Jayaditya & Vamana: Kasikavrtti Based on the ed. by Aryendra Sharma: Kasika - a commentary on Panini's grammar by Vamana and Jayaditya. Hyderabad : Osmania University, Sanskrit Academy 1969-1985 (Samskrtaparisadgranthavali, 17-) Input by Ms. Mari Minamino, Kyoto After extensive reformatting, this GRETIL version still retains some inconsistencies that cannot be standardized at present, especially with regard to sandhi / pausa. - = word sandhi + = sentence sandhi #<...># = Bold REFERENCE SYSTEM (added): PS_n,n.n = Panini-Sutra (Adhyaya,Pada.Sutra) JKv_n,n.n = Jayaditya's Kasikavrtti (*n,n.n) = cross reference [#nnn] = pagination/unspecified numbering (moved behind the next danda where appropriate to avoid interruption of text) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding: description character =ASCII long a à 224 long A â 226 long i ã 227 long I ä 228 long u å 229 long U æ 230 vocalic r ç 231 vocalic R è 232 long vocalic r é 233 vocalic l ë 235 long vocalic l í 237 velar n ï 239 velar N ð 240 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t ñ 241 retroflex T ò 242 retroflex d ó 243 retroflex D ô 244 retroflex n õ 245 retroflex N ö 246 palatal s ÷ 247 palatal S ø 248 retroflex s ù 249 retroflex S ú 250 anusvara ü 252 capital anusvara ý 253 visarga þ 254 long e ¹ 185 long o º 186 l underbar × 215 r underbar Ÿ 159 n underbar ­ 173 k underbar É 201 t underbar  194 Other characters of the CSX encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ kà÷ikàvçttiþ prathamo 'dyàyaþ prathamaþ pàdaþ [#1] vçttau bhàùye tathà dhàtu-nàma-pàràyaõa-àdiùu / viprakãrõasya tantrasya kriyate sàra-saïgrahaþ //1// iùñy-upasaïkhyànavatã ÷uddha-gaõà vivçta-gåóha-såtra-arthà / vyutpanna-råpa-siddhir vçttir iyaü kà÷ikà nàma //2// vyàkaraõasya ÷arãraü pariniùñhita-÷àstra-kàryam etàvat / ÷iùñaþ parikarabandhaþ kriyate 'sya grantha-kàreõa //3// [#2] atha sabda-anu÷àsanam keùàü ÷abdànàm? laukikànàü vaidikànàü ca / katham anu÷àsanam? prakçty-àdi-vibhàga-kalpanayà sàmànya-vi÷eùavatà lakùaõena / atha kim-artho varõànàm upade÷aþ? pratyàhàra-arthaþ / pratyàhàro làghavena ÷àstra-pravçtty-arthaþ // a i u õ / a i u ityanena krameõa varõàn-upadi÷yànte õakàramitaü karoti pratyàhàràrtham / tasya grahaõaü bhavaty ekenauran rapraþ (*1,1.51) ityakàreõa / hrasvam avarõa prayoge saüvçtam / dãrgha-plutayos tu vivçtatvam / teùàü sàvarõya-prasiddhy-artham akàra iha ÷àstre vivçtaþ pratij¤àyate / tasya prayoga-artham a a (*8,4.68) iti ÷àstra-ante pratyàpattiþ kariùyate // ç ë k / ç ë ity etau varõàv updi÷ya pårvàü÷ ca-ante kakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati tribhiþ / akaþ savarõe dãrghaþ (*6,1.101) ity akàreõa / iko guõa-vçddhã (*1,1.3) iti-ikàreõa / ugita÷ ca (*4,1.6) ity ukàreõa / akàra-àdayo varõàþ pracura-prayoga-viùayàsteùàü suj¤ànam upade÷e prayojanam / ëkàras tu këpistha eva prayujyate / këpe÷ ca pårvatra-asiddham (*8,2.1) iti latvam asiddham / tasya-asiddhatvàd çkàra eva ackàryàõi bhaviùyanti iti kim-artham ëkàra upadi÷yate? latva-vidhànàd yàni paràõy ackàryàõi tàni ëkàre yathà syur iti / kàni punastàni? plutaþ svarito dvirvacanam / kë3pta-÷ikhaþ, prakëptaþ, prakëptavàn iti / yac ca-a÷aktijam asàdhu ÷abda-rupaü, tad-anukaraõasya-api sàdhutvam iùyate / tatsthasya-api ëkàrasya acakàrya-pratipatty-artham ëkàra-upade÷aþ kriyate / çtakaþ iti prayoktavye ÷akti-vaikalyàt kumàrã ëtakaþ iti prayuïkte, tad-anyo 'nukaroti - kumàry-ëtakaþ ity àha iti // e o ï / e o ity etau varõàv upadi÷ya ante ïkàramitam karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavaty ekena / eïi pararåpam (*6,1.94) ity ekàreõa // [#3] ai au c / ai au ity etau varõàv upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante cakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya-grahaõaü bhavati caturbhiþ / acaþ parasmin pårva-vidhau (*1,1.57) ity akàreõa / ica ekàco 'm pratyayavac ca (*6,3.68) iti ikàreõa / eco 'y-av-ày-àvaþ (*6,1.78) iti ekàreõa / vçddhir àdaic (*1,1.1) iti aikàreõa / pratyàhàre 'nubandhànàü katham aj-grahaõeùu na / àcàràd-apradhànatvàl-lopa÷ ca balavattaraþ // varõeùu ye varõa-ikade÷à varõa-antara-samàna-akçtayasteùu tat-kàryaü na bhavati, tac-chàyàmukàriõo hi te na punas ta eva / pçthak-prayatna-nirvartyaü hi varõam icchanty àcàryàþ / nuóvidhi-la-àde÷a-vinàmeùu çkàre pratividhàtavyam / nuóidhau (*7,4.71) çkàra-grahaõam / ànçdhatuþ, ànçdhuþ / la-àde÷e çkàra-grahaõam / këptaþ, këptavàn / vinàme çkàra-grahaõam / kartéõàm // ha ya va rañ / ha ya va ra ity etàn varõàn upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante ñakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavaty ekena / ÷a÷-cho 'ti (*8,4.63) ity akàreõa / ayaü repho ya-kàràt para upadi÷yate / tasya yar-grahaõena yay-grahaõena ca grahaõe sati, svarnayati, pràtarnayati ity atra yaro 'nunàsike 'nunàsiko và (*8,4.58) iti anunàsikaþ pràpnoti / madra-hradaþ, bhadra-hrada ity atra dvirvacanaü pràpnoti aco ra-hà-bhyàü dve (*8,4.46) iti / kuõóaü rathena, vanaü rathena ity atra anusvàrasya yayi parasavarõaþ(*8,4.58) iti parasavarõaþ pràpnoti / na-iùa doùaþ / àkçtau pada-arthe samudàye sakçl-lakùye lakùaõaü pravartate ity etasmin dar÷ane yaro 'nunasike 'nunàsiko và (*8,4.45) antaratamo bhavati ity evam etat pravarttate / tad-anena gakàra-àdãnàü ïakàrà-adayo ye yathà-svaü sthànato guõata÷ ca ataratamàþ, te sarve vihitàþ / ye tu na sthànataþ, na api guõataþ, sthàna-màtreõa guõa-màtreõa và antaratamàs te sarve nivartitàþ iti sthàna-màtra-antaratamo rephasya õakàro na bhavati / dvirvacane 'pi rephasya yar-antarbhàve sati yarkàryaü pràptam, tat sàkùàc-chiùñena nimitta-bhàvena bàdhyate iti na dvirucyate rephaþ / anusvàrasya yayi parasavarõaþ (*8,4.58) ity etad apy anusvàra-antaratamaü sakçdeva parasavarõaü vidadhàti / na ca rephasya anusvàra-antaratamaþ savarõo 'sti iti na bhaviùyati kuõóaü rathena, vanaü rathena ity atra / añàü madye visarjanãya-jihvàmålãya-upadhmànãyànàm apy upade÷aþ kartavyaþ / kim prayojanam ? uraþkeõa, uraþkeõa / uraþpeõa, uraþpeõa / atra aó-vyavàye iti õatvaü yathà syàt iti // [#4] la õ / la ity ekaü varõam upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante õakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati tribhiþ / aõ-udit-savarõasya ca apratyayaþ (*1,1.69) ity akàreõa / iõ-koþ (*8,3.57) iti ikàreõa / iko yaõ-aci (*6,1.77) iti yakàreõa / iõ-grahaõàni sarvàõi pareõa õakàreõa / aõ-grahaõàni tu pårveõa, aõ-udit-savarõasya ca-apratyayaþ (*1,1.69) ity etad-eva-ikaü pareõa / atha kim artham ajgrahaõam eva-itan-na kriyate? na-ivaü ÷akyam, antaþ-sthànàm api hi savarõànàü grahaõam iùyate / sayaü, yaü, yantà, savaü, vaü vatsarah, yalaü, laü, lokam, tallaü,laü, lokam ity atra anusvàrasya anunàsike yayi parasavarõe kçte tasya yar-grahaõena grahaõàd dvirvacanaü yathà syàd iti / hakàra-àdiùv-akàra uccàraõa-arthaþ, na anubandhaþ / lakàre tv-anunàsikaþ pratij¤àyate, tena ur-aõ raparaþ (*1,1.51) ity atra ra iti pratyàhàra-grahaõàl-laparatvam api bhavati // ¤a ma ïaõa na m / ¤a ma ïa õa na ity etàn varõàn upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante makàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati tribhiþ / pumaþ khayy-ampare (*8,3.6) ity akàreõa / halo yamàü yami lopaþ (*8,4.64) iti yakàreõa / ïamo hrasvàd-aci ïamuõ nityam (*8,3.32) iti ïakàreõa / ¤amantàó-óaþ iti ¤akàreõa-api grahaõam-asya dç÷yate / kecit-tu sarvàõy-etàni pratyàhàra-grahaõàni ¤akàreõa bhavantu iti makàram anubandhaü pratyàcakùate / tathà ca sati ïamo hrasva-adaci ïamuõ nityam(*8,3.32) ity atra-àgaminoþ jhabhor abhàvàd-àgamàbhàva-pratipattau pratipatti-gauravaü bhavati // jha bha ¤ / jha bha ity etau varõàv-upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante ¤akàràmitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavaty ekena / ato dãrgho ya¤i (*7,3.101) iti yakàreõa // gha óha dha ù / gha óha dha ity etàn varõàn upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante ùakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati dvàbhyàm / eka-aco ba÷o bhaù jhaù-antasya s-dhvoþ (*8,2.37) iti bhakàra-jhakàràbhyàm // [#5] ja ba ga óa da ÷ / ja ba ga óa da ity etàn varõàn upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante ÷akàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati ùaóbhiþ / bho-bhago-agho-apårvasya yo '÷i (*8,3.17) ity akàreõa ha÷i ca (*6,1.114) iti hakàreõa / na-ió-va÷i kçti (*7,2.8) iti vakàreõa / jhalàü ja÷ jha÷i (*8,4.53) iti jakàra-jhakàrabhyàm / eka-aco va÷o bhaù jhaù-antasya s-dhv-oþ (*8,2.37) iti bakàreõa // kha pha dha óha tha ca ña ta v / kha pha dha óha tha ca ña ta ity etàn varõàn upadi÷yànte vakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavaty ekena / na÷-chavy-apra÷àn (*8,3.7) iti dhakareõa / kha-pha-grahaõam uttara-artham // ka pa y / ka pa ity etau varõàv upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante yakàramitaü karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati caturbhiþ / anusvàrasya yayi parasavarõaþ (*8,4.58) iti yakàreõa / maya u¤o vo và (*8,3.33) iti makàreõa / jhayo ho 'nyatarasyàm (*8,4.62) iti jhakàreõa / pumaþ khayy-ampare (*8,3.6) iti khakàreõa // ÷a ùa sa r / ÷a ùa sa ity enàn varõàn upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante rephamitam karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati pa¤cabhiþ / yaro 'nynàsike 'nunàsiko và (*8,4.45) iti yakàreõa / jharo jhari savarõe (*8,4.65)iti jhakàreõa / khari ca (*8,4.55) iti khakàreõa / abhyàse car ca (*8,4.54) iti cakàreõa / ÷arpårvàþ khayaþ (*7,4.61) iti ÷akàreõa // ha l / ha ity ekaü varõam upadi÷ya pårvàü÷ ca-ante lakàramitam karoti pratyàhàra-artham / tasya grahaõaü bhavati ùañbhiþ / alo 'ntyàt pårva upadhà (*1,1.65) iti akàreõa / halo 'nantaràþ saüyogaþ (*1,1.7)iti hakàreõa / lopo vyor vali (*6,1.66) iti vakàreõa / ralo v-y-upadhad-dhal-àdeþ saü÷ ca (*1,2.26) iti repheõa / jhalo jhali (*8,2.26) iti jhakàreõa / ÷ala ig-upadhàd aniñaþ kùaþ (*3,1.45) iti ÷akàreõa / atha kim artham upadiùño 'pi hakàraþ punar upadi÷yate? kittva vikalpa-kùa- ióvidhayo yathà syuþ iti / snihitvà, snehitvà ity atra ralo v-y-upadhàd-dhal-àdeþ saü÷-ca (*1,2.26) iti kittvaü và yathà syàt / liheþ alikùat iti ÷ala ig-upadhàd aniñaþ kùaþ (*3,1.45) iti kùo yathà syàt / [#6] rudihi, svapihi iti valàdi-lakùaõa ió yathà syàt / adàgdhàm / jhalgrahaõeùu ca hakàrasya grahaõaü yathà syàt / yady evam, ha ya va ra ó ity atra tarhi kim artham upadi÷yat? mahàü hi saþ; devà hasanti ity atra aó-grahaõeùu ca a÷-grahaõeùuca hakàrasya grahaõaü yathà syàt / bràhmaõo hasati - ha÷i ca (*6,1.114) ity utvaü yathà syàt / ekasmàn ïa¤aõAvañà dvàbhàü ùastribhya eva kaõamàþ syuþ / j¤eyau cayau caturbhyo raþ pa¤cabhyaþ ÷alau ùaóbhyaþ // iti // iti pratyàhàraprakaraõam / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.1 || _____START JKv_1,1.1: vçddhi-÷abdaþ sa¤j¤àtvena vidhãyate, pratyekam àd-aicàü varõànàü sàmànyena tad-bhàvitànàm, atad-bhàvitànàü ca / taparakaraõam aij-artham tàd-api paraþ taparaþ iti, khañvaióakàdiùu trimàtra-caturmàtra-prasaïga. nivçttaye / à÷valàyanaþ / aitikàyanaþ / aupagavaþ / aupamanyavaþ / ÷àlãyaþ / màlãyaþ / vçddhi-prade÷àþ -- sici vçddhiþ parasmaipadeùu (*7,2.1) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.2 || _____START JKv_1,1.2: guõa-÷abdaþ sa¤j¤àtvena vidhãyate, pratyekam, ad-eïàü varõànàü sàmànyena tad-bhàvitànàm, atad-bhàvitànàü ca / taparakaraõaü tv iha sarvàrtham / tarità / cetà / stotà / jayanti / ahaü pace / guõa-prade÷àþ -- mider guõaþ (*7,3.82) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.3 || _____START JKv_1,1.3: paribhàùà iyaü sthàni-niyama-arthà / aniyama-prasaïge niyamo vidhãyate / vçddhi-guõau svasa¤j¤ayà ÷iùyamàõau ikaþ eva sthàne veditavyau / vakùyati -- sàrvadhàtuka-ardhadhàtukayoþ (*7,3.84) aïgasya guõa iti / sa iko eva sthàne viditavyaþ / nayati / bhavati / vçddhiþ khalv api -- akàrùãt / [#7] ahàrùãt / acaiùãt / anaiùãt / alàvãt / astàvãt / guõa-vçddhã svasa¤j¤ayà vidhãyete, tatra ikaþ iti etad-upasthitaü draùñavyam / kiü kçtaü bhavati ? dvitãyayà ùaùñhã pràdurbhàvyate / midimçjipugantalaghaåpardhàcchidç÷ikùiprakùudreùvaïgena ig vi÷eùyate / jusi sàrvadhàtuka-àdi-guõeùu ika-aïgaü vi÷eùyate / medyate / abighayuþ / ikaþ iti kim? àtsandhy-akùara-vya¤janànàü mà bhåt / yànam / glàyati / umbhità / punar guõa-vçddhi-grahaõaü svasa¤j¤yà vidhàne niyama-artham / iha mà bhåt -- dyauþ, panthàþ, saþ, imam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.4 || _____START JKv_1,1.4: dhàtv-ekade÷o dhàtuþ, tasya lopo yasminn àrdhadhàtuke tad-àrdhadhàtukaü dhàtu-lopaü, tatra ye guõa-vçddhã pràpnutaþ, te na bhavataþ / loluvaþ / popuvaþ / marãmçjaþ / lolåya-àdibhyo yaïantebhyaþ paca-àdy-aci vihite yaïo 'ci ca (*2,4.74) iti yaïo luki kçte tam eva acam à÷ritya ye guõa-vçddhã pràpte tayoþ pratiùedhaþ / dhàtu-grahaõaü kim ? lå¤, lavità / reóasi / parõaü na veþ / anubandha-pratyaya-lope mà bhåt / riùer-hi-sa-arthasya vicpratyaya-lopa udàharaõaü reñ iti / àrdhadhàtuke iti kim ? tridhà baddho vçùabho roravãti iti / sàrvadhàtuke mà bhåt / ikaþ ity eva - abhàji, ràgaþ / bahuvrãhi-samà÷rayaõaü kim ? knopayati, preddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.5 || _____START JKv_1,1.5: nimitta-saptamy eùà / kïin-nimitte ye guõa-vçddhã pràpnutaþ, te na bhavataþ / citaþ, citavàn / stutaþ, stutavàn / bhinnaþ, bhinnavàn / mçùñaþ, mçùñavàn / ïiti khalv api - cinutaþ, cinvanti / mçùñaþ, mçjanti / gakàro 'pi atra cartva-bhåto nirdi÷yate / glà-ji-stha÷ ca gstuþ (*3,2.139) jiùõuþ / bhåùõuþ / ikaþ itym eva - kàmayate, laigavàyanaþ / mçjerajàdau saïtrame vibhàùà vçddhir iùyate / saï-kramo nàma guõa-vçddhi-pratiùedha-viùayaþ / parimçjanti, [#8] parimàrjanti / parimçjantu, parimàrjantu / laghu-upadha-guõasya apy-atra pratiùedhaþ / acinavam, asunavam ity àdau lakàrasya saty api ïittve yàsuño ïid-vacanaü j¤àpakam ïiti yat-kàryaü tal-lakàre ïiti na bhavati iti // ____________________________________________________________________ START JKv_1,1.6: ## || PS_1,1.6 || _____START JKv_1,1.6: dãdhã-vevyoþ iña÷ ca ye guõa-vçddhã pràpnutaþ, te na bhavataþ / àdãchyanam, àdãdyakaþ / àvevyanam, àvevyakaþ / iñaþ khalv api - kaõità ÷vaþ / raõità ÷vaþ / vçddhir iño na saübhavati iti laghu-upadha-guõasya-atra pratiùedhaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.7 || _____START JKv_1,1.7: bhinna-jàtãyair ajbhir avyavahitaþ ÷liùña-uccàrità halaþ saüyoga-sa¤j¤à bhavanti / samudàyaþ sa¤j¤ã / jàtau cedaü bahuvacanam / tena dvayor bahånàü ca saüyogasa¤j¤à siddhà bhavati / agniþ iti ga-nau / a÷vaþ iti ÷a-vau / karõaþ iti ra-õau / indraþ, candraþ mandraþ iti na-da-ràþ / uùñraþ, ràùñram, bhràùñram iti ùa-ña-ràþ / tilànstryàvapati iti na-sata-ra-yàþ, na-ta-sa-ta-ra-yà và / halaþ iti kim ? titaucchatram - saüyogàntasya lopaþ (*8,2.23) iti lopaþ syàt / anantaràþ iti kim ? pacati panasam - skoþ saüyoga-àdyor ante ca (*8,2.29) iti lopaþ syàt / saüyoga-prade÷àþ - samyogàntasya lopaþ (*8,2.23) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.8 || _____START JKv_1,1.8: mukha-sahità nàsikà mukha-nàsikà, tayà ya uccàryate varõaþ so 'nunàsika-sa¤j¤o bhavati / àïo 'nunàsika÷ chandasi (*6,1.126) / abhra àü apaþ / gabhãra àü ugraputre / ca na àü indraþ / mukha-grahanaü kim ? anusvàrasya-iva hi syàt / nàsika-agrahaõaü kim ? kacañatapànàü mà bhåt / anunàsika-prade÷àþ - àïo 'nunàsika÷ chandasi (*6,1.26) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.9 || _____START JKv_1,1.9: tulya-÷abdaþ sadç÷a-paryàyaþ / àsye bhavam-àsyaü tàlv-àdi-sthànam / prayatanaü prayatnaþ spaçùñata-àdir varõa-guõaþ / tulya àsye prayatno yasya varõasya yena varõena saha sa samànajàtãyaü prati savarõasa¤j¤o bhavati / [#9] catvàra àbhyantaràþ prayatnàþ savarõasaü j¤àyàm à÷rãyante -- spçùñatà, ãùat-spçùñatà, saüvçtatà, vivçtatà ca iti / a a a iti trayo 'kàrà udàtta-anudàtta-svaritàþ pratyekaü sànunàsikà niranunàsikà÷ ca hrasva-dãrgha-pluta-bhedàd aùñàda÷a dhà bhidyante / tathà i-varõaþ, tathà u-varõaþ, tathà ç-varõaþ / ë-varõasya dãrghà na santi, taü dvàda÷a-bhedam àcak÷ate / sandhy-akùaràõàü hrasvà na santi, tàny api dvàda÷a-prabhedàni / antaþsthà dviprabhedàþ, rephavarjità yavalàþ sànunàsikà niranunàsikà÷ca / rephoùmaõàü savarõà na santi / vargyo vargyeõa savarõaþ / daõóàgram / khañvàgram / àsya-grahaõaü kim ? kacañatapànàü bhinna-sthànànàü tulya-prayatnànàü mà bhåt / kiü ca syàt ? tarptà, tarptum ity atra jharo jhari savarõe (*8,4.65) iti pakàrasya takàre lopaþ syàt / prayatna-grahaõaü kim ? icuya÷ànàü tulya-sthànànàü bhinna-jàtãyànàü mà bhåt / kiü ca syàt ? aru÷cyotati ity atra jharo jhari savarõe (*8,4.65) iti ÷akàrasya cakàre lopaþ syàt / rkàra-ëkàrayoþ savarõas¤j¤à vaktavyà / hotëkàraþ / hotçkàraþ / ubhayoþ çvarõasya ëvarõasya ca àntaratamaþ savarõo dãrgho nàsti iti rkàra eva dãrgho bhavati / savarõa-prade÷àþ - akaþ savarõe dãrghaþ (*6,1.101) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.10 || _____START JKv_1,1.10: ac ca hal ca, aj-jhalau / tulya-àsya-prayatnàv api aj-jhalau parasparaü savarõasa¤j¤au na bhavataþ / avarõa-hakàrau daõóahastaþ, ivarõa-÷akàrau-dadhi ÷ãtam, savarõadãrghatvaü na bhavati / vaipà÷o matsyaþ, ànaóuhaü carma iti yasya-iti ca (*6,4.148) iti lopo na bhavati // ____________________________________________________________________ [#10] #<ãd-åd-ed-dvivacanaü pragçhyam># || PS_1,1.11 || _____START JKv_1,1.11: ãt åt et ity evam-antaü dvivacanaü ÷abda-råpaü pragrhya-sa¤j¤aü bhavati / agnã iti / vàyu iti / màle iti / pacete iti / ãd-ådet iti kim ? vçkùàv atra / plakùàv atra / dvivacanam iti kim ? kumàry-atra / ki÷ory-atra / taparakaraõam asaüdeha-artham / pragçhya-prade÷àþ - pluta-pragçhyà aci nityam (*6,1.125) ity evam àdayaþ / ãd-àdãnàü pragçhyatve maõãvàdãnàü pratiùedho vaktavyaþ / maõãvoùñrasya lambete priyau vatsatarau mama / dampatãva / jampatãva / rodasãva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.12 || _____START JKv_1,1.12: adasaþ sambadhã yo makàras-tasmàt pare ãd-ådetaþ pragrhya-sa¤j¤à bhavanti / amã atra / amã àsate / amå atra / amå àsàte / ekàrasya udàharaõaü na asti / adasaþ iti kim? ÷amyatra / dàóimyatra / màt iti kim ? amuke 'tra // ____________________________________________________________________ #<÷e># || PS_1,1.13 || _____START JKv_1,1.13: ÷e ity etat pragçhya-sa¤j¤aü bhavati / kim-idaü ÷e iti ? supàm àde÷a÷ chandasi / na yuùme vàjabandhavaþ / asme indrà-bçhaspatã / yuùme iti / asme iti / tve ràyaþ / me ràyaþ / tve iti / me iti / chàndasam etad eva-ikam udàharaõam - asme indrà-bçhaspatã iti / tatra tathà pàñhàt / itarat tu laukikam anukaraõam - yu÷me iti, asme iti, tve iti, me iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.14 || _____START JKv_1,1.14: eka÷-ca asàvac-ca ekàc, nipàto ya ekàc àï-varjitaþ sa pragçhya-sa¤j¤o bhavati / a apehi / i indraü pa÷ya / u utti÷ñha / à evaü nu manyase / à evaü kila tat / nipàtaþ iti kim ? cakàratra / jahàràtra / ekàc iti kim ? pràgnaye vàcamãraya / anàï iti kim ? à udakàntàt, odakàntàt / ãùad-arthe triyà-yoge maryà-adàbhividhau ca yaþ / etam-àtaü ïitaü vidyàd vàkya-smaraõayor-aïit // ____________________________________________________________________ [#11] ## || PS_1,1.15 || _____START JKv_1,1.15: nipàtaþ iti vartate / tasya-ukàreõa tadanta-vidhiþ / odanto yo nipàtaþ sa pragçhya-sa¤j¤o bhavati / àho iti / utàho iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.16 || _____START JKv_1,1.16: ot iti vartate / sambuddhi-nimitto ya okàraþ sa ÷àkalyasya àcàryasay matena pnagçhya-sa¤j¤o bhavati, iti-÷abde anàrùe avaidike parataþ / vàyo iti, vàyav-iti / bhàno iti, bhànav-iti / sambuddhau iti kim ? gav ity ayam-àha / atra anukàrya-anukaraõayoþ bhedasya avivakùitatvàt, asaty-arthavattve vibhaktir-na bhavati / ÷àkalya-grahaõaü vibhàùà-artham / itau iti kim ? vàyo 'tra / anàrùe iti kim ? età gà brahama-bandha ity abravãt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.17 || _____START JKv_1,1.17: ÷àkalyasya-itau anàrùe iti vartate / u¤aþ pragçhya-sa¤j¤à bhavati itau ÷àkalyasya àcàryasya matena / ÷àkalyasya iti vibhàùa-artham / u iti, viti // ____________________________________________________________________ #<åü># || PS_1,1.18 || _____START JKv_1,1.18: u¤aþ iti vartate / u¤aþ itàv-anàrùe åü ity ayam-àde÷o bhavati dãrgho 'nunàsika÷ca, ÷àklyasya matena pragçhya-sa¤j¤aka÷ca / ÷àkalyasya grahaõaü vibhàùà-artham iha apy anuvartate / tena trãõi råpàõi bhavanti - u iti, viti, åü iti // ____________________________________________________________________ #<ãd-åtau ca saptamy-arthe># || PS_1,1.19 || _____START JKv_1,1.19: ÷àklyasya-itàv-anàr÷e iti nivçttam / ãdantam ådantaü ca ÷abda-råpaü saptamy-arthe vartamànaü pragçhya-sa¤j¤aü bhavati / adhyasyàü màmakã tanå / màmakyàü tanvàm iti pràpte, màükyàm màmakã iti, tanvàm tanå iti / somo gaurã adhi ÷ritaþ / ãdåtau iti kim ? priyaþ sårye priyo agnà bhavàti / agni-÷abdàt parasyàþ saptamyàþ óàde÷aþ / saptamã-grahaõaü kim ? dhãtã, matã, suùñutã - dhãtyà, matyà, suùñutyà iti pràpte / artha-grahaõaü kim ? và-apy a÷vaþ / nadyàtiþ / taparakaraõam asandeha-arthaü / [#12] ãd-åtau saptamã-ity eva lupte 'rtha-grahaõàd bhavet / pårvasya cet savarõo 'sàvàóàmbhàvaþ prasajyate //1// vacanàdy-atra dãrghatvaü tatra api sarasã yadi / j¤àpakaü syàt tad-antatve mà và pårvapadasya bhåt //2 // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.20 || _____START JKv_1,1.20: dà-råpà÷ catvàro dhàtavaþ, dhà-råpau ca dvau dàbdaipau varjayitvà ghu-sa¤j¤akà bhavanti / óudठ- praõidadàti / dàõ - praõidàtà / do - praõidyati / deï - praõidayate / óudhठ- praõidadhàti / dheñ - praõidhayati vatso màtaram / adàp iti kim ? dàp lavane - dàtaü barhiþ / daip ÷odhane - avadàtaü mukham / ghu-prade÷àþ - ghu-mà-sthà-gà-pà-jahàti-sàü hali (*6,4.66) ityevamàdayaþ // ____________________________________________________________________ #<àdyantavad ekasmin># || PS_1,1.21 || _____START JKv_1,1.21: asahàyasay àdyanta-upadiùñàni kàryàõi na sidhyanti iti ayam-atide÷a àrabhyate / saptamy-arthe vatiþ / àdàv-iva ante iva ekasminn-api kàryaü bhavati / yathà kartavyam ity atra pratyaya-àdy-udàttatvaü bhavati, evam aupagavam ity atra api yathà syàt / yathà vçkùàbhyàm ity atra ato 'ïgasya dãrghatvam evam àbhyàm, ity atra api yathà syàt / ekasminn-iti kim / sabhàsannayane bhavaþ sàbhàsannayanaþ, àkàram à÷ritya vçddha-sa¤j¤à na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.22 || _____START JKv_1,1.22: tarap tamap ity etau pratyayau gha-sa¤j¤au bhavataþ / kumàritarà / kumaritamà / bràhmaõitarà / bràhmaõitamà / gha-prade÷àþ - gha-råpa-kalpa-celaó-bruva-gotra-mata-hateùu ïyo 'nekàco hrasvaþ (*6,3.43) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.23 || _____START JKv_1,1.23: bahu gaõa vatu ity eta saïkhyà-sa¤j¤à bhavanti / bahukçtvaþ / bahudhà / bahukaþ / bahu÷aþ / gaõakçtvaþ / gaõadhà / gaõakaþ / gaõa÷aþ / tàvatkçtvaþ / tàvaddhà / tàvatkaþ / tàvacchaþ / katikçtvaþ / katidhà / katikaþ / kati÷aþ / bahu-gaõa-÷abdayor vaipulye saïghe ca vartamànayor iha grahaõaü nàsti, saïkhyà-vàcinor eva / bhåryàdãnàü nivçtty-arthaü saïkhyà-sa¤j¤à vidhãyate / [#13] ardha-pårva-pada÷ca påraõa-pratyayàntaþ saïkhyà-sa¤j¤o bhavati iti vaktavyaü samàsakan vidhy-artham / ardha-pa¤cama-÷årpaþ / ardhaü pa¤camaü ye÷àm iti bahuvrãhau kçte ardha-pa¤camaiþ ÷årpaiþ krãtaþ / taddhita-artha-iti samàsaþ / tatra dik-saïkhye sa¤j¤àyàm (*2,1.50) ity anuvçttes tataþ saïkhyà-pårvasya dvigu-sa¤j¤àyàü ÷årpàd a¤ anyatarasyàm (*5,1.26) iti a¤ ñha¤ ca / adhyardha-pårva-dvigor lug-asa¤j¤àyàm (*5,1.28) iti luk / ardha-pa¤camakaþ / saïkhyà-prade÷àþ-saïkhyà vaü÷yena (*2,1.19) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#12] #<ùõa-antà ùañ># || PS_1,1.24 || _____START JKv_1,1.24: strã-liïga-nirde÷àt saïkhya iti sambadhyate / [#13] ùa-kàràntà na-kàràntà ca yà saïkhyà sà ùañ-sa¤j¤à bhavati / ùa-kàràntà tàvat--ùañ tiùñhanti / ùañ p÷ye / na-kàràntaþ-pa¤ca / sapta / nava / dasa / anta-grahaõam aupade÷ika-artham / tena-iha na bhavati - ÷atàni, sahasràõi / aùñànàm ity atra nuó bhavati / ùañ-prade÷àþ--ùaóbhyo luk (*7,1.22) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ #<óati ca># || PS_1,1.25 || _____START JKv_1,1.25: óatyantà yà saïkhyà sà ùañ-sa¤j¤à bhavati / kati tiùñhanti / kati pa÷ya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.26 || _____START JKv_1,1.26: kta÷ ca ktavatu÷ ca kta-ktavatå pratyayau ni÷ñhà-sa¤j¤au bhavataþ / kçtaþ / kçtavàn / bhuktaþ / bhuktavàn / ka-kàraþ kit-kàrya-arthaþ / ukàraþ ugit-kàrya-arthaþ / niùñhà-prade÷àþ-- ÷vãdito niùñhàyàm (*7,2.14) ityevamàdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.27 || _____START JKv_1,1.27: sarva-÷abdaþ àdir yeùàü tàni-imàni sarva-adãni sarvanàma-sa¤j¤àni bhavanti / sarvaþ, sarvau, sarve / sarvasmai / sarvasmàt / sarveùàm / sarvasmin / sarvakaþ / vi÷vaþ, vi÷vau, visve / vi÷vasmai / vi÷vasmàt / vi÷veùàm / vi÷vasmin / vi÷vakaþ / [#14] ubha / ubhaya / ubha-÷abdasya sarvanàmatve prayojanam-- sarvanàmnas-tçtãya ca (*2,3.27) iti / ubhàbhyàü hetubhyàü vasati, ubhayoþ hetvoþ vasati / ubhaye / ubhayasmai / ubhayasmàt / ubhyeùàm / ubhayasmin / óatara, óatama / katara, katama / katarasmai, katamasmai / itara / anya / anyatara / itarasmai / anyasmai / anyatarasamai / tva-÷abdo 'nya-vàcã svara-bhedàd dviþ pañhitaþ / ekaþ udàttaþ / dvitãyo 'nudàttaþ / kecit takàràntamekaü pañhanti / tva tvat iti dvàv api ca anudàtàu iti smaranti / nema--nemasmai / vakùyamàõena jasi vibhàùà bhavati / neme, nemàþ iti / sama--samasmai / kathaü yathà-saïkhyam anude÷aþ samànàm (*1,3.10), same de÷e yajeta iti / samasya sarva-÷abda-paryàyasya sarvanàma-s¤j¤à iùyte, na sarvatra / sima--simasmai / pårva-para-avara-dakùiõa-uttara-apara-adharàõi vyavasthàyàm asa¤j¤àyàm (*1,1.34) / svam a¤j¤àti-dhana-àkhyàm (*1,1.35) / antaraü bahiryogopsaüvyànayoþ (*1,1.36) / tyad, tad, yad, etad, idam, adas, eka, dvi, yuùmad, asmad, bhavatu, kim / sarvàdiþ / sarvanàma-prade÷àþ-- sarvanàmnaþ smai (*7,1.14) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.28 || _____START JKv_1,1.28: na bahuvrãhau (*1,1.29) iti pratiùedhaü vakùyati / tasmin nitye pratiùedhe pràpte vibhà-ùeyam àrabhyate / di÷àü samàsaþ dikùamàsaþ / dig-upadiùñe samàse bahuvrãhau vibhàùà sarvàdãni sarvanàma-sa¤j¤àni bhavanti / uttara-pårvasyai, uttara-pårvàyai / dikùiõa-pårvasyai, dakùiõa-pårvàyai / dig-grahaõaü kim ? na bahuvrãhau (*1,1.29) iti pratiùedhaü vakùyati, tatra na j¤àyate kva vibhàùà, kva pratiùedhaþ iti / dig-grahaõe punaþ kriyamàõe j¤àyate dig-upadiùña-samàse vibhàùà, anyatra pratiùedhaþ iti / samàsa-grahaõaü kim ? samàsa eva yo bahuvrãhiþ, tatra vibhàùà yathà syàt / bahuvrãhivad bhàvena yo bahuvrãhiþ, tatra mà bhåt / dakùiõa-dakùiõasyai dehi / bahuvrãhau iti kim ? dvandve vibhàùà mà bhåt / dakùiõa-uttara-pårvàõàm iti dvandve ca (*1,1.32) it nityaü pratiùedho bhavati // ____________________________________________________________________ [#15] ## || PS_1,1.29 || _____START JKv_1,1.29: sarvanàma-sa¤j¤àyàü tad-anta-vidher abhyupagamàd bahuvrãher api sarva-àdy-antasay sa¤j¤à syàt iti pratiùedha àrabhyate / bahuvrãhau samàse sarvàdãni sarvanàma-sa¤j¤àni na bhavanti / priyavi÷vàya / priyobhyàya / dvyanyàya / tryanyàya / iha ca, tvat-kapitçkaþ, mat-kapitçkaþ ity-akaj na bhavati / bahuvrãhau iti vartamàne punar-bahuvrãhi-grahaõaü bhåta-pårvamàtre 'pi pratiùedho yathà syàt, vastràntara-vasanàntaràþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.30 || _____START JKv_1,1.30: tçtãyà-samàse sarva-àdãni sarvanàma-sa¤j¤àni na bhavanti / màsa-pårvàya / saüvatsara-pårvàya / dvyaha-pårvàya / tryaha-pårvàya / samàse iti vartamàne punaþ sammasagrahaõaü tçtãyà-samàsa-artha-vàkye 'pi pratiùedho yathà syàt / màsena pårvàya / pårva-sadç÷a-sama-åna-artha-kalaha-nipuõa-mi÷ra-÷lakùõaiþ (*2,1.31) iti tçtãya-asamàsaü pratipadaü vakùyati, tasya-idaü grahaõam / na yasya kasyacit tçtãyà-samàsasya / kartç karaõe kçtà bahulam (*2,1.32) iti-tvayakà Kçtam, mayakà kçtam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.31 || _____START JKv_1,1.31: dvandve ca samàse sarvàdãni sarvanàma-sa¤j¤àni na bhavanti / pårva-aparàõàm / katara-katamànàm // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.32 || _____START JKv_1,1.32: pårveõa nitye pratiùedhe pràpte jasi vibhàùà àrabyate / dvandve samàse jasi vibhàùà sarvàdãni sarvanàma-sa¤j¤àni na bhavanti / katarakatame, katarakatamàþ / jasaþ kàryaü prati vibhàùà, akaj hi na bhavati - katarakatamakàþ // ____________________________________________________________________ [#16] ## || PS_1,1.33 || _____START JKv_1,1.33: vibhàùà jasi (*1,1.32) iti vartate / dvandve iti nivçttam / prathama carama taya alpa ardha katipaya nema ity ete jasi vibhàùà sarvanàma-sa¤j¤à bhavanti / prathame, prathamàþ / carame, caramàþ / dvitaye, dvitayàþ / alpe, alpàþ / ardhe, ardhàþ / katipaye, katipayaþ / neme, nemàþ / taya iti tayap pratyayaþ / ÷iùñàni pràtipadikàni / tatra nema iti sarvàdiùu pañhyate, tasya pràpte vibhaùà, anyeùàm apràpte / ubhaya-÷abdasya tayap-pratyaya-antasya gane pàñhàn nityà sarvanàma-sa¤j¤à iha api jaskàryaü prati vibhàùà / kàkacoryathà-yogaü vçttiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.34 || _____START JKv_1,1.34: pårva para avara dakùiõa uttara apara adhara ity-eùàü gaõe pàñhàt pårveõa nityàyàü sarvanàma-sa¤j¤àyàü pràptàyàü jasi vibhàùà àrabhyate / pårvàdãni vibhaùà jasi sarvanàma-sa¤j¤àni bhavanti vyavasthàyàm asa¤j¤àyàm / svàbhidheya-apekùàvadhiniyamo vyavasthà / pårve, pårvàþ / pare, paràþ / avare, avaràþ / dakùõe, dakùõàþ / uttare, uttaràþ / apare, aparàþ / adhare, adharaþ / vyavasthàyàm iti kiü ? dakùiõà ime gàthakàþ / pravãõàþ ityarthaþ / asa¤j¤àyàm iti kim ? uttaràþ kuravaþ / satyàm eva vyavasthàyàm iyaü teùàü sa¤j¤à // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.35 || _____START JKv_1,1.35: atra api nityà sarvanàma-sa¤j¤à pràptà jasi vibhàùyate / svam ity etac-chabda-råpaü jasi vibhàùà sarvanàma-sa¤j¤aü bhavati , na cej j¤àtidhanayoþ sa¤j¤àråpeõa vartate / sve putràþ, svàþ putràþ / sve gàvaþ, svà gàvaþ / àtmãyàþ ity arthaþ / j¤àti-pratiùedhaþ iti kim ? dhåmàyanta iva a÷liùñàþ prajvalanti iva saühatàþ / ulmukàni iva me 'mã svà j¤àtayo bharatar ùabha // adhanàkhyàyàm iti kim ? prabhåtàþ svà na dãyante, prabhåtaþ svà na bhujyante / prabhåtàni dhanàni ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.36 || _____START JKv_1,1.36: atra api pårveõa nityà sarvanàma-sa¤j¤à pràptà sà jasi vibhàùyate / antaram ity etac-chabda-råpaü vibhàùà jasi sarvanàma-sa¤j¤aü bhavati bahiryoge upasaüvyàne ca gamyamàne / antare gçhàþ, antaràþ gçhàþ / nagarabàhyà÷càõóàlàdigçhà ucyante / [#17] upasüvyàne--antare ÷àñakàþ, antaràþ ÷àñakàþ / upasaüvyànaü paridhànãyam ucyate, na pràvaraõãyam / bahiryoga-upasaüvyànayoþ iti kim ? anayoþ gràmayor antare tàpasaþ prativasati / tasminn antare ÷ãtàny udakàni / madhyaprade÷a-vacano 'ntara-÷abdaþ / gaõa-såtrasya ca-idaü pratyudàharaõam / apuri iti vaktavyam / antaràyàü puri vasati / vibhàùà-prakaraõe tãyasya và ïitsu sarvanàma-sa¤j¤à ity upasaükhyànam / dvitãyasmai, dvitãyàya / tçtãyasmai, tçtãyàya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.37 || _____START JKv_1,1.37: svaràdãni ÷abda-råpàõi nipàtà÷ca avyaya-sa¤j¤àni bhavanti / svar, antar, pràtar, ete anta-udàttàþ pañhyante / punar àdy-udàttaþ / sanutar, uccais, nãcais, ÷anais, çdhak, àràt, çte, yugapat, pçthak, ete 'pi sanutarprabhçtayo 'ntodàttàþ pañhyante / hyas, ÷vas, divà, ràtrau, sàyam, ciram, manàk, ãùat, joùam, tåùõãm, bahis, àvis, avas, adhas, samayà, nikaùà, svayam, mçùà, naktam, na¤, hetau, addhà, iddhà, sàmi, ete 'pi hyasprabhçtayo 'ntodàttàþ pañhyante / vat-vadantam avyaya-sa¤j¤aü bhavati / bràhmaõavat / kùatriyavat / san, sanàt, sanat, tiras, ete àdy-udàttàþ pañhyante / antarà-ayamantodàttaþ / antareõa, jyok, kam, ÷am, sanà, sahasà, vinà, nànà, svasti, svadhà, alam, vaùañ, anyat, asti, upàü÷u, kùamà, vihàyasà, doùà, mudhà, mithyà / ktvàtosuïkasunaþ, kçnma-kàràntaþ, sandhy-akùaràntaþ, avyayãbhàva÷ ca / purà, mitho, mithas, prabàhukam, àryahalam, abhãkùõam, sàkam, sàrdham, samama, namas, hiruk, tasilàdiþ taddhita edhàcparyantaþ, ÷astasã, kçtvasuc, suc, às-thàlau, cvyarthà÷ca, am, àm, pratàn, praùàn, svaràdiþ / nipàtà vakùyante--pràg-rã÷varàn-nipàtàþ (*1,4.56) iti / ca, và, ha, aha, eva, evam ity-àdayaþ / avyaya-prade÷àþ-- avyayàd àp-supaþ (*2,4.82) ity evam àdayaþ / avyayam ity anvartha-sa¤j¤à / [#18] sadç÷aü triùu liïgeùu sarvàsu ca vibhaktiùu / vacaneùu ca sarveùu yanna vyeti tad-avyayam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.38 || _____START JKv_1,1.38: taddhitàntaþ ÷abdo 'sarva-vibhaktiþ avyaya-sa¤j¤o bhavati / yasmàt na sarva-vibhakter utpattiþ so 'sarva-vibhaktiþ / tataþ, yataþ, tatra, yatra, tadà, yadà, sarvadà, sadà / taddhitaþ iti kim ? ekaþ, dvau, bahavaþ / asarva-vibhaktiþ iti kim ? aupagavaþ, aupagavau, aupagavàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.39 || _____START JKv_1,1.39: kçd yo ma-kàra-antaþ, ej-anta÷ ca tad-antaü ÷abda-råpam avyaya-sa¤j¤aü bhavati / svàduï-kàraü bhuïkte / sampannaï-kàraü bhuïkte / lavaõaï-kàraü bhuïkte / ejantaþ-vakùe ràyaþ / tà vàmeùe rathànàm / çtve dakùàya jãvase / jyok ca såryaü dç÷e / vakùe iti vaceþ tum-arthe se-sen-ase (*3,4.9) iti se-pratyaye kutve ùatve ca kçte råpam / eùe iti iõaþ se-pratyaye guõe ùatve ca kçte råpam / jãvase iti jãveþ ase pratyaye råpam / dç÷e iti dç÷eþ ken-pratyayo nipàtyate - dç÷e vikhye ca (*3,4.11) iti / anta-grahaõam aupade÷ika-pratipatty-artham / iha mà bhåt - àdhaye, cikãrùave, kumbha-kàrebhyaþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.40 || _____START JKv_1,1.40: ktvà, tosun, kasun, ity evam antaü ÷abda-råpam avyaya-sa¤j¤aü bhavati / kçtvà / hçtvà / tosun -- vyuùñàyàü purà såryasyodeto ràdheyaþ / purà vatsànàmapàkarttoþ / bhàva-lakùaõe sthà-iõ-kç¤-vadi (*3,4.16) iti iõaþ, kç¤a÷ ca tosun pratyayaþ / kasun -- sçpi-tçdoþ kasun (*3,4.17) / purà krårasya visçpo virap÷in / purà jatrubhya àtçdaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.41 || _____START JKv_1,1.41: avyayã-bhàva-samàso 'vyaya-sa¤j¤o bhavati / kiü prayojanam ? luï-mukha-svara-upacàràþ / luk - upàgni, pratyagni ÷alabhàþ patanti / mukha-svaraþ- upàgnimukhaþ, pratyagnimukhaþ / mukhaü sva-aïgam (*6,2.167) ity uttarapada-anta-udàttatvaü pràptam, na-avyaya-dik-÷abda (*6,2.168) iti pratiùidhyate / tasmin pratiùiddhe pårvapada-prakçti-svara eva bhavati / [#19] upacàraþ - upapayaþ-kàraþ, upapayaþ-kàmaþ / visarjanãya-sthànikasya sa-kàrasya upacàraþ iti sa¤j¤à / tatra avyayãbhàvasya avyayatve ataþ kç-kami-kaüsa-kumbha-pàtra-ku÷à-karõã-ùv anavyayasya (*8,3.46) iti paryudàsaþ siddho bhavati / sarvam idaü kàõóaü svara-adàv api pañhyate / punar vacanam anityatvaj¤àpana-artham / tena ayaü kàrya-niyamaþ siddho bhavati / iha ca -- purà såryasyodetor-àdheyaþ, purà krårasya visçpo virap÷in iti na la-u-uka-avyaya-niùñhà-khal-artha-tçnàm (*2,3.69) iti ùaùñhã-pratiùedho na bhavati // ____________________________________________________________________ #<÷i sarvanàma-sthànam># || PS_1,1.42 || _____START JKv_1,1.42: ÷i ity etat sarvanàma-sthànasa¤j¤aü bhavati / kim idaü ÷i iti ? ja÷-÷asoþ ùiþ (*7,1.20) iti ÷iþ àde÷aþ / kuõóàni tiùñhanti / kuõóàni pa÷ya / dadhãni / madhåni / trapåõi / jatåni / sarvanàma-sthàna-prade÷àþ-- sarvanàma-sthàne ca asambuddhau (*6,4.8) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.43 || _____START JKv_1,1.43: suñ iti pa¤ca vacanàni sarvanàma-sthàna-sa¤j¤àni bhavanti napuüsakàd anyatra / napuüsake na vidhiþ, na pratiùedhaþ / tena jasaþ ÷eþ sarvanàma-sthàna-sa¤j¤à pårveõa bhavaty eva / ràjà, ràjànau, ràjànaþ / ràjànam, ràjànau / suñ iti kim ? ràj¤aþ pa÷ya / anapuüsakasya iti kim ? sàmanã, vemanã // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.44 || _____START JKv_1,1.44: na iti pratiùedhaþ, và iti vikalpaþ / tayoþ pratiùedha-vikalpayoþ vibhàùà iti sa¤j¤à bhavati / iti-karaõo 'rtha-nirde÷a-arthaþ / vibhàùà-prade÷eùu pratiùedha-vikalpàv upatiùñhete / tatra pratiùedhena samãkçte viùaye pa÷càd vikalpaþ pravartate / ubhayatra-vibhàùàþ prayojayanti / vibhàùà ÷veþ (*6,1.30) ÷u÷àva, ÷i÷vàya / ÷u÷uvatuþ, ÷i÷viyatuþ / vibhàùà-prade÷àþ - vibhàùà ÷veþ (*6,1.30) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,1.45 || _____START JKv_1,1.45: ik yo yaõaþ sthàne bhåto bhàvã và tasya saüprasàraõam ity eùà sa¤j¤à bhavati / yaj --i ùñam / vap -- uptam / graha -- gçhãtam / kecid ubhayathà såtram idaü vyàcakùate vàkya-arthaþ sa¤j¤ã, varõa÷ ca iti / ig-yaõaþ yo vàkya-arthaþ sthàny-àde÷a-sambandha-lakùaõaþ sa samprasàraõa-sa¤j¤o bhavati, yaõ-sthànika ig-varõaþ sa samprasàraõa-sa¤j¤o bhavati iti / tatra vidhau vàkya-artha upatiùñhate ùyaïaþ samprasàraõaü putra-patyos tatpuruùe (*6,1.13) vasoþ samprasàraõam (*6,4.131) iti / [#20] anuvàde varõaþ samprasàraõàc ca (*6,1.108) iti / saïkhyàta-anude÷àd iha na bhavati - adhitaràm iti / dyubhyàm ity atra diva ut (*6,1.131) iti taparakaraõàd dãrgho na bhavati / samprasàraõa-prade÷àþ - vasoþ samprasàraõam (*6,4.131) ity evam àdayaþ // àdyantau ña-kitau (*1,1.46) àdiþ ñit bhavati, antaþ kit bhavati ùasñhã-nirdiùñasya / lavità / muõóo bhãùayate / ñitprade÷àþ - àrdhadhàtukasya+ió val-àdeþ (*7,2.35) ity evam àdayaþ / kit-prade÷àþ - bhiyo hetubhaye ÷uk (*7,3.40) ity evam àdayaþ // midaco 'ntyàt paraþ (*1,1.47) / acaþ iti nirdhàrane ùaùñhã / jàtau ca+idam ekavacanam / acàü saüniviùñànàm antyàd acaþ paro mit bhavati / sthàneyoga - pratyaya paratvasya ayam apavàdaþ / viruõaddhi / mu¤cati / payàüsi / mitprade÷àþ - rudþ-àdibhyaþ ÷nam (*3,1.78) ity evam àdayaþ / masjer antyàt pårvaü num-am-icchanty anuùaïga-saüyoga-àdi-lopa-artham / magnaþ / magnavàn / maïktà / maïktum // eca ig-ghrasva-àde÷e (*1,1.48) / eco hrasva-àde÷e kartavye ik eva hrasvo bhavati, na anyaþ / rai-atiri / nau-atinu / go-upa gu / ecaþ iti kim ? atikhañvaþ / atimàlaþ / hrasva-àde÷e iti kim ? de3vadatta / devada3tta // ùaùñhã sthàne-yogà (*1,1.49) / paribhà÷à iyaü yoga-niyama-arthà / iha ÷àstre yà ùaùñhã aniyata-yogà ÷råyate, sà sthàne-yogà-iva bhavati, na-anya-yogà / sthàne-yogasya nimitta-bhåte sati sà pratipattavyà / sthàna-÷abda÷ ca prasaïga-vàcã / yathà-darbhàõàü sthàne ÷araiþ prastaritavyam iti darbhàõàü prasaïge iti gamyate / evam iha api asteþ sthàne prasaïge bhår bhavati / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / bruvaþ prasaïge vacirbhavati / vaktà / vaktum / vaktavyam / prasaïge sambandhasya nimitta-bhåte bruva iti ùasñhã / [#21] bahavo hi ùaùñhy-arthàþ- sva-svàmy-anantara-samãpa-samåha-vikàra-avayava-adyàþ / tatra yàvantaþ ÷abde sambhavanti teùu sarveùu prapteùu niyamaþ kriyate ùaùñhã sthàne-yogà iti / sthàne yogo 'syàþ iti vyadhikaraõo bahuvrãhiþ / ata eva nipàtanàc ca saptamyà aluk // sthàne 'ntaratamaþ (*1,1.50) / sthàne pràpyamàõànàm antaratam àde÷o bhavati sadç÷atamaþ / kuta÷ ca ÷abdasya antaryam ? sthàna-artha-guõa-pramàõataþ / sthànataþ - akaþ savarõe dãrghaþ (*6,1.101) / daõóàgram / yåpàgram / dvayor akàrayoþ kaõñhya eva dãrgha a-akàro bhavati / arthataþ - vataõóã ca asau yuvati÷ ca vàtaõóya-yuvatiþ / puüvad-bhàvena antaratamaþ puü÷abdo 'tidi÷yate / guõataþ-pàkaþ / tyàgaþ / ràgaþ / cajoþ ku ghiõyatoþ (*7,3.52) iti ca-kàrasya alpa-pràõasya aghoùasya tàdç÷a eva ka-kàro bhavati / ja-kàrasya ghoùavato 'lpa-pràõasya tàdç÷a eva ga-kàraþ / pramàõataþ - anuùmai / amåbhyàm / adaso 'ser dàd u do maþ (*8,2.80) iti hrasvasya hrasvaþ, dãrghasya dãrghaþ / sthàne iti vartamàne punaþ sthàne grahaõaü kim ? yatra anekam àntaryaü sambhavati tatra sthànata eva àntaryaü balãyo yathà syàt / cetà, stotà / [#21] pramàõato '-kàro guõaþ pràptaþ, tatra sthànata àntaryàd ekàraukàrau bhavataþ / tamb-grahaõaü kim ? vàg ghasati / triùñub bhasati / jhayo ho 'nyatarasyàm (*8,4.62) iti ha-kàrasya pårva-savarõe kriyamàõe soùmaõaþ soùmàõaþ iti dvitãyàþ prasaktàþ, nàdavato nàdavantaþ iti tçtãyàþ, tamab-grahaõàd ye soùmàõo nàdavanta÷ ca te bhavanti caturthàþ // uraõ raparaþ (*1,1.51) / uþ sthàne aõ prasajyamàna eva raparo veditavyaþ / kartà / hartà / kirati / girati / dvaimàturaþ / traimàturaþ / uþ iti kim ? kheyam / geyam / an-grahaõaü kim ? su-dhàtur akaï ca (*4,1.97) - saudhàtakiþ // alo 'ntyasya (*1,1.52) / ùaùñhã-nirdiùñasya ya ucyate àde÷aþ, so 'ntyasya alaþ sthàne veditavyaþ / id goõyàþ (*1,2.50) - pa¤ca-goõiþ / da÷a-goõiþ // [#22] ïic ca (*1,1.53) / ïit ca ya àde÷aþ so 'neka-al api alo 'ntyasya sthàne bhavati / ànaï çto dvanve (*6,3.25) - hotà-potàrau / màtà-pitarau / tàtaïi ïit-karaõasya guõa-vçddhi-pratiùedha-arthatvàt sarva-àde÷aþ tàtaï bhavati / jãvatàd bhavàn / jãvatàt tvam // àdeþ parasya (*1,1.54) / parasya kàryaü ÷iùyamàõam àder alaþ pratyetavyam / kva ca parasya kàryam ÷iùyate ? yatra pa¤camã-nirde÷aþ / tad yathà-ãdàsaþ (*7,2.83) - àsãno yajate / dvy-antar-upasargebho 'pa ãt (*6,3.97) - dvãpam / antarãpam / pratãpam / samãpam // aneka-al ÷it sarvasya (*1,1.55) / aneka-al ya àde÷aþ ÷it ca, sa sarvasya ùaùñhã-nirdiùñasya sthàne bhavati / aster bhåþ (*2,4.52)-bhavità / bhavitum / bhavitavyam / ÷it khalv api - ja÷-÷asoþ ÷iþ (*7,1.20) -kuõóàni tiùñhanti / kuõóàni pasya // sthànivad-àde÷o 'n-al-vidhau (*1,1.56) / sthàny-àde÷ayoþ pçthaktvàt sthàny-à÷rayaü kàryam àde÷e na pràpnoti ity ayam-atide÷a àrabhyate / sthàninà tulyaü vartate iti sthànivat / sthànivad-àde÷o bhavati sthàny-à÷rayeùu kàryeùv anal-à÷rayeùu, sthàny-alà÷rayàõi kàryàõi varjayitvà / na alvidhir analvidhiþ ity arthaþ / kim udàharaõam ? dhàtv-aïga-kçt-taddhita-avyaya-sup-tiï-padà-ade÷àþ / dhàtv-àde÷o dhàtuvad bhavati / aster bhåþ (*2,4.52) / bruvo vaciþ (*2,4.53) / àrdhadhàtuka-vi÷aye pràg eva-àde÷eùu kçteùu dhàtoþ (*3,1.91) iti tavya-àdayo bhavanti / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / vaktà / vaktum / vaktavyam / aïga-àde÷o 'ïgavad bhavati - kena / kàbhyàm / kaiþ / kimaþ kaþ (*7,2.103) iti ka-àde÷e kçte 'ïga-à÷rayà ina-dãrghatva-aisbhàvàþ bhavanti / kçd-àde÷aþ kçdvad bhavati - prakçtya / prahçtya / ktvo lyab-àde÷e kçte hrasvasya piti kçti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati / [#23] taddhita-àde÷aþ taddhitavad bhavati - dàdhikam / adyatanam / kçt-taddhita-samàsà÷ ca (*1,2.46) iti pràtipadika-sa¤j¤à bhavati / avyaya-àde÷o 'vyayavad bhavati - prastutya / prahçtya / upahçtya / upastutya / avyayàdàpsupaþ (*2,4.82) iti sublug bhavati / subàde÷aþ subvad bhavati - vçkùàya / plakùàya / supi ca (*7,3.102) iti dãrghatvaü bhavati / tiï-àde÷aþ tiïvad bhavati--akurutàm / akurutam / sup-tiï-anataü padam (*1,4.14) iti pada-sa¤j¤à bhavati / pada-àde÷aþ padavad bhavati -- gràmo vaþ svaü / jana-pado naþ svam / padasya (*8,1.16) iti rutvaü bhavati / vat-karanaü kim ? sthànã àde÷asya sa¤j¤à mà vij¤àyi iti / sva-à÷rayam api yathà syàt / àïo yama-hanaþ (*1,3.28) - àhata, àvadhiùña iti àtmanepadam ubhayatra api bhavati / àde÷a-grahaõaü kim ? ànumànikasya apy àde÷asya sthànivadbhàvo yathà syàt / pacatu - eruþ (*3,4.86) / anal-vidhau iti kim ? dyupathitad-àde÷à na sthànivad bhavanti / dyauþ, panthàþ, saþ iti / hal-ïy-àbbho dãrghàt su-ti-sy-apçktaü hal (*6,1.68) iti su-lopo na bhavati // acaþ parasmin pårva-vidhau (*1,1.57) / pårvaõàn al-vidhau sthànivad-bhàva uktaþ / al-vidhy-artham-idam-àrabhyate / àde÷aþ sthànivat iti vartate / acaþ iti sthàni-nirde÷aþ / parasmin iti nimitta-saptamã / pårva-vidhau iti viùaya-saptamã / aj-àde÷aþ paranimittakaþ pårvavidau kartavye sthànivad bhavati / pañayati / avadhãt / bahukhañvakaþ / pañumàcaùñe iti õiciñi-lope kçte tasya sthànivad-bhàvàt ata upadhàyàþ (*7,2.116) iti vçddhir na bhavati / avadhãt -- ato lopasya sthànivad-bhàvad ato hal-àder laghoþ (*7,2.7) iti halanta-lakùaõà vçddhir na bhavati / bahukhañvakaþ iti àpo 'nyatarasyàm (*7,4.15) iti hrasvasya sthànivad-bhàvàd hrasvànte 'ntyàt pårvam (*6,2.174) iti svaro na bhavati / acaþ iti kim ? pra÷naþ / àkràùñàm / àgatya / pra÷naþ iti praccheþ naïpratyaye c-cþ-v-oþ ÷åó-anunàsike ca (*6,4.19) iti cha-kàrasya ÷a-kàraþ paranimittakas tuki kartavye na sthànivad bhavati / àkràùñàm iti jhalo jhali (*8,2.26) iti sico lopaþ paranimittakaþ kçùeþ ùa-kàrasya ùaóhoþ kaþ si (*8,2.41) iti ka-kàre kartavye na sthànivad bhavati / àgatya iti và lyapi (*6,4.38) ity anunàsika-lopaþ paranimittakaþ tuki kartavye na sthànivad bhavati / parasmin iti kim ? yuvajàniþ vadhåñãjàniþ / vaiyàghrapadyaþ / àdãdhye / yuvajàniþ iti jàyàyàþ niï (*5,4.134) na paranimittakaþ, tena ya-lope na sthànivad bhavati / vaiyàghrapadyaþ iti na paranimittakaþ pàdasya antalopaþ padbhàvaü na pratibadhnàti / àdãdhye iti dãdhãïa uttamapuruùa-ikavacane ñeretvasya-aparanimittakatvàd yi-i-varõayor dãdhã-vevyoþ (*7,4.53) iti lopo na bhavati / [#24] pårva-vidhau iti kim ? he gauþ / bàbhravãyàþ / naidheyaþ / he gauþ iti vçddhir aj-àde÷aþ sambuddhi-lope kartavye na sthànivad bhavati / bàbhravãyàþ iti bàbravyasya amã cchàtràþ iti vçddhàc chaþ (*4,2.114) iti chaþ / halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-kàral-ope kartavye av-àde÷o na sthànivad bhavati / naidheyaþ -- àto lopa iñi ca (*6,4.64) ity à-kàra-lopaþ, ita÷ ca ani¤aþ (*4,1.122) iti dvy-aj-lakùaõe pratyaya-vidhau na sthànivad bhavati // na padànta-dvirvacana-vare-ya-lopa-svara-savarõa. anusvàra-dãrgha-ja÷-car-vidhiùu (*1,1.58) / pårveõa atiprasaktaþ sthànivad-bhàva eteùu vidhiùu pratiùidhyate / padànta-vidhiü praty-aj-àde÷o na sthànivad bhavati / kau staþ / yau staþ / tàni santi / yani santi / ÷na-sor al-lopaþ kïiti sàrvadhàtuke iti paranimittakaþ, sa pårva-vidhàv àv-àde÷e yaõ-àde÷e ca kartavye sthànivat syàt, asmàd vacanàn na bhavati / dvirvacana-vidhiþ -- dvirvacana-vidhiü prati na sthànivad bhavati / daddhyatra / maddhvatra / yaõ-àde÷aþ paranimittakaþ, tasya sthànivad-bhàvàt anaci ca (*8,4.47) iti dha-kàrasya dvirvacanaü na syàd asmàd vacanàd bhavati / varevidhiþ -- vare yo 'j-àde÷aþ sa pårva-vidhiü prati na sthànivad bhavati / apsu yàyàvaraþ pravapeta piõóàn / yàteþ yaï-antàt ya÷ ca yaïaþ (*3,2.176) iti varaci kçte ato lopaþ (*6,4.48) para-nimittakaþ, tasya sthànivattvàd ato lopa iñi ca (*6,4.64) ity à-kàra-lopaþ syàd, asmàd vacanàn na bhavati / ya-lopa-vidhiþ -- ya-lopa-vidhiü pratyaj-àde÷o na sthànivad bhavati / kaõóåtiþ / kaõóåyateþ ktini kçte, ato lopaþ paranimittakaþ, lopo v-yor vali (*6,1.66) iti yalope sthànivat syàd asmàd vacanàn na bhavati / svara-vidhiþ -- svara-vidhiü prati aj-àde÷o na sthànivad bhavati / cikãrùakaþ / jihãrùakaþ õvuli kçte ato lopaþ paranimittakaþ, liti (*6,1.193) pratyayàt pårvam udàttam, iti svare kartavye na sthànivad bhavati iti / savarõa-vidhiþ -- savarõa-vidhiü prati ajàde÷o na sthànivad bhavati / ÷iõóhi / piõóhi / ÷iùeþ piùe÷ca loõ-madhyama-puruùa-ikavacane rudþ-àdibhyaþ ÷nam (*3,1.78) / hitvadhitvaùñutvaja÷tveùu kçteùu, ÷nasor al-lopaþ kïiti sàrvadhàtuke paranimittakaþ, anusvàrasya yayi parasavarõe kartavye na sthànivad bhavati / [#25] anusvàra-vidhiþ -- anusvàra-vidhiü prati aj-àde÷o na sthànivad bhavati / ÷iüùanti / piüùanti / na÷ ca apadàntasya jhali (*8,3.24) iti anusvàre kartavye ÷nasorallopaþ na sthànivad bhavati / dãrgha-vidhiþ -- dãrgha-vidhiü prati ajàde÷o na sthànivad bhavati / pratidãvnà / pratidãvne / pratidivan ity etasya bhasya (*6,4.129) ity adhikçtya tçtãya-ikavacane caturthy-ekavacane ca allopo 'naþ (*6,4.134) ity a-kàra-lopaþ paranimittakaþ, tasya sthànivadb-hàvàd hali ca (*8,2.77) iti dãrghatvaü na syàt, na hy ayaü va-kàro hal-paraþ iti, asmàd vacanàd bhavati / ja÷-vidhiþ -- ja÷-vidhiü praty-aj-àde÷o na sthànivad bhavati / sagdhi÷ ca me sapãti÷ ca me / babdhàü te harã dhànàþ / adeþ ktini bahulaü chandasi (*2,4.39) iti ghas-la-àde÷aþ / ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) ity upadhal-opaþ / jhalo jahli (*8,2.26) iti sa-kàra-lopaþ / jhaùas ta-thor dho 'dhaþ (*8,2.40) iti dhatvam / upadhà-lopasya sthànivattavàt jhalàü jas jhasi (*8,4.53) iti gha-kàrasya ja÷tvaü na syàt, asmàd vacanàd bhavati / samanà gdhiþ / samànasya sabhàvaþ / sagdhiþ / babdhàm iti bhaser-loó-dvivacane ÷apaþ sluþ, dvirvacanam, abhyàsa-kàryam, ghasi-bhasor hali ca (*6,4.100) iti upadhà-lopaþ, jhalo jhali (*8,2.26) it sa-kàra-lopaþ, jhaùas ta-thor dho 'dhaþ (*8,2.40) iti dhatvam / upadha-lopasya sthànivattvàt jhalàm ja÷ jha÷i (*8,4.53) iti ja÷tvaü na syàt, asmàd vacanàd bhavati / carvidhiþ -- carvidhiü prati aj-àde÷o na sthànivad bhavati / jakùatuþ / jakùuþ / akùan pitaro 'mãmadanta pitaraþ / lió-dvivacana-bahuvacanayor ader ghas-la-àde÷aþ / gama-hana-jana-khana-ghasàü lopaþ k-ïity anaïi (*6,4.98) iti upadhà-lopaþ, dvirvacanam, abhyàsa-kàryam / tatra upadhà-lopasya sthànivattvàt khari ca (*8,4.55) iti gha-kàrasya cartvaü na syàd, asmàd vacanàd bhavati / ÷àsi-vasi-ghasãnàü ca (*8,3.60) iti ÷atvam / akùan iti adeþ luï bahuvacane ghas-la-àde÷aþ, cleràgatasya mantre ghasa-hvara (*2,4.80) iti luk / gama-hana-jana-khana-ghasàü lopaþ k-ïity anaïi (*6,4.98) ity upadhà-lopaþ, tasya sthànivattvàt khari ca (*8,4.55) iti cartvaü na syàt, asmàd vacanàd bhavati / svara-dãrghaya-lope÷u lopa-aj-àde÷o na sthànivad bhavati / anyatra sthànivad eva / tena bahukhañvakah, kiryoþ, giryoþ, vàyvoþ iti sthànivattvàt svara-dãrghaya-lopà na bhavanti // [#26] dvirvacane 'ci (*1,1.59) / dvirvacana-nimitte 'ci aj-àde÷aþ sthànivad bhavati , dvirvacana eva kartavye / råpa-atide÷a÷ ca ayaü niyata-kàlaþ / tena kçte dvirvacane punar àde÷a råpam eva avatiùñhate / àl-lopa-upadhàlopa-õilopayaõ-ay-av-ày-àv-àde÷àþ prayojanam / àl-lopaþ--papatuþ / papuþ / àto lopa iñi ca (*6,4.64) iti à-kàra-lope kçte tasya sthànivad-bhàvàt eka-aco dve prathamasya (*6,1.1) iti dvirvacanaü bhavati / upadhà-lopaþ--jaghnatuþ / jaghnuþ / gama-hana-jana-khana-ghasàü lopaþ k-ïity anaïi (*6,4.98) ity aupadhà-lope kçte anackatvàd dvirvacanaü na syàt, asmàd vacanàd bhavati / õi-lopaþ -- àñ-iñat / añateþ õici luïi caïi õilope kçte tasya sthànivattvàd aj-àder dvitãyasya (*6,1.2) iti ñi-÷abdasya dvirvacanam bhavati / yaõ -- cakratuþ / cakruþ / karoteþ atusi usi ca yaõ-àde÷e kçte anackatvàd dvirvacanaü na syàt, sthànivattvàd bhavati / ayavàyàvàde÷àþ -- ninaya, ninàya / lulava, lulàva / nayateþ lunàte÷ ca uttame õali guõe kçte vçddhau ca ay-av-ày-àv-àde÷àþ, teùàü sthànivattvàn ne nai lo lau iti dvirvacanaü bhavati / dvirvacane kaçtavya iti kim ? jagle, mamle / ÷ravaõam à-kàrasya na bhavati / dvirvacana-nimitte iti kim ? dudyåùati / åñhi yaõ-àde÷o na sthànivad bhavati / aci iti kim ? jeghrãyate, dedhmãyate / ã ghrà-dhmoþ (*7,4.31) yaïi ca (*7,4.30) iti ã-kàra-àde÷aþ, tasya sthànivadbhàvàd à-kàrasya dvirvacanaü syàt, aj-grahaõàn na bhavati // adar÷anaü lopaþ (*1,1.60) / adar÷anam, a÷ravaõam, anuccàranam, anupalabdhiþ, abhàvo, varõavinà÷aþ ity anartha-antaram / etaiþ ÷abdairyo 'rtho 'bhidhãyate, tasya lopaþ iti iyaü sa¤j¤à bhavati / arthasya-iyaü sa¤j¤à, na ÷abdasya / prasaktasya adar÷anaü lopa-sa¤j¤aü bhavati / godhàyà óhrak (*4,1.129)-gaudheraþ / paceran / jãve radànuk jãradànuþ / strivermanin àsremàõam / ya-kàra-vakàrayor adar÷anam iha udàharaõam / aparasya anubandhàdeþ prasaktasya / lopa-prade÷àþ-lopo vyor vali (*6,1.66) ity evam àdayaþ // [#27] pratyayasya luk-÷lu-lupaþ (*1,1.61) / adar÷anam iti vartate / pratyaya. adar÷anasya luk, ÷lu, lup ity etàþ sa¤j¤à bhavanti / aneka-sa¤j¤à-vidhanàc-ca tad-bhàvita-grahaõam iha vij¤àyate / luk-sa¤j¤à-bhàvitaü pratyaya-adar÷anaü luk-sa¤j¤am bhavati, ÷lu-sa¤j¤à-bhàvitaü ÷lu-sa¤j¤aü bhavati, lup-sa¤j¤à bhàvitaü lup-sa¤j¤aü bhavati / tena sa¤j¤ànàü saïkaro na bhavati / vidhi-prade÷eùu ca bhàvinã sa¤j¤à vij¤àyate / atti / juhoti / varaõàþ / pratyaya-grahaõam kim ? agastayaþ / kuõóinàþ / luk-÷lu-lup-prade÷àþ - luk-taddhita-luki (*1,2.49), juhoty-àdibhyaþ ÷luþ (*2,4.75), janapade lup (*4,2.71) ity evam àdayaþ // pratyaya-lope pratyaya-lakùaõam (*1,1.62) / pratyaya-nimittaü kàryam asaty api pratyaye kathaü nu nàma syàt it såtram idam àrabhyate / pratyaya-lope kçte pratyaya-lakùaõaü pratyaya-hetukaü karyaü bhavati / agnicit, somasut, adhok, ity atra sup-tiïoþ luptayoþ sup-tiï-antaü padam (*1,4.14) iti pada-sa¤j¤à bhavati / adhok iti duheþ laïi tipi ÷abluki tilope ghatva-bhaùbhàva-ja÷tva-cartveùu kçteùu råpam / pratyaya iti vartamàne punaþ pratyaya-grahaõaü kim ? kçtsna-pratyaya-lope yathà syàt / iha mà bhåt -- àghnãya / saïgmãya / hanigamyor liï-àtmanepade liïaþ sa-lopo 'nantyasya (*7,2.79) iti sãyuñ-sa-kàra-lopaþ pratyaya-ikade÷a-lopaþ, tatra pratyaya-lakùaõena jhali ity anunàsikalopo na bhavati (*6,4.37) / pratyaya-lakùaõam iti kim ? ràyaþ kulaü raikulam / gave hitam gohitam / àyav-àde÷au na bhavataþ varõa-à÷rayatvàt // na lumatà 'ïgasya (*1,1.63) / pårveõa atiprasaktaü pratyaya-lakùaõam iti vi÷eùe pratiùedhaþ ucyate / lumatà ÷abdena lupte pratyaye yad-aïgaü, tasya pratyaya-lakùaõaü kàryaü na bhavati / gargàþ / mçùñaþ / juhutaþ / ya¤-÷apor lumatà luptayor aïgasya vçddhi-guõau na bhavataþ / lumatà iti kim ? kàryate / hàryate / aïgasya iti kim ? pa¤ca / sapta payaþ / sàma // aco 'ntya-àdi ñi (*1,1.64) / acaþ iti nirdhàraõe ùaùñhã / jàtàv-ekavacanam / acàü sanniviùñàmàü, yo 'ntyo 'c tad-àdi ÷abda-råpaü ñi-sa¤j¤aü bhavati / agnicit-icchabdaþ / somasut-uc-chabdaþ / àtàm, àthàm-àm-÷abdaþ / pacete, pacethe / ñi-prade÷àþ--ñita àtmanepadànaü ñere (*3,4.79) ity evam àdayaþ // [#28] alo 'ntyàt pårva upadhà (*1,1.65) / dhàtv-àdau varõa-samudàye 'ntyàd alaþ pårvo yo varõaþ so 'l eva upadhà-sa¤j¤ao bhavati / pac, pañh--a-karaþ / bhid, chid--i-kàraþ / budh, yudh--ukàraþ / vçt, vçdh--çkàraþ / alaþ iti kim ? ÷iùñaþ, ÷iùñavàn / samudàyàt pårvasya mà bhåt / upadhà-prade÷àþ--ata upadhàyàþ (*7,2.115) ity evam àdayaþ // tasminn iti nirdiùñe pårvasya (*1,1.66) / tasmin iti saptamy-artha-nirde÷e pårvasya-iva kàryaü bhavati, na-uttarasya / iko yaõ-aci (*6,1.77)--dadhyudakam / madhvidam / pacatyodanam / nirdiùña-grahaõam ànantarya-artham / agnicidatra iti vyavahitasya mà bhåt // tasmàd ity uttarasya (*1,1.67) / nirdiùña-grahanam anuvartate / tasmàt iti pa¤camy-artha-nirde÷a uttarasya-iva kàryaü bhavati, na pårvasya / tiïï-atiïaþ (*8,1.28) -- odanaü pacati / iha na bhavati -- pacaty odanam iti // svaü råpaü ÷abdasya a÷abda-sa¤j¤à (*1,1.68) / ÷àstre svam eva råpaü ÷abdasya gràhyaü bodhyaü pratyàyyaü bhavati, na bàhyo 'rthaþ, ÷abda-sa¤j¤àü varjayitvà / ÷abdena artha-avagater arthe kàryasya asambhavàt tad-vàcinàm ÷abdànàm sampratyayo mà bhåt iti såtram idam àrabhyate / agner óhak (*4,2.33) -- àgneyam aùñà-kapàlaü nirvapet / agni-÷abdo 'gni-÷abdasya-iva gràhako bhavati, na jvalanaþ, pàvakaþ, dhåma-ketuþ iti / na ataþ pratyayo bhavati / uda÷vito 'nyatarasyàm (*4,2.19)--auda÷vitkam / auda÷vitam / takram, ariùñaü, kàla÷eyaü, daõóàhataü, mathitam, iti na ataþ pratyayo bhavati / a÷abda-sa¤j¤à iti kim ? dà-dhà ghv-adàp (*1,1.20) tarap-tamapau ghaþ (*1,1.23), ghu-grahaõeùu gha-grahaneùu ca sa¤j¤inàü grahanam, na sa¤j¤àyàþ / sit-tad-vi÷eùàõàü vçkùàdy-artham / sin-nirde÷aþ kartavyaþ / tato vaktavyam tad-vi÷eùàõàü grahaõaü bhavati iti / kiü prayojanam ? vçkùàdy-artham / vibhàùà vçkùa-mçga-tçõa-dhànya-vya¤jana-pa÷u. ÷akuny-a÷va-vaóava-pårvàpara-adharottaràõàm (*2,4.12) iti -- plakùanyagrodham, plakùanyagrodhàþ / [#29] pit-paryàya-vacanasya ca sva-àdy-artham / pin-nirde÷aþ kartavyaþ / tato vaktavyam paryàya-vacanasya grahaõaü bhavati, ca-kàràt svasya råpasya tad-vi÷eùàõàü ca iti / kiü prayojanam ? sva-àdy-artham / sve pu÷aþ (*3,4.40) / svapoùaü puùñaþ / raipo÷am / dhanapo÷am / a÷vapoùam / gopo÷am / jitparyàya-vacanasya-iva ràja-àdy-artham / jin-nirde÷aþ kartavyaþ / tato vaktavyam paryàya-vacanasya-iva grahanaü bhavati iti, na svaråpasya, na api tad-vi÷eùàõàm / kiü prayojanam ? ràja-àdy-artham / sabhà ràjà+amanuùya-pårvà (*2,4.23) -- inasabham / ã÷varasabham / tasya-iva na bhavati--ràja-sabhà / tad-vi÷eùàõàü ca na bhavati -- puùyamitra-sabhà / candragupta-sabhà / jhaittad-vi÷eùàõàü ca matsya-àdy-artham / jhin-nirde÷aþ kartavyaþ / tato vaktavyam tasya ca grahaõaü bhavati tad-vi÷aùàõàü ca iti / kiü prayojanam ? matsya-àdy-artham / pakùi-matsya-mçgàn hanti (*4,4.35) iti ñhak--pàkùikaþ / màtsiyakaþ / tad-vi÷eùàõàm -- ÷àkunikaþ / paryàyàõàü na bhavati--ajihmàn hanti, animiùàn hanti iti / atha-ikasya-i÷yate, mãnàn, hanti iti mainikaþ // aõudit savarõasya ca-apratyayaþ (*1,1.69) / pareõa õa-kàreõa pratyàhàra-grahaõam / aõ gçhyamàõa udic ca savarõànàü gràhako bhavati, svasya ca råpasya, pratyayaü varjayitvà / àd guõaþ (*6,1.87), asya cvau (*7,4.32), yasya-ãti ca (*6,4.148) / svara-anunàsikya-kàla-bhinnasya grahanaü bhavati / udit khalv api / cu-ñå (*1,3.7), la÷akva-taddhite (*1,3.8) / ca-varga-ña-vargayoþ ka-vargasya ca grahanam bhavati / apratyayaþ iti kim ? san-à÷aüsa-bhikùa uþ (*3,2.168), a sàmpratike (*4,3.9), dãrgho na bhavati // ta-paras tat-kàlasya (*1,1.70) / taþ paro yasmàt so 'yaü taparaþ, tàd api paraþ taparaþ / tapro varõas tat-kàlasya, àtmanà tulya-kàlasya guõa-antara-yuktasya savarõasya gràhako bhavati, svasya ca råpasya / vidþ-yartham idam / aõ iti na anuvartate / aõàmanyeùàü ca taparàõàm idam eva grahaõaka-÷àstram / [#30] ato bhisa ais (*7,1.9) ity evam àdiùu pårva-grahaõaka-÷àstraü na pravartata eva / ataparà aõastasya avakà÷aþ / kim udàharaõam ? ato bhisa ais (*7,1.9)-- vçkùaiþ / plakùaiþ / vió-vanor anunàsikasya àt (*6,4.41)-- abjàh, gojàþ / tatkàlasya iti kim ? khañvàbhiþ / màlàbhiþ // àdir antyena saha-ità (*1,1.71) / àdir antyena it-sa¤j¤akena saha gçhyamàõas tan-madyapatitànàü varõànàü gràhako bhavati, svasya ca råpasya / aõ / ak / ac / hal / sup / tiï / antyena iti kim ? suñ iti tçtãya-ikavacanena ñà ity anena grahaõaü mà bhåt // yena vidhis tad-antasya (*1,1.72) / yena vi÷eùaõena vidhir-vidhãyate sa tad-antasya àtmàn tasya samudàyasay gràhako bhavati , svasya ca råpasya / erac (*3,3.56), i-varõa-antàd ac-pratyayo bhavati--cayaþ / jayaþ / ayaþ / or àva÷yake (*3,1.125), u-varõa-antàd õyad bhavati-- ava÷yalàvyam / ava÷yapàvyam / samàsa-pratyaya-vidhau tad-anta-vidheþ pratiùedho vaktavyaþ / dvitãya-antaü ÷ritàdibhiþ saha samasyate (*2,1.24) -- kaùña÷ritaþ / iha mà bhåt -- kaùñaü parama÷rita iti / pratyaya-vidhau -- naóa-àdibhyaþ phak (*4,1.99), naóasya apatyaü nàóàyanaþ / iha mà bhåt-- såtra-naóasya apatyaü sautranàóiþ / kim avi÷eùeõa ? na ity àha / ugid-varõa-grahaõa-varjam iti vàcyam / ugita÷ ca (*4,1.6) iti ïãp-pratyayaþ tad-antàd api bhavati -- bhavatã, atibhavatã / varõagrahanam--ata i¤ (*4,1.95), dàkùiþ / plàkùiþ / yasmin vidhis tad-àdàv algrahaõe / al-grahaõeùu yasmin vidhistad àdau iti vaktavyam / aci ÷nu-dhàtu-bhruvàü yvor iyaï-uvaïau (*6,4.77) iti-- ÷riyaþ / bhruvaþ // [#31] vçddhir yasya acàm àdis tad vçddham (*1,1.73) / yasya iti samudàya ucyate / acàü madye yasya vçddhi-sa¤j¤aka àdi-bhåtaþ, tac-chabda-råpaü vçddha-saj¤jaü bhavati / acàm iti jàtau bahuvacanam / ÷àlãyaþ / màlãyaþ / aupagavãyaþ / kàpañavãyaþ / àdiþ iti kim ? sabhàsannayate bhavaþ sàbhàsannayanaþ / và nàmadheyasya vçddha-sa¤j¤à vaktavyà / devadattãyàþ / daivadattàþ / gotràntàd asamastavat-pratytyo bhavatãti vaktavyam / ghçta-pradhano rauóhiþ ghçtarauóhiþ / tasya chàtrà ghçtarauóhãyàþ / odana-pradhànaþ pàõiniþ odana-pàõiniþ / tasya chàtrà odana-pàõinãyàþ / vçddhàmbhãyàþ / vçddhakà÷yapãyàþ / jihvàkàtya-haritakàya-varjam / jaihvàkàtàþ / hàritakàtàþ // tyad-àdãni ca (*1,1.74) / yasya acàm àdi-grahaõam uttara-artham anuvartate / iha tu na sambadhyate / tyad-àdãni ÷abda-råpàõi vçddha-sa¤j¤àni bhavanti / tyadãyam / tadãyam / etadãyam / idamãyam / adasãyam / tvadãyam / tvàdàyaniþ / madãyam / màdàyaniþ / bhavatãyam / kimãyam // eï pràcàm de÷e (*1,1.75) / yasya acàm àdi-grahaõam anuvartate / eï yasya acàm àdiþ tat pràcàü de÷àbhidhàne vçddha-saüj¤aü bhavati / eõãpacanãyaþ / bhojakañãyaþ / gonardãyaþ / eï iti kim ? àhicchatraþ / kànya-kubjaþ / pràcàm iti kim ? devadatto nàma bàhãkeùu gràmah, tatra bhavaþ daivadattaþ / de÷e iti kim ? gomatyàü bhavà matsyàþ gaumatàþ // pràg uda¤cau vibhajate haüsaþ kùãrodake yathà / viduùàü ÷abda-siddhy-arthaü sà naþ pàtu ÷aràvatã // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàm vçttau prathamàdhyàyasay prathamaþ pàdaþ // ____________________________________________________________________ [#32] ## || PS_1,2.1 || _____START JKv_1,2.1: atide÷o 'yam / gàï iti iï-àde÷o rhyate, na gàï gatau iti, ïa-kàrasya ananya-arthatvàt / kuñàdayo 'pi kuña kauñilye ityeta dàrabhya yàvat kuï ÷abde iti / egyo gàï-kuñàdibhyaþ pare a¤õitaþ pratyayà ïito bhavanti ïidvad bhavanti ity arthaþ / gàïaþ -- adhyagãùña / adhyagãùàtàm / adhyagãùata / kuñàdibhyaþ--kuñità / kuñitum / kuñitavyam / utpuñità utpuñitum / utpuñitavyam / a¤õit iti kim ? utkoñayati / uccukoña / utkoñakaþ / utkoño vatate / vyaceþ kuñàditvamanasãti vaktavyam / vicità / vicitum / vicitavyam / anasi iti kim ? uruvyacàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.2 || _____START JKv_1,2.2: ovijã bhaya-calanayoþ, asmàt paraþ ió-àdiþ pratyayo ïidvad bhavati / udvijità / udvijitum / udvijitavyam / iñ iti kim ? udvejanam / udvejanãyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.3 || _____START JKv_1,2.3: iñ iti vartate / år-õu¤ àcchàdane, asmàt paraþ ióàdiþ pratyayo vibhàùà ïidvad bhavati / prorõuvità / prorõavità / iñ ityeva prorõavanam / prorõavatãyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.4 || _____START JKv_1,2.4: sàrvadhàtukaü yad apit tan ïidvad bhavati / kurutaþ / kurvanti / cinutaþ / cinvanti / sàrvadhatukam iti kim ? kartà / kartum / kartavyam / apit iti kim ? karoti / karoùi / karomi / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.5 || _____START JKv_1,2.5: apit iti vartate / asaüyogàntàd dhàtoþ paro liñ pratyayaþ apit kid bhavati / bidhidatuþ / bibhiduþ / cicchidatuþ / cicchiduþ / ãjatuþ / ãjuþ / asaüyogàt iti kim ? saüsrase / dadhvaüse / apit ityeva / bibheda // ____________________________________________________________________ [#33] ## || PS_1,2.6 || _____START JKv_1,2.6: indhi bhavati ity etàbhyàü paro liñ pratyayaþ kió bhavati / samãdhe dasyu hantamam / putra ãdhe atharvaõaþ / bhavateþ khalv api -- babhåva / babhåvitha / indheþ saüyogarthaü grahaõam / bhavateþ pidartham / atra-iùñiþ -- ÷ranthigranthidambhisva¤jãnàmiti vaktavyam / ÷rethatuþ, ÷rethuþ / grethatuþ, grethuþ / debhatuþ, debhuþ / pariùasvaje, pariùasvajàte // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.7 || _____START JKv_1,2.7: mçóa mçda gudha kuùa kli÷a vada vasa ity etebhyaþ paraþ ktvà-pratyayaþ kid bhavati / na ktvà señ (*1,2.18) iti pratiùedhaü vakùyati tasyàyaü purastàdapakarùaþ / gudha-kuùa-kli÷ãnàü tu ralo v-y-upadhàd-dhal-àdeþ saü÷ ca (*1,2.26) iti vikalpe pràpte nitya-arthaü vacanam / mçóitvà / mçditvà / gudhitvà / kuùitvà / kli÷itvà / uditvà / uùitvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.8 || _____START JKv_1,2.8: ruda vida muùa grahi svapi praccha ity etebhyaþ saü÷ca ktvà ca kitau bhavataþ / ruda-vida-muùãõàü ralo vyupadhàd-dhal-àdeþ saü÷ca (*1,2.23) iti vikalpe pràpte nitya-arthaü grahaõam / graher vidhy-artham eva / svapi-pracchyoþ sann-arthaü grahaõam / kideva hi itvà / ruditvà, rurudiùati / viditvà, vividi÷ati / muùitvà, mumuùiùati / gçhãtva, jighçkùati / suptvà, suùupsati / pçùñvà, pipçcchiùati / graha-àdãnàü kittvàt samprasàraõaü bhavati / kira÷ ca pa¤cabhyaþ (*7,2.75) iti praccher ió-àgamaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.9 || _____START JKv_1,2.9: san ity anuvartate / ktvà iti nivçtam / igantàd dhàtoþ paro jhal-àdiþ san kid bhavati / cicãùati / tuùñåùati / cikãrùati / ikaþ iti kim ? pipàsati / tiùñhàsati / jhal iti kim ? ÷i÷ayiùate / kim artham idam ucyate ? guõo mà bhåt iti / aj-jhana-gamàü sani (*6,4.16) iti dãrghatvaü guõasya bàdhakaü bhaviùyati ? yatha-iva tarhi dãrghatvaü guõaü bàdhate tathà õilopamapi badheta / tasmàd dãrghatvasya avakà÷a-dànàya kittvam idam àrabhyate / cicãùati ity àdiùu sàvakà÷aü dãrghatvaü partvàd õilopena bàdhyate / j¤ãpsati / [#34] ikaþ kittvaü guõo mà bhåt dãrgha-àrambhàt kçte bhatet / anarthakam tu hrasva-arthaü dãrghàõàü tu prasajyate //1// sàmarthyàddhi punarbhàvyamédittvaü dãrghasaü÷rayam / dãrghàõàü nàkçte kãrghe õilopastu prayojanam //2// ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.10 || _____START JKv_1,2.10: halantàd iko jhal kit iti vartate / san iti nivçttam / ig-antad ik-samãpàd-dhalaþ parau jhal-àdã / ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.11 || _____START JKv_1,2.11: parataþ kitau bhavataþ / bhitsãùña, bhutsãùña / sici khalvapi--abhitta, abuddha / ikaþ ity eva / yakùãùña, ayaùña / samprasàraõaü hi syàt / àtmanepadeùu iti kim ? asràkùit / adràkùãt / sçji-dç÷or jhaly-am-akiti (*6,1.58) ity am-àgamo na syàt / hal-antàt ity eva / ceùãùña, aceùña / guõo na syàt / [#33] jhal ity eva vartiùãùña, avartiùña / guõo na syàt / [#34] liï-sicau iti kim ? dveùñà dvekùyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.12 || _____START JKv_1,2.12: ç-varõa-antàd dhàtoþ parau liï-sicau àtmanepade÷u jhal-àdã kitau bhavataþ / kçùãùña / hçùãùña / sicaþ khalv api akçta / ahçta / jhal ity eva / variùãùña / avariùña / vç-çto và (*7,2.38) avarãùña // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.13 || _____START JKv_1,2.13: liï-sicàv àtmanepadeùu iti vartate / gamer-dhàtoþ paru liï-sicau àtmanepadeùu jhal-àdã và kitau bhavataþ / saügaüsãùña, saügasãùña / sicaþ khalv api -- samagaüst, samagata / kittvapakùe anunàsika-lopo bhavati anudàtta-upade÷a-vanati-tanoty-àdãnàm(*6,4.37) iti // ____________________________________________________________________ [#35] ## || PS_1,2.14 || _____START JKv_1,2.14: hanter dhàtoþ paraþ sic kid bhavati / àhata, àhasàtàm, àhasata / sicaþ kittvàd anunàsika-lopaþ / sij-grahaõaü liï-nivçtty-artham / uttaratra-anuvçttir mà bhåt / atmanepada-grahaõam uttara-artham anuvartate / iha tu parasmaipade hanter vadhabhàvasya nityatvàt kittvasya prayojanaü na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.15 || _____START JKv_1,2.15: sica àtmanepadeùu iti vartate / yamer dhàtor gandhane vartamànàt paraþ sic pratyayaþ kid bhavati àtmanepadeùu parataþ / gandhanaü såcanaü, pareõa pracchàdyamànasyàvadyasyàviùkaraõam / aneka-arthatvàd dhàtånàü yamis tatra vartate / udayata, udàyasàtàm, udàyasata / såcitavàn ity arthaþ / sicaþ kittvàd anunàsika-lopaþ / àïo yamahanaþ (*1,3.28) ity àtmanepadam / gandhana iti kim ? udàyaüsta pàdam / udàyaüsta kåpàd udakam / udhdçtavàn ity arthaþ / sakarmakatve 'pi samuddàïbhyo ymo 'granthe (*1,3.75) ity àtmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.16 || _____START JKv_1,2.16: yamaþ sij-àtmanepadeùu iti vartate / yamer dhàtoþ upayamane vartamànàt paraþ sic-pratyayao vibhàùà kid bhavati àtmanepadeùu parataþ / upàyata kanyàm, upàyaüsta kanyàm / upàyata bhàryàm, upàyaüsta bhàryàm / upayamanaü svãkaraõaü, vivàhaþ, dàrakarma, pàõi-grahaõam ity arthaþ / upàdyamaþ svakaraõe (*1,3.56) ity àtmanepadam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.17 || _____START JKv_1,2.17: sij-àtmanepadeùu iti vartate / tiùñhater dhàtoþ ghu-sa¤j¤akànàü ca i-kàra÷ ca antàd e÷aþ sic ca kid bhavati àtmanepadeùu parataþ / upàsthita, upàsthiùàtàm, upàsthiùata / ghu-sa¤j¤akànam -- adita / adhita / icca kasya takàrettvaü dãrgho mà bhåd çte 'pi saþ / anantare pluto mà bhåt pluta÷ ca viùaye smçtaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.18 || _____START JKv_1,2.18: ktvà pratyayaþ seõ na kid bhavati / devitvà / vartitvà / señ iti kim ? içtvà ' gutvà ' ktvà-grahaõaü kim ? nigçhãtiþ / upasnihitiþ / nikucitiþ / [#36] na seóiti kçte 'kittve niùñhàyàm avadhàraõàt / j¤àpakàn-na prokùàyàü sani jhal-grahaõaü viduþ // ittvaü kitvaünihogena reõa tulyaü sudhãvani / vasv-arthaü kid-atãde÷ànni gçhãtiþ prayojanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.19 || _____START JKv_1,2.19: na señ iti vartate / ÷ãï svidi midi kùvidi dhçù ity etebhyaþ pro niùñhà-pratyayaþ seõ na kid bhavati / ÷ayitah, ÷ayitvàn / prasveditaþ, prasveditavàn / prameditaþ, prameditavàn / prakùveditah, prakùveditavàn / pradharùitaþ pradharùitavàn / señ ity eva svinnaþ, svinnavàn / svid-àdãnam àdita÷ ca (*7,2.16) iti niùñhàyàmiñ pratiùidhyate / vibhàùà bhàva-àdikarmaõoþ (*7,2.17) iti pakùe 'bhyanuj¤àyate sa viùayaþ kittva-pratiùedhasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.20 || _____START JKv_1,2.20: mçùer dhàtoþ titikùàyàm arthe niùñhà seõ na kid bhavati / titikùà kùamà / marùitaþ, mçùitavàn // titikùàyàm iti kim ? apamçùitaü vàkyam àha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.21 || _____START JKv_1,2.21: niùñhà seõ na kit iti vartate / udupadhàd dhàtoþ paro bhàve àdikarmaõi ca vartamàno niùñhà-pratyayaþ seó-anyatarasyàü na kid bhavati / dyutitatmanena, dyotitamanena / pradyutitaþ, pradyotitaþ muditamanena, moditamanena / pramuditaþ, pramoditaþ / udupadhàt iti kim ? likhitamanena / bhàva-àdikarmaõoþ iti kim? rucitaü kàrùàpaõaü dadàti / señ ity eva / prabhukta odanaþ / vyavasthita-vibhàùà ca-iyam / tena ÷ab-vikaraõànàm eva bhavati / gudha pariveùñane, gudhitam ity atra na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.22 || _____START JKv_1,2.22: anyatarasyàm iti na svaryate / utara-såtre punar và vacanàt / na señ iti vartate / påóa÷ca iñ vihitaþ kil÷aþ ktvà-niùñhayoþ (*7,2.50), påïa÷ ca (*7,2.51) iti / påóaþ paro niùñhà-pratyayaþ itvà ca seõ na kid bhavati / pavitaþ, pavitavàn / ktvà-pratyayasaya na ktvà señ (*1,2.18) iti seddha eva pratiùedhaþ / tasya grahaõamuttaràrtham / tathà ca-uktaü nityam akittvam ióàdyoþ ktvà-niùñhayoþ ktvà-grahaõam uttara-artham iti // ____________________________________________________________________ [#37] ## || PS_1,2.23 || _____START JKv_1,2.23: niùñhà iti nivçttam / nikàra-upadhàd dhàtoþ thakàràntàt phakaràntàc ca paraþ ktvà pratyayaþ seó va na kid bhavati / grathitvà, granthitva / ÷rathitvà, ÷ranthitvà / guphitvà, gumphitvà / na-upadhàt iti kim ? rephitvà / gophitvà / tha-pha-antàt iti kim ? sraüsitva / dhvaüsitvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.24 || _____START JKv_1,2.24: va¤ci lu¤ci çt ity etebhyaþ paraþ ktvà pratyayaþ seó và na kid bhvati / vacitvà, va¤citva / lucitvà, / u¤citvà / çtitva, artitvà / çter ãyaï (*3,1.29) àrdhadhàtuke vikalpitaþ (*3,1.31) / sa yatra pakùe na asti tatra-idam udàharaõam / señ ity eva / vaktvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.25 || _____START JKv_1,2.25: na ktvà señ (*1,2.18) iti pratiùedhe pràpe kittvaü vikalpyate / tçùi mçùi kç÷i ity etebhyaþ paraþ krvà pratyayaþ señ kà÷yapasya àcàryasya mate và na kió bhavati / tçùitvà, trùitvà / mçùitva, mrùitva / kç÷itva, kar÷itvà / ka÷yapa-grahaõaü påja-artham / và ity eva hi vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.26 || _____START JKv_1,2.26: và iti vartate señ iti ca / u÷ ca i÷ ca vã / vã upadheyasya sa vyaupadhaþ / ukàra-upadha-adikàra-upadhac ca dhàto ralantàd-dhalàdeþ paraþ saü÷ ca ktvà ca señau va kitau bhavataþ / dyutitvà, dyotitvà / didyutiùate, didyotiùate / likhitvà, lekhitvà / lilikhiùati, lilekhiùati / ralaþ iti kim ? devitvà, dideviùati / vyupadhàt iti kim ? vartitvà, vivartiùate / halàdeþ iti kim ? eùitva, eùiùiùti / señ ity eva / bhuktvà, bubhukùate // ____________________________________________________________________ #<åkàlo 'j-jhrasva-dãrgha-plutaþ># || PS_1,2.27 || _____START JKv_1,2.27: å iti trayàõàm ayaü màtrika-dvimàtrika-trimàtrikàõàü pra÷liùña-nirde÷aþ / hrasva-dãrgha-plutaþ iti dvandva-ikavad bhàve puülliïga-nirde÷aþ / u å å3 ity evaü kàlo aj yathà-kramaü hrasva-dãrgha-plutaþ ity evaü sa¤j¤o bhavati / ukàlo hrasvaþ - dadhi / madhu / åkàlo dãrghaþ - kumàrã / gaurã / å3kàlaþ plutaþ - devadatta3 atra nv-asi / kàla-grahaõaü parimàõa-artham / dãrgha-plutayoþ hrasva-sa¤j¤à mà bhåt / àlåya, pralåya, hrasvasya piti kçti tuk (*6,1.71) iti tuï na bhavati / [#38] aj-grahaõaü saüyoga-ac-samudàya-nivçtty-artham / pratakùya, prarakùya, hrasvà÷rayas tuï mà bhåt / titaucchàtram, dãrghàt (*6,1.75), padàntàd và (*6,1.76) iti vibhàùà tuï mà bhåt / hrasva-dãrgha-pluta-prade÷àþ -- hrasvo napuüsake pràtipadikasya (*1,2.47) / akçt-sarvadhàtukayor dãrghaþ (*7,4.25) / vàkyasya ñeþ pluta udàttaþ (*8,2.82) // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.28 || _____START JKv_1,2.28: paribhàùà iyaü sthàni-niyama-arthà hrasva-dãrgha-plutaþ svasa¤j¤ayà ÷iùyamàõà aca eva sthàne veditavyàþ / vakùyati hrasvo napuüsake pràtipadikasya (*1,2.47), rai--atiri / nau--atinu / go--upagu / acaþ iti kim ? suvàg brahmaõa-kulam / akçt-sàrvadhàtukayor dãrghaþ (*7,4.25) -- cãyate / ÷råyate / acaþ iti kim ? bhidyate / dhidyte / vàkyasya ñeþ pluta udàttaþ (*7,2.82) --devadatta3 / yaj¤adatta3 / acaþ iti kim ? agnici3t / somasu3t / takàrasya mà bhåt / svasa¤j¤ayà vadhàne niyamaþ / ac iti vartate / iha mà bhåt / dyauþ panthàþ / saþ dyaubhyàm / dyubhiþ / atra niyamo na asti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.29 || _____START JKv_1,2.29: ac iti vartate / udàtta-àdi-÷abdàþ svare varõadharme loka-vedayoþ prasiddhà eva / te iha tadguõe 'ci paribhàùyante / uccair upalabhyamàno yo 'c sa udàtta-sa¤j¤o bhavati / uccaiþ iti ca ÷ruti-prakarùo na gçhyate, uccair bhàùate, ucaiþ pañhati iti / kiü tarhi ? sthàna-kçtam uccatvaü sa¤j¤ino vi÷eùaõam / tàlv-àdiùu hi bhàgavatsu sthàneùu varõà niùpadyante / tatra yaþ samàne sthàne årdhva-bhaga-niùpanno 'c sa udàtta-sa¤j¤o bhavati / yasminn ucàryamàõe gàtràõàmàyàmo nigraho bhavati, råkùatà asnigdhatà svarasya, saüvçtatà kõñhavivarasya / ye / te / ke / udàtta-prade÷àþ--àdy-udàtta÷ ca (*3,1.3) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.30 || _____START JKv_1,2.30: ac iti vartate / nãcair upalabhyamàno yo 'c so 'nudàtta-sa¤j¤o bhavati / samàne sthàne nãca-bhàge niùpanno 'c anudàttaþ / yasminn uccàryamàõe gàtràõàm anvavasargo màrdavaü bhavati, svarasya mçdutà snigdhatà, kaõñha-vivarasya urutà mahattà / tva sama sima ity anuccàni / namaste rudra nãlakaõñha sahasràkùa / anudàttaprade÷àþ- anudàttau sup-pitau (*3,1.4) ity evam àdyaþ // ____________________________________________________________________ [#39] ## || PS_1,2.31 || _____START JKv_1,2.31: ac iti vartate / udàtta-nudàtta-svara-samàhàro yo 'c sa svarita-sa¤j¤o bhavati / sàmarthyàc ca atra loka-vedayoþ prasiddhau guõàv eva varõa-dharmàv udàtta-anudàttau gçhyete, nà 'cau / tau samàhriyete yasminn aci tasya svaritaþ ity eùà saüj¤à vidhãyate / ÷ikyam / kanyà / sàmanyaþ / kva / svarita-prade÷àþ-- tit svaritam (*6,1.175) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.32 || _____START JKv_1,2.32: udàtta-anudàtta-svara-samàhàraþ svaritaþ ity uktam / tatra na j¤àyate kasminnaü÷e udàttaþ kasminn anudàttaþ, kiyàn và udàttaþ kiyàn và anudàttaþ iti / tad-ubhayam anena-àkhyàyate / tasya svaritasya àdàv ardha-hrasvam udàttam, pari÷iùñam anudàttam / ardha-hrasvam iti ca ardhamàtra-upalakùyate / hrasva-grahaõam atantram / sarveùàm eva hrasva-dãrgha-plutànàü svaritànàm eùa svara-vibhàgaþ / ÷ikyam ity atra ardha-màtrà àdita udàtta, apara-ardha-màtrà anudàttà, eka-÷rautir và / kanyà ity atra ardha-màtrà àdita udattà adhyardha-màtrà anudàttà / màõavaka3 màõavaka (*8,2.103) ity atra ardha-màtrà àdita udàttà ardha-tçtãya-màtrà anudàttà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.33 || _____START JKv_1,2.33: traisvarye padànàü pràpte dåràt sambuddhàv-aika÷rutyaü vidhãyate / ekà ÷rutir yasya tad idam eka÷ruti / eka-÷ruti vàkyaü bhavati / dåràt sambodhayati yena vàkyena tat sambodhanaü sambuddhiþ / na eka-vacanaü sambuddhiþ / svaràõàm udàttàdãnàm avibhàgo bhedati rodhànam eka÷rutiþ / àgaccha bho màõavaka devadatta3 / dåràt iti kim ? àgaccha bho màõavaka devadatta // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.34 || _____START JKv_1,2.34: traisvaryeõa vede mantràþ pañhyante / teùàü yaj¤a-kriyàyàm api tatha-iva prayoge pràpte eka-÷rutir vidhãyate japa-nyåïkha-sàmàni varjayitvà / yaj¤a-karmaõi mantràõàm aika÷rutyaü bhavati / agnir mårdhà divaþ kakut patiþ pçthivyà ayam / apàü retaüsi jinvato3m / yaj¤a-karmaõi iti kim ? sampàñhe mà bhåt / ajapeùv-iti kim ? mamàgne varco vihaveùv astu / japo 'nukaraõa-mantra upàü÷u-prayogaþ / anyåïkhà-iti kim ? nyåïkhà okàràþ ùoóa÷a / teùu kecid udàttàþ kecid anudàttàþ / [#40] asàmasu iti kim ? vi÷vaü samatriõaü daha / sàmàni vàkya-vi÷eùa-sthagãtaya ucyante / tatra-ika÷rutir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.35 || _____START JKv_1,2.35: yaj¤a-karmaõi iti vartate / yaj¤a-karmaõi vaùañkàraþ uccaistaràü và bhavati eka-÷rutir và / vaùañ-÷abdena atra vauùañ ÷abdo lakùayate / vauùañ ity asya-iva-idaü svara-vidhànam / yady evaü vauùaó-grahaõam eva kasmàn na kçtam ? vaicitrya-artham / vicitra hi såtrasya kçtiþ pàõineþ / somasya agne vãhã3ùañ / somasya agne vãhã3 vau3ùañ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.36 || _____START JKv_1,2.36: chandasi viùaye vibhàùà eka÷rutir bhavati / pakùa-antare traisvaryam eva bhavati / và iti prakçte vibhàùà-grahanaü yaj¤a-karmaõi ity asya nivçtty-artham / tena ayaü svàdhyàya-kàle 'pi pàkùika aika÷rutya-vidhir bhavati / iùe tvorje tvà / iùe tvorje tvà / agna àyàhi vãtaye / agna àyàhi vãtye / agnimãle purohitam / agnimãle purohitam / ÷aü no devãrabhaiùñaye / ÷aü no devãrabhaiùñaye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.37 || _____START JKv_1,2.37: subrahmaõyà nàma nigadas tatra yaj¤a-karmaõi iti vibhàùà chandasi (*1,2.36) iti ca eka÷rutiþ pràptà pratiùidyate / subrahmaõyàyàm eka÷rutir na bhavati / yas tu lakùaõa-pràptaþ svaritas tasya-udàtta àde÷o bhavati / subrahmanyom / indràgaccha, hariva àgaccha, medhàtithermeùa vçùaõa÷vasya mene / gauràva-skandinnahalyàyai jàra kau÷ikabràhmaõa gautamabruvàõa ÷vaþ sutyàmàgaccha maghavan / atra subrahmaõyom ity okàras titsvareõa svaritas tasya-udàtto vidhãyate / indra àgaccha ity àmantritam àdy-udattam / dvitãyo varõo 'nudàttaþ / udàttàd anudàtasya svaritaþ iti svaritaþ prasaktas tasya anena-udàttaþ triyate / tad evam indra àgaccha iti catvàra udàttàþ / pa÷cima eko 'nudàttaþ / hariva àgaccha ityanayaiva prakriyayà catvàra udàttàþ dvàv anudàttau / medhàtitheþ iti ùaùñyantaü parama-amantritam anupravi÷ati subàmantrite paràïgavatsvare (*2,1.2) iti / tataþ sakalasyà mantritàdy-udàttatve içte dvitãyam akùaram anudàttaü, tasya udàttàd anudàttasya svaritaþ (*8,4.66) iti svaritatve pràpte idam-udàttatvaü vidhãyate / tena dvàvapy-udàttau bhavataþ / [#41] ÷eùaman-udàttam / vçùaõa÷vasya mene iti samànaü pårveõa / gauràvaskandin iti tatha-iva dve àdye akùare udàtte, ÷eùam anudàttam / ahalyàyai jàra iti subantasya amantrita-anuprave÷àt t advadeva svaraþ / dvàv udàttau ÷eùam anudàttam / kau÷ikabrahmaõa iti samastamàmantritamàdy-udàttaü tatra pårvavad dvàv udàttau ÷eùam anudàttam / evam gautama-bruvàõa iti dvàv udàttau ÷eùam anudàttàm / ÷vaþ sutyàmàgaccha maghavan iti ÷vaþ-÷abda udàttaþ sutyàm ity antodàttaþ / sa¤j¤àyàü samajaniùadanipatamanavidaùu¤ ÷ãïbhç¤iõaþ (*3,3.99) iti kyapo vidhàne udàttaþ iti vartate / agaccha iti dva-udàttau / antyo 'nudattaþ / maghavan iti padàt paramàmantritaü nihanyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.38 || _____START JKv_1,2.38: subrahmaõyàyàm eva devà brahmàõaþ iti pañhyate, tatra pårveõa svaritasya+udàtte pràapte 'nena-anudàtto vidhãyate / deva-brahmaõoþ svaritasya anudàtta àde÷o bhavati / devà brahmàõa àgacchata / dvayor api padayor àmantrita-àdy-udàttatve ÷eùanighàte ca+udàttàd anudàttasya svaritaþ kçtas tasya-anudàtto bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.39 || _____START JKv_1,2.39: eka-÷rutiþ iti vartate / saühitàyaü vi÷aye svaritàt pareùàm anudàttànàm eka÷rutir bhavati / imaü me gaïge yamune sarasvati ÷utudri / màõavaka jañilakàdhyàpaka kva gamiùyasi / imam ity anta-udàttaü, me iti anudàttaü vidhi-kàla eva nighàta-vidhànàt / tat punaþ udàttàd anudàtasya svaritaþ (*8,4.66) iti svaritaü sampadyate / tasmàt svaritàt pareùàm anudàttànàü gaïgeprabhçtãnàm eka÷rutir bhavati / sarva ete àmantrita-nighàtena anudàttàþ / màõavaka jañilaka iti prathamam àmantritamàdyudàttaü, tasya dvitãyam akùaram svaritaü, tataþ pareùàm anudàttànàm eka÷rutir bhavati / saühità-grahaõaü kim ? avagrahe mà bhåt / imam me gaïge yamune sarsvati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.40 || _____START JKv_1,2.40: anudàtta-grahaõam anuvartate / udàttaþ paro yasmàt sa udàttaparaþ svaritaþ paro yasmàt sa svaritaparaþ / udàttaparasya svaritaparasya ca anudàttasya sannatara àde÷o bhavati / anudàttataraþ ity arthaþ / devà marutaþ pç÷nimàtaro 'paþ / màtaraþ ity anudàttaþ / apaþ ity anta-udàttaþ åó-idaü-pad-àdy-ap-pum-rai-dyubhyaþ (*6,1.171) iti / tatra anudàttayor ekàde÷a okàro 'nudàttaþ tasya-udàtte parabhåte sannatara àde÷o bhavati / imaü me gaïge yamune sarasvati ÷utudri / ikàro 'nudàttaþ / ÷utudri ity etad àmantritaü pàdàdau tasmàn na nihanyate, anudàttaü sarvam apàdàdau (*8,1.18) iti / [#42] tasya prathamam akùaram udàttaü tasmin parabhåte pårvasya sarasvati iti ikàrasya sannatara àde÷o bhavati / màõavaka jañilakàdyàpaka kva gamiùyasi / kva iti svaritas tasmin parabhåte ka iti anudattas tasya sannatara àde÷o bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.41 || _____START JKv_1,2.41: apçktaþ iti iyaü sa¤j¤à bhavati eka-al yaþ pratyayas tasya / asahàya-vàcã eka-÷abdaþ / sp÷o 'nudake kvin (*3,2.58) - dhçtaspçk / bhajo õviþ (*3,2.62) - ardhabhak / pàdabhàk / eka-al iti kim ? darviþ / jàgçviþ / pratyaya iti kim ? suràþ / apçkta-prade÷àþ -- ver apçktasya (*6,1.67) ity evam àdyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.42 || _____START JKv_1,2.42: tatpuruùaþ iti samàsa-vi÷eùasya sa¤j¤àü vakùyati / sa tatpuruùaþ samàna-adhikaraõa-padaþ karmadhàraya-sa¤j¤o bhavati / adhikaraõa-÷abdo 'bhidheya-vàci / samàna-adhikaraõaþ samàna-abhidheyaþ / paramaràjyam / uttamaràjyam / akarmadhàraye ràjyam (*6,2.130) ity uttarapada-àdy-udàttaü na bhavati / pàcakavçndàrikà / tatpuruùaþ iti kim ? pàcikàbhàryaþ / samàna-adhikaraõaþ iti kim ? bràhmaõa-ràjyam / karmadhàraya-prade÷àþ - karmadhàraye 'niùñhà (*6,2.46) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.43 || _____START JKv_1,2.43: prathamayà vibhàktyà yan nirdi÷yate samàsa-÷àstre tadupasarjana-sa¤j¤aü bhavati / samàse iti samàsa-vidhàyi ÷àstraü gçhyate / vakùyati - dvitãyà ÷rita-atãta-patita-gata-atyasta-pràpta-àpannaiþ (*2,1.24) iti / dvidãyà-samàse dvitãyà ity etat prathamà-nirdiùñaü, tçtãyà-samàse tçtãyà iti, caturthã-samàse caturthã iti, pa¤camã-samàse pa¤camã iti, ùaùñhã-samàse ùaùñhã iti, saptamã-samàse saptamã iti / kaùña-÷ritaþ / ÷aïkulà-khaõóaþ / yåpa-dàru / vçka-bhayam / ràja-puruùaþ / akùa-÷auõóaþ / upasarjana-prade÷àþ - upasarjanaü pårvam (*2,2.30) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.44 || _____START JKv_1,2.44: eka vibhàktir yasya tad idam eka-vibhàkti / samàse vidhãyamàne yan niyata-vibhaktikaü, dvitãye sambandhini bahubhir-vibhaktibhir yujyamàne 'py ekayaiva vibhaktyà yujyate tad-upasarjana-sa¤j¤aü bhavati apårva-nipàte, pårva-nipataü pårva-nipàta-àkhyam upasarjana-kàryaü varjayitvà / [#43] niràdayaþ krànt-àady-arthe pa¤camyà / pårva-pade nànàvibhaktike 'py uttarapadaü pa¤cmyantam eva bhavati / niùkràntaþ kau÷àmbyà niùkau÷àmbiþ / niùtràntaü kau÷àmbyà niùkau÷àmbim / niùkràntena kau÷àmbyà niùkau÷àmbinà / niùkràntàya kau÷àmbyà niùkau÷àmbaye / niùkràntàt kau÷àmbyà niùkau÷àmbeþ / niùkràntasya kau÷àmbyà niùkau÷àmbeþ / niùkrànte kau÷àmbyà niùkau÷àmbau / evaü nirvàràõasiþ / ekavibhakti iti kim ? ràjakumàrã / apårva-nipàte iti kim ? na hi bhavati kau÷àmbãniþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.45 || _____START JKv_1,2.45: abhidheya-vacano 'rtha-÷abdaþ / arthavac-chabda-råpaü pràtipadika-sa¤j¤aü bhavati dhàtu-pratyayau varjayitvà / óitthaþ / kapitthaþ / kuõóam / pãñham / arthavat iti kim ? vanam, dhanam iti na antasya avadher mà bhåt / nalopo hi syàt / adhàtuþ iti kim ? hanter laï / ahan / alopaþ syat / apratyayaþ iti kim ? kàõóe / kuóye / hrasvo napuüsake pràtipadikasya (*1,2.47) iti hrasvaþ syàt / anarthakasya api nipàtasya pràtipadika-sa¤j¤à iùyate / adhyàgacchati / pralambate / pràtipadika-prade÷àþ -- hrasvo napuüsake pràtipadikasya (*1,2.47) ity evam àdyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.46 || _____START JKv_1,2.46: kçtas taddhitàþ samàsà÷ ca pràtipadika-sa¤j¤à bhavanti / apratyayaþ iti pårvatra paryudàsat kçdantasya taddhitàntasya ca anena pràtipadika-sa¤j¤à vidhãyate / arthavat-samudayànàü samàsa-grahaõaü niyama-artham / kçt -- kàrakaþ / hàrakaþ / kartà / harta / taddhitaþ -- aupagavaþ / kàpañavaþ / samàsaþ -- ràja-puruùaþ / bràhmaõa-kambalaþ / samàsa-grahaõasya niyama-arthatvàd vàkyasya arthavataþ sa¤j¤à na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.47 || _____START JKv_1,2.47: napuüsaka-liïge 'rthe yat pràtipadikaü vartate tasya hrasvo bhavati àde÷aþ alo 'nyasya acaþ / atiri kulam / atinu kulam / napuüsake iti kim ? gràmaõãþ / senànãþ / pràtipadikasya iti kim ? kàõóe tiùñhataþ / kuóye tiùñhataþ / pràtipadika-grahaõa-sàmarthyat eka-àde÷aþ pårvasya antavan-na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.48 || _____START JKv_1,2.48: pràtipadikasya iti vartate / go iti svaråpa-grahaõaü strã iti pratyaya-grahaõaü svaritatvàt / upasarjana-grahaõaü tayor vi÷eùaõam / gor upasarjanasya strãpratyaya-antasya+upasarjanasya iti / tàbhyàü pràtipadikasya tadanta-vidhiþ / upasarjana-go-÷abdàntasya upasarjana-strãpratyaya-antasya ca pràtipadikasya hrasvo bhavati / [#44] citraguþ / ÷abalaguþ / striyàþ -- niùkau÷àmbiþ / nirvàràõasiþ / atikhañvaþ / atimàlaþ / upasarjanasya iti kim ? ràja-kumàrã / svaritatvaü kim ? atitantrãþ / atilakùmãþ / ati÷rãþ // ãyaso bahuvrãheþ pratiùedho vaktavayaþ / bahu-÷reyasã / vidyamàna-÷reyaseã // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.49 || _____START JKv_1,2.49: strã-grahaõam anuvartate upasarjanasya+iti ca / pårveõa hrasvatve pràpte lug vidhãyate / taddhita-luki sati strã-pratyayasya upasrjanasya lug bhavati / pa¤cendràõyo devatà asya pa¤cendraþ / da÷endraþ / pa¤cabhiþ ÷aùkulãbhiþ krãtaþ pa¤ca÷aùkulaþ / àmalakyàþ phalamàmalakam / badaram / kuvalam / taddhita-grahaõaü kim ? gàrgyàþ kulaü gàrgã-kulam / luki iti kim ? gàrgãtvam / upasarjanasya ity eva / avantã / kuntã / kuråþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.50 || _____START JKv_1,2.50: pårveõa luki pràpte ikàro vidhãyate / goõyàs-taddhita-luki sati ikàra-àde÷o bhavati / pa¤cabhir goõãbhiþ krãtaþ pañaþ pa¤cagoõiþ / da÷agoõiþ / it iti yoga-vibhàgaþ / paõcabhiþ såcãbhiþ krãtaþ pa¤ca-såciþ / da÷a-såciþ / sa ca evaü viùaya eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.51 || _____START JKv_1,2.51: lupi iti lup-san¤j¤ayà luptasya pratyayasya artha ucyate / tatra lupi yuktavad-vyaktivacane bhavataþ / yuktavat iti niùñhà-pratyayena ktavatunà prakçtyartha ucyate / sa hi pratyaya-artham àtmanà yunakti / tasya yuktavato vyaktivacane lub-arthe vidhãyete / atha và yuktaþ prakçty-arthaþ pratyaya-arthena sambaddhaþ, tasminn-iva vyaktivacane lub-arthe bhavataþ / saptamy-arthe vatiþ / vyaktivacane iti ca liïga-saïkhyayoþ pårvàcarya-nirde÷aþ, tad-ãyam eva+idaü såtram / tathà ca asya pratyàkhyànaü bhaviùyate, tad a÷iùyaü sa¤j¤à-pramàõatvàt (*1,2.53) iti / vyaktiþ -- strã-pum-napuüsakàni / vacanam -- ekatva-dvitva-bahutvàni / pa¤calàþ kùatriyàþ puüliïgà bahuvacana-vi÷ayàþ / teùàü nivàso janapadaþ / yathà teùu kùatriyeùu vyaktivacane tadvajjanapade bhavataþ / pa¤càlàþ / kuravaþ / magadhàþ / matsyàþ / aïgàþ / vaïgàþ / sugmàþ / puõóràþ / lupi iti kim ? luki mà bhåt / [#45] lavaõaþ såpaþ / lavaõà yavàgåþ / lavaõaü ÷àkam / vyaktivacane iti kim ? ÷irãùàõàm adårabhavo gràmaþ ÷irãùàþ, tasya vanaü ÷irãùavanam / vibhàùaa-oùadhi-vanas-patibhyaþ (*8,4.6) iti õatvaü na bhavati / haritakyàdiùu vyaktiþ / harãtakyàþ phalàni harãtakyaþ phalàni / khalatikàdiùu vacanam / khalatikasya parvatasya adårabhavàni vanàni khalatikaü vanàni // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.52 || _____START JKv_1,2.52: lupi iti vartate / lub-arthasya yàni vi÷eùaõàni teùàm api ca yuktavad vyakti-vacane bhavataþ jàtiü varjayitvà / pa¤càlàþ ramaõãyàþ, bahvannàþ, bahukùãraghçtàþ, bahumàlyaphalàþ / godau ramaõãyau, bahvannau, bahukùãraghçtau, bahumàlyaphalau / ajàteþ iti kim ? pa¤càlàþ janapadaþ / godau gràmaþ / jàty-arthasya càyaü yuktavadbhàva-pratiùedhaþ / tena jàt-idvàreõa yàni vi÷eùaõàni teùàm api yuktavadbhàvo na bhavati / pa¤càlàþ janapado ramaõãyo, bahvannaþ / godau gràmo ramaõãyo, bahvannaþ iti / manuùyalupi pratiùedho vaktavyaþ / ca¤cà abhiråpaþ / vardhrikà dar÷anãyaü // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.53 || _____START JKv_1,2.53: tat iti prakçtaü yuktavadbhàva-lakùaõaü nirdi÷yate / tad-a÷iùyaü na vaktavyam / kasmàt ? sa¤j¤à-pramàõatvàt / sa¤j¤à-÷abdà hi nànàliïga-saïkhyàþ pramàõam / pa¤càlàþ, varaõà iti ca, na+ete yoga-÷abdàþ / kiü tarhi ? janapad-àdãnàü sa¤j¤à etàþ / tatra liïgaü vacanaü ca svabhàva-saüsiddham eva na yatna-pratipàdyam, yathà àpaþ, dàràþ, gçhàþ, sikatàþ, varùàþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.54 || _____START JKv_1,2.54: lub apy a÷iùyaþ / yo 'yaü janapade lup (*4,2.81), varaõà-àdibhya÷ ca (*4,2.82) iti lub ucyate, [#46] ayaü na vaktavyaþ / kiü kàraõam ? yoga-aprakhyànàt / na hi pa¤càla varaõàþ iti yogaþ sambadhaþ prakhyàyate / na-etad upalabhàmahe vçkùayogànnagare varaõàþ iti / kiü tarhi ? sa¤j¤à etàþ / tasmàd atra tasya nivàsaþ (*4,2 69), adåra-bhava÷ ca (*4,2.70) iti taddhito na+eva+utpadyate, kiü lupo vidhànena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.55 || _____START JKv_1,2.55: pa¤càla-àdayaþ sa¤j¤à-÷abdàþ, na yoga-nimittàþ ity uktam / tac-càva÷yam eva abhyupagantavyam / yoga-pramàõe hi tad-abhàve 'dar÷anaü syàt / yadi pa¤càlàdi-÷abdo yogasya pramàõaü yogasya vàcakaþ syàt tatas tadabhàve 'dar÷anam aprayogaþ syàt / dç÷yate ca samprati vanaiva kùatriya-sambandhena janapadeùu pa¤càlàdi-÷abdàþ, tato 'vasãyate nàyaü yoga-nimittakaþ / kiü tarhi ? råóhiråpeõaiva tatra pravçttaþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.56 || _____START JKv_1,2.56: a÷iùyam iti vartate / pradhànaü samàse kiücit padaü, pratyayastavyadàdiþ / tàbhyàm artha-vacanam artha-abhidhànam anena prakàreõa bhavati iti pårva-àcàryaiþ paribhàùitam / pradhàna-upasarjane ca pradhàna-arthaü saha bråtaþ, prakrti-pratyayau sahàrthaü bråtaþ iti / tat pàõinir àcaryaþ pratyàcaùñe, a÷iùyam etat arthasya anyapramàõatvàt iti / anyaþ iti ÷àstra-apekùayà loko vyapadi÷yate / ÷abdair artha-abhidhànam svàbhàvikaü na pàribhaùàkam a÷akyatvàt / lokata eva artha-avagateþ / yair api vyàkaraõaü na ÷rutaü te 'pi ràja-puruùam ànaya ity ukte ràjavi÷iùñaü puruùam ànayanti na ràjanam na api puruùa-màtram / aupagavam ànaya ity ukte upaguvi÷iùñam apatyam ànayanti, na+upaguü na apy apatya-màtraü, na+ubhau / ya÷ ca lokato 'rthaþ siddhaþ kiü tatra yatnena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.57 || _____START JKv_1,2.57: a÷iùyam iti vartate / kàla-upasarjane ca a÷iùye / kasmàt ? arthasya anyapramàõatvàt / tulya-÷abdo hetv-anukarùaõa-arthaþ / a÷iùya-vi÷eùaõaü ca-itat / kàla-upasarjane ca tulyam a÷iùye bhavataþ / iha anye vaiyàkaraõàþ kàla-upasarjanayoþ paribhàùàü kurvanti / ànyàyyàd utthànàd ànyàyyàc ca saüve÷anàt, eùo 'dyatanaþ kàlaþ / apare punar àhuþ / aharubhayato 'rdharàtram , eùo 'dyatanaþ kàlaþ iti / tathà+upasarjana-paribhàùàü kurvanti apradhànam upasarjanam iti / tat pàõinir àcàryaþ pratyàcaùñe lokato 'rthavagateþ / yairapi vyàkaraõam na ÷rutaü te 'py àhur idam asmàbhir adya kartavyam idaü ÷vaþ kartavyam idam hayaþ kçtam iti / na-ivaü vyutpàdyante / tathà-upasarjanam, vayamatra gçhe gràme và upasarjanam apradhànam iti gamyate / y÷ca lokato 'rthaþ siddhaþ kiü tatra yatnena / yady evaü pårvasåtra eva kàla-upasarjana-grahaõam kasmàn na kriyate ? kimartho yogavibhàgaþ ? pradar÷anàrthaþ / anyad apy evaü jàtãyakama÷iùyam iti / tathà ca pårvàcàryàþ paribhaùante matvarthe bahuvrãhiþ, pårvapada-artha-pradhàno 'vyayãbhàvaþ, uttarapada-artha-pradhànas tatpuruùah, ubhayapadàrtha-pradhàno dvandvaþ ity evam àdi, tad-a÷iùyam iti // ____________________________________________________________________ [#47] ## || PS_1,2.58 || _____START JKv_1,2.58: a÷iùyam iti nivçtam / jàtir nàma ayam eko 'rthaþ / tad-abhidhàne ekavacanam eva pràptam ata idam udyate / jàter àkhyà jàty-àkhyà / jàty-àkhyàyàm ekasminn arthe vahuvacanam anyatarasyàü bhavati / jàty-artho bahuvad bhavati iti yàvat / tena tadvi÷eùaõànàm ajàti-÷abdànàm api sampannàdãnàü bahuvacanam upapadyate / sampanno yavaþ, sampannà yavàþ / sampanno vrãhiþ, sampannà vrãhayaþ / pårvavayà bràhmaõaþ pratyuttheyaþ, pårvavayaso bràhmaõàþ pratyuttheyàþ / jàti-grahaõaü kim ? devadattaþ / yaj¤adattaþ / àkhyàyàm iti kim ? kà÷yapa-pratikçtiþ kà÷yapaþ / bhavatyayaü jàti-÷abdo na tvanena jàtir àkhyàyate / kiü tarhi ? pratikçtiþ / ekasmin iti kim ? vrãhiyavau / saïkhyàprayoge pratiùedho vaktavyaþ / eko brãhiþ sampannaþ subhikùaü karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.59 || _____START JKv_1,2.59: asmado yo 'rthas tasya+ekatve dvitve ca bahuvacanam anyatarasyàü bhavati / ahaü bravãmi , vayaü vråmaþ / àvàü bråvaþ, vayaü vråmaþ / savi÷eùaõasya pratiùedho vaktavyaþ / ahaü devadatto bravãmi / ahaü gàrgyo vravãmi / ahaü pañur bravãmi / yuùmadi guràvekeùàm / tvaü me guruþ, yåyaü me guravaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.60 || _____START JKv_1,2.60: cakàro dvayoþ ity anukarùaõa-arthaþ / phalgunyor dvayoþ proùñhapadayo÷ ca dvayor nakùatrayor bahuvacanam anyatarasyàü bhavati / kadà pårve phalgunyau, kadà pårvàþ phalgunyaþ / kadà pårve proùñhapade, kadà pårvàþ proùñhapadàþ / nakùatre iti kim ? palgunyau maõavike // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.61 || _____START JKv_1,2.61: anyatarasyàm ity anuvartate / dvayor dvivacane pràpte punarvasvo÷ chandasi viùaye ekavacanam anyatarasyàü bhavati / punarvasur nakùatram aditir devatà / punarvaså nakùatram aditir devatà / nakùatre ity eva / punarvaså màõavakau / chandasi iti kim ? punarvaså iti // ____________________________________________________________________ [#48] ## || PS_1,2.62 || _____START JKv_1,2.62: chandasi iti vartate / dvivacane pràpte chandasi viùaye vi÷àkhayor ekavacanam anyatarasyàü bhavati / vi÷àkhaü nakùatram indràgnãü devatà / vi÷àkhe nakùatram indràgnã devatà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.63 || _____START JKv_1,2.63: chandasi iti nivçttam / niùyaþ ekaþ, punarvaså dvau, teùaü dvandvo bahv-arthaþ / tatra bahuvacane pràpte dvivacanaü vidhãyate / niùyapunarvasvoþ nakùatra-viùaye dvandve bahuvacana-prasaïgo nityaü dvivacanaü bhavati / uditau tiùya-punarvaså dç÷yete / tiùya-punarvasvoþ iti kim ? vi÷àkhànuràdhàþ / nakùatre iti kim ? tiùya÷ ca màõavakaþ, punarvaså màõavakau, tiùya-punarvasavo màõavakàþ / nanu ca prakçtam eva nakùatra-grahaõaü kim-arthaü punar ucyate / paryàyàõàm api yathà syàt / tiùya-punarvaså / puùya-punarvaså / siddhya-punarvaså / dvandve iti kim ? yastiùyastau punarvaså yeùàü te ime tiùya-punarvasavaþ / unmugdhàþ tiùyàdaya eva viparyayeõa dç÷yamànà bahuvrãhiõocyante / tena nakùatra-samàsa eva ayam / bahuvacanasya iti kim ? ekavacanasya mà bhåt / niùya-punarvasu idam iti / sarvo dvandvo vibhàùà ekavad bhavati ity asya+etada eva j¤àpakam / nitya-grahaõaü vikalpa-nivçtty-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.64 || _____START JKv_1,2.64: samànaü råpam eùàm iti saråpàþ / saråpàõàü ÷abdànaü ekavibhaktau parata eka÷eùo bhavati / ekaþ ÷iùyate tare nivartante / vçkùa÷ ca vçkùa÷ ca vçkùau / vçkùa÷ ca vçkùa÷ ca Vrkùa÷ ca vçkùàþ / pratyarthaü ÷abda-nive÷àn na+ekena anekasya abhidhànam / tatra aneka-artha-abhidhàne 'neka-÷abdatvaü pràptaü tasmàd eka÷eùaþ / sarupàõàm iti kim ? plakùanyagrodhàþ / råpa-grahaõaü kim ? bhinne 'pyarthe yathà syàt / akùàþ / pàdàþ / màùàþ / ekagrahaõaü kim ? dvibahvoþ ÷eùo mà bhåt / ÷eùagrahanaü kim ? àde÷o mà bhåt / ekavibhaktau iti kim ? payaþ payo jarayati / bràhmaõàbhyàü ca kçtaü bràhmaõàbhyàü ca dehi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.65 || _____START JKv_1,2.65: ÷eùaþ iti vartate / yånà iti sahayoge tçtãyà / vçddho yånà sahavacane ÷iùyate yuvà nivartate / vçddha-÷abdaþ pårvàcàrya-sa¤j¤à gotrasya apatyam antarhitaü vçddham iti / vçddha-yånoþ sahavacane vçddhaþ ÷iùyate tal-lakùaõa÷ ced eva vi÷eùaþ / tad iti vçddha-yånor nirde÷aþ / lakùaõa-÷abdo nimitta-paryàyaþ / cec-chabdo yady arthe / evakàro 'vadhàraõe / vi÷eùo vairåpyam / vçddha-yuva-nimittakam eva yadi vairåpayam bhavati tato vçddhiþ ÷iùyate, yuvà nivartate / samànàyàmàkçtau vçddha-yuva-pratyayau bhidyete / gàrgya÷ ca gàrgyàyõa÷ ca gàrgyau / [#49] vatsya÷ ca vàtsyàyana÷ ca vàtsyau / vçddhaþ iti kim ? garga÷ ca gàrgyàyaõa÷ ca gargagàrgàyaõau / yå nà iti kim ? gàrgya÷ ca garga÷ ca gàrgya-gargau / tal-lakùaõaþ iti kim ? gàrgya-vàtsyayanau / evakàraþ kim-arthaþ / bhàgavitti÷ ca bhàgavittika÷ ca bhàgavitti-bhàgavittikau / kutsà sauvãratvaü ca bhàgavittikasya aparo vi÷eùo vidyate // ____________________________________________________________________ #< strã puüvac-ca># || PS_1,2.66 || _____START JKv_1,2.66: ÷eùaþ iti vartate, vçddho yånà iti ca sarvam strã vçddhà yånà sahavacane ÷iùyate, tal-lakùaõa÷ ced-eva vi÷eùo bhavati / puüsaþ iva asyàþ kàryaü bhavati / stry-arthaþ pum-arthavad bhavati / gargã ca gargyàyaõa÷ ca gàrgyau / vàtsã ca vàtsyàyana÷ ca vàtsyau / dàkùã ca dàkùàyàõa÷ ca dàkùã // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.67 || _____START JKv_1,2.67: tal-lakùaõa÷ ced-eva vi÷eùaþ iti vartate / vçddho yåna iti nivçttam / striyà sahavacane pumàn ÷iùyate strã nivartate / strãpuüsalakùaõa÷cedeva vi÷eùo bhavati / bràhmaõa÷ ca mayårã ca kukkuñamayåryau / evakaraþ kim-arthaþ / indra÷ ca indràõã ca indrendràõyau / puüyogàd àkhyàyàm (*4,1.48) ity aparo vi÷eùaþ / pumàn iti kim ? pràk ca pràci ca pràkpràcyau / pràk ity avayayam aliïgam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.68 || _____START JKv_1,2.68: yathà saïkhyaü bhràtç-putra-÷abdau ÷iùyete sahavacane svasç-duhitçbhyam / svasrà sahavacane bhràtç-÷abdaþ ÷iùyate / bhràtà ca svasà ca bhràtarau / duhitrà sahavacane putra-÷abdaþ ÷iùyate / putra÷ ca duhita ca putrau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.69 || _____START JKv_1,2.69: tal-lakùaõa÷ ced-eva vi÷eùaþ iti vartate / napuüsaka-anapuüsaka-màtra-kçte vi÷eùe 'napuüsakena sahavacane napuüsakaü ÷iùyate, ekavac ca asya kàryaü bhavati anyatarasyàm / ÷ukla÷ ca kambalaþ, ÷uklà ca bçhatikà, ÷uklam ca vastraü, tadidaü ÷uklam / tàni imàni ÷uklàni / anapuüsakena iti kim ? ÷uklaü ca ÷uklaü ca ÷uklaü ca suklàni / ekavacca iti na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.70 || _____START JKv_1,2.70: anyatarasyàm iti vartate, na ekavat iti / màtrà sahavacane pitç-÷abdaþ ÷iùyate 'nyatarasyàm / màtà ca pità ca pitarau, matà-pitarau iti và // ____________________________________________________________________ [#50] #<÷va÷uraþ ÷vasravà># || PS_1,2.71 || _____START JKv_1,2.71: anyatarasyàm iti vartate / ÷vasrvà sahavacane ÷va÷ura-÷abdaþ ÷iùyate anyatarasyàm / ÷va÷ura÷ ca ÷va÷rå÷ ca ÷va÷urau, ÷vasrå-÷va÷urau iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.72 || _____START JKv_1,2.72: tayd-àdãni ÷abda-råpàõi sarvaiþ sahavacane nityaü ÷iùyante tyad-àdibhir anyai÷ ca / sarva-grahaõaü sakalya-artham / nitya-grahanaü vikalpa-nivçtty-artham / sa ca devadatta÷ ca tau / ya÷ca devadatta÷ ca yau / tyad-àdãnàü mitho yadyat paraü tattac chisyate / sa ca ya÷ ca yau / ya÷ ca ka÷ca kau // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,2.73 || _____START JKv_1,2.73: gràmyàõàü pa÷ånàü saïghàþ gràmya-pa÷u-saïghàþ / eteùu sahavivakùàyàü strã ÷iùyate / pumàn striyà (*1,2.67) iti puüsaþ ÷eùe pràpte strã-÷eùo vidhãyate / ataruõa-grahaõam sàmarthyàt pa÷u-vi÷eùanam / gàva imàþ / ajà imàþ / gràmya-grahanaü kim ? rurava ime / puùatà ime / pu÷uùu iti kim ? bràhmaõàþ / kùatriyàþ / saïgheùu iti kim ? etau gavau carataþ / ataruõesu iti kim ? varsà ime / varkarà ime / aneka÷apheùviti vaktavyam / iha mà bhåt / a÷và ime // iti srãjayàdityaviracitàyaü kà÷ikàyàü vçttau prathamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ // ____________________________________________________________________ [#51] ## || PS_1,3.1 || _____START JKv_1,3.1: bhå ity evam àdayaþ ÷abdàþ kriyàvacanà dhàtusa¤j¤à bhavanti / bhå - bhavati / edha - edhate / spardha - spardhate / dhàtu-÷abdaþ pårvàcàrya-sa¤j¤à / te ca kriyàvacanànàü sa¤j¤àü kçtavantaþ / tad iha api pårvàcarya-sa¤j¤à÷rayaõàt kriyàvàcinàm eva bhåvàdãnàü dhàtusa¤j¤à vidhãyate / bhåvàdãnàü vakàro 'yaü maïgala-arthaþ prayujyate / bhåvo vàrthaü vadanti iti bhv-arthà và vàdayaþ smaçtàþ // dhàtuprade÷àþ - dhàtoþ (*3,1.91) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.2 || _____START JKv_1,3.2: upadi÷yate 'nena ity upade÷aþ ÷àstravàkyàni, såtrapàñhaþ, khilapàñha÷ ca / tatra yo 'c anunàsikaþ sa itsa¤j¤o bhavati / edha / spardha / pratij¤a-anunàsikyàþ pàõinãyàþ / upade÷e iti kim ? abhra àü apaþ / ac iti kim ? ato manin-kvanib-vanipa÷ ca (*3,2.74) / anunàsikaþ iti kim ? sarvasya aco mà bhåt / it-prade÷àþ - àd-ita÷ ca (*7,2.16) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.3 || _____START JKv_1,3.3: upade÷e iti vartte / ante bhavam antyam / dhàtvàdeþ samudàyasya yad-antyam hal, tad itsa¤j¤aü bhavati / aiuõ - õakàraþ / çëk - kakàraþ / eoï - ïakaraþ / aiauc - cakàraþ / upade÷e ity eva / agnicit / somasut / hasya l hal iti dvitãyam atra hal-grahaõaü tantreõa+upàttaü draùñavyam / tena pratyàhàra-pàñhe hal ity atra lakàrasya itsa¤j¤à kriyate / tathà ca sati halantyam ity atra pratyàhàre na+itaretarà÷raya-doùo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.4 || _____START JKv_1,3.4: pårveõa pràptàyamitsa¤j¤àyàü vibhàktau vartamànànàü tavarga-sakàra-makaraõàü pratiùedha ucyate / tavargaþ, ñà-ïasi-ïasàm ina-àt-syàþ (*7,1.12) - vçkùàt, plakùàt / sakàraþ, jas - bràhmaõàþ / [#52] tas - pacataþ / thas - pacathaþ / makàraþ - upacattàm, apacatam / bibhaktau iti kim ? aco yat (*3,1.97), årõàyà yus (*5,2.123), rudhàdibhyaþ ÷nam (*3,1.78) / kimo 't (*5,3.12), iño 't (*3,4.106) ity atra pratiùedho na bhvati , anityatva-àdasya pratiùedhasya / idamas thamuþ (*5,3.24) ity ukàra-anubandha-nirde÷àd anityatvam upalakùyate // ____________________________________________________________________ #<àdir ¤i-ñu-óavaþ># || PS_1,3.5 || _____START JKv_1,3.5: it iti vartate / àdi-÷abdaþ pratekam abhisambadhyate / ¤i-ñu-óu ity eteùàü samudayànàm àdito vartamànànàm ity sa¤j¤à bhavati / ¤i, ¤imidà - minnaþ / ¤idhçùà - dhçùñaþ / ¤ikùvidà - kùviõõaþ / ¤ãndhã - iddhaþ / ñu, ñuvepç - vepathuþ / ñuo÷vi - ÷vayathauþ / óu, óupacaù - paktrimam / óuvap - uptrimam / óukç¤ kçtrimam / àdiþ iti kim ? pñåyati / kõóåyati / upadeùe ity eva - ¤ikàrãyati // ____________________________________________________________________ #<ùaþ pratyayasaya># || PS_1,3.6 || _____START JKv_1,3.6: ùakàraþ pratyayasaya àdiþ itsa¤j¤aþ bhavati / ÷ilpini ùvun (*3,1.145) - nartakã, rajakã / pratyayasya iti kim ? ùoóaþ, ùaõóaþ, ùaóikaþ / àdiþ ity eva - avimahyoùñiùac - aviùaþ, mahiùaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.7 || _____START JKv_1,3.7: cavarga-ñavargau pratyayasyàdã itsa¤jau bhavataþ / gotre ku¤ja-àdibhya÷ cphaþ (*4,1.98) - kau¤jàyanaþ / chasya ãya-ade÷aü vakùyati / jas - bràhmaõàþ jhasya anta-àde÷aü vakùyati / ÷aõóika-àdibhyo ¤yaþ (*4,3.92) - ÷àõóikyaþ / tavargaþ, careùñaþ (*3,2.16) - kurucarã, madracarã / ñhasya ik-àde÷aü vakùyati / saptamyàü janer óaþ (*3,2.97) -upasarajaþ, mandurajaþ / óhasya ey-àde÷aü vakùyati / annàõ-õaü (*4,4.85) - ànnaþ / pçthagyogakaraõam asya vidher anityatvaj¤àpana-artham / [#53] tena vitta÷ cu¤cup-caõapau (*5,2.26) - ke÷acu¤cuþ, ke÷acaõaþ / avàt kuñàrac ca (*5,2.30), nate nàsikàyàþ sa¤j¤àyàü ñiña¤-nàñj-bhrañacaþ (*5,2.31) - avañãtaþ / àdiþ ity eva / karmaõi ghaño 'ñhac (*5,2.35) - karmañhaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.8 || _____START JKv_1,3.8: taddhita-varjitasya pratyayasy àdito vartamànà lakàra-÷akàra-kavargà itsa¤j¤à bhavanti / lakaraþ, lyuñ ca (*3,3.115) - cayanam, jayanam / ÷akàraþ, kartari ÷ap (*3,1.68) - bhavati, pacati / kavargaþ, ktaktavatå niùñhà (*1,1.26) - bhuktaþ, bhuktavat / priya-va÷o vadaþ khac (*3,2.38) - priyaüvadaþ, va÷aüvadaþ / glà-ji-stha÷ ca gsnuþ (*3,2.139) - glàsnuþ, jiùõuþ, bhåùõuþ / bha¤ja-bhàsa-mido ghurac (*3,2.161) - bhuaïguram / ñà-ïasiïasàm ina-àt-syàþ (*7,1.12) - vçkùàt, vçk÷asya / ataddhite iti kim ? cåóhàlaþ / loma÷aþ / karõikà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.9 || _____START JKv_1,3.9: tasya itsa¤j¤akasya lopo bhavati / tathà ca+eva+udàhçtam / tasya grahaõaü sarvalopa-artham, alo 'ntyasay (*1,1.52) mà bhåt àdir ¤iñuóavaþ (*1,3.5) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.10 || _____START JKv_1,3.10: saïkhyà-÷abdena kramo lakùyate / yathà-saïkhyaü yathà-kramam anude÷o bhavati / anudi÷yate iti anude÷aþ / pa÷càd uccàryate ity arthaþ / samànàü samasaïkhyànaü samaparipahitànàm udde÷inàm anude÷inàü ca yathà-kramamaudde÷ibhir anude÷inaþ sambadhyante / tådã-÷alàtura-varmatã-kåcavàràó óhak-chaõ-óha¤-yakþ (*4,3.94) / prathamàt prathamaþ, dvitãyàd dvitãyaþ ity àdi / taudeyaþ / ÷àlàturãyaþ / vàrmateyaþ / kaucavàryaþ / samànàm iti kim ? lakùaõa-ittham-bhåta-àkhyàna-bhàga. vãpsàsu prati-pary-anavaþ (*1,4.90) / lakùaõàdaya÷ catvàro 'rthàþ, pratyàdayas trayaþ, sarveùaü sarvatra karmapravacanãya-sa¤j¤à bhavati / iha kasmàn na bhavati ve÷o-ya÷a-àder bhagàd yal (*4,4.131) kha ca (*4,4.132) iti ? svaritena liïgena yathà-saïkhyam / yatra eùyate, tatra svaritatvaü na pratij¤àyate / svaritena adhikàraþ (*1,3.11) iti svarita-grhaõaü pårveõa api sambadhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.11 || _____START JKv_1,3.11: svaritena iti ittham bhåta-lakùaõe tçtãyà / svarito nàma svara-vi÷eùo varõa-dharmaþ / tena cihõena adhikàro viditavyaþ / adhikàro viniyogaþ / svarita-guõa-yuktaü ÷abdaråpam adhikçtatvàd uttaratra+upatiùñhate / pratij¤à-svaritàþ pàõinãyàþ / pratyayaþ (*3,1.1) / dhàtoþ (*3,1.91) / ¤y-àp-pràtipadikàt (*4,1.1) / aïgasya (*6,4.1) / bhasya (*6,4.129) / padasya (*8,1.16) // ____________________________________________________________________ [#54] ## || PS_1,3.12 || _____START JKv_1,3.12: avi÷eùeõa dhàtor àtmanepadaü parsmaipadaü ca vidhàsyate, tatra ayaü niyamaþ kriyate / anudàtta-ito ye dhatavo ïita÷ ca, tebhya eva àtmanepadaü bhavati na anyebhyaþ / anudattedbhyaþ, àsa - àsate / vasa - vaste / ïidbhyaþ khalv api, ùåï - såte / ÷ãï - ÷ete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.13 || _____START JKv_1,3.13: laþ karmaõi ca bhàve ca akarmakebhyaþ (*3,4.69) iti bhàva-karmaõor vihitasya lasya tib-àdayaþ sàmànyena vakùyante / tatra-idam ucyate, bhàve karmaõi ca àtmanepadaü bhavati / bhàve - glàyte bhavatà, supyate bhavatà, àsyate bhavatà / karmaõi - kriyate kañaþ, hriyate bhàraþ / karmakartari, låyate kedàraþ svayam eva iti, parasmaipadaü na bhavati / tasya vidhàne dvitãyaü kartç-grahaõam anuvartate / tena kartiva yaþ kartà tatra prasmaipadaü bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.14 || _____START JKv_1,3.14: karma-÷abdaþ kriyavàcã / vyatihàro vinimayaþ / yatra-anya-sambandhinãü kriyàmanyaþ karoti, itara-sambandhinãü cetaraþ, sa karma-vyatihàraþ / taddhi÷iùña-kriyàvacanàd dhàtor àtmanepadaü bhavati / vyatilunate / vyatipunate / karma-vyatihàre iti kim ? lunanti / kartç-grahaõam uttara-arthaü ÷eùàt kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.15 || _____START JKv_1,3.15: pårveõa àtmanepadaü pràptaü pratiùidyate / gaty-arthebhyo hiüsà-arthebhya÷ ca dhàtughyaþ karma-vyatihare àtmanepadaü na bhavati / vyatigacchanti / vyatisarpanti / hiüsà-arthebhyaþ -- vyatihiüsanti / vyatighnanti / pratiùedhe hasàdãnàm upasaïkhyanam / vyatihasanti / vyatijalpanti / vyatipañhanti / harater apratiùedhaþ / saüpraharante ràjànaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.16 || _____START JKv_1,3.16: itaretaraþ, anyonyaþ ity evam upapadàd dhàtoþ karma-vyatihàre àtmanepadaü na bhavati / itaretarasya vyatilunanti / anyonyasya vyatilunanti / [#55] paraspara-upapadàc ca+iti vaktavyam / parsparasya vyatilunanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.17 || _____START JKv_1,3.17: ÷aùàt kartari parsmaipadam (*1,3.78) iti prasmaipade pràpte ni-pårvàd vi÷a àtmanepadaü vidhãyate / neþ parasmàd vi÷a àtmanepadaü bhavati / nivi÷ate / nivi÷ante / neþ iti kim ? pravi÷ati / ya-dàgamàs tad-grahaõena gçhyante tena añà na asti vyavadhànam / nyavi÷ata / ner upasargasya grahaõam, arthavad-grahane na anarthakasya grahaõam iti / tasmàd iha na bhavati, madhuni vi÷ànti bhramaràþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.18 || _____START JKv_1,3.18: óukri¤ dravya-vinimaye / ¤itvàt kartr-abhipràye kriyàphale siddham àtmanepadam / akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / parivyavebhya uttarasmàt krãõàter àtmanepadaü bhavati / parikrãõãte / vikrãõãte / avakrãõãte / paryàdaya upasargà gçhyante tena+iha na bhavati, vahuvi krãõàti vanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.19 || _____START JKv_1,3.19: ÷eùàt kartari parasmaipadam (*1,3.78) ity asya apavàdaþ / viparà pårvàj jayater dhàtor àtmanepadaü bhavati / vijayate / paràjayate / viparà-÷abdàv upasargau gçhyete sàhacaryat / tena+iha na bhavati, bahuvi jayati vanam, parà jayati senà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.20 || _____START JKv_1,3.20: akartr-abhipràyartho 'yam àrambhaþ / àï-pårvàd dadàter anàsya-viharaõe vartamànàd àtmanepadaü bhavati / vidhyàmàdatte / anàsya-viharaõe iti kim ? àsyaü vyàdadàti / àsya-viharaõasamànakriyàd api pratiùedho vaktavyaþ / vipàdikàü vyàdadàti / kulaü vyàdadàti / svàïgakarmakàc ca+iti vaktavyam / iha mà bhåt, vyàdadate pipãlikàþ pataïgasya mukham // ____________________________________________________________________ [#56] ## || PS_1,3.21 || _____START JKv_1,3.21: krãóç vihàre, etasmàd anu sam pari ity evaü pårvàd àï-pårvàc ca-àtmanepadaü bhavati / anukrãóate / saïkrãóate / parikrãóate / àïaþ khalvapi, àkrãóate / samà sàhacaryàd anvàdir upasargo gçhyate, tena+iha karmapravacanãya-prayoge na bhavati, màõavaka-manu krãóati / samo 'kåjane iti vaktavyam / saïkrãóanti ÷akañàni / àgameþ kùamàyàm àtmanepadaü vaktavyam / kùamà upekùà, kàlaharaõam iti yàvat / àgamayasva tàvanmàõavakam / ÷ikùerjij¤àsàyàm / vidyàsu ÷ikùate / à÷iùi nàthaþ / sarpiùo nàthate / madhuno nàthate / à÷iùi iti kim ? màõavakamanunàthati / haratergatatàcchãlye / paitçkama÷và anuharante / màtçkaü gàvo 'nuharante / gatatàcchãlye iti kim ? màturanuharati / kiraterharùajãvikàkulàyakaraõeùv iti vaktavyam / apaskirate vçùabho hçùñaþ / jãvikàyàm - apaskirate kukkuño bhakùàrthã / kulàyakaraõe -- apaskirate ÷và à÷rayàrthã / harùàdiùu iti kim ? apakirati kusumam / àïi nupracchyor upasaïkhyànam / ànute sçgàlaþ / àpçcchate gurum / ÷apa upalambhana iti vaktavyam / vàcà ÷arãra-spar÷anam upalambhanam / devadattàya ÷apate / yaj¤adattàya ÷apate / upalambhane iti kim ? ÷apati // ____________________________________________________________________ [#57] ## || PS_1,3.22 || _____START JKv_1,3.22: sam ava pra vi ity evaü pårvàt tiùñhater àtmanepadaü bhavati / saütiùñhate / avatiùñhate / vitiùñhate / àïaþ sthaþ pratij¤àne iti vaktavyam / astiü sakàram àtiùñhate / àgamau guõa-vçddhã àtiùñhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.23 || _____START JKv_1,3.23: svàbhipràyakathanaü prakà÷anam / stheyasya àkhyà stheyàkhyà / tiùñhaty asminn iti stheyaþ / vivàdapadanirõetà loke stheyaþ iti prasidhaþ / tasya pratipatty-artham àkhyà-grahaõam / prakà÷ane stheya-àkhyàyàü ca tiùñhater àtmanepadaü bhavati / prakà÷ane tàvat -- tiùñhate kanyà dhàtrebhyaþ / tiùñhate vçùalã gràma-putrebhyaþ / prakà÷ayaty àtmànam ity arthaþ / stheya-àkhyàyàm -- tvayi tiùñhate / mayi tiùñhate / saü÷ayya karõàdiùu tiùñhate yaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.24 || _____START JKv_1,3.24: utpårvàt tiùñhater anårdhva-karmaõi vartamànàd àtmanepadaü bhavati / karma÷abdaþ kriyàvàcã / anårdhvatàvi÷iùñakriyàvacanàt tiùñhater àtmanepadaü bhavati / gehe utiùñhate / kuñumbe uttiùñhate / tad-arthaü yatate ity arthaþ / uda ãhàyàm iti vaktavyam / iha mà bhåt, asmàd gràmàt ÷atam uttiùñhati / ÷atam utpadyate ity arthaþ / ãhagrahaõam anårdhva-karmaõa eva vi÷eùanaü, na apavàdaþ / anårdhva-karmaõi iti kim ? àsanàd uttiùñhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.25 || _____START JKv_1,3.25: upapårvàt tiùthater mantrakaraõe 'rthe vartamànàd àtmanepadaü bhavati / aindryà gàrhapatyam upatiùñhate / àgneyyà ànãghram upatiùñhate / mantrakaraõe iti kim ? bhartàram upatiùñhati yauvanena / upàd devapåjàsaïgatakaraõamitrakaraõapathiùviti vàcyam / devapåjàyàm --àdityam upatiùñhate / saïgatakaraõe -- rathikàn upatiùñhate / mitrakaraõe -- mahàmàtràn upatiùñhate / mitrakaraõasaïgatakaraõayoþ ko vi÷eùaþ ? saïgatakaraõam upa÷leùaþ / tad-yathà, gaïgà yamunàm upatiùthate / mitrakaraõaü tu vinàpy upa÷leùeõa maitrãsam Bandhaþ / pathi - ayaü panthàþ strughnam upatiùñhate / [#58] và lipsàyàmiti vaktavyam / bhikùuko bràhmaõa-kulam upatiùthate, upatiùñhati iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.26 || _____START JKv_1,3.26: upàt iti vartate / upapårvàt tiùñhater akarmakàt akarmaka-kriyàvacanàd àtmanepadaü bhavati / yàvad bhuktam upatiùñhate / yàvad odanum upatiùñhate / bhuktam iti bhàve kta-pratyayaþ / bhojane bhojane sannidhãyate ity arthaþ / akarmakàt iti kim ? ràjànam upatiùñhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.27 || _____START JKv_1,3.27: akarmakàt iti vartate / ut vi ity evaü pårvàt tapater akarmaka-triyàvacanàd àtmanepadaü bhavati / uttapate / vitapate / dãpyate ity arthaþ / akarmakàt ity eva / uttapati suvarõaü suvarõa-kàraþ / vitapati pçthvãü savità / svàïgakarmakàc ca+iti vaktavyam / uttapate pàõim, uttapate pçùñham / vitapate pàõim, vitapate pçùñham / svàïgaü ca+iha na pàribhàùikaü gçhyate adravaü mårtimat svàïgam iti / kiü tarhi ? svam aïgaü svàïgam / tena+iha na bhavati, devadatto yaj¤adattasya pçùñham uttapati iti / udvibhyàm iti kim ? niùñapati // ____________________________________________________________________ #<àïo yama-hanaþ># || PS_1,3.28 || _____START JKv_1,3.28: akarmakàt iti vartate / yama uparame, hana hiüsàgatyoþ iti parasmaipadinau / tàbhyàm akarmaka-kriyàvacanàbhyàm àïpårvàbhyàm àtmanepadaü bhavati / àyacchate, àyacchete àyacchante / hanaþ khalv api -- àhate, àghnàte, àghnate / akarmakàt ity eva / àyacchati kåpàd rajjum / àhanti vçùalaü pàdena / svàïgakarmakàc ca+iti vaktavyam / àyacchate pàõim / àhate ÷iraþ / svàïgaü ca+iha na pàribhàùikam gçhyate / kiü tarhi ? svam aïgaü svàïgam / tena+iha na bhavati , àhanti ÷iraþ parakãyam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.29 || _____START JKv_1,3.29: akarmakàt iti vartate / ÷eùàt kartari parasmaipadam (*1,3.78) iti pràpte sampårvebhyo gami çcchi pracchi svarati arti ÷ru vidi ity etebhyo 'karmakebhyo dhàtubhya àtmanepadaü bhavati / saïgacchate / amçddhate / saüpçcchate / saüsvarati / saïkalpà asya samaranta / [#59] arter luïi cleþ sar-ti-÷àsty-artibhya÷ca (*3,1.56) / ity aï-àde÷aþ / tatra prasmaipade÷u ity etan nà÷rãyate / bahulaü chandasy amàïyoge 'pi (*6,4.75) ity àñ pratiùadhyate / çdç÷o 'ïi guõaþ (*7,4.16) iti guõaþ -- samaranata / saü÷çõute / saüvitte / çccheran àde÷asya grahaõam, samçcchiùyate / arty-àde÷asya tv arti ity eva siddham àtmanepadam / artirubhayatra pañhyate, ç gati-pràpaõayoþ iti bhvàdau, ç sç gatau iti juhoty-àdau / vi÷eùàbhàvàd dvayor api grahaõam / viderj¤àna-arthasya grahanam, parasmaipadibhir gamàdibhiþ sàhacaryàt, na làbha-arthasya svaritettvàdubhyatobhàùasya / dç÷e÷ca+iti vaktavyam / saüpa÷yate / akarmakàt ity eva / gràmaü saüpasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.30 || _____START JKv_1,3.30: akarmakàt iti nivçttam / ataþ paraü sàmànyena àtmanepada-vidhànaü pratipattavyam / ni sam upa vi ity evaü pårvàt hvayater dhàtor àtnamepadaü bhavati / nihvayate / saühvayate upahvayate / vihvayate / akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / anyatra hi ¤ittvàt siddham eva-àtmanepadam / upasargàdasyatyåhyor và vacanam / nirasyati, nirasyate / samåhati, samåhate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.31 || _____START JKv_1,3.31: akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / spardhàyàü viùaye àï-pårvàd hvayater àtmanepadaü bhavati / spardhà saïgharùaþ, paràbhibhavechà, sa viùayo dhàtv-arthasya / dhàtus tu ÷abdatriya eva / mallo mallam àhvayate / chàtra÷ chàtram àhvayate / spardhamànas tasya-àhvànaü karoti ity arthaþ / spardhàyàm iti kim ? gàm àhvayati gopàlaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.32 || _____START JKv_1,3.32: kartr-abhipràye kriyàphale siddham eva-àtmanepadam / akartr-abhipraya-artho 'yamàrambhaþ / gandhana-àdiùv artheùu vartamànat karoter àtmanepadaü bhavati / gandhanam pakàra-prayuktaü hiüsàtmakaü såcanam / tathà hi, basta gandha ardane, arda hiüsàyàm iti cur-àdau pathyate / avakùepaõam bhartsanam / sevanam anuvçttiþ / sàhasikyaü sàhasikaü karma / pratiyatnaþ sato guõa-antaràdhànam / prakathanaü prakarùeõa kathanam / upayogo dharmàdi prayojano viniyogaþ / gandhane tàvat -- utkurute / udàkurute / såcayati ity arthaþ / avakùepaõe -- ÷yeno vartikàm udàkurute / bhartsayati ity arthaþ sevate -- gaõakànupakurute / mahàmàtrànupakurute / sevate ity arthaþ / sàhàsikye -- paradàràn prakurute / [#60] teùu sahasà pravartate ity arthaþ / pratiyatne -- edho dakasya+upaskurute / kàõóaü guóasya+upaskurute / tasya sato guõantaràdhànaü karoti ity arthaþ / ùaùñhãsuñau karoteþ pratiyatna eva vidhãyete / prakathane -- gàthàþ prakurute / janàpavàdàn prakurute / prakarùeõa kathayati ity arthaþ / upayoge -- ÷atam prakurute / sahasraü prakurute / dharma-arthaü ÷ataü viniyuïkte ity arthaþ / eteùu iti kim ? kañaü karoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.33 || _____START JKv_1,3.33: akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / adhipårvàt karoteþ prasahane vartamànàt àtmanepadaü bhavati / prasahanam abhibhavaþ aparàjayo và / tam adhicakre / tam abhivabhåva, na tena pràjitaþ ity arthaþ / prasahane iti kim ? artham adhikaroti / pçthagyogakaraõam upasarga-vi÷eùaõa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.34 || _____START JKv_1,3.34: kç¤aþ ity anuvartate / vipårvat karoter akartrabhipràye kriyàphale ÷abdakarmaõa àtmanepadaü bhavati / karma÷abda iha kàrakàbhidhàyã, na kriyàvacanaþ / kroùñà vikurute svaràn / dhvàïkùo vikurute svaràn / ÷abdakarmaõaþ iti kim ? vikaroti payaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.35 || _____START JKv_1,3.35: veþ kç¤a ity anuvartate / vipårvàt karoter akarmakàd akarmaka-kriyàvacanàd àtmanepadaü bhavati / vikurvate saindhavàþ / sàdhu dàntàþ ÷obhanaü valganti ity arthaþ / odanasya pårõà÷ chàtrà vikurvate / niùphalaü ceùñante ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.36 || _____START JKv_1,3.36: õ㤠pràpaõe / asmàt kartr-abhipràye kriyàphale siddham eva-àtmanepadam / akartr-abhiprayàrtho 'yam àrambhaþ / õ㤠pràpõe ity etasmàt dhàtor àtmanepadaü bhavati sammànana-àdiùu vi÷eùaõeùu satsu / sammànanaü påjanam -- nayate càrvã lokàyate / càrvã buddhiþ, tat-sambandhàd acàrye 'pi càrvã / sa lokàyate ÷àstre pada-arthàn nayate, upapattibhiþ sthirãkçtya ÷iùyebhyaþ pràpayati / te yuktibhiþ sthàpyamànàþ sammànitàþ påjità bhavanti / utsa¤janam utkùepaõam -- màõavakam udànayate / utkùipati ity arthaþ / àcàrya-karaõam àcàryakriyà -- màõavakam ãdç÷ena vidhinà àtma-samãpaü pràpyati yathà sa upanetà svayam àcàryaþ sampadyate / màõavakam upanayate / àtmànam àcàryãkurvan màõavakam àtma-samãpaü pràpayati ity arthaþ / j¤ànaü prameya-ni÷cayaþ -- nayate carvã lokayate / tatra prameyaü ni÷cinoti ity arthaþ / bhçtirvetanam -- karmakarànupanayate / bhçtidànena samãpaü karoti ity arthaþ / vigaõanam çõàder niryàtanam -- madràþ karam vinayante / niryàtayanti ity arthaþ / vyayo dharma-àdiùu viniyogaþ / ÷ataü vinayate / sahasraü vinayate / dharma-àdy-arthaü ÷atam viniyuïkte ity arthaþ / eteùu iti kim ? ajàü nayati gràmam // ____________________________________________________________________ [#61] ## || PS_1,3.37 || _____START JKv_1,3.37: nayateþ kartà devadatta-àdir lakàravàcyaþ / kartçsthe karmaõy a÷arãre sati nayater àtmanepadaü bhavati / ÷arãraü pràõikàyaþ, tad-ekade÷o 'pi ÷arãram / krodhaü vinayate / manyuü vinayate / kartçsthe iti kim ? devadatto yaj¤adattasya krodhaü vinayatei / a÷arãre iti kim ? gaóuü vinayati / ghàñàü vinayati / karmaõi iti kim ? buddhyà vinayati / praj¤ayà vinayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.38 || _____START JKv_1,3.38: ÷eùat kartari parasmaipade pràpte vçtty-àdi÷v arthe÷u karmer dhator àtmanepadaü bhavati / vçttir apratibandhaþ / sarga utsàhaþ / tàyanaü sphãtatà / vçttau tàvat --çkùvasya kramate buddhiþ / na pratihanyate ity arthaþ / yajuþùvasya kramate buddhiþ / sarge -- vyàkaraõa-adhyayanàya kramate / utsahate ity arthaþ / tàyate -- asmin ÷àstràpi kramante / sphãtãbhavanti ity arthaþ / eteùu iti kim ? apakràmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.39 || _____START JKv_1,3.39: vçtti-sarga-tàyaneùu iti vartate / upaparàpårvàt kramater vçtty-àdi÷v artheùu vartamànàd àtmanepadaü bhavati / kim-arthaü tarhi idam ucyate ? upasarga-niyama-artham / sopasargàd upa-parà-pårvàd eva, na anya-pårvàt iti / upakramate / paràkramate / upaparàbhyàm iti kim ? saïkràmati / vçtty-àdiùv ity eva / upakràmati / paràkràmati // ____________________________________________________________________ #<àïa udgamane># || PS_1,3.40 || _____START JKv_1,3.40: àï-pårvàt kramater udgamane vartamànàd àtmanepadaü bhavati / àkramate àdityaþ / àkramate candramàþ / àkramante jyotãüùi / udganame iti kim ? àkràmati màõavakaþ kutupam / jyotirudgamane iti vaktavyam / iha mà bhåt, àkramati dhåmo harmyatalàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.41 || _____START JKv_1,3.41: vi-pårvàt kramateþ pada-viharaõe 'rthe vartamànàd àtmanepadaü bhavati / viharaõaü vikùepaþ / suùñhu vikramate / sàdhu vikramate / a÷vàdãnàü gativi÷eùo vikramaõam ucyate / yady api kramiþ pàda-viharaõa eva pañhyate, kramu pàda-vikùepe iti, tathà-apy anekàrthatvàd dhàtånàm evam uktam / pàdaviharaõe iti kim ? vikràmatyajinasandhiþ // ____________________________________________________________________ [#62] ## || PS_1,3.42 || _____START JKv_1,3.42: pra up ity etàbhyàü parasmàt kramater àtmanepadaü bhavati, tau cet propau samarthau tulya-arthau bhavataþ / kva cànayos tulya-arthatà ? àdikarmaõi / prakramate bhoktum / upakramate bhoktum / samarthàbhyàm iti kim ? pårvedhyuþ prakràmati / gacchati ity arthaþ / aparedhyur upakràmati / àgacchati ity arthaþ / atha upaparàbhyàm (*1,3.39) ity anena àtmanepadam atra karmàn na bhàti ? vçttyàdi-grahaõam tatra anuvartate / tato 'nyatra+idaü pratyudàharaõam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.43 || _____START JKv_1,3.43: kramaþ iti vartate / apràpta-vibhàùeyam / upasarga-viyuktàt kramater àtmanepadaü và bhavati / kramate / kràmati / anupasargàt iti kim ? saïkràmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.44 || _____START JKv_1,3.44: ÷eùàt kartari prasmaipade pràpte jànater apahnavi vartamanàd àtmanepadaü bhavati / apahnavo 'pahnutirapalàpaþ / sopasarga÷ ca ayam-apahnave vartate, na kevalaþ / ÷atam apajanãte / sahasram apajànãte / apalapati ity arthaþ / apahnave iti kim ? na tvaü ki¤cad api jànàsi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.45 || _____START JKv_1,3.45: akartr-abhipràya-artham idam / kartr-abhipràye hi anupasargàj j¤aþ (*1,3.76) iti vakùyati / jànàter akarmakàd akarmaka-kriyàvacanàd àtmanepadaü bhavati / sarpi÷o jànãte / madhuno jànãte / kathaü ca ayam akarmakaþ ? na atra sarpir-àdi j¤eyatvena vivakùitam / kiü tarhi ? j¤àna-pårvikàyàü pravçttau karaõatvena / tathà ca j¤o 'vid-arthasya karaõe (*2,3.51) iti ùaùñhã vidhãyate -- sarpiùo jànãte, madhuno jànãte / sarpi÷à upàyena pravartate ity arthaþ / akarmakàt iti kim ? svareõa putraü jànàti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.46 || _____START JKv_1,3.46: j¤aþ iti vartate / sakarmaka-artham idam / sam prati ity evaü pårvàj jànàter anàdhyàne vartamànàd àtmanepadaü bhavati / àdhyànam utkaõñhàsmaraõam / ÷ataü saüjànãte / sahasraü saüjànãte / ÷ataü patijànãte / sahasraü pratijànãte / anàdhyàne iti kim ? màtuþ sa¤jànàti / pituþ sa¤jànàti / utkaõñhate ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.47 || _____START JKv_1,3.47: ÷eùàt kartari parasmaipade pràpte bhàsana-àdi÷u vi÷eùaõeùu satsu vadater àtmanepadaü bhavati / bhàsanaü dãptiþ -- vadate càrvã lokàyate / bhàsamàno dãpyamànas tatra padàrthàn vyaktãkaroti ity arthaþ / upasambhàùà upasàntvanam - karmakarànupavadate / [#63] upasàntvayati ity arthaþ / j¤ànaü samyagavabodhaþ -- vadate càrvã lokàyate / jànàti vaditum ity arthaþ / yatna utsàhaþ -- kùetre vadate / gehe vadate / tad-viùayam utsàham àviùkaroti ity arthaþ / vimatirnànàmatiþ - kùetre vivadante / gehe vivadante / vimatipatità vicitraü bhàùante ity arthaþ / upamantraõaü rahasyupacchandanam - kulabhàryàm upavadate / paradàràn upavadate / upacchandayti ity arthaþ / eteùu iti kim ? yat ki¤cid vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.48 || _____START JKv_1,3.48: vadaþ iti vartate / vyaktavàcàü samuccàraõaü sahoccàraõam / tatra vartamànàd vadater àtmanepadaü bhavati / nanu vada vyaktàyàü vàci ity eva pañhyate, tatra kiü vyaktavàcàm iti vi÷eùaõena ? prasiddhy-upasaügraha-artham etat / vyaktavàcaþ iti hi manuùyàþ prasiddhàþ / teùàü samuccàraõe yathà syàt / saüpravadante bràhmaõàþ / saüpravadante kùatriyàþ / vyaktavàcàm iti kim ? saüpravadanti kukkuñàþ / samuccàraõe iti kim ? bràhmaõo vadati / kùatriyo vadati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.49 || _____START JKv_1,3.49: vadaþ iti, vyaktavàcàm iti ca vartate / anupårvàd vadater akarmakàd vyaktavàgviùayàd àtmanepadaü bhavati / anuvadate kañhaþ kalàpasya / anuvadate maudgaþ paippalàdasya / anuþ sàdç÷ye / yathà kalàpo 'dhãyàno vadati tathà kañhaþ ity arthaþ / akarmakàt iti kim ? pårvam eva yajuruditam anuvadati / vyaktavàcam ity eva / anuvadati vãõà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.50 || _____START JKv_1,3.50: vadaþ iti vartate, vyaktavàcàü samuccàraõe iti ca / vipralàpàtmake vyaktavàcàü samuccàrane vartamànàd vadater àtmanepadaü bhavati vibhàùà / pràpta-vibhàùeyam / vipravadante saüvatsaràþ, vipravadanti sàüvatsaràþ / vipravadante mauhårtàþ, vipravadanti mauhårtàþ / yugapat paraspara-pratiùedhena viruddhaü vadanti ity arthaþ / vipralàpe iti kim ? saüpravadante bràhmaõàþ / vyaktavàcàm ity eva / vipravadanti ÷akunayaþ / samuccàraõe ity eva / krameõa mauhårtà mauhårtena saha vipravadanti // ____________________________________________________________________ [#64] ## || PS_1,3.51 || _____START JKv_1,3.51: gé nigaraõe iti tudàdau pañhyate, tasya+idaü grahaõam / na tu gé ÷abde iti kryàdipañhitasya / tasya hy avapårvasya prayoga eva na asti / ÷eùàt kartari parsmaipade pràpte avapårvàd girater àtmanepadaü bhavati / avagirate, avagirete, avagirante / avàt iti kim ? girati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.52 || _____START JKv_1,3.52: graþ iti vartate / saüpårvàt girateþ pratij¤àne vartamànàd àtmanepadaü bhavati / pratij¤ànam abhyupagamaþ / ÷ataü saügirate / niryaü ÷abdaü saügirate / pratij¤àne iti kim ? saïgirati gràsam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.53 || _____START JKv_1,3.53: ÷eùàt kartari parasmaipade pràpte utpårvàc carateþ sakarmaka-kriyàavacanàd àtmanepadaü bhavati / geham uccarate / kuñumbam uccarate / guruvacanam uccarate / utkramya gacchati ity arthaþ / sakarmakàt iti kim ? vàùpam uccarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.54 || _____START JKv_1,3.54: sampårvàc carates tçtãyàyuktàd àtmanepadaü bhavati / tçtãyà iti tçtãyà-vibhaktir gçhyate, tayà carater arthadvàrako yogaþ / a÷vena sa¤carate / tçtãyà-yuktàt iti kim ? ubhau lokau sa¤carasi imaü ca amuü ca devala / [#64] yady apy atra tad-artha-yogaþ sambhavati, tçtãyà tu na ÷råyate, iti pratyudàharaõaü bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.55 || _____START JKv_1,3.55: càõ dàne parasmaipadã / tataþ sampårvàt tçtãyà-yuktàt àtmanepadaü bhavati, sà cet tçtãyà caturthy-arthe bhavati / kathaü punas tçtãyà caturthy-arthe syàt ? vaktavyam eva+etat -- a÷iùñavyavahàre tçtãyà caturthy-arthe bhavati iti vaktavyam / dàsya saüprayacchate / vçùalyà saüprayacchate / kàmukaþ san dàsyai dadàti ity arthaþ / caturthy-arthe iti kim ? pàõinà samprayacchati / samaþ pra÷abdena vyavadhàne katham àtmanepadaü bhavati ? samaþ iti vi÷eùaõe ùaùñhã, na pa¤camã // ____________________________________________________________________ [#65] ## || PS_1,3.56 || _____START JKv_1,3.56: ÷eùàt kartari parasmaipade pràpte upapårvàt yamaþ svakaraõe vartamànàd àtmanepadaü bhavati / pàõi-grahaõa-vi÷iùñam iha svakaranam gçhyate, na svakaraõa-màtram / bhàryàm upayacchate / svakaraõe iti kim ? devadatto yaj¤adattasya bhàryàm upayacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.57 || _____START JKv_1,3.57: j¤à ÷ru samç dç÷ ity eteùàü sannantànàm àtmanepdaü bhavati / tatra jànàteþ apahnave j¤aþ (*1,3.44) iti tribhiþ såtrair àtmanepadaü vihitam, ÷ru-dç÷or api samo gamyçcchi (*1,3.29) ity atra vihitam / tasmin viùaye pårvavat sanaþ (*1,3.62) ity eva siddham àtmanepadam / tato 'nyatra anena vidhãyate / smarate punar apràpta eva vidhànam / dharmaü jij¤àsate / guruü ÷u÷råùate / naùñaü susmårùate / nçpaü didçkùate / sanaþ iti kim ? jànàti, ÷çõoti, smarati, paùyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.58 || _____START JKv_1,3.58: pårveõa yogena pràptam àtmanepadam pratiùidhyate / anupårvàj jànàteþ sannantàd àtmanepadaü na bhavati / tathà ca sati sakarmakasya+eva ayaü pratiùedhaþ sampadyate / putram anujij¤àsati / anoþ iti kim ? dharmaü jij¤àsate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.59 || _____START JKv_1,3.59: prati àï ity evaü pårvàc-chçõoteþ sannantàd àtmanepadaü na bhavati / prati÷u÷råùati / à÷u÷råùati / upasarga-grahaõaü cedaü, tasmàd iha pratiùedho na bhavati , devadattaü prati ÷u÷råùate // ____________________________________________________________________ #<÷adeþ ÷itaþ># || PS_1,3.60 || _____START JKv_1,3.60: ÷adlç ÷àtane parasmaipadã, tasmàd àtmanepadaü vidhãyate / ÷adiryaþ ÷it, ÷idbhàvã, ÷ito và sambandhã tasmàd àtmanepadaü bhavati / ÷ãyate, ÷ãyete, ÷ãyante / ÷itaþ iti kim ? a÷atsyat / ÷atsyati / ÷i÷atsati // ____________________________________________________________________ [#66] ## || PS_1,3.61 || _____START JKv_1,3.61: mrï pràõatyàge / ïittvàd àtmanepadam atra siddham eva / niyama-artham idaü vacanam / mriyater luï-liïoþ ÷ita÷ ca-àtmanepadaü bhavati, anyatra na bhavati / amçta / mçùãùña / ÷itaþ khalv api - mriyate, mriyete, mriyante / niyamaþ kim-arthaþ ? mari÷yati / amarisyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.62 || _____START JKv_1,3.62: sanaþ pårvo yo dhàtuþ àtmanepadã, tadvat sannantàd àtmanepadam bhavati / yena nimittena pårvasmàd àtmanepadaü vidhãyate tena+eva sannantàdapi bhavati / anudàtta-ïita àtmanepadam (*1,3.12) -- àste, ÷ete / sannantàd api tad eva nimittam - àsisiùate, ÷i÷ayiùate / ner vi÷aþ (*1,3.17) -- nivi÷ate, nivivikùate / àïa udgamne (*1,3.40) -- àkramate, àcikraüsate / iha na bhavati, ÷i÷atsati, mumårùati / na hi ÷adimriyatimàtram àtmanepadanimittam / kiü tarhi ? ÷idàdy api, tac ca+iha na asti / yasya ca pårvatra+eva nimitta-bhàvaþ prati÷idhyate, tat sannante÷v apy animittam -- anucikãrùati / paràcikãrùati / iha jugupsate, mãmàüsate iti ? anudàtta-ïita ity eva siddham àtmanepdam / avayave kçtaü liïgaü samudàyasya vi÷eùakaü bhavati iti // ____________________________________________________________________ #<àm-pratyayavat kç¤o 'nuprayogasya># || PS_1,3.63 || _____START JKv_1,3.63: akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / àm-pratyayo yasmàt so 'yam-àm-pratyayaþ / àm-pratyayasya+iva dhàtoþ kç¤o 'nuprayogasya àtmanepadaü bhavati / ãkùà¤cakre / ãhà¤cakre / yadi vidhy-artham etat, tarhi udubjà¤cakàra, udumbhà¤cakàra iti kartr-abhipràye kriyàphale atmanepadaü pràpnoti / na+eùa doùaþ / ubhayam anena kriyate, vidhiþ niyama÷ ca / katham ? pårvavat iti vartate / sa dvitãyo yatno niyama-artho bhaviùyati / kç¤aþ iti kim ? ãkùàmàsa / ãkùàmbabhåva / kathaü punar asya anuprayogaþ yàvatà kç¤ ca anuprayujyate liti (*3,1.40) ity ucyate ? kç¤ iti pratyàhàra-grahaõaü tatra vij¤àyate / kva saüniviùñànàü pratyàhàraþ ? abhåtatadbhàve kç-bhv-astiyoge sampadyakartari cviþ (*5,4.50) iti kç-÷abdàd àrabhya yàvat kç¤o dvitãya-tçtãya-÷amba-bãjàt kçùau (*5,4.58) iti ¤akaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.64 || _____START JKv_1,3.64: yujir yoge svaritet / tasya kartr-abhipràye kriyà-phale siddham eva àtmanepadam / akartr-abhipràyàrtho 'yam-àrambhaþ / pra upa ity evaü pårvàt yujer ayaj¤a-pàtra-prayogaviùayàd àtmanepadaü bhavati / prayuïkte / upayuïkte / ayaj¤apàtreùu iti kim ? dvandvaü nya¤ca pàtràõi prayunakti {devasaüyuktàni} / [#67] svaràdhyantopasçùñàd iti vaktavyam / udyuïkte / niyuïkte / svaràdyanta-upasçùtàt iti kim ? saüyunakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.65 || _____START JKv_1,3.65: kùõu tejane parasmaipadã / tataþ sampårvàt àtmanepadaü bhavati / samo gamy-çcchi (*1,3.29) ity atra+eva kasmàn na pañhitaþ ? akarmakàt iti tatra vartate / saükùõute ùastram / saükùõuvàte, saükùõuvate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.66 || _____START JKv_1,3.66: bhuja pàlanàbhyavahàrayoþ iti rudhàdau pañhyate / tasmàd anavane 'pàlane vartamànàd àtmanepadaü bhavati / bhuïkte, bhu¤jàte, bhu¤jate / anavane iti kim ? bhunakty enam agnir àhitaþ / anavana iti pratiùedhena raudhàdikasya-eva grahanaü vij¤àyate, na taudàdikasya bhujo kauñilye ity asya / tena+iha na bhavati, vibhujati pàõim // ____________________________________________________________________ #<õe raõau yat karma õau cet sa kartà 'nàdhyàne># || PS_1,3.67 || _____START JKv_1,3.67: õic÷ ca (*1,3.74) iti kartr-abhipràye kriyà-phale siddham eva àtmanepadam / akartr-abhipràyàrtho 'yama-arambhaþ / õy-antà dàtmanepdaü bhavati / katham ? aõau yat karma õau cet tad eva karma, sa eva kartà bhavati, anàdhyàne àdhyànaü varjayitvà / àrohanti hastinaü hastipakàþ, arohayate hastã svayam eva / upasi¤canti hastinaü hastipakàþ, upasecayate hastã svayam eva / pa÷yanti bhçtyà ràjànam, dar÷ayate ràjà svayam eva / õeþ iti kim ? àrohanti hastinaü hastipakàþ, àrohayamàõo hastã sàdhvàrohati / aõau iti kim ? ganayati ganaü gopàlakaþ, ganayati gaõaþ svayam eva / karma-grahaõaü kim ? lunàti dàtrena, làvyati dàtram svayam eva / õau ced-grahanaü samàna-kriya-artham -- àrohanti hastinaü hastipakàþ, àrohayamàõo hastã bhãtàn secayati maåtreõa / yatsa-grahaõam ananyakarma-artham / àrohanti hastinaü hastipakàþ, àrohayamàõo hastã sthalamàrohayati manuùyàn / kartà iti kim ? àrohanti hastinam hastipakàþ, tànarohayati mahàmàtraþ / anàdhyàne iti kim ? smarati vaïgulmasya kokilaþ, samarayatyenaü vaïgulmaþ svayam eva / nanu càtra karmakartari målodàharaõàni / tatra karma-vadbhàvena+eva siddham àtmanepadam / kim artham idam ucyate ? karmasthabhàvakànàü karmasthakriyàõàü ca karmavadatide÷o vij¤àyate / kartçstha-artho 'yam-àrambhaþ / tathà ca ruhiþ kartçstha-kriyaþ, dç÷iþ kartçsthabhàvakaþ udàhçtaþ // ____________________________________________________________________ [#68] ## || PS_1,3.68 || _____START JKv_1,3.68: õeþ iti vartate / akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / vibheteþ smayate÷ ca õy-antàd àtmanepadaü bhavati hetubhaye / hetuþ prayojakaþ kartà lakàra-vàcyaþ, tata÷ ced bhayaü bhavati / bhaya-grahaõam upalakùaõa-artham, vismayo 'pi tata eva ? jañilo bhãùayate / muõóo bhãùayate / jañilo vismàpayate / muõóo vismàpayate / hetubhaye iti kim ? ku¤cikayainaü bhàyayati / råpeõa vismàyayati / atra ku¤cikà bhayasya karaõam, na hetuþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.69 || _____START JKv_1,3.69: õeþ iti vartate / akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / gçdhu abhikàïkùàyàm, va¤cu gatau ity etayor õy-anatayoþ pralambhane vartamànàyor àtmanepadaü bhavati / pralambhanam visaüvàdanaü, mithyà-phala-àkhyànam / màõavakaü gardhayate / màõavakaü va¤cayate / pralmbhane iti kim ? ÷vànaü gardhayati / gardhanam asya-utpàdayati ity arthaþ ahiü va¤cayati / pariharati ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.70 || _____START JKv_1,3.70: õeþ iti vartate / akartr-abhipràya-artho 