvrÅhi÷ tasmÃd ic pratyayo bhavati  /
tatra tena+idam iti sarÆpe (*2,2.27) ity ayaæ bahuvrÅhir g­hyate  /
keÓesu keÓesu g­hÅtvà idaæ yuddhaæ prav­ttaæ keÓÃkeÓi  /
kacÃkaci  /
m­salaiÓ ca musalaiÓ ca prah­tya idaæ yuddhaæ prav­ttaæ musalÃmusali  /
daï¬Ãdaï¬i  /
ti«Âhadguprabh­ti«u ayam ic pratyaya÷ paÂhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.128 ||


_____START JKv_5,4.128:

dvidaï¬yÃdaya÷ ÓabdÃ÷ ic pratyayÃntÃ÷ sÃdhavo bhavanti  /
dvidaï¬yÃdibhya÷ iti tÃdarthye e«Ã caturthÅ, na pa¤camÅ  /
dvidaï¬yÃdyartham ic pratyayo bhavati tathà bhavati yathà dvidaï¬yÃdaya÷ siddyanti ity artha÷  /
samudÃyanipÃtanÃc ca arthaviÓe«e 'varudhyante  /
dvidaï¬i praharati  /
dvimusali praharati  /
iha na bhavati, dvidaï¬Ã ÓÃlà iti  /
bahuvrÅhyadhikÃre 'pi tatpuru«Ãt kvacid vidhÃnam icchanti  /
nikucya karïau dhÃvati nikucyakarïi dhÃvati  /
prohya pÃdau hastinaæ vÃhayati prodyapÃdi hastinaæ vÃhayati  /
mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷ //
dvidaï¬i  /
dvimusali  /
ubhäjali  /
ubhayäjali  /
ubhÃkarïi  /
ubhayÃkarïi  /
ubhÃdanti  /
ubhayÃdanti  /
ubhÃhasti  /
ubhayÃhasti  /
ubhÃpÃïi  /
ubhayÃpÃïi  /
ubhÃbÃhu  /
ubhayÃbÃhu  /
ekapadi  /
prohyapadi  /
ìhyapadi  /
sapati  /
nikucyakarïi  /
saæhatapucchi  /
ubhÃbÃhu, ubhayÃbÃhu iti nipÃtanÃd icpratyayalopa÷  /
pratyayalak«aïena avyayÅbhÃvasa¤j¤Ã //


____________________________________________________________________


[#588]

##  || PS_5,4.129 ||


_____START JKv_5,4.129:

pra sam ity etÃbhyÃm uttarasya jÃnuÓabdasya j¤urÃdeÓo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau  /
prak­«Âe jÃnunÅ asya praj¤u÷  /
sa¤j¤au÷ //


____________________________________________________________________


#<ÆrdhvÃd vibhëÃ>#  || PS_5,4.130 ||


_____START JKv_5,4.130:
ÆrdhvaÓabdÃd uttarasya jÃnuÓabdasya vibhëà j¤u÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
Ærdhve jÃnunÅ asya ÆrdhvajÃnu÷, Ærdhvaj¤u÷ //


____________________________________________________________________


#<Ædhaso 'naÇ>#  || PS_5,4.131 ||


_____START JKv_5,4.131:

ÆdhasÓabdÃntasya bahuvrÅhe÷ anaÇ ÃdeÓo bhavati samÃsÃnta÷  /
kuï¬am iva Ædha÷ asyÃ÷ sà kuïdodhnÅ  /
ghaÂodhnÅ  /
Ædhaso 'naÇi strÅgrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, mahodhÃ÷ parjanya÷  /
ghaÂodho dhainukam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.132 ||


_____START JKv_5,4.132:

dhanu÷ÓabdÃntasya bahuvrÅhe÷ anaÇÃdeÓo bhavati samÃsÃnta÷  /
ÓÃrÇgaæ dhanurasya ÓÃrÇgadhanvà  /
gÃï¬Åvadhanvà  /
pu«padhanvà  /
adhijyadhanvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.133 ||


_____START JKv_5,4.133:

dhanu÷ÓabdÃntÃd bahuvrÅher an¬ÃdeÓo và bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
pÆrveïa nitya÷ prapta÷ vikalpyate  /
Óatadhanu÷, Óatadhanvà  /
d­¬hadhanu÷, d­¬hadhanvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.134 ||


_____START JKv_5,4.134:

jÃyÃÓabdÃntasya bahuvrÅher niÇÃdeÓa÷ bhavati  /
yuvati÷ jÃyà yasya yuvajÃni÷  /
v­ddhajÃni÷ //


____________________________________________________________________


[#589]

##  || PS_5,4.135 ||


_____START JKv_5,4.135:

ut pÆti su surabhi ity etebhya÷ parasya gandhaÓabdasya ikÃrÃdeÓo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau samÃse  /
takÃra uccÃraïÃrtha÷  /
udgato gandho 'sya udgandhi÷  /
pÆtigandhi÷  /
sugandhi÷  /
surabhigandhi÷  /
etebhya÷ iti kim ? tÅvragandho vÃta÷  /
gandhasyetve tadekÃntagrahaïam  /
tena Óobhana÷ gandha÷ asya sugandha÷ Ãpaïika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.136 ||


_____START JKv_5,4.136:

alpÃkhyÃyÃæ yogandhaÓabda÷ tasya ikÃrÃdeÓo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau samÃse  /
sÆpo 'lpo 'smin sÆpagandhi bhojanam  /
alpam asmin bhojane gh­tam gh­tagandhi  /
k«Åragandhi  /
alpaparyÃyo gandhaÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.137 ||


_____START JKv_5,4.137:

upamÃnÃt paro yo gandhaÓabda÷ tasya ikÃrÃdeÓo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau samÃse  /
padmasya iva gandho 'sya padmagandhi÷  /
utpalagandhi÷  /
karÅ«agandhi÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.138 ||


_____START JKv_5,4.138:

upamÃnÃt ity eva  /
upamÃnÃt ihastyÃdivarjitÃt parasya pÃdaÓabdasya lopo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau samÃse  /
sthÃnidvÃreïa lopasya samÃsÃntatà vij¤Ãyate  /
vyÃghrasya+iva pÃdau asya vyaghrapÃt  /
saæhapÃt  /
ahastyÃdibhya÷ iti kim ? hastipÃda÷  /
kaÂolapÃda÷  /
hastin  /
kaÂola  /
gaï¬ola  /
gaï¬olaka  /
mahilà /
dÃsÅ  /
gaïikà  /
kusÆla //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.139 ||


_____START JKv_5,4.139:

kumbhapadÅprabh­taya÷ k­tapÃdalopÃ÷ samudÃyà eva paÂhyante  /
tatra evaæ sÆtram j¤eyam  /
pÃdasya lopo bhavati kumbhapadyÃdivi«aye yathà kumbhapadyÃdaya÷  /
sidhyanti  /
samudÃyapÃÂhasya ca prayojanaæ vi«ayaniyama÷ - striyÃm eva, tatra ÇÅppratyaye eva, na anyadà  /
kumbhapadÅ  /
ÓatapadÅ  /
yac ca iha upamÃnapÆrvaæ saÇkhyÃpÆrvaæ ca paÂhyate, tasya siddhe lope nityaÇÅbarthaæ vacanam  /
pÃdo 'nyatarasyÃm (*4,1.8) iti vikaopo na bhavati  /

[#590]

kumbhapadÅ  /
ÓatapadÅ  /
a«ÂÃpadÅ  /
jÃlapadÅ  /
ekapadÅ  /
mÃlÃpadÅ  /
munipadÅ  /
godhÃpadÅ  /
gopadÅ  /
kalaÓÅpadÅ  /
gh­tapadÅ  /
dÃsÅpadÅ  /
ni«padÅ  /
ÃrdrapadÅ  /
kuïapadÅ  /
k­«ïapadÅ  /
droïapadÅ  /
drupadÅ  /
Óak­tpadÅ  /
sÆpapadÅ  /
pajcapadÅ  /
arvapadÅ  /
stanapadÅ  /
kumbhapadyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.140 ||


_____START JKv_5,4.140:

saÇkhyÃpÆrvasya supÆrvasya ca bahuvrÅhe÷ pÃdaÓabdÃntasya lopo bhavati samÃsÃnta÷  /
dvau pÃdau asya dvipÃt  /
tripÃt  /
Óobhanau pÃdau asya supÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.141 ||


_____START JKv_5,4.141:

saÇkhyÃpÆrvasya supÆrvasya ca bahuvrÅheryo dantaÓabda÷, tasya dat­ ity ayam ÃdeÓo bhavati samÃsÃnta÷ vayasi gamyamÃne  /
­kÃra ugitkÃryÃrtha÷  /
dvau dantau asya dvidan  /
tridan  /
caturdan  /
Óobhanà dantÃ÷ asya samastÃ÷ jÃtÃ÷ sudan kumÃra÷  /
vayasi iti kim ? dvaidanta÷ ku¤jara÷  /
sudanto dÃk«iïÃtya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.142 ||


_____START JKv_5,4.142:

chandasi ca dantaÓadasya dat­ ity ayam ÃdeÓo bhavati samÃsÃnta÷ bahuvrÅhau samÃse  /
patradatamÃlabheta  /
ubhayÃdata÷ Ãlabhate //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.143 ||


_____START JKv_5,4.143:

striyÃm anyapadÃrthe sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye dantaÓabdasya dat­ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
ayodatÅ  /
phÃladatÅ  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? samadantÅ  /
snigdhadantÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.144 ||


_____START JKv_5,4.144:

ÓyÃva aroka ity etÃbhyÃæ parasya dantaÓabdasya dat­ ity ayam ÃdeÓo bhavati vibhëà samÃsÃnto bahuvrÅhau  /
ÓyÃvadan, ÓyÃvadanta÷  /
arokadan, arokadanta÷  /
aroko nirdÅpti÷  /
sa¤j¤ÃyÃm ity eva, Óyavadanta÷  /
arokadanta÷ //


____________________________________________________________________


[#591]

##  || PS_5,4.145 ||


_____START JKv_5,4.145:
vibhëà ity eva  /
agrÃntÃt ÓabdÃt Óuddha Óubhra v­«a varÃha ity etebhyaÓ ca parasya dantaÓabdasya vibhëà dat­ ity ayam ÃdeÓo bhavati samÃsÃnto bahuvrÅhau samÃse  /
ku¬malÃgradan,ku¬malÃgradanta÷  /
Óuddhadan, Óuddhadanta÷  /
Óubhradan, Óubhradanta÷  /
v­«adan, v­«adanta÷  /
varÃhadan, varÃhadanta÷  /
anuktasamuccayÃrtha÷ cakÃra÷  /
ahidan, ahidanta÷  /
mÆ«ikadan, mÆ«ikadanta÷  /
gardabhadan, gardabhadanta÷  /
Óikharadan, Óikharadanta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.146 ||


_____START JKv_5,4.146:

kakudaÓabdÃntasya bahuvrÅher lopo bhavati samÃsÃnta÷ avasthÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
kÃlÃdik­tà vastudharmà vaya÷prabh­taya÷ avasthà ity ucyate  /
asa¤jÃtaæ kakudam asya asa¤jÃtakakut  /
bÃla÷ ity artha÷  /
pÆrïakakut  /
madhyamavayÃ÷ ity artha÷  /
unnatakakut  /
v­ddhavayÃ÷ ity artha÷  /
sthÆlakakut  /
valavÃn ity artha÷  /
ya«Âikakut  /
nÃtisthÆlo nÃtik­Óa÷ ity artha÷  /
avasthÃyÃm iti kim ? Óvetakakuda÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.147 ||


_____START JKv_5,4.147:

trikakudi bahuvrÅhau kakudaÓabdasya lopa÷ samÃsÃnto nipÃtyate parvate 'bhidheye  /
trÅïi kakudÃnyasya trikakut parvata÷  /
kakudÃkÃraæ parvatasya Ó­Çgaæ kakudam ity ucyate  /
na ca sarvastriÓikhara÷ parvata÷ trikakut  /
kiæ tarhi ? sa¤j¤ai«Ã parvataviÓe«asya  /
parvate iti kim ? trikakudo 'nya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.148 ||


_____START JKv_5,4.148:

ut vi ity etÃbhyÃæ parasya kÃkudaÓabdasya lopo bhavati bahuvrÅhau samÃse  /
udgataæ kÃkudam asya utkà kut  /
vikÃkut  /
tÃlu kÃkudam ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.149 ||


_____START JKv_5,4.149:

pÆrïÃt parasya kÃkudaÓabdasya vibhëà lopo bhavati bahuvrÅhau samÃse  /
pÆrïaæ kÃkudam asya pÆrïakÃkut pÆrïakÃkuda÷ //

____________________________________________________________________


[#592]

##  || PS_5,4.150 ||


_____START JKv_5,4.150:

suh­t durh­t iti nipÃtyate yathÃsaÇkhyaæ mitra-amitrayor abhidheyayo÷  /
suÓabdÃt parasya h­dayaÓabdasya h­dbhÃvo nipÃtyate bahuvrÅhau, tathà du÷ÓabdÃt parasya  /
Óobhanaæ h­dayam asya suh­t mitram  /
du«Âaæ h­dayam asya durh­t amitram  /
mitrÃmitrayo÷ iti kim ? suh­daya÷ kÃruïika÷  /
durh­daya÷ cora÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.151 ||


_____START JKv_5,4.151:

ura÷prabh­tyantÃt bahuvrÅhe÷ kappratyayo bhavati  /
vyƬham ura÷ asya vyƬhoraska÷  /
priyasarpi«ka÷  /
avamuktopÃnatka÷  /
pumÃn ana¬vÃn paya÷ nau÷ lak«mÅ÷ iti vibhaktyantÃ÷ paÂhyante, na prÃtipadikÃni  /
tatra+idaæ prayojanam - ekavacanÃntÃnÃm eva grahaïam iha vij¤Ãyeta, dvivacana-bahuvacana-antÃnÃæ mà bhÆt iti  /
tatra Óe«ad vibhëà (*5,4.154) iti vikalpa eva bhavati iti  /
dvipumÃn, dvipuæska÷  /
bahupumÃn, bahupuæska÷  /
uras  /
sarpis  /
upÃna÷  /
pumÃn  /
ana¬vÃn  /
nau÷  /
paya÷  /
lak«mÅ÷  /
dadhi  /
madhu  /
ÓÃli  /
arthÃn na¤a÷ anarthaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.152 ||


_____START JKv_5,4.152:

innantÃd bahuvrÅhe÷ kap pratyayo bhavati striyÃæ vi«aye  /
bahavo daïdina÷ asyÃæ ÓÃlÃyÃæ bahudaïdikà ÓÃlà  /
bahucchatrikà /
bahusvÃmikà nagarÅ  /
bahuvÃgmikà sabhà  /
striyÃm iti kim ? bahudaï¬Å rÃjÃ, bahudaï¬ika÷  /
Óe«advibhëà (*5,4.154) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.153 ||


_____START JKv_5,4.153:

nadyantÃt bahuvrÅhe÷ ­kÃrÃntÃt ca kap pratyayo bhavati  /
bahvya÷ kumÃrya asmin deÓe bahukumÃrÅka÷ deÓa÷  /
bahubrahmabandhÆka÷  /
­ta÷ khalv api - bahukart­ka÷  /
takÃra÷ mukhasukhÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


#<Óe«Ãd vibhëÃ>#  || PS_5,4.154 ||


_____START JKv_5,4.154:

yasmÃd bahuvrÅhe÷ samÃsÃnto na vihita÷ sa Óe«a÷ tasmÃd vibhëà kap pratyayo bhavati  /
bahvya÷ khaÂvÃ÷ asmin bahukhaÂvaka÷  /
bahumÃlaka÷  /
bahuvÅïaka÷  /
bahukhaÂvÃka÷  /
bahumÃlÃka÷  /
bahuvÅïÃka÷  /
bahukhaÂva÷  /
bahumÃla÷  /
bahuvÅïa÷  /
katham an­kkaæ sÃma, bahv­kkaæ sÆktam iti, yÃvatà vihito 'tra sÃmÃnyena samÃsÃnta÷ ­«pÆ÷ iti  /
na+etad asti  /
viÓe«e sa i«yate, an­co mÃïadako j¤eyo bahv­caÓ caraïÃkhyÃyÃm iti  /
Óe«Ãt iti kim ? priyapatha÷  /
priyadhura÷ //


____________________________________________________________________


[#593]

##  || PS_5,4.155 ||

_____START JKv_5,4.155:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye bahuvrÅhau samÃse kap pratyayo na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idhyate  /
viÓve devà asya viÓvadeva÷  /
viÓvayaÓÃ÷ //


____________________________________________________________________


#<ÅyasaÓ ca>#  || PS_5,4.156 ||


_____START JKv_5,4.156:

ÅyasantÃd bahuvrÅhe÷ kap pratyayo na bhavati  /
sarvà prÃpti÷ prati«idhyate  /
bahava÷ ÓreyÃæsa÷ asya bahuÓreyÃn  /
Óe«Ãd vibhëà (*5,4.154) ity asya prati«edha÷  /
bahvya÷ Óreyasya÷ asya bahuÓreyasÅ  /
nady­taÓ ca (*5,4.153) ity asay prati«edha÷  /
hrasvatvam api na bhavati, Åyaso bahuvrÅhau puævat iti vacanÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.157 ||


_____START JKv_5,4.157:

vandite 'rthe yo bhrÃt­Óabdo vartate tadantÃd bahuvrÅhe÷ kap pratyayo na bhavati  /
vandita÷ stuta÷ pÆjita÷ ity ucyate  /
Óobhano bhrÃtà asya subhrÃtà  /
vandita÷ iti kim ? mÆrkhabhrÃt­ka÷  /
du«ÂabhrÃt­ka÷ //

____________________________________________________________________


#<­taÓ chandasi>#  || PS_5,4.158 ||


_____START JKv_5,4.158:

­varnÃntÃd bahuvrÅhe÷ chandasi vi«aye kap pratyayo na bhavti  /
hatà mÃtà asya hatamÃtà  /
hatapità /
hatasvasà /
suhotà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.159 ||


_____START JKv_5,4.159:

svÃÇge yau nìÅt-antrÅ-Óabdau tadantÃd bahuvrÅhe÷ kap pratyayo na bhavati  /
bahvya÷ nìya÷ asya bahunìi÷ kÃya÷  /
bahutantrÅ grÅvà  /
dhamanÅvacanas tantrÅÓaba÷  /
svÃÇge iti kim ? bahunìÅka÷ stambha÷  /
bahutantrÅkà vÅïà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.160 ||


_____START JKv_5,4.160:

ni«pravÃïi÷ iti nadÅlak«aïasya kapa÷ prati«edho nipÃtyate  /
proyate 'syÃm iti pravÃïÅ  /
pravayanti tayà và iti prÃvÃïÅ  /
karaïasÃdhano 'yaæ lyu  /
tantuvÃyaÓalÃkà bhïyate  /
nirgatà pravÃïÅ asya ni«pravÃïi÷ paÂa÷  /
ni«pravÃïi÷ kambala÷  /
apanÅtaÓalÃka÷ samÃptavÃna÷ pratyagro navaka÷ ucyate //
iti ÓrÅvÃmanaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau pa¤camÃdhyÃyasya caturtha÷ pada÷

______________________________________________________

«a«Âo 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#594]

##  || PS_6,1.1 ||


_____START JKv_6,1.1:

adhikÃro 'yam  /
ekÃca÷ iti ca, dve iti ca, prathamasya iti ca tritayam adhik­taæ veditavyam  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ prÃk saæprasÃraïavidhÃnÃt tatra ekÃca÷ prathamasya dve bhavata÷ ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - liÂi dhÃtor anabhyÃsasya (*6,1.8) iti  /
tatra dhÃtor avayavayasya anabhyÃsasya prathamasya+ekÃco dve bhavata÷  /
jajÃgÃra  /
papÃca  /
iyÃya  /
Ãra  /
ekÃca iti bahuvrÅhinirdeÓa÷  /
eko 'c yasya so 'yam ekÃc ity avayavena vigraha÷  /
tatra samudÃya÷ samÃsÃrtha÷  /
abhyantaraÓ ca samudÃye 'vayavo bhavati iti sÃckasya+eva dvirvacanaæ bhavati  /
evaæ ca pac ity atra yena+eva acà samudÃya÷ ekÃc, tenaa+eva tadavayavo 'cchabda÷ paÓabdaÓ ca  /
tatra p­thag avayavaikÃc na dvir ucyate, kiæ tarhi, samudÃyaikÃj eva  /
tathà hi sak­cchÃstraprav­ttyà sÃvayava÷ samudÃyo 'nug­hyate  /
papÃca ity atra prathamatvaæ vyapadeÓivadbhÃvÃt  /
iyÃya, Ãra ity atra ekÃctvam api vyapadeÓibhÃvÃd eva  /
dvi÷prayogaÓ ca dvirvacanam idam  /
Ãv­ttisaÇkhyà hi dve iti vidhÅyate  /
tena sa eva Óabdo dvir ucÃryate, na ca ÓabdÃntaraæ tasya sthÃne vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.2 ||


_____START JKv_6,1.2:

prathama-dvirvacana-apavÃdo 'yam  /
ajÃder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate  /
ac Ãdir yasya dhÃto÷ tadavayavasya dvitÅyasya ekÃco dve bhavata÷  /
aÂiÂi«ati  /
aÓiÓi«ati  /
ariri«ati  /
arte÷ smi-pÆÇ-r-a¤jv-aÓÃæ sani (*7,2.74) iti i kriyate  /
tasmin k­te guïe ca raparatve ca dvirvacane 'ci (*1,2.59) iti sthÃnivadbhÃva÷ prÃpnoti  /
tatra pratividhÃnaæ dvirvacananimitte 'ci iti ucyate  /
na ca atra dvirvacananimittami  /
kiæ tarhi ? kÃryÅ  /
na ca kÃryÅ nimittatvena aÓrÅyate  /
tathà hi - kÇinimittayor guïav­ddhyo÷ prati«edho vidhÅyamÃna÷ Óayità ity atra na bhavati, na hi kÃryiïa÷ ÓÅÇo guïaæ prati nimittabhÃva÷ iti  /
atra kecid ajÃde÷ iti karmadhÃrayÃt pa¤camÅm icchanti  /
ac ca asau ÃdiÓ ca ity ajÃdi÷, tasmÃt ajÃder uttarasya ekÃco dve bhavata÷ iti  /
te«Ãæ dvitÅyasya iti vispa«Âarthaæ dra«ÂÃvyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.3 ||


_____START JKv_6,1.3:

dvitÅyasya iti vartate  /
dvitÅyasya ekÃco 'vayavabhÆtÃnÃæ ndrÃïÃæ tadantarbhÃvÃt prÃptaæ dvirvacanaæ prati«idhyate  /
nakÃradakÃrarephà dvitÅyaikÃco 'vayavabhÆtÃ÷ saæyogÃdayo na dvir udyante  /
undidi«ati  /
a¬¬i¬i«ati  /

[#595]

arcici«ati  /
ndrÃ÷ iti kim ? Åcik«i«ate  /
saæyogÃdaya÷ iti kim ? prÃïiïi«ati  /
anite÷ (*8,4.19) ubhau sÃbhyÃsasya (*8,4.21) iti ïatvam  /
ajÃde÷ ity eva, didrÃsati  /
kecid ajÃde÷ ity api pa¤camyantaæ karmadhÃrayam anuvartayanti  /
tasya prayojanam, indidrÅyi«ati iti  /
ajÃder anantaratvÃbhÃvÃd dakÃro dvir ucyata eva, nakÃro na dvir ucyate  /
indram icchati iti kyac  /
tadantÃt indrÅyitum icchati iti san  /
bakÃrasya apy ayaæ prati«edho vaktavya÷  /
ubjiji«ati  /
yadà bakaropadha ubjir upadiÓyate tadà ayaæ prati«edha÷  /
dakÃropadhopadeÓe tu na vaktavya÷  /
batvaæ tu dakÃrasya vidhÃtavyam  /
yakÃraparasya rephasya prati«edho na bhavati iti vaktavyam  /
arÃryate  /
arte÷ aÂyartiÓÆrïotÅnÃm upasaækhyÃnam (*7,4.82) iti yaÇ  /
tatra yaÇi ca (*7,4.30) iti guïa÷, tato dvirvacanam  /
År«yates t­tÅyasya dve bhavata iti vaktavyam  /
kasya t­tÅyasya ? kecid Ãhur vya¤janasya iti  /
År«yiyi«ati  /
apare puna÷ t­tÅyasya ekÃca÷ iti vyÃcak«ate  /
År«yi«i«ati  /
kaï¬vÃdÅnÃæ t­tÅyasya+eakÃco dve bhavata iti vaktvyam  /
kaï¬Æyiyi«ati  /
asuyiyi«ati  /
và nÃmadhÃtÆnÃæ t­tÅyasya+ekÃc dve bhavata iti vaktavyam  /
aÓvÅyiyi«ati  /
aÓiÓvÅyi«ati  /
apara Ãha - yathÃ+i«Âaæ nÃmadhÃtu«v iti vaktavyam  /
puputrÅyi«ati  /
putitrÅyi«ati  /
putrÅyiyi«ati  /
puputitrÅyiyi«ati  /
putrÅyi«i«ati //


____________________________________________________________________


[#596]

##  || PS_6,1.4 ||


_____START JKv_6,1.4:

dve iti prathamantaæ yad anuvartate tad arthÃd iha «a«Âhyantaæ jÃyate  /
tatra pratyÃsatter asmin prakaraïe ye dve vihite tayor ya÷ pÆrvo 'vayava÷ so 'bhyÃsasa¤j¤o bhavati  /
papÃca  /
pipak«ati  /
pÃpacyate  /
juhoti  /
apÅpacat  /
abhyÃsapradeÓÃs tu atra lopo 'bhyÃsasya (*7,4.58) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.5 ||


_____START JKv_6,1.5:

dve iti vartamÃne ubhegrahaïaæ samudÃyasa¤jÃpratipattyartham  /
ye eve vihite te ubhe api samudite abhyastasa¤j¤e bhavata÷  /
dadati  /
dadat  /
dadhatu  /
ubhegrahaïaæ kim ? nenijati ity atra abhyastÃnÃm Ãdi÷ iti samudÃye udÃttatvaæ yathà syÃt, pratyekaæ paryÃyeïa và mà bhÆt iti  /
abhyastapradeÓÃ÷ - abhyastÃnÃm Ãdi÷ (*6,1.189) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.6 ||


_____START JKv_6,1.6:

abhyastam iti vartate  /
jak«a ity ayaæ dhÃtu÷ ity ÃdayaÓ ca anye «a dhÃtava÷ abhyastasa¤j¤Ã bhavanti  /
seyaæ saptÃnÃæ dhÃtÆnÃm abhyastasa¤j¤Ã vidhÅyate  /
jak«a bhak«ahasanyo÷ ity ata÷ prabh­ti vevÅÇ vetinà tulye iti yÃvat  /
jak«ati  /
jÃgrati  /
daridrati  /
cakÃsati  /
ÓÃsati  /
dÅdhyate, vevyate ity atra abhyastÃnÃm Ãdi÷ ity e«a svara÷ prayojanam  /
dÅdhyat iti ca Óatari vyatyayena sampÃdite na abhyastÃc chatu÷ (*7,1.78) iti numa÷ prati«edha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.7 ||


_____START JKv_6,1.7:

tujÃdÅnÃm iti prakÃre ÃdhiÓabda÷  /
kaÓ ca prakÃra÷ ? tujer dÅrgho 'bhyÃsasya na vihita÷, d­Óyate ca  /
ye tathÃbhÆtÃ÷ te tujÃdaya÷, te«Ãm abhyÃsasya dÅrgha÷ sÃdhur bhavati  /
tÆtujÃna÷  /
mÃmahÃna÷  /
ana¬vÃn dÃdhÃra  /
vrataæ mÅmÃya  /
dÃdhÃra  /
sa tÆtÃva dÅrghaÓ ca+e«Ãæ chandasi pratyayaviÓe«e eva d­Óyate, tato 'nyatra na bhavati  /
tutoja ÓabalÃn harÅn //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.8 ||


_____START JKv_6,1.8:

liÂi parato 'nabhyÃsasya dhÃtor avayavasya prathamasya+ekÃco dvitÅyasya và yathÃyogaæ dve bhavata÷  /
papÃca  /
papÃÂha  /
prorïunÃva  /
vÃcya ÆrïorïuvadbhÃva÷ iti vacanÃd Ærïote÷ ijÃde÷ iti Ãm na bhavati  /
liÂi iti kim ? kartà  /
hartà /
dhÃto÷ iti kim ? sas­vÃæso viÓ­ïvire ima indrÃya sunvire anabhyÃsasya iti kim ? k­«ïo nonÃva v­«abho yadÅdam nonÆyaternonÃva  /

[#597]

samÃnyà maruta÷ saæmimik«u÷  /
liÂi usanta÷  /
dvirvacanaprakaraïe chandasi veti vaktavyam  /
yo jÃgÃra tam­ca÷ kÃmayante  /
dÃti priyÃïi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.9 ||


_____START JKv_6,1.9:

dhÃtor anabhyÃsasya iti vartate  /
sanyaÇo÷ iti ca «a«Âhyantam etat  /
sanantasya yaÇantasya ca anabhyÃsasya dhÃtor avayavasya prathamasya+ekÃco dvitÅyasya và yathÃyogaæ dve bhavata÷  /
pipak«ati  /
pipati«ati  /
ariri«ati  /
undidi«ati  /
yaÇantasya - pÃpacyate  /
aÂÃÂyate  /
yÃyajyate  /
arÃryate  /
prorïonÆyate  /
anabhyÃsasya ity eva jugupsi«ate  /
lolÆyi«ate //


____________________________________________________________________


#<Ólau>#  || PS_6,1.10 ||


_____START JKv_6,1.10:

Ólau parata÷ anabhyÃsasya dhÃtor avayavasya prathamasya+ekÃco dvitiyasya và yathÃyogaæ dve bhavata÷  /
juhoti  /
bibheti  /
jihneti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.11 ||


_____START JKv_6,1.11:

caÇi parato 'nabhyÃsasya dhÃtor avayavasya prathamasya ekÃco dvitÅyasya và yathÃyogam dve bhavata÷  /
apÅpacat  /
apÅpaÂhat  /
ÃÂiÂat  /
ÃÓiÓat  /
Ãrdidat  /
pacÃdÅnÃæ ïyanatÃnÃm caÇi k­te ïilopa÷, upadhÃhrasvatvaæ, dvirvacanam ity e«Ãæ kÃryÃïÃæ prav­ttikrama÷  /
tathà ca sanvallaghuni caÇpare iti sanvadbhÃvo vidhÅyamÃno hrasvasya sthÃnivadbhÃvÃn na prati«idhyate  /
yo hy anÃdi«ÂÃd aca÷ pÆrva÷ tasya vidhiæ prati sthÃnivadbhÃvo bhavati  /
na ca asmin kÃryÃïÃæ krameïÃni«ÂÃd aca÷ pÆrvo 'bhyÃso bhavati iti  /
ÃÂiÂat iti dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti sthÃnivadbhÃvÃt dvitÅyasya+ekÃca÷ dvirvacanaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.12 ||


_____START JKv_6,1.12:

dÃÓvÃn sÃhvÃn mŬvÃn ity ete ÓadÃ÷ chandasi bhëÃyÃm ca aviÓe«eïa nipÃyane  /
dÃÓvÃn iti dÃÓ­ dÃne ity etasya dhÃto÷ kvasau advirvacanam aniÂtvaæ ca nipÃtyate  /
dÃÓvÃæso dÃÓu«a÷ sutam iti  /

[#598]

sÃhvÃn iti «aha mar«aïe ity etasya parasmaipadam, upadhÃdÅrghatvam, advirvacanam aniÂtvaæ ca nipÃtanÃt  /
sÃhvÃn balÃhaka÷ /
mŬvÃn iti miha secane ity etasya advirvacanam, aniÂtvam, upadhÃdÅrghatvaæ ¬hatvaæ ca nipÃtanÃt  /
mŬvastokÃya tanayÃya m­la  /
ekavacanam atantram  /
k­¤ÃdÅnÃæ ke dve bhavata iti vaktavyam  /
kriyate 'nena iti cakram  /
ciklidam  /
k­¤a÷ klideÓ ca gha¤arthe kavidhÃnam iti ka÷ pratyaya÷  /
caricalipativadÅnÃæ dvitvamacyÃk ca abhyÃsasya  /
carÃdÅnÃæ dhÃtÆnÃm api pratyaye parata÷ dve bhavata÷  /
abhyÃsasya ÃgÃgamo bhavati  /
ÃgÃgamavidhÃnasÃmarthyÃc ca halÃdiÓe«o na bhavati  /
halÃdiÓe«e hi sayÃgamasya ÃdeÓasya ca viÓe«o na asti  /
carÃcara÷  /
calÃcala  /
patÃpata÷ /
vacÃvada÷  /
veti vaktavyam  /
tena cara÷ puru«a÷, calo ratha÷ , pataæ yÃnam, vado manu«ya÷ ity evam Ãdi siddhaæ bhavati  /
hanter ghatvaæ ca  /
hanter aci pratyaye parato dve bhavata÷, abhyÃsasya ca hakÃrasya ca ghatvam, Ãk cÃgamo bhavati  /
parasya abhyÃsÃc ca (*7,3.55) iti kutvam ghanÃghana÷ k«obhaïaÓcar«aïÅnÃm  /
pÃÂer ïiluk cok ca dÅrghaÓ ca abhyÃsasya  /
pÃÂer aci parato dve bhavato ïiluk ca bhavati  /
abhyÃsasya ca ÆgÃgamo dÅrghaÓ ca bhavati  /
pÃÂÆpaÂa÷ //


____________________________________________________________________


#<«yaÇa÷ samprasÃraïaæ putra-patyos tatpuru«e>#  || PS_6,1.13 ||


_____START JKv_6,1.13:
putra pati ity etasyor uttarapadayos tatpuru«e samÃse «yaÇa÷ saæprasÃraïaæ bhavati  /
yaïa÷ sthÃne ig bhavati ity artha÷  /
kÃrÅ«agandhÅputra÷  /
kÃri«agandhÅpati  /
kaumudagandhÅputra÷  /
kaumudagandhÅpati÷  /
karÅ«asya+iva gandho 'sya, kumudasya+iva gandho 'sya iti bahuvrÅhi÷, tatra upamÃnÃc ca (*5,4.137) iti gandhasya+idantÃdeÓa÷  /
karÅ«agandhe÷ apatyam ity aï, tadantÃt striyÃm aï-i¤or annar«ayor gurÆpattamayo÷ «yaÇ gotre (*4,1.78) iti «yaÇ, tataÓ ca api vihite «a«ÂhÅsamÃsa÷, samprasÃraïasya (*6,3.139) iti dÅrghatvam  /
«yaÇa÷ iti im ? bhyÃputra÷  /
k«atriyÃputra÷  /
putrapatyo÷ iti kim ? kÃrÅ«agandhyÃkulam  /
kaumudagandhyÃkulam  /
tatpuru«e iti kim ? kÃrÅ«agandhyà patir asya grÃmasya kÃrÅ«agandhyÃpati÷ ayaæ grÃma÷  /

[#599]

«yaÇa÷ iti strÅpratyayagrahaïaæ na strÅpratyaye cÃnupasarjane iti pratyayagrahaïaparibhëayà yasmÃt sa vihita÷ tadÃde÷ ity e«a niyamo na asti, tena paramakÃrÅ«agandhyÃyÃ÷ putra÷ paramakÃrÅ«agandhÅputra÷, paramakÃrÅ«agandhÅpati÷ ity api bhavati  /

[#598]

upasarjane tu «yaÇi na bhavati  /
atikrÃntà kÃrÅ«agandhyÃm atikÃrÅ«agandhyÃ, tasya putra÷ atikÃrÅ«agandhyÃputra÷  /
atikÃrÅ«agandhyÃpati  /
putrapatyo÷ kevalayo÷ uttarapadayo÷ idaæ samprasÃraïaæ, tadÃdau tadante ca na bhavati, kÃrÅ«agandhyÃputrakulam, kÃri«agandhyÃparamaputra÷ iti  /
«yaÇante ca yady apy anye yaïa÷ santi, tathÃpi «yaÇa÷ eva samprasÃraïaæ, nirdiÓyamÃnasya ÃdeÓÃ bhavanti iti  /
samprasÃraïam iti cÃdhikriyate vibhëà pare÷ (*6,1.44) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


[#599]

##  || PS_6,1.14 ||


_____START JKv_6,1.14:

syaÇa÷ saæprasÃraïam iti anuvartate  /
bandhuÓabde uttarapade bahuvrÅhau samÃse «yaÇa÷ samprasÃraïam bhavati  /
kÃrÅ«agandhyà bandhu÷ asya kÃrÅ«agandhÅbandhu÷  /
kaumudagandhÅbandhu÷  /
bahuvrÅhau iti kim ? kÃrÅ«agandhyÃyÃ÷ bandhu÷ kÃrÅ«agandhyÃbandhu÷  /
atra api pÆrvavad eva  /
paramakÃrÅ«agandhÅbandhu÷ ity atra bhavati  /
atikÃrÅ«agandhyÃbandhu÷ iti ca na bhavati, tathà kÃrÅ«agandhyÃbandhudhana÷, kÃrÅ«agandhyÃparamabandhu÷ iti  /
bandhuni iti napuæsakÃliÇganirdeÓa÷ ÓabdarÆpÃpek«ayÃ, puæliÇgÃbhidheyas tu ayaæ bandhuÓabda÷  /
mÃtac mÃt­kamÃt­«u  /
«yaÇa÷ samprasÃraïaæ bhavati vibhëayà bahuvrÅhÃv eva  /
kÃrÅ«agandhyà mÃtà asya ity evaæ bahuvrÅhau k­te etasmÃd eva upasaÇkhyÃnÃt pak«e mat­Óabdasya mÃtajÃdeÓa÷  /
tatra citkaranasamarthyÃd bahuvrÅhisvaram antodÃttatvaæ bÃdhate  /
mÃt­mÃt­kaÓabdayoÓ ca bhedena+upÃdÃnÃt nady­taÓ ca (*5,4.153) iti kabapi vikalpyate  /
kÃrÅ«agandhÅmÃta÷, kÃrÅ«agandhyamÃta÷, kÃrÅ«agandhÅmÃt­ka÷, kÃri«agandhyÃmÃt­ka÷, kÃrÅ«agandhÅmÃtÃ, kÃrÅ«agandhyÃmÃtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.15 ||


_____START JKv_6,1.15:

samprasÃraïam iti vartate  /
«yaÇa÷ iti niv­ttam  /
vaci - vaca paribhëaïe, bruvo vaci÷ (*2,4.53) iti ca  /
svapi - ¤i«vapa Óaye  /
yajÃdaya÷ - yaja devapÆjÃsaægatikaranadÃnesu ity ata÷ prabh­ti ÃgaïÃntÃ÷  /
te«Ãæ vacisv api yajÃdÅnÃæ kiti pratyaye parata÷ samprasÃraïam bhavati  /

[#600]

vaci - ukta÷  /
uktavà /
svapi - supta÷  /
suptavÃn  /
yaja - i«Âa÷  /
i«ÂavÃn  /
vapa - upta÷  /
uptavÃn  /
vaha-Ƭha÷  /
ƬhavÃn  /
vasa-u«ita÷  /
u«itavÃn  /
ve¤-uta÷  /
utavÃn  /
vye¤ - saævÅta÷  /
saævÅtavÃn  /
hve¤ - ÃhÆtavÃn  /
vada - udita÷  /
uditavÃn  /
ÂuoÓvi - ÓÆna÷  /
ÓÆnavÃn  /
dhÃto÷ svarÆpagrahaïe tatpratyayekÃryaæ vij¤Ãyate  /
tena+iha na bhavati, vÃcyate, vÃcika÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.16 ||


_____START JKv_6,1.16:

graha upÃdÃne, jyà vayohÃnau, ve¤o vayi÷ (*2,4.41), vyadha tìane, vaÓa kÃntau, vyac vyÃjÅkaraïe, ovraÓcÆ chedane, praccha j¤ÅpsÃyÃm, bhrasja pÃke ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ ÇÅti pratyaye parata÷ cakÃrÃt kati ca saæprasÃraïaæ bhavati  /
graha - g­hÅta÷  /
g­hÅtavÃn  /
Çiti - g­hïÃti jarÅg­hyate  /
jyà - jÅna÷  /
jÅnavÃn  /
lvÃdibhya÷ (*8,2.44) iti ni«ÂhÃnatvam  /
Çiti- jinÃti  /
jejÅyate  /
hala÷ (*6,4.2) iti samprasÃraïadÅrghe k­te pvÃdÅnÃæ iti hrasva÷ kriyate  /
vayi - liÂi parata÷ ve¤o vayi÷ ÃdeÓa÷, tasya ÇidabhÃvÃt kidevodÃhriyate  /
Æyatu÷  /
Æyu÷  /
yady evaæ vayigrahaïam anarthakam, yajÃdi«u ve¤ paÂhyate ? na+evaæ Óakyam  /
liÂi tasya ve¤a÷ (*6,1.40) iti prati«edho vak«yate, tatra yathÃ+eva sthÃnivadbhÃvÃd vyervidhi÷ evaæ prati«edho 'pi prÃpnoti ? na+e«a do«a÷  /
liÂi vayo ya÷ (*6,1.38) iti yakÃrasya saæprasÃraïaprati«edhÃd vayervidhau grahaïaæ prati«edhe cÃgrahaïamanumÃsyate ? satyam etat  /
e«a eva artha÷ sÃk«Ãn nirdeÓena vye÷ spa«ÂÅkriyate  /
vyadha - viddha÷  /
viddhavÃn  /
Çiti - vidhyati  /
vevidhyate  /
vaÓa - uÓita÷  /
uÓitavÃn  /
Çiti - u«Âa÷  /
uÓanti  /
vyaca - vicita÷  /
vicitavÃn  /
Çiti - vicati  /
vevicyate  /
vyace÷ kuÂÃditvamanasi pratipÃditam, tena sarvatra a¤ïiti pratyaye samprasÃraïaæ bhavati, udvicitÃ, udvicitum, udvicitavyam iti  /
vraÓce÷ - v­kïa÷  /
v­kïavÃn  /
atha katham atra kutvaæ, vraÓcabhrasja iti hi «atvena bhavitavyam ? ni«ÂhÃdeÓa÷ «atvasvarapratyayavidhŬvidhi«u siddho vaktavya÷  /

[#601]

tatra «tvaæ prati natvasya siddhatvÃd j¤alÃdir ni«Âhà na bhavati  /
kutve tu kartavye tad asiddham eva iti pravartate kutvam  /
Çiti - v­Ócati  /
varÅv­Ócyate  /
praccha - p­«Âa÷  /
p­«Âavan  /
Çiti - p­cchati  /
parÅp­chyate  /
praÓna÷  /
naÇi tu praÓne ca ÃsannakÃle (*3,2.117) iti nipÃtanÃd asaæprasÃraïam  /
bhrasja - bh­«Âa÷  /
bh­«ÂavÃn  /
Çiti - bh­jjati  /
barÅbh­jyate  /
sakÃrasya j¤alÃæ jaÓ j¤aÓi (*7,4.53) iti jaÓtvena dakÃra÷, sto÷ Ócunà Ócu÷ (*8,4.40) iti Ócutvena jakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.17 ||


_____START JKv_6,1.17:

ubhaye«Ãæ vacyÃdÅnÃæ grahyÃdÅnÃæ ca liÂi parato 'bhyÃsasya samprasÃraïaæ bhavati  /
vaci - uvÃca  /
uvacitha  /
svapi - su«vÃpa  /
su«vapitha  /
yaja iyÃja  /
iyajitha  /
¬uvap - uvÃpa  /
uavapitha  /
grahyÃdÅnÃm - tatra graher aviÓe«a÷  /
jagrÃha  /
jagrahitha  /
jyà - jijyau  /
jijyitha  /
vayi - uvÃya  /
uvayitha  /
vyadha - vivyÃdha  /
vivyadhitha  /
vaÓa - uvÃÓa  /
uvaÓitha  /
vyaca - vivyÃca  /
vivyacitha  /
v­Ócate÷ satyasati và yoge na asti viÓe«a÷  /
yogÃrambhe tu sati yadi samprasÃraïam ak­tvà halÃdiÓe«eïa repho nivartyate, tadà vakÃrasya samprasÃraïaæ prÃpnoti  /
atha rephasya samprasÃraïaæ k­tvà uradatvaæ raparatvaæ ca kriyate, tadÃnÅ - muradatvasya sthÃnivadbhÃvÃt na samprasÃraïe samprasÃraïam (*6,1.37) iti prati«edho bhavati ity asti viÓe«a÷  /
vavraÓca  /
vavraÓcitha  /
p­cchati bh­jjatyor aviÓe«a÷  /
akidarthaæ ca+idam abhyÃsasya samprasÃraïaæ vidhÅyate  /
kiti hi paratvÃd dhÃto÷ samprasÃraïe k­te puna÷ prasaÇgavij¤ÃnÃd dvirvacanam, Æcatu÷, Æcu÷ iti  /
adhikÃrÃd eva+ubhaye«Ãæ grahaïe siddhe punar ubhaye«Ãm iti vacanaæ halÃdi÷ Óe«am api bÃdhitvà samprasÃraïam eva yathà syÃt iti  /
vivyÃdha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.18 ||


_____START JKv_6,1.18:

svÃpe÷ iti svaper ïyantasya grahaïam  /
tasya caÇi parata÷ saæprasÃraïam bhavati  /
asÆ«upat, asÆ«upatÃm, asÆ«upan  /
dvirvacanÃt pÆrvam atra saæprasÃraïam, tatra k­te laghÆpadhaguïa÷, tasya ïau caÇyupadhÃyÃ÷ hrasvatvam, tato dvirvacanam, dÅrgho lagho÷ (*7,4.94) iti dÅrghatvam  /
caÇi iti kim ? svÃpyate  /
svÃpita÷  /
kiti iti niv­ttam  /
Çiti iti kevalam iha anuvartate ity etad durvij¤Ãnam //


____________________________________________________________________


[#602]

##  || PS_6,1.19 ||


_____START JKv_6,1.19:

¤i«vapa Óaye, syamu, svana, dhvana Óabde, vye¤ saævaraïe ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ yaÇi parata÷ samprasÃraïaæ bhavati  /
so«upyate  /
sesimyate  /
vevÅyate  /
yaÇi iti kim ? svapnak //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.20 ||


_____START JKv_6,1.20:

yagi iti vartate  /
vaÓerdhÃtor yaÇi parata÷ saæprasÃraïaæ na bhavati  /
vÃvaÓyate, vÃvaÓyete, vÃvaÓyante  /
yagi iti kim ? u«Âa÷  /
uÓanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.21 ||


_____START JKv_6,1.21:

yagi iti vartate  /
cÃy­ pÆjÃniÓÃmanayo÷ ity etasya dhÃto÷ yagi parata÷ kÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
cekÅyate, cekÅyete, cekÅyante  /
dÅrghoccÃraïaæ yaÇlugartham  /
cekÅta÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.22 ||


_____START JKv_6,1.22:

sphÃyÅ opyÃyÅ v­ddhau ity asay dhÃto÷ ni«ÂhÃyÃæ parata÷ sphÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sphÅta÷  /
sphÅtavÃn  /
ni«thÃyÃm iti kim ? shÃti÷  /
sphÃtÅbhavati ity etad api ktinnantasya+eva rÆpaæ, na ni«thÃntasya  /
ni«ÂhÃyÃm ity etad adhÅkrÅyate liÇyaÇoÓ ca (*6,1.29) iti prÃgetasmÃt sÆtrÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.23 ||


_____START JKv_6,1.23:

ni«ÂhÃyÃm iti vartate, saæprasÃraïam iti ca  /
sphÅ ity etan na svaryate  /
styai «Âyai ÓabdasaæghÃtayo÷  /
dvayor apy etayo÷ dhÃtvo÷ styÃrÆpamÃpannayo÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
styà ity asya prapÆrvasya dhÃtor ni«ÂhÃyÃæ parata÷ samprasÃraïaæ bhavati  /
prastÅta÷  /
prastÅtavÃn  /
samprasÃraïe k­te yaïvattvaæ vihatam iti  /
ni«ÂhÃnatvaæ na bhavati  /
prastyo 'nyatarasyÃm (*8,2.54) iti tu pak«e makÃra÷ kriyate  /
prastÅma÷ prastÅmavÃn  /
prapÆrvasya iti kim ? saæstyÃna÷  /
saæstyÃnavÃn  /
prastya÷ ity eva siddhe pÆrvagrahaïam iha api ythà syÃt, prasaæstÅta÷, prasæstÅtavÃn  /
tat kathaæ prapÆrvasya iti «a«Âhyarthe bahuvrÅhi÷ ? pra÷ pÆrvo yasya dhÃtÆpasargasamudÃyasya sa prapÆrva÷ tadavayavasya stya÷ iti vyadhikaraïe «a«Âhyau  /
tatra prasaæstÅta÷ ity atra api prapÆrvasamudÃyÃvayava÷ styÃÓabdo bhavati //

____________________________________________________________________


[#603]

##  || PS_6,1.24 ||


_____START JKv_6,1.24:

dravamÆrtau dravakÃÂhinye, sparÓe vartamÃnasya ÓyaiÇ gatau ity asya dhÃtor ni«ÂhÃyÃæ parata÷ samprasÃraïaæ bhavati  /
Óinaæ gh­tam  /
ÓÅnà vasà  /
ÓÅnam meda÷  /
dravÃvasthÃyÃ÷ kÃÂhinyaæ gatam ity artha÷  /
Óyo 'sparÓe (*8,2.47) iti ni«thÃnatvam  /
sparÓe - ÓÅtaæ vartate  /
ÓÅto vÃyu÷  /
ÓÅtamudakam  /
guïamÃtre tadvati ca asya ÓÅtaÓabdasya v­ttir dra«Âavyà  /
dravamÆrtisparÓayo÷ iti kim ? saæÓyÃno v­Ócika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.25 ||


_____START JKv_6,1.25:

Óya÷ iti vartate  /
prater uttarasya ÓyÃyater ni«ÂhÃyÃæ parata÷ samprasaraïaæ bhavati  /
pratiÓÅna÷  /
pratiÓÅnavÃn  /
dravamÆrtisparÓÃbhyÃm anyatra api yathà syÃt iti sÆtrÃrambha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.26 ||


_____START JKv_6,1.26:

Óya÷ iti vartate  /
abhi ava ity evaæ pÆrvasya ÓyÃyater ni«thÃyÃæ vibhëà samprasÃraïam bhavati  /
abhiÓÅnam abhiÓyÃnam  /
avaÓÅnam, avaÓyÃnam  /
dravamÆrtisparÓavivak«ÃyÃm api vikalpo bhavati  /
abhiÓÅnaæ gh­tam, abhiÓyÃnaæ gh­tam  /
avaÓÅnaæ meda÷, avaÓyÃnaæ meda÷  /
abhiÓÅto vÃyu÷, abhiÓyÃna÷  /
avaÓÅtamudakam , avaÓyÃnamudakam  /
seyamubhayatravibhëà dra«Âavyà  /
pÆrvagrahaïasya ca prayojanam, sambhiÓyÃnaæ, samavaÓyÃnam ity atra mà bhÆt iti kecid vyacak«ate , nakilÃyam abhyavapÆrva÷ samudÃya÷ iti yo 'tra abhyavapÆrva÷ samudÃyastadÃÓrayo viklapa÷ kasmÃn na bhavati ? tasmÃt atra bhavitavyam eva  /
yadi tu na+i«yate tato yatnÃnataramÃstheyam asmÃd vihbëÃvij¤ÃnÃt  /
vyavastheyam  /
pÆrvagrahaïasya ca anyat prayojanaæ vaktavyam //


____________________________________________________________________


#<Ó­taæ pÃke>#  || PS_6,1.27 ||


_____START JKv_6,1.27:

vibhëà ity anuvartate  /
Órà pÃke ity etasya dhÃto÷ ïyantasya aïyantasya ca pÃke 'bhidheye ktapratyaye parata÷ Ó­bhÃvo nipÃtyate vibhëà  /
Ó­taæ k«Åram  /
Ó­taæ havi÷  /
vyavasthitavibhëà ca+iyam, tena k«Årahavi«or nityaæ Ó­bhÃvo bhavati, anyatra na bhavati ÓrÃïà yavÃgÆ÷ Órapità yavÃgÆ÷ iti  /
yadà api bÃhye prayojake dvitÅyo ïic utpadyate tadà api ni«yate, Órapitaæ k«Åraæ devadattena yaj¤adattena iti  /
ÓrÃtir ayam akarmaka÷ karmakart­vi«ayasya pacer arthe vartate, sa ïyanta÷ api prÃk­taæ pacyarthamÃhu÷  /
tad atra dvayor api Ó­tam iti i«yate  /
Ó­taæ k«Åraæ svayam eva  /
Ó­taæ k«Åraæ devadattena  /
pÃkagrahaïaæ nipÃtanavi«ayapradarÓanÃrtham, tena k«Årahavi«or eva //


____________________________________________________________________


[#604]

##  || PS_6,1.28 ||


_____START JKv_6,1.28:

vibhëà ity eva  /
opyÃyÅ v­ddhau ity asya dhÃto÷ ni«ÂhÃyÃæ vibhëà pÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
pÅnaæ mukham  /
pÅnau bÃhÆ  /
pÅnamura÷  /
iyam api vyavasthitavibhëÃ+eva  /
tena anupasargasya nityaæ bhavati, sopasargasya tu na+esva bhavati  /
ÃpyÃnaÓcandramÃ÷  /
ÃÇpÆrvasyÃndhÆdhaso÷ bhavaty eva, ÃpÅno 'ndhu÷, ÃpÅnamÆdha÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.29 ||


_____START JKv_6,1.29:


vibhëà iti niv­ttam  /
pyÃya÷ pÅ (*6,1.28) ity etat caÓabdena anuk­«yate  /
liÂi yaÇi ca parata÷ pyÃya÷ pÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
Ãpipye, ÃpipyÃte, Ãpipyire  /
paratvÃt pÅbhÃve k­te puna÷ prasaÇgavij¤ÃnÃt dvirvacanam, eranekÃca÷ iti yaïÃdeÓa÷  /
yaÇi - ÃpepÅyate, ÃpepÅyete, apepÅyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.30 ||


_____START JKv_6,1.30:

li¬yÇo÷ iti vartate, samprasaraïam iti ca  /
liÂi yaÇi ca Óvayater dhÃto÷ vibhëà samprasÃraïaæ bhavati  /
ÓuÓÃva, ÓiÓvÃya  /
ÓuÓuvatu÷, ÓiÓviyatu÷  /
yagi - ÓoÓÆyate, ÓeÓvÅyate  /
tad atra yaÇi samprasÃraïam aprÃptaæ vibhëa vidhÅyate  /
liÂi tu kiti yajÃditvÃt nityaæ prÃptaæ, tatra sarvatravikalpo bhavati ity e«Ã ubhayatravibhëà  /
yadà ca dhÃtor na bhavati tadà liÂy abhyÃsasya+ubhaye«Ãm (*6,1.17) ity abhyÃsasya api na bhavati //


____________________________________________________________________


#<ïau ca saæÓ-caÇo÷>#  || PS_6,1.31 ||


_____START JKv_6,1.31:

vibhëà Óve÷ (*6,1.30) iti vartate  /
sanpare caÇpare ca ïau parata÷ Óvayater dhÃto÷ vibhëà samprasÃraïaæ bhavati  /
ÓuÓÃvayi«ati  /
caÇi - aÓÆÓavat, aÓiÓvayat  /
samprasÃraïaæ samprasÃraïÃÓrayaæ ca balÅyo bhavati iti vacanÃd antaraÇgam api v­ddhyÃdikaæ samprasÃraïena bÃdhyate  /
k­te tu saæprasÃraïe v­ddhir ÃvÃdeÓaÓ ca  /
tata÷ o÷ pu-yaï-jy-apare (*7,4.80) ity etad vacanaæ j¤Ãpakaæ ïau k­tasthÃnivadbhÃvasya, iti sthÃnivadbhÃvÃt ÓuÓabdo dvirucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.32 ||


_____START JKv_6,1.32:

ïau ca saæÓcaÇo÷ (*6,1.31) iti vartate  /
sanpare caÇpare ca nau parato hva÷ saæprasÃraïaæ bhavati  /
juhÃvayi«ati, juhÃvayi«ta÷, juhÃvayi«anti  /
ajÆhavat, ajÆhavatÃm, ajÆhavan  /
saæprasÃraïasya balÅyastvÃt ÓÃcchÃsÃhvÃvyÃvepÃæ yuk (*7,3.37) iti prÃgeva yuk na bhavati  /
samprasÃraïam iti vartamÃne puna÷ samprasÃraïam ity uktaæ vibhëà ity asya niv­ttyartham  /
hva÷ samprasÃraïam abhyastasya ity ekayogena siddhe p­thagyogakaranam anabhyastanimittapratyayavyavadhÃne samprasÃraïÃbhÃvaj¤ÃpanÃrtham  /
hvayakam icchati hvÃyakÅyate  /
hvÃyakÅyate÷ san jihvÃyakÅyi«ati //


____________________________________________________________________


[#605]

##  || PS_6,1.33 ||


_____START JKv_6,1.33:

hva÷ iti vartate, tad abhyastasya ity anena vyadhikaraïam  /
abhyastasya yo hvayati÷  /
kaÓ ca abhyastasya hvayati÷ ? kÃraïam  /
tena abhyastakÃraïasya hvayati÷ prÃg eva dvirvacanÃt samprasÃraïaæ bhavati  /
juhÃva  /
juhÆyate  /
juhƫati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.34 ||


_____START JKv_6,1.34:

hava÷ iti vartate  /
chandasi vi«aye hvayater dhÃtor bahulaæ saæprasÃraïaæ bhavati  /
indrÃgnÅ huve  /
devÅæ sarasvatÅæ huve  /
hve¤o laÂi Ãtmanepadottamaikavacane bahulaæ chandasi iti Óapo luki k­te samprasÃraïamuvaÇÃdeÓaÓ ca  /
na ca bhavati  /
hvayÃmi maruta÷ ÓivÃn  /
hvayÃmi devÃæ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.35 ||


_____START JKv_6,1.35:

bahulaæ chandasi iti vartate  /
cÃyater dhÃto÷ chandasi vi«aye bahulaæ kÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
viyantà nyanyaæ cikyurna nicikyuranyam  /
liÂi usi rÆpam  /
na bhavati  /
agner jyotir nicÃyya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.36 ||


_____START JKv_6,1.36:

chandasi iti vartate  /
apasp­dhethÃm iti spardha saÇghar«e ity asya laÇi ÃthÃmi dvivarcanaæ rephasya saæprasÃraïam akÃralopaÓ ca nipÃtanÃt  /
indraÓ ca vi«ïo yad apasp­dhethÃm  /
apaspardhethÃm iti bhëÃyÃm  /
apara Ãha - spardhe÷ apapÆrvasya liÇi ÃthÃmi samprasaraïam akÃralopaÓ ca nipÃtanÃt  /
bahulaæ chandasyamaÇyoge 'pi (*6,4.75) ity a¬ÃgamÃbhÃva÷  /
atra pratyudÃharaïam apÃspardhethÃm iti bha«ÃyÃm  /
Ãn­cu÷, Ãn­hu÷ iti  /
arca pÆjÃyÃm, arha pÆjÃyam ity anayor dhÃtvoliÂyusi samprasÃraïam akÃralopaÓ ca nipÃtanÃt  /
tato dvirvacanam, uradatvam, ata Ãde÷ (*7,4.70) iti dÅrghatvam  /
tasmÃn nu¬ dvihala÷ (*7,4.71) iti nu¬Ãgama÷  /
ya ugrà arkamÃn­cu÷  /
na vasÆnyÃn­hu÷  /
Ãnarcu÷, Ãnarhu÷ iti bhëÃyÃm  /

[#606]

cicyu«e  /
cyuÇ gatau ity asya dhÃto÷ liti seÓabde abhyÃsaya samprasÃraïam ani ca nipÃtanÃt  /
cicyu«e  /
cucyuvi«e iti bhëÃyÃm  /
tityÃja  /
tyaja hÃnau ity asay dhÃto÷ liÂi abhyÃsasya samprasÃraïaæ nipÃtyate  /
tityÃja  /
tatyÃja iti bhëÃyÃm  /
ÓrÃtÃ÷ iti  /
ÓrŤ pÃke ity etasya dhÃto÷ ni«ÂhÃyÃæ ÓrÃbhÃva÷  /
ÓrÃtÃsta indrasomÃ÷  /
Óritam iti tasya+eva ÓrÅïÃte÷ hrasvatvam  /
somo gaurÅ adhiÓrita÷  /
Órità no g­hÃ÷  /
anayo÷ ÓrÃbhÃvaÓribhÃvayor vi«ayavibhÃgam icchati, some«u bahu«u ÓrÃbhÃva eva, anyatra ÓribhÃva÷ iti  /
somÃd anyatra kvacid ekasminn api ÓrÃbhÃvo d­Óyate  /
yadi ÓrÃto juhotana  /
tasya ÓrÃtÃ÷ iti bahuvacanasya avivak«itatvÃd upasaægraho dra«Âavya÷  /
ÃÓÅ÷, ÃÓÅrta÷ iti  /
tasya+eva ÓrÅïÃter ÃÇpÆrvasya kvipi ni«ÂhÃyÃæ ca ÓÅrÃdeÓa÷, ni«ÂhÃyÃÓ ca natvÃbhÃvo nipÃtanÃt  /
tÃmÃÓÅrà duhanti  /
ÃÓÅrta Ærjam  /
k«Årair madhyata ÃÓÅrta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.37 ||


_____START JKv_6,1.37:

samprasÃrane parata÷ pÆrvasya yaïa÷ samprasÃraïaæ na bhavati  /
vyadha - viddha÷  /
vyaca - vicita÷  /
vye¤ - saævÅta÷  /
ekayogalak«anam api samprasÃraïam ata eva vacanÃt prathamaæ parasya yaïa÷ kriyate, pÆrvasya ca prasaktaæ prati«idhyate  /
samprasÃraïam iti vartamÃne puna÷ samprasÃranagrahaïaæ videÓasthasya api samprasÃraïasya prati«edho yathà syÃt iti  /
Óva-yuva-maghonÃm ataddhite (*6,4.133) - yÆna÷  /
yÆnà  /
samprasÃraïagrahaïasÃmarthyÃt eva pÆrvasya prati«edhe vaktavye svarïadÅrghatvam ekÃdeÓo na sthÃnivad bhavati  /
sati và sthÃnivattve vyavadhÃnametÃvadÃÓrayi«yate  /
­ci trer uttarapadÃd ilopaÓ chandasi  /
­ci parata÷ tre÷ samprasÃraïam bhavati uttarapadÃd ilopaÓ ca chandasi vi«aye  /
tisra ­ca÷ yasmin tat t­caæ sÆktam  /
t­caæ sÃma  /
­kpÆrabdhÆ÷pathÃmÃnak«e (*5,4.74) iti samÃsÃnta÷  /
chandasi ti kim ? ty­caæ karma  /
rayermatau bahulam  /
rayiÓabdasya chandasi vi«aye matau parato bahulaæ samprasÃraïaæ bhavati  /
à revÃnetu no viÓa÷  /
na ca bhavati  /
rayimÃn pu«Âivardhana÷ //


____________________________________________________________________


[#607]

##  || PS_6,1.38 ||


_____START JKv_6,1.38:

na samprasÃraïam iti anuvartate  /
liÂi parato vayo yakÃrasya samprasÃraïaæ na bhavati  /
uvÃya, Æyatu÷, Æyu÷  /
li¬grahaïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.39 ||


_____START JKv_6,1.39:


asya vayo yakÃrasya kiti liÂi parato vakÃrÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
Ævatu÷, Ævu÷  /
Æyatu÷, Æyu÷  /
kiti iti kim ? uvÃya  /
uvayitha //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.40 ||


_____START JKv_6,1.40:

liÂi ity anuvartate  /
ve¤ tantusantÃne ity asya dhÃto÷ liti parata÷ samprasÃraïaæ na bhavati  /
vavau, vavatu÷, vavu÷  /
kiti yajÃditvÃt dhÃto÷ prÃptam akityapi liÂy abhyÃsasya+ubhaye«Ãm (*6,1.17) ity abhyÃsasya, ata÷ ubhayaæ prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.41 ||


_____START JKv_6,1.41:

ve¤a÷ ity anuvartate  /
lyapi ca parto ve¤a÷ samprasÃraïaæ na bhavati  /
pravÃya  /
upavÃya  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.42 ||


_____START JKv_6,1.42:

lyapi ity eva  /
jyà vayohÃnau ity asya dhÃto÷ lyapi parata÷ samprasÃraïaæ na bhavati  /
prajyÃya  /
upajyÃya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.43 ||


_____START JKv_6,1.43:


lyapi ity eva  /
vye¤ saævaraïe ity etasya dhÃto÷ lyapi parata÷ samprasÃraïaæ na bhavati  /
pravyÃya  /
upavyÃya  /
yogavibhÃga÷ uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.44 ||


_____START JKv_6,1.44:

lyapi ca vyaÓ ca iti anuvartate  /
parer uttarasya vye¤ ity etasya dhÃto÷ lyapi parata÷ vibhëà samprasÃraïaæ na bhavati  /
parivÅya yÆpam, parivyÃya  /
samprasÃraïe k­te parapÆrvatve ca hrasvasya iti tuka prÃpnoti, sa hala÷ (*6,4.2) iti dÅrghatvena paratvÃd bÃdhyate //


____________________________________________________________________


[#608]

#<Ãd eca upadeÓe 'Óiti>#  || PS_6,1.45 ||


_____START JKv_6,1.45:

dhÃto÷ iti vartate  /
ejanto yo dhÃtur upadeÓe tasya akÃrÃdeÓo bhavati, Óiti tu pratyaye na bhavati  /
glai - glÃtà  /
glÃtum  /
glÃtavyam  /
Óo - niÓÃtà  /
niÓÃtum  /
niÓÃtavyam  /
eca÷ iti kim ? kartà  /
hartà /
upadeÓe iti kim ? cetà  /
stotà /
aÓiti iti kim ? glÃyati  /
mlÃyati  /
kathaæ jagle, mamle ? na+evaæ vij¤Ãyate, ÓakÃra id yasya so 'yaæ Óit iti, kiæ tarhi, Óa eva it Óit  /
tatra yasmin vidhistadÃdÃvalgrahaïe iti ÓidÃdau pratyaye prati«edha÷  /
eÓ ÓakÃrÃnto bhavati  /
aÓiti iti prasajyaprati«edho 'yam, tena etad Ãttvam anaimittikaæ prÃg eva pratyayotpatter bhavati iti, sugla÷, sumla÷ iti ÃtaÓcopasarge (*3,1.136) iti kapratyaya÷, suglÃna÷, sumlÃna÷ iti Ãto yuc (*3,3.128) ity evam Ãdi siddham bhavati iti  /
ÃkÃrÃdhikÃrastvayaæ nityaæ samyate÷ (*6,1.57) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.46 ||


_____START JKv_6,1.46:

vye¤ ity etasya dhÃto÷ liÂi parata ÃkÃrÃdeÓo na bhavati  /
saævivyÃya  /
savivyayitha  /
liÂy abhyÃsasya+ubhaye«Ãm (*6,1.17) iti abhyÃsasya samprasÃraïam  /
ïali aco ¤ïiti (*7,2.115) iti v­ddhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.47 ||


_____START JKv_6,1.47:

adeca÷ iti vartate  /
sphura sphula calane ity etayor dhÃtvo÷ eca÷ sthÃne gha¤i parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
visphÃra÷  /
visphÃla÷  /
vi«phÃra÷  /
vi«phÃla÷ sphuratisphulatyor nir-ni-vibhya÷ (*8,3.76) iti và «atvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.48 ||


_____START JKv_6,1.48:

¬ukrŤ dravyavinimaye, iÇ adhyayane ji jaye ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ eca÷ sthÃne ïau parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
krÃpayati  /
adhyÃpayati  /
jÃpayati //


____________________________________________________________________


[#609]

##  || PS_6,1.49 ||


_____START JKv_6,1.49:

ïau ity anuvartate  /
«idhu hiæsÃsamrÃdhyo÷ ity asya dhÃto÷ apÃralaukike 'rthe vartamÃnasya eca÷ sthÃne ïau parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
annaæ sÃdhayati  /
grÃmaæ sÃdhayati  /
apÃralaukike iti kim ? tapastÃpasaæ sedhayati  /
svÃnyevainaæ karmÃïi sedhayanti  /
atra hi sidhyati÷ pÃralaukike j¤ÃnaviÓe«e vartate  /
tÃpasa÷ sidhyati j¤ÃnaviÓe«amÃsÃdayati, taæ tapa÷ prayuÇkte  /
sa ca j¤ÃnaviÓe«a÷ utpanna÷ paraloke janmÃntare phalam abhyudayalak«aïam upasaæharan paralokaprayojano bhavati  /
iha kasmÃn na bhavati, annaæ sÃdhayati brÃhmanebhyo dÃsyÃmi iti ? sidhyate - ratrÃrtho ni«patti÷  /
tasyÃ÷ prayojanam annam  /
tasya yad dÃnaæ tat pÃralaukikam, na puna÷ siddhir eva iti na Ãtvaæ paryudasyate  /
sak«Ãt paralokaprayojane ca sidhyarthe k­tavakÃÓaæ vacanam evaæ vi«ayaæ na avagÃhate  /
sidhyate÷ iti Óyanà nirdeÓa÷, «idha gatyÃm ity asya bhauvÃdikasya niv­ttyartha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.50 ||


_____START JKv_6,1.50:

Ãdeca upadeÓe (*6,1.45) iti vartate  /
mŤ hiæsÃyÃm, ¬umi¤ prak«epaïe, dÅÇ k«aye ity ete«aæ dhÃtÆnÃæ lyapi vi«aye, cakÃrÃd ecaÓca vi«aye upadeÓe eva prÃk pratyayotpatte÷ alo 'nyasya sthÃne ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
pramÃtà  /
pramÃtavyam  /
pramÃtum  /
pramÃya  /
nimÃtà  /
nimÃtavyam  /
nimÃtum  /
nimÃya  /
upadÃtà  /
upadÃtavyam  /
upadÃtum  /
upadÃya  /
upadeÓe eva ÃtvavidhÃnÃd ivarïÃntalak«aïa÷ pratyayo na bhavati  /
ÃkÃralak«aïaÓ ca bhavati, upadÃyo vartate  /
Å«adupadÃnam iti gha¤yucau bhavata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.51 ||


_____START JKv_6,1.51:

lyapi iti vartate, Ãdeca upadeÓe iti ca  /
lÅÇ Óle«aïe iti divÃdi÷  /
lÅ Óle«aïe iti kryÃdi÷  /
tayo÷ ubhayo÷ api yakà nirdeÓa÷ smaryate  /
lÅyater dhato÷ lyapi ca ecaÓca vi«aye upadeÓe eva alo 'ntyasya sthÃne vibhëà ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
vilatà /
vilÃtum  /
vilÃtavyam  /
vilÃya  /
viletà /
viletum  /
viletavyam  /
vilÅya  /
nimimÅliyaæ khalaco÷ prati«edho vaktavya÷  /
Å«at pramaya÷  /
pramayo vartate  /
Å«annimaya÷  /
nimayo vartate  /
Å«ad vilaya÷  /
vilayo vartate  /
atra tu liyo vyavasthitavibhëÃvij¤ÃnÃt siddham  /
evaæ ca pralambhanaÓÃlÅnÅkaranayoÓ ca ïau nityamÃttvaæ bhavati, kastvÃmullÃpayate, Óyeno vartikÃmullÃpayate //


____________________________________________________________________


[#610]

##  || PS_6,1.52 ||


_____START JKv_6,1.52:

vibhëà iti vartate  /
khida dainye ity asya dhÃto÷ eca÷ sthÃne chandasi vi«aye vibhëà ÃkÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
cittaæ cikhÃda  /
cittaæ cikheda  /
chandasi iti kim ? cittaæ khedayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.53 ||


_____START JKv_6,1.53:

gurÅ udyamane ity asya dhÃto÷ apapÆrasya ïamuli parata÷ eca÷ sthÃne vibhëà ÃkÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
apagÃramapagÃram  /
apagoramapagoram  /
ÃbhÅk«ïye ïamul ca (*3,4.22) iti ïamul  /
asyapagÃram yudhyante, asyapagoram yudhyante ity atra dvitÅyÃyÃæ ca (*3,4.56) iti ïamul //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.54 ||


_____START JKv_6,1.54:

ci¤ sphura ity etayo÷ dhÃtvo÷ ïau parata÷ eca÷ sthÃne vibhëa ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
cÃpayati, cayayati  /
sphÃrayati, sphorayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.55 ||


_____START JKv_6,1.55:

ïau iti vartate  /
vÅ gatiprajanakÃntyasanakhÃdane«u ity asya dhÃto÷ prajane vartamÃnasya ïau parata÷ vibhëà ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
purovÃto ga÷ pravÃpayati, purovÃto gÃ÷ pravÃyayati  /
garbhaæ grÃhayati ity artha÷  /
prajano hi janmana upakramo garbhagrahaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.56 ||


_____START JKv_6,1.56:

ïau iti vartate, vibhëà iti ca  /
hetur iha pÃribhëika÷ svatantrasya prayojaka÷, tato yad bhayam, sa yasya bhayasya sÃk«Ãd hetu÷, tadbhayam hetubhayam  /
tatra vartamÃnasya ¤ibhÅ bhaye ity asya dhÃto÷ ïau parata÷ vibhëà ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
muï¬o bhÃpayate, muï¬o bhÅ«ayate  /
jaÂilo bhÃpayate, jaÂilo bhÅ«ayate  /
bhÅsmyor hetubhaye (*1,3.38) ity Ãtmanepadam  /
bhiyo hetubhaye «uk (*7,3.40)  /
sa ca Ãttvapak«e na bhavati  /
libhiyo÷ ÅkÃrapraÓle«anirdeÓÃd ÅkÃrÃntasya bhiya÷ «uk vidhÅyate  /
hetubhaye iti kim ? ku¤cikayainaæ bhÃyayati  /
atra hi ku¤cikÃto bhayaæ karaïÃt, na hetor devadattÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.57 ||


_____START JKv_6,1.57:

ïau iti vartate, hetubhaye iti ca  /
nityagrahaïÃd vibhëà iti niv­ttam  /
«miÇ Å«addhasane ity asya dhÃto÷ hetubhaye 'rthe ïau parato nityamakÃrÃdeÓo bhavati  /
muï¬o vismÃpayate  /
jaÂilo vismÃpayate  /
bhaye iti kim ? ku¤cikayà enaæ vismÃpayati  /
bhayaÓabdena hetvarthasÃmÃnyÃ, iha smayater artho 'bhidhÅyate  /
na hi mukhye bhaye smayater v­ttir asti //


____________________________________________________________________


[#611]

##  || PS_6,1.58 ||


_____START JKv_6,1.58:

s­ja visarge, d­Óir prek«aïe ity etayo÷ dhÃtvo÷ j¤alÃdÃvakiti pratyaye parata÷ am Ãgamo bhavati  /
sra«ÂÃ  /
sra«Âum  /
sra«Âavyam  /
dra«ÂÃ  /
dra«Âum  /
dra«Âavyam  /
laghÆpadhaguïÃpavÃdo 'yam amÃgama÷  /
asrÃk«Åt  /
adrÃk«Åt  /
sici v­ddhi÷ ami k­te bhavati, pÆrvaæ tu bÃdhyate  /
j¤ali iti kim ? sarjanam  /
darÓanam  /
akiti iti kim ? s­«Âa÷  /
d­«Âa÷  /
dhÃto÷ svarÆpagrahaïe tatprataye kÃryavij¤ÃnÃd iha na bhavati, rajjus­¬bhyÃm, devad­gbhyÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.59 ||


_____START JKv_6,1.59:

upadeÓe iti vartate, j¤alyam akiti iti ca  /
upadeÓe 'nudÃttasya dhÃto÷ ­kÃropadhasya j¤alÃdÃvakiti pratyaye parato 'nyatarasyÃm amÃgamo bhavati  /
traptÃ, tarpitÃ, tarptà  /
draptÃ, darpitÃ, darptà  /
t­pa prÅïane, d­pa har«amocanayo÷, ity etau radhÃdÅ dhatÆ, tayo÷ i¬Ãgama÷ radhÃdibhyaÓ ca (*7,2.45) iti vikalpyate  /
anudÃttopadeÓa÷ punar amartha eva  /
anudÃttasya iti kim ? var¬hÃ, var¬hum, var¬havyam  /
v­hÆ udyamane ity ayam udÃttopadeÓa÷ ÆditvÃccÃsye¬ vikalopyate  /
­dupadhasya iti kim ? bhettà  /
chettà /
j¤ali ity eva, tarpaïam  /
darpaïam  /
akiti ity eva, t­pta÷  /
d­pta÷ //

____________________________________________________________________


#<ÓÅr«aæÓ chandasi>#  || PS_6,1.60 ||


_____START JKv_6,1.60:

ÓÅr«an iti ÓabdÃntaraæ Óira÷Óabdena samÃnÃrthaæ chandasi vi«aye nipÃtyate, na punar ayam ÃdeÓa÷ Óira÷Óabdasya  /
Óo 'pi hi chandasi prayujyata eva  /
ÓÅr«ïà hi tatra somaæ krÅtaæ haranti  /
yatte ÓÅr«ïo daurbhÃgyam  /
chandasi iti kim ? Óira÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.61 ||


_____START JKv_6,1.61:

ÓÅr«an iti vartate  /
ÃdeÓo 'yam i«yate  /
sa katham ? taddhite iti hi paraæ nimittam upÃdÅyate, sa tadanurÆpÃæ prak­tiæ Óira÷Óabdam Ãk«ipati  /
yakÃrÃdau taddhite parata÷ Óira÷Óabdasya ÓÅr«annÃdeÓo bhavati  /
Óir«aïyo hi mukhyo bhavati  /
ÓÅr«aïya÷ svara÷  /
Óirasi bhava÷ iti ÓarÅra-avayavÃc ca (*4,3.55) iti yat, ye ca abhÃva-karmaïo÷ (*6,4.138) iti prak­tibhÃva÷  /
taddhite iti kim ? Óira÷ icchati Óirasyati  /
và keÓe«u  /
Óirasa÷ ÓÅr«annÃdeÓo vaktavya÷  /
ÓÅ«arïyÃ÷ keÓÃ÷, ÓirasyÃ÷ keÓÃ÷ //


____________________________________________________________________

[#612]

##  || PS_6,1.62 ||


_____START JKv_6,1.62:

ÓjÃdau taddhite Óirasa÷ ÓÅr«aÓabda÷ ÃdeÓo bhavati  /
hastiÓirasa÷ apatyaæ hÃstiÓÅr«i÷  /
bÃhvÃdibhyaÓ ca (*4,1.96) iti i¤  /
sthÆlaÓirasa÷ idaæ sthau laÓÅr«am  /
ÓÅr«anbhÃve hi an (*6,4.167) iti prak­tibhÃva÷ syÃt  /
hÃstiÓÅr«iÓabdÃt striyÃm i¤o 'ï-i¤or anÃr«ayo÷ «yaÇÃdeÓe k­te ÓÅr«asya Óira÷Óabdagrahaïena grahaïÃt ÓÅr«annÃdeÓa÷ prÃpnoti  /
tatra prak­tibhÃve sati hÃstiÓÅr«aïyà ity ani«Âaæ rÆpaæ syÃt  /
i«yate tu hÃstiÓÅr«yà iti  /
tat katham ? kartavyo 'tra yatna÷  /
aïi¤antÃd và para÷ pratyaya÷ «yaÇÃÓrayitavya÷, tatra yasya+iti lopasya sthÃnivadbhÃvÃd vyavadhÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.63 ||


_____START JKv_6,1.63:

pÃda danta nÃsikà mÃsa h­daya niÓà as­j yÆ«a do«a yak­t Óak­t udaka Ãsana ity ete«Ãæ ÓabdÃnÃæ sthÃne Óasprabh­tipratyaye«u parata÷ pad dat nas mÃs h­d niÓ asan yÆ«an do«an yakan Óakan udan Ãsan ity ete ÃdeÓÃ÷ yathÃsaÇkhyaæ bhavanti  /
pad - nipadaÓcaturo jahi  /
padà vartaya goduham  /
pÃda÷ pat (*6,4.130)  /
dat - yà dato dhÃvate tasyai ÓyÃvadan  /
nas - sÆkarastvà khanannasà  /
mÃs - mÃsi tvà paÓyÃmi cak«u«Ã  /
h­d - h­dà pÆtaæ manasà jÃtavedo  /
niÓ - amÃvÃsyÃyÃæ niÓi yajet  /
asan - asikto 'snà 'varohati  /
yÆ«an - yà pÃtrÃïi yÆ«ïa ÃsecanÃni  /
do«an - yatte do«ïo daurbhÃgyam  /
yakan - yakno 'vadyati  /
Óakan - Óakno 'vadyati  /
udan - udno divyasya no dehi  /
Ãsan - Ãsani kiæ labhe madhÆni  /
Óasprabh­ti«u iti kim ? pÃdau te pratipŬyau  /
nÃsike te k­Óe  /
kecid atra chandasi ity anuvartayanti  /
apare punar aviÓe«eïa+icchanti  /
tathà hi bhëÃyÃm api padÃdaya÷ ÓabdÃ÷ prayujyante  /
vyÃyÃmak«uïïagÃtrasya padbhyÃmudvartitasya ca  /
vyÃdhayo na+upasarpanti vainateryÃmavoragÃ÷ //
ity evam Ãdaya÷  /
anyatarasyÃm ity etad anuvartayanti  /
tena pÃdÃdayo 'pi prayujyante  /
Óasprabh­ti«u iti prakÃrÃrthe prabh­tiÓabda iti Óalà do«aïÅ ity atra api do«annÃdeÓo bhavati  /
padÃdi«u mÃæsp­tsnÆnÃm upasaÇkhyÃnam  /
mÃæsa p­tanà sÃnu ity ete«Ãæ sthÃne yathÃsaÇkhyam mÃæs p­t snu ity ete ÃdeÓÃ÷ bhavanti  /
mÃæspacanyà ukhÃyÃ÷  /
mÃæsapacanyà iti prÃpte  /
p­tsu martyam  /
p­tanÃsu martyam iti prÃpte  /
na te divo na p­thivyà adhisnu«u  /
adhisÃnu«u iti prÃpte  /

[#613]

nas nÃsikÃyà yattask«udre«u  /
nÃsikÃyà nasbhÃvo vaktavya÷ yat tas k«udra ity ete«u parata÷  /
nasyam  /
nasta÷  /
na÷k«u÷  /
yati varïanagarayor na+iti vaktavyam  /
nÃsikyo varïa÷  /
nÃsikyaæ nagaraæ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.64 ||


_____START JKv_6,1.64:

dhÃtor Ãde÷ «akÃrasya sthÃne sakÃrÃdeÓo bhavati  /
«aha - sahate  /
«ica - si¤cati  /
dhÃtugrahaïaæ kim ? so¬aÓa  /
«o¬an  /
«aï¬a÷  /
«a¬ika÷  /
Ãde÷ iti kim ? ka«ati  /
la«ati  /
k­«ati  /
ÃdeÓa pratyayayo÷ (*8,3.59) ity atra «atvavyavasthÃrtham «Ãdayo dhÃtava÷ kecid upadi«ÂÃ÷  /
ke punas te ? ye tathà paÂhyante  /
athavà lak«aïaæ kriyate, ajdantyaparÃ÷ sÃdaya÷ «opadeÓÃ÷ smisvidisvadisva¤jisvapitayaÓ ca, s­pis­jist­styÃsek«­varjam  /
subdhÃtu«Âhivu«va«katÅnÃæ satvaprati«edho vaktavya÷  /
«o¬Åyati  /
«aï¬Åyati  /
«ÂhÅvati  /
«va«kate  /
«Âhivu ity asya dvitÅyasthakÃra«ÂhakÃraÓ ca+i«yate  /
tena te«ÂhÅvyate, Âe«ÂhÅvyate iti ca abhyÃsarÆpaæ dvidhà bhavati //


____________________________________________________________________


#<ïo na÷>#  || PS_6,1.65 ||


_____START JKv_6,1.65:

dhÃtor Ãde÷ ity anuvartate  /
dhÃtor Ãder ïakÃrasya nakÃra ÃdeÓo bhavati  /
ïŤ - nayati  /
ïama - namati  /
ïaha - nahyati  /
dhÃtvÃde÷ ity eva, aïati  /
subdhÃtor ayam api ne«yate, ïakÃram icchati ïakÃrÅyati  /
upasargÃd asamÃse 'pi ïopadeÓasya (*8,4.14) ity atra ïatvavidher vyavasthÃrthaæ ïÃdayo dhÃtva÷ kecid upadi«yante  /
ke punas te ? ye tathà paÂhyante  /
athavà lak«aïaæ kriyate, sarve ïÃdayo ïopadeÓÃ÷, n­tÅnandinardinakkanÃÂinÃth­nÃdh­varjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.66 ||


_____START JKv_6,1.66:

dhato÷ iti prak­taæ yat tad dhÃtvÃde÷ iti punar dhÃtugrahaïÃn niv­ttam  /
tena dhÃtor adhÃtoÓca vakÃrayakÃrayo÷ vali parato lopo bhavati  /
div - didivÃn, didivÃæsau, didivÃæsa÷  /
ÆyÅ - Ætam  /
knÆyÅ - knÆtam  /
godhÃyà ¬hrak (*4,1.129)  /
ghaudhera÷  /
paceran  /
yajeran  /
vakÃrasya - jÅveradÃnuk, jÅradÃnu÷  /
srive÷ - ÃsremÃïam  /
uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanÃc cc÷-vo÷ Ó-Ƭ-anunÃsike ca (*6,4.19) iti ÆÂ÷ na bhavati  /
bali iti kim ? Æyyate  /
knÆyyate  /
Ærvaæ lopagrahaïaæ kim ? verap­ktalopÃt pÆrvaæ vali lopo yathà syÃt  /
kaï¬Æyate÷ kvip-kaï¬Æ÷  /
lolÆyate÷ - lolÆ÷  /
vraÓcÃdÅnÃm upadeÓasÃmarthyÃt vali lopo na bhavati  /
v­Ócati  /
vav­Óca ity atra api hi samprasÃraïahalÃdi÷Óe«ayor bahiraÇgatvÃt prÃpnoti //


____________________________________________________________________


[#614]

##  || PS_6,1.67 ||


_____START JKv_6,1.67:

lopa÷ iti vartate  /
ve÷ iti kvibÃdayo viÓe«Ãn anubandhÃn uts­jya sÃmÃnyena g­hyante  /
ver ap­ktasya lopo bhavati  /
brahmabhrÆïav­tre«u kvip (*6,2.87)  /
brahmahà /
mrÆïahà  /
sp­Óo 'nudake kvin (*6,2.58)  /
gh­tasp­k  /
tailasp­k  /
bhajo ïvi÷ (*3,2.62)  /
ardhabhÃk  /
pÃdabhÃk  /
turÅyabhÃk  /
ap­ktasya iti kim ? v­d­bhyÃæ kvin darvi÷  /
k­g­Ó­s­jÃg­bhya÷ kvi  /
jÃg­vi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.68 ||


_____START JKv_6,1.68:

lopa iti vartate  /
tad iha laukikena arthavat karmasÃdhanaæ dra«Âavyam  /
lupyate iti lopa÷  /
halantÃd, ÇyantÃd ÃbantÃc ca dÅrghÃt paraæ su ti si ity etad ap­ktaæ hal lupyate  /
halantÃt sulopa÷ - rÃjà  /
tak«Ã  /
ukhÃsrat  /
parïadhvat  /
ÇyantÃt - kumÃrÅ  /
gaurÅ  /
ÓÃrÇgaravÅ  /
ÃbantÃt - khaÂvà  /
bahurÃjà  /
kÃrÅ«agandhyà  /
halantÃd eva tilopa÷ silopaÓ ca  /
tatra tilopastÃvat - abibhar bhavÃt  /
bh­¤o laÇi tipi Ólau bh­¤Ãmit ity abhyÃsasya ittvam  /
ajÃgar bhabÃn  /
silopa÷-abhino 'tra acchino 'tra  /
dasya repha÷  /
halÇyÃbbhya÷ iti kim ? grÃmaïÅ÷  /
senanÅ÷  /
dÅrghÃt iti kim ? ni«kauÓÃmbi÷  /
atikhaÂva÷  /
sutisi iti kim ? abhaitsÅt  /
tipà sahacaritasya siÓabdasya grahaïÃt sico grahaïaæ na asti  /
ap­ktam iti kim ? bhinatti  /
chinatti  /
hali iti kim ? bibheda  /
ciccheda  /
atha kimarthaæ halantÃt sutisinÃæ lopo vidhÅyate, saæyogÃntalopena+eva siddham ? na sidhyati  /
rÃjÃ, tak«Ã ity atra saæyogÃntalopasya asiddhatvÃn nalopo na syÃt  /
ukhÃsrat, parïadhvat ity atra apadantatvÃd dattvaæ ca na syÃt  /
abhino 'tra ity atra ato roraplutÃdaplute (*6,1.113) ity uttvaæ na syÃt  /
abibhar bhavÃn ity atra tu rÃt sasya (*8,3.24) iti niyamÃl lopa eva na syÃt  /
saæyogÃntasya lope hi nalopÃdir na sidhyati  /
rÃttu te na+eva lopa÷ syÃd dhalas tasmÃd vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.69 ||


_____START JKv_6,1.69:

lopa÷ iti vartate, hal iti ca  /
ap­ktam iti na adhikriyate, tathà ca pÆrvasÆtre punar ap­ktagrahaïaæ k­tam  /
eÇantÃt prÃtipadikÃt hrasvantÃc ca paro hal lupyate sa cet sambuddher bhavati  /
eÇantÃt - he agne  /
he vÃyo  /
hrasvÃntÃt - he devadatta  /
he nadi  /
he vadhu  /
he kuï¬a  /
kuï¬aÓabdÃt ato 'm (*7,1.24) iti am  /
ami pÆrva÷ (*6,1.107) iti pÆrvatve krte lahmÃtrasya makÃrasya lopa÷  /
he katarat ity atra ¬idayam ad¬ÃdeÓa÷, tatra Âilope sati hrasvÃbhÃvÃn na asti sambuddhilopa÷  /
eÇgrahaïam kriyate sambuddhiguïabalÅyastvÃt //


____________________________________________________________________


[#615]

#<Óe÷ chandasi bahulam>#  || PS_6,1.70 ||


_____START JKv_6,1.70:

Ói ity etasya bahulaæ chandasi vi«aye lopo bhavati  /
yà k«etrà  /
yà vanà /
yÃni k«etrÃïi  /
yÃni vanÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.71 ||


_____START JKv_6,1.71:

piti k­ti parato hrasvÃntasya dhÃto÷ tugÃgamo bhavati  /
agnicit  /
somasut  /
prak­tya  /
prah­tya  /
upastutya  /
hrasvasya iti kim ? ÃlÆya  /
grÃmaïÅ÷  /
piti iti kim ? k­tam  /
h­tam  /
k­ti iti kim ? paÂutara÷  /
paÂutama÷  /
grÃmaïi brÃhmaïakulam ity atra hrasvasya bahiraÇgasya asiddhatvÃt tug na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.72 ||


_____START JKv_6,1.72:

adhikÃro 'yam anudÃttaæ padam ekavarjam (*6,1.158) iti yÃvat  /
prÃg etasmat sÆtrÃd ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ saæhitÃyÃm ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - iko yaïaci (*6,1.77), dadhyatra  /
madhvatra  /
saæhitÃyÃm iti kim ? dadhi atra  /
madhu atra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.73 ||


_____START JKv_6,1.73:


hrasvasya tuk iti vartate  /
chakÃre parata÷ saæhitÃyÃæ vi«aye hrasvasya tugÃgamo bhavati  /
icchati  /
yacchati  /
hrasva eva atra ÃgamÅ, na tu tadanta÷  /
tena cicchadatu÷, cicchidu÷ ity atra tuk abhyÃsasya grahaïena na g­hyate iti haladi÷Óe«eïa na nivartyate, nÃvayavÃvayava÷ samudÃyÃvayavo bhavati iti //


____________________________________________________________________


#<ÃÇ-mÃÇoÓ ca>#  || PS_6,1.74 ||


_____START JKv_6,1.74:

tuk iti anuvartate, che iti ca  /
ÃÇo Çita Å«adÃdi«u catur«varthe«u vartamÃnasya, mÃÇaÓ ca prati«edhavacanasya chakÃre paratastugÃgamo bhavati  /
padÃntÃd và (*6,1.76) iti vikalpe prÃpte nityaæ tugÃgamo bhavati  /
Å«adarthe - Å«acchÃyà ÃcchÃyà  /
kriyÃyoge - ÃcchÃdayati  /
maryÃdÃbhividhyo÷ - à cchÃyÃyÃ÷ ÃccÃyam  /
mÃÇa÷ khalv api - mà cchaitsÅt  /
mà cchidat  /
ÇidviÓi«Âagrahaïaæ kim ? ÃchÃyÃ, ÃcchÃyà  /
pramÃchanda÷, pramÃcchanda÷ //


____________________________________________________________________


[#616]

##  || PS_6,1.75 ||


_____START JKv_6,1.75:

che tuk iti vartate  /
dÅrghÃt paro ya÷ chakÃra÷ tasmin pÆrvasya tasya+eva dÅrghasya tugÃgamo bhavati  /
hrÅcchati  /
mlecchati  /
apacÃcchÃyate  /
vicÃcchÃyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.76 ||


_____START JKv_6,1.76:

dÅrghÃt che tuk iti vartate  /
padÃntÃd dÅrghÃt paro ya÷ chakÃra÷ tasmin pÆrvasya tasya+eva dÅrghasya pÆrveïa nityaæ prÃpto và tugÃgamo bhavati  /
kuÂÅcchÃyÃ, kuÂÅchÃyà  /
kuvalÅcchÃyÃ, kuvalÅchÃyà  /
viÓvajanÃdÅnÃæ chadasi và tugÃgamo bhavati iti vaktavyam  /
viÓvajanacchatram, viÓvajanachatram  /
nacchÃyÃæ karavo 'param  /
na chÃyÃæ karavo 'param //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.77 ||


_____START JKv_6,1.77:

aci parata÷ iko yaïÃdeÓo bhavati  /
dadhyatra  /
madhvatra  /
kartrartham  /
lÃk­ti÷  /
ika÷ plutapÆrvasya savarnadÅrghabÃdhanÃrthaæ yaïÃdeÓo vaktavya÷  /
bho3i indram  /
bho3yindram  /
aci iti ca ayam adhikÃra÷ saæprasÃraïÃc ca (*6,1.108) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.78 ||


_____START JKv_6,1.78:

eca÷ sthÃne aci parata÷ ay av Ãy Ãv ity ete ÃdeÓÃ÷ yathÃsaÇkhyam bhavanti  /
cayanam  /
lavanam  /
cÃyaka÷  /
lÃvaka÷  /
kayete  /
yayete  /
vÃyÃvavaruïaddhi //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.79 ||


_____START JKv_6,1.79:

yo 'yam eca÷ syÃne vantÃdeÓa÷ okÃrasya av, aukÃrasya Ãv, sa yakÃrÃdau pratyaye parato bhavati  /
bÃbhravya÷  /
mÃï¬avya÷  /
ÓaÇkavyaæ dÃru  /
picavya÷ kÃrpÃsa÷  /
nÃvyo hrada÷  /
vÃnta÷ iti kim ? rÃyam icchati raiyati  /
yi iti kim ? yobhyÃm  /
naubhyÃm  /
pratyaye iti kim ? goyÃnam  /
nauyÃnam  /

[#617]

goryÆtau chandasi  /
goÓabdasya yÆtau parata÷ chandasi visaye vÃntÃdeÓo vaktavya÷  /
à no mitrÃvaruïà gh­tairgavyÆtimuk«atam  /
chandasi iti kim ? goyÆti÷  /
adhvaparimÃïe ca  /
goryÆtau parato vÃntÃdeÓo vaktavya÷  /
gavyÆtimÃtram adhvÃnaæ gata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.80 ||


_____START JKv_6,1.80:

eca÷ iti vartate, vÃnto yi pratyaye iti ca  /
dhÃtor ya ec tannimitto yakÃrÃdipratyayanimitta÷, tasya yakÃrÃdau pratyaye parato vÃntÃdeÓo bhavati  /
lavyam  /
pavyam  /
avaÓyalÃvyam  /
avaÓyapÃvyam  /
dhÃto÷ iti kim ? prÃtipadikasya niyamo ma bhÆt  /
tatra ko do«a÷ ? bÃbhravya÷ ity atraa+eva syÃt, iha na syÃt gavyam, nÃvyam iti  /
tannimittasya iti kim ? atannimittasya mà bhÆt  /
upoyate  /
auyata  /
lauyamÃni÷  /
pauyamÃni÷  /
ata i¤ (*4,1.95)  /
evakÃrakaraïam kim ? dhÃtvavadhÃraïam yathà syÃt, tannimittÃvadhÃraïam mà bhÆt iti tÃnimittasya hi dhÃtoÓ ca adhÃtoÓ ca bhavati  /
bÃbhravya÷  /
avaÓyalÃvyam  /
lavam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.81 ||


_____START JKv_6,1.81:

k«i ji ity etayor dhÃtvo÷ yati ratyaye parata÷ ÓakyÃrthe gamyamÃne ekÃrasya ayÃdeÓo nipÃtyate  /
Óakya÷ k«etum k«ayya÷  /
Óakyo jetum jayya÷  /
ÓakyÃrthe iti kim ? k«eyaæ pÃpam  /
jeyo v­«ala÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.82 ||


_____START JKv_6,1.82:

krÅïÃte÷ dhÃto÷ tadarthe krayÃrtheæ yat tasminn abhidheye yati pratyaye parata÷ ayÃdeÓo nipÃtyate  /
krayyo gau÷  /
krayya÷ kambala÷  /
krayÃrthaæ ya÷ prasÃrita÷ sa ucyate  /
tadarthe iti kim ? kreyaæ no dhÃnyaæ, na ca asti krayyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.83 ||


_____START JKv_6,1.83:

bibheter dhÃto÷ rapurvasya ca vÅ ity etasy yati pratyaye parata÷ chandasi vi«aye ayÃdeÓa÷ nipÃtyate  /
bhyyaæ kilÃsÅt  /
vatsatarŠpravayyà /
bhayyeti k­tyalyuÂo bahulam (*3,3.113) ity apadÃne yat pratyaya÷  /
bibhety asmÃd iti bhyyam  /
pravyyà iti striyÃm eva nipÃtanam  /
anyatra praveyam ity eva bhavati  /
chandasi iti kim ? bheyam praveyam  /
hradayyà Ãpa upasaÇkhyÃnam  /
hradayyà Ãpa÷  /
hrade bhavÃ, bhave chandasi (*4,4.110) iti yat pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


[#618]
##  || PS_6,1.84 ||


_____START JKv_6,1.84:

adhikÃro 'yam  /
khyatyÃt parasya (*6,1.112) iti prÃg etasmÃt sÆtrÃt iti uttaraæ yad vak«yÃmas tatra pÆrvasya parasya dvayor api sthÃne ekÃdeÓo bhavati ity etad veditavyam  /
vak«yati Ãd guïa÷ (*6,1.87) iti  /
tatra aci pÆrvasya avarïÃt ca parasya sthÃne eko guïo bhavati  /
khaÂvendra÷ mÃlendra÷  /
pÆrvaparagrahaïaæ dvayor api yugapadÃdeÓapratipattyartham, ekasya+eva hi syÃt, nobhe saptamÅpa¤camyau yugapat prakalpike bhavata÷ iti  /
ekagrahaïam p­thagÃdeÓaniv­ttyarthaæ, sthÃnibhedÃd dhi bhinnÃdi«u natvavad dvÃvÃdeÓau syÃtÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.85 ||


_____START JKv_6,1.85:

eka÷ iti vartate, pÆrvaparayo÷ iti ca  /
eka÷ pÆrvaparayo÷ (*6,1.84) iti yo 'yam ekÃdeÓo vidhÅyate sa pÆrvasya antavad bhavati, parasyÃdivad bhavati  /
yathà tasyÃnta÷ Ãdir và tadantarbhÆta÷ tadgrahaïena g­hyate, tadvadekÃdeÓo 'pi tadgrahaïena grhyate ity e«o 'tideÓÃrtha÷  /
brahmabandhÆ÷ ity atra brahmabandhu iti prÃtipadikam, ÆÇ iti aprÃtipadikam, tayo÷ prÃtipadikÃprÃtipadikayor ya÷ ekÃdeÓa÷ sa prÃtipadikasya antavad bhavati, yathà Óakyate kartuæ ÇyÃp prÃtipadikÃt (*4,1.1) iti svÃdividhi÷  /
v­k«au ity atra subaukÃra÷ asubakÃra÷, tayo÷ subasupor ekÃdeÓa÷ supa÷ Ãdivad bhavati, yathà Óakyate vaktuæ subantaæ padam iti  /
varïÃÓrayavidhau ayam anatÃdivadbhÃvo nisyate  /
tathà hi khaÂvÃbhi÷ ity atra antavadbhÃvÃbhÃvÃt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati  /
hvayate÷ juhÃva iti samprasÃraïapÆrvatvasya ÃdivadbhÃvÃhÃvÃt Ãta au ïala÷ (*7,1.34) iti na bharvÃta  /
asyai aÓva÷, asyà aÓva÷ iti v­ddhir eci (*6,1.88) iti v­ddhi÷, eÇa÷ padÃntÃdati (*6,1.109) ity atra vidhau Ãdivan na bhavati  /
pÆrvaparasamudÃya ekÃdeÓasya sthÃnÅ, sa hi tena nivartayate  /
tatra avayavayor ÃnumÃnikaæ sthÃnitvam iti tadÃÓrayaæ kÃryaæ sthÃnivadbhÃvÃd aprÃptam ity antÃdivadbhÃvo vidhÅyate //


____________________________________________________________________


#<«atva-tukor asiddha÷>#  || PS_6,1.86 ||


_____START JKv_6,1.86:

«atve tuki ca kartavye ekadeÓo 'siddho bhavati, siddhakÃryaæ na karoti ity artha÷  /
asiddhavacanam ÃdeÓalak«aïaprati«edhartham, utsargalak«aïabhÃvÃrthaæ ca  /
ko 'sicat ity atra eÇa÷ padÃntÃdati (*6,1.109) iti ekÃdeÓasya paraæ pratyÃdivadbhÃvÃt apadÃder iïa uttarasya ÃdeÓasya sakÃrasya «atvaæ prÃpnoti, tadasiddhatvÃn na bhavati  /
ko 'sya, yo 'sya, ko 'smai, yo 'smai ity ekÃdeÓasya asiddhatvÃt iïa÷ iti «atvaæ na bhavati  /
tugvidhau - adhÅtya, preta ity atra+ekÃdeÓasya asiddhatvÃt hrasvasya piti k­ti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati  /
samprasÃranaÇÅÂsu prati«edho vaktavya÷  /

[#619]

samprasÃraïe - brahmahÆ«u  /
samprasÃraïapÆrvatvasya asiddhatvÃt «atvaæ na prÃpnoti  /
Çau - v­k«e cchatram, v­k«e chatram  /
iÂi - apace cchatram, apace chatram  /
Ãdguïasya asiddhatvÃd hrasvalak«aïo nityo 'tra tuk prÃpnoti, dÅrghÃt, padÃntÃd và (*6,1.76) iti tugnikalpa i«yate //


____________________________________________________________________


#<Ãdguïa÷>#  || PS_6,1.87 ||


_____START JKv_6,1.87:

aci ity anuvartate  /
avarnÃt paro yo 'c ca pÆrvo yo 'varïa÷ tayo÷ pÆrvaparayo÷ avarïÃco÷ sthÃne eko guïa ÃdeÓo bhavati  /
tavedam  /
khaÂvendra÷  /
mÃlendra÷  /
tavehate  /
khaÂvehate  /
tavodakam  /
khaÂvodakam  /
tavarÓya÷  /
khaÂvarÓya÷  /
tavalkÃra÷  /
khaÂvalkÃra÷  /
l­kÃrasya sthÃne yo 'ne yo 'ï tasya lapratvam i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.88 ||


_____START JKv_6,1.88:

Ãt iti vartate  /
avarïÃt paro ya ec, eci ca pÆrvo ya÷ avarïa÷, tayo÷ pÆrvaparayo÷ avarïaico÷ sthÃne v­ddhir ekÃdeÓo bhavati  /
Ãdguïasya apavÃda÷  /
brahamai¬akà  /
khaÂvai¬akà  /
brahmaitikÃyana÷  /
khaÂvaitikÃyana÷  /
brahmaudana÷  /
khaÂvaudana÷  /
brahmaupagava÷  /
khaÂvaupagava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.89 ||


_____START JKv_6,1.89:

v­ddhir eci iti vartate, Ãt iti ca  /
tad etat ejgrahaïam eter eva viÓe«aïaæ , na punar edhate÷, avyabhicÃrÃt, ÆÂhaÓ ca sambhavÃt  /
iï gatau ity etasmin dhÃtau eci, edha v­ddhau ity etasmin ÆÂhi ca pÆrvaæ yad avarïaæ tataÓ ca paro yo 'c, tayo÷ pÆrvaparyo÷ avarïÃco÷ sthÃne v­ddhir ekÃdeÓo bhavati  /
upaiti  /
upai«i  /
upaimi  /
upaidhate  /
praidhate  /
pra«Âhauha÷  /
pra«Âhauhà  /
pra«Âhauhe  /
ÆÂhi ÃdguïÃpavÃdo v­ddhir vidhÅyate  /
etyedhatyo÷ tu eÇi pararÆpÃpavÃda÷  /
om-ÃÇoÓ ca (*6,1.95) ity etat tu pararÆpaæ na bÃdhyate, yena na aprÃpte yo vidhir Ãrabhyate sa tasya bÃdhako bhavati iti, purastÃd apavÃdà anantarÃn vidhÅn badhante iti và  /
tena+iha na bhavati, upa à ita÷ upeta÷ iti  /
eci iteva, upa ita÷ upeta÷  /
ak«ÃdÆhinyÃæ v­ddhir vaktavyà  /
ak«auhiïÅ  /
svÃdÅreriïyor v­ddhir vaktavyà  /
svairam  /
svairiïÅ  /
prÃdƬho¬hye«ai«ye«u v­ddhir vaktavyà  /
prau¬ha÷  /
prau¬hi÷  /
prai«a÷  /
prai«ya÷  /

[#620]

­te ca t­tÅyÃsamÃse 'varïÃd v­ddhir vaktavyà  /
sukhena ­ta÷ sukhÃrta÷  /
du÷khena ­ta÷ du÷khÃrta÷  /
­ta÷ iti kim ? sukhena ita÷ sukheta÷  /
t­tÅyà iti kim ? paramarta÷  /
samÃse iti kim ? sukhenarta÷  /
pravatsatarakambalavasanÃnÃmrïe v­ddhir vaktavyà  /
pra - prÃrïam  /
vatsatara - vatsatarÃrïam  /
kambala - kambalÃrïam  /
vasana - vasanÃrïam  /
­ïadaÓÃbhyÃæ v­ddhir vaktavyà  /
­ïÃrïam  /
daÓÃrïam //


____________________________________________________________________


#<ÃÂaÓ ca>#  || PS_6,1.90 ||


_____START JKv_6,1.90:

eci iti niv­ttam  /
aci ity anuvartate  /
ÃÂa÷ paro yo ac, aci ca pÆrvo ya ÃÂ, tayo÷ pÆrvaparayo÷ ìaco÷ sthÃne v­ddhir ekÃdeÓo bhavati  /
aik«i«Âa  /
aik«ata  /
aik«i«yata  /
aubhÅt  /
Ãrdhnon  /
aubjÅt  /
cakÃro 'dhikavidhÃnÃrtha÷, usi om-ÃÇoÓ ca (*6,1.95) iti pararÆpabÃdhanÃrtha÷  /
ausrÅyat  /
auÇkÃrÅyat  /
à Ƭhà o¬hÃ, tÃmaicchat au¬hÅyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.91 ||


_____START JKv_6,1.91:

Ãt ity eva  /
avarïÃntÃd upasargÃt ­kÃrÃdau dhÃtau parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne v­ddhir ekÃdeÓo bhavati  /
ÃdguïÃpavÃda÷  /
upÃrcchati  /
prÃrcchati  /
upÃrdhnoti  /
upasargÃt iti kim ? khaÂvarcchati  /
mÃlarcchati  /
pragatà ­ cchakà asmÃd deÓÃt prarcchako deÓa÷  /
yatkriyÃyuktÃ÷ prÃdaya÷ taæ prati gatyupasargasa¤j¤akÃ÷ iti  /
­ti iti kim ? upa ita÷ upeta÷  /
taparakaraïam kim ? upa ­karÅyati uparkÃrÅyati  /
và supyÃpiÓale÷ (*6,1.92) iti vikalpa÷ syÃt  /
upasargagrahaïÃd eva dhÃtugrahaïe siddhe dhÃtugrahaïaæ ÓÃkalaniv­ttyartham  /
­tyaka÷ (*6,1.128) iti hi ÓÃkalyasya prakrtibhÃva÷ prÃpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.92 ||


_____START JKv_6,1.92:

Ãt ity eva, upasargÃt ­ti dhÃtau iti ca  /
subantÃvayave dhÃtau ­kÃrÃdau parata÷ avarïÃntÃt upasargÃt pÆrvaparayo÷ ÃpiÓaler ÃcÃryasya matena và v­ddhir ekÃdeÓo bhavati  /
uparÓabhÅyati, upÃr«abhÅyati  /
upalkÃrÅyati, upÃlkÃrÅyati  /
­kÃral­kÃrayo÷ sÃvarïyavidhi÷ iti ­ti iti l­kÃro 'pi g­hyate  /
ÃpiÓaligrahaïaæ pÆjartham, và iti hy ucyate eva //


____________________________________________________________________


[#621]

#<Ã-oto 'm-Óaso÷>#  || PS_6,1.93 ||

_____START JKv_6,1.93:

ota÷ ami Óasi ca parata÷ pÆrvaparayo÷ ÃkÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
gÃæ paÓya  /
gÃ÷ paÓya  /
dyÃæ paÓya  /
dyÃ÷ paÓya  /
dyoÓabdo 'pi okÃrÃnta eva vidyate, tato 'pi paraæ sarvanÃmasthÃnaæ ïit i«yate, tena nÃprÃptÃyÃæ v­ddhau ayam ÃkÃro vidhÅyamÃnastÃæ bÃdhate  /
am iti dvitÅyaikavacanaæ g­hyate, Óasà sÃhacaryÃt, supi iti cÃdhikÃrÃt  /
tena acinavam, asunavam ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.94 ||


_____START JKv_6,1.94:

Ãt ity eva, upasargÃd dhÃtau iti ca  /
avarïÃntÃt upasargÃt eÇÃdau dhÃtau pÆrvaparayo÷ pararÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
v­ddhir eci (*6,1.88) ity asya apavÃda÷  /
upelayati  /
prelayati  /
upo«ati  /
pro«ati  /
kecit và supyÃpiÓale÷ (*6,1.92) ity anuvartyanti, tac ca vÃkyabhedena subdhÃtau vikalpaæ karoti  /
upe¬akÅyati, upai¬akÅyati  /
upodanÅyati, upaudanÅyati  /
ÓakandhvÃdi«u pararÆpaæ vÃcyam  /
Óaka andhu÷ Óakandhu÷  /
kula aÂÃ kulaÂÃ  /
sÅmanta÷ keÓe«u  /
sÅmno 'nta÷ sÅmanta÷  /
anyatra sÅmÃnta÷  /
eve cÃniyoge pararÆpaæ vaktavyam  /
iha eva iheva  /
adya eva adyeva  /
aniyoge iti kim ? ihaia bhava, mà anyatra gÃ÷  /
otvo«Âhayo÷ samÃse và pararÆpaæ vaktavyam  /
sthÆla otu÷ sthÆlautu÷, sthÆlotu÷  /
bimbau«ÂhÅ, bimbo«ÂhÅ  /
samÃse iti kim ? ti«Âha devadattau«Âhaæ paÓya  /
emannÃdi«u chandasi pararÆpaæ vaktavyam  /
apÃæ tvà eman apÃæ tveman  /
apÃæ tvà odman apÃæ tvodman //


____________________________________________________________________


[#622]

##  || PS_6,1.95 ||


_____START JKv_6,1.95:

Ãt ity eva  /
avarïÃntÃt omi ÃÇi ca parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pararÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
kà om ity avocat, kom ity avocat  /
yom ity avocat  /
Ãgi khalv api - à Ƭhà o¬hà  /
adya o¬hà adyo¬hà  /
kadà o¬hà kado¬hà  /
tadà o¬hà tado¬hà  /
v­ddhir eci (*6,1.88) ity asya pavÃda÷  /
iha tu à ­ÓyÃt arÓyÃt, adya arÓyÃt adyarÓyÃt iti aka÷ savarïe dÅrghatvaæ bÃdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.96 ||

_____START JKv_6,1.96:

Ãt ity eva  /
avarïÃt apadÃntÃt usi pÆrvaparayo÷ ÃdguïÃpavÃda÷ pararÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
bhindyà us bhindyu÷  /
chindyà us chindyu÷  /
adà us adu÷  /
ayà us ayu÷  /
apadÃntÃt iti kim ? kà usrà kosrà  /
kà u«ità ko«ità  /
Ãt ity eva, cakru÷  /
abibhayu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.97 ||


_____START JKv_6,1.97:

apadÃntÃt iti vartate  /
akÃrÃt apadantÃt guïe parata÷ pÆrvaparayo÷ sthane pararÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
pacanti  /
yajanti  /
aka÷ savarne dÅrghasya apavÃda÷  /
pace, yaje ity atra v­ddhir eci iti v­ddhi÷ prÃpnoti  /
ata÷ iti kim ? yÃnti  /
vÃnti  /
guïe iti kim ? apace  /
ayaje  /
apadÃntÃt ity eva, daï¬Ãgram  /
yupÃgram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.98 ||


_____START JKv_6,1.98:

avyaktam aparisphuÂavarïam, tadanukaraïaæ parisphuÂavarïam eva kenacit sÃd­Óyena tadavyaktam anukaroti, tasya yo atÓabda÷ tasmÃt itau pÆrvaparayo÷ sthÃne pararÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
paÂat iti paÂiti  /
ghaÂat iti ghaÂiti  /
j¤aÂat iti j¤atiti  /
chamit iti chamiti  /
avyaktÃnukaraïasya iti kim ? jagat iti jagaditi  /
ata÷ iti kim ? mara iti mara¬iti  /
itau iti kim ? paÂat atra paÂadatra  /
anekÃca iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, Órat iti Óraditi  /
katham ghaÂaditi gambhÅramambudairnaditam iti ? dakÃrÃntam etad anukaraïaæ dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


[#623]

##  || PS_6,1.99 ||


_____START JKv_6,1.99:

avyaktÃnukaraïasya Ãmre¬itasya yo atÓabda÷ itau tasya pararÆpaæ na bhavati, tasya yo 'ntyastakÃrastasya và bhavati  /
paÂatpaÂaditi, paÂatpaÂeti karoti  /
nityavÅpsayo÷ (*8,1.4) iti dvirvacanam  /
yadà tu samudÃyÃnukaraïaæ tadà bhavaty eva pÆrveïa pararÆpam, paÂatpaÂeti karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.100 ||

_____START JKv_6,1.100:

avyaktÃnukaraïasya, ata÷, antyasya iti ca anuvartate  /
¬Ãcparaæ yad amreditaæ tasmin pÆrvasya avyaktÃnukaranasya acchabdasya yo 'ntya÷ takÃra÷ tasya pÆrvasya parasya cÃdyasya varïasya nityaæ pararÆpam ekadeÓo bhavati  /
paÂapaÂÃ karoti  /
damadamà karoti  /
paÂad ity asmÃt avyaktÃnukaraïÃt iti ¬Ãci vihite ¬Ãci bahulam iti dvirvacanam, tac ca ÂilopÃt pÆrvam eva+i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.101 ||


_____START JKv_6,1.101:

aka÷ savarïe aci parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne dÅrgha ekÃdeÓo bhavati  /
daï¬Ãgram  /
dadhÅndra÷  /
madhÆdake  /
hotÌÓya÷  /
aka÷ iti kim ? agnaye  /
savarne iti kim ? dadhyatra  /
aci ity eva, kumÃrÅ Óete  /
nÃjjhalau (*1,1.10) ity atra yat ac iti pratyÃhÃragrahaïaæ tatra grahaïakaÓÃstrasya anabhinirv­ttatvÃt savarïà na g­hyanta iti savarnatvamÅkÃraÓakÃrayor aprati«iddham  /
savarïadÅrghatve ­ti ­ và vacanam  /
­ti savarïe parabhÆte tatra ­ và bhavati iti vaktavyam  /
hot­ ­kÃra÷ hot­kÃra÷  /
yadà na ­ tadà dÅrgha eva hotÌkÃra÷  /
l­ti l­ và vaktavyam  /
lÂti savarïe parato l­ và bhavati iti vaktavyam  /
hot­ l­kÃra÷ hotl­kÃra÷  /
hotÌkÃra÷  /
­kÃral­kÃrayo÷ savarïÃsa¤j¤Ãvidhir ukta÷  /
dÅrghapak«e tu samudÃyÃntaratamasya l­varïasya dÅrghasya abhÃvÃt ­kÃra÷ kriyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.102 ||


_____START JKv_6,1.102:

aka÷ iti dÅrgha÷ iti vartate  /
prathamÃÓabdo vibhaktiviÓe«e rƬha÷, tatsÃhacaryÃd dvitÅyà 'pi prathamà iti uktà  /
tasyÃæ prathamÃyÃæ dvitÅyÃyÃæ ca vibhaktau aci aka÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pÆrvasavarïadÅrgha÷ ekÃdeÓo bhavati  /
agnÅ  /
vÃyÆ  /
v­k«Ã÷  /
plak«Ã÷  /
v­k«Ãn  /
plak«Ãn  /
ato guïe (*6,1.97) iti yadakÃre pararÆpaæ tat aka÷ savarïe dÅrghatvam eva bÃdhate, na tu pÆrvasavarnadÅrghatvam, purastÃd apavÃda anantarÃn vidhÅn bÃdhante na+uttarÃt iti  /
aci ity eva, v­k«a÷  /
plak«a÷  /
aka÷ ity eva, nÃvau  /
pÆrvasavarnagrahaïaæ kim ? agnÅ ity atra pak«e parasavarïo mà bhÆt  /
dÅrghagrahaïaæ kim ? trimÃtre sthÃnini trimÃtrÃdeÓaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


[#624]

##  || PS_6,1.103 ||


_____START JKv_6,1.103:

tasmÃt pÆrvasavarïadÅrghÃt uttarasya Óaso 'vayavasya sakÃrasya puæsi nakÃrÃdeÓo bhavati  /
v­k«Ãn  /
agnÅn  /
vÃyÆn  /
kartÌn  /
hartÌn  /
«aï¬akÃn  /
«aï¬hakÃn  /
«aï¬hakÃn  /
sthÆrÃn  /
ararakÃn paÓya  /
sarva ete puæliÇgaviÓi«Âaæ svÃrthaæ pratipÃdayanti  /
iha tu ca¤ceva ca¤cÃ, lummanu«ye iti kano lupi k­te lupi yuktavad vyaktivacane (*1,2.5) iti puæso 'pi strÅliÇgata, tena natvaæ na bhavati, ca¤cÃ÷ paÓya, vadhrikÃ÷ paÓya iti  /
tasmÃt iti kim ? etÃæÓcarato gÃ÷ paÓya  /
ÓÃsa÷ iti kim  /
v­k«Ã÷  /
plak«Ã÷  /
puæsi iti kim ? dhenÆ÷  /
bahvÅ÷  /
kumarÅ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.104 ||


_____START JKv_6,1.104:

avarïÃt ici pÆrvasavarïadÅrgho na bhavati  /
v­k«au  /
plak«au khaÂve  /
kuï¬e  /
Ãt iti kim ? agnÅ  /
ici iti kim ? v­k«Ã÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.105 ||


_____START JKv_6,1.105:

dÅrghÃt jasi ici ca parata÷ pÆrvasavarïadÅrgha÷ na bhavati  /
kumÃryau  /
kumÃrya÷  /
brahmabandhvau  /
brahmabandhva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.106 ||


_____START JKv_6,1.106:

dÅrghÃt chandasi vi«aye jasi ca ici ca parato và pÆrvasavarnadÅrgho na bhavati  /
mÃrutÅÓcatasra÷ piï¬Å÷  /
mÃrutyaÓcatasra÷ piï¬ya÷  /
vÃrÃhÅ  /
upÃnahÅ  /
vÃrÃhyau  /
upÃnahyau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.107 ||


_____START JKv_6,1.107:

aka÷ ity eva  /
ami paratoÂaka÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pÆrvarupam ekÃdeÓo bhavati  /
v­k«am  /
plak«am  /
agnim  /
vÃyum  /
pÆrvagrahaïam kim ? pÆrva eva yathà syÃt, pÆrvasavarïo 'ntaratamo mà bhÆt iti, kumÃrÅm ity atra hi trimÃtra÷ syÃt  /
và chandasi (*6,1.106) ity eva, ÓamÅæ ca, Óamyaæ ca  /
gaurÅæ ca, gauryaæ ca //


____________________________________________________________________


[#625]

##  || PS_6,1.108 ||


_____START JKv_6,1.108:

pÆrva÷ ity eva  /
samprasÃraïÃt aci parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pÆrvarÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
yaji - i«Âam  /
vapi - uptam  /
grahi - g­hÅtam  /
samprasaraïavidhÃnasÃmarthyÃt vig­hÅtasya Óravaïe prÃpte pÆrvatvaæ vidhÅyate  /
và chandasi (*6,1.106) ity eva, mitro no atra varuïo yajyamÃna÷  /
parapÆrvatvavidhÃne satyarthavat samprasÃraïavidhÃnam iti i«Âa ity evam Ãdi«u pÆrvatvabhÃve yaïÃdeÓo bhavatyeva  /
antaraÇge ca aci i­tÃrthaæ vacanam iti bÃhye paÓcÃt sannipatite pÆrvatvaæ na bhavati  /
Óakahvau  /
Óakahvartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.109 ||

_____START JKv_6,1.109:

eÇ ya÷ padÃnta÷ tasmÃd ati parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pÆrvarÆpam ekÃdÓo bhavati  /
agne 'tra  /
vÃyo 'tra  /
ayavÃdeÓayor ayam apavÃda÷  /
eÇa÷ iti kim  /
dadhyatra  /
madhvatra  /
padÃntÃt iti kim ? cayanam  /
lavanam  /
ati iti im  /
vÃyo iti  /
bhÃno iti  /
vÃyaviti  /
bhÃnaviti  /
taparakaraïam iti kim ? vÃyavÃyÃhi //


____________________________________________________________________


#<ÇasiÇasoÓ ca>#  || PS_6,1.110 ||


_____START JKv_6,1.110:

eÇa÷ iti vartate, ati iti ca  /
eÇa÷ uttarayo÷ ÇasiÇaso÷ ati parata÷ pÆrvaparayo÷ sthÃne pÆrvarÆpam ekÃdeÓo bhavati  /
agner Ãgacchati  /
vÃyor Ãgacchati  /
agne÷ svam  /
vÃyo÷ svam  /
apadÃntÃrtha÷ Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________

#<­ta ut>#  || PS_6,1.111 ||


_____START JKv_6,1.111:

ÇasiÇaso÷ ity eva  /
­kÃrÃntÃd uttarayo÷ ÇsiÇaso÷ ati parata÷ pÆrvaparayo÷ ukÃra ekÃdeÓo bhavati  /
hotur Ãgacchati  /
hotu÷ svam  /
dvayo÷ «a«ÂhÅnirdi«Âayo÷ sthÃne ya÷ sa labhate 'nyataravyapadeÓaæ iti uraï rapara÷ (*1,1.51) iti raparatvam atra k­tvà rÃt sasya (*8,2.24) iti salopa÷ kartavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.112 ||


_____START JKv_6,1.112:

ÇasiÇaso÷ iti vartate, ut iti ca  /
khyatyÃt iti khiÓabdakhÅÓabdayo÷ tiÓabdatÅÓabdayoÓ ca k­tayaïÃdeÓayor idaæ grahaïaæ, tÃbhyÃæ parasya ÇasiÇaso÷ ata ukÃrÃdeÓo bhavati  /
sakhyurÃgacchati  /
sakhyu÷ svam  /
patyurÃgacchati  /
patyu÷ svam  /
khÅÓabdasya+udÃharaïam - saha khena vartate iti sakha÷, tam icchati iti kyac sakhÅyati  /
sakha yate÷ kvip sakhÅ÷, tasya ÇasiÇaso÷ sakhyu÷ iti  /

[#626]

tÅÓabdasya api - lÆnam icchati lÆnÅyati, lÆnÅyate÷ kvipi lupte, lÆnyur Ãgcchati  /
lÆnyu÷ svam  /
ni«ÂhÃnatvaæ pÆrvatrÃsiddham (*8,2.1) ity asiddham  /
vik­tanirdeÓÃd eva iha na bhavati, atisakher Ãgacchati, senÃpater Ãgacchati iti  /
sakhiÓabdasya kevalasya ghisa¤j¤Ã prati«idhyate, na tadantasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.113 ||


_____START JKv_6,1.113:

ati, ut iti vartate  /
akÃrÃd aplutÃd uttarasya ro rephasya ukÃrÃnubandhaviÓi«Âasya akÃre 'plute parata ukÃrÃdeÓo bhavati  /
v­k«o 'tra  /
plak«o 'tra  /
bho-bhago-agho-apÆrvasya yo 'Ói (*8,3.17) ity asmin prÃpte utvaæ vidhÅyate  /
rutvam api ÃÓrayÃt pÆrvatra asiddham (*8,2.1) iti asiddhaæ na bhavati  /
ata÷ iti kim ? agnir atra  /
taparakaraïaæ kim ? v­k«Ã atra  /
sÃnubandhagrahaïaæ kim ? svaratra  /
prÃtaratra  /
ati ity eva, v­k«a iha  /
tasya api taparatvÃd atra na bhavati  /
v­k«a ÃÓrita÷  /
alutÃt iti kim ? susrotÃ3atra nvasi  /
aplute iti kim ? ti«Âhatu paya a3cÓvin  /
atra plutasya asiddhatvÃt utvaæ prÃpnoti iti aplutÃd aplute iti ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.114 ||


_____START JKv_6,1.114:

haÓi ca parata÷ ata uttarasya rorukÃrÃdeÓo bhavati  /
puru«o yÃti  /
puru«o hasati  /
puru«o dadÃti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.115 ||


_____START JKv_6,1.115:

eÇo 'ti (*6,1.109) ity eva  /
eÇa÷ iti yat pa¤camyantam anuvartate, tadarthÃd iha prathamÃntaæ bhavati  /
prak­ti÷ iti svabhÃva÷ kÃraïam và 'bhidhÅyate  /
antar iti avyayam adhikaranabhÆtaæ madhyam Ãca«Âe  /
pÃdaÓabdena ca ­kpÃdasya+eva grahaïam i«yate, na tu Ólokapadasya  /
avakÃrayakÃrapare ati parata÷ eÇ prak­tyà bhavati  /
svabhÃvena avati«Âhate kÃraïÃtmanà và bhavati, na vikÃram Ãpadyate  /
tau cen nimittakÃryiïau anta÷pÃdam­kpÃdamadhye bhavata÷  /
te agre aÓvamÃyu¤jan  /
te asmi¤javamÃdadhu÷  /
upaprayanto adhvaram  /
Óiro apaÓyam sujÃte aÓvasÆn­te  /
adhvartyo adribhi÷ sutam  /
anta÷pÃdam iti kim  /
kayà matÅ kuta etÃsa ete 'rcanti  /
avyapare iti kim  /
te 'vadan  /
tejo 'yasmayam  /
eÇ iti kim ? anvagniru«asÃmagramakhyat  /
kecid idaæ sÆtraæ na anta÷pÃdam avyapare iti paÂhanti, te saæhitÃyÃm iha yad ucyate tasya sarvasya prati«edhaæ varïayanti //


____________________________________________________________________


[#627]

##  || PS_6,1.116 ||

_____START JKv_6,1.116:

avyÃt avadyÃt avakramu÷ avrata ayam avantu avasyu ity ete«u vakÃra-yakÃrapare 'py ati parata÷ anta÷pÃdam eÇ prak­tyà bhavati  /
agni÷ prathamo vasubhirno avyÃt  /
mitramaho avadyÃt  /
mà ÓivÃso avak­amu÷  /
te no avratÃ÷  /
ÓatadhÃro ayaæ maïi÷  /
te no avantu pitara÷  /
kuÓikÃso avasyava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.117 ||


_____START JKv_6,1.117:

ura÷Óabda÷ eÇanta÷ yaju«i vi«aye ati rak­tyà bhavati  /
uro antarik«am  /
apare yaju«yuro iti sÆtraæ paÂhanti, ukÃrÃntam uruÓabdaæ sambuddhyantam adhÅyate, te idam udÃharanti uro antarik«aæ sajÆ÷ iti  /
yaju«i pÃdÃnÃm abhÃvÃt ananta÷pÃdarthaæ vacanam //


____________________________________________________________________


#<Ãpo-ju«aïo-v­«ïo-var«i«Âhe 'mbe 'mbÃle 'mbikepÆrve>#  || PS_6,1.118 ||


_____START JKv_6,1.118:

yaju«i ity eva  /
Ãpo ju«Ãïo v­«ïo var«i«Âhe ity ete ÓabdÃ÷ ambe ambÃle ity etau ca yÃvambike ÓabdÃt pÆrvau yaju«i paÂhitau te ati parata÷ prak­tyà bhavanti  /
Ãpo asmÃn mÃtara÷ Óundhayantu  /
ju«aïo apturÃjyasya  /
v­«ïo aæÓubhyÃæ gabhastipÆta÷  /
va«i«Âhe adhi nÃke  /
ambe ambÃlyambike yaju«ÅdamÅd­Óam eva paÂhyate  /
asmÃd eva nipÃtanÃt ambÃrthanadyor hrasva÷ (*7,6.107) iti hrasvatvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.119 ||


_____START JKv_6,1.119:

aÇgaÓabde ya eÇ tadÃdau cÃkÃre ya÷ pÆrva÷ sa yajusi vi«aye ati prak­tyà bhavati  /
aindra÷ prÃïo aÇge aÇge adÅdhyat  /
aindra÷ prÃïo aÇge aÇge nidÅdhyat  /
aindra÷ prÃïo aÇge aÇge aroci«am //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.120 ||


_____START JKv_6,1.120:

yaju«i ity eva  /
anudÃtte ca ati kavargadhakÃrapare parato yajusi vi«aye eÇ prak­tyà bhavati  /
ayaæ so agni÷  /
ayaæ so adhvara÷  /
anudÃtte iti kim ? adhogre  /
agraÓabda ÃdyudÃtto nipÃtyate  /
kudhapare iti kim ? so 'yam agni÷ sahasriya÷ //


____________________________________________________________________

[#628]

##  || PS_6,1.121 ||


_____START JKv_6,1.121:

yaju«i ity eva  /
anudÃtte iti caÓabdena anuk­«yate  /
avapathÃ÷Óabde 'nudÃtte akÃrÃdau parato yaju«i vi«aye eÇ prak­tyà bhavati  /
trÅ rudrebhyo avapathÃ÷  /
vaper laÇi thÃsi tiÇÇ-atiÇa÷ (*8,1.28) iti nighÃtena anudÃttatvam  /
anudÃtte ity eva, yadrudrebhyo 'vapathÃ÷  /
nipÃtair yad-yadi-hanta iti nighÃta÷ prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.122 ||


_____START JKv_6,1.122:

sarvatra chandasi bhëÃyÃæ ca ati parato go÷ eÇ prak­tyà bhavati vibhëà  /
go 'gram, go agram  /
chandasi - apaÓavo và anye goaÓvebhya÷ paÓavo goaÓvÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.123 ||


_____START JKv_6,1.123:

ati iti niv­ttam  /
aci ity etat tv anuvartata eva  /
aci parata÷ go÷ sphoÂÃyanasya ÃcÃryasya matena avaÇ ÃdeÓo bhavati  /
gavÃgram, go 'gram  /
gavÃjinam, go 'jinam  /
gavau danam, gavodanam  /
gavo«Âram, gavu«Âram  /
ÃdyudÃttaÓ ca ayam ÃdeÓo nipÃtyate, sa nipÃtanasvaro bahuvrÅhau prak­tisvaravidhÃne bhavati  /
gÃva÷ agram asya gavÃgra÷ iti  /
anyatra tu samÃsÃnta-udÃttatvena bÃdhyate  /
sphoÂÃyanagrahaïaæ pÆjÃrthaæ, vibhëà ity eva hi vartate  /
vyavasthitavibhëà iyaæ, tena gavÃk«a÷ ity atra nityam avaÇ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.124 ||


_____START JKv_6,1.124:

indraÓabdasthe aci parato gornityam avaÇ ÃdeÓo bhavati  /
gavendra÷  /
gavendrayaj¤asvara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.125 ||


_____START JKv_6,1.125:

plutÃÓ ca prag­hyÃÓ ca aci prak­tyà bhavanti  /
devadatta3atra nv asi  /
yaj¤adatta3idam Ãnaya  /
ÃÓrayÃd atra pluta÷ siddha÷  /
prag­hyÃ÷ - agnÅ iti  /
vÃyÆ iti  /
khaÂve iti  /
mÃle iti  /
aci ity anuvartamÃne punar ajgrahaïam ÃdeÓanimittasya aci÷ parigrahÃrtham  /
tena+iha na bhavati, jÃnu u asya rujati jÃnvasya rujati  /
prag­hyÃd ukÃrÃt parasya akÃrasya savarïadÅrghatvaæ pratyanimittatvÃd atra prak­tibhÃvo na bhavati  /
nityagrahaïam iha anuvartate  /
plutaprag­hyÃïÃæ nityam ayam eva prak­tibhÃvo yathà syÃd, iko 'savarïe ÓÃkalyasya hrasvaÓ ca (*6,1.127) ity etan mà bhÆt iti //


____________________________________________________________________


[#629]

#<ÃÇo 'nunÃsikaÓ chandasi>#  || PS_6,1.126 ||


_____START JKv_6,1.126:

ÃÇo 'ci parata÷ saæhitÃyÃæ chandasi vi«aye 'nunÃsikÃdeÓo bhavati, sa ca prak­tyà bhavati  /
abhra auæ apa÷  /
gabhÅra auæ ugraputre jighÃæsata÷  /
kecid ÃÇo 'nunÃsikaÓ chandasi bahulam ity adhÅyate  /
tena+iha na bhavati, indro bÃhubhyÃmÃtarat  /
à atarat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.127 ||


_____START JKv_6,1.127:

iko 'savarne aci parata÷ ÓÃkalyasya ÃcÃryasya matena prak­tyà bhavanti, hrasvaÓ ca tasya ika÷ sthÃne bhavati  /
dadhi atra, dadhyatra  /
madhu atra, madhvatra  /
kumÃri atra, kumÃryatra  /
kiÓori atra, kiÓoryatra  /
ika÷ iti kim ? khaÂvendra÷  /
asavarïe iti kim  /
kumÃrÅndra÷  /
ÓÃkalyasya grahaïaæ pÆjÃrtham  /
ÃrambhasÃmarthyÃd eva hi yaïÃdeÓena saha vikalpa÷ siddha÷  /
sinnityasamÃsayo÷ ÓÃkalaprati«edho vaktavya÷  /
siti - ayaæ te yonir ­tviya÷  /
nityasamÃse - vyÃkaranam  /
kumÃryartham  /
Å«Ã ak«Ãdi«u chandasi prak­tibhÃvamÃtraæ vaktavyam  /
Å«Ã ak«o hiraïyaya÷  /
kà imare piÓaÇgilà  /
pathà agaman //


____________________________________________________________________


#<­ty aka÷>#  || PS_6,1.128 ||


_____START JKv_6,1.128:

ÓÃkalyasya hrasvaÓ ca ity etad anuvartate  /
­kÃre parata÷ ÓÃklyasya ÃcÃryasya matena aka÷ prak­tyà bhavanti hrasvaÓ ca tasyaka÷ sthÃne bhavati  /
khaÂva ­Óya÷  /
mÃla ­Óya÷  /
kumÃri ­Óya÷  /
hot­ ­Óya÷  /
­ti iti kim ? khaÂvendra÷  /
aka÷ iti kim  /
v­k«Ãv­Óya÷  /
savarïÃrthamanigarthaæ ca vacanam //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.129 ||


_____START JKv_6,1.129:

upasthitaæ nÃma anÃr«a÷ atikaraïa÷, samudÃyÃd avacchidya padaæ yena svarÆpe 'vasthÃpyate  /
tasmin parata÷ pluta÷ aplutavad bhavati  /
plutakÃryaæ prak­tibhÃvaæ na karoti  /
suÓloka3 iti suÓloketi  /
sumaÇgala3 iti sumaÇgaleti  /
vatkaraïaæ kim ? apluta iti ucyamÃne pluta eva prati«idyate  /
tatra ko do«a÷ ? prag­hyÃÓraye prak­tibhÃve plutasya Óravaïaæ na syÃt, agnÅ3 iti, vÃyÆ3 iti //


____________________________________________________________________


[#630]

#<Å3 cÃkravarmaïasya>#  || PS_6,1.130 ||


_____START JKv_6,1.130:

Å3kÃra÷ pluto 'ci parata÷ cÃkravarmaïasya ÃcÃryasya matena plutavad bhavati  /
astu hÅtyabrÆtÃm, astu hÅ3 ity abrÆtÃm  /
cinu hÅdam  /
cinu hÅ3 idam  /
cÃkravarmaïagrahaïam vikalpÃrtham, tadupasthite niv­ttyartham anupasthite prÃptyartham ity ubhayatravibhëà iyam  /
ÅkÃrÃd anyatra apy ayam aplutavadbhÃva i«yate  /
vaÓÃ3 iyam vaÓeyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.131 ||


_____START JKv_6,1.131:

eÇa÷ padÃntÃd ati (*6,1.109) ity ata÷ padagrahaïam anuvartate  /
diva÷ iti prÃtipadikaæ g­hyate, na dhÃtu÷, sÃnubandhakatvÃt  /
diva÷ padasya ukÃrÃdeÓo bhavati  /
divi kÃmo yasya dyukÃma÷  /
dyumÃn  /
vimaladyu dinam  /
dyubhyÃm  /
dyubhi÷  /
niranubandhakagrahaïÃd iha na bhavati, ak«adyÆbhyÃm, ak«adyÆbhi÷ iti  /
taparakaranam ÆÂho niv­ttyartham, dyubhyÃm, dyubhi÷ iti  /
atra hi paratvÃt ÆÂ÷ prÃpnoti  /
padasya iti kim ? divau  /
diva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.132 ||


_____START JKv_6,1.132:

etattadau yÃvakakÃrau na¤samÃse na vartate tayor ya÷ suÓabda÷, kaÓ ca tayo÷ suÓabda÷ ? ya÷ tadarthena sambaddha÷, tasya saæhitÃyÃæ vi«aye hali parato lopo bhavati  /
e«a dadÃti  /
sa dadÃti  /
e«a bhuÇkte  /
sa bhuÇkte  /
etattado÷ iti kiæ ? yo dadÃti  /
yo bhuÇkte  /
sugrahaïaæ kim ? etau gÃvau carata÷  /
ako÷ iti kim ? e«ako dadÃti  /
sako dadÃti  /
tanmadhyapatitastadgrahaïena g­hyate iti rÆpabhede 'pi sÃkackÃvetattadÃv eva bhavata÷  /
ana¤samÃse iti kim ? ane«o dadÃti  /
aso dadÃti  /
uttarapadÃrthapradhÃnatvÃnna¤samÃsasya etattador eva atra sambaddha÷ suÓabda÷  /
hali iti kim ? e«o 'tra so 'tra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.133 ||


_____START JKv_6,1.133:

sya ity etasya chandasi hali parata÷ bahulaæ sorlopo bhavati  /
uta sya vÃjÅ k«ipaïiæ turaïyati grÅvÃyÃæ baddho api kak«a Ãsani  /
e«a sya te pavata indra soma÷  /
na ca bhavati, yatra syo nipatet //


____________________________________________________________________


[#631]

##  || PS_6,1.134 ||


_____START JKv_6,1.134:

sa÷ ity etasya aci parata÷ sulopo bhavati, lope sati cet pÃda÷ pÆryate  /
sedu rÃjà k«ayate car«aïÅnÃm  /
sau«adhÅr anurudhyase  /
lope cet pÃdapÆraïam iti kim ? sa iva vyÃghro bhavet  /
aci iti vaspa«ÂÃrtham  /
pÃdagrahaïena atra ÓlokapÃdasya api grahaïaæ kecid icchanti, tena+idaæ siddhaæ bhavati  /
sai«a dÃÓarathÅ rÃma÷ sai«a rÃjà yudhi«Âhira÷  /
sai«a karïo mahÃtyÃgÅ sai«Ã bhÅmo mahÃbala÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.135 ||


_____START JKv_6,1.135:

adhikÃro 'yam pÃraskaraprabh­tÅnÃæ ca sa¤j¤ÃyÃm (*6,1.175) iti yÃvat  /
ita uttaraæ yad vak«yÃmastatra su iti , kÃt pÆrva÷ iti ca+etad adhik­taæ veditavyam  /
vak«yati - samparyupebhya÷ karotaubhÆ«aïe (*6,1.137)  /
saæskartà  /
saæskartum  /
saæskartavyam  /
kÃt pÆrvagrahaïaæ suÂo 'bhaktatvaj¤ÃpanÃrtham  /
tathà hi saæsk­«Å«Âa, saæskriyate iti saæyogÃdilak«aïau i¬guïau na bhavata÷  /
tiÇÇatiÇa÷ (*8,1.18) iti nighÃto 'pi tarhi na prÃpnoti, suÂÃ vyavahitatvÃt ? svaravidhau vya¤janam avidyamÃnavat iti vacanÃn na asti vyavadhÃnam saæcaskaratu÷, saæcaskaru÷ iti guïa÷ katham ? tanmadhyapatitastadgrahaïena g­hyate iti  /
saæyogopadhagrahaïaæ ca ­taÓca saæyogÃder guïa÷ (*7,4.10) ity atra kartavyam  /
Âitkaraïaæ suÂstusva¤jÃm ity atra viÓe«aïÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.136 ||


_____START JKv_6,1.136:

a¬vyavÃye, abhyÃsavyavÃye api su kÃt pÆrva÷ bhavati  /
saæskarot  /
samaskÃr«Åt  /
sa¤caskara  /
paricaskÃra  /
kimarthaæ punar idam ucyate, pÆrvam dhÃtur upasargeïa yujyate iti tatra dhÃtÆpasargayo÷ karyam antaraÇgam iti pÆrvaæ su kriyate paÓcÃd aÇabhyÃsau ? abhaktaÓ ca su ity uktam, tata÷ sakÃrÃd uttarÃva¬abhyÃsau ani«Âe deÓe syÃtÃm  /
etasmiæs tu satyata eva vacanÃt k­tayor a¬abhyÃsayo÷ tadvyavÃye api su kÃt pÆrva÷ kriyate iti siddham i«Âaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.137 ||


_____START JKv_6,1.137:

sam pari upa ity etebhya÷ bhu«aïÃrthe karotau parata÷ su kÃt pÆrvo bhavati  /
saæskartà  /
saæskartum  /
saæskartavyam  /
atra saæpuækÃnÃæ satvam iti samo makÃrasya sakÃra÷, pÆrvasya cÃkÃrasya anunÃsika÷  /
pari«kartà  /
pari«kartum  /
pari«kartavyam  /
suÂstusva¤jÃm iti «atvam  /
upaskartà /
upaskartum  /
upaskartavyam  /
bhÆ«aïe iti kim ? upakaroti  /
sampÆrvasya kvacid abhÆ«aïe 'pi su¬i«yate, saæsk­tamannam iti //


____________________________________________________________________


[#632]

##  || PS_6,1.138 ||


_____START JKv_6,1.138:

samavÃya÷ samudÃya÷, tasmiæÓ cÃrthe karotau samparyupebhya÷ kÃt pÆrva÷ su¬Ãgamo bhavati  /
tatra na÷ saæsk­tam  /
tatra na÷ pari«k­tam  /
tatra na upask­tam  /
samuditam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.139 ||


_____START JKv_6,1.139:

sato guïÃntarÃdhÃnamÃdhikyÃya v­ddhasya và tÃdavasthyÃya samÅhà pratiyatna÷  /
vik­tam eva vaik­tam  /
praj¤ÃditvÃdaï  /
gamyamÃnÃrthasya vÃkyasya svarÆpeïa+upÃdÃnaæ vÃkyasya adhyÃhÃra÷  /
ete«v arthe«u gamyamÃnesu karotau dhÃtau parata÷ upÃt su kÃt pÆrva÷ bhavati  /
pratiyatne tÃvat - edho dakasya+upaskurute  /
kÃï¬aguïasya+upaskurute  /
vaik­te - upask­taæ bhuÇkte  /
upask­taæ gacchati  /
vÃkyÃdhyÃhÃre - upask­taæ jalpati  /
upask­tam adhÅte  /
ete«u iti kim ? upakaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.140 ||


_____START JKv_6,1.140:

upÃt ity eva  /
upÃd uttarasmin kiratau dhÃtau lavanavi«aye sut kat pÆrva÷ bhavati  /
upaskÃraæ madrakà lunanti  /
upaskÃraæ kÃÓmÅrakà lunanti  /
vik«ipya lunanti ity artha÷  /
ïamulatra vaktavya÷  /
lavane iti kim ? upakirati devadatta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.141 ||


_____START JKv_6,1.141:

kiratau ity eva  /
upÃt prateÓ ca uttarasmin kiratau su kÃt pÆrva÷ bhavati hiæsayÃæ vi«aye  /
upaskÅrïaæ haæ te v­«ala bhÆyÃt  /
pratiskÅrïaæ haæ te v­«ala bhÆyÃt  /
tathà te v­«ala vik«epo bhÆyÃt yathà hiæsÃmanubadhnÃti ity artha÷  /
hiæsÃyÃm iti kim  /
pratikÅrïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.142 ||


_____START JKv_6,1.142:

kiratau ity eva  /
apÃt uttarasmin kiratau catu«pÃcchakuni«u yadÃlekhanaæ tasmin visaye sut kÃt pÆrva÷ bhavati  /
apaskirate v­«abho h­«Âa÷  /
apaskirate kukkuÂo bhak«yÃrthÅ  /
apaskirate Óvà ÃÓrayÃrthÅ  /
Ãlikhya vik«ipati ity artha÷  /
catu«pÃcchakuni«u iti kim ? apakirati devadatta÷  /
har«ajÅvikÃkulÃyakaraïe«v iti vaktavyam  /

[#633]

iha mà bhÆt, apakirati Óvà odanapiï¬amÃÓita÷  /
har«ajÅvikÃkulÃyakaraïe«v eva kirater Ãtmanepadasya+upasaækhyÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.143 ||


_____START JKv_6,1.143:

kustumburÆïi iti su nipÃtyate jÃtiÓ ced bhavati  /
kustumbururnÃmau«adhijÃti÷ dhÃnyakam  /
tatphalÃny api kusumburuïi sÆtranirdeÓe napuæsakamavivak«itam  /
jÃti÷ iti kim ? kutsitÃni tumburÆïi kutumburÆïi  /
tumburuÓabdena tindukÅphalÃny ucyante, samÃsena te«Ãæ kutsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.144 ||


_____START JKv_6,1.144:

aparÃsparà iti su nipÃtyate kriyÃsÃtatye gamyamÃne  /
aparasparÃ÷ sÃrthÃ÷ gacchanti  /
santatamavicchedena gacchanti ity artha÷  /
kriyÃsÃtatye iti kim ? aparaparÃ÷ sÃrthÃ÷ gacchanti  /
apare ca pare ca sak­deva gacchanti ity artha÷  /
na atra gamanasya sÃtatyaprabandho vivak«ita÷  /
kim idaæ sÃtatyam iti ? satatasya bhÃva÷ sÃtatyam  /
kathaæ satatam ? samastate vikalpena makÃralopo vidhÅyate  /
lumpedavaÓyama÷ kutye tuækÃmamanasorapi  /
samo và hitatatayormÃæsasya paciyu¬gha¤o÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.145 ||


_____START JKv_6,1.145:

go«padam iti su nipÃtyate, tasya ca «atvaæ sevite asevite pramÃne ca vi«aye  /
go«pado deÓa÷  /
gÃva÷ padyante yasmin deÓe sa gobhi÷ sevito deÓo go«pada÷ ity ucyate  /
asevite - ago«padÃny araïyÃni  /
asevite go«padaÓabdo na sambhavati ity ago«padaÓabdÃrthaæ nipÃtanam  /
yady evaæ na artha etena, go«padaprati«edhÃd ago«padaæ bhavisyati ? satyam etat, yatra tu sevitaprasaÇgo 'sti tatra+eva syÃd ago«padam iti, yatra tvatyantÃsambhava eva tatra na syÃt, ago«padÃnyaraïyÃni iti ? asevitagrahaïÃt tatra api bhavati  /
yÃni hi mahÃntyaraïÃni ye«u gavÃm atyantÃsambhavas tÃny evam ucyante  /
pramÃïe - gospadamÃtraæ k«etram  /
go«padapÆraæ v­«Âo deva÷  /
na atra go«padaæ svÃrthapratipÃdanÃrtham upÃdÅyate, kiæ tarhi, k«etrasya v­«ÂeÓ ca paricchettumiyattÃm  /
sevitÃsevitapramÃïesu iti kim ? go÷ padam gopadam //


____________________________________________________________________


[#634]

#<Ãspadaæ prati«ÂhÃyÃm>#  || PS_6,1.146 ||


_____START JKv_6,1.146:

ÃtmayÃpanÃya sthÃnaæ prati«ÂhÃ, tasyÃm Ãspadam iti su nipÃtyate  /
Ãspadam anena labdham  /
prati«thÃyÃm iti kim ? Ã padÃt Ãpadam //


____________________________________________________________________


#<ÃÓcaryam anitye>#  || PS_6,1.147 ||


_____START JKv_6,1.147:

anityatayà vi«ayabhÆtayà adbhutatvam iha upalak«yate, tasminn Ãcaryaæ nipÃtyate  /
carerÃÇi cÃgurau iti yatpratyaye k­te nipÃtanÃt su  /
ÃÓcaryaæ yadi sa bhu¤jÅta  /
ÃÓcaryaæ yadi so 'dhÅyÅta  /
citram adbhutam ity artha÷  /
anitye iti kim ? Ãcaryaæ karma Óobhanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.148 ||


_____START JKv_6,1.148:

kutsitaæ varca÷ varcaskam annamalam, tasminn abhidheye 'vaskara÷ iti nipÃtyate  /
avapÆrvasya kirate÷ karmaïi ­dorap (*3,3.57) ityap, nipÃtanÃp su  /
avakÅryate ity avaskaro 'nnamalam, tatsambandhÃt deÓo 'pi tathÃ+ucyate  /
varcaske iti kim ? avakara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.149 ||


_____START JKv_6,1.149:

apaskara÷ iti nipÃtyate rathÃÇgaæ ced bhavati  /
apapÆrvÃt kirate÷ ­dorap (*6,6.57) ityap, nipÃtanÃt su  /
apaskaro rathÃvayava÷  /
rathÃÇgam iti kim ? apakara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.150 ||


_____START JKv_6,1.150:

vi«kira÷ iti kirate÷ vipÆrvasya ig-upadha-j¤Ã-prÅ-kira÷ ka÷ (*3,1.135) iti kapratyaye vihite su nipÃtyate ÓukuniÓ ced bhavati  /
vikiraÓabdÃbhidheyo và Óakunir bhavati  /
sarve Óakunayo bhak«yà vi«kirÃ÷ kukkuÂÃd­te  /
vi«kiro và Óakunau iti va grahaïÃd eva su¬vikalpe siddhe vikiragrahaïam iha tasya api Óakuner anyatra prayogo ma bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.151 ||


_____START JKv_6,1.151:

candraÓabde uttarapade hrasvÃt para÷ su¬Ãgamo bhavati mantravisaye  /
suÓcandra÷ yu«mÃn  /
hrasvÃt iti kim ? sÆryÃcandramasÃviva  /
mantre iti kim ? sucandrà paurïamÃsÅ  /
uttarapadaæ samÃsa eva bhavati iti prasiddham, tata iha na bhavati, Óukramasi, candramasi //

____________________________________________________________________


[#635]

##  || PS_6,1.152 ||


_____START JKv_6,1.152:

kaÓa gatiÓÃsanayo÷ ity etasya dhÃto÷ pratipÆrvasya pacÃdyaci k­te su nipÃtyate, tasya+eva «atvam  /
grÃmamadya pravek«yÃmi bhava me tvaæ prati«kaÓa÷  /
vÃrtÃpuru«a÷, sahÃya÷, puroyÃyÅ và prati«kaÓa÷ ity abhidhÅyate  /
kaÓe÷ iti kim  /
pratigata÷ kaÓÃæ pratikaÓo 'Óva÷  /
atra yady api kaÓer eva kaÓÃÓabda÷, tathà api kaÓer iti dhÃtor upÃdÃnaæ tadupasargasya prate÷ pratipattyartham  /
tena dhÃtvantaropasargÃn na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.153 ||


_____START JKv_6,1.153:

praskaïva hariÓcandra iti su nipÃtyate ­«Å ced abhidheyau bhavata÷  /
praskaïva ­«i÷  /
hariÓcandra ­«i÷  /
hariÓcandragrahaïam amantrÃrtham  /
­«Å iti kim ? prakaïvo deÓa÷  /
haricandro mÃïavaka÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.154 ||


_____START JKv_6,1.154:

maskara maskarin ity etau yathÃsaÇkhyaæ veïau parivrÃjake ca nipÃtyete  /
makaraÓabdo hy avyutpannaæ prÃtipadikam, tasya veïau abhidheye su nipÃtyate, parivrÃjake tvini÷ api  /
maskara÷ veïu÷  /
maskarÅ parivrÃjaka÷  /
veïuparivrÃjakayo÷ iti kim ? makaro grÃha÷  /
makarÅ samudra÷  /
kecit punar atra mÃÇi upapade karote÷ karaïe 'cpratyayam api nipÃtayantik mÃÇÓ ca hrasvatvam su ca  /
mà kriyate yena prati«idhyate sa maskaro veïu÷  /
veïugrahaïaæ ca pradarÓanÃrtham anyatra api bhavati, maskaro daï¬a÷ iti  /
parivrÃjake api mÃÇi upapade karotestÃcchÅlye inirnipÃtyate, mÃÇo hrasvatvaæ su ca tathÃ+eva  /
mÃkaraïaÓÅlo maskarÅ karmÃpavÃditvÃt parivrÃjka ucyate  /
sa hy evam Ãha - mà kuruta karmÃïi ÓÃntirva÷ ÓreyasÅ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.155 ||


_____START JKv_6,1.155:

kÃstÅra ajastunda ity etau Óabdau nipÃtyete nagare 'bhidheye  /
Å«attÅramasya, ajasyeva tundamasya iti vyutpattireva kriyate, nagaraæ tu vÃcyam etayo÷  /
kÃstÅraæ nÃma nagaraæ  /
ajastundaæ nÃma nagaram  /
nagare iti kim ? kÃtÅram  /
ajatunadam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.156 ||


_____START JKv_6,1.156:

kÃraskara iti su nipÃtyate vrk«aÓ ced bhavati  /
kÃraæ karoti iti divÃvibhÃniÓÃprabhÃbhÃskarÃnta iti Âapratyaya÷  /
kÃraskaro v­k«a÷  /
v­k«a÷ iti kim ? kÃrakara÷  /
kecid idaæ nÃdhÅyate, pÃraskaraprabh­ti«veva kÃraskaro v­k«a÷ iti paÂhanti //


____________________________________________________________________


[#636]

##  || PS_6,1.157 ||


_____START JKv_6,1.157:

pÃraskaraprabh­tÅni ca ÓabdarÆpÃïi nipÃtyante sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
pÃraskaro deÓa÷  /
kÃraskaro v­k«a÷  /
rathaspà nadŠ /
ki«ku÷ pramÃïam  /
ki«kindhà guhà  /
tadb­hato÷ karapatyoÓcoradevatayo÷ su talopaÓ ca  /
taskaraÓcora÷  /
v­haspatidevatà  /
coradevatayo÷ iti kim ? tatkara÷  /
b­hatpati÷  /
sa¤j¤ÃgrahaïÃd upÃdhiparigrahe siddhe gaïe coradevatÃgrahaïaæ prapa¤cÃrtham  /
prÃttumpatau gavi kartari  /
tumpatau dhÃtau praÓabdÃt para÷ su bhavati gavi kartari  /
prastumpati gau÷  /
gavi iti kim ? pratumpati vanaspati÷  /
pÃraskaraprabh­tirÃk­tigaïa÷  /
avihitalak«aïa÷ su pÃraskaraprabh­ti«u dra«Âavya÷  /
prÃyaÓcittam  /
prÃyaÓcitti÷  /
yad uktaæ prÃyasya citicittayo÷ su¬askÃro và iti tat saÇg­hÅtaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.158 ||


_____START JKv_6,1.158:

paribhëÃ+iyam svaravidhivi«ayà  /
yatra anya÷ svara÷ udÃtta÷ svarito và vidhÅyate, tatra anudÃttaæ padam ekaæ varjayitvà bhavati ity etad upasthitaæ dra«Âavyam  /
anudÃttÃckam anudÃttam  /
ka÷ punar eko varjyate ? yasya asau svaro vidhÅyate  /
vak«yati - dhÃto÷ (*6,1.162) anta÷ udÃtto bhavati  /
gopÃyati  /
dhÆpÃyati  /
dhÃtor antyam acaæ varjayitvà pariÓi«Âam anudÃttaæ bhavati  /
dhÃtusvaraæ ÓnÃÓvaro bÃdhate  /
lunÃti  /
punÃti  /
ÓnÃÓvaraæ tassvara÷  /
lunÅta÷  /
punÅta÷  /
tassvaramÃæsvara÷  /
lunÅtastarÃm  /
punÅtastarÃm  /
Ãgamasya vikÃrasya prak­te÷ pratyayasya ca  /
p­thak«varaniv­ttyartham ekavarjaæ padasvara÷ //
Ãgamasya - cituranu¬uhorÃmudÃtta÷ (*7,1.98)  /
catvÃra÷  /
ana¬vÃha÷  /
Ãgamasvara÷ prak­tisvaraæ bÃdhate  /
vikÃrasya - asthani, dadhani ity anaÇsvara÷ prak­tisvaraæ bÃdhate  /
prak­te÷ - gopÃyati  /
dhÆpÃyati  /
prak­tisvara÷ pratyayasvaraæ bÃdhate  /
pratyayasya - kartavyam  /
hartavyam  /
pratyayasvara÷ prak­te÷ svarasya bÃdhaka÷  /
paranityÃntaraÇgÃpavÃdai÷ svarair vyÃvasthà satiÓi«Âena ca  /
yo hi yasmin sati Ói«yate sa tasya bÃdhako bhavati  /
tathà hi - gopÃyati ity atra dhÃtusvarÃpavÃda÷ pratyayasvara÷, tena+eva dhÃtusvareïa pratyayÃntasya dhÃto÷ satiÓi«ÂatvÃd bÃdhyate  /
kÃr«ïottarÃsaÇgaputra÷ ity atra ca samÃsasvarÃpavÃdo bahuvrihisvara÷ satiÓi«Âena samÃsÃntodÃttatvena vÃdhyate  /
vikaraïasvaras tu satiÓi«Âo 'pi sÃrvadhÃtukasvaraæ na bÃdhate  /
lunÅta÷ iti tasa eva svaro bhavati  /
vibhaktisvarÃnna¤svaro balÅyÃn iti vaktavyam  /
atisra÷ ity atra tis­bhyo jasa÷ (*6,1.166) iti satiÓi«Âo 'pi vibhaktisvaro na¤svareïa bÃdhyate  /

[#637]

vibhaktinimittasvarÃc ca na¤svaro balÅyÃn iti vaktavyam  /
acatvÃra÷, anan¬vÃha÷ iti  /
yasya vibhaktir nimittamÃma÷, tasya yad udÃttatvaæ tanaprasvareïa bÃdyate  /
padagrahanaæ kim ? devadatta gÃmabhyÃja ÓuklÃm iti vÃkye hi pratipadaæ svara÷p­thag bhavati  /
parimÃïÃrthaæ ca+idaæ padagrahaïam padÃdhikÃrasya niv­ttiæ karoti  /
tena prÃg eva padavyapadeÓÃt svaravidhisamakÃlem eva Ói«Âasya anudÃttatvaæ bhavati  /
tathà ca kuvalyà vikÃra÷ kauvalam ity atra anudÃttÃdilak«aïo '¤ siddho bhavati  /
tathà garbhiïÅÓabdaÓ ca anudÃttÃdilak«aïasya a¤o bÃdhanarthaæ bhik«Ãdi«u paÂhyate  /
kuvalagarbhaÓabdau ÃdyudÃttau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.159 ||


_____START JKv_6,1.159:

kar«ater dhÃtor ÃkÃravataÓ ca gha¤antasyÃnta udÃtto bhavati  /
kar«a÷  /
pÃka÷  /
tyÃga÷  /
rÃga÷  /
dÃya÷  /
dhÃya÷  /
¤nityÃdirnityam (*6,1.197) ity asya apavÃda÷  /
kar«a÷ iti vik­tanirdeÓa÷ k­«ater niv­ttyartha÷  /
taudÃdikasya gha¤antasya kar«a÷ ity ÃdyudÃtta÷ eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.160 ||


_____START JKv_6,1.160:

uccha ity evam ÃdÅnÃm anta udÃtto bhavati  /
u¤cha÷, mleccha÷, ja¤ja÷, jalpa÷ ete gha¤antÃ÷ iti ¤itsvara÷ prÃpta÷  /
japa÷, vyadha÷ ity abantau, tayor dhÃtusvara÷ prÃpta÷  /
kecit tu vadha÷ iti paÂhanti  /
yuga÷  /
yujer gha¤antasya nipÃtanÃd aguïatvaæ viÓi«Âavi«aye ca nipÃtanam idam i«yate  /
kÃlaviÓe«e rathÃdyupakaraïe ca yugaÓabdasya prayoga÷ anyatra hi yoga÷ eva bhavati  /
garo dÆ«ye 'banta÷  /
garaÓabdo 'banta÷, sa dÆ«ya eva antodÃtta÷  /
garo vi«am  /
anyatrÃdyudÃtta eva  /
vedavegave«ÂabandhÃ÷ karaïo  /
halaÓ ca (*3,3.121) iti gha¤antà ete karaïo 'ntodÃttà bhavanti  /
bhÃve ÃdyudÃttà eva  /
stuyudruvaÓchandasi  /
upasamastÃrtham etat  /
pari«Âut  /
saæyut  /
paridrut  /
vartani÷ stotre  /
stotraæ sÃma  /
tatstho vartaniÓabdo 'ntodÃtto bhavati, anyatra madhyodÃtta÷  /
Óvabhre dara÷  /
Óvabhre 'bhidheye daraÓabdo 'ntodatta÷, anyatrÃbantatvÃdÃdyudÃtta÷  /
sÃmbatÃpau bhÃvagarhÃyÃm  /
antodÃtau anyatrÃdyudÃttau  /
uttamaÓaÓvattamau sarvatra  /
kecit tu bhÃvagarhÃyÃm ity atra api anuvartayanti  /
bhak«amanthabhogadehÃ÷ ete gha¤antÃ÷  /
bhak«irïyanto 'pi gha¤anta eva, erac (*3,3.56) aïyantÃnÃm iti vacanÃt //


____________________________________________________________________


[#638]

##  || PS_6,1.161 ||


_____START JKv_6,1.161:

udÃtta÷ iti vartate  /
yasminn anudÃtte parata÷ udÃtto lupyate tasya anudÃttasyÃdirudÃtto bhavati  /
kumÃra Å kumÃrÅ  /
kumÃraÓabdo 'ntodÃtta÷, tasya ÇÅpy anudÃte udÃtto lupyate  /
anudÃtto ÇÅp udÃtta÷  /
bhasya Âerlopa÷ (*7,1.88)  /
patha÷  /
pathà /
pathe  /
pathinÓabdo 'ntodÃtta÷  /
kumudana¬avetasebhyo ¬matup  /
kumudvÃn  /
na¬vÃn  /
vetasvÃn  /
kumudÃdayo 'ntodÃttÃ÷  /
¬matubanudÃtta÷  /
anudÃttasya iti kim ? prÃsaÇgaæ vahati prÃsaÇgya÷  /
prÃsaÇgaÓabdasthÃthÃdisvareïa antodÃtta÷  /
tasya yati titsvaritam iti svarite udÃtto lupyate ? na+etad asti, svarite hi vidhÅyamÃne pariÓi«Âam anudÃttam, tat kuta udÃttalopa÷  /
tad etad anudÃttagrahaïamÃder anudÃttasya+udÃttÃrtham  /
anta÷ iti hi prak­tatvÃd antasya syÃt, mà hi dhuk«ÃtÃm, mà hi dhuk«ÃthÃm  /
yatra iti kim ? bhargava÷, bhÃrgavau, bh­gava÷  /
prÃk subutpatter gotrapratyayasya luk  /
udÃttagrahaïaæ kim ? baidÅ aurvÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.162 ||


_____START JKv_6,1.162:

anta÷ ity eva  /
dhÃtor anta udÃtto bhavati  /
pacati  /
paÂhati  /
Ærïoti  /
gopÃyati  /
yÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.163 ||


_____START JKv_6,1.163:

cito 'nta udÃtto bhavati  /
bha¤ja-bhÃsa-mido ghurac (*3,2.161) bhaÇguram  /
bhÃsuram  /
meduram  /
Ãgastya-kauï¬inayayor agasti-kuï¬inac (*2,4.70)  /
kuï¬inÃ÷  /
citi pratyaye prak­tipratyayasamudÃyasya anta udÃtta i«yate  /
bahupaÂu÷  /
uccakai÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.164 ||


_____START JKv_6,1.164:

cita÷ ity eva  /
citas taddhitasya anta udÃtto bhavati  /
gotre ku¤ja-ÃdibhyaÓ cpha¤ (*4,1.98) - kau¤jÃyanÃ÷  /
mau¤jÃyanÃ÷  /
kim artham idam ? param api ¤itsvaraæ bÃdhitvà 'ntodÃttatvam eva yathà syÃd iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.165 ||


_____START JKv_6,1.165:

taddhitasya ity eva  /
taddhitasya kito 'nta udÃtto bhavati  /
na¬Ãdibhya÷ phak (*4,1.99) - nìÃyana÷  /
cÃrÃyaïa÷  /
prÃgvahate«Âhak (*4,4.1) - Ãk«ika÷  /
ÓÃlÃkika÷ //

____________________________________________________________________


[#639]

##  || PS_6,1.166 ||


_____START JKv_6,1.166:

tis­bhya uttarasya jaso 'nta udÃtto bhavati  /
tisrasti«Âhanti  /
udÃtta-svaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity asya apavÃda÷  /
Óasi udÃttayaïo hal-pÆrvÃt (*6,1.174) iti siddhe 'nyatra bahuvacane «aÂtricaturbhyo halÃdi÷ (*6,1.179) iti vidhÃnÃt jas eva labhyate iti jasgrahaïam upasamastÃrtham eke icchanti atitistrau ity atra svaro mà bhÆt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.167 ||


_____START JKv_6,1.167:

catura÷ Óasi parato 'nta udÃtto bhavati  /
catura÷ paÓya  /
catasrÃdeÓe ÃdyudÃttanipÃtanÃd yaïÃdeÓasya ca pÆrvavidhau sthÃnivattvÃd ayaæ svaro na bhavati catasra÷ paÓya iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.168 ||


_____START JKv_6,1.168:

sau iti saptamÅbahuvacanasya suÓabdasya grahaïam  /
tatra sau ya ekÃc tasmat parà t­tÅyÃdir vibhaktir udÃttà bhavati  /
vÃcà  /
vÃgbhyÃm  /
vÃgbhi÷  /
vÃgbhya÷  /
yÃtà  /
yÃdbhyÃm  /
yÃdbhi÷  /
sau iti kim ? rÃj¤Ã  /
raj¤e  /
ekÃca÷ iti kim ? hariïà  /
gariïà  /
rÃjasu  /
t­tÅyÃdi÷ iti kim ? vÃcau  /
vÃca÷  /
vibhakti÷ iti kim ? vÃktarà  /
vÃktamà  /
saptamÅbahuvacanasya grahaïÃd iha na bhavati tvayÃ, tvayi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.169 ||


_____START JKv_6,1.169:

ekÃca÷ iti vartate, t­tÅyÃdir vibhaktir iti ca  /
nityaÓabda÷ svaryate, tena nityÃdhikÃravihita÷ samÃsa÷ paryudasyate  /
nityasamÃsÃd anyatrÃnityasamÃse yad uttarapadam antodÃttam ekÃcca tasmÃt parà t­tÅyÃdir vibhaktir anyatarasyÃm udÃttà bhavati  /
paramavÃca, paramavÃcà  /
paramavÃce, paramavÃce  /
paramatvacÃ, parmatvacà  /
paramatvace, paramatvace  /
yadà vibhaktir udÃttà na bhavati, tadà samÃsÃntodÃttatvam eva  /
antodÃttÃt iti kim ? avÃcà  /
suvÃcà  /
sutvacà /
tatpuru«o 'yam  /
tatra tatpuru«e tulyÃrtha-t­tÅyÃ-saptamy-upamÃna. avyayaya (*6,-2.2.) iti pÆrvapadaprak­tisvara÷  /
uttarapadagrahaïam ekÃctvena+uttarapadaæ viÓe«ayitum, anyathà hi samÃsaviÓe«aïam etat syÃt  /
tatra Óuna÷ Ærka, Óvorjà ity atra+eva ayaæ vidhi÷ syÃt  /
anityasamÃse iti kim  /
agnicità /
somasutà upapadam atiÇ (*2,2.19) ity ayaæ nityÃdhikÃre samÃso vidhÅyate  /
tatra gatikÃraka-upapadÃt k­t (*6,2.139) ity uttarapadaprak­tisvarena citÓabda÷ udÃtta÷  /
yas tu vigrahÃbhÃvena nityasamÃsas tatra bhavaty eva vikalpa÷, avÃcà brÃhmaïena, subÃcà brÃhmaïena iti  /
bahuvrÅhau na¤subhyÃm (*6,2.172) ity uttarapadÃnta-udÃttatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#640]

##  || PS_6,1.170 ||


_____START JKv_6,1.170:

a¤ce÷ parà asarvanÃmasthÃnavibhaktir udÃttà bhavati chandasi vi«aye  /
indro dadhÅco asthabhi÷  /
cau iti pÆrvapadÃntodÃttatvaæ prÃptam  /
t­tÅyÃdi÷ iti vartamÃnen Óaso 'pi parigrahÃrtham asarvanÃmasthÃnagrahaïam  /
iha api yathà syÃt, pratÅco bÃhÆn pratibhaÇgdhye«Ãm iti //


____________________________________________________________________


#<Ƭ-idaæ-padÃdy-ap-pum-rai-dyubhya÷>#  || PS_6,1.171 ||


_____START JKv_6,1.171:
ÆÂ÷ idam padÃdi ap pum rai div ity etebhyo 'sarvanÃmasthÃnavibhaktir udÃttà bhavati  /
ÆÂ÷ - pra«Âauha÷  /
pra«Âhauhà  /
ÆÂhyupadhÃgrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, ak«adyuvà  /
ak«adyuve  /
idam - ÃbhyÃm  /
ebhi÷  /
antodÃttÃt ity adhikÃrÃd anvÃdeÓe na bhavati, atho ÃbhyÃæ nipuïamadhÅtam iti  /
padÃdaya÷ paddannomÃsa (*6,1.63) ity evam Ãdayo niÓparyantà iha g­hyante  /
ni padaÓcaturo jahi  /
yà dato dhÃvate  /
asanprabh­tibhyo vibhaktir anudÃttaiva bhavati  /
grÅvÃyÃæ baddho api kak«a Ãsani  /
matsyaæ na dÅna udani k«iyantam  /
ap - apa÷ paÓya  /
adbhi÷  /
adbhya÷  /
pum - puæsa÷  /
pumbhyÃm  /
pumbhya÷  /
puæsà  /
puæse  /
rai - rÃya÷ paÓya  /
rÃbhyÃm  /
rÃbhi÷  /
div - diva÷ paÓya  /
divà /
dive //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.172 ||


_____START JKv_6,1.172:
a«Âano dÅrghÃntÃd asarvanÃmasthÃnavibhaktir udÃttà bhavati  /
a«ÂÃbhi÷  /
a«ÂÃbhya÷  /
a«ÂÃsu  /
gh­tÃdipÃÂhÃt a«ÂanÓabdo 'ntodÃtta÷, tatra j¤aly upottamam (*6,1.180) ity asya apavÃdo vibhaktir eva+udÃttatvaæ vidhÅyate  /
dÅrghÃt iti kim ? a«Âasu prakrame«u brÃhmaïo 'gnÅnÃdadhÅta  /
idam eva dÅrghagrahaïam a«Âana Ãttvavikalpaæ j¤Ãpayati, k­tÃtvasya ca «aÂsa¤j¤Ãæ j¤Ãpayati  /
anyathà hy Ãtvapak«e sÃvakÃÓo '«Âana÷  /
svara÷ paratvÃdanÃtvapak«e «aÂsvareïa bÃdhi«yate iti kim dÅrghagrahaïena //


____________________________________________________________________


[#641]

#<Óatur anumo nady-aj-ÃdÅ>#  || PS_6,1.173 ||


_____START JKv_6,1.173:

adntodÃttÃt iti vartate  /
anum ya÷ Óat­pratyayas tadantÃt parà nadÅ ajÃdir vibhaktir asarvanÃmasthÃnam udÃttà bhavati  /
tudatÅ  /
nudatÅ  /
lunatÅ  /
punatÅ  /
tudatà /
lunatà /
punatà /
anuma÷  /
iti kim ? tudantÅ  /
nudantÅ  /
atra apy upadeÓÃt iti lasÃrvadhÃtukÃd anudÃttatve ekÃdeÓa÷, tasya ekÃdeÓa udÃttena+udÃtta÷ (*8,2.5) ity udÃttatvam , tasya pÆrvatra asiddhatvam na+i«yate iti Óatrantam antodÃttaæ bhavati  /
nadyajÃdÅ iti kim ? tudadbhyÃm  /
nudadbhyÃm  /
tudadbhi÷  /
antodÃttÃt ity eva, dadatÅ  /
dadhata÷  /
abhyastÃnÃm Ãdi÷ (*6,1.189) ity ÃdyudÃttav etau  /
b­hanmahator upasaÇkhyÃnam  /
b­hatÅ  /
mahatÅ  /
b­hatà  /
mahatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.174 ||


_____START JKv_6,1.174:

udÃttasthÃne yo yaï halapÆrvas tasmÃt parà nadÅ ajÃdir yà asarvanÃmavidbhaktir udÃttà bhavati  /
kartrÅ  /
hartrÅ  /
pralavitrÅ  /
prasavitrÅ  /
kartrà /
hartrà /
pralavitrà /
prasavitrà /
t­jantà ete 'ntodÃttÃ÷  /
udÃttagrahaïaæ kim ? kartrÅ  /
hartrÅ  /
kartrà /
hartrà /
t­nnanto 'yam ÃdyudÃtta÷  /
halpÆrvÃt iti kim ? bahutitavà brÃhmaïyà  /
nakÃragrahaïaæ kartavyam  /
vÃkpatnÅ iyaæ kanyà //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.175 ||


_____START JKv_6,1.175:

ÆÇo dhÃtoÓ ca ya udÃttayaï halapÆrva÷, tasmÃt parà t­tÅyÃdir vibhaktir na+udÃttà bhavati  /
brahmabandhvà /
brahmabandhve  /
vÅrabandhvà  /
vÅrabandhve  /
ÆÇ pratyayasvareïa udÃtta÷  /
tena saha ya ekÃdeÓa÷ so 'py udÃtta÷ iti udÃttayaïvakÃra÷, tasmÃd udÃttatve prati«iddhe udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) iti vibhakti÷ svaryate  /
dhÃtuyaïa÷ khalv api - sak­llvà  /
sak­llve  /
khalapve  /
kvibandtasya k­duttarapadaprak­tisvareïa antodÃttasya o÷ supi (*6,4.83) yaïÃdeÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.176 ||


_____START JKv_6,1.176:

antodÃttÃt ity eva  /
hrasvÃntÃd antodÃttÃn nuÂaÓ ca paro matub udÃtto bhavati  /
agnimÃt  /
vÃyumÃn  /
kart­mÃn  /
hart­mÃn  /
nuÂa÷ khalv api - ak«aïvatà  /
ÓÅr«aïvatà  /
antodÃttÃt ity eva, vasumÃn  /
vasuÓabda ÃdyudÃtta÷, tasmÃn matub anudÃtta eva bhavati  /
atra ca svaravidhau vya¤janam avidyamÃnavat ity e«Ã paribhëà na aÓrÅyate nu¬grahaïÃt, tena marutvÃn ity atra na bhavati  /
[#642]

reÓabdÃc ca matupa udÃttattvaæ vaktavyam  /
ÃrevÃn  /
treÓ ca prati«edho vaktavya÷  /
trivatÅryÃjyÃnuvÃkyà bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.177 ||


_____START JKv_6,1.177:

hrasvagrahaïÃm anuvartate, matub-grahaïaæ ca  /
tena matupà hrasvo viÓe«yate  /
matupi yo hrasva÷, tadantÃd antodÃttÃd anyatarasyÃæ nÃm udÃtto bhavati  /
agnÅnÃm, agnÅnÃm  /
vÃyÆnÃm vÃyÆnÃm  /
kartÌïÃm, kartÌïÃm  /
matupà hrasvaviÓe«anaæ kim ? bhÆtapÆrve 'pi hrasve yathà syÃt  /
anyathà hi sÃmpratika eva syÃt, tis­ïÃm, catas­ïÃm iti  /
sanuÂkasya grahaïaæ kim ? dhenvÃm  /
ÓakaÂyÃm  /
udÃttayaïo halpÆrvÃt (*6,1.174) ity ayam antodÃtta÷  /
hrasvÃt ity eva, kumÃrÅïÃm  /
antodÃttÃt ity eva, trapÆïÃm  /
vasÆnÃm //


____________________________________________________________________


#<ÇyÃÓ chandasi bahulam>#  || PS_6,1.178 ||


_____START JKv_6,1.178:

ÇyantÃt chandasi vi«aye nÃmudÃtto bhavati bahulam  /
devasenÃnÃmabhibha¤jatÅnÃm  /
bahvÅnÃæ pità  /
na ca bhavati, nadÅnÃæ pÃre  /
jayanatÅnÃæ maruta÷ //


____________________________________________________________________


#<«aÂtricaturbhyo halÃdi÷>#  || PS_6,1.179 ||


_____START JKv_6,1.179:

antodÃttÃt ity etan niv­ttam  /
«aÂsa¤jjÃkebhya÷, tri catur ity etÃbhyÃæ ca parà halÃdir vibhaktir udÃttà bhavati  /
«aÇbhi÷  /
«aÇhya÷  /
pa¤cÃnÃm  /
«aïïÃm  /
saptÃnÃm  /
tri - tribhi÷  /
tirbhya÷  /
trayÃïÃm  /
catur - caturbhya÷  /
caturïÃm  /
halÃdi÷ iti kim ? catasra÷ paÓya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.180 ||


_____START JKv_6,1.180:

«aÂtricaturbhyo yà j¤ÃlÃdir vibhakti÷ tadante pade upottamaæ udÃttaæ bhavati  /
triprabh­tÅnÃm antyam uttamam, tatsamÅpe ca yat tadupottamam  /
pa¤cabhi÷ tapas tapati  /
saptabhi÷ parä jayati  /
tis­bhiÓ ca vahase triæÓatà  /
catrubhi÷  /
j¤ali iti kim ? pa¤cÃnÃm  /
saptÃnÃm  /
upottamam iti kim ? «a¬bhi÷  /
«a¬bhya÷ //


____________________________________________________________________


[#643]

##  || PS_6,1.181 ||


_____START JKv_6,1.181:

«aÂ-tri-caturbhyo yà jhalÃdir vibhaktis tadante pade upottamam udÃttaæ bhavati vibhëà bha«ÃyÃæ vi«aye  /
pa¤cabhi÷, pa¤cabhi÷  /
saptabhi÷, saptabhi÷  /
tis­bhi÷, tis­bhi÷  /
caturbhi÷, caturbhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.182 ||


_____START JKv_6,1.182:
go Óvan, sÃvavarïa÷ sau prathamaikavacane yadavarïÃntam, rì aÇ kruÇ k­d ity etebhyo yad uktaæ tan na bhavati  /
gavÃ, gave, gobhyÃm iti  /
sÃv ekÃcas t­tÅyÃdir vibhakti÷ (*6,1.168) iti prÃpti÷ prati«idhyate  /
sugunÃ, sugave, sugubhyÃm  /
antodÃttÃd uttarapadÃt iti prÃpti÷  /
Óvan - ÓunÃ, Óune, ÓvabhyÃm  /
paramaÓunÃ, paramaÓune, paramaÓvabhyÃm  /
pÆrvavat prÃpti÷  /
sÃvavarïa÷ - sau prathamaikavacane yad avarïÃntaæ tasya grahaïam  /
yebhya÷  /
tebhya÷  /
kebhya÷  /
rÃÂ - rÃjati÷ kvibanta÷  /
rÃjà  /
paramarÃja÷  /
aÇ - a¤cati÷ kvibanta÷, tasya sanakÃrasya grahaïaæ vi«ayÃvadhÃraïÃrtham, yatra asya nalopo na asti tatra prati«edho yathà syÃt  /
näce÷ pÆjÃyÃm (*6,4.60)  /
iti prati«idhyate nalopa÷  /
präcà /
prÃÇbhyÃm  /
nalopavi«aye tu bhavaty eva vibhakter udÃttatvam  /
prÃcà  /
prÃce  /
prÃgbhyÃm  /
kruÇ kvinnanta eva -kru¤cà  /
paramakru¤cà  /
k­t - karoti k­tir và kvibanta÷  /
k­tà  /
paramak­tà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.183 ||


_____START JKv_6,1.183:
diva÷ parà jhalÃdir vibhakti÷ na+udÃttà bhavati  /
dyubhyÃm  /
dyubhi÷  /
sÃv ekÃca÷ (*6,1.168) iti Ƭ-idaæ-padÃdy-ap-pum-rai-dyubhya÷ (*6,1.171) iti và prÃpti÷ prati«idhyate  /
jhali iti kim ? divà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.184 ||


_____START JKv_6,1.184:

n­ ity etasmÃt parà jhalÃdir vibhakti÷ anyatarasyÃæ na+udÃttà bhavati  /
n­bhyÃm  /
n­bhi÷  /
n­bhya÷  /
n­«u jhal ity eva -nrà  /
nre //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.185 ||


_____START JKv_6,1.185:

tit svaritaæ bhavati  /
sannantÃd yat - cikÅr«yam  /
jihÅr«yam  /
­-halor ïyat (*3,1.124) - kÃryam  /
hÃryam  /
pratyayÃdy-udÃttasya apavÃda÷ //

____________________________________________________________________


[#644]

##  || PS_6,1.186 ||


_____START JKv_6,1.186:

tÃser anudÃtteto Çito 'kÃrÃntopadeÓÃc ca ÓabdÃt paraæ lasÃrvadhÃtukam anudÃttaæ ca bhavati hnuÇ iÇ ity etÃbhyÃæ paraæ varjayitvà  /
tÃsestÃvat - kartÃ, kartÃrau, kartÃra÷  /
pratyayasvarÃpavÃdo 'yam  /
anudÃtteta÷ - Ãsa - Ãste  /
vasa - vaste  /
Çit - «ÆÇ - sÆte  /
ÓÅÇ - Óete  /
adupadeÓÃt - tudata÷  /
nudata÷  /
pacata÷  /
paÂhata÷  /
anubandhasya anaikÃntikatvÃd akÃrÃntopadeÓa eva Óap  /
pacamÃna÷  /
yajamÃna÷  /
yady atra muk akÃramÃtrasya syÃt tadà lasÃrvadhÃtukam adupadeÓÃd anantaram iti siddho nighÃta÷  /
athÃkÃrÃntasya aÇgasya, tathà api lasÃrvadhÃtukÃnudÃttatve kartavye bahiraÇgatvÃt asiddha÷ iti siddham  /
citsvaro 'py anena lasÃrvadhÃtukÃnudÃttatvena paratvÃd bÃdhyate  /
tÃsyÃdibhya÷ iti kim ? cinuta÷  /
cinvanti  /
Çidayaæ Ónu÷ pÆrvasya kÃryaæ prati na tu parasya  /
upadeÓagrahaïaæ kim ? iha ca yathà syÃt, pacÃva÷, pacÃma÷ iti  /
iha ca mà bhÆt, hato, hatha÷ iti  /
lagrahaïaæ kim ? katÅhapacamÃnÃ÷  /
sÃrvadhÃtukam iti kim ? ÓiÓye, ÓiÓyÃte, ÓiÓiyare  /
ahnviÇo÷ iti kim ? hnute  /
yadadhÅte //


____________________________________________________________________


#<Ãdi÷ sico 'nyatarasyÃm>#  || PS_6,1.187 ||


_____START JKv_6,1.187:

udÃtta÷ iti vartate  /
sijantasya anyatarasyÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
mà hi kÃr«ÂÃm, mà hi kÃr«ÂÃm  /
eko 'tra ÃdyudÃtta÷, aparo 'ntodÃtta÷  /
mà hi lÃvi«ÂÃm, mà hi lÃvi«ÂÃm  /
eko 'tra ÃdyudÃtta÷, aparo madyodÃtta÷  /
sicaÓcitkaraïÃd ÃgamÃnudÃttatvaæ hi vÃdhyate  /
sica ÃdyudÃttatve 'niÂa÷ pita÷ pak«e udÃttatvaæ vaktavyam  /
mà hi kar«am, mà hi kÃr«am  /
aniÂa÷ iti kim ? mà hi lÃvisam  /
madhyodÃtta eva ÃdyudÃttÃbhÃvapak«e bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.188 ||


_____START JKv_6,1.188:

lasÃrvadhÃtukagrahaïaæ yad anuvartate tad aci aniÂi iti sambandhÃd iha saptamyantam upajÃyate svapÃdir Ãv­tkaraïÃt  /
svapÃdÅnÃæ hiæseÓ ca ajÃdavaniÂi lasÃrvadhÃtuke parato 'nyatarasyÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
svapanti, svapanti  /
Óvasanti, Óvasanti  /
hiæse÷ khalv api - hiæsanti, hiæsanti  /
pratyayasvareïa pak«e madhyodÃtta÷  /
aci iti kim ? svapyÃt  /
hiæsyÃt  /
aniÂi iti kim ? svapita÷  /
Óvasita÷  /
Çity ajÃdÃvayaæ vidhir i«yate  /
iha na bhavati, svapÃni, hinasÃni //


____________________________________________________________________


[#645]

##  || PS_6,1.189 ||


_____START JKv_6,1.189:

abhyastÃnÃm ajÃdÃvaniti lasÃrvadhÃtuke parata÷ Ãdir udÃtto bhavati  /
dadati  /
dadatu  /
adhati  /
dadhatu  /
jak«ati  /
jak«atu  /
jÃgrati  /
jÃgratu  /
aci ity eva, dadyÃt  /
aniÂi ity eva, jak«ita÷  /
Ãdi÷ iti vartamÃne punar Ãdigrahaïaæ nityÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.190 ||


_____START JKv_6,1.190:

avidyamÃnodÃtte ca lasÃrvadhÃtuke parato 'bhyastÃnÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
anajÃdyartha Ãrambha÷  /
dadÃti  /
jahÃti  /
dadhÃti  /
jahÅte  /
mimÅte  /
anudÃtte iti bahuvrÅhinirdeÓo lopayaïÃdeÓÃrtha÷  /
mà hi sma dadhÃt  /
dadhÃty atra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.191 ||


_____START JKv_6,1.191:

sarvaÓabdasya supi parata÷ ÃdyudÃtto bhavati  /
sarva÷, sarvau, sarve  /
supi iti kim ? sarvatara÷  /
sarvatama÷  /
pratyayalak«aïe 'py ayaæ svara i«yate sarvastoma÷ iti  /
sarvasvaro 'nakackasya+iti vaktavyam  /
sarvaka÷  /
citsvareïa antodÃtto bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.192 ||


_____START JKv_6,1.192:

bhÅ hrÅ bh­ hu mada jana dhana daridrà jÃg­ ity ete«Ãæ abhyastÃnÃæ lasÃrvadhÃtuke piti pratyayÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati  /
vibheti  /
jihreti  /
vibharti  /
juhoti  /
mamattu na÷ parijmà  /
made÷ bahulaæ chandasi iti vikaraïasya Ólu÷  /
jajanadindram  /
jana janane ity asya pa¤came lakÃre rÆpam  /
dhana dhÃnye ity asya pa¤came lakÃre dadhanat  /
daridrÃti  /
jÃgati  /
bhyÃdÅnÃm iti kim ? dadÃti  /
piti iti kim ? daridrati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.193 ||


_____START JKv_6,1.193:

liti pratyayÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati  /
cikÅr«aka÷  /
jihÅr«aka÷  /
bhaurikividham  /
bhaulikividham  /
ai«ukÃribhaktam //


____________________________________________________________________


[#646]

#<Ãdir ïamuly anyatarasyÃm>#  || PS_6,1.194 ||

_____START JKv_6,1.194:

ïamuli parato 'nyatarasyÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
lolÆyaæ lolÆyam, lolÆyaæ lolÆyam  /
popÆyaæ popÆyam, popÆyaæ popÆyam  /
Ãmre¬itÃnudÃttatve k­te pÆrvo lolÆyaæÓabda ekatrÃdyudÃtta÷, aparatra litsvareïa madhyodÃtta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.195 ||


_____START JKv_6,1.195:

upadeÓe iti vartate  /
ajantà ye upadeÓe dhÃtava÷ te«Ãæ kart­yaki anyatarasyÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
lÆyate kedÃra÷ svayam eva, lÆyate kedÃra÷ svayam eva  /
stÅryate kedÃra÷ svayam eva, stÅryate kedara÷ svayam eva  /
yadà ÃdyudÃttatvaæ na bhavati tadà lasarvadhÃtukanighÃte k­te yaka eva svaro bhavati  /
janÃdÅnÃm upadeÓe evÃtvaæ dra«Âavyam  /
tatra apy ayaæ svara i«yate  /
jÃyate svayam eva  /
sÃyate svayam eva  /
khÃyate svayam eva  /
aca÷ iti kim ? bhidyate svayam eva  /
kart­grahaïaæ kim ? lÆyate kedÃro devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.196 ||


_____START JKv_6,1.196:

seÂi thali i và udÃtto bhavati anto và Ãdir và anyatarasyÃm  /
lulavitha, lulavitha, lulavitha  /
yadà na+ete traya÷ svarÃ÷ , tadà liti pratyayÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati  /
tena+ete catvÃra÷ svarà paryÃyeïa bhavanti  /
seÂi iti kim ? yayÃtha  /
liti pratyayÃt pÆrvam udÃttam ity ayam eva svaro bhavati //


____________________________________________________________________


#<¤nityÃdir nityam>#  || PS_6,1.197 ||


_____START JKv_6,1.197:

¤iti niti ca nityam Ãdir udÃtto bhavati  /
gargÃdibhyo ya¤ - gÃrgya÷  /
vÃtsya÷  /
vÃsudeva-arjunÃbhyÃæ vun (*4,3.98) - vÃsudevaka÷  /
arjunaka÷  /
pratyayasvarÃpavÃdo 'yaæ yoga÷  /
pratyayalak«aïam atra na+i«yate, tena gargÃ÷, bidÃ÷, ca¤cÃ÷ ity atra ya¤i kani ca lupte na bhavati //


____________________________________________________________________


#<Ãmantritasya ca>#  || PS_6,1.198 ||


_____START JKv_6,1.198:

Ãmantritasya Ãdir udÃtto bhavati  /
devadatta, devadattau, devadattÃ÷  /
atra kÃrakÃd datta-Órutayor eva ÃÓi«i (*6,2.148)  /
iti prÃptir bÃdhyate  /
lumatà 'pi lupte pratyayalak«aïam atra+i«yate, sarpirÃgaccha, saptÃgaccha iti //

____________________________________________________________________


[#647]

##  || PS_6,1.199 ||


_____START JKv_6,1.199:

pathi-mathi-ÓabdÃvauïÃdikÃvinipratyayÃntau pratyayasvareïa antodÃttau, tayo÷ sarvanÃmasthÃne parata÷ Ãdir udÃtto bhavati  /
panthÃ÷, panthÃnau, panthÃna÷  /
manthÃ÷, manthÃnau, manthÃna÷  /
sarvanÃmasthÃne iti kim ? patha÷ paÓya  /
matha÷ paÓya  /
udÃttaniv­ttisvareïa antodÃtto bhavati  /
pratyayalak«aïam atra api na+i«yate  /
pathipriya÷ ity atra pÆrvapadaprak­tisvareïa antodÃtta÷ pathiÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.200 ||


_____START JKv_6,1.200:

tavaipratyayÃntasya anta÷, caÓabdÃd ÃdiÓca yugapadudÃttau bhavata÷  /
kartavai  /
hartavai  /
pratyayÃdyudÃttatvÃpavÃda÷  /
yugapadgrahaïaæ paryÃyaniv­ttayartham  /
ekavarjam iti vacanÃd yaugapadyaæ na syÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.201 ||


_____START JKv_6,1.201:

k«ayaÓado nivÃse 'bhidheye ÃdyudÃtto bhavati  /
k«iyanti nivasanti asmin iti k«aya÷  /
puæsi sa¤j¤ÃyÃæ gha÷ prayeïa (*3,3.118) iti ghapratyayÃntasya pratyayasvara÷ prÃpta÷  /
k«aye jÃg­hi prapÓyan  /
nivÃse iti kim ? k«ayo vartate dasyÆnÃm  /
erac (*3,3.56) ity ayam ajanta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.202 ||


_____START JKv_6,1.202:

jayaÓabda÷ karaïavÃcÅ ÃdyudÃtto bhavati  /
jayanti tena iti jaya÷  /
puæsi sa¤j¤ÃyÃæ gha÷ prÃyeïa (*3,3.118) iti gha÷, tasya pratyayasvara÷ prÃpta÷  /
jayo 'Óva÷  /
karaïam iti kim ? jayo vartate brÃhmaïÃnÃm  /
atra api erac (*3,3.56) ity ayam ajanta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.203 ||


_____START JKv_6,1.203:

v­«a÷ ity evam ÃdÅnÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
v­«a÷  /
jana÷  /
jvara÷  /
graha÷  /
haya÷  /
gaya÷  /
ete sarve pacÃdyacpratyayÃntÃ÷  /
gaya÷ ity atra gÃyater nipÃtanÃd etvam  /
naya÷  /
taya÷  /
aya÷  /
veda÷  /
aæÓa÷  /
aÓa÷  /
dava÷  /
ete 'pi tathÃ+eva acpratyayÃntÃ÷  /
sÆda÷  /
igupadhÃt iti kapratyayÃnta÷  /
guhà /
bhidÃdir aÇpratyayÃnta÷  /
Óamaraïau sa¤j¤ÃyÃæ sammatau bhÃvakarmaïo÷  /
Óamo bhÃve  /
raïa÷ karamaïi  /
ajantÃv etau nipÃtanÃd bhÃvakarmaïo÷ bhavata÷  /
mantra÷ pacÃdyajanta÷  /
ÓÃnti÷ iti ktijanta÷  /
kÃma÷  /
yÃma÷  /
gha¤antÃvetau  /
Ãrà  /
dhÃrà  /
kÃrà  /
bhidÃdaya÷  /
vaha÷  /
gocarÃdi«u ghapratyayÃnta÷  /
kalpa÷  /
ajanta÷  /
pÃda÷  /
gha¤anta÷  /
tatra kvacit pratyayasvara÷ prÃpta÷, kvacit kar«Ãtvato gha¤o 'nta udÃtta÷ (*6,1.159) iti  /
v­«Ãdir Ãk­tigaïa÷  /
avihitam ÃdyudÃttatvaæ v­«Ãdi«u dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


[#648]

##  || PS_6,1.204 ||


_____START JKv_6,1.204:

upamÃnaÓabda÷ sa¤j¤ÃyÃm ÃdyudÃto bhavati  /
ca¤cà  /
vadhrikà /
kharakuÂÅ  /
dÃsÅ  /
upamÃnaÓabdà ete upameyasya sa¤j¤Ã÷  /
tatra ive pratik­tau (*5,3.96) iti ya÷ kan, tasya lummanu«ye (*5,3.98) iti lup  /
yady evaæ kim artham idam ucyate pratyayalak«aïena siddham ÃdyudÃttatvam ? etad eva j¤Ãpayati kvacid iha svaravidhau pratyayalak«aïaæ na bhavati iti  /
tathà ca pÆrvatra+udÃh­tam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? agnir mÃïavaka÷  /
upamÃnam iti kim ? devadatta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.205 ||


_____START JKv_6,1.205:

ni«ÂhÃntaæ dvyac sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ÃdyudÃttaæ bhavati sa ced ÃdirÃkÃro na bhavati  /
datta÷  /
gupta÷  /
buddha÷  /
pratyayasvarÃpavÃda÷  /
ni«Âhà iti kim ? deva÷  /
bhÅma÷  /
dvyac iti kim ? cintita÷  /
rak«ita÷  /
anÃt iti kim ? trÃta÷  /
Ãpta÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? k­tam  /
h­tam //


____________________________________________________________________


#<Óu«ka-dh­«tau>#  || PS_6,1.206 ||


_____START JKv_6,1.206:

Ãdi÷ udÃtta÷ iti vartate  /
Óu«ka dh­«Âa ity etÃv ÃdyudÃttau bhavata÷  /
Óu«ka÷  /
dh­«Âa÷  /
asa¤j¤Ãrtha Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃÓita÷ kartÃ>#  || PS_6,1.207 ||


_____START JKv_6,1.207:

ÃÓitaÓabda÷ kart­vÃci ÃdyudÃtto bhavati  /
ÃÓito devadatta÷  /
aÓerayamÃÇpÆrvÃd avivak«ite karmaïi kartari kta÷  /
tatra thà 'thagha¤ (*6,2.144) iti prÃpta÷ svaro bÃdhyate  /
kartari iti kim ? ÃÓitamannam  /
ÃÓitaæ devadattena  /
pÆrvatra karmaïi kta÷, uttaratra bhÃve //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.208 ||


_____START JKv_6,1.208:

riktaÓabde vibhëa Ãdir udÃtto bhavati  /
rikta÷, rikta÷  /
sa¤j¤ÃyÃm, ni«Âhà ca dvyaj anÃt (*6,1.205) ity anena pÆrvaviprati«edhena nityam ÃdyudÃtta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.209 ||


_____START JKv_6,1.209:

ju«Âa arpita iti ÓabdarÆpe chandasi vi«aye vibhëà ÃdyudÃtte bhavata÷  /
ju«Âa÷, ju«Âa÷  /
arpita÷, arpita÷  /
chandasi iti kim ? bhëÃyÃæ pratyayasvareïa antodÃttav etau //


____________________________________________________________________

[#649]

##  || PS_6,1.210 ||


_____START JKv_6,1.210:

ju«Âa arpita ity ete ÓabdarÆpe mantravi«aye nityam ÃdyudÃtte bhavata÷  /
ju«Âaæ devÃnÃm  /
arpitaæ pitÌïÃm  /
pÆrveïa atra vikalpa÷ prÃpta÷  /
kecid atra ju«Âa ity etad eva anuvartayanti  /
arpitaÓabdasya vibhëà mantre 'pi icchanti  /
antodÃtto 'pi hy ayaæ mantre paÂhayate, tasmin sÃkaæ triÓatà na ÓaÇkavo 'rpitÃ÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.211 ||


_____START JKv_6,1.211:

yu«madasmadÅ madikpratyayÃnte 'ntodÃtte, tayor Çasi parata÷ Ãdi÷ udÃtto bhavati  /
tava svam  /
mama svam //


____________________________________________________________________


#<Çayi ca>#  || PS_6,1.212 ||


_____START JKv_6,1.212:

yu«madasmado÷ iti vartate, Ãdir udÃtta÷ iti ca  /
Çe ity etasmiæÓ ca parato yu«madasmado÷ Ãdir udÃtto bhavati  /
tubhyam  /
mahyam  /
p­thagyogakaraïaæ yathÃsaÇkhyaÓaÇkÃniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.213 ||


_____START JKv_6,1.213:

ni«thà ca dvyajanÃt (*6,1.205)  /
ity ato dvyajgrahaïam anuvartate  /
yat pratyayÃntasya dvyaca Ãdir udÃtto bhavati na cen nauÓabdÃt paro bhavati  /
aco yat (*3,1.97) - ca+iyam  /
jeyam  /
ÓarÅrÃvayavÃd yat (*5,1.6) - kaïÂhyam  /
o«Âhyam  /
tasvaritam (*6,1.185) ity asya apavÃda÷  /
anÃva÷ iti kim ? nÃvyam  /
dvyaca÷ ity eva, cikÅr«yam  /
lalÃÂyam //


____________________________________________________________________


#<Ŭa-vanda-v­-Óaæsa-duhÃæ ïyata÷>#  || PS_6,1.214 ||


_____START JKv_6,1.214:

Ŭa vanda v­ Óaæsa duha ity ete«Ãæ yo ïyat tadantasya Ãdir udÃtto bhavati  /
Ŭyam  /
vandyam  /
vÃryam  /
Óaæsyam  /
dohyà dhenu÷  /
dvyanubandhakatvÃt ïyato yad grahaïena grahaïaæ na asti iti tit svaritam (*6,1.185) ity etat prÃptam  /
vÃryam iti v­Ç sambhaktau ity asya ayaæ ïyat  /
kyabvidhau hi v­¤a eva grahaïam i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.215 ||


_____START JKv_6,1.215:

veïu indhÃna ity etayo÷ vibhëà Ãdir udÃtto bhavati  /
veïu÷, veïu÷  /
indhÃna÷, indhÃna÷, indhÃna÷  /
veïuÓabdo 'yam ajiv­rÅbhyo nicca iti ïupratyayÃnto nitvÃn nityam ÃdyudÃtta÷ prÃpta÷  /
indhÃnaÓabdo 'pi yadà cÃnaÓantas tadà cittvadantodÃtta÷  /
atha ÓÃnajantas tadà lasÃrvadhatuka-anudÃttatve k­te udÃttaniv­ttisvareïa madhyodÃtta÷  /
tad evam indhÃne sarvathà aprÃptam udÃttatvaæ pak«e vidhÅyate  /
veïur iva veïu÷ ity upamÃnaæ yadà sa¤j¤Ã bhavati, tadà sa¤j¤ÃyÃm upamÃnam (*6,1.204) iti nityam ÃdyudÃttatvam i«yate //


____________________________________________________________________


[#650]

##  || PS_6,1.216 ||


_____START JKv_6,1.216:

tyÃga rÃga hÃsa kuha ÓvaÂha kratha ity ete«Ãæ vibhëà Ãdir udÃtto bhavati  /
tyÃga÷ tayÃga÷  /
rÃga÷, rÃga÷  /
hÃsa÷, hÃsa÷  /
ete gha¤antÃ÷, te«Ãæ pak«e kar«Ãtvato gha¤o 'nta udÃtta÷ (*6,1.159) ity udÃttatvam eva bhavati  /
kuha÷, kuha÷  /
ÓvaÂha÷, ÓvaÂha÷  /
kratha÷, kratha÷  /
ete pacÃd yajantÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.217 ||


_____START JKv_6,1.217:

ridantasya upottamam udÃttaæ bhavati  /
triprabh­tÅnÃm antyam uttamam tasya samÅpe yat tad upottamam  /
karaïÅyam  /
haraïÅyam  /
paÂhujÃtÅya÷  /
m­dujÃtÅya÷  /
pratyayasvarÃpavÃdo 'yam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.218 ||


_____START JKv_6,1.218:

caÇante 'nyatarasyÃm upottamam udÃttaæ bhavati  /
mà hi cÅkaratÃm, mà hi cÅkaratÃm  /
na mÃÇyoge (*6,4.74) ity aÂi prati«iddhe hi ca (*8,1.34) iti nighÃte 'dupadeÓÃt iti lasÃrvadhÃtukÃnudÃttatve i­te caÇa eva svare prÃpte pak«e dhÃtvakÃra udÃtto bhavati  /
upottamagrahaïÃd dvyaco na bhavati, mà hi dadhat //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.219 ||


_____START JKv_6,1.219:

mato÷ pÆrva÷ ÃkÃra udÃtto bhavati tac cen matvantaæ strÅliÇge sa¤j¤Ã bhavati  /
udumbarÃvatÅ  /
pu«karÃvatÅ  /
vÅraïÃvatÅ  /
ÓarÃvatÅ  /
ÓarÃdÅnÃæ ca (*6,3.120) iti dÅrgha÷  /
Ãt iti kim ? ik«umatÅ  /
drumavatÅ  /
sa¤j¤Ãyam iti kim ? khaÂvÃvatÅ  /
striyÃm iti kim ? ÓarÃvÃn  /
mato÷ iti kim ? gavÃdinÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.220 ||


_____START JKv_6,1.220:

sa¤j¤ÃyÃm ity eva  /
avatÅÓabdÃntasya sa¤j¤ÃyÃm anta udÃtto bhavati  /
ajiravatÅ  /
khadiravatÅ  /
haæsavatÅ  /
kÃraï¬avatÅ  /
ÇÅpa÷ pittvÃd anudÃttatvaæ prÃptam  /
avatyÃ÷ iti kim ucyate, na vatyà ity evam ucyeta ? na+evaæ Óakyam iha api syÃt, rÃjavatÅ  /
svaravidhau nalopasya asiddhatvÃn na ayam avatÅÓabda÷  /
vatvaæ punar ÃÓrayÃt siddham //


____________________________________________________________________


#<ÅvatyÃ÷>#  || PS_6,1.221 ||


_____START JKv_6,1.221:

ÅvatÅÓabdÃntasya anta udÃto bhavati striyÃæ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
ahÅvatÅ  /
k­«ÅvatÅ  /
munÅvatÅ //


____________________________________________________________________


[#651]

##  || PS_6,1.222 ||


_____START JKv_6,1.222:

cau iti a¤catirluptanakÃro g­hyate  /
tasmin parata÷ pÆrvasya anta udÃtto bhavati  /
dadhÅcà  /
dadhÅce  /
madhÆca÷ paÓya  /
madhÆcà  /
madhÆce  /
udÃttaniv­ttisvarÃpavÃdo 'yam  /
cÃvataddhita iti vaktavyam  /
dÃdhÅca÷  /
mÃdhÆca÷  /
pratyayasvara eva atra bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.223 ||


_____START JKv_6,1.223:

samÃsasyanta udÃtto bhavati  /

[#650]

rÃjapuru«a÷  /
brahamaïakambala÷  /
kanyÃsvana÷  /
paÂahaÓabda÷  /
nadÅgho«a÷  /
rÃjap­«at  /
brÃhmaïasamit  /
svaravidhau vya¤janamavidyamÃnavat iti halante«v apy antodÃttatvaæ bhavati  /
nÃnÃpadasvarasya apavÃda÷ //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau «a«ÂhÃdhyÃyasya prathamÃ÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

[#652]

«a«ÂhÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.1 ||


_____START JKv_6,2.1:

pÆrvapadagrahaïaæ atra pÆrvapadasthe svare udÃtte svarite và vartate  /
bahuvrÅhau samÃse pÆrvapadasya ya÷ svara÷ sa prak­tyà bhavati, svabhÃvena avati«Âhate, na vikÃramanudÃttatvam Ãpadyate  /
samÃsÃntodÃttatve hi sati anudÃttaæ padam ekavarjam (*6,1.158) iti so 'nudÃtta÷ syÃt iti samÃsÃntodÃttatvÃpavÃdo 'yam Ãrabhyate  /
kÃr«ïottarÃsaÇgÃ÷  /
k­«ïo m­ga÷ tasya vikÃra÷ kÃr«ïa÷, prÃïi-rajata-Ãdibhyo '¤ (*4,3.154) iti a¤pratyayÃnto ¤isvareïa ÃdyudÃtta÷  /
yÆpavalaja÷  /
yÆpaÓabda÷ uïÃdi«u kusuyubhyaÓ ca iti papratyayÃnta÷  /
tatra ca dÅrgha÷ iti niditi ca vartate tena ÃdyudÃtta÷  /
brahmacÃripariskanda÷  /
brahamacÃriÓabda÷ k­duttarapadaprak­tisvareïa antodÃtta÷  /
snÃtakaputra÷  /
snÃtakaÓabda÷ kanpratyayÃnto nitsvareïa ÃdyudÃtta÷  /
adhyÃpakaputra÷  /
litsvareïa adhyÃpakaÓabdo madhyodÃtta÷  /
Órotriyaputra÷  /
ÓrotriyaÓabdo nitvÃd ÃdyudÃtta÷  /
man«yanÃtha÷  /
manu«yaÓabda÷ tit svaritaæ (*6,1.185) iti svaritÃnta÷  /
udÃttagrahaïam svaritagrahaïaæ ca atra anuvartate, tena sarvÃnudÃtte pÆrvapade vidhir eva na asti iti samÃsÃntodÃttatvaæ bhavati  /
samÃbhyÃga÷ iti samaÓabdo hi sarvÃnudÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.2 ||


_____START JKv_6,2.2:

tatpuru«e samÃse tulyÃrthaæ t­tÅyÃntaæ saptamyantam upamÃnavÃci avyayaæ dvitÅyÃntaæ k­tyÃntaæ ca yat pÆrvapadaæ tat prak­tisvaraæ bhavati  /
tulyÃrtha - tulyÃrtha - tulyaÓveta÷  /
tulyalohita÷  /
tulyamahÃn  /
sad­kÓveta÷  /
sad­ÓamahÃn  /
ete k­tya-tulya-Ãkhyà ajÃtyà (*2,1.68) iti karmadharayÃ÷  /
tatra tulyaÓabda÷ yato 'nÃva÷ (*6,1.213) ity ÃdyudÃtta÷  /
sad­kÓabda÷ samÃnÃnyayoÓ ca iti kvinpratyayÃnta÷, k­duttarapadaprak­tisvareïa antodÃtta÷  /
sad­ÓaÓabdo 'pi ka¤anto madhyodÃtta÷  /
tulyÃrtha  /
t­tÅyà - ÓaÇkulayà khaï¬a÷ ÓaÇkulÃkhaï¬a÷  /
kiriïà kÃïa÷ kirikÃïa÷  /
ÓaÇkupÆrvÃl lÃte÷ gha¤arthe kavidhÃnam iti và kapratyayÃnta÷ ÓaÇkulÃÓabdo 'ntodÃtta÷  /
kiriÓabdo 'pi kirate÷ kÌgÌÓÌpÌkuÂi bhidicchidibhyaÓ ca iti ikÃrapratyaya÷ kidauïÃdika÷, tena asÃvantodÃtta÷  /
t­tÅyà  /
saptamÅ - ak«e«u Óauï¬a÷ ak«aÓauï¬a÷  /
pÃnaÓauï¬a÷  /
aÓerdevane iti sapratyayÃnto 'k«aÓabdo 'ntodÃtta÷  /
pÃnaÓabdo lyu¬anto litsvareïa ÃdyudÃtta÷  /
saptamÅ  /

[#653]

upamÃna - ÓastrÅÓyÃmà  /
kumudaÓyenÅ  /
haæsagadgadà  /
nyagrodhaparimaï¬alà  /
dÆrvÃkÃï¬aÓyÃmà  /
ÓarakÃï¬agaurÅ  /
upamÃnÃni sÃmÃnyavacanai÷ (*2,1.55) iti samÃsa÷  /
ÓastrÅÓabdo ÇÅ«pratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
kumudaÓabdo 'pi kau modate iti mÆlavibhujÃditvÃt kapratyayÃnta÷, nabvi«ayasya anisantasya iti và ÃdyudÃtta÷  /
haæsaÓabdo vÌtÌvidihanikamikaÓibhya÷ sa÷ iti sapratyayanta÷  /
nyagrohati iti nyagrodha÷, pacÃditvÃd acpratyayÃnta÷ tasya nyagrodhasya ca kevalasya (*7,3.5) iti nipÃtanÃd hakÃrasya dhakÃro madhyodÃttatvaæ ca  /
dÆrvÃkÃï¬aÓarakÃï¬aÓabdau «a«ÂhÅtatpuru«Ãv uttarapadÃdyudÃtau  /
upamÃna  /
avyaya - abrÃhmaïa÷  /
av­«ala÷  /
kubrÃhmaïa÷  /
kuv­«ala÷  /
ni«kauÓÃmbi÷  /
nirvÃrÃïasi÷  /
atikhaÂva÷  /
atimÃla÷  /
etÃny avyayÃny ÃdyudÃttÃni  /
avyaye na¤kunipÃtÃnÃm iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, snatvÃkÃlaka÷ iti  /
avyaya  /
dvitÅyà - muhÆrtasukham  /
muhÆrtaramaïÅyam  /
sarvarÃtrakalyÃïÅ  /
sarvarÃtraÓÅbhanà  /
atyantasaæyoge ca (*2,2.21) iti dvitÅyÃsamasa÷  /
muhÆrtaÓabda÷ p­«odarÃdir antodÃtta÷  /
sarvarÃtraÓabdo 'py acpratyayÃnta÷  /
dvitÅyà  /
k­tya - bhojyo«ïam  /
bhojyalavaïam  /
pÃnÅyaÓÅtam  /
haraïÅyacÆrïam  /
bhojyaÓabdo ïyadanto 'ntasvarita÷  /
pÃïÅyaharaïÅyaÓabdayo÷ upottamaæ riti (*6,1.217) iti ÅkÃra udÃtta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.3 ||


_____START JKv_6,2.3:

prak­tyà pÆrvapadam, tatpuru«e iti ca vartate  /
varïaæ varïavÃci pÆrvapadaæ varnavÃci«v eva+uttarapade«Æ etaÓabdavarjite«u paratas tatpuru«e samase prak­tisvaram bhavati  /
k­«ïasÃraÇga÷  /
lohitasÃraÇga÷  /
k­«ïakalmëa÷  /
lohitakalmëa÷  /
k­«ervarne iti k­«ïaÓabdo nakpratyayÃnta÷ antodÃtta÷  /
lohitaÓabdo 'pi ruheraÓca lo và iti itanprayayÃnta÷ ÃdyudÃtta÷  /
varna÷ iti kim ? paramak­«ïa÷  /
varne«u iti kim ? k­«ïatilÃ÷  /
anete iti kim ? k­«ïaita÷  /
lohitaita÷ //


____________________________________________________________________


[#654]

##  || PS_6,2.4 ||


_____START JKv_6,2.4:

pramÃïavÃcini tatpuru«e samÃse gÃdha lavaïa ity etayor uttarapadayo÷ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ÓambagÃdhamudakam  /
aritragÃdhamudakam  /
tatpramÃïam ity artha÷  /
golavaïam  /
aÓvalavaïam  /
aÓvalavaïam  /
yÃvad gave dÅyate tÃvadityartha÷  /
«a«ÂhÅsamÃsà ete  /
tatra Óamerban iti banpratyayÃntatvÃc chambaÓabda ÃdyudÃtta÷  /
aritraÓabda÷ artilÆdhÆsÆ iti itrapratyayÃnto madhyodÃtta÷  /
goÓabdo ¬opratyayÃnta÷ antodÃta÷  /
aÓvaÓabdo aÓÆpru«ilaÂikaïikhativiÓibhya÷ kvan iti kvanpratyayÃnta÷ ÃdyudÃtta÷  /
pramÃïam iyattÃparicchedamÃtram iha dra«Âavyaæ na punarÃyÃma eva  /
svaravyaÇgyaæ ca pramÃnaviÓe«avi«ayatvam ete«Ãm  /
pramÃïe iti kim ? paramagÃdham  /
paramalavaïam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.5 ||


_____START JKv_6,2.5:

tatpuru«e samÃse dÃyÃdaÓabde uttarapade dÃyÃdyavÃci pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
vidyÃdÃyÃda÷  /
dhanadÃyÃda÷  /
sa¤j¤ÃyÃæ samajani«ada iti vidyÃÓabda÷ kyappratyayÃnta÷  /
udÃtta÷ iti ca tatra vartate, tena ayam antodÃtta÷  /
kÌpÌv­jimandinidhäbhya÷ kyu÷ iti bahulavacanÃt kevalÃd api dhäa÷ kyu÷ pratyaya÷, tena dhanaÓabda÷ pratyayasvareïa ÃdyudÃtta÷  /
atha vidyÃdÃyÃda÷ iti kena «a«ÂhÅ ? svÃmÅrÅÓvarÃdhipatidÃyÃda iti  /
yady evaæ pratipadavidhÃnà ca «a«ÂhÅ na samasyate iti samÃsaprati«edha÷ prÃpnoti ? evaæ tarhi Óe«alak«aïaivÃtra «a«ÂhÅ, tasyas tu saptamÅ vidhÅyamÃnà bÃdhikà mà vij¤Ãyi iti punar abhyanuj¤Ãyate  /
dÃyÃdyam iti kim ? paramadÃyÃda÷  /
atra samÃsÃntodÃtatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.6 ||


_____START JKv_6,2.6:

tatpuru«e samÃse cirak­cchrayor uttarapadayo÷ pratibandhivÃci pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
gamanaciram  /
gamanak­cchram  /
vyÃharaïaciram  /
vyÃharaïak­cchram  /
gamanavyÃharanaÓabdau lyu¬antau, tayor litsvara÷  /
gamanaæ ca yacciraæ ca iti viÓe«aïasamÃso 'yam, mayÆravyaæsakÃdir và e«a dra«Âavya÷  /
gamanaæ hi kÃraïavikalatayà virakÃlabhÃvi k­cchrayogi và pratibandhi jÃyate  /
pratibandhi iti kim ? mÆtrak­cchram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.7 ||


_____START JKv_6,2.7:

apadeÓo vyÃja÷, tadvÃcini tatpuru«e samÃse padaÓabde uttarapade pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
mÆtrapadena prasthita÷  /
uccÃrapadena prasthita÷  /
mÆtraÓabda÷ sivimucyo«ÂerÆ ca iti «ÂranpratyayÃnta÷, mÆtrayater và gha¤anta÷ ÃdyudÃtta÷  /
uccÃraÓabdo 'pi gha¤anta÷ tha-atha-gha¤-kta-aj-ab-itra-kÃïÃm (*6,2.144) ity antodÃtta÷  /
viÓe«anasamÃso 'yaæ mayÆravyaæsakÃdir và  /
apadeÓe iti kim ? vi«ïo÷ padam vi«ïupadam //


____________________________________________________________________


[#655]

##  || PS_6,2.8 ||


_____START JKv_6,2.8:

nivÃtaÓabde uttarapade vÃtatrÃïavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
kuÂyeva nivÃtam kuÂÅnivÃtam  /
ÓamÅnivÃtam  /
ku¬yanivÃtam  /
vÃtasyÃbhÃvo nivÃtam, arthÃbhÃva÷ ity avyayÅbhÃva÷  /
niruddho vÃto 'smin iti và nivÃtam iti bahuvrÅhi÷  /
tatra ku¬yÃdihetuke nivÃte ku¬yÃdayo vartamÃnÃ÷ samÃnÃdhikaraïena nivÃtaÓabdena saha samasyante  /
kuÂÅÓamÅÓabdau gaurÃdiÇo«antÃvantodÃtau  /
ku¬yaÓabdo 'pi kavater yat ¬akkicca iti yatpratyayÃnta ÃdyudÃtta ity eke  /
¬yakpratyayÃnto 'ntodÃtta÷ ityapare  /
vÃtatrÃne iti kim ? rÃjanivÃte vasati  /
sukhaæ mÃt­nivÃtam  /
nivÃtaÓabdo 'yaæ pÃrÓvavÃcÅ rƬhiÓabdas tatrobhayatra «a«ÂhÅsamÃsa÷ //

____________________________________________________________________


#<ÓÃrade 'nÃrtave>#  || PS_6,2.9 ||


_____START JKv_6,2.9:

­tau bhavamÃrtavam  /
anÃrtavavÃcini ÓÃradaÓabde uttarapade uttarapade tatpuru«e samÃse pÆrvapadam prak­tisvaraæ bhavati  /
rajjuÓÃradamudakam  /
d­«atÓÃradÃ÷ saktava÷  /
ÓÃradaÓabdo 'yaæ pratyagravÃcÅ, tasya nityasamÃso 'svapadavigraha i«yate  /
sadyo rajjÆddh­tamudakaæ pratyagramanupahataæ rajjuÓÃrÃm ucyate  /
rajjuÓada÷ s­jerasum ca iti upratyayÃnta÷ ÃdilopaÓ ca  /
dhÃnye nit iti ca tatra vartate, tena ÃdyudÃtta÷  /
d­«atÓabda÷ d­ïÃte÷ «uk hrasvaÓ ca iti adipratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
anÃrtave iti kim ? parmaÓÃradam  /
uttaramaÓÃradam  /
Óaradi ­tuviÓe«e bhavaæ yat tad iha ÓÃradam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.10 ||


_____START JKv_6,2.10:

adhvaryu ka«Ãya ity etayo÷ jÃtivÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
prÃcyÃdhvaryu÷  /
kaÂhÃdvaryu÷  /
kalÃpÃdhvaryu÷  /
ete samÃnÃdhikaraïasamÃsÃ÷ jÃtivÃcino niyatavi«ayÃ÷  /
tatra prÃcyaÓabda÷ yatpratyayÃnta ÃdyudÃtta÷  /
kaÂhaÓabda÷ pacÃdyaci vyutpÃdita÷  /
tata÷ kaÂhena proktam iti vaiÓampÃyana-antevÃsibhyaÓ ca (*4,3.104) iti ïini÷, tasya kaÂha-carakÃl luk (*4,3.107) iti luk  /
kalÃpinà proktam iti kalÃpino 'ï (*4,3.108), tasmin in aïy anapatye (*6,4.164) iti prak­tibhÃve prÃpte nÃntasya Âilope sabrahmacÃripÅÂhasarpikalÃpikauthumitaitilijÃjalila. aÇgaliÓilÃliÓikhaï¬isÆkarasadmasuparvaïÃm upasaÇkhyÃnam iti Âilopa÷  /
tad evaæ kalÃpaÓabdo 'ntodÃtta÷  /
sarpirmaï¬aka«Ãyam  /
umÃpu«paka«Ãyam  /
dauvÃrikaka«Ãyam  /
«a«ÂhÅsamÃsavyutpÃdità rƬhiÓabdà ete  /
tatra sarpirmaï¬aÓabda÷ umÃpu«paÓabdaÓ ca «a«ÂhÅsamÃsÃbandodÃttau  /
dauvÃrikaÓabdo 'pi dvÃri niyukta÷ iti Âhaki satyantodÃtta÷ eva  /
jÃtau iti kim ? paramÃdhvaryu÷  /
paramaka«Ãya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.11 ||


_____START JKv_6,2.11:

sad­Óa pratirÆpa ity etayo÷ uttarapadayo÷ sÃd­ÓyavÃcini tatpru«e samÃse pÆrvapadam prak­tisvaraæ bhavati  /
pit­sad­Óa÷  /
mÃt­sad­Óa÷  /
pit­-mÃt­-ÓabdÃv uïÃdi«v antodÃttau nipÃtitau  /
«a«ÂhÅsamÃsÃrthaæ ca sad­Óagrahaïam iha tadaluki «a«ÂhyÃ÷ prayojayati, dÃsyÃ÷ sad­Óa÷, v­«alyÃ÷ sad­Óa÷ iti  /

[#656]

atra dÃsÅv­«alÅÓabdayor antodÃttatvÃd udÃttayaïo hal pÆrvat (*6,1.174) iti vibhaktir antodÃttà  /
pit­pratirÆpa÷  /
mÃt­pratirÆpa÷  /
sÃd­Óye iti kim ? paramasad­Óa÷  /
uttamasad­Óa÷  /
samÃsÃrtho 'tra pÆjyamÃnatà na sÃd­Óyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.12 ||


_____START JKv_6,2.12:

dvigÃv uttarapade pramaïavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
prÃcyasaptaÓama÷  /
gÃndhÃrisaptaÓama÷  /
saptaÓamÃ÷ pramÃïam asya iti mÃtraca÷ utpannasya pramÃïe la÷ dvigor nityam iti luk  /
prÃcyaÓ ca asau saptaÓamaÓ ca prÃcyasaptaÓama÷  /
prÃcyaÓabda÷ ÃdyudÃtta÷  /
gÃndhariÓabda÷ kardamÃditvÃd ÃdyudÃtto madyodatto và  /
dvigau iti kim ? vrÅhiprastha÷ pramÃïe iti kim ? paramasaptaÓamam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.13 ||


_____START JKv_6,2.13:

vÃïijaÓabde uttarapade tatpuru«e samÃse gantavyavÃci païyavÃci ca pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
madravÃïija÷  /
kÃÓmÅravÃïija÷  /
gÃndhÃrivÃïija÷  /
madrÃdi«u gatvà vyavaharanti ity artha÷  /
saptamÅsamÃsà ete  /
tatra madraÓabdo rakpratyayÃntatvÃd antodÃtta÷  /
kÃÓmÅraÓabdo 'pi p­«odarÃdi«u madyodÃta÷  /
gÃndhÃriÓabda÷ kardamÃdi«u paÂhyate, tatra kardamÃdÅnÃæ ca iti pak«e ÃdyudÃtto bhavati, dvitÅyo và  /
païye - govÃïija÷  /
aÓvavÃïija÷  /
goÓabdo 'ntodÃtta÷  /
aÓvaÓabda÷ ÃdyudÃtta÷  /
gantavyÃïyam iti kim ? paramavÃïija÷  /
uttamavÃïija÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.14 ||


_____START JKv_6,2.14:

mÃtrà upaj¤Ã upakrama chÃyà ete«u uttarapade«u napuæsakavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
bhik«ÃmÃtraæ na dadÃti yÃcita÷  /
samudramÃtraæ na saro 'sti kiæcana  /
mÃtraÓabdo 'yaæ v­ttivi«aya eva tulyapramÃïe vartate  /
tatra bhik«ÃyÃs tulyapramÃïam iti asvapadavigraha÷ «a«ÂhÅsamÃsa÷  /
tatra bhik«ÃÓabda÷ guroÓ ca hala÷ (*3,3.103) ity apratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
samudraÓabdo 'pi phi«i pÃÂalÃpÃlaÇkÃmbÃsÃgarÃrthÃnÃm ity antodÃtta eva  /
upaj¤Ã - pÃïinopaj¤am akÃlakam vyÃkaraïam  /
vyÃÇyupaj¤aæ du«karaïam  /
ÃpiÓalyupaj¤aæ gurulÃghavam  /
«a«ÂhÅsamÃsà ete  /
tatra païino 'ptyam ity aïanta÷ pÃïinaÓabda÷ pratyayasvareïa antodÃtta÷  /
vyìiri¤antatvÃd ÃdyudÃtta÷  /
tadvadÃpiÓali÷  /
upakram - ìhyopakramam prÃsÃda÷  /
darÓanÅyoopakramam  /
sukumÃropakramam  /
nandopakramÃïi mÃnÃni  /
ete 'pi «a«ÂhÅsamÃsà eva  /
tatraityainaæ dhyÃyanti ity ìhyÃ÷  /
gha¤arthe kavidhÃnam iti kapratyaya÷  /
ÃÇpÆrvÃd dhyÃyate÷ p­«odarÃditvÃddhasya ¬hatvam  /
tad ayam ìhyaÓabda÷ thÃthÃdisvareïa antodÃtta÷  /
darÓanÅyaÓabdo ritvÃdupottamodÃtta÷  /
sukumÃraÓabda÷ na¤subhyÃm (*6,2.172) ity antodÃtta÷  /
darÓaniyaÓabdo ritvÃdupottamodÃtta÷  /
sukumÃraÓabda÷ na¤subhyÃm (*6,2.172) ity antodÃtta÷  /
nandaÓabda÷ pacÃdyaci vyutpÃdita÷  /
upaj¤opakramÃntasya tatpuru«asya napuæsakaliÇgatà upaj¤opakramaæ tadÃdyÃcikhyÃsÃyÃm (*2,3.21) iti  /

[#657]

chÃyà - i«ucchÃyam  /
dhanuÓchÃyam  /
i«uÓabda÷ Å«e÷ kicca ity upratyayÃnta÷, tatra ca dhÃnye nit iti vartate, tena ÃdyudÃtta÷  /
dhanu÷ Óabdo 'pi nabvi«ayasya anisantasya ity ÃdyudÃtta eva  /
i«ÆïÃæ chÃyà iti «a«ÂhÅsamÃsa÷  /
chÃyà bÃhulye (*2,4.22) iti napuæsakaliÇgatà  /
napuæsake iti kim ? ku¬yacchÃyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.15 ||


_____START JKv_6,2.15:

sukha priya ity etayor uttarapadyor hitavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
gamanasukham  /
vacanasukham  /
vyÃharaïasukham  /
priya - gamanapriyam  /
vacanapriyam  /
vyÃharaïapriyam  /
samÃnÃdhikaraïasamÃsà ete  /
tatra sukhapriyaÓabdau taddhetÃvÃyatyÃæ prÅtikare vartate  /
tad dhi hitaæ yad Ãyatyaæ prÅtiæ karoti  /
gamanÃdi«u lyu¬ante«u litvara÷  /
hite iti kim ? paramasukham  /
paramapriyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.16 ||


_____START JKv_6,2.16:

prÅtau gamayamÃnÃyÃæ sukha priya ity etayo÷ uttapadayo÷ tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
brÃhmaïasukhaæ pÃyasam  /
chÃtrapriyo 'nadhyÃya÷  /
kanyapriyo m­daÇga÷  /
sukhapriyayo÷ prÅtyavyabhicÃrÃd iha prÅtigrahaïaæ tadatiÓayapratipattyartham  /
brÃhmaïachÃtraÓabdau pratyayasvareïa antodÃtau  /
kanyÃÓabda÷ svaritÃnta÷  /
prÅtau iti kim? rÃjasukham  /
rÃjapriyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.17 ||


_____START JKv_6,2.17:

svÃmiÓabde uttarapade tatpuru«e samÃse svavÃci pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
gosvÃmÅ  /
aÓvasvÃmÅ  /
dhanasvÃmÅ  /
aÓvadhanagavÃæ kathita eva svara÷  /
svam iti kim ? paramasvÃmÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.18 ||

_____START JKv_6,2.18:

patiÓabde uttarapade aiÓvaryavÃcini tatpuru«e pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
g­hapati÷  /
senÃpati÷  /
narapati÷  /
dhÃnyapati÷  /
gehe ka÷ (*3,1.144) iti prak­tisvareïa antodÃtto g­haÓabda÷  /
saha inena vartate iti bahuvrÅhau prak­tyà pÆrvapadam (*6,2.1) iti senÃÓabda ÃdyudÃtta÷  /
nÌ naye etasmÃd ­dorap (*3,3.57) iti appratyayÃnta ÃdyudÃtto naraÓabda÷  /
dhÃnyam antasvaritam  /
aiÓvaryam iti kim ? brÃhmaïo v­«alÅpati÷  /
v­«alyà bhartà ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#658]

##  || PS_6,2.19 ||


_____START JKv_6,2.19:

patiÓabde uttarapade aiÓvaryavÃcini tatpuru«e samÃse bhÆ vÃk cit didhi«Æ ity etÃni pÆrvapadÃni prak­tisvarÃïi na bhavanti  /
pÆrveïa prÃpta÷ svara÷ prati«idhyate  /
bhÆpati÷  /
vÃkpati÷  /
citpati÷  /
didhi«Æpati÷  /
«a«ÂhÅsamÃsà ete samÃsasvareïa antodÃttà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.20 ||

_____START JKv_6,2.20:

patiÓabde uttarapade aiÓvaryavÃcini tatpuru«a samÃse bhuvanaÓabda÷ pÆrvapadaæ và prak­tisvaram bhavati  /
bhuvanapati÷, bhuvanapati÷  /
pÆrvapada-prak­tisvarapak«e Ãdir udÃtta÷  /
ra¤je÷ kyun iti vartamÃne bhusÆdhÆbhrÃsjibhyaÓ chandasi iti kyunpratyayÃnto bhuvanaÓabda÷ ÃdyudÃtto vyutpÃdita÷  /
kathaæ bhuvanapatirÃditya÷ iti ? uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanÃd bha«ÃyÃm api prayujyate //


____________________________________________________________________


#<ÃÓaÇka-ÃbÃdha-nedÅyassu sambhÃvane>#  || PS_6,2.21 ||


_____START JKv_6,2.21:

prak­tyà pÆrvapadam, tatpuru«e iti vartate  /
ÃÓaÇka ÃbÃdha nediyas ity ete«u uttarapade«u sambhÃvanavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
astitvÃdhyavasÃya÷ sambhÃvanam  /
gamanÃÓaÇkaæ vartate  /
gamanamÃÓaÇkyate iti sambhÃvyate  /
vacanÃÓaÇkam  /
vyÃharaïÃÓaÇkam  /
ÃbÃdha - gamanÃbÃdham  /
vacanÃbÃdham  /
vyaharaïÃbÃdham  /
gamanaæ bÃdhyate iti sambhÃvyate  /
nedÅyas - gamananedÅya÷  /
vyÃharaïanedÅya÷  /
gamanamatinikaÂataram iti sambhÃvyate  /
sambhÃvane iti kim ? paramanediya÷  /
pÆrvapadÃni lyu¬antÃny uktasvarÃïi //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.22 ||


_____START JKv_6,2.22:

pÆrvaÓade uttarapade bhÆtapÆrvavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ìhyo bhÆtapÆrva÷ ìhyapÆrva÷  /
pÆrvaÓabdo v­ttivi«aye bhÆtapÆrve vartate, tatra viÓe«aïaæ viÓe«yeïa iti samÃsa÷, mayÆravyaæsakÃdirvà dra«Âavya÷  /
darÓanÅyapÆrva÷  /
sukumÃrapÆrva÷  /
bhÆtapÆrve iti kim ? paramapÆrva÷  /
uttamapÆrva÷  /
atra pramaÓcÃsau pÆrvaÓ ca iti samÃso, na tu paramo bhÆtapÆrva÷ iti  /
tathà hi sati udÃharaïam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.23 ||


_____START JKv_6,2.23:

savidha sanŬa samaryÃda saveÓa sadeÓa ity ete«u sÃmÅpyavÃcini tatpuru«e samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
madrasavidham  /
gÃndhÃrisavidham  /
kÃÓmÅrasavidham  /
madrasanŬam  /
gÃndhÃrisanŬam  /
kÃÓmÅrasanŬam  /
madrasamaryÃdam  /
gÃndharisamaryÃdam  /
kÃÓmÅrasamaryÃdam  /
madrasaveÓam  /
gÃndhÃrisaveÓam  /
kÃÓmÅrasaveÓam  /
madrasadeÓam  /
gÃndharisadeÓam  /
kÃÓmÅrasadeÓam  /
pÆrvapadÃnyuktasvarÃïi  /
savidhÃdÅnÃæ saha vidhayà ity evam Ãdikà vyutpattir eva kevalam  /
samÅpavÃcinastvete samudÃyÃ÷  /
madrÃïÃæ savidham samÅpam ity artha÷  /
samÅpye iti kim ? saha maryÃdayà vartate samaryÃdaæ k«etram  /
devadattasya samaryÃdam devadattasamaryÃdam  /
savidhÃdisu iti kim ? devadattasamayà //


____________________________________________________________________


[#659]

##  || PS_6,2.24 ||


_____START JKv_6,2.24:

vispa«ÂÃdini pÆrvapadÃni gunavÃne«u uttarapade«u prak­tisvarÃïi bhavanti  /
vispa«ÂakaÂukam  /
vicitrakaÂukam  /
vyaktakaÂukam  /
vispa«Âalavaïam  /
vicitralavaïam  /
vyaktalavaïam  /
vispa«Âaæ kaÂukam iti vig­hya supsupà iti samÃsa÷  /
vispa«ÂÃdayo hy atra prav­ttinimittasya viÓe«aïam  /
kaÂukÃdibhiÓ ca Óabdair gunavad dravyam abhidhÅyate ity asÃmÃnÃdhikaranyam ato na asti karmadhÃraya÷  /
vispa«ÂaÓabdo gatiranantara÷ (*6,2.49) ity ÃdyudÃtta÷  /
vicitraÓabdo 'pi avyayasvareïa  /
vicittaÓabdamanye ahanti  /
so 'pi bahuvrÅhisvareïa ÃdyudÃtta eva  /
vyaktaÓabda÷ udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity Ãdisvarita÷  /
ye ca atra apare paÂhyante tatra sampannaÓabdasthÃthÃdisvareïa antodÃtta÷  /
paÂupaï¬itaÓabdau pratyayasvareïa  /
kuÓalaÓabda÷ k­tsvareïa antodatta÷  /
capalaÓabdaÓcitsvareïa antodÃtta÷, cuperaccopadhÃyÃ÷ ity atra hi ciditi vartate  /
nipuïaÓabdasthÃthÃdisvareïa antodatta÷, puïerigupadhalak«aïa÷ kapratyayo 'yam  /
vispa«ÂÃdÅni iti kim ? paramalavaïam  /
uttamalavaïam  /
guïavacane«u iti kim ? vispa«ÂabrÃhmaïa÷  /
vispa«Âa  /
vicitra  /
vyakta  /
sampanna  /
paÂu  /
paï¬ita  /
kuÓala  /
capala  /
nipuïa  /
vispa«ÂÃdi÷ //


____________________________________________________________________


#<Óra-jya-avama-kan-pÃpa-vatsu bhÃve karmadhÃraye>#  || PS_6,2.25 ||


_____START JKv_6,2.25:

Óra jya avama kan ity ete«u pÃpaÓabdavati ca+uttarapade karmadhÃrye samÃse bhÃvavÃci pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
gamanaÓre«Âham  /
gamanaÓreya÷  /
jya - vacanajye«Âham  /
vacanajyÃya÷  /
avama - gamanÃvamam  /
vacanÃvamam  /
kan - gamanakani«Âham  /
gamanakanÅya÷  /
pÃpavat - gamanapÃpi«Âham  /
gamanapÃpÅya÷  /
lyu¬antÃny etÃni pÆrvapadÃni litsvareïa ÃdyudÃttÃni  /
ÓrajyakanÃm ÃdeÓÃnÃæ grahaïam iti sÃmarthyÃttadvaduttarapadaæ g­hyate  /
Ãdi«v iti kim ? gamanaÓobhanam  /
bhÃve iti kim ? gamyate 'nena iti gamanaæ tat Óreya÷, gamanaÓreya÷  /
karmadhÃraye iti kim ? gamanaæ Óreya÷ gamanaÓreya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.26 ||


_____START JKv_6,2.26:

kumÃraÓabda÷ pÆrvapadaæ karmadhÃraye samÃse prak­tisvaram bhavati  /
kumÃraÓramaïà  /
kumÃrakulaÂÃ  /
kumÃratÃpasÅ  /
kumÃraÓabdo 'ntodÃtta÷  /
atra kecit lak«aïapratipadokayo÷ pratipadoktasya+eva grahaïam it paribhëayà kumÃra÷ ÓramaïÃdibhi÷ (*2,1.70) ity atra+eva samÃse svaram etam icchanti  /
kecit punar aviÓe«eïa sarvatra+eva karmadhÃraye //


____________________________________________________________________


#<Ãdi÷ pratyenasi>#  || PS_6,2.27 ||


_____START JKv_6,2.27:

karmadhÃraye iti vartate  /
pratigata enasÃ, pratigatameno và yasya sa pratyenÃ÷  /
tasminn uttarapade karmadhÃraye kumÃrasya Ãdir udÃtto bhavati  /
kumÃrapratyenÃ÷  /
uadÃtta÷ ity etad atra sÃmarthyÃd veditavyam  /
pÆrvapadaprak­tisvara eva hy ayam Ãder upadiÓyate //

____________________________________________________________________


[#660]

##  || PS_6,2.28 ||


_____START JKv_6,2.28:

pÆgà gaïÃ÷, tadvÃcini uttarapade karmadhÃraye samÃse kumÃrasya anyatarasyÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
kumÃracÃtakÃ÷, kumÃracÃtakÃ÷, kumÃracÃtakÃ÷  /
kumÃralohadhvajÃ÷, kumÃralohadhvajÃ÷, kumÃralohadhvajÃ÷  /
kumÃrabalÃhakÃ÷, kumÃrabalÃhakÃ÷, kumÃrabalÃhakÃ÷  /
kumÃrajÅmÆtÃ÷, kumÃrajÅmÆtÃ÷, kumÃrajÅmÆtÃ÷  /
cÃtakÃdaya÷ pÆgaÓabdÃ÷, tebhya÷ pÆgä¤yo 'grÃmaïÅpÆrvÃt (*5,3.112) iti ¤ya÷ pratyaya÷, tasya tadrÃjasya bahu«u tena+eva striyÃm (*2,4.62) iti luk  /
atra yadà ÃdyudÃttatvaæ na bhavati tadà kumÃraÓ ca (*6,2.26) iti pÆrvapadaprak­tisvaratvam eke kurvanti  /
ye tu tatra pratipadoktasya grahaïam icchanti te«Ãæ samÃsÃntodÃttatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.29 ||


_____START JKv_6,2.29:

igante uttarapade, kÃlavÃcini, kapÃla bhagÃla ÓarÃva ity ete«u ca dvigau samÃse pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
iganta - pa¤cÃratni÷  /
daÓÃratni÷  /
pa¤cÃratnaya÷ pramÃïamasya, daÓÃratnaya÷ pramÃïamasya iti taddhitÃrthe dvigu÷, pramÃïe la÷ dvigor nityam iti mÃtraco lopa÷  /
iganta  /
kÃla - pa¤camÃsya÷  /
daÓamÃsya÷  /
pa¤ca mÃsÃn bh­to bhÆto bhÃvÅ và iti taddhitÃrthe dvigor yap (*5,1.82)  /
pa¤cavar«a÷  /
daÓavar«a÷  /
var«Ãl luk ca (*5,1.88) iti Âha¤o luk  /
kÃla  /
kapÃla - pa¤cakapÃla÷  /
daÓakapÃla÷  /
kapÃla  /
bhagÃla - pa¤cabhagÃla÷  /
daÓabhagÃla÷  /
bhagÃla  /
ÓarÃva - pa¤caÓarÃva÷  /
daÓaÓarÃva÷  /
saæsk­taæ bhak«Ã÷ (*4,2.16) iti taddhitÃrthe ete samÃsÃ÷ dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti k­tÃïpratyayalopà dra«ÂavyÃ÷  /
igantÃdi«u iti kim ? pa¤cabhir aÓvai÷ krÅta÷ pa¤cÃÓva÷  /
daÓÃÓva÷  /
dvigau iti kim ? paramÃratni÷  /
paramaÓarÃvam  /
pa¤cÃratnyo daÓÃratnya÷ iti ca yaïguïayo÷ bahiraÇgalak«aïayor asiddhatvÃt sthÃnivadbhÃvÃd và dvigusvara igantalak«aïa÷ pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.30 ||


_____START JKv_6,2.30:

bahuÓabda÷ pÆrvapadam igantÃdi«u uttarapade«u dvigau samÃse 'nyatarasyÃæ prak­tisvaraæ bhavati  /
pÆrveïa nityaæ prÃpte vikalpa÷  /
bahvaratni÷, bahvaratni÷  /
bhaumÃsya÷, bahumÃsya÷  /
bahukapÃla÷, bahukapÃla÷  /
bahubhagÃla÷, bahubhagÃla÷  /
bahuÓarÃva÷, bahuÓarÃva÷  /
bahuÓabdo 'ntodÃtta÷, tasya prak­tisvare k­te yatra yaïÃdeÓa÷ tatra udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity e«a svaro bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.31 ||


_____START JKv_6,2.31:

di«Âi vitasti ity etayor uttarapadayo÷ dvigau samÃse pÆrvapadam anyatarasyÃæ prak­tisvaram bhavati  /
pa¤cadi«Âi÷, pa¤cadi«Âi÷  /
pa¤cavitasti÷, pa¤cavitasti÷  /
di«ÂivitastÅ pramÃïe, tena atra mÃtraco luk //


____________________________________________________________________


[#661]

##  || PS_6,2.32 ||


_____START JKv_6,2.32:

saptamyantaæ pÆrvapadaæ siddha Óu«ka pakva bandha ity ete«u uttarapade«u rak­tisvaraæ bhavati sà cet saptamÅ kÃlÃn na bhavati  /
sÃækaÓyasiddha÷, sÃækÃÓyasiddha÷  /
kÃmpilyasiddha÷, kÃmpilyasiddha÷  /
sÃækÃÓyakÃmpilyaÓabdau ïyapratyayÃntau antodÃttau  /
phi«i tu sÃækÃÓyakÃmpilyanasikyadÃrvÃghÃÂÃnÃm anta÷ pÆrvaæ và iti paÂhyate, tatra pak«e madhyodÃttÃv api bhavata÷  /
Óu«ka - ÆkaÓu«ka÷  /
nidhanaÓu«ka÷  /
ÆkaÓabdo bahulavacanÃdavate÷ kakpratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
nidhanaÓabda÷ nidhäa÷ kyapratyaye madhyodÃtta÷  /
pakva - kumbhÅpakva÷  /
kalasÅpakva÷  /
bhrëÂrapakva÷  /
kumbhÅkalasÅÓabdau ÇÅ«antÃv antodÃttau  /
bhrëÂraÓabda÷ «ÂranpratyayÃnta÷ ÃdyudÃtta÷  /
bandha - cakrabandha÷  /
cÃrakabandha÷  /
cakraÓabdo 'ntodÃtta÷  /
cÃrakaÓabdo ïvalanta ÃdyudÃtta÷  /
akÃlÃt iti kim ? pÆrvÃhïasiddha÷  /
aparÃhïasiddha÷  /
saptamÅsvara÷ k­tsvareïa bÃdhita÷ punar ayaæ vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.33 ||


_____START JKv_6,2.33:

pari prati upa apa ity ete pÆrvapadabhÆtà varjyamÃnavÃcini aharavayavavÃcini rÃtryavayavavÃcini ca+uttarapade prak­tisvarà bhavanti  /
paritrigartaæ v­«Âo deva÷  /
parisauvÅram  /
parisÃrvaseni  /
prati - pratipÆrvÃhïam  /
pratyaparÃhïam  /
pratipÆrvarÃtram  /
pratyapararÃtram  /
upa - upapÆrvÃhïam  /
upÃparÃhïam  /
upapÆrvarÃtram  /
upÃpararÃtram  /
apa - apatrigartaæ v­«Âo deva÷  /
apasauvÅram  /
apasÃrvaseni  /
nipÃtà ÃdyudÃttà upasargÃÓ ca abhivarjam iti ÃdyudÃttÃni pÆrvapadÃni  /
tatpuru«e bahuvrÅhau ca siddhatvÃt avyayaÅbhÃvÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
tatra apaparÅvarjane vartete, iti tayor eva varjyamÃnam uttarapadaæ, netarayo÷  /
ahorÃtrÃvayavà api varjyamÃnà eva tayor bhavanti iti na p­thagudÃhriyate  /
varjyamÃnÃhorÃtrÃvayave«u iti kim ? pratyagni ÓalabhÃ÷ patanti  /
parivanam ity atra vanaæ samÃse (*6,2.178) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.34 ||


_____START JKv_6,2.34:

rÃjanyavÃcinÃæ bahuvacanÃntÃnÃæ yo dvandvo 'ndhakav­«ïi«u vartate tatra pÆrvapadaæ prak­tisvaram bhavati  /
ÓvÃphalkacaitrakÃ÷  /
caitrakarodhakÃ÷  /
ÓinivÃsudevÃ÷  /
ÓvÃphalkaÓabda÷ caitrakaÓabdaÓ ca ­«yandhakav­«ïikurubhyaÓ ca (*4,1.114) iti aïantÃvantodÃttau  /
ÓiniÓabda ÃdyudÃtta÷, sa tadapatye«v abhedena vartate  /
rÃjanya iti kim ? dvaipyahaimÃyanÃ÷  /
dvÅpe bhavÃ÷ iti dvÅpÃd anusamudraæ ya¤ (*4,3.10)  /
haimer apatyaæ yuvà haimÃyana÷  /
andhakav­«ïaya ete na tu rÃjanyÃ÷  /
rÃjanyagrahaïam iha abhi«iktavaæÓyÃnÃæ k«atriyÃïÃæ grahaïÃrtham  /
ete ca na abhi«iktavaæÓyÃ÷  /
bahuvacanagrahaïaæ kim ? saÇkar«aïavÃsudevau  /
dvandve iti kim ? v­«ïÅnÃæ kumÃrÃ÷ v­«ïikumÃrÃ÷  /
andhakav­«ïi«u iti kim ? kurupa¤cÃlÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#662]

##  || PS_6,2.35 ||


_____START JKv_6,2.35:

dvandvasamÃse saÇkhyÃvÃci pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ekÃdaÓa  /
dvÃdaÓa  /
trayodaÓa, trayodaÓa  /
iïbhÅkÃpÃÓalyatimarcibhya÷ kan iti nittvÃdÃdyudÃtta ekaÓabda÷  /
trestrayas adeÓo 'ntodÃtto nipÃtyate //


____________________________________________________________________


#<ÃcÃrya-upasarjanaÓ ca antevÃsÅ>#  || PS_6,2.36 ||


_____START JKv_6,2.36:

ÃcÃryopasarjanÃntevÃsinÃæ yo dvandva÷, tatra pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ÃpiÓalapÃïinÅyÃ÷  /
pÃïinÅyarau¬hÅyÃ÷  /
rau¬hÅyakÃÓak­tsnÃ÷  /
apiÓalasyÃpatyamÃpiÓalirÃcarya÷, ata i¤ (*4,1.95)  /
tena proktam ÃpiÓalam, i¤aÓ ca (*4,2.112) ityaï  /
tad adhÅyate ye 'ntevÃsina÷ te 'py ÃpiÓalÃ÷, proktÃl luk (*4,2.64) iti tasya taddhitasyÃdhyetari vihitasya luk kriyate  /
ÃpiÓaler và chÃtrÃ÷ ÃpiÓalÃ÷, ity ubhayathÃpyÃcaryopasarjanaÓcÃntevÃsÅ bhavati  /
ÃcÃryopasarjanagrahaïaæ dvandvaviÓe«aïÃrtham, sakalo dvandva÷ ÃcÃryopasarjano yathà vij¤Ãyeta  /
iha mà bhÆt, pÃïiniyadevadattau  /
ÃcÃryopasarjane iti kim ? chÃndasavaiyÃkaraïÃ÷  /
antevÃsÅ iti kim ? ÃpiÓalapÃïinÅye ÓÃstre //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.37 ||


_____START JKv_6,2.37:

kÃrtakaujapÃdayo ye dvandvÃ÷ te«u pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
prak­tisvarapÆrvapadÃ÷ kÃrtakaujapÃdayo bhavanti  /
vibhaktyantÃnÃæ pÃÂho vacanavivak«Ãrtha÷  /
cakÃro dvandvÃdhikÃrÃnuv­ttyartha÷  /
kÃrtakaujapau  /
k­tasya apatyaæ, kujapasya apatyam ity aïantÃvetau  /
sÃvarïimÃï¬Ækeyau  /
sÃvarïiri¤anta÷  /
avantyaÓmakÃ÷  /
avanter apatyÃni vahÆni, tannivÃso janapado 'vantaya÷  /
tathà aÓmakÃ÷  /
pailaÓyÃparïeyÃ÷  /
yuvadvandvo 'yam  /
pÅlÃyÃ÷ apatyaæ paila÷, tasya apatyaæ yuvà iti aïo dvyaca÷ (*4,1.156) iti vihitasya phi¤a÷ pailÃdibhyaÓ ca (*2,4.59) iti luk  /
ÓyÃparïaÓabdo bidÃdi÷, tasya apatyaæ strÅ ÓyÃparïÅ, tadapatyaæ yuvà ÓyÃparïeya÷  /
bahuvacanamatantram, tena pailaÓyÃparïeyau ity atra api bhavati  /
kapiÓyÃparïeyÃ÷  /
kapirantodÃtta÷, tasya apatyaæ bahutve kapi-bodha-aÇgirase (*4,1.107) iti utpannasya ya¤a÷ ya¤a¤oÓ ca iti luk, tena atra bahutvam ÃÓrÅyata eva  /

[#663]

ÓaitikÃk«apäcÃleyÃ÷  /
ÓitikÃk«o nÃma ­«i÷, tasya apatyam iti ­«yaï, tadapatye yÆni ya i¤ tasya ïyak«atriyÃr«a¤ito yÆni lugaïi¤o÷ (*2,4.58) iti luk  /
päcÃlasya apatyaæ strÅ päcÃlÅ, tadapatyam yuvà päcÃleya÷  /
atra api bahuvacanam avivak«itam iti ÓaitikÃk«apa¤cÃleyau ity atra api bhavati  /
kaÂukavÃrcaleyÃ÷  /
kaÂukasya apatyam iti ata i¤ (*4,1.95), tasya bahvaca i¤a÷ prÃcyabharate«u (*2,4.66) iti bahu«u luk  /
varcalÃyÃ÷ apatyaæ vÃrcaleya÷  /
ÓÃkalaÓunakÃ÷  /
Óakalasya apatyaæ ÓÃkalya÷, tasya chÃtrÃ÷ ÓÃkalÃ÷  /
kaïvÃdibhyo gotre (*4,2.111) ity aï  /
Óunakasya apataym iti bidÃdibhyo '¤ (*4,1.104), tasya bahu«u luk  /
ÓÃkalaÓaïakÃ÷ iti kecit paÂhanti  /
te«Ãæ ÓaïakaÓabÃd utpannasya i¤a÷ bahvaca i¤a÷ prÃcyabharate«u (*2,4.66) iti bahu«u luk  /
ÓunakadhÃtreyÃ÷  /
dhÃtryà apatyaæ dhÃtreya÷  /
ÓaïakabÃbhravÃ÷  /
babhrorapatyaæ bÃbhrava÷  /
ÃrcÃbhimaudgalÃ÷  /
­cÃbhena proktam adhÅyate ÃrcÃbhina÷  /
vaiÓampÃyanÃntevÃsitvÃt ïini÷  /
mudgala÷ kaïvÃdi÷, tadapatyasya chÃtrà maudgalÃ÷  /
kuntisurëÂrÃ÷  /
kunte÷ surëÂrasya ca apatye«u bahu«u tannivÃse và janapade dvandvo 'yam  /
kunticintiÓabdau antodÃttau  /
cintisurëÂrÃ÷ kuntisurëÂravat  /
taï¬avataï¬Ã÷  /
pacÃdyacpratyayÃntau antodÃttau etau gargÃdi«u paÂhyete  /
tatra apatyabahutve ya¤o luk kriyate  /
gargavatsÃ÷  /
atra api apatye«u bahu«u i¤a÷ bahvaca i¤a÷ prÃcyabharate«u (*2,4.66) iti luk kriyate  /
bÃbhravaÓÃlaÇkÃyanÃ÷  /
babhrorapatyaæ bÃbhrava÷  /
ÓalaÇku ÓalaÇkaæ ca iti ÓÃlaÇkÃyana÷  /
bÃbhravadÃnacyutÃ÷  /
dÃnacyutaÓabdÃt i¤a÷ bahvaca÷ iti luk  /
kaÂhakÃlÃpÃ÷  /
kaÂhena proktam adhÅyate kaÂhÃ÷, vaiÓampÃyanÃntevÃsitvÃt ïini÷, tasya kaÂhacarakÃl luk  /
kalÃpinà proktamadhÅyate kÃlÃpÃ÷  /
kalÃpino 'ï (*4,3.108) ity aï pratyaya÷, tasmin inaïyanapatye (*6,4.164) iti prak­tibhÃve prÃpte na antasya Âilope sabrahmacÃripÅÂhasarpi ity ÃdinopasaÇkhyÃnena Âilopa÷  /
kaÂhakauthumÃ÷  /
kuthuminà proktamadhÅyate iti prÃgdÅvyato 'ï (*4,1.83), tasya pÆrvavat Âilopa÷  /
kauthumalaukÃk«Ã÷  /
lokÃk«eïa proktam adhÅyate laukÃk«Ã÷  /
lokÃk«asya và apatyaæ laukÃk«i÷, tasya chÃtrÃ÷ laukÃk«Ã÷  /
strÅkumÃram  /
strÅÓabdo 'ntodÃtta÷  /
maudapaippalÃdÃ÷  /
mudasya apatyaæ maudi÷  /
tasya chÃtrà maudÃ÷  /
tathà paippalÃdÃ÷  /
maudapaippalÃdÃ÷ iti dvi÷ paÂhyate, tasya prayojanaæ pak«e samÃsÃntodÃttatvam eva yathà syÃd iti  /
vatsajarat  /
vatsaÓ ca jarac ca  /
vatsaÓabdo 'ntodÃtta÷  /
sauÓrutapÃrthavÃ÷  /
suÓrutasya p­thoÓ ca chÃtrÃ÷, prÃgdÅvyato 'ï (*4,1.83)  /
jarÃm­tyÆ  /
yÃjyÃnuvÃkye  /
yajerïyat, yajayÃcarucapravacarcaÓ ca (*7,3.66) iti kutvÃbhÃva÷  /
tatsvaritam (*6,1.185) ity antasvarita÷  /
anuvÃkyà iti vacer anupÆrvÃt ïyat  /
ÃcÃryopasarjanÃntevÃsinÃm iha pÃÂha÷ prap¤cÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


[#664]

##  || PS_6,2.38 ||


_____START JKv_6,2.38:

prak­tyà pÆrvapadam iti vartate, dvandve iti niv­ttam  /
mahÃn ity etat pÆrvapadaæ vrÅhi aparÃhïa g­«Âi i«vÃsa jÃbÃla bhÃra bhÃrata hailihila laurava prav­ddha ity ete«u uttarapade«u prak­tisvaraæ bhavati  /
mahavrÅhi÷  /
mahÃparÃhïa÷  /
mahÃg­«Âi÷  /
mahe«vÃsa÷  /
mahÃjÃbÃla÷  /
mahÃbhÃra÷  /
mahÃbhÃrata÷  /
mahÃhailihila÷  /
mahÃraurava÷  /
mahÃprav­ddha÷  /
mahacchabdo 'ntodÃtta÷, tasya ratipadokto ya÷ samÃsa÷ sanmahatparamotk­«ÂÃ÷ pÆjyamÃnai÷ (*2,1.61) iti tatra+e«a svara÷  /
tena+e«Ãæ «a«ÂhÅsamÃso 'ntodÃtta eva bhavati, mahato vrÅhi÷ mahadvrÅhi÷ iti  /
karmadhÃraye 'ni«Âhà (*6,2.46) ity ayam api ÓreïyÃdisamÃse vidhi÷ iti prav­ddhaÓabda÷ iha paÂhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.39 ||


_____START JKv_6,2.39:
k«ullaka ity etat pÆrvapadaæ mahÃæÓ ca vaiÓvadeve uttarapade prak­tisvaraæ bhavati  /
k«ullakavaiÓvadevam  /
mahÃvaiÓvadevam k«udhaæ lÃti iti k«ulla÷  /
tasmÃd aj¤ÃtÃdisu pragivÃt ke 'ntodÃtta÷ k«ullakaÓabda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.40 ||


_____START JKv_6,2.40:

u«ÂraÓabda÷ pÆrvapadaæ sÃdivÃmyor uttarapadayo÷ prak­tisvaraæ bhavati  /
u«ÂrasÃdi  /
u«ÂravÃmi  /
u«ÂraÓabda u«e÷ «Âran pratyayÃnta÷ ÃdyudÃtta÷  /
karmadhÃrayo 'yaæ «a«ÂhÅsamÃso và //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.41 ||


_____START JKv_6,2.41:

goÓabda÷ pÆrvapadaæ sÃda sÃdi sÃrathi ity ete«u uttarapade«u prak­tisvaraæ bhavati  /
go÷ sÃda÷ gosÃda÷  /
gÃæ sÃdayati iti và gosÃda÷  /
go÷ sÃdi÷ gosÃdi÷  /
gosÃrathi÷ //


____________________________________________________________________

[#665]

##  || PS_6,2.42 ||


_____START JKv_6,2.42:

kurugÃrhapata riktaguru asÆtajaratÅ aÓlÅlad­¬harÆpÃ-pÃreva¬avà taitilakadrÆ païyakambala ity ete samÃsÃ÷, te«Ãæ dÃsÅbhÃrÃdÅnÃæ ca pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
kurÆïÃæ gÃrhapataæ kurugÃrhapatam  /
k­grorucca iti kuruÓabda÷ kupratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
kuruv­jyor gÃrhapata iti vaktavyam  /
v­jÅnÃæ gÃrhapataæ v­jigÃrhapatam  /
v­jiÓabda ÃdyudÃtta÷  /
rikto guru÷ riktaguru÷, riktaguru÷  /
rikte vibhëà (*6,1.208) iti pÆrvapadam ÃdyudÃttam antodattaæ và  /
asÆtà jaratÅ asÆtajaratÅ  /
aÓlÅlà d­¬harÆpà aÓlÅlad­¬harÆpà  /
aÓlÅlaÓabdo na¤samÃsatvÃd ÃdyudÃtta÷  /
ÓrÅ÷ yasya asti tat ÓlÅlam  /
sidhmÃder Ãk­tigaïatvÃl lac  /
kapilakÃditvÃc ca latvam  /
aÓlÅlad­¬harÆpà iti hi saæsthÃnamÃtreïa Óobhanà ni÷ÓrÅkà lÃvaïyavirahità ucyate  /
pÃre va¬avà iva pÃreva¬avà  /
nipÃtanÃdivÃrthe samÃso vibhaktyalopaÓ ca  /
pÃraÓado gh­tÃditvÃdantodÃtta÷  /
taitilÃnÃæ kadrÆ÷ taitilakadrÆ÷  /
titilino 'patyaæ chÃtro và taitila÷ ity aïanta÷  /
païyakambala÷  /
païyaÓabdo yadantatvÃd ÃdyudÃtta÷  /
païyakambala÷ sa¤j¤ÃyÃm iti vaktavyam  /
anyatra païitavye kambale samÃsÃntodÃttattvam eva  /
pratipadokte hi k­tyÃnÃæ samÃse dvitÅyà d­tyà ity e«a vihita÷ svarita÷  /
dÃsyà bhÃra÷ dÃsÅbhÃra÷  /
devahÆti÷  /
devajÆti÷  /
devasÆti÷  /
devanÅti÷  /
antodÃttaæ pÆrvapadam  /
vasunÅti÷  /
vasuÓada÷ ÃdyudÃtta÷  /
ÓÌsv­snihitrapyasivasi ity atra dhÃnye nit iti vartate  /
o«adhi÷  /
o«o dhÅyate 'syÃm iti karmaïyadhikaraïe ca (*3,3.93) iti kipratyaya÷  /
o«aÓabdo gha¤antatvÃd ÃdyudÃtta÷  /
candramÃ÷  /
candre mo ¬it iti asipratyayÃnto 'yam  /
candraÓabdas tu rakpratyÃntatvÃd antodÃtta÷  /
yasya tatpuru«asya pÆrvapadaprak­tisvaratvam i«yate, na ca vihitaæ, sa sarvo dÃsÅbhÃrÃdisu dra«Âavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.43 ||


_____START JKv_6,2.43:

caturthyantaæ pÆrvapadaæ tadarthe uttarapade tadabhidheyÃrthaæ yat tadvÃcinyuttarapade prak­tisvaraæ bhavati  /
tat iti caturthyantasya artha÷ parÃm­Óyate  /
yÆpadÃru  /
kuï¬alahiraïyam  /
yÆpaÓabda ÃdyudÃtta÷  /
kusuyubhyaÓ ca ity atra nit iti vartate  /
kun¬alaÓabdo 'pi v­«ÃdibhyaÓ cit iti kalapratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
rathadÃru  /
vallÅhiraïyam  /
rathaÓabda ÃdyudÃtta÷  /

[#666]

haniku«inÅramikÃÓibhya÷ kthan ity Ãdinà kthanpratyaya÷  /
vallÅÓabdo ÇÅ«a÷ svareïa antodÃtta÷  /
tadarthe iti kim ? kuberabali÷  /
prak­tivikÃrabhÃve svaro 'yam i«yate //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.44 ||


_____START JKv_6,2.44:

caturthÅ iti vartate  /
arthaÓabde uttarapade caturthyantaæ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
mÃtre idaæ mÃtrartham  /
pitrartham  /
devatÃrtham  /
atithyartham  /
mÃt­pit­ÓabdÃvantodÃttÃvuïÃdi«u nipÃtitau  /
devatÃÓabdo litsvareïa madhyodÃtta÷  /
atithi÷ iti aterithin iti ithinpratyayÃnta÷  /
tadarthaviÓe«Ã eva dÃruhiraïyÃdayo bhavanti, na tvarthaÓabdavÃcyaæ sÃmÃnyaæ ity atadarthÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
kecit punarÃhu÷ j¤ÃpakÃrtham idam  /
etad anena j¤Ãpyate, pÆrvo vidhi÷ prak­tivik­tyo÷ samÃse bhavati  /
aÓvaghÃsa÷, ÓvaÓrÆsuram ity atra saty api tÃdarthye na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.45 ||


_____START JKv_6,2.45:

ktÃnte ca+uttarapade caturthyantaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
gohitam  /
aÓvahitam  /
manu«yahitam  /
gorak«itam  /
aÓvarak«itam  /
vanaæ tÃpasarak«itam  /
aÓvaÓabda ÃdyudÃtta÷  /
manu«yaÓabdo 'ntasvarita÷  /
pariÓi«Âa - pÆrvapadamantodÃttam  /
gobhyo rak«itam iti sampradÃne caturthÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.46 ||


_____START JKv_6,2.46:

karmadhÃrye samÃse ktÃnte uttarapade 'ni«ÂhÃntaæ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
Óreïik­tÃ÷  /
Ækak­tÃ÷  /
pÆgak­tÃ÷  /
nidhanak­tÃ÷  /
ÓreïiÓabda ÃdyudÃtta÷  /
ÆkapÆgaÓabdÃvantodÃttau  /
nidhanaÓabdo 'yaæ madhyodÃtta÷  /
karmadhÃraye iti kim ? Óreïyà k­taæ Óreïik­tam  /
ani«Âhà iti kim ? k­tÃk­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.47 ||


_____START JKv_6,2.47:

ahÅnavÃcini samÃse ktÃnte uttarapade dvitÅyÃntaæ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ka«ÂaÓrita÷  /
triÓakalapatita÷  /
grÃmagata÷  /
ka«ÂaÓabdo 'ntodÃtta÷  /
trÅïi ÓakalÃni asya triÓakala÷, bahuvrÅhisvareïa ÃdyudÃtta÷  /
grÃmaÓabdo nitsvareïa ÃdyudÃtta÷  /
ahÅne iti kim ? kÃntÃrÃtÅta÷  /
yojanÃtÅta÷  /
dvitÅyà 'nupasarge iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, sukhaprÃpta÷  /
du÷khaprÃpta÷  /
sukhÃpanna÷  /
du÷khÃpanna÷  /
anta÷ thÃthety asya apavÃdo 'yam //


____________________________________________________________________


[#667]

##  || PS_6,2.48 ||


_____START JKv_6,2.48:

karmavÃcini ktÃnte uttarapade t­tÅyÃntaæ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
ahihata÷, ahihata÷  /
vajrahata÷  /
mahÃrÃjahata÷  /
nakhanirbhinnà /
dÃtralÆnà  /
ÃÇi ÓrihanibhyÃæ hrasvaÓ ca iti ahirantodÃtto vyutpÃdita÷  /
kecid ÃdyudÃttam icchanti  /
vajro rakpratyayÃnta÷  /
mahÃrÃjaÓÂacpratyayÃnta÷  /
nÃsya khamastÅti bahuvrÅhau nakulanakheti nakhaÓabdo nipÃtita÷  /
tena na¤subhyÃm (*6,2.172) ity antodÃtta÷  /
dÃtraÓabdo dÃmnÅÓasa iti «ÂranpratyayÃnta÷  /
karmaïi iti kim ? rathena yÃta÷ rathayÃta÷  /
gatyarthatvÃt kartari kta÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.49 ||


_____START JKv_6,2.49:

kte karmaïi iti vartate  /
karmavÃcini ktÃnte uttarapade gatiranantara÷ pÆrvapadaæ prak­tisvaraæ bhavati  /
prak­ta÷  /
prah­ta÷  /
anantara÷ iti kim ? abhyuddh­ta÷  /
samuddh­ta÷  /
samudÃh­ta÷  /
vyavahitasya gater ayaæ svaro na bhavati  /
anantare punar i«yate  /
kÃrakapÆrvasya tu sati Ói«ÂatvÃt thÃthÃdisvara eva bhavati dÆrÃdÃgata÷ iti  /
anantaragrahaïasÃmarthyÃd eva k­dgrahaïe gatikÃrakapÆrvasya api ity etan na aÓrÅyate  /
karmaïi ity eva, prak­ta÷ kaÂaæ devadatta÷  /
thÃthÃdisvarÃpavÃdo yoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.50 ||


_____START JKv_6,2.50:

takÃrÃdau ca tuÓabdavarjite niti k­ti parato gatir anantara÷ prak­tisvaro bhavati  /
prakartà /
prakartum  /
prak­ti÷  /
prakartà iti t­nnanta÷  /
k­tsvarabÃdhanÃrthaæ vacanam  /
tÃdau iti kim ? prajalpÃka÷  /
niti iti kim ? prakartà /
t­janta÷  /
k­dgrahaïam upadeÓe tÃdyartham  /
iha api yathà syÃt, pralapità  /
pralapitum  /
atau iti kim ? Ãgantu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.51 ||


_____START JKv_6,2.51:

tavaipratyayasya anta udÃtto bhavati gatiÓ ca anantara÷ prak­tisvara÷ iti etad ubhayaæ yugapad bhavati  /
anvetavai  /
paristaritavai  /
paripÃtavai  /
tasmÃd agnicin na abhicaritavai  /
upasargà ÃdyudÃttà abhivarjam ity abhirantodÃtta÷  /
k­tsvarÃpavÃdo yoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.52 ||


_____START JKv_6,2.52:

aniganto gati÷ prak­tisvaro bhavati a¤catau vapratyaye parata÷  /
prÃÇ, präcau, präca÷  /
prÃÇ, präcau, präca÷  /
svarito vÃ+anudÃtte padÃdau (*8,2.6) ity ayam ekÃdeÓa÷ udÃtta÷ svarito và  /
[#668]

parÃÇ, paräcau, paräca÷  /
aniganta÷ iti kim ? pratyaÇ, pratya¤cau, pratya¤ca÷  /
k­duttarapadaprak­tisvara iha bhavati  /
vapratyaye iti kim ? uda¤cana÷  /
coraniganto '¤catau vapratyaya÷ ity eva svaro bhavati vaprati«edhena  /
parÃca÷  /
parÃcà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.53 ||


_____START JKv_6,2.53:

ni adhi ity etau cäcatau vapratyaye parata÷ prak­tisvarau bhavata÷  /
nyaÇ, nya¤cau, nya¤ca÷  /
udÃttasvaritayor yana÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity a¤cater akÃra÷ svarita÷  /
adhyaÇ, adhya¤cau, adhya¤ca÷  /
adhÅca÷  /
adhÅcà //


____________________________________________________________________


#<Å«ad anyatarasyÃm>#  || PS_6,2.54 ||


_____START JKv_6,2.54:

Å«at ity etat pÆrvapadam anyatarasyÃæ prakrtisvaraæ bhavati  /
Å«atka¬Ãra÷, Å«atka¬Ãra÷  /
Å«atpiÇgala÷, Å«atpiÇgala÷  /
Å«at ity ayam antodÃtta÷  /
Å«adbheda÷ ity evam Ãdau k­tsvara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.55 ||


_____START JKv_6,2.55:

hiraïyaparimÃïavÃci pÆrvapadaæ dhanaÓabde uttarapade 'nyatarasyÃæ prakrtisvaraæ bhavati  /
dvisuvarïadhanam, dvisuvarïadhanam  /
dvau suvarïau parimÃïam asya dvisuvarïam, tad eva dhanam iti karmadhÃraya÷  /
bahuvrÅhÃv api paratvÃd vikalpa eva bhavati  /
dvisuvarnadhana÷, dvisuvarïadhana÷  /
hiraïyagrahaïam kim ? prasthadhanam  /
parimÃïagrahaïaæ kim ? käcanadhanam  /
dhane iti kim ? ni«kamÃlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.56 ||


_____START JKv_6,2.56:

prathamaÓabda÷ pÆrvapadam aciropasampattau gamyamÃnÃyÃm anyatarasyÃæ prakrtisvaraæ bhavati  /
aciropasampatti÷ aciropaÓle«a÷, abhinavatvam  /
prathmavaiyÃkaraïa÷, prathamavaiyÃkaraïa÷  /
abhinavavaiyÃkaraïa÷, samprati vyÃkaraïam adhyetuæ prav­tta÷ ity artha÷  /
prathamaÓabda÷ pratheramac iti cittvÃd antodÃtta÷  /
aciropasampattau iti kim ? prathamavaiyÃkaraïa÷  /
vaiyÃkaraïÃnÃmÃdyo mukhyo và ya÷ sa nityo 'ntodÃtta÷ eva //

____________________________________________________________________


[#669]

##  || PS_6,2.57 ||


_____START JKv_6,2.57:

kataraÓabda÷ katamaÓadaÓ ca pÆrvapadam karmadhÃraye samÃse 'nyatarasyÃæ prak­tisvaraæ bhavati  /
katarakaÂha÷, katarakaÂha÷  /
katamakaÂha÷, katamakaÂha÷  /
karmadhÃrayagrahaïam uttarÃrtham iha tu pratipadoktatvÃd eva siddham //


____________________________________________________________________


#<Ãryo brÃhmaïa-kumÃrayo÷>#  || PS_6,2.58 ||


_____START JKv_6,2.58:

ÃryaÓabda÷ pÆrvapadaæ brahmaïakumÃrayo÷ karmadhÃraye samÃse 'nyatarasyÃæ prak­tisvaraæ bhavati  /
Ãryabrahmaïa÷, ÃryabrÃhmaïa÷  /
ÃryakumÃra÷, ÃryakumÃra÷  /
ÃryaÓabda÷ ïyadanto 'ntasvarita÷  /
Ãrya÷ iti kim ? paramabrahmaïa÷  /
paramakumÃra÷  /
brahmaïakumÃrayo÷ iti kim ? Ãryak«atriya÷  /
karmadhÃraye ity eva, Ãryasya brÃhmaïa÷ ÃryabrÃhmaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.59 ||

_____START JKv_6,2.59:

rÃjà ca pÆrvapadaæ brÃhmaïakumÃrayo÷ uttarapadayo÷ karmadhÃraye samÃse anyatarasyÃæ prakrtisvaraæ bhavati  /
rÃjabrÃhmaïa÷, rÃjabrÃhmaïa÷  /
rÃjakumÃra÷, rÃjakumÃra÷  /
karmadhÃraye ity eva, rÃj¤o brÃhmaïa÷ rÃjabrahamaïa÷  /
rÃjakumÃra÷  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


#<«a«ÂhÅ pratyenasi>#  || PS_6,2.60 ||


_____START JKv_6,2.60:

rÃjà iti vartate, anyatarasyÃm iti ca  /
«a«Âhyanto rÃjaÓabda÷ pÆrvapadam pratyenasi uttarapade 'nyatarasyÃæ prak­tisvaraæ bhavati  /
rÃj¤a÷ pratyenÃ÷ rÃjapratyenÃ÷, rÃjapratyenÃ÷  /
«a«ÂhÅ iti kim ? rÃjà cÃsau pratyenÃÓ ca rÃjapratyenÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.61 ||


_____START JKv_6,2.61:

ktÃnte uttarapade nityÃrthe samÃse pÆrvapadam anyatarasyÃæ prakrtisvaram bhavati  /
nityaprahasita÷, nityaprahasita÷  /
satataprahasita÷, satataprahasita÷  /
kÃlÃ÷ iti dvitÅyÃsamÃso 'yam  /
nityaÓabda÷ tyabnerghruve iti tyabanta÷ ÃdyudÃtta÷  /
satata iti yadà bhÃve kta÷ tadà thÃthÃdisvareïa antodÃtta÷  /
nityÃrthe iti kim ? muhÆrtaprahasita÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.62 ||


_____START JKv_6,2.62:

grÃmaÓabda÷ pÆrvapadaæ ÓilpivÃcinyuttarapade 'nyatrasyÃæ prak­tisvaraæ bhavati  /
grÃmanÃpita÷, grÃmanÃpita÷  /
grÃmakulÃla÷, grÃmakulÃla÷  /
grÃmaÓabda÷ ÃdyudÃtta÷  /
grÃma÷ iti kim ? paramanÃpita÷  /
Óilpini iti kim ? grÃmarathyà //


____________________________________________________________________


[#670]

##  || PS_6,2.63 ||


_____START JKv_6,2.63:

rÃjaÓabda÷ pÆrvapadaæ ÓilivÃcini uttarapade praÓaæsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm anyatarasyÃæ prakrtisvaraæ bhavati  /
rÃjanÃpita÷, rÃjanÃpita÷  /
rÃjakulÃla÷, rÃjakulÃla÷  /
karmadhÃraye rÃjaguïÃdhyaropeïottarapadÃrthasya praÓaæsà  /
«a«ÂhÅsamÃse ca rÃjayogyatayà tasya  /
rÃjà iti kim ? paramanÃpita÷  /
praÓaæsÃyÃm iti kim ? rÃjanÃpita÷  /
Óilpini ity eva, rÃjahastÅ //

____________________________________________________________________


#<Ãdir udÃtta÷>#  || PS_6,2.64 ||


_____START JKv_6,2.64:

Ãdir udÃtta÷ ity etad adhik­tam  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ tatra pÆrvapadasya Ãdir udÃtto bhavati ity evaæ tadveditavyam  /
vak«yati - saptamÅhÃriïau dharmye 'haraïe (*6,2.65) iti  /
stÆpeÓÃïa÷  /
sukuÂekÃr«Ãpaïam  /
yÃj¤ikÃÓva÷  /
vaiyÃkaraïahastÅ  /
d­«adimëaka÷  /
Ãdir iti prÃgantÃdhikÃrÃt  /
udÃtta÷ iti prak­tyà bhagÃlam (*6,2.137) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.65 ||


_____START JKv_6,2.65:

saptamyantaæ hÃrivÃci ca pÆrvapadaæ dharmyevÃcini haraïaÓabdÃd anyasminn uttarapade ÃdyudÃttaæ bhavati  /
hÃri iti deyaæ ya÷ svÅkaroti so 'bhidhÅyate  /
dhamryam ity ÃcÃraniyataæ deyam ucyate  /
dharmo hi anuv­tta ÃcÃra÷, tasmÃd anapetaæ tena và prÃpyam iti  /
stÆpeÓÃïa÷  /
mukuÂekÃr«Ãpaïam  /
haledvipadikà /
haletripadikà /
d­«adimëaka÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti saptamÅsamÃsa÷, kÃranÃmni ca iti vibhakter aluk  /
hÃriïi - yÃj¤ikÃÓva÷  /
vaiyÃkaraïahastÅ  /
mÃtulÃÓva÷  /
pit­vyagava÷  /
kvacid ayam ÃcÃro vyavasthita÷, stÆpÃdi«u ÓÃïÃdi dÃtavyam, yÃj¤ikÃdÅnÃm aÓvÃdi iti  /
dharmye iti kim ? stamberama÷  /
karmakaravardhitaka÷  /
aharaïe iti kim ? vìavaharaïam  /
va¬avÃyÃ÷ ayaæ vìava÷  /
tasya bÅjani«ekÃd uttarakÃlaæ ÓarÅrapÆ«Âyarthaæ yad dÅyate haraïam iti tad ucyate  /
paro 'pi k­tsvaro hÃrisvareïa bÃdhyate viprati«edhena ity etad aharaïe ity anena j¤Ãpyate, tena vìavahÃryam iti hÃrisvara÷ siddho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.66 ||


_____START JKv_6,2.66:

yuktavÃcini ca samÃse pÆrvapadam ÃdyudÃttam bhavati  /
goballava÷  /
aÓvaballava÷  /
gomaïinda÷  /
aÓvamaïinada÷  /
gosaÇkhya÷  /
aÓvasaÇkhya÷  /
yukta÷ iti samÃhita÷, kartavye tatparo ya÷ sa ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.67 ||


_____START JKv_6,2.67:

adhyak«aÓabde uttarapade vibhëà pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
gavÃdyak«a÷, gavÃdhyak«a÷  /
aÓvÃdhyak«a÷, aÓvÃdhyak«a÷ //


____________________________________________________________________


[#671]

##  || PS_6,2.68 ||


_____START JKv_6,2.68:

pÃpaÓada÷ ÓilpivÃcini utarapade vibhëà ÃdyudÃtto bhavati  /
pÃpanÃpita÷, pÃpanÃpita÷  /
pÃpakulÃla÷, pÃpakulÃla÷  /
pÃpÃïake kutsitai÷ (*2,1.54) iti pÃpaÓabdasya pratipadokta÷ samÃnÃdhikaraïasamÃsa÷ iti «a«ÂhÅsamase na bhavati, pÃpasya nÃpita÷ pÃpanÃpita÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.69 ||


_____START JKv_6,2.69:

gotravÃcini antevÃsivÃcini ca+uttarapade mÃnavabrÃhmanayoÓ ca k«epavÃcini samÃse pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
jaÇghÃvÃtsya÷  /
yo jaÇghÃdÃnaæ dadÃnyaham iti vÃtsya÷ sampadyate sa jaÇghÃvÃtsya÷ iti k«ipyate  /
bhÃryÃsauÓruta÷  /
suÓrutÃpatyasya bÃryÃpradhÃnatayà k«epa÷  /
vÃÓÃbrÃhmak­teya÷  /
brahmak­taÓada÷ ÓubhrÃdisu paÂhyate  /
gotra  /
antevÃsi - kumÃrÅdÃk«Ã÷  /
kambalacÃrÃyaïÅyÃ÷  /
gh­tarau¬hÅyÃ÷  /
odanapÃïinÅyÃ÷  /
kumÃryÃdilÃbhakÃmà ye dÃk«Ãdibhi÷ proktÃni ÓÃstrÃïy adhÅyate tacchi«yatÃæ và pratipadyante ta evaæ k«ipyante  /
antevÃsi  /
mÃïava - bhik«ÃmÃïava÷  /
bhik«Ãæ lapsye 'hamiti mÃïavo bhavati  /
mÃïava  /
brÃhmaïa - dÃsÅbrÃhmaïa÷  /
v­«alÅbrÃhmaïa÷  /
bhayabrÃhmaïa÷  /
yo bhayena brÃhmaïa÷ sampadyate  /
atra yasya anyat samÃsalak«aïaæ na asti, supsupà ity eva tatra samÃsa÷ kartavya÷  /
gotrÃdi«u iti kim ? dÃsÅÓrotriya÷  /
k«epe iti kim ? mahÃbrÃhmaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.70 ||


_____START JKv_6,2.70:

maireyaÓabde uttarapade tadaÇgavÃcini pÆrvapadÃny ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
gu¬amaireya÷  /
madhumaireya÷  /
madyaviÓe«o maireyastasya gu¬avikÃrasya gudo 'Çgaæ bhavati, madhuvikÃrasya tasya madhu aÇgam  /
aÇgÃni iti kim ? paramamaireya÷  /
maireye iti kim ? pu«pÃsava÷  /
phalÃsava÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.71 ||


_____START JKv_6,2.71:

bhaktamannam, tadÃkhyÃs tadvÃcina÷ ÓabdÃ÷, tadarthe«u uttarapade«u ÃdyudÃttà bavanti  /
bhik«Ãkaæsa÷  /
ÓrÃïÃkaæsa÷  /
bhÃjÅkaæsa÷  /
bhik«Ãdayo 'nnavacanÃ÷  /
bhaktÃkhyÃ÷ iti kim ? samÃÓaÓÃlaya÷  /
samaÓanaæ samÃÓa÷ iti kriyÃmÃtram ucyate, na dravyam  /
tadarthesu iti kim ? bhik«Ãpriya÷  /
bahuvrÅhirayam, atra pÆrvapadam antodÃttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.72 ||


_____START JKv_6,2.72:

gavÃdi«u upamÃnavÃci«u uttarapade«u pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
dhÃnyagava÷  /
bhik«Ãbi¬Ãla÷  /
t­ïasiæha÷  /

[#672]

këÂhasiæha÷  /
saktusaindhava÷  /
pÃnasaindhava÷  /
dhÃnyaæ gaur iva iti vig­hya vyÃghrÃder Ãk­tigaïatvÃd upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷  /
upamÃnÃrtho 'pi yathÃsambhavam yathÃprasiddhi ca yojayitavya÷  /
gavÃk­tyà saæniveÓitaæ dhÃnyam dhÃnyagavaÓabdena+ucyate  /
upamÃne iti kim ? paramasiæha÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.73 ||


_____START JKv_6,2.73:

akapratyayÃnte uttarapade jÅvikÃrthavÃcini samÃse pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
dantalekhaka÷  /
nakhalekhaka÷  /
avaskaraÓodhaka÷  /
ramaïÅyakÃraka÷  /
dantalekhanÃdibhir ye«Ãæ jÅvikà ta evam ucyante  /
nityaæ krŬÃjÅvikayo÷ (*2,2.17) iti samÃsa÷  /
ake iti kim  /
ramaïÅyakartà  /
jÅvikÃrthe iti kim ? ik«ubhak«ikÃæ me dhÃrayasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.74 ||


_____START JKv_6,2.74:

prÃgdeÓavartinÃæ yà krŬà tadvÃcini samÃse akapratyayÃnte uttarapade pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
uddÃlakapu«pabhajjikà  /
vÅraïupu«papracÃyikà  /
ÓÃlabha¤jikà  /
tÃlabha¤jikà  /
sa¤j¤Ãyam (*3,3.109) iti ïvul  /
nityaæ krŬÃjÅvikayo÷ (*2,2.17) iti «a«ÂhÅsamÃsa÷  /
prÃcÃm iti kim ? jÅvaputrapracÃyikà  /
iyam udÅcÃæ krŬà  /
krŬÃyÃm iti kim ? tavapu«papracÃyikà  /
paryÃye ïvucpratyayo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.75 ||


_____START JKv_6,2.75:

aïante uttarapade niyuktavÃcini samÃse pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
chatradhÃra÷  /
tÆïÅraghÃra÷  /
kamaï¬alugrÃha÷  /
bh­ÇgÃradhÃra÷  /
niyukto 'dhik­ta÷, sa ca kasmiæÓcit kartavye tatparo na bhavati iti niyukta÷ ity anena sidhyati  /
niyukta÷ iti kim ? kÃï¬alÃva÷  /
ÓaralÃva÷ //


____________________________________________________________________


#<Óilpini ca ak­¤a÷>#  || PS_6,2.76 ||


_____START JKv_6,2.76:

ÓilpivÃcini samÃse aïante uttarapade pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati, sa cedaï k­¤o na bhavati  /
tantuvÃya÷  /
tunnavÃya÷  /
vÃlavÃya÷  /
Óilpini iti kim ? kÃï¬alÃva÷  /
ÓaralÃva÷  /
ak­¤a÷ iti kim ? kumbhakÃra÷  /
ayaskÃra÷ //

____________________________________________________________________


[#673]

##  || PS_6,2.77 ||


_____START JKv_6,2.77:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye aïante uttarapade ak­¤a÷ pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
tantuvÃyo nÃma kÅÂa÷  /
vÃlavÃyo nÃma parvata÷  /
ak­¤a÷ ity eva, rathakÃro nÃma brÃhmaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.78 ||


_____START JKv_6,2.78:

go tanti yava ity etÃni pÆrvapadÃni pÃlaÓabde adyudÃttani bhavanti  /
gopÃla÷  /
tantipÃla÷  /
yavapÃla÷  /
aniyuktÃrtha Ãrambha÷  /
gotantiyavam iti kim ? vatsapÃla÷  /
pÃle iti kim ? gorak«a÷ //


____________________________________________________________________


#<ïini>#  || PS_6,2.79 ||

_____START JKv_6,2.79:

ïinante uttarapade pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
pu«pahÃrÅ  /
phalahÃrÅ  /
parïahÃrÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.80 ||


_____START JKv_6,2.80:

upamÃnavÃci pÆrvapadaæ ÓabdÃrthaæprak­tau eva ïinante uttarapade ÃdyudÃttaæ bhavati  /
upamÃnaæ niyamyate  /
u«ÂrakroÓÅ  /
dhvÃÇk«arÃvÅ  /
kharanÃdÅ  /
upamÃnagrahanam asya pÆrvasa ca yogasya vi«ayavibhÃgÃrtham  /
ÓabdÃrthaprak­tau iti kim ? v­kava¤cÅ  /
v­kaprek«Å  /
prak­tigrahaïaæ kim ? prak­tir eva yatra+upasarganirapek«Ã ÓabdÃrthà bhavati tatra+eva yathà syÃd, iha mà bhÆd gardabhoccÃrÅ, kokilÃbhivyÃhÃrÅ iti  /
evakÃrakaraïam upamÃnÃvadhÃraïÃrtham  /
ÓabdÃrtham  /
ÓabdÃrthaprak­tau tv anupamÃnamupamÃnaæ ca ÃdyudÃttaæ bhavati  /
siæhavinardÅ  /
pu«kalajalpÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.81 ||

_____START JKv_6,2.81:

yuktÃrohyÃdaya÷ samÃsÃ÷ ÃdyudÃttà bhavanti  /
yuktÃrohÅ  /
ÃgatarohÅ  /
ÃgatayodhÅ  /
Ãgatava¤cÅ  /
ÃgatanardÅ  /
ÃgataprahÃrÅ  /
ete ïinantÃ÷ ïini (*6,2.79) ity asya+eva+udÃharanÃrthaæ pathyante purvottarapadaniyamÃrthà iti kecit  /
iha mà bhÆt, v­k«Ãrohi, yuktÃdhyÃyÅ iti  /
Ãgatamatsyà  /
k«Årahotà  /
bhaginÅbhartà  /
yÃjakÃditvÃt «a«ÂhÅsamÃsÃvetau  /
grÃmagodhuk  /
aÓvatrirÃtra÷  /
gargatrirÃtra÷  /
vyu«ÂatrirÃtra÷  /
ÓaïapÃda÷  /
samapÃda÷  /
«a«ÂhÅsamÃsà ete  /
ekaÓitipat  /
eka÷ Óiti÷ pÃdo 'sya iti tripado bahuvrÅhi÷  /
tatra ekaÓitiÓabdas taddhitÃrthottarapada÷ iti tatpuru«asa¤j¤a÷, tasya nimittisvarabalÅyastvÃd antodÃttatvaæ prÃptam ity ÃdyudÃttatvaæ vidhÅyate  /

[#674]

evam api na artha etena, iganta dvigau (*6,2.29) iti siddhatvÃt ? evaæ tarhi j¤ÃpanÃrtham  /
etaj j¤Ãpayati Óityantasya+uttarapade dvigusvaro na bhavati iti  /
tena dviÓitipÃd ity atra tiÓabda udÃtto bhavati  /
nimittisvarabalÅyastvasya apy ekaÓitipÃtsvaravacanam eva j¤Ãpakaæ varïayanti  /
pÃtresamitÃdayaÓ ca yuktÃrohyÃdayas tatas te 'py ÃdyudÃttà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.82 ||


_____START JKv_6,2.82:

dÅrghÃntaæ pÆrvapadam, kÃÓa tu«a bhrëÂra vaÂa ity etÃni ca je uttarapade ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
kuÂÅja÷  /
ÓamÅja÷  /
kÃÓaja÷  /
tu«aja÷  /
bhrëÂraja÷  /
vaÂaja÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.83 ||


_____START JKv_6,2.83:

je uttarapade bahvaca÷ pÆrvapadasya antyÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati  /
upasaraja÷  /
manduraja÷  /
ÃmalakÅja÷  /
va¬avÃja÷  /
bahvaca÷ iti kim ? dagdhajÃni t­ïÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.84 ||


_____START JKv_6,2.84:

grÃmaÓabde uttarapade pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati na ced nivasadvÃci bhavati  /
mallagrÃma÷  /
viïiggrÃma÷  /
grÃmaÓabdo 'tra samÆhavÃcÅ  /
devagrÃma÷  /
devasvÃmika÷ ity artha÷  /
anivasanta÷ iti kim ? dÃk«igrÃma÷  /
mÃhakigrÃma÷  /
dÃk«yÃdayo nivasanti yasmin grÃme sa te«Ãm iti vyapadiÓyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.85 ||


_____START JKv_6,2.85:

gh«Ãdi«u ca+uttarapade«u pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
dÃk«igho«a÷  /
dÃk«ikaÂa÷  /
dÃk«ipalvala÷  /
dÃk«ihrada÷  /
dÃk«ibadarÅ  /
dÃk«ipiÇgala÷  /
dÃk«ipiÓaÇga÷  /
dÃk«iÓÃla÷  /
dÃk«irak«Ã  /
dÃk«iÓilpÅ  /
dÃk«yaÓvattha÷  /
kundat­ïam  /
dÃk«iÓÃlmalÅ  /
ÃÓramamuni÷  /
ÓÃlmalimuni÷  /
dÃk«iprek«Ã  /
dÃk«ikÆÂa÷  /
yÃny atra nivÃsanÃm adheyÃni te«u nivasadvÃcÅni api pÆrvapadÃni ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
anivasanta÷ iti na anuvartayanti kecit  /
apare punar anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.86 ||


_____START JKv_6,2.86:

ÓÃlÃyÃm uttarapade chÃtryÃdaya÷ ÃdyudÃttà bhavanti  /
chÃtriÓÃlà  /
ailiÓÃlà  /
bhÃïdiÓÃlà chÃtri  /
aili  /
bhÃïdi  /
vyìi  /
ÃpiÓali  /
Ãkhyaï¬i  /
ÃpÃri  /
gomi  /
yadà ÓÃlÃntas tatpuru«o napuæsakaliÇgo bhavati tadà api tatpuru«e ÓÃlÃyÃæ napuæsake (*6,2.123) ity etasmÃt pÆrvaviprati«edhena pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
chÃtriÓÃlam  /
ailiÓÃlam //


____________________________________________________________________


[#675]

##  || PS_6,2.87 ||


_____START JKv_6,2.87:

prasthaÓabde uttarapade karkyÃdivarjitam av­ddhaæ pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
indraprastha÷  /
kuï¬aprastha÷  /
hradaprastha÷  /
suvarïaprastha÷  /
av­ddham iti kim ? dÃk«iprastha÷  /
mÃhakiprastha÷  /
akarkyÃdÅnÃm iti kim ? karkÅprastha÷  /
maghÅprastha÷  /
karkÅ  /
maghÅ  /
makarÅ  /
karkandhÆ  /
ÓamÅ  /
karÅra  /
kaÂuka  /
kurala  /
badara  /
karkyÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.88 ||


_____START JKv_6,2.88:

prasthe iti vartate  /
prasthe uttarapade mÃlÃdÅnam Ãdir udÃtto bhavati  /
mÃlÃprastha÷  /
ÓÃlÃprastha÷  /
mÃlà  /
ÓÃlà  /
Óoïà  /
drÃk«Ã  /
k«aumà  /
k«Ãmà  /
käcŠ /
eka  /
kÃma  /
mÃladi÷  /
v­ddhÃrtha Ãrambha÷  /
ekÃÓoïÃÓabdayo÷ eÇ prÃcÃæ deÓe (*1,1.75) iti v­ddhasaj¤Ã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.89 ||


_____START JKv_6,2.89:

nagaraÓabde uttarapade mahannavaÓabdavarjitaæ pÆrvapadam ÃdyudÃttaæ bhavati, tac ced udÅcÃæ na bhavati  /
suhmanagaram  /
puï¬ranagaram  /
amahannavam iti kim ? mahÃnagaram  /
navanagaram  /
anudÅcÃm iti kim ? nadÅnagaram  /
kÃntÅnagaram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.90 ||


_____START JKv_6,2.90:

armaÓabde uttarapade dvyac tryac pÆrvapadam avarïÃntam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
dattÃrmam  /
guptÃrmam  /
kukkuÂÃrmam  /
vÃyasÃrmam  /
avarïam iti kim ? v­hadarmam  /
dvyac tryac iti kim ? kapi¤jalÃrmam  /
amahannavam ity eva, mahÃrmam  /
navÃrmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.91 ||


_____START JKv_6,2.91:

bhÆta adhika sa¤jÅva madra aÓman kajjala ity etÃni pÆrvapadÃni armaÓabde uttarapade nÃdyudÃttÃni bhavanti  /
bhÆtÃrmam  /
adhikÃrmam  /
sa¤jÅvÃrmam  /
madrÃÓmagrahaïaæ saÇghÃtavig­hÅtÃrtham  /
madrÃrmam  /
aÓmÃrmam  /
madrÃÓmÃrmam  /
kajjalÃrmam  /
samÃsÃntodÃttatvam eva atra bhavati  /

[#676]

ÃdyudÃttaprakaraïe divodÃsÃdÅnÃæ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
divodÃsaæ vadhryaÓvÃya dÃÓu«e //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.92 ||


_____START JKv_6,2.92:

anta÷ ity adhik­tam  /
ita uttaraæ yad vak«yÃmas tatra pÆrvapadasya anta÷ udÃtto bhavati ity evaæ veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.93 ||


_____START JKv_6,2.93:

sarvaÓveta÷  /
sarvak­«ïa÷  /
prÃk uttarapadÃdi÷ (*6,2.111) ity etasmÃd ayam adhikÃro veditavya÷ //
sarvaæ guïakÃrtsnye (*6,2.93)  /
sarvaÓabda÷ pÆrvapadam guïakÃrtsnye vartamÃnam antodÃttaæ bhavati  /
sarvaÓveta÷  /
sarvak­«ïa÷  /
sarvamahÃn  /
sarvam iti kim  /
paramaÓveta÷  /
ÃÓrayavyÃptyà paramatvaæ Óvetatvasya iti guïakÃrtsnye vartate  /
guïagrahaïaæ kim ? sarvasauvarïa÷  /
sarvarÃjata÷  /
kÃrtsnye iti kim ? sarve«Ãæ Óvetatatra÷ sarvaÓveta÷  /
guïÃttareïa samÃsastaralopaÓ ca vaktavya÷ ity evam atra samÃsastaralopaÓ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.94 ||


_____START JKv_6,2.94:
sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye giri nikÃya ity etayo÷ uttarapadayo÷ pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
a¤janÃgiri÷  /
bha¤janÃgiri÷  /
nikÃye - ÓÃpiïdinikÃya÷  /
mauï¬inikÃya÷  /
cikhillinikÃya÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? paramagiri÷  /
brÃhmaïanikÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.95 ||


_____START JKv_6,2.95:

kumÃryÃm uttarapade vayasi gamyamÃne pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
v­ddhakumÃrÅ  /
jaratkumÃrÅ  /
kumÃrÅÓabda÷ puæsà sahÃsaæprayogamÃtraæ prav­ttinimittam upÃdÃya prayukto v­ddhÃdibhir vayo viÓe«avacanai÷ samÃnÃdhikaraïo bhavati  /
tac ca vaya÷ iha g­hyate, na kumÃratvam eva  /
vayasi iti kim ? paramakumÃrÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.96 ||


_____START JKv_6,2.96:

akevalaæ miÓram  /
tadvÃcini samÃse udakaÓabde uttarapade pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
gu¬amiÓram udakam gu¬odakam, gu¬odakam  /
tilodakam, tilodakam  /
svare k­te ekÃdeÓa÷ svarito vÃnudÃtte padÃdau (*8,2.6) iti pak«e svarito bhavati  /
akevale iti kim ? ÓÅtodakam  /
u«ïodakam //


____________________________________________________________________


[#677]

##  || PS_6,2.97 ||


_____START JKv_6,2.97:

dvigau uttarapade kratuvÃcini samÃse pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
gargatrirÃtra÷  /
carakatrirÃtra÷  /
kusuravindasaptarÃtra÷  /
gargÃïÃæ trirÃtra÷ gargatrirÃtra÷  /
dvigau iti kim ? atirÃtra÷  /
acaÓcitvà dantodÃtta÷  /
kratau iti kim ? bilvasaptarÃtra÷  /
bilvaÓatasya bilvahomasya và saptarÃtra÷ bilvasaptarÃtra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.98 ||


_____START JKv_6,2.98:

sabhÃÓabde uttarapade napuæsakaliÇge samÃse pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
gopÃlasabham  /
paÓupÃlasabham  /
strÅsabham  /
dÃsÅsabham  /
sabhÃyÃm iti kim ? brÃhmaïasenam  /
napuæsakam iti kim ? rÃjasabhà  /
brÃhmaïasabhà  /
sabhÃyÃæ pratipadoktaæ napuæsakaliÇgaæ g­hyate iti samaïÅyasabham, brÃhmaïakulam ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.99 ||


_____START JKv_6,2.99:

puraÓabde uttarapade prÃcÃm deÓe pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
lalÃÂapuram  /
käcÅpuram  /
Óivadattapuram  /
kÃrïipuram  /
nÃrmapuram  /
prÃcÃm iti kim ? Óivapuram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.100 ||


_____START JKv_6,2.100:

ari«ta gau¬a ity evaæ pÆrve samÃse puraÓabde uttarapade pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
ari«Âapuram  /
gau¬apuram  /
pÆrvagrahaïaæ kim ? iha api yathà syÃt  /
ari«ÂaÓritapuram  /
gau¬abh­tyapuram //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.101 ||


_____START JKv_6,2.101:

hÃstina phalaka mÃrdeya ity etÃni pÆrvapadÃni puraÓabde uttarapade na antodÃttÃni bhavanti  /
pure prÃcÃm (*6,2.99) iti prÃpti÷ prati«idhyate  /
hÃstinapuram  /
phalakapuram  /
mÃrdeyapuram  /
m­dorapatyaæ mÃrdeya÷  /
ÓubhrÃditvÃt ¬hak (*4,1.123) //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.102 ||


_____START JKv_6,2.102:

kusÆla kÆpa kumbha ÓÃlà ity etÃni pÆrvapadÃni bilaÓabde uttarapade antodÃttÃni bhavanti  /
kusÆlabilam  /
kÆpabilam  /
kumbhabilam ÓÃlÃbilam  /
kusÆlÃdigrahaïaæ kim ? sarpabilam  /
bile iti kim ? kusÆlasvÃmÅ //


____________________________________________________________________


[#678]
##  || PS_6,2.103 ||


_____START JKv_6,2.103:

dikÓabdÃ÷ pÆrvapadÃni antodÃttani bhavanti grÃmajanapadÃkhyÃnavÃci«u uttarapade«u, cÃnarÃÂaÓabde ca  /
pÆrve«ukÃmaÓamÅ, pÆrve«ukÃmaÓamÅ  /
apare«ukÃmaÓamÅ, apare«ukÃmaÓamÅ  /
pÆrvak­«ïam­ttikà  /
aparak­«ïam­ttikà  /
janapada - pÆrvapa¤cÃlÃ÷  /
aparapa¤cÃlÃ÷  /
ÃkhyÃna - pÆrvÃdhirÃmam, pÆrvÃdhirÃmam  /
pÆrvayÃyÃtam  /
aparayÃyÃtam  /
adhirÃmam adhik­tya k­to grantha÷ ÃdhirÃmam  /
tathà yÃyÃtam  /
cÃnarÃÂa - pÆrvacÃnarÃÂam  /
aparacÃnarÃÂam  /
Óabdagrahaïaæ kÃlavÃcino 'pi dikÓabdasya parigrahÃrtham //


____________________________________________________________________


#<ÃcÃrya-upasarjanaÓ ca antevÃsini>#  || PS_6,2.104 ||


_____START JKv_6,2.104:

ÃcÃryopasarjanÃntevÃsivÃcini uttarapade dikÓabdà antodÃttÃ÷ bhavanti  /
purvapÃïinÅyÃ÷  /
aparapÃïinÅyÃ÷  /
pÆrvakÃÓak­tsnÃ÷  /
aparakÃÓak­tsnÃ÷  /
ÃcÃryopasarjana÷ iti kim ? pÆrvaÓi«yÃ÷  /
antevÃsini iti kim ? pÆrvapÃïinÅyaæ ÓÃstram //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.105 ||


_____START JKv_6,2.105:

uttarapadasya (*7,3.10) ity adhik­tya yà vihità v­ddhi÷, tadvaty uttarapade sarvaÓabdo dikÓabdÃÓ ca antodÃttà bhavanti  /
sarvapa¤cÃlaka÷  /
pÆrvapa¤cÃlaka÷  /
uttarapäcÃlaka÷  /
susarvÃrdhadikÓabdebhyo janapadasya+iti tadantavidhinà janapadalak«aïo vu¤ pratyaya÷  /
susarvÃrdhÃjjanapadasya (*7,3.12) diÓo 'madrÃïÃm (*7,3.13) iti ca+uttarapadav­ddhi÷  /
adhikÃralak«aïÃd iha na bhavati, sarvamÃsa÷, sarvakÃraka÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.106 ||


_____START JKv_6,2.106:

bahuvrÅhau samÃse viÓvaÓabda÷ pÆrvapadaæ sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye 'ntodÃttaæ bhavati  /
viÓvadeva÷  /
viÓvayaÓÃ÷  /
viÓvamahÃn  /
pÆrvapadaprak­tisvaratvena ÃdyudÃttatvaæ prÃptam  /
bahuvrÅhau iti kim ? viÓve ca te devÃ÷ viÓvadevÃ÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? viÓve devà asya viÓvadeva÷  /
viÓvÃmitra÷, viÓvÃjina÷ ityatra sa¤j¤ÃyÃæ mitrÃjinayo÷ (*6,2.165) ity etad bhavati paratvÃt  /
bahuvrÅhau ity etad adhikriyate prÃgavyayÅbhÃvasa¤j¤ÃnÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.107 ||


_____START JKv_6,2.107:

udara aÓva i«u ity ete«u uttarapadesu bahuvrÅhau samÃse sa¤j¤ÃyÃævi«aye pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
v­kodara÷  /
dÃmodara÷  /
haryaÓva÷  /
yauvanÃÓva÷  /
suvarïapuÇkhe«u÷  /
mahe«u÷ //


____________________________________________________________________


[#679]

##  || PS_6,2.108 ||


_____START JKv_6,2.108:

k«epe gamyamÃne udarÃdi«u uttarapade«u bahuvrÅhau samÃse sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
kuïdodara÷  /
ghaÂodara÷  /
kaÂukÃÓva÷  /
spanditÃÓva÷  /
anighÃte«u÷  /
calÃcale«u÷  /
anudara÷, sÆdara÷ ity atra na¤subhyÃm (*6,2.172) ity etad bhavati viprati«edhena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.109 ||

_____START JKv_6,2.109:

bahuvrÅhau samÃse bandhuny uttarapade nadyantaæ pÆrvapadam antodÃttaæ bhavati  /
gÃrgÅbandhu÷  /
vÃtsÅbandhu÷  /
nadÅ iti kim ? brahmabandhu÷  /
brahmaÓabda ÃdyudÃtta÷  /
bandhuni iti kim ? gÃrgÅpriya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.110 ||


_____START JKv_6,2.110:

bahuvrÅhau samÃse ni«ÂhÃntam upasargapÆrvaæ pÆrvapadam anatarasyÃm anatodÃttaæ bhavati  /
pradhautamukha÷, pradhautamukha÷ pradhautamukha÷  /
prak«ÃlitapÃda÷, prak«ÃlitapÃda÷  /
yadi mukhaÓabda÷ svÃÇgavÃcÅ tadà pak«e mukhaæ svÃÇgam (*6,2.167) ity etad bhavati, na cet pÆrvapadaprak­tisvaratvena gatir anantara÷ (*6,2.49) ity etad bhavati  /
ni«Âhà iti kim ? prasecakamukha÷  /
upasargapÆrvam iti kim ? Óu«kamukha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.111 ||


_____START JKv_6,2.111:

uttarapadÃdi÷ ity etad adhik­tam  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma uttarapadasya Ãdir udÃtto bhavati ity evaæ tadveditavyam  /

____________________________________________________________________


vak«yati - ##  || PS_6,2.112 ||


_____START JKv_6,2.112:

Óuklakarïa÷  /
k­«ïakarïa÷  /
uttarapadasya ity etad apÃdaparisamÃpte÷  /
Ãdi÷ iti prak­tyà bhagÃlam (*6,2.127) iti yÃvat //
karïo varïa-lak«aïÃt (*6,2.112)  /
bahuvrÅhau samÃse varïavÃcino lak«aïavÃcinaÓ ca karïaÓabda uttarapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
Óuklakarïa÷  /
k­«ïakarïa÷  /
lak«aïÃt - dÃtrÃkarïa÷  /
ÓaÇkÆkarïa÷  /
lak«aïasya iti dÅrghatvam  /
paÓÆnÃæ vibhÃgaj¤ÃpanÃrthaæ dÃtraÓaÇkupratirÆpakaæ karïÃdi«u cihnaæ yat kriyate tad iha lak«aïaæ g­hyate, tena sthÆlakarïa÷ ity atra na bhavati  /
karïa÷ iti kim ? ÓvetapÃda÷  /
kÆÂaÓ­Çga÷  /
varïalak«aïÃt iti kim ? Óobhanakarïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.113 ||


_____START JKv_6,2.113:

sa¤j¤ÃyÃm aupamye ca yo bahuvrÅhir vartate tatra karïaÓabda uttarapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
sa¤j¤ÃyÃm - ku¤cikarïa÷  /
maïikarïa÷  /
aupamye - gokarïa÷  /
kharakarïa÷ //

____________________________________________________________________


[#680]

##  || PS_6,2.114 ||


_____START JKv_6,2.114:

kaïÂha p­«Âha grÅvà jaÇghà ity etÃni uttarapadÃni bahuvrÅhau samÃse sa¤j¤aupamyayor ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
kaïÂha÷ sa¤j¤ÃyÃm - ÓitikaïÂha÷  /
nÅlakaïÂha÷  /
aupamye - kharakaïÂha÷  /
u«ÂrakaïÂha÷  /
p­«Âha÷ sa¤j¤ÃyÃm - kÃï¬ap­«Âha÷  /
nÃkap­«Âha÷  /
aupamye - gop­«Âha÷  /
ajap­«Âha÷  /
grÅvà sa¤j¤ÃyÃm - sugrÅva÷  /
nÅlagrÅva÷  /
daÓagrÅva÷  /
aupamye - gogrÅva÷  /
aÓvagrÅva÷  /
jaÇghà sa¤j¤ÃyÃm - nìÅjaÇgha÷  /
tÃlajaÇgha÷  /
aupamye - gojaÇgha÷  /
aÓvajaÇgha÷  /
eïÅjaÇgha÷ //


____________________________________________________________________


#<Ó­Çgam avasthÃyÃæ ca>#  || PS_6,2.115 ||


_____START JKv_6,2.115:

Ó­ÇgaÓabda÷ uttÃrapadam avasthÃyÃæ sa¤j¤au pamyayoÓ ca bahuvrÅhau ÃdyudÃttaæ bhavati  /
udgataÓ­Ça÷  /
dvyaÇgulaÓ­Çga÷  /
atra Ó­ÇgodgamanÃdik­to gavÃdervayoviÓe«o 'vastha  /
as¤j¤ÃyÃm - ­«yaÓ­Çga÷  /
aupamye - goÓ­Çga÷ me«aÓ­Çga÷  /
avasthÃdi«u iti kim ? sthÆlaÓ­Çga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.116 ||


_____START JKv_6,2.116:

na¤a uttare jaramaramitram­tà bahuvrÅhau samÃse ÃdyudÃttà bhavanti  /
ajara÷  /
amara÷  /
amitra÷  /
am­ta÷  /
na¤a÷ iti kim ? brÃhmaïamitra÷  /
jarÃdaya÷ iti kim ? aÓatru÷, na¤subhyam (*6,2.172) iti uttarapadÃntodÃttatvam eva atra bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.117 ||


_____START JKv_6,2.117:

so÷ uttaraæ manantam asantaæ ca bahuvrÅhau samÃse ÃdyudÃttaæ bhavati lomo«asÅ varjayitvà  /
sukarmà /
sudharmà /
suprathimà /
asantam - supayÃ÷  /
suyaÓÃ÷  /
susrotÃ÷  /
susrat  /
sudhvat  /
so÷ iti kim ? k­takramà  /
k­tayaÓÃ÷  /
manasÅ iti kim ? surÃjà  /
sutak«Ã  /
alomo«asÅ iti kim ? sulomà  /
sÆ«Ã÷  /
aninasmaÇgrahaïÃnyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiæ prayojayanti ity anarthakayor api manasor iha grahaïam  /
na¤subhyÃm (*6,2.172) ity asya ayam apavÃda÷  /
kapi tu paratvÃt kapi pÆrvam ity etad bhavati  /
sukarmaka÷  /
susrotaska÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.118 ||


_____START JKv_6,2.118:

kratvÃdaya÷ soruttare bahuvrÅhau samÃse ÃdyudÃttà bhavanti  /
sukratu÷  /
sud­ÓÅka÷  /
kratu  /
d­ÓÅka  /
pratÅka  /
pratÆrti  /
havya  /
bhaga  /
kratvÃdi÷ //

____________________________________________________________________


[#681]

#<Ãdy-udÃttaæ dvyac chandasi>#  || PS_6,2.119 ||


_____START JKv_6,2.119:

yad ÃdyudÃttaæ dvyac uttarapadaæ babuvrÅhau samÃse soruttaraæ tad ÃdyudÃttam eva bhavati chandasi visaya  /
svaÓvÃstvà surathà marjayema  /
nitsvareïa aÓvarathaÓabdÃv ÃdyudÃttau  /
ÃdyudÃttam iti kim ? yà subÃhu÷ svaÇguri÷  /
bÃhuÓabda÷ pratyayasvareïa antodÃtta÷  /
dvyac iti kim ? sugurasat  /
suhiraïya÷  /
na¤subhyÃm (*6,2.162) ity asya ayam apavÃda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.120 ||


_____START JKv_6,2.120:

vÅra vÅrya ity etau ca Óabdau Óoruttarau bahuvrÅhau samÃse chandasi vi«aye ÃdyudÃttau bhavata÷  /
suvÅraste  /
suvÅryasya pataya÷ syama  /
vÅryam iti yatpratyayÃntaæ tatra yato 'nÃva÷ (*6,1.123) iti ÃdyudÃttatvaæ na bhavati ity etad eva vÅryagrahaïaæ j¤Ãpakam  /
tatra hi sati pÆrveïa+eva siddhaæ syÃt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.121 ||


_____START JKv_6,2.121:

kÆla tÅra tÆla mÆla ÓÃlà ak«a sama ity etÃni uttarapadÃni avayÅbhÃvasamÃse ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
parikÆlam  /
upakÆlam  /
paritÅram  /
upatÅram  /
paritÆlam  /
upatÆlam  /
parimÆlam  /
upamÆlam  /
pariÓÃlam  /
upaÓÃlam  /
paryak«am  /
upÃk«am  /
su«amam  /
vi«amam  /
ni«amam  /
du÷«amam  /
ti«Âhadguprabh­ti«u ete paÂhyante  /
kÆlÃdigrahaïaæ kim ? upakumbham  /
avyayÅbhÃve iti kim ? paramakÆlam  /
uttaramakÆlam  /
paryÃdibhya÷ kÆlÃdÅnÃm ÃdyudÃttatvaæ viprati«edhena bhavati  /
parikÆlam  /
upakÆlam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.122 ||


_____START JKv_6,2.122:
kaæsa mantha ÓÆrpa pÃyya kÃï¬a ity etÃni uttarapadÃni dvigau samÃse ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
dvikaæsa÷  /
trikaæsa÷  /
dvimantha÷  /
trimantha÷  /
dviÓÆrpa÷  /
triÓÆrpa÷  /
dvipÃyya÷  /
tripÃyya÷  /
dvikÃï¬a÷  /
trikÃï¬a÷ dvigau iti kim ? paramakaæsa÷  /
uttaramakaæsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.123 ||


_____START JKv_6,2.123:

ÓÃlÃÓabdÃnte tatpuru«e samÃse napuæsakaliÇge uttarapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
brÃhmanaÓÃlam  /
k«atriyaÓÃlam  /
vibhëà senÃ-surÃ-cchÃyÃ-ÓÃlÃ-niÓÃnÃm (*2,4.25) iti napuæsakaliÇgatà  /
tatpuru«e iti kim ? d­¬haÓÃlaæ brÃhmaïakulas  /
ÓÃlÃyÃm iti kim ? brÃhmaïasenam napuæsake iti kim ? brÃhmaïaÓÃlà //