'yam-àrambhaþ / lãï ÷leùaõe iti divàdau pañhyate lã ÷leùaõe iti ca kryàdau / vi÷eùàbhàvàd dvayor api grahaõam / liyo õy-antàt saümànane ÷àlãnãkaraõe ca vartamànàd àtmanepadaü bhavati / ca-÷abdàt pralambhane ca / sammànanaü påjanam - jañàbhir àlàpayate / påjàü samadhigacchati ity arthaþ / ÷àlãnãkaraõaü nyagbhàvanam - ÷yeno vartikàmullàpayte / nyakkaroti ity arthaþ / pralambhane - kastvàmullàpayate / visaüvàdayati it yarthaþ / vibhàùà lãyateþ (*6,1.51) iti và àtvaü vidhãyate / tad-asmin viùaye nityam anyatra vikalpaþ / vyavasthita-vibhàùà hi sà / sammànanàdiùu iti kim ? bàlakamullàpayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.71 || _____START JKv_1,3.71: õeþ iti vartate / akartr-abhipràya-artho 'yam-arambhaþ / õyantàt karoter mithyopapadàd àtmanepadaü bhavati abhyàse / abhyàsaþ punaþ punaþ karaõam, àvçttiþ / padaü mithyà kàrayate / sàpacàraü svaràdiduùñam asakçd uccàrayati ity arthaþ / mithyopapadat iti kim ? padaü suùñhu kàrayati / kç¤aþ iti kim ? padaü mithyà vàcayati / abhyàse iti kim ? padaü mithyà kàrayati / sakçd uccàrayati // ____________________________________________________________________ [#69] ## || PS_1,3.72 || _____START JKv_1,3.72: õeþ iti nivçttam / ÷eùàt kartari parasmaipade prapte svariteto ye dhàtavo ¤ita÷ ca tebhyaþ àtmanepadaü bhavati, kartàraü cet kriyàphalam abhipraiti / kriyàyàþ phalaü kriyàphalaü pradhàna-bhåtam, yad-artham asau kriyà àrabhyate tac cet kartur lakàra-vàcyasya bhavati / yajate / pacate / ¤itaþ khalv api - sunute / kurute / svargàdi pradhàna-phalam iha kartàram abhipraiti / kartrabhipràye iti kim ? yajanti yàjakàþ / pacanti pàcakàþ / kurvanti karmakaràþ / yady api dakùiõà bhçti÷ ca kartuþ phalmihàsti tathà api na tad-arthaþ kriyàrambhaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.73 || _____START JKv_1,3.73: kartr-abhipràye iti vartate / apapårvad vadateþ kartr-abhipràye kriyàphale àtmanepadaü bhavati / dhanakàmo nyàyam apavadate / nyàyàpavàdena dhanam arjayiùyàmi iti manyate / kartr-abhipraye kriyaphale ity eva, apavadati // ____________________________________________________________________ #<õica÷ ca># || PS_1,3.74 || _____START JKv_1,3.74: kartr-abhipràye kriyàphale iti vartate / õij-antàd àtmanepadaü bhavati kartr-abhipràye kriyàphale / kañaü kàrayate / odanaü pàcayate / kartr-abhipràye ity eva, kañaü kàrayati parasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.75 || _____START JKv_1,3.75: kartr-abhipràye iti vartate / sam ud àï ity evaü pårvàd yameþ kartr-abhipràye kriyàphale àtmanepadaü bhavati, grantha-vi÷aya÷ cet prayogo na bhavati / vrãhãn saüyacchate / bhàram udyacchate / vastram àyacchate / àï-pårvàd akarmakàt àïo yamahanaþ (*1,3.28) iti siddham eva-àtmanepadam / sakarmaka-artham idaü punar-grahaõam / agranthe iti kim ? udhyacchati cikitsàü vaidyaþ / kartr-abhipràye ity eva, saüyacchati / udyacchati / àyacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.76 || _____START JKv_1,3.76: kartr-abhipràya iti vartate / anupasargàj jànàteþ kartr-abhipràye kriyàphale àtmanepadaü bhavati / gàü jànãte / a÷vaü jàõãte / anupasargàt iti kim ? svargaü lokaü na prajànàti måóhaþ / kartr-abhipràye ity eva, devadattasya gaü jànàti // ____________________________________________________________________ [#70] ## || PS_1,3.77 || _____START JKv_1,3.77: svarita¤itaþ (*1,3.72) iti pa¤cabhiþ sutrair àtmanepadaü kartr-abhipràye kriyàphale dyotite vihitam / tad-upapadena dyotite na pràpnoti iti vacanam àrabhyate / samãpe ÷råyamàõaü ÷abda-antaram upapadam / tena pratãyamàne kartr-abhipràye kriyàphale vibhà÷à àtmanepadaü bhavati / svaü jaj¤aü yajate, savaü yaj¤aü yajati / savaü kañhaü kurute, svaü kathaü karoti / svaü putram apavadate, svaü putram apavadati / evaü pa¤casåtryàm udàhàryam // ____________________________________________________________________ #<÷eùàt kartari parasmaipadam># || PS_1,3.78 || _____START JKv_1,3.78: pårveõa prakaraõena àtmanepada-niyamaþ kçtaþ, na prasmaipada-niyamaþ / tat sarvataþ pràpnoti, tad-artham idam ucyate / yebhyo dhàtubhyo yena vi÷eùaõena àtmanepadam uktaü tato yad-anyat sa ÷eùaþ / ÷eùàt kartari parasmaipadaü bhavati / ÷eùàd eva na anyasmàt / anudàttaïita àtmanepadam uktam -- aste / ÷ete / tato 'nyatra parasmaipadam bhavati -- yàti / vàti / nervi÷aþ àtmanepadam uktam -- nivi÷ate / tato 'nyatra parasmaipadam -- àvi÷ati / pravi÷ati / kartari iti kim ? pacyate / gamyate / karmakartari kasmàt parasmaipadaü na bhavati, pacyate odanaþ svayam eva ? kartari karma-vyatihàre (*1,3.14) iti dvitãyaü kartç-grahaõam anuvartate, tena kartà-eva yaþ kartà tatra prasmaipadam bhavati, karmakartari na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.79 || _____START JKv_1,3.79: kartr-abhipràye kriyàphale gandhanàdiùu ca karoter àtmanepadaü vihitam / tad-apavàdaþ parasmaipadaü vidhãyate / anu parà ity evaü pårvàt karoteþ parasmaipadaü bhavati / anukaroti / paràkaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.80 || _____START JKv_1,3.80: kùipa preraõe svaritet / tataþ kartr-abhipràya-kriyàphala-vivakùàyàm àtmanepade pràpte parasmaipadaü vidhãyate / abhi prati ati ity evaü pårvàt kùipaþ parasmaipadaü bhavati / abhikùipati / pratikùipati / atikùipati / abhi-praty-atibhyaþ iti kim ? àkùipate / dvitãyam api kartç-grahaõam anuvartate, tena+iha na bhavati, abhikùipyate svayam eva // ____________________________________________________________________ [#71] ## || PS_1,3.81 || _____START JKv_1,3.81: vaha pràpne svaritet / tatra kartr-abhipràya-kriyàphala-vivakùàyàm àtmanepade pràpte parasmaipadaü vidhãyate / prapårvàd vahateþ prasmaipadam bhavati / pravahati, pravahataþ, pravahanti / pràt iti kim ? àvahate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.82 || _____START JKv_1,3.82: mçùa titikùàyàm svaritet / tataþ tathà+eva àtmanepade pràpte parasmaipadaü vidhãyate / paripårvàd mçùyateþ parasmaipadaü bhavati / parimçùyati, parimçùyataþ, parimçùyanti / pareþ iti kim ? àmçùyate / vahatim api kecid atra anuvartayanti - parivahati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.83 || _____START JKv_1,3.83: ramu krãóàyam / anudàttettvad àtmanepade pràpte prasmaipadaü vidhãyate / viàï pari ity evaü pårvàt ramateþ parasmaipadaü bhavati / viramati / àramati / pariramati / etebhyaþ iti kim ? abhiramate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.84 || _____START JKv_1,3.84: ramaþ ity eva / upapurvàt ramateþ prasmaipadaü bhavati / devadattam uparamati / jaj¤adattam uparamati / uparamayati iti yàvat / antarbhàvitanyartho 'tra ramiþ / pçthag yoga-karaõam uttara-artham / akarmakàd vibhàùàü vakùyati, sà upapårvàd eva yathà syàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.85 || _____START JKv_1,3.85: ramaþ upàt iti ca vartate / pårveõa nitye parasmaipade pràpte vikalpa àrabhyate / upapårvad ramater akarmakàd vibhàùà parasmaipadaü bhavati / yàvad bhuktam auparamati, yàvad bhuktam uparamate / nivartate ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.86 || _____START JKv_1,3.86: õica÷ ca (*1,3.74) iti kartr-abhipràya-triyàphala-vivakùàyàm àtmanepade pràpte parasmaipadaü vidhãyate / budha yudha na÷a jana iï pru dru sru ity etebhyo õyantemyaþ parasmaipadam bhavati / bodhyati / yodhyati / nà÷ayati / janayati / adhyàpayati / pràvayati / dràvayati / sravayati / [#72] ye 'tra-akarmakàs teùàm aõàv-akarmakàc cittavat-kartçkàt (*1,3.88) ity evaü siddhe vacanam idam acittavat-kartçka-artham / bodhyati padmam / yodhyanti kàùñhàni / nà÷ayati duþkham / janayati sukham / ye 'tra calana-artha api teùàm nigaraõa-calana-arthebhya÷ ca (*1,3.87) iti siddhe yadà na calana-arthàs tad-arthaü vacanam / pravate / pràpnoti iti gamyate / ayo dravati / vilãyate ity arthaþ kuõóikà sravati / syandate ity arthaþ / tad-viùayàõy udàharaõàni { - pràvayati / dràvayati / sràvayati} // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.87 || _____START JKv_1,3.87: õeþ iti vartate / kartr-abhipràya-kriyàphala-vivak÷àyàm àtmanepada-apavàdþ parasmaipadaü vidhiyate / nigaraõam abhyavahàraþ / calanaü kampanam / nigaraõa-arthebhya÷ calana-arthebhya÷ ca dhàtubhyo õy-antebhyaþ parasmaipadaü bhavati / nigàrayati / à÷ayati / bhojayati / calana-arthebhyaþ -- calayati / copayati / kampayati / ayam api yogaþ sakarmaka-arthaþ, acittavat-kartçkàrtha÷ ca / adeþ pratiùedho vaktavyaþ / atti devadattaþ, àdayate devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.88 || _____START JKv_1,3.88: õeþ iti vartate / kartr-abhipràya-kriyàphala-vivakùàyàm àtmanepadàpavàdaþ parasmaipadaü vidhãyate / aõyanto yo dhatur akarmaka÷ cittavat-kartçka÷ ca tasmàd õyantàt parasmaipadaü bhavati / àste devadattaþ, àsayati devadattam / ÷ete devadattaþ, ÷àyayati devadattam / aõau iti kim ? cetayamànaü prayojayati cetayate, iti kecit pratyudàharanti tad-yuktam / hetumaõõico vidhiþ / pratiùedho 'pi pratyàsattes tasya+eva nyàyyaþ / tasmàd iha cetayati iti parasmaipadena+eva bhavitavyam / idaü tu pratyudaharaõam -- àrohayamàõaü prayuókte àrohayate / akarmakàt iti kim ? kañhaü kurvàõaü prayuïkte kàrayate / citavatkartçkàt iti kim ? ÷uùyanti vrãhayaþ, ÷oùayate vrãhãnàtapaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.89 || _____START JKv_1,3.89: pårveõa yogadvayena kartrabhipraya-kriyàphala-vivakùàyàm àtmanepada-apavàdaþ parasmaipadaü vihitam / tasya pratiùedho 'yam-ucyate / yat kartrabhipràya-viùayam àtmanepadaü tad-avasthitam eva, na pratiùidhyate / pà dami aïyama àïyasa parimuha ruci nçti vada vasa ity etebhyo õy-antebhyaþ parasmaipadaü na bhavati / [#73] õica÷ ca (*1,3.74) ity àtmanepadaü bhavati / tatra pivatir nigaraõa-arthaþ / damiprabhçtaya÷cittavatkartçkàþ / nçti÷ calana-artho 'pi / eùàü parasmaipadaü na bhavati / pà - pàyayate / dami - damayate / àïyam - àyàmayate / yamo 'pariveùaõe iti mitsa¤j¤à pratiùidhyate / aïyasa - àyàsayate / parimuha - parimohayate / ruci - rocayate / nçti - nartayate / vada - vàdayate / vasa - vàsayate / pàdiùu dheña upasaïkhyànam / dhàpayete ÷i÷umekaü samãcã // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.90 || _____START JKv_1,3.90: lohitàdi-óàjbhyaþ kyaù (*3,1.13) iti vakùyati / tad-antàd dhàtor và parasmaipadaü bhavati / lohitàyati, lohitàyate / pañapañàyati, pañapañàyate / atha atra prasmaipadena mukte katham àtmanepadaü labhyate, yàvatà anudàttaïita àtmanepadam (*1,3.12) ity evam àdinà prakarõena tan niyatam ? evaü tarhi àtmanepadam eva atra vikalpitaü vidhãyate, tac ca anantaraü parasmaipada-pratiùedhena sanidhàpitam iha sambadhyate / tena mukte, ÷eùàt kartari parasmaipadam bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.91 || _____START JKv_1,3.91: và ity eva / dyuta dãptau / tats-àhacaryàd luñhàdayo 'pi kçpå paryantàs tathà+eva vyapadi÷yante / bahuvacana-nirde÷àd àdy-artho bhavati / anudàttettvàn nityam eva àtmanepade pràpte dyutàdibhyo luïi và parasmaipadaü bhavati / vyadyutat, vyadyotiùña / aluñhat, aloñhiùña / luïi iti kim ? dyotate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,3.92 || _____START JKv_1,3.92: dyutàdiùv eva vçtàdayaþ pañhyante / vçtu vartate, vçdhu vçddhau ÷çdhu ÷abda-kutsàyàm, syandå prasravaõe, kçpå sàmarthye, etebhyo dhatubhyaþ sye sani ca parato và parasmaipadaü bhavati / vçt - vartsyati / avartsyat / vivçtsati / vartiùyate / avartiùyata / vivartiùate / vçdþ - vartsyati / avartsyat / vivçtsati / vardhiùyate / avardhiùyata / vivardhiùate / syasamoþ iti kim ? vartate // ____________________________________________________________________ [#74] ## || PS_1,3.93 || _____START JKv_1,3.93: vçtàditvàd eva syasanor vikalpaþ siddho luñi vidhãyate / cakàras tarhi syasanor anukarùaõa-artho na vaktavyaþ, evaü tarhi iyaü pràptiþ pårvàü pràptiü bàdheta, tasmàc cakaraþ syasanor anukarùaõà-rthaþ kriyate / luñi ca syasano÷ ca klçpeþ parasmaipadaü và bhavati / kalptà, kalptàrau, kalptàraþ / kalpsyati / akalpsyat / cikëpsati / kalpità / kalpi÷yate / akalpi÷yata / cikalpi÷ate // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau prathamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // ____________________________________________________________________ [#75] #<à kaóàràdekà sa¤j¤à># || PS_1,4.1 || _____START JKv_1,4.1: kàóaràþ karmadhàraye (*2,2.38) iti vakùyati / à etasmàt såtràvadheryadita årdhvam anukramiùyàmaþ, tatra ekà sa¤j¤à bhavati iti veditavyam / kà punar asau ? yà parà anavakà÷à ca / anyatra sa¤jàsamàve÷àn niyama-arthaü vacanam ekaiva sa¤j¤à bhavati iti / vakùyati - hrasvaü laghu (*1,4.10), bhidi, chidi - bhettà, chettà / saüyoge guru (*1,4.11), ÷ikùi, bhikùi - ÷ikùà, bhikùà / saüyoga-parasya hrasvasya laghusa¤j¤à pràpnoti, gurusa¤j¤à ca / ekà sa¤j¤à iti vacanàd gurusa¤j¤à eva bhavati / atatakùat, ararakùat, sanvallaghuni caïpare 'naglope (*7,4.93) ity eùa vidhir na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.2 || _____START JKv_1,4.2: tulyabala-virodho vipratiùedhaþ / yatra dvau prasaïgàv anyàrthav ekasmin yugapat pràpnutaþ, sa tulyabala-virodho vipratiùedhaþ / tasmin vipratiùedhe paraü kàryaü bhavati / utsarga-apavàda-nitya-anitya-antaraïga-vahiraïgeùu tulyabalatà na asti iti na ayam asya yogasya viùayaþ / balavataiva tatra bhavitavyam / apravçttau, paryàyeõa và pravçttau pràptàyàü vacanam àrabhyate / ato dãrgho ya¤i (*7,3.101), supi ca (*7,3.102) ity asya avakà÷aþ - vçkùàbhyàm, plakùàbhyàm / vahuvacane jhalyet (*7,3.103) ity asya avakà÷aþ - vçkùeùu, plakùeùu / iha+ubhayaü pràpnoti - vçkùebhyaþ, plakùebhyaþ iti / paraü bhavati vipratiùedhena // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.3 || _____START JKv_1,4.3: ã ca å ca yå / avibhaktiko nirde÷aþ / striyam àcakùate stryàkhyau / [#76] målavibhujàdi-dar÷anàt ka-pratyayaþ / ãkàra-antam åkara-antaü ca stryàkhyaü ÷abda-råpaü nadãsa¤j¤aü bhavati / [#75] ãkara-antam - kumàrã / gaurã / lakùmãþ / ÷àrïgaravã / åkàra-antam - brahmavandhåþ / yavàgåþ / yå iti kim ? màtre / duhitre / stryàkhyau iti kim ? gràmaõãþ / senànãþ / khalapåþ / àkhyà-grahaõaü kim ? ÷abda-arthe strãtva eva yathà syàt, padàntaràkhye mà bhåt, gràmanye striyai / khalapve striyai / nadãprade÷àþ - àõnadyàþ (*7,3.112) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#76] ## || PS_1,4.4 || _____START JKv_1,4.4: pårvaõàtiprasaktà nadãsa¤j¤à pratiùidhyate / sthitiþ sthànam / iyaï-uvaïoþ iti iyaï-uvaï-sthànau, tau yå nadãsa¤j¤au na bhavataþ, strã-÷abdam varjayitvà / he ÷rãþ / he bhråþ / astrã iti kim ? he stri // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.5 || _____START JKv_1,4.5: pårveõa nitye pratiùedhe pràpte àmi vikalpaþ kriyte / iyaï-uvaï-sthànau yå àmi parato và nadãsa¤j¤au na bhavataþ / ÷riyàm, ÷rãõàm / bhruvàm, bhråõàm / astrã ityeva, striõàm // ____________________________________________________________________ #<ïiti hrasva÷ ca># || PS_1,4.6 || _____START JKv_1,4.6: dãrghasya nadãsa¤j¤à vihità, hrasvasya na pràpnoti, iyaï-uvaï-sthànayo÷ ca pratiùiddhà / tasmàn ïiti va vidhãyate / ïiti parato hrasva÷ ca yvoþ sambandhã yaþ stryàkhyaþ, stryàkhyau iyaï-uvaï-sthànau ca yå và nadã sa¤j¤au bhavataþ / kçtyai, kçtaye / dhenvai, dhenave / ÷riyai, ÷riye / bhruvai, bhruve / astrã ity eva, striyai / stryàkhyau ity eva, agnaye / vàyve / bhanave // ____________________________________________________________________ #<÷eùo ghyasakhi># || PS_1,4.7 || _____START JKv_1,4.7: hrasvaþ iti vartate / ÷eùo 'tra ghisa¤j¤o bhavati, sakhi-÷abdam varjayitvà / ka÷ ca ÷eùaþ ? hrasvam ivarõa-uvarõa-antaü yan na stryàkhyam, stryàkhyaü ca yan na nadãsa¤j¤akaü, sa ÷eùaþ / agnaye / vàyave / kçtaye / dhenave / asakhi iti kim ? sakhyà / sakhye / sakhyuþ / sakhyau / ghi-prade÷àþ -- dvandve ghi (*2,2.32) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.8 || _____START JKv_1,4.8: pati-÷abdasya ghisa¤j¤àyàü siddhàyàm ayaü niyamaþ kriyate, pati-÷abdaþ samàse eva ghisa¤j¤ao bhavati / prajàpatinà / prajàpataye / samàse iti kim ? patyà / patye / evakàra i÷ñato 'vadhàraõa-arthaþ / dçóhamuùñinà / dçóhamuùñaye // ____________________________________________________________________ [#77] #<ùaùñhã-yukta÷ chandasi và># || PS_1,4.9 || _____START JKv_1,4.9: patiþ iti vartate / pårveõa niyamena asamàse na pràpnoti iti vacanam àrabhyate / ùaùñhyantena yuktaþ pati-÷abdaþ chandasi vaùaye và ghisa¤j¤o bhavati / kulu¤cànàü pataye namaþ, kulu¤cànàü patye namaþ / ùasñhã-grahaõaü kim ? mayà patyà jaradaùñiryathàsaþ / chandasi iti kim ? gràmasya patye // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.10 || _____START JKv_1,4.10: màtrikasya hrasvasa¤j¤à kçtà tasya anena laghusa¤j¤à vidhãyate / hrasvam akùaraü laghusa¤j¤aü bhavati / bhetà / chetta / acãkarat / ajãharat / laghu-prade÷àþ - puganta-laghu-upadhasya ca ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.11 || _____START JKv_1,4.11: hrasvam iti vartate / pårveõa laghusa¤j¤àyàü pràptàyàü gurusa¤j¤à vidhãyate / saüyoge prato hrasvam akùaraü gurusa¤j¤aü bhavati / kuõóà / huõóà / ÷ikùà bhikùà / guru-prade÷àþ - guro÷ ca halaþ (*3,3.103) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.12 || _____START JKv_1,4.12: saüyoge iti na anuvartate / sàmànyena sa¤j¤à-vidhàna / dãrghaü ca akùaraü gurusa¤j¤aü bhavati / ãhà¤cakre / ãkùà¤cakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.13 || _____START JKv_1,4.13: yasmàt pratyayo vidhãyate dhàtor và pràtipadikàd và tad-àdi ÷abda-råpaü pratyaye parato 'ïgasa¤j¤aü bhavati / kartà / hartà / kariùyati hariùyati / akariùyat / aupagavaþ / kàpañavaþ / yasmàt iti sa¤j¤i-nirde÷a-artham, tad-àdi iti sambandhàt / pratyaya-grahaõaü kim ? nyavi÷ata / vyakrãõãta / ner bi÷aþ (*1,3.17) ity upasargàd vidhir asti, tad-àder aïgasa¤j¤à syàt / vidhi-grahaõaü kim ? pratyaya-paratvam àtre mà bhåt / strã iyatã / tad-àdi-vacanaü syàdinum artham / [#78] kariùyàvaþ / kariùyàmaþ / kuõóàni / punaþ pratyaya-grahaõaü kim artham ? lupta-pratyaye mà bhåt / ÷rya-rtham / bhrv-artham / aïga-prade÷àþ - aïgasya (*6,4.1) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.14 || _____START JKv_1,4.14: sup tiï iti pratyàhàra-garahaõam / subantaü tiïantaü ca ÷abda-råpaü padasa¤j¤aü bhavati / bràhmaõàþ pathanit / padasa¤j¤àyàm antagrahaõam anyatra sa¤j¤à-vidhau pratyaya-grahaõe tad-anta-vidheþ pratiùedha-artham / gaurã bràhmaõitarà / pada-prade÷àþ - padasya (*8,1.13), padàt (*8,1.17) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.15 || _____START JKv_1,4.15: kye iti kyac - kyaï - kya÷àü sàmànya-grahanam / na-antaü ÷abda-råpaü kye parataþ padasa¤j¤aü bhavati / kyac - ràjãyati / kyaï - ràjàyate / kya÷ - carmàyati, carmàyate / siddhe satyàrambho niyama-arthaþ / na-antam eva kye parataþ padasam¤j¤am bhavati, na anyat / vàcyati / srucyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.16 || _____START JKv_1,4.16: yaci bham (*1,4.18) iti vakùyati / tasyàyaü purastàd apavàdaþ / siti pratyaye parataþ pårvaü padasa¤j¤aü bhavati / bhavataù ñhak-chasau (*4,2.115) - bhavadãyaþ / årõàyà yus (*5,2.123) - årõàyuþ / çtor aõ (*5,1.105), chandasi ghas (*5,1.106) - çtviyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.17 || _____START JKv_1,4.17: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.18 || _____START JKv_1,4.18: savàdi÷v asarvanàmasthàne iti vartate / pårveõa padasa¤j¤àyàü pràptàyàü tad-apavàdo bhasa¤j¤à vidhãyate / yakàràdàv ajàdau ca svàdau sarvanàmasthàna-varjite pratyaye parataþ pårvaü bhas¤j¤aü bhavati / yakàra-àdau - gàrgyaþ / vàtsayaþ / ajàdau - dàkùiþ / plàkùiþ / [#79] nabho 'ïgiromanuùàü vatyupasaïkhyànam / nabha iva nabhasvat / aïgirà iva aïgirasvat / manuriva manuùvat / vçùaõvasva÷vayoþ / vçùan ity etat vasva÷vayoþ prato bhasa¤j¤aü bhavati chandasi vi÷aye / vçùaõvasuþ / vçùaõa÷vasya mainàsãt / bhaprade÷àþ -- bhasya (*6,4.129) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.19 || _____START JKv_1,4.19: bham iti vartate / takàra-antaü sakàra-antaü ÷abda-råpaü matv-arthe pratyaye parato bhasa¤j¤aü bhavati / uda÷vitvàn ghoùaþ / vidyutvàn balàhakaþ / sakàràntam -- payasvã / ya÷asvã / tasau iti kim ? takùavàn gràmaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.20 || _____START JKv_1,4.20: ayasmaya-àdãni ÷abdaråpàõi chandasi vi÷aye sàdhåni bhavanti / bhapada-sa¤j¤a-adhikàre vidhanàt tena sukhena sadhutvam ayasmaya-àdãnàü vidhãyate / ayasmayaü varma / ayasmayàni pàtràõi / kvacid ubhayam api bhavati / sa suùñubhà sa çkvatà gaõena / padatvàt kutvaü, bhatvàj ja÷tvaü na bhavati / chandasi iti kim ? ayomayaü varma / àkçtigaõo 'yam // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.21 || _____START JKv_1,4.21: ïy-àp pràtipadikàt svàdayaþ, lasya tibàdayaþ iti sàmànyena bahuvacanaü vihitaü, tasya anena bahutva-saïkhyà vàcyatvena vidhãyate / bahuùu bahuvacanam bhavati / bahutvam asya vàcyaü bhavati iti yàvat / karmàdayo 'py apare vibhaktãnàm arthà vàcyàþ / tadãye bahutve bahuvacanam / karma-àdiùu bahuùu bahuvacanam ity arthaþ / vràhmaõàþ pañhanti / yatra ca saïkhyà sambhavati tatra ayam upade÷aþ / avyayebhyas tu niþ-saïkhyebhyaþ sàmànya-vihitàþ svàdayo vidyanta eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.22 || _____START JKv_1,4.22: dvitva-ekayor arthayoþ dvivacana-ekavacane bhavataþ / etad api sàmànya-vihitayor dvivacana-ekavacanayor artha-abhidhànam / dvitve dvivacnaü bhavati / ekatve ekavacanaü bhavati / bràhmaõau pañhataþ / bràhmaõaþ pañhati // ____________________________________________________________________ [#80] ## || PS_1,4.23 || _____START JKv_1,4.23: kàrake iti va÷eùaõam apàdànàdisa¤j¤àviùayam adhikriyate / kàrake ity adhikàro veditavyaþ / yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ kàrake ity evaü tad veditavyam / kàraka-÷abda÷ ca nimitta-paryàyaþ / karakam hetuþ ity anartha-antaram / kasya hetuþ ? kriyàyàþ / vakùyati, ghruvamapàye 'pàdànam (*1,4.24) - gràmàdàgacchati / parvatàdavarohati / kàrake iti kim ? vçkùasya parõaü patati / kuóyasya piõóaþ patati / akathitaü ca (*1,3.51), akathitaü ca kàrakaü karmasa¤j¤aü bhavati - màõavakaü panthànaü pçcchati / karake iti kim ? màõavakasya pitaraü panthànaü pçcchati / kàrakasaü÷abdaneùu ca anena eva vi÷eùaõena vyavahàro vij¤àyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.24 || _____START JKv_1,4.24: dhruvaü yad apàyayuktam apàye sàdhye yad avadhibhåtaü tat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / gràmàd àgachhati / parvatàd avarohati / sàrthàddhãnaþ / rathàt patitaþ / jugupsàviràmapramàdàrthanàm upasaïkhyànam / adharmàj jugupsate / adharmàd viramati / dharmàt pramàdyati / apàdànaprade÷àþ - apàdàne pa¤camã (*2,3.28) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.25 || _____START JKv_1,4.25: bibhety-arthànàü tràyaty-arthànàü ca dhàtånàü prayoge bhaya-hetur yaþ stat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / caurebhyo bibheti / caurebhya udvijate / tràyaty-arthànàm - caurebhyas tràyate / caurebhyo rakùati / bhaya-hetuþ iti kim ? araõye bibheti / araõye tràyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.26 || _____START JKv_1,4.26: paràpårvasya jayateþ prayoge 'soóho, yo 'rthaþ soóhuü na ÷akyate, tat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / adhyayanàt paràjayate / asoóhaþ iti kim ? ÷atrån paràjayate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.27 || _____START JKv_1,4.27: vàraõa-arthànàm dhàtånàm prayoge ya ãpsito 'rthaþ tat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / pravçttivighàto vàranam / yavebhyo gà vàrayati / yavebhyo gà nivartayati / ãpsitaþ iti kim ? yavebhyo gà vàrayati kùetre // ____________________________________________________________________ [#81] ## || PS_1,4.28 || _____START JKv_1,4.28: vyavdhànam antardhiþ / antardhi-nimittaü yena adar÷anam àtmana icchati tat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / upàdhyàyàd antardhatte / upàdhyàyàn nilãyate / mà màmupàdhyàyo dràkùãt iti nilãyate / antardhau iti kim ? cauràn na didçkùate / icchati-grahaõaü kim ? adar÷anecchàyàü satyàü saty api dar÷ane yathà syàt // ____________________________________________________________________ #<àkhyàtà-upayoge># || PS_1,4.29 || _____START JKv_1,4.29: àkhyàtà pratipàdayità / upayogaþ niyama-pårvakaü vidhyà-grahaõam / upayoge sàdhye ya àkhyàtà tat kàrakam apàdànasa¤j¤aü bhavati / upàdhyàyàd adhãte / upàdhyàyàd àgamayati / upayoge iti kim ? nañasya ÷çõoti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.30 || _____START JKv_1,4.30: janeþ kartà jani-kartà / jany-arthasya janmanaþ kartà jàyamànaþ, tasya yà prakçtiþ kàraõam, hetuþ, tat kàrakam apàdàna¤j¤am bhavati / ÷çïgàccharo jàyate / gomayàd vç÷ciko jàyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.31 || _____START JKv_1,4.31: kartuþ iti vartate / bhavanaü bhåþ / prabhavaty asmàt iti prabhàþ / bhå-kartuþ prabhavo yaþ, tat kàrakam apàdànasaüj¤am bhavati / himavato gaïgà prabhavati / kà÷mãrebhyo vitastà prabhavati / prathamata upalabhyate ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.32 || _____START JKv_1,4.32: karmaõà karaõa-bhåtena kartà yam abhipraiti tat kàrakaü sampradànasa¤j¤aü bhavati / anvarthasa¤j¤à-vij¤ànàd dadàti-karmaõà iti vij¤àyate / upàdhyàyàya gàü dadàti / màõavakàya bhikùàü dadàti / kriyà-grahaõam api kartavyam / kriyayà 'pi yam abhipraiti sa sampradànam / ÷ràddhàya nigarhate / yuddhàya sannahyate / patye ÷ete / sampradànaprade÷àþ - caturthã sampradàne (*2,3.13) ity evam àdayaþ / karmaõaþ karaõasa¤j¤à vaktavyà sampradànasya ca karmasa¤j¤à / pa÷unà rudraü yajate / pa÷uü rudràya dadàti ity arthaþ // ____________________________________________________________________ [#82] ## || PS_1,4.33 || _____START JKv_1,4.33: rucinà samàna-arthàþ rucy-arthàþ anyakartçko 'bhilàùo rudiþ / rucy-arthànàü dhàtånàü prayoge prãyamàõo yo 'rthaþ, tat kàrakaü sampradànà-sa¤j¤am bhavati / devadattàya rocate modakaþ / yaj¤adattàya svadate 'påpaþ / devadattasthasyàbhilàùasya modakaþ kartà / prãyamàõaþ iti kim ? devadattàya rocate modakaþ pathi // ____________________________________________________________________ #<÷làgha-hnuï-sthà-÷apàü j¤ãpsyamànaþ># || PS_1,4.34 || _____START JKv_1,4.34: ÷làgha hnuï sthà ÷apa ity eteùàm j¤ãpsyamàno yo 'rthah, tat kàrakaü sampradàna-sa¤j¤aü bhavati / j¤ãpsyamànaþ j¤apayitum iùyamaõaþ, bodhyitum abhipretaþ / devadattàya ÷làghate / devadattaü ÷làghamànastàm ÷làghàü tam eva j¤apayitum icchati ity arthaþ / evam - devadattàya hnute / yaj¤adattàya hnute / devadattàya tiùñhate / yaj¤adattàya tiùñhate / devadattàya ÷apate / yaj¤adattàya ÷apate / j¤ãpsyamànaþ iti kim ? deadattàya ÷làghate pathi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.35 || _____START JKv_1,4.35: dhàrayateþ prayoge uttamarõo yo 'rthaþ, tat kàrakaü sampradànasa¤j¤aü bhavati / uttamam çõaü yasya sa uttamarõaþ / kasya cottamamçõam ? yadãyaü dhanam / dhanasvàmã prayoktà uttamarõaþ, sa sampradànasa¤j¤o bhavati / devadattàya ÷atam dhàrayati / yaj¤adattàya ÷ataü dhàrayati / uttàrõaþ iti kim ? devadattàya ÷atam dharayati gràme // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.36 || _____START JKv_1,4.36: spçha ãpsàyàm curàdàvadantaþ pañhyate / tasya ãpsito yo 'rthaþ, tat kàrakaü sampradàna-sa¤j¤am bhavati / ãpsitaþ ity abhipretaþ ucyate / puùpebhyaþ spçhayati / phalebhyaþ spçhayati / ãpsitaþ iti kim ? pu÷pebhyo vane spçhayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.37 || _____START JKv_1,4.37: amarùaþ krodhaþ / apakàro drohaþ / akùamà ãrùyà / guõeùu doùàviùkaranam asåyà / krudhàdy-arthànàm prayoge yaü prati kopaþ, tat kàrakaü sampradànasa¤j¤am bhavati / krodhastàvat kopa eva / drohàdayo 'pi kopaprabhavà eva gçhyante / tasmàt sàmànyena vi÷esaõam yaü prati kopaþ iti / devadattàya krudhyati / devadattàya druhyati / devadattàya ãrùyati / devadattàya asåyati / yam prati kopaþ iti kim ? bhàryàm ãrùyati, mà enàm anyo dràkùãt iti // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.38 || _____START JKv_1,4.38: pårveõa sampradànasa¤¤àyàm pràptàyàm karmasa¤j¤à vidhãyate / [#82] krudha-druhor upasçùñayor upasarga-sambaddhayoþ yaü prati kopaþ, tat kàrakaü karmasa¤j¤aü bhavati / devadattam abhikrudhyati / devadattam abhidruhyati / upasaçùñayoþ iti kim ? devadattàya krudhyati / yaj¤adattàya druhyati // ____________________________________________________________________ [#83] ## || PS_1,4.39 || _____START JKv_1,4.39: ràdher ãkùe÷ ca kàrakam sampradàna-sa¤j¤aü bhavati / kãdç÷am ? yasya vipra÷aþ / vividhaþ pra÷naþ vipra÷naþ / sa kasya bhavati ? yasya ÷ubhà÷ubhaü pçcchyate / devadattàya ràdhyati / devadattàya ãkùate / naimittikaþ pçùñaþ san devadattasya daivaü paryàlocayati ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.40 || _____START JKv_1,4.40: prati àï ity evaü pårvasya ÷çõoteþ kàrakam sampradàna-sa¤j¤aü bhavati / kãdç÷am ? pårvasya kartà / pratipårva àïpårva÷ ca ÷çõoti rabhyupagame pratij¤àne vartate / sa ca abhyupagamaþ parena prayuktasya sato bhavati / tatra prayoktà pårvasyàþ kriyàyà kartà sampradànasa¤j¤o bhavati / devacattàya gàm prati÷çõoti / devadattàya gàmà÷çõoti / pratijànãte ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.41 || _____START JKv_1,4.41: pårvasya kartà iti vartate / anupårvasya pratipårvasya ca gçõàteþ kàrakam pårvasyàþ kriyàyaþ kartç-bhåtaü saüpradàna-sa¤j¤aü bhavati / hotre 'nugçõàti / hotà prathamaü ÷aüsati, tam anyaþ protsàhayati / anugaraþ, pratigaraþ iti hi saüsituþ protsàhane vartate / hotre 'nugçõàti, hotàraü ÷aüsantam protsàhayati ityarthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.42 || _____START JKv_1,4.42: kriyà-siddhau yat prakçùñopakàrakaü vivakùitam tat sàdhakatamaü kàrakam karaõasa¤j¤aü bhavati / dàtreõa lunàti / para÷unà chinatti / tamab-grahanam kim ? gaïgàyàü ghoùaþ / kåpe gargakulam / karaõaprade÷àþ -- kartç-karaõayos tçtãyà (*2,3.18) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#84] ## || PS_1,4.43 || _____START JKv_1,4.43: pårveõa karaõa-sa¤j¤àyàü karana-sa¤j¤àyàü pràptàyàm karmasa¤j¤à vidhãyate / divaþ sàdhakatamaü yat kàrakam tat karmasa¤j¤am bhavati, cakàràt karaõasa¤j¤am ca / akùàn dãvyati, akùair dãvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.44 || _____START JKv_1,4.44: sàdhakatamam iti vartate / pårvena karaõa-sa¤j¤àyàü pràptàyà sampradàna-saj¤à pakùe vidhãyate / parikrayaõe sàdhakatamaü kàrakam anyatarasyàü sampradàna-sa¤j¤aü bhavati / parikrayaõam niyatakàlaü vetanàdinà svãkaraõam, natyantikaþ kraya eva / ÷atena parikrãto 'nubråhi, ÷atàya parikrãto 'nubråhi / sahasreõa parikrãto 'nubråhi, sahasràya parikrãto 'nubråhi // ____________________________________________________________________ #<àdhàro 'dhikaraõam># || PS_1,4.45 || _____START JKv_1,4.45: àghriyante 'smin kriyàþ ity àdhàraþ / kartç-karmaõoþ kriyà÷rayabhåtayoþ dhàraõakriyàü prati ya àdhàrah, tat kàrakam adhikaraõasa¤j¤aü bhavati / kañe àste / kañe ÷ete / sthàlyàü pacati / adhikarana-prade÷àþ -- saptamy-adhikaraõe ca (*2,3.36) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.46 || _____START JKv_1,4.46: pårveõa adhikaraõa-sa¤j¤àyàü pràptàyàü karma-sa¤j¤à vidhãyate / adhipårvàõàü ÷ãï sthà às ity eteùàm àdhàro yaþ, tat kàrakaü karma-sa¤j¤aü bhavati / gràmam adhi÷ete / gràmam adhitiùñhati / parvatam adhyàste // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.47 || _____START JKv_1,4.47: abhinipårvasya vi÷ater àdhàro yaþ, tat kàrakam karma-sa¤j¤aü bhavati / gràmam abhinivi÷ate / kathaü kalyàõe 'bhinive÷aþ, pàpe 'bhinive÷aþ, yà yà sa¤j¤à yasmin yasmin sa¤j¤iny abhinivi÷ate iti ? anyatarasyàm iti vartate, parikrayaõe sampradànam anyatarasyàm (*1,4.44) ity ataþ / sà ca vyavasthita-vibhàùà vij¤àyate // ____________________________________________________________________ [#85] ## || PS_1,4.48 || _____START JKv_1,4.48: upa anu adhi à ity evaü pårvasya vasater àdhàro yaþ, tat kàrakaü karmasa¤j¤aü bhavati / gràmam upavasati senà / parvatam upavasati / gràmam anuvasati / gràmam adhivasati / gràmam àvasati / vasera÷yarthasya pratiùedho vaktavyaþ / gràme upavasati / bhojana-nivçttiü karoti ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.49 || _____START JKv_1,4.49: kartuþ kriyayà yad àptum iùñatamaü tat kàrakaü karmasa¤j¤aü bhavati / kañaü karoti / gràmaü gacchati / kartuþ iti kim ? màùeùva÷vaü badhnàti / karmaõa ãpsità màùàþ, na kartuþ / tam abgrahaõaü kim ? payasà odanaü bhuïkte / karma ityanuvartamàne punaþ karma-grahaõam àdhàra-nivçtty-artham / itarathà àdhàrasya+eva hi syàt gehaü pravi÷ati iti / odanaü pacati, saktån pibati ity àdiùu na syàt / punaþ karma-grahaõàt sarvatra siddha bhavati / karma-prade÷àþ -- karmaõi dvitãyà (*2,3.2) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.50 || _____START JKv_1,4.50: yena prakàreõa kartur ãpsitatamaü kriyayà yujyate, tena+eva cet prakàrena yad anãpsitaü yuktaü bhavati, tasya karmasa¤j¤à vidhãyate / ãpsitàd anyat sarvam anãpsitam, dveùyama, itarac ca / viùaü bhakùayati / cauràn pa÷yati / gràmaü gacchan vçkùa-målàny upasarpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.51 || _____START JKv_1,4.51: akathitaü ca yat kàrakaü tat karmasa¤j¤aü bhavati / kena akathitam ? apàdànàdivi÷eùakathàbhiþ / parigaõanaü kartavyam -- duhiyàcirudhipracchibhikùici¤àm upayoganimittam apårvavidhau / bruvi÷àsiguõena ca yat sacate tad akãrtitam àcaritaü kavinà // upayujyate ity upayogaþ payaþprabhçti / tasya nimittaü gavàdi / tasya+upayujyamàna-payaþprabhçti-nimittasya gavàdeþ karmasa¤j¤à vidhãyate / pàõinà kàüsyapàtryàü gàü dogdhi payaþ / pàõyàdikam apy upayoga-nimittaü, tasya 86 kasmàn na bhavati ? na+etad asti / [#86] vihità hi tatra karaõàdisa¤j¤à / tad-artham àha - apårvavidhau iti / bruvi÷àsi-guõena ca yat sacate / bruvi÷àsyor guõaþ sàdhanam, pradhànaü, pradhànaü karma, dharma-adikam, tena yat sambadhyate, tadakãrtitam àcaritaü kavinà, tadakathitam auktaü såtrakàreõa / duhi - gàü dogdhi payaþ / yàci - pauravaü gàü yàcate / rudhi - gàmavaruõaddhi vrajam / pracchi - màõàvakaü panthànaü pçcchati / bhikùi - pauravam gàü bhikùate / ci¤ - vçkùamavicinoti phalàni / bruvi - màõavakaü dharmaü bråte / ÷àsi - màõavakaü dharmam anu÷àsti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.52 || _____START JKv_1,4.52: artha-÷abdaþ praty-ekam abhisambadhyate / gaty-arthànàü buddhy-arthànàü pratyavasàna-arthànam ca dhàtånàü, tatha ÷abda-karmakàõàm akarmakanàm ca aõy-antànàm yaþ kartà, sa õy-antànàü karmasa¤j¤o bhavati / gacchati màõavako gràmam, gamayati màõavakaü gràmam / yàti màõavako gràmam, yàpayati màõavakaü gràmam / gaty-artheùu nãvahyoþ pratiùedho vaktavyaþ / nayati bhàram devadattaþ, nàyayati bhàram devadattena / vahati bhàram devadattaþ, vàhyati bhàraü devadattena / vaheraniyantçkartçkasya+iti vaktavyam / iha praitùedho mà bhåt, vahanti yavàn balãvardàþ, vàhayati yavàn balãvardàn iti / buddhiþ - budhyate màõavako dharmam, bodhayati màõavakaü dahrmam / vetti màõavako dharmam, vedayati màõavakaü dharmam / pratyavasànam abhyavahàraþ / bhuïkte màõavaka odanam, bhojayati màõavakam odanam / a÷nàti mànavaka odanam, à÷ayati màõavakamodanam / àdikhàdyoþ prati÷edho vaktavyaþ / atti màõavaka odanam, àdayate màõavakena odanam / khàdati màõavakaþ, khàdayati màõavakena / bhakùer ahiüsa-arthasya pratiùedho vaktavyaþ / bhakùayati piõóãü devadattaþ, bhakùayati piõóãü devadattena iti / ahiüsa-arthasya iti kim ? bhakùayanti balãvardàþ sasyam, bhakùayanti balãvardàn sasyam / ÷abda-karmaõàm -- adhãte mànavako vedam, adhyàpayati màõavakaü vedam / pañhati màõavako vedam / pàñhayati màõavakaü vedam / akarmakàõàm - àste devadattaþ, àsayati devadattam / ÷ete devadattaþ, ÷àyayati devadattam / eteùàm iti kim ? pacaty odanaü devadattaþ, pàcayaty odanaü devadattena iti / aõyantànàm iti kim ? gamayati devadatto yaj¤adattam, tam aparaþ prayuïkte, gamayati devadattena yaj¤adattaü viùõumitraþ // ____________________________________________________________________ [#87] ## || PS_1,4.53 || _____START JKv_1,4.53: ani karta sa õau iti vartate / harateþ karote÷ ca aõyantayor yaþ kartà sa õyantayor anyatarasyàü karmasa¤j¤o bhavati / harati bhàraü mànavakaþ, harayati bhàraü mànavakaü, mànavakena iti và / karoti kañaü devadattaþ, kàrayati kañaü devadattaü, devadattena iti và / abhivàdi-dç÷or àtmanepada upasaïkhyànam / abhivadati guruü devadattaþ, abhivàdayate guruü devadattaü, devadattena iti và / pa÷yanti bhçtyà ràjànam, dar÷ayate bhçtyàn ràjànam, bhçtyaiþ iti và / àtmanepade iti kim ? dar÷ayati caitraü maitramaparaþ / pràpta-vikalpatvàd dvitãyaiva / abhivàdayati guruü màõavakena pità / apràptavikalpatvàt tçtãyà+eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.54 || _____START JKv_1,4.54: svatantraþ iti pradhàna-bhåta ucyate / aguõã-bhåto, yaþ kriyà-siddhau svatantryeõa vivakùyate, tat kàrakü kartçsa¤j¤aü bhavti / devadattaþ pacati / sthàlã pacati / kartç-prade÷àþ - kartç-karaõayos tçtãyà (*2,3.18) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.55 || _____START JKv_1,4.55: tat iti anantaraþ kartà paràmç÷yate / tasya prayojakas tat-prayojakaþ / nipàtanàt samàsaþ / svatantrasya prayojako yo 'rthaþ, tat-kàrakaü hetu-sa¤j¤aü bhavati / cakàràt kartç-sa¤j¤aü ca / sa¤j¤àsamàve÷a-artha÷-cakàraþ / kurvàõaü prayuïkte, kàrayati / hàrayati / hetutvad õico nimittaü kartçtvàc ca kartç-pratyayena+ucyate / hetu-prade÷àþ - hetumati ca (*3,1.26) ity evam adayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.56 || _____START JKv_1,4.56: adhir ã÷vare (*1,4.97) iti vakùyati / pràg etasmàd avadheryànita årdhvam anukramiùyàmaþ, nipàta-sa¤j¤àste veditavyàþ / vakùyati - ca-adayo 'sattve (*1,4.57), ca, và, ha, aha / pràg-vacanaü sa¤j¤à-samàve÷a-artham / gaty-upasarga-karmapravacanãya. sa¤j¤àbhiþ saha nipàta-sa¤j¤à samàvi÷ati / rephoccàraõam i÷vare tosun-kasunau (*3,4.13) ity ayam avadhirmà vij¤àyi iti / rã÷varàdvã÷varàn mà bhåt kçnmejantaþ paro 'pi saþ / samàseùvavyayãbhàvo laukikam ca ativartate // ____________________________________________________________________ [#88] ## || PS_1,4.57 || _____START JKv_1,4.57: ca-àdayo nipàta-sa¤j¤à bhavanti, na cet sattve vartante / prasajya-pratiùedho 'yam / sattvam iti dravyam ucyate / ca / và / ha / aha / eva / evam / nånam / ÷a÷vat / yugapat / såpat / kåpat / kuvit / net / cet / caõ / kaccit / yatra / naha / hanta / màkim / nakim / màï / màïo ïakàro vi÷eùaõàrthaþ, màïi luï (*3,3.175) iti / iha na bhavati, mà bhavatu, ma bhaviùyati / na¤ / yàvat / tàvat / tvà / tvai / dvai / rai / ÷rauùañ / vauùañ / svàhà / vaùañ / svadhà / om / kila / tathà / atha / su / sma / asmi / a / i / u / ç / ë / e / ai / o / au / am / tak / u¤ / uka¤ / velàyàm / màtràyàm / yathà / yat / yam / tat / kim / purà / addhà / dhik / hàhà / he / hai / pyàñ / pàñ / thàñ / aho / utàho / ho / tum / tathàhi / khalu / àm / àho / atho / nanu / manye / mithyà / asi / bråhi / tu / nu / iti / iva / vat / cana / bata / iha / ÷am / kam / anukam / nahikam / hikam / sukam / satyam / çtam / ÷raddhà / iddhà / mudhà / no cet / na cet / nahi / jàtu / katham / kutaþ / kutra / ava / anu / hàhau / haihà / ãhà / àhosvit / chambañ / kham / diùñyà / pa÷u / vañ / saha / ànuùak / aïga / phañ / tàjak / aye / are / cañu / bàñ / kum / khum / ghum / hum / àãm / ÷ãm / sãm / vai / upasarga-vibhakti-svara-pratiråpakà÷ ca nipàtàþ / upasarga-pratiråpakàþ -- avadattam vidattaü ca pradataü ca adikarmaõi / sudattam anudattaü ca nidattam iti ceùyate // aca upasargàt taþ (*7,4.47) iti tatvam na bhavati / durnãtam / durnayaþ / durnirõayaþ // upasargàt (*8,4.14) iti õatvaü na bhavati / asattve iti kim ? pa÷ur vai puruùaþ / pa÷uþ puroóa÷aþ nipàta-prade÷àþ -- svara-àdi-nipatam avyayam (*1,1.37) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.58 || _____START JKv_1,4.58: pra-àdayo 'sattve nipata-sa¤j¤à bhavanti / pra / parà / apa / sam / anu / ava / nis / nir / rus / dur / vi / àï / ni / adhi / api / ati / su / ut abhi / prati / pari / up / pçtagyoga-karanam uttarasa¤j¤à-vi÷eùaõa-artham / upasargàþ kriyà-yoge (*1,4.59) iti ca-àdãnàm upasarga-sa¤j¤à mà bhåt / asattve ity eva, parà jayati senà // ____________________________________________________________________ [#89] ## || PS_1,4.59 || _____START JKv_1,4.59: pra-àdayaþ kriyà-yoge upasargas-a¤j¤à bhavanti / praõayati / pariõayati / praõàyakaþ / pariõàyakaþ / kriyà-yoge iti kim ? pragato nàyako 'smàd de÷àt, pranàyako de÷aþ / maruc-chàbdasya ca+upasaïkhyànam kartavyam / marudbhir datto marutaþ / sa¤j¤àvidhànasàmarthyàdanajantatve 'pi aca upasargàt taþ (*7,4.47) iti tattvaü bhavati / ÷rac-chabdasya+upasaïkhyànam / àt-a÷-ca-upasarge (*3,3.106) iti aï bhavati - ÷raddhà / upasarga. prade÷àþ -- upasarge ghoþ kiþ (*3,3.93) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.60 || _____START JKv_1,4.60: gati-sa¤j¤akà÷ ca pra-àdayo bhavanti kriyà-yoge / prakçtya / prakçtam / yat prakaroti / yoga-vibhàga uttara-arthaþ / uttaratra gati-sa¤j¤à+eva yathà syàt / upasarga-sa¤j¤à mà bhåt / årãsyàt ity atra upasarga-pràdurbhyàm astir y-ac-paraþ (*8,3.87) iti ùatvaü prasajyeta / ca-karaþ sa¤j¤à-samàve÷a-arthaþ / praõãtam / abhiùiktam / gatir anantaraþ (*6,2.49) iti svaraþ, upasargàt (*8,4.14) (*8,3.65) iti õatvaùatve ca bhavataþ / kàrikà-÷abdasya+upasaïkhyànam / kàrikà-kçtya / kàrikà-kçtam / yat kàrikà karoti / puna÷canasau chandasi gatisa¤j¤au bhavata iti vaktavyam / punarutsyåtaü vàso deyam / gatir gatau (*8,1.70) iti nighàto bhavati / cano hitaþ / gatir anantaraþ (*6,2.49) iti svaraþ / gati-prade÷àþ -- ku-gati-pra-àdaya (*2,2.18) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ #<åry-àdi-cvi-óàca÷ ca># || PS_1,4.61 || _____START JKv_1,4.61: åry-àdayaþ ÷abdàþ cvy-antà óaj-antà÷ ca kriyà-yoge gati-sa¤j¤à bhavanti / cvi-óàcoþ kçbhvastiyoge vidhanam / tat-sàhacaryàd åry-àdãnàm api tair eva yoge gati-sa¤j¤à vidhãyate / årã-urarã-÷abdàv aïgãkarane vistàre ca / årãkçtya / årãkçtam / yadurãkaroti / urarãkçtya / [#90] urarãkçtam / yadurarãkaroti / pàpã / tàlã / àttàlã / vetàlã / dhåsã / ÷akalà / saü÷aklà / dhvaüsakalà / bhraü÷akalà / ete ÷akalàdayo hiüsàyam / ÷akalàkçtya / saü÷akalàkçtya / dhvaüsakalàkçtya / bhraü÷akalàkçtya / gulugudha pãóa-arthe - gulugudhàkçtya / sujåþsaha-arthe - sajåþkçtya / phalå, phalã, viklã, àklã iti vikàre - phalå kçtya / phalã kçtya / viklã kçtya / àlooùñã / karalã / kevàlã / ÷evàlã / varùàlã / masmasà / masamasà / ete hiüsàyàm / vaùañ / vauùañ / ÷rauùañ / svàhà / svadhà / vandhà / pràdus / ÷rut / àvis / cvy-antàþ khalv api -- ÷uklãkçtya / ÷uklãkçtam / yacchuklãkaroti / óàc -- pañapañàkrçtya / pañapañàkçtam / yatpañapañakaroti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.62 || _____START JKv_1,4.62: itiþ pare yasmàt iti bahuvrãhiþ / anukaranam anitiparaü kriyà-yoge gati-sa¤j¤am bhavati / khàñkçtya / khàñkçtam / yatkhàñkaroti / anitiparam iti kim ? khàóiti kçtvà niraùñhãvat // ____________________________________________________________________ #<àdara-anàdarayoþ sad-asatã># || PS_1,4.63 || _____START JKv_1,4.63: prãtisaübhrama àdaraþ / paribhavaudàsãnyam anàdaraþ / àdarànàdarayoþ yathà-kramaü sad-asac-chabdau gati-sa¤j¤au bhavataþ / satkçtya / satkçtam / yatsatkaroti / asatkçtya / asatkçtam / yadasatkaroti / àdara-anàdarayoþ iti kim ? satkçtvà kàõóaü gataþ / asatkçtvà kàõóam gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.64 || _____START JKv_1,4.64: alam iti pratiùedhe, sàmarthye, paryàptau, bhåùaõe ca iti vi÷eùanam upàdãyate / bhåvaõe yo 'laü-÷abdaþ sa gati-sa¤j¤o bhavati / alaïkçtya / alaïkçtam / yadalaïkaroti / bhåùaõe iti kim ? alaü bhuktvà odanaü gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.65 || _____START JKv_1,4.65: antaþ-÷abdo 'parigrahe 'rthe gati-sa¤j¤o bhavati / parigrahaþ svãkaraõam / tad-abhàve gatisa¤j¤à vidhãyate / antarhatya / antarhatam / yadantarhanti / aparigrahe iti kim ? antarhatvà bhåùikàm ÷yeno gataþ / parigçhya gataþ ity arthaþ / antaþ-÷abdasya aïkividhiõatveùu upasargasa¤j¤à vaktavyà / antardhà / antardhiþ / antarõayati // ____________________________________________________________________ [#91] ## || PS_1,4.66 || _____START JKv_1,4.66: kaõe-÷abdo manas-÷abda÷ ca ÷raddhà-pratãghàte gati-sa¤j¤au bhavataþ / kaõehatya payaþ pibati / manohatya payaþ pibati / tàvat pibati yàvad asya abhilà÷o nivçttaþ / ÷raddhà pratihatà ity arthaþ / ÷raddhà-pratãghàte iti kim ? kaõe hatvà gataþ / mano hatvà gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.67 || _____START JKv_1,4.67: asi-pratyayàntaþ puraþ-÷abdo 'vyayam / sa gati-sa¤j¤o bhavati / samàsa-svaropacàràþ prayojanam / puras-kçtya / puras-kçtam / yat puras karoti / avyayam iti kim ? påþ, purau / puraþ kçtvà kàõóaü gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.68 || _____START JKv_1,4.68: astaü-÷abdo ma-kàrànto 'vyayam anupalabdhau vartate / sa gati-sa¤j¤ao bhavati / astaügatya savità punar udeti / astaü-gatàni dhanàni / yad astaü gacchati / avyayam ity eva, astaü kàõóam / kùipatam ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.69 || _____START JKv_1,4.69: accha-÷abdaþ avyayam abhi-÷abdasya arthe vartate / sa gaty-artheùu dhàtuùu vadatau ca gatisa¤j¤o bhavati / acchagatya / acchagatam / yad acchagacchati / vadatau - acchodya / acchoditam / yad acchavacati / avyayam ity eva, udakam acchaü gacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.70 || _____START JKv_1,4.70: adaþ-÷abdastyadàdiùu pañhyate, so 'nupade÷e gati-sa¤j¤o bhavati / upade÷aþ paràrthaþ prayogaþ / svayam eva tu yadà buddhyà paràm ç÷ati tadà na asty upade÷aþ iti so 'sya vi÷ayaþ / adaþkçtya / adaþkçtam / yad adaþkaroti / anupade÷e iti kim ? adaþ kçtvà kàõóaü gataþ iti parasya kathayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.71 || _____START JKv_1,4.71: antardhiþ vyavadhànam / tatra tiraþ-÷abdo gati-sa¤j¤o bhavati / tirobhåya / tirobhåtam / yat tirobhavati / antardhau iti kim ? tiro bhåtvà sthitaþ / pàr÷vato bhåtvà ity arthaþ // ____________________________________________________________________ [#92] ## || PS_1,4.72 || _____START JKv_1,4.72: antardhau iti vartate / pràpta-vibhàùeyam / tiraþ-÷abdaþ karotau parato vibhàùà gati-sa¤j¤o bhavati / taraþ kçtya, tiraskçtya / tiraskçtam / yat tiraskaroti / tiraþ kçtvà, tiraskçtvà / antardhau ity eva, tiraþ-kçtvà kàùñhaü tiùñhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.73 || _____START JKv_1,4.73: vibhàùà kç¤i iti vartate / upàje 'nvàje-÷abdau vibhakti-pratiråpakau nipàtau durbalasya sàmarthyàdhàne vartete / tau kç¤i vibhàùà gati-sa¤j¤au bhavataþ / upàjekçtya, upàje kçtvà / anvàjekçtya, anvàje kçtvà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.74 || _____START JKv_1,4.74: vibhàùà kç¤i iti vartate / sàkùàt-prabhçtãni ÷abdaråpàõi kç¤i vibhàùà gati-sa¤j¤àni bhavanti / sàkùàtprabhçtiùu cvyarthavacanam / sàkùàtkçtya, sàkùàt kçtvà / mithyàkçtya, mithyà kçtvà / sàkùàt / mithyà / cintà / bhadrà / locana / vibhàùà / sampatkà / àsthà / amà / ÷raddhà / pràjaryà / pràjaruhà / vãjaryà / vãjaruhà / saüsaryà / arthe / lavaõam / uùõam / ÷ãtam / udakam / àrdram / gatisa¤j¤à-saüniyogena lavaõàdãnàm makàrantatvam nipàtyate / agnau / va÷e / vikampate / vihasane / prahasane / pratapane / pràdus / namas / àvis // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.75 || _____START JKv_1,4.75: vibhàùà kç¤i iti vartate / atyàdhànam upa÷leùaõam, tad-abhàve 'natyàdhàne urasi-manasã ÷abdau vibhàùà kç¤i gati-sa¤j¤au bhavataþ / urasikçtya, urasi kçtvà / manasikçtya, manasi kçtvà / anatyàvàne iti kim ? urasi kçtvà pàõiü ÷ete // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.76 || _____START JKv_1,4.76: vibhàùà kç¤i iti vartate / ca-kàràt anatyàdhàne iti ca / madye pade nivacane ity ete ÷abdà anatyàdhàne vibhàùà kç¤i gati-saj¤à bhavanti / madyekçtya, madhye kçtvà / padekçtya, pade kçtvà / nivacanam vacanàbhàvaþ / nivacanekçtya, nivacane kçtvà / vàcam niyamya ity arthaþ anatyàdhàne ity eva, hastitaþ pade kçtvà ÷iraþ ÷ete // ____________________________________________________________________ [#93] ## || PS_1,4.77 || _____START JKv_1,4.77: kç¤i iti vartate / haste pàõau ity etau ÷abdau kç¤i nityaü gatisa¤j¤au bhavataþ upayamane / upayamanaü dàrakarma / hastekçtya / pàõaukçtya / dàrakarma kçtvà ity arthaþ / upayamane iti kim ? haste kçtvà kàrùàpanaü gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.78 || _____START JKv_1,4.78: kç¤i iti vartate / pràdhvam iti makàràntam avyayamànukålye vartate / tad-ànukålyaü vandhana-hetukaü yadà bhavati tadà pràdhvaü÷abdaþ kç¤i nityaü gatisa¤j¤o bhavati / pràdhvaükrtya / bandhne iti kim ? pràdhvaü kçtvà ÷akañaü gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.79 || _____START JKv_1,4.79: kç¤i iti vartate / jãvikà upaniùad ity etau ÷abdau aupamye viùahe kç¤i gatisa¤j¤au bhavataþ / jãvikàkçtya / upaniùatkçtya / aupamye iti kim ? jãvikàm kçtvà gataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.80 || _____START JKv_1,4.80: te gatyupasarga-sa¤j¤akà dhàtoþ pràk prayoktavyàþ / tathà caivodàhçtàþ / tegrahaõam upasarga-artham / gatayo hy anantaràþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.81 || _____START JKv_1,4.81: pràk prayoge prapte chandasi pare 'pi abhyanuj¤àyante / chandasi viùaye gatyupasarga-sa¤j¤akàþ pre 'pi pårve 'pi prayoktavyàþ / na ca preùàü prayujyamànànàü sa¤j¤à-kàryaü ki¤cid asti / kevalaü praprayoge 'pi kriyàyoge eùàm asti iti j¤àpyate / yàti ni hastinà, niyàti hastinà / hanti ni muùñinà, nihanti muùñinà // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.82 || _____START JKv_1,4.82: vyavahità÷ ca gatyupasarga-sa¤j¤akàþ chandasi dç÷yante à mandrairindra haribhiryàhi mayåraromabhiþ / à yàhi // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.83 || _____START JKv_1,4.83: karmapravacanãyàþ ity adhikàro viditavyaþ / yànita årdhvam anukramiùyàmaþ karmapravacanãya. sa¤j¤àste veditavyàþ adhir ã÷vare (*1,3.97) iti yàvad vakùyati / karmapravacanãya-prade÷àþ -- karmapravacanãya-yukte dvitãyà (*2,3.8) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#94] ## || PS_1,4.84 || _____START JKv_1,4.84: anu-÷abdo lakùaõe dhyotye karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / ÷àkalyasya saühitàmanu pràvarùat / anaóudyaj¤amanvasi¤cat / agastyamanvasi¤cat prajàþ / kim artham idam ucyate, yàvatà lakùana-ittham bhåta-àkhyàna (*1,4.90) iti siddhaivànoþ karmapravacanãya-sa¤j¤à ? hetv-arthaü tu vacanam / hetu-tçtãyàü vàdhitvà dvitãyaà+eva yathà syàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.85 || _____START JKv_1,4.85: anu÷abdas tçtãyàrthe dyotye karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / nadãm anvavasità senà / parvatam anvavasità senà / parvatena sambaddhà ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.86 || _____START JKv_1,4.86: hãnaþ iti nyånaþ ucyate, sa ca+utkçùñàpekùaþ / tena+iyam hãna-utkçùña-sambandhe sa¤j¤à vij¤àyate / hãne dyotye ayam anuþ karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / anu ÷àkañàyanaü vaiyàkaraõàþ / anvarjunaü yoddhàraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.87 || _____START JKv_1,4.87: upa-÷abdaþ adhike hãne ca dyotye karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / upa khàryaü droõaþ / upa niùke kàrùàpaõam / hãne - upa ÷àkañàyanaü vaiyàkaraõàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.88 || _____START JKv_1,4.88: apa-parã ÷abdau varjane dyotye karmapravacanãya-sa¤j¤au bhavataþ / prakçtena sambandhinà kasyacid anabhisambandhaþ varjanam / apa trigartebhyo vçùño devaþ / pari pari trigartebhyo vçùño devaþ / varjane iti kim ? odanaü pariùi¤cati // ____________________________________________________________________ [#95] #<àï maryàdà-vacane># || PS_1,4.89 || _____START JKv_1,4.89: àï ity eùà ÷abdo maryàdà-vacane karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / avadhirmaryàdà / vacana-grahaõàd abhividhir api gçhyate / à pàñaliputràd vçùño devaþ / à kumàraü ya÷aþ pàõineþ / à sàükà÷yàt / à mathuràyàþ / maryàdà-vacane iti kim ? ãùad-arthe kriyàyoge ca mà bhåt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.90 || _____START JKv_1,4.90: lakùaõe, itthaü-bhåta-àkhyàne, bhàge, vãpsàyàü ca vi÷àya-bhåtàyàü prati pari anu ity ete karmapravacanãya-sa¤j¤à bhavanti / lakùaõe tàvat - vçkùaü prati vidyotate vidyut / vçkùaü pari / vçkùam anu / itthaü-bhåta-àkhyàne - sàdhur devadatto màtaram prati / màtaram pari / màtaram anu / bhàge - yad atra màü prati syàt / màm pari syàt / màmanu syàt / vãpsàyàm - vçkùaü vçkùam prati si¤cati / pari si¤cati / anu si¤cati / lakùaõàdiùu iti kim ? odanaü pariùi¤cati / atha pari÷abda-yoge pa¤camã kasmàn na bhavati pa¤camy-apa-aï-paribhiþ (*2,3.10) iti ? varjanaviùàye sà vidhãyate, apa÷abda-sàhacaryàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.91 || _____START JKv_1,4.91: lakùana-àdiùu eva bhàga-varjiteùu abhiþ karmapravacanãya-sa¤¤o bhavati / vçkùam abhi vidyotate vidyut / sàdhur devadatto màtaram abhi / vçkùaü vçkùam abhi si¤cati / abhàge iti kim ? bhàgaþ svãkriyamàõo 'ü÷aþ / yad atra mama abhiùyat tad dãyatàm / yadatra mama bhavati tad dãyatàm ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.92 || _____START JKv_1,4.92: mukhya-sadç÷aþ pratinidhiþ / dattasya pratiniryàtanaü pratidànam / pratinidhiviùaye pratidànaviùaye ca pratiþ karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / abhimanyur-arjunataþ prati / màùànasmai tilebhyaþ prati yacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.93 || _____START JKv_1,4.93: adhiparã ÷abdau anarthakau anartha-antaravàcinau karmapravacanãya-sa¤j¤au bhavataþ / kuto 'dhyàgacchati / kutaþ paryàgacchati / gaty-upasarga-sa¤j¤àvàdhanàrthà karmapravacanãya-sa¤j¤à vidhãyate // ____________________________________________________________________ [#96] ## || PS_1,4.94 || _____START JKv_1,4.94: su-÷abdaþ påjàyàm arthe karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / su siktaü bhavatà / su stutaü bhavatà / dhàtv-arthaþ ståyate / upasarga-sa¤j¤a-à÷rayaü ùatvaü na bhavati / påjàyàm iti kim ? suùiktaü kiü tavàtra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.95 || _____START JKv_1,4.95: ati-÷abdaþ atikramaõe, ca-kàràt påjayaü ca karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / niùpanne 'pi vastuni kriyàpravçttiþ atikramaõam / ati siktam eva bhavatà / ati stutam eva bhavatà / påjàyam - ati siktaü bhavatà / ati stutam eva bhavatà / ÷obhanaü kçtam ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.96 || _____START JKv_1,4.96: padàrthe, sambhàvane, anvavasarge, garhàyàm, samuccaye ca vartamànaþ apiþ karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / padàntarasya aprayujyamànasya arthaþ padàrthaþ - sarpiùo 'pi syàt / madhuno 'pi syàt / màtrà, binduþ, stokam ity asya arthe 'pi ÷abdo vartate / sambhàvanam adhikàrtha-vacanena ÷akter apratighàtàviùkaranam - api si¤cen målaka-sahasram / api stuyàd ràjànam / anvavasargaþ kàmacàra-abhyanuj¤ànam - api si¤ca / api stuhi / garhà nindà - dhig jàlmaü devadattam, api si¤cet palàõóum / api stuyàd vçùalam / samuccaye - api si¤ca / api stuhi / si¤ca ca stuhi ca / upasargasa¤j¤àbàdhanàt ùatvam na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.97 || _____START JKv_1,4.97: ã÷varaþ svàmã, sa ca svam apekùate / tad ayam svasvàmi-sambandhe adhiþ karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / tatra kadàcit svàminaþ karmapravacanãya-vibhaktiþ saptamã bhavati, kadàcit svàt / adhi brahmadatte pa¤càlàþ / adhi pa¤càleùu brahmadattaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.98 || _____START JKv_1,4.98: adhiþ karotau vibhàùà karmapravacanãya-sa¤j¤o bhavati / yad atra màmadhi kariùyati / karmapravacanãya-sa¤j¤a-apakùe gatisa¤j¤à-bàdhanàt tiïi ca+udàttavati (*8,1.71) iti nighàto na bhavati // ____________________________________________________________________ [#97] ## || PS_1,4.99 || _____START JKv_1,4.99: laþ iti ùaùñhã àde÷a-apekùà / la-àde÷àþ parasmaipada-sa¤j¤à bhavanti / tap, tas, jha / sip, thas, tha / mip, vas, mas / ÷atçkvaså ca parasmaipada-prade÷àþ - sici vçddhiþ prasmaipadeùu (*7,2.1) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.100 || _____START JKv_1,4.100: taï iti pratyàhàro navànàm vacanànàm / ànaþ iti ÷ànac-kànacor-grahanam / pårveõa parasmaipadas-a¤j¤àyàü pràptàyàü taï-ànayor àtmanepada-sa¤j¤à vidhãyate / ta, àtàm, jha / thàs, àthàm, dhvam / iñ, vahi, mahiï / ànahþ khalv api - ÷ànac-kànacau / laþ ity eva, katãha nighnànàþ / àtmanepada-prade÷àþ - anudatta-ïita àtmanepadam (*1,3.12) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.101 || _____START JKv_1,4.101: tiïo 'ùñàda÷a pratyayàþ / nava parasmaipada-sa¤j¤akàþ, nava-àtmanepada-sa¤j¤akàþ / tatra parasmaipradeùu trayastrikàþ yathàkramaü prathama-madhyama-uttama-sa¤j¤à bhavanti / tip, tas, jhi iti prathamaþ / sip, thas, tha iti madyamaþ / mip, vas, mas iti uttamaþ / àtmanepadeùu - ta, àtàm, jha iti prathamaþ / thàs, àthàm, dhvam iti madhyàmaþ / iñ, vahi, mahiï iti uttamaþ / prathama-madhyama-uttama-prade÷àþ - ÷eùe prathamaþ (*1,4.108) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.102 || _____START JKv_1,4.102: ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.103 || _____START JKv_1,4.103: tiïàü trikeùu ekavacanàdi-sa¤j¤à vihitàþ / samprati supàm trikeùu vidhãyante / supa÷ ca trãõi trãõi padàni eka÷a ekavacana-dvivacana-bahuvacana-sa¤j¤àni bhavanti / su iti ekavacanam / au iti dvivacanam / jas iti bahuvacanam / evam sarvatra // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.104 || _____START JKv_1,4.104: trãõi trãõi ity anuvartate / trãõi trãõi vibhakti-sa¤j¤à÷ ca bhavanti supas tiïa÷ ca / vibhakti-prade÷àþ - aùñana à vibhaktau (*7,2.84) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#98] ## || PS_1,4.105 || _____START JKv_1,4.105: lasya (*3,4.77) ity adhikçtya sàmànyena tib-àdayo vihitàþ / teùàm ayaü puruùa-niyamaþ kriyate / yuùmady-upapade sati vyavahite càvyavahite sati samànàdhikaraõe samàna-abhidheye tulya-kàrake sthànini prayujyamàne 'py aprayujyamàne 'pi madhyama-puruùo bhavati / tvaü pacasi / yuvàü pacathaþ / yåyaü pacatha / aprayujyamàne 'pi - pacasi / pacathaþ / pacatha // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.106 || _____START JKv_1,4.106: prahàsaþ parihàsaþ krãóà / prahàse gamyamàne manya-upapade dhàtor madhyama-puruùo bhavati, manyate÷ ca-uttamaþ, sa ca ekavad bhavati / ehi manye odanam bhokùyase iti, na hi bhokùyase, bhuktaþ so 'tithibhiþ / ehi manye rathena yàsyasi, na hi yàsyasi, yàtstena te pità / madhyama-uttamayoþ pràptayoþ uttama-madhyamau vidhãyete / prahàse iti kim ? ehi manyase odanaü bhokùye iti / suùñhu manyase / sàdhu manyase // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.107 || _____START JKv_1,4.107: uttamapuruùo niyamyate / asmady-upapade samànàbhidheye prayujyamàne 'py aprayujyamàne 'pi uttamapuruùo bhavati / aham pacàmi / àvàm pacàvaþ / vayam pacàmaþ / aprayujyamàne 'pi - pacàmi / pacàvaþ / pacàmaþ // ____________________________________________________________________ #<÷eùe prathamaþ># || PS_1,4.108 || _____START JKv_1,4.108: ÷eùaþ iti madhyama-uttama-viùayàd anya ucyate / yatra yuùmad-asmadã samanàdhikaraõe upapade na staþ, tatra ÷eùe prathamapuruùo bhavati / pacati / pacataþ / pacanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.109 || _____START JKv_1,4.109: para-÷abdo 'ti÷aye vartate / saünikarùaþ pratyàsattiþ / paro yaþ sannikarùaþ, varõànàm ardhamàtràkàlavyavadhànaü, sa saühitàsa¤j¤o bhavati / dadhyatra / madhvatra / saühità-prade÷àþ -- siühitàyàm (*6,1.72) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_1,4.110 || _____START JKv_1,4.110: viratiþ viràmaþ / viramyate 'nena iti và viràmaþ / so 'vasàna-sa¤j¤o bhavati / dadhiü / madhuü / vçkùaþ / plakùaþ / avasàna-prade÷àþ - khar-avasànayor visarjanãyaþ (*8,3.15) ity evam àdayaþ // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau prathamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // dvittiyo 'dhyayaþ prathamaþ pàdaþ ____________________________________________________________________ [#99] ## || PS_2,1.1 || _____START JKv_2,1.1: paribhàùeyam / yaþ ka÷cidiha ÷àstre padavidhiþ ÷råyate sa samartho viditavyaþ / vidhãyate iti vidhiþ / padànàü vidhiþ padavidhiþ / sa punaþ samàsàdiþ / samarthaþ ÷aktaþ / vigrahavàkyàrthabhidhàne yaþ ÷aktaþ sa samartho vidhitavyaþ / atha và samarthapadà÷rayatvàt samarthaþ / samarthanàü padànàü sambaddhàrthànàü saüsçùñàrthànàü vidhirveditavyaþ / vakùyati, dvitãyà ÷rita-atãta-patita-gata-atyasta-pràpta-àpannaiþ (*2,1.24) - kaùñaü ÷ritaþ kaùña÷ritaþ / samartha-grahaõaü kim ? pa÷ya devadatta kaùñaü, ÷rito viùõumitro gurukulam / tçtãyà tatkçta-arthena guõavacanena (*2,1.30) - ÷aïkulayà khaõóaþ ÷aïkulàkhaõóaþ / samartha-grahaõaü kim ? kiü tvaü kariùyasi ÷aïkulayà, khaõóo devadatta upalena / caturthã tadartha-artha-vali-hita-sukha-rakùitaiþ (*2,1.36) - yåpàya dàru yåpadàru / samartha-grahaõaü kim ? gaccha tvaü yåpàya, dàru devadattasya grehe / pa¤camã bhayena (*2,1.37) - vçkebhyo bhayaü vçkabhayam / samartha-grahaõaü kim ? gaccha tvaü mà vçkebhyo, bhayaü devadattasya yaj¤adattàt / ùaùñhã (*2,2.8) - ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ / samartha-grahaõaü kim ? bhàryà ràj¤aþ, puruùo devadattasya / saptamã ÷auõóaiþ (*2,1.40) - akùeùu ÷auõóaþ akùa÷auõóaþ / samartha-grahaõaü kim ? ÷aktastvaü akùeùu, ÷auõóaþ pibati pànàgàre / pada-grahaõaü kim ? varõavidhau samarthaparibhà÷à mà bhåt / tiùñhatu dadhya÷àna tvaü ÷àkena / tiùñhatu kumàrã cchatraü haradevadattàt / yaõàde÷o, nitya÷ ca tug bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.2 || _____START JKv_2,1.2: subantam àmantrite parataþ parasya aïgavad bhavati, svare svara-lakùaõe kartavye / tàdàtmyàtide÷o 'yam / subantam àmantritam anuprvi÷àti / vakùyati - àmantritasya ca (*6,1.198) / àmantritasyàdir udàtto bhavati / sasupkasya api yathà syàt / kuõóenàñan / para÷unà vç÷can / madràõàm ràjan / ka÷mãràõàü ràjan / sup iti kim ? pãóye pãdyamàna / àmantrite iti kim ? gehe gàrgyaþ / para-grahaõam kim ? pårvasya mà bhåt / devadatta, kuõóenàñan / aïga-grahaõaü kim ? yathà mçtpiõóãbhåtaþ svaraü labheta / ubhayoràdyauttatvaü mà bhåt / vatkaraõaü kim ? svà÷rayam api yathà syàt / [#100] àm kuõóenàñan / àma eka-antaram àmantritam anantike (*8,1.55) ity ekàntaratà bhavati / svare iti kim ? kåpe si¤can / carma naman / ùatvaõatve prati paràïgvad na bhavati / sub-antasya para-aïgavad bhàve samànàdhikaraõasya+upasaïkhyànam anantaratvat / tãkùõayà sucyà sãvyan / tãkùõena pra÷unà vç÷can / avyayànàü pratiùedho vaktavyaþ / uccair adhãyànaþ / nãcair adhãyànaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.3 || _____START JKv_2,1.3: kaóàra-saü÷abdanàt pràg yànita urdhvam anukramiùyàmaþ, te samàsasa¤j¤à veditavyàþ / vakùyati - yathà 'sàdç÷ye (*2,1.7) / yathà vçddhaü bràhmaõànàmantrayasva / pràg-vacanaü sa¤j¤à-samàve÷a-artham / samàsa-prade÷àþ - tçtãyàsamàse (*1,1.30) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.4 || _____START JKv_2,1.4: sup iti vartate / sup iti saha iti supà iti ca trayam api adhikçtaü veditavyam / yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ, tatra+idam upasthitaü draùñavyam / vakùyati - dvitãyà ÷rita-atãta-patita-gata-atyasta-pràpta-àpannaiþ (*2,1.24) iti / dvitãya-antaü ÷ritàdibhiþ saha samasyate, kaùñaü ÷ritaþ kaùña÷ritaþ / saha-grahaõaü yogavibhàga-artham, tiïàpi saha yathà syàt / anuvyacalat / anupràvarùat // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.5 || _____START JKv_2,1.5: avyayãbhàvaþ ity adhikàro veditavyaþ / yànita årdhvam anukramiùyàmaþ, avyayãbhàva-sa¤j¤à aste veditavyàþ / vakùyati - yathà 'sàdç÷ye (*2,1.7) / yathà-vçddhaü bràhmaõànàmantrayasva / anvartha-sa¤j¤à ceyaü mahatã pårvapadàrtha-pràdhànyam avyayãbhàvasya dar÷ayati / avyayãbhàva-prade÷àþ - avyayãbhàva÷ ca (*2,4.18) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#101] ## || PS_2,1.6 || _____START JKv_2,1.6: sup supà iti ca vartate / vibhaktyàdi÷v artheùu yadavyayaü vartate tat samarthena sub-antena saha samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / vacana-grahaõaü pratyekaü sambadhyate / vibhaktivacane tàvat -- strãùvadhikçtya kathà pravartate adhistri / adhikumàri / saptamy-arthe yadavyayaü tad bibhaktivacanam / samãpavacane -- kumbhasya samãpam upakumbham / upamaõikam / samçddhir çddher àdhikyam -- samçddhir madràõàü sumadram / sumagadhaü vartate / vyçddhir çddher abhàvaþ -- gavadikànàm çddher abhàvaþ durgavadikam / duryabanaü vartate / artha-abhàvaþ vastuno 'bhàvaþ -- abhàvo makùikàõàü nirmakùikam / nirma÷akam vartate / atyayaþ abhåtatvam, atikramaþ -- atãtàni himàni atihimam / nirhimam / niþ÷ãtaü vartate / asamprati upabhogasya vartamànakàla-pratiùedhaþ -- atitasçkam / taisçkamàcchàdanam, tasya ayam upabhogakàlo na bhavati ity arthaþ / ÷abdapràdurbhàvaþ prakà÷atà ÷abdasya - iti pàõini / tat-pàõini / pàõini-÷abdo loke prakà÷ate ity arthaþ / pa÷càt -- anurathaü pàdàtam / rathànàü pa÷càt ity arthaþ / yathà / yathà-arthe yad avyayaü vartate tat samasyate / yogyatà vipsà padàrthànativçttiþ sàdç÷yaü ca iti yathàrthàþ / yogyatàyàm -- anuråpam / råpayogyam bhavati ity arthaþ / vãpsàyàm -- arthamarthaü prati pratyartham / [#102] padàrthanativçttau -- yathà÷akti / ànupårvyamanukramaþ -- anujyeùñhaü pravi÷antu bhavantiaþ / jyeùñhànupårvyà bhavantaþ pravi÷antu ity arthaþ / yaugapadyam ekakàlatà -- sacakram dhehi / yugapaccakraü dhehi ity arthaþ / sàdç÷yam tulyatà / kim-artham idam ucyate, yathàrtha ity eva siddham ? guõabhåte 'pi sàdç÷ye yathà syàt, sadç÷aþ kikhyà ràkikhi / sampattiþ anuråpa àtmabhàvaþ samçddheranyaþ -- sabrahma bàbhravàõàm / sakùatraü ÷àlaïkàyanànàm / sàklyam a÷eùatà -- satçõam abhyàvaharati / sabusam / na kiücid abhyàvahàryaü parityajati ity ayamartho 'dhikàrthavacanena pratipàdyate / antavacane -- antaþ iti parigraha-apekùayà samàptirucyate / sàgni adhãte / seùñi sapa÷ubandham / sapa÷ubandhàntamadhãte ity arthaþ / iyaü samàptirasakale 'py adhyayane bhavati iti sàkalyàt pçthag ucyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.7 || _____START JKv_2,1.7: yathà ity etad avyayam asàdç÷ye vartamànaü supà saha samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / yathàvçddhaü bràhmaõànàmantrayasva / ye ye vçddhàþ yathàvçddham / yathàdhyàpakam / asàdç÷ye iti kim ? yathà devadattaþ tathà yaj¤adattaþ / yathàrthe yadavyayam iti pårveõa+eva siddhe samàse vacanam idaü sàdç÷ya-pratiùedha-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.8 || _____START JKv_2,1.8: yàvat ity etad avyayam avadhàraõe vartamànaü supà saha samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / avadhàraõam iyattàpariddhedaþ / yàvadamatraü bràhmaõànàmantrayasva / yàvantyamatràõi sambhavanti pa¤ca ùañ và tàvata àmantrayasva / avadhàraõe iti kim ? yàvad çttaü tàvad bhuktam / na avadhàrayàmi kiyan mayà bhuktam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.9 || _____START JKv_2,1.9: màtrà binduþ, stokam, alpam iti paryàyàþ / màtrà-arthe vartamànena pratinà saha subantaü samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / asty atra ki¤cit ÷àkam ÷àkaprati / såpaprati / màtrà-arthe iti kim ? vçkùaü prati vidhotate vidyut / sup iti vartamàne punaþ sub-grahaõam avyayanivçtty-artham // ____________________________________________________________________ [#103] ## || PS_2,1.10 || _____START JKv_2,1.10: akùa-÷abdaþ, ÷alàkà-÷abdaþ, saïkhyà-÷abda÷ ca pariõà saha samasyante, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / kitavavyavahàre samàso 'yam iùyate / pa¤cikà nàma dyåtaü pa¤cabhir akùaiþ ÷alàkàbhir và bhavati / tatra yadà sarve uttànàþ patanti avà¤co và, tadà pàtyità jyati, tasya+eva asya vipàto 'nyathà pàte sati jàyate / akùeõa+idaü na tathà vçttaü yathà pårvaü jaye akùapari / ÷alàkàpari / ekapari / dvipari / tripari / parameõa catuùpari / pa¤casutvekaråpàsu jaya eva bhaviùyati / akùàdayas tçtãyàntàþ pårvoktasya yathà na tat / kitavavyavahàre ca ekatve 'kùa÷alàkayoþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.11 || _____START JKv_2,1.11: vibhàùà ity ayam adhikàro veditavyaþ / yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ, tad vibhàùà bhavati / ____________________________________________________________________ vakùyati - ## || PS_2,1.12 || _____START JKv_2,1.12: apatrigartaü vçùto devaþ, apa trigartebhyaþ // apa-pari-bahir a¤cavaþ pa¤camyà (*2,1.12) / apa pari bahis a¤cu ity ete subantàþ pa¤camyantena saha vibhàùà samasyante, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / apatrigartaü vçùño devaþ, apa trigartebhyaþ / paritrigartam, pari trigartebhyaþ / bahirgràmam, vahirgràmàt / pràggràmam, pràg gràmàt / bahiþ ÷abdayoge pa¤camãbhàvasya+etad eva j¤àpakam // ____________________________________________________________________ #<àï maryàdà-abhividhyoþ># || PS_2,1.13 || _____START JKv_2,1.13: àï ity etan maryàdàyàm abhividhau ca vartamànam pajcamyantena saha vibhàùà saüsyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / àpàñaliputraü vçùño devaþ, à pàñaliputràt / abhividhau - àkumàraü ya÷aþ pàõineþ, à kumàrebhyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.14 || _____START JKv_2,1.14: lakùaõaü cihnaü, tad-vàcinà subantena saha abhipratã ÷abda-avàbhimukhye vartamànau vibhàùà samasyete, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / abhyagni ÷alabhàþ patanti, agnimabhi / pratyagni, agniü prati / agniü lakùyãkçtya abhimukhaü patanti ity arthaþ / lakùaõena iti kim ? srugghnaü pratigataþ / pratinivçttya srugghnam eva abhimukhaü gataþ / abhipratã iti kim ? yena agnis tena gataþ / àbhimukhye iti kim ? abhyaïkà gàvaþ / pratyaïkkà gàvaþ / navàïkà ity arthaþ // ____________________________________________________________________ [#104] ## || PS_2,1.15 || _____START JKv_2,1.15: samayà samãpam / anuryasya samãpa-vàcã tena lakùaõa-bhåtena saha vibhàùà samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / anuvanama÷anirgataþ / anuþ iti kim ? vanaü samayà / yatsamayà iti kim ? vçkùamanu vidyotate vidyut / avyayaü vibhakti-samãpa (*2,1.6) ity eva siddhe punarvacanam vibhàùa-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.16 || _____START JKv_2,1.16: lakùanena iti vartate / àyàmo dairghyam / anuryasyàyàmavàcã tena lakùaõabhåtena saha vibhàùà samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / anugaïgaü vàràõasã / anuyamaunaü mathurà / yamunàyàmena mathuràyàmo lakùyate / àyàmaþ iti kim ? vçkùamanu vidhyotate vidyut // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.17 || _____START JKv_2,1.17: tiùñhadgv-àdayaþ samudàyà eva nipàtyante / tiùñhadgu-prabhçtãni ÷abdaråpàõi avyayãbhàvas-a¤j¤àni bhavanti / tiùñhadgu kàlavi÷eùaþ / tiùñhanti gàvo yasmin kàle dohanàya sa tiùñhadgu kàlaþ / khaleyavàdãni prathamànatàni vibhaktyanatarenõa na+eva sambadhyante 'nyapadàrthe ca kàle vartante / cakàro 'vadhàraõa-arthaþ / aparaþ samàso na bhavati, paramatiùñhadgu iti / tiùñhadgu / vahadgu / àyatãgavam / khalebusam / khaleyavam / lånayavam / låyamànayavam / påtayavam / påyamànayavam / saühçtayavam / saühriyamàõàyavam / saühçtabusam / saühriyamàõàbusam / ete kàla÷abdàþ / samabhåmi / samapadàti / suùamam / viùamam / niùùamam / duùùamam / aparasamam / àyatãsamam þ pràhõam / praratham / pramaçgam / pradakùiõam / aparadakùiõam / saüprati / asaüprati / pàpasamam / puõyasamam / ic karmavyatihàre (*5,4.127) -- daõóàdaõói / musalàmusali // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.18 || _____START JKv_2,1.18: ùaùthãsamàse pràpte tad-apavàdo 'vyayãbhava àrabhyate / và-vacanàt ùaùñhãsamàso 'pi pakùe 'bhyanuj¤àyate / pàra-üdhya-÷abdau ùaùñhyantena saha vibhàùà samasyete, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / tat-sanniyogena ca anayor ekàràntatvaü nipàtyate / pàraü gaïgàyàþ pàregaïham / madhyaü gaïgàyàþ madhyegaïgam / ùaùñhãsamàsa-pakùe - gaïgàpàram / gaïgàmadhyam / mahàvibhàùayà vàkyavikalpaþ kriyate // ____________________________________________________________________ [#105] ## || PS_2,1.19 || _____START JKv_2,1.19: vidyayà janmanà và pràõinàm ekalakùaõasantàno vaü÷aþ ity abhidhãyate / tatra bhavo vaü÷yaþ / tad-vàcinà subantena saha saïkhyà samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / dvau munã vyàkaraõasya vaü÷yau dvimuni vyàkaranasya / trimuni vyàkaraõasya / yadà tu vidyaya tadvatàm abhedavivakùà tadà sàmànàdhikaraõyaü bhavati / dvimuni vyakaraõam / trimuni vyàkaraõam iti / janmanà - ekaviü÷atibhàradvàjam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.20 || _____START JKv_2,1.20: saïkhyà ity anuvartate / nadãvacanaiþ ÷abdaiþ saha saïkhyà samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / samàhàre ca ayam iùyate / saptagaïgam / dviyamunam / pa¤canadam / saptagodàvaram // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.21 || _____START JKv_2,1.21: saïkhyà iti nivçttam / nadãgrahanam anuvartate / nadãbhiþ saha subantam anyapadàrthe vartamànaü sa¤j¤àyàü viùye samasyate, avyayãbhàva÷ ca samàso bhavati / vibhàùà 'dhikàre 'pi nityasamàsa eva ayam / na hi vàkyena sa¤j¤à gamyate / unmattagaïgam nàma de÷aþ / lohitagaïgam / ÷anairgaïgam / kçùõagaïgam / anyapadàrthe iti kim ? kçùõaveõõà / sa¤j¤àyàm iti kim ? ÷ãghragaïgo de÷aþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.22 || _____START JKv_2,1.22: tatpuruùaþ iti sa¤j¤à 'dhikriyate pràg bahuvrãheþ / yànita årdhvam anukramiùyàmaþ, tatpuruùa-sa¤j¤àste veditavyàþ / vakùyati, dvitãya ÷rita-atãta-patita (*2,1.24) / iti / kaùña÷ritaþ / pårvàcàryasa¤j¤à ceyaü mahatã, tadaïgãkaraõaupàdher api tadãyasya parigraha-artham, uttarapadàrtha-pradhànas tatpuruùaþ iti / tatpuruùaprade÷àþ - tatpuruùe kçti bahulam (*3,3.14) / ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.23 || _____START JKv_2,1.23: dvigu÷ ca samàsaþ tatpuru÷asajj¤o bhavati / dvigos tatpuru÷atve samàsàntàþ prayojanam / pa¤caràjam / da÷aràjam / dvyahaþ / tryahaþ / païcagavam / da÷agavam // ____________________________________________________________________ [#106] ## || PS_2,1.24 || _____START JKv_2,1.24: sup spà iti vartate / tasya vi÷eùaõam etad dvitãyà / dvitãyàntaü subantam ÷rita-adibhiþ saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kaùñaü ÷ritaþ kaùña÷ritaþ / naraka÷ritaþ / atãta -- kàntàram atãtaþ kàntàràtitaþ / patita -- narakam patitaþ narakapatitaþ / gata -- gràmam gataþ gràmagataþ / atyasta -- taraïganatyastaþ taraïgàtyastaþ / tuhinàtyastaþ / pràpta -- sukhaü pràptaþ sukhapràptaþ / àpanna -- sukham àpannaþ sukhàpannaþ / duþkhàpannaþ / ÷ritta-adiùu gamigàmyàdinàm upasaïkhyanam / gràmaü gamã gràmagamã / gràmam gàmã gràmàgàmã / odnaü bubhukùuþ odanabubhukùuþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.25 || _____START JKv_2,1.25: svayam etad avyayam àtmanà ity asyàrthe vartate, tasya dvitãyayà sambandho 'nupapannaþ iti dvitãyà-grahaõam uttaràrtham anuvartate / svayam ity etat subantaü ktàntena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhàti / svayaüdhautau pàdau / svayaüvilãnam àjyam / aikapadyamaikasvaryaü ca samàsatvàd bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.26 || _____START JKv_2,1.26: khañvà-÷abdo dvitãyàntaþ ktàntena saha kùepe gamyamàne samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kùepo nindà, sa ca samàsa-artha eva, tena vibhàùà 'dhikàre 'pi nityasamàsa eva ayam / na hi vakyena kùepo gamyate / khañvàrohaõaü ca+iha vimàrgaprasthànasya+upalakùanam / sarva eva avinãtaþ khañvàråóhaþ ity ucyate / khañvàruóho jàlmaþ / khañvàplutaþ / apathaprasthitaþ ity arthaþ / kùepe iti kim ? khañvàmàråóhaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.27 || _____START JKv_2,1.27: sàmi ity etad avyayam ardha÷abda-paryàyaþ, tasya asattvavàcitvàd dvitãyayà na asti sambandhaþ / tat subantaü ktantena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / sàmikçtam / sàmipãtam / samibhuktam / aikapadyamaikasvaryaü ca samàsatvad bhavati // ____________________________________________________________________ [#107] ## || PS_2,1.28 || _____START JKv_2,1.28: dvitãyà ktena iti vartate / kàlavàcinaþ ÷abdàþ dvitãyàntàþ ktàntena saha samasyante vibhàùa, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / antyantasamyoga-arthaü vacanam / kàlàþ iti na svaråpa-vidhiþ / ùaõmuhårtà÷caràcaràþ, te kadàcit ahargacchanti kadàcit ràtrim / aharatisçtà muhårtàþ ahaþsaïkràntàþ / ràtryatisçtà muhårtàþ ràtrisaïkràntàþ / màsapramita÷candramàþ / màsaü pramàtumàrabdhaþ pratipaccandramàþ ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.29 || _____START JKv_2,1.29: kàlàþ iti vartate / ktena iti nivçttam / atyantasaüyogaþ kçtsna-saüyogaþ, kàlasya svena sambandhinà vyàptiþ / kàlavàcinaþ ÷abdà dvitãyàntà atyantasaüyoge gamyamàne supà saha samasyante vibhàùà, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / muhårtaü sukham muhårtasukham / sarvaràtrakalpàõã / sarvaràtra÷obhanà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.30 || _____START JKv_2,1.30: sup supà iti vartate / tasya vi÷eùaõam etat / tçtãyàntam guõavacanena artha÷abdena ca saha saüsyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kãdç÷ena guõavacanena ? tatkçtena tadartha-kçtena, tçtãyànta-artha-kçtena iti yàvat / ÷aïkulayà khaõóaþ saïkulàkhaõóaþ / kiriõà kàõaþ kirikàõaþ / artha-÷abdena -- dhànyena arthaþ dhànyàrthaþ / tatkçtena iti im ? akùõà kàõaþ / guõavacanena iti kim ? gobhirvapàvàn // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.31 || _____START JKv_2,1.31: pårva sadç÷a sama ånàrtha kalaha nipuõa mi÷ra ÷lakùõa ity etaiþ saha tçtãyàntaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samaso bhavati / asmàd eva vacanàt pårvàdibhir yoge tçtãyà bhavati, hetau và draùñavyà / pårva -- màsena pårvaþ màsapårvaþ / saüvatsarapårvaþ / sadç÷a -- màtçsadç÷aþ / pitçsadç÷aþ / sama -- màtçsamaþ / ånàrtha - mà÷onam / kàrùàpaõonam / màùavikalam / kàrùàpanavikalam / kalaha -- asikalahaþ / vàkkalahaþ / nipuõa - vàïnipuõaþ / àcàranipuõaþ / mi÷ra - guóami÷raþ / tilami÷raþ / ÷lakùõa -- àcàra÷lakùõaþ / pårvàdiùvavarasyopasaïkhyànam / màsenàvaraþ màsàvaraþ / saüvatsaràvaraþ // ____________________________________________________________________ [#108] ## || PS_2,1.32 || _____START JKv_2,1.32: tçtãyà iti vartate / kartari karaõe ca yà tçtãyà tadantaü kçdantena saha bahulaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / sarvopàdhivyabhicàràrthaü bahula-grahanam / kartari -- ahinà hataþ ahihataþ / karaõe -- nakhairnirbhinnaþ nakhanirbhinnaþ / para÷unà chinnaþ / kartçkaraõe iti kim ? bhikùàbhiruùitaþ / bahula-grahanam kim ? dàtreõa lånavàn, para÷unà chinnavàn, iha samàso na bhavati / pàdahàrakaþ, gale copakaþ iti ca bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.33 || _____START JKv_2,1.33: stutinindàprayuktam adhyàropitàrthavacanam adhikàrthavacanam / kartçkaraõayo yà tçtãyà tadantaü subantaü kçtaiþ saha samasyate 'dhikàrthavacane gamyamàne vibhàùà, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kartà - kàkapeyà nadã / ÷valehyaþ kåpaþ / karaõam - bàùpacchedyàni tçõàni / kõñakasa¤ceya odanaþ / pårvasyaa+eva ayaü prapa¤caþ / kçtya-grahaõe yaõõyatorgrahanaü kartavyam / iha mà bhåt, kàkaiþ pàtavyà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.34 || _____START JKv_2,1.34: tçtãyà iti vartate / vya¤j¤avàci tçtãyàntam anavàcinà subantena sahà samasyate, vibhà÷à tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / saüskàryam annaü, saüskàrakaü vya¤janam / dadhnà upasikta odanaþ dadhyodanaþ / kùãraudanaþ / vçttau kriyàyà antarbhàvàd annavya¤janayoþ sàmarthyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.35 || _____START JKv_2,1.35: mi÷rãkarana-vàci tçtãyàntam bhakùya-vàcinà subantena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kharavi÷adamabhyavahàryaü bhakùyaü, tasya saüskàrakaü mi÷rãkaraõam / huóena mi÷ràþ dhànàþ guóadhànàþ / guóapçthukàþ / vçttau kriyàyà antarbhàvàt pårvottarapadayoþ sàmarthyam // ____________________________________________________________________ [#109] ## || PS_2,1.36 || _____START JKv_2,1.36: sup supà iti vartate / tasya vi÷eùaõam etat / tat iti sarvanàmnà caturthyantasya arthaþ paràmç÷yate / tasmai idaü tadartham / tadartha artha bali hita sukha rakùita ity etaiþ saha caturthyantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / tadarthena prakçtivikàrabhàve samàso 'yam iùyate / yåpàya dàru yåpadàru / kuõólàya hiraõyam kuõóalahiraõyam / iha na bhavati, randhanàya sthalã, avahananàya ulåkhalam iti / tàdarthye caturthã ca asmàd eva j¤àpakàd bhavati / arthena nityasamàsavacanaü sarvaliïgatà ca vaktavyà / bràhmaõàrthaü payaþ / bràhmaõàrthà yavàgåþ / bali - kuberàya baliþ kuberabaliþ / mahàràjabaliþ / hita - gohitam / a÷vahitam / sukha - gosukham / a÷vasukham / rakùita - gorakùitam / a÷varakùitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.37 || _____START JKv_2,1.37: sup supà iti vartate / tasya vi÷eùaõam etat / pa¤camyantaü subanataü bhaya-÷abdena / subantena saha samasyate vibhàùà, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / vçkebyo bhayaü vçkabhayam / caurabhayam / dasyubhayam / bhaya-bhãta-bhãti-bhãbhir iti vaktavyam / vçkebhyo bhãtaþ vçkabhãtaþ / vçkabhãtiþ / vçkabhãþ / pårvasya+eva ayaü bahulagrahaõasya prap¤caþ / tathà ca gràmanirgataþ, adharmajugupsuþ ity evam àdi siddhaü bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.38 || _____START JKv_2,1.38: apeta apoóha mukta patita apatrasta ity etaiþ saha pajcamyantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / apeta - sukhàpetaþ / apoóha - kalpanàpoóhaþ / mukta - cakramuktaþ / patita - svargapatitaþ / apatrasta - taraïgàpatrastaþ / alpa÷aþ iti samàsasya alpaviùayatàmàcaùñe / alpà pa¤camã saüsyate, na sarvà / pràsàdàt patitaþ, bhojanàd apatrastaþ ity evam adau na bhavati / kartçkarane kçtà bahulam (*2,1.32) ity asya+eva ayam prapa¤caþ // ____________________________________________________________________ [#110] ## || PS_2,1.39 || _____START JKv_2,1.39: stoka antika dåra ity evam arthàþ ÷abdàþ kçcchra-÷abda÷ ca pa¤camyantàþ ktàntena saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / stokàn muktaþ / antikàd àgataþ / abhyà÷àd àgataþ / dåràd àgataþ / viprakçùñàd àgataþ / kçcchràn muktaþ / kçcchràl labdhaþ / pa¤camyàþ stoka-àdibhyaþ (*6,3.2) ity aluk / ÷atasahatrau pareõeti vaktavyam / ÷atàt pare para÷÷atàþ / sahasràt pare parassahasràþ / ràjadantàditvàt paranipàtaþ / nipàtanàt suóàgamaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.40 || _____START JKv_2,1.40: saptamyantaü ÷auõóa-àdibhiþ saha samasyate, tatpuruùà÷ ca samàso bhavati / akùeùu ÷auõóaþ akùa÷auõóaþ / akùadhårtaþ / akùakitavaþ / ÷auõóa / dhårta / kitava / vyàóa / pravãõa / saüvãta / antar / antaþ÷abdastvaràdhikaranapradhàna eva pañhyate / adhi / pañu / paõóita / capala / nipuõa / vçttau prasaktikriyàyà antarbhàvadakùàdiùu adhikaraõe saptamã // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.41 || _____START JKv_2,1.41: saptamã iti vartate / siddha ÷uùka pakva bandha ity etaiþ saha saptamyantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / sàïkà÷yasiddhaþ / kàmpilyasiddhaþ / ÷uùka - àtapa÷uùkaþ / chàyà÷uùkaþ / pakva - sthàlãpakvaþ / kumbhãpakvaþ / bandha - cakrabandhaþ / bahula-grahaõasya+eva ayam udàharaõa-prapa¤caþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.42 || _____START JKv_2,1.42: dhvàgkùeõa ity arthagrahanam / dhavàgkùavàcinà subantena saha saptamyantaü subantaü subantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati kùepe gamyamàne / tãrthe dhvàïkùa iva tãrthadhvàókùaþ / anavasthitaþ ity arthaþ / tãrthakàkaþ / tãrthavàyasaþ / kùepe iti kim ? tãrthe dhvàïkùastiùthati // ____________________________________________________________________ [#111] ## || PS_2,1.43 || _____START JKv_2,1.43: suptamã iti vartate / kçtya-pratyayàntaiþ saha saptamyantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati çõe gamyamàne / yatpratyayena+eva+iùyate / màse deyamçõam màsadeyam / saüvatsaradeyam / vyahadeyam / çõagrahaõaü niyogopalakùaõa-arthaü, tena+iha api samàso bhavati, pårvàhõe geyaü sàma pårvàhõageyam / pràtaradhyeyo 'nuvàkaþ / çõe iti kim ? màse deyà bhikùà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.44 || _____START JKv_2,1.44: sa¤j¤àyàü viùaye saptayantaü supà saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / sa¤j¤à samudàyopàdhiþ / tena nityasamàsa eva ayam, na hi vàkyena sa¤j¤à gamyate / araõyetilakàþ / araõyemàùàþ / vanekiü÷ukàþ / vane - bilvakàþ / kåpepi÷àcakàþ / haladantàt saptamyàþ sa¤j¤àyàm (*6,3.9) ity aluk // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.45 || _____START JKv_2,1.45: aharavayavàþ ràtryavayavà÷ ca saptamyantàþ ktàntena saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / pårvàhõakçtam / aparàhõakçtam / pårvaràtrakçtam / apararàtrakçtam / avayava-grahanam kim ? etat tu te divà vçttaü ràtrau vçttaü ca drakùyasi / ahani bhuktam / ràtrau vçttam / bahula-grahaõàt / ràtrivçttam, sandhyagarjitam ity àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.46 || _____START JKv_2,1.46: tatra ity etat saptamyantaü ktàntena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / tatrabhuktam / tatrakçtam / tatrapãtam / aikapadyamaikasvaryaü ca samàsatvàt bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.47 || _____START JKv_2,1.47: kùepo nindà / kùepe gamyamàne saptamyantaü ktàntena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / avatapte - nakulasthitaü ta etat / càpalam etat, anavasthitatvaü tavaitat ity arthaþ / udakevi÷ãrõam / pravàhemåtritam / bhasmanihutam / niùphalaü yat kriyate tad evam uchyate / tatpuruùe kçti bahulam (*6,3.14) ity aluk // ____________________________________________________________________ [#112] ## || PS_2,1.48 || _____START JKv_2,1.48: samudàyà eva nipàtyante / pàtresamita-àdayaþ ÷abdas tatpuruùa-sa¤j¤à bhavanti kùepe gamyamàne / ye ca atra ktàntena saha samàsàþ, teùàü pårvena+eva siddhe punaþ pàñho yuktàrohyàdi-parigraha-arthaþ, pårvapadàdy-udàttatvaü yathà sayàt iti / yuktarohyàdiùu hi pàtresamitàdaya÷ ca iti pañhyate / pàtresamitàþ / pàtrebahulàþ / avadhàraõena kùepo gamyate, pàtre eva samità na punaþ kvacit kàrye iti / udumbarama÷akàdaùu upamayà kùepaþ / màtaripuruùaþ iti pratiùiddhasevanena / piõóãùåràdiùu nirãhatayà / avyaktattvàccàkçtigaõo 'yam / pàtresamitàþ / pàtrebahulàþ / udumbarama÷akàþ / udarakçmiþ / kåpakacchapaþ / kåpacårõakaþ / avañakacchapaþ / kåpamaõóåkaþ / kumbhamaõóåkaþ / udapànamaþóåkaþ / nagarakàkaþ / nagaravàyasaþ / màtariùuruùaþ / piõóãùåraþ / pitariùåraþ / gehe÷åraþ / gehenardã / gehekùveóã / gehevijitã / gehevyàóaþ / gehemehã / gehedàhã / hehedçptaþ / gehedhçùñaþ / garbhetçptaþ / àkhanikabakaþ / goùñhe÷åraþ / goùñhe vijitã / goùñhekùveóã / goùñhepañuþ / goùñhepaõóitaþ / goùñhepragalbhaþ / karõeñiññibhaþ / karõeñiriñirà / karõecuracurà / cakàro 'vadhàraõa-arthaþ, tena samàsàntaraü na bhavati, paramapàtresamitàþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.49 || _____START JKv_2,1.49: sup supà iti vartate / tasya vi÷eùaõam etat / pårvakàla eka sarva jarat puràõa nava kevala ity ete subantàþ samànàdhikaraõena supà saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / bhinna-pravçtti-nimittasya ÷abdasya+ekasminn arthe vçttiþ sàamànàdhikaraõyam / pårvakàlaþ ity artha-nirde÷aþ, pari÷iùñànàü svaråpa-grahaõam / pårvakàlo 'parakàlena samasyate / snàtànuliptaþ / kçùñasamãkçtam / dagdhapraråóham / eka÷àñã / ekabhikùà / sarvadevàþ / sarvamanuùyàþ / jaraddhastã / jaradgçùñiþ / jaradvçttiþ / puràõànnam / puràõàvasatham / navànnam / navàvasatham / kevalànnam / samànàdhikaraõena iti kim ? ekasyàþ ÷àñã // ____________________________________________________________________ [#113] ## || PS_2,1.50 || _____START JKv_2,1.50: samànàdhikaraõena ity àpàdasamàpter anuvartate / digvàcinaþ ÷abdàþ saïkhyà ca samànàdhikaraõena subantena saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati sa¤j¤ayàü vaùaye / pårveùukàma÷amã / apareùukàma÷amã / pa¤càmràþ / saptarùayaþ / sa¤j¤àyàm iti kim ? uttarà vçkùàþ / pa¤ca bràhmàõàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.51 || _____START JKv_2,1.51: dik-saïkhye ity anuvartate / taddhita-arthe viùaye uttarapade ca parataþ samàhàre ca abhidheye dik-saïkhye samànàdhikaraõena supà saha samasyete, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / taddhita-arthe tàvat - pårvasyàü ÷àlàyàü bhavaþ, dikpårvapadàd asa¤j¤àyàü ¤aþ (*4,2.107), paurva÷àlaþ / àpara÷àlaþ / uttarapade - pårva÷àlàpriyaþ / apara÷àlàpriyaþ / samàhàre dik-÷abdo na sambhavati / saïkhyà taddhita-arthe - pà¤canàpitiþ / pa¤cakapàlaþ / uttarapade - pa¤cagavadhanaþ / da÷agavadhanaþ / samàhàre - pa¤capålã / da÷apålã / pa¤cakumàri / da÷akumàri / sa napuüsakam (*2,4.17) iti napuüsakatvam / hrasvo napuüsake pràtipadikasya (*1,2.47) iti hrasvatvam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.52 || _____START JKv_2,1.52: taddhita-artha-uttarapada-samàhàre ca (*2,1.51) ity atra yaþ saïkhyà-pårvaþ samàsaþ sa dvigu-sa¤j¤o bhavati / taddhita-arthe tàvat - pa¤casu kapàle÷u saüskçtaþ pa¤cakapàlaþ / da÷akapàlaþ / saüskçtaü bhakùàþ (*4,2.16) iti iha aõ, tasya dvigor lug-anapatye (*4,1.88) iti luk / uttarapade - pa¤canàvapriyaþ / nàvo dvigoþ (*5,4.99) iti samàsànto bhavati / samàhàre - pa¤capålã / dvigoþ (*4,1.21) iti ïãb bhavati / dviguprade÷àþ - dvigoþ (*4,1.21) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.53 || _____START JKv_2,1.53: kutsita-vàcãni subantàni kutsana-vacanaiþ subantaiþ saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ÷abda-pravçtti-nimitta-kutsàyàm ayaü samàsa iùyate / vi÷eùaõaü vi÷eùyeõa bahulam (*2,1.57) iti paranipàte pràpte vi÷eùyasya pårvanipàta-artha àrambhaþ / vaiyàkaraõakhasåciþ / niùpratibhaþ ity arthaþ / yàj¤ikakitavaþ / ayàjyayàjanatçùõàparaþ / mãmàüsakadurduråóhaþ / nàstikaþ / kutsitàni iti kim ? vaiyàkaraõa÷cauraþ / na hy atra vaiyàkaraõatvaü kutsyate / kutsanaiþ iti kim ? kutsito bràhmaõaþ // ____________________________________________________________________ [#114] ## || PS_2,1.54 || _____START JKv_2,1.54: pàpàõaka-÷abdau kutsanàbhidhàyinau, tayoþ pårveõa samàse paranipàtaþ pràptaþ, pårvanipata-artham idam àrabhyate / pàpa aõaka ity ete subante kutsita-vacanaiþ saha samasyete, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / pàpanàpitaþ / pàpakulàlaþ / aõakanàpitaþ / aõakakulàlaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.55 || _____START JKv_2,1.55: upamãyate 'nena ity upamànam / upamàna-vàcãni subantàni sàmànya-vacanaiþ subantaiþ saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / upamàna-upameyayoþ sàdhàraõe dharmaþ sàmànyaü, tadvi÷iùña-upameya-vacanair ayaü samàsaþ / ÷astrãva ÷yàmà ÷astrã÷yàmà devadattà / kumuda÷yenã / haüsagadgadà / nyagrodhaparimaõóalà / upamànàni iti kim ? devadattà ÷ayàmà / sàmànya-vacanaiþ iti kim ? phàlà iva taõóulàþ / parvatà iva balàhakàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.56 || _____START JKv_2,1.56: upameyam upamitaü , tadvàci subantaü vyàghra-àdibhiþ sàmarthyàd upamàna-vacanaiþ saha sàmasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati, na cet sàmànyavàcã ÷abdaþ prayujyate / vi÷eùaõaü vi÷eùyeõa bahulam (*2,1.57) iti paranipàte pràpte vi÷eùyasya pårvanipàta-artha àrambhaþ / puruùo 'yaü vyàghra iva puruùavyàghraþ / puruùasiühaþ / sàmànya-aprayoge iti im ? puruùo 'yaü vyàghra iva ÷åraþ / vyàghra / siüha / çkùa / çùabha / candana / vçkùa / varàha / vçùa / hastin / ku¤jara / ruru / pçùata / puõóarãka / balàhaka / akçtigana÷ ca ayam, tena+idam api bhavati - mukhapadmam, mukhakamalam, karakisalayam, pàrthivacandraþ ity evam àdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.57 || _____START JKv_2,1.57: bhedakaü vi÷eùaõaü, bhedyaü vi÷eùyam / vi÷eùaõa-vàci subantaü vi÷eùya-vàcinà samànàdhikaraõena subantena saha bahulaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / nãlotpalam / raktotpalam / bahulavacanam vyavasthàrtham / kvacin nityasamàsa eva, kçùõasarpaþ, lohita÷àliþ / kvacin na bhavaty eva, ràmo jàmadagnyaþ, arjunaþ kàrtavãryaþ / kvacid vikalpaþ, nãlam utpalam, nãlotpalam / vi÷eùaõam iti kim ? takùakaþ sarpaþ / vi÷eùyeõa iti kim ? lohitastakùakaþ // ____________________________________________________________________ [#115] ## || PS_2,1.58 || _____START JKv_2,1.58: pårva apara prathama carama jaghanya samàna madhya madhyama vãra ity ete subantàþ samànàdhikaraõena supà saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / pårvapuruùaþ / aparapuruùaþ / prathamapuruùaþ / caramapuruùaþ / jaghanyapuruùaþ / samànapuruùaþ / madhyapuruùaþ / madhyamapuruùaþ / vãrapuruùaþ / pårvasya+eva ayaü prapa¤caþ // ____________________________________________________________________ #<÷reõy-àdayaþ kçta-àdibhiþ># || PS_2,1.59 || _____START JKv_2,1.59: ÷reõya-àdayaþ subantàþ kçta-àdibhiþ samànadhikaraõaiþ sahaþ samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ÷reõy-àdiùu cvy-artha-vacanam / a÷reõayaþ ÷renayaþ kçtàþ ÷reõikçtàþ / ekakçtàþ / pågakçtàþ / ÷reõyàdayaþ pañhyante / kçtàdir àkçtiganaþ / cvyantànàü tu ku-gati-pra-àdayaþ (*2,2.18) ity anena nityasamàsaþ / ÷reõãkçtàþ / ÷reõi / eka / påga / kuõóa / rà÷i / vi÷ikha / nicaya / nidhàna / indra / deva / muõóa / bhåta / ÷ravana / vadànya / adhyàpaka / abhiråpaka / bràhmaõa / kùatriya / pañu / paõóita / ku÷ala / capala / nipuõa / kçpaõa / iti ÷reõy-àdiþ / kçta / mita / mata / bhåta / ukta / samàj¤àta / samàmnàta / samàkhyàta / sambhàvita / avadhàrita / niràkçta / avakalpita / upakçta / upàkçta / iti kçta-àdiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.60 || _____START JKv_2,1.60: na¤aiva vi÷eùo yasya, sarvamanyat prakçtyàdikaü tulyaü, tan na¤-vi÷iùñam, tena na¤vi÷iùñena ktàntena samànàdhikaraõena saha ana¤ ktàntaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kçtaü ca tadakçtaü ca kçtàkçtam / bhuktàbhuktam / pãtàpãtam / udatànuditam / nuóiñau tadbhaktatvànnaiva bhedakau / a÷itàna÷itena jãvati / kliùñàkli÷itena vartate / kçtàpakçtàdãnàm upasaïhyànam / kçtàpakçtam / bhuktavibhuktam / pãtavipãtam / gatapratyàgatam / yàtànuyàtam / krayàkrayikà / puñàpuñikà / phalàphalikà / mànonmànikà / samànàdhikaraõàdhikàre ÷àkapàrthivàdãnàm upasaïkhyànam uttarapadalopa÷ ca / ÷àkapradhànaþ pàrthivaþ ÷àkapàrthivaþ / kutapasau÷rutaþ / ajàtaulvaliþ // ____________________________________________________________________ [#116] ## || PS_2,1.61 || _____START JKv_2,1.61: sat mahat parama uttama utkçùña ity ete påjyamànaiþ saha samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / påjyamànaiþ iti vacanàt påjàvacanàþ sadàdayo vij¤àyante / satpuruùaþ / mahàpuruùaþ / paramapuruùaþ / uttamapuruùaþ / utkçùñapuruùaþ / påjyamànaiþ iti kim ? utkçùño gauþ kadarmàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.62 || _____START JKv_2,1.62: vçndàraka nàga ku¤jara ity etaiþ saha påjyamàna-vàci subantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / påjyamànam iti vacanàt påjàvacanà vçndàraka-àdayo gçhyante / govçndàrakaþ / a÷vavçndàrakaþ / gonàgaþ / a÷vanàgaþ / goku¤jaraþ / a÷vaku¤jaraþ / påjyamànam iti kim ? suùãmo nàgaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.63 || _____START JKv_2,1.63: katara-katamau jàtiparipra÷ne vçtamànau samarthena supà saha samasyete, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / katarakañhaþ / katarakàlàpaþ / katamakañhaþ / katamakàlàpaþ / nanu katama-÷abdastàvaj jàtiparipra÷na eva vyutpàditaþ, katara-÷abdo 'pi sàhacaryàt tadartha-vçttir eva grahãùyate, kiü jàtiparipra÷na-grahaõena ? evaü tarhy etaj j¤àpayati katama-÷abdo 'nyatra api vartate iti / tathà ca pratyudàharanam - kataro bhavator devadattaþ, katamo bhavatàü devadattaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.64 || _____START JKv_2,1.64: kim ity etat kùepe gamyamàne supà saha samasyate taturuùa÷ ca samàso bhavati / kiüràjà, yo na rakùati / kiüsakhà, yo 'bhidruhyati / kiügauþ, yo na vahati / kimaþ kùepe (*5,4.70) iti samàsànto na bhavati / kùepe iti kim ? ko ràjà pàñaliputre // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.65 || _____START JKv_2,1.65: ubhaya-vya¤janà poñà ity abhidhãyate / gçùñirekavàraprasåtà / dhenuþ pratyagraprasåtà / va÷à vandhyà / dehad garbhapàtinã / baùkayaõã taruõavatsà / poñàdibhiþ saha jàtivàci subantaü samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ibhapoñà / ibhayuvatiþ / agnistokaþ / uda÷vitkatipayam / gogçùñiþ / godhenuþ / gova÷à / govehat / gobaùkayaõã / kañhapravaktà / kañha÷rotriyaþ / kañhàdhyàpakaþ / kañhadhårtaþ / jàtiþ iti kim ? devadatttaþ pravaktà / dhårta-grahaõam akutsa-artham // ____________________________________________________________________ [#117] ## || PS_2,1.66 || _____START JKv_2,1.66: jàtiþ iti vartate / jàtivàci subantaü pra÷aüsà-vacanaiþ saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / råóhi-÷abdàþ pra÷aüsà-vacanà gçhyante matallikàdayaþ / te ca àviùñaliïgatvàd anyaliïge 'pi jàti-÷abde svaliïgopàdànà eva samànàhikaranà bhavanti / goprakàõóam / a÷vaprakàõóam / gomatllikà / a÷vamatallikà / gomacarcikà / a÷vamacarcikà / jàtiþ iti kim ? kumàrã matallikà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.67 || _____START JKv_2,1.67: khalaty-àdibhiþ / samànàdhikaraõaiþ saha yuva-÷abdaþ samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / jaratãbhiþ iti strãliïgena nirde÷aþ, pràtipàdika-grahaõe liïgavi÷iùñasya api grahanam iti j¤àpaka-arthaþ / yuvà khalatiþ yuvakhalatiþ / yuvatiþ khalatã yuvakhalatã / yuvà palitaþ yuvapalitaþ / yuvatiþ palità yuvapalità / yuvà valinaþ yuvavalinaþ / yuvatirvalinà yuvavalinà / yuvà jaran yuvajaran / yuvatirjaratã yuvajaratã // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.68 || _____START JKv_2,1.68: kçtyapratyaya-antàs tulyaparyàyà÷ ca subantà ajàti-vacanena samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / bhojyoùõam / bhojyalavaõam / pànãya÷ãtam / tulyàkhyàþ - tulya÷vetaþ / tulyamahàn / sadç÷a÷vetaþ / sadç÷amahàn / ajàtyà ti kim ? bhojya odanaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.69 || _____START JKv_2,1.69: varõavi÷eùavàci subantaü varõavi÷eùavàcinà subantena samànàdhikaraõena saha samasyte, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kçùõasàraïgaþ / lohitasàraïgaþ / kçùõa÷abalaþ / lohita÷abalaþ / avayavadvàrena kçùõa÷abdaþ samudàye vartamànaþ samànàdhikaraõo bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.70 || _____START JKv_2,1.70: kumàra-÷abdaþ ÷ramaõà-àdibhiþ saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ye 'tra strãliïgàþ pañhyante, ÷ramaõà, pravrajità, kulañà ity evam àdayaþ, taiþ saha strãliïgaþ eva kumàra-÷abdaþ samasyate / ye tu puüliïgàþ, adhyàpakaþ, abhiråpakaþ, paõóitaþ iti, tair ubhayathà, pràtipadika-grahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam iti / kumàrã ÷ramaõà kumàra÷ramaõà / ÷ramanà / pravrajità / kulañà / garbhiõã / tàpasã / dàsã / bandhakã / adhyàpaka / abhiråpaka / paõóita / pañu / mçdu / ku÷ala / capala / nipuõa // ____________________________________________________________________ [#118] ## || PS_2,1.71 || _____START JKv_2,1.71: catuùpàd-vàcinaþ subantà garbhiõã-÷abdena samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / gogarbhiõã / ajàgarbhiõã / catuùpàjjàtiriti vaktavyam / iha mà bhåt - kàlàkùã garbhaõã, svastimatã garbhiõã / catuùpàdaþ iti kim ? bràhmaõã garbhiõã // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,1.72 || _____START JKv_2,1.72: samudàyà eva nipàtyante / mayåra-vyaüsaka-àdayaþ ÷abdàþ tatpuruùasa¤j¤à bhavati / cakàro 'vadhàraõa-arthaþ , paramamayåravyaüsakaþ iti samàsàntaraü na bhavati / mayåravyaüsakaþ / chàtravyaüsakaþ / kàmbojamuõóaþ / yavanamuõóaþ / chandasi - hastegçhya / pàdegçhya / làïgalegçhya / punardàya / ehãóàdayo 'nyapadàrthe - ehãóam / ehiyavaü vartate / ehivàõijàkriyà / apehivàõijà / prehivàõijà / ehisvàgatà / apohisvàgatà / prehisvàgatà / ehidvitãyà / apehidvitãyà / ihavitarkà / prohakañà / apohakañà / prohakardamà / apohakardamà / uddharacåóà / àharacelà / àharavasanà / àharavanità / kçntavicakùaõà / uddharotsçjà / uddhamavidhamà / utpacivipacà / utpatanipatà / uccàvacam / uccanãcam / acitopacitam / avacitaparàcitam / ni÷capracam / aki¤canam / snàtvàkàlakaþ / pãtvàsthirakaþ / bhuktvàsuhitaþ / proùyapàpãyàn / utpatyapàkalà / nipatyarohiõã / niùaõõà÷yàmà / apehiprasavà / ihapa¤camã / ihadvitãyà / jahikarmaõà bahulamàbhãkùõye kartàraü càbhidadhàti - jahijoóaþ / ujjahijoóaþ / jahistambaþ / ujjahistambaþ / àkhyàtamàkhyàtena kriyàsàtatye - a÷nãtapibatà / pacatabhçjjatà / khàdatamodatà / khàdatavamatà / khàdatàcamatà / àharanivapà / àvapaniùkirà / utpacacvipacà / bhindhilavanà / chindhivicakùanà / pacalavanà / pacaprakåñà / avihitalakùanas tatpuruùo mayåra-vyaüsaka-àdiùu draùñavyaþ // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàm kà÷ikàyàü vçttau dvitãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // dvittiyo 'dhyayaþ dvitãyaþ pàdaþ ____________________________________________________________________ [#119] ## || PS_2,2.1 || _____START JKv_2,2.1: ekade÷o 'sya asti ity ekade÷ã, avayavã, tadvàcinà subantena saha pårva apara adhara uttara ity ete ÷abdàþ sàmarthyàd ekade÷abacanàþ samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ekàdhikaraõa-grahanam ekade÷ino vi÷eùaõam / ekaü ced adhikaraõam ekadravyam ekade÷i bhavati / ùaùñhãsamàsa-apavado 'yaü yogaþ / pårvaü kàyasya pårvakàyaþ / aparakàyaþ / adharakàyaþ / uttarakàyaþ / ekade÷inà iti kim ? pårvaü na abheþ kàyasya / ekàdhikaraõe iti kim ? pårvaü chàtràõàm àmantraya / kathaü madhyàhnaþ, sàyàhnaþ iti ? saïkhyà-vi-sày-apårvasya ahnasya ahann anyatarasyàü ïau (*6,3.110) iti j¤àpakàt sarvaõaikade÷a-÷abdena ahnaþ samàso bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.2 || _____START JKv_2,2.2: ekade÷inà ekàdhikaraõe iti vartate / samapravibhàge 'rdha÷abdo napuüsakam àviùñaliïgaþ, tasya+idaü grahanam / ardham ity etad napuüsakam ekade÷inà-ekàdhikaraõena samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ùaùñhãsamàsa-apavàdo 'yam yogaþ / ardhaü pippalyàþ ardhapippalã / ardhako÷àtakã / napuüsakam iti kim ? gràmàrdhaþ / nagaràrdhaþ / ekade÷inà ity eva, ardhaü pasor devadattasya / devadattena saha samaso na bhavati / ekàdhikaraõe ity eva, ardhaü pippalãnàm // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.3 || _____START JKv_2,2.3: ekade÷inà ekàdhikarane iti vartate / ùasñhãsamàsa-apavàdo 'yaü yogaþ / anyatarasyàü grahaõàt so 'pi ùaùñhãsamàso bhavati / påraõa-guõa (*2,2.11) iti pratiùedha÷ ca ata eva anyatarasyàü grahaõa-sàmarthyàn na pravartate / dvitãyaü bhikùàyàþ caturthabhikùà, bhikùàcaturthaü và / turyaü bhikùàyàþ turyabhikùà, bhikùàturyaü và / turãya-÷abdasya apãùyate / turãyaü bhikùàyàþ turãyabhikùà, bhikùàturãyaü và / ekade÷inà ity eva, dvitãyaü bhikùàyà bhikùukasya / ekàdhikaraõe ity eva, dvitãyàü bhikùàõàm // ____________________________________________________________________ [#120] ## || PS_2,2.4 || _____START JKv_2,2.4: ekade÷inà-ekàdhikaraõe iti nivçttam / dvitãyàsamàse pràpte vacanam idam / samàsavidhànàt so 'pi bhavati / pràpta àpanna ity etau dvitãyàntena saha samasyete, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / pràpto jãvikàm pràptajãvikaþ, jãvikàpràptaþ iti và / àpanno jãvikam àpannajãvikaþ, jãvikàpannaþ iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.5 || _____START JKv_2,2.5: parimàõamasya asti iti parimàõã, tadbàcinà subantena saha sàmarthyàt parimàõavacanàþ kàla-÷abdàþ samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ùaùñhãsamàsa-viùaye yogàrambhaþ / màso jàtasya màsajàtaþ / saüvatsarajàtaþ / dvyahajàtaþ / tryahajàtaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.6 || _____START JKv_2,2.6: na¤ samarthena subantena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / na bràhmaõaþ abràhmaõaþ / avçùalaþ // ____________________________________________________________________ #<ãùadakçtà># || PS_2,2.7 || _____START JKv_2,2.7: ãùat ity ayaü ÷abdo 'kçdantena supà saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ãùadguõavacanena+iti vaktavyam / ãùatkaóàraþ / ãùatpiïgalaþ / ãùadvikañaþ / ãùadunnataþ / ãùatpãtam / ãùadraktam / guõavacanena iti kim ? iha na bhavati, ãùad gàrgyaþ // ____________________________________________________________________ #<ùaùñhã># || PS_2,2.8 || _____START JKv_2,2.8: ùaùñhyantaü subantaü samarthena subantena saha samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ / bràhmaõakambalaþ / kçdyogà ca ùaùñhã samasyata iti vaktavyam / idhmaprabra÷canaþ / palà÷a÷àtanaþ / kim artham idam ucyate ? pratipadavidhànà ca ùaùñhã na samasyate iti vakùyati, tasyàyaü purastàdapakarùaþ // ____________________________________________________________________ [#121] ## || PS_2,2.9 || _____START JKv_2,2.9: pårveõa samàsaþ siddha eva, tasya kartari ca (*2,2.16) iti pratiùedhe pràpte vacanam idam àrabhyate pratiprasavàrtham / yàjakàdibhiþ saha ùaùñhã samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / bràhmaõayàjakaþ / kùatriyayàjakaþ / yàjaka / påjaka / paricàraka / pariùecaka / snàtaka / adhyàpaka / utsàdaka / udvartaka / hotç / potç / bhartç / rathaganaka / pattigaõaka / tatsthai÷ ca guõaiþ ùaùñhã samasyate iti vaktavyam / candanagandhaþ / kapittharasaþ / guõàttareõa taralopa÷ cea+ii vaktavyam / sarveùàü ÷vetataraþ sarva÷vetaþ / sarveùàü sahattaraþ sarvamahàn / na nirdhàraõe (*2,2.10) iti pratiùedhe pràpte vacanam idam / sarva÷uklà gauþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.10 || _____START JKv_2,2.10: pårveõa samàse pràpte pratiùedha àrabhyate / nirdhàrane yà ùaùñhã sà na samasyate / jàti-guõa-kriyàbhiþ samudàyàd ekade÷asya pçthak-karaõaü nirdhàranam / kùatriyo manuùyàõàm ÷åratamaþ / kçùõà gavàü sampannakùãratamà / dhavannadhvagànàü ÷ãghratamaþ / pratipadavidhànà ca ùaùñhã na samasyate iti vaktavyam / sarpiùo j¤ànam / madhuno j¤ànam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.11 || _____START JKv_2,2.11: påraõa guna suhitàrtha sat avyaya tavya samànàdhikaraõa ity etaiþ saha ùaùñhã na samasyate / artha-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate, tena svaråpa-vidhir na bhavati / påraõàrthe - dhàtràõàü pa¤camaþ / chàtràõàü da÷amaþ / guõa - balàkàyàþ ÷auklyam / kàkasya kàrùnyam / suhita-arthàs tçptyarthàþ - phalànàü suhitaþ / phalànàü tçptaþ / sat - bràhmaõasya kurvan / bràhmaõasya kurvàõaþ / avyaya - bràhmaõasya kçtvà / bràhmaõasya hçtvà / tavya - bràhamaõasya kartavyam / tavyatà sànubandhakena samàso bhavaty eva, bràhmaõa-kartavyam / samànàdhikaraõa - ÷ukasya màràvidasya / ràj¤aþ pàñaliputrakasya / pàõineþ såtrakàrasya / kiü ca syàt ? pårvanipàtasya aniyamaþ syàt / anantaràyàü tu pràptau pratiùiddhàyàü vi÷eùaõaü vi÷eùyeõa bahulam (*2,1.57) iti bhavaty eva samàsaþ / purvanipàta÷ ca tadà diyogato vi÷eùaõasya+eva // ____________________________________________________________________ [#122] ## || PS_2,2.12 || _____START JKv_2,2.12: mati-buddhi-påjà-arthebhya÷ ca (*3,2.188) iti vakùyati, tasya+idaü grahaõam / påjà-grahaõam upalakùaõa-artham / kto yaþ påjàyàü vihitastena ùaùñhã na samasyate / ràj¤àü mataþ / ràj¤àü buddhaþ / ràj¤àü påjitaþ / påjàyàm iti kim ? chàtrasya hasitam chàtrahasitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.13 || _____START JKv_2,2.13: kto 'dhikaraõe ca dhrauvya-gati-pratyavasàna-arthebhyaþ (*3,4.76) iti vakùyati, tasya+idaü grahaõam / adhikaraõa-vàcinà ktena ùaùñhã na samasyate / idam eùàü yàtam / idam eùàm bhuktam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.14 || _____START JKv_2,2.14: ktena iti nivçttam / karma-grahaõaü ùaùñhã-vi÷eùaõam / karmaõi ca yà ùaùñhã sà na samasyate / ubhaya-pràptau karmaõi (*2,3.66) iti ùaùñhyà idaü grahanam / à÷caryo gavàü doho 'gopàlakena / rocate odanasya bhojanaü devadattena / sàdhu khalu payasaþ pànaü devadattena / vicitrà såtrasya kçtiþ pàõininà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.15 || _____START JKv_2,2.15: kartç-grahaõaü ùaùñhã-vi÷eùaõam / kartari yà ùaùñhã sà tçcà akena ca saha na samasyate / bhavataþ ÷àyikà / bhavata àsikà / bhavato 'gragàmikà / tçc cartaryeva vidhãyate, tatprayoge kartari ùaùñhã na asti / tasmàt tçj-grahanam uttara-artham / kartari iti kim ? ikùubhakùikàü me dhàrayasi // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.16 || _____START JKv_2,2.16: kartari ca yau tçj-akau tàbhyàü saha ùaùñhã na samasyate / sàmarthyàd akasya vi÷eùaõa-arthaü kartç-grahaõam, itaratra vyabhicàràbhàvàt / apàü sraùñà / puràü bhettà / vajrasya bhartà / nanu ca bhartç-÷abdo hy ayaü yàjakàdiùu pañhyate ? sambandhi-÷abdasya patiparyàyasya tatra grahanam / akaþ khalv api - odanasya bhojakaþ / saktånàü pàyakaþ // ____________________________________________________________________ [#123] ## || PS_2,2.17 || _____START JKv_2,2.17: na iti nivçttam, na tçjakau / nityaü samàso vidhãyate / krióàyàü jãvikàyàü ca nityaü ùaùñhã samasyate, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / tçc krióà-jãvikayor na asti ity aka eva+udàhriyate / uddàlakapuùpabha¤jikà / vàranapuùpapracàyikà / jãvikàyàm - dantalekhakaþ / nakhalekhakaþ / krióàjãvikyoþ iti kim ? odanasya bhojakaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.18 || _____START JKv_2,2.18: nityam iti vartate / ku-÷abdo 'vyayaü gçhyate gatyàdi-sàhacaryàt, na dravyavacanaþ / ku-gati-pràdayaþ samarthena ÷abdàntareõa saha nityaü samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kuþ pàpàrthe - kupuruùaþ / gati - urarãkçtam / yadårãkaroti / pràdayaþ - durnindàyàm - duùpuruùaþ / svatã påjàyàm - supuruùaþ / atipuruùaþ / àï ãùàdarthe - àpiïgalaþ / pràyikaü ca+etad upàdhivacanam / anyatra api hi samàso dç÷yate / koùõam / kaduùõam / kavoùõam / duùkçtam / atistutam / àbaddham iti / pradayo gatàdyarthe prathamayà / pragata àcàryaþ pràcàryaþ / pràntevàsã / atyàdayaþ kràntàdyarthe dvitãyayà / atikràntaþ khañvàm atikhañvaþ / atimàlaþ / avàdayaþ kruùñàdyarthe tçtãyayà / avakruùñaþ kokilayà avakokilaþ / paryàdayo glànàdyarthe caturthyà / pariglàno 'dhyayanàya paryadhyayanaþ / alaü kumàryai alaükumàriþ / niràdayaþ kràntàdyarthe pa¤camyà / niùkràntaþ kau÷àmbyàþ niùkau÷àmbiþ / nirvàràõasiþ / ivena saha samàso vibhaktya-lopaþ pårvapada-prakçtisvaratvaü ca vaktavyam / vàsasã iva / vastre iva / pràdi-prasaïge karmapravacanãyànàü pratiùedho vaktavyaþ / vçkùaü prati vidyut / sàdhurdevacatto màtaraü prati // ____________________________________________________________________ [#124] ## || PS_2,2.19 || _____START JKv_2,2.19: nityam iti vartate / upapadam atiïantaü samarthena ÷abdàntareõa saha samasyate nityam, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / kumbhakàraþ / nagarakàraþ / atiï iti kim ? edhànàhàrako vrajati / nanu ca sup supà iti vartate, tatra kutas tiïantena samàsa-prasaïgaþ ? evaü tarhi j¤àpayati etayor yogayoþ sup supeti na sambadhyate iti / tena gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ saha samàsavacanaü pràk subutpatteþ ity etad upapannaü bhavati / a÷vakrãtã / a÷vakrãtã / dhanakrãtã // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.20 || _____START JKv_2,2.20: pårvana samàse siddhe niyama-arthaü vacanam / avyayena-upapadasya yaþ samàsaþ so 'mà+eva bhavati, na anyena / svàduïkàraü bhuïkte / sampannaïkàram bhugkte / lavanaïkàraü bhuïkte / amà+eva iti kim ? kàla-samaya-velàsu tumun (*3,3.167) - kàle bhoktum / evakàrakaraõam upapada-vi÷eùana-artham / amà+eva yat tulya-vidhànam upapadaü tasya samàso yathà syàt, amà ca anyena ca yat tulya-vihdhànaü tasya mà bhåt / agre bhuktvà, agre bhojam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.21 || _____START JKv_2,2.21: amà+eva ity anuvartate / upadaü÷as tçtãyàyàm (*3,4.47) ity ataþ prabhçti yàny upapadàni tàni amà+eva avyayena saha-anyatarasyàü samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / ubhayatra-vibhà÷eyam / yad amà+eva tulyavidhànam upapadaü tasya pràpte, yathà upadaü÷as tçtãyàyàm (*3,4.47) iti / yat punar amà ca anyena ca tulyavidhànaü tasya pràpte, yathà avyaye 'yathàbhipretàkhyàne kç¤aþ ktvàõamulau (*3,4..59) iti / målakopadaü÷aü bhuïkte, målakena+upadaü÷aü bhuïkte / uccaiþkàram àcaùñe, uccaiþ kàram / amà+eva ity eva, paryaptivacaneùv alamartheùu (*3,4.66), paryàpto bhoktum / prabhurbhoktum // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.22 || _____START JKv_2,2.22: amà+eva iti pårvayoge 'nuvçttam / tena anyatra na pràpnoti iti vacanam àrabhyate / ktvàpratyayena saha tçtãyà-prabhçtãni upapadàny anyatarasyàü samasyante, tatpuruùa÷ ca samàso bhavati / uccaiþ kçtya / uccaiþ kçtvà / avyaye 'yathàbhipreta-àkhyàne (*3,4.59) iti ktvàpratyayaþ / samàsapakùe lyab eva / tçtãyà-prabhçtãnãty eva, alaü kçtvà / khalu kçtvà // ____________________________________________________________________ [#125] #<÷eùo bahuvrãhiþ># || PS_2,2.23 || _____START JKv_2,2.23: upayukatàdanyaþ ÷eùaþ / ùe÷aþ samàso bahuvrãhi-sa¤j¤o bhavati / ka÷ ca ÷eùaþ samàso na+uktaþ / vakùyati anekam anyapadàrthe (*2,2.24) - citraguþ / ÷abalaguþ / kçùõottaràsaïgaþ / ÷eùaþ iti kim ? unmattagaïgam / lohitagaïgam / bahuvrãhi-prade÷àþ - na bahuvrãhau (*1,1.29) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.24 || _____START JKv_2,2.24: anekaü subantamanyapdàrthe vartamànaü supà saha samasyate, bahuvrãhi÷ ca samàso bhavati / prathamàrtham ekaü varjayitvà sarveùu vibhakty-artheùu bahuvrãhir bhavati / pràptam udakaü yaü gràmaü pràptodako gràmaþ / åóharatho 'naóvàn / upagçtapa÷å rudraþ / udghçtaudanà sthàlã / citragurdevadattaþ / vãrapuruùako gràmaþ / prathama-arthe tu na bhavati / vçùñe deve gataþ / aneka-grahanaü kim ? bahånàm api yathà syàt, susåkùmajañake÷ena sugajàjinavàsasà / samanta÷itir andhreõa dvayor vçttau na sidhyati // bahuvrãhiþ samànàdhikaraõànam iti vaktavyam / vyadhikaraõànàü mà bhåt, pa¤cabhir bhuktamasya / avyayànàü ca bahuvrãhir vaktavyaþ / uccair mukhaþ / nãcair mukhaþ / saptamy-upamàna-pårvapadasya+uttarapada-lopa ÷ca vaktavyaþ / kaõñhe sthitaþ kàlo 'sya kaõñhekalaþ / urasilomà / uùñrasya mukham iva mukhaü yasya sa uùñramukhaþ / kharamukhaþ / samudàya-vikàraùaùñhyà÷ ca bahuvrãhir uttarapada-lopa÷ ca+iti vaktavyam / ke÷ànàü saïghàtaþ ke÷asaïghàtaþ, ke÷asaïghàtaþ cåóà 'sya ke÷acåóaþ / suvarõasya vikàro 'laïkàro 'sya subarõàlaïkàraþ / [#126] pràdibhyo dhatujasya+uttarapadasya lopa÷ ca và bahuvrãhir vaktavyaþ / prapatitaü parõamasya praparõaþ, prapatitaparõaþ / pratitaü palà÷amasya prapalà÷aþ, prapatitapalà÷aþ / na¤o 'styarthànàü bahuvrãhir vàcottarapadalopa÷ ca vaktavyaþ / àvidyamànaþ putro yasya aputraþ, avidyamànaputraþ / abhàryaþ, avidyamànabhàryaþ / subadhikàre 'stikùãràdãnàü bahuvrãhir vaktavyaþ / astikùãrà bràhmaõã / astyàdayo nipàtàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.25 || _____START JKv_2,2.25: saïkhyeye yà saïkhyà vartate tayà saha avyaya-àsanna-adåra-adhika-saïkhyàþ samasyante bahuvrãhi÷ ca samàso bhavati / avyaya - upada÷àþ / upaviü÷àþ / àsannada÷àþ / àsannaviü÷àþ / adårada÷àþ / adåraviü÷àþ / adhikada÷àþ / adhikaviü÷àþ / saïkhyà - dvitràþ / tricaturàþ / dvida÷àþ / saïkhyayà iti kim ? pa¤ca bràhmaõàþ / avyaya-àsanna-adåra-adhika-saïkhyàþ iti kim ? bràhmaõàþ pa¤ca / saïkhyeye iti kim ? adhikà viü÷atir gavàm // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.26 || _____START JKv_2,2.26: di÷àü nàmàni dignàmàni / diïnàmàni subantàni antaràle vàcye samasyante, bahuvrãhi÷ ca samàso bhavati / dakùiõasyà÷ ca pårvasyà÷ ca di÷or yad-antaràlaü dakùiõa-pårvà dik / pårvottarà / uttarapa÷cimà / pa÷cimadakùiõà / sarvanamno vçttimàtre puüvadbhàvaþ / nàmagrahaõaü råóhyartham / iha ma bhåt, aindryà÷ ca kauberyà÷ ca ci÷or yad-antaràlam iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.27 || _____START JKv_2,2.27: tatra iti saptamyantaü gçhyate / tena iti tçtãyàntam / saråpa-grahanaü pratyekam abhisambadhyate / tatra iti saptamyante saråpe pade teneti ca tçtãyànte idam ity etasminn arthe saüsyete, bahuvrãhi÷ ca samàso bhavati / itikarana÷ ca+iha vivakùàrtho laukikam artham anusàrayati / tato grahaõaü, praharanaü karmavyatãhàro, yuddhaü ca samàsa-arthaþ iti sarvam itikaranàllabhyate / [#127] yat tatra iti nirdiùñaü grahaõam cet tad bhavati, yat tena iti nirdiùñaü praharanaü cet tad bhavati, yat idam iti nirdiùñaü yuddhaü cet tad bhavati / ke÷eùu ke÷eùu ca gçhãtvà idaü yuddhaü pravçttaü ke÷àke÷i / kacàkaci / daõóai÷ ca daõóai÷ ca pragçtya idaü yuddhaü pravçttaü daõóàdaõói / musalàmusali / ic karmavyatãhàre (*5,4.127) iti ic samàsàntaþ, sa ca avyayam / anyeùàm api dç÷yate (*6,3.137) iti pårvapadasya dãrghatvam / saråpa-grahaõaü kim ? halai÷ ca musalai÷ ca prahçtya idaü yuddhaü pravçttam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.28 || _____START JKv_2,2.28: saha ity etac chàbdaråpaü tulyayoge vartamànaü tena iti tçtãyàntena saha samasyate, bahuvrãhi÷ ca samàso bhavati / saha putreõàgataþ saputraþ / sacchàtraþ / sakarmakaraþ / tulyayoge iti kim ? sahaiva da÷abhiþ putrairbhàraü bahati gardabhã / vidyamàtair eva da÷abhiþ putrairbhàraü vahati ity arthaþ / kathaü sakarmakaþ, salomakaþ, sapakùakaþ iti ? na hy atra tulyayogo gamyate / kiü tarhi ? vidyamànatà / pràyikaü tulyayoge iti vi÷eùanam / anyatra api samàso dç÷yate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.29 || _____START JKv_2,2.29: anekam iti vartate / anekaü subantaü ca-arthe vartamànam samasyate, dvandva-sa¤j¤a÷ ca samàso bhavati / samuccayànvàcayetaretarayogasamàhàrà÷ ca arthàþ / tatra samuccayànvàcayayor asàmarthyàt na asti samàsaþ / itaretarayoge samàhàre ca samàso vidhãyate / plakùa÷ ca nyagrodha÷ ca plakùa-nyagrodhau / dhava÷ ca khadira÷ ca palà÷a÷ ca dhava-khadira-palà÷àþ / vàk ca tvak ca vàk-tvacam / vàg-dçùadam / dvandva-prade÷àþ - dvandve ca (*1,1.31) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.30 || _____START JKv_2,2.30: samàse iti vartate / upasarjana-sa¤j¤akaü samàse pårvaü prayoktavyam / pårvavacanaü paraprayoganivçtty-artham / aniyamo hi syàt / dvitãyà - kaùña÷ritaþ / tçtãyà - ÷aïkulàkhaõóaþ / caturthã - yåpadàru / pa¤camã - vçkabhayam / ùaùñhã - ràjapuruùaþ / saptamã - akùa÷auõóaþ // ____________________________________________________________________ [#128] ## || PS_2,2.31 || _____START JKv_2,2.31: pårva-nipàte pràpte paraprayoga-arthaü vacanam / ràjadanta-àdiùu upasarjanaü param prayoktavyam / na kevalam upasarjanasya, anyasya api yathà lakùaõaü vihitasya pårvanipàtasya ayam apavàdaþ paranipàto vidhãyate / dantànàü ràjà ràjadantaþ / vanasya agre agrevaõam / nipàtanàd aluk / ràjadantaþ / agrevanam / liptavàsitam / nagnamuùitam / siktasaümçùñam / mçùñalu¤citam / avaklinnapakvam / arpitoptam / uptagàóham / pårvakàlakùay paranipàtaþ / ulåkhalamusalam / taõóulakiõvam / dçùadupalam / àragvàyanabandhakã / citrarathabahlãkam / àvantya÷makam / ÷ådràryam / snàtakaràjànau / viùvakùenàrjunau / akùibhruvam / dàragavam / ÷abda-arthau / dharma-arthau / kàma-arthau / aniyama÷ ca atra+iùyate / artha-÷abdau / artha-dharmau / artha-kàmau / tat katham ? vaktavyam idam / dharma-àdiùu ubhayam iti / vaikàramatam / gajavàjam / gopàladhànãpålàsam / pålàsakakaraõóam / sthålapålàsam / u÷ãrabãjam / si¤jàstham / citràsvàtã / bhàryàpatã / jàyàpatã / jampatã / dampatã / jàyà÷abdasya jambhàvo dambhàva÷ ca nipàtyate / putrapatã / putrapa÷å / ke÷a÷ma÷rå / ÷ma÷ruke÷au / ÷irobãjam / sarpirmadhunã / madhusarpiùã / àdyantau / antàdã / guõavçddhã / vçddhiguõau // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.32 || _____START JKv_2,2.32: pårvam iti vartate / dvandve samàse ghyantaü pårvaü prayoktavyam / pañuguptau / mçduguptau / anekapràptàv ekasya niyamaþ, ÷eùe tv aniyamaþ / pañumçdu÷uklàþ / pañu÷uklamçdavaþ / dvandve iti kim ? vispaùñapañuþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.33 || _____START JKv_2,2.33: dvandve iti vartate / aj-àdy-ad-antaü ÷abdaråpaü dvandve samàse pårvaü prayoktavyam / uùñrakharam / uùtra÷a÷akam / bahuùv aniyamaþ / a÷varathendràþ / indrarathà÷vàþ / dvandve ghyajàdyadantaü vipratiùedhena / indràgnã / indravàyå / taparakaraõaü kim ? a÷vàvçùau, vçùà÷ve iti và // ____________________________________________________________________ [#129] ## || PS_2,2.34 || _____START JKv_2,2.34: dvandve iti vartate / alpàctaraü ÷abdaråpaü dvandve samàse pårvaü prayoktavyam / plakùa÷ ca nyagrodh÷ ca plakùa-nyagrodhau / dhavakhadirapalà÷àþ / bahuùv aniyamaþ - ÷aïkhadundubhivãõàþ, vãõà÷aïkhadundubhayaþ / çtunakùtràõàmànupårvyeõa samànakùarànàü pårvanipàto vaktavyaþ / hemanta÷i÷iravasantàþ / citràsvàtã / kçttikàrohiõyau / samànàkùaràõàm iti kim ? grãùmavasantau / laghv-akùaraü pårvaü nipatati iti vaktavyam / ku÷akà÷am / ÷ara÷àdam / abhyarhitaü ca pårvaü nipatati iti vaktavyam / màtàpitarau / ÷raddhamedhe / dãkùàtapasã / varõànàmànupårvyeõa pårvanipàtaþ / bràhmaõakùatriyaviñ÷ådràþ / samànàkùaràõàm ity atra na asti / bhràtu÷ ca jyàyasaþ pårvanipàto vaktavyaþ / yudhaùñhiràrjunau / saïkhyàyà alpãyasyàþ pårvanipàto vaktavyaþ / dvitràþ / tricaturàþ / navati÷atam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.35 || _____START JKv_2,2.35: sarvopasarjanatvàd bahuvrãher aniyame pràpte niyama-arthaü vacanam / saptamyantaü vi÷eùaõaü ca bahuvrãhi-samàse pårvaü prayoktavyam / kõñhekàlaþ / urasilomà / vi÷eùanam - citraguþ / ÷abalaguþ / sarvanàma-saïkhyayor upasaïkhyànam / sarva÷vetaþ / sarvakçùõaþ / dvi÷uklaþ / dvikçùõaþ / anayor eva mithaþ saüpradhàraõàyàü pratvàt saïkhyàyàþ pårvanipàtaþ / dvyanyaþ / tryanyaþ / [#130] và priyasya påvanipàtaþ / guóapriyaþ, priyaguóaþ / saptamyàþ pårvanipàte prapte gaóvàdibhyaþ saptamyantaü param / gaóukaõñhaþ / gaóu÷iràþ / kathaü vahegaóuþ ? pràptasya càbàdhà vyàkhyeyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.36 || _____START JKv_2,2.36: niùñhantaü ca bhuvrãhi-samàse pårvaü prayoktavyam / kçtakañaþ / bhikùitabhikùiþ / avamuktopànatkaþ / àhåtasubrahmaõyaþ / nanu ca vi÷eùaõam eva atra niùñhà ? na+eùa niyamaþ, vi÷eùaõa-vi÷eùya-bhavasya vivakùà nibandhanatvàt / kathe kçtam anena iti và vigrahãtavyam / niùthàyàþ pårvanipàte jàtikàlasukhàdibhyaþ pravacanam / ÷àrïgajagdhã / palàõóubhakùitã / màsajàtaþ / sambatsarajàtaþ / sukhajàtaþ / duþkhajàtaþ / kathaü kçtakañaþ, bhuktaudanaþ ? pràptasya càbàdhà vyàkhyeyà / praharaõàrthebhya÷ ca pare niùñhàsaptamyau bhavata iti vaktavyam / asyudyataþ / daõóapàõiþ / katham udyatagadaþ, udyatàsiþ ? pràptasya càbàdhà vyàkhyeyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.37 || _____START JKv_2,2.37: niùñhà iti pårvanipàte pràpte vikalpa ucyate / àhitàgny-àdiùu niùñhàntaü pårvaü và prayoktavyam / agnyàhitaþ / àhitàgniþ / jàtapåtraþ, putrajataþ / jàtadantaþ / jàta÷ama÷ruþ / tailapãtaþ / ghçtapãtaþ / åóhabhàryaþ / gatàrthaþ / àkçtigana÷ ca ayam, tena gaóukaõñhaprabhçtaya iha+eva draùñavyàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,2.38 || _____START JKv_2,2.38: guna-÷abdànàü vi÷eùanatvàt pårvanipàte pràpte vikalpa ucyate / kaóàràdayaþ karmadhàraye samàse và pårvaü / prayoktavyàþ / kaóàrajaiminiþ, jaiminikaóàraþ / [#131] kaóàra / guóula / kàõa / kha¤ja / kuõñha / kha¤jara / khalati / gaura / vçddha / bhikùuka / piïgala / tanu / vañara / karmadharaye iti kim ? kaóàrapuruùo gràmaþ // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau dvitãyàdhyàyasya dvitãya pàdaþ // dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ ____________________________________________________________________ [#132] ## || PS_2,3.1 || _____START JKv_2,3.1: anabhihite ity adhikàro 'yaü veditavyaþ / yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ, anabhihite ity evaü tad veditavyam / anabhihite anukte, anirdiùñe karmàdau vibhaktir bhavati / kena anabhihite ? tiï-kçt-taddhita-samàsaiþ parisaïkhyànam / vakùyati, karmaõi dvitãyà (*2,3.2) - kañaü kartoti / gràmaü gacchati / anabhihite iti kim ? tiï - kriyate kañaþ / kçt - kçtaþ kañaþ / taddhitaþ - ÷atyaþ / ÷atikaþ / samàsaþ - pràptam udakaü yaü gràmaü pràptodako gràmaþ / parisaïkhyànaü kim ? kañaü karoti bhãùmamudàraü dar÷anãyam / vahuùu bahuvacanam ity evam àdinà saïkhyà vacyatvena vibhaktãnàm upadiùñàþ, tatra vi÷eùaõa-artham idam àrabhyate - anabhihitakarmàdyà÷rayeùvekatvàdiùu dvitãyàdayo veditavyàþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.2 || _____START JKv_2,3.2: dvitãyàdayaþ ÷abdàþ pårvàcàryaiþ supàü trikeùu samaryante, tair eva atra vyavahàraþ / karmaõi kàrake yà saïkhyà tatra dvitãyà vibhaktirbhavati / kañaü karoti / gràmaü gacchati / ubhasarvatasoþ kàryà dhiguparyàdiùu kriùu / dvitãyà+àmreóitànteùu tato 'nyatra api dç÷yate // ubhayato gràmam / sarvato gràmam / dhig devadattam / uparyupari gràmam / adhyadhi gràmam / adho 'dho gràmam / abhitaþparitaþsamayànikaùàhàpratiyogeùu ca dç÷yate / abhito gràmam / parito gràmam / samayà gràmam / nikàùà gràmam / hà devadattam / bubhukùitaü na prati bhàti ki¤cit // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.3 || _____START JKv_2,3.3: karmaõi iti vartate / dvitãyàyàü pràptàyàü tçtãyà vidhãyate / ca-÷abdàt sà ca bhavati / chandasi viùaye juhoteþ karmaõi kàrake tçtãyà vibhaktir bhavati, dvitãyà ca / yavàgvà 'gnihotraü juhoti / yavàgåm agnihotraü juhoti / chandasi iti kim ? yavàgåm agnihotraü juhoti // ____________________________________________________________________ [#133] ## || PS_2,3.4 || _____START JKv_2,3.4: dvitãyà svaryate, na tçtãyà / antaràntareõa ÷abdau nipàtau sàhacaryàd gçhyete / àbhyàü yoge dvitãyà vibhaktir bhavati / ùaùñhy-apavàdo 'yam yogaþ / tatra antarà÷abdo madhyamàdheya-pradhànam àcaùñe / antareõa ÷abdas tu tac ca vinàrthaü ca / antarà tvàü ca màü ca kamaõóaluþ / antareõa tvàü ca màü ca kamaõóaluþ / antareõa puruùakàraü na kiücil labhyate / yukta-grahaõaü kim ? antarà takùa÷ilàü ca pàñaliputraü srughnasya pràkàraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.5 || _____START JKv_2,3.5: kàla-÷abdebhyo 'dhva-÷abdebhya÷ ca dvitãyà vibhaktir bhavati atyantasaüyoge gamyamàne / kriyà-guõa-dravyaiþ sàkalyena kàlàdhvanoþ sambandhaþ atyantasaüyogaþ / màsam adhãte / saüvatsaram adhãte / màsaü kalyàõã / saüvatsaraü kalyàõã / màsaü guóadhãnàþ / saüvatsaraü guóadhànàþ / adhvanaþ khalv api - kro÷am adhãte / yojanam adhãte / kro÷aü kuñilà nadã / yojanaü kuñilà nadã / kro÷aü parvataþ / yojanaü parvataþ / atyantasaüyoge iti kim ? màsasya dviradhãte / kro÷asya+ekade÷e parvataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.6 || _____START JKv_2,3.6: kàla-adhvanor atyantasaüyoge iti vartate / apavargaþ phala-pràptau satyàü kriyàparisamàptiþ / apavarge gamyamàne kàla-adhvanor atyantasaüyoge tçtãyà vibhaktir bhavati / masena anuvàko 'dhãtaþ / saüvatsareõa anuvàko 'dhãtaþ / adhvanaþ - kro÷ena anuvàko 'dhãtaþ / yojanena anuvàko 'dhãtaþ / apavarge iti kim ? kro÷am adhãto 'nuvàkaþ / màsam adhãtaþ / kartavyàdçttau phala-siddher abhàvàt tçtãyà na bhavati / màsam adhãto 'nuvàkaþ, na ca anena gçhãtaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.7 || _____START JKv_2,3.7: kàla-adhvanoþ iti vartate / kàrakayor madhye yau kàla-adhvànau tàbhyàü saptamã-pa¤camyau vibhaktã bhavataþ / adya bhuktavà devadatto dvyahe bhoktà dvyahàd và bhoktà / tryahe tryahàd và bhoktà / kartç-÷aktyor madhye kalaþ / iha stho 'yam iùvàsaþ kro÷e lakùyaü vidhyati / kro÷àl lakùyaü vidhiyati / kartç-karmaõoþ kàrakayoþ karma-apàdànayoþ karma-adhikaraõayor và madhye kro÷aþ / saïkhyàta-anude÷o na bhavati, asvaritatvàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.8 || _____START JKv_2,3.8: karmapravacanãyair yukte dvitãyà vibhktir bhavati / anur lakùaõe (*1,4.84) - ÷àkalyasaya saühitàm anupràvarùat / àgastyam anvasi¤cat prajàþ // ____________________________________________________________________ [#134] ## || PS_2,3.9 || _____START JKv_2,3.9: karmapravacanãya-yukta iti vartate / yasamà dadhikaü yasya ca+ã÷varavacanaü karmapravacanãyair yukte tatra saptamã vibhaktir bhavati / upa khàryaü droõaþ / upa niùke kàrùàpaõam / yasya ca+ã÷varavacanam iti svasvàminordvayor api paryàyeõa saptamã vibhaktir bhavati / adhi brahmadatte pa¤càlàþ, adhi pa¤càleùu brahmadattaþ iti / dvitãya-apavàdo yogaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.10 || _____START JKv_2,3.10: apa àï pari ity etaiþ karmapravacanãyair yoge pajcamã vibhaktir bhavati / apa trigartebhyo vçùño devaþ / à pàñaliputràd vçùño devaþ / pari trigartebhyo vçùto devaþ / apena sàhacaryàt parervarjana-arthasya grahaõam, tena+iha na bhavati, vçkùaü pari vidyotate vidyut // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.11 || _____START JKv_2,3.11: mukhya-sadç÷aþ pratinidhiþ / dattasya pratiniryàtanaü pratidànam / yasmàt pratinidhiryata÷ ca pratidànaü tatra karmapravacanãya-yukte pa¤camã vibhaktir bhavati / abhimanyur arjunataþ prati / pradyumno vàsudevataþ prati / màùànasmai tilebhyaþ prati yacchati / nanu ca pratinidhi-pratidàne karmapravacanãya-yukte, na tu yataþ pratinidhi-pratidàne ? na+eùa doùaþ, sambandha-sambandhàt tasya api yogo 'sty eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.12 || _____START JKv_2,3.12: gatyarthànàü dhàtånàü ceùtàkriyàõàü parispandakriyàõàü karmaõi kàrake 'dhvavarjite dvitãyà-caturthyau bhavataþ / gràmaü gacchati, gràmàya gacchati / gràmaü vrajati, gràmàya vrajati / gatyartha-grahaõaü kim ? odanam pacati / karmaõi iti kim ? a÷vena vrajati / deùñàyam iti kim ? manasà pàñaliputraü gacchati / anadhvani iti kim ? adhvànaü gacchati / adhvanãtyartha-grahanam / panthànaü gacchati / màrgaü gacchati / àsthita-pratiùedha÷ càyaü vij¤eyaþ / àsthitaþ sampràptaþ, àkrànta ucyate / yatra tu utpathena panthànaü gacchati, tatra bhavitavyam eva caturthyà, pathe gacchati iti / dvitãyà-grahanaü kim ? na catrthy eva viklpyeta, apavàda-viùaye 'pi yathà syàt / gràmam gantà gràmàya gantà / kçd-yoga-lakùaõà ùaùñhã na bhavati // ____________________________________________________________________ [#135] ## || PS_2,3.13 || _____START JKv_2,3.13: sampradàne kàrake caturthã vibhaktir bhavati / upadhyàyàya gàü dadàti / mànavakàya bhikùàü dadàti / devadattàya rocate / puùpebhyaþ spçhayati ity àdi / caturthãvidhàne tàdarthya upasaïkhyànam / yåpàya dàru / kuõóalàya hiraõyam / randhanàya sthàya sthàlã / avahananàyolåkhalam / këpi sampadyamàne caturthã vaktavyà / måtràya kalpate yavàgåþ / uccàràya kalpate yavàgåþ / këpi ityartha-nirde÷aþ / måtràya sampadyate yavàgåþ / måtràya jàyate yavagåþ / utpàtena j¤àpyamàne caturthã vaktavyà / vàtàya kapilà vidyudàtapàyàtilohinã / pãtà varùàya vij¤eyà durbhikùàya sità bhavet // hitayoge caturthã vaktavyà / gobhyo hitam / arocakine hitam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.14 || _____START JKv_2,3.14: kriyàrthà kriyà upapadaü yasya so 'yaü kriyàrthopapàþ / tumun-õvulau kriyàyàü kriyàrthàyàm (*3,3.10) ity eùa viùayo lakùyate / kriyàrthopapadasya ca sthànino 'prayujyamànasya dhàtoþ karmaõi kàrake caturthã vibhaktir bhavati / dvitãya-apavàdo yogaþ / edhebhyo vrajati / puùpebhyo vrajati kriyàrthopapadasya iti kim ? pravi÷a piõóãm / pravi÷a tarpanam / bhakùir atra sthànã, na tu kriyàrthopapadaþ / karmaõi iti kim ? edhebhyo vrajati ÷akañena / sthàninaþ iti kim ? edhànàhartuü vrajati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.15 || _____START JKv_2,3.15: tumunà samànàrthas tumarthaþ / tumartha-bhàvavacana-pratyayàntàt pràtipadikàc caturthã vibhaktir bhavati / bhàvavacanà÷ ca (*3,3.11) iti vakùyati, tasya+idaü grahanam / pàkàya vrajati / tyàgàya vrajati / bhåtaye vrajati / saüpattaye vrajati / tumarthàt iti kim ? pàkaþ / tyàgaþ / ràgaþ / bhàvavacanàt iti kim ? kàrako vrajati // ____________________________________________________________________ [#136] ## || PS_2,3.16 || _____START JKv_2,3.16: namaþ svasti svàhà svadhà alam vaùañ ity etair yoge caturthã vibhaktir bhvati / namo devebhyaþ / svasti prajàbhyaþ / svàhà agnaye / svadhà pitçbhyaþ / alaü mallo mallàya / alam iti paryàptyartha-grahaõam / prabhurmallo mallàya / ÷akto mallo mallày / va÷aóagnaye / vaùaóindràya / cakàraþ punarasya+eva samucaya-arthaþ / tena à÷ãrvivakùàyàm api ùaùñhãü vàdhitvà caturthy eva bhavati / svasti gobhyo bhåyàt / svasti bràhmaõebhyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.17 || _____START JKv_2,3.17: manyateþ karmaõi manyakarmaõi / manyakarmaõi pràõivarjite vibhàùà caturthã vibhaktir bhavati anàdare gamyamàne / anàdarastiraskàraþ / na tvà tçõaü manye, na tvà tçõàya manye / na tvà busaü manye, na tvà busàya manye / manyati-grahaõaü kim ? na tvà tçõaü cintayàmi / vikaraõa-nirde÷aþ kim arthaþ ? na tvà tçõaü manve / anàdare iti kim ? a÷mànaü dçùadaü manye manye kaùñhamulåkhalam / andhàyàstaü sutaü manye yasya màtà na pa÷yati // apràniùu iti kim ? na tvà ÷çgàlaü manye / yad etad apràõiùviti tad anàvàdiùviti vaktavyam / vyavasthita-vibhàùà ca j¤eyà / na tvà nàvaü manye yàvad uttãrõaü na nàvyam / na tvà 'nnaü manye yàvan na bhuktaü ÷ràddham / pràõiùu tåbhayam / na tvà kàkaü manye / na tvà ÷çgàlaü manye / iha caturthã dvitãyà ca bhavataþ - na tvà ÷vànaü manye, na tvà ÷une manye / yuùmadaþ kasmàn na bhavati caturthã, etad api hi manyateþ karma ? vyavasthita-vibhàùà-vij¤ànàd eva na bhavati // ____________________________________________________________________ [#137] ## || PS_2,3.18 || _____START JKv_2,3.18: kartari karaõe ca kàrake tçtãyà vibhaktir bhavati / devadattena kçtam / yaj¤adattena bhuktam / karaõe - dàtreõa lunàti / para÷unà chinatti / tçtãyà-vidhàne prakçtyàdãnàm upasaïkhyànam / prakçtyà 'bhiråpaþ / prakçtyà dar÷anãyaþ / pràyeõa yàj¤ikaþ / pràyeõa vaiyàkaraõaþ / gàrgyo 'smi gotreõa / samena dhàvati / viùameõa dhàvati / dvidroõena dhànyaü krãõàti / pa¤cakena pa÷ån krãõàti / sàhasreõa a÷vàn krãõàti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.19 || _____START JKv_2,3.19: saha-arthena yukte apradhàne tçtãyà vibhaktir bhavati / putreõa sahàgataþ pità / putreõa saha gomàn / pitur atra kriyàdi-sambandhaþ ÷abdena+ucyate, putrasya tu pratãyamàna iti tasyàpràdhànyam / sahàrthena ca yoge tçtãyà-vidhànàt paryàya-prayoge 'pi bhavati, putreõa sàrdham iti / vinà 'pi saha-÷abdena bhavati, vçddho yånà (*1,2.65) iti nidar÷anàt / apradhàne iti kim ? ÷iùyeõa sahopàdyàyasya gauþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.20 || _____START JKv_2,3.20: aïga-÷abdo 'tra aïga-samudàye ÷arãre vartate, yena iti ca tadavayavo hetutvena nirdi÷yate / yena aïgena vikçtena aïgino vikàro lakùyate, tatas tçtãyà vibhaktir bhavati / akùõà kàõaþ / pàdena kha¤jaþ / pàõinà kunñhaþ / avayavadharmeõa samudayo vyapadi÷yate / aïgavikàraþ iti kim ? akùi kàõamasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.21 || _____START JKv_2,3.21: ka¤cit prakàraü pràptaþ itthambhåtaþ / tasya lakùaõam itthambhåtalakùaõam / tatas tçtãyà vibhaktir bhavati / api bhavàn kamaõóalunà chàtramadràkùãt ? chàtreõopàdhyàyam / ÷ikhayà parivràjakam / iha na bhavati, kamaõólupàni÷chàtraþ iti, lakùaõasya samàse 'ntarbhåtatvàt / itthambhåtaþ iti kim ? vçkùaü prati vidyotanam // ____________________________________________________________________ [#138] ## || PS_2,3.22 || _____START JKv_2,3.22: sampårvasya jànàteþ karmaõi karake dvitãyàyàü pràptàyàm anyatarasyàü tçtãyàvibhaktir bhavati / pitrà sa¤jànãte, pitaraü sa¤jànãte / màtrà sa¤jànãte, màtaraü sa¤jànãte // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.23 || _____START JKv_2,3.23: phalasàdhanayogyaþ padàrtho loke hetur ucyate / tadvàcinas tçtãyà vibhaktir bhavati / dhanena kulam / kanyayà ÷okaþ / vidyayà ya÷aþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.24 || _____START JKv_2,3.24: hetau iti vartate / kartç-varjitaü yadçõaü hetuþ, tataþ pa¤camã vibhaktir bhavati tçtãyà+apavàdo yogaþ / ÷atàd baddhaþ / sahasràd baddhaþ / akartari iti kim ? ÷atena bandhitaþ / ÷atamçõaü ca bhavati, prayojakatvàc ca kartçsa¤j¤akam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.25 || _____START JKv_2,3.25: hetau iti vartate / guõe hetàv astrãliïge vibhàùà pa¤camã vibhaktir bhavati / jàóyàd baddhaþ, jàóyena baddhaþ / pàõóityàn muktaþ, pàõóityena muktaþ / guõa-grahanaü kim ? dhanena kulam / astriyàm iti kim ? buddhyà muktaþ / praj¤ayà muktaþ // ____________________________________________________________________ #<ùaùñhã hetu-prayoge># || PS_2,3.26 || _____START JKv_2,3.26: hetoþ prayogaþ hetuprayogaþ / hetu-÷abdasya prayoge hetau dyotye ùaùñhã vibhaktir bhavati / annasya hetor vasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.27 || _____START JKv_2,3.27: sarvanàmno hetu-÷abda-prayoge hetau dyotye tçtãyà vibhaktir bhavati, ùaùñhã ca / pårveõa ùaùñhyàm eva pràptàyàm idam ucyate / kena hetunà vasati, kasya hetor vasati / yena hetunà vasati, yasya hetor vasati / nimittakàraõa-hetuùu sarvàsàü pràyadar÷anam / [#139] kiünimittaü vasati, kena nimittena vasati, kasmai nimittàya vasati, kasmàn nimittàd vasati, kasya nimittasya vasati, kasmin nimitte vasati / evaü kàraõahetvor apy udahàryam / artha-grahanaü ca+etat / paryàyopàdànaü tu svaråpa-vidhirmà vij¤àyi iti / tena+iha api bhavati - kiü prpayojanaü vasati, kena prayojanena vasati, kasmai prayojanàya vasati, kasmàt prayojanàd vasati, kasya prayojanasya vasati, kasmin prayojane vasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.28 || _____START JKv_2,3.28: apàdàne kàrake pa¤camã vibhaktir bhavati / gràmàd àgacchati / parvatàd avarohati / vçkebhyo bibheti / adhyayanàt paràjayate / pa¤camã-vidhàne lyab-lope karmaõyupasaïkhyànam / pràsàdam àruhya prekùate, pràsàdàt prekùate / adhikaraõe ca+upasaïkhyànam / àsane upaviùya prekùate, àsanàt prekùate / ÷ayanàt prekùate / praùnàkhyànayoù ca pa¤camã vaktavyà / kuto bhavàn ? pàñaliputràt / yataùcàdhvakàlanirmàõam tatra pa¤camã vaktavyà / gavãdhumataþ sàïkà÷yaü catvàri yojanàani / kàrtikyà àgrahàyaõã màse / tadyuktàt kàle saptamã vaktavyà / kàrtikyà àgrahàyaõã màse / adhvanaþ prathamà saptamã ca vaktavyà / gavãdhumataþ sàïkà÷yaü catvàri yojanàni, caturùu yojaneùu và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.29 || _____START JKv_2,3.29: anya àràt itara çte dik-÷abda a¤cu-uttarapada àc àhi ity etair yoge pa¤camã vibhaktir bhavati / anya ity artha-grahanam / tena paryàya-prayoge 'pi bhavati / anyodevadattàt / bhinno devadattàt / artha-antaraü devadattàt / [#140] vilakùaõe devadattàt / àràc-chabdo dåràntika-arthe vartate / tatra dåràntikàrthaiþ ùaùthy-anyatarasyàm (*2,3.34) / iti pràpte pa¤camã vidhãyate / àràd devadattàt / àràd yaj¤adattàt / itara iti nirdi÷yamàna-pratiyogã padàrtha ucyate / itaro devadattàt / çte iti avyayaü varjana-arthe / çte devadattàt / çte yaj¤adattàt / dik-÷abdaþ -- pårvo gràmàt parvataþ / uttaro gràmàt / pårvo grãùmàt vasantaþ / uttaro grãùmo vasantàt / dvik-÷abda ity atra ÷abda-grahanaü de÷akàlavçttinà 'pi dik-÷abdena yoge yathà syàt, itarathà hi dig-vçttinaiva syàt, ityamasyàþ pårvà iti / iha tu na syàt, ayam asmàt pårvaþ kàlaþ iti / a¤cu-uttarapada -- pràg gràmàt / pratyag gràmàt / nanu càyam api dik-÷abda eva / ùaùñhy-atasartha-prayayena (*2,3.30) iti vakùyati, tasya ayaü purastàdapakarùaþ / àc -- dakùiõà gràmàt / uttarà gràmàt / àhi - dakùiõàhi gràmàt / uttaràhi gràmàt // ____________________________________________________________________ #<ùaùñhy-atasartha-pratyayena># || PS_2,3.30 || _____START JKv_2,3.30: dakùiõa-uttaràbhyàm atasuc (*5,3.28) iti vakùyati, tasya+idaü grahanam / atas-arthena pratyayena yukte ùaùñhã vibhaktir bhavati / dakùiõato gràmasya / uttarato gràmasya / purastàd gràmasya / upari gràmasya / upariùñàd gràmasya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.31 || _____START JKv_2,3.31: enab-anyatarasyàm adåre 'pa¤camyàþ (*5,3.35) iti vakùyati / tena yukte dvitãyà vibhaktir bhavati / pårveõa ùaùñhyàü pràptàyàm idaü vacanam / dakùiõena gràmam / uttareõa gràmam / ùaùñhyàpãùyate / dakùiõena gràmasya / uttareõa gràmasya / tadarthaü yogavibhàgaþ kartavyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.32 || _____START JKv_2,3.32: pa¤camã-grahaõam anuvartate / pçthak vinà nànà ity etair yoge tçtãyà vibhaktir bhavati, anyatarasyàü pa¤camã ca / pçthag devadattena, pçthag devadattàt / vinà devadattena, vinà devadattàt / nànà devadattena, nànà devadattàt / pçthag-vinà-nànàbhiþ iti yoga-vibhàgo dvitãyà-arthaþ / vinà vàtaü vinà varùaü vidyut-prapatanaü vinà / vinà hastikçtàn doùàn kenemau pàtitau drumau // ____________________________________________________________________ [#141] ## || PS_2,3.33 || _____START JKv_2,3.33: stoka alpa kçcchra katipaya ity etebhyo 'sattva-vacanebhyaþ karaõe kàrake 'nyatarasyàü tçtãyà bhavati / pa¤camy atra pakùe vidhãyate, tçtãyà tu karaõe ity eva siddhà / yadà tu dharma-màtraü karaõàyà vivakùyate na dravyam, tadà stoka-àdãnàm asattva-vacanatà / stokàn muktaþ, stokena muktaþ / alpàn muktaþ, alpena muktaþ / kçchràn muktaþ, kçcchreõa muktaþ / katipayàn muktaþ, katipayena muktaþ / asattva-vacanasya iti kim ? stokena viùeõa hataþ / alpena madhunà mattaþ / karaõe iti kim ? kriyàvi÷eùaõe karmaõi mà bhåt, stokaü mu¤cati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.34 || _____START JKv_2,3.34: pa¤camã anuvartate / dåra-antika-arthaiþ ÷abdair yoge ùaùthã vibhaktir bhavati, anyatarasyàü pa¤camã ca / dåraü gràmasya, dåraü gràmàt / viprakçùñaü gràmasya, viprakçùñaü gràmàt / antikaü gràmasya, antikaü gràmàt / abhyà÷aü gràmasya, abhyà÷aü gràmàt / anyatarasyàm grahaõaü pa¤camy-artham / itarathà hi tçtãyà pakùe syàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.35 || _____START JKv_2,3.35: pa¤camã anuvartate / dåra-antika-arthebhyaþ ÷abdebhyo dvitãyà vibhaktir bhavati, cakàràt pa¤camã tçtãyà 'pi samucchãyate / dåraü gràmasya, dåràd gràmasya, dåreõ gràmasya / antikaü gràmasya, antikàd gràmasya, antikena gràmasya / pràtipadikàrthe vidhànam / asattvavacana-grahaõaü ca anuvartate / sattva-÷abdebhyo yathàyathaü vibhaktayo bhavanti / dåraþ panthàþ, dåràya pathe dehi, dårasya pathaþ svam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.36 || _____START JKv_2,3.36: saptamã vibhaktir bhavaty adhikaraõe kàrake, cakàràd dåra-antika-arthebhya÷ ca / kañe àste / ÷akañe àste / sthàlyàü pacati / dåra-antika-arthebhyaþ khalv api - dåre gràmasya / antike gràmasya / abhyà÷e gràmasya / dåranti - kàrthebhya÷catasro vibhaktayo bhavanti, dvitãyà-tçtãyà-pa¤camã-saptamyaþ / saptamã-vidhàne ktasyenviùayasya karmaõy-upasaïkhyànam / adhãtã vyàkaraõe / parigaõitã yàj¤ike / àmnàtã chandasi / [#142] sàdhvasàdhuprayoge ca saptamã vaktavyà / sàdhurdevadatto màtari / asàdhuþ pitari / kàrakàrhàõàü ca kàrakatve saptamã vaktavyà / çddheùu bhu¤jàneùu daridrà àsate / bràhmaõeùu taratsu vçùalà àsate / akàrakàrhàõàü càkarakatve saptamã vaktavyà / daridreùvàsãneùu çddhà bhu¤jate / vçùaleùvàsãneùu bràhmaõàs taranti / taddhiparyàse ca saptamã vaktavyà / çddheùvàsãneùu daridrà bhu¤jate / bràhmaõeùv àsãneùu vçùalàs tarànti / nimittàt karmasaüyoge saptamã vaktavyà / carmaõi dvãpinaü hanti dantayor hanti ku¤jaram / ke÷eùu camarãü hanti sãmni puùkalako hataþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.37 || _____START JKv_2,3.37: saptamã iti vartate / bhàvaþ kriyà / yasya ca bhàvena yasya ca kriyayà kriyàntaraü lakùyate, tato bhàvavataþ saptamã vibhaktir bhavati / prasiddhà ca kiyà kriyàntaraü lakùayati / goùu duhyamànàsu gataþ, dugdhàsv àgataþ / agniùu håyamàneùu gataþ, huteùv àgataþ / bhàvena iti kim ? yo jañàbhiþ sa bhuïkte / punar bhàva-grahaõaü kim ? yo bhuïkte sa devadattaþ // ____________________________________________________________________ #<ùaùñhã ca anàdare># || PS_2,3.38 || _____START JKv_2,3.38: pårveõa saptamyàü pràptàyàü ùaùñhã vidhãyate, cakàràt sà 'pi bhavati / anàdara-adhike bhàva-lakùane bhàvavataþ ùaùñhã-saptamyau vibhaktã bhavataþ / rudataþ pràvràjãt, rudati pràvràjãt kro÷ataþ pràvràjãt, kro÷ati pràvràjãt / kro÷antamanàdçtya pravrajitaþ ity arthaþ // ____________________________________________________________________ [#143] ## || PS_2,3.39 || _____START JKv_2,3.39: ùaùñhã-saptamyau vartate / svàmin ã÷vara adhipati dàyàda sàkùin pratibhå prasåta ity etair yoge ùaùñhã-saptamyau vibhaktã bhavataþ / gavàü svàmã, goùu svàmã / gavàmã÷varaþ, goùvã÷varaþ / gavàmadhipatiþ, goùvadhipatiþ / gavàü dàyàdaþ, goùu dàyàdaþ / gavàü sàkùã, goùå sàkùã / gavàü pratibhåþ, goùu pratibhåtaþ / gavàü prasåtaþ, goùu prasåtaþ / ùaùñhyàm eva pràptayàü pakùe saptamãvidhàna-arthaü vacanam // ____________________________________________________________________ #<àyukta-ku÷alàbhyàü ca àsevàyàm># || PS_2,3.40 || _____START JKv_2,3.40: ùaùñhã-saptamyau vartate / àyukataþ vyàpàritaþ, ku÷alaþ nipuõaþ, tàbhyàü yoge àsevàyàü gamyamànàyàü ùaùñhã-saptamyau vibhaktã bhavataþ / àsevà tatparyam / àyuktaþ kañakaraõasya, àyuktaþ kañakaraõe ku÷alaþ kañakaranasya, ku÷laþ kañakaraõe / àsevàyàm iti kim ? àyukto gauþ ÷akañe / tatra saptamy eva adhikaraõe bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.41 || _____START JKv_2,3.41: ùaùñhã-saptamyau vartate / jàti-guõa-kriyàbhiþ samudàyàd ekade÷asya pçthak karanaü nirdhàranam / yato nirdhàranaü tataþ ùaùñhã saptamyau vibhaktã bhavataþ / manuùyàõàm kùatriyaþ ÷åratamaþ, manuùyeùu kùatriyaþ ÷åratamaþ / gavaü kçùõà sampanna-kùãratamà, goùu kçùõà sampanna-kùãratamà adhvagànàü dhavantaþ ÷ãghratamà, adhvageùu dhàvantaþ ÷ãghratamàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.42 || _____START JKv_2,3.42: yata÷ ca nirdharanam iti vartate / ùaùñhã-saptamy-apavàdo yogaþ / vibhàgaþ vibhaktam / yasmin nirdhàraõa-à÷raye vibhaktam asya asti tataþ pajcamã vibhaktir bhavati / màthuràþ pàñaliputrakebhyaþ sukumàrataràþ, àóhyataràþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.43 || _____START JKv_2,3.43: sàdhu nipuõa ity etàbhyàm yoge 'rcàyàü gamyamànàyàü saptamã vibhaktir bhavati, na cet pratiþ prayujyate / màtari sàdhuþ / pitari sàdhuþ / màtari nipuõaþ / pitari nipuõaþ / arcàyàm iti kim ? sàdhurbhçtyo ràj¤aþ / tattvak-athane na bhavati / aprateþ iti kim ? sàdhur devadatto màtaraü prati / apratyàdibhir iti vaktavyam / [#144] sàdhurdevadatto màtaram pari / màtaramanu // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.44 || _____START JKv_2,3.44: prasita utsuka ity etàbhyàü yoge tçtãyà vibhaktir bhavati, cakàràt saptamã ca / prasitaþ prasaktaþ, yas tatra nityam eva avabaddhaþ sa prasita-÷abdena+ucyate / ke÷aiþ prasitaþ ke÷eùu prasitaþ / ke÷air utsukaþ, ke÷eùu utsukaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.45 || _____START JKv_2,3.45: tçtãyà-saptamyàv anuvartate / lub-antàt nakùatra-÷abdàt tçtãyà-saptamyau vibhaktã bhvataþ / puùyeõa pàyasama÷nãyàt, puùye pàyasama÷nãyàt / maghàbhiþ palalaudanam, maghasu palalaudanam / nakùatra iti kim ? pa¤càleùu vasati / lupi iti kim ? maghàsu grahaþ / iha kasmàn na bhavati, adya pusyaþ, adya kçttikà ? adhikaraõe iti vartate / vacanaü tu pakùe tçtãyàvidhàna-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.46 || _____START JKv_2,3.46: pràtipadikàrthaþ sattà / liïgaü strãliïga-puüliïga-napuüsakàni / parimaõaü droõaþ, khàrã, àóhakam / vacanam ekatva-dvitva-bahutvàni / màtra-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate / pràtipadikàrtha-màtre, liïga-màtre, primàõa-màtre, vacana-màtre prathamà vibhaktir bhavati / pràtipadikàrtha-màtre -- uccaiþ / nãcaiþ / liïga-grahaõaü kim ? kumàrã, vçkùaþ, kuõóam ity atra api yathà syat / parimàõa-grahaõaü kim ? droõaþ, khàrã, àóhakam ity atra api yathà syàt / vacana-grahanaü kim ? ekatva-àdiùu ukteùv api yathà syàt / ekaþ, dvau, bahavaþ / pràtipadika-grahanaü kim ? nipàtasya anarthakasya pràtipadikatvam uktaü, tato 'pi yathà syàt / pralambate / adhyàgacchati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.47 || _____START JKv_2,3.47: àbhimukhya-karaõaü, tad-adhike pràtipadika-arthe prathamà na pràpnoti iti vacanam àrabhyate / sambodhane ca prathamà vibhaktir bhavati / he devadatta / he devadattau / he devadattàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.48 || _____START JKv_2,3.48: sambodhane yà prathamà tad-antaü ÷abda-råpam àmantritasa¤j¤aü bhavati / tathà ca+eva+udàhçtam / àmantrita-prade÷àþ -- àmantritaü pårvam avidyamànavat (*8,1.72) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#145] ## || PS_2,3.49 || _____START JKv_2,3.49: àmantrita-prathamàyà yad ekavànaü, tat sambuddhi-sa¤j¤aü bhavati / he paño / he devadatta / sambuddhi-prade÷àþ - eï-hrasvàt sambuddheþ (*6,1.69) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ #<ùaùñhã ÷eùe># || PS_2,3.50 || _____START JKv_2,3.50: karma-àdibhyo 'nyaþ pràtipadikàrtha-vyatirekaþ svasvàmi-sambhandha-àdiþ ÷eùaþ, tatra ùaùñhã vibhaktir bhavati / raj¤aþ puruùaþ / pa÷oþ pàdaþ / pituþ putraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.51 || _____START JKv_2,3.51: jànàter avidarthasya aj¤àna-arthasya karaõe kàrake ùaùñhã vibhaktir bhavati / sarùiùo jànãte / madhuno jànãte / sarpiùà karaõena pravartate ity arthaþ / pravçtti-vacano jànatir avidþ-arthaþ / atha va mithyàj¤àna-vacanaþ / sarpiùi raktaþ pratihato và / cittabhràntyà tadàtmanà sarvam eva gràhyaü pratipadyate / mithyàj¤ànam aj¤ànam eva / avid-arthasya iti kim ? svareõa putraü jànàti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.52 || _____START JKv_2,3.52: ÷eùe iti vartate / adhi-ig-arthàþ smarana-arthàþ, daya dànagatirakùaneùu, ã÷a e÷varye, eteùaü karmaõi kàrake ÷eùatvena vivakùite ùaùñhã vibhaktir bhavati / màtur adhyeti / màtuþ samarati / sarpiùo dyate / sarpiùa ãùñe / madhuna ãùñe / karmaõi ity eva, màtur guõaiþ smarati / ÷eùe kim ? màtaraü smarati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.53 || _____START JKv_2,3.53: sato guõàntaràdhànaü pratiyatnaþ / karoteþ karmaõi kàrake ÷eùatvena vivakùite pratiyatne gamyamàne ùaùñhã vibhaktir bhavati / edhodakasyopaskurute / ÷astrapatrasyopaskurute pratiyatne iti kim ? kañaü karoti / karmaõi iti kim ? edhodakasyopaskurute praj¤ayà / ÷eùe ity eva, edhodakamupaskurute // ____________________________________________________________________ [#146] ## || PS_2,3.54 || _____START JKv_2,3.54: rujàrthànàü dhàtånàü bhàva-vacanànàü bhàva-kartçkàõàü jvari-varjitànàü karmaõi kàrake ÷eùatvena vivakùite ùaùñhã vibhaktir bhavati / caurasya rujati rogaþ / caurasyàmayatyàmayaþ / rujàrthànàm iti kim ? eti jãvantamànando naraü varùa÷atàd api / jãva putraka mà maivaü tapaþ sàhasamàcara // bhàvavacanànàm iti kim ? nadã kålàni rujati / ajvareþ iti kim ? cauraü jvarayati jvaraþ / ajvarisantàpyor iti vaktavyaü / cauraü santàpayati tàpaþ / ÷eùe ity eva, cauraü rujati rogaþ // ____________________________________________________________________ #<à÷iùi nàthaþ># || PS_2,3.55 || _____START JKv_2,3.55: nàthç nàdhç yàc¤opatàpai÷varyà÷ãþùu pathyate, tasyà÷ãþkriyasya karmaõi kàrake ÷eùatvena vivakùite ùaùñhã vibhaktir bhavati / sarpiùo nàthate / madhuno nàthate / à÷iùi iti kim ? mànavakam upanàthati aïga putrakàdhãùva // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.56 || _____START JKv_2,3.56: jàsi niprahaõa nàña kràtha più ity eteùàü dhàtånàü hiüsà-kriyàõàü karmaõi kàrake ùaùñhã vibhaktir bhavati / jasu hiüsàyàm, jasu tàóane iti ca curàdau pañhyate, tasya+idaü grahaõaü, na daivàdikasya jasu mokùaõe ity asya / caurasya+ujjàsayati / vçùalasya+ujjàsayati / niprahaõa iti sagghàtavigçhãtaviparyastasya grahaõam / caurasya niprahati / caurasya nihanti / caurasya prahanti / caurasya praõihanti / caurasya+unnàñayati / vçùalasya+unnàñayati / caurasya+utkràthàyati / vçùalasya kràthayati / nipàtanàd vçddhiþ / ayaü hi ghañàdau pañhyate, ÷ratha knatha kratha klatha hiüsa-arthàþ iti / tatra ghañàdayo mitaþ iti mitsa¤j¤àyàü mitàü hrasvaþ (*6,4.92) iti hrasvatvaü syàt / caurasya pitaùñi / vçùalasya pinaùñi / hiüsàyàm iti kim ? dhànàþ pinaùñi / ÷eùe ity eva, cauram ujjàsayati / e÷àm iti kim ? cauraü hinasti / niprahaõa iti kim ? cauraü vihanti // ____________________________________________________________________ [#147] ## || PS_2,3.57 || _____START JKv_2,3.57: vyavahç paõa ity etayoþ samarthayoþ samànàrthayoþ karmaõi kàrake ùaùñhã vibhaktir bhavati / dyåte krayavikrayavyavahàre ca samànàrthatvamanayoþ / ÷atasya vyavaharati / sahasrasya vyavaharati / ÷atasya paõate / sahasrasya paõate / àya-pratyayaþ kasmàn na bhavati ? stuty-arthasya panateràya-pratyaya iùyate / samarthayoþ iti kim ? ÷alàkàü vyavaharati / vikùipati ityarthaþ vràhamaõàn paõàyate / stauti ityarthaþ / ÷eùe ity eva, ÷ataü paõate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.58 || _____START JKv_2,3.58: vyavahçpaõisamàna-arthasya dãvyateþ karmaõi ùaùñhã vibhaktir bhavati / ÷atasya dãvyati / sahasrasya dãvyati / tadarthasya iti kim ? bràhmanaü dãvyati / yoga-vibhàga uttara-arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.59 || _____START JKv_2,3.59: divas tadarthasya (*2,3.58) iti nityaü ùaùñhyàü pràptàyàü sopasargasya vikalpa ucyate / upasarge sati divas tadarthasya karmaõi kàrake vibhàùà ùaùñhã vibhaktir bhavati / ÷atasya pratidãvyati / sahasrasya pratidãvyati / ÷ataü pratidãvyati / sahasraü pratidãvyati / upasarge iti kim ? ÷atasya dãvyati / tadarthasya ity eva ÷alàkàü pratidãvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.60 || _____START JKv_2,3.60: bràhmaõaviùaye prayoge divas tadarthasya karmaõi kàrake dvitãyà vibhaktir bhavati / gàmasya tadahaþ sabhàyàü, dãvyeyuþ / anupasargasya ùaùñhyàü pràptàyàm idaü vacanam / sopasargasya tu chandasi vyavasthita-vibhà÷àyà 'pi sidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.61 || _____START JKv_2,3.61: preùya iti iùyater daivàdikasya loõ-madhyamapuruùasya+ekavacanam, tatsàhacaryàd bruvir api tadviùaya eva gçhyate / preùyabruvorhaviùaþ karmaõaþ ùaùthã vibhaktir bhavati devatàsampradàne sati / agnaye chàgasya haviùo vapàyà medasaþ pre3ùya / agnaye chàgasya haviùo vapàyai medaso 'nubråhi3 / preùyabruvoþ iti kim ? agnaye chàgaü havirvapàü medo juhudhi / haviùaþ iti kim ? agnaye gomayàni preùya / devatàsampradàne iti kim ? màõavakàya puroóà÷aü preùya / haviùaþ prasthitasya pratiùedho vaktavyaþ / indràgnibhyàü chàgaü havirvapàü medaþ prasthitaü preùya3 // ____________________________________________________________________ [#148] ## || PS_2,3.62 || _____START JKv_2,3.62: chandasi viùaye caturthy-arthe ùaùthã vibhaktir bhavati bahulam / puruùamçga÷candramasaþ / puruùamçga÷candramase / godhà kàlakà dàrvàghàñaste vanaspatãnàm / te vanaspatibhyaþ / bahula-grahaõaü kim ? kçùõo ràtryai / himavate hastã / ùaùñhyarthe caturthã vaktavyà / yà kharveõa pivati tasyai kharvo jàyate / yà dato dhàvate tasyai ÷yàvadan / yà nakhàni nikçntate tasyai kunakhã / yà 'ïkte tasyai kàõaþ / yà 'bhyaïkte tasyai du÷carmà / yà ke÷àn pralikhate tasyai khalatiþ / ahalyàyai jàraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.63 || _____START JKv_2,3.63: yajer dhàtoþ karaõe kàrake chandasi bahulaü ùaùthã vibhaktir bhavati / ghçtasya yajate, ghçtena yajate / saumyasya yajate, somena yajate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.64 || _____START JKv_2,3.64: chandasi bahulam iti nivçttam / kçtvo 'rthànàü prayoge kàle 'dhikaraõe ùaùñhã vibhaktir bhavati / pa¤ca-kçtvo 'hno bhuïkte / dvir ahno 'dhãte / kçtvo 'rtha-grahaõaü kim ? àhni ÷ete / ràtrau ÷ete / prayoga-grahaõaü kim ? ahani bhuktam / gamyate hi dvis tra÷ catur veti, na tv aprayujyamàne bhavati / kàla-grahaõam kim ? dviþ kàüsyapàtryàü bhuïkte / adhikaraõe iti kim ? dvir ahno bhuïkte / ÷eùe ity eva, dvir ahany adhãte // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.65 || _____START JKv_2,3.65: kçt-prayoge kartari karmaõi ca ùaùñhã vibhaktir bhavati / bhavataþ ÷àyikà / bhavata àsikà / karmaõiapàü sraùñà / puràü bhettà / vajrasya bhartà / kartç-karmaõoþ iti kim ? ÷astreõa bhettà / kçti iti kim ? taddhita-prayoge mà bhåt, kçtapårvã kañam / bhuktapårvyodanam / ÷eùe iti nivçttam, punaþ karma-grahaõàt / itarathà hi kartari ca kçti ity evaü bråyàt // ____________________________________________________________________ [#149] ## || PS_2,3.66 || _____START JKv_2,3.66: pårvaõa ùaùñhã pràptà niyamyate / ubhayapràptau iti bahuvrãhiþ / ubhayoþ pràptir yasmin kçti, so 'yam ubhayapràptiþ / tatra karmaõy eva ùaùthã vibhaktir bhavati, na kartari / à÷caryo gavàü doho 'gopàlakena / rocate me odanasya bhojanaü devadattena / sàdhu khalu payasaþ pànaü yaj¤adattena / bahuvrãhivij¤ànàd iha niyamo na bhavati, à÷caryam idam odanasya nàma pàko bràhmaõànaü ca pràdurbhàvaþ iti / akàkàrayoþ strã-pratyayayoþ prayoge na+iti vaktavyam / bhedikà devadattasya kàùñhànàm / cikirùà devadattasya kañasya / ÷eùe vibhàùà / akàkàrayoþ strãpratyayayorgrahanàt tadapekùayà ÷eùaþ strãpratyaya eva gçhyate / ÷obhanà hi såtrasya kçtiþ pàõineþ pàõininà và / kecid avi÷eùeõaiva vibhàùàm icchanti, ÷abdànàm anu÷àsanam àcàryaõa àcàryasya iti và // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.67 || _____START JKv_2,3.67: na la-u-uka-avyaya. niùñhàkhalartha-tçnàm (*2,3.69) iti pratiùedhe pràpte punaþ ùaùñhã vidhãyate / ktasya vartamàna-kàla-vihitasya prayoge ùaùñhã vibhaktir bhavati / raj¤àü mataþ / ràj¤àü buddhaþ / ràj¤àü påjitaþ / ktasya iti kim ? odanaü pacamànaþ / vartamàne iti kim ? gràmaü gataþ / napuüsake bhàva upasaïkhyànam / chàtrasya hasitam / mayårasya nçttam / kokilasya vyàhçtam / ÷eùavij¤ànàt siddham / tathà ca kartçvivakùàyàü tçtãyà 'pi bhavati, chàatreõa hasitam iti // ____________________________________________________________________ [#150] ## || PS_2,3.68 || _____START JKv_2,3.68: kto 'dhikaraõe ca dhrauvya-gati-pratyavasàna-arthebhyaþ (*3,4.76) iti vakùyati / tasya prayoge ùaùñhã vibhaktir bhavati / ayam api pratiùedha-apavàdo yogaþ / idam eùàm àsitam / idam eùàü ÷ayitam / idam heþ sçptam / idaü vanakaperyàtam / idam eùàü bhuktam / idam eùàm a÷itam / dvikarmakàõàü prayoge kartari kçti dvayor api ùaùñhã dvitãyàvat / netà '÷vasya gràmasya caitraþ / anye pradhàne karmaõyàhuþ / tadà, netà '÷vasya gràmaü caitraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.69 || _____START JKv_2,3.69: kartç-karmaõoþ kçti (*2,3.65) iti pràptà ùaùñhã pratiùidhyate / la u uka avyaya niùñhà khalartha tçn ity eteùàü prayoge ùaùñhã vibhaktir na bhavati / la iti ÷atç÷ànacau, kànac-kvaså, kikinau ca gçhyante / odanaü pacan / odanaü pacamànaþ / odanaü pecànaþ / odanaü pecivàn / papiþ somaü dadirgàþ / u - kañaü cikãrùuþ / odanaü bubhukùuþ / kanyàmalaïkariùõuþ / iùõuco 'pi prayoge niùedhaþ / uka - àgàmukaü vàràõasãü rakùa ahuþ / ukapratiùedhe kamer bhàùàyàm apratiùedhaþ / dàsyàþ kàmukaþ / avyaya - kañaü kçtvà / odanaü bhuktvà / avyaya-pratiùedhe tosuïkasunorapratiùedhaþ / vyuùñàyàü purà såryasyodetoradheyaþ / purà krårasya visçpo virap÷in / niùñhà - odanaü buktavàn / devadattena kçtam / khalartha - ãùatkaraþ kaño bhavatà / ãùatpànaþ somo bhavatà / tçn iti prayàhàra-grahaõam / lañaþ ÷atç-÷ànacàv aprathamà. samànàdhikaraõe (*3,2.124) ity àrabhya à tçno nakàràt / tena ÷àna¤càna÷÷atçtçnàm api pratiùedho bhavati / somaü pavamànaþ / naóamàghnànaþ / adhãyan pàràyanam / kartà kañàn / vadità janàpavàdàn / dviùaþ ÷aturvàvcanam / cauraü dviùan, caurasya dviùan // ____________________________________________________________________ [#151] ## || PS_2,3.70 || _____START JKv_2,3.70: akasya bhaviùyati kàle vihitasya, inas tu bhaviùyati càdhamarõye ca vihitasya prayoge ùaùthã vibhaktir na bhavati / kañaü kàrako vrajati / odanaü bhojako vrajati / inaþ khalv api gràmaü gamã / gràmaü gàmã / ÷ataü dàyã / sahasraü dàyã / bhaviùyad-àdhamarõyayoþ iti kim ? yavanàü làvakaþ / saktånàü pàyakaþ / ava÷yaükàrã kañasya / iha kasmàn na bhavati, varùa÷atasya pårakaþ, putrapautràõàü dar÷akaþ iti ? bhaviùyad-adhikàre vihitasya akasya+idaü grahaõam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.71 || _____START JKv_2,3.71: kartç-karmaõoþ kçti (*2,3.65) iti nityaü ùaùthã pràptà kartari vikalpyate / kçtyànàü prayoge kartari và ùaùñhã vibhaktir bhavati, na karmaõi / bhavatà kañaþ kartavyaþ, bhavataþ kañaþ kartavyaþ / kartari iti kim ? geyo màõavakaþ sàmnàm / ubhaya-pràptau kçtye ùaùñhyàþ pratiùedho vaktavyaþ / kraùñavyà gràmaü ÷àkhà devadattena / netavyà gràmamajà devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.72 || _____START JKv_2,3.72: tulyàrthaiþ ÷abdair yoge tçtãyà vibhaktir bhavaty anyatarasyàm, pakùe ùaùthã ca, tulà-upamà-÷abdau varjayitvà / ÷eùe viùaye tçtãyà-vidhànàt tayà mukte ùaùthy eva bhavati / tulyo devadattena, tulyo devadattasya / sadç÷o deevadattena, sadç÷o devadattasya / atulopamàbhyàm iti kim ? tulà devadattasya na asti / upamà kçùõasya na vidyate / và iti vartamàne 'nyatarasyàü grahanam uttarasåtre tasya cakàrena anukarùaõa-artham / itarathà hi tçtãyà 'nukçùyeta // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,3.73 || _____START JKv_2,3.73: à÷iùi gayamànàyàm àyuùya madra bhadra ku÷ala sukha artha hita ity etair yoge caturthã vibhaktir bhavati / cakàro vikalpa-anukarùaõa-arthaþ / ÷eùe caturthã-vidhànàt tayà mukte ùaùñhã vibhaktir bhavati / atra àyuùya-àdãnàü paryàya-grahaõaü kartavyam / àyuùyaü devadattàya bhåyàt, àyuùyaü devadattasya bhåyàt / ciraü jãvitaü devadattàya devadattasya và bhuyàt / [#152] madraü devadattàya devadattasya và bhåyàt / bhadraü devadattàya, bhadraü devadattasya / ku÷alaü devadattàya, ku÷alaü devadattasya / niràmayaü devadatàya, niràmayaü devadattasya / sukhaü devadattàya, sukhaü devadattasya / ÷aü devadattàya, ÷aü devadattasya / artho devadattàya, artho devadattasya / prayojanaü devadattàya, prayojanaü devadattasya / hitaü devadatàya, hitaü devadattasya / pathyaü devadattàya, pathyaü devadattasya / à÷iùi iti kim ? àyuùyaü devadattasya tapaþ // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau dvitãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ // dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ / ____________________________________________________________________ [#153] ## || PS_2,4.1 || _____START JKv_2,4.1: dviguþ samàsaþ ekavacanaü bhavati / ekasya vacanam ekavacanam / ekasya arthasya vàcako bhavati ity arthaþ / tadanena prakàreõa dvigv-arthasya+ekavad bhàvo vidhãyate, dvigv-artha ekavad bhavati iti / samàhàra-dvigo÷ ca+idaü grahaõam, na anyasya / pa¤ca-pålàþ samàhçtàþ pa¤capålã / da÷apålã / dvigv-arthasy)a e)katvàd anuprayoge 'py ekavacanaü bhavati, pa¤ca-pålãyaü ÷obhanà iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.2 || _____START JKv_2,4.2: ekavacanam iti vartate / aïga-÷abdasya pratyekaü vàkya-parisamàptyà trãõi vàkyàni sampadyante / pràõy-aïgànàü dvandva ekavad bhavati, tathà tårya-aïgànàü senà-aïgànàü ca / pràõy-aïgànàü tàvat - pàõi-pàdam / ÷irogrãvam / tårya-aïgànàm - màrdaïgikapàõavikam / vãõàvadakaparivàdakam / senà-aïgànàm - rathika-a÷vàroham / rathika-pàdàtam / hasty-a÷va-àdiùu paratvàt pa÷ud-vandve vibhàùayà eakvad bhavati / itaretara-yoge samahàre ca dvandvo vihitaþ / tatra samàhàrasya+ekatvàt siddham eva+ekavacanam / idaü tu prakaraõaü viùaya-vibhàga-artham, pràõy-aïga-àdãnàü samàhàra eva dvandvaþ, dadhipaya-àdãnàm itaretara-yoga eva, vçkùa-mçga-àdãnàm ubhayatra iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.3 || _____START JKv_2,4.3: caraõa-÷abdaþ ÷àkhà-nimittakaþ puruùeùu vartate / caraõànàü dvandvaþ ekavad bhavati anuvàde gamyamàne / pramàõa-antaràvagatasya arthasya ÷abdena saïkãrtanamàtram anuvàdaþ / udagàd kañhakàlàpam / pratyaùñhàt kañhakauthumam / kañhakàlàpa-àdãnàm udaya-pratiùñhe pramàõa-antaravagate yadà punaþ ÷abdena anådyete tadà+evam udàharaõam / yadà tu prathamata eva+upade÷astadà pratyudàharaõam / anuvàde iti kim ? udaguþ kañhakàlàpàþ / pratyaùñhuþ kañhakauthumàþ / stheõoradyatanyàü ceti vaktavyam / stheõoþ iti kim ? anandiùuþ kañhakàlàpàþ / adyatanyàm iti kim ? udyanti kathakàlàpàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.4 || _____START JKv_2,4.4: adhvaryu-vede yasya krator vidhànaü so 'dhvaryu-kratuþ / adhvaryukratu-vàcinàü ÷abdànàm anapuüsaka-liïgànàü dvandvaþ ekavad bhavati / adhvaryukratur anapuüsakaü dvandvaþ iti gauõo nirde÷aþ / arkà÷vamedham / sàyàhnàtiràtram / adhvaryukratuþ iti kim ? iùuvajrau / udbhidbalabhidau / anapuüsakam iti kim ? ràjasåya-vàjapeye / iha kasmàn na bhavati, dar÷apaurõamàsau ? kratu-÷abdaþ somayàgeùu råóhaþ // ____________________________________________________________________ [#154] ## || PS_2,4.5 || _____START JKv_2,4.5: adhyayanena nimittena yeùàm aviprakçùñà pratyàsannà àkhyà, teùàü dvandvaþ ekavad bhavati / padaka-kramakam / kramaka-vàrtikam / sampàñhaþ padànàü kramasya ca pratyàsannaþ / adhyayanataþ iti kim ? pitàputrau / aviprakçùña-àkhyànàm iti kim ? yàj¤aikavaiyàkaraõau // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.6 || _____START JKv_2,4.6: jàti-vàcinàü ÷abdànàü dvandva ekavad bhavati pràõino varjayitvà / àrà÷astri / dhànà÷aùkuli / jàtiþ iti kim ? nandakapà¤cajanyau / apràõinàm iti kim ? bràhmaõa-kùatriyaviñ÷ådràþ / na¤iva-yuktanyàyena dravya-jàtãnàm ayam ekavadbhàvaþ, na guõa-kriyàjàtãnàm / råparasagandhaspar÷àþ / gamanàku¤cana-prasàraõàni / jàti paratve ca jàti-÷abdànàm ayam ekavadbhàvo vidhãyate, na niyata-dravya-vivakùàyàm - iha kuõóe badaràmalakàni tiùñhanti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.7 || _____START JKv_2,4.7: vi÷iùta-liïgànàü bhinna-liïgànàü nadã-vàcinàü ÷abdànàü de÷avacinàü ca gràma-varjitànaü dvandva ekavad bhavati / nady-avayavo dvandvo nadã ity ucyate / de÷a-avayava÷ ca de÷aþ / nadã de÷aþ ity asamàsa-nirde÷a eva ayam / uddhya÷ ca iràvatã ca uddhyer àvati / gaïgà÷oõam / de÷aþ khalv api - kurava÷ ca kurukùetraü ca kurukurukùetram / kurukurujàïgalam / vi÷iùña-liïgaþ iti kim ? gaïgà-yamune / madrakekayàþ / nadã de÷aþ iti kim ? kukkuñamayåryau / agràmàþ iti kim ? jàmbava÷ ca ÷àlåkinã ca jàmbava-÷àlåkinyau / nadã-grahaõamade÷atvàt / janapado hi de÷aþ / tathà ca parvatànàü grahaõaü na bhavati, kailàsa÷ ca gandhamàdanaü ca kailàsa-gandhamàdane / agràmà ity atra nagarànàü pratiùedho vaktavyaþ / iha mà bhåt, mathurà ca pàñaliputraü ca mathurà-pàñaliputram / ubhayata÷ ca gràmàõàü pratiùedho vaktavyaþ / sauryaü ca nagaraü, ketavataü ca gràmaþ saurya-ketavate // ____________________________________________________________________ [#155] ## || PS_2,4.8 || _____START JKv_2,4.8: apacitaparimàõaþ kùudraþ / kùrudra jantu-vàcinàü dvandvaþ ekavad bhavati / daü÷ama÷akam / yåkàlikùam / kùudra-jantavaþ iti kim ? bràhmaõa-kùatriyau / kùudra-janturanasthiþ syàd atha và kùudra eva yaþ / ÷ataü và prasuçtau yeùàü kecidà nakulàd api // à nakulàd api iti iyam eva smçtiþ pramàõam, itaràsàü tadvirodhàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.9 || _____START JKv_2,4.9: virodho vairam / ÷à÷vatiko nityaþ / yeùàü ÷à÷vatiko virodhaþ tadvàcinàü ÷abdànàü dvandva ekavad bhavati / màrjàramåùakaü / ahinakulam / ÷à÷vatikaþ iti kim ? gaupàli÷àlaïkàyanàþ kalahàyante / cakàraþ punar asya+eva samuccaya-arthaþ / tena pa÷u÷akuni-dvandve virodhinàm anena nityam ekavad bhàvo bhavati - a÷vamahiùam / ÷va÷çgàlam / kàkolåkam // ____________________________________________________________________ #<÷ådràõàm aniravasitànàm># || PS_2,4.10 || _____START JKv_2,4.10: niravasànaü bahiùkaraõam / kuto bahiùkaraõam ? pàtràt / yair bhukte pàtraü saüskàreõa api na ÷udhyati te niravasitàþ / na niravasitàþ aniravasitàþ / aniravasita-÷ådra-vàcinàü ÷abdànàü dvandva ekavad bhavati / takùàyaskàram / rajakatantubàyam / aniravasitànàm iti kim ? caõóàlamçtapàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.11 || _____START JKv_2,4.11: gavà÷va-prabhçtãni ca kçta-ekavad-bhàvani dvandva-råpàõi sàdhåni bhavnti / gavà÷vam / gavàvikam / gavaióakam / ajàvikam / ajaióakam / kubjavàmanam / kubjakairàtakam / putrapautram / ÷vacaõóàlam / strãkumàram / dàsãmàõavakam / ÷àñãpicchakam / uùñrakharam / uùtra÷a÷am / måtra÷akçt / måtrapurãùam / yakçnmedaþ / màüsa÷oõitam / darbha÷aram / darbhapåtãkam / arjuna÷irãùam / tçõolapam / dàsãdàsam / kuñãkuñam / bhàgavatãbhàgavatam / gavà÷va-prabhçtiùu yathoccàritaü dvandva-vçttam / råpàntare tu na ayaü vidhir bhavati / go '÷vam, go '÷vau / pa÷udvandva-vibhàùà+eva bhavati // ____________________________________________________________________ [#156] ## || PS_2,4.12 || _____START JKv_2,4.12: vçkùa mçga tçõa dhanya vya¤jana pa÷u ÷akuni a÷vavaóava pårvàpara adharottara ity eteùàm dvandvo vibhàùà ekavad bhavati / plakùanyagrodham, plakùanyagrodhàþ / rurupçùatam, rurupçùatàþ / ku÷akà÷am, ku÷akà÷àþ / vrãhiyavam, vrãhiyavàþ / dadhighçtam, dadhighçte / gomahiùam, gomahiùàþ / tittirikapi¤jalam, tittirikapi¤jalàþ / a÷vavaóavam, a÷vavaóavau / pårvàparam, pårvàpre / adharottaram, adharottare / bahuprakçtiþ phalasenàvanaspatimçga÷akunikùudrajantudhànyatçõànàm / eùàü bahuprakçtir eva dvandva ekavad bhavati, na dviprakçtiþ / badaràmalake / rathikà÷vàrohau / plakùanyagrodhau / rurupçùatau / haüsacakravàkau / yåkàlikùe vrãhiyavau / ku÷akà÷au // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.13 || _____START JKv_2,4.13: parasparaviruddhaü vipratiùiddham / vipratiùiddha-arthànàü ÷abdànàm anadhikaraõa-vàcinàm adravya-vàcinàü dvandva ekavad bhavati / vibhàùa-anukarùaõa-artha÷ cakàraþ / ÷ãtoùõam, ÷ãtoùõe / sukha-duþkham, sukha-duþkhe / jãvitamaraõam, jãvitamaraõe / vipratiùiddham iti kim ? kàma-krodhau / anadhikaraõavàci iti kim ? ÷ãtoùõe udake // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.14 || _____START JKv_2,4.14: yathàyatham ekavad bhàve pràpte pratiùedha àrabhyate / dadhipaya-àdini ÷abda-råpàõi na+ekavad bhavanti / dadhipayasã / sarpirmadhunã / madhusapiùã / brahmaprajàpatã / ÷ivavai÷ravaõau / skandavi÷àkhau / parivràñkau÷ikau pravargyopasadau / ÷auklakçùõau / idhmàbarhiùã / nipàtanàd dãrghaþ / dãkùàtapasã / ÷raddhàtapasã / medhàtapasã / adhyayanatapasã / ulåkhalamusale / àdyàvasàne / ÷raddhàmedhe / çkùàme / vàïmanase // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.15 || _____START JKv_2,4.15: na iti vartate / adhikaraõaü varti-padàrthaþ / sa hi samàsasya arthasya adhàraþ / tasya+etàvattve parimàõe gamyamàne dvandvo na+ekavad bhavati / yathàyatham ekavad bhàvaþ pràptaþ pratiùidhyate / da÷a dantoùñhàþ / da÷a màrdaïgikapàõavikàþ // ____________________________________________________________________ [#157] ## || PS_2,4.16 || _____START JKv_2,4.16: adhikaraõa-etàvattvasya samãpe vibhàùà dvandvaþ ekavad bhavati / upada÷aü dantoùñham, upada÷àþ dantoùñhàþ / upada÷aü màrdaïgikapàõavikam, upada÷à màrdaïgikapàõavikàþ / avyayasya saïkhyayà+avyayãbhàvo 'pi vihitaþ, bahuvrãhir api / tatra+ekavadbhàvapakùe 'vyayãbhàvo 'nuprayujyate, itaratra bahuvrãhiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.17 || _____START JKv_2,4.17: yasya ayam ekavad bhàvo vihitaþ sa napuüsaka-liïgo bhavati dvigur dvandva÷ ca / pa¤cagavam / da÷agavam / dvandvaþ khalv api -- pàõipàdam / ÷irogrãvam / paraliïgatàpavàdo yogaþ / akàrànta-uttarapado dviguþ striyàü bhàùyate / pa¤capålã / da÷arathã / và+àbantaþ striyàm iùñaþ / pa¤cakhañvam, pa¤cakhañvã / ano nalopa÷ ca và ca dviguþ striyàm / pa¤catakùam, pa¤catakùã / pàtràdibhyaþ pratiùedho vaktavyaþ / pa¤capàtram / caturyugam / tribhuvanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.18 || _____START JKv_2,4.18: avyayãbhàva÷ ca samàso napuüsaka-liïgo bhavati / adhistri / upakumàri / unmattagaïgam / lohitagaïgam / pårvapadàrtha-pradhànasya aliïgatà+eva pràptà, anyapadàrtha-pradhànasya abhidheyaval-liïgatà, ata idam ucyate / anukta-samuccayàrtha÷ cakàraþ / [#158] puõyasudinàbhyàmahnaþ klãbateùyate / puõyàham / sudinàham / pathaþ saïkhyàvyaya-àdeþ klãbateùyate / tripatham / catuùpatham / vipatham / supatham / kriyà-vi÷eùaõànàü ca klãbateùyate / mçdu pacati / ÷obhanaü pacati / ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.19 || _____START JKv_2,4.19: adhikàro 'yam uttarasåtreùu upatiùñhate / na¤-samàsaü karmadhàrayaü ca varjayitvà 'nyas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati ity etad adhikçtaü viditavyam, yad ita årdhvam anukramiùyàmas tatra / vakùyati -- vibhàùà senà-surà-cchàyà-÷àlà-ni÷ànàm (*2,4.25) / bràhmaõasenam, bràhmaõasenà / tatpuruùaþ iti kim ? dçóhaseno ràjà ana¤ iti kim ? asenà / akarmadhàryaþ iti kim ? paramasenà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.20 || _____START JKv_2,4.20: sa¤j¤àyàü viùaye kanthà-anatas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati, sà cet kanthà u÷ãnaresu bhavati / sau÷amikantham / àhvarakantham / sa¤j¤àyàm iti kim ? vãraõakanthà / u÷ãnareùu iti kim ? dàkùikanthà / paravil-liïgatà pavàda idaü prakaranam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.21 || _____START JKv_2,4.21: upj¤àyate ity upaj¤à / upakramyate ity upakramaþ / upajjà ca upakrama÷ ca upaj¤opakramam / tadantas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati tad-àdy-àcikhyàsàyàm, tayor upaj¤opakramayor àder àcikhyàsàyàü gamyamànàyàm / àkhyàtum icchà àcikhyàsà / yady upaj¤eyasya+upakramyasya ca arthasya àdir àkhyàtum iùyate tata etad bhavati / pàõiny-upaj¤amakàlakaü vyàkaraõam / pàõiner upaj¤ànena pratham ataþ praõãtam akàlakaü vyàkaraõam / vyàóyupaj¤aü da÷ahuùkaraõam / àdyopakramaü pràsàdaþ / nandopakramàõi mànàni / dar÷anãyopakramaü sukumàram / upaj¤à-upakramam iti kim ? vàlmãki÷lokàþ / tad-àdy-àcikhyàsàyàm iti kim ? devadattopaj¤o rathaþ / yaj¤adattopakramo rathaþ // ____________________________________________________________________ [#159] ## || PS_2,4.22 || _____START JKv_2,4.22: vibhàùà senà-surà-cchàyà. ÷àlà-ni÷ànàm (*2,4.25) / iti vibhàùàü vakùyati / nitya-artham idaü vacanam / chàyà-antas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati bàhulye gamyamàne / pårvapadàrtha-dharmaþ bàhulyam / ÷alabhàdãnàü hi bahutvaü gamyate / ÷alabhacchàyam / ikùucchàyam / bahulye iti kim ? kuïyacchàyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.23 || _____START JKv_2,4.23: sabhàntas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati, sà cet sabhà ràjapårvà, amanusya-pårvà ca bhavati / inasabham / ã÷varasabham / iha kasmàn na bhavati, ràjasabhà ? paryàya-vacanasya+eva+iùyate / tad uktam - jitparyàyasya+eva ràjàdhyartham iti / amanuùya-pårvà - rakùaþsabham / pi÷àcasabham / iha kasmàn na bhavati, kàùñhasabhà ? amanuùya-÷abdo råóhiråpeõ rakùaþpi÷àcàdiùv eva vartate / ràjà+amanuùya-pårvà iti kim ? devadattasabhà // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.24 || _____START JKv_2,4.24: a÷àlà ca yà sabhà tadantas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati / saïghàtavacano 'tra sabhà-÷abdo gçhyate / strãsabham / dàsãsabham / dàsãsaïghàtaþ ity arthaþ / a÷àlà iti kim / anàthakuñã ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.25 || _____START JKv_2,4.25: senà surà chàyà ÷àlà ni÷à ity evam antas tatpuruùo napuüsaka-liïgo bhavati vibhàùà / bràhmaõasenam, bràhamaõasenà / yavasuram, yavasurà / kuïyacchàyam, kuóyacchàyà / go÷àlam, go÷àlà / ÷vani÷am / ÷vani÷à // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.26 || _____START JKv_2,4.26: samàhàra-dvandve napuüsaka-liïgasya vihitatvàd itaretarayoga-dvandvasya+idaü grahaõam / parasya yal liïgaü tat bhavati dvandvasya tatpuruùasya ca / uttarapada-liïgaü dvandva-tatpuruùayor vidhãyate / kukkuñamayåryàvime / mayårãkukkuñàvimau / tatpuruùasya - ardhaü pippalyàþ ardhapippalã / ardhako÷àtakã / ardhanakhara¤janã / dvigupràptàpannàlaüpårvagatisamàseùu pratiùedho vaktavyaþ / dviguþ - pa¤casu kapàlesu saüskçtaþ puroóà÷aþ pa¤cakapàlaþ / [#160] pràpto jãvikàm pràptajãvikaþ / àpanno jãvikàm àpannajãvikaþ / alaü jãvikàyai alaüjãvikaþ / gatisamàsaþ - niùkràntaþ kau÷àmbyàþ niùkau÷àmbiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.27 || _____START JKv_2,4.27: a÷va-vaóavayor vibhàùa-ekavad-bhàvaþ uktaþ / tatra+ekavad-bhàvàd anyatra paravilliïgatàyàü pràptàyàm idam àrabhyate / a÷va-vaóavayoþ pårvavalliïgaü bhavati / a÷va÷ ca vaóavà ca a÷vavaóavau / artha-atide÷a÷ ca ayam, na nipàtanam / tatra dvivacanamatantram / vacana-antare 'pi pårvavalliïgatà bhavati, a÷va-vaóavàn, a÷va-vaóavaiþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.28 || _____START JKv_2,4.28: pårvavat iti vartate / hemanta-÷i÷irau ahoràtre ity etayo÷ chandasi viùaye pårvavalliïgaü bhavati / hemanta÷i÷iràvçtånàü prãõàmi / ahoràtre idaü vråmaþ / paravalliïgata-apavàdo yogaþ / artha-atide÷a÷ ca ayaü na nipàtanaü, tena dvivacanamatantram / vacana-antare 'pi pårvavalliïgatà bhavati / pårva-pakùà÷citayaþ / aparapakùàþ purãùam, ahoràtràõãùñakàþ / chandasi iti kim ? duþkhe hemanta÷i÷ire / ahoràtràvimau puõyau / chandasi liïgavyatyaya uktaþ, tasya+eva ayaü prapa¤caþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.29 || _____START JKv_2,4.29: kçtasamàsàntànàü nirde÷aþ / ràtra ahna aha ity ete puüsi bhàùyante / paravalliïgatayà strã-napuüsakayoþ pràptayor idaü vacanam / dviràtraþ / triràtraþ / catåràtraþ / pårvàhõaþ / aparàhõaþ / madhyàhnaþ / dvyahaþ / tryahaþ / anuvàkàdayaþ puüsãti vaktavyam / anuvàkaþ / ÷aüyuvàkaþ / såktavàkaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.30 || _____START JKv_2,4.30: apatha-÷abdo napuüsaka-liïgo bhavati / apatham idam / apathàni gàhate måóhaþ / iha kasmàn na bhavati, apatho de÷aþ, apathà nagarã ? tatpuruùaþ iti vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.31 || _____START JKv_2,4.31: ardharcàdayaþ ÷abdàþ puüsi napuüsake ca bhàùyante / ardharcaþ / ardharcam / gomayaþ / gomayam / [#161] ÷abda-råpa-à÷rayà ca+iyaü dvi-liïgatà kvacid arthabhedena api vyavatiùñhate, yathà - paóma÷aïkha-÷abdau nidhi-vacanau puüliïgau, jalaje ubhaya-liïgau / bhåta-÷abdaþ pi÷àce ubhaya-liïgaþ, kriyà-÷abdasya abhidheyavalliïgam / saindhava-÷abdo lavaõe ubhayaliïgaþ, yaugikasya abhidheyavalliïgam / sàra-÷abda utkarùe puüliïgaþ, nyàyàdanapete napuüsakam, naitat sàram iti / dharmaþ ity apårve puüliïgaþ, tatsàdhane napuüsakam / tàni dharmàõi prathamànyàsan / ardharca / gomaya / kaùàya / kàrùàpaõa / kutapa / kapàña / ÷aïkha / cakra / gåtha / yåtha / dhvaja / kabandha / paóma / gçha / saraka / kaüsa / divasa / yåùa / andhakàra / daõóa / kamaõóalu / manóa / bhåta / dvãpa / dyåta / cakra / dharma / karman / modaka / ÷atamàna / yàna / nakha / nakhara / caraõa / puccha / dàóima / hima / rajata / saktu / pidhàna / sàra / pàtra / ghçta / saindhava / auùadha / àóhaka / caùaka / droõa / khalãna / pàtrãva / ùaùñika / vàra / bàna / protha / kapaittha / ÷uùka / ÷ãla / ÷ulba / sãdhu / kavaca / reõu / kapaña / sãkara / musala / suvarõa / yåpa / camasa / varõa / kùãra / karùa / àkà÷a / aùñàpada / maïgala / nidhana / niryàsa / jçmbha / vçtta / pusta / kùveóita / ÷çïga / ÷çïkhala / madhu / måla / målaka / ÷aràva / ÷àla / vapra / vimàna / mukha / pragrãva / ÷åla / vajra / karpaña / ÷ikhara / kalka / nàña / mastaka / valaya / kusuma / tçõa / païka / kuõóala / kirãña / arbuda / aïku÷a / timira / à÷rama / bhåùaõa / ilvasa / mukula / vasanta / taóàga / piñaka / viñaïka / màùa / ko÷a / phalaka / dina / daivata / pinàka / samara / sthàõu / anãka / upavàsa / ÷àka / karpàsa / ca÷àla / khaõóa / dara / viñapa / raõa / bala / mala / mçõàla / hasta / såtra / tàõóava / gàõóãva / maõóapa / pañaha / saudha / pàr÷va / ÷arãra / phala / chala / påra / ràùñra / vi÷va / ambara / kuññima / maõóala / kakuda / tomara / toraõa / ma¤caka / puïkha / madhya / bàla / valmãka / varùa / vastra / deha / udyàna / udyoga / sneha / svara / saïgama / niùka / kùema / ÷åka / chatra / pavitra / yauvana / pànaka / måùika / valkala / ku¤ja / vihàra / lohita / viùàõa / bhavana / araõya / pulina / dçóha / àsana / airàvata / ÷årpa / tãrtha / loma÷a / tamàla / loha / daõóaka / ÷apatha / pratisara / dàru / dhanus / màna / taïka / vitaïka / mava / sahasra / odana / pravàla / ÷akaña / aparàhõa / nãóa / ÷akala / iti ardharcàdiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.32 || _____START JKv_2,4.32: àde÷aþ kathanam / anavàde÷o 'nukathanam / idamo 'nvàde÷a-viùayasya a÷-àde÷o bhavaty anudàttaþ, tçtãya-adau vibhaktau parataþ / àbhyàü chàtràbhyaü ràtriradhãtà, atho àbhyàmaharapyadhãtam / asmai chàtràya kambalaü dehi, atho 'smai ÷àñakam api dehi / asya chàtrasya ÷obhanaü ÷ãlam, atho 'sya prabhåtaü svam / a÷-àde÷a-vacanaü sàkacka-artham / imakàbhyàü chàtràbhyàü ràtriradhãtà, atho àbhyàmaharapyadhãtam / neha pa÷càd uccàraõamàtram anvàde÷aþ / kiü tarhi ? ekasya+eva abhidheyasya pårvaü ÷abdena pratipàditasya dvitãyaü pratipàdanam anvàde÷aþ / tena+iha na bhavati, devadattaü bhojaya, imaü ca yaj¤adattam iti // ____________________________________________________________________ [#162] ## || PS_2,4.33 || _____START JKv_2,4.33: anvàde÷a anudàtta iti vartate / etado 'nvàde÷a-viùayasya a÷àde÷o bhavati anudàttaþ tra-tasoþ parataþ / tau ca api tra-tasàv anudàttau bhavataþ / etasmin gràme sukhaü vasàmaþ, atho atra yuktà adhãmahe / etasmàc chàtràcchanto 'dhãùva, atho ato vyàkaraõam apy adhãùva / sarvànudàttaü padaü bhavati / etado '÷ ity àde÷e labhe punar vacanam anudàtta-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.34 || _____START JKv_2,4.34: anvàde÷e 'nudàttaþ iti vartate / dvitãyà ñà os ity eteùu parata idam etador anvàde÷a-viùayayoþ ena-÷abda àde÷o àde÷o bhavati anudàttaþ / idamo maõóåkaplutinyàyena anuvçttiþ / imaü chàtraü chando 'dhyàpaya, atho enaü vyàkaraõamadhyàpaya / anena chàtreõa ràtriradhãtà, atho enenàharapyadhãtam / anayo÷chàtrayoþ ÷obhanaü ÷ãlam, atho enayoþ prabhåtaü svam / etadaþ khalv api -- etaü chàtraü chanto 'dhyàpaya, atho enaü vyàkaraõamapyadhyàpaya / etena chàtrena ràtriradhãtà, atho enenàharapyadhãtam / etayo÷ chàtrayoþ ÷obhanaü ÷ãlam, atho enayoþ prabhåtaü svam / enad iti napuüsakaikavacane vaktavyam / prakùàlayainat / parivartayainat / iha kasmàn na bhavati, ayaü daõóo harànena, etamàtaü ïitaü vidyàt iti ? yatra ki¤cid vidhàya vàkyàntareõa punar anyadupadi÷yate so 'nvàde÷aþ / iha tu vastu-nirde÷amàtraü kçtvà ekam eva vidhànam // ____________________________________________________________________ #<àrdhadhàtuke># || PS_2,4.35 || _____START JKv_2,4.35: àrdhadhàtuke ity adhikàro 'yam, õya-kùatriya-àrùa-¤ito yåni lug-aõ-i¤oþ (*2,4.58) iti yàvat / yadita årdhvam anukramiùyamast ad àrdhadhàtuke veditavyam / vakùyati hano vadha liïi (*2,4.42) -- vadhyàt / àrdhadhàtuke iti kim ? hanyàt / viùaya-saptamã ca+iyaü, na parasaptamã / tena àrdhadhàtuka-vivakùàyàm àde÷eùu kçteùu pa÷càd yathà-pràptaü pratyayà bhavanti / bhavyam / praveyam / àkhyeyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.36 || _____START JKv_2,4.36: ado jagdhiþ àde÷o bhavati lyapi parataþ, takàràdau ca kiti pratyaye / prajagdhya / vijagdhya / jagdhaþ / jagdhavàn / ikàra uccàraõa-arthaþ, na anubandhaþ / tena num na bhavati / evaü vacyàdãnàm api / iha kasmàn na bhavati, annam ? annàõõaþ (*4,4.85) iti nipàtanàt / [#163] jagdhau siddhe 'ntaraïgatvàtti kitãti lyab ucyate / j¤àpayaty-antaraïgàõàü lyapà bhavati bàdhanam // ti iti kim ? adyate / kiti iti kim ? attavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.37 || _____START JKv_2,4.37: luïi sani ca parato 'do ghasë àde÷o bhavati / ëdit-karaõam aïartham / luïi --aghasat, aghasatàm, aghasan / sani -- jighatsati, jighatsataþ, jighatsanti / ghasëbhàve 'cy upasaïkhyànam / pràtti iti praghasaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.38 || _____START JKv_2,4.38: gha¤i api ca parataþ ado ghasë àde÷o bhavati / ghàsaþ / praghasaþ / upasarge 'daþ (*3,3.59) ity ap // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.39 || _____START JKv_2,4.39: chandasi viùaye bahulam ado ghasë àde÷o bhavati / ghastàü nånam / sagdhi÷ca me / na ca bhavati / àttàmadya madyato meda udbhçtam / anyatarasya aügrahaõam eva kasmàn na kriyate tad eva+uttara-artham api bhaviùyati ? kàryàntara-arthaü bahula-grahaõam / ghastàm ity atra+upadhà-lopo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.40 || _____START JKv_2,4.40: liñi parato 'do 'nyatarasyàü ghasl-àde÷o bhavati / jaghàsa, jakùatuþ, jakùuþ / àd, àdatuþ, àduþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.41 || _____START JKv_2,4.41: liñy anyatarasyàm iti vartate / ve¤o vayiþ àde÷o bhavati anyatrasyàü liñi parataþ / ikàra uccàraõa-arthaþ / uvàya, åyatuþ, åyuþ / pakùe -- åvatuþ, åvuþ / liñi vayo yaþ (*6,1.38) iti yakàrasya samprasàraõaü pratiùidhyate / va÷ ca anyatarasyàü kiti (*6,1.39) iti va-kàro vidhãyate -- vavau, vavatuþ, vavuþ / ve¤aþ (*6,1.40) iti samprasàraõaü na bhavati // ____________________________________________________________________ [#164] ## || PS_2,4.42 || _____START JKv_2,4.42: hanter dhàtoþ vadha ity ayam àde÷o bhavati liïi parata àrdhadhàtuke / vadhyàt, vadhyàstàm, vadhyàsuþ / akàra-anta÷ ca ayam àde÷aþ / tatra akàrasya lopo bhavati / tasya sthànivadbhàvàd avadhãt iti halanta-lakùanà vçddhiþ na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.43 || _____START JKv_2,4.43: luïi ca parataþ hano vadha ity ayam àde÷o bhavati / avadhãt, avadhãùñàm, avadhiùuþ / yogavibhàga uttara-arthaþ / àtmanepadeùu luïi vikalpo yathà syàl liïi mà bhåt // ____________________________________________________________________ #<àtmanepadeùv anyatarasyàm># || PS_2,4.44 || _____START JKv_2,4.44: pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate / àtmanepadeùu parato hano luïy anyatarasyàü vadha ity ayamàde÷o bhavati / àvadhiùña, àvadhiùàtàm, àvadhiùata / na ca bhavati / àhata, àhasàtàm, àhasata // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.45 || _____START JKv_2,4.45: iõaþ gà ity ayam àve÷o bhavati luïi parataþ / agàt, agàtàm, aguþ / luïi iti vartamàne punar luï-grahaõam àtmanepadeùv anyatarasyàm (*2,4.44) ity etan mà bhåt / iha tvavi÷eùeõa nityaü ca bhavati / agàt / agàyi bhavatà / iõvadika ita vaktavyam / adhyagàt, adhyagàtàm, adhyaguþ // ____________________________________________________________________ #<õau gamir abodhane># || PS_2,4.46 || _____START JKv_2,4.46: õau parataþ iõo 'bodhana-arthasya gamir-àde÷o bhavati / ikàra uccàraõa-arthaþ / gamayati, gamayataþ, gamayanti / abodhane iti kim ? pratyàyayati / iõvadika ity eva, adhigamayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.47 || _____START JKv_2,4.47: sani parataþ iõo 'bodhana-arthasya gamir àde÷o bhavati / jigamiùati, jigamiùataþ, jigamiùanti / abodhane ity eva, arthàn pratãùiùati / iõvadika ity eva, adhijigamiùati / yoga-vibhàga uttaràrthaþ / iïa÷ca (*2,4.48) iti sanyeva yathà syàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.48 || _____START JKv_2,4.48: iïa÷ ca sani parato gamir àde÷o bhavati / adhijigàüsate, adhijigàüsete, adhijigàüsante // ____________________________________________________________________ [#165] ## || PS_2,4.49 || _____START JKv_2,4.49: gàï ade÷o bhavati iïo liñi parataþ / adhijage, adhijagàte, adhijagire / gàïo 'nubandha-grahaõaü vi÷eùana-artham, gàï kuñàdibhyo '¤õin ïit (*1,2.1) ity atra asya grahaõaü yathà syàt / na hi sthànivadbhàvena gàï iti råpaü labhyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.50 || _____START JKv_2,4.50: lugi ëïi ca parata iïo vibhàùà gàï-àde÷o bhavati / àde÷a-pakùe gàï kuñàdibhyo '¤õin óit (*1,2.1) iti ïittvam, ghu-mà-sthà-gà-pà-jahàti-sàü hali (*6,4.66) iti ãtvam / adhyagãùña, adhyagãùàtàm, adhyagãùata / na ca bhavati / adhyaiùña, adhyaiùàtàm, adhyaiùata / ëïi khalv api - adhyagãùyata, adhyagãùyetàm, adhyagãùyanta / na ca bhavati / adhyaiùyata, adhyaiùyetàm, adhyaiùyanta // ____________________________________________________________________ #<õau ca saü÷-caïoþ># || PS_2,4.51 || _____START JKv_2,4.51: iïo gàï vibhàùà iti vartate / õau iti iï-apekùayà parasaptamã, saü÷-caïoþ iti ca õy-apekùayà / õau sanpare caïpare ca parataþ iïo vibhàùà gàï-àde÷o bhavati / adhijigàpayiùati / na ca bhavati / adhyàpipayiùati / caïi khalv api - adhyajãgapat / na ca bhavati / adhyàpipat // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.52 || _____START JKv_2,4.52: aster dhàtor bhåþ it ayam àde÷o bhavati àrdhadhàtuke / bhavità / bhavitum / bhavitavyam / iha kasmàn na bhavati, ãhàmàsa, ãhàmàsatuþ, ãhàmàsuþ ? kç¤ ca anuprayujyate liñi (*3,1.40) iti pratyàhàra-grahaõena aster grahaõa-sàmarthyàt / tathà cocyate - anupratoge tu bhuvà 'styabàdhanam smaranti kartur vacanàn manãùiõaþ / iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.53 || _____START JKv_2,4.53: bruvo vacir àde÷o bhavati àrdhadhàtuka-viùaye / ikàra uccàraõa-arthaþ / vaktà / vaktum / vaktavyam / sthànivadbhàvena kartr-abhipràya-kriyà-phala-vivakùàyàm àtmanepadaü bhavati / åce / vakùyate // ____________________________________________________________________ [#166] ## || PS_2,4.54 || _____START JKv_2,4.54: cakùiïaþ khyठàde÷o bhavati àrdhadhàtuke / àkhyàtà / àkhyàtum / àkhyàtavyam / sthànivadbhàvena nityam àtmanepadaü na bhavati, ¤akàra-anubandhak-araõa-sàmarthyàt / àkhyàsyati / àkhyàsyate / k÷àdir apy ayam àde÷a iùyate / àk÷àtà / àk÷àtum / àk÷àtavyam / varjane pratiùedho vaktavyaþ / durjanaþ saücakùyàþ / varjanãyàþ ity arthaþ / asanayo÷ ca pratiùedho vaktavyaþ / nçcakùà rakùaþ hiüsàrtho 'tra bhàtuþ / ane khalv api - vicakùaõaþ paõóitaþ / bahulaü sa¤j¤àchandasor iti vaktavyam / annavadhakagàtravicakùaõàjiràdyartham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.55 || _____START JKv_2,4.55: pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate / liñi parata÷cakùiïaþ khyठàde÷aþ và bhavati / àcakhyau, àcakhyatuþ, àcakhyuþ / na ca bhavati / àcacakùe, àcacakùàte, àcacakùire // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.56 || _____START JKv_2,4.56: ajer dhàtoþ vã ity ayam àde÷o bhavaty àrdhadhàtuke parato gha¤apau varjayitvà / pravayaõãyaþ / pravàyakaþ / agha¤apoþ iti kim ? samàjaþ / udàjaþ / api tu - samajaþ / udajaþ / sam-udor ajaþ pa÷uùu (*3,3.69) ity ap / dãrghoccàraõam kim ? pravãtàþ / bha¤apoþ pratiùedhe kyapa upasaïkhyànam kartavyam / samajyà / valàdàv àrdhadhàtuke vikalpa iùyate / pravetà, pràjità / pravetum, pràjitum // ____________________________________________________________________ [#167] ## || PS_2,4.57 || _____START JKv_2,4.57: pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate / yu iti lyuño grahaõam / yau prabhåte aje rvà vã ity ayam àde÷o bhavati / pravayaõo daõóaþ, pràjano daõóaþ / pravayaõamànaya, pràjanamànaya // ____________________________________________________________________ #<õya-kùatriya-àrùa-¤ito yåni lug aõ-i¤oþ># || PS_2,4.58 || _____START JKv_2,4.58: õya-àdayo gotra-pratyayàþ / õyàntàt kùatriyagotràd àrùàd ¤ita÷ ca prayoþ aõóa¤oryåni lug bhavati / õyàntàt tàvat -- kurv-àdibhyo õyaþ (*4,1.151) , tasmàd yåni i¤, tasya luk / kauravyaþ pità / kauravyaþ putraþ / nanu ca kauravya-÷abdaþ tikàdiùu pañhyate, tataþ phi¤à bhavitavyam, kauravyàyaõiþ iti ? kùatriyagotrasya tatra grahaõam, kuru-n-àdibhyo õyaþ (*4,1.172) ity anena vihitasya, idaü tu bràhmaõagotram, kurv-àdibhyo õyaþ (*4,1.151) iti / kùatriya -- çùy-andhaka-vçùõi-kurubhya÷ ca (*4,1.114) it yaõ, tasmàd yåni i¤, tasya luk / ÷vàphalkaþ pità / ÷vàphalkaþ putraþ / àrùa -- çùyaõ (*4,1.114), tasmàd yåni i¤, tasya luk / vàsiùñhaþ pità / vàsiùñhaþ putraþ / ¤it - ançùy-ànantarye vida-àdibhyo '¤ (*4,1.104), tasmàd yåni i¤, tasya luk / baidaþ pità / vaidaþ putraþ / aõaþ khalv api -- tika-àdibhyaþ phi¤ (*4,1.154), tasmàd yåni pràg dãvyato 'õ (*4,1.83), tasya luk / taikàyaniþ pità / taikàyaniþ putraþ / etebhyaþ iti kim ? ÷iva-àdibhyo 'õ (*4,1.112), tasmàd yåni ata i¤ (*4,1.95), tasya lug na bhavati / kauhaóaþ pità / kauhaói putraþ / yåni iti kim ? vàmarathyasya chàtràþ vàmarathàþ / kurv-àdibhyo õyaþ (*4,1.151) iti õyaþ, tasmàt kaõva-àdibhyo gotre (*4,2.111) iti ÷aiùiko 'õ / tasya lug na bhavati / aõi¤oþ iti kim ? dàkùerapatyaü yuvà dàkùàyaõaþ / abràhmaõagotramàtramàtràdyuvapratyayastopasaïhyànam / baudhiþ pità / baudhiþ putraþ / jàbàliþ pità / jàbàliþ putraþ / audumbariþ pità / audumbariþ putraþ / bhàõóãjaïghiþ pità / bhàõóãjaïghiþ putraþ / ÷àlva-avayava-lakùana i¤, tasmàt phak, tasya luk / pailàdi-dar÷anàt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.59 || _____START JKv_2,4.59: paila ity evam àdibhya÷ ca yuva-pratyayasya lug bhavati / pãlàyà và (*4,1.118) ityaõ, tasmad aõo dvyacaþ (*4,1.156) iti phi¤, tasya luk / pailaþ pità / pailaþ putraþ / anye paila-àdayaþ i¤antàþ tebhyaþ i¤aþ pràcàm (*2,4.60) iti luki siddhe 'pràg-arthaþ pàñhaþ / paila / ÷àlaïika / sàtyaki / sàtyakàmi / daivi / audamajji / audavraji / audameghi / audabuddhi / daivasthàni / paiïgalàyani / ràõàyani / rauhakùiti / bhauliïgi / audgàhamàni / aujjihàni / tadràjàccàõaþ / àkçtigaõo 'yam // ____________________________________________________________________ [#168] ## || PS_2,4.60 || _____START JKv_2,4.60: gotre ya i¤ tadantàd yuva-pratyayasya lug bhavati / gotra-vi÷eùanaü pràg-grahanam, na vikalpa-artham / pànnàgàrer apatyaü yuvà / ya¤-i¤o÷ ca (*4,1.101) iti phak, tasya luk / pànnàgàriþ pità / pànnnagàriþ putraþ / mantharaiùaõiþ pità / màntharaiùaõiþ putraþ / pràcàm iti kim ? dàkùiþ pità / dàkùàyaõaþ putraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.61 || _____START JKv_2,4.61: anantareõa pràpto luk pratiùidhyate / taulvaly-àdibhyaþ parasya yuvapratyayasya na lug bhavati / taulvaliþ pità / taulvalàyanaþ putraþ / taulvali / dhàraõi / ràvaõi / pàraõi / dailãpi / daivali / daivamati / daivayaj¤i / pràvàhaõi / màndhàtaki / ànuhàrati / ÷vàphalki / ànumati / àhiüsi / àsuri / àyudhi / naimiùi / àsibandhaki / baiki / àntarahàti / pauùkarasàdi / vairaki / vailaki / vaihati / vaikarõi / kàreõupàli / kàmàli // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.62 || _____START JKv_2,4.62: te tadràjàþ (*4,1.172), ¤ya-àdayas tadràjàþ (*5,3.119) iti vakùyati, tasya tadràja-sa¤j¤asya pratyayasya bahuùu vartamànasya astrãliïgasya lug bhavati, tena+eva cet tadràjena kçtaü bahutvaü bhavati / aïgàþ / vaïgàþ / puõóràþ / suhmàþ / magadhàþ / lohadhvajàþ / vrãhimantaþ / tadràjasya iti kim ? aupagavàþ / bahuùu iti kim ? àïgaþ / tena+eva grahaõaü kim ? priyo vàïgo yeùàü te ime priyavàïgàþ / astriyàm iti kim ? àïgyaþ striyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.63 || _____START JKv_2,4.63: bahuùu tena+eva astriyàm iti sarvam anuvartate / yaska ity evam àdibhyaþ parasya gotra-pratyayasya bahuùu vartamànasya astrãliïgasya lug bhavati, tena+eva ced gotra-pratyayena kçtaü bahutvaü bhavati / pratyaya-vidhe÷ ca anyatra laukikasya gotrasya grahaõam ity anantaràpatye 'pi lug bhavaty eva / yaskàþ / labhyàþ / bahuùu ity eva, yàskàþ / tena+eva ity eva, priyayàskàþ / astriyàm ity eva, yàskyaþ striyaþ / gotre iti kim ? yàskà÷chàtràþ / [#169] yaska / labhya / duhya / ayaþsthåõa / tçõakarõa / ete pa¤ca ÷ivàdisu pañhyante / tataþ parebhyaþ ùaóbhyaþ i¤ / sadàmatta / kambalabhàra / bahiryoga / karõàñaka / piõóãjaïgha / bakasaktha / tataþ parebhya÷ caturbhyaþ gçùñy-àdibhya÷ ca (*4,1.136) iti óha¤ / basti / kudri / ajabasti / mitrayu / tataþ parebhyo dvàda÷abhya i¤ / rakùomukha / jaïghàratha / utkàsa / kañukamanthaka / puùkarasat / viùapuña / uparimekhala / kroùtumàn / kroùñupàda / kroùñumàya / ÷ãrùamàya / puùkarasacchabdàd bàhvàdipàñhàd i¤ / kharapa÷abdo naóàdiùu pathyate, tataþ phak / padaka / varmaka / etàbhyàm ata i¤ (*4,1.95) / bhalandana÷abdàt ÷ivàdibhyo 'õ (*4,1.112) / bhaóila / bhaõóila / bhadita / bhaõóita / etebhya÷ caturbhyaþ a÷va-àdibhyaþ pha¤ (*4,1.110) // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.64 || _____START JKv_2,4.64: bahuùu tena+eva astriyàm, gotre iti ca anuvartate / ya¤o 'j÷ ca gotrapratyayasya bahuùu vartamànasya astrãliïgasya luï bhavati / garga-àdibhyo ja¤ (*4,1.105) - gargàþ / vatsàþ / a¤aþ khalv api, ançùy-ànantarye bida-àdibhyo '¤ (*4,1.104) -- bidàþ / urvàþ / bahuùv ity eva, gàrgyaþ / baidaþ / tenaiva ity eva, priyagàrgyàþ / priyabaidàþ / astriyàm ity eva, gàrgyaþ striyaþ / baidyaþ striyaþ / gotre ity eva, dvãpàdanusamudraü ya¤ (*4,3.10) -- dvaipyàþ / utsàdibhyo '¤ - autsà÷chàtràþ / ya¤àdãnàm ekadvayor và tatpuruùe ùaùñhyà upasaïkhyànam / gàrgyasya kulam gàrgyakulaü gargakulaü và / gàrgyayoþ kulaü gàrgyakulaü gargakulaü và / evaü baidasya kulaü baidakulaü bidakulaü và / baidayoþ kulaü baidakulaü bidakulaü và / ya¤àdãnàm iti kim ? àïgakulam / ekadvayoþ iti kim ? gàrgàõàü kulaü gargakulam / tatpuruùe iti kim ? gàrgasya samãpam upagàrgyam / ùaùñhyà iti kim ? paramagàrgyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.65 || _____START JKv_2,4.65: atry-àdibhyaþ parasya gotrapratyayasya bahuùu lug bhavati / atri-÷abdàt ita÷ ca ani¤aþ (*4,1.122) iti óhak / itarebhyaþ çùyaõ / atrayaþ bhçgavaþ / kutsàþ / vasiùñhàþ / gotamàþ / aïgirasaþ / bahuùu ity eva, àtreyaþ / bhargavaþ / tena+eva ity eva, priyàtreyàþ / priyabhàrgavàþ / astriyàm iti kim ? àtreyyaþ striyaþ // ____________________________________________________________________ [#170] ## || PS_2,4.66 || _____START JKv_2,4.66: bahvacaþ pràtipadikàt ya i¤ vihitaþ pràcya-gotre bharatagotre ca vartate, tasya bahuùu lug bhavati / pannàgàràþ / mantharaiùaõàþ / bharateùu khalv api - yudhiùñhiràþ / arjunàþ / bahvacaþ iti kim ? baikayaþ / pauùpayaþ / pràcyabharateùu iti kim ? bàlàkayaþ / hàstidàsayaþ / bharatàþ pràcyà eva, teùàü punar grahaõaü j¤àpana-artham anyatra pràg grahaõe bharata-grahaõaü na bhavati iti / tena i¤aþ pràcàm (*2,4.60) iti bharatànàü yuvapratyayasya lug na bhavati / arjuniþ pità / àrjunàyanaþ putraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.67 || _____START JKv_2,4.67: gopavana-àdibhyaþ prasya gotrapratyayasya lug na bhavati / badàdyanatargaõo 'yam / tato '¤o gotrapratyayasya ya¤-a¤o÷ ca (*2,4.64) iti luk pràptaþ pratiùidhyate / gaupavanàþ / ÷aigravàþ / gopavana / ÷igru / bindu / bhàjana / a÷va / avatàna / ÷yàmàka / ÷vàparõa / etàvanta eva aùñau gopavana-àdayaþ / pari÷iùñànàü haritàdãnaü pramàdapàñhaþ / te hi caturthe bida-àdiùu pañhyante / tebhya÷ ca bahuùu lug bhavaty eva, haritaþ, kiüdàsàþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.68 || _____START JKv_2,4.68: tika-àdibhyaþ kitava-àdibhya÷ ca dvandve gotrapratyayasya bahuùu lug bhavati / taikàyanaya÷ ca kaitavàyanaya÷ ca, tika-àdibhyaþ phi¤ (*4,1.158), tasya luk, tika-kitavàþ / vàïkharaya÷ ca bhànóãrathaya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, vaïkharabhaõóãrathàþ / aupakàyanà÷ ca làmakàyanà÷ ca, naóàdibhyaþ phak (*4,1.99), tasya luk, upakalamakàþ / pàphakaya÷ ca nàrakaya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, paphakanarakàþ / bàkanakhaya÷ ca ÷vàgudapariõaddhaya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, bakanakha÷vagudapariõaddhàþ / ubja-÷abdàt ata i¤ (*4,1.95), kakubha-÷abdàt ÷ivàdibhyo 'n (*4,1.112) tayor luk, aubjaya÷ ca kàkubhà÷ ca ubjakakubhàþ / làïkaya÷ ca ÷àntamukhaya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95) tasya luk, laïka÷àntamukhàþ / urasa÷abdastikàdiùu pañhyate, tataþ phi¤, laïkaña÷abdàd i¤, tayor luk, aurasàyana÷ ca làïkañaya÷ ca urasalaïkañàþ / bhràùñakaya÷ ca kàpiùñhalaya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, bhraùñakakpiùñhalàþ / kàrùõàjinaya÷ ca kàrùõasundaraya÷ ca, ata i¤ (*4,1.95), tasya luk, kçùõàjinakçùõasunadaràþ / àgnive÷ya÷ ca dàserakaya÷ ca, agnive÷a÷abdàt gargàdibhyo ya¤ (*4,1.105), dàseraka÷abdàt ata i¤ (*4,1.95), tayorluk, agnive÷adàserakàþ // ____________________________________________________________________ [#171] ## || PS_2,4.69 || _____START JKv_2,4.69: upaka ity evam àdibhyaþ parasya gotrapratyayasya bahuùu lug bhavati anyatarasyàü dvandve ca advandve ca / advandva-grahanaü dvandva-adhikàra-nivçtty-artham / eteùaü ca madye trayo dvandvàstikakitav àdiùu pañhyante - upakalamakàþ, bhraùñakakpiùñhalaþ, kçùõàjinakçùõasundaràþ iti / teùàü pårveõa+eva nityam eva lug bhavati / advandve tv anena vikalpaþ - upakàþ, aupakàyanàþ / lamakà, làmakàyanàþ / bhraùñakàþ, bhràùñakayaþ / kapiùñhalàþ, kàpiùñhalayaþ / kçùõàjinàþ, kàrùõàjinayaþ / kçùõasundaràþ, kàrùõasundarayaþ iti / pari÷iùñànàü ca dvandve 'dvandve ca vikalpaþ iti / paõóàraka / aõóàraka / gaóuka / suparyaka / supiùñha / mayårakarõa / khàrãjaïgha / ÷alàvala / pata¤jala / kaõñheraõi / kuùãtaka / kà÷akçtsna / nidàgha / kala÷ãkaõñha / dàmakaõñha / kçùõapiïgala / karõaka / parõaka / jañilaka / badhiraka / jantuka / anuloma / ardhapiïgalaka / pratiloma / pratàna / anabhihita // ____________________________________________________________________ #<àgastya-kauõóinyayor agasti-kuõóinac># || PS_2,4.70 || _____START JKv_2,4.70: àgastya-kauõóinyayor gotrapratyayayoþ aõo ya¤a÷ ca bahuùu lug bhavati, pari÷iùñasya ca prakçti-bhàgasya yathà-saïkhyam agasti, kuõóinac ity etàv àde÷au bhavataþ / agastayaþ / kuõóinàþ / cakàraþ svaràrthaþ / madyodàtto hi kuõóinã-÷abdas tadàde÷o 'pi tathà syàt / agastya-÷abdàd çùyaõ, kuõóinã-÷abdàd gargàditvàd ya¤ / tayoþ gotre 'lug-aci (*4,1.89) iti luki pratiùiddhe àgastãyàþ chatràþ iti vçddha-lakùaõa÷cho bhavati / kauõóinye tvaõaiva bhavitavyam, kaõvàdibhyo gotre (*4,2.111) iti / tatra vi÷eùo na asti / kauõóinà÷chàtràþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.71 || _____START JKv_2,4.71: supo vibhakter dhàtu-sa¤j¤àyàþ pràtipadika-sa¤j¤àyà÷ ca lug bhavati / tadantargatàs tadgrahaõena gçhyante / dhàtos tàvat - putrãyati / ghañãyati / pràtipadikasya - kaùña÷ritaþ / ràjapuruùaþ / dhàtu-pràtipadikayoþ iti kim ? vçkùaþ / plakùaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.72 || _____START JKv_2,4.72: adiprabhçtibhya uttarasya ÷apo lug bhavati / atti / hanti / dveùñi // ____________________________________________________________________ [#172] ## || PS_2,4.73 || _____START JKv_2,4.73: chandasi viùaye ÷apo bhaulaü lug bhavati / adiprabhçtibhya uktas tato na bhavaty api - vçtraü hanti / ahiþ ÷ayate / anyebhya÷ ca bhavati - tràdhvaü no devàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.74 || _____START JKv_2,4.74: yaïo lug bhavati aci pratyaye parataþ / cakàrena bahula-grahanam anukçùyate, na tu chandasi iti / tena chandasi bhàùàyàü ca yaïo lug bhavati / loluvaþ / popuvaþ / sanãsraüsaþ / danãdhvaüsaþ / bahula-grahaõàda¤cyapi bhavati / ÷àkuniko làlapãti / dundubhirvavadãti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.75 || _____START JKv_2,4.75: ÷ap anuvartate, na yaï / juhoty-àdibhyaþ uttarasya ÷apaþ ÷lur bhavati / luki prakçte ÷lu-vidhànàü dvirvacana-artham / juhoti / vibharti / nenekti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.76 || _____START JKv_2,4.76: chandasi viùaye bahulaü ÷apaþ ÷lur bhavati / yatroktaü tatraü na bhavati, anyatra api bhavati / juhoty-àdibhyast àvan na bhavati - dàti priyàõi / dhàti devam / anyebhya÷ ca bhavati - pårõàü vivaùñi / janimà vivakti // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.77 || _____START JKv_2,4.77: luk anuvartate, na ÷luþ / gàti sthà ghu pà bhå ity etebhyaþ / parasya sico lug bhavati, parasmaipadeùu parataþ / agàt / asthàt / adàt / adhàt / apàt / abhåt / gàporgrahane iõpibatyorgrahaõam / gàyateþ pàteþ ca na bhavati / agàsãnnañaþ / apàsãn nçpaþ / parasmaipadeùu iti kim ? agàsàtàü gràmau devadattena // ____________________________________________________________________ [#173] ## || PS_2,4.78 || _____START JKv_2,4.78: ghrà gheñ ÷à chà sà ity etebhya uttarasya sicaþ prasmaipadeùu vibhàùà lug bhavati / dheñaþ pårveõa pràpte vibhàùa-arthaü vacanam, pari÷iùñànàm apràpte / aghràt, aghràsãt / adhàt, adhàsãt / a÷àt, a÷àsãt / acchàt, acchàsãt / asàt, asàsãt / parasmaipadeùu ity eva, aghràsàtàü sumanasau devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.79 || _____START JKv_2,4.79: tan-àdibhya uttarasya sicaþ ta-thàsoþ parato vibhàùà lug bhavati / atata, atathàþ / ataniùña, ataniùñhàþ / asàta, asàthàþ / asaniùña, asaniùñhàþ / janasanakhanàü sa¤j¤aloþ (*6,4.42) ity àtvam / thàsà sàhacaryàd àtmanepadasya ta-÷abdasya grahanam / prasmaipade na bhavati, ataniùta yåyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.80 || _____START JKv_2,4.80: mantra-viùaye ghasa hvara na÷a vç daha àt vçca kç gami jani ity etebhyaþ uttarasya leþ lug bhavati / ghasa -- akùan pitaro 'mãmadanta pitaraþ / hvara iti hvç kauñilye - mà hvàrmitrasya tvà / õa÷a - dhårtiþ praõaï martyasya / vç iti vçïvç¤oþ sàmànyena grahanam -- suruco vena àvaþ / daha - mà na à dhak / àt iti àkàrànta-grahanam / prà pårane - àprà dyàvàpçñhãvã antarikùam / vçc -- mà no asmin mahàdhane parà vçg bhàrabhçdyathà / kç -- akran karma karmakçtaþ / gami - {sadyaþ puüùñi nirundhànàso} agman / jani -- aj¤ata và asya dantàþ / bràhmane prayogo 'yam / mantra-grahaõaü tu chandasa upalakùaõa-artham // ____________________________________________________________________ #<àmaþ># || PS_2,4.81 || _____START JKv_2,4.81: àmaþ parasya leþ lug bhavati / ãhà¤cakre / åhà¤cakre / ãkùà¤cakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.82 || _____START JKv_2,4.82: avyayàd uttarasya àpaþ supa÷ ca lug bhavati / tatra ÷àlàyàm / yatra ÷àlàyàm / supaþ khalv api kçtvà / hçtvà // ____________________________________________________________________ [#174] ## || PS_2,4.83 || _____START JKv_2,4.83: pårveõa luk pràptaþ pratiùidhyate / dantàd avyayãbhàvàd uttarasya supo na lug bhavati, amàde÷as tu tasya supo bhavaty apa¤camyàþ / etasmin pratiùiddhe pa¤camyàþ ÷ravanam eva bhavati / upakumbhaü tiùñhati / upakumbhaü pa÷ya / upamaõikaü tiùñhati / upamaõikaü pa÷ya / ataþ iti kim ? adhistri / adhikumàri / apa¤camyàþ iti kim ? upakumbhàdànaya // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.84 || _____START JKv_2,4.84: pårveõa nityam ambhàve pràpte vacanam idam / tçtãyà-saptamyoþ vibhaktyor bahulam ambhàvo bhavati avyayãbhàve / upakumbhena kçtam, upakumbhaü kçtam / upakumbhe nidhehi, upakumbhaü nidhehi / sapamyà çddhinadãsamàsasaïkhyàvayavebhyo nityam iti vaktavyam / sumadram sumagadham / unmattagaïgam / lohitagaïgam / ekaviü÷atibhàradvàjam / bahulavacanàt siddham // ____________________________________________________________________ ## || PS_2,4.85 || _____START JKv_2,4.85: luó-àde÷asya prathamapuruùasya prasmaipadasya àtmanepadasya ca yathàkramam óà rau ras ity ete àde÷à bhavanti / kartà, kartàrau, kartàraþ / àtmanepadasya -- adhyetà, adhyetàrau, adhyetàraþ / prathamasya iti kim ? ÷vaþ kartàsi / ÷vo 'dhyetàse // iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau dvitãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ // ______________________________________________________ tçtãyo 'dyàyaþ prathamaþ pàdaþ / ____________________________________________________________________ [#175] ## || PS_3,1.1 || _____START JKv_3,1.1: adhikàro 'yam / pratyaya-÷abdaþ sa¤j¤àtvena adhikriyate / à pa¤camàdyàyaparisamàpteryànita årdhvam anukramiùyamaþ, pratyayasa¤j¤àste veditavyàþ, prakçtyupapàdopàdhivikàràgamàn varjayitvà / vakùyati -- tavyat-tavya-anãyaraþ (*3,1.96) / kartavyam / karaõãyam / pratyayaprade÷àþ - pratyayalope pratyayalakùaõam (*1,1.62) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.2 || _____START JKv_3,1.2: ayam apy adhikàro yoge yoge upatiùñhate, paribhàùà và / para÷ ca sa bhavati dhàtor và pràtipadikàd và yaþ pratyaya-sa¤j¤aþ / kartavyam / taittirãyam / cakàraþ punar asyaiva samuccaya-arthaþ / tena+uõàdiùu paratvaü na vikalpyate // ____________________________________________________________________ #<àdy-udàtta÷ ca># || PS_3,1.3 || _____START JKv_3,1.3: ayam apy adhikàraþ paribhàùà và / àdy-udàtta÷ ca sa bhavati / àdy-udàtta÷ ca sa bhavati yaþ pratyaya-sa¤j¤aþ / aniyatasvara-pratyaya-prasaïge 'nekàkùu ca pratyayeùu de÷asya aniyame sati vacanam idam àder udàtta-artham / kartavyam / taittirãyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.4 || _____START JKv_3,1.4: pårvasya ayam apavàdaþ / supaþ pita÷ ca pratyayà anudàttà bhavanti / dçùadau / dçùadaþ / pitaþ khalv api -- pacati / pañhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.5 || _____START JKv_3,1.5: gupa gopane, tija ni÷àne, kita nivàse etebhyo dhàtubhyaþ san pratyayo bhavati / pratyaya-sa¤j¤à ca adhikçtaiva / jugupsate / titikùate / cikitsati / nindàkùamàvyàdhipratãkàreùu sanniùate 'nyatra yathà pràptaü pratyayà bhavanti / yopayati / tejayati / saïketayati / gupàdiùv anubandhakaraõam àtmanepadàrtham // ____________________________________________________________________ [#176] ## || PS_3,1.6 || _____START JKv_3,1.6: màn påjàyàm, badha bandhane, dàna avakhaõóane, ÷àna avatejate, ity etebhyo dhàtubhyaþ san pratyayo bhavati, abhyàsasya ca ikàrasya dãrghàde÷o bhavati / mãmàüsate / bãbhatsate / dãdàüsate / ÷ã÷àüsate / uttarasåtre vàgrahaõaü sarvasya ÷eùo vij¤àyate, tena kvacin na bhavaty api / mànayati / bàdhayati / dànayati / ni÷ànayati / atra api sannartha-vi÷eùa iùyate / màner jij¤àsàyàm, badher vairåpye, dàner àrjave, ÷àner ni÷àne // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.7 || _____START JKv_3,1.7: iùikarma yo dhatur iùiõaiva samànakartçkaþ, tasmàd icchàyàm arthe và san pratyayo bhavati / karmatvaü samànakartçkatvaü ca dhàtor arthadvàrakam / karñum icchati / cikãrùati / jihãrùati / dhàtu-grahanaü kim ? sopasargàd utpattir mà bhåt / prakaçtum aicchat pràcikãrùat / karmaõaþ iti kim ? karaõàn mà bhåt / gamanena+icchati / samànakartçkat iti kim ? devadattasya bhojanam icchati yaj¤adattaþ / icchàyàm iti kim ? kartuü jànàti / vàvacanàd vàkyam api bhavati / dhàtoþ iti vidhànàd atra sanaþ àrdhadhàtuka-sa¤j¤à bhavati, na pårvatra / à÷aïkàyàm upasaükhyànam / à÷aïke patiùyati kålam, pipatiùati kålam / ÷và mumårùati / icchàsannantàt pratiùedho vaktavyaþ / cikãrùitum icchati / vi÷eùaõaü kim ? jugupsiùate / mãmàüsiùate / ÷aiùikànmatubarthãyàcchaiùiko matubarthikaþ / saråpaþ pratyayo neùñaþ sanantàn na saniùyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.8 || _____START JKv_3,1.8: karmaõaþ icchàyàü và ity anuvartate / iùikarmaõaþ eùituþ eva àtmasambandhinaþ subantàd icchàyàm arthe và kyac pratyayo bhavati / àtmanaþ putram icchati putrãyati / sub-grahaõaü kim ? vàkyàn mà bhåt / mahàntaü putram icchati / àtmanaþ iti kim ? ràj¤aþ putram icchati / kakàraþ naþ kye (*1,4.15) iti sàmàny-agrahaõa-arthaþ / cakàras tadavighàta-arthaþ / [#177] kyaci màntàvyaya-pratiùedho vaktavyaþ / idam icchati / uccair icchati / nãciar icchati / chandasi parecchàyàm iti vaktavyam / mà tvà vçkà aghàyavo vidan // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.9 || _____START JKv_3,1.9: subantàt karmaõaþ àtmecchàyàü kàmyac pratyayo bhavati / àtmanaþ putram icchati putrakàmyati / vastrakàmyati / yogavibhàga uttaratra kyaco 'nuvçtty-arthaþ / kakàrasya it-saj¤à prayojana-abhàvàn na bhavati, cakàràditvàd va kàmyacaþ / upayañkàmyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.10 || _____START JKv_3,1.10: kyac anuvartate, na kàmyac / upamanàt karmaõaþ subantàd àcàre 'rthe và kyac pratyayo bhavati / àcàra-kriyàyàþ pratyaya-arthatvàt tadapekùayaiva upamànasya karmatà / putramiva àcarati putrãyati chàtram / pràvàrãyati kambalam / adhikaraõàc ceti vaktavyam / pràsàdãyati kuñyàm / paryaïkãyati ma¤cake // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.11 || _____START JKv_3,1.11: àcàre ity anuvartate / upamànàt kartuþ subantàd àcàre 'rthe và kyaï-prattyayo bhavati, sakàrasya ca lopo bhavati / anvàcaya÷iùtaþ salopaþ, tadabhàve 'pi kyaï bhavaty eva / ÷yena ivàcarati kàkaþ ÷yenàyate / kumudaü puùkaràyate / salopa-vidhàv api và-grahaõaü sambadhyate, sà ca vyavasthita-vibhàùà bhavati / ojaso 'psaraso nityaü payasastu vibhàùayà / {sakàrasyeùyate lopaþ ÷abda÷àstravicakùanaiþ} ojàyamànaü yo ahiü jaghàna / ojàyate, apsaràyate / payàyate, payasyate / salopa-vidhau ca kartuþ iti sthàna-ùaùñhã sampadyate, tatra alo 'ntya-niyame sati haüsàyate, sàrasàyate iti salopo na bhavati / [#178] àcàre 'vagalbha-klãba-hoóebhyaþ kvib và vaktavyaþ / avagalbhate, avagalbhàyate / klãbate, klãbàyate / hoóate, hoóàyate / sarvapràtipadikebhya ity eke / a÷va iva àcarati a÷vàyate, a÷vati / gardabhàyate, gardabhati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.12 || _____START JKv_3,1.12: bhç÷a ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyo 'cvyantebhyo bhuvi bhavaty arthe kyaï pratyayo bhavati, halantànàü ca lopaþ / acveþ iti pratyekam abhisambadhyate / kim arthaü puna ridam ucyate, yàvatà bhavati yoge cvir vidhãyate, tenoktàrthatvàc cvyantebhyo na kyaï bhaviùyati ? tatsàdç÷yapratipattyarthaü tarhi cvi-pratiùedhaþ kriyate / abhåta-tadbhàva-viùayebhyo bhç÷àdibhyaþ kyaï pratyayaþ / abhç÷o bhç÷o bhavati bhç÷àyate / ÷ãghràyate / bhç÷a / ÷ãghra / manda / capala / paõóita / utsuka / unmanas / abhimanas / sumanas / durmanas / rahas / rehas / ÷a÷vat / bçhat / vehat / nçùat / ÷udhi / adhara / ojas / varcas / bhç÷àdiþ / acveþ iti kim ? bhç÷ãbhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.13 || _____START JKv_3,1.13: lohitàdibhyo óàjantebhya÷ ca bhavaty arthe kyaù pratyayo bhavati / lohitàyati, lohitayate / óàjantebhyaþ - pañapañàyati, pañapañàyate / lohitaóàjbhyaþ kyaù vacanam, bhç÷àdiùvitaràõi / yàni lohitàdiùu pañhyante tebhyaþ kyaï eva, aparipañhitebhyas tu kyaù eva bhavati / varmàyati, varmàyate / nidrayati, nidràyate / karuõàyati, karuõàyate / kçpàyati, kçpàyate / àkçtigaõo 'yam / yathà ca kakàraþ sàmànyagrahaõàrtho 'nubadhyate naþ kye (*1,4.15) iti / na hi pañhitànàü madhye nakàràntaþ ÷abdo 'sti / kçbhvastibhir iva kyaùà 'pi yoge óàj bhavati ity etad eva vacanam j¤àpakam / acveþ ity anuvçtter abhåta-tadbhàve kyaù vij¤àyate / lohita / nãla / harita / pãta / madra / phena / manda / lohitàdiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.14 || _____START JKv_3,1.14: kyaï anuvartate, na kyaù / kaùña-÷abdàc caturthãsamarthàt kramaõe 'rthe 'nàrjave kyaï pratyayo bhavati / kaùñàya karmaõe kràmati kaùtàyate / atyalpam idam ucyate / strakaùñakakùakçcchragahanebhyaþ kaõvacikãrùàyàm iti vaktavyam / kanvacikãrùà pàpacikãrùà, tasyàmetebhyaþ kyaï pratyayo bhavati / stràyate / kaùtàyate / kakùàyate / kçcchràyate / gahanàyate / kaõvacikãrùàyàm iti kim ? ajaþ kaùñam kràmati // ____________________________________________________________________ [#179] ## || PS_3,1.15 || _____START JKv_3,1.15: romantha-÷abdàt tapaþ-÷abdàc ca karmaõo yathàkramaü varticaror arthayoþ kyaï pratyayo bhavati / romanthaü vartayati romanthàyate gauþ / hanucalane iti vaktavyam / iha mà bhåt, kãño romanthaü vartayati / tapasaþ parasmaipadam ca / tapa÷acarati tapasyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.16 || _____START JKv_3,1.16: karmaõaþ iti vartate / bàùpa-÷abdàd åùma-÷abdàc ca karmana udvamane 'rthe kyaï pratyayo bhavati / bàùpam udvamati bàùpàyate / åùmàyate / phenà cceti vaktavyam / phenam udvamati phenàyate // ____________________________________________________________________ #<÷abda-vaira-kalaha-abhra-kaõva-meghebhyaþ karaõe># || PS_3,1.17 || _____START JKv_3,1.17: ÷abda vaira kalaha abhra kanva megha ity etebhayaþ karaõe karoty arthe kyaï pratyayo bhavati / ÷abdam karoti ÷abdàyate / vairàyate / kalahàyate / abhràyate / kaõvàyate / meghàyate / sudinadurdinanãharebhya÷ ceti vaktavyam / sudinàyate / durdinàyate / nãhàràyate / añàññà÷ãkàkoñàpoñàsoñàpruùñàpluùñà-grahaõaü kartavyam / añàyate / aññàyate / ÷ãkàyate / koñàyate / poñàyate / soñàyate / pruùñàyate / pluùñàyate // ____________________________________________________________________ [#180] ## || PS_3,1.18 || _____START JKv_3,1.18: karma-grahaõas anuvartate / sukha ity evam àdibhyaþ karmabhyaþ vedanàyàm arthe 'nubhave kyaï pratyayo bhavati, vedayitu÷cet kartuþ sambandhãni sukhàdãni bhavanti / sukhaü vedayate sukhàyate / duþkhàyate / kartç-grahaõaü kim ? sukhaü vedayate prasàdhako devadattasya / sukha / duþkha / tçpta / gahana / kçcchra / asra / alãka / pratãpa / karuõa / kçpaõa / soóha / sukhàdiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.19 || _____START JKv_3,1.19: karaõe iti vartate / namas varivas citraï ity etebhyo và kyac pratyayo bhavati, karaõavi÷eùe påjàdau / namasaþ påjàyàm - namasyati devàn / varivasaþ paricaryàyàm -- varivasyati gurån / citraïa à÷carye - citrãyate / ïakàra àtmanepadàrthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.20 || _____START JKv_3,1.20: karaõe iti vartate / puccha bhàõóa cãvara ity etebhyo õiï pratyayo bhavati karaõavi÷eùe / pucchàdudasane paryasane và / utpucchayate / paripucchayate / bhàõóàt samàcayane / sambhànóayate / cãvaràdarjane paridhàne và / sa¤cãvarayate bhikùuþ / ïakàra àtmanepadàrthaþ / õakàraþ sàmànyagrahaõàrthaþ, õer aniñi (*6,4.51) iti // ____________________________________________________________________ [#181] ## || PS_3,1.21 || _____START JKv_3,1.21: muõóa mi÷ra ÷lakùõa lavaõa vrata vastra hala kala kçta tåsta ity etebhyaþ karaõe õic pratyayo bhavati / muõóaü karoti muõóayati / mi÷rayati / ÷lakùõayati / lavaõayati / vratàt bhojane tannivçttau ca - payo vratayati / vçùalànnaü vratayati / vastràt samàcchàdane - saüvastrayati / haliü gçhõàti halayati / kaliü gçhõàti kalayati / halikalyor adantatva-nipàtanaü sanvadbhàva-pratiùedhàryam / ajahalat / acakalat / kçtaü gçhõàti kçtayati / tåstàni vihanti vitåstayati ke÷àn / vi÷adãkaroti ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.22 || _____START JKv_3,1.22: eka-aj yo dhàtur halàdiþ kriyàsamabhihàre vartate tasmàd yaï pratyayo bhavati / paunaþpunyaü bhç÷àrtho và kriyàsamabhihàraþ / naþ punaþ pacati pàpacyate / yàyajyate / bhç÷aü jvalati jàjvalyate / dedãpyate / dhàtoþ iti kim ? sopasargàd utpattir mà bhåt, bhç÷aü pràñati / ekàcaþ iti kim ? bhç÷aü jàgarti / halàdeþ iti kim ? bhç÷amãkùate / såcisåtramåtryañyartya÷årõotãnàü grahanaü yaïvidhànav ekàjahalàdy-artham / sosåcyate / sosåtryate / momåtryate / añàñyate / aràryate / a÷à÷yate / prorõonåyate / bhç÷aü ÷obhate, bhç÷aü rocate ity atra neùyate, anabhidhànàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.23 || _____START JKv_3,1.23: gativacanàd dhatoþ kauñilye gamyamàne nityaü yaï pratyayo bhavati / kuñilaü kràmati caïkramyate / dandramyate / nitya-grahaõaü viùayaniyama-arthaü, gativacanàn nityam kauñilya eva bhavati, na tu kriyàsamabhihàre / bhç÷aü kràmati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.24 || _____START JKv_3,1.24: lupa sada cara japa jabha daha da÷a gé ityetebhyo bhàva-garhàyàü dhàtvartha-garhàyàü yaï pratyayo bhavati / garhitaü lumpati lolupyate / evaü - sàsadyate / pa¤caåryate / ja¤japyate / ja¤jabhyate / dandahyate / danda÷yate / [#182] nijegilyate / bhàvagarhàyàm iti kim ? sàdhu japati / bhàva-grahaõam kim ? sàdhanagarhàyàü mà bhåt, mantraü japati vçùalaþ / nitya-grahaõaü viùayaniyama-artham anuvartate / etebhyo nityaü bhàvagarhàyàm eva bhavati, na tu kriyàsamabhihàre / bhç÷aü lumpati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.25 || _____START JKv_3,1.25: satya-àdibhya÷ cårõaparyantebhyaþ, curàdibhya÷ ca õic pratyayo bhavati / satyam àcaùte satyàpayati / arthavedasatyànàm àpug vaktavyaþ / artham àcaùte arthàpayati / devàpayati / àpugvacana-sàmarthyàññilopo na bhavati / pà÷àd vimocane - vipà÷ayati / råpàd dar÷ane - råpayati / vãõayopagàyati upavãõayati / tålenànukuùõàti anutålayati / ÷lokairupastauti upa÷lokayati / senayàbhiyàti abhiùeõayati / lomànyanumàrùñi anulomayati / tvacaü gçhõàti tvacayati / akàràntas tvaca-÷abdaþ / varmaõà sannahyati saüvarmayati / varõam gçhõàti varõayati / cårõaiþ avadhvaüsayati avacårõayati / curàdibhyaþ svàrthe / corayati / cintayati / svàbhàvikatvàdarthàbhidhànasya yathàsvaü pratyayàrthà nirdi÷yante // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.26 || _____START JKv_3,1.26: hetuþ svatantraya kartuþ prayojakaþ, tadãyo vyàpàraþ preùanàdi-lakùaõo hetumàn, tasminn abhidheye dhàtoþ õic pratyayo bhavati / kañaü kàrayati / odanaü pàcayati / tat karoti ity upasaïkhyànaü såtrayati ity àdyartham / såtraü karoti såtrayati / àkhyànàt kçtas tad àcaùña iti õic kçlluk prakçtipratyàpattiþ prakçtivac ca kàrakam / àkhyànàt kçdanttaõ õic vaktavyaþ tad àcaùñe ity etasminn arthe, kçl-luk, prakçtipratyàpattiþ, prakçtivac ca kàrakaü bhavati / kaüsavadham àcaùñe kaüsaü ghàtayati / balibandham àcaùñe baliü bandhayati / ràjàgamanam àcaùñe ràjànam àgamayati / [#183] àï-lopa÷ ca kàla-atyantasaüyoge maryàdàyàm / àràtri vivàsam àca÷ñe ràtriü vivàsayati / citrãkaraõe pràpi / ujjayinyàþ prasthito màhiùmatyàü såryodgamanaü sambhàvayate såryam udgamayati / nakùatrayoge j¤i / puùyayogaü jànàti puùyeõa yojayati / maghabhir yojayati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.27 || _____START JKv_3,1.27: kaõóå¤ ity evam àdibhyo yak pratyayo bhavati / dvivadhàþ kaõóv-àdayo, dhàtavaþ pràtipàdikàni ca / tatra dhàtvadhikàràd dhatubhyaþ eva pratyayo vidhãyate, na tu pràtipadikebhyaþ / tathà ca guõapratiùedha-arthaþ kakàro 'nubadhyate / dhàtuprakaraõàd dhàtuþ kasya càsa¤janàd api / àha ca ayam imaü dãrghaü manye dhatur vibhàùitaþ // kaõóå¤ -- kaõóåyati, kaõóåyate / ¤itvàt kartr-abhipràye kriyàphale (*1,3.72) ity àtmanepadam / kaõóå¤ / mantu / hçõãï / valgu / asmanas / mahãï / leñ / loñ / iras / iraj / ira¤ / dravas / medhà / kuùubha / magadha / tantas / pampas / sukha / duþkha / sapara / arara / bhiùaj / bhiùõaj / iùudha / caraõa / curaõa / bhuraõa / turaõa / gadgada / elà / kelà / khelà / liñ / loñ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.28 || _____START JKv_3,1.28: gupå rakùaõe, dhåpa santàpe, viccha gatau, paõa vyavahàre stutau ca, pana ca ity etebhyo dhàtubhyaþ àya-pratyayo bhavati / topàyati / dhåpayati / vicchàyati / paõàyati / panàyati / stuty-arthena paninà sàhacaryàt tadarthaþ paõiþ pratyayam utpàdayati na vyavahàra-arthaþ / ÷atasya paõate / sahasrasaya paõate / anubandha÷ ca kevale carita-arthaþ, tena àya-pratyaya-antànn àtmanepadaü bhavati // ____________________________________________________________________ [#184] #<çter ãyaï># || PS_3,1.29 || _____START JKv_3,1.29: çtiþ sautro dhatuþ dhçõàyàü vartate, tataþ ãyaï pratyayo bhavati / ïakàra àtmanepada-arthaþ / çtãyate, çtãyete, çtiyante / ãyaï-vacanaü j¤àpana-arthaü, dhàtu-vihitànàü pratyayànàm àyanàdayo na bhavanti iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.30 || _____START JKv_3,1.30: kamer dhàtoþ õiï pratyayo bhavati / õakàro vçddhy-arthaþ / ïakàra àtmanepada-arthaþ / kàmayate, kàmayete, kàmayante // ____________________________________________________________________ #<àyàdaya àrdhadhàtuke và># || PS_3,1.31 || _____START JKv_3,1.31: àrdhadhàtuka-viùaye àrdhadhàtuka-vivakùàyàm àyàdayaþ pratyayà và bhavanti / goptà, gopàyità / artità, çtãyità / kamità, kàmayità / nityaü pratyayaprasaïge tad utpattir àrdhadhàtuka-viùaye vikalpyate, tatra yathàyathaü pratyayà bhavanti / guptiþ / gopàyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.32 || _____START JKv_3,1.32: san àdiryeùàü te sanàdayaþ / sanàdayo 'nte yeùaü te sanàdyantàþ / sanàdyantàþ samudàyàþ dhàtu-sa¤j¤àþ bhavanti / pratyaya-grahaõa-paribhàùà+eva pada-sa¤j¤àyàm antavacanena liïgena pratiùiddhà satã punar iha antavacanena pratiprasåyate / cikãrùati / putrãyati / putrakàmyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.33 || _____START JKv_3,1.33: ë-råpam utsçùña-anubandhaü sàmànyam ekam eva / tasmin luñi ca parato dhàtor yathà-saïkhyaü syatàsã pratyayau bhavataþ / kariùyati / akariùyat / ÷vaþ kartà / idit-karaõam anunàsikalopa-pratiùedha-artham / mantà / saïgantà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.34 || _____START JKv_3,1.34: dhàtoþ sip pratyayo bhavati bahulaü leti parataþ / joùiùat / tàriùat / mandiùat / na ca bhavati / patàti didyut / udadhiü cyàvayàti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.35 || _____START JKv_3,1.35: kàsç ÷abda-kutsàyàm, tataþ pratyayàntebhya÷ ca dhàtubhyaþ àm pratyayo bhavati liñi parato 'mantra-viùaye / kàsà¤-cakre / pratyayàntebhyaþ -- lolåyठcakre / amantre iti kim ? kçùõo nonàva // [#185] kàsyanekàcaþ iti vaktavyam culumpàdyartham / cakàsà¤cakàra / daridrà¤cakàra / culumpàjcakàra / àmo 'mitvam adantatvàd aguõatvaü vides tathà / àskàsoràü vidhànàc ca pararåpaü katantavat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.36 || _____START JKv_3,1.36: ij-àdir yo dhàtur gurumàn çcchati-varjitaþ, tasmàc ca liñi parata àm pratyayo bhavati / ãha ceùñàyàm / åha vitarke / ãhà¤cakre / åhà¤cakre / ijàdeþ iti kim ? tatakùa / rarakùa / gurumataþ iti kim ? iyaja / uvapa / ançcchaþ iti kim ? ànarccha, ànarcchatuþ, ànarcchauþ / årõote÷ ca pratiùedho vaktavyaþ / prorõunàva / atha và -- vàcya årõorõuvadbhàvo yaï-prasiddhiþ prayojanam / àma÷ ca pratiùedha-artham ekàca÷ceóupagrahàt // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.37 || _____START JKv_3,1.37: daya dànagati-rakùaõeùu, aya gatau, àsa upaveùane, etebhya÷ ca liñi parata àm pratyayo bhavati / daya¤cakre / palàyठcakre / àsठcakre // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.38 || _____START JKv_3,1.38: uùa dàhe, vida j¤àne, jagç nidràkùaye, etebhyo liñi parato 'nyatarasyàm àm pratyayo bhavati / oùà¤cakàra, uvoùa / vidà¤cakàra, viveda / jàgarà¤cakàra, jajàgàra / videradantatva-pratij¤ànàd àmi guõo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.39 || _____START JKv_3,1.39: ¤ibhã bhaye, hrã lajjàyàm, óubhç¤ dhàraõapoùaõayoþ, hu dànàdànayoþ, etebhyo liñi parataþ àm pratyayo bhavati anyatarasyàm, ÷làviva ca asmin kàryaü bhavati / kiü punas tat ? dvitvam ittvaü ca / bibhàyठcakàra, vibhàya / jihrayठcakàra, jihràya / bibharठcakàra, babhàra / juhavठcakàra, juhàva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.40 || _____START JKv_3,1.40: àm-pratyayasya pa÷càt kç¤ anuprayujyate liñi parataþ / kç¤ iti pratyàhàreõa kçbhvastayo gçhyante, tat sàmarthyàd aster bhåbhàvaþ na bhavati / àcayठcakàra / pàcayàm babhåva / pàcayàm àsa // ____________________________________________________________________ [#186] ## || PS_3,1.41 || _____START JKv_3,1.41: vidàï-kurvantu ity etad anyatarasyàü nipàtyate / kiü punar iha nipàtyate ? vider loñi àm pratyayaþ, guõàbhàvaþ, loño luk, kç¤a÷ ca loñparasya anuprayogaþ / atra bhavanto vidàï-kurvantu, vidantu / iti-karaõaþ pradar÷ana-arthaþ, na kevalaü prathamapuruùa-bahuvacanaü, kiü tarhi sarvàõy eva loó-vacanàny anuprayujyante, vidàï karotu, vidàï kurutàt, vidàï kurutàm, vidàï kuru, vidàï kurutam ity àdi // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.42 || _____START JKv_3,1.42: abhyutsàdayàm ity evam àdayaþ chandasi viùaye 'nyatarasyàü nipàtyante / sadijaniramãõàü õyantànàü luói àm pratyayo nipàtyate / cinoter api tatra+eva+aampratyayo dvirvacanaü kutvaü ca / akar iti caturbhir api pratyekam anuprayogaþ sambadhyate / pàvayàm kriyàt iti pavateþ punàter và õyantasya liïi àm nipàtyate, guõàbhàva÷ ca, akran iti ca asya anuprayogaþ / vidàm-akran iti vider luïi àm nipàtyate, gunabhàva÷ ca, akran iti ca asya anuprayogaþ / abhyutsàdayàm akaþ / abhyudasãùadat iti bhàùàyàm / prajanayàm akaþ / pràjãjanat iti bhàùàyàm / cikayàm akaþ / acaiùãt iti bhàùàyàm / ramayàm akaþ / arãramat iti bhàùàyàm / pàvayàïkriyàt / pàvyàt iti bhàùàyàm / vidàm akran / avediùuþ iti bhàùàyàm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.43 || _____START JKv_3,1.43: dhàtoþ cliþ pratyayo bhavati luói parataþ / ikàra uccàraõa-arthaþ, cakàraþ svara-arthaþ / asya sijàdãn àde÷àn vakùyati / tatra+eva+udàharisyàmaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.44 || _____START JKv_3,1.44: cleþ sijàde÷o bhavati / ikàra uccàraõa-arthaþ, cakàraþ svara-arthaþ / akàrùãt / ahàrùãt / àgamàn udàttatvaü hi pratyaya-svaram iva citsvaram api badheta iti sthàninyàde÷e ca dvi÷ cakàro 'nubadhyate / spç÷amç÷akçùatçpadçpàü sijvà vaktavyaþ / aspràkùãt, aspàrkùãt, aspçkùat / amràkùãt, amàrkùãt, amçkùat / akàrùãt, akràkùãt, akçkùat / atràpsãt, àtàrpsãt, atçpat / adràpsãt, adàrpsãt, adçpat // ____________________________________________________________________ [#187] #<÷ala ig-upadhàd aniñaþ kùaþ># || PS_3,1.45 || _____START JKv_3,1.45: ÷alanto yo dhàtur ig-upadhas tasmàt parasya cleþ aniñaþ kùa àde÷o bhavati / duha - adhukùat / liha - alikùat / ÷alaþ iti kim ? abhaitsãt / acchaitsãt / ig-upadhàt iti kim ? adhàkùãt / aniñaþ iti kim ? akoùãt / amoùãt // ____________________________________________________________________ #<÷liùa àliïgane># || PS_3,1.46 || _____START JKv_3,1.46: ÷liùeþ dhàtoþ àliïgana-kriyàvacanàt parasya cleþ kùaþ àde÷o bhavati / àliïganam upagåhanaü, pariùvaïgaþ / atra niyama-artham etat / à÷likùat kanyàü devadattaþ / àliïgane iti kim ? samà÷liùajjatu kàùñham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.47 || _____START JKv_3,1.47: pårveõa kùaþ pràptaþ pratiùidhyate / dç÷eþ dhàtoþ parasya cleþ kùa-àde÷o na bhavati / asmin pratiùiddhe irito và (*3,1.45) iti aïsicau bhavataþ / adar÷at, adràkùãt // ____________________________________________________________________ #<õi-÷ri-dru-srubhyaþ kartari caï># || PS_3,1.48 || _____START JKv_3,1.48: sij-apavàda÷ caï vidhãyate / õy-antebhyo dhàtubhyaþ, ÷ri dru sru ity etebhya÷ ca parasya cleþ caï-àde÷o bhavati kartavàcini luïi parataþ / ïakàro guõa-vçddhi-pratiùedha-arthaþ, cakàraþ caïi (*6,1.11) iti vi÷eùaõa-arthaþ / acãkarat / ajãharat / a÷i÷riyat / adudruvat / asusruvat / kartari iti kim ? akàrayiùàtàü kañau devadattena / kamer upasaïkhyànam / àyàdayaþ àrdhadhàtuke và (*3,1.31) iti yadà õiï na asti tadaa+etat upasaïkhyànam / acakamata / õiïpakùe sanvadbhàvaþ / acãkamata / nàkamiùñasukhaü yànti suyuktair vaóavàrathaiþ / atha patkaùiõo yànti ye 'cãkamatabhàùiõaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.49 || _____START JKv_3,1.49: dheñ pàne, ñuo÷vi gati-vçddhyoþ, etàbhyàm uttarasya cler vibhàùà caï-àde÷o bhavati / dheñastàvat - adadhàt / sicpakùe vibhàùà ghrà-dheñ-÷àc-chà-saþ (*2,4.78) iti luk / adhàt / adhàsãt / ÷vayateþ khalv api / a÷i÷viyat / aïo 'py atra vikalpa iùyate / a÷vat / a÷vayãt / kartari ity eva, adhiùàtàü gavau vatsena // ____________________________________________________________________ [#188] ## || PS_3,1.50 || _____START JKv_3,1.50: gupeþ parasya cleþ chandasi viùaye vibhàùà caï àde÷o bhavati / yatra àya-pratyayo nàsti tatra ayaü vidhiþ / imàn me mitràvaruõau gçha¤jugupatam yuvam / agauptam, agopiùñam, agopàyiùñam iti và / bhà÷àyàü tu caïantaü varjayitvà ÷iùñaü råpatrayaü bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.51 || _____START JKv_3,1.51: åna parihàõe, dhvana ÷abde, ila preraõe, arda gatau yàcane ca, etebhyo dhàtubhyaþ õyantebhyaþ pårveõa cle÷caïi pràpte chandasi viùaye na bhavati / kàmamånayãþ / auninaþ iti bhàùàyàm / mà tvàgnirdhavanayãt / adidhvanat iti bhaùàyàm / kàmamilayãt / aililat iti bhàùàyàm / mainamardayãt / àrdidat iti bhà÷àyàm // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.52 || _____START JKv_3,1.52: asu kùepane, vaca paribhàùaõe brå¤-àde÷o và, khyà prakathane cakùiï-àde÷o và, ebhyaþ parasya cler aï-àde÷o bhavati kartç-vàcini lugi parataþ / asyateþ puùàdipàñhàdevàïi siddhe punar grahaõam àtmanepada-artham / paryàsthata, paryàsthetàm, paryàsthanta / vakti - avocat, avocatàm, avocan / khyàti - àkhyat, àkhyatàm, àkhyan / kartari iti kim ? paryàsiùàtàü gàvau vatsena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.53 || _____START JKv_3,1.53: lipa upadehe ùica kùarane, hve¤ spardhàyàm, etebhya÷ ca parasya cleþ aï àde÷o bhavati / alipat / asicat / àhvat / pçthag-yoga uttara-arthaþ // ____________________________________________________________________ #<àtmanepadeùv anyatarasyàm># || PS_3,1.54 || _____START JKv_3,1.54: pårveõa pràpte vibhaùà àrabhyate / lipi-sici-hva àtmanepadeùu parataþ cleþ aï-àde÷o bhavati anyatarasyàm / svarita¤itaþ kartr-abhipràye kriyàphale (*1,3.52) ity àtmanepadam / alipata, alipta / asicata, asikta / ahvat, ahvàsta // ____________________________________________________________________ [#189] ## || PS_3,1.55 || _____START JKv_3,1.55: dyutàdibhya÷ ca dhàtubhyaþ parasya cleþ parasmaipadeùu parataþ aïàde÷o bhavati / puùàdir divàdyantargaõo gçhyate, na bhvàdi-kryàdy-antargaõaþ / puùa - apuùat / dyutàdi - adyutat / a÷vitat / ëdidbhyaþgamë - agamat / ÷akë - a÷akat / parasmaipadesu iti kim ? vyadyotiùña / aloñiùña // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.56 || _____START JKv_3,1.56: sç gatau, ÷àsu anu÷iùñau ç gatau ity etebhyaþ parasya cleþ aï-àde÷o bhavati / asarat / a÷iùat / àrat / pçthagyogakaraõam àtmanepadàrtham / samaranta / cakàraþ parasmaipadeùu ity anukarùaõa-arthaþ taccottaratropayogaü yàsyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.57 || _____START JKv_3,1.57: irito dhàtoþ parasya cleþ aï-àde÷o và bhavati / bhidir - abhidat, abhaitsãt / chidir - acchidat, acchaitsãt / parasmaipadeùu ity eva, abhitta / acchitta // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.58 || _____START JKv_3,1.58: và iti vartate / jéù vayohànau, stambhuþ sautro dhàtuþ, mrucu, mlucu gatyarthe, grucu, glucu steyakaraõe, glu¤cu, ùasja gatau, ñuo÷vi gati-vçddhyoþ, etebhyo dhàtubhyaþ parasya cler và aï-àde÷o bhavati / ajarat, ajàrãt / astabhat, astambhãt / amrucat, amrocãt / amlucat, amlocãt / agrucat, agrocãt / aglucat, aglocãt / aglu¤cat, aglu¤cãt / a÷vat, a÷vayãt, a÷ã÷viyat / glucu-glujcvor anyataropàdàne 'pi råpatrayaü sidhyati, arthabhidàt tu dvayor upàdànaü kçtam / kecit tu varnayanti dvayor upàdàna-sàmarthyàd glu¤cer anunàsikalopo na bhavati, aglu¤cat iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.59 || _____START JKv_3,1.59: kç mç dç ity etebhyaþ parasya cleþ chandasi viùaye aï-àde÷o bhavati / ÷akalàïguùñhako 'karat / atho 'mara / adaradarthàn / sànumàruhat / antarikùàd divamàruham / chandasi iti kim ? akàrùãt / amçta / adàrãt / arukùat // ____________________________________________________________________ [#190] ## || PS_3,1.60 || _____START JKv_3,1.60: pada gatau, asmàd dhàtoþ parasya cleþ ciõ-àdeso bhavati ta÷abde parataþ / samarthyàd àtmanepada-ekavacanaü gçhyate / udapàdi sasyam / samapàdi bhaikùam / ta iti kim ? udapatsàtàm / udapatsata // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.61 || _____START JKv_3,1.61: ciõ te iti vartate / dãpã dãptau, janã pràdurbhàve, budha avagamane, pårã àpyàyane, tàyç santànapàlanayoþ, opyàayã vçddhau, etebhyaþ parasya cleþ ta÷abde parato 'nyatarasyàü ciõ-àde÷o bhavati / adãpi, adãpiùña / ajani, ajaniùña / abodhi, abuddha / apåri, apåriùña / atàyi, atàyiùña / apyàyi, apyàyiùña // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.62 || _____START JKv_3,1.62: ajantàd dhàtoþ parasya cleþ karmakrtari ta-÷abde parataþ ciõàdeùo bhavati / pràpta-vibhàùeyam / akàri kañaþ svayam eva, akçta kañaþ svayam eva / alàvi kedàraþ svayam eva, alaviùña kedàraþ svayam eva / acaþ iti kim ? abhedi kàùñhaü svayam eva / karmakartari iti kim ? akàri kaño devadattena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.63 || _____START JKv_3,1.63: duha prapåraõe, asmàt parasya cleþ ciõàde÷o bhavaty anyatarasyàm / adohi gauþ svayam eva, agugdha gauþ svayam eva / karmakartari ity eva, adohi gaurgopàlakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.64 || _____START JKv_3,1.64: rudhir àvaraõe, asmàt parasya cleþ karmakrtari ciõ-àde÷o na bhavati / anvavàruddha gauþ svayam eva / karmakartari ity eva, anvavàrodhi gauþ gopàlakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.65 || _____START JKv_3,1.65: na iti vartate / tapa santàpe, asmàt parasya cleþ ciõàde÷o na bhavati karmakartari anutàpe ca / anutàpaþ pa÷càttapaþ / tasya grahaõam karmakartrarthaü, tatra hi bhàvakarmaõor api pratiùedho bhavati / atapta tapastàpasaþ / anvavàtapta pàpena karmaõà // ____________________________________________________________________ [#191] ## || PS_3,1.66 || _____START JKv_3,1.66: dhàtoþ parasya cleþ ciõ-àde÷o bhavati bhàve karmaõi ta-÷abde parataþ / bhàve tàvat -- a÷àyi bhavatà / karmaõi khalv api -- akàri kaño devadattena / ahàri bhàro yaj¤adattena / ciõ-grahaõaü vispaùña-artham // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.67 || _____START JKv_3,1.67: bhàvakarma-vàcini sàrvadhàtuke parato dhatoþ yak pratyayo bhavati / àsyate bhavatà / ÷ayyate bhavatà / karmaõi -- kriyate kañaþ / gamyate gràmaþ / kakàro guõavçddhi-pratiùedha-arthaþ / yag-vidhàne karmakrtary-upasaïkhyànam / vipratiùedhàd dhi yakaþ ÷apo valãyastvam / kriyate kañaþ svayam eva / pacyate odanaþ svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.68 || _____START JKv_3,1.68: kartç-vàcini sàrvadhàtuke parato dhàtoþ ÷ap pratyayao bhavati / pakàraþ svaràrthaþ / ÷akàraþ sàrvadhàtuka-sa¤j¤a-arthaþ / bhavati / pacati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.69 || _____START JKv_3,1.69: div ity evam àdibhyaþ dhàtubhyaþ ÷yan partyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / nakàraþ svara-arthaþ / ÷akàraþ sàrvadhàtuka-arthaþ / dãvyati / sãvyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.70 || _____START JKv_3,1.70: ubhayatra vibhàùeyam / ñubhrà÷ç, dubhlà÷ç dãptau, bhramu anavasthàne, bhramu calane, dvayor api grahaõam, kramu pàdavikùepe, klamu glànau, trasã udvege, truñã chedane, laùa kàntau, etebhyo và ÷yan pratyayo bhavati / bhrà÷yate, bhrà÷ate / bhlà÷yate, bhlà÷ate / bhràmyati, bhramati / kràmyati, kràmati / klàmyati, klàmati / trasyati, trasati / tryuñyati, truñati / laùyati, laùati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.71 || _____START JKv_3,1.71: yasu prayatne daivàdikaþ / tasmàn nityaü ÷yani pràpte 'nupasargàd vikalpa ucyate / yaso 'nupasargàd và ÷yan pratyayo bhavati / yasyati, yasati / anupasargàt iti kim ? àyasyati / prayasyati // ____________________________________________________________________ [#192] ## || PS_3,1.72 || _____START JKv_3,1.72: sopasarga-artha àrambhaþ / sampårvàc ca yaseþ và ÷yan pratyayo bhavati / saüyasyati, saüyasati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.73 || _____START JKv_3,1.73: ùå¤ abhiùave, ity evam àdibhyo dhàtubhyaþ ÷nupratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / sunoti / sinoti // ____________________________________________________________________ #<÷ruvaþ ÷ç ca># || PS_3,1.74 || _____START JKv_3,1.74: ÷ruvaþ ÷nu-pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ÷ruvaþ ÷ç ity ayam àde÷o bhavati / ÷çõoti, ÷çõutaþ, ÷éõvanti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.75 || _____START JKv_3,1.75: akùå vyàptau / bhauvàdikaþ / asmàd anyatarasyàü ÷nu-pratyayo bhavati / akùõoti, akùati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.76 || _____START JKv_3,1.76: takùå tvakùå tanå-karaõe, asmàt tanåkaraõe vartamànàt anatarasyàü ÷nu-pratyayo bhavati / anekàrthatvàd dhàtånàü vi÷eùaõa-upàdànam / takùõoti kàùñham, takùati kàùñham / tanåkaraõe iti kim ? saütakùati vàgbhiþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.77 || _____START JKv_3,1.77: tuda vyathane ity evam àdibhyo dhàtubhyaþ ÷a-pratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / ÷akàraþ sàrvadhàtukasa¤j¤a-arthaþ / tudati / nudati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.78 || _____START JKv_3,1.78: rudhir àvaraõe ity evam àdibhyo dhàtubhyaþ ÷nam pratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / makàro de÷avidhyarthaþ / ÷akàraþ ÷nàn nalopaþ (*6,4.23) iti vi÷eùaõa-arthaþ / ruõaddhi / bhinatti // ____________________________________________________________________ [#193] ## || PS_3,1.79 || _____START JKv_3,1.79: tanu vistàre ity evam àdibhyo dhàtubhyaþ kç¤a÷ ca u-pratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / tanoti / sanoti / kùaõoti / kç¤aþ khalv api - karoti / tanàdi-pàñhàd eva u-pratyaye siddhe karoter upàdànaü niyama-artham, anyat tan-àdi-kàryaü mà bhåt iti / tan-àdibhyas ta-thàsoþ (*2,4.79) / iti vibhàùà sico lug na bhavati / akçta / akçthàþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.80 || _____START JKv_3,1.80: hivi, dhivi jivi prãõana-arthàþ, kçvi hiüsàkaraõayoþ, ity etayoþ dhàtvoþ u-pratyayo bhavati, akàra÷ ca antàde÷aþ / dhinoti / kçõoti / ato lopasya sthànivadbhàvàt guõo na bhavati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.81 || _____START JKv_3,1.81: óukr㤠dravyavinimaye ity evam àdibhyaþ dhàtubhyaþ ÷nà pratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / ÷akàraþ sàrvadhàtuka-sa¤j¤a-arthaþ / krãõàti / prãõàti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.82 || _____START JKv_3,1.82: àdyà÷ catvàro dhàtavaþ sautràþ, sku¤ àpravaõe, etebhyaþ ÷nà pratyayo bhavati, ÷nuþ ca / stabhnàti, stabhnoti / stubhnàti, stubhnoti / skabhnàti, skabhnoti / skubhnàti, skubhnoti / skunàti, skunoti / udittva-pratij¤ànàt sautràõàm api dhàtånàü sarvàrthatvaü vij¤àyate, na+etad vikaraõa-viùayatvam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.83 || _____START JKv_3,1.83: hala uttarasya ÷nà-pratyayasya ÷anaj-àde÷o bhavati hau parataþ / muùàõa / puùàõa / halaþ iti kim ? krãõãhi / hau iti kim ? muùõàti / ÷naþ iti sthàni-nirde÷aþ àde÷a-sampratyaya-arthaþ / itarathà hi pratyaya-antaram eva sarvaviùayaü vij¤àyeta // ____________________________________________________________________ [#194] ## || PS_3,1.84 || _____START JKv_3,1.84: chandasi viùaye ÷naþ ÷àyac àde÷o bhavati, ÷ànaj api / gçbhàya jihvayà madhu / ÷ànacaþ khalv api - badhàna deva savitaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.85 || _____START JKv_3,1.85: yathàyathaü vikaraõàþ ÷abàdayo vihitàþ, teùàü chandasi viùaye bahulaü vyatyayo bhavati / vyatigamanaü vyatyayaþ, vyatihàraþ / viùayàntare vidhànam, kvacid dvivikaraõatà, kvacit trivikaraõatà ca / àõóà ÷uùõasya bhedati / bhinatti iti pràpte / tà÷cinnau na maranti / na mriyante iti pràpte / dvivikaraõatà - indro vastena neùatu / nayatu iti pràpte / trivikaraõatà - indreõa yujà taruùema vçtram / tãryasma iti pràpte / bahula-grahaõaü sarvavidhi-vyabhicàra-artham / suptiïupagraliïganaraõàü kàlahalacsvarakartçyaïàü ca / vyatyayamicchati ÷àstrakçdeùàü so 'pi ca sidhyati bahulakena // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.86 || _____START JKv_3,1.86: à÷iùi viùaye yo liï tasmin parataþ chandasi viùaye aï pratyayo bhavati / ÷apo 'pavàdaþ / chandasy ubhayathà (*3,4.117) iti liïaþ sàrvadhàtuka-sa¤j¤àpyasti / sthàgàgamivacividi÷akiruhayaþ prayojanam / sthà - upastheùaü vçùabhaü tugriyàõàm / gà - satyam upageùam / gami - gçhaü gamema / vaci - mantraü vocemàgnaye / vidi - videyamenàü manasi praviùñàm / ÷aki - vrataü cariùyàmi tacchakeyam / ruhi - svargaü lokam àruheyam / dç÷erag vaktavyaþ / pitaraü dç÷eyaü màtaraü ca // ____________________________________________________________________ [#195] ## || PS_3,1.87 || _____START JKv_3,1.87: karmaõi kriyà karma, karmasthayà kriyayà tulyakriyaþ kartà karmavad bhavati / yasmin karmaõi kartçbhåte 'pi tadvat kriyà lakùyate yathà karmaõi, sa kartà karmavad bhavati / karmà÷rayàõi kàryàõi pratipadyate / kartari ÷ap (*3,1.68) iti kartç-grahaõam iha anuvçttaü prathamayà vipariõamyate / yagàtmanepadaciõciõvadbhàvàþ prayojanam / bhidyate kàùñhaü svayam eva / abhedi kàùñhaü svayam eva / kàriùyate kañaþ svayam eva / vatkaraõaü svà÷rayam api yathà syàt, bhidyate kusålena iti / akarmakàõàü bhàve laþ siddho bhavati / liïy-à÷i-ùyaï (*3,1.86) iti dvilakàrako nirde÷aþ / tatra lànuvçtter làntasya kartà karmavad bhavati iti kusålàd dvitãyà na bhavati / karmaõà iti kim ? karaõa-adhikaraõa-abhyàü tulyakriyasya mà bhåt / sàdhvasi÷chinatti / sàdhu sthàlã pacati / dhàtv-adhikàràt samàne dhàtau karmavad-bhàvaþ / iha na bhavati, pacaty odanaü devadattaþ, ràdhyanty odanaü svayam eva iti / karmasthabhàvakànàü karmasthakriyàõàü ca kartà karmavadbhavati, na kartçsthàbhàvakànàü na và kartçstha-kriyàõàm / karmasthaþ pacater bhàvaþ karmasthà ca bhideþ kriyà / màsàsibhàvaþ kartçsthaþ kartçsthà ca gameþ kriyà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.88 || _____START JKv_3,1.88: tapa santàpe, asya kartà karmavadbhàvati, sa ca tapaþ-karmakasya+eva na anyakarmakasya / kriyàbhedàd vidhy-artham etat / upavàsàdãni tapàüsi tàpasaü tapanti / duþkhayanti ity arthaþ / sa tàpasastvagasthibhåtaþ svargàya tapastapyate / arjayati ity arthaþ / pårveõa apràptaþ karmavadbhàvo vidhãyate / tapyate tapastàpasaþ / atapta tapastàpasaþ / tapaþkarmakasya+eva iti kim ? uttapati suvarõaü suvarõakàraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.89 || _____START JKv_3,1.89: duha sanu nam it yeteùaü karmakartari yak-ciõau karmavadbhàva-apadiùñau na bhavataþ / duher anena yak pratiùidhyate / ciõ tu duha÷ ca (*3,1.63) iti pårvam eva vibhàùitaþ / dugdhe gauþ svayam eva / adugdha gauþ svayam eva / adohi gauþ svayam eva / prasnute gauþ svayam eva / pràsnoùña gauþ svayam eva / namate daõóaþ svayam eva / anüsta daõóaþ svayam eva / yak-ciõoþ pratiùedhe õi÷ranthigranthibrå¤. àtmanepadàkarmakàõàm upasaïkhyànam / kàrayati kañaü devadattaþ / kàrayate kañaþ svayam eva / acãkarat kañaü devadattaþ / acãkarata kañaþ svayam eva / utpucchayate gàü gopaþ / utpucchayate gauþ svayam eva / udapupucchata gauþ svayam eva / ÷rathnàti granthaü devadattaþ / ÷rathnãte granthaþ svayam eva / a÷ranthiùña granthaþ svayam eva / grathnàti ÷lokaü devadattaþ / grathnãte ÷lokaþ svayam eva / [#196] agranthiùña ÷lokaþ svayam eva / bravãti ÷lokaü devadattaþ / bråte ÷lokaþ svayam eva / avocat ÷lokaü devadattaþ / avocata ÷lokaþ svayam eva / àtmanepada-vidhàne 'karmakàõàm - àhanti màõavakaü devadattaþ / àhate màõavakaþ svayam eva / àvadhiùña mànavakaþ svayam eva, àhata iti và / vikurvate saindhavàþ svayam eva / vyakçùata saindhavaþ svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.90 || _____START JKv_3,1.90: kuùa niùkarùe, ra¤ja ràge, anayor dhàtvoþ karmakartari pràcàm àcàryàõàü matena ÷yan pratyayo bhavati, parasmaipadaü ca / yag-àtmanepadayor apavàdau / kuùyati pàdaþ svayam eva / rajyati vastraü svayam eva / pràcàü grahaõaü vikalpa-artham / kuùyate / rajyate / vyavasthita-vibhàùà ca+iyam / tena liñ-liïoþ syàdi-viùaye ca na bhavataþ / cukuùe pàdaþ svayam eva / rara¤je vastraü svayam eva / koùiùãùña pàdaþ svayam eva / raïkùãùña vastraü svayam eva / koùiùyate pàdaþ svayam eva / raïkùyate vastraü svayam eva / akoùi pàdaþ svayam eva / ara¤ji vastraü svayam eva // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.91 || _____START JKv_3,1.91: dhàtoþ ity ayam adhikàro veditavayþ / àtçtãyàdhyàya-parisamàpteþ yadita årdhvam anukramiùyàmo dhàtoþ ity evaü tad veditavyam / vakùyati - tavyat-tavya-anãyaraþ (*3,1.96) iti / kartavyam / karaõãyam / dhàtu-grahanam anakarthakaü yaï-vidhau dhàtv-adhikàràt / kçdupapada-saj¤a-arthaü tarhi, asmin dhàtv-adhikàre te yathà syàtàü, pårvatra mà bhåtàm iti / àrdhadhàtuka-sa¤j¤a-arthaü ca dvitãyaü dhàtu-grahaõaü kartavyam / dhàtoþ ity evaü vihitasya yathà syàt / iha mà bhåt, låbhyàm, låbhiþ iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.92 || _____START JKv_3,1.92: tatra+etasmin dhàtv-adhikàre tçtãye yat saptamã-nirdiùñaü tad upapada-sa¤j¤aü bhavati / vakùyati - karmaõy-aõ (*3,2.1) / kumbhakàraþ / stha-grahaõaü såtreùu saptamã-nirde÷a-pratipatty-artham / itarathà hi saptamã ÷råyate yatra tatra+eva syàt, stamberamaþ, karõejapaþ iti / yatra và saptamã-÷rutir asti saptamyàü janer óaþ (*3,2.97) iti, upasarajaþ, mandurajaþ iti / stha-grahaõàt tu sarvatra bhavati / gurusa¤j¤à-karaõam anvarthasa¤j¤à-vij¤àne sati samartha-paribhàùàvyàpàra-artham / paùya kumbhaü, karoti kañam iti pratyayo na bhavati / upapada-prade÷àþ - upapadam atiï (*2,2.19) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ [#197] ## || PS_3,1.93 || _____START JKv_3,1.93: asmin dhàtv-adhikàre tiï-varjitaþ pratyayaþ kçt-saj¤ako bhavati / kartavyam / karaõãyam / atiïa iti kim ? cãyàt / ståyàt / kçtprade÷àþ -- kçt-taddhita-samàsa÷ ca (*1,2.46) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.94 || _____START JKv_3,1.94: asmin dhàtv-adhikàre 'smànaråpaþ pratyayo 'pavàdo và bàdhako bhavati stryadhikàra-vihita-pratyayaü varjayitvà / õvul-tçcau (*3,1.133) utsargau, igupadha-j¤à-pri-ikiraþ kaþ (*3,1.135) ity apavàdaþ, tad-viùaye õvul-tçcau (*3,1.133) api bhavataþ / vikùepakaþ, vikùeptà, vikùipaþ / asaråpa iti kim ? karmaõy-aõ (*3,2.1) ity utsargaþ, àto 'nupasarge kaþ (*3,2.3) ity apavàdaþ, sanityaü bàdhako bhavati / godaþ / kambaladaþ / na amubandha-kçtam asàråpyam / astriyàm iti kim ? striyàü kitan (*3,3.94) ity utsargaþ, a pratyayàt (*3,3.102) ity apavadaþ, sa bàdhaka eva bhavati / cikãrùà jihãrùà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.95 || _____START JKv_3,1.95: õvul-tçcau (*3,1.133) iti vakùyati / pràg etasmàõ õvulsaü÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyàmaþ, kçtya-sa¤jakaste veditavyàþ / tatra+eva+udàharisyàmaþ / kçtya-prade÷aþ - kçtyair adhika-àrtha-vacane (*2,1.33), kçtyànàü kartari và (*2,3.71) ity evam àdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.96 || _____START JKv_3,1.96: dhàtoþ (*3,1.91) iti vartate / dhàtoþ tavyat, tavya, anãyar ity ete prayayà bhavanti / takàrarephau svaràrthau / kartavyam / kartavyam / karõãyam / vasestavyat kartari õicca / vàstavyaþ / kelimara upasaïkhyànam / pacelimàþ màùàþ / bhidelimàni kàùñhàni / karmakartari ca ayam iùyate // ____________________________________________________________________ [#198] ## || PS_3,1.97 || _____START JKv_3,1.97: ajantàd dhàtoþ yat pratyayo bhavati / takàro yato 'nàvaþ (*6,1.213) iti svaràrthaþ / geyam / peyam / ceyam / jeyam / aj-grahaõaü kiü yàvatà halantàõ õyataü vakùyati ? ajantabhåta-pårvàd api yathà syàt, ditsyam, dhitsyam / taki÷asicatiyatijanãnàm upasaïkhyànam taki -- takyam / ÷asi -- ÷asyam / cati -- catyam / yati -- yatyam / jani -- janyam / hano và vadha ca / vadhyam, ghàtyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.98 || _____START JKv_3,1.98: pavarga-antàd dhàtoþ akàropadhàt yat prayayo bhavati / õyato 'pavàdaþ / ÷ap - ÷apyam / labha - labhyam / poþ iti kim ? pàkyam / vàkyam / adupadhàt iti kim ? kopyam / gopyam / taparakaraõaü tatkàla-artham / àpyam // ____________________________________________________________________ #<÷aki-saho÷ ca># || PS_3,1.99 || _____START JKv_3,1.99: ÷akë ÷aktau, ùaha marùaõe, anayordhàtvoþ yat prayayo bhavati / ÷akyam / sahyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.100 || _____START JKv_3,1.100: gada vyaktàyàü vàci, madã harùe, cara gatibhakùaõayoþ, yama uparame, etebhya÷ ca anupasargebhyo yat pratyayo bhavati / gadyam / madyam / caryam / yamyam / anupasarge iti kim ? pragàdyam / pramàdyam / yameþ pårveõa+eva siddhe anupasarga-niyama-arthaü vacanam / careràïi càgurau / àcaryo de÷aþ / agurau iti kim ? àcàrya upanetà // ____________________________________________________________________ [#199] ## || PS_3,1.101 || _____START JKv_3,1.101: avadya paõya varyà ity ete ÷abdà nipàtyante garhya paõitavya anirodha ity eteùv artheùu yathà-saïkhyam / avadhyam iti nipàtyate garhyaü cet tad bhavati / avadyaü pàpam / anudyam anyat / vadaþ supi kyap ca (*3,1.106) / paõyam iti nipàtyate, paõitavyaü cet tad bhavati / paõyaþ kambalaþ / paõyà gauþ / pàõyam anyat / varyà iti striyàü nipàtyate, anirodha÷ ced bhavati / anirodho 'pratibandhaþ / ÷atena varyà / sahasreõa varyà / vçtyà anyà / strãliïga-nirde÷aþ kim arthaþ ? vàryà çtvijaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.102 || _____START JKv_3,1.102: vaher dhàtoþ karaõe yat pratyayo nipàtyate / vahaty anena iti vahyaü ÷akañam / karaõe iti kim ? vàhyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.103 || _____START JKv_3,1.103: ç gatau, asmàõ õyati pràpte svàmi-vai÷yayoþ abhidheyayoþ yat pratyayo nipatyate / aryaþ svàmã / aryo vai÷yaþ / yato 'nàvaþ (*6,1.213) ity àdy-udàttatve pràpte - svàminyantodàttatvaü ca vaktavyam / svàmi-vai÷yayoþ iti kim ? àryo bràhmaõaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.104 || _____START JKv_3,1.104: upasaryà iti nipàtyate kàlyà cet prajane bhavati / upapårvàt sarteþ yat pratyayaþ / praptakàlà kàlyà / prajanaþ prajananaü, prathamagarbha-grahaõam / garbha-grahaõe praptakàlà / upasaryà gauþ / upasaryà vaóavà / kàlyà prajane iti kim ? upasàryà ÷aradi madhurà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.105 || _____START JKv_3,1.105: ajaryam iti nipàtyate, saïgataü ced bhavati / jãryateþ na¤pårvàt saïgate saïgamane kartari yat prayayo nipàtyate / na jãryati iti ajaryam / ajaryam àrya-saïgatam / ajaryaü no 'stu saïgatam / saïgatam iti kim ? ajarità kambalaþ // ____________________________________________________________________ [#200] ## || PS_3,1.106 || _____START JKv_3,1.106: anupasarge iti vartate / vader dhàtoþ subantoþ upapade anupasarge kyap pratyayo bhavati, cakàràd yat ca / brahmodyam, brahmavadyam / satyodyam, satyavadyam / supi iti kim ? vàdyam / anupasarge ity eva, pravàdyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.107 || _____START JKv_3,1.107: supy anupasarge ity anuvartate / bhavater dhàtoþ subante upapade 'nupasarge bhàve kyap pratyayo bhavati / yat tu na anuvartate / brahma-bhåyaü gataþ brahaütvaü gataþ / deva-bhåyaü, devatvaü gataþ / bhàva-grahaõam uttara-artham / supi ity eva, bhavyam / anupasarge ity eva, prabhavyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.108 || _____START JKv_3,1.108: supy anupasarge iti vartate, bhàve iti ca / hanter dhàtoþ subanta upapade 'nupasarge bhàve kyap pratyayo bhavati, takàra÷ càntàde÷aþ / brahamahatyà / a÷vahatyà / supi ity eva, ghàtaþ / õyat tu bhàve na bhavty anabhidhànàt / anupasarge ity eva, praghàto vartate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.109 || _____START JKv_3,1.109: supy anupasarge bhàve iti nivçttam / sàmànyena vidhàname tat / eti stu ÷às vç dç juù ity etebhyaþ kyap pratyayo bhavati / ityaþ / stutyaþ / ÷iùyaþ / vçtyaþ / àdçtyaþ / juùyaþ / kyap iti vartamàne punaþ kyab-grahaõaü bàdhaka-bàdhana-artham / or àva÷yake (*3,1.125) iti õyataü bàdhitvà kyab eva bhavati / ava÷y stutyaþ / vç-grahaõe vç¤o grahaõam iùyate, na vçïaþ / vàryàþ çtvijaþ / ÷aüsiduhiguhibhyo veti vaktavyam / ÷asyam, ÷aüsyam / duhyam, dohyam , guhyam, gohyam / àï-pårvàd a¤jeþ sa¤j¤àyàm upasaïkhyànam / àjyaü ghçtam / katham upeyam ? eþ etad råpaü, na iõaþ // ____________________________________________________________________ [#201] #<çd upadhàc ca akëpi-cçteþ># || PS_3,1.110 || _____START JKv_3,1.110: çkàra-upadhàc ca dhàtoþ kyap pratyayo bhavati këpi-cçtã varjayitvà / vçtu - vçtyam / vçdhu - vçdhyam akëpi-cçteþ iti kim ? kalpyam / cartyam / taparakaraõam kim ? kéta saü÷abdane / õyad eva bhavati kãrtyam / pàõau sçjer õyad vaktavyaþ / pàõisargyà rajjuþ / samavapårvàc ca / samavasargyà // ____________________________________________________________________ #<ã ca khanaþ># || PS_3,1.111 || _____START JKv_3,1.111: khaner dhàtoþ kyap pratyayo bhavati, ãkàra÷ ca antàde÷aþ / kheyam / dãrgha-nirde÷aþ pra÷leùa-arthaþ / tatra dvitãya ikàro ye vibhàùà (*6,4.43) iti àttvabàdhanàrthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.112 || _____START JKv_3,1.112: bhç¤o dhatoþ asa¤j¤àyàü viùaye kyap prayayo bhavati / bhçtyàþ karmakaràþ / bhartavyàþ ity arthaþ / asa¤j¤àyàm iti kim ? bhàryo nàma kùatriyaþ / sampårvàd vibhàùà / sambhçtyàþ, sambhàryàþ / sa¤j¤àyàü puüsi dçùñatvàn na te bhàryà prasidhyati / striyàü bhàva-adhikàro 'sti tena bhàrya prasidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.113 || _____START JKv_3,1.113: mçjer dhàtoþ vibhàùà kyap pratyayo bhavati / çd-upadhatvàt pràpta-vibhàùeyam / parimçjyaþ, parimàrgyaþ // ____________________________________________________________________ [#202] ## || PS_3,1.114 || _____START JKv_3,1.114: ràjasuya surya mçùodya rucya kupya kçùñapacya avyathya ity ete ÷abdàþ kyapi nipàtyante / ràj¤à sotavyaþ, ràjà và iha såyate ràjasåyaþ kratuþ / såsartibhyàü kyap, sarter utvaü, subater và ruóàgamaþ / sarati suvati va såryaþ / mçùàpårvasya vadateþ pakùe yati pràpte nityaü kyab nipàtyate / mçùà-pårvasya mçùodyam / rocate 'sau rucyaþ / kartari kyap / guper àdeþ ktvaü ca saj¤àyàm / kupyam / gopyam anyat / kçùñe pacyante kçùñapcyàþ / karmakartari nipàtanam / na vyathate avyathyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.115 || _____START JKv_3,1.115: bhider ujjhe÷ ca kyap nipàtyate nade 'bhidheye / ujjher dhattvaü ca / bhinatti kålaü bhidyaþ / ujjhati udakam uddhyaþ / nade iti kim ? bhettà / ujjhità // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.116 || _____START JKv_3,1.116: puùeþ sidhe÷ ca adhikaraõe kyap nipàtyate nakùatre abhidheye / puùyanti asminn arthàþ iti puùyaþ / sidhyanti asminn iti siddhyaþ / nakùatre iti kim ? poùaõam / sedhanam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.117 || _____START JKv_3,1.117: nipåya vinãya jitya ity ete ÷abdà nipàtyante yathà-saïkhyaü mu¤ja kalka hali ity eteùu artheùu vodhyeùu / vipårvàt pavater nayate÷ ca tathà jayater yati pràpte karmaõi kyab nipàtyate / vipåyo mu¤jaþ / vipàvyam anyat / vinãyaþ klkaþ / vineyam anyat / jityo haliþ / jeyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.118 || _____START JKv_3,1.118: prati api ity evaü pårvàd graheþ kyap pratyayo bhavati chandasi viùaye / mattasya na pratigrçhyam / tasmàn na apigçhyam / chandasi iti kim ? pratigràhyam / apigràhyam // ____________________________________________________________________ [#203] ## || PS_3,1.119 || _____START JKv_3,1.119: pade asvairiõi bàhyàyàü pakùye carthe graher dhàtoþ kyap pratyayo bhavati / pade tàvat -- pragçhyaü padam, yasya pragçhya-sa¤j¤à vihità / avagçhyaü padam, yasya avagrahaþ kriyate / asvairã paratantraþ / gçhyakà ime / gçhãtakà ity arthaþ / bàhyàyam -- gràma-gçhyà senà / nagara-gçhyà senà / gràma.-nagara-abhyàü bahir-bhåtà ity arthaþ / strãliïgaþ nirde÷àd anyatra na bhavati / pakùe bhavaþ pakùyaþ / vàsudeva-gçhyàþ / arjuna-gçhyàþ / tatpakùà÷ritàþ ity arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.120 || _____START JKv_3,1.120: kç¤o vçùa÷ ca vibhàùà kyap pratyayo bhavati / karoter õyati pràpte varùateþ çdupadhatvàt nitye kyapi pràpte vibhàùàrbhyate / kçtyam, kàryam / vçùyam, varùyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.121 || _____START JKv_3,1.121: yugyam iti nipàtyate patraü cet tad bhavati / patatyanena it patraü vàhanam ucyate / yugyo gauþ / yugyo '÷vaþ / yugyo hastã / yujeþ kyap kutvaü ca nipàtyate / patre iti kim ? yogyam anyat // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.122 || _____START JKv_3,1.122: amà-÷abdaþ sahàrthe vartate / tasminn upapade vaser dhàtoþ kàle 'dhikaraõe õyat pratyayo bhavati, tatra anyatarasyàü vçddhyabhàvo nipàtyate / saha vasato 'smin kàle såryàcandramasau iti amàvàsya, amàvasyà / ekade÷avikçtasya ananyatvàd amàvàsyàyà và (*4,3.30) ity atra amàvasyà-÷abdasya api grahaõaü bhavati / amàvasorahaü õyator nipàtayàmyavçddhitàm / tathaikavçttità tayoþ svara÷ ca me prasidhyati // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.123 || _____START JKv_3,1.123: niùñarkya-àdayaþ ÷abdà÷ chandasi viùaye nipàtyante / yad iha lakùaõena anupapannaü tat sarvaü nipàtanàt siddham / niùñarkyaþ iti kçtã chedane ity asmàn nispårvàt kyapi pràpte õyat, àdyanta-viparyaya÷ ca, nisa÷ ca ùatvaü nipàtyate / niùñarkyaü cinvãta pa÷ukàmaþ / deva÷abde upapade hvayater juhoter và kyap, dãrghastugabhàva÷ ca / deva-håyaþ / prapårvàd utpårvàc ca nayateþ kyap / [#204] praõãyaþ / unnãyaþ / utpårvàc chiùeþ kyap / ucchiùyaþ / mçï pràõatyàge, stç¤ àcchandane, dhvç hårcchane, etebhyo yat pratyayaþ / maryaþ / staryà / striyàm eva nipàtanam / dhvaryaþ / khaneryat / khanyà / etasmàd eva õyat / khànyaþ / deva÷abde upapade yajeryat / devayajyà / strãliïga-nipàtanam / àïpårvàt pçccheþ kyap / àpçcchyaþ / pratipårvat sãvyateþ kyap ùatvam ca / pratiùãvyaþ / brahmaõyupapade vader õyat / brahamavàdyam / bhavateþ staute÷ ca õyat, àvade÷a÷ ca bhavati / bhàvyam / stàvyaþ / upapårvasya cinoteþ õyadàyàde÷au / upacàyyapçóam / pçóe cottarapade nipàtanametat / hiraõya iti vaktavyam / hiraõyàd anyatra upaceyapçóam eva / niùñarkye vyatyayaü vidyàn nisaþ ùatvaü nipàtanàt / õyadàyàde÷a ity etàv upacàyye nipàtatau // õyadekasmàc caturghyaþ kyap caturbhya÷ ca yato vidhiþ / õyadekasmàd ya-÷abda÷ ca dvau kyapau õyadvidhi÷ catuþ // ____________________________________________________________________ #<ç-halor õyat># || PS_3,1.124 || _____START JKv_3,1.124: pa¤camy-arthe ùaùñhã / çvarõa-antàd dhàtor halantàc ca õyat pratyayo bhavati / kàryam / hàryam / dhàryam vàkyam / pàkyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.125 || _____START JKv_3,1.125: ava÷yaü bhàvaþ àva÷yakam / uvarõa-antàd dhàtoþ õyat prayayo bhavati àva÷yake dyotye / yato 'pavàdaþ / làvyam / pàvyam / ava÷yake iti kim ? lavyam / àva÷yake dyotye iti vet, svarasamàsa-anupapattiþ, ava÷yalàvyam, ava÷yapàvyam iti ? naiùa doùaþ / mayåravyaü sakàditvàt samàsaþ / uttarapada-prakçti-svare ca yatnaþ kariùyate // ____________________________________________________________________ [#205] #<àsu-yu-vapi-rapi-lapi-trapi-cama÷ ca># || PS_3,1.126 || _____START JKv_3,1.126: àï-pårvàt sunoteþ yu vapi rapi lapi trapi cama ity etebhya÷ ca õyat pratyayo bhavati / yato 'pavàdaþ àsàvyam / yàvyam / vàpyam / ràpyam / làpyam / tràpyam / àcàmyam / anukta-samuccaya-artha÷ cakàraþ / dabhi - dàbhyam // ____________________________________________________________________ #<ànàyyo 'nitye># || PS_3,1.127 || _____START JKv_3,1.127: ànàyyaþ iti nipàtyate anitye 'bhidheye / nayater àïpårvàõ õyadàyàde÷au nipàtyete / ànàyyo dakùiõàgniþ / råóhireùà / tasmàd nitya-vi÷eùe dakùiõa-agnàv eva avatiùñhate / tasya ca anityatvaü nityam ajàgaraõàt / ya÷ca gàrhapatyàd ànãyate dakùiõàgnir àhavanãyena saha ekayoniþ, tatra tan nipàtanaü, na dakùiõàgnim àtre / tasya hi yonir vikalpyate vai÷yakulàd vittavato bhràùñràdvà gàrhapatyàd và iti / ànàyyo 'nitya iti ced dakùiõàgnau kçtaü bhavet / ekayonau tu taü vidyàd àneyo hy anyathà bhavet // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.128 || _____START JKv_3,1.128: avidyamànà sammatir asmin ity asammatiþ / sammananaü samamatiþ, sammatatà, påjà / praõàyyaþ iti nipàtyate 'sammatàvabhidheye / praõàyya÷ coraþ / asammatau iti kim ? praõeyo 'nyaþ / yady evaü katham etat, jyeùñhàya putràya pità brahma bråyàt praõàyyàntevàsine, na anyasmai kasmaicana iti ? sammatir abhilàùo 'py ucyate / tad abhàvena niùkàmatayà asammatir antevàsã bhavati / tasmai niùkàmàya mokùa-arthaü yatamànàyàntevàsine praõàyyàya brahma bråyàt iti yujyate // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.129 || _____START JKv_3,1.129: pàyyàdayaþ ÷abdà nipàtyante yathà-saïkhyaü màne haviùi nivàse sàmidhenyàü ca abhidheyàyàm / pàyya iti màïo õyat-pratyayaþ, àdeþ patvaü ca nipàtyate màne / pàyyaü mànam meyam anyat / sampårvànnayater õyadàyàde÷àv upasarga-dãrghatvaü ca nipàtyate / sànàyyaü haviþ / saüneyamanyat / råóhitvàc ca havir-vi÷eùa eva avatiùñhate / nipårvàc cinoteþ õyadàyàde÷àvàdikuvaü ca nipàtyate / nikàyyo nivàsaþ / niceyam anyat / sàmidhenã-÷abda çg-vi÷eùasya vàcakaþ / tatra ca dhàyyà iti na sarvà sàmidhenã ucyate, kiü tarhi, kàcid eva / rådhi-÷abdo hy ayam / tathà ca asàmidhenyàm api dç÷yate, dhàyyàþ ÷aüsatyagnirnetà taü somakratubhiþ iti // ____________________________________________________________________ [#206] ## || PS_3,1.130 || _____START JKv_3,1.130: kuõóapàyya sa¤càyya ity etau ÷abdau nipàtyete kratàv abhidheye / kuõóa-÷abde tçtãyànta upapade pibater dhàtor adhikaraõe yat pratyayo nipàtyate yuk ca / kuõóena pãyate 'smin somaþ iti kuõóapàyyaþ kratuþ / yato 'nàvaþ iti svaraþ / sampårvàc cinoteþ õyadàyàde÷au nipàtyete / sa¤cãyate 'smin somaþ iti sa¤càyyaþ kratuþ / kratau iti kim ? kuõóapànam / sa¤ceyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.131 || _____START JKv_3,1.131: paricàyya upacàyya samåhya ity ete ÷abdà nipàtyante agnàv abhidheye / paripårvat upapårvàc ca cinoter õya dàyàde÷au nipàtyete / paricàyyam / upacàyyaþ / sampårvàd vaheþ samprasàraõaü dãrghatvaü ca nipàtyate / samåhyaü cinvãta pa÷ukàmaþ / agnau iti kim ? pariceyam / upaceyam / saüvàhyam // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.132 || _____START JKv_3,1.132: citya÷abdo 'gnicityà-÷abda÷ ca nipàtyete / nãyate 'sau cityo 'gniþ / agnicayanam eva agnicityà / bhàve yakara-pratyayaþ tuk ca / tena anatodàttatvaü bhavati / agnàvity eva / ceyam anyat // ____________________________________________________________________ #<õvul-tçcau># || PS_3,1.133 || _____START JKv_3,1.133: dhàtoþ iti vartate / sarvadhàtubhyo õvul-tçcau pratyayau bhavataþ / kàrakaþ / kartà / hàrakaþ / hartà / cakàraþ sàmànya-grahaõà-vidhàta-arthaþ, tu÷ chandasi (*5,3.59), tur iùñha-ãmeyassu (*6,4.154) iti // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.134 || _____START JKv_3,1.134: àdi-÷abdaþ prayekaü sambadhyate / tribhyo gaõebhyaþ trayaþ pratyayàþ yathàsaïkhyaü bhavanti / nandya-àdibhyo lyuþ, grahàdibhyo õiniþ, pacàdibhyo 'c / nandi-graha-pacàdaya÷ ca na dhàtu-pàñhataþ sanniviùñà gçhyante, kiü tarhi, nandana ramaõa ity evam àdiùu pràtipadika-gaõeùu apoddhçtya prakçtayo nirdi÷yante / [#207] nandivàsipadidåùisàdhivardhi÷obhirocibhyo õyantebhyaþ sa¤j¤àyàm / nandanaþ / vàsanaþ / madanaþ / dåùaõaþ / sàdhanaþ / vardhanaþ / ÷obhanaþ / rocanaþ / sahitapidameþ sa¤j¤àyàm / sahanaþ / tapanaþ / damanaþ / jalpanaþ / ramaõaþ / darpaõaþ / saïkrandanaþ / saïkarùaõaþ / janàrdanaþ / yavanaþ / madhusådanaþ / vibhãùaõaþ / lavaõaþ / nipàtanàõ õatvam / cittavinà÷anaþ / kuladamanaþ / ÷atrudamanaþ / iti nandy-àdiþ / graha / utsaha / uddasa / udbhàsa / sthà / mantra / sammarda / gràhã / utsàhã / uddàso / udbhàsã / sthàyã / mantrã / sammardã / rakùa÷ruvasavapa÷àü nau / nirakùã / ni÷ràvã / nivàsã / nivàpã / ni÷àyã / yàcivyàhçsaüvyàhçvrajavadavasàü pratiùiddhànàm / ayàcã / avyàhàrã / asaüvyàhàrã / avràjã / avàdã / avàsã / acàmacittakartçkàõàm / pratiùiddhànàm ity eva / akàrã / ahàrã / avinàyã / avi÷àyã / vi÷ayã / vi÷ayã de÷e / vi÷ayo, viùayã de÷aþ / abhibhàvã bhåte / abhibhàvã / aparàdhã / uparodhã / paribhavã / paribhàvã / iti grahyàdiþ / paca / vapa / vada / cala / ÷ala / tapa / pata / nadañ / bhaùañ / vasa / garañ / plavañ / carañ / tarañ / corañ / gràhañ / jara / mara / kùara / kùama / sådañ / devañ / modañ / seva / meùa / kopa / medhà / narta / vraõa / dar÷a / daü÷a / dambha / jàrabharà / ÷vapaca / pacàdiràkçtigaõaþ / ajvidhiþ sarvadhàtubhyaþ pañhyante ca pacàdayaþ / aõbàdhana-artham eva syàt sidhyanti ÷vapacàdayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.135 || _____START JKv_3,1.135: ig-upadhebhyaþ jànàteþ prãõàteþ kirate÷ ca kapratyayaþ bhavati / vikùipaþ / vilikhaþ / budhaþ / kç÷aþ / jànàti iti j¤aþ / prãõàti iti priyaþ / kirati iti kiraþ / devas evameùàdayaþ pacàdau pañhitavyàþ // ____________________________________________________________________ #<àta÷ ca+upasarge># || PS_3,1.136 || _____START JKv_3,1.136: àkàràntebhyo dhàtubhyaþ upasarga upapade kapratyayo bhavati / õasyàpavàdaþ / prasthaþ / suglaþ / sumlaþ // ____________________________________________________________________ [#208] ## || PS_3,1.137 || _____START JKv_3,1.137: pàdibhyo dhàtubhyaþ upasarge upapade ÷a-pratyayo bhavati / utpibaþ / vipibaþ / ujjighraþ / vijighraþ / uddhamaþ / vidhamaþ / uddhayaþ / vidhayaþ / utpa÷yaþ / vipa÷yaþ / upasarge iti kecin na anuvartayanti / pa÷yati iti pa÷ya / jighrateþ sa¤j¤àyàü pratiùedho vaktavyaþ / vyàghraþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.138 || _____START JKv_3,1.138: anupasargebhyo limpa-àdibhyaþ ÷a-pratyayo bhavati / limpati iti limpaþ / vindati ti vindaþ / dhàrayati iti dhàrayaþ / pàrayati iti pàrayaþ / vedayati iti vedayaþ / udejàti iti udejayaþ / cetayati iti cetayaþ / sàtiþ sautro dhàtuþ / sàtayaþ / sàhayaþ / anupasargàt iti kim / pralipaþ / nau limper iti vaktavyam / nilimpà nàma devàþ / gavàdiùu vindeþ sa¤j¤àyàm / govindaþ / aravindaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.139 || _____START JKv_3,1.139: dà¤o dhà¤a÷ ca vibhàùà ÷a-pratyayo bhavati / õasya apavàdaþ / dadaþ, dàyaþ / dadhaþ, dhàyaþ / anupasargàt ity eva, pradaþ, pradhaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.140 || _____START JKv_3,1.140: iti-÷abdaþ àdyarthaþ / jvala dãptau ity evam àdibhyo dhàtubhyaþ kasa gatau ity evam antebhyo vibhàùà õa-pratyayo bhavati / aco 'pavàdaþ / jvàlaþ, jvalaþ / càlaþ, calaþ / anupasargàt ity eva, prajvalaþ / tenoterõasya+upasaïkhyànaü kartavyam / avatanoti iti avatànaþ // ____________________________________________________________________ [#209] #<÷yà-àd-vyadha-àsru-saüsrv-atãõ-avasà-avahç-liha-÷liùa-÷vasa÷ ca># || PS_3,1.141 || _____START JKv_3,1.141: anupasargàt iti, vibhàùà iti ca nivçttam / ÷yaiïaþ, àkàra-antebhya÷ ca dhàtubhyaþ, vyadha àsrau saüsrau atãõ avasà avahç liha ÷liùa ÷vasa ity etebhya÷ ca õa pratyayo bhavati / àkàra-antatvàd eva ÷yàyateþ pratyatye siddhe punar vacanaü bàdhakabàdhana-artham / upasarge kaü bàdhitvà 'yam eva bhavati / ava÷yàyaþ / prati÷yàyaþ / dàyaþ / dhàyaþ / vyàdhaþ / àsràvaþ / saüsràvaþ / atyàyaþ / avasàyaþ / avahàraþ / lehaþ / ÷leùaþ / ÷vàsaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.142 || _____START JKv_3,1.142: dunoter nayate÷ ca anupasarge õa-pratyayo bhavti / dunoti iti dàvaþ / nayati iti nàyaþ / anupasarge iti kim ? pradavaþ / praõayaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.143 || _____START JKv_3,1.143: vibhàùà graheþ dhàtoþ õa-pratyayo bhavati / acaþ apavàdaþ / gràhaþ, grahaþ / vyavasthita-vibhàùà ca+iyam / jalacare nityaü gràhaþ / jyotiùi nesyate, tatra grahaþ eva / bhavate÷ ca iti vaktavyam / bhavati iti bhàvaþ, bhavaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.144 || _____START JKv_3,1.144: graher dhàtoþ ka-pratyayo bhavati gehe kartari / gçhaü ve÷ma / tàtsthyàt dàrà÷ ca / gçhõanti iti gçhàþ dàràþ / gçhàõi ve÷màni // ____________________________________________________________________ #<÷ilpini ùvun># || PS_3,1.145 || _____START JKv_3,1.145: dhàtoþ ùvun pratyayo bhavati ÷ilpini kartari / nçtikhanira¤jibhyaþ parigaõanaü kartavyam / nartakaþ / khanakaþ / rajakaþ / nartakã / khanakã / rajakã / ra¤jer anunàsikalopa÷ ca // ____________________________________________________________________ [#210] ## || PS_3,1.146 || _____START JKv_3,1.146: gàyateþ thakan pratyayo bhavati ÷ilpini kartari / gàthakaþ, gàthikà // ____________________________________________________________________ #<õyuñ ca># || PS_3,1.147 || _____START JKv_3,1.147: cakàreõa gaþ ity anukçùyate / gàyateþ õyuñ pratyayo bhavati ÷ilpini kartari / gàyanaþ, gàyanã / yoga-vibhàgaþ uttara-arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.148 || _____START JKv_3,1.148: cakàreõa gaþ ity anukçsyate / gàyateþ õyuñ pratyayo bhavati ÷ilpiti kartari / gàyanaþ, gàyanã / yoga-vibhàgaþ uttara-arthaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,1.149 || _____START JKv_3,1.149: pru sç lå ity etebhyaþ dhàtubhyaþ samabhihàre vun pratyayo bhavati / pravakaþ / sarakaþ / lavakaþ / samabhihàra-grahaõena atra sadhukàritvaü lakùyate / sàdhukàriõi vun vidhànàt sakçd api yaþ suùñhu karoti tatra bhavati / bahu÷o yo duùñaü karoti tatra na bhavati // ____________________________________________________________________ #<à÷iùi ca># || PS_3,1.150 || _____START JKv_3,1.150: à÷iùi gamyamànàyàü dhàtum àtràt vun pratyayo bhavati / jãvatàt jãvakaþ / nandatàt nandakaþ / à÷ãþ pràrthanà-vi÷eùaþ / sa ca+iha kriyàviùayaþ / amuùyàþ kriyàyaþ kartà bhavet ity evam à÷àsyate // iti ÷rãjyàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau tçtãyàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ // ______________________________________________________ [#211] tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ / ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.1 || _____START JKv_3,2.1: trividhaü karma, nirvartyaü, vikàryaü, pràpyaü ca+iti / sarvatra karmaõi upapade dhàtoþ aõ pratyayo bhavati / nirvartyaü tàvat -- kumbhakàraþ / nagarakàraþ / vikàryam -- kàõóalàvaþ / ÷aralàvaþ / pràpyam - vedàdhyàyaþ / carcàpàraþ / gràmaü gacchati, àdityaü pa÷yati, himavantaü ÷çõoti ity atra na bhavati, anabhidhànàt / ÷ãlikàmibhakùyàcaribhyo õaþ pårvapada-prakçtisvaratvaü ca vaktavyam / màüsa÷ãlaþ, màüsa÷ãlà / màüsakàmaþ, màüsakàmà / màüsabhakùaþ, màüsabhakùà / kalyàõàcàraþ, kalyàõàcàrà / ãkùakùamibhyàü ca+iti vaktavyam / sukhapratãkùaþ, sukhapratãkùà / bahukùamaþ, bahukùamà // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.2 || _____START JKv_3,2.2: hve¤ spardhàyàü ÷abde ca, ve¤ tantusantàne, màï màne ity etebhya÷ ca karmaõy-upapade aõ pratyayo bhavati / kapratyayasya apavàdaþ / svargahvàyaþ / tantuvàyaþ / dhànyamàyaþ // ____________________________________________________________________ #<àto 'nupasarge kaþ># || PS_3,2.3 || _____START JKv_3,2.3: àkàra-antebhyaþ anupasargebhyaþ karmaõy-upapade kapratyayo bhavati / aõo 'pavàdaþ / godaþ / kambaladaþ / pàrùõitram / aïgulitram / anupasarge iti kim ? gosandàyaþ / vaóavàsandàyaþ // ____________________________________________________________________ ## || PS_3,2.4 || _____START JKv_3,2.4: subante upapade tiùñhateþ kapratyayo bhavati / samasthaþ / viùamasthaþ / atra yogavibhàgaþ kartavyaþ supi iti / supi àkàràntebhyaþ kapratyayo bhavati / dvàbhyàm pibati iti dvipaþ / pàdapaþ / kacchapaþ / tataþ sthaþ iti / stha÷ ca supi kapratyayo bhavati / kimartham idam ? kartari pårvayogaþ / anena bhàve 'pi yathà syàt / àkhånàm utthànam àkhåtthaþ / ÷alabhotthaþ / iti uttaraü karmaõi iti ca supi iti ca dvayam apy anuavartate / tatra sakarmakeùu dhàtuùu krmaõi ity etad upatiùñhate / anyatra supi iti // ____________________________________________________________________ [#212] ## || PS_3,2.5 || _____START JKv_3,2.5: tunda-÷okayoþ karmaõor upapadayoþ parimçja-apanudoþ dhàtvoþ kapratyayo bhavati / tunda-parimçja àste / ÷oka-apanudaþ putro jàtaþ / àlasya sukhàharaõayoþ iti vaktavyam / alasas tunda-primçja ucyate / tunda-parimàrjaþ eva anyaþ / sukhasya ahartà ÷oka-apanudaþ / ÷oka-apanodaþ eva anyaþ / kaprakaraõo måla-vibhujàdibhyaþ upasaïkhyànam / målàni vibhujàdibhyaþ upasaïkhyànam / målàni vibhujati iti målavibhujo rathaþ / nakhamucàni dhanåüùi / kàkanuhastilàþ / kau modate kumudam // ____________________________________________________________________ #
#  || PS_3,2.6 ||