____________________________________________________________________


[#682]

##  || PS_6,2.124 ||


_____START JKv_6,2.124:

tatpuru«e samÃse napuæsakaliÇge kanthÃÓabda÷ uttarapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
sauÓamikantham  /
Ãhvakantham  /
cappakantham  /
sa¤j¤ÃyÃæ kanthoÓÅnare«u (*2,4.20) iti napuæsakaliÇgatà  /
«a«ÂhÅsamÃsà ete  /
napuæsake ity eva, dÃk«ikanthà //


____________________________________________________________________


#<ÃdiÓcihaïÃdÅnÃæ>#  || PS_6,2.125 ||


_____START JKv_6,2.125:

kanthÃnte tatpuru«e samÃse napuæsakaliÇge cihaïÃdÅnÃm Ãdir udÃtto bhavati  /
cihaïakantham  /
ma¬arakantham  /
ma¬ura iti kecit paÂhanti  /
ma¬urakantham  /
cihaïa  /
ma¬ara  /
ma¬ura  /
vaitula  /
paÂatka  /
caittalikarïa÷  /
vaitÃlikarïi÷ ity anye pathanti  /
kukkuÂa  /
cikkaïa  /
citkaïa ity apare pathanti  /
Ãdi÷ iti vartamÃne punar Ãdigrahaïaæ pÆrvapadÃdyudÃttÃrtham //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.126 ||


_____START JKv_6,2.126:

cela kheÂa katuka kÃï¬a ity etÃni uttarapadÃni tatpuruse samÃse garhÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
putracelam  /
bhÃryÃcelam  /
upÃnatkheÂam  /
nagarakheÂam  /
dadhikaÂukam  /
udaÓvitkaÂukam  /
bhÆtakÃï¬am  /
prajÃkÃï¬am  /
celÃadisÃd­Óyena putrÃdÅnÃæ garhà  /
tatra putra÷ celam iva iti vig­hya vyÃghrÃder Ãk­tigaïatvÃd upamitaæ vyÃghrÃdibhi÷ iti samÃsa÷  /
garhÃyÃm iti kim  /
paramacelam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.127 ||


_____START JKv_6,2.127:

cÅramuttarapadam upamÃnavÃci tatpuru«e samÃse ÃdyudÃttaæ bhavati  /
vastraæ cÅram iva vastracÅram  /
paÂacÅram  /
ambalacÅram  /
upamÃnam iti kim ? paramacÅram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.128 ||


_____START JKv_6,2.128:

palala sÆpa ÓÃka ity etÃny uttarapadÃni miÓravÃcini tatpuru«e samÃse ÃdyudÃttani bhavati  /
gu¬apalalam  /
gh­tapalalam  /
gh­tasÆpa÷  /
mÆlakasÆpa÷  /
gh­taÓÃkam  /
mudgaÓÃkam  /
gu¬ena miÓraæ palalam gu¬apalalam  /
bhak«eïa miÓrÅkaraïam (*2,1.35) iti samÃsa÷  /
miÓre iti kim ? paramapalalam //


____________________________________________________________________


[#683]

##  || PS_6,2.129 ||


_____START JKv_6,2.129:

kÆla sÆda sthala kar«a ity etÃni uttarapadÃni tatpuru«e samÃse sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ÃdyudÃttani bhavanti  /
dÃk«ikÆlam  /
mÃhakikÆlam  /
devasÆdam  /
bhÃjÅsÆdam  /
daï¬ÃyanasthalÅ  /
mÃhakisthalÅ  /
dÃk«ikar«a÷  /
grÃmanÃmadheyÃni etÃni  /
sthÃlagrahaïe liÇgaviÓi«ÂatvÃt sthÃlÅÓabdo 'pi g­hyate  /
jÃnapadakuï¬a ity anena ÇÅ«  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? paramakÆlam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.130 ||


_____START JKv_6,2.130:

karmadhÃrayavarjite tatpuru«e samÃse rÃjyam ity etad uttarapadam ÃdyudÃttaæ bhavati  /
brÃhmaïarÃjyam  /
k«atriyarÃjyam  /
akarmadhÃraye iti kim ? paramarÃjyam  /
celarÃjyÃdisvarÃd avyayasvaro bhavati pÆrvaviprati«edhena  /
kucelam  /
kurÃjyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.131 ||


_____START JKv_6,2.131:

vagya ity evam ÃdÅni uttarapadÃni akarmadhÃraye tatpuru«e samÃse ÃdyudattÃni bhavanti  /
vÃsudevavargya÷  /
vÃsudevapak«ya÷  /
arjunavargya÷  /
arnapak«ya÷  /
akarmadhÃraye ity eva, paramavargya÷  /
vargyÃdaya÷ prÃtipadikesu na paÂhyante  /
digÃdi«u tu varga pÆga gaïa pak«a ity evam Ãdayo ye paÂhitÃ÷, te eva yatpratyayÃntà vargyÃdaya÷ iha pratipattavyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.132 ||


_____START JKv_6,2.132:

putraÓabda÷ puæÓabdebhya uttaras tatpuru«e Ãdyudatto bhavati  /
kaunaÂiputra÷  /
dÃmakaputra÷  /
mÃhi«akaputra÷  /
putra÷ iti kim ? kaunaÂimÃtula÷  /
pumbhya÷ iti kim ? gÃrgÅputra÷  /
vÃtsÅputra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.133 ||


_____START JKv_6,2.133:

Ãcarya÷ upÃdyÃya÷  /
rÃjà ÅÓvara÷  /
­tvijo yÃjakÃ÷  /
saæyuktÃ÷ strÅsambandhina÷ ÓyÃlÃdaya÷  /
j¤Ãtayo mÃt­pit­sambandhino bÃndhavÃ÷  /
ÃcÃryÃdyÃkhyebhya÷ para÷ putraÓabdo nadyudÃtto bhavati ÃkhyÃgrahaïÃt svarÆpasya paryÃyÃïÃæ viÓe«ÃïÃæ ca grahaïaæ bhavati  /
ÃcÃryaputra÷  /
upÃdhyÃyaputra÷  /
ÓÃkaÂÃyanaputra÷  /
rÃjaputra÷  /
ÅÓvaraputra÷  /
nandaputra÷  /
­tvikputra÷  /
yÃjakaputra÷  /
hotu÷putra÷  /
saæyuktaputra÷  /
sambandhiputra÷  /
ÓyÃlaputra÷  /
ja¤Ãtiputra÷  /
bhrÃtu«putra÷  /
­to vidyÃyonisambadhebhya÷ (*6,3.23)  /
iti «a«Âhyà aluk  /
putrasvare prati«iddhe samÃsÃntodÃttatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#684]

##  || PS_6,2.134 ||


_____START JKv_6,2.134:

uttarapadÃdi÷ iti vartate, tatpuru«e iti ca  /
cÆrïÃdÅni uttarapadÃni aprÃïivÃcina÷ «a«ÂhyantÃt parÃïi tatpuru«e samÃse ÃdyudÃttÃni bhavanti  /
mudgacÆrïam  /
masÆracÆrïam  /
aprÃïi«a«ÂhyÃ÷ iti kim ? matsyacÆrïam  /
«a«ÂhyÃ÷ iti kim ? paramacÆrïaæ  /
cÆrïa  /
karipa  /
kariva  /
ÓÃkina  /
ÓÃkaÂa  /
drÃk«Ã  /
tÆsta  /
kundama  /
dalapa  /
camasÅ  /
cakkana  /
caula  /
cÆrïÃdi÷  /
cÆrïÃdÅny prÃïyupagrahÃt iti sÆtrasya pÃÂhÃntaram  /
tatra+upagraha÷ iti «a«Âhyantam eva pÆrvÃcÃryopacÃreïa g­hyate //


____________________________________________________________________


#<«a ca kÃï¬ÃdÅni>#  || PS_6,2.135 ||


_____START JKv_6,2.135:

«a purvoktÃni kÃï¬ÃdÅni uttarapadÃni aprÃïi«a«Âhyà ÃdyudÃttani bhavanti  /
kÃï¬aæ gahÃryÃm ity uktam, agarhÃyÃm api bhavati  /
darbhakÃï¬am  /
ÓarakÃï¬am  /
cÅram upamÃnam (*6,2.127) ity uktam, anupamÃnam api bhavati  /
darbhacÅram  /
kuÓacÅram  /
palalasÆpaÓÃkaæ miÓre (*6,2.128) ity uktam, anupamÃnam api bhavati  /
darbhacÅram  /
kuÓacÅram  /
palala-sÆpa-ÓÃkaæ miÓre (*6,2.128) ity uktam, amiÓre 'pi bhavati  /
tilapalalam  /
mudgasÆpa÷  /
mÆlakaÓÃkam  /
kÆlaæ sa¤j¤ÃyÃm (*6,2.129) ity uktam, asa¤j¤ÃyÃm api bhavati  /
nadÅkÆlam  /
samudrakÆlam  /
«a iti kim ? rÃjasÆda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.136 ||


_____START JKv_6,2.136:

kuï¬aÓabdo 'tra kuï¬asÃd­Óyena vane vartate  /
kuï¬am ity etat uttarapadaæ vanavÃci tatpuru«e samÃse ÃdyudÃttaæ bhavati  /
darbhakuï¬aæ  /
Óarakuï¬am  /
vanam iti kim ? m­tkuï¬am //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.137 ||


_____START JKv_6,2.137:

bhagÃlavÃcyuttarapadaæ tatpuru«e samÃse prak­tisvaraæ bhavati  /
kumbhÅbhagÃlam  /
kumbhÅkapÃlam  /
kumbhÅnadÃlam  /
bhagÃlÃdayo madhyodÃttÃ÷  /
prak­tyà ity etad adhik­tam anta÷ (*6,2.143) iti yÃvad veditavyam //


____________________________________________________________________


#<Óiter nitya-abahv-ajb-ahuvrÅhÃv abhasat>#  || PS_6,2.138 ||


_____START JKv_6,2.138:

Óite÷ uttarapadaæ nityaæ yad abahvaj bhasacchabdavarjitaæ bahuvrÅhau samÃse tat prak­tisvaram bhavati  /
ÓitipÃda÷  /
Óityaæsa÷  /
Óityo«Âha÷  /
pÃdaÓabdo v­«ÃditvÃd adyudÃtta÷  /
aæsau«ÂhaÓabdau ca pratyayasya nittvÃt  /
Óite÷ iti kim ? darÓanÅyapÃda÷  /
nityagrahaïam kim ? Óitikakut kakudasya vasthÃyÃæ lopo vidhÅyate  /
tatra avasthÃyà anyatra Óitikakuda iti bahvajuttarapadaæ bhavati iti tena na nityÃbahvac  /
abahvac iti kim ? ÓitilalÃÂa÷  /
bahuvrÅhau iti kim ? Óite÷ pÃda÷ ÓitipÃda÷  /
abhasat iti kim ? Óitibhasad  /
ÓitiÓabda ÃdyudÃtta÷  /
pÆrvapadaprak­tisvarÃpavÃdo yoga÷ //


____________________________________________________________________


[#685]

##  || PS_6,2.139 ||


_____START JKv_6,2.139:

tatpuru«e iti vartate, na bahuvrÅhau iti  /
gate÷ kÃrakÃt upapadÃt ca k­dantam uttarapadaæ tatpuru«e samÃse prak­tisvaraæ bhavati  /
prakÃraka÷  /
prakaraïam  /
prahÃraka÷  /
praharaïam  /
kÃrakÃt - idhmapravraÓcana÷  /
palÃÓaÓÃtana÷  /
ÓmaÓrukalpana÷  /
upapadÃt - Å«atkara÷  /
du«kara÷  /
sukara÷  /
sarvatra+eva atra litsvara÷  /
gatikÃra - kopapadÃt iti kim ? devadattasya kÃraka÷ devadattakÃraka÷  /
devadattasya iti Óe«alak«aïa «a«ÂhÅ  /
k­dgrahaïaæ vispa«ÂÃrtham  /
prapacatitarÃm, prapacatitamÃm ity atra tarabÃdyantena samÃse k­te paÓcÃdÃm  /
tatra sati Ói«ÂatvÃd Ãma eva svaro bhavati ity eke  /
prapacatideÓyÃdyarthaæ k­dgrahaïaæ d­Óyata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.140 ||


_____START JKv_6,2.140:

prak­tyà iti vartate  /
vanaspatyÃdi«u samÃse«u ubhe pÆrvottarapade yugapat prak­tisvare bhavata÷  /
vanaspati÷  /
vanapatiÓabdÃv ÃdyudÃttau, pÃraskaraprabh­titvÃt su  /
b­haspati÷  /
b­hatÃæ pati÷  /
tadb­hato÷ karapatyoÓ coradevatayo÷ su talopaÓ ca iti su takÃralopaÓ ca  /
b­had ity etad antodÃttaæ nipÃtayanti  /
tasya kecid ÃdyudÃttatvaæ varïayanti  /
ÓacÅpati÷  /
ÓacÅÓabda÷ k­dikÃrÃdaktina÷ iti ÇÅ«antatvÃd antodÃtta÷  /
kecit tu ÓÃrÇgaravÃdisu paÂhanti te«Ãm ÃdyudÃtta÷  /
tanÆnapÃt  /
tanoterauïÃdika÷ Æpratyaya÷, tena tanÆÓabdo 'ntodÃtta÷  /
na pÃti na pÃlayati và napÃt kvibanta÷  /
nabhrÃïnapÃd (*6,3.75) ity Ãdinà ÃdyudÃtto nipÃtita÷  /
tanvà napÃt tanÆnapÃt  /
narÃÓaæsa÷  /
narà asmin ÃsÅnÃ÷ Óaæsanti, narà evaæ Óaæsanti iti và narÃÓaæsa÷  /
nÌ naye  /
abanto naraÓabda÷ ÃdyudÃtta÷  /
ÓaæsaÓabdo 'pi gha¤anta÷  /
anye«Ãm api d­Óyate (*6,3.167) iti dÅrghatvam  /
Óuna÷Óepa÷  /
Óuna itva Óepa÷ asya iti bahuvrÅhi÷  /
tatra ÓepapucchalÃÇgÆle«u Óuna÷ sa¤j¤ÃyÃm (*6,3.21) iti «a«Âhyà aluk  /
ubhÃv ÃdyudÃttau  /
Óaï¬Ãmarkau  /
Óaï¬amarkaÓabdau gha¤antatvÃd ÃdyudÃttau  /
tayor dvandve anye«Ãm api d­Óyate (*6,3.167) iti dÅrghatvam  /

[#686]

t­«ïÃvarÆtrÅ  /
t­«ïÃÓabda ÃdyudÃtta÷  /
varÆtrÅÓabdo grasitÃdisÆtre nipÃtito 'ntodÃtta÷  /
tatra dvandve dÅrghatvaæ pÆrvavat  /
bambÃviÓvavayasau  /
bambaÓabdo 'ntodÃtta÷  /
viÓvavaya÷Óabdo 'pi bahuvrÅhau viÓvaæ sa¤j¤ÃyÃm (*6,2.106) iti viÓvaÓado 'ntodÃtta÷  /
tayor dvandve dÅrghatvaæ pÆrvavat  /
marm­tyu÷  /
mar iti m­¤o vicpratyaya÷  /
m­tyuÓabdo 'ntodÃtta÷  /
dvandvÃnÃmadevatÃdvandvÃrtho 'nudÃttÃdyuttarapadÃrthaÓ ca vanaspatyÃdi«u pÃÂha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.141 ||


_____START JKv_6,2.141:

devatÃvÃcinÃæ yo dvandvas tatra yugapadubhe pÆrvottarapade prak­tisvare bhavata÷  /
indrÃsomau  /
indrÃvaruïau  /
indrÃb­haspatÅ  /
­jrendrÃgra iti indraÓabda÷ ÃdyudÃtto nipÃtita÷  /
soma iti manpratyayÃnta÷  /
varuïa unanpratyayÃnta÷, tena ÃdyudÃtta÷ b­haspatiÓabde vanaspatyÃditvÃt dvÃv udÃttau, tena indrÃb­haspatÅ ity atra traya udÃttà bhavanti  /
devatÃgrahaïaæ kim ? plak«anyagrodhau  /
dvandvagrahaïaæ kim ? agni«Âoma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.142 ||


_____START JKv_6,2.142:

uttarapade 'nudÃttÃdau p­thivÅ rudra pÆ«amanthivarjite devatÃdvandve na+ubhe yugapat prak­tisvare bhavata÷  /
indrÃgnÅ  /
indravÃyÆ  /
agnivÃyuÓabdau antodÃttau  /
uttarapadagrahaïam anudÃttÃdau ity uttarapadaviÓe«aïaæ yathà syÃt, dvandvaviÓe«aïaæ mà bhÆt iti  /
anudÃttÃdau iti vidhiprati«edhayo÷ vi«ayavibhÃgÃrtham  /
ap­thivyÃdi«u iti kim ? dyÃvÃp­thivyau  /
dyÃvÃÓabda ÃdyudÃtto nipÃtita÷  /
p­thivÅÓabdo ÇÅ«pratyayÃntatvÃd antodÃtta÷  /
rudra - somÃrudrau  /
roderïiluk ca iti rudraÓabdo rakpratyayÃnto 'ntodÃtta÷  /
pÆ«an - indrÃpÆ«aïau  /
svannuk«anpÆ«an iti pÆ«ÃntodÃtto nipÃtyate  /
manthin - ÓukrÃmanthinau mantho 'sya asti iti manthÅ  /
innatatvÃd antodÃtta÷  /
p­thivyÃdi«u tu ubhe yugapat prak­tisvare bhavata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.143 ||


_____START JKv_6,2.143:
anta÷ ity adhikÃra÷  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃmas tatra samÃsasya+uttarapadasya anta÷ udÃtta÷ bhavati ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati thÃthagha¤ktÃjabitrakÃïÃm (*6,2.144) iti  /
sunÅtha÷  /
avabh­tha÷ //


____________________________________________________________________


[#687]

##  || PS_6,2.144 ||


_____START JKv_6,2.144:

tha atha gha¤ kta ac ap itra ka ity evam antÃnÃm uttarapadÃnÃæ gatikÃrakopapadÃt pare«Ãm anta÷ udÃtto bhavati  /
sunÅtha÷  /
avabh­tha÷  /
haniku«inÅramikÃÓibhya÷ kthan iti ave bh­¤a÷ iti ca kthanpratyayÃntÃv etau  /
tatra k­duttarapadaprak­tisvaratvena ÃdyudÃttam uttarapadaæ syÃt  /
atha - Ãvasatha÷ upavasatha÷  /
upasarge vase÷ iti athanpratyaya÷ gha¤ - prabheda÷  /
këÂhabheda÷  /
rajjubheda÷  /
kta - dÆrÃdÃgata÷  /
ÃtapaÓu«ka÷  /
viÓu«ka÷  /
ac - prak«aya÷  /
prajaya÷  /
k«ayo nivÃse (*6,1.201) jaya÷ karaïam (*6,1.202) iti ca ÃdyudÃttau k«ayajayaÓabdau prayojayata÷  /
ap - pralava÷  /
prasava÷  /
itra - pralavitram  /
prasavitram  /
ka - gov­«a÷  /
kharÅv­«a÷  /
gÃæ var«ati, kharÅæ var«ati iti mÆlavibhujÃditvÃt kapratyaya÷  /
prav­«a÷  /
prah­«a÷  /
igupadha iti kapratyaya÷  /
v­«ÃdÅnÃæ ca (*6,1.203) iti v­«aÓabda÷ ÃdyudÃtta÷  /
gatikÃrakopapadÃt ity eva, sustutaæ bhavatà  /
karmapravacanÅye avyayasvara÷ eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.145 ||


_____START JKv_6,2.145:

su ity etasmÃd upamÃnÃc ca paraæ ktÃntam uttarapadam antodÃttaæ bhavati  /
suk­tam  /
subhuktam  /
supÅtam  /
upamÃnÃt - v­kÃvaluptam  /
ÓaÓaplutam  /
siæhavinarditam  /
suÓabdÃt gatir anantara÷ (*6,2.49) iti prÃpte upamÃnà dapi t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) ity ayam apavÃda÷  /
gatikÃrakopapadÃt ity eva, sustutaæ bhavatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.146 ||


_____START JKv_6,2.146:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye gatikÃrakopapadÃd ktÃntam uttarapadam antodÃttaæ bhavati ÃcitÃdÅn varjayitvà  /
sambhÆto rÃmÃyaïa÷  /
upahÆta÷ ÓÃkalya÷  /
parijagdha÷ kauï¬inya÷  /
sambhÆta÷ iti pratyarthÃt bhavate÷ karmaïi kta÷  /
gatir anantara÷ (*6,2.49) ity atra hi karmaïi ity anuvartate, tadbÃdhanÃrthaæ cedam  /
dhanu«khÃtà nadÅ  /
kuddÃlakhÃtaæ nagaram  /
hastim­dità bhÆmi÷  /
t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) iti prÃptir iha bÃdhyate  /
anÃcitÃdÅnÃm iti kim ? Ãcitam  /
apryÃcitam  /
ÃsvÃpitam  /
parig­hÅtam  /
naruktam  /
pratipannam  /
prÃÓli«Âam  /
upahatam  /
upasthitam  /
saæhità 'gavi  /
saæhitÃÓabdo yadà goranyasya sa¤j¤Ã tadà antodatto na bhavati  /
yadà tu go÷ sa¤j¤Ã tadà antodÃtta eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.147 ||


_____START JKv_6,2.147:

prav­ddhÃdÅnÃæ ca ktÃntam uttarapadam antodÃttaæ bhavati  /
prav­ddhaæ yÃnam  /
prav­ddho v­«ala÷  /
prayuktÃ÷ saktava÷ Ãkar«e avahita÷  /
avahito bhogesu  /
khaÂvÃrƬha÷  /
kaviÓasta÷  /
yÃnadÅnÃm atra gaïe pÃÂha÷ prÃyov­ttipradarÓanÃrtha÷, na vi«ayaniyamÃrtha÷  /
yÃnÃdibhyo 'nyatra api te«Ãm antodÃttatvam bhavaty eva  /
vi«ayaniyamÃrtha eva+ity eke  /
asa¤j¤Ãrtho 'yam Ãrambha÷  /
Ãk­tigaïaÓ ca prav­ddhÃdir dra«tavya÷  /
tena punarutsyÆtaæ vÃso deyam, punarni«k­to ratha÷ ity evam Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#688]

##  || PS_6,2.148 ||


_____START JKv_6,2.148:

sa¤j¤ÃyÃm iti vartate, kta÷ iti ca  /
sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ÃÓi«i gamyamÃnÃyÃæ kÃrakÃd uttarayo÷ dattaÓrutayor eva ktÃntayor anta udÃtto bhavati  /
devà enaæ deyÃsu÷ devadatta÷  /
vi«ïurenaæ ÓrÆyÃt vi«ïuÓruta÷  /
kÃrakÃt iti kim ? kÃrakÃn niyamo mà bhÆt  /
sambhÆto rÃmÃyaïa÷  /
dattaÓrutayo÷ iti kim ? devapÃlita÷  /
etasmÃn niyamÃd atra sa¤j¤ÃyÃm anÃcitÃdÅnÃm (*6,2.146) ity antodÃttatvaæ na bhavati  /
t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) ity eva atra bhavati  /
evakÃrakaraïaæ kim ? kÃrakÃvadhÃraïaæ yathà syat, dattaÓrutÃvadhÃraïaæ mà bhÆt  /
akÃrakÃd api dattaÓrutayor anta udÃtto bhavati  /
saæÓruta÷  /
viÓruta÷  /
ÃÓi«i iti kim ? anÃaÓi«i niyamo mà bhÆt  /
devai÷ khÃtà devakhÃtà  /
kÃrakÃd dattaÓrutayor ÃÓisyeva ity evam atra niyama i«yate  /
tena Ãhato nadati devadatta÷ ity atra na bhavati  /
devadatta iti kasyacicchaÇkhasya nÃma  /
tatra t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) iti pÆrvapadaprak­tisvaratvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.149 ||


_____START JKv_6,2.149:

imaæ prakÃramÃpanna itthambhÆta÷  /
itthaæbhÆtena k­tam ity etasminn arthe ya÷ samaso vartate tatra ktÃntam uttarapadam antodÃttaæ bhavati  /
suptapralapitam  /
unmattapralapitam  /
pramattagÅtam  /
vipannaÓrutam  /
k­tam iti kriyÃsÃmÃnye karotirvartate, nÃbhÆtaprÃdurbhÃva eva  /
tena pralapitÃdyapi k­taæ bhavati  /
t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) ity asya ayam apavÃda÷  /
bhÃve tu yadà pralapitÃdayas tadà thÃthÃdisvareïa+eva siddham antodÃttatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.150 ||


_____START JKv_6,2.150:

anapratyayÃntam uttarapadaæ bhÃvavacanaæ karmavacanaæ ca kÃrakÃt paramantodÃttaæ bhavati  /
odanabhojanaæ sukham  /
paya÷pÃnam sukham  /
candanapriyaÇgukÃlepanaæ sukham  /
karmavacana÷ - rÃjabhojanÃ÷ ÓÃlaya÷  /
rÃjacchÃdanÃni vasÃæsi  /
karmaïi ca yena saæsparÓÃt kartu÷ ÓarÅrasukham (*3,3.116) ity ayaæ yoga÷ ubhayathà varïyate  /
karmaïyupapade bhÃve lyu¬ bhavati, karmaïyabhidheye lyu¬ bhavati iti  /
tatra pÆrvasmin sÆtrÃrthe bhÃvavacanodÃharaïÃni, uttaratra karmavacanodÃharaïÃni  /
ana÷ iti kiæ ? hastahÃryamudaÓvit  /
bhÃvakarmavacana÷ iti kim ? dantadhÃvanam  /
karaïe lyu  /
kÃrakÃt ity eva  /
nidarÓanam  /
avalekhanam  /
sarvesu pratyudÃharaïe«u prak­tisvaro bhavati //


____________________________________________________________________


[#689]

##  || PS_6,2.151 ||


_____START JKv_6,2.151:

mannantaæ ktinnantaæ vyÃkhyÃna Óayana sthÃna ity etÃni yÃjakÃdaya÷ krÅtaÓabdaÓ ca+uttarapadam anatodÃttaæ bhavati  /
man - rathavartma  /
ÓakaÂavartma  /
ktin - pÃïinik­ti÷  /
ÃpiÓalik­ti÷  /
vyÃkhyÃna - ­gayanavyÃkhyÃnam  /
chandovyÃkhyÃnam  /
Óayana - rÃjaÓayanam  /
brÃhmaïaÓayanam  /
Ãsana - rÃjÃsanam  /
brÃhmaïÃsanam  /
sthÃna - gosthÃnam  /
aÓvasthÃnam  /
yÃjakÃdi÷ - brÃhmaïayÃjaka÷  /
k«atriyayÃjaka÷  /
brÃhmaïapÆjaka÷  /
k«atriyapÆjaka÷  /
yÃjakÃdayo ye yÃjakadibhiÓ ca (*2,2.9) iti «a«ÂhÅsamÃsÃrthÃ÷ paÂhyante ta eva+iha g­hyante  /
krÅta - gotrÅta÷  /
aÓvakrÅta÷  /
k­tsvarÃpavÃdo 'yaæ yoga÷  /
krÅtaÓabde tu t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) ity asya apavÃda÷  /
vyÃkhyÃnaÓayanÃsanasthÃnÃnÃm abhÃvakarmÃrthaæ grahaïam  /
kÃrakÃt ity eva, prak­ti÷  /
prah­ti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.152 ||


_____START JKv_6,2.152:

saptamyantÃt paraæ puïyam ity etad uttarapadam antodÃttaæ bhavati  /
adhyayane puïyam adhyayanapuïya  /
vede puïya vedapuïyam  /
saptamÅ iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷  /
tatpuru«e tulyÃrtha iti pÆrvapadak­tisvaratvaæ prÃptam ity antodÃttatvaæ vidhÅyate  /
uïÃdÅnÃæ tu vyutpattipak«e k­tsvareïa ÃdyudÃtta÷ puïyaÓabda÷ syÃt iti  /
saptamyÃ÷ iti kim ? vedena puïyam vedapunyam //


____________________________________________________________________


#<ÆnÃrtha-kalahaæ t­tÅÃyÃ÷>#  || PS_6,2.153 ||


_____START JKv_6,2.153:

ÆnÃrthÃny uttarapadÃni kalahaÓabdaÓ ca t­tÅyÃntÃt parÃïyanatodÃttÃni bhavanti  /
mëonam  /
kÃr«Ãpaïonam  /
mëavikalam  /
kÃr«Ãpaïavikalam  /
kalaha - asikalaha÷  /
vÃkkalaha÷  /
t­tÅyÃpÆrvapadaprak­tisvarÃpavado yoga÷  /
atra kecid arthe iti svarÆpagrahaïam icchanti  /
dhÃnyena artho dhÃnyÃrtha÷  /
ÆnaÓabdena+eva tvarthanirdeÓarthena tadarthÃnÃæ grahaïam iti pratipadoktatvÃd eva t­tÅyÃsamÃsaparigrahe siddhe t­tÅyÃgrahaïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.154 ||


_____START JKv_6,2.154:

t­tÅyà iti vartate  /
miÓra ity etad uttarapadam anupasargaæ t­tÅyÃntÃt param antodÃttaæ bhavati asandhau gamyamÃne  /
gu¬amiÓrÃ÷  /
tilamiÓrÃ÷  /
sarpirmiÓrÃ÷  /
miÓram iti kim ? gu¬adhÃnÃ÷  /
anupasargam iti kim ? gu¬asaæmiÓrÃ÷  /
iha anupasargagrahaïaæ j¤Ãpakam anyatra miÓragahaïe sopasargagrahaïasya  /
tena miÓraÓlak«ïai÷ iti sopasargeïa api miÓraÓabdena t­tÅyÃsamÃso bhavati  /
asandhau iti kim ? brÃhmaïamiÓro rÃjà  /
brÃhmaïai÷ saha saæhita÷ aikÃrthyÃm Ãpanna÷  /
sandhi÷ iti hi païabandhena aikÃrthyam ucyate  /
kecit punar Ãhu÷ g­hyamÃïaviÓe«Ã pratyÃsatti÷ sandhi÷ iti  /
atra rÃj¤o brÃhmaïai÷ saha deÓapratyÃsattÃv api satyÃæ mÆrtivibhÃgo g­hyate iti brÃhmaïamiÓro rajà iti pratyudÃhriyate  /

[#690]

udÃharaïe«v avibhÃgÃpattir eva gu¬amiÓrÃ÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.155 ||


_____START JKv_6,2.155:

sampÃdi arha hita alam ity evam arthà ye taddhitÃ÷ tadantÃni uttarapadÃni na¤o guïaprati«edhe vartamÃnÃt parÃïi antodÃttÃni bhavanti  /
sampÃdi-karïave«ÂakÃbhyÃæ sampÃdi mukhaæ kÃrïave«Âakikam, na kÃrïave«Âakikam akÃrïave«Âakikam  /
arhaæ - chedamarhati chaidika÷, na chaidika÷ acchaidika÷  /
hita - vatsebhyo hita÷ vatsÅya÷, na varsÅya÷ avarsÅya÷  /
alamartha - santÃpÃya prabhavati sÃntÃpika÷, na sÃntÃpika÷ asÃntÃpika÷  /
na¤a÷ iti kim ? gardabharatham arhati, gÃrdabharathika÷  /
vigÃrdabharathika÷  /
guïaprati«edhe iti kim ? gÃrdabharathikÃdanya÷ agÃrdabharathika÷  /
guïa iti taddhitÃrthaprav­ttinimittaæ sampÃditvÃdy ucyate  /
tatprati«edho yatra+ucyate samÃse tatra ayaæ vidhi÷ karnave«ÂakÃbhyÃæ  /
sampÃdi mukham iti  /
sampÃdyarhahitÃlamarthÃ÷ iti kim ? pÃïinÅyam adhÅte pÃïinÅya÷, na pÃïinÅya÷ apÃïinÅya÷  /
taddhitÃ÷ iti kim ? anyÃæ vo¬humarhati kanyÃvo¬hÃ, na vo¬hà avo¬hà  /
arhe k­tyat­caÓ ca (*3,3.169) iti t­c //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.156 ||


_____START JKv_6,2.156:

ya yat ity etau yau taddhitÃv atadarthe vartate tadantasya+uttarapadasya na¤o guïaprati«edhavi«ayÃdanta udÃtto bhavati  /
pÃÓÃnÃæ samÆha÷ pÃÓyÃ, na pÃÓyà apÃÓyà  /
at­ïyà  /
yat - dante«u bhavaæ dantyam, na dantyam adantyam  /
akarïyam  /
atadarthe iti kim ? pÃdÃrthamudakaæ pÃdyam, na pÃdyam apÃdyam  /
taddhità ity eva, adeyam  /
guïaprati«edhe ity eva, dantyÃdanyad adantyam  /
niranubandhakaikÃnubandhakayor yayator grahaïÃd iha na bhavati, vÃmadevì¬ya¬¬yau (*4,2.5) vÃmadevyam, na vÃmadevyam avÃmadevyam iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.157 ||


_____START JKv_6,2.157:

ac ka ity evam antam aÓaktau gamyamÃnÃyÃm uttarapadaæ na¤a÷ paramantodattaæ bhavati  /
apaca÷ ya÷ paktuæ na Óaknoti  /
ajaya÷  /
ka÷ khalv api - avik«ipa÷  /
avilikha÷  /
aÓaktau iti kim ? apaco dÅk«ita÷  /
apaca÷ parivrÃjaka÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃkroÓe ca>#  || PS_6,2.158 ||


_____START JKv_6,2.158:

ÃkroÓe ca gamyamÃne na¤a÷ uttaramackÃntam antodÃttaæ bhavati  /
apaco 'yaæ jÃlnama÷ apaÂho 'yaæ jÃlma÷  /
paktuæ paÂhituæ Óakto 'py evam ÃkruÓyate  /
avik«ipa÷  /
avilikha÷ //


____________________________________________________________________


[#691]

##  || PS_6,2.159 ||


_____START JKv_6,2.159:

akroÓe gamyamÃne na¤a÷ param uttarapadaæ sa¤j¤ÃyÃæ vartamÃnam antodÃttaæ bhavati  /
adevadatta÷  /
ayaj¤adatta÷  /
avi«ïumitra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.160 ||


_____START JKv_6,2.160:

k­tya uka i«ïuc ity evam antÃÓ cÃrvÃdayaÓ ca na¤a÷ uttare 'ntodÃttÃ÷ bhavanti  /
k­tya - akartavyam  /
aka-raïÅyam  /
uka - anÃgÃmukam  /
anapalëukam  /
i«ïuc - analaÇkari«ïu÷  /
anirÃkari«ïu÷  /
i«ïuj - grahaïe kartari bhuva÷ khi«ïuc (*3,2.57) ity asya dvyanubandhakasya api grahaïam ikÃrÃder vidhÃnasÃmarthyÃd bhavati  /
anìhyambhavi«ïu÷  /
asubhagambhavi«ïu÷  /
cÃrvÃdaya÷ - acÃru÷  /
asÃdhu÷  /
ayaudhika÷  /
avadÃnya÷  /
cÃru  /
sÃdhu  /
yaudhika  /
anaÇgamejaya  /
atra dvitÅye na¤samÃse 'ntodÃttatvam  /
ananaÇgamejaya÷  /
vadÃnya  /
akasmÃt  /
atra api dvitÅye na¤samÃse 'ntodÃttatvam  /
anakasmÃt  /
avartamÃnavardhamÃnatvaramÃïadhriyamÃïa. rocamÃnaÓobhamÃnÃ÷ sa¤j¤ÃyÃm  /
ete vartamÃnÃdaya÷ sa¤j¤ÃyÃæ dra«davyÃ÷  /
vikÃrasad­Óe vyastasamaste  /
avikÃra÷  /
asad­Óa÷  /
avikÃrasad­Óa÷  /
g­hapati  /
g­hapatika  /
rÃjÃhnoÓ chandasi  /
arÃjà  /
anaha÷  /
bhëÃyÃæ na¤svara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.161 ||


_____START JKv_6,2.161:

t­nnanta anna tÅk«ïa Óuci ity ete«u na¤a uttare«u vibhëà anta÷ udÃtto bhavati  /
t­n - akartÃ, akartà  /
anna - anannam, anannam  /
tÅk«ïa - atÅk«ïam, atÅk«ïam  /
Óuci - aÓuci÷, aÓuci÷  /
pak«e 'vyayasvara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.162 ||


_____START JKv_6,2.162:

bahuvrÅhau samÃse idam etad tad ity etebhya÷ uttarasya prathamaÓabdasya pÆraïapratyayÃntasya ca kriyÃgaïane vartamÃnasya anata÷ udÃtta÷ bhavati  /
idaæ prathamaæ gamanaæ bhojanaæ và yasya sa idaæprathama÷  /
idaædvitÅya÷  /
idaæt­tÅya÷  /
etatprathama÷  /
etaddvitÅya÷  /
etatt­tÅya÷  /
tatprathama÷  /
taddvitÅya÷  /
tatt­tÅya÷  /
bahuvrÅhau iti kim  /
anena prathama÷ idaæprathama÷  /
t­tÅyà iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷  /
idametattadbhya÷ iti kim ? yatprathama÷  /
prathamapÆraïayo÷ iti kim ? tÃni bahÆnyasya tadbahu÷  /
kriyÃgaïane iti kim ? ayaæ prathama e«Ãæ te idaæprathamÃ÷  /
dravyagaïanam etat  /
gaïane iti kim ? ayaæ prathama e«Ãm te idaæprathamÃ÷  /
idampradhÃnà ity artha÷  /
uttarapadasya kÃryitvÃt kapi pÆrvam antodÃttaæ bhavati  /
idamprathamakÃ÷  /
bahuvrÅhau ity etat vanaæ samÃse (*6,2.178) iti prÃgetasmÃd adhik­tam veditavyam //


____________________________________________________________________


[#692]

##  || PS_6,2.163 ||


_____START JKv_6,2.163:
saÇkhyÃyÃ÷ para÷ stanaÓabdo bahuvrÅhau samÃse 'ntodÃtto bhavati  /
dvistanà /
tristanà /
catu÷stanà  /
saÇkhyÃyÃ÷ iti kim ? darÓanÅyastanà  /
stana÷ iti kim ? dviÓirÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.164 ||


_____START JKv_6,2.164:

chandasi vi«aye bahuvrÅhau samÃse saÇkhyÃyÃ÷ para÷ stanaÓabdo vibhÃsà 'ntodÃtto bhavati  /
dvistanÃæ karoti dyÃvÃp­thivyordohÃya catu÷stanÃæ karoti paÓÆnÃæ dohÃyëÂastanÃæ karoti chandasÃæ dohÃya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.165 ||


_____START JKv_6,2.165:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye bahuvrÅhau samÃse mitra ajina ityetayo÷ uttarapadayo÷ anta÷ udÃtto bhavati  /
devamitra÷  /
brahmamitra÷  /
v­kÃjina÷  /
kÆlÃjina÷  /
k­«ïÃjina÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? priyamitra÷  /
mahÃjina÷  /
­«iprati«edho mitre  /
viÓvÃmitra ­«i÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.166 ||


_____START JKv_6,2.166:

vyavÃyÅ vyavadhÃtÃ, tadvÃcina÷ pramanataraæ bahuvrÅhau samÃse antodÃttaæ bhavati  /
vastrÃntara÷  /
paÂÃntara÷  /
kambalÃntara÷  /
vastramantaraæ vyavadhÃyakaæ yasya sa vastrÃntara÷  /
vastravyavadhÃyaka÷ ityartha÷  /
vyavÃyina÷ iti kim ? ÃtmÃntara÷  /
Ãtmà svabhÃvo 'ntaro 'nyo yasya asau ÃtmÃntara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.167 ||


_____START JKv_6,2.167:

mukham uttarapadaæ svÃÇgavÃci bahuvrÅhau samÃse 'ntodÃttaæ bhavati  /
gauramukha÷  /
bhadramukha÷  /
svìgam iti kim ? dÅrghamukhà ÓÃlà  /
svÃÇgamadravÃdilak«aïam iha g­hyate //


____________________________________________________________________


[#693]
##  || PS_6,2.168 ||


_____START JKv_6,2.168:

avyaya dikÓabda go mahat sthÆla mu«Âi p­thu vatsa ity etebhya÷ paraæ mukhaæ svÃÇgavÃci bahuvrÅhau samÃse na antodÃttaæ bhavati  /
avyaya - uccairmukha÷  /
nÅcairmukha÷  /
dikÓabda - prÃÇmukha÷  /
pratyaÇmukha÷  /
go - gomukha÷  /
mahat - mahÃmukha÷  /
sthÆla - sthÆlamukha÷  /
mu«Âi - mu«Âimukha÷  /
p­thu - p­thumukha÷  /
vatsa - vatsamukha÷  /
pÆrvapadaprak­tisvaro yathÃyogam e«u bhavati  /
gomu«ÂivatsapÆrvasya+upamÃnalak«aïo vikalpa÷ pÆrvaviprati«edhena bÃdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.169 ||


_____START JKv_6,2.169:

ni«ÂhÃntÃt upamÃnavÃcinaÓ ca mukhaæ svÃÇgam uttarapadam anyatarasyÃm bahuvrÅhau samÃse 'ntodÃttaæ bhavati  /
prak«Ãlitamukha÷, prak«Ãlitamukha÷, prak«Ãlitamukha÷  /
yadÃ+etad uttarapadÃntodÃttatvaæ na bhavati tadà ni«ÂhopasargapÆrvam anyatarasyÃm (*6,2.110) iti pak«e pÆrvapadÃntodÃttatvaæ, tadabhÃvapak«e 'pi pÆrvapadaprak­tisvaratvena gatisvara÷ iti trÅïyudÃharaïÃni bhavanti  /
upamÃnÃt - siæhamukha÷, siæhamukha÷  /
vyÃghramukha÷, vyÃghramukha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.170 ||


_____START JKv_6,2.170:

jÃtivÃcina÷ ÃcchÃdanavarjitÃt kÃlavÃcina÷ sukhÃdibhyaÓ ca paraæ ktÃntaæ k­tamitapratipannÃn varjayitvà bahuvrÅhau samÃse 'ntodÃttaæ bhavati  /
sÃraÇgajagdha÷  /
palÃï¬ubhak«ita÷  /
surÃpÅta÷  /
kÃla - mÃsajÃta÷  /
saævatsarajÃta÷  /
dvyahajÃta÷  /
tryahajÃta÷  /
sukhÃdibhya÷ - sukhajÃta÷  /
du÷khajÃta÷  /
t­prajÃta÷  /
jÃtyÃdibhya÷ iti kim ? putrajÃta÷  /
ÃhitÃgnyÃditvÃt paranipÃta÷  /
anÃcchÃdanÃt iti kim ? vastracchanna÷  /
vasanacchanna÷  /
ak­tamitapratipannÃ÷ iti kim ? kuï¬ak­ta÷  /
kuï¬amita÷  /
kuï¬apratipanna÷  /
etesu bahuvrÅhi«u ni«ÂhÃntasya pÆrvanipÃto na bhavaty eva asmÃd eva j¤ÃpakÃt  /
pratyudÃharaïe«u pÆrvapadaprak­tisvaro yojayitavya÷  /
sukhÃdayast­tÅye 'dhyÃye paÂhyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.171 ||


_____START JKv_6,2.171:

jÃtaÓabde uttarapade và anta udÃtto bhavati bahuvrÅhau samÃse jÃtikÃlasukhÃdibhya÷  /
dantajÃta÷, dantajÃta÷  /
stanajÃta÷, stanajÃta÷  /
kÃlÃt - mÃsajÃta÷, mÃsajÃta÷  /
saævatsarajÃta÷, saævatsarajÃta÷  /
sukhÃdibhya÷ - sukhajÃta÷, sukhajÃta÷  /
du÷khajÃta÷, du÷khajÃta÷ //


____________________________________________________________________


[#694]

##  || PS_6,2.172 ||


_____START JKv_6,2.172:

na¤subhyÃæ param uttarapadaæ bahuvrÅhau samÃse 'ntodÃttaæ bhavati  /
ayavo deÓa÷  /
avrÅhi÷  /
amëa÷  /
suyava÷  /
suvrÅhi÷  /
sumëa÷  /
samÃsasya+etad antodÃttatvam i«yate  /
samÃsÃntÃÓ ca avayavà bhavanti iti an­ca÷, bahv­ca÷ ity atra k­te samÃsÃnte 'ntodÃttatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.173 ||


_____START JKv_6,2.173:

na¤subhyà kapi parata÷ pÆrvam antodÃttaæ bhavati  /
akumÃrÅko deÓa÷  /
av­«alÅka÷  /
abrahmabandhÆka÷  /
sukumÃrÅka÷  /
suv­«alÅka÷  /
subrahmabandhÆka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.174 ||


_____START JKv_6,2.174:

hrasvo 'nto yasya tad idaæ hrasvÃntam uttarapadaæ samÃso vÃ, tatra antyÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati kapi parato na¤suhyÃæ paraæ bahuvrÅhau samÃse  /
ayavako deÓa÷  /
avrÅhika÷  /
amëaka÷  /
suyavaka÷  /
suvrÅhika÷ sumëaka÷  /
pÆrvam iti vartamane puna÷ pÆrvagrahaïaæ prav­ttibhedena niyamapratipattyartham, hrasvÃnte 'ntyÃt pÆrvam udÃttaæ bhavati, na kapi pÆrvam iti  /
tena aj¤aka÷, suj¤aka÷ ity atra kabantasya+eva antodÃttatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.175 ||


_____START JKv_6,2.175:

utarapadÃrthabahutve yo bahuÓabdo vartate tasmÃt na¤a iva svaro bhavati  /
na¤subhyÃm (*6,2.172) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahuyavo deÓa÷ bahuvrÅhi÷  /
bahutila÷  /
kapi pÆrvam (*6,2.173) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahukumÃrÅko deÓa÷  /
bahuv­«alÅka÷  /
bahubrahmabandhÆka÷  /
hrasvÃnte 'nto 'ntyÃt pÆrvam (*6,2.174) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahuyavako deÓa÷  /
bahuvrÅhika÷  /
bahumëaka÷  /
na¤o jaramaramitram­tÃ÷ (*6,2.116) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahujara÷  /
bahumara÷  /
bahumitra÷  /
bahum­ta÷  /
uttarapadabhÆmni iti kim ? bahu«u mana÷ asya bahumanÃ÷ ayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.176 ||


_____START JKv_6,2.176:

buïÃdayo 'vayavavÃcino bahor uttare bahuvrÅhau nÃntodÃttÃ÷ bhavanti bahuguïà rajju÷  /
bahvak«araæ padam  /
bahucchando mÃnam  /
bahusÆkta÷  /
bahvadhyÃya÷  /
guïÃdir Ãk­tigaïo dra«Âavya÷  /
avayavÃ÷ iti kim ? bahuguïo brÃhmaïa÷  /
adhyayanaÓrutasadÃcÃradayo 'tra guïÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#695]

##  || PS_6,2.177 ||


_____START JKv_6,2.177:

upasargÃt svÃÇgaæ dhruvaæ parÓuvarjitam antodÃttaæ bhavati bahuvrÅhau samÃse  /
prap­«Âha÷  /
prodara÷  /
pralalÃÂa÷  /
dhruvam ity ekarÆpam ucyate, dhruvam asya ÓÅtam iti yathà  /
satataæ yasya pragataæ p­«Âhaæ bahvati sa prap­«Âha÷  /
upasargÃt iti kim ? darÓanÅyalalÃÂa÷  /
svÃÇgam iti kim ? praÓÃkho v­k«a÷  /
dhruvam iti kim ? udbÃhu÷ kroÓati  /
aparÓu iti kim ? utparÓu÷  /
viparÓu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.178 ||


_____START JKv_6,2.178:

samÃsamÃtre vanam ity etad uttarapadam upasargÃt paramantodÃttaæ bhavati  /
pravaïe ya«Âavyam  /
nirvaïe praïidhÅyate  /
praniranta÷ iti ïatvam  /
samÃsagrahaïaæ samÃsamÃtraparigrahÃrtham, bahuvrÅhÃv eva hi syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.179 ||

_____START JKv_6,2.179:

anta÷ÓabdÃd uttaraæ vanam antodÃttaæ bhavati  /
antarvaïo deÓa÷  /
anupasargÃrtha Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.180 ||


_____START JKv_6,2.180:

anta÷ÓabdaÓ ca uttarapadam upasargÃd antodÃttaæ bhavati  /
prÃnta÷  /
paryanta÷  /
bahuvrÅhir ayam prÃdisamÃso và //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.181 ||


_____START JKv_6,2.181:

ni vi ity etÃbhyÃm uttaro 'nta÷Óabdo na anatodÃtto bhavati  /
nyanta÷  /
vyanta÷  /
pÆrvapadaprak­tisvaratve k­te yaïÃdeÓa÷  /
tatra udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) iti svarito bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.182 ||


_____START JKv_6,2.182:

parer uttaram abhitobhavivacanaæ maï¬alaæ ca antodÃttaæ bhavati  /
parikÆlam  /
paritÅram  /
parimaï¬alam  /
bahuvrÅhir ayaæ prÃdisamÃso 'vyayÅbhÃvo và  /
avyayÅbhÃvapak«e 'pi hi pari-praty-upa-apà varjyamÃna-ahorÃtra-avayave«u (*6,2.33) iti pÆrvapadaprak­tisvaratvaæ prÃptam anena bÃdhyate  /
abhita÷ ity ubhayata÷  /
abhito bhÃvo 'sya asti iti tadabhitobhÃvi  /
yac ca+evaæ svabhÃvaæ kÆlÃdi tad abhitobhÃvigrahaïena g­hyate //


____________________________________________________________________


[#696]

##  || PS_6,2.183 ||


_____START JKv_6,2.183:

prÃduttarapadam asvÃÇgavÃci sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye 'ntodÃttaæ bhavati  /
prako«Âham  /
prag­ham  /
pradvÃram  /
asvaÇgam iti kim ? prahastam  /
prapadam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? prapÅÂham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.184 ||


_____START JKv_6,2.184:

nirudakÃdÅni ca ÓabdarÆpÃïy antodÃttÃni bhavanti  /
nirudakam  /
nirulapam  /
nirupalam ity anye paÂhanti  /
nirmaÓakam  /
nirmak«ikam  /
e«Ãæ prÃdisamÃso bahuvrÅhir và  /
avyayÅbhÃve tu samÃsÃntodÃttatvena+eva siddham  /
ni«kÃlaka÷  /
ni«krÃnta÷ kÃlakÃt iti kanpratyayÃntena kÃlaÓabdena prÃdisamÃsa÷  /
ni«kÃlika÷ ity anye pathanti  /
ni«pe«a÷  /
dustarÅpa÷  /
avitÌstÌtantribhya Å÷, tarÅ÷  /
tÃæ pÃti iti tarÅpa÷  /
kutsita÷ tarÅpa÷ dustarÅpa÷  /
nistarÅpa÷ iti kecit paÂhanti  /
apare nistarÅka÷ iti  /
te tarÅÓabdÃnte bahuvrÅhau kapaæ kurvanti  /
nirajinam  /
udajinam  /
upÃjinam  /
parerhastapÃdakeÓakar«Ã÷  /
parihasta÷  /
paripÃda÷  /
parikeÓa÷  /
parikar«a÷  /
nirudakÃdir Ãk­tigaïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.185 ||


_____START JKv_6,2.185:

abher uttaraæ mukham antodÃttaæ bhavati  /
abhimukha÷  /
bahuvrÅhir ayam prÃdisamÃso và  /
avyayÅbhÃve tu samÃsÃntodÃttatvena+eva siddham  /
upasargÃt svÃÇgam (*6,2.177) iti siddhe vacanam abahuvrÅhyartham adhruvÃrtham asvÃÇgÃrthaæ ca  /
abhimukhà ÓÃlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.186 ||


_____START JKv_6,2.186:

apÃc ca+uttaraæ mukham antodÃttaæ bhavati  /
apamukha÷  /
apamukham  /
avyayÅbhÃvo 'py atra prayojayati  /
tatra api hi pari-praty-upa-apà varjyamÃna. ahorÃtra-avyave«u (*6,2.33) ity uktam  /
yogavibhÃga÷ uttarÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.187 ||


_____START JKv_6,2.187:

sphiga pÆta vÅïà a¤jas adhvan kuk«i ity etÃny uttarapadÃni sÅranÃmÃni ca nÃmaÓabdaÓ ca apÃd uttarÃïy antodÃttani bhavanti  /
apasphigam  /
apapÆtam  /
apavÅïam  /
apa¤ja÷  /
apÃdhvà  /
upasargÃdadhvana÷ (*5,4.85) iti yadà samÃsÃnto na asti tadà anena antodÃttatvaæ bhavati  /

[#697]

tasmin hi saty acpratyayasya cittvÃd eva siddham  /
anityaÓ ca samÃsÃnta÷ ity etad eva j¤Ãpakam  /
apakuk«i÷  /
apasÅra÷  /
apahalam  /
apalÃÇgalam  /
apanÃma  /
sarvatra prÃdisamÃso, bahuvrÅhi÷, avyayÅbhÃvo và  /
sphigapÆtakuk«ÅïÃæ grahaïam abahuvrÅhyartham adhruvÃrtham asvÃÇgÃrthaæ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.188 ||


_____START JKv_6,2.188:

adher uttaram uparisthavÃci antodÃttaæ bhavati  /
adhidanta÷  /
adhikarïa÷  /
adhikeÓa÷  /
adhyÃrƬho danta÷ iti prÃdisamÃsa÷  /
adhyÃrƬho và danta÷ iti samÃnÃdhikaraïa uttarapadalopÅ samassa÷  /
dantasya+upari yo 'nyo÷ danto jÃyate sa ucyate adhidanta÷ iti  /
uparistham iti kim ? adhikaraïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.189 ||


_____START JKv_6,2.189:

anor uttaram apradhÃnavÃci kanÅya÷ ca antodÃttaæ bhavati  /
anugato jye«Âham anujye«Âha÷  /
anumadhyama÷  /
pÆrvapadapradhÃna÷ prÃdisamÃso 'yam  /
anugata÷ kanÅyÃn anukanÅyÃn  /
uttarapadÃrthapradhÃno 'yam  /
pradhÃnÃrthaæ ca kanÅyograhaïam  /
apradhÃnakanÅyasÅ iti kim ? anugato jye«Âha÷ anujye«Âha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.190 ||


_____START JKv_6,2.190:

puru«aÓabdo 'nvÃdi«ÂavÃcÅ ca anor uttaro 'ntodÃtto bhavati  /
anvÃdi«Âa÷ puru«a÷ anupuru«a÷  /
anvÃdi«Âa anvÃcita÷ kathitÃnukathito và  /
anvÃdi«Âa÷ iti kim ? anugata÷ puru«a÷ anupuru«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.191 ||


_____START JKv_6,2.191:

ate÷ paramak­dantaæ padaÓabdaÓ ca antodÃtto bhavati  /
atyaÇkuÓo nÃga÷  /
atikaÓo 'Óva÷  /
apadaÓabda÷ khalv api - atipadà ÓakvarÅ  /
ak­tpade iti kim ? atikÃraka÷  /
ater dhÃtulopa iti vaktavyam  /
iha mÃbhÆt, Óobhano gÃrgya÷ atigÃrgya÷  /
iha ca yathà syÃt, atikrÃnta÷ kÃrakÃt atikÃraka÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.192 ||


_____START JKv_6,2.192:

ne÷ paramuttarapadam antodÃttaæ bhavati anidhÃne  /
nidhÃnam aprakÃÓatà  /
animÆlam nyak«am  /
nit­ïam  /
bahuvrÅhir ayaæ prÃdisamÃso và  /
avyayÅbhÃve tu samÃsÃntodÃttatvena+eva siddham  /
anidhÃne iti kim ? nivÃgv­«ala÷  /
nidaï¬a÷  /
nihitavÃk, nihitadaï¬a÷ ity artha÷  /
niÓabdo 'tra nidhÃnÃrthaæ bravÅti  /
pradayo hi v­ttivi«aye sasÃdhanÃæ kriyÃmÃhu÷ //


____________________________________________________________________


[#698]

##  || PS_6,2.193 ||


_____START JKv_6,2.193:

prater aæÓvÃdayas tatpuru«e samÃse 'ntodÃttÃ÷ bhavanti  /
pratigata÷ aæÓu÷ pratyaæÓu÷  /
pratijana÷  /
pratirÃjà  /
rÃjaÓabda÷ samÃsÃntasya anityatvÃd yadà Âaj na asti tadà prayojayati  /
tasmin hi sati cittvÃd eva antodÃttatvaæ siddham  /
tatpuru«e iti kim ? pratigatÃ÷ aæÓava÷ asya pratyaæÓu÷ ayam u«Âra÷  /
aæÓu  /
jana  /
rÃjan  /
u«Âra  /
kheÂaka  /
ajira  /
Ãrdrà  /
Óravaïa  /
k­ttikà  /
ardha  /
pura //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.194 ||


_____START JKv_6,2.194:

upÃd uttaraæ dvyac ajinaæ ca antodÃttaæ bhavati tatpuru«e samÃse gaurÃdÅn varjayitvà  /
upagato devam upadeva÷  /
upasoma÷  /
upendra÷  /
upaho¬a÷  /
ajina - upÃjinam  /
agaurÃdaya÷ iti kim  /
upagaura÷  /
upatai«a÷  /
tatpuru«e ity eva, upagata÷ somo 'sya upasoma÷  /
gaura  /
tai«a  /
nai«a  /
taiÂa  /
laÂa  /
loÂa  /
jihvà /
k­«ïà  /
kanyà /
gu¬a  /
kalya  /
pÃda  /
gaurÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.195 ||


_____START JKv_6,2.195:

suÓabdÃt paramuttarapadaæ tatpuru«e samÃse 'ntodÃttaæ bhavati avak«epaïe gamyamÃne  /
avak«epaïaæ nindà  /
iha khalu idÃnÅæ susthaï¬ile susphigÃbhyÃæ supratyavasita÷  /
suÓabdo 'tra pÆjÃyÃm eva  /
vÃkyÃrthas tu avak«epaïamasÆyayÃ, tathà abhidhÃnÃt  /
so÷ iti kim ? kubrÃhmaïa÷  /
avak«epaïe iti kim ? Óobhane«u t­ïe«u sut­ïe«u //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.196 ||


_____START JKv_6,2.196:

utpucchaÓabde tatpuru«e vibhëà anta udÃtto bhavati  /
utkrÃnta÷ pucchÃt utpuccha÷, utpuccha÷  /
yadà tu pucchamudasyati utpucchayati, utpuccayater ac utpuccha÷, tadà thÃthÃdisÆtreïa nityam antodÃttatve prÃpte vikalpo 'yam iti seyam ubhayatra vibhëa bhavati  /
tatpuru«e ity eva udastaæ puccham asya utpuccha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.197 ||


_____START JKv_6,2.197:

dvi tri ity etÃbhyÃm uttaresu pÃd dat mÆrdhan ity ete«u uttarapade«u yo bahuvrÅhi÷, tatra vibhëà anta÷ udÃtto bhavati  /
dvau pÃdo asya dvipÃt, dvipÃt  /
tripÃt, tripÃt  /
dvidan, dvidan  /
tridan, tridan  /
dvimÆrdhÃ, dvimÆrdhà  /
trimÆrdhÃ, trimÆrdhà  /
pÃd iti k­tÃkaralopa÷ pÃdaÓabdo g­hyate  /
dat iti k­tadadÃdeÓo dantaÓabda÷  /
mÆrdhan iti tvak­tasamÃsanto nÃnta eva mÆrdhanÓabda÷  /
tasya etat prayojanam asatyapi samÃsÃnte 'ntodÃttatvaæ yathà syÃt  /
etad eva j¤Ãpakam, anitya÷ samÃsÃnto bhavati iti  /
yadà 'pi samÃsÃnta÷ kriyate tadà api bahuvrÅhe÷ kÃryitvÃt tadekadeÓatvÃc ca samÃsÃntasya antodÃttatvaæ pak«e bhavaty eva  /
dvimÆrdha÷  /
trimÆrdha÷  /
dvitribhyÃm iti kim ? kalyÃïamÆrdhà  /
pÃdÃdi«u iti kim ? dvihastam  /
bahuvrÅhau iti kim ? dvayor mÆrdhà dvimÆrdhà //

____________________________________________________________________


[#699]

##  || PS_6,2.198 ||


_____START JKv_6,2.198:

saktham iti k­tasamÃsÃnta÷ sakthiÓabdo 'tra g­hyate  /

[#698]

sa÷ akrÃntÃt paro vibhëà antodÃtto bhavati  /
gaurasaktha÷, gaurasaktha÷  /
Ólak«ïasaktha÷, Ólak«ïasaktha÷  /
akrÃntÃt iti kim ? cakrasktha÷  /
«acaÓcitvÃn nityam antodÃttatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#699]

##  || PS_6,2.199 ||


_____START JKv_6,2.199:

chandasi visaye parÃdi÷ udÃtto bhavati bahulam  /
paraÓabdena atra sakthaÓabda eva g­hyate  /
a¤jisaktham Ãlabheta  /
tvëÂrau lomaÓasakthau  /
­jubÃhu÷  /
vÃkpati÷  /
citpati÷ //
parÃdiÓ ca prÃntaÓ ca pÆrvÃntaÓ ca api d­Óyate  /
pÆrvÃdayaÓ ca d­Óyante vyatyayo bahulaæ sm­ta÷ //
parÃdirudÃh­ta÷  /
parÃntaÓ ca -- antodÃttaprakaraïe tricakrÃdÅnÃæ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
tribandhureïa triv­tà rathena tricakreïa  /
pÆrvÃnta÷ -- pÆrvapadÃntodÃttaprakaraïe marudv­ddhÃdÅnÃæ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
marudv­ddha÷  /
pÆrvÃdi÷ -- pÆrvapadÃdyudÃttaprakaraïe divodÃsÃdÅnÃæ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
divodÃsÃya samagÃya te ity evam Ãdi sarvaæ saÇg­hÅtaæ bhavati //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau «a«ÂhÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

[#700]

«a«ÂhÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.1 ||


_____START JKv_6,3.1:

aluk iti ca, uttarapade iti ca etad adhik­tam veditavyam  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃmo 'luk uttarapade ity evaæ tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


vak«yati -

##  || PS_6,3.2 ||

_____START JKv_6,3.2:

stokÃnmukta÷  /
alpÃnmukta÷  /
uttarapade iti kim ? ni«krÃnta÷ stokÃt nistoka÷  /
anyÃrtham idam uttarapadagrahaïam iha apy aluko niv­tiæ karoti ity evam arthaæ lak«aïapratipadoktaparibhëà na aÓrayitavyà  /
alugadhikÃra÷ prÃgÃnaÇa÷  /
uttarapadÃdhikÃra÷ prÃgaÇgÃdhikÃrÃt //
pa¤camyÃ÷ stoka-Ãdibhya÷ (*6,3.2)  /
stokÃntikadÆrÃrthak­cchrÃïi stokÃdÅni, tebhya÷ parasyÃ÷ pa¤camyÃ÷ uttarapade aluk bhavati  /
stokÃnmukta÷  /
alpÃnmukta÷  /
antikÃdagata÷ abhyÃÓÃdÃgata÷  /
dÆrÃdÃgata÷  /
viprak­«ÂÃdÃgata÷  /
k­cchrÃnmukta÷  /
samÃse k­te prÃtipadikatvÃt supo luki prÃpte prati«edha÷ kriyate  /
dvivacanabahuvacanÃntÃnÃæ tu stokÃdÅnÃm anabhidhÃnÃt samÃsa eva na bhavati stokÃbhyÃæ mukta÷, stokebhyo mukta÷ iti  /
tena atra na kadÃcid aikapadyam aikasvaryaæ ca bhavati  /
brÃhmaïÃcchaæsina upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
brÃhmaïadÃdÃya Óaæsati iti brÃhmaïÃcchaæsÅ iti  /
­tvigviÓe«asya rƬhiriyam  /
tasya vyutpattir asatà satà và avayavÃrthena kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.3 ||


_____START JKv_6,3.3:

ojas sahas ambhas tamas ity etebhya uttarasyÃ÷ t­tÅyÃyÃ÷ aluk bhavati uttarapade  /
ojasÃk­tam  /
sahasÃk­tam  /
ambhasÃk­tam  /
tamasÃk­tam  /
a¤jasa upasaÇkhyÃnam  /
a¤jasÃk­tam  /
puæsÃnujo janu«Ãndha iti vaktavyam  /
puæsÃnuja÷  /
janu«Ãndha÷ //


____________________________________________________________________


[#701]

##  || PS_6,3.4 ||


_____START JKv_6,3.4:

manasa÷ uttarasyÃ÷ t­tÅyÃyÃ÷ sa¤j¤ÃyÃm alug bhavati  /
manasÃdattà  /
manasaguptà /
manasÃsaÇgatà  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? manodattà  /
manoguptà //


____________________________________________________________________


#<Ãj¤Ãyini ca>#  || PS_6,3.5 ||


_____START JKv_6,3.5:

Ãj¤ÃyinyuttÃrapade manasa÷ uttarasya t­tÅyÃyÃ÷ alug bhavati  /
manasà aj¤Ãtuæ ÓÅlamasya manasÃj¤ÃyÅ //


____________________________________________________________________


#<ÃtmanaÓ ca pÆraïe>#  || PS_6,3.6 ||


_____START JKv_6,3.6:

ÃtmanaÓ ca pÆraïe (*6,3.6)  /
Ãtmana÷ uttarasyÃ÷ t­tÅyÃyÃ÷ pÆraïapratyayÃnte utÃrapade 'lug bhavati  /
ÃtmanÃpa¤cama÷  /
Ãtmanëa«Âha÷  /
t­tÅyÃvidhÃne prak­tyÃdibhya upasaÇkhyÃnam iti t­tÅyà  /
t­tÅyà iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷  /
Ãtmanà và k­ta÷ pa¤cama÷ ÃtmanÃpa¤cama÷  /
kathaæ  janÃrdanastvÃtmacaturtha eva iti ? bahuvrÅhir ayam Ãtmà caturtho 'sya asau Ãtmacaturtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.7 ||


_____START JKv_6,3.7:

vaiyÃkaranÃnÃmÃkhyà vaiyÃkaraïÃkhyà  /
Ãkhyà sa¤j¤Ã  /
yayà sa¤j¤ayà vaiyÃkaraïà eva vyaharanti tasyÃm Ãtmana÷ uttarasyÃÓ caturthyà alug bhavati  /
Ãtmanepadam  /
Ãtmanebha«Ã  /
tadarthye caturthÅ  /
caturthÅ iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.8 ||


_____START JKv_6,3.8:

parasya ca yà caturthÅ tasya vaiyÃkaraïÃkhyÃyÃm alug bhavati  /
parasmaipadam  /
parasmaibhëà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.9 ||


_____START JKv_6,3.9:

halantÃd adantÃc ca+uttarasyÃ÷ saptamyÃ÷ sa¤j¤ÃyÃm alug bhavati  /
yudhi«Âhira÷  /
tvacisÃra÷  /
gavi«Âhira÷ ity atra tu gaviyudhibhyÃæ sthira÷ (*8,3.95) ity ata eva vacanÃd aluk  /
adantÃt - araïyetilakÃ÷  /
araïyemëakÃ÷  /
vanekiæÓukÃ÷  /
vaneharidrakÃ÷  /
vanebalbajakÃ÷  /
purvÃhïesphoÂakÃ÷  /
kÆpepiÓÃcakÃ÷  /
haladantÃd iti kim ? nadyÃæ kukkuÂikà nadÅkukkuÂikà  /
bhÆmyÃæ pÃÓÃ÷ bhÆmipÃÓÃ÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? ak«aÓauï¬a÷  /
h­ddyubhÃæ Çe÷  /
h­d div ity etebhyÃm uttarasya Çer alug bhavati  /
h­disp­k  /
divisp­k //


____________________________________________________________________


[#702]

##  || PS_6,3.10 ||


_____START JKv_6,3.10:

prÃcÃæ deÓe yatkÃranÃma tatra halÃdav uttarapade haladantÃd uttarasyÃ÷ saptamyÃ÷ alug bhavati  /
sÆpeÓÃïa÷  /
d­«adimëaka÷  /
haledvipadikà /
haletripadikà /
kÃraviÓe«asyÃ÷ sa¤j¤Ã etÃ÷, tatra pÆrveïa+eva siddhe niyamÃrtham idam  /
ete ca trayo niyamavikalpà atre«yante, kÃranÃmny eva, prÃcÃm eva, halÃdÃv eva iti  /
kÃranÃmni iti kim ? abhyarhite paÓu÷ abhyarhitapaÓu÷  /
kÃrÃd anyasyaa+etad deyasya nÃma  /
prÃcÃm iti kim ? yÆthe paÓu÷ yÆthapaÓu÷  /
halÃdau iti kim ? avikaÂe uraïa÷ avikaÂoraïa÷  /
haladantÃd ity eva, nadyÃæ dohanÅ nadÅdohanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.11 ||


_____START JKv_6,3.11:

madhyÃd uttarasyÃ÷ saptamyÃ÷ gurÃv uttarapade 'lug bhavati  /
madhyeguru÷  /
antÃceti vaktavyam  /
anteguru÷  /
saptamÅ iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.12 ||


_____START JKv_6,3.12:

mÆrdha-mastaka-varjitÃt svÃÇgÃd uttarasyÃ÷ saptamyÃ÷ akÃme uttarapade 'lug bhavati  /
kaïÂhe kÃlo 'sya kaïÂhekÃla÷  /
urasilomà /
udaremaïi÷  /
amÆrdhamastakÃt iti kim ? mÆrdhaÓikha÷  /
mastakaÓikha÷  /
akÃme iti kim ? mukhe kÃmo 'sya mukhakÃma÷  /
svÃÇgÃt iti kim ? ak«aÓauï¬a÷  /
haladantÃt ity eva, aÇgulitrÃïa÷  /
jaÇghÃvali÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.13 ||


_____START JKv_6,3.13:

bandha÷ iti gha¤anto g­hyate  /
tasminn uttarapade haladanttad uttarasyÃ÷ saptamyÃ÷ vibhëà alug bhavati  /
hastebandha÷, hastabandha÷  /
cakrebandha÷, cakrabandha÷  /
ubhayatra vibhëeyam  /
svaÇgÃd dhi bahuvrihau pÆrveïa nityam aluk prÃpnoti, tatpuru«e tu svaÇgÃd asvÃÇgÃc ca na-in-siddha-badhnÃtisu ca (*6,3.19) iti prati«edha÷ prÃpnoti  /
haladantÃd ity eva, guptibandha÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,3.14 ||


_____START JKv_6,3.14:

tatpuru«e samÃse k­dante uttarapade saptamyÃ÷ bahulam alug bhavati  /
stamberama÷  /
karïejapa÷  /
na ca bhavati  /
kurucara÷  /
madracara÷ //


____________________________________________________________________


[#703]

##  || PS_6,3.15 ||


_____START JKv_6,3.15:

prÃv­Â Óarat kÃla div ity ete«Ãæ je uttarapade saptamyÃ÷ aluk bhavati  /
prÃv­«ija÷  /
Óaradija÷  /
Óaradija÷  /
kÃleja÷  /
divija÷  /
pÆrvasya+eva ayaæ prapa¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.16 ||

_____START JKv_6,3.16:

var«a k«ara Óara vara ity etebhya uttarasya÷ saptamyÃ÷ je uttarapade vibhëà alug bhavati  /
var«eja÷, var«aja÷  /
k«areja÷, k«araja÷  /
Óareja÷, Óaraja÷  /
vareja÷, varaja÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.17 ||


_____START JKv_6,3.17:

gha-sa¤j¤ake pratyaye, kÃlaÓabde, tanapratyaye ca parata÷ kÃlanÃmna÷ uttarasyÃ÷ saptamyà vibhëà alug bhavati  /
gha - pÆrvahïetare, pÆrvÃhïatare  /
pÆrvÃhïetame, pÆrvÃhïatame  /
kÃla - pÆrvÃhïekÃle, pÆrvahïÃkÃle  /
tana - pÆrvÃhïetane, pÆrvÃhïatane  /
kÃlanÃmna÷ iti kim ? Óuklatare  /
Óuklatame  /
haladantÃd ity eva, rÃtritarÃyÃm  /
uttarapadÃdhikÃre pratyayagrahaïe tadantavidhir na+i«yate h­dayasya h­llekha iti lekhagrahaïÃl liÇgÃt  /
tena ghatanagrahaïe, tadantagrahanaæ na bhavati  /
kÃla iti na svarÆpagrahaïam //


____________________________________________________________________


#<Óaya-vÃsa-vÃsi«v akalÃt>#  || PS_6,3.18 ||


_____START JKv_6,3.18:

Óaya vÃsa vÃsin ity ete«u uttarapade«v akÃlavÃcina÷ uttarasyÃ÷ saptamyà vibhëà aluk bhavati  /
kheÓaya÷, khaÓaya÷  /
grÃmevÃsa÷, grÃmavÃsa÷  /
grÃmevÃsÅ, grÃmavÃsÅ  /
akÃlÃt iti kim ? pÆrvahïaÓaya÷  /
haladantÃt ity eva, bhÆmiÓaya÷  /
apo yoniyanmatusu saptamyà alug vaktavya÷  /
apsuyoni÷  /
apsavya÷  /
apsumantau  /
apsu bhava÷ iti digÃditvÃd yat pratyaya÷  /
sarvatra saptamÅ tÅ yogavibhÃgÃt samÃsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.19 ||


_____START JKv_6,3.19:

innante uttarapade siddhaÓabde badhnÃtau ca parata÷ saptamyÃ÷ alug na bhavati  /
sthaïdilavartÅ  /
siddha - sÃÇkÃÓyasiddha÷  /
kÃmpilyasiddha÷  /
badhnÃti - cakrabaddha÷  /
cÃrabaddha÷  /
saptamÅ iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷  /
cakrabandha÷ iti kecid udÃharanti, tat pacÃdyajantam dra«Âavyam  /
gha¤ante hi bandhe ca vibhëà (*6,3.13) ity uktam //


____________________________________________________________________


[#704]

##  || PS_6,3.20 ||


_____START JKv_6,3.20:

sthe ca+uttarapade bhëÃyÃm saptamyà aluk na bhavati  /
samastha÷  /
vi«amastha÷  /
kÆÂastha÷  /
parvatastha÷  /
bhëÃyÃm iti kim ? k­ïomyÃre«Âha÷  /
pÆrvapadÃt (*8,3.106) iti «atvam //


____________________________________________________________________


#<«a«Âhyà ÃkroÓe>#  || PS_6,3.21 ||


_____START JKv_6,3.21:

ÃkroÓe gamyamÃne uttarapade «a«Âhyà alug bhavati  /
caurasyakulam  /
v­«alasyakulam  /
ÃkroÓe iti kim ? brÃhmanakulam  /
«a«thÅprakarane vÃgdikpaÓyadbhyo yuktidaï¬ahare«u yathÃsaÇkhyam alug vaktavya÷  /
vÃcoyukti÷  /
diÓodaï¬a÷  /
paÓyatohara÷ //
Ãmu«yÃyaïÃmu«yaputrikÃmu«yakuliketi ca alug vaktavya÷  /
amusyÃpatyam ÃmusyÃyaïa÷  /
na¬ÃditvÃt phak  /
amu«ya putrasya bhÃva÷ Ãmusyaputrikà  /
manoj¤Ãditvad vu¤  /
tathà Ãmusyakulikà iti  /
devÃnÃmpriya ity atra ca «a«Âhyà alug vaktavya÷  /
devÃnam priya÷ //
ÓepapucchalaÇkÆle«u Óuna÷ sa¤j¤ÃyÃæ alug vaktavya÷  /
Óuna÷Óepa÷  /
Óuna÷puccha÷  /
ÓunolÃÇgÆla÷  /
divaÓca dÃse «a«Âhyà alug vaktavya÷  /
divodÃsÃya gÃyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.22 ||


_____START JKv_6,3.22:

putraÓabde uttarapade ÃkroÓe gamyamÃne 'nyatarasyÃæ «a«ÂhyÃ÷ alug bhavati  /
dÃsya÷putra÷, dÃsÅputra÷  /
v­«alyÃ÷putra÷ v­«alÅputra÷  /
ÃkroÓe ity eva, brÃhmaïÅputra÷ //


____________________________________________________________________


[#705]

#<­to vidyÃyonisambandhebhya÷>#  || PS_6,3.23 ||


_____START JKv_6,3.23:

­kÃrÃntebhyo vidyasambandhavacibhyo yonisambandhavÃcibhyaÓ ca+uttarasyÃ÷ «a«Âhyà alug bhavati  /
hoturantevasÅ  /
hotu÷putra÷  /
piturantevÃsÅ  /
pitu÷putra÷  /
­ta÷ iti kim ? Ãcaryaputra÷  /
mÃtulaputra÷  /
vidyÃyonisambandhebhyas tatpÆrvottarapadagrahaïam  /
vidyÃyonisambandhavÃcini eva+uttarapade yathà syÃt, anyatra mà bhÆt  /
hot­dhanam  /
pit­dhanam hot­g­ham  /
pit­g­ham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.24 ||


_____START JKv_6,3.24:

svas­ pati ity etayo÷ uttarapadayo÷ ­kÃrÃntebhya÷ vidyÃyonisambandhavÃcibhya÷ vibhëà 'lug bhavati  /
mÃtu÷«vasÃ, mÃtu÷svasÃ, mÃt­«vasà  /
pitu÷«vasÃ, pitu÷svasÃ, pit­«vasà  /
yadà luk tadà mÃt­pit­bhyÃæ svasà (*8,3.84) iti nityaæ «atvam  /
yadà tu aluk tadà mÃtu÷ piturbhyam anyatarasyÃm (*8,3.85) iti vikalpena «atvam  /
duhitu÷pati÷, duhit­pati÷  /
nanÃndu÷piti÷, nanÃnd­pati÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.25 ||


_____START JKv_6,3.25:

­kÃrÃntÃnÃæ vidyÃyonisambhandhavÃcinÃæ yo dvandvas tatra+uttarapade pÆrvapadasya ÃnaÇ ÃdeÓo bhavati  /
hotÃpotÃrau  /
ne«ÂodgÃtÃrau  /
praÓÃstÃpratihartÃrau  /
yonisambandhebhya÷ - mÃtÃpitarau  /
yÃtÃnanÃndarau  /
makÃroccÃraïaæ raparatvaniv­ttyartham  /
­ta÷ iti kim ? pit­pitÃmahau  /
putre ity atra anuvartate, ­ta÷ iti ca  /
tena putraÓabde 'py uttarapade ­kÃrÃntasya anaÇÃdeÓo bhavati  /
pitÃputrau  /
mÃtÃputrau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.26 ||


_____START JKv_6,3.26:

devatÃvÃcinÃæ yo dvandva÷ tatra+uttarapade pÆrvapadasya ÃnaÇ ÃdeÓo bhavati  /
indrÃvaruïau  /
indrÃsomau  /
indrÃb­haspatÅ  /
dvandve iti vartamÃne punar dvandvagrahaïaæ prasiddhasahÃcaryÃrtham  /
atyantasahacarite lokavij¤Ãte dvandvam ity etat nipÃtyate  /
tatra ye loke prasiddhasÃhacaryà vede ca ye sahavÃpanirdi«ÂÃs te«Ãm iha grahaïaæ bhavati  /
tena brahamaprajÃpatÅ, ÓivavaiÓravaïau ity evam Ãdau na bhavati  /
ubhyatra vÃyo÷ prati«edho vaktavya÷  /
agnivÃyÆ  /
vÃyvagnÅ //


____________________________________________________________________


#<Ådagne÷ somavaruïayo÷>#  || PS_6,3.27 ||


_____START JKv_6,3.27:

soma varuïa ity etayo÷ devatÃdvandve agne÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
agnūomau  /
agnÅvaruïau  /
agne÷ stut-stoma-somÃ÷ (*8,3.82) iti «atvam //


____________________________________________________________________


[#706]

##  || PS_6,3.28 ||


_____START JKv_6,3.28:

k­tav­ddhÃv uttarapade devatÃdvandve agne÷ ikÃrÃdeÓo bhavati  /
ÃgnivÃruïÅmana¬vahÅmÃlabheta  /
ÃgnimÃrutaæ karma kriyate  /
agnÅvaruïau devate asya, agnÅarutau devate asya iti taddhita÷  /
tatra devatÃdvandve ca (*7,3.21) ity ubhayapadav­ddhau k­tÃyÃm ÃnaÇ, Åtvaæ ca bÃdhitum ikÃra÷ kriyate  /
v­ddhau iti kim ? Ãgrendra÷  /
nendrasya parasya (*7,3.24) ity uttarapadav­ddhi÷ prati«idhyate  /
idv­ddhau vi«ïo÷ prati«edho vaktavya÷  /
ÃgnÃvai«ïavaæ caruæ nirvapet //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.29 ||


_____START JKv_6,3.29:

div ity etasya dyÃvà ity ayam ÃdeÓo bhavati devatÃdvandve uttarapade  /
dyÃvÃk«Ãmà  /
dyÃvÃbhÆmÅ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.30 ||


_____START JKv_6,3.30:

p­thivyÃm uttarapade devatÃdvandve divo divas ity ayam ÃdeÓo bhavati, cakÃrÃd dyÃvà ca  /
divasp­thivyau  /
dyÃvÃp­thivyau  /
akÃroccÃraïam sakÃrasya vikÃrÃbhÃvapratipattyartham  /
tena rutvadÅni na bhavanti  /
kathaæ dyÃvà cid asmai p­thivÅ namete iti ? kartavyo 'tra yatna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.31 ||


_____START JKv_6,3.31:

u«asa÷ u«Ãsà ity ayam ÃdeÓo bhavati devatÃdvandve uttarapade  /
u«ÃsÃsÆryam  /
u«ÃsÃnaktà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.32 ||


_____START JKv_6,3.32:

mÃtarapitarau ity udÅcÃmÃcÃryÃïÃæ matenÃraÇÃdeÓa÷ mÃt­Óabdasya nipatyate mÃtarapitarau  /
udÅcÃm iti kim ? mÃtÃpitarau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.33 ||


_____START JKv_6,3.33:

pitarÃmÃtarà iti chandasi nipÃtyate  /
à mà gantÃæ pitarÃmÃtarà ca  /
pÆrvapadasya arÃÇÃdeÓo nipÃtyate  /
uttarapade tu supÃæ su-luk pÆrvasavarïa-Ã-Ãc-che-yÃ-¬Ã-¬yÃ-yÃj-Ãla÷ (*7,1.39) iti ÃkÃrÃdeÓa÷  /
tatra ­to Çi-sarvanÃmasthÃnayo÷ (*7,3.110) iti guïa÷  /
chandasi iti kim ? mÃtÃpitarau //


____________________________________________________________________


[#707]

##  || PS_6,3.34 ||


_____START JKv_6,3.34:

bhëita÷ pumÃn yena samÃnÃyÃmÃk­tÃvekasmin prav­ttinimitte sa bhëitapuæska÷ Óabda÷  /
tadetadevaæ kathaæ bhavati ? bhÃsita÷ pumÃn yasminn arthe prav­ttinimite sa bhëitapuæskaÓabdena+ucyate, tasya pratipÃdako ya÷ Óabda÷ so 'pi bhÃsitapuæska÷ ÆÇo 'bhÃva÷ anÆÇ, bhëitapuæskÃdanÆÇ yasmin strÅÓabde sa bhëitapuæskÃdanÆÇ strÅÓabda÷  /
bahuvrÅhirayam, alug nipÃtanÃt pa¤camyÃ÷  /
tasya bhÃsitapuæskÃadanÆÇa÷ strÅÓabdasya puæÓabdasyeva rÆpaæ bhavati samÃnÃdhikaraïe uttarapade strÅliÇge pÆraïÅpriyÃdivarjite  /
darÓanÅyabhÃrya÷  /
Óalak«ïacƬa÷  /
dÅrghajaÇgha÷  /
striyà iti kim ? grÃmaïi brÃhmaïakulaæ d­«Âirasya grÃmaïid­«Âi÷  /
bhëitapuæskÃt iti kim ? khaÂvÃbhÃrya÷  /
samÃnÃyÃmÃk­tau iti kim ? droïÅbhÃrya÷  /
kathaæ garbhibhÃrya÷, prasÆtabhÃrya÷, prajÃtabhÃrya÷ iti ? kartavyo 'tra yatna÷  /
anÆÇa iti kim ? brahmabandhÆbhÃrya÷  /
samÃnÃdhikaraïe iti kim ? kalyÃïà mÃtà kalyaïÅmÃtà  /
striyÃm iti kim ? kalyÃïÅ pradhÃnam e«Ã kalyÃïÅpradhÃnà ime  /
apÆraïÅ iti kim ? kalyÃïÅ pa¤camÅ yÃsÃæ tÃ÷ kalyÃïÅpa¤camà rÃtraya÷  /
kalyÃïÅdaÓamÃ÷  /
pradhÃnapÆraïÅgrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, kalyÃïÅpa¤camÅka÷ pak«a÷ iti  /
ap pÆraïÅpramÃïyo÷ (*5,4.116) ity atra api pradhÃnapÆraïÅgrahaïam eva ity appratyayo na bhavati  /
apriyÃdi«u iti kim ? kalyÃïÅpriya÷  /
priyà /
manoj¤Ã  /
kalyÃïÅ  /
subhagà /
durbhagà /
bhakti  /
sacivà /
ambà /
kÃntà  /
k«Ãntà  /
samà /
capalà /
duhità /
vÃmà  /
priyÃdi÷  /
d­¬habhakti÷ ity evam Ãdi«u strÅpÆrvapadasya avivak«itvÃt siddham iti samÃdheyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.35 ||


_____START JKv_6,3.35:

pa¤camyÃs tasil (*5,3.7) ity ata÷ prabh­ti saÇkhyÃyÃ÷ kriyÃbhyÃv­ttigaïane k­tvasuc (*5,4.17) iti prÃgetasmÃd ye pratyayÃ÷ tesu bhëitapuæskÃdanÆÇ striyÃ÷ puævad bhavati  /
tasyÃ÷ ÓÃlÃyÃ÷ tata÷  /
tasyÃm tatra  /
yasyÃ÷ yata÷  /
yasyÃm yatra  /
tasilÃdisu parigaïanaæ kartavyam  /
tratasau  /
taraptamapau  /
caraÂjÃtÅyarau  /
kalpabadeÓyadeÓÅyara÷  /
rÆpappÃÓapau  /
thaæthÃlau  /
dÃrhilau  /
tiltÃtilau  /
Óasi bahvalpÃrthasya puævadbhÃvo vaktavya÷  /

[#708]

bahvÅbhyo dehi  /
alpÃbhyo dehi  /
bahuÓo dehi  /
alpaÓo dehi  /
tvatalor guïavacanasya puævadbhavo vaktavya÷  /
paÂvyÃ÷ bhÃva÷ paÂutvam, paÂutà  /
guïavacanasya iti kim ? kaÂhyÃ÷ bhÃva÷ kaÂhitvam kaÂhÅtà  /
bhasyìhe taddhite puævadbhÃvo vaktavya÷  /
hastinÅnÃæ samÆho hÃstikam  /
a¬he iti kim ? Óyaineya÷  /
rauhiïeya÷  /
katham ÃgnÃyÅ devatà asya Ãgneya÷ sthÃlÅpÃka÷ iti ? kartavyo 'tra yatna÷  /
ÂhakchasoÓ ca puævadbhÃvo vaktavya÷  /
bhavatyÃ÷ chÃtrÃ÷ bhÃvatkÃ÷  /
bhavadÅyÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.36 ||


_____START JKv_6,3.36:

kyaÇi parato mÃnini ca stiryà bhëitapuæskÃd anÆÇ puævat bhavati  /
enÅ - etÃyate  /
ÓyenÅ-ÓyetÃyate  /
mÃnini - darÓanÅyamÃnÅ ayamasyÃ÷  /
darÓanÅyamÃninÅ iyamasyÃ÷  /
mÃnino grahaïam astryartham asamÃnÃdhikaraïÃrthaæ ca  /
iha tu darÓanÅyÃmÃtmÃnaæ manyate darÓanÅyamÃninÅ iti pÆrveïa+eva siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.37 ||


_____START JKv_6,3.37:

kopadhÃyÃ÷ striyÃ÷ puævadbhÃvo na bhavati  /
pÃcikÃbhÃrya÷  /
kÃrikÃbhÃrya÷  /
madrikÃbhÃrya÷  /
v­jikÃbhÃrya÷  /
madrikÃkalpà  /
v­jikÃkalpà  /
madrikÃyate  /
v­jikÃyate  /
madrikÃmÃninÅ  /
v­jikÃmÃninÅ  /
velipikÃyÃ÷ dharmyaæ vailepikam  /
kopadhaprati«edhe taddhitavugrahaïaæ kartavyam  /
iha mà bhÆt, pÃkabhÃrya÷, bhekabhÃrya÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.38 ||


_____START JKv_6,3.38:

sa¤j¤ÃyÃ÷ pÆraïyÃÓ ca striyÃ÷ puævadbhÃvo na bhavati  /
dattabhÃrya÷  /
guptÃbhÃrya÷  /
dattÃpÃÓÃ  /
guptÃpÃÓÃ  /
dattÃyate  /
guptÃyate  /
dattÃmÃninÅ  /
guptÃmÃninÅ  /
puraïyÃ÷ - pa¤camÅbhÃrya÷  /
daÓamÅbhÃrya÷  /
pa¤camÅpÃÓÃ  /
daÓamÅpÃÓÃ  /
pa¤camÅyate  /
daÓamÅyate  /
pa¤camÅmÃninÅ  /
daÓamÅmÃninÅ //


____________________________________________________________________


[#709]

##  || PS_6,3.39 ||


_____START JKv_6,3.39:

na iti vartate  /
v­ddher nimittaæ yasmin sa v­ddhinimitta÷ taddhita÷, sa yadi rakte 'rthe vikÃre ca na vihita÷, tadantasya strÅÓabdasya na puævad bhavati  /
straughnÅbhÃrya÷  /
mÃthurÅbhÃrya÷  /
straughanÅpÃÓÃ  /
mÃthurÅpÃÓÃ  /
saughanÅyate  /
mÃthurÅyate  /
straughnÅmÃninÅ  /
mÃthurÅmÃninÅi  /
v­ddhinimittasya iti kim ? madhyamabhÃrya÷  /
taddhitasya iti kim ? kÃï¬alÃvabhÃrya÷  /
bahuvrÅhiparigraha÷ kamartha÷ ? tÃvadbhÃrya÷  /
yÃvadbhÃrya÷  /
araktavikÃre iti kim ? ka«Ãyeïa raktà këÃyÅ, këÃyÅ b­hatikà yasya sa këÃyav­hatika÷  /
lohasya vikÃro lauhÅm lauhÅ Å«Ã yasya rathasya sa lauhe«a÷  /
khÃdire«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.40 ||


_____START JKv_6,3.40:

svÃÇgÃd uttaro ya ÅkÃra÷ tadantÃyÃ÷ striyÃ÷ na puævad bhavati amÃnini parata÷  /
dÅrghakeÓÅbhÃrya÷  /
Ólak«ïakeÓÅbhÃrya÷  /
dÅrghakeÓÅpÃÓÃ  /
Ólak«ïakeÓÅpÃÓÃ  /
dÅrghakeÓÅyate  /
Ólak«ïakeÓÅyate  /
svÃÇgÃt iti kim ? paÂubhÃrya÷  /
Åta÷ iti kim ? akeÓabhÃrya÷  /
amÃnini iti kim ? dÅrghakeÓamÃninÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.41 ||


_____START JKv_6,3.41:

jÃteÓ ca striyÃ÷ na puævad bhavati amÃnini parata÷  /
kaÂhÅbhÃrya÷  /
bahv­cibhÃrya÷  /
kaÂhÅpÃÓÃ  /
bahv­cÅpÃÓÃ  /
kaÂhÅyate  /
bahv­cÅyate  /
amÃnini ity eva, kaÂhamÃninÅ  /
bahv­camÃninÅi  /
ayaæ prati«edha aupasaÇkhyÃnikasya puævadbhÃvasya na+i«yate  /
hastinÅnÃæ samÆho hÃstikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.42 ||


_____START JKv_6,3.42:

karmadharaye samÃse jÃtÅya deÓÅya ity etayoÓ ca pratyayayo÷ bhëitapuæskÃdanÆÇ striyÃ÷ puævad bhavati  /
prati«edhartho 'yam Ãrambha÷  /
na kopadhÃyÃ÷ (*6,3.37) ity uktam, tatra api bhavati  /
pÃcakav­ndÃrikà  /
pÃcakajÃtÅyà  /
pÃcakadeÓÅyà  /
sa¤j¤ÃpÆraïyoÓ ca (*6,3.38) ity uktam, tatra api bhavati  /
dattav­ndÃrikà  /
dattajÃtÅyà  /
dattadeÓÅyà  /
pÆraïyÃ÷ - pa¤camav­ndÃrikà  /
pa¤camajÃtÅyà  /
pa¤camadeÓÅyà  /
v­ddhinimittasya ca taddhitasyÃraktavikare (*6,3.39) ity uktam, tatra api bhavati  /
sraughnajÃtÅyà  /
sraughnadeÓÅyà  /
svÃÇgÃc ca+ito 'mÃnini (*6,3.40) ity uktam, tatra api bhavati  /
Ólak«ïamukhav­ndÃrikà  /
Ólak«ïamukhajÃtÅyà  /
Ólak«ïamukhadeÓÅyà  /
jÃteÓ ca (*6,3.41) ity uktam, tatra api bhavati  /
kaÂhav­ndÃrikà  /
kaÂhajÃtÅyà  /
kaÂhadeÓÅyà  /
bhëitapuæskkÃt ity eva, khaÂvÃv­ndÃrikà  /
anÆg ity eva, brahmabandhÆv­ndÃrikà  /

[#710]

kukkuÂyÃdÅnÃmaï¬Ãdi«u puævadbhÃvo vaktavya÷  /
kukkuÂyÃ÷ aï¬am kukkuÂÃï¬am  /
m­gyÃ÷ padam m­gapadam  /
m­gyÃ÷ k«Åram m­gak«Åram  /
kÃkyÃ÷ ÓÃva÷ kÃkaÓÃva÷  /
na và astrÅpÆrvapadasya vivak«itatvÃt  /
strÅtvena vinà pÆrvapadÃrtho 'tra jati÷ sÃmÃnyena vivak«ita÷  /
puævadbhÃvÃt hrasvatvam khidghÃdi«u bhavati viprati«edhena  /
khit - kÃlimmanyà  /
hariïimmanyà  /
ghÃdi - paÂvitarà  /
paÂvitamà  /
paÂvirÆpà  /
paÂvikalpà  /
ka - paÂvikà  /
m­dvikà  /
iha i¬abi¬, darad, p­thu, uÓij ity ete janapadaÓabdÃ÷ k«atriyavÃcina÷, tatra tadrÃjapratyayasya striyamataÓca iti luki k­te i¬abi¬v­ndÃrikà iti vig­hya samÃsa÷ kriyate  /
tata÷ puævadbhavena ai¬abi¬Ãdaya÷ puæÓabdÃ÷ kriyante  /
ai¬abi¬av­ndÃrikà  /
auÓijav­ndÃrikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.43 ||


_____START JKv_6,3.43:

gha rÆpa kopa cela brÆva gotra mata hata ity ete«Æ parato bhëitapuæskat paro yo ÇÅpratyayas tadantasya anekÃco hrasvo bhavati  /
gha - brÃhmaïitarà  /
brÃhmaïitamà  /
rÆpa - brÃhmanïirÆpà  /
kalpa - brÃhmaïikalpà  /
cela - brÃhmaïicelÅ  /
bruva - brÃhmaïibruvà  /
gotra - brÃhmaïigotrà  /
mata - brÃhmaïimatà  /
hata - brÃhmaïihatà  /
gharÆpakalpÃ÷ pratyayÃÓcela¬ÃdÅny uttarapadÃni  /
brauva iti bravÅti iti bruva÷ pacÃdyuaci, vacyÃdeÓo guïaÓ ca nipÃtanÃnna bhavati  /
Çya÷ iti kim ? dattÃtarà  /
guptÃtarà  /
anekaca÷ iti kim ? nadyÃ÷ Óe«asya anyatarasyÃm (*6,3.44) iti vak«yati  /
bhëitapuæskÃd ity eva, ÃmalakÅtarà  /
kuvalÅtarà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.44 ||


_____START JKv_6,3.44:
nadyÃ÷ Óe«asya ghÃdi«u parato hrasvo bhavati anyatarasyÃm  /
kaÓ ca Óe«a÷ ? aÇÅ ca yà nadÅ Çyantaæ ca yad ekac  /
brahamabandhÆtarÃ, brahamabandhutarà  /
vÅrabandhÆtarà  /
vÅrabandhutarà  /
stritarÃ, strÅtarà  /
stritamÃ, strÅtamà  /
k­nnadyÃ÷ prati«edho vaktavya÷  /
lak«mÅtarà  /
tantrÅtarà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.45 ||


_____START JKv_6,3.45:

ug-itaÓ ca parasyÃ÷ nadyÃ÷ ghÃdi«u anyatarasyÃm hrasvo bhavati  /
ÓreyasitarÃ, ÓreyasÅtarÃ, Óreyastarà  /
vidu«itarÃ, vidu«ÅtarÃ, vidvattarà  /
puævadbhÃvo 'py atra pak«e vaktavya÷  /
prakar«ayogÃt prÃk strÅtvasyà vivak«itatvÃd và siddham //


____________________________________________________________________


[#711]

#<Ãnmahata÷ samÃnÃdhikaranajÃtÅyayo÷>#  || PS_6,3.46 ||


_____START JKv_6,3.46:

samÃnÃdhikaraïe uttarapade jÃtÅye ca pratyaye parato mahata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
mahÃdeva÷  /
mahÃbrÃhmaïa÷  /
mahÃbÃhu÷  /
mahÃbala÷  /
jÃtÅye - mahÃjÃtÅya÷  /
samÃnÃdhikaraïajÃtÅyayo÷ iti kim ? mahata÷ putra÷ mahatputra÷  /
lak«aïoktatvÃd eva atra na bhavi«yati iti ced bahuvrÅhÃv api na syÃd mahÃbÃhu÷ iti  /
tadarthaæ samÃnÃdhikaraïagrahaïaæ vaktavyam  /
amahÃn mahÃn sampanno mahadbhÆtaÓcandramÃ÷ ity atra gauïatvÃn mahadarthasya na bhavatyÃtvam  /
mahadÃtve ghÃsakaraviÓi«Âe«u upasaÇkhyÃnaæ puævadvacanaæ ca asamÃnÃdhikaraïÃrtham  /
mahatyÃ÷ ghÃsa÷ mahÃghÃsa÷  /
mahatyÃ÷ kara÷ mahÃkara÷  /
mahatyÃ÷ viÓi«Âa÷ mahÃviÓi«Âa÷  /
a«Âana÷ kapÃle havi«y upasaÇkhyÃnam  /
a«ÂakapÃlaæ caruæ nirvapet  /
havi«i iti kim ? a«ÂakapÃlaæ brÃhmaïasya  /
gavi ca yukte '«Âana upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
a«ÂÃgavena ÓakaÂena  /
yukte iti kim ? a«Âagavaæ brÃhmaïasya taparakaraïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.47 ||


_____START JKv_6,3.47:

dvi a«Âan ity etayo÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati saÇkhyÃyÃm uttarapade abahuvrÅhyaÓÅtyo÷  /
dvÃdaÓa  /
dvÃviæÓati÷  /
dvÃtriæÓat  /
a«ÂÃdaÓa  /
a«ÂÃviæÓati÷  /
a«ÂÃtriæÓat  /
dvya«Âana÷ iti kim ? pa¤cadaÓa  /
saÇkhyÃyÃm iti kim ? dvaimÃtura÷  /
ëÂamÃtura÷  /
abahuvrÅhyaÓityo÷ iti kim ? dvitrÃ÷  /
tridaÓÃ÷  /
dvyaÓÅti÷  /
prÃk ÓatÃd iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, dviÓatam  /
dvisahasram  /
aÓÂaÓatam  /
a«Âasahasram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.48 ||


_____START JKv_6,3.48:

tri ity etasya trayas ity ayam ÃdeÓo bhavati saÇkhyÃyÃm abahuvrÅhyaÓÅtyo÷  /
trayodaÓa  /
trayoviæÓati÷  /
trayastriæÓata  /
saÇkhyÃyÃm ity eva, traimÃtura÷  /
abahuvrÅhyaÓÅtyo÷ ity eva, tridaÓÃ÷  /
tryaÓÅti÷  /
prÃkÓatÃt ity eva, triÓatam  /
trisahasram //


____________________________________________________________________


[#712]

##  || PS_6,3.49 ||


_____START JKv_6,3.49:

catvÃriæÓatprabh­tau saækhyÃyÃm uttarapade 'bahuvrÅhyaÓÅtyo÷ sarve«Ãm dvi a«Âan tri ity ete«Ãæ yad uktaæ tadvibhëa bhavati  /
dvicatvÃriæÓat, dvÃcatvÃriæÓat  /
tripa¤cÃÓat, traya÷pa¤cÃÓat  /
a«Âapa¤cÃÓat, a«ÂÃpa¤cÃÓat  /
prÃkÓatÃt ity eva, dviÓatam  /
a«ÂaÓatam  /
triÓatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.50 ||


_____START JKv_6,3.50:

h­dayasya h­t ity ayam ÃdeÓo bhavati lekha yat aï lÃsa ity ete«u parata÷  /
h­dayaæ likhati iti h­llekha÷  /
yat - h­dayasya priyam h­dyam  /
aï - h­dayasya idaæ hÃrdam  /
lÃsa - h­dayasya lÃsa÷ h­llÃsa÷  /
lekha iti aïantasya grahaïam i«yate  /
gha¤i tu h­dayasya lekho h­dayalekha÷  /
etad eva lekhagrahaïaæ j¤Ãpakam, uttarapadÃdhikÃre pratyayagrahaïe tadantagrahaïasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.51 ||


_____START JKv_6,3.51:

Óoka sya¤ roga ity ete«u parata÷ h­dayasya và h­dÃdeÓo bhavati  /
h­cchoka÷, h­dayaÓoka÷  /
«ya¤ - sauhÃrdyam, sauh­dayam  /
brÃhmaïÃditvÃt «ya¤  /
h­dÃdeÓapak«e h­dbhagasindhvante pÆrvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadav­ddhi÷  /
roge - h­droga÷, h­dayaroga÷  /
h­dayaÓabdena samÃnÃrtho h­cchabda÷ prak­tyantaram asti, tena+eva siddhe vikalpavidhÃnaæ prapa¤cÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.52 ||


_____START JKv_6,3.52:

pÃdasya pada ity ayam ÃdeÓo bhavati Ãji Ãti ga upahata ity ete«u uttarapade«u  /
pÃdÃbhyam ajati iti padÃji÷  /
pÃdÃbhyÃm atati iti padÃti÷  /
ajyatibhyÃæ, pÃde ca ity auïÃdika÷ iï pratyaya÷  /
tatra ajer vÅbhavo na bhavati ata eva nipÃtanÃt  /
pÃdÃbhyÃæ gacchati iti padaga÷  /
pÃdena+upahata÷ padopahata÷  /
pÃdaÓabdo v­«ÃditvÃd ÃdyudÃtta÷, tasya sthÃne padÃdeÓa÷ upadeÓe eva antodÃtto nipÃtyate, tena padopahata÷ iti t­tÅyà karmaïi (*6,2.48) iti pÆrvapadaprak­tisvaratvena antodÃttatvaæ bhavati  /
padÃji÷, padÃti÷, padaga ity ete«u k­tsvareïa samÃsasya+eva antodÃttatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.53 ||


_____START JKv_6,3.53:

yatpratyaye parata÷ pÃdasya pad ity ayam ÃdeÓo bhavaty atadarthe  /
pÃdau vidhyanti padyÃ÷ ÓarkarÃ÷  /
padyÃ÷ kaïÂakÃ÷  /
atadarthe iti kim ? pÃdÃrtham udakaæ pÃdyam  /
padbhÃva ike caratÃv upasaÇkhyÃnam  /
pÃdabhyÃæ carati padika÷  /
parpÃdibhya÷ «Âhan (*4,4.10) iti pÃdaÓabdÃt «Âhan pratyaya÷  /
ÓarÅrÃvayavavacanasya pÃdaÓabdasya grahaïam iha i«yat, tena païapÃdamëaÓatad yat (*5,1.34) ity atra padÃdeÓo na bhavati  /
dvipÃdyam  /
tripÃdyam //


____________________________________________________________________


[#713]

##  || PS_6,3.54 ||


_____START JKv_6,3.54:

hima këin hati ity ete«u pÃdaÓabdasya pad ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
hima - paddhimam  /
këin - atha patkëiïo yanti  /
hati - paddhati÷ //


____________________________________________________________________


#<­ca÷ Óe>#  || PS_6,3.55 ||


_____START JKv_6,3.55:

­k«ambandhina÷ pÃdaÓabdasya Óe parata÷ pad ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
paccho gÃyatrÅæ Óaæsati  /
pÃdaæ pÃdaæ Óaæsati iti saÇkhyaikavacanÃc ca vÅpsÃyÃm (*5,4.43) iti Óas pratyaya÷  /
­ca÷ iti kim ? pÃdaÓa÷ kÃr«Ãpaïaæ dadÃti iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.56 ||


_____START JKv_6,3.56:

gho«a miÓra Óabda ity ete«u ca+uttarapade«u pÃdasya và pad ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
padgho«a÷, pÃdagho«a÷  /
panmiÓra÷, pÃdamiÓra÷  /
pacchabda÷, pÃdaÓabda÷  /
ni«ke ca+iti vaktavyam  /
panni«ka÷, pÃdani«ka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.57 ||


_____START JKv_6,3.57:

udakaÓabdasya sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye uda ity ayam ÃdeÓo bhavati uttarapade parata÷  /
udamegho nÃma yasya audamedhi÷ putra÷  /
udavÃho nÃma yasya audavahi÷ putra÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? udakagiri÷  /
sa¤jÃyÃm uttarapadasy9a u)dakaÓabdasya+udÃdeÓo bhavati iti vaktavyam  /
lohitoda÷  /
nÅloda÷  /
k«Åroda÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.58 ||

_____START JKv_6,3.58:

pe«aæ vÃsa vÃhana dhi ity ete«u ca+uttarapadesu udakasya uda ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
udape«aæ pina«Âi  /
snehane pi«a÷ (*3,4.38) iti ïamul  /
vÃsa - udakasya vÃsa÷ udavÃsa÷  /
vÃhana - udakasya vÃhana÷ udavÃhana÷  /
udakaæ dhÅyate 'smin iti udadhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.59 ||


_____START JKv_6,3.59:

udakasyoda iti vartate  /
eka÷, asahÃya÷ tulyajÃtÅyena anantareïa halÃdinÃ, hal Ãdir yasya+uttarapadasya tadekahalÃdi÷, tasminn ekahalÃdau pÆrayitavyavÃciny anyatarasyÃm udakasya uda ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
udakumbha÷, udakakumbha÷  /
udapÃtram, udakapÃtram  /
ekahalÃdau iti kim ? udakasthÃlam  /
pÆrayitavye iti kim ? udakaparvata÷ //


____________________________________________________________________


[#714]

##  || PS_6,3.60 ||


_____START JKv_6,3.60:

mantha odana saktu bindu vajra bhÃra hÃra vÅvadha gÃha ity ete«u uttarapadesu udakasya uda ity ayam ÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
udakena mantha÷ udamantha÷, udakamantha÷  /
odana - udakena odana÷ udaudana÷, udakaudana÷  /
saktu - udakena saktu÷ udasaktu÷, udakasaktu÷  /
bindu - udakasya bindu÷ udabindu÷, udakabindu÷  /
vajra - udakasya vajra÷ udavajra÷, udakavajra÷  /
bhÃra - udakaæ vibharti iti udabhÃra÷, udakabhÃra÷  /
hÃra - udakaæ harati iti udahÃra÷, udakahÃra÷  /
vÅvadha - udakasya vÅvadha÷ udavÅvadha÷, udakavÅvadha÷  /
gÃha - udakaæ gÃhate iti udagÃha÷, udakagÃha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.61 ||


_____START JKv_6,3.61:

igantasya aÇyantasya uttarapade hrasva÷ bhavati gÃlavasya Ãcaryasya matena anyatarasyÃm  /
grÃmaïiputra÷ grÃmaïÅputra÷  /
brahmabandhuputra÷, brahyabandhÆputra÷  /
ika÷ iti kim ? khaÂvÃpÃda÷  /
mÃlÃpÃda÷  /
aÇya÷ iti kim ? gÃrgÅputra÷  /
vÃtsÅputra÷  /
gÃlavagrahaïaæ pujÃrtham  /
anyatarasyÃm iti hi vartate  /
vyvasthitavibha«Ã ca+iyam  /
tena+iha na bhavati, kÃrÅ«agandhÅputra÷ iti  /
iyaÇuvaÇbhÃvinÃm avyayÃnÃæ ca na bhavati  /
ÓrÅkulam  /
bhrÆkulam  /
kÃïdÅbhÆtam  /
v­«alÅbhÆtam  /
bhrÆkuæsÃdÅnÃæ tu bhavaty eva  /
bhrukuæsa÷  /
bhrukuÂi÷  /
apara Ãha  /
bhrukuæsÃdÅnÃm akÃro bhavati iti vaktavyam  /
bhrakuæsa÷  /
bhrakuÂi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.62 ||


_____START JKv_6,3.62:

ekaÓabdasya taddhite uttarapade hrasvo bhavati  /
ekasyà Ãgatam ekarÆpyam  /
ekamayam  /
ekasya bhÃva÷ ekatvam  /
ekatà /
uttarapade - ekasyÃ÷ k«Åram ekak«Åram  /
ekadugdham  /
liÇgaviÓi«Âasya grahaïam ekaÓabdahrasvatvaæ prayojayati  /
acà hi g­hyamÃïam atra viÓe«yate, na punar ac g­hyamÃïena iti //


____________________________________________________________________


#<ÇyÃpo÷ sa¤j¤Ãchandasor bahulam>#  || PS_6,3.63 ||


_____START JKv_6,3.63:

Çyantasya abantasya ca sa¤j¤Ãchandaso÷ bahulaæ hrasvo bhavati  /
Çyantasya sa¤j¤ÃyÃm - revatiputra÷  /
rohiïiputra÷  /
bharaïiputra÷  /
na ca bhavati  /
nÃndÅkara÷  /
nÃndÅgho«a÷  /
nÃndÅviÓÃla÷  /
gyantasya chandasi - kumÃridà prapharvidà  /
na ca bhavati  /
phalgunÅpaurïamÃsÅ  /
jagatÅchada÷  /
Ãbantasya sa¤j¤ÃyÃm - Óilavaham  /
Óilaprastham  /
na ca bhavati  /
lomakÃg­ham  /
lomakëaï¬am  /
Ãbantasya chandasi - ajak«Åreïa juhoti  /
ÆrïamradÃ÷ p­thivÅ dak«iïÃvata  /
na ca bhavati  /
ÆrïÃsÆtreïa kavayo vayanti //


____________________________________________________________________


[#715]

##  || PS_6,3.64 ||


_____START JKv_6,3.64:

tvapratyaye parato ÇyÃpo÷ bahulaæ hrasvo bhavati  /
tadajÃyà bhÃva÷ ajatvam, ajÃtvam  /
tadrohiïyà bhÃva÷ rohiïitvam, rohiïÅtvam  /
sa¤j¤ÃyÃm asambhavÃc chandasy eva+udÃharaïÃni bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.65 ||

_____START JKv_6,3.65:

i«Âake«ÅkÃmÃlÃnÃæ cita tÆla bhÃrin ity ete«u uttarapade«u yathÃsaÇkhyaæ hrasvo bhavati  /
i«Âakacitam  /
i«ÅkatÆlam  /
mÃlabhÃriïÅ kanyà  /
i«takÃdibhyas tadantasya api grahaïaæ bhavati  /
pakve«Âakacitam  /
mu¤je«ÅkatÆlam  /
utpalamÃlabhÃriïÅ kanyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.66 ||


_____START JKv_6,3.66:

khidante uttarapade 'navyayasya hrasvo bhavati  /
kÃliæmanyà  /
hariïimmanyà  /
mumà hrasvo na bÃdhyate, anyathà hi hrasvaÓÃsanam anarthakaæ syÃt  /
anavyayasya iti kim ? do«Ãmanyamaha÷  /
divÃmanyà rÃtri÷  /
anavyayasya ity etad eva j¤Ãpakam iha khidantagrahaïasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.67 ||


_____START JKv_6,3.67:

arus dvi«at ity etayor ajanatÃnÃæ ca khidanta uttarapade mumÃgamo bhavati anavyayasya  /
aruntuda÷  /
dvi«antapa÷  /
ajantÃnÃm - kÃlimmanyà  /
arurdvi«adajantasya iti kim ? vidvanmanya÷  /
anavyayasya ity eva, do«Ãmanyamaha÷  /
divÃmanyà rÃtri÷  /
antagrahaïaæ kim ? k­tÃjantakÃryapratipattyartham  /
ato hrasve k­te mum bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.68 ||


_____START JKv_6,3.68:

ijantasya ekÃca÷ khidante uttarapade amÃgamo bhavati, ampratyayavac ca dvitÅyaikavacanavac ca sa bhavati  /
am iti hi dvir Ãvartate  /
gÃmmanya÷  /
strÅmmanya÷, striyammanya÷  /
Óriyammanya÷  /
bhruvammanya÷  /
ampratyayavac ca ity atideÓÃt ÃtvapÆrvasavarïaguïeyaÇuvaÇÃdeÓÃ bhavanti  /
ica÷ iti kim ? tvaÇamanya÷  /
ekÃca÷ iti kim ? lekhÃbhrummanyÃ÷  /
atheha kathaæ bhavitavyam, Óriyam ÃtmÃnaæ brÃhmaïakulaæ manyate ity upakramya Órimanyam iti bhavitavyam iti bhëye vyavasthitam ? tatra+idaæ bhëyakÃrasya darÓanam, atra vi«aye parityaktasvaliÇga÷ ÓrÅÓabdo brÃhmaïakule vartate, yathà pra«ÂhÃdaya÷ striyÃm  /
tatra svamor napuæsakÃt (*7,1.23) ity amo lug bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.69 ||


_____START JKv_6,3.69:

vÃcaæyama purandara ity etau nipÃtyete  /
vÃcaæyama Ãste  /
puraæ dÃrayati iti purandara÷ //


____________________________________________________________________


[#716]

##  || PS_6,3.70 ||


_____START JKv_6,3.70:

kÃraÓabda uttarapade satya agada ity etayor mumÃgamo bhavati  /
satyaæ karoti, satyasya va kÃra÷ satyaÇkÃra÷  /
evam - agadaÇkÃra÷  /
astusatyÃgÃdasya kÃra iti vaktavyam  /
astuÇkÃra÷  /
bhak«asya chandasi kÃre mum vaktavya÷  /
bhak«aæ karoti, bhak«asya và kara÷ bhak«aÇkÃra÷  /
chandasi iti kim ? bhak«akÃra÷  /
dhenor bhavyÃyÃæ mum vaktavya÷  /
dhenumbhavyà /
lokasya p­ïe mum vaktavya÷  /
lokamp­ïa÷  /
itye 'nabhyÃÓasya mum vaktavya÷  /
anabhyÃÓamitya÷  /
bhrëÂrÃgnyorindhe mum vaktavya÷  /
bh­Ã«Âramindha÷  /
agnimindha÷  /
gile 'gilasya mum vaktavya÷  /
timiÇgila÷  /
agilasya iti kim ? gilagila÷  /
gilagile ceti vaktavyam  /
timiÇgilagila÷  /
u«ïabhadrayo÷ karaïe mum vaktavya÷  /
u«ïaÇkaraïam  /
bhadraÇkaraïam  /
sÆtograrÃjabhojamervityetebhya uttarasya duhit­Óabdasya putra¬ÃdeÓo và vaktavya÷  /
sÆtaputrÅ, sÆtaduhità  /
ugraputrÅ, ugraduhità  /
rÃjaputrÅ, rÃjaduhità  /
bhojaputrÅ, bhojaduhità  /
meruputrÅ, meruduhità  /
kecit tu ÓÃrÇgaravÃdi«u putraÓabdaæ paÂhanti, te«Ãæ putrÅ iti bhavati  /
anyatra api hi d­Óyate ÓailaputrÅ iti //


____________________________________________________________________


[#717]

#<Óyena-tilasya pÃte ¤e>#  || PS_6,3.71 ||


_____START JKv_6,3.71:

Óyena tila ity etayo÷ pÃtaÓabde uttarapade ¤apratyaye pare mumÃgamo bhavati  /
ÓyenapÃto 'syÃæ krŬÃyÃm ÓyainampÃtà  /
tailampÃtà  /
¤e iti kim ? ÓyenapÃta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.72 ||


_____START JKv_6,3.72:

rÃtre÷ k­danta uttarapade vibhëà mumÃgamo bhavati  /
rÃtri¤cara÷, rÃtricara÷  /
rÃtrimaÂa÷, rÃtryaÂa÷  /
aprÃptavibhëà iyam  /
khiti hi nityaæ mum bhavati  /
ratrimmanya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.73 ||


_____START JKv_6,3.73:

na¤o nakÃrasya lopo bhavati uttarapade  /
abrÃhmaïa÷  /
av­«ala÷  /
asurÃpa÷  /
asomapa÷  /
na¤o nalope 'vak«epe tiÇy upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
apacasi tvaæ jÃlma  /
akaro«i tvaæ jÃlma //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.74 ||


_____START JKv_6,3.74:

tasmÃl luptanakÃrÃn na¤a÷ nu¬Ãgamo bhavati ajÃdav uttarapade  /
anaja÷  /
anaÓva÷  /
tasmÃt iti kim ? na¤a eva hi syÃt  /
pÆrvÃnte hi Çamo hrasvÃd aci Çmuï nityam (*8,3.32) iti prÃpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.75 ||


_____START JKv_6,3.75:

nabhrànapÃt navedÃ÷ nÃsatyÃ÷ namuci nakula nakha napuæsaka nak«atra nakra nÃka ity ete«u na¤ prak­tyà bhavati  /
na bhrÃjate iti nabhrÃÂ  /
bhrÃjate÷ kvibantasya na¤samÃsa÷  /
napÃti iti napÃt  /
pÃti÷ Óatranta÷  /
navetti iti navedÃ÷  /
vittirasunpratyayÃnta÷  /
nÃsatyÃ÷ - satsu sÃdhava÷ satyÃ÷, na satyÃ÷ asatyÃ÷, na asatyÃ÷ nÃsatyÃ÷  /
na mu¤cati iti namuci÷  /
mucerauïÃdika÷ kipratyaya÷  /
na asya kulam asti nakula÷  /
nakha - na asya kham asti iti nakham  /
napuæsaka - na strÅ na pumÃn napuæsakam  /
strÅpuæsayo÷ puæsakabhÃvo nipÃtyate  /
nak«atra - na k«arate k«Åyate iti và naj¤Ãtram  /
k«iya÷ k«aratervà k«atram iti nipÃtyate  /
nakra - na krÃmati iti nakra÷  /
kramer¬apratyayo nipÃtanÃt  /
nÃka - na asmin akamasti nÃkam //


____________________________________________________________________


[#718]

##  || PS_6,3.76 ||

_____START JKv_6,3.76:

ekÃdiÓ ca na¤ prak­tyà bhavati, ekaÓabdasya ca Ãduk Ãgamo bhavati  /
ekena na viæÓati÷ kÃnnaviæÓati÷  /
ekÃnnatriæÓat  /
t­tÅyà iti yogavibhÃgÃt samÃsa÷  /
pÆrvÃnto 'yam Ãduk kriyate padÃntalak«aïo 'tra anunÃsiko vikalpena yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.77 ||


_____START JKv_6,3.77:

na¤ prak­tyà bhavati anyatarasyÃm  /
nagà v­k«Ã÷, agà v­k«Ã÷  /
nagÃ÷ parvatÃ÷, agÃ÷ parvatÃ÷  /
na gacchanti iti nagÃ÷  /
gamer¬apratyaya÷  /
aprÃïi«u iti kim ? ago v­«ala÷ ÓÅtena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.78 ||


_____START JKv_6,3.78:

sahaÓabdasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
sÃÓvattham  /
sapalÃÓam  /
saÓiæÓapam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? sahayudhvà  /
sahak­tvà  /
sÃdeÓa udÃtto nipÃtyate  /
udÃttÃnudÃttavato hi sahaÓabdasya antaryata÷ svarita÷ syÃt  /
sanipÃtanasvara÷ pÆrvapadaprak­tisvaratvaæ yatra tatra upayujyate  /
anyatra samÃsÃntodÃttatvena bÃdhyata eva, se«Âi, sapaÓubandham iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.79 ||


_____START JKv_6,3.79:

granthÃnte adhike ca vartamÃnasya sahaÓabdasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sakalaæ jyauti«amadhÅte  /
samuhÆrtam  /
sasaÇgrahaæ vyÃkaraïam adhÅyate  /
kalÃntaæ, mahÆrtÃntaæ, saÇgrahÃntam iti antavacane ity avyayÅbhÃva÷ samÃsa÷  /
tatra avyayÅbhÃve cÃkÃle iti kÃlavÃciny uttarapade samÃso na prÃpnoti ity ayam Ãrambha÷  /
adhike - sadroïà khÃrÅ  /
samëa÷ kÃr«Ãpaïa÷  /
sakÃkiïÅko mëa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.80 ||


_____START JKv_6,3.80:

dvayo÷ sahayuktayor apradhÃno ya÷ sa dvitÅya÷  /
upÃkhyÃyate pratyak«ata upalabhyate ya÷ sa upÃkhya÷  /
upÃkhyÃdanya÷ anupÃkhya÷ anumeya÷  /
tasmin dvitÅye 'nupÃkhye sahasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sÃgni÷ kapota÷  /
sapiÓÃcà vÃtyà  /
sarÃk«asÅkà ÓÃlà  /
agnyÃdaya÷ sÃk«Ãd anupalabhyamÃnÃ÷ kapotÃdibhir anumÅyamÃnÃ÷ anupÃkhyà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.81 ||


_____START JKv_6,3.81:

avyayÅbhÃve ca samÃse akÃlavÃcini uttarapade sahasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sacakraæ dhehi  /
sadhuraæ prÃja  /
akÃle iti kim ? sahapÆrvÃhïam //


____________________________________________________________________


[#719]

##  || PS_6,3.82 ||


_____START JKv_6,3.82:

upasarjanasarvÃvayava÷ samÃsa÷ upasarjanam  /
yasya sarve 'vayavà upasarjanÅbhÆtÃ÷ sa sarvopasarjano bahuvrÅhir g­hyate  /
tadavayavasya sahaÓabdasya và sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
saputra÷, sahaputra÷  /
sacchÃtra÷, sahacchÃtra÷  /
upasarjanasya iti kim ? sahayudhvà /
sahak­tvà  /
sahak­tvapriya÷, priyasahak­tvà iti iha bahuvrÅhau yad uttarapadaæ tat para÷ sahaÓabdo na bhavati iti sabhÃvo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.83 ||


_____START JKv_6,3.83:

prak­tyà sahaÓabdo bhavati ÃÓi«i vi«aye agovatsahale«u  /
svasti devattÃya sahaputrÃya sahacchÃtrÃya sahÃmÃtyÃya  /
agovatsahale«u iti kim ? svasti bhavate sahagave, sagave  /
sahavatsÃya, savatsÃya  /
sahahalÃya, sahalÃya  /
vopasarjanasya (*6,3.82) iti pak«e bhavaty eva sahbÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.84 ||


_____START JKv_6,3.84:

sa iti vartate  /
samÃnasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye mÆrdhan prabh­ti udakam ity etÃni uttarapadÃni varjayitvà  /
anubhrÃtà sagarbhya÷  /
anusakhà sayÆthya÷  /
yo na÷ sanutya÷  /
samÃno garbha÷ sagarbha÷, tatra bhava÷ sagarthya÷  /
sagarbhasayÆthasanutÃd yat (*4,4.114) iti yatpratyaya÷  /
amÆrdhaprabh­tyudarke«u iti kim ? samÃnamÆrdhà  /
samÃnaprabh­taya÷  /
samÃnodarkÃ÷  /
samÃnasya iti yogavibhÃga i«Âaprasiddhyartha÷ kriyate  /
tena sapak«a÷, sÃdharmyam, sajÃtÅya÷ ity evam Ãdaya÷ siddhÃ÷ bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.85 ||


_____START JKv_6,3.85:

jyotis janapada rÃtri nÃbhi nÃman gotra rÆpa sthÃna varïa vayas vacana bandhu ity ete«u uttarapade«u samÃnasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sajyoti÷  /
sajanapada÷  /
sarÃtri÷  /
sanÃbhi÷  /
sanÃmà  /
sagotra÷  /
sarÆpa÷  /
sasthÃna÷ savarïa÷  /
savayÃ÷  /
savacana÷  /
sabandhu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.86 ||


_____START JKv_6,3.86:

caraïe gamyamÃne brahmacÃriïi uttarapade samÃnasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
samÃno brahmacÃrÅ sabrahamacÃrÅ  /
brahma veda÷, tadadhyayanÃrthaæ yad vrataæ tad api brahma, tac carati iti brahamacÃrÅ  /
samÃna÷ tasya+eva brahmaïe÷ samÃnatvad ity ayam artho bhavati  /
samÃne brahmaïi vratacarÅ sabrahmacarÅ iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.87 ||


_____START JKv_6,3.87:

tÅrthaÓabda uttarapade yatpratyaye parata÷ samÃnasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
satÅrthya÷  /
samÃnatÅrthe vÃsÅ (*4,4.107) iti yatpratyaya÷ //


____________________________________________________________________


[#720]

##  || PS_6,3.88 ||


_____START JKv_6,3.88:

udaraÓabde uttarapade yatpratyayÃnte samÃnasya vibhëà sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sodarya÷, samÃnodarya÷  /
samÃnodare Óayita o ca+udÃtta÷ (*4,4.108) iti yat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.89 ||


_____START JKv_6,3.89:

d­k d­Óa vatu ity ete«u parata÷ samÃnasya sa ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sad­k  /
sad­Óa÷  /
tyadÃdi«u d­Óo 'nÃlocane ka¤ca (*3,2.60) ity atra samÃnÃnyayoÓceti vaktavyam iti ka¤kvinau pratyayau kriyete  /
d­k«e ceti vaktavyam  /
sad­k«a÷  /
d­Óe÷ k«apratyayo 'pi tatra+eva vaktavya÷  /
vatugrahaïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.90 ||


_____START JKv_6,3.90:

idaæ kim ity etayor ÅÓ kÅ ity etau yathÃsaÇkhyam ÃdeÓau bhavato d­gd­Óavatu«u  /
Åd­k  /
Åd­Óa÷  /
iyÃn  /
kÅd­k  /
kÅd­Óa÷  /
kiyÃn  /
kimiædaæbhyÃæ vo gha÷ (*5,2.40) iti vatup  /
d­k«e ceti vaktavyam  /
Åd­k«a÷  /
kÅd­k«a÷ //


____________________________________________________________________


#<Ã sarvanÃmna÷>#  || PS_6,3.91 ||


_____START JKv_6,3.91:

sarvanÃmna÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati d­gd­Óavatu«u  /
tÃd­k  /
tÃd­Óa÷  /
tÃvÃn  /
yÃd­k  /
yÃd­Óa÷  /
yÃvÃn  /
d­k«e ceti vaktavyam  /
tÃd­k«a÷  /
yÃd­k«a÷ //


____________________________________________________________________


[#721]

##  || PS_6,3.92 ||


_____START JKv_6,3.92:

vi«vak deva ity etayo÷ sarvanÃmnaÓ ca Âe÷ adri ity ayam ÃdeÓo bhavati a¤catau vapratyayÃnte uttarapade  /
di«vag ajcati iti vi«vadryaÇ  /
devadryaÇ  /
sarvanÃmna÷ - tadryaÇ  /
yadryaÇ adrisaghryorantodÃttanipÃtanaæ k­tsvaraniv­ttyartham  /
tatra yaïÃdeÓe k­te udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity e«a svaro bhavati  /
vi«vagdevayo÷ iti kim ? aÓvÃcÅ  /
a¤catau iti kim ? vi«vagyuk  /
vapratyaye iti kim ? vi«vaga¤canam  /
vapratyayagrahaïam anyatra dhÃtugrahaïe tadÃdividhipratipattyartham  /
tena ayask­tam, ayaskÃra÷ ity atra ata÷ k­kamikaæsakumbhapÃtra iti satvaæ bhavati  /
chandasi striyÃæ bahulam iti vaktavyam  /
viÓvÃÅ ca gh­tÃcÅ ca ity atra na bhavati  /
kadrÅcÅ ity atra tu bhavaty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.93 ||


_____START JKv_6,3.93:

sam ity etasya sami ity ayam ÃdeÓo bhavati a¤catau vapratyayante uttarapade  /
samyak, samya¤cau, samya¤ca÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.94 ||


_____START JKv_6,3.94:

tiras ity etasya tiri ity ayam ÃdeÓo bhavati a¤cÃu vapratyayÃnte uttarapade 'lope, yadà asya lopo na bhavati  /
tiryak, tirya¤cau, tirya¤ca÷  /
alope iti kim ? tiraÓcà  /
tiraÓce  /
aca÷ ity akÃralopa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.95 ||


_____START JKv_6,3.95:

saha ity etasya saghri÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati a¤catau vapratyÃnte uttarapade  /
saghryaÇ saghryajcau, saghrya¤ca÷  /
saghrÅca÷  /
saghrÅcà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.96 ||


_____START JKv_6,3.96:

chandasi vi«aye mÃda stha ity etayor uttarapadayo÷ sahasya sadha ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sadhamÃdo dyumninÅrÃpa÷  /
sadhasthà //


____________________________________________________________________


[#722]

##  || PS_6,3.97 ||


_____START JKv_6,3.97:

dvi antar ity etÃbhyÃæ upasargÃc ca uttarasya ap ity etasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /

[#721]

dvÅpam  /
antarÅpam  /
upasargÃt - nÅpam  /
vÅpam  /
samÅpam  /
samÃpa Åtve pratiÓedho vaktavya÷  /
samÃpaæ nÃma devayajanam  /
apara Ãha - ÅtvamanavarïÃd iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, prÃpam, parÃpam  /
apÓabdaæ prati kriyayogÃbhÃvÃt upasargagrahaïaæ prÃdyupalak«aïÃrtham //


____________________________________________________________________


[#722]

#<Æd anor deÓe>#  || PS_6,3.98 ||


_____START JKv_6,3.98:

anor uttarasya apa÷ ÆkÃrÃdeÓo bhavati deÓÃbhidhÃne  /
anÆpo deÓa÷  /
deÓe iti kim ? anvÅpam  /
dÅrghoccÃraïam avagrahÃrtham, anu Æpa÷ anÆpa÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.99 ||


_____START JKv_6,3.99:

a«a«thÅsthasya at­tÅyÃsthasya ca anyaÓabdasya dugÃgamo bhavati ÃÓis ÃÓà Ãsthà Ãsthita utsuka Æti kÃraka rÃga cha ity ete«u parata÷  /
anyà ÃÓÅ÷ anyadÃÓÅ÷  /
anyà ÃÓà anyadÃÓà  /
anyà Ãsthà anyadÃsthà  /
anya Ãsthita÷ anyadÃsthita÷  /
anya utsuka÷ anyadutsuka÷  /
anyà Æti÷ anyadÆti÷  /
anya÷ kÃraka÷ anyatkÃraka÷  /
anya÷ rÃga÷ anyadrÃga÷  /
anyasmin bhava÷ anyadÅya÷  /
gahÃdi«v anyaÓabdo dra«Âavya÷  /
a«a«Âhyat­tÅyÃsthasya iti kim ? anyasya ÃÓÅ÷ anyÃÓÅ÷  /
anyena Ãsthita÷ anyÃsthita÷  /
dugÃgamo 'viÓe«eïa vaktavya÷ kÃrakacchayo÷  /
«a«ÂhÅt­tÅyayor ne«Âa ÃÓÅrÃdi«u saptasu //
anyasya kÃrakam anyatkÃrakam  /
anyasya idam anyadÅyam  /
asya ca dvirna¤grahaïaæ liÇgam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.100 ||


_____START JKv_6,3.100:

arthaÓade uttarapade anyasya vibhëà dugÃgamo bhavati  /
anyadartha÷, anyÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.101 ||


_____START JKv_6,3.101:

ku ity etasya kta ity ayam ÃdeÓo bhavati tatpuru«e samÃse ajÃdÃv uttarapade  /
kadaja÷  /
kadaÓva÷  /
kadu«Âra÷  /
kadannam  /
tatpuru«e iti kim ? kÆ«Âro rÃjà  /
aci iti kim ? kubrÃhmaïa÷  /
kupuru«a÷  /
kadbhÃve trÃvupasaÇkhyÃnam  /
kutsitÃstraya÷ kattraya÷ //


____________________________________________________________________


[#723]

##  || PS_6,3.102 ||


_____START JKv_6,3.102:

ratha vada ity etayoÓ ca+uttarapadayo÷ ko÷ kat ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kadratha÷  /
kadvada÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.103 ||


_____START JKv_6,3.103:

d­ïaÓabde uttarapade jÃtÃv abhidheyÃyÃæ ko÷ kat ity ÃdeÓo bhavati  /
katt­ïà nÃma jÃti÷  /
jÃtau iti kim ? kutsitÃni t­ïÃni kut­ïÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.104 ||


_____START JKv_6,3.104:

pathin ak«a ity etayor uttarapadayo÷ ko÷ kà ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kÃpatha÷  /
kÃk«a÷ //


____________________________________________________________________


#<Å«adarthe ca>#  || PS_6,3.105 ||


_____START JKv_6,3.105:

Å«adarthe vartamÃnasya ko÷ kà ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kÃmadhuram  /
kÃlavaïam  /
ajÃdÃv api paratvÃt kÃdeÓa eva bhavati  /
kÃmlam  /
ko«ïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.106 ||


_____START JKv_6,3.106:

puru«aÓabde uttarapade vibhëà ko÷ kà ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kÃpuru«a÷, kupuru«a÷  /
aprÃptavibhëeyam  /
Å«adarthe tu pÆrvaviprati«edhena nityaæ kà bhavati  /
Å«at puru«a÷ kÃpuru«a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.107 ||


_____START JKv_6,3.107:

u«ïaÓabde uttarapade ko÷ kavam ity ayam ÃdeÓo bhavati, kà ca vibhëà  /
kavo«ïam, ko«ïam, kadu«ïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.108 ||


_____START JKv_6,3.108:

pathiÓabde uttarapade chandasi vi«aye ko÷ kavam kà ity etÃv ÃdeÓau bhavato vibhëà  /
kavapatha÷, kÃpatha÷, kupatha÷ //


____________________________________________________________________


[#724]

##  || PS_6,3.109 ||


_____START JKv_6,3.109:

p­«odaraprakÃrÃïi ÓabdarÆpÃïi, ye«u lopÃgamavarnavikÃrÃ÷ ÓÃstreïa na vihitÃ÷ d­Óyante ca, tÃni yathopadi«ÂÃni sÃdhÆni bhavanti  /
yÃni yÃni yathopadi«ÂÃni, Óa«Âair uccÃritÃni prayuktÃni, tÃni tathÃ+eva anugantavyÃni  /
p­«ad udaraæ yasya p­«odaram  /
p­«ad udvÃnaæ yasya p­«odvÃnam  /
atra takÃralopo bhavati  /
vÃrivÃhaka÷ balÃhaka÷  /
pÆrvaÓabdasya baÓabda ÃdeÓa÷, uttarapadÃdeÓ ca latvam  /
jÅvanasya mÆta÷ jÅmÆta÷  /
vanaÓabdasya lopa÷  /
ÓavÃnÃæ Óayanam ÓmaÓÃnam  /
ÓavaÓabdasya ÓmÃdeÓa÷, ÓayanaÓabdasya api ÓÃnaÓabda ÃdeÓa÷  /
Ærdhvaæ khamasya iti ulÆkhalam  /
ÆrdhvakhaÓabdayo÷ ulÆ khala ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
piÓitÃÓa÷ piÓÃca÷  /
piÓitÃÓaÓabdayor yathÃyogaæ piÓÃcaÓabdau ÃdeÓau  /
bruvanto 'syÃæ sÅdanti iti b­sÅ  /
sader adhikaraïe ¬a pratyaya÷  /
bruvacchabdasya copapadasya b­Óabda ÃdeÓo bhavati  /
mahyÃæ rauti iti mayÆra÷  /
rauter aci Âilopa÷  /
mahÅÓabdasya mayÆbhÃva÷  /
evamanye 'pi aÓvatthakapitthaprabh­tayo yathÃyogam anugantavyÃ÷  /
dikÓabdebhya uttarasya tÅrasya tÃrabhÃvo và bhavati  /
dak«iïatÅram, dak«iïatÃram  /
uttaratÅram, uttaratÃram  /
vÃco vÃde ¬atvaæ ca labhÃvaÓ ca+uttarapadasya+i¤i pratyaye bhavati  /
vÃcaæ vadati iti vÃgvÃda÷  /
tasyÃpatyaæ va¬vÃli÷  /
«a«a utvaæ dat­daÓadhÃsÆttarapadÃde«Âutvaæ ca bhavati  /
«a¬ dantà asya «o¬an  /
«a ca daÓa ca «o¬aÓa  /
dhÃsu và «a«a utvaæ bhavaty uttarapadÃdeÓca «Âutvam  /
«o¬hÃ, «a¬dhà kuru  /
bahuvacananirdeÓo nÃnÃdhikaraïavÃcino dhÃÓabdasya pratipattyartha÷  /
iha mà bhÆt, «a dadhÃti dhayati và «a¬dhà iti  /
duro dÃÓanÃÓadabhadhye«Ætvaæ vaktavyam uttarapadÃdeÓca «Âutvam  /
kucchreïa dÃÓyate nÃÓyate dabhyate ca ya÷ sa dƬÃÓa÷  /
dÆïÃÓa÷  /
dƬabhya÷  /
dambhe÷ khalbanunÃsikalopo nipÃtanÃt  /
du«Âaæ dhyÃyati iti dƬhya÷  /
du÷Óabdopapadasya dhyÃyate÷ ÃtaÓcopasarge (*6,1.136) iti kapratyaya÷  /
[#725]

svaro rohatau chandasyutvaæ vaktavyam  /
jÃya ehi suvo rohÃva  /
pÅvopavasanÃdÅnÃæ ca lopo vaktavya÷  /
pÅvopavasanÃnÃm  /
payopavasanÃnÃm  /
varïÃgamo varïaviparyayaÓ ca dvau cÃparau varïavikÃranÃÓau  /
dhÃtostadarthÃtiÓayena yogastaducyate pa¤cavidhaæ niruktam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.110 ||


_____START JKv_6,3.110:

saÇkhyà vi sÃya ity evaæpÆrvasya ahnaÓabdasya sthÃne ahan ity ayam ÃdeÓo bhavaty anyatarasyÃæ Çau parata÷  /
dvayor ahnor bhava÷ dvyahna÷  /
tryahna÷  /
dvyahni, dvyahani  /
tryahni, tryahani  /
dvyahne  /
tryahne  /
vyapagatamaha÷ vyahna÷  /
vyahni, vyahani, vyahne  /
sÃyamahna÷ sÃyÃhna÷  /
sÃyÃhni, sÃyÃhani, sÃyÃhne  /
ekadeÓisamÃsa÷ pÆrvÃdibhyo 'nyasya api bhavati ity etad eva visÃyapÆrvasya ahnasya grahaïaæ j¤Ãpakam  /
tena madhyamahna÷ madhyÃhna÷ ity api bhavati  /
saÇkhyÃvisÃyapÆrvasya iti kim ? pÆrvÃhïe  /
aparÃhïe //


____________________________________________________________________

#<¬hralope pÆrvasya dÅrgho 'ïa÷>#  || PS_6,3.111 ||


_____START JKv_6,3.111:

¬hakÃrarephayo÷ lopa÷ yasmin sa ¬hralopa÷, tatra pÆrvasya aïa÷ dÅrgho bhavati  /
lŬham  /
mŬham  /
upagƬham  /
mƬha÷  /
ralope - nÅraktam  /
agnÅratha÷  /
indÆratha÷  /
punà raktaæ vÃsa÷  /
prÃtà rÃjakraya÷  /
pÆrvagrahaïam anuttarapade 'pi pÆrvamÃtrasya dÅrghÃrtham  /
aïa÷ iti kim ? Ãt­¬ham  /
Ãv­¬ham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.112 ||


_____START JKv_6,3.112:

sahi vahi ity etayo÷ avarïasya okÃra ÃdeÓo bhavati ¬hralope  /
so¬hà  /
so¬hum  /
so¬havyam  /
vo¬hà  /
vo¬hum  /
vo¬havyam  /
avarïasya iti kim ? Ƭha÷  /
ƬhavÃn  /
varïagrahaïaæ kim ? k­tÃyÃm api v­ddhau yathà syÃt  /
udavo¬hÃm  /
udavo¬ham  /
tÃdapi para÷ tapara÷, taparatvÃd ÃkÃrasya grahaïaæ na syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.113 ||


_____START JKv_6,3.113:

sÃdhyai sìhvà sìhà iti nigame nipÃtyanate  /
sìhyai samantÃt sìhvà ÓatrÆn  /
sahe÷ ktvÃpratyaye otvÃbhÃva÷  /
pak«e ktvÃpratyayasya dhyaibhÃva÷  /
sìhà iti t­ci rÆpametat  /
nigame iti kim ? so¬hvÃ, so¬hà iti bhëÃyÃm //


____________________________________________________________________


[#726]

##  || PS_6,3.114 ||


_____START JKv_6,3.114:

saæhitÃyÃm ity ayam adhikÃra÷  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃma÷ saæhitÃyÃm ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - dvyaco 'tas tiÇa÷ (*6,3.135) iti  /
vidmà hi tvà gopatiæ ÓÆra gonÃm  /
saæhitÃyÃm iti kim ? vidma, hi, tvÃ, gopatiæ, ÓÆra, gonÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.115 ||


_____START JKv_6,3.115:

karïaÓabde uttarapade lak«aïavÃcino dÅrgho bhavati vi«Âa a«Âan pa¤can maïi bhinna chinna chidra sruva svastika ity etÃn varjayitvà  /
dÃtrÃkarïa÷  /
dviguïÃkarïa÷  /
triguïÃkarïa÷  /
dvyaÇgulÃkarïa÷  /
aÇgulÃkarïa÷  /
yat paÓÆnÃæ svÃmiviÓe«asambandhaj¤ÃpanÃrthaæ dÃtrÃkÃrÃdi kriyate tad iha lak«aïaæ g­hyate  /
lak«aïasya iti kim ? Óobhanakarïa÷  /
avi«ÂÃdÅnÃm iti kim ? vi«Âakarïa÷  /
a«Âakarïa÷  /
pa¤cakarïa÷  /
maïikarïa÷  /
bhinnakarïa÷  /
chinnakarïa÷  /
chidrakarïa÷  /
sruvakarïa÷  /
svastikakarïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.116 ||


_____START JKv_6,3.116:

nahi v­ti v­«i vyadhi ruci sahi tani ity ete«u kvipratyayÃnte«u uttarapade«u pÆrvapadasya dÅrgho bhavati saæhitÃyÃæ vi«aye  /
nahi - upÃnat  /
parÅïat  /
v­ti - nÅv­t  /
upÃv­t  /
v­«i - prÃv­Â  /
upÃv­Â  /
vyÃdhi - marmÃvit  /
d­dayÃvit  /
Óvavit  /
ruci - nÅruk  /
abhiruk  /
sahi - ­tÅ«a  /
tani - tarÅtat  /
gama÷ kvau (*6,4.40) iti gamadÅnam i«yate  /
tata÷ tanoter apy anunÃsikalopa÷  /
kvau iti kim ? pariïahanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.117 ||


_____START JKv_6,3.117:

vana giri ity etayor uttarapadayor yathÃsaÇkhyaæ koÂaradÅnÃm kiæÓulukÃdÅnÃæ ca dÅrgho bhavati saj¤ÃyÃæ vi«aye  /
vane koÂarÃdÅnÃm - koÂaravaïam  /
miÓrakÃvaïam  /
sighrakÃvaïam  /
sÃrikÃvaïam  /
girau kiæÓulukÃdÅnÃm - kiæÓulukÃgiri÷  /
a¤janÃgiri÷  /
koÂarakiæÓulukÃdÅnÃm iti kim ? asipatravanam  /
k­«ïagiri÷  /
koÂara  /
miÓraka  /
puraka  /
sighraka  /
sÃrika  /
koÂarÃdi÷  /
kiæÓuluka  /
ÓÃlvaka  /
a¤jana  /
bha¤jana  /
lohita  /
kukku  /
kiæÓulukÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.118 ||


_____START JKv_6,3.118:

vale parata÷ pÆrvasya dÅrgha÷ bhavati  /
ÃsutÅvala÷  /
k­«Åvala÷  /
dantÃvala÷  /
raja÷k­«yÃsutipar«ado valac (*5,2.112) iti valac pratyayo g­hyate, na prÃtipadikam  /
anutsÃhabhrÃt­pitÌïÃm ity eva  /
utsÃhavala÷  /
bhrÃt­vala÷  /
pit­vala÷ //


____________________________________________________________________


[#727]

##  || PS_6,3.119 ||


_____START JKv_6,3.119:
matau parato bahvaco 'jirÃdivarjitasya dÅrgho bhavati sa¤j¤ÃyÃm vi«aye  /
udumbarÃvatÅ  /
maÓakÃvatÅ  /
vÅraïÃvatÅ  /
pu«karÃvatÅ  /
amarÃvatÅ  /
nadyÃæ matup (*4,2.85) iti matuppratyaya÷  /
sa¤j¤ÃyÃm (*8,2.11) iti matorvatvam  /
bahvaca÷ iti kim ? vrÅhimatÅ  /
anajirÃdÅnÃm iti kim ? ajiravatÅ  /
khadiravatÅ  /
pulinavatÅ  /
haæsakÃraï¬avavatÅ  /
cakravÃkavatÅ  /
sa¤j¤ÃyÃm ity eva, valayavatÅ //


____________________________________________________________________


#<ÓarÃdÅnÃm ca>#  || PS_6,3.120 ||


_____START JKv_6,3.120:

ÓarÃdÅnÃæ ca matau dÅrgho bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
ÓarÃvatÅ  /
vaæÓÃvatÅ  /
Óara  /
vaæÓa  /
dhÆma  /
ahi  /
kapi  /
maïi  /
muni  /
Óuci  /
hanu  /
ÓarÃdi÷  /
sa¤j¤ÃyÃm (*8,2.11) iti matorvatvam  /
yavÃditvÃt vrÅhyÃdibhyo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.121 ||


_____START JKv_6,3.121:

igantasya pÆrvapadasya pÅluvarjitasya vahe uttarapade dÅrgho bhavati  /
­«Åvaham  /
kapÅvaham  /
munÅvaham  /
ika÷ iti kim ? piï¬avaham  /
apÅlo÷ iti kim ? pÅluvaham  /
apÅlvÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, cÃruvaham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.122 ||


_____START JKv_6,3.122:

upasargasya gha¤ante uttarapade amanu«ye 'bhidheye bahulaæ dÅrgho bhavati  /
vÅkleda÷  /
vÅmÃrga÷  /
apÃmÃrga÷  /
na ca bhavati  /
praseva÷  /
prasÃra÷  /
sÃdakÃrayo÷ k­trime dÅrgho bhavati  /
prÃsÃda÷  /
prÃkÃra÷  /
k­trime iti kim ? prasÃda÷  /
prakÃra÷  /
veÓÃdi«u vibhëà dÅrgho bhavati  /
prativeÓa÷, pratÅveÓa÷  /
pratirodha÷, pratÅrodha÷  /
amanu«ye iti kim ? ni«Ãdo manu«ya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.123 ||


_____START JKv_6,3.123:

igantasya upasargasya kÃÓaÓabde uttarapade dÅrgho bhavati  /
nÅkÃÓa÷  /
vÅkÃÓa÷  /
anÆkÃÓa÷  /
pacÃdyacpratyayÃnto 'yaæ kÃÓaÓabda÷, na tu gha¤anta÷  /
ika÷ iti kim ? prakÃÓa÷ //


____________________________________________________________________


[#728]

##  || PS_6,3.124 ||


_____START JKv_6,3.124:

dà ity etasya ya÷ takÃrÃdir ÃdeÓa÷ tasmin parata÷ igantasya+upasargasya dÅrgho bhavati  /
nÅttam  /
vÅttam  /
parÅttam  /
aca upasargÃt ta÷ (*7,4.47) ity antasya yady api takÃra÷ kriyate tathÃpi cartvasyÃÓrayÃt siddhatvam iti takÃrÃdir bhavati  /
ika÷ ity eva, prattam  /
avattam  /
da÷ iti kim ? vitÅrïam  /
nitÅrïam  /
ti iti kim ? sudattam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.125 ||


_____START JKv_6,3.125:

a«Âan ity etasya uttarapade sa¤j¤ÃyÃæ dÅrgho bhavati  /
a«ÂÃvakra÷  /
a«ÂÃbandhura÷  /
a«ÂÃpadam  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? a«Âaputra÷  /
a«ÂabhÃrya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.126 ||


_____START JKv_6,3.126:

chandasi vi«aye '«Âana÷ uttarapade dÅrgho bhavati  /
Ãgneyama«ÂÃkapÃlaæ nirvapet carum  /
a«ÂÃhiraïyà dak«iïà  /
a«ÂÃpadÅ devatà sumatÅ  /
a«Âau pÃdau asyÃ÷ iti bahuvrÅhau pÃdasya lope k­te pÃdo 'nyatarasyÃm (*4,1.8) iti ÇÅp  /
gavi ca yukte bhëÃyÃmëÂano dÅrgho bhavati iti vaktavyam  /
a«ÂÃgavam ÓakaÂam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.127 ||


_____START JKv_6,3.127:

citiÓabdasya kapi parata÷ dÅrgho bhavati  /
ekacitÅka÷  /
dvicitÅka÷  /
tricitÅka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.128 ||


_____START JKv_6,3.128:

viÓvaÓabdasya vasu rÃÂ ity etayo÷ uttarapadayo÷ dirgha ÃdeÓo bhavati  /
viÓvÃvasu÷  /
viÓvÃrÃÂ  /
ràiti vikÃranirdeÓo yatra asya etad rÆpaæ tatra+eva yathà syÃt  /
iha na bhavati, viÓvarÃjau  /
viÓvarÃja÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.129 ||


_____START JKv_6,3.129:

naraÓabda uttarapade sa¤j¤ÃyÃm vi«aye viÓvasya dÅrgho bhavati  /
viÓvÃnaro nÃma yasya vaiÓvÃnari÷ putra÷  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? viÓve narà yasya sa viÓvanara÷ //


____________________________________________________________________


[#729]

##  || PS_6,3.130 ||


_____START JKv_6,3.130:

mitre ca+uttarapade ­«Ãvabhidheye viÓvasya dÅrgho bhavati  /
viÓvÃmitro nÃma ­«i÷  /
­«au iti kim ? viÓvamitro mÃïavaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.131 ||


_____START JKv_6,3.131:

manravi«aye soma aÓva indriya viÓvadevya ity ete«Ãæ matuppratyaye parata÷ dÅrtho bhavati  /
somÃvatÅ  /
aÓvavatÅ  /
indriyÃvatÅ  /
viÓvadevyÃvatÅ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.132 ||


_____START JKv_6,3.132:

mantre iti vartate  /
o«adhiÓabdasya vibhaktÃv aprathamÃyÃæ parata÷ dÅrgho bhavati  /
o«adhÅbhirapÅtat  /
nama÷ p­thivyai nama o«adhÅbhya÷  /
vibhaktau iti kim ? o«adhipate  /
aprathamÃyÃm iti kim ? sthireyamastvo«adhi÷ //


____________________________________________________________________


#<­ci tunughamak«utaÇkutroru«yÃïÃm>#  || PS_6,3.133 ||


_____START JKv_6,3.133:

­ci vi«aye tu nu gha mak«u taÇ ku tra uru«ya ity e«Ãæ dÅrgho bhavati  /
à tÆ na indra v­trahan  /
nu - nÆ karaïe  /
gha - uta và ghà syÃlÃt  /
mak«u - mak«Æ gomantamÅmahe  /
taÇ - bharatà jÃtavedasam  /
taÇ iti thÃdeÓasya ÇÅtvapak«e grahaïaæ, tena+iha na bhavati, Ó­ïota grÃvÃïa÷  /
ku - kÆmana÷  /
tra - atrà gau÷  /
uru«ya - uru«yà ïo //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,3.134 ||


_____START JKv_6,3.134:

su¤ nipÃto g­hyate  /
igantaraya su¤i parato mantravi«aye dÅrgho bhavati  /
abhÅ «u ïa÷ sakhÅnÃm  /
Ærdhva Æ «u ïa Ætaye  /
su¤a÷ (*8,3.107) iti «atvam, naÓca dhÃtusthoru«ubhya÷ (*8,4.27) iti ïatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.135 ||


_____START JKv_6,3.135:

­ci iti vartate  /
dvyacastiÇantasya ata÷ ­gvi«aye dÅrgho bhavati  /
vidmà hi tvà gopatiæ ÓÆra gonÃm  /
vidmà Óarasya pitaram  /
dvyaca÷ iti kim ? aÓvà bhavata vÃjina÷  /
ata÷ iti kim ? Ã devÃn vak«i yak«i ca //


____________________________________________________________________


[#730]

##  || PS_6,3.136 ||


_____START JKv_6,3.136:
­ci ity eva  /
nipÃtasya ca ­gvi«aye dÅrg÷ ÃdeÓo bhavati  /
evà te  /
acchà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.137 ||


_____START JKv_6,3.137:

anye«Ãm api dÅrgho d­Óyate, sa Ói«ÂaprayogÃdanugantavya÷  /
yasya dÅrghatvaæ vihitaæ, d­Óyate ca prayoge, tad anena kartavyam  /
keÓÃkeÓi  /
kacÃkaci  /
jalëà /
nÃraka÷ pÆru«a÷  /
Óuno dantadaæ«ÂrÃkarïakundavarÃhapucchapade«u  /
ÓvÃdanta÷  /
ÓvÃdaæ«Âra÷  /
ÓvÃkarïa÷  /
ÓvÃkunda÷  /
ÓvÃvarÃha÷  /
ÓvÃpuccha÷  /
ÓvÃpada÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.138 ||


_____START JKv_6,3.138:

cau parata÷ pÆrvapadasya dÅrgho bhavati  /
cau iti a¤catirluptanakÃrÃkÃro g­hyate  /
dadhÅca÷ paÓya  /
dadhÅcà  /
dadhÅce  /
madhÆca÷ paÓya  /
madhÆcà  /
madhÆce  /
antaraÇgo 'pi yaïÃdeÓo dÅrghavidhÃnasÃmarthyÃn na pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.139 ||


_____START JKv_6,3.139:

uttarapde iti vartate  /
samprasÃraïÃntasya pÆrvapadasya+uttarapade dÅrgho bhavati  /
kÃrÅ«agandhÅputra÷  /
kÃrÅ«agandhÅpati÷  /
kaumudagandhÅputra÷  /
kaumudÅgandhÅpati÷  /
karÅ«asya iva gandho 'sya, kumudasya iva gandho 'sya, alpÃkhyÃyÃm (*5,4.136), upamÃnÃc ca (*5,4.137) iti ikÃra÷ samÃsÃnta÷  /
karÅ«agandherapatyam kÃrÅ«agandhyà  /
kumudagandherapatyam kaumudagandhyÃ, tasyÃ÷ putra÷ kaumudagandhÅputra÷  /
kaumudagadhÅpati÷  /
iko hrasvo 'Çyo gÃlavasya (*6,3.61) ity etan na bhavati  /
vyavasthitavibhëà hi sà /
ak­ta eva dÅrghatve hrasvabhÃvapak«e k­tÃrthena api dÅrgheïa pak«Ãntare paratvÃd hrasvo bÃdhyate  /
puna÷ prasaÇgavij¤Ãnaæ ca na bhavati, sak­dgatau viprati«edhe yad bÃdhitaæ tadbÃdhitam eva iti //
iti ÓrÅvÃmanaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau «a«ÂhÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

[#731]

«a«ÂhÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.1 ||


_____START JKv_6,4.1:

adhikÃro 'yam ÃsaptamÃdhyÃyaparisamÃpte÷  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ aÇgasya ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - hala÷ (*6,4.2) - hÆta÷  /
jÅna÷  /
saævÅta÷  /
aÇgasya iti kim ? nirutam  /
durutam  /
nÃmi dÅrgha÷ (*6,4.6) - agnÅnÃm  /
vÃyÆnÃm  /
aÇgasya iti kim ? krimiïÃæ paÓya  /
pÃmanÃæ paÓya  /
ato bhisa ais (*7,1.9) - v­k«ai÷  /
plak«ai÷  /
aÇgasya iti kim ? brÃhmaïabhissà  /
odanabhissiÂÃ  /
aÇgÃdhikÃra÷ k­to 'nyÃrtho nÃmi dÅrghatvÃdyapi vyavasthÃpayati iti tadartham arthavadgrahaïaparibhëà nÃÓrayitavyà bhavati  /
aÇgasya iti sambandhasÃmÃnye e«Ã «a«ÂhÅ yathÃyogaæ viÓe«e«u avati«Âhate  /
atha và prÃtipadikÃrthamÃtram avivak«itavibhaktyartham adhikriyate  /
tat uttaratra yathÃyogaæ vipariïamyate  /
tato 'kÃrÃntÃd aÇgÃt bhisa ais ity evam Ãdy api samyak sampannaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.2 ||


_____START JKv_6,4.2:

aÇgÃvayavÃd dhalo yad uttaraæ samprasÃraïam tadantasya aÇgasya dÅrgho bhavati  /
hÆta÷  /
jÅna÷  /
saævÅta÷  /
hala÷ iti kim ? uta÷  /
utavÃn  /
aÇgÃvayavÃt iti kim ? nirutam  /
tadantasya iti kim ? viddha÷  /
vicita÷  /
aïa÷ ity eva, t­tÅya÷  /
t­tÅyà iti và nipÃtanÃd atra dÅrghÃbhÃva÷  /
aÇgagrahaïam Ãvartayitavyam halviÓe«aïÃrtham, aÇgakÃryapratipattyarthaæ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.3 ||