_____START JKv_3,2.6:

sopasarga-artha àrambhaþ  /
dadàteþ jànàte÷ ca dhàtoþ preõopasçùñàt karmaõy-upapade kapratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
sarvapradaþ  /
pathipraj¤aþ  /
pre iti kim ? gosandàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.7 ||


_____START JKv_3,2.7:

sopasarga-arthaþ àrambhaþ  /
saüpårvàt khyà ity etasmàd dhàtoþ karmaõy-upapade kapratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
gàü saücaùñe gosaïkhyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.8 ||


_____START JKv_3,2.8:

karmaõy-anupasarge iti vartate  /
gàyateþ pibate÷ ca dhàtoþ karmaõy-upapade 'nupasarge ñak pratyayo bhavati  /
kasya apavàdaþ  /
÷akraü gàyati ÷akragaþ, ÷akragã  /
sàmagaþ, sàmagã  /
surà÷ãdhvoþ pibater iti vaktavyam  /
suràpaþ, suràpã  /
÷ãdhupaþ, ÷ãdhupã  /
surà÷ãdhvoþ iti kim ? kùãrapà bràhmaõã  /
pibateþ iti kim ? suràü pàti iti suràpà  /
anupasarge ity eva, ÷akrasaïgàyaþ  /
sàmasaïgàyaþ  /
bahulaü chandasi iti vaktavyam  /
yà bàhmaõã suràpã bhavati nainàü devàþ patilokaü nayanti  /
yà brahmaõã suràpà bhavati nainàü devàþ patilokaü nayanti //


____________________________________________________________________


[#213]

##  || PS_3,2.9 ||


_____START JKv_3,2.9:

harater dhàtor anudyamane vartamànàt karmaõi upapade ac pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
udyamanam utkùepaõam  /
aü÷aü harati aü÷aharaþ  /
rikthaharaþ  /
anudyamane iti kim ? bhàrahàraþ  /
acprakaraõe ÷aktilàïgalàïku÷ayaùñitomaraghañaghañãdhauùùu graher upasaïkhyànam  /
÷aktigrahaþ  /
làïgalagrahaþ  /
aïku÷agrahaþ  /
yaùñigrahaþ  /
tomaragrahaþ  /
ghañagrahaþ  /
ghañãgrahaþ  /
dhanurgrahaþ  /
såtre ca dhàryarthe  /
såtragrahaþ  /
såtraü dhàrayati ity arthaþ  /
såtragràhaþ eva anyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.10 ||


_____START JKv_3,2.10:

vayasi gamyamàne harateþ karmaõy-upapade ac pratyayo bhavati  /
udyamana-artho 'yam àrambhaþ  /
kàlakçtà ÷arãràvasthà yauvanàdir vayaþ  /
yad udyamanaü kriyamàõaü sambhàvyamànaü và vayo gamayati, tatra ayaü vidhiþ  /
asthiharaþ ÷và  /
kavacharaþ kùatriya-kumàraþ //


____________________________________________________________________

#<àïi tàcchãlye>#  || PS_3,2.11 ||


_____START JKv_3,2.11:

àï-pårvàd harateþ karmaõy-upapade ac pratyayo bhavati tàcchãlye gamyamàne  /
tàcchãlyaü tat-svabhàvatà  /
puùpàharaþ  /
phalàharaþ  /
puùpàdy-àharane svàbhàvikã phalànapekùà pravçttir asya ity arthaþ  /
tàcchãoye iti kim ? bhàram àharati iti bhàràhàraþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.12 ||


_____START JKv_3,2.12:

arha påjàyàm, asmàd dhàtoþ karmaõy-upapade acpratyayao bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
strãliïge vi÷eùaþ  /
påjàrhà  /
gandhàrha  /
màlàrhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.13 ||


_____START JKv_3,2.13:

stamba karõa ity etayoþ subantayor upapadayor yathà-saïkhyaü rami-japoþ dhàtvoþ acpratyayo bhavati  /
rameþ akarmakatvàt, japeþ ÷abda-karmakatvàt karma na sambhavati iti supi ity etad iha abhisambadhyate  /
hastisåcakayor iti vaktavyam  /
stambe ramate iti stamberamaþ hartã  /
karõe japati iti karõejapaþ såcakaþ  /
hastisåcakayoþ iti kim ? stambe rantà  /
karõe japità ma÷akaþ //


____________________________________________________________________


[#214]

#<÷ami dhàtoþ sa¤j¤àyàm>#  || PS_3,2.14 ||


_____START JKv_3,2.14:

÷amy upapade dhàtu-màtràt sa¤j¤àyàü viùaye acpratyayao bhavati  /
÷aïkaraþ  /
÷aübhavaþ  /
÷aüvadaþ  /
dhàtu-grahaõaü kiü yàvatà dhàtoþ iti vartata eva ? ÷ami-sa¤j¤àyàm iti siddhe dhàtu-grahaõaü kç¤o hetvàdiùu ñapratiùedha-artham  /
÷aïkarà nàma parivràjikà  /
÷aïkarà nàma ÷akunikà  /
tacchãlà ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.15 ||


_____START JKv_3,2.15:

supi iti sambadhyate  /
÷eter dhàtor adhikaraõe subanta upapade ac pratyayo bhavati  /
khe ÷ete kha÷ayaþ  /
garta÷ayaþ  /
pàr÷vàdiùu upasaïkhyànam  /
pàr÷vàbhyàü ÷ete pàr÷va÷ayaþ  /
udara÷ayaþ  /
pçùñha÷ayaþ  /
digdhasahapårvàc ca  /
digdhena saha ÷ete digdha-saha÷ayaþ  /
uttànàdiùu kartçùu  /
uttànaþ ÷ete uttàna÷ayaþ  /
avamårdhà ÷ete avamårdha÷ayaþ  /
girau óa÷chandasi  /
girau ÷ete giri÷aþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.16 ||


_____START JKv_3,2.16:

adhikaraõe iti vartate  /
carer dhàtor adhikaraõe subanta upapade ñapratyayo bhavati  /
kuruùu carati kurucaraþ  /
madracaraþ  /
kurucarã  /
madracarã  /
pratyayàntarakaraõaü ïãb-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.17 ||


_____START JKv_3,2.17:

anadhikaraõa-arthaþ àrambhaþ  /
bhikùà senà àdàya ity eteùu upapadeùu careþ dhatoþ ñapratyayo bhavati  /
bhikùàcaraþ  /
senàcaraþ  /
àdàyacaraþ //


____________________________________________________________________


[#215]

##  || PS_3,2.18 ||


_____START JKv_3,2.18:

puras agratas agre ity eteùu upapadeùu sarteþ dhàtoþ ñapratyayo bhavati  /
puraþ sarati puraþsaraþ  /
agrataþsaraþ  /
agresaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.19 ||


_____START JKv_3,2.19:

pårva-÷abde kartç-vàciny-upapade sarter dhàtoþ ñapratyayaþ bhavati  /
pårvaþ sarati iti pårvasaraþ  /
kartari iti kim ? pårvaü de÷aü sarati iti pårvasàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.20 ||


_____START JKv_3,2.20:

karmaõi upapade karoteþ dhàtoþ ñapratyayo bhavati hetau tàcchãlye ànulomye ca gamyamàne  /
hetuþ aikàntikaü karaõam  /
tàcchãlyaü tatsvabhàvatà  /
ànulomyam anukålatà  /
hetau tàvat - ÷okakarã kanyà  /
ya÷askarã vidyà  /
kulakaraü dhanam  /
tàcchãlye - ÷ràddhakaraþ  /
arthakaraþ  /
ànulomye - praiùakaraþ  /
vacanakaraþ  /
etesu iti kim ? kumbhakàraþ  /
nagarakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.21 ||


_____START JKv_3,2.21:

karmaõi supi iti ca dvayam apy anuvartate  /
tatra yathàyogaü sambandhaþ  /
divà-àdiùu upapadeùu karoter dhàtoþ ñapratyayo bhavati  /
ahetvàdy-artha àrambhaþ  /
divà-÷abdo adhikaraõa-vacanaþ supi ity asya vi÷eùaõam  /
divà karoti pràõina÷aceùñàyuktàn iti divàkaraþ  /
vibhàü karoti iti vibhàkaraþ  /
ni÷àkaraþ  /
prabhàkaraþ  /
bhàskaraþ  /
sakàrasya nipàtanàd visarjanãya-jihvàmålãyau na bhavataþ  /
kàrakaraþ  /
antakaraþ  /
anantakaraþ  /
àdikaraþ  /
bahukaraþ  /
nàndãkaraþ  /
kiïkaraþ  /
lipikaraþ  /
libikaraþ  /
balikaraþ  /
bhaktikaraþ  /
kartçkaraþ  /
citrakaraþ  /
kùetrakaraþ  /
saïkhyà - ekakaraþ, dvikaraþ, trikaraþ  /
jaïghàkaraþ  /
bàhukaraþ  /
ahaskaraþ  /
yatkaraþ  /
tatkaraþ  /
dhanuùkaraþ  /
aruùkaraþ  /
kiüyattadbahuùu kç¤o 'jvidhànam  /
kiïkarà  /
yatkarà  /
tatkarà  /
bahukarà  /
athavà ajàdiùu pàñhaþ karisyate //


____________________________________________________________________


[#216]

##  || PS_3,2.22 ||


_____START JKv_3,2.22:

karmaõi iti svaråpa-grahanam  /
karama-÷abde upapade karma-vàcini karoteþ ñapratyayo bhavati bhçtau gamyamànàyàm  /
bhçtiþ vetanaü, karmanirve÷aþ  /
karma karoti iti karmakaraþ bhçtakaþ ityarthaþ  /
bhçtau iti kim ? karakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.23 ||

_____START JKv_3,2.23:

÷abdàdiùu upapadeùu karoteþ ñapratyayo na bhavati  /
hetvàdiùu pràptaþ pratiùidhyate  /
÷abdakàraþ  /
÷lokakàraþ  /
kalahakàraþ  /
gàthàkàraþ  /
vairakàraþ  /
càñukàraþ  /
cañukàraþ  /
såtrakàraþ  /
mantrakàraþ  /
padakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.24 ||


_____START JKv_3,2.24:

stamba ÷akçt ity etayoþ karmaõor upapadayoþ inpratyayo bhavati  /
vrãhivatsayor iti vaktavyam  /
stambakarirvrãhiþ  /
÷akçtkarirvatsaþ  /
vrãhivatsayoþ iti kim ? stambakàraþ  /
÷akçtkaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.25 ||

_____START JKv_3,2.25:

dçti nàtha ity etayoþ karmaõor upapadayoþ harater dhàtoþ pa÷au kartari in pratyayo bhavati  /
dçtiü harati dçtihariþ pa÷uþ  /
nàthahariþ pa÷uþ  /
pa÷au iti kim ? dçtihàraþ  /
nàthahàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.26 ||


_____START JKv_3,2.26:

phalegrahiþ àtmambhariþ ity etau ÷abdau nipàtyete  /
phala-÷abdasya upapadasya ekàràntatvam inpratyaya÷ ca graher nipàtyate  /
phalàni gçhõàti iti phalegrahir vçkùaþ  /
àtma-÷abdasya upapadasya mumàgama inpratyaya÷ ca bhç¤o nipàtyate  /
àtmànaü bibharti àtmambhariþ  /
anukta-samuccaya-artha÷ cakàraþ  /
kukùimbhariþ  /
udarambhariþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.27 ||


_____START JKv_3,2.27:

vana ùaõa sambhaktau, rakùa pàlane, mantha viloóane, etebhyaþ karmaõy-upapade chandasi viùaye inpratyayo bhavati  /
brahmavaniü tvà kùatravaniü suprajàvaniü ràyaspoùavaniü paryåhàmi  /
gosaniü vàcamudeyam  /
yau pathirakùã ÷vànau  /
havirmathãnàmabhyà 3 vivàsatàm //


____________________________________________________________________


[#217]

##  || PS_3,2.28 ||


_____START JKv_3,2.28:

ejç kampane ity asmàt õyantàt karmaõy-upapade kha÷ pratyayo bhavati  /
khakàro mumathaþ  /
÷akàraþ sàrvadhàtuka-sa¤j¤a-arthaþ  /
aïgamejayati aïgamejayaþ  /
janamejayaþ  /
kha÷prayaye vàt÷unãtila÷ardheùvajadheñtudajahàtãnàm upasaïkhyànam  /
vàtamajà mçgàþ  /
÷unindhayaþ  /
tilantudaþ  /
÷ardha¤jahà màùàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.29 ||


_____START JKv_3,2.29:

nàsikàstanayoþ karmaõorupapadayoþ dhmàdheñordhàtvoþ kha÷ pratyayo bhavati  /
yathàsaïkhyamatra neùyate  /
stane dheñaþ  /
satnandhayaþ  /
nàsikàyàü tu dhma÷ ca dheña÷ ca  /
nàsikandhamaþ, nàsikandhayaþ  /
tac ca+etan nàsika-stanayor iti lakùaõavyabhicàracihnàd alpàctarasya apårvanipàtanàl labhyate  /
dheñaþ ñitvàt striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
stanandhayã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.30 ||


_____START JKv_3,2.30:

nàóã muùti ity etayoþ karmaõor upapadayoþ dhmàdheñoþ kha÷pratyayo bhavati  /
atra api ghyantasya apårvanipàto lakùaõavyabhicàracihnam  /
tena saïkhyàtànude÷o na bhavati  /
nàóindhamaþ  /
muùñindhamaþ  /
nàóindhayaþ  /
muùñindhayaþ  /
anuktasamuccaya-artha÷ cakàraþ  /
ghañindhamaþ  /
ghañindhayaþ  /
khàrindhamaþ  /
khàrindhayaþ  /
vàtandhamaþ parvataþ  /
vàtandhayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.31 ||


_____START JKv_3,2.31:
rujo bhaïge, vaha pràpaõe ity etàbhyàm utpårvàbhyàü kåle karmaõi upapade kha÷ pratyayo bhavati  /
kålam udrujati iti kålamudrujo rathaþ  /
kålamudvahaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.32 ||


_____START JKv_3,2.32:

vaha abhra ity etayoþ karamõor upapadayoþ liher dhàtoþ kha÷ pratyayo bhavati  /
vahaü leóhi iti vahüliho gauþ  /
abhraüliho vàyuþ //


____________________________________________________________________


[#218]

##  || PS_3,2.33 ||


_____START JKv_3,2.33:

parimàõaü prasthàdi, tasmin karmaõy-upapade paceþ kha÷ pratyayo bhavati  /
prasthaü pacati prasthaüpacà sthàlã  /
droõaüpacaþ  /
khàriüpacaþ kañàhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.34 ||

_____START JKv_3,2.34:

mita nakha ity etayoþ karmaõor upapadayoþ paceþ kha÷ pratyayo bhavati  /
aparimàõa-arthaþ àrambhaþ  /
mitaü pacati mitampacà bràhmaõã  /
nakhaüpacà yavàgåþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.35 ||


_____START JKv_3,2.35:

vidhu arus ity etayoþ karmaõor upapadayoþ tuder dhàtoþ kha÷ pratyayo bhavati  /
vidhuntudaþ ràhuþ  /
arunatudaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.36 ||


_____START JKv_3,2.36:

asårya lalàña ity etayoþ karmaõor upapadayoþ dç÷i-tapoþ dhàtvoþ kha÷ pratyayo bhavati  /
asåryaüpa÷yà ràjadàràþ  /
lalàñaütapaþ àdityaþ  /
asårya iti ca asamartha-samàso 'yaü, dç÷inà na¤aþ sambandhàt, såryaü na pa÷yanti iti  /
guptiparaü caitat  /
evaü nàma guptà yad aparihàrya-dar÷anaü såryam api na pa÷yanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.37 ||


_____START JKv_3,2.37:

ugrampa÷ya irammada pàõindhama ity ete ÷abdà nipàtyante  /
ugraü pa÷yati iti ugrampa÷yaþ  /
irayà màdyati iti irammadaþ  /
pàõayo dhmàyante eùu iti pàõindhamàþ panthànaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.38 ||


_____START JKv_3,2.38:

priya va÷a ity etayoþ karamõoþ upapadayoþ vadeþ dhàtoþ khac pratyayo bhavati  /
priyaü vadati iti priyaüvadaþ  /
va÷aüvadaþ  /
cakàraþ khaci hrasvaþ (*6,4.94) iti vi÷eùaõa-arthaþ  /
khakàro mumarthaþ  /
pratyayàntarakaraõamuttaràrtham  /

[#219]

khacprakaraõe gameþ supy upasaïkhyànam  /
mitaïgamo hastã  /
mitaïgamà hastinã  /
vihàyaso viha ca  /
vihàyasà gacchati vihaïgamaþ  /
khacca óidvà vaktavyaþ  /
vihaïgaþ, vihaïgamaþ  /
óe ca vihàyaso vihàde÷o vaktavyaþ  /
vihagaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.39 ||


_____START JKv_3,2.39:

dviùat-parayoþ karmaõor upapadayoþ tàpeþ chàtoþ khac pratyayo bhavati  /
tapa dàhe curàdiþ, tapasantàpe bhvàdiþ, dvayor api grahaõam  /
dviùantaü tàpayati dviùantapaþ  /
parantapaþ  /
dviùatparayoþ iti dvitakàrako nirde÷aþ  /
tena striyàü na bhavati  /
dviùatãü tàpayati dviùatãtàpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.40 ||


_____START JKv_3,2.40:

vàk÷abde karmaõi upapade yameþ dhàtoþ khac prayayo bhavati vrate gamyamàne  /
vrata iti ÷astrito niyamaþ ucyate  /
vàcaüyamaþ àste  /
vrate iti kim ? vàgyàmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.41 ||


_____START JKv_3,2.41:

pur sarva ity etayoþ karamaõoþ upapadayoþ yathàsaïkhyaü dàrisahoþ dhàtvoþ khac pratyayo bhavati  /
puraü dàrayati purandaraþ  /
sarvaüsaho ràjà  /
bhave ca dàrer iti vaktavyam  /
bhagandaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.42 ||


_____START JKv_3,2.42:

sarvakåla abhra karãra ity eteùu karmasu upapadeùu kaùeþ dhàtoþ khac pratyayo bhavati  /
sarvaü kaùati sarvaükaùaþ khalaþ  /
kålaïkaùà nadã  /
abhraïkaùo giriþ  /
karãùaïkaùà vàtyà //


____________________________________________________________________


[#220]

##  || PS_3,2.43 ||


_____START JKv_3,2.43:

megha çti bhaya ity eteùu karmasu upapadeùu kaç¤aþ khac pratyayo bhavati  /
meghaïkaraþ  /
çtiïkaraþ  /
bhayaïkaraþ  /
upapada-vidhau bhayàdi-grahaõaü tadantavidhiü prayojayati  /
abhayaïkaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.44 ||


_____START JKv_3,2.44:

kùema priya madra ity eteùu karmasu upapadeùu karoteþ aõ pratyayo bhavati, cakàràt khac ca  /
kùemakàraþ, kùemaïkaraþ  /
priyakàraþ, priyaïkaraþ  /
madrakàraþ, madraïkaraþ  /
và iti vaktavye punar aõ-grahanaü hetvàdiùu ñapratiùedha-artham //


____________________________________________________________________


#<à÷ite bhuvaþ karaõa-bhàvayoþ>#  || PS_3,2.45 ||


_____START JKv_3,2.45:

atra supi ity upatiùñhate  /
à÷ita-÷abde subante upapade bhavater dhàtoþ karaõe bhàve ca-arthe khac pratyayo bhavati  /
à÷ito bhavati anena à÷itambhava odanaþ  /
bhàve - à÷itasya bhavanam à÷itambhavaü vartate //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.46 ||


_____START JKv_3,2.46:

karmaõi iti supi iti ca prakçtaü saj¤àva÷àd yathàsambhavaü sambadhyate  /
bhç té vç ji dhàri sahi tapi dama ity etebhyo dhàtubhyaþ sa¤j¤àyàü viùaye khac pratyayo bhavati  /
vi÷vambharà vasundharà  /
rathantaraü sàma  /
patiüvarà kanyà  /
÷atru¤jayo hastã  /
yugandharaþ parvataþ  /
÷atruüsahaþ  /
÷atruütapaþ  /
ariüdamaþ  /
saj¤àyàm iti kim ? kuñumbaü bibharti iti kuñumbabhàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.47 ||


_____START JKv_3,2.47:

gameþ dhàtoþ supi upapade sa¤j¤àyàü viùaye khac pratyayo bhavati  /
sutaïgamo nàma, yasya putraþ sautaïgamiþ  /
yogavibhàgaþ uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.48 ||


_____START JKv_3,2.48:
sa¤j¤àyàm iti na anuvartate  /
anta atyanta adhvan dura pàra sarva ananta ity eteùu karmasu upapadeùu gameþ óapratyayo bhavati  /
antagaþ atyantagaþ  /
adhvagaþ  /
dåragaþ  /
pàragaþ  /
sarvagaþ  /
anantagaþ  /
anantagaþ  /
óakaraþ ñilopàrthaþ, óityabhasya apy anubandhakaraõa-sàmarthyàt iti //


[#221]

óaprakaraõe sarvatrapannayor upasaïkhyànam  /
sarvatragaþ  /
pannagaþ  /
uraso lopa÷ ca  /
urasà gacchati iti uragaþ  /
suduror adhikaraõe  /
sukhena gacchaty asmin iti sugaþ  /
durgaþ  /
niro de÷e  /
nirgo de÷aþ  /
apra àha - óaprakaraõe 'nyeùv api dç÷yate iti  /
stryagàragaþ  /
gràmagaþ  /
gurutalpagaþ //


____________________________________________________________________


#<à÷iùi hanaþ>#  || PS_3,2.49 ||


_____START JKv_3,2.49:

óa iti vartate  /
à÷iùi gamyamànàyàü hanter dhàtoþ karmaõy-upapade óaprayayo bhavati  /
timiü vadhyàt timihaþ  /
÷atruhaþ  /
à÷iùi iti kim ? ÷atrughàtaþ  /
dàràvàhano 'õantasya ca ñaþ sa¤j¤àyàm  /
dàràv upapade àïpårvàd hanteþ aõ pratyayo bhavati, antasya ca ña kàràde÷o bhavati, sa¤j¤àyàü viùaye  /
dàru àhanti dàrvàghàñaþ  /
càrau và  /
àïpårvàt hante÷ càràv upapade aõ, antasya và ñakàràde÷aþ  /
càrvàghàñaþ, càrvàdghàtaþ  /
karmaõi sami ca  /
karmaõy-upapade sampårvàt hanteþ dhàtoþ aõ pratyayo bhavati, antasya ca và ñakàrade÷aþ  /
varõàn saühanti varõasaïghàñaþ, varõasaïghàtaþ  /
padàni saühanti padasaïghàñaþ, padasaïghàtaþ //


____________________________________________________________________


[#222]

##  || PS_3,2.50 ||


_____START JKv_3,2.50:

apapårvàt hanteþ dhàtoþ kle÷a-tamasoþ karmaõor upapadayoþ óapratyayo bhavati  /
kle÷àpahaþ putraþ  /
tamopahaþ såryaþ  /
anà÷ãr artha àrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.51 ||

_____START JKv_3,2.51:

hana iti vartate  /
kumàra ÷ãrùa ity etayoþ upapadayoþ hanteþ õiniþ pratyayo bhavati  /
kumàra-ghàtã  /
÷ãrùa-ghàtã  /
nipàtanàc chirasaþ ÷ãrùabhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.52 ||


_____START JKv_3,2.52:

hanteþ jàyàpatyoþ karmaõoþ uapapadayoþ lakùaõavati kartari ñak pratyayo bhavati  /
jàyàghno bràhmaõaþ patighnã vçùalã  /
atha và lakùaõe dyotye ñak pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.53 ||


_____START JKv_3,2.53:

amanuùyakartçke vartamànàd hanteþ dhàtoþ karmaõi upapade ñak pratyayo bhavati  /
jàyàghnastilakàlakaþ  /
patighnã pàõirekhà  /
÷leùmaghnaü madhu  /
pittaghnaü ghçtam  /
amanuùyakartçke iti kim ? àkhughàtaþ ÷ådraþ  /
iha karmàn na bhavati, cauraghàto hastã ? kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti bahula-vacanàd aõ bhavati //

____________________________________________________________________


#<÷aktau hasti kapàñayoþ>#  || PS_3,2.54 ||


_____START JKv_3,2.54:

÷aktau gamyamànàyàü hasti kapàñayoþ karmaõor upapadayoþ hanteþ ñak pratyayo bhavati  /
manuùyakartçka-artha àrambhaþ  /
hastinaü hantuü ÷aktaþ hastighnaþ manuùyaþ  /
kaü pàñayati pravi÷ata iti kapàñaghna÷cauraþ  /
÷aktau iti kim ? viùeõa hastinaü hanti hastighàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.55 ||


_____START JKv_3,2.55:

pàõigha tàóagha ity etau ÷abdau nipàtyete ÷ilpini kartari  /
pàõi tàóa ity etayoþ karmaõoþ upapadayoþ hanteþ dhatoþ ñak pratyayo bhavati,

[#223]

tasmiü÷ca parato hanteþ ñilopo ghatvaü ca nipàtyate  /
pàõighaþ  /
tàóaghaþ  /
÷ilpini iti kim ? pàõighàtaþ  /
tàóaghàtaþ  /
ràjagha upasaïkhyànam  /
ràjànaü hanti ràjaghaþ //


____________________________________________________________________

#<àóhya-subhaga-sthåla-palita-nagna-andha-priyeùu cvy-artheùv acvau kç¤aþ karaõe khyun>#  || PS_3,2.56 ||


_____START JKv_3,2.56:

àóhyàdiùu karmasu upapadeùu cvy-artheùu acvyanteùu karoteþ dhàtoþ karaõe kàrake khyun pratyayo bhavati  /
cver vikalpena vidhànàd dvividhàþ cvyarthàþ, cvyantà acvyantà ÷ca  /
tatra cvyantàþ paryudasyante  /
anàóhyaü àóhyaü kurvanti anena àóhyaïkaraõam  /
subhagaïkaraõam  /
sthålaïkaraõam  /
palitaïkaraõam  /
nagnaïkaraõam  /
andhaïkaraõam  /
priyaïkaraõam  /
cvyartheùu iti kim ? àóhyaü tailena kurvanti abhya¤jayanti ity arthaþ  /
prakçter avivakùàyàm abhåtapràdurbhàve 'pi pratyudàharaõaü bhavati  /
acvau iti kim ? àóhyãkurvanty anena  /
nanu ca khyunà mukte lyuñà bhavitavyam, na ca lyuñaþ khyuna÷ ca vi÷eùo 'sti, tatra kiü pratiùedhena ? evaü tarhi pratiùedha-sàmarthyàt khyuni asati lyuó api na bhavati, tena lyuño 'py ayam arthataþ pratiùedhaþ  /
uttaràrtha÷ ca cvi-pratiùedhaþ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.57 ||


_____START JKv_3,2.57:

àóhyàdisu subanteùu upapadeùu cvyartheùu acvyanteùu bhavater dhàtoþ kartari kàrake khiùõuc, khuka¤ ity etau pratyayau bhavataþ  /
anàóhya àóhyo bhavati àóhyaübhaviùõuþ, àóhyaübhàvukaþ  /
subhavaübhaviùõu, subhagaübhàvukaþ  /
sthålaübhaviùõuþ, sthålaübhàvukaþ  /
palitaübhaviùõuþ, palitaübhàvukaþ  /
nagnaübhaviùõuþ, nagnaübhàvukaþ  /
andhaübhaviùõuþ, andhaübhàvukaþ  /
priyaübhaviùõuþ, priyaübhàvukaþ  /
kartari iti kim ? karaõe mà bhåt  /
cvyarthesu ity eva, àóhyo bhavità  /
acvau ity eva, àóhyãbhavità  /
udàttatvàd bhuvaþ siddham ikàràditvam iùõucaþ  /
na¤stu svarasiddhyartham ikàràditvam iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.58 ||


_____START JKv_3,2.58:

spç÷e rdhàtor anudake subanta upapade kvin pratyayo bhavati  /
nanu sakarmakatvàt spç÷eþ karmaivopapadaü pràpnoti ? na+eùa doùaþ  /
kartari iti pårvasåtràd anuvartate, tat kartçpracaya-arthaü vij¤àyate  /
subantamàtre ca+upapade kartçpacayo labhyate ghçtaü spç÷ati ghçtaspçk  /
mantreõa spç÷ati mantraspçk  /
jalena spç÷ati jalaspçk  /
anudake iti kim ? udakaspar÷aþ  /
nakàraþ kvin-pratyayasya kuþ (*8,2.62) iti vi÷eùaõa-arthaþ //


____________________________________________________________________


[#224]

#<çtvig-dadhçk-srag-dig-uùõig-a¤cu-yuji-kru¤càü ca>#  || PS_3,2.59 ||


_____START JKv_3,2.59:

çtvigàdayaþ pa¤ca-÷abdàþ kvin-pratyayàntàþ nipàtyante, apare trayo dhàtvo nirdiùyante  /
çtu-÷abda upapade yajer dhatoþ kvin pratyayo nipàtyate  /
çtau yajati, çtuü và yajati, çtuprayukto và yajati çtvik  /
råóhireùà yathà kathaücid anugantavyà  /
dhçùeþ kvin pratyayaþ, dvirvacanam, antodàttatvaü ca nipàtyate  /
dhçùõoti iti dadhçk  /
sçjeþ karmaõi kvin, amàgamaþ ca nipàtyate  /
sçjanti tam iti srak  /
diùeþ karmaõi kvin nipàtyate  /
di÷anti tàm iti dik  /
utpårvàt sniheþ kvin, upasargànta-lopaþ, ùatvaü ca nipàtyate  /
uùõik  /
a¤cu yuji kru¤ca ity eteùàü dhàtånàü kvin pratyayo bhavati  /
nipàtanaiþ saha nirde÷àt atra api kiücid alàkùaõikaü kàryam asti  /
a¤cateþ subnata-màtra upapade kvin pratyayo bhavati  /
pràï  /
pratyaï  /
udaï  /
yujeþ kru¤ce÷ ca kevalàd eva  /
yuï, yu¤jau, yu¤jaþ  /
sopapadàt tu satsådviùa (*3,2.61) ity àdinà kvip bhavati  /
a÷vayuk, a÷vayujau, a÷vayujaþ  /
kruï, kru¤cau, kru¤caþ  /
nalopaþ kasmàn na bhavati ? nipàtana-sàhacaryàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.60 ||


_____START JKv_3,2.60:

tyadàdiùu upapadeùu dç÷er dhàtor anàlocane 'rthe vartamànàt ka¤ pratyayo bhavati, cakàràt kvin ca  /
tyàdç÷aþ, tyàdçk  /
tàdç÷aþ, tàdçk  /
yàdç÷aþ, yàdçk  /
ka¤o ¤akàro vi÷eùaõa-arthaþ, ñhak ñha¤ ka¤ iti  /
anàlocane iti kim ? taü pa÷yati taddar÷aþ  /
tàdçgàdayo hi råóhi÷abda-prakàràþ, na+eva atra dar÷anakriyà vidyate  /
samànànyayo÷ceti vaktavyam  /
sadç÷aþ, sadçk  /
anyàdç÷aþ, anyàdçk  /
dç÷eþ kùa÷ ca vaktavyaþ  /
tàdçkùaþ  /
yàdçkùaþ  /
anyàdçkùaþ  /
kãdçkùaþ //


____________________________________________________________________


[#225]

##  || PS_3,2.61 ||


_____START JKv_3,2.61:

supi ity anuvartate  /
karma-grahaõaü tu spç÷o 'nudake kvin (*3,2.58) ity ataþ prabhçti na vyàpriyate  /
sadàdibhyaþ dhàtubhyaþ subante upapade upasarge 'pi anupasarge 'pi kvip pratyayo bhavati  /
upasarga-grahaõam j¤àpanàrtham, anyatra sub-grahaõe upasarga-grahaõaü na bhavati iti, vadaþ supi kyap ca (*3,1.106) iti  /
så iti dviùà sàhacaryàt såteþ àdàdikasya grahaõaü, na suvateþ taudàdikasya  /
yujir yoge, yuja samàdhau, dvayor api grahaõam  /
vida j¤àne, vida sattàyàm, vida vicàraõe, trayàõàm api grahaõam  /
na làbha-arthasya videþ, akàrasya vivakùatatvàt  /
sad - ÷uciùat  /
antarikùasat  /
upasat  /
så - aõóasåþ  /
÷atasåþ  /
prasåþ  /
dviùa - mitradviñ  /
pradviñ  /
druha - mitradhruk  /
pradhruk  /
duha - godhuk  /
pradhuk  /
yuja - a÷vayuk  /
prayuk  /
vida - vedavit  /
pravit  /
brahmavit  /
bhida - kàùñhabhit  /
prabhit  /
chida - rajjucchid  /
pracchid  /
ji - ÷atrujit  /
prajit  /
nã - senànãþ  /
praõãþ  /
gràmaõãþ  /
agraõãþ  /
katham atra õatvam ? sa eùàü gràmaõãþ (*5,2.78) iti nipàtanàt, nayateþ pårvapadàt saj¤àyàm agaþ (*8,4.3) iti õatvam  /
ràja - ràñ  /
viràñ  /
samràñ  /
mo ràji samaþ kvau (*8,2.35) iti matvam  /
anyebhyo 'pi dç÷yate (*3,2.178), kvip ca (*3,2.76) iti sàmànyena vakùyati, tasya+eva ayaü prapa¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.62 ||


_____START JKv_3,2.62:

upasarge supi iti vartate  /
bhajer dhàtoþ subanta upapade upasarge 'pi - prabhàk //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.63 ||


_____START JKv_3,2.63:

upasarge supi ity eva  /
chandasi viùaye saher dhàtoþ subante upapade õvi-pratyayo bhavati  /
turàùàñ  /
saheþ sàóaþ saþ (*8,3.56) iti ùatvam, anyeùàm api dç÷yate (*6,3.137) iti dãrghatvam //


____________________________________________________________________


[#226]

##  || PS_3,2.64 ||


_____START JKv_3,2.64:

vaher dhàtoþ chandasi viùaye subanta upapade õvipratyayo bhavati  /
praùñhavàñ  /
divyavàñ  /
yoga-vibhàga uttara-arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.65 ||


_____START JKv_3,2.65:

kavya purãùa purãùya ity eteùu upapadeùu chandasi viùaye vaher dhàtoþ õyuñ pratyayo bhavati  /
kavyavàhanaþ pitéõàm  /
purãùavàhaõaþ  /
purãùyavàhanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.66 ||


_____START JKv_3,2.66:

havya-÷abde upapade chandasi viùaye vaher dhàtoþ ¤yuñ pratyayo bhavati, anantaþ-pàdaü ced vahirvartate  /
agni÷ ca havya-vàhanaþ anantaþpàdam iti kim ? havyavàóagnirajaraþ pità naþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.67 ||


_____START JKv_3,2.67:

chandasi upasarge supi iti anuvartate  /
jana janane, janã pradurbhàve, dvayor api grahaõam  /
tathà ùaõu dàne, vana ùane saübhaktau, dvayor api grahaõam  /
janàdibhyaþ dhàtubhyaþ subanta upapade chandasi viùaye viñ pratyayo bhavati  /
ñakàraþ sàmànya-grahaõa-avighàta-arthaþ ver apçktasya (*6,1.67) iti, viùeùaõa-artha÷ ca vióvanor anunàsikasyàt (*6,4.41) iti  /
jana - abjàþ gojàþ  /
sana - goùà indo nçùà asi  /
khana - bisakhàþ  /
kåpakhàþ  /
krama - dadhikràþ  /
gama - agregà unnatéõàm //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.68 ||


_____START JKv_3,2.68:

chandasi iti nivçttam  /
ader dhàtor ananne supy upapade viñ pratyayo bhavati  /
àmamatti àmàt  /
sasyàt  /
ananne iti kim ? annàdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.69 ||


_____START JKv_3,2.69:

kravya-÷abda upapade ader dhàtoþ viñ pratyayo bhavati  /
kravyamatti kravyàt  /
pårveõa+eva siddhe vacanam asaråpabàdhana-artham  /
tena aõ na bhavati  /
kathaü tarhi kravyàdaþ ? kçttavikçtta-÷abde upapade aõ, tasya ca pçùodaràdipàñhàt kravyabhàvaþ  /
kçttavikçttapakvamàüsabhakùaþ kravyàda ucyate, àmamàüsabhakùaþ kravyàt iti //


____________________________________________________________________


[#227]

##  || PS_3,2.70 ||

_____START JKv_3,2.70:

duher dhàtoþ supy upapade kap pratyayo bhavati, ghakàra÷ càntàde÷aþ  /
kàmadughà dhenuþ  /
arghadughà  /
dharmadugha //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.71 ||


_____START JKv_3,2.71:

÷vetavaha uktha÷as puroóà÷ ity etebhyo õvin pratyayo bhavati mantre viùaye  /
dhàtu-upapada-samudàyà nipàtyante alàkùaõikakàrya-siddhy-artham  /
pratyayas tu vidhãyata eva  /
÷veta-÷abde kartç-vàcini upapade vaher dhàtoþ karaõi kàrake õvin pratyayo bhavati  /
÷vetà enaü vahanti ÷vetavà indraþ  /
uktha-÷abde karmaõi karaõe và upapade ÷aüsater dhàtoþ õvin pratyayo bhavati, nalopa÷ ca nipàtyate  /
ukthàni ÷aüsati, ukthair và ÷aüsati, uktha÷à yajamànaþ  /
dà÷ç dàne ity etasya puraþpårvasya óatvam, karmaõi ca pratyayaþ  /
puro dà÷anta enaü proóàþ  /
÷vetavahàdãnàü óaspadasya+iti vaktavyam  /
÷vetavobhyàm  /
÷vetavobhiþ  /
padasya iti kim ? ÷vetavàhau  /
÷vetavàhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.72 ||


_____START JKv_3,2.72:

ave upapade yajeþ dhàtoþ õvin pratyayo bhavati mantre viùaye  /
tvaü yaj¤e varuõasya avayà asi  /
yogavibhàga uttara-arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.73 ||


_____START JKv_3,2.73:

upe upapade yajeþ chandasi viùaye vic pratyayo bhavati  /
upayaóbhir årdhvaü vahanti  /
upayañtvam  /
chando-grahaõaü bràhmaõa-artham  /
vicaþ citkaraõaü sàmànya-grahaõa-avighàta-artham ver apçktasya (*6,1.67) iti  /
kim artham idam ucyate, yàvata anyebhyo 'pi dç÷yante (*3,2.75) iti yajer api vic siddha eva ? yajer niyama-artham etat, upayajeþ chandasya+iva, na bhàùàyàm iti //


____________________________________________________________________


[#228]

#<àto manin-kvanib-vanipa÷ ca>#  || PS_3,2.74 ||


_____START JKv_3,2.74:

chandsi iti vartate, supi upasarge 'pi iti ca  /
àkàràntebhyo dhàtubhyaþ supi upapde chandsi viùaye manin kvanip vanip ity ete pratyayà bhavanti  /
cakaràt vic bhavati  /
sudàmà  /
a÷vatthàmà  /
kvanip - sudhãvà  /
supãvà  /
vanip - bhåridàvà  /
ghçtapàvà  /
vic khalv api - kãlàlapàþ  /
÷ubhaüyaþ  /
ràmasya+upadàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.75 ||


_____START JKv_3,2.75:

chandasi iti nivçttam  /
anyebhyo 'pi dhàtubhyo 'nàkàràntebhyo manin kyanip vanip ity ete pratyayà dç÷yante, vic ca  /
su÷armà  /
kvanip - pràtaritvà  /
pràtaritvànau  /
vanip - vijàvàgne  /
agreyàvà  /
vic khalv api - reóasi  /
api-÷abdaþ sarva-upàdhivyabhicàra-arthaþ  /
nirupapadàd api bhavati  /
dhãvà  /
pãvà  /
dç÷i-grahaõaü prayoga-anusaraõa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.76 ||


_____START JKv_3,2.76:

sarvadhàtubhyaþ sopapadebhyo nirupapadebhya÷ ca chandasi bhàùàyàü ca kvip pratyayo bhavati  /
ukhàyàþ sraüsate ukhàsrat  /
parõadhvat  /
vàhàt bhra÷yati, vàhàbhrañ  /
anyeùam api dç÷yate (*6,3.137) iti dãrghaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.77 ||


_____START JKv_3,2.77:

supi upasarge 'pi iti ca vartate  /
sthà ity etasmàd dhàtoþ supi upapade kapratyayo bhavati, kvip ca  /
kimartham idam ucyate, yavatà supi sthaþ (*3,2.4) iti kaþ siddha eva, anyebhyo 'pi dç÷yate (*3,2.178) iti kvip? bàdhakabàdhana-arthaü punar vacanam  /
÷ami dhàtoþ sa¤j¤àyàm (*3,2.14) acaü bàdhate - ÷aüsthaþ  /
÷aüsthàþ //


____________________________________________________________________


[#229]

##  || PS_3,2.78 ||


_____START JKv_3,2.78:

ajàti-vàcini subanta upapade tàcchãlye gamyamàne dhàtoþ õiniþ pratyayo bhavati  /
uùõabhojã  /
÷ãtabhojã  /
ajàtau iti kim ? bràhmaõànàmantrayità  /
tàchhãlye iti kim ? uùõaü bhuïkte kadàcit  /
supi iti vartamàne punaþ sub-grahaõam upasarganivçtty-artham  /
utpratibhyàm àïi sarter upasaïkhyànam  /
udàsàriõyaþ  /
pratyàsàriõyaþ  /
sàdhukàriõi ca  /
sadhukàrã  /
sàdhudàyã  /
brahmaõi vadaþ  /
brahmavàdino vadanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.79 ||


_____START JKv_3,2.79:

kartç-vàcini upamàne upapade dhàtoþ õini-pratyayo bhavati  /
upapadakartà pratyaya-arthasya kartur upamànam  /
uùñra iva kro÷ati uùñrakro÷ã  /
dhvàïkùaràvã  /
atàcchãlya-artha àrambhaþ, jàtyartho và  /
kartari iti kim ? apåpàn iva bhakùayati màùàn  /
upamane iti kim ? uùñraþ kro÷ati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.80 ||


_____START JKv_3,2.80:

vrata iti ÷àstrato niyama ucyate vrate gamyamàne subanta upapade dhàtoþ õiniþ pratyayo bhavati  /
samudàyopadhi÷ ca ayam  /
dhatu-upapada-pratyayasaudayena vrataü gamyate  /
sthaõóila÷àyã  /
a÷ràddhabhojã  /
kàmacàrapràptau niyamaþ  /
sati ÷ayane sthaõóila eva ÷ete na anyatra  /
sati bhojane '÷ràddham eva bhuïkte na ÷ràddham iti  /
vrate iti kim ? sthàõóile ÷ete devadattaþ  /
atacchãlya-artha àrambhaþ, jàty-artho và //


____________________________________________________________________


[#230]

##  || PS_3,2.81 ||


_____START JKv_3,2.81:

àbhãkùõye gamyamàne dhàtoþ bahulaü õiniþ pratyayo bhavati  /
abhãkùõyaü paunaþpunyam  /
tàtparyam àsevaiva, tàcchãlyàdanyat  /
kaùàyapàyiõo gandhàràþ  /
kùãrapàyiõaþ u÷ãnaràþ  /
sauvãrapàyiõo bàhlãkàþ  /
bahula-grahaõat kulmàùakhàdaþ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.82 ||


_____START JKv_3,2.82:

supi iti vartate  /
manyateþ subante upapade õiniþ pratyayo bhavati  /
dar÷anãyamànã  /
÷obhanamànã  /
bahula-grahaõa-anuvçtteþ manyateþ grahaõaü na manuteþ  /
uttarasåtre hi kha÷-pratyaye vikaraõakçto vi÷eùaþ syàt //


____________________________________________________________________


#<àtmamàne kha÷ ca>#  || PS_3,2.83 ||


_____START JKv_3,2.83:

àtmano mananam àtmamànaþ  /
àtmamàne vartamànàn manyateþ supy upapade kha÷-pratyayo bhavati  /
cakàràõ õiniþ ca  /
yadà pratyaya-arthaþ kartà àtmànam eva dar÷anãyatvàdinà dharmeõa yuktaü manyate, tadà 'yaü vidhiþ  /
dar÷anãyam àtmànaü manyate dar÷anãyaümanyaþ, dar÷anãyamànã  /
paõóitaü manyaþ, paõóitamànã  /
àtmamàne iti kim ? dar÷anãyamanã devadattasya yaj¤adattaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.84 ||


_____START JKv_3,2.84:

bhåte ity adhikàro vartamane lañ (*3,2.123) iti yavat  /
yadita årdhvam anukramiùyàmaþ bhåte ity evaü tad veditavyam  /
dhàtv-adhikàràc ca dhàtv-arthe bhåte iti vij¤àyate  /
vakùyati - karaõe yajaþ (*3,2.85), agniùñomena iùñavàn agniùñomayàjã  /
bhåte iti kim ? agniùñomena yajate //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.85 ||


_____START JKv_3,2.85:

õiniþ anuvartate, na kha÷  /
yajater dhàtoþ karaõe upapade õinipratyayo bhavati bhåte  /
agniùñomayàjã  /
agniùtomaþ phalabhàvanàyàü karaõaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#231]

##  || PS_3,2.86 ||


_____START JKv_3,2.86:

karaõi upapade hanter dhàtoþ õiniþ pratyayo bhavati bhåte kale  /
pitçvyaghàtã  /
màtulaghàtã  /
kugsitagrahaõaü kartavyam  /
iti mà bhåt, cauraü hatavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.87 ||


_____START JKv_3,2.87:

karmaõi iti vartate  /
brahmàdiùu karmasu upapadeùu hanter dhàtoþ kvip pratyayo bhavati bhåte  /
brahmahà  /
bråõahà  /
vçtrahà  /
kimartham idam ucyate yàvatà sarvadhàtubhyaþ kvip vihita eva ? brahmàdiùu hanteþ kvib-vacanaü niyama-artham  /
caturvidha÷ ca atra niyama iùyate  /
brahmàdiùv eva hanteþ, na anyasminnaupapade, puruùaü hatavàn iti  /
brahmàdiùu hanter eva, na anyasmàt syàt, brahma adhãtavàn iti  /
brahmàdiùu hanter bhåtakàle kvip eva na anyaþ pratyayaþ, tathà bhåtakàle eva na anyasmin, brahmàõaü hanti haniùyati và iti  /
tad etad vakùyamàõa-bahula-grahaõasya purastàadapakarùaõàl labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.88 ||


_____START JKv_3,2.88:

pårveõa niyamàd apràptaþ kvip pratyayaþ vidhãyate  /
chandasi viùaye upapadantareùv api hanter bahulaü kvip pratyayo bhavati  /
matçhà saptamaü narakaü vrajet  /
pitçhà  /
na ca bhavati  /
màtçghàtaþ  /
pitçghàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.89 ||


_____START JKv_3,2.89:

karmaõi iti vartate  /
tad-asambhavàt su-÷abdam varjayitvà pari÷iùñànàü vi÷eùaõaü bhavati  /
svàdiùu karmasu upapadeùu karoter dhàtoþ kvip pratyayo bhavati  /
sukçt  /
karmakçt  /
pàpakçt  /
mantrakçt  /
puõyakçt  /
ayam api niyama-artha àrambhaþ  /
trividha÷ ca atra niyama iùyate  /
dhàtuniyamaü varjayitvà kàlopapada-pratyayaniyamaþ  /
dhator aniyatatvàd anyasminn upapade api bhavati  /
÷àstrakçt  /
bhàùyakçñ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.90 ||


_____START JKv_3,2.90:

karmaõi iti varate  /
some karmaõi upapade sunoter dhàtoþ kvip pratyayo bhavati  /
somasut, somasutau, somasutaþ  /
ayam api niyama-artha àrambhaþ  /
caturvidha÷ ca atra niyamaþ iùyate, dhàtukàla-upapada-pratyaya-viùayaþ //


____________________________________________________________________


[#232]

##  || PS_3,2.91 ||


_____START JKv_3,2.91:

karmaõi ity eva  /
agnau karmaõy upapade cinoter dhàtoþ kvip pratyayo bhavati  /
agnicit, agnicitau, agnicitaþ  /
atra api pårvavac caturvidho niyama iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.92 ||


_____START JKv_3,2.92:

ceþ karmaõi iti vartate  /
karmaõi upapade cinoteþ karmaõy eva kàrake kvip pratyayo bhavati agny-àkhyàyàü, dhàtåpapada-pratyaya-samudàyena cedagnyàkhyà gamyate  /
÷yena iva cãyate ÷yenacit  /
kaïkacit  /
àkhyà-grahaõaü råóhisampratyayàrtham  /
agny-artho hi iùñakàcaya ucyate ÷yenacit iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.93 ||


_____START JKv_3,2.93:

karmaõi upapade vi-pårvat krãõàter dhàtoþ iniþ pratyayo bhavati  /
karmaõi iti vartamàõe punaþ karma-grahaõaü kartuþ kutsànimitte karmaõi yathà syàt, karma-màtre mà bhåt  /
somavikrayã  /
rasavikrayã  /
iha na bhavati, dhànya-vikràyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.94 ||


_____START JKv_3,2.94:

karmaõi ity eva  /
dç÷eþ dhàtoþ karmaõi upapade kvanip pratyayo bhavati  /
merudç÷và  /
paralokadç÷và  /
anyebhyo 'pi dç÷yante (*3,2.75) iti kvanipi siddhe punarvacanaü pratyayàntara-nivçtty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.95 ||


_____START JKv_3,2.95:

karmaõi ity eva  /
ràjan-÷abde karmaõi upapade yudhyateþ karote÷ ca kvanip pratyayo bhavati  /
nanu ca yudhir akarmakaþ ? antarbhàvitaõy-arthaþ sakarmako bhavati  /
ràjayudhvà  /
ràjànaü yodhitavàn ity arthaþ  /
ràjakçtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.96 ||


_____START JKv_3,2.96:

saha-÷abde ca+upapade yudhikç¤oþ dhàtvoþ kvanip pratyayo bhavati  /
asattvavàcitvàn na+upapadaü karmaõà vi÷eùyate  /
sahayudhvà  /
sahakçtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.97 ||


_____START JKv_3,2.97:

saptamyanta upapade janer dhatoþ óaþ pratyayo bhavati  /
upasare jàtaþ upasarajaþ  /
mandurajaþ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.98 ||


_____START JKv_3,2.98:

pa¤camyanta upapade jàtivarjite janer óaþ pratyayo bhavati  /

[#232]

buddhijaþ  /
saüskàra¤aþ  /
duþkhajaþ  /
ajàtau iti kim ? hastino jàtaþ  /
a÷vàjàtaþ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.99 ||


_____START JKv_3,2.99:

upasarge ca upapade janeþ óaþ pratyayo bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
samudàyopàdhiþ sa¤j¤à  /
athemà mànavãþ prajàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.100 ||


_____START JKv_3,2.100:

anupårvàt janeþ karmaõi upapade óaþ pratyayo bhavati  /

[#232]

pumàüsamanujàtaþ pumanujaþ  /
stryanujaþ //


____________________________________________________________________


[#233]

##  || PS_3,2.101 ||


_____START JKv_3,2.101:

anyeùv api upapadeùu kàrakeùu janeþ óaþ pratyayo dç÷yate  /
saptamyàm ity ukatama saptamyàm api dç÷yate  /
na jàyate iti ajaþ  /
dvirjàtàþ dvijàþ  /
pa¤camyàm ajàtau (*3,2.98) ity uktaü, jàtav api dç÷yate  /
bràhmaõajo dharmaþ  /
kùatriyajaü yuddham  /
upasarge ca sa¤j¤àyàm (*3,2.99) ity uktam, asa¤j¤àyàm api dç÷yate  /
abhijàþ, parijàþ ke÷àþ  /
anu karmaõi (*3,2.100) ity uktam, akarmaõy api dç÷yate  /
anujàtaþ anujaþ  /
api-÷abdaþ sarvopàdhivyabhicàra-arthaþ  /
tena dhàtvantaràd api bhavati, kàrakantare 'pi  /
paritaþ khàtà parikhà  /
àkhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.102 ||


_____START JKv_3,2.102:

ktaktavatå niùñhà (*1,1.26) ity uktaü, sa niùñha-sa¤j¤akaþ pratyayo bhåte bhavati  /
kçtam  /
kçtavàn  /
bhuktam  /
bhuktavàn  /
niùñhàyàm itaretarà÷rayatvàd aprasiddhiþ  /
sa¤j¤àyàü ktaktavatå bhàvyete, sato÷cànayoþ sa¤j¤àyà bhàvyam  /
na+eùa doùaþ  /
bhàvinã sa¤j¤à vij¤àyate  /
sa bhåte bhavati, yasyotpannasya niùñhà ity eùà sa¤j¤à bhavati  /
samarthyàt ktaktavatvor vidhànam etat  /
àdikarmaõi niùñha vaktavyà  /
prakçtaþ kañaü devadattaþ  /
prakçtavàn kañaü devadattaþ //


____________________________________________________________________


[#234]

##  || PS_3,2.103 ||


_____START JKv_3,2.103:

sunoter yajate÷ ca ïvanip pratyayo bhavati  /
sutvà  /
yajvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.104 ||


_____START JKv_3,2.104:

bhåte (*3,2.74) iti vartate  /
jãryateþ atçn pratyayo bhavati bhåte  /
jaran, jarantau, jarantaþ  /
và+asaråpeõa niùñhà, jãrõaþ, jãrõavàn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.105 ||


_____START JKv_3,2.105:

bhåte ity eva  /
chandasi viùaye dhàtoþ liñ pratyayo bhavati  /
ahaü såryamubhayato dadar÷a  /
ahaü dhyàvàpçthivã àtatàna  /
nanu ca chndasi luó-laï-liñaþ (*3,4.6) iti sàmànyena liñ vihita eva ? dhàtu-sambandhe sa vidhiþ, ayaü tv aviùeùeõa //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.106 ||


_____START JKv_3,2.106:

chandasi liñaþ kànaj-àde÷o bhavati và  /
agniü cikyànaþ  /
somaü suùuvàõaþ  /
varuõaü suùuvànam  /
na ca bhavati  /
ahaü såryamubhayato dadar÷a  /
ahaü dyàvàpçthivã àtatàna  /
lió-grahaõaü kim, na pårvasya+eva prakçtasya àde÷àvidhàne vibhakti-vipariõàmo bhaviùyati ? liõmàtrasya yathà syàt, yo 'pi parokùe vihitas tasya apy ayam àde÷o bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.107 ||


_____START JKv_3,2.107:

chandasi liñaþ kvasur àde÷aþ bhavati  /
jakùivàn  /
papivàn  /
na ca bhavati  /
ahaü såryamubhayato dadar÷a  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.108 ||


_____START JKv_3,2.108:

sada vasa ÷ru ity etebhyaþ parasya liño bhàùàyàü viùaye và kvasur àde÷o bhavati  /
àde÷a-vidhànàd eva lió api tadviùayo 'numãyate  /
upasedivàn kautsaþ pàõinim  /
tena mukte yathàpràptaü pratyayà bhavanti  /
upàsadat  /
upàsãdat  /
upasasàda  /
anåùãvàn kautsaþ pàõinim  /
anvavàtsãt  /
anvavasat  /
anåvàsa  /
upa÷u÷ruvàn kautsaþ pàõinim  /
upà÷rauùãt  /
upà÷çõot  /
upa÷u÷ràva  /
luï-laï-viùaye parastàd anuvçtteþ kvasur bhavati //

____________________________________________________________________


[#235]

##  || PS_3,2.109 ||


_____START JKv_3,2.109:

upeyivàn anà÷vàn anåcàna ity ete ÷abdà nipàtyante  /
upapårvàd iõaþ kvasuþ, dvirvacanam abhyàsa-dãrghatvaü tatsàmarthyàd ekàde÷a-pratibandhaþ, tatra vasv eka-aj-àd-dhasàm (*7,2.67) ity anekàctvàdiõ na pràpnoti, sa nipàtyate, abhyàsasya ÷ravaõaü dhàturåpasya yaõàde÷aþ  /
upeyivàn  /
kràdiniyamàt pràpta÷ ca vasv eka-aj-àd-dhasàm (*7,2.67) iti pratiùiddhaþ, sa punar iñ pratiprasåyate, tena ajàdau na bhavati  /
upeyuùaþ  /
upeyuùà  /
na ca atra+upasargàs tantram, anyopasarga-pårvàn nirupasargàc ca bhavaty eva  /
samãyivàn  /
ãyivàn  /
vàvacana-anuvçtte÷ ca pårvaval luó-àdayo 'pi bhavanti  /
upàgàt  /
upait  /
upepàya  /
a÷nàter na¤pårvàt kvasur nipatyate, ióabhàva÷ ca  /
anà÷vàn  /
nà÷ãt  /
na÷nàt  /
nà÷a  /
vacer anupårvàt kartari kànaj nipàtyate  /
anåcànaþ  /
anvavocat  /
anvabravãt  /
anåvàca //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.110 ||


_____START JKv_3,2.110:

bhåte ity eva  /
båte 'rthe vartamànàd dhàtoþ luï pratyayo bhavati  /
akàrùãt  /
ahàrùãt  /
vasater luï ràtri-vi÷eùe jàgaraõasantatau vaktavyaþ  /
kva bhavànuùitaþ  /
ahamatràvàtsam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.111 ||


_____START JKv_3,2.111:

bhåte ity eva  /
anadyatane iti bahuvrãhi-nirde÷aþ  /
avidyamànàdyatane bhåte 'rthe vartamànàd dhàtor laï pratyayo bhavati  /
akarot  /
aharat  /
bahuvrãhi-nirde÷aþ kim arthaþ ? adya hyo và abhukùmahi iti vyàmi÷re mà bhåt  /
parokùe ca lokavij¤àte prayoktur dar÷ana-viùaye laï vaktavyaþ  /
aruõadyavanaþ sàketam  /
aruõad yavano màdyamikàn iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.112 ||

_____START JKv_3,2.112:

abhij¤à smçtiþ  /
tadvacane upapade bhåtànadyatane lçñ pratyayo bhavati  /
laïo 'pavàdaþ abhijànàsi devadatta ka÷mãreùu vatsyàmaþ  /
vacana-grahaõaü paryàya-artham, abhijànàsi, smarasi, budyase, cetayase iti //


____________________________________________________________________


[#236]

##  || PS_3,2.113 ||


_____START JKv_3,2.113:

yac-chabda-sahite abhij¤à-vacana upapade lçñ pratyayo na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidyate  /
abhijànàsi devadatta yat ka÷mãreùv avasàma  /
vàsamàtraü smaryate, na tu aparaü kiücil lakùyate  /
tena uttara-såtrasya na ayaü viùayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.114 ||


_____START JKv_3,2.114:

yadi iti na anuvartate  /
ubhayatra vibhà÷eyam  /
abhij¤à-vacane upapade yac-chabda-sahite kevale ca vibhàùà lçñ pratyayo bhavati, sàkàïkùa÷ cet prayoktà  /
lakùya-lakùaõayoþ sambandhe prayoktur àkàïkùà bhavati  /
abhijànasi devadatta ka÷mãreùu vatsyàmas tatra udanaü bhokùyàmahe  /
abhijànàsi devadatta magadheùu vatsyàmaþ, tatra udanaü bhokùyàmahe  /
yadi khalv api - abhijànàsi devadatta yat ka÷mãreùu vatsyàmaþ, yat tatra udanaü bhokùyàmahe  /
abhijànasi devadatta yat ka÷mãreùv avasàma, yat tatra udanam abhu¤jmahi  /
vàso lakùaõaü, bhojanaü lakùyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.115 ||


_____START JKv_3,2.115:

bhåtànadyatane iti vartate  /
tasya vi÷eùaõaü parokùa-grahaõam  /
ghåtànadyatana-parokùe 'rthe vartamanàd dhàtþ liñ pratyayo bhavati  /
nanu dhàtv-arthaþ sarvaþ parokùa eva ? satyam etat  /
asti tu loke dhàtv-arthena api kàrakeùu pratyakùàbhimanaþ  /
sa yatra na asti tat parokùam ity ucyate  /
cakàra  /
jahàra  /
uttama-viùaye 'pi cittavyàkùepàt parokùatà sambhavaty eva  /
tad yathà - supto 'haü kila vilalàpa  /
atyantàpahnave ca lió vaktavyaþ  /
kaliïgeùu sthito 'si ? hànaü kaliïga¤ jagàma  /
dakùiõàpathaü praviùño 'si ? nàhaü dakùiõàpathaü pravive÷a //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.116 ||


_____START JKv_3,2.116:

bhåtànadyatana-parokùe 'rthe liñi pràpte hà÷vatoþ upapadayoþ laï pratyayo bhavati, cakàràl liñ ca  /
iti ha akarot, iti ha cakàra  /
÷a÷vadakarot, ÷a÷vac cakàra //


____________________________________________________________________


[#237]

##  || PS_3,2.117 ||


_____START JKv_3,2.117:

bhutànadyatana-parokùe iti vartate  /
tasya vi÷eùaõam etat  /
praùñavyaþ pra÷naþ  /
àsanakàle pçcchyamane bhåtànadyatana-parokùe 'rthe vartamànàd dhàtoþ laï-liñau pratyayau bhavataþ  /
ka÷cit ka¤cat pçcchati  /
agacchad devadattaþ ? jagàma devadattaþ ? ayajad devadattaþ ? iyàja devadattaþ ? pra÷ne iti kim ? jagàma devadattaþ  /
àsanakàle iti kim ? bhavantaü pçcchàmi, jaghàna kaüsaü kila vàsudevaþ ? //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.118 ||


_____START JKv_3,2.118:

bhåtànadyatana-parokùe iti vartate  /
sma-÷abde upapade bhåtànadyatana-parokùe lañ pratyayo bhavati  /
liño 'pavàdaþ  /
naóena sma puràdhãyate  /
årõayà sma puràdhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.119 ||


_____START JKv_3,2.119:

aparokùe ca bhåtànadyatane 'rthe vartamànàd dhàtoþ sme upapade lañ pratyayao bhavati  /
evaü sma pità bravãti  /
iti sma-upàdyàyaþ kathayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.120 ||


_____START JKv_3,2.120:

anadyatane parokùe iti nivçttam  /
bhåtasàmànye vidhirayam  /
nanu-÷abde upapade pra÷na-pårvake prativacane bhåte 'rthe lañ prayayo bhavati  /
luïo 'pavàdaþ  /
akàrùãþ kañaü devadatta ? nanu karomi bhoþ  /
avocas tatra kiücid devadatta ? nanu bravãmi bhoþ  /
pçùña-prativacane iti kim ? nanu akàrùãt màõavakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.121 ||


_____START JKv_3,2.121:

bhåte ity eva  /
na-÷abde nu-÷abde ca upapade pçùña-prativacane vibhaùà lañ pratyayo bhavati bhåte  /
akàrùãþ kañaü devadatta ? na kromi bhoþ, nàkàrùam  /
ahaü nu karomi, ahaü nu akàrùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.122 ||


_____START JKv_3,2.122:

anadyatana-grahaõam iha maõóåka-plutyà 'nuvartate  /
purà-÷abde upapade sma-÷abda-varjite bhåtànadyatane 'rthe vibhàùà luï pratyayo bhavati, lañ ca  /
tàbhyàü mukte pakùe yathà-viùayamanye 'pi pratyayà bhavanti  /
vasanti iha purà chàtràþ, avàtsur iha purà chàtràþ, avasanniha purà chàtràþ, åùur iha purà chàtràþ  /
asme iti kim ? naóena sam purà adhãyate //


____________________________________________________________________


[#238]

##  || PS_3,2.123 ||


_____START JKv_3,2.123:

àrabdho 'parisamàpta÷ ca vartamànaþ  /
tasmin vartamàne 'rthe vartamanàd dhàtoþ lañ pratyayo bhavati  /
pacati  /
pañhati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.124 ||


_____START JKv_3,2.124:

lañaþ ÷atç÷ànacau ity etàv àde÷au bhavataþ, aprathamàntena cet tasya sàmànàdhikaraõyaü bhavati  /
pacantaü devadattaü pa÷ya  /
pacamànaü devadattaü pa÷ya  /
pacatà kçtam  /
pacamanena kçtam  /
aprathamà-samànàdhikaraõe iti kim ? devadattaþ pacati  /
lañ iti vartamane punar laï-grahaõam adhikavidhàna-artham  /
kvacit prathamà-samànàdhikaraõe 'pi bhavati  /
san bràhmaõaþ  /
asti bràhmaõaþ  /
vidyamànaþ bràhmaõaþ  /
vidyate bràhmaõaþ  /
juhvat  /
juhoti  /
adhãyànaþ  /
adhãte //
màïyàkro÷e  /
mà pacan  /
mà pacamànaþ  /
kecid vibhàùà-grahaõam anuvartayanti na-nvor vibhàùà (*3,2.121) iti  /
sà ca vyavasthità  /
tatra yathà-dar÷anaü prayogà netavyàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.125 ||


_____START JKv_3,2.125:

prathamà-samanàdhikaraõa-artha àrambhaþ  /
sambhodhane ca viùaye lañaþ ÷atç÷ànacau pratyayau bhavataþ  /
he pacan  /
he pacamàna //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.126 ||


_____START JKv_3,2.126:

lakùyate cihnyate tal lakùaõam  /
janako hetuþ  /
dhàtv-artha-vi÷eùaõaü caitat  /
l akùaõe hetau ca arthe vartamanàda dhàtoþ parasya lañaþ ÷atç÷ànacau àde÷au bhavataþ, tau cel lakùaõa-hetå kriyà-viùayau bhavataþ  /
lakùaõe - ÷ayànà bhu¤jate yavanàþ  /
tiùñhanto 'nu÷àsati gaõakàþ  /
hetau - arjayan vasati  /
adhãyàno vasati  /
laùaõahetvoþ iti kim ? pacati, pañhati  /
kriyàyàþ iti kim ? dravya-guõayor mà bhåt  /
yaþ kampate so '÷vatthaþ  /
yad utplavate tal laghu  /
yan niùãdati tad guru  /
lakùaõa-hetvoþ iti nirde÷aþ pårva-nipàta-vyabhicàra-liïgam //


____________________________________________________________________


[#239]

##  || PS_3,2.127 ||


_____START JKv_3,2.127:

tau ÷atç÷ànacau satsa¤j¤au bhavataþ  /
tau-grahaõam upàdyasaüsarga-artham  /
÷atç÷ànaj-màtrasya sa¤j¤à bhavati  /
bràhmaõasya kurvan  /
bràhmaõasya kurvàõaþ  /
bràhmaõasya kariùyan  /
bràhmaõasya kariùyamàõaþ  /
satprade÷àþ - påraõa-guõa-suhitàrtha-sad. avyaya-tavya-samànàdhikaraõena (*2,2.11) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.128 ||


_____START JKv_3,2.128:

påïo yaje÷ ca dhàtoþ ÷ànan pratyayo bhavati  /
pavamànaþ  /
yajamànaþ  /
yadi pratyayàþ ÷ànannàdayaþ na la-àde÷àþ, kathaü somaü pavamànaþ, naóamàghnànaþ iti ùaùñhã-pratiùedhaþ ? tçn iti pratyàhàra-nirde÷àt  /
kva saüniviùñànàü pratyàhàraþ ? lañaþ ÷atç-÷ànacàv aprathamà-samànàdhikaraõe (*3,2.124) ity ataþ prabhçti à tçno nakàràt  /
dviùaþ ÷aturvà vacanam  /
caurasya dviùan, cauraü dviùan //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.129 ||


_____START JKv_3,2.129:
tàcchãlyaü tatsvabhàvatà  /
vayaþ ÷arãràvasthà yauvanàdiþ  /
÷aktiþ sàmarthyam  /
tàcchãlyàdiùu dhàtoþ càna÷ pratyayo bhavati  /
tàcchãlye tàvat - katãha muõóayamànàþ  /
katãha bhåùayamàõàþ  /
vayovacane - katãha kavacaü paryasyamànàþ  /
katãha ÷ikhaõóaü vahamànàþ  /
÷aktau - katãha nighnànàþ  /
katãha pacamànaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.130 ||


_____START JKv_3,2.130:

iïo dhàre÷ ca dhàtvoþ ÷atçpratyayo bhavati akçcchriõi kartari  /
akçcchraþ sukhasàdyo yasay kartur dhàtv-arthaþ so 'kçcchrã  /
adhãyan pàràyaõam  /
dhàrayann-upaniùadam  /
akçcchriõi iti kim ? kçcchreõa adhãte  /
kçcchreõa dharayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.131 ||


_____START JKv_3,2.131:

amitraþ ÷atruþ  /
amitre kartari dviùer dhàtoþ ÷atç-pratyayo bhavati  /
dviùan, dviùantau, dviùantaþ  /
amitre iti kim ? dveùñi bhàryà patim //


____________________________________________________________________


[#240]

##  || PS_3,2.132 ||


_____START JKv_3,2.132:

yaj¤ena saüyogaþ yaj¤asaüyogaþ  /
yaj¤asaüyukte 'bhiùave vartamànàt sunoter dhàtoþ ÷atç-pratyayo bhavati  /
sarve sunvantaþ  /
sarve yajamànàþ satriõa ucyante  /
saüyoga-grahaõaü pradhàna-kartç-pratipatty-artham  /
yàjakesu mà bhåt  /
yaj¤asaüyoge iti kim ? sunoti suràm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.133 ||


_____START JKv_3,2.133:

pra÷aüsà stutiþ  /
arhater dhàtoþ pra÷aüsàyàü ÷atç-pratyayo bhavati  /
arhanniha bhavàn vidyàm  /
arhanniha bhavàn påjàm  /
pra÷aüsàyàm iti kim ? arhati cauro vadham //


____________________________________________________________________

#<à kveþ tacchãla-taddharma-tatsàdhukàriùu>#  || PS_3,2.134 ||


_____START JKv_3,2.134:

bhràja-bhàsa-dhurvi-dyuta-årji-pé-ju-gràvastuvaþ kvip (*3,2.177) iti kvipaü vakùyati  /
à etasmàt kvip saü-÷abdàd yànita årdhvam-anukramiùyàmas tacchãlàdiùu kartçùu te veditavyàþ  /
abhividhau ca ayam àï  /
tena kvipo 'py ayam artha-nirde÷aþ  /
taditi dhàtv-arthaþ ÷ãlàdi vi÷eùaõatvena nirdi÷yate  /
tacchãlo yaþ svabhàvataþ phala-nirapekùas tatra pravartate  /
taddharmà tadàcàraþ, yaþ svadharme mamàyamiti pravartate vinàpi ÷ãlena  /
tatsàdhukarã yo dhàtv-arthaü sàdhu karoti  /
uttaratraiva+udàhariùyàmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.135 ||


_____START JKv_3,2.135:

sarvadhàtubhyaþ tçn-pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu  /
nakàraþ svara-arthaþ  /
tacchãle tàvat - kartà kañàn  /
vadità janàpavàdàn  /
taddharmaõi - muõóayitàraþ ÷ràviùñhàyanàþ bhavanti vadhåmåóhàm  /
annamapahartàraþ àhvarakàþ bhavanti ÷ràddhe siddhe  /
unnetàraþ taulvalàyanàþ bhavanti putre jàte  /
tatsàdhukàriõi - kartàkañam  /
gantà kheñam  /
tçnvidhàv çtvikùu ca anupasargasya  /
hotà  /
potà  /
anupasargasya iti kim ? udgàtà  /
pratihartà  /
tçj eva bhavati  /
svare vi÷eùaþ  /
nayateþ ùuk ca  /
neùñà  /

[#241]

tviùer devatàyàm akàra÷ ca+upadhàyà aniñtvaü ca  /
tvaùñà  /
kùade÷ ca niyukte  /
kùattà  /
kvacid adhikçta ucyate  /
chandasi tçc ca  /
kùatçbhyaþ saïgrahãtçbhyaþ  /
svare vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.136 ||


_____START JKv_3,2.136:

alaï-kç¤-àdibhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu iùõuc pratyayo bhavati  /
alaïkariùõuþ  /
niràkariùõuþ  /
prajaniùõuþ  /
utpaciùõuþ  /
utpatiùõuþ  /
unmadiùõuþ  /
rociùõuþ  /
apatrapiùõuþ  /
vartiùõuþ  /
vardhiùõuþ  /
sahiùõuþ  /
cariùõuþ  /
alaïakç¤o maõóanàrthàd yucaþ pårvavipratiùedheneùõuj vaktavyaþ  /


____________________________________________________________________


#<õe÷ chandasi>#  || PS_3,2.137 ||


_____START JKv_3,2.137:

õyantàd dhàtoþ chandasi viùaye tacchãlàdiùu kartçùu iùõuc pratyayo bhavati  /
dçùadaü dhàrayiùõavaþ  /
vãrudhaþ pàrayiùõavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.138 ||


_____START JKv_3,2.138:

bhavater dhatoþ chandasi viùaye tacchãlàdiùu iùõuc pratyayo bhavati  /
bhaviùõuþ  /
yoga-vibhàgaþ uttara-arthaþ  /
cakàro 'nukta-samuccaya-arthaþ  /
bhràjiùõunà lohita-candanena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.139 ||


_____START JKv_3,2.139:

chandasi iti nivçttam  /
glà ji sthà ity etebhyo dhàtubhyaþ, cakàràt bhuva÷ ca tacchãlàdiùu kùnuþ pratyayo bhavati  /
glàsnuþ  /
jiùõuþ  /
sthàsnuþ  /
bhåùõuþ  /
giccàyaü pratyayo na kit  /
tena sthaþ ãkàro na bhavati  /
kïiti ca (*1,1.5) ity atra gakàro 'pi cartvabhåto nirdi÷yate, tena guõo na bhavati  /
÷ryukaþ kiti (*7,2.11) ity atra api gakaro nirdi÷yate, tena bhuva ió na bhavati  /

[#242]

kùtorgittvàn na stha ãkàraþ kaïitorãtva÷àsanàt  /
guõàbhàvastriùu smàryaþ ÷ryuko 'niñtvaü gakoritoþ //
daü÷e÷chandasy upasaïkhyànam  /
daükùõavaþ pa÷avaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.140 ||


_____START JKv_3,2.140:

tras-àdibhyo dhatubhyaþ tacchãlàdiùu knuþ pratyayo bhavati  /
trasnuþ  /
gçdhnuþ  /
dhçùõuþ  /
kùipnuþ //


____________________________________________________________________

#<÷am-ity aùñàbhyo ghinuõ>#  || PS_3,2.141 ||


_____START JKv_3,2.141:

iti ÷abdaþ àdy-arthaþ  /
÷amàdibhyo dhàtubhyo 'ùñàbhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu ghinuõ pratyayo bhavati  /
÷ama upa÷ame ity ataþ prabhçti madã harùe ity evam antaþ ÷amàdir divàdyantargaõaþ  /
ghakàra uttaratra kutva-arthaþ  /
ukàra uccàraõa-arthaþ  /
õakàro vçddhy-arthaþ  /
÷amã  /
tamã  /
damã  /
÷ramã  /
bhramã  /
klamã  /
pramàdã  /
unmàdã  /
aùñàbhyaþ iti kim ? asità //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.142 ||


_____START JKv_3,2.142:

ghinuõ anuvartate  /
saüpçcàdibhyo dhàtubhyo ghinuõ bhavati tacchãlàdiùu  /
pçcã samparke iti rudhàdir gçhyate natvadàdir lug-vikaraõatvàt  /
paridevirbhvàdirgçhyate devç devane iti  /
kùipa preraõe divàdistudàdi÷ca sàmànena gçhyate  /
yuja samàdhau divàdiþ, yujir yoge rudhàdiþ dvayor api grahaõam  /
ra¤ja ràge ity asya nipàtanàd anunàsika-lopaþ  /
saüparkã  /
anurodhã  /
àyàmã  /
àyàsã  /
parisàrã  /
saüsargã  /
paridevã  /
saüjvàrã  /
parikùepã  /
pariràñã  /
parivàdã  /
paridàhã  /
parimohã  /
doùã  /
dveùã  /
drohã  /
dohã  /
yogã  /
àkrãóã  /
vivekã  /
tyàgã  /
ràgã  /
bhàgã  /
aticàrã  /
apacàrã  /
àmoùã  /
abhyàghàtã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.143 ||


_____START JKv_3,2.143:

kaùa hiüsa-arthaþ, lasa ÷leùaõa-krãóanayoþ, kattha ÷làghàyàm, srambhu vi÷vàse, etebhyo dhàtubhyo vi-÷abde upapade ghinuõ pratyayo bhavati  /
vikàùã  /
vilàsã  /
vikatthã  /
visrambhã //


____________________________________________________________________


[#243]

##  || PS_3,2.144 ||


_____START JKv_3,2.144:

laùa kàntau, asmàd dhàtoþ apa upapade, cakàràd vau ca ghinuõ bhavati  /
apalàùã  /
vilàùã //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,2.145 ||


_____START JKv_3,2.145:

pre upapade lapàdibhyaþ ghinuõ bhavati  /
pra-lapã  /
prasàrã  /
pradràvã  /
pramàthã  /
pravàdã  /
pravàsã  /
vasaþ iti vasa nivàse ity asya grahaõaü nàcchàdana-arthasya, lugvikaraõatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.146 ||


_____START JKv_3,2.146:

ninda-àdibhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu vu¤ pratayo bhavati  /
pa¤camy-arthe prathamà  /
kli÷a upatàpe, kli÷å vibàdhane  /
dvayor api grahaõam  /
nindakaþ  /
hiüsakaþ  /
kle÷akaþ  /
khàdakaþ  /
vinà÷akaþ  /
parikùepakaþ  /
pariràñakaþ  /
parivàdakaþ  /
vyàbhàùakaþ  /
asåyakaþ  /
õvulaiva siddha vu¤-vidhànaü j¤àpana-arthaü, tàcchãlikeùu và 'saråpanyàyena tçjàdayo na bhavanti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.147 ||


_____START JKv_3,2.147:

devayateþ kru÷e÷ ca upasarge upapade vu¤ patyayo bhavati  /
àdevakaþ  /
paridevakaþ  /
àkro÷akaþ  /
parikro÷akaþ  /
upasarge iti kim ? devayità  /
kroùñà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.148 ||


_____START JKv_3,2.148:

calana-arthebhyaþ ÷abda-arthebhya÷ ca akarmakebhyo dhàtubhyas tacchãlàdiùu kartçùu yuc pratyayo bhavati  /
calanaþ  /
copanaþ  /
÷abda-arthabhyaþ - ÷abdanaþ  /
ravaõaþ  /
akarmakàt iti kim ? pañhità vidyàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.149 ||


_____START JKv_3,2.149:

anudàtted yo dhatuþ halàdir akarmakaþ, tata÷ ca yuc pratyayo bhavati  /
vartanaþ  /
vardhanaþ  /
anudàttetaþ iti kim ? bhavità  /
haladeþ iti kim ? edhità  /
àdi-grahanaü kim ? jugupsanaþ  /
mãmàüsanaþ  /
akarmakàt ity eva, vasità vastram //


____________________________________________________________________


[#244]

##  || PS_3,2.150 ||


_____START JKv_3,2.150:

ju-praghçtibhyo dhatubhyo yuc pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu  /
ju iti sautro dhatuþ  /
javanaþ  /
caïkramaõaþ  /
dandramaõaþ  /
saraõaþ  /
gardhanaþ  /
jvalanaþ  /
÷ocanaþ  /
laùaõaþ  /
patanaþ  /
padanaþ  /
calanàrthànàü pade÷ ca grahaõaü sakarmaka-artham iha  /
j¤àpana-arthaü ca padi-grahaõam anye varõayanti, tàcchãlikeùu mitho và+asaråpa-vidhir na asti iti  /
tena alaïkç¤aþ tçn na bhavati alaïkartà iti  /
tathà hi paderuka¤à vi÷eùa-vihitena sàmànya-vihitasya yuco 'saråpatvàt samàve÷o bhavedeva, kim anena vidhànena ? j¤àpana-arthaü punar vidhãyate  /
pràyikaü ca+etad j¤àpakam  /
kvacit samàve÷a iùyata eva, gantà kheñaü vikatthanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.151 ||


_____START JKv_3,2.151:

krudhakope, maói bhåùàyàm ity etad arthebhyaþ ca dhatubhyo yuc pratyayo bhavati  /
krodhanaþ  /
roùaõaþ  /
maõóanaþ  /
bhåùaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.152 ||


_____START JKv_3,2.152:

yakàràntàt dhatoþ yuc pratyayo na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidhyate  /
knåyità  /
kùmàyità //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.153 ||


_____START JKv_3,2.153:

såda dãpa dãkùa ity etebhya÷ ca yuc pratyayo na bhavati  /
anudàttettvàt pràptaþ pratiùidhyate  /
sådità  /
dãpità  /
dãkùità  /
nanu ca dãper vi÷eùa-vihito ra-pratyayaþ dç÷yate, nami-kampi-smy-ajasa-kama-hiüsa-dãpo raþ (*3,2.167) iti, sa eva vàdhako bhaviùyati, kiü pratiùedhena ? và 'saråpeõa yuj api pràpnoti  /
tàcchãlikeùu ca và+asaråpa-vidhir na asti iti pràyikam etad ity uktam  /
tathà ca samàve÷o dç÷yate, kamrà yuvatiþ, kamanà yuvatiþ, iti yoga-vibhàgàd vij¤àyate  /
athavà madhusådanàdayo nandyàdiùu drakùyante  /
kçtya-lyuïo bahulam (*3,3.113) iti lyuóantà và //


____________________________________________________________________


[#245]

##  || PS_3,2.154 ||


_____START JKv_3,2.154:

laùa-àdibhyo dhàtubhaþ tacchãlàdiùu kartçùu uka¤ pratyayo bhavati  /
upalàùukaü vçùalasaïgatam  /
prapàtukà garbhà bhavanti  /
upapàdukaü sattvam  /
upasthàyukà enaü pa÷avo bhavanti  /
prabhàvukamannaü bhavati  /
pravarùukàþ parjanyàþ  /
àghàtukaü pàkalikasya måtram  /
kàmukà enaü striyo bhavanti  /
àgàmukaü vàrànsãü rakùa àhuþ  /
kiü÷àrukaü tãkùõamàhuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.155 ||


_____START JKv_3,2.155:

jalpa-àdibhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu ùàkan pratyayo bhavati  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
jalpàkaþ  /
bhikùàkaþ  /
kuññàkaþ  /
luõñàkaþ  /
varàkaþ  /
varàkã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.156 ||


_____START JKv_3,2.156:

pra-pårvàj javateþ tacchãlàdiùu kartçùu iniþ pratyayo bhavati  /
prajavã, prajavinau //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.157 ||


_____START JKv_3,2.157:

ji jaye  /
dçï àdare  /
kùi kùaye, kùi nivàsagatyoþ iti dvayor api grahaõam  /
praså iti ùå preraõe ity asay grahaõam  /
jiprabhçtibhyo dhàtubhyaþ iniþ pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu  /
jayã  /
darã  /
kùayã  /
vi÷rayã  /
atyayã  /
vamã  /
avyathã  /
abhyamã  /
paribhavã  /
prasavã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.158 ||


_____START JKv_3,2.158:

spçha ãpsàyàm, graha grahane, pata gatau, curàdau adantàþ pañhyante  /
daya dànagatirakùaõeùu  /
drà kutsàyàü gatau, nipårvas tatpårva÷ ca, tado nakàràntatà ca nipàtyate  /
óudhठ÷ratpårvaþ  /
etebhyas tacchãlàdiùu kartçùu àluc pratyayo bhavati  /
spçhayàluþ  /
gçhayàluþ  /
patayàluþ  /
dayàluþ  /
nidràluþ  /
tandràluþ  /
÷raddhàluþ  /
àluci ÷ãïo grahaõaü kartavyam  /
÷ayàluþ //


____________________________________________________________________


[#246]

##  || PS_3,2.159 ||


_____START JKv_3,2.159:
dà dheñ si ÷ada sada ity etebhyaþ ruþ pratyayo bhavati  /
daruþ  /
dhàrurvatso màtaram na la-uka-avyaya-niùñhà-khalartha-tçnàm (*2,3.69) iti ukàrapra÷leùàt ùaùñhã na bhavati  /
seruþ  /
÷adruþ  /
sadruþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.160 ||


_____START JKv_3,2.160:

sç ghasi ada ity etebhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu kmarac pratyayo bhavati  /
sçmaraþ  /
ghasmaraþ  /
admaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.161 ||


_____START JKv_3,2.161:

bha¤ja bhàsa mida ity etebhyo ghurac pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu bhaïguraü kàùñham  /
ghitvàta kutvam  /
bhàsuraü jyotiþ  /
meduraþ pa÷uþ  /
bha¤jeþ karmakartari pratyayaþ svabhàvàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,2.162 ||


_____START JKv_3,2.162:

j¤àna-arthasya videþ grahaõaü na làbhàdy-arthasya, svabhàvàt  /
vidàdibhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu kurac pratyayo bhavati  /
viduraþ paõóitaþ  /
bhiduraü kàùñham  /
chidurà rajjuþ  /
bhidicchidyoþ karmakartari prayogaþ  /
vyadheþ samprasàraõaü kurac ca vaktavyaþ  /
vidhuraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.163 ||


_____START JKv_3,2.163:

iõ na÷ ji sarti ity etebhyo dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu kvarap pratyayo bhavati  /
pakàras tug-arthaþ itvaraþ  /
itvarã  /
na÷varaþ  /
na÷varã  /
jitvaraþ  /
jitvarã  /
sçñvaraþ  /
sçtvarã  /
neóva÷i kçti (*7,2.8) iti iñpratiùedhaþ //


____________________________________________________________________

[#247]

##  || PS_3,2.164 ||


_____START JKv_3,2.164:

gatvaraþ iti nipàtyate  /
gamer anunàsikalopaþ kvarap pratyaya÷ ca  /
gatvaraþ  /
gatvarã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.165 ||


_____START JKv_3,2.165:

jàgarteþ åkaþ pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu  /
jàgaråkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.166 ||


_____START JKv_3,2.166:

yajàdãnàü yaïantànàm åkaþ pratyayo bhavati tacchãlàdiùu kartçùu  /
yàyajåkaþ  /
ja¤japåkaþ  /
danda÷åkaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.167 ||


_____START JKv_3,2.167:

namyàdibhyaþ dhàtubhyaþ tacchãlàdiùu kartçùu raþ pratyayo bhavati  /
namraü kàùñham  /
kamprà ÷àkhà  /
smeraü mukham  /
ajasraü juhoti  /
hiüsraü rakùaþ  /
dãpraü kàùñham  /
ajasram iti jasu mokùaõe na¤pårvo rapratyayàntaþ krayàsàtatye vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.168 ||


_____START JKv_3,2.168:

san iti sanpratyayànto gçhyate na sanirdhàtuþ, anabhidhànàt vyàptinyàyàd và  /
sannantebhyo dhàtubhyaþ à÷aüser bhikùe÷ ca tacchãlàdiùu kartçùu uþ pratyayo bhavati  /
cikãrùuþ  /
jihãrùuþ  /
à÷aüsuþ  /
bhikùuþ  /
àïaþ ÷asi icchàyàm ity asya grahaõaü, na ÷aüùeþ stuty-arthasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.169 ||


_____START JKv_3,2.169:

vider num-àgamaþ, iùeþ chatvam ukàra÷ ca pratyayo nipàtyate tacchãlàdiùu kartçùu  /
vedana÷ãlo vinduþ  /
eùaõa÷ãla icchuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.170 ||


_____START JKv_3,2.170:

kya iti kyac-kyaï-kyaùàü sàmànyena grahaõam  /
kya-pratyayàntàd dhàtoþ chandasi viùaye tacchãlàdiùu kartçùu ukàra-pratyayo bhavati  /
mitrayuþ  /
na chandasy aputrasya (*7,4.35) iti pratiùedhàd na dhãrghaþ  /
sumnayuþ  /
saüsvedayuþ chandasi iti kim ? mitrãyità //


____________________________________________________________________


[#248]

#<àd-ç-gama-hana-janaþ ki-kinau liñ ca>#  || PS_3,2.171 ||


_____START JKv_3,2.171:

à-kàràntebhyaþ ç-varõàntebhyaþ gama hana jana ity etebhya÷ ca chandasi viùaye tacchãlàdiùu ki-kinau pratayau bhavataþ  /
liïvac ca tau bhavataþ  /
àt iti takàro mukha-sukha-arthaþ, na tvayaü aparaþ, mà bhåttàd api paraþ taparaþ iti çkàre tatkàla-grahaõam  /
papiþ somaü dadirgàþ  /
dadathuþ mitràvaruõà taturim mitràvaruõau taturiþ  /
dåre hy adhvà jaguriþ  /
jagmiryuvà  /
jaghnirvçtra  /
jaj¤i bijam  /
atha kimarthaü kittvam, yàvatà asaüyogàl liñ kit (*1,2.5) iti kittvaü siddham eva ? çcchaty-ç-çtàm (*7,4.11) iti liñi guõaþ pratiùedha-viùaya àrabhyate, tasya api bàdhana-arthaü kittvam  /
ki-kinàv utsarga÷ chandasi sadàdibhyo dar÷anàt  /
sediþ  /
nemiþ  /
bhàùàyàü dha¤kç¤sçjanigaminamibhyaþ ki-kinau vaktavyau  /
didhiþ  /
cakriþ  /
sastriþ  /
jaj¤iþ  /
jagmiþ  /
nemiþ  /
sahivahicalipatibhyo yaï-antebhyaþ ki-kinau vaktavyau  /
dãrgho 'kitaþ (*7,4.83) sàsahiþ  /
vàvahiþ  /
càcaliþ  /
pàpatiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.172 ||


_____START JKv_3,2.172:

chandasi iti nivçttam  /
svapeþ tçùe÷ ca tacchãlàdiùu kartçùu nijiï pratyayo bhavati  /
svapnak  /
tçùõak  /
dhçùe÷ceti vaktavyam  /
dhçùõak //


____________________________________________________________________


#<÷é-vandyor àruþ>#  || PS_3,2.173 ||


_____START JKv_3,2.173:

÷é hiüsàyàm, vadi abhivàdanastutyoþ, etàbhyàü dhàtubhyàü tacchãlàdiùu kartçùu àruþ pratyayo bhavati  /
÷aràruþ  /
vandàruþ //


____________________________________________________________________


[#249]

##  || PS_3,2.174 ||


_____START JKv_3,2.174:

¤ibhã bhaye, asmàd dhàtoþ tacchãlàdiùu kartçùu kru-klukanau pratyayu bhavàþ  /
bhãruþ, bhãlukaþ  /
krukann api vaktavyaþ  /
bhãrukaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.175 ||


_____START JKv_3,2.175:

ùñhà gati-nivçttau, ã÷a ai÷varye, bhàsç dãptau, pisç pesç gatau, kasa gatau, etebhyas tacchãlàdiùu kartçùu varac pratyayo bhavati  /
sthàvaraþ  /
ã÷varaþ  /
bhàsvaraþ  /
pesvaraþ  /
vikasvaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.176 ||


_____START JKv_3,2.176:

yà pràpane, asmàd yaïantàt tacchãlàdiùu kartçùu varac pratyayo havati  /
yàyàvaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.177 ||


_____START JKv_3,2.177:

bhràjàdibhyaþ dhàtubhyas tacchãlàdiùu kartçùu kvip pratyayo bhavati  /
vibhràñ, vibhràjau, vibhràjaþ  /
bhàþ, bhàsau, bhasaþ  /
dhåþ, dhurau, dhuraþ  /
vidyut, vidyutau, vidyutaþ  /
årk, årjau, årjaþ  /
påþ, purau, puraþ  /
javater dãrgha÷ ca nipàtyate  /
jåþ juvau, juvaþ  /
gràvastut, gràvastutau, gràvastutaþ  /
kimartham idam ucyate, yàvatà anyebhyo 'pi dç÷yante (*3,2.75), kvip ca (*3,2.76) iti kvip siddha eva ? tàcchãlikair bàdhyate  /
và 'saråpavidhir na asti ity uktam  /
atha tu pràyikam etat  /
tatas tasya+eva ayaü prap¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.178 ||


_____START JKv_3,2.178:

anyebhyo 'pi dhàtubhyaþ tàcchãlikeùu kvip pratyayo dç÷yate  /
yuk  /
chit  /
bhit  /
dç÷i-grahaõaü vidhy-antara-upasaïgraha-artham  /
kvacid dãrghaþ, kvacid dvirvacanam, kvacit samprasàraõam  /
tathà ca àha -- kvibvacipracchàyatastukañapruju÷rãõàü dãrgho 'saüprasàraõaü ca  /
vàk  /
÷abdapràñ  /
àyataståþ  /
kañapråþ  /
jåþ  /
÷rãþ  /
jugrahanena atra na arthaþ, bhràjàdi såtra eva gçhãtatvàt  /
dyuti-gami-juhotãnàü dve ca  /
didyut  /
jagat  /
juhoter dãrgha÷ ca  /
juhåþ  /

[#250]

dé bhye ity asya hrasva÷ ca dve ca  /
dadçt  /
dhyàyateþ samprasàraõaü ca  /
dhãþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.179 ||


_____START JKv_3,2.179:

bhavater dhàtoþ sa¤j¤àyàm antare ca gamyamàne kvip pratyayo bhavti  /
vibhårnàm ka÷ cit  /
antare pratibhåþ  /
dhanikàdhamarõayor antare yas tiùñhati sa pratibhår ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.180 ||


_____START JKv_3,2.180:

bhuvaþ iti vartate  /
vi pra sam ity evaü pårvàd bhavater dhàtoþ óu-pratayo bhavati, na cet sa¤j¤à gamyate  /
vibhuþ sarvagataþ  /
prabhuþ svàmã  /
sambhuþ janità  /
asa¤j¤àyàm iti kim ? vibhårnàma ka÷cit  /
óu-prakaraõe mitadrvàdibhya upasaïkhyanam  /
mitaü dravati mitadruþ  /
÷ambhuþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.181 ||


_____START JKv_3,2.181:

dhayater dadhàte÷ ca karmaõi kàrake ùñran pratyayaþ bhavati  /
ùakàro óãùarthaþ  /
dhayanti tàü dadhati và bhaiùajyàrtham iti dhàtrã  /
stanadàyinã àmalakã ca ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.182 ||


_____START JKv_3,2.182:

dàp lavane, õ㤠pràpaõe, ÷asu hiüsàyàm, yu mi÷raõe, yujir yoge, ùñu¤ stutau, tuda vyathane, ùi¤ bandhane, ùicir kùaraõe, miha secane, patë gatau, daü÷a da÷ane, õaha bandhane, etebhyo dhàtubhyaþ karaõe kàrake ùñran pratyayo bhavati  /
dàti anena iti dàtram  /
netram  /
÷astram  /
yotram  /
yoktram  /
stotram  /
tottram  /
setram  /
sektram  /
meóhram  /
patram  /
daüùñrà  /
ajàditvàt ñàp, na óãp  /
daü÷er anunàsikalopena nirde÷o j¤àpanarthaþ, kïito 'nyasminn api pratyaye nalopaþ kvacid bhavati iti  /
tena lyuñy api bhavati  /
da÷anam  /
nadghrã //


____________________________________________________________________


[#251]

##  || PS_3,2.183 ||


_____START JKv_3,2.183:

på iti påïpå¤oþ sàmànyena grahaõam  /
asmàd dhàtoþ karaõe kàrake ùñran pratyayo bhavati, taccet karaõaü hala,såkarayor avayavo bhavati  /
halasya potram  /
såkarasya potram  /
mukham  /
ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.184 ||


_____START JKv_3,2.184:

ç gatrau, lå¤ chedane, dhå vidhånane, ùå preraõe, khanu avadàrane, ùaha marùaõe, cara gatibhakùaõayoþ, etebhyo dhàtubhyaþ karaõe kàrake itraþ patyayo bhavati  /
aritram  /
avitram  /
dhavitram  /
savitram  /
khanitram  /
sahitram  /
caritram //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.185 ||


_____START JKv_3,2.185:

påï-på¤oþ sàmànyena grahaõam  /
pavater dhatoþ karaõe kàrake itra-pratyayo bhavati, samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
darbhaþ pavitram  /
barhiùpavitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,2.186 ||


_____START JKv_3,2.186:

puvaþ iti vartate  /
puvaþ karane kartari ca itra-pratyayo bhavati  /
çùidevatayoþ yathàsaïkhyaü sambandhaþ  /
çùau karaõe, devatàyàü kartari  /
påyate anena iti pavitro 'yam çùiþ  /
devatàyàm - agniþ pavitraü sa mà punàtu  /
vàyuþ somaþ sårya indraþ pavitraü te mà punantu //


____________________________________________________________________


#<¤ãtaþ ktaþ>#  || PS_3,2.187 ||


_____START JKv_3,2.187:

¤i id yasya asau ¤ãt  /
¤ãto dhàtoþ vartamane 'rthe kta-pratyayo bhavati  /
bhåte niùñhà vihità, vartamane na pràpnoti iti vidhãyate  /
¤imidà snehane - minnaþ  /
¤ikùvidà - kùviõõaþ  /
¤idhçùà - dhçùñaþ //


____________________________________________________________________


[#252]

##  || PS_3,2.188 ||


_____START JKv_3,2.188:

matiþ icchà  /
buddhiþ j¤ànam  /
påjà sakàraþ  /
etad arthebhya÷ ca dhàtubhyo vartamàna-arthe kta-pratyayo bhavati  /
ràj¤àü mataþ  /
ràj¤àm iùñaþ  /
ràj¤àü buddhaþ  /
ràj¤àü j¤àtaþ  /
ràj¤àü påjitaþ  /
ràj¤àm arcitaþ  /
anukta-samuccaya-artha÷ cakàraþ  /
÷ãlito rakùitaþ kùànta àkruùño juùña ity api  /
ruùña÷ ca ruùita÷cobhàvabhivyàhçta ity api  //1//

hçùñatuùñau tathà kàntas tathobhau saüyatodyatau  /
kaùñaü bhaviùyati ity àhur amçtaþ pårvavat samçtaþ  //2//

kaùñaþ iti bhaviùyati kàle  /
amçtaþ iti pårvavat  /
vartamàne ity arthaþ  /
tathà suptaþ, ÷ayitaþ, à÷itaþ, liptaþ, tçptaþ ity evam àdayo 'pi vartamàne dçaùñavyàþ //
iti÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau tçtãyàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ padaþ  /


____________________________________________________________________


[#253]

##  || PS_3,3.1 ||


_____START JKv_3,3.1:

vartamàna ity eva, sa¤j¤àyàm iti ca  /
uõàdayaþ pratyayàþ vartamàne 'rthe sa¤j¤àyàü viùaye bahulaü bhavanti  /
yato vihitàs tato 'nyatra api bhavanti  /
kecid avihità eva prayogata unnãyante  /
kçvàpàjimisvadisàdhya÷åbhya uõ  /
kàruþ  /
vàyuþ  /
pàyuþ  /
jàyuþ  /
màyuþ  /
svàduþ  /
sàdhuþ  /
à÷uþ  /
bàhulakaü prakçtes tanudçùñeþ pràya-samuccayanàd api teùàm  /
kàryasa÷eùavidhe÷ ca taduktaü naigamaråóhibhavaü hi susàdhu  //1//

nàma ca dhàtujamàha nirukte vyàkaraõe ÷akañasya ca tokam  /
yan na padàrtha-vi÷eùa-samutthaü pratyayataþ prakçte÷ ca tad åhyam  //2//

sa¤j¤àsu dhàturåpàõi pratyayà÷ ca tataþ pare  /
kàryàd vidyàd anubandham etac chàstram uõàdiùu  //3//



____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.2 ||


_____START JKv_3,3.2:

pårvatra vartamàna-adhikàràd bhåtàrtham idaü vacanam  /
bhåte kàle uõàdayaþ pratyayà dç÷yante  /
vçttam idaü vartma  /
caritaü tad iti carma  /
bhasitaü tad iti bhasma  /
dç÷i-grahaõaü prayoga-anusàra-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.3 ||


_____START JKv_3,3.3:

bhaviùyati kàle gamyàdayaþ ÷abdàþ sàdhavo bhavanti  /
pratyayasya+eva bhaviùyatkàlatà vidhãyate na prakçteþ  /
gamã gràmam  /
àgàmã  /
prasthàyã  /
pratirodhã  /
pratibodhã  /
pratiyodhã  /
pratiyogã  /
pratiyàyã  /
àyàvã  /
bhàvã  /
anadyatana upasaïkhyànam  /
÷vo gamã gràmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.4 ||


_____START JKv_3,3.4:

bhaviùyati ity eva  /
yàvat-purà-÷abdayor nipàtayor upapadayoþ bhaviùyati kàle dhàtor lañ pratyayo bhavati  /
yàvad bhuïkte  /
purà bhuïkte  /
nipàtayoþ iti kim ? yàvad dàsyati tàvad bhokùyate  /
karaõabhåtayà purà vrajiùyati //


____________________________________________________________________


[#254]

##  || PS_3,3.5 ||


_____START JKv_3,3.5:

kadà karhi ity etayoþ upapadayor vibhàùà bhaviùyati kàle dhàtoþ lañ pratyayo bhavati  /
kadà bhuïkte, kadà bhokùyate, kadà bhoktà  /
karhi bhuïkte, karhi bhokùyate, karhi bhokñà //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.6 ||


_____START JKv_3,3.6:

vibhàùà iti vartate  /
kimo vçttaü kiüvçttam  /
vçtta-grahaõena tadvibhaktyantaü pratãyàt  /
óataratamau ca iti parisaïkhyànaü smaryate  /
kiüvçtte upapade lipsàyàü bhaviùyati kàle dhàtoþ vibhàùà lañ pratyayo bhavati  /
lipsà labdhum icchà, pràrthanàbhilàùaþ  /
kaü bhavanto bhojayanti, kaü bhavanto bhojayitàraþ  /
labdhukàmaþ pçcchati kataro bhikùàü dàsyati, dadàti, dàtà và  /
katamo bhikùàü dàsyati, dadàti, dàtà và  /
lipsàyàm iti kim ? kaþ pàñaliputraü gamiùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.7 ||


_____START JKv_3,3.7:

vibhàùà ity eva  /
lipsyamànàt siddhiþ lipsyamàna-siddhiþ  /
lipsyamàna-siddhau gamyamànàyàü bhaviùyati kàle dhàtoþ vibhàùà lañ pratyayo bhavati  /
akiüvçtta-artho 'yam àrambhaþ  /
yo bhaktaü dadàti sa svargaü gacchati, yo bhaktaü dàsyati sa svargaü gamiùyati, yo bhaktaü dàta sa svargaü gantà  /
lipsyamànàd bhaktàt svargasiddhimàcakùàõo dàtàraü protsàhayati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.8 ||


_____START JKv_3,3.8:

loó-arthaþ praiùàdir lakùyate yena sa loó-arthalakùaõo dhàtv-arthaþ  /
tatra vartamànàd dhàtoþ bhaviùyati kàle vibhàùà lañ pratyayo bhavati  /
upàdhyàya÷ ced àgacchati, upàdhyàya÷ ced àgamiùyati, upàdhyàya÷ ced àgantà, atha tvaü chando 'dhãùva, atha tvaü vyàkaraõam adhãùva  /
upàdhyàyàgamanamadhyayanapraiùasya lakùaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.9 ||


_____START JKv_3,3.9:

bhaviùyati, vibhàùà, loó-arthalakùaõe iti sarvam anuvartate  /
årdhva-mauhårtike bhaviùyati kàle loó-arthalakùaõa-arthe vartamànàt dhàtor vibhàùà liï-pratyayo bhavati, cakàràl lañ ca  /
årdhvaü muhårtàd bhavaþ årdhvamauhårtikaþ  /
nipàtanàta samàsaþ, uttarapada-vçddhi÷ ca  /
bhavisyata÷ ca+etad vi÷eùaõam  /
årdhvaü muhårtàt upari muhårtasya upàdhyàya÷ ced àgacchet, upàdhyàya÷ ced àgacchati, upàdhyàya÷ ced àgamiùyati, upàdhyàya÷ ced àgantà, atha tvaü chando 'dhãùva, atha tvaü vyàkaraõam adhãùva //


____________________________________________________________________


[#255]

##  || PS_3,3.10 ||


_____START JKv_3,3.10:

bhaviùyati ity eva  /
kriya-arthàyàü kriyàyàm upapade dhàtor bhavisyati kale tumun-õvulau pratyayau bhavataþ  /
bhoktuü vrajati  /
bhojako vrajati  /
bhujikriya-arthaþ vrajiratropapadam  /
kriyàyàm iti kim ? bhikùiùya ity asya jañàþ  /
kriya-arthàyàm iti kim ? dhàvataste patiùyati daõóaþ  /
atha kimarthaü õvul vidhãyate yàvatà õvul-tçcau (*3,1.133) iti sàmànyena vihita eva so 'sminn api viùaye bhavisyati ? lçñà kriyàrtha-upapadena bàdhyeta  /
và 'saråpa-vidhinà so 'pi bhavisyati ? evaü tarhi etad j¤àpyate, kriyàyàm upapade kriyàrthàyàü và 'saråpeõa tçjàdayo na bhavanti iti  /
tena kartà vrajati, vikùipo vrajati ity evam àdi nivartyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.11 ||


_____START JKv_3,3.11:

bhaviùyati ity eva  /
bhàve (*3,3.18) iti prakçtya ye gha¤-àdayo vihitàs te ca bhàva-vacanàþ bhavisyati kàle kriyàyàm upapade kriyàrthàyàü bhavanti  /
kimartham idaü yàvatà vihità eva te ? kriyartha-upapade vihitena asmin viùaye tumunà bàdhyeran  /
và 'saråpa-vidhi÷ ca atra na asti ity uktam  /
atha vacana-grahaõaü kimartham ? vàcakà yathà syuþ  /
kathaü ca vàcakà bhavanti ? yàbhyaþ prakçtibhyo yena vi÷eùaõena vihità yadi tàbhyas tathà+eva bhavanti, nàsàma¤jasyena iti  /
pàkàya vrajati  /
bhåtaye vrajati  /
puùñaye vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.12 ||


_____START JKv_3,3.12:
bhavisyati ity eva  /
cakàraþ sanniyoga-arthaþ  /
dhàtoþ aõ pratyayo bhavati bhaviùyati kàle karmaõy upapade kriyàyàü ca kriyàrthàyàm  /
karmaõyaõ (*3,2.1) iti sàmànyena vihito và 'saråpa-vidher abhàvàd õvulà bàdhitaþ punar aõ vidhãyate, so 'pavàdatvàd õvulaü bàdhate, paratvàt kàdãn  /
tena apavàda-visaye 'pi bhavaty eva  /
kàõóalàvo vrajati  /
a÷vadàyo vrajati  /
godàyo vrajati  /
kambaladàyo vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.13 ||


_____START JKv_3,3.13:

bhaviùyati ity eva  /
÷eùaþ kriyàrtha-upapadàd anyaþ  /
÷eùe ÷uddhe bhaviùyati kàle, cakàràt kriyàyàü ca upapade kriyàrthàyàü dhàtoþ lçñ pratyayo bhavati  /
kariùyàmi iti vrajati  /
hariùyàmi iti vrajati  /
÷eùe khalv api kariùyati  /
hariùyati //


____________________________________________________________________


[#256]

##  || PS_3,3.14 ||


_____START JKv_3,3.14:

lçñaþ sthàne satsa¤j¤au ÷atç÷ànacau và bhavataþ  /
vyavasthita-vibhàùà iyam  /
tena yathà lañaþ ÷atç÷ànacau tathà asya api bhavataþ  /
aprathamà-samànàdhikaraõa-àdiùu nityam, anyatra vikalpaþ  /
kariùyantaü devadattaü pa÷ya  /
kariùyamàõaü devadattaü pa÷ya  /
he kariùyan  /
he karisyamàõa  /
arjayiùyamaõo vasati  /
prathamà-samànàdhikaraõe vikalpaþ - kariùyan devadattaþ  /
karisyamaõo devadattaþ  /
kariùyati  /
karisyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.15 ||


_____START JKv_3,3.15:

bhaviùyati ity eva  /
bhaviùyadanadyatane 'rthe vartamànàd dhatoþ luñ pratyayo bhavati  /
lçño 'pavàdaþ  /
÷vaþ kartà  /
÷vo bhoktà  /
anadyatane iti bahuvrãhi-nirde÷aþ  /
tena vyàmi÷re na bhavati  /
adya ÷vo và bhaviùyati //
paridevane ÷vastanã bhaviùyad-arthe vaktavyà  /
iyaü nu kadà gantà, yà evaü pàdau nidadhàti  /
ayaü nu kadà 'dhyetà, ya evam anabhiyuktaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.16 ||


_____START JKv_3,3.16:

bhaviùyati iti nivçtam  /
ita uttaraü triùv api kàleùu pratyayàþ  /
padàdibhyo dhàtubhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
padyate 'sau pàdaþ  /
rujaty asau rogaþ  /
vi÷aty asau ve÷aþ  /
spç÷a upatàpa iti vaktavyam  /
spç÷ati iti spar÷aþ upatàpaþ  /
tato 'nyatra pacàdyac bhavati  /
spar÷o devadattaþ  /
svare vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.17 ||


_____START JKv_3,3.17:

sarteþ dhàtoþ sthire kartari gha¤ pratayo bhavati  /
sthiraþ iti kàlàntarasthàyã padàrtha ucyate  /
sa ciraü tiùñhan kàlantaraü sarati iti dhàtv-arthasya kartà yujyate  /
candanasàraþ  /
khadirasàraþ  /
sthire iti kim ? sartà  /
sàrakaþ  /
vyàdhimatsyabaleùv iti vaktavyam  /
atãsàro vyàdhiþ  /
visàro matsyaþ  /
sàro balam //

____________________________________________________________________


[#257]

##  || PS_3,3.18 ||


_____START JKv_3,3.18:

bhàve vàcye dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
pàkaþ  /
tyàgaþ  /
ràgaþ  /
kriyàsàmànyavàcã bhavatiþ  /
tena artha-nirde÷aþ kriyamàõaþ sarvadhàtu-viùayaþ kçto bhavati  /
dhàtv-artha÷ ca dhàtunà+eva+ucyate  /
yastasya siddhatà nàma dharmaþ tatra gha¤-àdayaþ pratyayàþ vidhãyante  /
puüliïga-ekavacanaü ca atra na tantraü, liïgàntare vacanàntare 'pi ca atra pratyayà bhavanty eva  /
paktiþ, pacanam, pàkau, pàkàþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.19 ||


_____START JKv_3,3.19:

kartç-varjite kàrake sa¤j¤àyàü viùaye dhàtoþ gha¤ bhavati  /
pràsyanti taü pràsaþ  /
prasãvyanti taü prasevaþ  /
àharanti tasmàd rasam iti àhàraþ  /
madhuràhàraþ  /
takùa÷ilàhàraþ  /
akartari iti kim ? miùatyasau meùaþ  /
saj¤àyàm iti kim ? kartavyaþ kañaþ  /
sa¤j¤à-vyabhicàra-artha÷ cakàraþ  /
ko bhavatà dàyo dattaþ  /
ko bhavatà làbho labdhaþ  /
kàraka-grahaõaü paryudàse na kartavyam  /
tat kriyate prasajya-pratiùedhe 'pi samàso 'sti iti j¤àpana-artham, àd-eca upade÷e '÷iti (*6,1.45) iti  /
ita uttaraü bhàve, akartari ca kàrake iti dvayam anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.20 ||


_____START JKv_3,3.20:

parimàõa-àkhyàyàü gamyamànàyàü sarvebhyo dhàtubhyaþ gha¤ pratyayo bhavati  /
ekastaõóula-ni÷càyaþ  /
dvau ÷årpaniùpàvau  /
ké vikùepe -- dvau kàrau  /
krayaþ kàràþ  /
sarva-grahaõam apo 'pi bàdhana-artham  /
purastàd apavàda-nyàyena hy acam eva bàdheta, na apam  /
parimàõa-àkhyàyàm iti kim ? ni÷cayaþ  /
àkhyà-grahaõaü råóhiniràsa-artham  /
tena saïkhyà 'pi gçhyate, na prasthàdy eva  /
gha¤-anukramaõam ajapor viùaye, strã-pratyayàs tu na bàdhyante  /
ekà tilocchittiþ  /
dve prasçtã  /
dàrajàrau kartari õiluk ca  /
dàrayanti iti dàràþ  /
jarayanti iti jàràþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.21 ||

_____START JKv_3,3.21:

iïo dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
aco 'pavàdaþ  /
adhyàyaþ  /
upetyàsmàdadhãte upàdhyàyaþ  /

[#258]

apàdàne striyàm upasaïkhyànaü tadantàc ca và ïãù  /
upàdhyàyà, upàdhyàyã  /
÷é vàyuvarõanivçteùu  /
÷àro vàyuþ  /
÷àro varõaþ  /
÷àro nivçtam  /
gaurivàkçtanã÷àraþ pràyeõa ÷i÷ire kç÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.22 ||


_____START JKv_3,3.22:

upasarge upapade rauter dhàtor gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavàdaþ  /
saüràvaþ  /
uparàvaþ  /
upasarge iti kim ? ravaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.23 ||

_____START JKv_3,3.23:

sami upapade yu dru du ity etebhyaþ dhàtubhyaþ gha¤ pratyayo bhavati  /
saüyàvaþ  /
saüdràvaþ  /
saüdàvaþ  /
sami iti kim ? prayavaþ //


____________________________________________________________________


#<÷ri-õã-bhuvo 'nupasarge>#  || PS_3,3.24 ||


_____START JKv_3,3.24:

÷ri õã bhå ity etebhyo dhàtubhyo 'nupasargebhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
ajapor apavàdaþ  /
÷ràyaþ  /
nàyaþ  /
bhàvaþ  /
anupasarge iti kim ? pra÷rayaþ  /
praõayaþ  /
prabhavaþ  /
kathaü prabhàvo ràj¤àþ ? prakçùño bhàvaþ iti pràdisamàso bhaviùyati  /
kathaü ca nayo ràj¤aþ ? kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.25 ||


_____START JKv_3,3.25:

vàv-upapade kùu ÷ru ity etàbhyàü dhàtubhyàü gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavàdaþ  /
vikùàvaþ  /
vi÷ràvaþ  /
vau iti kim ? kùavaþ  /
÷ravaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.26 ||


_____START JKv_3,3.26:

ava ut ity etayor upapadayoþ nayater dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
avanàyaþ  /
unnàyaþ  /
katham unnayaþ padàrthànàm ? kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti ac bhaviùyati //


____________________________________________________________________


[#259]

#
#  || PS_3,3.27 ||


_____START JKv_3,3.27:

pra-÷abde upapade dru stu sru ity etebhyo dhàtubhyo gha¤ pratyayo bhavati  /
pradràvaþ  /
prastàvaþ  /
prasràvaþ  /
pra iti kim ? dravaþ  /
stavaþ  /
sravaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.28 ||


_____START JKv_3,3.28:

på iti påïpå¤oþ sàmànyena grahaõam  /
lå¤ chedane  /
yathàsaïkhyam upasarga-sambandhaþ  /
nirabhipårvayoþ på-lvor dhàtvoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
niùpàvaþ  /
abhilàvaþ  /
nirabhyoþ iti kim ? pavaþ  /
lavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.29 ||


_____START JKv_3,3.29:

gé ÷abde, gé nigaraõe, dvayor api grahaõam  /
unnyor upapadayoþ gé ity etasmàd dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
udgàraþ samudrasya  /
nigàro devadattasya  /
unnyoþ iti kim ? garaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.30 ||


_____START JKv_3,3.30:

unnyoþ iti vartate  /
ké ity etasmàd dhàtor unnyoþ upapadayoþ gha¤ pratayo bhavati, dhànya-viùaya÷ ced dhàtv-artho bhavati  /
vikùepa-arthasya kirater grahaõaü, na hiüsa-arthasya, anabhidhànàt utkàro dhànyasya  /
nikàro dhànyasya  /
dhànye iti kim ? bhaikùyotkaraþ  /
puùpanikaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.31 ||


_____START JKv_3,3.31:

yaj¤a-viùaye prayoge sampårvàt stauter gha¤ partyayo bhavati  /
saüratàvaþ chandogànàm  /
sametya stuvanti yasmin de÷e chandogàþ sa de÷aþ saüstàvaþ ity ucyate  /
yaj¤e iti kim ? saüstavaþ chàtrayoþ //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,3.32 ||


_____START JKv_3,3.32:

stç¤ àcchàdane, asmàd dhàtoþ pra-÷abde upapade gha¤ pratyayo bhavati na ced yaj¤a-viùayaþ prayogo bhavati  /
÷aïkhaprastàraþ  /
ayaj¤e iti kim ? bahirùprastaraþ //

____________________________________________________________________


[#260]

##  || PS_3,3.33 ||


_____START JKv_3,3.33:

sté¤ àcchàdane, asmàd dhàtoþ vi-÷abde upapade gha¤ patyayo bhavati prathane gamyamàne, tac cet prathanaü ÷abda-viùayaü na bhavati  /
prathanaü vistãrõatà  /
pañasya vistàraþ  /
prathane iti kim ? tçõavistaraþ  /
a÷abde iti kim ? vistaro vacasàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.34 ||


_____START JKv_3,3.34:

vau straþ iti vartate  /
vipårvàt stçnàteþ chandonàmni gha¤ pratyayo bhavati  /
vçttam atra chando gçhyate yasya gàyatryàdayo vi÷eùàþ, na mantrabrahmaõam , nàma-grahaõàt  /
viùñàrapaïktiþ chandaþ  /
viùñàrabçhatã chandaþ  /
viùñàrapaïkti-÷abdo 'tra chandonàma, na gha¤anataü ÷abda-råpam  /
tatra tv avayavatvena tad vartate  /
chandonàmni ity adhikaraõa-saptamy eùà //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.35 ||


_____START JKv_3,3.35:

udi upapade graher dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
ato 'pavàdaþ  /
udgràhaþ  /
chandasi nipårvàd api iùyate srugudyamana-nipatanayoþ  /
hakàrasya bhakàraþ  /
udgràbhaü ca nigràbhaü ca brahma devà avãvçdhan //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.36 ||


_____START JKv_3,3.36:

grahaþ ity eva  /
sami upapade graher dhàtoþ gha¤ bhavati, muùñiviùaya÷ ced dhàtvartho bhavati  /
muùñiþ aïgulisannive÷aþ  /
aho mallasya saïgràhaþ  /
aho muùñikasya saïgràhaþ  /
dçóhamuùñità àkhyàyate  /
muùñau iti kim ? saïgraho dhànyasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.37 ||


_____START JKv_3,3.37:

pari-÷abde ni-÷abde ca upapade yathàsaïkhyaü niyaþ iõa÷ ca dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
aco 'pavàdaþ  /
dyåtàbhreùayoþ, atra api yathàsaïkhyam eva sambandhaþ  /
dyåta-viùayaþ cen nayater arthaþ, abhreùa-viùaya÷ ced iõ-arthaþ  /
padàrthànàm anapacàro yathàpràpta-karaõam abhreùaþ  /
dyåte tàvat - pariõàyena ÷àràn hanti  /
samantàn nayanena  /
abhreùe - eùo 'tra nyàyaþ  /
dyåta-abhreùayoþ iti kim ? pariõayaþ  /
nyayaü gataþ pàpaþ //


____________________________________________________________________


[#261]

##  || PS_3,3.38 ||


_____START JKv_3,3.38:

pari-÷abde upapade iõo dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati, anupatyaye gamyamàne  /
krama-pràptasya anatipàto 'nupàtyayaþ, paripàñã  /
tava paryàyaþ  /
mama paryàyaþ  /
anupàtyaye iti kim ? kàlasya paryayaþ  /
atipàtaþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.39 ||


_____START JKv_3,3.39:

vi upa ity etayoþ upapadayoþ ÷eter dhàtoþ gha¤ bhavati paryàye gamyamàne  /
tava vi÷àyaþ  /
mama vi÷àyaþ  /
tava ràjopa÷àyaþ  /
tava ràjànam upa÷ayituü paryàyaþ ity arthaþ  /
paryàye iti kim ? vi÷ayaþ  /
upa÷ayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.40 ||


_____START JKv_3,3.40:

hastàdàne gamyamàne cinoter dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati, na cet steyaü cauryaü bhavati  /
hastàdàna-grahaõena pratyàsattir àdeyasya lakùyate  /
puùpapracàyaþ  /
phalapracàyaþ  /
hastàdane iti kim ? vçkùa÷ikhare phalapracayaü karoti  /
asteye iti kim ? phalapracaya÷ cauryeõa  /
uccayasya pratiùedho vaktavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.41 ||


_____START JKv_3,3.41:

ceþ ity eva  /
nivasanti asmin iti nivàsaþ  /
cãyate 'sau citiþ  /
pàõyàdi-samudàyaþ ÷arãram  /
rà÷ãkaranam upasamàdhànam  /
eteùv artheùu cinoteþ gha¤ pratyayaþ bhavati, dhàtor àde÷ ca kakàra àde÷aþ  /
nivàse tàvat - cikhallinikàyaþ  /
citau - àkàyam agniü cinvãta  /
÷arãre - anityakàyaþ  /
upasamàdhàne - mahàn gomayanikàyaþ  /
eteùu iti kim ? cayaþ  /
iha kasmàn na bhavati mahàn kàùñhanicayaþ ? bahutvam atra vivakùitaü na+upasamàdhànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.42 ||


_____START JKv_3,3.42:

ceþ ity eva  /
pràõinàü samudàyaþ saïghaþ  /
sa ca dvàbhyàü prakàràbhyàü bhavati  /
ekadharma-samàve÷ena, auttaràdharyeõa và  /
tatra auttaràdharya-paryudàsàd itaro gçhyate  /
saïghe vàcye cinoter dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati àde÷ ca kaþ  /
bhikùukanikàyaþ  /
bràhmaõanikàyaþ  /
vaiyàkaraõanikàyaþ  /
anauttaràdharye iti kim ? såkaranicayaþ  /
pràõiviùayatvàt saïghasya+iha na bhavati  /
kçtàkçtasamuccayaþ  /
pramàõasamuccayaþ //


____________________________________________________________________

[#262]

##  || PS_3,3.43 ||


_____START JKv_3,3.43:

karma kriyà  /
vyatihàraþ paraspara-karaõam  /
karma-vyatihàre gamyamàne dhàtoþ õac patyayo bhavati strãliïge vàcye  /
tac ca bhàve  /
cakàro vi÷eùaõa-arthaþ õacaþ striyàm a¤ (*5,4.14) iti  /
vyàvakro÷ã  /
vyàvalekhã  /
vyàvahàsã vartate  /
striyàm iti kim ? vyatipàko vartate  /
bàdhakaviùaye 'pi kvacid iùyate, vyàvacorã, vyàvacarcã  /
iha na bhavati  /
vyatãkùà, vyatãhà vartate  /
vyàtyukùã bhavati  /
tad etad vaicitryaü kathaü labhyate ? kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.44 ||


_____START JKv_3,3.44:

abhividhir abhivyàptiþ, kriyàguõàbhyàü kàrtsnyena sambandhaþ  /
abhividhau gamyamàne dhàtoþ bhave inuõ bhavati  /
sàïkåñinam  /
sàüràviõam  /
sàndràviõaü vartate  /
abhividhau iti kim ? saïkoñaþ  /
sandràvaþ  /
saüràvaþ  /
bhàve iti vartamane punar bhàva-grahaõaü vàsaråpaniràsa-artham, tena gha¤ na bhavati  /
lyuñà tu samàve÷a iùyate  /
saïkåñanaü vartate  /
tat katham ? kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti //


____________________________________________________________________


#<àkro÷e 'vanyor grahaþ>#  || PS_3,3.45 ||


_____START JKv_3,3.45:

dçùña-anuvçtti-sàmarthyàd gha¤ anuvartate, na anantara inuõ  /
ava ni ity etayoþ uapadayoþ graher dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati àkro÷e gamyamane  /
àkro÷aþ ÷apanam  /
avagràho hanta te vçùala bhåyat  /
nigràho hanta te vçùala bhåyàt  /
àkro÷e iti kim ? avagrahaþ padasya  /
nigraha÷ corasya //


____________________________________________________________________


#
#  || PS_3,3.46 ||


_____START JKv_3,3.46:

grahaþ ity eva  /
pra-÷abde upapade graher dhàto gha¤ pratyayo bhavati lipsàyàü gamyamànàyàm  /
pàtrapragràheõa carati bhikùuþ piõóàrthã  /
sruvapragràheõa carati dvijo dakùiõàrthã  /
lipsàyàm iti kim ? pragraho devadattasya //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.47 ||


_____START JKv_3,3.47:

pari-÷abde upapade graheþ gha¤ pratyayo bhavati, yaj¤aviùaya÷ cet pratyayànta-abhidheyaþ syàt  /
uttaraparigràhaþ  /
adhara-parigràhaþ  /
yaj¤e iti kim ? parigraho devadattasya //


____________________________________________________________________


[#263]

##  || PS_3,3.48 ||


_____START JKv_3,3.48:

vç iti vçïvç¤oþ sàmànyena grahaõam  /
ni-÷abde upapade vç ity etasmàd dhàtoþ dhànya-vi÷eùe 'bhidheye gha¤ pratyayo bhavati  /
apo 'pavàdaþ  /
nãvàrà nàma vrãhayo bhavanti  /
dhànye iti kim ? nivarà kanyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.49 ||


_____START JKv_3,3.49:

uc-chabde upapade ÷rayaty-àdibhyo gha¤ pratayayo bhavati  /
ajapor apavàdaþ  /
ucchràyaþ  /
udyàvaþ  /
utpàvaþ  /
uddràvaþ  /
kathaü patanàntàþ samucchrayàþ ? vakùyamàõaü vibhàùà-grahaõam iha siühàvalokitanyàyena sambadhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.50 ||


_____START JKv_3,3.50:

àïi upapade rauteþ plavate÷ ca vibhàùà gha¤ pratyayo bhavati  /
àràvaþ, àravaþ  /
àplàvaþ, àplavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.51 ||


_____START JKv_3,3.51:

vibhàùà iti vartate  /
ave upapade graheþ dhàtoþ gha¤ pratyayo bhavati vibhàùà varùapratibandhe 'bhidheye  /
praptakàlasya varùasya kuta÷cin nimittàd abhàvo varùapratibandhaþ  /
avagràho devasya, avagraho devasya  /
varùapratibandhe iti kim ? avagrahaþ padasya //


____________________________________________________________________

#
#  || PS_3,3.52 ||


_____START JKv_3,3.52:

grahaþ iti vartate  /
vibhàùà ity eva  /
pra-÷abde upapade graher dhàtoþ vibhàùà gha¤ pratyayo bhavati, pratyayànta-vàcya÷ ced vaõijàü sambandhã bhavati  /
vaõik-sambandhena ca tulàsåtraü lakùyate, na tu vaõijas tantram  /
tulà pragçhyate yena såtreõa sa ÷abda-arthaþ  /
tulàpragràheõa carati, tulàpragraheõa carati vaõiganyo và  /
vaõijàm iti kim ? pragraho devadattasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.53 ||


_____START JKv_3,3.53:

grahaþ vibhàùà pre iti vartate  /
pra-÷abde upapade graher dhàtoþ vibhàùà gha¤ pratyayo bhavati, ra÷mi÷ cet pratyayàntena abhidhãyate  /
rathàdiyuktànàm a÷vàdãnàü saüyamana-arthà rajjå ra÷mir iha gçhyate  /
pragràþ, pragrahaþ //


____________________________________________________________________


[#264]

##  || PS_3,3.54 ||


_____START JKv_3,3.54:

vibhàùà pra iti vartate  /
pra÷abde upapade vçõoteþ dhàtoþ vibhàùà gha¤ pratyayo bhavati, pratyayàntena ced àcchàdana-vi÷eùa ucyate  /
pràvàraþ, pravaraþ  /
àcchàdane iti kim ? pravarà gauþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.55 ||


_____START JKv_3,3.55:

vibhàùà ity eva  /
pari÷abde upapade bhavateþ dhàtoþ vibhàùà gha¤ pratyayo bhavati avaj¤àne gamyamàne  /
avaj¤ànam asatkàraþ  /
paribhàvaþ, paribhavaþ  /
avaj¤àne iti kim ? sarvataþ bhavanaü paribhavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.56 ||


_____START JKv_3,3.56:

bhàve, akartari ca kàrake iti prakçtam anuvartate yàvat kçtya-lyuño bahulam (*3,3.113) iti  /
i-varõàntàd dhàtoþ bhàve, akartari ca kàrake sa¤j¤àyàm ac pratyayo bhavati  /
gha¤o  'pavàdaþ  /
cakàro vi÷eùaõa-arthaþ, antaþ (*6,2.143) thà 'tha-gha¤-kta-aj-ab-itra-kaõàm (*6,2.144) iti  /
cayaþ  /
ayaþ  /
jayaþ  /
kùayaþ  /
aj-vidhau bhayàdãnàm upasaïkhyànam  /
napuüsake ktàdi-nivçtty-artham  /
bhayam  /
varùam  /
javasavau chandasi vaktavyau  /
årvorastum me javaþ  /
pa¤caudanaþ savaþ //


____________________________________________________________________


#<édor ap>#  || PS_3,3.57 ||

_____START JKv_3,3.57:

é-kàràntebhyaþ u-varõàntebhyaþ ca ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
pitkaraõaü svara-artham  /
karaþ garaþ  /
÷araþ  /
u-varõàntebhyaþ - yavaþ  /
lavaþ  /
pavaþ  /
da-kàro mukha-sukha-arthaþ  /
mà bhåttàd api paraþ taparaþ //


____________________________________________________________________


[#265]

##  || PS_3,3.58 ||


_____START JKv_3,3.58:

grahàdibhyaþ dhàtubhyaþ ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
ni÷cinoteþ tu aco 'pavàdaþ  /
grahaþ  /
varaþ  /
daraþ  /
ni÷cayaþ  /
gamaþ  /
ni÷ci-grahanaü svara-arthaü  /
vi÷iraõyor upasaïkhyànam  /
va÷aþ  /
raõaþ  /
gha¤-arthe kavidhànaü sthàsnàpàvyadhihaniyudhyartham  /
pratiùñhante 'smin iti prasthaþ parvatasya  /
prasnàti asmin prasnaþ  /
prapibanti asyàm iti prapà  /
àvidhyanti tena iti àvidhaþ  /
vihanyante 'smin iti vighnaþ  /
àyudhyate anena iti àyudham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.59 ||


_____START JKv_3,3.59:

ap ity eva  /
upasarge upapade ader dhàtoþ ap prayayo bhavati  /
praghasaþ  /
vighasaþ  /
upasarge iti kim ? ghàsaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.60 ||


_____START JKv_3,3.60:

ni-÷abde upapade adeþ dhàtoþ õa-pratyayo bhavati, cakàràd ap ca  /
nyàdaþ, nighasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.61 ||


_____START JKv_3,3.61:

vyadha japa ity etayoþ anupasargayoþ ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
vyadhaþ  /
japaþ  /
anupasarge iti kim ? àvyàdhà  /
upajàpaþ //


____________________________________________________________________


[#266]

##  || PS_3,3.62 ||


_____START JKv_3,3.62:

anupasarge ity eva  /
svana-hasoþ anupasargayor và ap pratyayo bhavati  /
svanaþ, svànaþ  /
hasaþ, hàsaþ  /
anupasarge iti kim ? prasvànaþ  /
prahasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.63 ||


_____START JKv_3,3.63:

anupasarge và iti vartate  /
sam upa ni vi ity eteùu upapadeùu anupasarge 'pi yamer và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
saüyamaþ, saüyàmaþ  /
upayamaþ, upayàmaþ  /
niyamaþ, niyàmaþ  /
viyamaþ, viyàmaþ  /
anupasargàt khalv api -- yamaþ, yàmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.64 ||


_____START JKv_3,3.64:

ap ity eva  /
ni-÷abde upapade gada nada pañha svana ity etebhyaþ dhatubhyaþ và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
nigadaþ, nigàdaþ  /
ninadaþ, ninàdaþ  /
nipañhaþ, nipàñhaþ  /
nisvanaþ, nisvànaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.65 ||


_____START JKv_3,3.65:

nau và anupasarge iti vartate  /
kvaõateþ dhàtoþ nipårvàd anupasargàc ca vãõàyàü và ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
sopasargàrthaü vãõàyà grahaõam  /
nikvaõaþ, nikvàõaþ  /
anupasargàt -- kvaõaþ, kvàõaþ  /
vãõàyàü khalv api -- kalyàõa-prakvaõà vãõà  /
eteùu iti kim ? atikvàõo vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.66 ||


_____START JKv_3,3.66:

paõa vyavahàre stutau ca, asmàd dhàtor nityam ap pratyayo bhavati parimàõe gamyamàne  /
nitya-grahaõaü vikalpa-nivçtty-artham  /
målakapaõaþ  /
÷àkapaõaþ  /
saüvyavahàràya målakàdãnàü yaþ parimito muùñir badhyate, tasya+idam abhidhànam  /
parimàõe iti kim ? pàõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.67 ||


_____START JKv_3,3.67:

madeþ dhàtoþ anupasargàt ap pratyayo bhavati  /
ghajo 'pavàdaþ  /
vidyàmadaþ  /
dhanamadaþ  /
kulamadaþ  /
anupasarge iti kim ? unmàdaþ  /
pramàdaþ //


____________________________________________________________________


[#267]

##  || PS_3,3.68 ||


_____START JKv_3,3.68:

pramada sammada ity etau ÷abdau nipàtyete harùe 'bhidheye  /
kanyànàü pramadaþ  /
kokilànàü sammadaþ  /
harùe iti kim ? pramàdaþ  /
sammàdaþ  /
prasaübhyàm iti na+uktam  /
nipàtanaü råóhy-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.69 ||

_____START JKv_3,3.69:

samudor upapadayoþ ajaer dhàtoþ pa÷u-viùaye dhàtv-arthe ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
aja gati-kùepaõayoþ iti pañhyate  /
sa sampårvaþ samudàye vartate, utpårva÷ ca preraõe  /
saüjaþ pa÷ånàm  /
samudàyaþ ity arthaþ  /
udajaþ pa÷ånàm  /
preraõam ity arthaþ  /
pa÷uùu iti kim ? samàjo bràhmaõànàm  /
udàjaþ kùatriyàõàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.70 ||


_____START JKv_3,3.70:

glahaþ iti nipàtyate, akùa-viùaya÷ ced dhàtv-artho bhavati  /
graher ap siddha eva, latva-arthaü nipàtanam  /
akùasya glahaþ  /
akùeùu iti kim ? grahaþ pàdasya  /
anye glahiü prakçtyantaram àhuþ  /
te gha¤aü pratyudàharanti  /
glàhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.71 ||


_____START JKv_3,3.71:
sarteþ dhàtoþ prajane viùaye ap pratyayo bhavati  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
prajanaü prathamaü garbha-grahaõam  /
gavàm upasaraþ  /
pa÷ånàm upasaraþ  /
strãgavãùu puügavànàm garbhàdhànàya prathamam upasaraõam ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.72 ||


_____START JKv_3,3.72:

ni abhi upa vi ity eteùu upapadeùu hvayateþ dhàtoþ samprasàraõam ap pratyayaþ ca  /
gha¤o 'pavàdaþ  /
nihavaþ  /
abhihavaþ  /
upahavaþ  /
vihavaþ  /
eteùu iti kim ? prahvàyaþ //


____________________________________________________________________


#<àïi yuddhe>#  || PS_3,3.73 ||


_____START JKv_3,3.73:

àïi upapade hvayater dhàtoþ samprasàraõam ap pratyaya÷ ca bhavati yuddhe 'bhidheye  /
àhåyante 'smin ity àhavaþ  /
yuddhe iti kim ? àhvàyaþ //


____________________________________________________________________


[#268]

##  || PS_3,3.74 ||


_____START JKv_3,3.74:

àï pårvasya hvayater dhàtoþ samprasàraõam, ap-pratyayo, vçddhi÷ ca nipàtyate nipànaü ced abhidheyaü bhavati  /
nipibanty asminn iti nipànam udakàdhàra ucyate  /
àhàvaþ pa÷ånàm  /
kåpopasareùu ya udakàdhàras tatra hi pànàya pa÷ava àhåyante  /
nipànam iti kim ? àhvàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.75 ||


_____START JKv_3,3.75:

anupargasya hvayateþ samprasàraõam ap pratyaya÷ ca bhavati bhàve abhidheye  /
havaþ  /
have have suhavaü ÷åram indram  /
anupasargasya iti kim ? àhvàyaþ  /
bhàva-grahaõam akartari ca kàrake sa¤j¤àyàm (*3,3.19) ity asya niràsa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.76 ||


_____START JKv_3,3.76:

bhàve 'nupasargasya iti vartate  /
hanter dhàtoþ anupasarge bhàve ap pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ca bhadhàde÷aþ, sa càntodàttaþ  /
tatra+udàtta-nivéttisvareõa apa udàttatvaü bhavati  /
vadha÷ coràõàm  /
vadho dasyånàm  /
bhàve ity eva, ghàtaþ  /
anupasargasya ity eva, praghàtaþ, vighàtaþ  /
cakàro bhinna-kramatvàn nàde÷ena sambadhyate  /
kiü tarthi ? prakçtena pratyayena  /
ap ca, ya÷ ca aparaþ pràpnoti  /
tena gha¤ api bhavati  /
ghàto vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.77 ||


_____START JKv_3,3.77:

hanaþ ity eva  /
mårtiþ kàñhinyam  /
mårtau abhidheyàyàü hanteþ ap pratyayo bhavati, ghana÷ càde÷aþ  /
abhraghanaþ  /
dadhighanaþ  /
kathaü ghanaü dadhi iti ? dharma-÷abdena dharmã bhaõyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.78 ||


_____START JKv_3,3.78:

antaþ pårvàt hanteþ ap pratyayo bhavati, ghanàde÷a÷ ca bhavati de÷e 'bhidheye  /
antarghanaþ  /
sa¤j¤ãbhåto vàhãkesu de÷avi÷eùa ucyate  /
anye õakàraü pañhanti antarghaõo de÷aþ iti  /
tad api gràhyam eva  /
de÷e iti kim ? antarghàto 'nyaþ //


____________________________________________________________________


[#269]

##  || PS_3,3.79 ||


_____START JKv_3,3.79:

pra-pårvasya hanteþ praghaõaþ praghàõaþ ity etau ÷abdau nipàtyete agàraikade÷e vàcye  /
praghaõaþ, praghàõaþ  /
dvàraprakoùñho bàhya ucyate  /
agàraikade÷e iti kim ? praghàtaþ anyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.80 ||


_____START JKv_3,3.80:

ut-pårvàt hanteþ udghanaþ iti nipàtyate 'tyàdhànaü ced bhavati  /
udghanaþ  /
yasmin kàùñhe sthàpayitvà anyàni kàùñhàni takùyante tad abhidhãyate  /
udghàto 'nyaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.81 ||


_____START JKv_3,3.81:

apa-pårvasya hanteþ apaghanaþ iti nipàtyate, aïgaü cet tad bhavati  /
apaghanaþ aïgam  /
avayavaþ ekade÷aþ, na sarvaþ  /
kiü tarhi ? pàõiþ pàda÷ ca abhidhãyate  /
apaghàtaþ anyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.82 ||


_____START JKv_3,3.82:

hanaþ iti vartate  /
ayas vi dru ity eteùu upapadeùu hanteþ dhàtoþ karaõe kàrake ap pratyayo bhavati, ghanàde÷a÷ ca  /
ayo hanyate anena iti ayoghanaþ  /
vighanaþ  /
drughanaþ  /
drughaõaþ iti kecid udàharanti  /
kathaü õatvam ? arãhaõàdiùu pàñhàt  /
pårvapadàt sa¤j¤àyàm agaþ (*8,4.3) iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.83 ||

_____START JKv_3,3.83:

karaõe hanaþ iti vartate  /
stamba-÷abde upapade karaõe kàrake hanteþ kaþ pratyayo bhavati  /
cakàràt ap ca, tatra ghanàde÷aþ  /
stambaghnaþ, stambaghanaþ  /
striyàü stambaghnà, stambaghanà iti iùyate  /
karaõe ity eva, stambaghàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.84 ||


_____START JKv_3,3.84:

karaõe hanaþ ity eva  /
pari-÷abde upapade anter dhàtoþ ap pratyayo bahvati karaõe kàrake, gha-÷abda÷ càde÷aþ  /
parihanyate anena iti parighaþ  /
palighaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.85 ||


_____START JKv_3,3.85:

upa-pårvàt hanteþ ap pratyayaþ upadhà-lopa÷ ca nipàtyate à÷raye 'bhidheye  /
à÷raya-÷abdaþ sàmãpyaü pratyàsattiü lakùayati  /
parvatopaghnaþ  /
gràmopaghnaþ  /
à÷raye iti kim ? parvatopaghàta eva anyaþ //

____________________________________________________________________

[#270]

##  || PS_3,3.86 ||


_____START JKv_3,3.86:

samudoþ upapadayoþ hanteþ dhàtoþ ap pratyayo bhavati, ñi-lopaþ ghatvaü ca nipàtyate, yathàsaïkhyaü gaõe 'bhidheye, pra÷aüsàyàü gamyamànàyàm  /
saïghaþ pa÷ånàm  /
udgho manuùyaþ  /
gaõa-pra÷aüsayoþ iti kim ? saïghàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.87 ||


_____START JKv_3,3.87:

nighaþ iti ni-pårvàd hanteþ ap pratyayaþ, ñi-lopo ghatvam ca nipàtyate, nimitaü ced abhidheyaü bhavati  /
samantàt mitaü nimitam, samàrohapariõàham  /
nighàþ vçkùàþ  /
nighàþ ÷àlayaþ  /
nimitam iti kim ? nighàtaþ //


____________________________________________________________________


#<óvitaþ ktriþ>#  || PS_3,3.88 ||


_____START JKv_3,3.88:

bhàve 'kartari ca kàrake iti vartate  /
óu it yasya tasmàd óvito dhàtoþ ktriþ pratyayo bhavati  /
trermam nityam (*4,4.20) iti vacanàt kevalo na prayujyate  /
óupacaù pàke - paktrimam  /
óuvap bãjasantàne - uptrimam  /
óukç¤ - kçtrimam //


____________________________________________________________________


#<ñvito 'thuc>#  || PS_3,3.89 ||


_____START JKv_3,3.89:

ñu it yasya, tasmàt ñvito dhàtoþ athuc pratyayo bhavati bhàvàdau  /
ñuvepç kampane - vepathuþ  /
ñuo÷vi gativçddhyoþ - ÷vayathuþ  /
ñukùu ÷abde - kùavathuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.90 ||


_____START JKv_3,3.90:

bhàve akartari ca kàrake iti vartate  /
yaja-àdibhyo dhàtubhyo naï pratyayo bhavati  /
ïakàro guõa-pratiùedha-arthaþ  /
yaj¤aþ  /
yàc¤à  /
yatnaþ  /
vi÷naþ  /
pra÷naþ  /
rakùõaþ  /
praccheþ asamprasàraõaü j¤àpakàt pra÷ne ca àsanna-kàle (*3,2.117) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.91 ||


_____START JKv_3,3.91:

svaper dhàtoþ nan pratyayo bhavati  /
nakaraþ svara-arthaþ  /
svapnaþ //


____________________________________________________________________


[#271]

##  || PS_3,3.92 ||


_____START JKv_3,3.92:

bhàve akartari ca kàrake iti vartate  /
upasarge upapade ghu-sa¤j¤akebhyaþ dhàtubhyaþ kiþ pratyayo bhavati  /
kitkaraõam àto lopa-artham  /
pradiþ  /
pradhiþ  /
antardhiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.93 ||


_____START JKv_3,3.93:

ghoþ ity eva  /
karmaõy upapade ghu-sa¤j¤akebhyo dhàtubhyaþ kiþ pratyayo bhavati adhikaraõe kàrake  /
jalaü dhãyate asmin iti jaladhiþ  /
÷aradhiþ  /
adhikarana-grahaõamarthàntaraniràsa-artham  /
cakàraþ pratyaya-anukarùaõa-arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.94 ||


_____START JKv_3,3.94:

bhàve akartari ca kàrake ti vartate  /
strãliïge bhàvàdau dhàtoþ ktin pratyayo bhavati  /
gha¤ajapàmapavàdaþ  /
kçtiþ  /
citiþ  /
matiþ  /
ktinnàvàdibhya÷ ca vaktavyaþ  /
àbàdayaþ prayogato 'nusartavyàþ  /
àptiþ  /
ràddhiþ  /
dãptiþ  /
srastiþ  /
dhvastiþ  /
labdhiþ  /
÷ruyajistubhyaþ karaõe  /
÷råyate anayà iti ÷rutiþ  /
iùñiþ  /
stutiþ  /
glàmlàjyàhàbhyo niþ  /
glàniþ  /
mlàniþ  /
jyàniþ  /
hàniþ  /
ékàralvàdibhyaþ ktin niùñhàvad bhavati iti vaktavyam  /
kãrõiþ  /
gãrõiþ  /
jãrõiþ  /
÷ãrõiþ  /
låniþ  /
yåniþ  /
sampadàdibhyaþ kvip  /
sampad  /
vipad  /
pratipad  /
ktinn api iùyate  /
sampattiþ  /
vipattiþ //


____________________________________________________________________


[#272]

##  || PS_3,3.95 ||


_____START JKv_3,3.95:

striyàm iti vartate  /
sthàdibhyo dhàtubhyaþ strãliïge bhàve ktin pratyayo bhavati  /
aïo 'pavàdasya bàdhakaþ  /
prasthitiþ  /
udgãtiþ  /
saïgãtiþ  /
prapãtiþ  /
iti j¤àpakàt nàtyantàya bàdhà bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.96 ||


_____START JKv_3,3.96:

bhàve striyàm iti vartate  /
mantre viùaye vçùàdibhyaþ dhàtubhyaþ ktin pratyayo bhavati udàttaþ  /
prakçti-pratyayayoþ vibhakti-vipariõàmena sambandhaþ  /
kasmàd evaü kçtam ? vaicitrya-artham  /
vçùñiþ  /
iùñiþ  /
paktiþ  /
matiþ  /
vittiþ  /
bhåtiþ  /
vãtiþ  /
ràtiþ  /
sarvatra sarvadhàtubhyaþ sàmànyena vihita eva ktin  /
udàtta-arthaü vacanam  /
iùestu icchà (*3,3.101) iti nipàtanaü vakùyati, tataþ ktinn api vidhãyate  /
mantràd anyatra àdir udàttaþ //


____________________________________________________________________


#<åti-yåti-jåti-sàti-heti-kãrtaya÷ ca>#  || PS_3,3.97 ||


_____START JKv_3,3.97:
mantre iti na anuvartate  /
åtyàdayaþ ÷abdà nipàtyante  /
udàttaþ iti vartate  /
avateþ jvara-tvara-srivy-avi-mavàm upadhàyà÷ ca (*6,4.20) iti åñþ  /
åtiþ  /
svaràrthaü vacanam  /
yauter javate÷ ca yåtiþ, jåtiþ  /
dãrdhàtvam ca nipàtyate  /
sàtiþ  /
syateþ itvàbhàvo nipàtyate, sanoter và jana-sana-khanàü sa¤j¤àloþ (*6,4.42) ity àtve kçte svaràrthaü nipàtanam  /
hanter hinoter và hetiþ  /
kãrtayateþ kãrtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.98 ||

_____START JKv_3,3.98:

udàttaþ ity eva  /
vraja-yajoþ dhàtvoþ strã-liïge bhàve kyap pratyayo bhavati udàttaþ  /
ktino 'pavàdaþ  /
vrajyà  /
ijyà  /
pitkaraõam uttaratra tugartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.99 ||


_____START JKv_3,3.99:

bhàve iti na svaryate  /
pårva eva atra arthàdhikàraþ  /
samajàdibhyo dhàtubhyaþ striyàü kyap pratyayo bhavati udàttaþ sa¤j¤àyàü viùaye  /
samajanti asyàmiti samajyà  /

[#273]

niùadyà  /
nipatyà  /
manyà  /
vidyà  /
sutyà  /
÷ayyà  /
bhçtyà  /
ityà  /
kathaü taduktam striyàü bhàvàdhikàro 'sti tena bhàryà prasidhyati iti ? bhàvàdhikàro bhàvavyàpàraþ vàcyatvena vivakùitaþ, na tu ÷àstrãyo 'dhikàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.100 ||


_____START JKv_3,3.100:

karoter dhàtoþ striyàü ÷aþ pratyayo bhavati  /
cakàràt kyap ca  /
yogavibhàgo 'tra kartavyaþ, ktinn api yathà syàt  /
kriyà, kçtyà, kçtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.101 ||


_____START JKv_3,3.101:

iùeþ dhàtoþ ÷aþ pratyayo yagabhàva÷ ca nipàtyate  /
icchà  /
paricaryàparisaryàmçgayàñàñyànàm upasaïkhyànam  /
paricaryà  /
parisaryà  /
mçgayà  /
añàñyà  /
jàgarter akàro và  /
jàgarà, jàgaryà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.102 ||


_____START JKv_3,3.102:

pratyayàntebhyo dhàtubhyaþ stiryàm akàraþ pratyayo bhavati  /
ktino 'pavàdaþ  /
cikãrùà  /
jihãrùà  /
putrãyà  /
putrakàmyà  /
lolåyà  /
kaõóåyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.103 ||


_____START JKv_3,3.103:
halanto yo dhàtuþ gurumàn, tataþ striyàm akàraþ pratyayo bhavati  /
ktino 'pavàdaþ  /
kuõóà  /
huõóà  /
ãhà  /
åhà  /
guroþ iti kim ? bhaktiþ  /
halaþ iti kim ? nãtiþ //


____________________________________________________________________


#<ùid-bhidàdibhyo 'ï>#  || PS_3,3.104 ||


_____START JKv_3,3.104:

ùidbhyaþ bhidàdibhya÷ ca striyàm aï pratyayo bhavati  /
gaõapañhiteùu bhidàdiùu niùkçùya prakçtayo gçhyante  /
jéù - jarà  /
trapåù - trapà  /
bhidàdibhyaþ khalv api - bhidà  /
chidà  /
vidà  /
kùipà  /
guhà giryoùadhyoþ  /
÷raddhà  /
medhà  /
godhà  /
àrà  /
hàrà  /
kàrà  /
kùiyà  /
tàrà  /
dhàrà  /
lekhà  /
rekhà  /
cåóà  /
pãóa  /
vapà  /
vasà  /
sçjà  /
krapeþ samprasàraõaü ca - kçpà  /
bhidà vidàraõe  /
bhittiþ anyà  /
chidà dvaidhãkaraõe  /
chittiþ anyà  /
àrà ÷astryàm  /
àrtiþ anyà  /
dhàrà prapàte  /
dhçtiþ anyà //


____________________________________________________________________


[#274]

##  || PS_3,3.105 ||


_____START JKv_3,3.105:

citi smçtyàm, påja påjàyàm, katha vàkyaprabandhe, kubi àcchàdane, carca adhyayane curàdiþ, ebhyo dhàtubhyaþ yuci pràpte striyàm aï pratyayo bhavati  /
cintà  /
påjà  /
kathà  /
kumbà  /
carcà  /
cakàràt yuc api bhavati  /
cintanà //


____________________________________________________________________

#<àta÷ ca+upasarge>#  || PS_3,3.106 ||


_____START JKv_3,3.106:

àkàràntebhyaþ upasarge upapade striyam aï pratyayo bhavati  /
ktino 'pavàdaþ  /
pradà  /
upadà  /
pradhà  /
upadhà ÷radantaror upasargavad vçttiþ  /
÷raddhà  /
antardhà //


____________________________________________________________________


#<õy-àsa-÷rantho yuc>#  || PS_3,3.107 ||


_____START JKv_3,3.107:

õyantebhyo dhàtubhyaþ, àsa ÷rantha ity etàbhyàm ca striyàm yuc pratyayo bhavati  /
akàrasya apavàdaþ  /
kàraõà  /
hàraõà  /
àsanà  /
÷ranthanà  /
katham àsyà ? ç-halor õyat (*3,1.124) bhaviùyati  /
vàsaråpa-pratiùedha÷ ca strãprakaraõa-viùayasya+eva+utsarga-apavàdasya  /
÷ranthiþ kryàdirgçhyate ÷rantha vimocanapratiharùayoþ iti , na curàdiþ ÷rantha grantha sandarbhe iti  /
õyantatvena+eva siddhatvàt  /
ghaññivandividhibhya upasaïkhyànam  /
ghaññanà  /
vandanà  /
vedanà  /
ghaññeþ bhauvàdikasya grahaõaü ghañña calane iti, na cuaràdikasya, tasya õeþ ity eva siddhatvàt  /
iùeranicchàrthasya yuj vaktavyaþ  /
adhyeùaõà  /
anveùanà  /
parervà  /
paryeùanà, parãùñiþ //


____________________________________________________________________


[#275]

##  || PS_3,3.108 ||


_____START JKv_3,3.108:

rogàkhyàyàü gamyamànàyàü dhàtoþ õvul pratyayo bahulaü bhavati  /
ktinnàdãnàm apavàdaþ  /
àkhyà-grahaõaü rogasya cet pratyayàntena sa¤j¤à bhavati  /
bahula-grahaõaü vyabhicara-artham  /
pracchardikà  /
pravàhikà  /
vicarcikà  /
na ca bhavati  /
÷irortiþ  /
dhàtvartha-nirde÷e õvul vaktavyaþ  /
à÷ikà  /
÷àyikà vartate  /
ik÷tipau dhàtu-nirde÷e  /
bhidiþ  /
chidiþ  /
pacatiþ  /
pañhatiþ  /
varõàt kàraþ  /
nirde÷a iti prakçtam  /
akàraþ  /
ikàraþ  /
ràdiphaþ  /
rephaþ  /
matvarthàc chaþ  /
akàralopaþ  /
matvarthãyaþ  /
iõajàdibhyaþ  /
àjiþ  /
àtiþ  /
àdiþ  /
ik kçùyàdibhyaþ  /
kçùiþ  /
kiriþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.109 ||


_____START JKv_3,3.109:

sa¤j¤àyàü viùaye dhàtoþ õvul pratyayo bhavati  /
uddàlakapuùpabha¤jikà  /
varaõapuùpapracàyikà  /
abhyåùakhàdikà  /
àcoùakhàdikà  /
÷àlabha¤jikà  /
tàlabha¤jikà //


____________________________________________________________________


[#276]

##  || PS_3,3.110 ||

_____START JKv_3,3.110:

pårvaü paripra÷naþ, pa÷càdàkhyànam  /
såtre 'lpàctarasya pårvanipàtaþ  /
paripra÷ne àkhyàne ca gamyamàne dhatoþ i¤ pratyayo bhavati, cakàràt õvul api  /
vibhàùa-grahaõàt paro 'pi yaþ pràpnoti, so 'pi bhavati  /
kàü tvaü kàrimakàrùãþ, kàü kàrikàm akàrùãþ, kàü kriyàmakàrùãþ, kàü kçtyàmakàrùãþ, kà kçtimakàrùãþ ? sarvàü kàrimakàrùam, sarvàü kàrikàm akàrùam, sarvàü kriyàmakàrùam, sarvàü kçtyàmakàrùam, sarvàü kçtimakàrùam  /
kàü gaõimajãgaõaþ, kàü gaõikàmajãgaõaþ, kàü gaõanàmajãgaõaþ ? sarvàü gaõimajãgaõam, sarvàü gaõikàm, sarvàü gaõanàm  /
evaü kàü yàjim, kàü yàjikàm, kàü yàcim, kàü yacikàm, kàü pàcim, kàü pàcikàm kàü pacàm, kàü paktim, kàü pàñhim, kàü pàñhikàm, kàü pañhitim iti draùñavyam  /
àkhyànaparipra÷nayoþ iti kim ? kçtiþ  /
hçtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.111 ||


_____START JKv_3,3.111:

paryàyaþ paripàñãkramaþ  /
arhaõamarhaþ, tadyogyatà  /
çõaü tat yat parasya dhàryate  /
utpattiþ janma  /
eteùv artheùu dhàtoþ õvuc pratyayo bhavati  /
ktinnàdãnàm apavàdaþ  /
paryàye tàvat - bhavataþ ÷àyikà  /
bhavato 'gragràsikà  /
arhe - arhati bhavàn ikùubhakùikàm  /
çõe - ikùubhakùikàü me dharayasi  /
odanabhojikàm  /
payaþpàyikàm  /
utpattau - ikùubhakùikà me udapàdi  /
odanabhojikà  /
payaþpàyikà  /
vibhàùà ity eva, cikãrùà utpadyate  /
õvuli prakçte pratyayàntarakaranaü svara-artham //

____________________________________________________________________


#<àkro÷e na¤y atiþ>#  || PS_3,3.112 ||


_____START JKv_3,3.112:

vibhàùà iti nivçttam  /
àkro÷aþ ÷apanam  /
àkro÷e gamyamàne na¤i upapade dhàtoþ aniþ pratyayo bhavati  /
ktinnàdãnàm apavàdaþ  /
akaraõiste vçùala bhåyàt  /
àkro÷e iti kim ? akçtistasya kañasya  /
na¤i iti kim ? mçtiste vçùala bhåyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.113 ||


_____START JKv_3,3.113:

bhàve, akartari ca kàrake iti nivçtam  /
kçtya-sa¤j¤akàþ pratyayàþ lyuñ ca bhaulam artheùu bhavanti  /
yatra vihitàs tato 'nyatra api bhavanti  /
bhàvakarmaõoþ kçtyà vihitàþ kàrakàntare 'pi bhavanti  /
snànãyaü cårõam  /
dànãyo bràhmaõaþ  /
karaõa-adhikaraõayoþ bhàve ca lyuñ  /
anyatra api bhavati  /
apasecanam  /
avasràvaõam  /
ràjabhojanàþ ÷àlayaþ  /
ràjàcchàdanàni vàsàüsi  /
praskandanam  /
prapatanam  /
bahula-grahaõàd anye 'pi kçtaþ yathàpràptam abhidheyaü vyabhicaranti  /
pàdàbhyàü hriyate pàdahàrakaþ  /
gale copyate galecopakaþ //


____________________________________________________________________


[#277]

##  || PS_3,3.114 ||


_____START JKv_3,3.114:

napuüsaka-liïge bhàve dhatoþ ktaþ pratyayo bhavati  /
hasitam  /
sahitam  /
jalpitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.115 ||


_____START JKv_3,3.115:

napuüsaka-liïge bhàve dhàtoþ lyuñ pratyayo bhavati  /
hasanaü chàtrasya  /
÷obhanam  /
jopanam  /
÷ayanam  /
àsanam  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.116 ||


_____START JKv_3,3.116:

yena karmaõà saüspç÷yamànasya kartuþ ÷arãra-sukham utpadyate, tasmin karmaõi upapade dhatoþ napuüsaka-liïge bhàve lyuñ pratyayo bhavati  /
pårveõa+eva siddhe pratyaye nityasamàsa-arthaü vacanam  /
upapada-samàso hi nityaþ samàsaþ  /
payaþpànaü sukham  /
odanabhojanaü sukham  /
karmaõi iti kim ? tålikàyà utthànaü sukham  /
saüspar÷àt iti kim ? agnikuõóasya upàsanaü sukham  /
kartuþ iti kim ? guroþ snàpanaü sukham  /
snàpayateþ na guruþ kartà, kiü tarhi, karma  /
÷arãragrahaõaü kim ? putrasya pariùvajanaü sukham  /
sukhaü mànasã prãtiþ  /
sukham iti kim ? kaõñkànàü mardanaü duþkham  /
sarvatràsamàsaþ pratyudàhriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.117 ||


_____START JKv_3,3.117:

karaõe 'dhikaraõe ca kàrake dhàtoþ lyuñ pratyayo bhavati  /
idhmapravra÷canaþ  /
palà÷a÷àtanaþ  /
adhikarane - godohanã  /
saktudhànã //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.118 ||


_____START JKv_3,3.118:

karana-adhikaranayoþ ity eva  /
puüliïgayoþ karaõa-adhikaranayor abhidheyayoþ dhàtoþ ghaþ pratyayo bhavati samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
pràyagrahaõam akàrtsnya-artham  /
dantacchadaþ  /
ura÷chadaþ pañaþ  /
adhikaraõe khalv api - etya tasmin kurvanti iti àkaraþ  /
àlayaþ  /
puüsi iti kim ? prasàdhanam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? praharaõo daõóaþ  /
ghakàraþ chander ghe 'dvy-upasargasya (*6,4.96) vi÷eùaõa-arthaþ //


____________________________________________________________________


[#278]

##  || PS_3,3.119 ||


_____START JKv_3,3.119:

gocaràdayaþ ÷abdàþ gha-prayayàntà nipàtyante pårvasminn eva arthe  /
hala÷ ca (*3,3.121)  /
iti gha¤aü vakùyati, tasya ayam apavàdaþ  /
gàva÷ caranti asmin iti gocaraþ  /
sa¤carante anena iti sa¤caraþ  /
vahanti tena vahaþ  /
vrajanti tena vrajaþ  /
vyajanti tena vyajaþ  /
nipàtanàt ajer vyagha¤apoþ (*2,4.56) iti vãbhàvo na bhavati  /
etya tasminn àpaõante ity àpaõaþ  /
nigacchanti tasmin iti nigamaþ  /
cakàro 'nukt-asamuccaya-arthaþ  /
kaùaþ  /
nikaùaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.120 ||


_____START JKv_3,3.120:

ave upapade tarateþ stçõàte÷ ca dhàtoþ karana-adhikaraõayoþ sa¤j¤àyàm gha¤ pratyayo bhavati  /
ghasyàpavàdaþ  /
¤akàro vçddhy-arthaþ svaràrtha÷ ca  /
ghakàraþ uttaratra kutva-arthaþ  /
avatàraþ  /
avastàraþ  /
katham avatàro nadyàþ, na hãyaü saj¤à ? pràya-anuvçtteþ asa¤j¤àyàm api bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.121 ||


_____START JKv_3,3.121:

puüsi sa¤¤àyàm, karaõa-adhikaraõayo÷ ca iti sarvam anuvartate  /
halantàd dhàtoþ karaõa-adhikaraõayoþ gha¤ pratyayo bhavati  /
ghasya apavàdaþ  /
lekhaþ  /
vedaþ  /
veùñaþ  /
vandhaþ  /
màrgaþ  /
apàmàrgaþ  /
vãmàrgaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.122 ||


_____START JKv_3,3.122:

adhyàya-àdayaþ ÷abdàþ gha¤antà nipàtyante  /
puüsi sa¤j¤àyàü ghe pràpte gha¤ vidhãyate  /
ahalanta-artha àrambhaþ  /
adhãyate asmin iti adhyàyaþ  /
nãyata anena iti nyàyaþ  /
udyuvanti asmin iti udyàvaþ  /
saühriyante 'nena iti saühàraþ  /
àghriyante asmin iti àdhàraþ  /
àvayanti asminn iti àvàyaþ  /
cakàro 'nuktas-amuccaya-arthaþ  /
avahàraþ //


____________________________________________________________________


[#279]

##  || PS_3,3.123 ||


_____START JKv_3,3.123:

udaïka iti nipàtyate anudaka-viùaya÷ ced dhàtv-artho bhavati  /
utpårvàd a¤cateþ gha¤ nipàtyate  /
nanu ca hala÷ ca (*3,3.121)  /
iti siddha eva gha¤ ? udake pratiùedha-artham idaü vacanam  /
tailodaïkaþ  /
anudake iti kim ? udakoda¤canaþ  /
ghaþ kasmàn na pratyudàhriyate ? vi÷eùàbhàvàt  /
gha¤y api thàthàdisvarena antodàtta eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.124 ||


_____START JKv_3,3.124:

ànàyaþ iti nipàtyate jàlaü cet tad bhavati  /
àï-pårvàt nayateþ karane gha¤ nipàtyate  /
ànàyo matsyànàm  /
ànàyo mçgàõàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.125 ||


_____START JKv_3,3.125:

khanateþ dhàtoþ karaõa-adhikaraõayoþ ghaþ pratyayo bhavati  /
cakàràt gha¤ ca  /
àkhanaþ, àkhànaþ  /
óo vaktavyaþ  /
àkhaþ  /
óaro vaktavyaþ  /
àkharaþ  /
iko vaktavyaþ  /
àkhanikaþ  /
ikavako vaktavyaþ  /
àkhanikavakaþ //


____________________________________________________________________


#<ãùad-duþ-suùu kçcchra-akçccra-artheùu khal>#  || PS_3,3.126 ||


_____START JKv_3,3.126:

karaõa-adhikaraõayoþ iti nivçttam  /
ãùat dus su ity eteùu upapadeùu kçcchràkçcchra-artheùu dhatoþ khal pratyayo bhavati  /
kçcchraü duþkham, tad duro vi÷eùaõam  /
akçcchraü sukham, taditarayoþ vi÷eùanam, sambhavàt  /
ãùatkaro bhavatà kañaþ  /
duùkaraþ  /
sukaraþ  /
ãùadbhojaþ  /
durbhojaþ  /
subhojaþ  /
ãùadàdiùu iti kim ? kçcchreõa kàryaþ kañaþ  /
kçcchràkçcchra-artheùu iti kim ? ãùatkàryaþ  /
lakàraþ svara-arthaþ  /
khit-karaõam uttarakra mumartham //


____________________________________________________________________


[#280]

##  || PS_3,3.127 ||

_____START JKv_3,3.127:

bhavateþ karote÷ ca dhàtoþ yathàsaïkhyaü kartari karmaõi ca+upapade, cakàràd ãùadàdiùu ca khal pratyayo bhavati  /
ãùadàóhyambhavaü bhavatà  /
duràóhyambhavam  /
ãùadàóhyaïkaraþ  /
svàóhyaïkaro devadatto bhavatà  /
kartç-karmaõo÷ cvy-arthayor iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, svàóhyena bhåyate //


____________________________________________________________________


#<àto yuc>#  || PS_3,3.128 ||


_____START JKv_3,3.128:

ãùadàdayo 'nuvartante  /
kartç-karmaõoþ iti na svaryate  /
kçcchràkçcchra-artheùu ãùadàdiùu upapadeùu àkàràntebhyo dhatubhyaþ yuc pratyayo bhavati  /
khalo 'pavàdaþ  /
ãùatpànaþ somo bhavatà  /
duùpànaþ  /
supànaþ  /
ãùaddàno gaurbhavatà  /
durdànaþ  /
sudànaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.129 ||


_____START JKv_3,3.129:
ãùadàdisu kçcchràkçcchra-artheùu upapadeùu gaty-arthebhyo dhàtubhyaþ chandasi viùaye yuc pratyayo bhavati  /
khalo 'pavàdaþ  /
såpasadano 'gniþ  /
såpasadanam antarikùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.130 ||


_____START JKv_3,3.130:

anyebhyo 'pi dhàtubhyaþ gaty-arthebhyaþ chandasi viùaye yuc pratyayo dç÷yate  /
sudohanàmakçõod brahmaõe gàm  /
suvedanàmakçõorbrahmaõe gàm  /
bhàùàyàü ÷àsiyudhidç÷idhçùimçùibhyo yujvaktavyaþ  /
duþ÷àsanaþ  /
duryodhanaþ  /
durdar÷anaþ  /
durdharùaõaþ  /
durmarùaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.131 ||


_____START JKv_3,3.131:

samãpam eva sàmãpyam  /
ùya¤aþ svàrthikatvaü j¤àpyate càturvarõyàdi-siddhy-artham  /
vartamàna-samãpe bhåte bhaviùyati ca vartamànàd dhàtoþ vartamànavat pratyayà và bhavanti  /
vartamane lañ (*3,2.123) ity àrabhya yàvad uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti vartàmàne pratyayà uktàþ, te bhåta-bhaviùyator vidhãyante  /

[#281]

kadà devadatta àgato 'si ? ayam àgacchàmi  /
àgacchantam eva màü viddhi  /
ayam àgamam  /
eùo 'smi àgataþ  /
kadà devadatta gamiùyasi ? eùa gacchàmi  /
gacchantam eva mà viddhi  /
eùa gamiùyàmi  /
gantàsmi  /
vatkaraõaü sarvasàdé÷ya-artham  /
yena vi÷eùaõena vartamàne pratyayàþ vihitàþ prakçtyopapadopàdhinà tathà+eva atra bhavanti  /
pavamànaþ  /
yajamànaþ  /
alaïkariùõuþ  /
sàmãpya-grahaõaü kim ? viprakarùa-vivakùàyàü mà bhåt, parudagacchat pàñaliputram  /
varùeõa gamiùyati  /
yo manyate gacchàmi iti padaü vartamàne kàle eva vartate, kàlàntaragatis tu vàkyàd bhavati, na ca vàkyagamyaþ kàlaþ padasaüskàravelàyàm upayujyate iti tàdç÷aü vàkyàrtha-pratipattàraü prati prakaraõam idaü nàrabhyate  /
tathà ca ÷vaþ kariùyati, varùeõa gamiùyati iti sarvam upapadyate //


____________________________________________________________________


#<à÷aüsàyàü bhåtavac ca>#  || PS_3,3.132 ||

_____START JKv_3,3.132:

và ity eva  /
vartamàna-samãpye iti na anuvartate  /
à÷aüsanam à÷aüsà, apràptasya priyàrthasya pràptum icchà  /
tasyà÷ ca bhaviùyatkàlo viùayaþ  /
tatra bhaviùyati kàle à÷aüsàyàü gamyamànàyàü dhàtoþ và bhåtavat pratyayà bhavanti, cakàràd vartamànavac ca  /
upàdhyàya÷ ced àgamat, àgataþ, àgacchati, àgamiùyati, ete vyàkaraõam adhyagãùmahi, ete vyàkaraõam adhãtavantaþ, adhãmahe, adhyeùyàmahe  /
sàmànya-atide÷e vi÷eùànatide÷àl laï-liñau na bhavataþ  /
à÷aüsàyàm iti kim ? àgamiùyati //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.133 ||


_____START JKv_3,3.133:

à÷aüsàyàm it yeva  /
kùipravacane upapade à÷aüsàyàü gamyamànàyàü dhàtoþ lçñ pratyayo bhavati  /
bhåtavac ca ity asya ayam apavàdaþ  /
upàdhyàya÷ cet kùipram àgamiùyati, kùipraü vyàkaraõam adhyeùyàmahe  /
vacana-grahaõaü paryàya-artham  /
kùipram, ÷ãghram, à÷u, tvaritam, adhyeùyàmahe  /
na iti vaktavye lçó-grahaõaü luño 'pi viùaye yathà syàt  /
÷vaþ kùipram adhyeùyamahe //


____________________________________________________________________


#<à÷aüsà-vacane liï>#  || PS_3,3.134 ||


_____START JKv_3,3.134:

à÷aüsà yena+ucyate tad à÷aüsàvacanam  /
tasminn upapade dhàtor liï pratyayo bhavati bhåtavac ca ity asya ayam apavàdaþ  /
upàdhyàya÷ ced àgacchet, à÷aüse yukto 'dhãyãya  /
à÷aüse avakalpaye yukto 'dhãyãya  /
à÷aüse kùipram adhãyãya //


____________________________________________________________________


[#282]

##  || PS_3,3.135 ||


_____START JKv_3,3.135:

bhåtànadyatane bhaviùyadanadyatane ca laï-luñau vihitau, tayor ayaü pratiùedhaþ  /
anadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati kriyàprabandhe sàmãpye ca gamyamàne  /
kriyàõàü prabandhaþ sàtatyenànuùñhànam  /
kàlànàü sàmãpyaü tulyajàtãyenàvyavadhànam  /
yàvajjãvaü bhç÷amannamadàt  /
bhç÷amannaü dàsyati  /
yàvajjãvaü putrànadhyàpipat  /
yàvajjãvamadhyàpayiùyati  /
sàmãpye khalv api - yeyaü paurõamàsyatikràntà, etasyàmupàdhyàyo 'gnãnàdhita, somenàyaùña, gàmadita  /
yeyamamàvàsyà àgàminã, etasyàmupàdhyàyo 'gnãnàdhàsyate, somena yakùyate, sa gàü dàsyate  /
dvau pratiùedhau yathàpràptasya abhyanuj¤àpanàya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.136 ||


_____START JKv_3,3.136:

nànadyatanavat iti vartate  /
akriya-prabandha-artham, asàmãpyàrthaü ca vacanam  /
bhaviùyati kàle maryàdà-vacane satyavarasmin pravibhàge 'nadyatanavat pratyaya-vidhir na bhavati  /
yo 'yamadhvà gantavya àpàñaliputràt, tasya yadavaraü kau÷àmbyàþ, tatra dvirodanaü bhokùyàmahe, tatra saktån pàsyàmaþ  /
bhaviùyati iti kim ? yo 'yamadhvà gataþ àpàñaliputràt, tasya yadavaraü kau÷àmbyàþ, tatra yuktà adhyaimahi, tatra dvirodanam abhu¤jmahi, tatra saktånapibàma  /
maryàdàvacane iti kim ? yo 'yamadhvà niravadhiko gantavyaþ, tasya yadavaraü kau÷àmbyàþ, tatra dvirodanaü bhoktàsmahe, saktån pàtà smaþ  /
avarasmin iti kim ? yo 'yamadhvà gantavyaþ àpàñaliputràt, tasya yatparam kau÷àmbyàþ, tatra dvirodanaü bhoktàsmahe, tatra saktån pàtàsmaþ  /
iha såtre de÷akçtà maryàdà, uttaratra kàlakçtà  /
tatra ca vi÷eùaü vakùyati //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.137 ||


_____START JKv_3,3.137:

bhaviùyati maryàdà-vacane 'varasmin iti vartate  /
kàlamaryàdàvibhàge satyavarsmin pravibhàge bhaviùyati kàle 'nadyatanavat pratyayavidhirna bhavati, na ced aho-ràtra-sambhandhã vibhàgaþ, taisteùàü ca vibhàge pratiùedhaþ  /
pårveõa+eva siddhe vacanam idam aho-ràtra-niùedha-artham  /
yoga-vibhàga uttaràrthaþ  /
yo 'yaü saüvatsara àgàmã, tatra yadavaramàgrahàyaõyàþ, tatra yuktà adhyeùyàmahe, tatraudanaü bhokùyàmahe  /
bhaviùyati ity eva  /
yo 'yaü vatsaro 'tãtaþ, tasya yadavaramàgrahàyaõyàþ, tatra yuktà adhyaimahi, tatraudanamabhu¤jamahi  /
maryàdàvacane ity eva  /
yo 'yaü niravadhikaþ kàla àgàmã, tasya yadavaramàgrahàyaõyàþ, tatra yuktà adhyetàsmahe, tatraudanaü bhoktàsmahe  /
avarasmin ity eva  /
parasmin vibhàùàü vakùyati  /
aho-ràtràõàm iti kim ? trividham udàharaõam - yo 'yaü màsa àgàmã, tasya yo 'varaþ pa¤cada÷aràtraþ, yo 'yaü triü÷adràtra àgàmã, tasya yo 'varo 'rdhamàsaþ, yo 'yaü triü÷adahoràtra àgàmã, tasya yo 'varaþ pa¤cada÷a-ràtraþ, tatra yuktà adhyetàsamahe, tatra saktån pàtàsmaþ  /
sarvathà ahoràtraspar÷e pratiùedhaþ //


____________________________________________________________________


[#283]

##  || PS_3,3.138 ||


_____START JKv_3,3.138:

bhaviùyati maryàdà-vacane kàlavibhàge ca anahoràtràõàm iti sarvam anuvartate  /
kàlamaryàdàvibhàge sati bhavisyati kàle parasmin pravibhàge vibhàùà anadyatanavat pratyayavidhir na bhavati, na ced aho-ràtra-sambandhã pravibhàgaþ  /
avarasmin varjaü pårvam anuvartate  /
avarasmin pårveõa pratiùedha uktaþ, samprati parasminn apràpta eva vikalpa ucyate  /
yo 'yaü saüvatsara àgàmã, tasya yat paramàgrahàyaõyàþ tatra yuktà adhyeùyàmahe, adhyetàsmahe, tatra saktån pàsyàmaþ, tatra saktån pàtàsmaþ  /
anahoràtràõàm ity eva  /
yo 'yaü triü÷adràtra àgàmã, tasya yaþ paraþ pa¤cada÷a-ràtraþ, tatra yuktà adhyetàsmahe, tatra saktån pàtàsmaþ  /
bhaviùyati ity eva  /
yo 'yaü saüvatsaro 'tãtaþ, tasya yat paramàgrahàyaõyàþ, tatra yuktà adhyaimahi, tatraudanamabhu¤jmahi  /
maryàdàvacane ity eva  /
yo 'yaü  saüvatsaro niravadhikaþ kàla agàmã, tasya yat pramàgrahàyaõyàþ, tatra yuktà adhyetàsmahe, tatra saktån pàtàsmaþ  /
kàla-vibhàge ity eva  /
yo 'yamadhvà gantavya àpàñaliputràt, tasya yat paraü kau÷àmbyàþ, tatra yuktà adhyetàsmahe, odanaü bhoktàsmahe  /
iti sarvatra anadyatanavat pratyayà udàhàryàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.139 ||


_____START JKv_3,3.139:

bhaviùyati ity anuvartate  /
hetu-hetumator liï (*3,3.156) ity evam àdikaü liïo nimittam  /
tatra liï-nimitte bhaviùyati kàle lçï pratyayo bhavati kriyàtipattau satyàm  /
kuta÷cid vaiguõyàd anabhinirvçttiþ kriyàyàþ kriyàtipattiþ  /
dakùiõena ced àyàsyan na ÷akañaü paryabhavisyat  /
yadi kamalakamàhvàsyan na ÷akañaü paryàbhaviùyat  /
abhokùyata bhavàn ghçtena yadi matsamãpamàgamiùyat  /
bhaviùyat kàla-viùayam etad vacanam  /
bhavisyad aparyàbhavanaü ca hetumat, tatra hetubhåtaü ca kamalakàhvànam  /
liïgiliïge buddhavà tadatipattiü ca pramàõàntaràd avagamya vaktà vàkyaü prayuïkte, yadi kamalakamàhvàsyanna ÷akñaü paryàbhaviùyat iti  /
hetuhetumator àhvànàparyàbhavanayoþ bhaviùyat kàla-viùayayoþ atipattiþ ito vàkyàd avagamyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.140 ||


_____START JKv_3,3.140:

liï-nimitte lçï kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
pårvena bhaviùyati vihitaþ samprati bhåte vidhãyate  /
bhåte ca kàle liï-nimitte kriya-atipattau satyàü lçï pratyayo bhavati  /
uta-apyoþ samarthayor liï (*3,3.152) ity àrabhya liï-nimitteùu vidhànam etat  /
pràk tato vikalpaü vakùyati  /
dçùño mayà bhavatputro 'nnàrthã caïkramyamàõaþ, apara÷ ca dvijo bràhmaõàrthã, yadi sa tena dçùño 'bhaviùyat, tadà abhikùyata  /
na tu bhuktavàn, anyena pathà sa gataþ //


____________________________________________________________________


[#284]

##  || PS_3,3.141 ||


_____START JKv_3,3.141:

bhåte liï-nimitte lçï kriya-atipattau iti sarvam anuvartate  /
và à uta-apyoþ votàpyoþ  /
maryàdàyàm ayam àï, na abhividhau  /
uta-apyoþ samarthayor liï (*3,3.152) iti vakùyati  /
pràgetasmàt såtràvadheþ yadita årdhvam anukramiùyàmaþ, tatra bhåte liï-nimitte kriya-atipattau lçï và bhavati ity etad adhikçtaü veditavyam  /
vakùyati, vibhàùà kathami liï ca (*3,3.143) - kathaü nàma tatra bhavàn vçùalam ayàjayiùyat  /
yathàpràptaü ca - yàjayet //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.142 ||


_____START JKv_3,3.142:

garhà kutsà ity anarthàntaram  /
garhàyàü gamyamànàyàm api-jàtvoþ upapadayoþ dhàtoþ lañ pratyayo bhavati  /
vartamane lañ uktaþ kàla-sàmànye na pràpnoti iti vidhãyate  /
kàlavi÷eùa-vihitàü÷ ca api pratyayàn ayaü paratvàd asmin viùaye vàdhate  /
api tatrabhavàn vçùalaü yàjayati, jàtu tatrabhavàn vçùalaü yàjayati, gargàmahe, aho anyàyyam etad  /
liï-nimittàbhàvàd iha kriya-atipattau lçï na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.143 ||


_____START JKv_3,3.143:

garhàyàm iti vartate  /
kathami upapade garhàyàü gamyamànàyaü dhàtoþ liï pratyayo bhavati, cakàràl lañ ca  /
vibhàùà-grahaõaü yathàsvaü kàla-viùaye vihitànàm abàdhana-artham  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayati  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayità  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayet  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalam ayàjayat  /
kathaü nàma tatrabhavàn vçùalaü yàyajàü cakàra  /
atra liï-nimittam asti iti bhåta-vivakùàyàü kriya-atipattau và lçï  /
bhaviùyad vivakùàyàü sarvatra nityena+eva lçïà bhavitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.144 ||


_____START JKv_3,3.144:

garhàyàm ity eva vibhàùà na svaryate  /
kiüvçtte upapade garhàyàü gamyamànàyàü dhàtoþ liï-lçñau pratyayau bhavataþ  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
liï-grahaõaü laño 'parigraha-artham  /
ko nàma vçùalo yaü tatrabhavàn yàjayet, yaü tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
kataro nàma, katamo nàma yàü tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, yàjayiùyati  /
bhåte kriyàtipattau và lçï  /
bhaviùyati tu nityam  /
ko nàma vçùalo yaü tatrabhavàn ayàjayiùyat //


____________________________________________________________________


[#285]

##  || PS_3,3.145 ||


_____START JKv_3,3.145:

garhàyàm iti nivçttam  /
anavaklçptiþ asambhàvanà  /
amarùaþ akùamà  /
kiüvçtte 'kiüvçtte ca+upapade anavaklçpty-amarùayoþ dhàtoþ liï-lçñau pratyayau bhavataþ  /
sarva-lakàràõàm apavàdaþ  /
bahvacaþ pårvanipàto lakùaõavyabhicàracihnam  /
tena yathàsaïkhyaü na bhavati  /
anavaklçptau tàvat - na avakalpayàmi, na sambhàvayàmi, na ÷raddadhe tatrabhavàn nàma vçùalaü yàjayet, tatrabhavàn nàma vçùalaü yàjayiùyati  /
ko nàma vçùalo yaü tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, ko nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
amarùe - na marùayàmi tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, yàjayiùyati  /
ko nàma vçùalo yaü tatrabhavàn yàjayet, yàjayiùyati  /
bhåta-vivakùàyàü tu kriya-atipattau và lçï bhavati  /
bhaviùyati nityam  /
na avakalpayàmi tatrabhavàn nàma vçùalam ayàjayiùyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.146 ||

_____START JKv_3,3.146:

anavaklçpty-amarùayoþ iti vartate  /
kiükila-÷abdaþ samudàya eva upapadam  /
asty-arthàþ astibhavati - vidyatayaþ  /
kiükila-asty-artheùu upapadeùu anavaklçpty-amarùayoþ dhàtoþ lçñ pratyayo bhavati  /
liïo 'pavàdaþ  /
kiü - kila nàma tatrabhavan vçùalaü yàjayiùyati  /
asti nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
bhavati nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
vidyate nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayiùyati  /
na ÷raddadhe, na marùayàmi  /
liï-nimittam iha na asti tena lçï na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.147 ||


_____START JKv_3,3.147:

anavaklçpty-amarùayoþ ity eva  /
jàtu yadà ity etayoþ upapadayoþ anavaklçpty-amarùayoþ gamyamànayoþ dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
lçño 'pavàdaþ  /
jàtu tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, yan nàma tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, na ÷raddadhe, na marùayàmi  /
jàtu-yador liï-vidhàne yadàyadyor upasaïkhyànam  /
yadà bhavad-vidhaþ kùatriyaü yàjayet, yadi bhavad-vidhaþ kùatriyaü yàjyet, na ÷raddadhe, na marùayàmi  /
kriya-atipattau bhåte và lçï  /
bhaviùyati nityam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.148 ||

_____START JKv_3,3.148:

anavaklçpty-amarùayoþ ity eva  /
yac ca yatra ity etayoþ upapadayor anavaklçpty-amarùayoþ gamyamànayoþ dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
lçño 'pavàdaþ  /
yoga-vibhàga uttaràrthaþ  /
yathàsaïkhyaü neùyate  /
yac ca tatrabhavàn vçùalaü yàjayet  /
yatra tatrabhavàn vçùalaü yàjayet  /
kriya-atipattau yathàyathaü lçï bhavati //


____________________________________________________________________


[#286]

##  || PS_3,3.149 ||


_____START JKv_3,3.149:

anavaklçtpy-amarùayoþ iti nivçttam  /
garhà, nindà, kutsà ity anarthàntaram  /
yac ca yatra ity etayoþ upapadayor dhatoþ liï pratyayo bhavati garhàyàü gamyamànàyàm  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
yac ca tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, yatra tatrabhavàn vçùalaü yàjayed çddho vçddhaþ san bràhmaõaþ, garhàmahe, aho anyàyyam etat  /
kriyàtipattau yathàyathaü lçï bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.150 ||


_____START JKv_3,3.150:
yaccayatrayoþ ity eva  /
catrãkaraõam à÷caryam, adbhutam, vismayanãyam  /
yaccayatrayoþ upapadayoþ citrãkaraõe gamyamàne dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
yac ca tatrahbavàn vçùalaü yàjayet, yatra tatrabhavàn vçùalaü yàjayet, à÷caryam etat  /
kriya-atipattau yathàyathaü lçï bhavati //


____________________________________________________________________


#<÷eùe lçó-ayadau>#  || PS_3,3.151 ||


_____START JKv_3,3.151:

yaccayatràbhyàm anyatra citrãkaraõaü ÷eùaþ  /
÷eùe uapapade citrãkaraõe gamyamàne dhàtoþ lçñ pratyayo bhavati, yadi-÷abda÷ cen na prayujyate  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
à÷caryam, citram adbhutam, andho nàma parvatamàrokùyati, badhiro nàma vyàkaranamadhyeùyate  /
ayadau iti kim ? à÷caryaü yadi sa bhu¤jãta, yadi so 'dhãyãta  /
liï - nimitàbhàvàt iha lçï na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.152 ||


_____START JKv_3,3.152:

uta api ity etayoþ samarthayoþ dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
bàóham ity asminn arthe samànàrthatvam anayoþ  /
uta kuryàt  /
api kuryàt  /
utàdhãyãta  /
apyadhãyãta  /
bàóhamadhyeùyate ity arthaþ  /
samarthayoþ iti kim? uta daõóaþ patiùyati ? api dvàraü dhàsyati  /
pra÷naþ pracchàdanaü ca gamyate  /
và-à-utàpyoþ (*3,3.141) iti vikalpo nivçttaþ  /
itaþ prabhçñi bhåte 'pi liï-nimitte kriya-atipattau nityaü lçï  /
bhaviùyati tu sarvatra+eva nityaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.153 ||


_____START JKv_3,3.153:

svàbhipràyà-viùkaraõam kàma-pravedanam  /
kàmaþ, icchà, abhilàùaþ ity anarthàntaram  /
tasya pravedanam prakà÷anam  /
tasmin gamyamàne akacciti upapade dhàtor liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
kàmo me bhu¤jãta bhavàn  /
abhilàùo me bhu¤jãta bhavàn  /
akacciti iti kim ? kaccij jãvati te màtà kaccij jãvati te pità  /
màràvida tvàü pçcchàmi kaccij jãvati pàrvatã //


____________________________________________________________________


[#287]

##  || PS_3,3.154 ||


_____START JKv_3,3.154:

liï ity eva  /
sambhàvanam kriyàsu yogyatàdhyavasànam, ÷akti-÷raddhànam  /
tadidànãm almarthena vi÷eùyate  /
tac cet sambhàvanaü paryàptamavitathaü bhavati  /
siddha-aprayoge ity alamo vi÷eùaõam  /
siddha÷ ce dalamo 'prayogaþ  /
kva ca asau siddhaþ ? yatra gamyate ca-artho na ca asau prayujyate  /
tadãdç÷e sambhàvanopàdhike 'rthe vartamànàd dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
api parvataü ÷irasà bhandyàt  /
api droõapàkaü bhu¤jãta  /
alam iti kim ? vide÷asthàyã devadattaþ pràyena gamiùyati gràmam  /
siddhàprayoge iti kim ? alaü devadatto hastinaü haniùyati  /
kriyàtipattau bhåte bhaviùyati ca nityaü lçï bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.155 ||


_____START JKv_3,3.155:

sambhàvane 'lam iti cet siddha-aprayoge iti sarvam anuvartate  /
ambhàvanam ucyate yena sa sambhàvana-vacanaþ  /
sambhàvana-vacane dhàtàv upapade yac chabda-varjite dhàtor vibhàùà liï bhavati  /
pårveõa nitya-pràptau vikalpa-arthaü vacanaü  /
sambhàvayàmi bhu¤jãta bhavàn, sambhàvayàmi bhokùyate bhavàn  /
avakalpayàmi bhu¤jãta bhavàn, bhokùyate bhavàn  /
÷raddadhe bhu¤jãta bhavàn, bhokùyate bhavàn  /
ayadi iti kim ? sambhàvayàmi yad bhu¤jãta bhavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.156 ||

_____START JKv_3,3.156:

tehuþ kàraõam  /
hetumat phalam  /
hetubhåte hetumati càrthe vartamànàd dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
dakùiõena ced yàyànna ÷akañaü paryàbhavet  /
yadi kamalakamàhvayenna ÷akañaü paryàbhavet  /
dakùiõena ced yàsyati na ÷akañaü paryàbhaviùyati  /
tatra vibhàùàgrahaõaü tàvad anantaram eva anuvartate  /
liï iti vartamàne punar liï-grahaõaü kàlav-i÷eùa-pratipatty-artham  /
tena+iha na bhavati, hanti iti palàyate, varùati iti dhàvati  /
kriyàtipattau lçï bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.157 ||


_____START JKv_3,3.157:

icchàrtheùu dhatuùu upapadeùu dhatoþ liï-loñau pratyayau bhavataþ  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
icchàmi bhu¤jãta bhavàn  /
icchàmi bhuïktàm bhavàn  /
kàmaye  /
pràrthaye  /
kàmapravedana iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, icchan karoti //


____________________________________________________________________


[#288]
##  || PS_3,3.158 ||


_____START JKv_3,3.158:

icchàrtheùu dhàtuùu samàna-kartçkeùu upapadeùu dhàtoþ tumun pratyayo bhavati  /
tumun prakçty-apekùam eva samàna-kartçñvam  /
icchati bhoktum  /
kàmayate bhoktum  /
viùñi bhoktum  /
và¤chati boktum  /
samàna-kartçkeùu iti kim ? devadattam bhu¤jànam icchati yaj¤adattaþ  /
iha kasmàn na bhavati, icchan karoti ? anabhidhànàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.159 ||


_____START JKv_3,3.159:

icchàrtheùu samànakartçkeùu dhàtuùu upapadeùu dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
bhu¤jãya iti icchati  /
adhãyãyeti icchati  /
kriyàtipattau lçï bhavati  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.160 ||


_____START JKv_3,3.160:

ichàrthebhyo dhatubhyo vartamàne kàle vibhàùà liï pratyayo bhavati  /
lañi pràpte vacanam  /
icchati, icchet  /
vaùñi, u÷yàt  /
kàmayate, kàmayeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.161 ||


_____START JKv_3,3.161:

vidhiþ preraõam  /
nimantraõam niyogakaraõam  /
àmantraõam kàmacàrakaraõam  /
adhãùñaþ satkàrapårvako vyàpàraþ  /
sampra÷naþ sampradhàraõam  /
pràrthanam yàc¤à  /
vidhyàdiùv artheùu dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
vidhyàdaya÷ ca pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
vidhyàdi-vi÷iùñeùu kartràdiùu liï pratyayo bhavati  /
vidhau tàvat - kañam kuryàt  /
gràmaü bhavànàgacchet  /
nimantraõe - iha bhavàn bhu¤jãta  /
iha bhavànàsãta  /
àmantraõe - iha bhavànàsãta  /
iha bhavàn bhu¤jãta  /
adhãùñe - adhãchàmo bhavantaü màõavakaü bhavànupanayet  /
sampra÷ne - kiü nu khalu bho vyàkaranam adhãyãya  /
pràrthane - bhavati me pràrthanà vyàkaranam adhãyãya //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,3.162 ||


_____START JKv_3,3.162:

loñ pratyayo bhavati dhàtoþ vidhyàdiùu artheùu  /
yogavibhàga uttaràrthaþ  /
vidhau tàvat - kañaü tàvat bhavàn karotu  /
gràmaü bhavàn àgacchatu  /
nimantraõe - amutra bhavànàstàm  /
amutra bhavàn bhuïktàm  /
àmantrane - iha bhavàn bhuïktàm  /
adhãùñe - adhãcchàmo bhavantaü màõavakaü bhavàn adhyàpayatu, màõàvakaü bhavàn upanayatàm  /
sampra÷ne - kiü nu khalu bho vyàkranam adhyayai  /
pràrthane - bhavati me pràrthanà vyàkaraõam adhyayai, chando 'dhyayai //


____________________________________________________________________


[#289]

##  || PS_3,3.163 ||


_____START JKv_3,3.163:

preùaõaü praiùaþ  /
kàmacàra-abhyanuj¤ànam atisargaþ  /
nimitta-bhåtasya kàlasya avasaraþ pràpta-kàlatà  /
eteùv artheùu dhàtoþ kçtya-sa¤j¤akàþ pratyayàþ bhavanti, cakàràl loñ ca  /
bhavatà kañaþ karaõãyaþ, kartavyaþ, kçtyaþ, kàryaþ  /
loñ khalv api - karotu kañaü bhavàn iha preùitaþ, bhavàn atisçùñah, bhavataþ pràpta-kàlaþ kañakaraõe  /
kimarthaü praiùàdiùu kçtyà vidhãyante na sàmànyena, bhàva-karmaõor vihità eva te praiùàdiùv anyatra ca bhaviùyanti ? vi÷eùa-vihitena anena loñà bàdyante  /
vàsaråpa-vidhinà bhavisyanti ? evaü tarhi j¤àpayati, stry-adhikàràt pareõa vàsaråpa-vidhir nàvaùyaü bhavati iti  /
vidhipraiùayoþ ko vi÷eùa ? kecid àhuþ, aj¤àtaj¤àpanaü vidhiþ, preùaõaü praiùaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.164 ||


_____START JKv_3,3.164:

praiùàdayo vartante  /
praiùàdiùu gamyamàneùu årdhva-mauhårtike 'rthe vartamànàd dhàtoþ liï pratyayo bhavati, cakàràd yathà pràptaü ca  /
årdhvaü muhårtàt, upari muhårtasya bhavatà khalu kañaþ kartavyaþ, karaõãyaþ, kàryaþ  /
bhavàn khalu kañaü kuryàt, bhavàn khalu karotu  /
bhavàn iha preùitaþ  /
bhavàn atisçùñaþ  /
bhavàn pràptakàlaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.165 ||


_____START JKv_3,3.165:

praiùàdiùu årdhva-mauhårtike iti vartate  /
sam-÷abde upapade praiùàdiùu gamyamàneùu årdhva-mauhårtike 'rthe vartamànàd dhàtoþ loñ pratyayo bhavati  /
liï-kçtyànàm apavàdaþ  /
årdhvaü muhårtàd bhavàn kañaü kaortu sma, gràmaü gacchatu sma, màõàvakamadhyàpayatu sma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.166 ||


_____START JKv_3,3.166:
sme iti vartate  /
adhãùñaü vyàkhyàtam  /
sma-÷abde upapade 'dhãùñe gamyamàne dhàtoþ loñ pratyayo bhavati  /
liïo 'pavàdaþ  /
aïga sma ràjan màõavakamadhyàpaya  /
aïga sma ràjann agnihotraü juhudhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.167 ||


_____START JKv_3,3.167:

kàlàdiùu upapadesu dhàtoþ tumun pratyayo bhavati  /
kàlo bhoktum  /
velà bhoktum  /
iha kasmàn na bhavati, kàlaþ pacati bhåtàni iti ? praiùàdi-grahaõam iha abhisambadhyate  /
iha kasmàn na bhavati,

[#290]

kàlo bhojanasya ? vàsaråpena lyuó api bhavati  /
uktam idam, stry-adhikàràt paratra vàsaråpa-vidhir anityaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.168 ||


_____START JKv_3,3.168:

kàlàdayo 'nuvartante  /
yacchabde upapade kàlàdiùu dhàtoþ liï pratyayo bhavati  /
tumuno 'pavàdaþ  /
kàlo yad bhu¤jãta bhavàn  /
samyo yad bhu¤jãta bhavàn  /
velà yad bhu¤jãta bhavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.169 ||


_____START JKv_3,3.169:

arhati iti arhaþ, tadyogyaþ  /
arhe kartari vàcye gamyamàne và dhàtoþ kçtya-tçcaþ pratyayà bhavanti, cakàràl liï ca  /
bhavatà khalu kanyà voóhavyà, vàhyà, vahanãyà  /
bhavàn khalu kanyàyà voóhà  /
bhavàn khalu kanyàü vahet  /
bhavàn etad arhet iti  /
atha kasmàd arhe kçtyatçco vidhãyante, yàvatà sàmànena vihitatvàd arhe 'pi bhavisyanti ? yo 'yam iha liï vidhãyate, tena bàdhà mà bhåt iti  /
vàsaråpavidhi÷ ca anityaþ //


____________________________________________________________________


#<àva÷yaka-àdhamarõyayor õiniþ>#  || PS_3,3.170 ||


_____START JKv_3,3.170:

ava÷yaü bhàvaþ àva÷yakam  /
upàdhirayaü, na+upapadam  /
ava÷yaü bhàvavi÷iùñe àdhamarõyavi÷iùñe ca kartari vàcye dhàtoþ õiniþ pratyayo bhavati  /
ava÷yaükàrã  /
mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ  /
àdhamarõye khalv api - ÷atam dàyã sahasraü dàyã  /
niùkaü dàyã //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.171 ||


_____START JKv_3,3.171:

àva÷yaka-àdhamarõyayoþ iti vartate  /
kçtya-sa¤jàkà÷ ca pratyayà àva÷yaka-àdhamarõyayor upàdhibhåtayoþ dhàtor bhavanti  /
bhavatà khalu ava÷yaü kañaþ kartavyaþ, ava÷yaü karaõãyaþ, ava÷yaü kàryaþ, ava÷yaü kçtyaþ  /
àdhamarõye - bhavatà÷ataü dàtavyam  /
sahasraü deyam  /
kimartham idam, yàvatà sàmàgyena vihità asminn api viùaye bhavisyanti ? vi÷eùa-vihitena õininà bàdhyeran  /
kartari õiniþ, bhàva-karmaõoþ kçtyàþ, tatra kuto bàdhaprasaïgaþ ? tatra kecid àhuþ, bhavyageyàdayaþ kartç-vàcinaþ kçtyàþ, ta iha+udàharaõam iti //


____________________________________________________________________


[#291]

#<÷aki liï ca>#  || PS_3,3.172 ||


_____START JKv_3,3.172:

÷aki iti prakçtyartha-vi÷eùaõam  /
÷aknoty-arthopàdhike dhàtv-arthe liï pratyayo bhavati, cakàràt kçtyà÷ ca  /
bhavatà khalu bhàro voóhavyaþ, vahanãyaþ, vàhyaþ  /
bhavàn khalu bhàraü vahet  /
bhavàn iha ÷aktaþ  /
sàmànya-vihitànàü punar vacanam liïà bàdhà mà bhåt iti //


____________________________________________________________________


#<à÷iùi liï loñau>#  || PS_3,3.173 ||


_____START JKv_3,3.173:

à÷aüsanam à÷ãþ, apraptasya+iùñasya arthasya pràptum icchà  /
prakçtyartha-vi÷eùaõaü ca+etat  /
a÷ãrvi÷iùñe 'rthe vartamànàd dhàtoþ liï-loñau pratyayau bhavataþ  /
ciraü jãvyàd bhavàn  /
ciraü jãvatu bhavàn  /
à÷iùi iti kim ? ciraü jãvati devadattaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.174 ||


_____START JKv_3,3.174:

à÷iùi ity eva  /
à÷iùi viùaye dhàtoþ ktic-ktau pratyayau bhavataþ, samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
tanutàt tantiþ  /
sanutàt sàtiþ  /
bhavatàt bhåtiþ  /
manutàt mantiþ  /
ktaþ khalv api - devà enaü deyàsuþ devadattaþ  /
sàmànyena vihitaþ ktaþ punar ucyate, kticà bàdhà mà bhåt iti  /
cakàro vi÷eùaõa-arthaþ, na ktici dãrgha÷ ca (*6,4.39) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.175 ||


_____START JKv_3,3.175:

màïi upapade dhàtoþ luï pratyayo bhavati  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ  /
mà kàrùãt  /
mà hàrùãt  /
katham mà bhavatu tasya pàpam, mà bhaviùyati iti ? asàdhur eva ayam  /
kecid àhuþ, aïidaparo mà-÷abdo vidyate, tasya ayaü prayogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,3.176 ||


_____START JKv_3,3.176:

sma-÷abda-uttare màïi upapade dhàtoþ laï pratyayo bhavati, cakàràl lug ca  /
mà sma karot  /
mà sma kàrùãt  / mà sma harat  / mà sma hàrùãt //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàm kà÷ikàyàü vçttau tçtãyàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

tçtãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#292]

##  || PS_3,4.1 ||

_____START JKv_3,4.1:

dhàtv-arthe dhàtu-÷abdaþ  / dhàtv-arthànàü sambandho dhàtu-sambandhaþ vi÷eùaõavi÷eùya-bhàvaþ  / tasmin sati ayathàkàloktà api pratyayàþ sàdhavo bhavanti  / agniùñomayàjyasaya putro janità  / kçtaþ kañaþ ÷vo bhavità  / bhàvi kçtyam àsãt  / agniùñomayàjã iti bhåtakàlaþ, janità iti bhaviùyatkàlaþ  / tatra bhåtaþ kàlaþ bhaviùyatkàlena abhisambadhyamànaþ sàdhur bhavati  / vi÷eùaõaü guõatvàd vi÷eùyakàlam anurudhyate, tena viparyayo na bhavati  / pratyayàdhikàre punaþ pratyaya-grahaõam adhàtv-adhikàra-vihità api pratyayàþ taddhità dhàtu-sambandhe sati kàlabhede sàdhavo
yathà syuþ iti  /
gomàn àsãt  /
gomàn bhavità  /
gàvo vidyante 'sya iti vartamàna-vihito matup, àsãt bhavità iti sambandhàdtãte bhaviùyati ca sàdhur bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.2 ||


_____START JKv_3,4.2:

dhàtu-sambadhe iti vartate  /
paunaþpunyaü bhç÷àrtho và kriyà-samabhihàraþ  /
prakçtyartha-vi÷eùaõaü ca+etat  /
samabhihàra-vi÷iùña-kriyàvacanàd dhàtoþ loñ pratyayo bhavati sarveùu kàleùu  /
sarvalakàràõàm apavàdaþ tasya ca loño hi sva ity etàv àde÷au bhavataþ  /
tadhvaübhàvinastu và bhavataþ  /
yoga-vibhàgo 'tra kartavyaþ  /
kriyà-samabhihàre loó bhavati, tato loño hisvau  /
loñ ity eva, loó-dharmàõau hisvau bhavataþ ity arthaþ  /
tena àtmanepada-parasmaipadatvaü bhedena avatiùñhate, tiïtvaü ca dvayor api bhavati  /
lunãhi lunãhi ity eva ayaü lunàti, imau lunãtaþ, ime lunanti  /
lunãhi lunãhi ity eva tvaü lunàsi, yuvàü lunãthaþ, yåyaü lunãtha  /
atha và, lunãta lunãta+ity eva yåyaü lunãtha  /
lunãhi lunãhi ity eva ahaü lunàmi, àvàü lunãvaþ, vayaü lunãmaþ  /
bhåte - lunãhi lunãhi ity eva ayam alàvãt, alàviùñàm, alàviùuþ  /
evaü madhyama-uttamayor udàhàryam  /
bhaviùyati - lunãhi lunihi ity eva ayaü laviùyati, laviùyataþ, laviùyanti  /
evaü madhyama-uttamayo rudàhàryam  /
adhãùvàdhãùvety eva ayam adhãte, imàvadhãyate, ime 'dhãyate  /
adhãùvàdhãùvety eva tvam adhãùe, yuvàm adhãyàthe, yåyam adhãdhve  /
atha và, adhãdhvam adhãdhvam ity eva yåyam adhãdhve  /
adhãùvàdhãùvety eva aham adhãye, àvàm adhãvahe, vayam adhãmahe  /
evaü sarveùv eva lakàreùu udàhàryam  /
kriyà-samabhihàràbhivyaktau dvirvacanam ayaü loó apekùate, kriyà-samabhihàre dve bhavataþ iti  /
yaï-pratyayaþ punar asminn eva arthe vidhãyamànaþ svayam eva ÷aktatvàn na apekùate dvirvacanam //


____________________________________________________________________


[#293]

##  || PS_3,4.3 ||


_____START JKv_3,4.3:

anekakriyàdhyàhàraþ samuccayaþ  /
samuccãyamàna-kriyàvacanàd dhàtor anyatarasyàü loñ pratyayo bhavati, tasya loño hi-svau àde÷au bhavataþ  /
tadhvaübhàvinastu và bhavataþ  /
bhràùñramaña, mañhamaña, khadåramaña, sthàlyapidhànam aña ity eva ayam añati, imàv añataþ, ime 'ñanti  /
bhràùñramaña, mañhamaña, khadåram aña, sthàlyapidhànam aña+ity eva tvam añasi, yuvàm añathaþ, yåyam añatha  /
atha và, bhràùñram añata, mañham añata, khadåram añata, sthàlyupidhànam añata ity eva yåyam añatha  /
bhràùñram aña, mañham aña, khadåram aña, sthàlyupidhànam aña ity eva aham añàmi, àvàm añàvaþ, vayam añàmaþ  /
atha và, bhràùñram añati, mañham añati, khadåram añati, sthàlyupidhànam añati ity eva ayam añati, imà vañataþ, ime 'ñanti  /
bhràùñram añasi, mañham añasi, khadåram añasi, sthàlyupidhànam añasi, ity eva tvam añasi, yuvàm añathaþ, yåyam añatha  /
bhràùñram añàmi, mañham añàmi, khadåram añàmi, sthàlyupidhànam añàmi ity eva aham añàmi, àvàm añàvaþ, vayam añAamaþ  /
chando 'dhãùva, vyàkaraõam adhãùva, niruktam adhãùva ity eva ayam adhãte, imàv adhãyàte, ime 'dhãyate  /
chando 'dhãùva, vyàkaraõam adhãdhvam ity eva yåyam adhãdhve  /
chando 'dhãùva, vyàkaraõam adhãùva, niruktam adhãùva ity eva aham adhãye, àvàm adhãvahe, vayam adhãmahe  /
atha và, chando 'dhãte, vyàkaraõam adhãte, niruktamadhãte, ity eva ayam adhãte, imàv adhãyàte, ime 'dhãyate  /
chando 'dhãùe, vyàkaraõam adhãùe, niruktam adhãùe ity eva tvam adhãùe, yuvàm adhãyàthe, yåyam adhãdhve  /
chando 'dhãye, vyàkaraõam adhãye, niruktam adhãye ity eva aham adhãye, àvàm adhãvahe, vayam adhãmahe //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.4 ||

_____START JKv_3,4.4:

pårvasmin loó-vidhàne yathàvidhy-anuprayogo bhavati  /
yasmàd dhàtoþ loó vihitaþ sa eva dhàtur anuprayoktavyaþ  /
dhàtu-sambhandhe pratyaya-vidhànàd anuprayogaþ siddha eva, yathàvidhy-arthaü tu vacanam  /
tathà ca+eva+udàhçtam lunãhi lunãhi ity eva ayaü lunãti iti  /
chinatti iti na anuprayujyate  /
adhãùvàdhãùvety eva ayam adhãte  /
pañhati iti na anuprayujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.5 ||


_____START JKv_3,4.5:

dvitãye loóvidhàne samuccaye sàmànya-vacanasya dhàtor anuprayogaþ kartavyaþ  /
odanaü bhuïkùva, saktån piba, dhànàþ khàda ity eva ayam abhyavaharati  /
sarvavi÷eùa-anuprayoga-nivçtty-arthaü vacanam  /
làghavaü ca laukike ÷abda-vyavahàre na adriyate  /
bhràùñram aña, mañham aña, khadåram aña, sthàlyupidhànam aña ity eva ayam añati ity atra api kàraka-bhedàt kriyàbhede sati sàmànya-vacanatà sambhavaty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.6 ||


_____START JKv_3,4.6:

dhàtu-sambandhe ity eva  /
chandasi viùaye dhàtu-sambandhe sarveùu luï-laï-liñaþ pratyayà bhavanti  /
anyatarasyàm iti vartate  /
tena anye 'pi lakàrà yathàyathaü bhavanti  /
luï - ÷akalàïguùñhako 'karat  /
ahaü tebhyo 'karaü namaþ  /
laï - agnim adya hotàram avçõãtàyaü yajamànaþ  /
liñ - adyà mamàra  /
adya mriyate //

____________________________________________________________________


[#294]

##  || PS_3,4.7 ||


_____START JKv_3,4.7:

chandasi anyatarasyàm iti vartate  /
liï-arthe, yatra liï vidhãyate vidhyàdiþ, hetuhetumator liï (*3,3.156) ity evam àdiþ, tatra chandasi viùaye 'nyatarasyàü leñ pratyayo bhavati  /
joùiùat tàriùat  /
mandiùat  /
netà indro neùat  /
takùiùat  /
patàti didyut  /
prajàpatirudadhiü cyàvayàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.8 ||


_____START JKv_3,4.8:

upasaüvàdaþ paribhàùaõam, kartavye paõabandhaþ, yadi me bhavàn idaü kuryàd aham api bhavate idaü dàsyàmi iti  /
kàraõataþ kàryànusaraõaü tarkaþ, utprekùà, à÷aïkà  /
upasaüvàde à÷aïkàyàü ca gamyamànàyàü chandasi viùaye leñ pratyayo bhavati  /
upasaüvàde - aham eva pa÷ånàmã÷ai  /
madagrà eva vo grahà gçhyàntai iti  /
maddevatyànyeva vaþ pàtràõyucyànatai  /
à÷aïkàyàm ca - nejjihmàyantyo narakaü patàma  /
jihmàcaraõena narakapàtaþ à÷aïkyate  /
liï-artha eva ayam, nitya-arthaü tu vacanam  /
pårvasåtre anyatrasyàm iti vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.9 ||


_____START JKv_3,4.9:

chandasi ity eva  /
tumuno 'rthas tum-arthaþ  /
tatra chandasi viùaye dhàtoþ sayàdayaþ pratyayà bhavanti  /
tumartho bhàvaþ  /
kathaü j¤àyate ? vacanasàmarthyàt tàvad ayam kartur apakçùyate  /
na ca ayam anyasminn arthe tumun àdi÷yate  /
anirdiùña-arthà÷ ca pratyayàþ svàrthe bhavanti  /
svàrtha÷ ca dhàtånàü bhàva eva  /
se - vakùe ràyaþ  /
sen - tà vàmeùe rathànàm  /
ase, asen - kratve dakùàya jãvase  /
svare vi÷eùaþ  /
kùe - preùe bhagàya kasen - ÷riyase  /
adhyai, adhyain - kàmamupàcaradhyai  /
svare vi÷eùaþ  /
kadhyai - indràgnã àhuvadhyai  /
kadhyain - ÷riyadhyai  /
÷adhyai, ÷adhyain - vàyave pibadhyai  /
ràdhasaþ saha màdayadhyai  /
tavai - somamindràya pàtavai  /
taveï - da÷ame màsi såtave  /
taven - svardeveùu gantave  /
kartave  /
hartave //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.10 ||


_____START JKv_3,4.10:

tumarthe chandasi ity eva  /
prayai rohiùyai avyathiùyai ity ete ÷abdà nipàtyante chandasi viùaye  /
prapårvasya yàteþ kaipratyayaþ - prayai devebhyaþ  /
prayàtum  /
ruheþ iùyai-pratyayaþ - apàmoùadhãnàü rohiùyai  /
rohaõàya  /
vyatherna¤-pårvasya iùyai-pratyayaþ - avyathiùyai  /
avyathanàya //


____________________________________________________________________


[#295]

##  || PS_3,4.11 ||


_____START JKv_3,4.11:

tumarthe chandasi ity eva  /
dç÷e vikhye ity etau chandasi viùaye nipàtyete  /
dç÷eþ ke-pratyayaþ - dç÷e vi÷vàya såryam  /
draùñum  /
vikhye tvà haràmi  /
vikhyàtum //


____________________________________________________________________


#<÷aki õamulkamulau>#  || PS_3,4.12 ||


_____START JKv_3,4.12:

chandasi ity eva  /
÷aknotau dhàtàv upapade chandasi viùaye tumarthe õamul kamul ity etau pratyayu bhavataþ  /
õakàro vçddhy-arthaþ  /
kakàro guõa-vçddhi-pratiùedha-arthaþ  /
lakàraþ svara-arthaþ  /
agniü vai devà vibhàjaü nà÷aknuvan  /
vibhaktum ity arthaþ  /
apalumpaü na a÷aknot  /
apaloptum ity arthaþ //


____________________________________________________________________


#<ã÷vare tosun-kasunau>#  || PS_3,4.13 ||


_____START JKv_3,4.13:

tumarthe chandasi ity eva  /
ã÷vara-÷abda upapade chandasi viùaye tumarthe dhatoþ tosun-kasun-pratyayau bhavataþ  /
ã÷varo 'bhicaritoþ  /
abhicaritum ity arthaþ  /
ã÷varo vilikhaþ  /
vilikhitum ity arthaþ  /
ã÷varo vitçdaþ  /
vitarditum ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.14 ||


_____START JKv_3,4.14:

chandasi ity eva  /
kçtyànàm artho bhàvakarmaõã  /
tasmin kçtya-arthe chandasi viùaye tavai ken kenya tvan ity ete pratyayà bhavanti  /
tavai - anvetavai  /
anvetavyam  /
paridhàtavai  /
paridhàtavyam  /
paristaritavai  /
paristaritavyam  /
ken - nàvagàhe  /
nàvagàhitavyam  /
kenya - didçkùeõyaþ  /
÷u÷råùeõyaþ  /
didçkùitavyam  /
÷u÷råùitavyam  /
tvan - kartvaü haviþ  /
kartavyam  /
tumarthe chandasi iti sayàdi-såtre 'pi tavai vihitaþ, tasya tumarthàdanyatra kàrake vidhir draùtavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.15 ||


_____START JKv_3,4.15:
kçty-arthe chandasi ity eva  /
avapårvàt cakùiïaþ e÷ pratyayo nipàtyate  /
ripuõà nàvacakùe  /
nàvakhyàtavyam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#296]

##  || PS_3,4.16 ||


_____START JKv_3,4.16:

kçtya-arthe iti nivçttam  /
tumarthe iti vartate  /
prakçtyartha-vi÷eùaõaü bhàvalakùaõa-grahaõam  /
bhàvo lakùyate yena tasminn arthe vartamànebhyaþ sthàdibhyo dhàtubhyaþ chandasi viùaye tumarthe tosun pratyayo bhavati  /
àsaüsthàtorvedyàü ÷erate  /
à samàpteþ sãdanti ity arthaþ  /
iõ - purà såryastodetoràdheyaþ  /
kç¤ - purà vatsànàmapàkartoþ  /
vadi - purà pravaditoragnau prahotavyam  /
cari - purà pracaritoràgnãdhrãye hotavyam  /
hu - àhotorapramattastiùthati  /
tami - à tamitoràsãta  /
jani - kàmamà vijanitoþ sambhavàmeti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.17 ||


_____START JKv_3,4.17:
bhàva-lakùaõe chandasi ti vartate  /
sçpi-tçdor dhàtvoþ bhàva-lakùaõe 'rthe vartamànayoþ chandasi viùaye tum-arthe kasun pratyayo bhavati  /
purà krårasya visçpo virap÷in  /
purà jatrubhya àtçdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.18 ||


_____START JKv_3,4.18:

chandasi bhàva-lakùaõe iti sarvaü nivçttam  /
alam khalu ity etayoþ pratiùedha-vàcinor upapadayoþ dhàtoþ ktvà pratyayo bhavati pràcàm àcàryàõàü matena  /
alaü kçtvà  /
khalu kçtvà  /
alaü bàle ruditvà  /
alaü-khalvoþ iti kim ? mà kàrùãþ  /
pratiùedhayoþ iti kim ? alaïkàraþ  /
pràcàü-grahaõaü vikalpa-artham  /
alaü rodanena  /
vàsaråpavidhi÷ cet påja-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.19 ||


_____START JKv_3,4.19:

ktvà tu vartate  /
màïo dhàtoþ vyatãhàre vartamànàd udãcàm àcàryàõàü matena ktvà pratyayo bhavati  /
apamitya yàcate  /
apamitya harati  /
apårvakàlatvàd apràptaþ ktvà vidhãyate  /
udãcàü-grahaõàt tu yathàpràptam api bhavati  /
yàcitvà 'pamayate  /
gçtvà+apamayate  /
meïaþ kçtàtvasya ayaü nirde÷aþ kçto j¤àpana-arthaþ, nànubaïghakçtamanejantatvam iti  /
tena dà-dhà ghv-adàp (*1,1.20) iti daipo 'pi pratiùedho bhavati //


____________________________________________________________________


[#297]

##  || PS_3,4.20 ||


_____START JKv_3,4.20:

para-avaràbhyàü yogaþ pràvarayogaþ  /
pareõa pårvasya yoge gamyamàne avareõa ca parasya dhàtoþ ktvà pratyayo bhavati  /
pareõa tàvat - apràpya nadãü parvataþ sthitaþ  /
paranadãyogena parvato vi÷iùyate  /
avarayoge - atikramya tu parvataü nadã sthità  /
avaraparvatayogena nadã vi÷isyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.21 ||


_____START JKv_3,4.21:

samànaþ kartà yayoþ dhàtv-arthayos tatra pårvakàle dhàtv-arthe vartamànàd dhàtoþ ktvà pratyayo bhavati  /
÷akti÷aktimatoþ bhedasya avivakùitatvàt samànakartçkatà  /
bhuktvà vrajati  /
pãtvà vrajati  /
dvivacanamatantram  /
snàtvà pãtvà bhukvà vrajati  /
samàna-kartuçkayoþ iti kim ? bhuktavati bràhmaõe gacchati devadattaþ  /
pårvakàle iti kim ? vrajati ca jalpati ca  /
àsyaü vyàdàya svapiti cakùuþ saümãlya hasti ity upasaükhyànam apårvakàlatvàt //


____________________________________________________________________


#<àbhãkùõye õamul ca>#  || PS_3,4.22 ||


_____START JKv_3,4.22:

samànakartçkayoþ pårvakàle ity eva  /
àbhãkùõayam paunaþpunyam  /
prakçtyartha-vi÷eùaõaü ca+etat  /
àbhãkùõya-vi÷iùñe 'rthe vartamànàd dhàtoþ õamul pratyayo bhavati, cakàràt ktva ca  /
dvirvacana-sahitau ktvàõamulàv àbhãkùõyaü dyotayataþ, na kevalau  /
àbhãkùõye dve bhavataþ ity upasaïkhyànàd dvirvacanam  /
bhojaü bhojaü vrajati, bhuktvà bhuktvà vrajati  /
pàyaü pàyaü vrajati, pãtvà pãtvà vrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.23 ||


_____START JKv_3,4.23:

yacchabde upapade dhàtoþ ktvà-õamulau pratyayau na bhavato 'nàkàïkùe vàcye  /
yatra pårvottare kriye staþ, tacced vàkyaü na paraü ki¤cid àkàïkùate iti  /
õamulanantaraþ, ktvà tu pårvasåtra-vihito 'pi pratiùidyate  /
yad ayaü bhuïkte tataþ pacati  /
yad ayam adhãte tataþ ÷ete  /
anàkàïkùe iti kim ? yad ayaü bhuktvà vrajati adhãte eva tataþ param //


____________________________________________________________________


[#298]

##  || PS_3,4.24 ||


_____START JKv_3,4.24:

apràpta-vibhàùeyam  /
àbhãkùõye iti na anuvartate  /
agre prathama pårva ity eteùu upapadeùu samànakartçkayoþ pårvakàle dhàtoþ ktvàõamulau pratyayu vibhàùà bhavataþ  /
agre bhojaü vrajati, agre bhuktvà vrajati  /
prathamaü bhojaü vrajati, prathamaü bhuktvà vrajati  /
pårvaü bhojaü vrajati, pårvaü bhuktvà vrajati  /
vibhàùàgrahaõam etàbhyàü mukte laóàdayo 'pi yathà syuþ  /
agre bhuïkte tato vrajati  /
nanu ca vàsaråpa iti bhavisyati ? ktvàõamulau yatra saha vidhãyete tatra vàsaråpavidhir na asti ity etad anena j¤àpyate, tena àbhãkùõye laóàdayo na bhavanti  /
upapadasamàsaþ kasmàn na kriyate ? uktaü tatra+eva kàrasya prayojanam, amaiva yat tulya-vidhànam upapadaü tat samasyate, na anyat iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.25 ||


_____START JKv_3,4.25:

karmaõy-upapade kçjo dhàtoþ khamu¤ pratyayo bhavati àkro÷e gamyamàne  /
coraükàram àkro÷ati  /
coro 'si, dasyur asi ity àkro÷ati  /
corakaraõam àkro÷asam pàdanàrtham eva, na tv asau coraþ kriyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.26 ||


_____START JKv_3,4.26:

samànakartçkayoþ pårvakàle kç¤aþ iti ca anuvartate  /
svàdumi ity artha-grahaõam  /
svàdvartheùu upapadeùu kç¤o õamul pratyayo bhavati  /
svàduïkàraü bhuïkte  /
sampannaïkàraü bhuïkte  /
lavaõaïkàram  /
svàdumi iti makàrànta-nipàtanam ãkàràbhàva-artham, cvyantasya api makàra-arthaü dãrghàbhàva-arthaü ca  /
asvàdvãü svàdvãü kçtvà bhuïkte svàduï-kàraü bhuïkte  /
vàsaråpeõa ktvà api bhavati, svàduü kçtvà bhuïkte  /
tumartha-adhikàràc ca sarva ete bhàve pratyayàþ  /
yady evam, svàduïkàraü bhuïkte devadattaþ iti õamulà kartur anabhihitatvàt kartari kasmàt tçtãyà na bhavati ? bhujipratyayena abhihitaþ kartà, na ca asmin prakaraõe ÷akti÷aktimatorbhedo vivakùyte, samànakartçkatvaü hi virudhyate  /
pradhàna÷akty-abhidhàne và guõa÷aktir abhihitavat prakà÷ate //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.27 ||


_____START JKv_3,4.27:

kç¤aþ ity eva  /
anyathàdiùu upapadesu kç¤o õamul pratyayo bhavati, siddhàprayoga÷cet karoter bhavati  /
kathaü punar asau siddhàprayogaþ ? nirarthakatvàn na prayogam arhati iti evam eva prayujyate  /
anyathà bhuïkte iti yavànarthastàvàn eva anyathàkàraü bhugkte iti gamyate  /
anyathàkàraü bhuïkte  /
evaï-kàraü bhuïkte  /
kathaï-kàraü bhuïkte  /
itthaü-kàraü bhuïkte  /
sidhàprayogaþ iti kim ? anyathà kçtvà ÷iro bhuïkte //


____________________________________________________________________


[#299]

##  || PS_3,4.28 ||


_____START JKv_3,4.28:

kç¤aþ siddhàprayoge iti vartate  /
yathàtatha-÷abdayor upapadayoþ kç¤o õamul pratyayo bhavati asåyàprativacane gamyamàne  /
yadyasåyan pçcchati prativakti tatra prativacanam , yathàkàram ahaü bhokùye, tathàkàram ahaü, kiü tavànena ? asåyàprativacane iti kim ? yathà kçtvà 'haü bhokùye, tathà tvaü drakùyasi  /
siddhàprayoge ity eva, yathà kçtvà 'haü ÷iro bhokùye, kiü tavànena //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.29 ||


_____START JKv_3,4.29:

karmaõy-upapade sàkalya-vi÷iùte 'rthe dç÷ividoþ dhàtvoþ õamul pratyayo bhavati  /
kanyàdar÷aü varyati  /
yàþ yàþ kanyàþ pa÷yati tàstàþ varyati ity arthaþ  /
bràhmaõa-vedaü bhojayati  /
yaü yaü bràhmaõaü jànàti labhate vicàrayati và tàn sarvàn bhojayati ity arthaþ  /
sàkalye iti kim ? bràhmaõaü dçùñvà bhojayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.30 ||


_____START JKv_3,4.30:

yàvac-chabda upapade vindater jãvate÷ ca õamul pratyayo bhavati  /
yàvadvedaü bhuïkte  /
yàvallabhate tàvadbhuïkte ity arthaþ  /
yàvajjãvam adhãte  /
yàvajjãvati tàvadadhãte ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.31 ||


_____START JKv_3,4.31:

karmaõi ity eva  /
carmodarayoþ karmaõor upapadayoþ påryateþ õamul pratyayo bhavati  /
carmapåraü stçõàti  /
udarapåraü bhuïkte //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.32 ||


_____START JKv_3,4.32:

karmaõi ity eva  /
pårayateþ dhàtoþ õamul pratyay bhavati, ålopa÷ ca asya pårayter anyatarasyàü bhavati, samudàyena ced varùasya pramàõam iyattà gamyate  /
goùpadapåraü vçùño devaþ, goùpadapraü vçùño devaþ  /
sãtàpåraü vçùño devaþ, sãtàpraü vçùño devaþ  /
asya grahaõaü kimartham  /
upapadasya mà bhåt  /
måùikàbilapåraü vçùño devaþ, måùikàbilapram //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.33 ||


_____START JKv_3,4.33:

karmaõi ity eva  /
knåyã ÷abde undane ca, asmàõõyantàd dhàtoþ cel-artheùu karmasu upapadeùu õamul pratyayo bhavati, varùapramàõe gamyamàne  /
celaknopaü vçùño devaþ  /
vastraknopam  /
vasanaknopam //


____________________________________________________________________


[#300]

##  || PS_3,4.34 ||


_____START JKv_3,4.34:

karmaõi ity eva  /
nimåla-samåla-÷abdayoþ karmavàcinor upapadayoþ kaùeþ dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
nimålakàùaü kaùati  /
samålakàùaü kaùati  /
nimålaü samålaü kaùati ity arthaþ  /
itaþ prabhçti kaùàdãn yàn vakùyati tatra kaùàdiùu yathà-vidhy-anuprayogaþ (*3,4.46) iti //


____________________________________________________________________


#<÷uùka-cårõa-råkùeùu piùaþ>#  || PS_3,4.35 ||


_____START JKv_3,4.35:

karmaõi ity eva  /
÷uùkàdiùu karmavàciùu upapadeùu piùer dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
÷uùkapeùaü pinaùñi  /
÷uùkaü pinaùñi ity arthaþ  /
cårõapeùaü pinaùñi  /
cårõaü pinaùñi ity arthaþ  /
råkùapeùaü pinaùñi  /
råkùaü pinaùñi ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.36 ||


_____START JKv_3,4.36:

karmaõi ity eva  /
samåla akçta jãva ity eteùu ÷abdeùu karmasu upapadeùu yathàsaïkhyaü han kç¤ graha ity etebhyo dhàtubhyo õamul pratyayo bhavati  /
samålaghàtaü hanti  /
samålaü hanti ity arthaþ  /
akçtakàraü karoti  /
jãvagràhaü gçhõàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.37 ||

_____START JKv_3,4.37:

karaõe upapade hanter dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
pàõighàtaü vediü hanti  /
pàdaghàtaü bhåmiü hanti  /
hiüsa-arthànàü ca samànakarmakàõàm (*3,4.48)  /
iti õamulaü vakùyati  /
ahiüsa-artho 'yam àrambhaþ  /
nityasamàsa-artho và yathà vidhy-anuparyoga-artha÷ ca  /
pårvavipratiùedhena hanteþ hiüsàrthasya api pratyayo 'nena+eva+iùyate  /
asighàtaü hanti  /
÷araghàtaü hanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.38 ||


_____START JKv_3,4.38:

karane ity eva  /
snihyate yena tat snehanam  /
snehana-vàcini karaõe upapade piùer dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
udapeùaü pinaùñi  /
tailapeùaü pinaùñi  /
tailena pitaùñi ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#301]

##  || PS_3,4.39 ||

_____START JKv_3,4.39:

karaõe ity eva  /
haste ity artha-grahaõam  /
vartiþ õyantaþ  /
hasta-vàcini karaõe upapade vartayateþ gçhõàte÷ ca õamul pratyayo bhavati  /
hastena vartayati, hastavartaü vartayati  /
karavartam  /
pàõivartam  /
graheþ khalv api - hastena gçhõàti, hastagràhaü gçhõàti  /
karagràham  /
pàõigràham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.40 ||


_____START JKv_3,4.40:

karaõe ity eva  /
sve ity artha-grahaõam  /
sva-vàcini karaõe upapade puùer dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
àtmãyaj¤àtidhana-vacanaþ sva-÷abdaþ  /
svapoùaü puùõàti  /
àtmapoùam  /
gopoùam  /
pitçpoùam  /
màtçpoùam  /
dhanapoùam  /
raipoùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.41 ||


_____START JKv_3,4.41:

adhikaraõa-vàcini upapade badhnàteþ dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
cakrabandhaü badhnàti  /
kåñabandhaü badhnàti  /
muùñibandhaü badhnàti  /
corakabandhaü badhnàti  /
corake badhnàti ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.42 ||


_____START JKv_3,4.42:

sa¤j¤àyàü viùaye badhnàteþ dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
krau¤cabandhaü badhnàti  /
mayårikàbandhaü badhnàti  /
mayårikàbandhaü badhaþ  /
aññàlikàbandhaü baddhaþ  /
bandha-vi÷eùàõàü nàmadheyàni etàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.43 ||


_____START JKv_3,4.43:

jãva-puruùayoþ kartç-vàcinor upapadayoþ yathàsaïkhyaü na÷i-vahoþ dhàtvoþ õamul pratyayo bhavati  /
jãvanà÷aü na÷yati  /
jãvo na÷yati ity arthaþ  /
puruùavàhaü vahati  /
puruùaþ preùyo bhåtvà vahati ity arthaþ  /
kartari iti kim ? jãvena naùñaþ  /
puruùeõoóhaþ //


____________________________________________________________________


#<årdhve ÷uùi-påroþ>#  || PS_3,4.44 ||


_____START JKv_3,4.44:

kartç-grahaõam anuvartate  /
årdhva-÷abde kartç-vàcini upapade ÷uùiùuroþ dhàtvoþ õamul pratyayo bhavati  /
årdhva÷oùaü ÷uùyati  /
årdhvaü ÷uùyati ity arthaþ  /
årdhvapåraü påryate  /
årdhvaü påryate ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#302]

##  || PS_3,4.45 ||


_____START JKv_3,4.45:

upamãyate 'nena ity upamànam  /
upmàne karmaõi upapade, cakàràt kartari, dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
ghçtanidhàyaü nihitaþ  /
ghçtam iva nihitaþ ity arthaþ  /
suvarõanidhàyaü nihitaþ  /
suvarõam iva nihitaþ ity arthaþ  /
kartari khalv api - ajakanà÷aü naùñaþ  /
ajaka iva naùñaþ  /
cåóakanà÷am  /
dantanà÷am //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.46 ||


_____START JKv_3,4.46:

nimålasamålayoþ ity etad àrabhya kaùàdayaþ  /
eteùu yathàvidhy-anuprayogo bhavati  /
yasmàd dhàtoþ õamul pratyayo bhavati sa eva anuprayoktavyaþ  /
nanu dhàtu-sambandhe pratyaya-vidhànàd anuprayogaþ siddha eva ? yathàvidhi iti niyama-arthaü vacanam, tathà ca+eva+udàhçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.47 ||


_____START JKv_3,4.47:

daü÷a da÷ane, asmàd dhator upapårvàt tçtãyànte upapade õamul pratyayo bhavati  /
målakopadaü÷aü bhuïkte, målakenopadaü÷am  /
àçdrakopadaü÷am, àrdrakeõopadaü÷am  /
atra vikalpena+upapada-samàsaþ tçtãyàprabhçtãny-antarasyàm (*2,2.21)  /
målakàdi copadaü÷eþ karma  /
bhujeþ karaõam  /
sarvasminn eva atra õamul-prakaraõe kriyàbhede sati vàsaråpa-vidhinà ktvàpi bhavati  /
målakenopada÷ya bhuïkte //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.48 ||


_____START JKv_3,4.48:

tçtãyàyàm ity eva  /
hiüsà pràõy-upaghàtaþ  /
tadarthànàü dhàtånàm anuprayoga-dhàtunà samàna-karmakàõàü tçtãyànte upapade õamul pratyayo bhavati  /
daõóopaghàtaü gàþ kàlayati, daõóenopaghàtam  /
daõóatàóam, daõóena tàóam  /
samànakarmakàõàm iti kim ? coraü daõóenopahatya gopàlako gàþ kàlayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.49 ||


_____START JKv_3,4.49:

upa÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
upapårvebhyaþ pãóa-rudha-karùebhyaþ saptamyante upapade, cakàràt tçtãyànte upapade, õamula pratyayo bhavati  /
pàr÷vopapãóaü ÷ete, pàr÷vayor upapãóam, pàr÷vàbhyàm upapãóam  /
vrajoparodhaü gàþ sthàpyati, vraje uparodham, vrajenoparodham  /
pàõyupakarùaü dhànàþ saügçhõàti, pàõàvupakarùam, pàõinopakarùam  /
karùater idaü grahaõaü na kçùateþ //


____________________________________________________________________


[#303]

##  || PS_3,4.50 ||


_____START JKv_3,4.50:

saptamyàm tçtãyàyàm iti vartate  /
samàsattiþ sannikarùaþ  /
samàsattau gamyamànàyàü tçtãyà-saptamyoþ upapadayoþ dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
ke÷agràhaü yudhyante, ke÷eùu gràham, ke÷air gràham  /
hastagràham, hasteùu gràham, hastair gràham  /
yuddhasaürambhàdatyantaü sannikçùyante ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.51 ||


_____START JKv_3,4.51:

tçtãyà-saptamyoþ ity eva  /
pramàõam àyàmaþ, dairghyam  /
pramàõe gamyamane tçtãyà-saptamyoþ upapadayoþ dhàtor õamul pratyayo bhavati  /
dvyaïgulotkarùaü khaõóikàü chinatti, dvyaïgule utkarùam, dvyaïgulenotkarùam  /
tryaïgulotkarùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.52 ||


_____START JKv_3,4.52:

parãpsà tvarà  /
parãpsàyàü gamyamànàyàm apàdàne upapade dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
÷ayyotthàyaü dhàvati, ÷ayyàyà utthàya  /
evaü nàma tvarate yadava÷yaükartavyam api na apekùate  /
÷ayyotthànamàtram àdriyate  /
randhràpakarùaü payaþ pivati  /
bhràùñràpakarùamapåpàn bhakùayati  /
parãpsàyàm iti kim ? àsanàd utthàya gacchati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.53 ||


_____START JKv_3,4.53:

parãpasàyàm ity eva  /
dvitãyànta upapade parãpsàyàü gamyamànàyàü dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
yaùñigràhaü yudhyante, yaùñiü gràham  /
loùñagràham, loùñaü gràham  /
evaü nàma tvarate yadàyudha-grahaõam api na adriyate  /
loùtàdikaü yat kiücid àsannaü tad gçhõàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.54 ||


_____START JKv_3,4.54:

dvitãyàyàm ity eva  /
agruve svàïga-vàcini dvitãyànta upapade dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
akùinikàõaü jalpati  /
bhråvikùepaü kathayati  /
aghruve iti kim ? utkùipya ÷iraþ kathayati  /
yasmin aïge chinne 'pi pràõã na mriyate tadaghruvam  /
adravam mårtimat svàïgam //


____________________________________________________________________


[#304]

##  || PS_3,4.55 ||


_____START JKv_3,4.55:

svàïge, dvitãyàyàm ity eva  /
parikli÷yamàne svàïga-vàcini dvitãyànte upapade dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
parikle÷aþ sarvato vibàdhanam, duþkhanam  /
uraþpeùaü yudhyante, uraþpratipeùaü yudhyante  /
÷iraþpeùam, ÷iraþpratipeùam  /
kçtsnamuraþ pãóayanto yudhyante  /
ghruvàrtho 'yam àrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.56 ||


_____START JKv_3,4.56:

dvitãyàyàm ity eva  /
dvitãyànte upapade vi÷yàdibhyo dhàtubhyo õamul pratyayo bhavati, vyàpyamàne àsevyamàne ca arthe gamyamàne  /
vi÷yàdibhiþ kriyàbhir anavayavena padàrthànàü sambandho vyàptiþ  /
tàtparyam àsevà /
dravye vyàptiþ, kriyàyàmàsevà  /
geha-anupravi÷am àste  /
samàsena vyàptyàsevayor uktatvàt nitya-vãpsayoþ (*8,1.4) iti dvirvacanaü na bhavati  /
asamàsapakùe tu vyàpyamànatàyàü dravya-vacanasya dvirvacanam, àsevyamànatàyàü tu kriyà-vacanasya  /
tathà ca vakùyati - supsu vãpsa, tiïkùu nityatà iti  /
gehaü geham anuprave÷am àste  /
àsevàyàm - geham anuprave÷am anuprave÷am àste  /
pati - geha-anuprapàtam àste gehaü  geham anuprapàtam àste, geham anuprapàtam anuprapàtam  àste  /
padi - geha-anuprapàdam àste, gehaü geham  anuprapàdam, geham anuprapàdam anuprapàdam  /
skandi -  geha-avaskandam àste, gehaü geham avaskandam, geham  avaskandam avaskandam  /
vyàpyam ànàsevyamànayoþ iti  kim ? geham anupravi÷ya bhuïkte  /
nanu àbhãkùõye õamul  vihita eva, àsevà àbhãkùõyam eva, kim arthaü punar  àsevàyàü õamul ucyate ? ktvànivçtty-artham iti cet, na,  iùñatvàt tasya  /
dvitãyopapada-arthaü tarhi vacanam,  upapadasamàsaþ pakùe yathà syàt  /
tena hi sati  upapadàbhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.57 ||


_____START JKv_3,4.57:

dvitãyàyàm ity eva  /
kriyàmantarayati kriyàntaraþ, kriyàvyavadhàyakaþ  /
kriyàntare dhàtvarthe vartamànàbhyàm asyati-tçùibhyàü  dvitãyànteùu kàla-vàciùu upapadeùu õamul pratyayo bhavati  /
dvyahàtyàsaü gàþ pàyayati, dvyahamatyàsaü gàþ  pàyayati  /
tryahàtyàsaü gàþ pàyayati, tryahamatyàsaü  gàþ pàyayati  /
dvyahatarùaü gàþ pàyayati, dvyahaütarùaü  gàþ pàyayati  /
atyasanena tarùaõena ca gavàü pànakriyà  vyavadhãyate vicchidyate  /
adya pàyayitvà dvyahamatikramya  punaþ pàyayati ity arthaþ  /
asyati-tçùoþ iti kim ?  dvyahamupoùya bhuïkte  /
kriyàntare iti kim ? aharatyasya iùån gataþ  /

[#305]

na gatir vyavadhãyate  /
kàleùu iti kim ? yojanam atyasya gàþ pàyayati  /
adhvakarmakam atyasanaü vyavadhàyakam, na kàla-karmakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.58 ||


_____START JKv_3,4.58:

dvitãyàyàm ity eva  /
nàma-÷abde dvitãyànte upapade àdi÷er grahe÷ ca dhàtoþ õamul pratyayo bhavati  /
de÷am àcaùte  /
nàmagràham àcaùñe //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.59 ||


_____START JKv_3,4.59:

avyaye upapade ayathabhipreta-àkhyàne gamyamàne karoteþ ktvà-õamulau bhavataþ  /
bràhmaõa, putraste jàtaþ  /
kiü tarhi vçùala, nãcaiþ kçñyàcakùe, nãcaiþ kçtvà, nãcaiþ kàram  /
uccair nàma priyam àkhyeyam  /
bràhamaõa, kanyà te garbhiõã  /
kiü tarhi vçùala, uccaiþ kçtyàcakùe, uccaiþ kçtvà, uccaiþ kàram  /
nãcair nàmàpriyam àkhyeyam  /
ayathàbhipreta-àkhyàne iti kim ? uccaiþ kçtvàcaùñe putraste jàtaþ iti  /
ktvà-grahaõaü kim, yàvatà sarvasminn eva atra prakaraõe vàsaråpeõa ktvà bhavati ity uktam ? samàsa-arthaü vacanam  /
tathà ca ktvà ca (*2,2.22) ity asmin såtre tçtãyà-prabhçtãny-anyatarasyàm (*2,2.21) iti vartate  /
õamul-adhikàre punar õamul-grahaõaü tulyakakùatvaj¤àpana-artham, tena+uttaratra dvayor apy anuvçttir bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.60 ||


_____START JKv_3,4.60:

tiryak-÷abde upapade kç¤aþ ktvàõamulau pratyayau bhavataþ, apavarge gamyamàne  /
apavargaþ samàptiþ  /
tiryak-kçtya gataþ, tiryak-kçtvà gataþ, tiryak-kàraü gataþ  /
samàpya gataþ ity arthaþ  /
apavarge iti kim ? tiryak-kçtvà kàùñhaü gataþ  /
tiryaci iti ÷abda-anukaraõam  /
na ca prakçtivad-anukaraõena bhavitavyam, anukriyamàõaråpavinà÷aprasaïgàt, etado '÷, adaso màt (*1,1.12) iti //


____________________________________________________________________


[#306]

##  || PS_3,4.61 ||


_____START JKv_3,4.61:

tas-pratyayo yataþ sva-aïgàt tad evam ucyate  /
tas-pratyaye svàïga-vàcini upapade karoteþ bhavate÷ ca dhàtvoþ ktvàõamulau pratyayau bhavataþ  /
yathà-saïkhyam atra neùyate, asvaritatvàt  /
mukhataþ-kçtya gataþ, mukhataþ kçtvà gataþ, mukhataþ-kàraü gataþ  /
mukhatobhåya tiùñhati, mukhato bhåtvà tiùñhati, mukhatobhàvaü tiùñhati  /
pçùñhataþkçtya gataþ, pçùñhataþ kçtvà gataþ, pçùñhataþ kàraü gataþ  /
pçùñhatobhåya gataþ, pçùñhato bhåtvà, pçùñhatobhàvam  /
svàïge iti kim ? sarvataþ kçtvà gataþ  /
tas-grahaõaü kim ? mukhãkçtya gataþ  /
mukhãbhåya gataþ  /
pratyaya-grahaõaü kim ? mukhe tasyati iti mukhataþ, mukhataþ kçtvà gataþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.62 ||


_____START JKv_3,4.62:

nà-artho dhà-artha÷ ca pratyayo yasmàt sa evam ucyate  /
nàdhàrthapratyaye ÷abde cvy-arthe upapade kçbhvoþ dhàtvoþ ktvàõamulau pratyayu bhavataþ  /
anànà nànà kçtvà gataþ nànàkçtya gataþ, nànà kçtvà gataþ, nànàkàraü gataþ  /
vinàkçtya gataþ, vinà kçtvà gataþ, vinàkàraü gataþ  /
nànàbhåya gataþ, nànà bhåtvà gataþ, nànàbhàvaü gataþ  /
vinàbhåya gataþ, vinà bhåtvà gataþ, dvinàbhàvaü gataþ  /
dvidhàkçtya gataþ, dvidhà kçtvà gataþ, dvidhàkàraü gataþ  /
dvidhàbhåya gataþ, dvidhà bhåtvà gataþ, dvidhàbhàvaü gataþ  /
dvaidhaükçtya gataþ, dvaidhaü kçtvà gataþ, dvaidhaükàraü gataþ  /
dvaidhaübhåya gataþ, dvaidhaü bhåtvà gataþ, dvaidhaübhàvaü gataþ  /
pratyaya-grahaõaü kim ? hiruk kçtvà  /
pçthak kçtvà  /
cvy-arthe iti kim ? nànà kçtvà kàùñhàni gataþ  /
dhàrtham artha-grahaõam, nà punar eka eva, vina¤bhyàü nànà¤au iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.63 ||


_____START JKv_3,4.63:

tåùõãü-÷abde upapade bhavateþ dhàtoþ ktvàõamulau pratyayau bhavataþ  /
tåùõãü-bhåya gataþ, tåùõãü bhåtvà, tåùõãü-bhàvam  /
bhå-grahaõaü kç¤o nivétty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.64 ||


_____START JKv_3,4.64:

anvak-÷abde upapade bhavater dhàtoþ ànulomye ktvàõamulau bhavataþ  /
ànulomyam anulomatà, anukålatvam, paricittànuvidhànam  /
anvagbhåya àste, anvag bhåtvà àste, anvagbhàvam àste  /
ànulomye iti kim ? anvag bhåtvà tiùñhati //


____________________________________________________________________


[#307]

#<÷aka-dhçùa-j¤à-glà-ghaña-rabha-labha-krama-saha-arha-asty-artheùu tumun>#  || PS_3,4.65 ||


_____START JKv_3,4.65:

÷aka-àdiùu upapadeùu asty-artheùu và dhàtumàtràt tumun pratyayo bhavati  /
atriyàrthopapadàrtho 'yam àrambhaþ  /
÷aknoti bhoktum  /
dhçùõoti bhoktum  /
jànàti bhoktum  /
glàyati bhoktum  /
ghañate bhoktum  /
àrabhate bhoktum  /
labhate bhoktum  /
prakramate bhoktum  /
sahate bhoktum  /
arhati bhoktum  /
asty-artheùu khalv api - asti bhoktum  /
bhavati bhoktum //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.66 ||


_____START JKv_3,4.66:

paryàptiþ anyånatà  /
paryàpti-vacaneùu alamartheùu upapadeùu dhàtostumun pratyao bhavati  /
paryàpto bhoktum  /
alaü bhoktum  /
bhoktuü pàrayati  /
paryàpti-vacaneùu iti kim ? alaü kçtvà  /
alam-artheùu iti kim ? paryàptaü bhuïkte  /
pårvasåtre ÷akigrahaõam analamartham, ÷akyam evaü kartum iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.67 ||


_____START JKv_3,4.67:

kçt-sa¤j¤akàþ pratyayàþ kartari kàrake bhavanti  /
kçd-utpatti-vàkyànàm ayaü ÷eùaþ  /
tatra yeùu artha-nirde÷o nàsti tatra+idam upatiùñhate, arthàkàïkùatvàt  /
na khyunnàdi-vàkyeùu, sàkùàd artha-nirde÷e sati teùàm niràkàïkùatvàt  /
kàrakaþ  /
kartà  /
nandanaþ  /
gràhã  /
pacaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.68 ||


_____START JKv_3,4.68:

bhavyàdayaþ ÷abdàþ kartari và nipàtyante  /
tayor eva kçtya-kta-khal-arthaþ (*3,4.70)  /
iti bhàva-karmaõoþ pràptayoþ kartà ca vàcyaþ pakùe ucyate  /
bhavaty asau bhavyaþ, bhavyam anena iti và  /
geyo màõavakaþ sàmnàm, geyàni màõavakena sàmàni iti và  /
pravacanãyo guruþ svàdhyàyasya, pravacanãyo guruõà svàdhyàya iti và  /
upasthànãyo 'ntevàsã guroþ, upasthànãyaþ ÷iùyeõa và guruþ  /
jàyate 'sau janyaþ, janyamanena iti và  /
àplavate 'sàvàplàvyaþ, àplàvyam anena iti và  /
àpatati asàvàpàtyaþ, àpàtyam anena iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.69 ||


_____START JKv_3,4.69:

laþ ity utsçùñànaubandhaü sàmànyaü gçhyate, prathamàbahuvacanàntaü caa+eat  /
lakàràþ karmaõi kàrake bhavanti, cakàràt kartari ca akarmakebhyo dhàtubhyo bhàve bhavanti, puna÷ cakàràt kartari ca  /
gamyate gràmo devadattena  /
gacchati gràmaü devadattaþ  /
akarmakebhyaþ - àsyate devadattena  /
àste devadattaþ  /
sakramakebhyo bhàve na bhavanti //


____________________________________________________________________


[#308]
##  || PS_3,4.70 ||


_____START JKv_3,4.70:

tayor eva bhàvakarmaõoþ kçtya-sa¤j¤àkàþ kta-khal-arthà÷ ca pratyayà bhavanti  /
eva-kàraþ kartur apakar÷aõa-arthaþ  /
kçtyàþ karmaõi - kartavyaþ kaño bhavatà  /
bhoktavya odano bhavatà  /
bhàve - à÷itavyaü bhavatà  /
÷ayitavyaü bhavatà  /
ktaþ karmaõi - kçtaþ kaño bhavatà  /
bhukta odano bhavatà  /
bhàve - àsitaü bhavatà  /
÷ayitaü bhavatà  /
khal-arthàþ karmaõi ãùatkaraþ kaño bhavatà  /
sukaraþ  /
duùkaraþ  /
bhàve - ãùadàóhyaübhavaü bhavatà  /
svàóhyaübhavaü bhavatà  /
bhàvo càkramakebhyaþ ity anuvçtteþ sakarmakebhyo bhàve na bhavanti //


____________________________________________________________________


#<àdikarmaõi ktaþ kartari ca>#  || PS_3,4.71 ||


_____START JKv_3,4.71:

àdikarmaõi yaþ kto vihitaþ sa kartari bhavati  /
cakàràd yathàpràptaü bhàvakarmaõoþ  /
àdibhåtaþ kriyàkùaõa àdikarma, tasminn àdikarmaõi bhåtatvena vivakùite yaþ kto vihitaþ, tasya ayam artha-nirde÷aþ  /
prakçtaþ kañaü devadattaþ, prakçtaþ kto devadattena, prakçtam devadattena  /
prabhukta odanaü devadattaþ, prabhukta odano devadattena, prabhuktaü devadattena //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.72 ||


_____START JKv_3,4.72:

gaty-arthabhyo dhàtubhyo 'karmakebhya ÷liùàdibhya÷ ca yaþ ktaþ, sa kartari bhavati  /
cakàràd yathàpràptaü ca bhàvakarmaõoþ  /
gato devadatto gràmam, gato devadattena gràman, gato devadattena gràmaþ, gataü devadattena  /
akarmakebhyaþ - glàno bhavàn, glànaü bhavatà  /
àsito bhavàn, àsitaü bhavatà  /
÷liùa - upa÷liùño guruü bhavàn, upa÷liùño gururbhavatà, upa÷liùñaü bhavatà  /
÷ãï - upa÷ayito guruü bhavàn, upa÷ayito gururbhavatà, upa÷ayitaü bhavatà  /
sthà - upasthito guruü bhavàn, upasthito gururbhavatà, upasthitaü bhavatà  /
àsa - upàsito guruü bhavàn, upàsito gururbhavatà, upàsitaü bhavatà  /
vasa - anåùito guruü bhavàn, anåùito gururbhavatà, anåùitaü bhavatà  /
jana - anujàto màõavako màõa - vikàm, anujàtà màõavakena màõavikà, anujàtaü màõavakena  /
ruha - àråóho vçkùaü bhavàn, àråóho vçkùo bhavatà, àråóhaü bhavatà  /
jãryati - anujãrõo vçùalãü devadattaþ, anujãrõà vçpalã devadattena, anujãrõaü devadattena  /
÷liùàdayaþ sopasargàþ sakarmakà bhavanti, tadartham eùàm upàdànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.73 ||


_____START JKv_3,4.73:

dà÷a-goghnau ÷abdau saüpradàne kàrake nipàtyete  /
dà÷ç dàne, tataþ pacàdyac  /
sa kçtsa¤j¤akatvàt kartari pràptaþ, sampradàne nipàtyate  /
dà÷anti tasmai iti dà÷aþ  /
àgatàya tasmai dàtuü gàü hanti iti goghnaþ, arghàrho 'tithiþ  /
ñagatra nipàtyate  /
nipàtana-sàmarthyàd eva goghnaþ çtvig-àdir ucyate, na tu caõóàlàdiþ  /
asaty api ca gohanane tasya yogyatayà goghnaþ ity abhidhãyate //


____________________________________________________________________


[#309]

##  || PS_3,4.74 ||


_____START JKv_3,4.74:

bhãmàdayaþ ÷abdà apàdàne nipàtyante  /
uõàdi-pratyayàntà ete, iùiyudhãndhidasi÷yàdhåsåbhyo mak, bhiyaùùuk grasva÷ ca ity evam àdayaþ  /
tàbhyàm anyatra-uõàdayaþ (*3,4.75) iti paryadàse pràpte nipàtanam àrabhyate  /
bhãmaþ  /
bhãùmaþ  /
bhayànakaþ  /
varuþ  /
bhåmiþ  /
rajaþ  /
saüskàraþ  /
saükrandanaþ  /
prapatanaþ  /
samudraþ  /
srucaþ  /
sruk  /
khalatiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.75 ||


_____START JKv_3,4.75:

uõàdayaþ ÷abdàþ tàbhyàm apàdàna-sampradànàbhyàm anyatra kàrake bhavanti  /
kçttvàt kartary eva pràptàþ karmàdiùu kathyante  /
tàbhyàm iti sampradàna-arthaþ pratyavamar÷aþ, anyathà hy apàdànam eva paryudasyeta, anantaratvàt  /
kçùito 'sau kçùiþ  /
tanita iti tantuþ  /
vçttam iti vartma  /
caritaü carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.76 ||


_____START JKv_3,4.76:

drauvya-arthàþ akarmakàþ, pratyavasàna-arthàþ abhyavahàra-arthàþ iti svanikàya-prasiddhiþ  /
dhrauvyà-gati-pratyavasàna-arthebhyaþ yaþ kto vihitaþ so 'dhikaraõe bhavati  /
cakàràd yathàpràptaü ca  /
dhrauvya-arthebhyaþ kartçbhàva-adhikaraõeùu, gaty-arthebhyaþ kartçkarmabhàva-adhikaraneùu, pratyavasàna-arthebhyaþ karmabhàva-adhikaraõesu  /
bhrauvya-arthebhyaþ tàvat - àsito devadattaþ, àsitaü tena, idam eùàm àsitam  /
gaty-arthebhyaþ - yàto devadatto gràmam, yàto devadattena gràmaþ, yàtaü devadattena, idam eùàü yàtam  /
pratyavasàna-arthebhyaþ - bhuktaþ odano devadattena, devadattena bhuktam, idam eùàü bhuktam  /
kathaü bhuktà bràhmaõàþ, pãtà gàvaþ iti  /
akàro matvarthãyaþ, bhuktam eùàm asti, pãtam eùàm asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.77 ||


_____START JKv_3,4.77:

lasya ity ayam adhikàraþ  /
akàra uccàrana-arthaþ  /
lakàramàtraü sthànitvena adhikriyate  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmaþ lasya ity evaü tad veditavyam  /
kiü ca+idaü lasya iti ? da÷a lakàrà anubandha-vi÷iùñà vihità artha-vi÷eùe kàla-vi÷eùe ca  /
teùàü vi÷eùakaràn anubandhàn utsçjya yat sàmànyaü tad gçhyate  /
ùañ ñitaþ, catvàraþ ïitaþ  /
akùarasamàmnàyavadànupårvyà kathyante  /
lañ  /
liñ  /
luñ  /
lçñ  /
leñ  /
loñ  /
laï  /
liï  /
luï  /
lçï  /
iti  /
atha lakàramàtrasya grahaõam kasmàn na bhavati, lunàti, cåóàlaþ iti ? dhàtv-adhikàro 'nuvartate, kartràdaya÷ ca vi÷eùakàþ //


____________________________________________________________________


[#310]

##  || PS_3,4.78 ||


_____START JKv_3,4.78:

lasya tib-àdya àde÷à bhavanti  /
tip-sip-mipàü pakàraþ svara-arthaþ  /
iñaùñakàraþ iño 't (*3,4.106) iti vi÷eùaõa-arthaþ, tib-àdibhir àde÷ais tulyatvàn na de÷a-vidhyarthaþ  /
mahiïo ïakàraþ tiï iti pratyàhàra-grahaõa-arthaþ  /
pacati, pacataþ, pacanti  /
pacasi, pacathaþ, pacatha  /
pacàmi, pacàvaþ, pacàmaþ  /
pacate, pacete, pacante  /
pacase, pacethe, pacadhve  /
pace, pacàvahe, pacàmahe  /
evam anyeùv api lakareùu udàhàryam //


____________________________________________________________________


#<ñita àtmanepadànàü ñere>#  || PS_3,4.79 ||


_____START JKv_3,4.79:

ñito lakàrasya sthàne yàny àtmanepadàni teùàm ñeþ ekàra-àde÷o bhavati  /
tathà ca+eva+udàhçtam  /
iha kasmàn na bhavati pacamànaþ, yajamànaþ ? prakçtais tibàdibhiþ àtmanepadàni vi÷eùyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.80 ||


_____START JKv_3,4.80:

ñitaþ ity eva  /
ñito lakàrasya yaþ thàs tasya se÷abda àde÷o bhavati  /
pacase  /
peciùe  /
paktàse  /
pakùyase //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.81 ||


_____START JKv_3,4.81:

lió-àde÷ayoþ ta-jhayoþ yathàsaïkhyam e÷ irec ity etàv àde÷au bhavataþ  /
÷akàraþ sarvàde÷a-arthaþ  /
cakàraþ svaràrthaþ  /
pece, pecàte, pecire  /
lebhe, lebhàte, lebhire //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.82 ||


_____START JKv_3,4.82:

liñaþ ity eva  /
lió-àde÷ànàü parasmaipada-sa¤j¤àkànàü yathàsaïkhyaü tibàdãnàü õalàdayo nava àde÷à bhavanti  /
lakàraþ svaràrthaþ  /
õakàro vçddhy-arthaþ  /
papàca, pecatuþ, pecuþ  /
pecitha, papaktha, pecathuþ, peca  /
papàca, papaca, peciva, pecima //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.83 ||


_____START JKv_3,4.83:

parasmaipadànàm ity eva  /
vida j¤àne, asmàd dhàtoþ pareùàü laóàde÷ànàü parasmaipadànàü õalàdayo nava vikalpena àde÷à bhavanti  /
veda, vidatuþ, viduþ  /
vettha, vidathuþ, vida  /
veda, vidva, vidma  /
na ca bhavati  /
vetti, vittaþ, vidanti  /
vetsi, vitthaþ, vittha  /
vedmi, vidvaþ, vidmaþ //


____________________________________________________________________


[#311]

##  || PS_3,4.84 ||

_____START JKv_3,4.84:

parasmaipadànàm ity eva, laño và iti ca  /
bruvaþ parasya lañaþ parasmaipadànàü pa¤cànàma adibhåtànàü pa¤caiva õalàdaya àde÷à bhavanti, tatsanniyogena ca bruva àha÷abda àde÷o bhavati  /
àha, àhatuþ, àhuþ  /
àttha, àhathuþ  /
na ca bhavati  /
bravãti, bråtaþ, bruvanti  /
bravãùi, bråthaþ  /
pa¤cànàm iti kim ? bråtha  /
bravãmi, bråvaþ, bråmaþ  /
àditaþ iti kim ? pareùàü mà bhåt  /
bruvaþ iti punar vacanaü sthàny-artham, prasmaipadànàm eva hi syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.85 ||

_____START JKv_3,4.85:

atide÷o 'yam  /
loño laïvat kàryaü bhavati  /
tàm-àdayaþ, salopa÷ ca  /
pacatàm  /
pacatam  /
pacata  /
pacàva  /
pacàma  /
aóàñau kasmàn na bhavataþ, tathà jher jus-àde÷aþ laïaþ ÷àkañàyanasya+eva (*3,4.111) iti vàntu, yàntu ? vido laño và (*3,4.83) ity ato và-grahaõam anuvartate, sà ca vyavasthita-vibhàùà bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.86 ||


_____START JKv_3,4.86:

loñaþ ity eva  /
loó-àde÷ànàm ikàrasya ukàràde÷o bhavati  /
pacatu  /
pacantu  /
hinyorutvapratiùedho vaktavyaþ  /
na và uccàraõa-sàmarthyàt  /
atha và và iti vartate, sà ca vyavashita-vibhàùà //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.87 ||


_____START JKv_3,4.87:

loñaþ ity eva  /
loó-àde÷asya seþ hi ity ayam àde÷o bhavati, apic ca bhavati  /
sthànivadbhàvàt pittvaü pràptaü pratiùidhyate  /
lunãhi  /
punãhi  /
ràdhnuhi  /
takùõuhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.88 ||


_____START JKv_3,4.88:

apittvaü vikalpyate  /
la-àde÷aþ chandasi viùaye hi-÷abdo và apid bhavati  /
yuyodhyasmajjuhuràõamenaþ  /
prãõàhi  /
prãõãhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.89 ||


_____START JKv_3,4.89:

loñaþ ity eva  /
loó-àde÷asya meþ niþ àde÷o bhavati  /
utvalopayor apavàdaþ  /
pacàni  /
pañhàni //

____________________________________________________________________


[#312]

#<àm etaþ>#  || PS_3,4.90 ||


_____START JKv_3,4.90:

loñaþ ity eva  /
loñ sambadhinaþ ekàrasya am ity ayam àde÷o bhavati  /
pacatàm, pacetàm, pacantàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.91 ||


_____START JKv_3,4.91:

loñaþ ity eva  /
sakàra-vakàràbhyàm uttarasya loñ-sambandhina ekàrasya yathàsaïkhyaü ca am ity etàv àde÷au bhavataþ  /
àmo 'pavàdaþ  /
pacasva  /
pacadhvam //


____________________________________________________________________


#<àó uttamasya pic ca>#  || PS_3,4.92 ||


_____START JKv_3,4.92:

loñaþ ity eva  /
loñ-sambandhinaþ uttamapuruùasya àóàgamo bhavati, sa ca+uttamapuruùaþ pid bhavati  /
karavàõi, karavàva, karavàma  /
karavai, karvàvahai, karavàmahai //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.93 ||


_____START JKv_3,4.93:

loña uttamasya iti vartate  /
loóuttama-sambhandhinaþ ekàrasya aikàra-àde÷o bhavati  /
àmo 'pavàdaþ  /
karavaik karavàvahai, karavàmahai  /
iha kasmàn na bhavati, pacàvedam, yajàvedam ? bahiraïga-lakùaõatvàd guõasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.94 ||


_____START JKv_3,4.94:

leño 'ó-àñàv àgamau bhavataþ paryàyeõa  /
joùiùat  /
tàriùat  /
mandiùat  /
patàti didyut  /
prajàpatir udadhiü cyàvayàti //


____________________________________________________________________

#<àta ai>#  || PS_3,4.95 ||


_____START JKv_3,4.95:

leñaþ ity eva  /
leñsambhandhinaþ àkàrasya aikàra-àde÷o bhavati  /
prathamapuruùa-madhyamapuruùa-àtmanepada-dvivacanayoþ  /
mantrayaite  /
mantrayaithe  /
karavaite  /
karavaithe  /
àñaþ kasmàn na bhavati ? vidhànasàmarthyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.96 ||


_____START JKv_3,4.96:

leñaþ ity eva  /
leñ-sambhandhinaþ ekàrasya và aikàra-àde÷o bhavati  /
anyatra ity anantaro vidhir apekùyate  /
àta ai (*3,4.95) ity etad viùayaü varjayitvà eta ai bhavati  /
saptàhàni ÷àsai  /
aham eva pa÷ånàmã÷ai  /
madagrà eva vo grahà gçhyàntai  /
maddevatyànyeva vaþ pàtràõyucyàntai  /
na ca bhavati  /
yatra kva ca te mano dakùaü dadhasa uttaram  /
anyatra iti kim ? mantrayaite  /
mantrayaithe //


____________________________________________________________________


[#313]

##  || PS_3,4.97 ||


_____START JKv_3,4.97:

leñaþ ity eva  /
leñ-sambhandhinaþ ikàrasya parasmaipada-viùayasya lopo bhavati  /
vànuvçtteþ pakùe ÷ravaõam api bhavati  /
joùiùat tàriùat  /
mandiùat  /
na ca bhavati  /
patàti didyut  /
prajàpatir udadhiü cyàvayàti parasmaipada-grahaõam, ióvahimahióàü mà bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.98 ||


_____START JKv_3,4.98:

leñaþ iti và iti ca vartate  /
leñ-sambhandhina uttamapuruùasya sakàrasya và lopo bhavati  /
karavàva, karavàma  /
na ca bhavati  /
karavàvaþ, karavàmaþ  /
uttamagrahaõam, puruùàntare mà bhåt //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.99 ||


_____START JKv_3,4.99:

letaþ iti nivçttam  /
ïito lakàrasya ya uttamaþ, tasya nityaü sakàrasya lopo bhavati  /
upacàva, upacàma  /
nitya-grahaõaü vikalpa-nivçtty-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.100 ||


_____START JKv_3,4.100:

ïitaþ ity eva  /
ïillakàrasambandhina ikàrasya nityaü lopo bhavati  /
apacat  /
apàkùãt  /
parasmaipadeùu ity eva, apacàvahi, apacàmahi //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.101 ||


_____START JKv_3,4.101:

ïitaþ ity eva  /
ïillakàra-sambandhinàü caturõàm yathàsaïkhyaü tàm-àdayaþ ade÷à bhavanti  /
apacatàm  /
apacatam  /
apacata  /
apacam  /
apàktàm  /
apàktam  /
apàkta  /
apàkùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.102 ||


_____START JKv_3,4.102:

liï-àde÷ànàm sãyuó-àgamo bhavati  /
ñakàro de÷avidhy-arthaþ  /
ukàra uccàraõa-arthaþ  /
paceta, paceyàtàm, paceran  /
pakùãùña, pakùãyàstàm, pakùãran //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.103 ||


_____START JKv_3,4.103:

liïaþ ity eva  /
parasamaipada-viùayasay liïo yàsuó-àgamo bhavati, sa ca+udàtto bhavati ïic ca  /
sãyuño 'pavàdaþ  /
àgama-anudàttatve pràpte, ïittvaü tu liïa eva vidhãyate, tatra tatkàryàõàü sambhavàd, na àgamasya  /
kuryàt, kuryàtàm, kuryuþ  /
sthanivadbhàvàd eva liïàde÷asya ïittve siddhe yàsuño ïid-vacanaü j¤àpana-artham, lakàrà÷rayaïittvam àde÷ànàü na bhavati iti  /
acinavam  /
akaravam //


____________________________________________________________________


[#314]

##  || PS_3,4.104 ||


_____START JKv_3,4.104:

à÷iùi yo liï, tasya yàsuóàgamo bhavati, sa ca+udàttaþ kidvad bhavati  /
prayayasya+eva+idaü kittvam, na àgamasya, prayojanàbhàvàt  /
ïittve pràpte kittvam vidhãyate  /
guõavçddhi-pratiùedhaþ tulyaþ, samprasàraõam, jàgarter guõe ca vi÷eùaþ  /
iùyat, iùyàstàm, isyàsuþ  /
jàgaryàt, jàgaryàstàm, jàgaryàsuþ  /
à÷iùi iti kim ? vacyàt  /
jàgçyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.105 ||


_____START JKv_3,4.105:

liïaþ ity eva  /
jhasya liï-àde÷asya ran ity ayam àde÷o bhavati  /
jho 'ntàpavàdaþ  /
paceran  /
yajeran  /
kçùãran //

____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.106 ||


_____START JKv_3,4.106:

liïàde÷asya iaþ ata ity ayam àde÷o bhavati  /
paceya  /
yajeya  /
kçùãya  /
hçùãya  /
takàrasya itsa¤j¤à-pratiùedhaþ pràpnoti, na vibhaktau tusmàþ (*1,3.4) iti ? na+eva ayam àde÷a-avayavas takàraþ, kiü tarhi, mukhasukha-artha uccàryate  /
àgamasya+iño grahaõaü na bhavati, arthavad-grahaõe nànàrthakasya grahaõam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.107 ||


_____START JKv_3,4.107:

liïaþ ity eva  /
liïs-ambhandhinoþ takàra-thakàrayoþ suó-àgamo bhavati  /
takara-thakàràv àgaminau, liï tadvi÷eùaõam  /
sãyuñastu liïevàgamã  /
tena bhinna-viùayatvàt suñà bàdhanaü na bhavati  /
takàre ikara uccàraõa-arthaþ  /
kçùãùta  /
kçùãyàstàm  /
kçùãùñhàþ  /
kçùãyàsthàm //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.108 ||


_____START JKv_3,4.108:

liïaþ ity eva  /
liï-àde÷asya jher jus àde÷o bhavati  /
jho 'ntàpavàdaþ  /
paceyuþ  /
yajeyuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.109 ||


_____START JKv_3,4.109:

aliï-arthaþ àrambhaþ  /
sicaþ parasya, abhyasta-sa¤j¤akebhyo, vette÷ ca+uttarasya jher jus, àde÷o bhavati  /
abhyastavidi-grahaõam asij-artham  /
ïita iti ca anuvartate  /
sicastàvat - akàrùuþ  /
ahàrùuþ  /
abhastàt - abibhayuþ  /
ajihrayuþ  /
ajàgaruþ  /
videþ - aviduþ //


____________________________________________________________________


[#315]

#<àtaþ>#  || PS_3,4.110 ||


_____START JKv_3,4.110:

sij-grahaõam anuvartate  /
sica àkàràntàc ca parasya jheþ jus-àde÷o bhavati  /
katham àbhyàmànantaryam ? sico luki kçte pratyayalakùaõena sico 'nantaraþ, ÷rutyà càkàràntàd iti  /
aduþ  /
adhuþ  /
asthuþ  /
takàro mukha-sukha-arthaþ  /
pårveõa+eva sidhddhe niyama-arthaü vacanam, àta eva sijlugantàt, na anyasmàt iti  /
abhåvan  /
pratyayalakùanena jus pràptaþ pratiùidhyate, tulyajàtãyàpekùatvàn niyamasya  /
÷råyamàne hi sici bhavaty eva, akàrùuþ, ahàrùuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.111 ||


_____START JKv_3,4.111:

àtaþ ity eva  /
àkàràntàd uttarasya laïàde÷asya jheþ jus àde÷o bhavati ÷àkañàyanasya àcàryasya matena  /
ayuþ  /
avuþ  /
anyeùàü mate - ayàn  /
nanu ïitaþ ity anuvartate  /
atra laï eva akàràntàd anantaro ïit sambhavati na anyaþ, tat kiü laï-grahaõena ? evaü tarthi laï eva yo laï vihitaþ tasya yathà syàt, laïvad-bhàvena yas tasya mà bhåt, loño laïvat (*3,4.85) iti  /
yàntu  /
vàntu  /
sija-bhyasta-vidibhya÷ ca (*3,4.109) ity ayam api jher jus loño na bhavati  /
bibhyatu  /
jàgratu  /
vidantu  /
jusbhàvamàtraü hi mukhyena laïà vi÷eùyate  /
eva-kàra uttara-arthaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_3,4.112 ||


_____START JKv_3,4.112:

laïaþ ÷àkañàyanasya ity eva  /
dviùaþ parasya laï-àde÷asya jher jusàde÷o bhavati, ÷àkañàyanasya àcàryasya matena  /
adviùuþ  /
anyeùàü mate - adviùan //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.113 ||


_____START JKv_3,4.113:

tiïaþ ÷ita÷ ca prayayàþ sàrvadhàtuka-sa¤j¤à bhavanti  /
bhavati  /
nayati  /
svapiti  /
roditi  /
pacamànaþ  /
yajamànaþ  /
sàrvadhàtuka-prade÷àþ - sàrvadhàtuke yak (*3,1.67) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________

#<àrdhadhàtukaü ÷eùaþ>#  || PS_3,4.114 ||


_____START JKv_3,4.114:

tiïaþ ÷ita÷ ca varjayitvà anyaþ pratyayaþ ÷eùo dhàtu-saü÷abdanena vihitaþ àrdhadhàtuka-sa¤j¤o bhavati  /
lavità  /
lavitum  /
lavitavyam  /
dhàtoþ (*3,1.91) ity eva  /
vçkùatvam  /
vçkùatà asti  /
låbhyàm  /
låbhiþ  /
jugupsate //


____________________________________________________________________


[#316]

##  || PS_3,4.115 ||


_____START JKv_3,4.115:

lió-àde÷aþ tiï àrdhadhàtuka-sa¤j¤o bhavati  /
sàrvadhàtuka-sa¤j¤àyà apavàdaþ  /
pecitha  /
÷ekitha  /
jagle  /
mamle  /
nanu ca ekasa¤j¤a-adhikàràd anyatra samàve÷o bhavati ? satyam etat  /
iha tu evakàro 'nuvartate, sa niyamaü karisyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.116 ||


_____START JKv_3,4.116:

à÷iùi viùaye yo liï sa àrdhadhàtuka-sa¤j¤o bhavati  /
sàrvadhàtuka-sa¤j¤àyà apavàdaþ  /
samàve÷a÷ ca+evakàra-anuvçtterna bhavati  /
laviùãùña  /
paviùãùña  /
à÷iùi iti kim ? lunãyàt  /
punãyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_3,4.117 ||


_____START JKv_3,4.117:

chandasi viùaye ubhayathà bhavati, sàrvadhàtukam àrdhadhàtukaü ca  /
kiü liï eva anantaraþ sambadhyate ? na+etad asti, sarvam eva prakaraõam apekùyaitad ucyate  /
tiï-÷id-àdi chandasy ubhayathà bhavati  /
vardhantu tvà suùñutayaþ  /
àrdhadhàtukatvàõ õi-lopaþ  /
vardhayantu iti pràpte  /
÷eùaü ca sàrvadhàtukam - svastaye nàvamivàruhema  /
ktinaþ sàrvadhàtukatvàd aster bhåbhàvo na bhavati  /
liñ sàrvadhàtukam - sasçvàüso vi÷çõvire  /
ima indràya sunvire  /
liï ubhayathà bhavati  /
upa stheyàma ÷araõà vçhantà  /
sàrvadhàtukatvàt liïaþ sa-lopaþ, àrdhadhàtukatvàt etvam  /
vyatyayo bahulam (*3,1.85) ity asya+eva ayaü prap¤caþ //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau tçtãyàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //


______________________________________________________

[#317]

caturtho 'dhyàyaþ prathamaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


#<ïy-àp-pràtipadikàt>#  || PS_4,1.1 ||


_____START JKv_4,1.1:

adhikàro 'yam  /
yadita årdhvam anukramiùyàmaþ àapa¤vamàdhyàya-parisamàpteþ ïy-àp-pràtipadikàd ity evaü tad veditavyam  /
sva-àdiùu kapparyaüteùu prakçtir adhikriyate  /
ïãb-ïãù-ïãnàü sàmànyena grahaõaü ïã iti, ñàb-óàp-càpàm àp iti, pràtipadikam uktam arthavat, kçt-taddhita-samàsà÷ ca (*1,2.46) iti, teùàü samàhàra-nirde÷o ïy-àp-pràtipadikàt iti  /
yady api ca pratyaya-paratvena pàri÷eùyàd iyam eva prakçtir labhyate, tathà api vçddhàvçddhàvarõasvaradvyaj-lakùaõa-pratyaya-vidhau tat-saüpratyaya-arthaü ïy-àp-pràtipadika-grahaõaü kartavyam, itarathà hi samartha-vi÷eùaõam etat syàt  /
atha ïy-àp-grahaõaü kim, na pràtipadika-grahaõe liïga-vi÷iùñasya api grahaõaü bhavati ity eva siddham ? na+etad asti  /
svaråpavidhi-viùaye paribhàùeyaü pràtipadika-svaråpa-grahaõe sati liïga-vi÷iùta-grahaõaü bhavati iti  /
tathà ca yuvà khalati-palita-valina-jaratãbhiþ (*2,1.67) iti j¤àpakamasyàstàdç÷am eva  /
kiü ca tadantàt taddhita-vidhàna-arthaü ïy-àb-grahaõam, kàlitarà, hariõitarà, khañvàtarà, màlàtarà iti  /
vipratiùedhàd dhi taddhita-balãyas tvaü syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.2 ||

_____START JKv_4,1.2:

ïy-àp-pràtipadikàt (*4,1.1) ity adhikçtam  /
ïy-àp-pràtipadikàt svàdayaþ pratyayà bhavanti  /
ukàràdayo 'nubandhà yathàyogam uccàraõa-vi÷eùaõa-arthàþ  /
auñaþ ñakàraþ suñ iti pratyàhàra-grahaõa-arthaþ  /
pakàraþ sup iti pratyàhàra-arthaþ  /
saïkhyàkarmàdaya÷ ca svàdãnàm arthàþ ÷àstràntareõa vihitàs tena saha asya+ekavàkyatà  /
ïy-antàt tàvat - kumàrã  /
gaurã  /
÷àrïgaravã  /
ïãb-ïãù-ïãnàü krameõa udàharaõam  /
kumàrã, kumàryau, kumàryaþ  /
kumàrãm, kumàryau, kumàrãþ  /
kumàryà, kumàrãbhyàm, kumàrãbhiþ  /
kumàryai, kumàrãbhyàm, kumàrãbhyaþ  /
kumàryàþ, kumàrãbhyàm, kumàrãbhyaþ  /
kumàryàþ, kumàryoþ, kumàrãõàm  /
kumàryàm, kumàryoþ, kumàrãùu  /
evaü gaurã, ÷àrïgaravã codàhàrye  /
àpaþ khalv api - khañvà  /
bahuràjà  /
kàrãùagandhyà  /
ñàb-óàpc-àpàü krameõa+udàharaõam  /

[#318]

khañvà, khañve, khañvàþ  /
khañvàm, khañve, khañvàþ  /
khañvayà, khañvàbhyàm, khañvàbhiþ  /
khañvàyai, khañvàbhyàm, khañvàbhyaþ  /
khañvàyàþ, khañvàbhyàm, khañvàbhyaþ  /
khañvàyàþ khañvayoþ, khañvànàm  /
khañvàyàm, khañvayoþ, khañvàsu  /
evaü bahuràjàkàrãùagandhye ca+udàhàrye  /
evaü pràtipadikàt - dçùad, dçùadau, dçùadaþ  /
dçùadam, dçùadau, dçùadaþ  /
dçùadà, dçùadbhyàm, dçùadbhiþ  /
dçsade, dçùadbhyàm, dçùadbhyaþ  /
dçùadaþ, dçùadbhyàm, dçùadbhyaþ  /
dçùadaþ, dçùadoþ, dçùadàm  /
dçùadi, dçùadoþ, dçùatsu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.3 ||


_____START JKv_4,1.3:

adhikàro 'yam  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmaþ striyàm ity evaü tad veditavyam  /
ïy-àp-pràtipadikàt (*4,1.1) iti sarvàdhikàre 'pi pràtipadika-màtram atra prakaraõe sambadhyate, õy-àpor anena+eva vidhànàt  /
striyàm ity ucyate  /
keyaü strã nàma ? sàmànya-vi÷eùàþ strãtvàdayo gotvàdaya iva bahuprakàrà vyaktayaþ  /
kvacid à÷raya-vi÷eùàbhàvàt upade÷a-vyaïgayà eva bhavanti, yathà bràhmaõatvàdayaþ  /
strãtvaü ca pratyaya-arthaþ  /
prakçtyartha-vi÷eùaõaü ca ity ubhayathà api prayujyate, striyàm abhidheyàyàü striyàü và yat pràtipadikaü vartate iti  /


____________________________________________________________________


vakùyati -

##  || PS_4,1.4 ||


_____START JKv_4,1.4:

ajà  /
devadattà  /
striyàm iti kim ? ajaþ  /
devadattaþ //
ajàdy-ataù ñàp (*4,1.4)  /
ajàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ akàràntàc ca pràtipadikàt striyàü ñàp pratyayo bhavati  /
pakàraþ sàmànyagrahaõa-arthaþ  /
ñakàraþ sàmànyagrahaõa-avighàtàrthaþ  /
ajà eóakà  /
kokilà  /
cañakà  /
a÷và  /
khañvà  /
devadattà  /
taparakaraõaü t atkàla-artham  /
÷ubhaüyàþ  /
kãlàlapàþ bràhmaõã  /
hal-ïy-àbbhyo dãrghàt su-ti-sy-apçktaü hal (*6,1.68) iti su-lopaþ syàt  /
ajàdi-grahaõaü tu kvacij jàti-lakùaõe ïãùi pràpte, kvacit tu puüyoga-lakùaõe, kvacit tu puùpa-phala-uttaralakùaõe, kvacit tu vayo-lakùaõe ïãpi, kvaciñ ñillakùaõe  /
halantànàü tavapràpta eva kasmiü÷cid àb vidhãyate  /
÷ådrà ca amahatpårvà jàtiþ iti pañhyate  /
tasya ayam arthaþ  /
÷ådra-÷abdaù ñàpam utpàdayati jàti÷ ced bhavati  /
÷ådrà  /
puüyoge ïãùaiva bhavitavyam  /
÷ådrasya bhàryà ÷ådrã  /
mahatpårvasya pratiùedhaþ  /
mahà÷ådrã  /
mahà÷ådra-÷abdo hy àbhãrajàtivacanaþ, tatra tadanta-vidhinà ñàp pràptaþ pratiùidhyate  /
grahaõavatà pràtipadikena tadanta-vidhir na iti kathaü tadanta-vidhiþ ? etad eva j¤àpakaü bhavati asmin prakaraõe tadanta-vidhiþ iti  /
tena atidhãvarã, atipãvarã, atibhavatã, atimahatã iti bhavati  /

[#319]

ajà, eóakà, cañakà, a÷và, måsikà iti jàtiþ  /
bàlà, hoóhà, pàkà, vatsà, mandà, vilàtà iti vayaþ  /
pårvàpahàõà, aparàpahàõà  /
ñit, nipatanàõ õatvam  /
saübhastràjãna÷aõapiõóebhyaþ phalàt  /
samphalà  /
bhastraphalà  /
ajinaphalà  /
÷aõaphalà  /
piõóaphalà  /
triphalà dvigau  /
bahuvrãhau triphalã saühatiþ  /
sadacpràkkàõóaprànta÷taikebhyaþ puùpàt  /
satpuùpà  /
pràkpuùpà  /
kànóapuùpà  /
pràntapuùpà  /
÷atapuùpà  /
ekapuùpà  /
pàkakarõa iti ïãùo 'pavàdaþ  /
÷ådrà ca amahatpårvà jàtiþ  /
kru¤cà, uùõihà, devavi÷à halantàþ  /
jyeùñà, kaniùtà, madhyamà puüyogaþ  /
kokilà jàtiþ  /
målànna¤aþ  /
amålà //


____________________________________________________________________


#<çn-nebhyo ïãp>#  || PS_4,1.5 ||


_____START JKv_4,1.5:

ç-kàràntebhyo na-kàràntebhya÷ ca pràtipadikebhyaþ striyàü ïãp pratyayo bhavati ïa-kàraþ sàmànyagrahaõa-arthaþ  /
kartrã  /
hartrã  /
daõóinã  /
chatriõã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.6 ||

_____START JKv_4,1.6:

ug iti yatra sambhavati yathàkathaücit tadugic-chàbda-råpaü, tadantàt striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
bhavatã  /
atibhavatã  /
pacantã  /
yajantã  /
dhàtor ugitaþ pratiùedho vaktavyaþ  /
ukhàsrat  /
parõadhvat bràhmaõã  /
a¤cate÷ ca+upasaïkhyànam  /
pràcã  /
pratãcã  /
udãcã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.7 ||


_____START JKv_4,1.7:

vannantàt pràtipadikàt striyàü ïãp pratyayo bhavati, repha÷ càntàde÷aþ  /
dhãvarã  /
pãvarã  /
÷arvarã  /
paralokadç÷varã  /
çn-nebhyo ïãp (*4,1.5) ity eva ïãpi siddhe tat-sanniyogena repha-vidhàna-arthaü vacanam  /
vano na ha÷aþ  /
pràptau ïãvrau ubhàvapi pratiùidhyete  /
sahayudhvà bràhmaõã //


____________________________________________________________________


[#320]

##  || PS_4,1.8 ||


_____START JKv_4,1.8:

pàdaþ iti kçta-samàsàntaþ pàda-÷abdo nirdi÷yate  /
pàdantàt pràtipadikàd anyatarasyàü striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
dvipàt, dvipadã  /
tripàt  /
tripadã  /
catuùpàd, catuùpadã //


____________________________________________________________________


#<ñàb çci>#  || PS_4,1.9 ||


_____START JKv_4,1.9:

pàdaþ ity eva  /
çci ity abhidheya-nirde÷aþ  /
çci vàcyàyàü pàdantàt pràtipadikàt striyàü ñàp pratyayo bhavati  /
ïãpo 'pavàdaþ  /
dvipadà çk  /
tripadà çk  /
catuùpadà çk  /
çci iti kim ? dvipadã devadattà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.10 ||

_____START JKv_4,1.10:

ùañ-sa¤j¤àkebhyaþ svasràdibhya÷ ca pràtipadikebhyaþ strã-pratyayo na bhavati  /
yo yataþ pràpnoti sa sarvaþ pratiùidhyate  /
pa¤ca bràhmaõyaþ  /
sapta  /
nava  /
da÷a  /
svasràdibhyaþ - svasà  /
duhità  /
nanàndà  /
yàtà  /
màtà  /
tisraþ  /
catasraþ  /
ùañsa¤j¤ànàmante lupte ñàbutpattiþ kasmàn na syat  /
pratyàhàràc càpà siddhaü doùastvittve tasmàn na+ubhau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.11 ||


_____START JKv_4,1.11:

mannantàt pràtipadikàt ïãp pratyayo na bhavati  /
çn-nemyo ïãp (*4,1.5) iti ïãp pràpto manaþ iti såtreõa pratiùidhyate  /
dàmà, dàmànau, dàmànaþ  /
pàmà, pàmànau, pàmànaþ  /
aninasmaïgrahaõànyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiü prayojayanti  /
sãmà, sãmànau, sãmànaþ  /
atimahimà, atimahimànau, atimahimànaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.12 ||


_____START JKv_4,1.12:

annantàd bahuvrãheþ striyàü ïãp pratyayo na bhavati  /
anupadhàlopã bahuvrãhir iha+udàharaõam  /
upadhàlopino hi vikalpaü vakùyati  /
suparvà, suparvàõau, suparvàõaþ  /
su÷armà, su÷armàõau, su÷armàõaþ  /
bahuvrãheþ iti kim ? atikràntà ràjànam atiràjã //


____________________________________________________________________


[#321]

#<óàb ubhàbhyàm anyatarasyàm>#  || PS_4,1.13 ||


_____START JKv_4,1.13:

óàp pratyayo bhavati ubhàbhyàü mannantàt pràtipadikàt anantàc ca bahuvrãher anyatarasyàm  /
pàmà, pàme, pàmàþ  /
sãmà, sãme, sãmàþ  /
na ca bhavati  /
pàmànaþ  /
sãmànaþ  /
bahuvrãhau - bahuràjà, bahuràje, bahuràjàþ  /
bahutakùà, bahutakùe, bahutakùàþ  /
na ca bhavati  /
bahuràjànaþ  /
bahutakùàõaþ  /
anyatarasyàü-grahaõaü kimartham ? bahuvrãhau, vano ra ca (*4,1.7) ity asya api vikaopo yathà yàt  /
bahudhãvà, bahudhãvarã  /
bahupãvà, bahupãvarã //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.14 ||


_____START JKv_4,1.14:

adhikàro 'yam  /
uttarasåtreùu upasarjane pratiùedhaü karoti  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmo 'nupasarjanàt ity evaü tad veditavyam  /
ñió-óha-aõ-a¤ iti ïãp  /
kurucarã  /
madracarã  /
anupasarjanàt iti kim ? bahukurucarà, bahumadracarà madhurà  /
jàteþ iti ïãù  /
kukkuñãi  /
÷åkarã  /
anupasarjanàt iti kim ? bahukukkuñà, bahu÷åkarà madhurà  /
kathaü punar upasarjanàt pratyayaprasïgaþ ? tad antavidhinà  /
j¤àpitaü ca+etad asty atra prakaraõe tadantavidhiþ iti  /
tathà ca pradhànena tadanatavidhir bhavati  /
kumbhakàrã  /
nagarakàrã  /
na ca aõ iti kçd-grahaõaü, taddhito 'py aõ asti //


____________________________________________________________________


#<ñió-óha-aõ-a¤-dvayasaj-daghna¤-màtrac-tayap-ñhak-ñha¤-ka¤-kvarapkhyunàm>#  || PS_4,1.15 ||


_____START JKv_4,1.15:

ataþ iti sarvatra anuvaratate  /
tat sati sambhave vi÷eùaõaü bhavati  /
ñid-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
ñàpo 'pavàdaþ  /
ñitastàvat - kurucarã  /
madracarã  /
iha kasmàn na bhavati, pacamànà, yajamànà ? dvy-anubandhakatvàl lañaþ  /
lyuó-àdiùu katham ? ñit-karaõa-sàmarthyàt  /
itaratra tu ñeretvaü phalam  /
pañhità vidyà iti ? àgamañittvam animittaü, ñyuñyulau tuñ ca iti liïgàt  /
óha - sauparõeyã  /
vainateyã  /
niranubandhako óha-÷abdaþ striyàü na asti iti niranubandhaka-paribhàùà na pravartate  /
aõ - kumbhakàrã  /
nagarakàrã  /
aupagavã  /
õe 'pi kvacidaõkçtaü kàryaü bhavati  /
caurã, tàpasã  /
dàõóà, mauùñà ity atra na bhavati  /
a¤ - autsã  /
audapànã  /
÷àrïgarava-àdy-a¤o ïãn (*4,1.73) iti punar a¤o grahaõaü jàtilakùaõaü ïãùaü bàdhitum  /
dvayasac - årudvayasã  /
jànudvayasã  /
daghnac - årudaghnã  /
jànudaghnã  /

[#322]

màtrac - årumàtrã  /
jànumàtrã  /
tayap - pa¤catayã  /
da÷atayã  /
ñhak - àkùikã  /
÷àlàkikã  /
ñha¤ - làvaõikã  /
ñhakñha¤or bhedena grahaõaü ñhanàdi-nivçtty-artham  /
ka¤ - yàdç÷ã  /
tàdç÷ã  /
kvarap - itvarã  /
na÷varã  /
khyun - àóhyaïkaraõã  /
subhagaükaraõã  /
na¤sna¤ãkaktaruõatalunànàm upasaïkhyànam  /
straiõã  /
pauüsnã  /
÷àktãkã  /
yàùñãkã  /
taruõã  /
talunã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.16 ||


_____START JKv_4,1.16:

ïãp ity eva  /
ya¤antàc ca pràtipadikàt striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
gàrgã  /
vàtsã  /
apatyagrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, dvãpàd anusamudraü ya¤ (*4,3.10) dvaipyà  /
yoga-vibhàgaþ uttara-arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.17 ||


_____START JKv_4,1.17:

ya¤aþ ity eva  /
pràcàm àcàryàõàü matena ya¤antàt striyàü ùphaþ pratyayo bhavati, sa ca taddhita-sa¤j¤aþ  /
ùakàro ïãù-arthaþ  /
pratyayadvayena+iha strãtvaü vyajyate  /
taddhita-grahaõaü pràtipadikasa¤j¤a-artham  /
gàrgyàyaõã  /
vàtsyàyanã  /
anyeùàm - gàrgã  /
vàtsã  /
sarvatra-grahaõam uttarasåtràd iha apakçùyate bàdhakabàdhana-artham  /
àvañyàt càpaü vakùyati, tam api bàdhitvà pràcàü ùpha eva yathà syàt  /
àvañyàyanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.18 ||


_____START JKv_4,1.18:

ya¤aþ ity eva  /
pårveõa vikalpe pràpte nityàrthaü vacanam  /
sarvatra lohitàdibhyaþ kataparyantebhyaþ ya¤antebhyaþ striyàü ùphaþ pratyayo bhavati  /
kata÷abdaþ svatantraü yat pràtipadikaü tadavadhitvena parigçhyate kapi-÷abdàt paraþ kapi kata iti , na pratipadikàvayavaþ kurukateti  /
lauhityàyanã  /
÷àüsityàyanã bàbhravyàyaõã  /
kaõvàt tu ÷akalaþ pårvaþ katàd uttara iùyate  /
pårvottarau tadantàdã ùphàõau tatra prayojanam //
pràtipadikeùv anyathà pàñhaþ, sa evaü vyavasthàpayitavyaþ iti manyate  /
katantebhyaþ iti bahuvrãhi-tatpuruùayor eka÷eùaþ, tathà kaõvàdibhyo gotre (*4,2.111) iti  /
tatra tatpuruùa-vçttyà saügçhãto madhyapàtã ÷akala-÷abdo ya¤antaþ pratyayadvayam api pratipadyate  /
÷àkalyàyanã  /
÷àkalyasya+ime chàtràþ ÷àkalàþ //


____________________________________________________________________


[#323]

##  || PS_4,1.19 ||


_____START JKv_4,1.19:

kauravya màõóåka ity etàbhyàü striyàü ùphaþ pratyayo bhavati  /
kurvàdibhyo õye kçte, óhak ca mõóåkàt (*4,1.119) ity aõi ca  /
yathàkramaü ñàb-ïãpor apavàdaþ  /
kauravyàyaõã  /
màõóåkàyanã  /
kathaü kauravã senà ? tasya+idaü vivakùàyàm aõi kçte bhaviùyati  /
kauravya-màõóåkayor àsurer upasaïkhyànam  /
àsuràyaõã  /
÷aiùikeùv artheùu i¤÷ ca (*4,2.112) ity aõi pràpte chapratyaya iùyate  /
àsurãyaþ kalpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.20 ||


_____START JKv_4,1.20:

kàlakçta÷asãràvasthà yauvanàdiþ vayaþ  /
prathame vayasi yat pràtipadikaü ÷rutyà vartate tataþ striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
kumàrã  /
ki÷orã  /
barkarã  /
prathame iti kin ? sthavirà  /
vçddhà  /
ataþ ity eva, ÷i÷uþ  /
vayasyacarama iti vaktavyam  /
vadhåñã  /
ciraõñã  /
dvitãyavayovacanàv etau  /
pràpta-yauvanà strã abhidhãyate  /
kathaü kanyà ? kanyàyàþ kanãna ca (*4,1.116) iti j¤àpakàt  /
uttàna÷ayà, lohitapàdikà iti ? naitàþ vayaþ÷rutayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.21 ||


_____START JKv_4,1.21:

dvigu-sa¤j¤akàt pràtipadikàt striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
pa¤capålã  /
da÷apålã  /
kathaü triphalà ? ajàdiùu dç÷yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.22 ||


_____START JKv_4,1.22:

pårveõa ïãp pràptaþ pratiùidhyate  /
aparimàõa-antàt dvigoþ bista-àcitakambaly-àntàc ca taddhitaluki sati ïãp pratyayo na bhavati  /
bastàdãnàü parimàõa-arthaü grahaõam  /
sarvato mànaü parimàõam  /
aparimàõa-antàt tàvat - pa¤cabhir a÷vaiþ krãtà pa¤cà÷và  /
da÷à÷và  /
kàlaþ ca saïkhyà na parimàõam  /
dvivarùà trivarùà  /
dvàbhyàü ÷atàbhyàü krãtà dvi÷atà  /
tri÷atà  /
bistàdibhyaþ - dvibastà  /
tribastà  /
dvyàcità  /
tryàcità  /
dvikambalyà  /
trikambalyà  /
aparimàõa+iti kim ? dvyàóhakã  /
tryàóhakã  /
taddhitaluki iti kim ? samàhàre - pa¤cà÷vã  /
da÷à÷vã //


____________________________________________________________________


[#324]

##  || PS_4,1.23 ||


_____START JKv_4,1.23:

kàõóa-÷abda-antàt dvigos taddhitaluki sati kùetre vàcye ïãp pratyayo na bhavati  /
dve kaõóe pramàõam asyàþ kùetra-bhakteþ, pramaõe dvayasaj-daghna¤-màtracaþ (*5,2.37) iti vihitasya taddhitasya pramàõe lo dvigor nityam iti luki kçte, dvikàõóà kùetra-bhaktiþ  /
trikàõóà kùetrabhaktiþ  /
kàõóa-÷abdasya aparimàõavàcitvàt pårveõa+eva pratiùedhe siddhe kùetre niyama-arthaü vacanam  /
iha mà bhåt, dvikàõóã rajjuþ, trikàõóã rajjuþ iti  /
pramàõa-vi÷eùaþ kàõóam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.24 ||


_____START JKv_4,1.24:

dvigoþ taddhitaluki ity eva  /
pramàõe yaþ puruùa-÷abdaþ, tadantàd dvigoþ taddhitaluki sati anyatarasyàü na ïãp pratyayo bhavati  /
dvau puruùau pramàõam asyàþ parikhàyàþ dvipuruùà, dvipuruùã  /
tripuruùà, tripuruùã  /
aparimàõàntatvàn nitye pratiùedhe pràpte vikalpàrthaü vacanam  /
pramàõe iti kim ? dvàbhyàü puruùàbhyàü krãtà dvipuruùà  /
kripuruùà  /
taddhitaluki ity eva  /
samàhàre dvipuruùã  /
tripuruùã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.25 ||


_____START JKv_4,1.25:

ådhas-÷abdàntàd bahuvrãheþ striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
ådhaso 'naï (*5,4.131) iti samàsànte kçte ano bahuvrãheþ (*4,1.12) iti óàp-pratiùedhayoþ pràptayor idam ucyate  /
ghañodhnã  /
kuõóodhnã  /
bahuvrãheþ iti kim ? pràptà ådhaþ pràptodhàþ  /
ana upadhàlopino 'nyatarasyàm (*4,1.28) ity asya api ïãpo 'yam uttaratra anuvçtter bàdhaka iùyate  /
samàsànta÷ ca striyàm eva  /
iha na bhavati, mahodhàþ parjanyaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.26 ||


_____START JKv_4,1.26:

pårveõa ïãùi pràpte ïãb vadhãyate  /
saïkhyàdeþ avyayàde÷ ca bahuvrãher ådhas-÷abdàntàd ïãp pratyayo bhavati  /
saïkhyàdeþ tàvat - dvyådhnã  /
tryådhnã  /
avyayàdeþ - atyådhnã  /
nirådhnã  /
àdi-grahaõaü kim ? dvividhodhnã, trividhodhnã ity atra api yathà syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.27 ||


_____START JKv_4,1.27:

ådhasaþ iti nivéttam  /
saïkhyà-grahaõam anuvartate, na avyaya-grahaõam  /
saïkhyàdeþ bahuvrãheþ dàma-÷abdàntàt hàyana-÷abdàntàt ca striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
dàmàntàt óàppratiùedhaviklpeùu pràpteùu nitya-arthaü vacanam  /
dvidàmnã  /
tridàmnã  /
hàyanàntàñ ñàpi pràpte  /
dvihàyanã  /
trihàyaõã  /
caturhàyaõã  /
hàyano vayasi smçtaþ  /
tena+iha na bhavati, dvihàyanà ÷àlà  /
trihàyanà  /
caturhàyanà  /
õatvam api tricaturbhyàm hàyanasya iti vayasya+iva smaryate //


____________________________________________________________________


[#325]
##  || PS_4,1.28 ||


_____START JKv_4,1.28:

bahuvrãher ity eva  /
ann-anto yo bahuvrãhiþ upadhàlopã, tasmàd anyatarasyàü ïãp pratyayo bhavati  /
ïãpà mukte ïàp-pratiùedhau bhavataþ  /
kimarthaü tarhi idam ucyate, nanu siddhà eva óàp-pratiùedhaïãpaþ ? anupadhàlopinaþ ïãp-pratiùedha-arthaü vacanam  /
bahuràjà, bahuràj¤ã, bahuràje  /
bahutakùà, bahutakùõã, bahutakùe  /
anaþ iti kim ? bahumatsyà  /
upadhàlopinaþ iti kim ? suparvà, suparve, suparvàþ  /
suparvàõau, suparvàõaþ  /
óàp-pratiùedhàv eva atra bhavataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.29 ||


_____START JKv_4,1.29:

annantàd bahuvrãher upadhà-lopinaþ sa¤j¤àyàü viùaye chandasi ca nityaü ïãp pratyayo bhavati  /
vikalpasya apavàdaþ  /
suràj¤ã, atiràj¤ã nàmaþ gràma  /
chandasi - gauþ pa¤cadàmnã  /
ekadàmnã  /
dvidàmnã  /
ekamårdhnã  /
samànamårdhnã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.30 ||


_____START JKv_4,1.30:

sa¤j¤à-chandasoþ ity eva  /
kevala-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ sa¤j¤àyàü, chandasi viùaye striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
kevalã  /
kevalà iti bhàùàyàm  /
màmakã  /
màmikà iti bhàùàyàm  /
mitràvaruõayor bhàgadheyãþ stha  /
bhàgadheyà iti bhàùàyàm  /
sà pàpã  /
pàpà iti bhàùàyàm  /
utà+aparãbhyo maghavà vijigye  /
aparà iti bhàùàyàm  /
samànã pravàõã  /
samànà iti bhàùàyàm  /
àryakçtã  /
àryakçtà iti bhàùàyàm  /
sumaïgalã  /
sumaïgalà iti bhàùàyàm  /
bheùajã  /
bheùajà iti bhàùàyàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.31 ||


_____START JKv_4,1.31:

jasviùayàdanyatra sa¤j¤àyàü chandasi ca ràtri-÷abdàt ïãp pratyayo bhavati  /
yà ca ràtrã sçùñà  /
ràtrãbhiþ  /
ajasau iti kim ? yàstà ràtrayaþ  /
ajasàdiùv iti vaktavyam  /
ràtriü sahoùitvà  /
kathaü timirapañalairavaguõñhità÷ ca ratryaþ ? ïãùayaü bahvàdi-lakùaõaþ  /
tatra hi pañhyate kçdikàràdaktinaþ, sarvato 'ktinn-arthàt ity eke iti //


____________________________________________________________________


[#326]

##  || PS_4,1.32 ||


_____START JKv_4,1.32:

prakçtir nipàtyate, nugàgam astu vidhãyate  /
antarvat-pativator nuk bhavati ïãp ca pratyayaþ, sa tu nakàràntatvàd eva siddhaþ  /
nipàtana-sàmarthyàc ca vi÷eùe vçttir bhavati  /
antarvat pativat iti garbha-bhartç-saüyoge  /
iha na bhavati, antarasyàü ÷àlàyàü vidyate  /
patimatã péthãvã  /
antarvat iti matub nipàtyate, vatvaü siddham  /
pativat iti vatvaü nipàtyate, matup siddhaþ  /
antarvatnã garbhiõã  /
pativatnã jãvapatiþ  /
antarvat-pativatos tu matubvatve nipàtanàt  /
garbhiõyàü jãvapatyàü ca và chandasi tu nug-vidhiþ //
sàntarvatnã devànupait  /
sàntarvatã devànupaita  /
pativatnã taruõavatsà  /
pativatã taruõavatsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.33 ||


_____START JKv_4,1.33:

pati÷abdasya nakàràde÷aþ striyàü vidhãyate, ïãp pratyayas tu nakàràntatvàd eva siddhaþ yaj¤asaüyoge  /
yaj¤ena saüyogaþ yaj¤asaüyogaþ  /
tatsàdhanatvàt phalagrahãtçtvàt và yajamànasya patnã  /
patnã vàcaü yaccha  /
yaj¤asaüyoge iti kim ? gràmasya patiriyaü bràhmaõã kathaü vçùalasya patnã ? upamànàd bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.34 ||


_____START JKv_4,1.34:

patyurnaþ iti vartate  /
pati-÷abda-antasya pràtipadikasya sapårvasya anupasarjanasya striyàü vibhàùà nakàra-àde÷o bhavati, ïãp tu labhyate eva  /
vçddhaptnã, vçddhapatiþ  /
sthålapatnã, sthålapatiþ  /
apràptavibhàùeyamayaj¤asaüyogatvàt  /
sapårvasya iti kim ? patiriyaü bràhmaõã gràmasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.35 ||


_____START JKv_4,1.35:

saptnyàdiùu nityaü patyurnakàràde÷o bhavati, ïãp tu labhyate eva  /
pårveõa vikalpe pràpte vacanam  /
nitya-grahaõaü vaspaùña-artham  /
samànaþ patirasyàþ saptnã  /
ekaptnã  /
samànàdiùv iti vaktavye samànasya sabhàva-arthaü vacanam  /
samàna  /
eka  /
vãra  /
piõóa  /
bhràtç  /
putra  /
dàsàc chandasi //


____________________________________________________________________


[#327]

##  || PS_4,1.36 ||


_____START JKv_4,1.36:

påtakratu-÷abdasya striyàm aikàra÷càntàde÷o bhavati, ïãp pratyayaþ  /
påtakratoþ strã påtakratàyã  /
traya ete yogàþ puüyoga-prakarane draùñavyàþ  /
yayà hi påtàþ kratavaþ påtakratuþ sà bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.37 ||


_____START JKv_4,1.37:

vçùàkapy-àdãnàm udàtta aikàràde÷o bhavati striyàm, ïãp ca pratyayaþ  /
vçùàkapi-÷abdo madyodàtta udàttatvaü prayojayati  /
agny-àdiùu punarantodàtteùu sthànivadbhàvàd eva siddham  /
vçùàkapeþ strã vçùàkapàyã  /
agnàyã  /
kusitàyã  /
kusidàyã  /
puüyoge ity eva, vçùàkapiþ strã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.38 ||


_____START JKv_4,1.38:

ai udàttaþ iti vartate  /
manu-÷abdàt striyàü ïãp pratyayo bhavati, aukàra÷càntàde÷aþ, aikàra÷ca udàttaþ  /
vàgrahaõena dvàv api vikalpyete  /
tena trairåpyaü bhavati  /
manoþ strã manàyã  /
manàvã  /
manuþ  /
manu-÷abdaþ àdyudàttaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.39 ||


_____START JKv_4,1.39:

và iti vartate  /
varõa-vàcinaþ pràtipadikàt anudàttàntàt takàropadhàd và ïãp pratyayo bhavati, takàrasya nakàràde÷o bhavati  /
età, enãü  /
÷yetà, ÷yenã  /
harità, hariõã  /
sarve ete àdyudàttàþ, varõànàü taõatinitàntànàm iti vacanàt  /
varõàt iti kim ? prakçtà  /
prarutà  /
gatisvareõàdyudàttaþ  /
anudàttàt iti kim ? ÷vetà  /
ghçtàditvàdantodàttaþ  /
topadhàt iti kim ? anyato ïãùaü vakùyati  /
ataþ ity eva, ÷itir brahmaõã  /
pi÷aïgàdupasaïkhyànam  /
pi÷aïgã  /
asitapalitayoþ pratiùedhaþ  /
asità  /
palità  /
chandasi knam ityeke  /
asiknã  /
paliknã  /
bhàùàyàm api iùyate  /
gato gaõastårõamasiknikànàm //


____________________________________________________________________


[#328]

##  || PS_4,1.40 ||


_____START JKv_4,1.40:

và iti nivçttam  /
varõàd anudàttàt iti vartate, topadhàpekùam anyatvam  /
varõa-vàcinaþ pràtipadikàd anudàttàntàt striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
svare vi÷eùaþ  /
sàraïgã  /
kalmàùã  /
÷abalã  /
varõàt ity eva, khañvà  /
anudàttàt ity eva, kçùõà  /
kapilà //


____________________________________________________________________


#<ùid-gauràdibhya÷ ca>#  || PS_4,1.41 ||


_____START JKv_4,1.41:

ïãù anuvartate  /
ùidbhyaþ pràtipadikebhyo gauràdibhya÷ ca striyàm ïãù pratyayo bhavati  /
÷ilpini ùvun (*3,1.145) - nartakã  /
khanakã  /
rajakã  /
gauràdibhyaþ - gaurã  /
matsã  /
gaura  /
matsya  /
manuùya  /
÷çïga  /
haya  /
gavaya  /
mukaya  /
çùya  /
puña  /
druõa  /
droõa  /
hariõa  /
kaõa  /
pañara  /
ukaõa  /
àmalaka  /
kuvala  /
badara  /
bamba  /
tarkàra  /
÷arkàra  /
puùkara  /
÷ikhaõóa  /
suùama  /
salanda  /
gaóuja  /
ànanda  /
sçpàña  /
sçgeñha  /
àóhaka  /
÷aùkula  /
sårma  /
suba  /
sårya  /
påùa  /
måùa  /
ghàtaka  /
sakalåka  /
sallaka  /
màlaka  /
màlata  /
sàlvaka  /
vetasa  /
atasa  /
pçsa  /
maha  /
mañha  /
cheda  /
÷van  /
takùan  /
anaóuhã  /
anaóvàhã  /
eùaõaþ karaõe  /
deha  /
kàkàdana  /
gavàdana  /
tejana  /
rajana  /
lavaõa  /
pàna  /
medha  /
gautama  /
àyasthåõa  /
bhauri  /
bhauliki  /
bhauliïgi  /
audgàhamàni  /
àliïgi  /
àpicchika  /
àraña  /
ñoña  /
naña  /
nàña  /
malàña  /
ֈtana  /
pàtana  /
savana  /
àstarana  /
àdhikaraõa  /
eta  /
adhikàra  /
àgrahàyaõã  /
pratyavarohiõã  /
sevana  /
sumaïgalàt sa¤j¤àyàm  /
sundara  /
maõóala  /
piõóa  /
viñaka  /
kurda  /
gårda  /
paña  /
pàõña  /
lophàõña  /
kandara  /
kandala  /
taruõa  /
taluna  /
bçhat  /
mahat  /
saudharma  /
rohiõã nakùatre  /
revatã nakùatre  /
vikala  /
niùphala  /
puùkala  /
kañàcchroõivacane  /
pippalyàdaya÷ca  /
pippalã  /
harãtakã  /
ko÷àtakã  /
÷amã  /
karãrã  /
pçthivã  /
kroùñrã  /
màtàmaha  /
pitàmaha  /
màtàmaha-pitàmahayoþ màtari ùic ca (*4,2.36) iti ùittvàd eva siddhe j¤àpana-arthaü vacanam, anityaþ ùil-lakùaõo ïãù iti, tena daüùñrà ity upapannaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.42 ||


_____START JKv_4,1.42:

jànapada-àdibhya ekàda÷abhyaþ pràtipadikebhya ekàda÷asu vçttyàdiùv artheùu yathàsaïkhyaü ïãù pratyayo bhavati  /
jànapadã bhavati,

[#329]

vçtti÷ cet  /
jànapadã anyà  /
svare vi÷esaþ  /
utsàdipàñhàda¤i kçte ïãpàdy-udàttatvaü bhavati  /
kuõóã bhavati, amatraü cet  /
kuõóà 'nyà  /
goõã bhavati, àvapanaü cet  /
goõà anyà  /
sthalã bhavati, akçtrimà cet  /
sthalà anyà  /
bhàjã bhavati, ÷ràõà cet  /
pakvà ityarthaþ  /
bhàjà anyà  /
nàgã bhavati, sthaulyaü cet  /
nàgà anyà  /
nàga÷abdo guõavacanaþ sthaulye ïãùamutpàdayati, anyatra guõa eva ñàpam  /
jàtivacanàttu jàtilakùaõo ïãù eva bhavati  /
nàgã  /
kàlã bhavati, varõa÷ cet  /
kàlà anyà  /
nãlã bhavati, anàcchàdanaü cet  /
nãlà anyà  /
na ca sarvasminnanàcchàdana iùyate  /
kiü tarhi ? nãlàdoùadhau pràõini ca  /
nãlã oùadhiþ  /
nãlã gauþ  /
nãlã vaóavà  /
sa¤j¤àyàü và  /
nãlã, nãlà  /
ku÷ã bhavati, ayovikàra÷ cet  /
ku÷à anyà  /
kàmukã bhavati maithunecchà cet  /
kàmukà anyà  /
maithunecchàvatã bhaõyate, necchàmàtram  /
kabarã bhavati, ke÷ave÷a÷ cet  /
kabarà anyà //

____________________________________________________________________


#<÷oõàt pràcàm>#  || PS_4,1.43 ||


_____START JKv_4,1.43:

÷oõa-÷abdàt pràcàm àcàryàõàü matena striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
÷oõã, ÷oõà vaóavà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.44 ||


_____START JKv_4,1.44:

guõam uktavàn guõavacanaþ  /
guõavacanàt pràtipadikàd ukàràntàt striyàü và ïãù pratyayo bhavati  /
pañvã, pañuþ  /
mçdvã, mçduþ  /
utaþ iti kim ? ÷uciriyaü bràhamaõã  /
guõavacanàt iti kim ? àkhuþ  /
vasu-÷abdàd guõavacanàd ïãbàdy-udàttàrtham  /
vasvã  /
kharusaüyogopadhàt pratiùedho vaktavyaþ  /
kharuriyaü bràhmaõã  /
pàõóuriyaü bràhmaõã  /
sattve nivi÷ate 'paiti pçthag jàtiùu dç÷yate  /
àdheya÷ ca akriyàja÷ ca so 'sattvaprakçtir guõaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.45 ||


_____START JKv_4,1.45:

bahu ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ striyàü và ïãù pratyayo bhavati  /
bahvã, bahuþ  /
bahu  /
paddhati  /
aïkati  /
a¤cati  /
aühati  /
vaühati  /
÷akañi  /
÷aktiþ ÷astre  /
ֈri  /
vàri  /
gati  /
ahi  /
kapi  /
muni  /
yaùñi  /
itaþ pràõyaïgàt  /
kçdikàràdaktinaþ  /
sarvato 'ktinnarthàd ity eke  /
caõóa  /
aràla  /
kamala  /
kçpàõa  /
vikaña  /
viֈla  /
vi÷aïkaña  /
bharuja  /
dhvaja  /
candrabhàgànnadyàm  /
kalyàõa  /
udàra  /
puràõa  /
ahan  /
bahu÷abdo guõavacana eva  /
tasya+iha pàñha uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


[#330]

##  || PS_4,1.46 ||


_____START JKv_4,1.46:

bahv-àdibhyaþ chandasi viùaye nityaü striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
bahvãùu hitvà prapiban  /
bahvã nàma oùadhã bhavati  /
nitya-grahaõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.47 ||


_____START JKv_4,1.47:

chandasi viùaye striyàü bhuvo nityaü ïãù pratyayo bhavati  /
vibhvã ca  /
prabhvã ca  /
saübhvã ca  /
iha kasmàn na bhavati, svayambhåþ ? utaþ iti taparakaraõam anuvartate  /
hrasvàd eva+iyaü pa¤camã  /
bhuvaþ iti sautro nirde÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.48 ||


_____START JKv_4,1.48:

puüsà yogaþ puüyogaþ  /
puüyogàd dhetor yat pràtipadikaü striyàü vartate puüsa àkhyàbhåtaü tasmàd ïãù pratyayo bhavati  /
gaõakasya strã gaõakã  /
mahàmàtrã  /
praùñhã  /
pracarã  /
puüsi ÷abdapravçtti-nimittasya sambhavàt puü÷abdà ete, tadyogàt striyàü vartante  /
puüyogàt iti kim ? devadattà  /
yaj¤adattà  /
àkhyà-grahaõàt kim ? parisçùñà  /
prajàtà  /
puüyogàd ete ÷abdàþ striyàü vartante, na tu pumàüsamàcakùate  /
gopàlikàdãnàü pratiùedhaþ  /
gopàlakasya strã gopàlikà  /
såryàd devatàyàü càb vaktavyaþ  /
såryasya strã devatà såryà  /
devatàyàm iti kim ? surã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.49 ||


_____START JKv_4,1.49:

indràdibhyaþ pràtipadikebhyaþ striyàm ïãù pratyayo bhavati, ànuk ca àgamaþ  /
yeùàm atra puüyoga eva iùyate, teùàm ànugàgamamàtraü vidhãyate  /
ratyayas tu pårveõa+eva siddhaþ  /
anyeùàü tåbhayaü vidhãyate  /
indràõã  /
varuõànã  /
bhavànã  /
÷arvàõã  /
rudràõã  /
mçóànã  /
himàraõyayor mahattve  /
mahaddhimaü himànã  /
mahadaraõyam araõyànã  /

[#331]

yavàd doùe  /
duùño yavaþ yavànã  /
yavanàllipyàm  /
yavanànã lipiþ  /
upàdhyàyamàtulàbhyàü và  /
upàdhyàyànã, upàdhyàyã  /
matulànã, matulã  /
àcàryàdaõatvaü ca  /
àcàryànã, àcàryà  /
aryakùatriyàbhyàü và  /
aryàõã, aryà  /
kùatriyàõã, kùatriyà  /
vinà puüyogena svàrtha eva ayaü vidhiþ  /
puüyoge tu ïãùà eva bhavitavyam  /
aryã  /
kùatriyã  /
mudgalàcchandasi licca  /
rathãrabhånmudgalànã gaviùñau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.50 ||

_____START JKv_4,1.50:

karaõaü pårvam asminn iti karaõapårvaü pratipadikam  /
krãta-÷abdàntàt pràtipadikàt karaõa-pårvàt striyàü ïãp pratyayo bhavati  /
vastreõa kriyate sà vastrakrãtã  /
vasanakrãtã  /
karaõapårvàt iti kim ? sukrãtà  /
duùkrãtà  /
iha kasmàn na bhavati, sà hã tasya dhanakrãtã pràõebhyo 'pi garãyasã iti ? ñàbantena samasaþ  /
ataþ iti càtuvartate  /
gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ saha samàsavacanaü pràk subutpatteþ iti bahulaü taducyate, kartçkaraõe kçtà bahulam (*2,1.32) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.51 ||

_____START JKv_4,1.51:

karaõapårvàt ity eva  /
karaõapårvàt pràtipadikàt ktàntàd alpàkhyàyàü ïãù pratyayo bhavti  /
alpàkhyàyàm iti samudàyopàdhiþ  /
abhraviliptã khyauþ  /
såpaviliptã pàtrã  /
alpasåpà ity arthaþ  /
alpàkhyàyàm iti kim ? candanànuliptà bràhmaõã //


____________________________________________________________________


[#332]

##  || PS_4,1.52 ||


_____START JKv_4,1.52:

ktàt ity eva  /
bahuvrãhir yo 'ntodàttaþ, tasmàt striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
svàïga-pårva-pado bahuvrãhir iha+udàharaõam  /
asvàïga-pårvapadàd vikalpaü vakùyati  /
÷aïkhyabhinnã  /
årubhinnã  /
galalotkçttã  /
ke÷alånã  /
bahuvrãheþ iti kim ? pàdapatità  /
antodàttàj jàtapratiùedhaþ  /
dantajàtà  /
stanajàtà  /
pàõigçhãtyàdãnàm arthavi÷eùe  /
pàõigçhãtã bhàryà  /
yasya astu katha¤cit pàõir gçhyate pàõigçhãtà sà bhavati  /
abahuna¤suiàlasukhàdi-pårvàd iti vaktavyam  /
bahukçtà  /
naï - akçtà  /
su - sukçtà  /
kàla - màsajàtà  /
saüvatsara-jàtà  /
sukhàdi - sukhajàtà  /
duþkhajàtà  /
jàti-kàla-sukha-àdibhyo 'nàcchàdanàt kto 'kçta-mita. pratipannàþ (*6,2.170) ity evam àdinà bhauvrãher antodàttatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.53 ||


_____START JKv_4,1.53:

antodàttàt ktàt iti anuvartate  /
asvàïgapårvapadàd antodàttàt ktàntàd bahuvrãheþ striyàü và ïãù pratyayo bhavati  /
pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate  /
÷àrïgajagdhã, ÷àrïgajagdhà  /
palàõóubhakùitã, palàõóubhakùità  /
suràpãtã, suràpãtà  /
asvàïgapårvapadàt iti kim ? ÷aïkhabhinnã  /
årubhinnã  /
antodàttàt ity eva, vastracchannà  /
vasanacchanna  /
bahulaü sa¤j¤àchandasor iti vaktavyam  /
pravçddhavilånã, pravçddhavilånà  /
pravçddhà ca asau vilånà ca iti  /
na ayaü bahuvrãhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.54 ||


_____START JKv_4,1.54:

bahuvrãheþ ktàntàd antodàttàt iti sarvaü nivçttam  /
và-grahaõam anuvartate  /
svàïgaü yad upasarjanam asaüyogopadhaü tad antàt pràtipadikàt striyàü và ïãù pratyayo bhavati  /
candramukhã, candramukhà  /
atikràntà ke÷àn atike÷ã, atike÷à màlà  /
svàïgàt iti kim ? bahuyavà  /
upasarjanàt iti kim ? a÷ikhà  /
asaüyogopadhàt iti kim ? sugulphà  /
supàr÷và  /

[#333]

aïgagàtrakaõñhebhya iti vaktavyam  /
mçdvaïgã, mçdvaïgà  /
sugàtrã, sugàtrà  /
snigdhakaõñhã, snigdhakaõñhà  /
adravaü mårtimat svàïgaü pràõisthamavikàrajam  /
atatsthaü tatra dçùñaü cet tena cettattathàyutam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.55 ||


_____START JKv_4,1.55:

svàïgàc ca+upasarjanàt ity eva  /
bahvaj-lakùaõe saüyogopadha-lakùaõe ca pratiùedhe pràpte vacanam  /
sahana¤-vidyamàna-lakùaõas tu pratiùedho bhavaty eva  /
nàsikà-àdyantàt pràtipadikàt striyàü và ïãù pratyayo bhavati  /
tuïganàsikã, tuïganàsikà  /
tilodarã, tilodarà  /
bamboùñhã, bamboùñhà  /
dãrghajaïghã, dãrghajaïghà  /
samadantã, samadantà  /
càrukarõã, càrukarõà  /
tãkùaõa÷çïgã, tãkùõa÷çïgà  /
pucchàc ca+iti vaktavaym  /
kalyàõapucchã, kalyàõapucchà  /
kabara-maõi-viùa-÷arebhyo nityam  /
kabarapucchã  /
maõipucchã  /
viùayucchã  /
÷arapucchã  /
upamànàt pakùàc ca pucchàt ca  /
ulåkapakùãsenà  /
ulåkapucchã ÷àlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.56 ||


_____START JKv_4,1.56:

svàïgàt iti ïiù pràptaþ pratiùedhyate  /
kroóàdyantàt bahvajantàt pràtipadikàt striyàü ïãù pratyayo na bhavati  /
kalyàõakroóà  /
kalyàõàkhurà  /
kalyàõokhà  /
kalyàõabàlà  /
kalyàõa÷aphà  /
kalyàõagudà  /
kalyàõaghoõà  /
kalyàõanakhà  /
kalyàõamukhà  /
kroóàdir àkçtigaõaþ  /
subhagà  /
sugalà  /
bahvacaþ khalv api - pçthujaghanà  /
mahàlalàñà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.57 ||


_____START JKv_4,1.57:

svàïgàc ca+upasarjanàt iti, nàsika-udara-oùñha-jaïghà-danta-karõa. ÷çggàc ca (*4,1.55) iti ca pràpto ïãù pratiùidhyate  /
saha na¤ vidyamàna evaü pårvàt pràtipadikàt striyàü ïãù pratyayo na bhavati  /
sakeֈ  /
akeֈ  /
vidyamànake÷à  /
sanàsikà  /
anàsikà  /
vidyamànanàsikà //


____________________________________________________________________


[#334]

##  || PS_4,1.58 ||


_____START JKv_4,1.58:

nakha-mukhàntàt pràtipadikàt sa¤j¤àyàm viùaye striyàü ïãù pratyayo na bhavati  /
÷årpaõakhà  /
vajranakhà  /
gauramukhà  /
kàlamukhà  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? tàmranakhã kanyà  /
candramukhã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.59 ||


_____START JKv_4,1.59:

dãrghajihvã iti chandasi viùaye nipàtyate  /
saüyogopadhatvàd apràpto ïãù vidhãyate  /
dãrghajihvã vai devànàü havyamavàleñ  /
cakàraþ sa¤j¤a-anukarùaõa-arthaþ  /
dãrghajihvã iti nipàtanaü nitya-artham //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.60 ||


_____START JKv_4,1.60:

svàïgàc ca+upasarjanàt ity evam àdividhi-pratiùedha-viùayaþ sarvo 'py apekùyate  /
yatra ïãù vihitas tatra tad apavàdaþ  /
dik-pårvapadàt pràtipadikàt ïãp pratyayo bhavati  /
svare vi÷eùaþ  /
pràïmukhã, pràïmukhà  /
pràïnàsikã, pràïnàsikà  /
iha na bhavati, pràggulphà, pràkkroóà, pràgjaghanà iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.61 ||


_____START JKv_4,1.61:

ïãù eva svaryate, na ïãp  /
vaherayaü õvi-pratyayàntasya nirde÷aþ  /
sàmàrthyàt tadantanidher vij¤ànam  /
bahantàt pràtipadikàt striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
dityauhã  /
praùñhauhã //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.62 ||


_____START JKv_4,1.62:
sakhã a÷i÷vã ity etau ÷abdau ïãùantau bhàùàyàü nipàtyete  /
sakhãyaü me bràhmaõã  /
na asyàþ ÷i÷ur asti iti a÷i÷vã  /
bhàùàyàm iti kim ? sakhà saptapadã bhava  /
a÷i÷um iva màmayaü ÷i÷urabhimanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.63 ||


_____START JKv_4,1.63:

jàtivàci yat pràtipadikaü na ca striyàm eva niyatam astrãviùayam ayakàropadhaü ca tasmàt striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
àkçti-grahaõà jàtir liïgànàü ca na sarvabhàk  /
sakçdàkhyàtanirgàhyà gotraü ca caraõaiþ saha //


[#335]

kukkuñã  /
såkarã  /
bràhmaõã  /
vçùalã  /
nàóàyanã  /
càràyaõã  /
kañhã  /
bahvçcã  /
jàteþ iti kim ? muõóà  /
astrãviùayàt iti kim ? makùikà  /
ayopadhàt iti kim ? kùatriyà  /
yopadha-pratiùedhe hayagavayamukayamatsyamanuùyàõam apratiùedhaþ  /
hayã  /
gavayã  /
mukayã  /
matsã  /
manuùã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.64 ||


_____START JKv_4,1.64:

pàka-àdy-uttarapadàt jàtivàcinaþ pràtipadikàt striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
strã-viùayatvàd eteùàü pårveõa apràptaþ pratyayo bidhãyate  /
odanapàdã  /
÷aïkukarõã  /
÷àlaparõã  /
÷aïkhapuùpã  /
dàsãphalã  /
darbhamålã  /
gobàlã  /
puùpa-phala-måla-uttarapadàt tu yato neùyate tadajàdiùu pañhyate, satpràkkàõóaprànta÷ataikebhyaþ puùpàt, sambhastràjina÷aõapiõóebhyaþ phalàt, målànna¤aþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.65 ||


_____START JKv_4,1.65:

ikàràntàt pràtipadikàt manuùyajàti-vàcinaþ striyàü ïãù pratyayo bhavati  /
avantã  /
kuntã  /
dãkùã  /
plàkùã  /
itaþ iti kim ? viñ  /
darat  /
manuùya-grahaõaü kim ? tittiriþ  /
jàteþ iti vartamàne punar jàti-grahaõaü yopadhàd api yathà syàt  /
audameyã  /
i¤a upasaïkhyànam ajàty-artham  /
sautaïgamã  /
maunacittã  /
sutaïgamàdibhya÷ càturarthika i¤ na jàtiþ //


____________________________________________________________________


#<åï utaþ>#  || PS_4,1.66 ||


_____START JKv_4,1.66:

manusyajàteþ iti vartate  /
ukàràntàt manusyajàti-vàcinaþ pràtipadikàt striyàm åï pratyayo bhavati  /
kuråþ  /
bahmabandhåþ  /
vãrabandhåþ  /
ïakàro noïdhàtvoþ (*6,1.175) iti vi÷eùaõa-arthaþ  /
dãrghoccàraõaü kapo bàdhana-artham  /
ayopadhàt ity etad atra apekùyate  /
adhvaryur bràhmaõã  /
apràõijàte÷ càrajjvàdãnàm iti vaktavyam  /
alàbåþ  /
karkandhåþ  /
apràõi-grahaõaü kim ? kçkavàkuþ  /
arajjvàdãnàm iti kim ? rajjuþ  /
hanuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.67 ||

_____START JKv_4,1.67:

bàhu-÷abdàntàt pràtipadikàt sa¤j¤àyàü viùaye striyàü åï pratyayo bhavati  /
bhadrabàhåþ  /
jàlabàhåþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? vçttau bàhå asyàþ vçttabàhuþ //


____________________________________________________________________


[#336]

##  || PS_4,1.68 ||


_____START JKv_4,1.68:

païgu-÷abdàt striyàü åï pratyayo bhavati  /
païgåþ  /
÷va÷ur asya+ukàràkàralopa÷ ca vaktavyaþ  /
÷va÷råþ //


____________________________________________________________________


#<åru-uttarapadàd aupamye>#  || PS_4,1.69 ||


_____START JKv_4,1.69:

åru-uttarapadàt pràtipadikàt aupamye gamyamàne striyàm åï pratyayo bhavati  /
kadalãstambhoråþ  /
nàganàsoråþ  /
karabhoråþ  /
aupamye iti kim ? vçttoruþ strã //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.70 ||


_____START JKv_4,1.70:

saühita ÷apha lakùaõa vàma ity evam àdeþ pràtipadikàd åru-uttarapadàt striyàm åï pratyayo bhavati  /
anaupamya-artha àrambhaþ  /
saühitoråþ  /
÷aphoråþ  /
lakùaõoråþ  /
vàmoråþ  /
sahitasahàbhyàü ca+iti vaktavyam  /
sahitoråþ  /
sahoråþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.71 ||


_____START JKv_4,1.71:

kadru-÷abdàt kamaõóalu-÷abdàc ca chandasi ciùaye striyàü åï pratyayo bhavati  /
kadrå÷ ca vai suparõã a  /
mà sma kamaõóalåü ÷ådràya dadyàt  /
chandasi iti kim ? kadruþ  /
kamaõdaluþ  /
guggulumadhujatupatayàlånàm iti vaktavyam  /
gugulåþ  /
madhåþ  /
jatåþ  /
patayàlåþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.72 ||


_____START JKv_4,1.72:

kadru-kamaõóalu-÷abdàbhyàü sa¤j¤àyàü viùaye striyàm åï pratyayo bhavati  /
acchandorthaü vacanam  /
kadråþ  /
kamaõóalåþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? kadruþ  /
kamaõóaluþ //


____________________________________________________________________


[#337]

#<÷àrïgarava-àdy-a¤o ïãn>#  || PS_4,1.73 ||


_____START JKv_4,1.73:

÷àrïgaravàdibhyo '¤antebhya÷ ca pràtipadikebhyaþ striyàü ïãn pratyayo bhavati  /
÷àrïgaravã  /
kàpañavã  /
a¤anatebhyaþ - baidã  /
aurvã  /
jàtigrahaõam atra anuvartate  /
tena jàti-lakùaõo ïãù anena bàdhyate, na puüyoga-lakùaõaþ, baidasya strã baidã  /
÷àrïgarava  /
kàpañava  /
gaugulava  /
bràhmaõa  /
gautama  /
ete 'õantàþ  /
kàmaõóaleya  /
bràhamakçteya  /
àniceya  /
ànidheya  /
à÷okeya  /
ete óhagantà  /
vàtsyàyana  /
mau¤jàyana  /
etau phagantau jàtiþ  /
kaikaseyo óhagantaþ  /
kàvya÷aivyau ya¤antau  /
ehi, paryehi kçdikàràntau  /
à÷marathyo ya¤antaþ  /
audapànaþ  /
udapàna÷abdaþ ÷uõóikàdyaõantaþ prayojayati  /
aràla  /
caõóàla  /
vataõóa  /
jàtiþ  /
bhogavadgaurimatoþ sa¤j¤àyàm ghàdiùu nityaü hrasvàrtham  /
nçnarayor vçddhi÷ ca  /
atra yathàyogaü ïãbàdiùu pràpteùu ïãn vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.74 ||


_____START JKv_4,1.74:

yaïantàt pràtipadikàt striyàü càp pratyayo bhavati  /
¤yaïaþ ùyaïa÷ ca sàmànya-grahaõam etat  /
àmbaùñhyà  /
sauvãryà  /
kausalyà  /
ùyaï - kàrãùagandhyà  /
vàràhyà  /
bàlàkyà  /
ùàc ca ya¤aþ  /
ùàt paro yo ya¤ tadantàc càp vaktavyaþ  /
÷àrkaràkùyà  /
aputimàùyà  /
gaukakùyà  /
uttarasåtre cakàro 'nukta-samuccaya-arthaþ, tena và bhaviùyati //


____________________________________________________________________


#<àvaïyàc ca>#  || PS_4,1.75 ||


_____START JKv_4,1.75:

avaña-÷abdo gargàdiþ, tasmàd ya¤i kçte ïãpi pràpte vacanam etat  /
àvañyàc ca striyàü càp pratyayo bhavati  /
àvañyà pràcàü ùpha eva, sarvatra grahaõàt  /
àvañyàyanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.76 ||


_____START JKv_4,1.76:

adhikàro 'yam  /
àpa¤camàdhyàyaparisamàpteþ yànita årdhvam anukramisyàmaþ taddhitasa¤j¤àste veditavyàþ  /
vakùyati, yånastiþ (*4,1.77) - yuvatiþ  /
bahuvacanam anukta-taddhita-parigraha-artham  /
pçthivyà ¤à¤au (*4,1.85), agràdipa÷càó óimac (*4,3.23) ity evam àdi labdhaü bhavati  /
taddhita-prade÷àþ - kçt-taddhita-samàsà÷ ca (*1,2.46) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________


[#338]

##  || PS_4,1.77 ||


_____START JKv_4,1.77:

yuvan-÷abdàt pràtipadikàt striyàü tiþ pratyayo bhavati  /
sa ca taddhitasa¤j¤o bhavati  /
ïãpo 'pavàdaþ  /
yuvatiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.78 ||


_____START JKv_4,1.78:

gotre yàv aõi¤au vihitàv anàrùau tadantayoþ pràtipadikayor guråpottamayoþ striyàü ùyaï àde÷o bhavati  /
nirdiùyamànasya àde÷à bhavanti ity aõi¤or eva vij¤àyate, na tu samudàyasya  /
ïakàraþ sàmànya-grahaõa-arthaþ  /
ùakàras tadavighàtàrthaþ, yaïa÷ càp (*4,1.74) iti  /
uttama-÷abdaþ svabhàvàt triprabhçtãnàmantyamakùaramàha  /
uttamasya samãpam upottamam  /
guru upottamaü yasya tad guråpottamaü pràtipadikam  /
karãùasya+iva gandho 'sya karãùagandhiþ  /
kumudagandhiþ  /
tasyàpatyam ityaõ  /
tasya ùyaï àde÷aþ  /
kàrãùagandhyà  /
kaumudagandhyà  /
varàhasyàpatyam  /
ata i¤ (*4,1.95)  /
vàràhiþ  /
tasya ùyaï àde÷aþ  /
vàràhyà  /
bàlàkyà  /
aõi¤oþ iti kim ? çtabhàgasyàpatyaü, badàditvàda¤, àrtabhàgã  /
guråpottamàdikaü sarvam asti iti na staõi¤au  /
ñióóhàõa¤ (*4,1.15) iti ïãb eva bhavati  /
anàrùayoþ iti kim ? vàsiùñhã  /
vai÷vàmitrã  /
guråpottamayoþ iti kim ? aupagavã  /
kàpañavã  /
gotre iti kim ? tatra jàtàþ (*4,3.25) - àhicchatrã  /
kànyakubjã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.79 ||


_____START JKv_4,1.79:

aõ-i¤oþ ity eva  /
gotra-avayavàþ gotràbhimatàþ kulàkhyàþ puõikabhuõikamukharaprabhçtayaþ  /
tato gotre vihitayor aõi¤oþ striyàü ùyaï àde÷o bhavati  /
aguråpottamàrtha àrambhaþ  /
pauõikyà  /
bhauõikyà  /
maukharyà  /
yeùàü svanantaràpatye 'pi iùyate daivadattyà, yàj¤àdattyà iti , te krauóyàdiùu draùñavyàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.80 ||


_____START JKv_4,1.80:

krauói ity evam àdibhya÷ ca striyàü ùyaï pratyayo bhavati  /
aguråpottama-artha àrambhaþ  /
anaõi¤artha÷ ca  /
kauóyà  /
làóyà  /
kauói  /
làói  /
vyàói  /
àpi÷ali  /
àpakùiti  /
caupayata  /
caiñayata  /
÷aikayata  /
bailvayata  /
vaikalpayata  /
saudhàtaki  /
såta yuvatyàm  /
bhoja kùatriye bhauriki  /
bhauliki  /
ֈlmaki  /
÷àlàsthali  /
kàpiùñhali  /
gaulakùya  /
gaukakùya //


____________________________________________________________________


[#339]
##  || PS_4,1.81 ||


_____START JKv_4,1.81:

daivayaj¤i ÷aucivçkùi sàtyamugri kàõñheviddhi ity eteùàm anyatarasyàü ùyaï pratyayo bhavati  /
i¤antà ete, gotra-grahaõaü ca na anuvartate  /
tena+ubhayatravibhàùeyam  /
gotre pårveõa ùyaïàde÷aþ pràpto vikalpyate, agotre tvanantare 'patye pakùe vidhãyate  /
tena mukte ito manusyajàte (*4,1.65) iti ïãù eva bhavati  /
daivayaj¤yà, daivayaj¤ã  /
÷aucivçkùyà, ÷aucivçkùã  /
sàtyamugryà, sàtyamugrã  /
kàõñheviddhyà, kàõñheviddhã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.82 ||


_____START JKv_4,1.82:

trayam apy adhikriyate samarthànàm iti ca, prathamàd iti ca, và iti ca  /
svàrthika-pratyayàvadhi÷càyam adhikàraþ, pràgdi÷o vibhaktiþ (*5,3.1) iti vàvat  /
svàrthikeùu hy asya+upayogo na asti, vikalpo 'pi tatra anavasthitaþ  /
kecin nityam eva bhavanti  /
lakùaõavàkyàni tasya apatyam (*4,1.92), tena raktaü ràgàt (*4,2.1) tatra bhavaþ (*4,3.53) ity evam àdãni bhaviùyanti  /
teùu sàmarthye sati prathama-nirdiùñàd eva vikalpena pratyayo bhavati iti veditavyam  /
samarthànàm iti virdhàraõe ùaùñhã  /
samarthànàü madye prathamaþ pratyaya-prakçtitvena nirdhàryate  /
tasya iti sàmànyaü vi÷eùalakùaõa-artham  /
tadãyaü pràthamyaü vi÷eùàõàü vij¤àyate  /
upagoþ apatyam aupagavaþ  /
samarthànàm iti kim ? kambala upagoþ, apatyaü devadattasya  /
prathamàt iti kim ? ùaùñhyàntàd yathà syàt, prathamàntàn mà bhåt  /
và iti kim ? vàkyam api yathà syàt upagor apatyam iti  /
yady evaü samàsa-vçttiþ taddhita-vçttyà bàdhyeta upagvapatyam iti  /
na+eùa doùaþ  /
pårvasåtràd anyatarasyàü grahaõam anuvartate  /
tena+etad api bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.83 ||


_____START JKv_4,1.83:

tena dãvyati iti vakùyati  /
tad ekade÷o dãvyacchabdo avadhitvena gçhyate  /
pràg - dãvyatsaü÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyamaþ, aõ pratyayas tatra bhavati iti veditavyam  /
adhikàraþ, paribhàùà, cidhirvà iti triùv api dar÷aneùv apavàdaviùayaü parigçtya aõ pravartate  /
vakùyati, tasya apatyam (*4,1.92) - aupagavaþ  /
kàpañavaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.84 ||


_____START JKv_4,1.84:

a÷vapatyàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ pràgdãvyatãyeùv artheùu aõ pratyayo bhavati  /
patyuttarapadàd õyaü vakùyati, tasya apavàdaþ  /
à÷vapatam  /
÷àtapataü  /
a÷vapati  /
÷atapati  /
dhanapati  /
gaõapati  /
ràùñrapati  /
kulapati  /
gçhapati  /
dhànyapati  /
pa÷upati  /
dharmapati  /
sabhàpati  /
pràõapati  /
kùetrapati //


____________________________________________________________________


[#340]

##  || PS_4,1.85 ||


_____START JKv_4,1.85:

pràgdãvyataþ ity eva  /
diti aditi àditya ity etebhyaþ, patyuttarapadàt ca pràtipadikàt pràgdãvyatãyeùv artheùu õyaþ pratyayo bhavati  /
daityaþ  /
àdityaþ  /
àdityam  /
patyuttarapadàt - pràjàpatyam  /
sainàpatyam  /
yamàcceti vaktavyam  /
yàmyam  /
vàïmatipitçmatàü chandasy upasaükhyànam  /
vàcyaþ  /
màtyà  /
paitçmatyam  /
pçthivyà ¤à¤au  /
pàrthivà  /
pàrthivã  /
devàd ya¤a¤au  /
daivyam  /
daivam  /
bahiùaùñilopa÷ ca  /
bàhyàþ  /
ãkak ca  /
vàhãkaþ  /
ãka¤ chandasi  /
bàhãkaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
ñilopavacanam avyayànàü bhamàtre ñilopasya anityatvaj¤àpanàrtham  /
àràtãyaþ  /
sthàmno 'kàraþ  /
a÷vatthàmaþ  /
lomno 'patyeùu bahuùu  /
uóulomàþ  /
÷aralomàþ  /
bahuùu iti kim ? auóulomiþ  /
÷àralomiþ  /
sarvatra gorajàdipratyayaprasaïge yat  /
gavyam  /
ajàdi-pratyaya-prasaïge iti kim ? gobhyo hetubhya àgataü goråpyam  /
gomayam  /
õyàdayo 'rthavi÷eùalakùaõàd apavàdàt pårvavipratiùedhena  /
diterapatyaü daityaþ  /
vanaspatãnàü samåhaþ vànaspatyam  /
kathaü daiteyaþ ? diti-÷abdàt kçdikàràd aktinaþ, sarvato 'ktinn-arthàd ity eke iti ïãùaü kçtvà strãbhyo óhak kriyate  /
liïgavi÷iùña-paribhàùà ca anityà //