_____START JKv_6,4.3:

nÃm iti etat «a«ÂhÅbahuvacanam ÃgatanuÂkaæ g­hyate  /
tasmin parato 'Çgasya dÅrgho bhavati  /
agnÅnÃm  /
vÃyunÃm  /
kartÌïÃm  /
hartÌïÃm  /
aïa÷ ity etad atra niv­ttam  /
ÃgatanuÂkagrahaïam uttarÃrtham, k­te ca nuÂi dÅrghapratipattyartham  /
anyathà hi nu¬eva na syÃt  /
nÃmi dÅrgha Ãmi cet syÃt k­te dÅrghe na nu bhavet  /
vacanÃd yatra tannÃsti nopadhÃyÃÓca carmaïÃm //

____________________________________________________________________


[#732]

##  || PS_6,4.4 ||


_____START JKv_6,4.4:

tis­ catas­ ity etayo÷ nÃmi dÅrgho na bhavati  /
tis­ïÃm  /
catas­ïÃm  /
idam eva nÃmi iti dÅrghaprati«edhavacanaæ j¤Ãpakam aci ra ­ta÷ (*7,2.100) ity etasmÃt pÆrvaviprati«edhena nu¬Ãgamo bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.5 ||


_____START JKv_6,4.5:

chandasi va«aye tis­-catasro÷ nÃmi parata÷ ubhayathà d­Óyate, dÅrghaÓcÃdÅrghaÓca  /
tis­ïÃæ madhyadine, tis­ïÃæ madhyadine  /
catas­ïÃæ madhyadine, catasÌïÃæ madhyadine //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.6 ||


_____START JKv_6,4.6:

n­ ity etasya nÃmi pare ubhayathà bhavati  /
tvaæ nÌïÃæ n­pate, tvaæ n­ïÃæ n­pate kecid atra chandasi iti na anuvartayanti, tena bhëÃyÃm api vikalpo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.7 ||


_____START JKv_6,4.7:

nÃntasya aÇgasya upadhÃyÃ÷ nÃmi parato dÅrgho bhavati  /
pa¤cÃnÃm  /
saptÃnÃm  /
navÃnÃm  /
daÓÃnÃm  /
na÷ iti kim ? caturïÃm  /
nÃmi ity eva, carmÃïÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.8 ||


_____START JKv_6,4.8:

sarvanÃmasthÃne ca parato 'sambuddhau nopadhÃyÃ÷ dÅrgho bhavati  /
rÃjÃ, rÃjÃnau, rÃjÃna÷  /
rÃjÃnam, rÃjÃnau  /
sÃmÃni ti«Âhanti  /
sÃmÃni paÓya  /
sarvanÃmasthÃne iti kim ? rÃjani  /
sÃmani  /
asambuddhau iti kim ? he rÃjan  /
he tak«an //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.9 ||


_____START JKv_6,4.9:

«apÆrvasya aca÷ nopadhÃyÃ÷ nigamavi«aye sarvanÃmasthÃne parata÷ asambuddhau và dÅrgho bhavati  /
sa tak«Ãïaæ ti«ÂhantamabravÅt  /
sa tak«aïam ti«ÂhantamabravÅt  /
­bhuk«Ãïamindram  /
­bhuk«aïamindram  /
nigame iti kim ? tak«Ã, tak«Ãïau, tak«Ãïa÷ //


____________________________________________________________________


[#733]

##  || PS_6,4.10 ||


_____START JKv_6,4.10:

sakÃrÃntasya saæyogasya yo nakÃra÷ mahataÓ ca tasya+upadhÃyÃ÷ dÅrgho bhavati sarvanÃmasthÃne parata÷ asambuddhau  /
ÓreyÃn, ÓreyÃæsau, ÓreyÃæsa÷  /
ÓreyÃæsi  /
payÃæsi  /
yaÓÃæsi  /
mahata÷ svalvapi - mahÃn, mahÃntau, mahÃnta÷  /
asambuddhau iti kim ? he Óreyan  /
he mahan //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.11 ||


_____START JKv_6,4.11:

ap ity etasya, t­nantasya, t­jantasya, svas­ napt­ ne«Â­ tva«t­ k«att­ hot­ pot­ paÓÃst­ ity ete«Ãæ cÃÇgÃnÃm upadhÃyà dÅrgho bhavati sarvanÃmasthÃne parato 'sambuddhau  /
ap - Ãpa÷  /
bahvÃmpi ta¬ÃgÃni iti kecid icchanti, tatra samÃsÃnto vidhiranitya÷ iti samÃsÃnto na kriyate  /
nityam api ca numamak­tva dÅrghatvam i«yate  /
t­n - kartÃrau kaÂÃn  /
vaditÃrau janÃpavÃdÃn  /
kartÃra÷  /
t­c - kartÃrau kaÂasya  /
kartÃra÷  /
hartÃrau bhÃrasya  /
hartÃra÷  /
svas­ - svasÃ, svasÃrau, svasÃra÷  /
napt­ - naptÃ, naptÃrau, naptÃra÷  /
ne«Â­ - ne«ÂÃ, ne«ÂÃrau, ne«ÂÃra÷  /
tva«Â­ - tva«ÂÃ, tva«ÂÃrau, tva«ÂÃra÷  /
k«att­ - k«attÃ, k«attÃrau, k«attÃra÷  /
hot­ - hotÃ, hotÃrau, hotÃra÷  /
pot­ - potÃ, potÃrau, potÃra÷  /
praÓÃst­ - praÓÃstÃ, praÓÃstÃrau, praÓÃstÃra÷  /
naptrÃdinÃæ grahaïamavyutpattipak«e vidhyartham  /
vyutpattipak«e niyamÃrtham, evam bhÆtÃnÃm anye«Ãæ sa¤j¤ÃÓabdÃnÃæ dÅrgho mà bhÆt iti  /
pitarau, pitara÷  /
mÃtarau,mÃtara÷  /
asambuddhau iti kim ? he karta÷  /
he svasa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.12 ||

_____START JKv_6,4.12:

in han pÆ«an aryaman ity evam antÃnÃm aÇgÃnÃæ Óau parata upadhÃyà dÅrgho bhavati  /
bahudaï¬Åni  /
bahucchatrÅïi  /
bahuv­trahÃïi  /
bahubhrÆïahÃni  /
bahupÆ«Ãïi  /
bahvaryamÃïi  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, inhanpÆ«ÃryamïÃm upadhÃya÷ ÓÃv eva dÅrgho bhavati na anyatra  /
daï¬inau  /
chatriïau  /
v­trahaïau  /
pÆ«aïau  /
aryamaïau  /
dÅrghavidhirya ihenprabh­tÅnÃæ taæ viniyamya suÂÅti suvidvÃn  /
Óau niyamaæ punar eva vidadhyÃt bhrÆïahanÅti tathÃsya na du«yet //
ÓÃsmi nivartya suÂÅtyaviÓe«e Óau niyamaæ kuru vÃpyasamÅk«ya  /
dÅrghavidherupadhÃniyamÃnme hanta yi dÅrghavidhau ca na do«a÷ //
suÂyapi và prak­te 'navakÃÓa÷ Óau niyamo 'prak­taprati«edhe  /
yasya hi Óau niyama÷ suÂi naitattena na tatra bhavedviniyamyam //
hante÷ anunÃsikasya kvijhalo÷ kÇiti (*2,4.15) iti dÅrghatvaæ yat tad api niyamena bÃdhyate v­trahaïi, bhrÆïahani iti  /
katham ? yogavibhÃga÷ kriyate  /
inhanpÆ«ÃryamïÃm sarvanÃmasthÃne eva dÅrgho bhavati, na anyatra iti  /
tata÷ Óau iti dvitÅyo niyama÷  /

[#734]

Óau eva sarvanÃmasthÃne dÅrgho bhavati na anyatra iti  /
sarvasya+upadhÃlak«aïasya dÅrghasya niyamena niv­tti÷ kriyate  /
yas tu na upadhÃlak«aïa÷ sa bhavaty eva  /
v­trahÃyate  /
bhrÆïahÃyate  /
atha va anuvartamÃne 'pi sarvanÃmasthÃnagrahaïe sÃmarthyÃdayam aviÓe«eïa niyama÷  /
ÓiÓabdo hi sarvanÃmasthÃaæ napuæsakasya, na ca tasya anyat sarvanÃmasthÃnam asti ity aviÓe«eïa niyama÷  /
tatra tu napuæsakasya ity etan na aÓrÅyate  /
tena anapuæsakasya api dÅrgho na bhavati  /
sarvanÃmasthÃnasa¤j¤ÃvidhÃne tu napuæsakasya vyÃpÃro 'sti iti tatra niyama÷ kriyamaïo napuæsakasya syÃt //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.13 ||


_____START JKv_6,4.13:

sÃv asambuddhau parata÷ inhanpÆ«aryamïÃm upadhÃyà dÅrgho bhavati  /
daï¬Å  /
v­trahà  /
pƫà /
aryamà /
asambuddhau iti kim ? he daï¬in  /
he pƫan  /
he aryaman //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.14 ||


_____START JKv_6,4.14:

atu as ity evam antasya adhÃtor upadhÃyÃ÷ sÃvasambuddhau parata÷ dÅrgho bhavati  /
¬avatu - bhavÃn  /
ktavatu - k­tavÃn  /
matup - gomÃn  /
yavamÃn  /
atra k­te dÅrghe numÃgama÷ kartavya÷  /
yadi hi paratvÃn nityatvÃc ca num syat, dÅrghasya nimittamatÆpadhà vihanyeta  /
asantasya - supayÃ÷  /
suyaÓÃ÷  /
suÓrotÃ÷  /
adhÃto÷ iti kim ? piï¬aæ grasate iti piï¬agra÷  /
carma vaste iti carmava÷  /
anarthako 'py asÓabdo g­hyate, aninasmaÇgrahaïÃnyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiæ prayojayanti iti  /
antagrahaïam upadeÓaprayogaikadeÓasya apy atvantasya parigrahÃrtham, anyathà matupo grahaïam na syÃd, upadeÓe rÆpanirgrahahetau nÃyamatvanta÷ iti  /
asambuddhau ity eva, he goman  /
supaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.15 ||


_____START JKv_6,4.15:

anunÃsikÃntasya aÇgasya upadhÃyÃ÷ dÅrgho bhavati kvipratyaye parato jhalÃdau ca kÇiti  /
praÓÃn  /
pratÃn  /
jhalÃdau kiti - ÓÃnta÷  /
ÓÃntavÃn  /
ÓÃntvà  /
ÓÃnti÷  /
Çiti khalv api - ÓaæÓÃnta÷  /
tantÃnta÷  /
yaÇlugantÃd ayaæ tas  /
anunÃsikasya iti kim ? odanapak  /
pakva÷  /
pakvavÃn  /
kvijhalo÷ iti kim ? gamyate  /
ramyate  /
kÇiti iti kim ? gantà  /
rantà //


____________________________________________________________________


[#735]
##  || PS_6,4.16 ||


_____START JKv_6,4.16:

ajantÃnÃm aÇgÃnaæ hanigamyoÓ ca sani jhalÃdau pare dÅrgho bhavati  /
ajantÃnÃm - vivÅ«ati  /
tu«ÂÆ«ati  /
cikÅr«ati  /
jihÅr«ati  /
han - jighÃæsati  /
gam - adhijigÃæsate  /
gameriÇÃdeÓasya+iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt sa¤jigaæsate vatso mÃtra iti  /
svargaæ lokaæ samajigÃæsat iti chandasi yadaniÇÃdeÓasya api dÅrghatvaæ d­Óyate, tad anye«Ãm api d­Óyate (*6,3.137) ity anena bhavati  /
atha và iha ajgrahaïaæ na kartavyam  /
sani dÅrgho bhavati ity etÃvadeva sÆtraæ kartavyam  /
tatrÃcà g­hyamÃïasya viÓe«aïe sati siddham ajantasya dÅrghatvam ? tat kriyate prav­ttibhedena gamer api viÓe«aïÃrtham, ajantasya aÇgasya dÅrgho bhavati, ajÃdeÓasya game÷ iti  /
tato na vaktavyam idaæ gameriÇÃdeÓasya iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.17 ||


_____START JKv_6,4.17:

tanoter aÇgasya sani jhalÃdau vibhëà dÅrgho bhavati  /
titÃæsati, titaæsati  /
jhali ity eva, titani«ati  /
sanÅvantardha ity atra tanoter upasaÇkhyÃnÃd i¬Ãgamo bhavati vikalpena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.18 ||


_____START JKv_6,4.18:

krama upadhÃyà vibhëà dirgho bhavati ktvà pratyaye jhalÃdau parata÷  /
krantvÃ, krÃntvà  /
jhali ity eva, kramitvà /
prakramya, upakramya iti bahiraÇgo 'pi lyabÃdeÓo 'ntaraÇgÃnapi vidhÅn bÃdhate iti pÆrvam eva dÅrghatvaæ na pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.19 ||


_____START JKv_6,4.19:

cha ity etasya satukkasya, vakÃrasya ca sthÃne yathÃsaÇkhyam Ó ÆÂ÷ ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷, anunÃsikÃdau pratyayai parata÷ kvau jhalÃdau ca kÇiti  /
praÓna÷  /
viÓna÷  /
antaraÇgatvÃt che ca (*6,1.73) iti tuki k­te satukkasya ÓÃdeÓa÷  /
vakÃrasya ÆÂ÷ - syona÷  /
siverauïÃdike na pratyaye laghÆpadhaguïÃt pÆrvamÆÂ÷ kriyate  /
tatra k­te 'ntaraÇgatvÃd yaïÃdeÓo nÃnÃÓrayatvÃt ca na vÃrïÃdÃÇgaæ balÅya÷ bhavati  /
kvau chasya ÓabdaprÃÂ  /
kvabvaci ityÃdinauïÃdika÷ kvip dÅrghaÓ ca  /
govi  /
vakÃrasya - ak«adyÆ÷  /
hiraïya«ÂhyÆ÷  /

[#736]

asiddhaæ bahiraÇgamantaraÇge iti nÃjÃnantarye iti prati«idhyate  /
jhalÃdau chasya - p­«Âa÷  /
p­«ÂavÃn  /
p­«Âvà  /
vakÃrasya - dyÆta÷  /
dyÆtavÃn  /
dyÆtvà  /
kÇiti ity eva, dyubhyÃs  /
dyubhi÷  /
kecid atra kÇiti iti na anuvartayanti  /
kathaæ dyubhyÃm, dyubhi÷ iti ÆÂhi k­te ? diva ut (*6,1.131) iti taparatvÃn mÃtrÃkÃlo bhavi«yati  /
chaÓÃæ «a÷ ity atra chagrahaïaæ na kartavyam  /
anena+eva hi sarvatra ÓakÃro vidhÅyate  /
ÆÂha«Âhitkaraïam etyadhatyÆÂhsu (*6,1.189) iti viÓe«aïÃrtham  /
vÃha ÆÂ÷ (*6,4.139) ity ayam api Âhideva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.20 ||


_____START JKv_6,4.20:

jvara tvara srivi ava mava ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ vakÃrasya upadhÃyÃÓ ca sthÃne ÆÂ÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati kvau parato 'nunÃsike jhalÃdau ca kÇiti  /
jÆ÷, jÆrau, jÆra÷  /
jÆrti÷  /
tvara - tÆ÷, tÆrau, tÆra÷  /
tÆrti÷  /
srivisrÆ÷, sruvau, sruva÷  /
srÆta÷  /
srÆtavÃn  /
srÆti÷  /
ava - Æ÷, uvau, uva÷  /
Æti÷  /
mava - mÆ÷, muvau, muva÷  /
mÆta÷  /
mÆtavÃn  /
mÆti÷  /
jvaratvaropadhà vakÃrÃt parÃ, srivyavamavÃæ pÆrvà //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.21 ||


_____START JKv_6,4.21:

rephÃduttarayo÷ chvorlopo bhavati kvau parato jhalÃdau kÇiti ca parata÷  /
murcchà - mÆ÷, murau, mura÷  /
mÆrta÷  /
mÆrtavÃn  /
mÆrti÷  /
na dhyÃ-khyÃ-pÌ-mÆrchi-madÃm (*8,2.57) iti ni«ÂhÃnatvÃbhÃva÷  /
hurcchà - hÆ÷, hurau, hura÷  /
hÆrïa÷  /
hÆrïavÃn  /
hÆrti÷  /
rÃllope sutukkasya chasya abhÃvÃt kevalo g­hyate  /
vakÃrasya - turvÅ - tÆ÷, turau, tura÷  /
tÆrïa÷  /
tÆrïavÃn  /
tÆrti÷  /
dhurvÅ - dhÆ÷, dhurau, dhura÷  /
dhÆrïa÷  /
dhÆrïavÃn  /
dhÆrti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.22 ||


_____START JKv_6,4.22:

asiddhavat ity ayam adhikÃra÷  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ Ã adhyÃyaparisamÃpte÷ tad asiddhavat bhavati ity evaæ veditavyam  /
à bhÃt iti vi«ayanirdeÓa÷  /
ÃbhasaæÓabdanÃd yad ucyate tatra kartavye  /
atra it samÃnÃÓrayatvapratipattyarthaæ  /
tac ced atra yatra bhavati tadà bhÃt ÓÃstrÅyaæ vidhÅyate tadÃÓrayam eva bhavati  /
vyÃÓrayaæ tu nÃsiddhavad bhavati ity artha÷  /
asiddhavacanam utsargalak«aïabhÃvÃrtham, ÃdeÓalaka«aïaprati«edhÃrthaæ ca  /
edhi, ÓÃdhi ity atra etvaÓÃbhÃvayo÷ k­tayo÷ jhallak«aïaæ dhitvaæ na prÃpnoti, asiddhatvÃd bhavati  /
Ãgahi, jahi ity atra anunÃsika lope jabhÃve ca ato he÷ (*6,4.105) iti luk prÃpnoti, asiddhatvÃn na bhavati  /
à bhÃt iti kim ? abhÃji  /
rÃga÷  /
ata upadhÃyÃ÷ (*7,2.116) iti v­ddhau kartavyÃyÃæ nalopo nÃsiddho bhavati  /
atragrahaïaæ kim ? papu«a÷ paÓya  /
cicyu«a÷ paÓya  /
luluvu«a÷ paÓya  /
vasusaæprasÃraïam Ãllope yaïÃdeÓe uvaÇÃdeÓe ca kartavye nÃsiddhaæ bhavati  /
ÃllopÃdÅni vasau, vasantasya vibhaktau saæprasÃraïam iti samÃnÃÓrayatvaæ na asti  /
asiddhaæ bahiraÇgamantaraÇge iti ? etad apy atra na bhavati  /

[#737]

kiæ kÃraïam ? e«Ã hi paribhëà ÃbhÃcchÃstrÅyà  /
tasyÃæ pravartamÃnÃyÃæ vasusaæprasÃraïÃdÅnÃmÃbhÃcchÃstrÅyÃïÃm eva asiddhatvÃd antaraÇgabahiraÇgayo÷ yugapat samupasthÃpanaæ na asti iti paribhëa na pravartate  /
vugyuÂÃvuvaÇyaïo÷ siddhau bhavata iti vaktavyam  /
vug uvaÇÃdeÓe - babhÆva, bahÆvatu÷, bavhÆvu÷  /
yu yaïÃdeÓe - upadidÅye, upadidÅyÃte, upadedÅyire  /
ÃbhÃt ity ayam abhividhÃvÃÇ  /
tena bhÃdhikÃre 'py asiddhavad bhavati //


____________________________________________________________________


#<ÓnÃn nalopa÷>#  || PS_6,4.23 ||


_____START JKv_6,4.23:

ÓnÃt iti Ónamayamuts­«ÂamakÃro g­hyate  /
tata uttarasya nakÃrasya lopo bhavati  /
anakti  /
bhanakti  /
hinasti  /
ÓakÃravato grahaïam kim ? yaj¤ÃnÃm  /
yatnÃnÃm  /
supi ca (*7,3.102) iti paratvÃt k­te 'pi dÅrghatve sthÃnivadbhavÃt nalopa÷ syÃd eva  /
viÓnÃnÃm, praÓnÃnÃm ity atra lak«aïapratipadoktayo÷ pratipadoktasya+eva ity evaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.24 ||


_____START JKv_6,4.24:

aniditÃm aÇgÃnÃæ halantÃnÃm upadhÃyÃ÷ nakÃrasya lopo bhavati kÇiti pratyaye parata÷  /
srasta÷  /
dhvasta÷  /
srasyate  /
dhvasyate  /
sanÅsrasyate  /
danÅdhvasyate  /
aniditÃm iti kim ? nandyate  /
nÃnandyate  /
hala÷ iti kim ? nÅyate  /
nenÅyate  /
upadhÃyÃ÷ iti kim ? nahyate  /
nÃnahyate  /
kÇiti iti kim ? sraæsità  /
dhvaæsità  /
aniditÃæ nalope laÇgikampyor upatÃpaÓarÅravikÃrayor upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
vilagita÷  /
vikapita÷  /
upatÃpaÓarÅravikÃrayo÷ iti kim ? vilaÇgita÷  /
vikampita÷  /
ra¤jerïau m­garamaïa upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
rajayati m­gÃn  /
janÅjÌ«knasura¤jo 'mantÃÓ ca iti mittvÃd upadhÃhrasvatvam  /
m­garamaïa iti kim ? ra¤jayati vastrÃïi  /
ghinuïi ca ra¤jer upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
rÃgÅ  /
tyajarajabhaja iti nipÃtanÃd và siddham  /
rajakarajanaraja÷sÆpasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
rajaka÷  /
rajanam  /
raja÷ //


____________________________________________________________________


[#738]

##  || PS_6,4.25 ||


_____START JKv_6,4.25:

daæÓa sa¤ja «va¤ja ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ Óapi parata upadhÃyà nakÃrasya lopo bhavati  /
daÓati  /
sajati  /
pari«vajate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.26 ||


_____START JKv_6,4.26:

ra¤jeÓ ca Óapi parata÷ upadhÃyÃ÷ nakÃrasya lopo bhavati  /
rajati, rajata÷, rajanti  /
p­thagyogakaranam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.27 ||


_____START JKv_6,4.27:

bhÃvakaranavÃcini gha¤i parato ra¤je÷ upadhÃyà nakÃrasya lopo bhavati  /
bhÃve - ÃÓcaryo rÃga÷  /
vicitro rÃga÷  /
karaïe - rajyate anena iti rÃga÷  /
bhÃvakaraïayo÷ iti kim ? rajanti tasminn iti raÇga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.28 ||


_____START JKv_6,4.28:

jave 'bhidheye syada÷ iti gha¤i nipÃtyate  /
syander nalopo v­ddhyabhÃvaÓ ca  /
ikprakaraïÃt na dhÃtulopa÷ iti prati«edho na asti  /
gosyada÷  /
aÓvasyada÷  /
java iti kim ? tailasyanda÷  /
gh­tasyanda÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.29 ||


_____START JKv_6,4.29:

avoda edha odma praÓratha himaÓratha ity ete nipÃtyante  /
avoda iti underavapÆrvasya gha¤i nalopo nipÃtyate  /
edha iti indher gha¤i nalopo guïaÓ ca nipÃtyate  /
na dhÃtulopa ÃrdhadhÃtuke (*1,1.4) iti hi prati«edha÷ syÃt  /
odma iti underauïÃdike manpratyaye nalopo guïaÓ ca nipÃtyate  /
praÓratha iti prapÆrvasya Óranthergha¤i nalopo v­ddhyabhavaÓ ca nipÃtyate  /
himaÓratha iti himapÆrvasya Óranthe÷ gha¤yeva nipÃtanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.30 ||


_____START JKv_6,4.30:

a¤ce÷ pÆjÃyÃm arthe nakÃrasya lopo na bhavati  /
a¤cità asya gurÃ÷  /
a¤citam eva Óiro vahati  /
a¤ce÷ pÆjayÃm (*7,2.53) iti i¬Ãgama÷  /
pÆjÃyÃm iti kim ? udaktamudakaæ kÆpÃt  /
uddh­tam ity artha÷  /
yasya vibhëà (*7,2.15) iti iÂprati«edha÷ //


____________________________________________________________________


[#739]

##  || PS_6,4.31 ||

_____START JKv_6,4.31:

ktvÃprayaye parata÷ skanda syanda ity etayor nakÃralopo na bhavati  /
skantvà /
syantvà /
syanderÆditvÃt pak«e i¬Ãgama÷  /
syanditvà /
tatra yadà i¬Ãgama÷ tadà na ktvà se (*1,2.18) iti kittvaprati«edhÃd eva nalopÃbhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.32 ||


_____START JKv_6,4.32:

jÃntÃnÃm aÇgÃnÃæ naÓeÓ ca ktvÃpratyaye parata÷ vibhëà nakÃralopo na bhavati  /
raÇktvÃ, raktvà  /
bhaÇktvÃ, bhaktvà  /
naÓa - naæ«ÂvÃ, na«Âvà  /
iÂpak«e naÓitvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.33 ||


_____START JKv_6,4.33:

bha¤jeÓ ca ciïi parato vibhëà nakÃralopo bhavati  /
abhÃji, abha¤ji  /
aprÃpto 'yaæ nalopa÷ pak«e vidhÅyate, tato na iti na anuvartate //

____________________________________________________________________


#<ÓÃsa idaÇhalo÷>#  || PS_6,4.34 ||


_____START JKv_6,4.34:

ÓÃsa upadhÃyà ikÃrÃdeÓo bhavati aÇi parato halÃdau ca kÇiti  /
anvaÓi«at, anvaÓi«atÃm, anvaÓi«an  /
halÃdau kiti-Ói«Âa÷  /
Ói«ÂavÃn  /
Çiti - ÃvÃæ Ói«va÷  /
vayaæ Ói«ma÷  /
ittve k­te ÓÃsivasighasÅnÃæ ca (*8,3.60) iti «atvam  /
aÇhalo÷ iti kim ? ÓÃsati  /
ÓaÓÃsatu÷  /
ÓaÓÃsu÷  /
kvau ca ÓÃsa ittvaæ bhavati iti vaktavyam  /
ÃryÃn ÓÃsti iti ÃryaÓÅ÷  /
mitraÓÅ÷  /
yasmÃt ÓÃse÷ aÇ vihita÷ ÓÃsu anuÓi«Âau iti, tasya+eva+idaæ grahaïam i«yate  /
ÃÇa÷ ÓÃsu icchÃyÃm iti asya na bhavati  /
ÃÓÃste  /
ÃÓÃsyamÃna÷  /
kvippratyaye tu tasya api bhavati iti vaktavyam  /
ÃÓÅ÷, ÃÓi«au, ÃÓi«a÷  /
k«iyÃÓÅ÷prai«e«u tiÇÃkÃÇk«am (*8,2.104) iti nipÃtanÃd và siddham //


____________________________________________________________________


[#740]

#<ÓÃ hau>#  || PS_6,4.35 ||


_____START JKv_6,4.35:

ÓÃso hau parata÷ ÓÃ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
anuÓÃdhi  /
praÓÃdhi  /
upadhÃyÃ÷ iti niv­ttam, tata÷ ÓÃsa÷ iti sthÃneyogà «a«ÂhÅ bhavati  /
kÇati etad api niv­ttam  /
tena yadà và chandasi (*3,4.88) iti pittvaæ hiÓabdasya tadà apy ÃdeÓo bhavaty eva  /
ÓÃdhi ity ÃdyudÃttam api chandasi d­Óyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.36 ||


_____START JKv_6,4.36:

hanterdhÃto÷ ja÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati hau parata  /
jahi ÓatrÆn //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.37 ||


_____START JKv_6,4.37:

anudÃttopadeÓÃnÃm aÇgÃnÃæ vanate÷ tanotyÃdÅnÃæ ca anunÃsikalopo bhavati jhalÃdau kÇiti pratyaye parata÷  /
yamu - yatvà /
yata÷  /
yatavÃn  /
yati÷  /
ramu - ratvà /
rata÷  /
ratavÃn  /
rati÷  /
anudÃttopadeÓà anunÃsikÃntà yamiraminamigamihanimanyataya÷  /
vanati - vati÷  /
ktino rÆpam etat  /
ktici tu na ktici dÅrghaÓca (*6,4.39) iti bhavati  /
anyatra jhalÃdÃviÂÃ bhavitavyam  /
tanotyÃdaya÷ - tata÷  /
tatavÃn  /
sanoterÃtvaæ vak«yati  /
k«aïu - k«ata÷  /
k«atavÃn  /
­ïu - ­ta÷  /
­tavÃn  /
t­ïu - t­ta÷  /
t­tavÃn  /
gh­ïu - gh­ta÷  /
gh­tavÃn  /
vanu - vata÷  /
vatavÃn  /
manu - mata÷  /
matavÃn  /
Çiti - atata  /
atathÃ÷  /
anudÃttopadeÓavanatitanotyÃdÅnÃm iti kim ? ÓÃnta÷  /
ÓÃntavÃn  /
tÃnta÷  /
tÃntavÃn  /
dÃnta÷  /
dÃntavÃn  /
anunÃsikasya iti kim ? pakva÷  /
pakvavÃn  /
jhali iti kim ? gamyate  /
ramyate  /
kÇiti iti kim ? yantà  /
yantavyam  /
upadeÓagrahaïaæ kim ? iha vayathà syÃt, gati÷  /
iha ca mà bhÆt, ÓÃnta÷, ÓÃntavÃn iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.38 ||


_____START JKv_6,4.38:

lyapi parata÷ anudÃttopadeÓavanatitanotyÃdÅnÃm anunÃsikalopa÷ và bhavati  /
vyavasthitavibhëà ca+iyam, tena makÃrÃntÃnÃæ vikalpo bhavati, anyatra nityam eva lopa÷  /
prayatya, prayamya  /
praratya, praramya  /
praïatya, praïamya  /
Ãgatya, Ãgamya  /
Ãhatya  /
pramatya  /
pravatya  /
prak«atya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.39 ||


_____START JKv_6,4.39:

ktici parato 'nudÃttopadeÓÃdÅnÃm anunÃsikalopa÷ dÅrghaÓ ca na bhavati  /
yanti÷  /
vanti÷  /
tanti÷  /
anunÃsikalope prati«iddhe anunÃsikasya kvijhalo÷ kÇiti (*6,4.15) iti dÅrgha÷ prÃpnoti, so 'pi prati«idhyate //


____________________________________________________________________

[#741]

##  || PS_6,4.40 ||


_____START JKv_6,4.40:

gama÷ kvau parata÷ anunÃsikalopo bhavati  /
aÇgagat  /
kaliÇgagat  /
adhvagato haraya÷  /
gamÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
iha api yathà syÃt, saæyat  /
parÅtat  /
Æ ca gamÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
agregÆ÷  /
agrebhrÆ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.41 ||


_____START JKv_6,4.41:

viÂi vani ca pratyaye parata÷ anunÃsikÃntasya aÇgasya ÃkÃra ÃdeÓo bhavati  /
abjà gojà ­tajà adrijà  /
go«Ã indo n­«Ã asi  /
kÆpakhÃ÷  /
ÓatakhÃ÷  /
sahasrakhÃ÷  /
dadhikrÃ÷  /
agregà unnetÌïÃm  /
jana-sana-khana-krama-gamo vi (*3,2.67) iti vi pratyaya÷  /
sanoter ana÷ (*8,3.108) iti «atvam go«Ã indo n­«Ã asi ity atra  /
vana - vijÃvà  /
agrejÃvà  /
anyebhyo 'pi d­Óyante (*4,3.75) iti vanip pratyaya÷  /
anunÃsikasya iti vartamÃne punar anunÃsikagrahaïam anunÃsikÃmÃtraparigrahÃrtham, anyathà hi anudÃttopadeÓavanatitanotyÃdÅnÃm eva syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.42 ||


_____START JKv_6,4.42:

jhali kÇiti iti ca anuvartate  /
jana sana khana ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ sani jhalÃdau kÇiti jhalÃdau pratyaye parata÷ ÃkÃra ÃdeÓo bhavati  /
jan - jÃta÷  /
jÃtavÃn  /
jÃti÷  /
san - sani si«Ãsati  /
sÃta÷  /
sÃtavÃn  /
sÃti÷  /
khan - khÃta÷  /
khÃtavÃn  /
khÃti÷  /
jhalgrahaïaæ sanviÓe«aïÃrthaæ kimartham anuvartyate ? iha mà bhÆt, jijani«ati  /
sisani«ati  /
cikhani«ati  /
sanote÷ sanÅvantardha iti pak«e i¬Ãgama÷  /
tad iha sanotyartham eva saÇgrahaïam  /
atra jhalÃdau kÇiti sanoter viprati«edhÃd Ãtvam anunÃsikalopaæ bÃdhate  /
ghumasthÃgÃpÃjahÃtisÃæ hali (*6,4.66) iti halgrahaïam j¤Ãpakam asminnasiddhaprakaraïe viprati«edho bhavati iti //


____________________________________________________________________


[#742]
##  || PS_6,4.43 ||


_____START JKv_6,4.43:

yakÃrÃdau kÇiti pratyaye parato janasanakhanÃm ÃkÃra ÃdeÓo bhavati vibhëà  /
jÃyate, janyate  /
jÃjÃyate, ja¤janyate  /
sÃyate, sanyate  /
sÃsÃyate, saæsanyate  /
khÃyate, khanyate  /
cÃkhÃyate, caÇkhanyate  /
jane÷ Óyani j¤Ã-janor jà (*7,3.79) iti nityaæ jÃdeÓo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.44 ||


_____START JKv_6,4.44:

tanote÷ yaki parato vibhëà ÃkÃra ÃdeÓo bhavati  /
tÃyate, tanyate  /
yaki iti kim ? tantanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.45 ||


_____START JKv_6,4.45:

sanoter aÇgasya ktici pratyaye parata ÃkÃra ÃdeÓo bhavati, lopaÓ ca asya anyatarasyÃm  /
sÃti÷, santi÷, sati÷  /
anyatarasyÃægrahaïam vispa«ÂÃrtham, yesambaddhaæ hi vibhëÃgrahaïam iti niv­ttam ity ÃÓaÇkyeta //


____________________________________________________________________


#<ÃrdhadhÃtuke>#  || PS_6,4.46 ||


_____START JKv_6,4.46:

ÃrdhadhÃtuke ity adhikÃra÷  /
na lyapi (*6,4.69) iti prÃg etasmÃd yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ ÃrdhahdÃtuke ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - ato lopa÷ (*6,4.48)  /
cikir«atà  /
jihÅr«ità  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? bhavati  /
bhavata÷  /
adiprabh­tibhya÷ Óapo lugvacanaæ (*2,4.72) pratyayalopalak«aïaprati«edhÃrthaæ syÃt ity etan na j¤Ãpakaæ Óapo lopÃbhÃvasya  /
yasya hala÷ (*6,4.49)  /
bebhidità /
bebhiditum  /
bebhiditavyam  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? bebhidyate  /
ïeraniÂi (*6,4.51)  /
kÃraïà  /
hÃraïà  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? kÃrayati  /
hÃrayati  /
Ãto lopa iÂi ca (*6,4.64)  /
yayatu÷  /
yayu÷  /
vavatu÷  /
vavu÷  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? yÃnti  /
vÃnti  /
ghumÃsthÃgÃpÃjahÃtisÃæ hali (*6,4.66)  /
dÅyate  /
dhÅyate  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? adÃtÃm  /
adhÃtÃm  /
và 'nyasya saæyogÃde÷ (*6,4.68)  /
sneyÃt, snÃyÃt  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? snÃyÃt  /
ÃÓÅrliÇo 'nyatra na bhavati  /

[#743]

syasicsÅyuÂtÃsi«u bhÃvakarmaïor upadeÓe 'jjhanagrahad­ÓÃæ và ciïvadi ca (*6,4.62)  /
kÃri«Å«Âa  /
hÃri«Å«Âa  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? kriyeta  /
hriyeta yagantasya ajantatvÃc ciïvadbhÃve sati v­ddhi÷ syÃt, tataÓ ca yuk prasajyeta  /
ato lopo yalopaÓ ca ïilopaÓ ca prayojanam  /
Ãllopa Åtvam etvam ca ciïvadbhavaÓ ca sÅyuÂi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.47 ||


_____START JKv_6,4.47:

bhrasjo rephasya upadhÃyÃÓ ca ram anyatarasyÃæ bhavati  /
ropadhayo÷ iti sthÃna«a«ÂhÅnirdeÓÃt upadhà rephaÓ ca nivartete  /
mittvÃc ca ayam aco 'ntyÃtparo bhavati  /
bhra«ÂÃ, bhar«ÂÃ  /
bhra«Âum, bhar«Âum  /
bhra«Âavyam, bhar«Âavyam  /
bhrajajanam, bhrjanam  /
bh­«Âa÷, bh­«ÂavÃn ity atra pÆrvaviprati«edhena samprasÃraïaæ bhavati  /
upadeÓe ity eva, barÅbh­jyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.48 ||


_____START JKv_6,4.48:

akÃrÃntasya ÃrdhadhÃtuke lopo bhavati  /
cikÅr«ità  /
cikÅr«itum  /
cikÅr«itavyam  /
dhinuta÷  /
k­ïuta÷  /
ata÷ iti kim ? cetà  /
stotà /
taparakaraïaæ kim ? yÃtà  /
vÃtà  /
ÃrdhÃdhÃtuke iti kim ? v­k«atvam  /
v­k«atà  /
v­ddhidÅrghÃbhyÃm ato lopa÷ pÆrvaviprati«edhena  /
cikÅr«aka÷  /
jihÅr«aka÷  /
cikÅr«yate  /
jihÅr«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.49 ||


_____START JKv_6,4.49:

hala uttarasya yaÓabdasya ÃrdhadhÃtuke lopo bhavati  /
bebhidità /
bebhiditum  /
bebhiditavyam  /
yasya iti saÇghÃtagrahaïam etat  /
tatra alo 'ntyasya (*1,1.52) ity etan na bhavati, ato lopa÷ (*6,4.48) iti yakÃro 'nena lupyate  /
saÇghÃtagrahaïam kim ? År«yità  /
mavyità /
hala÷ iti kim ? lolÆyità  /
popÆyità //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.50 ||


_____START JKv_6,4.50:

kyasya hala uttarasya vibhëà lopo bhavati ÃrdhadhÃtuke  /
samidhyitÃ, samidhità  /
d­«adyitÃ, d­«adità  /
samidhamÃtmana÷ icchati, samidham iva ÃtmÃnam Ãcarati iti và kyackyaÇau yathÃyogam kartavyau //


____________________________________________________________________


#<ïer aniÂi>#  || PS_6,4.51 ||


_____START JKv_6,4.51:

ani¬ÃdÃvÃrdhadhÃtuke ïerlopo bhavati  /
iyaÇyaïguïav­ddhidÅrghÃïÃm apavÃda÷  /
atatak«at  /
ararak«at  /
ÃÓiÓat  /
ÃÂiÂat  /
kÃraïà  /
hÃraïà  /
kÃraka÷  /
hÃraka÷  /
kÃryate  /
hÃryate  /
j¤Åpsati  /
aniÂi iti kim ? kÃrayità  /
hÃrayità //


____________________________________________________________________


[#744]

##  || PS_6,4.52 ||


_____START JKv_6,4.52:

ni«ÂhÃyÃæ seÂi parato ïerlopo bhavati  /
kÃritam  /
hÃritam  /
gaïitam  /
lak«itam  /
seÂi iti kim ? saæj¤apita÷ paÓu÷  /
se¬grahaïasÃmarthyÃd iha pÆrveïa api na bhavati  /
sanÅvantardha (*7,2.49) iti j¤aperiÂi vikalpite yasya vibhëà (*7,2.15) iti ni«ÂhÃyÃæ prati«edha÷  /
atha puna÷ ekÃca÷ iti tatra anuvartate, tadà nityam atra bhavitavyam eva i¬Ãgamena iti se¬grahaïam anarthakam ? tat kriyate kÃlÃvadhÃraïÃrtham, i¬Ãgame k­te ïilopo yathà syÃt  /
ak­te hi tatra ïilope sati kÃritam ity atra ekÃca upadeÓe 'nudÃttÃt (*7,2.10) iti iÂa÷ prati«edha÷ prasajyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.53 ||


_____START JKv_6,4.53:

janità iti mantravi«aye i¬Ãdau ïilopo nipÃtyate  /
yo na÷ pità janità  /
mantre iti kim ? janayità //


____________________________________________________________________


#<Óamità yaj¤e>#  || PS_6,4.54 ||


_____START JKv_6,4.54:

yaj¤akarmaïi Óamità iti i¬Ãdau t­ci ïilopo nipÃtyate  /
Ó­taæ havi÷ Óamita÷  /
t­ci sambuddhyantam etat  /
yaj¤e iti kim ? Ó­taæ havi÷ Óamayita÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.55 ||


_____START JKv_6,4.55:

Ãm anta Ãlu Ãyya itnu i«ïu ity ete«u parata÷ ïe÷ ayÃdeÓo bhavati  /
kÃraya¤cakÃra  /
hÃrayÃjcakÃra  /
anta - gaï¬ayanta÷  /
maï¬ayanta÷  /
Ãlu - sp­hayÃlu÷  /
g­hayÃlu÷  /
Ãyya - sp­hayÃyya÷  /
g­hayÃyya÷  /
itnu - stanayitnu÷  /
i«ïu - po«ayi«ïu÷  /
pÃrayi«ïava÷  /
na iti vaktavye ayÃdeÓavacanam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.56 ||


_____START JKv_6,4.56:

lyapi parato laghupÆrvÃd varïÃd uttarasya ïe÷ ayÃdeÓo bhavati  /
praïamayya, pratamayya, pradamayya, praÓamayya, sandamyya gata÷  /
prabebhidayya gata÷  /
pragaïayya gata÷  /
hrasvayalopÃl lopÃnÃm asiddhatvaæ na bhavati asamÃnÃÓrayatvÃt, hrasvÃdayo hi ïau, lyapi ïerayÃdeÓo bhavati  /
laghupÆrvÃt iti kim ? prapÃtya gata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.57 ||


_____START JKv_6,4.57:

Ãpa uttarasya ïerlyapi parato vibhëà ayÃdeÓo bhavati  /
prÃpayya gata÷, prÃpya gata÷  /
iÇÃdeÓasya lÃk«aïikatvÃn na bhavati, adhyÃpya gata÷ //


____________________________________________________________________


[#745]

##  || PS_6,4.58 ||


_____START JKv_6,4.58:

yu plu ity etayor lyapi parata÷ chandasi vi«aye dÅrgho bhavati  /
dÃntyanupÆrvaæ viyÆya  /
yatrà yo dak«iïà pariplÆya  /
chandasi iti kim ? saæyutya  /
Ãplutya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.59 ||


_____START JKv_6,4.59:

k«iyaÓ ca dÅrgho bhavati lyapi parata÷  /
prak«Åya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.60 ||


_____START JKv_6,4.60:

ïyata÷ k­tyasya artho bhÃvakarmaïÅ, tÃbhyÃm anyatra yà ni«Âhà tasyÃæ k«iyo dÅrgho bhavati  /
Ãk«Åïa÷  /
prak«Åïa÷  /
parik«Åïa÷  /
akarmakatvÃt k«iya÷ kartari kta÷  /
prak«Åïam idam devadattasya iti kto 'dhikaraïe ca dhrauvya-gati. pratyavasÃnÃrthebhya÷ (*3,4.76) ity adhikaraïe kta÷  /
aïyadarthe iti kim ? ak«itamasi mà mek«e«ÂhÃ÷  /
k«itam iti bhÃve dÅrghÃbhÃvÃt k«iyo dÅrghÃt (*8,2.46) iti ni«ÂhÃnatvam api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.61 ||


_____START JKv_6,4.61:

ÃkroÓe gamyamÃne dainye ca k«iyo ni«ÂhÃyÃm aïyadarthe và dÅrgho bhavati  /
k«itÃyuredhi, k«ÅïÃyuredhi  /
dainye - k«itaka÷, k«Åïaka÷  /
k«ito 'yaæ tapasvÅ, k«Åïo 'yaæ tapasvÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.62 ||


_____START JKv_6,4.62:

sva sic sÅyu tÃsi ity ete«u bhÃvakarmavi«aye«u parata upadeÓe ajantÃnÃm aÇgÃnÃæ han gra÷ d­Ó ity ete«Ãæ ca ciïvat kÃryaæ bhavati và  /
yadà ciïvat tadà i¬Ãgamo bhavati  /
kasya ? syasicsÅyuÂtÃsÅnÃm eva iti veditavyam  /
te hi prak­tÃ÷  /
aÇgasya tu lak«yavirodhÃt na kriyate  /
kÃni punar asya yogasya prayojanÃni ? ciïvadv­ddhir yuk ca hanteÓ ca ghatvaæ dÅrghaÓ ca+ukto yo mitÃæ và ciïÅti  /
i ca asiddhas tena me lupyate ïirnityaÓ ca ayaæ valnimitto vighÃtÅ //


[#746]
ajantÃnÃæ tÃvat - cÃyi«yate, ce«yate  /
acÃyi«yata, ace«yata  /
dÃyi«yate, dÃsyate  /
adÃyi«yata, adÃsyata  /
ÓÃmi«yate, ÓamiÓyate, Óamayisyate  /
aÓÃmi«yata, aÓami«yata aÓamayi«yata  /
han - ghÃni«yate, hani«yate  /
aghÃni«yata, ahani«yata  /
gra÷ - grÃhi«yate, grahÅ«yate  /
agrÃhi«yata, agrahÅ«yata  /
graho 'liÂi dÅrgha÷ (*7,2.37) iti prak­tasya iÂo dÅrghatvam  /
d­Ó - darÓi«yate, drak«yate  /
adarÓi«yata, adrak«yata  /
sici ajantÃnÃm - acÃyi«ÃtÃm, ace«ÃtÃm  /
adÃyi«ÃtÃm, adi«ÃtÃm  /
aÓÃmi«Ãtam, aÓami«Ãtam, aÓamayi«ÃtÃm  /
han - aghÃni«ÃtÃm, avadhi«ÃtÃm, ahasÃtÃm  /
gra÷ - agrÃhi«ÃtÃm, agrahÅ«ÃtÃm  /
d­Ó - adarÓi«ÃtÃm, ad­k«ÃtÃm  /
sÅyuÂi ajantÃnÃm - cÃyi«Å«ta, ce«Å«Âa  /
dÃyi«Å«Âa, dÃsÅ«Âa  /
ÓÃmi«Å«Âa, Óami«Å«Âa, Óamayi«Å«Âa  /
han - ghÃni«Å«Âa, vadhi«Å«Âa  /
gra÷ - grÃhi«Å«Âa, grahÅ«Å«Âa  /
d­Ó - darÓi«Å«Âa, d­k«Å«Âa  /
tÃsÃvajantÃnÃm - cÃyitÃ, cetà  /
dÃyitÃ, dÃtà  /
ÓÃmitÃ, ÓamitÃ, Óamayita  /
han - ghÃnitÃ, hantà  /
gra÷ - grÃhitÃ, grahÅtà  /
d­Ó - darÓitÃ, dra«ÂÃ  /
syasicsÅyuÂtÃsi«u iti kim ? cetavyam  /
dÃtavyam  /
bhÃvakarmaïo÷ iti kim ? ce«yati  /
dÃsyati  /
upadeÓe iti kim ? kÃri«yate iti guïe k­te raparatve ca na prÃpnoti, upadeÓagrahaïÃd bhavati  /
ajjhanagrahad­ÓÃm iti kim ? paÂhi«yate  /
aÇgÃdhikÃravihitaæ kÃryam iha atidiÓyate, tena haniïiÇÃmÃdeÓÃ na bhavanti  /
hani«yate, ghÃni«yate  /
e«yate, Ãyi«yate  /
adhye«yate, adhyÃyi«yate  /
hano vadha liÇi (*2,4.42), luÇi ca (*2,4.43), iïo gà luÇi (*2,4.45), vibhëà luÇl­Ço÷ (*2,4.50) ity ete vidhayo na bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.63 ||


_____START JKv_6,4.63:

dÅÇo yu¬Ãgamo bhavati ajÃdau kÇiti pratyaye parata÷  /
upadidÅye, upadidÅyÃte, upadidÅyire  /
dÅÇa÷ iti pa¤camÅnirdeÓÃd ajÃder yu¬Ãgamo bhavati  /
vidhÃnasÃmarthyÃc ca er aneka-aco 'saæyogapÆrvasya (*6,4.82) iti yaïÃdeÓe kartavye tasya siddhatvaæ na bhavati  /
aci iti kim ? upadedÅyate  /
kÇiti iti kim ? upadÃnam //


____________________________________________________________________


#<Ãto lopa iÂi ca>#  || PS_6,4.64 ||


_____START JKv_6,4.64:

iÂy ajÃdÃv ÃrdhadhÃtuke kÇiti ca ÃkÃrÃntasya aÇgasya lopo bhavati  /
iÂi - papitha  /
tasthitha  /
kiti - papatu÷  /
papu÷  /
tasthatu÷  /
tasthu÷  /
goda÷  /
kambalada÷  /
Çiti - pradà  /
pradhà /
ÃrdhadhÃtuke ity eva, yÃnti  /
vÃnti  /
vyatyare  /
vyatyale  /
rÃter lÃteÓ ca laÇi iÂi rÆpam  /
aci ity eva, glÃyate  /
dÃsÅya //


____________________________________________________________________


[#747]

#<Ådyati>#  || PS_6,4.65 ||


_____START JKv_6,4.65:

ÅkÃra÷ ÃdeÓo bhavati ÃkÃrantasya aÇgasya yati parata÷  /
deyam  /
dheyam  /
heyam  /
steyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.66 ||


_____START JKv_6,4.66:

ghusa¤j¤ÃkÃnÃm aÇgÃnÃæ, mà sthà gà pà jahÃti sà ity ete«Ãæ halÃdau kÇiti pratyaye parata÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
dÅyate  /
dhÅyate  /
dedÅyate  /
dedhÅyate  /
mÅyate  /
memÅyate  /
sthÅyate  /
te«Â÷Åyate  /
gÅyate  /
jegÅyate  /
adhyagÅ«Âa, adhyagÅ«ÃtÃm, adhyagÅ«ata  /
pÅyate  /
pepÅyate  /
pÃter iha grahaïaæ na asti, lugvikaraïatvÃt  /
pÃyate ity eva tasya bhavati  /
hÅyate  /
jehÅyate  /
jahÃter iha nirdeÓÃt jihÃter grahaïaæ na bhavati  /
hÃyate  /
«o 'ntakarmaïi  /
avasÅyate  /
avasesÅyate  /
hali iti kim ? dadatu÷  /
dadu÷  /
Ãto lopÃddhi paratvÃd Åtvam syÃt  /
etad eva halgrahaïaæ j¤Ãpakam asmin prakaraïe viprati«edhena asiddhatvaæ bhavati  /
kÇiti ity eva, dÃtà  /
dhÃtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.67 ||


_____START JKv_6,4.67:

ghumÃsthÃgÃpÃjahÃtisÃmaÇgÃnÃæ liÇi parata÷ ekÃrÃdeÓo bhavati  /
deyÃt  /
dheyà /
meyÃt  /
stheyÃt  /
geyÃt  /
peyÃt  /
heyÃt  /
avaseyÃt  /
kÇiti ity eva, dÃsÅ«Âa  /
dhÃsÅ«Âa //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.68 ||


_____START JKv_6,4.68:

ghvÃdibhya÷ anyasya saæyogÃder ÃkÃrÃntasya và ekÃrÃdeÓo bhavati liÇi parata÷  /
gleyÃt, glÃyÃt  /
mleyÃt, mlÃyÃt  /
anyasya iti kim ? stheyÃt  /
saæyogÃde÷ iti kim ? yÃyÃt  /
kÇiti ity eva, glÃsi«Âa  /
aÇgasya ity eva, nirvÃyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.69 ||


_____START JKv_6,4.69:

lyapi pratyaye parata÷ ghumÃsthÃgÃpÃjahÃtisÃæ yaduktaæ tanna  /
pradÃya  /
pradhÃya  /
pramÃya  /
prasthÃya  /
pragÃya  /
prapÃya  /
prahÃya  /
avasÃya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.70 ||


_____START JKv_6,4.70:

mayater ikÃrÃdeÓo và bhavati lyapi parata÷  /
apamitya, apamÃya //


____________________________________________________________________


[#748]

##  || PS_6,4.71 ||


_____START JKv_6,4.71:

luÇ laÇ l­Ç ity ete«u parato 'Çgasya a¬Ãgamo bhavati, udÃttaÓ ca sa bhavati  /
luÇ - akÃr«Åt  /
ahÃr«Åt  /
laÇ - akarot  /
aharat  /
l­Ç - akari«yat  /
ahari«yat //


____________________________________________________________________


#<ì aj-ÃdÅnÃm>#  || PS_6,4.72 ||


_____START JKv_6,4.72:

ìÃgamo bhavati ajÃdÅnÃæ luÇ-laÇ-l­Ç-k«u parata÷, udÃttaÓ ca sa bhavati  /
aik«i«Âa  /
aihi«Âa  /
aubjÅt  /
aumbhÅt  /
laÇ - aik«ata  /
aihata  /
aubjat  /
aumbhat  /
l­Ç - aik«i«yata  /
aihi«yata  /
aubji«yat  /
aumbhi«yat  /
iha aijyata, aupyata, auhyata iti laÇi k­te lÃvasthÃyÃm a¬ÃgamÃd antaraÇgatvÃl lÃdeÓa÷ kriyate, tatra k­te vikaraïo nityatvÃd a¬Ãgamaæ bÃdhate  /
ÓabdÃntaraprÃpter a¬Ãgamasya anityatvam, k­te hi vikaraïÃntasya aÇgasya tena bhavitavyam, ak­te tu dhÃtumÃtrasya ÓabdÃntarasya prÃpnuvan vidhiranityo bhavati  /
nanu ÓabdÃntarÃd iti vikaraïo 'nitya÷ ? vikaraïe k­te samprasÃraïam a¬ÃgamÃn nityatvÃd eva bhavati, samprasÃraïe ca k­te 'jÃdyaÇgaæ jÃtam iti ìajÃdÅnÃm ity ìÃgama÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.73 ||


_____START JKv_6,4.73:

chandasi vi«aye ìÃgamo d­Óyate  /
yatra hi vihita÷ tato 'nyatra api d­Óyate  /
ÃÇajÃdÅnÃm (*6,4.72) ity uktam, anajÃdÅnÃm api d­Óyate  /
suruco vena Ãva÷  /
Ãnak  /
Ãyunak  /
Ãva÷ iti v­¤o luÇi mantre ghasahvara iti lerluki k­te ca bhavati  /
tathà Ãnak iti naÓe÷  /
Ãyunak iti yujer laÇi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.74 ||


_____START JKv_6,4.74:

mÃÇyoge luÇlaÇl­Çk«u yad uktaæ tan na bhavati  /
mà bhavÃn kÃr«Åt  /
mà bhavÃn hÃr«Åt  /
mà sma karot  /
mà sma harat  /
mà bhavÃnÅhi«Âa  /
mà bhavÃnÅk«i«Âa  /
mà sma bhavÃnÅhata  /
mà sma bhavÃnÅk«ata //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.75 ||


_____START JKv_6,4.75:

chandasi vi«aye mÃÇyoge 'pi bahulam a¬ÃÂau bhavata÷, amÃÇyoge 'pi na bhavata÷  /
amÃÇyoge tÃvat - jani«Âhà ugra÷  /
kÃmamÆnayÅ÷  /
kÃmamardayÅt  /
mÃÇyoge 'pi bhavata÷ - mà va÷ k«etre parabÅjÃnyavÃpsu÷  /
mà abhitthÃ÷  /
mà Ãva÷ //


____________________________________________________________________


[#749]

##  || PS_6,4.76 ||


_____START JKv_6,4.76:

ire ity etasya chadasi vi«aye bahulaæ re ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
garbhaæ prathamaæ dadhra Ãpa÷  /
yà 'sya paridadhre  /
dhäo rebhÃvasya asiddhatvÃd Ãto lopo bhavati  /
na ca bhavati  /
paramÃyà dhiyo 'gnikarmÃïi cakrire  /
atra reÓabdasya seÂoæ dhÃtÆnÃmiÂi k­te punà rebhÃva÷ kriyate, tadartham irayo÷ ity ayaæ dvivacananirdeÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.77 ||


_____START JKv_6,4.77:

ÓnupratyayÃntasya aÇgasya dhÃto÷ ivarïa-uvarïÃntasya bhru ity etasya iyaÇ uvaÇ ity etÃv ÃdeÓau bhavato 'jÃdau pratyaye parata÷  /
Ãpnuvanti  /
rÃdhnuvanti  /
Óaknuvanti  /
dhÃto÷ - cik«iyatu÷  /
cik«iyu÷  /
luluvatu÷  /
luluvu÷  /
niyau  /
niya÷  /
luvau  /
luva÷  /
bhruvau  /
bhruva÷  /
aci iti kim ? ÃpnuyÃt  /
ÓaknuyÃt  /
sÃdhnuyÃt  /
ÓnudhÃtubhruvÃm iti kim ? lak«myau  /
vadhvai  /
yvo÷ iti kim ? cakratu÷  /
cakru÷  /
iyaÇuvaÇbhyÃæ guïav­ddhÅ bhavato viprati«edhena  /
cayanam  /
cÃyaka÷  /
lavanam  /
lÃvaka÷  /
iyaÇuvaÇprakaraïe tanvÃdÅnÃæ chandasi bahulam upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
tanvaæ pu«ema  /
tanuvaæ pu«ema  /
vi«vaæ pu«ema  /
vi«uvaæ pu«ema  /
svargo loka÷  /
suvargo loka÷  /
tryambakaæ yajÃmahe  /
triyambakaæ yajÃmahe //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.78 ||


_____START JKv_6,4.78:

abhyÃsasya ivarïovarïÃntasya avasarïe 'ci parata÷ iyaÇ uvaÇ ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
iye«a  /
uvo«a  /
iyarti  /
asavarïe iti kim ? Å«atu÷  /
Å«u÷  /
Æ«atu÷  /
Æ«u÷  /
aci ity eva, iyÃja  /
uvÃpa //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.79 ||


_____START JKv_6,4.79:

strÅ ity etasya ajÃdau pratyaye parata÷ iyaÇ ÃdeÓo bhavati  /
strÅ, striyau, striya÷  /
strÅïÃm ity atra paratvÃnu¬Ãgama÷  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.80 ||


_____START JKv_6,4.80:
ami Óasi parata÷ striyÃæ và iyaÇ ÃdeÓo bhavati  /
strÅæ paÓya, striyaæ paÓya  /
strÅ÷ paÓya, striya÷ paÓya //


____________________________________________________________________


[#750]

##  || PS_6,4.81 ||


_____START JKv_6,4.81:

iïo 'Çgasya yaïÃdeÓo bhavati aci parata÷  /
yanti  /
yantu  /
Ãyan  /
iyaÇÃdeÓÃpavado 'yam  /
madhye 'pavadÃ÷ pÆrvÃn vidhÅn bÃdhante iti guïav­ddhibhyÃæ paratvÃdayaæ bÃdhyate  /
ayanam  /
Ãyaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.82 ||


_____START JKv_6,4.82:

dhÃto÷ iti vartate, tena saæyogo viÓe«yate  /
dhÃtor avayava÷ saæyoga÷ pÆrvo yasmÃd ivarïÃna bhavati asÃvasaæyogapÆrva÷, tadantasya aÇgasya anekÃco 'ci parato yaïÃdeÓo bhavati  /
ninyatu÷  /
ninyu÷  /
unnyau  /
unnya÷  /
grÃmaïyau  /
grÃmaïya÷  /
e÷ iti kim ? asaæyogapÆrvagrahaïam ivarïaviÓe«aïaæ yathà syÃt, aÇgaviÓe«aïaæ mà bhÆt iti  /
luluvatu÷, luluvu÷ ity etat tu o÷ supi (*6,4.83) iti niyamÃdapi sidhyati  /
anekÃca÷ iti kim ? niyau  /
niya÷  /
asaæyogapÆrvasya iti kim ? yavakriyau  /
yavakriya÷  /
dhÃtunà saæyogaviÓe«aïam kim ? iha api syÃd unnyau, unnya÷ iti  /
gatikÃrakÃbhyÃm anyapÆrvasya ne«yate, paramaniyau, paramaniya÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.83 ||


_____START JKv_6,4.83:

dhÃtv avayava÷ saæyoga÷ pÆrvo yasmÃd uvarïÃn na bhavati, tadantasya aÇgasya anekÃca÷ ajÃdau supi parato yaïÃdeÓo bhavati  /
khalapvau  /
khalapva÷  /
Óatasvau  /
Óatasva÷  /
sak­llvau  /
sak­llva÷  /
supi iti kim ? luluvatu÷  /
luluvu÷  /
anekÃca÷ ity eva, luvau  /
luva÷  /
asaæyogapÆrvasya ity eva, kaÂapruvau  /
kaÂapruva÷  /
gatikÃrakÃbhyÃm anyapÆrvasya na+i«yate, paramaluvau  /
paramaluva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.84 ||


_____START JKv_6,4.84:

var«ÃbhÆ ity etasya ajÃdau supi parato yaïÃdeÓo bhavati  /
var«Ãbhvau  /
var«Ãbhva÷  /
punarbhvaÓceti vaktavyam  /
punarbhvau  /
punarbhava÷  /
kÃrÃpÆrvasyÃpÅ«yate  /
kÃrÃbhvau  /
kÃrÃbhva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.85 ||


_____START JKv_6,4.85:

bhÆ sudhÅ ity etayor yaïÃdeÓo na bhavati  /
pratibhuvau  /
pratibhuva÷  /
sudhiyau  /
sudhiya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.86 ||

_____START JKv_6,4.86:

chandasi vi«aye bhÆ sudhi ity etayo÷ ubhayathà d­Óyate  /
vane«u citra vibhvam viÓe  /
vibhuvaæ viÓe  /
sudhyo havyamagne  /
sudhiyo havyamagne //


____________________________________________________________________


[#751]

##  || PS_6,4.87 ||


_____START JKv_6,4.87:

hu ity etasya aÇgasya ÓnupratyayÃntasya anekÃca÷ asaæyogapÆrvasya ajÃdau sÃrvadhÃtuke parato yaïÃdeÓo bhavati  /
juhvati  /
juhvatu  /
juhvat  /
sunvanti  /
sunvantu  /
asunvan  /
huÓnuvo÷ iti kim ? yoyuvati  /
roruvati  /
idam eva huÓnugrahaïaæ j¤Ãpakaæ bhëÃyÃm api yaÇlugasti iti  /
chandasi chandasy ubhayathà (*6,4.86) ity ÃrdhadhÃtukatvÃd eva yaïÃdeÓasya aprasaÇga÷  /
naca yaÇlugantÃdayat pratyudÃharaïam uvarïÃntam anekÃc asaæyogapÆrvaæ sÃrvadhÃtuke vidyate  /
sÃrvadhÃtuke iti kim ? juhuvatu÷  /
juhuvu÷  /
asaæyogapÆrvasya ity eva, Ãpnuvanti  /
rÃdhnuvanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.88 ||


_____START JKv_6,4.88:

bhuvo vugÃgamo bhavati luÇi liÂi ca ajÃdau parata÷  /
abhÆvan  /
abhÆvam li - babhÆva, babhÆvatu÷, babhavu÷ //


____________________________________________________________________


#<Æd upadhÃyà goha÷>#  || PS_6,4.89 ||


_____START JKv_6,4.89:

goho 'Çgasya upadhÃyà ÆkÃrÃdeÓo bhavati ajÃdau pratyaye parata÷  /
nigÆhati  /
nigÆhaka÷  /
sÃdhunigÆhÅ  /
nigÆhaænigÆham  /
nigÆhanti  /
gÆho vartate  /
upadhÃyÃ÷ iti kim ? ala÷ antyasya mà bhÆt  /
goha÷ iti vik­tagrahaïaæ vi«ayÃrtham  /
yatra asya+etad rÆpaæ tatra+eva yathà syÃt  /
iha mà bhÆt, nijuguhatu÷  /
nijuguhu÷  /
ayÃdeÓaprati«edhÃrthaæ ca kecid icchanti  /
nigÆhya gata÷ ity Ætvasya asiddhatvÃd lyapi laghupÆrvÃd iti ïerayÃdeÓa÷ syÃt  /
vyÃÓrayatvÃd eva asiddhatvam atra na asti, ïÃvÆtvaæ, ïyantasya ca lyapyayÃdeÓa iti  /
aci ity eva, nigo¬hà  /
nigo¬hum //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.90 ||


_____START JKv_6,4.90:

do«a÷ upadhÃyà ÆkÃra÷ ÃdeÓo bhavati ïau parata÷  /
dÆ«ayati, du«ayata÷, dÆ«ayanti  /
vik­tagrahaïam prakramÃbhedÃrtham  /
pÆrvatra hi goha÷ ity uktam  /
ïau iti kim ? do«o vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.91 ||


_____START JKv_6,4.91:

cittavikarÃrthe do«a upadhÃyà và ÆkÃrÃdeÓo bhavati ïau parata÷  /
cittaæ dÆ«ayati, cittaæ do«ayati  /
praj¤Ãæ dÆ«ayati, praj¤Ãæ do«ayati //


____________________________________________________________________


[#752]

##  || PS_6,4.92 ||


_____START JKv_6,4.92:
mito dhÃtava÷ ghaÂÃdayo mita÷ ity evam Ãdayo ye pratipÃditÃ÷, te«Ãm upadhÃyà hrasvo bhavati ïau parata÷  /
ghaÂayati  /
vyathayati  /
janayati  /
rajayati  /
Óamayati  /
j¤apayati  /
kecid atra và ity anuvartayanti  /
sà ca vyavasthitavibhëà /
tena utkrÃmayati, saÇkrÃmayati ity evam Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.93 ||


_____START JKv_6,4.93:

ciïpare ïamulpare ca ïau parata÷ mitÃm aÇgÃnÃm upadhÃyÃ÷ dÅrgho bhavati anyatarasyÃæ  /
aÓami, aÓÃmi  /
atami, atÃmi  /
ÓamaæÓamam, ÓÃmaæÓÃmam  /
tamantamam, tÃmantÃmam  /
dÅrghagrahaïaæ kiæ, na hrasvavikalpa eva vidhÅyate ? na+evaæ Óakyam, Óamayantaæ prayuÇkte iti dvitÅye ïici hrasvavikalpo na syÃt  /
ïilopasya sthÃnivadbhÃvÃd dÅrghavidhau tvajÃdeÓo na sthÃnivat  /
Óayamantaæ prayuktavÃn  /
aÓami, aÓÃmi  /
ÓamaæÓamam, ÓÃmaæÓÃmam  /
ÓaæÓamayate÷ - aÓaæÓami, aÓaæÓÃmi  /
ÓaæÓamaæÓaæÓamam, ÓaæÓÃmaæÓaæÓÃmam  /
yo 'sau ïau ïirlupyate, yaÓ ca yaÇkÃra÷, tayor dirghavidhau ÃdeÓo na sthÃnivad bhavati iti asthÃnivadbhÃvÃt dÅrgha÷ siddho bhavati  /
hrasvavikalpe tu vidhÅyamÃne sthÃnivadbhÃva÷ syÃt  /
ïiïyante yaÇïyante tv asiddhireva  /
vyÃÓrayatvÃd asiddhatvam api na asti  /
ïau hi ïiyaÇor lopa÷, ciïïamulpare ïÃvaÇgasya dÅrghatvam //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.94 ||


_____START JKv_6,4.94:

khacpare ïau parato hrasvo bhavati aÇgasya upadhÃyÃ÷  /
dvi«antapa÷  /
parantapa÷  /
puraædara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.95 ||


_____START JKv_6,4.95:

hlÃdo 'Çgasya upadhÃyÃ÷ hrasvo bhavati ni«ÂhÃyÃæ parata÷  /
prahlanna÷  /
prahlannavÃn  /
ni«ÂhÃyÃm iti kim ? prahlÃdayati  /
hlÃda÷ iti yogavibhÃga÷ kriyate, ktinyapi yathà stÃt, prahlatti÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.96 ||


_____START JKv_6,4.96:

chÃder aÇgasya advyupasargasya ghapratyaye parata÷ upadhÃyÃ÷ hrasvo bhavati  /
uraÓchada÷ pracchada÷  /
dantacchada÷  /
ïilopasya asiddhatvaæ sthÃnivadbhÃvo vÃvacanasÃmarthyÃd atra na bhavati iti hrasvabhÃvinÅ upadhà bhavati  /
advyupasargasya iti kim ? samupacchÃda÷  /
adviprabh­tyupasargasya iti vaktavyam  /
samupÃticchÃda÷  /
uttarà hi saÇkhyà pÆrvasaÇkhyÃk­taæ vyapadeÓam nivartayati, nahi triputro dviputra÷ iti vyapadiÓyate //


____________________________________________________________________


[#753]

##  || PS_6,4.97 ||


_____START JKv_6,4.97:

is man tran kvi ity ete«u parata÷ chÃde÷ upadhÃyÃ÷ hrasvo bhavati  /
chadi÷  /
chadma  /
chanttram /
dhÃmacchat  /
upacchat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.98 ||


_____START JKv_6,4.98:

gama hana jana khà ghasa ity ete«Ãm aÇgÃnÃm upadhÃyà lopo bhavaty ajÃdau pratyaye kÇiti anaÇi parata÷  /
jagmatu÷  /
jagmu÷  /
jaghnatu÷  /
jaghnu÷  /
jaj¤e, jaj¤Ãte, jaj¤ire  /
cakhnatu÷  /
cakhnu÷  /
jak«atu÷  /
jak«u÷  /
ak«an pitaro 'momadanta pitara÷  /
kÇiti iti kim ? gamanam  /
hananam  /
anaÇi iti kim ? agamat  /
aghasat  /
aci ity eva, gamyate  /
hanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.99 ||


_____START JKv_6,4.99:

tani pati ity etayo÷ chandasi vi«aye upadhÃyà lopo bhavati ajÃdau kÇiti pratyaye parata÷  /
vitatnire kavaya÷  /
Óakunà iva paptima  /
chandasi iti kim ? vitenire  /
petima //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.100 ||


_____START JKv_6,4.100:
ghasi bhasa ity etayo÷ chandasi upadhÃyà lopo bhavati lahÃdau ajÃdau ca kgiti pratyaye parata÷  /
sagdhiÓ ca me sapÅtiÓ ca me  /
babdhÃm te harÅ dhÃnÃ÷  /
sagdhi÷ iti ade÷ ktini bahulaæ chandasi iti ghaslÃdeÓe upadhÃyÃ÷ lope ca k­te jhalo jhali (*8,2.26) iti sakÃralopa÷  /
dhatvaæ takÃrasya, jaÓtvaæ ghakÃrasya  /
tata÷ samÃnà gdhi÷ sagdhi÷ iti samÃse k­te samÃnasya sabhÃva÷  /
babdhÃm iti bhaser loÂi tÃmi Ólau dvirvacane k­te upadhÃlopasalopadhatvajaÓtvÃni kartavyÃni  /
dvirvacanÃt paratvÃn nityatvÃc ca upadhÃlopa÷ prÃpnoti, chÃndasatvÃt sa tathà na kriyate  /
ajÃdau - bapsati  /
kÇiti ity eva, aæÓÆn babhasti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.101 ||


_____START JKv_6,4.101:

hu ity etasmÃd jhalantebhyas ca+uttarasya halÃde÷ he÷ sthÃne dhirÃdeÓo bhavati  /
juhudhi  /
jhalantebhya÷ - bhindhi  /
chindhi  /
hujhalbhya÷ iti kim ? krÅïÅhi  /
prÅïÅhi  /
he÷ iti kim ? juhutÃm  /
hali ity eva, rudihi  /
svapihi  /
iha juhutÃt, bhintÃt tvam iti paratvÃt tÃtaÇi k­te sak­dgatau viprati«edhena yad badhitaæ tad bÃdhitam eva iti puna÷ dhibhÃvo na bhavati  /
bhindhaki, chindhaki ity atra paratvÃd dhibhÃve k­te puna÷ prasaÇgavij¤ÃnÃd akac kriyate //


____________________________________________________________________


[#754]

#<Óru-Ó­ïu-pÌ-k­-v­bhyaÓ chandasi>#  || PS_6,4.102 ||


_____START JKv_6,4.102:

Óru Ó­ïu pÌ k­ v­ ity etebhya uttarasya he÷ dhirÃdeÓo havati chandasi vi«aye  /
ÓrudhÅ havamindra  /
Ó­ïudhÅ gira÷  /
pÆrdhi  /
uru ïask­dhi  /
apà v­dhi  /
Ó­ïudhi ity atra dhibhÃvavidhÃnasÃmÃrthyÃd utaÓ ca pratyayÃt iti herluk na bhavati  /
anye«Ãm api d­Óyate iti dÅrghatvam  /
ato 'nyatra vyatyayo bahulam iti Óap, tasya bahulaæ chandasi iti luk //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.103 ||


_____START JKv_6,4.103:

aÇitaÓ ca herdhirÃdeÓo bhavati  /
và chandasi iti pitvenÃsya aÇittvam  /
somaæ rÃrand÷  /
asamabhyaæ taddharyaÓva prayandhi  /
yuyodhyasmajjuhurÃïamena÷  /
aÇita÷ iti kim ? hvayaæ prÅïÅhi  /
rÃrandhi iti ramervyatyayena parasmaipadam , Óapa÷ Ólu, abhyÃsadÅrghatvaæ chÃndasatvÃt  /
malopÃbhÃvas tu aÇittvÃd eva  /
prayandhi iti yame÷ Óapo luk  /
yuyodhi iti yaute÷ Óapa÷ Ólu÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.104 ||


_____START JKv_6,4.104:

ciïa uttarasya pratyayasya lug bhavati  /
akÃri  /
ahÃri  /
alÃvi  /
apÃci  /
akÃritarÃm, ahÃritamÃm ity atra talopasya asiddhatvÃt taraptamapor na lug bhavati  /
ciïo luk ity etad vi«ayabhedÃd bhidyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.105 ||


_____START JKv_6,4.105:

akÃrÃntÃd aÇgÃd uttarasya he÷ lug bhavati  /
paca  /
paÂha  /
gaccha  /
dhÃba  /
ata÷ iti kim ? yuhi  /
ruhi  /
taparakaraïaæ kim ? lunÅhi  /
punÅhi  /
Åtvasya asiddhatvÃd akÃra eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.106 ||

_____START JKv_6,4.106:

ukÃro yo 'saæyogapÆrva÷ tadantÃt pratyayÃd uttarasya herluk bhavati  /
cinu  /
sunu  /
kuru  /
uta÷ iti kim ? lunÅhi  /
punÅhi  /
pratyayÃt iti kim ? yuhi  /
ruhi  /
asaæyogapÆrvÃt iti kim ? prÃpnuhi  /
rÃdhnuhi  /
tak«ïuhi  /
utaÓ ca pratyayÃc chandovÃvacanam  /
utaÓ ca pratyayÃdityatra chandasi và iti vaktavyam  /
Ãtanuhi yÃtudhÃnÃn  /
dhinuhi yaj¤apatim  /
tena mà bhaginaæ k­ïu //


____________________________________________________________________


[#755]

##  || PS_6,4.107 ||


_____START JKv_6,4.107:

yo 'yam ukÃro 'saæyogapÆrva÷ tadantasya pratyayasya anyatarasyÃæ lopo bhavati vakÃram akÃrÃdau pratyaye parata÷  /
sunva÷, sunuva÷  /
sunma÷, sunuma÷  /
tanva÷, tanuva÷  /
tanma÷, anuma÷  /
pratyayasya ity eva, yuva÷  /
yuma÷  /
asaæyogapÆrvasya ity eva, Óaknuva÷  /
Óaknuma÷  /
luk iti vartamÃne lopagrahaïam antyalopÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.108 ||


_____START JKv_6,4.108:

karote÷ uttarasya ukÃrapratyayasya vakÃramakÃrÃdau pratyaye parata÷ nityaæ lopo bhavati  /
kurva÷  /
kurma÷  /
ukÃralopasya dÅrghavidhau asthÃnivadbhÃvÃd hali ca (*8,2.77) iti dÅrghatvaæ prÃptam, na bhakurchurÃm (*8,2.71) iti prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.109 ||


_____START JKv_6,4.109:

yakÃrÃdauca pratyaye parata÷ karote÷ uttarasya ukÃrapratyayasya nityaæ lopo bhavati  /
kuryÃt, kuryÃtÃm, kuryu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.110 ||


_____START JKv_6,4.110:
ukÃrapratyayÃntasya karote÷ akÃrasya sthÃne ukÃra÷ ÃdeÓo bhavati sÃrvadhÃtuke kÇiti parata÷  /
kuruta÷  /
kurvanti  /
sÃrvadhÃtukagrahaïaæ kim ? bhÆtapÆrve 'pi sÃrvadhÃtuke yathà syÃt, kuru  /
taparakaraïaæ laghÆpadhasya guïaniv­ttyartham  /
kÇiti ity eva, karoti  /
karo«i  /
karomi //


____________________________________________________________________


#<Ónasorallopa÷>#  || PS_6,4.111 ||


_____START JKv_6,4.111:

Ónasya asteÓ ca akÃrasya lopo bhavati sÃrvadhÃtuke kÇiti parata÷  /
rundha÷  /
rundhanti  /
bhinta÷  /
bhindanti  /
aste÷ - sta÷  /
santi  /
kÇiti ity eva - bhinatti  /
asti  /
Ónaso÷ iti ÃkÃrasya pararÆpatvaæ ÓakandhvÃdisu dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


#<ÓnÃ-abhyas tayor Ãta÷>#  || PS_6,4.112 ||


_____START JKv_6,4.112:

Ónà ity etasya abhyastÃnÃæ ca aÇgÃnÃm ÃkÃrasya lopo bhavati sÃrvadhÃtuke kÇiti parata÷  /
lunate  /
lunatÃm  /
alunata  /
abhyastÃnÃm - mimate  /
mimatÃm  /
amimata  /
saæjihate  /
saæjihatÃm  /
samajihata  /
ÓnÃbhyas tayo÷ iti kim ? yÃnti  /
vÃnti  /
Ãta÷ iti kim ? bibhrati  /
kÇiti ity eva, alunÃt  /
ajahÃt  /
Ãdgrahaïaæ spa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


[#756]

#<Å halyadho÷>#  || PS_6,4.113 ||


_____START JKv_6,4.113:

ÓnÃntÃnÃm aÇgÃnÃm abhyastÃnÃæ ca ghuvarjitÃnÃm Ãta÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati halÃdau sÃrvadhÃtuke kÇiti parata÷  /
lunÅta÷  /
punÅta÷  /
lunÅtha÷  /
punÅtha÷  /
lunÅte  /
punÅte  /
abhyastÃnÃm - mimÅte  /
mimūe  /
mimÅdhve  /
saæjihÅte  /
saæjihÅ«e  /
saæjihÅdhve  /
hali iti kim ? lunanti  /
mimate  /
agho÷ iti kim ? datta÷  /
dhatta÷  /
kÇiti ity eva, lunÃti  /
jahÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.114 ||


_____START JKv_6,4.114:

daridrÃte÷ halÃdau sÃrvadhÃtuke kÇiti parata÷ ikarÃdeÓo bhavati  /
daridrita÷ daridritha÷  /
daridriva÷  /
daridrima÷  /
hali ity eva, daridrati  /
kÇiti ity eva, daridrÃti  /
daridrÃter ÃrdhadhÃtuke lopo vaktavya÷  /
siddhaÓ ca pratyayavidhau bhavati iti vaktavyam  /
daridrÃti iti daridra÷  /
ÃkÃrÃntalak«aïo ïapratyayo na bhavati, pacÃditvÃdajeva bhavati  /
na daridrÃyake lopo daridrÃïe ca ne«yate  /
didaridrÃsatÅtyeke didaridri«atÅti và //
adyatanyÃæ veti vaktavyam  /
adaridrÅt, adaridrÃsÅt  /
daridrasya iti nirdeÓe chÃndasaæ hrasvatvam dra«tavyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.115 ||


_____START JKv_6,4.115:

bhÅ ity etasya aÇgasya anyatarasyÃm ikÃrÃdeÓo bhavati halÃdau kÇiti sÃrvadhÃtuke parata÷  /
bibhita÷, bibhÅta÷  /
bibhitha÷, bibhÅtha÷  /
bibhiva÷, bibhÅva÷  /
bibhima÷, bibhÅma÷  /
halÃdau ity eva, vibhyati  /
kÇiti ity eva, bibheti  /
sÃrvadhÃtuke ity eva, bhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.116 ||


_____START JKv_6,4.116:

jahÃteÓ ca ikÃrÃdeÓo bhavati anyatarasyÃæ halÃdau kÇiti sÃrvadhÃtuke parata÷  /
jahita÷, jahÅta÷  /
jahitha÷, jahÅtha÷  /
halÃdau ity eva, jahati  /
kÇiti ity eva, jahÃti  /
sÃrvadhÃtuke ity eva, hÅyate  /
jehÅyate  /
p­thgyogakaraïam uttarartham //


____________________________________________________________________


[#757]

#<Ã ca hau>#  || PS_6,4.117 ||


_____START JKv_6,4.117:

jahÃter ÃkÃraÓ ca antÃdeÓo bhavati ikÃraÓ ca anyatarasyÃæ hau parata÷  /
jahÃhi, jahihi, jahÅhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.118 ||


_____START JKv_6,4.118:

lopo bhavati jahÃte÷ yakÃrÃdau kÇiti sÃrvadhÃtuke parata÷  /

[#756]

jahyÃt, jahyÃtÃm, jahyu÷ //


____________________________________________________________________


[#757]

##  || PS_6,4.119 ||


_____START JKv_6,4.119:

ghusa¤j¤ÃkÃnÃm aÇgÃnÃm asteÓ ca ekÃrÃdeÓo bhavati hau parata÷ abhyÃsalopaÓ ca  /
dehi  /
dhehi  /
aste÷ - Óna-sor al-lopa÷ (*6,4.111)  /
ity akÃralopa÷, edhi  /
Óidayam lopa÷, tena sarvasyÃbhyÃsasya bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.120 ||


_____START JKv_6,4.120:

liÂi parata ÃdeÓa÷ Ãdir yasya aÇgasya na asti tasya ekahalmadhye asahÃyayor halor madhye yo 'kÃras tasya ekÃrÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopa÷ ca liÂi kÇiti parata÷  /
reïatu÷  /
reïu÷  /
yematu÷  /
yemu÷  /
pecatu÷  /
pecu÷  /
dematu÷  /
demu÷  /
ata÷ iti kim ? didivatu÷  /
didivu÷  /
taparakaraïaæ kim ? rarÃse, rarÃsÃte, rarÃsire  /
ekahalmadhye iti kim ? ÓaÓramatu÷  /
ÓaÓramu÷  /
tatsaratu÷  /
tatsaru÷  /
anÃdeÓÃde÷ iti kim ? cakaïatu÷  /
cakaïu÷  /
jagaïatu÷  /
jagaïu÷  /
babhaïatu÷  /
babhaïu÷  /
liÂa÷ ÃdeÓaviÓe«aïaæ kim ? iha api yathà syÃt, nematu÷  /
nemu÷  /
sehe, sehÃte, sehire  /
anaimittike natvasatve, tadÃdir liÂi ÃdeÓÃdirna bhavati  /
iha abhyÃsajaÓtvacartvayor asiddhatvaæ nÃsti, tena tadÃdir apy ÃdeÓÃdir bhavati  /
tathà ca phalibhajoretvaæ vidhÅyate  /
rÆpÃbhede cÃdeÓÃdir na aÓrÅyate iti Óasidadyo÷ prati«edhavacanaæ j¤Ãpakam  /
anyathà hi pecatu÷, pecu÷, dematu÷, demu÷ ity evam ÃdÅnÃm api prak­tijaÓcarÃdÅnÃm etvaæ na syÃt  /
kÇiti ity eva, ahaæ papaca  /
ahaæ papaÂha  /
dambheretvaæ vaktavyam  /
debhatu÷  /
debhu÷  /
nalopasya asiddhatvÃn na prÃpnoti  /
naÓimanyor aliÂyetvaæ vaktavyam  /
aneÓam  /
menakà /
aneÓam iti naÓe÷ luÇi pu«ÃditvÃd aÇ  /
menakà iti mane÷ ÃÓi«i ca (*3,1.150) iti vun  /
k«ipakÃdi«u prak«epÃditvaæ na kriyate  /

[#758]

chandasyamipacorapyaliÂyetvaæ vaktavyam  /
vyemÃnam  /
amervipÆrvasya cÃnaÓi muk na kriyate  /
liÇi-peciran  /
paceran ity etasya chÃndasaæ hrasvatvam  /
yajivapyoÓ ca  /
Ãyeje  /
Ãvepe  /
laÇi iÂi chandasyapi d­Óyate (*6,4.73) iti anajÃder api i¬Ãgama÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.121 ||


_____START JKv_6,4.121:

thali ca seÂi parato 'nÃdeÓÃde÷ aÇgasya ekahalmadhyagatasya ata÷ sthÃne ekÃra ÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopaÓ ca  /
pecitha  /
Óekitha  /
seÂi iti kim ? papaktha  /
thalgrahaïaæ vispa«ÂÃrtham  /
akÇidartham etad vacanam iti anyasyeÂo 'sambhavÃt  /
ata÷ ity eva, didevitha  /
ekahalmadhyagatasya ity eva, tatak«itha  /
rarak«itha  /
anÃdeÓÃder ity eva, cakaïitha  /
babhaïitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.122 ||


_____START JKv_6,4.122:

tÌ phala bhaja trapa ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ata ekÃrÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopaÓ ca liÂi kÇiti parata÷ thali ca seÂi  /
teratu÷  /
teru÷  /
teritha  /
phelatu÷  /
phelu÷  /
phelitha  /
bhejatu÷  /
bheju÷  /
bhejitha  /
trepe, trepÃte, trepire  /
tarater guïÃrthaæ vacanam  /
phalibhajor ÃdeÓÃdyartham  /
traper anekahalmadhyÃrtham  /
ÓrantheÓ ca+iti vaktavyam  /
Órethatu÷  /
Órethu÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.123 ||


_____START JKv_6,4.123:

rÃdha÷ hiæsÃyÃmarthe 'varïasya ekÃra÷ ÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopaÓ ca liÂi kÇiti parata÷ thali ca seÂi  /
aparedhatu÷  /
aparedhu÷  /
aparedhitha  /
hiæsÃyÃm iti kim ? rarÃdhatu÷  /
rarÃdhu÷  /
rarÃdhitha  /
ata÷ ity etad iha+upasthitaæ taparatvak­tamapÃsya kÃlaviÓe«am asambhavÃd avarïamÃtraæ pratipÃdayati  /
atha và ÓnÃbhyas tayor Ãta÷ (*6,4.112) ity anuvartate iti vyÃkhyeyam  /
ekahalmadhye và ya÷ sa sthÃnÅ bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.124 ||


_____START JKv_6,4.124:

jÌ bhramu trasa ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ata÷ sthÃne và ekÃra ÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopaÓ ca liÂi kÇiti parata÷ thali ca seÂi  /
jeratu÷  /
jeru÷  /
jeritha  /
jajaratu÷  /
jajaru÷  /
jajaritha  /
bhrematu÷  /
bhremu÷  /
bhremitha  /
babhramatu÷  /
babhramu÷  /
babhramitha  /
tresatu÷  /
tresu÷  /
tresitha  /
tatrasatu÷  /
tatrasu÷  /
tatrasitha //


____________________________________________________________________


[#759]

##  || PS_6,4.125 ||


_____START JKv_6,4.125:

phaïÃdÅnÃæ saptÃnÃæ dhÃtÆnÃm avarïasya sthÃne và ekÃra ÃdeÓo bhavati, abhyÃsalopaÓ ca liÂi kÇiti parata÷ thali ca seÂi  /
pheïatu÷  /
pheïu÷  /
pheïitha  /
paphaïatu÷  /
paphaïu÷  /
paphaïitha  /
rejatu÷  /
reju÷  /
rejitha  /
rarÃjatu÷  /
rarÃju÷  /
rarÃjitha  /
bhreje, bhrejÃte, bhrejire  /
babhrÃje, babhrÃjÃte, babhrÃjire  /
bhreÓe, bhreÓÃte, bhreÓire  /
babhrÃÓe, babhrÃÓÃte, babhrÃÓire  /
bhleÓe, bhleÓÃte, bhleÓire  /
babhlÃÓe, babhlÃÓÃte, babhlÃÓire  /
syematu÷  /
syemu÷  /
syemitha  /
sasyamatu÷  /
sasyamu÷  /
sasyamitha  /
svenatu÷  /
svenu÷  /
svenitha  /
sasvanatu÷  /
sasvanu÷  /
sasvanitha  /
saptÃnÃm iti kim ? daghbanatu÷  /
dadhbanu÷  /
dadhvanitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.126 ||


_____START JKv_6,4.126:

Óasa dada ity etayo÷ vakÃrÃdÅnÃæ ca dhÃtÆnÃæ guïa ity evam abhinirv­ttasya ca yo 'kÃra÷ tasya sthÃne ekÃrÃdeÓo na bhavati, abhyÃsalopaÓ ca  /
viÓaÓasatu÷  /
viÓaÓasu÷  /
viÓaÓasitha  /
dadade, dadadÃte, dadarire  /
vÃdÅnÃm - vavamatu÷  /
vavamu÷  /
vavamitha  /
guïasya - viÓaÓaratu÷  /
viÓaÓaru÷  /
viÓaÓaritha  /
lulavitha  /
pupavitha  /
guïaÓabdÃbhinirv­ttasya arÓabdasya okÃrasya ca ayam akÃra÷ iti etvaæ prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.127 ||


_____START JKv_6,4.127:

arvan ity etasya aÇgasya t­ ity ayam ÃdeÓo bhavati, suÓcet tata÷ paro na bhavati, sa ca na¤a uttaro na bhavati  /
arvantau  /
arvanta÷  /
arvantam, arvatau, arvata÷  /
arvatÃ, arvadbhyÃm, arvadbhi÷  /
arvatÅ  /
Ãrvatam  /
asau iti kim ? arvà /
ana¤a÷ iti kim ? anarvÃïau  /
anarvÃïa÷  /
anarvÃïaæ v­«abhaæ mandrajihvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.128 ||


_____START JKv_6,4.128:

maghavan ity etasya aÇgasya bahulaæ t­ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
maghavÃn, maghavantau, maghavanta÷  /
maghavantam, maghavantau, maghavata÷  /
maghavatà /
maghavatÅ  /
mÃghavatam  /
na ca bhavati  /
maghavÃ, maghavÃnau, maghavÃna÷  /
maghavÃnam, maghavÃnau, maghona÷  /
maghonÃ, maghavabhyÃm, maghavabhi÷  /
maghonÅ  /
mÃghavanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.129 ||


_____START JKv_6,4.129:

bhasya ity ayam adhikÃra÷ Ã adhyÃyaparisamÃapte÷  /
yad ita Ærdhvam anukami«yÃma÷ bhasya ity evaæ tadvedivyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.130 ||


_____START JKv_6,4.130:

dvipada÷ paÓya  /
dvipadà k­tam  /
bhasya iti kim ? dvipÃdau  /
dvipÃda÷ //


[#760]
pÃda÷ pat (*6,4.130)  /
pÃda÷ iti pÃdaÓabdo luptÃkÃro g­hyate  /
tadantasya aÇgasya bhasya pat ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sa ca nirdiÓyamÃnasyÃdeÓÃ bhavanti iti pÃcchabdasya+eva bhavati, na tadantasya sarvasya  /
dvipada÷ paÓya  /
dvipadà /
dvipade  /
dvipadikÃæ dadÃti  /
tripadikÃæ dadÃti  /
vaiyÃghrapadya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.131 ||


_____START JKv_6,4.131:

vasvantasya bhasya samprasÃraïaæ bhavati  /
vidu«a÷ paÓya  /
vidu«Ã  /
vidu«e  /
pecu«a÷  /
paÓya  /
pecu«Ã  /
pecu«e  /
papu«a÷ paÓya  /
ÃkÃralope kartavye vasusaæprasÃraïasya vyÃÓrayatvÃd asiddhatvam na bhavati  /
vasugrahaïe kvasor api grahaïam i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.132 ||

_____START JKv_6,4.132:

vÃha÷ ity evam antasya bhasya ÆÂ÷ ity etat samprasÃraïaæ bhavati  /
pra«Âhauha÷  /
pra«Âhauhà  /
pra«Âhauhe  /
dityauha÷  /
dityauhà /
dityauhe  /
ety-edhaty-ÆÂhsu (*6,1.89) iti v­ddhi÷  /
atha kimarthamÆÂ÷ kriyate, samprasÃraïe eva k­te guïe ca v­ddhir eci (*6,1.88) iti v­ddhau satyÃm siddhaæ rÆpaæ bhavati pra«Âhauha÷ iti, anakÃrÃnte copapade vaherïvirna d­Óyate ? jhÃpanÃrtham  /
etaj j¤Ãpayati, bhavatye«Ã paribhëà asiddhaæ bahiraÇgam antaraÇge iti  /
tasyÃæ hi satyÃæ bahiraÇgasya samprasÃraïasya asiddhatvÃt antaraÇgo guïo na syÃt //


____________________________________________________________________


#<Óva-yuva-maghonÃm ataddhite>#  || PS_6,4.133 ||


_____START JKv_6,4.133:

Óvan yuvan maghavan ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ataddhite pratyaye parata÷ samprasÃraïaæ bhavati  /
Óuna÷  /
Óunà  /
Óune  /
yÆna÷  /
yÆnà  /
yÆne  /
maghona÷  /
maghonà /
maghone  /
ataddhite iti kim ? Óauvaæ mÃæsam  /
yauvanaæ vartate  /
mÃghavana÷ sthÃlÅpÃka÷  /
Óuno vikÃre prÃïirajatÃdibhyo '¤ (*4,3.154), dvÃrÃditvÃdaijÃgama÷  /
ÓvÃdÅnÃm etat samprasÃraïaæ nakÃrÃntÃnÃm i«yate  /
iha na bhavati, yuvatÅ÷ paÓya  /
maghavata÷  /
maghavatà /
maghavate  /
tadartham uttaratra yogavibhÃgam kurvanti  /
allopa÷  /
ana÷  /
ana÷ ity ubhayo÷ Óe«a÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.134 ||


_____START JKv_6,4.134:

an ity evam antasya bhasya akÃralopo bhavati  /
rÃj¤a÷ paÓya  /
rÃj¤Ã  /
rÃj¤e  /
tak«ïa÷ paÓya  /
tak«ïà  /
tak«ïe  /
ano nakÃrÃntasyÃya lopa i«yate  /
iha na bhavati, rÃjakÅyam iti //


____________________________________________________________________


[#761]

#<«apÆrva-han-dh­tarÃj¤Ãm aïi>#  || PS_6,4.135 ||


_____START JKv_6,4.135:
«akÃrapÆrvo ya÷ an hana÷ dh­tarÃj¤aÓ ca tasya akÃralopo bhavati aïi parata÷  /
auk«ïa÷  /
tÃk«ïa÷  /
bhrauïaghna÷  /
dhÃrtarÃj¤a÷  /
«apÆrvahandh­tarÃj¤Ãm iti kim ? sÃmana÷  /
vaimana÷  /
an iti prak­tibhÃvena allopaÂilopau ubhÃvapi na bhavata÷  /
aïi iti kim ? tÃk«aïya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.136 ||


_____START JKv_6,4.136:

Çau parata÷ ÓÅÓabde ca ano vibhëà akÃralopo bhavati  /
rÃj¤i, rÃjani  /
sÃmni, sÃmani  /
sÃmnÅ, sÃmanÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.137 ||


_____START JKv_6,4.137:

vakÃra-makÃrÃntÃt saæyogÃd uttarasya ana÷ akÃrasya lopo na bhavati  /
parvaïà  /
parvaïe  /
atharvaïà  /
atharvaïe  /
saæyogÃt iti kim ? pratidÅvnà  /
pratidÅvne  /
sÃmnà  /
sÃmne  /
vamantÃt iti kim ? tak«ïà  /
tak«ïe //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.138 ||


_____START JKv_6,4.138:

aca÷ ity ayam a¤catirluptanakÃro g­hyate  /
tadantasya bhasya akÃrasya lopo bhavati  /
dadhÅca÷ paÓya  /
dadhÅcà  /
dadhÅce  /
madhÆca÷ paÓya  /
madhÆcà  /
madhÆce //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.139 ||


_____START JKv_6,4.139:

uda÷ uttarasya aca÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
udÅca÷  /
udÅcà  /
udÅce //

____________________________________________________________________


#<Ãto dhÃto÷>#  || PS_6,4.140 ||


_____START JKv_6,4.140:

ÃkÃrÃntasya dhÃto÷ bhasya lopo bhavati  /
kÅlÃlapa÷ paÓya  /
kÅlÃlapà  /
kÅlalape  /
Óubhaæya÷ paÓya  /
Óubhaæyà  /
Óubhaæye  /
Ãta÷ iti kim ? niyà  /
niye  /
dhÃto÷ iti kim ? khaÂvÃ÷ paÓya  /
mÃlÃ÷ paÓya  /
Ãta÷ iti yogavibhÃga÷, tena ktvo lyap, hala÷ Óna÷ ÓÃnac ity evam Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#762]

##  || PS_6,4.141 ||


_____START JKv_6,4.141:

mantre«u Ãgi parata÷ Ãtmana÷ Ãderlopo bhavati  /
tmanà devebhya÷  /
tmanà some«u  /
mantre«u iti kim ? Ãtmanà k­tam  /
ÃÇi iti kim ? yadÃtmanastanno vari«Âhà  /
Ãgo 'nyatra api d­Óyate  /
tmanyà sama¤jan //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.142 ||


_____START JKv_6,4.142:

bhasya viæÓate÷ tiÓabdasy aÇiti pratyaye lopo bhavati  /
viæÓatyà krÅta÷ viæÓaka÷  /
viæÓaæ Óatam  /
viæÓate÷ pÆrïo viæÓa÷  /
ekaviæÓa÷  /
¬iti iti kim ? viæÓatyà //


____________________________________________________________________


#<Âe÷>#  || PS_6,4.143 ||


_____START JKv_6,4.143:

Âisa¤j¤akasya ¬iti pratyaye parata÷ lopo bhavati  /
kumudvÃn  /
na¬vÃn  /
vetasvÃn  /
upasaraja÷  /
manduraja÷  /
triæÓatà krÅta÷ triæÓaka÷  /
¬iti abhasya api anubandhakaraïasÃmarthyat Âilopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.144 ||


_____START JKv_6,4.144:

nakÃrÃntasya bhasya Âe÷ lopo bhavati taddhite parata÷  /
ÃgniÓarmi÷  /
au¬ulomi÷  /
bÃhvÃditvÃd i¤ pratyaya÷  /
na÷ iti kim ? sÃtvata÷  /
taddhite iti kim ? Óarmaïà  /
Óarmane  /
nÃnatasya Âilope sabrahmacÃri-pÅÂhasarpi-kalÃpi-kuthumi. taitili-jÃjalilÃÇga-liÓilÃli-Óikhaï¬i-sÆkarasadma-suparvaïÃm upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
atra ye innantÃ÷ te«Ãm in aïy anapatye (*6,4.164) iti prak­tibhÃva÷ prÃpta÷, ye tu anantÃ÷ te«Ãm an (*6,4.167) iti  /
sabrahmacÃriïa÷ ime sÃbrahmacÃrÃ÷, pÅÂhasarpiïa÷ paiÂhasarpÃ÷  /
kalÃpinà proktamadhÅyate kÃlÃpÃ÷, kuthumina÷ kauthumÃ÷  /
taitilijÃjalinau ÃcÃryau, tatk­to grantha÷ upacÃrÃt taitilijÃjaliÓabdÃbhyÃm abhidhÅyate, taæ granthamadhÅyate taitilÃ÷, jÃjalÃ÷  /
ÓaiÓike«v arthe«u v­ddhatvÃd atra cha÷ prÃpnoti  /
evaæ lÃÇgalÃ÷  /
ÓailÃlÃ÷  /

[#763]

Óikhaï¬ina÷ Óaikhaï¬Ã÷  /
sÆkarasadmana÷ saukarasadmÃ÷  /
suparvaïa÷ sauparïÃ÷  /
aÓmano vikÃra upasaÇkhyÃnam  /
aÓmano vikÃra÷ ÃÓma÷  /
aÓmano 'nya÷  /
carmaïa÷ koÓa upasaÇkhyÃnam  /
cÃrma÷ koÓa÷  /
cÃrmaïo 'nya÷  /
Óuna÷ saÇkoca upasaÇkhyÃnam  /
Óauva÷ saÇkoca÷  /
Óauvano 'nya÷  /
avyayÃnÃæ ca sÃyaæpratikÃdyartham upasaÇkhyÃnam  /
ke puna÷ sÃyaæprÃtikÃdaya÷ ? ye«Ãm avyayÃnÃm avihita«Âilopa÷, prayoge ca d­Óyate, te sÃyaæprÃtikaprakÃrÃ÷ grahÅtavyÃ÷  /
sÃyaæprÃtarbhava÷ sÃyaæprÃtika÷  /
pauna÷punika÷  /
bÃhya÷  /
kautaskuta÷  /
kÃlÃÂ Âha¤ (*4,3.11) iti Âha¤pratyaya÷  /
ÂyuÂyulau tu ne«yete  /
ÃrÃtÅya÷, ÓÃÓvatika÷, ÓÃÓvata÷ ity evam Ãdi«u na d­Óyate Âilopa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.145 ||


_____START JKv_6,4.145:

ahan ity etasya Âakhor eva parata÷ Âilopo bhavati  /
dve ahanÅ samÃh­te dvyaha÷ tryaha÷  /
dve ahanÅ adhÅ«Âo bh­to bhÆto bhÃvÅ và dvyahÅna÷  /
tryahÅna÷  /
ahnÃæ samÆha÷ kratu÷ ahÅna÷  /
ahna÷ samÆhe kho vaktavya÷  /
siddhe sati Ãrambho niyamÃrtha÷  /
iha mà bhÆt, ahnà nirv­ttam Ãhnikam  /
evakÃrakaraïam vispa«ÂÃrtham  /
ahna÷ eva Âakho÷ ity evaæ niyamo na bhavisyati, ÃtmÃdhvÃnau khe (*6,1.169) iti prak­tibhÃvavidhÃnÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.146 ||


_____START JKv_6,4.146:
uvarïÃntasya bhasya guïo bhavati taddhite parata÷  /
bÃbhravya÷  /
mÃï¬avya÷  /
ÓaÇkavyaæ dÃru  /
picavya÷ kÃrpÃsa÷  /
kamaï¬alavyà m­ttikà  /
paraÓavyamaya÷  /
aupagava÷  /
kÃpaÂava÷  /
orot iti vaktavye guïagrahaïaæ sa¤j¤ÃpÆrvako vidhir anityo yathà syÃt, tena svÃyambhuva÷ iti siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


[#764]

#<¬he lopo 'kadrvÃ÷>#  || PS_6,4.147 ||


_____START JKv_6,4.147:

¬he parata÷ uvarïÃntasya bhasya akarvÃ÷ lopo bhavati  /
kÃmaï¬aleya÷  /
ÓaitavÃheya÷  /
jÃæveya÷  /
mÃdrabÃheya÷  /
akadrvÃ÷ iti kim ? kÃdraveyo mantram apaÓyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.148 ||


_____START JKv_6,4.148:

ivarïÃntasya avarïÃtasya ca bhasya ikÃre pare taddhite ca lopo bhavati  /
ivarïÃntasya ÅkÃre - dÃk«Å  /
plÃk«Å  /
sakhÅ  /
savarnadÅrghatve hi sati atisakher Ãgacchati ity atra ekÃdeÓasya antavattvÃd askhi iti ghisa¤j¤ÃyÃ÷ prati«edha÷ syÃt  /
ivarïÃntasya taddhite - duli - dauleya÷  /
vali - vÃleya÷  /
atri - Ãtreya÷  /
avarïÃntasya ÅkÃre - kumÃrÅ  /
gaurÅ  /
ÓÃrÇgaravÅ  /
avarïÃntasya taddhite - dÃk«i÷  /
plÃk«i÷  /
cau¬i÷  /
bÃlÃki÷  /
saumitri÷  /
yasyetyauÇa÷ ÓyÃæ prati«edho vaktavya÷  /
kÃï¬e  /
ku¬ye  /
saurye himavata÷ Ó­Çge  /
auÇa÷ ÓÅbhÃve k­te yasya+iti ca iti, sÆryati«yÃgastyamatsyÃnÃæ ya upadhÃyÃ÷ (*6,4.149) iti ca lopa÷ prÃpnoti  /
iyaÇuvaÇbhyÃæ lopo bhavati viprati«edhena  /
vatsÃn prÅïÃti vatsaprÅ÷, tasya apatyam vÃtsapreya÷  /
catu«pÃdbhyo ¬a¤ (*4,1.135) iti ¬ha¤pratyaya÷  /
lokhÃbhrÆ÷ ÓubhrÃdi÷, tasyÃ÷ apatyam laikhÃbhreya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.149 ||


_____START JKv_6,4.149:

sÆrya tisya agastya matsya ity ete«Ãæ yakÃrasya upadhÃyÃ÷ bhasya lopo bhavati Åti paratastaddhite ca  /
sÆryeïaikadik saurÅ balÃkà  /
aïi yo yasya+iti lopa÷ tasya asiddhatvaæ na asti, vyÃÓrayatvÃt  /
ÅkÃre tu yastasyà - siddhatvÃd upadhÃyakÃro bhasyÃïantasya sÆryasya sambandhÅ iti lupyate  /
ti«ya tai«maha÷  /
tai«Å rÃtri÷  /
agastya - agastyasya apatyaæ strÅ, ­«itvÃdaïi k­te ÃgastÅ  /
ÃgastÅya÷  /
matsya - gaurÃditvÃt ÇÅ«, matsÅ  /
upadhÃyÃ÷ iti kim ? matsyacarÅ  /
yagrahaïam uttarÃrtham  /
vi«ayaparigaïanam atra kartavyam  /

[#765]

matsyasya ÇyÃm iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, matsyasya+idaæ mÃæsaæ mÃtsyam  /
sÆryÃgastyayoÓche ca gyÃæ ca  /
saurÅya÷  /
saurÅ  /
ÃgastÅya÷  /
ÃgastÅ  /
iha mà bhÆt, sauryam caruæ nirvapet  /
Ãgastya÷  /
ti«yapu«yayor nak«atrÃïi  /
ti«yeïa nak«atreïa yukta÷ kÃla÷ tai«a÷  /
pau«a÷  /
antikasya tasi kÃdilopa ÃdyudÃttaæ ca  /
antikaÓabdasya tasipratyaye parata÷ kakÃrade÷ Óabdasya lopa÷, ÃdyudÃttatvam ca  /
antito na dÆrÃt  /
tame tÃdeÓ ca  /
tamapratyaye antikaÓabdasya takÃrÃde÷ kakÃrÃdeÓ ca lopo vaktavya÷  /
tatra tÃdilope - antama÷  /
kÃdilope - antitama÷  /
kÃdilope bahulam iti vaktavyam  /
anyatra api hi v­Óyate, antike sÅdati iti anti«at  /
pÆrvapadÃt (*8,3.106) iti «atvam  /
ye ca  /
antiya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.150 ||


_____START JKv_6,4.150:

taddhite iti niv­ttam  /
hala uttarasya taddhitayakÃrasya upadhÃyÃ÷ Åti parato lopo bhavati  /
gÃrgÅ  /
vÃtsÅ  /
hala÷ iti kim ? kÃrikeyÅ  /
taddhitasya iti kim ? vaidyasya bhÃryà vaidhyÅ //


____________________________________________________________________


[#766]

#<Ãpatyasya ca taddhite 'nÃti>#  || PS_6,4.151 ||


_____START JKv_6,4.151:

ÃpatyayakÃrasya hala÷ uttarasya taddhite anÃkÃrÃdau lopo bhavati  /
gÃrgyÃïÃæ samÆho gÃrgakam  /
vÃtsakam  /
Ãpatyasya iti kim ? sÃÇkÃÓyaka÷  /
kÃmpilyaka÷  /
taddhitagrahaïaæ ÅtyanÃpatyasya api lopÃrtham  /
saumÅ i«Âi÷  /
anÃti iti kim ? gÃrgyÃyaïa÷  /
vÃtsyÃyana÷  /
hala÷ ity eva, kÃrikeyasya apatyaæ kÃrikeyi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.152 ||


_____START JKv_6,4.152:

kya cvi ity etayoÓ ca parata÷ ÃpatyayakÃrasya hala uttarasya lopo bhavati  /
vÃtsÅyati  /
gÃrgÅyati  /
vÃtsÅyate  /
gÃrgÅyate  /
cvau - gÃrgÅbhÆta÷  /
vÃtsÅbhÆta÷  /
Ãpatyasya ity eva, sÃÇkÃÓyÃyate  /
sÃÇkÃÓyabhÆta÷  /
hala÷ ity eva, kÃrikeyÅyati  /
kÃrikeyÅbhÆta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.153 ||


_____START JKv_6,4.153:

na¬Ãdi«u balvÃdaya÷ paÂhyante  /
na¬ÃdÅnÃæ kuk ca (*4,2.91) iti k­takugÃgamà bilvakÃdayo bhavanti  /
tebhya÷ uttarasya chasya bhasya taddhite parato lug bhavati  /
bilvà yasyÃæ santi bilvakÅyÃ, tasyÃæ bhavÃ÷ bailvakÃ÷  /
veïukÅyà - vaiïukÃ÷  /
vetrakÅyà - vaitrakÃ÷  /
vetasakÅyà - vaitasakà  /
t­ïakÅyà - tÃrïakÃ÷  /
ik«ukÅyà aik«ukÃ÷  /
këÂhakÅyà - këÂhakÃ÷  /
kapotakÅyà - kÃpotakÃ÷  /
kru¤cÃyÃæ hrasvatvaæ ca  /
kru¤cakÅyà - krau¤cakÃ÷  /
chagrahaïam kim ? chamÃtrasya lug yathà syÃt, kuko niv­ttir mà bhÆt iti  /
anyathà hi saæniyogaÓi«ÂÃnÃm anyatarÃpÃye ubhayor api abhÃva÷ iti kugapi nivarteta  /
luggrahaïaæ sarvalopo yathà syÃd, yakÃramÃtrasya mà bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.154 ||


_____START JKv_6,4.154:

i«Âhan imanic Åyasun ity ete«u parata÷ t­Óabdasya lopo bhavati  /
Ãsutiæ kari«Âha÷  /
vijayi«Âha÷  /
vahi«Âha÷  /
dohÅyasÅ dhenu÷  /
sarvasya t­Óabdasya lopÃrthaæ vacanam  /
antyasya hi Âe÷ (*6,4.155) ity eva siddha÷  /
lug ity etad atra na anuvartate, tathà hi sati na lumatÃÇgasya (*1,1.63) iti prati«edhÃd guïo na syÃt  /
imanijgrahaïam uttarÃrtham  /
itarau tu tuÓchandasi (*5,3.59) iti bhavata÷ //


____________________________________________________________________


[#767]

#<Âe÷>#  || PS_6,4.155 ||


_____START JKv_6,4.155:
bhasya Âerlopo bhavati i«Âhemeyassu parata÷  /
paÂu - paÂi«Âha÷  /
paÂimà  /
paÂÅyÃn  /
laghu - laghi«Âha÷  /
laghimà /
laghÅyÃn  /
ïÃvi«Âhavat prÃtipadikasya kÃryaæ bhavati iti vaktavyam  /
kiæ prayojanam ? puævadbhÃvarabhÃvaÂilopayaïÃdi. parÃrtham  /
puævadbhÃva÷ - enÅmÃca«Âe etayati  /
Óyetayati  /
tasilÃdi«vÃk­tvasuca÷ (*6,3.35) iti i«Âhe puævadbhÃva÷ ukta÷  /
rabhÃva÷ - p­thumÃca«Âe prathayati  /
mradayati  /
Âilopa÷ - paÂunÃca«Âe paÂayati  /
laghayati  /
yaïÃdiparam - sthÆlamÃca«Âe sthavayati  /
bhÃradvÃjÅyÃstu paÂhanti, ïÃvi«Âhavat prÃtipadikasya puævadbhÃvarabhÃvaÂilopayaïÃdiparavinmatorlukkanartham iti  /
sragviïamÃca«Âe srajayati  /
vasumantamÃca«Âe vasayati  /
yuvÃnamÃca«Âe yavayati  /
kanyati  /
etad ubhayam api udÃharaïamÃtram, na parigaïanam  /
prÃdayo 'pi hÅ«yante, priyamÃca«Âe prÃpayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.156 ||


_____START JKv_6,4.156:

sthÆla dÆra yuva hrasva k«ipra k«udra ity ete«Ãæ yaïÃdiparaæ lupyate i«Âhemeyassu parata÷, pÆrvasya ca guïo bhavati  /
sthÆla - sthavi«Âha÷  /
sthavÅyÃn  /
dÆra - davi«Âha÷  /
davÅyÃn  /
yuvan - yavi«Âha÷  /
yavÅyÃn  /
hrasva - hrasi«Âha÷  /
hrasimà /
hrasÅyÃn  /
k«ipra - k«epi«Âha÷  /
k«epimà  /
k«epÅyÃn  /
k«udra - k«odi«Âha÷  /
k«odimà  /
k«odÅyÃn  /
hrasvak«iprak«udraÓabdÃ÷ p­thvÃdi«u paÂhyante  /
paragrahaïaæ kim ? yavi«Âha÷, yavÅyÃn, hrasi«Âha÷, hrasÅyÃn ity atra pÆrvasya yaïÃderlopo mà bhÆt  /
pÆrvagrahaïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.157 ||


_____START JKv_6,4.157:

priya sthira sphira uru bahula guru v­ddha t­pra dÅrgha v­ndÃraka ity ete«Ãæ pra stha spha var baæhi gar var«i trap drÃdhi v­nda ity ete yathÃsaÇkhyam ÃdeÓÃ bhavanti i«Âhemeyassu parata÷  /
priya - pre«Âha÷  /
premà /
preyÃn  /
sthira - sthe«Âha÷  /
stheyÃn  /
sphira - sphe«Âha÷  /
spheyÃn  /
uru - vari«Âha÷  /
varimà /
varÅyÃn  /
bahula - baæhi«Âha÷  /
baæhimà  /
baæhÅyÃn  /
guru - gari«tha÷  /
garimà /
garÅyÃn  /
v­ddha - yar«i«Âha÷  /
var«ÅyÃn  /
t­pra - trapi«Âha÷  /
trapÅyÃn  /
dÅrgha - drÃdhi«Âha÷  /
drÃdhimà  /
drÃdhÅyÃn  /
v­ndÃraka - v­ndi«Âha÷  /
v­ndÅyÃn  /
priyorugurubahuladÅrghÃ÷ p­thvÃdi«u paÂhyante, tena anye«Ãmimanij na bhavati iti nodÃhriyate //


____________________________________________________________________


[#768]

##  || PS_6,4.158 ||


_____START JKv_6,4.158:

bahor uttare«Ãm i«themeyasÃæ lopo bhavati, tasya ca baho÷ sthÃne bhÆ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /

[#767]

bhÆmà  /
bhÆyÃn  /
bahuÓabda÷ p­thvÃdi«u paÂhyate  /
bahor iti punargrahaïaæ sthÃnitvapratipattyartham, anyathà hi pratyayÃnÃm eva bhÆbhÃva÷ syÃt //


____________________________________________________________________

[#768]

##  || PS_6,4.159 ||


_____START JKv_6,4.159:

bahor uttarasya i«Âhasya yi¬Ãgamo bhavati, bahoÓ ca bhÆrÃdeÓo bhavati  /
bhÆyi«Âha÷  /
lopÃpavÃdo yi¬Ãgama÷, tasminn ikÃra uccÃraïÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.160 ||


_____START JKv_6,4.160:

jyaduttarasya Åyasa÷ ÃkÃra ÃdeÓo bhavati  /
jyÃyÃn  /
lopasya yiÂÃ vyavahitatvÃt Ãt ity ucyate  /
lope hi sati ak­dyakÃra iti dÅrghatvena jyÃyÃn iti sidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.161 ||


_____START JKv_6,4.161:

raÓabda ÃdeÓo bhavati ­kÃrasya halÃder lagho÷ i«Âhemeyassu parata÷  /
prathi«Âha÷  /
prathimà /
prathÅyÃn  /
mradi«Âha÷  /
mradimà /
mradÅyÃn  /
­ta÷ iti kim ? paÂi«Âha÷ s /
paÂimà  /
paÂÅyÃn  /
halÃde÷ iti kim ? ­ji«Âha÷  /
­jimà  /
­jÅyÃn  /
lagho÷ iti kim ? k­«ïà - k­«ïi«Âha÷  /
k­«ïimà  /
k­«ïÅyÃn  /
parigaïanam atra kartavyam  /
p­thuæ m­duæ bh­Óaæ ca+eva k­Óaæ ca d­¬ham eva ca  /
paripÆrvaæ v­¬haæ ca+eva «a¬etÃn ravidhau smaret //
tata÷ iha na bhavati, k­tamÃca«Âe k­tayati  /
mÃtaramÃca«Âe mÃtayati  /
bhrÃtayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.162 ||


_____START JKv_6,4.162:

­ju ity etasya ­ta÷ sthÃne vibhëà repha ÃdeÓo bhavati i«Âhemeyassu parata÷ chandasi vi«aye  /
raji«Âhamanu ne«i panthÃm  /
tvam­ji«Âha÷ //


____________________________________________________________________


[#769]

##  || PS_6,4.163 ||


_____START JKv_6,4.163:

ekÃc yad bhasa¤j¤Ãkaæ tad i«Âhemeyassu parata÷ prak­tyà bhavati  /
sragvinn ity etasya vinnantasya sraji«Âha÷, srajÅyÃn, srajayati  /
srugvad ity etasya matvantasya sruci«tha÷, srucÅyÃn, srucayati  /
ekÃc iti kim ? vasumat ity etasya vasi«Âha÷, vasÅyÃn  /
prak­tyà 'ke rÃjanyamanu«yayuvÃna÷  /
ake pratyaye parato rÃjanya manu«ya yuvan ity ete prak­tyà bhavanti  /
rÃjanyÃnÃæ samÆho rÃjanyakam  /
manu«yÃïÃæ samÆho mÃnu«yakam  /
Ãpatyasya ca taddhite 'nÃti (*6,4.151) iti yalopa÷ prak­tibhÃvena na bhavati  /
yÆno bhÃva÷ yauvanikà  /
manoj¤ÃditvÃd vu¤  /
tasya nas taddhite (*6,4.144) iti Âilopo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.164 ||


_____START JKv_6,4.164:

innantamanapatyÃrthe aïi parata÷ prak­tyà bhavati  /
sÃÇkÆÂinam  /
sÃærÃviïam  /
sÃæmÃrjinam  /
abhividhau bhÃva inuï (*3,3.44), aïinuïa÷ (*5,4.15) ity aï  /
sragviïa idam srÃgviïam  /
aïi iti kim ? daï¬inÃæ samÆho dÃï¬am  /
anudÃttÃder a¤ (*4,2.44) iti a¤pratyaya÷  /
anapatye iti kim ? medhÃvino 'patyaæ maidhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.165 ||


_____START JKv_6,4.165:

gÃthin vidathin keÓin gaïin païin ity ete ca aïi prak­tyà bhavanti  /
gÃthina÷ apatyaæ gÃthina÷  /
vaidathina÷  /
kaiÓina÷  /
gÃïina÷  /
pÃïina÷  /
apatyÃrtho 'yam Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.166 ||


_____START JKv_6,4.166:

saæyogÃdiÓ ca in aïi prak­tyà bhavati  /
ÓaÇkhino 'patyaæ ÓÃÇkhina÷  /
mÃdriïa÷  /
vÃjriïa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.167 ||


_____START JKv_6,4.167:
annantamaïi prak­tyà bhavati apatye cÃnapatye ca  /
sÃmana÷  /
vaimana÷  /
sautvana÷  /
jaitvana÷ //


____________________________________________________________________


[#770]

##  || PS_6,4.168 ||


_____START JKv_6,4.168:

yakÃrÃdau ca taddhite abhÃvakarmaïor arthayo÷ an prak­tyà bhavati  /
sÃmasu sÃdhu÷ sÃmanya÷  /
vemanya÷ abhÃvakarmaïo÷ iti kim ? rÃj¤o bhÃva÷ karma và rÃjyam  /
rÃjan iti purohitÃdi«u paÂhyate, tato 'yaæ yakpratyaya÷ //


____________________________________________________________________


#<Ãtma-adhvÃnau khe>#  || PS_6,4.169 ||


_____START JKv_6,4.169:

Ãtman adhvan ity etau khe parata÷ prak­tyà bhavata÷  /
Ãtmane hita÷ ÃtmanÅna÷  /
adhvÃnamalaÇgÃmÅ adhvanÅna÷  /
khe iti kim ? pratyÃtmam  /
prÃdhvam  /
pratyÃtmam iti avyayÅbhÃve anaÓ ca (*5,4.108) iti samÃsÃnta÷ Âacpratyaya÷  /
prÃdhvam iti upasargÃd adhvana÷ (*5,4.85) iti acpratyaya÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.170 ||


_____START JKv_6,4.170:

mapÆrva÷ an avarmaïo 'ïi parato 'patye 'rthe na prak­tyà bhavati  /
su«Ãmïo 'patyaæ sau«Ãma÷  /
cÃndrasÃma÷  /
mapÆrva÷ iti kim ? sautvana÷  /
apatye iti kim ? carmaïà pariv­to ratha÷ cÃrmaïa÷  /
avarmana÷ iti kim ? cakravarmaïo 'patyaæ cÃkravarmaïa÷  /
mapÆrvaprati«edhe và hitanÃmna iti vaktavyam  /
hitanÃmno 'patyaæ haitanÃma÷, haitanÃmana÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.171 ||


_____START JKv_6,4.171:

yogavibhÃgo 'tra kriyate  /
brÃhma÷ ity etad apatyÃdhikÃre 'pi sÃmarthyÃd apatyÃd anyatrÃïi ÂilopÃrthaæ nipÃtyate  /
brÃhmo garbha÷  /
brÃhmamastram  /
brÃhmaæ havi÷  /
tata÷ ajÃtau  /
apatye ity eva  /
apatye ÃtÃvaïi brahmaïa« Âilopo na bhavati  /
brahmaïo 'patyaæ brÃhmaïa÷  /
apatye ity eva, brÃhmÅ o«adhi÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.172 ||


_____START JKv_6,4.172:

kÃrma÷ iti tÃcchÅlye Âilopo nipÃtyate  /
karmaÓÅla÷ kÃrma÷  /
ÓÅlam, chatrÃdibhyo ïa÷ (*4,4.61) iti ïapratyaya÷  /
yady evaæ kim artham idam, nas taddhite (*6,4.144) ity eva Âilopa÷ siddha÷ ? satyam etat  /
j¤ÃpakÃrtham tu  /
etaj j¤Ãpayati tÃcchÅlike ïe 'ïk­tÃni bhavanti iti  /
tena caurÅ, tÃpasÅ iti ïÃntÃd api ÅkÃra÷ siddho bhavati  /
tÃcchÅlye iti kim ? karmaïa÷ idaæ kÃrmaïam //


____________________________________________________________________


[#771]

##  || PS_6,4.173 ||


_____START JKv_6,4.173:

auk«am iti anapatye 'ïi Âilopo nipÃtyate auk«aæ padam  /
anaptye iti kim ? uk«ïo 'patyam auk«ïa÷  /
«apÆrvahandh­tarÃj¤Ãm aïi (*6,4.165) ity alopa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.174 ||

_____START JKv_6,4.174:

dÃïdinÃyana hÃstinÃyana Ãtharvaïika jaihmÃÓineya vÃsinÃyani bhrauïahatya dhaivatya sÃrava aik«vÃka maitreya hiraïmaya ity etÃni nipÃtyante  /
daï¬in hastin ity etau na¬Ãdi«u paÂhayete, tayorÃyane parata÷ prak­tibhÃvo nipÃtyate  /
ke«Ãæcit tu hastin iti na¬Ãdi«u na paÂhyate, te«Ãm ata eva nipÃtanÃt phagapi bhavati  /
daï¬ino 'patyaæ dÃïdinÃyana÷  /
hastino 'patyaæ hÃstinÃyana÷  /
atharvan iti vasantÃdi«u paÂhyate  /
atharvaïà prokto grantho 'pi upacÃrÃt atharvan iti ucyate, tamadhÅte ya÷ sa Ãtharvaïika÷  /
ike prak­tibhÃvo nipÃtyate  /
jihmÃÓin iti ÓubhrÃdi«u paÂhyate, tasya ïye parata÷ prak­tibhÃvo nipÃtyate  /
jihmÃÓino 'patyaæ jaihmÃÓineya÷  /
vÃsino 'patyam  /
jdÅcÃæ v­ddhÃdagotrÃt (*4,1.157) iti phi¤  /
tatra prak­tibhÃvo nipÃtyate  /
vÃsinÃyani÷  /
bhrÆïahan, dhÅvan ity etayo÷ «ya¤i parata÷ takÃrÃdeÓo nipÃtyate  /
bhrÆïaghna÷ bhÃva÷ bhrauïahatyam  /
dhÅvna÷ bhÃva÷ dhaivatyam  /
hanasto 'ciïïalo÷ (*7,3.32) iti yat tatvaæ tad dhÃtupratyaya eva iti bhrauïaghna÷, vÃrtraghna÷ ity atra na bhavati, ata÷ bhrauïahatye tatvaæ nipÃtyate  /
sÃrava iti sarayÆ ity etasya aïi parato yÆÓabdasya va ity ÃdeÓo nipÃtyate  /
sarayvÃæ bhavaæ sÃravam udakam  /
aik«vÃka iti svarasarvanÃmnà ekaÓrutyà paÂhyate  /
tato 'yam ÃdyudÃtto 'ntodÃttaÓ ca nipÃtyate  /
ik«vÃko÷ upatyam, janapadaÓabdÃt k«atriyÃda¤ (*4,1.166) iti a¤, tatra ukÃralopo nipÃtyate  /
aik«vÃka÷  /
ik«vÃku«u janapade«u bhava÷, kopadhÃdaï (*4,2.132) ityaï  /
aik«vÃka÷  /
maitreya iti  /
mitrayuÓabdo g­«ÂyÃdi«u paÂhyate, tato ¬ha¤i k­te yÃderiyÃdeÓÃpavÃdo yuÓabdalopo nipÃtyate  /
mitrayorapatyam maitreya÷  /

[#772]

atha kimarthaæ mitrayuÓabdo bidÃdi«v eva na paÂhyate, taträi k­te yÃde÷ iti iyÃdeÓenaiva siddham, evaæ ca yulopÃrthaæ nipÃtanaæ kartavyaæ na bhavati, yaskÃdi«u ca bahu«u lugartha÷ pÃÂho na kartavyo bhavati, mitrayava÷ ity a¤a÷ ya¤a¤oÓ ca (*2,4.64) ity eva hi luka÷ siddhatvÃt ? na+etad asti  /
mitrayÆïÃæ saÇgha÷ ity atra gotracaraïÃd vu¤aæ bÃdhitvà maitreyaka÷ saÇgha÷ ity atra saÇgha-aÇka-lak«aïe«v a¤. ya¤-i¤Ãm aï (*4,3.127) iti aï prÃpnoti  /
hiraïmayam iti hiraïyasya mayaÂi yÃdilopo nipÃtyate, hiraïyasya vikÃra÷ hiraïmaya÷ //

____________________________________________________________________


#<­tvya-vÃstvya-vÃstva-mÃdhvÅ-hiraïyayÃni cchandasi>#  || PS_6,4.175 ||


_____START JKv_6,4.175:

­tvya vÃstvya vÃstva mÃdhvÅ hiraïyaya ity etÃni nipÃtyante chandasi vi«aye  /
­tu vÃstu ity etayo÷ yati yaïadeÓo nipÃtyate  /
­tau bhavaæ ­tvyam  /
vÃstau bhavaæ vÃstvyam  /
vastuÓabdasya aïi yaïÃdeÓo nipÃtyate  /
vastuni bhava÷ vÃstva÷  /
madhuÓabdasya aïi striyÃæ yaïÃdeÓo nipÃtyate  /
mÃdhvÅrna÷ santvo«adhÅ÷  /
hiraïyaÓabdÃd vihitasya mayaÂo maÓabdasya lopo nipÃtyate  /
hiraïyayam //
iti ÓrÅvÃmanaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau «a«ÂhÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

saptamÃdhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#773]

##  || PS_7,1.1 ||


_____START JKv_7,1.1:

yu vu ity etayo÷ uts­«ÂaviÓe«aïayo÷ anunÃsikayaïo÷ pratyayayor grahaïam, tayo÷ sthÃne yathÃsaÇkhyam ana aka ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
yo÷ ana÷, vo÷ aka÷  /
nandyÃdibhyo lyu÷ - nandana÷  /
ramaïa÷  /
sÃyamÃdibhya«ÂyuÂyulau tu ca - sÃyanatana÷  /
cirantana÷  /
ïvult­cau - kÃraka÷  /
hÃraka÷  /
vÃsudeva-arjunÃbhyÃæ vun (*4,3.98) - vÆsudevaka÷  /
arjunaka÷  /
anunÃsikayaïo÷ iti kim ? ÆrïÃyà yus (*5,2.123) - ÆrïÃyu÷  /
bhujim­ÇbhyÃæ yuktyukau - bhujyu÷, m­tyu÷ iti  /
evam ÃdÅnÃæ hi yaïo 'nunÃsikatvaæ na pratij¤Ãyate, pratij¤ÃnunÃsikyÃ÷ pÃïinÅyÃ÷  /
iha yuvor iti nirdeÓÃd dvandvaikavadbhÃvapak«e anityam ÃgamaÓÃsanam iti num na kriyate  /
napuæsakaliÇgatà và liÇgamaÓi«yaæ lokÃÓrayatvÃl liÇgasya iti na bhavati  /
itaretarapak«e tu chÃndasatvÃt varïalopo dra«Âavya÷  /
yuvoÓ ced dvitvanirdeÓo dvitve yaï tu prasajyate  /
atha ced ekavadbhÃva÷ kathaæ puævad bhavedayam //
dvitve vaigamiko lopa ekatve numanityatà /
aÓi«yatvÃd dhi liÇgasya puæstvaæ veha samÃÓritam //


____________________________________________________________________


#<Ãyan-ey-Ån-Åy-iya÷ pha-¬ha-kha-cha-ghÃæ pratyayÃadÅnÃm>#  || PS_7,1.2 ||


_____START JKv_7,1.2:

Ãyan ey Ån Åy iy ity ete ÃdeÓÃ÷ bhavanti yathÃsaÇkhyaæ pha ¬ha kha cha gha ity ete«Ã pratyayÃdÅnÃm  /
pha ity etasya ÃyanÃdeÓo bhavati  /
na¬a-Ãdibhya÷ phak (*4,1.99) - nìÃyana÷  /
cÃrÃyaïa÷  /
¬hasya eyÃdeÓo bhavati  /
strÅbhyo ¬hak (*4,1.130) - sauparïeya÷  /
vainateya÷  /
khasya ÅnÃdeÓo bhavati kulÃt kha÷ (*4,1.139) - ìhyakulÅna÷  /
ÓrotriyakulÅna÷  /
chasya ÅyÃdeÓo bhavati  /
v­ddhÃc cha÷ (*4,2.114) - gÃrgÅya÷  /
vÃtsÅya÷  /
gha ity etasya iyÃdeÓo bhavati  /
k«atrÃd dha÷ (*4,1.138) - k«atriya÷  /
pratyayagrahaïaæ kim ? phakkati  /
¬haukate  /
khanati  /
chinatti  /
ghÆrïate  /
Ãdigrahaïam kim ? Ærudaghnam  /
jÃnudaghnam  /
ete ÃyannÃdaya÷ pratyayopadeÓakÃla eva bhavanti  /
k­te«v ete«u pratyayÃdyudÃttatvaæ bhavati, tathà ca ghacchau ca (*4,4.117) iti ghacaÓcitkaranamarthavad bhavati  /
ÓaÇkha÷, «aï¬ha÷ ity evam ÃdÅnÃæ hi uïÃdayo bahulam iti bahulavacanÃd ÃdeÓà na bhavanti  /
­ter ÅyaÇ (*3,1.29) iti vÃvacanaæ j¤Ãpakaæ dhÃtupratyayÃnÃmÃdeÓÃbhÃvasya  /
eje÷ khaÓ (*3,2.28), padarujaviÓasp­Óo gha¤ (*3,3.16) ity evam Ãdi«u tu itsa¤j¤ayà bhavitavyam  /
taddhite«u hi khakÃraghakÃrayor ÃdeÓavacanam avakÃÓavaditi itsa¤j¤Ãæ bÃdhituæ na+utsahate  /
ÃyannÅno÷ nakÃrasya itsa¤j¤ÃyÃæ prÃptÃyÃæ pratividhÃtavyam, nitkÃryaæ hi sambhavati //


____________________________________________________________________


[#774]

##  || PS_7,1.3 ||


_____START JKv_7,1.3:

pratyayagrahaïam anuvartate, Ãdigrahaïaæ niv­ttam  /
pratyayÃvayavasya jhasya anta ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kurvanti  /
sunvanti  /
cinvanti  /
adya Óvo vijani«yamÃïÃ÷ patibhi÷ saha ÓayÃntai  /
jÌviÓibhyÃæ jhac - jaranata÷  /
veÓanta÷  /
pratyayasya ity eva, ujjhità /
ujjhitum  /
ujjhitabyam  /
asminn apy antÃdeÓe k­te pratyayÃdyudÃttvaæ bhavati  /
tathà ca jhaca÷ citkaraïam arthavac bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.4 ||


_____START JKv_7,1.4:

abhyastà daÇgÃd uttarasya jhakÃrasya at ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
dadati  /
dadatu  /
dadhati  /
dadhatu  /
jak«ati  /
jak«atu  /
jÃgrati  /
jÃgratu  /
antÃdeÓÃpavÃdo 'yaæ jusÃdeÓena tu bÃdhyate  /
adaghu÷  /
ajÃgaru÷  /
atrÃpyÃdeÓo k­te pratyayÃdyudÃtatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


#<Ãtmanepade«v anata÷>#  || PS_7,1.5 ||


_____START JKv_7,1.5:

Ãtmanepade«u yo jhakÃra÷, tasya anakÃrÃntÃt aÇgÃt uttarasya at ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
cinvate  /
cinvatÃm  /
acinvata  /
punate  /
lunate  /
lunatÃm  /
alunata  /
Ãtmanepade«u iti kim ? cinvanti  /
lunanti  /
anata÷ iti kim ? cyavante  /
plavante  /
nityatvÃd atra vikaraïe k­te jho 'ntÃdeÓena bhavitavyam ity adÃdeÓo na bhavati  /
anakÃrÃntena aÇgena jhakÃraviÓe«aïaæ kim ? iha mà bhÆt, adya Óvo vijani«yamÃïÃ÷ patibhi÷ ÓayÃntai //


____________________________________________________________________


#<ÓÅÇo ruÂ>#  || PS_7,1.6 ||


_____START JKv_7,1.6:

ÓÅÇo 'ÇgÃd uttarasya jhÃdeÓasya ata÷ ru¬Ãgamo bhavati  /
Óerate  /
ÓeratÃm  /
aÓerata  /
ru¬ayaæ parÃdi÷ kriyate  /
sa yadi jhakÃrasya+eva syÃd adÃdeÓo na syÃd ity ata eva ayam ÃdeÓasya Ãgamo vidhÅyate  /
sÃnubandhagrahaïam ÃÇlugartham  /
tena+iha na bhavati, vyatiÓeÓyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.7 ||

_____START JKv_7,1.7:

vetter aÇgÃd uttarasya jhÃdeÓasya ato vibhëà ru¬hÃgamo bhavati  /
saævidate, saævidrate  /
saævidatÃm, saævidratÃm  /
samavidata, samavidrata  /
vette÷ iti lugvikaraïasya grahaïaæ kim ? iha mà bhÆt, vinte, vindÃte, vindate iti //


____________________________________________________________________


[#775]

##  || PS_7,1.8 ||


_____START JKv_7,1.8:

chandasi vi«aye bahulaæ ru¬Ãgamo bhavati  /
devà aduhra  /
gandharvà apsaraso aduhra  /
duherlaÇi jhakÃrasya adÃdeÓe k­te ru  /
lopasya Ãtmanepade«u (*7,2.41) iti takÃralopa÷  /
na ca bhavati, aduhata  /
bahulavacanÃd anyatra api bhavati  /
ad­Óramasya ketava÷  /
­duÓo '¬i guïa÷ (*7,4.16) ity etad api bahulavacanÃd eva atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.9 ||


_____START JKv_7,1.9:
akÃrÃntÃd aÇgÃd uttarasya bhisa÷ ais ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
v­k«ai÷  /
plak«ai÷  /
atijarasai÷  /
jarÃmatikrÃntai÷ iti vig­hya samÃse k­te hrasvatve ca bhisa aisÃdeÓo bhavati  /
ekadeÓavik­tamananyavad bhavati iti jaraÓabdasya jarasÃdeÓa÷  /
sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti paribhëà iyam anityÃ, ka«ÂÃya kramaïe (*3,1.14) iti nirdeÓÃt  /
ata÷ iti kim ? agnibhi÷  /
vÃyubhi÷  /
taparakaraïaæ kim ? khaÂvÃbhi÷  /
mÃlÃbhi÷  /
etvam bhisi paratvÃc ced ata ais kva bhavi«yati  /
k­te 'py etve bhautapÆrvyÃdais tu nityas tathà sati //
ata÷ ityadhikÃro jasa÷ ÓÅ iti yÃvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.10 ||


_____START JKv_7,1.10:

chandasi vi«aye bahulamaisÃdeÓo bhavati  /
ata÷ ityuktam, anato 'pi bhavati nadyai÷ iti  /
ato na bhavati , devebhi÷ sarvebhi÷ proktam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.11 ||


_____START JKv_7,1.11:

idam adas ity etayo÷ akakÃrayo÷ bhisa ais na bhavati  /
ebhi÷  /
amÅbhi÷  /
ako÷ iti kim ? imakai÷  /
amukai÷  /
ako÷ ity etad eva prati«edhavacanaæ j¤Ãpakam tanmadhyapatitastadgrahanena g­hyate iti  /
idamadaso÷ kÃt iti noktam, viparÅto 'pi niyama÷ sambhÃvyeta idamadasor eva kÃt iti  /
tataÓ ca+iha na syÃt, sarvakai÷, viÓvakai÷  /
iha ca syÃd eva, ebhi÷, amÅbhi÷  /
prati«edhakaraïaæ viparÅtaniyamaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


#<ÂÃ-Çasi-ÇasÃm ina-Ãt-syÃ÷>#  || PS_7,1.12 ||


_____START JKv_7,1.12:

akÃrÃntÃd aÇgÃd uttare«Ãm ÂÃÇasiÇasÃm ina Ãt sya ity ete ÃdeÓÃ÷ bhavanti yathÃsaÇkhyam  /
ÂÃ ity etasya inÃdeÓo bhavati  /
v­k«eïa  /
plak«eïa  /
Çasi ity etasya Ãt  /
v­k«Ãt  /
plak«Ãt  /
Ças ity etasya syÃdeÓo bhavati  /
v­k«asya  /
plak«asya  /
ata÷ iti kim ? sakhyà  /
patyà /
atijarasina, atijarasÃt iti kecid icchanti  /
yathà tu bhëye tathà na+etad i«yate iti lak«yate //


____________________________________________________________________


[#776]

#<Çer ya÷>#  || PS_7,1.13 ||


_____START JKv_7,1.13:

Çe÷ iti caturthyekavacanasya grahaïam  /
akÃrÃntÃd aÇgÃd uttarasya Çe ity etasya ya÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
v­k«Ãya  /
plak«Ãya  /
ata÷ iti kim ? sakhye  /
patye  /
sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti paribhëeyam anityÃ, tena dÅrgho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.14 ||


_____START JKv_7,1.14:

akÃrÃntÃt sarvanÃmna÷ uttarasya Çe÷ smai ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sarvasmai  /
viÓvasmai  /
yasmai  /
tasmai  /
kasmai  /
ata÷ ity eva, bhavate  /
atho 'tra asmai ityanvÃdeÓe 'ÓÃdeÓe ekÃdeÓa÷ prÃpnoti ? tatra antaraÇgatvÃd ekÃdeÓÃt pÆrvaæ smaibhÃva÷ kriyate paÓcÃd ekÃdeÓa÷ iti //


____________________________________________________________________


#<Çasi-Çyo÷ samÃt-sminau>#  || PS_7,1.15 ||

_____START JKv_7,1.15:

Çasi Çi ity etayor akÃrÃntÃt sarvanÃmna÷ uttarayo÷ smÃt smin ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
Çasi ity etasya smÃt  /
sarvasmÃt  /
viÓvasmÃt  /
yasmÃt  /
tasmÃt  /
karmÃt  /
Çi ity etasya smin  /
sarvasmin  /
viÓvasmin  /
yasmin  /
tasmin  /
anyasmin  /
ata÷ ity eva, bhavata÷  /
bhavati  /
sarvanÃmna÷ ity eva, v­k«Ãt  /
v­k«e //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.16 ||


_____START JKv_7,1.16:

pÆrvÃdibhyo navabhya÷ sarvanÃmna÷ uttarayo÷ ÇasiÇyo÷ smÃt smin ity etÃv ÃdeÓau và bhavata÷  /
pÆrvasmÃt, pÆrvÃt  /
pÆrvasmin, pÆrve  /
parasmÃt, parÃt  /
parasmin, pare  /
avarasmÃt, avarÃt  /
avarasmin, avare  /
dak«iïasmÃt, dak«iïÃt  /
dak«iïasmin, dak«iïe  /
uttarasmÃt, uttarÃt  /
uttarasmin, uttare  /
aparasmÃt, aparÃt  /
aparasmin, apare  /
adharasmÃt, adharÃt  /
adharasmin, adhare  /
svasmÃt, svÃt  /
svasmin, sve  /
antarasmÃt, antarÃt  /
antarasmin, antare  /
navabhya÷ iti kim ? tyasmÃt  /
tyasmin //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.17 ||


_____START JKv_7,1.17:

akÃrÃntÃt sarvanÃmna÷ uttarasya jasa÷ ÓÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
sarve  /
viÓve  /
ye  /
ke  /
te  /
dÅrghoccÃraïam uttarÃrham  /
trapuïÅ  /
jatunÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.18 ||

_____START JKv_7,1.18:

ÃbantÃd aÇgÃd uttarasya auÇa÷ ÓÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
khaÂve ti«Âhata÷  /
khaÂve paÓya  /
bahurÃje  /
karūagandhye  /
ÇakÃra÷ sÃmÃnyagrahaïÃrtha÷, auÂo 'pi grahaïaæ yathà syÃt  /

[#777]

aukÃro 'yaæ ÓÅvidhau Çidg­hÅto ÇiccÃsmÃkaæ na asti ko 'yaæ prakÃra÷  /
sÃmÃnyÃrthas tasya ca asa¤jane 'smin ÇitkÃryaæ te ÓyÃæ prasaktam sa do«a÷ //
Çittve vidyÃd varïanirdeÓamÃtraæ varïe yat syÃt tac ca vidyÃt tadÃdau  /
varïaÓcÃyam tena Çittve 'py ado«o nirdeÓo 'yaæ pÆrvasÆtreïa và syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.19 ||


_____START JKv_7,1.19:

napuæsakÃd aÇgÃd uttarasya auÇa÷ ÓÅ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kuï¬e ti«Âhata÷ kuï¬e paÓya  /
yasya+iti lopa÷ prÃpta÷  /
ÓyÃæ prati«edho vaktavya÷  /
iti na bhavati  /
dadhinÅ  /
madhunÅ  /
trapuïÅ  /
jatunÅ //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.20 ||


_____START JKv_7,1.20:

napuæsakÃd aÇgÃd uttarayo÷ jaÓÓaso÷ Ói ity ayam ÃdeÓo bhavanti  /
kuï¬Ãni ti«thanti  /
kuï¬Ãni paÓya  /
dadhÅni  /
madhÆni  /
trapÆïi  /
jatÆni  /
jasà sahacaritasya Óaso grahaïÃd iha na bhavati, kuï¬aÓo dadÃti, vanÓa÷ praviÓanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.21 ||


_____START JKv_7,1.21:

aÓÂÃbhya÷ iti k­tÃkÃro '«ÂanÓabdo g­hyate  /
tasmÃd uttarayo÷ jaÓÓaso÷ auÓ ity ÃdeÓo bhavati  /
a«Âau ti«Âhanti  /
a«Âau paÓya  /
k­tÃkÃrasya grahaïaæ kim ? a«Âa ti«Âhanti  /
a«Âa paÓya  /
etad eva k­tÃtvasya grahaïaæ j¤Ãpakam a«Âana à vibhaktau (*7,2.84) ity Ãtvavikalpasya  /
«a¬bhyo luk (*7,1.22) ity asya ayam apavÃda÷, nÃprÃpte tasminn idam Ãrabhyate  /
yas tu supo dhÃtuprÃtipadikayo÷ (*2,4.71) iti, tasmin prÃpte ca aprÃpte ca iti sa na bÃdhyate, a«Âaputra÷, a«ÂabhÃrya÷ iti  /
tadantagrahaïam atra+i«yate  /
paramëÂau  /
uttaramëÂau  /
priyëÂana÷ ity atrÃtvasya abhÃvÃd auÓtvaæ na bhavati //

____________________________________________________________________


#<«a¬bhyo luk>#  || PS_7,1.22 ||


_____START JKv_7,1.22:

«aÂsa¤j¤akebhya uttarayo÷ jaÓÓasor luk bhavati  /
«a ti«Âhanti  /
«a paÓya  /
pa¤ca  /
sapta  /
nava  /
daÓa  /
«aÂpradhÃnÃt tadantÃd api bhavati  /
uttama«at  /
yatra tu upasarjanaæ «a tato na bhavati, priya«a«a÷, priyapa¤cÃna÷ iti //


____________________________________________________________________


[#778]

##  || PS_7,1.23 ||


_____START JKv_7,1.23:

su am ity etayo÷ napuæsakÃd uttarayo÷ lug bhavati  /
dadhi ti«Âhati  /
dadhi paÓya  /
madhu ti«Âhati  /
madhu paÓya  /
trapu  /
jatu  /
tadbrÃhmaïakulam ity atra lukà tyadÃdyatvaæ bÃdhyate, pÆrvaviprati«edhena nityatvÃd và  /
luko hi nimittam ato 'm (*7,1.24) iti lak«aïÃntareïa vihanyate, na punastyadÃdyatvena+eva  /
yasya ca lak«aïÃntareïa nimittaæ vihanyate na tadanityaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.24 ||


_____START JKv_7,1.24:

akÃrÃntÃn napuæsakÃd uttarayo÷ svamo÷ am ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kuï¬aæ ti«Âhati  /
kuï¬aæ paÓya  /
pÅÂham  /
makÃra÷ kasmÃn na kriyate ? dhÅrghatvaæ prÃpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.25 ||


_____START JKv_7,1.25:

¬atarÃdibhya÷ parayo÷ svamo÷ ad¬ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
katarat ti«Âhati  /
katarat paÓya  /
katamat ti«Âhati  /
katamat paÓya  /
itarat  /
anyatarat  /
anyat  /
pa¤cabhya÷ iti kim ? nemaæ ti«Âhati  /
nemaæ paÓya  /
¬itkaraïaæ kim ? katarat ti«Âhati ity atra pÆrvasavarnadÅrgho mà bhÆt  /
iha tu katarat paÓya iti sthanivadbhÃvÃd ami pÆrvaætvena api sidhyati  /
evaæ tarhi takÃrÃdeÓa eva kasmÃn na vidhÅyate ? he katarat iti sambuddher lopo mà bhÆt  /
ap­ktaÓcedamo do«o niv­tte ¬atarÃdi«u  /
a¬¬ittvì ¬atarÃdÅnÃæ na lopo na api dÅrghatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.26 ||


_____START JKv_7,1.26:

itaraÓabdÃd uttarayo÷ svamo÷ chandasi vi«aye ad¬ÃdeÓo na bhavati  /
m­tamitaramÃï¬amavÃpadyata  /
vÃrtraghnam itaram  /
chandasi iti kim ? itarat këÂham  /
itarat ku¬yam  /
ato 'm (*7,1.24) ity asmÃd anantaram itarÃc chandasi iti vaktavyam ? netarÃcchandasi iti vacanaæ yogavibhagartham ekatarÃd dhi sarvatra chandasi bhëÃyÃæ prati«edha i«yate  /
ekataram ti«Âhati, ekataraæ paÓya iti //


____________________________________________________________________


[#779]

##  || PS_7,1.27 ||


_____START JKv_7,1.27:

yu«mad asmad ity etÃbhyÃm uttarasya Çasa÷ aÓ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
tava svam  /
mama svam  /
Óitkaraïaæ sarvÃdeÓÃrtham  /
anyathà hi ÃdeÓavyapadeÓaprakl­ptyarthamÃder eva syÃt, tataÓ ca yo 'ci (*7,2.89) itetan na syÃt //

____________________________________________________________________


#<Çe prathamayor am>#  || PS_7,1.28 ||


_____START JKv_7,1.28:

Çe ity avibhaktiko nirdeÓa÷  /
Çe ity etasya prathamayoÓ ca vibhaktyo÷ prathÃdvitÅyayo÷ yu«madasmadbhyÃm uttarayo÷ am ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
tubhyaæ dÅyate  /
mahyaæ diyate  /
prathamayo÷ - tvam  /
aham  /
yuvÃm  /
ÃvÃm  /
yÆyam  /
vayam  /
tvÃm  /
mÃm  /
yuvÃm  /
ÃvÃm //


____________________________________________________________________


#<Óaso na>#  || PS_7,1.29 ||


_____START JKv_7,1.29:

yu«madasmadbhyÃs uttarasy aÓaso nakÃrÃdeÓo bhavati  /
yu«man brÃhmaïÃn  /
asmÃn brÃhmaïÃn  /
yu«man brÃhmaïÅ÷  /
asmÃn brÃhmaïÅ÷  /
yu«mÃn kulÃni  /
asmÃn kulÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.30 ||


_____START JKv_7,1.30:

yu«madasmadbhyÃm uttarasya bhyasa÷ bhyam ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
yu«mabhyaæ dÅyate  /
asmabhyaæ dÅyate  /
bhyamÃdeÓe k­te Óe«elope ca bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti etvaæ prÃpnoti, tat aÇgav­tte punarv­ttÃvavidhirni«Âhitasya iti na bhavati  /
kecit punarabhyamÃdeÓametvaniv­ttyarthaæ kurvanti  /
ye«Ãæ tu Óe«elopa÷ Âilopa÷, te«Ãm abhyamÃdeÓa eva  /
udÃttaniv­ttisvaraÓcÃder eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.31 ||


_____START JKv_7,1.31:

pa¤camyÃ÷ bhyasa÷ yu«madasmadbhyÃm uttarasya at ity ayam ÃdeÓo bhavati yu«mad gacchanti  /
asmad gacchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.32 ||

_____START JKv_7,1.32:

pa¤camyà ekavacanasya yu«madasmadbhyÃm uttarasya at ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
tvad gacchanti  /
mad gacchanti //


____________________________________________________________________


[#780]

##  || PS_7,1.33 ||


_____START JKv_7,1.33:

sÃma iti «a«thÅbahuvacanam ÃgatasuÂkaæ g­hyate  /
tasya yu«madasmadbhyÃm uttarasya Ãkam ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
yu«mÃkam  /
asmÃkam  /
atha kimartham ÃgatasuÂko g­hyate, na ghÃdeÓavidhÃnakÃle su¬ vidyate ? tasya+eva tu bhÃvina÷ suÂo niv­ttyartham  /
ÃdeÓe k­te hi Óe«elope yu«madasmador akÃrÃntatvÃt su prÃptnoti, sa sthÃnyantarbhÆtatvÃt nivartate  /
dÅrghoccÃraïaæ savarïadirghÃrtham  /
akami tu sati hrasvakaraïe tadvidhÃnasÃmarthyÃd eva savarïadÅrghatvaæ na prÃpnoti ? tatsÃmarthyam etvaæ prati bhavi«yati iti akÃrakaraïametvaniv­ttyartham iti  /
ato guïe pararÆpatvaæ syÃt //


____________________________________________________________________


#<Ãta au ïala÷>#  || PS_7,1.34 ||


_____START JKv_7,1.34:

ÃkÃrÃntÃd aÇgÃd uttarasya ïala÷ aukÃrÃdeÓo bhavati  /
papau  /
tasthau  /
jaglau  /
mamlau  /
atra autvam, ekÃdeÓa÷ , sthÃnivadbhÃva÷, dvirvacanam ity anena krameïa kÃryÃïi kriyante  /
ekÃdeÓÃd anavakÃÓatvÃd autvaæ dvirvacanÃd api paratvÃd ekÃdeÓa÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.35 ||


_____START JKv_7,1.35:

tu hi ity etayo÷ ÃÓi«i vi«aye tÃtaÇ ÃdeÓo bhavaty anyatarasyÃm  /
jÅvatÃd bhavÃn  /
jÅvatÃt tvam  /
jÅvatu bhavÃn  /
jÅva tvam  /
Çitkaraïam guïav­ddhiprati«edhÃrtham iti sarvÃdeÓastÃtaÇ bhavati  /
ÇittvÃc cÃsya sthÃnivadbhÃvÃt yat pittvaæ prÃpnoti tannivartate  /
Çicca pit na bhavati  /
tena bruva ÅÂ (*7,3.93) iti brÆtÃd bhavÃn iti ÅÂ na bhavati  /
ÃÓi«i iti kim ? grÃmaæ gacchatu bhavÃn  /
gaccha tvam  /
tÃtaÇi Çitvaæ saÇkramak­t syÃdantyavidhiÓ cet tacca tathà na  /
heradhikÃre heradhikÃro lopavidhau tu j¤Ãpakam Ãha //
tÃtaÇo ÇittvasÃmarthyÃn na ayam antyavidhi÷ sm­ta÷  /
na tadvadanaÇÃdÅnÃæ tena te 'ntyavikÃrajÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.36 ||


_____START JKv_7,1.36:

vida j¤Ãne ity etasmÃd dhÃtor uttarasya Óatu÷ vasurÃdeÓa÷ bhavati  /
vidvÃn, vidvÃæsau, vidvÃæsa÷  /
sthÃnivadbhÃvÃdugitkÃrye siddhe vaso÷ ukÃrakaraïaæ vaso÷ samprasÃraïam (*6,4.131) ity atra kvasorapi sÃmÃnyagrahaïÃrtham  /
ekÃnubandhakagrahaïe na dvyanubandhakasya ity etad api na bhavati  /
tathà sati ukÃrakaraïam anarthakaæ syÃt  /
anyatarasyÃægrahaïaæ kecidanuvartayanti  /
vidan, vidantau, vidanta÷ //


____________________________________________________________________


[#781]

##  || PS_7,1.37 ||


_____START JKv_7,1.37:

samÃse 'na¤pÆrve ktvà ity etasya lyap ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
prak­tya  /
prah­tya  /
pÃrÓvata÷k­tya  /
nÃnÃk­tya  /
dvidhÃk­tya  /
samÃse iti kim ? k­tvà  /
h­tvà  /
ana¤pÆrve iti kim ? ak­tvà  /
ah­tvà  /
paramak­tvà  /
uttamak­tvà  /
ana¤ iti na¤Ã anyadana¤ na¤sad­Óam avyayaæ parig­hyate  /
tena na¤ anavyayaæ cana¤ na bhavati  /
snÃtvÃkÃlakÃdi«u mayÆravyaæsakÃdi«u nipÃtanÃl lyabÃdeÓo na bhavati  /
athavà samÃse iti nirdhÃraïe saptamÅ  /
tena ktvÃnta÷ samÃsa eva parig­hyate  /
sa ca yena vidhis tadantasya ity anena tadantavidhinÃ, na tu k­dgrahaïe gatikÃrakapÆrvasya api iti  /
tathà ca ana¤pÆrve ity ucyate  /
gatikÃrakapÆrvasy eva tu grahaïe sati na¤pÆrvasya prasaÇga eva na asti, na¤ na gatir na kÃrakam iti  /
pradhÃya, prasthÃya ity Ãdi«u hiprabh­tÅn antaraÇgan api vidhÅn bahiraÇgo lyab bÃdhate eva iti j¤Ãpitam etat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.38 ||


_____START JKv_7,1.38:

samÃse ana¤pÆrve ktvà ity etasya ktvà ity ayam ÃdeÓo bhavati, apiÓabdÃl lyabapi bhavati chandasi vi«aye  /
k­«ïaæ vÃso yajamÃnaæ paridhÃpayitvà  /
pratya¤camarkaæ pratyarpayitvà  /
lyabapi bhavati  /
uddh­tya juhoti  /
và cchandasi iti nokta, sarvopÃdhivyabhicÃrÃrtham  /
tena asamÃse lyab bhavati  /
arcya tÃn devÃn gata÷  /
chando 'dhikÃra÷ Ãjjaser asuk (*7,1.50) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.39 ||


_____START JKv_7,1.39:

chandasi vi«aye supÃæ sthÃne su luk pÆrvasavarïa à Ãt Óe yà ¬Ã ¬yà yÃc Ãl ity ete ÃdeÓÃ÷ bhavanti  /
su - an­k«arà ­java÷ santu panthÃ÷  /
panthÃna÷ iti prÃpte  /
supÃæ supo bhavanti iti vaktavyam  /
dhuri dak«iïÃyÃ÷  /
dak«iïÃyÃm iti prÃpte  /
tiÇÃæ tiÇo bhavandi iti vaktavyam  /
ca«Ãlaæ ye aÓvayÆpÃya tak«ati  /
tak«anti iti prÃpte  /
luk - Ãrdre carman  /
rohite carman  /
carmaïi iti prÃpte  /
havirdhÃne yat sanvanti tatsÃmidhenÅranvÃha  /
yasmin sunvanti tasmin sÃmidhenÅ÷ iti prÃpte  /