____________________________________________________________________


[#341]

##  || PS_4,1.86 ||


_____START JKv_4,1.86:
pràgdãvyataþ ity eva  /
utsàdibhyaþ pràgdãvyatãyeùu artheùu a¤ pratyayo bhavati  /
aõas tad apavàdànàü ca bàdhakaþ  /
autsaþ  /
audapànaþ  /
utsa  /
udapàna  /
vikara  /
vinoda  /
mahànada  /
mahànasa  /
mahàpràõa  /
taruõa  /
taluna  /
baùkayà 'se  /
dhenu  /
pçthivã  /
païkti  /
jagatã  /
tirùñup  /
anuùñup  /
janapada  /
bharata  /
u֋nara  /
grãùma  /
pãlu  /
kula  /
udasthànàt de÷e  /
pçùadaü÷e  /
bhallakãya  /
rathàntara  /
madhyandina  /
bçhat  /
mahat  /
sattvantu  /
sacchabdo matubanta àgatanuïko gçhyate sattvantu iti  /
kuru  /
pa¤càla  /
indràvasàna  /
uùõik  /
kakubþ  /
suvarõa  /
deva  /
grãùmàcchandasi iti vaktavyam  /
iha mà bhåt  /
graiùüã triùñup  /
chanda÷ ca+iha vçttaü gçhyate, na vedaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.87 ||


_____START JKv_4,1.87:

dhànyànàü bhavane kùetre kha¤ (*5,2.1) iti vakùyati  /
tasya pràg ity anena+eva sambandhaþ  /
pràgbhavanasaü÷abdanàd ye 'rthàs teùu strã-÷abdàt puüs-÷abdàc ca yathàkramaü na¤sna¤au pratyayu bhavataþ  /
strãùu bhavaü straiõam  /
pauüsnam  /
striõàü samåhaþ straiõam  /
pauüsnam  /
strãbhya àgataü straiõam  /
apuüsnam  /
strãbhyo hitaü straiõam  /
pauüsnam  /
striyàþ puüvat iti j¤àpakàd vatyarthe na bhavati  /
yoga-apekùaü ca j¤àpakam iti strãvad ity api siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.88 ||

_____START JKv_4,1.88:

pràgdãvyataþ iti vartate, na bhavanàt iti  /
dvigoþ iti ùaùñhã  /
dvigor yaþ sambandhã nimittatvena taddhitaþ pràgdãvyatãyo 'patya-pratyayaü varjayitvà tasya lug bhavati  /
pajcasu kapàleùu saüskçtaþ pajcakapàlaþ  /
da÷akapàlaþ  /
dvau devàdadhãte dvivedaþ  /
trivedaþ  /
anapatye iti kim ? dvaidevadattiþ  /
traidevadattiþ  /
pràgdivyataþ ity eva, dvaipàràyaõikaþ  /
dvigu-nimittavij¤ànàd iha na bhavati, pa¤cakapàlasya+idaü pà¤cakapàlam  /
atha và dvigor eva ayaü lug vidhãyate  /
dvigoþ iti sthàna-ùaùñhã  /
nanu ca pratyayàdar÷anasya+eùà sa¤j¤à ? satyam etat  /
upacàreõa tu lakùaõayà dvigu-nimitta-bhåtaþ pratyaya eva dviguþ, tasya lug bhavati  /
dvigu-nimittako 'pi tarhi guõakalpanayà kasmàn na dvigur ucyate pàjcakapàlam iti ? na tasya dvigutvam nimittam  /
itaras tu dvigutvasya+eva nimittam ity asti vi÷eùaþ  /
yady evam iha kathaü pa¤cakapàlyàü saüskçtaþ pa¤cakapàlaþ iti ? na+eva atra taddhita utpadyate  /

[#342]

vàkyam eva bhavati  /
trai÷abdyaü hi sàdhyaü, pa¤casu kapàleùu saüskçtaþ, pa¤cakapàlyàü saüskçtaþ pa¤cakapàlaþ iti  /
tatra dvayoþ ÷abdayoþ samànàrthayor ekena vigrahaþ  /
aparasmàd utpattir bhaviùyati  /
atha+iha kasmàn na bhavati, pa¤cabhyo gargebhya àgataü pajcagargaråpayam, pa¤cagargam ayam iti và ity anuvartate  /
sà ca vyavasthita-vibhàùà vij¤àyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.89 ||


_____START JKv_4,1.89:

pràgdãvyataþ ity eva  /
yaskàdibhyo gotre (*2,4.63)  /
ity àdinà yeùàü gotrapratyayànàü lug uktaþ, teùàmajàdau pràgdãvyatãye vi÷ayabhåte pratiùidhyate  /
gargàõàm chàtràþ gàrgãyàþ  /
vàtsãyàþ  /
àtreyãyàþ  /
khàrapàyaõãyàþ  /
gotre iti kim ? kaubalam  /
bàdaram  /
aci iti kim ? gargebhya àgatam gargaråpyam  /
gargamayam  /
pràgdãvyataþ ity eva, gargebhyo hi tam gàrgãyam  /
gotrasya bahuùu lopino bahuvacanàntasya pravçttau dvyekayor aluk  /
bidànàm apatyaü yuvà, yuvànau baidaþ, baidau  /
vaida-÷abdàt ataþ i¤ kçte tasya ca i¤aþ õya-kùatriya-àrùa-¤ito yåni lug-aõ-i¤oþ (*2,4.58) iti luki råpam  /
ekavacana-dvivacana-antasya pravçttau bahuùu lopo yåni, baidasya baidayor và apatyaü bahavo màõavakàþ bidàþ  /
nahyatràõ bahuùåtpannaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.90 ||


_____START JKv_4,1.90:

pràg dãvyataþ iti vartate, aci ca  /
pràgdãvyatãye ajàdau pratyaye vivakùite buddhisthe 'nutpanna eva yuva-pratyayasya lug bhavati  /
tasman nivçtte sati yo yataþ pràpnoti sa tato bhavati  /
phàõñàhçtasya apatyaü phàõñàhçtiþ  /
tasya apatyaü yuvà, phàõñàhçti-mimatàbhyàü õa-phi¤au (*4,1.150), phàõñàgçtaþ  /
tasya chàatràþ iti vivakùite 'rthe buddhisthe yuva-pratyaysya lug bhavati  /
tasmin nivçtte i¤antaü prakçti-råpaü sampannam  /
tasmàt i¤a÷ ca (*4,2.112) ity aõ bhavati, phàõñàhçtàþ  /
bhàgavittasya apatyaü bhàgavittiþ  /
tasya apatyaü yuvà, vçddhàñ ñhak sauvãreùu bahulam (*4,1.148) iti ñhak, bhàgavittikaþ  /
tasya chàtràþ, pårvavad yuvapratyaye nivçtte, i¤a÷ ca (*4,2.112) ity aõ, bhàgavittàþ  /
tikasya apatyaü, tikàdibhyaþ phi¤ (*4,1.154), taikàyaniþ  /
tasya apatyaü yuvà, phe÷ cha ca (*4,1.149) iti chaþ, taikàyanãyaþ  /
tasya chàtraþ, yuva-pratyaye nivçtte vçddhàc chaþ (*4,2.114), taikàyanãyàþ  /
kapi¤jalàdasya apatyaü kàpi¤jalàdiþ  /
tasya apatyaü yuvà, kurvàdibhyo õyaþ (*4,1.151), kàpi¤jalàdyaþ  /
tasya chàtràþ, õye nivçtte i¤a÷ ca (*4,2.112) ity aõ, kàpi¤jalàdàþ  /
glucukasya apatyaü, pràcàm avçddhàt phin bahulam (*4,1.160) iti glucukàyaniþ  /
tasya apatyaü yuvà, pràgdãvyato 'õ (*4,1.83), glaucukàyanaþ  /
tasya chàtràþ, yuva-pratyaye nivçtte sa eva aõ, glaucukàyanàþ  /
aci ity eva, phàõñàhçtaråpyam  /
phàõñàhçtamayam  /
pràgdãvyataþ ity eva, bhàgavittikàya hitaü bhàgavittikãyam //


____________________________________________________________________


[#343]

##  || PS_4,1.91 ||


_____START JKv_4,1.91:

yåni ity eva  /
pårvasåtreõa nitye luki pràpte vikalpa ucyate  /
phakphi¤or yuva-pratyayayoþ pràgdãvyatãye 'jàdau pratyaye vivakùite 'nyatarasyàü lug bhavati  /
gargàdibhyo ya¤i kçte ya¤i¤o÷ ca (*4,1.101) iti phak, gàrgyàyaõaþ  /
tasya chàtràþ gàrgãyàþ, gàrgyàyaõãyàþ  /
vàtsãyàþ, vàtsyàyanãyàþ  /
phi¤aþ khalv api yaskasya apatyaü, ÷ivàdibhyo 'õ (*4,1.112), yàskaþ  /
tasya apatyaü yuvà, aõo dvyacaþ (*4,1.156) iti phi¤, yàskàyaniþ  /
tasya chàtràþ yàskãyàþ, yàskàyanãyàþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.92 ||


_____START JKv_4,1.92:

artha-nirde÷o 'yaü, pårvair uttarai÷ ca pratyayair abhisambadhyate  /
tasya iti ùaùñhãsamarthàt apatyam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
prakçtyartha-vi÷iùñaþ ùaùñhyartho 'patyam àtra¤ceha gçhyate  /
liïgavacanàdikamanyat sarvamavivakùitam  /
upagorapatyam aupagavaþ  /
à÷vapataþ  /
daityaþ  /
autsaþ  /
straiõaþ  /
pauüsnaþ  /
tasya+idam apatye 'pi bàdhana-arthaü kçtaü bhavet  /
utsargaþ ÷eùa eva asau vçddhàny asya prayojanam //
bhànor apatyam bhànavaþ  /
÷yàmagavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.93 ||


_____START JKv_4,1.93:

apatyaü pautra-prabhçti gotram (*4,1.162)  /
tasman vivakùite bhedena pratyapatyaü pratyayotpatti-prasïge niyamaþ kriyate, gotre eka eva pratyayo bhavati, sarve 'patyena yujyante  /
apatanàd apatyam  /
yo 'pi vyavahitena janitaþ, so 'pi prathamaprakçter apatyaü bhavaty eva  /
gargasya apatyaü gàrgiþ  /
gàrger apatyaü gàrgyaþ  /
tatputro 'pi vyavahitena janitaþ, so 'pi prathamaprakçter apatyaü bhavaty eva  /
gargasya apatyaü gàrgiþ  /
gàrger apatyaü gàrgyaþ  /
tatputro 'pi gàrgyaþ  /
sarvasmin vyavahitajanite 'pi gotràpatye garga-÷abdàd ya¤ eva bhavati iti pratyayo niyamyate  /
athavà gotràpatye vivakùite eka eva ÷abdaþ prathamà prakçtiþ pratyayam utpàdayati iti prakçtir niyamyate  /
gàrgyaþ  /
nàóàyanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.94 ||


_____START JKv_4,1.94:

ayam api niyamaþ  /
yåny apatye vivakùite gotràd eva pratyayo bhavati, na paramaprakçtyanantarayuvabhyaþ  /
gàrgyasya apatyaü yuvà gàrgyàyaõaþ  /
vàtsyàyanaþ  /
dàkùàyaõaþ  /
plàkùàyaõaþ  /
aupagaviþ  /
nàóàyaniþ  /
astriyàm iti kim ? dàkùã  /
plàkùã  /
kiü punar atra pratiùidhyate ? yadi niyamaþ, striyàm aniyamaþ pràpnoti  /
atha yuvapratyayaþ, striyà gotraprayayena abhidhànaü na pràpnoti gora-sa¤j¤àyàþ yuva-sa¤j¤ayà bàdhitatvàt  /
tasmàd yogavibhàgaþ kartavyaþ  /
gotràd yåni pratyayo bhavati  /
tato 'striyàm  /
yåni yad uktaü tat striyàü na bhavati  /
yuvasa¤j¤à+eva pratiùidhyate, tena strã gotrapratyayena abhidhàsyate //


____________________________________________________________________


[#344]

##  || PS_4,1.95 ||


_____START JKv_4,1.95:

tasya apatyam ity eva  /
akàràntàt pràtipadikàt i¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
dakùasya apatyaü dàkùiþ  /
taparakaraõaü kim ? ÷ubhaüyàþ, kãlàlapàþ ity ato mà bhåt  /
kathaü pradãyatàü dà÷arathàya maithili ? ÷eùavivakùayà bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.96 ||


_____START JKv_4,1.96:

bàhu ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo 'patye i¤ pratyayo bhavati  /
bàhaviþ  /
aupabàhaviþ  /
anakàràrtha àrambhaþ  /
kvacid bàdhakavàdhanàrthaþ  /
bàhu  /
upabàhu  /
vivàku  /
÷ivàku  /
bañàku  /
upabindu  /
vçka  /
cåóàlà  /
måùikà  /
balàkà  /
bhagalà  /
chagalà  /
ghruvakà  /
dhuvakà  /
sumitrà  /
durmitrà  /
puùkarasat  /
anuharat  /
deva÷arman  /
agni÷arman  /
kunàman  /
sunàman  /
pa¤can  /
saptan  /
aùñan  /
amitaujasaþ salopa÷ ca  /
uda¤cu  /
÷iras  /
÷aràvin  /
kùemavçddhin  /
÷çïkhalàtodin  /
kharanàdin  /
nagaramardin  /
pràkàramardin  /
loman  /
ajãgarta  /
kçùõa  /
salaka  /
yudhiùñhira  /
arjuna  /
sàmba  /
gada  /
pradyumna  /
ràma  /
udaïkaþ sa¤j¤àyàm  /
ambhåyo 'mbhasoþ salopa÷ ca  /
bàhvàdiprabhçtiùu yeùàü dar÷anaü gotrabhàve laukike tato 'nyatra teùàü pratiùedhaþ  /
bàhurnàma ka÷cit, tasya apatyaü bàhavaþ  /
sambandhi÷abdànàü ca tatsadç÷àt pratiùedhaþ  /
sa¤j¤à - ÷va÷urasya apatyaü ÷và÷uriþ  /
cakàro 'nukta-samuccaya-arthaþ àkçtigaõatàmasya bodhayati  /
jàmbiþ  /
aindra÷armiþ  /
àjadhenaviþ  /
àjabandhaviþ  /
auóulomiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.97 ||


_____START JKv_4,1.97:

sudhàtç-÷abdàd apatye i¤ pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ca tasya akaï ade÷o bhavati  /
sudhàtur apatyam saudhàtakiþ  /
vyàsavaruóaniùàdacaõóàlabimbànàm iti vaktavyam  /
vaiyàsakiþ  /
bàruóakiþ  /
naiùàdakiþ  /
càõóàlakiþ  /
baimbakiþ //


____________________________________________________________________


[#345]

##  || PS_4,1.98 ||


_____START JKv_4,1.98:

tasya apatyam ity eva  /
gotrasa¤j¤ake 'patye vàcye ku¤jàdibhyaþ cpha¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavàdaþ  /
cakàro vi÷eùaõa-arthaþ vràta-cpha¤or astriyàm (*5,3.113) iti  /
¤akàro vçddhy-arthaþ  /
kau¤jàyanyaþ, kaujàyanyau, kau¤jàyanàþ  /
bràdhnàyanyaþ, bràdhnàyanyau, bràdhnàyanàþ  /
gotre iti kim ? ku¤jasya apatyam anantaraü kau¤jiþ  /
ekavacana-dvivacanayoþ sati÷iùñatvàt ¤itsvareõa+eva bhavitavyam  /
bahuvacane tu kau¤jàyanàþ iti, param api ¤itsvaraü tyaktvà citsvara eva+iùyate  /
gotra-adhikàra÷ ca ÷ivàdibhyo 'õ (*4,1.112) iti yàvat  /
ku¤ja  /
bradhna  /
÷aïkha  /
bhasman  /
gaõa  /
loman  /
÷añha  /
ֈka  /
÷àkaña  /
÷uõóà  /
÷ubha  /
vipà÷a  /
skanda  /
stambha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.99 ||


_____START JKv_4,1.99:

naó ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ gotràpatye phak pratyayo bhavati  /
nàóàyanaþ  /
càràyaõaþ  /
gotre ity eva, nàóiþ  /
÷alaïku ÷alaïkaü ca ity atra pañhyate  /
÷àlaïkàyanaþ  /
pailàdiùu ÷àlaïki-÷abdaþ pañhyate  /
÷àlaïkiþ pità  /
÷àlaïkiþ putraþ  /
tat katham ? gotra-vi÷eùe kau÷ike phakaü smaranti, i¤ eva anyatra ÷àlaïkiþ iti  /
athavà pailàdipàñha eva j¤àpakaþ i¤o bhàvasya  /
naóa  /
cara  /
baka  /
mu¤ja  /
itika  /
iti÷a  /
upaka  /
lamaka  /
÷alaïku ÷alaïkaü ca  /
saptala  /
vàjapya  /
tika  /
agni÷arman vç÷agaõe  /
pràõa  /
nara  /
sàyaka  /
dàsa  /
mitra  /
dvãpa  /
piïgara  /
piïgala  /
kiïkara  /
kiïkala  /
kàtara  /
kàtala  /
kà÷ya  /
kà÷yapa  /
kàvya  /
aja  /
amuùya  /
kçùõaraõau bràhmaõavàsiùñhayoþ  /
amitra  /
ligu  /
citra  /
kumàra  /
kroùñu kroùñaü ca  /
loha  /
durga  /
stambha  /
÷iü÷ipà  /
agra  /
tçõa  /
÷akaña  /
sumanas  /
sumata  /
mimata  /
çk  /
jat  /
yugandhara  /
haüsaka  /
daõóin  /
hastin  /
pa¤càla  /
camasin  /
sukçtya  /
sthiraka  /
bràhmaõa  /
cañaka  /
badara  /
a÷vaka  /
kharapa  /
kàmuka  /
vrahmadatta  /
udumbara  /
÷oõa  /
aloha  /
daõóa //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.100 ||


_____START JKv_4,1.100:

haritàdirbidàdyantargaõaþ  /
haritàdibhyo '¤antebhyo 'patye phak pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavàdaþ  /
haritasya apatyaü hàritàyanaþ  /
kaindàsàyanaþ  /
nanu ca gotre iti vartate  /
na ca gotràdaparo gotrapratyayo bhavati eko gotre (*4,1.93) iti vacanàt ? satyam etat  /

[#346]

iha tu gotràdhikàre 'pi sàmarthyàd yåni pratyayo vij¤àyate  /
gotràdhikàras tu uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.101 ||


_____START JKv_4,1.101:

ya¤antàt i¤antàc ca pràtipadikàd apatye phak pratyayo bhavati  /
gàrgyàyaõaþ  /
vàtsyàyanaþ  /
i¤antàt - dàkùàyaõaþ  /
plàkùàyaõaþ  /
dvãpàd anusamudraü ya¤ (*4,3.10), sutaï-gamàdibhya i¤ (*4,2.80) ity ato na bhavati  /
gotra-grahaõena ya¤i¤au vi÷eùyete  /
tadantàt tu yåny eva ayaü pratyayaþ, gotràd yåni pratyayo bhavati iti vacanàt //

____________________________________________________________________


#<÷aradvac-chunaka-darbhàd bhçgu-vatsa-àgràyaõeùu>#  || PS_4,1.102 ||


_____START JKv_4,1.102:

gotre ity eva  /
÷aradvat ÷unaka darbha ity etebhyo gotràpatye phak pratyayo bhavati yathàsaïkhyaü bhçguvatsàgràyaõeùu artheùu apatya-vi÷eùeùu  /
÷àradvatàyano bhavati bhàrgava÷ cet  /
÷àradvato 'nyaþ  /
÷aunakàyano bhavati vàtsya÷ cet  /
÷aunako 'nyaþ  /
dàrbhàyaõo bhavati àgràyaõa÷ cet  /
dàrbhiranyaþ  /
÷aradvac-chunaka-÷abdau bidàdã  /
tàbhyàm a¤o 'pavàdaþ phak //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.103 ||


_____START JKv_4,1.103:

gotre ity eva  /
droõàdibhyaþ pràtipadikebhyo gotràpatye 'nyatarasyàü phak pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavàdaþ  /
drauõàyanaþ, drauõiþ  /
pàrvatàyanaþ, pàrvatiþ  /
jaivantàyanaþ, jaivantiþ  /
katham anantaraþ a÷vatthàmà drauõàyanaþ ity ucyate  /
na+eva atra mahàbhàratadroõo gçhyate  /
kiü tarhi ? anàdiþ  /
tata idaü gotre pratyayavidhànam  /
idànãütanàt tu ÷rutisàmànyàdadhyàropeõa tathàbhidhànaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.104 ||


_____START JKv_4,1.104:

gotre ity eva  /
bidàdibhyo gotràpatye a¤ pratyayo bhavati  /
baidaþ  /
aurvaþ  /
ye punar atra ançùi-÷abdàþ putràdayastebhyo 'nantaràpatye eva bhavati  /
pautraþ  /
dauhitraþ  /
ançùyànantaryasya ayam arthaþ, ançùibhyo 'nantare bhavati iti  /
yady ayam arthaþ, çùyapatye nairantarya-pratiùedho na kçtaþ syàt ? tatra+idaü na sidhyati, indrabhåþ saptamaþ kà÷yapànàm  /
anantaràpatyaråpeõa+eva çùyaõàbhidhànaü bhaviùyati  /
ava÷yaü ca+etad evaü vij¤eyam  /
çùyapatye nairantaryaviùaye pratiùedhe vij¤àyamàne kau÷iko vi÷vàmitraþ iti duùyati  /
gotre ity eva, baidiþ  /
nanu ca çùyaõà bhavitavyam ? bàhvàdiþ àkçtigaõaþ, tena i¤ eva bhavati  /
bida  /
urva  /
ka÷yapa  /
ku÷ika  /
bharadvàja  /
upamanyu  /
kilàlapa  /
kidarbha  /
vi÷vànara çùñiùeõa  /
çtabhàga  /
harya÷va  /
priyaka  /
àpastamba  /
kåcavàra  /
÷aradvat  /
÷unaka  /
dhenu  /
gopavana  /
÷igru  /
bindu  /
bhàjana  /
a÷vàvatàna  /
÷yàmàka  /
÷yamàka  /
÷yàparõa  /
harita  /
kindàsa  /
vahyaska  /
arkalåùa  /
vadhyoùa  /
viùõuvçddha  /
pratibodha  /
rathàntara  /
rathãtara  /
gaviùñhira  /
niùàda  /
mañhara  /
mçda  /
punarbhå  /
putra  /
duhitç  /
nanàndç  /
parastrã para÷uü ca //


____________________________________________________________________


[#347]

##  || PS_4,1.105 ||


_____START JKv_4,1.105:

gotre ity eva  /
gargàdibhyo gotràpatye ya¤ pratyayo bhavati  /
gàrgyaþ  /
vàtsyaþ  /
manu-÷abdo 'tra pañhyate  /
tatra katham mànavã prajà ? gotre ity ucyate  /
apatyasàmànye bhaviùyati  /
katham anantaro ràmo jàmadagnyaþ, vyàsaþ pàrà÷aryaþ iti ? gotraråpàdhyàropeõa bhaviùyati  /
anantaràpatyavivakùàyàü tu çùyaõaiva bhavitavyaü jàmadagnaþ, pàrà÷araþ iti  /
garga  /
vatsa  /
vàjà 'se  /
saükçti  /
aja  /
vyàghrapàt  /
vidabhçt  /
pràcãnayoga  /
agasti  /
pulasti  /
rebha  /
agnive÷a  /
÷aïkha  /
÷añha  /
ghåma  /
avaña  /
camasa  /
dhana¤jaya  /
manasa  /
vçkùa  /
vi÷vàvasu  /
janamàna  /
lohita  /
÷aüsita  /
babhru  /
maõóu  /
makùu  /
aligu  /
÷aïku  /
ligu  /
gulu  /
mantu  /
jigãùu  /
manu  /
tantu  /
manàyã  /
bhåta  /
kathaka  /
kaùa  /
taõóa  /
vataõóa  /
kapi  /
kata  /
kurukata  /
anaóuþ  /
kaõva  /
÷akala  /
gokakùa  /
agastya  /
kuõóina  /
yaj¤avalka  /
ubhaya  /
jàta  /
virohita  /
vçùagaõa  /
rahågaõa  /
÷aõóila  /
vaõa  /
kaculuka  /
mudgala  /
musala  /
parà÷ara  /
jatåkarõa  /
màntrita  /
saühita  /
a÷maratha  /
÷arkaràkùa  /
påtimàùa  /
sthåõa  /
araraka  /
piïgala  /
kçùõa  /
golunda  /
ulåka  /
titikùa  /
bhiùaj  /
bhaóita  /
bhaõóita  /
dalbha  /
cikita  /
devahå  /
indrahå  /
ekalå  /
pippalå  /
vçdagni  /
jamadagni  /
sulobhin  /
ukattha  /
kuñãgu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.106 ||


_____START JKv_4,1.106:

madhu-÷abdàd babhru-÷abdàc ca gotràpatye ya¤ pratyayo bhavati yathàsaïkhyam bràhmaõe kau÷ike vàcye  /
màdhvyo bhavati bàhmaõaþ cet  /
màdhava eva anyaþ  /
bàbhravyo bhavati kau÷ika÷ cet  /
bàbhrava eva anyaþ  /
babhru-÷abdo gargàdiùu pañhyate, tataþ siddhe ya¤i kau÷ike niyama-arthaü vacanam  /
gargàdiùu pañho 'pyantargaõakàryàrthaþ, sarvatra lohitàdi-katantebhyaþ (*4,1.18) iti  /
bàbhravyàyaõã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.107 ||


_____START JKv_4,1.107:

kapi-bodha-÷abdàbhyàm àïgirase 'patya-vi÷eùe gotre ya¤ pratyayo bhavati  /
kàpyaþ  /
baudhyaþ  /
àïgirase iti kim ? kàpeyaþ  /
baudhiþ  /
kapi-÷abdo gargàdiùu pañhyate  /
tasya niyamarthaü vacanam, àïgirase yathà syàt  /
lohitàdikàryàrthaü gaõe pàñhaþ  /
kàpyàyanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.108 ||


_____START JKv_4,1.108:

àïgirase ity eva  /
vataõóa-÷abdàd àïgirase 'patyavi÷eùe gotre ya¤ pratyayo bhavati  /
vàtaõóyaþ  /
àïgirase iti kim ? vàtaõóaþ  /
kim artham idaü yàvatà gargàdiùv ayaü pañhyate ? ÷ivàdiùu api ayaü pañhyate  /
tatra àïgirase ÷ivàdyaõo 'pavàda-arthaü punar vacanam  /
anàïgirase tu ubhayatra pàñhasàmarthyàt pratyayadvayam api bhavati  /
vàtaõóyaþ, vàtaõóaþ //


____________________________________________________________________


[#348]

##  || PS_4,1.109 ||


_____START JKv_4,1.109:

àïgirase ity eva  /
vataõóa-÷abdàd àïgirasyàü striyàü yapratyayasya luk bhavati  /
luki kçte ÷àrïgaravàdipàñhàn ïãn bhavati  /
vataõóã  /
àïgirase iti kim ? vàtaõóyàyanã  /
÷ivàdyaõi tu vàtaõóã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.110 ||


_____START JKv_4,1.110:

àïgirasa iti nivçttam  /
a÷vàdibhyaþ gotràpatye pha¤ pratyayo bhavati  /
à÷vàyanaþ  /
à÷màyanaþ  /
ye tv atra pratyayàntàþ pañhyante tebhyaþ sàmàrthyàd yåni pratyayo vij¤àyate  /
a÷va  /
a÷man  /
÷aïkha  /
bida  /
puña  /
rohiõa  /
kharjåra  /
kharjåla  /
pi¤jåra  /
bhaóila  /
bhaõóila  /
bhaóita  /
bhaõóita  /
bhaõóika  /
prahçta  /
ràmoda  /
kùatra  /
grãvà  /
kà÷a  /
golàïkya  /
arka  /
svana  /
dhvana  /
pàda  /
cakra  /
kula  /
pavitra  /
gomin  /
÷yàma  /
dhåma  /
dhåmra  /
vàgmin  /
vi÷vànara  /
kuña  /
ve÷a  /
÷apa àtreye  /
natta  /
taóa  /
naóa  /
grãùma  /
arha  /
vi÷amya  /
vi÷àlà  /
giri  /
capala  /
cunama  /
dàsaka  /
vailya  /
dharma  /
ànaóuhya  /
puüsijàta  /
arjuna  /
֌draka  /
sumanas  /
durmanas  /
kùànta  /
pràcya  /
kita  /
kàõa  /
cumpa  /
÷raviùñhà  /
vãkùya  /
pavindà  /
àtreya bhàradvàje  /
kutsa  /
àtava  /
kitava  /
÷iva  /
khadira  /
bhàradvàja àtreye //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.111 ||


_____START JKv_4,1.111:

bharga-÷abdàd apatye vi÷eùe traigarte gotre pha¤ pratyayo bhavati  /
bhàrgàyaõo bhavati traigartaþ cet  /
bhàrgiþ anyaþ //


____________________________________________________________________


#<÷iva-àdibhyo 'õ>#  || PS_4,1.112 ||


_____START JKv_4,1.112:

gotre iti nivçttam  /
ataþ prabhçti sàmànyena pratyayàþ vij¤àyante  /
÷ivàdibhyo 'patye aõ pratyayo bhavati  /
yathàyatham i¤àdãnàm apavàdaþ  /
÷aivaþ  /
prauùñhaþ  /
takùan ÷abdo 'tra pañhyate kàrilakùaõamudãcàmi¤aü bàdhitum  /
õyatpratyaysya tu bàdho niùyate  /
tàkùõaþ, tàkùaõyaþ  /
gaïgà-÷abdaþ pañhyate tikàdiphi¤à ÷umràdióhakà ca samàve÷a-artham  /
tena trairåpyaü bhavati  /
gàïgaþ, gàïgàyaniþ , gàïgeyaþ  /
vipà÷a÷abdaþ pañhyate ku¤jàdilakùaõena cpha¤à samàve÷a-artham  /
vaipà÷aþ, vaipà÷àyanyaþ  /
÷iva  /
prauùñha  /
prauùñhika  /
caõóa  /
jambha  /
muni  /
sandhi  /
bhåri  /
kuñhàra  /
anabhimlàna  /
kakutstha  /
kahoóa  /
lekha  /
rodha  /
kha¤jana  /
kohaóa  /
piùña  /
hehaya  /
kha¤jàra  /
kha¤jàla  /
surohikà  /
parõa  /
kahåùa  /
parila  /
vataõóa  /
tçõa  /
karõa  /
kùãrahrada  /
jalahrada  /
pariùika  /
jañilika  /
gophilika  /
badhirikà  /
ma¤jãraka  /
vçùõika  /
rekha  /
àlekhana  /
vi÷ravaõa  /
ravaõa  /
vartanàkùa  /
piñaka  /
piñàka  /
tçkùàka  /
nabhàka  /
årõanàbha  /
jaratkàru  /
utkùipà  /
rohitika  /
àrya÷veta  /
supiùña  /
kharjårakarõa  /
masårakarõa  /
tåõakarõa  /
mayårakarõa  /
khaóaraka  /
takùan  /
çùñiùeõa  /
gaïgà  /
vipà÷a  /
yaska  /
lahya  /
drugha  /
ayaþsthåõa  /
bhalandana  /
viråpàkùa  /
bhåmi  /
ilà  /
sapatnã  /
dvyaco nadyàþ  /
t riveõã trivaõaü ca //


____________________________________________________________________


[#349]

##  || PS_4,1.113 ||


_____START JKv_4,1.113:

vçddhir yasya acàm àdis tad vçddham (*1,1.73)  /
avçddhàbhyaþ iti ÷abda-dharmaþ, nadã-mànuùãbhyaþ iti arthadharmaþ, tena abhedàt prakçtayo nirdi÷yante  /
tannàmikàbhyaþ iti sarvanàmnà pratyaya-prakçteþ paràmar÷aþ  /
avçddhàni yàni nadãnàü mànuùãõàü ca nàmadheyàni, tebhyo 'patye aõ pratyayo bhavati  /
óhako 'pavàdaþ  /
yamunàyà apatyaü yàmunaþ  /
iràvatyàþ apatyam airàvataþ  /
vaitastaþ  /
nàrmadaþ  /
mànuùãbhyaþ khalv api - ÷ikùitàyàþ apatyaü ÷aikùitaþ  /
cintitàyàþ apatya caintitaþ  /
avçddhàbhyaþ iti kim ? candrabhàgàyàþ apatyaü càndrabhàgeyaþ  /
vàsavadtteyaþ  /
nadãmànuùãbhyaþ iti kim ? sauparõeyaþ  /
vainateyaþ  /
tannàmikàbhyaþ iti kim ? ÷obhanàyàþ, ÷aubhaneyaþ //


____________________________________________________________________


#<çùy-andhaka-vçùõi-kurubhya÷ ca>#  || PS_4,1.114 ||


_____START JKv_4,1.114:

çùayaþ prasiddhà vasiùñhàdayaþ  /
andhakàþ vçùõayaþ kuravaþ iti vaü÷àkhyàþ  /
çùyàdi-kurvantebhyaþ pràtipadikebhyo 'patye aõ pratyayo bhavati  /
i¤o+àvàdaþ  /
atryàdibhyas tu paratvàó óhagàdibhir eva bhavitavyam  /
çùibhyas tàvat - vàsiùñhaþ  /
vai÷vàmitraþ  /
andhakebhyaþ - ÷vàphalkaþ  /
ràndhasaþ  /
vçùõibhyaþ - vàsudevaþ  /
àniruddhaþ  /
kurubhyaþ - nàkulaþ  /
sàhadevaþ  /
kathaü punar nityànàü ÷abdànàmandhakàdivaü÷asamà÷rayeõa anvàkhyànaü yujyate ? kecid àhuþ katham api kàkatàlãyanyàyena kurvàdivaü÷eùvasaükareõa+eva nakulasahadevàdayaþ ÷abdàþ subahavaþ saïkalitàþ, tànupàdàya pàõininà smçtir upanibaddhà iti  /
athavàndhakavçùõikuruvaü÷à api nityà eva, teùu ye ÷abdàþ prayujyante nakulasahadevàdayaþ, tatra+idaü pratyayavidhànam ity adoùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.115 ||


_____START JKv_4,1.115:

matç-÷abdàt saïkhyà-pårvàt saü-pårvàt bhadra-pårvàc ca apatye aõ pratyayo bhavati, ukàra÷ ca antàde÷aþ  /
dvayor màtror apatyaü dvaimàturaþ  /
ùàõmàturaþ  /
sàümàturaþ  /
bhàdramàturaþ  /
ukàra-ade÷a-arthaü vacanaü, pratyayaþ punar utsargeõa+eva siddhaþ  /
strãliïga-nirde÷o 'rtha-apekùaþ, tena dhànyamàtur grahaõaü na bhavati  /
saïkhyà-saü-bhadra-pårvàyàþ iti kim ? saumàtraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.116 ||


_____START JKv_4,1.116:

kanyà-÷abdàd apatye 'õ pratyayo bhavati  /
óhako 'pavàdaþ  /
tat sanniyogena kanãna-÷abda àde÷o bhavati  /
kanyàyàþ apatyaü kànãnaþ karõaþ  /
kànãno vyàsaþ //


____________________________________________________________________


[#350]

##  || PS_4,1.117 ||


_____START JKv_4,1.117:

vikarõ-a÷uïga-chaïgala-÷abdebhyaþ yathàsaïkhyaü vatsabharadvàjàtriùu apatya-vi÷eùeùu aõ pratyayo bhavati  /
vaikarõo bhavati vàtsya÷ cet  /
vaikarõiþ anyaþ  /
÷auïgo bhavati bhàradvàja÷ cet  /
÷auïgiþ anyaþ  /
chàgalo bhavati àtreya÷ cet  /
chàgaliþ anyaþ  /
÷uïgà-÷abdaü strãliïga-manye pañhanti, tato óhakaü pratyudàharanti ÷auïgeyaþ iti  /
dvayam api ca+etat pramàõam, ubhayathà såtra-praõayanàt //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.118 ||


_____START JKv_4,1.118:

tannàmikàõo bàdhake dvyaca iti óhaki pràpte aõ pratyayaþ pakùe vidhãyate  /
pãlàyàþ apatye và aõ pratyayo bhavati  /
pãlàyàþ apatyaü pailaþ, paileyaþ //


____________________________________________________________________


#<ñhak ca maõóåkàt>#  || PS_4,1.119 ||

_____START JKv_4,1.119:

maõóåka-÷abdàt apatye óhak pratyayo bhavati  /
cakàràt aõ ca và  /
tena trairåpyaü bhavati  /
màõóåkeyaþ, màõóåkaþ, màõóåkiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.120 ||


_____START JKv_4,1.120:

strã-grahaõena ñàbàdi-pratyayàntàþ ÷abdà gçhyante  /
strãbhyo 'patye óhak pratyayo bhavati  /
sauparõeyaþ  /
vainateyaþ  /
strãpratyaya-vij¤àpanàd asatyartha-grahaõe iha na bhavati, ióabióo 'patyam aióavióaþ, darado 'patyam dàradaþ iti  /
vaóavàyà vçùe vàcye  /
vàóaveyo vçùaþ smçtaþ  /
apatye pràptaþ tato 'pakçùya vidhãyate  /
tena apatye vàóavaþ iti  /
aõ kru¤càkokilàt smçtaþ  /
kru¤càyà apatyaü krau¤caþ  /
kaukilaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.121 ||


_____START JKv_4,1.121:
strãbhyaþ ity eva  /
dvyacaþ strã-pratyayàntàd apatye óhak pratyayo bhavati  /
tannàmikàõo 'pavàdaþ  /
dattàyà apatyaü dàtteyaþ  /
gaupeyaþ  /
dvyacaþ iti kim ? yàmunaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.122 ||


_____START JKv_4,1.122:

strã-grahaõaü nivçttam  /
cakàro dvyacaþ ity asya anukarùaõa-arthaþ  /
ikàràntàt pràtipadikàd ani¤-antàd apatye óhak pratyayo bhavati  /
àtreyaþ  /
naidheyaþ  /
itaþ iti kim ? dàkùiþ  /
plàkùiþ  /
ani¤aþ iti kim ? dàkùàyaõaþ  /
plàkùàyaõaþ  /
dvyacaþ ity eva, marãcer aptyaü màrãcaþ //


____________________________________________________________________


[#351]

#<÷ubhra-àdibhya÷ ca>#  || PS_4,1.123 ||


_____START JKv_4,1.123:

÷ubhra ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ óhak pratyayo bhavati  /
yathàyogam i¤àdãnàm apavàdaþ  /
÷aubhreyaþ  /
vaiùñapureyaþ  /
cakàro 'nuktasamuccaya-arthaþ àkçtigaõatàmasya bodhayati, tena gàïgeyaþ, pàõóaveyaþ ity evam àdi siddhaü bhavati  /
÷ubhra  /
viùñapura  /
brahmakçta  /
÷atadvàra  /
÷atàvara  /
÷atàvara  /
÷alàkà  /
÷àlàcala  /
÷alàkàbhrå  /
lekhàbhrå  /
vimàtç  /
vidhavà  /
kiükasà  /
rohiõã  /
rukmiõã  /
diֈ  /
÷àlåka  /
ajabasti  /
÷akandhi  /
lakùmaõa÷yàmayor vàsiùñhe  /
godhà  /
kçkalàsa  /
aõãva  /
pravàhaõa  /
bharata  /
bhàrama  /
mukaõóu  /
maghaùñu  /
makaùñu  /
karpåra  /
itara  /
anyatara  /
àlãóha sudatta  /
sucakùas  /
sunàman  /
kadru  /
tuda  /
akà÷àpa  /
kumàrãkà  /
ki÷orikà  /
kuveõikà  /
jihmà÷in  /
paridhi  /
vàyudatta  /
kakala  /
khañvà  /
ambikà  /
a÷okà  /
÷uddhapiïgalà  /
khaóonmattà  /
anudçùñi  /
jaratin  /
bàlavardin  /
vigraja  /
vãja  /
÷van  /
a÷man  /
a÷va  /
ajira //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.124 ||


_____START JKv_4,1.124:

vikarõa-÷abdàt kuùãtaka-÷abdàc ca kàùyape 'patya-vi÷eùe óhak pratyayo bhavati  /
vaikarõeyaþ  /
kauùãtakeyaþ  /
kà÷yape iti kim ? vaikarõiþ  /
kauùãtakiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.125 ||


_____START JKv_4,1.125:

bhrå÷abdàdaptye óhak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca vugàgamaþ  /
bhrauveyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.126 ||


_____START JKv_4,1.126:

kalyàõã ity evam àdãnàü ÷abdànàm apatye óhak pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ca inaï-àde÷aþ  /
strãpratyaya-antànàm àde÷a-arthaü grahaõaü, pratyayasya siddhatvàd  /
anyeùàm ubhayàrtham  /
kàlyàõineyaþ  /
saubhàgineyaþ  /
daurbhàgineyaþ  /
hçdbhagasindhvante pårvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavçddhiþ  /
kalyàõã  /
subhagà  /
durbhagà  /
bandhakã  /
anudçùñi  /
anusçùñi  /
jaratã  /
balãvardã  /
jyeùñhà  /
kanùñhà  /
madhyamà  /
parastrã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.127 ||


_____START JKv_4,1.127:

kulànyañati iti kulatà  /
pararåpaü nipàtanàt  /
kulañàyàþ apatye óhak pratyayo bhavati, tatsanniyogena ca và inaï àde÷o bhavati  /
àde÷a-arthaü vacanaü, pratyaya÷ ca pårveõa+eva siddhaþ  /
kaulañineyaþ, kaulañeyaþ  /
yà tu kulànyañantã ÷ãlaü bhinatti, tataþ kùudràbhyo và (*4,1.131) iti paratvàó óhrakà bhavitavyam  /
kaulañeraþ //


____________________________________________________________________


[#352]

##  || PS_4,1.128 ||


_____START JKv_4,1.128:

cañakàyàþ apatye airak pratyayo bhavati  /

[#351]
càñakairaþ  /
cañakàc ca+iti vaktavyam  /
cañakasya apatyaü càñakairaþ  /
striyàm apatye lug vaktavyaþ  /
cañakàyà apatyaü strã cañakà //


____________________________________________________________________


[#352]

##  || PS_4,1.129 ||


_____START JKv_4,1.129:

godhàyàþ apatye órak pratyayo bhavati  /
gaudheraþ  /
÷ubhràdiùv ayaü pañhyate, tena gaudheyaþ api bhavati //


____________________________________________________________________


#<àrag udãcàm>#  || PS_4,1.130 ||


_____START JKv_4,1.130:

godhàyàþ apatye udãcàm àcàryàõàü matena àrak pratyayo bhavati  /
gaudhàraþ  /
àcàrya-grahaõaü påja-arthaü, vacanasàmrthyàd eva pårveõa samàve÷o bhavati  /
àrag-vacanam anarthakaü, rakà siddhatvàt ? j¤àpakaü tvayam anyebhyo 'pi bhavati iti  /
jàóàraþ  /
pàõóàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.131 ||


_____START JKv_4,1.131:

óhrak anuvartate, na àrak  /
kùudràþ aïgahãnàþ ÷ãlahãnà÷ ca  /
arthadharmeõa tadabhidhàyinyaþ strãliïgàþ prakçtayo nirdiùyante  /
kùudràbhyo và apatye dçak pratyayo bhavati  /
óhako ' pavàdaþ  /
kàõeraþ, kàõeyaþ  /
dàseraþ, dàseyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.132 ||


_____START JKv_4,1.132:

pitçùvasç-÷abdàt apatye chaõ pratyayo bhavati  /
paitçùvastrãyaþ //


____________________________________________________________________


#<ñhaki lopaþ>#  || PS_4,1.133 ||


_____START JKv_4,1.133:

pitçùVasuþ apatya-pratyaye óhaki parato lopo bhavati  /
paitçùvaseyaþ  /
kathaü punar iha óhak pratyayaþ ? etad eva j¤àpakaü óhako bhàvasya //


____________________________________________________________________


[#353]

##  || PS_4,1.134 ||


_____START JKv_4,1.134:

pitç-ùvasuþ ity etad apekùate  /
pitçùvasur yad uktaü tan màtçùvasur api bhavati, chanõ-pratyayo óhaki lopa÷ ca  /
màtçùvastrãyaþ  /
màtçùvaseyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.135 ||


_____START JKv_4,1.135:

catuùpàd abhidhàyinãbhyaþ prakçtibhyo 'patye óha¤-pratyayo bhavati  /
aõàdãnàm apavàdaþ  /
kàmaõóaleyaþ  /
÷auntibàheyaþ  /
jàmbeyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.136 ||


_____START JKv_4,1.136:

gçùñyàdibhyaþ ÷abdebhyo 'patye óha¤ pratyayo bhavati  /
aõàdãnàm apavàdaþ  /
gàrùñeyaþ  /
hàrùñeyaþ  /
gçùñi÷abdo ya÷catuùpàdavacanaþ, tataþ pårveõa+eva siddhaþ  /
actuùpàd-arthaü vacanam  /
gçùñi  /
hçùñi  /
hali  /
bali  /
vi÷ri  /
kudri  /
ajabasti  /
mitrayu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.137 ||


_____START JKv_4,1.137:

ràjan-÷va÷ura-÷abdàbhyàm apatye yat pratyayo bhavati  /
yathàkramam aõi¤or apavàdaþ  /
ràjanyaþ  /
÷va÷uryaþ  /
ràj¤o 'patye jàti-grahaõam  /
ràjanyo bhavati kùatriya÷ cet  /
ràjano 'nyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.138 ||


_____START JKv_4,1.138:

kùatra-÷abdàd apatye ghaþ pratyayo bhavati  /
kùatriyaþ  /
ayam api jàti-÷abda eva  /
kùàtriranyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.139 ||


_____START JKv_4,1.139:

uttara-såtre pårva-pratiùedhàd iha tadantaþ kevala÷ ca dç÷yate  /
kula-÷abda-antàt pràtipadikàt kevalàc ca apatye khaþ pratyayo bhavati  /
àóhyakulãnaþ  /
÷rotriyakulãnaþ  /
kulãnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.140 ||


_____START JKv_4,1.140:

kulàd ity eva  /
avidyamànaü pårvapadaü yasya tadapårvapadam  /
samàsasambandhi-pårvapadasya abhàvena kula-÷abdo vi÷eùyate  /
apårvapadàt kula-÷abdàt anyatarasyàü yat óhaka¤ ity etau pratyayau bhavataþ  /
tàbhyàü mukte kyo 'pi bhavati  /
kulyaþ, kauleyakaþ, kulãnaþ  /
pada-grahaõaü kim ? bahucpårvàd api yathà syàt  /
bahukulyaþ, bàhukuleyakaþ, bahukulãnaþ //


____________________________________________________________________


[#354]

##  || PS_4,1.141 ||


_____START JKv_4,1.141:

anyatarasyàm iti anuvartate  /
mahàkula-÷abdàt a¤-kha¤au pratyayau bhavataþ  /
pakùe khaþ  /
màhàkulaþ, màhàkulãnaþ, màhàkulãnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.142 ||


_____START JKv_4,1.142:

duùkula-÷abdàt apatye óhak pratyayo bhavati  /
anyatrasyàm ity anuvçtteþ kha÷ ca  /
dauùkuleyaþ, duùklãnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.143 ||


_____START JKv_4,1.143:

svasç-÷abdàd apatye chanþ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
svasur apatyaü svasrãyaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.144 ||


_____START JKv_4,1.144:

bhràtç-÷abdàd apatye vyat pratyayo bhavati  /
cakàràc cha÷ ca  /
aõo 'pavàdaþ  /
bhràtçvyaþ, bhràtrãyaþ  /
takàraþ svaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.145 ||


_____START JKv_4,1.145:

sapatna-÷abdaþ ÷atruparyàyaþ ÷abda-antara-vyutpannam eva  /
saptnã-÷abdàd apare 'kàram iva arthe nipàtayanti  /
saptnãva sapatnaþ  /
bhràtç-÷abdàd vyan pratyayo bhavati samudàyena ca+idam itraþ sapatna ucyate  /
apatya-artho 'tra na asty eva  /
pàpmanà bhràtçvyeõa  /
bhràtçvyaþ kaõñakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.146 ||


_____START JKv_4,1.146:

revatã ity evam àdibhyo 'patye ñhak pratyayo bhavati  /
yathà yogaü óhagàdãnàm apavàdaþ  /
raivatikaþ  /
à÷vapàlikaþ  /
revatã  /
a÷vapàlã  /
maõãpàlã  /
dvàrapàlã  /
vçkava¤cin  /
vçkagràha  /
karõagràha  /
daõóagràha  /
kukkuñàkùa //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.147 ||


_____START JKv_4,1.147:

apatyaü pautraprabhçti gotraü gçhyate  /
gotraü yà strã tadabhidhàyinaþ ÷abdàd apatye õaþ pratyayo bhavati, cakàràñ ñhak ca, kutsane gamyamàne  /
pitur asaüvij¤àne màtrà vyapade÷o 'patyasya kutsà  /
gàrgyàþ apatyaü gàrgaþ jàlmaþ, gàrgikaþ  /
glucukàyanyàþ apatyaü glaucukàyanaþ, glaucukàyanikaþ  /
gotràdyåni iti yåni pratyayo bhavati  /
gotram iti kim ? kàrikeyo jàlmaþ  /
striyàþ iti kim ? aupagavirjàlmaþ  /
kutsane iti kim ? gàrgeyo màõavakaþ //


____________________________________________________________________


[#355]

##  || PS_4,1.148 ||


_____START JKv_4,1.148:

kutsane ity eva  /
sauvãreùu iti prakçti-vi÷eùaõam  /
vçddhàt sauvãragotràd apatye bahulaü ñhak pratyayo bhavati kutsane gamyamane  /
bhàgavitteþ bhàgavittikaþ  /
tàrõabindavasya tàrõabindavikaþ  /
pakùe yathàpràptaü phak, bhàgavittàyanaþ  /
pakùe tàrõabindaviþ  /
aka÷àpaþ ÷ubhràdiþ, àka÷àpeyaþ  /
tasya apatyam àka÷àpeyikaþ  /
pakùe àka÷àpeyiþ  /
bhàgapårvapado vittir dvitãyas tàrõabindavaþ  /
tçtãyas tvàka÷àpeyo gotràñ ñhag bahulaü tataþ //
vçddha-grahaõaü strã-nivçtty-artham  /
sauvãreùu iti kim ? aupagavirjàlmaþ  /
kutsane ity eva, bhàgavittàyano màõavakaþ  /
bahula-grahaõam upàdhivaicitrya-artham  /
gotrastriyàþ ity àrabhya catvàro yogàs teùu prathamaþ kutsana eva, antyaþ sauvãragotra eva, madhyamau dvayor api  /
tad etad bahula-grahaõàl labhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.149 ||


_____START JKv_4,1.149:

kutsane ity eva, sauvãreùu iti ca  /
pheþ iti phi¤o grahaõaü na phinaþ, vçddha-adhikàràt  /
phi¤antàt pràtipadikàt sauvãragotràd apatye chaþ pratyayo bhavati, cakàràñ ñhak, kutsane gamyamàne  /
yamundasya apatyaü, tikàdibhyaþ phi¤ (*4,1.154)  /
tasyapatyaü yàmundàyanãyaþ, yàmundàyanikaþ  /
kutsane ityeva, yàmundàyaniþ  /
phi¤antàd autsargikasya aõa àgatasya õya-kùatriya-arùa-¤ito yåni lug aõ-i¤oþ (*2,4.58) iti luk  /
sauvãresu ity eva, taikàyaniþ  /
yamunda÷ ca suyàmà ca vàrùyàyaõiþ phi¤aþ smçtàþ  /
sauvãreùu ca kutsàyàü dvau yogau ÷abdavit samaret //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.150 ||


_____START JKv_4,1.150:

sauvãreùu ity eva  /
kutsane iti nivçttam  /
phàõñàhçtimimata÷abdàbhyàü sauvãra-viùayàbhyàm apatye õa-phi¤au pratyayu bhavataþ  /
phako 'pavàdaþ  /
alpàctarasya apårvanipàto lakùaõa-vyabhicàra-cihnaü, tena yathàsaïkhyam iha na bhavati iti  /
phàõñàhçtaþ, phàõñàhçtàyaniþ  /
maimataþ, maimatàyaniþ  /
sauvãreùu ity eva, phàõñàhçtàyanaþ  /
maimatàyanaþ /
phàõñàhçteþ ya¤-i¤o÷ ca (*4,1.101) iti phak  /
mimata-÷abdo 'pi naóàdiùu pañhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.151 ||


_____START JKv_4,1.151:

sauvãreùu bahulam iti nivçttam  /
kuru ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo 'patye õyaþ pratyayo bhavati  /
kauravyaþ  /
gàrgyaþ  /
kurunàdibhyo õyaþ (*4,1.172)  /
iti kuru-÷abdàd aparo õyapratyayo bhaviùyati  /
sa tu kùatriyàt tadràjasa¤j¤akaþ  /
tasya bahuùu lukà bhavitavyam, ayaü tu ÷råyata eva  /
kauravyàþ  /
kauravya÷abdasya kùatriya-vacanasya tikàdiùu pàñhàt phi¤ api bhavati, phauravyàyaõiþ  /
rathakàra-÷abdo 'tra pañhyate, sa jàti-vacanaþ  /
traivarõikebhyaþ kiücin nyånà rathakàrajàtiþ  /
kàriõas tu rathakàra-÷abdàd uttarasåtreõa+eva õyaþ siddhaþ  /
ke÷inã-÷abdaþ pañhyate, tasya kai÷inyaþ  /
puüvadbhàvo na bhavati, strãpratyaya-nirde÷asàmarthyàt  /

[#356]

venàcchandasi iti pañhyate  /
katham bhàùàyàü vainyo ràjà iti ? chandasa eva ayaü pramàdàt kavibhiþ prayuktaþ  /
vàmaratha-÷abdaþ pañhyate, tasya kaõvàdivat kàryam iùyate  /
svaraü varjayitvà lug-àdikam atidi÷yate  /
bahusu vàmarathàþ  /
strã vàmarathã  /
vàmarathyàyanã  /
yuvà vàmarathyàyanaþ  /
vàmarathyasya chàtràþ vàmarathàþ  /
vàmarathàni saïghàïkalakùaõàni  /
svaras tu õyapratyayasya+eva bhavati, na atide÷ikamàdyudàttatvam  /
kuru  /
garga  /
maïguùa  /
ajamàraka  /
rathakàra  /
vàvadåka  /
samràjaþ kùatriye  /
kavi  /
mati  /
vàk  /
pitçmat  /
indrajàli  /
dàmoùõãùi  /
gaõakàri  /
kai÷ori  /
kàpi¤jalàdi  /
kuña  /
÷alàkà  /
mura  /
eraka  /
abhra  /
darbha  /
ke÷inã  /
venàcchandasi  /
÷årpaõàya  /
÷yàvanàya  /
÷yàvaratha  /
÷yàvaputra  /
satyaïkàra  /
baóabhãkàra  /
÷aïku  /
ֈka  /
pathikàrin  /
måóha  /
÷akandhu  /
kartç  /
hartç  /
ֈkin  /
inapiõóã  /
vàmarathasya kanvàdivat svaravarjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.152 ||


_____START JKv_4,1.152:

senàntàt pràtipadikàt lakùaõa-÷abdàt kàri-vacanebhya÷ ca apatye õyaþ pratyayo bhavati  /
kàri-÷abdaþ kàråõàü tantuvàyàdãnàü vàcakaþ  /
kàriùeõyaþ  /
hàriùeõyaþ  /
làkùaõyaþ  /
kàribhyaþ - tàntuvàyyaþ  /
kaumbhakàryaþ  /
nàpityaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.153 ||


_____START JKv_4,1.153:

õye pràpte i¤ aparo vidhãyate  /
senànta-lakùaõa-kàribhyo 'patye i¤ pratyayo bhavati udãcàü matena  /
kàriùeõiþ  /
hàriùeõiþ  /
làkùaõiþ  /
tàntuvàyiþ  /
kaumbhakàriþ  /
vacanasàmarthyàd eva pratyaya-samàve÷e labdhe àcàrya-grahaõaü vaicitry-àrtham  /
takùan-÷abdaþ ÷ivàdiþ, tena aõà ayam i¤ bàdhyate, na tu õyaþ  /
takùõo 'patyaü tàkùõaþ, tàkùaõyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.154 ||


_____START JKv_4,1.154:

tika ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo 'patye phi¤ pratyayo bhavati  /
taikàyaniþ  /
kaitavàyaniþ  /
vçùa-÷abdo 'tra pañhyate, tasya pratyaya-sanniyogena yakàrantatvam iùyate  /
vàrùyàyaõiþ  /
kauravya-÷abdaþ pañhyate, sa ca kùatraya-vacanaþ, aurasa-÷abdena kùtriya-pratyayàntena sàhacaryàt  /
yas tu kurv-àdihyo õyaþ (*4,1.151) , tadantàd i¤aiva bhavitavyam  /
tathà ca õyakùatriyàrùa¤ito yåni lugaõi¤oþ (*2,4.58) ity atra udàhçtaü kauravyaþ pita, kauravyaþ putraþ iti  /
tika  /
kitava  /
sa¤j¤à  /
bàla  /
÷ikhà  /
uras  /
÷àñya  /
saindhava  /
yamunda  /
råpya  /
gràmya  /
nãla  /
amitra  /
gaukakùya  /
kuru  /
devaratha  /
taitila  /
aurasa  /
kuaravya  /
bhairiki  /
bhauliki  /
caupayata  /
caitayata  /
caiñayata  /
÷aikayata  /
kùaitayata  /
dhvàjavata  /
candramas  /
ùubha  /
gaïgà  /
vareõya  /
suyàman  /
àrada  /
vahyakà  /
khalyà  /
vçùa  /
lomakà  /
udanya  /
yaj¤a //


____________________________________________________________________


[#357]

##  || PS_4,1.155 ||


_____START JKv_4,1.155:

kau÷alya-kàrmàrya-÷abdàbhyàm apatye phi¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavàdaþ  /
kau÷alyàyaniþ  /
kàrmàryàyaõiþ  /
paramaprakçter eva ayaü pratayayaþ iùyate, kau÷alasya apatyaü, karmàrasya patyam iti  /
pratyayasanniyogena tu prakçti-råpaü nipàtyate  /
yathà ca smçtyantaram, dagukosalakarmàracchàgavçùàõàü yuñ vàdiùñasya iti  /
dàgavyàyaniþ  /
kausalyàyaniþ  /
kàrmàryàyaõiþ  /
chagyàyaniþ  /
vàrùyàyaõiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.156 ||


_____START JKv_4,1.156:

aõantàd dvyacaþ pràtipadikàd apatye phi¤ pratyayo bhavati  /
i¤o 'pavàdaþ  /
kàrtràyaõiþ  /
hàrtràyaõiþ  /
aõaþ iti kim ? dàkùàyaõaþ  /
dvyacaþ iti kim ? aupagaviþ  /
tyadàdãnàü và phi¤ vaktavayþ  /
tyàdàyaniþ, tyàdaþ  /
yàdàyaniþ, yàdaþ  /
tàdàyaniþ, tàdaþ  /
aõatra pràptaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.157 ||


_____START JKv_4,1.157:

vçddhaü yacchabda-råpam agotraü, tasmàd apatye phi¤ pratyayo bhavati udãcàm àcàryàõàü matena  /
àmraguptàyaniþ  /
gràmarakùàyaõiþ  /
kàri÷abdàd api vçddhàd agotràt paratvàd anena+eva bhavitavyam  /
nàpitàyaniþ  /
udãcàm iti kim ? àmraguptiþ  /
vçddhàd iti kim ? yàj¤adattiþ  /
agotràd iti kim ? aupagaviþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.158 ||


_____START JKv_4,1.158:

vàkina ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo 'patye phi¤ pratyayo bhavati, tat saüniyogena ca+eùàü kug-àgamaþ  /
yadiha vçddham agotraü ÷abdaråpaü tasya àgama-artham eva grahaõam, anyeùàm ubhaya-artham  /
vàkinakàyaniþ  /
gàredhakàyaniþ  /
i¤àdyapavàdo yogaþ  /
udãcàm ity adhikàràt pakùe te 'pi bhavanti  /
vàkiniþ  /
gàredhiþ  /
vàkina  /
gàredha  /
kàrkañya  /
kàka  /
laïkà  /
carmivarmiõor nalopa÷ ca //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.159 ||


_____START JKv_4,1.159:

udãcàü vçddhàt iti vartate  /
putràntam agotram iti pårveõa+eva pratyayþ siddhaþ, tasminn anena kug-àgamo 'nyatarasyàü vidhãyate  /
putràntàt pràtipdikàt yaþ phi¤ pratyayþ, tasmin parabhåte 'nyatarasyàü kug-àgamo bhavati putràntasya  /
tena trairåpyaü sampadyate  /
gàrgãputrakàyaõiþ, gàrgãputràyaõãþ, gàrgãputriþ  /
vàtsãputrakàyõiþ, vàtsãputràyaõiþ, vàtsãputriþ //


____________________________________________________________________


[#358]

##  || PS_4,1.160 ||


_____START JKv_4,1.160:

avçddhàc chabdaråpàd apatye phin pratyayo bhavati bahulaü pràcàü matena  /
glucukàyaniþ  /
ahicumbakàyaniþ  /
pràcàm iti kim ? glaucukiþ  /
avçddhàt iti kim ? ràjadantiþ  /
udãcàü pràcàm anyatarasyàü bahulam iti sarva ete vikalpa-arthas teùàm ekena+eva sidhyati  /
tatra àcàrya-grahaõaü påja-artham  /
bahula-grahaõam vaicitrya-artham  /
kavcin na bhavaty eva, dàkùiþ  /
plàkùiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.161 ||


_____START JKv_4,1.161:

manu-÷abdàd a¤ yat ity etau pratyau bhavataþ, tat sanniyogena ùug-àgamaþ, samudàyena cej jàtir gamyate  /
mànuùaþ, manuùyaþ  /
jàti-÷abdàv etau  /
apatya-artho 'tra na asty eva  /
tathà ca mànuùàþ iti bahuùu na lug bhavati  /
apatya-vivakùàyàü tu aõaiva bhavitavyam  /
mànavã prajà  /
apatye kutsite måóhe manor autsargikaþ smçtaþ  /
nakàrasya ca mårdhanyas tena sidhyati màõavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.162 ||


_____START JKv_4,1.162:

pautraprabhçti yad apatyaü tad gotra-sa¤j¤aü bhavati  /
sambandhi-÷abdatvàd apatya-÷abdasya yad apatyaü tad apekùayà pautra-prabhçter gotra-sa¤j¤à vidhãyate  /
gargasya apatyaü pautra-prabhçti gàrgyaþ  /
vàtsayaþ  /
apatyam iti vyapade÷o 'yaü pautra-prabhçteþ  /
pautra-prabhçti iti kim ? anyasya mà bhåt  /
kau¤jiþ  /
gàrgiþ  /
gotra-prade÷àþ - eko gotre (*4,1.93) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.163 ||

_____START JKv_4,1.163:

abhijanaprabandho vaü÷aþ  /
tatra bhavo vaü÷yaþ pitràdiþ  /
tasmin jãvati sati pautraprabhçty-apatyaü yuva-sa¤j¤aü bhavati  /
pautraprabhçti iti ca na sàmànàadhikaraõyena apatyaü vi÷eùayati, kiü tarhi, ùaùñhyà vipariõamyate pautra-prabhçter yad apatyam iti  /
tena caturthàdàrabhya yuva /
sa¤j¤à vidhãyate  /
gàrgyàyaõaþ  /
vàtsyàyanaþ  /
tu-÷abdo 'vadhàraõa-artho yuva+eva na gotram iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.164 ||


_____START JKv_4,1.164:

bhratari jyayasi jãvati kanãyàn bhràtà yuva-sa¤j¤o bhavati pautra-prabhçter apatyam  /
gàrgyasya dvau putrau, tayoþ kanãyàn mçte pitràdau vaü÷ye bhràtari jyàyasi jãvati yuva-sa¤j¤o bhavati  /
avaü÷ya-artho 'yam àrambhaþ  /
pårvajàþ pitràdayo vaü÷yà ity ucyate  /
bhràtà tu na vaü÷yaþ  /
akàraõatvàt  /
gàrgye jãvati, gàrgyàyaõo asya kanãyàn bhràtà  /
vàtsyàyanaþ  /
dàkùàyaõaþ  /
plàkùàyaõaþ //

____________________________________________________________________


[#359]

##  || PS_4,1.165 ||


_____START JKv_4,1.165:

saptamapuruùàvadhayaþ sapiõóàþ smaryante  /
yeùàm ubhayatra da÷àhàni kulasyannaü na bhujyate ity evam àdikàyàü kriyàyàm anadhikàraþ  /
bhràtur anyasmin sapiõóe sthaviratare jãvati pautraprabhçter apatyaü jãvadeva yuvasa¤j¤am và bhavati  /
prakçtaü jãvati-grahaõaü sapiõóasya vi÷eùaõam, idaü tu sa¤j¤inaþ  /
tarab-nirde÷a ubhayotkarùàrthaþ  /
sthànena vayasà ca+utkçùñe yathà syàt pitçvye pitàmahe bhràtari vayasàdhike jivati  /
gargasya apatyaü gàrgyàyaõaþ gàrgyo và  /
vàtsyayanaþ vàtsyo và  /
dakùàyaõaþ dàkùirvà  /
sthaviratare iti kim ? sthànavayonayåne gàrgya eva bhavati  /
jãvati iti kim ? mçte mçto và gàrgya eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.166 ||


_____START JKv_4,1.166:

apatyam antarhitaü vçddham iti ÷àstràntare paribhàùaõàd gotraü vçddham ity ucyate  /
vçddhasya yuvasa¤j¤à và bhavati påjàyàü gamyamànàyàm  /
sa¤j¤asàmarthyàd gotraü yuvapratyayena punar ucyate  /
vçddhasya iti ùaùñhã-nirde÷o vicitrà såtrasya kçtiþ iti  /
tatra bhavàn gàrgyàyaõaþ gàrgyo và  /
tatra bhavàn vàtsyàyanaþ vàtsyo và  /
tatra bhavàn dàkùàyaõaþ dàkùirvà  /
påjàyàm iti kim ? gàrgyaþ  /
vàtsyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.167 ||


_____START JKv_4,1.167:

kutsàyàü gamyamanàyàü yåno và yuvasa¤j¤à bhavati  /
nivçttipradhàno vikalpaþ  /
yuvasa¤j¤àyàü pratiùiddhàyàü pakùe gotrasa¤j¤à+eva bhavati, pratipakùàbhàvàt  /
gàrgyo jàlmaþ  /
gàrgyàyaõo và  /
vàtsyo jàlmaþ vàtsyàyano và  /
dàkùir jàlmaþ dàkùàyaõo và  /
kutsàyàm iti kim ? gàrgyàyaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.168 ||


_____START JKv_4,1.168:

janapada÷abdo yaþ kùatriya-vàcã, tasmàd apatye a¤ pratyayo bhavati  /
pàjcàlaþ aikùvàkaþ  /
vaidehaþ  /
janapada÷abdàt iti kim ? druhyor apatyaü drauhyavaþ  /
puravaþ  /
kùatriyàt iti kim ? bràhmaõasya pa¤càlasya apatyaü pà¤càliþ  /
vaidehiþ  /
kùatriyasamàna÷abdàj janapada÷abdàt tasya ràjanyaptyavat  /
pa¤càlànàü ràjà pà¤càlaþ  /
vaidehaþ  /
màgadhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.169 ||


_____START JKv_4,1.169:

sàlveya-gàndhàri-÷abdàbhyàm apatye a¤ pratyayo bhavati  /
janapada÷abdàv etau kùatriyàbhidhàyinau tàbhyàm a¤apavàde vçddhàd iti ¤yaïi pràte punar a¤ vidhãyate  /
sàlveyaþ  /
gàndhàraþ  /
tasya ràjani ity eva, sàlveyo ràjà  /
gàndhàro ràjà //


____________________________________________________________________


[#360]

##  || PS_4,1.170 ||


_____START JKv_4,1.170:

janapada÷abdàt kùatriyàbhidhàyino dvy-acaþ, magadha kaliïga såramasa iti etebhya÷ ca apatye aõ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavàdaþ  /
àïgaþ  /
vàïgaþ  /
apuõóraþ sauhmaþ  /
magadhaþ  /
kàliïgaþ  /
sauramasaþ  /
tasya ràjani ity eva, àïgo ràjà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.171 ||


_____START JKv_4,1.171:

janapada÷abddat kùatriyàt ity eva  /
vçddhàt pràtipadikàt ikàràntàt ca, kosala-ajàda-÷abdàbhyàü ca aptya ¤yaï pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavàdaþ  /
vçddhàt tàvat - àmbaùñhyaþ  /
sauvãryaþ  /
ikàràntàt - àvantyaþ  /
kauntyaþ  /
kausala-ajàdayor avçddhàrthaü vacanam  /
kausalyaþ  /
àjàdyaþ  /
taparakaranam kim ? kumàrã nàma janapadasamàna÷abdaþ kùatriyaþ, tasya apatyaü kaumàraþ  /
pàõóor janapadàbdàt kùatriyàó óyaõ vaktavyaþ  /
pàõóyaþ  /
anyasmàt pàõóava eva  /
tasya ràjani ity eva, àmbaùñhyo ràjà  /
àvantyaþ  /
kauntyaþ  /
kuasalyaþ  /
àjàdyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.172 ||

_____START JKv_4,1.172:

janapada÷abdàt kùatriyàt ity eva  /
kuru÷abdàt nàdibhya÷ ca pràtipadikebhyo õyaþ pratyayo bhavati  /
aõa¤or apavàdaþ  /
kauravyaþ  /
nakàràdibhyaþ - naiùadhyaþ  /
naipathyaþ  /
tasya ràjani ity eva, kauravyo ràjà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.173 ||


_____START JKv_4,1.173:

janapada÷abdàt kùatriyàt ity eva  /
salvà nàma akùatriyà tannàmikà, tasyà apatyaü, dvyacaþ (*4,2.121) iti óhak, sàlveyaþ  /
aõ apãùyate, sàlvaþ  /
tasya nivàsaþ sàlvo janapadaþ  /
tad avyavà udumbaràdayaþ, tebhyaþ kùatriya-vçttibhya idaü pratyaya-vidhànam  /
sàlvàvayavebhyaþ pratyagratha-kalakåña-a÷maka-÷abdebhya÷ càpatye i¤ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavàdaþ  /
audumbariþ  /
tailakhaliþ  /
màdrakàriþ  /
yaugandhariþ  /
bhauliïgiþ  /
÷àradaõóiþ  /
pratyagrathiþ  /
kàlakåñiþ  /
à÷makiþ  /
tasya ràjani ity eva, audumbarã ràjà  /
udumbaràstilakhalà madrakàrà yugandharàþ  /
bhuliïgàþ ÷aradaõóà÷ ca sàlvàvayavasa¤j¤itàþ //

____________________________________________________________________


[#361]

##  || PS_4,1.174 ||


_____START JKv_4,1.174:

janpada÷abdàt kùatriyàd a¤ (*4,1.168) ity evam àdayaþ pratyayàþ sarvanàmnà pratyavamç÷yante, na tu pårve, gotrayuvasa¤j¤àkànóena vyavahitatvàt  /
te '¤àdayaþ tadràjasa¤j¤à bhavanti  /
tathà codàhçtam  /
tadràjaprade÷àþ - tadràjasya bahuùu tena+eva astriyàm (*2,4.62) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.175 ||


_____START JKv_4,1.175:

janapada÷abdàt kùatriyàt ity anena vihitasya a¤o lug ucyate  /
kambojàt pratyayasya luk bhavati  /
kambojaþ  /
kambojàdibhyo lug-vacanaü colàdyartham  /
colaþ  /
keralaþ  /
÷akaþ  /
yavanaþ  /
tasya ràjani ity eva, kambojo ràjà //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,1.176 ||


_____START JKv_4,1.176:

avanti-kunti-kuru-÷abdebhya utpannasya tadràjasya stiryàm abhidheyàyàü lug bhavati  /
avanti-kuntibhyàü ¤yaïaþ, kurorõyasya  /
avantã  /
kntã  /
kuråþ  /
striyàm iti kim ? àvantyaþ  /
kauntyaþ  /
kauravyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.177 ||


_____START JKv_4,1.177:

striyàm ity eva  /
akàra-pratyayasya tadràjasya striyàm abhidheyàyàm lug bhavati  /
takàro vispaùñàrthaþ  /
÷årasenã  /
madrã  /
darat  /
avantyàdibhyo lugvacanàt tadantavidhiratra nàsti, teneha na bhavati, àmbaùñhyà  /
sauvãryà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,1.178 ||

_____START JKv_4,1.178:

pràcyebhyaþ bhargàdibhyaþ yaudheyàdibhya÷ ca utpannasya lugna bhavati  /
ata÷ ca (*4,1.177) ity anena striyàü luk pràptaþ pratiùidhyate  /
pràcyebhyaþ kùatriyebhyas tàvat - pà¤càlã  /
vaidehã  /
àïgã  /
vàïgã  /
magadhã  /
bhargàdibhyaþ - bhàrgã  /
kàråùã  /
kaikeyã  /
yaudheyàdibhyaþ - yaudheyã  /
÷aubhreyã  /
÷aukreyã  /
kasya punar akàrasya pratyayasya yaudheyàdibhyo luk pràptaþ pratiùidhyate ? pà¤camikasya¤aþ, par÷vàdiyaudheyàdibhyàm ana¤au ity etasya  /
kathaü punas tasya bhinnaprakaraõasthasya anena luk pràpnoti ? etad eva vij¤àpayati pà÷camikasya api tadràjasya ata÷ ca ity anena lug bhavati iti  /
kim etasya j¤àpanena prayojanam ? par÷vàdyàõaþ striyàü luk siddho bhavati  /
par÷åþ  /
rakùàþ  /
asurã  /
tathà ca+uktaü yaudheyàdi-pratiùedho j¤àpakaþ par÷vàdyaõo luk iti  /

[#362]

bharga  /
karåùa  /
kekaya  /
ka÷mãra  /
sàlva  /
susthàla  /
ura÷a  /
kauravya  /
iti bhargàdiþ  /
yaudheya  /
÷aubhreya  /
÷aukreya  /
jyàbàneya  /
dhàrteya  /
dhàrteya  /
trigarta  /
bharata  /
u֋nara  /
yaudheyàdiþ //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàm kà÷ikàyàü vçttau caturthàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ //


______________________________________________________

caturthàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#363]

##  || PS_4,2.1 ||


_____START JKv_4,2.1:

÷uklasya varõàntaràpàdanam iha ra¤jer arthaþ  /
rajyate 'nena iti ràgaþ  /
tena iti tçtãyàsamarthàd ràgavi÷eùa-vàcinaþ ÷abdàd raktam ity etasminn arthe yathàvihitam pratyayo bhavati  /
kaùàyeõa raktaü vastram kàùàyam  /
mà¤jiùñham  /
kausumbham  /
ràgàt iti kim ? devadattena raktaü vastram  /
kathaü kàùàyau gardabhasya karõau, hàridrau kukkuñasya padau iti ? upamànàd bhaviùyati, kàùàyau iva kàùàyau, hàridràv iva hàridrau  /
dvaipa-vaiyàghràd a¤ (*4,2.12) iti yàvat tçtãyàsamartha-vibhaktir anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.2 ||


_____START JKv_4,2.2:

làkùàdibhyo ràgavacanebhyas tçtãyàsamarthebhyo raktam ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
làkùayà raktaü vastram làkùikam  /
raucanikam  /
ֈkalikam  /
kàrdamikam  /
÷akalakardamàbhyàmaõapãùyate  /
ֈkalam  /
kàrdam  /
nãlyà an vaktavyaþ  /
nãlyà raktaü nãlaü vastram  /
pãtàt kan vaktavyaþ  /
pãtena raktaü pãtakam  /
haridràmahàrajanàbhyàma¤ vaktavyaþ  /
hàridram  /
màharajanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.3 ||


_____START JKv_4,2.3:

tçtãyàsamartha-vibhaktiþ anuvartate  /
tena iti tçtãyàsamarthàd nakùatravi÷eùa-vàcinaþ ÷abdàd yuktaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
yo 'sau yuktaþ  /
kàla÷ cet sa bhavati  /
kathaü punar nakùatreõa puùyàdinà kàlo yujyate ? puùyàdi-samãpasthe candramasi vartamànàþ puùyàdi-÷abdàþ pratyayamutpàdayanti puùyeõa yuktaþ kàlaþ  /
puùya-samãpasthena candramasà yuktaþ ity arthaþ  /
pauùã ràtriþ  /
pauùamahaþ  /
màghã ràtriþ  /
màghamahaþ  /
nakùatreõa iti kim ? candramasà yuktà ràtriþ  /
kàlaþ iti kim ? puùyeõa yukta÷ candramàþ //


____________________________________________________________________


[#364]

##  || PS_4,2.4 ||


_____START JKv_4,2.4:

pårveõa vihitasya pratyayasya lub bhavati avi÷eùe  /
na cen nakùatra-yuktasya kàlasya ràtryàdi-vi÷eùo 'bhidhãyate  /
yàvan kàle nakùatreõa yujyate ahoràtraþ, tasya avi÷eùe lub bhavati  /
adya puùyaþ  /
adya kçttikàþ  /
avi÷eùe iti kim ? pauùã ràtriþ  /
pauùamahaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.5 ||


_____START JKv_4,2.5:

avi÷eùe lup vihitaþ pårveõa, vi÷eùa-artho 'yam àrambhaþ  /
÷ravana-÷abdàd a÷vattha-÷abdàc ca+utpannasya pratyayasya lub bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
÷ravaõàràtriþ  /
a÷vattho muhårtaþ  /
lupi yuktavad-bhàvaþ kasmàn na bhavati ? nipàtanàt vibhàùà phàlgunã-÷ravaõà-kàrtikã-caitrãbhyaþ (*4,2.23) iti  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? ÷ràvaõã, à÷vatthã ràtriþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.6 ||


_____START JKv_4,2.6:

nakùatradvandvàt tçtãyàsamarthàd yukte kàle chaþ pratyayo bhavati, vi÷eùe ca avi÷eùe ca  /
ràdhànuràdhãyà ràtriþ  /
tiùyapunarvasavãyamahaþ  /
avi÷eùe - ràdhànuràdhãyam  /
adya tiùyapunarvasavãyam  /
lupaü paratvàd bàdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.7 ||


_____START JKv_4,2.7:

tena iti tçtãyàsamarthàd dçùñaü sàma ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yad dçùñaü sàma cet tad bhavati  /
kru¤cena dçùtaü kau¤caü sàma  /
vàsiùñham  /
vai÷vàmitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.8 ||

_____START JKv_4,2.8:

kali-÷abdàt tçtãyàsamarthàd dçùñaü sàma ity etasminn arthe óhak pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
kalinà dçùñaü sàma kàleyam  /
sarvatra agnikalibhyàü óhag vaktavyaþ  /
agninà dçùñam àgneyam  /
evam agnau bhavam, agner àgatam, agneþ svam iti sarvatra óhag eva bhavati  /
àgneyam  /
tathà kàleyam api pratipattavyam  /
dçùñe sàmani aõ và óid bhavati iti vaktavyam  /
u÷anasà dçùñaü sàma au÷anasam, au÷anam  /
jàte ca arthe yo 'nyena bàdhitaþ punar aõ vidhãyate sa và óid bhavati iti vaktavyam  /

[#365]

pràgdãvyato 'õ pràptaþ kàlañha¤à bàdhitaþ saüdhivelàdy-çtu-nakùatrebhyaþ iti punar vidhiyate sa và óid bhavati iti vaktavyam  /
÷atabhiùaji jàtaþ  /
÷àtabhiùajaþ, ÷àtabhiùaþ  /
tãyàdãkak svàrthe và vaktavyaþ  /
dvaitãyãkam  /
tàrtãyãkam  /
dvitãyakam  /
tçtãyakam  /
na vidyàyaþ  /
dvitãyà, tçtãyà vidyà  /
gotràdaïkavadiùyate  /
dçùñaü sàma ity etasminn arthe  /
aupagavena dçùñaü sàma aupagavakam  /
kàpañavakam  /
gotracaraõàd vu¤ bhavati  /
dçùñe sàmani jàte ca dviraõ óidvà vidhãyate  /
tãyàdãkak na vidyàyà gotràdaïkavadiùyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.9 ||


_____START JKv_4,2.9:

vàmadeva-÷abdàt tçtãyàsamarthàt dçùñaü sàma ity etasminn arthe óyat óya ity etau pratyayau bhavataþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
vàmadevena dçùñaü sàma vàmadevyaü sàma  /
titkaraõaü svaràrtham  /
óitkaraõaü kim artham ? ya-yato÷ ca atadarthe (*6,2.156) iti na¤a uttarasya antodàttatve vidhãyamàne 'nyor grahaõaü mà bhåt  /
ananubandhakagrahaõa-paribhàùayà ekànubandhakagrahaõaparibhàùayà ca anayor nivçttiþ kriyate  /
avàmadevyam  /
siddhe yasya+iti lopena kimarthaü yayatau óitau  /
grahaõaü mà 'tadarthe bhådvàmadevyasya na¤svare //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.10 ||


_____START JKv_4,2.10:

tena iti tçtãyàsamarthàt parivçtaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yo 'sau parivçtaþ ratha÷ cet sa bhavati  /
vastreõa prativçto rathaþ vàstro rathaþ  /
kàmbalaþ  /
càrmaõaþ  /
rathaþ iti kim ? vastreõa parivçtaþ kàyaþ  /
samantàt veùñitaþ parivçta ucyate  /
yasya ka÷cid avayavo vastràdibhir aveùñitaþ, tatra na bhavati  /
tena+iha na, chàtraiþ parivçto rathaþ //


____________________________________________________________________


[#366]
##  || PS_4,2.11 ||


_____START JKv_4,2.11:

pàõóukambala-÷abdàt tçtãyàsamarthàt parivçto rathaþ ity etasminn arthe iniþ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
pàõóukambalã, pàõóukambalinau, pàõóukambalinaþ  /
pàõóukambala÷abdo ràjàstaraõasya varõakambalasya vàcakaþ  /
matvarthãyena+eva siddhe vacanamaõo nivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.12 ||


_____START JKv_4,2.12:

dvãpi-vyàghrayor vikarabhåte carmaõo dvaipa-vaiyàghre, tàbhyàü tçtãyàsamarthàbhyàü parivçto rathaþ ity etasminn arthe a¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
dvaipena parivçto rathaþ dvaipaþ  /
vaiyàghraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.13 ||


_____START JKv_4,2.13:

kaumàra ity etad aõpratyayantaü nipàtyate 'pårvavacane  /
pàõigrahaõasya apårvavacanam  /
ubhyataþ striyàþ apårvatve nipàtanam etat  /
apårvapatiü kumàrãü patir upapannaþ kaumàraþ patiþ  /
kumàrã-÷abdàd dvitãyàsamarthàd upayantari pratyayaþ  /
apårvapatiþ kumàrã patim upapannà kaumàrã bhàryà  /
prathamàntàd eva svàrthe pratyayo 'pårvatve dyotye  /
kaumàràpårvavacane kumàryà aõ vidhãyate  /
apårvatvaü yadà tasyàþ kumàryàü bhavati iti và //
kumàryàü bhavaþ kaumàraþ patiþ, tasya strã kaumàrã bhàryà iti siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.14 ||


_____START JKv_4,2.14:

tatra iti saptamãsamarthàd amatra-vàcinaþ ÷abdàd uddhçtam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
bhuktocchiùñam uddhçtam ucyate, yasya+uddharaõam iti prasiddhiþ  /
amatraü bhàjanaü pàtram ucyate  /
÷aràveùu uddhçtaþ ÷àràva odanaþ  /
màllikaþ  /
kàrparaþ  /
amatrebhyaþ iti kim ? pàõàvuddhçta odanaþ  /
tatra iti saptamã samarthavibhaktiþ kùãràó óha¤ (*4,2.20) iti yàvad anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.15 ||


_____START JKv_4,2.15:

sthaõóila-÷abdàt saptamãsamarthàt ÷ayitaryabhidheye yathàvihitaü pratyayo bhavati, samudàyena cet vrataü gamyate  /
vratam iti ÷àstrito niyamaþ ucyate  /
sthaõóile ÷ayituü vratamasya sthàõóilo bhikùuþ  /
sthàõóilo brahmacàrã  /
vrate iti kim ? sthàõóile ÷ete brahmadattaþ //


____________________________________________________________________


[#367]

##  || PS_4,2.16 ||


_____START JKv_4,2.16:

tatra iti saptamãsamarthàt saüskçtam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat saüskçtaü bhakùàþ cet te bhavanti  /
kharavi÷adam abhyavahàràrthaü bhakùam ity ucyate  /
sat utkarùàdhànam saüskàraþ  /
bhràùñre saüskçtà bhakùàþ bhràùñrà apåpàþ  /
kàla÷àþ  /
kaumbhàþ  /
bhakùàþ iti kim ? puùpapuñe saüskçto màlàguõaþ //


____________________________________________________________________


#<÷åla-ukhàd yat>#  || PS_4,2.17 ||


_____START JKv_4,2.17:

÷åla-÷abdàd ukhà-÷abdàc ca saptamãsamarthàt saüskçtaü bhakùàþ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
÷åle saüskçtaü ÷ålyaü màüsam  /
ukhyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.18 ||


_____START JKv_4,2.18:

dadhi-÷abdàt saptamãsamarthàt saüskçtaü bhakùàþ ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
dadhani saüskçtaü dàdhikam  /
nanu ca saüskçta-arthe pràgvahateþ ñhakaü vakùyati, tena+eva siddham ? na sidhyati  /
dadhnà hi tat saüskçtaü yasya dadhikçtam eva+utkarùàdhànam, iha tu dadhi kevalamàdhàrabhåtaü, dravyàntareõa lavaõàdinà saüskàraþ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.19 ||


_____START JKv_4,2.19:

uda÷vic-chabdàt saptamãsamarthàt saüskçtaü bhakùàþ it yetasminn arthe anyatarasyàü ñhak pratyayo bhavati, pakùe yathàpràptamaõ bhavati  /
auda÷vitkam, auda÷vitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.20 ||


_____START JKv_4,2.20:

kùãra-÷abdàt saptamãsamarthàt saüskçtaü bhakùàþ ity etasminn arthe óha¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
kùãre saüskçtà kùaireyã yavàgåþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.21 ||


_____START JKv_4,2.21:

sà iti prathamàsamarthàd asminn iti saptamy-arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü paurõamàsã ced bhavati  /
iti-karaõaþ tata÷ ced vivakùà bhavati  /
sa¤j¤àyàm iti samudàyopàdhiþ, pratyayàntena cet sa¤j¤à gamyate iti  /
màsàrdhamàsasaüvatsaràõàm eùà sa¤j¤à  /
pauùã paurõamàsã asmin pauùo màsaþ  /
pauùo 'rdhamàsaþ  /

[#368]

pauùaþ saüvatsaraþ  /
iha na bhavati, pauùã paurõamàsã asmin da÷aràtre iti  /
bhçtakamàse ca na bhavati  /
itikaraõasya sa¤j¤à÷abdasya ca tulyam eva phalaü prayoga-anusaraõaü, tatra kimarthaü dvayam upàdãyate ? sa¤j¤à÷abdena tulyatàm iti karaõasya j¤àpayituü, na hy ayaü loke tathà prasiddhaþ  /
sa¤j¤àrthatve tu samprati j¤àpite yat tatra tatra+ucyate itikaraõas tata÷ ced vivakùà iti tadupapannaü bhavati  /
atha paurõamàsã iti ko 'yaü ÷abdaþ  /
pårõamàsàdaõ paurõamàsã  /
athavà pårõo màþ pårõamàþ, pårõamàsa iyaü paurõamàsã  /
mà iti candra ucyate //


____________________________________________________________________


#<àgrahàyaõy-a÷vatthàñ ñhak>#  || PS_4,2.22 ||


_____START JKv_4,2.22:

sà asmin paurõamàsã iti sarvam anuvartate  /
àgrahàyaõã-÷abdàd a÷vattha-÷abdàc ca prathamasamarthàt paurõamàsy-upàdhikàd asminn iti saptamyarthe ñhak pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
àgrahàyaõiko màsaþ, sardhamàsaþ, saüvatsaraþ  /
evam à÷vatthikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.23 ||


_____START JKv_4,2.23:

phalguny-àdayaþ paurõamàsã-÷abdàþ tebhyo vibhàùà ñhak pratyayo bhavati, sà 'smin paurõamàsã iti saj¤àyàm (*4,2.21) ity etasmin viùaye  /
nityam aõi pràpte pakùe ñhag vidhãyate  /
phàlguno màsaþ, phàlgunikaþ  /
÷ràvaõaþ, ÷ràvaõikaþ  /
kàrtikaþ, kàrtikikaþ  /
caitraþ, caitrikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.24 ||


_____START JKv_4,2.24:

sà iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamàsamarthaü devatà cet sà bhavati  /
yàgasaüpradànaü devatà, deyasya puroóà÷àdeþ svàminã, tasminn abhidheye pratyayaþ  /
indro devatà asya aindraü haviþ  /
àdityam  /
bàrhaspatyam  /
pràjàpatyam  /
devatà iti kim ? kanyà devatà asya  /
katham aindro mantraþ ? mantrastutyam api devatà ity upacaranti  /
katham àgneyo vai bràhmaõo devatà iti ? upamànàd bhaviùyati  /
mahàràjaproùñhapadàñ ñha¤ (*4,2.35) iti yàvat sà 'sya devatà ity adhikàraþ  /
sà iti prakçte punaþ samartha-vibhakti nirde÷aþ sa¤j¤à-nivçtty-arthaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.25 ||


_____START JKv_4,2.25:

ka-÷abdo devatàyàü prajàpater vàcakaþ, tataþ pårvena+eva aõ pratyayaþ siddhaþ, i-kàràde÷a-artham vacanam  /
kasya i-kàràde÷o bhavati pratyaya-sanniyogena  /
kàyaü haviþ  /
kàyam ekakapàlaü nirvapet //


____________________________________________________________________


#<÷ukràd ghan>#  || PS_4,2.26 ||


_____START JKv_4,2.26:

÷ukra-÷abdàt sà 'sya devatà ity asinnn arthe ghan pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
÷ukriyaü haviþ  /
÷ukriyo 'dhyàyaþ //


____________________________________________________________________


[#369]

##  || PS_4,2.27 ||


_____START JKv_4,2.27:
aponaptç apàünaptç ity etàbhyàü ghaþ pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
aponaptriyaü haviþ, apàünaptriyam  /
aponapàd apàünapàd iti devatàyà nàmadheye ete  /
tayos tu patyayasanniyogena råpam idaü nipatyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.28 ||


_____START JKv_4,2.28:

aponaptç apàünaptç ity etàbhyàü cha-kàraþ pratyayo bhavati sà asya devatà iti yasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
aponaptrãyaü haviþ, apàünaptrãyam  /
yogavibhàgaþ saïkhyàtànude÷aparihàràrthaþ  /
chaprakaraõe paiïgàkùãputràdibhya upasaïkhyànam  /
paiïgàkùãputrãyam  /
tàrõabindavãyam  /
÷atarudràccha÷ca gha÷ca  /
÷atarudrãyam, ÷atarudriyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.29 ||


_____START JKv_4,2.29:

mahendra-÷abdàt ghàõau pratyayau bhavataþ, cakàràc cha÷ ca, sà 'sya devatà ity asmin viùaye  /
mahendro devatà asya mahendriyam haviþ, màhendram, mahendrãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.30 ||


_____START JKv_4,2.30:

soma-÷abdàt ñyaõ pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
õa-kàro vçddhy-arthaþ  /
ña-kàro ïãb-arthaþ  /
somo devatà asya saumyaü haviþ  /
saumyaü såktam  /
saumyã çk //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.31 ||


_____START JKv_4,2.31:

vàyv-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ yat pratyayo bhavat sà 'sya devatà ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
vàyuþ devatà asya vàyavyam  /
çtavyam  /
pitryam  /
uùasyam //


____________________________________________________________________


[#370]

##  || PS_4,2.32 ||


_____START JKv_4,2.32:

dyàvàpçthivy-àdibbhyaþ chaþ pratyayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin viùaye, cakàràd yac ca  /
aõo õyasya ca apavàdaþ  /
dyau÷ ca pçthivã ca dyàvàpçthivyau devate asya dyàvàpçthivãyam, dyàvàpçthivyam, /
÷una÷ ca sãra÷ ca tau devate asya iti ÷unàsãrãyam, ÷aunàsãryam  /
÷uno vàyuþ  /
sãraþ àdityaþ  /
marutvàn devatà asya marutvatãyam, marutvatyam  /
agnãùomãyam, agnã÷omyam  /
vàstoùpatãyam, vàstoùpatyam  /
gçhamedhãyam, gçhamedhyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.33 ||


_____START JKv_4,2.33:

agni-÷abdàd óhak pratyayo bhavati sà+asya devatà ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
agnir devatà asya àgneyo 'ùñàkapàlaþ  /
pràgdãvyatãyeùu taddhitàrtheùu sarvatràgnikalibhyàü óhag vaktavyaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.34 ||


_____START JKv_4,2.34:
kàlavi÷eùa-vàcibhyaþ ÷abdebhyo bhavavat pratyayà bhavanti sà 'sya devatà ity asmin viùaye  /
kàlàñ ñha¤ (*4,3.11) iti prakaraõe bhave pratyayà vidhàsyante te sà 'sya devatà ity asmin arthe tathà+eva+iùyante, tadartham idam ucyate  /
vat-karaõaü sarvasàdç÷ya-parigraha-artham  /
màse bhavam màsikam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam  /
vàsantam  /
pràvçùeõyam  /
tathà màso devatà 'sya màsikam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam  /
vàsantam  /
pràvçùeõyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.35 ||


_____START JKv_4,2.35:

mahàràja-÷abdàt proùñhapada-÷abdàc ca ñha¤ prayayo bhavati sà 'sya devatà ity asmin viùaye  /
mahàràjo devatà asya màhàràjikam  /
prauùñhapadikam  /

[#371]

ñha¤-prakaraõe tadasmin vartata iti navayaj¤àdibhya upasaïkhyànam  /
navayaj¤o 'smin vartate nàvayaj¤ikaþ kàlaþ  /
pàkayaj¤aikaþ  /
pårõamàsàdaõ  /
pårõamàso 'syàü vartate paurõamàsã tithiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.36 ||


_____START JKv_4,2.36:

pitçvyàdayo nipàtyante  /
samarthavibhaktiþ, pratyayaþ, pratyayàrtho 'nubandhaþ iti sarvaü nipàtanàd vij¤eyam  /
pitçmàtçbhyàü bhràtaryabhidheye vyat óulac ity etau pratyayu nipàtyete  /
pitrur bhràtà pitçvyaþ  /
màtur bhràtà màtulaþ  /
tàbhyàü pitari óàmahac màtari ùicca  /
tàbhyàm eva pitari óàmahac pratyayo bhavati  /
pituþ pità pitàmahaþ  /
màtuþ pità màtàmahaþ  /
màtari ùicca  /
pitàmahã  /
màtàmahã  /
averdugdhe soóhadåsamarãsaco vaktavyàþ  /
averdugdham avisoóham, avidåsam, avimarãsam  /
tilànniùphalàt pi¤japejau pratyayau vaktavyau  /
niùphalastilaþ tilapi¤jaþ, tilapejaþ  /
pi¤ja÷chandasi óicca  /
tilpi¤jaü daõóanaü naóam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.37 ||


_____START JKv_4,2.37:

tasya iti ùaùñhãsamarthàt samåhaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
kim iha+udàharaõam ? cittavadadyudàttamagotraü yasya ca na anyat pratipadaü grahaõam  /
acittàt ñhakaü vakùyati, anudàttàdera¤ (*4,2.44), gotràd vu¤, pratipadaü ca kedàràd ya¤ca (*4,2.40) ity evam àdi, tatparihàreõa atra+udàharaõaü draùñavyam  /
kàkànàü samåhaþ kàkam  /
bàkam  /
ini-tra-kañyaca÷ ca (*4,2.51) iti yàvat samåhàdhikàraþ  /
guõàdibhyo gràmaj vaktavyaþ  /
guõagràmaþ  /
karaõagràmaþ  /
guõa  /
karaõa  /
tattva  /
÷abda  /
indriya  /
àkçtiganaþ //


____________________________________________________________________


[#372]

##  || PS_4,2.38 ||


_____START JKv_4,2.38:

bhikùà ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo 'õ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
aõ-grahanaü bàdhaka-bàdhana-artham  /
bhikùàõàü samåhaþ bhaikùam  /
gàrbhiõam yuvati-÷abdo 'tra pañhyate, tasya grahaõa-sàmarthyàd pumbadbhàvo na bhavati bhasyàóhe taddhite (*6,3.35) iti  /
yuvatãnàü samåho yauvatam  /
bhaikùà  /
garbhiõã  /
kùetra  /
karãùa  /
aïgàra  /
carmin  /
dharmin  /
sahasra  /
yuvati  /
padàti  /
paddhati  /
atharvan  /
dakùiõà  /
bhåta //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.39 ||


_____START JKv_4,2.39:

gotràdibhyo vu¤ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
apatya-adhikàràd anyatra laukikaü gotraü gçhyate 'patyamàtraü, na tu pautraprabhçtyeva  /
aupagavànàü samåhaþ aupagavakam  /
kàpañavakam  /
ukùan - aukùakam  /
uùñra - auùñrakam  /
urabhra - aurabhrakam  /
ràjan - ràjakam  /
ràjanya - ràjanyakam  /
ràjaputra - ràjaputrakam  /
vatsa - vàtsakam  /
manuùya - mànuùyakam  /
aja - àjakam  /
prakçtyà 'ke ràjanyamanuùyayuvànaþ iti yalopo na bhavati, àpatyasay ca taddhite 'nàti (*6,4.151) iti  /
vçddhàcceti vaktavyam  /
vçddhànàü samåho vàrdhakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.40 ||


_____START JKv_4,2.40:
kedàra-÷abdàd ya¤ pratyayo bhavati, ca-kàràd vu¤ ca, tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
acitta-lakùanasya ñhakaþ apavàdaþ  /
kedàràõàm samåhaþ kaidàryam, kaidàrakam  /
gaõikàyà÷ ca yaj vaktavyaþ  /
ganikànàü samåhaþ gàõikyam //


____________________________________________________________________


#<ñha¤ kavacina÷ ca>#  || PS_4,2.41 ||


_____START JKv_4,2.41:

kavacin ÷abdàt ñha¤ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
kavacinàm samåhaþ kàvacikam  /
cakàraþ kedàràt ity asya anukarùaõa-arthaþ  /
kedàràõàü samåhaþ kaidàrikam //


____________________________________________________________________


[#373]

##  || PS_4,2.42 ||


_____START JKv_4,2.42:

bràhmaõàdibhyaþ ÷abdebhyo yan pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
bràhmaõànàü samåhaþ bràhmaõyam  /
màõavyam  /
vàóavyam  /
yan-prakaraõe pçùñhàd upasaïkhyànam  /
pçùñhànàü samåhaþ pçùñhyaþ  /
ahnaþ khaþ kratau  /
ahõàü samåhaþ ahãnaþ kratuþ  /
kratau iti kim ? àhnaþ  /
khaõóikàdiùu dar÷anàda¤ bhavati  /
par÷và õas vaktavyaþ  /
par÷ånàü samåhaþ pàr÷vam  /
padasa¤j¤akatvàd guõo na bhavati  /
vàtàdålaþ  /
vàtànàü samåhaþ vàtålaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.43 ||


_____START JKv_4,2.43:

gràmàdibhyaþ tal pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
gràmàõàü samåhaþ gràmatà  /
janatà  /
bandhutà  /
sahàyatà  /
gajàcceti vaktavyam  /
gajànàü samåhaþ gajatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.44 ||


_____START JKv_4,2.44:

anudàttàdeþ ÷abdàd a¤ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
kapotànàü samåhaþ kàpotam  /
màyåram  /
taittiram //


____________________________________________________________________


[#374]

##  || PS_4,2.45 ||


_____START JKv_4,2.45:

khaõdikà ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo '¤ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
àdy-udàtta-artham acittàrtham ca vacanam  /
khaõdikànàü mamåhaþ khàõóikam  /
vàóavam  /
kùudraka-màlava-÷abdotra pañhyate  /
kùudrakà÷ ca màlavà÷ ca iti kùatriya-dvandvaþ  /
tataþ pårveõa+eva a¤i siddhe vacanaü gotravu¤ bàdhana-artham  /
nanu ca paratvàda¤à vu¤ bàdhiùyate, na ca gotrasamudàyo gotraü, na ca tadantavidhir atra asti ? evaü tarhi etaj j¤àpayati vu¤i pårvavipratiùedhaþ, samåhikeùu ca tadantavidhir asti iti  /
pratyojanam aupagavakaü kàpañavakam iti vu¤ bhavati, vànahastikaü gaudhenukam iti ca tadantavidhiþ  /
kùudrakamàlavàt ity etàvatà yogavibhàgena pårvaviprateùedhas tadantavidhi÷ ca j¤àpitaþ, punar asyaa+eva niyamàrtham ucyate senàsa¤j¤àyàm iti  /
kùudrakamàlavàt senàsaüj¤àyàm eva a¤ bhavati  /
kùaudrakamàlavã senà  /
kùaudrakamàlavamanyat  /
a¤siddhir anudàtàdeþ ko 'rthaþ kùudrakamàlavàt  /
gotràd vu¤ na ca tadgotraü tadantàn na ca sarvataþ //
j¤àpakaü syàt tadantatve tathà ca api ÷alier vidhiþ  /
senàyàü niyama-arthaü ca yathà badhyeta cठvu¤à //
khaõdikà  /
vaóavà  /
kùudrakamàlavàt senàsa¤j¤àyàm  /
bhikùuka  /
÷uka  /
ulåka  /
÷van  /
yuga  /
ahan  /
varatrà  /
halabandha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.46 ||


_____START JKv_4,2.46:

caraõa-÷abdàþ kañhakalàpàdayaþ, tebhyaþ ùaùñhãsamarthebhyaþ samåhe dharmavat pratyayà bhavanti  /
gotracaraõàd vu¤ ity àrabhya pratyayà vakùyante, tatra ced amucyate caraõàd dharmàmnàyayoþ iti, tena dharmavat ity atide÷aþ kriyate  /
vatiþ sarvasàdç÷yàrthaþ  /
kañhànàü dharmaþ kàñhakam  /
kàlàpakam  /
chandogyam  /
aukthikyam  /
àtharvaõam  /
tathà samåhe 'pi - kàñhakam  /
kàlàpakam  /
chandogyam  /
aukthikyam  /
àtharvaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.47 ||


_____START JKv_4,2.47:

acitta-arthebhyo hasti-dhenu-÷abdàbhyàü ca ñhak pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
aõa¤or apavàdaþ  /
apåpànàü samåhaþ àpåpikam  /
÷àùkulikam  /
hàstikam  /
dhainukam  /
dhenorana¤a iti vaktavyam  /
àdhenavam //


____________________________________________________________________


[#375]

##  || PS_4,2.48 ||


_____START JKv_4,2.48:

ke÷a a÷va ity etyàbhyàü yathàsaïkhyaü ya¤ cha ity etau pratyayau bhavato 'nyatarasyàü tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
ke÷ànàü samåhaþ kai÷yam, kai÷ikam  /
a÷vànàm samåhaþ a÷vãyam, à÷vam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.49 ||


_____START JKv_4,2.49:

pà÷adibhyaþ yaþ pratyayo bhavati tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
pà÷ànàü samåhaþ pà÷yà  /
tçõyà  /
pà÷a  /
tçõa  /
dhåma  /
vàta  /
aïgàra  /
pota  /
bàlaka  /
piñaka  /
piñàka  /
÷akaña  /
hala  /
naóa  /
vana //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.50 ||


_____START JKv_4,2.50:

khala-go-ratha-÷abdebhyaþ yaþ pratyaya bhavat tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
khalànàü samåhaþ khalyà  /
gavyà  /
rathyà  /
pà÷àdiùvapàñhaþ uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.51 ||


_____START JKv_4,2.51:

khala-go-ratha-÷abdebhyo yathàsaïkhyam ini tra kañyac ity ete pratyayà bhavanti tasya samåhaþ ity etasmin viùaye  /
khalinã  /
gotrà  /
rathàkañyà  /
khalàdibhya inir vaktavyaþ  /
óàkinã  /
kuõóalinã  /
kuñumbinã  /
kamalàdibhyaþ khaõóac pratyayo bhavati  /
kamalakhaõóam  /
ambhojakhaõóam  /
kamala  /
ambhoja  /
padminã  /
kumuda  /
saroja  /
padma  /
nalinã  /
kairaviõã  /
kamalàdir àkçtigaõaþ  /
narakarituraïgàõàm skandhac pratyayaþ  /
naraskandhaþ  /
kariskandhaþ  /
turaïgaskandhaþ  /
pårvàdibhyaþ kàõóaþ pratyayo bhavati  /
pårvakàõóam  /
tçõakàõóam  /
karmakàõóam //


____________________________________________________________________


[#376]

##  || PS_4,2.52 ||


_____START JKv_4,2.52:

samåhaþ iti nivéttam  /
ùaùñhã samarthavibhaktir anuvartate  /
tasya iti ùaùñhãsamarthàd viùayaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yo 'sau viùayaþ de÷a÷ cet sa bhavati  /
viùaya-÷abdo bahvarthaþ  /
kvacid gràmasamudàye vartate, viùayo labdhaþ iti  /
kvacid indriyagràhye, cakùur viùayo råpam iti  /
kvacid atyanta÷ãlite j¤eye, devadattasya viùayo 'nuvàkaþ iti  /
kvàcid anyatra abhàve, matsyànàm viùayo jalam iti  /
tatra de÷a-grahaõaü gràmasamudàya-pratipatty-artham  /
÷ibãnàü viùayo de÷aþ ÷aibaþ  /
auùñraþ  /
de÷e iti kim ? devadattasya viùayo 'nuvàkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.53 ||


_____START JKv_4,2.53:

ràjanyàdibhyaþ ÷abdebhyo vu¤ pratyayo bhavati viùayo de÷e ity etasminn arthe  /
aõo 'pavàdaþ  /
ràjanyànàü viùayo de÷aþ ràjanyakaþ  /
daivayànakaþ  /
àkçtigaõa÷ ca ayam  /
màlavànàü viùayo de÷aþ màlavakaþ  /
vairàñakaþ  /
traigartakaþ  /
ràjanya  /
devayàna  /
÷àlaïkàyana  /
jàlandharàyaõa  /
àtmakàmeya  /
ambarãùaputra  /
vasàti  /
bailvavana  /
÷ailåùa  /
udumbara  /
bailvata  /
àrjunàyana  /
saüpriya  /
dàkùi  /
årõanàbha //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.54 ||


_____START JKv_4,2.54:

bhairikyàdibhyaþ aiùukàryàdibhya÷ ca yathàsaïkhyaü vidhal bhaktal ity etau pratyayau bhavataþ viùayo de÷e ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
bhaurikividhaþ  /
vaipeyavidhaþ  /
aiùukàryàdibhyaþ - aiùukàribhaktaþ  /
sàrasyàyanabhaktaþ  /
bhauriki  /
vaipeya  /
bhauliki  /
caiñayata  /
kàõeya  /
vàõijaka  /
vàlija  /
vàlijyaka  /
÷aikayata  /
vaikayata  /
aiùukàri  /
sàrasyàyana  /
càndràyaõa  /
dvyàkùàyaõa  /
tryàkùàyaõa  /
auóàyana  /
jaulàyana  /
khàóàyana  /
sauvãra  /
dàsamitri  /
dàsamitràyaõa  /
÷audràõa  /
dàkùàyaõa  /
÷ayaõóa  /
tàrkùyàyaõa  /
÷aubhràyaõa  /
sàyaõói  /
÷auõdi  /
vai÷vamàõava  /
vai÷vadhenava  /
nada  /
tuõóadeva  /
vi÷adeva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.55 ||


_____START JKv_4,2.55:

sa iti samarthavibhaktiþ  /
asya iti pratyaya-arthaþ  /
àdiþ iti prakçtivi÷eùanam  /
iti-karaõo vivakùàrthaþ  /
chandasaþ iti prakçtinirde÷aþ  /
pragàtheùu iti pratyayàrthavi÷eùaõam  /
sa iti prathamàsamarthàd asya ti ùaùñyàrthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamàsamarthaü chanda÷ cet tadàdir bhavati, yat tadasya iti nirdiùñaü pragàthà÷ cet te bhavanti, iti-karaõas tata÷ ced vivakùà  /

[#377]

païktir àdir asya pàïkataþ pragàthaþ  /
ànuùñubhaþ  /
jàgataþ  /
àdiþ iti kim ? anuùñubþ madhyam asya pragàthasya  /
chandasaþ iti kim ? udutya-÷abda àdir asya pragàthasya  /
pragàtheùu iti kim ? païktir àdir asya anuvàkasya  /
pragàtha-÷abdaþ kriyànimittakaþ kvacid eva mantravi÷eùe vartate  /
yatra dve çcau pragrathanena tisraþ kriyante, sa pragrathanàt prakarùagànàd và pragàthaþ ity ucyate  /
chandasaþ pratyayavidhàne napuüsake svàrtha upasaïkhyànam  /
triùñub eva traiùñubham  /
jàgatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.56 ||


_____START JKv_4,2.56:

so 'sya iti samarthavibhaktiþ, pratyayàrtha÷ ca anuvartate  /
prathamàsamarthavi÷eùaõaü prayojanaü yoddhàra÷ ca  /
pratyayàrthavi÷eùanaü saïgràmaþ  /
prayojanavàcibhyaþ yoddhçvàcibhya÷ ca ÷abdebhyaþ prathamàsamarthebhyaþ asya iti ùaùñhyarthe saïgràme 'bhidheye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
bhadrà prayojanam asya saïgràmasya bhadraþ saïgràmaþ  /
saubhadraþ  /
gaurimitraþ  /
yoddhçbhyaþ - àhimàlà yoddhàro 'sya saïgràmasya àhimàlaþ  /
syàndanà÷vaþ  /
bhàrataþ  /
saïgràme iti kim ? subhadrà prayojanam asya dànasya  /
prayojana-yoddhçbhyaþ iti kim ? subhadrà prekùikà 'sya saïgràmasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.57 ||

_____START JKv_4,2.57:

tat iti prathamàsamarthàd asyàm iti saptamy-arthe õaþ pratyayo bhavati, yat tat iti nirdiùñaü praharaõaü cet bhavati  /
yad asyàm iti nirdiùñaü krãóà tad cet sà bhavati  /
itikaraõas tata÷ ced vivakùà  /
daõóaþ praharaõam asyàü krãóàyàü dàõóà  /
mauùñà  /
praharaõam iti kim ? màlà bhåùaõam asyàü krãóàyàm  /
krãóàyàm iti kim ? khaïgaþ praharaõam asyàü senàyàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.58 ||


_____START JKv_4,2.58:

sà iti samarthavibhaktiþ  /
asyàm iti pratyayàrthaþ strãliïgaþ  /
kriyà iti prakçtyartha-vi÷eùaõam  /
gha¤aþ iti prakçtinirde÷aþ  /
iti karaõo vivakùàrthaþ  /
gha¤antàt kiyàvàcinaþ prathamàsamarthàd asyàm iti saptamyarthe strãliïge ¤aþ prayayo bhavati  /
gha¤aþ iti kçd-grahaõam, tatra gatikàraka-pårvam api gçhyate  /
÷yenapàto 'syàü vartate ÷yainaüpàtà  /
tailaüpàtà gha¤aþ iti kim ? ÷yenapatanam asyàü vartate  /
kriyà iti kim ? pràkàro 'syàü vartate  /
atha samarthavibhaktiþ pratyayàrtha÷ ca kasmàt punar upàdiyate, yàvatà dvayam api prakçtam eva ? krãóàyàm ity anena tatsambaddham, atastadanuvçttau krãóànuvçttir api sambhàvyeta  /
sàmànyena ca+idaü vidhànam  /
daõóapàto 'syàü tithau vartate dàõóapàtà tithiþ  /
mausalapàtà tithiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.59 ||


_____START JKv_4,2.59:

tat iti dvitãyàsamarthàt adhãte veda ity etayoþ arthayoþ yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
chando 'dhãte chàndasaþ  /
vaiyàkaraõaþ  /
nairuktaþ  /
nimittàni veda naimittaþ  /
mauhårtaþ  /
autpàtaþ  /
dvistad-grahaõam adhãyànaviduùoþ pçthag-nidhàna-artham //


____________________________________________________________________


[#378]

##  || PS_4,2.60 ||


_____START JKv_4,2.60:

kratuvi÷eùa-vàcibhyaþ ukthàdibhya÷ ca såtràntàc ca ñhak pratyayo bhavati tadadhãte tadveda ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
agniùñomam adhãte veda và àgniùñomikaþ  /
vàjapeyikaþ  /
ukthàdibhyaþ - aukthikaþ  /
laukàyatikaþ  /
såtràntàt - vàrttikasåtrikaþ  /
sàïgrahasåtrikaþ  /
såtràntàd akalpàder iùyate  /
kalpasåtram adhãte kàlpasåtraþ  /
aõ eva bhavati  /
uktha-÷abdaþ keùucid eva sàmasu råóhaþ  /
yaj¤àyaj¤ãyàt pareõa yàni gãyante, na ca tàny adhãyàne pratyaya iùyate, kiü tarhi, sàmalakùaõe aukthikye vartamànaþ uktha-÷abdaþ pratyayam utpàdayati  /
uktham adhãte aukthikaþ  /
aukthikyam adhãte ity arthaþ  /
aukthikya-÷abdàc ca pratyayo na bhavaty eva, anabhidhànàt  /
vidyàlakùaõa-kalpasåtràntàd iti vaktavyam  /
vàyasavidyikaþ  /
sàrpavidyikaþ  /
gaulakùaõikaþ  /
à÷valakùaõikaþ  /
màtçkalpikaþ  /
pàrà÷arakalpikaþ  /
vidyà ca na aïga-kùatra-dharma-saüsarga-tri-pårvà  /
aïgavidyàm adhãte àïgavidyaþ  /
kùàtravidyaþ  /
dhàrmavidyaþ  /
sàüsargavidyaþ  /
traividyaþ  /
àkhyànàkhyàyiketihàsapuràõebhyaù ñhag vaktavyaþ  /
àkhyànàkhyàyãkayor artha-grahaõam, itihàsa-puràõayoþ svaråpa-grahaõaü yàvakrãtikaþ  /
praiyaïgavikaþ  /
vàsavadattikaþ  /
saumanottarikaþ  /
aitihàsikaþ  /
pauràõikaþ  /
sarvasàder dvigo÷ ca laþ  /
sarvavedaþ  /
sarvatantraþ  /
sàdeþ - savàrttikaþ  /
sasaïgrahaþ  /
dvigoþ - dvivedaþ  /
pa¤cavyàkaraõaþ  /
anusårlakùyalakùaõe ca  /
anusårnàmagranthaþ, tam adhãte ànusukaþ  /
làkùikaþ  /
làkùaõikaþ  /
ikan bahulaü padottarapadàt  /
pårvapadikaþ  /
÷ataùaùñeþ ùikan patho bahulam  /
÷atapathikaþ  /
÷atapathikã  /
ùaùñipathikaþ  /
ùaùñipathikã  /
bahula-grahaõàd aõ api bhavati  /
÷àtapathaþ  /
ùàùñipathaþ  /
uktha  /
lokàyata  /
nyàya  /
nyàsa  /
nimitta  /
punarukta  /
nirukta  /
yaj¤a  /
carcà  /
dharma  /
krametara  /
÷lakùõa  /
saühità  /
pada  /
krama  /
saïghàta  /
vçtti  /
saïgraha  /
guõàguõa  /
àyurveda  /
såtràntàdakalpàdeþ  /
vidyàlakùaõakalpàntàt  /
vidyàcànaïgakùatradharmasaüsargatripårvà  /
àkhyànàkhyàyiketihàsapuràõebhyaù ñhak  /
sarvasàder dvigo÷ ca laþ  /
anusårlakùyalakùaõe ca  /
dvipadi jyotiùi  /
anupada  /
anukalpa  /
anuguõa  /
ikanbahulaü padottarapadàt  /
÷ataùaùñeþ ùikan  /
patho bahulam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.61 ||


_____START JKv_4,2.61:

krama ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyaþ vun pratyayo bhavati tadadhãte tadveda ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
kramakaþ  /
padakaþ  /
krama  /
pada  /
÷ikùà  /
mãmaüsà  /
sàman //


____________________________________________________________________


[#379]

#< anubràhmaõàd iniþ>#  || PS_4,2.62 ||

_____START JKv_4,2.62:

anubràhmaõa-÷abdàt iniþ pratyayo bhavati tadadhãte tadveda ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
bràhmaõa-sadç÷o 'yaü granthaþ anubràhmaõam  /
tad adhãte anubràhmaõã  /
anubràhmaõinau, anubràhmaõinaþ  /
mattvarthena ata ini-ñhanau (*5,2.115) iti ininà siddham ? tatra+etasmàñ ñhann api pràpnoti  /
anabhidhànàn na bhaviùyati ? aõo nivçtty-arthaü tarhi vacanam //


____________________________________________________________________


#< vasantàdibhyaù ñhak>#  || PS_4,2.63 ||


_____START JKv_4,2.63:

vasanta ity evam àdibhyaþ ñhak pratyayo bhavati tadadhãte tadveda ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
vasanta-sahacarito 'yaü granthaþ vasantaþ  /
tam adhãte vàsantikaþ  /
vàrùikaþ  /
vasanta  /
varùà÷aradam  /
hemanta  /
÷i÷ira  /
prathama  /
guõa  /
carama  /
anuguõa  /
aparvan  /
atharvan //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.64 ||


_____START JKv_4,2.64:

prokta-sahacaritaþ pratyayaþ proktaþ  /
prokta-pratyayàntàd adhyetçveditroþ utpannasya lug bhavati  /
pàõininà proktaü pàõinãyam  /
tad adhãte pàõinãyaþ  /
àpi÷alaþ  /
striyàü svare ca vi÷eùaþ  /
pàõinãyà bràhmaõã //


____________________________________________________________________


#< såtràc ca ka+upadhàt>#  || PS_4,2.65 ||


_____START JKv_4,2.65:

såtra-vàcinaþ ka-kàra+upadhàd upannasya pratyayasya lug bhavati  /
aprokta-artha àrambhaþ  /
pàõinãyam aùñakaü såtram  /
tad adhãyate aùñakàþ pàõinãyàþ  /
da÷akà vaiyaghrapadãyàþ  /
trikàþ kà÷akçtsnàþ  /
saïkhyàprakçter iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, mahàvàrttikaü såtram adhãte màhàvàrttikaþ  /
kàlàpakam adhãte kàlàpakaþ  /
kopadhàt iti kim ? catuùñayam adhãte càtuùñayaþ //


____________________________________________________________________


#< chando-bràhamaõàni ca tad-viùayàõi>#  || PS_4,2.66 ||


_____START JKv_4,2.66:

prokta-grahaõam anuvartate  /
chandàüsi bràhmaõàni ca proktapratyayàntàni tadviùayàõy eva bhavanti  /
adhyetçveditçratyayaviùayàõi  /
ananyabhàvo viùaya-arthaþ  /
tena svàtantryam upàdhyàntarayogo vakyaü ca nivartate  /

[#380]

kañhena proktam adhãyate kañhàþ  /
maudàþ  /
paippalàdàþ  /
àrcàbhinaþ  /
vàjasaneyinaþ  /
bràhamaõàni khalv api - tàõóinaþ  /
bhàlllavinaþ  /
÷àñyàyaninaþ  /
aitareyiõaþ  /
bràhmaõa-grahaõaü kiü, yàvatà chanda eva tad ? bràhmaõavi÷eùa-pratipatty-artham  /
iha tadviùayatà mà bhåt, yàj¤avalkyena proktàni bràhmanõàni yàj¤avalkyàni  /
saulabhàni  /
cakàro 'nukta-samuccaya-arthaþ  /
kalpe - kà÷yapinaþ  /
kau÷ikinaþ  /
såtre - pàrà÷ariõo bhikùavaþ  /
÷ailàlino nañàþ  /
karmandinaþ  /
kç÷à÷vinaþ  /
chando-bràhmaõàni iti kim ? pàõinãyaü vyàkaraõam  /
paiïgã kalpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.67 ||


_____START JKv_4,2.67:

tat iti prathamà samarthavibhaktiþ  /
asmin iti pratyayàrthaþ  /
asti ãt prakçtyartha-vi÷eùaõam  /
iti-karaõo vivakùa-arthaþ  /
de÷e tannamni iti pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
tat iti rathamàsamarthàd asmin iti saptamyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamàsamartham asti cet tad bhavati yad asmin iti nirdiùñaü de÷a÷ cet sa tannàmà bhavati, pratyayàntanàmà, iti-karaõas tata÷ ced vivakùà  /
udumbarà asmin de÷e santi audumbaraþ  /
bàlbajaþ  /
pàrvataþ  /
matvarthãyàpavàdo yogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.68 ||


_____START JKv_4,2.68:

tena iti tçtãyàsamarthàt nirvçttam ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati de÷anàmadheye gamyamàne  /
de÷e tannamni iti caturùv api yogeùu sambadhyate  /
sahasreõa nirvçttà sàhasrã parikhà  /
ku÷àmbena nirvçttà kau÷àmbã nagarã  /
hetau kartari ca yathàyogaü tçtãyà samartha-vibhaktiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.69 ||


_____START JKv_4,2.69:

tasya iti ùaùñhãsamarthàn nivàsaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati de÷anàmadheye gamyamàne  /
nivasanty asminn iti nivàsaþ  /
çjunàvàü nivàso de÷aþ àrjunàvo de÷aþ  /
÷aibaþ  /
÷udiùñhaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.70 ||


_____START JKv_4,2.70:

pårvà samarthavibhaktir anuvartate  /
tasya iti ùaùñhãsamarthàt adårabhavaþ ityetasminnarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
vidi÷àyàþ adårabhavaü nagaraü vaidi÷am  /
haimavatam  /
cakàraþ pårveùàü trayàõàm arthànàm iha sannidhàna-arthaþ  /
tena+uttareùu  /
catvàro 'py arthàþ sambadhyante //


____________________________________________________________________


[#381]

##  || PS_4,2.71 ||


_____START JKv_4,2.71:

catvàro 'rthàþ anuvartante  /
u-varõàntàt pràtipadikàt yathavihitaü samarthavibhakti-yuktàt a¤ pratyayo bhavati tad asminn asti ity evam àdiùv artheùu  /
aõo 'pavàdaþ  /
araóu - àraóavam  /
kakùatu - kàkùatavam  /
karkañelu - kàrkañelavam  /
nadyàü tu paratvàn matub bhavati  /
ikùumatã  /
a¤adhikàraþ pràk subàstvàdibhyo 'õaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.72 ||


_____START JKv_4,2.72:

bahvac aïgaü yasya asau bahvajaïgao matup, tadantàt pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
aiùukàvatam  /
saidhràkàvatam  /
bahvajaïgàt iti kim ? àhimatam  /
yàvamatam  /
aïga-grahaõaü bahvaj iti tad vi÷eùaõam yathà vij¤àyate, matvanta-vi÷eùaõaü mà vij¤àyi iti  /
màlàvatàü nivàso màlàvatam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.73 ||


_____START JKv_4,2.73:

bahvacaþ pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati càturarthikaþ kåpeùv abhidheyesu  /
aõo 'pavàdaþ  /
yathàsambhavamarthàþ sambadhyante  /
dãrghavaratreõa nirvçttaþ kåpaþ dairghavaratraþ  /
kàpilavaratraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.74 ||

_____START JKv_4,2.74:

vipà÷aþ uttare kåle ye kåpàsteùv abhidheyeùu a¤ pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
abahvaj-artha àrambhaþ  /
dattena nirvçtaþ kåpaþ dàttaþ  /
gauptaþ  /
udak iti kim ? dakùiõato vipà÷aþ kåpeùu aõ eva dàttaþ  /
gauptaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
mahatã såkùmekùikà vartate såtrakàrasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.75 ||


_____START JKv_4,2.75:

kåpeùu iti nivçttam  /
saïkala ity evam àdibhyaþ a¤ pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
saïgataþ kalaþ saïkalaþ  /
saïklena nirvçttaþ sàïkalaþ  /
pauùkalaþ  /

[#382]

saïkala  /
puùkala  /
udvapa  /
uóupa  /
utpuña  /
kumbha  /
vidhàna  /
sudakùa  /
sudatta  /
subhåta  /
sunetra  /
supiïgala  /
sikatà  /
påtãkã  /
pålasa  /
kålàsa  /
palà÷a  /
nive÷a  /
gaveùa  /
gambhãra  /
itara  /
÷arman  /
ahan  /
loman  /
veman  /
varuõa  /
bahula  /
sadyoja  /
abhiùikta  /
gobhçt  /
ràjabhçt  /
gçha  /
bhçta  /
bhalla  /
màla  /
vçt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.76 ||


_____START JKv_4,2.76:
de÷e tannamni ity asya vi÷eùanaü sauvãràdayaþ, strãtvaü ca  /
ïyàppràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati càturarthikaþ, aõo 'pavàdaþ, sauvãre strãliïge de÷e vàcye sàlve pràci  /
sauvãre tàvat - dattamitreõa nirvçttà nagarã dàttàmitrã  /
sàlve - vidhåmàgninà nirvçttà vaidhåmàgnã  /
pràci khalv api - kakandena nirvçttà kàkandã  /
màkandã  /
maõicarã  /
jàruùã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.77 ||


_____START JKv_4,2.77:

subàstu ity evam àdibhyaþ aõ pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
a¤a u-varõànta-lakùaõasya kåpa-lakùaõasya ca apavàdaþ  /
suvàstoþ adårabhavaü nagaraü sauvàstavam  /
vàrõavam  /
aõgrahaõaü nadyàü matupo bàdhana-artham  /
sauvàstavã nadã  /
suvàstu  /
varõu  /
bhaõóu  /
khaõóu  /
secàlin  /
karpårin  /
÷ikhaõdin  /
garta  /
karka÷a  /
÷añãkarõa  /
kçùõa  /
karka  /
karïkadhå matã  /
gohya  /
ahisaktha  /
vçt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.78 ||


_____START JKv_4,2.78:

roõã÷abdàd an pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
kåpalakùaõasya a¤o 'pavàdaþ  /
roõã iti ko 'yaü nirde÷o, yàvatà pratyayavidhau pa¤camã yuktà ? sarvàvasthapratipattyartham evam ucyate  /
roõã-÷abdaþ sarvavastho 'õ-pratyayam utpàdayati, kevalas tadanta÷ ca  /
rauõaþ  /
àjakaroõaþ  /
saihikaroõaþ //


____________________________________________________________________


[#383]

##  || PS_4,2.79 ||


_____START JKv_4,2.79:

ka-kàra-upadhàt ca pràtipadikàt an pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
kåpa-lakùaõasya+uvarnal-akùaõasya ca a¤o 'pavàdaþ  /
kàrõacchidrikaþ kåpaþ  /
kàrõaveùñakaþ  /
kçkavàkunà nirvçttaü kàrkavàkavam  /
trai÷aïkavam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.80 ||


_____START JKv_4,2.80:

vu¤àdayaþ spatada÷a pratyayàþ, arãhaõàdayo 'pi saptada÷a+eva pràtipadikagaõàþ  /
àdi-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
tatra yathàsaïkhyaü saptada÷abhyaþ pràtipadikagaõebhyaþ saptada÷a pratyayàþ bhavanti càturarthikàþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
yathàsambhavamarthasambandhaþ  /
arãhaõàdibhyo vu¤ pratyayo bhavati  /
àrãhaõakam  /
draughaõakam  /
arãhaõa  /
drughaõa  /
khadira  /
sàra  /
bhagala  /
ulanda  /
sàmparàyaõa  /
krauùñràyaõa  /
bhàstrayaõa  /
maitràyaõa  /
traigartàyana  /
ràyaspoùa  /
vipatha  /
uddaõóa  /
uda¤cana  /
khàóàyana  /
khaõóa  /
vãraõa  /
kà÷akçtsna  /
jàmbavanta  /
÷iü÷ipà  /
kiraõa  /
raivata  /
bailva  /
vaimatàyana  /
sausàyana  /
÷àõdilyàyana  /
÷irãùa  /
badhira  /
arãhaõàdiþ  /
kç÷à÷vàdibhyaþ chaõ pratyayo bhavati  /
kàr÷à÷vãyaþ  /
àriùñãyaþ  /
kç÷à÷va  /
ariùña  /
arã÷va  /
ve÷man  /
viֈla  /
romaka  /
÷abala  /
kåña  /
roman  /
varvara  /
sukara  /
såkara  /
pratara  /
sudç÷a  /
puraga  /
sukha  /
dhåma  /
ajina  /
vinatà  /
avanata  /
vikughàsa  /
arus  /
avayàsa  /
maudgalya  /
kç÷à÷vàdiþ  /
ç÷yàdibhyaþ kaþ pratyayo bhavati  /
ç÷yakaþ  /
nyagrodhakaþ  /
ç÷ya  /
nyagrodha  /
÷irà  /
nilãna  /
nivàsa  /
nidhàna  /
nivàta  /
nibaddha  /
vibaddha  /
parigåóha  /
upagåóha  /
uttarà÷man  /
sthålabàhu  /
khadira  /
÷arkarà  /
anaóuþ  /
parivaü÷a  /
veõu  /
vãraõa  /
ç÷yàdiþ  /
kumudàdibhyaþ ñhac pratyayo bhavati  /
kumudikam  /
÷arkarikam  /
kumuda  /
÷arkarà  /
nyagrodha  /
itkaña  /
garta  /
bãja  /
a÷vattha  /
balvaja  /
parivàpa  /
÷irãùa  /
yavàùa  /
kåpa  /
vikaïkata  /
kumudàdiþ  /

[#384]

kà÷àdibhya ilaþ pratyayo bhavati  /
kà÷ilam  /
và÷ilam  /
kà÷a  /
và÷a  /
a÷vattha palà÷a  /
pãyåùa  /
vi÷a  /
tçõa  /
nara  /
caraõa  /
kardama  /
karpåra  /
kaõñaka  /
gçha  /
kà÷àdiþ  /
tçõàdibhyaþ ÷aþ pratyayo bhavati  /
tçõa÷aþ  /
naóa÷aþ  /
tçõa  /
naóa  /
busa  /
parõa  /
varõa  /
caraõa  /
arõa  /
jana  /
bala  /
lava  /
vana  /
tçõàdiþ  /
prekùàdibhya ini-pratyayo bhavati  /
prekùã  /
halakã  /
prekùà  /
halakà  /
bandhukà  /
dhruvakà  /
kùipakà  /
nyagrodha  /
irkuña  /
prekùàdiþ  /
a÷màdibhyo rapratyayo bhavati  /
a÷maraþ  /
a÷man  /
yåùa  /
råùa  /
mãna  /
darbha  /
vçnda  /
guóa  /
khaõóa  /
naga  /
÷ikhà  /
a÷màdiþ /
sakhyàdibhyo óha¤ pratyayo bhavati  /
sàkheyam  /
sàkhidatteyam  /
sakhi  /
sakhidatta  /
vàyudatta  /
gohita  /
bhalla  /
pàla  /
cakrapàla  /
cakravàla  /
chaïgala  /
a÷oka  /
karavãra  /
sãkara  /
sakara  /
sarasa  /
samala  /
sakhyàdiþ  /
saükà÷àdibhyo õyapratyayo bhavati  /
sàükà÷yam  /
kampilyam  /
saükà÷a  /
kàmpilya  /
samãra  /
ka÷mara  /
֌rasena  /
supathin  /
sakthaca  /
yåpa  /
aü÷a  /
ega  /
a÷man  /
kåña  /
malina  /
tãrtha  /
agasti  /
virata  /
cikàra  /
viraha  /
nàsikà  /
saükà÷àdiþ  /
balàdibhyo yaþ pratyayo bhavati  /
balyaþ  /
kulyam  /
bala  /
vula  /
tula  /
ula  /
óula  /
kavala  /
vana  /
kula  /
balàdiþ  /
pakùàdibhyaþ phak pratyayo bhavati  /
pàkùàyaõaþ  /
tauùàyanaþ  /
pakùa  /
tuùa  /
aõóa  /
kambalika  /
citra  /
a÷man  /
atisvan  /
pathin pantha ca  /
pakùàdiþ  /
karõàdibhyaþ phi¤ pratyayo bhavati  /
kàrõàyaniþ  /
vàsiùñhàyaniþ  /

[#385]

karõa  /
vasiùñha  /
alu÷a  /
÷ala  /
óupada  /
anaóuhya  /
pà¤cajanya  /
sthirà  /
kuli÷a  /
kumbhã  /
jãvantã  /
jitva  /
aõóãvat  /
karõàdiþ  /
sutaïgamàdibhya i¤ pratyayo bhavati  /
sautaïgamiþ  /
maunicittiþ  /
sutaïgama  /
municitta  /
vipracitta  /
mahàputra  /
÷veta  /
gaóika  /
÷ukra  /
vigra  /
bãjavàpin  /
÷van  /
arjuna  /
ajira  /
jãva  /
sutaïgamàdiþ  /
pragadinnàdibhyaþ jyaþ pratyayo bhavati  /
pràgadyam  /
pragadin  /
magadin  /
÷aradin  /
kaliva  /
khaóiva  /
gaóiva  /
cåóàra  /
màrjàra  /
kovidàra  /
pragadyàdiþ  /
varàhàdibhyaþ kak pratyayo bhavati  /
vàràhakam  /
pàlà÷akam  /
varàha  /
palà÷a  /
÷irãùa  /
pinaddha  /
sthåõa  /
vidagdha  /
vijagdha  /
vibhagna  /
bàhu  /
khadira  /
÷arkarà  /
varàhàdiþ  /
kumudàdibhyaþ ñhak pratyayo bhavati  /
kaumudikam  /
kumuda  /
gomatha  /
rathakàra  /
da÷agràma  /
a÷vattha  /
÷àlmalã  /
kuõóala  /
munisthåla  /
kåña  /
mucukarõa  /
kumudàdiþ  /
÷irãùa-÷abdo 'rãhaõàdiùu, kumudàdiùu, varàhàdiùu ca pañhyate, autsargiko 'pi tata iùyate, tasya ca varaõàdiùu dar÷anàl lub bhavati  /
tathà ca+uktam, ÷irãùàõàmadårabhavo gràmaþ ÷irãùàþ, tasya vanaü ÷irãùavanam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.81 ||


_____START JKv_4,2.81:

de÷e tannàmni ya÷ càturarthikaþ pratyayaþ bhavati, tasya de÷avi÷eùe anapade 'bhidheye lub bhavati  /
gràmasamudàyo janapadaþ  /
pa¤càlànàü nivàso janapadaþ pa¤càlàþ  /
kuravaþ  /
matsyàþ  /
aïgàþ  /
baïïàþ  /
magadhàþ  /
suhmàþ  /
puõóràþ  /
iha kasmàn na bhavati, udumbaràþ asmin santi audumbaro janapadaþ, vaidi÷o janapadaþ iti ? tannàmni iti vartate  /
na ca atra lubantaü tannàmadheyaü bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.82 ||


_____START JKv_4,2.82:

varaõa ity evam àdibhyaþ utpannasya càturarthikasya pratyayasya lup bhavati  /
ajanapadàrtha àrambhaþ  /
varaõànàm adårabhavaü nagaraü varaõàþ  /
÷çïgã  /
÷àlmalayaþ  /
cakàro 'nuktasamuccayàrtha àkçtigaõatàmasya bodhayati  /
kañukabadaryà adårabhavo gràmaþ kañukabadarã  /
÷irãùàþ  /
kà¤cã  /
varaõàþ  /
pårvau godau  /
àliïgyàyana  /
parõã  /
÷çïgã  /
÷àlmalayaþ  /
sadàõvã  /
vaõiki  /
vaõika  /
jàlapada  /
mathurà  /
ujjayinã  /
gayà  /
takùa÷ilà  /
uraֈ  /
akçtyà //


____________________________________________________________________

[#386]

#<÷arkaràyà và>#  || PS_4,2.83 ||


_____START JKv_4,2.83:

÷arkarà-÷abdàd utpannasya càturarthikasya pratyayasya và lub bhavati  /
và-grahaõaü kim, yàvatà ÷arkarà-÷abdaþ kumudàdiùu varàhàdiùu ca pañhyate, tatra pàñhasamarthyàt pratyayasya pakùe ÷ravaõaü bhaviùyati ? evaü tarhy etaj j¤àpayati, ÷arkarà-÷abdàd autsargiko bhavati, tasya ayaü vikalpito lup iti  /
÷arkarà  /
ֈrkaram  /
gaõapàñhàc ca ÷ravaõam uttarasåtre vihitau ca dvau pratyayau, tad evaü ùaó råpàõi bhavanti  /
÷arkarà, ÷àrkaram, ÷arkarikam, ÷àrkarakam , ÷àrkarikam, ÷arkarãyam iti //


____________________________________________________________________


#<ñhak-chau ca>#  || PS_4,2.84 ||


_____START JKv_4,2.84:

÷arkarà-÷abdàt ñhak cha ity etau pratyayau bhavata÷ càturarthikau  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
ֈrkarikam  /
÷arkarãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.85 ||


_____START JKv_4,2.85:

nadyàm abhidheyàyàü matup pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
tannàmno de÷asya vi÷eùaõaü nadã  /
udumbarà yasyàü santi udumbaravatã  /
ma÷akàvatã  /
vãraõàvatã  /
puùkaràvati  /
ikùumatã  /
drumatã  /
iha kasmàn na bhavati, bhàgãrathã, bhaimarathã ? matubantasya atannàmadheyatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.86 ||


_____START JKv_4,2.86:

madhu ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyo matup pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
anadyartha àrambhaþ  /
madhumàn  /
bisavàn  /
madhu  /
bisa  /
sthàõu  /
muùñi  /
ikùu  /
veõu  /
ramya  /
çkùa  /
karkandhu  /
÷amã  /
kirãra  /
hima  /
ki÷arà  /
÷arpaõà  /
marut  /
maruva  /
dàrvàghàña  /
÷ara  /
iùñakà  /
takùa÷ilà  /
÷akti  /
àsandã  /
àsuti  /
÷alàkà  /
àmidhã  /
khaóà  /
veñà  /
madhvàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.87 ||


_____START JKv_4,2.87:

kumuda naóa vetasa ity etebhyaþ ÷abdebhyaþ ómatup pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
kumudvàn  /
naóvàn  /
vetasvàn  /
mahiùàc ca+iti vaktavyam  /
mahiùmàn nàma de÷aþ //


____________________________________________________________________


[#387]

##  || PS_4,2.88 ||


_____START JKv_4,2.88:

naóa-÷àda-÷abdàbhyàü óvalac pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
naóvalam  /
ֈdvalam //


____________________________________________________________________


#<÷ikhàyà valac>#  || PS_4,2.89 ||


_____START JKv_4,2.89:

÷ikhà-÷abdàt valac pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
÷ikhàvalaü nàma nagaram  /
matup-prakaraõe 'pi ÷ikhàyà valacaü vakùyati, tadade÷àrthaü vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.90 ||


_____START JKv_4,2.90:

utkara ity evam àdibhyaþ chaþ pratyayo bhavati càturarthikaþ  /
yathàsambhavam arthasambandhaþ  /
utkarãyam  /
÷apharãyam  /
utkara  /
saüphala  /
÷aphara  /
pippala  /
pippalãmåla  /
a÷man  /
arka  /
parõa  /
suparõa  /
khalàjina  /
ióà  /
agni  /
tika  /
kitava  /
àtapa  /
aneka  /
palà÷a  /
tçõava  /
picuka  /
a÷vattha  /
÷akàkùudra  /
bhastrà  /
vi÷àlà  /
avarohita  /
garta  /
ֈla  /
anya  /
janya  /
ajina  /
ma¤ca  /
carman  /
utkro÷a  /
ֈnta  /
khadira  /
÷årpaõàya  /
÷yàvanàya  /
naiva  /
baka  /
nitànta  /
vçkùa  /
indravçkùa  /
àrdravçkùa  /
arjunavçkùa  /
utkaràdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.91 ||

_____START JKv_4,2.91:

naóa ity evam àdãnàü kugàgamo bhavati, cha÷ ca pratyaya÷ càturarthikaþ  /
yathàsambhavamarthasambandhaþ  /
naóakãyam  /
plakùadãyam  /
naóa  /
plakùa  /
bilva  /
veõu  /
vetra  /
vetasa  /
tçõa  /
ikùu  /
kàùñha  /
kapota  /
kru¤càyàü hrasvatvaü ca  /
takùannalopa÷ca //


____________________________________________________________________


#<÷eùe>#  || PS_4,2.92 ||


_____START JKv_4,2.92:

÷eùe ity adhikàro 'yam  /
yànita årdhvaü pratyayàn anukramiùyàmaþ, ÷eùe 'rthe te veditavyàþ  /
upayuktàd anyaþ ÷eùaþ  /
apatyàdibhya÷ caturartha-paryantebhyo 'nyo 'rthaþ  /
÷eùaþ  /
tasya idaü vi÷eùà hy apatyasamåhàdayaþ, teùu ghàdayo mà bhåvan iti ÷eùàdhikàraþ kriyate  /
kiü ca sarveùu jàtàdiùu ghàdayo yathà syuþ anantareõa+ev àrthàde÷ena sambandhitvena kçtàrthatà mà j¤àyi iti sàkalyàrthaü ÷eùa-vacanam  /


____________________________________________________________________


vakùyati -

##  || PS_4,2.93 ||


_____START JKv_4,2.93:

ràùñriyaþ  /
avàrapàrãõaþ  /

[#388]

÷eùe iti lakùaõaü ca adhikàra÷ ca  /
cakùuùà gçhyate càkùuùaü råpam  /
÷ràvaõaþ ÷abdaþ  /
dçùadi piùñàþ dàrùadàþ saktavaþ  /
ulåkhale kùuõõaþ aulåkhalo yàvakaþ  /
a÷vair uhyate à÷vo rathaþ  /
caturbhir uhyate càturaü ÷akañam  /
caturda÷yàü dç÷yate càturda÷aü rakùaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.94 ||

_____START JKv_4,2.94:

ràùñra avàrapàra ity etàbhyàü yathàsaïkhyaü gha-khau ity etau pratyayau bhavataþ  /
ràùñriyaþ  /
avàrapàrãõaþ  /
vigçhãtàd api iùyate  /
avàrãõaþ  /
pàrãõaþ  /
viparãtàc ca  /
pàràvàrãõaþ  /
prakçti-vi÷eùa+upàdàna-màtreõa tàvat pratyayà vidhãyante  /
teùàü tu jàtàdayo 'rthàþ samartha-vibhaktaya÷ ca purastàd vakùyante //
gràmàd yakha¤au (*4,2.93)  /
gràma-÷abdàt ya kha¤ ity etau pratyayau bhavataþ  /
gràmyaþ, gràmãõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.95 ||


_____START JKv_4,2.95:

katri ity evam àdibhyo óhaka¤ pratyayo bhavati  /
kàtreyakaþ  /
aumbheyakaþ  /
katri  /
umbhi  /
puùkara  /
modana  /
kumbhã  /
kuõóina  /
nagara  /
va¤jã  /
bhakti  /
màhiùmatã  /
carmaõvatã  /
gràma  /
ukhyà  /
kuóyàyà yalopa÷ ca  /
katryàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.96 ||


_____START JKv_4,2.96:

kula-kukùi-grãvà-÷abdebhyo yathàsaïkhyaü ÷van asi alaïkàra ity eteùu jatàdiùv artheùu óhaka¤ pratyayo bhavati  /
kauleyako bhavati ÷và cet  /
kaulo 'nyaþ  /
kaukùeyako bhavati asi÷ cet  /
kaukùo 'nyaþ  /
graiveyako bhavati alaïkàra÷ cet  /
graivo 'nyaþ //


____________________________________________________________________


[#389]

##  || PS_4,2.97 ||


_____START JKv_4,2.97:

nadã ity evam àdibhyo óhak pratyayo bhavati  /
nàdeyam  /
màheyam  /
pårvanagarã-÷abdo 'tra pañhyate  /
paurvanagareyam  /
kecit tu pårvanagirã iti pañhanti, vicchidya ca pratyayaü kurvanti, paureyam, vàneyam, gaireyam iti  /
tad ubhayam api dar÷anaü pramàõam  /
nadã  /
mahã  /
vàràõasã  /
÷ràvastã  /
kau÷àmbã  /
navakau÷àmbã  /
kà÷apharã  /
khàdirã  /
pårvanagarã  /
pàvà  /
màvà  /
sàlvà  /
dàrvà  /
dàlvà  /
vàsenakã  /
vaóavàyà vçùe //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.98 ||


_____START JKv_4,2.98:

dakùiõà pa÷càt puras ity etebhyaþ tyak prayayo bhavati ÷aiùikaþ  /
dàkùiõàtyaþ  /
pà÷càtyaþ  /
paurastyaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.99 ||


_____START JKv_4,2.99:

kàpi÷ã-÷abdàt ùphak pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
ùakàro ïãù-arthaþ  /
kàpi÷àyanaü madhu  /
kàpi÷àyanã dràkùà  /
bàhlyurdipardibhya÷ ca+iti vaktavyam  /
bàhlàyanã  /
aurdàyanã  /
pàrdàyanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.100 ||


_____START JKv_4,2.100:

raïku-÷abdàd aõ pratyayo bhavati, cakàràt ùphak ca ÷aiùiko 'manusye 'bhidheye  /
ràïkavo gauþ, ràïkavàyaõo gauþ  /
amanusye iti kim ? ràïkavako manusyaþ  /
nanu ca raïku-÷abdaþ kacchàdiùu pañhyate, tatra ca manuùya-tasthayor vu¤ (*4,2.134) iti manusye paratvàd vu¤aiva bhavitavyaü, kacchàdipàñhàdamanusye aõ api siddhaþ, kim iha manusya-pratiùedhena aõgrahanena ca ? tad ucyate, na+eva ayam manusyapratiùedhaþ, kiü tarhi, na¤ivayaktanyàyena manusyasadç÷e pràõini pratipattiþ kriyate  /
tena ràïkavaþ kambalaþ iti ùphak na bhavati  /
vi÷eùavihitena ca ùphakà aõo bàdhà mà bhåt ity aõ-grahaõam api kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.101 ||


_____START JKv_4,2.101:
div pràc apàc udac pratyac ity etebhyo yat pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
divyam  /
pràcyam  /
apàcyam  /
udãcyam  /
pratãcyam  /
avyayàt tu kàlavàcinaþ paratvàt ñyuñyulau bhavataþ  /
pràktanam //


____________________________________________________________________


[#390]

##  || PS_4,2.102 ||


_____START JKv_4,2.102:

kanthà-÷abdàt ñhak pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
kànthikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.103 ||


_____START JKv_4,2.103:

kanthàyàþ ity eva  /
varõau yà kanthà tasyà vuk pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
ñhako 'pavàdaþ  /
varõurnàma nadaþ, tatsamãpo de÷o varõuþ  /
tadviùayàrtha-vàcinaþ kanthà-÷abdàdayaü pratyayaþ  /
tathà hi - jàtaü himavatsu kànthakam //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.104 ||


_____START JKv_4,2.104:

avyayàt tyap pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
amehakvatasitrebhyas tyadvidhir yo 'vyayàt smçtaþ /
ninirbhyàü ghruvagatyo÷ ca prave÷o niyame tathà //
amàtyaþ  /
ihatyaþ  /
kvatyaþ  /
itastyaþ  /
tatratyaþ  /
yatratyaþ  /
parigaõanaü kim ? aupariùñaþ paurastaþ  /
pàrastaþ  /
vçddhàttudho bhavati  /
àràtãyaþ  /
tyab nerghruve  /
niyataü ghruvam nityam  /
niso gate  /
nirgato varõà÷ramebhyaþ niùñyaþ caõóàlàdiþ  /
àvisa÷ chandasi  /
àvis ÷abdàc chandasi tyap pratyayo bhavati  /
àviùñyo vardhate càruràsu  /
araõyàõ õo vaktavyaþ  /
àraõyàþ sumanasaþ  /
dåràdetyaþ  /
dåretyaþ pathikaþ  /
uttaràdàha¤  /
auttaràham //


____________________________________________________________________

[#391]

##  || PS_4,2.105 ||


_____START JKv_4,2.105:

aiùamas hyas ÷vas ity etebhyo 'nyatarasyàü tyap patyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aiùamastyam, aiùamastanam  /
hyastyam, hyastanam  /
÷vastyam, ÷vastanam  /
÷vasastuñ ca (*4,3.15) iti ñha¤ api tçtãyo bhavati  /
÷auvastikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.106 ||


_____START JKv_4,2.106:

tãra-uttarapadàt råpya-uttarapadàc ca pràtipadikàd yathàsaïkhyam a¤ ¤a ity etau pratyayau bhavataþ ÷aiùikau  /
aõo 'pavàdau  /
kàkatãram  /
pàlvalatãram  /
råpyottarapadàt - vàrkaråpyam  /
÷aivaråpyam  /
tãraråpyàntàt iti noktaü bahuc-pratyaya-pårvàd mà bhåt iti  /
bàhuråpyam  /
aõeva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.107 ||


_____START JKv_4,2.107:

asa¤j¤àyàm iti prakçti-vi÷eùaõam  /
dik-pårvapadàt pràtipadikàt asa¤j¤à-viùayàt ¤aþ patyayo hbavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavadaþ  /
paurva÷àlaþ  /
dàkùiõa÷àlaþ  /
àpara÷àlaþ  /
asa¤j¤àyàm iti kim ? pårvaiùukàma÷amaþ  /
aparaiùukàma÷amaþ  /
dikùaïkhye sa¤j¤àyàm (*2,1.50) iti samàsaþ  /
pràcàü gràmanagaràõàm iti uttarapada-vçddhiþ  /
pada-grahaõaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.108 ||


_____START JKv_4,2.108:

dik-pårvapadàt ity eva  /
dik-pårvapadàt madra-÷abdàd a¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
paurvamadraþ  /
àparamadraþ  /
di÷o 'madràõàm (*7,3.13) iti paryudàsàd àdivçddhir eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.109 ||

_____START JKv_4,2.109:

dig-grahaõaü nivçttam  /
udãcyagràmavàcinaþ pràtipadikàd bahvaco 'ntodàttàd a¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
÷aivapuram  /
màõóavapuram  /
udãcyagràmàt iti kim ? màthuram  /
bahvacaþ iti kim ? dhvajã  /
dhvàjam  /
antodàttàt iti kim ? ÷àrkarãdhànam  /
÷arkarãdhàna-÷abde lit-svareõa dhàna-÷abda udàttaþ //


____________________________________________________________________


[#392]

##  || PS_4,2.110 ||


_____START JKv_4,2.110:

prasthottarapadàta paladyàdibhyaþ kakàropadhàt ca pràtipadikàd aõ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
udãcyagràmalakùaõasya a¤o 'pavàdaþ  /
màdrãprasthaþ  /
màhakãrasthaþ  /
paladyàdibhyaþ - pàladaþ  /
pàriùadaþ  /
kakàropadhàt - nailãnakaþ  /
caiyàtakaþ  /
paladyàdiùu yo vàhãkagràmaþ, tataþ ñha¤¤iñhayoþ apavàdaþ  /
yathà - gauùñhã, naitakã iti  /
gomatã-÷abdaþ pañhyate, tato ropadhetoþ pràcàm (*4,2.123) iti vu¤o 'pavàdaþ  /
vàhãka-÷abdaþ kopadho 'pi punaþ pañhyate paraü chaü (*4,2.114) bàdhitum  /
aõgrahaõaü bàdhakabàdhanàrtham  /
paladã  /
pariùat  /
yakçlloman  /
romaka  /
kàlakåña  /
pañaccara  /
vàhãka  /
kalakãña  /
malakãña  /
kamalakãña  /
kamalabhidà  /
goùñhã  /
kamalakãra  /
bàhukãta  /
naitakã  /
parikhà  /
֌rasena  /
gomatã  /
udayàna  /
paladyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.111 ||


_____START JKv_4,2.111:

gotram iha na pratyaya-artho na ca prakçtivi÷eùaõam  /
tarhy evaü sambadhyate, kaõvàdibhyo gotre yaþ pratyayo vihitaþ, tadantebhya eva aõ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
chasya apavàdaþ  /
kàõvàþ chàtràþ  /
gaukakùàþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.112 ||


_____START JKv_4,2.112:

gotre ity eva  /
gotre ya i¤ vihitaþ tadantàt pràtipdikàt aõ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
chasya apavàdaþ  /
dàkùàþ  /
plàkùàþ  /
màhakàþ  /
gore ity eva, sautaïgamer idaü sautaïgamãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.113 ||


_____START JKv_4,2.113:

dvy-acaþ pràtipadikàt pràcya-bharata-gotràd i¤antàd aõ pratyayo na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidhyate  /
paiïgãyàþ  /
pauùñhãyàþ  /
caidãyàþ  /
pauùkãyàþ  /
kà÷ãyàþ  /
pà÷ãyàþ  /
dvyacaþ iti kim ? pànnàgàràþ  /
pràcyabharateùu iti kim ? dàkùàþ  /
kà÷ãyàþ iti katham udàhçtaü, yàvatà kà÷yàdibhyaù ñha¤ - ¤iñhàbhyàü bhavitavyam ? na+etad asti  /
de÷avàcinaþ kà÷i÷abdasya tatra grahaõaü caidi-÷abdena sàhacaryàt  /
gotràt tu vçddhàcchaþ eva bhavati  /
j¤àpakàd anyatra pràcya-grahaõena bharata-grahaõaü na bhavati iti sva-÷abdena bharatànàm upàdànaü kçtam //


____________________________________________________________________


[#393]

##  || PS_4,2.114 ||


_____START JKv_4,2.114:

gotre iti na anuvartate  /
sàmànyena vidhànam  /
vçddhàt pràtipadikàt chaþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
gàrgãyaþ  /
vàtsãyaþ  /
÷àlãyaþ  /
màlãyaþ  /
avyaya-tãra-råpya-uttarapada-udãcya-gràma. ka-upadha-vidhãn tu paratvàd bàdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.115 ||


_____START JKv_4,2.115:

vçddhàt ity eva  /
bhavac-chabdàd vçddhàt ñhak-chasau pratyayau bhavataþ ÷aiùikau  /
chasya apavàdau sakàraþ padasa¤j¤a-arthaþ  /
bhavatastyadàditvàd vçddha-sa¤j¤à  /
bhàvatkaþ  /
bhavadãyaþ  /
avçddhàt tu bhavataþ ÷aturaõeva bhavati  /
bhàvataþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.116 ||


_____START JKv_4,2.116:

kà÷i ity evam àdibhyaþ ñha¤ ¤iñha ity etau pratyayau bhavataþ ÷aiùikau  /
ikàra uccàranàrthaþ  /
¤akàra evobhayatra viparyastade÷o 'nubandhaþ  /
strãpratyaye vi÷eùaþ  /
kà÷ikã  /
kà÷ikà  /
baidikã  /
baidikà  /
vçddhàt ity atra anuvartate  /
ye tu avçddhàþ pañhyante, vacanapràmàõyàt tebhyaþ pratyaya-vidhiþ  /
devadatta-÷abdaþ pañhyate, tasya eï pràcàü de÷e (*1,1.75) iti vçddhasa¤j¤à  /
daivadattikaþ  /
vàhãkagràmasya tu na asti vçddhasa¤j¤à  /
daivadattaþ  /
kathaü bhàùye udàhçtaü và nàmadheyasya vçddhasa¤j¤à veditavyà devadattãyàþ, daivadattàþ iti, yàvatà vçddhasa¤j¤à-apakùe kà÷yàditvàt ñha¤¤iñhàbhyàü bhavitavyam ? tatra+evaü varõayanti, và nàmadheyasya iti vyavasthita-vibhàùeyam, sà che kartavye bhavati, ñha¤¤iñhayor na bhavati iti  /
kà÷i  /
ceti  /
sa¤j¤à  /
saüvàha  /
acyuta  /
mohamàna  /
÷akulàda  /
hastikarùå  /
kudàman  /
hiraõya  /
karaõa  /
godhà÷ana  /
bhauriki  /
bhauliïgi  /
arindama  /
sarvamitra  /
devadatta  /
sàdhumitra  /
dàsamitra  /
dàsagràma  /
saudhàvatàna  /
yuvaràja  /
uparàja  /
sindhumitra  /
devaràja  /
àpadàdipårvapadàt kàlàt  /
àpatkàlikã, àpatkàlikà  /
aurdhvakàlikã, aurdhvakàlikà  /
tàtkàlikã, tàtkàlikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.117 ||


_____START JKv_4,2.117:

vçddhàt ity eva  /
vàhãkagràma-vàcibhyaþ vçddhebhyaþ ñha¤¤iñhau pratyayau bhavataþ ÷aiùikau  /
chasya apavàdau  /
÷àkalikã, ÷àkalikà  /
mànthavikã, mànthavikà //


____________________________________________________________________


[#394]

##  || PS_4,2.118 ||

_____START JKv_4,2.118:

vçddhàt iti vartate, vàhãkagràmebhyaþ iti ca  /
u÷ãnaresu ye vàhãkagràmàþ, tadvàcibhyo vçddhebhyaþ pràtipadikebhyaþ vibhàùà ñha¤¤iñhau pratyayau bhavataþ  /
àhvajàlikã, àhvajàlikà, àhvajàlãyà  /
saudar÷anikã, saudar÷anikà, saudar÷anãyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.119 ||


_____START JKv_4,2.119:

vçddhàt eti nàvuvartate, uttarasåtre punarvçddhagrahaõàt  /
u-varõàntàt de÷avàcinaþ pràtipadikàt ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
naiùàdakarùukaþ  /
÷àvarajambukaþ  /
de÷e iti kim ? paño÷chàtràþ pàñavàþ  /
ñha¤¤iñhayoþ prakaraõe ñha¤aþ kevalasya anuvçttiþ na labhyate iti ñha¤-grahaõaü kçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.120 ||


_____START JKv_4,2.120:

or de÷e ity eva  /
u-varõàntàt vçddhàt pràgde÷ab-vàcinaþ  /
pràtipadikàt ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
àóhakajambukaþ  /
÷àkajambukaþ  /
nàpitavàstukaþ  /
pårveõa+eva ñha¤i siddhe niyamàrthaü vacanam, vçddhàd eva pràcàm avçddhàn na bhavati iti  /
mallavàstu - màllavàstavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.121 ||


_____START JKv_4,2.121:

vçddhàt iti vartate, de÷e iti ca  /
dhanva-vàcino ya-kàra-upadhàc ca de÷a-abhidhàyino vçddhàt pràtipadikàt vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
dhanva-÷abdo marude÷a-vacanaþ  /
pàredhanvakaþ  /
airàvatakaþ  /
yopadhàt - sàükà÷yakaþ  /
kampilyakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.122 ||


_____START JKv_4,2.122:

vçddhàt ity eva, de÷e iti ca  /
anta-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
prasthapura vaha ity evam antàt de÷a-vàcinaþ pràtipadikàd vçddhàd vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
chasya apavàdaþ  /
màlàprasthakaþ  /
nàndãpurakaþ  /
kàntãpurakaþ  /
pailuvahakaþ  /
phàlgunãvahakaþ  /
purànto ropadhastataþ uttarasåtraiõaiva siddham apràgartham iha grahaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.123 ||


_____START JKv_4,2.123:

vçddhat ity eva, de÷e iti ca  /
tadvi÷esaõaü pràggrahaõam  /
ra-upadhàt ãkàràntàc ca pragde÷a-vàcino vçddhàd vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
chasya apavàdaþ  /
pàñaliputrakàþ aikacakrakàþ  /
ãtaþ khalv api - kàkandã  /
kàkandakaþ  /
màkandã  /
màknadakaþ  /
pràcàm iti kim ? dàttàmitrãyaþ  /
taparakaràõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


[#395]

##  || PS_4,2.124 ||


_____START JKv_4,2.124:

vçddhàt ity eva, de÷e iti ca  /
tadvi÷eùanaü janapada-tadavadhã  /
vçddhàj janapada-vàcinaþ tadavadhi-vàcina÷ ca pràtipadikàt vu¤ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
chasya apavàdaþ  /
àbhisàrakaþ  /
àdar÷akaþ  /
janapadàvadheþ khalv api aupuùñakaþ  /
÷yàmàyanakaþ  /
tadavadher api janapà eva gçhyate na gràmaþ  /
kim arthaü tarhi grahaõam ? bàdhakabàdhana-artham  /
gartottarapadàc chaü bàdhitvà vu¤ eva janapada-avadher bhavati  /
traigartakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.125 ||

_____START JKv_4,2.125:

janapada-tadavadhyoþ ity eva  /
avçddhàd vçddhàc ca janapadàt tadavadhi-vàcina÷ ca bahuvanaca-viùayàt pràtipadikàd vu¤ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
aõchayor apavàdaþ  /
avçddhàj janapadàt tàvat - aïgàþ  /
vaïgàþ  /
kaliïgàþ  /
àïgakaþ  /
vàïgakaþ  /
kàliïgakaþ  /
avçddhàj janapada-avadheþ - ajamãóhàþ  /
ajakrandràþ  /
àjamãóhakaþ  /
àjakrandakaþ  /
vçddhàj janapadàt - dàrvàþ  /
jàmbvàþ  /
dàrvakaþ  /
jàmbvakaþ  /
vçddhàj janapadàvadheþ - kàla¤jaràþ  /
vaikuli÷àþ  /
kàla¤jarakaþ  /
vaikuli÷akaþ  /
viùaya-grahaõamanayatra bhàvàrtham  /
janapada-eka÷eùa-bahutve mà bhåt  /
vartanyaþ  /
vàrtanaþ  /
apigrahaõaü kim yàvatà vçddhàta pårveõa+eva siddham ? takrakauõóinyanyàyena bàdhà mà vij¤àyi iti samuccãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.126 ||


_____START JKv_4,2.126:

de÷e ity eva uttarapada-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
kaccha-ady-uttarapadàd de÷avàcinaþ  /
pràtipadikàc ca avçddhàd vçddhàc ca vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
chaõor apavàdaþ  /
dàrukacchakaþ  /
paippalãkacchakaþ  /
kàõóàgnakaþ  /
vaibhujàgnakaþ  /
aindravaktrakaþ  /
saindhuvaktrakaþ  /
bàhugartakaþ  /
càkragartakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.127 ||


_____START JKv_4,2.127:

dhåmàdibhyo de÷avacibhyaþ pràtipadikebhyaþ vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõàder apavàdaþ  /
dhaumakaþ  /
khàõóakaþ  /
pàtheya-÷abdaþ pañhyate, tasya yopadhàtvàd eva vu¤i siddhe sàmarthyàd ade÷àrthaü grahaõam  /
tathà videha-anarta÷abdayoþ janapada-lakùaõe vu¤i siddhe 'de÷àrthaþ pàñhaþ  /
videhànàü kùatriyàõàü svaü vaidehakam  /
ànartakam  /
samudra-÷abdaþ pañhyate, tasya nàvi manuùye ca vu¤ iùyate  /
sàmudrikà nauþ  /
sàmudrako manusyaþ  /
anyatra na bhavati, sàmudraü jalam iti  /
dhåma  /
khaõóa  /
÷a÷àdana  /
àrjunàda  /
dàõóàyanasthalã  /
màhakasthalã  /
ghoùasthalã  /
màùasthalã  /
ràjasthalã  /
ràjagçha  /
satràsàha  /
bhakùàsthalã  /
madrakåla  /
gartakåla  /
à¤jãkåla  /
dvyàhàva  /
tryàhàva  /
saühãya  /
varvara  /
varcagarta  /
videha  /
ànarta  /
màñhara  /
pàtheya  /
ghoùa  /
÷iùya  /
mitra  /
vala  /
àràj¤ã  /
dhartaràj¤ã  /
avayàta  /
tãrtha  /
kålàt sauvãreùu  /
samudrànnàvi manusye ca  /
kukùi  /
antarãpa  /
dvãpa  /
aruõa  /
ujjayinã  /
dakùiõàpatha  /
sàketa //


____________________________________________________________________


[#396]

##  || PS_4,2.128 ||


_____START JKv_4,2.128:

nagara-÷abdàt vu¤ pratyayo bhavati ÷aisikaþ kutsane pràvãõye ca gamyamàne  /
pratyayàrtha-vi÷eùaõaü ca+etat, kutsane pràvãõye ca jàtàdau pratyayàrtha iti  /
kutsanaü nindanam  /
pràvãõyaü naipuõyam  /
kena ayaü muùitaþ panthà gàtre pakùamàlidhåsaraþ  /
iha nagare manuùyeõa sambhàvyata etan nàgarakeõa  /
corà hi nàgarakà bhavanti  /
kena+idaü likhitaü citraü manonetravikà÷i yat  /
iha nagare manuùyeõa sambhàvyata etan nàgarakeõa  /
pravãõà hi nàgarakà bhavanti  /
kutsanapràvãõyayoþ iti kim ? nàgarà bràhmaõàþ  /
katryàdiùu tu sa¤j¤à÷abdena sàhacaryàt sa¤j¤ànàgaraü pañhyate, tasmin nàgareyakam iti pratyudàhàryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.129 ||


_____START JKv_4,2.129:

araõya-÷abdàd vu¤ pratyayo bhavati ÷aisiko manusye 'bhidheye  /
aupasaïkhyànikasya õasya apavàdaþ  /
àraõyako manusyaþ  /
pathyàdhyàyanyàyavihàramanusyahastiùu iti vaktavyam  /
àraõyakaþ panthàþ  /
àraõyako 'dhyàyaþ  /
àraõyako nyàyaþ  /
àraõyako vihàraþ  /
àraõyako manuùyaþ  /
àraõyako hastã  /
và gomayesu  /
àraõyàþ, àraõyakà gomayàþ  /
etesu iti kim ? àraõyàþ pa÷avaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.130 ||


_____START JKv_4,2.130:

kuru yugandhara ity etàbhyàü vibhàùà vu¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
kauravakaþ, kauravaþ  /
yaugandharakaþ , yaugandharaþ  /
janapada-÷abdàv etau, tàbhyàm avçddhàd api iti nitye vu¤i pràpte vikalpa ucyate  /
kuru-÷abdaþ kacchàdiùv api pañhyate, tatra vacanàd aõ api bhaviùyati  /
saiùà yugandhara-arthà vibhàùa  /
manuùyatatsthayoþ tu kuru-÷abdàn nitya eva vu¤ pratyayo bhavati, kauravako manusyaþ, kauravakamasya hasitam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.131 ||


_____START JKv_4,2.131:

madra-vçji-÷abdàbhyàü kan pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
janapadavu¤o 'pavàdaþ  /
madresu jàtaþ madrakaþ  /
vçjikaþ //


____________________________________________________________________


[#397]

##  || PS_4,2.132 ||


_____START JKv_4,2.132:

de÷e ity eva  /
ka-kàra-upadhàt pràtipadikàd aõ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
janapadavu¤o 'pavàdaþ  /
anyatra janapadaü muktvà pårveõa+eva kopadhàd aõi siddham  /
çùikeùu jàtaþ àrùikaþ  /
màhiùikaþ  /
aõ-grahaõam u-varõàntàd api yathà syàt, ikùvàkuùu jàtaþ aikùvàkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.133 ||


_____START JKv_4,2.133:

de÷e ity eva  /
kaccha ity evam àdibhyo de÷avàcibhyaþ aõ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
vu¤àder apavàdaþ  /
kàcchaþ  /
saindhavaþ  /
vàrõavaþ  /
kaccha-÷abdo na bahuvacana-viùayaþ, tasya manusya-tatsthayor vu¤arthaþ pàñhaþ  /
vijàpaka-÷abdaþ pañhyate, tasya kopadhatvàd eva aõi siddhe grahanam uttaràrtham  /
kaccha  /
sindhu  /
varõu  /
gandhàra  /
madhumat  /
kamboja  /
ka÷mãra  /
sàlva  /
kuru  /
raïku  /
aõu  /
khaõóa  /
dvãpa  /
anåpa  /
ajavàha  /
vijàpakaþ  /
kulåna  /
kacchàdiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.134 ||


_____START JKv_4,2.134:

kacchàdibhyaþ ity eva  /
manuùye manuùyasthe ca jàtàdau pratyayàrthe kacchàdibhyo vu¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
kàchako manusyaþ  /
kàcchakam asya hasitaü, jalpitam  /
kàcchikà cåóà  /
saindhavako manusyaþ  /
saindhavanasya hasitaü, jalpitam  /
saindhavikà cåóà  /
manuùya-tatsthayoþ iti kim ? kàccho gauþ  /
saindhavo vàrõavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.135 ||


_____START JKv_4,2.135:

sàlva-÷abdaþ kacchàdisu pañhyate, tataþ pårveõa+eva manusya-tatsthayoþ vu¤i siddhe niyamàrthaü vacanam  /
apadàtàv eva manusye manaùyasthe ca sàlva-÷abdàd vu¤ pratyayo bhavati  /
sàlvako manusyaþ  /
salvakam asya hasitam, jalpitam  /
apadàtau iti kim ? sàlvaþ padàtirvrajati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.136 ||

_____START JKv_4,2.136:

gavi yavàgvàm ca jàtàdau pratyayàrthe sàlva-÷abdàd bu¤ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
kacchàdyaõo 'pavàdaþ  /
sàlvako gauþ  /
sàlvikà yavàgåþ  /
sàlvamanyat //


____________________________________________________________________


[#398]

##  || PS_4,2.137 ||


_____START JKv_4,2.137:

de÷e ity eva  /
garta-uttarapadàt de÷a-vàcinaþ pràtipadikàt chaþ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
vàhãkagràmalakùaõaü ca pratyayaü paratvàd bàdhate  /
vçkagartãyam  /
÷çgàlagartãyam  /
÷vàvidgartãyam  /
uttarapada-grahaõaü bahucpårvaniràsàrtham  /
bàhugartam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.138 ||


_____START JKv_4,2.138:

gaha ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ chaþ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
aõàder apavàdaþ  /
gahãyaþ  /
antaþsthãyaþ  /
de÷àdhikàre 'pi saübhava-apekùaü vi÷eùaõaü, na sarveùàm  /
madhyamadhyamaü càõ caraõe iti pañhyate, tasyàyamarthaþ  /
madhya-÷abdaþ pratyayasaüniyogena madhyamam àpadyate  /
madhyamãyàþ  /
caraõe tu pratyayarthe aõ bhavati, màdhyamàþ iti  /
tad etad vi÷eùa eva smaryate  /
pçthivãmadhyasya madhyamabhàvaþ  /
caraõasambandhena nivàsalakùaõo 'õ iti ca  /
mukhapàr÷vatasor lopa÷ ca  /
mukhatãyam  /
pàr÷vatãyam  /
kugjanasya parasya ca  /
janakãyam  /
parakãyam  /
devasya ca+iti vaktavyam  /
devakãyam  /
veõukàdibhya÷ chaõ vaktavyaþ  /
àkçtigaõo 'yam  /
vaiõukãyam  /
vaitrakãyam  /
auttarapadakãyam  /
pràsthakãyam  /
màdhyamakãyam  /
gaha  /
antaþstha  /
sama  /
viùama  /
madhyamadhyamaü càõ caraõe  /
uttama  /
aïga  /
vaïga  /
magadha  /
pårvapkùa  /
aparapakùa  /
adhamaֈkha  /
uttamaֈkha  /
samàna÷àkha  /
ekagràma  /
ekavçkùa  /
ekapalà÷a  /
eùvagra  /
iùvanã  /
avasyandã  /
kàmaprastha  /
khàóàyani  /
kàveraõi ÷ai÷iri  /
÷auïgi  /
àsuri  /
àhiüsi  /
àmitri  /
vyàói  /
vaidaji  /
bhauji  /
àóhya÷vi  /
ànç÷aüsi  /
sauvi  /
pàraki  /
agni÷arman  /
deva÷arman  /
÷rauti  /
àrañaki  /
vàlmãki  /
kùemavçddhin  /
uttara  /
antara  /
mukhapàr÷vatasorlopaþ  /
janaparayoþ kukca  /
devasya ca  /
veõukàdibhya÷ chaõ  /
gahàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.139 ||


_____START JKv_4,2.139:

de÷e ity eva  /
tadvi÷eùanaü pràg-grahaõam  /
pràgde÷a-vàcinaþ kañàdeþ pràtipadikàt chaþ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
kañanagarãyam  /
kañhaghoùãyam  /
kañapalvalãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.140 ||


_____START JKv_4,2.140:

asaübhavàd de÷àdhikàro na vi÷eùaõam  /
ràj¤aþ kakàra÷ ca antàde÷o bhavti cha÷ ca pratyayaþ  /
ràjakãyam  /
àde÷amàtram iha vidheyaü, pratyaystu vçddhàc chaþ (*4,2.114) ity eva siddhaþ //


____________________________________________________________________


[#399]

##  || PS_4,2.141 ||

_____START JKv_4,2.141:

de÷e ity eva  /
vçddhàd de÷a-vàcinaþ aka ika ity evam antàt khakàropadhàc ca pràtipadikàt chaþ pratyayo bhavati ÷aisikaþ  /
kopadha-lakùaõasya aõo 'pavàdaþ  /
vàhãkagràma-lakùaõasya ca pratyayasya, ropadhetoþ pràcàm (*4,2.123) iti ca  /
akàntàt tàvat - àrãhaõakãyam  /
draughaõakãyam  /
ikàntàt - à÷vapathikãyam  /
÷àlmalikãyam  /
khopadhàt - kauñi÷ikhãyam  /
àyomukhãyam  /
akekànta-grahaõe kopadha-grahaõaü sausukàdyartham  /
sausukãyam  /
mausukãyam  /
aindraveõukãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.142 ||


_____START JKv_4,2.142:

de÷e ity eva, vçddhàt iti ca  /
kanthàdy-uttarapadàd de÷a-vàcino vçddhàt pràtipadikàc chaþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
vàhãkagramàdi-lakùaõasya pratyayasya apavàdaþ  /
dàkùikanthãyam  /
màhikikanthãyam  /
dàkùipaladãyam  /
màhikipaladãyam  /
dàkùinagarãyam  /
màhikinagarãyam  /
dàkùigràmãyam  /
màhikigràmãyam  /
dàkùihradãyam  /
màhikihradãyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,2.143 ||


_____START JKv_4,2.143:

parvata-÷abdàc chaþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavadaþ  /
parvatãyo ràjà  /
parvatãyaþ puruùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.144 ||


_____START JKv_4,2.144:

parvata÷abdàc chaþ pratyayo bhavati và amanuùye vàcye  /
pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate  /
parvatãyàni phalàni, pàrvatàni phalàni  /
parvatãyamudakam, pàrvatamudakam  /
amanuùye iti kim ? parvatãyo manuùyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,2.145 ||


_____START JKv_4,2.145:

de÷e ity eva  /
bhàradvàja-÷abdo 'pi de÷a-vacana eva, na gotra-÷abdaþ  /
prakçti-vi÷eùaõam ca+etan, na pratyayàrthaþ  /
kçkaõaparõa-÷abdàbhyàü bhàradvàjade÷a-vàcibhyàü chaþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
kçkaõãyam  /
parõãyam  /
bhàradvàje iti kim ? kàrkaõam  /
pàrõam //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau caturthàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

caturthàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#400]

##  || PS_4,3.1 ||


_____START JKv_4,3.1:

de÷àdhikàro nivçttaþ  /
yuùmad-asmadoþ kha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
cakàràc chaþ ca  /
anyatarasyàü-grahaõàd yathàpràptam  /
tad ete trayaþ pratyayàþ bhavanti, tatra vaiùamyàd yathàsaïkhyaü na bhavati  /
tyadàditvàd vçddha-sa¤j¤akayor yuùmad-asmadoþ che pràpte pratyekaü pratyayatrayaü vidhãyate  /
yauùmàkãõaþ  /
àsmàkãnaþ  /
yuùmadãyaþ  /
asmadãyaþ  /
yauùmàkaþ  /
àsmàkaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.2 ||


_____START JKv_4,3.2:

tasmin iti sàkùàd vihitaþ kha¤ nirdiùyate, na cakàra-anukçùñaþ chaþ  /
tasmin kha¤i aõi ca yuùmad-asmador yathàsaïkhyaü yuùmàka asmàka ity etàv àde÷au bhavataþ  /
nimittayor àde÷au prati yathàsaïkhaü kasmàn na bhavati ? yogavibhàgaþ kariùyate, tasmin kha¤i yuùmad-asmadoþ yuùmàka-asmàkau bhavataþ, tato 'õi ca iti  /
yauùmàkãõaþ  /
àsmàkãnaþ  /
yauùmàkaþ  /
àsmàkaþ  /
tasmin aõi ca iti kim ? yuùmadãyaþ  /
asmadãyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.3 ||


_____START JKv_4,3.3:

ekavacana-parayor yuùmad-asmadoþ tavaka mamaka ity etàv àde÷au bhavataþ yathàsaïkhyaü tasmin kha¤i aõi ca parataþ  /
nimittayos tu yathàsaïkhyaü pårvavad eva na bhavati  /
nanu ca na lumatà aïgasya (*1,1.63) iti pratyayalakùaõa-pratiùedhàd ekavacana-paratà yuùmad-asmador na sambhavati ? vacanàt pratyayalakùaõam bhaviùyati  /
atha và na+eva+idaü pratyayalakùaõaü, kiü tarhy anvartha-grahaõam  /
ekavacane yuùmad-asamàdã ekasya arthasya vàcake tavaka-mamakàv àde÷au pratipadyete iti såtra-arthaþ  /
tàvakãnaþ  /
màmakãnaþ  /
tàvakaþ  /
màmakaþ  /
tasminn aõi ca ity eva, tvadãyaþ  /
madiyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.4 ||


_____START JKv_4,3.4:

ardha-÷abdàt yat pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
ardhyam  /
sapårvapadàñ ñha¤ vaktavyaþ  /
bàleyàrdhikam  /
gautamàrdhikam //


____________________________________________________________________


[#401]

##  || PS_4,3.5 ||


_____START JKv_4,3.5:

para avara adhama uttama ity evaü pårvàc ca ardhàt yat pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
paràrdhyam  /
avaràrdhyam  /
adhamàrdhyam  /
uttamàrdhyam  /
pårva-grahaõaü kim ? para-avara-adhama-uttamebhyaþ ity eva+ucyate, ardhàt iti vartate, tasya tatpårvatà vij¤àsyate ? para-avara-÷abdàv adig-grahaõàv api staþ paraü sukham, avaram sukham iti  /
tatra kçta-arthatvàd dik-÷abdapakùe pareõa ñha¤yatau syàtàm  /
asmàt pårva-grahaõàd yat pratyayo bhavati paràrdhyam, avaràrdhyam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.6 ||


_____START JKv_4,3.6:

dik-pårvapadàd ardhàntàt pràtipadikàt ñha¤ pratyayo bhavati, cakàràd yat ca ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
paurvàrdhikam  /
pårvàrdhyam  /
dàkùiõàrdhikam, dakùiõàrdhyam  /
pada-grahaõaü svaråpa-vidhinivàraõa-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.7 ||


_____START JKv_4,3.7:

dik-pårvapadàt ity eva  /
gràma-ekade÷a-vàcino janapada-ekade÷avàcina÷ ca pràtipadikàd dik-pårvapadàd ardhàntàd a¤-ñha¤au pratyayau bhavataþ ÷aiùikau  /
yato 'pavadau  /
ime khalv asmàkaü gràmasya janapadasya và paurvàrdhaþ, paurvàrdhikàþ  /
dàkùiõàrdhàþ, dàkùiõàrdhikàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.8 ||


_____START JKv_4,3.8:

madhya-÷abdàn maþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
madhyamaþ  /
àde÷ ca+iti vaktavyam  /
àdimaþ  /
avo 'dhasor lopa÷ ca  /
avamam  /
adhamam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.9 ||


_____START JKv_4,3.9:

a-kàraþ pratyayo bhavati madhya-÷abdàt sàmpratike jàtàdau pratyaya-arthe  /
masya apavàdaþ  /
sàmpratikaü nyàyyaü, yuktam ucitaü, samamucyate  /
nàtidãrghaü nàtihrasvaü madhyaü kàùñham  /
nàtyutkçùño nàtyavakçùño madhyo vaiyàkaraõaþ  /
madhyà strã //


____________________________________________________________________


[#402]

##  || PS_4,3.10 ||

_____START JKv_4,3.10:

samudra-samãpe yo dvãpaþ, tasmàd ya¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
kacchàdipàñhàt aõo, manuùyavu¤aþ càpavàdaþ  /
dvaipyam  /
dvaipyaü bhavanto 'nucaranti cakram  /
anusamudram iti kim ? dvaipakam  /
dvaipamanyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.11 ||


_____START JKv_4,3.11:

kàla-vi÷eùa-vàcinaþ pràtipadikàt ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
vçddhàt tu chaü paratvàd bàdhate  /
màsikaþ  /
àrdhamàsikaþ  /
sàüvatsarikaþ  /
yathàkatha¤cid guõa-vçttyà api kàle vartamànàt pratyaya iùyate  /
kàdambapuùpikam  /
vraihipalàlikam  /
tatra jàtaþ (*4,3.25) iti pràgataþ kàlàdhikàraþ //


____________________________________________________________________


#<÷ràddhe ÷aradaþ>#  || PS_4,3.12 ||


_____START JKv_4,3.12:

÷arac-chabdàt ñha¤ pratyayo bhavati ÷ràddhe 'bhidheye ÷aiùikaþ  /
çtvaõaþ apavàdaþ  /
÷ràddhe iti ca karma gçhyate, na ÷raddhàvàn puruùaþ, anabhidhànàt  /
÷àradikaü ÷ràddham  /
ֈradam anyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.13 ||


_____START JKv_4,3.13:

÷aradaþ ity eva  /
roge àtape ca abhidheye ÷arac-chabdàñ ñha¤ pratyayo và bhavati ÷aiùikaþ  /
çtvaõo 'pavàdaþ  /
÷àradiko rogaþ  /
÷àradikaþ àtapaþ  /
÷àrado rogaþ  /
÷àradaþ àtapaþ  /
rogàtapayoþ iti kim ? ÷àradaü dadhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.14 ||


_____START JKv_4,3.14:

ni÷à-pradoùa-÷abdàbhyàü ca vibhàùà ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
kàlàñ ñha¤ (*4,3.11) iti nitye ñha¤i pràpte vikalpa ucyate  /
nai÷ikam, nai÷am  /
pràdoùikam, pràdoùam //

____________________________________________________________________


#<÷vasas tuñ ca>#  || PS_4,3.15 ||


_____START JKv_4,3.15:

vibhàùà ity eva  /
÷vaþ-÷abdàd vibhàùa ñha¤ pratyayo hbavati, tasya ca tuó-àgamo bhavati  /
tyap-pratyayo 'py ato vihitaþ, aiùamohyaþ ÷vaso 'nyatrasyàm (*4,2.105) iti  /
etàbhyàü mukte ñyuñyulàv api bhavataþ  /
÷aivastikaþ, ÷vastyaþ, ÷vastanaþ //


____________________________________________________________________


[#403]

##  || PS_4,3.16 ||


_____START JKv_4,3.16:

kàlàt ity eva  /
sandhivela-àdibhyaþ çtubhyo nakùatrebhya÷ ca kàla-vçttibhyo 'õ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
aõ-grahaõam vçddhàcchasya (*4,2.114) bàdhana-artham  /
sandhivelàdibhyas tàvat - sàndhivelam  /
sàüdhyam  /
çtubhyaþ - graiùmam  /
÷ai÷iram  /
nakùtrebhyaþ - taiùam  /
pauùam  /
sandhivelà  /
sandhyà  /
amàvàsyà  /
trayoda֋  /
caturda֋  /
pa¤cada÷ã  /
paurõamasã  /
pratipad  /
saüvatsaràt phalaparvaõoþ - sàüvatsaraü phalam  /
sàüvatsaraü parva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.17 ||


_____START JKv_4,3.17:

pràvçù-÷abdàd eõyaþ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
çtvaõo 'pavàdaþ  /
pràvçùeõyaþ balàhakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.18 ||


_____START JKv_4,3.18:

varùa-÷abdàñ ñhak pratyayo bhavati ÷aiùikaþ çtvaõo 'pavàdaþ  /
vàrùikaü vàsaþ  /
vàrùikamanulepanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.19 ||


_____START JKv_4,3.19:

varùa-÷abdàt chandasi viùaye ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
ñhako 'pavàdaþ  /
svare bhedaþ  /
nabha÷ ca abhasya÷ ca vàrùikàvçtå //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.20 ||


_____START JKv_4,3.20:

chandasi ity eva  /
vasanta-÷abdàc chandasi viùaye ñha¤ pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
çtvaõo 'pavàdaþ  /
madhu÷ ca màdhava÷ ca vàsantikàvçtå //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.21 ||


_____START JKv_4,3.21:

chandasi ityeva  /
hemanta-÷abdàc chandasi viùaye ñhaj pratyayo bhavati ÷aiùikaþ  /
çtvaõo 'pavàdaþ  /
saha÷ ca sahasya÷ ca haimantikàvçtå  /
yogavibhàgaþ uttaràrthaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.22 ||


_____START JKv_4,3.22:

hemanta-÷abdàd aõ pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ca asya takàra-lopaþ  /
haimanaü vàsaþ  /
heimanam upalepanam  /
sarvatra-grahaõaü chando 'dhikàranivçtty-artham  /
chandasi bhàùàyàü ca sarvatra+etad bhavati  /
nanu ca chandasi iti na anuvartiùyate ? saivàn anuvçttiþ ÷abdena akhyàyate pratyatnàdhikyena pårvasåtre 'pi sambandha-artham  /

[#404]

haimantikam iti bhàùàyàm api ñha¤aü smaranti  /
atha aõ ca iti cakàraþ kim arthaþ ? aõ, yathàpràptaü ca çtvaõ iti  /
kaþ punar anayor vi÷eùaþ ? çtvaõi hi takàralopo na asti haimanti païktã païktiþ iti  /
tad evaü trãõi råpàõi bhavanti, haimantikam, haimantam, haimanam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.23 ||


_____START JKv_4,3.23:

kàlàt ity eva  /
sàyaü ciraü pràhõe prage ity etebhyaþ avyayebhya÷ ca kàlavàcibhyaþ ñyu-ñyulau pratyayau bhavataþ, tayo÷ ca adiùñayoþ tuóàgamo bhavati  /
sàyantanam  /
cirantanam  /
pràhõetanam  /
pragetanam  /
avyayebhyaþ - doùàtanam  /
divàtanam  /
sàyam iti makàràntaü padam avyayam, tato 'vyayàd eva siddhaþ pratyayaþ  /
yastu syaterantakarmaõo gha¤i sàya-÷abdas tasya+idaü makàràntatvaü pratyaya-sanniyogena nipàtyate  /
divasàvasànaü sàyaþ  /
cira-÷abdasya api makàràntatvaü nipàtyate  /
pràhõe, prage ity ekàràntatvam  /
ciraparutparàribhyastno vaktavyaþ  /
ciratnam  /
parutnam  /
paràritnam  /
pragasya chandasi galopa÷ ca  /
pratnam  /
agrapa÷càóóimac  /
agrimam  /
pa÷cimam  /
antàc ca+iti vaktavyam  /
antimam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.24 ||


_____START JKv_4,3.24:

pårvàhõa-aparàhõà-÷abdàbhyàü vibhàùà ñyu-ñyulau pratyayau bhavataþ, tuñ ca tayor àgamaþ  /
kàlàñ ñha¤ (*4,3.11) iti ñha¤i pràpte vacanaü, pakùe so 'pi bhavati  /
pårvàhõetanam  /
aparàhõetanam  /
paurvàhõikam  /
àparàhõikam  /
ghakàlataneùu kàlanàmnaþ (*6,3.17) iti saptamyà aluk  /
yadà tu na saptamã samartha-vibhaktiþ pårvàhõaþ soóhaþ asya iti tadà pårvàhõatanaþ iti bhavitavyam //


____________________________________________________________________


[#405]

##  || PS_4,3.25 ||


_____START JKv_4,3.25:

aõ-àdayo ghàdaya÷ ca pratyayàþ prakçtàþ, teùàm ataþ prabhçti arthàþ samartha-vibhaktayaþ ca nirdi÷yante  /
tatra iti saptamãsamarthàt jàtaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
srughne jàtaþ straughnaþ  /
màthuraþ  /
autsaþ  /
audapànaþ  /
ràùñriyaþ  /
avàrapàrãõaþ  /
÷àkalikaþ  /
màkalikaþ  /
gràmyaþ  /
gràmãõaþ  /
kàtreyakaþ  /
aumbheyakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.26 ||


_____START JKv_4,3.26:

pràvçñ-÷abdàt saptamãsamarthàj jàtaþ ity etasminn arthe ñhap pratyayo bhavati  /
eõyasya apavàdaþ  /
pakàraþ svaràrthaþ  /
pràvçùi jàtaþ pràvçùikaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.27 ||


_____START JKv_4,3.27:

÷arac-chabdàt saptamã-samarthàj jàtaþ ity etasminn arthe vu¤ pratyayo bhavati çtvaõaþ apavàdaþ, samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
÷àradakà darbhàþ  /
÷àradakà mudgàþ  /
darbha-vi÷eùasya mudga-vi÷eùasya ca+iyaü sa¤j¤à  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? ÷àradaü sasyam  /
sa¤j¤àdhikàraü kecit kçtalabdhakrãtaku÷alàþ (*4,3.38) iti yàvad anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.28 ||


_____START JKv_4,3.28:

pårvàhõa-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ vun pratyayo bhavati tatra jàtaþ (*4,3.25) ity etasmin viùaye sa¤j¤àyàü gamyamànàyàm  /
pårvàhõakaþ  /
aparàhõakaþ  /
vibhàùà pårvàhõa-aparahõàbhyàm (*4,3.24) ity asya apavàdaþ  /
àrdrakaþ  /
målakaþ  /
nakùatràõaþ apavàdaþ  /
pradoùakaþ  /
ni÷àpradoùàbhyaü ca (*4,3.14) ity asya apavàdaþ  /
avaskarakaþ  /
autsargikasyàõaþ (*4,1.73) apavàdaþ  /
asa¤j¤àyàü tu yathàpràptaü ñha¤àdayaþ eva bhavanti //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.29 ||


_____START JKv_4,3.29:

pathi-÷abdàd vun pratyayo bhavati, tatra jàtaþ ity etasmin viùaye 'õo 'pavàdaþ  /
pratyaya. saüniyogena ca pathaþ pantha ity ayam àde÷aþ bhavati  /
pathi jàtaþ panthakaþ //


____________________________________________________________________


[#406]

##  || PS_4,3.30 ||


_____START JKv_4,3.30:

amàvàsyà-÷abdàd vun pratyayo bhavati và tatra jàtaþ ity etasmin viùaye  /
sandivelady-çtu-nakùatrebhyo 'õ (*4,3.16) ity àdiùu pàñhàt aõo 'pavàdaþ  /
amàvasyakaþ, àmàvàsyaþ  /
ekade÷avikçtasyànanyatvàd amàvasya÷abdàd api bhavati  /
amàvasyakaþ, àmàvasyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.31 ||


_____START JKv_4,3.31:

amàvàsyà-÷abdàt akàraþ pratyayo bhavati tatra jàtaþ (*4,3.25) ity etasmin viùaye  /
pårveõa vunnaõoþ pràptayoþ ayaü tçtãyaþ vidhãyate  /
amàvàsyaþ, amàvàsyakaþ, amàvàsyaþ  /
amàvasyaþ, amàvasyakaþ, àmàvasyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.32 ||


_____START JKv_4,3.32:

sindhu-÷abdàd apakara-÷abdàc ca kan pratyayo bhavati tatra jàta (*4,3.25) ity etasmin viùaye  /
sindhu-÷abdaþ kacchàdiþ, tato 'õi manuùyavu¤i ca pràpte vidhànam  /
apakara-÷abdàd api autsargike 'õi  /
sindhukaþ  /
apakarakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.33 ||


_____START JKv_4,3.33:

sindhv-apakara-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyam aõa¤au pratyayau bhavataþ tatra jàtaþ (*4,3.25) it yetasmin viùaye  /
pårveõa kani pràpte vacanam  /
saindhavaþ  /
àpakaraþ //


____________________________________________________________________


#<÷raviùñhà-phalguny-anuràdhà-svàti-tiùya-punarvasu-hasta-vi÷àkhà-aùàóhà-bahulàl luk>#  || PS_4,3.34 ||


_____START JKv_4,3.34:

÷raviùñhà-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ nakùatrebhyaþ àgatasya jàtàrthe lug bhavati  /
tasmin strãpratyayasya api luk taddhitaluki (*1,2.49) iti bhavati  /
÷raviùñhàsu jàtaþ ÷raviùñhaþ  /
phalgunaþ  /
anuràdhaþ  /
svàtiþ  /
tiùyaþ  /
punarvasuþ  /
hastaþ  /
vi÷àkhaþ  /
aùàóhaþ  /
bahulaþ  /
lukprakaraõe citràrevatãrohiõãbhyaþ striyàm upasaïkhyànam  /
citràyàü jàtà citrà  /
revatã  /
rohiõã  /
strãpartyayasya luki kçte gauràditvàt ïãù  /
phalgunyaùàóhàbhyàü ñànau vaktavyau  /
phalgunã  /
aùàóhà  /
÷raviùñhàùàóhàbhyàü chaõapi vaktavyaþ  /
÷ràviùñhãyaþ  /
àùàóhãyaþ //


____________________________________________________________________


[#407]

##  || PS_4,3.35 ||


_____START JKv_4,3.35:

sthànàntàt pràtipadikàt go÷àla-÷abdàt khara÷àla-÷abdàt ca jàta-arthe pratyayasya lug bhavati  /
gosthàne jàtaþ gosthànaþ  /
a÷vasthànaþ  /
go÷àlaþ  /
khara÷àlaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.36 ||


_____START JKv_4,3.36:

vatsa÷àlàdibhyaþ parasya jàta-arthe pratyayasya lug và bhavati  /
vatsa÷àlàyàü jàtaþ vatsa÷àlaþ, vàtsa÷àlaþ  /
abhijit, àbhijitaþ  /
a÷vayuk, à÷vayujaþ  /
÷atabhiùak, ÷àtabhiùajaþ  /
bahula-grahaõasya ayaü prapa¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.37 ||


_____START JKv_4,3.37:

nakùatrebhyaþ uttarasya jàta-arthe pratyayasya bahulaü lug bhavati  /
rohiõaþ, rauhiõaþ  /
mçga÷iràþ, màrga÷ãrùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.38 ||


_____START JKv_4,3.38:

tatra ity eva  /
saptamã-samàrthàt kçtàdiùv artheùu yathàvihitaü pratyayaþ bhavati  /
srudhne kçto và labdho và krãto và ku÷alo và sraughanaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ  /
nanu ca yad yatra kçtaü jàtam api tatra bhavati, yac ca yatra krãtaü labdham api tatra+eva bhavati kimarthaü bhedena+upàdànaü kriyate, ÷abda-arthasya abhinnatvàt ? vastumàtreõa krãtaü labdhaü bhavati, ÷abda-arthas tu bhidyate eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.39 ||


_____START JKv_4,3.39:

tatra ity eva  /
saptamã-samarthàt ïy-àp-pràtipadikàt pràyabhavaþ ity etasmin viùaye yathà-vihitaü pratyayo bhavati  /
pràya-÷abdaþ sàkalyasya kiücinnayånatàm àha  /
srughne pràyeõa bahulyena bhavati sraughanaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ  /
pràyabhava-grahaõam anarthakaü tatra bhavena kçtatvàt  /
anityabhavaþ pràyabhavaþ iti ced, mukta-saü÷ayena tulyam //


____________________________________________________________________


[#408]
##  || PS_4,3.40 ||


_____START JKv_4,3.40:

upajànv-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ saptamã-samarthebhyaþ pràyabhava ity etasmin viùaye ñhak pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
aupajànukaþ  /
aupakrõikaþ  /
aupanãvikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.41 ||


_____START JKv_4,3.41:

tatra ity eva  /
saptamã-samarthàd ïy-àp-pràtipadikàt sambhåte ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
avaklçptiþ pramàõànatireka÷ ca sambhavaty arthaþ iha gçhyate, na+utpattiþ sattà và, jàtabhavàbhyàü gatatvàt  /
srughne sambhavati sraughanaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.42 ||


_____START JKv_4,3.42:

ko÷a-÷abdàt ñha¤ pratyayo bhavati tatra sambhåte ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
ko÷e sambhåtaü kau÷eyaü vastram  /
råóhir eùà, tena krimau na bhavati, khaïgako÷àc ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.43 ||


_____START JKv_4,3.43:

tatra ity eva kàla-vi÷eùa-vàcibhyaþ saptamã-samàrthebhyaþ sàdhv-àdiùv artheùu yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
hemante sàdhuþ haimantaþ pràkàraþ  /
÷ai÷iramanulepanam  /
vasante puùpyanti vàsantyaþ kundalatàþ  /
graiùmyaþ pàñalàþ  /
÷aradi pacyante ÷àradàþ ÷àlayaþ  /
graiùma yavàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.44 ||


_____START JKv_4,3.44:

tatra ity eva, kàlàt iti ca  /
saptamã-samarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàt upte 'rthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
hemante upyante haimantà yavàþ  /
graiùmàþ vrãhayaþ  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________

#<à÷vayujyà vu¤>#  || PS_4,3.45 ||


_____START JKv_4,3.45:

à÷vayujã-÷abdàt vu¤ pratyayo bhavati upte 'rthe  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
à÷vayujyàmuptàþ à÷vayujakàþ màùàþ  /
a÷vinãbhyàü yuktà paurõamàsã à÷vayujã  /
a÷vinãparyàyo '÷vayuk-÷abdaþ //


____________________________________________________________________


[#409]

##  || PS_4,3.46 ||


_____START JKv_4,3.46:

grãùma-vasanta-÷abdàbhyàm anyatarasyàü vu¤ pratyayo bhavati upte 'rthe  /
çtvaõo 'pavàdaþ  /
grãùmaü sasyam, graiùmakam  /
vàsantam, vàsantakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.47 ||


_____START JKv_4,3.47:

tatra ity eva, kàlàt iti ca  /
saptamã-samàrthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàt deyam ity asminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yad deyam çõaü cet tad bhavati  /
màse deyam çõaü màsikam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam  /
çõe iti kim ? màse deyà bhikùà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.48 ||


_____START JKv_4,3.48:

kàlàt ity eva  /
kalàpin a÷vattha yavabusa ity etebhyaþ kàlavàcibhyaþ saptamã-samarthebhyo deyam çõam ity etasminn arthe vun pratyayo bhavati  /
kalàpyàdayaþ ÷abdàþ sàhacaryàt kàle vartante  /
yasmin kàle mayå÷aþ kalàpino bhavanti sa kalàpã  /
yasmin a÷vatthàþ phalanti so '÷vatthaþ  /
yasmin yavabusaü sampadyate sa yavabusa-÷abdena+ucyate  /
kalàpini kàle deyam çõam kalàpakam  /
a÷vatthakam  /
yavabusakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.49 ||


_____START JKv_4,3.49:

grãùma avarasama-÷abdàbhyàü vu¤ pratyayo bhavati deyam çõam ity etasminnarthe  /
aõñha¤or apavàdaþ  /
grãùme deyam çõaü graiùmakam  /
àvarasamakam  /
pratyayàntarakaraõaü vçddhy-artham  /
samà-÷abdo varùaparyàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.50 ||


_____START JKv_4,3.50:

saüvatsara-àgrahàyaõã-÷abdàbhyàü ñha¤ pratyayo bhavati, cakàràd vu¤ ca deyam çõam ity etasminn arthe saüvatsare deyam çõaü sàüvatsarikam, sàüvatsarakam  /
àgrahayaõikam, àgrahàyaõakam  /
và iti vaktavye ñha¤-grahaõaü sandhivelàdiùu saüvatsaràt phalaparvaõoþ iti pañhyate, tatra phale çõatvena vivakùite 'õaü bàdhitvà ñha¤ eva yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


[#410]

##  || PS_4,3.51 ||


_____START JKv_4,3.51:

tatra ity eva, kàlàt iti ca  /
kàlavàcinaþ saptamã-samarthàt pràtipadikàt vyàharati mçgaþ ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
ni÷àyàü vyàharati mçgaþ vai÷aþ, nai÷ikaþ  /
pràdoùaþ, pràdosikaþ  /
mçgaþ iti kim ? ni÷àyàü vyàharati ulåkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.52 ||

_____START JKv_4,3.52:

kàlàt ity eva  /
tad iti prathamà-samarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàt asya iti ùaùñhy-arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati yat prathamà-samarthaü soóhaü cet tad bhavati  /
soóhaü jitamabhyas tam ity arthaþ  /
ni÷àsahacaritam adhyayanaü ni÷à, tat soóham asya chàtrasya nai÷aþ, vai÷ikaþ  /
pràdoùaþ, pradoùikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.53 ||


_____START JKv_4,3.53:

kàlàt iti nivçttam  /
tatra iti saptamã-samarthàt ïy-àp-pràtipadikàt bhavaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
sattà bhavatyartho gçhyate, na janma, tatra jàtaþ (*4,3.25) iti gatàrthatvàt  /
srughne bhavaþ sraughnaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ  /
punas tatra-grahaõaü tad asya iti nivçtty-artham //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.54 ||


_____START JKv_4,3.54:

di÷ ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ yat pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõa÷chasya ca apavàdaþ  /
di÷i bhavam di÷yam  /
vargyam  /
mukha-jaghana-÷abdayor a÷arãra-avayava-arthaþ pàñhaþ, senàmukhyam, senàjaghanyam iti  /
di÷  /
varga  /
påga  /
gaõa  /
pakùa  /
dhàyyà  /
mitra  /
medhà  /
antara  /
pathin  /
rahas  /
alãka  /
ukhà  /
sàkùin  /
àdi  /
anta  /
mukha  /
jaghna  /
megha  /
yåtha  /
udakàt sa¤j¤ayàm  /
nyàya  /
vaü÷a  /
anuvaü÷a  /
vi÷a  /
kàla  /
ap  /
àkà÷a  /
digàdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷arãra-avayavàc ca>#  || PS_4,3.55 ||


_____START JKv_4,3.55:

÷arãraü pràõikàyaþ ÷arãra-avayava-vàcinaþ pràtipadikàd yat pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
danteùu bhavaü dantyam  /
karõyam  /
oùñhyam //


____________________________________________________________________


[#411]

##  || PS_4,3.56 ||


_____START JKv_4,3.56:

dçtyàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ óha¤ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
dçtau bhavaü dàrteyam  /
kaukùeyam  /
kàla÷eyam  /
vàsteyam  /
àsteyam  /
àheyam ajaraü viùam  /
asti-÷abdaþ pràtipadikaü, na tiï-antaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.57 ||


_____START JKv_4,3.57:

grãvà-÷abdàd aõ pratyayo bhavati, cakàràó óha¤ ca, tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
÷arãra-avayavàd yato 'pavàdaþ  /
grãvàsu bhavaü graivam, graiveyam  /
grãvà-÷abdo dhamanãvacanas tàsàü bahutvàd bahuvacanaü kçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.58 ||


_____START JKv_4,3.58:

gambhãra-÷abdàd ¤yaþ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
gambhãre bhavaü gàmbhãryam  /
bahirdevapa¤cajanebhya÷ ceti vaktavyam  /
bàhyam  /
daivyam  /
pà¤cajanyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.59 ||


_____START JKv_4,3.59:

avyayãbhàva-sa¤j¤àkàt pràtipadikàc ca ¤yaþ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
na ca sarvasmàdavyayãbhàvàd bhavati, kiü tarhi, parimukhàdeþ  /
parimukhàdãnàü ca gaõapàñhasya etad eva prayojanam  /
teùàü vi÷eùaõam avyayãbhàva-grahaõam  /
parimukhaü bhavaü pàrimukham  /
pàrihanavyam  /
parimukhàder anyatra na bhavati, aupakålam  /
parimukha  /
parihanu  /
paryoùñha  /
paryulåkhala  /
parisãra  /
anusãra  /
upasãra  /
upasthala  /
upakalàpa  /
anupatha  /
anukhaóga  /
anutila  /
anu֋ta  /
anumàùa  /
anuyava  /
anuyåpa  /
anuvaü÷a //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.60 ||


_____START JKv_4,3.60:

avyayãbhàvàt ity eva  /
anytaþ-÷abdo vibhakty-arthe samasyate  /
atapårvapadàt avyayãbhàvàñ ñha¤ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
àntarve÷mikam  /
àntargehikam  /

[#412]

samàna÷abdàd ñha¤ vaktavyaþ  /
samàne bhavaü sàmànikam  /
tadàde÷ ca  /
sàmànagràmikam  /
sàmànade÷ikam  /
adhyàtmàdibhya÷ ca  /
àdhyàtmikam  /
àdhidaivikam  /
àdhibhautikam  /
adhyàtmàdir àkçtigaõaþ  /
årdhvandamàc ca ñha¤ vaktavyaþ  /
aurdhvandamikaþ  /
årdhva-÷abdena samànàrtha årdhvandama-÷abdaþ  /
årdhvadehàc ca  /
aurdhvadehitkam  /
lokottarapadàc ca  /
aihalaukikam  /
pàralaukikam  /
mukhapàr÷va-÷abdàbhyàü tasantàbhyàmãyaþ pratyayo vaktavyaþ  /
mukhatãyam  /
pàr÷vatãyam  /
janaparayoþ kuk ca  /
janakãyam  /
parakãyam  /
madhya÷abdàdãyaþ  /
madhyãyaþ maõmãyau ca pratyayau vaktavyau  /
màdhyamam  /
üdhyamãyam  /
madhyo madhyaü dinaõ ca asmàt  /
madhye bhavaü màdhyandinam  /
sthamno lug vaktavyaþ  /
a÷vatthàmà  /
ajinàntàc ca  /
vçkàjinaþ  /
siühàjihaþ  /

[#413]

samànasya tadàde÷ ca adhyàtmàdiùu ca+iùyate  /
årdhvandamàcca dehàcca lokottarapadasya ca //
mukhapàr÷vatasorãyaþ kugjanasya parasya ca  /
ãyaþ kàryo 'tha madhyasya maõmãyau pratyayau tathà //
madhyo madhyaü dinaõ ca asmàt sthàmno lugajinàt tathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.61 ||


_____START JKv_4,3.61:

avyayãbhavàt ity eva  /
gràma-÷abdàntàd avyayãbhàvàt pari anu ity evaü pårvàt ñha¤ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
pàrigràmikaþ  /
ànugràmikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.62 ||


_____START JKv_4,3.62:

jihvàmåla-÷abdàd aïguli-÷abdàt ca chanþ pratayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
jihvàmålãyam  /
aïgulãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.63 ||

_____START JKv_4,3.63:
varga-÷abdàntàt ca pràtipadikàc chaþ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
ka-vargãyam  /
ca-vargãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.64 ||


_____START JKv_4,3.64:

vargàntàt ity eva  /
÷abdàd anyasmin pratyaya-arthe vargàntàt pràtipadikàd anyatarasyàü yatkhau pratyayau bhavataþ tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
che pràpte vacanam  /
pakùe so 'pi bhavati  /
vàsudevavargyaþ, vàsudevavargãõaþ, vàsudevavargãyaþ  /
yudhiùñhiravargyaþ, yudhiùñhiravargãõaþ, yudhiùñhiravargãyaþ  /
a÷abde iti kim ? kavargãyo varõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.65 ||


_____START JKv_4,3.65:

karõalalàña-÷abdàbhyàü kan pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye 'laïkàre 'bhidheye  /
yato 'pavàdaþ  /
karõikà  /
lalàñikà  /
alaïkàre iti kim ? karõyam  /
lalàñyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.66 ||


_____START JKv_4,3.66:

vyàkhyàyate 'nena iti vyàkhyànaü, vyàkhyàtavyasya nàma vyàkhyàtavyanàma  /
tasya iti ùaùñhãsamarthàt vyàkhayàtavyanàmnaþ pràtipadikàd vyàkhyàne 'bhidheye yathàvihitaü pratyayo bhavati tatra bhave ca  /
vàkyàrthasamãpe cakàraþ ÷råyamàõaþ pårvavàkhya-artham eva samuccinoti tatra bhava (*4,3.53) iti  /

[#414]

supàü vyàkhyànaþ saupo granthaþ  /
taiïaþ  /
kàrttaþ  /
supsu bhavaü saupam  /
taiïam  /
kàrtam  /
vyàkhyàtavyanàmnaþ iti kim ? pàtaliputrasya vyàkhyànã suko÷alà, pàñaliputraþ suko÷alayà vyàkhyàyate, evaü saünive÷aü pàñaliputram iti, na tu pàñaliputro vyàkhyàtavyanàma  /
bhavavyàkhyànayor yugapadadhikàro 'pavàdavidhànàrthaþ  /
kçta-nirde÷au hi tau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.67 ||


_____START JKv_4,3.67:

bahvaco vyàkhyàtavyanàmnaþ pràtipadikàd antodàttàd bhavavyàkhyànayoþ ñha¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
ùàtvaõatvikam  /
nàtànatikam  /
samàsasvareõa antodàttàþ prakçtayaþ  /
bahvacaþ iti kim ? dvyacaþ ñhakaü vakùyati  /
ekàc prayudàhriyate  /
saupam  /
taiïam  /
kàrtam  /
anyodàttàt iti kim ? saühitàyàþ sàühitam  /
saühità÷abdo hi gatisvareõa adyudàttaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.68 ||


_____START JKv_4,3.68:

kratubhyo yaj¤ebhya÷ ca vyàkhyàtavyanamabhyaþ pràtipadikebhyaþ bhavavyàkhyànayor arthayoþ ñha¤ pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
kratubhyas tàvat - agniùñomasya vyàkhyànaþ, tatra bhavaþ àgniùñomikaþ  /
vàjapeyikaþ  /
ràjasåyikaþ  /
yaj¤ebhyaþ - pàkayaj¤ikaþ  /
nàvayaj¤ikaþ  /
anantodàttàrtha àrambhaþ  /
kratubhyaþ ity eva siddhe yaj¤a-grahaõam asomayàgebhyo 'pi yathà syàt  /
pà¤caudanikaþ  /
dà÷audanikaþ  /
bahuvacanaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.69 ||


_____START JKv_4,3.69:

çùi-÷abdàþ pravarnàmadheyàni, tebhyaþ çùi-÷abdebhyo bhavavyàkhyànayoþ arthayoþ ñha¤ pratayo bhavati aõo 'pavàdaþ adhyàyeùveva pratyayàrthe vi÷eùaõeùu  /
vyàkhyàtavyanàmnaþ ityanuvartate, tatsàhacaryàd çùi÷abdair grantha ucyate  /
vasiùñhasya vyàkhyànaþ tatra bhavo và vàsiùñhiko 'dhyàyaþ  /
vai÷vàmitrikaþ  /
adhyàyeùu iti kim ? vàsiùñhã çk //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.70 ||


_____START JKv_4,3.70:

pauràóà÷a-÷abdàt puroóà÷a-÷abdàc ca bhavavyàkhyànayor arthayoþ ùñhan pratyayo bhavati  /
puroóà÷àþ piùñapiõóàþ, teùàü saüskàrako mantraþ pauroóà÷aþ, tasya vyàkhyànaþ tatra bhavo và pauroóà÷ikaþ, pauroóà÷ikã  /
puroóà÷asahacarito granthaþ puroóà÷aþ, tasya vyàkhyànas tatra bhavo và puroóà÷ikaþ, puroóà÷ikã  /
ùakàro ïãùarthaþ //


____________________________________________________________________


[#415]

##  || PS_4,3.71 ||


_____START JKv_4,3.71:

chandaþ-÷abdàd bhavavyàkhyànayor arthayoþ yad aõau pratyayau bhavataþ  /
dvyacaþ iti ñhaki pràpte vacanam  /
chandasyaþ chàndasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.72 ||


_____START JKv_4,3.72:

dvyajàdibhyaþ pràtipadikebhyo vyàkhyàtavyanàmabhyo bhavavyàkhyànayor arthayoþ ñhak pratyayo bhavati  /
aõàder apavàdaþ  /
dvyacas tàvat - aiùñikaþ  /
pà÷ukaþ  /
çkàràntàt - càturhotçkaþ  /
pà¤cahotçkaþ  /
bràhmaõa - bràhmaõikaþ  /
çk - àrcikaþ  /
prathama - pràthamikaþ  /
adhvara - àdhvarikaþ  /
pura÷caraõa - paura÷caraõikaþ  /
nàmàkhyàta-grahaõaü saïghàtavigçhãtàrtham  /
nàmikaþ  /
àkhyàtikaþ  /
nàmakhyàtikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.73 ||


_____START JKv_4,3.73:

çgayana-àdibhyaþ pràtipadikebhyo bhavavyàkhyànayor arthayoþ aõ pratyayo bhavati  /
ñha¤àder apavàdaþ  /
àrgayanaþ  /
pàdavyàkhyànaþ  /
aõ-grahaõaü bàdhakabàdhana-artham  /
vàstuvidyaþ  /
çgayana  /
padavyàkhyàna  /
chandomàna  /
chagdobhàùà  /
chandoviciti  /
nyàya  /
punarukta  /
vyàkaraõa  /
nigama  /
vàstuvidyà  /
aïgavidyà  /
kùatravidyà  /
utpàta  /
utpàda  /
saüvatsara  /
muhårta  /
nimitta  /
upaniùat  /
÷ikùà  /
çgayanàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.74 ||


_____START JKv_4,3.74:

tataþ iti pa¤camã-samarthàd àgataþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
srughnàt àgataþ sraughanaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ  /
tataþ iti mukhyam apàdànaü vivakùitaü yat tad iha gçhyate, na nàntarãyakam  /
srughnàdàgcchan vçkùamålàdàgataþ iti //


____________________________________________________________________


#<ñhag àyasthànebhyaþ>#  || PS_4,3.75 ||


_____START JKv_4,3.75:

àya iti svàmigràhyo bhàga ucyate, sa yasminn utpadyate tadàyasthànam  /
àyasthanavàcibhyaþ pràtipadikebhyaþ ñhak pratyayo bhavati tata àgataþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
chaü tu paratvàd bàdhate  /
÷ulka÷àlàyà àgataþ ÷aulka÷àlikaþ  /
àkarikam  /
bahuvacanaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


[#416]

#<÷uõóikàdibhyo 'õ>#  || PS_4,3.76 ||


_____START JKv_4,3.76:

÷uõóika ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ aõ pratyayo bhavati tataþ àgataþ ity etasmin viùaye  /
àyasthànañhako 'pavàdaþ  /
÷uõóikàd àgataþ ÷auõóikaþ  /
kàrkaõaþ  /
aõ-grahaõaü bàdhakabàdhanàrtham  /
audapànaþ  /
÷uõóika  /
kçkaõa  /
sthaõóila  /
udapàna  /
upala  /
tãrtha  /
bhåmi  /
tçõa  /
parõa  /
÷uõdikàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.77 ||


_____START JKv_4,3.77:

vidyà-yoni-kçtaþ sambandho yeùàü te vidyà-yoni-sambandhàþ  /
tadvàcibhyaþ ÷abdebhyo vu¤ pratyayo bhavati tata àgataþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
chaü tu paratvàd bàdhate  /
vidyà-sambandhebhyas tàvat - upàdhyàyàd àgataü aupàdhyàyakam  /
÷auùyakam  /
àcàryakam  /
yoni-sambandhebhyaþ - màtàmahakaþ  /
paitàmahakaþ  /
màtulakaþ //


____________________________________________________________________


#<çtaù-ñha¤>#  || PS_4,3.78 ||


_____START JKv_4,3.78:
vidyà-yoni-sambandhebhyaþ ity eva  /
ç-kàràntebhyaþ pràtipadikebhyo vidyàyonisambandha-vàcibhyaþ ñha¤ pratyayo bhavati tata àgataþ ity etasmin viùaye  /
vu¤o 'pavàdaþ  /
vidyà-sambandha-vàcibhyas tàvat - hotur àgataü hautçkam  /
pautçkam  /
yoni-sambandha-vàcibhyaþ - bhràtçkam  /
svàsçkam  /
màtçkam  /
taparakaraõam mukhasukha-artham  /
vidyàyonibhyàm anyatra, sàvitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.79 ||


_____START JKv_4,3.79:

pitç-÷abdàd yat pratyayo bhavati, ca-kàràñ ñha¤ ca tat àgataþ ity etasmin viùaye  /
pitur àgataü pitryam, paitçkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.80 ||


_____START JKv_4,3.80:

apatyàdhikàràd anyatra laukikaü gotram apatyamàtraü gçhyate  /
gotra-pratyayàntàt pràtipadikàd aïkavat pratyaya-vidhirb havati tataþ àgataþ ity etasmin viùaye  /
aïka-grahaõena tasya+idam arthasàmànyaü lakùyate  /
tasmàd vu¤ atidiùyate, na aõ, saïgha-aïka-lakùaõeùv a¤-ya¤-i¤àm aõ (*4,3.127) iti  /
aupagavànàm aïkaþ aupagavakaþ  /
kàpañavakaþ  /
nàóàyanakaþ  /
càràyaõakaþ  /
evam aupagavebhya àgatam aupagavakam  /
kàpañavakam  /
nàóàyanakam  /
càràyaõakam //


____________________________________________________________________


[#417]

##  || PS_4,3.81 ||


_____START JKv_4,3.81:

hetubhyo manusyebhya÷ ca anyatarasyàü rupyaþ pratyayo bhavati tata àgataþ ity etasmin viùaye  /
manuùya-grahaõam ahetvartham  /
hetuþ kàraõam  /
hetubhyas tàvat - samàdàgatam samaråpyam, samãyam  /
viùamaråpyam, viùamãyam  /
gahàdityvàc chaþ  /
manusyebhyaþ - devadattaråpyam  /
yaj¤adattaråpyam daivadattam  /
yàj¤adattam  /
bahuvacanaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.82 ||


_____START JKv_4,3.82:

hetubhyo manuùyebhyaþ ca mayañ pratyayo bhavati tataþ àgataþ ity etasmin viùaye  /
samamayam  /
viùamamayam  /
manusyebhyaþ - devadattamayam  /
yaj¤adattamayam  /
ña-kàro ïãb-arthaþ  /
samamayã  /
yogavibhàgo yathàsaïkhyaniràsàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.83 ||


_____START JKv_4,3.83:

tataþ ity eva  /
pa¤camã-samarthàt ïyàp-pràtipadikàt prabhavati ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
prabhavati prakà÷ate, prathamata upalabhyate ity arthaþ  /
himavataþ prabhavati gaimavatã gaïgà  /
dàradã sindhuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.84 ||


_____START JKv_4,3.84:

vidåra-÷abdàt ¤yaþ pratyayo bhavati tataþ prabhavati ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
vidåràt prabhavati vaidåryo maõiþ  /
nanu ca vàlavàyàd asau prabhavati, na vidåràt, tatra tu saüskriyate ? evaü tarhi - vàlavàyo vidåraü ca prakçtyanataram eva và  /
na vai tatra iti ced bråyàj jitvarãvad upàcaret //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.85 ||


_____START JKv_4,3.85:

tad iti dvitãyà-samarthàd gacchati ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati, yo 'sau gacchati panthà÷ cet sa bhavati dåto và  /
srughnaü gacchati sraughnaþ panthà dåto và  /
màthuraþ  /
tatstheùu gacchatsu panthà gacchati ity ucyate  /
atha và srughna-pràptiþ patho gamanam  /
pathidåtayoþ iti kim ? srughnaü gacchati sàrthaþ //


____________________________________________________________________


[#418]

##  || PS_4,3.86 ||


_____START JKv_4,3.86:

tad ity eva  /
tad iti dvitãyà-samarthàd abhiniùkràmati ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati yat abhiniùkràmati dvàraü ced tad bhavati  /
àbhimukhyena niùkràmati abhiniùkràmati  /
srughnam abhiniùkràmati kànyakubjadvàraü sraughnam  /
màthuram  /
ràùñriyam  /
dvàram abhiniùkramaõakriyàyàü karaõaü prasiddhaü, tad iha svàtantryeõa vivakùyate, yathà sàdhvasi÷chinatti iti  /
dvàram iti kim ? srughnam abhiniùkràmati puruùaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.87 ||


_____START JKv_4,3.87:

tad ity eva  /
adhikçtya+etad apekùya dvitãyà  /
adhikçtya prastutya, àgårya ity arthaþ  /
taditi dvitãyàsamarthàd adhikçtya kçte ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati yat tat kçtaü grantha÷ cet sa bhavati  /
subhadràmadhitya kçto granthaþ saubhadraþ  /
gairimitraþ  /
yàyàtaþ  /
granthe iti kim ? subhdràm adhikçtya kçtaþ pràsàdaþ  /
lubàkhyàyikàrthasya pratyayasya bahulam  /
vàsavadattàm adhikçtya kçtà àkhyàyikà vàsavadattà  /
sumanottarà  /
urva֋  /
na ca bhavati  /
bhimarathã //


____________________________________________________________________


#<÷i÷ukranda-yamasabha-dvandva-indrajanana-àdibhya÷ chaþ>#  || PS_4,3.88 ||


_____START JKv_4,3.88:

tad ity eva, adhikçtya kçte granthe iti ca  /
÷i÷ukranda-àdibhyo dvitiyà-samarthebhyaþ chaþ pratyayo bhavati adhikçtya kçte granthe  /
aõo 'pavàdaþ  /
÷i÷ånàü krandanaü ÷i÷ukrandaþ, tam adhikçtya kçto granthaþ ÷i÷ukrandãyaþ  /
yamasya sabhà yamasabham, yamasabhãyaþ  /
dvandvàt - indrajananãyam  /
pradyumnàgamanãyam  /
indrajananàdiràkçtigaõaþ prayogato 'nusartavyaþ, pràtipadikeùu na pañhyate  /
dvandve devàsuràdibhyaþ pratiùedhaþ  /
daivàsuram  /
ràkùo 'suram  /
gauõamukhyam  /
indrajanàder àkçtigaõatvàt ÷i÷ukrandàdayo 'pi tatra+eva draùñavyàþ  /
prapa¤ca-artham eùàü grahaõam  /
evaü sati devàsuràdi-pratiùedho 'pi na vaktavyaþ, tata÷ cha-pratyayasya adar÷anàt //


____________________________________________________________________


[#419]

##  || PS_4,3.89 ||


_____START JKv_4,3.89:

saþ iti prathamà-samarthàt asya iti ùaùñhy-arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamà-samarthaü nivàsaþ cet sa bhavati  /
nivasanty asmin nivàso de÷a ucyate  /
srughno nivàso 'sya sraughnaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.90 ||


_____START JKv_4,3.90:

so 'sya ity eva  /
sa iti prathamà-samarthàd asya+iti ùaùñhy-arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamà-samartham abhijana÷ cet sa bhavati  /
abhijanaþ pårvabàndhavaþ  /
tatsambandhàd de÷o 'pi abhijanaþ iti ucyate, yasmin pårvabàndha-vairuùitam  /
tasmàd iha de÷avàcinaþ pratyayaþ, na bandhubhyo, nivàsapratyàsatteþ  /
srughno 'bhijano 'sya sraughnaþ  /
màthuraþ  /
ràùñiyaþ  /
nivàsàbhijanayoþ ko vi÷eùaþ ? yatra saüpratyuùyate sa nivàsaþ, yatra pårvairuùitaü so 'bhijanaþ  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


#<àyudhajãvibhya÷ chaþ parvate>#  || PS_4,3.91 ||


_____START JKv_4,3.91:

so 'sya abhijanaþ iti vartate  /
àyudhajãvibhyaþ iti tàdarthye caturthã, parvate iti prakçti-vi÷eùaõam  /
parvatavàcinaþ prathamà-samarthàd abhijanàd asya+iti ùaùñhyarthe chanþ pratyayo bhavati  /
àyudhajãvibhyaþ àyudhajãvyartham àyudhajãvino 'bhidhàtuü pratyayo bhavati ity arthaþ  /
hçdgolaþ parvato 'bhijanaþ eùàm àyudhajãvinàü hçdgolãyàþ  /
andhakavartãyàþ  /
rohitagirãyàþ  /
àyudhajãvibhyaþ iti kim ? çkùodaþ parvato 'bhijanaþ e÷àü brahmaõànàm àrkùodà bràhmaõàþ  /
parvate iti kim ? sàükà÷yakà àyudhajãvinaþ //


____________________________________________________________________


#<÷aõdika-àdibhyo ¤yaþ>#  || PS_4,3.92 ||


_____START JKv_4,3.92:

÷aõóika ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ ¤yaþ pratyayo bhavati so 'sya abhijanaþ ity etasmin viùaye  /
aõàder apavàdaþ  /
÷àõóikyaþ  /
sàrvasenyaþ  /
÷aõóika  /
sarvasena  /
sarvake÷a  /
÷aka  /
saña  /
raka  /
÷aïkha  /
bodha  /
÷aõóikàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.93 ||


_____START JKv_4,3.93:

àdi-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
sindhv-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ takùa÷ilàdibhya÷ ca yathàsaïkhyam aõ-a¤au pratyayau bhavataþ so 'sya abhijanaþ ity etasmin viùaye  /
saindhavaþ  /
vàrõavaþ  /

[#420]

sindhu  /
varõu  /
gandhàra  /
madhumat  /
kamboja  /
ka÷mãra  /
sàlva  /
kiùkindhà  /
gadikà  /
urasa  /
darat  /
ye tu kacchàdiùu pañhyante sindhu-varõu-prabhçtayaþ, tebhyas tata eva aõi siddhe manuùyavu¤o bàdhanàrthaü vacanam  /
takùa÷ilàdibhyaþ khalv api - tàkùa÷ilaþ  /
vàtsoddharaõaþ  /
takùa÷ilà  /
vatsoddharaõa  /
kaumedura  /
kaõóavàraõa  /
gràmaõã  /
saràlaka  /
kaüsa  /
kinnara  /
saükucita  /
siühakoùñha  /
karõakoùñha  /
barbara  /
avasàna //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.94 ||


_____START JKv_4,3.94:

tådyàdibhya÷ caturbhyaþ ÷abdebhyo yathàsaïkhyaü catvàra eva óhak chaõ óha¤ yak ity ete pratyayà bhavanti so 'sya abhijanaþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
taudeyaþ  /
÷àlàturiyaþ  /
vàrmateyaþ  /
kaucavàryaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.95 ||

_____START JKv_4,3.95:

samartha-vibhaktiþ pratyayàrtha÷ ca anuvartate  /
abhijana iti nivçttam  /
sa iti prathamà-samarthàt asya iti ùaùñhy-arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat prathamà-samarthaü bhakti÷ ced tad bhavati  /
bhajyate sevyate iti bhaktiþ  /
srughno bhaktir asya sraughnaþ  /
màthuraþ  /
ràùñriyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.96 ||


_____START JKv_4,3.96:

de÷a-kàla-vyatiriktàd acittavàcinaþ pràtipadikàñ ñhak pratyayo bhavati so 'sya bhaktir ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
vçddhàc chaü paratvàd bàdhate  /
apåpo bhaktir asya àpåpikaþ  /
pàyasikaþ  /
÷àùkulikaþ  /
acittàd iti kim ? daivadattaþ  /
ade÷àd iti kim ? sraughnaþ  /
akàlàt iti kim ? graiùmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.97 ||


_____START JKv_4,3.97:
mahàràja-÷abdàt ñhaj pratyayo bhavati so 'sya bhaktiþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
mahàràjo bhaktir asya màhàràjikaþ  /
pratyayàntarakaraõam svaràrtham //


____________________________________________________________________


[#421]

##  || PS_4,3.98 ||


_____START JKv_4,3.98:

vàsudeva-arjuna-÷abdàbhyàü vun pratyayo bhavati so 'sya bhaktiþ ity etasmin viùaye  /
chàõor apavàdaþ  /
vàsudevo bhaktir asya vàsudevakaþ  /
arjunakaþ  /
nanu ca vàsudeva-÷abdàd gotra-kùatriya-àkhyebhyaþ iti vu¤ asty eva, na ca atra vun-vu¤or vi÷eùo vidyate, kimarthaü vàsudeva-grahaõam ? sa¤j¤aiùà devatà-vi÷eùasya na kùatriyàkhyà  /
alpa-actara (*2,2.34), ajàdy-adantam (*2,2.33) iti ca arjuna-÷abdasya pårva-nipàtam akurvan j¤àpayati abhyarhitaü pårvam nipatati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.99 ||


_____START JKv_4,3.99:

gotra-àkhyebhyaþ kùatriya-àkhyebhya÷ ca pràtipadikebhyaþ bahulaü vu¤ pratyayo bhavati so 'sya bhaktiþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
vçddhàc chàü paratvàd bàdhate  /
glucukàyanirbhaktir asya glaucukàyanakaþ  /
aupagavakaþ  /
kàpañavakaþ  /
kùatriya-àkhyebhyaþ - nàkulakaþ  /
sàhadevakaþ  /
sàmbakaþ  /
àkhyà-grahaõaü prasiddha-kùatriya-÷abda-parigraha-arthaü, yathàkathaücit kùatriya-vçttibhyo mà bhåt  /
bahula-grahaõàt kvacid apravçttir eva  /
pàõino bhaktir asya pàõinãyaþ  /
pauravãyaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.100 ||


_____START JKv_4,3.100:

janapadino ye bahuvacane janapadena samàna÷abdàs teùàü janapadavat sarvaü bhavati, pratyayaþ prakçti÷ ca so 'sya bhaktiþ ity etasmin viùaye  /
janapadatadavadhyo÷ ca ity atra prakaraõe ye pratyayà vihitàþ, te janapadibhyo 'sminn arthe 'tidi÷yante  /
janapadino janapadasvàminaþ kùatriyàþ  /
aïgà janapado bhaktir asya àïgakaþ  /
vàïgakaþ  /
sauhmakaþ  /
pauõórakaþ  /
tadvat aïgàþ kùatriyà bhaktir asya àïgakaþ  /
vàïgakaþ  /
sauhmakaþ  /
pauõórakaþ  /
janapadinàm iti kim ? pa¤càlàþ bràhmaõà bhaktir asya pàjcàlaþ  /
sarva-grahaõaü prakçty-atide÷a-arthaü, sa ca dvyekayoþ prayojayati, vçddhi-nimitteùu ca vu¤àdiùu vi÷eùo na asti iti  /
madravçjyoþ kani vi÷eùaþ  /
madrasyàpatyaü, dvya¤-magadha-kaliïga-såramasàd aõ (*4,1.170), màdraþ  /
vçji-÷abdàd api, vçddha-it-kosala-ajàdठ¤yaï (*4,1.171), vàrjyaþ  /
sa bhaktir asya iti prakçtinirhràse kçte, madrakaþ  /
vçjikaþ  /
janapadena samàna÷abdànàm iti kim ? anuùõóo janapadaþ pauravo ràjà, sa bhaktir asya, pauravãyaþ  /
bahuvacana-grahaõaü samàna÷abdatàviùayalakùaõàrtham  /
anyathà hi yatra+eva samàna÷abdatà tatra+eva atide÷aþ syàt, ekavacan-advivacanayor na syàt, vàïgo vaïgau và bhaktir asya iti  /
bahuvacane tu, bahuvacane samàna÷abdànàm ekavacana-dvivacanayoþ saty api ÷abdabhede 'tide÷o bhavati  /
vàïgaþ vàïgau và bhaktir asya vàïgaka //


____________________________________________________________________


[#422]

##  || PS_4,3.101 ||


_____START JKv_4,3.101:

tena iti tçtãyà-samarthàt proktam ity asminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
prakarùeõa+uktam proktam ity ucyate, na tu kçtam, kçte granthe (*4,3.116) ity anena gatàrthatvàt  /
anyena kçtà màthureõa proktà màthurã vçttiþ  /
pàõinãyam  /
àpi÷alam  /
kà÷akçtsnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.102 ||


_____START JKv_4,3.102:

tittiryàdibhyaþ ÷abdebhyaþ chaõ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
tittiriõà proktam adhãyate taittirãyàþ  /
vàratantavãyàþ  /
khàõdikãyàþ  /
aukhãyàþ  /
chandasi ca ayam iùyate  /
tittiriõà proktaþ ÷lokaþ ity atra na bhavati  /
÷aunakàdibhya÷ chandasi (*4,3.106) ity atra asya anuvçtteþ chando 'dhikàra-vihitànàü ca tadviùayatà iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.103 ||


_____START JKv_4,3.103:

kà÷yapa-kau÷ikàbhyàm çùibhyàü õiniþ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
õakàra uttaratra vçddhy-arthaþ  /
kalpastàbhyàü proktaþ iti smaryate  /
tasya api tadviùayatà bhavaty eva  /
÷aunakàdibhya÷ chandasi (*4,3.106) ity atra anuvçtteþ chando 'dhikàra-vihitànàü ca tatra tadviùayatà iùyate  /
kà÷yapena proktaü kalpamadhãyate kà÷yapinaþ  /
kau÷ikinaþ  /
çùibhyàm iti kim ? idànãütanena gotrakà÷yapena proktaü kà÷yapãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.104 ||


_____START JKv_4,3.104:

kalàpyantevàsinàü vai÷ampàyanàntevàsinàü ca ye vàcakàþ ÷abdàs tebhyo õiniþ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
chaü tu paratvàd bàdhate  /
tatra kalàpyantevàsina÷catvàraþ - haridruþ, chagalã, tumburuþ, ulapaþ iti  /
vai÷ampàyanàntevasinaþ nava - àlambiþ, palaïgaþ, kamalaþ, çcàbhaþ, àruõiþ, tàõóyaþ, ÷yàmàyanaþ, kañhaþ, kalàpã iti  /
pratyakùa-kàriõo gçhyante na tu vyavahitàþ ÷aiùya÷iùyàþ  /
kutaþ ? kalàpikhàõóàyana-grahaõàt  /
tathà hi vai÷ampàyanàntevàsã kalàpã, tadantevàsino vai÷ampàyanàntevàsina eva bhavanti, kiü kalàpi-grahaõena ? tathà vai÷ampàyanàntevàsã kañhas tadantevàsã khàõóàyanaþ, tasya kiü ÷aunakàdisu pàñhena ? tad etat pratyakùakàri-grahaõasya liïgam  /
kalàpyanatevàsibhyaþ tàvat - haridruõà proktam adhãyate hàridraviõaþ  /
taumburaviõaþ  /
aulapinaþ  /
chaïgalinaþ óhinukaü vakùyati  /
vai÷ampàyanàntevàsibhyaþ - àlambinaþ  /
pàlaïginaþ  /
kàmalinaþ  /
àrcàbhinaþ  /
àruõinaþ  /
tàõóinaþ  /
÷yàmàyaninaþ  /
kañhàllukaü vakùyati, kalàpina÷càõam  /

[#423]

haridrureùàü prathamastata÷chagalitumburå  /
ulapena caturthena kàlàpakam iha+ucyate //
àlambi÷carakaþ pràcàü palaïgakamalàvubhau  /
çcàbhàruõitàõóyà÷ ca madhyamãyàstrayo 'pare //
÷yàmàyana udicyeùu uktaþ kañhakalàpinoþ  /
carakaþ iti vai÷ampàyanasyàkhyà, tatsambandhena sarve tadantevàsina÷carakàþ ity ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.105 ||


_____START JKv_4,3.105:

pratyayàrtha-vi÷eùaõam etat  /
tçtãyà-samarthàt prokte õiniþ pratyayo bhavati yat proktaü puràõa-proktà÷ ced bràhmaõa-kalpàs te bhavanti  /
puràõena cirantanena muninà proktàþ  /
bràhmaõeùu tàvat - bhàllavinaþ  /
÷àñyàyaninaþ  /
aitareyiõaþ  /
kalpeùu - paiïgã kalpaþ  /
àruõaparàjã  /
puràõa-prokteùu iti kim ? yàj¤avalkàni bràhmaõàni  /
à÷marathaþ kalpaþ yàj¤avalkyàdayo 'cirakàlà ity àkhyàneùu vàrtà  /
tathà vyavaharati såtrakàraþ  /
tadviùayatà kasmàn na bhavati ? pratipadaü bràhmaõesu yaþ pratyayas tasya tadviùayatà vidhãyate õineþ  /
ayaü tu yàj¤avalkya-÷abdasya kaõvàdiùu pàñhàdaõ  /
na và 'yaü yoga÷ chando 'dhikàram anuvartayati, tena kalpeùv api na bhavati  /
puràõa iti nipàtanàt tuó abhàvaþ  /
na và+atyantabàdhaiva, tena puràtanam ity api bhavati //


____________________________________________________________________


#<÷aunaka-àdibhya÷ chandasi>#  || PS_4,3.106 ||


_____START JKv_4,3.106:

÷aunaka ity evam àdibhyaþ õiniþ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye chandasy abhidheye  /
chàõor apavàdaþ  /
÷aunakena proktam adhãyate ÷aunakinaþ  /
vàjasaneyinaþ  /
chandasi iti kim ? ÷aunakãyà ÷ikùà  /
kañha÷àñha ity atra pañhyate tatsaühatàrthaü, kevalàd dhi lukaü vakùyati  /
kaña÷àñhàbhyàü proktam adhãyate kàñha÷àñhinaþ  /
÷aunaka  /
vàjasaneya  /
sàïgarava  /
÷àarïgarava  /
sàmpeya  /
ֈkheya  /
khàõóàyana  /
skandha  /
skanda  /
devadatta÷añha  /
rajjukaõñha  /
rajjubhàra  /
kañha÷àñha  /
kaֈya  /
talavakàra  /
puruùàüsaka  /
a÷vapeya  /
÷aunakàdiþ //


____________________________________________________________________


[#424]

##  || PS_4,3.107 ||


_____START JKv_4,3.107:

kañha-caraka-÷abdàbhyàü parasyaprokta-pratyayasya lug bhavati  /
kañha-÷abdàd vai÷ampàyana-anttevàsibhyaþ iti õineþ, caraka-÷abdàd apy aõaþ  /
kañhena proktam adhãyate kañhàþ  /
carakàþ  /
chandasi ity eva  /
kàñhàþ  /
càrakàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.108 ||


_____START JKv_4,3.108:

kalàpi-÷abdàd aõ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
vai÷ampàyanàntevàsitvàõ õiner apavàdaþ  /
kalàpinà proktam adhãyate kàlàpàþ  /
inaõyanapatye (*6,4.164) iti prakçtibhàve pràpte, na antasya ñilope sabrahmacàripãñhasarpikalàpikuthumitaitalijàjalijàïgali. làïgali÷ilàli÷ikhaõóisåkarasadmasuparvaõàm upasaïkhyànam  /
iti ñilopaþ  /
athàõ-grahaõaü kim, yathàpràptam ity eva siddham ? adhikavidhànàrthaü, tena màthurã vçttiþ, saulabhàni bràhmaõàni ity evam àdi siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.109 ||


_____START JKv_4,3.109:

chaïgalin-÷abdàt óhinuk pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
kalàpyantevàsitvàõ õiner apavàdaþ  /
chaïgalinà proktam adhãyate chàgaleyinaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.110 ||

_____START JKv_4,3.110:

õinir iha anuvartate, na óhinuk  /
pàrà÷arya÷ilàlibhyàü õiniþ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye  /
bhikùu-nañasåtrayoþ iti yathàsaïkhyaü pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
såtra-÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
tadviùayatà càtreùyate, tadartheü chando-grahaõam anuvartyaü, guõakalpanayà ca bhikùu-nañasåtrayoþ chandastvam  /
pàrà÷aryeõa proktam adhãyate parà÷ariõo bhikùavaþ  /
÷ailàlino nañàþ  /
bhikùunañasåtrayoþ iti kim ? pàrà÷aram  /
÷ailàlam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.111 ||


_____START JKv_4,3.111:

bhikùu-nañasåtrayoþ ity eva  /
karmanda-kç÷à÷va-÷abdàbhyàm iniþ pratyayo bhavati tena proktam ity etasmin viùaye yathàsaïkhyaü bhikùu-nañasåtrayor abhidheyayoþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
atra api tadviùayatàrthaü chando-grahaõam anuvartyam  /
karmandena proktam adhãyate karmandino bhikùavaþ  /
kç÷à÷vino nañàþ  /
bhikùu-nañasåtrayoþ ityeva, kàrmandam  /
kàr÷à÷vam //


____________________________________________________________________


[#425]

##  || PS_4,3.112 ||


_____START JKv_4,3.112:

tena iti tçtãyà-samarthàd ekadik ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
ekadik tulyadik samànadik ity arthaþ  /
sudàmnà ekadik saudàmanã vidyut  /
haimavatã  /
traikakudi  /
pailumålã  /
tena iti prakçte punaþ samarthavibhakti-grahaõaü chando 'dhikàranivçtty-artham  /
pårvatra hi chando 'dhikàràt tadviùayatà sàdhyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.113 ||


_____START JKv_4,3.113:

tasi÷ ca pratyayo bhavati tena+ekadik ity etasmin viùaye  /
pårveõ ghàdisu aõàdiùu ca pràpteùu ayam aparaþ pratyayo vidhãyate  /
svaràdi-pàñhàd avyayatvam  /
sudàmataþ  /
himavattaþ  /
pilumålataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.114 ||


_____START JKv_4,3.114:

uras-÷abdàt yat pratyayo bhavati, cakàràt tasi÷ ca, tena ekadik ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
urasà ekadig urasyaþ, urastaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.115 ||


_____START JKv_4,3.115:

tena ity eva  /
tçtãyà-samarthàt upaj¤àte ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
vinà upade÷ena j¤àtamaupaj¤àtaü, svayam abhisambaddham ity arthaþ  /
pàõininà upaj¤àtaü pàõinãyam akàlakaü vyàkaraõam  /
kà÷akçtsnaü gurulàghavam  /
àpi÷alaü duùkaraõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.116 ||


_____START JKv_4,3.116:

tena ity eva  /
tçtãyà-samarthàt kçte ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat tatkçtaü grantha÷ cet sa bhavati  /
vararucinà kçtàþ vàrarucàþ ÷lokàþ  /
haikupàdo granthaþ  /
bhaikuràño granthaþ  /
jàlåkaþ  /
granthe iti kim ? takùakçtaþ pràsàdaþ  /
utpàditaü kçtaü, vidyàmànàm eva j¤àtam aupaj¤àtam ity ayam anayor vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.117 ||


_____START JKv_4,3.117:

tçtãyà-samarthàt kçte ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati samudàyena cet sa¤j¤à j¤àyate  /
makùikàbhi kçtaü màkùikam  /
kàrmukam  /
sàragham  /
pauttikam  /
madhunaþ sa¤j¤àþ etàþ //


____________________________________________________________________


[#426]

##  || PS_4,3.118 ||


_____START JKv_4,3.118:

tena, kçte, sa¤j¤àyàm iti ca+etat sarvam anuvartate  /
kulàlàdibhyaþ vu¤ pratyayo bhavati tena kçtam ity etasminn arthe sa¤j¤àyàü gamyamànàyàm  /
kaulàlakam  /
vàruóakam  /
kulàla  /
varuda  /
caõóàla  /
niùàda  /
karmàra  /
senà  /
siraghra  /
sendriya  /
devaràja  /
pariùat  /
vadhå  /
ruru  /
dhruva  /
rudra  /
anaóuþ  /
brahman  /
kumbhakàra  /
÷vapàka  /
kulàlàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.119 ||


_____START JKv_4,3.119:

tena, kçte, sa¤j¤àyàm iti sarvam anuvartate  /
kùudràdibhyaþ a¤ pratyayo bhavati tena kçte ity etasmin viùaye sa¤j¤àyàü gamyamànàyàm  /
aõo 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
kùudràdibhiþ kçtaü kùaudram  /
bhràmaram  /
vàñaram  /
pàdapam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.120 ||


_____START JKv_4,3.120:

tasya iti ùaùñhã-samarthàd idam ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
aõàdayaþ pa¤ca mahotsargàþ  /
ghàdaya÷ ca pratyayà yathàvihitaü vidhãyante  /
prakçtipratyaya-arthayoþ ùaùñhy-arthamàtraü tatsambandhimàtraü ca vivakùitaü, yadaparaü liïga-saïkhyà-pratyakùa-parokùàdikaü tatsarvam avivakùitam  /
upagor idam aupagavam  /
kàpañavam  /
ràùñriyam  /
avàrapàrãõam  /
anantaràdiùv anabhidhànàn na bhavati, devadattasya anantaram iti  /
saüvahesturaõiñ ca  /
saüvoóhuþ svaü sàüvahitram  /
siddhaþ evàtràõ, ióartham upasaïkhyànam  /
àgnãdhaþ ÷araõe raõ bhaü ca  /
àgnãdhram  /
samidhàmàdhàne ùeõyaõ  /
sàmidhenyo mantraþ  /
sàmidhenã çk //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.121 ||


_____START JKv_4,3.121:

ratha-÷abdàt yat pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmn viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
rathasya idam rathyaü, cakraü và yugaü và  /
rathàïga eva+iùyate, na anyatra anabhidhànàt  /
rathasãtàhalebhyo yadvidhàv iti tadantavidhir upasaïkhyàyate  /
paramarathyam  /
uttamarathyam //


____________________________________________________________________


[#427]

##  || PS_4,3.122 ||


_____START JKv_4,3.122:

patanti tena iti patram a÷vàdikaü vàhanam ucyate  /
tatpårvàd ratha-÷abdàt a¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
pårvasya yato 'pavàdaþ  /
à÷varathaü cakram  /
auùñraratham  /
gàrdabharatham //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.123 ||


_____START JKv_4,3.123:

patraü vàhanam, tadvàcinaþ pràtipadikàt adhvaryu-pariùac-chabdàbhyàü ca a¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
patràd vàhye  /
a÷vasya idaü vahanãyam à÷vam  /
auùñram  /
gàrdabham  /
àdhvaryavam  /
pàriùadam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.124 ||


_____START JKv_4,3.124:

hala-sãra-÷abdàbhyàü ñhak pratyayo bhavati tasya+idam ity asmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
halasya idaü hàlikam  /
sairikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.125 ||


_____START JKv_4,3.125:

dvandva-sa¤j¤àkàt vun pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye, vaira-maithunikayoþ pratyayàrtha-vi÷aùaõayoþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
chaü tu paratvàd bàdhate  /
vaire tavat - bàbhravya÷àlaïkàyanikà  /
kàkolåkikà  /
maithunikàyàm - atribharadvàjikà  /
kutsaku÷ikikà  /
vivahanamaithunikà  /
vairasya napuüsakatve 'py amã svabhàvataþ strãliïgàþ  /
vaire devàsuràdibhyaþ pratiùedho vaktavyaþ  /
daivàsuram  /
ràkùo 'suraü vairam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.126 ||


_____START JKv_4,3.126:

gotra-vàcibhyaþ caraõa-vàcibhyaþ ca pràtipadikebhyo vu¤ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye aõo 'pavàdaþ  /
chaü tu pratvàd bàdhate  /
gotràt tàvad - glaucukàyanakam  /
aupagavakam  /
caraõàd dharmàmnàyayor iùyate  /
kàñhakam  /
kàlàpakam  /
maudakam  /
paippalàdakam //


____________________________________________________________________


[#428]

##  || PS_4,3.127 ||


_____START JKv_4,3.127:

saïgha-àdiùu pratayàrtha-vi÷eùaõeùu a¤anatàd, ya¤antàd, i¤antàc ca pràtipadikàd aõ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
pårvasya vu¤o 'pavàdaþ  /
ghoùa-grahaõam atra kartavyam  /
tena vaiùamyàd yathàsaïkhyaü na bhavati  /
a¤anatàt baidaþ saïghaþ  /
baidà 'ïkaþ  /
baidam lakùaõam  /
baido ghoùaþ  /
ya¤antàt gàrgaþ saïghaþ  /
gàrgo 'ïkaþ  /
gàrgaü lakùaõam  /
gàrgo ghoùaþ  /
i¤antàt dàkùaþ saïghaþ  /
dàkùo 'ïakaþ  /
dàkùaü lakùaõam  /
dàkùo ghoùaþ  /
aïkalakùaõayoþ ko vi÷eùaþ ? lakùaõaü lakùyabhåtasya+eva cihnabhåtaü svaü yathà vidyà bidànàm, aïkastu gavàdistho 'pi gavàdãnàü svaü na bhavati  /
õitkaraõaü ïãbarthaü puüvadbhàva-pratiùedha-arthaü ca  /
vaidã vidyà asya vaidãvidyaþ //


____________________________________________________________________


#<÷àkalàd và>#  || PS_4,3.128 ||


_____START JKv_4,3.128:

÷àkala-÷abdàt saïghàdiùu pratyayàrtha-vi÷eùaneùu và aõ-pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
vu¤o 'pavàdaþ  /
÷àkalena proktam adhãyate ÷àkalàþ  /
teùàü saïghaþ ÷àkalaþ, ÷àkalakaþ  /
÷àkalo 'ïkaþ, ÷àkalako 'ïkaþ  /
÷àkalaü lakùaõam, ÷àkalakaü lakùaõam  /
÷àkalo ghoùaþ, ÷àkalako ghoùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.129 ||


_____START JKv_4,3.129:

saïghàdayo nivçttàþ, sàmànyena vivànam  /
chandoga-àdibhyaþ ÷abdebhyo ¤yaþ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
vu¤aõor apavàdaþ  /
caraõàd dharmàmnàyayoþ, tatsàhacaryàn naña÷abdàdapi dharmàmnàyayoreva bhavati  /
chandogànàü dharmo và àmnàyo và chandogyam  /
aukthikyam  /
yàj¤ikyam  /
bàhvçcyam  /
nàñyam  /
anyatra chàndogaü kulam ity àdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.130 ||


_____START JKv_4,3.130:

daõóa-pradhànà mànavàþ daõóa-màõavàþ, antevàsinaþ ÷iùyàþ  /
teùv abhidheyeùu vu¤ pratyayo na bhavati  /
gotra-grahaõam iha anuvartate, tena vu¤-pratiùedho vij¤àyate  /
gaukakùàþ daõóamàõavàþ antevàsino và  /
dàkùàþ  /
màhakàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.131 ||


_____START JKv_4,3.131:

daivatika-àdibhyaþ chaþ pratayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
gotra-pratyayàntà ete, tataþ pårveõa vu¤i pràpte cha-vidhàna-arthaü vacanam  /
raivatikãyaþ  /
svapi÷ãyaþ  /
raivatika  /
svàpi÷i  /
kùaimavçddhi  /
gauragrãvi  /
audameyi  /
audavàhi  /
baijavàpi //


____________________________________________________________________


[#429]

##  || PS_4,3.132 ||


_____START JKv_4,3.132:

kaupi¤jala-hàstipada-÷abdàbhyam aõ pratyayo bhavati tasya+idam ity etasmin viùaye  /
gotra-vu¤o 'pavàdaþ, gotra-adhikàràt  /
kaupi¤jalaþ  /
hàstipadaþ //


____________________________________________________________________


#<àtharvaõikasya+ika-lopa÷ ca>#  || PS_4,3.133 ||


_____START JKv_4,3.133:

aõ ity eva  /
àtharvaõika-÷abdàd aõ pratyayo bhavati, tatsaünihogena ca ika-lopaþ, tasya+idam ity etasmin viùaye  /
caranavu¤o 'pavàdaþ  /
àtharvaõikasyàyaü àtharvaõo dharmaþ àmnàyo và  /
caraõàd dharmàmnàyayoþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.134 ||


_____START JKv_4,3.134:

tasya iti ùaùñhã-samarthàd vikàraþ ity etasmin viùaye yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
prakçter avasthàntaraü vikàraþ  /
kim iha+udàharaõam ? apràõyàdy-udàttam avçddhaü, yasya ca na anyat pratipadaü vidhànam  /
a÷mano vikàraþ à÷manaþ, à÷maþ  /
a÷mano vikàre  /
iti ñilopaþ pàkùikaþ  /
bhàsmanaþ  /
màrttikaþ  /
nitsvareõàdyudàttà ete  /
tasya prakaraõe tasya iti punar vacanaü ÷aiùika-nivçtty-artham  /
vikàràvayavayordhàdayo na bhavanti  /
hàlaþ  /
sairaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.135 ||


_____START JKv_4,3.135:

pràõ-yoùadhi-vçkùa-vàcibhyaþ ÷abdebhyaþ ùaùñhã-samarthebhyaþ avayave yathàvihitaü pratyayo bhavati, cakàràd vikàre ca  /
tatra pràõibhyaþ a¤aü vakùyati  /
kapotasya vikàro avayavo và kàpotaþ  /
màyåraþ  /
taittiraþ  /
oùadhibhyaþ -- maurvaü kàõóam  /
maurvaü bhasma  /
vçkùebhyaþ -- kàrãraü kàõóam  /
kàrãraü bhasma  /
ita uttare pratyayàþ pràõyoùadhivçkùebhyaþ vikàràvayavayoþ bhavanti  /
anyebhyas tu vikàramàtre  /
kathaü dvayam apy adhikriyate tasya vikàraþ, avayave ca pràõy-oùadhi-vçkùebhyaþ iti ? vikàràvayavayor yugapadadhikàro 'pavàda /
vidhàna-arthaþ  /
kçta-nirde÷au hi tau //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.136 ||


_____START JKv_4,3.136:

bilva ity evam àdibhyo 'õ pratyayo bhavati vikàra-avayavayor arthayoþ  /
yathàyogam a¤mayañor apavàdaþ  /
bilvasya vikàro 'vayavo và bailvaþ  /
gavedhukà-÷abdo 'tra pañhyate, tataþ kopadhàt eva siddhe mayaóbàdhanàrthaü grahaõam  /
vilva  /
vrãhi  /
kàõóa  /
mudag  /
masåra  /
godhåma  /
ikùu  /
veõu  /
gavedhukà  /
karpàsã  /
pàñalã  /
karkandhå  /
kuñãra  /
bilvàdiþ //


____________________________________________________________________


[#430]

##  || PS_4,3.137 ||


_____START JKv_4,3.137:

ka-kàra-upadhàt pràtipadikàd aõ pratyayo bhavati yathàyogaü vikàra-avayavayor arthayoþ  /
a¤o 'pavàdaþ  /
tarku - tàrkavam  /
tittióãka-taittióãkam  /
màõóåkam  /
dàrduråkam  /
màdhåkam //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.138 ||


_____START JKv_4,3.138:

trapu-jatu-÷abdàbhyàm aõ pratyayo bhavati vikare, tatsanniyogena tayoþ ùugàgamo bhavati  /
ora¤o 'pavàdaþ  /
trapuõo vikàraþ tràpuùam  /
jàtuùam  /
apràõyàditvàn na avayave //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.139 ||


_____START JKv_4,3.139:

u-varõàntàt pràtipadikàt a¤ pratayo bhavati vikàra-avayavayor arthayoþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
anudàttàder anyadihodàharaõam  /
daivadàram  /
bhàdradàravam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.140 ||


_____START JKv_4,3.140:

anudàttàdeþ pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati vikàra-avayavayor arthayoþ  /
aõo 'pavàdaþ  /
dàdhittham  /
kàpittham  /
màhittham //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.141 ||


_____START JKv_4,3.141:

palà÷a-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ và a¤ pratyayo bhavati vikàra-avayavayor arthayoþ  /
pàlà÷am  /
khàdiram  /
yavàsam  /
ubhayatra vibhàùeyam  /
palà÷akhadira÷iü÷ipàspandanànàm anudattàditvàt pràpte anyeùàm apràpte  /
palà÷a  /
khadira  /
÷iü÷ipà  /
spandana  /
karãra  /
÷irãùa  /
yavàsa  /
vikaïkata  /
palà÷àdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷amyàù ñla¤>#  || PS_4,3.142 ||


_____START JKv_4,3.142:

÷amã-÷abdàñ ñla¤ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
a¤o 'pavàdaþ  /
÷àmãlaü bhasma  /
÷àmãlãsruk //


____________________________________________________________________


[#431]

##  || PS_4,3.143 ||


_____START JKv_4,3.143:

prakçtimàtràd và mayañ pratyayo bhavati bhakùyàcchàdanavarjitayoþ vikàràvayavayor arthayor bhàùàyàü viùaye yathàyathaü pratyayeùu pràpteùu  /
a÷mamayam, à÷manam  /
mårvàmayam, maurvàm  /
bhàùàyàm iti kim ? bailvaþ khàdiro và yåpaþ syàt  /
abhakùyàcchàdanayoþ iti kim ? maudgaþ såpaþ  /
kàrpàsamàcchàdanam  /
etayoþ ity anena kiü yàvatà vikàra-avayavau prakçtàv eva ? ye vi÷eùa-pratyayàþ pràõirajatàdibhyo '¤ (*4,3.154) ity evam àdayas tadviùaye 'pi yathà syàt, kapotamayam, kàpotam, lohamayam, lauham iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.144 ||


_____START JKv_4,3.144:

bhàùàyàm abhakùyàcchàdanayoþ ity eva  /
vçddhebhyaþ pràtipadikebhyaþ ÷aràdibhya÷ ca abhakùyàcchàdanayoþ vikàràvayavayoþ bhàùàyàü viùaye nityaü mayañ pratyayo bhavati  /
vçddhebhyas tàvat - àmramayam  /
ֈlamayam  /
ֈkamayam  /
÷aràdibhyaþ - ÷aramayam  /
darbhamayam  /
mçnmayam  /
nitya-grahaõaü kiü yàvatà àrambha-sàmarthyàd eva nityaü bhavisyati ? eka-aco nityaü mayañamicchanti, tad anena kriyate, tvaïmayam, sraïmayam , vàïmayam iti  /
÷ara  /
darbha  /
mçt  /
kuñã  /
tçõa  /
soma  /
balvaja  /
÷aràdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.145 ||


_____START JKv_4,3.145:

go-÷abdàt purãùe 'bhidheye mayañ pratyayo bhavati  /
gomayam  /
purãùe iti kim ? gavyaü payaþ  /
purãùaü na vikàro na ca avayavaþ, tasya+idaü viùaye vidhànam  /
vikàràvayavayos tu gopayasoryataü vakùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.146 ||


_____START JKv_4,3.146:

piùña-÷abdàn nityaü mayañ pratyayo bhavati tasya vikàraþ ity etasmin viùaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
piùñamayaü bhasma //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.147 ||


_____START JKv_4,3.147:

piùña-÷abdàt kan pratyayo bhavati vikàre sa¤j¤àyàü viùaye  /
mayaño 'pavàdaþ  /
piùñakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.148 ||


_____START JKv_4,3.148:

vrãhi-÷abdàn mayañ pratyayo bhavati puroóa÷e vikàre  /
bilvàdyaõo 'pavàdaþ  /
vrãhimayaþ puroóà÷aþ  /
vraiham anyat //


____________________________________________________________________


[#432]

##  || PS_4,3.149 ||

_____START JKv_4,3.149:

tila-yava-÷abdàbhyàm asa¤j¤àviùaye mayañ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
tilamayam  /
yavamayam  /
asa¤j¤àyàm iti kim ? tailam  /
yàvakaþ  /
yàvàdibhyaþ kan (*5,4.29) //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.150 ||


_____START JKv_4,3.150:

dvyacaþ pràtipadikàt chandasi viùaye mayañ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
bhàùàyàü mayaóuktaþ, chandasyapràpto vidhãyate  /
yasya parõamayã juhårbhavati  /
darbhamayaü vàso bhavati  /
÷aramayaü bahirbhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.151 ||


_____START JKv_4,3.151:

utvataþ pràtipadikàd vardhra-bilva-÷abdàbhyàü ca mayañ pratyayao na bhavati  /
dvyaca÷ chandasi (*4,3.150) iti pràptaþ pratiùidhyate  /
mau¤jaü ÷ikyam  /
gàrmutaü carum  /
vàrdhrã bàlapragrathità bhavati  /
bailvo brahmavarcasakàmena kàryaþ  /
taparakaraõaü tatkàlàrtham dhåmamayàni abhràõi  /
matub-nirde÷as tadantavidhiniràsàrthaþ  /
iha+eva syàt vaiõavã yaùñiþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.152 ||


_____START JKv_4,3.152:

tàla-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ aõ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
mayaóàdãnàm apavàdaþ  /
tàlaü dhanuþ  /
bàrhiõam  /
aindràli÷am  /
tàlàddhanuùi  /
bàrhiõa  /
indràli÷a  /
indràdç÷a  /
indràyudha  /
càpa  /
÷yàmàka  /
pãyukùà  /
tàlàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.153 ||


_____START JKv_4,3.153:

jàtaråpaü suvarõam  /
bahuvacana-nirde÷àt tadvàcinaþ sarve gçhyante  /
jàtaråpa-vàcibhyaþ pràtipadikebhyaþ aõ pratyayo bhavati parimàõe vikàre  /
mayaóàdãnam apavàdaþ  /
hàñako niùkaþ  /
hàñakaü kàrùàpaõam  /
jàtaråpam  /
tàpanãyam  /
parimàõe iti kim ? yaùñiriyaü hàñakamayã //


____________________________________________________________________


[#433]

##  || PS_4,3.154 ||


_____START JKv_4,3.154:

pràõi-vàcibhyaþ pràtipadikebhyo rajatadibhya÷ ca a¤ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
aõàdinàm apavàdaþ  /
anudàttàdeþ a¤ vihita eva pari÷iùñam iha+udàharaõam  /
pràõibhyastàvat - kàpotam  /
màyåram  /
taittiram  /
rajatàdibhyaþ - ràjatam  /
saisam  /
lauham  /
rajatàdiùu ye 'nudàttàdayaþ pañyante rajatakaõóakaraprabhçtayastebhyo '¤i siddhe punarvacanaü mayaóvàdhanàrtham  /
rajata  /
sãsa  /
loha  /
udumbara  /
nãladàru  /
rohitaka  /
bibhãtaka  /
pãtadàsa  /
tãvradàru  /
trikaõñaka  /
kaõñakàra  /
rajatàdiþ //


____________________________________________________________________


#<¤ita÷ ca tatpratyayàt>#  || PS_4,3.155 ||


_____START JKv_4,3.155:

a¤ ity eva  /
tad iti vikàràvayavayor arthayoþ pratyavamar÷aþ  /
¤id yo vikàràvayavapratyayas tadantàt pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati vikàravayavayoþ eva  /
mayaño 'pavàdaþ  /
ora¤ (*4,2.71), ÷amyàùñla¤ (*4,3.142), pràõirajatàdibhyo '¤ (*4,3.154), uùñràdvu¤ (*4,3.157), eõyà óha¤ (*4,3.159), kaüsãya-para÷avyayor ya¤-a¤au luk ca (*4,3.168) ity ete pratyayàþ gçhyante  /
daivadàravasya vikàro 'vayavo và daivadàravam  /
dàdhitthasya dàdhittham  /
pàlà÷asya pàlà÷am  /
÷àmãlasya ÷àmãlam  /
kàpotasya kàpotam  /
auùñrakasya auùñrakam  /
aiõeyasya aiõeyam  /
kàüsyasya kàüsyam  /
pàra÷avasya pàra÷avam  /
¤itaþ iti kim ? bailvamayam  /
tatpratyayàt iti kim ? baidamayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.156 ||

_____START JKv_4,3.156:

pràgvateùñha¤ (*4,1.18) ity ata àrabhya krãtàrthe ye pratyayàþ parimàõàd vihitàþ, te vikàre 'tidi÷yante  /
parimàõàt krãta iva pratyayà bhavanti tasya vikàraþ ity etasmin viùaye  /
aõàdãnàm apavàdaþ  /
saïkhyà api parimàõa-grahaõena gçhyate, na råóhiparimàõam eva  /
niùkeõa krãtaü naiùkikam  /
evaü niùkasya vikàro naiùkikaþ  /
÷atena krãtaü ÷atyam, ÷atikam  /
÷atasya vikàraþ ÷atyaþ, ÷atikaþ  /
sàhasraþ  /
vatiþ sarvasàdç÷yàrthaþ  /
adhyardhapårvàd dvigor lug asa¤j¤àyàm (*5,1.28) ity evam àdikam apy atidi÷yate  /
dvisahasraþ, dvisàhasraþ  /
dviniùkaþ, dvinaiùkikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.157 ||


_____START JKv_4,3.157:

uùñra-÷abdàd vu¤ pratyayo vikàràvayavayor arthyoþ  /
pràõya¤o 'pavàdaþ  /
uùñrasya vikàro 'vayavo và auùñrakaþ //


____________________________________________________________________


[#434]

##  || PS_4,3.158 ||


_____START JKv_4,3.158:

umà-÷abdàd årõà-÷adac ca và vu¤ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
aumakam, aumam  /
aurõakam aurõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.159 ||


_____START JKv_4,3.159:

eõã-÷abdàd óha¤ pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
pràõya¤o 'pavàdaþ  /
aiõeyam màüsam  /
puüsastu a¤ eva bhavati  /
eõasya màüsam aiõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.160 ||


_____START JKv_4,3.160:

gopayas-÷abdàbhyàü yat pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
gavyam  /
payasyam  /
sarvatra gorajàdi-prasaïge yad asty eva, mayóviùaye tu vidhãyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,3.161 ||


_____START JKv_4,3.161:
dru-÷abdàd yat pratyayo bhavati vikàràvayavayor arthayoþ  /
ora¤o 'pavàdaþ  /
dravyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.162 ||


_____START JKv_4,3.162:

dra-÷abdàn màne vikàra-vi÷eùe vayaþ pratyayo bhavati  /
yato 'pavàdaþ  /
druvayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.163 ||


_____START JKv_4,3.163:

vikàràvayavayor utpannasya phale tadviùaye vivakùite lug bhavati  /
àmalakyàþ phalam àmalakam  /
kuvalam  /
vadaram  /
phalitasya vçkùàsya phalam avayavo bhavati vikàra÷ ca, pallavitasya+iva pallavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.164 ||


_____START JKv_4,3.164:

phale ity eva  /
plakùa-àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ phale vikàràvayavatvena vivakùite aõ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavàdaþ  /
vidhàna-sàmarthyàt tasya na lug bhavati  /
plàkùam  /
naiyagrodham  /
plakùa  /
nyagrodha  /
a÷vattha  /
iïgudã  /
÷igru  /
kakarndhu  /
vuhatã  /
plakùa-àdiþ //


____________________________________________________________________


[#435]

##  || PS_4,3.165 ||


_____START JKv_4,3.165:

phale ity eva  /
jambå-÷abdàt phale 'bhidheye và aõ pratyayo bhavati  /
a¤o 'pavàdaþ  /
atra aõo vidhàna - samàrthyàl lug na bhavati, a¤as tu bhavaty eva  /
jàmbavàni phalàni, jambåni và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.166 ||


_____START JKv_4,3.166:

và ity eva  /
jambvàþ phale 'bhidheye pratyayasya và lup bhavati  /
yuktavadbhàve vi÷eùaþ  /
jambvàþ phalam jambåþ phalam, jambu phalam, jàmbavam iti và  /
lup-prakaraõe pahla-pàka÷uùàm upasaïkhyànam  /
vrãhayaþ  /
yavàþ  /
màùàþ  /
mudgàþ  /
tilàþ  /
puùpamålesu bahulam  /
mallikàyàþ puùpam mallikà  /
navamallikà jàtiþ  /
bidàryàþ målaü bidàrã  /
aü÷umatã  /
bçhatã  /
na ca bhavati  /
pàñalàni puùpàõi  /
÷àlvàni målani  /
bahulavacanàt kvacid anyad api bhavati, kadambaü puùpam, a÷okam, karavãram, bailvàni phalàni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.167 ||

_____START JKv_4,3.167:

harãtakã ity evam àdibhyaþ ÷abdebhyaþ phale pratyayasya lub bhavati  /
luki pràpte lupo vidhàne yuktavadbhàve strã-pratyaya÷ravaõe ca vi÷eùaþ  /
harãtakyàþ phalaü harãtakã  /
ko÷àtakã  /
nakharajanã  /
atra ca vyaktir yuktavadbhàvena+iùyate, vacanaü tv abhidheyavad eva bhavati  /
harãtakyàþ phalàni harãtakyaþ  /
harãtakã  /
ko÷àtakã  /
nakharajanã  /
÷aùkaõóã  /
dàóã  /
doóã  /
dãóã  /
÷vetapàkã  /
arjunapàkã  /
kàlà  /
dràkùà  /
dhvaïkùà  /
gargarikà  /
kaõñakàrikà  /
÷ephàlikà  /
yeùàü ca phalapàka-nimittaþ ÷oùaþ  /
puùpamuleùu bahulam  /
harãtakyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,3.168 ||


_____START JKv_4,3.168:

pràk krãtàc chaþ (*5,1.1), kaüsãyaþ  /
u-gav-àdibhyo yat (*5,1.2), para÷avyaþ  /
kaüsãya-para÷avya-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyaü ya¤-a¤au pratyayau bhavataþ tasya vikàraþ ity etasmin viùaye, tatsaüniyogena ca kaüsãya-para÷avyayoþ lug bhavati  /

[#436]

kaüsãyasya vikàraþ kàüsyaþ  /
para÷avyasya vikàraþ pàra÷avaþ  /
pràtipadika-adhikàràd dhàtupratyayasya na lug bhavati  /
para÷avya-÷abdàd anudàtta-àditvàd eva a¤i siddhe lug-arthaü vacanam  /
nanu ca yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kçte halas taddhitasya (*6,4.150) iti ya-lopo bhaviùyati ? naa+ead asti, ãti iti tatra vartate //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau caturthàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ

______________________________________________________

[#437]

caturthàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.1 ||


_____START JKv_4,4.1:

tad vahati ratha-yuga-pràsaïgam (*4,4.76) iti vakùyati  /
pràgetasmàd vahatisaü÷abdanàd yànarthàn anukramamiùyàmaþ, ñhak pratyayas teùv adhikçto veditavyaþ  /
vakùyati - tena dãvyati khanati jayati jitam (*4,4.2) iti  /
akùair dãvyati àkùikaþ  /
ñhak-prakaraõe tadàheti mà÷abdàdibhya upasaïkhyànam  /
mà÷abdaþ ity àha mà÷abdikaþ  /
naitya÷abdikaþ kàrya÷abdikaþ  /
vàkyàd etat pratyayavidhànam  /
àhau prabhåtàdibhyaþ  /
prabhåtam àha pràbhåtikaþ  /
pàryàptikaþ  /
kriyàvi÷eùaõat pratyayaþ  /
pçcchatau susnàtàdibhyaþ  /
susnataü pçcchati sausnàtikaþ  /
saukharàtrikaþ  /
saukha÷àyanikaþ  /
gacchati paradàràdibhyaþ  /
paradàràn gacchati pàradàrikaþ  /
gaurutalpikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.2 ||


_____START JKv_4,4.2:

tena iti tçtãyà-samarthàd dãvyati khanati jayati jitam ity eteùv artheùu ñhak pratyayo bhavati  /
akùair dãvyati àkùikaþ  /
÷àlàkikaþ  /
abhryà khanati àbhrikaþ  /
kauddàlikaþ  /
akùair jayati àkùikaþ  /
akùair jitam àkùikam  /
÷àlàkikam  /
sarvatra karaõe tçtãyà samarthavibhaktiþ  /
devadattena jitam iti pratyayo na bhavati, anabhidhànàt  /
aïgulyà khanati iti ca  /
pratyayàrthe saïkhyàkàlayor avivakùà  /
kriyàpradhànatve 'pi càkhyàtasya taddhitaþ svabhàvàt sàdhanapradhànaþ //


____________________________________________________________________


[#438]

##  || PS_4,4.3 ||


_____START JKv_4,4.3:

tena iti tçtãyà-samarthàt saüskçtam ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
sata utkarùàdhànaü saüskàraþ  /
dadhnà saüskçtam dàdhikam  /
÷àrïgaverikam  /
màrãcikam  /
yogavibhàga uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.4 ||


_____START JKv_4,4.4:

kulattha-÷abdàt ka-kàropadhàt ÷abdàc ca pràtipadikàd aõ pratyayo hbavati saüskçtam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
kulatthaiþ saüskçtam kaulattham  /
kakàropadhàt - taittióãkam  /
dàrdabhakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.5 ||


_____START JKv_4,4.5:

tena iti tçtãyàsamarthàt tarati ity etasminn arthe ñhak pratyayo hbavati  /
tarati plavate ity arthaþ  /
kàõóaplavena tarati kàõóaplavikaþ  /
auóupikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.6 ||


_____START JKv_4,4.6:

gopuccha-÷abdàñ ñha¤ pratyayo bhavati tarati ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
gaupucchikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.7 ||


_____START JKv_4,4.7:

nau-÷abdàd dvyaca÷ ca pràtipadikàñ ñhan pratyayo hbavati tarati ity etasmin arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
nàvà tarati nàvikaþ  /
dvyacaþ khalv api - ghañikaþ  /
plavikaþ  /
bàhukaþ  /
ùakàraþ sàühitiko nànubandhaþ  /
bàhukà strã  /
àkarùàt parpàder bhastràdibhyaþ kusãda-såtràc ca  /
àvasathàt ki÷aràdeþ ùitaþ ùaóete ñhag-adhikàre //
vidhivàkyàpekùaü ca ùañtvaü, pratyayàs tu sapta //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.8 ||


_____START JKv_4,4.8:

tena iti tçtãyàsamarthàc carati ity etasminn arthe ñhak patyayo bhavati  /
caratir bhakùaõe gatau ca vartate  /
dadhnà carati dadhikaþ  /
hàstikaþ  /
÷àkañikaþ //


____________________________________________________________________


[#439]

#<àkarùàt ùñhal>#  || PS_4,4.9 ||


_____START JKv_4,4.9:

àkarùa-÷abdàd ùthal pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
lakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
àkarùeõa carati àkarùikaþ  /
àkarùikã  /
àkarùaþ iti suvarõa-parãkùàrtho nikaùopalaþ ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.10 ||

_____START JKv_4,4.10:

parpa ity evam àdibhyaþ ùñhan pratyayo bhavati carati ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
parpikaþ  /
parpikã  /
a÷vikaþ  /
a÷vikã  /
parpa  /
a÷va  /
a÷vattha  /
ratha  /
jàla  /
nyàsa  /
vyàla  /
pàda  /
pa¤ca  /
padika  /
parpàdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷vagaõàñ ñha¤ca>#  || PS_4,4.11 ||


_____START JKv_4,4.11:

÷vagaõa-÷abdàt ñha¤ pratyayo bhavati, cakàràt ùñhan, carati ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
÷vagaõena carati ÷vàgaõikaþ  /
÷vàgaõikã  /
ñhan - ÷vagaõikaþ  /
÷vagaõikà  /
÷va-àder i¤i (*7,3.8) it yatra vakùyati, ikàràdi-grahaõaü ca kartavyam ÷vàgaõikàdy-artham (*7,3.8) iti  /
tena thatri dvaràdikàryaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.12 ||


_____START JKv_4,4.12:

tena iti tçtãyàsamarthebhyaþ vetanàdibhyaþ ÷abdebhyaþ jãvati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
vetanena jãvati vaitanikaþ karmakaraþ  /
dhanurdaõóagrahaõam atra saïghàtavigçhãtàrtham  /
dhanurdaõóikaþ  /
dhànuùkaþ  /
dàõóikaþ  /
vetana  /
vàha  /
ardhavàha  /
dhanurdaõóa  /
jàla  /
vesa  /
upavesa  /
preùana  /
upasti  /
sukha  /
÷ayyà  /
÷akti  /
upaniùat  /
upaveùa  /
srak  /
pàda  /
upasthàna  /
vetanàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.13 ||


_____START JKv_4,4.13:

vasna-krayavikraya-÷abdàbhyàü tçtãyàsamarthàbhyàü ñhan pratyayo bhavati jãvati ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
vasnena jãvati vasnikaþ  /
kraya-vikraya-grahaõaü saïghàtavigçhãta-artham  /
krayavikrayãkaþ  /
krayikaþ  /
vikrayikaþ //


____________________________________________________________________


[#440]

#<àyudhac cha ca>#  || PS_4,4.14 ||


_____START JKv_4,4.14:

àyudha-÷abdàt cha pratyayo bhavati, cakàràñ ñhaü÷ ca, jãvati ity etasmin viùaye  /
àyudhena jãrvàta àyudhãyaþ, àyudhikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.15 ||


_____START JKv_4,4.15:
tena ity eva  /
utsaïgàdibhyas tçtiyàsamarthebhyo harati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
haratir de÷àntarapràpaõe vartate  /
utsaïgena harati autsaïgikaþ  /
auóupikaþ  /
utsaïga  /
uóupa  /
utpata  /
piñaka  /
utsaïgàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.16 ||


_____START JKv_4,4.16:

bhastrà ity evam àdibhyaþ tçtãyàsamrthebhyaþ harati tiyetasminnarthe ùñhan pratyayo bhavati  /
bhastrayà harati bhastrikaþ  /
bhastrikã  /
bharañikaþ  /
bharañikã  /
bhastrà  /
bharaña  /
bharaõa  /
÷ãrùabhàra  /
÷ãrùebhàra  /
aüsabhàra  /
aüsebhàra  /
bhastràdiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.17 ||


_____START JKv_4,4.17:

harati ity eva  /
vivadha-vãvadha-÷abdàbhyàm tçtãyàsamarthàbhyàü vibhàùà ùñhan pratyayo bhavati  /
tena mukte prakçtaþ ñhag bhavati  /
vivadhena harati vivadhikaþ  /
vivadhikã  /
vãvadhikaþ  /
vivadhikã  /
ñhak khalv api - vaivadhikaþ  /
vaivadhikã  /
vivadha-vãvadha-÷abdau samànàrthau pathi paryàhàre ca vartete //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.18 ||


_____START JKv_4,4.18:

harati ity eva  /
kuñilikà-÷abdàt tçtãyàsamarthàd aõ pratyayo hbavati harati ity etasminn arthe  /
kuñilikàyà harati mçgo vyàdhaü kauñiliko mçgaþ  /
kuñilikayà haratyaïgàràt kauñilikaþ karmàraþ  /
kuñilikà vakragatiþ, karmàràõàmàyudhakarùaõã lohamayã yaùñi÷ ca+ucyate //


____________________________________________________________________


[#441]

##  || PS_4,4.19 ||

_____START JKv_4,4.19:

tena ity eva  /
akùadyåtàdibhyaþ tçtãyàsamarthebhyo nirvçtte ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
akùadyåtena nirvçttam àkùadyåtikaü vairam  /
jànuprahçtikam  /
akùadyåta  /
jànuprahçta  /
jaïghàprahçta  /
pàdasvedana  /
kaõñakamardana  /
gatàgata  /
yàtopayàta  /
anugata  /
akùadyåtàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.20 ||


_____START JKv_4,4.20:

nirvçtta ity eva  /
óvitaþ ktriþ (*3,3.88) ity ayaü tri÷abdo gçhyate  /
tryantàn nityaü map pratyayo bhavati tena virvçtte ity etasminn arthe  /
óupacaù pàke - paktrimam  /
óuvap - uptrimam  /
óukç¤ - kçtrimam  /
nitya-grahaõaü svàtantryanivçtty-artham, tena tryantaü nityaü map-pratyayàntam eva bhavati, viùayàntare na prayoktavyam iti  /
bhàva-pratyayàntàdim abvaktavyaþ  /
pàkena nirvçttam pàkimam  /
tyàgimam  /
sekimam  /
kuññimam //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.21 ||


_____START JKv_4,4.21:

nirvçtta ity eva  /
apamitya-yàcita-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyaü kak kan ity etau pratyayau bhavataþ nirvçtte ity etasminn arthe  /
àpamityakam  /
yàcitakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.22 ||


_____START JKv_4,4.22:

tena ity eva  /
tçtãyàsamarthàt saüsçùñe ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
saüsçùñam ekãbhåtam abhinnam ity arthaþ  /
dadhnà saüsçùñaü dàdhikam  /
màricikam  /
÷àrïgaverikam  /
paippalikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.23 ||


_____START JKv_4,4.23:

cårõa-÷abdàd iniþ pratyayo bhavati saüsçùte  /
ñhako 'pavàdaþ  /
cårõaiþ saüsçùñàþ cårõino 'påpàþ  /
cårõino dhànàþ //


____________________________________________________________________


[#442]

##  || PS_4,4.24 ||


_____START JKv_4,4.24:

saüsçùte (*4,3.22) ity anena+utpannasya ñhako lavaõa-÷abdàl luk bhavati  /
lavaõaþ såpaþ  /
lavaõaü ÷àkam  /
lavaõà yavàgåþ  /
dravya-vàcã lavaõa-÷abdo lukaü prayojayati, na guõavàcã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.25 ||


_____START JKv_4,4.25:

mudga-÷abdàd aõ pratyayo bhavati saüsçùñe ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
maudga odanaþ  /
maudgã yavàgåþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.26 ||


_____START JKv_4,4.26:

tena ity eva  /
vya¤jana-vàcibhyaþ pràtipadikebhyaþ tçtãyàsamarthebhyaþ upasikte ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
dadhnà upasiktaü dàdhikam  /
saupikam  /
khàrikam  /
vya¤janaiþ iti kim ? udakena+upasikta odanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.27 ||


_____START JKv_4,4.27:

ojas sahas ambhas ity etebhyaþ tçtãyàsamarthebhyo vartate ity arthe ñhak pratyayo bhavati  /
ojasà vartate aujasikaþ ÷åraþ  /
sàhasika÷cauraþ  /
àmbhasiko matsyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.28 ||


_____START JKv_4,4.28:

tad iti dvitãyàsamartha-vibhaktiþ  /
prati anu ity evaü pårvebhyaþ ãpa-loma-kåla-÷abdebhyo dvitiyàsamarthebhyo vartate ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
nanu ca vçtir akarmakaþ, tasya kathaü karmaõà sambandhaþ ? kriyàvi÷ùaõam akarmakàõàm api karma bhavati  /
pratãpaü vartate pràtãpikaþ  /
ànvãpikaþ  /
pràtilomikaþ  /
ànulomikaþ  /
pràtikålikaþ  /
ànukålikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.29 ||


_____START JKv_4,4.29:

parimukha-÷abdàd dvitãyàsamarthàd vartate ity easminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
parimukhaü vartate pàrimukhikaþ  /
cakàro 'nukta-samuccayàrthaþ  /
pàripàr÷vikaþ //


____________________________________________________________________


[#443]

##  || PS_4,4.30 ||


_____START JKv_4,4.30:

tat iti dvitãyàsamarthàt prayacchati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati, yat tad dvitãyàsamarthaü garhyaü cet tad bhavati  /
dviguõàrtha dviguõaü, tàdarthyàt tàcchabdyam  /
dviguõaü prayacchati dvaiguõikaþ  /
triguõikaþ  /
vçddher vçdhu÷ibhàvo vaktavyaþ  /
vàrdhuùikaþ  /
prakçtyanataraü và vçddhiparyàyo vçdhuùi÷abdaþ  /
garhyam iti kim ? dviguõaü prayacchaty adhamarõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.31 ||


_____START JKv_4,4.31:

prayacchati garhyam ity eva  /
kusãdaü vçddhiþ, tadarthaü dravyaü kusidam  /
ekàda÷àrthà da÷a da÷aikàda÷a÷abdena+ucyante  /
kusãda-da÷a-ekàda÷a÷abdàbhyàü yathàsaïkhyaü ùñhan ùñhac ity etau pratyayau bhavataþ prayacchati garhyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdau  /
kusidaü prayacchati kusãdikaþ  /
kusãdikã  /
da÷aikàda÷ikaþ  /
da÷aikàda÷ikã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.32 ||


_____START JKv_4,4.32:

tad iti dvitãyàsamarthàd ucchati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
badaràõi ucchati bàdarikaþ  /
÷yàmàkikaþ  /
bhåmau patitasyaikaikasya kaõasyopàdànamu¤chaþ  /
kaõànu¤chati kàõikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.33 ||


_____START JKv_4,4.33:

tad iti dvitãyàsamarthàd rakùati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
samàjaü rakùati sàmàjikaþ  /
sàünive÷ikaþ //


____________________________________________________________________


#<÷abda-darduraü karoti>#  || PS_4,4.34 ||


_____START JKv_4,4.34:

tad iti dvitãyàsamarthàbhyàü ÷abda-dardura-÷abdàbhyàü karoti ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
÷abdaü karoti ÷àbdiko vaiyàkaraõaþ  /
dàrdurikaþ kumbhakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.35 ||


_____START JKv_4,4.35:

tad ity eva  /
pakùyàdibhyo dvitãyàsamarthebhyo hanti ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
svaråpasya paryàyàõàü tadvi÷eùàõàm ca grahaõam iha+isyate  /
pakùiõo hanti pàkùikaþ  /
÷àkunikaþ  /
màyårikaþ  /
taittirikaþ  /
matsya - màtsyikaþ  /
mainikaþ  /
÷àpharikaþ  /
÷àkulikaþ  /
mçga - màrgikaþ  /
hàriõikaþ  /
saukarikaþ  /
sàraïgikaþ //


____________________________________________________________________


[#444]

##  || PS_4,4.36 ||


_____START JKv_4,4.36:

paripantha-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàt tiùñhati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
paripanthaü tiùñhati pàripanthika÷cauraþ  /
cakàro bhinnakramaþ pratyayàrthaü samuccinoti  /
paripanthaü hanti pàripanthikaþ  /
samarthavibhaktiprakaraõe punar dvitiyoccàraõaü laukikavàkya-pradar÷ana-artham  /
paripatha÷abda-paryàyaþ paripantha-÷abdo 'sti iti j¤àpayati  /
sa viùayàntare 'pi prayoktavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.37 ||


_____START JKv_4,4.37:

màtha-÷abda-uttarapadàt pràtipaikàt padavã anupada ity etàbhyàü ca dhàvati ity etasminnarthe ñhak pratyayo bhavati  /
daõóamàthaü dhàvati dàõóamàthikaþ  /
÷aulkamàthikaþ  /
pàdavikaþ  /
ànupadikaþ  /
matha÷abdaþ pathiparyàyaþ //


____________________________________________________________________


#<àkrandàñ ñha¤ ca>#  || PS_4,4.38 ||


_____START JKv_4,4.38:

àkrandanti etasmin nityàkrando de÷aþ  /
atha và àkrandyate ity àkrandaþ àrtàyanam ucyate  /
vi÷eùàbhàvàd dvayor api grahaõam  /
àkranda-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàd dhàvati ity etasminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati, cakàràñ ñhak ca  /
svare vi÷eùaþ  /
àkrandaü dhàvati àkrandikaþ  /
àkrandikã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.39 ||


_____START JKv_4,4.39:

pada÷abdaþ uttarapadaü yasya tasmàt padottarapada-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàd gçhõàti ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
pårvapadaü gçhõàti paurvapadikaþ  /
auttarapadikaþ  /
padànatàt iti na+uktaü, bahucpårvàn mà bhåt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.40 ||


_____START JKv_4,4.40:

pratikaõñha-artha-lalàma-÷abdebhyaþ tad iti dvitãyàsamarthebhyaþ gçhõàti ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
pratikaõñhaü gçhõàti pràtikaõñhikaþ  /
àrthikaþ  /
làlàmikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.41 ||


_____START JKv_4,4.41:

dharma-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàc carati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
caratiràsebàyàü nànuùñhànamàtre  /
dharmaü carati dhàrmikaþ  /
adharmàc ca+iti vaktavyam  /
àdharmikaþ //


____________________________________________________________________


[#445]

##  || PS_4,4.42 ||


_____START JKv_4,4.42:

pratipatha-÷abdàd dvitãyàsamarthàd eti ity asminn arthe ñhan pratyayo bhavati, cakàràñ ñhak ca  /
pratipatham eti pratipathikaþ, pràtipathikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.43 ||


_____START JKv_4,4.43:

samavàyà-vàcibhyaþ ÷abdebhyaþ tad iti dvitãyàsamarthebhyaþ samavaiti ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
samavàyaþ samåhaþ ucyate, na saüpradhàraõà  /
samavàyàn iti bahuvacanaü saråpavidhiniràsàrtham  /
samavaiti àgatya tadekade÷ã bhavati ity arthaþ  /
samavàyàn samavaiti sàmavàyikaþ  /
sàmàjikaþ  /
sàmåhikaþ  /
sànnive÷ikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.44 ||


_____START JKv_4,4.44:

pariùadaþ õyaþ pratyayo bhavati samavàyàn samavaiti ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
pariùadaü samavaiti pàriùadyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.45 ||


_____START JKv_4,4.45:

senà-÷abdàd và õyaþ pratyayo bhavati samavàyàn samavaiti ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
senàü samavaiti sainyaþ, sainikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.46 ||


_____START JKv_4,4.46:

lalàña-kukkuñã-÷abdàbhyàü tad iti dvitãyàsamarthàbhyàü pa÷yati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
sa¤j¤à-grahaõam abhidheya-niyama-arthaü, na tu råóhyartham  /
lalàñaü pa÷yati làlàñikaþ sevakaþ  /
kaukkuñiko bhikùuþ  /
sarvàvayavebhyo lalàñaü dåre dç÷yate  /
tad anena lalàña-dar÷anena sevakasya svàminaü prati anupa÷leùaþ kàryeùu anupasthàyitvaü lakùyate  /
làlàñikaþ sevakaþ  /
svàminaþ kàryeùu na+upatiùñhate ity arthaþ  /
kukkuñã-÷abdena api kukkuñãpàto lakùyate  /
de÷asya alpatayà hi bhikùuravikùiptadçùñiþ pàdavikùepade÷e cakùuþ saüyamya gacchati sa ucyate kaukkuñikaþ iti //


____________________________________________________________________


[#446]

##  || PS_4,4.47 ||


_____START JKv_4,4.47:

tasya iti ùaùñhãsamarthàd dharmyam ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
dharmyaü nyàyyam  /
àcàrayuktam ity arthaþ  /
÷ulka÷àlàyàþ dharmyaü ÷aulka÷àlikam  /
àkarikam  /
àpaõikam  /
gaulmikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.48 ||


_____START JKv_4,4.48:

mahiùã ity evam àdibhyaþ aõ pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
mahisyàþ dharmyam màhiùam  /
pràjàvatam  /
mahiùã  /
prajàvatã  /
pralepikà  /
vilepikà  /
anulepikà  /
purohita  /
maõipàlã  /
anucàraka  /
hotç  /
yajamàna  /
mahiùyàdiþ //


____________________________________________________________________


#<çto '¤>#  || PS_4,4.49 ||


_____START JKv_4,4.49:

çkàràntàt pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati tasya dharmyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
potur dhrmyaü pautram  /
audgàtram  /
narac ca+eti vaktavyam  /
narasya dharmyà nàrã  /
vi÷asitur iólopa÷ ca  /
vi÷asituþ dharmyam vai÷astram  /
vibhàjayiturõilopa÷ ca  /
vibhàjayitur dhrmyam vaibhàjitram //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.50 ||


_____START JKv_4,4.50:

tasya ity eva  /
ùaùñhãsamarthàt avakraya ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
avakrãõite 'nena iti avakrayaþ piõóakaþ ucyate  /
÷ulka÷àlàyàþ avakrayaþ aulka÷àlikaþ  /
àkarikaþ  /
àpaõikaþ  /
gaulmikaþ  /
nanu avakrayo 'pi dharmyam eva ? na+etad asti  /
lokapãóayà dharmatikrameõa apy avakrayo bhavati //


____________________________________________________________________


[#447]

##  || PS_4,4.51 ||


_____START JKv_4,4.51:

tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati yattatprathamàsamarthaü paõyaü cet tad bhavati  /
apåpàþ paõyam asya àpåpikaþ  /
÷àùkulikaþ  /
maudakikaþ  /
paõyam iti vi÷eùanaü taddhitavçttàv antarbhåtam ataþ paõya-÷abdo na prayujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.52 ||


_____START JKv_4,4.52:

lavaõa-÷abdàñ ñha¤ pratyayo bhavati tad asya paõyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
lavaõaü paõyam asya làvaõikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.53 ||


_____START JKv_4,4.53:

ki÷ara ity evam àdibhyaþ ùñhan pratyayo tad asya paõyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
ki÷aràdayo gandhavi÷eùa-vacanàþ  /
ki÷aràþ paõyam asya ki÷arikaþ  /
ki÷arikã  /
niradikaþ  /
naradikã  /
ki÷ara  /
narada  /
nalada  /
sumaïgala  /
tagara  /
guggulu  /
u֋ra  /
haridrà  /
haridràyaõã  /
ki÷aràdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷alàluno 'nyatarasyàm>#  || PS_4,4.54 ||


_____START JKv_4,4.54:

÷alàlu-÷abdàd anyatarasyàü ùñhan pratyayo bhavati tad asya paõyam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
÷alàlu-÷abdo gandhavi÷eùa-vacanaþ  /
÷alàlu paõyam asya ÷alàlukaþ  /
÷alàlukã  /
÷àlàlukaþ /
÷àlàlukã //


____________________________________________________________________


#<÷ilpam>#  || PS_4,4.55 ||


_____START JKv_4,4.55:

tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati yattat prathamàsamarthaü ÷ilpaü cet tad bhavati  /
÷ilpaü kau÷alam  /
mçdaïgavàdanaü ÷ilpam asya màrdaïgikaþ  /
pàõavikaþ  /
vaiõikaþ  /
mçdaïgavàdane vartamàno mçdaïga÷abdaþ pratyayam utpàdayati  /
÷ilpaü taddhitavçttàv antarbhavati //


____________________________________________________________________


[#448]

##  || PS_4,4.56 ||


_____START JKv_4,4.56:

maóóuka-jharjhara-÷abdàbhyàm anyatarasyàm aõ pratyayo bhavati tad asya ÷ilpam ity etasmin viùaye  /
pakùe so 'pi bhavati  /
maóóukavàdanaü ÷ilpamastha màóóukaþ, màóóukikaþ  /
jhàrjharaþ, jhàrjharikaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.57 ||


_____START JKv_4,4.57:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati, yattat prathamàsamarthaü praharaõaü cet tad bhavati  /
asiþ praharaõam asya àsikaþ  /
pràsikaþ  /
càkrikaþ dhànuùkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.58 ||


_____START JKv_4,4.58:

para÷vadha-÷abdàt ñha¤ pratyayo bhavati, cakàràt ñhak  /
svare vi÷eùaþ  /
para÷vadhaþ praharaõam asya pàra÷vadhikaþ //


____________________________________________________________________


#<÷akti-yaùñyor ãkak>#  || PS_4,4.59 ||


_____START JKv_4,4.59:

÷akti-yaùñi-÷abdàbhyàm ãkak pratyayo bhavati tad asya praharaõam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
÷aktiþ praharaõam asya ÷àktãkaþ  /
yàùñãkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.60 ||


_____START JKv_4,4.60:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamàsamarthebhyaþ asti nàsti diùña ity etebhyaþ ÷abdebhyaþ asya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati yat tat prathamàsamarthaü mati÷ cet tad bhavati  /
asti matiþ asya àstikaþ  /
nàsti matiþ asya nàstikaþ  /
daiùñikaþ  /
na ca matisattàmàtre pratyaya iùyate, kiü tarhi, paraloko 'sti iti yasya matiþ sa àstikaþ  /
tadviparãto nàstikaþ  /
pramàõa-anupàtinã yasya matiþ sa daiùñikaþ  /
tad etad abhidhàna-÷akti-svabhàvàl labhyate  /
asti-nàsti-÷abdau nipàtau, vacanasàmarthyàd và àkhyàtàd vàkyàc ca pratyayaþ //


____________________________________________________________________


#<÷ãlaü>#  || PS_4,4.61 ||


_____START JKv_4,4.61:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñyarthe ñhak pratyayo bhavati yattat prathamàsamarthaü ÷ãlaü ced tad bhavati  /
÷ãlaü svabhàvaþ  /
apåpabhakùaõaü ÷ãlam asya àpåpikaþ  /
÷àùkulikaþ  /
maudakikaþ  /
bhakùaõakriyà tadvi÷eùaõaü ca ÷ãlaü taddhitavçttàv antarbhavati //


____________________________________________________________________


[#449]

##  || PS_4,4.62 ||


_____START JKv_4,4.62:

chatra ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyo õaþ pratyayo bhavati tad asya ÷ãlam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
chatraü ÷ãlam asya chàtraþ  /
chàdanàdàvaraõàc chatram  /
gurukàryeùvahitaþ tacchidràvaraõapravçttaþ chatra÷ãlaþ ÷ãùyaþ chàtraþ  /
sthà-÷abdo 'tra pañhyate, sa upasarga-pårvo 'tra gçhyate àsthà saüsthà avasthà iti  /
chatra  /
bubhukùà  /
÷ikùà  /
puroha  /
sthà  /
curà  /
upasthàna  /
çùi  /
karman  /
vi÷vadhà  /
tapas  /
satya  /
ançta  /
÷ibikà  /
chatràdiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.63 ||


_____START JKv_4,4.63:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati, yat tatprathamàsmarthaü karma cet tad vçttam adhyayanaviùayaü bhavati  /
ekamanyadadhyayane karma vçttam asya aikànyikaþ  /
dvaiyanyikaþ  /
traiyanyikaþ  /
ekamanyat iti vigçhya taddhitàrtha iti samàsaþ  /
tata÷ ca ñhak pratyayaþ  /
adhyayane karma vçttam ity etat sarvaü taddhitavçttàvantarbhavati  /
yasya adhyayanaprayuktasya parãkùàkàle pañhataþ skhalitam apapàñharåpam ekaü jàtaü sa ucyate aikànyikaþ iti  /
evaü dvaiyanyikaþ traiyanyika iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.64 ||


_____START JKv_4,4.64:

bahvac pårvapadaü yasya tasmàd bahvacpårvapadàt pràtipadikàt ñhac pratyayo bhavati tad asya karmàdhyayane vçttam ity etasminn arthe ñhako 'pavàdaþ  /
dvàda÷ànyàni karmàõyadhyayane vçttàny asya dvàda÷ànyikaþ  /
trayoda÷ànyikaþ  /
caturda÷ànyikaþ  /
caturda÷àpapàñhà asya jàtà ity arthaþ  /
udàtte kartavye yo 'nudàttaü karoti sa ucyate anyat tvaü karoùi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.65 ||

_____START JKv_4,4.65:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamàsamarthàdasya iti ùaùñhyarthe ñhak pratyayo bhavati yat tatprathamàsamarthaü hitaü cet tad bhavati, tac ca bhakùàþ  /
nanu ca hitayoge caturthyà bhavitavyaü, tatra kathaü ùaùñhyarthe pratyayo vidhãyate ? evaü tarhi sàmarthyàd vibhaktivipariõàmo bhaviùyati  /
apåpabhakùaõaü hitam asmai àpåpikaþ  /
÷àùkulikaþ  /
maudakikaþ  /
hitàrthakriyà ca taddhitavçtàvantarbhavati //


____________________________________________________________________


[#450]

##  || PS_4,4.66 ||


_____START JKv_4,4.66:

tat iti prathamàsamarthàd asmà iti caturthyartha ñhak pratyayo bhavati yat tat prathamàsamarthaü tac ced dãyate niyuktam  /
niyogena avyabhicàreõa dãyate ity arthaþ  /
avyabhicàro niyogaþ  /
agre bhojanam asmai niyuktaü dãyate àgrabhojanikaþ  /
àpåpikaþ  /
÷àùkulikaþ  /
kecit tu niyuktaü nityam àhuþ  /
apåpà nityam asmai dãyante àpåpikaþ //


____________________________________________________________________


#<÷ràõà-màüsa-odanàñ ñiñhan>#  || PS_4,4.67 ||


_____START JKv_4,4.67:

÷ràõà-màüsa-odana-÷abdàbhyàü ñiñhan pratyayo bhavati tad asmai dãyate niyuktam ity etasminn arthe  /
ñhako 'pavàdaþ  /
ikàra uccàraõa-arthaþ  /
ñakàro ïãb-arthaþ  /
÷ràõà niyuktam asmai dãyate ÷ràõikaþ  /
÷ràõikã  /
màüsaudanikaþ  /
màüsaudanikã  /
atha ñha¤ eva kasmàn na+uktaþ, na hy atra ñha¤aù ñiñhano và vi÷eùo 'sti ? màüsaudana-grahaõaü saïghàtavigçhãta-arthaü kecid icchanti, tatra vçddhyabhàvo vi÷eùaþ  /
odanikaþ  /
odanikã //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.68 ||


_____START JKv_4,4.68:

bhakta-÷abdàd aõ pratyayo bhavati anyatrasyàm tad asami dãyate niyuktam ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
bhaktam asmai dãyate niyuktam bhàktaþ, bhaktikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.69 ||


_____START JKv_4,4.69:

tatra iti saptamãsamarthàn niyukta ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
niyuktaþ àdhikçto vyàpàritaþ ity arthaþ  /
÷ulka÷àlàyàü niyuktaþ ÷aulka÷àlikaþ  /
àkarikaþ  /
àpaõikaþ  /
gaulmikaþ  /
dauvàrikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.70 ||


_____START JKv_4,4.70:

agàra-÷abdàntàt pràtipadikàt ñhan pratyayo bhavati tatra niyuktaþ ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
devàgàre niyuktaþ devàgàrikaþ  /
koùñhàgàrikaþ  /
bhàõóàgàrikaþ //


____________________________________________________________________


[#451]

##  || PS_4,4.71 ||


_____START JKv_4,4.71:

tatra ity eva  /
saptamãsamarthàd ade÷a-vàcinaþ paratipadikàd akàla-vàcinaþ ca adhyàyinyabhidheye ñhak pratyayo bhavati  /
adhyayanasya yau de÷akàlau ÷àstraõa pratiùiddhau tàvade÷akàla-÷abdena+ucyete, tata idaü pratyayavidhànam  /
÷mà÷àne 'dhãte ÷mà÷ànikaþ  /
càtuùpathikaþ  /
akàlàt - caturada÷yamadhãte càturda÷ikaþ  /
àmàvàsyikaþ  /
ade÷akàlàt iti kim ? srughne 'dhãte  /
pårvàhõe 'dhãte //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.72 ||


_____START JKv_4,4.72:

tatra ity eva  /
kañhina-÷abdàntàt saptamãsamarthàt prastàra-saüsthàna-÷abdàbhyàü ca ñhak pratyayo bhavati vyavaharati ity etasmnn arthe  /
vyavahàraþ kriyàtattvam yathà laukikavyavahàraþ iti  /
vaü÷akañhine vyavaharati vàü÷akañhinikaþ cakracaraþ  /
vàrdhrakañhinikaþ  /
pràstàrikaþ  /
sàüsthànikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.73 ||


_____START JKv_4,4.73:

nikaña-÷àbdàt saptamãsmarthàt vasati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
yasya ÷àstrato nikañavàsas tatra ayaü vidhiþ  /
àraõyakena bhikùuõà gràmàt kro÷e vastavyam iti ÷àstram  /
nikañe vasati naikañiko bhikùuþ //


____________________________________________________________________

#<àvasathàt ùñhal>#  || PS_4,4.74 ||


_____START JKv_4,4.74:

tatra ity eva  /
àvasatha-÷abdàt saptamãsamarthàt vasati ity etasminn arthe ùñhal pratyayo bhavati  /
lakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
àvasathe vasati àvasathikaþ  /
àvasathikã  /
ñhakaþ pårõo 'vadhiþ, ataþ paramanyaþ pratyayo vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.75 ||


_____START JKv_4,4.75:

tasmai hitam (*5,1.5) iti vakùyati  /
pràg etasmàd dhitasaü÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyàmo yat pratyayasteùvadhikçto veditavyaþ  /


____________________________________________________________________


vakùyati -

##  || PS_4,4.76 ||


_____START JKv_4,4.76:

rathyaþ  /
yugyaþ  /
pràsaïgyaþ //
tadvahati rathayugapràsaïgam (*4,4.76)  /
tad iti dvitãyàsamarthebhyo rathayugapràsaïgebhyo vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
rathaü vahati rathyaþ  /
yugyaþ  /
pràsaïgyaþ  /
rathasãtàhalebhyo yad vidhau iti tad anatavidhy-upasaïkhyànàt paramarathyaþ ity api bhavati //


____________________________________________________________________


[#452]

##  || PS_4,4.77 ||


_____START JKv_4,4.77:

tad vahati ity eva  /
dhur ity etasmàd dvitãyàsamarthàd vahati ity etasminn arthe yat óhak ity etau pratyayau bhavataþ  /
dhuraü vahati dhuryaþ, dhaureyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.78 ||


_____START JKv_4,4.78:

tadvahati ity eva  /
sarvadhurà-÷abdàd dvitãyàsamarthàt vahati ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
sarvadhuràü vahati sarvadhurãõaþ  /
strãliïge nyàyye sarvadhuràt iti pràtipadikamàtra-apekùo nirde÷aþ  /
khaþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ iùñasaïgrahàrthaþ  /
uttaradhurãõaþ  /
dakùiõadhurãõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.79 ||


_____START JKv_4,4.79:

tad vahati ity eva  /
ekadhurà-÷abdàd dvitãyàsamarthàd vahati ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati, tasya ca lug bhavati  /
vacanasamàrthyàt pakùe lug vidhãyate  /
ekadhuràm vahati ekadhurãõaþ, ekadhuraþ //


____________________________________________________________________


#<÷akañàd aõ>#  || PS_4,4.80 ||


_____START JKv_4,4.80:

tadvahati ity eva  /
÷akaña-÷abdàd dvitãyàsamarthàd vahati ity etasminn arthe aõ pratyayo bhavati  /
÷akañam vahati ÷àkaño gauþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.81 ||


_____START JKv_4,4.81:
tadvahati ity eva  /
hala-sãra-÷abdàbhyàü dvitãyàsmarthàbhyàü vahati ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
halaü vahati hàlikaþ  /
sairikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.82 ||


_____START JKv_4,4.82:

tad vahati ity eva  /
janã-÷abdàd dvitãyàsamarthàd vahati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, samudàyena cet sa¤j¤àgamyate  /
janãü vahati janyà, jàmàturvayasyà  /
sà hi vihàràdiùu jamàtçsamãpaü pràpayati  /
janã vadhårucyate //


____________________________________________________________________


[#453]

##  || PS_4,4.83 ||


_____START JKv_4,4.83:

tat iti dvitãyàsamarthàd vidhyati ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, na ced dhanuùkaraõaü bhavati  /
pàdau vidhyanti padyàþ ÷arkaràþ  /
åravyàþ kaõñakàþ  /
adhanuùà iti kim ? pàdau vidhyati dhanuùà  /
nanu asamarthatvàd anabhidhànàc ca pratyayo na bhavati, na hi dhanuùà padya iti vivakùito 'rthaþ pratãyate ? evaü tarhi dhanuùpratiùedhena vyadhanakriyà vi÷eùyate, yasyàü dhanuùkaraõam na sambhàvyate iti  /
tena iha na bhavati, cauraü vidhyati, ÷atruü vidhyati devadattaþ iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.84 ||


_____START JKv_4,4.84:

tad ity eva  /
dhanagaõa-÷abdàbhyàü dvitãyàsamarthàbhyàm labdhà ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
dhanyaþ  /
gaõyaþ  /
labdhà iti tçnnantaü, tena dvitãyà samarthà vibhaktir yujyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.85 ||


_____START JKv_4,4.85:

anna-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàt labdhà ity etasmin arthe õaþ pratyayo bhavati  /
annaü labdhà ànnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.86 ||


_____START JKv_4,4.86:

va÷a-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàd gataþ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
va÷aü gataþ va÷yaþ  /
kàmapràpto vidheyaþ ity arthaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.87 ||


_____START JKv_4,4.87:

nirde÷àt eva prathamà samarthavibhaktiþ  /
pada÷abdàt prathamàsamarthàd dç÷yàrthopàdhikàd asminniti saptamyarthe yat pratyayo bhavati  /
padaü dç÷yam asmin padyaþ kardamaþ  /
padyàþ pàüsavaþ  /
÷akyàrthe kçtyaþ  /
÷akyate yasmin padaü målyàþ, suùñhu draùñuü pratimudrotpàdanena sa padyaþ kardamaþ  /
kardamasya avasthà+ucyate nàtidravo nàti÷uùka iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.88 ||


_____START JKv_4,4.88:

mula-÷abdàt prathamàsamarthàd àvarhi ity evam upàdhikàdasya+iti ùaùñhyarthe yat pratyayo bhavati  /
målam eùàm àvarhi målyà màùàþ  /
målyà mudgàþ  /
vçhå udyamane  /
yeùàü målam àvçhyate utpàñyate te målyàþ, suùñhu niùpannàþ  /
målotpàñanena vinà saïgrahãtuü na ÷akyante ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#454]
##  || PS_4,4.89 ||


_____START JKv_4,4.89:

dhenuùyà iti nipàtyate sa¤j¤àyàü viùaye  /
sa¤j¤à-grahaõam abhidheyaniyama-artham  /
dhenoþ sugàgamo ya÷ ca pratyayaþ nipàtyate  /
antodàtto 'pi hy ayam iùyate  /
yà dhenur uttamarõàya çõapradànàd dohanàrthaü dãyate sà dhenuùyà  /
pãtadugdhà iti yasyàþ prasiddhiþ  /
dhenusyàü bhavati dadàami //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.90 ||


_____START JKv_4,4.90:

nirde÷àd eva tçtãyà samarthavibhaktiþ  /
gçhapati-÷abdàt tçtãyàsamarthàt saüyukte ity etasminn arthe ¤yaþ pratyayo bhavati  /
gçhapatinà saüyuktaþ gàrhapatyo 'gniþ  /
anyasya api gçhapatinà saüyogo 'sti, tatra sa¤j¤àdhikàràd atiprasaïga-nivçttiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.91 ||


_____START JKv_4,4.91:

nàvàdhibhyo 'ùñabhyaþ ÷abdebhyo 'ùñasv eva tàryàdiùv artheùu yathàsaïkhyaü yat pratyayo bhavati  /
pratyayàrthadvàreõa tçtãyà samarthavibhaktir labhyate  /
nàvà tàryam navyam udakam  /
navyà nadã  /
÷akyàrthe kçtyaþ  /
vayasà tulyaþ vayasyaþ sakhà  /
sa¤j¤àdhikàro 'bhidheyaniyamàrthaþ  /
tena vayasà tulye ÷atrau na bhavati  /
dharmeõa pràpyaü dharmyam  /
nanu ca dharmàdanapete iti vakùyamàõena+eva siddham ? na+etad asti  /
dharmaü yad anuvartate tad dharmàd anapetam ity ucyate  /
phalaü tu dharmàd apety eva, kàryavirodhitvàd dharmasya  /
viùeõa vadhyaþ viùyaþ  /
viùeõa vadham arhati ity arthaþ  /
målena ànàmyam målyam  /
ànàmyam abhibhavanãyam  /
pañàdãnàm utpattikàraõaü målaü tena tadabhibhåyate ÷eùãkriyate  /
målaü hi saguõaü mulyaü karoti  /
poradupadhàt (*3,1.98) iti yati pràpte ànàmyam iti nipàtanàt õyat  /
målena samaþ målyaþ pañaþ  /
upadànena samànaphalaþ ity arthaþ  /
sãtayà samitaü sãtyam kùetram  /
samitaü saïgatam ity arthaþ  /
rathasãtàhalebhyo yad vidhau iti tad antavidhir api iùyate  /
paramasãtyam  /
uttarasãtyam  /
dvisãtyam  /
trisãtyam  /
tulyà saümitaü tulyam  /
saümitaü samànaü, sadç÷am ity arthaþ  /
yathà tulà paricchinatti param evaü tad api iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.92 ||


_____START JKv_4,4.92:
nirde÷àd eva pa¤camã samarthavibhaktiþ  /
dharmàdibhyaþ pa¤camãsamarthebhyo 'napetaþ ity arthe yat pratyayo bhavati  /
dharmàt anapetaü dharmyam  /
pathyam  /
arthyam  /
nyàyyam  /
sa¤j¤àdhikàràd abhidheyaniyamaþ //


____________________________________________________________________


[#455]

##  || PS_4,4.93 ||


_____START JKv_4,4.93:

pratyayàrthasàmarthyalabhyà samartha-vibhaktiþ  /
chandaþ-÷abdàt tçtãyàsamarthàn nirmite ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
nirmitaþ utpàditaþ  /
chandasà nirmitaþ chandasyaþ  /
chandasà icchayà kçtaþ ity arthaþ  /
icchà-paryàya chandaþ-÷abdaþ iha gçhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.94 ||


_____START JKv_4,4.94:

uraþ÷abdàt tçtãyàsamarthàn nirmite ity etasminn arthe 'õ pratyayo bhavati, cakàràt yat ca  /
urasà nirmitaþ aurasaþ putraþ, urasyaþ putraþ  /
sa¤j¤àdhikàràd abhidheyaniyamaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.95 ||


_____START JKv_4,4.95:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
hçdaya-÷abdàt ùaùñhãsamarthàt priyaþ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
hçdayasya priyaþ hçdyaþ de÷aþ  /
hçdyaü vanam  /
sa¤j¤àdhikàràd abhidheyaniyamaþ  /
iha na bhavati, hçdayasya priyaþ putraþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.96 ||


_____START JKv_4,4.96:

hçdayasya ity eva  /
bandhane iti pratyayàrthaþ  /
tadvi÷eùaõam çùigrahanam  /
vadhyate yena tad bandhanam  /
hçdaya-÷abdàt ùaùñhãsamarthàd bandhane çùàvabhidheye yat pratyayo bhavati  /
çùir vedo gçhyate  /
hçdayasya bandhanam çùiþ hçdyaþ  /
parahçdayaü yena badhyate va÷ãkriyate sa va÷ãkaraõamantro hçdyaþ ity ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.97 ||


_____START JKv_4,4.97:

matàdibhyaþ tribhyaþ ÷abdebhyaþ triùv eva karaõàdiùv artheùu yathàsaïkhyaü yat pratyayo bhavati  /
pratyayàrthasàmarthyàl labdhà ùaùñhã samarthavibhaktiþ  /
mataü j¤ànaü tasya karaõaü matyam  /
bhàvasàdhanaü và  /
janasya jalpaþ janyaþ  /
halasyaþ karùaþ halyaþ  /
dvihalyaþ  /
trihalyaþ  /
karùaõaü karùaþ, bhàvasàdhanaü và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.98 ||


_____START JKv_4,4.98:

tatra iti saptamãsamarthàt sàdhuþ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
sàmasu sàdhuþ sàmanyaþ  /
vemanyaþ  /
karmaõyaþ  /
÷araõyaþ  /
sàdhuþ iha pravãõo yogyo và gçhyate, na+upakàrakaþ  /
tatra hi paratvàt tasmai hitam (*5,1.5) ity anena vidhinà bhavitavyam //


____________________________________________________________________


[#456]

##  || PS_4,4.99 ||


_____START JKv_4,4.99:

pratijanàdibhyaþ ÷abdebhyaþ kha¤ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasminn arthe  /
yato 'pavàdaþ  /
pratijane sàdhuþ pràtijanãnaþ  /
jane jane sàdhuþ ity arthaþ  /
aidaühugãnaþ  /
sàüyugãnaþ  /
pratijana  /
idaüyuga  /
saüyuga  /
samayuga  /
parayuga  /
parakula  /
parasyakula  /
amuùyakula  /
sarvajana  /
vi÷vajana  /
pa¤cajana  /
mahàjana  /
pratijanàdiþ  /
yatra hitàrtha eva sàdhvarthastatra vacanàt pràkkrãtãyà bàdhyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.100 ||


_____START JKv_4,4.100:

bhakta-÷abdàt õaþ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
bhakte sàdhuþ bhaktaþ ÷àliþ  /
bhàktàþ taõóulàþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.101 ||


_____START JKv_4,4.101:

pariùac-chabdàd õyaþ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
pariùadi sàdhuþ pàriùadyaþ  /
õa-pratyayo 'py atra+iùyate  /
tadarthaü yogavibhàgaþ kriyate  /
pariùadaþ õo bhavati, pariùadi sàdhuþ pàriùadaþ  /
tataþ õyaþ  /
pariùadaþ ity eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.102 ||


_____START JKv_4,4.102:

kathàdibhyaþ ÷abdebhyaþ ñhak pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
kathàyàü sàdhuþ kàthikaþ  /
vaikathikaþ  /
kathà  /
vikathà  /
vitaõóà  /
kuùñacit  /
janavàda  /
janevàda  /
vçtti  /
sadgçha  /
guõa  /
gaõa  /
àyurveda  /
kathàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.103 ||


_____START JKv_4,4.103:

guóa-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ ñha¤ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
guóe sàdhuþ gaudikaþ ikùuþ  /
kaulmàùiko mudgaþ  /
sàktuko yavaþ  /
guóa  /
kulmàùa  /
saktu  /
apåpa  /
màüsaudana  /
iakùu  /
veõu saïgràma  /
saïghàta  /
pravàsa  /
nivàsa  /
upavàsa  /
guóàdiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.104 ||


_____START JKv_4,4.104:

pathy-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ óha¤ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
pathi sàdhu pàtheyam  /
àtitheyam  /
vàsateyam  /
svàpateyam //


____________________________________________________________________


[#457]

##  || PS_4,4.105 ||


_____START JKv_4,4.105:

sabhà-÷abdàd yaþ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
sabhàyàü sàdhuþ sabhyaþ //


____________________________________________________________________


#<óha÷ chandasi>#  || PS_4,4.106 ||


_____START JKv_4,4.106:

sabhà-÷abdàó óhaþ pratyayo bhavati tatra sàdhuþ ity etasmin viùaye chandasi  /
yasya apavàdaþ  /
sabheyo yuvà 'sya yajamànasya vãro jàyatàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.107 ||


_____START JKv_4,4.107:

sàdhuþ iti nivçttam  /
vàsã iti pratyayàrthaþ  /
samàanatãrtha-÷abdàt tatra iti saptamãsamarthàd vàsi ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
samànatãrthe vàsã iti satãrthyaþ  /
samanopadhyàyaþ ity arthaþ  /
tãrtha÷-abdena+iha gurur ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.108 ||


_____START JKv_4,4.108:

samànodara-÷abdàt saptamãsamarthàt ÷ayitaþ ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati, okàra÷ ca+udàttaþ  /
÷ayitaþ sthitaþ ity arthaþ  /
samànodare ÷ayitaþ samànodaryaþ bhràtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.109 ||

_____START JKv_4,4.109:

sodara-÷abdàt saptamãsamarthàt ÷ayitaþ ity etsminn arthe yaþ pratyayo bhavati  /
vibhàùodare (*6,3.88)  /
iti såtreõa yakàràdau pratyaye vivakùite pràg eva samànasya sabhàvaþ  /
samànodare ÷ayitaþ sodaryaþ bhràtà  /
o ca+udàttaþ iti na anuvartate  /
yakàre svaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.110 ||


_____START JKv_4,4.110:

tatra ity eva  /
sptamãsamarthàt bhava ity etasminn arthe chandasi viùaye yat pratyayo bhavati  /
aõàdãnàü ghàdãnàü càpavàdaþ  /
sati dar÷ane te 'pi bhavanti, sarvavidhãnàm chandasi vyabhicàràt  /
namo medhyàya ca vidyutyàya ca namaþ  /
àpàdaparisamàpteþ chando 'dhikàraþ  /
bhavàdhikàra÷ ca samudra-abhràd dhaþ (*4,4.118) iti yàvat //


____________________________________________________________________


[#458]

##  || PS_4,4.111 ||


_____START JKv_4,4.111:

pàthaþ-÷abdàn nadã-÷abdàc ca óyaõ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasminn arthe  /
yato 'pavàdaþ  /
pàthasi bhavaþ pàthyo vçùà  /
ca no dadhãta nàdyo giro me  /
pàthaþ antarikùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.112 ||


_____START JKv_4,4.112:

ve÷anta-÷abdàd dhimavaccha-÷abdàc ca aõ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ vai÷antãbhyaþ svàhà  /
haimavatãbhyaþ svàhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.113 ||


_____START JKv_4,4.113:

srotaþ-÷abdàd vibhàùà óyat dya ity etau pratyayau bhavataþ tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
srotasi bhavaþ srotyaþ  /
srotasyaþ  /
óyaó-óyayoþ svare vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.114 ||


_____START JKv_4,4.114:

sagarbha-sayåtha-sanuta-÷abdebhyo yan pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
svare vi÷eùaþ  /
anu bhràtà sagarbhyaþ  /
anu sahà sayåthyaþ  /
yo naþ sanutyaþ  /
sarvatra samànasya chandasi iti sabhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.115 ||


_____START JKv_4,4.115:

tugra-÷abdàd ghan pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
yato 'pavàdaþ  /
tvamagne vçùabhastugriyàõàm  /
annàkà÷ayaj¤aviriùñheùu tugra÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.116 ||


_____START JKv_4,4.116:

agra-÷abdàt yat pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
agre bhavam agryam  /
kim artham idaü yàvatà sàmànyena yad vihita eva ? ghacchau ca (*4,4.117) iti vakùyati tàbhyàü bàdhà mà bhåt iti punar vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.117 ||


_____START JKv_4,4.117:

agra-÷abdàt yat gha-cchau ca pratyayà bhavanti tatra bhavaþ ity etasmin viùaye  /
agryam, agriyam, agrãyam  /
cakàraþ tugràd ghan (*4,4.115) ity asya anukarùaõa-arthaþ  /
agriyam  /
svare vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


[#459]

##  || PS_4,4.118 ||


_____START JKv_4,4.118:

samudra-÷abdàt abhra-÷abdàc ca ghaþ pratyayo bhavati tatra bhavaþ ity etasminn arthe  /
yato 'pavàdaþ  /
samudriyà nadãnàm  /
abhriyasyeva ghoùàþ  /
abhra /
÷abdasya apårvanipàtaþ, tasya lakùaõasya vyabhicàritvàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.119 ||


_____START JKv_4,4.119:

bhavaþ iti nivçttam  /
barhiþ-÷abdàt saptamãsamarthàt dattam ity etasmin arthe yat pratyayo bhavati  /
barhiùyeùu nidhisu priyeùu //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.120 ||


_____START JKv_4,4.120:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
dåta-÷abdàt ùaùñhãsamarthàd bhàge karmaõi ca abhidheye yat pratyayo bhavati  /
bhàgaþ aü÷aþ  /
karma kriyà  /
yadagne yàsi dåtyam  /
dåtabhàgaþ dåtakarkma và //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.121 ||


_____START JKv_4,4.121:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
rakùaþ-÷abdàd yàtu-÷abdàc ca ùaùñhãsamarthàd hananã ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
hanyate 'nyà iti hananã  /
yà vàü mitràvaruõau rakùasyà tanå yàtavyà  /
rakùasàü hananã  /
yàtånàü hananã  /
bahuvacanaü stutivai÷iùñyaj¤àpanàrtham  /
bahunàü rakùasàü hananena tanåþ ståyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.122 ||


_____START JKv_4,4.122:

revaty-àdibhyaþ ùaùñhãsamarthebhyaþ pra÷asye vàcye yat pratyayo bhavati  /
pra÷aüsanaü pra÷asyam, bhàve kyap pratyayo bhavati  /
yadvo revatã revatyam  /
yadvo jagatã jagatyam  /
yadvo haviùyà haviùyam  /
haviùe hità haviùyàþ, tàsàü pra÷aüsnaü haviùyam  /
yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kçte halo yamàü yami lopaþ (*8,4.64) iti lopaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.123 ||


_____START JKv_4,4.123:

asura-÷abdàt ùaùñhãsamarthàt svam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
aõo 'pavàdaþ  /
asuryaü và etat pàtraü yat kulàlakçtaü cakravçttam //


____________________________________________________________________

[#460]

##  || PS_4,4.124 ||


_____START JKv_4,4.124:

asura-÷abdàt ùaùñhãsamarthàt màyàyàü svavi÷eùe aõ pratyayo bhavati  /
pårvasya yato 'pavàdaþ  /
àsurã màyà svadhayà kçtàsi //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.125 ||


_____START JKv_4,4.125:

tadvàn iti nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
matub-antàt pràtipadikàt prathamàsamarthàd àsàm iti ùaùñhyarthe yat pratyayo bhavati, yat prathamàsamartham upadhàno mantra÷ cet sa bhavati, yat tad àsàm iti nirdiùñam iùñakà÷ cet tà bhavanti  /
luk ca matoþ iti prakçtinirhçàsaþ  /
itikaraõas tata÷ ced vivakùà  /
tadvàn ity avayavena samudàyo vyapadi÷yate  /
varcaþ-÷abdo yasmin mantre 'sti sa varcasvàn  /
upadhãyate yena sa upadhànaþ  /
cayanavacanaþ ity arthaþ  /
varcasvànupadhànamantraþ àsàm iùñakànàm iti vigçhya yati vihite mator luki kçte, varcasyà upadadhàti, tejasyà upadadhàti  /
payasyàþ  /
retasyàþ  /
tadvàn iti kim ? mantrasamudàyàd eva mà bhåt  /
upadhànaþ iti kim ? varcasvàn upasthànamantraþ àsàm ity atra mà bhåt  /
mantraþ iti kim ? aïgulimànupadhàno hastaþ àsàm ity atra mà bhåt  /
iùñakàsu iti kim ? aïgulimànupadhàno hasta àsàm ity atra mà bhåt  /
iti-karaõo niyamàrthaþ  /
anekapadasambhave 'pi kenacid eva padena tadvàn mantro gçhyate, na sarveõa //

____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.126 ||


_____START JKv_4,4.126:

a÷vi-÷abdo yasmin mantre 'sti so '÷vimàn  /
a÷vimacchabdàd aõ pratyayo bhavati  /
pårvasya yato 'pavàdaþ  /
a÷vimànupadhàno mantraþ àsàmi ùñakànàm iti vigçhyàõ vidhãyate, tatra matupo luki kçte inaõyanapatye (*6,4.164) iti prakçtibhàvaþ  /
à÷vinãrupadadhàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.127 ||


_____START JKv_4,4.127:

vayasvànupadhàno mantro yàsàü tà vayasyàþ, tàsv abhidheyàsu mårdhno matup pratyayo bhavati  /
pårvasya yato 'pavàdaþ  /
yasmin mantre vayaþ-÷abdo mårdhan-÷abda÷ ca vidyate sa vayasvàn api bhavati mårdhanvàn api, yathà mårdhà vayaþ prajàpati÷ chandaþ iti  /
tatra vayasvacchabdàd iva mårdhavacchabdàd api yati pràpte matup vidhàsyate  /
mårdhanvatãr bhavanti  /
vayasyà eva mårdhanvatyaþ  /
vayasyàsu iti kim ? yatra mårdhan-÷abda eva kevalo na vayaþ-÷abdasn tatra mà bhåt  /
mårdhanvataþ iti vaktavye mårdhnaþ ity uktaü, matupo lukaü bhàvinaü citte kçtvà //


____________________________________________________________________


[#461]

#< matv-arhe màsa-tanvoþ>#  || PS_4,4.128 ||


_____START JKv_4,4.128:

yasminn arthe matub vihitaþ, tasmin÷ chandasi viùaye yat pratyayo bhavati màsatanvoþ pratyayàrtha-vi÷eùaõayoþ  /
prathamàsamarthàd asty upàdhikàt ùaùñhyàrthe saptamyarthe ca yatpratyayo bhavati  /
matvarthãyànàm apavàdaþ  /
nabhàüsi vidyante asmin màse abhasyo màsaþ  /
sahasyaþ  /
tapasyaþ  /
madhavyaþ  /
nabhaþ÷ado 'bhreùu vartate  /
tanvà khalv api - ojo 'syàü vidyate ojasyà tanåþ  /
rakùasyà tanåþ  /
màsatanvoþ iti kim ? madhumatà pàtreõa carati màsatanvor anantaràrthe và  /
madhv asminn asti madhv asminn anantaram iti và madhvyo màsaþ  /
lugakàrekàrarephà÷ ca vaktavyàþ  /
luk tàvat - tapa÷ca tapasya÷ca  /
nabha÷ca nabhasya÷ca  /
saha÷ca sahasya÷ca  /
napuüsakaliïgaü chandasatvàt  /
akàraþ - iùo màsaþ  /
årjo màsaþ  /
ikàraþ - ÷ucirmàsaþ  /
rephaþ - ÷ukro màsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.129 ||


_____START JKv_4,4.129:

madhu-÷abdàn matvarthe ¤aþ pratyayo bhavati, cakàràd yat ca  /
uapsaïkhyànàl luk ca  /
màdhavaþ, madhavyaþ, madhuþ  /
tanvàü khalv api màdhavà, madhavyà, madhuþ tanåþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.130 ||


_____START JKv_4,4.130:

matvarthe ity eva  /
ojaþ-÷adàn matvayarthe yatkhau pratyayau bhavato 'hanyabhidheye  /
ojasyamahaþ  /
ojasãnamahaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.131 ||


_____START JKv_4,4.131:

matvarthe ity eva ve÷oya÷asã àdau yasya pràtipadikasya tasmàd ve÷oya÷àader bhagàntàt pràtipadikàt matvarthe yal pratyayo bhavati  /
lakàraþ svaràrthaþ ve÷obhago vidyate yasya sa ve÷obhagyaþ  /
ya÷obhagyaþ  /
ve÷aþ iti valam ucyate  /
÷rãkàmaprayatnamàhàtmyavãryaya÷assu bhaga÷abdaþ  /
ve÷a÷ ca asau bhaga÷ ca ÷rãprabhçtir ve÷obhagaþ, so 'sya asti iti ve÷obhagyaþ //


____________________________________________________________________


[#462]
##  || PS_4,4.132 ||


_____START JKv_4,4.132:

ve÷oya÷àader bhagàntàt pràtipadikàt matvarthe khaþ pratyayo bhavati  /
yogavibhàgo yathàsaïkhyaniràsàrthaþ uttaràrtha÷ ca  /
cakàràt yat  /
ve÷obhagãnaþ, ve÷obhagyaþ  /
ya÷obhagãnaþ, ya÷obhagyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.133 ||


_____START JKv_4,4.133:

matvarthe iti nivçttam  /
nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
pårva÷abdàt tçtãyàsamarthàt kçtam ity etasminn arthe ina ya ity etau pratyayau bhavataþ  /
cakàràt kha ca  /
gambhãrebhiþ prathibhiþ pårviõebhiþ  /
pårvyaiþ  /
pårvãõaiþ  /
pårvaiþ iti bahuvacanàn tena pårvapuruùàþ ucyante  /
tatkçtàþ panthànaþ pra÷astà iti pathàü pra÷aüsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.134 ||


_____START JKv_4,4.134:
nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
ap-÷abdàt tçtãyàsamarthàt saüskçtam ity etasminn arthe yat pratyayo bhavati  /
yasya+idam apyaü haviþ  /
adbhiþ saüskçtam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.135 ||


_____START JKv_4,4.135:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiaþ  /
sahasra-÷abdàt tçtãyàsamarthàt sammita ity etasminn arthe ghaþ pratyayo bhavati  /
sammitaþ tulyaþ, sadç÷aþ  /
ayama gniþ sahasriyaþ  /
sahasratulyaþ ity arthaþ  /
kecit tu samitau iti pañhanti  /
tatra api samityà sammitaþ eva lakùayitavyaþ  /
tatra chandasi prayogadar÷anàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.136 ||


_____START JKv_4,4.136:

matvarthe ca sahasra-÷abdàt ghaþ pratyayo bhavati  /
sahasram asya vidyate sahasriyaþ  /
tapaþ-sahasràbhyàü vini-inã (*5,2.102), aõ ca (*5,2.103) ity asya apavàdaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.137 ||


_____START JKv_4,4.137:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
soma-÷abdàt dvitãyàsamarthàt arhati ity etasminn arthe yaþ pratyayo bhavati  /
somam arhanti somyà bràhmaõàþ  /
yaj¤àrhàþ ity arthaþ  /
yati prakçte ya-grahaõam  /
svare vi÷eùaþ //


____________________________________________________________________


[#463]

##  || PS_4,4.138 ||


_____START JKv_4,4.138:

soma-grahaõaü ya÷ ca anuvartate  /
maya iti mayaóartho lakùyate  /
soma-÷abdàn mayaóarthe yaþ pratyayo bhavati  /
àgatavikàràvayavaprakçtà mayaóarthàþ /
hetum anuùyebhyo 'nyatrasyàü råpyaþ (*4,3.81) mayañ ca (*4,3.82), mayaó-và+etayor bhàùàyàm abhakùya àcchàdanayoþ (*4,3.143), tatprakçtavacane mayañ (*5,4.21) iti  /
tatra yathàyogaü samarthavibhaktiþ  /
pibàti somyaü madhu  /
somam ayam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.139 ||

_____START JKv_4,4.139:

ya÷abdo nivçttaþ  /
madhu-÷abdàn mayaóarthe yatpratyayo bhavati  /
madhavyàn stokàn  /
madhumayàn ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.140 ||


_____START JKv_4,4.140:

vasu-÷abdàt samåhe vàcye yat pratyayo bhavati, cakàrànmayaóarthe ca  /
yathàyogaü samarthavibhaktiþ  /
vasavyaþ samåhaþ  /
mayaóartho và  /
akùarasamåhe chandasaþ svàrtha upasaïkhyànam  /
o ÷ràvaya iti caturakùaram  /
astu ÷rauùañ iti caturakùaram  /
yaja iti dvyakùaram  /
ye yajàmahe iti pa¤càkùaram  /
dvyakùaro vaùañkàraþ  /
e÷a vai saptada÷àkùara÷ chandasyaþ prajàpatiraüryaj¤o mantre vihitaþ  /
saptada÷àkùaràõy eva chandasyaþ ity arthaþ  /
chandaþ÷abdàd akùarasamåhe vartamànàt svàrthe yat pratyayaþ  /
vasu÷abdàd api yad vaktavyaþ  /
hasto pçõasva bahubhir vasavyaiþ  /
vasubhiþ ity arthaþ  /
àgnirà÷e vasavyasya  /
vasoþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_4,4.141 ||


_____START JKv_4,4.141:

nakùatra-÷abdàd ghaþ pratyayo bhavati svàrthe  /
samåhe iti na anuvartate  /
nakùatriyebhyaþ svàhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.142 ||


_____START JKv_4,4.142:

sarvadeva-÷abdàbhyàü tàtil pratyayo bhavati chandasi viùaye svàrthikaþ  /
sarvatàtim  /
devatàtim //


____________________________________________________________________


[#464]

#<÷iva-÷am-ariùñasya kare>#  || PS_4,4.143 ||


_____START JKv_4,4.143:

karoti iti karaþ pratyayàrthaþ  /
tatsàmarthyalabhyà ùaùñhã samarthavibhaktiþ  /
÷ivàdibhyaþ ÷abdebhyaþ ùaùñhãsamarthebhyaþ kare ity etasminn arthe tàtil pratyayo bhavati  /
÷ivaü karoti iti ÷ivatàtiþ  /
÷aütàtiþ  /
ariùñatàtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_4,4.144 ||


_____START JKv_4,4.144:

bhàve càrthe chandasi viùaye ÷ivàdibhyaþ tàtil pratyayo bhavati  /
÷ivasya bhàvaþ ÷ivatàtiþ  /
÷aütàtiþ  /
÷riùñatàtiþ  /
yataþ pårõo 'vadhiþ  /
ataþ paramanyaþ pratyayo 'dhikriyate //
iti ÷rijayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau caturthàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //
prathamo bhàgaþ samàptaþ

[#465]

pa¤camo 'dhyàyaþ prathamaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.1 ||


_____START JKv_5,1.1:

tena krãtam (*5,1.37) iti vakùyati  /
pràg etasmàt krãta-saü÷abdanàd yàn ita årdhvam anukramiùyàmaþ cha-pratyayasteùv adhikçto veditavyaþ  /
vakùyati tasmai hitam (*5,1.5) iti  /
vatsebhyo hitaþ vatsãyo godhuk  /
karabhãyaþ uùñraþ  /
akarabhãyaþ  /
avatsãyaþ  /
artho 'vadhitvena gçhãtaþ, na pratyayaþ  /
tena pràk ñha¤aþ chanþ iti noktam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.2 ||


_____START JKv_5,1.2:

pràk krãtàt ity eva  /
u-varõàntàt pràtipadikàt gava-àdibhya÷ ca yat pratyayo bhavati pràk-krãtiyeùv artheùu  /
chasya apavàdaþ  /
÷aïkavyaü dàru  /
picavyaþ kàrpàsaþ  /
kamaõóalavyà mçttikà  /
gavàdibhyaþ khalv api - gavyam  /
haviùyam  /
sanaïgurnàma carmavikàraþ  /
tataþ paratvàt carmaõo '¤ (*5,1.15) ity eùa vidhiþ pràpnoti  /
tathà carurnàma haviþ, sakturannavikàraþ  /
apåpàdiùu annavikàrebhya÷ ca iti pañhyate  /
tato vibhàùà havir-apåpa-àdibhya÷ ca (*5,1.3) ity eùa vidhiþ pràpnoti  /
tatra sarvatra pårvavipratiùedhena yat-pratyay eva+iùyate, sanaïgavyaü carma, caravyàstaõóulàþ, saktavyà dhànàþ iti  /
gavàdiùu nàbhi nabha ca iti pañhyate  /
tasya ayam arthaþ  /
nàbhi-÷abdo yat-pratyayam utpàdayati nabhaü càde÷am àpadyate iti  /
nàbhaye hitaþ nabhyo 'kùaþ  /
nabhyama¤janam  /
yas tu ÷arãra-avayavàd yat (*5,1.6) iti yati kçte, nàbhaye hitaü nàbhyaü tailam iti bhavitavyam  /
gava-àdiùu yatà sanniyukto nabhabhàvo 'tra na bhavati  /
go  /
havis  /
varhiù  /
khaña  /
aùñakà  /
yuga  /
medhà  /
srak  /
nàbhi nabhaü ca  /
÷unaþ samprasàraõaü và ca dãrghatvaü tatsaniyogena càntodàttatvam  /
÷unyaü, ÷ånyam  /
cakàrasya anukta-samuccaya-arthatvàt nas taddhite iti lopo na syàt  /
ådhaso 'naï ca  /
ådhanyaþ kåpaþ  /
khara  /
skhada  /
akùara  /
viùa  /
gavàdiþ //


____________________________________________________________________


[#466]

##  || PS_5,1.3 ||


_____START JKv_5,1.3:

kambalàt pràkkrãtãyeùv artheùu yat pratyayo bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
kambalyam årõàpala÷atam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? kambalãyà årõà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.4 ||


_____START JKv_5,1.4:

havir-vi÷eùa-vàcibhyo 'påpa-àdibhya÷ ca pràtipadikebhyaþ prakkrãtãyeùv artheùu vibhàùà yat pratyayo bhavati  /
àmikùyaü dadhi, àmikùãyaü dadhi  /
puroóà÷yàstaõóulàþ, påroóà÷ãyàþ  /
havi÷÷abdàt tu gavàdiùu pañhàn nityam eva bhavati  /
apåpàdibhyaþ - apåpyam, apåpãyam  /
taõóulyam, taõóulãyam  /
apåpa  /
taõóula  /
abhyåùa  /
abhyoùa  /
pçthuka  /
abhyeùa  /
argala  /
musala  /
såpa  /
kañaka  /
karõaveùñaka  /
kiõva  /
annavikàrebhyaþ  /
påpa  /
sthåõà  /
pãpa  /
a÷va  /
patra  /
apåpàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.5 ||


_____START JKv_5,1.5:

tasmai iti caturthã-samarthàd htam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
vatsebhyo hito godhuk vatsãyaþ  /
avatsãyaþ  /
pañavyam  /
gavyam  /
haviùyam  /
apåpyam  /
apåpãyam //


____________________________________________________________________


#<÷arãra-avayavàd yat>#  || PS_5,1.6 ||


_____START JKv_5,1.6:

÷arãra pràõikàyaþ  /
÷arãra-avayava-vàcinaþ pràtipadikàt yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
dantyam  /
kaõñhyam  /
oùñhyam  /
nàbhyam  /
nasyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.7 ||


_____START JKv_5,1.7:

khala-àdibhyo yat pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
khalàya hitam khalyam  /
yavyam  /
màùyam  /
tilyam  /
vçùyam  /
brahmaõyam  /
vçùõe hitam, bràhmaõebhyo hitam iti vàkyam eva bhavati  /
cha-pratyayo 'pi na bhavati, anabhidhànàt  /
cakàro 'nukta-samuccaya-arthaþ  /
rathàya hità rathyà //


____________________________________________________________________


[#467]

##  || PS_5,1.8 ||


_____START JKv_5,1.8:

aja avi ity etàbhyàü thyan pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /

[#469]

ajathyà yåthiþ  /
avithyà //


____________________________________________________________________


[#467]

#<àtman-vi÷vajana-bhoga-uttarapadàt khaþ>#  || PS_5,1.9 ||


_____START JKv_5,1.9:

àtman vi÷vajana ity etàbhyàü bhogottarapadàc ca pràtipadikàt khaþ pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
àtmann iti nalopo na kçtaþ prakçti-parimàõa-j¤àpana-artham  /
tena+uttarapada-grahaõam bhoga-÷abdena+eva sambadhyate, na tu pratyekam  /
àtmane hitam àtmanãnam  /
àtma-adhvànau khe (*6,4.169) iti prakçtibhàvaþ  /
vi÷vajanebhyo hitam vi÷vajanãnam  /
karmadhàrayàd eva+iùyate  /
ùaùñhã-samàsàd bahuvrãhe÷ ca cha eva bhavati  /
vi÷vajanàya hitam vi÷vajanãyam  /
pa¤cajanàdupasaïkhyànam  /
pa¤cajanàc ca khaþ  /
atra api karmadhàrayàd iùyate  /
pa¤cajanãnam  /
anyatra pa¤cajanãyam  /
sarvajànàñ ñha¤ kha÷ ca  /
sàrvajanikam, sarvajanãnam  /
atra api karmadhàrayàd eva  /
sarvajanãyam anyatra  /
mahàjanànnityaü ñha¤ vaktavyaþ  /
mahàjanàya hitam màhàjanikam  /
tatpuruùàd eva  /
bahuvrãhes tu cha eva bhavati  /
mahàjanãyam  /
bhogottarapadàt khalv api - màtçbhogãõaþ  /
pitçbhogãõaþ  /
bhoga-÷abdaþ ÷arãra-vàcã  /
kevalebhyo màtràdibhyaþ cha eva bhavati  /
màtrãyam  /
pitiriyam  /
ràjàcàryàbhyàü tu nityam  /
bhogottarapadàbhyam eva khaþ pratyayaþ iùyate, na kevalàbhyàm  /
ràjabhogãnaþ  /
àcàryàdaõatvaü ca  /
àcàryabhogãnaþ  /
kevalàbhyàü vàkyam eva bhavati, ràj¤e hitam, àcàryàya hitam iti //


____________________________________________________________________


[#468]

##  || PS_5,1.10 ||


_____START JKv_5,1.10:

sarva-puruùàbhyàü yathàsaïkhyaü õaóa¤au pratyayau bhavataþ tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
sarvasmai hitam sàrvam  /
pauruùeyam  /
sarvàõõasya và vacanam  /
sàrvam, sarvãyam  /
puruùàdvadhavikàrasamåhatena kçteùv iti vaktavyam  /
pauruùeyo vadhaþ, pauruùeyo vikàraþ, pauruùeyaþ samåho và  /
tena kçte pauruùeyo granthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.11 ||


_____START JKv_5,1.11:

màõavacaraka-÷abdàbhyàü kha¤ pratyayo bhavati tasmai hitam ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
màõavàya hitam màõavãnam  /
càrakãõam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.12 ||


_____START JKv_5,1.12:

prakçtiþ upàdànakàraõaü, tasya+eva uttaram avasthàntaraü vikçtiþ  /
vikçti-vàcinaþ pràtipàdikàt prakçtàv abhidheyàyàü yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
tadartham iti pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
tad iti sarvanàmnà vikçtiþ paràmç÷yate  /
vikçtyarthàyàü prakçtau pratyayaþ  /
tadartha-grahaõena prakçter ananyàrthatà àkhyàyate  /
na prakçtivikàra-sambhavam àtre pratyayaþ, kiü tarhi, prakçter ananyàrthatve vivakùite  /
pratyayàrthasya ca tadarthatve sati sàmarthyàl labhyà caturthã samarthavibhaktiþ  /
kecit tu tasmai hitam (*5,1.5) ity anuvartayanti  /
aïgàrebhyo hitàni etàni kàùñhàni aïgàrãyàõi kàùñhàni  /
pràkàrãyà iùñakàþ  /
÷aïkavyaü dàru  /
picavyaþ kàrpàsaþ  /
tadartham iti kim ? yavànàü dhànàþ  /
dhànànàü saktavaþ  /
prakçtyantar anivçttir atra vivakùità na tàdarthyam dhànànàü saktavaþ, na làjànàm iti  /
vikçteþ iti kim ? udakàrthaþ kåpaþ  /
vikçti-grahaõe 'kriyamàõe yà kàcit prakrtir gçhyate, na+upàdànakàraõam eva  /
bhavati ca kåpa udakasya prakçtiþ, tatra+utpàdanàt  /
na tu udakaü tasyaþ vikçtiþ, atyantabhedàt prakçtau iti kim ? asyarthà ko÷ã  /
asirayaso vikçtir bhavati, na tu ko÷ã tasya prakçtir bhavati  /
dvayor api prakçti-vikçtyor grahaõe vivakùitaþ prakçtivikàrabhàvo labhyate //


____________________________________________________________________


[#469]

##  || PS_5,1.13 ||


_____START JKv_5,1.13:

chadir-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ óha¤ pratyayo bhavati tadarthaü vikçteþ prakçtau (*5,1.12) ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
chàdiùeyàõi tçõàni  /
aupadheyaü dàru  /
bàleyàstaõóulàþ  /
upadhi-÷abdàt svàrthe pratyayaþ  /
upadhãyate iti upadhiþ rathàïgaü aupadheyam api tad eva dàru //


____________________________________________________________________


#<çùabha-upànahor ¤yaþ>#  || PS_5,1.14 ||


_____START JKv_5,1.14:

çùabha upànaþ ity rathàïgaü aupadheyam api etàbhyàü ¤yaþ pratyayo bhavati tadarthaü vikçñeþ prakçtau (*5,1.12) ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
àrùabhyo vatsaþ  /
aupànahyo mu¤jaþ  /
carmaõy api prakçtitvena vivakùite pårvavipratiùedhàd ayam eva+iùyate  /
aupànahyaü carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.15 ||


_____START JKv_5,1.15:

carmaõaþ iti ùaùñhã  /
carmaõo yà vikçtiþ tadvàcinaþ pràtipadikàt a¤ pratyayo bhavati tadarthaü vikçteþ prakçtau (*5,1.12) ity etasmin viùaye  /
chasya apavàdaþ  /
vàrdhraü carma  /
vàratraü carma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.16 ||


_____START JKv_5,1.16:

tad iti prathamà samarthavibhaktiþ, asya iti pratyayàrthaþ, syàt iti prakçtivi÷eùaõam  /
iti-karaõo vivakùàrthaþ  /
evaü dvitãye 'pi vàkye  /
saptamy-arthe tu pratyaya ity etàvàn vi÷eùaþ  /
prathamàsamarthàt ùaùñhyarthe saptamyarthe ca yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü syàc cet tad bhavati  /
iti-karaõaþ tata÷ ced vivakùà  /
pràkàra àsàmiùñakànàü syàt pràkàrãyà iùñakàþ  /
pràsàdãyaü dàru  /
saptamyarthe khalv api - pràkàro 'smin de÷e syàt pràkàrãyo de÷aþ  /
pràsàdãyà bhåmiþ  /
syàd iti sambhàvanàyàü liï, sambhàvane 'lam iti ced ity àdinà  /
iùñakànàü vahutvena tat sambhàvyate pràkàra àsàmiùñakànàü syàt iti  /
de÷asya ca guõena sambhàvyate pràsàdo 'smin de÷e syàt iti  /
prakçtivikàrabhàvastàdarthyaü ca+iha na vivakùitam  /
kiü tarhi, yogyatàmàtram  /
tena pårvasya ayam aviùayaþ  /
dvistad-grahaõaü nyàya-pradar÷anàrtham, anekasmin pratyayàrthe pratyekaü samarthavibhaktiþ sambandhanãyà iti  /
atha+iha kasmàn na bhavati, pràsàdo devadattasya syàt iti ? guõavànayaü sambhàvyate pràsàdalàbho 'sya iti  /
iti-karaõo vivakùàrthaþ ity uktam //


____________________________________________________________________

[#470]

##  || PS_5,1.17 ||


_____START JKv_5,1.17:

parikhà÷-abdàt óha¤ pratyayo bhavati tad asya tad asmin syàt (*5,1.16) ity etasminn arthe  /
chasya apavàdaþ  /
pàrikheyã bhåmiþ  /
chayatoþ pårõo 'vadhiþ  /
itaþ paramanyaþ pratyayo vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.18 ||


_____START JKv_5,1.18:

tena tulyaü kriyà ced vatiþ (*5,1.115) iti vakùyati  /
pràg etasmàd vatisaü-÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyàmaþ ñha¤ pratyayas teùv adhikçto viditavyaþ  /
vakùyati - pàràyaõaturàyaõacàndràyaõaü vartayati  /
pàràyaõikaþ  /
tauràyaõikaþ  /
càndràyaõikaþ //


____________________________________________________________________


#<à-arhàd a-gopuccha-saïkhyà-parimàõàñ ñhak>#  || PS_5,1.19 ||


_____START JKv_5,1.19:

tad arhati (*5,1.63) iti vakùyati  /
à etasmàd arhasaü÷abdanàd yàn ita årdhvam anukramiùyàmaþ ñhak pratyayas teùv adhikçto veditavyaþ, gopucchàdãn varjayitvà  /
abhividhàv ayam àkàraþ, tena arhaty artho 'pi ñhak bhavatyeva  /
ñha¤-adhikàram adhye tadapavàdaþ ñhagvidhãyate  /
vakùyati - tena krãtam (*5,1.37)  /
naiùkikam  /
pàõikam  /
agopucchasaïkhyàparimàõàt iti kim ? gopucchena krãtaü gaupucchikam  /
saïkhyà - ùàùñikam  /
parimàõa - pràsthikam  /
kauóavikam  /
ñha¤ pratyudàhriyate  /
saïkhyàparimàõayoþ ko vi÷eùaþ ? bhedagaõanaü saïkhyà ekatvàdiþ  /
gurutvamànam unmànaü palàdi  /
àyàmamànaü pramàõaü vitastyàdi  /
àrohapariõàhamànaü parimàõaü prasthàdi  /
årdhvamànaü kilonmànaü parimàõaü tu sarvataþ àyàmastu pramàõaü syàt saïkhyà bàhyà tu sarvataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.20 ||


_____START JKv_5,1.20:

àrhàt ity eva  /
viùkàdibhyaþ ÷abdebhyo 'samàse ñhak pratyayo bhavati àrhãyeùv artheùu  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
naiùkikam  /
pàõikam  /
pàdikam  /
màùikam  /
asamàse iti kim ? paramanaiùkikam  /
uttamanaiùkikam  /
ñhaj eva bhavati, arimàõàntasya ity uttarapadavçddhiþ  /
atha kimartham asamàse ity ucyate yàvatà grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhiþ pratiùidhyate ? niùkàdiùv asamàsa-grahaõaü j¤àpakaü pårvatra tadantàpratiùedhasya  /
ugavàdibhyo yat (*5,1.2) - gavyam, sugavyam, atisugavyam vibhàùà havir-apåpàdibhyaþ (*5,1.4) - apåpyam, apåpãyam, yavàpåpyam, yavàpåpãyam  /

[#471]

÷arãra-avayavàd yat (*5,2.6) - dantyam, ràjadantyam ity evamàdi sidhdaü bhavati  /
ita uttaraü ca saïkhyàpårvapadànàü tadantavidhir iùyate  /
pàràyaõa-turàyaõa-càndràyaõaü vartayati (*5,1.72) - dvaipàràyaõikaþ, traipàràyaõikaþ  /
lugantàyàþ tu prakçter na+iùyate  /
dvàbhyàü ÷årpàbhyàü krãtam dvi÷årpam  /
tri֌rpam  /
dvi÷årpeõa krãtam iti tadantavidhi-pratiùedhàt ÷årpàd a¤ anyatrasyàm (*5,1.26) iti a¤ na bhavati  /
sàmànyavihitaù ñha¤ eva bhavati  /
dvi÷aurpikam  /
ñha¤o dviguü pratyanimittàl lugabhàvaþ  /
tathà ca+uktam, pràgvateþ saïkhyàpårvapadànàü tadant-agrahaõam aluki iti  /
niùka  /
paõa  /
pàda  /
màùa  /
vàha  /
droõa  /
ùaùti  /
niùkàdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷atàc ca ñhanyatàv a÷ate>#  || PS_5,1.21 ||