[#782]

pÆrvasavarïa÷ - dhÅtÅ  /
matÅ  /
su«ÂutÅ  /
dhÅtyÃ, matyÃ, su«Âutyà iti prÃpte  /
à - dvà yantÃrà  /
dvau yantÃrau iti prÃpte  /
Ãt - na tÃd brÃhmaïÃd nindÃmi  /
tÃn brÃhmaïÃn iti prÃpte  /
Óe - na yu«me vÃjabandhava÷  /
asme indrÃb­haspatÅ  /
yÆyaæ vayam iti prÃpte  /
yuyÃdeÓo vayÃdeÓaÓ ca chandasatvÃn na bhavati  /
yà - uruyà /
dh­«ïuyà  /
uruïÃ, dh­«ïunà iti prÃpte  /
¬Ã - nÃbhà p­thivyÃm  /
nÃbhau p­thivyÃm iti prÃpte  /
¬yà - anu«ÂuyoccyÃvayatÃt  /
anu«Âubhà iti prÃpte  /
yÃc - sÃdhuyà  /
sÃdhu iti sorluki prÃpte  /
Ãl - vasantà yajeta  /
vasante iti prÃpte  /
iyìiyÃjÅkÃrÃïÃm upasaÇkhyÃnam  /
iyà - urviyà pari khyan  /
dÃrviyà parijman  /
uruïÃ, dÃruïà iti prÃpte  /
¬iyÃc suk«etriyà sugÃtuyà  /
suk«etriïÃ, sugÃtriïà iti prÃpte  /
ÅkÃra÷ - d­tiæ na Óu«kaæ sarasÅ ÓayÃnam  /
sarasi ÓayÃnam iti prÃpte  /
ÃÇayÃjayÃrÃæ ca+upasaÇkhyÃnam  /
ÃÇ - pra bÃhavà  /
pravahunà iti prÃpte  /
ayÃc - svapnayà sacase janam  /
svapnena iti prÃpte  /
ayÃr - sa na÷ sindhumiva nÃvayà  /
nÃvà iti prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.40 ||


_____START JKv_7,1.40:

ama÷ prati mibÃdeÓo g­hyate  /
tasya chandasi vi«aye maÓÃdeÓo bhavati  /
vadhÅæ v­tram  /
tramÅæ v­k«asya ÓÃkhÃm  /
luÇi bahulaæ chandasyamÃÇyoge 'pi (*6,4.75) ity a¬ÃgamÃbhÃva÷  /
Óitkaraïam sarvÃdeÓÃrtham  /
makÃrasya api hi makÃravacanam anusvÃraniv­ttyarthaæ syÃt //


____________________________________________________________________


[#783]

##  || PS_7,1.41 ||

_____START JKv_7,1.41:

Ãtmanepade«u yastakÃra÷ tasya chandasi vi«aye lopo bhavati  /
devà aduhra  /
gandharvÃpsaraso aduhra  /
aduhata iti prÃpte  /
duhÃmaÓvibhyÃæ payo aghnyeyam  /
dugdhÃm iti prÃpte  /
dak«iïata upaÓaye  /
Óete iti prÃpte  /
api ity adhikÃrÃn na bhavati, tatra ÃtmÃnaman­taæ kurute  /
Ãtmanepade«u iti kim ? vatsaæ duhanti kalaÓaæ caturbilam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.42 ||


_____START JKv_7,1.42:

chandasi vi«aye dhvamo dhvÃt ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
antarevo«mÃïaæ vÃrayadhvÃt  /
vÃrayadhvam iti prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.43 ||


_____START JKv_7,1.43:

yajadhvam ity etasya enam ity etasmin parato makÃralopo nipÃtyate vakÃrasya ca yakÃra÷ chandasi vi«aye  /
yajadhvainaæ priyam edhÃ÷  /
yajadhvamenam iti prÃpte //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.44 ||


_____START JKv_7,1.44:

taÓabdasya loïmadhyamapuru«abahuvacanasya sthÃne tÃt ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
gÃtraæ gÃtramasyÃnÆnaæ k­ïutÃt  /
k­ïuta iti prÃpte  /
Ævadhyagohaæ pÃrthivaæ khanatÃt  /
khanata iti prÃpte  /
asnà rak«a÷ saæs­jatÃt  /
saæs­jata iti prÃpte  /
sÆryaæ cak«urgamayatÃt  /
gamayata iti prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.45 ||


_____START JKv_7,1.45:

tasya iti vartate  /
chandasi vi«aye tasya sthÃne tap tanap tana thana ity ete ÃdeÓÃ bhavanti  /
tap - Ó­ïota grÃvÃïa÷  /
Ó­ïuta iti prÃpte  /
sunota  /
sunuta iti prÃpte  /
tanap - saæ varatrà dadhÃtana  /
dhatta iti prÃpte  /
tana - juju«Âana  /
ju«ata iti prÃpte  /
chÃndasatvÃt Ólu÷  /
thana - yadi«Âhan  /
yadicchata iti prÃpte  /
pitkaranamaÇittvÃrtham //


____________________________________________________________________


[#784]

##  || PS_7,1.46 ||


_____START JKv_7,1.46:

chandasi vi«aye mas ity ayaæ Óabda÷ ikÃrÃnto bhavati  /
masa÷ sakÃrÃntasya ikÃrÃgamo bhavati, sa ca tasyÃnto bhavati  /
tadgrahaïena g­hyate ity artha÷  /
punastvoddÅpayÃmasi  /
uddÅpayÃma÷ iti prÃpte  /
Óalabhaæ bha¤jayÃmasi  /
bha¤jayÃma÷ iti prÃpte  /
tvayi rÃtriæ vasÃmasi  /
vasÃma÷ iti prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.47 ||


_____START JKv_7,1.47:

ktvà ity etasya yagÃgamo bhavati chandasi vi«aye  /
dattvÃya savità dhiya÷  /
dattvà iti prÃpte  /
ktvÃpi chandasi (*7,1.38) ity asya antantaram idaæ kasmÃn na+ucyate ? samÃse iti tatra anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.48 ||


_____START JKv_7,1.48:

i«ÂvÅnam ity ayaæ Óabdo nipÃtyate chandasi vi«aye  /
yaje÷ ktvÃpratyayÃntasya Ånam ÃdeÓo 'ntyasya nipÃtyate  /
i«ÂvÅnaæ devÃn  /
i«Âvà devÃn iti prÃpte  /
pÅtvÅnam ity api i«yate  /
cakÃrasya anuktasamucayÃrthatvÃt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.49 ||


_____START JKv_7,1.49:

snÃtvÅ ity evam Ãdaya÷ Óabdà nipÃtyante chandasi visaye  /
snÃtvÅ maladiva  /
snÃtva iti prÃpte  /
pÅtvÅ somasya vÃv­dhe  /
pÅtvà iti prÃpte  /
prakÃrÃrtho 'yam ÃdiÓabda÷ //


____________________________________________________________________


#<Ãj jaser asuk>#  || PS_7,1.50 ||


_____START JKv_7,1.50:

avarïÃntÃt aÇgÃd uttarasya jase÷ asuk Ãgamo bhavati chandasi vi«aye  /
brÃhmaïÃsa÷ pitara÷ somyÃsa÷  /
brÃhmaïÃ÷ somyÃ÷ iti prÃpte  /
ye pÆrvÃso ya uparÃsa÷ ity atra paratvÃd asuki puna÷ prasaÇgavij¤ÃnÃt ÓibhÃva÷ prÃpta÷, sak­dgatau viprati«edhe yad bÃdhitaæ tad bÃdhitam eva iti na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.51 ||


_____START JKv_7,1.51:

chandasi ity ata÷prabh­ti niv­ttam  /
aÓva k«Åra v­«a lavaïa ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ÃtmaprÅtivi«aye kyaci parato 'sugÃgamo bhavati  /
aÓvasyati va¬avà  /
k«Årasyati mÃïavaka÷  /
v­«asyati gau÷ lavaïasyatyu«Âra÷  /
ÃtmaprÅtau iti kim ? aÓvÅyati  /
k«Åriyati  /
v­«Åyati  /
lavaïÅyati  /

[#785]

aÓvav­«ayormaithunecchÃyÃm iti vaktavyam  /
k«Åralavaïayor lÃlasÃyÃm iti vaktavyam  /
t­«ïÃtireko lÃlasà  /
anyatrÃtmaprÅtÃvapi na bhavati  /
apara Ãha - sarvaprÃtipadikebhyo lÃlasÃyÃmasugvaktavya÷  /
dadhyasyati, madhvasyati ity evam Ãdyartham  /
apara Ãha - sugvaktavya÷  /
dadhisyati, madhusyati ity evam Ãdyartham //


____________________________________________________________________


#<Ãmi sarvanÃmna÷ suÂ>#  || PS_7,1.52 ||


_____START JKv_7,1.52:

Ãt iti vartate  /
avarïÃt sarvanÃmna uttarasya Ãma÷ su¬Ãgamo bhavati  /
sarve«Ãm  /
viÓve«Ãm  /
ye«Ãm  /
te«Ãm  /
sarvÃsÃm  /
yÃsÃm  /
tÃsÃm  /
Ãt ity eva  /
bhavatÃm  /
Ãmi iti «a«ÂhÅbahuvacanaæ g­hyate, na ÇerÃm nadyÃmnÅbhya÷ (*8,3.116) iti , tasya hi paratvÃt ìyÃÂsyÃÂo bhavanti  /
yaÓca ghÃt Ãmu÷ , ÃmaÓca liÂi, na tau sarvanÃnma÷ sta÷  /
sÃnubandhakau iti và tau na g­hyete  /
Ãmi iti saptamÅnirdeÓa÷ uttarÃrtha÷  /
iha tu sarvanÃmna÷ iti pa¤camÅnirdeÓÃt tasmÃd ity uttarasya (*1,1.67) iti , «a«ÂhÅprakl­ptir bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.53 ||


_____START JKv_7,1.53:

tri ity etasya Ãmi pare traya ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
trayÃïÃm  /
trÅïÃm ity api chandasi i«yate  /
trÅïÃm api samudrÃïÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.54 ||


_____START JKv_7,1.54:

hrasvÃntÃt nadyantÃt ÃbantÃc ca+uttarasya Ãma÷ nu¬Ãgamo bhavati  /
hrasvÃntÃt tÃvat - v­k«ÃïÃm  /
plak«ÃïÃm  /
agnÅnÃm  /
vÃyÆnÃm  /
kartÌïÃm  /
nadyantÃt - kumÃrÅïÃm  /
kiÓorÅïÃm  /
gaurÅïÃm  /
ÓÃrÇgaravÅïÃm  /
lak«æÅïÃm  /
brahmabandhÆnÃm  /
vÅrabandhÆnÃm  /
ÃbantÃt khaÂvÃnÃm  /
mÃlanÃm  /
bahurÃjÃnÃm  /
kÃrÅ«agandhyÃnÃm //


____________________________________________________________________


#<«aÂ-caturbhyaÓ ca>#  || PS_7,1.55 ||


_____START JKv_7,1.55:

«aÂsa¤j¤akebhya÷ catu÷ÓabdÃc ca+uttarasyÃmo nu¬Ãgama÷ bhavati  /
«aïïÃm  /
pa¤cÃnÃm  /
saptÃnÃm  /
navÃnÃm  /
daÓÃnÃm  /
caturïÃm  /
rephÃntÃyÃ÷ saÇkhyÃyÃ÷ «aÂsa¤j¤Ã na vihitÃ, «a¬bhyo luk (*7,1.22) iti lug mà bhÆt  /
bahuvacananirdeÓÃd atra saÇkhyÃpradhÃnasya grahaïaæ bhavati  /
parama«aïïÃm  /
paramapa¤cÃnÃm  /
paramasaptÃnÃm  /
paramacaturïÃm  /
upasarjanÅbhÆtÃyÃs tu saÇkhyÃyÃ÷ na bhavati, priya«a«Ãm, priyapa¤cÃm, priyacaturÃm iti //


____________________________________________________________________


[#786]

#<ÓrÅ-grÃmaïyoÓ chandasi>#  || PS_7,1.56 ||


_____START JKv_7,1.56:

ÓrÅ grÃmaïÅ ity etayo÷ chandasi vi«aye Ãmo nu¬Ãgamo bhavati  /
ÓrÅïÃmudÃro dharuïo rayÅïÃm  /
api tatra sÆtagrÃmaïÅnÃm  /
ÓrÅÓabdasya vÃmi (*1,4.5) iti vikalpena nadÅsa¤j¤Ã, tatra nityÃrthaæ vacanam  /
sÆtagrÃmaïÅnÃm iti yadà sÆtÃÓ ca te grÃmaïyaÓ ca sÆtagrÃmaïyo bhavanti tadartham idaæ vacanam  /
yadà tu sÆtaÓ ca grÃmaïÅÓ ca sÆtagrÃmaïi, sÆtagrÃmaïi ca sÆtagrÃmaïi ca sÆtagrÃmaïi ca iti sÆtagrÃmaïÅnÃm iti, tadà hrasvÃt ity eva siddham //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.57 ||


_____START JKv_7,1.57:

go ity etasmÃt ­kpÃdÃnte vartamÃnÃd uttarasya Ãma÷ nu¬Ãgamo bhavati  /
vidmà hi tvà gopatiæ ÓÆra gonÃm  /
pÃdÃnte iti kim ? gavÃæ gotramudas­jo yadaÇgira÷  /
sarve vidhayaÓchandasi vikalpyante iti pÃdÃnte 'pi kvacin na bhavati  /
hantÃraæ ÓatrÆïÃæ k­dhi virÃjaæ gopatiæ gavÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.58 ||


_____START JKv_7,1.58:

idito dhÃtor numÃgamo bhavati  /
ku¬i - kuï¬ità  /
kuï¬itum  /
kuï¬itavyam  /
kuï¬Ã  /
hu¬i - huï¬ità  /
huï¬itum  /
huïditavyam  /
huï¬Ã  /
idita÷ iti kim ? pacati  /
paÂhati  /
ayaæ dhÃtÆpadeÓÃvasthÃyÃm eva nugÃmamo bhavati kuï¬Ã, guï¬Ã iti, guroÓ ca hala÷ (*3,3.103) ity akÃrapratyayo yathà syÃt  /
tathà hi dhinvik­ïvyora ca (*3,1.80) iti pratyayavidhÃv eva numanu«aktayor grahaïam  /
dhÃtugrahaïam ca+iha kriyate dhÃtÆpadeÓakÃla eva numÃgamo yathà syÃt ity evam artham  /
tÃsisicoriditkÃryaæ na asti ity uccÃraïÃrtho niranunÃsika ikÃra÷ paÂhyate  /
amaæsta ity evam Ãdau hi hana÷ sic (*1,2.24) iti kitvavidhÃnasÃmarthyÃt nakÃralopo na bhavati  /
mantà ity atra api asiddhavad-atra-à bhÃt (*6,4.22) iti Âilopasya asiddhatvÃn nalopo na bhavati  /
iha kasmÃn na bhavati, bhettÃ, dhettà iti ? iritÃæ samudÃyasyetsa¤j¤Ã iti iditvaæ na asti  /
avayavaÓo 'pi itsa¤j¤ÃyÃæ satyÃæ go÷ pÃdÃnte (*7,1.57) ito 'ntagrahaïam anuvartayitavyam, tenÃntedito dhÃtavo g­hyante //


____________________________________________________________________


#<Óe mucÃdÅnÃm>#  || PS_7,1.59 ||


_____START JKv_7,1.59:

Óe pratyaye parato mucÃdÅnam numÃgamo bhavati  /
mucl­ - mu¤cati  /
lupl­ - lumpati  /
vidl­ - vindati  /
lipi - limpati  /
sic - si¤cati  /
k­tÅ - k­ntati  /
khida - khindati  /
piÓa - piæÓati  /
Óe iti kim ? moktà  /
moktum  /

[#787]

moktavyam  /
mucÃdÅnÃm iti kim ? tudati  /
nudati  /
Óe t­mphÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
ke puna÷ t­mphÃdaya÷ ? t­pha t­mpha t­ptau d­pha ¬rmpha utkleÓe, gupha gumpha granthe, ubha umbha pÆraïe, Óubha Óumbha ÓobhÃrthe ity atra ye sÃnu«aÇgÃ÷ t­mphÃdaya÷ te«Ãm aniditÃæ hala upadhÃyÃ÷ kÇiti (*6,4.24) iti anunÃsikalope k­te num vidhÅyate, sa ca vidhÃnasÃmarthyÃt na lupyate  /
t­mphati  /
d­mphati  /
gumphati  /
umbhati  /
Óumbhati  /
ye tu niranu«aÇgÃ÷ te«Ãæ t­phati, d­phati, guphati, ubhati, Óubhati ity evaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.60 ||


_____START JKv_7,1.60:

masji naÓi ity etayor aÇgayo÷ jhalÃdau pratyaye numÃgamo bhavati  /
maÇktà  /
maÇktum  /
maÇktavyam  /
naæ«ÂÃ  /
naæ«Âum  /
naæ«Âavyam  /
jhali iti kim ? majjanam  /
naÓanam  /
masjer antyÃt pÆrva numam icchanti anu«aÇgÃdilopÃrtham  /
magna÷  /
magnavan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.61 ||


_____START JKv_7,1.61:

radhi jabhi ity etayo÷ ajÃdau pratyaye numÃgamo bhavati  /
randhayati ? randhaka÷  /
sÃdhurandhÅ  /
randhaærandham  /
randho vartate  /
jambhayati  /
jambhaka÷  /
sÃdhujambhÅ  /
jambhaæjambham  /
jambho vartate  /
parÃpi satÅ v­ddhirnumà bÃdhyate, nityatvÃt aci iti kim ? raddhà  /
jabhyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.62 ||


_____START JKv_7,1.62:

i¬Ãdau aliÂi pratyaye pare radher numÃgamo na bhavati  /
radhità /
radhitum  /
radhitavyam  /
iÂi iti kim ? randhanam  /
randhaka÷  /
aliÂi iti kim ? rarandhiva  /
rarandhima  /
numi k­te saæyogÃntatvÃt asaæyogalli kit (*1,2.5) iti kittvaæ na asti iti nalopo na bhavati  /
atha kvasau kathaæ bhavitavyam ? redhivÃn iti  /
katham ? etvabhyÃsalopayo÷ k­tayo÷ i¬Ãgama÷ kriyate, tato numÃgama÷, tasya aupadeÓikakittvaÓrayo lopa÷  /
atha iÂi liÂi ity evaæ niyama÷ kasmÃn na kriyate, liÂy eva iÂi na anyatra iti ? viparÅtam apy avadhÃraïaæ sambhÃvyeta, iÂy eva liÂi na anyatra iti  /
tathà hi sati rarandha ity atra na syÃt, radhità ity atra ca syÃd eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.63 ||


_____START JKv_7,1.63:

rabheraÇgasya Óabli¬varjite 'jÃdau pratyaye parato numÃgamo bhavati  /
Ãrambhayati  /
Ãrambhaka÷  /
sÃdhvÃrambhÅ  /
ÃrambhamÃrambham  /
Ãrambho vartate  /
aÓabliÂo÷ iti kim ? Ãrabhate  /
Ãrebhe  /
aci ityeva, Ãrabdhà //


____________________________________________________________________


[#788]

##  || PS_7,1.64 ||


_____START JKv_7,1.64:

labheÓ ca ajÃdau pratyaye Óabli¬varjite numÃgamo bhavati  /
lambhayati  /
lambhaka÷  /
sÃdhulambhÅ  /
lambhaælambham  /
lambho vartate  /
aÓabliÂo÷ ity eva, labhate  /
lebhe  /
aci ity eva, labdhà /
labheÓ ca p­thagyogakaranam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


#<ÃÇo yi>#  || PS_7,1.65 ||


_____START JKv_7,1.65:

ÃÇa÷ uttarasya labhe÷ yakÃrÃdiprayayavi«aye numÃgamo bhavati  /
Ãlambhyà gau÷  /
Ãlambhyà va¬avà  /
prÃk pratyayotpatte÷ numi k­te vihitamadupadhatvam iti ­halor ïyat (*3,1.124) iti ïyatpratyaya÷, tatra k­duttarapadaprak­tisvaratvena antasvaritatvaæ bhavati  /
yati tu punar uttarapadÃdyudÃttatvaæ syÃt  /
ÃÇa÷ iti kim ? labhyam  /
katham agni«Âoma Ãlabhya÷ iti ? sarve vidhayaÓ chandasi vikalpyante  /
atha và Ãlabhya÷ ity atra numi k­te 'nu«aÇgalopa÷ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.66 ||


_____START JKv_7,1.66:

upÃd uttarasya labhe÷ praÓaæsÃyÃæ gamyamÃnÃyÃæ yakÃrÃdipratyayavi«aye numÃgamo bhavati  /
upalambhyà bhavatà vidyà /
upalambhyÃni dhanÃni  /
ïyatpratyayÃntatvÃt antasvaritatvam eva  /
praÓaæsÃyÃm iti kim ? upalabhyam asmÃd v­«alÃt ki¤cit  /
poradupadhatvÃd yatpratyayÃntam idam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.67 ||


_____START JKv_7,1.67:

upasargÃd uttarasya labhe÷ khalgha¤o÷ parata÷ numÃgamo bhavati  /
Å«atpralambha÷  /
supralambha÷  /
du«pralambha÷  /
gha¤i - pralambha÷  /
vipralambha÷  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, upasargÃdeva labhe÷ khalgha¤o÷ parato numÃgamo bhavati, na anyatra  /
Å«allabha÷  /
lÃbho vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.68 ||


_____START JKv_7,1.68:

su dur ity etÃbhyÃæ kevalÃbhyÃm anyopasargarahitÃbhyÃm upas­«Âasya labhe÷ khalgha¤o÷ parata÷ numÃgamo na bhavati  /
sulabham  /
durlabham  /
gha¤i - sulÃbha÷  /
durlÃbha÷  /
kevalÃbhyÃm iti kim ? supralambha÷  /
du«pralambha÷  /
sudurbhÃm iti t­tÅyÃæ matvà kevalagrahaïaæ kriyate  /
pa¤camyÃæ hi vyavahitatvÃd eva aprasaÇga÷  /
atisulabham ity atra karmapravacanÅyatvÃd ete÷ kevala eva suÓabda upasarga÷ iti bhavati prati«edha÷  /
yadà tu atiÓabdo na karmapravacanÅya÷, tadà num bhavati eva atisulambha÷ iti  /
pa¤camÅnirdeÓapak«e 'py evam arthaæ kevalagrahaïam kartavyam //


____________________________________________________________________


[#789]

##  || PS_7,1.69 ||

_____START JKv_7,1.69:

ciï ïamul ity etayo÷ vibhëà labher num bhavati  /
alÃbhi, alambhi  /
lÃbhaælÃbham, lambhaælambham  /
vyavasthitavibhëà ceyam, tena anupas­«Âasya vikalpa÷, upas­«Âasya nityaæ num bhavati  /
prÃlambhi  /
pralambham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.70 ||


_____START JKv_7,1.70:

ugitÃmaÇgÃnÃæ dhÃtuvarjitÃnÃm a¤cateÓca sarvanÃmasthÃne parato numÃgamo bhavati  /
bhavatu - bhavÃn, bhavantau, bhavanta÷  /
Åyasun - ÓreyÃn, ÓreyÃæsau, ÓreyÃæsa÷  /
Óat­ - pacan, pacantau, pacanta÷  /
a¤cate÷ - prÃÇ, präcau, präca÷  /
ugidacÃm iti kim ? d­«ad, d­«adau, d­«ada÷  /
sarvanÃmasthÃne iti kim ? bhavata÷ paÓya  /
Óreyasa÷ paÓya  /
a¤catigrahaïaæ niyamÃrtham, a¤cater eva dhÃtor anyasya mà bhÆt  /
ukhÃsrat  /
parïadhvat  /
adhÃto÷ iti kim ? adhÃtubhÆtapÆrvasya yathà syÃt  /
gomantam icchati gomatyati, gomatyater apratyaya÷ gomÃn  /
atra hi dhÃtutvÃd a¤catigrahaïÃn na syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.71 ||

_____START JKv_7,1.71:

yujer asamÃse sarvanÃmasthÃne parato numÃgamo bhavati  /
yuÇ, yu¤jau, yu¤ja÷  /
asamÃse iti kim ? aÓvayuk, aÓvayujau, aÓvayuja÷  /
yuje÷ iti ikÃranirdeÓÃt yuja samÃdhau ity asya grahaïaæ na bhavati  /
yujamÃpannà ­«aya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.72 ||


_____START JKv_7,1.72:

napuæsakasya jhalantasya ca sarvanÃmasthÃne parato numÃgamo bhavati  /
udaÓvinti  /
Óak­nti  /
yaÓÃæsi  /
payÃæsi  /
ajantasya - kuï¬Ãni  /
vanÃni  /
trapÆïi  /
jatÆni  /
napuæsakasya iti kim ? agnicid brÃhmaïa÷  /
jhalaca÷ iti kim ? bahupuri  /
bahudhuri  /
vimaladivi  /
catvÃri  /
ahÃni  /
ugito jhalantasya napuæsakasya paratvÃd anena+eva num bhavati  /
ÓreyÃæsi  /
bhÆyÃæsi  /
kurvanti  /
k­«anti brÃhmaïakulÃni  /
bahÆrji prati«edho vaktavya÷  /
bahÆrji brÃhmaïakulÃni  /
antyÃt pÆrvaæ numam eke icchanti  /
bahÆr¤ji brÃhmaïakulÃni //


____________________________________________________________________


[#790]

##  || PS_7,1.73 ||


_____START JKv_7,1.73:

igantasya napuæsakasya aÇgasya ajÃdau vibhaktau numÃgamo bhavati  /
trapuïÅ  /
jatunÅ  /
tumburuïÅ  /
trapuïe  /
jatune  /
tumburuïe  /
ika÷ iti kim ? kuï¬e  /
pÅÂhe  /
aci iti kim ? uttarÃrtham  /
yady evam, tatra+eva kartavyam ? iha tu karaïasya etat prayojanam, he trapo ity atra num mà bhÆt, iti, na Çisambuddhyo÷ (*8,2.8) iti nalopaprati«edha÷ syÃt  /
nanu ca na lumatÃÇgasya (*1,1.63) iti pratyayalak«aïe prati«iddhe vibhaktir eva na asti ? etad eva ajgrahaïaæ j¤Ãpakaæ pratyayalak«aïaprati«edho 'tra na bhavati iti  /
tathà ca sambuddhiguïa÷ kriyate  /
vibhaktau iti kiæ ? taumburavaæ cÆrïam  /
iko 'ci vya¤jane mà bhÆdastu lopa÷ svara÷ katham  /
svaro vai ÓrÆyamÃïe 'pi lupte kiæ na bhavi«yati  /
rÃyÃtvaæ tis­bhÃvaÓ ca vyavadhÃnÃnnumà api  /
nu¬ vÃcya uttarÃrthaæ tu iha ki¤cit trapo iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.74 ||


_____START JKv_7,1.74:

t­tÅyÃdi«u vibhakti«v ajÃdi«u bhëitapuæskam igantaæ napuæsakaæ gÃlavasyÃcÃryasya matena puævad bhavati  /
yathà puæsi hrasvanumau na bhavata÷, tadvad atra api na bhavata÷ ity artha÷  /
grÃmaïÅ÷ brÃhmaïa÷  /
grÃmaïi brÃhmaïakulam  /
grÃmaïyà  /
brÃhmaïakulena, grÃmaïinà brÃhmaïakulena  /
grÃmaïye brÃhmaïakulÃya, grÃmaïine brÃhmaïakulÃya  /
grÃmaïyo brÃhmaïakulÃt, grÃmaïino brÃhmaïakulÃt  /
grÃmaïyo brÃhmaïakulasya, grÃmaïino brÃhmaïakulasya  /
grÃmaïyor brÃhmaïakulayo÷, grÃmaïinor brÃhmaïakulayo÷  /
grÃmaïyÃæ brÃhmaïakulÃnÃm, numacira iti pÆrvaviprati«edhena nuÂ, grÃmaïÅnÃæ brÃhmaïakulÃnÃm  /
grÃmaïyÃæ brÃhmaïakule, grÃmaïini brÃhmaïakule  /
ÓucirbrÃhmaïa÷  /
Óuci brÃhmaïakulam  /
Óucaye brÃhmaïakulÃya, Óucine brÃhmaïakulÃya  /
Óucer brÃhmaïakulÃt, Óucino brÃhmaïakulÃt  /
Óucer brÃhmaïakulasya, Óucino brÃhmaïakulasya  /
Óucyor brÃhmaïakulayo÷, Óucinor brÃhmaïakulayo÷  /
Óucau brÃhmaïakule, Óucini brÃhmaïakule  /
t­tÅyÃdi«u iti kim ? grÃmaïinÅ brÃhmaïakule  /
ÓucinÅ brÃhmaïakule  /
bhëitapuæskam iti kim ? trapuïe  /
jatune  /
iha kasmÃn na bhavati, pÅlurv­k«a÷, pÅlu phalam, pÅlune phalÃya iti ? samÃnÃyÃmÃk­tau yad bhëÅtpuæskaæ tulye prav­ttinimatte tasya puævadbhÃva÷  /
iha tu v­k«Ãk­ti÷ prav­ttinimittaæ puæsi Óabdasya, phalÃk­tirnapuæsake  /
tad etad evaæ kathaæ bhavati bhÃsitapuæskam iti ? bhëita÷ pumÃn yasminn arthe prav­ttinimitte sa bhÃsitapuæskaÓabdena ucyate, uadyogÃd abhidheyam api yad napuæsakaæ tad api bhëitapuæsakam  /
tasya pratipÃdakaæ yac chabdarÆpaæ tad api bhëitapuæskam iti ? ika÷ ity eva, kÅlÃlapà brÃhmaïa÷  /
kÅlÃlapaæ bÃhmaïakulam  /
kÅlÃlapena brÃhmaïakulena  /
aci ity eva, grÃmaïibhyÃæ brÃhmaïakulÃbhyÃm //


____________________________________________________________________

[#791]

##  || PS_7,1.75 ||


_____START JKv_7,1.75:

asthi dadhi sakthi ak«i ity ete«Ã napuæsakÃnÃæ t­tÅyÃdi«u ajÃdi«u vibhakti«u parato 'naÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati, sa ca+udÃtto bhavati  /
asthnà /
asthne  /
dadhnà /
dadhne  /
sakthnà /
sakthne  /
ak«ïà  /
ak«ïe  /
asthyÃdaya ÃdyudÃttÃ÷, te«Ãm anaÇÃdeÓa÷ sthÃnivadbhÃvÃd anudÃtta÷ syÃt iti udÃttavacanam  /
tatra bhasa¤j¤ÃyÃm allope k­te udÃttaniv­ttisvareïa vibhaktir udÃttà bhavati  /
etair asthyÃdibhir napuæsakair anapuæsakasya api aÇgasya tadantagrahaïam i«yate  /
priyÃsthnà brÃhmaïena  /
priyadadhnà /
t­tÅyÃdi«u iti kim ? asthinÅ  /
dadhinÅ  /
aci ity eva, asthibhyÃm  /
dadhibhyÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.76 ||


_____START JKv_7,1.76:

asthi-dadhi-sakthy-ak«ïÃm anaÇ chandasy api d­Óyate  /
yatra vihitas tato 'nyatra api d­Óyate  /
aci ity uktam, anajÃdau ai d­Óyate  /
indro dadhÅco asthabhi÷  /
bhadraæ paÓyemÃk«abhi÷  /
t­tÅyÃdi«u ity uktam, at­tÅyÃdi«u api d­Óyate  /
asthÃnyutk­tya juhoti  /
vibhaktau ity ukta, avibhaktÃv api d­Óyate  /
ak«aïvatà lÃÇgalena  /
asthanvantaæ yadanasthà bibharti //


____________________________________________________________________


#<Å ca dvivacane>#  || PS_7,1.77 ||


_____START JKv_7,1.77:

dvivacane parata÷ chandasi vi«aye asthyÃdÅnÃm ÅkÃrÃdeÓo bhavati, sa ca udÃtta÷  /
ak«Å te indra piÇgale kaperiva  /
ak«ÅbhyÃæ te nÃsikÃbhyÃm  /
ak«Å ity atra num paratvÃdÅkÃreïa badhyate  /
tena k­te sak­dgatau viprati«edhe yad bÃdhitaæ tad bÃdhitam eva iti punar num na kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.78 ||


_____START JKv_7,1.78:

abhyastÃd aÇgÃd uttarasya Óatu÷ num na bhavati  /
dadat, dadatau, dadata÷  /
dadhat, dadhau, dadhata÷  /
jak«at, jak«atau, jak«ata÷  /
jÃgrat, jÃgratau, jÃgrata÷  /
Óaturanantara ÅkÃro na vihita÷ iti vyavahitasya api numa÷ prati«edho vij¤Ãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.79 ||


_____START JKv_7,1.79:

abhyastÃd aÇgÃd uttaro ya÷ Óat­pratyayas tadantasya napuæsakasya và numÃgamo bhavati  /
dadati, dadanti kulÃni  /
dadhati, dadhanti kulÃni  /
jak«ati, jak«anti kulÃni  /
jÃgrati, jÃgranti kulÃni //


____________________________________________________________________


[#792]

#<Ãc chÅ-nadyor num>#  || PS_7,1.80 ||


_____START JKv_7,1.80:

avarïÃntÃd aÇgÃd uttarasya Óatu÷ và numÃgamo bhavati ÓÅnadyo÷ parata÷  /
tudatÅ kule, tuadantÅ kule  /
tudatÅ brÃhmaïÅ, tudantÅ brÃhmaïÅ  /
yÃtÅ kule, yÃntÅ kule  /
yÃtÅ brÃhmaïÅ, yÃntÅ brÃhmaïÅ  /
kari«yatÅ kule, kari«yantÅ kule  /
kari«yatÅ brÃhmaïÅ, kari«yantÅ brÃhnaïÅ  /
atra antaraÇgatvÃd ekÃdeÓe k­te vyapavargÃbhÃvÃt avarïÃntà daÇgÃd uttarasya Óatu÷ iti na yujyate vaktum, ubhayata ÃÓraye nÃntadivat ity antÃdivadbhÃvo 'pi nÃsti, bhÆtapÆrvagatyÃÓrayaïe và adatÅ, ghnatÅ ity evam Ãdi«u atiprasaÇga÷ iti ? atra samÃdhiæ kecid Ãhu÷  /
Óaturavayave Óat­Óabdo vartate avarïÃntÃd aÇgÃd uttaro ya÷ Óatravayava÷ iti  /
apare punar Ãhu÷  /
Ãt ity anena ÓÅnadyÃveva viÓe«yete  /
avarïÃntÃd aÇgÃd uttare ye ÓÅnadyau tayo÷ parata÷ Óatrantasya num bhavati iti  /
tatra yena nÃvyavadhÃnaæ tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt iti takÃreïa eva vyavadhÃnam ÃÓrayi«yate  /
Ãt iti kim ? kurvatÅ  /
sunvatÅ  /
ÓÅnadyo÷ iti kim ? tudatÃm  /
nudatÃm //


____________________________________________________________________


#<Óap-Óyanor nityam>#  || PS_7,1.81 ||


_____START JKv_7,1.81:

Óap Óyan ity etayo÷ Óatu÷ ÓÅnadyo÷ parato nityaæ numÃgamo bhavati  /
pacantÅ kule  /
pacantÅ brÃhmaïÅ  /
dÅvyantÅ kule  /
dÅvyantÅ brÃhmaïÅ  /
sÅvyantÅ kule  /
sivyantÅ brÃhnaïÅ  /
nityagrahaïam và ity asya adhikÃrasya niv­ttyartham  /
ihÃrambhasÃmarthyÃn nityam uttaratra vikalpa eva aÓaÇkyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.82 ||


_____START JKv_7,1.82:

sau parata÷ ana¬uho 'Çgasya numÃgamo bhavati  /
ana¬vÃn  /
he ana¬van  /
atra kecit Ãt ity adhikÃrÃd Ãmamo÷ k­tayo÷ numaæ kurvanti  /
tena numà Ãmamau na bÃdhyete, ÃamambhyÃæ ca num iti  /
apare tu saty api sÃmÃnyaviÓe«atve Ãmamo÷ numaÓ ca samÃveÓam icchanti, na bÃdhyabÃdhakabhÃvam, yathà cicÅ«atyÃdi«u dÅrghatvadvirvacanayo÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.83 ||


_____START JKv_7,1.83:

d­k svavas svatavas ity ete«Ãæ sau parato numÃgamo bhavati chandasi vi«aye  /
Åd­Ç  /
tÃd­g  /
yÃd­g  /
sad­Ç  /
svavÃn  /
svatavÃn pÃyuragne //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.84 ||


_____START JKv_7,1.84:

div ity etasya sau parata÷ aut ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
dyau÷  /
div iti prÃtipadikam asti niranubandhakam  /
dhÃtus tu sÃnubandhaka÷, sa iha na g­hyate, ak«adyÆ÷ //


____________________________________________________________________

[#793]

##  || PS_7,1.85 ||


_____START JKv_7,1.85:

pathin mathin ­bhuk«in ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ sau parata÷ ÃkÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
panthÃ÷  /
anthÃ÷  /
­bhuk«Ã÷  /
sthÃninyanunÃsike 'pi ÃkÃro 'nunÃsiko na bhavati  /
bhÃvyam anena savarïÃnÃæ grahaïaæ na bhavati iti Óuddho hy ayam ucvÃryate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.86 ||


_____START JKv_7,1.86:

pathyÃdÅnÃm ikÃrasya sthÃne akÃrÃdeÓo bhavati sarvanÃmasthÃne parata÷  /
panthÃ÷, pathÃnau, panthÃna÷  /
panthÃnam, panthÃnau  /
manthÃ÷, manthÃnau, manthÃna÷  /
manthÃnam, manthÃnau  /
­bhuk«Ã÷, ­kbhuk«Ãïau, ­bhuk«Ãïa÷  /
­bhuk«Ãïam, ­bhuk«Ãïau  /
Ãt iti vartÃmÃne punar advacanaæ «apÆrvÃrtham  /
­bhuk«aïam ity atra và «apÆrvasya nigame (*6,4.9) iti dÅrghavikalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.87 ||


_____START JKv_7,1.87:

pathimatho÷ thakÃrasya sthÃne ntha÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati sarvanÃmasthÃne parata÷  /
panthÃ÷, panthÃnau, panthÃna÷  /
manthÃ÷, manthÃnau, manthÃna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.88 ||


_____START JKv_7,1.88:

pathyÃdÅnÃæ bhasa¤j¤akÃnÃæ Âe÷ lopo bhavati  /
patha÷  /
pathà /
pathe  /
matha÷  /
mathà /
mathe  /
­bhuk«a÷  /
­bhuk«Ã  /
­bhuk«e  /
sarvanÃmasthÃne ity anuvartamÃnam api virodhÃd iha na sambadhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.89 ||


_____START JKv_7,1.89:
puæsa ity etasya sarvanÃmasthÃne parato 'suÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
pumÃn, pumÃæsau, pumÃæsa÷  /
iha paramapumÃn iti prÃg eva vibhaktyutpatte÷ samÃsÃntodÃttatvam, utpannÃyÃæ vibhaktau asu¤ ity ani«Âa÷ svara÷ prÃpnoti ? tadartham asuÇi upadeÓivadvacanaæ kartavyam  /
tena paramapumÃn ity antodÃtto bhavati  /
pumÃn ity ayaæ punarÃdyudÃtta eva //


____________________________________________________________________


[#794]

##  || PS_7,1.90 ||


_____START JKv_7,1.90:

goÓadÃt paraæ sarvanÃmasthÃnaæ ïit bhavati  /
ïitkÃryaæ tatra bhavati ity artha÷  /
gau÷, gÃvau, gÃva÷  /
taparakaraïaæ kim ? citragu÷  /
Óabalagu÷  /
kathaæ he citrago, he Óabalagava iti ? aÇgav­tte punarv­ttÃvavidhirni«Âhitasya iti sambuddhijasorgune k­te ïittvaæ na bhavati  /
atha và gota÷ iti sambadhalak«aïà «a«ÂhÅ, gota÷ sambandhi yat sarvanÃmasthÃnam iti  /
yac ca tadarthasyaikatvÃdi«u sarvanÃmasthÃnaæ tad go÷ sarvanÃmasthÃnam ity ucyate  /
citraguÓabdÃt tu sarvanÃmasthÃnaæ tadanyapadÃrthasaikatvÃdinÃha  /
taparakaraïaæ tu nirdeÓartham eva  /
kecit oto ïit iti paÂhanti, dyoÓabdÃd api yat sarvanÃmasthÃnaæ vidyate tadartham  /
dyau÷, dyÃvau, dyÃva÷  /
gota÷ ity etad eva taparakaraïanirdeÓÃt okÃrÃntopalak«aïaæ dra«Âavyam  /
varïanirdeÓe«u hi taparakaraïaæ prasiddham //


____________________________________________________________________


#<ïal uttamo vÃ>#  || PS_7,1.91 ||

_____START JKv_7,1.91:

uttamo ïal và ïit bhavati  /
ïitkÃryaæ tatra và bhavati ity artha÷  /
ahaæ cakara, ahaæ cakÃra  /
ahaæ papaca, ahaæ papÃca //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.92 ||


_____START JKv_7,1.92:

asambuddhau ya÷ sakhiÓabda÷ tasmÃt paraæ sarvanÃmasthÃnaæ ïit bhavati  /
sakhÃyau  /
sakhÃya÷  /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.93 ||


_____START JKv_7,1.93:

sakhiÓabdasya sau parata÷ anaÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati, sa cet suÓabda÷ sambuddhi÷ na bhavati  /
sakhà /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //


____________________________________________________________________


#<­d-uÓanas-puru-daæso 'nehasÃæ ca>#  || PS_7,1.94 ||


_____START JKv_7,1.94:

­kÃrÃntÃnÃm aÇgÃnÃm uÓanas purudaæsas anehas ity ete«Ãm ca asambuddhau sau parata÷ anaÇ ÃdeÓo bhavati  /
kartà /
hartà /
mÃtà  /
pità /
bhrÃtà  /
uÓanà  /
urudaæsà  /
anehà /
asambuddhau ity eva, he karta÷  /
he mÃta÷  /
he pita÷  /
he purudaæsa÷  /
he aneha÷  /
he uÓana÷  /
uÓanasa÷ sambuddhau api pak«e anaÇ i«yate  /
he uÓanan  /
na Çisambuddhyo÷ (*8,2.8) iti nalopaprati«edho 'pi pak«e i«yate  /
he uÓana  /
tathà coktam - sambodhane tÆÓanastrirÆpaæ sÃntaæ tathà nÃntamathÃpyadantam  /
mÃdhyandinirva«Âi guïaæ tvigante napuæsake vyÃghrapadÃm vari«Âha÷ //
iti  /
taparakaraïamasandehÃrtham //


____________________________________________________________________


[#795]

##  || PS_7,1.95 ||


_____START JKv_7,1.95:

kro«ÂuÓabda÷ tunpratyayÃnta÷ sa¤j¤ÃÓabda÷ sarvanÃmasthÃne 'sambuddhau parata÷ t­jvad bhavati  /
t­jantasya yad rÆpaæ tadasya bhavati ity artha÷  /
rÆpÃtideÓo 'yam  /
prayÃsatteÓ ca kruÓer eva ­jantasya ya rÆpaæ tadatidiÓyate  /
tac ca kro«t­ ity etad antodÃttam  /
kro«ÂÃ, kro«ÂÃrau, kro«ÂÃra÷  /
kro«ÂÃram, kro«Âarau  /
sarvanÃmasthÃne ity eva, kro«ÂÆn  /
asambuddhau ity eva, he kro«Âo //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.96 ||


_____START JKv_7,1.96:

asarvanÃmasthÃnÃrtham Ãrambha÷  /
striyÃæ ca kro«tuÓabdasya t­jvad bhavati  /
kro«ÂrÅ  /
kro«ÂrÅbhyÃm  /
kro«ÂrÅbhi÷  /
kro«ÂuÓabdaæ kecid gaurÃdi«u paÂhanti, te ÇÅ«i pratyaye t­jvadbhÃvaæ kurvanti  /
te«Ãæ pa¤cabhi÷ kro«ÂrÅbhi÷ krÅtai÷ pa¤cakro«Â­bhÅ rathai÷ iti strÅÓabdasya luki k­te na sidhyati, tatra pratividheyam  /
ye tu gaurÃdi«u na paÂhanti, te«Ãæ striyÃm ity arthanirdeÓa÷, striyÃæ vartamÃna÷ kro«ÂuÓabda÷ t­jvad bhavati  /
k­te 'tideÓe ­nnebhyo ÇÅp (*4,1.5) iti ÇÅppratyaya÷  /
tatra udÃttayaïo halpÆrvÃt (*6,1.174) ity antodÃtta eva kro«ÂrÅÓabdo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.97 ||

_____START JKv_7,1.97:

t­tÅyÃdi«u vibhakti«u ajÃdi«u kro«Âurvibhëà t­jvad bhavati  /
kro«ÂrÅ, kro«Âunà  /
kro«Âre kro«Âave  /
kro«Âu÷, kro«Âo÷  /
kro«Âari, kro«Âau  /
kro«Âro÷, kro«Âvo÷  /
t­tÅyÃdi«u iti kim ? kro«ÂÆn  /
aci iti kim ? kro«ÂubhyÃm  /
kro«Âubhi÷  /
t­jvadbhÃvÃt pÆrvaviprati«edhena numnuÂau bhavata÷  /
priyakro«Âune araïyÃya  /
hatakro«Âu v­«alakulÃya  /
nu - kro«ÂÆnÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.98 ||


_____START JKv_7,1.98:

catur ana¬u÷ iy etayo÷ sarvanÃmasthÃne parata÷ Ãm Ãgamo bhavati, sa codÃtta÷  /
catvÃra÷  /
ana¬vÃn, ana¬vÃhau, ana¬vÃha÷  /
ana¬vÃham  /
tadantavidhir atra+i«yate  /
priyacatvÃ÷, priyacatvÃrau, priyacatvÃra÷  /
priyÃna¬vÃn, priyÃn¬vÃhau, priyÃna¬vÃha÷  /
ana¬uha÷ striyÃm veti vaktavyam  /
ana¬uhÅ, ana¬vÃhÅ  /
gaurÃdipÃÂhÃt siddham //


____________________________________________________________________

[#796]

##  || PS_7,1.99 ||


_____START JKv_7,1.99:

sambuddhau parataÓcaturana¬uho÷ am Ãgamo bhavati  /
pÆrvasya ayam apavÃda÷  /
he priyacatva÷  /
he priyÃna¬van //


____________________________________________________________________


#<Ìta id-dhato÷>#  || PS_7,1.100 ||


_____START JKv_7,1.100:

ÌkÃrÃntasya dhÃto÷ aÇgasya ikÃrÃdeÓo bhavati  /
kirati  /
girati  /
ÃstÅrïam  /
viÓÅrïam  /
dhÃto÷ iti kim ? pitÌïÃm  /
mÃtÌïÃm  /
lÃk«aïikasya apy atra grahaïam i«yate  /
cikÅr«ati ity atra api yathà syÃt iti dhÃtugrahaïaæ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.101 ||

_____START JKv_7,1.101:

upadhÃyÃÓ ca ÌkÃrasya ikÃrÃdeÓo bhavati  /
kÅrtayati, kÅrtayata÷, kÅrtayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.102 ||


_____START JKv_7,1.102:

o«thya÷ pÆrvo yasmÃd ÌkÃrÃt asau o«ÂhyapÆrva÷, tadantasya dhÃtor aÇgasya ukÃrÃdeÓo bhavati  /
pÆrtÃ÷ piï¬Ã÷  /
pupÆr«ati  /
mumÆr«ati  /
susvÆr«ati  /
dantyo«ÂhyapÆrvo 'py o«ÂhyapÆrvo bhavati ity atra api bhavati, vuvÆr«ati ­tvijam, prÃvuvÆr«ati kambalam  /
o«Âhyo hy atra pratyÃsatter aÇgÃvayava eva g­hyate, tena Ì gatau ity asya sampÆrvasya samÅrïam iti bhavati  /
ittvottvÃbhyÃæ guïav­ddhÅ bhavato viprati«edhena  /
Ãstaraïam  /
ÃstÃraka÷  /
niparaïam  /
nipÃraka÷  /
nigaraïam  /
nigÃraka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.103 ||


_____START JKv_7,1.103:

chandasi vi«aye ÌkÃrÃntasya dhÃtor aÇgasya bahulam ukÃrÃdeÓo bhavati  /
o«ÂhyapÆrvasya ity uktam, ano«thyapÆrvasya api bhavati  /
mitrÃvaruïau taturi÷  /
dÆre hyadhvà jaguri÷  /
o«ÂhyapÆrvasya api na bhavati  /
papritamam  /
vavritamam  /
kvacid bhavati  /
pupuri÷ //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau saptamÃdhyÃyasya pratham÷ pÃda÷  // ______________________________________________________//


saptamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#797]

##  || PS_7,2.1 ||


_____START JKv_7,2.1:

parasmaipadapare sici parata÷ igantasya aÇgasya v­ddhir bhavati  /
acai«Åt  /
anai«Åt  /
alÃvÅt  /
apÃvÅt  /
akÃr«Åt  /
ahÃr«Åt  /
antaraÇgam api guïam e«Ãæ v­ddhirvacanÃd bÃdhate  /
nyanuvÅt, nyadhuvÅt ity atra kuÂÃditvÃt Çittve sati prati«iddhÃyÃæ v­ddhau uvaÇÃdeÓa÷ kriyate  /
parasmaipade«u iti kim ? acyo«Âa  /
aplo«Âa //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.2 ||


_____START JKv_7,2.2:

rephalakÃrau yÃvata÷ antau samÅpau tadantasya aÇgasya ata eva sthÃne v­ddhi÷ bhavati  /
k«ara - ak«ÃrÅt  /
tsara - atsÃrÅt  /
jvala - ajvÃlÅt  /
hmala - ahmÃlÅt  /
ato halÃder lagho÷ (*7,2.7) iti vikalpasya ayam apavÃda÷  /
ata÷ iti kim ? nyakhorÅt  /
nyamÅlÅt  /
lrÃntasya iti kim ? mà bhavÃn aÂÅt  /
mà bhavÃnaÓÅt  /
antagrahaïaæ kim ? avabhrÅt  /
aÓvallÅt  /
atra yau rephalakÃrau aÇgasya antau na tÃvata÷ samÅpau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.3 ||


_____START JKv_7,2.3:

vadavrajo÷ halantÃnÃæ ca aÇgÃnÃm aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati sici parasmaipade parata÷  /
avÃdÅt  /
avrÃjÅt  /
vikalpabÃdhanÃrthaæ vadivrajigrahaïam  /
halantÃnÃm - apÃk«Åt  /
abhaitsÅt  /
acchaitsÅt  /
arautsÅt  /
atra yogavibhÃge sati halantagrahaïam antareïa api sidhyati  /
katham ? vadivrajyo÷ ity atra prathamayoge ata÷ iti sthÃnÅ anuvartate, tato yat aca÷ iti sÆtraæ tatra aÇgena ajviÓe«yate, aÇgasya aca÷ sici parata÷ v­ddhir bhavati  /
tad etad dhalgrahaïam halsamudÃyaparigrahÃrtham  /
iha api syÃt, arÃÇk«Åt, asÃÇk«Åt  /
anyathà hi yena na avyavadhÃnaæ tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt ity ekena varïena vyavadhÃne syÃt, anekena halà na syÃt  /
udavo¬hÃm, udavo¬ham ity atra vahe÷ sici ¬hatvasalopÃdÅnÃm pÆrvatra asiddham (*8,2.1) ity asiddhatvÃt pÆrvaæ halantalak«aïà v­ddhi÷ kriyate, paÓcÃd ¬halopanimittamotvam  /
tatra k­te punar v­ddhir na bhavati, k­tatvÃt  /
yatra tvak­tà v­ddhi÷, okÃrasya eva tatra bhavati, so¬hÃmitrasya apatyam sau¬hÃmitri÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.4 ||


_____START JKv_7,2.4:

i¬hÃdau sici halanatasya aÇgasya v­ddhir na bhavati  /
adevÅt  /
asevÅt  /
ako«Åt  /
amo«Åt  /
halantasya ity eva, alÃvÅt  /
nanu ca etad apy antaraÇgatvÃt guïÃvÃdeÓayo÷ k­tayo÷ halantaæ bhavati ? na+etad evam  /
antaraÇgam api guïam vacanÃrambhasÃmarthyÃt sici v­ddhir bÃdhate ity uktam //


____________________________________________________________________


[#798]

##  || PS_7,2.5 ||


_____START JKv_7,2.5:
hakÃrÃntÃnÃæ makÃrÃntÃnÃæ yakÃrÃntÃnÃm aÇgÃnÃm, k«aïa Óvasa jÃg­ ïi Óvi ity ete«Ãm, editÃæ ca i¬Ãdau sici parasmaipade parato v­ddhir na bhavati  /
graha - agrahÅt  /
syama - asyamÅt  /
vyaya - avyayÅt  /
Âuvama - avamÅt  /
k«aïa - ak«aïÅt  /
Óvasa - aÓvasÅt  /
jÃg­ - ajÃgarÅt  /
ïi - aunayÅt  /
ailayÅt  /
Óvi - aÓvayÅt  /
editÃm - rage - aragÅt  /
kakhe - akakhÅt  /
hmyantak«aïaÓvasÃm editÃm ca ato halÃder lagho÷ (*7,2.7) iti vikalpe prÃpte prati«edha÷  /
jÃg­ïiÓvÅnÃæ tu sici v­ddhi÷ prÃptÃ, sà ca neÂi (*7,2.4) iti na prati«idhyate  /
na ca antaraÇgatvÃd atra pÆrvaæ guïo bhavati, sici v­ddher anavakÃÓatvÃt  /
yadi pÆrvaæ guïa÷ syÃd iha ïiÓvigrahaïam anarthakaæ syÃt, guïÃyÃdeÓayo÷ k­tayo÷ yakÃrantatvÃd eva prati«edhasya siddhatvÃt  /
tasmÃd idam eva Óvigrahaïaæ j¤Ãpakam na sidyantaraÇgam asti iti  /
atha jÃg­grahaïam kimartham, jÃgro 'vi-ciï-ïal-Çitsu (*7,3.85) iti jÃgarter guïo v­ddher apavÃdo vidhÅyate, sa yathà aco ¤ïiti (*6,2.115) iti v­ddhiæ bÃdhate tathà sici v­ddhim api bÃdhi«yate ? na+etad asti  /
k­te guïe ato lrÃntasya (*7,2.2) iti ya v­ddhi÷ prÃpnoti sà prati«idhyate  /
atha guïavidhÃnasamarthyÃd uttarakÃlabhÃvinyapi v­ddhir bÃdhyate, yathà jÃgarayati ity atra ata upadhÃyÃ÷ (*7,1.113) ity api v­ddhir na bhavati, tathà ciïïalo÷ prati«edho 'rthavÃn bhavati iti Óakyam iha jÃg­grahaïam akartum ? tat tu kriyate vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


#<Ærïoter vibhëÃ>#  || PS_7,2.6 ||


_____START JKv_7,2.6:

Ærïoter i¬Ãdau sici parasmaipadapare parato yibhëà v­ddhir na bhavati  /
praurïavÅt, praurïÃvÅt  /
vibhëor ïo÷ (*1,2.3) iti aÇittvapak«e v­ddhivikalpo 'yam  /
Çittvapak«e tu guïav­ddhyor abhÃve uvaÇ bhavati  /
praurïuvÅt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.7 ||


_____START JKv_7,2.7:

halÃder aÇgasya laghor akÃrasya i¬Ãdau sici parasmaipadapare parato vibhëà v­ddhir na bhavati  /
akaïÅt, akÃïÅt  /
araïÅt, arÃïÅt  /
ata÷ iti kim ? adevÅt  /
asevÅt  /
nyakuÂÅt, nyapuÂÅt, ity atra ata÷ ity asminnasati sthÃninirdeÓÃrthamaca÷ ity etad anuvartayitavyam  /
tatra ajlak«aïà v­ddhir iglak«aïà na bhavati iti kÇiti ca (*7,2.118) iti prati«edho na syÃt  /
halÃder iti kim ? ma bhavÃnaÓÅt  /
mà bhavÃnaÂÅt  /
lagho÷ iti kim ? atak«Åt  /
arak«Åt  /
atha+iha kasmÃn na bhavati acakÃsÅt iti ? yena nÃvyavadhÃnam tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt iti halà vyavadhÃnam ÃÓritam, na punaracÃpi vyavadhÃnam iti v­ddhir na bhavati  /
atha punar ekena varïena vyavadhÃnam aÓrÅyate na punar anekena iti kalpane Óakyamakartuæ lagho÷ iti, atak«Åt ity atra anekena vyavadhÃnam iti na bhavisyati ? tat kriyate vispa«ÂÃrtham  /
iÂi ity eva, apÃk«Åt //


____________________________________________________________________


[#799]

##  || PS_7,2.8 ||


_____START JKv_7,2.8:

vaÓÃdau k­ti pratyaye parata÷ i¬Ãgamo na bhavati  /
varamanÃdau prayojanam  /
ÅÓità  /
ÅÓitum  /
ÅÓvara÷  /
dÅpità  /
dÅpitum  /
dÅpra÷  /
bhasità /
bhasitum  /
bhasma  /
yÃcità  /
Ãcitum  /
yÃc¤Ã  /
varamanÃdau ity udÃharaïapradarÓanÃrtham, na parigaïanam  /
tena ¤amantì¬a÷ ity evam ÃdÃv api hi prati«edho bhavati  /
atha tatra uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti samÃdhÅyate ? sambhavodÃharanapradarÓanam etat  /
k­ti iti kim ? rudiva÷  /
rudima÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.9 ||


_____START JKv_7,2.9:

ti tu tra ta tha si su sara ka sa ity ete«u k­tsu i¬Ãgamo na bhavati  /
ti iti ktiÇktico÷ sÃmanyagrahaïam  /
ktic - tanità /
tanitum  /
tanti÷  /
ktin - dÅpità  /
dÅpitum  /
dÅpti÷  /
tu - sitanigamimasisacyavidhäkruÓibhyastun  /
sacità /
sacitum  /
saktu÷  /
tra - dÃmnÅÓasayuyuja iti «Âran  /
patità /
patitum  /
patram vÃhanam  /
uïÃdi«v api sarvadhÃtubhya÷ «Âran  /
tanità /
tanitum  /
tantram  /
ta - hasim­griïvÃ+amidamilÆpÆdhurvibhyastan  /
hasità /
hasitum  /
hasta÷  /
lavità /
lavitum  /
lota÷  /
pavità /
pavitum  /
pota÷  /
dhÆrvità  /
dhÆrvitum  /
dhÆrta÷  /
auïÃdikasya+eva taÓabdasya grahaïam i«yate, na puna÷ ktasya, hasitam ity eva hi tatra bhavati  /
tha - haniku«inÅramikÃÓibhya÷ kthan  /
ko«ità  /
ko«itum  /
ku«Âham  /
kÃÓità  /
kÃÓitum  /
këÂham  /
si - plu«iÓu«iku«ibhya÷ k«i÷  /
ko«ità  /
ko«itum  /
kuk«i÷  /
suk ca i«e÷  /
e«ità  /
e«itum  /
ik«u÷  /
aÓe÷ k«aran  /
aÓità  /
aÓitum  /
ak«aram  /
ka - iïbhÅkÃpÃÓalyatimarcibhya÷ kan  /
Óalità  /
Óalitum  /
Óalka÷  /
sa - vÌtÌvadihanikamika«ibhya÷ sa÷  /
vadità /
vaditum  /
vatsa÷  /
titutratathe«vagrahÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
grahÃdayo grahaprakÃrÃ÷, ye«Ãm i ktini d­Óyate  /
nig­hÅti÷  /
upasnihiti÷  /
nikuciti÷  /
nipaÂhiti÷  /
k­ti ity eva, roditi  /
svapiti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.10 ||


_____START JKv_7,2.10:

upadeÓe ya ekÃc dhÃtur anudÃttaÓ ca tasmÃd i¬Ãgamo na bhavati  /
prak­tyÃÓrayo 'yaæ prati«edha÷  /
ke punar upadeÓe 'nudÃttÃ÷ ? ye tathà gaïe paÂhyante, ta eva vispa«ÂÃrtham aniÂkÃrikÃsu pravibhaktÃ÷ pradarÓyante  /

[#800]

aniÂsvarÃnto bhavati iti d­ÓyatÃmimÃæstu seÂa÷ pravadanti tadvida÷  /
adantamÌdantam­tÃæ ca v­Çv­¤au Óvi¬ÅÇivarïe«v atha ÓÅÇÓri¤Ãvapi //
guïasthamÆdantamutÃæ ca rusnuvau k«uvaæ tathorïotimatho yuïuk«ïava÷  /
iti svarÃntà nipuïaæ samuccitÃstato halantÃn api sannibodhata //
dvaye eva dhÃtava÷, svarÃntÃ÷ vya¤janÃntÃÓ ca  /
tatra sarve svarÃntÃ÷ ekÃca÷ anudÃttÃ÷  /
avadhi«Âa  /
Ìdantam - taritÃ, tarÅtà  /
­tÃæ ca v­Çv­¤au - nirvaritÃ, nirvarÅtà  /
pravaritÃ, pravarÅtà  /
Óvi¬ÅÇivarïe«vatha ÓÅÇÓri¤Ãvapi - Óvayità  /
u¬¬ayità  /
Óayità  /
Órayità  /
gaïasthamÆdantam - lavità  /
pavità /
utÃæ ca ursnuvau k«uvaæ tathorïotimatho yuïuk«ïava÷ - ravità  /
prasnavità /
k«avità  /
prorïavità  /
vÃcya ÆrïorïuvadbhÃvo yaÇprasiddhi÷ prayojanam ity atideÓÃd ekÃctvam Ærïoter asti iti udÃtta upadiÓyate  /
yavità /
navità /
k«ïavità  /
iti svarÃntà nipuïaæ samuccitÃs tato halantÃn api sannibodhata  /
Óakistu kÃnte«vani¬eka i«yate ghasiÓca sÃntesu vasi÷ prasÃraïÅ  /
ghasi÷ prak­tyantaram asti - ghastà  /
vasi÷ prasÃraïÅ - vastà  /
prasÃraïÅ iti kim ? vasità vastrÃïÃm  /
vasa nivÃse ity asya yajÃditvÃt saæprasÃraïaæ vihitam, na tu vasa ÃcchÃdane ity asya  /
sabhistu bhÃnte«v atha maithune yabhistatast­tÅyo labhireva netare //
Ãrabdhà  /
yabdhà /
labdhà /
yamiryamante«vani¬eka i«yate ramisca yaÓca Óyani paÂhyate mani÷  /
namiÓcaturtho hanireva pa¤camo gamiÓca «a«Âha÷ prati«edhavÃcinÃm //
yantà /
rantà /
mantà /
Óyani iti kim ? manute÷ manità ity eva bhavati  /
nantà /
hantà /
gantà /
dihirduhirmehatirohatÅ vahirnahistu «a«tho dahatistathà lihi÷  /
ime 'niÂo '«ÂÃviha muktasaæÓayà gaïe«u hÃntÃ÷ pravibhajya kÅrtitÃ÷ //
degdhà /
dogdhà /
me¬hà  /
ro¬hà  /
vo¬hà  /
naddhà /
dagdhà /
le¬hà  /
muktasaæÓayÃ÷ iti kim ? tantrÃntare catvÃro 'pare paÂhyante  /
sahimuhirihiluhaya÷  /
tatra sahervikalpastakÃrÃdau, muhirapi radhÃdau paÂhyate, tena tau sasaæÓayau savikalpau  /
itarau tu dhÃtu«u na paÂhyete, kaiÓcidabhyupagamyete iti svarÆpeïa+eva sasaæÓayau  /

[#801]

diÓiæ d­Óiæ daæÓimatho m­Óiæ sp­Óiæ riÓiæ ruÓiæ kroÓatima«Âamaæ viÓim  /
liÓaæ ca ÓÃntÃnaniÂa÷ purÃïagÃ÷ paÂhanti pÃÂhe«u daÓaiva netarÃn //
deÓÂÃ  /
dra«tà  /
daæ«ÂÃ  /
Ãmra«ÂÃ, Ãmar«ÂÃ  /
spra«ÂÃ, spar«ÂÃ  /
­dupadhÃnÃm udÃttopadeÓÃnÃæ m­jid­ÓÅ varjayitvà anudÃttasya cardupadhasya anyatarasyÃm (*6,1.59) iti ramÃgamavikalpa÷  /
re«ÂÃ  /
ro«ÂÃ  /
kro«ÂÃ  /
prave«ÂÃ  /
le«ÂÃ  /
rudhi÷ sarÃdhiryudhibandhisÃdhaya÷ krudhak«udhÅ ÓudhyatibudhyatÅ vyadhi÷  /
ime tu dhÃntà daÓa ye 'niÂo matÃstata÷ paraæ sidhyatir eva netare //
roddhà /
rÃddhà  /
yoddhà /
banddhà /
sÃddhà  /
kroddhà /
k«oddhà  /
Óoddhà  /
boddhà /
vyaddhà /
seddhà /
budhyatisidhyatyo÷ Óyanà nirdeÓÃt nyÃyyavikaraïayor buddhisidhyor i¬ bhavaty eva  /
bodhità /
sidhità /
ni«ÂhÃyÃmÃpi prati«edhÃbhÃvÃt budhitam, sidhitam ity eva bhavati  /
Ói«iæ pi«iæ Óu«yatipu«yatÅ tvi«iæ vi«iæ Óli«iæ tu«yatidu«yatÅ dvi«im  /
imÃn  /
daÓaivopadiÓantyani¬vidhau gaïe«u «ÃntÃn k­«ikar«atÅ tathà //
Óe«ÂÃ  /
pe«ÂÃ  /
Óo«Âa  /
po«ÂÃ  /
tve«ÂÃ  /
ve«ÂÃ  /
Óle«Âa  /
to«ÂÃ  /
do«ÂÃ  /
dve«ÂÃ  /
kra«Âa  /
kar«ÂÃ  /
k­«estaudÃdikasya bhauvÃdikasya ca k­«ikar«atÅ iti nirdeÓa÷  /
tapiæ tipiæ cÃpimatho vapiæ svapiæ lipiæ lupiæ t­pyatid­pyatÅ s­pim  /
svareïa vÅcena Óapiæ chupiæ k«ipiæ pratÅhi pÃntÃn paÂhitÃæstrayodaÓa //
taptà /
teptà /
Ãptà  /
vaptà /
svaptà /
leptà /
loptà /
t­pyatid­pyatyor anudÃttatvamamÃgamÃrthameva  /
i tvanayo÷ radhÃdipÃÂhÃd vikalpena bhavati  /
traptÃ, tarptÃ, tarpità  /
draptÃ, darptÃ, darpità  /
tudÃdi«u tu yau t­pid­pÅ tÃvudattÃveva  /
sraptÃ, sarptà  /
Óaptà  /
choptà /
k«eptà  /
adiæ hadiæ skandibhidicchidik«udÅn Óadiæ sadiæ svidyatipad yatÅ khidim  /
tudiæ nudiæ vidyati vinta ity api pratÅhi dÃntÃn daÓa pa¤ca cÃniÂa÷ //
attà /
hattà /
skantà /
bhettà /
chettà /
k«ottà  /
Óattà  /
sattà /
svettà /
svidyati iti Óyanà nirdeÓo ¤i«vidà ity asya grahaïaæ mà bhÆt iti  /
udÃtta eva ayam  /
pattà /
khettà /
tottà /
nottà /
vettà /
vidyati vinta ity api Óyanà Ónamà ca nirdeÓo 'nyavikaraïaniv­ttyartha÷  /
vettivindatÅ udÃttau eva  /
vedità vidyÃnÃm  /
vedità dhanÃnÃm  /

[#802]

paciæ vaciæ viciricira¤jip­cchatÅn nijiæ siciæ mucibhajibha¤jibh­jjÃtÅn  /
tyajiæ yajiæ yujirujisa¤jimajjatÅn bhujiæ svajiæ s­jim­jÅ viddhyaniÂsvarÃn //
paktà /
vaktà /
vivektà /
rektà /
raÇktà  /
pra«ÂÃ  /
nirïektà  /
sektà /
moktà /
bhaktà /
bhaÇktà  /
bhra«ÂÃ, bhar«ÂÃ  /
tyaktà /
ya«ÂÃ  /
yoktà /
roktà /
saÇktà  /
maÇktà  /
bhoktà /
pari«vaktà  /
sra«ÂÃ  /
mÃr«ÂÃ  /
m­jirayamÆdit paÂhyate, tato 'sya vikalpena iÂÃ bhavitavyam  /
mÃr«ÂÃ, marjità iti, amÃgamo 'py asya na d­Óyate ? tad iha pÃÂhasya prayojanaæ cintyam  /
kecid asya sthÃne vijiæ paÂhanti, s­jiæ vijiæ viddhyaniÂsvarÃn iti  /
nijÃdi«u yo vijirasau ani¬i«yate  /
tathà ca tantrÃntare nijiviji«va¤jivarjam ity uktam  /
ekÃca iti kim ? avadhÅt  /
v­ddhiniv­ttyarthamadanto vidhir upadiÓyate  /
upadeÓagrahaïaæ kim ? iha ca yathà syÃt, lavi«yati, paci«yati  /
iha ca mà bhÆt, kartà kaÂÃn, kartum iti //


____________________________________________________________________


#<Óry-uka÷ kiti>#  || PS_7,2.11 ||


_____START JKv_7,2.11:

Óri ity etasya ugantÃnÃæ ca kiti pratyaye parata÷ i¬Ãgamo na bhavati  /
Óri - Óritvà  /
Órita÷  /
ÓritavÃn  /
ugantÃnÃæ ca-yutvà  /
yuta÷  /
yutavÃn  /
lÆtvà  /
lÆna÷  /
lÆnavÃn  /
v­tvà  /
v­ta÷  /
v­tavÃn  /
tÅrtvà  /
vÅrïa÷  /
tÅrïavÃn  /
Óryuka÷ iti kim ? vidita÷  /
kiti iti kim ? Órayità  /
Órayitum  /
Órayitavyam  /
kecid atra dvikakÃranirdeÓena gakÃrapraÓle«aæ varnayanti, bhÆ«ïu÷ ity evaæ yathà syÃt  /
sautratvÃc ca nirdeÓasya Óryuka÷ kiti ity atra cartvasya asiddhatvamanÃÓritya rorutvaæ na k­tam visarjanÅyaÓ ca k­ta÷ iti  /
glÃjisthaÓ ca k«nu÷ (*3,2.139) ity atra sthà à ity ÃkÃrapraÓle«eïa sthÃsno÷ siddhatvÃn na kiæcid etat  /
upadeÓe ity eva, tÅrïa ity atra api yathà syÃt  /
itve hi k­te raparatve cana syÃt  /
mà bhÆd evam  /
i sani và (*7,2.41) iti vikalpe vihite yasya vibhëà (*7,2.15) iti ni«ÂhÃyÃæ prati«edho bhavi«yati ? kasya puna÷ sà vibhëà ? Ìta÷  /
yady evam itve hi k­te na ayam ÌkarÃnto bhavi«yati ? sthÃnivadbhÃvÃd bhavi«yati  /
analvidhau sthÃnivadbhÃva÷, alvidhiÓcÃyam ? tasmÃd anuvartayitavyam upadeÓe iti  /
tathà ca sati jÃgarita÷, jÃgaritavÃn ity atra api prÃpnoti, tad artham ekÃca÷ ity anuvartayitavyam  /
Ærïotestu - vÃcya ÆrïorïuvadbhÃvo yaÇprasiddhi÷ prayojanam  /
ÃmaÓca prati«edhÃrtham ekÃcaÓce¬upagrahÃt //
prorïuta÷  /
prorïutavÃn //


____________________________________________________________________


[#803]
##  || PS_7,2.12 ||


_____START JKv_7,2.12:

graha guha ity etayo÷ ugantÃnÃæ ca sani pratyaye parata÷ i¬Ãgamo na bhavati  /
jigh­k«ati  /
jughuk«ati  /
ugantÃnÃæ ca rurÆ«ati  /
lulƫati  /
sani-ivanta-rdha-bhrasja-dambhu-Óri-sv­-yu-Ærïu-bhara-j¤api sanÃm (*7,2.49) iti vikalpavidhÃnÃt Órayatir atra na anuk­syate  /
graher nityaæ prÃpta÷  /
guhe÷ ÆditvÃd vikalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.13 ||


_____START JKv_7,2.13:

k­ s­ bh­ v­ stu dru sru Óru ity ete«Ãæ liÂi pratyaye i¬Ãgamo na bhavati  /
k­ - cak­va, cak­ma  /
s­ - sas­va, sas­ma  /
bh­ - babh­va, babh­ma  /
v­¤ - vav­va, vav­ma  /
v­Ç - vav­vahe, vav­mahe  /
stu - tu«Âuva, tu«Âuma  /
dru - dudruva, dudruma  /
sru - susruva, susruma  /
Óru - ÓuÓruva, ÓuÓruma  /
siddhe satyÃrambho niyamartha÷ , krÃdaya eva liÂi aniÂa÷, tato 'nye seÂa÷ iti  /
bibhidiva, bibhidima  /
luluviva, luluvima  /
anudÃttopadeÓÃnÃm atra prak­tyÃÓraya÷ prati«edha÷, v­¤v­Çostu prtyayÃÓraya÷, tadubhayasya apy ayaæ niyama÷  /
v­¤o hi thali vavartha iti nipÃtanÃd vyavasthà  /
studrusruÓruvÃæ tu ­to bhÃradvÃjasya (*7,2.63) ity asmÃd api niyamÃt ya i prÃpnoti so 'pi ne«yate  /
tu«Âotha  /
dudrotha susrotha  /
ÓuÓrotha  /
k­¤o 'suÂkasya+iti vaktavyam  /
sasuÂkasya i¬agamo yathà syÃt  /
sa¤caskariva, sa¤caskarima  /
­to bhÃradvÃjasya (*7,2.63) ity etad apy asuÂkasya+eva+i«yate, sa¤caskaritha //


____________________________________________________________________


#<Óvi-idito ni«thÃyÃm>#  || PS_7,2.14 ||


_____START JKv_7,2.14:

Óvayate÷ ÅditaÓani«thÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
ÓÆna÷  /
ÓÆnavÃn  /
Ådita÷ - olajÅ - lagna÷  /
lagnavÃn  /
ovijÅ - udvigna÷  /
udvignavÃn  /
oditaÓ ca (*8,2.45) iti ni«thÃtakÃrasya nakÃra÷  /
dÅpÅ - dÅpta÷  /
dÅptavÃn  /
¬ÅÇastvoditÃæ madhye pÃÂho j¤Ãpako ni«ÂhÃyÃmaniÂtvasya  /
sa hi natvÃrtha÷, natvaæ ca ni«thÃto 'nantarasya vidhÅyate  /
u¬¬Åna÷  /
u¬¬ÅnavÃn  /
ni«ÂhÃyÃm ity adhikÃra÷ ÃrdhadhÃtukasya+i¬-valÃde÷ (*7,2.35) iti yÃvat //


____________________________________________________________________


[#804]

##  || PS_7,2.15 ||


_____START JKv_7,2.15:

yasya dhÃto÷ vibhëà kvacid i¬ ukta÷ tasya ni«ÂhÃyÃæ parata÷ i¬Ãgamo na bhavati  /
vak«yati - svarati-sÆti-sÆyati-dhƤ-Ædito và (*7,2.44)  /
vidhÆta÷  /
vidhÆtavÃn  /
guhÆ - gƬha÷  /
gƬhavÃn  /
udito và - v­dhu - v­ddha÷  /
v­ddhavÃn  /
tanipatidaridrÃïÃm upasaÇkhyÃnam iti pater vibhëiteÂkasya api dvitÅyÃÓritÃtÅtapatita (*2,1.24) ti nipÃtanÃt i¬Ãgama÷ //


____________________________________________________________________


#<ÃditaÓ ca>#  || PS_7,2.16 ||


_____START JKv_7,2.16:

ÃditaÓ ca dhator ni«thÃyam i¬Ãgamo na bhavati  /
¤imidà - minna÷  /
minnavÃn  /
¤ik«vidà - k«viïïa÷  /
k«viïïavÃn  /
¤i«vidà - svinna÷  /
svannavÃn  /
kÃro 'nuktasamuccayÃrtha÷  /
ÃÓvasta÷  /
vÃnta÷  /
yogavibhÃgakaraïaæ kimartham, ÃditaÓ ca vibhëà bhÃvÃdikarmaïo÷ ity evaæ paÂhitavyam, anyatra hi bhÃvÃdikarmabhyÃm yasya vibhëà (*7,2.15) iti prati«edho bhavi«yati ? j¤ÃpanÃrtham etat  /
j¤Ãpayati - yad upÃdher vibhëà tad upÃdhe÷ prati«edha÷ iti  /
tena vibhëà gamahanavidaviÓÃm (*7,2.68) ity atra viderlÃbhÃrthasya vibhëà iti j¤ÃnÃrthasya prati«edho na bhavati  /
vidita÷  /
viditavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.17 ||


_____START JKv_7,2.17:

bhave Ãdikarmaïi ca Ãdito dhÃto÷ vibhëà ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
minnamanena, meditamanena praminna÷, pramedita÷  /
saunÃgÃ÷ karmaïi ni«ÂhÃyÃæ ÓakeriÂamicchanti vikalpena  /
Óakito ghaÂa÷ kartum, Óakto ghaÂa÷ kartum  /
bhÃve na bhavaty eva, Óaktamanena  /
asyaterbhÃve, asitamanena  /
Ãdikarmaïi ca na bhavaty eva, asta÷ kÃï¬a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.18 ||


_____START JKv_7,2.18:

k«ubdha svÃnta dhvÃnta lagan mli«Âa viribdha phÃïÂa bìha ity ete nipÃtyante yathÃsaÇkhyaæ mantha mana÷ tama÷ sakta avispa«Âa svara÷ anÃyÃsa bh­Óa ity ete«v arthe«u  /
k«ubdha iti bhavati manthÃbhidhÃnaæ cet  /
k«ubdho mantha÷  /
k«ubhitam anyat  /

[#805]

k«ubhitaæ manthena  /
k«ubdhà girinadÅ ity evam ÃdyupamÃnÃt bhavi«yati  /
svÃntam iti mano 'bhidhÃnaæ cet  /
svanitam anyata  /
svanito m­daÇga÷  /
svanitaæ manasà  /
dhvÃntam iti bhavati tamo 'bhidhÃnaæ cet  /
dhvanitam anyat  /
dhvanito m­daÇga÷  /
dhvanitaæ tamasà  /
lagnam iti bhavati saktaæ cet  /
lagitamanyat  /
mli«Âam iti bhavati avispa«Âaæ cet  /
mlecchitam anyat  /
itvam apy ekÃrasya nipÃtanÃd eva viribdham iti svaraÓ cet  /
virebhitam anyat  /
rebh­ Óabde ity asya+etan nipÃtanam  /
anye tu viribhitam anyat iti paÂhanti  /
rabhiæ sautraæ dhÃtuæ paÂhanti, te viribhitam iti pratyudÃharanti  /
phÃïÂam iti bhavati anÃyÃsaÓ cet  /
phÃïitam anyat  /
yadaÓ­tamapi«Âaæ ca ka«ÃyamudakasamparkamÃtrÃt vibhaktarasamÅ«adu«ïaæ tat phÃïÂam  /
tadalpaprayatnasÃdhyatvÃdanÃyÃsena lak«yate  /
bìham iti bhavati bh­Óaæ cet  /
bÃhitam anyat  /
bÃh­ prayatne ity asya dhÃtor etan nipÃtanam  /
atiÓayaÓ ca bh­Óam iha+ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.19 ||


_____START JKv_7,2.19:

viyÃtasya bhÃvo vaiyÃtyam prÃgalbhyam, avinÅtatà  /
tatra dh­«a Óasa ity etayo÷ ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
dh­«Âo 'yam  /
viÓasto 'yam  /
dh­«e÷ ÃditaÓ ca (*7,2.16) iti prati«edha÷ siddha eva, Óaser api udito và (*7,2.56), yasya vibhëà (*7,2.15) iti ? niyamÃrthaæ vacanam, dh­«iÓasyo÷ vaiyÃtye eva i¬ na bhavati  /
bhÃvÃdikarmaïor api vaiyÃtye dh­«irnÃsti  /
dh­«Âa÷  /
viÓasta÷  /
vaiyÃtye iti kim ? dhar«ita÷  /
viÓasita÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.20 ||


_____START JKv_7,2.20:

d­¬ha iti nipÃtyate sthÆle balavati cÃrthe  /
d­¬ha÷ sthÆla÷  /
d­¬ho balavÃn  /
kim atra nipÃtyate ? d­æhe÷ ktapratyaye i¬abhÃva÷, hakÃranakÃrayo÷ lopa÷, parasya ¬hatvam  /
atha d­hi÷ prak­tyanataram asti ? tatra apy etad eva sarvaæ nalopavarjam, nakÃrasya abhÃvÃt  /
halopanipÃtanaæ pÆrvatra asiddhatvaniv­ttyartham  /
¬halope hi sati tasya pÆrvatra asiddhatvÃt dra¬himÃ, dra¬hÅyÃn, dra¬hayati ity atra ra ­to halÃderlagho÷ (*6,2.161) iti repho na syÃt, iha ca paridra¬hyya gata iti lyapi laghupÆrvÃt (*6,4.56) iti ïerayÃdeÓo na syÃt, iha ca parid­¬hasyÃpatyaæ pÃrid­¬hÅ kanyà iti gurÆpottamalak«aïa÷ «yaÇ ca prasajyeta  /
sthÆlabalayo÷ iti kim ? d­æhitam  /
d­hitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.21 ||


_____START JKv_7,2.21:

pariv­¬ha iti nipÃtyate prabhuÓ ced bhavati  /
pariv­¬ha÷ kuÂumbÅ  /
pÆrveïa tulyam etat  /
v­æher nipÃtanam  /
v­hiÓca yadi prak­tiyantaram asti tasya api tad eva sarvam  /
halopanipÃtanasya ca tad eva prayojanam  /
parivra¬hayati  /
parivra¬hyya gata÷  /
pÃriv­¬hÅ kanyà  /
pariv­¬hamÃca«Âe iti vig­hya v­¬haÓabdÃd eva ïijutypadyate  /
saægrÃmayater eva sopasargÃï ïijutpattir i«yate na anyasmÃt iti  /
tathà sati parivra¬hayati iti tiÇÇatiÇa÷ (*8,2.28) iti nighÃta÷  /
parivra¬hayya ity atra pariÓabdasya ktvÃpratyayÃntena samÃse sati lyabÃdeÓa÷ siddho bhavati  /
prabhau iti kim ? pariv­æhitam  /
pariv­hitam //


____________________________________________________________________


[#806]

##  || PS_7,2.22 ||


_____START JKv_7,2.22:

k­cchra gahana ity etayor arthayo÷ ka«er dhÃto÷ ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
ka«Âo 'gni÷  /
ka«Âaæ vyÃkaraïam  /
tato 'pi ka«ÂatarÃïi sÃmÃni  /
k­cchraæ du÷kham, tatkÃraïam apy agnyÃdikaæ k­cchram ity ucyate  /
gahane - ka«ÂÃni vanÃni  /
ka«ÂÃ÷ parvatÃ÷  /
k­cchragahanayo÷ iti kim ? ka«itaæ suvarïam //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.23 ||


_____START JKv_7,2.23:

ghu«er dhÃtor aviÓabdane 'rthe ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
ghu«ÂÃ rajju÷  /
ghu«Âau pÃdau  /
aviÓabdane iti kim ? avaghu«itaæ vÃkyamÃha  /
viÓabdanaæ pratij¤Ãnam  /
ghu«iraÓabdÃrthe iti bhÆvÃdi«u paÂhyate  /
ghu«ir viÓabdane iti curÃdi«u  /
tayor iha sÃmÃnyena grahaïam  /
viÓabdanaprati«edhaÓ ca j¤ÃpakaÓcurÃdiïij viÓabdanÃrthasya anitya÷ iti  /
tena ayam api prayoga÷ upapanno bhavati, mahÅpÃlavaca÷ Órutvà jughu«u÷ pu«pamÃïavÃ÷  /
svÃbhiprÃyaæ Óabdena avi«k­tavanta÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.24 ||


_____START JKv_7,2.24:

sam ni vi ity etebhya uttarasya arde÷ ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
samarïa÷  /
nyarïa÷  /
vyarïa÷  /
arde÷ iti kim ? samedhita÷  /
saænivibhya÷ iti kim ? ardita÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.25 ||

_____START JKv_7,2.25:

abhiÓabÃd uttarasya arde÷ ÃvidÆrye 'rthe ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo na bhavati  /
abhyarïà senà  /
abhyÃrïà Óarat  /
ÃvidÆrye iti kim ? abhyardito v­«ala÷  /
ÓÅtena pŬita÷ ity artha÷  /
vidÆram viprak­«Âam, tato 'nyadavidÆram, tasya bhÃva÷ ÃvidÆryam  /
etasmÃd eva nipÃtanÃt na na¤pÆrvÃt tatpuru«Ãt (*5,1.121) ity uttarasya bhÃvapratyayasya prati«edho na bhavati //


____________________________________________________________________


#<ïer adhyayane v­ttam>#  || PS_7,2.26 ||


_____START JKv_7,2.26:

ïyantasya v­tter ni«ÂhÃyÃm adhyayanÃrthe v­ttam iti i¬abhÃva÷ ïiluk ca nipÃtyate  /
v­tto guïe devadattena  /
v­ttaæ pÃrÃyaïaæ devadattena  /
adhyayane iti kim ? vartitam anyatra  /
v­tirayam akarmaka÷, sa ïyarthe vartamÃna÷ sakarmako bhavati  /
tena nirv­ttam iti hi prak­Âer eva karmaïi ktapratyayo d­Óyate  /
tadvad iha api ïyarthav­tter eva ca v­te÷ v­tto guïo devadattena iti bhavi«yati iti nipÃtanam anarthakam ? tat kriyate yadÃpi ïicaiva ïyartho 'bhidhÅyate tadÃvartitam ity adhyayane mà bhÆt iti kecit  /
apare tu vartito guïo devadattena ity api icchanti //


____________________________________________________________________


[#807]

##  || PS_7,2.27 ||


_____START JKv_7,2.27:

ïe÷ ity anuvartate  /
dam Óam pÆrÅ das spaÓ chad j¤ap ity ete«Ãæ ïyantÃnÃæ dhÃtÆnÃæ và aniÂtvaæ nipÃtyate  /
dÃnta÷, damita÷  /
ÓÃnta÷, Óamita÷  /
pÆrïa÷, pÆrita÷  /
dasta÷, dÃsita÷  /
spa«Âa÷, spÃÓita÷  /
channa÷, chÃdita÷  /
j¤apta÷, j¤apita÷  /
iÂprati«edho ïiluk ca nipÃtyate  /
j¤aptes tu bharaj¤apisanÃm iti vikalpavidhÃnÃt yasya vibhëà (*7,2.15) iti nitye prati«edhe prÃpte vikalpÃrthaæ nipÃtanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.28 ||


_____START JKv_7,2.28:

và iti vartate  /
ru«i ama tvara saÇghu«a Ãsvana ity ete«Ãæ ni«ÂhÃyÃæ và i¬Ãgamo na bhavati  /
ru«Âa÷ ru«ita÷  /
ti-i«a-saha-lubha-ru«a. ri«a÷ (*4,2.48) iti vikalpavidhÃnÃt yasya vibhëà (*7,2.15) iti prati«edhe prÃpte vikalpÃrthaæ vacanam  /
ama - abhyÃnta÷, abhyamita÷  /
tvara - tÆrïa÷, tvarita÷  /
ÃditaÓ ca (*7,2.16) iti prati«edhe prÃpte vacanam  /
saÇghu«a - saÇghu«Âau pÃdau, saÇghu«itau pÃdau  /
saÇghu«Âaæ vÃkyamÃha, saÇghu«itaæ vÃkyamÃha  /
saÇghu«Âau damyau, saÇghu«itau damyau  /
sampÆrvasya ghu«er aviÓaddane 'pi paratvÃd ayam eva vikalpo bhavati  /
Ãsvana - ÃsvÃnto devadatta÷, Ãsvanito devadatta÷  /
ÃsvÃntaæ mana÷, Ãsvanitaæ mana÷  /
ÃÇpÆrvasya svaner mano 'bhidhÃne 'pi paratvÃdayaæ vikalpa÷ k«ubdhasvÃnta iti nipÃtanaæ bÃdhate //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.29 ||


_____START JKv_7,2.29:

lomasu vartamÃnasya h­«er ni«ÂhÃyÃæ và i¬Ãgamo na bhavati  /
h­«ÂÃni lomÃni, h­«itÃni lomÃni  /
h­«Âaæ lomabhi÷, h­«itaæ lomabhi÷  /
h­«ÂÃ÷ keÓÃ÷, h­«itÃ÷ keÓÃ÷  /
h­«Âaæ keÓai÷ h­«itaæ keÓai÷  /
h­«u alÅke ity udittvÃn ni«ÂhÃyÃmaniÂ, h­«a tu«Âau ity ayaæ seÂ, tayor ubhayor iha grahaïam ity ubhayatra vibhëà iyam  /
lomÃni mÆrdhajÃni aÇgajÃni ca sÃmÃnyena g­hyante, yathà lomanakhaæ sp­«Âvà Óaucaæ kartavyam iti  /
tadvi«aye ca har«e vartamÃno lomasu vartate ity ucyate  /
lomasu iti kim ? h­«Âo devadatta ity alÅkÃrthasya, h­«ito devadatta÷ iti tu«Âyarthasya  /
vismitapratighÃtayoÓ ca+iti vaktavyam  /
h­«Âo devadatta÷, h­sito devadatta÷  /
vismita÷ ity artha÷  /
h­«ÂÃ÷ dantÃ÷, h­«itÃ÷ dantÃ÷  /
pratihatÃ÷ ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#808]

##  || PS_7,2.30 ||


_____START JKv_7,2.30:

apacita÷ iti và nipÃtyate  /
apapÆrvasya cÃyte÷ ni«ÂhÃyÃm aniÂtvaæ cibhÃvaÓ ca nipÃtyate  /
apacito 'nena guru÷, apacÃyito 'nena guru÷  /
ktini nityam iti vaktavyam  /
ktini nityaæ cibhÃvo nipÃtyate  /
apaciti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.31 ||


_____START JKv_7,2.31:

hvarate÷ dhÃtor ni«ÂhÃyaæ chandasi hru ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
hru tasya cÃhru tasya ca  /
ahru tamasi havirdhÃnam  /
chandasi iti kim ? hv­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.32 ||


_____START JKv_7,2.32:

aparihv­tÃ÷ iti nipÃtyate chandasi vi«aye  /
hru ity etasya ÃdeÓasya abhÃvo nipÃtyate  /
aparihv­tÃ÷ sanuyÃma vÃjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.33 ||


_____START JKv_7,2.33:
hvarita÷ iti hvarater ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo guïaÓ ca nipÃtyate chandasi vi«aye, somaÓ ced bhavati  /
mà na÷ somo hvarita÷  /
vihvaritastvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.34 ||


_____START JKv_7,2.34:

grasita skabhita stabhita uttabhita catta vikasta viÓast­ Óaæst­ ÓÃst­ tarut­ tarÆt­ varut­ varÆt­ varÆtrÅ÷ ujjvaliti k«ariti k«amiti vamiti amiti ity etÃni chandasi vi«aye nipÃtyante  /
tatra grasita skabhita stabhita uttabhita iti grasu skambhu stambhu ity ete«Ãm udittvÃn ni«ÂhÃyÃm iÂprati«edhe prÃpte i¬Ãgamo nipÃtyate  /
grasitaæ và etat somasya  /
grastam iti bhëÃyÃm  /
skabhita - vi«kabhite ajare  /
vi«kabdha iti bhëÃyÃm  /
stabhita - yena sva÷ stabhitam  /
stabdham iti bhëÃyÃm  /
uttabhita - satyenottabhità bhÆmi÷  /
uttabdhà iti bhëÃyÃm  /
uttabhita iti utpÆrvasya nipÃtasÃmarthyÃd anyopasargapÆrva÷ stabhitaÓabdo na bhavati  /

[#809]

catta, vikasta iti cate÷ kaseÓ ca vipÆrvasya ni«ÂhÃyÃm i¬abhÃvo nipÃtyate  /
cattà var«eïa vidyut catità iti bhëÃyÃm  /
vikasta - uttÃnÃyà h­dayaæ yad vikastam  /
vikasitam iti bhëÃyÃm  /
nipÃtanaæ bahutvÃpek«am, vikastÃ÷ iti bahuvacanaæ k­tam  /
apare«u tu nipÃtane«u pratyekaæ vibhaktinirdeÓa÷  /
viÓast­ Óaæst­ ÓÃst­ iti Óaser vipÆrvasya Óaæse÷ ÓÃseÓ ca t­ci i¬abhÃvo nipÃtyate  /
viÓast­ - ekastva«ÂuraÓvasyÃviÓastà  /
viÓasità iti bhëÃyÃm  /
Óaæst­ - uta Óaæstà suvipra÷  /
Óaæsità iti bhëÃyÃm  /
ÓÃst­ - praÓÃstà  /
praÓÃsitam iti bhëÃyÃm  /
tarut­ tarÆt­ varut­ varÆt­ varÆtrÅ÷ iti tarate÷ v­Çv­¤oÓ ca t­ci u Æ ity etÃv Ãgamau nipÃtyete  /
tarutÃraæ rathÃnÃm, tarÆtÃram  /
taritÃram, tarÅtÃram iti bhëÃyÃm  /
varutÃraæ rathÃnÃm, varÆtÃraæ rathÃnÃm  /
varitÃram, varÅtÃram iti bhëÃyÃm  /
varutrÅ tvà devÅ viÓvadevyavatÅ  /
jasi pÆrvasavarïoccÃraïaæ prayogadarÓanÃrtham  /
atantraæ caitat  /
idam api hi bhavati - ahorÃtrÃïi vai varÆtraya÷ iti  /
chÃndasikamatra hrasvatvam  /
prapa¤cÃrtham eva ca ÇÅbantasya nipÃtanam  /
varÆt­Óabdo hi nipÃtita÷, tata eva ÇÅpi sati siddho varÆtrÅÓabda÷  /
ujjvaliti k«ariti k«amiti vamiti amiti iti ca jvalater utpÆrvasya k«ara k«ama vama ity ete«Ãæ ca tipi Óapa÷ ikÃrÃdeÓo nipÃtyate, Óapo lugvÃ, i¬Ãgama÷  /
agnirujjvaliti  /
ujjvalati iti bhëÃyÃm  /
k«ariti - stokaæ k«ariti  /
k«arati iti bhëÃyÃm  /
k«amiti - stomaæ k«amiti  /
k«amati iti bhëÃyÃm  /
vamiti - ya÷ somaæ vamiti  /
vamati iti bhëÃyÃm  /
amiti - abhyamiti varuïa÷  /
abhyamati iti bhëÃyÃm  /
itikaraïaæ pradarÓanÃrtham tena kvacit ÅkÃro bhÃvati, ravimabhyamÅti varuïa÷ ity api hi vede paÂhyate //


____________________________________________________________________


#<ÃrdhadhÃtukasya+i¬ valÃde÷>#  || PS_7,2.35 ||


_____START JKv_7,2.35:

chandasi iti niv­ttam  /
ÃrdhadhÃtukasya valÃder i¬Ãgamo bhavati  /
lavità /
lavitum  /
lavitavyam  /
pavità /
pavitum  /
pavitavyam  /
ÃrdhadhÃtukasya iti kim ? Ãste  /
Óete  /
vaste  /
rudÃdibhya÷ sÃrvadhÃtuke (*7,2.56) ity etasmin niyamÃrthe vaj¤ÃyamÃne pratipattigauravam bhavati iti ÃrdhadhÃtukagrahaïaæ kriyate  /
valÃde÷ iti kim ? lavyam  /
pavyam  /
lavanÅyam  /
pavanÅyam  /
i iti vartamÃne puna÷ i¬grahaïaæ prati«edhaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


[#810]

##  || PS_7,2.36 ||


_____START JKv_7,2.36:

niyamÃrtham idam  /
snukramo÷ ÃrdhadhÃtukasya valÃde÷ i¬Ãgamo bhavati, na cet snukramÅ Ãtmanepadasya nimittaæ bhavata÷  /
kva ca tÃvÃtmanepadasya nimittam ? yatra Ãtmanepadaæ tad ÃÓrayaæ bhavati, bhÃvakarmakarmakart­karmavyatihÃrÃ÷ kramer v­ttyÃdayaÓ ca  /
tena ayam saty Ãtmanepade prati«edho bhavati na asati iti  /
prati«edhaphalaæ ca+idaæ sÆtram  /
snukramoruditvÃt i siddha eva  /
prasnavità /
prasnavitum  /
prasnavitavyam  /
prakramità /
prakramitum  /
prakramitavyam  /
anÃtmanepadanimitte iti kim ? prasno«Å«Âa  /
prakraæsÅ«Âa  /
prasno«yate  /
prakraæsyate  /
prasusnÆ«i«yate  /
pracikraæsi«yate  /
sarvatra+eva atra snaiti÷ kramiÓ ca Ãtmanepadasya nimittam  /
sanantÃd api pÆrvavatsana÷ (*1,3.62) iti Ãtmanepadaæ vidhÅyate  /
nimittagrahaïaæ kim ? sÅyu¬Ãdes tatparaparasya ca prati«edhÃrtham  /
iha tu prasnavitevÃcarati iti prasnavitrÅyate iti kyaÇatam Ãtmanepadasya nimittam, na snauti÷  /
krames tu kartaryÃtmanepadavi«ayÃdasatyÃtmanepade k­ti prati«edho vaktavya÷  /
prakrantà /
upakrantà /
kartari iti kim ? prakramitavyam  /
upakramitavyam  /
Ãtmanepadavi«ayÃt iti kim ? ni«Âramitià  /
snaute÷ sani kiti ca pratyaye Óryuka÷ kiti (*7,2.11), sani grahaguhoÓca (*7,2.12) ity eva prati«edho bhavati  /
prasusnƫati  /
prasnuta÷  /
prasnutavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.37 ||


_____START JKv_7,2.37:

graha÷ uttarasya iÂa÷ aliÂi dÅrgho bhavati  /
grahÅtà  /
grahÅtum  /
grahÅtavyam  /
aliÂi iti kim ? jag­hiva  /
jag­him  /
prak­tasyeÂo dÅrghatvamidam, ciïvadiÂo na bhavati  /
grÃhità  /
hrÃhi«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.38 ||


_____START JKv_7,2.38:

v­ iti v­Çv­¤o÷ sÃmÃnyena grahaïam  /
tasmÃd uttarasya ÌkÃrÃntebhyaÓ ca iÂo và dÅrgho bhavati  /
varitÃ, varÅtà  /
prÃvaritÃ, prÃvarÅtà  /
ÌkÃrÃntebhya÷ - taritÃ, tarÅtà  /
ÃstaritÃ, ÃstarÅtà  /
vÌta÷ iti kim ? kar«yati  /
hari«yati  /
aliÂi ity eva, vavaritha  /
teritha //


____________________________________________________________________


[#811]

##  || PS_7,2.39 ||


_____START JKv_7,2.39:

v­ta÷ uttarasya iÂo liÇi dÅrgho na bhavati  /
vivari«Å«Âa  /
prÃvari«Å«Âa  /
Ãstari«Å«Âa  /
vistari«Å«Âa //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.40 ||


_____START JKv_7,2.40:

parasmaipadapare sici vÌta uttarasya iÂo dÅrgha÷ na bhavati  /
prÃvÃri«ÂÃm  /
prÃvÃri«u÷  /
atÃri«ÂÃm  /
atÃri«u÷  /
ÃstÃri«ÂÃm  /
ÃstÃri«u÷  /
parasmaipade«u iti kim ? prÃvari«Âa, prÃvarÅ«Âa //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.41 ||


_____START JKv_7,2.41:

vÌta÷ sani và i¬Ãgamo bhavati  /
vuvÆr«ate, vivari«ate, vivarÅ«ate  /
prÃvuvÆr«ati, prÃvivari«ati, prÃvivarÅ«ati  /
ÌkÃrÃntebhya÷ - titÅr«ati, titari«ati, titarÅ«ati  /
ÃtistÅr«ate, Ãtistari«ate, ÃtistarÅ«ate  /
sani grahaguhoÓ ca (*7,2.12) iti iÂprati«edhe prÃpte pak«e i¬Ãgamo vidhÅyate  /
iÂaÓ ca vÌto và (*7,2.38) iti pak«e dÅrgha÷  /
cikÅr«ati, jihÅr«ati ity atra+upadeÓÃdhikÃrÃt lÃk«aïikatvÃc ca i¬Ãgamo na bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.42 ||


_____START JKv_7,2.42:

vÌto liÇi sici ca Ãtmanepadapare và i¬Ãgamo bhavati  /
v­«Å«Âa, vari«Å«Âa  /
prav­«Å«Âa, prÃvari«Å«Âa  /
Ãstari«Å«Âa, ÃstÅr«Å«Âa  /
sici khalv api - av­ta, avari«Âa, avarÅ«Âa  /
prÃv­ta, prÃvari«Âa, prÃvarÅ«Âa  /
ÃstÅr«Âa, Ãstari«Âa, ÃstarÅ«Âa  /
Ãtmanepade«u iti kim ? prÃvÃri«ÂÃm  /
prÃvÃri«u÷  /
liÇa÷ pratyudÃharaïaæ na darÓitam, asambhavÃt yÃsuÂo 'valÃditvÃt iti //


____________________________________________________________________


#<­taÓ ca saæyogÃde÷>#  || PS_7,2.43 ||


_____START JKv_7,2.43:

­dantÃd dhÃto÷ saæyogÃde÷ uttarayo÷ liÇsicorÃtmanepade«u và i¬Ãgamo bhavati  /
dhv­«Å«Âa, dhvari«Å«Âa  /
sm­«Å«Âa, samari«Å«Âa  /
adhv­«ÃtÃm, adhvari«ÃtÃm  /
asm­«ÃtÃm, asmari«ÃtÃm  /
­ta iti kim ? cyo«Å«Âa  /
plo«Å«Âa  /
acyo«Âa  /
aplo«Âa  /
saæyogÃde÷ iti kim ? k­«Å«Âa  /
h­«Å«Âa  /
ak­ta  /
ah­ta Ãtmanepade«u ity eva, adhvÃr«Åt  /
asmÃr«Åt  /
saæsk­«Å«Âa, samask­ta ity atra+upadeÓÃdhikÃrÃt, abhÃktatvÃc ca suÂa i¬Ãgamo na bhavati //


____________________________________________________________________


[#812]

##  || PS_7,2.44 ||


_____START JKv_7,2.44:

svarati sÆti sÆyati dhƤ ity etebhya÷, ÆdidbhyaÓca+uttarasya valÃder ÃrdhadhÃtukasya và i¬Ãgamo bhavati  /
svartÃ, svarità  /
sÆti - prasotÃ, prasavità  /
sÆyati - sotÃ, savità  /
dhƤ - dhotÃ, dhavità  /
Ædhidbhya÷ khalv api - gÃhÆ - vigìhÃ, vigÃhità  /
gupÆ - goptÃ, gopità  /
và iti vartamane punar vÃgrahaïaæ liÇsicor niv­ttyartham  /
sÆtisÆyatyor vikaraïanirdeÓa÷ «Æ preraïe ity asya niv­ttyartha÷  /
dhƤ iti sÃnubandhakasya nirdeso dhÆ vidhÆnane ity asay niv­ttyartha÷  /
savitÃ, dhuvità ity eva nityam etayor bhavati  /
svarater etasmÃd vikalpÃt ­ddhano÷ sye (*7,2.70) ity etad bhavati viprati«edhena  /
svari«yati  /
kiti tu pratyaye Óryuka÷ kiti (*7,2.11) iti nitya÷ prati«edho bhavati pÆrvaviprati«edhena  /
sv­tvà  /
sÆtvà  /
dhÆtvà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.45 ||


_____START JKv_7,2.45:

radha hiæsÃsaæsiddhyo÷ ity evam Ãdibhyo '«ÂÃbhya uttarasya valÃder ÃrdhadhÃtukasya và i¬Ãgamo bhavati  /
raddhÃ, radhità  /
naæ«ÂÃ, naÓità  /
traptÃ, tarptÃ, tarpità  /
draptÃ, darptÃ, darpità  /
drogdhÃ, dro¬hÃ, drohità  /
mogdhÃ, mo¬hÃ, mohitÃ, snogdhÃ, sno¬hÃ, snohità  /
snegdhÃ, sne¬hÃ, snehità  /
krÃdiniyamÃl liÂi radhÃdibhya÷ paratvÃd vikalpaæ kecid icchanti  /
apare punarÃhu÷, pÆrvavidheriïni«edhavidhÃnasÃmarthyÃt balÅyastvaæ prati«edhaniyamasya iti nityamiÂÃ bhavitavyam  /
rarandhiva, rarandhima iti bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.46 ||


_____START JKv_7,2.46:

nir ity evaæ pÆrvÃt ku«a uttarasya valÃder ÃrdhadhÃtukasya và i¬Ãgamo bhavati  /
ni«ko«ÂÃ, ni«ko«ità  /
ni«ko«Âum, ni«ko«itum  /
ni«ko«Âavyam, ni«ko«itavyam  /
nira÷ iti kim ? ko«ità  /
ko«itum  /
ko«itavyam  /
nisa÷ iti vaktavye nira÷ iti nirdeÓena rephÃntam upasargÃntaram asti iti j¤Ãpyate  /
tasya hi nilayanam iti upasargasya ayatau (*8,2.19) iti latvaæ bhavati  /
niso hi rutvasya asiddhatvÃl latvaæ na syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.47 ||


_____START JKv_7,2.47:

nira÷ ku«o ni«ÂhÃyÃm i¬Ãgamo bhavati  /
ni«ku«ita÷  /
ni«ku«itavÃn  /
iÇgrahaïaæ nityÃrtham  /
Ãrambho hi yasya nibhëà (*7,2.15) ity asya bÃdhaka÷, anyathà hi nikalpÃrtha eva syÃt  /
atra+eva nityam i¬Ãgama÷, uttaratra vikalpa eva iti //


____________________________________________________________________


[#813]

##  || PS_7,2.48 ||


_____START JKv_7,2.48:

takÃrÃdÃv ÃrdhadhÃtuke i«u saha lubha ru«a ity etebhyo và i¬Ãgamo bhavati  /
i«u - e«ÂÃ, e«ità  /
i«u icchÃyÃm ity asya ayaæ vikalpa i«yate  /
yas tu i«a gatau iti daivÃdika÷, tasya pre«itÃ, pre«itum, pre«itavyam iti nityaæ bhavati  /
yo 'pi i«a ÃbhÅk«ïye iti k­yÃdau paÂhyate, tasya apy evam eva  /
tadartham eva tÅ«asaha iti sÆtre kecit uditami«aæ paÂhanti  /
saha - so¬hÃ, sahità  /
lubha - lobdhÃ, lobhità  /
ru«a - ro«ÂÃ, ro«ità  /
ri«a - re«ÂÃ, re«ità  /
tÅti kim ? e«i«yati //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.49 ||


_____START JKv_7,2.49:

ivantÃnÃæ dhÃtÆnÃm, ­dhu bhrasja dambhu Óri sv­ yu Ærïu bhara j¤api san ity ete«Ãæ ca sani và i¬Ãgamo bhavati  /
ivantÃnÃm - didevi«ati, dudyÆ«ati  /
sisevi«ati, susyÆ«ati  /
­dhu - ardidhi«ati, Årtsati  /
bhrasja - bibhrajji«ati, bibhrak«ati, bibharjji«ati, bibhark«ati  /
dambhu - didambhi«ati, dhipsati, dhÅpsati  /
Óri - ucchiÓrayi«ati, ucchiÓrÅ«ati  /
sv­ - sisvari«ati, susvÆr«ati  /
yu- yiyavi«ati, yuyÆ«ati  /
Ærïu - prorïunavi«ati, prorïunavi«ati, prorïunÆ«ati  /
bhara iti bh­¤ ity etasya bhauvÃdikasya grahaïam, Óapà nirdeÓÃt  /
vibhari«ati, bubhÆr«ati  /
j¤api - jij¤apayi«ati, j¤ÅpsaÂi  /
san - sisani«ati, si«Ãsati  /
kecid atra bharaj¤apisanitanipatidaridrÃïÃm iti paÂhanti  /
tani - titani«ati, titaæsati, titÃæsati  /
pati - pipati«ati, pitsati  /
daridrà - didaridri«ati, didaridrÃsati  /
sani iti kim ? devità /
bhra«ÂÃ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.50 ||


_____START JKv_7,2.50:

kliÓa÷ ktvÃni«Âhyo÷ và i¬Ãgamo bhavati  /
kli«ÂvÃ, kliÓitvà  /
kli«Âa÷, kliÓita÷  /
kli«ÂavÃn, kliÓitavÃn  /
kliÓÆ vibÃdhane ity asya ktvÃyÃæ vikalpa÷ siddha eva ni«ÂhÃyÃæ tu yasya vibhëà (*7,2.15) iti prati«edha÷ prÃpnoti  /
kliÓa upatÃpe ity etasya tu ktvÃyÃæ ni«ÂhÃyÃæ ca nityam i¬Ãgama÷ prÃpnoti, tadarthaæ ktvÃgrahaïaæ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.51 ||


_____START JKv_7,2.51:

pÆÇaÓ ca ktvÃni«Âhayor và i¬Ãgamo bhavati  /
pÆrvÃ, pavitvà  /
somo 'tipÆta÷, somo 'tipavita÷  /
pÆtavÃn, pavitavÃn  /
Óryuka÷ kiti (*7,2.11) iti prati«edhe prÃpte vikalpo vidhÅyate //


____________________________________________________________________


[#814]

##  || PS_7,2.52 ||


_____START JKv_7,2.52:

vasate÷ k«udheÓ ca ktvÃni«Âhayo÷ i¬Ãgama÷ bhavati  /
u«itvà  /
u«ita÷  /
u«itavÃn  /
k«udhitvà  /
k«udhita÷  /
k«udhitavÃn  /
vasati iti vikaraïo nirdeÓÃrtha eva  /
vastes tu udÃttatvÃd eva bhavitavyam iÂÃ  /
punar i¬grahaïaæ nityÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.53 ||


_____START JKv_7,2.53:

a¤ce÷ pÆjÃyÃm arthe ktvÃni«Âhayo÷ i¬Ãgamo bhavati  /
a¤citvà jÃnu juhoti  /
a¤cità asya gurava÷  /
udito và (*7,2.56) iti ktvÃpratyaye vikalpa÷ prÃpta÷, ni«ÂhÃyÃm yasya vibhëà (*7,2.15) iti prati«edha÷ prÃpta÷, tadartham idaæ prÃrabdham  /
pÆjÃyÃm iti kim ? udaktamudakaæ kÆpÃt  /
uddh­tam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.54 ||


_____START JKv_7,2.54:

lubho vimohane 'rthe vartamÃnÃt ktvÃni«Âhayo÷ i¬Ãgamo bhavati  /
lubhitvÃ, lobhitvà  /
vilubhitÃ÷ keÓÃ÷  /
vilubhita÷ sÅmanta÷  /
vilubhitÃni padÃni  /
vimohanam ÃkulÅkaraïam, tatra ktvÃyÃæ tÅ«asahalubharu«ari«a÷ (*7,2.48) iti vikalpa÷, ni«ÂhÃyÃm yasya vibhëà (*7,2.15) iti prati«edha÷ prÃpta÷  /
vimohane iti kim ? lubdho v­«ala÷  /
ÓÅtena pŬita÷ ity artha÷  /
lubdhvÃ, lubhitvÃ, lobhitvà  /
gÃrdhye yathÃprÃptam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.55 ||


_____START JKv_7,2.55:

jÌ vraÓci ity etayo÷ ktvÃpratyaye i¬Ãgamo bhavati  /
jaritvÃ, jarÅtvà  /
vraÓcitvà  /
jÌ ity etasya Óryuka÷ kiti (*7,2.11) iti prati«edha÷ prÃpta÷, vraÓceruditvÃd vikalpa÷  /
ktvÃgrahaïaæ ni«ÂhÃniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.56 ||


_____START JKv_7,2.56:

udito dhÃto÷ ktvÃpratyaye parato và i¬Ãgamo bhavati  /
Óamu - ÓamitvÃ, ÓÃntvà  /
tamu - tamitvÃ, tÃntvà  /
damu - damitvÃ, dÃntvà //


____________________________________________________________________


[#815]
##  || PS_7,2.57 ||


_____START JKv_7,2.57:

sakÃrÃdÃvasici ÃrdhadhÃtuke k­ta c­ta ch­da t­da n­ta ity etebhyo dhÃtubhyo và i¬Ãgamo bhavati  /
k­ta - kartsyati  /
akartsyat  /
cik­tsati  /
karti«yati  /
akarti«yat  /
cikarti«ati  /
c­ta - caetsyati  /
acartsyat  /
cic­tsati  /
carti«yati  /
acarti«yat  /
cicarti«ati  /
ch­da - chartsyati  /
acchartsyat  /
cicch­tsati  /
chardi«yati  /
acchardi«yat  /
cichardi«ati  /
t­da - tartsyati  /
atartsyat  /
tit­tsasi  /
tardi«yati  /
atardi«yat  /
titardi«ati  /
n­ta - nartsyati  /
anartsyat  /
nin­tsati  /
narti«yati  /
anarti«yat  /
ninarti«ati  /
se iti kim ? kartità /
asici iti kim ? akartÅt //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.58 ||


_____START JKv_7,2.58:

gamer dhÃto÷ sakÃrÃder ÃrdhadhÃtukasya parasmaipadesu i¬Ãgamo bhavati  /
gami«yati  /
agami«yat  /
jigami«ati  /
game÷ iti kim ? ce«yati  /
i¬grahaïaæ nityÃrtham  /
parasmaipade«u iti kim ? saægaæsÅ«Âa  /
saægaæsyate  /
saæjigaæsate  /
saæjigaæsi«yate  /
adhijigÃæsate  /
adhijigÃæsi«yate  /
gamer iÇÃdeÓasya ajjhanagamÃæ sani (*6,4.16) iti dÅrghatvam  /
se ity eva, gantÃsmi, gantÃsva÷, gantÃsma÷  /
Ãtmanepadena samÃnapadasthasya game÷ ayam i¬Ãgamo ne«yate  /
anyatra sarvatraive«yate  /
k­tyapi hi bhavati, parasmaipadaluki ca, saæjigami«itÃ, adhijigami«ità vyÃkaraïasya, jigami«a tvam iti  /
padaÓe«akÃrasya punar idaæ darÓanam - gamyupalak«aïÃrthaæ parasmaipadagrahaïam, parasmaipade«u yo gamir upalak«itas tasmÃt sakÃrÃder ÃrdhadhÃtukasya i¬ bhavati  /
tanmatena saæjigaæsitÃ, adhijigaæsità vyÃkaraïasya ity eva bhavitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.59 ||


_____START JKv_7,2.59:

v­tÃdibhyaÓ caturbhya÷ uttarasya sakÃrÃder ÃrdhadhÃtukasya parasmaipade«u i¬agamo na bhavati  /
v­t - vartsyati  /
avartsyat  /
viv­tsati  /
v­dhÆ - vartsyati  /
avartsyat  /
viv­tsati  /
Ó­dhÆ - Óartsyati  /
aÓartsyat  /
ÓiÓ­tsati  /
syandÆ - syantsyati  /
asyantsyat  /
sisyantsati  /
caturbhya÷ iti na vaktavyam, v­dgrahaïaæ hi tatra dyutÃdiparisamÃptyartham kriyate - k­pÆ sÃmarthye v­t iti, tad eva yadi v­tÃdisamÃptyartham api vij¤Ãyate na ki¤cidani«Âaæ prÃpnoti ? tat kriyate syanderÆdillak«aïam antaraÇgam api vikalpaæ prati«edho yathà bÃdheta iti  /
caturgrahaïe hi sati tÃtparyeïa syandi÷ saænidhÃpito bhavati  /
parasmaipade«u ity eva, varti«yate  /
varti«Å«Âa  /
avarti«yata  /
vivarti«ate  /
atra api Ãtmanepadena samÃnapadasthebhyo v­tÃdibhya i¬Ãgama i«yate  /
anyatra sarvatra prati«edha÷  /
k­tyapi hi parasmaipadaluki ca prati«edho bhavati, viv­tsitÃ, viv­tsa tvam iti //


____________________________________________________________________


[#816]

##  || PS_7,2.60 ||


_____START JKv_7,2.60:

k­pa uttarasya tÃse÷ sakÃrÃdeÓ ca ardhadhÃtukasya parasmaipade«u i¬Ãgamo na bhavati  /
Óva÷ kalptà  /
kalpsyati  /
akalpsyat  /
cikÊpsati  /
parsmaipade«u ity eva, kalpitÃse  /
kalpi«yate  /
kalpi«Å«Âa  /
akalpi«yata  /
cikalpi«ate  /
kÊper apy Ãtmanepadena samÃnapadasthasya i¬Ãgama÷ i«yate  /
anyatra prati«edha÷  /
k­tyapi hi parsamipadaluki ca prati«edho bhavati, cikÊpsitÃ, cikÊpsa tvam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.61 ||


_____START JKv_7,2.61:

tÃsau ye nityÃniÂo dhÃtava÷ ajantÃ÷, tebhyastÃsÃviva thali i¬Ãgamo na bhavati  /
yÃtà - yayÃtha  /
cetà - cicetha  /
netà - ninetha  /
hotà - juhotha  /
aca÷ iti kim ? bhettà - bibheditha  /
tÃsvat iti kim ? lÆtvà - lulavitha  /
thali iti kim ? yÃtà - yayiva  /
yayima  /
ani¬grahaïaæ nityam ity anena viÓe«aïÃrtham  /
nityagrahaïaæ kim ? vidhotÃ, vidhavità - vidudhavitha  /
tÃsi vibhëiteÂ, thali nityam i¬Ãgamo bhavati  /
tÃsvat iti vatinirdeÓa÷ kimartha÷ ? tÃsau tatasthali prati«edhÃrtha÷  /
yo hi tÃsÃvasan, asattvÃc ca nityÃniÂ, tasya thali prati«edho na bhavati  /
jaghasitha  /
uvayitha  /
uttarasÆtre 'pi tÃsvaditi vartate  /
adÃdeÓo hi ghasi÷, ve¤ÃdeÓaÓ ca vayistÃsau na asti //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.62 ||


_____START JKv_7,2.62:

upadeÓe yo dhÃturakÃravÃn tÃsau nityÃni tasmÃt tÃsÃviva thali i¬Ãgamo na bhavati  /
paktà - papaktha  /
ya«ÂÃ - iya«Âha  /
Óktà - ÓaÓaktha  /
upadeÓe iti kim ? kar«ÂÃ - cakar«itha  /
atvata÷ iti kim ? bhettà - vibheditha  /
taparakaraïaæ kim ? rÃddhà - rarÃdhitha  /
tÃsvat ity eva, jigh­k«ati  /
jagrahitha  /
nityam aniÂa÷ ity eva, aÇktÃ, a¤jità - Ãna¤jitha //


____________________________________________________________________


#<­to bhÃradvÃjasya>#  || PS_7,2.63 ||


_____START JKv_7,2.63:

­kÃrÃntÃd ghÃto÷ bhÃradvÃjasya acÃryasya matena tÃsÃviva nityÃniÂasthali i¬Ãgamo na bhavati  /
smartà - sasmartha  /
dhvartà - dadhvartha  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ­ta eva bhÃradvÃjasya, nÃnye«Ãæ dhÃtÆnÃm  /
yayitha  /
vavitha  /
pecitha  /
Óekitha  /
tad ayam arthÃt pÆrvayo÷ yogayorvikalpa÷  /
taparakaraïam ­kÃrÃntasya niv­ttyartham  /
tathà hi sati vidhyartham etat syÃt //


____________________________________________________________________


[#817]

##  || PS_7,2.64 ||


_____START JKv_7,2.64:

babhÆtha Ãtatantha jag­bhma vavartha ity etÃni nipÃtyante nigamavi«aye  /
nigamo veda÷  /
tvaæ hi hotà prathamo babhÆtha  /
babhÆvitha iti bhëÃyÃm  /
Ãtatantha - yenÃnatarik«amurvÃtatantha  /
Ãtenitha iti bhëÃyÃm  /
jag­bhma - jag­bhmà te dak«iïamindra hastam  /
jag­hima iti bhëÃyÃm  /
vavartha - vavartha tvaæ hi jyoti«Ã  /
vavaritha iti bhëÃyÃm  /
krÃdisÆtrÃd eva asya prati«edho siddhe niyamÃrthaæ vacanam, nigame eva, na bha«ÃyÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.65 ||


_____START JKv_7,2.65:

s­ji d­Ói ity etayo÷ thali vibhëà i¬Ãgamo na bhavati  /
sas­a«Âha, sasarjitha  /
dadra«Âha, dadarÓitha //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.66 ||


_____START JKv_7,2.66:

atti arti vyayati ity ete«Ãæ thali i¬Ãgamo bhavati  /
Ãditha  /
Ãritha  /
vivyayitha  /
vye¤a÷ na vyo liÂi (*6,1.46) iti Ãtvaprati«edha÷  /
attivyayatyo÷ ­to bhÃradvÃjasya (*7,2.63) iti niyamÃd vikalpa÷  /
artter api nitya÷ prati«edha÷  /
atra i¬grahaïam vispa«ÂÃrtham  /
vikalpavidhÃne hi sati attivyayatigrahaïam anarthakam, prati«edhavidhÃne ca artigrahaïam iti nityo 'yaæ vidhi÷ i¬grahaïam antareïa api Óakyate vij¤Ãtum //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.67 ||


_____START JKv_7,2.67:

k­tadvirvacanÃnÃæ dhÃtÆnÃm ekÃcÃm, ÃkÃrÃntÃnÃm, ghaseÓ ca vasau i¬Ãgamo bhavati  /
ÃdivÃn  /
ÃÓivÃn  /
pecivÃn  /
ÓekivÃn  /
dhÃtvabhyÃsayo÷ ekÃdeÓe k­te etvÃbhyÃsalopayoÓ ca k­tayo÷ k­tadvirvacanà ete ekÃco bhavanti Ãt - yayivÃn  /
tasthivÃn  /
ghas - jak«ivÃn  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ekÃjÃd ghasÃm eva vasÃvi¬Ãgamo bhavati na anaye«Ãm  /
bibhidvÃn  /
cicchidvÃn  /
babhÆvÃn  /
ÓiÓrivÃn  /
krÃdiniyamÃt prati«edhÃbhÃvÃc ca ya i prasakta÷ sa niyamyate  /
Ãdgrahaïam anekÃjgrahaïÃrtham  /
dvirvacane hi k­te iÂi hi sati Ãto lopena bhavitavyam  /
daridrÃtes tu kÃsyanekÃjgrahaïaæ culumpÃdyartham ityÃmà bhavitavyam  /
daridräcakÃra  /
athÃpyÃm na kriyate tathÃpi ca daridrÃte÷ ÃrdhadhÃtuke lopa÷ siddhaÓ ca pratyayavidhau iti prÃg eva pratyayotpatter ÃkÃre lupte i¬Ãgamasya nimittaæ vihataæ iti na i¬Ãgamo bhavati, dadaridrvÃn iti bhavitavyam  /
ghaser api yadi grahaïam iha na kriyate tadà dvirvacanÃt paratvÃd ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhÃlope k­te dvirvacanam eva na syÃt, anackatvÃt  /
iha tu ghasigrahaïÃd upadhÃlopam api paratvÃt i¬Ãgamo bÃdhate  /
tatra k­te gamahanajanakhanaghasÃm (*6,4.98) iti upadhÃlopa÷  /
sa ca dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti dvirvacane kartavye sthÃnivad bhavati, tena jak«ivÃn iti sidhyati //


____________________________________________________________________


[#818]

##  || PS_7,2.68 ||


_____START JKv_7,2.68:

gama hana vida viÓa ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ vasau vibhëà i¬Ãgamo bhavati  /
gama - jagmivÃn, jaganvÃn  /
mo no dhÃto÷ (*8,2.64) iti nakÃra÷  /
hana - jaghnivÃn, jaghanvÃn  /
vida - vividivÃn, vividvÃn  /
viÓa - viviÓivÃn, viviÓvÃn  /
viÓinà sÃhacaryÃd iha videstaudÃdikasya lÃbhÃrthasya grahaïam  /
j¤ÃnÃrthasya tu nityaæ vividvÃn ity eva bhavati  /
d­ÓeÓceti vaktavyam  /
dad­ÓivÃn, dad­ÓvÃn //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.69 ||


_____START JKv_7,2.69:

sanote÷ sanater và dhÃto÷ saniæsasanivÃæsam iti nipÃtyate  /
a¤citvÃgne saniæsasanivÃæsam  /
i¬Ãgama etvÃbhyÃsalopaÓ ca nipÃtyate  /
saniÇpÆrvÃt anyatra senivÃæsam ity eva bhavati  /
chandasi idaæ nipÃtanaæ vij¤Ãyate  /
bhëÃyÃæ senivÃæsam iti bhavati //


____________________________________________________________________


#<­ddhano÷ sye>#  || PS_7,2.70 ||


_____START JKv_7,2.70:

­kÃrÃntÃnÃæ dhÃtÆnÃæ hanteÓ ca sye i¬Ãgamo bhavati  /
kari«yati  /
hari«yati  /
hanisyati  /
svarater veÂtvÃt ­ddhano÷ sye ity etad bhavati viprati«edhena  /
svari«yati  /
taparakaraïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.71 ||


_____START JKv_7,2.71:

a¤je÷ sici i¬Ãgamo bhavati  /
äjÅt, äjÅ«ÂÃm, äji«u÷  /
sici iti kim ? aÇktà a¤jità  /
ÆditvÃd vibhëà bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.72 ||


_____START JKv_7,2.72:

stu su dhƤ ity etebhya÷ sici parasamipade parata i¬Ãgamo bhavati  /
astÃvÅt  /
asÃvÅt  /
adhÃvÅt  /
parasmaipade«u iti kim ? asto«Âa  /
aso«Âa  /
adho«Âa, adhavi«Âa //


____________________________________________________________________


[#819]

##  || PS_7,2.73 ||


_____START JKv_7,2.73:

yama rama nama ity e«Ãm aÇgÃnÃm ÃkÃrÃntÃnÃæ ca sagÃgamo bhavati parasmaipade sici, i¬ÃgamaÓ ca  /
yam ayaæsÅt, ayaæsi«ÂÃm ayaæsi«ÂÃæ, ayaæsi«u÷  /
ram - araæsÅt, araæsi«ÂÃm, araæsi«u÷  /
nam - anaæsÅt, anaæsi«ÂÃm anaæsi«u÷  /
akÃrÃntÃnÃm - ayÃsÅt, ayÃsi«ÂÃm, ayÃsi«u÷  /
yamÃdÅnÃæ halantalak«aïà v­ddhi÷ prÃptà sà neÂi prati«idhyate  /
parasmaipade«u ity eva, ayaæsta  /
araæsta  /
anaæsta //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.74 ||


_____START JKv_7,2.74:

smiÇ pÆÇ ­ a¤jÆ aÓÆ ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ sani i¬Ãgamo bhavati  /
sismayi«ate  /
pipavi«ate  /
ariri«ati  /
a¤jiji«ati  /
aÓiÓi«ate  /
ÇakÃragrahaïaæ pƤo mà bhÆt  /
pupƫati ity eva tasya bhavati  /
aÓe÷ Ædito grahaïÃt aÓnoter nityam i¬Ãgamo 'sty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.75 ||


_____START JKv_7,2.75:

kirÃdibhya÷ pa¤cabhya÷ sani i¬Ãgamo bhavati  /
kÌ - cikari«ati  /
gÌ - jigari«ati  /
d­Ç - didari«ate  /
dh­Ç - didhari«ate  /
pracc÷ - pitracchi«ati  /
pa¤cabhya÷ iti kim ? sis­k«ati  /
kiratigiratyo÷ - i sani và (*7,2.41) iti vikalpa÷ prÃpta÷, vÌto và (*7,2.35) iti ca  /
asyeÂo dÅrghatvaæ na+icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.76 ||


_____START JKv_7,2.76:

rudÃdibhya÷ uttarasya valÃde÷ sÃrvadhÃtukasya i¬Ãgamo bhavati  /
rud - roditi  /
svap - rvapiti  /
Óvas - Óvasiti  /
an - prÃïiti  /
jak« - jak«iti  /
pa¤cabhya÷ ity eva, jÃgarti  /
sÃrvadhÃtuke iti kim ? svaptà  /
valÃde÷ ity eva, rudanti //


____________________________________________________________________


#<ÅÓa÷ se>#  || PS_7,2.77 ||


_____START JKv_7,2.77:

ÅÓa uttarasya se ity etasya sÃrvadhÃtukasya i¬Ãgamo bhavati  /
ÅÓi«e  /
ÅÓi«va //


____________________________________________________________________


[#820]

#<Ŭa-janor dhve ca>#  || PS_7,2.78 ||


_____START JKv_7,2.78:

Ŭa jana ity etÃbhyÃm uttarasya dhve ity etasya, sye ity etasya ca sarvadhÃtukasya i¬Ãgamo bhavati  /
Ŭidhve  /
Ŭidhvam  /
Ŭi«e  /
Ŭi«va  /
janidhve  /
janidhvam  /
jani«e  /
jani«va  /
janÅ prÃdurbhÃve ity asya chÃndasatvÃt Óyano luk upadhÃlopÃbhÃvaÓ ca  /
jana janane ity asya api Óluvikaraïasya grahaïam atra+i«yate  /
tasya karmavyatihÃre vyatijaj¤i«e, vyatijaj¤i«va, vyatijaj¤idhve, vyatijaj¤idhvam iti ca bhavati  /
dhveÓabde ÅÓer api i¬Ãgama i«yate ÅÓidhve ÅÓidhvam iti  /
tadarthaæ kecit Ŭijano÷ sdhve ca iti sÆtraæ paÂhanti  /
tatra sakÃrÃde÷ seÓabdasya sÆtra eva+upÃdÃnÃc caÓabdo bhinnakrama÷ ÅÓeranukar«aïÃrtho vij¤Ãyate  /
ÅÓŬijanÃæ sedhvayo÷ ity ekam eva sÆtraæ na paÂhitam ? vicitrà hi sÆtrasya k­ti÷ païine÷ iti  /
dhve iti k­taÂer etvasya grahaïÃt laÇi dhvami na bhavitavyamiÂà  /
loÂi punar ekadeÓavik­tasya ananyatvÃt bhavitavyamiÂÃ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.79 ||


_____START JKv_7,2.79:

sÃrvadhÃtuke iti vartate  /
sÃrvadhÃtuke yo liÇ tasya anantyasya sakÃrasya lopo bhavati  /
ka÷ punar anantyo liÇa÷ sakÃra÷ ? yo yÃsuÂsuÂsÅyuÂÃm  /
kuryÃt, kuryÃtÃm, kuryu÷  /
kurvÅta, kurvÅyÃtÃm, kurvÅran  /
ananyasya iti kim ? kuryu÷  /
kuryÃ÷  /
sÃrvadhÃtuke ity eva, kriyÃstÃm  /
kriyÃsu÷  /
k­«Å«Âa, k­«ÅyÃstÃm, k­«Åran //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.80 ||


_____START JKv_7,2.80:

akÃrÃntÃt aÇgÃd uttarasya yà ity etasya sÃrvadhÃtukasya iy ity ayam ÃdeÓo bhavati, pacet, pacetÃm, paceyu÷ iti  /
atra usyapadÃntÃt (*6,1.96) iti pararÆpaæ bÃdhitam  /
ata÷ iti kim ? cinuyÃt  /
sunuyÃt  /
taparakaraïam kim ? yÃyÃt  /
sÃrvadhÃtuka ity eva, cikÅr«yÃt  /
nanu ca ato lopa÷ (*6,4.48) ity anena atra bhavitavyam, pacet ity atra api hi tarhi ato dÅrgho ya¤i (*7,3.101) iti dÅrghatvena bhavitavyam, tad anena avaÓyaæ vidhyantaraæ bÃdhitavyam, sa yathaiva dÅrghasya bÃdhaka÷ evam ato lopasya api bÃdhaka÷ syÃt ? syÃd etad evaæ yadi dÅrgha÷ sÃrvadhÃtuke vidhÅyate  /
atha tu tiÇi vidhÅyate, tadà yena nÃprÃptinyÃyena dÅrghasyaiva bÃdhaka÷ syÃn na punar ato lopasya  /
yeya÷ ity avibhaktiko nirdeÓa÷  /
ya÷ iti và «a«ÂhÅnirdeÓe yalopasya asiddhatvamanÃÓritya Ãdguïa÷ k­ta÷, sautratvÃn nirdeÓasya iti  /
kecit atra ato yÃsiya÷ iti sÆtraæ pathanti  /
te«Ãæ sakÃrÃnta÷ sthÃnÅ, «a«ÂhÅsamÃsaÓ ca //


____________________________________________________________________


[#821]
#<Ãto Çita÷>#  || PS_7,2.81 ||


_____START JKv_7,2.81:

ÃkÃrasya Çidavayavasya ÃkÃrÃntÃd aÇgÃd uttarasya sÃrvadhÃtukasya iy ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
pacete pacethe  /
pacetÃm  /
pacethÃm  /
yajete  /
yajethe  /
yajetÃm  /
yajethÃm  /
sÃrvadhÃtukam apit (*1,2.4) ity atra na ÇitÅva Çidvat ity evam aÇgÅkriyate, api tu Çita iva Çidvat iti  /
pÆrvasÆtra eva uccukuÂi«ati iti prasiddhaye tathÃÇgÅkaraïam  /
yadi gÃÇkuÂÃdisÆtre Çita iva Çidvad bhavati ity evam aÇgÅkriyate, tadà anudÃttaÇiti Ãtmanepadam (*1,3.12) ity Ãtmanepadaæ prapnoti iti  /
Ãta÷ iti kim ? pacanti  /
yajanti  /
pacante  /
yajante  /
Çita÷ iti kim ? pacÃvahai  /
pacÃmahai  /
ata÷ ity eva, cinvÃte  /
sunvÃte  /
taparakaraïam kim ? mimÃte  /
mimÃthe //


____________________________________________________________________


#<Ãne muk>#  || PS_7,2.82 ||


_____START JKv_7,2.82:

Ãne parato 'ÇgasyÃta÷ mugÃgamo bhavati  /
pacamÃna÷  /
yajamÃna÷  /
akÃramÃtrabhakto 'yaæ muk adupadeÓagrahaïena g­hyate iti adupadeÓÃd iti lasÃrvadhÃtukÃnudattatvaæ bhavati  /
yady evam Ãto Çita÷ (*7,2.81) ity ayam api cidhi÷ prÃpnoti ? taparanirdeÓÃn na bhavi«yati  /
muki sati adhyardhamÃtro bhavati  /
lasÃrvadhÃtukÃnudÃttatvam api tarhi na prÃpnoti ? na+e«a do«a÷  /
upadeÓagrahaïaæ tatra kriyate  /
tena upadeÓÃd Ærdhaæ saty api kÃlabhede bhavitavyam  /
tathà ca pacava÷, pacÃma÷ ity atra api bhavati //


____________________________________________________________________


#<ÅdÃsa÷>#  || PS_7,2.83 ||


_____START JKv_7,2.83:

Ãsa÷ uttarasya ÃnaÓabdasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
ÃsÅno yajate  /
atra pa¤camyÃ÷ parasya «a«ÂhÅ kalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.84 ||


_____START JKv_7,2.84:

a«Âano vibhaktau parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
a«ÂÃbhi÷  /
a«ÂÃbhya÷  /
a«ÂÃnÃm  /
a«ÂÃsu  /
vibhaktau iti kim ? a«Âatvam  /
a«Âatà  /
à iti vyaktinirdeÓo 'yam  /
Ãk­tinirdeÓe tu nakÃrasthane 'nunÃsikÃkÃra÷ syÃt  /
vikalpena ayam ÃkÃro bhavati, etaj j¤Ãpitam a«Âano dÅrghÃt (*6,1.172) iti dÅrghagrahaïÃt, a«ÂÃbhya auÓ (*7,1.21) iti ca k­tÃtvasya nirdeÓÃt  /
tena a«Âabhi÷, a«Âabhya÷ ity api bhavati  /
tadantavidhiÓ ca atra+i«yate  /
priyÃ÷ a«Âau ye«Ãm te priyëÂÃna÷  /
priyëÂau //


____________________________________________________________________


[#822]

##  || PS_7,2.85 ||


_____START JKv_7,2.85:

rai ity etasya halÃdau vibhaktau parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
rÃbhyÃm  /
rÃbhi÷  /
hali iti kim ? rÃyau  /
rÃya÷  /
vibhaktau iti kim ? raitvam  /
raità /
m­jer v­ddhi÷ (*7,2.114) ity ata÷ prÃg vibhaktyadhikÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.86 ||


_____START JKv_7,2.86:

yu«mad asmad ity etayo÷ anÃdeÓe vibhaktau parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
yu«mÃbhi÷  /
asmÃbhi÷  /
yu«mÃsu  /
asmÃsu  /
anÃdeÓe iti kim ? yu«mat  /
asmat  /
hali ity adhikÃrÃd apy atra na syÃt  /
uttaratra tu anÃdeÓagrahaïena prayojanam yo 'ci (*7,2.89) iti, tad ihaiva kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.87 ||


_____START JKv_7,2.87:

dvitÅyÃyÃæ ca parata÷ yu«madasmado÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
tvÃm  /
mÃm  /
yuvÃm  /
ÃvÃm  /
yu«mÃn  /
asmÃn  /
ÃdeÓÃrthaæ vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.88 ||


_____START JKv_7,2.88:

prathamÃyÃÓ ca dvivacane parato bhëÃyÃæ vi«aye yu«madasmado÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
yuvÃm  /
ÃvÃm  /
prathamÃyÃ÷ iti kim ? yuvayo÷  /
Ãvayo÷  /
dvivacane iti kim ? tvam  /
aham  /
yÆyam  /
vayam  /
bhëÃyÃm iti kim ? yuvaæ vastrÃïi pÅvasà vasÃthe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.89 ||


_____START JKv_7,2.89:

ajÃdau vibhaktau anÃdeÓe yu«madasmado÷ yakÃrÃdeÓo bhavati  /
tvayà /
mayà /
tvayi  /
mayi  /
yuvayo÷  /
Ãvayo÷  /
aci iti kim ? yuvÃbhyÃm  /
ÃvÃbhyÃm  /
yu«madasmador anÃdeÓe (*7,2.86) ity atra yadi hali iti anuvartate, Óakyamakartum aci iti etat ? tat kriyate vispa«ÂÃrtham  /
anÃdeÓe ity eva  /
tvad gacchati  /
mad gacchati //


____________________________________________________________________


#<Óe«e lopa÷>#  || PS_7,2.90 ||

_____START JKv_7,2.90:

Óe«e vibhaktau yu«madasmador lopo bhavati  /
kaÓca Óe«a÷ ? yatra ÃkÃro yakÃraÓ ca na vihita÷  /
pa¤camyÃÓ ca caturthyÃÓ ca «a«ÂhÅprathamayor api  /
yÃny advivacanÃny atra te«u lopo vidhÅyate //


[#823]

tvam  /
aham  /
yÆyam  /
vayam  /
tubhyam  /
mahyam  /
yu«mabhyam  /
asmabhyam  /
tvat  /
mat  /
yu«mat  /
asmat  /
tava  /
mama  /
yu«mÃkam  /
kasmÃkam  /
Óe«agrahaïaæ vispa«ÂÃrtham  /
Óe«e lope k­te striyÃæ ÂÃp kasmÃn na bhavati, tvaæ brÃhmaïÅ, ahaæ brÃhmaïÅ ? snnipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya, aliÇge và yusmadasmadÅ iti  /
kecit tu Óe«e lopaæ Âilopam icchanti  /
katham ? vak«yamÃïÃdeÓÃpek«a÷ Óe«a÷, te cÃdeÓà maparyantasya vidhÅyante, tena maparyantÃd yo 'nya÷ sa Óe«a÷ iti  /
tatra ayaæ lopa÷ iti Âilopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.91 ||

_____START JKv_7,2.91:

maparyantasya ity ayam adhikÃra÷  /
yadita Ærdhvam anukrami«yÃmo maparyantasya ity evaæ tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.92 ||


_____START JKv_7,2.92:

yuvÃm  /
ÃvÃm  /
maparyantasya iti kim ? yuvakÃm, ÃvakÃm iti sÃkackasya mà bhÆt  /
tva-mÃv ekavacane (*7,2.97) tvayà  /
mayà /
maparyantasya iti kim ? sarvasya mà bhÆt  /
tathà ca sati tvamayor akÃrasya yo 'ci (*7,2.89) iti yakÃre k­te ani«Âaæ rÆpaæ syÃt  /
mÃntasya ity eva siddhe asmin yat parigrahaïaæ k­tam, avadhidyotanÃrthaæ tat  /
mÃnte mà bhÆt  /
kadà ? yadà ïyantayo÷ kvipi mÃntatvaæ vidyate yu«madasmado÷  /
sthÃnivattvaæ ca ïeratra kvau lutatvÃn na vidyate //
yuvÃvau dvivacane (*7,2.92)  /
dvivacane ity arthagrahaïam  /
dvivacane ye yu«madasmadÅ dvyarthÃbhidhÃnavi«aye tayo÷ maparyantasya sthÃne yuva Ãva ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
yuvÃm  /
ÃvÃm  /
yuvÃbhyÃm  /
ÃvÃbhyÃm  /
yuvayo÷  /
Ãvayo÷  /
yadà samÃse dvyarthe yu«madasmadÅ bhavata÷, samÃsÃrthasya anyasaÇkhatvÃt ekavacanaæ bahuvacanaæ và bhavati, tadà api dvyarthayo÷ yu«madasmado÷ yuvÃvau bhavata÷ , yadi tvÃhau sau (*7,2.94) ity evam Ãdinà ÃdeÓÃntareïa na bÃdhyete  /
atikrÃntaæ yuvÃm atiyuvÃm  /
atyÃvÃm  /
atikrÃntÃn yuvÃm atiyuvÃn  /
atyÃvÃn  /
atikrÃntena yuvÃm atiyuvayà  /
atyÃvayà  /
atikrÃntairyuvÃm atiyuvÃbhi÷  /
atyÃvÃbhi÷  /
atikrÃntebhyo yuvÃm atiyuvabhyam  /
atyÃvabhyam  /
atikrÃntÃd yuvÃm atiyuvat  /
atyÃvat  /
atikrÃntebhyo yuvÃm atiyuvat  /
atyÃvat  /
atikrÃntÃnÃæ yuvÃm atiyuvÃkam  /
atyÃvÃkam  /
atikrÃnte yuvÃm atiyuvayi  /
atyÃvayi  /
atikrÃnte«u yuvÃm atiyuvÃsu  /
atyÃvÃsu  /
tvÃhÃdÅnÃæ tu vi«aye paratvÃt te eva bhavanti  /
atikrÃnto yuvÃm atitvam  /
atyaham  /
atikrÃntà yuvÃm atiyÆyam  /
ativayam  /
atikrÃntÃya yuvÃm atiyubhyam  /
atimahyam  /
atikrÃntasya yuvÃm atitava  /
atimama  /
yadà tu yu«madasmadÅ ekatvabahutvayor vartete, samÃsÃrthastu dvitve, tadà yuvÃvau na bhavata÷  /
atikrÃntau tvÃm atitvÃm  /
atimÃm  /
atikrÃntau yu«mÃn atiyu«mÃn  /
atyasmÃn  /
evamunneyam //


____________________________________________________________________


[#824]
##  || PS_7,2.93 ||


_____START JKv_7,2.93:

yu«madasmado÷ maparyantasya jasi parato yÆya vaya ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
yÆyam  /
vayam  /
paramayÆyam  /
paramavayam  /
atiyÆyam  /
ativayam  /
tadantavidhir atra bhavati, aÇgÃdhikÃre tasya ca taduttarapadasya ca iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.94 ||


_____START JKv_7,2.94:

yu«madasmador maparyantasya sau pare tva aha ity etau ÃdeÓau bhavata÷  /
tvam  /
aham  /
paramatvam  /
paramÃham  /
atitvam  /
atyaham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.95 ||


_____START JKv_7,2.95:

yu«madasmado÷ maparyantasya tubhya mahya ity etÃv ÃdeÓua bhavato Çayi parata÷  /
tubhyam  /
mahyam  /
paramatubhyam  /
paramamahyam  /
atitubhyam  /
atimahyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.96 ||


_____START JKv_7,2.96:

yu«madasmado÷ maparyantasya tava mama ity etÃv ÃdeÓau bhavato Çasi parata÷  /
tava  /
mama  /
paramatava  /
paramamama  /
atitava  /
atimama //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.97 ||


_____START JKv_7,2.97:

ekavacane ity arthanirdeÓa÷  /
ekavacane ye yu«madasmadÅ ekÃrthÃmidhÃnavi«aye tayor maparyantasya sthÃne tva ma ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
tvÃm  /
mÃm  /
tvayà /
mayà /
tvat  /
mat  /
tvayi  /
mayi  /
yadà samÃse ekÃrthe yu«madasmadÅ bhavata÷, samÃsÃrthasya tv anyasaÇkhyatvÃt dvivacanaæ bahuvacanaæ và bhavati, tadÃpi tvamÃvÃdeÓau bhavata÷  /
ÃdeÓÃntarÃïÃæ tu tvÃhau sau (*7,2.94) ity evamÃdÅnÃæ vi«aye pÆrvaviprati«edhena te eve«yante  /
atikrÃnta÷ tvÃm atitvam  /
atyaham  /
atikrÃntau tvÃm atitvÃm  /
atimÃm  /
atikrÃntÃn tvÃm atitvÃn  /
atimÃn  /
atikrÃntÃbhyÃm tvÃm atitvÃbhyÃm  /
atimÃbhyÃm  /
atikrÃntai÷ tvÃm atitvÃbhi÷  /
atimÃbhi÷  /
ity evamÃdyudÃhartavyam //


____________________________________________________________________


[#825]

##  || PS_7,2.98 ||


_____START JKv_7,2.98:

ekavacane ity anuvartate  /
pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamÃnayo÷ yusmadasmador maparyantasya tva ma ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
tavÃyaæ tvadÅya÷  /
madÅya÷  /
atiÓayena tvam tvattara÷  /
mattara÷  /
tvÃm icchati tvadyati  /
madyati  /
tvamivÃcarati tvadyate  /
madyate  /
uttarapade - tava putra÷ tvatputra÷  /
matputra÷  /
tvaæ nÃtho 'sya tvannÃtha÷  /
mannatha÷  /
ekavacane ity eva, yu«mÃkamidam yu«madÅyam  /
asmadÅyam  /
yu«mÃkaæ putra÷, asmÃkaæ putra÷ yu«matputra÷, asmatputra÷  /
vibhaktau ity adhikÃrÃt pÆrvayogo vibhaktÃv eva  /
tato 'nyatra api pratyaye uttarapade ca yathà syÃt ity ayam Ãrambha÷  /
nanu cÃtrÃpyantarvartinÅ vibhaktir asti, tasyÃm eva ÃdeÓau bhavisyata÷ ? na+evaæ Óakyam, lukà tasyà bhavitavyam  /
bahiraÇgo luk, antaraÇgau ÃdeÓau, prathamaæ tau bhavi«yata÷ ? etad eva tarhi ÃdeÓavacanaæ j¤Ãpakam antaraÇgÃn api vidhÅn bahiraÇgo 'pi luk bÃdhate iti  /
tena gomÃn priyo 'sya gomatpriya÷ ity evam Ãdau numÃdi lukà bÃdhyate  /
evaæ ca sati tvÃhau sau (*7,2.94) ity evam Ãdayo 'pi pratyayottarpadayor ÃdeÓÃ na bhavanti  /
tvaæ pradhÃnam e«Ãæ tvatpradhÃnÃ÷  /
matpradhÃnÃ÷  /
yÆyaæ putrà asya yu«matputra÷  /
asmatputra÷ tubhyaæ hitaæ tvaddhitam  /
maddhitam  /
tava putra÷ tvatputra÷  /
matputra÷  /
atha kimarthm e«Ãæ tvÃhÃdÅnÃæ bÃdhanÃrtham etan na vij¤Ãyate ? lak«yasthityapek«ayà  /
j¤ÃpkÃrthe hy etasmin bahutarami«Âaæ saÇg­hyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.99 ||


_____START JKv_7,2.99:

tri catur ity etayo÷ striyÃæ vartamÃnayo÷ tis­ catas­ ity etÃv ÃdeÓau bhavato vibhaktau parata÷  /
tisra÷  /
catasra÷  /
tis­bhi÷  /
catas­bhi÷  /
striyÃm iti kim ? traya÷  /
catvÃra÷  /
trÅïiæ  /
catvÃri  /
striyÃm iti ca+etat tricaturor eva viÓe«aïaæ na aÇgasya  /
tena yadà tricatu÷Óabdau striyÃm, aÇgaæ tu liÇgÃntare, tadà apy ÃdeÓau bhavata eva  /
priyÃ÷ tisro brÃhmaïyo 'sya brÃhmaïasya priyatisà brÃhmaïa÷  /
priyatisrau, priyatisra÷  /
priyatis­ brÃhmaïakulam, priyatis­ïÅ, priyatisÌïi  /
priyacatasÃ, priyacatasrau, priyacatasra÷  /
priyacatas­, priyacatas­ïÅ, priyacatasÌïi  /
nady­taÓ ca (*5,4.153) iti samÃsÃnto na bhavati, vibhaktyÃÓrayatvena tis­bhÃvasya bahiraÇgalak«aïatvÃt  /
yadà tu tricatu÷Óabdau liÇgÃntare, striyÃm aÇgam, tadà ÃdeÓau na bhavata÷  /
priyÃ÷ trayo 'syÃ÷, priyÃïi trÅïi và asyÃ÷ brÃhmaïyÃ÷ sà priyatri÷  /

[#826]

priyatrÅ, priyatraya÷  /
priyacatvÃ, priyacatvÃrau, priyacatvÃra÷  /
tis­bhÃve sa¤j¤ÃyÃæ kanyupasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
tis­kà nÃma grÃma÷  /
catasaryÃdyudÃttanipÃtanaæ kartavyam  /
catastra÷ paÓya ity atra catura÷ Óasi (*6,1.137) ity e«a svaro mà bhÆt  /
catas­ïÃm ity atra tu «aÂtricaturbhyo halÃdi÷ (*6,1.179) ity eva svaro bhavati  /
halÃdigrahaïasÃmarthyÃn nipÃtanasvaro bÃdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.100 ||


_____START JKv_7,2.100:
tis­ catas­ ity etayo÷ ­ta÷ sthÃne rephÃdeÓo bhavati ajÃdau vibhaktau parata÷  /
tisra÷ ti«Âhanti  /
tisra÷ paÓya  /
catasra÷ ti«Âhanti  /
catasra÷ paÓya  /
priyatisra÷ Ãnaya  /
priyÃtasra÷ Ãnaya  /
priyatisra÷ svam  /
priyacatasra÷ svam  /
priyatisri nidhehi  /
priyacatasri nirdhehi  /
pÆrvasavarïottvaÇisarvanÃmasthÃnaguïÃnÃm apavÃda÷  /
paramapi ÇisarvanÃmasthÃnaguïaæ pÆrvaviprati«edhena bÃdhate  /
aci iti kim ? tis­bhi÷  /
catas­bhi÷  /
­ta÷ iti kim ? tis­catasro÷ pratipattyartham, anyathà hi tadapavÃda÷ tricaturor eva ayam ÃdeÓo vij¤Ãyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.101 ||


_____START JKv_7,2.101:

jarà ity etasya jaras ity ayam ÃdeÓo bhavati anyatrasyÃm ajÃdau vibhaktau parata÷  /
jarasà dantÃ÷ ÓÅryante, jarayà dantÃ÷ ÓÅryante  /
jarase tvà paridadyu÷, jarÃyai tvà paridadyu÷  /
aci ity eva, jarÃbhyÃm  /
jarÃbhi÷  /
numo vidhÃnÃt jarasÃdeÓo bhavati viprati«edhena  /
atijarÃæsi brÃhmaïakulÃni  /
iha atijarasaæ brÃhmaïakulaæ paÓya iti lug na bhavati, ÃnupÆrvyà siddhatvat  /
atijara am iti sthite luk, ambhÃva÷, jarasbhÃva÷ iti trÅïi kÃryÃïi yugapat prÃpnuvanti  /
tatra luk tÃvadapavÃdatvÃd ambhÃvena bÃdhyate, ambhÃvo 'pi paratvÃj jarasÃdeÓena  /
na ca punar lukÓÃstraæ pravartate, bhra«ÂÃvasaratvÃt, iti evam eva bhavati atijarasaæ brÃhmaïakulaæ paÓya iti  /
prathamaikavacane t­tÅyÃbahuvacane ca atijaraæ brÃhmaïakulaæ ti«Âhati, atijarai÷ iti ca bhavitavyam iti gonardÅyamatena  /
kiæ kÃraïam ? sannipÃtalak«aïo vidhiranimittaæ tadvidghÃtasya iti  /
anye tu anityatvÃt asyÃ÷ paribhëÃyÃ÷ atijarasaæ brÃhmaïakulaæ ti«Âhati, atijarasai÷ ity evaæ bhavitavyam iti manyante //


____________________________________________________________________


[#827]

##  || PS_7,2.102 ||


_____START JKv_7,2.102:

tyad ity evam ÃdÅnÃm akÃrÃdeÓo bhavati vibhaktau parata÷  /
tyad - sya÷, tyau, tye  /
tad - sa÷, tau, te  /
yad - ya÷, yau, ye  /
etad - e«a÷, etau, ete  /
idam - ayam, imau, ime  /
adas - asau, amÆ, amÅ  /
dvi - dvau  /
dvÃbhyÃm  /
dviparyantÃnÃæ tyadÃdÅnÃmatvami«yate  /
iha na bhavati, bhavat - bhavÃn  /
sa¤j¤opasarjanÅbhÆtÃ÷ tyadÃdaya÷ pÃÂhÃdeva paryudastÃ÷ iti iha na bhavati, tyad, tyadau, tyada÷  /
atityad, atityadau, atityada÷  /
tyadÃdipradhÃne tu Óabde bhavaty eva, paramasa÷ paramatau, parmate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.103 ||


_____START JKv_7,2.103:

kim ity etasya ka÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati vibhaktau parata÷  /
ka÷, kau, ke  /
sÃkackasya apy ayam ÃdeÓo bhavati, tena akÃra eva kimo na vidhÅyate kimo 't (*5,3.12) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.104 ||


_____START JKv_7,2.104:

takÃrÃdau hakÃrÃdau ca vibhaktau parata÷ kim ity etasya ku ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kuta÷  /
kutra  /
kuha  /
tiho÷ iti ikÃra÷ uccÃraïÃrtha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.105 ||


_____START JKv_7,2.105:

ati tiy etasyÃæ vibhaktau parata÷ kim ity etasya kva ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
kva gami«yasi  /
kva bhok«yate  /
ÃdeÓÃntaravacanam orguïa niv­ttyartham  /
kimo ¬vat iti pratyayÃntaraæ na vidhÅyate, sÃkackÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.106 ||


_____START JKv_7,2.106:

tyadÃdÅnÃæ takÃra-dakÃrayo÷ anantyayo÷ sakÃrÃdeÓo bhavati sau parata÷  /
tyad - sya÷  /
tad - sa÷  /
etad - e«a÷  /
adas - asau  /
anantyayo÷ iti kim ? he sa  /
sà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.107 ||


_____START JKv_7,2.107:

adasa÷ sau parata÷ sakÃrasya aukÃrÃdeÓo bhavati soÓca lopo bhavati  /
asau  /

[#828]

autvaprati«edha÷ sÃkackÃd và vaktavya÷ sÃdutvaæ ca  /
yadà ca autvaprati«edha÷ tadà sakÃrÃd uttarasya utvaæ bhavati  /
asuka÷  /
asukau  /
uttarapadabhÆtÃnÃæ tyadÃdÅnÃm ak­tasandhÅnÃm ÃdeÓà vaktavyÃ÷  /
paramÃham  /
paramÃyam  /
paramÃnena  /
adasa÷ sorbhavedautvaæ kiæ sulopo vidhÅyate  /
hrasvÃl lupyeta sambuddhir na hala÷ prak­taæ hi tat //
Ãpa etvaæ bhavet tasmin na jhalÅtyanuvartanÃt  /
pratyayasthÃcca kÃditvaæ ÓÅbhÃvaÓ ca prasajyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.108 ||


_____START JKv_7,2.108:

idama÷ sau parata÷ makÃro 'ntÃdeÓo bhavati  /
iyam  /
ayam  /
idamo makÃrasya makÃravacanaæ tyadÃdyatvabÃdhanÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.109 ||


_____START JKv_7,2.109:

idamo dakÃrasya sthÃne makÃrÃdeÓo bhavati vibhaktau parata÷  /
imau, ime  /
imam, imau, imÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.110 ||


_____START JKv_7,2.110:

idamo makÃrasya yakÃrÃdeÓo bhavati sau parata÷  /
iyam  /
uttarasÆtre puæsi iti vacanÃt striyÃmayaæ yakÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.111 ||


_____START JKv_7,2.111:

idama÷ idarÆpasya puæsi sau parata÷ ay ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
ayaæ brÃhmaïa÷  /
puæsi iti kim ? iyaæ brÃhmaïÅ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.112 ||


_____START JKv_7,2.112:

idama÷ akakÃrasya idrÆpasya sthÃne ana ity ayam ÃdeÓo bhavati Ãpi vibhaktau parata÷  /
anena  /
anayo÷  /
aka÷ iti kim ? imakena  /
imakayo÷  /
Ãpi iti pratyÃhÃra÷ t­tÅyaikavacanÃt prabh­ti supa÷ pakÃreïa //


____________________________________________________________________


[#829]
##  || PS_7,2.113 ||


_____START JKv_7,2.113:

halÃdau vibhaktau parata÷ idamo 'kakÃrasya idrÆpasya lopo bhavati  /
ÃbhyÃm  /
ebhi÷  /
ebhya÷  /
e«Ãm  /
e«u  /
nÃnarthake 'lontyavidhi÷ iti sarvasya ayam idrÆpasya lopa÷  /
atha và na ayam illopa÷  /
anÃpyaka÷ (*7,2.112) iti aÇgrahaïam anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.114 ||


_____START JKv_7,2.114:

vibhaktau iti niv­ttam  /
m­jer aÇgasya iko v­ddhir bhavati  /
mÃr«ÂÃ  /
mÃr«Âum  /
mÃr«Âavyam  /
m­jer iti dhÃtugrahaïam idam, dhÃtoÓ ca kÃryam ucyamÃnaæ dhÃtupratyaya eva veditavyam  /
tena kiæsaparim­¬bhyÃm, kaæsaparim­¬bhi÷ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.115 ||

_____START JKv_7,2.115:

ajantasya aÇgasya ¤iti ïiti ca pratyaye v­ddhir bhavati  /
¤iti - ekastaï¬ulaniÓcÃya÷  /
dvau ÓÆrpani«pÃvau  /
kÃra÷  /
hÃra÷  /
ïiti - gau÷, gÃvau, gÃva÷  /
sakhÃyau, sakhÃya÷  /
jaitram  /
yautram  /
cyautna÷  /
jayater yauteÓ ca uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti «Âran pratyaya÷  /
cyavater api tnaï //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.116 ||


_____START JKv_7,2.116:

aÇgopadhÃyà akÃrasya sthÃne ¤iti ïiti ca pratyaye v­ddhir bhavati  /
pÃka÷  /
tyÃga÷  /
yÃga÷  /
pÃcayati  /
pÃcaka÷  /
pÃÂhayati  /
pÃÂhaka÷  /
ata÷ iti kim ? bhedayati  /
bhedaka÷  /
upadhÃyÃ÷ iti kim ? cakÃsayati tak«aka÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.117 ||


_____START JKv_7,2.117:

taddhite ¤iti ïiti ca pratyaye parato 'Çgasya acÃm Ãde÷ aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati  /
gÃrgya÷  /
vÃtsya÷  /
dÃk«i÷  /
plÃk«i÷  /
ïiti - aupagava÷  /
kÃpaÂava÷  /
tvëÂra÷, jÃgata÷ ity atra acÃmÃder v­ddhir antyopadhÃlak«aïÃæ v­ddhiæ bÃdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.118 ||


_____START JKv_7,2.118:

kiti ca taddhite parato 'ÇgasyÃcÃm Ãde÷ aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati  /
na¬Ãdibhya÷ phak (*4,1.99) nìÃyana÷  /
cÃrÃyaïa÷ prÃgvahate«Âhak (*4,4.1) Ãk«ika÷  /
ÓÃlÃkika÷ //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau saptamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

saptamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________

[#830]

##  || PS_7,3.1 ||


_____START JKv_7,3.1:

devikà ÓiæÓapà dityavàdÅrghasatra Óreyas ity eta«Ãm aÇgÃnÃm acÃmÃde÷ aca÷ sthane v­ddhiprasaÇge ÃkÃro bhavati ¤iti, ïiti, kiti taddhite parata÷  /
devikÃyÃæ bhavamudakaæ dÃvikamudakam  /
devikÃkÆle bhavÃ÷ ÓÃlaya÷ dÃvikÃkÆlÃ÷ ÓÃlaya÷  /
pÆrvadevikà nÃma prÃcÃæ grÃma÷, tatra bhava÷ pÆrvadÃvika÷  /
prÃcÃæ grÃma-nagarÃïÃm (*7,3.14) iti uttarapadav­ddhi÷, sÃpi ÃkÃra eva bhavati  /
ÓiæÓapà - ÓiæÓapÃyÃ÷ vikÃra÷ camasa÷ ÓÃæÓapa÷ camasa÷  /
palÃÓÃdirayam, tena pak«e aï, anudÃttÃdilak«aïo và a¤  /
ÓiæÓapÃsthale bhavÃ÷ ÓÃæÓapÃsthalÃ÷ devÃ÷  /
pÆrvaÓiæÓapà nÃma prÃcÃæ grÃma÷, tatra bhava÷ pÆrvaÓÃæÓapa÷  /
dityavÃÂ - dityauha÷ idam dÃtyauham  /
dÅrghasatra - dÅrghasatre bhavam dÃrghasatram  /
Óreyas - Óreyasi bhavam ÓrÃyasam  /
vahÅnarasyedvacanaæ kartavyam  /
v­ddhivi«aye 'cÃmÃde÷ aca÷ sthÃne vahÅnarasya ikÃrÃdeÓo bhavati  /
vahÅnarasya apatyam vaihÅnari÷  /
kecit tu vihÅnarasya+eva vaihÅnarim icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.2 ||


_____START JKv_7,3.2:

kekaya mitrayu pralaya ity ete«Ãæ yakÃrÃde÷ iya ity ayam ÃdeÓo bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
kekayasya apatyam kaikeya÷  /
janapadaÓabdÃt k«atriyÃd a¤ (*4,1.168) iti a¤ pratyaya÷  /
mitrayubhÃvena ÓlÃghate maitreyikayà ÓlÃghate  /
gotra-caraïÃc chlÃghÃ-atyÃkÃra-tadavete«u (*5,1.134) iti vu¤  /
laukikaæ hi tatra gotraæ g­hyate  /
loke ca ­«iÓabdo gotram ity abhidhÅyate  /
pralaya - pralayÃt Ãgatam prÃleyam udakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.3 ||


_____START JKv_7,3.3:

yakÃra-vakÃrÃbhyÃm uttarasya acÃmÃde÷ aca÷ sthÃne v­ddhir na bhavati, tÃbhyÃæ tu yakÃra-vakÃrÃbhyÃæ pÆrvam aijÃgamau bhavata÷ ¤iti, ïiti, kiti ca taddhite parata÷  /
yakÃrÃt aikÃra÷, vakÃrÃt aukÃra÷  /
vyasane bhavam vaiyasanam  /
vyÃkaraïam adhÅte vaiyÃkaraïa÷  /
svaÓvasya apatyam auvaÓva÷  /
yvÃbhyÃm iti kim ? nrarthasya apatyam nrÃrthi÷  /
padÃntÃbhyÃm iti kim ? ya«Âi÷ praharaïam asya yëÂÅka÷ yata÷ chÃtrÃ÷ yÃtÃ÷  /
prati«edhavacanam aicor vi«aya prakl­ptyartham  /
iha mà bhÆt, dÃdhyaÓvi÷, mÃdhvaÓvi÷ iti  /
nahyatra yvÃbhyÃm uttarasya v­ddhiprasaÇgo 'sti  /

[#831]

v­ddher abhÃvÃt prati«edho 'pi na asti ity aprasaÇga÷  /
uttarapadav­ddher apy ayaæ prati«edha i«yate  /
pÆrvatryalinde bhava÷ pÆrvatraiyalinda÷  /
yatra tu uttarapadasambandhÅ yaï na bhavati tatra na+i«yate prati«edha÷  /
dve aÓÅtÅ bh­to bhÆto bhÃvÅ và dvyÃÓÅtika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.4 ||

_____START JKv_7,3.4:

dvÃra ity evam ÃdÅnÃæ yvÃbhyÃm uttarapadasya acÃmÃder aca÷ sthÃne v­ddhir na bhavati, pÆrvau tu tÃbhyÃm aijÃgamau bhavata÷  /
dvÃre niyukta÷ dauvÃrika÷  /
dvÃrapÃlasya idaæ dauvÃrapÃlam  /
tadÃdividhiÓ ca atra bhavati  /
svaram adhik­tya k­to grantha÷ sauvara÷  /
sauvara÷ adhyÃya÷, sauvarya÷ saptamya÷ iti  /
vyalkaÓe bhava÷ vaiyalkaÓa÷  /
svasti ity Ãha sauvastika÷  /
svarbhava÷ sauva÷  /
avyayÃnÃæ bhamÃtre Âilopa÷  /
svargamanam Ãha sauvargamanika÷  /
svÃdhyÃya iti kecit paÂhanti, tadanarthakam  /
Óobhano 'dhyÃya÷ ity etasyÃæ vyutpattau tu pÆrveïa+eva siddham  /
atha api evaæ vyutpatti÷ kriyate, svo 'dhyÃya÷ svÃdhyÃya÷ iti ? evam apy atra+eva svaÓabdasya+eva pÃÂhÃt siddham  /
tadÃdÃv api hi v­ddhiriyaæ bhavaty eva  /
sphyak­tasya apatyam sphaiyak­ta÷  /
svÃdum­duna÷ idam sauvÃdum­davam  /
Óuna÷ idam Óauvanam  /
aïi an (*6,4.167) iti prak­tibhÃva÷  /
Óuno vikÃra÷ Óauvaæ mÃæsam  /
praïirajatÃdibhyo '¤ (*4,3.154) ity a¤  /
ÓvÃdaæÓÂrÃyÃæ bhava÷ ÓauvÃdaæ«Âro maïi÷  /
svasya idam sauvam  /
svagrÃme bhava÷ sauvagrÃmika÷  /
adhyÃtmÃditvÃt Âha¤  /
apadÃntÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
dvÃra  /
svara  /
vyalkaÓa  /
svasti  /
svar  /
sphyak­ta  /
svÃdum­du  /
Óvan  /
sva  /
dvÃrÃdi÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.5 ||


_____START JKv_7,3.5:

nyagrodhaÓabdasya kevalasya yakÃrÃd uttarasya acÃmÃde÷ aca÷ sthÃne v­ddhir na bhavati, tasmÃc ca pÆrvam aikÃra Ãgamo bhavati  /
nyagrodhasya vikÃra÷ naiyagrodha÷ camasa÷  /
kevalasya iti kim ? nyagrodhamÆle bhavÃ÷ ÓÃlaya÷ nyÃgrodhamÆlÃ÷ ÓÃlaya÷  /
nyagrodhayati iti nyagrodha÷ iti vyutpattipak«e niyamÃrtham, avyutpattipak«e vidhyartham //


____________________________________________________________________


[#832]

##  || PS_7,3.6 ||


_____START JKv_7,3.6:

karmavyatihÃre yaduktaæ tan na bhavati  /
prati«edhÃgamayor ayaæ prati«edha÷  /
vyÃvakroÓÅ, vyÃvalekhÅ, vyÃvavartÅ, vyÃvahÃsÅ vartate  /
karmavyatihÃre ïac striyÃm (*3,3.43) iti ïacprayaya÷, tadantÃt ïaca÷ striyÃm a¤ (*5,4.14) //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.7 ||


_____START JKv_7,3.7:
svÃgata ity evam ÃdÅnÃæ yaduktaæ tan na bhavati  /
svÃgatam ity Ãha svÃgatika÷  /
svadhvareïa carati svÃdhvarika÷  /
svaÇgasya apatyam svaÇgi÷  /
vyaÇgasya apatyam vyÃÇgi÷  /
vya¬asya apatyam vyìi÷  /
vyavahÃreïa carati vyÃvahÃrika÷  /
vyavahÃraÓabdo 'yaæ laukike v­tte vartate, na tu karmavyatihÃre  /
svapatau sÃdhu÷ svÃpateya÷  /
dvÃrÃdi«u svaÓabdapÃÂhÃd atra prÃpti÷  /
svÃgata  /
svadhvara  /
svaÇga  /
vyaÇga  /
vya¬a  /
vyavahÃra  /
svapati  /
svÃgatadi÷ //


____________________________________________________________________


#<Óva-Ãder i¤i>#  || PS_7,3.8 ||


_____START JKv_7,3.8:

ÓvÃde÷ aÇgasya i¤i parato yad uktaæ tana bhavati  /
Óvabhastrasya apatyam ÓvÃbhastri÷  /
ÓvÃdaæ«Âri÷  /
ÓvanÓbado dvÃrÃdi«u paÂhyate, tatra ca tadÃdividhir bhavati iti etad eva vacanaæ j¤Ãpakam  /
ikÃrÃdigrahaïam kartavyaæ ÓvÃgaïikÃdyartham  /
Óvagaïena carati ÓvÃgaïika÷  /
ÓvÃyÆthika÷  /
tadantasya ca anyatra api taddhite prati«edha i«yate  /
ÓvÃbhastre÷ idam ÓvÃbhastram //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.9 ||


_____START JKv_7,3.9:

ÓvÃde÷ aÇgasya padaÓabdÃntasya anyatarasyÃæ yaduktaæ tan na bhavati  /
Óvapadasya idam ÓvÃpadam, ÓauvÃpadam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.10 ||


_____START JKv_7,3.10:

uttarapadasya ity ayam adhikÃra÷ hanasto 'ciïïalo÷ (*7,3.32) iti prÃgetasmÃt  /
mad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ uttarapadasya ity evaæ tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.11 ||


_____START JKv_7,3.11:

pÆrvavar«ikam  /

[#833]

aparavÃr«ikam  /
purvahaimanam  /
aparahaimanam  /
yatra pa¤camÅnirdeÓo na asti je pro«ÂhapadÃnÃm (*7,3.18) ity evam Ãdau, tadartham uttarapadÃdhikÃra÷  /
pa¤camÅnirdeÓe«v api vispa«ÂÃrtham, v­ddheÓ ca vyapadeÓÃrtham  /
uttarapadav­ddhau sarvaæ ca (*6,2.105) iti uttarapadÃdhikÃre yà v­ddhi÷ ity evaæ vij¤Ãyate //
avayavÃd ­to÷ (*7,3.11)  /
avayavavÃcina÷ uttarasya ­tuvÃcina÷ uttarapadasya ca acÃmÃde÷ aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
pÆrvavÃr«ikam  /
pÆrvahaimanam  /
aparavÃr«ikam  /
aparahaimanam  /
pÆrvaæ var«ÃïÃm, aparaæ var«ÃïÃm iti ekadeÓisamÃsa÷  /
tatra bhava÷ (*4,3.53) ity etasiminn arthe var«abhya«Âhak (*4,3.18), hemantÃc ca (*4,3.21), sarvatra aï talopaÓ ca (*4,3.22) ity aï pratyaya÷  /
tatra ­tor v­ddhimadvidhau avayavÃt iti tadantavidhi÷  /
avayavÃt iti kim ? pÆrvÃsu var«Ãsu bhavam paurvavar«ikam  /
kÃlÃÂ Âha¤ (*4,3.11) iti Âha¤  /
avayavapÆrvasya+eva tadantavidhi÷, na anyasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.12 ||


_____START JKv_7,3.12:

su sarva ardha ity etebhya÷ uttarasya janapadavÃcina÷ uttarapadasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
supäcÃlaka÷  /
sarvapäcÃlaka÷  /
ardhapäcÃlaka÷  /
janapadatadavadhyoÓ ca (*4,2.124), av­ddhÃd api bahuvacanavi«ayÃt (*4,2.125) iti vu¤  /
susarvÃrdhadikÓabdebhyo janapadasya iti tadantavidhi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.13 ||

_____START JKv_7,3.13:

digvÃcina÷ uttarasya janapadavÃcino madravarjitasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
pÆrvapäcÃlaka÷  /
aparapäcÃlaka÷  /
dak«iïapäcÃlaka÷  /
pÆrvavat tadantavidhi÷ pratyayaÓ ca  /
diÓa÷ iti kim ? pÆrva÷ pa¤cÃlÃnÃm pÆrvapa¤cÃla÷, tatra bhava÷ paurvapa¤cÃlaka÷  /
Ãparapa¤cÃlaka÷  /
amadrÃïÃm iti kim ? paurvamadra÷  /
Ãparamadra÷  /
madrebhyo '¤ (*4,2.108) iti a¤pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.14 ||


_____START JKv_7,3.14:

prÃcÃæ deÓe grÃmanagarÃïÃæ diÓa uttare«Ãm acÃmÃder aco v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
grÃmÃïÃm - pÆrve«ukÃmaÓamyÃæ bhava÷ pÆrvai«ukÃmaÓama÷  /
aparai«ukÃmaÓama÷  /
pÆrvakÃr«ïam­ttika÷  /
aparakÃr«ïam­ttika÷  /
nagarÃïÃm - pÆrvasmin pÃÂaliputre bhava÷ pÆrvapÃÂaliputraka÷  /

[#834]

aparapÃÂaliputraka÷  /
pÆrvakÃnyakubja÷  /
aparakÃnyakubja÷  /
grÃmatvÃd eva nagarÃïÃm api grahaïe siddhe bhedena yad ubhayor upÃdÃnaæ tat sambandhabhedapratipattyartham  /
dikpÆrvapado hi samudÃya÷ pÆrve«ukÃmaÓamyÃdi÷ grÃmanÃmadheyam  /
pÃÂaliputrÃdi÷ punar uttarapadam eva nagaram Ãha  /
tatra grÃmavÃcinÃm aÇgÃnÃm avayavasya dikÓabdÃd uttarasya nagaravÃcinÃm uttarapadÃnÃm avayavasya ca v­ddhir bhavati ity evam abhisambandha÷ kriyate  /
itaratra tu diÓa uttare«Ãm nagarÃïÃm ity eva  /
pÆrvai«ukÃmaÓama÷ ity evam Ãdi«u k­tÃyÃm uttarapadav­ddhau ekÃdeÓo bhavati iti j¤Ãpi ta nendrasya parasya (*7,3.22) iti prati«edhena //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.15 ||


_____START JKv_7,3.15:

saÇkhyÃyà uttarapadasya saævatsaraÓabdasya saÇkhyÃyÃÓ ca acÃmÃder aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
dvau saævatsarÃbadhÅ«Âo bh­to bhÆto bhÃvÅ và dvisÃævatsarika÷  /
saÇkhyÃyÃ÷ - dve «a«ÂÅ adhÅ«Âo bh­to bhÆto bhÃvÅ và dvi«Ã«Âika÷  /
dvisÃptatika÷  /
dvi«a«ÂhyÃdiÓabdo var«e«u saækhyeye«u vartamÃna÷ kÃlÃdhikÃravihitaæ pratyayam utpÃdayati  /
parimÃïÃntasya asa¤j¤ÃÓÃïayo÷ (*7,3.17) ity eva siddhe saævatsaragrahaïam parimÃïagrahaïe kÃlaparimÃïasya agrahaïÃrtham  /
tena dvaisamika÷, traisamika÷ iti uttarapadav­ddhir na bhavati  /
dvivar«Ã, trivar«Ã mÃïavikà iti aparimÃïabistÃcita iti paryudÃso na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.16 ||


_____START JKv_7,3.16:

saÇkhyÃyà uttarasya var«aÓabdasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷, sa cet taddhito bhavi«yatyarthe na bhavati  /
dve var«e adhÅ«Âo bh­to bhÆto và dvivÃr«ika÷  /
trivÃr«ika÷  /
abhavi«yati iti kim ? yasya traivar«ikaæ dhÃnyaæ nihitaæ bh­tyav­ttaye, adhikaæ và api vidhyeta, sa somaæ pÃtum arhati  /
trÅïi var«Ãïi bhÃvÅ iti traivar«ikam  /
adhÅ«Âabh­tayor abhavi«yati iti prati«edho na bhavati  /
gamyate hi tatra bhavi«yattÃ, na tu taddhitÃrtha÷  /
dve var«e adhÅ«Âo bh­to và karma kari«yati iti dvivÃr«iko manu«ya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.17 ||


_____START JKv_7,3.17:

parimÃïÃntasya aÇgasya saÇkhyÃyÃ÷ paraæ yad uttarapadaæ tasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷, sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ÓÃïe ca+uttarapade na bhavati  /
dvau ku¬avau prayojanam asya dvikau¬avika÷  /
dvÃbhyÃæ suvarïÃbhyÃæ krÅtaæ dvisauvarïikam  /
vibhëà kÃr«ÃpaïasahasrÃbhyÃæ (*5,1.29) ity atra suvarïaÓatamÃnayor upasaÇkhyÃnam iti luko vikalpa÷  /
dvÃbhyÃæ ni«kÃbhyÃæ krÅtam dvitripÆrvÃn ni«kÃt (*5,1.30) dvinai«kikam  /
asa¤j¤ÃÓÃïayo iti kim ? päcalohitikam  /
päcakalÃpikam  /
pa¤ca lohitya÷ parimÃïamasya, pa¤ca kalÃpÃ÷ parimÃïamasya iti vih­hya tad asya pariæÃïam (*5,1.57) iti yogavibhÃgÃt pratyaya÷, taddhitÃntaÓcÃyaæ samudÃya÷ sa¤j¤Ã  /

[#835]

dvÃbhyÃæ ÓÃïÃbhyÃæ krÅtam dvai ÓÃïam  /
traiÓÃïam  /
ÓÃïÃd và (*5,1.35), dvitripÆrvÃdaï ca (*5,1.36) ityaï pratyaya÷  /
asa¤j¤ÃÓÃïakulijÃnÃm iti kecit paÂhanti  /
dve kulije prayojanamasya dvaikulijika÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.18 ||


_____START JKv_7,3.18:

ja iti jÃtÃrtho nirdiÓyate  /
tatra ya÷ taddhito vihita÷ tasmin ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷ pro«thapadÃnÃm uttarasya acÃmÃde÷ aca÷ v­ddhir bhavati  /
pro«Âhapadà nÃma nak«atram, tÃbhi÷ yukta÷ kÃla÷ ity aï  /
tasya lubaviÓe«e (*4,2.4) iti lup  /
pro«ÂhapadÃsu jÃta÷, ­tunak«atrebhyo 'ï ity aï, pro«thapÃda÷ mÃïavaka÷  /
je iti kim ? yadà pro«thapado megho dharaïÅmabhivar«ati, pro«thapadÃsu bhava÷ prau«Âhapada÷  /
pro«thapadÃnÃm iti bahuvacananirdeÓÃt paryÃyo 'pi g­hyate bhadrapÃda÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.19 ||


_____START JKv_7,3.19:

h­d bhaga sindhu ity evam anto 'Çge pÆrvapadasya uttarapadasya ca acÃmÃder aco v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïIti, kiti ca parata÷  /
suh­dayasya idam sauhÃrdam  /
suh­dayasya bhÃva÷ sauhÃrdyam  /
subhagasya bhÃva÷ saubhÃgyam  /
daurbhÃgyam  /
subhagÃyÃ÷ apatyam saubhÃgineya÷  /
daurbhÃgineya÷  /
kalyÃïyÃdi«u subhagadurbhageti paÂhyate  /
subhaga mantre ity udgÃtrÃdi«u paÂhyate  /
tatra+uttarapadav­ddhir na+i«yate  /
mahate saubhagÃya  /
chandasi sarvavidhÅnà vikalpitatvÃt  /
saktupradhÃnÃ÷ sindhava÷ saktusindhava÷, saktusindhu«u bhava÷ sÃktusaindhava÷  /
pÃnasaindhava÷  /
sindhuÓabda÷ kacchÃdi«u paÂhyate, tena tadantavidhir i«yate iti aïpratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.20 ||

_____START JKv_7,3.20:

anuÓatika ity evam ÃdÅnÃæ cÃÇgÃnÃæ pÆrvapadasya ca+uttarapadasya ca cÃmÃder aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
anuÓatikasya idam ÃnuÓÃtikam  /
anuho¬ena carati Ãnugau¬ika÷  /
anusaævaraïe dÅyate ÃnusÃævaraïam  /
anusaævatsare dÅyate ÃnusÃævatsarika÷  /
aÇgÃraveïu÷ nÃma kaÓcit, tasya apatyam ÃÇgÃravaiïava÷  /
asihatya - tatra bhavam ÃsihÃtyam  /
asyahatya iti kecit paÂhanti, tato 'pi vimuktÃditvÃdaï  /
asyahatyaÓabdo 'sminnadhyÃye 'sti ÃsyahÃtya÷  /
asyaheti÷ ity evam apare paÂhanti  /
asyaheti÷ prayojanam asya Ãsyahaitika÷  /
ata eva vacanÃdasya samudÃyasya prÃtipadikatvaæ vibhakteÓ ca aluk  /
vadhyoga iti bidÃdi÷ ayam, tasya apatyam vÃdhyauga÷  /
pu«karasad, anuharat iti bÃhvÃdi«u paÂhyete  /
pau«karasÃdi÷  /

[#836]

ÃnuhÃrati÷  /
kurukata gargÃdi÷ , kaurukÃtya÷  /
kurupa¤cÃla - kurupa¤cÃle«u bhava÷ kaurupäcÃla÷  /
janapadasamudÃyo janapadagrahaïena na g­hyate iti vu¤ na bhavati  /
udakaÓuddhasya apatyam audakaÓauddhi÷  /
ihaloka, paraloka - tatra bhava÷ aihalaukika÷, pÃralaukika÷  /
lokottarapadasya iti Âha¤  /
sarvaloka - tatra vidita÷ sÃrvalaukika÷  /
sarvapuru«asya idam sÃrvapauru«am  /
sarvabhÆme÷ nimittaæ saæyoga÷ utpÃto và sÃrvabhauma÷  /
prayoga - tatra bhava÷ prÃyaugika÷  /
parastrÅ - pÃrastraiïeya÷  /
kulaÂÃyà và (*4,1.127) iti inaÇ  /
rÃjapuru«Ãt «ya¤i  /
rÃjapauru«yam  /
«ya¤i iti kim ? rÃjapuru«asya apatyam rÃjapuru«Ãyaïi÷  /
udÅcÃæ v­ddhÃd agotrÃt (*4,1.157) iti phi¤  /
ÓatakumbhasukhaÓayanÃdaya÷ - Óatakumbhe bhava÷ ÓÃtakaumbha÷  /
saukhaÓÃyanika÷  /
pÃradÃrika÷  /
sÆtrana¬asya apatyam sautranìi÷  /
Ãk­tigaïaÓ ca ayam i«yate  /
tena idamapi siddhaæ bhavati, abhigamamarhati ÃbhigÃmika÷  /
adhideve bhavam Ãdhidaivikam  /
Ãdhibhautikam  /
catasra eva vidyÃ÷ cÃturvaidyam  /
svÃrthe «ya¤  /
anuÓatika  /
anuho¬a  /
anusaævaraïa  /
anusaævatsara  /
aÇgÃraveïu  /
asihatya  /
vadhyoga  /
pu«karasad  /
anuharat  /
kurukata  /
kurupa¤cÃla  /
udakaÓuddha  /
ihaloka  /
paraloka  /
sarvaloka  /
sarvapuru«a  /
sarvabhÆmi  /
prayoga  /
parastrÅ  /
rÃjapuru«Ãt «ya¤i  /
sÆtrana¬a  /
anuÓatikÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.21 ||

_____START JKv_7,3.21:

devatÃdvandve ca pÆrvapadasya uttarapadasya ca acÃmÃder aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
ÃgnimÃrutÅæ p­ÓnimÃlabheta  /
ÃgnimÃrutaæ karma  /
yo devatÃdvandva÷ sÆktahavi÷sambandhÅ, tatra ayaæ vidhi÷  /
iha tu na bhavati, skandaviÓÃkhau devate asya skÃndaviÓÃkha÷  /
brahmaprajÃpatÅ - brÃhmaprajÃpatyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.22 ||


_____START JKv_7,3.22:

indraÓabdasya parasya yad uktam tan na bhavati  /
saumendra÷  /
Ãgnendra÷  /
parasya iti kim ? aindrÃgnamekÃdaÓakapÃlaæ caruæ nirvapet  /
indraÓabde dvÃvacau, tatra taddhite ekasya yasyeti ca (*6,4.148) iti lopa÷, aparasya pÆrveïa saha ekÃdeÓa÷ ity aprÃptir eva v­ddhe÷, tadedaæ prati«edhavacanaæ j¤Ãpakam, bahiraÇgam api pÆrvottarapadayo÷ pÆrvaæ kÃryaæ bhavati paÓcÃd ekÃdeÓa÷ iti  /
tena pÆrvai«ukÃmaÓama÷ ity Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.23 ||


_____START JKv_7,3.23:

dirghÃd uttarasya varuïasya yad uktaæ tan na bhavati  /
aindrÃvaruïam  /
maitrÃvaruïam  /
dÅrghÃt iti kim ? ÃgnivÃruïÅmana¬vÃhÅmÃlabhete  /
agne÷ Ådagne÷ somavaruïayo÷ (*6,3.27) ity asya anaÇapavÃdasya idv­ddhau (*6,3.28) iti prati«edho vidhÅyate, tena dÅrghÃt paro na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.24 ||


_____START JKv_7,3.24:

prÃcÃæ deÓe nagarÃnte 'Çge pÆrvapadasya uttarapadasya ca acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /

[#837]

suhmanagare bhava÷ sauhmanÃgara÷  /
pauï¬ranÃgara÷  /
prÃcÃm iti kim ? madranagaram udak«u, tatra bhava÷ mÃdranagara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.25 ||


_____START JKv_7,3.25:

jaÇgala dhenu valaja ity evam antasya aÇgasya pÆrvapadasya acÃmÃder aco v­ddhir bhavati, vibhëitam uttaram uttarapadasya vibhëà bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
kurujaÇgale«u bhavam kaurujaÇgalam, akurujÃÇgalam  /
vaiÓvadhenavam, vaiÓvadhainavam  /
sauvarïavalaja÷, sauvarïavÃlaja÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.26 ||

_____START JKv_7,3.26:

ardhaÓabdÃt parasya parimÃïavÃcina÷ uttarasya acÃmÃder aca÷ sthÃne v­ddhir bhavati, pÆrvasya tu và bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
ardhadroïena krÅtam Ãrdhadrauïikam, ardhadrauïikam  /
Ãrdhakau¬avikam, ardhakau¬avikam  /
parimÃïasya iti kim ? ardhakroÓa÷ prayojanam asya ÃrdhakroÓikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.27 ||


_____START JKv_7,3.27:

ardhÃt parasya parimÃïÃkÃrasya v­ddhir na bhavati, pÆrvasya tu và bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
ardhaprasthika÷, Ãrdhaprasthika÷  /
ardhakaæsika÷, Ãrdhakaæsika÷  /
ata÷ iti kim ? Ãrdhakau¬avika÷  /
taparakaraïaæ kim ? iha mà bhÆt, ardhakhÃryÃæ bhavà ardhakhÃrÅ  /
kiæ ca syÃt ? ardhakhÃrÅ bhÃryà yasya ardhakhÃrÅbhÃrya÷, v­ddhinimittasya ca taddhitasya araktavikÃre (*6,3.39) iti puævadbhÃvaprati«edho na syÃt  /
yatra hi taddhite v­ddhi÷ prati«idhyate, sa v­ddhinimittaæ na bhavati iti puævadbhÃvo na prati«idhyate, yathà vaiyÃkaraïÅ bhÃryà asya vaiyÃkaraïabhÃrya÷ iti //


____________________________________________________________________


[#838]

##  || PS_7,3.28 ||


_____START JKv_7,3.28:

pravÃhaïasya ¬he parata÷ uttarapadasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati, pÆrvapadasya và bhavati  /
pravÃhaïasya apatyam prÃvÃhaïeya÷, pravÃhaïeya÷  /
ÓubhrÃdibhyaÓ ca (*4,1.123) iti ¬hak pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.29 ||


_____START JKv_7,3.29:

¬hakprayayÃntasya pravÃhaïaÓabdasya taddhite«u parata÷ uttarapadasya acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati, pÆrvasya tu và  /
pravÃhaïeyasya apatyam prÃvÃhaïeyi÷, pravÃhaïeyi÷  /
prÃvÃhaïeyakam, pravÃhaïeyakam  /
bÃhyataddhitanimittà v­ddhi÷ ¬hÃÓrayeïa vikalpena bÃdhitum aÓakyà iti sÆtrÃrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.30 ||


_____START JKv_7,3.30:

na¤a÷ uttare«Ãæ Óuci ÅÓvara k«etraj¤a kuÓala nipuïa ity ete«Ãm acÃmÃder aca÷ v­ddhir bhavati, pÆrvapadasya và bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
Óuci - aÓaucam, ÃÓaucam  /
ÅÓvara - anaiÓvaryam, ÃnaiÓvaryam  /
k«etraj¤a - ak«aitraj¤yam, Ãk«aitraj¤ayam  /
kuÓala - akauÓalam, ÃkauÓalam  /
nipuïa - anaipuïam, Ãnaipuïam  /
atra kecid Ãhu÷ iyaæ pÆrvapadasya v­ddhir aprÃptaiva vibhëà vidhÅyate  /
na na¤pÆrvÃt tatpuru«Ãt ity uttaro bhÃvapratyaya÷ prati«idhyate  /
tatra ÓucyÃdibhya÷ eva pratyaye k­te paÓcÃnna¤samÃse sati v­ddhiranaÇgasyÃpi vacanÃt bhavati iti  /
tadapare na m­«yante  /
bhÃvavacanÃdanyopi hi taddhito v­ddhinimittamapatyÃdi«u arthe«u na¤samÃsÃd eva vidyate  /
bahuvrÅheÓ ca na¤samÃsÃt bhÃvavacano 'pi asti, tatra aÇgÃdhikÃropamardanaæ na yujyate iti  /
ak«etraj¤ÃnÅÓvarau tatpuru«au eva brÃhmaïÃdi«u paÂhyete, tata÷ tÃbhyÃæ bhÃve «ya¤ bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.31 ||


_____START JKv_7,3.31:

yathÃtatha yathÃpura ity etayo÷ na¤a÷ uttarayo÷ paryÃyeïa acamÃder aca÷ v­ddhir bhavati taddhite ¤iti, ïiti, kiti ca parata÷  /
ÃyathÃtathyam, ayÃthÃtathyam  /
ÃyathÃpuryam ayÃthÃpuryam  /
ayathÃtatha aythÃpura iti brÃhmaïÃdi«u na¤samÃsau etau dra«Âavyau  /
sÆtre yathÃtathÃyathÃpuraÓabdau tu yathà 'sÃd­Óye (*2,1.7) iti avyayÅbhÃvasamÃsau  /
tathà napuæsakÃÓrayaæ hrasvatvaæ k­tam  /
bhÃsye tu yathÃdarÓita ayathÃtathÃbhÃva÷ iti tathà supsupeti samÃso lak«yate //


____________________________________________________________________


[#839]

##  || PS_7,3.32 ||


_____START JKv_7,3.32:

taddhite«u iti niv­ttam, tatsambaddhaæ kiti ity api  /
¤ïiti iti vartate  /
hana÷ takÃrodeÓo bhavati ¤iti, ïiti pratyaye parata÷ ciïïalau varjayitvà  /
ghÃtayati  /
ghÃtaka÷  /
sÃdhughÃtÅ  /
ghÃtaæghÃtam  /
ghÃto vartate  /
aciïïalo÷ iti kim ? aghÃni  /
jaghÃna  /
dhÃto kÃryam ucyamÃnaæ dhÃto÷ pratyaye vij¤Ãyate  /
iha na bhavati, vÃrtraghnam itarat iti //


____________________________________________________________________


#<Ãto yuk ciï-k­to÷>#  || PS_7,3.33 ||


_____START JKv_7,3.33:

ÃkÃrÃntasya aÇgasya ciïi k­ti ¤ïiti yugÃgamo bhavati  /
adÃyi  /
adhÃyi  /
k­ti - dÃya÷  /
dÃyaka÷  /
dhÃya÷  /
dhÃyaka÷  /
ciïk­to÷ iti kim ? dadau  /
dadhau  /
cau¬i÷, bÃlÃki÷, bÃhvÃditvÃt i¤  /
j¤Ã devatà asya j¤a÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.34 ||


_____START JKv_7,3.34:

udÃttopadeÓasya mÃntasya anÃcame÷ (*7,3.34)  /
udÃtopadeÓasya mÃntasya aÇgasya Ãcamivarjitasya ciïi k­ti ca ¤ïiti yad uktaæ tan na bhavati  /
kiæ ca uktam ? ata upadhÃyÃ÷ (*7,2.116) iti v­ddhi÷  /
aÓami  /
atami  /
adami  /
k­ti khalv api - Óamaka÷  /
tamaka÷  /
damaka÷  /
Óama÷  /
tama÷  /
dama÷  /
udÃttopadeÓasya iti kim ? yÃmaka÷  /
rÃmaka÷  /
katham udyamoparamau ? a¬a udyame, yama uparame iti nipÃtanÃd anugantavyau  /
upadeÓagrahaïam kim ? ÓamÅ, damÅ, tamÅ ity atra yathà syÃt, iha mà bhÆt, yÃmaka÷, rÃmaka÷ iti  /
mÃntasya iti kim ? cÃraka÷  /
pÃÂhaka÷  /
anÃcame÷ iti kim ? ÃcÃmaka÷  /
anÃcamikamivamÅnÃm iti vaktavyam  /
ÃcÃma÷  /
kÃma÷  /
vÃma÷  /
Ãma÷ iti caurÃdikasya ïici v­ddhau satyÃæ bhavati  /
tatra hi mittvaæ na asti na anye mito 'hetau iti  /
sÆryaviÓrÃmà bhÆmi÷ ity evam Ãdikaæ prayogamanyÃyyam eva manyante  /
ciïk­to÷ ity eva, ÓaÓÃma  /
tatÃma //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.35 ||


_____START JKv_7,3.35:

jani vadhi ity etayo÷ ciïi k­ti ca ¤ïiti yad uktaæ tan na bhavati  /
ajani  /
janaka÷  /
prajana÷  /
avadhi  /
vadhaka÷  /
vadha÷  /
vadhi÷ prak­tyantaraæ vya¤janÃnto 'sti, tasya ayaæ prati«edho vidhÅyate  /
bhak«akaÓcenna vidyeta vadhako 'pi na vidyate iti hi prayogo d­Óyate  /
vadhÃdeÓasya adantatvÃd eva v­ddher abhÃva÷  /
ciïk­to÷ ity eva, jajÃna garbha mahimÃnamindram //


____________________________________________________________________


[#840]

##  || PS_7,3.36 ||


_____START JKv_7,3.36:

sarvaæ niv­ttam, aÇgasya iti vartate  /
arti hrÅ vlÅ rÅ knÆyÅ k«mÃyÅ ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ÃkÃrÃntÃnÃæ ca pugÃgamo bhavati ïau parata÷  /
arti - arpayati  /
hrÅ - hrepayati  /
vlÅ - vlepayati  /
rÅ - repayati  /
knÆyÅ - knopayati  /
k«mÃyÅ - k«mÃpyati  /
ÃkÃrÃntÃnÃm - dÃpayati  /
dhÃpayati  /
arti iti ­ gatiprÃpaïayo÷, ­ gatau iti dvayor api dhÃtvor grahaïam  /
rÅ ity api rÅ gatire«aïayo÷, rÅÇ Óravaïe iti  /
puka÷ pÆrvÃntakaraïam adÅdapat ity atra upadhÃhrasvo yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


#<ÓÃ-cchÃ-sÃ-hvÃ-vyÃ-ve-pÃæ yuk>#  || PS_7,3.37 ||

_____START JKv_7,3.37:

Óà dhà sà hvà vyà ve pà ity ete«am aÇgÃnÃæ yugÃgamo bhavati ïau parata÷  /
ÓÃ - niÓÃyayati  /
chà - avacchÃyayati  /
sà - avasÃyayati  /
hvà - hvÃyayati  /
vyà - saævyÃyayati  /
ve - vÃyayasti  /
pà - pÃyayati  /
pÃgrahaïe pai ovai Óo«aïe ity asya api iha grahaïam icchanti  /
pà rak«aïe ity asya lugvikaraïatvÃn na bhavati  /
lugÃgamastu tasya vaktavya÷  /
pÃlayati  /
dhƤprŤor lugvaktavya÷  /
dhÆnayati  /
prÅïayati  /
ete 'pi pÆrvÃntà eva kriyante, tena nyaÓÅÓayat, apÅpalat, adÆdhunat, apipriïat iti upadhÃhrasvatvaæ bhavati  /
ÓÃchÃsÃhvÃvyÃvepÃæ k­tÃtvÃnÃæ grahaïaæ puka÷ prÃptimÃkhyÃtum  /
kim etasya ÃkhyÃne prayojanam ? etasmin prakaraïe lak«aïapratipadoktaparibhëà na asti ity upadiÓyate  /
tena adhyÃpayati, jÃpayati ity evam Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.38 ||


_____START JKv_7,3.38:

và ity etasya vidhÆnane 'rthe vartamÃnasya jugÃgamo bhavati ïau parata÷  /
pak«eïa+upavÃjayati  /
vidhÆnane iti kim ? ÃvÃpayati keÓÃn  /
kimarthaæ sÆtram, vaja gatau ïyantasya siddhatvÃt ? vÃte÷ puk mà bhÆt ity evam artham  /
pai ovai Óo«aïe ity etasya etad rÆpm //


____________________________________________________________________


[#841]

##  || PS_7,3.39 ||


_____START JKv_7,3.39:

lÅ là ity etayor aÇgayo÷ anyatarasyÃæ nuk luk iy etÃv Ãgamau bhavato ïau parata÷ snehavipÃtane 'rthe  /
gh­taæ vilÅnayati, gh­taæ vilÃyayati  /
vilÃlayati, vilÃpayati  /
lÅ Å iti ÅkÃra÷ praÓli«yate, tata÷ ÅkÃrÃntasya+eva nuk bhavati, na tu k­tÃtvasya vibhëà lÅyate÷ (*6,1.51) iti  /
snehavipÃtane iti kim ? jatu vilÃpayati  /
jaÂÃbhirÃlÃpayate  /
lÅ iti lÅlÅÇorgrahaïam  /
là iti lÃte÷, k­tÃtvasya ca lÅyate÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.40 ||


_____START JKv_7,3.40:

bhÅ ity etasya hetubhaye 'rthe «ugÃgamo bhavati ïau parata÷  /
muï¬o bhÅ«ayate  /
jaÂilo bhÅ«ayate  /
atra api bhÅ Å iti ÅkÃrapraÓle«a÷ k­tÃtvasya pugniv­ttyartha÷  /
muï¬o bhÃpayate ity evaæ hi tatra bhavati  /
hetubhaye iti kim ? ku¤cikayà enaæ bhÃyayati  /
na atra hetu÷ prayojako bhayakÃraïam, kiæ tarhi, ku¤cikà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.41 ||


_____START JKv_7,3.41:

sphÃy ity etasya aÇgasya vakÃrÃdeÓo bhavati ïau parata÷  /
sphÃvayati //


____________________________________________________________________


#<Óader agatau ta÷>#  || PS_7,3.42 ||


_____START JKv_7,3.42:

Óade÷ aÇgasya agatau arthe vartamÃnasya takÃrÃdeÓo bhavati ïau parata÷  /
pu«pÃïi ÓÃtayati  /
agatau iti kim ? gÃ÷ ÓÃdayati gopÃlaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.43 ||


_____START JKv_7,3.43:

ruhe÷ aÇgasya anyatarasyÃæ pakÃrÃdeÓo bhavati ïau parata÷  /
vrÅhÅn ropayati, vrÅhÅn rohayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.44 ||


_____START JKv_7,3.44:

pratyayasthÃt kakÃrÃt pÆrvasya akÃrasya ikÃrÃdeÓo bhavati Ãpi parata÷, sa ced Ãp supa÷ paro na bhavati  /
jaÂilikà  /
muï¬ikà  /
kÃrikà  /
hÃrikà  /
etikÃÓcaranti  /
pratyayagrahaïaæ kim ? Óaknoti iti Óakà  /
sthagrahaïam vispa«tÃrtham  /

[#842]

kakÃramÃtraæ pratyayo na asti iti sÃmarthyÃt pratyayasthasya grahaïam Óakyate vij¤Ãtum  /
kÃt iti kim ? maï¬anà  /
ramaïà  /
pÆrvasya iti kim ? parasya mà bhÆt, paÂukà  /
m­dukà  /
ata÷ iti kim ? gokà  /
naukà /
taparakaraïaæ kim ? rÃkà  /
dhÃkà  /
Ãpi iti kim ? kÃraka÷  /
dhÃraka÷  /
atha Ãpi ity anena kim ? viÓi«yate ? kakÃra÷  /
yady evam, kÃrikà ity atra api na prÃpnoti, akÃreïa vyavahitatvÃt ? ekÃdeÓe k­te na asti vyavadhÃnam  /
ekÃdeÓa÷ pÆrvavidhau sthÃnivadbhavati iti vyavadhÃnam eva ? vacanÃd vyavadhÃnamÅd­Óaæ yat sthÃnivadbhÃvak­tam ekena varïena tadÃÓrÅyate  /
rathakaÂyÃdi«u tu Órutik­tam anekena varïena vyavadhÃnam iti itvaæ na bhavati  /
asupa÷ iti kim ? bahava÷ parivrÃjakà asyÃæ mathurÃyÃm bahuparivrÃjakà mathurà  /
subantÃd ayaæ bahuparivrÃjakaÓabdÃt para÷ Ãp iti prati«edho bhavati  /
prasajyaprati«edhaÓcÃyam, na paryudÃsa÷  /
paryudÃse hi sati samudÃyÃd asubantÃt parata÷ Ãp iti itvam atra syÃd eva  /
avidyamÃna÷ sup yasmin so 'yam asup iti ? evam api nÃÓÅyate  /
tathà hi sati bahucarmikà ity atra api na syÃt  /
mÃmakanarakayor upasaÇkhyÃnaæ kartavyam apratyayasthatvÃt  /
mama iyaæ mÃmikà narikà  /
aïi mamakÃdeÓa÷  /
kevalamÃmaka iti niyamÃt sa¤j¤Ãchandaso÷ ÅkÃro na asty atra, tena aïpratyayÃntÃd api ÂÃp bhavati, narÃn kÃyati iti narikà  /
Ãto 'nupasarge ka÷ (*3,2.3) iti ka÷ pratyaya÷  /
pratyayani«edhe tyaktyapoÓ ca+upasaÇkhyÃnam  /
udÅcÃmÃta÷ sthÃne yakpÆrvÃyÃ÷ (*7,3.43) iti vikalpo mà bhÆt iti  /
dÅk«iïÃtyikà  /
ihatyikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.45 ||


_____START JKv_7,3.45:

yà sà ity etayo÷ ikÃrÃdeÓo na bhavati  /
yakà /
sakà /
yà sà iti nirdeÓo 'tantram, yattador upalak«aïametat  /
iha api prati«edha i«yate, yakÃæ yakÃmadhÅmahe takÃæ pacÃmahe iti  /
yÃsayorittvaprati«edhe tyakana upasaÇkhyÃnam  /
upatyakà /
adhityakà /
pÃvakÃdÅnÃæ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
hiraïyavarïÃ÷ Óucaya÷ pÃvakÃ÷  /
yÃsu alomakÃ÷  /
chandasi iti kim ? pÃvikà  /
ÃÓi«i ca+upasaÇkhyÃnam  /
jÅvatÃt jÅvakà  /
nandatÃt nandakà  /
bhavatÃt bhavakà  /

[#843]

uttarapadalope ca+upasaÇkhyÃnam  /
devadattikÃ, devakà  /
yaj¤adattikÃ, yaj¤akà  /
k«ipakÃdÅnÃæ ca+upasaÇkhyÃnam  /
k«ipakà  /
dhruvakà /
tÃrakà jyoti«y upasaÇkhyÃnam  /
tÃrakà  /
jyoti«i iti kim ? tÃrikà dÃsÅ  /
varïakà tÃntava upasaÇkhyÃnam  /
varïakà prÃvaraïabheda÷  /
tÃntave iti kim ? vaïikà bhÃgurÅ laukÃyate  /
vartakà Óakunau prÃcÃm upasaÇkhyÃnam  /
vartakà Óakuni÷  /
prÃcÃm anyatra udÅcÃæ tu vartikà  /
Óakunau iti kim ? vartikà bhÃgurÅ laukÃyatasya  /
a«Âakà pit­daivatye  /
a«Âakà  /
pit­daivatye iti kim ? a«Âikà khÃrÅ  /
và sutakÃputrakÃv­ndÃrakÃïÃm upasaÇkhyÃnam  /
sutikÃ, sutakà  /
putrikÃ, putrakà  /
v­ndÃrikÃ, v­ndÃrakà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.46 ||


_____START JKv_7,3.46:

udÅcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena yakÃrapÆrvÃyÃ÷ kakÃrapÆrvÃyÃÓ ca Ãta÷ sthÃne yo 'kÃra÷, tasyÃta÷ sthÃne ikarÃdeÓo bhavati  /
udÅcÃæ grahaïaæ vikalpÃrtham  /
ibhyikÃ, ibhyakà  /
k«atriyikÃ, k«atriyakà  /
kakÃrapÆrvÃyÃ÷ - caÂakikÃ, caÂakakà  /
mÆ«ikikÃ, mÆ«ikakà  /
Ãta÷ iti kim ? sÃÇkÃÓye bhavà sÃÇkÃÓyikà  /
sthÃnagrahaïam anuvÃde 'pi sthÃnasambandhapratipattyartham  /
Ãta÷ ity anena hy ata÷ iti sthÃnÅ viÓi«yate  /
yakapÆrvÃyÃ÷ iti kim ? aÓvà - aÓvikà  /
yakapÆrvÃyÃ÷ iti strÅliÇganirdeÓa÷ Ãta÷ strÅpratyayasya pratipattyartham  /
iha na bhavati, Óubhaæ yÃti iti ÓubhaæyÃ÷ - Óubhaæyikà  /
bhadraæ yÃti iti bhadraæyà - bhadraæyikà  /

[#844]

yakapÆrvÃyà dhÃtvantaprati«edha÷  /
dhÃtvantayo÷ yakÃrakakÃrayor asya prati«edhasya prati«edho vaktavya÷  /
sunayikà /
suÓayikà  /
supÃkikà  /
aÓokikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.47 ||


_____START JKv_7,3.47:

e«Ãm Ãta÷ sthÃne yo 'kÃras tasya itvaæ na bhavati udÅcÃmÃcaryÃïÃæ matena  /
bhastrà - bhastrakÃ, bhastrikà  /
abhastrakÃ, abhastrikà  /
e«Ã - e«akÃ, e«ikà  /
ajà - ajakÃ, ajikà  /
anajakÃ, anajikà  /
j¤Ã - j¤akà j¤ikà  /
aj¤akÃ, aj¤ikà  /
dvà - dvake, dvike  /
svà - svakÃ, svikà  /
asvakÃ, asvikà  /
e«Ãdve na¤pÆrve na prayojayata÷  /
kiæ kÃraïam ? tatra hi sati yadi sÃkackÃbhyÃæ na¤samÃsa÷, athÃpi k­te na¤samÃse paÓcÃdakac, ubhayathÃpi samÃsÃd ya vibhaktir utpadyate tasyÃæ satyÃæ tyadÃtyatve sati ÂÃpà bhavitavyam, so 'ntarvartinyà vibhaktyà subantÃt para÷ iti itvasya prÃptir eva na asti  /
tena ane«akÃ, advake ity eva nityaæ bhavitavyam  /
svaÓabdastu j¤ÃtidhanÃkhyÃyÃæ na¤pÆrvo 'pi prayojayati  /
bhastrà ity ayam abhëitapuæska÷, tasya abhëitapuæskÃc ca (*7,3.48) ity eva siddhe yad iha grahaïaæ tadupasarjanÃrtham  /
avidyamÃnà bhastrà yasyÃ÷ abhastrà  /
sÃlpà abhastrakÃ, abhastrikà  /
atra upasarjanahrasvatve k­te punar bahuvrihau k­te bhëitapuæskÃd ya÷ ÂÃp utpadyate tasya ke 'ïa÷ (*7,4.13) iti yo hrasva÷, na asau abhÃsitapuæskÃd vihitasya ata÷ sthÃne bhavati  /
na¤pÆrvÃïÃm api ity apiÓabdÃd anyapÆrvÃïÃæ kevalÃnÃæ ca vidhir ayam i«yate  /
nirbhastrakÃ, nirbhastrikÃ, bahubhastrakÃ, bahubhastrikÃ, ity evam anayor api i«yate  /
atra na¤pÆrvÃïÃm iti vacanam anuvÃda eva mandabuddhipratipattyartha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.48 ||


_____START JKv_7,3.48:

abhëitapuæskÃd vihitasya Ãta÷ sthÃne yo 'kÃra÷ tasya udÅcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena ikÃrÃdeÓo na bhavati  /
khaÂvakÃ, khaÂvikà  /
akhaÂvakÃ, akhaÂvikà  /
paramakhaÂvakÃ, paramakhaÂvikà  /
bahuvrÅhau yadà kapi hrasva÷ kriyate tadà bhavitavyam anena vidhinà  /
atra api abhëitapuæskÃd vihitasya ata÷ sthÃne bhavatyakÃra÷ iti  /
yadà tu avidyamÃnà khaÂvà asyÃ÷ akhaÂvÃ, alpà akhaÂvà akhaÂvikà iti tadà na bhavati  /
tathà atikrÃntà khaÂvÃm atikhaÂvÃ, alpà atikhaÂva atikhaÂvikà //


____________________________________________________________________


#<Ãd-ÃcÃryÃïÃm>#  || PS_7,3.49 ||


_____START JKv_7,3.49:

abhëitapuæskÃt Ãta÷ sthÃne yo 'kÃra÷ tasya ÃcÃryÃïÃm ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
khaÂvÃkà  /
akhaÂvÃkà  /
paramakhaÂvÃkà //


____________________________________________________________________


[#845]

#<Âhasya+ika÷>#  || PS_7,3.50 ||


_____START JKv_7,3.50:

aÇgasya nimittaæ ya÷ Âha÷, kaÓ ca aÇgasya nimittam, pratyaya÷, tasya pratyayaÂhasya ika÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
prÃg vahate« Âhak (*4,4.1) - Ãk«ika÷  /
ÓÃlÃkika÷  /
lavaïàÂha¤ (*4,4.52) lÃvaïika÷  /
ÂhagÃdi«u yadi varïamÃtraæ pratyaya÷, uccÃraïÃrtho 'kÃra÷, tadà iha api akÃra uccÃraïÃrtha÷, varnamÃtraæ tu sthÃnitvena+upÃdÅyate  /
saÇghÃtagrahaïe tu pratyaye 'tra api saÇghÃtagrahaïam eva  /
tatra kaïe«Âha÷ kaïÂha÷ ity evam ÃdÅnÃm uïÃdÅnÃm uïÃdayo bahulam (*3,3.1)iti na bhavati  /
mathitaæ païyam asya mÃthitika÷ ity atra tu yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope k­te is-us-uk-tÃntÃt ka÷ (*7,3.51) iti sthÃnivadbhÃvÃdikasya kÃdeÓa÷ prÃpnoti, sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti na bhavati  /
yasyeti ca iti lopasya sthÃnivadbhÃvÃdvà  /
pÆrvasmÃdapi hi vidhau sthÃnivadbhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.51 ||


_____START JKv_7,3.51:

is us ity evam antÃnÃm ugantÃnÃæ tÃntÃnÃæ cÃÇgÃnÃm uttarasya Âhasya ka÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
is - sÃrpi«ka÷  /
us - dhÃnu«ka÷  /
yÃju«ka÷  /
uk - nai«Ãdakar«uka÷  /
ÓÃbarajambuka÷  /
mÃt­kam  /
pait­kam  /
tÃntÃt - audaÓvitka÷  /
ÓÃk­tka÷  /
yÃk­tka÷  /
isuso÷ pratipadoktayor grahaïÃd iha na bhavati, ÃÓi«Ã carati ÃÓi«ika÷  /
u«Ã carati au«ika÷  /
do«a upasaÇkhyÃnam  /
dorbhyÃæ tarati dau«ka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.52 ||


_____START JKv_7,3.52:

cakÃrajakÃrayo÷ kavargÃdeÓo bhavati ghiti ïyati ca pratyaye parata÷  /
ghiti - pÃka÷  /
tyÃga÷  /
rÃga÷  /
ïyati - pÃkyam  /
vÃkyam  /
rekyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.53 ||


_____START JKv_7,3.53:

nyaÇku ity evam ÃdÅnÃæ kavargÃdeÓo bhavati  /
nyaÇku÷ - nÃva¤ce÷ iti upratyaya÷  /
madgu÷ - mimasjibhya u÷ iti masje÷ upratyaya÷  /
bh­gu÷ - prathimadibhrasjÃæ samprasÃraïaæ salopaÓ ca iti upratyaya÷  /
dÆrepÃka÷, phalepÃka÷ - dÆre pacyate svayam eva, phale pacyate svayam eva  /
pacÃdyac  /
nipÃtanÃd v­ddhi÷  /
tatpuru«e i­ti bahulam (*6,3.14) iti saptamyà aluk  /
k«aïepÃka÷ ity api hi kecit paÂhanti  /
dÆrepÃkÃ, phalepÃkà it ÂÃbantamapre 'dhÅyate  /
ukÃrÃntÃvapare dÆrepÃku÷ phalepÃku÷ iti  /

[#846]

te«Ãm upratyaya÷ nipÃtanÃd eva  /
takram vakram iti pa¤cater va¤cateÓ ca sphÃyita¤civa¤ci ity Ãdinà sÆtreïa rak  /
vyati«aÇga÷ - vyati«ajati iti pacÃdyac  /
anu«aÇga÷  /
avasarga÷  /
upasarga÷  /
ÓvapÃka÷, mÃæsapÃka÷, kapotapÃka÷, ulÆkapÃka÷ iti karmopadÃdaï pratyaya÷  /
sa¤j¤Ãyà anyatra arha÷, avadÃha÷, nidÃha÷  /
nyagrodha÷, vÅrud ity atra nyakpÆrvasya ruhe÷ pacÃdyaci, vipÆrvasya kvipi dhakÃro vidhÅyate  /
nyagrohayati nyagrodha÷  /
virohayati iti vÅrut  //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.54 ||


_____START JKv_7,3.54:

hante÷ hakÃrasya kavargÃdeÓo bhavati ¤iti ïiti pratyaye parata÷ nakÃre ca  /
ghÃtayati  /
ghÃtaka÷  /
sÃbhughÃtÅ  /
ghÃtaæghÃtam  /
ghÃto vartate  /
nakÃre - ghnanti  /
ghnantu  /
aghnan  /
ha÷ iti kim ? alo 'ntyasya mà bhÆt  /
hante÷ iti kim ? prahÃra÷  /
prahÃraka÷  /
¤ïitpratyayo hanter viÓe«aïam, nakÃro hakÃrasya, nakÃre 'nantarasya hantihakÃrasya iti  /
taccÃnantarya Órutik­taæ sannipÃtak­tam ÃÓrÅyate  /
sthÃnivadbhÃvaÓÃstrak­taæ tu yadanÃnantaryaæ tadavighÃtakam, vacanasÃmarthyÃt  /
yady api sarvair eva ¤ïinnairhantihakÃro viÓi«yate tathÃpi yena nÃvyavadhÃnaæ tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt iti ¤ïiti dhÃtvavayavena vyavahite 'pi sati bhavati  /
iha tu na bhavati, hananam icchati hananÅyati, hananÅyater ïvul hananÅyaka÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.55 ||


_____START JKv_7,3.55:

abhyÃsÃd uttarasya hantihakÃrasya kavargÃdeÓo bhavati  /
jighÃæsati  /
jaÇghanyate  /
ahaæ jaghana  /
abhyÃsanimitte pratyaye hanter aÇgasya yo 'bhyÃsa÷ tasmÃd eva+etat kutvam  /
iha na bhavati, hananÅyitum icchati jihananÅyi«ati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.56 ||

_____START JKv_7,3.56:

hinoter hakarasya abhyÃsÃd uttarasya kavargÃdeÓo bhavati acaÇi  /
prajighūati  /
prajeghÅyate  /
prajighÃya  /
acaÇi iti kim ? prÃjÅhayat dÆtam  /
acaÇi iti Óakyamakartum  /
katham ? caÇyabhyÃsanimitte ïau hinotir aÇgaæ bhavati, tatra abhyÃsanimitte pratyaye heraÇgasya iti vij¤Ãyamane prÃptir eva na asti ? tat kriyate j¤ÃpakÃrtham  /
etat j¤Ãpyate, heracaÇi iti caÇo 'nyatra herïya dhikasya api kutvaæ bhavati iti  /
tena prajighÃyayi«ati iti siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.57 ||


_____START JKv_7,3.57:

sani liÂi ca pratyaye je÷ aÇgasya yo 'bhyÃsa÷ tasmÃd uttarasya kavargÃadeÓo bhavati  /
jigūati  /
jigÃya  /
sanliÂo÷ iti kim ? jejÅyate  /
jinÃte÷ samprasÃraïe k­te yady api jirbhavati, tathÃpi lÃk«aïikatvÃt tasya grahaïaæ na bhavati, jijyatu÷, jijyu÷ ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#847]

##  || PS_7,3.58 ||


_____START JKv_7,3.58:
cinote÷ aÇgasya sanliÂor abhyÃsÃd uttarasya vibhëà kavargÃdeÓo bhavati  /
cicūati cikūati  /
cikÃya, cicÃya  /
sanliÂo÷ ity eva, cecÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.59 ||


_____START JKv_7,3.59:

kavargÃde÷ dhÃto÷ cajo÷ kavargÃdeÓo na bhavati  /
kÆjo vartate  /
kharja÷  /
garja÷  /
kÆjyam bhavatà  /
kharjyam, garjyam bhavatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.60 ||


_____START JKv_7,3.60:

aji vraji ity etayoÓ ca kavargÃdeÓo na bhavati  /
samÃja÷  /
udÃja÷  /
vraji - parivrÃja÷  /
parivrÃjyam  /
ajes tu ajer vy-agha¤-apo÷ (*2,4.56) iti vÅbhÃvasya vidhÃnÃt ïyati na asti udÃharaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.61 ||


_____START JKv_7,3.61:

bhuja nyubaj ity etau Óabdau nipÃtyete pÃïau upatÃpe ca  /
bhujyate anena iti bhuja÷ pÃïi÷  /
halaÓ ca (*3,3.121) iti gha¤  /
tatra kutvÃbhÃvo guïÃbhÃvaÓ ca nipÃtyate  /
ubja Ãrjave  /
nyubjitÃ÷ Óerate 'sminn iti nyubja÷ upatÃpa÷, roga÷  /
tathaiva gha¤i kutvÃbhÃvo nipÃtyate  /
pÃïyupatÃpayo÷ iti kim ? bhoga÷  /
samudga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.62 ||


_____START JKv_7,3.62:

prayÃja anuyÃja ity etau nipÃtyete yaj¤ÃÇge  /
pa¤ca prayÃjÃ÷ pa¤ca anuyÃjÃ÷  /
tvamagne prayÃjÃnÃæ paÓcÃt tvaæ purastÃt  /
yaj¤ÃÇge iti kim ? prayÃga÷  /
anuyÃga÷  /
prayÃjÃnuyÃjagrahaïaæ pradarÓanÃrtham, anyatra apy evaæ prakÃre kutvaæ na bhavati  /
ekÃdaÓopayÃjÃ÷, upÃæÓuyÃjamantarà yajati a«Âau patnÅsaæyÃjà bhavanti, ­tuyÃjaiÓcaranti ity evam Ãdi siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.63 ||


_____START JKv_7,3.63:

va¤ce÷ aÇgasya gatau vartamÃnasya kavargÃdeÓo na bhavati  /
va¤cyaæ va¤canti vaïija÷  /
gatau iti kim ? vaÇkaæ këÂham  /
kuÂilam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


[#848]

##  || PS_7,3.64 ||


_____START JKv_7,3.64:

ucer dhÃto÷ ke pratyaye oka÷ iti nipÃtyate  /
kim punar atra nipÃtyate ? kutvaæ guïaÓ ca  /
nyoka÷ Óakunata÷  /
nyoko g­ham  /
kartari igupadhalak«aïa÷ ka÷ pratyaya÷  /
adhikaraïÃdau tu kÃrakÃntare gha¤arthe kavidhÃnam iti  /
kim arthaæ punar ayaæ gha¤yeva na vyutpadyate ? svarÃrtham antodÃtto 'yam i«yate, gha¤i sati ÃdyudÃtta÷ syÃt  /
divaukasa÷, jalaukasa÷ ity evam ÃdÃv apy asuni pratyaye uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti kutvaæ dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


#<ïya ÃvaÓyake>#  || PS_7,3.65 ||


_____START JKv_7,3.65:
ïye parata÷ ÃvaÓyake 'rthe kavargo na bhavati  /
avaÓyapÃcyam  /
avaÓyavÃcyam  /
avaÓyarecyam  /
ÃvaÓyake iti kim ? pÃkyam  /
vÃkyam  /
rekyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.66 ||


_____START JKv_7,3.66:

yaja yÃca ruca pravaca ­ca ity ete«Ãæ ïye parata÷ kavargÃdeÓo na bhavati  /
yaja - yÃjyam  /
yÃca - yÃcyam  /
ruca rocyam  /
pravaca - pravÃcyam  /
­ca - arcyam  /
­dupadhÃd api ­cer ata eva nipÃtanÃt ïyat bhavati  /
pravacagrahaïaæ Óabdasa¤j¤Ãrtham  /
pravÃcyo nÃma pÃÂhaviÓe«opalak«ito grantho 'sti  /
apare punar Ãhu÷, upasargapÆrvasya niyamÃrtham, prapÆrvasya+eva vacer aÓabdasa¤j¤ÃyÃæ kutvaprati«edho yathà syÃt, anyopasargapÆrvasya mà bhÆt iti  /
avivÃkyamaha÷ iti paÂhanti  /
etat tu viÓe«a eva+i«yate, daÓarÃtrasya yad daÓamamaha÷  /
anyatra avivÃcyam eva bhavati  /
ïyati prati«edhe tyajer upasaÇkhyÃnam  /
tyÃjyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.67 ||

_____START JKv_7,3.67:

vaco 'Óabdasa¤j¤ÃyÃæ ïyati parata÷ kutvaæ na bhavati  /
vÃcyamÃha  /
avÃcyamÃha  /
aÓabdasa¤j¤ÃyÃm iti kim ? avaghu«itaæ vÃkyamÃha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.68 ||


_____START JKv_7,3.68:

prayojya niyojya ity etau Óabdau ÓakyÃrthe nipÃtyete  /
Óakya÷ prayoktum prayojya÷  /
Óakyo niyoktum niyojya÷  /
ÓakyÃrthe iti kim ? prayogya÷  /
niyogya÷ //


____________________________________________________________________


[#849]

##  || PS_7,3.69 ||


_____START JKv_7,3.69:

bhojyam nipÃtyate bhak«ye 'bhidheye  /
bhojya÷ odana÷  /
bhojyà yavÃgÆ÷  /
iha bhak«yam abhyavahÃryamÃtram  /
bhak«ye iti kim ? bhogya÷ kambala÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.70 ||


_____START JKv_7,3.70:

ghusa¤j¤akÃnÃæ leÂi parato và lopo bhavati  /
dadhadratnÃni dÃÓu«e  /
somo dadad gandharvÃya  /
na ca bhavati  /
yadagniragnaye dadÃt  /
ìÃgame sati lope 'pi dadÃt iti siddhaæ bhavati  /
tatra vÃvacanaæ vispa«ÂÃrtham, e«Ã hi kasyacidÃÓaÇkà syÃt, dadÃt ity eva nitye prÃpte lopa÷ Ãrabhya mÃïo bÃdhate eva etad rÆpam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.71 ||


_____START JKv_7,3.71:

okÃrÃntasya aÇgasya Óyani parato lopo bhavati  /
Óo - niÓyati  /
cho - avachyati  /
dyo - avadyati  /
so - avasyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.72 ||


_____START JKv_7,3.72:

k«asy ajÃdau pratyaye lopo bhavati  /
adhuk«ÃtÃm  /
adhuk«ÃthÃm  /
adhuk«i  /
aci iti kim ? adhuk«at  /
adhuk«atÃm  /
kakÃravata÷ upÃdÃnaæ kim ? iha mà bhÆt, utsau  /
utsÃ÷  /
vatsau  /
vatsÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.73 ||


_____START JKv_7,3.73:

duha diha liha guha ity ete«Ãm aÇgÃnÃm Ãtmanepade dantyÃdau parata÷ k«asya và lug bhavati  /
adugdha, adhuk«ata  /
adhugdhÃ÷, adhuk«athÃ÷  /
adugdhvam, adhuk«adhvam  /
aduhvahi, adhuk«Ãvahi  /
diha - adigdha, adhik«ata  /
liha - alŬha, alik«ata  /
guha - nyagƬha, nyaghuk«ata  /
duhÃdÅnÃm iti kim ? vyatyapuk«ata  /
Ãtmanepade iti kim ? adhuk«at  /
dantye iti kim ? adhuk«Ãmahi  /
lopa iti vartamÃne luggrahaïaæ sarvÃdeÓÃrtham  /
tac ca bahyartham  /
anyatra tu antyasya+eva lope k­te jhalo jhali (*8,2.26) iti sakÃralopena sidhyati  /
sthÃnivadbhÃvo 'pi akÃralopasya na asti, pÆrvatra asiddhe na sthÃnivat iti  /
dantyo«Âho 'pi vakÃro dantya iti g­hyate  /
yadi sa na g­hyeta tata÷ taugrahaïam eva atra k­taæ syÃt //


____________________________________________________________________


[#850]

#<ÓamÃm a«ÂÃnÃæ dÅrgha÷ Óyani>#  || PS_7,3.74 ||


_____START JKv_7,3.74:

ÓamÃdÅnÃm a«ÂÃnÃæ dÅrgho bhavati Óyani parata÷  /
Óam - ÓÃmyati  /
tam - tÃmyati  /
dam - dÃmyati  /
bhram - bhrÃmyati  /
k«am - k«Ãmyati  /
klam - klÃmyati  /
madÅ - mÃdyati  /
a«ÂÃnÃm iti kim ? asyati  /
Óyani iti kim ? bhramati  /
và bhrÃÓa iti Óyano vikalpa÷  /
babhrÃma //


____________________________________________________________________


#<«Âhivu-klamy-ÃcamÃæ Óiti>#  || PS_7,3.75 ||


_____START JKv_7,3.75:

«thivu klami Ãcam ity ete«Ãæ dÅrgho bhavati Óiti parata÷  /
«thÅvati  /
klamu - klÃmati  /
Ãcam - ÃcÃmati  /
klamigrahaïam Óabartham  /
camer ÃÇpÆrvasya grahaïam  /
iha mà bhÆt, vamati  /
vicamati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.76 ||


_____START JKv_7,3.76:

krama÷ parasmaipadapare Óiti parato dÅrgho bhavati  /
krÃmati, krÃmata÷, krÃmanti  /
parasmaipadesu iti kim ? Ãkramate Ãditya÷  /
iha utkrÃma, saÇkrÃma iti herluki k­te na lumatÃÇgasya (*1,1.66) iti pratyayalak«aïaprati«edhÃt dÅrgho na prÃpnoti ? na+e«a do«a÷  /
lumatÃÓabdena lupte ya daÇgaæ tasya kÃrye sa prati«edha÷  /
na ca hau kramir aÇgam, kiæ tarhi, Óapi //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.77 ||


_____START JKv_7,3.77:

i«u gami yama ity ete«Ãæ Óiti parata÷ chakÃrÃdeÓo bhavati  /
icchati  /
gacchati  /
yacchati  /
i«er udito grahaïam  /
iha mà bhÆt, i«yati, i«ïÃti iti  /
ye tu i«imuditaæ na adhÅyate te iha ca sÆtre aci iti anuvartayanti  /
tac ca pradhÃnam ajgrahaïam Óiti ity anena viÓe«yate iti varïayanti  /
tathà ca sati tadÃdividhirna bhavati  /
yasmin vidhis tadÃdÃvalgrahaïe ity etad api viÓe«ïena+eva isyate, tena i«Ãïa ity atra chatvaæ na bhavati  /
na hy ayam ajeva Óit iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.78 ||


_____START JKv_7,3.78:

pa ghrà dhmà sthà mnà dÃï d­Ói arti sarti Óada sada ity ete«Ãæ piba jighra dhama ti«tha mana yaccha paÓya ­ccha dhau ÓÅya sÅda ity ete ÃdeÓà bhavanti Óiti parata÷  /
pà - pibati  /
ghrà - jighrati  /
dhmà - dhamati  /
sthà - ti«thati  /
manà - manati  /
dÃï - yacchati  /
d­Ói - paÓyati  /
arti - ­cchati  /
sarti - dhÃvati  /
Óada - ÓÅyate  /
sada - sÅdati  /
pibater laghÆpadhaguïa÷ prÃpnoti, sa÷ aÇgav­tte punar v­ttÃvavidhirni«Âhitasya iti na bhavati  /
atha và akÃrÃnto 'yam ÃdeÓa÷ ÃdyudÃtto nipÃtyate  /

[#851]

sartervegitÃyÃæ gatau dhÃvÃdeÓam icchanti  /
anyatra sarati, anusarati ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.79 ||


_____START JKv_7,3.79:

j¤a jana ity etayo÷ jÃdeÓo bhavati Óiti parata÷  /
jÃnÃti  /
jÃyate  /
janer daivÃdikasya grahaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.80 ||


_____START JKv_7,3.80:

pÆ ity evam ÃdÅnÃæ hrasvo bhavati Óiti parata÷  /
pvÃdaya÷ kryÃdi«u paÂhyante  /
pƤ pavan ity ata÷ prabh­ti plÅ gatau v­t iti yÃvat kecit icchanti, v­tkaraïam etat lvÃdÅnÃæ pvÃdÅnÃæ ca parisamÃptyartham iti  /
apare tu lvÃdÅnÃm eva parisamÃptyarthaæ v­tkaraïam etad icchanti, ÃgaïÃntÃ÷ pvÃdaya÷ iti  /
pƤ - punÃti  /
lƤ - lunÃti  /
st̤ - st­ïÃti  /
ye«Ãm ÃgaïÃntÃ÷ pvÃdaya÷ te«Ãæ jÃnÃti ity atra hrasva÷ prÃpnoti, j¤Ãjanor jà (*7,3.79) iti dÅrghakaraïasÃmarthyÃn na bhavati  /
janer api hi jÃdeÓe sati ato dÅrgho ya¤i (*7,3.101) iti dÅrghatvena jÃyate iti sidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.81 ||

_____START JKv_7,3.81:

mÅnÃter aÇgasya Óiti pratyaye parato hrasvo bhavati nigamavi«aye  /
pramiïanti vratÃni  /
nigame iti kim ? pramÅïÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.82 ||


_____START JKv_7,3.82:

mider aÇgasya iko guïo bhavati Óiti pratyaye parata÷  /
medyati, medyata÷, medyanti  /
Óiti ity eva, midyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.83 ||


_____START JKv_7,3.83:

jusi ca pratyaye parata÷ igantasya aÇgasya guïo bhavati  /
ajuhavu÷  /
abibhayu÷  /
abibharu÷  /
atha cinuyu÷, sunuyu÷ ity atra kasmÃn na bhavati ? atra hi dve Çittve, sÃrvadhÃtukÃÓrayam, yÃsu¬ÃÓrayaæ ca  /
tatra na aprÃpte sÃrvadhÃtukÃÓrayaÇittvanimitte prati«edhe jusi guïa÷ ÃrabhyamÃïa÷ tam eva bÃdhate  /
yÃsu¬ÃÓrayaÇittvanimittaæ tu na bÃdhate, tatra hi prÃpte ca aprÃpte ca Ãrabhyate iti //


____________________________________________________________________

[#852]

##  || PS_7,3.84 ||


_____START JKv_7,3.84:

sÃrvadhÃtuke ÃrdhadhÃtuke ca pratyaye parata÷ igantasya aÇgasya guïo bhavati  /
tarati  /
nayati  /
bhavati  /
ÃrdhadhÃtuke - kartà  /
cetà /
stotà /
sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayo÷ iti kim ? agnitvam  /
agnikÃmyati  /
yadi hi pratyaye saÇi iti và ucyeta, iha api syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.85 ||


_____START JKv_7,3.85:

jÃgu ity etasya aÇgasya guïo bhavati aviciïïalÇitsu parata÷  /
jÃgarayati  /
jÃgaraka÷  /
sÃdhujÃgarÅ  /
jÃgaraæjÃgaram  /
jÃgaro vartate  /
jÃgarita÷  /
jÃgaritavÃn  /
vÌddhivi«aye prati«edhavi«aye ca yathà syÃt iti jÃgarter ayaæ guïa÷ Ãrabhyate  /
tasmin k­te yà ata upadhÃyÃ÷ (*7,2.116) v­ddhi÷ prÃpnoti sà na bhavati  /
yadi hi syÃt anarthaka eva guïa÷ syÃt, ciïïaloÓ ca prati«edhavacanam anarthakam  /
aviciïïalÇitsu iti kim ? jÌÓÌst­rjÃg­bhya÷ kvin jÃg­vi÷  /
ciï - ajÃgÃri  /
ïal - jajÃgÃra  /
Çit - jÃg­ta÷  /
jÃg­tha÷  /
vi iti kecid ikÃram uccÃraïÃrthaæ varïayanti, kvasÃv api vakÃrÃdau guïo na bhavati  /
jajÃg­vÃn  /
ajÃgaru÷, ahaæ jajÃgara ity atra prati«edha÷ prÃpnoti ? na, aprati«edhÃt  /
aviciïïalÇitsu iti paryudÃso 'yam, athavà jÃgra÷ iti praptirasÃvÃnantaryÃd viciïïalÇitsu prati«idhyate  /
yà tu jusi ca (*7,3.83), sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayo÷ (*7,3.84) iti ca prÃpti÷ , sà na prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.86 ||


_____START JKv_7,3.86:

pugantasya aÇgasya laghÆpadhasya ca sÃrvadhÃtukÃrdhadhÃtukayor guïo bhavati  /
pugantasya vlepayati  /
hrepayati  /
knopayati  /
laghÆpadhasya - bhedanam  /
chedanam  /
bhettà /
chettà /
pratyayÃder aÇgÃvayavasya ca halorÃnantarye sati lag hÆpadhaguïo na vyÃvartyate iti j¤Ãpitam etat knusano÷ kitkaraïena, trasig­dhidh­«ik«ipe÷ knu÷ (*3,2.140), halantÃc ca (*1,2.10) iti  /
saæyoge gurusa¤j¤ÃyÃæ guïo bhettur na sidhyati  /
vidhyapek«aæ laghoÓ ca asau kathaæ kuï¬ir na du«yati //
dhÃtonuma÷ kathaæ ra¤je÷ syandiÓranthyor nipÃtanÃt  /
anaÇlopaÓidÅrghatve vidhyapek«e na sidhyata÷ //
abhyastasya yadÃhÃci laÇarthaæ tatk­taæ bhavet  /
knusanor yatk­taæ kittvaæ j¤Ãpakaæ syÃl laghor gaïe //


[#853]

upadhà ca atra ig eva g­hyate, tato bhinatti iti guïo na bhavati  /
apare puki anta÷ puganta÷, laghvÅ upadhà laghÆpadhÃ, pugantaÓca laghÆpadhà ca pugantalaghÆypadham iti sÆtrÃrthaæ varïayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.87 ||


_____START JKv_7,3.87:

abhyastasa¤j¤akasya aÇgasya laghÆpadhasya ajÃdau piti sÃrvadhÃtuke guïo na bhavati  /
nenijÃni  /
vevijÃni  /
parivevi«Ãïi  /
anenijam  /
avevijam  /
paryavevi«am  /
abhyastasya iti kim ? vedÃni  /
aci iti kim ? nenekti  /
pidgrahaïam uttarÃrtham  /
sÃrvadhÃtuke iti kim ? nineja  /
labhÆpadhasya ity eva, juhavÃni  /
ajuhavam  /
bahulaæ chandasÅti vaktavyam  /
jujo«at iti yathà syÃt  /
paspaÓÃte  /
cÃkaÓÅti  /
vÃvaÓÅti  /
yaÇluki chÃndasamupadhÃhrasvatvaæ dra«Âavyam  /
paspaÓÃte ity atra abhyÃsahrasvatvaæ ca  /
prak­tyantarÃïÃæ và spaÓikaÓivaÓÅnÃm etÃni rÆpÃïi //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.88 ||


_____START JKv_7,3.88:

bhÆ sÆ ity etayo÷ tiÇi sÃrvadhÃtuke guïo na bhavati  /
abhÆt  /
abhÆ÷  /
abhÆvam  /
suvai, suvÃvahai, suvÃmahai  /
sÆter lugvikaranasya+idaæ grahaïam  /
suvatisÆyayor vikaraïena tiÇo vyavadhÃnam  /
vikaraïasyaiva ÇittvÃd guïÃbhÃva÷ siddha÷  /
tiÇi iti kim ? bhavati  /
sÃrvadhÃtuke ity eva, vyatibhavi«Å«Âa  /
atha bobhavÅti iti yaÇluki guïaprati«edha÷ kasmÃn na bhavati ? j¤ÃpakÃt, yad ayaæ bobhÆtu iti guïÃbhÃvÃrthe nipÃtanaæ karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.89 ||


_____START JKv_7,3.89:

sÃrvadhÃtuke piti iti vartate  /
ukÃrÃntasya aÇgasya v­ddhir bhavati luki sati halÃdau piti sÃrvadhÃtuke  /
yauti  /
yau«i  /
yaumi  /
nauti  /
nau«i  /
naumi  /
stauti  /
stau«i  /
staumi  /
uta÷ iti kim ? eti  /
e«i  /
emi  /
luki iti kim ? sunoti  /
suno«i  /
sunomi  /
hali iti kim ? yavÃni  /
ravÃïi  /
piti ity eva, yuta÷  /
ruta÷  /
api stuyÃd rÃjÃnam ity atra hi Çicca pinna bhavati iti pittvaprati«edhÃd v­ddher abhÃva÷  /
na abhyastasya ity etad iha anuvartate, yoyoti, roroti ity evam Ãdyartham //


____________________________________________________________________


#<Ærïoter vibhëÃ>#  || PS_7,3.90 ||


_____START JKv_7,3.90:

Ærïoter vibhëà v­ddhir bhavati halÃdau piti sÃrvadhÃtuke  /
prorïauti, prorïoti  /
prorïau«i, prorïo«i  /
praurïaumi, prorïomi  /
hali ity eva, prorïavÃni //


____________________________________________________________________


[#854]

##  || PS_7,3.91 ||


_____START JKv_7,3.91:
Ærïoter dhÃto÷ ap­kte hali piti sÃrvadhÃtuke guïo bhavati  /
prorïot  /
prorïo÷  /
hali iti vartamÃne yadap­ktagrahaïaæ kriyate, tena+eva j¤Ãpyate bhavaty e«Ã paribhëà yasmin vidhis tadÃdÃvalgrahaïe iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.92 ||


_____START JKv_7,3.92:

t­ïaha ity etasyÃÇgasya imÃgamo bhavati hali piti sÃrvadhÃtuke  /
t­ïe¬hi  /
t­ïek«i  /
t­ïehmi  /
at­ïe  /
varïÃÓraye 'pi atra pratyayalak«aïam i«yate  /
hali iti kim ? t­ïahÃni  /
piti ity eva, t­ï¬ha÷  /
t­ïaha iti ÃgataÓnaæko g­hyate, Ónami k­te imÃgamo yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.93 ||


_____START JKv_7,3.93:

vrÆ ity etasmÃd uttarasya halÃde÷ pita÷ sÃrvadhÃtukasya ŬÃgamo bhavati  /
bravÅti  /
bravūi  /
bravÅmi  /
abravÅt  /
hali ity eva, bravÃïi  /
piti ity eva, brÆta÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.94 ||


_____START JKv_7,3.94:

yaÇa÷ uttarasya halÃde÷ pita÷ sÃrvadhÃtukasya ŬÃgamo bhavati và  /
ÓÃkuniko lÃlapÅti  /
dundubhir vÃvadÅti  /
tridhà baddho v­«abho roravÅti maho devo martyÃæ à viveÓa  /
na ca bhavati  /
varvarti, carkarti cakram  /
halÃde÷ pita÷ sÃrvadhÃtukasya yaÇantÃd abhÃva÷ iti yaÇlugantasya udÃharaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.95 ||


_____START JKv_7,3.95:

tu iti sautro 'yaæ dhÃtu÷, ru Óabde, «Âu¤ stutau, Óamu upaÓame, ama gatyÃdi«u ity etebhya÷ parasya sÃrvadhÃtukasya halÃder và ŬÃgamo bhavati  /
uttauti, uttavÅti  /
uparauti, uparavÅti  /
upastauti, upastavÅti  /
ÓÃmyadhvam, ÓamÅdhvam  /
abhyamati, abhyamÅti  /
Óamyamo÷ bahulaæ chandasi (*2,4.73) iti vikaraïaluki sati halÃdisÃrvadhÃtukam anantaraæ sambhavati  /
ÃpiÓalÃ÷ turustuÓamyama÷ sÃrvadhÃtukÃsucchandasi iti paÂhanti  /
tatra sarve«Ãm eva chandasi vi«aye vidhir ayaæ bhavati  /
sÃrvadhÃtuke iti anuvartamÃne puna÷ sÃrvadhÃtukagrahaïam apidartham, stuvÅta, ÓamÅdhvam ity atra api yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


[#855]

##  || PS_7,3.96 ||


_____START JKv_7,3.96:

aster aÇgÃt sijantÃc ca parasya ap­ktasya sÃrvadhÃtukasya ŬÃgamo bhavati  /
aste÷ - ÃsÅt  /
ÃsÅ÷  /
sijantÃt - akÃr«Åt  /
asÃvÅt  /
alÃvÅt  /
apÃvÅt  /
ap­kte iti kim ? asti  /
akÃr«am  /
ÃhibhuvorÅÂi prati«edha÷ iti sthÃnivadbhÃvaprati«edha tena+iha na bhavati, Ãttha, abhÆt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.97 ||


_____START JKv_7,3.97:

astisicor ap­ktasya sÃrvadhÃtukasya Ŭagamo bhavati bahulaæ chandasi vi«aye  /
Ãpa eva+idaæ salilaæ sarvamÃ÷  /
ÃsÅd iti sthÃne Ã÷ kriyÃpadam  /
aharvÃva tarhy ÃsÅnna rÃtri÷  /
sica÷ khalvapi - gobhirak«Ã÷  /
pratya¤camatsÃ÷  /
abhai«Årmà putraka iti ca bhavati, chÃndasatvÃt  /
mÃÇyoge 'pi a¬Ãgamo bhavati, ak«a÷, atsÃ÷ iti, sica i¬abhÃvaÓ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.98 ||


_____START JKv_7,3.98:

rudÃdibhya÷ parasya sÃrvadhÃtukasya halÃde÷ ap­ktasya ŬÃgamo bhavati  /
arodÅt  /
arodÅ÷  /
asvapÅt  /
asvapÅ÷  /
aÓvasÅt  /
aÓvasÅ÷  /
prÃïÅt  /
prÃïÅ÷  /
ajak«Åt  /
ajak«Å÷  /
pa¤cabhya÷ iti kim ? ajÃgarbhavÃn  /
ap­ktasya ity eva, roditi //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.99 ||


_____START JKv_7,3.99:

rudÃdibhya÷ pa¤cabhya÷ parasya ap­ktasya sÃrvadhÃtukasya a¬Ãgamo bhavati gÃrgyagÃlavayor matena  /
arodat  /
aroda÷  /
asvapat  /
asvapa÷  /
aÓvasat  /
aÓvasa÷  /
prÃïat  /
prÃïa÷  /
ajak«at  /
ajak«a÷  /
gÃrgyagÃlavayorgrahaïaæ pÆjÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.100 ||


_____START JKv_7,3.100:

ada bhak«aïe, asmÃd uttarasya ap­ktasya sÃrvadhÃtukasya a¬Ãgamo bhavati sarve«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
Ãdat  /
Ãda÷  /
ap­ktasya ity eva, atti  /
atsi //


____________________________________________________________________


[#856]

##  || PS_7,3.101 ||


_____START JKv_7,3.101:

akÃrÃntasya aÇgasya dÅrgho bhavati ya¤Ãdau sÃrvadhÃtuke parata÷  /
pacÃmi, pacÃva÷, pacÃma÷  /
pak«yÃmi, pak«yÃva÷, pak«yÃma÷  /
ata÷ iti kim ? cinuva÷  /
cinuma÷  /
ya¤i iti kim ? pacata÷  /
pacatha÷  /
sÃrvadhÃtuka ity eva, aÇganà  /
keÓava÷  /
kecid atra tiÇi ity anuvartayanti, te«Ãæ bhavavÃn iti kvasau sÃrvadhÃtukadÅrgho na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.102 ||


_____START JKv_7,3.102:

ato dÅrgho ya¤i (*7,3.101) ity anuvartate  /
supi ca ya¤Ãdau parato 'kÃrÃntasya aÇgasya dÅrgho bhavati  /
v­k«Ãya  /
plak«Ãya  /
v­k«ÃbhyÃm  /
plak«ÃbhyÃm  /
ata÷ ity eva, agnibhyÃm  /
ya¤i ity eva, v­k«asya  /
plak«asya //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.103 ||


_____START JKv_7,3.103:

bahuvacane jhalÃdau supi parato 'kÃrÃntasya aÇgasya ekÃrÃdeÓo bhavati  /
vk­k«ebhya÷  /
plak«ebhya÷  /
v­k«e«u  /
plak«e«u  /
bahuvacane iti kim ? v­k«ÃbhyÃm  /
plak«ÃbhyÃm  /
jhali iti kim ? v­k«ÃïÃm  /
supi ity eva, yajadhvam  /
pacadhvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.104 ||


_____START JKv_7,3.104:

osi parato 'kÃrÃntasya aÇgasya ekÃrÃdeÓo bhavati  /
v­k«ayo÷ svam  /
plak«ayo÷ svam  /
v­k«ayor nirdhehi  /
plak«ayor nidhehi //


____________________________________________________________________


#<ÃÇi cÃpa÷>#  || PS_7,3.105 ||


_____START JKv_7,3.105:

ÃÇ iti pÆrvÃcÃryanirdeÓena t­tÅyaikavacanaæ g­hyate  /
tasminn ÃÇi parata÷, cakÃrÃd osi ca, ÃvantÃÇgasya ekÃrÃdeÓo bhavati  /
khaÂvayà  /
mÃlayà  /
khaÂvayo÷ mÃlayo÷  /
bahurÃjayà  /
kÃrÅ«agandhyayà  /
bahurÃjayo÷  /
kÃrÅ«agandhyayo÷  /
Ãpa÷ iti pito grahaïaæ kim ? kÅlÃlapà brahmaïena  /
kÅlÃlapo÷ brahmaïakulayo÷  /
ÇyÃbgrahaïe 'dÅrghagrahaïam iti vacanÃt iha na bhavati, atikhaÂvena brÃhmaïakulena //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.106 ||


_____START JKv_7,3.106:

Ãpa÷ iti vartate  /
sambuddhau ca parata÷ Ãbantasya aÇgasya etvaæ bhavati  /
he khaÂve  /
he bahurÃje  /
he kÃrÅ«agandhye //


____________________________________________________________________


[#857]

##  || PS_7,3.107 ||


_____START JKv_7,3.107:

sambuddhau iti vartate  /
ambÃrthanÃm aÇgÃnÃæ nadyantÃnÃæ hrasvo bhavati sambuddhau parata÷  /
he amba  /
he akka  /
he alla  /
nadyÃ÷ khalv api - he kumÃri  /
he ÓÃrÇgaravi  /
he brahmabandhu  /
he vÅrabandhu  /
¬alakavatÅnÃæ prati«edho vaktavya÷  /
he ambìe  /
he ambÃle  /
he ambike  /
chandasi veti vaktavyam  /
he ambìa, he ambìe  /
he ambÃla, he ambÃle  /
he ambika, he ambike  /
talo hrasvo bà Çisambuddhyor iti vaktavyam  /
devate bhakti÷, devatÃyÃæ bhakti÷  /
he devata, he devate  /
chandasyeva hrasvatvam i«yate  /
mÃtÌïÃæ mÃtac putrÃrtham arhate  /
mÃtÌïÃæ mÃtajÃdeÓo vaktavya÷ sambuddhau, putrÃya putram abhidhÃtum  /
kÅd­ÓÃya ? arhate  /
mÃtrà vyapadeÓam arhati ÓlÃghanÅyatvÃd ya÷ putras tadartham  /
he gÃrgÅmÃta  /
nady­taÓ ca (*5,4.153) iti samÃsÃntÃpavÃdo mÃtajÃdeÓa÷  /
citkaraïam antodÃttÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.108 ||


_____START JKv_7,3.108:

sambuddhau iti vartate  /
hrasvÃntasya aÇgasya guïo bhavati sambuddhau parata÷  /
he agne  /
he vÃyo  /
he paÂo  /
he kumÃri, he brahmabandhu ity evam ÃdÅnÃæ hrasvavidhÃnasÃmarthyÃd guïo na bhavati  /
yadi guïa÷ i«Âa÷ syÃt, ambÃrthÃnÃæ hrasva÷ ity uktvà nadÅhrasvayor guïa÷ ity evaæ brÆyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.109 ||


_____START JKv_7,3.109:

jasi parato hrasvÃntasya aÇgasya guïo bhavati  /
agnaya÷  /
vÃyava÷  /
paÂava÷  /
dhenava÷  /
buddhaya÷  /
jasÃdi«u chandasi vÃvacanaæ prÃÇ ïau caÇyupadhÃyà hrasva ity etasmÃt  /
ita÷ prakaraïÃt prabh­ti chandasi và iti vaktavyam  /
kiæ prayojanam ? ambe, darvi, Óatakratva÷, paÓve n­bhya÷, kikidÅvyà  /
ambe, amba  /
pÆrïà darvi, pÆrïà darvÅ  /
adhà Óatakratva÷, Óatakratava÷  /
paÓve n­bhya÷, paÓave  /
kikidÅvyÃ, kikidÅvinà //


____________________________________________________________________


[#858]

#<­to Çi-sarvanÃmasthÃnayo÷>#  || PS_7,3.110 ||

_____START JKv_7,3.110:

guïa÷ iti vartate  /
­kÃrÃntasya aÇgasya Çau parata÷ sarvanÃmasthÃne ca guïo bhavati  /
Çau - mÃtari  /
pitari  /
bhrÃtari  /
kartari  /
sarvanÃmasthÃne - kartÃrau  /
kartÃra÷  /
mÃtarau  /
pitarau  /
bhrÃtarau  /
taparakaraïaæ mukhasukhÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.111 ||


_____START JKv_7,3.111:

ghyantasyÃÇgasya Çiti pratyaye parato guïo bhavati  /
agnaye  /
vÃyave  /
agnerÃgacchati  /
vÃyorÃgacchati  /
agne÷ svam  /
vÃyo÷ svam  /
ghe÷ iti kim ? sakhye  /
patye  /
Çiti iti kim ? agnibhyÃm  /
supi ityeva, paÂvÅ  /
kuruta÷ //


____________________________________________________________________


#<Ãï nadyÃ÷>#  || PS_7,3.112 ||


_____START JKv_7,3.112:

nadyantÃd aÇgÃd uttarasya Çita÷ pratyayasya ìÃgamo bhavati  /
kumÃryai  /
brÃhamabandhvai  /
kumÃryÃ÷  /
brahmabandhvÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.113 ||


_____START JKv_7,3.113:

Ãbantà daÇgÃd uttarasya Çita÷ pratyayasya yìÃgamo bhavati  /
khaÂvÃyai  /
bahurÃjÃyai  /
kÃrÅ«agandhvyÃyai  /
khaÂvÃyÃ÷  /
kÃrÅ«agandhyÃyÃ÷  /
bahurÃjÃyÃ÷  /
atikhaÂvÃya ity atra ak­te dÅrghe ÇyÃbgrahaïe adÅrgha÷ iti vacanÃd yìÃgamo na bhavati, k­te tu lÃk«aïikatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.114 ||

_____START JKv_7,3.114:

sarvanÃmna÷ ÃbantÃd aÇgÃd uttarasya Çita÷ pratyaysya syÃÂ Ãgamo hrasvaÓ ca bhavati  /
sarvasyai  /
viÓvasyai  /
yasyai  /
tasyai  /
kasyai  /
anyasyai  /
sarvasyÃ÷  /
viÓvasyÃ÷  /
yasyÃ÷  /
tasyÃ÷  /
kasyÃ÷  /
anyasyÃ÷  /
Ãpa÷ ity eva, bhavati  /
bhavate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.115 ||


_____START JKv_7,3.115:

dvitÅyà t­tiyà ity etÃbhyÃm uttarasya Çita÷ pratyayasya vibhëà syàÃgamo bhavati, dvitÅyÃt­tiyÃyoÓ ca hrasvo bhavati  /
dvitÅyasyai, dvitiyÃyai  /
t­tÅyasyai, t­tÅyÃyai //


____________________________________________________________________


#<ÇerÃm nady-Ãm-nÅbhya÷>#  || PS_7,3.116 ||


_____START JKv_7,3.116:

nadyantÃt ÃbantÃt nÅ ity etasmÃc ca+uttarasya Çe÷ Ãm ÃdeÓo bhavati  /
kumÃryÃm  /
gauryÃm  /
brahmabandhvÃm  /
dhÅbandhvÃm  /
Ãpa÷ - khaÂvÃyÃm  /
bahurÃjÃyÃm  /
kÃrÅ«agandhyÃyÃm  /
nÅ - rÃjanyÃm  /
senÃnyÃm //


____________________________________________________________________


[#859]

##  || PS_7,3.117 ||


_____START JKv_7,3.117:

ikÃrokÃrÃbhyÃæ nadÅsa¤j¤akÃbhyÃm uttarasya Çe÷ Ãm ÃdeÓo bhavati  /
k­tyÃm  /
dhenvÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.118 ||


_____START JKv_7,3.118:

idudbhyÃm uttarasya Çe÷ aukÃrÃdeÓo bhavati  /
yan na nadisa¤j¤aæ na api ghisa¤j¤am ikÃrÃntam , tadiha+udÃharaïam  /
sakhyau  /
patyau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.119 ||


_____START JKv_7,3.119:

aut iti vartate  /
ghisa¤j¤akÃd uttarasya Çe÷ aukÃrÃdeÓo bhavati, tasya ca ghe÷ akÃrÃdeÓo bhavati  /
agnau  /
vÃyau k­tau  /
dhenau  /
paÂau  /
at iti taparakaraïaæ striyÃæ ÂÃpo nivrttyartham  /
audacca ghe÷ iti ye«Ãm ekam eva+idaæ sÆtram, te pradhÃnaÓi«Âam idudbhyÃm auttvaæ varïayanti, anvÃcayaÓi«taæ ghe÷ akÃram iti //


____________________________________________________________________


#<ÃÇo nà 'striyÃm>#  || PS_7,3.120 ||


_____START JKv_7,3.120:

ghe÷ uttarasya ÃÇa÷ na abhÃvo bhavati astriyÃm  /
agninà /
vÃyunà  /
paÂunà  /
puæsi iti noktam, amunà brÃhmaïakulena  /
astriyÃm iti kim ? k­tyà  /
dhenvà //
iti kÃÓikÃyÃæ v­ttau saptamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  // ______________________________________________________//


saptamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#860]

#<ïau caÇy upadhÃyà hrasva÷>#  || PS_7,4.1 ||


_____START JKv_7,4.1:

aÇgasya iti vartate  /
caÇpare ïau yadaÇgam, tasya upadhÃyà hrasvo bhavati  /
acÅkarat  /
ajÅharat  /
alÅlavat  /
apÅpavat  /
atra dvirvacanopadhÃhrasvatvayo÷ prÃptayo÷ paratvÃd upadhÃhrasvatvam, tatra k­te dvirvacanam  /
iha tu mà bhavÃnaÂiÂat iti nityatvÃd dvitÅyasya dvirvacanaæ prÃpnoti, tathà sati hrasvabhÃvino 'Çgasya akÃrasya upadhÃtvaæ vihitam iti hrasvo na syÃt ? nai«a do«a÷  /
oïe÷ ­dit - karaïaæ j¤Ãpakaæ nityam api dvirvacanam upadhÃhrasvatvena bÃdhyate iti  /
ïau iti kim ? caÇyupadhÃyà hrasva÷ ity ucyamÃne alÅlavat ity atra vacanasÃmarthyÃt antaraÇgÃm api v­ddhim ÃdeÓaæ ca bÃdhitvà hrasva÷ syÃt  /
adÅdapat ity atra hrasvatvena puko bÃdha÷ syÃt  /
apÅpacat ity evam Ãdautu naiva syÃt  /
caÇi iti kim ? kÃrayati  /
hÃrayati  /
upadhÃyà iti kim ? acakÃÇk«at  /
avavächat  /
tadedadupadhÃgrahaïam uttarÃrtham avaÓyaæ kartavyaæ tad iha api hrasvatvaæ nivartayati ity evam arthaæ yena na avyavadhÃnam ity etannÃÓrayitavyam iti  /
upadhÃhrasvatve ïerïicyupasaÇkhyÃnam  /
vaditvantaæ prayojitavÃn avÅvadat vÅïÃæ parivÃdakena  /
yo 'sau ïau ïilopastasya sthÃnivadbhÃvena aglopitvÃt aÇgasya hrasvo na prÃpnoti  /
ïyÃk­tinirdeÓÃt siddham //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.2 ||


_____START JKv_7,4.2:

aglopinÃm aÇgÃnÃæ ÓÃse÷ ­ditÃæ ca ïau caÇi upadhÃyà hrasvo na bhavati  /
aglopinÃæ tÃvat - mÃlÃmÃkhyat amamÃlat  /
mÃtaramÃkhyat amamÃtarat  /
rÃjÃnam atikrÃntavÃn atyararÃjat  /
lomÃnyanum­«ÂavÃn anvalulomat  /
ageva yatra kevalo lupyate tatra sthÃnivadbhÃvÃd api siddham, halacor ÃdeÓe tu na sidhyati iti tadartham etad vacanam  /
ÓÃse÷ - aÓaÓÃsat  /
­ditÃm - bÃdh­ - abavÃdhat  /
yÃc­ - ayayÃcat  /
¬hauk­ - a¬u¬haukat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.3 ||


_____START JKv_7,4.3:

bhrÃja bhÃsa bhëa dÅpa jÅva mÅla pŬa ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ ïau caÇi upadhÃyà hrasvo bhavati anyatarasyÃm  /
bhrÃja - abibhrajat, ababhrÃjat  /
bhÃsa - abÅbhasat, ababhÃsat  /
bhëa - abÅbha«at, ababhëat  /
dÅpa - adÅdipat, adidÅpat  /
jÅva - ajÅjivat, ajijÅvat  /
mÅla - amÅmilat, amimÅlat  /
pŬa - apÅpi¬at, apipŬat  /
bhrÃjabhÃsor ­ditkaraïam apÃïinÅyam  /

[#861]

kÃïyÃdÅnÃæ ceti vaktavyam  /
kaïa - acÅkaïat, acakÃïat  /
vaïa - avÅvaïat, avavÃïat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.4 ||


_____START JKv_7,4.4:

pibate÷ aÇgasya ïau caÇi upadhÃyÃ÷ lopo bhavati, abhyÃsasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
apÅpyat, apÅpyatÃm, apÅpyan  /
upadhÃlope k­te o÷ puyaï vacanaæ j¤Ãpakaæ ïau sthÃnivadbhÃvasya iti sthÃnivadbhÃvÃd dvirvacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.5 ||


_____START JKv_7,4.5:

ti«Âhater aÇgasya ïau caÇi upadhÃyÃ÷ ikÃrÃdeÓo bhavati  /
ati«Âhipat, ati«ÂhipatÃm, ati«Âhipan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.6 ||


_____START JKv_7,4.6:

jighrate÷ aÇgasya nau caÇi upadhÃyà ikÃrÃdeÓo và bhavati  /
ajighripat, ajighripatÃm, ajighripan  /
ajighrapat, ajighrapatÃm, ajighrapan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.7 ||


_____START JKv_7,4.7:

ïau caÇi upadhÃyÃ÷ ­varïasya sthÃne và ­kÃrÃdeÓo bhavati  /
irarÃrÃm apavÃda÷  /
ir - acikÅrtat, acÅk­tat  /
ar - avavartat, avÅv­tat  /
Ãr - amamÃrjat, amÅm­jat  /
vacanasÃmarthyÃd antaraÇgà api irarÃro bÃdhyante  /
taprakaraïaæ dÅrghe 'pi sthÃnini hrasva eva yathà syÃt, acÅk­tat iti  /
na ca ayaæ bhÃvyamÃna÷, kintu ÃdeÓÃntaraniv­ttyarthaæ svarÆpam eva+etad abhyanuj¤Ãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.8 ||


_____START JKv_7,4.8:

chandasi vi«aye ïau caÇi upadhÃyà ­varïasya sthÃne ­karÃdeÓo bhavati nityam  /
avÅv­dhat puro¬ÃÓena  /
avÅv­dhatÃm  /
avÅv­dhan //

____________________________________________________________________


[#862]

##  || PS_7,4.9 ||


_____START JKv_7,4.9:

dayater aÇgasya liÂi parato digi ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
avdigye, avadigyÃte, avadigyire  /
dayate÷ iti dÅÇo grahaïaæ na tu daya dÃne ity asya  /
tasya hi liti Ãm vihita÷  /
digyÃdeÓena dvirvacanasya bÃdhanam i«yate //


____________________________________________________________________


#<­taÓ ca saæyogÃder guïa÷>#  || PS_7,4.10 ||


_____START JKv_7,4.10:

­kÃrÃntasya aÇgasya saæyogÃde÷ guïo bhavati liÂi parata÷  /
sv­ - sasvaratu÷  /
sasvaru÷  /
dhv­ - dadhvaratu÷  /
dadhvaru÷  /
sm­ - sasmaratu÷  /
sasmaru÷  /
­ta÷ iti kim ? cik«iyatu÷  /
cik«iyu÷  /
saæyogÃde÷ iti kim ? cakratu÷  /
cak­u÷  /
prati«edhavi«aye 'pi guïo yathà syÃt ity ayam Ãrambha÷  /
v­ddhivi«aye tu pÆrvaviprati«edhena v­ddhir eva+i«yate  /
sasvÃra  /
sasmÃra  /
liÂi ity eva, sm­ta÷  /
sm­tavÃn  /
saæyogÃder guïavidhÃne saæyogopadhagrahaïaæ k­¤arthaæ kartavyam  /
sa¤caskaratu÷, sa¤caskaru÷ iti  /
atra hi pÆrvaæ dhÃtu÷ sÃdhanena yujyate paÓcÃd upasargeïa ity atra darÓane liti k­te, tadÃÓraye ca dvirvacane, paÓcÃd upasargayoge sati, a¬abhyÃsavyavÃye 'pi (*6,1.136) iti sut kriyate  /
evaæ ca k­tvà saæsk­«Å«Âa, upask­«Å«Âa ity atra suÂo bahiraÇgalak«aïasya asiddhatvÃt ­taÓ ca saæyogÃde÷ iti i¬Ãgamo na bhavati //


____________________________________________________________________


#<­cchaty-­-­tÃm>#  || PS_7,4.11 ||


_____START JKv_7,4.11:

­cchater aÇgasya, ­ ity etasya, ÌkÃrÃntÃnÃæ ca liÂi parato guïo na bhavati  /
­ccha - Ãnarccha, Ãnarcchatu÷, Ãnarcchu÷  /
­ - Ãratu÷, Ãru÷  /
ÌkÃrÃntÃnÃm - nicakaratu÷, nicakaru÷  /
nijagaratu÷, nijagaru÷  /
­ccher alaghÆpadhatvÃd aprÃpto guïo vidhÅyate, ÌtÃæ tu prati«iddha÷  /
v­ddhivi«aye tu pÆrvaviprati«edhena v­ddhir eva+i«yate  /
nicakÃra  /
nijagÃra //


____________________________________________________________________


#<ÓÌ-dÌ-prÃæ hrasvo vÃ>#  || PS_7,4.12 ||


_____START JKv_7,4.12:

ÓÌ dÌ pÌ ity ete«Ãæ aÇgÃnÃæ liÂi parato và hrasvo bhavati  /
ÓÌ - viÓaÓratu÷, viÓaÓru÷  /
viÓaÓaratu÷, viÓaÓaru÷  /
dÌ - vidadratu÷, vidadru÷  /
vidadaratu÷, vidadaru÷  /
pÌ - nipapratu÷, nipapru÷  /
nipaparatu÷, nipaparu÷  /
hrasvavacanam itvotvaniv­ttyartham  /
kecid etat sÆtraæ pratyÃcak«ate  /
Órà pÃke, drà kutsÃyÃæ gatau, prà pÆraïe ity ete«Ãm anekÃrthà dhÃtava÷ iti ÓÌdÌprÃmarthe vartamÃnÃnÃæ viÓaÓratu÷, viÓaÓru÷, vidadratu÷, vidadru÷, nipapratu÷, nipapru÷ ity etÃni rÆpÃïi sÃdhayanti  /
tathà ca sati kvasau viÓaÓ­vÃn ity etad rÆpaæ na syÃt //


____________________________________________________________________


[#863]

##  || PS_7,4.13 ||


_____START JKv_7,4.13:

ke pratyaye parato 'ïo hrasvo bhavati  /
j¤akà kumÃrikà  /
kiÓorikà  /
aïa÷ iti kim ? gokà  /
naukà /
rÃkÃ, dhÃkà ity atra uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti hrasvo na bhavati  /
na kapi (*7,4.14) iti prati«edhasÃmarthyÃt kano 'pi sÃnubandhakasya grahaïam iha bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.14 ||


_____START JKv_7,4.14:
kapi pratyaye parato 'ïo hrasvo na bhavati  /
bahukumÃrÅka÷  /
bahuvadhÆka÷  /
bahulak«mÅka÷  /
gostriyor upasarjanasya (*1,2.48) ity ayam api hrasva÷ kapi na bhavati  /
samÃsÃrthe hi uttarapade kapi k­te, paÓcÃt kabantena saha samÃsena bhavitavyam iti strÅpratyayÃntasamÃsaprÃtipadikaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.15 ||


_____START JKv_7,4.15:

ÃbantasyÃÇgasya kapi hrasva÷ na bhavaty antarasyÃm  /
bahukhaÂvÃka÷, bahukhaÂvaka÷  /
bahumÃla ka÷ bahumÃlaka÷ //


____________________________________________________________________


#<­-d­Óo 'Çi guïa÷>#  || PS_7,4.16 ||


_____START JKv_7,4.16:

­varïÃntÃnÃæ d­ÓeÓ ca aÇi parato guïo bhavati  /
ÓakalÃÇgu«Âhako 'karat  /
ahaæ tebhyo 'karaæ nama÷  /
asarat  /
Ãrat  /
jarà /
d­Óe÷ - adarÓat, adarÓatÃm, adarÓan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.17 ||


_____START JKv_7,4.17:

asyater aÇgasya thugÃgamo bhavati aÇi parata÷  /
Ãsthat, ÃsthatÃm, Ãsthan //


____________________________________________________________________


#<Óvayater a÷>#  || PS_7,4.18 ||


_____START JKv_7,4.18:

Óvayate÷ aÇgasya akÃrÃdeÓo bhavati aÇi parata÷  /
aÓvat, aÓvatÃm, aÓvan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.19 ||


_____START JKv_7,4.19:

pater aÇgasya pumÃgamo bhavati aÇi parata÷  /
apaptat, apaptatÃm, apaptan //


____________________________________________________________________

[#864]

##  || PS_7,4.20 ||


_____START JKv_7,4.20:

vace÷ aÇgasya aÇi parata÷ umÃgamo bhavati  /
avocat, avocatÃm, avocan //


____________________________________________________________________


#<ÓÅÇa÷ sÃrvadhÃtuke guïa÷>#  || PS_7,4.21 ||


_____START JKv_7,4.21:

ÓÅÇa÷ aÇgasya sÃrvadhÃtuke parata÷ guïo bhavati  /
Óete, ÓayÃte, Óerate  /
sÃrvadhÃtuke iti kim ? ÓiÓye //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.22 ||


_____START JKv_7,4.22:

yakÃrÃdau kÇiti pratyaye parata÷ ÓÅÇa÷ aÇgasya ayaÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
Óyyate  /
ÓÃÓayyate  /
praÓayya  /
upaÓayya  /
yi iti kim ? ÓiÓye  /
kÇiti iti kim ? Óeyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.23 ||


_____START JKv_7,4.23:

upasargÃd uttarasya uhater aÇgasya hrasvo bhavati yakÃrÃdau kÇiti pratyaye parata÷  /
samuhyate  /
samuhya gata÷  /
abhyuhyate  /
abhyuhya gata÷  /
upasargÃt iti kim ? Æhyate  /
Æhate÷ iti kim ? samÅhyate  /
yi ity eva, samÆhitam  /
kÇiti ity eva, samÆhyo 'yam artha÷  /
aïa÷ ity eva, Ã Æhyate ohyate  /
samohyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.24 ||


_____START JKv_7,4.24:

eter aÇgasya upasargÃd uttarasya liÇi yakÃrÃdau kÇiti parato hrasvo bhavati  /
udiyÃt  /
samiyÃt  /
anviyÃt  /
ÃÓi«i liÇi ak­tsÃrvadhÃtukayo÷ iti dÅrghatve k­te hrasvo 'nena bhavati  /
upasargÃt ity eva, ÅyÃt  /
aïa÷ ity eva, Ã ÅyÃt eyat  /
sameyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.25 ||


_____START JKv_7,4.25:

ak­dyakÃre asÃrvadhÃtukayakÃre ca kÇiti parato 'jantasya aÇgasya dÅrgho bhavati  /
bh­ÓÃyate  /
sukhÃyate  /
du÷khÃyate  /
cÅyate  /
cecÅyate  /
stÆyate  /
to«ÂÆyate  /
cÅyÃt  /
stÆyÃt  /
ak­t iti kim ? prak­tya  /
prah­tya  /
paratvÃt dÅrghatvena tuko bÃdha÷ syÃt  /
asÃrvadhÃtuke iti kim ? cinuyÃt  /
sunuyÃt  /
kÇiti ity eva, uruyà  /
dh­«ïuyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.26 ||


_____START JKv_7,4.26:
cvipratyaye parato 'jantasya aÇgasya dÅrgho bhavati  /
ÓucÅkaroti  /
ÓucÅbhavati  /
ÓucÅsyÃt  /
paÂÆkaroti  /
paÂÆbhavati  /
paÂÆsyÃt //


____________________________________________________________________


[#865]

##  || PS_7,4.27 ||


_____START JKv_7,4.27:

­kÃrÃntasya aÇgasya ak­dyakÃre asÃrvadhÃtuke yakÃre cvau ca parato rÅÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
mÃtrÅyati  /
mÃtrÅyate  /
pitrÅyati  /
pitrÅyate  /
cekrÅyate  /
mÃtrÅbhÆta÷  /
kÇiti ity etan niv­ttam, tena+iha api bhavati, piturÃgataæ pitryam  /
­ta iti taparakaraïaæ kim ? cekÅryate  /
nijegilyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.28 ||


_____START JKv_7,4.28:
­kÃrÃntasya aÇgasya Óayak ity etayo÷ liÇi ca yakÃrÃdau asÃrvadhÃtuke parato raÇ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
Óa - Ãdriyate  /
Ãdhriyate  /
yak - kriyate  /
hriyate  /
liÇ - kriyÃt  /
hriyÃt  /
riÇvacanaæ dÅrghaniv­ttyartham  /
asÃrvadhÃtuke ity eva, bibh­yÃt  /
yi ity eva, k­«Å«Âa  /
h­«Å«Âa //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.29 ||


_____START JKv_7,4.29:

­ta÷ yaki ligi iti vartate  /
Óa ity asambhavÃt niv­ttam  /
guïo bhavati arte÷ saæyogÃdÅnÃm ­kÃrÃntÃnÃæ yaki parato ligi ca yakÃrÃdau asÃrvadhÃtuke  /
aryate  /
aryÃt  /
smaryate  /
smaryÃt  /
iha saæskriyate, saæskriyÃt iti suÂo bahiraÇgalak«aïasya asiddhatvÃt abhaktatvÃt và saæyogÃditvam aÇgasya na asti iti guïo na pravartate  /
yi ity eva, sv­«Å«Âa  /
dhv­«Å«Âa  /
asÃrvadhÃtuke ity eva, iy­yÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.30 ||

_____START JKv_7,4.30:

yagi ca parata÷ arte÷ saæyogÃdeÓ ca ­ta÷ guïo bhavati  /
arÃryate  /
sÃsvaryate  /
dÃdhvaryate  /
sÃsmaryate  /
arte÷ aÂyartyaÓÆrïotÅnÃm upasaækhyÃnam iti yaÇ  /
na ndrÃ÷ saæyogÃdaya÷ (*6,1.3) iti dvirvacanaprati«edh÷ yakÃrasya ne«yate  /
hanterhisÃyÃæ yaÇi ghnÅbhÃvo vaktavya÷  /
jeghnÅyate  /
hiæsÃyÃm iti kim ? jaÇghanyate //


____________________________________________________________________


#<Å ghrÃ-dhmo÷>#  || PS_7,4.31 ||


_____START JKv_7,4.31:

ghrà dhmà ity etayo÷ yaÇi parata÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
jeghrÅyate  /
dedhmÅyate //


____________________________________________________________________


[#866]

##  || PS_7,4.32 ||


_____START JKv_7,4.32:

Å iti vartate  /
acarïÃntasya aÇgasya cvau parata÷ ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
ÓuklÅbhavati  /
ÓuklÅsyÃt  /
khaÂvÅkaroti  /
khaÂvÅsyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.33 ||


_____START JKv_7,4.33:

asya iti vartate  /
kyaci parata÷ avarïÃntasya aÇgasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati  /
putrÅyati  /
ghaÂÅyati  /
khaÂvÅyati  /
mÃlÅyati  /
ak­tsÃrvadhÃtukayor dÅrgha÷ (*7,4.24) ity asya apavÃda÷  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.34 ||


_____START JKv_7,4.34:

aÓanÃya udanya dhanÃya ity etÃni nipÃtyante bubhuk«Ã pipÃsà gardha ity ete«u arthe«u  /
aÓanÃya ity aÓanaÓabdasya Ãtvaæ kyaci nipÃtyate  /
aÓanÃyati iti bhavati bubhuk«Ã cet  /
aÓanÅyati ity eva anyatra  /
udanya iti vadakaÓabdasya udannÃdeÓo nipÃtyate  /
udanyati iti bhavati pipÃsà cet  /
udakÅyati ity eva anyatra  /
dhanÃya iti dhanaÓabdasya Ãtvaæ nipÃtyate  /
dhanÃyati iti bhavati gardha÷ cet  /
dhanÅyati ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.35 ||


_____START JKv_7,4.35:

chandasi vi«aye putravarjitasya avarïÃntasya aÇgasya kyaci yad uktaæ tan na bhavati  /
kiæ coktam ? dÅrghatvam Åtvaæ ca  /
mitrayu÷  /
saæsvedayu÷  /
devä jigÃti sumnayu÷  /
aputrasya iti kim ? putrÅyanta÷ sudÃnava÷  /
aputrÃdÅnÃm iti vaktavyam  /
janÅyanto 'nvagrava÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.36 ||


_____START JKv_7,4.36:

durasyu÷ draviïasyu÷ v­«aïyati ri«aïyati ity etÃni chandasi nipÃtyante  /
du«ÂaÓabdasya kyaci durasbhÃvo nipÃtyate  /
aviyonà durasyu÷  /
du«ÂÅyati iti prÃpte  /
draviïaÓabdasya draviïasbhÃvo nipÃtyate  /
draviïasyurvipanyayà  /
draviïÅyati iti prÃpte  /
v­«aÓabdasya v­«aïbhÃvo nipÃtyate  /
v­«aïyati  /
v­«Åyati iti prÃpte  /
ri«ÂaÓabdasya ri«aïbhÃvo nipÃtyate  /
ri«aïyati  /
ri«ÂÅyati iti prÃpte //


____________________________________________________________________


[#867]

##  || PS_7,4.37 ||


_____START JKv_7,4.37:

aÓva agha ity etayo÷ kyaci parata÷ chandasi vi«aye ÃkÃrÃdeÓo bhavati  /
aÓvÃyanto maghavan  /
mà tvà v­kà aghÃyavo vidan  /
etad eva Ãtvavacanaæ j¤Ãpakaæ na cchandasy aputrasya (*7,4.35) iti dÅrgharati«edho bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.38 ||


_____START JKv_7,4.38:

deva sumna ity etayo÷ kyaci parata÷ ÃkÃrÃdeÓo bhavati kÃÂhake yaju«i  /
devÃyate yajamÃnÃya  /
sumnÃyanato havÃmahe  /
yaju«i iti kim ? devä jigÃti sumnayu÷  /
kÃÂhake iti kim ? sumnayuridamasÅdamasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.39 ||


_____START JKv_7,4.39:

kavi adhvara p­tanà ity ete«Ãm aÇgÃnÃæ kyaci parato lopo bhavati ­ci vi«aye  /
kavyanta÷ sumanasa÷  /
adhvara - adhvaryanta÷  /
p­tanà - p­tanyanta÷ ti«Âhanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.40 ||


_____START JKv_7,4.40:

dyati syÃti mà sthà ity ete«Ãm aÇgÃnÃm ikÃrÃdeÓo bhavati takÃrÃdau kiti pratyaye parata÷  /
dyati - tirdita÷  /
nirditavÃn  /
syati - avasita÷  /
avasitavÃn  /
mà - mita÷  /
mitavÃn  /
sthà - sthita÷  /
sthitavÃn  /
ti iti kim ? avadÃya  /
kiti iti kim ? avadÃtà //

____________________________________________________________________


#<ÓÃ-chor anyatarasyÃm>#  || PS_7,4.41 ||


_____START JKv_7,4.41:

Óà chà ity etayo÷ anyatarasyÃm ikÃrÃdeÓo bhavati takÃrÃdau kiti  /
ÓÃ niÓitam, niÓÃtam  /
niÓitavÃn, niÓÃtavÃn  /
chà - avacchitam, avacchÃtam  /
avacchitavÃn, avacchÃtavÃn  /
Óyaterittvaæ vrate nityam iti vaktavyam  /
ÓaæÓito brahmaïa÷  /
saæÓitavrata÷ ity artha÷  /
vyavasthitavibhëavij¤ÃnÃt siddham  /
devatrÃto galo grÃha iti yoge ca sadvidhi÷  /
mithaste na vibhëyante gavÃk«a÷ saæÓitavrata÷ //


____________________________________________________________________


[#868]

##  || PS_7,4.42 ||


_____START JKv_7,4.42:

dadhÃter aÇgasya hi ity ayam ÃdeÓo bhavati takÃrÃdau kiti pratyaye parata÷  /
hita÷  /
hitavÃn  /
hitvà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.43 ||


_____START JKv_7,4.43:

jahÃter aÇgasya hi ity ayam ÃdeÓo bhavati ktvÃpratyaye parata÷  /
hitvà rÃjyaæ vanaæ gata÷  /
hitvà gacchati  /
jahÃter nideÓÃt jihÅter na bhavati  /
hÃtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.44 ||


_____START JKv_7,4.44:

jahÃter aÇgasya vibhëà hi ity ayam ÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye ktvÃpratyaye parata÷  /
hitvà ÓarÅraæ yÃtavyam  /
hÃtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.45 ||


_____START JKv_7,4.45:

sudhita vasudhita nemadhita dhi«va dhi«Åya ity etÃni chandasi vi«aye nipÃtyante  /
tatra sudhita vasudhita nemadhita iti suvasunemapÆrvasya dadhÃte÷ ktapratyaya ittvam i¬Ãgamo và pratyayasya nipÃtyate  /
garbhaæ mÃtà sudhitam  /
suhitam iti prÃpte  /
vasudhitam agnau juhoti  /
vasuhitam iti prÃpte  /
nemadhità bÃdhante  /
nemahità iti prÃpte  /
dhi«va iti loïmadhyamaikavacane dadhÃte÷ ittvam i¬Ãgamo và pratyayasya dvirvacanÃbhÃvaÓ ca nipÃtyate  /
dhi«va stomam  /
dhatsva iti prÃpte  /
dhi«iya iti ÃÓÅrliÇi Ãtmanepadottamaikavacane dadhÃte÷ ittvam, i¬Ãgamo và pratyayasya nipÃtyate  /
dhi«Åya  /
dhÃsÅya iti prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.46 ||


_____START JKv_7,4.46:

dà ity etasya ghusa¤j¤akasya dad ity ayam ÃdeÓo bhavati takÃrÃdau kiti pratyaya parata÷  /
datta÷  /
dattavÃn  /
datti÷  /
da÷ iti kim ? dhÅta÷  /
dhÅtavÃn  /
dheÂa÷ etad rÆpam  /
gho÷ iti kim ? dÃp lavane - dÃtaæ barhi÷  /
daip Óodhane - avadÃtam mukham  /
ayam ÃdeÓa÷ thÃnta÷ i«yate  /
evaæ hy uktam - tÃnte do«o dÅrghatvaæ syÃd dÃnte do«o ni«ÂhÃnatvam  /
dhÃnte do«o dhatvaprÃptisthÃnte 'do«astasmÃt thÃntam //
yadi tu dasti iti takÃrÃdau dÅrghatvaæ tadà tÃnte 'pi ado«a÷  /
dÃntadhÃntayor api sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti natvadhatve na bhavi«yata÷ iti na do«a÷  /

[#869]

avadattaæ vidattam ca pradattaæ cÃdikarmaïi  /
sudattamanudattaæ ca nidattam iti ce«yate //
aca upasargÃt ta÷ (*7,4.47) iti prÃpte nipÃtyante  /
anupasargà và ete avÃdaya÷ kriyÃntaravi«ayà veditavyÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.47 ||


_____START JKv_7,4.47:

ajantÃd upasargÃduttarasya dà ity etasya ghusaæj¤akasya ta ity ayam ÃdeÓo bhavati takÃrÃdau kiti  /
prattam  /
avattam  /
nÅttam  /
parÅttam  /
aca÷ iti kim ? nirdattam  /
durdattam  /
upasargÃt iti kim ? dadhi dattam  /
madhu dattam  /
gho÷ ity eva, avadÃtam mukham  /
upasargÃt iti paccamÅnirdeÓÃd Ãder ala÷ prÃpnoti ? tatra samÃdhimÃhu÷  /
aca÷ ity etad dvirÃvartayitavyam, tatra ekaæ paccamyantaæ upasargaviÓe«aïÃrtham, aparam api «a«Âhyantaæ sthÃninirdeÓartham ity ÃkÃrasya sthÃne takÃro bhavati  /
dvitakÃro và saæyogo 'yam ÃdiÓyate, so 'nekÃltvÃt sarvasya bhavi«yati  /
apo bhi (*7,4.48) ity atra pa¤camyantam aca÷ ity anuvartate  /
tena pakÃramÃtrasya bhavisyati  /
dyater ittvÃd acasta ity etad bhavati viprati«edhena  /
avattam  /
prattaæ juhoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.48 ||

_____START JKv_7,4.48:

ap ity etasya aÇgasya bhakÃrÃdau pratyaye parata÷ ta ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
adbhi÷  /
adbhya÷  /
bhi iti kim ? apsu  /
svava÷svatavasormÃsa u«asaÓ ca takÃrÃdeÓa i«yate chandasi bhakÃrÃdau  /
svavadbhi÷  /
svatavadbhi÷  /
mÃdbhir i«Âvà indro v­trahà  /
samu«adbhirajÃyathÃ÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.49 ||


_____START JKv_7,4.49:

sakÃrÃntasya aÇgasya sakÃrÃdau ÃrdhadhÃtuke parata÷ takÃrÃdeÓo bhavati  /
vatsyati  /
avatsyat  /
vivatsati  /
jighatsati  /
sa÷ iti kim ? vak«yati  /
si iti kim ? ghÃsa÷  /
vÃsa÷  /
ÃrdhadhÃtuke iti kim ? Ãsse  /
vasse //


____________________________________________________________________


[#870]

##  || PS_7,4.50 ||


_____START JKv_7,4.50:

tÃse÷ asteÓ ca sakÃrasya sakÃrÃdau pratyaye parata÷ lopo bhavati  /
tÃse÷ - kartÃsi  /
kartÃse  /
aste÷ - tvam asi  /
vyatise  /
aste÷ akÃrÃsakÃrayo÷ luptayo÷ se iti pratyayamÃtram etat padam, tena sÃt padÃdyo÷ (*8,3.111) iti «atvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.51 ||


_____START JKv_7,4.51:

rephÃdau ca pratyaye parata÷ tÃsastyo÷ sakÃrÃsya lopo bhavati  /
kartÃrau  /
kartÃra÷  /
adhyetÃrau  /
adhyetÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.52 ||


_____START JKv_7,4.52:

tÃsastyo÷ sakÃrasya hakÃrÃdaÓo bhavati eti parata÷  /
kartÃhe  /
aste÷ - vyatihe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.53 ||


_____START JKv_7,4.53:

yakÃrÃdau ivarïÃdau ca parato dÅdhÅvevyo÷ lopo bhavati  /
yakÃrÃdau - ÃdÅdhya gata÷  /
Ãvevya gata÷ ÃdÅdhyate  /
Ãvevyate  /
ivarïÃdau - ÃdÅdhità  /
Ãvevità  /
liÇi - ÃdÅdhÅta  /
ÃvevÅta  /
yÅvarïayo÷ iti kim ? ÃdÅdhyanam  /
Ãvevyanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.54 ||


_____START JKv_7,4.54:

sani pratyaye sakÃrÃdau parata÷ mÅ mà ghu rabha labha Óaka pata pada ity ete«Ãm aÇgÃnÃm aca÷ sthÃne is ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
mÅ iti mÅnÃtiminotyo÷ dvayor api grahaïam i«yate  /
mitsati  /
pramitsati  /
mà iti gÃmÃdÃgrahaïe«u aviÓe«a÷  /
mitsate  /
apamitsate  /
ghu - ditsati  /
dhitsati  /
rabha - Ãripsate  /
labha - Ãlipsate  /
Óaka - Óik«ati  /
pat - pitsati  /
pada - prapitsate  /
sani iti kim ? dÃsyati  /
si ity eva, pipati«ati  /
tanipatidaridrÃïÃm upasaÇkhyÃnam iti pate÷ i¬Ãgamavikalpa÷  /
sani rÃdho hiæsÃyÃm aca is vaktavya÷  /
pratiritsati  /
hiæsÃyÃm iti kim ? ÃrirÃtsati //


____________________________________________________________________


[#871]

#<Ãp-j¤apy-­dhÃm Åt>#  || PS_7,4.55 ||


_____START JKv_7,4.55:

Ãp j¤api ­dha ity ete«Ãm aÇgÃnÃm aca ÅkÃrÃdeÓo bhavati sani sakÃrÃdau parata÷  /
Ãp Åpsati  /
j¤api - j¤Åpsati  /
­d÷ - Årtsati  /
j¤ape÷ dvÃvacau, tatra ïe÷ pÆrvaviprati«edhena lopa÷, itarasya tu Åtvam  /
sani ity eva, prÃpsyati  /
si ity eva, jij¤apayi«ati  /
ardidhi«ati  /
sanÅvantardha iti j¤ape÷ ­dheÓ ca iÂo vikaopa÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.56 ||


_____START JKv_7,4.56:

dambhe÷ aca ikÃrÃdeÓo bhavati, cakÃrÃt Åt ca sani sakÃrÃdau parata÷  /
dhipsati, dhÅpsati  /
si ity eva, didambhi«ati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.57 ||


_____START JKv_7,4.57:

muco 'karmakasya guïo và bhavati sani sakÃrÃdau parata÷  /
halantÃc ca (*1,2.10) iti kittvaprati«edho vikalpyate  /
mok«ate vatsa÷ svayam eva, mumuk«ate vatsa÷ svayam eva  /
akarmakasya iti kim ? mumuk«ati vatsaæ devadatta÷  /
karmakartari mucirakarmako bhavati, karmaviÓe«asya avivak«itÃdvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.58 ||


_____START JKv_7,4.58:

yad etat prakrÃntaæ sani mÅmà ity Ãdi muco 'karmakasya iti yÃvat, atra abhyÃsalopo bhavati  /
tathaiva udÃh­tam  /
abhyÃsasya ity etac ca achik­taæ veditavyam à adhyÃyaparisamÃpte÷  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ abhyÃsasya ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati, hrasva÷ (*7,4.59) - ¬u¬hauki«ate  /
tutrauki«ate  /
sani mÅmÃdhurabhalabhaÓakapatapadÃmaca is, abhyÃsalopaÓ ca, ity evam siddhe yad atragrahanam iha akriyate, tad vi«ayÃvadhÃraïÃrtham, atraiva abhyÃsalopo bhavati, sanvadbhÃvavi«aye na bhavati  /
amÅmapat  /
adÅdapat  /
sanvallaghuni caÇpare 'naglope (*7,4.93) iti sanvadbhÃvÃt prÃpnoti  /
sarvasya abhyÃsasya ayaæ lopa÷ i«yate, tadartham eva kecit atragrahaïaæ varïayanti  /
nÃnarthake 'lo 'ntyavidhi÷ ity apare sarvasya kurvanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.59 ||


_____START JKv_7,4.59:

hrasvo bhavati abhyÃsasya  /
du¬hauki«ate  /
tutrauki«ate  /
¬u¬hauke  /
tutrauke /
a¬u¬haukat  /
atutraukat  /
abhyÃsasya anaci  /
abhyÃsasya yad ucyate anaci tad bhavati iti vaktavyam  /
carÃcara÷  /
calÃcala÷  /
patÃpata÷  /
vadÃvada÷  /
halÃdi÷ Óe«o na bhavati //


____________________________________________________________________


[#872]

##  || PS_7,4.60 ||


_____START JKv_7,4.60:

abhyÃsasya halÃdi÷ Ói«yate, anÃdir lupyate  /
jaglau  /
mamlau  /
papÃca  /
papÃÂha  /
ÃÂa, ÃÂatu÷, ÃÂu÷  /
ÃdiÓe«animitto 'yam anÃder lopo vidhÅyate, tatra abhyÃsajÃte÷ ÃÓrayaïÃt kvacid api vartamÃno halÃdi÷ anade÷ sarvatra niv­ttiæ karoti  /
apare tu bruvate, Óe«aÓabdo 'yaæ niv­ttyà viÓi«Âam avasthÃnam Ãha  /
tadavasthÃnam uktito yady api pradhÃnam, avidheyatvÃt tu tadapradhÃnam  /
niv­ttir eva tu vidheyatvÃt pradhÃnam  /
tatra ayam artho 'sya jÃyate, abhyÃsasya anÃder halo niv­tti÷ bhavati iti  /
sà kim iti Ãder avidheyÃæ satÅm aniv­ttim apek«i«yate iti //


____________________________________________________________________


#<ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷>#  || PS_7,4.61 ||


_____START JKv_7,4.61:

abhyÃsasya ÓarpÆrvÃ÷ khaya÷ Ói«yante, anye halo lupyante  /
cuÓcyoti«ati  /
ti«ÂhÃsati  /
pispandi«ate  /
ÓarpÆrvÃ÷ iti kim ? papÃca  /
khaya÷ iti kim ? sasnau  /
kharpÆrvÃ÷ khaya iti vaktavyam  /
ucicchi«ati ity atra ucche÷ antaraÇgatvÃt tuki k­te dvirvacanam, tatra halÃdi÷ Óe«e sati abhyÃse takÃra÷ ÓrÆyeta //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.62 ||


_____START JKv_7,4.62:

abhyÃsasya kavargahakÃrayo÷ cavargÃdeÓo bhavati  /
cakÃra  /
cakhÃna  /
jagÃma  /
jaghÃna  /
hakÃrasya - jahÃra  /
jihÅr«ati  /
jahau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.63 ||


_____START JKv_7,4.63:

kavate÷ abhyÃsasya yaÇi parata÷ cu÷ na bhavati  /
kokÆyate u«Âra÷  /
kokÆyate svara÷  /
kavate÷ iti vikaraïanirdeÓa÷ kaute÷ kuvateÓ ca niv­ttyartha÷  /
tayo÷ cutvam eva bhavati  /
cokÆyate  /
yaÇi iti kim ? cukuve //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.64 ||

_____START JKv_7,4.64:

k­«e÷ chandasi vi«aye yaÇi parata÷ abhyÃsasya cu÷ na bhavati  /
karik­«yate yaj¤akuïapa÷  /
chandasi iti kim ? carÅk­«yate k­«Åvala÷ //


____________________________________________________________________


[#873]

##  || PS_7,4.65 ||


_____START JKv_7,4.65:

dÃdharti dardharti dardhar«i bobhÆtu tetikate alar«i ÃpanÅphaïat saæsani«yadat karikrat kanikradat bharibhrat davidhvata÷ davidyutat taritrata÷ saris­patam varÅv­jat marm­jya ÃganÅganti ity etÃni a«ÂÃdaÓa chandasi vi«aye nipÃtyante  /
dÃdharti dardharti dardhar«i iti dhÃrayate÷, dh­Ço và Ólau yaÇluki và abhyÃsasya dÅrghatvaæ ïilopaÓ ca  /
dÃdharti  /
evaæ dardharti  /
Ólau ruk abhyÃsasya nipÃtyate  /
tathà dardhar«i iti  /
atra ca yallak«aïena anupapannaæ tat sarvaæ nipÃtanÃt siddham  /
bobhÆtu iti bhavate÷ yaÇlugantasya loÂi guïÃbhÃvo nipÃtyate  /
naitad asti prayojanam, atra bhÆsuvostiÇi (*7,3.88) iti guïÃbhÃva÷ siddha÷ ? j¤ÃpanÃrthaæ tarhi nipÃtanam etat  /
j¤Ãpayati, anyatra yaÇlugantasya guïaprati«edho na bhavati iti  /
bobhoti, bobhavÅti  /
tetikte - tije÷ yaÇlugantasya Ãtmanepadaæ nipÃtyate  /
yaÇo ÇittvÃt pratyayalak«aïena Ãtmanepadaæ siddham eva ? j¤ÃpanÃrthaæ tu ÃtmanepadanipÃtanam, anyatra yaÇlugantÃd Ãtmanepadaæ na bhavati  /
alar«i iti - iyarte÷ laÂi sipi abhyÃsasya halÃdi÷ Óe«ÃpavÃdo rephasya latvaæ nipÃtyate  /
sipà nirdeÓo 'tantram, tipyapi d­Óyate alarti dak«a÷  /
ÃpanÅphaïat iti - phaïater ÃÇpÆrvasya yaÇlugantasya Óatari abhyÃsasya nÅk nipÃtyate  /
saæsani«yadat iti - syande÷ saæpÆrvasya yaÇluk, Óataryeva abhyÃsasya nik, dhÃtusakÃrasya «atvaæ nipÃtyate  /
na cÃsya sampÆrvatà tantram, anyatra api hi d­Óyate, Ãsani«yadat iti  /
karikrat iti - karote÷ yaÇlugantasya Óatari cutvabhyÃva÷, abhyÃsakakÃrasya rigÃgamo nipÃtyate  /
kanikradat iti - krande÷ luÇi cle÷ aÇÃdeÓa÷, dvirvacanam abhyÃsasya, cutvÃbhÃva÷, nigÃgamaÓ ca nipÃtyate  /
tathà cÃsya hi vivaraïaæ k­tam  /
akrandÅt iti bhëÃyÃm  /
bharibhrat iti - bibharte÷ yaÇlugantasya Óatari bh­¤Ãm it (*7,4.76) iti itvÃbhÃvo jaÓtvÃbhÃvo 'bhyÃsasya rigÃgama÷ nipÃtyate  /
davidhvata÷ iti - dhvarate÷ yaÇlugantasya Óatari jasi rÆpam etat  /
atra abhyÃsasya vigÃgama÷ ­kÃralopaÓ ca nipÃtyate  /
davidhvato raÓmaya÷ sÆryasya  /

[#874]

davidyutat iti - dyute÷ yaÇlugantasya Óatari abhyÃsasya amprasÃraïÃbhÃva÷ attvam, vigÃgamaÓ ca nipÃtyate  /
taritrata÷ iti - tarate÷ Óatari Ólau «a«Âhyekavacane abhyÃsasya rigÃgama÷ nipÃtyate  /
sarÅs­patam iti - s­pe÷ Óatari Ólau dvitÅyaikavacane abhyÃsasya rÅgÃgama÷ nipÃtyate  /
varÅv­jat iti - v­je÷ Óatari Ólau rÅgÃgama÷ nipÃtyate abhyÃsasya  /
marm­jya iti - m­je÷ liÂi ïali abhyÃsasya rugÃgama÷ dhÃtoÓ ca yugÃgamo nipÃtyate  /
tato m­jer v­ddhi÷ (*7,2.114) na bhavati, alaghÆpadhatvÃt  /
laghÆpadhaguïe prÃpte v­ddhir Ãrabhyate  /
ÃganÅganti iti - ÃÇpÆrvasya gamerlati Ólau abhyÃsasya cutvÃbhÃva÷ nÅgÃgamaÓ ca nipÃtyate  /
vak«yantÅ vedÃganÅganti karïam  /
itikaraïam evaæ prakÃraïÃm anye«Ãm apy upasaÇgrahÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.66 ||


_____START JKv_7,4.66:

­varïÃntasya abhyÃsasya akÃrÃdeÓo bhavati  /
vav­te  /
vav­dhe  /
ÓaÓ­dhe  /
narnarti, narinarti, narÅnarti ity evam Ãdau abhyÃsavikÃre«u apavÃdo na+utsargÃn vidhÅn bÃdhate iti u÷ adatve k­te rugÃdaya ÃgamÃ÷ kriyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.67 ||


_____START JKv_7,4.67:

dyuti svÃpi ity etayo÷ abhyÃsasya samprasÃraïaæ bhavati  /
vididyute  /
vyadidyutat  /
vididyoti«ate  /
vididyuti«ate  /
videdyutyate  /
svÃpe÷ - su«vÃpayi«ati  /
svÃpi÷ ïyanto g­hyate, tasya abhyÃsanimittena pratyayena Ãnantarye sati samprasÃranam i«yate  /
iha na bhavati, svÃpayater ïvul svÃpaka÷, tasmÃt kyaci svÃpakÅyati, svÃpakÅyate, san - si«vÃpakÅyi«ti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.68 ||


_____START JKv_7,4.68:

vyarther liÂi parato 'bhyÃsasya samprasÃraïaæ bhavati  /
vivyathe, vivyathÃte, vivyathire  /
halÃdi÷ Óe«eïa yakÃrasya niv­ttau prÃptÃyÃæ samprasÃraïaæ kriyate, vakÃrasya na saæprasÃrane saæprasÃraïam (*6,1.37) iti prati«idyate  /
liÂi iti kim ? vÃvyathyate //


____________________________________________________________________


[#875]

##  || PS_7,4.69 ||


_____START JKv_7,4.69:

iïo 'Çgasya yo 'bhyÃsa÷ tasya dÅrgho bhavati kiti liÂi parata÷  /
Åyatu÷, Åyu÷  /
iïo yaï (*6,4.81) iti yaïÃdeÓe k­te sthÃnivadbhÃvÃd dvirvacanam  /
kiti iti kim ? iyÃya  /
iyayitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.70 ||


_____START JKv_7,4.70:

abhyÃsasya Ãde÷ akÃrasya dÅrgho bhavati liÂi parata÷  /
ato guïe pararÆpatvasya apavÃda÷  /
ÃÂa, ÃÂatu÷, ÃÂu÷  /
Ãde÷ iti kim ? papÃca  /
papÃÂha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.71 ||


_____START JKv_7,4.71:

tasmÃd ato 'bhyÃsÃd dÅrghÅbhÆtÃd uttarasya dvihalo 'Çgasya nu¬Ãgamo bhavati  /
ÃnaÇga, ÃnaÇgatu÷, ÃnaÇgu÷  /
ana¤ja, Ãna¤jatu÷, Ãna¤ju÷  /
dvihala÷ iti kim ? ÃÂa, ÃÂatu÷, ÃÂu÷  /
­kÃraikadeÓo repho halgrahaïena g­hyate, tena+iha api dvihalo 'Çgasya nu¬Ãgamo bhavati, Ãn­dhatu÷, Ãn­dhu÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.72 ||


_____START JKv_7,4.72:

aÓnoteÓ ca dÅrghÅbhÆtÃd abhyÃsÃd uttarasya nu¬Ãgamo bhavati  /
vyÃnaÓe, vyÃnaÓÃte, vyÃnaÓire  /
aÓnote÷ iti vikaraïanirdeÓa÷ aÓnÃter mà bhÆt iti  /
ÃÓa, ÃÓatu÷, ÃÓu÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.73 ||


_____START JKv_7,4.73:

bhavater abhyÃsasya akÃrÃdeÓo bhavati liÂi parata÷  /
babhÆva, babhÆvatu÷, babhÆvu÷  /
bhavate÷ iti k­tavikarananirdeÓÃd iha na bhavati, anubabhÆve kambalo devadattena  /
liÂi ity eva, bubhÆ«ati  /
bobhÆyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.74 ||


_____START JKv_7,4.74:

sasÆva iti nipÃtyate  /
sÆter liÂi parasmaipadaæ vugÃgama÷ abhyÃsasya ca atvaæ nipÃtyate  /
sasÆva sthÃviraæ vipaÓcitÃm  /
su«uve iti bhëÃyÃm //


____________________________________________________________________


[#876]

#<ïijÃæ trayÃïÃæ guïa÷ Ólau>#  || PS_7,4.75 ||


_____START JKv_7,4.75:

nijÃdÅnÃæ trayÃïÃæ abhyÃsasya guïo bhavati Ólau sati  /
ïijir - nenekti  /
vijir - vevekti  /
vi«l­ - veve«Âi  /
trigrahaïam uttarÃrtham, e«Ãæ hi v­tkaraïam samÃptyarthaæ paÂhyate eva iti  /
Ólau iti kim ? nineja //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.76 ||


_____START JKv_7,4.76:

bh­¤ÃdÅnÃæ trayÃïÃm abhyÃsasya ikÃrÃdeÓo bhavati Óalau sati  /
bh­¤ - bibharti  /
mÃÇ - mimÅte  /
ohÃÇ - jihÅte  /
trayÃïÃm ity eva, jahÃti  /
Ólau ity eva, babhÃra //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.77 ||


_____START JKv_7,4.77:

arti piparti ity etayo÷ abhyÃsasya ikÃrÃdeÓo bhavati Ólau  /
iyarti bhÆmam  /
piparti somam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.78 ||


_____START JKv_7,4.78:

chandasi vi«aye abhyÃsasya Ólau bahulam ikÃrÃdeÓo bhavati  /
purïÃæ viva«Âi  /
vaÓer etad rÆpam  /
tathà vace÷ - janimà vivakti  /
sace÷ - vatsaæ na mÃtà si«akti  /
jagharti somam  /
na ca bhavati  /
dadÃti ity evaæ brÆyÃt  /
jajanadindram  /
mÃtà yadvÅraæ dadhanaddhani«Âhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.79 ||

_____START JKv_7,4.79:

sani parato 'kÃrÃntÃbhyÃsasya ikÃrÃdeÓo bhavati  /
pipak«ati  /
yiyak«ati  /
ti«ÂhÃsati  /
pipÃsati  /
sani iti kim ? papÃca  /
ata÷ iti kim ? lulÆ«ati  /
taparakaraïaæ kim ? pÃpaci«ate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.80 ||


_____START JKv_7,4.80:

sani iti vartate, it iti ca  /
uvarïÃntÃbhyÃsasya pavarge yaïi jakÃre ca avarïapare parata÷ ikÃrÃdeÓo bhavati sani pratyaye parata÷  /
pavarge apare - pipavi«ate  /
pipÃvayi«ati  /
bibhÃvayi«ati  /
yaïyapare - yiyavi«ati  /
yiyÃvayi«ati  /
rirÃvayi«ati  /
lilÃvayi«ati  /

[#877]

jyapare - ju iti sautro 'yaæ dhÃtu÷  /
jijÃvayi«ati  /
etad eva puyaïjyapare iti vacanaæ j¤Ãpakam, advirvacananimitte 'pi ïau sthÃnivad bhavati iti  /
o÷ iti kim ? pÃpacyate÷ san - pÃpaci«ate  /
puyaïji iti kim ? avatutÃvayi«ati  /
juhÃvayi«ati  /
apare  /
iti kim ? bubhƫati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.81 ||


_____START JKv_7,4.81:

sravati Ó­ïoti dravati pravati plavati cyavati ity ete«Ãm abhyÃsasya o÷ avarnapare yaïi và ikÃrÃdeÓo bhavati sani parata÷  /
sisrÃvayi«ati, susrÃvayi«ati  /
Ó­ïoti - ÓiÓrÃvayi«ati, ÓuÓrÃvayi«ati  /
dravati - didrÃvayi«ati, dudrÃvayi«ati  /
pravati - piprÃvayi«ati, puprÃvayi«ati  /
plavati - piplÃvayi«ati, puplÃvayi«ati  /
cyavati - cicyÃvayi«ati, cucyÃvayi«ati  /
vacanasÃmarthyÃd ekena varïena yaïo vyavadhÃnamÃÓrÅyate  /
pÆrvasÆtrena tu anantara eva yaïi bhavitavyam iti aprÃptabibhëeyam  /
apare ity eva, susrƫati  /
ÓuÓrÆ«ate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.82 ||


_____START JKv_7,4.82:

yaÇi yaÇluki ca igantasya abhyÃsasya guïo bhavati  /
cecÅyate  /
lolÆyate  /
yaÇluki - johavÅti  /
yago và iti i¬vikalpa÷  /
cokruÓÅti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.83 ||


_____START JKv_7,4.83:

akito 'bhyÃsasya dÅrgho bhavati yagi yaÇluki ca  /
pÃpacyate  /
pÃpacÅti  /
yÃyjyate  /
yÃyajÅti  /
akita÷ iti kim ? yaæyamyate  /
yaæyamÅti  /
raæramyate  /
raæramÅti  /
nanu cÃtra apavÃdatvÃn nuki k­te abhyÃsasya anajantatvÃd eva dÅrghatvaæ na bhavi«yati ? evaæ tarhi akita÷ ity anena etaj j¤Ãpyate, abhyÃsavikÃre«v apavÃdà na+utsargÃn vidhÅn bÃdhante iti  /
kim etasya j¤Ãpane prayojanam ? ¬o¬haukyate ity atra dÅrgho 'kita÷ ity anena sandhyak«arahrasvo na bÃdhyate, acÅkarat ity atra dÅrgho lagho÷ (*7,4.94) ity anena sanvaditvaæ na bÃdhyate, mÃnprabh­tÅnÃæ dÅrgheïa sanÅtvaæ na bÃdhyate - mÅmÃæsate, Å ca gaïa÷ (*7,4.97) itÅtvena halÃdiÓe«o na bÃdhyate - ajÅgaïat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.84 ||


_____START JKv_7,4.84:

va¤cu sraæsu dhvaæsu bhraæsu kasa pata pada skanda ity ete«Ãm abhyÃsasya nÅgÃgamo bhavati yaÇi yaÇluki ca  /
va¤cu - vanÅvacyate  /
vanÅva¤cÅti  /
sraæsu - sanÅsrasyate  /
sanÅsraæsÅti  /
dhvaæsu - danÅdhvasyate  /
danÅdhvaæsÅti  /
bhraæsu - banÅbhrasyate  /
banÅbhraæsÅti  /
kasa - canÅikasyate  /
canÅkasÅti  /
pata - panÅpatyate  /
panÅpatÅti  /
pada - panÅpadyate  /
panÅpadÅti  /
skanda - canÅskadyate  /
canÅskandÅti //


____________________________________________________________________


[#878]

##  || PS_7,4.85 ||


_____START JKv_7,4.85:

anunÃsikÃntasya aÇgasya yo 'bhyÃsa÷ tasya akÃrÃntasya nugÃgamo bhavati yaÇyaÇluko÷ parata÷  /
tantanyate  /
tantanÅti  /
jaÇgamyate  /
jaÇgamÅti  /
yaæyamyate  /
yaæyamÅti  /
raæramyate  /
raæramÅti  /
nuk ity etad anusvÃropalak«aïÃrthaæ dra«Âavyam  /
sthÃninà hi ÃdeÓo lak«yate  /
tena yaæyamyate ity evam Ãdau ajhalparatve 'pi anusvÃro bhavati  /
padÃntavacceti vaktavyam  /
và padÃntasya (*8,4.59) iti parasavarnavikalpo yathà syÃt iti  /
ata÷ iti kim ? tetimyate  /
taparakaraïaæ tu bhÆtapÆrvasya api dÅrghasya niv­ttyartham, bÃbhamyate  /
anunÃsikÃntasya iti kim ? pÃpacyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.86 ||


_____START JKv_7,4.86:

japa jabha daha daÓa bha¤ja paÓa ity ete«Ãm abhyÃsasya nugÃgamo bhavati yaÇyaÇluko÷ parata÷  /
ja¤japyate ja¤japÅti  /
jabha - ja¤jabhyate  /
ja¤jabhÅti  /
daha - dandahyate  /
dandahÅti  /
daÓa - dandaÓyate  /
dandaÓÅti daÓa iti daæÓi÷ ayaæ nakÃralopÃrtham eva nirdi«Âa÷  /
tena yaÇluky api nakÃralopo bhavati  /
bha¤ja - bambhajyate  /
bambha¤jÅti  /
paÓa iti sautro dhÃtu÷ - pampaÓyate  /
pampaÓÅti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.87 ||


_____START JKv_7,4.87:

cara phala ity etayo÷ abhyÃsasya nugÃgamo bhavati yaÇyaÇluko÷ parata÷  /
pa¤cÆryate  /
pa¤cÆrÅti  /
pamphulyate  /
pamphulÅti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.88 ||


_____START JKv_7,4.88:

caraphalo÷ abhyÃsÃt parasya ata÷ ukÃrÃdeÓo bhavati yaÇyaÇluko÷ parata÷  /
ca¤cÆryate  /
ca¤cÆrÅti  /
pamphulyate  /
pamphulÅti  /
parasya iti kim ? abhyÃsasya mà bhÆt  /
ata÷ iti kim ? alo 'ntyasya mà bhÆt  /
uditi taparakaraïaæ ca¤cÆrti, pamphulÅti ity atra laghÆpadhaguïaniv­ttyartham  /
dÅrghasya asiddhatvÃt iha labhutvaæ na nivartate //


____________________________________________________________________


[#879]

##  || PS_7,4.89 ||


_____START JKv_7,4.89:

takÃrÃdau pratyaye parata÷ caraphalo÷ akÃrasya ukÃrÃdeÓo bhavati caraïaæ cÆrti÷  /
brahmaïa÷ cÆrti÷  /
praphulti÷  /
praphultÃ÷ sumanasa÷  /
yaÇyaÇluko÷, abhyÃsasya iti ca anuvartamÃnam api vacanasÃmarthyÃd iha na abhisambadhyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.90 ||


_____START JKv_7,4.90:

­dupadhasya aÇgasya yo 'bhyÃsa÷ tasya rÅgÃgamo bhavati yaÇyaÇluko÷ parata÷  /
varÅv­tyate  /
varÅv­tÅti  /
varÅv­dhyate  /
varÅv­dhÅti  /
narÅn­tyate  /
narÅn­tÅti  /
rÅg­tvata iti vaktavyam  /
iha api yathà syÃt, varÅv­Ócyate  /
varÅv­ÓcÅti  /
parÅp­cchyate  /
parÅp­cchÅti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.91 ||


_____START JKv_7,4.91:

yaÇluki ­dupadhasya aÇgasya yo 'bhyÃsas tasya rugrikau Ãgamau bhavata÷, cakÃrÃd rÅk ca  /
narnarti, narinarti, narÅnarti  /
varvarti, varivarti, varÅvarti  /
ukÃra÷ uccÃraïÃrtha÷  /
marm­jyamÃnÃsa ity upasaÇkhyÃnam  /
marm­jyate  /
marm­jyamÃnÃsa÷ //

____________________________________________________________________


#<­taÓ ca>#  || PS_7,4.92 ||


_____START JKv_7,4.92:

­kÃrÃntasya aÇgasya yo 'bhyÃsa÷ tasya rugrikau Ãgamau bhavata÷ rÅk ca yaÇluki  /
carkarti, carikarti, carÅkarti  /
jarharti  /
jariharti  /
jarÅharti  /
taparakaranam kim ? kirateÓcÃkarti  /
kiratiæ carkarÅtÃntaæ pacati ity atra yo nayet  /
prÃptij¤aæ tamahaæ manye prÃrabdhas tena saÇgraha÷ //
tatreyaæ prÃpti÷ taparakaranasÃmarthyÃd aÇgaviÓe«aïam ­ta÷ ity etat, tayà cÃprÃpti÷ kirater ugÃdÅnÃm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.93 ||


_____START JKv_7,4.93:

laghuni dhÃtvak«are parato yo 'bhyÃsa÷ tasya caÇpare ïau parata÷ sanÅva kÃryaæ bhavati anaglope  /
sanyata÷ (*7,4.79) ity uktam, caÇpare 'pi tathà  /

[#880]

acÅkarat  /
apÅpacat  /
o÷ puyaïjyapare (*7,4.80) ity uktam, caÇpare 'pi tathà  /
apÅpavat  /
alÅlavat  /
ajÅjavat  /
sravatiÓ­ïotidravatipravatiplavaticyavatÅnÃæ và (*7,4.81) ity uktam, caÇpare 'pi tathà  /
asisravat, asusravat  /
aÓiÓravat, aÓuÓravat  /
adidravat, adudravat  /
apipravat, apupravat  /
apiplavat, apuplavat  /
acicyavat, acucyavat  /
lughuni iti kim ? atatak«at  /
ararak«at  /
jÃgarayate÷ ajajÃgarat  /
atra kecid gaÓabdam labhumÃÓritya sanbadbhÃvam icchanti, sarvatraiva laghorÃnantaryam abhyÃsena na asti iti vyavadhÃne 'pi vacanaprÃmÃïyÃd bhavitavyam, tad asat  /
yena na avyavadhÃnaæ tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt ity ekena vyavadhÃnam ÃÓrÅyate, na punar anekena  /
yady evam, katham acik«aïat iti ? ÃcÃryaprav­ttir j¤Ãpayati bhavaty evaæ jÃtÅyakÃnÃm ittvam iti  /
yad ayaæ tad bÃdhanÃrthaæ samratyÃdÅnÃm atvam vidadhÃti  /
caÇpare iti kim ? ahaæ papaca  /
paragrahaïaæ kim ? caÇi eva kevale mà bhÆt, acakamata  /
anaglope iti kim ? acakathat  /
d­«adamÃkhyÃtavÃn adad­«at  /
vÃditavantaæ prayojitavÃn avÅvadat ity atra yo 'sau ïau ïerlopo nÃsÃvaglopa ity ÃÓrÅyate  /
kiæ kÃraïam ? caÇpare iti ïijÃter nimittatvena Ãk«epÃt, tato 'nyasya ako lopa÷ parig­hyate  /
mÅmÃdÅnÃm atra grahaïÃt sanvadbhÃvena abhyÃsalopo na bhavati ity uktam  /
kiæ ca sanvat iti sanÃÓrayaæ kÃryamatidiÓyate, na ca lopa÷ sanam eva apek«ate, kiæ tarhi, isbhÃvÃdyapi  /
tadabhÃvÃt amÅmapat ity Ãdau abhyÃsalopo na bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.94 ||


_____START JKv_7,4.94:

dÅrghà bhavati lagho÷ abhyÃsasya laghuni ïau caÇpare anaglope  /
acÅkarat  /
ajÅharat  /
alÅlavat  /
apÅpacat  /
lagho÷ iti kim ? abibhrajat  /
laghuni ity eva, atatak«at  /
ararak«at  /
caÇi ity ava, ahaæ papaca  /
pare ity eva, acakamata  /
anaglope ity eva, acakathat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.95 ||


_____START JKv_7,4.95:

sm­ dÌ tvara pratha mrada stÌ spaÓa ity ete«Ãm abhyÃsasya at ity ayam ÃdeÓo bhavati caÇpare ïau parata÷  /
sm­ - asasmarat  /
dÌ - adadarat  /
tvara - atatvarat  /
pratha - apaprathat  /
mrada - amamradat  /
stÌ - atastarat  /
spaÓa - apaspaÓat  /
sanvadbhÃvÃt itvaæ prÃptam anena bÃdhyate  /
taparakaraïasÃmarthyÃt ati k­te dÅrgho lagho÷ (*7,4.94) ity etad api na bhavati, adadarat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.96 ||


_____START JKv_7,4.96:

ve«Âi ce«Âi ity etayo÷ abhyÃsasya vibhëà at ity ayam ÃdeÓo bhavati caÇpare ïau parata÷  /
avave«Âat, avive«Âat  /
acace«Âat, acice«Âat  /
abhyÃsahrasvatve k­te attvaæ pak«e bhavati //


____________________________________________________________________


[#881]

#<Å ca gaïa÷>#  || PS_7,4.97 ||


_____START JKv_7,4.97:

gaïe÷ abhyÃsasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati caÇpare ïau parata÷, cakÃrÃt at ca  /
ajÅgaïat, ajagaïat //
iti ÓrÅvÃmanaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau saptamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /

______________________________________________________

a«Âamo 'dhyÃya÷ prathama÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#882]

##  || PS_8,1.1 ||


_____START JKv_8,1.1:

sarvasya iti ca dve iti ca+etad adhik­taæ veditavyam  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ padasya (*8,1.16) ity ata÷ prÃk, sarvasya dve bhavata÷ ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - nityavÅpsayo÷ (*8,1.4) iti, tatra sarvasya sthÃne dve bhavata÷  /
ke dve bhavata÷ ? ye ÓabdataÓ ca arthataÓ ca ubhayathÃntaratame  /
ekasya pacatiÓabdasya dvau pacatiÓabdau havata÷  /
pacati pacati  /
grÃmo grÃmo ramaïÅya÷  /
yadà tu dvi÷ prayogo dvirvacanam tadà sa eva pacatiÓabdo dvirÃvartate, tasya dve Ãv­ttÅ bhavata÷  /
sarvasya iti kim ? vispa«ÂÃrtham  /
atha padasya ity eva kasmÃn na+ucyate ? na+evaæ Óakyam, iha hi na syÃt prapacati prapacati iti  /
iha drogdhÃ, dro¬hà iti ghatva¬hatvayo÷ asiddhatvÃd ak­tayor eva tayor dvivacanaæ prÃpnoti, tatra paÓcÃd vikalpe satyani«tam api syÃt drogdhà dro¬hÃ, dro¬hà drogdhà iti  /
tasmÃd vaktavyam etat pÆrvatra asiddhÅyam advirvacane iti  /
sarvasya ity etad eva và k­taæ sarvakÃryapratipattyarthaæ dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.2 ||


_____START JKv_8,1.2:

tasya dviruktasya yat paraæ ÓabdarÆpaæ tad Ãmre¬itasa¤j¤aæ bhavati  /
caura caura 3, v­«ala v­«ala 3, dasyo dasyo 3 ghÃtayi«yÃmi tvÃ, bandhayi«yÃmi tvà  /
Ãmre¬itapradeÓÃ÷ - Ãmre¬itaæ bhartsane (*8,2.95) ity evam Ãdaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.3 ||


_____START JKv_8,1.3:

anudÃttaæ ca tad bhavati yad Ãmre¬itasa¤j¤am  /
bhuÇkte bhuÇkte  /
paÓÆn pÓÆn //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,1.4 ||


_____START JKv_8,1.4:

nitye cÃrthe vipsÃyÃæ ca yad vartate tasya dve bhavata÷  /
ke«u nityatà ? tiÇk«u nityatà avyayak­tsu ca  /
kuta etat  /
ÃbhÅk«ïyam iha nityatà  /
ÃbhÅk«ïyaæ ca kriyÃdharma÷  /
yÃæ kriyÃæ kartà prÃdhÃnyena anuparaman karoti tan nityam  /
pacati pacati  /
jalpati jalpati  /
bhuktvà bhuktvà vrajati  /
bhojaæ bhojaæ vrajati  /
lunÅhi lunÅhi ity evÃyaæ lunÃti ktvÃïamulorloÂaÓ ca dvirvacanÃpek«ÃyÃm eva pauna÷punyaprakÃÓane Óakti÷  /

[#883]

yaÇ tu tannirapek«a÷ prakÃÓayati, puna÷ puna÷ pacati pÃpacyate iti  /
yadà tu tatra dvirvacanam tadà kriyÃsamabhihÃre pauna÷punyaæ dra«Âavyam pÃpacyate pÃpacyate iti  /
atha ke«u vÅpsà ? supsu vÅpsà  /
kà punar vÅpsà ? vyÃptiviÓe«avi«ayà prayoktur icchà vÅpsà  /
kà puna÷ sà ? nÃnÃvÃcinÃm adhikaraïÃnÃæ kriyÃguïÃbhyÃæ yugapat prayokturvyÃptum icchà vÅpsà  /
nÃnÃbhÆtÃrthavÃcinÃæ ÓabdÃnÃæ yÃnyadhikaraïÃni vÃcyÃni te«Ãæ kriyÃguïÃbhyÃæ yugapat prayoktum icchà vÅpsà  /
grÃmo grÃmo ramaïÅya÷  /
janapado janapado ramaïÅya÷  /
puru«a÷ puru«o nidhanam upaiti  /
yat ti¬antaæ nityatayà prakar«eïa ca yuktaæ tata÷ k­tadvirvacanÃt prakar«apratyaya i«yate pacati pacatitarÃm iti  /
iha tu ìhyataramìhyataramÃnaya iti prakar«ayuktasya vÅpsÃyoga i«yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.5 ||

_____START JKv_8,1.5:

pari ity etasya varjane 'rthe dve bhavata÷  /
pari pari trigartebhyo v­«Âo deva÷  /
pari pari sauvÅrebhya÷  /
pari pari sarvasenebhya÷  /
varjaneæ parihÃra÷  /
varjane iti kim ? odanaæ pari«i¤cati  /
parer varjane 'samÃse veti vaktavyam  /
pari pari trigartebhyo v­«Âo deva÷, pari trigartebhya÷  /
samÃse tu tena+eva+uktatvÃd varjanasya na+eva bhavati, paritrigartaæ v­«Âo deva÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.6 ||


_____START JKv_8,1.6:

pra sam upa ut ity eta«Ãæ pÃdapÆraïe dve bhavato dvirvacanena cet pÃda÷ pÆrvate  /
praprÃyam agnir bharatasya Ó­ïve  /
saæsamidyuvase v­«an  /
upopa me parà m­Óa kiæ nodudu har«ase dÃtavà u  /
pÃdapÆraïe iti kim ? pra devaæ devyà dhiyà  /
sÃmÃrthyÃc chandasy eva+etad vidhÃnam  /
bhëÃyÃm anarthakaæ syÃt, prayogÃbhÃvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.7 ||


_____START JKv_8,1.7:

upari adhi adhas ity ete«Ãæ dve bhavata÷ sÃmÅpye vivak«ite  /
sÃmÅpyaæ pratyÃsatti÷ kÃlak­tà deÓak­tà ca  /
uparyupari du÷kham  /
uparyupari grÃmam  /
adhyadhi grÃmam  /
adho 'dho nagaram  /
sÃmÅpye iti kim ? upari candramÃ÷  /
iha kasmÃn na bhavati, upari Óiraso ghaÂaæ dhÃrayati ? auttarÃdharyam eva vivak«itaæ na sÃmÅpyam iti dvirvacanaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


[#884]

##  || PS_8,1.8 ||


_____START JKv_8,1.8:

ekÃrtha÷ padasamÆho vÃkyam  /
vÃkyÃder Ãmantritasya dve bhavata÷ asÆyÃsammatikopakutsanabhartsane«u yadi tad vÃkyaæ bhavati  /
tatra paraguïÃnÃmasahanam asÆyà  /
pÆjà sammati÷  /
kopa÷ krodha÷  /
nindanaæ kutsanam  /
apakÃraÓabdairbhayotpÃdanaæ bhartsanam  /
ete ca prayokt­dharmÃ÷, nÃbhidheyadharmÃ÷  /
asÆyÃyÃm tÃvat - mÃïavaka 3 mÃïavaka, abhirÆpaka 3 abhirÆpaka, riktaæ te ÃbhirÆpyam  /
sammÃtau - mÃïavaka 3 mÃïavaka, abhirÆpaka 3 abhirÆpaka, Óobhana÷ khalvasi  /
kope - mÃïavaka 3 mÃïavaka, avinÅtaka 3 avinÅtaka, idÃnÅæ j¤Ãsyasi jÃlma  /
kutsane - Óaktike 3 Óaktike, ya«Âike 3 ya«Âike, riktà te Óakti÷  /
bhartsane - caura caura 3, v­«ala v­«ala 3, ghÃtayi«yami tvÃæ bandhayi«yÃmi tvÃm  /
asÆyÃdi«u svaritam Ãmre¬ite 'sÆyÃ-saæmati-kopa-kutsane«u (*8,2.103) iti pÆrvapadasya pluta÷  /
bhartsane tu Ãmre¬itaæ bhartsane (*8,2.95) ity Ãmre¬itasya+eva pluta÷  /
vÃkyÃde÷ iti kim ? antasya madhyamasya ca mà bhÆt, Óobhana÷ khalvasi mÃïavaka  /
Ãmantritasya iti kim ? udÃro devadatta÷  /
asÆyÃdi«u iti kim ? devadatta gÃmabhyÃja ÓuklÃm //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.9 ||


_____START JKv_8,1.9:

ekam ity etac chabdarÆpaæ dviruktaæ bahuvrÅhivad bhavati  /
bahuvrÅhivattve prayojanaæ sublopapuævadbhÃvau  /
kaikamak«araæ paÂhati  /
ekaikayà Ãhutyà juhoti  /
sarvanÃmasa¤j¤Ãprati«edhasvarasamÃsÃntÃ÷ samÃsÃdhikÃravihite bahuvrÅhau vij¤Ãyante  /
tena atideÓike bahuvrÅhau na bhavanti  /
ekaikasmai  /
na bahuvrÅhau (*1,1.129) iti prati«edho na bhavati, bahuvrÅhir eva yo bahuvrÅhi÷ iti vij¤ÃnÃt  /
nana, susu, na¤subhyÃm (*6,2.172) ity antodÃttatvaæ na bhavati  /
­k ­k, pÆ÷ pÆ÷, ­k pÆ÷ iti samÃsÃnto na bhavati //


____________________________________________________________________


#<ÃbÃdhe ca>#  || PS_8,1.10 ||


_____START JKv_8,1.10:

ÃbÃdhanamÃbÃdha÷, pŬà prayokt­dharma÷, na abhidheyadharma÷  /
tatra vartamÃnasya dve bhavata÷, bahuvrÅhivaccÃsya kÃryaæ bhavati  /
gatagata÷  /
na«Âana«Âa÷  /
patitapatita÷  /
gatagatà /
na«Âana«ÂÃ  /
patitapatità /
priyasya ciragamanÃdinà pŬyamÃna÷ kaÓcid evam prayuÇkte prayoktà //

____________________________________________________________________


[#885]

##  || PS_8,1.11 ||


_____START JKv_8,1.11:

ita uttare«u dvirvacane«u karmadhÃrayavat kÃryaæ bhavati ity etad veditavyam  /
karmadhÃrayavattve prayojanaæ sublopapuævadbhÃvÃntodÃttatvÃni  /
sublopa÷ - paÂupaÂu÷  /
m­dum­du÷  /
paï¬itapaï¬ita÷  /
puævadbhÃva÷ - paÂupaÂvÅ  /
m­dum­dvÅ  /
kÃlakakÃlikà  /
kopadhÃyà api hi karmadhÃrayavadbhÃvÃt puævatkarmadhÃraya÷ iti puævadbhÃvo bhavati  /
antodÃttatvam - paÂupaÂu÷  /
paÂupatvÅ  /
samÃsÃntodÃttatvam anena+eva vidhÅyate iti paratvadÃmre¬itÃnudÃttatvaæ bÃdhyate  /
adhikÃreïaiva siddhe yat uttare«u iti vacanaæ tadvispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.12 ||


_____START JKv_8,1.12:

prakÃro bheda÷ sÃd­Óyaæ ca  /
tad iha sÃd­Óyaæ prakÃro g­hyate  /
prakÃre vartamÃnasya guïavacanasya dve bhavata÷  /
paÂupaÂu÷  /
m­dum­du÷  /
paï¬itapaï¬ita÷  /
aparipÆrïaguïa÷ ity artha÷  /
paripÆrïaguïena nyÆnaguïasya+upamÃne satyevaæ prayujyate  /
jÃtÅyaro 'nena dvirvacanena bÃdhanaæ ne«yate  /
paÂujÃtÅya÷, m­dujÃtÅya÷ ity api hi bhavati  /
tat katham ? vak«yamÃïam anyatarasyÃægrahaïam ubhayo÷ Óe«o vijÃyate  /
prakÃre iti kim ? paÂurdevadatta÷  /
muïavacanasya iti kim ? agnir mÃïavaka÷  /
gaurvÃhÅka÷  /
yadyapyatra agniÓabdo goÓabdaÓ ca mukhyÃrthasambandhÃdavabh­tabhedaæ taik«ïyajìyÃdikamarthÃntare gunaviÓe«am eva pratipÃdayituæ prav­tta÷, tathÃpi sarvadà guïavacano na bhavati iti na dvirucyate  /
ÃnupÆrvye dve bhavata iti vaktavyam  /
mÆle mÆle sthÆlÃ÷  /
agre 'gre sÆk«mÃ÷  /
jye«Âhaæ jye«Âhaæ praveÓaya  /
svÃrthe 'vadhÃryamÃïe 'nekasmin dve bhavata iti vaktavyam  /
asmÃt kÃr«ÃpaïÃd iha bhavadbhyÃm mëaæ mëaæ dehi  /
svÃrthe etad dvirvacanam, na vÅpsÃyÃm  /
atra hi dvÃv eva mëau dÅyete, na sarve kÃr«Ãpaïasambandhino mëÃ÷, tena vÅpsà na vidyate  /
avadhÃryamÃïe iti kim ? asmÃt kÃr«ÃpaïÃd iha bhavadbhyÃæ mëamekaæ dehi, dvau mëau dehi, trÅn và mëÃn dehi  /
anekasmin iti kim ? asmÃt kÃr«ÃpaïÃd iha bhavadbhyÃæ mëamekaæ dehi  /
cÃpale dve bhavata iti vaktavyam  /
sambhrameïa prav­ttiÓcÃpalam  /
ahirahi÷, vudhyasva budhyasva  /
nÃvaÓyaæ dvÃveva Óabdau prayoktavyau, kiæ tarhi, yÃvadbhi÷ Óabdai÷ so 'tho 'vagamyate tÃvanta÷ prayoktavyÃ÷  /
ahirahirahi÷, budhyasva budhyasva budhyasva iti  /
kriyÃsamabhihÃre dve bhavata iti vaktavyam  /
sa bhavÃn lunÅhi lunÅhi ity eva ayaæ lunÃti  /

[#886]

ÃbhÅk«ïye dve bhavata iti vaktavyam  /
bhuktvà bhuktvà vrajati  /
bhojaæ bhojaæ vrajati  /
nitya ity eva siddha iti tatra+uktam  /
¬Ãci dve bhavata iti vaktavyam  /
paÂapaÂÃkaroti  /
paÂapaÂÃyate  /
avyaktÃnukaraïe ¬Ãjantasya dvirvacanam i«yate  /
iha na bhavati, dvitÅyÃkaroti, t­tÅyÃkaroti  /
tadarthaæ kecit ¬Ãci bahulam iti paÂhanti  /
pÆrvaprathamayorarthÃtiÓayavivak«ÃyÃæ dve bhavata iti vaktavyam  /
pÆrvaæ pÆrvaæ pu«pyanti  /
prathamaæ prathamaæ pacyante  /
ÃtiÓayiko 'pi d­Óyate, pÆrvataraæ pu«pyanti, prathamataraæ pacyante iti  /
¬atara¬atamayo÷ samasampradhÃraïayo÷ strÅnigade bhave dve bhavata iti vaktavyam  /
ubhÃvimÃvìhyau  /
katarà katarà anayorìhyatà /
sarva ime ìhyÃ÷  /
katamà katamà e«Ãm ìhyatà  /
¬atara¬atamÃbhyÃmanyatra api hi d­Óyate  /
ubhÃvimÃu ìhyau  /
kÅd­ÓÅ kÅd­Ói anayorìhyatà  /
tathà strÅnigadÃdbhÃvÃt anyatra api hi d­Óyate, ubhÃvimÃvìhyau, katara÷ kataro 'nyorvibhava÷ iti  /
karmavyatihÃre sarvanÃmno dve bhavata iti vaktavyaæ samÃsavacca bahulam  /
yadà na samÃsavat prathamaikavacanaæ tadà pÆrvapadasya anyamanyamime brÃhmaïà bhojayanti, anyonyamime brÃhmaïà bhojayanti  /
anyonyasya brÃhmaïà bhojayanti  /
itaretaraæ bhojayanti  /
itaretarasya bhojayanti  /
strÅnapuæsakayor uttarapadasya ca ambhÃvo vaktavya÷  /
anyo 'nyÃmime brÃhmaïyau bhojayata÷  /
anyonyaæ bhojayata÷  /
itaretarÃæ bhojayata÷  /
itaretaraæ bhojayata÷  /
anyonyÃmime brÃhmaïakule bhojayata÷  /
itarÃmime brÃhmaïakule bhojayata÷  /
itaretaramime brÃhmaïakule bhojayata÷ //


____________________________________________________________________


[#887]

##  || PS_8,1.13 ||

_____START JKv_8,1.13:

priya sukha ity etayo÷ anyatarasyÃæ dve bhavata÷ ak­cchre dyotye  /
k­cchraæ du÷kham, tadabhÃva÷ ak­cchram  /
priyapriyeïa dadÃti  /
sukhasukhena dadÃti  /
priyeïa dadÃti  /
sukhena dadÃti  /
akhidyamÃno dadÃti ity artha÷  /
ak­cchre iti kim ? priya÷ putra÷  /
sukho ratha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.14 ||


_____START JKv_8,1.14:

yo ya ÃtmÃ, yad yadÃtmÅyam, tattad, yathÃsvam, tasmin yathÃyatham iti nipÃtyate  /
yathÃÓabdasya dvirvacanaæ napuæsakaliÇgatà ca nipÃtyate  /
j¤ÃtÃ÷ sarve padÃrthÃ÷ yathÃyatham  /
yathÃsvabhÃvam ity artha÷  /
sarve«Ãæ tu yathÃyathaæ yathÃtmÅyam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.15 ||


_____START JKv_8,1.15:

dvandvam iti dviÓabdasya dvirvacanam, pÆrva padasyÃmbhÃva÷, attvaæ ca+uttarapadasya nipÃtyate rahasya maryÃdÃvacana vyutkramaïa yaj¤apÃtraprayoga abhivyakti ity ete«u arthe«u  /
tatra rahasyaæ dvandvaÓabdavÃcyam, itare vi«ayabhÆtÃ÷  /
dvandvaæ mantrayate  /
maryÃdÃvacane - maryÃdà sthÅtyanatikrama÷  /
Ãcaturaæ hÅme paÓavo dvandvaæ mithunÅyanti  /
mÃtà putreïa mithunaæ gacchati, pautreïa, tatputreïa api iti maryÃdÃrtha÷  /
vyutkramaïe - dvandvaæ vyutkrÃntÃ÷  /
vyutkramaïaæ bheda÷, p­thagavasthÃnam  /
dvivargasambandhanena p­thagavasthità dvanvdvaæ vyutkrÃntà ity ucyante  /
yaj¤apÃtraprayoge - dvandvaæ nya¤ci yaj¤apÃtrÃïi prayunakti dhÅra÷  /
abhivyaktau - dvandvaæ nÃradaparvatau  /
dvandvaæ saÇkar«aïavÃsudevau  /
dvÃvapyabhivyaktau sÃhacaryeïa ity artha÷  /
anyatra api dvandvam ity etad d­Óyate, tadarthaæ yogavibhÃga÷ kartavya÷, dvandvaæ yuddhaæ vartate, dvandvÃni sahate dhÅra÷, cÃrthe dvandva÷ (*2,2.29) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.16 ||


_____START JKv_8,1.16:

padasya ity ayam adhikÃra÷ prÃgapadÃntÃdhikÃrÃt  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ padasya ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - saæyogÃntasya lopa÷ (*8,2.23)  /
pacan  /
yajan  /
padasya iti kim ? pacantau  /
yajantau  /
vak«yamÃïavÃkyÃpek«ayà padasya adhik­tasya «a«Âhyarthavyavasthà dra«ÂavyÃ÷ kvacit sthÃna«a«ÂhÅ, kvacidavayava«a«ÂhÅ //


____________________________________________________________________


[#888]

##  || PS_8,1.17 ||

_____START JKv_8,1.17:

padÃt ity ayam adhikÃra÷ prÃk kutsane ca supyagotrÃdau (*8,1.69) ity etasmÃt  /
yad iti Ærdhvam anukrami«yÃma÷ padÃt ity evaæ tad deditavyam  /
vak«yati - Ãmantritasya ca (*8,1.19)  /
Ãmantritasya padÃt parasya anudÃttÃdeÓo bhavati iti  /
pacasi devadatta  /
padÃt iti kim ? devadatta pacasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.18 ||


_____START JKv_8,1.18:

anudÃttam iti ca, sarvam iti ca, apÃdÃdau iti ca, apÃdÃdau iti ca etat trayam adhik­taæ veditavyam à pÃdaparisamÃpte÷  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷ anudÃttaæ sarvam apÃdÃdau ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - Ãmantritasya ca (*7,1.19) iti  /
pacasi devadatta  /
apÃdÃdau iti kim ? yat te niyÃnaæ rajasaæ m­tyo anavadhar«yam  /
bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21)  /
grÃmo va÷ svam, janapado na÷ svam  /
apÃdÃdau iti kim ? rudro viÓveÓvaro devo ya«mÃkaæ kuladevatà  /
sa eva nÃtho bhagavÃnasmÃkaæ Óatrumardana÷ //
pÃdagrahaïenÃtra ­kpÃda÷ ÓlokapÃdaÓ ca g­hyate  /
sarvagrahaïam sarvam anÆdyamÃnaæ vidhÅyamÃnaæ ca anudÃttaæ yathà syÃt iti  /
tena yu«madasmadÃdeÓÃnÃm api vÃkyabhedena anudÃttatvaæ vidhÅyate  /
yu«madasmadÃdeÓÃÓ ca sarvasya subantasya padasya yathà syu÷, yatra api svÃdipadaæ padasa¤j¤aæ bhavati  /
grÃmo vÃæ dÅyate  /
janapado nau dÅyate //


____________________________________________________________________

#<Ãmantritasya ca>#  || PS_8,1.19 ||


_____START JKv_8,1.19:

Ãmantritasya padasya padÃt parasya apadÃdau vartamÃnasya sarvam anudÃttaæ bhavati  /
pacasi devadatta  /
pacasi yaj¤adatta  /
ÃmantritÃdyudÃttatve prÃpte vacanam  /
samÃnavÃkye nighÃtayu«madasmadÃdeÓà vaktavyÃ÷  /
iha mà bhÆvan, ayaæ daï¬o hara anena, odanaæ paca tava bhavi«yati, odanaæ paca mama abhavi«yati  /
iha ca yathà syÃt, iha devadatta mÃtà te kathayati, nadyÃsti«Âhati lÆke, ÓÃlÅnÃæ te odanaæ dÃsyÃmi iti  /
ÃmantritÃntaæ tiÇantaæ yu«madasmadÃdeÓÃÓ ca yasmÃt parÃïi na te«Ãæ sÃmarthyam iti tadÃÓrayà nighÃtayu«madasmadÃdeÓà na syu÷, samartha÷ padavidhi÷ (*2,1.1.) iti vacanÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.20 ||


_____START JKv_8,1.20:

yu«mad asmad ity etayo÷ «a«ÂhÅcaturthÅdvitÅyÃsthayo÷ yathÃsaÇkhyaæ vÃm nau ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷, tau cÃnudÃttau  /
padasya, padÃt, anudÃttaæ sarvamapÃdÃdau iti sarvam iha sambadhyate  /
grÃmo vÃæ svam  /
janapado nau svam  /
grÃmo vÃæ dÅyate  /

[#889]

janapado nau dÅyate  /
grÃmo vÃæ paÓyati  /
janapado nau paÓyati  /
ekavacanabahuvacanÃntayor ÃdeÓÃntar avidhÃnÃd dvivacanÃntayo÷ etÃv ÃdeÓau vij¤Ãyete  /
«a«ÂhÅcaturthÅdvitÅyÃsthayo÷ iti kim ? grÃme yuvÃbhyÃæ k­tam  /
sthagrahaïaæ ÓrÆyamÃïavibhaktyartham  /
iha mà bhÆt, ayaæ yu«matputra÷ ayam asmatputra÷ iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.21 ||


_____START JKv_8,1.21:

bahuvacanÃntayo÷ yu«madasmado÷ «a«ÂhÅcaturthÅdvitÅyÃsthayo÷ yathÃsaÇkhyam vas nas ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
grÃmo va÷ svam  /
janapado na÷ svam  /
grÃmo vo dÅyate  /
janapado no dÅyate  /
grÃmo va÷ paÓyati  /
janapado na÷ paÓyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.22 ||


_____START JKv_8,1.22:

yu«madasmado÷ ekavacanÃntayo÷ «a«thÅcaturthÅsthayo÷ yathÃsaÇkhyaæ te me ity etau ÃdeÓau bhavata÷  /
grÃmaste svam  /
grÃmo me svam  /
grÃmaste dÅyate  /
grÃmo me dÅyate  /
dvitÅyÃntasya ÃdeÓÃntaravidhÃnasÃmarthyÃt «a«ÂhÅcaturthyo÷ evÃyaæ yoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.23 ||

_____START JKv_8,1.23:

ekavacanasya iti vartate  /
dvitÅyÃyà yad ekavacanaæ tad antayo÷ yu«madasmado÷ yathÃsaÇkhyam tvà mà ity etau ÃdeÓau bhavata÷  /
grÃmastvà paÓyati  /
grÃmo mà paÓyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.24 ||


_____START JKv_8,1.24:

ca và ha aha eva ebhir yukte yu«madasmado÷ vÃnnÃvÃdayo÷ na bhavanti  /
purveïa prakÃreïa prÃptÃ÷ prati«idhyante  /
grÃmastava ca svam, grÃmo mama ca svam, yuvayoÓ ca svam, ÃvayoÓ ca svam, yu«mÃkaæ ca svam, asmÃkaæ ca svam  /
grÃmas tubhyÃæ ca dÅyate, grÃmo mahyaæ ca dÅyate, yuvÃbhyÃæ ca dÅyate, ÃvÃbhyÃm ca dÅyate, yu«mabhyaæ ca dÅyate, asmabhyaæ ca dÅyate  /
grÃmastvÃæ ca paÓayati, grÃmo mÃæ ca pÓayati, yuvÃæ ca paÓyati, ÃvÃæ ca paÓyati, yu«mÃæÓ ca paÓyati, yu«mÃn và paÓyati, asmÃn và paÓyati  /
và - grÃmastava và svam, grÃmo mama và svam, yuvayor và svam, Ãvayor và svam, yu«mÃkaæ và svam, asmÃkaæ và svam  /
grÃmastubhyaæ và dÅyate, grÃmo mahyaæ và dÅyate, yuvÃbhyÃæ và dÅyate, ÃvÃbhyÃæ và dÅyate, yu«mabhyaæ và dÅyate, asmabhyaæ và dÅyate  /
grÃmastvÃæ và paÓyati, grÃmo mÃæ và paÓyati, yuvÃæ và paÓyati, ÃvÃæ và paÓyati, yu«mÃn và paÓyati, asmÃn và paÓyati  /

[#890]

ha - grÃmastava ha svam, grÃmo mama ha svam, yuvayor ha svam, Ãvayor ha svam, yu«mÃkaæ ha svam, asmÃkaæ ha svam  /
grÃmastubhyaæ ha dÅyate, grÃmo mahyaæ ha dÅyate, yuvÃbhyÃæ ha dÅyate, ÃvÃbhyÃæ ha dÅyate, yu«mabhyÃæ ha dÅyate, asmabhyaæ ha dÅyate  /
grÃmastvÃæ ha paÓyati, grÃmo mÃæ ha paÓyati, yuvÃæ ha paÓyati, ÃvÃæ ha paÓyati, yu«mÃn ha paÓyati, asmÃn ha paÓyati  /
aha - grÃmastava aha svam, grÃmo mama aha svam, yuvayor aha svam, Ãvayor aha svam, yu«mÃkam aha svam, asmÃkamaha svam  /
grÃmastubhyamaha dÅyate, grÃmo mahyam aha dÅyate, yuvÃbhyÃm aha dÅyate, ÃvÃbhyÃm aha dÅyate, yu«mabhyam aha dÅyate, asmabhyam aha dÅyate  /
grÃmastvÃm aha paÓyati, grÃmo mÃm aha paÓyati, yuvÃm aha paÓyati, ÃvÃm aha paÓyati, yu«mÃn aha paÓyati, asmÃn aha paÓyati  /
eva - grÃmastava+eva svam, grÃmo mama+eva svam, yuvayor eva svam, Ãvayor eva svam, yu«mÃkam eva svam asmÃkam eva svam  /
grÃmastubhyam eva dÅyate, grÃmo mahyam eva dÅyate, yuvÃbhyÃm eva dÅyate, ÃvÃbhyÃm eva dÅyate, yu«mabhyam eva dÅyate, asmabhyam eva dÅyate  /
grÃæstvÃm eva paÓyati, grÃmo mÃm eva paÓyati, yuvÃm eva paÓyati, ÃvÃm eva paÓyati, yu«mÃn eva paÓyati, asmÃn eva paÓyati  /
yuktagrahaïaæ sÃk«Ãdyogapratipattyartham  /
yuktayukte prati«edho na bhavati  /
grÃmaÓ ca te svam, nagaraæ ca me svam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.25 ||


_____START JKv_8,1.25:

paÓyÃrthÃ÷ darÓanÃrthÃ÷  /
darÓanaæ j¤Ãnam, Ãlocanam, cak«urvij¤Ãnam  /
tai÷ paÓyÃrther anÃlocane vartamÃnair yukte yu«madasmado÷ vÃnnÃvÃdayo na bhavanti  /
grÃmastava svaæ samÅk«yÃgata÷  /
grÃmo mama svaæ samÅk«yÃgata÷  /
grÃmastubhyaæ dÅyamÃnaæ samÅk«yÃgata÷  /
grÃmo mahyaæ dÅyamÃnaæ samÅk«yÃgata÷  /
grÃmastvÃæ samÅk«yÃgata÷  /
grÃmo mÃæ samÅk«yÃgata÷  /
anÃlocane iti kim ? grÃmastvà paÓyati  /
grÃmo mà paÓyati  /
paÓyÃrthair yuktayukte 'pi ca prati«edha i«yate  /
tathà ca+eva+udÃh­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.26 ||


_____START JKv_8,1.26:

vidyamÃnapÆrvÃt prathamÃntÃt padÃt uttarayo÷ yu«madasmado÷ vibhëa vÃnnÃvÃdayo na bhavanti  /
grÃme kambalaste svam, grÃme kambalastava svam  /
grÃme kambalo me svam, grÃme kambalo mama svam  /
grÃme kambalaste dÅyate, grÃme kambalastubhyaæ dÅyate  /
grÃme kambalo me dÅyate, grÃme kambalo mahyaæ dÅyate  /
grÃme chÃtrÃstvà paÓyanti, grÃme chÃtrÃstvÃæ paÓyanti  /
grÃm chÃtrà mà paÓyanti, grÃme chÃtrà mÃæ pÓyanti  /
supÆrvÃyÃ÷ iti kim ? kambalaste svam  /
kambalo me svam  /
pathamÃyÃ÷ iti kim ? kambalo grÃme te svam  /
kambalo grÃme me svam  /

[#891]

yu«madasmador vibhëà ananvÃdeÓ iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, atho grÃme kambalaste svam, atho grÃme kambalo me svam  /
apara Ãha - sarva eva vÃnnÃvÃdayo 'nanvÃdeÓe vibhëà vaktavyÃ÷  /
kambalaste svam, kambalastava svam  /
kambalo me svam, kambalo mama svam  /
ananvÃdeÓe iti kim ? atho kambalaste svam  /
atho kambalo me svam  /
na tarhi idÃnÅmidaæ vaktavyam sapÆrvÃyÃ÷ prathamÃyà vibhëà iti ? vaktavyaæ ca  /
kiæ prayojanam ? anvÃdeÓÃrtham  /
anavÃdeÓe hi vibhëà yathà syÃt  /
atho grÃme kambalaste svam, atho grÃme kambalaste svam  /
atho grÃme kambalo me svam, atho grÃmekambalo me svam, atho grÃme kambalo mama svam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.27 ||


_____START JKv_8,1.27:

tiÇantÃt padÃt parÃïi gotrÃdÅni kutsane ÃbhÅk«ïye cÃrthe vartamÃnÃni anudÃttÃni bhavanti  /
pacati gotram  /
jalpati gotram  /
ÃbhÅk«ïye - pacati pacati gotram  /
jalpati jalpati gotram  /
bruva÷ - pacati bruvam  /
jalpati bruvam  /
pacati pacati bruvam  /
jalpati jalpati bruvam  /
bruva÷ iti bruva÷ kannipÃtanÃd vacyÃdeÓÃbhÃvaÓca  /
gotra  /
bruva  /
pravacana  /
prahasana  /
prakathana  /
pratyayana  /
pracak«aïa  /
prÃya  /
vicak«aïa  /
avacak«aïa  /
svÃdhyÃya  /
bhÆyi«tha  /
và nÃma  /
nÃma ity etad và nihanyate  /
pak«e ÃdyudÃttam eva bhavati  /
pacati nÃma  /
paÂhati nÃma  /
tiÇa÷ iti kim ? kutsitaæ gotram  /
gotrÃdÅni iti kim ? pacati pÃpam  /
kutsanÃbhÅk«ïyayo÷ iti kim ? khanati gotraæ sametya kÆpam  /
kutsanÃbhÅk«ïyagrahaïaæ ca pÃÂhaviÓe«aïaæ dra«Âavyam  /
tena anyatra api gotrÃdigrahaïena kutsanÃbhÅk«ïyayor eva kÃryaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.28 ||


_____START JKv_8,1.28:

tiÇantaæ padam atiÇantÃt padÃt param anudÃttaæ bhavati  /
devadatta÷ pacati  /
yaj¤adatta÷ pacati  /
taÇ iti kim ? nÅlam utpalam  /
Óuklaæ vastram  /
atiÇa÷ iti kim ? bhavati pacati //


____________________________________________________________________


[#892]

##  || PS_8,1.29 ||


_____START JKv_8,1.29:

pÆrveïa atiprasakte prati«edha Ãrabhyate  /
lu¬antaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
Óva÷ kartà  /
Óva÷ kartÃrau  /
mÃsena kartÃra÷  /
tÃse÷ parasya lasÃrvadhÃtukasya anudÃttatve sati sarvatÃsir eva udÃtta÷  /
yatra tu Âilopa÷, tatra udÃttaniv­ttisvaro bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.30 ||


_____START JKv_8,1.30:

na iti vartate  /
yat yadi hanta kuvit net cet caï kaccit yatra ity etair nipÃtair yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
yat - yat karoti  /
yat pacati  /
yadi - yadi karoti  /
yadi pacati  /
hanta - hanta karoti  /
net - nej jihmÃyantyo narakaæ patÃm  /
cet - sa ced bhuÇkte  /
sa ced adhÅte  /
caï - ïidviÓi«Âo 'yaæ cedarthe vartate  /
ayaæ ca mari«yati  /
ayaæ cenmari«yati ity artha÷  /
samuccayÃdi«u tu ya÷ caÓabda÷, tena yogena vidhir ayaæ na bhavati  /
kaccit -kaccid bhuÇkte  /
kaccid adhÅte  /
yatra - yatra bhuÇkte  /
yatra adhÅte  /
nipÃtai÷ iti kim ? yat kÆjati ÓakaÂam  /
gacchat kÆjati ÓakaÂam ity artha÷  /
iïa÷ Óatari rÆpam etat  /
yuktam iti kim ? yatra kva ca te mano dak«aæ dadhasa uttaram //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.31 ||


_____START JKv_8,1.31:

naha ity etena yukte pratyÃrambhe tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
coditasya avidhÅraïe upÃlipsayà prati«edhayukta÷ pratyÃraæha÷ kriyate  /
naha bhok«yase  /
naha adhye«yase  /
pratyÃrambhe iti kim ? naha vai tasmiæÓ ca loke dak«iïÃm icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.32 ||


_____START JKv_8,1.32:

satyam ity anena yuktaæ tiÇantaæ na anudÃttaæ bhavati praÓne  /
satyaæ bhok«yase  /
satyam adhye«yase  /
praÓne iti kim ? satyaæ vak«yÃmi nÃn­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.33 ||


_____START JKv_8,1.33:

aÇga ity anena yuktaæ tiÇantaæ aprÃtilomye gamyamÃne nÃnudÃttaæ bhavati  /
aÇga kuru  /
aÇga paca  /
aÇga paÂha  /
aprÃtilomye iti kim ? aÇga kÆja 3 v­«ala, idÃnÅæ j¤Ãsyasi jÃlma  /
kÆjanamanabhimatamasau kurvan pratilomo bhavati //


____________________________________________________________________


[#893]

##  || PS_8,1.34 ||


_____START JKv_8,1.34:

hi ity anena yuktaæ tiÇantam aprÃtilomye nÃnudÃttaæ bhavati  /
sa hi kuru  /
sa hi paca  /
sa hi paÂha  /
aprÃtilomye ity eva, sa hi kÆja v­«ala, idÃnÅæ j¤Ãsyasi jÃlma //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.35 ||


_____START JKv_8,1.35:

hi ca iti vartate  /
chandasi vi«aye hiyuktaæ tiÇantaæ sÃkÃÇk«aæane kam api nÃnudÃttaæ bhavati, ekam api  /
kadÃcid ekaæ kadÃcid anekam ity artha÷  /
tatra anekaæ tÃvat - an­taæ hi matto vadati, pÃpmà enaæ vipunÃti  /
tiÇantadvayam apy etan na nihanyate  /
ekaæ khalv api - agnir hi pÆrvamudajayat tamindro 'nÆdajayat tiÇantadvayam api hiÓabdayuktam etat  /
tatra ekam udajayat ity ÃdyudÃttam, aparam anudÃttam  /
ajà hy agner ajani«Âa garbhÃt sà và apaÓyaj janitÃram agne  /
ajani«Âa ityÃdyudÃttam, apaÓyat ity anudÃttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.36 ||


_____START JKv_8,1.36:

yÃvat yathà ity etÃbhyÃæ yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
yÃvad bhuÇkte  /
yathà bhuÇkte  /
yÃvad adhÅte  /
yathà adhÅte  /
devadatta÷ pacati yÃvat  /
devadatta÷ pacati yathà  /
pareïa api yoge bhavati prati«edha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.37 ||


_____START JKv_8,1.37:

yÃvad yathà ity etÃbhyÃæ yuktam anantaraæ tiÇantaæ pÆjÃyaæ vi«aye nÃnudÃttaæ na bhavati, kiæ tarhi ? anudÃttam eva  /
yÃvat pacati Óobhanam  /
yathà pacati Óobhanam  /
yÃvat karoti cÃru  /
yathà karoti cÃru  /
pÆjÃyÃm iti kim ? yÃvad bhuÇkte  /
yathà bhuÇkte  /
anantaram iti kim ? yÃvad devadatta÷ pacati Óobhanam  /
yathà devadatta÷ karoti cÃru  /
purrveïa atra nighÃta÷ prati«idhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.38 ||


_____START JKv_8,1.38:

yÃvadyathÃbhyÃæ yuktaæ upasargavyapetaæ ca pÆjÃyÃæ vi«aye nÃnudÃttaæ na bhavati, kiæ tarhi ? anudÃttam eva bhavati  /
pÆrvam anantaraæ ity uktam, upasargavyavadhÃnÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
yÃvat prapacati Óobhanam  /
yathà prapacatiÓobhanam  /
yÃvat prakaroti cÃru  /
yathà prakaroti cÃru  /
anantaram ity eva, Ãvad devadatta÷ prapacati  /
yathà vi«ïumitra÷ prakaroti cÃru //


____________________________________________________________________


[#894]

##  || PS_8,1.39 ||


_____START JKv_8,1.39:

tu paÓya paÓyata aha ity etair yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati pÆjÃyÃæ vi«aye  /
tu - mÃïavakastu bhuÇkte Óobhanam  /
paÓya - paÓya mÃïavako bhuÇkte Óobhanam  /
paÓyata - paÓyata mÃïavako bhuÇkte Óobhanam  /
aha - aha mÃïavako bhuÇkte Óobhanam  /
pÆjÃyÃm iti kim ? paÓya m­go dhÃvati  /
pÆjÃyÃm iti vartamÃne puna÷ pÆjÃyÃm ity ucyate nighÃtaprati«edhÃrtham  /
tad dhi prati«edhasya prati«edhena sambaddham iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.40 ||


_____START JKv_8,1.40:

aho ity anena yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati pÆjÃyÃæ vi«aye  /
aho devadatta÷ pacati Óobhanam  /
aho vi«ïumitra÷ karoti cÃru  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //

____________________________________________________________________


#<Óe«e vibhëÃ>#  || PS_8,1.41 ||


_____START JKv_8,1.41:

aho ity anena yuktaæ tiÇantaæ Óe«e vibhëà nÃnudÃttaæ bhavati  /
kaÓca Óe«a÷ ? yad anyat pÆjÃyÃ÷  /
kaÂam aho kari«yasi  /
mama geham e«yasi  /
asÆyÃvacanam etat  /
pÆjÃyÃm ity asay pÆrvatra ca anuk­«ÂatvÃd anadhikÃre siddhe Óe«avacanaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.42 ||


_____START JKv_8,1.42:

purà ity anena yuktaæ tiÇantaæ parÅpsÃyÃm arthe vibhëà nÃnudÃttaæ bhavati  /
parÅpsà tvarà  /
adhÅ«va mÃnavaka, purà vidyotate vidyut  /
purà stanayati stanayitnu÷  /
purÃÓabdo 'tra bhavi«yadÃsattiæ dyotayati  /
paÅpsÃyÃm iti kim ? na¬ena sma purà adhÅyate  /
atra bhÆtakÃlaviprakar«aæ purÃÓabdo dyotayati  /
Ærïayà sma purà adhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.43 ||

_____START JKv_8,1.43:

nanu ity anena yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
anuj¤ai«aïÃyÃæ vi«aye  /
anuj¤Ãyà e«aïà prÃrthanà anuj¤ai«aïà  /
anuj¤ÃprÃrthanà ity artha÷  /
nanu karomi bho÷  /
anujÃnÅ«va mÃæ karaïaæ prati ity artha÷  /
anuj¤ai«aïÃyÃm iti kim ? akÃr«Å÷ kaÂaæ devadatta ? nanu karomi bho÷  /
p­«Âaprativacanam etat, na anuj¤ai«aïà //


____________________________________________________________________


[#895]

##  || PS_8,1.44 ||


_____START JKv_8,1.44:

kim ity etat kriyÃpraÓne yadà vartate tadÃnena yuktaæ tiÇantaæ anupasargam aprati«iddhaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
kiæ devadatta÷ pacati, Ãhosvid bhuÇkte  /
kiæ devadatta÷ Óete, Ãhosvid adhÅte  /
atra kecid Ãhu÷, pÆrvaæ kiæyuktam iti tan na nihanyate, uttaraæ tu na kiæyuktam iti tannihanyata eva iti  /
apare tvÃhu÷, yady apy ekasya ÃkhyÃtasya samÅpe kiæÓabda÷ ÓrÆyate, tathÃpi sarvasya saæÓayavi«ayasya tena yoga÷ iti ubhayatra prati«edhena bhavitavyam iti  /
kriyÃgrahaïaæ kim ? sÃdhanapraÓne mà bhÆt, kiæ devadatta÷ odanaæ pacati, ÃhosvicchÃkam iti  /
praÓna iti kim ? kim adhÅte devadatta÷  /
k«epe kiæÓabdo 'yam, na praÓne  /
anupasargam iti kim ? kiæ devadatta÷ prapacati, Ãhosvit prakaroti  /
aprati«iddham iti kim ? kiæ devadatto na paÂhati, Ãhosvin na karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.45 ||


_____START JKv_8,1.45:

kimo lope kriyÃpraÓne tiÇantam anupasargam aprati«iddhaæ vibhëà nÃnudÃttaæ bhavati  /
kva ca asya lopa÷ ? yatra gamyate cÃrtha÷, na ca prayujyate kiæÓabda÷  /
devadatta÷ pacati, Ãhosvit paÂhati  /
vinaiva kimà praÓno 'vagamyate  /
prÃptavibhëeyam kimarthena yogÃt  /
pÆrvavat pratyudÃharaïÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.46 ||


_____START JKv_8,1.46:

ehi manye ity anena yuktaæ l­¬antaæ nÃnudÃttaæ bhavati prahÃse  /
prak­«Âo hÃsa÷ prahÃsa÷, krŬà  /
ehi manye odanaæ bhok«yase, na hi bhok«yase, bhukta÷ so 'tithibhi÷  /
ehi manye rathena yÃsyasi, na hi yÃsyasi, yÃtastena te pità  /
prahÃse iti kim ? ehi manyase odanaæ bhok«ye iti  /
su«Âhu manyase  /
sÃdhu manyase  /
gatyarthaloÂà l­Â ity eva siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ehimanyeyukte prahÃse eva yathà syÃt, anyatra mà bhÆt iti , ehi manyase odanaæ bhok«ye iti  /
ehi manye ity uttamopÃdÃnam atantram  /
prahÃse eva hi manyater uttamo vihita÷, tato 'nyatra madhyama eva bhavati  /
tatra anena niyamena niv­tti÷ kriyate, ehi manyase odanaæ bhok«ye iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.47 ||

_____START JKv_8,1.47:

jÃtu ity etad avidyamÃnapÆrvam, tena yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
jÃtu bhok«yase  /
jÃtu kari«yÃmi  /
apÆrvam iti kim ? kaÂaæ jÃtu kari«yati //


____________________________________________________________________


[#896]

##  || PS_8,1.48 ||


_____START JKv_8,1.48:

kimo v­ttaæ kiæv­ttam  /
kiæv­ttagrahaïena tadvibhaktyantaæ pratÅyÃt, ¬atara¬atamau ca pratyayau  /
tat kiæv­ttaæ ciduttaram avidyamÃnapÆrvaæ yat tena yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttam bhavati  /
kaÓcid bhuÇkte  /
kaÓcid bhojayati  /
kaÓcid adhÅte  /
kenacit karoti  /
kasmaicid dadÃti  /
kataraÓcit karoti  /
katamaÓcid bhuÇkte  /
ciduttaram iti kim ? ko bhuÇkte  /
apÆrvam ity eva, devadatta÷ ki¤cit paÂhati //


____________________________________________________________________


#<Ãho utÃho ca anantaram>#  || PS_8,1.49 ||

_____START JKv_8,1.49:

nighÃtaprati«edho 'nuvartate, apÆrvam iti ca  /
Ãho utÃho ity etÃbhyÃm apÆrvÃbhyÃæ yuktam anantaraæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
Ãho bhuÇkte  /
utÃho bhugkte  /
Ãho paÂhati  /
utÃho paÂhanti  /
anantaram iti kim ? Óe«e vibhëÃæ vak«yati  /
apÆrvam ity eva, devadatta Ãho bhuÇkte  /
devadatta utÃho bhuÇkte //


____________________________________________________________________


#<Óe«e vibhëÃ>#  || PS_8,1.50 ||


_____START JKv_8,1.50:

Ãho utÃho ity etÃbhyÃæ yuktaæ tiÇantaæ nÃnudÃttam Óe«e vibhëà bhavati  /
kaÓca Óe«a÷ ? yadanyadananatarÃt  /
Ãho devadatta÷ pacati, pacati  /
utÃho devadatta÷ pacati, pacati  /
Ãho devadatta÷ paÂhati, paÂhati  /
utÃho devadatta÷ paÂhati, paÂhati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.51 ||


_____START JKv_8,1.51:

gaminà samÃnÃrthà gatyarthÃ÷  /
gatyarthÃnÃæ lo gatyarthalo  /
tena gatyarthaloÂÃ yuktaæ l­¬antaæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati, na cet kÃrakam sarvÃnyad bhavati  /
yatra+eva kÃrake kartari karmaïi và loÂ, tatra+eva yadi l­¬ api bhavati ity artha÷  /
kart­karmaïÅ eva atra tiÇantavÃcye kÃrakagrahaïena g­hyete, na karaïÃdi kÃrakÃntaram  /
Ãgaccha devadatta grÃmam, drak«yasi enam  /
Ãgaccha devadatta grÃmam, odanaæ bhok«yase  /
uhyantÃæ devadattena ÓÃlaya÷, tena+eva bhok«yante  /
uhyantÃæ devadattena ÓÃlaya÷, yaj¤adattena bhok«yante  /
gatyarthagrahaïaæ kim ? paca devadatta odanam, bhok«yase enam  /
loÂÃ iti kim ? Ãgacche÷ devdatta grÃmam, drak«yasi enam  /
l­Â iti kim ? Ãgaccha devadatta grÃmam, paÓyasi enam  /
na cet kÃrakam sarvÃnyat iti kim ? Ãgaccha devadatta grÃmam, pità te odanaæ bhok«yate  /

[#897]

uhyantÃæ devadattena ÓÃlaya÷, saktava÷ tena pÃsyante  /
sarvagrahaïam kim ? Ãgaccha devadatta grÃmam, tvaæ cÃhaæ ca drak«yÃva÷ enam ity atra api nighÃtaprati«edho yathà syÃt  /
l­¬antavÃcye hi sarvasmin kÃrake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat lo¬antasya kÃrakaæ taccÃnyacca l­¬antena ucyate iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.52 ||


_____START JKv_8,1.52:

lo¬antaæ tiÇantaæ gatyarthaloÂÃ yuktaæ nÃnudÃttaæ bhavati, na cet kÃrakaæ sarvÃnyad bhavati  /
lo¬antayor ekaæ kÃrakaæ yadi bhavati ity artha÷  /
Ãgaccha devadatta, grÃmaæ paÓya  /
Ãgaccha vi«ïumitra, grÃmaæ ÓÃdhi  /
ÃgamyatÃæ devadattena, grÃmo d­ÓyatÃæ yaj¤adattena  /
gatyarthÃnÃm ity eva, paca devadattaudanam, bhuÇk«va enam  /
loÂÃ ity eva, Ãgacche÷ devadatta grÃmam, paÓya enam  /
na cet kÃrakaæ sarvÃnyat ity eva, Ãgaccha devadatta grÃmam, paÓyatu enam yaj¤adatta÷  /
sarvagrahaïÃnuv­ttestu iha bhavaty eva, Ãgaccha devadatta grÃmam tvaæ cÃhaæ ca paÓyÃva  /
p­thagyogakaraïam uttarÃrtham //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.53 ||


_____START JKv_8,1.53:

pÆrvaæ sarvam anuvartate  /
prÃptavibhëà iyam  /
lo¬antaæ sopasargam uttamavarjitaæ gatyarthalootà yuktaæ tiÇantaæ vibhëitaæ nÃnudÃttam bhavati, na cet kÃrakaæ sarvÃnyad bhavati  /
Ãgaccha devadatta, grÃmaæ praviÓa, praviÓa  /
Ãgaccha devadatta, grÃmaæ praÓÃdhi, praÓÃdhi  /
sopasargam iti kim ? Ãgaccha devadatta, grÃmaæ paÓya  /
anuttamam iti kim ? ÃgacchÃni devadatta, grÃmaæ praviÓÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.54 ||


_____START JKv_8,1.54:

pÆrvaæ sarvamanuvartate gatyarthaloÂaæ varjayitvà  /
hanta ity anena yuktaæ lo¬antaæ sopasargam uttamavarjitaæ vibhëitaæ nÃnudÃttam bhavati  /
hanta praviÓa, praviÓa  /
hanta praÓÃdhi, praÓÃdhi  /
sopasargam ity eva, hanta kuru  /
nipÃtair yadyadihanta iti nityam atra nighÃtaprati«edho bhavati  /
anuttamam ity eva, hanta prabhunajÃvahai  /
hanta prabhunajÃmahai //


____________________________________________________________________

#<Ãma ekÃntaram Ãmantritam anantike>#  || PS_8,1.55 ||


_____START JKv_8,1.55:

Ãma÷ uttaram ekapadÃntaram ÃmantritÃntam anantike nÃnudÃttaæ bhavati  /
Ãm pacasi devadatta 3  /
Ãm bho devadatta 3  /
bho ity ÃmantritÃntam api, nÃmantrite samÃnÃdhikaraïe sÃmÃnyavacanam iti nÃvidyamÃnavad bhavati  /
Ãma÷ iti kim ? ÓÃkaæ pacasi devadatta 3  /
ekÃntaram iti kim ? Ãm prapacasi devadatta 3  /
Ãmantritam iti kim ? Ãm pacati devadatta÷  /
anantike iti kim ? Ãm devadatta  /

[#898]

Ãma ekÃntaram Ãmantritaæ yat tasya ekaÓruter anudÃttasya ca prati«edha i«yate  /
tad ubhayam anena kriyate iti kecid Ãhu÷  /
plutodÃtta÷ punar asiddhatvÃn na prati«idyate  /
apare«Ãæ darÓanam, anantike ity anena yan na dÆraæ na sannik­«Âaæ tat parig­hyate, tena asminnekadÓrute÷ prÃptir eva na asti, plutodÃtto 'pi nodÃhartavya÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.56 ||


_____START JKv_8,1.56:

Ãmantritam ity etad asvaritatvÃn nÃnuvartate  /
tiÇ iti vartate eva  /
yatparaæ, hiparaæ, tuparaæ ca tiÇantaæ chandasi nÃnudÃttaæ bhavati  /
yatparaæ tÃvat - gavÃæ gotramudas­jo yadaÇgira÷  /
hiparam - indavo vÃmuÓanti hi tuparam - ÃkhyÃsyÃmi tu te  /
nipÃtair yadyadihanta iti, hi ca (*8,1.34) iti, tupaÓyapaÓyatÃhai÷ iti ca nighÃtaprati«edhe siddhe vacanam idaæ niyamÃrtham, ebhir eva parairyoge prati«edho bhavati, nÃnyai÷ iti  /
iha na bhavati, jÃye svo rohÃvaihi  /
ehi ity anena gatyarthaloÂÃ yuktasya rohÃva ity asya lo¬antasya highÃto bhavaty eva //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.57 ||


_____START JKv_8,1.57:

cana cid iva gotrÃdi taddhita Ãmre¬ita ity ete«u parata÷ agate÷ uttaraæ tiÇantaæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
cana - devadatta÷ pacati cana  /
cit - devadatta÷ pacati cit  /
iva devadatta÷ pacatÅva  /
gotrÃdi - devadatta÷ pacati gotram  /
devadatta÷ pacati bruvam  /
devadatta÷ pacati pravacanam  /
iha api gotrÃdaya÷ kutsanÃbhik«ïyayo÷ eva g­hyante  /
taddhita - devadatta÷ pacatikalpam  /
devadatta÷ pacatirÆpam  /
anudÃtta÷ taddhita iha udÃharaïam, anyatra taddhitasvareïa tiÇsvaro bÃdhyate, pacatideÓya÷  /
Ãmre¬ita - devadatta÷ pacati pacati  /
agate÷ iti kim ? devadatta÷ prapacati cana  /
atra agatigrahaïe, sagatir api tiÇ ity atra ca upasargagrahaïaæ dra«Âavyam  /
iha mà bhÆt, ÓuklÅkaroti cana  /
yat këÂhaæ ÓuklÅ karoti  /
yat këÂhaæ k­«ïÅkaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.58 ||


_____START JKv_8,1.58:

cÃdi«u ca parata÷ tiÇantamagate÷ paraæ nÃnudÃttaæ bhavati  /
cÃdaya÷ na cavÃhÃhaivayukte (*8,1.24) ity atra ye nirdi«ÂÃ÷, te iha parig­hyante  /
caÓabde tÃvat - devadatta÷ pacati ca khÃdati ca  /
và - devadatta÷ pacati và khÃdati và  /
ha - devadatta÷ pacati ha khÃdati ha  /
aha - devadatta÷ pacatyaha khÃdatyaha  /
eva - devadatta÷ pacatyeva khÃdatyeva  /
agater ity eva, devadatta÷ prapacati ca prakhÃdati ca prakhÃdati ca  /
prathamasyÃtra tiÇantasya cavÃyoge prathamà iti nighÃta÷ prati«idyate eva, paraæ tu nihanyate //


____________________________________________________________________


[#899]

##  || PS_8,1.59 ||


_____START JKv_8,1.59:

agate÷ iti pÆrvasÆtre ca anuk­«Âam ity atra nÃnuvartate  /
ca, và ity etÃbhyÃæ yoge prathamà tiÇavibhaktir nÃnudÃttà bhavati  /
gardarbhÃÓ ca kÃlayati, vÅïÃæ ca vÃdayati  /
gardabhÃn và kÃlayati, vÅïÃæ và vÃdayati  /
yogagrahaïaæ pÆrvÃbhyÃm api yoge nighÃtaprati«edho yathà syÃt iti  /
prathamÃgrahaïam dvitÅyÃde÷ tiÇantasya mà bhÆt iti  /
cavÃyogo hi dvisamuccaye vikalpe ca sati bhavati, sa ca anekasya dharma iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.60 ||


_____START JKv_8,1.60:

ha ity anena yuktà prathamà tiÇvibhakti÷ nÃnudÃttà bhavati k«iyÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
k«iyà dharmavyatikrama÷, ÃcÃrabheda÷  /
svayaæ ha rathena yÃti 3, upÃdhyÃyaæ padÃtiæ gamayati  /
svayaæ ha odanaæ bhuÇkte 3, upÃdhyÃyaæ saktÆn pÃyayati  /
prathamasya tiÇantasya atra nighÃta÷ prati«idhyate  /
k«iyÃÓÅ÷prai«e«u tiÇÃkÃÇk«am (*8,2.104) iti ca pluto bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.61 ||


_____START JKv_8,1.61:

aha ity anena yuktà prathamà tiÇvibhktir nÃnudÃttà bhavati viniyoge gamyamÃne, caÓabdÃd k«iyÃyÃæ ca  /
nÃnÃprayojano niyogo viniyoga÷  /
tvamaha grÃmaæ gaccha  /
tvamaha araïyaæ gaccha  /
k«iyÃyÃm - svayamaha rathena yÃti 3, upÃdhyÃyaæ padÃtiæ gamayati  /
svayamaha odanaæ bhuÇkte 3, upÃdhyÃyaæ saktÆn pÃyayati  /
pÆrvavannighÃtaprati«edha÷, plutaÓca //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.62 ||


_____START JKv_8,1.62:

calope ahalope prathamà tiÇvibhakti÷ nÃnudÃttà bhavati  /
eva iti etac ced avadhÃraïÃrthaæ prayujyate, kva ca asya lopa÷ ? yatra gamyate cÃrtha÷, na ca prayujyate, tatra lopa÷  /
tatra caÓabda÷ samuccayÃrtha÷, ÃhaÓabda÷ kevalÃrtha÷ iti samÃnakart­ke calopa÷, nÃnÃkart­ke ahalopa÷  /
calope - devadatta eva grÃmaæ gacchatu, sa devadatta evÃraïyaæ gacchatu  /
grÃmaæ cÃraïyaæ ca gacchatu ity artha÷  /
ahalope - devadatta eva grÃmaæ gacchatu, yaj¤adatta evÃraïyam gacchatu  /
grÃmaæ kevalam, araïyaæ devalam ity artha÷  /
avadhÃraïam iti kim ? devadatta÷ kveva bhok«yate  /
anavakl­ptÃvayam evaÓabda÷  /
na kva cid bhok«yate ity artha÷  /
eve cÃniyoge iti pararÆpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.63 ||


_____START JKv_8,1.63:

cÃdaya÷, na ca-vÃ-ha-aha-evayukte (*8,1.24) iti sÆtranirdi«ÂÃ g­hyante  /
te«Ãæ lope prathamà tiÇvibhakti÷ nÃnudÃttà bhavati vibhëà  /

[#900]

calope - Óuklà vrÅhayo bhavanti, bhavanti, avetà gà ÃjyÃya duhanti  /
bhavanti ity etad vikalpena na nihanyate  /
vÃlope - vrÅhibhiryajeta, yajeta, yavairyajeta  /
evaæ Óe«e«vapi yathÃdarÓanam udÃhÃryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.64 ||


_____START JKv_8,1.64:

vai vÃva ity etÃbhyÃæ yuktà prathamà tiÇvibhakti÷ vibhëà nÃnudÃttà bhavati chandasi vi«aye  /
aharvai devÃnÃmÃsÅd rÃtrirasurÃïÃm  /
b­haspatirvai devÃnÃæ purohita ÃsÅcchaï¬ÃmarkÃvasurÃïÃm  /
vÃva - athaæ vÃva hasta ÃsÅt, netara ÃsÅt //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.65 ||


_____START JKv_8,1.65:

eka anya ity etÃbhyÃæ samarthÃbhyÃæ yuktà prathamà tiÇvibhakti÷ vibhëà nÃnudÃttà bhavati chandasi vi«aye  /
prajÃmekà jinvatyÆrjamekà rëÂramekà rak«ati devayÆnÃm  /
jinvati ity etatpak«e na nihanyate  /
tayoranya÷ pippalaæ svÃdvattyanaÓnannanyo abhi cÃkaÓÅti  /
atti ity etatpak«e na nihanyate  /
samarthÃbhyÃm iti kim ? eko devÃnupÃti«Âhat  /
eka iti saÇkhyÃpadam etat, anyÃrthe na vartate  /
ekaÓabdasya vyavasthÃrthaæ ca samarthagrahaïam, vyabhicÃritvÃt tasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.66 ||


_____START JKv_8,1.66:

prathamÃ, chandasi iti niv­ttam  /
nighÃtaprati«edha ity eva  /
yado v­ttaæ yadv­ttam  /
yatra pade yacchabdo vartate tatsarvaæ yadv­ttam  /
iha v­ttagrahaïena tadvibhaktyantaæ pratÅyÃt  /
¬atara¬atamau ca pratyayau ity etan na aÓrÅyate  /
tasmÃd yad v­ttÃd uttaraæ tiÇantaæ nÃnudÃttam bhavati nityam  /
yo bhuÇkte  /
yaæ bhojayati  /
yena bhuÇkte  /
yasmai dadÃti  /
yatkÃmÃste juhuma÷  /
yadriyaÇ vÃyurvÃti yad vÃyu÷ pavate  /
pa¤camÅnirdeÓe 'py atra vyavahite kÃryami«yate  /
yÃthÃkÃmye veti vaktavyam  /
yatra kvacana yajante //


____________________________________________________________________


[#901]

##  || PS_8,1.67 ||


_____START JKv_8,1.67:

pÆjanebhya÷ këÂhÃdibhya÷ uttarapadaæ pÆjitam anudÃttaæ bhavati  /
këÂha - këÂhÃdhyÃpaka÷  /
këÂhÃbhirÆpaka÷  /
dÃruïa - dÃruïÃdhyÃpaka÷  /
dÃruïÃbhirÆpaka÷  /
amÃtÃputra - amÃtÃputrÃdhyÃpaka÷  /
ayuta - ayutÃbhirÆpaka÷  /
ayutÃdhyÃpaka÷  /
adbhuta - adbhutÃdhyÃpaka÷  /
anukta - anuktÃdhyÃpaka÷  /
bh­Óa - bh­ÓÃdhyÃpaka÷  /
ghora - ghorÃdhyÃpaka÷  /
parama - paramÃdhyÃpaka÷  /
su - svadhyÃpaka÷  /
ati - atyadhyÃpaka÷  /
malopaÓca  /
iti vÃrtikakÃramatam  /
mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷  /
samÃse ca+etad anudÃttatvam  /
samÃsÃntodÃttatvÃpavÃda i«yate  /
dÃruïam adhyÃpaka÷ ity evam Ãdi«u na bhavati  /
malopaÓ ca ity anena apy ayam eva vi«aya ÃkhyÃyate, yatra vibhakter abhÃvÃt makÃro na ÓrÆyate tatra audÃttatvam iti  /
asamÃse hi malopo na+eva+i«yate  /
dÃruïaædhÅte dÃruïamadhyÃyaka÷ iti  /
pÆjanÃt ity eva pÆjitaparigrahe siddhe pÆjitagrahaïam anantarapÆjitapratipattyarthaæ  /
etad eva j¤Ãpakam iha prakaraïe pa¤camÅnirdeÓe 'pi nÃnantaryamÃÓrÅyate iti  /
tathà ca yadv­ttÃn nityam (*8,1.66) ity atra udÃh­tam  /
anudÃttam iti vartamÃne punar anudÃttagrahaïam prati«edhaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.68 ||


_____START JKv_8,1.68:

sagatir agatir api pÆjanebhya÷ këÂhÃdibhya÷ paraæ pÆjitaæ tiÇantam anudÃttam bhavati  /
yatkëÂhaæ pacati  /
yatkëÂhaæ prapacati  /
yaddÃruïaæ pacati  /
yad dÃruïaæ prapacati  /
tiÇÇatiÇa÷ (*8,1.28) iti nighÃtasya, nipÃtair yadyadihanta iti prati«edhe prÃpte punar vidhÃnam  /
sagatigrahaïÃc ca gatir api nihanyate  /
gatigrahaïe ca atra upasargagrahaïam i«yate  /
iha na bhavati, yat këÂhaæ ÓuklÅkaroti  /
yat këÂhaæ k­«ïÅkaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.69 ||


_____START JKv_8,1.69:

padÃt iti niv­ttam  /
sagatir api tiÇ iti vartate  /
kutsane ca subante gotrÃdivarjite parata÷ sagatir api tiÇ agatir api anudÃtto bhavati  /
pacati pÆti  /
prapacati pÆti  /
pacati mithyà /
prapacati mithyà /
kutsane iti kim ? pacati Óobhanam  /
supi iti kim ? pacati kliÓnÃti  /
agotrÃdau iti kim ? pacati gotram  /
pacati bruvam  /
pacati pravacanam  /
kriyÃkutsana iti vaktavyam  /
kartu÷ kutsane mà bhÆt, pacati pÆtir devadatta÷  /
prapacatipÆti÷  /
pÆtiÓ cÃnubandho bhavati iti vaktavyam  /
tena ayaæ cakÃrÃnubandhakatvÃdantodÃtto bhavati  /

[#902]

vibhëitaæ ca api bahvartham anudÃttam bhavati iti vaktavyam  /
pacanti pÆti÷, pacanti pÆti÷  /
prapacanti pÆti÷, prapacanti pÆti÷  /
supi kutsane kriyÃyà malopa i«Âo 'tiÇi iti coktÃrtham  /
pÆtiÓ ca cÃnubandho vibhëitaæ ca api bahvartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.70 ||


_____START JKv_8,1.70:

gati÷ gatau parata÷ anudÃtto bhavati  /
abhyuddharati  /
samudÃnayati  /
abhisamparyÃharati  /
gati÷ iti kim ? devadatta÷ prapacati  /
gatau iti kim ? Ã mandrairindra haribhiryÃhi mayÆraromabhi÷  /
yÃhi ity etat prati kriyÃyogÃdÃÇitye«a gati÷, tasya gatau ity etasmin na sati gati÷ ity anÃÓritaparanimittakam anudÃttatvaæ syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.71 ||


_____START JKv_8,1.71:

gati÷ iti vartate  /
tiÇante udÃttavati parato gatiranudÃtto bhavati  /
yat prapacati  /
yat prakaroti  /
tiÇgrahaïam udÃttavata÷ parimÃïÃrtham  /
anyathà hi yaæ prati gati÷, tatrÃnudÃtto bhavati iti dhÃtau eva udÃttavati syÃt, pratyaye na syÃt yat prakaroti iti  /
yatkriyÃprayuktÃ÷ prÃdayas te«Ãm taæ prati gatyupasargasa¤j¤e bhavata÷ iti tiÇante dhÃtum eva prati gatisa¤j¤Ã  /
Ãmante tarhi na prÃpnoti, prapacatitarÃm, prapacatitamÃm iti ? atra kecidÃmantena gata÷ samÃsaæ kurvanti  /
te«Ãm avyayapÆrvapadaprak­tisvaratve satyakriyamÃïe 'pi tiÇgrahaïe paramanudÃttavad bhavati iti gatinighÃto naiva sidhyati  /
atha tarabantasy gatisamÃsa÷ ? evam api satiÓi«ÂatvÃdÃma eva svare sati gate÷ anudÃttaæ padam ekavarjam (*6,1.158) ity evÃnudÃttatvaæ siddham  /
ye«Ãæ gatikÃrakopapadÃnÃæ k­dbhi÷ samÃsavacanam prÃk subutpatte÷ ity anena vacanena k­dantena+eva prÃk subutpatte÷ samÃso bhavati, na anyena, iti darÓanam, te«Ãm evaævidhe vi«ayesamÃsena na+eva bhavitavyam iti  /
p­thak svaraprav­ttau satyÃmanena nighÃtena prayojanam asti  /
tadarthaæ yatna÷ kartavya÷  /
udÃttavati iti kim ? prapacati  /
prakaroti //


____________________________________________________________________


#<Ãmantritaæ pÆrvam avidyamÃnavat>#  || PS_8,1.72 ||


_____START JKv_8,1.72:

Ãmantritaæ pÆrvam avidyamÃnavad bhavati, tasmin sati yatkÃryaæ tana bhavati, asati yat tad bhavati  /
kÃni punar avidyamÃnavattve prayojanÃni  /
ÃmantritatiÇnighÃtayu«madasmadÃdeÓÃbhÃvÃ÷  /
devadatta, yaj¤adatta ity atra Ãmantritasya padÃt parasya iti nighÃto na bhavati  /
«a«ÂikÃmantritÃdyudÃttatvaæ bhavati  /
devadatta pacasi ity atra tiÇÇantiÇa÷ (*8,1.28) iti nighÃto na bhavati  /
devadatta tava grÃma÷ svam, devadatta mama grÃma÷ svam ity evam Ãdisu yu«madasmadÃdeÓÃ na bhavanti  /

[#903]

pÆjÃyÃmanantaraprati«edha÷ prayojanam  /
yÃvad devadatta pacasi ity atra api pÆjÃyÃæ nÃnantaram ity eva prati«edho bhavati  /
jÃtvapÆrvam (*8,1.47) tiy etat, devadatta jÃtu pacasi ity atra api bhavati  /
Ãho utÃho cÃnantaram (*8,1.49) iti, Ãho devadatta pacasi, utÃho devadatta pacasi ity atra api bhavati  /
Ãma ekÃntaramÃmantritamanantike (*8,1.55) iti, Ãm bho pacasi devadatta ity atra api bhavati  /
Ãmantritam iti kim ? devadatta÷ pacati  /
pÆrvam iti kim ? devadatta ity etasya ÃmantritÃdyudÃttatve kartavye na avidyamÃnavad bhavati  /
pÆrvatvam ca parÃpek«am bhavati iti parasya+eva kÃrye svanimitte 'nyanimitte và tadavidyamÃnavad bhavati, na tu svakÃrye  /
devadatta pacasi ity atra api hi ÃmantritÃdyudÃttatvaæ bhavaty eva  /
iha imaæ me gaÇge yamune sarasvati iti gaÇgeÓabda÷ pÆrvamÃnantritam, tata÷ parasya yamuneÓabdasya anudÃttatve kartavye svayam avidyamÃnavattvÃn nimittaæ na bhavati  /
meÓabdasya nimittabhÃvaæ na pratibadhnÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.73 ||


_____START JKv_8,1.73:

avidyamÃnavattvasya prati«edha÷ ÃmantritÃnte samÃnÃdhikarane parata÷ pÆrvam ÃmantritÃntaæ sÃmÃnyavacanam na avidyamÃnavad bhavati  /
kiæ tarhi ? vidyamÃnavadeva  /
agne g­hapate  /
mÃïavaka jaÂilakÃdhyÃpaka  /
pÆrvasya vidyamÃnavattvÃt paramanudÃttam eva bhavati  /
Ãmantrite iti kim ? devadatta pacasi  /
samÃnÃdhikarane iti kim ? devadatta paï¬ita yaj¤adatta  /
atra yaj¤adattaviÓe«anam paï¬itaÓabda÷, na pÆrveïa samÃnÃdhikarana÷  /
sÃmÃnyavacanam iti kim ? paryÃye«u mà bhÆt, adhnye, devi, sarasvati, Ŭe, kÃvye, vihavye  /
paryÃyaÓabdà ete  /
evaæ hi uktam, età te aghnye nÃmÃni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.74 ||


_____START JKv_8,1.74:

pÆrveïa vidyamÃnavattve prati«eddhe vikalpa ucyate  /
viÓe«avacane samÃnÃdhikarane ÃmantritÃnte parata÷ pÆrvam Ãmantritaæ bahuvacanÃntaæ vibhëitam avidyamÃnavad bhavati  /
devÃ÷ ÓaraïyÃ÷, devÃ÷ ÓaraïyÃ÷  /
brÃhamaïà vaiyÃkaraïÃ÷, brÃhmaïÃ÷ vaiyÃkaraïÃ÷  /
sÃmÃnyavacanÃdhikÃradeva viÓe«avacane iti siddhe viÓe«avacanagrahaïaæ vispa«ÂÃrtham  /
bhuvacanam iti kim ? mÃïavaka jaÂilaka  /
nityam etad vidyamÃnavadeva //
iti vÃmanakÃÓikÃyÃæ v­ttau a«Âamasya adhyÃyasya prathama÷ pÃda÷ //


______________________________________________________

a«ÂamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#904]

##  || PS_8,2.1 ||


_____START JKv_8,2.1:

pÆrvatra asiddham ity adhikÃro 'yam à adhyÃyaparisamÃpte÷  /
yad ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ pÆrvatra asiddham ity evaæ tad veditavyam  /
tatra yeyaæ sapÃdasaptÃdhyÃyÅ anukrÃntÃ, etasyÃm ayaæ pÃdono 'dhyÃyo 'siddho bhavati  /
ita uttaraæ ca uttara uttaro yoga÷ pÆrvatra pÆrvatra asiddho bhavati asiddhavad bhavati  /
siddhakÃryam na karoti ity artha÷  /
tad etad asiddhatvavacanam ÃdeÓalak«aïaprati«edhÃrtham, utsargalak«aïabhÃvÃrthaæ ca  /
asmà uddhara, dvà atra, dvà Ãnaya, asà Ãditya÷ ity atra vyalopasya ÓasiddhatvÃt, Ãd guïa÷ (*6,1.87) iti, aka÷ savarïe dÅrgha÷ (*6,1.101) iti ca na bhavati  /
amu«mai, amu«mÃt, amu«min iti utvasya asiddhatvÃt smÃyÃdayo bhavanti  /
Óu«kikà Óu«kajaÇghà ca k«ÃmimÃnauja¬hattathà  /
matorvattve jhalÃæ jaÓtve gu¬aliïmÃn nidarÓanam //
Óu«kikà ity atra Óu«a÷ ka÷ (*8,2.51) ity asya asiddhatvÃd udÅcÃmÃta÷ sthÃne yakapÆrvÃyÃ÷ (*7,3.46) ity etan na bhavati  /
Óu«kajaÇghà iti na kopadhÃyÃ÷ (*6,3.37) iti puævadbhÃvaprati«edho na bhavati  /
k«ÃmimÃn iti k«Ãmasya apatyaæ k«Ãmi÷, k«Ãmo và asya asti iti k«ÃmÅ, k«Ãmi÷ k«ÃmÅ và yasya asti iti k«ÃmimÃn  /
k«Ãyo ma÷ ity asya asiddhatvÃn mÃdupadhÃyÃÓ ca iti vatvaæ na bhavati  /
auja¬hat iti vaherni«ÂhÃyÃmƬha÷, tamÃkhyat iti ïic, tadantÃl luÇ, caÇi (*6,1.11) iti dvirvacane kartavye ¬hatvadhatva«Âutva¬halopÃnÃm asiddhatvÃï ïau ca ya÷ Âilopa÷, tasya sthÃnivadbhÃvÃt tha ity etad dvirucyate  /
anaglope iti prati«edhÃt sanvadittvaæ na asti, tena auja¬hat iti bhavati  /
auji¬hat ity etat tu ktinnantasya u¬hiÓabdasya bhavati  /
gu¬aliïmÃn iti gu¬aliho 'sya santi iti matup, tatra ¬hatvajaÓtvayor asiddhatvÃt jhaya÷ (*8,2.10) iti vatvaæ na bhavati  /

[#905]

ye 'tra «a«thÅnirdeÓÃ÷, saptamÅnirdeÓÃ÷, pa¤camÅnirdeÓÃÓ ca, te«Ãæ «a«ÂhÅ sthÃneyogà (*1,1.49), tasminniti nirdi«Âe pÆrvasya (*1,1.60), tasmÃd ity uttarasya iti ca kartavye na asiddhatva bhavati, kÃryakÃlaæ hi sa¤j¤Ãparibhëam iti pÆrvatvamÃsÃæ paribhëÃïÃæ na asti iti  /
viprati«edhe param ity e«Ã ca paribhëà yena pÆrveïa lak«aïena saha spardhate, paraæ lak«aïaæ tatprati tasya asiddhatvÃn na pravartate  /
tathà ca visphoryam, agoryam iti guïa÷ pareïa hali ca (*8,2.77) iti dÅrghatvena na bÃdhyate  /
apavÃdasya tu parasya api utsarge kartavye vacanaprÃmaïyÃd asiddhatvaæ na bhavati  /
tena dogdhÃ, dogdhum ity atra ghatvasya asiddhatvÃd ho ¬ha÷ (*8,2.31) iti na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.2 ||


_____START JKv_8,2.2:

nalopa÷ pÆrvatra asiddho bhavati subvidhau, svaravidhau, saj¤Ãvidhau, tugvidhau ca k­ti  /
vidhiÓabdo 'yaæ pratyekam abhisambadhyamÃna÷ svarasa¤j¤ÃtukÃæ vidheyatvÃt tai÷ karma«a«ÂhÅyuktai÷ bhÃvasÃdhano 'bhisambadhyate  /
supà tu sambandhasÃmÃnyavacana«a«Âhyantena karmasÃdhana÷  /
tena supa÷ sthÃne yo vidhi÷, supi ca parabhÆte, sarvo 'sau subvidhi÷ iti sarvatrÃsiddhatvaæ bhavati  /
subvidhau tÃvat rÃjabhi÷, tak«abhi÷ ity atra nalopasya asiddhatvÃt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati  /
rÃjabhyÃm, tak«abhyÃm, rÃjasu, tak«asu iti supi ca (*7,3.102) iti, bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti dÅrghatvametvaæ ca na bhavati  /
svaravidhau - rÃjavatÅ ity atra nalopasya asiddhatvÃt anto 'vatyÃ÷ (*6,1.220) iti na bhavati  /
pa¤cÃrmam, daÓÃrmam, ity atra nalopasya asiddhatvÃt arme cÃvarïaæ dvyac tryac (*6,2.90) iti pÆrvapadasya ÃdyudÃttatvaæ na bhavati  /
pa¤cadaï¬Å ity atra nalopasya asiddhatvÃd igante dvigau iti pÆrvapadaprak­tisvaro na bhavati  /
sa¤j¤Ãvidhau - pa¤ca brÃhmaïya÷, daÓa brÃhmaïya÷ iti nalopasya asiddhatvÃt «ïÃntà «a (*1,1.24) iti «aÂsa¤j¤Ã bhavati, tataÓ ca na «aÂsvasrÃdibhya÷ (*4,1.10) iti ÂÃpa÷ prati«edho bhavati  /
tad etat prayojanaæ kathaæ bhavati ? yadi pratikÃryaæ sa¤j¤Ãprav­tti÷ ity etad darÓanam  /
yà hi jaÓÓasorlugarthà «aÂsa¤j¤Ã prav­ttÃ, tayà strÅpratyayaprati«edho na kriyate iti sà puna÷ pravartayitavyà iti  /
tugvidhau - v­trahabhyÃm, v­trahabhi÷ iti nalopasya asiddhatvÃt hrasvasya piti k­ti tuk (*6,1.71) iti tug na bhavati  /
atra kecit sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti tukaæ prati nalopasya animittatvÃt, bahiraÇgalak«aïena và asiddhatvÃt, tugvidhigrahaïam anarthakam iti pratipannÃ÷  /
tat tu kriyate paribhëadvayasya anityatvaæ j¤Ãpayitum  /

[#906]

k­ti iti kim ? v­trahacchatram, v­trahacchÃyÃ, che ca (*6,1.73) iti tug bhavati  /
atra siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ete«v eva nalopo asiddho bhavati, na anyatra  /
tena rÃjÅyati, rÃjÃyate, rÃjÃÓva÷ iti Åtvam, dÅrghatvam, ekadeÓaÓ ca siddho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.3 ||


_____START JKv_8,2.3:

mubhÃvo nÃbhÃve kartavye na asiddho bhavati  /
kiæ tarhi ? siddha eva  /
amunà /
mubhÃvasya asiddhatvÃt ghilak«aïo nÃbhÃvo na syÃt  /
k­te tu nÃbhÃve mubhÃvasya asiddhatvÃt, supi ca (*7,3.102) iti dÅrghatvaæ yat prÃpnoti, tat sannipÃtalak«aïo vidhir animittaæ tadvighÃtasya iti na bhavati  /
athavà yogadvayam idam ubhayÃrthaæ tantreïa+uccÃritam  /
atha và ne parato yat prÃpnoti tasmin kartavye mubhÃvo na asiddha÷ ity e«a eva atra sÆtrÃrtha÷  /
ne tu kartavye mubhÃvasya yat siddhatvaæ tadarthÃt saÇg­hÅtam  /
tena atra mubhÃvasya siddhatvÃt nÃbhÃvaÓ ca bhavati, dÅrghatvaæ ca na bhavati  /
ekÃdeÓasvaro 'ntaraÇga÷ siddho vaktavya÷  /
kiæ prayojanam ? ayÃyÃvekÃdeÓaÓat­svaraikÃnanudÃttasarvÃnudÃttÃrtham  /
v­k«a idam, plak«a idam  /
atra prÃtipadikÃntasaptamyekavacanayor udÃttÃnudÃttayor ekÃdeÓa÷  /
sa ekÃdeÓasvaro 'ntaraÇga÷ siddho vaktavya÷  /
kiæ prayojanam ? ayÃyÃvekÃdeÓaÓat­svaraikÃnanudattasarvÃnudÃttÃrtham  /
v­k«a idam, plak«a idam  /
atra prÃtipadikÃntasaptamyekavacanayor udÃttÃnudÃttayor ekÃdeÓa÷  /
sa ekÃdeÓa udÃttena+udÃtta÷ (*8,2.5) ity udÃtta÷  /
tasya ? siddhatvaæ vaktavyam  /
Ãntaryata÷ ayÃdeÓa÷ udÃtto yathà syÃt  /
Ãy - kumÃryà idam  /
katham idam udÃharaïam yadi udÃttayaïo halpÆrvÃt (*6,1.174) ity udÃttatve k­te vibhakte÷ ÃÂaÓ ca (*6,1.90) ekÃdeÓa÷, tadà bhavati idam udÃharaïam  /
atha tu k­te ekÃdeÓe udÃttayaïo halpÆrvÃt (*6,1.174) iti svara÷, tadà na+etad asya prayojanaæ bhavati  /
Ãv - v­k«Ãvidam  /
plak«Ãvidam  /
ekÃdeÓa÷ svara÷ gÃÇge 'nÆpa iti gÃÇgeÓabde ekÃra÷ ekÃdeÓa udÃttena+udÃtta÷ (*8,2.5) iti udÃtta÷  /
tasya siddhatvÃt ya puna÷ eÇa÷ padÃntÃdati (*6,1.109) iti ekÃdeÓa÷ sa ekÃdeÓa udÃttena+udÃtta÷ (*8,2.5) iti, ata svarito và 'nudÃtte padÃdau (*8,2.6) ity etad bhavati  /
Óat­svara÷ - tudatÅ  /
nudatÅ  /
adupadeÓÃt iti lasÃrvadhÃtukÃnudattatve k­te ekÃdeÓa÷, tad udÃttasya siddhatvÃt Óaturanumo nadyajÃdÅ (*6,1.173) antodÃttÃt ity e«a svaro bhavati  /
anuma iti prati«edho j¤Ãpaka÷, ekÃdeÓasvara÷ Óat­svare siddha÷ iti  /
nahi sanuækaæ Óatrantaæ Óatrantaæ ki¤cid ekÃdeÓasvaram antareïa antodÃttam asti  /
ekÃnanudÃtta÷ - tudanti  /
likhanti  /
ekadeÓasvarasya siddhatvÃt tena anudÃttaæ padam ekavarjam (*6,1.158) iti varjyamÃnatà bhavati  /
sarvÃnudÃtta÷ - brÃhmaïÃs tudanti  /
brÃhmaïÃ÷ likhanti  /
ekÃdeÓasvarasya siddhatvÃt k­te tasmin tiÇÇatiÇa÷ (*8,1.27) iti nighÃto bhavati  /
antaraÇga iti vacanÃd bahiraÇgasya asiddhatvam eva, pacatÅti, prapacatÅti  /

[#907]

saæyogÃntalopo rorutve siddho vaktavya÷  /
kiæ prayojanam ? harivo medinaæ tvà  /
hariva÷ iti matubantam etat, tatra chandasÅra÷ (*8,2.15) iti vattve, saæyogÃntasya lope ca k­te, matuvaso ru mambuddhau chandasi (*8,3.1) iti rutvam, tasya saæyogÃntasya lopasya asiddhatvÃt haÓi ca (*6,1.114) iti utvaæ na prÃpnoti  /
sijlopa ekÃdeÓe siddho vaktavya÷  /
alÃvÅt  /
apÃvÅt  /
iÂa ÅÂi (*8,2.29) iti sijlopasya siddhatvÃt savarïadÅrghatva bhavati  /
ni«ÂhÃdeÓa÷ «atvasvarapratyaye¬vidhi«u sidd÷ vaktavya÷  /
v­kïa÷  /
v­kïavÃn  /
ni«ÂhÃdeÓasya siddhatvÃt jhali iti «atvaæ na bhavati  /
kutvaæ tu prati asiddha eva iti tad bhavati  /
svarapratyayavidhŬvidhi«u k«ÅbaÓabda udÃhriyate  /
tatra ca nipÃtanam anekadhà samÃÓrÅyate  /
yadà k«Åber ni«ÂhÃyÃm iÂi k­te itÓabdalopo nipÃtyate, tadà k«Åba÷ iti sa¤j¤ÃyÃm itÓabdalopasya asiddhatvÃt ni«Âhà ca dvyajanÃt (*6,1.205) ity e«a svaro na prÃpnoti, k«Åbena tarati k«Åbika÷ iti dvyajalak«aïa«Âhan na prapnoti  /
yadà tu takÃralopo nipÃtyate, tadà tasya asiddhatvÃt i¬Ãgama÷ prÃpnoti  /
plutavikÃrastugvidhau che siddho vaktavya÷  /
agnÃ3icchatram  /
paÂÃ3ucchatram  /
plutavikÃrasya asiddhatvat che ca (*6,1.73) iti hrasvalak«aïo nityas tug na prÃpnoti  /
Ócutvaæ dhuÂi siddhaæ vaktavyam  /
Ócyutir k«araïe ity ayaæ dhÃtu÷ sakÃrÃdi÷ paÂhyate, tasya Ócutvasya asiddhatvÃt a Ócyotati, ra Ócyotati iti ¬a÷ si ¬hu (*8,3.21) iti prÃpnoti  /
aÂati iti a¬, raÂati iti ra¬, kvibanto 'yam  /
kimarthaæ puna÷ sakÃrÃdi÷ paÂhyate ? iha madhu Ócyotati iti madhuÓcyut, kvibanta÷, madhuÓcyutam Ãca«Âe iti ïic, madhuÓcyayati, madhuÓcyayate÷ puna÷ kvipi k­te saæyogÃditvÃt salopa÷, saæyogÃntatvÃd yalopa÷, cakÃrasya kutvam, madhug iti siddham  /

[#908]

ÓakÃrÃdau punar etasmin saæyogÃntalopena yakÃracakÃrayo÷ luptayo÷ ÓakÃrasya «atve sati madhu¬ iti syÃt  /
abhyÃsajaÓtvacartve etvatuko÷ siddhe vaktavye  /
babhaïatu÷  /
babhaïu÷  /
abhyÃsajaÓtvasyÃsiddhatvÃt anÃdeÓÃde÷ iti etvaæ prÃpnoti  /
chide÷ vicicchitsati, ucche÷ ucicchi«ati iti abhyÃsÃdeÓasya asiddhatvÃt che ca (*6,1.73) iti tuk na prÃpnoti  /
dvirvacane parasavarnavaæ siddhaæ vaktavyam  /
sayæ yæ yantÃ, savæ væ, vatsara÷, yalæ læ, lokam, talæ læ lokam iti parasavarïasyÃsiddhatvÃd yara÷ iti dvirvacanaæ na syÃt  /
padÃdhikÃraÓcel latvaghatva¬hatvanatvarutva«atvaïatvÃnunÃsikachatvÃni siddhÃni vaktavyÃni  /
latvam - galo hala÷, garo gara÷  /
ghatvam - drogdhà drogdhà /
¬hatvam - dro¬hà dro¬hà  /
natvam - nunno nunna÷, nutto nutta÷  /
rutvam - abhino 'bhina÷, abhinadabhinat  /
«atvam - mÃtu÷«vasà mÃtu÷«vasÃ, mÃtu÷svasà matu÷svasà  /
pitu÷«vasà pitu÷«vasÃ, pitu÷svasà pitu÷svasà  /
ïatvam - mëavÃpÃïi mëavÃpÃïi, mëavÃpÃni mÃÓavÃpÃni  /
anunÃsikam - vÃÇnayanaæ bÃÇnayanam, vÃgnayanaæ vÃgnayanam  /
chatvam - vakcchayanaæ vÃkcchayanam, vÃkÓayanaæ vÃkÓayanam  /
latvÃdÅnÃæ vikalpitÃnÃm asiddhatvÃt k­te dvirvacane satyupari«Âad vikalpe siti garo gala÷, galo gara÷ ity evaæ rÆpam api dviruktaæ syÃt  /
tad etat sarvaæ na mu ne iti yogavibhÃgena sÃdhyate  /
na ity etÃvadani«Âe vi«aye pÆrvatra asiddhasya prati«edhÃrtham  /
tato mu ne iti  /
nety etad anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.4 ||


_____START JKv_8,2.4:

udÃttayaïa÷ svaritayaïaÓ ca parasya anudÃttasya svarita÷ ÃdeÓo bhavati  /
udÃttayaïa÷ - kumÃryau  /
kumÃrya÷  /
udÃttaniv­ttisvareïa ayam ÅkÃra÷ udÃtta÷, tasya sthÃne yaïÃdeÓa÷ sa udÃttayaï, tasmÃt parasya anudÃttasya svarita÷ ÃdeÓo bhavati  /
svaritayaïa÷ - sak­llvyÃÓÃ  /
khalapvyÃÓÃ  /
sak­llÆ÷, khalapÆ÷ iti k­tsvareïa antodÃtau, tayo÷ ro÷ supi (*8,3.16) iti yaïÃdeÓa÷, sa udÃttayaï, tata÷ parasya saptamyekavacanasya svaritatvam, tasya yaïÃdeÓa÷ svaritayaï, tasmÃt svaritayaïa÷ parasya ÃÓÃÓabdÃkÃrasya anudÃttasya svarito bhavati  /
nanu ca saptamyekavacanasya yadudÃttayaïa÷ iti svaritatvam, tadasiddhaæ yaïÃdeÓe, tat kathamayaæ svaritayaï bhavati ? ÃÓrayÃt siddhatvaæ bhavi«yati  /

[#909]

yadi evam, udÃttÃd anudÃttasya svarita÷ (*8,4.66) ity etasya api ÃÓrayÃt siddhatvaæ prÃpnoti, tataÓ ca dadhyaÓà ity atra api svarita÷ syÃt ? tasmÃd ayam eva yaïsvaro yaïÃdeÓe siddho vaktavya÷  /
kecit tu bruvate, udÃttÃt svaritayaïo 'pi parasya anudÃttasya svaritatvaæ d­Óyate  /
tathà ca taittirÅyake ÓÃkhÃntare paÂhyate - yÃste viÓvÃ÷ samidha÷ santyagne iti  /
agne ity ayam akÃra÷ svarita÷ paÂhyate  /
tathà brÃhmaïe 'pi dadhyÃÓayati ity ÃkÃra÷ svarita÷ paÂhyate iti  /
yathà tu vÃrtikaæ bhÃÓyaæ ca, tathà udÃttÃt svaritayaïa÷ parasya anudÃttasya anena svaritatvaæ na bhavati iti sthitam  /
tathà ca bhëye svaritayaïgrahaïam idaæ pratyÃkhyÃyate  /
sak­llvyÃÓÃ ity evam Ãdau udÃttayaïa÷ ity eva svaritasya siddhatvÃt  /
svaritayaïvyavadhÃnam avyavadhÃnam eva, svarividhau vya¤janam avidyamÃnavat iti  /
tat tu kriyate, pÆrvasmÃd api vidhau sthÃnivadbhÃvÃt vyavadhÃnam asti, svaradÅrghayalope«u ca lopÃjÃdeÓasya sthÃnivadbhÃva÷ prati«idhyate iti  /
udÃttasvaritayo÷ iti kim ? vaidÅ ÃÓÃ vaidyÃÓÃ  /
ÓÃrÇgaravyÃÓÃ  /
anudÃttayaïÃdeÓo 'yam  /
anudÃttasya iti kim ? kumÃryatra  /
kiÓoryatra  /
atra ity ayam ÃdyudÃtto litsvareïa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.5 ||


_____START JKv_8,2.5:

udÃtena saha anudÃttasya ya ekÃdeÓa÷ sa udÃtto bhavati  /
anudÃttasya iti vartate  /
agnÅ  /
vÃyÆ  /
v­k«ai÷  /
plak«ai  /
udÃttena iti kim ? pacanti  /
yajanti  /
lasÃrvadhÃtukÃnudÃttatve k­te dvayor anudÃttayo÷ ayam ekÃdeÓa÷, pararÆpe kartavye svaritasya asiddhatvÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.6 ||


_____START JKv_8,2.6:

anudÃtte padÃdau udÃttena saha ya ekÃdeÓa÷ sa svarito và bhavati udÃtto và  /
su utthita÷ - sÆtthita÷, sÆtthita÷  /
vi Åk«ate - vÅk«ate, vÅk«ate  /
vasuka÷ asi - vasuko 'si, vasuko 'si  /
sÆtthita÷ iti suÓabda÷ su÷ pÆjÃyÃm (*1,4.94) iti karmapravacanÅya÷, tasya prÃditvÃt samÃse sati avyayapÆrvaprak­tisvaratvena ÃdyudÃtta÷, Óe«am anudÃttam iti ca anudÃtte padÃdau ekÃdeÓo bhavati  /
vÅk«ate, vasuko 'si ity atra api tiÇÇ atiÇa÷ (*8,1.28) iti nighÃte k­te 'nudÃtte padÃdÃv ekÃdeÓa÷  /

[#910]

svaritagrahaïam vispa«ÂÃrtham  /
udÃtte hi vikalpite tasminnasatyÃntaryata eva svarito bhavi«yati iti  /
anudÃtte iti kim ? devadatto 'tra  /
padÃdau iti kim ? v­k«au  /
v­k«Ã÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.7 ||


_____START JKv_8,2.7:

padasya iti vartate  /
prÃtipadikasya padasya yo 'ntyo nakÃra÷ tasya lopo bhavati  /
rÃjà  /
rÃjabhyÃm  /
rÃjabhi÷  /
rÃjatà  /
rÃjatara÷  /
rÃjatama÷  /
prÃtipadikagrahaïaæ kim ? ahannahim  /
antagrahaïaæ kim ? rÃjÃnau  /
rÃjÃna÷  /
prÃtipadikagrahaïam asamastam eva supÃæ suluk iti «a«Âhyà lukà nirdi«Âam  /
ahno nalopaprati«edho vaktavya÷  /
aha÷  /
ahobhyÃm  /
ahobhi÷  /
ro 'supi (*8,2.69), ahan (*7,2.68) iti repharutvayor asiddhatvÃt nalopa÷ prÃpnoti, sÃvakÃÓaæ tadubhayaæ sambuddhau, he 'ha÷, he dÅrghÃto nidÃgheti ? tatra samÃdhimÃhu÷  /
ahan iti ruvidhau yad upÃdÅyate prathamaikavacanÃntam ak­tanalopaæ tad Ãvartyate, tatra ekayà Ãv­ttyà tad evaæ rÆpaæ nalopÃbhÃvÃrtham anvÃkhyÃyate, dvitÅyayÃpi tasya ru÷ vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.8 ||


_____START JKv_8,2.8:

Çau parata÷ sambuddhau ca nakÃralopo na bhavati  /
Ãrdre carman  /
lohite carman  /
supÃæ luk iti Çerluk  /
sambuddhau - he rÃjan  /
he tak«an  /
etasmÃd eva nalopaprati«edhavacanÃt apratyaya÷ iti pratyayalak«aïena prÃtipadikasa¤j¤Ã na prati«idhyate iti j¤Ãpyate, bhasa¤j¤Ã ca na bhavati iti  /
tathà ca rÃj¤a÷ puru«a÷ rÃjapuru«a÷ ity atra nalopaÓ ca bhavati, allopaÓ ca na bhavati  /
ÇÃvuttarapade prati«edhasya prati«edho vaktavya÷  /
carmaïi tilà asya carmatila÷  /
he rÃjan v­ndÃraka ity atra samudÃyÃrthasambodhanam, na pÆrvapadÃrthasambodhanaæ pratÅyate iti sambuddhyantaæ pÆrvapadaæ na+eva samasyate  /
và napuæsakÃnÃm iti vaktavyam  /
he carman, he carma //


____________________________________________________________________


[#911]

##  || PS_8,2.9 ||


_____START JKv_8,2.9:

mato÷ iha kÃryitvena upÃdÃnÃt sÃmarthyalabdhaæ prÃtipadikaæ tat mÃt iti makÃrÃvarïÃbhyÃæ viÓi«yate  /
makÃrÃvarïaviÓi«Âayà ca upadhayà ity ayam artho bhavati  /
makÃrÃntÃt makÃropadhÃt avarïÃntÃd avarïopadhÃt ca uttarasya mato÷ va÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati, yavÃdibhyas tu parato na bhavati  /
makÃrÃntÃt tÃvat kiævÃn  /
ÓaævÃn  /
makÃropadhÃt - ÓamÅvÃn  /
dìimÅvÃn  /
avarïÃntÃt - v­k«avÃn  /
plak«avÃn  /
khaÂvÃvÃn  /
mÃlÃvÃn  /
avarïopadhÃt - payasvÃn  /
yaÓasvÃn  /
bhÃsvÃn  /
mÃdupadhÃyÃÓ ca iti kim ? agnimÃt  /
vÃyumÃn  /
ayavÃdibhya÷ iti kim ? yavamÃn  /
dalmimÃn  /
ÆrmimÃn  /
yava  /
dalmi  /
Ærmi  /
bhÆmi  /
k­mi  /
kru¤cà  /
vaÓÃ  /
drÃk«Ã  /
ete«Ãæ mÃdupadhÃyÃÓ ca  /
iti prÃpnoti  /
dhraji, dhvaji, sa¤ji ity ete«Ãæ chandasÅra÷ (*8,2.15) iti  /
harit, kakut, garut ity ete«Ãæ jhaya÷ (*8,2.10) iti  /
ik«u, madhu, druma, maï¬a, dhÆma ity ete«Ãæ sa¤j¤ÃyÃm (*8,2.11) iti  /
Ãk­tigaïaÓ ca yavÃdi÷  /
ak­tavattvo matub yavÃdi«u dra«Âavya÷  /
yasya sati nimitte matupo vattvaæ na d­Óyate sa yavÃdi«u dra«Âavya÷ iha n­mata÷ idaæ nÃrmatam iti bahiraÇgalak«aïatvÃt avarïopadhasya matupo vattvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.10 ||


_____START JKv_8,2.10:

jhayantÃd uttarasya mato÷ va÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
agnicitvÃn grÃma÷  /
vidyutvÃn balÃhaka÷  /
indro marutvÃn  /
d­«advÃn deÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.11 ||


_____START JKv_8,2.11:

sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye mato÷ va÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati  /
ahÅvatÅ  /
kapÅvatÅ  /
­«ÅvatÅ  /
munÅvatÅ //


____________________________________________________________________


[#912]

#<ÃsandÅvad-a«ÂhÅvac-cakrÅvat-kak«Åvad-rumaïvac-carmaïvatÅ>#  || PS_8,2.12 ||


_____START JKv_8,2.12:

ÃsandÅvat a«ÂhÅvat cakrÅvat kak«Åvat carmaïvatÅ ity etÃni sa¤j¤ÃyÃæ nipÃtyante  /
vattvaæ pÆrveïa+eva siddham, ÃdeÓÃthÃni nipÃtanÃni  /
ÃsandÅvat iti ÃsanaÓabdasya ÃsandÅbhÃvo nipÃtyate  /
ÃsandÅvÃn grÃma÷  /
ÃsandÅvadahisthalam  /
ÃsanavÃn ity eva anyatra  /
apare tu Ãhu÷, ÃsandÅÓabdo 'pi prak­tyantaram eva asti, tathà coktam, audumbarÅ rÃjÃsandÅ bhavati iti  /
tasya sa¤j¤ÃyÃm (*8,2.11) iti vattvena siddham  /
ÃsandÅvat ity eta prapa¤cÃrtham iha paÂhyate  /
a«ÂhÅvat iti asthno '«ÂhÅbhÃva÷  /
a«ÂhÅvÃn iti ÓarÅraikadeÓasa¤j¤Ã  /
asthimÃn ity eva anyatra  /
cakrÅvat iti cakraÓabdasya cakrÅbhÃvo nipÃtyate  /
cakrÅvÃn rÃjà  /
cakravÃn ity eva anyatra  /
cakrÅvanti sado havirdhÃnÃni bhavanti ity etat tu chÃndasatvÃd anugantavyam  /
kak«Åvat iti kak«yÃyÃ÷ samprasÃraïaæ nipÃtyate  /
kak«ÅvÃn nÃma ­«i÷  /
kak«yÃvÃn ity eva anyatra  /
rumaïvat iti lavaïaÓabdasya rumaïbhÃvo nipÃtyate  /
lavaïavÃn ity eva anyatra  /
apare tu Ãhu÷, ruman iti prak­tyantaram asti, tasya etan nipÃtanaæ nakÃralopÃbhÃvÃrtham, ïatvÃrthaæ ca  /
mator và nu¬artham iti  /
carmaïvatÅ iti carmaïo nalopÃbhÃvo ïatvaæ ca nipÃtyate  /
mator và nu¬Ãgama÷  /
carmaïvatÅ nÃma nadÅ  /
carmavatÅ ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.13 ||


_____START JKv_8,2.13:

udanvÃn iti udakaÓabdasya matÃvudanbhÃvo nipÃtyate udadhÃvarthe, sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye ca  /
udanvÃn nÃma ­«i÷ yasya audanvata÷ putra÷  /
udadhau udanvÃn  /
yasminnudakaæ dhÅyate sa evam ucyate  /
udadhÃu iti kim ? udakavÃn ghaÂa÷ ity atra tu dadhÃtyartho na vivak«yate  /
kiæ tarhi ? udakasattÃsambandhasÃmÃnyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.14 ||


_____START JKv_8,2.14:

rÃjanvÃn iti nipÃtyate saurÃjye gamyamÃne  /
Óobhano rÃjà yasminniti sa rÃjanvÃn deÓa÷  /
rÃjanvatÅ p­ÂhvÅ  /
rÃjavÃn ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.15 ||


_____START JKv_8,2.15:

chandasi vi«aye ivarïÃntÃd rephÃntÃc ca+uttarasya matorvattvaæ bhavati  /
ivarïÃntÃt tÃvat - trivatÅ yÃjyÃnuvÃkyà bhavati  /
harivo medinaæ tvà  /
adhipativatÅ juhoti caruragnivÃniva  /
à revÃnetu mà viÓat  /

[#913]

rayermatau iti samprasÃraïam  /
sarasvatÅvÃn bhÃratÅvÃn  /
dadhÅvÃæÓcaru÷  /
chandasi sarve vidhayo vikalpyante iti iha na bhavati, saptar«imantam, ­«imÃn, ­tÅmÃn, sÆryaæ te dyÃvÃp­thivÅmantam iti  /
rephÃntÃt gÅrvÃn  /
dhÆrvÃn  /
ÃÓÅrvÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.16 ||


_____START JKv_8,2.16:

chandasi iti vartate  /
anantÃd uttarasya mato÷ nu¬Ãgamo bhavati chandasi vi«aye  /
ak«aïvanta÷ karïavanta÷ sakhÃya÷  /
asthanvantaæ yadanasthà bibharti  /
ak«aïvatà lÃÇgalena  /
ÓÅr«aïvatÅ  /
mÆrdhanvatÅ  /
nuÂa÷ asiddhatvÃt tasya ca vatvaæ na bhavati, tata÷ parasya ca bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.17 ||


_____START JKv_8,2.17:

nakÃrÃntÃt uttarasya ghasa¤j¤Ãkasya nu¬Ãgamo bhavati chandasi vi«aye  /
supathintara÷  /
dasyuhantama÷  /
bhÆridÃvnastu¬ vaktavya÷  /
bhÆridÃvattara÷  /
Åd rathina÷  /
rathina÷ ÅkÃrÃntÃdeÓo dhe parata÷  /
rathÅtara÷  /
rathaÓabdÃd eva và matvarthÅyo 'yam ÅkÃra÷ chandasÅvanipau iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.18 ||


_____START JKv_8,2.18:

k­pe÷ dhÃto÷ rephasya lakÃrÃdeÓo bhavati  /
ra÷ iti ÓrutisÃmÃnyam upÃdÅyate  /
tena ya÷ kevalo repho, yaÓ ca ­kÃrastha÷, tayor dvayor api grahaïam  /
la÷ ity api sÃmanyam eva  /
tato 'yaæ kevalasya rephasya sthÃne lakÃrÃdeÓo vidhÅyate  /
­kÃrasya apy ekadeÓavikÃradvÃreïa l­kÃra÷, evaæ ca luÂi ca kl­pa÷ (*1,3.93) ity evam Ãdayo nirdeÓÃ upapadyante  /
kalptà /
kalptÃrau  /
kalptÃra÷  /
cikl­psati  /
kl­pta÷  /
kl­ptavÃn  /
k­pà ity etat ­pe÷ samprasÃraïam ca iti bhidÃdi«u pÃÂhÃd bhavati  /
tasya hi k­tasamprasÃraïasya lÃk«aïikatvÃt iha k­pa÷ iti grahaïaæ na asti  /
k­païak­pÅÂakrapÆrÃdayo 'pi kraper eva dra«ÂavyÃ÷  /
uïÃdayo bahulam (*3,3.1) iti và k­pereva latvÃbhÃva÷  /

[#914]

vÃlamÆlalaghvasurÃlam aÇgulÅnÃæ và ro lamÃpadyata iti vaktavyam  /
vÃla÷, vÃra÷  /
mÆlam, mÆram  /
laghu, raghu  /
asura÷, asula÷  /
alam, aram  /
aÇguli÷, aÇguri÷  /
kapilakÃdÅnÃæ sa¤j¤Ãchandasor và ro lamÃpadyata iti vaktavyam  /
kapiraka÷, kapilaka÷  /
tilpilÅkam, tirpirÅkam  /
lomÃni, romÃïi  /
pÃæÓuram, pÃæÓulam  /
karma, kalma  /
Óukra÷, Óukla÷  /
ralayor ekatvasmaraïam iti kecit  /
kim idam ekatvasmaraïamiti ? samÃnavi«ayatvam eva tayo÷ smaryate ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.19 ||


_____START JKv_8,2.19:

ayatau parata÷ upasargasya yo repha÷ tasya lakÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
plÃyate  /
palÃyate  /
atra ca yo 'yam ekÃdeÓa÷, tasya sthÃnivadbhÃvÃd ayate÷ upasargasya ca vibhÃge sati, yadi ayatigrahaïaæ rephasya viÓe«aïam, tadà yena na avyavadhÃnaæ tena vyavahite 'pi vacanaprÃmÃïyÃt iti ekena varïena vyavadhÃne 'pi latvaæ bhavati  /
tathà ca palyayate ity atra api bhavati  /
upasargaviÓe«aïe tu ayatigrahaïe siddham eva+etat sarvam, prater api tu vyavahite 'pi prÃpnoti  /
tatra ke«Ãæcid darÓanaæ bhavitavyam eva platyayate iti  /
prathamapak«adarÓanÃbhini«ÂÃstu pratyayate ity eva bhavati iti manyante  /
apare tu pratiÓabdopas­«Âasya ayate÷ prayogam eva na+icchanti  /
nis dus ity etayos tu rutvasya asiddhatvÃl latvena na+eva bhavitabyam  /
nirayaïam  /
durayaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.20 ||


_____START JKv_8,2.20:

gÌ ity etasya dhÃto÷ rephasya lakÃra ÃdeÓo bhavati yaÇi parata÷  /
nijegilyate, nijegilyete, nijegilyante  /
bhÃvagarhÃyÃæ gro yaÇ vihita÷  /
kecid gra÷ iti girate÷ g­ïÃteÓ ca sÃmÃnyena grahaïam icchanti  /
apare tu giratereva, na g­ïÃte÷  /
g­ïÃter hi yaÇeva na asti, anabhidhÃnÃd iti  /
yaÇi iti kim ? nigÅryate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.21 ||


_____START JKv_8,2.21:

ajÃdau pratyaye parato gro rephasya vibhëà lakÃrÃdeÓo bhavati  /
nigirati, nigilati  /
nigaraïam, nigalanam  /
nigÃraka÷, nigÃlaka÷  /
iyaæ tu vyavasthitavibhëà  /
tena gala÷ iti prÃïyaÇge nityaæ latvaæ bhavati, gara÷ iti vi«e nityaæ na bhavati  /
nigÃryate,

[#915]

nigÃlyate iti ïilopasya sthÃnivadbhÃvÃt aci vibhëà iti latvavikalpa÷  /
pÆrvatra asiddhe na sthÃnivat iti etad api sÃpavÃdam eva, tasya do«a÷ saæyogÃdilopalatvaïatve«u iti  /
antaraÇgatvÃd và k­te latvavikalpe ïilopo bhavi«yati  /
girau, gira÷ ity atra dhÃto÷ svarÆpagrahaïe tatpratyaye kÃryavij¤Ãnam iti latvaæ na bhavati  /
giratir và latvavidhÃv adhik­ta÷, g­ïÃter etad rÆpam //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.22 ||


_____START JKv_8,2.22:

pari ity etasya yo repha÷ tasya ghaÓabde aÇkaÓabde ca parato vibhëà lakÃra ÃdeÓo bhavati  /
parigha÷ parigha÷  /
paryaÇka÷, palyaÇka÷  /
gha iti svarÆpagrahaïam atre«yate, na taraptamapau iti  /
yoge ceti vaktavyam  /
pariyoga÷, paliyoga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.23 ||


_____START JKv_8,2.23:

saæyogÃntasya padasya lopo bhavati  /
gomÃn  /
yavamÃn  /
k­tavÃn  /
hatavÃn  /
iha ÓreyÃn, bhÆyÃn iti rutvam param api asiddhatvÃt saæyogÃntasay lopaæ na bÃdhate  /
jaÓtve tu nÃprÃpte tadÃrabhyÃte iti tasya bÃdhakaæ bhavati, yaÓa÷, paya÷ iti  /
dadhyatra, madhvatra, ity atra tu yaïÃdeÓasya bihiraÇgalak«aïasya asiddhatvÃt saæyogÃntalopo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.24 ||

_____START JKv_8,2.24:

saæyogÃntapadasya yo repha÷ tasmÃd uttarasya antasya sakÃrasya lopo bhavati  /
gobhirak«Ã÷  /
pratya¤camatsÃ÷  /
k«arate÷ tsarateÓ ca luÇi sica÷ chÃndasatvÃd ŬabhÃva÷ bahulaæ chandasi (*7,3.97) iti vacanÃt  /
dÅrghe sati rÆpam etat  /
mÃtu÷, pitu÷ iti ­ta ut (*6,1.111) iti uttve k­te raparatve ca sati rÃt sasya iti salopa÷  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, rÃt sasya eva lopo bhavati, na anyasya iti  /
Ærje÷ kvip - Ærk  /
m­je÷ laÇi - amÃr //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.25 ||


_____START JKv_8,2.25:

dhakÃrÃdau pratyaye parata÷ sakÃrasya lopo bhavati  /
alavidhvam, alavi¬hvam  /
apavidhvam, apavi¬hvam  /
yadyatra sakÃralopo na syÃt, sica÷ «atve jaÓtve ca vibhëeÂa÷ (*8,3.79) iti mÆrdhanyÃbhÃvapak«e 'pi na dhakÃra÷ ÓrÆyeta  /
ita÷ prabh­ti sica÷ sakÃrasya lopa i«yate  /
iha na bhavati, cakÃddhi palitaæ Óira÷ iti  /
tathà payo dhÃvati ity evam ÃdÃv api na bhavati  /
sagdhi÷, babdhÃm iti chÃndaso varïa lopa÷  /
bhëyakÃrastvÃha, cakÃdhi ity eva bhavitavyam iti  /
tena payo dhÃvati ity evam Ãdau yatnÃnataramÃstheyam  /

[#916]

dhi sakÃre sico lopaÓcakÃddhÅti prayojanam  /
ÃÓÃdhvaæ tu kathaæ jaÓtvaæ sakÃrasya bhavi«yati //
sarvam evaæ prasiddhaæ syÃc chru tiÓcÃpi na bhidyate  /
luÇaÓcÃpi na murdhanye grahaïaæ seÂi du«yati //
ghasibhasor na sidhyeta tasmÃt sijgrahaïaæ na tat  /
chÃndaso varïalopo và yathe«kartÃramadhvare //
ni«kartÃramadhvarasya ity evaæ prÃpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.26 ||


_____START JKv_8,2.26:

jhala÷ uttarasya sakÃrasya jhali parato lopo bhavati abhitta  /
abhitthÃ÷  /
acchitta  /
acchitthÃ÷  /
avÃttÃm, avÃtta ity atra và sica÷ sakÃralopasya asiddhatvÃt sa÷ syÃrdhadhÃtuke (*7,4.49) iti sakÃrasya takÃra÷  /
jhala÷ iti kim ? amaæsta  /
amaæsthÃ÷  /
jhali iti kim ? abhitsÃtÃm  /
abhitsata  /
ayam api sica eva lopa÷, tena+iha na bhavati, somasut stotÃ, d­«tsthÃnam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.27 ||


_____START JKv_8,2.27:

hrasvÃntÃd aÇgÃd uttarasya lopo bhavati jhali parata÷  /
ak­ta  /
ak­thÃ÷  /
ah­ta  /
ah­thÃ÷  /
hrasvÃt iti kim ? acyo«Âa  /
aplo«Âa  /
aÇgÃt iti kim ? alÃvi«ÂÃm  /
alÃvi«u÷  /
jhali ity eva, ak­«ÃtÃm  /
ak­«ata  /
ayam api sica eva lopa÷, tena+iha na bhavati, dvi«ÂarÃm, dvi«ÂamÃm iti  /
sujantÃd dviÓabdÃt taraptamapau, adravyaprakar«e ÃtiÓayika÷ Ãm pratyaya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.28 ||


_____START JKv_8,2.28:

iÂa÷ uttarasya sakÃrasya lopo bhavati ÅÂi parata÷  /
adÃvÅt  /
alÃvÅt  /
asevÅt  /
ako«Åt  /
amo«Åt  /
iÂa÷ iti kim ? akÃr«Åt  /
ahÃr«Åt  /
ÅÂi iti kim ? alÃvi«ÂÃm  /
alÃvi«u÷ //


____________________________________________________________________


[#917]

##  || PS_8,2.29 ||

_____START JKv_8,2.29:

padasya ante ya÷ saæyoga÷, jhali parato và ya÷ saæyoga÷, tadÃdyo÷ sakÃrakakÃrayor lopo bhavati  /
lasje÷ lagna÷  /
lagnavÃn  /
sÃdhulak  /
masje÷ - magna÷  /
kakÃrasya - tak«e÷ ta  /
ta«Âa÷  /
ta«ÂavÃn  /
këÂhatat  /
jhali saÇÅti vaktavyam  /
kim idaæ siÇi iti ? sana÷ saprabh­ti mahiÇo ÇakÃreïa pratyÃhÃra÷  /
iha mà bhÆt, ka«ÂhaÓak«thÃtà iti  /
thakÃre jhali kakÃrasya saæyogÃder lopa÷ prÃpnoti  /
tad atra Óake÷ kvibantasya prayoga eva na asti ity Ãha këÂhaÓageva na asti, kuto 'yaæ këÂhaÓaki ti«Âhet iti  /
vÃsyartham, kÃkvartham ity atra api bahiraÇgalak«aïasya yaïÃdeÓasya asiddhatvÃt saæyogÃdilopo na bhavati  /
sko÷ iti kim ? narnarti  /
varvarti  /
saæyogÃdyo÷ iti kim ? paya÷Óak  /
ante ca iti kim ? tak«ita÷  /
tak«aka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.30 ||


_____START JKv_8,2.30:

cavargasya kavargÃdeÓo bhavati jhali parata÷, padÃnte ca  /
paktà /
paktum  /
paktavyam  /
odanapak  /
vaktà /
vaktum  /
vaktavyam  /
vÃk  /
kru¤cà ity atra siÇi iti vacanÃd ¤akÃrasya cakÃre jhali kutvaæ na bhavati, yujikru¤cÃæ ca iti nipÃtanÃd và  /
nakÃropadho và dhÃturayaæ repharahitaÓca kru¤ca kauÂilyÃlpÅbhÃvayo÷ iti paÂhyate  /
nakÃralope hi nikuciti÷ iti d­Óyate  /
yujikru¤cÃæ ca iti tasyaiva repho 'dhiko nakÃrasya lopÃbhÃvaÓ ca iti nipÃtyate  /
tatra anusvÃrasya parasavarïasya ca asiddhatvÃt ¤akÃra eva na asti iti kutvaæ na bhavi«yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.31 ||


_____START JKv_8,2.31:

hakÃrasya ¬hakÃradeÓo bhavati jhali parata÷ padÃnte ca  /
so¬hà  /
so¬hum  /
so¬havyam  /
jalëÃt  /
vo¬hà  /
vo¬hum  /
vo¬havyam  /
pra«ÂhavÃÂ  /
divyavÃÂ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.32 ||


_____START JKv_8,2.32:

dakÃrÃde÷ dhÃto÷ hakÃrasya ghakÃrÃdeÓo bhavati jhali parata÷ padÃnte ca  /
dagdhà /
dagdhum  /
dagdhavyam  /
këÂhadhak  /
dogdhà /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
godhuk  /
dÃde÷ iti kim ? le¬hà  /
le¬hum  /
le¬havyam  /
gu¬ali  /
dhÃto÷ iti dÃdisamÃnÃdhikaraïam etan na, kiæ tarhi, tadviÓe«aïam avayava«a«Âhyantam, dhÃtor avayavo yo dÃdi÷ Óabdas tad avayavasya hakÃrasya iti  /

[#918]

kiæ k­taæ bhavati ? adhok ity atra api ghakÃra÷ siddho bhavati  /
kathaæ dogdhÃ, dogdhum iti ? vyapadeÓivadbhÃvÃt  /
atha và dhÃtÆpadeÓe yo dÃdi÷ ity evaæ vij¤Ãyate  /
tathà ca dÃmalihamicchati dÃmalihyati, dÃmalihyate÷ kvip pratyaya÷ dÃmali ity atra api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.33 ||


_____START JKv_8,2.33:

druha muha «ïuha «ïiha ity ete«Ãæ dhÃtÆnÃæ hakÃrasya và ghakÃrÃdeÓo bhavati jhali parata÷ padÃnte ca  /
druha - drogdhÃ, dro¬hà  /
mitradhruk, mitradhru  /
muha - unmogdhÃ, unmo¬hà  /
unmuk, unmuÇ  /
«ïuha - utsnogdhÃ, utsno¬hà  /
utsnuk, utsnu  /
«ïiha - snegdhÃ, sne¬hà  /
snik, sni  /
druhe÷ dÃditvÃd ghatvaænityaæ prÃptam, itare«Ãm aprÃptam eva ghatvaæ vikalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.34 ||


_____START JKv_8,2.34:

naho hakÃrasya dhakÃrÃdeÓo bhavati jhali pare padÃnte ca  /
naddham  /
naddhum  /
naddhavyam  /
upÃnat  /
parÅïat //


____________________________________________________________________


#<Ãhastha÷>#  || PS_8,2.35 ||


_____START JKv_8,2.35:

Ãho hakÃrasya thakÃrÃdeÓo bhavati jhali parata÷  /
idamÃttha  /
kimÃttha  /
ÃdeÓÃntarakaraïaæ jha«astathordho 'dha÷ (*8,2.40) ity asya niv­ttyartham  /
jhali ity eva, Ãha, Ãhatu÷, Ãhu÷  /
h­grahorbhaÓchandasi hasyeti vaktavyam  /
gardabhena sambharati  /
grabhÅtà  /
jabhrire  /
udgrÃbhaæ ca nigrÃbhaæ ca brahma devà avÅv­dhan //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.36 ||


_____START JKv_8,2.36:

vraÓca bhrasja s­ja m­ja yaja rÃja bhrÃja ity ete«Ãm, chakÃrÃntÃnÃm, ÓakÃrÃntÃnÃæ ca «akÃra÷ ÃdeÓo bhavati jhali parata÷ padÃnte ca  /
vraÓca - vra«ÂÃ  /
vra«Âum  /
vra«Âavyam  /
mÆlav­Â  /
bhrasja - bhra«ÂÃ  /
bhra«Âum  /
bhra«Âavyam  /
dhÃnÃbh­Â  /
s­ja - sra«Âa  /
sra«Âum  /
sra«Âavyam  /
rajjus­Â  /
m­ja - mÃr«ÂÃ  /
mÃr«Âum  /
mÃr«Âavyam  /
kaæsaparim­Â  /
yaja - ya«ÂÃ  /
ya«Âum  /
ya«Âavyam  /
upaya  /
rÃja - samrÃÂ  /
svarÃÂ  /
virÃÂ  /
bhrÃja - vibhrÃÂ  /
rÃjabhrÃjo÷ padÃntÃrthaæ grahaïam, jhalÃdirÃbhyÃmiÂÃ paryavapadyate  /
kecit tu rëÂi÷, bhrëÂi÷ iti kvinnantam icchanti  /
chakÃrÃntÃnÃm - praccha - pra«ÂÃ  /
pra«Âum  /
pra«Âavyam  /
ÓabdaprÃÂ  /
cchvo÷ ÓƬanunÃsike ca (*6,4.19) ity atra kÇiti ity anuvartate iti chagrahaïam iha kriyate  /
ÓakÃrÃntÃnÃm liÓ - le«ÂÃ  /
le«Âum  /
le«Âavyam  /
li  /
viÓ- ve«ÂÃ  /
ve«tum  /
ve«Âavyam  /
vi //


____________________________________________________________________


[#919]

##  || PS_8,2.37 ||


_____START JKv_8,2.37:

dhÃtor avayavo ya ekÃc jha«anta÷ tadavayavasya baÓa÷ sthÃne bha« ÃdeÓo bhavati jhali sakÃre dhvaÓabde ca parata÷ padÃnte ca  /
atra catvaro baÓa÷ sthÃnino bha«ÃdeÓÃÓcatvÃra eva, tatra saÇkhyÃtÃnudeÓe prÃpte ¬akÃrasya sthÃnino 'bhÃvÃt ¬hakÃrÃdeÓo na bhavati ? Ãntaryato vyavasthà vij¤Ãsyate  /
budha - bhotsyante  /
abhuddhvam  /
arthabhut  /
guha - nighok«yate  /
nyaghƬhvam  /
parïaghu  /
duha - dhok«yate  /
adhugdhvam  /
godhuk  /
ajarghÃ÷ - gudhe÷ yaÇlugantasya laÇi sipi labhÆpadhaguïe k­te sipo halÇyÃdilope ca dhÃto÷ avayavasya ekÃco baÓa÷ sthÃne bha«bhÃva÷, tato dhakÃrasya jaÓtvam, daÓ ca (*8,2.75) iti rutvam, ro ri (*8,3.14) iti pÆrvarephasya lopa÷, ¬hralope pÆrvasya dÅrgho 'ïa÷ (*6,3.111) iti dÅrghatvam  /
gadarbhayate÷ apratyaya÷ - gardhap  /
ekÃca÷ iti kim ? dÃmaliham icchati dÃmalihyati, dÃmalihyater apratyaya÷, dÃmali  /
asati hy ekÃjgrahaïe dhÃto÷ ity etad baÓo viÓe«aïaæ syÃt  /
baÓa÷ iti kim ? krudha - krotsyati  /
jha«antasya iti kim ? dÃsyati  /
sdhvo÷ iti kim ? boddhà  /
voddhum  /
boddhavyam  /
dhakÃrasya bakÃropas­«Âasya grahaïaæ kim ? dÃdaddhi  /
dadha dhÃraïe ity etasya yaÇluki loÂi hujhalbhyo herdhi÷ (*6,4.101) iti dhibhÃve saty etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.38 ||


_____START JKv_8,2.38:

dadha÷ iti dadhati÷ k­tadvirvacano nirdiÓyate  /
tasya jhalantasya baÓa÷ sthÃne bha« ÃdeÓo bhavati takÃrathakÃrayo÷ parata÷, cakÃrÃt sdhvoÓ ca parata÷  /
dhatta÷  /
dhattha÷  /
dhatse  /
dhaddhvam  /
vacanasÃmarthyÃdÃto lopasya sthÃnivadbhÃvo na bhavati  /
abhyÃsajaÓtvasya ca asiddhatvam  /
tatho÷ iti kim ? ÃnantaryÃt sdhvor eva vij¤Ãyeta  /
cakÃra÷ tayor anuv­ttyartha÷  /
jha«antasya ity eva, dadhÃti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.39 ||


_____START JKv_8,2.39:

jhalÃæ jaÓa÷ ÃdeÓÃ bhavanti padasyÃnte vartamÃnÃnÃm  /
vÃgatra  /
Óvali¬atra  /
agnicidatra  /
tri«Âubatra  /
antagrahaïaæ jhali ity etasya niv­ttyartham  /
vastà /
vastavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.40 ||


_____START JKv_8,2.40:

jha«a uttarayo÷ takÃrathakÃrayo÷ sthÃne dhakÃra÷ ÃdeÓo bhavati, dadhÃtiæ varjayitvà  /
labdhà /
labdhum  /
labdhavyam  /
alabdha  /
alabdhÃ÷  /
duha - dogdhà /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
adugdha  /
adugdhÃ÷  /
liha - le¬hà  /
le¬hum  /
le¬havyam  /
alŬha  /
alŬhÃ÷  /
budha - boddhà /
boddhum  /
boddhavyam  /
abuddha  /
abuddhÃ÷  /
adha÷ iti kim ? dhatta÷  /
dhattha÷ //


____________________________________________________________________


[#920]

#<«a-¬ho÷ ka÷ si>#  || PS_8,2.41 ||


_____START JKv_8,2.41:

«akÃra¬hakÃrayo÷ kakÃrÃdeÓo bhavati sakÃre parata÷  /
«akÃrasya pi« - pek«yati apek«yat  /
pipak«ati  /
dhakÃrasya - liha - lek«yati  /
alek«yat  /
lilik«ati  /
si iti kim ? pina«ti  /
le¬hi //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.42 ||


_____START JKv_8,2.42:

rephadakÃrÃbhyÃm uttarasya ni«thÃtakÃrasya nakÃra÷ ÃdeÓo bhavati pÆrvasya ca dakÃrasya  /
rephÃntÃt tÃvat - ÃstÅrïam  /
vistÅrïam  /
viÓÅrïam  /
nigÅrïam  /
avagÆrïam  /
dakÃrÃt - bhinna÷  /
bhinnavÃn  /
dhinna÷  /
chinnavÃn  /
radÃbhyÃm iti kim ? k­ta÷  /
k­tavÃn  /
ra÷ ity atra raÓrutisÃm anyaæ na+upÃdÅyate, kiæ tarhi, vya¤janamÃtram  /
rephasÃmÃnyanirdeÓe 'pi sati rephÃt parà yà 'jbhaktis tadvyavadhÃnÃnnatvaæ na bhavati  /
ni«thà iti kim ? kartà  /
hartà /
ta÷ iti kim ? caritam  /
muditam  /
pÆrvasya iti kim ? parasya mà bhÆt, bhinnavadbhyÃm  /
bhinnavadbhi÷  /
iha k­tasya apatyaæ kÃrti÷ iti v­ddhe÷ bahiraÇgalak«aïÃyà asiddhatvÃnnatve kartavye rephasya asiddhatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.43 ||


_____START JKv_8,2.43:

saæyogÃdi÷ yo dhÃtur ÃkÃrÃnto yaïvÃn, tasmÃd uttarasya ni«thÃtakÃrasya nakÃradeÓo bhavati  /
pradÃïa÷  /
pradÃïavÃn  /
mlÃna÷  /
mlÃnavÃn  /
saæyogÃde÷ iti kim ? yÃta÷  /
yÃtavÃn  /
Ãta÷ iti kim ? cyuta÷  /
cyutavÃn  /
lputa÷  /
plutavÃn  /
dhÃto÷ iti kim ? niryÃta÷  /
nirvÃta÷  /
yaïvata÷ iti kim ? snÃta÷  /
snÃtavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.44 ||


_____START JKv_8,2.44:

lƤ chedane ity etat prabh­ti v̤ varaïe iti yÃvat v­tkaraïena samÃpità lvÃdayo g­hyante  /
tebhya÷ uttarasya ni«ÂhÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati  /
lÆna÷  /
lÆnavÃn  /
dhÆna÷  /
dhÆnavÃn  /
jÅna÷  /
jÅnavÃn  /
­kÃralvÃdibhya÷ ktinni«ÂhÃvadbhavati iti vaktavyam  /
kÅrïi÷  /
gÅrïi÷  /
ÓÅrïi÷  /
lÆni÷  /
pÆni÷  /

[#921]

dugvordirghaÓ ca+iti vaktavyam  /
du - ÃdÆna÷  /
du - vigÆna÷  /
pƤo vinÃÓa iti vaktavyam  /
pÆnà yavÃ÷  /
vina«ÂÃ÷ ity artha÷  /
vinÃÓe iti kim ? pÆtam dhÃnyam  /
sinoter grÃsakarmakart­kasya+iti vaktavyam  /
sino grÃsa÷ svayam eva  /
grÃsakarmakart­kasya iti kim ? sità pÃÓena sÆkarÅ  /
grÃso 'pi yadà karmaiva bhavati na karmakartÃ, tadà na bhavati, sito grÃso devadattena iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.45 ||


_____START JKv_8,2.45:

okÃreto dhÃtor uttarasya ni«ÂhÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati  /
olasjÅ - lagna÷  /
lagnavÃn  /
ovijÅ - udvigna÷  /
udvignavÃn  /
opyÃyÅ v­ddhau - ÃpÅna÷  /
ÃpÅnavÃn  /
svÃdaya odita÷  /
«ÆÇ - sÆna÷  /
sÆnavÃn  /
dÆÇ - dÆna÷  /
dÆnavÃn  /
dÅÇ - dÅna÷  /
dÅnavÃn  /
¬ÅÇ - ¬Åna÷  /
¬ÅnavÃn  /
dhÅÇ - dhÅna÷  /
dhÅnavÃn  /
mÅÇ - mÅna÷  /
mÅnavÃn  /
rÅÇ - rÅïa÷  /
rÅïavÃn  /
lÅÇ - lÅna÷  /
lÅnavÃn  /
vrÅÇ - vrÅïa÷  /
vrÅïavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.46 ||


_____START JKv_8,2.46:

k«iyo dhÃto÷ dÅrghÃd uttarasya ni«thÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati  /
k«ÅïÃ÷ kloÓÃ÷  /
k«Åïa÷ jÃlma÷  /
k«Åïa÷ tapasvÅ  /
k«iya÷ ni«ÂhÃyÃm aïyadarthe (*6,4.60), vÃ+ÃkroÓÃdainyayo÷ (*6,4.61) iti dÅrghatvaæ bhavati  /
dÅrghÃt iti kim ? ak«itamasi mÃmek«e«ÂhÃ÷  /
ak«itam iti ktapratyayo bhÃve, bhÃvaÓ ca ïyadartha÷ iti dÅrghÃbhÃva÷  /
hrasvasya api hi dhÃtvanukaraïasya iha iyaÇÃ nirdeÓa÷  /
k«iya÷ ni«thÃyÃm aïyadarthe (*6,4.60) ity atra dÅrghagrahaïaæ kriyate  /
viparÃbhyÃæ je÷ (*1,3.19) ity evam Ãdau tu dhÃtutvam anukÃryagataæ sadapyavivak«itatvÃd jirupasÃmÃnyÃnukaraïaæ dra«Âavyam //


____________________________________________________________________


#<Óyo 'sparÓe>#  || PS_8,2.47 ||


_____START JKv_8,2.47:

ÓyÃyate÷ uttarasya ni«thÃtakÃrasya asparÓe nakÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
ÓÅnaæ gh­tam  /
ÓÅnaæ meda÷  /
ÓÅnà vasà  /
asparÓe iti kim ? ÓÅtaæ vartate  /
ÓÅto vÃyu÷  /
ÓÅtam udakam ity atra guïabhÆto 'pi sparÓa÷ natvaprati«edhasya samprasÃraïasya ca nimittaæ bhavati  /
guïe ca sparÓe prati«edho 'yam, na roge, tena prati«Åna÷ ity atra natvaæ bhavty eva //


____________________________________________________________________


[#922]

##  || PS_8,2.48 ||


_____START JKv_8,2.48:

a¤cate÷ uttarapadasya ni«thÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati na ced apÃdÃnaæ tatra bhavati  /
samaknau Óakune÷ pÃdau  /
tasmÃt paÓavo nyaknÃ÷  /
anapÃdÃne iti kim ? udaktam udakaæ kÆpÃt  /
vyaktam ity etad a¤je÷ rÆpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.49 ||


_____START JKv_8,2.49:

diva÷ uttarasya ni«thÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo bhavati avijigÅ«Ãyam arthe  /
adyÆna÷  /
paridyÆna÷  /
avijigÅ«ÃyÃm iti kim ? dyÆtaæ vartate  /
vijigÅ«ayà hi tatra ak«apÃtanÃdi kriyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.50 ||


_____START JKv_8,2.50:

nirvÃïa÷ iti nispÆrvÃd vÃter uttarasya ni«thatakÃrasya nakÃro nipÃtyate, na ced vÃtÃdhikaraïo vÃtyartho bhavati  /
nirvÃïa÷ agni÷  /
nirvÃïa÷ pradÅpa÷  /
nirvÃïa÷ bhik«u÷  /
avÃte iti kim ? nirvÃta÷ vÃta÷  /
nirvÃtaæ vÃtena  /
nirvÃïa÷ pradÅpo vÃtena ity atra tu pradÅpÃdhikaraïo vÃtyartha÷, vÃtastu tasya karaïam iti bhavaty eva natvam //


____________________________________________________________________


#<Óu«a÷ ka÷>#  || PS_8,2.51 ||


_____START JKv_8,2.51:

Óu«e÷ dhÃtor uttarasya ni«thÃtakÃrasya kakÃrÃdeÓo bhavati  /
Óu«ka÷  /
Óu«kavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.52 ||


_____START JKv_8,2.52:

pace÷ dhÃtor uttarasya ni«thÃtakÃrasya vakÃrÃdeÓo bhavati  /
pakva÷  /
pakvavÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.53 ||


_____START JKv_8,2.53:

k«aidhÃto÷ uttarasya ni«thÃtakÃrasya makÃrÃdeÓo bhavati  /
k«Ãma÷  /
k«ÃmavÃn //


____________________________________________________________________


[#923]

##  || PS_8,2.54 ||


_____START JKv_8,2.54:

prapÆrvÃt styÃyate÷ uttarasya ni«thÃtakÃrasya anyatarasyÃæ makÃrÃdeÓo bhavati  /
prastÅma÷  /
prastÅmavÃn  /
prastÅta÷  /
prastÅtavÃn  /
yadà matvaæ na asti, tadà saæyogÃder Ãto dhÃtor yaïvata÷ (*8,2.43) ity asya pÆrvatra asiddhatvÃt saæprasÃraïaæ prathamaæ kriyate, tatra k­te nimittavyÃghÃtÃn natvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.55 ||

_____START JKv_8,2.55:

phulla k«Åba k­Óa ullÃgha ity ete nipÃtyante, na ced upasargÃd uttarà bhavanti  /
phulla÷ iti ¤iphalà viÓaraïe ity etasmÃd dhÃtor uttarasya ni«ÂhÃtakÃrasya lakÃro nipÃtyate  /
utvami¬abhÃvaÓ ca siddha eva  /
ktavatvantasya apy etal latvam i«yate, phulla÷, phullavÃn iti  /
k«Åbak­ÓollÃdhÃ÷ iti k«Åbik­ÓibhyÃm utpÆrvÃc ca lÃghe÷ kta pratyayasya talopa÷ i¬abhÃvaÓ ca nipÃtyate  /
k­te va iÂi icchabdalopa÷  /
k«Åba÷  /
k­Óa÷  /
ullÃgha÷  /
anupasargÃt iti kim ? praphultÃ÷ sumanasa÷  /
prak«Åbita÷  /
prak­Óita÷  /
prollÃdhita÷  /
lÃgherudo 'nya÷ upasarga prati«idhyate  /
utphullasamphullayor iti vaktavyam  /
utphulla÷  /
samphulla÷  /
parik­Óa÷ ity atra ya÷ pariÓabda÷ sa kriyÃntarayogÃt k­Óiæ pratyanupasarga eva, parigata÷ k­Óa÷ parik­Óa÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.56 ||


_____START JKv_8,2.56:

nuda vida unda trà ghrà hrÅ ity etebhya÷ uttarasya ni«ÂhÃtakÃrasya nakÃra ÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
nuda - nunna÷, nutta÷  /
vida - vinna÷, nitta÷  /
unda - samunna÷, samutta÷  /
trà - trÃïa÷, trÃta÷  /
ghrà - ghrÃïa÷, ghrÃta÷  /
hrÅ - hrÅïa÷, grÅta÷  /
hrÅ ity etasmÃd aprÃptaæ natvam, itare«Ãæ nityaæ prÃptaæ vikalpyate  /
vida vicÃraïe ity asya vider iha grahaïam i«yate  /
evaæ hy uktam - vettestu vidito ni«Âhà vidyater vinna i«yate  /
vinater vinnaÓ ca vittaÓca bhogavittaÓ ca vindate÷ //
iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.57 ||


_____START JKv_8,2.57:

dhyà khyà pÌ mÆrcchi mada ity ete«Ãæ ni«ÂhÃtakÃrasya nakÃrÃdeÓo na bhavati  /
dhyÃta÷  /
dhyÃtavÃn  /
khyÃta÷  /
khyÃtavÃn  /
pÆrta÷  /
pÆrtavÃn  /
mÆrta÷  /
mÆrtavÃn  /
matta÷  /
mattavÃn  /
radÃbhyÃm, saæyogÃde÷ iti ca prÃpta÷ prati«idhyate //


____________________________________________________________________


[#924]

##  || PS_8,2.58 ||


_____START JKv_8,2.58:
vitta÷ iti vider lÃbhÃrthÃt uttarasya ktasya natvÃbhÃvo nipÃtyate bhoge pratyaye ca abhidheye  /
vittamasya bahu  /
dhanam asya bahu ity artha÷  /
dhanaæ hi bhujyate iti bhogo 'bhidhÅyate  /
pratyaye - vitto 'yaæ manu«ya÷  /
pratÅta÷ ity artha÷  /
pratÅyate iti pratyaya÷  /
bhogapratyayayo÷ iti kim ? vinna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.59 ||


_____START JKv_8,2.59:

bhittam iti nipÃtyate Óakalaæ cet tad bhavati  /
bhittaæ ti«Âhati  /
bhittaæ prapatati  /
ÓakalaparyÃyo 'yam  /
atra bhidikriyà Óabdavyutpatter eva nimittam  /
bhidikriyÃvivak«ÃyÃæ hi Óakalavi«aye bhinnam bhittam ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


#<­ïam Ãdhamarïye>#  || PS_8,2.60 ||


_____START JKv_8,2.60:

­ïam iti ­ ity etasmÃd dhÃtor uttarasya ni«ÂhÃtakÃrasya nakÃro nipÃtyate Ãdhamarïyavi«aye  /
adhama÷ ­ïe adhamarïa÷, etasmÃd eva nipÃtanÃt saptamyantena uttarapadena samÃsa÷, tadbhÃva÷ Ãdhamarïyam  /
yady evam, uttamarïa÷ iti na sidhyati ? na+e«a do«a÷  /
kÃlÃntaradeyavinimayopalak«aïÃrthaæ cedamupÃttam  /
tena uttamarïa÷ ity api hi bhavati  /
­ïaæ dadÃti  /
­ïaæ dhÃrayati  /
Ãdhamarïye iti kim ? ­taæ vak«yÃmi nÃn­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.61 ||


_____START JKv_8,2.61:

nasatta ni«atta anutta pratÆrta sÆrta gÆrta ity etÃni chandasi vi«aye nipÃtyante  /
nasatta, ni«atta iti sade÷ naïpÆrvÃt nipÆrvÃc ca natvÃbhÃvo nipÃtyate  /
nasattama¤jasà  /
nasannam iti bha«ÃyÃm  /
ni«atta÷  /
ni«aïïa÷ iti bhëÃyÃm  /
anuttam iti unde÷ na¤pÆrvasya nipÃtanam  /
anuttamà te maghavan  /
anunna iti bhëÃyÃm  /
praturtam iti tvarate÷ turvÅ ity etasya và nipÃtanam  /
pratÆrtaæ vÃjin  /
pratÆrïam iti bhëÃyÃm  /
sÆrtam iti s­ ity etasya utvaæ nipÃtyate  /
sÆrtà gÃva÷  /
s­tà gÃva÷ iti bhëÃyÃm  /
gÆrtam iti gÆrÅ ity etasya natvÃbhÃvo nipÃtyate  /
gÆrtà am­tasya  /
gÆrïam iti bhëÃyÃm //


____________________________________________________________________


[#925]
##  || PS_8,2.62 ||


_____START JKv_8,2.62:

padasya iti vartate  /
kvinpratyayasya sarvatra padÃnte kutvam i«yate  /
kvin pratyayo yasmÃd dhÃto÷ sa kvinpratyaya÷, tasya padasyÃlo 'ntyasya kavargÃdeÓo bhavati  /
sp­Óo 'nudake kvin (*3,2.58)  /
gh­tasp­k  /
halasp­k  /
mantrasp­k  /
kvina÷ ku÷ iti vaktavye pratyayagrahaïaæ k­taæ bahuvrÅhivij¤ÃnÃrtham  /
kvin pratyayo yasmÃd vihitas tasmÃd anyasminn api pratyaye kutvaæ yathà syÃt  /
mà no asrÃk  /
mà no adrÃk  /
s­jid­ÓibhyÃæ hi kvin vihita÷, tayor luÇi kutvam etat  /
mÃÇyoge 'pi chandasatvÃd a¬Ãgama÷  /
ÅÂ ca na bhavati, bahulaæ chandasi (*7.3.97) iti  /
tathà d­gbhyÃm, d­gbhi÷ iti kvibantasya api d­Óe÷ kutvaæ bhavati  /
evaæ ca sati rajjus­¬bhyÃm ity atra api kutvaæ prÃpnoti  /
atha tu na+i«yate, pratividhÃnaæ kartavyam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.63 ||


_____START JKv_8,2.63:

padasya iti vartate  /
naÓe÷ padasya và kavargÃdeÓo bhavati  /
sà vai jÅvanagÃhuti÷  /
sa ve jÅvana¬Ã huti÷  /
naÓerayaæ sampadÃditvÃd bhÃve kvip  /
jÅvasya nÃÓo jÅvanak, jÅvana  /
«atve prÃpte kutvavikalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.64 ||


_____START JKv_8,2.64:

makÃrantasya dhÃto÷ padasya nakÃrÃdeÓo bhavati  /
praÓÃn pratÃn  /
pradÃn  /
ÓamitamidamÃdÅnÃæ kvip, anunÃsikasya kvijhalo÷ kÇiti (*6,4.15) iti dÅrghatvam  /
natvasya asiddhatvÃn nalopo na bhavati  /
ma÷ iti kim ? bhit  /
chit  /
dhÃto÷ iti kim ? idam  /
kim  /
padasya ity eva, pratÃmau  /
pratÃma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.65 ||


_____START JKv_8,2.65:

makÃravakÃrayoÓ ca parata÷ makÃrÃntasya dhÃto÷ nakÃrÃdeÓo bhavati  /
aganma tamasa÷ pÃram  /
aganva  /
gamerlaÇi bahulaæ chandasi iti Óapo luk  /
jaganvÃn  /
vibhëà gamahanajanavidaviÓÃm (*7,2.68) iti kvasau i¬Ãgamasya abhÃva÷  /
apadÃntÃrtha÷ Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


[#926]

##  || PS_8,2.66 ||


_____START JKv_8,2.66:

sakÃrÃntasya padasya saju« ity etasya ca ru÷ bhavati  /
sakÃrÃntasya - agnir atra  /
vÃyuratra  /
saju«a÷ - sajÆr­tubhi÷  /
sajÆrdevebhi÷  /
ju«e÷ kvipi sapÆrvasya rupam etat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.67 ||


_____START JKv_8,2.67:

avayÃ÷ ÓvetavÃ÷ puro¬Ã÷ ity ete nipÃtyante  /
avapÆrvasya yaje÷ avetapÆrvasya vahe÷, puras pÆrvasya dÃÓate÷ mantre ÓvetavahokthaÓaspuro¬ÃÓo ïvin (*3,2.71), ave yaja÷ (*3,2.72) iti ïvini k­te, ÓvetavahÃdÅnÃæ ¬aspadasya iti ¬aspratyaye nipÃtanÃni etÃni  /
kimarthaæ tarhi nipÃtanaæ yÃvatà pÆrveïa+eva ru÷ siddha÷, dÅrghatvam api atvasantasya cÃdhÃto÷ (*6,4.14) iti ? sambuddhau dÅrghÃrtham ete nipÃtyante  /
atvasantasya cÃdhÃto÷ (*6,4.14) ity atra hi asambuddhau iti vartate  /
he avayÃ÷  /
he ÓvetavÃ÷  /
he puro¬Ã÷  /
cakÃro 'nuktasamucvayÃrtha÷  /
he ukthaÓÃ÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.68 ||


_____START JKv_8,2.68:

ahan ity etasya padasya ru÷ bhavati  /
ahobhyÃm  /
ahobhi÷  /
nalopam ak­tvà nirdeÓo j¤Ãpaka÷ nalopÃbhÃvo yathà syÃt iti  /
dÅrghÃhà nidÃdha÷, he dÅrghÃho 'tra iti  /
ahan ity atra tu lÃk«aïikatvÃd ahanÓabdasya ru÷ na bhavati  /
ahno ruvidhau rÆparÃtrirathantare«ÆpasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
ahorÆpam  /
ahorÃtra÷  /
ahorathantaram  /
ro 'supi (*8,2.69) ity asya apavÃdo rutvam upasaÇkhyÃyate  /
apara Ãha - sÃmÃnyena rephÃdau rutvaæ bhavati, ahoramyam, ahoratnÃni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.69 ||


_____START JKv_8,2.69:

ahan ity etasya rephÃdaÓo bhavati asupi parata÷  /
ahardadÃti  /
aharbhuÇkte  /
asupi iti kim ? ahobhyÃm  /
ahobhi÷  /
nanu catra api pratyayalak«aïena subasti, ahardadÃti, aharbhuÇkte iti ? na+etad asti  /
uktam etat - ahnor avidhau lumatà lupte pratyayalak«aïaæ na bhavati iti  /
nÃyamaha÷Óabda÷ supparo bhavati  /
yatra tu lopaÓabdena lupyate tatra pratyayalak«aïaæ bhavaty eva, yathà he dÅrghaho 'tra, dÅrghÃho nidÃgha iti  /
atra hi halÇyÃbbhya÷ iti lopena pratyayasya niv­tti÷ //


____________________________________________________________________


[#927]

##  || PS_8,2.70 ||


_____START JKv_8,2.70:

amnas Ædhas avas ity ete«Ãæ chandasi vi«aye ubhayathà bhavati, rurvà repho và  /
amnas - amna eva, amnareva  /
Ædhas - Ædha eva, Ædhar eva  /
avas - ava÷ eva, avereva  /
yadà rutvaæ tadà bhobhago 'gho 'pÆrvasya yo 'Ói (*8,3.17) iti yakÃra÷  /
chandasi bhëÃyÃæ ca vibhëà pracetaso rÃjany upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
pracetà rÃjan, praceto rÃjan  /
aharÃdÅnÃæ patyÃdi«u upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
aharpati÷, aha÷ pati÷  /
gÅrpati÷, gÅ÷pati÷  /
dhÆrpati÷, dhÆ÷pati÷  /
visarjanÅyabÃdhanÃrtham atra pak«e rephasya+eva repho vidhÅyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.71 ||


_____START JKv_8,2.71:

bhuvas ity etasya mahÃvyÃh­te÷ chandasi vi«aye ubhayathà bhavati, rurvà repho và  /
bhuva ity antarik«am, bhuvarityantarik«am  /
mahÃvyÃh­te÷ iti kim ? bhuvo viÓve«u savane«u yaj¤iya÷  /
bhuva÷ ity etad avyavyam antarik«avÃci mahÃvyÃh­ti÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.72 ||


_____START JKv_8,2.72:

sasaju«o ru÷ (*8,2.66) ity ata÷ sa÷ iti vartate, tena sambhavÃt vyabhicÃrÃc ca vasur eva viÓe«yate, na sraæsudhvaæsÆ, vyabhicÃrÃbhÃvÃt, asambhavÃc ca na ana¬uh, Óabda÷  /
vasvantasya padasya sakÃrÃntasya sraæsu, dhvaæsu, ana¬u÷ ity ete«Ãæ ca dakÃrÃdeÓo bhavati  /
vasu - vidvadbhyÃm  /
vidvadbhi÷  /
papivadbhyÃm  /
papivadbhi÷  /
sraæsu - uravÃsradbhyÃm  /
uravÃsradbhi÷  /
dhvaæsu - parïadhvadbhyÃm  /
parïadhvadbhi÷  /
ana¬u÷ - ana¬udbhyÃm  /
ana¬udbhi÷  /
sa÷ ity eva, vidvÃn  /
papivÃn  /
nakÃrasya na bhavati  /
rutve nÃprÃpte idam Ãrabhyate iti tad bÃdhyate  /
saæyogÃntalopas tu na+evam iti tena etad eva datvaæ bÃdhyate  /
ana¬uho 'pi ¬hatvam anena bÃdhyate  /
numastu vidhÃnasÃmarthyÃnna bhavati, ana¬vÃn, he ana¬van iti  /
padasya ity eva, vidvÃæsau  /
vidvÃæsa÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.73 ||


_____START JKv_8,2.73:

tipi parata÷ sakÃrÃntasya padasya anaste÷ dakÃra ÃdeÓo bhavati  /
acakÃd bhavÃn  /
anvaÓÃd bhavÃn  /
tipi iti kim ? cakÃste÷ kvip, cakÃ÷  /
anaste÷ iti kim ? Ãpa eva+idaæ salilaæ sarvamÃ÷  /
Ã÷ ity aste÷ laÇi tipi bahulaæ chandasi (*7,3.97) iti Ŭ na k­ta÷ //


____________________________________________________________________


[#928]

##  || PS_8,2.74 ||


_____START JKv_8,2.74:

sipi parata÷ sakÃrÃntasya padasya dhÃto÷ ru÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati, dakÃro và  /
acakÃ÷ tvam, acakÃt tvam  /
anvaÓÃ÷ tvam, anvaÓÃt tvam  /
dhÃtugrahaïaæ ca+uttarÃrthaæ rugrahaïaæ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.75 ||


_____START JKv_8,2.75:

dakÃrÃntasya dhÃto÷ padasya sipi parato ru÷ bhavati, dakÃro và  /
abhina÷ tvam, abhinat tvam  /
acchina÷ tvam, acchinat tvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.76 ||


_____START JKv_8,2.76:

rephavakÃrÃntasya dhÃto÷ padasya upadhÃyÃ÷ ika÷ dÅrgho bhavati  /
gÅ÷  /
dhÆ÷  /
pÆ÷ ÃÓÅ÷  /
vakÃragrahaïam uttarÃrtham  /
upadhÃgrahaïaæ kim ? abibhar bhavÃn  /
abhyÃsekÃrasya mà bhÆt  /
ika÷ iti kim ? atra+eva pratyudÃharaïe bhaÓabdÃkÃrasya mà bhÆt  /
dhÃto÷ ity eva, agni÷  /
vÃyu÷  /
padasya ity eva, girau  /
gira÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.77 ||


_____START JKv_8,2.77:

hali ca parato rephavakÃrÃntasya dhÃto÷ upadhÃyÃ÷ ika÷ dÅrgha÷ bhavati  /
ÃstÅrïam  /
vistÅrïam  /
viÓÅrïam  /
avagÆrïam  /
vakÃrÃntasya - dÅvyati  /
sivyati  /
dhÃto÷ ity eva, divam icchati divyati  /
catura÷ icchati caturyati  /
ika÷ ity eva, smaryate  /
bhavyam  /
apadÃntÃrtho 'yam Ãrambha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.78 ||


_____START JKv_8,2.78:

hali iti anuvartate  /
dhÃto÷ upadhÃbhÆtau yau rephavakÃrau halparau tayo÷ upadhÃyÃ÷ iko dÅrgho bhavati hurcchà - hÆrcchità  /
murcchà - mÆrchità  /
urvÅ - Ærvità  /
dhurvÅ - dhÆrvità  /
hali ity eva, ciri, jiri - ciriïoti  /
jiriïoti  /
iha kasmÃn na bhavati, rÅ gatau riryatu÷, riryu÷, vÅ gatyÃdi«u vivyatu÷ vivyu÷ iti ? yaïÃdeÓasya sthÃnivattvÃt asiddhatvÃc ca bahiraÇgalak«aïatvena halparau rephavakÃrau na bhavata÷  /
caturyità ity atra api bahiraÇgalak«aïatvÃt ato lopasya dhÃto÷ upadhÃbhÆto repho na bhavati  /
pratidÅvnà ity atra tu hali ca (*8,2.77) iti dÅrghatvam, dÅrghavidhau lopÃjÃdeÓasya sthÃnivad bhÃvaprati«edhÃt  /
asiddhaæ bahiraÇgamantaraÇge ity etat tu nÃÓrayitavyam  /
uïÃdayo 'vyutpannÃni prÃtipadikÃni iti jivri÷, karyo÷, giryo÷ ity evam Ãdi«u dÅrgho na bhavati //


____________________________________________________________________


[#929]

##  || PS_8,2.79 ||

_____START JKv_8,2.79:

rephavakÃrÃntasya bhasya kur chur ity etayos ca dÅrgho na bhavati  /
dhuraæ vahati dhurya÷  /
dhuri sÃdhu÷ dhurya÷  /
divyam  /
kur - kuryÃt  /
chur - dhuryÃt  /
rephavakÃrÃbhyÃæ bhaviÓe«aïaæ kim ? pratidÅvnà  /
pratidÅvne //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.80 ||


_____START JKv_8,2.80:

adaso 'sakÃrÃntasya varïasya dÃt parasya uvarïÃdeÓo bhavati, dakÃrasya ca makÃra÷  /
amum, amÆ, amÆn  /
amunÃ, amÆbhyÃm  /
bhÃvyamÃnena apy ukÃreïa savarïÃnÃæ grahaïam i«yate iti ekamÃtrikasya mÃtrika÷, dvimÃtrikasya dvimÃtrika÷ ÃdeÓo bhavati  /
ase÷ iti kim ? ada÷ icchati adasyati  /
adaso 'nosra iti vaktavyam  /
okÃrarephayor api prati«edho yathà syÃt iti  /
ado 'tra  /
ada÷  /
tadarthaæ kecit sÆtraæ varïayanti, a÷ se÷ yasya so 'yam asi÷, yatra sakÃrasya akÃra÷ kriyate iti, tena tyadÃdyatvavidhÃne etad anyatra na bhavitavyam eva iti  /
adryÃdeÓe katham ? adaso 'dre÷ p­thaÇ mutvaæ kecid icchanti latvavat  /
kecidantyasadeÓasya netyeke 'serhi d­Óyate //
iti  /
yai÷ ase÷ iti sakÃrasya prati«edha÷ kriyate, anantyavikÃre antyasadeÓasya iti ca paribhëà na aÓrÅyate, te«Ãm ubhayor api mutvena bhavitavyam, amumuyaÇ, amumuya¤cau, amumuya¤ca÷ iti , yathà calÅkl­pyate iti latvam  /
ye tu paribhëÃm ÃÓrayanti te«Ãm antyasadeÓasya eva bhavitavyam, adamuyaÇ, adamuya¤cau, adamuya¤ca÷ iti  /
ye«aæ tu tyadÃdyatvavi«aya eva mutvena bhavitavyam iti darÓanam te«Ãm atra na bhavitavyam, adadryaÇ, adadrya¤cau, adadrya¤ca÷ iti  /
dÃt iti kim ? alo 'ntyasya mà bhÆt, amuyà  /
amuyo÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.81 ||


_____START JKv_8,2.81:

adaso dakÃrÃd uttarasya ekÃrasya ÅkÃrÃdeÓo bhavati, dakÃrasya ca makÃra÷, bahuvacane bahÆnÃmarthÃnÃmuktau  /
amÅ  /
amÅbhi÷  /
amÅbhya÷  /
amÅ«Ãm  /
amūu  /
bahuvacane ity arthanirdeÓo 'yam, pÃribhëikasya hi bahuvacanasya grahaïe amÅ ity atra na syÃt //


____________________________________________________________________


[#930]

##  || PS_8,2.82 ||


_____START JKv_8,2.82:

adhikÃro 'yam  /
vÃkyasya Âe÷ iti, pluta÷ iti ca, udÃtta÷ iti ca, etat trayam apy adhik­taæ veditavyamÃpÃdaparisamÃpte÷  /
yat iti Ærdhvam anukrami«yÃma÷ vÃkyasya Âe÷ pluta udatta÷ ity evaæ tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.83 ||


_____START JKv_8,2.83:

abhivÃdaye devadatto 'ham, bho Ãyu«mÃnedhi devadatta3  /
padÃdhikÃro 'nuvartate eva  /
vÃkyagrahaïam anantyasya padasya plutaniv­ttyartham  /
Âigrahaïaæ vya¤janÃntyasya api Âeraca÷ pluto yathà syÃt, agnici3t iti //
pratyabhivÃde 'ÓÆdre (*8,2.83)  /
pratyabhivÃdo nÃma yadabhivÃdyamÃno gururÃÓi«aæ prayuÇkte, tatra aÓÆdravi«aye yad vÃkyaæ vartate tasya Âe÷ pluta udÃtto bhavati  /
abhivÃdaye devadatto 'ham, bho Ãyu«mÃnedhi devadatta3  /
aÓÆdre iti kim ? abhivÃdaye tu«ajako 'han, bho ayu«mÃn edhi tu«ajaka  /
striyÃm api prati«edho vaktavya÷  /
abhivÃdaye gÃrgyaham, bho Ãyu«matÅ bhava gÃrgi  /
asÆyake 'pi kecit prati«edham icchanti, abhivÃdaye sthÃlyahaæ bho÷, Ãyu«mÃn edhi sthÃlin  /
yÃvac ca tasya asÆyakatvaæ na j¤Ãyate tÃvad eva pratyabhivÃdavÃkyam  /
tasmiæstvasÆyakatvena nirj¤Ãte pratyabhivÃda÷ eva na asti, kuta÷ pluta÷  /
tathà hy uktam - asÆyakastvaæ jÃlma, na tvaæ pratyabhivÃdanam arhasi, bhidyasva v­«ala sthÃlin iti  /
abhivÃdanavÃkye yat saÇkÅrtitaæ nÃma gotraæ vÃ, tad yatra pratyabhivÃdavÃkyÃnte prayujyate tatra pluti÷ i«yate  /
iha na bhavati, devadatta kuÓalyasi, devadatta Ãyu«mÃn edhi iti  /
bho rÃjanyaviÓÃ÷ veti vaktavyam  /
bho abhivÃdaye devadatto 'ham, Ãyu«mÃnedhi devadatta bho÷3, Ãyu«manedhi devadatta bho÷  /
rÃjanya - abhivÃdaye indravarmà ahaæ bho÷, Ãyu«mÃnedhi indravarma3n, Ãyu«mÃnedhi indravarman  /
viÓ - abhivÃdaye indrapÃlito 'ham bho÷, ÃyusmÃnedhi indrapÃlita3, Ãyu«mÃnedhi indrapÃlita //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.84 ||


_____START JKv_8,2.84:

dÆrÃd dhÆte yad vÃkyaæ vartate tasya Âe÷ pluto bhavati, sa ca+udÃtta÷  /
ÃhvÃnaæ hÆtam, Óabdena sambodhanam  /
Ãgaccha bho mÃïavaka devadatta3  /
Ãgaccha bho mÃïavaka yaj¤adatta3  /
dÆraæ yady apy apek«ÃbhedÃd anavasthitam, tathÃpi hÆtÃpek«aæ yat tadÃÓrÅyate iti yatra prÃk­tÃt prayatnÃd yatnaviÓe«e ÃÓrÅyamÃïe Óabda÷ ÓrÆyate tad dÆram  /
hÆtagrahaïa ca sambodhanamÃtropalak«aïÃrthaæ dra«Âavyam  /
tena yatra apy ÃhvÃnaæ na asti tatra api plutir bhavati, saktÆn piba devadatta3, palÃyasva devadatta3 iti  /
asyÃÓ ca pluter ekaÓrutyà samÃveÓa÷ i«yate  /
dÆrÃt iti kim ? Ãgaccha bho mÃïavaka devadatta  /
dÆrÃdÃhvÃne vÃkyasyÃnte yatra sambodhanapadaæ bhavati tatra ayaæ pluta÷ i«yate, tena+iha na bhavati, devadatta Ãgaccha //


____________________________________________________________________


[#931]

##  || PS_8,2.85 ||


_____START JKv_8,2.85:

haiheprayoge yad vÃkyaæ vartate tatra haihayo÷ eva pluto bhavati  /
hai3 devadatta  /
he3 devadatta  /
devadatta hai3  /
devadatta he3  /
punar haihayor grahaïam antyayor api yathà syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.86 ||


_____START JKv_8,2.86:

pratyabhivÃde 'ÓÆdre (*8,2.83) ity evam Ãdinà ya÷ pluto vihita÷, tasya+eva ayaæ sthÃniviÓe«a÷ ucyate  /
­kÃravarjitasya guro÷ anantyasya, apiÓabdÃd antyasya api Âe÷ ekaikasya sambodhane vartamÃnasya pluto bhavati prÃcÃm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
des3vadatta, devada3tta, devadatta3  /
ya3j¤adatta, yaj¤ada3tta, yaj¤adatta3  /
guro÷ iti kim ? vakÃrÃt parasya mà bhÆt  /
an­ta÷ iti kim ? k­«ïami3tra, k­«ïamitra3  /
ekaikagrahaïaæ paryÃyÃrtham  /
prÃcÃm iti grahaïaæ vikalpÃrtham  /
Ãyu«mÃnedhi devadatta  /
tad anena yad etad ucyate, sarva eva pluta÷ sÃhasamanicchatà vibhëà kartavya÷ iti tadupapannaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.87 ||


_____START JKv_8,2.87:

abhyÃdÃnaæ prÃrambha÷, tatra ya÷ oæÓabda÷ tasya pluto bhavati  /
o3m agnimÅlle purohitam  /
abhyÃdÃne it kim ? om ity etad ak«aram udgÅtham upÃsÅta //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.88 ||


_____START JKv_8,2.88:

ye ity etasya yaj¤akarmaïi pluto bhavati  /
ye3 yajÃmahe  /
yaj¤akarmaïi iti kim ? ye yajÃmaha iti pa¤cÃk«aram iti svadhyÃyakÃle mà bhÆt  /
ye yajÃmahe ity atra+eva ayaæ pluta÷ i«yate  /
iha hi na bhavati, ye devÃso divyekÃdaÓa stha iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.89 ||


_____START JKv_8,2.89:

yaj¤akarmaïi iti vartate  /
yaj¤akarmaïi te÷ praïava÷ ÃdeÓo bhavati  /
ka e«a praïavo nÃma ? pÃdasya và ardharcasya và antyam ak«aram upasaæg­hya tadÃdyak«araÓe«asya sthÃne trimÃtramokÃram oÇkÃraæ và vidadhati taæ praïava ity Ãcak«ate  /
apÃæ retÃæsi jinvato3m  /
devÃn jigÃti sumnyo3m  /
Âigrahaïaæ sarvadeÓartham  /
okÃra÷ sarvÃdeÓo yathà syÃt, vya¤janÃnte antyasya mà bhÆt iti  /
yaj¤akarmaïi ity eva, Ãpaæ retÃæsi jinvati //


____________________________________________________________________


[#932]

##  || PS_8,2.90 ||


_____START JKv_8,2.90:

yÃjyà nÃma ye yÃjyÃkÃï¬e paÂhyante mantrÃ÷, te«Ãm antyo ya÷ Âi÷ sa plavate yaj¤akarmaïi  /
stomairvidhemÃgnaye3  /
jihvÃmagne cak­«e havyavÃha3m  /
antagrahaïaæ kim ? yÃjyà nÃma ­ca÷ kÃÓcidvÃkyasamudÃyarÆpa÷, tatra yÃvanti vÃkyÃni te«Ãæ sarve«Ãæ Âe÷ pluta÷ prÃpnoti  /
sarvÃntyasya+eva i«yate, tadartham antagrahaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.91 ||

_____START JKv_8,2.91:

brÆhi pre«ya Órau«a vau«a Ãvaha ity ete«Ãm Ãde÷ pluto bhavati yaj¤akarmaïi  /
agnaye 'nubrÆ3hi  /
pre«ya - agnaye gomayÃn pre3«ya  /
Órau«a - astu Órau3«a  /
vau«a - somas ne vÅhi vau3«a  /
Ãvaha - ÃgnimÃ3vaha  /
Ãvaha devÃn yajamÃnÃya ity evam ÃdÃvayaæ pluto na bhavati, sarve vidhaya÷ chandasi vikalpyante iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.92 ||


_____START JKv_8,2.92:

agnÅdha÷ pre«aïam agnÅtpre«aïam  /
tatrÃde÷ pluto bhavati parasya ca  /
Ã3 ÓrÃ3vaya  /
o3 ÓrÃ3vaya  /
atra+eva ayaæ pluta i«yate  /
tena iha na bhavati, agnÅdagnÅn vi hara barhi÷ st­ïÃhi iti  /
tadarthaæ kecid vak«yamÃïaæ vibhëa ity abhisambadhnanti, sà ca vyavasthitavibhëà iti  /
apara Ãha - sarva eva pluta÷ sÃhasamanicchatà vibhëa vij¤eya÷ iti  /
iha tu, uddhara3 uddhara, abhihara3 abhihara iti chÃndasa÷ plutavyatyaya÷  /
yaj¤akarmaïi ity eva, o ÓrÃvaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.93 ||


_____START JKv_8,2.93:
p­«Âaprativacane vibhëà he÷ pluto bhavati  /
akÃr«Å÷ kaÂaæ devadatta ? akÃr«aæ hi3, akÃr«aæ hi  /
alÃvÅ÷ kedÃraæ devadatta ? alÃvi«aæ hi3, alÃvi«aæ hi  /
p­«Âaprativacane iti kim ? kaÂaæ kari«yati hi  /
he÷ iti kim ? karomi nanu //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.94 ||


_____START JKv_8,2.94:

svamatÃt pracyÃvanaæ nigraha÷  /
anuyoga÷ tasya matasya Ãvi«karaïam  /
tatra nig­hyÃnuyoge yad vÃkyaæ vartate tasya Âe÷ pluto bhavati vibhëà  /
anitya÷ Óabda÷ iti kenacit pratij¤Ãtam, tam upÃlipsu÷ upapatibhir nig­hya sabhyasÆyam anuyuÇkte, anitya÷ Óabda ity Ãttha3, anitya÷ Óabda ity Ãttha  /

[#933]

adya ÓrÃddham ity Ãttha3, adya ÓrÃddham ity Ãttha  /
adyÃmÃvÃsya+ity Ãttha3, adyÃmÃvÃsya+ity Ãttha  /
adya amÃvÃsyà ity evaæ vÃdÅ yuktyà pracyÃvya svamatÃd evam anuyujyate //


____________________________________________________________________


#<Ãmre¬itaæ bhartsane>#  || PS_8,2.95 ||


_____START JKv_8,2.95:

vÃkyÃde÷ Ãmantritasya iti bhartsane dvirvacanam uktam, tasya Ãmre¬itaæ plavate  /
caura caura3, v­«ala v­«ala3, dasyo dasyo3, ghÃtayisyÃmi tvÃ, bandhayisyÃmi tvà  /
bhartsane paryÃyeïa+iti vaktavyam  /
caura3 caura, caura caura3  /
tadartham Ãmre¬itagrahaïam dviruktopalak«aïÃrthaæ varïayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.96 ||


_____START JKv_8,2.96:

aÇga ity anena yuktaæ tiÇantam ÃkÃÇk«aæ bhartsane plavate  /
aÇga kja3, aÇga vyÃhara3, idÃnÅæ j¤Ãsyasi jÃlma  /
tiÇ iti kim ? aÇga devadatta, mithyà vadasi  /
ÃkÃÇk«am iti kim ? aÇga paca  /
na+etad aparamÃkÃÇk«ati  /
bhartsane ity eva, agÃdhÅ«va, odanaæ te dÃsyami //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.97 ||


_____START JKv_8,2.97:

pramÃïena vastuparÅk«aïaæ vicÃra÷, tasya vi«aye vicaryamÃïÃnÃæ vÃkyÃnÃæ Âe÷ pluto bhavati  /
hotvyaæ dÅk«itasya ghÃ3i  /
hotavyaæ na hotavyam iti vicÃryate  /
ti«ÂedyÆpÃ3i  /
dyÆpÃ3i  /
yÆpe ti«Âhet, yÆpe anupraharet iti vicÃryate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.98 ||


_____START JKv_8,2.98:

bhëÃyÃæ vi«aye vicÃryamÃïÃnÃæ pÆrvam eva plavate  /
ahirnu3 rajjurnu  /
lo«Âho nu3 kapoto nu  /
prayogÃpek«aæ pÆrvatvam  /
iha bhëÃgrahaïÃt pÆrvayogaÓ chandasi vij¤Ãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.99 ||


_____START JKv_8,2.99:

pratiÓravaïam abhyupagama÷, pratij¤Ãnam  /
ÓravaïÃbhimukhyaæ ca tatra aviÓe«Ãt sarvasya grahaïam  /
pratiÓravaïe yad vÃkyaæ vartate tasya Âe÷ pluto bhavati  /
mÃæ me dehi bho÷, ahaæ te dadÃmi3  /
nitya÷ Óabdo bhavitumarhati3  /
devadatta bho÷, kimÃttha3 //


____________________________________________________________________


[#934]

##  || PS_8,2.100 ||


_____START JKv_8,2.100:

anudÃtta÷ pluto bhavati praÓnÃnte, abhipÆjite ca agama3÷ pÆrvÃ3n grÃmÃ3n grÃmÃ3n agnibhÆtÃ3i, paÂÃ3u ? agnibhÆte, paæÂo ity etayo÷ praÓnÃnte vartamÃnayoï anudÃtta÷ pluto bhavati  /
agama÷ ity evam ÃdÅnÃæ tu anantyasya api praÓnÃkhyÃnayo÷ (*8,2.105) iti svarita÷ pluto bhavati  /
abhibhÆjite - Óobhana÷ khalv asi mÃïavaka3 //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.101 ||


_____START JKv_8,2.101:

anudÃttam iti vartate  /
cit ity etasmin nipÃte upamÃrthe prayujyamÃne vÃkyasya Âe÷ anudÃtta÷ pluto bhavati  /
pluto 'py atra vidhÅyate, na guïamÃtram agnicid bhÃyÃ3t  /
rÃjacid bhÃyÃ3t  /
agniriva bhÃyÃt, rÃjeva bhÃyÃt ity artha÷  /
upamÃrthe iti kim ? katha¤cid Ãhu÷  /
prayujyamÃne iti kim ? agnirmÃïavako bhÃyÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.102 ||


_____START JKv_8,2.102:

anudÃttam iti vartate  /
uparisvidÃsÅt ity etasya Âe÷ anudatta÷ pluto bhavati  /
aædha÷ svidÃsÅ3t upari svidÃsÅ3t  /
adha÷ svidÃsÅd ity atra vicÃryamÃïÃnÃm (*8,2.97) iti udÃtta÷ pluta÷, upari svidÃsÅt ity atra tu anena anudÃtta÷ //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.103 ||


_____START JKv_8,2.103:

svarita÷ pluto bhavati Ãmre¬ite parata÷ asÆyÃyÃm, sammatau, kope, kutsane ca gamyamÃne  /
vÃkyÃder Ãmantritasya asÆyÃ-sammati-kopa-kutsana-bhartsane«u (*8,1.8) iti dvirvacanam uktam, tatra ayaæ plutavidhi÷  /
asÆyÃyÃæ tavat - mÃïavaka3 mÃïavaka, abhirÆpaka3 abhirÆpaka, riktaæ ta ÃbhirÆpyatm  /
sammatau - mÃïavaka3 mÃïavaka, abhirÆpaka3 abhirÆpaka, Óobhana÷ khalv asi  /
kope - mÃïavaka3 mÃïavaka, avinÅtaka3 avinÅtaka, idÃnÅæ j¤Ãsyasi jÃlma  /
kutsane - ÓÃktÅka3 ÓÃktÅka, yëÂÅka3 yëÂÅka, riktà te Óakti÷ //
asÆyÃdi«u vÃvacanaæ kartavyam  /
mÃïavaka mÃïavaka ityevamÃdyapi yathà syÃt //


____________________________________________________________________


[#935]

##  || PS_8,2.104 ||


_____START JKv_8,2.104:

svarita÷ iti vartate  /
k«iyà Ãcarabheda÷, ÃÓÅ÷ prÃrthanÃviÓe«a÷, Óabdena vyÃpÃraïam prai«a÷, ete«u gamyamÃne«u tiÇantam ÃkÃÇk«aïaæ yat tasya svarita÷ pluto bhavati  /
ÃkÃÇk«ati iti ÃkÃÇk«am, tiÇantam uttarapadam ÃkÃÇk«ati ity artha÷  /
k«iyÃyÃæ tÃvat - svayaæ rathena yÃti3, upÃdhyÃyaæ padÃtiæ gamayati iti  /
svayam odanaæ ha bhuÇkte3, upÃdhyÃyaæ saktÆn pÃyayati  /
pÆrvam atra tiÇantam uttarapadam ÃkÃÇk«ati iti sÃkÃÇk«aæ bhavati  /
ÃÓi«i - sutÃæÓ ca lapsÅ«Âa3 dhanaæ ca tÃta  /
chando 'dhye«Å«Âa3 vyÃkaraïam ca bhadra  /
prai«e - kaÂaæ kuru3 grÃmaæ ca gaccha  /
yavÃn lunÅhi3 saktÆæÓ ca piba  /
ÃkÃÇk«am iti kim ? dÅrghaæ te Ãyurastu  /
agnÅn vihara //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.105 ||


_____START JKv_8,2.105:

padasya iti vartate, svaritam iti ca  /
anantyasya api antyasyÃpi padasya Âe÷ pluto bhavati praÓne ÃkhyÃne ca  /
agama3÷ pÆrvÃ3n grÃmÃ3n agnibhÆtÃ3i, paÂÃ3u  /
sarve«am eva padÃnÃm e«a svarita÷ pluta÷  /
antyasya anudÃttaæ praÓnÃntÃbhipÆjitayo÷ (*8,2.100) iti anudatto 'pi pak«e bhavati  /
ÃkhyÃne - agama3÷ pÆrvÃ3n grÃmÃ3n bho3÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.106 ||


_____START JKv_8,2.106:

dÆrÃddhÆtÃdi«u pluto vihita÷  /
tatra aica÷ plutaprasaÇge tadavayavabhÆtau idutau plutau  /
ai3tikÃyana  /
au3pamanyava  /
atra yadevarïovarïayo÷ avarïasya ca saævibhÃga÷, tadà idutau dvimÃtrÃvanena plutau kriyete  /
plutau iti hi kriyÃnimitto 'yaæ vyapadeÓa÷  /
idutau plavete v­ddhiæ gacchata÷ ity artha÷  /
tÃvatÅ ca sà plutir bhavati yayà tÃvecau trimÃtrau sampadyete  /
yadà tu ardhamÃtrà avarïasya adhyardhamÃtrà ivarïovarïayo÷, tadà tau ardhat­tÅyamÃtrau kriyete iti  /
bha«ye tu uktam, i«yate eva caturmÃtra÷ pluta÷ iti  /
tat katham ? samapravibhÃgapak«e idutor anena trimÃtra÷ pluto vidhÅyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.107 ||


_____START JKv_8,2.107:

eco 'prag­hyasya adÆrÃd dhÆte plutavi«ayasya ardhasya akÃra÷ ÃdeÓo bhavati, sa ca pluta÷, uttarasye - kÃrokÃrÃvÃdeÓau bhavata÷  /
vi«ayaparigaïanaæ kartavyam -- praÓnÃntÃbhipÆjitavicÃryamÃïapratyabhivadayÃjyÃnte«v iti vaktavyam  /

[#936]

praÓnÃnte - agama3÷ pÆrvÃ3n grÃmÃ3n agnibhÆtÃ3i, paÂÃ3u  /
abhipÆjite - bhadraæ karo«i mÃïavaka3 agnibhÆtÃ3i, paÂÃ3u  /
vicÃryamÃïe - hotavyaæ dÅk«itasya g­hÃ3i pratyabhivÃde - Ãyu«mÃn edhi agnibhÆtÃ3i, paÂÃ3u  /
yÃjyÃnte - uk«annÃya vaÓÃnnÃya somap­«ÂhÃya vedhase  /
stovairvidhemÃgnayÃ3i  /
so 'yam Ãkara÷ pluto yathÃvi«ayam udÃtto 'nudÃtta÷ svarito veditavya÷  /
idutau punar udÃttÃv eva bhavata÷  /
parigaïanaæ kim ? vi«ïubhÆte vi«ïubhÆte3 ghÃtayi«yÃmi tvà  /
Ãgaccha bho mÃïavaka vi«ïubhÆte  /
parigaïane ca sati adÆrÃd dhÆte iti na vaktavyam  /
padÃntagrahaïaæ tu kartavyam  /
iha mà bhÆt, bhadraæ karo«i gau÷ iti  /
aprag­hyasya iti kim ? Óobhane khalu sta÷ khaÂve3  /
Ãmantrite chandasi plutavikaro 'yaæ vaktavya÷  /
agnÃ3i patnÅ vÃ3i //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.108 ||


_____START JKv_8,2.108:

tayo÷ iduto÷ yakÃravakÃrÃdeÓau bhavato 'ci saæhitÃyÃæ vi«aye  /
saæhitÃyÃm ity etac cÃdhik­tam  /
ita utaram ÃdhyÃyaparisamÃpte÷ yad vak«yÃma÷ saæhitÃyÃm ity evaæ tad veditavyam  /
agnÃ3yÃÓÃ  /
paÂÃ3vÃÓÃ  /
agnÃ3yindram  /
paÂÃ3vudakam  /
aci iti kim ? agnÃ3i  /
paÂÃ3u  /
saæhitÃyÃm iti kiæ ? agnÃ3i indram  /
paÂÃ3u udakam  /
idutor asiddhatvÃt iko yaïaci (*6,1.77) iti na prÃpnoti ity ayam Ãrambha÷  /
athÃpi katha¤cit tayo÷ siddhatvaæ syÃt, evam api svarïadÅrghatvaniv­ttyarthaæ ÓÃkalaniv­ttyarthaæ ca vaktvayam etat  /
athÃpi tan niv­ttyarthaæ yatnÃntaram asti, tathÃpi yaïsvaraniv­ttyartham idam Ãrabhyate  /
yaïÃdeÓasya asiddhatvÃt udÃttasvaritayor yaïa÷ svarito 'nudÃttasya (*8,2.4) ity e«a svaro na bhavati //
kiæ nu yaïà bhavati iha na siddhaæ yvÃvidutoryadayaæ vidadhÃti  /
tau ca mama svarasandhi«u sidddhau ÓÃkaladÅrghavidhÅ tu nivartyau //
ik tu yadà bhavati plutapÆrvas tasya yaïaæ vidadhÃtyapavÃdam  /
tena tayoÓ ca na ÓÃkaladÅrghau yaïsvarabadhanam eva tu hetu÷ //
iti ÓrÅvÃmanaviracitÃyÃæ kÃÓikÃyÃæ v­ttau a«ÂamÃdhyÃyasya dvitÅya÷ pÃda÷  /

______________________________________________________

a«ÂamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#937]

##  || PS_8,3.1 ||


_____START JKv_8,3.1:

saæhitÃyÃm iti vartate  /
matvantasya vasvantasya ca padasya ru÷ ity ayam ÃdeÓo bhavati sambuddhau parata÷ chandasi vi«aye  /
matvantasya tÃvat - indra marutva iha pÃhi somam  /
harivo medinaæ tvà  /
maruto 'sya santi, harayo 'sya santi iti matup  /
suptakÃrayo÷ halÇyÃdilope saæyogÃntasya lope ca k­te nakÃrasya ru÷ bhavati  /
vasvantasya khalv api - mŬhvastokÃya tanayÃya m­la  /
indra sÃhva÷  /
kvasor nipÃtanam dÃÓvÃnsÃhvÃnmŬhvÃæÓ ca iti  /
matuvaso÷ iti kim ? brahman sto«yÃma÷  /
sambuddhau iti kim ? ya evaæ vidvÃn agnim upati«Âhate  /
chandasi iti kim ? he goman  /
he papivan  /
vana upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
yastvÃyantaæ vasunà prÃtaritva÷  /
iïa÷ prÃta÷pÆrvasya chandasi kvanip  /
vibhëà bhavadbhagavadaghavatÃmoccÃvasya  /
chandasi bhëÃyÃæ ca bhavat bhagavat aghavat ity ete«Ãæ vibhëa ru÷ vaktavya÷, avaÓabdasya ca okÃrÃdeÓa÷  /
sÃmÃnyena chandasi bhëÃyÃæ ca+idaæ vacanam  /
bhavat - he bho÷, he bhavan  /
bhagavat - he bhago÷, he bhagavan  /
aghavan - he agho÷, he aghavan  /
nipÃtanavij¤ÃnÃd và siddham  /
atha và bho ity evam Ãdayo nipÃtà dra«ÂavyÃ÷  /
asambuddhau api dvivacanabahuvacanayor api d­Óyante  /
bho devadattayaj¤adattau  /
bho devadattayaj¤adattavi«ïumitrÃ÷  /
tathà striyÃm api ca d­Óyante, bho brÃhmaïi ityÃdi  /
saæhitÃdhikÃra uttaratra upayujyate, yatra bhinnapadasthau nimittanimittinau naÓchavyapraÓÃn (*8,3.7) iti //


____________________________________________________________________


[#938]

##  || PS_8,3.2 ||


_____START JKv_8,3.2:

adhikÃro 'yam  /
ita uttaraæ yasya sthÃne ru÷ vidhÅyate tata÷ pÆrvasya tu varïasya và anunÃsiko bhavati ity etad adhik­taæ veditavyam, yad ita Ærdhvam anukrami«yÃmas tatra  /
vak«yati - sama÷ suÂi (*8,3.5)  /
saæskartà  /
saæskatum  /
saæskartavyam  /
atragrahaïaæ ruïà saha saæniyogapratipattyartham  /
adhikÃraparimÃïÃparigrahe hi sati ¬ho ¬he lopa (*8,3.13) ity atra api pÆrvasya anunÃsika÷ ÃÓaÇkyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.3 ||


_____START JKv_8,3.3:

aÂi parato ro÷ pÆrvasya ÃkÃrasya sthÃne nityam anunÃsikÃdeÓo bhavati  /
dÅrghÃdaÂi samÃnapÃde (*8,3.9) iti tvaæ vak«yati, tata÷ pÆrvasya Ãto 'nunÃsikavikalpe prÃpte nityÃrthaæ vacanam  /
mahÃæ asi  /
mahÃæ indro ya ojasà  /
devÃæ acchà dÅdyat  /
kecid anusvÃram adhÅyate sa cchÃndaso vyatyayo dra«Âavya÷  /
Ãta÷ iti kim ? ye và vanaspatÅæranu  /
aÂi iti kim ? bhavÃæÓ carati  /
bhavÃæÓlÃghayati  /
nityagrahaïaæ vispa«ÂÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.4 ||


_____START JKv_8,3.4:

anyaÓabdo 'trÃdhyÃhartavya÷  /
tadapek«ayà ceyam anunÃsikÃt iti pa¤camÅ  /
anunÃsikÃdanyo yo varïa÷ ro÷ pÆrva÷, yasya anunÃsika÷ na k­ta÷, tata÷ paro 'nusvÃra Ãgama÷ bhavati  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.5 ||


_____START JKv_8,3.5:

saæskartà  /
saæskartum  /
saæskartavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.6 ||


_____START JKv_8,3.6:

puæskÃmà  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.7 ||


_____START JKv_8,3.7:

bhavÃæÓcarati  /
kecit tu paraÓabdam eva anyÃrthaæ varïayanti  /
anunÃsikÃt para÷ anunÃsikÃt anya÷ anusvÃro bhavati  /
yasmin pak«e 'nunÃsiko na asti tatra anusvÃrÃgamo bhavati  /
sa tu kasya Ãgamo bhavati ? ro÷ pÆrvasya+eva+iti vartate, vyÃkhyÃnÃd ÃdeÓo na bhavati //
sama÷ suÂi (*8,3.5)  /
ru÷ vartate  /
sama÷ ity etasya ru÷ bhavati suÂi parata÷ saæhitÃyÃæ vi«aye  /
saæskartà  /
saæskartum  /
saæskartavyam  /
saæsskartà  /
saæsskartum  /
saæsskartavyam  /
atra rorvisarjanÅye k­te và Óari (*8,3.66) iti pak«e visarjanÅya eva prÃpnoti  /
vyavasthitavibhëà dra«Âavyà  /
tena atra nityaæ sakÃra eva bhavati  /
asminneva sÆtre sakÃrÃdeÓo và nirdiÓyate, sama÷ suÂi iti dvisakÃrako nirdeÓa÷  /

[#939]

sama÷ iti kim ? upaskartà  /
suÂi iti kim ? saæk­ti÷  /
kaÓcidÃha - saæpuækÃnÃæ so vaktavya÷  /
ruvidhau hy ani«ÂaprasaÇga÷, saæsskartÃ, puæsskÃmÃ, kÃæsskÃn iti //
puma÷ khayyampare (*8,3.6)  /
pum ity etasya ru÷ bhavati ampare khayi parata÷  /
puæskÃmÃ, puæskÃmà  /
puæsputra÷, puæsputra÷  /
puæsphalam puæsphalam  /
puæÓcalÅ, puæÓcalÅ  /
puæskÃmà ity atra visarjanÅyasya kupvo÷ ÷ka÷pau ca (*8,3.37) iti prÃpnoti  /
tasmÃd atra sakÃra ebÃdeÓo vaktavya÷  /
dvisakÃrakanirdeÓapak«e tu pÆrvasmÃd eva sÆtrÃt sa÷ ity anuvartate  /
rutvam tu anuvartamÃnam api nÃtrÃbhisambadhyate, sambandhÃnuv­ttistasya iti  /
khayi iti kim ? puædÃsa÷  /
puægava÷  /
ampare iti kim ? puæk«Åram  /
puæk«uram  /
paragrahaïaæ kim ? pumÃkhyÃ÷  /
pumÃcÃra÷ //
naÓ chavy apraÓÃn (*8,3.7)  /
ampare iti vartate  /
nakÃrÃntasya padasya praÓÃnvarjitasya ru÷ bhavati ampare chavi parata÷  /
bhavÃæÓchÃdayati, bhavÃæÓchÃdayati  /
bhavÃæÓcinoti, bhavÃæÓcinoti  /
bhavÃæ«ÂÅkate, bhavÃæ«ÂÅkate  /
bhavÃæstarati, bhavÃæstarati  /
chavi iti kim ? bhavÃn karoti  /
apraÓÃn iti kim ? praÓÃn chÃvyati  /
praÓÃn cinoti  /
ampare ity eva, bhavÃntsaruka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.8 ||


_____START JKv_8,3.8:

purveïa nitye prÃpte vikalpa÷ kriyate  /
nakÃrÃntasya padasya chavi parata÷ ampare ubhayathà ­k«u bhavati, rurvà nakÃro và  /
tasmiæstvà dadhÃti, tasmin tvà dadhÃti  /
­k«u iti kim ? tÃæstvaæ khÃda sukhÃditÃn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.9 ||


_____START JKv_8,3.9:

na÷ ity anuvarate  /
dÅrghÃd uttarasya padÃntasya nakÃrasya ru÷ bhavati aÂi parata÷, tau cen nimittanimittinau samÃnapÃde bhavata÷  /
­k«u iti prak­tatvÃd ­kpÃda÷ iha g­hyate  /
paridhÅærati  /
devÃæ acchà dÅdyat mahÃæ indro ya ojasà  /
dÅrghÃt iti kim ? ahannnahim  /
aÂi iti kim ? ibhyÃn k«atriyÃn  /
samanapÃde iti kim ? yÃtudhÃnÃnupasp­Óa÷  /
ubhayathà ity eva, ÃdityÃn havÃmahe //


____________________________________________________________________


[#940]

##  || PS_8,3.10 ||


_____START JKv_8,3.10:

nÌn ity etasya nakÃrasya rurbhavati paÓabde parata÷  /
akÃra÷ uccÃraïÃrtha÷  /
nÌæ÷ pÃhi, nÌæ÷ pÃhi  /
nÌæ÷ prÅïÅhi, nÌæ÷ prÅïÅhi  /
pe iti kim ? nÌn bhojayati  /
ubhayathà ity api kecid anuvartayanti nÌn pÃhi ity api yathà syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.11 ||


_____START JKv_8,3.11:

svatavÃn ity etasya nakÃrasya rurbhavati pÃyuÓabde parata÷  /
svatavÃæ÷ pÃyuragne //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.12 ||


_____START JKv_8,3.12:

kÃn ity etasya nakÃrsya ru÷ bhavati Ãmre¬ite parata÷  /
kÃæskÃnÃmantrayate  /
kÃæskÃn bhojayati  /
asya kaskadi«u pÃÂho dra«Âavya÷  /
tena kupvo÷ ÷ka÷pau ca (*8,3.37) iti na bhavati  /
sama÷ suÂi (*8,3.5) ity ato và sakÃro 'nuvartate, sa eva atra vidhÅyate  /
pÆrve«u yoge«u sambandhÃv­ttyà gatasya ro÷ atra anabhisambandha÷  /
Ãmre¬ite iti kim ? kÃn kÃn paÓyati  /
eko 'tra kutsÃyÃm //


____________________________________________________________________


#<¬ho ¬he lopa÷>#  || PS_8,3.13 ||


_____START JKv_8,3.13:

¬hakÃrasya ¬hakÃre lopo bhavati  /
saty api padÃdhikÃre tasya asambhavÃd apadÃntasya ¬hakÃrasya ayaæ lopo vij¤Ãyate  /
lŬham  /
upÃgƬham  /
«Âutvasya atra siddhatvamÃÓrayÃd dra«Âavyam  /
Óvali¬ ¬hau kate ity atra tu jaÓve k­te kÃryaæ na asti iti lopÃbhÃva÷  /
na ca ¬halopo jaÓtvÃpavÃdo vij¤Ãtuæ Óakyate, tasya hi lŬhÃdi÷ vi«aya÷ sambhavati  /
tatra hi Órutik­tamÃnantaryam asti  /
ÓÃstrak­taæ tu yadà nÃnantaryaæ «Âutvasya asiddhatvena prÃptam, tat tu sÆtrakaraïasÃmarthyÃd bÃdhyate  /
Óvali¬ ¬haukate ity atra tu na Órutik­tamanantaryam, na ÓÃstrak­tam iti avi«ayo 'yaæ ¬halopasya //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.14 ||


_____START JKv_8,3.14:

rephasya rephe parato lopo bhavati  /
nÅraktam  /
dÆraktam  /
agnÅ ratha÷  /
indÆ ratha÷  /
punà raktaæ vÃsa÷  /
prÃtà rÃjakraya÷  /
padasya ity atra viÓe«aïe «a«ÂhÅ, tena apadÃntasya api rephasya lopo bhavati, jarg­dhe÷ ajarghÃ÷, pÃspardhe÷ apÃspÃ÷ iti //


____________________________________________________________________


[#941]

##  || PS_8,3.15 ||


_____START JKv_8,3.15:

ra÷ iti vartate  /
rephÃntasya padasya khari parato 'vasÃne ca visarjanÅyÃdeÓo bhavati  /
v­k«aÓchÃdayati  /
plak«aÓchÃdayati  /
v­k«astarati  /
plak«astarati  /
avasÃne - v­k«a÷  /
plak«a÷  /
kharavasÃnayo÷ iti kim ? agnir nayati  /
vÃyur nayati  /
iha n­kuÂyÃæ bhava÷ nÃrkuÂa÷, n­pater apatyaæ nÃrpatya÷ iti v­ddher bahiraÇgalak«aïatvÃt tadÃÓrayasya rephasya asiddhaæ bahiraÇgam iti asiddhatvÃd visarjanÅyo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.16 ||


_____START JKv_8,3.16:

ru ity asya rephasya supi parato visarjanÅyÃdeÓo bhavati  /
paya÷su  /
sarpi÷«u  /
yaÓa÷su  /
supi iti saptamÅbahuvacanaæ g­hyate  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ror eva supi visarjanÅyÃdeÓa÷, na anyasya  /
gÅr«u dhÆr«u //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.17 ||


_____START JKv_8,3.17:

bhor bhagor aghor ity evaæ pÆrvasya avarïapÆrvasya ca ro÷ rephasya yakÃrÃdeÓo bhavati aÓi parata÷  /
bho atra  /
bhago atra  /
agho atra  /
abho dadÃti  /
bhago dadÃti  /
agho dadÃti  /
apÆrvasya - ka Ãste, kayÃste  /
brÃhmaïà dadati  /
puru«Ã dadati  /
bhobhagoaghoapÆrvasya iti kim ? agniratra  /
vÃyuratra  /
aÓgrahaïaæ kim ? v­k«a÷  /
plak«a÷  /
na+etad asti, saæhitÃyÃm ity anuvartate  /
tarhi aÓgrahaïam uttarÃrtham  /
hali sarve«Ãm (*8,3.22) ity ayaæ lopa÷ aÓi hali yathà syÃt, iha mà bhÆt, v­k«aæ v­Ócati iti v­k«av­Â, tamÃca«Âe ya÷ sa v­k«avayati, v­k«avayater apratyaya÷ v­k«av karoti  /
atha tatra+eva aÓgrahaïaæ kasmÃn na k­tam ? uttarÃrtham, mo 'nusvÃra÷ (*8,3.23) iti halmÃtre yathà syÃt  /
vyor laghupratyatnatara÷ ÓÃkaÂÃyanasya (*8,3.18), lopa÷ ÓÃkalyasya (*8,3.19) ity etac ca v­k«av karoti ity atra mà bhÆt ity aÓgrahaïam  /
ro÷ ity eva, prÃtaratra  /
punaratra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.18 ||


_____START JKv_8,3.18:

vakÃrayakÃrayo÷ bhobhagoaghoavarïapÆrvayo÷ padÃntayo laghuprayatnatara ÃdeÓo bhavati aÓi parata÷ ÓÃkaÂÃyanasya Ãcaryasya matena  /
bhoyatra, bho atra  /
bhagoyatra, bhago atra  /
aghoyatra, abho atra  /
kayÃste, ka Ãste  /
asmÃyuddhara, asmà uddhara  /
asavÃditya÷, asà Ãditya÷  /
dvÃvatra, dvà atra  /
dvavÃnaya, dvà Ãnaya  /
laghuprayatnataratvam uccÃraïe sthÃnakaraïaÓaithilyam  /
sthÃnaæ tÃlvÃdi  /
karaïaæ jihvÃmÆlÃdi  /
tayor uccÃraïe Óaithilyaæ mandaprayatnatà //


____________________________________________________________________

[#942]

##  || PS_8,3.19 ||


_____START JKv_8,3.19:

vakÃrayakÃrayo÷ padÃntayo÷ avarïapÆrvayo÷ lopo bhavati ÓÃkalyasya ÃcÃryasya matena aÓi parata÷  /
ka Ãste kayÃste  /
kÃka Ãste, kÃkayÃste  /
asmà uddhara, asmÃyuddhara  /
dvà atra, dvÃvatra  /
asà Ãditya÷, asÃvÃditya÷  /
ÓÃkalyagrahaïaæ vibhëÃrtham  /
tena yadà 'pi laghuprayatnataro na bhavati ÃdeÓa÷, tadÃpi vyo÷ pak«e Óravaïaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.20 ||


_____START JKv_8,3.20:

okÃrÃd uttarasya yakÃrasya lopo bhavati gÃrgyasya ÃcÃryasya matena aÓi parata÷  /
bho atra  /
bhago atra  /
bho idam  /
bhago idam  /
nityÃrtho 'yam Ãrambha÷  /
gÃrgyagrahaïaæ pÆjÃrtham  /
yo 'yamalaghuprayatnasya vikalpena lopa÷ kriyate so 'nena nivartyate  /
laghuprayatnatara÷ tu bhavaty eva yakÃra÷  /
bho atra bhoyatra  /
bhago atra, bhagoyatra  /
agho atra, aghoyatra  /
kecit tu sarvam eva yakÃram atra na+icchanti //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.21 ||


_____START JKv_8,3.21:

avarïapÆrvayo÷ vyo÷ padÃntayor lopo bhavati u¤i ca pade parata÷  /
sa u ekaviæÓavartani÷  /
sa u ekÃgni÷  /
pade iti kim ? tantra utam, tantrayutam  /
ve¤a÷ samprasÃraïe k­te u¤iti bhÆtapÆrveïa ¤akÃreïa Óakyate pratipattum iti  /
atha u¤ ity evaæ rÆpo nipÃta÷ pratipadokto 'sti ? tadà lÃk«aïikatvÃd ve¤ÃdeÓasya grahaïam iha na asti, uttarÃrthaæ padagrahaïaæ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.22 ||


_____START JKv_8,3.22:

hali parata÷ bhobhagoaghoapÆrvasya yakÃrasya padÃntasya lopo bhavati sarve«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matena  /
bho hasati  /
bhago hasati  /
agho hasati  /
bho yÃti  /
bhago yÃti  /
agho yÃti  /
v­k«Ã hasanti  /
sarve«Ãæ grahaïaæ ÓÃkaÂÃyanasya api lopo yathà syÃt, laghuprayatnataro mà bhÆt iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.23 ||


_____START JKv_8,3.23:

makÃrasya padÃntasya anusvÃra÷ ÃdeÓo bhavati hali parata÷  /
kuï¬aæ hasati  /
vanaæ hasati  /
kuï¬a yÃti  /
vanaæ yÃti  /
hali ity eva, tvam atra  /
kim atra  /
padantasya ity eva, gamyate  /
ramyate //


____________________________________________________________________


[#943]

##  || PS_8,3.24 ||


_____START JKv_8,3.24:

nakÃrÃsya makÃrasya ca apadÃntasya anusvÃrÃdeÓo bhavati jhali parata÷  /
payÃæsi  /
yaÓÃæsi  /
sarpÅæ«i  /
makÃrasya - Ãkraæsyate  /
Ãcikraæsyate  /
adhijigÃæsate  /
apadÃntasya iti kim ? rÃjat bhuÇk«va  /
jhali iti kim ? ramyate  /
gamyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.25 ||


_____START JKv_8,3.25:

samo makÃrasya makÃra÷ ÃdeÓo bhavati rÃjatau kvippratyayÃnte parata÷  /
samrÃÂ  /
sÃmrÃjyam  /
makÃrasya makÃravacanam anusvÃraniv­ttyartham  /
rÃji iti kim ? saæyat  /
sama÷ iti kim ? kiærÃÂ  /
kvau iti kim ? saærÃjità  /
saærÃjitum  /
saærÃjitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.26 ||


_____START JKv_8,3.26:

hakÃre makÃrapare parato makÃrasya và makÃra ÃdeÓo bhavati  /
kiæ hmalayati, kim hmalayati  /
kathaæ hmalayati, katham hmalayati  /
yavalapare yavalà và /
yavalapare hakÃre makÃrasya yavalà yathÃsaÇkhyaæ và bhavanti iti vaktavyam  /
kiyæ hya÷, kiæ hya÷  /
kivæ hvalayati, kiæ hvalayati  /
kilæ hlÃdayati, kiæ hlÃhayati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.27 ||


_____START JKv_8,3.27:

nakÃrapare he parata÷ makÃrasya và nakÃrÃdeÓa÷ bhavati  /
kin hnute, kiæ hnute  /
kathan hnute, kathaæ hnute //


____________________________________________________________________


#<Ç-ïo÷ kuk-Âuk Óari>#  || PS_8,3.28 ||


_____START JKv_8,3.28:

ÇakÃraïakÃrayo÷ padÃntayo÷ kuk Âuk ity etÃv Ãgamau và bhavata÷ Óari parata÷  /
prÃÇk Óete, prÃÇ Óete  /
prÃÇk «a«Âha÷, prÃÇ «a«Âha÷  /
prÃÇk sÃye, prÃÇ sÃye  /
ïakÃrasya - vaï Óete, vaï Óete  /
pÆrvantakaraïaæ prÃÇk chete ity atra chantvartham  /
ÓaÓcho 'Âi (*8,4.63) iti hi padantÃj jhaya÷ iti tad vij¤Ãyate  /
iha mà bhÆt, purà krÆrasya vis­po virapÓin  /
prÃÇk sÃya÷ ity atra api sÃt padÃdyo÷ (*8,3.111) iti «atvaprati«edhÃrthaæ ca  /
vaï sÃya÷ ity atra ca na padÃntàÂoranÃm (*8,4.42) «Âutvaprati«edhÃrtham //


____________________________________________________________________


[#944]

#<¬a÷ si ¬huÂ>#  || PS_8,3.29 ||

_____START JKv_8,3.29:

¬akÃrantÃt padÃt uttarasya sakÃrÃde÷ padasya và dhu¬Ãgamo bhavati  /
ÓvaliÂtsÃye, Óvali sÃye  /
madhuliÂtsÃye, madhuli sÃye  /
parÃdikaraïaæ na padÃntÃÂ ÂoranÃm (*8,4.42) iti «Âutvaprati«edhÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.30 ||


_____START JKv_8,3.30:

nakÃrÃntÃt padÃt uttarasya sakÃrasya và dhu¬Ãgamo bhavati  /
bhavÃntsÃye, bhavÃn sÃye  /
mahÃntsÃye, mahÃn sÃye  /
dhuÂa÷ cartvasya ca asiddhatvÃt naÓchavyapraÓÃn (*8,3.7) iti rutvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


#<Ói tuk>#  || PS_8,3.31 ||


_____START JKv_8,3.31:

nakÃrasya padantasya ÓakÃre parato và tugÃgamo bhavati  /
bhaväcchete  /
pÆrvÃntakaraïaæ chatvÃrtham  /
yady evaæ kurvajcchete ity atra nakÃrasya apadÃntatvÃt ïatvaæ prÃpnoti ? tatra samadhimÃhu÷, sto÷ Ócunà Ócu÷ (*8,4.40) ity atra yogavibhÃga÷ kriyate, ïatvaprati«edhÃrthaæ sto÷ Ócunà ïakÃro na bhavati iti, tata÷ Ócu÷ iti //


____________________________________________________________________

#<Çamo hrasvÃd aci Çamuï nityam>#  || PS_8,3.32 ||


_____START JKv_8,3.32:

hrasvÃt para÷ yo Çam tadantÃt padÃt uttarasya aca÷ Çamu¬Ãgamo bhavati nityam  /
Çaïanebhyo yathÃsaÇkhyaæ Çaïanà bhavanti  /
ÇakÃrÃntÃt Çu - pratyaÇÇÃste  /
ïakÃrÃntÃt ïu - vaïïÃste  /
vaïïavocat  /
nakÃrÃntÃt nu - kurvannÃste  /
kurvannavocat  /
k­«annÃste  /
k­«annavocat  /
Çama÷ iti kim ? tvamÃsse  /
hrasvÃt iti kim ? prÃÇÃste  /
bhavÃnÃste  /
aci iti kim ? pratyaÇ karoti  /
iha paramadaï¬inau, paramadaïdinà iti uttarapadatve cÃpadÃdividhau iti pratyayalak«aïaprati«edhÃd uttarapadasya padatvaæ na asti iti Çamu na bhavati  /
atha vÃ, u¤i ca pade (*8,3.21) ity ata÷ saptamyantaæ pade ity anuvarvate  /
tena ajÃdau pade Çamu bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.33 ||


_____START JKv_8,3.33:

maya uttarasya u¤o và vakÃrÃdeÓo bhavati aci parata÷  /
Óaævastu vedi÷, Óamu astu vedi÷  /
tadvasya pareta÷, tadu asya pareta÷  /
kiævÃvapanam, kimu Ãvapanam  /
prag­hyatvÃt u¤a÷ prak­tibhÃve prÃpte vakÃro vidhÅyate  /
tasya asiddhatvÃd hali iti mo 'nusvÃra÷ (*8,3.23) na bhavati //

____________________________________________________________________


[#945]

##  || PS_8,3.34 ||


_____START JKv_8,3.34:

khari ity anuvartate  /
visarjanÅyasya sakÃra÷ ÃdeÓa÷ bhavati khari parata÷  /
v­k«aÓchÃdayati  /
plak«aÓchÃdayati  /
v­k«asÂhakÃra÷  /
plak«a«ÂhakÃra÷  /
v­k«asthakÃra÷  /
plak«asthakÃra÷  /
v­k«ascinoti  /
plak«aÓcinoti  /
v­k«a«ÂÅkate  /
plak«a«ÂÅkate  /
v­k«astarati  /
plak«astarati //


____________________________________________________________________


#<Óarpare visarjanÅya÷>#  || PS_8,3.35 ||


_____START JKv_8,3.35:

Óarpare khari parato visarjanÅyasya visarjanÅyÃdeÓo bhavati  /
ÓaÓa÷ k«uram  /
puru«a÷ k«uram  /
adbhi psÃtam  /
vÃsa÷ k«aumam  /
puru«a÷ tsaru÷  /
ghanÃghana÷ k«obhaïaÓcar«aïÅnÃm  /
na iti vaktavye visarjanÅyasya visarjanÅyÃdeÓavidhÃnaæ vikÃraniv­ttyartham, tena jihvamÆlÅyopadhmanÅyau na bhavata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.36 ||


_____START JKv_8,3.36:

visarjanÅyasya visarjanÅyÃdeÓo và bhavati Óari pare  /
v­k«a÷ Óete, v­k«aÓÓete  /
plak«a÷ Óete, plak«aÓÓete  /
v­k«a÷ «aï¬e, v­k«a««aï¬e  /
v­k«a÷ sÃye, v­k«assÃye  /
kharpare Óari và lopo vaktavya÷  /
v­k«Ã sthÃtÃra÷, v­k«Ã÷ sthÃtÃra÷, v­k«ÃssthÃtÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.37 ||


_____START JKv_8,3.37:

kavargapavargayo÷ parato visarjanÅyasya yathÃsaÇkhyam ÷ka÷pa ity etÃv ÃdeÓau bhavata÷, cakÃrÃd visarjanÅyaÓ ca  /
v­k«a÷ karoti, v­k«a÷ karoti  /
v­k«a÷ khanati, v­k«a÷ khanati  /
v­k«a÷ pacati, v­k«a÷ pacati  /
v­k«a÷ phalati, v­k«a÷ phalati  /
kapau uccÃraïÃrthau  /
jihvÃmÆlÅyopadhmÃnÅyau etÃv ÃdeÓau  /
visarjanÅyasya sa÷ (*8,3.34) ity etasminnÃprÃpte idam Ãrabhyate iti etasya bÃdhakam, Óarpare visarjanÅya÷ (*8,3.35) ity etat tu na bÃdhyate, vÃsa÷ k«aumam, adbhi÷ psÃtam  /
pÆrvatrÃsiddhe nÃsti viprati«edho 'bhÃvÃd uttarasya iti Óarpare visarjanÅya÷ (*8,3.35) ity etad eva bhavati  /
kecit tu etad arthaæ yogavibhÃgaæ kurvanti  /
kupvo÷ Óarparayo÷ visarjanÅyasya visarjanÅya÷ ÃdeÓo bhavati, kimartham idam, ÷ka÷pau ca iti vak«yati, tadvÃdhanÃrtham iti //


____________________________________________________________________


[#946]

##  || PS_8,3.38 ||


_____START JKv_8,3.38:

sakÃra ÃdeÓa÷ bhavati visarjanÅyasya kupvo÷ apadÃdyo÷ parata÷ pÃÓakalpakakÃmye«u  /
yÃpye pÃÓap (*5,3.57) - payaspÃÓam  /
Å«adasamÃptau kalpap - payaskalpam  /
yaÓaskalpam  /
prÃgivÃt ka÷ (*5,3.70) - payaskam  /
yaÓaskam  /
kÃmyac - payaskÃmyati  /
yaÓaskÃmyati  /
apadÃdau iti kim ? paya÷ kÃmayate  /
paya÷ pibati  /
so 'padÃdÃvityanavyayasya+iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, prÃta÷ kalpam, puna÷ kalpam iti  /
ro÷ kÃmye niyamÃrtham  /
ror eva kÃmye na anyasya iti niyamÃrthaæ vaktavyam  /
payaskÃmyati  /
yaÓaskÃmyati  /
iha ma bhÆt, gÅ÷ kÃmyati  /
dhÆ÷ kÃmyati  /
upadhmÃnÅyasya kavarge parata÷ sakÃrÃdeÓo bhavati iti vaktavyam  /
kiæ prayojanam ? ubjirupadhmÃnÅyopadha÷ paÂhyate iti darÓane abhyudga÷, samudaga÷ iti yathà syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.39 ||


_____START JKv_8,3.39:

apadÃdau iti vartate  /
iïa÷ uttarasya visarjanÅyasya «akÃrÃdeÓo bhavati kupvor apadÃdyo÷ parata÷ pÃÓakalpakakÃmye«u  /
pÃÓa - sarpi«pÃÓam  /
yaju«pÃÓam  /
kalpa - sarpi«kalpam  /
yaju«kalpam  /
ka - sarpi«kam  /
yaju«kam  /
kÃmya - sarpi«kÃmyati  /
yaju«kÃmyati  /
apadÃdau ity eva, agni÷ karoti  /
vÃyu÷ karoti  /
agni÷ pacati  /
vÃyu÷ pacati  /
kupvo÷ ity eva, sarpiste  /
yajuste  /
ita uttaraæ sa÷ iti, iïa÷ sa÷ iti ca vartate  /
tatra iïa÷ paro yo visarjanÅya÷ tasya «akÃro bhavati, anyasya sakÃro bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.40 ||


_____START JKv_8,3.40:

namas puras ity etayo÷ gatisa¤j¤akayo÷ visarjanÅyasya sakÃrÃdeÓo bhavati kupvo÷ parata÷  /
namaskartà /
namaskartum  /
namaskartavyam  /
gatyo÷ iti kim ? pÆ÷, purau, pura÷ karoti //


____________________________________________________________________


[#947]

##  || PS_8,3.41 ||


_____START JKv_8,3.41:

ikÃropadhasya ukÃropadhasya ca apratyayasya visarjanÅyasya «akÃra ÃdeÓo bhavati kupvo÷ parata÷  /
nirdurbahirÃviÓcaturprÃdus  /
nis - ni«k­tam  /
ni«pÅtam  /
dus - du«k­tam  /
du«pÅtam  /
vahis - bahi«k­tam  /
bahi«pÅtam  /
Ãvis - Ãvi«k­tam  /
Ãvi«pÅtam  /
catur - catu«k­tam  /
catu«kapÃlam  /
catu«kalam  /
catu«kaïÂakam  /
prÃdus - prÃdu«k­tam  /
prÃud«pÅtam  /
apratyayasya iti kim ? agni÷ karoti  /
vÃyu÷ karoti  /
mÃtu÷ karoti, pitu÷ karoti, atra rÃt sasya (*8,2.24) iti sakÃralope k­te rephasya yo visarjanÅya÷, tasya apratyayavisarjanÅyatvÃt «atvaæ prÃpnoti ? kaskÃdi«u tu mrÃtu«putragrahaïaæ j¤Ãpakam ekÃdeÓanimittatvÃt «atvaprati«edhasya  /
pummuhuso÷ prati«edho vaktavya÷  /
puæskÃmà  /
muhu÷ kÃmà  /
nai«kulyam  /
dau«kulyam  /
dau«puru«yam  /
ni3«kulam  /
du3«kulam  /
du3«puru«a÷  /
bahiraÇgalak«aïayor v­ddhiplutayor asiddhatvÃt «atvaæ pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.42 ||


_____START JKv_8,3.42:

tirasa÷ visarjanÅyasya anyatarasyÃæ sakÃrÃdeÓo bhavati kupvo÷ parata÷  /
tiraskartà /
tiraskart­m  /
tiraskartavyam  /
tira÷kartà  /
tira÷ kartum  /
tira÷ kartavyam gater ity eva, tira÷ k­tvà kÃï¬aæ gata÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.43 ||


_____START JKv_8,3.43:

«a÷ iti sambadhyate  /
dvis tris catur ity ete«Ãæ k­tvo 'rthe vartamanÃnÃæ visarjanÅyasya «akÃra ÃdeÓo bhavati anyatarasyÃæ kupvo÷ parata÷  /
dvi«karoti, dvi÷ karoti  /
tri«karoti, tri÷ karoti  /
catu«karoti, catu÷ karoti  /
dvi«pacati, dvi÷ pacati  /
tri«pacati, tri÷ pacati  /
catuspacati, catu÷ pacati  /
k­tvo 'rthe iti kim ? catuskapÃlam  /
catuskaïÂakam  /
pÆrveïa nityaæ «atvaæ bhavati  /
idudupadhasya ity etasya anuv­ttau satyÃæ krtvo 'rthavi«ayeïa ca padena visarjanÅye viÓe«yamÃïe dvistriÓcatur iti Óakyamakartum  /
krtvasujarthe «atvaæ bravÅti kasmÃccatuskapÃle mà  /
«atvaæ vibhëayà bhÆnnanu siddhaæ tatra pÆrveïa //
siddhe hy ayaæ vidhatte catura÷ satvaæ yadÃpi k­tvo 'rthe  /
pulte k­tvo 'rthÅye rephasya visarjanÅyo hi //


[#948]

evaæ sati tvidÃnÅæ dvistriÓcatur ity anena kiæ kÃryam  /

[#947]

anyo hi nedudupadha÷ k­tvo 'rtha÷ kaÓcid apy asti //
akriyamÃïe grahaïe visarjanÅyas tadà viÓe«yeta  /
caturo na sidhyati tadà rephasya visarjanÅyo hi //
tasmiæs tu kriyamÃïe yuktaæ caturo viÓe«aïaæ bhavati  /
prak­taæ padaæ tadantaæ tasya api viÓe«aïaæ nyÃyyam //
evaæ tu kriyamÃïe dvistriÓcaturgrahaïe catu÷Óabdasya k­tvo 'rthe 'pi vartamanasya pÆrveïa+eva nityaæ «atvaæ syÃt  /
pÆrvatra siddhe na asti viprati«edho 'bhÃvÃd uttarasya //


____________________________________________________________________


[#948]

##  || PS_8,3.44 ||


_____START JKv_8,3.44:

«a÷ iti sambadhyate  /
is us ity etayo÷ visarjanÅyasya anyatarasyÃæ «akÃrÃdeÓo bhavati sÃmarthye kupvo÷ parata÷  /
sarpi«karoti, sarpi÷ karoti yajuskaroti, yaju÷ karoti  /
sÃmarthye iti kim ? ti«Âhatu sarpi÷, piva tvamudakam  /
sÃmarthyam iha vyapek«Ã, na punar ekÃrthÅbhÃva÷, ubhayaæ và //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.45 ||


_____START JKv_8,3.45:

isuso÷ iti vartate  /
samÃsavi«aye isuso÷ visarjanÅyasua anuttarapadasthasya nityaæ «tvaæ bhavati kupvo÷ parata÷  /
sarpi«kuï¬ikà  /
dhanu«kapÃlam  /
sarpi«pÃnam  /
dhanu«phalam  /
anuttarapadasthasya iti kim ? paramasarpi÷kuï¬ikà  /
paramadhanu÷kapÃlam  /
pÆrvasÆtreïa vikalpo 'py atra na bhavati  /
etad eva anuttarapadasthasya iti vacanaæ j¤Ãpakam isuso÷ pratyayagrahaïe yasmÃt sa vihita÷ tadÃde÷ ity ayaæ niyamo na bhavati  /
tena vÃkye 'pi paramasarpi«karoti, paramasarpi÷ karoti, isuso÷ sÃmarthye (*8,3.44) ity etad bhavati  /
vyapek«Ã ca tatra sÃmarthyamÃÓritam iti samÃse na bhavati //


____________________________________________________________________


[#949]

##  || PS_8,3.46 ||


_____START JKv_8,3.46:
akÃrÃd uttarasya anavyayavisarjanÅyasya samÃse anuttarapadasthasya nityaæ sakÃrÃdeÓo bhavati k­ kami kaæsa kumbha pÃtra kuÓà karïÅ ity ete«u parata÷  /
k­ - ayaskÃra÷  /
payaskÃra÷  /
kami - ayaskÃma÷  /
payaskÃma÷  /
kaæsa - ayaskaæsa÷  /
payaskaæsa÷  /
kumbha - ayaskumbha÷  /
payaskumbha÷  /
ayaskumbhÅ, payaskumbhÅ ity atra api bhavati, prÃtipadikagrahaïe liÇgaviÓi«Âasya api grahaïam bhavati iti  /
pÃtra - ayaspÃtram  /
payaspÃtram  /
ayapÃtrÅ payaspÃtrÅ  /
kuÓÃ - ayaskuÓÃ  /
payakuÓÃ  /
karïÅ - ayaskarïÅ  /
apayskarïÅ  /
Óunaskarïa÷ ity ayaæ tu kaskÃdi«u dra«Âavya÷  /
ata÷ iti kim ? go÷kÃra÷  /
dhÆ÷kÃra÷  /
taparakaraïaæ kim ? bhÃ÷karaïam  /
bhÃskara÷ ity ayaæ tu kaskÃdi«u dra«tavya÷  /
anavyayasya iti kim ? Óva÷kÃra÷  /
puna÷kÃra÷  /
samÃse ity eva, yaÓa÷ karoti  /
paya÷ karoti  /
yaÓa÷ kÃmayate  /
anuttarapadasthasya ity eva, paramapaya÷kÃra÷  /
paramapaya÷kÃma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.47 ||


_____START JKv_8,3.47:
adhas Óiras ity etayo÷ visarjanÅyasya samÃse anuttarapadasthasya sakÃra÷ ÃdeÓo bhavati padaÓabde parata÷  /
adhaspadam  /
Óiraspadam  /
adhaspadÅ  /
ÓiraspadÅ  /
samÃse ity eva, adha÷ padam  /
anuttarapadasthasya ity eva, paramaÓira÷padam  /
adhaspadam iti mayÆravyaæsakÃditvÃt samÃsa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.48 ||


_____START JKv_8,3.48:

kaska ity evam Ãdisu ca visarjanÅyasya sakÃra÷ và yathÃyogamÃdeÓo bhavati kupvo÷ parata÷  /
kaska÷  /
kautaskuta÷  /
kuta Ãgata÷ ityaï  /
bhrÃtu«putra÷  /
Óunaskarïa÷  /
sadyaskÃla÷  /
sadyaskrÅ÷  /
krÅïÃter ayaæ sampadÃditvÃt kvip pratyaya÷, tatra bhava÷ kratu÷ sÃdyaskra÷  /
kÃæskÃn, kÃnÃmre¬ite (*8,3.12) iti rutvamatra sarpi«kuï¬ikÃ, dhanu«kapÃlam, varhi«pÆlam, yaju«pÃtram ity e«Ãæ pÃÂha÷ uttarapadasthasya api «atvaæ yathà syÃd iti  /
paramasrpi÷phalam ity evam Ãdi pratyudÃharaïÃt iti pÃrÃyaïikà Ãhu÷  /
bhëye v­ttau ca nityaæ samÃse 'nuttarapadasthasya (*8,3.45) ity atra praramasarpi÷kuïdikà ity etad eva pratyudÃharaïam  /
ayaskÃï¬a÷  /
medaspiï¬a÷  /
avihitalak«aïa upacÃra÷ kaskÃdi«u dra«Âavya÷ //


____________________________________________________________________


[#950]

##  || PS_8,3.49 ||


_____START JKv_8,3.49:

chandasi vi«aye visarjanÅyasya và sakÃrÃdeÓo÷ bhavati kupvo÷ parata÷, praÓabdam Ãmerditaæ ca varjayitvà  /
aya÷pÃtram, ayaspÃtram  /
viÓvata÷pÃtram, viÓktaspÃtram  /
uruïa÷kÃra÷, uruïaskÃra÷  /
aprÃmre¬itayo÷ iti kim ? agni÷ pravidvÃn  /
paru«a÷ paru«aspari  /
sÆryaraÓmirharikeÓa÷ purastÃt, sa na÷ pÃvaka ity evam Ãdi«u sarve vi«ayaÓchandasi vikalpyante iti satvaæ na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.50 ||


_____START JKv_8,3.50:

ka÷ karat karati k­dhi k­ta ity ete«u parata÷ anadite÷ visarjanÅyasya sakÃrÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye  /
ka÷ - viÓvataska÷  /
karat - viÓvataskarat karati - payaskarati  /
k­dhi - uru ïask­dhi k­ta sadask­tam  /
anadite÷ iti kim ? yathà no aditi÷ karat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.51 ||


_____START JKv_8,3.51:
chandasi ity eva  /
pa¤camÅvisarjanÅyasya sakÃrÃdeÓo bhavati parau parata÷ adhyarthe  /
divaspari prathamaæ jaj¤e  /
agnirhimavataspari  /
divaspari  /
nahaspari  /
pa¤camÃ÷ iti kim ? ahiriva bhogai÷ paryeti bÃhum  /
parau iti kim ? ebhyo và etal lokebhya÷ prajÃpati÷ samairayat  /
adhyathe iti kim ? divasp­thivyÃ÷ paryeja udbh­tam  /
atra pari÷ sarvatobhÃve, adhyartha÷ uparibhÃva÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.52 ||


_____START JKv_8,3.52:

pÃtau ca dhÃtau parata÷ pa¤camÅvisarjanÅyasya bahulaæ sakÃrÃdeÓa÷ bhavati chandasi visaye  /
divaspÃtu  /
rÃj¤aspÃtu  /
na ca bhavati  /
pari«ada÷ pÃtu //


____________________________________________________________________


#<«a«ÂhyÃ÷ pati-putra-p­«Âha-pÃra-pada-payas-po«e«u>#  || PS_8,3.53 ||


_____START JKv_8,3.53:

«a«thÅvisarjanÅyasya sakÃrÃdeÓo bhavati pati putra p­«Âha pÃra pada payas po«a ity ete«u parata÷ chandasi vi«aye  /
vÃcaspatiæ viÓvakarmÃïamÆtaye  /
putra - divasputrÃya sÆryÃya  /
p­«Âha - divasp­«Âhe dhÃvamÃnaæ suparnam  /
pÃra - aganma tamasaspÃram  /
pada - ilaspade samidhyase  /
payas - sÆryaæ cak«urdivaspaya÷  /
po«a - rÃyaspo«aæ yajamÃne«u dhÃraya  /
«a«ÂhyÃ÷ iti kim ? manu÷ putrebhyo dÃyaæ vyabhajat //


____________________________________________________________________


[#951]

##  || PS_8,3.54 ||


_____START JKv_8,3.54:

i¬ÃyÃ÷ «a«thÅvisarjanÅyasya và sakÃra ÃdeÓo bhavati patyÃdi«u parata÷ chandasi vi«aye  /

[#950]

i¬Ãyaspati÷, i¬ÃyÃ÷ pati÷  /
i¬ÃyÃsuputra÷ , i¬ÃyÃ÷ putra÷  /
i¬ÃyÃsp­«Âham, i¬ÃyÃ÷ p­«Âham  /
i¬ÃyÃspÃram, i¬ÃyÃ÷ pÃram  /
i¬Ãyaspadam, i¬ÃyÃ÷ padan  /
i¬ÃyÃspaya÷, idÃyÃ÷ paya÷  /
i¬ÃyÃspo«am, i¬ÃyÃ÷ po«am //


____________________________________________________________________


[#951]

##  || PS_8,3.55 ||

_____START JKv_8,3.55:

padÃdhikÃro niv­tta÷  /
apadÃntasya iti, mÆrdhanya÷ iti caitad adhik­tam veditavyam ÃpÃdaparisamÃpte÷  /
vak«yati - ÃdeÓapratyayayo÷ (*8,3.59)  /
si«eva  /
«u«VÃpa  /
agni«u  /
vÃyu«u  /
apadÃntasya iti kim ? agnistatra  /
vÃyustatra  /
«a÷ ity evaæ siddhe mÆrdhanyagrahaïaæ ¬hakÃrÃrtham  /
ak­¬hvam  /
cak­¬hve //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.56 ||


_____START JKv_8,3.56:

saher dhÃto÷ sìrÆpasya ya÷ sakÃra÷ tasya mÆrdhanya÷ ÃdeÓo bhavati  /
jalëà /
turëà /
p­tanëà /
sahe÷ iti kim ? saha ¬ena vartate sa¬a÷, tasya apatyaæ sÃdi÷  /
sìgrahaïaæ kim ? yatrÃsya etad rÆpaæ tatra yathà syÃt, iha mà bhÆt jalÃsÃham  /
turÃsÃham  /
sa÷ iti kim ? ÃkÃrasya mà bhÆt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.57 ||

_____START JKv_8,3.57:

iïko÷ ity etad adhik­taæ veditavyam  /
ita uttaraæ yad vak«yÃma÷, iïa÷ kavargÃc ca ity evaæ tad veditavyam  /
vak«yati - ÃdeÓapratyayayo÷ (*8,3.59)  /
si«eva  /
su«vÃpa  /
agni«u  /
vÃyu«u  /
kart­«u  /
hart­«u  /
gÅr«u  /
dhÆr«u  /
vÃk«u  /
tvak«u  /
iïko÷ iti kim ? dÃsyati  /
asau //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.58 ||


_____START JKv_8,3.58:

nuævyavÃye 'pi visarjanÅyavyavÃye 'pi ÓarvyavÃye 'pi uttarasya sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
vyavÃyaÓabda÷ pratyekam abhisambadhyate  /
nuævyavÃye tÃvat - sarpiæ«i  /
yajÆæ«i havÅæ«i visarjanÅyavyavÃye - sarpi÷«u  /
yaju÷«u  /
havi÷«u  /
ÓarvyavÃye - sarpi««u  /
yaju««u  /
havi««u  /
numÃdibhi÷ pratyekaæ vyavÃye  /
«atvami«yate, na samastai÷  /
tena iha na bhavati, niæsse, niæssva÷ iti  /
ïisi cumbane ity etasya etad rÆpam  /
atra hi numÃ, sakÃreïa Óarà ca vyavadhÃnam //


____________________________________________________________________


[#952]

#<ÃdeÓapratyayayo÷>#  || PS_8,3.59 ||


_____START JKv_8,3.59:

mÆrdhanya÷ iti vartate, sa iti ca  /
ÃdeÓapratyayayo÷ iti «a«ÂhÅ bhedena sambadhyate  /
ÃdeÓo ya÷ sakÃra÷, pratyayasya ca ya÷ sakÃra÷ iïkor uttara÷ tasya mÆrdhanyo bhavati ÃdeÓa÷  /
ÃdeÓasya tÃvat - si«eva  /
su«vÃpa  /
pratyayasya - agni«u  /
vÃyu«u  /
kart­«u  /
hart­«u  /
indro mà vak«at, sa devÃn yak«at iti vyapadeÓivadbhÃvÃt pratyayasya iti «atvaæ bhavati  /
yajater vahateÓ ca pa¤camalakÃre parasmaipadaprathamaikavacane ikÃralopa÷, leÂo '¬aÂau (*3,4.94) iti aÂ, sibbahulaæ leÂi (*3,1.34) iti sip, tata÷ siddhaæ yak«at, vak«at iti //


____________________________________________________________________


#<ÓÃsi-vasi-ghasÅnÃæ ca>#  || PS_8,3.60 ||


_____START JKv_8,3.60:

ÓÃsi vasi ghasi ity ete«Ãæ ca iïko÷ uttarasya yakÃrasya mÆrdhanyo bhavati  /
anvaÓi«at, anvaÓi«atÃm, anvaÓi«an  /
Ói«Âa÷  /
Ói«ÂavÃn  /
vasi - u«ita÷  /
u«itavÃn  /
u«itvà  /
ghasi - jak«atu÷  /
jak«u÷  /
ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhÃlopa÷  /
ak«an pitaro 'mÅmadanta pitara÷  /
anÃdeÓÃrthaæ vacanam  /
ghasir yady apy ÃdeÓa÷, sakÃrastvÃdeÓo na bhavati  /
iïdo÷ ity eva, ÓÃsti  /
vasati  /
jaghÃsa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.61 ||


_____START JKv_8,3.61:

staute÷ ïyantÃnÃæ ca «abhÆte sani parata÷ abhyÃsÃt iïa÷ uttarasya ÃdeÓasakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
tu«ÂÆ«ati  /
ïyantÃnÃm - si«evayi«ati  /
si«a¤jayi«ati  /
su«vÃpayi«ati  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, stautiïyo÷ eva «aïi abhyÃsÃd yathà syÃt, anyasya mà bhÆt  /
sisik«ati  /
susƫati  /
evakÃrakaraïami«tato 'vadhÃraïÃrtham  /
stautiïyo÷ «aïi eva iti hi vij¤ÃyamÃne tu«ÂÃva ity atra na syÃt, iha ca syÃd eva sisik«ati iti  /
«aïi iti kim ? anyatra niyamo mà bhÆt, si«eca  /
ko vinate 'nurodha÷ ? avinate niyamo mà bhÆt, su«upsati  /
ti«ÂhÃsati  /
ka÷ sÃnubandhe 'nurodha÷ ? «aÓabdamÃtre niyamo mà bhÆt, su«upi«a indram  /
abhyÃsÃt iti kim ? abhyÃsÃt yà prÃpti÷ tasyà niyamo yathà syÃt, dhÃto÷ yà prÃptis tasyà niyamo mà bhÆt, pratÅ«i«ati  /
adhÅ«i«ati //


____________________________________________________________________


[#953]

##  || PS_8,3.62 ||


_____START JKv_8,3.62:

svidi svadi sahi ity ete«Ãæ ïyantÃnÃæ sani «abhÆte parato 'bhyÃsÃd uttarasya sakÃrasya sakÃrÃdeÓo bhavati  /
svidi - sisvedayi«ati  /
svadi - sisvÃdayi«ati  /
sahi - sisÃhayi«ati  /
sakÃrasya sakÃravacanaæ mÆrdhanyaniv­ttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.63 ||


_____START JKv_8,3.63:

sevasita (*8,3.70) iti vak«yati  /
prÃk sitasaæÓabdanÃd yÃn ita Ærdhvam anukrami«yÃma÷ tatra a¬vyavÃye 'pi mÆrdhanyo bhavati ity evaæ tad veditavyam, apiÓabdÃd ana¬vyavÃye 'pi  /
vak«yati - upasargÃt sunotisuvati iti «atvam  /
abhi«uïoti  /
pari«uïoti  /
va«uïoti  /
ni«uïoti  /
abhya«uïoti  /
parya«uïot  /
vya«uïot  /
nya«uïot //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.64 ||


_____START JKv_8,3.64:

prÃk sitÃt iti vartate  /
upasargÃt sunoti ity atra sthÃsenayasedha iti sthÃdaya÷, tesu sthÃdi«u prÃk sitasaæÓabdanÃt abhyÃsena vyavÃye mÆrdhanyo bhavati, abhyÃsasakÃrasya ca bhavati ity evaæ veditavyam  /
abhyÃsena vyavÃye a«opadeÓÃrthaæ ca abhi«i«eïayi«ati, pari«i«eïayi«ati  /
avarïÃntÃbhyÃsÃrthaæ ca abhita«Âau, parita«Âau  /
«aïi prati«edhÃrthaæ ca abhi«i«ik«ati, pari«i«ik«ati  /
abhyÃsasya iti vacanam niyamÃrtham, sthÃdi«u eva abhyÃsasakÃrasy mÆrdhanyo bhavati, na anyatra  /
abhisusƫati  /
abhisi«Ãsati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.65 ||


_____START JKv_8,3.65:

mÆrdhanya iti vartate, sa÷ iti ca  /
upasargasthÃn nimittÃt uttarasya sunoti suvati syati stauti stobhati sthà senaya sedha sica sa¤ja sva¤ja ity ete«Ãæ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
sunoti - abhi«uïoti  /
pari«uïoti  /
abhya«uïot  /
parya«uïot  /
suvati - abhi«uvati  /
pari«uvati  /
abhya«uvat  /
parya«uvat  /
syati - abhi«yati  /
pari«yati  /
abhya«yat  /
parya«yat  /
stauti - tabhi«Âauti  /
pari«Âauti  /
abhya«taut  /
parya«Âaut  /
stobhati - abhi«Âobhate  /
pari«tobhate  /
abhya«Âobhata  /
parya«Âobhata  /
sthà - abhi«ÂhÃsyati  /
pari«ÂhÃsyati  /
abhya«ÂÃt  /
parya«ÂhÃt  /
abhita«Âau  /
parita«Âhau  /
senaya - abhi«eïayati  /
pari«eïayati  /
abhya«eïayat  /
parya«eïayat  /
abhi«i«eïayi«ati  /

[#954]

pari«i«eïayi«ati  /
sedha - abhi«edhati  /
pri«edhati  /
abhya«edhat  /
parya«edhat  /
sica - abhi«i¤cati  /
pari«i¤cati  /
abhya«i¤cat  /
parya«i¤cat  /
abhi«i«ik«ati  /
pari«i«ik«ati  /
sa¤ja - abhi«ajati  /
pari«ajati  /
abhya«ajat  /
parya«ajat  /
abhi«i«aÇk«ati  /
priraÇk«ati  /
sva¤ja - abhi«vajate  /
pari«vajate  /
abhya«vajata  /
parya«vajata  /
abhi«i«vaÇk«ate  /
pari«i«vaÇk«ate  /
sedha iti ÓabvikaraïanirdeÓa÷ sidhyatiniv­ttyartha÷  /
upasargÃt iti kim ? dadhi si¤cati  /
madhu si¤cati  /
nirgatÃ÷ secakà usmasad deÓÃt ni÷secako deÓa÷ iti nÃyaæ sice÷ upsarga÷  /
abhisÃvakoyati ity atra api na sunotiæ prati kiryÃyoga÷, kiæ tarhi ? sÃvakÅyaæ prati  /
abhi«Ãvayati ity atra tu sunotimeva prati kriyÃyoga÷, na sÃvaryatiæ prati iti «atvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.66 ||


_____START JKv_8,3.66:

sade÷ sakÃrasya upasargasthÃn nimittÃt aprate÷ uttarasya mÆrdhanya ÃdeÓo bhavati  /
ni«Ådati  /
vi«Ådati  /
nya«Ådat  /
vya«Ådat  /
ni«asÃda  /
vi«asÃda  /
aprate÷ iti kim ? pratisÅdati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.67 ||


_____START JKv_8,3.67:

upasargÃt iti vartate  /
stanbhe÷ sakÃrasya upasargasthÃn nimittÃt uttarasya mÆrdhanya murdhanya ÃdeÓo bhavati  /
abhi«ÂabhnÃti  /
pari«ÂabhnÃti  /
abhya«ÂabhnÃt  /
parya«ÂabhnÃt  /
abhita«Âambha  /
parita«Âambha  /
aprate÷ ity etad iha na anuvartate, tena etad api bhavati, prati«ÂabhnÃti, praya«ÂabhnÃt, pratita«Âambha //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.68 ||


_____START JKv_8,3.68:

avaÓabdÃt upasargÃt uttarasya stanbhe÷ sakÃrasya mÆrdhanya÷ ÃdeÓo bhavati, Ãlambane 'rthe ÃvidÆrye ca  /
Ãlambanam ÃÓrayaïam  /
avidÆrasya bhÃva÷ ÃvidÆryam  /
Ãlambane tÃvat - ava«ÂabhyÃste  /
ava«Âabhya ti«Âhati  /
ÃvidÆrye - ava«Âabdhà senà  /
ava«Âabdhà Óarat  /
ÃlambanÃvidÆryayo÷ iti kim ? avastabdho v­«ala÷ ÓÅtena  /
anigartha÷ Ãrambha÷ //

____________________________________________________________________


[#955]

##  || PS_8,3.69 ||


_____START JKv_8,3.69:

ve÷ upasargÃt avÃt ca+uttarasya bhojanÃrthe svanate÷ sakÃsya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
vi«vaïati  /
vya«vaïat  /
vi«a«vÃïa  /
ava«vaïati  /
avëvaïat  /
ava«a«vÃïa  /
abhyavahÃrakriyÃviÓe«o 'bhidhÅyate, yatra svananam asti  /
bhojane iti kim ? visvanati m­daÇga÷  /
avasvanati m­daÇga÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.70 ||


_____START JKv_8,3.70:

pari ni vi ity etebhyÃ÷ upasargebhya÷ uttare«Ãm seva sita saya sivu saha su stu sva¤ja ity ete«Ãm sakÃrasya mÆrdhanya ÃdeÓa÷ bhavati  /
pari«evate  /
ni«evate  /
vi«evate  /
parya«evata  /
nya«evata  /
vya«evata  /
pari«i«evi«ate  /
ni«i«evi«ate  /
vi«i«evi«ate  /
sita - pari«ita÷  /
ni«ita÷  /
vi«ita÷  /
saya - pari«aya÷  /
ni«aya÷  /
vi«aya÷  /
siv - pari«Åvyati  /
ni«Åvyati  /
vi«Åvyati  /
parya«Åvyat  /
nya«Åvyat  /
vya«Åvyat  /
paryasÅvyat  /
nyasÅvyat  /
vyasÅvyat  /
saha - pari«ahate  /
ni«ahate  /
vi«ahate  /
parya«ahata  /
nya«ahata  /
vya«ahata  /
paryasahata  /
nyasahata  /
vyasahata  /
su - pari«karoti  /
parya«karot  /
paryaskarot  /
stu - pari«Âauti  /
ni«Âauti  /
vi«Âauti  /
parya«Âaut  /
nya«Âaut  /
vya«Âaut  /
paryastaut  /
nyastaut  /
vyastaut  /
sva¤ja - daæÓasa¤jasva¤jÃm iti nalopa÷  /
pari«vajate  /
ni«vajate  /
vi«vajate  /
parya«vajata, paryasvajata  /
pÆrveïa+eva siddhe stusva¤jigrahaïam uttarÃrtham, a¬vyavÃye vibhëà yathà syÃt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.71 ||


_____START JKv_8,3.71:

anantarasÆtre sivusahasuÂstusva¤jÃm iti sivÃdaya÷  /
sivÃdÅnÃm a¬vyavÃye 'pi parinivibhya÷ uttarasya sakÃrasya và mÆrdhanyo bhavati  /
tathà ciavodÃh­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.72 ||


_____START JKv_8,3.72:

anu vi pari abhi ni ity etebhya÷ uttarasya syandate÷ aprÃïi«u sakÃrasya và mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
anu«yandate  /
vi«yandate  /
pari«yandate  /
abhi«yandate tailam  /
ni«yandate  /
anusyandate  /
visyandate  /
parisyandate  /
abhisyandate  /
nisyandate  /
aprÃïi«u iti kim  /
anusyandate matsya udake  /
prÃïyaprÃïivi«ayasya api syandate÷ ayam vikalpo bhavati, anu«yandete matsyodake, anusyandete  /
aprÃïi«u iti paryudÃso 'yam, na prasajyaprati«edha÷ //


____________________________________________________________________


[#956]

##  || PS_8,3.73 ||


_____START JKv_8,3.73:

ve÷ upasargÃd uttarasya skande÷ sakÃrasya mÆrdhanyo và bhavati ani«ÂhÃyÃm  /
vi«kantÃ, viskantà  /
vi«kantum, viskantum  /
vi«antavyam, viskantavyam  /
ani«ÂhÃyÃm iti kim ? viskanna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.74 ||


_____START JKv_8,3.74:

pariÓabdÃd uttarasya skande÷ sakÃrasya và mÆrdhanyo bhavati  /
pari«kantà  /
pari«kantum  /
pari«kantavyam  /
pariskantà /
pariskantum  /
pariskantavyam  /
p­thagyogakaraïasÃmarthyÃt ani«thÃyÃm ity etan na anuvartate  /
pari«kaïïa÷, pariskanna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.75 ||


_____START JKv_8,3.75:

pariskanda÷ iti mÆrdhanyÃbhÃvo nipÃtyate prÃcyabharate«u prayogavi«aye«u  /
pÆrvena mÆrdhanye prÃpte tad abhavo nipÃtyate  /
pariskanda÷  /
anyatra pari«kanda÷  /
aci nipÃtanam  /
atha và ni«thÃtakÃrasya lopa÷  /
bharatagrahaïaæ prÃcyaviÓe«aïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.76 ||


_____START JKv_8,3.76:

sphuratisphulatyo÷ sakÃrasya nis ni vi ity etebhya÷ uttarasya và mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
sphurati - ni««phurati, nissphurati  /
ni«phurati, nisphurati  /
vi«phurati, visphurati  /
sphulati - ni««phulati, nissphulati  /
ni«phulati, nisphulati  /
vi«phulati, visphulati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.77 ||


_____START JKv_8,3.77:

ve÷ uttarasya skabhnÃte÷ sakÃrasya nityaæ mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
vi«kabhnÃti  /
vi«kambhità  /
vi«kambhitum  /
vi«kambhitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.78 ||


_____START JKv_8,3.78:

mÆrdhanya÷ iti vartate  /
iïantÃd aÇgÃt uttare«Ãæ «ÅdhvaæluÇliÂÃæ yo dhakÃra÷ tasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
cyo«Å¬hvam, plo«Å¬hvam  /
luÇ - acyo¬hvam  /
aplo¬hvam  /
li - cak­¬hve  /
vav­¬hve  /
iïko÷ iti vartamÃne punariïgrahaïaæ kavarganiv­ttyartham  /
pak«Ådhvam  /
yak«Ådhvam  /
«ÅdhvaæluÇliÂÃm iti kim ? studhve  /
astudhvam  /
aÇgÃt iti kim ? parivevi«Ådhvam  /
arthavadgrahaïÃd api siddham ? tat tu nÃÓritam //

____________________________________________________________________


[#957]

##  || PS_8,3.79 ||


_____START JKv_8,3.79:

iïa÷ parasmÃt iÂa uttare«Ãæ «ÅdhvaæluÇliÂÃæ yo dhakÃra÷ tasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati vibhëà  /
lavi«Å¬hvam, lavi«Ådhvam  /
pavi«Å¬havam, pavi«Ådhvam  /
luÇ - alavi¬havam, alavidhvam  /
li - luluvi¬hve, luluvidhve  /
iïa÷ ity eva, Ãsi«Ådhvam  /
atha iha kathaæ bhavitavyam, upadidÅyidhve ? kecidÃhu÷, iïantÃd aÇgÃd uttarasya iÂa Ãnantaryaæ yuÂÃ vyavahitam iti na bhavitavyaæ ¬hatvena iti  /
apare«Ãæ darÓanam, aÇgÃt iti niv­ttam, iïa÷ ity anuvartate, tataÓ ca yakÃrÃd eva ina÷ paro 'nantara÷ i iti pak«e bhavitavyaæ mÆrdhanyena iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.80 ||


_____START JKv_8,3.80:

saÇgasakÃrasya aÇgule÷ uttarasya mÆrdhanya ÃdeÓo bhavati samÃse  /
aÇgule÷ saÇga÷ aÇguli«aÇga÷  /
aÇguli«aÇgà yavÃgÆ÷  /
aÇguli«aÇgo gÃ÷ sÃdayati  /
samÃse iti kim ? aÇgule÷ saÇgaæ paÓya //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.81 ||


_____START JKv_8,3.81:

sthÃnasakÃrasya bhÅro÷ uttarasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
bhÅru«ÂhÃnam  /
samÃse ity eva, bhÅro÷ sthÃnaæ paÓya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.82 ||


_____START JKv_8,3.82:

agne÷ uttarasya stut stoma soma ity ete«Ãæ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati samÃse  /
agni«Âut  /
agni«Âoma÷  /
agnÅ«oma÷  /
agner dÅghÃt somasya i«yate  /
tena iha na bhavati, agnisomau mÃïavakau  /
tathà ca jyotir agni÷, soma÷ latÃviÓe«a÷, agnisomau ti«Âhata÷  /
samÃse ity eva, agne÷ stoma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.83 ||


_____START JKv_8,3.83:

jyotis Ãyus ity etÃbhyÃm uttarasy stomasakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati samÃse  /
jyoti«toma÷  /
Ãyu«Âoma÷  /
samÃse ity eva, joti÷ stomaæ darÓayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.84 ||


_____START JKv_8,3.84:

mÃt­ pit­ ity etÃbhyÃm uttarasya svas­sakÃrasya samÃse mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
mÃt­«vasà  /
pit­«vasà //


____________________________________________________________________


[#958]

##  || PS_8,3.85 ||


_____START JKv_8,3.85:

mÃtur pitur ity etÃbhyÃm uttarasya svas­Óabdasya anyatarasyÃæ mÆrdhanyÃdeÓo bhavati samÃse  /
mÃtu÷«vasÃ, mÃtu÷svasà  /
pitu÷«vasÃ, pitu÷svasà  /
mÃtu÷ pitu÷ iti rephÃntayor etad grahaïam  /
ekadeÓavik­tasya ananyatvÃd visarjanÅyÃntà sakÃrÃntÃt ca «atvaæ bhavati  /
samÃse ity eva, vÃkye mà bhÆt  /
mÃtu÷ svasà ity eva nityaæ bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.86 ||


_____START JKv_8,3.86:

abhinis ity etasmÃt uttarasya stanatisakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati anyatarasyÃæ Óabdasa¤j¤ÃyÃæ gamyamÃnÃyÃm  /
abhini««ÂÃno varïa÷, abhinistÃno varïa÷  /
abhini««ÂÃno visarjanÅya÷, abhinistÃno visarjanÅya÷  /
Óabdasa¤j¤ÃyÃm iti kim ? abhinistanati m­daÇga÷  /
samÃse iti ata÷prabh­ti niv­ttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.87 ||


_____START JKv_8,3.87:

upasargasthÃn nimittÃt prÃdusÓabdÃc ca+uttarasya yakÃraparasya acparasya ca astisakÃrasya mÆrdhanyo bhavati  /
abhi«anti  /
ni«anti  /
vi«anti  /
prÃdu÷«anti  /
abhi«yÃt  /
ni«yÃt  /
vi«yÃt  /
prìu÷«yÃt  /
upasargÃt iti kim ? dadhi syÃt  /
madhu syÃt  /
asti iti kim ? anus­tam  /
vis­tam  /
atha asatyapi astigrahaïe sakÃram eva prati upasarga ÃÓrÅyate, prÃdu÷Óabdasya ca k­bhvasti«v eva prayoga÷ iti anyatrÃprasaÇga÷ ? tathÃpi etat pratyudÃhartavyam, anusÆte anusÆ÷, anusvo 'patyaæ Ãnuseya÷  /
ÓubhrÃditvì ¬hak (*4,1.123), ¬he lopo 'kadrvÃ÷ (*6,4.147) iti uvarnalopa÷  /
yacpara÷ iti kim ? nista÷  /
vista÷  /
prÃdusta÷ //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.88 ||


_____START JKv_8,3.88:

su vi nir dur ity etebhya÷ uttarasya supi sÆti sama ity ete«Ãæ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
supi iti svapi÷ k­tasamprasÃraïo g­hyate  /
su«upta÷  /
vi«upta÷  /
ni÷«upta÷  /
du÷«upta÷  /
sÆti iti svarÆpagrahaïam  /
su«Æti÷  /
vi«Æti÷  /
ni÷«Æti÷  /
du÷«Æti÷  /
sama - su«amam  /
vi«amam  /
ni÷«amam  /
du÷«amam  /
supe÷ «atvaæ svapermà bhÆd visu«vÃpeti kena na  /
halÃdiÓe«Ãnna supiri«Âaæ pÆrvaæ prasÃraïam //
sthÃdÅnÃæ niyamo nÃtra prÃk sitÃduttara÷ supi÷  /
anarthake vi«u«upu÷ supibhÆto dvir ucyate //
pÆrvatrÃsiddhÅyamadvirvacane iti k­te «tve tato dvirvacanam //


____________________________________________________________________


[#959]

##  || PS_8,3.89 ||

_____START JKv_8,3.89:

ni nadÅ ity etÃbhyÃm uttarasya snÃtisakÃrasya mÆrdhnyÃdeÓo bhavati kauÓale gamyamÃne  /
ni«ïÃta÷ kaÂakaraïe  /
ni«ïÃto rajjuvartate  /
nadyÃæ snÃti iti nadÅ«ïa÷  /
supi stha÷ (*3,2.4) ity atra supi iti yogavibhÃgÃt kapratyaya÷  /
kauÓale iti kim ? nisnÃta÷  /
nadyÃæ snÃta÷ nadÅsnÃta÷ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.90 ||


_____START JKv_8,3.90:

prati«ïÃtam iti nipÃtyate sÆtraæ ced bhavati  /
prati«ïÃtam sÆtram  /
Óuddham ity artha÷  /
pratisnÃtam ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.91 ||


_____START JKv_8,3.91:

kapi«thala÷ iti nipÃtyate gotravi«aye  /
kapi«Âhala÷ nÃma yasya sa÷ kÃpi«Âhali÷ putra÷  /
gotre iti kim ? kape÷ sthalam kapisthalam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.92 ||


_____START JKv_8,3.92:

pra«Âha÷ iti nipÃtyate agragÃmini abhidheye  /
prati«Âhate iti pra«Âha÷ aÓva÷  /
agrato gacchati ity artha÷  /
agragÃmini iti kim ? prasthe himavata÷ puïye  /
prastho vrÅhÅïÃm //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.93 ||


_____START JKv_8,3.93:

vi«Âara÷ iti nipÃtyate v­k«e Ãsane ca vÃcye  /
vipÆrvasya st­ïÃte÷ «atvaæ nipÃtyate  /
vi«Âaro v­k«a÷  /
vi«ÂaramÃsanam  /
v­k«Ãsanayo÷ iti kim ? aulapivÃkyasya vistara÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.94 ||


_____START JKv_8,3.94:

vi«ÂÃra÷ iti nipÃtyate  /
vipÆrvÃt st­ ity etasmÃd dhÃto÷ chandonÃmni ca (*3,3.34) ity evaæ vihito gha¤ iti vi«Âara÷ ity api prak­te vi«ÂÃra÷ iti vij¤Ãyate  /
vi«ÂÃrapaÇkti÷ chanda÷  /
vi«ÂÃro b­hatÅchanda÷  /
chandonÃmni iti kim ? paÂasya vistÃra÷ //


____________________________________________________________________


[#960]

##  || PS_8,3.95 ||


_____START JKv_8,3.95:

gaviyudhibhyÃm uttarasya sthirasakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bavati  /
gavi«Âhira÷  /
yudhi«Âhira÷  /
goÓabdÃd ahalantÃd api etasmÃd eva nipÃtanÃt saptamyà alug bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.96 ||


_____START JKv_8,3.96:

vi ku Óami pari ity etebhya÷ uttarasya sthalasakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
vi«Âhalam  /
ku«Âhalam  /
Óami«Âhalam  /
pari«Âhalam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.97 ||


_____START JKv_8,3.97:

amba Ãmba go bhÆmi savya apa dvi tri ku Óeku ÓaÇku aÇgu ma¤ji pu¤ji parame barhis divi agni ity etebha÷ uttarasya sthaÓabdasakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
amba«Âha÷  /
Ãmba«tha÷  /
go«Âha÷  /
bhÆmi«Âha÷  /
savye«Âha÷  /
apa«Âha÷  /
dvi«Âha÷  /
tri«Âha÷  /
ku«Âha÷  /
Óeku«Âha÷  /
ÓaÇku«Âha÷  /
aÇgu«Âha÷  /
ma¤ji«Âha÷  /
pu¤ji«Âha÷  /
parame«Âha÷  /
varhi«Âha÷  /
divi«Âha÷  /
agni«Âha÷  /
sthÃsthinsthÌïÃm iti vaktavyam  /
savye«ÂhÃ÷  /
parame«ÂhÅ  /
savye«Âh­sÃrathi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.98 ||

_____START JKv_8,3.98:

su«ÃmÃdi«u Óabde«u sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
Óobhanaæ sÃma yasya asau su«Ãmà brÃhmaïa÷  /
du««Ãmà  /
ni««Ãmà  /
ni««edha÷  /
du««edha÷  /
suÓabdasya karmapravacanÅyasa¤j¤ÃkatvÃn nirdurÓabdayoÓ ca kriyÃntaravi«ayatvÃd anupasargatve sati pÃÂho 'yam  /
sedhater gatau (*8,3.113) iti và prati«edhabÃdhanÃrtha÷  /
su«andhi÷  /
du««andhi÷  /
ni««andhi÷  /
su«Âhu  /
du«Âhu  /
ti«Âhater uïÃdi«vetau vyutpÃdyete  /
gauri«aktha÷ sa¤j¤ÃyÃm  /
ÇyÃpo÷ sa¤j¤Ãchandasor bahulam (*6,3.63) iti pÆrvapadasya hrasvatvam  /
prati«ïikà  /
prati«ïÃÓabdÃdayaæ kan pratyaya÷  /
jalëÃham  /
nau«ecanam  /
dundubhi«evaïam  /
eti sa¤j¤ÃyÃmagÃt  /
ekÃraparasya sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓa÷ bhavati iïkor uttarasya agakÃrÃt parasya sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
hari«eïa÷  /
vÃri«eïa÷  /
jÃnu«eïÅ  /
eti iti kim ? harisaktham  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? p­thvÅ senà yasya sa p­thuseno rÃjà  /
agÃt iti kim ? vi«vak«ena÷  /
iïdo÷ ity eva, sarvasena÷  /
nak«atrÃd và  /

[#961]

nak«atravÃcina÷ ÓabdÃd uttarasya sakÃrasya và eti sa¤j¤ÃyÃm agakÃrÃt mÆrdhanyo bhavati  /
rohiïÅ«eïa÷, rohiïÅsena÷  /
bharaïÅ«eïa÷, bharaïÅsena÷  /
agakÃrÃt ity eva, Óatabhi«ak«ena÷  /
avihitalak«aïo mÆrdhanya÷ su«ÃmÃdi«u dra«Âavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.99 ||


_____START JKv_8,3.99:

hrasvÃd uttarasya sakÃrasya mÆrdhanyÃdeeÓo bhavati tÃdau taddhite parata÷  /
tarap tamap taya tva tal tyap, etÃni prayojayanti  /
tarap - sarpi«Âaram  /
yaju«taram  /
tamap - sarpi«Âamam  /
yaju«Âamam  /
taya - catu«Âaye brÃhmaïÃnÃæ niketÃ÷  /
tva - sarpi«Âvam yaju«Âvam  /
tal - sarpi«ÂÃ  /
yaju«ÂÃ  /
tas - sarpi«Âa÷  /
yaju«Âa÷  /
tyap - Ãvi«Âyo vardhate  /
hrasvÃt iti kim ? gÅstarà  /
dhÆstarà  /
tÃdau iti kim ? sarpissÃd bhavati  /
pratyayasakÃrasya sÃt padÃdyo÷ (*8,3.111) iti saty api prati«edhe prak­tisakÃrasya syÃt  /
taddhite iti kim ? sarpistarati  /
tiÇantasya prati«edho vaktavya÷  /
bhindyustarÃm  /
chindyustarÃm //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.100 ||


_____START JKv_8,3.100:

nisa÷ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati tapatau parato 'nÃsevane 'rthe  /
Ãsevanaæ puna÷ puna÷ karaïam  /
ni«tapati suvarïam  /
sak­dagniæ sparÓayati ity artha÷  /
anÃsevane iti kim ? nistapati suvarïaæ suvarïakÃra÷  /
puna÷ punaragniæ sparÓayati ity artha÷  /
ni«Âaptaæ rak«o ni«Âaptà arÃtaya÷ ity atra sadapyÃsevanaæ na vivak«yate  /
chÃndaso và varnavikÃra÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.101 ||


_____START JKv_8,3.101:

yu«mat tat tatak«us ity ete«u takÃrÃdi«u parata÷ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati, sa cet sakÃro 'nta÷pÃdaæ bhavati  /
yu«madÃdeÓÃ÷ tvam, tvÃm, te, tava  /
agni«Âvaæ nÃmÃsÅt  /
tvà - agni«Âvà vardhayÃmasi  /
te - agni«Âe viÓvamÃnaya  /
tava - apsvagne sadhi«Âava  /
tat - agni«Âad viÓvamÃp­ïÃti  /
tatak«us - dyÃvÃp­thivÅ ni«Âatak«u÷  /
anta÷pÃdam iti kim ? yanma Ãtmano mindÃbhÆdagnistatpunarÃhÃrjatavedà vica //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.102 ||

_____START JKv_8,3.102:

yaju«i vi«aye yu«mattattatak«u÷«u parata eke«Ãm ÃcÃryÃïÃæ matena sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
arcirbhi«Âvam, arcirbhistvam  /
agni«Âe 'gram, agniste 'gram  /
agni«Âat, agnistat  /
arcirbhi«Âatak«u÷ arcirbhistatak«u÷ //


____________________________________________________________________


[#962]

##  || PS_8,3.103 ||


_____START JKv_8,3.103:

eke«Ãm iti vartate  /
stuta stoma ity etayo÷ sakÃrasya chandasi vi«aye mÆrdhanyÃdeÓo bhavati eke«ÃmÃcÃryÃïÃæ matena  /
tribhi«Âutasya, tribhistutasya  /
go«Âomaæ «o¬aÓinam, gostomaæ «o¬aÓinam  /
pÆrvapadÃt ity eva siddhe prapa¤cÃrtham idam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.104 ||


_____START JKv_8,3.104:

chandasi iti vartate, eke«Ãm iti ca  /
pÆrvapadasthÃnnimittÃt parasya sakÃrasya murdhanyÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye eke«ÃmÃcÃryÃïÃæ matena  /
dvi«andhi÷  /
dvisandhi÷  /
tri«andhi÷, trisandhi÷  /
madhu«ÂhÃnam, madhusthÃnam  /
dvi«Ãhasraæ cinvÅta, dvisÃhasraæ cinvÅta  /
asamÃse 'pi yat pÆrvapadaæ tadapi iha g­hyate  /
tri÷ «am­ddhatvÃya, tri÷ sam­ddhatvÃya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.105 ||


_____START JKv_8,3.105:

su¤ iti nipÃta iha g­hyate, tasya pÆrvapadasthÃnnimittÃt uttarasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye  /
abhÅ «u ïa÷ sakhÅnÃm  /
Ærdhva Æ «u ïa Ætaye //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.106 ||


_____START JKv_8,3.106:

sanote÷ anakÃrÃntasya sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
go«Ã÷  /
n­«Ã÷  /
ana÷ iti kim ? gosaniæ vÃcamudeyam pÆrvapadÃt ity eva siddhe niyamÃrtham idam  /
atra kecit savanÃdipÃÂhÃd gosanirniyamasya phalaæ na bhavati iti sisÃnayi«ati iti prayudÃharanti  /
sisani«ate÷ apratyaya÷  /
sisanÅ÷ ity apare //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.107 ||


_____START JKv_8,3.107:

p­tanà ­ta ity etÃbhyÃm uttarasya sahisakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo bhavati  /
p­tanëÃham  /
­tëÃham  /
kecit sahe÷ iti yogavibhÃgaæ kurvanti  /
­tÅ«aham ity atra api yathà syÃt  /
­tiÓabdasya pÆrvapadasy saæhitÃyÃm etad dÅrghatvam  /
avagrahe tu ­tisaham ity eva bhavati  /
cakÃro 'nuktasamuccayÃrtha÷, tena ­tÅ«aham iti siddham //


____________________________________________________________________


[#963]

##  || PS_8,3.108 ||


_____START JKv_8,3.108:

rephaparasya sakÃrasya s­pi s­ji sp­Ói sp­hi savanÃdÅnÃæ ca mÆrdhanyo na bhavati  /
rapara - visraæsikÃyÃ÷ kÃï¬ÃbhyÃæ juhoti  /
visrabdha÷ kathayati  /
sp­pi - purà krÆrasya vis­pa÷ s­ji - vÃco visarjanÃt  /
sp­Ói - divisp­Óam  /
sp­hi- nisp­haæ kathayati  /
savanÃdÅnÃm - savane savane  /
sÆte sÆte  /
sÃme sÃme  /
savanamukhe savanamukhe  /
kiæ syati kiæsaækiæsam  /
anusavanamanusavanam  /
gosaniæ gosanim  /
aÓvasanimaÓvasanim  /
pÆrvapadÃt iti prÃpte prati«edha÷  /
aÓvasanigrahaïam aniïo 'pi «atvam asti iti j¤ÃpanÃrtham  /
tena jalëÃham, aÓva«Ãham ity etat siddhaæ bhavati  /
kvacid evaæ gaïapÃÂha÷ - savane savane  /
anusavane 'nusavane  /
sa¤j¤ÃyÃæ b­haspatisava÷  /
Óakunisavanam  /
some some  /
sÆte sÆte  /
saævatsare saævatsare  /
kiæsaækiæsam  /
bisaæbisam  /
musalaæmusalam  /
gosanimaÓvasanim  /
savanÃdi÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.109 ||


_____START JKv_8,3.109:

sÃt ity etasya padÃdeÓ ca mÆrdhanyÃdeÓo na bhavati  /
vibhëà sÃti kÃrtsnye (*5,4.52)  /
pratyayasakÃratvÃt prÃpti÷, padÃdeÓ ca ÃdeÓasakÃratvÃt  /
sÃt - agnisÃt  /
dadhisÃt  /
madhusÃt  /
padÃde÷ - dadhi si¤cati  /
madhu si¤cati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.110 ||


_____START JKv_8,3.110:

sica÷ sakÃrasya yagi parato mÆrdhanyÃdeÓo na bhavati  /
sesicyate  /
abhisesicyate  /
upasargÃt iti yà prÃpti÷ sà padÃdilak«aïam eva prati«edhaæ bÃdhate, na sico yaÇi iti  /
tasmÃd ayaæ prati«edha÷ sarvatra bhavati  /
yaÇi iti kim ? abhi«i«ik«ati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.111 ||


_____START JKv_8,3.111:

gatau vartamÃnasya sedhate÷ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo na bhavati  /
abhisedhayati gÃ÷  /
parisedhayati gÃ÷  /
gatau iti kim ? Ói«yamakÃryÃt prati«edhayati //


____________________________________________________________________


[#964]

##  || PS_8,3.112 ||


_____START JKv_8,3.112:

pratistabdha nistabdha ity etau mÆrdhanyaprati«edhÃya nipÃtyete  /
stanbhe÷ (*8,3.67) iti prÃptaæ «atvaæ prati«idhyate  /
pratistabdha÷  /
nistabdha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.113 ||


_____START JKv_8,3.113:

sahirayaæ sodhabhÆto g­hyate  /
tasya sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo na bhavati  /
pari«o¬ha÷  /
pariso¬hum  /
pariso¬havyam  /
so¬habhÆtagrahaïaæ kim ? pari«ahate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.114 ||


_____START JKv_8,3.114:

stambhu sivu saha ity ete«Ãæ caÇi parata÷ sakÃrasya mÆrdhanyÃdeÓo na bhavati  /
stanbhe÷ (*8,3.77) iti, parinivibhya÷ iti ca prÃpta÷ mÆrdhanya÷ prati«idhyate  /
stambhu - paryatastambhat  /
abhyatastambhat  /
sivu - paryasūivat  /
nyasūivat  /
saha paryasūahat  /
vyasūahat  /
stambhusivusahÃæ caÇyupasargÃd iti vaktavyam  /
upasargÃdyà prÃpti÷ tasyÃ÷ eva prati«edho yathà syÃt, abhyÃsÃdyà prÃpti÷ tasyà mà bhÆt iti  /
tathà ca+eva+udÃh­tam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.115 ||


_____START JKv_8,3.115:

sunote÷ sakÃrasya mÆrdhanyadeÓo na bhavati sye sani ca parata÷  /
abhiso«yati  /
pariso«yati  /
abhyaso«yat  /
paryaso«yat  /
sani kim udÃharanam ? abhisusÆ«ati  /
na+etad asti prayojanam, tatra stautiïyor eva «aïyabhyÃsÃt (*8,3.71) iti niyamÃt na bhavi«yati  /
idaæ tarhi, abhisusÆ«ate ? etad api na asti, sthÃdi«v abhyÃsena ca abhyÃsasya (*8,3.64) iti niyamÃt  /
idaæ tarhi, abhisusÆ«ate÷ apratyaya÷ abhisusÆ÷ ity udÃharanam iti ? atra hi san«abhÆto na bhavati ity abhyÃsÃt prÃptir asti  /
syasano÷ iti kim ? su«Ãva //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.116 ||


_____START JKv_8,3.116:

sadi «va¤ja ity etayo÷ dhÃtvo÷ liÂi parata÷ sakÃrasya parasya mÆrdhanya÷ na bhavati  /
abhi«asÃda  /
pari«asÃda  /
ni«asÃda  /
vi«asÃda  /
pari«asvaje, pari«asvajÃte, pari«asvajire  /
abhi«asvaje  /
sva¤je÷ saæyogÃntÃd api vibhëà liÂa÷ kittvam icchanti iti pak«e 'nu«aÇgalopa÷ //


____________________________________________________________________


[#965]

##  || PS_8,3.117 ||


_____START JKv_8,3.117:

ni vi abhi ity etebhya÷ upasargebhya÷ uttarasya sakÃrasya a¬vyavÃye chandasi vi«aye mÆrdahnyÃdeÓo na bhavati và  /
nya«Ådat pità na÷, nyasÅdat  /
vya«Ådat pità na÷, vyasÅdat  /
abhya«Ådat, abhyasÅdat  /
sadi«va¤jor iti tad iha na anuvartate  /
sÃmÃnyena+eva tadvacanam  /
vya«Âaut, vyastaut, abhya«Âaut, abhyastaut ity etad api siddhaæ bhavati //
iti vÃmanakÃÓikÃyÃæ v­ttau a«ÂamÃdhyÃyasya t­tÅya÷ pÃda÷  /

______________________________________________________

a«ÂamÃdhyÃyasya caturtha÷ pÃda÷  /


____________________________________________________________________


[#966]

##  || PS_8,4.1 ||

_____START JKv_8,4.1:

repha«akÃrÃbhyÃm uttarasy nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati, samÃnapadasthau cen nimittanimittinau bhavata÷  /
ÃstÅrïam  /
viÓÅrïam  /
avagÆrïam  /
«akÃrÃt - ku«ïÃti  /
pu«ïÃti  /
mu«ïÃti  /
«agrahaïam uttarÃrtham, «Âutvena+eva hi siddham etat  /
samÃnapade iti kim ? agnirnayati  /
vÃyurnayati  /
­varïÃc ca+iti vaktavyam  /
tis­ïÃm  /
catas­ïÃm  /
mÃtÌïÃm  /
pitÌïÃm  /
raÓrutisÃmÃnyanirdeÓÃt và siddham  /
avarnabhaktyà ca vyavadhÃne 'pi ïatvaæ bhavati iti k«ubhnÃdi«u n­namanat­pnotigrahaïaæ j¤Ãpakam  /
athavà ­varïÃd api ïatvaæ bhavati iti etad eva anena j¤Ãpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.2 ||


_____START JKv_8,4.2:

a ku pu ÃÇ num ity etair vyavÃye 'pi repha«ÃkÃrabhyÃm uttarasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
a¬vyavÃye tÃvat - karaïam  /
haraïam kiriïà  /
giriïà  /
kuruïà  /
guruïà  /
kavargavyavÃye - arkeïa  /
mÆrkheïa  /
gargeïa  /
argheïa  /
pavargavyavÃye - darpeïa  /
repheïa  /
garbheïa  /
carmaïà  /
varmaïà  /
ÃÇvyavÃye - paryÃïaddham  /
nirÃïaddham  /
a¬vyavÃye iti siddhe ÃÇgrahaïaæ padavyavÃye ity asya prati«edhasya bÃdhanÃrtham  /
nuævyavÃye - b­æhaïam  /
b­æhaïÅyam  /
nuægrahaïam anusvÃropalak«aïÃrthaæ dra«Âavyam  /
tena t­æhaïam, t­æhaïÅyam ity atra anusvÃravyavÃye numabhÃve 'pi ïatvaæ bhavati  /
saty api ca numi yatra anusvÃro na ÓrÆyate tatra na bhavati, prenvanam, prenvanÅyam iti  /
vyavÃyopalak«aïÃrthatvÃd a¬ÃdÅnÃm iha vyastai÷ samastair vyavÃye 'pi ïatvaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.3 ||


_____START JKv_8,4.3:

pÆrvapadasthÃn nimittÃd uttarasya gakÃravarjitÃd nakÃrasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
druïasa÷  /
vÃrghrÅïasa÷  /
kharaïasa÷  /
ÓÆrpaïakhà  /
sa¤j¤ÃyÃm iti kim ? carmanÃsika÷  /
aga÷ iti kim ? ­gayanam  /
kecid etan niyamÃrthaæ varïayanti, pÆrvapadÃt sa¤j¤ÃyÃm eva ïatvaæ na anyatra iti  /

[#967]

samÃse 'pi hi samÃnapade nimittanimittinor bhÃvÃd asti pÆrveïa prÃpti÷ iti sa ca niyama÷ pÆrvapadasambadhÃd uttarapadasthasya+eva ïatvaæ nivartayati, carmanÃsika÷ iti, na taddhitapÆrvapadasthasya, khÃrapÃyaïa÷, mÃt­bhonÅïa÷, karïapriya÷ iti  /
aga÷ iti yogavibhÃgena ïatvaprati«edha÷, na niyamaprati«edha÷ iti  /
apare tu pÆrvasÆtre samÃnam eva yan nityaæ padaæ tat samÃnapadam ity ÃÓrayanti, samÃnagrahaïÃt  /
te«Ãm aprÃptam eva ïatvam anena nidhÅyate  /
samÃse hi pÆrvapadottaravibhÃgÃd asamÃnapadatvam apy asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.4 ||


_____START JKv_8,4.4:

pÆrvapadÃt sa¤j¤Ãyam iti vartate  /
puragà miÓraka sighrakà ÓÃrikà koÂarà agre ity etebhya÷ pÆrvapadebhya÷ uttarasya vananakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati sa¤j¤ÃyÃæ vi«aye  /
puragÃvaïam  /
miÓrakavaïam  /
sighrakÃvaïam  /
ÓÃrikÃvaïam  /
koÂarÃvaïam  /
agrevaïam  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, etebhya eva parasya vananakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati, na anyebhya÷ iti  /
kuberavanam  /
ÓatadhÃravanam  /
asipatravanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.5 ||


_____START JKv_8,4.5:

pra nir antar Óara ik«u plak«a Ãmra kÃr«ya khadira pÅyÆk«Ã ity etebhya÷ uttarasya vananakÃrasya sa¤j¤ÃyÃm asa¤j¤ÃyÃm api ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
pra - pravaïe ya«Âavyam  /
nir - nirvaïe prati¬hÅyate  /
antar - antarvarïe  /
Óara - Óaravaïam  /
ik«u - ik«uvaïam  /
plak«a - plak«avaïam  /
Ãmra - Ãmravaïam  /
kÃr«ya - kÃr«yavaïam  /
khadira - khadiravaïam  /
pÅyÆk«Ã - pÅyÆk«Ãvaïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.6 ||


_____START JKv_8,4.6:

vanam ity eva  /
o«adhivÃci yat pÆrvapadaæ vanaspativÃci ca tatsthÃn nimittÃd uttarasya vananakÃrasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati vibhëà  /
o«adhivÃcibhyas tÃvat - dÆrvÃvaïam, dÆrvÃvanam  /
mÆrvÃvaïam, mÆrvÃvanam  /
vanspatibhya÷ - ÓirÅ«avaïam, ÓirÅ«avanam  /
badarÅvaïam, badarÅvanam  /
dvyak«aratryak«arebhya iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, devadÃruvanam  /
bhadradÃruvanam  /
irikÃdibhya÷ prati«edho vaktavya÷  /
irikÃvanam  /
mirikÃvanam  /
phalÅ vanspatirj¤eyo v­k«Ã÷ pu«paphalopagÃ÷  /
o«adhya÷ phalapÃkÃntà latÃgulmÃÓ ca vÅrudha÷ //
satyapi bhede v­k«avanaspatyor iha bhedena grahaïaæ dra«tavyam //


____________________________________________________________________

[#968]

##  || PS_8,4.7 ||


_____START JKv_8,4.7:

adantaæ yat pÆrvapadaæ tatsthÃn nimittÃd uttarasya ahno nakÃrasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
pÆrvÃhïa÷  /
aparÃhïa÷  /
adantÃt iti kim ? nirahna÷  /
durahna÷  /
ahno 'hna etebhya÷ (*5,4.88) ity ahnÃdeÓa÷  /
ahna÷ ity akÃrÃntagrahaïÃd dÅrghÃhnÅ Óarad ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.8 ||


_____START JKv_8,4.8:

ÃhitavÃci yat pÆrvapadaæ tatsthÃn nimittÃd uttarasy avÃhananakÃrasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
ik«uvÃhaïam  /
ÓaravÃhaïam  /
darbhavÃhaïam  /
vÃhane yad Ãropitam uhyate tad Ãhitam ucyate  /
ÃhitÃt iti kim ? dÃk«ivÃhanam  /
dÃk«isvÃmikaæ vÃhanam ity artha÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.9 ||

_____START JKv_8,4.9:

pÃnanakÃrasya pÆrvapadasthÃn nimittÃd uttarasya deÓÃbhidhÃne ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
pÅyate iti pÃnam  /
k­tyalyuÂo bahulam (*3,3.113) iti karmaïi lyut  /
k«Åraæ pÃnaæ ye«Ãæ te k«ÅrapÃïà uÓÅnarÃ÷  /
manu«yÃbhidhÃne 'pi deÓÃbhidhÃnaæ gamyate  /
surÃpÃïÃ÷ prÃcyÃ÷  /
sauvÅrapÃïà bÃhlÅkÃ÷  /
ka«ÃyapÃïÃ÷ gÃndhÃrÃ÷  /
deÓe iti kim ? dÃk«ÅïÃæ pÃnam dÃk«ipÃnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.10 ||


_____START JKv_8,4.10:

bhÃve karaïe ca ya÷ pÃnaÓabda÷ tadÅyasya nakÃrasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati và pÆrvapadasthÃnimittÃd uttarasya  /
k«ÅrapÃïaæ vartate, k«ÅrapÃnam  /
ka«ÃyapÃïam, ka«ÃyapÃnam  /
surÃpÃïam, surÃpÃnam  /
karaïe k«ÅrapÃïa÷ kaæsa÷, k«ÅrapÃna÷  /
vÃprakaraïe girinadyÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnam  /
giriïadÅ, girinadÅ  /
cakraïadÅ, cakranadÅ  /
cakraïitambÃ, cakranitambà //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.11 ||


_____START JKv_8,4.11:

và iti vartate  /
prÃtipadikÃnte numi vibhaktau ca yo nakÃra÷ tasya pÆrvapadasthÃnnimittÃd uttarasy và ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
prÃtipadikÃnte tÃvat - mëavÃpiïau, mëavÃpinau  /
numi - mëavÃpÃïi, mëavÃpÃni  /
vrÅhivÃpÃïi, vrÅhivÃpÃni  /
vibhaktau - mëavÃpeïa, mëavÃpena  /
vrÅhivÃpeïa, vrÅhivÃpena  /
pÆrvapadÃdhikÃrÃd uttarapadasya prÃtipadikastho yo 'ntyo nakÃra÷ tasya+idaæ ïatvam i«yati  /
iha hina bhavati, gargÃïÃæ bhaginÅ gargabhaginÅ  /

[#969]

yadà tv evaæ bhavati, gargÃïÃæ bhago gargabhaga÷, gargabhago 'syà asti iti gargabhagiïÅ iti, tadà mÃt­bhogÅïavannityam eva ïatvena bhavitavyam  /
mëavÃpiïÅ, mëavÃpinÅ ity atra tu gatikÃrakopapadÃnÃæ k­dbhi÷ saha samÃsavacanaæ prÃk«ubutpatte÷ iti k­dantena+eva samÃse sati prÃtipadikasya uttarapadasya+eva sato nakÃro bhavati  /
tathà ca atra nuægrahaïam k­tam  /
sa hi samudÃyabhaktatvÃd uttarapadasya anto na bhavati  /
yuvÃdÅnÃæ prati«edho vaktavya÷  /
ÃryayÆnà  /
k«atriyayÆnà  /
prapakvÃni  /
dÅrghÃhnÅ Óarad //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.12 ||


_____START JKv_8,4.12:

ekÃjuttarapadaæ yasya sa ekÃjuttarapada÷, tasminn ekÃjuttarapadasamÃse prÃtipadikÃntanuævibhaktisu pÆrvapadasthÃnnimittÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃra÷ ÃdeÓo bhavati  /
v­trahaïau  /
v­trahaïa÷  /
numi - k«ÅrapÃïi  /
surÃpÃïi  /
vibhaktau - k«Årapeïa  /
surÃpeïa  /
ïa÷ iti vartamÃne punarïagrahaïaæ vikalpÃdhikÃraniv­tte÷ vispa«ÂÅkaraïÃrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.13 ||


_____START JKv_8,4.13:

kavargavati ca+uttarapade prÃtipadikÃntanuævibhakti«u pÆrvapadasthÃnnimittÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
vastrayugiïau  /
vastrayugiïa÷  /
svargakÃmiïau  /
v­«agÃmiïau  /
numi - vastrayugÃïi  /
kharayugÃïi  /
vibhaktau - vastrayugeïa  /
kharayugeïa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.14 ||


_____START JKv_8,4.14:

ïa÷ upadeÓo yasya asau ïopadeÓa÷  /
ïopadeÓasya dhÃtor yo nakÃra÷ tasya upasargasthÃn nimittÃd uttarasya ïakÃrÃdeÓo bhavati asamÃse 'pi samÃse 'pi  /
praïamati  /
pariïamati  /
praïÃyaka÷  /
pariïÃyaka÷  /
upasargÃt iti kim ? pragatà nÃyakÃ÷ asmÃd deÓÃt pranÃyako deÓa÷  /
asmÃse 'pi kim ? pÆrvapadÃdhikÃrÃt samÃsa eva syÃt iti tadadhikÃraïiv­ttidyotanÃrtham  /
ïopadeÓasya iti kim ? pranardati  /
pranardaka÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.15 ||


_____START JKv_8,4.15:

hinu mÅnà ity etayo÷ upasargasthÃn nimittÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
pra÷iïoti  /
prahiïuta÷  /
pramÅïÃti  /
pramÅïÅta÷  /
hinumÅnÃgrahaïe vik­tasya api bhavati, ajÃdeÓasya sthÃnivattvÃt //


____________________________________________________________________


[#970]

#<Ãni loÂ>#  || PS_8,4.16 ||


_____START JKv_8,4.16:

Ãni ity etasya lo¬ÃdeÓasya upasargasthÃn nimittÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃradeÓo bhavati  /
pravapÃïi  /
parivapÃïi  /
prayÃïi  /
pariyÃïi  /
lot iti kim ? pravapÃni mÃæsÃni //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.17 ||


_____START JKv_8,4.17:

ni ity etasya upasargasthÃnnimittÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati gada nada pata pada ghu mà syÃti hanti yÃti vÃti drÃti psÃti vapati vahati ÓÃmyati cinoti degdhi ity ete«u parata÷  /
gada - praïigadati  /
pariïigadati  /
nada - praïinadati  /
pariïinadati  /
pata - praïipatati  /
pariïipatati  /
pada - praïipadyate  /
pariïipadyate  /
ghu - praïidadÃti  /
pariïidadÃti  /
praïidadhÃti  /
pariïidadhÃti  /
mÃÇ - praïimimÅte  /
pariïimimÅte  /
meÇ - praïimayate  /
pariïimayate  /
mà iti maÇmeÇor grahaïam i«yate  /
syati - praïi«yati  /
pariïi«yati  /
hanti - praïihanti  /
pariïihanti  /
yÃti - praïiyÃti  /
pariïiyÃti  /
vÃti - praïivÃti  /
pariïivÃti  /
drÃti - praïidrÃti  /
pariïidrÃti  /
psÃti - praïipsÃti  /
pariïipsÃti  /
vapati - praïivapati  /
pariïivapati  /
vahati - praïivahati  /
pariïivahati  /
ÓÃmyati - praïiÓÃmyati  /
pariïiÓÃmyati  /
cinoti - praïicinoti  /
priïicinoti  /
degdhi - praïidegdhi  /
pariïidegdhi  /
a¬vyavÃye 'pi nergadÃdi«u ïatvam i«yate  /
praïyagadat  /
pariïyagadat //


____________________________________________________________________


#<Óe«e vibhëà 'ka-khÃdÃv-a«Ãnta upadeÓe>#  || PS_8,4.18 ||


_____START JKv_8,4.18:

ne÷ iti vartate, upasargÃt iti ca  /
akakÃrÃdirakhakÃrÃdira«akÃrÃnta÷ ca upadeÓe yo dhÃtu÷ sa Óe«a÷, tasmin parata÷ upasargasthÃnnimittÃt uttarasya ne÷ nakÃrasya vibhëa ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
praïipacati, pranipacati  /
praïibhinatti, pranibhinatti  /
akakhÃdau iti kim ? pranikaroti  /
pranikhÃdati  /
a«Ãnta iti kim ? pranipina«Âi  /
upadeÓagrahaïaæ kim ? iha ca prati«edho yathà syÃt, pranicakÃra, pranicakhÃda, pranipek«yati iti  /
iha ca mà bhÆt, praïive«Âà  /
praïivek«yati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.19 ||


_____START JKv_8,4.19:

anite÷ nakÃrasya upasargasthÃnnimittÃd uttarasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
prÃïiti  /
parÃïiti //


____________________________________________________________________


[#971]

##  || PS_8,4.20 ||


_____START JKv_8,4.20:

anite÷ iti vartate  /
upasargasthÃnnimittÃt uttarasya anitinakÃrasya padÃnte vartamÃnasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
he prÃï  /
he parÃï  /
padÃntasya iti prati«edhasya apavÃdo 'yam  /
antaÓ ca padÃpek«o g­hayate  /
kecit tu pÆrvasÆtre eva etad antagrahaïaæ sÃmÅpyÃrtham abhisambadhnanti  /
nimittasamÅpasthaikavarïavyavahitasya anitinakÃrasya padÃnte vartamÃnasya ïakÃrÃdeÓo yathà syÃt  /
iha mà bhÆt, paryaniti iti  /
tair dvitÅyam api padÃntasya ïatvÃrtham antagrahaïam ÃÓrayitavyam eva  /
ye«Ãæ tu paryaïiti iti bhavitavyam iti darÓanam, te«Ãæ pÆrvasÆtre na artho 'ntagrahaïena //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.21 ||

_____START JKv_8,4.21:

sÃbhyÃsasya anite÷ upasargasthÃn nimittÃd uttarasya ubhayo÷ nakÃrayo÷ ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
praïiïi«ati  /
prÃïiïat  /
parÃïiïi«ati  /
parÃïiïat  /
pÆrvatrÃsiddhÅyam advirvacane ity etasmin sati pÆrveïa+eva k­taïatvasya dvirvacane k­te siddham etad antareïa api vacanam ? etat tu nÃÓrayitavyam iti sÆtram idam Ãrabhyate  /
tena ¤auja¬hat iti siddhaæ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.22 ||


_____START JKv_8,4.22:

akÃrapÆrvasya hantinakÃrasya upasargasthÃt nimittÃd uttarasya ïakÃra ÃdeÓo bhavati  /
prahaïyate  /
parihaïyate  /
prahaïanam  /
parihaïanam  /
atpÆrvasya iti kim ? praghnanti  /
parighnati  /
taparakaraïaæ kim ? ciïi - prÃghÃni  /
paryaghÃni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.23 ||


_____START JKv_8,4.23:

hante÷ iti vartate  /
vakÃramakÃrÃyo÷ parata÷ hantinakÃrasya upasargasthÃn nimittÃd uttarasya và ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
prahaïva÷, prahanva÷  /
parihaïva÷, parihanva÷  /
prahaïma÷, prahanma÷  /
parihaïma÷, parihanma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.24 ||


_____START JKv_8,4.24:

anta÷ÓabdÃd uttarasya hantinakÃrasya atpÆrvasya ïakÃrÃdeÓo bhavati adeÓÃbhidhÃne  /
antarhaïyate  /
antarhaïanaæ vartate  /
adeÓe iti kim ? antarhanano deÓa÷  /
atpÆrvasya ity eva, antarghnanti  /
taparakaraïaæ kim ? antaraghÃni //


____________________________________________________________________


[#972]

##  || PS_8,4.25 ||


_____START JKv_8,4.25:

antaradeÓe iti vartate  /
ayananakÃrasya ca anta÷ÓabdÃd uttarasya ïakÃrÃdeÓo bhavati adeÓÃbhidhÃne  /
antarayaïaæ vartate  /
antarayaïaæ Óobhanam  /
adeÓe ity eva, antarayano deÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.26 ||


_____START JKv_8,4.26:

purvapadÃt iti vartate  /
­kÃrÃntÃd avagrahÃt pÆrvapadÃd uttarasya ïakÃrÃdeÓo bhavati chandasi vi«aye  /
n­maïÃ÷  /
pit­yÃïam  /
atra hi n­maïÃ÷, pit­yÃïam iti ­kÃro 'vag­hyate  /
avagrahagrahaïaæ kimartham ucyate, yÃvatà saæhitÃdhikÃra à adhyÃyaparisamÃpte÷ ity uktam ? vi«ayopalak«aïÃrtham avagrahagrahaïam  /
avag­hyamÃïÃd yathà syÃt, anavag­hyamÃïÃt mà bhÆt  /
apadÃnte ca avagraho na asti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.27 ||


_____START JKv_8,4.27:

nas ity etasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati dhÃtusthÃn nimittÃd uttarasya uruÓabdÃt «uÓabdÃc ca chandasi vi«aye  /
dhÃtusthÃt tÃvat - agne rak«Ã na÷  /
Óik«Ã ïo asmin  /
uruÓabdÃt - uru ïask­dhi  /
«uÓabdÃt - abhÅ «u ïa÷ sakhÅnÃm  /
Ærdhva Æ «u ïa Ætaye  /
asmadÃdeÓo 'yaæ nasÓabda÷ bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.28 ||


_____START JKv_8,4.28:

upasargasthÃn nimittÃt uttarasya naso nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo bhavati bahulam  /
praïa÷ ÓÆdra÷  /
praïasa÷  /
praïo rÃjà  /
na ca bhavati  /
pra no mu¤catam  /
bahulagrahaïÃd bhëÃyÃm api bhavati, praïasaæ mukham  /
upasargÃc ca iti nÃsikÃyà nasÃdeÓa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.29 ||


_____START JKv_8,4.29:

k­tstha÷ yo nakÃra÷ aca÷ uttara÷ tasya upasargasthÃn nimittÃd uttarasya ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
ana, mÃna, anÅya, ani, ni«ÂhÃdeÓa ete ïatvaæ prayojayanti  /
ana - prayÃïam  /
pariyÃïam  /
pramaïam  /
parimÃïam  /
mÃna - prayÃyamÃïam  /
pariyÃyamÃïam  /
anÅya - prayÃïÅyam  /
pariyÃïÅyam  /
ani - aprayÃïi÷  /
apariyÃïi  /
ini - prayÃyiïau  /
pariyÃyiïau  /
ni«ÂhÃdeÓa - prahÅïa÷  /
parihÅïa÷  /
prahÅïavÃn  /
parihÅïavÃn  /
aca÷ iti kim ? pramagna÷  /
paribhugna÷  /
bhujo kauÂilye, asya ni«ÂhÃpratyaya÷, oditaÓ ca (*8,2.45) iti ni«ÂhÃnatvam, co÷ ku÷ (*8,2.30) iti kutve siddhaæ paribhugna÷ iti  /
k­tsthasya ïatve nirviïïasya+upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
nirviïïno 'smi khalasaÇgena  /
nirviïïo 'hamatra vÃsena //


____________________________________________________________________


[#973]

#<ïer vibhëÃ>#  || PS_8,4.30 ||


_____START JKv_8,4.30:

ïyantÃd yo vihita÷ k­tpratyaya÷ tatsthasya nakÃrasya upasargasthÃn nimittÃt uttarasya vibhëà ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
prayÃpaïam, prayÃpanam  /
pariyÃpaïam, pariyÃpanam  /
prayÃpyamÃïam, prayÃpyamÃnam  /
prayÃpaïÅyam, prayÃpanÅyam  /
aprayÃpaïi÷, aprayÃpani÷  /
prayapaïau, prayÃpinau, vihitaviÓe«aïaæ kim ? prayapyamÃïam ity atra yakà vyavadhÃne 'pi yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.31 ||

_____START JKv_8,4.31:

k­tyaca÷ iti vartate  /
halÃdi÷ yo dhÃturijupadha÷ tasmÃt paro ya÷ k­tpratyaya÷ tatsthastha nakÃrasya aca uttarasya upasargasthÃn nimittÃd uttarasya vibhëà ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
prakopaïam, prakopanam  /
parikopaïam, parikopanam  /
hala÷ iti kim ? prehaïam  /
prohaïam  /
ijupadhÃt iti kim ? pravapaïam  /
parivapaïam  /
k­tyaca÷ iti nitye prÃpte vikalpa÷  /
aca÷ ity eva, paribhugna÷  /
ijupadhasya sarvasya halantatvÃd iha halgrahaïamÃdiviÓe«aïam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.32 ||


_____START JKv_8,4.32:

hala÷ iti vartate, tena iha sÃmarthyÃt tadantavidhi÷  /
ijÃde÷ sanuma÷ halantÃd dhÃto÷ vihito ya÷ k­t, tatsthasay nakÃrasya upasargasthÃn nimittÃt uttarasya ïakÃro bhavati  /
preÇkhaïam  /
preÇgkhaïam  /
preÇgaïam  /
pareÇgaïam  /
prombhaïam  /
parombhaïam  /
siddhe satyÃrambho niyamÃrtha÷, ijÃder eva sanuma÷, nÃnyasmÃt iti  /
pramaÇganam  /
parimaÇganam  /
hala÷ ity adhikÃrÃd ïyante nityaæ vidhyartham etan na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.33 ||


_____START JKv_8,4.33:

upasargÃt it vartate  /
niæsa nik«a ninada ity ete«Ãæ nakÃrasya upasargasthÃn nimittÃt uttarasya và ïakÃrÃdeÓo bhavati  /
praïiæsanam, praniæsanam  /
praïik«aïam, pranik«aïam  /
praïindanam, pranindanam  /
ïopadeÓatvÃd ete«Ãæ nitye prÃpte vikalpa÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.34 ||


_____START JKv_8,4.34:

bhà bhÆ pÆ kami gami payÃyÅ vepa ity ete«Ãm upasargasthÃt nimittÃd uttarasya k­tsthasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo na bhavati  /
bhà - prabhÃnam  /
paribhÃnam  /
bhÆ - prabhavanam  /
paribhavanam  /
pÆ - prapavanam  /
paripavanam  /
pÆgrahaïena pƤgrahaïaæ dra«Âavyam  /
pÆÇo hi bhavaty eva ïatvam, prapavaïaæ somasya iti  /
kami - prakamanam  /
parikamanam  /
gami - pragamanam  /
parigamanam  /
pyÃyÅ - prapyÃyanam  /
paripyÃyanam  /
vepa - pravepanam  /
parivepanam  /
ïyantÃnÃæ bhÃdÅnÃm upasaÇkhyÃnaæ kartavyam  /
prabhÃpanam  /
paribhÃpanam //


____________________________________________________________________


[#974]

#<«Ãt padÃntÃt>#  || PS_8,4.35 ||


_____START JKv_8,4.35:

«akÃrÃt padantÃd uttarasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo na bhavati  /
ni«pÃnam  /
du«pÃnam  /
sarpi«pÃnam  /
yaju«pÃnam  /
«Ãt iti kim ? nirïaya÷  /
padÃntÃt iti kim ? ku«ïÃti  /
pu«ïÃti  /
pade anta÷ padÃnta÷ iti saptamÅsamÃso 'yam, tena iha na bhavati, susarpi«keïa  /
suyaju«keïa  /
Óe«Ãd vibhëà (*5,3.154) iti kap //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.36 ||


_____START JKv_8,4.36:

na iti vartate  /
naÓe÷ «akÃrÃntasya ïakÃrÃdeÓo na bhavati  /
prana«Âa÷  /
parina«Âa÷  /
«Ãntasya iti kim ? praïaÓyati  /
pariïaÓyati  /
antagrahaïaæ «ÃntabhÆtapÆrvamÃtrasya api yathà syÃt, pranaÇk«yati  /
parinaÇk«ayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.37 ||


_____START JKv_8,4.37:

padÃntasya nakÃrasya ïakÃrÃdeÓo na bhavati  /
v­k«Ãn  /
plak«Ãn  /
arÅn  /
girÅn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.38 ||


_____START JKv_8,4.38:

padena vyavÃya÷ padavyavÃya÷ padavyavadhÃnam  /
padena vyavÃye 'pi sati nimittanittino÷ nakÃrasya nakÃrÃdeÓo na bhavati  /
mëakumbhavÃpena  /
caturaÇgayogena  /
prÃvanaddham  /
paryavanaddham  /
pra gÃæ nayÃma÷  /
pari gÃæ nayÃma÷  /
padavyavÃye 'taddhita iti vaktavyam  /
iha mà bhÆt, Ãrdragomayeïa  /
Óu«kagomayeïa  /
goÓ ca purÅ«e iti maya  /
svÃdau pÆrvaæ padam iti goÓabda÷ pÆrvapadam tena vyavÃya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.39 ||


_____START JKv_8,4.39:

na iti vartate  /
k«ubhnà ity evam Ãdi«u Óabde«u nakÃrasya ïakÃradeÓo na bhavati  /
k«ubhnÃti  /
ajÃdeÓasya sthÃnivadbhÃvÃd iha api prati«edho bhavati  /
k«ubhnÅta÷  /
k«ubhnanti  /
n­namana÷ - pÆrvapadÃta sa¤j¤ÃyÃm iti prÃpti÷  /
chandasy ­davagrahÃt (*8,4.26) iti ca prÃpnoti  /
nandin, nandana, nagara, etÃny uttarapadÃni sa¤j¤ÃyÃæ prayojayanti - harinandÅ  /

[#975]

harinandana÷  /
girinagaram  /
n­tiæ yaÇi prayojayanti - narÅn­yate  /
t­pnu - t­pnoti  /
nartana, gahana, nandana, niveÓa, nivÃsa, agni, anÆpa, etÃni uttarapadÃni prayojayanti  /
parinartanam, parigahanam iti sa¤j¤ÃyÃm pÆrvapadÃt sa¤j¤ÃyÃm iti prÃpnoti  /
parinandanam ity atra upasargÃd asamÃse 'pi iti prÃpnoti  /
ÓaraniveÓa÷, ÓaranivÃsa÷, ÓarÃgni÷, darbhÃnÆpa÷ ity etÃ÷ sa¤j¤Ã÷  /
ÃcÃryÃdaïatvaæ ca  /
ÃcÃryabhojÅna÷  /
ÃcÃryÃnÅ  /
irikÃdibhyo vanottarapadebhya÷ sa¤j¤ayÃm  /
irikÃ, timira, samÅra, kubera, hari, karmÃra ity uttarapadavanaÓabdasthasya sa¤j¤ÃyÃm  /
k«ubhnÃdir Ãk­tigaïa÷  /
avihitalak«aïo ïatvaprati«edha÷ k«ubhnÃdi«u dra«Âavya÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.40 ||


_____START JKv_8,4.40:

sakÃratavargayo÷ ÓakÃracavargÃbhyÃæ sannipÃte ÓakÃracavargÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
sto÷ Ócunà iti yathÃsaÇkhyam atra ne«yate  /
sakÃrasya ÓakÃreïa, cavargeïa, dvÃbhyÃm api sannipÃte ÓakÃro bhavati  /
tavargasya api ca ÓakÃreïa, cavargena ca sannipÃte cavargo bhavati  /
ÃdeÓe tu yathÃsaÇkhyam isyate, sakÃrasya ÓakÃra÷, tavargasya ca cavarga÷ iti  /
sakÃrasya ÓakÃreïa sannipÃte - v­k«aÓÓete  /
plak«aÓÓete  /
tasya+eva cavargeïa - v­k«aÓcinoti  /
plak«aÓcinoti  /
v­k«aÓchÃdayati  /
plak«aÓchÃdayati  /
tavargasya ÓakÃreïa - agnicicchete  /
somasucchete  /
tasya+eva cavargeïa - agniciccinoti  /
somasuccinoti  /
agnicicchÃdayati  /
somasucchÃdayati  /
agnicijjayati  /
somasujjayati  /
agnicijjhakÃra÷  /
asomasujjhakÃra÷  /
agnici¤¤akÃra÷  /
somasu¤¤akÃra÷  /
masje÷ majjati  /
bhrasje÷ - bh­jjati  /
vraÓce÷ - v­Ócati  /
yaje÷ yaj¤a÷  /
yÃce÷ - yÃc¤Ã  /
ÓÃt (*8,4.44) iti prati«edho j¤Ãpaka÷ saÇkhyÃtÃnudeÓÃbhÃvasya  /
sto÷ Ócau iti saptamÅnirdeÓo na k­ta÷, pÆrveïa pareïa ca Ócunà sannipÃte Ócutvaæ yathà syÃt iti //


____________________________________________________________________


#<«Âunà «u÷>#  || PS_8,4.41 ||


_____START JKv_8,4.41:

sto÷ iti vartate  /
sakÃratavargayo÷ «akÃraÂvargÃbhyÃæ sannipÃte «akÃraÂavargÃv ÃdeÓau bhavata÷  /
tatra api tathaiva saÇkhyÃtÃnudeÓabhÃva÷  /
«akÃreïa sakÃrasya - v­k«a««aï¬e  /
plak«a««aï¬e  /
tasya+eva Âavargeïa - v­k«a«ÂÅkate  /
plak«a«ÂÅkate  /
v­k«a«ÂhakÃra÷  /
plak«a«ÂhakÃra÷  /
tavargasya «akÃreïa - pe«ÂÃ  /
pe«Âum  /
pe«Âavyam  /
k­«Å«Âa  /
k­«Å«ÂhÃ÷  /
tasya+eva Âavargeïa - agniciÂtÅkate  /
somasuÂÂÅkate  /
agniciÂÂhakÃra÷  /
somasuÂÂhakÃra÷  /
agnici¬¬Åna÷  /
somasu¬¬Åna÷  /
agnici¬¬haukate  /
somasu¬¬haukate  /
agniciïïakÃra÷  /
somasuïïakÃra÷  /
atÂa - aÂÂati  /
ad¬a - a¬¬ati //


____________________________________________________________________


[#976]

##  || PS_8,4.42 ||


_____START JKv_8,4.42:

padÃntàÂavargÃd uttarasya sto÷ «Âutvaæ na bhavati nÃm ity etad varjayitvà  /

[#975] Óvali sÃye  /
madhuli tarati  /
padÃntÃt iti kim ? Ŭa stutau - ÅÂÂe  /
Âo÷ iti kim ? sarpi«Âamam  /
anÃm iti kim ? «aïïÃm  /
atyalpam idam ucyate  /
anÃmnavatinagarÅïÃm iti vaktavyam  /
«aïïÃm  /
«aïïavati÷  /
«aïïavarÅ //


____________________________________________________________________


[#976]

##  || PS_8,4.43 ||

_____START JKv_8,4.43:

na iti vartate  /
tavargasya «akÃre yaduktaæ tan na bhavati  /
agnicit«aï¬e  /
bhavÃn«aï¬e  /
mahÃn«aï¬e //


____________________________________________________________________


#<ÓÃt>#  || PS_8,4.44 ||


_____START JKv_8,4.44:

to÷ iti vartate  /
ÓakÃrÃd uttarasya tavargasya yaduktaæ tan na bhavati  /
praÓna÷  /
viÓna÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.45 ||


_____START JKv_8,4.45:

padÃntagrahaïam anuvartate  /
yara÷ padÃntasya anunÃsike parata÷ và anunÃsika÷ ÃdeÓo bhavati  /
vÃÇ nayati, vÃgnayati  /
Óvaliïnayati, ÓvaliÇnayati  /
agnicinnayati, agnicid nayati  /
tri«tumnayati, tri«Âub nayati  /
padÃntasya ity eva, vedmi  /
k«ubhnÃti  /
yaro 'nunÃsike pratyaye bhëÃyÃæ nityavacanaæ kartavyam  /
vÃÇmayam  /
tvaÇmayam  /
vyavasthitavibhëÃvij¤ÃnÃt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.46 ||


_____START JKv_8,4.46:

yara÷ iti vartate  /
aca uttarau yau rephahakÃrau tÃbhyÃm uttarasya yaro dve bhavata÷  /
arkka÷ markka÷  /
brahmmà /
apahnnute  /
aca÷ iti kim ? kin hnute  /
kim hmalayati //


____________________________________________________________________


[#977]

##  || PS_8,4.47 ||


_____START JKv_8,4.47:

aca÷ iti vartate, yara÷ iti ca  /
anacparasya aca uttarasya yaro dve và bhavata÷  /
daddhyatra  /
maddhvatra  /
aca÷ ity eva, smitam  /
dhmÃtam  /
yaïo mayo dve bhavata iti vaktavyam  /
kecid atra yaïa÷ iti pa¤camÅ, maya÷ iti «a«ÂhÅ iti vyÃcak«ate  /
te«Ãm ulkkÃ, valmmÅka÷ ity udÃharaïam  /
apare tu maya÷ iti pa¤camÅ, yaïa÷ iti «a«ÂhÅ iti  /
te«Ãm dadhyyatra, madhvvatra ity udÃharaïam  /
Óara÷ khayo dve bhavata iti vaktavyam  /
atra api yadi Óara÷ iti pa¤camÅ, khaya÷ iti «a«ÂhÅ, tadà stthÃlÅ, stthÃtà iti udÃharaïam  /
athavà khaya uttarasya Óaro dve bhavata÷  /
vatssa÷  /
ik««u÷  /
k««Åram  /
apssarÃ÷  /
avasÃne ca yaro dve bhavata iti vaktavyam  /
vÃkka, vÃk  /
tvakk, tvak  /
«aÂÂ, «a  /
tatt, tat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.48 ||


_____START JKv_8,4.48:

Ãdini parata÷ ÃkroÓe gamyamÃne putraÓabdasya na dva bhavata÷  /
anaci ca (*8,4.47) iti prÃpti÷ prati«idhyate  /
putrÃdinÅtvam asi pÃpe  /
ÃkroÓe iti kim ? tattvakathane dvirvacanaæ bhavaty eva, puatrÃnatti iti puttrÃdinÅ  /
ÓiÓumÃrÅ vyÃghrÅ  /
tatpare ceti vaktavyam  /
putraputrÃdinÅ tvamasi pÃpe  /
và hatajagdhapara iti vaktavyam  /
puttrahatÅ, putrahati  /
puttrajagdhÅ, putrajagdhÅ  /
cayo dvitÅyÃ÷ Óari pau«karasÃde÷  /
cayo dvitÅyà bhavanti Óari parata÷ pau«karasÃder ÃcÃryasya matena  /
takÃrasya thakÃra÷ - vathsa÷  /
kakÃrasya khakÃra÷ - kh«Åram  /
pakÃrasya phakÃra÷ - aphsarÃ÷ //


____________________________________________________________________


[#978]

#<Óaro 'ci>#  || PS_8,4.49 ||


_____START JKv_8,4.49:

na iti varsate  /
Óaro 'ci parata÷ na dve bhavata÷  /
aco rahÃbhyÃæ dve (*8,4.46) iti prÃpti÷ prati«idhyate  /
kar«ati  /
var«ati  /
Ãkar«a÷  /
ak«adarÓa÷  /
aci iti kim ? darÓÓyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.50 ||


_____START JKv_8,4.50:

triprabh­ti«u varïe«u saæyukte«u ÓÃkaÂÃyanasya matena dvitvaæ na bhavati  /
indra÷  /
candra÷  /
u«Âra÷  /
rëÂram  /
bhrëÂram //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.51 ||


_____START JKv_8,4.51:

ÓÃkalyasya Ãcaryasya matena sarvatra dvirvacanaæ na bhavati  /
arka÷  /
marka÷  /
brahamà /
apahnute //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.52 ||


_____START JKv_8,4.52:

dÅrghÃd uttarasya ÃcÃryÃïÃæ matena na dvitvaæ bhavati  /
dÃtram  /
pÃtram  /
mÆtram  /
sÆtram //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.53 ||


_____START JKv_8,4.53:

jhalÃæ sthÃne jaÓÃdeÓo bhavati jhaÓi parata÷  /
labdhà /
labdhum  /
labdhavyam  /
dogdhà /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
boddhà /
voddhum  /
boddhavyam  /
jhaÓi iti kim ? datta÷  /
dattha÷  /
dadhma÷ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.54 ||


_____START JKv_8,4.54:

abhyÃse vartamÃnÃnÃæ jhalÃæ carÃdeÓo bhavati, cakÃrÃj jaÓ ca  /
cikhani«ati  /
cicchitsati  /
ÂiÂhakÃrayi«ati  /
ti«ÂhÃsati  /
piphakÃrayi«ati  /
bubhƫati  /
jighatsati  /
¬hu¬hauki«ate  /
prak­ticarÃæ prak­ticaro bhavanti  /
cicūati  /
ÂiÂÅki«ate  /
titani«ati  /
prak­tijaÓÃæ prak­tijaÓo bhavanti  /
jijani«ate  /
bubudhe  /
dadau  /
¬i¬ye //


____________________________________________________________________


[#979]

##  || PS_8,4.55 ||


_____START JKv_8,4.55:

khari ca parato jhalÃæ carÃdeÓo bhavati  /
jaÓgrahaïaæ na anuvartate, pÆrvasÆtre ca anuk­«tatvÃt  /
bhettà /
bhettum  /
bhettavyam  /
yuyutsate  /
Ãripsate  /
Ãlipsate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.56 ||


_____START JKv_8,4.56:
jhalÃæ car iti vartate  /
avasÃne vartamÃnÃnÃæ jhalÃæ và carÃdeÓo bhavati  /
vÃk, vÃg  /
tvak, tvag  /
ÓvaliÂ, Óvali¬  /
tri«Âup, tri«Âub //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.57 ||


_____START JKv_8,4.57:

aïa÷ aprag­hyasa¤j¤asya avasÃne vartamÃnasya và anunÃsikÃdeÓo bhavati  /
dadhiæ, dadhi  /
madhuæ, madhu  /
kumÃrÅæ, kumÃrÅ  /
aïa÷ iti kim ? kart­  /
hart­  /
aprag­hyasya iti kim ? agnÅ  /
vÃyÆ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.58 ||


_____START JKv_8,4.58:

anusvÃrasya yayi parata÷ prasvarïa÷ ÃdeÓo bhavati  /
ÓaÇkità  /
ÓaÇkitum  /
ÓaÇkitavyam  /
u¤chità  /
u¤chitum  /
u¤chitavyam  /
kuï¬ità  /
kuï¬itum  /
kuï¬itavyam  /
nandità /
nanditum  /
nanditavyam  /
kampità /
kampitum  /
kampitavyam  /
iha kurvanti, v­«anti ity atra ïatvasya asiddhatvÃt pÆrvaæ nakÃrasya anusvÃra÷ kriyate  /
tasya api parasavarïena punar nakÃra eva bhavati  /
tasya api asiddhatvÃt punar ïatvaæ na bhavati  /
evam anusvÃrÅbhÆto ïatvam atikrÃmati iti  /
yayi iti kim ? Ãkraæsyate  /
Ãcikraæsyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.59 ||


_____START JKv_8,4.59:

padÃntasya anusvÃrasya yayi parata÷ và parasavarïÃdeÓo bhavati  /
taÇkatha¤citrapak«aï¬ayamÃnannabha÷sthampuru«o 'vadhÅt, taæ kathaæ citrapak«aæ ¬ayamÃnaæ nabha÷sthaæ puru«o 'vadhÅt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.60 ||


_____START JKv_8,4.60:

tavargasya lakÃre parata÷ parasavarïÃdeÓo bhavati  /
agnicillunÃti  /
somasullunÃti  /
bhavÃællunÃti  /
mahÃællunÃti //


____________________________________________________________________


[#980]

##  || PS_8,4.61 ||


_____START JKv_8,4.61:

savarïa÷ iti vartate  /
uda÷ uttarayo÷ sthà stambha ity etayo÷ pÆrvasavarïÃdeÓo bhavati  /
utthÃtà  /
utthÃtum  /
utthÃtavyam  /
stambhe÷ khalv api - uttambhità  /
uttambhitum  /
uttambhitavyam  /
sthÃstambho÷ iti kim ? utsnÃtà  /
uda÷ pÆrvasavarnatve skandeÓ chandasy upasaÇkhyÃnam  /
agne dÆram utkanda÷ //
roge ca+iti vaktavyam  /
utkandako nÃma roga÷  /
kandater và dhÃtvantarasya+etad rÆpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.62 ||


_____START JKv_8,4.62:

jhaya÷ uttarasya pÆrvasavarïÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
vÃgghasati, vÃghasati  /
svali¬ ¬hasati, Óvali¬ hasati  /
agnicid dhasat  /
agnicid hasati  /
somasud dhasati, somasud hasati  /
tri«Âub bhasati, tri«Âub hasati  /
jhaya÷ iti kim ? prÃÇ hasati  /
bhavÃn hasati //


____________________________________________________________________


#<ÓaÓcho 'Âi>#  || PS_8,4.63 ||


_____START JKv_8,4.63:

jhaya÷ iti vartate, anyatarasyÃm iti ca  /
jhaya uttarasya ÓakÃrasya aÂi parata÷ chakarÃdeÓo bhavati anyatarasyÃm  /
vÃk chete, vÃk Óete  /
agnicic chete, agnicit Óete  /
somasuc chete, somasut Óete  /
Óvali chete, Óvali Óete  /
tri«Âup chete, tri«Âup Óete  /
chatvamami iti vaktavyan  /
kiæ prayojanam ? tacchlokena, tacchmaÓruïà ity evam artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.64 ||


_____START JKv_8,4.64:

anyatarasyÃm iti vartate  /
hala uttare«Ãæ yamÃæ yami parato lopo bhavati anyatarasyÃm  /
Óayyyà ity atra dvau yakÃrau, kramajast­tÅya÷, tatra madhyamasya và lopo bhavati  /
ÓayyÃ, Óayyyà  /
aditer apatyamÃdityya÷ ity atra takÃrÃt para÷ eka÷ yakÃra÷,

[#981]

yaïo maya÷ iti kramajo dvitÅya÷, tatra madhyamasya và lopo bhavati  /
Ãditya÷, Ãdityya÷  /
Ãdityo devatà asya sthÃlÅpÃkasya iti Ãdityya÷ ity atra api dvau yakÃrau kramajast­tÅya÷  /
tatra madhyamasya madhyamayor và lopo bhavati  /
hala÷ iti kim ? Ãnnam  /
yamÃm iti kim ? agni÷  /
ardhyam  /
yami iti kim ? ÓÃrÇgam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.65 ||


_____START JKv_8,4.65:

hala÷ iti vartate, anyatarasyÃm iti ca  /
hala uttarasya jharo jhari savarïe parato lopo bhavati anyatarasyÃm  /
pratttam, avatttam ity atra trayastakÃrÃ÷, kramajaÓcaturtha÷  /
tatra madhyamasya madhyamayor và lopo bhavati  /
marutttta÷ ity atra catvÃrastakÃrÃ÷ kramaja÷ pa¤cama÷  /
tatra madhyamasya madhyamayo÷ madhyamÃnÃæ và lopo bhavati  /
marucchabdasya hi upasaÇkhyÃnasÃmarthyÃt aca upasargÃtta÷ (*7,4.47) iti tatvaæ bhavati  /
jhara÷ iti kim ? ÓÃrÇgam  /
jhari iti kim ? priyapa¤c¤Ã  /
allopasya ca pÆrvatra asiddhe na sthÃnivat iti sthÃnivadbhÃvaprati«edhÃt cakÃrasya ¤akÃre lopa÷ syÃt  /
savarïe iti kim ? tarptà taptum  /
tarptavyam  /
savarïagrahaïasÃmarthyÃt iha saÇkhyÃtÃnudeÓo na bhavati, savarïamÃtre lopo vij¤Ãyate  /
tena Óiï¬hi, piï¬hi iti ¬hakÃre ¬akÃrasya lopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.66 ||


_____START JKv_8,4.66:

udÃttÃt uttarasya anudÃttasya svaritÃdeÓo bhavati  /
gÃrgya÷  /
vÃtsya÷  /
pacati  /
paÂhati  /
asya svaritasya asiddhatvÃt anudÃttaæ padam ekavarjam (*6,1.158) ity etan na pravartate  /
tena udÃttasvaritau ubhÃvapi ÓrÆyete //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.67 ||


_____START JKv_8,4.67:

udattodayasya svaritodayasya ca anudÃttasya svarito na bhavati  /
pÆrveïa prÃpta÷ prati«idhyate, agÃrgyakÃÓyapagÃlavÃnÃæ matena  /
udÃtta udayo yasmÃt sa udÃttodaya÷  /
udÃttapara÷ ity artha÷  /
evaæ svaritodaya÷  /
udÃtto dayastÃvat - gÃrgyastatra  /
vÃtsyastatra  /
tatraÓabda ÃdyudÃtta÷  /
tasminnudÃtte parato gÃrgyaÓabda÷ svarito na bhavati  /
svaritodaya÷ - gÃrgya÷ kva  /
vÃtsya÷ kva  /
kvaÓabda÷ svarita÷, tasmin parata÷ anudÃtta÷ svarito na bhavati  /
agÃrgyakÃÓyapagÃlavÃnÃm iti kim ? gÃrgyas tatra  /
gÃrgya÷ kva  /
te«Ãæ hi matena svarito bhavaty eva  /
udÃttasvaritaparasya iti vaktavye udayagrahaïaæ maÇgalÃrtham  /
anekÃcÃryasaÇkÅrtanaæ pÆjÃrtham //


____________________________________________________________________


[#982]

##  || PS_8,4.68 ||


_____START JKv_8,4.68:

eko 'tra viv­ta÷, apara÷ saæv­ta÷  /
tatra viv­tasya saæv­ta÷ kriyate  /
akÃro viv­ta÷ saæv­to bhavati  /
v­k«a÷  /
plak«a÷  /
iha ÓÃstre kÃryÃrthamakÃro viv­ta÷ pratij¤Ãta÷, tasya tathÃbhÆtasya eva prayogo mà bhÆt iti saæv­tapratyÃpattir iyaæ kriyate  /
dÅrghaplutayoÓ ca anena viv­tena akÃreïa grahaïaæ ne«yate  /
tena tayo÷ saæv­to na bhavati  /
saævutena ca sarvaguïasya mÃtrikasya grahaïam i«yate  /
tena sarvaguïa÷ pratyÃpadyate  /
i«Ây upasaÇkhyÃnavatÅ Óuddhagaïà viv­tagƬhasÆtrÃrthà  /
vyutpannarÆpasiddhir v­ttir iyaæ kÃÓikà nÃma  //

iti ÓrÅvÃmanakÃÓikÃyÃæ v­ttau a«ÂamÃdhyÃyasya turÅya÷ pÃda÷ samÃptaÓcÃyamadhyÃyo granthaÓca //


End of the KÃÓikÃv­tti