_____START JKv_5,1.21:

àrhàt ity eva  /
÷ata-÷abdàt ñhanyatau pratyayau bhavataþ a÷ate 'dhidheye àrhãyeùv artheùu  /
kano 'pavàdaþ  /
÷atena krãtaü ÷atikam, ÷atyam  /
a÷ate iti kim ? ÷ataü parimàõam asya ÷atakaü nidànam  /
pratyayàrtho 'tra saïghaþ  /
÷atam eva vastutaþ prakçtyarthàn na bhidyate  /
iha tu na bhavati, ÷atena krãtaü ÷atyaü ÷àñaka÷atam, ÷atikaü ÷àñaka÷atam iti  /
vàkyena hy atra pratyaya-arthasya tattvaü gamyate, na ÷rutyà  /
tathà ca+uktam, ÷ataprati÷edhe 'nya÷atatve 'pratiùedhaþ iti  /
cakàro 'samàsa ity anukarùaõa-arthaþ  /
dvau ca ÷ataü ca dvi÷ataü, dvi÷atena krãtaü dvi÷atakam  /
tri÷atakam  /
pràgvateþ saïkhyà-pårvapadànàü tadantagrahaõam aluki ity anayà iùñyà samàsàd api pràpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.22 ||


_____START JKv_5,1.22:

àrhàt ity eva  /
saïkhyàyà aty-antàyà a÷ad-antàyà÷ ca kan pratyayo bhavati àrhãyeùu artheùu  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
pa¤cabhiþ krãtaþ pa¤cakaþ pañaþ  /
bahukaþ  /
gaõakaþ  /
ati÷adantàyàþ iti kim ? sàptatikaþ  /
càtvàriü÷atkaþ  /
arthavatasti÷abdasya grahaõàó óateþ paryudàso na bhavati, katikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.23 ||


_____START JKv_5,1.23:

vatvantasya saïkhyàtvàt kan siddha eva, tasya tvanena và ió-àgamo vidhãyate  /
vatoþ parasya ano và ió-àgamo bhavati àrhãyeùv artheùu  /
tàvatikaþ, tàvatkaþ  /
yàvatikaþ, yàvatkaþ //


____________________________________________________________________


[#472]

##  || PS_5,1.24 ||


_____START JKv_5,1.24:

viü÷ati-triü÷adbhyàü óvun pratyayo bhavati asa¤j¤àyàü viùaye àrhãyeùv artheùu  /
viü÷akaþ  /
triü÷akaþ  /
ti viü÷ater óiti (*6,4.142) iti tilopaþ  /
asa¤j¤àyàm iti kim ? viü÷atikaþ  /
triü÷atkaþ  /
kathaü punar atra kan, yàvatà ati÷adantàyàþ iti paryudàsena bhavitavyam ? yogavibhàgaþ kariùyate, viü÷ati-triü÷adbhyàü kan pratyayo bhavati, tato óvun asa¤j¤àyàü iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.25 ||


_____START JKv_5,1.25:

kaüsàñ ñiñhan pratyayo bhavati àrhãyeùv artheùu  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
ñakàro ïãb-arthaþ  /
ikàra uccàraõa-arthaþ  /
nakàraþ svara-arthaþ  /
kaüsikaþ  /
kaüsikã  /
ardhàc ca+iti vaktavyam  /
ardhikaþ  /
ardhikã  /
kàrùàpaõàñ ñiñhan vaktavyaþ  /
kàrùàpaõikaþ  /
kàrùàpaõikã  /
prati÷abda÷ ca asya àde÷o và vaktavyaþ  /
pratikaþ  /
pratikã //


____________________________________________________________________


#<÷årpàd a¤ anyatarasyàm>#  || PS_5,1.26 ||


_____START JKv_5,1.26:

÷årpa-÷abdàd anyatarasyàm a¤ pratyayo bhavati àrhãyeùv artheùu  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
÷årpeõa krãtam ÷aurpam, ÷aurpikam //


____________________________________________________________________


#<÷atamàna-viü÷atika-sahasra-vasanàd aõ>#  || PS_5,1.27 ||


_____START JKv_5,1.27:

÷atamànàdibhyaþ ÷abdebhyaþ aõ pratyayo bhavati àrhãyeùv artheùu  /
ñhak-ñha¤or apavàdaþ  /
÷atamànena krãtaü ÷àtamànaü ÷atam  /
vai÷atikam  /
sàhasram  /
vàsanam //


____________________________________________________________________


[#473]

##  || PS_5,1.28 ||


_____START JKv_5,1.28:

àrhàt ity eva  /
adhyardha-÷abdaþ pårvo yasmin tasmàd adhyardhapårvàt pràtipadikad dvigo÷ ca parasya àrhãyasya lug bhavati asa¤j¤àyàü iti kim ? pà¤calohitikam  /
pà¤cakalàpikam  /
lohinã-÷abdasya bhasyàóhe taddhite iti puüvadbhàvaþ  /
pratyayàntasya vi÷eùaõam asa¤j¤à-grahaõaü na cet pratyayàntaü sa¤j¤à iti  /
adhyardha-÷abdaþ saïkhyà+eva, kimarthaü bhedena+upàdãyate ? j¤àpakàrthaü, kvacid asya saïkhyàkàryaü na bhavati, saïkhyàyàþ kriyà-abhyàvçttigaõane kçtvasuc (*5,4.17) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.29 ||


_____START JKv_5,1.29:

adhyardhapårvàd dvigo÷ ca kàrùàpaõa-sahasràntàt uttarasya àrhãya-pratyayasya vibhàùà lug bhavati  /
pårveõa luki nitya pràpte vikalpyate  /
adhyardhakàrùàpaõam, adhyardhakàr÷àpaõikam  /
dvikàrùàpaõam, dvikàrùàpaõikam  /
aupasaïkhyànikasya ñiñhano luk  /
alukpakùe ca pratiràde÷o vikalpitaþ  /
adhyardhapratikam  /
dvipratikam  /
tripratikam  /
sahasràt - adhyardhasahasram, adhyardhasàhasram  /
dvisahasram, dvisàhasram  /
alukpakùe saïkhyàyàþ saüvatsara-saïkhyasya ca ity uttarapadavçddhiþ  /
sauvarõa÷atamànayor upasaïkhyànam  /
adhyardhasuvarõam, adhyardhasauvarõikam  /
dvisuvarõam, dvisauvarõikam  /
adhyardha÷atamànam, adhyardha÷àtamànam  /
dvi÷atamànam, dvi÷àtamànam  /
parimàõàntasya ity uttarapadavçddhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.30 ||


_____START JKv_5,1.30:

dvigoþ ity eva  /
dvitripårvàd dvigor niùkàntàt àrhãya-pratyayasya vibhàùà lug bhavati  /
dviniùkam, dvinaiùkikam  /
triniùkam, trinaiùkikam  /
bahupårvàc ca+iti vaktavyam  /
bahuniùkam, bahunaiùkikam  /
parimàõàntasya ity uttarapada-vçddhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.31 ||


_____START JKv_5,1.31:

dvi-tri-pårvàt iti cakàreõa anukçùyate  /
dvi-tri-pårvàd bistàntàd dvigoþ parasya àrhãya-pratyayasya vibhàùà lug bhavati  /
dvibistam, dvibaistikam  /
tribistam, tribaistikam  /
bahuvistam, bahubaistikam //


____________________________________________________________________


[#474]

##  || PS_5,1.32 ||

_____START JKv_5,1.32:

adhyardhapårvàt pràtipadikàd dvigo÷ ca viü÷atika-÷abdàntàt àrhãyeùv artheùu khaþ pratyayo bhavati  /
adhyardhaviü÷aikãnam  /
dviviü÷atikãnam  /
triviü÷atikãnam  /
vidhànasàmarthyàt asya luk na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.33 ||


_____START JKv_5,1.33:

adhyardhapårvad dvigoþ ity eva adhyardhapårvàt pràtipadikàd dvigo÷ ca khàrã-÷abdànatàt àrhãyeùv artheùu ãkan pratyayo bhavati  /
adhyardhakhàrãkam  /
dvikhàrãkam  /
kevalàyà÷ ca+iti vaktavyam  /
khàrãkam  /
kàkiõyà÷ ca+upasaïkhyànam  /
adhyardhakàkiõãkam  /
dvikàkiõãkam  /
trikàkiõãkam  /
kevalàyà÷ ca  /
kàkiõãkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.34 ||


_____START JKv_5,1.34:

adhyardhapårvàd dvigoþ ity eva  /
adhyardhapårvàd dvigo÷ ca paõ-apàda-màùa-÷ata-÷abdàntàt àrhãyeùv artheùu yat pratyayo bhavati  /
avyardhapaõyam  /
dvipaõyam  /
tripaõyam  /
pàda - adhyardhapàdyam  /
dvipàdyam  /
tripàdyam  /
padbhàvo na bhavati pad yaty-atadarthe (*6,3.53) iti  /
pràõy-aïgasya sa iùyate  /
idaü tu parimàõam  /
màùa - adhyardhamàùyam  /
dvimàsyam  /
trimàsyam  /
÷ata - adhyardha÷atyam  /
dvi÷atyam  /
tri÷atyam //


____________________________________________________________________


#<÷àõàd và>#  || PS_5,1.35 ||

_____START JKv_5,1.35:

adhyardhapårvàt dvigoþ ity eva  /
÷àõa-÷abdàd adhyardhapårvàd dvigor àrhãyeùv artheùu và yat pratyayo bhavati  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati, tasya ca luk  /
adhyardha÷àõyam, adhyardha÷àõam  /
dvi÷àõyam, dvi÷àõam  /
tri÷àõyam, tri÷àõam  /
÷atàc ca+iti vaktavyam  /
adhyardha÷atyam, dhyardha÷atam  /
dvi÷atyam, dvi÷atam  /
tri÷atyam, tri÷atam //


____________________________________________________________________


[#475]

##  || PS_5,1.36 ||


_____START JKv_5,1.36:

÷àõàd và (*5,1.35) ity eva  /
dvi-tri-pårvàc chàõàntàt pràtipadikàd àrhãyeùv artheùu aõ pratyayo bhavati, cakàràd yac ca và  /
tena trairåpyaü samadyate  /
dvai÷àõam, dvi÷àõyam, dvi÷àõam  /
trai÷àõam, tri÷àõyam, tri÷àõam  /
parimàõàntasya asa¤j¤à÷àõayoþ (*7,3.17) iti paryudàsàdivçddhir eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.37 ||

_____START JKv_5,1.37:

ñha¤àdayas trayoda÷a pratyayàþ prakçtàþ  /
teùàm itaþ prabhçti samartha-vibhaktayaþ pratyayàrthà÷ ca nirdi÷yante tena iti tçtãyàsamarthàt krãtam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
saptatyà krãtam sàptatikam  /
à÷ãtikam  /
naiùkikam  /
pàõikam  /
pàdikam  /
màùikam  /
÷atyam  /
÷atikam  /
dvikam  /
trikam  /
tena iti målyàt karaõe tçtãyà samartha-vibhaktiþ  /
anyatràn abhidhànàn na bhavati, devadattena krãtam, pàõinà krãtam iti  /
dvivacana-bahuvacana-antàt pratayayo na bhavati, prasthàbhyàü krãtam, prasthaiþ krãtam iti, anabhidhànàd eva  /
yatra tu prakçtyarthasya saïkhyàbhedàvagame pramàõam asti tatra dvivacana-bahuvacana-antàd api pratyayo bhavati  /
dvàbhyàü krãtam dvikam  /
trikam  /
pa¤cakam  /
tathà mudgaiþ krãtam maudgikam  /
màùikam  /
na hy ekena mudgena krayaþ sambhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.38 ||


_____START JKv_5,1.38:

tasya iti ùaùñhãsamarthàt nimittam ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat tan nimittaü saüyoga÷ cet sa bhavati utpàto và saüyogaþ sambandhaþ pràõinàü ÷ubhà÷ubhasåcakaþ  /
mahàbhåta-pariõàmaþ utpàtaþ ÷atasya nimitta dhanapatinà saüyogaþ ÷atyaþ, ÷atikaþ  /
sàhasraþ  /
utpataþ khalv api - ÷atasya nimittaü utpàtaþ dakùiõàkùispandanam ÷atyam, ÷atikam  /
sàhasram  /
tasya nimitta-prakaraõe vàtapitta÷leùmabhyaþ ÷amanakopanayor upasaïkhyànam  /
vàtasya ÷amanaü kopanaü và vàtikam  /
paittikam  /
÷laiùmikam  /
sannipàtàc ca+iti vaktavyam  /
sànnipàtikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.39 ||


_____START JKv_5,1.39:

go÷abdàd dvyaca÷ ca pràtipadikàt saïkhyà-parimàõa-a÷vàdivivarjitàt yat pratyayo bhavati tasya nimittaü saüyoga-utpàtau (*5,1.38) ity etasminn arthe  /
ñha¤àdãnàm apavàdaþ  /
goþ nimittaü saüyogaþ utpàto và gavyaþ  /

[#476]

dvyacaþ khalv api - dhanyam  /
svargyam  /
ya÷asyam  /
àyuùyam  /
asaïkhyà-parimàõa-a÷vàder iti kim ? pa¤cànàü nimittam pa¤cakam  /
saptakam  /
aùñakam  /
parimàõa - pràsthikam  /
khàrãkam  /
a÷vàdi - à÷vikaþ  /
brahmavarcasàd upasaïkhyànam  /
brahmavarcasasya nimittaü guruõà saüyogaþ brahmavarcasyam  /
a÷va  /
a÷man  /
gaõa  /
årõà  /
umà  /
vasu  /
varùa  /
bhaïga  /
a÷vàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.40 ||


_____START JKv_5,1.40:

putra-÷abdàc chaþ pratyayo bhavati, cakàràd yat ca tasya nimittaü saüyoga+utpàtau (*5,1.38) ity etasmin viùaye  /
dvyacaþ iti nitye yati pràpte vacanam  /
putrasya nimittaü saüyogaþ utpàto và putrãyam, putryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.41 ||


_____START JKv_5,1.41:

sarvabhåmi-pçthivã-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyam aõa¤au pratyayu bhavataþ tasya nimittaü saüyoga-utpàtau (*5,1.38) ity etasmin viùaye  /
ñhako 'pavàdau  /
sarvabhåmer nimittaü saüyoga utpàto và sàrvabhaumaþ  /
pàrthivaþ  /
sarvabhåmeþ anu÷atikàdi pàñhàdubhayapada-vçddhiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.42 ||


_____START JKv_5,1.42:

tasya iti ùaùñhãsamarthàbhyàü sarvabhåmi-pçthivã-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyam aõ-a¤au pratyayau bhavataþ ã÷varaþ ity etasmin viùaye  /
sarvabhåmeþ ã÷varaþ sàrvabhaumaþ  /
pàrthivaþ  /
ùaùñhãprakaraõe punaþ ùaùñhãsamartha-vibhakti-nirde÷aþ pratyayàrthasya nivçttaye  /
anyathà saüyogotpàtàv iva ã÷varo 'pi pratyayàrthasya nimittasya vi÷eùaõaü saübhàvyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.43 ||


_____START JKv_5,1.43:

tatra iti saptamãsamarthàbhyàü sarvabhåmi-pçthivã-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyam aõ-a¤au pratyayau bhavataþ viditaþ ity etasminn arthe  /
vidito j¤àtaþ prakà÷itaþ ity arthaþ  /
sarvabhåmau viditaþ sàrvabhaumaþ  /
pàrthivaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.44 ||


_____START JKv_5,1.44:

loka-sarvaloka-÷abdàbhyàü tatra iti saptamãsamarthàbhyàm viditaþ ity etasmin viùaye ñha¤ pratyayo bhavati  /
loke viditaþ laukikaþ  /
sàrvalaukikaþ  /
anu÷atikàditvàt ubhayapada-vçddhiþ //


____________________________________________________________________


[#477]

##  || PS_5,1.45 ||


_____START JKv_5,1.45:

tasya iti ùaùñhãsamarthàd vàpaþ ity etasminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
upyate 'smin vàpaþ kùetram ucyate  /
prasthasya vàpaþ kùetraü pràsthikam  /
drauõikam  /
khàrãkam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.46 ||


_____START JKv_5,1.46:

pàtra-÷abdàt ùñhan pratyayo bhavati tasya vàpaþ (*5,1.45) ity etasmin viùaye  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãù-arthaþ  /
pàtra-÷abdaþ parimàõavàcã  /
pàtrasya vàpaþ pàtrikaü kùetram  /
pàtrikã kùetrabhaktiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.47 ||


_____START JKv_5,1.47:

tad iti prathamàsamarthàd asminn iti saptamyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü vçddhyàdi cet tad dãyate  /
dãyate ity ekavacanàntaü vçddhyàdibhiþ pratyekam abhisambadhyate  /
tatra yad adhamarõena uttamarõàya måladhanàtiriktaü deyaü tad vçddhiþ  /
gràmàdiùu svàmigràhyo bhàgaþ àyaþ  /
pañàdãnàm upàdànamålàdatiriktaü dravyaü làbhaþ  /
rakùànirve÷o ràjabhàgaþ ÷ulkaþ  /
utkocaupadà  /
pa¤ca asmin vçddhir và àyo và làbho và ÷ulko và upadà và dãyate pa¤cakaþ  /
saptakaþ  /
÷atyaþ, ÷atikaþ  /
sàhasraþ //
caturthyartha upasaïkhyànam  /
pa¤ca asmai vçddhir và àyo và làbho và upadà và dãyate pajcako devadattaþ  /
siddhaü tv adhikaraõatvena vivakùitatvàt  /
samamabràhmaõe dànam iti yathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.48 ||


_____START JKv_5,1.48:

påraõa-vàcinaþ ÷abdàt ardha-÷abdàc ca ñhan pratyayo bhavati tad asmin vçddhy-àya. làbha÷ulka-upadà dãyate (*5,1.47) ity etasminn arthe  /
yathàyathaü ñhakñiñhanor apavàdaþ  /
dvitãyo vçddhyàdir asmin dãyate dvitãyikaþ  /
tçtãyikaþ  /
pa¤camikaþ  /
saptamikaþ  /
ardhikaþ  /
ardha-÷abdo rupakàrdhasya råóhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.49 ||


_____START JKv_5,1.49:

bhàga-÷adàd yat pratyayo bhavati, cakàràt ñhan ca, tad asmin vçddhy-àya-làbha÷ulka-upadà dãyate (*5,1.47) ity etasminn arthe  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
bhàgo  /
vçddhyàdir asmin dãyate bhàgyaü, bhàgikaü ÷atam  /
bhàgyà, bhàgikà viü÷atiþ  /
bhàga-÷abdo 'pi råpakàrdhasya vàcakaþ //


____________________________________________________________________


[#478]

##  || PS_5,1.50 ||


_____START JKv_5,1.50:

tad iti dvitãyàsamarthàd dharaty-àdiùv artheùu yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
prakçti-vi÷eùaõaü bhàràd vaü÷àdibhyaþ iti  /
vaü÷àdibhyaþ paro yo bhàra-÷abdaþ tadantàt pràtipadikàt iti  /
vaü÷abhàraü harati vahati àvahati và vàü÷abhàrikaþ  /
kauñajabhàrikaþ  /
bàlvajabhàrikaþ  /
bhàràt iti kim ? vaü÷aü harati  /
vaü÷àdibhyaþ iti kim ? vrãhibhàraü harati  /
aparà vçttiþ - bhàràd vaü÷àdibhyaþ iti, bhàrabhåtebhyo vaü÷àdibhyaþ ity arthaþ  /
bhàra-÷abdo 'rthadvàreõa vaü÷àdãnàü vi÷eùaõam  /
bhàrabhåtàn vaü÷àn harati vàü÷ikaþ  /
kauñajikaþ  /
bàlvajikaþ  /
bhàràt iti kim ? vaü÷aü harati  /
vaü÷àdibhyàþ iti kim ? bhàrabhåtàn vrãhãn vahati  /
såtràrthadvayam api ca+etad àcàryeõa ÷iùyàþ pratipàditàþ  /
tadubhayam api gràhyam  /
harati de÷àntaraü pràpayati corayati và  /
vahaty utkùipya dhàrayati ity arthaþ  /
àvahati utpàdayati ity arthaþ  /
vaü÷a  /
kuñaja  /
balvaja  /
måla  /
akùa  /
sthåõà  /
a÷man  /
a÷va  /
ikùu  /
khañvà  /
vaü÷àdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.51 ||


_____START JKv_5,1.51:

vasna-dravya-÷abdàbhyàm dvitãyàsamarthàbhyàü yathàsaïkhyaü ñhan kan ity aitau pratyayau bhavato haratyàdiùv artheùu  /
vasnaü harati vahati và vasnikaþ  /
dravyakaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.52 ||


_____START JKv_5,1.52:

tat iti dvitãyà samartha-vibhaktir anuvartate  /
tad iti dvitiyàsamarthàt sambhavatyàdiùv artheùu yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
tatra adheyasya pramàõànatirekaþ sambhavaþ  /
upasaüharaõam avahàraþ  /
vikledanaü pàkaþ  /
prasthaü sambhavati avaharati pacati và pràsthikaþ  /
kauóavikaþ  /
khàrãkaþ  /
nanu ca pàke ca sambhavo 'sti ? na asty atra niyogaþ  /
prasthaü pacati bràhmaõã pràsthikã  /
tatpacati iti droõàdaõ ca  /
droõaü pacati drauõã, drauõikã //


____________________________________________________________________


[#479]

#<àóhaka-àcita-pàtràt kho 'nyatarasyàm>#  || PS_5,1.53 ||


_____START JKv_5,1.53:

àóhaka-àcita-pàtra-÷adebhyo dvitãyàsamarthabhyo 'nyatarasyàü saübhavàdiùv artheùu khaþ bhavati  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
àóhakaü saübhavati avaharati pacati và àóhakãnà, àóhakikã  /
àcitãnà, àcitikã  /
pàtrãõà, pàtrikã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.54 ||


_____START JKv_5,1.54:

àóhakàcitapàtràt ity eva  /
àóhaka-àcita-pàtra-antàd dvigoþ saübhavatyàdiùv artheùu ùñhan pratyayo bhavati, cakàràt khaþ, anyatarasyàm  /
vidhànasàmarthyàd eva anayor luk na bhavati  /
ñha¤as tu pakùe 'nuj¤àtasya adhyardha-pårva-dvigoþ iti lug bhavaty eva  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãù-arthaþ  /
dvyàóhakikã, dvyàóhakãnà, dvyàóhakã  /
dvyàcitikã, dvyàcitãnà, dvyàcità  /
aparimàõa-vibsta-àciteti ïãpaþ pratiùedhaþ  /
dvipàtrikã, dvipàtrãõà, dvipàtrã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.55 ||


_____START JKv_5,1.55:

dvigoþ ity eva  /
kulija-÷abdànatàd dvigoþ saübhavatyàdiùv artheùu lukkhau bhavataþ  /
cakàràt ùñhan ca  /
anyatarasyàm grahaõa-anuvçttyà lug api vikalpyate  /
ñha¤aþ pakùe ÷ravaõaü bhavati  /
tena càtåråpyaü saüpadyate  /
dve kulije saübhavati avaharati pacati và dvikulijiki, dvikulijãnà, dvikulijã, dvaikulijiki  /
parimàõàntasya asaüj¤à÷àõayoþ (*7,3.17) ity atra kulija-grahaõam apãùyate, tena+uttarapada-vçddhir api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.56 ||


_____START JKv_5,1.56:

sa iti prathamàsamarthàt asya iti ùaùñhyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati yat prathamàsamartham aü÷avasnabhçtaya÷ cet tà bhavati  /
aü÷o bhàgaþ  /
vasnaü målyam  /
bhçtirvetanam  /
pa¤ca aü÷o vasno và bhçtirvàsya pa¤cakaþ  /
saptakaþ  /
sàhasraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.57 ||


_____START JKv_5,1.57:

tat iti prathamàsamarthàt asya iti ùaùñhyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati yat prathamàsamarthaü parimàõaü cet tad bhavati  /
prasthaþ parimàõam asya pràsthiko rà÷iþ  /
khàra÷atikaþ  /
÷atyaþ, ÷atikaþ  /
sàhasraþ  /
drauõikaþ  /
kauóavikaþ  /
varùa÷ataü parimàõamasya vàrùa÷atikaþ  /
vàrùasahasrikaþ  /
ùaùñirjãvitaparimàõam asya iti ùàùñikaþ  /
sàptatikaþ  /
samarthavibhaktiþ pratyayàrtha÷ ca pårvasåtràd eva anuvartiùyate, kim arthaü punar anayor upàdànam ? punar vidhànàrtham  /
dve ùaùñã jãvitaparimàõam asya dviùàùñikaþ  /
dvisàptatikaþ  /
punar vidhàna-sàmarthyàd adhyardha-pårvadvigor luk na bhavati //


____________________________________________________________________


[#480]

##  || PS_5,1.58 ||


_____START JKv_5,1.58:

tad asya parimàõam (*5,1.57) iti vartate  /
saïkhyà-vàcinaþ pràtipadikàt parimàõopàdhikàt prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
sa¤j¤à-saïgha-såtra-adhyayaneùu iti pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
tatra sa¤j¤àyàü svàrthe pratyayo vàcyaþ  /
pa¤caiva pa¤cakàþ ÷akunayaþ  /
trikàþ ÷àlaïkàyanàþ  /
saïgha - pa¤ca parimàõam asya pa¤cakaþ saïghaþ  /
aùñakaþ  /
såtra - aùñau adhyàyàþ parimàõam asya såtrasya aùñakaü pàõinãyam  /
da÷akaü vaiyàghrapadãyam  /
trikaü kà÷akçtsnam  /
nanu ca adhyàyasamåhaþ såtrasaïgha eva bhavati ? na+etad asti  /
pràõisamåhe saïgha-÷abdo råóhaþ  /
adhyayana - pa¤cako 'dhãtaþ  /
saptako 'dhãtaþ  /
aùñakaþ  /
anavakaþ  /
adhãtir adhyayanam  /
tasya saïkhyàparimàõaü pa¤càvçttayaþ pa¤cavàràþ pa¤ca råpàõi asya adhyayanasya pa¤cakam adhyayanam  /
stome óavidhiþ pa¤cada÷àdy-arthaþ  /
pa¤cada÷a mantràþ parimàõam asya pa¤cada÷aþ stomaþ  /
saptada÷aþ  /
ekaviü÷aþ  /
÷an÷ator óini÷ chandasi  /
pa¤cada÷ino 'rdhamàsàþ triü÷ino màsàþ  /
viü÷ate÷ ca+iti vaktavyam  /
viü÷ino 'ïgirasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.59 ||


_____START JKv_5,1.59:

tad asya parimàõam (*5,1.47) iti vartate  /
païktyàdayaþ ÷abdà nipàtyante  /
yad iha lakùaõena anupapannaü tat sarvaü nipàtanàt siddham  /
pa¤cànà ñilopaþ ti÷ ca pratyayaþ  /
pa¤ca parimàõam asya païkti÷ chandaþ  /
dvayor da÷atoþ vinbhàvaþ ÷ati÷ ca pratyayaþ dvau da÷atau praimàõam asya saïghasya viü÷atiþ  /
trayàõàü da÷atàü trinbhàvaþ ÷at ca pratyayaþ  /
trayo da÷ataþ parimàõam asya triü÷at  /
caturõàü da÷atàü catvàrinbhàvaþ ÷at ca pratyayaþ  /
catvàro da÷ataþ parimàaõasya catvàriü÷at  /
pa¤cànàü da÷atàü pa¤càbhàvaþ ÷at ca pratyayaþ  /
pa¤ca da÷ataþ parimàõàm asya pa¤cà÷at  /
ùaõõàü da÷atàü ùaóbhàvaþ, tiþ pratyayo 'padatvaü ca  /
ùaï da÷ataþ parimàõam asya ùaùñiþ  /
saptànàü da÷atàü saptabhàvaþ tiþ pratyaya÷ ca  /
sapta da÷ataþ parimàõam asya saptatiþ  /

[#481]

aùñànàü da÷atàm a÷ãbhàvaþ tiþ pratyaya÷ ca  /

[#480]

aùñau da÷ataþ parimàõam asya a÷ãtiþ  /
navànàü da÷atàü navabhàvaþ tiþ pratyaya÷ ca  /
nava da÷ataþ parimàõam asya navatiþ  /
da÷anàü da÷atàü ÷abhàvaþ ta÷ ca pratyayaþ  /
da÷a da÷ataþ parimàõam asya saïghasya ÷atam  /
viü÷atyàdayo guõa-÷abdàþ, te yathà kathaücid vyutpàdyàþ  /
na atra avayavàrthe 'bhiniveùñavyam  /
tathà hi - païktiþ iti kramasamnive÷e 'pi vartate, bràhmaõapaïktiþ, papãlikàpaïktiþ iti  /
na ca atra avayavàrthaþ ka÷cid asti  /
yà ca+eùàü viùayabhedena guõa-màtre guõini ca vçttiþ, svaliïga-saïkhya-anuvidhànaü ca, etad api sarvaü svàbhàvikam eva  /
sahasràdayo 'py evaü jàtiyakàþ tadvad eva draùñavyàþ  /
udàharaõamàtram etad iti //


____________________________________________________________________


[#481]

##  || PS_5,1.60 ||


_____START JKv_5,1.60:

pa¤cat da÷at ity etau nipàtyete tad asya aprimàõam ity asmin viùaye varge 'bhidheye  /
saïkhyàyàþ iti kani pràpte óatirnipàtyate  /
vàvacanàt pakùe so 'pi bhavati  /
pa¤ca parimàõasya pa¤cad vargaþ  /
da÷advargaþ  /
pa¤cako vargaþ  /
da÷ako vargaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.61 ||


_____START JKv_5,1.61:
varge ity eva, tad asya parimànam iti ca  /
saptan ÷abdàc chandasi viùaye '¤ pratyayo bhavati varge 'bhidheye  /
sapta sàptàni asçjat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.62 ||


_____START JKv_5,1.62:

tad asya parimàõam ity eva  /
varge iti nivçttam  /
triü÷ac-catvariü÷ac-chabdàbhyàü sa¤j¤àyàü viùaye óaõ pratyayo bhavati tad asya parimàõam ity etasmin viùaye bràhmaõe 'bhidheye  /
abhidheyasaptamã eùà, na viùayasaptamã  /
tena mantrabhàùayor api bhavati  /
triü÷ad-adhyàyàþ parimàõam eùàü bràhamaõànàü trai÷àni bràhmaõàni  /
càtvàriü÷àni bràhmaõàni  /
kànicid eva bràhmaõàny ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.63 ||


_____START JKv_5,1.63:

tat iti dvitãyàsamarthàd arhati ity asminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
÷vetacchatram arhati ÷vaitachatrikaþ  /
vàstrayugmikaþ  /
÷atyaþ, ÷atikaþ  /
sàhasraþ //


____________________________________________________________________


[#482]

##  || PS_5,1.64 ||


_____START JKv_5,1.64:

nitya-grahaõaü pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
cheda-àdibhyo dvitãyàsamarthebhyo nityam arhati ity asminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
chedaü nityam arhati chaidikaþ  /
bhaidikaþ  /
cheda  /
bheda  /
droha  /
doha  /
varta  /
karùa  /
saüprayoga  /
viprayoga  /
preùaõa  /
saüpra÷na  /
viprakarùa  /
viràga viraïgaü ca  /
vairaïgikaþ //


____________________________________________________________________


#<÷ãrùacchedàd yac ca>#  || PS_5,1.65 ||


_____START JKv_5,1.65:

÷ãrùaccheda-÷abdàd dvitãyàsamarthàn nityam arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
cakàràd yathàvihitaü ca  /
÷ira÷chedaü nityam arhati ÷ãrùacchedyaþ, ÷airùacchedikaþ  /
pratyayasaüniyogena ÷irasaþ ÷ãrùabhàvo nipàtyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.66 ||


_____START JKv_5,1.66:

nityam iti nivçttam  /
daõóàdibhyo dvitiyàsamarthebhyaþ arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
ñhako 'pavàdaþ  /
daõóam arhati daõóyaþ  /
musalyaþ  /
daõóa  /
musala  /
madhuparka  /
kaֈ  /
argha  /
medhà  /
megha  /
yuga  /
udaka  /
vadha  /
guhà  /
bhàga  /
ibha  /
daõóàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.67 ||

_____START JKv_5,1.67:

pràtipadikamàtràc chandasi viùaye tad arhati ity asminn arthe yat pratyayo bhavati  /
ñha¤àdãnàm apavàdaþ  /
udakyà vçttayaþ  /
yåpyaþ palà÷aþ  /
gartyo de÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.68 ||


_____START JKv_5,1.68:

pàtra-÷abdàd ghan pratyayo bhavati cakàràd yat ca, tad arhati ity asminn arthe  /
ñhakñha¤or apavàdaþ  /
pàtraü parimàõam apy asti  /
pàtram arhati pàtriyaþ  /
pàtryaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.69 ||


_____START JKv_5,1.69:

kaóaïkaradakùiõà-÷abdàbhyàü chaþ pratyayo bhavati, cakàràd yat ca, tad arhati ity asmin viùaye  /
ñhako 'pavàdaþ  /
kaóaïkaram arhati kaóaïkarãyo gauþ, kaóaïkaryaþ  /
dakùiõàm arhati dakùiõãyo bhikùuþ, dakùiõyo bràhmaõaþ  /
dakùiõa÷abdasya alpàctarasya apårvanipàtena lakùaõavyabhicàracihnena yathàsaïkhyàbhàvaü såcayati //

____________________________________________________________________


[#483]

##  || PS_5,1.70 ||


_____START JKv_5,1.70:

chayatau anuvarttete sthàlãbila-÷abdàc chayatau pratyayau bhavataþ tad arhati ity asminn arthe  /
ñhako 'pavàdau  /
sthàlãbimalarhanti sthàlãbilãyàþ taõóulàþ, sthàlãbilyàþ  /
pàkyogyàþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.71 ||


_____START JKv_5,1.71:

yaj¤a-÷abdàd çtvik-÷abdàc ca yathàsaïkhyaü gha-kha¤au pratyayau bhavataþ tad arhati ity asmin viùaye  /
ñhako 'pavàdau  /
yaj¤iyo bràhmaõaþ  /
àrtvijãno bràhmaõaþ  /
yaj¤a-rtvigbhyàü tatkarmàrhati ity upasaïkhyànam  /
yaj¤akarma arhati yaj¤iyo de÷aþ  /
çtvikkarma arhati àrtvijãnaü bràhmaõakulam  /
arhãyàõàü ñhagàdãnàü pårõo 'vadhiþ  /
ataþ paraü pràgvatãyaþ ñha¤ eva bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.72 ||


_____START JKv_5,1.72:

samarthavibhaktir anuvartate  /
arhati iti nivçttam  /
pàràyaõa-adibhyo dvitãyàsamarthebhyaþ vartayati ity asminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
pàràyaõaü vartayati adhãte pàràyaõika÷chàtraþ  /
tauràyaõiko yajamànaþ  /
càndràyaõikastapasvã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.73 ||


_____START JKv_5,1.73:

saü÷aya-÷abdàd dvitãyàsamarthàt àpannaþ ity etasminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
saü÷ayam àpannaþ pràptaþ sàü÷ayikaþ sthàõuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.74 ||


_____START JKv_5,1.74:

yojana-÷abdàt dvitãyàsamarthàd gacchati ity asminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
yojanaü gacchati yaujanikaþ  /
kro÷a÷atayojana÷atayor upasaïkhyànam  /
kro÷a÷atam gacchati krau÷a÷atikaþ  /
yaujana÷atikaþ  /
tato 'bhigamanam arhati iti ca kro÷a÷atayojana÷atayor upasaïkhyànam  /
kro÷a÷atàdabhigamanam arhati krau÷a÷atiko bhikùuþ  /
yaujana÷atika àcàryaþ //


____________________________________________________________________


[#484]

##  || PS_5,1.75 ||


_____START JKv_5,1.75:

pathin-÷abdàd dvitãyàsamarthàd gacchati ity asminn arthe ùkan pratyayo bhavati  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
ùakàro ïãù-arthaþ  /
panthànaü gacchati pathikaþ  /
pathikã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.76 ||


_____START JKv_5,1.76:

nity-agrahaõaü pratyayàrtha-vi÷eùaõam  /
pathaþ pantha ity ayam àde÷o bhavati õa÷ ca pratyayo nityaü gacchati ity asmin viùaye  /
panthànaü nityaü gacchati pàntho bhikùàü yàcate  /
nityam iti kim ? pathikaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.77 ||


_____START JKv_5,1.77:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
uttarapatha-÷abdàd tçtãyàsamarthàt àhçtam ity etasmin viùaye ñha¤ pratyayo bhavati  /
cakàraþ pratyayàrthasam uccaye, gacchati iti ca  /
atra api tçtãyà+eva samarthavibhaktiþ  /
uttarapathena-àhçtam auttarapathikam  /
uttarapathena gacchati auttarapathikaþ  /
àhçta-prakaraõe vàrijaïgalasthalkàntàrapårvapadàd upasaïkhyànam  /
vàripathena àhçtam vàripathikam  /
vàripathena gacchati vàripathikaþ  /
jaïgalapathena àhçtam jàïgalapathikam  /
jaïgalapathena gacchati jàïgalapathikaþ  /
sthalapathena àhçtam sthàlapathikam  /
sthalapathen agacchati sthàlapathikaþ  /
kàntàrapathena àhçtam kàntàrapathikam  /
kàntàrapathena gacchati kàntàrapathikaþ  /
ajapatha÷aïkupathàbhyàü ca+upasaïkhyànam  /
ajapathena àhçtam àjapathikam, gacchati và àjapathikaþ  /
÷aïkupathena àhçtam ÷àïkupathikam  /
gacchati và ÷àïkupathikaþ  /
madhukamaricayor aõ sthalàt  /
sthalapathena àhçtam sthàlapathaü madhukam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.78 ||


_____START JKv_5,1.78:

kàlàt ity adhikàraþ  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ kàlàt ity evaü tad veditavyam  /

____________________________________________________________________


vakùyati - ##  || PS_5,1.79 ||


_____START JKv_5,1.79:

màsena nirvçttam màsikam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam  /
kàlàt ity adhikàraþ vyuùña-àdibhyo 'õ (*5,1.97) iti yàvat //


[#485]

tena nirvçttam (*5,1.79)  /
tena iti tçtãyàsamarthàt kàla-vàcinaþ pràtipadikàt virvçttam ity asminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
ahnà virvçttam àhnikam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.80 ||


_____START JKv_5,1.80:

tam iti dvitãyàsamarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàt adhãùño bhçto bhåto bhàvã và ity asminn arthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
adhãùñaþ satkçtya vyàpàditaþ  /
bhçtaþ vetanena krãtaþ  /
bhåtaþ svasattayà vyàptakàlaþ  /
bhàvã tàdç÷a evànàgataþ  /
kàlàdhvanor atyantasaüyoge (*2,3.5) iti dvitãyà  /
màsamadhãùñaþ màsiko 'dhyàpakaþ  /
màsaü bhçtaþ màsikaþ karmakaraþ  /
màsaü bhåtaþ màsiko vyàdhiþ  /
màsaü bhàvã màsikaþ utsavaþ  /
nanu càdhyeùaõaü bharaõaü ca muhårtaü kriyate tena kathaü màso vyàpyate ? adhyeùaõabharaõe kriyàrthe, tatra phalabhåtayà kriyayà màso vyàpyamànas tàbhyàm eva vyàptaþ ity ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.81 ||


_____START JKv_5,1.81:

màsa-÷abdàd vayasy abhidheye yatkha¤au pratyayau bhavataþ  /
ñha¤o 'pavàdau  /
adhãùñàdãnàü caturõàm adhikàre 'pi sàmarthyàd bhåta eva atra abhisambadhyate  /
màsaü bhåtaþ màsyaþ, màsãnaþ  /
vayasi ti kim ? màsikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.82 ||


_____START JKv_5,1.82:

màsàd vayasi ti vartate  /
màsàntàd dvigor yap pratyayo bhavati vayasy abhidheye  /
dvaumàsau bhåtaþ dvimàsyaþ  /
trimàsyaþ //


____________________________________________________________________

#<ùaõmàsàõ õyac ca>#  || PS_5,1.83 ||


_____START JKv_5,1.83:

vayasi ity eva  /
ùaõmàsa-÷abdàd vayasy abhidheye õyat pratyayo bhavati, yap ca  /
autsargikaùñha¤apãùyate, sa cakàreõa samuccetavyaþ  /
svaritatvàccànantaro 'nuvartiùyate  /
tena traiçåpyaü bhavati  /
ùàõmàsayþ, ùaõmàsyaþ, ùàõmàsikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.84 ||


_____START JKv_5,1.84:

ùaõmàsa-÷abdàd vayasy abhidheye ñhaõ pratyayo bhavati  /
cakàreõa anantarasya õyataþ samuccayaþ kriyate  /
ùaõmàsiko rogaþ, ùàõmàsyaþ //


____________________________________________________________________


[#486]

##  || PS_5,1.85 ||


_____START JKv_5,1.85:

adhãùña-àdaya÷ catvàro 'rthà anuvartante  /
samà-÷abdàd dvitãyàsmàrthàd adhãùñàdiùu artheùu khaþ pratyayo bhavati  /
ñha¤o 'pavàdaþ samàmadhãùño bhçto bhåto bhàvã và samãnaþ  /
kecit tu tena nirvçttam (*5,1.79) iti sarvatra anuvartayanti  /
samayà nirvçttaþ samãnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.86 ||


_____START JKv_5,1.86:

samàyàþ khaþ (*5,1.85) ity eva  /
samà-÷abdàntàd dvigoþ nirvçttàdisu artheùu pa¤casu và khaþ pratyayo bhavati  /
pårveõa nityaþpràpto vikalpyate  /
pràgvateþ saïkhyàpårvapadànàü tadanta-grahaõam aluki (*7,3.17) iti pràptir asty eva  /
khena mukte pakùe ñha¤ api bhavati  /
dvisaminaþ, dvaisamikaþ  /
trisamãnaþ, traisamikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.87 ||


_____START JKv_5,1.87:

ràtri ahaþ saüvatsara ity evam antàd dvigoþ nirvçttàdiùu artheùu và khaþ pratyayo bhavati  /
khena mukte pakùe ñha¤ api bhavati  /
dviràtrãõaþ, dvairàtrikaþ  /
triràtrãõaþ, trairàtrikaþ  /
dvyahãnaþ, dvaiyahnikaþ  /
tryahãõaþ, traiyahnikaþ  /
dvisaüvatsarãõaþ, dvisàüvatsarikaþ  /
trisaüvatsarãõaþ, trisàüvatsarikaþ  /
saïkhyàyàþ saüvatsarasaïkhyasya ca ity uttarapada-vçddhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.88 ||


_____START JKv_5,1.88:

dvigoþ ity eva  /
varùàntàd dvigor nirvçttàdiùv artheùu và khaþ pratyayo bhavati  /
pakùe ñha¤  /
tayo÷ ca và lug bhavati  /
evaü trãõi råpàõi bhavanti  /
dvivarùãõo vyàdhiþ, dvivàrùikaþ, dvivarùaþ  /
trivarùãõaþ, trivàrùikaþ, trivarùaþ  /
varùasya abhaviùyati (*7,3.16) ity uttarapada-vçddhiþ  /
bhàvini tu traivarùikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.89 ||


_____START JKv_5,1.89:

cittavati pratyaya-arthe 'bhidheye varùa-÷abdàntàd dvigor nirvçttàdiùv artheùu utpannasya pratyayasya nityaü lug bhavati  /
pårveõa vikalpe pràpte vacanam  /
dvivarùo dàrakaþ  /
cittavati iti kim ? dvivarùãõo vyàdhiþ //


____________________________________________________________________

#<ùaùñikàþ ùaùñiràtreõa pacyante>#  || PS_5,1.90 ||


_____START JKv_5,1.90:

ùaùñika-÷abdo nipàtyate  /
bahuvacanam atantram  /
ùaùñiràtra-÷abdàt tçtãyàsamarthàt kan pratyayo nipàtyate pacyante ity etasminn arthe, ràtri-÷abdasya ca lopaþ  /
ùaùñiràtreõa pacyante ùaùñikàþ  /
sa¤j¤à eùà dhànyaci÷eùasya  /
tena mudgàdiùv atiprasaïgo na bhavati //


____________________________________________________________________


[#487]

##  || PS_5,1.91 ||


_____START JKv_5,1.91:

vatsaràntàt pràtipadikàt nivçttàdiùv artheùu chandasi viùaye chanþ pratyayo bhavati  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
idvatsarãyaþ  /
idàvatsarãyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.92 ||


_____START JKv_5,1.92:

saüparipårvàt vatsaràntàt pràtipadikàc chandasi viùaye  /
nirvçttàdiùv arthesu khaþ pratyayo bhavati, cakàràc cha÷ ca  /
saüvatsarãõàþ, saüvatsarãyà  /
parivatsarãõam, parivatsarãyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.93 ||


_____START JKv_5,1.93:

tena iti tçtãyàsamarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàt parijayya, labhya, kàya, sukara ity eteùv artheùu ñha¤ pratyayo bhavati  /
màsena parijayyaþ, ÷akyate jetuü, màsiko vyàdhiþ  /
sàüvatsarikaþ  /
màsena labhyaþ màsikaþ pañaþ  /
màsena kàryam màsikaü càndràyaõam  /
màsena sukaraþ màsikaþ pràsàdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.94 ||


_____START JKv_5,1.94:

tad iti dvitiyàsamartha-vibhaktiþ  /
sà ca atyantasaüyoge  /
asya iti pratyayàrthaþ  /
brahamacaryam iti dvàbhyàm api sambadhyate  /
kàlasya vyàpakaü, pratyayàrthasya ca svam iti  /
tad iti dvitãyàsamarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàd asya iti ùaùñhyarthe ñha¤ pratyayo bhavati, brahmacaryaü ced gamyate  /
màsaü brahmacaryamasya màsikaþ brahmacàrã  /
àrdhamàsikaþ  /
sàüvatsarikaþ  /
aparà vçttiþ - tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñha¤ pratyayo bhavati, yat tad asya iti nirdiùñaü brahmacaryaü ced tad bhavati  /
màso 'sya brahamacaryasay màsikaü brahamacaryam  /
àrdhamàsikam  /
sàüvatsarikam  /
pårvatra brahamacàrã pratyayàrthaþ, uttaratra brahamacaryam eva  /
ubhayam api pramàõam, ubhayathà såtrapraõayanàt  /
mahànàmnyàdibhyaþ ùaùñhãsamarthebhya upasaïkhyànam  /
màhànàmikam  /
gaudànikam  /
àdityavratikam  /
[#488]

tac carati iti ca  /
mahànàmnya çcaþ, tat sahacaritaü vrataü tacchabdena+ucyate  /
mahànàmnã÷carati màhànàmikaþ  /
àdityavratikaþ  /
gaudànikaþ  /
bhasyàóhe iti puübadbhàvena ïãpi nivçtte nas taddhite (*6,4.144) iti ñilopaþ  /
avàntaradãkùàdibhyo óinirvaktavyaþ  /
avàntaradãkùàü carati avàntaradãkùã  /
tilavratã  /
aùñàcatvàriü÷ato óvuü÷ ca óini÷ ca vaktavyaþ  /
aùñàcatvàriü÷ad varùàõi vrataü carati aùñàcatvàriü÷akaþ, aùñàcatvariü÷ã  /
càturmàsyànàü yalopa÷ ca óvuü÷ ca óini÷ ca vaktavyaþ  /
càturmàsyàni carati càturmàsakaþ, càturamàsã  /
caturmàsyàõ õyo yaj¤e tatra bhave  /
caturùu màseùu bhavàni càturmàsyàni  /
sa¤j¤àyàmaõ vaktavyaþ  /
caturùu màseùu bhavà càturmàsã paurõamàsã  /
àùàóhã  /
kàrtikã  /
phàlgunã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.95 ||


_____START JKv_5,1.95:

tasya iti ùaùñhãsamarthebhyo yaj¤àkhyebhyo dakùiõà ity etasminn arthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
agniùñomasya dakùiõà àgniùñomikã  /
vàjapeyikã  /
ràjasåyikã  /
àkhyà-grahaõam akàlàd api yaj¤avàcino yathà sayàt iti  /
itarathà hi kàlàdhikàràd ekàhadvàda÷àhaprabhçtaya eva yaj¤à gçhyeran  /
pràgvateþ saïkhyàpårvapadànàü tadantagrahaõam aluki (*7,3.17) iti kàlàdhikàre 'pi dvàda÷àhàdiùv asti pràptiþ //


____________________________________________________________________


[#489]

##  || PS_5,1.96 ||


_____START JKv_5,1.96:

tatra iti saptamãsamarthàt kàlavàcinaþ pràtipadikàd dãyate, kàryam ity etayor arthayor bhavavat pratyayo bhavati  /
yathà - màse bhavaü màsikam  /
sàüvatsarikam  /
pràvçùeõyam  /
vàsantikam  /
vàsantam  /
haimanam  /
haimantam  /
haimantikam  /
ֈradam  /
vatiþ sarvasàdç÷yàrthaþ  /
yogavibhàga÷ ca atra kartavyaþ, tatra ca dãyate, yaj¤àkhyebhyaþ iti  /
àgniùñemikaü bhaktam  /
ràjasåyikam  /
vàjapeyikam  /
kàlàdhikàrasya pårõo 'vadhiþ  /
ataþ paraü sàmànyena pratyayavidhànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.97 ||


_____START JKv_5,1.97:

tatra iti saptamãsamarthebhyaþ vyuùñàdibhyaþ dãyate, kàryam ity etayor aõ pratyayo bhavati  /
vyuùñe dãyate kàryam và vaiyuùñam  /
naityam  /
aõprakaraõe 'gnipadàdibhya upasaïkhyànam  /
àgnipadam  /
pailumålam  /
kiü vaktavyam? na vaktavyam  /
atra+eva te pañhitavyàþ  /
vyuùña  /
nitya  /
niùkramaõa  /
prave÷ana  /
tãrtha  /
sambhrama  /
àstaraõa  /
saïgràma  /
saïghàta  /
agnipada  /
pãlumåla  /
pravàsa  /
upasaïkramaõa  /
vyuùñàdiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.98 ||


_____START JKv_5,1.98:

dãyate, kàryam iti vartate  /
tena iti tçtãyàsamarthàbhyàü yathàkathàca-hasta-÷abdàbhyàü yathàsaïkhyaü õa-yatau pratyayau bhavataþ  /
dãyate, kàryam ity etayor arthayoþ pratyekam abhisambadhaþ, yathàsaïkhyaü na+iùyate  /
yathàkathàca-÷abdo 'vyayasamudàyo 'nàdare vartate  /
tçtãyàrthamàtraü ca atra saübhavati, na tu tçtãyà samarthavibhaktiþ  /
yathàkathàca dãyate kàryaü và yàthàkathàcam  /
hastena dãyate kàryaü và hastyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.99 ||


_____START JKv_5,1.99:

tena ity eva  /
tçtãyàsamarthàt sampàdinyabhidheye ñha¤ pratyayo bhavati  /
guõotkarùaþ sampattiþ  /
àva÷yake õiniþ  /
karõaveùñakàbhyàü saüpàdi mukhaü kàrõaveùñakikaü mukham  /
vàstrayugikaü ÷arãram  /
vastrayugena vi÷eùataþ ÷obhate ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#490]

##  || PS_5,1.100 ||

_____START JKv_5,1.100:

karma-veùa-÷abdàbhyàü tçtãyàsamarthàbhyàü yat pratyayo bhavati sampàdini ity etasmin viùaye  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
karmaõà sampadyate karmaõyam ÷arãram  /
veùeõa saüpadyate veùyo nañaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.101 ||


_____START JKv_5,1.101:

tasmai iti caturthãsamarthebhyaþ santàpàdibhyaþ prabhavati ity asmin viùaye ñha¤ pratyayo bhavati  /
samarthaþ, ÷akta prabhavati ity ucyate  /
alamarthe caturthã  /
saütàpàya prabhavati sàntàpikaþ  /
sànnàhikaþ  /
santàpa  /
sannàha  /
saïgràma  /
saüyoga  /
saüparàya  /
saüpeùa  /
niùpeùa  /
nisarga  /
asarga  /
visarga  /
upasarga  /
upavàsa  /
pravàsa  /
saïghàta  /
saümodana  /
saktumàüsaudanàdvigçhãtàd api //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.102 ||


_____START JKv_5,1.102:

yoga-÷abdàt yat pratyayo bhavati, cakàràt ñha¤, tasmai prabhavati ity asmin viùaye  /
yogàya prabhavati yogyaþ, yaugikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.103 ||


_____START JKv_5,1.103:

karman-÷abdà uka¤ pratyayo bhavati tasmai prabhavati ity etasminn arthe  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
karmaõe prabhavati kàrmukaü dhanuþ  /
dhanuùo 'nyatra na bhavati, anabhidhànàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.104 ||


_____START JKv_5,1.104:

samaya-÷abdàt tat iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñha¤ pratyayo bhavati, yat tatprathamàsamarthaü pràptaü ced tad bhavati  /
samayaþ pràpto 'sya sàmayikaü kàryam  /
upanatakàlam ity arthaþ  /
samarthavibhakti-nirde÷a uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


#<çtoraõ>#  || PS_5,1.105 ||


_____START JKv_5,1.105:

tad asya pràptam ity anuvartate  /
çtu-÷abdàt tad iti prathamàsamarthàt asya iti ùaùñhyarthe aõ pratyayo bhavati tad asya pràptam ity etasmin viùaye  /
çtuþ pràpto 'sya àrtavaü puùpam  /
tad asya prakaraõe upavastràdibhyaþ upasaïkhyànam  /
upavastà pràpto 'sya aupavastram  /
prà÷ità pràpto 'sya prà÷itram //


____________________________________________________________________


[#491]

##  || PS_5,1.106 ||

_____START JKv_5,1.106:

çtu-÷abdàc chandasi viùaye ghas pratyayo bhavati tad asya pràptam ity asmin visaye  /
aõo 'pavàdaþ  /
ayaü te yonirçtviyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.107 ||

_____START JKv_5,1.107:

kàla-÷abdàt yat pratyayo bhavati tad asya pràptam ity asmin viùaye  /
kàlaþ pràpto 'sya kàlyaþ tàpaþ  /
kàlyaü ÷ãtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.108 ||


_____START JKv_5,1.108:

kàlàt ity eva, tad asya iti ca  /
pràptam iti nivçttam  /
prakarùeõa kàlo vi÷eùyate  /
prakarùe vartamànàt kàlàt prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe ñha¤ pratyayo bhavati  /
prakçùño dãrghaþ kàlo 'sya kàlikamçõam  /
kàlikaü vairam  /
ñha¤-grahaõaü vispaùña-artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.109 ||


_____START JKv_5,1.109:

tad asya ity eva  /
tad iti prathamasamarthàt asya iti ùaùthyarthe ñha¤ prayayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü prayojanaü ced tad bhavati  /
indramahaþ prayojanam asya aindramahikam  /
gàïgàmahikam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.110 ||


_____START JKv_5,1.110:

vi÷àkhà-ùaóhà-÷abdàbhyàm aõ pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viùaye yathàsaïkhyam mantha-daõóayor abhidheyayoþ  /
vi÷àkhà prayojanam asya vai÷àkho manthaþ  /
àùàóho daõóaþ  /
cåóàdibhya upasaïkhyànam  /
cåóà prayojanam asya cauóam  /
÷raddhà prayojanam asya ÷ràddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.111 ||


_____START JKv_5,1.111:

anupravacanàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ chaþ pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity asmin viùaye ñha¤o 'pavàdaþ  /
anupravacanaü prayojanam asya anupravacanãyam  /
utthàpanãyam  /
vi÷ipåripatiruhiprakçteranàt sapårvapadàd upasaïkhyànam  /
gçhaprave÷anaü prayojanam asya gçhaprave÷anãyam  /
prapàpåraõãyam  /
a÷vaprapatinãyam  /
pràsàdàrohaõãyam  /
svargàdibhyo yad vaktavyaþ  /
svargaþ prayojanam asya svargyam  /
ya÷asyam  /
àyuùyam  /
kàmyam  /
dhanyam  /
[#492]

puõyàhavàcanàdãbhyo lug vaktavyaþ  /
puõyàhavàcanaü prayojanam asya puõyàhavàcanam  /
svastivàcanam  /
÷àntivàcanam  /
anupravacana  /
utthàpana  /
prave÷ana  /
anuprave÷ana  /
upasthàpana  /
saüveùana  /
anuve÷ana  /
anuvacana  /
anuvàdana  /
anuvàsana  /
àrambhaõa  /
àrohaõa  /
prarohaõa  /
anvàrohaõa  /
anupravacanàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.112 ||


_____START JKv_5,1.112:

samàpana-÷abdàt sapårvapadàt vidyamànapårvapadàc chaþ pratyayo bhavati tad asya prayojanam ity etasmin viùaye  /
ñha¤o 'pavàdaþ  /
chandaþsamàpanaü prayojanamasya chandaþsamàpanãyam  /
vyàkaraõasamàpanãyam  /
pada-grahaõaü bahucpårvaniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.113 ||


_____START JKv_5,1.113:

aikàgàrikañ iti nipàtyate caure 'bhidheye  /
ekàgàraü prayojanam asya aikàgàrikaþ cauraþ  /
aikàgàrikã  /
kim artham idaü nipàtyate, yàvatà prayojanam ity eva siddhaùñha¤ ? caure niyamàrthaü vacanam  /
iha mà bhåt, ekàgàraü prayojanam asya bhikùoþ iti  /
ñhakàraþ kàryàvadhàraõa-arthaþ, ïãb eva bhavati na ¤itsvaraþ iti  /
apare punar ikañ pratyayaü vçddhiü ca nipàtayanti //


____________________________________________________________________


#<àkàlikaó-àdyantavacane>#  || PS_5,1.114 ||


_____START JKv_5,1.114:

àkàlikañ iti nipàtyate àdyantavacane  /
samànakàla-÷abdasya àkàla-÷abda àde÷aþ  /
àdyantayo÷ ca+etad vi÷eùaõam  /
ikañ pratyaya÷ ca nipàtyate  /
samànakàlau àdyantau asya àkàlikaþ stanayitnuþ  /
àkàlikã vidyut  /
janmanà tulyakàlavinà÷à  /
utpàdànantaraü vinà÷inãtyarthaþ  /
àkàlàñ ñhaü÷ ca  /
càt ñha¤ ca  /
àkàlikà vidyut  /
ñha¤aþ pårõo 'vadhiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.115 ||


_____START JKv_5,1.115:

tena iti tçtãyàsamarthàt tulyam ity etasminn arthe vatiþ pratyayo bhavati, yat tulyaü kriyà cet sà bhavati  /
bràhmaõena tulyaü vartate bràhmaõavat  /
ràjavat  /
kriyà-grahaõam kim ? guõatulye mà bhåt  /
putreõa tulyaþ sthålaþ  /
putreõa tulyo gomàn //


____________________________________________________________________


[#493]

##  || PS_5,1.116 ||


_____START JKv_5,1.116:

tatra iti saptamãsamarthàt tasya iti ùaùñhãsamarthàc ca iva-arthe vatiþ pratyayo bhavati  /
mathuràyàm iva mathuràvat srughne pràkàraþ  /
pàñaliputravat sàkete parikhà  /
ùaùthãsamarthàt - devadattasya iva devadattavat yaj¤àdattasya gàvaþ  /
yaj¤adattasya iva yaj¤adattavat devadattasya dantàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.117 ||

_____START JKv_5,1.117:

tat iti dvitãyàsamarthàt arham ity etasminn arthe vatiþ pratyayo bhavati  /
ràjànam arhati ràjavat pàlanam  /
bràhmaõavat çùivat  /
kùatriyavat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.118 ||


_____START JKv_5,1.118:

upasargàt sasàdhane dhàtvarthe vartamànàt svàrthe vatiþ pratyayo bhavati chandasi viùaye  /
yadudvato nivato yàsi vapsad  /
udgatàni nigatàni ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.119 ||


_____START JKv_5,1.119:

tasya iti ùaùthãsamarthàd bhàvaþ ity etasmninn arthe tavatalau pratyayau bhavataþ  /
bhavato 'smàd abhidhànapratyayau iti bhàvaþ  /
÷abdasya pravçtti-nimittaü bhàva-÷abdena+ucyate  /
a÷vasya bhàvaþ a÷vatvam, a÷vatà  /
gotvam, gotà //


____________________________________________________________________

#<à ca tvàt>#  || PS_5,1.120 ||

_____START JKv_5,1.120:

brahmaõas tvaþ (*5,1.136) iti vakùyati  /
à etasmàt tvasaü÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyàmaþ, tatra tvatalau pratyayàvadhikçtau veditavyau  /
vakùyati - pçthvàdibhya imanij và (*5,1.122) iti  /
prathimà, pàrthavam, pçthutvam, pçthutà  /
mradimà, màrdavam, mçdutvam, mçdutà  /
apavàdaiþ saha samàve÷àrthaü vacanam  /
karmaõi ca vidhànàrthaü guõavacana-bràhmaõàdibhyaþ karmaõi ca (*5,1.124) iti  /
cakàro na¤sna¤bhyàm api samàve÷a-arthaþ  /
striyàþ bhàvaþ straiõam, strãtvam, strãtà  /
puüso bhàvaþ puüstvam, puüstà, pauüsnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.121 ||


_____START JKv_5,1.121:

ita uttare ye bhàva. pratyayàþ, te na¤-pårvàt tatpuruùàt na bhavanti caturàdãn varjayitvà  /
vakùyati - patyantapurohitàdibhyo yak (*5,1.128) iti  /
apatitvam, apatità  /
apañutvam, apañutà  /
aramaõãyatvam, aramaõãyatà  /
na¤-pårvàt iti kim ? bàrhaspatyam  /
pràjàpatyam  /
tatpuruùàt iti kim ? na asya pañavaþ santi iti apañuþ, tasya bhàvaþ àpañavam  /
àlaghavam  /
acaturàdibhyaþ iti kim ? àcaturyam  /
àsaïgatyam  /
àlavaõyam  /
àvañyam  /
àbudhyam  /
àkatyam  /
àrasyam  /
àlasyam //


____________________________________________________________________


[#494]

##  || PS_5,1.122 ||


_____START JKv_5,1.122:

pçthu ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ imanic pratyayo bhavati và tasya bhàvaþ ity etasminn arthe  /
vàvacanam aõàdeþ samàve÷a-artham  /
pçthor bhàvaþ prathimà, pàrthavam  /
mradimà, màrdavam  /
tur iùñha-ima-ãyaþsu (*6,4.154), ñeþ (*6,4.155) iti ñilopaþ  /
ra çto halader laghoþ (*6,4.161) iti rephàde÷aþ  /
tvatalau sarvatra bhavata eva  /
pçthutvam, pçthutà  /
mçdutvam, mudutà  /
pçthu  /
mçdu  /
mahat  /
pañu  /
tanu  /
lghu  /
bahu  /
sàdhu  /
veõu  /
à÷u  /
bahula  /
guru  /
daõóa  /
åru  /
khaõóa  /
caõóa  /
bàla  /
akiücana  /
hoóa  /
pàka  /
vatsa  /
manda  /
svàdu  /
hrasva  /
dãrgha  /
priya  /
vçùa  /
çju  /
kùipra  /
kùupra  /
kùudra  /
pçthvàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.123 ||


_____START JKv_5,1.123:

varõavi÷eùa-vàcibhyaþ pràtipadikebhyo dçóha-àdibhya÷ ca ùya¤ pratyayo bhavati, cakàràt imanic ca, tasya bhàvaþ ity etasmin viùaye  /
÷uklasya bhàvaþ ÷auklyam, ÷uklimà, ÷uklatvam, ÷uklatà  /
kàrùõyam, kçùõimà, kçùõatvam, kçùõatà  /
dçóhàdibhyaþ - dàróhyam, draóhimà, dçóhatvam, dçóhatà  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
aucitã  /
yàthàkàmã  /
dçóha  /
parivçóha  /
bhç÷a  /
kç÷a  /
cakra  /
àmra  /
lavaõa  /
tàmra  /
amla  /
֋ta  /
uùõa  /
jaóa  /
badhira  /
paõóita  /
madhura  /
mårkha  /
måka  /
veryàtalàbhamatimanaþ ÷àradànàm  /
samo matimanasoþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.124 ||


_____START JKv_5,1.124:

guõam uktavanto guõavacanàþ  /
guõavacanedhyo bràhmaõàdibhya÷ ca tasya iti ùaùthãsamarthebhyaþ karmaõyabhidheye ùya¤ pratyayo bhavati  /
cakàràd bhàve ca  /
karma-÷abdaþ kriyàvacanaþ  /
jaóasya bhàvaþ karma và jàóyam  /
bràhmaõàdibhyaþ khalv api - bràhmaõyam  /
màõavyam  /
àpàdaparisamàpter bhàvakarmàdhikàraþ  /
bràhmaõàdir àkçtigaõaþ  /
àdi-÷abdaþ prakàravacanaþ  /
caturvarõyàdibhyaþ svàrthe upasaïkhyànam  /
catvàra eva varõàþ càturvarõyam  /
càturà÷ramyam  /
trailokyam  /
traisvaryam  /
ùàóguõyam  /
sainyam  /
sànnidhyam  /
sàmãpyam  /
aupamyam  /
saukhyam  /
bràhmaõa  /
vàóava  /
màõava  /
cora  /
måka  /
àràdhaya  /
viràdhaya  /
aparàdhaya  /
uparàdhaya  /
ekabhàva  /
dvibhàva  /
tribhàva  /
anyabhàva  /
samastha  /
viùamastha  /
paramastha  /
madhyamastha  /
anã÷vara  /
ku÷ala  /
kapi  /
capala  /
akùetraj¤a  /
nipuõa  /
arhato num ca àrhantyam  /
saüvàdin  /
saüve÷in  /
bahubhàùin  /
bàli÷a  /
duùpuruùa  /
kàpuruùa  /
dàyàd  /
vi÷asi  /
dhårta  /
ràjan  /
saübhàùin  /
÷ãrùapàtin  /
adhipati  /
alasa  /
piֈca  /
pi÷una  /
viֈla  /
gaõapati  /
dhanapati  /
narapati  /
gaóula  /
niva  /
nidhàna  /
viùa  /
sarvavedàdibhyaþ svàrthe  /
caturvedasya+ubhayapada-vçddhi÷ ca  /
càturvaidyam  /
iti bràhmaõàdiþ //


____________________________________________________________________


[#495]

##  || PS_5,1.125 ||


_____START JKv_5,1.125:

stona-÷abdàt ùaùñhãsamarthàd bhàvakarmaõoþ yat pratyayo bhavati, na-÷abdasya lopa÷ ca bhavati  /
stonasya bhàvaþ karma và stoyam  /
stonàt iti kecid yogavibhàgaü kurvanti  /
stonàt ùya¤ bhavati  /
staunyam  /
tato yan nalopa÷ ca  /
stoyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.126 ||


_____START JKv_5,1.126:

sakhi÷abdàt yaþ pratyayo bhavati bhàvakarmaõor arthayoþ  /
sakhyuþ bhàvaþ karma và sakhyam  /
dåtavaõigbhyàü ca+iti vaktavyam  /
dåtyam  /
vaõijyam  /
kathaü vàõijyam ? bràhmaõàditvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.127 ||


_____START JKv_5,1.127:

kapi-j¤àti-÷abdàbhyàü óhak prayayo bhavati bhàvakarmaõor arthayoþ  /
kaper bhàvaþ karma và kàpeyam  /
j¤àteyam  /
yathàsaïkhyam arthayoþ sarvatra+eva atra prakaraõe na+iùyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,1.128 ||


_____START JKv_5,1.128:

patyantàt pràtipadikàt purohitàdibhya÷ ca yak pratyayo bhavati bhàvakarmaõor arthayoþ  /
senàpateþ bhàvaþ karma và sainàpatyam  /
gàrhapatyam  /
pràjàpatyam  /
paurohityam  /
ràjyam  /
purohita  /
ràjan  /
saügràmika  /
eùika  /
varmita  /
khaõóika  /
daõóika  /
chatrika  /
milika  /
piõóika  /
bàla  /
manda  /
stanika  /
cåóitika  /
kçùika  /
påtika  /
patrika  /
pratika  /
ajànika  /
salanika  /
såcika  /
ֈkvara  /
såcaka  /
pakùika  /
sàrathika  /
jalika  /
såtika  /
a¤jalika  /
ràjàse  /
purohitàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.129 ||


_____START JKv_5,1.129:

pràõabhçjjàtivàcibhyaþ pràtipadikebhyo vayovacanebhya udgàtràdibhya÷ ca a¤ pratyayo bhavati bhàvakramaõor arthayoþ  /
a÷vasya bhàvaþ karma và à÷vam  /
auùñram  /
vayovacanebhyaþ kaumàram  /
kai÷oram  /
udgàtràdibhyaþ - audgàtram  /
aunnetram  /
udgàtç  /
unnetç  /
pratihartç  /
rathagaõaka  /
pakùigaõaka  /
suùñhu  /
duùñhu  /
adhvaryu  /
vadhå  /
subhaga mantre  /
udgàtràdiþ //


____________________________________________________________________


[#496]
##  || PS_5,1.130 ||


_____START JKv_5,1.130:

hàyanàntebhyaþ pràtipadikebhyaþ yuvàdibha÷ ca aõ pratyayo bhavati bhàvakarmaõor arthayoþ  /
dvihàyanasya bhàvaþ karma nà dvaihàyanam  /
traihàyanam  /
yuvàdibhyaþ - yauvanam sthàviram  /
÷rotriyasya yalopa÷ ca vàcyaþ  /
÷rotriyasya bhàvaþ karma và ÷rautram  /
yuvan  /
sthavira  /
hotç  /
yajamàna  /
kamaõóalu  /
puruùàse  /
suhçt  /
yàtç  /
÷ravaõa  /
kustrã  /
sustri  /
muhçdaya  /
subhràtç  /
vçùala  /
durbhràtç  /
hçdayàse  /
kùetraj¤a  /
kçtaka  /
parivràjaka  /
ku÷ala  /
capala  /
nipuõa  /
pi÷una  /
sabrahmacàrin  /
kutåhala  /
anç÷aüsa  /
yuvàdiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.131 ||


_____START JKv_5,1.131:

igantàc ca laghupårvàt aõ pratyayo bhavati bhàvakarmaõoþ  /
laghupårva-grahaõena pràtipadika-samudàyo vi÷eùyate  /
laghuþ pårvo 'vayavo 'sya iti laghupårvaþ  /
kutaþ punar asau laghuþ pårvaþ  /
ik-sannidhànàdikaþ iti vaj¤àyate  /
laghuþ pårvo yasmàd ikaþ tadantàn pràtipadikàd ity ayam artho vivakùitaþ  /
apare tatpuruùa-karmadhàrayaü varõayanti  /
ik càsàvanta÷ ca iti igantaþ  /
laghupårva-grahanena sa eva vi÷eùyate, pa÷càt tena pràtipadikasya tadantavidhiþ iti  /
asmin vyàkhyàne 'nta-grahaõam atiricyate  /
laghupurvàdikaþ ity etàvadeva vàcyaü syàt  /
÷ucer bhàvaþ karma và ÷aucam  /
maunam  /
nàgaram hàrãtakam  /
pàñavam  /
làghavam  /
igantàt iti kim ? pañatvam  /
ghañatvam  /
laghupårvàt iti kim ? kaõóåtvam  /
pàõóutvam  /
kathaü kàvyam iti ? bràhmaõàdiùu kavi÷abdo draùtavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.132 ||


_____START JKv_5,1.132:

triprabhçtãnàm antasya samãpam upottamam  /
guruþ upottamaü yasya tad guråpottamam  /
yakàropadhàt guråpottamàd vu¤ pratyayo bhavati bhàvakarmaõoþ  /
ramaõãyasya bhàvaþ karma và ràmaõãyakam  /
vàsanãyakam  /
yopadhàt iti kim ? vimànatvam  /
guråpottamàt iti kim ? kùatriyatvam  /
sahàyàdveti vaktavyam  /
sàhàyakam, sàhàyyam //


____________________________________________________________________


[#497]

##  || PS_5,1.133 ||


_____START JKv_5,1.133:

dvandva-sa¤j¤akebhyaþ manoj¤a-àdibhya÷ ca vu¤ pratyayo bhavati bhàvakarmaõoþ  /
gopàlapa÷upàlànàü bhàvaþ karma và gaupàlapa÷upàlikà  /
÷aiùyopàdhyàyikà  /
kautsaku÷ikikà  /
manoj¤àdbhyaþ - mànoj¤akam  /
kàlyàõakam  /
manoj¤a  /
kalyàõa  /
priyaråpa  /
chàndasa  /
chàtra  /
medhàvin  /
abhiråpa  /
àóhya  /
kulaputra  /
÷rotriya  /
cora  /
dhårta  /
vai÷vadeva  /
yuvan  /
gràmaputra  /
gràmakhaõóa  /
gràmakumàra  /
amuùyaputra  /
amuùyakula  /
÷atapatra  /
ku÷ala  /
manoj¤àdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.134 ||


_____START JKv_5,1.134:

gotravàcinaþ caranavàcinaþ ca pràtipadikàt vu¤ pratyayo bhavati, pratyekaü bhàvakarmaõor arthayoþ ÷làghàdiùu viùayabhåteùu  /
tatra ÷làghà vikatthanam  /
atyàkàraþ paràdhikùepaþ  /
tadavetaþ tatpràptaþ tajj¤o và  /
tad iti gotracaraõayoþ bhàvakarmaõã nirdi÷yete  /
tatpràptaþ tadavagatavàn daveta ity ucyate  /
÷làghàyàü tàvat - gàrgikayà ÷làghate  /
kàñhikayà ÷làghate  /
gàrgyatvena kañhatvena ca vikatthate ity arthaþ  /
atyàkàre - gàrgikayà atyàkurute  /
kàñhikayà atyàkurute  /
gàrgyatvena kañhatvena ca parànadhikùipati ity arthaþ  /
tadvetaþ - gàrgikàmavetaþ  /
kàñhikàmavetaþ  /
gàrgyatvaü kañhatvaü ca pràptaþ ity arthaþ  /
tad và avagatavàn ity arthaþ  /
÷làghàdiùu iti kim ? gàrgyatvam  /
kañhatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.135 ||


_____START JKv_5,1.135:

gotrà-÷abdaþ çtvigvi÷eùa-vacanaþ  /
çtvigvi÷eùa-vàcibhyaþ chaþ pratyayo bhavati bhàvakarmaõoþ  /
acchàvàkasya bhàvaþ karma và acchàvàdãyam  /
mitràvaruõãyam  /
bràhmaõàcchaüsãyam  /
àgnãdhrãyam  /
pratiprasthãtriyam  /
tvaùñrãyam  /
potrãyam  /
bahuvacanaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,1.136 ||


_____START JKv_5,1.136:

hotràbhyaþ ity anuvartate  /
brahman-÷abdàd hotràvàcinaþ tvaþ pratyayo bhavati bhàvakarmaõoþ  /
chasya apavàdaþ  /
brahmaõo bhàvaþ karma và brahmatvam  /
na iti vaktavye tvavacanaü talo bàdhanàrtham  /
yas tu jàti-÷abdo bràhmaõaparyàyo brahman-÷abdaþ, tataþ tvatalau bhavata eva  /
brahmatvam, brahmatà  /
bhavanàvadhikayor na¤sta¤or adhikàraþ samàptaþ //
iti kà÷ikàyàü vçttau pa¤camàdhyàyasya prathamaþ pàdaþ ______________________________________________________

pa¤camàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#498]

##  || PS_5,2.1 ||


_____START JKv_5,2.1:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
dhànyavi÷eùa-vàcibhyaþ ùaùñhãsamarthebhyo bhavane 'bhidheye kha¤ pratyayo bhavati, tac ced bhavanaü kùetraü bhavati  /
bhavanam iti bhavanti jàyante 'sminn iti bhavanam  /
mudgànàü bhavanaü kùetram maudgãnam  /
kaudravãõam  /
kaulatthãnam  /
dhànyànàm iti kim ? tçõànàü bhavanaü kùetram ity atra na bhavati  /
kùetram iti kim ? mudgànàü bhavanaü kusålam  /
bahuvacanaü svaråpavidhiniràsàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.2 ||


_____START JKv_5,2.2:

vrãhi-÷àli-÷abdàbhyàü óhak pratyayo bhavati bhavane kùetre abhidheye kha¤o 'pavàdaþ  /
vrãhãõàü bhavanaü kùetram vraiheyam  /
ֈleyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.3 ||


_____START JKv_5,2.3:

yavàdibhyaþ ÷abdebhyo yat pratyayo bhavati bhavane kùetre 'bhidheye  /
kha¤o 'pavàdaþ  /
yavànàü bhavanaü kùetram yavyam  /
yavakyam  /
ùaùñikyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.4 ||


_____START JKv_5,2.4:

tila màùa umà bhaïgà aõu ity etebhyaþ vibhàùà yat pratyayo bhavati bhavane kùetre 'bhidheye  /
kha¤i pràpte vacanaü, pakùe so 'pi bhavati  /
umàbhaïgayor api dhànyatvam à÷ritam eva  /
tilànàü bhavanaü kùetram tilyam, tailãnam  /
màùyam, màùãõam  /
umyam, aumãnam  /
bhaïgyam, bhàïgãnam  /
aõavyam, aõavãnam //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,2.5 ||


_____START JKv_5,2.5:

sarvacarman ÷abdàt tçtãyàsamarthàt kçtaþ ity asminn arthe kha-kha¤au pratyayau bhavataþ  /
sarva÷abda÷ ca atra pratyayàrthena kçtena sambadhyate, na carmaõà  /
tatra ayam asamarthasamàso draùñavyaþ  /
sarva÷ carmaõà kçtaþ ity etasmin vàkyàrthe vçttiþ  /
sarvacarmãõaþ, sàrvacarmãõaþ //


____________________________________________________________________


[#499]

##  || PS_5,2.6 ||


_____START JKv_5,2.6:

yathàmukha-÷abdàt sammukha-÷abdàt ùaùñhãsamarthàd dar÷anaþ ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
dç÷yate 'smin iti dar÷anaþ àdar÷àdiþ pratibimbà÷raya ucyate  /
nipàtanàt sàdç÷ye 'vyayãbhàvaþ  /
yathàmukhaü dar÷anaþ yathàmukhãnaþ  /
sarvasya mukhasya dar÷anaþ sammukhãnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.7 ||


_____START JKv_5,2.7:

tat iti dvitãyà samarthavibhaktiþ  /
vyàpnoti iti pratyayàrthaþ  /
pari÷iùñaü prakçtivi÷eùaõam  /
sarva-àdeþ pràtipadikàt pathin aïga karman patra pàtra ity evam antàd dvitãyàsamarthàd vyàpnoti ity asminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
sarvapathaü vyàpnoti sarvapathãno rathaþ  /
sarvàïgiõaþ tàpaþ  /
sarvakarmãõaþ puruùaþ  /
sarvapatrãõaþ sàrathiþ  /
sarvapàtrãõaþ odanaþ //


____________________________________________________________________


#<àprapadaü pràpnoti>#  || PS_5,2.8 ||


_____START JKv_5,2.8:

prapadam iti pàdasya agram ucyate  /
àï maryàdàyàm  /
tayor avyayãbhàvaþ  /
àprapada-÷abdàt tad iti dvitãyàsamarthàt pràpnoti ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
àprapadaü pràpnoti àprapadãnaþ pañaþ  /
÷arãreõa asambaddhasya api pañasya pramàõam àkhyàyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.9 ||


_____START JKv_5,2.9:

anupada-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ tad iti dvitãyàsamarthebhyaþ yathàsaïkhyaü baddhà bhakùayati neya ity eteùv artheùu khaþ pratyayo bhavati  /
anuþ àyàme sàdç÷ye và  /
anupadaü baddhà upànat anupadãnà  /
padapramàõà ity arthaþ  /
sarvànnàni bhakùayati sarvànnãno bhikùuþ  /
ayaþ pradakùiõam, anayaþ prasavyam  /
pradakùiõaprasavyagàminàü ÷àràõàü yasmin para÷àraiþ padànàmasamàve÷aþ so 'yànayaþ  /
ayànayaü neyaþ ayànayãnaþ ÷àraþ  /
phalaka÷iraþsthita ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.10 ||


_____START JKv_5,2.10:

parovara parampara putrapautra ity etebhyaþ tad iti dvitãyàsamarthebhyaþ anubhavati ity asmin arthe khaþ pratyayo bhavati  /
parovara iti parasyotvaü pratyayasaüniyogena nipàtyate  /
paràü÷ca avaràü÷ca anubhavati parovarãõaþ  /
paraparataràõàü ca paramparabhàvo nipàtyate  /
paràü÷ca parataràü÷ca anubhavati paramparãõaþ  /
putrapautràn anubhavati putrapautrãõaþ  /
parampara÷abdo vinàpi pratyayena dç÷yate, mantriparamparà mantraü bhinatti iti  /
tacchabdàntaram eva draùñavyam //


____________________________________________________________________


[#500]

##  || PS_5,2.11 ||


_____START JKv_5,2.11:

avàrapàra atyanta anukàma ity etebhyo dvitãyàsamarthebhyaþ gàmã ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
gamiùyati iti gàmã, bhaviùyati gamyàdayaþ (*3,3.3) iti  /
aka-inor bhavisyad-àdhamarõyayoþ (*2,2.70)  /
iti ùaùñhãpratiùedhaþ  /
avàrapàraü gàmã avàrapàrãõaþ  /
viparãtàc ca  /
pàràvàrãõaþ  /
vigçhãtàd api iùyate  /
avàrãõaþ  /
atyantaü gàmã atyantãnaþ  /
bhç÷aü gantà ity arthaþ  /
anukàmaü gàmã anukàmãnaþ  /
yathà+iùñaü gantà ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.12 ||


_____START JKv_5,2.12:

samàüsamàm iti vãpasà  /
subantasamudàyaþ prakçtiþ  /
vijàyate garbhaü dhàrayati iti pratyayàrthaþ  /
garbhadhàraõena sakalà 'pi samà vyàpyate iti atyantasaüyoge dvitãyà  /
samàüsamàü vijàyate samàüsamãnà gauþ  /
samàüsamãnà vaóavà  /
pårvapade supo 'lug vaktavyaþ  /
kecit tu samàyàü vijàyate iti vigçhõanti, garbhamocane tu vijanir vartate ity àhuþ  /
teùàü pårvapade yalopamàtraü nipàtyate, pari÷iùñasya alug vaktavyaþ  /
anutpattàv uttarapadasya ca và yalopo vaktavyaþ  /
samàüsamàüvijàyate, samàyàü samàyàü vijàyate iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.13 ||

_____START JKv_5,2.13:

vijàyate iti vartate  /
adya÷vãna iti nipàtyate avaùñabdhe vijane, àsanne prasave  /
àvidårye hi mårdhanyo vidhãyate avàc ca àlambana-àvidåryayoþ (*8,3.68) iti  /
adya và ÷vo và vijàyate 'dya÷vãnà gauþ  /
adya÷vãnà vaóavà  /
kecit tu vijàyate iti na anuvartayanti, avaùñabdhamàtre nipàtanam ity àhuþ  /
adya÷vãnaü maraõam, adya÷vãno viyogaþ iti //


____________________________________________________________________


[#501]

#<àgavãnaþ>#  || PS_5,2.14 ||


_____START JKv_5,2.14:

àgavãnaþ iti nipàtyate  /
goþ àïpårvàd à tasya goþ pratipàdanàt karmakàriõi khaþ pratyayo nipàtyate  /
àgavãnaþ karmakaraþ  /
yo gavà bhçtaþ karma karoti à tasya goþ pratyarpaõàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.15 ||


_____START JKv_5,2.15:

goþ pa÷càd anugu  /
anugu-÷abdàd alaïgàmã ity etasminn arthe khaþ pratyayo bhavati  /
anugu paryàptaü gacchati anugavãnaþ gopàlakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.16 ||


_____START JKv_5,2.16:

tat iti dvitãyà samarthavibhaktir anuvartate  /
alaïgàmã iti ca pratyayàrthaþ  /
adhvan-÷abdàt dvitãyàsamarthàd alaïgàmã ity etasminn arthe yat-khau pratyayau bhavataþ  /
adhvànam alaïgàmã adhvanyaþ, adhvanãnaþ  /
ye ca abhavakarmaõoþ (*6,4.168), àtma-adhvànau khe (*6,4.169) iti prakçtibhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.17 ||


_____START JKv_5,2.17:

abhyamitra-÷adàt dvitãyàsamarthàt alaïgàmã ity asminn arthe chaþ pratyayo bhavati  /
cakàràd yat-khau ca  /
abhyamitram alaïgàmã abhyamitrãyaþ abhamitryaþ, abhyamitrãõaþ  /
amitràbhimukhaü suùñhu gacchati ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.18 ||


_____START JKv_5,2.18:

gàvastiùñhanty asmin iti goùñham  /
goùñha-÷abdena sannihitagosamåho de÷a ucyate  /
bhåtapårva-grahaõam tasya+eva vi÷eùaõam  /
goùñha-÷abdàd bhåtapårvopàdhikàt svàrthe kha¤ pratyayo bhavati  /
goùñho bhåtapårvaþ gauùñhãno de÷aþ  /
bhåtapårva-grahaõaü kim ? goùñho vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.19 ||


_____START JKv_5,2.19:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
a÷va-÷abdàd ùaùñhãsamarthàt ekàhagamaþ ity etasminn arthe kha¤ pratyayo bhavati  /
ekàhena gamyate iti ekàhagamaþ  /
a÷vasya ekàhagamo 'dhvà à÷vãnaþ  /
à÷vãnàni ÷ataü patitvà //


____________________________________________________________________


[#502]

#<÷àlãna-kaupãne adhçùña-akàryayoþ>#  || PS_5,2.20 ||


_____START JKv_5,2.20:

÷àlãna-kaupãna-÷abdau nipàtyete yathàsaïkhyam adhçùñe akàrye ca abhidheye  /
adhçùñaþ apragalbhaþ  /
akàryam akaraõàrhaü viruddham  /
÷àlãnakaupãne adhçùñàkàryayoþ paryàyau yathàkatha¤cid vyutpàdayitavyau  /
÷àlàprave÷anam arhati, kåpàvatàram arhati iti kha¤ pratyayaþ uttarapadalopa÷ ca nipàtyate  /
÷àlãno jaóaþ  /
kaupãnaü pàpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.21 ||


_____START JKv_5,2.21:

nirde÷àd eva tçtãyà samarthavibhaktiþ  /
vràta-÷abdàt tçtãyàsamarthàt jãvati ity asminn arthe kha¤ pratyayo bhavati  /
nànàjàtãyàþ aniyatavçttayaþ utsedhajãvinaþ saïghàþ vràtàþ  /
utsedhaþ ÷arãraü, tadàyàsya ye jãvanti te utsedhajãvinaþ, teùà karma vràtam  /
tena vràtena jãvati vràtãnaþ  /
teùàm eva vràtànàmanyatama ucyate  /
yastvanyastadãyena jãvati tatra na+iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.22 ||


_____START JKv_5,2.22:

sàptapadãnam iti nipàtyate sakhye 'bhidheye  /
saptabhiþ padair avàpyate sàptapadãnam  /
sakhyaü janàþ sàptapadãnam àhuþ  /
kathaü sàptapadãnaþ sakhà, sàptapadãnaü mitram iti ? yadà guõapradhànaþ sàptapadãna-÷abdaþ sakhibhàve tatkarmaõi ca vartate tadà sakhya-÷abdena sàmànàdhikaraõyaü bhavati, yadà tu lakùaõayà vartate tadà puruùeõa sàmànàdhikaraõyaü bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,2.23 ||


_____START JKv_5,2.23:

haiyaïgavãnaü nipàtyate sa¤j¤àyàü viùaye  /
hyogodohasya hiyaïgavàde÷aþ, tasya vikàre kha¤ pratyayo bhavati sa¤j¤àyàm  /
hyogodohasya vikàraþ haiyaïgavãnam  /
ghçtasya sa¤j¤à  /
tena+iha na bhavati, hyogodohasya vikàra uda÷vit //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.24 ||


_____START JKv_5,2.24:

tasya iti ùaùñhãsamarthebhyaþ pãlvàdibhyaþ karõàdibhya÷ ca yathàsaïkhyaü pàka-målayor arthayoþ kuõap jàhac ity etau pratyayau bhavataþ  /
pãlånàü pàkaþ pãlukuõaþ  /
karkandhukuõaþ  /
karõàdibhyaþ - karõasya målaü karõajàham  /
pãlu  /
karkandhu  /
÷amã  /
karãra  /
kuvala  /
badara  /
a÷vattha  /
khadira  /
pãlvàdiþ  /
karõa  /
akùi  /
nakha  /
mukha  /
makha  /
ke÷a  /
pàda  /
gulpha  /
bhråbhaïga  /
danta  /
oùñha  /
pçùñha  /
aïguùñha  /
karõàdiþ //


____________________________________________________________________


[#503]

##  || PS_5,2.25 ||


_____START JKv_5,2.25:
tasya ity eva  /
tasya iti ùaùñhãsamarthàt pakùa-÷abdàt måle 'bhidheye tiþ pratyayo bhavati  /
måla-grahaõam anuvartate, na pàkùa-grahaõam  /
ekayoganirdiùñànàm apy ekade÷o 'nuvartate iti  /
pakùasya målaü pakùatiþ pratipat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.26 ||


_____START JKv_5,2.26:

tena iti tçtãyàsamarthàt vittaþ ity etasminn arthe cu¤cup caõap ity etau pratyayau bhavataþ  /
vittaþ pratãtaþ j¤àta ity arthaþ  /
vidyayà vittaþ vidyàcu¤cuþ, vidyàcaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.27 ||


_____START JKv_5,2.27:

vi na¤ ity etàbhyàü yathàsaïkhyaü nà nठity etau pratyayau bhavataþ  /
nasaha iti prakçtivi÷eùaõam  /
asahàrthe pçthagbhàve vartamànàbhyàü vina¤bhyàü savàrthe nà-nà¤au pratyayau bhavataþ  /
vinà  /
nànà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.28 ||


_____START JKv_5,2.28:

vi÷adàt ÷àlac ÷aïkañac ity etau pratyayau bhavataþ  /
sasàdhanakçiyàvacanàt upasargàt svàrthe pratyayau bhavataþ  /
vigate ÷çïge vi÷àle, vi÷aïkañe  /
tadyogàd gaur api vi÷àlaþ, vi÷aïkañaþ ity ucyate  /
paramàrthatas tu guõa-÷abdà ete yathàkatha¤cid vyutpàdyante  /
na atra prakçtipratyayàrthayor abhinive÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.29 ||


_____START JKv_5,2.29:

sam pra ud ity etebhyaþ kañac pratyayo bhavati  /
cakàràd ve÷ca  /
saïkañam  /
prakañam  /
utkañam  /
vikañam  /
kañacprakaraõe 'làbåtilomàbhaïgàbhyo rajasy upasaïkhyànam  /
alàbånàü rajaþ alàbåkañam  /
tilakañam  /
umàkañam  /
bhaïgàkañam  /
goùñhàdayaþ sthànàdiùu pa÷unàm àdibhya upasaïkhyànam  /
gavàü sthànaü gogoùñham  /
mahiùãgoùñham  /
saïghàte kañac vaktavyaþ  /

[#504]

avãnàü saïghàtaþ avikañam  /
vistàre pañac vaktavyaþ  /
avipañam  /
dvitve goyugac  /
uùñragoyugam  /
a÷vagoyugam  /
prakçtyarthasya ùañtve ùaïgavac  /
hastiùaïgavam  /
a÷vaùaïgavam  /
vikàre snehe tailac  /
eraõóatailam  /
iïgudãtailam  /
tilatailam  /
bhavane kùetre ikùvàdibhyaþ ÷àkaña÷àkinau  /
ikùu÷àkañam, ikùu÷àkinam  /
måla÷àkañam, måla÷àkinam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.30 ||


_____START JKv_5,2.30:

ava-÷abdàt kuñàrac pratyayo bhavati  /
cakàràt kañac  /
avakuñàram, abakañam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.31 ||


_____START JKv_5,2.31:

avàt ity eva  /
namanaü natam  /
nàsikàyàþ sambandhini nate abhidheye ñiñac nàñac bhrañac ity ete pratyayà bhavanti sa¤j¤àyàü viùaye  /
nàsikàyà natam avañãñam, avanàñam, avabhrañam  /
tadyogàn nàsikà 'pi tathà+ucyate, avañãñaþ, avanàñaþ, avabhrañaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.32 ||


_____START JKv_5,2.32:
nate nàsikàyàþ ity anuvartate, sa¤j¤àyàm iti ca  /
ni-÷abdàn nàsikàyà nate 'bhidheye bióac birãsac ity etau pratyayau bhavataþ  /
nibióam, nibirãsam  /
tadyogàt nàsikà 'pi  /
puruùo 'pi, nibióaþ, nibirãsaþ  /
kathaü nibióàþ ke÷àþ, nibióaü vastram ? upamànàd bhaviùyati //


____________________________________________________________________


[#505]

##  || PS_5,2.33 ||


_____START JKv_5,2.33:

neþ ity eva, nate nàsikàyàþ iti ca  /
ni-÷abdàn nàsikàyà nate 'bhidheye inac piñac ity etau pratyayau bhavataþ, tatsaüniyogena ca ni-÷abdasya yathàsaïkhyaü cika ci ity etàv àde÷au bhavataþ  /
cikinaþ, cipiñaþ //
kakàraþ pratyayo vaktavya÷cik ca prakçtyàde÷aþ  /
cikkaþ  /
tathà ca+uktam - inac-piñac-kà÷cikacicikàde÷à÷ ca vaktavyàþ iti  /
klinnasya cil-pilla÷ ca asya cakùuùã  /
klinnasya cil pil ity etàv àde÷au bhavataþ la÷ ca pratyayo 'sya cakùuùã ity etasminn arthe  /
klinne asya cakùuùã cillaþ, pillaþ  /
culàde÷o vaktavyaþ  /
cullaþ  /
asya ity anena nàrthaþ  /
cakùuùor eva abhidhàne pratyaya iùyate  /
klianne cakùuùã cille, pille culle  /
tadyogàt tu puruùas tathà+ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.34 ||


_____START JKv_5,2.34:

upa adhi ity etàbhyàü yathàsaïkhyam àsannàråóhayor vartamànàbhhyàü svàrthe tyakan pratyayo bhavati  /
sa¤j¤àdhikàràc ca niyataviùayam àsannàråóhaü gamyate  /
parvatasya àsannam upatyakà  /
tasya+esva àråóham adhityakà  /
pratyayasthàt kàtpårvasya iti itvam atra na bhavati, sa¤j¤àdhikàràd eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.35 ||


_____START JKv_5,2.35:

nirde÷àd eva samarthavibhaktiþ  /
karma-÷abdàt saptamãsamarthàd ghañaþ ity etasminn arthe añhac pratyayo bhavati  /
ïhañate iti ïhañaþ  /
karmaõi ïhañate karmañhaþ puruùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.36 ||


_____START JKv_5,2.36:

tad iti prathamàsamarthebhyas tàrakà-àdibhyaþ ÷abdebhyaþ asya iti ùaùñhyarthe itac pratyayo bhavati  /
sa¤jàta-grahaõaü prakçti-vi÷eùaõam  /
tàrakàþ sa¤jàtà asya nabhasaþ tàrakitaü nabhaþ  /
puùpito vçkùaþ  /
tàrakà  /
puùpa  /
mukula  /
kaõñaka  /
pipàsà  /
sukha  /
duþkha  /
çjãùa  /
kuómala  /
såcaka  /
roga  /
vicàra  /
vyàdhi  /
niùkramaõa  /
måtra  /
purãùa  /
kisalaya  /
kusuma  /
pracàra  /
tandrà  /
vega  /
pukùà  /
÷raddhà  /
utkaõñhà  /
bhara  /
droha  /
garbhàdapràõini  /
tàrakàdiràkçtigaõaþ //


____________________________________________________________________


[#506]

##  || PS_5,2.37 ||

_____START JKv_5,2.37:

tad asya ity anuvartate  /
tad iti prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe dvayasac daghnac màtrac ity ete pratyayà bhavanti yat tat prathamàsamarthaü pramàõaü cet tad bhavati  /
åruþ pramàõam asya årudvayasam, årudaghnam, årumàtram  /
jànudvayasam  /
jànudaghnam  /
jànumàtram  /
prathama÷ ca dvitiya÷ ca årdhvamàne matau mama  /
årudvayasam udakam  /
årudaghnam udakam  /
màtrac punar avi÷eùeõa, prasthamàtram ity api bhavati  /
pramàõe lo vaktavyaþ  /
pramàõa-÷abdà iti ye prasiddhàþ, tebhya utpannasya pratyayasya lug bhavati  /
÷amaþ pramàõamasya ÷amaþ  /
diùñiþ  /
vitastiþ  /
dvigor nityam  /
dvau ÷amau pramàõam asya dvi÷amaþ  /
tri÷amaþ  /
dvivitastiþ  /
nitya-grahaõaü kim ? saü÷aye ÷ràviõaü vakùyati, tatra api dvigor lug eva yathà syàt  /
dve diùñã syàtàü và na và dvidiùñiþ  /
óiñ stome vaktavyaþ  /
pa¤cada÷aþ stomaþ  /
pa¤cada÷ã ràtriþ  /
ñittvàd ïãp  /
÷an÷atoróinirvaktavyaþ  /
pa¤cada÷ino 'rdhamàsàþ, triü÷ino màsàþ  /
viü÷ate÷ ceti vaktavyam  /
viü÷ino 'ïgirasaþ  /
pramàõaparimàõàbhyàü saïkhyàyà÷ ca api saü÷aye màtrac vaktavyaþ  /
÷amamàtram  /
diùñimàtram  /
prasthamàtram  /
kuóavamàtram  /
pa¤camàtram  /
da÷amàtrà gàvaþ  /
vatvantàt svàrthe dvayasajmàtracau bahulam  /
tàvad eva tàvaddvayasam, tàvanmàtram  /
etàvaddvayasam, etàvanmàtram  /
yàvaddvayasam, yàvanmàtram //


____________________________________________________________________


[#507]

##  || PS_5,2.38 ||


_____START JKv_5,2.38:

tad asya ity eva, pramàõe iti ca  /
puruùahastibhyàü prathamàsamarthàbhyàü pramàõopàdhikàbhyàm asya iti ùaùñhyàrthe aõ pratyayo bhavati, cakàràd dvayasajàdayaþ  /
puruùaþ pramàõam asya pauruùam, puruùadvayasam, puruùadadhnam, puruùamàtram  /
hàstinam, hastidvayasam, hastidaghnam, hastimàtram  /
dvigor nityaü luk  /
dvipuruùam udakam  /
tripuruùam udakam  /
dvihasti  /
trihasti  /
dvipuruùã  /
tripuruùã  /
dvihastini  /
trihasinã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.39 ||


_____START JKv_5,2.39:
tad asya ity eva  /
yat-tad-etebhyaþ prathamàsamarthebhyaþ parimàõopàdhikebhyaþ asya iti ùaùñhyarthe vatup pratyayo bhavati  /
yat parimàõam asya yàvàn  /
tàvàn  /
etàvàn  /
pramàõa-grahaõe 'nuvartamàne parimàõa-grahaõaü pramàõaparimàõayor bhedàt  /
óàvatàv-arthavai÷eùyàn nirde÷aþ pçthag ucyate  /
màtràdyapratighàtàya bhàvaþ siddha÷ ca óàvatoþ  /
vatupprakaraõe yuùmadasmadbhyàü chandasi sàdç÷ya upasaïkhyànam  /
na tvà vàü anyo divyo na pãrthivo a jàto na janisyate  /
tvàvataþ puråvaso yaj¤aü viprasya màvataþ  /
tvatsadç÷asya, matsadç÷asya ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.40 ||


_____START JKv_5,2.40:

kim-idam-bhyàm uttarasya vatupo vakàrasya ghakàràde÷o bhavati  /
kiyàn  /
iyàn  /
etad eva càde÷avidhànaü j¤àpakaü kimidambhyàü vatup-pratyayo bhavati iti  /
atha và yogavibhàgena vatupaü vidhàya pa÷càd vo gho vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.41 ||


_____START JKv_5,2.41:

saïkhyàyàþ parimàõaü saïkhyàparicchedaþ ity arthaþ  /
saïkhyàparimàõe vartamànàt kimaþ prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe óatiþ pratyayo bhavati, cakàràd vatup  /
tasya ca vakàrasya ghàde÷o bhavati  /
pçcchyamànatvàt paricchedopàdhikàyàü saïkhyàyàü vartamànàt kimaþ pratyayo vij¤àyate  /

[#508]

kà saïkhyà parimàõam eùàü bràhmaõànàm kati bràhmaõàþ, kiyanto bràhmaõàþ  /
atha và saïkhyà+eva parimàõàtmikà paricchedasvabhàvà gçhyate, kà saïkhyà parimàõaü yeùàü iti  /
nanu ca saïkhyà evamàtmikaiva paricchedasvabhàvà, sà kimarthaü parimàõena vi÷eùyate ? yatra aparicchedakatvena vivakùyate tatra mà bhåd iti  /
kùepe hi paricchedo na asti, keyam eùàü saïkhyà da÷ànàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.42 ||


_____START JKv_5,2.42:

tad asya ity eva  /
saïkhyàyà avayave vartamànàyàþ asya iti ùaùñhyarthe tayap pratyayo bhavati  /
avayavàvayavinaþ sambandhinaþ iti sàmarthyàt avayavã pratyayàrtho vij¤àyate  /
pa¤ca avayavà yasya pa¤catayam  /
da÷atayam  /
catuùñayam  /
catuùñayã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.43 ||


_____START JKv_5,2.43:

pårveõa vihitasya tayasya dvitribhyàü parasya và ayajàde÷o bhavati  /
dvau avayavau asya dvayam, dvitayam  /
trayam, tritayam  /
taya-grahaõaü sthàninirde÷àrtham  /
anyathà pratyayàntaram ayaj vij¤àyeta  /
tatra ko doùaþ ? trayã gatiþ iti tayanibandhana ãkàro na syàt, prathama-carama-taya-alpa-ardha-katipaya. nemà÷ ca (*1,1.33)  /
ity eùa vidhirna syàt  /
dvaye  /
dvayàþ  /
cakàraþ svaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.44 ||


_____START JKv_5,2.44:

ubha-÷abdàt parasya tayapo nityam ayajàde÷o bhavati, sa codàttaþ  /
vacanasàmarthyàdàder udàttatvaü vij¤àyate  /
ubha÷abdo yati laukikã saïkhyà tataþ pårveõa+eva vihitasya tayapa àde÷avidhànàrthaü vacanam  /
atha na saïkhyà, tato yogavibhàgena tayapaü vidhàya tasya nityam ayajàde÷o vidhãyate  /
ubhayo maõiþ  /
ubhaye 'sya devamanuùyàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.45 ||


_____START JKv_5,2.45:

tat iti prathamàsamarthàt asmin iti saptamyarthe da÷àntàt pràtipadikàt óaþ pratyayo bhavati yat tatprathamàsamartham adhikaü cet tad bhavati  /
itikaraõas tata÷ ced vivakùà  /
ekàda÷a adhikà asmina÷ate ekàda÷am ÷atam  /
ekàda÷aü sahastram  /
dvàda÷aü ÷atam  /
dvàda÷aü sahasram  /
da÷àntàt iti kim ? pa¤ca adhikà asmin ÷ate  /
anta-grahaõaü kim ? da÷àdhikà asmin ÷ate  /

[#509]

pratyayàrthena ca samànajàtãye prakçtyarthe sati pratyaya iùyate  /
ekàda÷a kàrùàpaõà adhikà asmin kàrùàpaõa÷ate ekàda÷aü kàrùàpana÷atam iti  /
iha tu na bhavati, ekàda÷a màùà adhikà asmin kàrùàpaõa÷ate iti  /
÷atasahasrayo÷ ca+iùyate  /
iha na bhavati, ekàda÷àdhikà asyàü triü÷ati iti  /
itikaraõo vivakùàrtha ity uktaü, tata idaü sarvaü labhyate  /
katham ekàda÷am ÷atasahasram iti ? ÷atànàü sahasraü, sahasràõàm và ÷atam iti ÷atasahasram ity ucyate  /
tatra ÷atasahasrayoþ ity eva siddham  /
adhike samànajàtàviùñaü ÷atasahasrayoþ  /
yasya saïkhyà tadàdhikye óaþ kartavyo mato mama //


____________________________________________________________________


#<÷adanta-viü÷ate÷ ca>#  || PS_5,2.46 ||


_____START JKv_5,2.46:

tad asminn adhikam ity anuvartate, óaþ iti ca  /
÷adantàt pràtipadikàt viü÷ate÷ ca óaþ pratyayo bhavati tad asminn adhikam ity etasmin viùaye  /
triü÷adadhikà asmi¤ chate triü÷aü ÷atam  /
÷ad-grahane 'nta-grahanaü pratyaya-grahaõe yasmàt sa tadàder adhikàrtham  /
ekatriü÷a ÷atam  /
ekacatvàriü÷aü ÷atam  /
saïkhyà-grahaõaü ca kartavyam  /
iha mà bhåt, gotriü÷adadhikà asmin go÷ate iti  /
viü÷ate÷ ca  /
vi÷aü ÷atam  /
tadantàd api iti vaktavyam  /
ekaviü÷aü ÷atam  /
saïkhyà-grahaõaü ca kartavyam  /
iha mà bhåt, goviü÷atir adhikà 'smin go÷ate iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.47 ||


_____START JKv_5,2.47:
tad asya ity anuvartate tad asya sa¤jàtam ity ataþ  /
tad iti prathamàsamarthàt saïkhyàvàcinaþ pràtipadikàt asya iti ùaùñhyarthe mayañ pratyayo bhavati yat tat prathamàsamarthaü guõasya cen nimàne vartate  /
guõo bhàgaþ nimànaü målyam  /
guõo yena nimãyate målyabhåtena so 'pi sàmarthyàd bhàga eva vij¤àyate  /
yavànàü dvau bhàgau nimànam asya uda÷vidbhàgasya dvimayamuda÷vid yavànàm  /
trimayam  /
caturmayam  /
bhàge 'pi tu vidhãyàmànaþ pratyayaþ pràdhànyena bhàgavantamàcaùñe  /
tena sàmànyàdhikaraõyaü bhavati dvimayamuda÷vit iti  /
guõasya iti caikatvaü vivakùitaü, tena+iha na bhavati, dvau bhàgau yavànàü traya uda÷vitaþ iti  /

[#510]

bhåyasa÷ ca vàcikàyàþ saïkhyàyàþ pratyaya iùyate  /
iha na bhavati, eko bhàgo nimànamasya iti  /
bhåyasaþ iti ca pratyayàrthàt prakçtyarthasya adhikyamàtraü vivakùitam  /
bahutvamatantraü, tena dvi÷abdàd api bhavati  /
guõa÷abdaþ samànàvayvavacanaþ  /
tena+iha na bhavati, dvau bhàgau yavànàm adhyardha uda÷vitaþ iti  /
nimeye càpi dç÷yate  /
nimeye vartamànàyàþ saïkhyàyà nimàne pratyayo dç÷yate  /
uda÷vito dvau bhàgau nimeyamasya yavabhàgasya dvimayà yavà uda÷vitaþ  /
trimayà yavà uda÷vitaþ  /
caturmayàþ  /
guõasya iti kim ? dvau vrãhiyavau nimànamasya+uda÷vitaþ  /
nimàne iti kim ? dvau guõau kùãrasya ekastailasya, dviguõaü pacyate tailaü kùãreõa ity atra mà bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.48 ||


_____START JKv_5,2.48:

tasya iti ùaùñhãsamarthàt saïkhyàvàcinaþ pràtipadikàt påraõe ity asminn arthe óañ pratyayo bhavati  /
påryate 'nena iti påraõam  /
yena saïkhyà saïkhyànaü påryate sampadyate, sa tasyàþ påraõaþ  /
ekàda÷ànàü påraõaþ ekada÷aþ  /
trayoda÷aþ  /
yasminn upasa¤jàte 'nyà saïkhyà sampadyate sa pratyayàrthaþ  /
iha na bhavati, pa¤cànàü muùñikànàü påraõo ghañaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.49 ||


_____START JKv_5,2.49:

óañ iti vartate  /
nakàràntàt saïkhyàvàcinaþ pràtipadikàt asaükhyàdeþ parasya óaño maóàgamo bhavati  /
nàntàt iti pa¤camã iña àgamasambandhe ùaùñhãü prakalpayati  /
pa¤cànàü påraõaþ pa¤camaþ  /
saptamaþ  /
nàntàt iti kim ? viü÷ateþ påraõaþ viü÷aþ  /
asaïkhyàdeþ iti kim ? ekàda÷ànàü påraõaþ ekàda÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.50 ||


_____START JKv_5,2.50:

nàntàd asaïkhyàdeþ parasya óañaþ chandasi viùaye thaóàgamo bhavati  /
cakàràt pakùe maóapi bhavati  /
parõamayàni pa¤cathàni bhavanti  /
pa¤cathaþ  /
saptathaþ  /
mañ - pa¤camamindriyasyàpàkràmat //


____________________________________________________________________


[#511]

#<ùañ-kati-katipaya-caturàü thuk>#  || PS_5,2.51 ||


_____START JKv_5,2.51:

óañ iti anuvartate,

[#510]

tad iha saptamyà vipariõamyate  /
ùañ kati katipaya catur ity eùàü óañi puratasthugàgamo bhavati  /
katipaya÷abdo na saïkhyà  /
tasya asmàd eva j¤àpakàt óañ pratyayo vij¤àyate  /
ùaõõàü puraõaþ ùaùñhaþ  /
katithaþ  /
katipayathaþ  /
caturthaþ  /
catura÷chayatàvàdyakùaralopa÷ ca  /
caturõàü påraõaþ turãyaþ, turyaþ //


____________________________________________________________________


[#511]

##  || PS_5,2.52 ||


_____START JKv_5,2.52:

óañ ity eva  /
bahu påga gana saïgha ity eteùàü óañi parataþ tithugàgamo bhavati  /
pågasaïgha÷abdayor asaïkhyàtvàdidam eva j¤àpakaü óaño bhàvasya  /
bahånàü påraõaþ bahutithaþ  /
pågatithaþ  /
gaõatithaþ  /
saïghatithaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.53 ||


_____START JKv_5,2.53:

óañ ity eva  /
vator óañi parataþ ithugàgamo bhavati  /
vatvantasya saükhyàtvàt pårveõa óaó vihitaþ, tasminn ayam àgamaþ vidhãyate  /
yàvatàü påraõaþ yàvatithaþ  /
tàvatithaþ  /
etàvatithaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.54 ||


_____START JKv_5,2.54:

dvi÷abdàt tãyaþ pratyayo bhavati tasya påraõe ity asmin viùaye  /
óaño 'pavàdaþ  /
dvyoþ påraõaþ dvitãyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.55 ||


_____START JKv_5,2.55:

tri÷abdàt tãyaþ pratyayaþ bhavati tasya påraõe ity etad viùaye  /
óaño 'pavàdaþ  /
tatsaüniyogena treþ saüprasàraõaü ca bhavati  /
trayàõàm påraõaþ tçtãyaþ  /
halaþ (*6,4.2.) iti saüprasàraõasya dãrghatvaü na bhavati  /
aõaþ iti tatra anuvartate óhralope ity ataþ  /
pårveõa ca õakàreõa aõgrahaõaü //


____________________________________________________________________


[#512]

##  || PS_5,2.56 ||


_____START JKv_5,2.56:

viü÷aty-àdibhyaþ parasya óañaþ tamaóàgamo bhavaty anyatarasayàm  /
påraõàdhikàràt óañpratyaya àgamã vij¤àyate  /
viü÷ateþ påraõaþ viü÷atitamaþ, viü÷aþ  /
ekaviü÷atitamaþ, ekaviü÷aþ  /
triviü÷atitamaþ, triviü÷aþ  /
triü÷attamaþ, triü÷aþ  /
ekatriü÷attamaþ, ekatriü÷aþ  /
viü÷atyàdayo laukikàþ saïkhyà÷abdà gçhyante, na païktyàdi-såtra-saüniviùñàþ  /
tadgrahaõe hy ekaviü÷atiprabhuçtibhyo na syàt  /
grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhipratiùedhàt  /
evaü ca sati ùaùñyàde÷ ca asaïkhyàdeþ (*5,2.58) iti paryudàsoyujyata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.57 ||


_____START JKv_5,2.57:

÷atàdayaþ saükhyà÷abdàþ laukikà gçhyante  /
÷atàdibhyaþ màsàrdhamàsasaüvatsara÷adebhya÷ ca parasya óaño nityaü tamaóàgamaþ bhavati  /
màsàdayaþ saükhyà÷abdà na bhavanti, tebhyo 'smàd eva j¤àpakàt óañ pratyayo vij¤àyate  /
÷atasya påraõaþ ÷atatamaþ  /
sahasratamaþ  /
lakùatamaþ  /
màsasya påranaþ màsatamo divasaþ  /
ardhamàsatamaþ  /
saüvatsaratamaþ  /
ùaùñyàde÷ ca asaïkhyàdeþ (*5,2.58) iti vakùyamàõena siddhe ÷atàdigrahaõaü saïkhyàdyartham  /
eka÷atatamaþ  /
dvi÷atatamaþ //


____________________________________________________________________

#<ùaùñyàde÷ ca asaïkhyàdeþ>#  || PS_5,2.58 ||


_____START JKv_5,2.58:

ùaùñyàdeþ saïkhyà÷abdàd asaïkhyàdeþ parasya óaño nityaü tamaóàgamaþ bhavati  /
viü÷atyàdibhyaþ iti vikalpena pràpte nityàrtham  /
ùaùñitamaþ  /
saptatitamaþ  /
asaükhyàdeþ iti kim ? ekaùaùñaþ, ekaùaùñitamaþ  /
ekasaptataþ, ekasaptatitamaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.59 ||


_____START JKv_5,2.59:

matau iti matvartha ucyate  /
pràtipadikàn matvarthe chaþ pratyayo bhavati såkte sàmani ca abhidheye  /
matvartha-grahaõena samarthavibhaktiþ, prakçtivi÷eùanaü, pratyayàrthaþ iti sarvam àkùipyate  /
acchàvàka-÷abdo 'sminn iti acchàvàkãyaü såktam  /
mitràvaruõãyam  /
yaj¤àyaj¤ãyaü sàma  /
vàravantãyam  /
anukarana-÷abdà÷ ca svaråpàmàtra-pradhànàþ pratyayam utpàdayanti  /
tena anekapadàd api siddham  /
asyavamãyam  /
kayàùubhãyam //


____________________________________________________________________


[#513]

##  || PS_5,2.60 ||


_____START JKv_5,2.60:

matau ity eva  /
matvarthe utpannasya chasya luk bhavati adhyàyànuvàkayoþ abhidheyayoþ  /
kena punar adhyàyànuvàkayoþ pratyayaþ ? idam eva lug-vacanaü j¤àpakaü tadvidhànasya  /
vikalpena lug ayam iùyate  /
gardabhàõóa÷abdo 'sminn iti gardabhàõóo 'dhyàyaþ, anuvàko và gardabhànóãyaþ  /
dãrghajãvitaþ, dãrghajãvitãyaþ  /
palitastambhaþ, palitastambhãyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.61 ||


_____START JKv_5,2.61:

matau ity eva, adhyàyànuvàkayoþ iti ca  /
vimuktàdibhyaþ pràtipadikebhyo 'õ pratyayo bhavati matvarthe adhyàyànuvàkayor abhidheyayoþ  /
vimukta-÷abdo 'sminn asti vaimukto 'dhyàyaþ anuvàko và  /
daivàsuraþ  /
vimukta  /
devàsura  /
vasumat  /
satvat  /
upasat  /
daֈrhapayas  /
havirddhàna  /
mitrã  /
somàpåùan  /
agnàviùõu  /
vçtrahati  /
ióà  /
rakùosura  /
sadasat  /
pariùàdak  /
vasu  /
marutvat  /
patnãvat  /
mahãyala  /
daֈrha  /
vayas  /
patatri  /
soma  /
mahitrã  /
hetu  /
vimuktàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.62 ||


_____START JKv_5,2.62:

matau ity eva, adhyàyànuvàkayoþ iti ca  /
goùadàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ vun pratyayo bhavati matvarthe 'dhyàyànuvàkayoþ  /
goùada÷abdo 'sminn iti goùaóako 'dhyàyo 'nuvàko và  /
iùetvakaþ  /
màtari÷vakaþ  /
goùada  /
iùetvà  /
màtari÷van  /
devasyatvà  /
devãràpaþ  /
kçùõosyàkhyareùñaþ  /
daivãüdhiyam  /
rakùohaõa  /
a¤jana  /
prabhåta  /
pratårta  /
kç÷ànu  /
goùadàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.63 ||


_____START JKv_5,2.63:

vun ity eva  /
tatra iti saptamãsamarthàt pathin÷abdàt ku÷alaþ ity asminn arthe vun pratyayo bhavati  /
pathi ku÷alaþ pathakaþ //


____________________________________________________________________


#<àkar÷àdibhyaþ kan>#  || PS_5,2.64 ||


_____START JKv_5,2.64:

tatra ity eva, ku÷alaþ iti ca  /
àkar÷àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ saptamãsamarthebhyaþ ku÷alaþ ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
àkarùe ku÷alaþ àkarùakaþ  /
tsarukaþ  /
àkarùa  /
tsaru  /
pippasà  /
picaõóa  /
a÷ani  /
a÷man  /
vicaya  /
caya  /
jaya  /
àcaya  /
aya  /
naya  /
nipàda  /
gadgada  /
dãpa  /
hrada  /
hràda  /
hlàda  /
÷akuni  /
àkar÷àdiþ //


____________________________________________________________________


[#514]

##  || PS_5,2.65 ||


_____START JKv_5,2.65:

tatra ity eva, kan iti ca  /

[#513]

dhana-hiraõya-÷abdàbhyàü tatra iti saptamãsamarthàbhyàü kàme ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
kàmaþ icchà, abhilàùaþ  /
dhane kàmaþ dhanako devadattasya  /
hiraõyako devadattasya //


____________________________________________________________________

[#514]

##  || PS_5,2.66 ||


_____START JKv_5,2.66:

tatra ity eva, kan iti ca  /
svàïgavàcibhyaþ ÷abdebhyaþ tatra iti saptamãsamarthebhyaþ prasite ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
prasitaþ prasaktas tatparaþ ity arthaþ  /
ke÷eùu prasitaþ ke÷akaþ  /
ke÷àdiracanàyàü prasakta evam ucyate  /
bahuvacanaü svàïga-samudàya-÷abdàd api yathà syàt  /
dantauùñhakaþ  /
ke÷anakhakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.67 ||


_____START JKv_5,2.67:

tatra ity eva, prasite iti ca  /
udara÷abdàt saptamãsamarthàt prasite ity etasminn arthe ñhak pratyayo bhavati  /
àdhyåne iti pratyayàrthavi÷eùaõam  /
udare 'vijigãùurbhaõyate  /
yo bubhukùayà 'tyantaü pãóyate sa evam ucyate  /
udare prasitaþ audarikaþ àdyånaþ  /
àdyåne iti kim ? udarakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.68 ||


_____START JKv_5,2.68:

kan pratyayaþ ity eva svaryate, na ñhak  /
nirde÷àd eva tçtãyàsamarthavibhaktiþ  /
sasya-÷abdàt tçtãyàsamarthàt parijàtaþ ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
sasya÷abdo 'yam guõavàci  /
pariþ sarvato bhàve vartate  /
yo guõaiþ sambaddho jàyate, yasya ki¤cid api vaiguõyaü na asti, tasya+idam abhidhànam  /
sasyena parijàtaþ sasyakaþ ÷àlika  /
sasyakaþ sàdhuþ  /
sasyako maõiþ  /
àkara÷uddha ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.69 ||


_____START JKv_5,2.69:

aü÷a÷abdàn nirde÷àd eva dvitiyàsamarthàd hàrã ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
aü÷aü hàrã aü÷ako dàyàdaþ  /
aü÷akaþ putraþ  /
hàrã iti àva÷yake õiniþ  /
tatra ùaùñhãpratiùedhàt karmaõi dvitãyà eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#515]

##  || PS_5,2.70 ||

_____START JKv_5,2.70:

tantra÷abdàn nirde÷àd eva pa¤camãsamarthàt aciràpahçte ity etasminn arthe kan pratyayo bhavati  /
aciràpahçtaþ stokakàlàpahçtaþ ity arthaþ  /
tantràd aciràpahçtaþ tantrakaþ pañaþ  /
tantrakaþ pràvàraþ  /
pratyagro nava ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.71 ||


_____START JKv_5,2.71:

bràhmaõaka uùõika ity etau ÷abdau nipàtyete kan pratyayàntau sa¤j¤àyàm viùaye  /
bràhmaõako de÷aþ  /
uùõikà yavàgåþ  /
yatra ayudhajãvino bràhmaõàþ santi tatra bràhmaõakaþ iti sa¤j¤à  /
alpànnà yavàgåþ uùõikà ity ucyate //


____________________________________________________________________


#<÷ãtoùõàbhyàü kàriõi>#  || PS_5,2.72 ||


_____START JKv_5,2.72:

÷ãtoùõà-÷abdàbhyàü kàriõyabhidheye kan pratyayo bhavati  /
kriyàvi÷eùaõàd dvitãyàsamarthàd ayaü pratyayaþ  /
÷ãtaü karoti ÷ãtakaþ  /
alaso, jaóa ucyate  /
uùõaü karoti uùõakaþ  /
÷ãghrakàrã, dakùa ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.73 ||


_____START JKv_5,2.73:

adhikam iti nipàtyate  /
adhyàråóhasya uttarapadalopaþ kan ca pratyayaþ  /
adhiko droõaþ khàryàm  /
adhikà khàrã droõena  /
kartari karmaõi ca adhyàråóha÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.74 ||


_____START JKv_5,2.74:

anuka abhika abhãka ity ete ÷abdàþ kanpratyayàntà nipàtyante kamità ity etasminn arthe  /
abheþ pakùe dãrghatvaü canipàtyate  /
anukàmayate anukaþ  /
abhikaþ  /
abhãkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.75 ||

_____START JKv_5,2.75:

pàr÷va÷abdàt tçtãyàsamarthàd anvicchati ity asminn arthe kan pratyayo bhavati  /
ançjurupàyaþ pàr÷vam, tena arthàn anvicchati pàr÷vakaþ  /
màyàvã, kausçtikaþ, jàlikaþ ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.76 ||


_____START JKv_5,2.76:

anvicchati ity eva  /
ayaþ÷åla-daõóa-ajinàhbyàü tçtãyàsamarthàbhyàm anvicchati ity etasminn arthe ñhakñ-ha¤au pratyayau bhavataþ  /
tãkùõaþ upàyaþ aya¤÷ålam ucyate  /
tena anvicchati àyaþ÷ålikaþ sàhasikaþ ity arthaþ dambho daõóàjinam, tena anvicchati dàõóàjinikaþ  /
dàmbhikaþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#516]

##  || PS_5,2.77 ||


_____START JKv_5,2.77:

tàvatàü påraõaü tàvatithàm  /
gçhyate 'nena iti grahaõam  /
prakçtivi÷eùaõaü ca+etat  /
påraõapratyayàntàt pràtipadikàt grahaõopàdhikàt svàrthe kan pratyayo bhavati  /
påraõasya pratyayasya và luk  /
dvitãyena råpeõa granthaü gçhõàti dvikaü grahaõam, dvitãyakam  /
trikam, tçtãyakam  /
catuùkam, caturthakam  /
tàvatithena gçhõàti iti kan vaktavyaþ, påraõapratyayasya ca nityaü luk  /
ùaùñhena råpeõa granthaü gçhõàti ùañko devadattaþ  /
pa¤cakaþ  /
catuùkaþ  /
itikaraõo vivakùàrthaþ  /
tena granthaviùayam eva grahaõam vij¤àyate, na anyaviùayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.78 ||


_____START JKv_5,2.78:

sa iti prathamàsamarthàt eùàm iti ùaùñhyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü gràmaõã÷ cet sa bhavati  /
gràmaõãþ pradhànaþ, mukhyaþ ity arthaþ  /
devadattaþ gràmaõãþ eùàm devadattakàþ  /
brahmadattakàþ  /
gràmaõãþ iti kim ? devadattaþ ÷atrur eùàm //


____________________________________________________________________


#<÷çïkhalam asya bandhanaü karabhe>#  || PS_5,2.79 ||


_____START JKv_5,2.79:

÷çïkhala-÷abdàt prathamàsamarthàd asya iti ùaùñhyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü bandhanaü ced tad bhavati, yat tad asya iti nirdeùñaü karabha÷ cet sa bhavati  /
÷çïkhalaü bandhanam asya karabhasya ÷çïkhalakaþ  /
uùñràõàü bàlakàþ karabhàþ  /
teùàü kàùñhamayaü pà÷akaü pàde vyàtiùajyate, tad ucyate ÷çïkhalam iti  /
yadyapi rajjvàdikam api tatra asti tathàpi ÷çïkhalam asya asvatantrãkaraõe bhavati sàdhanam iti bandhanam ity ucyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.80 ||


_____START JKv_5,2.80:

utkaþ iti nipàtyate, unmanà÷ ced sa bhavati  /
udgataü mano yasya sa unmanàþ  /
uc-chabdàt sasàdhanakriyàvacanàt tadvati kan pratyayo nipàtyate  /
utko devadattaþ  /
utkaþ pravàsã  /
utsukaþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.81 ||


_____START JKv_5,2.81:

arthalabhyà samarthavibhaktiþ  /
kàlàt prayojanàc ca yathàyogaü samarthavibhaktiyuktàt roge 'bhidheye kan pratyayo bhavati  /
kàlo devas àdiþ  /
prayojanaü kàraõaü rogasya phalaü và  /
dvitãye 'hni bhavo dvitãyako jvaraþ  /
caturthakaþ  /
prayojanàt - viùapuùpair janito viùapuùpako jvaraþ  /
kà÷apuùpakaþ  /
uùõaü kàryam asya uùõako jvaraþ  /
÷ãtako jvaraþ  /
uttarasåtràt iha sa¤j¤àgrahaõam apakçùyate  /
tena ayaü prakàraniyamaþ sarvo labhyate //

____________________________________________________________________


[#517]

##  || PS_5,2.82 ||


_____START JKv_5,2.82:

tat iti prathamàsamarthàd asmin iti saptamyarthe kan pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamarthaü annaü cet pràyaviùayaü tad bhavati  /
pràyo bàhulyam  /
sa¤j¤àgrahaõa tadantopàdhiþ  /
guóàpåpàþ pràyeõa annam asyàü paurõamàsyàü guóàpåpikà  /
tilàpåpikà paurõamàsã  /
vañakebhya inir vaktavyaþ  /
vañakinã paurõamàsã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.83 ||


_____START JKv_5,2.83:

kulmàùa-÷abdàt a¤ pratyayo bhavati, tad asminn annaü pràye sa¤j¤àyàm (*5,2.82) ity etasminn arthe  /
¤akàro vçddhisvaràrthaþ  /
kulmàùàþ pràyeõa annamasyàm kaulmàùã paurõamàsã //


____________________________________________________________________


#<÷rotriyaü ÷chando 'dhãte>#  || PS_5,2.84 ||


_____START JKv_5,2.84:

÷rotriyan iti nipàtyate chando 'dhãte ity etasminn arthe  /
nakàraþ svaràrthaþ  /
÷rotriyo bràhmaõaþ  /
÷rotriyaü÷ chando 'dhãte iti vàkyàrthe padavacanam, chandaso và ÷rotrabhàvaþ, tadadhãte iti ghan ca pratyayaþ  /
kathaü chando 'dhãte chandasaþ ? bàgrahaõam anuvartate tàvatithaü grahaõam iti lug và (*5,2.77) ity ataþ //


____________________________________________________________________


#<÷ràddham anenan bhuktam ini-ñhanau>#  || PS_5,2.85 ||


_____START JKv_5,2.85:

÷ràddham iti prakçtiþ  /
anena iti pratyayàrthaþ  /
bhuktam iti prakçtivi÷eùaõam  /
÷ràddha÷abdàd bhuktopàdhikàd anena ity asminn arthe iniñhanau pratyayau bhavataþ  /
÷ràddha-÷abdaþ karmanàmadheyam tat sàdhanadravye vartitvà pratyayam utpàdayati  /
÷ràddhaü bhuktam anena ÷ràddhã, ÷ràddhikaþ  /
iniñhanoþ samànakàlagrahaõaü kartavyam, adya bhukte ÷ràddhe ÷vaþ ÷ràddhikaþ iti mà bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.86 ||


_____START JKv_5,2.86:

anena iti pratyayàrthaþ kartà 'nuvartate  /
na ca kriyàm antareõa kartà sambhavati iti yàü kà¤cit kriyàmadhyàhçtya pratyayo vidheyaþ  /
pårvàt anena ity asminn arthe iniþ pratyayo bhavati  /
pårvaü gatam anena pãtam bhuktaü và pårvã, pårviõau, pårviõaþ //

____________________________________________________________________


[#518]

##  || PS_5,2.87 ||


_____START JKv_5,2.87:

vidyamànaü pårvaü yasmàd iti sapårvaü pràtipadikam, tasya pårva÷abdena tad antavidhiþ  /
sapårvàt pratipadikàt pårva÷abdàntàt anena ity asminn arthe iniþ pratyayo bhavati  /
pårvaü kçtam anena kçtapårvã kañam  /
bhuktapårvã odanam  /
sup supà iti samàsaü kçtvà taddhita utpàdyate  /
yogadvayena ca anena pårvàdiniþ (*5,2.86), sapårvac ca (*5,2.87) iti paribhàùàdvayaü j¤àpyate, vyapade÷ivadbhàvo 'pràtipadikena, grahaõavatà pràtipadikena tadantavidhir na asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.88 ||


_____START JKv_5,2.88:

anena ity eva iùñàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ anena ity asminn arthe iniþ pratyayo bhavati  /
iùñamanena iùñã yaj¤e  /
pårtã ÷ràddhe  /
ktasyenviùayasya karmaõi iti saptamy uasaïkhyàyate  /
iùña  /
pårta  /
upasàdita  /
nigadita  /
parivàdita  /
nikathita  /
parikathita  /
saïkalita  /
nipañhita  /
saïkalpita  /
anarcita  /
vikalita  /
saürakùita  /
nipatita  /
pañhita  /
parikalita  /
arcita  /
parirakùita  /
påjita  /
parigaõita  /
upagaõita  /
avakãrõa  /
parita  /
àyukta  /
àmnàta  /
÷ruta  /
adhãta  /
àsevita  /
apavàrita  /
avakalpita  /
niràkçta  /
upakçta  /
upàkçta  /
anuyukta  /
upanata  /
anuguõita  /
anupañhita  /
vyàkulita  /
nigçhãta  /
iùñàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.89 ||


_____START JKv_5,2.89:

paripanthin pariparin ity etau ÷abdau chandasi viùaye nipàtyete, paryavasthàtari vàcye  /
paryavasthàtà pratipakùaþ, saptna ucyate  /
mà tvà paripanthino vidan mà tvà paripariõo vidan //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.90 ||


_____START JKv_5,2.90:

anupadã iti nipàtyate anveùñà cet sa bhavati  /
padasya pa÷càd anupadam  /
anupadã gavàm  /
anupadã uùñràõàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.91 ||


_____START JKv_5,2.91:

sàkùàc-chabdo 'vyayam  /
tasmàdiniþ pratyayo bhavati draùñari vàcye  /
sa¤j¤àgrahaõam abhidheyaniyama-artham  /
sàkùàd draùñà sàkùã  /
sàkùiõau  /
sàkùiõaþ  /
sa¤j¤àgrahaõàd upadraùñà eva ucyate, na dàtà grahãtà và //


____________________________________________________________________


[#519]

##  || PS_5,2.92 ||


_____START JKv_5,2.92:

kùetriyac iti nipàtyate parakùetre cikitsyaþ ity etasmin vàkyàrthe padavacanam  /
parakùetràd tatra iti saptamãsamarthàt cikitsyaþ ity etasminn arthe ghac pratyayaþ para÷abdalopa÷ ca nipàtyate  /
parakùetre cikitsyaþ kùetreyo vyàdhiþ  /
kùetriyaü kuùñham  /
parakùetraü janmàntara÷arãram, tatra cikitsyaþ kùetriyaþ  /
asàdhyaþ pratyàkhyeyo vyàdhir ucyate  /
nàmçtasya nivartate ity arthaþ  /
atha và kùetriyaü viùam yat parakùetre para÷arãre saükramayya cikitsate  /
atha và kùetriyàõi tçõàni yàni sasyàrthe kùetre jàtàni cikitsyàni nà÷ayitavyàni  /
atha và kùetriyaþ pàradàrikaþ  /
paradàràþ parakùetraü tatra cikitsyaþ nigrahãtavyaþ  /
sarvaü ca+etat pramàõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.93 ||


_____START JKv_5,2.93:

indriyam ity antodàttaü ÷abdaråpaü nipàtyate  /
råóhir eùà cakùuràdinàü karaõànam  /
tathà ca vyutpatter aniyamaü dar÷ayati  /
indra-÷abdàt ùaùñhãsamarthàt liïgam ity etasminn arthe ghac-pratyayo bhavati  /
indrasy liïgam indriyam  /
indra àtmà, sa cakùuràdinà karaõena anumãyate  /
nàkartçkaü karaõam asti  /
indreõa dçùñam  /
tçtãyàsamarthàt pratyayaþ  /
àtmanà dçùñam ity arthaþ  /
indreõa sçùñam, àtmanà sçùñam  /
tatkçtena ÷ubhà÷ubhakarmaõotpannam iti kçtvà  /
indreõa juùñam, àtmanà juùñaü, sevitam  /
taddvàreõa vij¤ànotpàdanàt  /
indreõa dattam, àtmanà viùayebhyo dattaü yathàyathaü grahaõàya  /
itikaraõaþ prakàràrthaþ  /
sati sambhave vyutpattir anyathà 'pi kartavyà, råóheraniyamàt iti  /
và÷abdaþ pratyekam abhisambadhyamàno vikalpànàü svàtantryam dar÷ayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.94 ||


_____START JKv_5,2.94:

ñat iti prathamà samarthavibhaktiþ  /
asya asmin iti pratyayàrthau  /
asti iti prakçtivi÷eùaõam  /
itikaraõo vivakùàrthaþ  /
tad iti prathamàsamarthàd asya+iti ùaùñhyàrthe 'sminn iti saptamyarthe và matup pratyayo bhavati, yat tat prathamàsamartham asti cet tad bhavati  /
astyarthopàdhikaü ced tad bhavati ity arthaþ  /
itikaraõas tata÷ ced vivakùà  /
gàvo 'sya santi gomàn devadattaþ  /
vçkùàþ asmin santi vçkùavàn parvataþ  /
yavamàn  /
plakùavàn  /
iti karaõàd viùayaniyamaþ  /
bhåmanindàpra÷aüsàsu nityayoge 'ti÷àyane  /
saüsarge 'sti vivakùàyàü bhavanti matubàdayaþ //


[#520]

bhåmni tàvat - gomàn  /
nindàyàm - kuùñhã  /
kakudàvartinã  /
pra÷aüsàyàm - råpavatã kanyà  /
nityayoge - kùãriõo vçkùàþ  /
ati÷àyane - udariõã kanyà  /
saüsarge - daõóã  /
chatrã  /
astivivakùàyàm - astimàn  /
guõavacanebhyo matupo lugvaktavyaþ  /
÷uklo guõo 'sya asti ÷uklaþ pañaþ  /
kçùõaþ  /
÷vetaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.95 ||


_____START JKv_5,2.95:

rasàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ matup pratyayo bhavati tad asya asty asmin ity etasmin viùaye  /
rasavàn  /
råpavàn  /
kimartham idam ucyate, na pårvasåtreõa+eva matup siddhaþ ? rasàdibhyaþ punar vacanam anyanivçttyartham, anye matvarthãyà mà bhåvann iti  /
kathaü råpiõã kanyà, råpiko dàrakaþ ? pràyikam etad vacanam  /
itikaraõo vivakùàrtho 'nuvartate  /
atha và guõàt iti atra pañhyate  /
tena ye rasanendriyàdigràhyà guõàþ, teùàm atra pàñhaþ  /
iha mà bhåt, råpiõã, råpikaþ iti  /
÷obhàyogo gamyate  /
rasiko nañaþ ity atra bhàvayogaþ  /
rasa  /
råpa  /
gandha  /
spar÷a  /
÷abda  /
sneha  /
guõàt  /
ekàcaþ  /
guna-grahaõaü rasàdãnàü vi÷eùaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.96 ||


_____START JKv_5,2.96:

pràõisthavàcinaþ ÷abdàt àkàràntàt lac pratyayo bhavaty anyatarasyàü matvarthe  /
cåóàlaþ, cåóàvàn  /
karõikàlaþ, karõikàvàn  /
pràõisthàt iti kim ? ÷ikhàvàn pradãpaþ  /
àt iti kim ? hastavàn  /
pàdavàn  /
pràõyaïgàd iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, cikãrùà 'sya asti cikãrùàvàn, jihãrùà 'sya asti jihãrùàvàn  /
pratyayasvareõa+eva antodàttatve siddhe, cakàra÷ cåóàlo 'sti ity atra svarito vànudatte padàdau (*8,2.6) iti svaritabàdhanàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.97 ||


_____START JKv_5,2.97:
lajanyatarasyàm iti vartate  /
sidhmàdibhyaþ pràtipadikebhyo lac pratyayo bhavaty anyatarasyàü matvarthe  /
sidhmalaþ, sidhmavàn  /
gaóulaþ, gaóumàn  /
anyatarasyàü grahaõena matup samuccãyate, na tu pratyayo vikalpyate  /
tasmàt akàràntebhyaþ iniñhanau pratyayau na bhavataþ  /
sidhma  /
gaóu  /
maõi  /
nàbhi  /
jãva  /
niùpàva  /
pàüsu  /
saktu  /
hanu  /
màüsa  /
para÷u  /
pàrùõidhamanyor dãrgha÷ ca  /
pàrùõãlaþ  /
dhamanãlaþ  /
parõa  /
udaka  /
praj¤à  /
maõóa  /
pàr÷va  /
gaõóa  /
granthi  /
vàtadantabalalalàñànàmåï ca  /

[#521]

vàtålaþ  /
dantålaþ  /
balålaþ  /
lalàñålaþ  /
jañàghañàkalàþ kùepe  /
jañàlaþ  /
ghañàlaþ  /
kalàlaþ  /
sakthi  /
karõa  /
sneha  /
֋ta  /
÷yàma  /
piïga  /
pitta  /
÷uùka  /
pçthu  /
mçdu  /
ma¤ju  /
patra  /
cañu  /
kapi  /
kaõóu  /
sa¤j¤à  /
kùudrajantåpatàpàc ca+iùyate  /
kùudrajantu - yåkàlaþ  /
makùikàlaþ  /
upatàpa - vicarcikàlaþ  /
vipàdikàlaþ  /
mårcchàlaþ  /
sidhmàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.98 ||


_____START JKv_5,2.98:

vatsàüsa÷abdàbhyàm lac pratyayo bhavati yathàsaïkhyaü kàmavati balavati ca arthe  /
vatsalaþ  /
aüsalaþ  /
vçttiviùaye vatsàüsa÷abdau svabhàvàt kàmabalayor vartamànau tadvati pratyayam utpàdayataþ  /
na hy atra vatsàrthaþ aüsàrtho và vidyate  /
vatsalaþ iti snehavànucyate, vatsalaþ svàmã, vatsalaþ pità iti  /
aüsalaþ iti ca upacitamàüso balavànucyate  /
na ca ayam artho matupi sambhavati iti nityaü lajeva bhavati  /
anyatra aüsavatã gauþ, aüsavàn durbalaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.99 ||


_____START JKv_5,2.99:

phena÷abdàt ilac pratyayo bhavati matvarthe  /
cakàràt lac ca  /
anyatarasyàm grahaõam matup samuccayàrthaü sarvatra+eva anuvartate  /
henilaþ, phenalaþ, phenavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.100 ||


_____START JKv_5,2.100:

lomàdibhyaþ pàmàdibhyaþ picchàdibhya÷ ca tribhyo gaõebhyo yathàsaïkhyaü ÷a na ilac ity ete pratyayà bhavanti matvarthe, matup ca  /
lomàdibhyaþ ÷o bhavati - loma÷aþ, lomavàn  /
pàmàdibhyo no bhavati - pàmanaþ, pàmavàn  /
pichàdibhaþ ilac bhavati - picchilaþ, picchavàn  /
urasilaþ, urasvàn  /
loman  /
roman  /
valgu  /
babhrau  /
hari  /
kapi  /
÷uni  /
taru  /
lomàdiþ  /
pàman  /
vàman  /
heman  /
÷leùman  /
kadru  /
bali  /
÷reùñha  /
palala  /
sàman  /
aïgàt kalyàõe  /
÷àkãpalalãdadrvàü hrasvatvam ca  /
viùvagityuttarapadalopa÷càkçtasandheþ  /
lakùmyà acca  /
pàmàdiþ  /
piccha  /
uras  /
ghruvakà  /
kùuvakà  /
jañàghañàkalàþ kùepe  /
varõa  /
udaka  /
païka  /
praj¤à  /
picchàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.101 ||


_____START JKv_5,2.101:
praj¤à ÷raddhà arcà vçtti ity etebhyaþ õaþ pratyayo bhavati matubarthe  /
matup sarvatra samuccãyate  /
pràj¤aþ, praj¤àvàn  /
÷ràddhàþ, sraddhàvàn  /
àrcaþ, arcàvàn  /
vàrttaþ, vçttimàn //


____________________________________________________________________


[#522]

##  || PS_5,2.102 ||


_____START JKv_5,2.102:

tapaþ-sahasra-÷abdàbhyàü vini ini ity etau pratyayau bhavataþ matvarthe  /
pratyayàrthayos tu yathàsaïkhyaü sarvatra+eva asmin prakaraõe nisyate  /
tapo 'sya asmin và vidyate tapasvã  /
sahasrã  /
asantatvàd adantatvàc ca siddhe pratyaye punar vacanam aõà vakùyamàõena bàdhà mà bhåt iti  /
sahasràt tu ñhan api bàdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.103 ||


_____START JKv_5,2.103:

tapaþ-sahasràbhyàm aõ ca pratyayo bhavati  /
tàpasaþ  /
sàhasraþ  /
yogavibhàga uttaràrthaþ, yathàsaïkhyàrtha÷ ca  /
aõprakaraõe jyotsnàdibhya upsaïkhyànam  /
jyotsnà vidyate 'smin pakùe jyautsnaþ pakùaþ  /
tàmisraþ  /
kauõóalaþ  /
kautapaþ  /
vaisarpaþ  /
vaupàdikaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.104 ||


_____START JKv_5,2.104:

sikatà-÷arkaràbhyàm aõ pratyayo bhavati matvarthe  /
saikato ghañaþ  /
÷àrkaraü madhu  /
ade÷e iha+udàharaõam  /
de÷e tu lubilacau bhaviùyataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.105 ||


_____START JKv_5,2.105:

sikatà÷arkaràbhyàü de÷e 'bhidheye lub-ilacau bhavataþ  /
cakàràd aõ ca, matup ca  /
kasya punar ayaü lup ? matubàdãnàm anyatamasya, vi÷eùàbhàvàt  /
sikatà asmin vidyate sikatà de÷aþ, sikatilaþ, saikataþ, sikatàvàn  /
evaü ÷arkarà de÷aþ, ÷arkarilaþ, ÷àrkaraþ, ÷arkaràvàn  /
de÷e iti kim ? saikato ghañaþ  /
÷àrkaraü madhu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.106 ||


_____START JKv_5,2.106:

unnata iti prakçtivi÷eùaõam  /
danta÷abdàd unatopàdhikàd urac pratyayo bhavati mavarthe  /
dantà unnatà asya santi danturaþ unnata iti kim ? dantavàn //


____________________________________________________________________


#<åùa-suùi-muùka-madho raþ>#  || PS_5,2.107 ||


_____START JKv_5,2.107:

åùa suùi maùka madhu ity etebhyo raþ pratyayo bhavati matvarthe  /
åùaraü kùetram  /
suùiraü kàùñham  /
muùkaraþ pa÷uþ  /
madhuro guóaþ  /

[#523]

itikaraõo vivakùàrthaþ sarvatràbhidheyaniyamaü karoti  /
iha na bhavati, åùo 'smin ghañe vidyate, madhu asmin ghañe vidyate iti  /
raprakaraõe khamukhaku¤jebhya upasaïkhyànam  /
khamasya asti kaõñhavivaram mahat kharaþ  /
mukham asya asti iti sarvasmin vaktavye mukharaþ  /
ku¤jàvasya staþ ku¤jaraþ  /
hastihanå ku¤ja÷abdena+ucyete  /
nagapàüsupàõóubhya÷ ca+iti vaktavyam  /
nagaram  /
pàüsuram  /
pàõóuram  /
kacchvà hrasvatvam ca  /
kaccuram //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.108 ||


_____START JKv_5,2.108:

dyu-dru-÷abdàbhyàü maþ pratyayo bhavati matvarthe  /
dyumaþ  /
drumaþ  /
råóhi÷abdau etau  /
råóhiùu matup punar na vikalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.109 ||


_____START JKv_5,2.109:

ke÷a÷abdàd vaþ pratyayo bhavati matvarthe anyatarasyàm  /
nanu ca prakçtam anyatarasyàü grahaõam anuvartata eva ? matup samucàyàrthaü tad ity uktam  /
anena tu iniñhanau prapyete  /
tata÷ càtåråpyaü bhavati, ke÷avaþ, ke÷ã, ke÷ikaþ, ke÷avàn iti  /
vaprakaraõe 'nyebhyo 'pi dç÷yate iti vaktavyam  /
maõivaþ  /
hiraõyavaþ  /
kuraràvaþ  /
kumàràvaþ  /
ku¤jàvaþ  /
ràjãvam  /
iùñakàvaþ  /
vimbàvaþ  /
arõaso lopa÷ ca  /
arõavaþ  /
chandasãvanipau ca vaktavayau  /
rathãrabhån mudgalànã gaviùñhau  /
sumaïgalãriyaü vadhåþ  /
vanip - maghavànamãmahe  /
vakàràmatupau ca  /
udvà ca udvatã ca  /
medhàrathàbhyàmiranniracau vaktavyau  /
medhiraþ  /
rathiraþ //


____________________________________________________________________


[#524]

##  || PS_5,2.110 ||


_____START JKv_5,2.110:

gàõdã ajaga ity etàbhyàü vaþ pratyayo bhavati sa¤j¤àyàü viùaye matvarthe  /
gàndãvaü dhanuþ  /
ajagavam dhanuþ  /
hrasvàd api bhavati gàõóivaü dhanuþ iti  /
tatra tulyà hi saühità dãrgha-hrasvayoþ  /
ubhayathà ca såtraü praõãtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.111 ||


_____START JKv_5,2.111:

kàõóa aõóa ity etàbhyàü yathàsaïkhyam ãrannãracau pratyayau bhavato matvarthe  /
kàõdãraþ  /
aõdãraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.112 ||


_____START JKv_5,2.112:

rajaþ-prabhçtibhyaþ pràtipadikebhyaþ valac pratyayo bhavati matvarthe  /
rajasvalàstrã  /
kçùãvalaþ kuñumbã  /
àsutãvalaþ ÷auõdikaþ  /
pariùadvalo ràjà  /
vale (*6,3.118) iti dãrghatvam  /
itikaraõo viùayaniyamàrthaþ sarvatra sambadhyate  /
tena+iha na bhavati, rajo 'smin gràme vidyate iti  /
valacprakaraõe 'nyebhyo 'pi dç÷yata iti vaktavyam  /
bhràtçvalaþ  /
putravalaþ  /
utsàhavalaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.113 ||


_____START JKv_5,2.113:

danta-÷ikhà-÷abdàbhyàü balac pratyayo bhavati matvarthe sa¤j¤àyàü viùaye  /
dantàvalaþ sainyaþ  /
dantàvalo gajaþ  /
÷ikhàvalaü nagaram  /
÷ikhàvalà sthåõà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.114 ||


_____START JKv_5,2.114:

jyotsnàdayaþ ÷abdàþ nipàtyante matvarthe sa¤j¤àyàü viùaye  /
jyotiùa upadhàlopo na÷ ca pratyayo nipàtyate - jyotsnà candraprabhà  /
tamasa upadhàyà ikàro ra÷ ca - tamisrà ràtriþ  /
strãtvamatantram anyatra api dç÷yate - tamisraü nabhaþ  /
÷çïgàd inac pratyayo nipàtyate - ÷çïgiõaþ  /
årjo 'sugàgamo nipàtyate vinivalacau pratyayau - årjasvã, årjasvalaþ  /
gormini pratyayo nipàtyate - gomã  /
mala÷abdàd inajãmasacau pratyayau nipàtyete - malinaþ, malãmasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.115 ||


_____START JKv_5,2.115:

akàràntàt pràtipadikàt iniñhanau pratyayau bhavataþ  /
daõóã, daõóikaþ  /
chantrã, cnatrikaþ  /
anyatarasyàm ity adhikàràn matub api bhavati  /
daõóavàn  /
chatravàn  /
taparakaraõaü kim ? ÷raddhàvàn  /
ekàkùaràt kçto jàteþ saptamyàü ca na tau smçtau  /
ekàkùaràt tàvat - svavàn  /
khavàn  /
kçtaþ - kàrakavàn  /
jàteþ - vyàghravàn  /
siühavàn  /
saptamyàm - danóà asyàü santi daõóavatã ÷àlà iti  /

[#525]

itikaraõo viùayaniyamàrthaþ sarvatra sambadhyate ity uktam, tena kvacid bhavaty api, kàryã, hàryã, taõóulã, taõdulikaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.116 ||


_____START JKv_5,2.116:

vrãhyàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ iniñhanau pratyayau bhavato matvarthe  /
matub bhavaty eva  /
vrãhã, vrãhikaþ, vrãhimàn  /
màyã, màyikaþ, màyàvàn  /
na ca vrãhyàdibhyaþ sarvebhyaþ pratyayadvayam iùyate  /
kiü tarhi ? ÷ikhàdibhya inirvàcya ikan yavakhadàdiùu  /
pari÷iùñebhya ubhayam  /
÷ikhà mekhalà sa¤j¤à balàkà màlà vãõà vaóavà aùñakà patàkà karman carman haüsà ity etebhya inir eva+iùyate  /
yavakhada kumàrã nau ity etebhya ikann eva+iùyate  /
pari÷iùñebhyo dvàv api pratyayau bhavataþ  /
vrãhigrahaõaü kimartham, yàvatà tundàdiùu vrãhi÷abdaþ pañhyate, tatra iniñhanau cakàreõa vidhãyete ? evaü tarhi tundàdisu vrãhigrahaõam arthagrahaõam vij¤àyate  /
÷àlayo 'sya santi ÷àlinaþ, ÷àlã, ÷àlikaþ, ÷àlimàn iti  /
vrãhi÷ikhàdayaþ pårvaü pañhitàþ  /
yavakhada  /
kumàrã  /
nau  /
÷ãrùàn na¤aþ - a÷ãrùã, a÷ãrùikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.117 ||


_____START JKv_5,2.117:

tundàdibhyaþ pràtipadikebhya ilac pratyayo bhavati matvarthe  /
cakàràd iniñhanau matup ca  /
tundilaþ, tundã, tundikaþ, tundavàn  /
udarilaþ, udarã, udarikaþ, udaravàn  /
tunda  /
udara  /
picaõóa  /
ghaña  /
yava  /
vrãhi  /
svàïgàd vivçddhau ca  /
tundàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.118 ||


_____START JKv_5,2.118:
ekapårvàd gopårvàc ca pràtipadikàn nityaü ñha¤ pratyayo bhavati matvarthe  /
eka÷atam asya asti iti aika÷atikaþ  /
aikasahasrikaþ  /
gopårvàt ca - gau÷atikaþ  /
gausahasrikaþ  /
ata ity eva ekaviü÷atir asya asti iti na bhavati  /
katham aikagavikaþ ? samàsànte kçte bhaviùyati  /
kathaü gau÷akañikaþ ? ÷akañã÷abdena samànàrthaþ ÷akaña÷abdo 'sti, tato bhaviùyati  /
ava÷yaü ca ataþ ity anuvartyam, dvandvopatàpagarhyàt ity evam àdyartham  /
nityagrahaõaü matupo bàdhanàrtham  /
katham ekadravyavattvàt iti ? naivàyaü sàdhuþ  /
ekena và dravyavattvàd iti samarthanãyam //


____________________________________________________________________


#<÷ata-sahasra-antàc ca niùkàt>#  || PS_5,2.119 ||


_____START JKv_5,2.119:

÷atàntàt sahasràntàt ca pràtipadikàt ñha¤ pratyayo bhavati matvarthe tau cet ÷atasahasra÷abdau niùkàt parau bhavataþ  /
niùka÷atam asya asti naiùka÷atikaþ  /
naiùkasahasrikaþ  /
suvarõaniùka÷atam asya asti iti anabhidhànàn na bhavati //


____________________________________________________________________


[#526]

##  || PS_5,2.120 ||


_____START JKv_5,2.120:

àhatapra÷aüse prakçtyupàdhã  /
àhatapra÷aüsàvi÷iùñàrthe vartamànàd råpa÷abdàt yap pratyayo bhavati matvarthe  /
àhataü råpamasya råpyo dãnàraþ  /
råpyaþ kedàraþ  /
råpyaü kàrùàpaõam  /
pra÷astaü råpam asya asti råpyaþ purusaþ  /
nighàtikàtàóanàdinà dãnàràdiùu råpaü yad utpadyate tad àhatamn ity ucyate  /
àhatapra÷aüsayoþ iti kim ? råpavàn  /
yapprakaraõe 'nyebhyo 'pi dç÷yata iti vaktavyam  /
himyàþ parvatàþ  /
guõyàþ bràhmaõàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.121 ||


_____START JKv_5,2.121:

asantàt pràtipadikàt, màyà medhà sraj ity etebhya÷ ca viniþ pratyayo bhavati matvarthe  /
matup sarvatra samuccãyate eva  /
asantàt tàvat - ya÷asvã, payasvã  /
màyàvã  /
medhàvã  /
sragvã  /
màyà÷abdàd vrãhyàdiùu pàñhàt iniñhanau api bhavataþ  /
màyã, màyikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.122 ||


_____START JKv_5,2.122:
chandasi viùaye bahulaü viniþ pratyayo bhavati matvarthe  /
agne tejasvin  /
na bhavati  /
såryo varcasvàn  /
chandasi viniprakaraõe 'ùñràmekhalàdvayobhayarujàhçdayànàü dãrghatvaü veti vaktavyam  /
aùñràvã  /
mekhalàvã  /
dvayàvã  /
ubhayàvã  /
rujàvã  /
hçdayàvã  /
dvayobhayagçdayàni dãrghatvaü prayojayanti  /
marmaõa÷ ca+iti vaktavyam  /
marmàvã  /
sarvatràmayasya+upasaïkhyànam  /
chandasi bhàùàyàü ca  /
àmayàvã  /
÷çïgavçndàbhyàmàrakan vaktavyaþ  /
÷çïgàrakaþ  /
vçndàrakaþ  /
phalabarhàbhyàminac vaktavyaþ  /
phalinaþ  /
barhiõaþ  /

[#527]

hçdayàccàlur anyatarasyàm  /
hçdayàluþ, hçdayã, hçdayikaþ, hçdayavàn  /
÷ãtoùõatçprebhyastanna sahata ity àluc vaktavyaþ  /
÷ãtaü na sahate ÷ãtàluþ  /
uùõàluþ  /
tçpràluþ  /
tanna sahata iti himàcceluþ  /
himaü na sahate himeluþ  /
balàdålac  /
balaü na sahate balålaþ  /
vàtàt samåhe ca  /
vàtaü na sahata iti ca  /
vàtànàü samåhaþ, vàtaü na sahate iti và vàtålaþ  /
parvamarudbhyàü tan vaktavyaþ  /
parvataþ  /
maruttaþ  /
arthàttadabhàva inirvaktavyaþ  /
arthã  /
tadabhàve ity eva, arthavàn  /
tad etat sarvaü bahulagrahaõena sampadyate //


____________________________________________________________________


#<årõàyà yus>#  || PS_5,2.123 ||


_____START JKv_5,2.123:

årõà÷abdàd yus pratyayo bhavati matyarthe  /
sakàraþ padasa¤j¤àrthaþ  /
årõà asya vidyate årõàyuþ  /
kecic chandograhaõam anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.124 ||


_____START JKv_5,2.124:

vàc÷abdàt gminiþ pratyayo bhavati matvarthe  /
vàgmã, vàgminau, vàgminaþ //


____________________________________________________________________

#<àlajàñacau bahubhàùiõi>#  || PS_5,2.125 ||


_____START JKv_5,2.125:

vàc÷abdàt prathamàsamarthàd àlac àñac ity etau pratyayau bhavato matvarthe bahubhàùiõi abhidheye  /
gminer apavàdaþ  /
vàcàlaþ  /
vàcàñaþ  /
kutsita iti vaktavyam  /
yo hi samyag bahu bhàùate vàgmãty eva sa bhavati //


____________________________________________________________________


[#528]

##  || PS_5,2.126 ||


_____START JKv_5,2.126:

svàmin iti nipàtyate ai÷varthe gamyamàne  /
sva÷adàd ai÷varyavàcino matvarthe àmin pratyayo nipàtyate  /
svam asya asti iti ai÷varyam asya asti iti svàmã  /
svàminau  /
svàminaþ  /
ai÷varye iti kim ? svavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.127 ||


_____START JKv_5,2.127:
ar÷as ity evam adibhyaþ pràtipadikebhyo 'c pratyayo bhavati matvarthe  /
ar÷àsi asya vidyante ar÷asaþ  /
urasaþ  /
àkçtigaõa÷ ca ayam  /
yatra abhinnaråpeõa ÷abdena tadvato 'bhidhànaü tat sarvam iha draùñavyam  /
ar÷as  /
uras  /
tunda  /
catura  /
palita  /
jañà  /
ghatà  /
abhra  /
kardama  /
àma  /
lavaõa  /
svàïgàddhãnàt  /
varõàt  /
ar÷àadiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.128 ||


_____START JKv_5,2.128:

dvandvaþ samàsaþ  /
upatàpo rogaþ  /
garhyaü nindyam  /
tadviùayebhyaþ ÷abdebhyaþ pràõisthàrthavàcibhyaþ iniþ pratyayo bhavati matvarthe  /
dvandvàt tàvat - kañakavalayinã  /
÷aïkhanåpuriõã  /
upatàpàt - kuùñhã  /
kilàsã  /
garhyàt - kakudàvartã  /
kàkatàlukã  /
pràõisthàt iti kim ? puùpaphalavàn vçkùaþ  /
pràõyaïgànneùyate, pàõipàdavatã  /
ataþ iti anuvartate  /
tena+iha ni bhavati, citralalàñikàvatã  /
siddhe pratyaye punar vacanaü ñhanàdibàdhanàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.129 ||


_____START JKv_5,2.129:

vàta-atisàra÷abdàbhyàü iniþ pratyayo bhavati, tatsaüniyogena ca tayoþ kugàgamo bhavati  /
vàtàtisàrayor upatàpatvàt pårveõa+eva siddhe pratyaye kugartham eva+idaü vacanam  /
vàtakã  /
atisàrakã  /
pi÷àcàc ca+iti vaktavyam  /
pi÷àcakã vai÷ravaõaþ  /
roge ca ayam iùyate  /
iha na bhavati, vàtavatã guhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.130 ||


_____START JKv_5,2.130:

inir anuvartate  /
påraõapratyayàntàt pràtipadikàt iniþ pratyayo bhavati matvarthe vayasi dyotye  /
pa¤camo 'sya asti màsaþ saüvatsaro và pa¤camã uùñraþ  /
navamã  /
da÷amã  /
siddhe sati niyamàrthaü vacanam, inir eva bhavati, ñhan na bhavati iti  /
vayasi iti kim ? pa¤camavàn gràmaràgaþ //


____________________________________________________________________


[#529]

##  || PS_5,2.131 ||


_____START JKv_5,2.131:

sukha ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ iniþ pratyayo niyamyate matvarthe  /
suhã  /
duþkhã  /
màlàkùepe iti pañhyate, vrãhyàdiùu ca màlà÷abdo 'sti, tad iha kùepe matubbàdhanàrthaü vacanam  /
sukha  /
duþkha  /
tçpra  /
kçcchra  /
àmra  /
alãka  /
karuõà  /
kçpaõa  /
soóha  /
pramãpa  /
֋la  /
hala  /
màla kùpe  /
praõaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.132 ||


_____START JKv_5,2.132:

antaþ÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
dharmàdyantàt pràtipadikàt iniþ pratyayo niyamyate  /
brahmaõànàü dharmo bràhmaõadharmaþ, so 'sya asti iti bràhmaõadharmã  /
bràhmaõa÷ãlã  /
bràhmaõavarõã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.133 ||


_____START JKv_5,2.133:

hasta÷abdàt iniþ pratyayo niyamyate matvarthe, samudàyena cej jàtir abhidhãyate  /
hasto 'sya asti iti hastã  /
hastinau hastinaþ  /
jàtau iti kim ? hastavàn puruùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.134 ||


_____START JKv_5,2.134:

varõa÷abdàt iniþ pratyayo bhavati matvarthe samudàyena ced brahmacàrã bhaõyate  /
brahmacàri iti traivarõiko 'bhipretaþ  /
sa hi vidyàgrahaõàrtham upanãto brahama carati, niyamam àsevate ity arthaþ  /
varõã, varõinau, varõinaþ  /
brahmacàriõi iti kim ? varõavàn  /
bràhmaõàdayastrayo varõà varõinaþ ucyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.135 ||


_____START JKv_5,2.135:

puùkara ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhya iniþ pratyayo bhavati samudàyena ced de÷o 'bhidhãyate  /
puùkariõã  /
padminã  /
de÷e iti kim ? puskaravàn hastã  /
iniprakaraõe balàd bahår upårvàd upasaïkhyànam  /
bàhuvalã  /
årubalã  /
sarvàde÷ ca  /
sarvadhanã  /
sarvabãjã  /
sarvake÷ã nañaþ  /

[#530]

arthàc ca asannihite  /
arthã  /
asannihite iti kim ? arthavàn  /
tadantàc ca+iti vaktavyam  /
dhànyàrthã  /
hiraõyàrthã  /
puùkara  /
padma  /
utpala  /
tamàla  /
kumuda  /
naóa  /
kapittha  /
bisa  /
mçõàla  /
kardama  /
÷àlåka  /
vigarha  /
karãùa  /
÷irãùa  /
yavàsa  /
pravàsa  /
hiraõya  /
puùkaràdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.136 ||


_____START JKv_5,2.136:

balàdibhyaþ pràtipadikebhyo matuppratyayo bhavati  /
anyatarasyàü grahaõena prakçtaþ iniþ samuccãyate  /
balavàn, bàlã  /
utsàhavàn, utsàhã  /
bala  /
utsàha  /
udbhàva  /
udvàsa  /
udvàma  /
÷ikhà  /
påga  /
måla  /
daü÷a  /
kula  /
àyàma  /
vyàyàma  /
upayàma  /
àroha  /
avaroha  /
pariõàha  /
yuddha //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.137 ||


_____START JKv_5,2.137:

mannantàt pràtipadikàn ma÷abdàntàc ca iniþ pratyayo bhavati matvarthe, samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
prathiminã  /
dàminã  /
ma÷abdàntàt hominã  /
sominã  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? somavàn  /
homavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.138 ||


_____START JKv_5,2.138:

kam ÷am iti makàràntau udkasukhayor vàcakau, tàbhyàü ba bha yus ti tu ta yas ity ete sapta pratyayà bhavanti matvarthe  /
kambaþ, kambhaþ, kaüyuþ, kantiþ, kantuþ, kantaþ, kaüyaþ  /
÷ambaþ, ÷ambhaþ, ÷aüyuþ, ÷antiþ, ÷antuþ, ÷antaþ, ÷aüyaþ  /
sakàraþ padasa¤j¤àrthaþ, tena anusvàraparasavarõau siddhau bhavataþ  /
sa¤j¤àyàü hi asatyàü kamyaþ, ÷amyaþ iti syàt //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,2.139 ||


_____START JKv_5,2.139:

tundi bali vañi ity etebhyo bhaþ pratyayo bhavati matvarthe  /
tundiþ iti vçddhà nàbhirucyate, sà asya asti iti tundibhaþ  /
balibhaþ  /
vañibhaþ  /
vali÷abdaþ àmàdiùu pañhyate, tena balinaþ ity api bhavati //


____________________________________________________________________


[#531]

##  || PS_5,2.140 ||


_____START JKv_5,2.140:

aham iti ÷abdàntaram ahaïkàre vartate, ÷ubham ity avyayaü ÷ubhaparyàyaþ, tàbhyàü yusa pratyayo bhavati matvarthe  /
sakàraþ padasa¤j¤àrthaþ  /
ahaüyuþ  /
ahaïkàravàn ity arthaþ  /
÷ubhaüyuþ  /
kalyàõavàn ity arthaþ //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau pa¤camàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

pa¤camàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /

____________________________________________________________________


[#532]

##  || PS_5,3.1 ||


_____START JKv_5,3.1:

dik-÷abdebhyaþ saptamã-pa¤camã-prathamàbhyo dig-de÷a-kàleùv astàtiþ (*5,3.27) iti vakùyati  /
pràg etasmàd dikùaü ÷abdanàd yàn ita årdhvam anukramiùyàmo vibhaktisa¤j¤às te veditavyàþ  /
vakùyati - pa¤camyàs tasil (*5,3.7)  /
tataþ  /
yataþ  /
kutaþ  /
tasilàdãnàü vibhaktitve prayojanaü tyadàdividhayaþ idamo vibhaktisvara÷ ca  /
iha  /
åóidam iti vibhaktyudàttatvaü siddhaü bhavati  /
ataþ paraü svàrthikàþ pratyayàþ, teùu samarthàdhikàraþ prathamagrahaõaü ca pratiyogyapekùatvàn na+upayujyate iti nivçttam  /
vàvacanaü tu vartata eva  /
tena vikalpena tasilàdayo bhavanti, kutaþ , kasmàt, kutra, kasmin iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.2 ||


_____START JKv_5,3.2:

pràgdi÷aþ ity eva  /
kimaþ sarvanàmno bahu÷abdàc ca pràgdi÷aþ pratyayàþ veditavyàþ  /
sarvanàmatvàt pràpte grahaõe dvyàdiparyudàsaþ kriyate  /
kutaþ , kutra  /
yataþ, yatra  /
tataþ, tatra  /
bahutaþ, bahutra  /
advyàdibhyaþ iti kim ? dvàbhyàm  /
dvayoþ  /
prakçtiparisaïkhyànaü kim ? vçkùàt  /
vçkùe  /
pràgdi÷aþ ity eva, vaiyàkaraõapà÷aþ  /
sarvanàmatvàd eva siddhe kimo grahaõam dvyàdiparyudàsàt  /
bahugrahaõe saïkhyàgrahaõam  /
iha na bhavati, bahoþ såpàt, bahau såpe iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.3 ||


_____START JKv_5,3.3:

pràg di÷aþ  /
idam i÷ ity ayam àde÷o bhavati pràg-di÷ãyeùu pratyaye÷u parataþ  /
÷akàraþ sarvàde÷àrthaþ  /
iha //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.4 ||


_____START JKv_5,3.4:

rephathakàràdau pràg-di÷ãye pratyaye parataþ idamaþ eta-itau àde÷au bhavataþ  /
i÷o 'pavàdaþ  /
rephe 'kàra uccàraõàrthaþ  /
idamo rhil (*5,3.16) - etarhi  /
idamas thamuþ (*5,3.24) - ittham //

____________________________________________________________________


[#533]

##  || PS_5,3.5 ||


_____START JKv_5,3.5:

pràgdi÷aþ ity eva  /
etadaþ pràg-di÷ãye parataþ a÷ ity ayam àde÷o bhavati  /
÷akàraþ sarvàde÷àrthaþ  /
ataþ  /
atra  /
etadaþ iti yogavibhàgaþ kartavyaþ  /
etado rathoþ parata eta it ity etàv àde÷au bhavataþ  /
etarhi  /
ittham rephàdeþ anadyatane rhil anyatarasyàm (*5,3.21) iti vidyata eva  /
thamupratyayaþ punaretada upasaïkhyeyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.6 ||


_____START JKv_5,3.6:

sarvasya sa ity ayam àde÷o bhavati pràg-di÷ãye dakàràdau pratyaye parato 'nyatarasyàm  /
sarvadà  /
sadà  /
pràg-di÷ãye ity eva, sarvaü dadàti iti sarvadà bràhmaõã //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.7 ||


_____START JKv_5,3.7:

pa¤camyantebhyaþ kiüsarvanàmabahubhyaþ tasil pratyayo bhavati  /
kutaþ  /
yataþ  /
tataþ  /
bahutaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.8 ||


_____START JKv_5,3.8:

pratiyoge pa¤camyàs tasiþ (*5,4.44) , apàdàne ca ahãya-ruhoþ (*5,4.45) iti vakùyati  /
tasya taseþ kiüsarvanàmabahubhyaþ parasya tasilàde÷o bhavati  /
kuta àgataþ  /
yataþ  /
tataþ  /
bahuta àgataþ  /
tases tasilvacanaü svaràrthaü vibhaktyarthaü ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.9 ||


_____START JKv_5,3.9:

pari abhi ity etàbhyàü tasil pratyayo bhavati  /
sarvobhayàrthe vartamànàbhyàü pratyaya iùyate  /
paritaþ  /
sarvataþ ity arthaþ  /
abhitaþ  /
ubhayataþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.10 ||


_____START JKv_5,3.10:

kiüsarvanàmabahubhyaþ saptamyantebhyaþ tral pratyayo bhavati  /
kutra  /
yatra  /
tatra  /
bahutra //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.11 ||

_____START JKv_5,3.11:

idamaþ saptamyantàd haþpratyayo bhavati  /
tralo 'pavàdaþ  /
iha //


____________________________________________________________________

[#534]

##  || PS_5,3.12 ||


_____START JKv_5,3.12:

kimaþ saptamyantàd at pratyayo bhavati  /
tralo 'pavàdaþ  /
kva bhokùyase  /
kvàdhyeùyase  /
tralam api kecid icchanti - kutra  /
tatkatham ? uttarasåtràd vàvacanaü purastàd apakçùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.13 ||


_____START JKv_5,3.13:

kimaþ saptamyanatàd và haþ pratyayo bhavati chandasi visaye  /
yathàpràptaü ca  /
kva  /
kuha  /
kutracidasya sà dåre kva bràhmaõasya càvakàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.14 ||


_____START JKv_5,3.14:

saptamã-pa¤camy-apekùam itaratvam  /
itaràbhyo vibhaktibhyas tasilàdayo dç÷yante  /
dç÷igrahaõam pràyikavidhyarthaü, tena bhavadàdibhir yoga eva+etad vidhànam  /
ke punar bhavadàdayaþ ? bhavàn dãrghàyuràyuùmàn devànàü priyaþ iti  /
sa bhavàn, tato bhavàn, tatra bhavàn  /
taü bhavantaü, tatra bhavantam, tato bhavantam  /
tena bhavatà, tatra bhavatà, tato bhavatà  /
tasmai bhavate, tatra bhavate, tato bhavate  /
tasmàd bhavataþ, tatra bhavataþ , tato bhavataþ  /
tasmin bhavati, tatra bhavati, tato bhavati  /
evaü dãrghayuþprabhçtiùv apy udàhàryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.15 ||


_____START JKv_5,3.15:

saptamyàþ iti vartate, na tu itaràbhyaþ iti  /
sarvàdibhyaþ pràtipadikebhyo dà pratyayo bhavati  /
tralo 'pavàdaþ  /
sarvasmin kàle sarvadà  /
ekadà  /
anyadà  /
kadà  /
yadà  /
tadà  /
kàle iti kim ? sarvatra de÷e //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.16 ||

_____START JKv_5,3.16:

saptamyàþ ity eva, kàle iti ca  /
idamaþ saptamyantàt kàle vartamànàt rhil pratyayo bhavati  /
hasya apavàdaþ  /
lakàraþ svaràrthaþ  /
asmin kàle etarhi  /
kàle ity eva, iha de÷e //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.17 ||


_____START JKv_5,3.17:

adhunà iti nipàtyate  /
idamo '÷bhàvo dhunà ca pratyayaþ  /
asmin kàle adhunà //


____________________________________________________________________


[#535]

##  || PS_5,3.18 ||


_____START JKv_5,3.18:

idamaþ saptamyantàt kàle vartamànàd dànãü pratyayo bhavati  /
asmin kàle idànãm //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.19 ||


_____START JKv_5,3.19:

tadaþ saptamyantàt kàle vartamànàd dà pratyayo bhavati, cakàràd dànãü ca  /
tasmin kàle tadà, tadànãm  /
tado dàvacanam anarthakaü, vihitatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.20 ||


_____START JKv_5,3.20:

tayoþ iti pràtipadika-nirde÷aþ  /
tayor idamaþ tada÷ ca yathàsaïkhyaü dà-rhilau pratyayau bhavata÷ chandasi viùaye  /
cakàràd yathàpràptaü ca  /
idàvatsarãyaþ  /
idaü tarhi  /
idànãm  /
tadànãm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.21 ||


_____START JKv_5,3.21:

chandasi iti na svaryate  /
sàmànyena vidhànam  /
kiüsarvanàmabahubhyaþ saptamyantebhyaþ anadyatane kàlavi÷eùe vartamànebhyaþ rhil pratyayo bhavaty antarasyàm  /
karhi, kadà  /
yarhi, yadà  /
tarhi, tadà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.22 ||


_____START JKv_5,3.22:

sptamyàþ iti kàle iti ca vartate  /
sadyaþ-prabhçtayaþ ÷abdàþ nipàtyante  /
prakçtiþ, pratyayaþ, àde÷aþ, kàlavi÷eùaþ iti sarvam etan nipàtanàl labhyate  /
samànasya sabhàvo nipàtyate dya÷ ca pratyayaþ ahany abhidheye  /
samàne 'hani sadyaþ  /
pårvapårvatarayoþ parabhàvo nipàtyate udàrã ca pratyayau saüvatsare 'bhidheye  /
pårvasmin saüvatsare parut  /
pårvatare saüvatsare paràrã  /
idama i÷bhàvaþ samasaõ pratyayaþ nipàtyate saüvatsare 'bhidheye  /
asmin saüvatsare aiùamaþ  /
parasmàd edyavi pratyayo 'hani  /
parasminn ahani paredyavi  /
idamo '÷bhàvo dya÷ ca pratyayo 'hani  /
asminn ahani adya  /
pårva-anya. anyatara-itara-apara-addhara-ubhaya-uttarebhya edyus pratyayo nipàtyate ahanyabhidheye  /
pårvasminn ahani pårvedyuþ  /
anyasminn ahani anyedyuþ  /
anyatarasminn ahani anyataredyuþ  /
itarasminn ahani itaredyuþ  /
aparasminn ahani aparedyuþ  /
adharasminn ahani adharedyuþ  /
ubhayor ahnoþ ubhayedyuþ  /
uttarasminn ahani uttaredyuþ  /
dyu÷ ca+ubhayàd vaktavyaþ  /
ubhayadyuþ //


____________________________________________________________________


[#536]

##  || PS_5,3.23 ||


_____START JKv_5,3.23:

kiü-sarvanàma-bahubhyo 'dvy-àdibhyaþ (*5,3.2) iti vartate  /
saptamyàþ iti kàle iti ca nivçttam  /
sàmànyasya bhedakaþ vi÷eùaþ prakàraþ  /
prakçtyarthavi÷eùaõaü ca+etat  /
prakàravçttibhyaþ kiü-sarvanàma-bahubhyaþ svàrthe thàl pratyayo bhavati  /
tena prakàreõa tathà  /
yathà  /
sarvathà  /
jàtãyaro 'pãdç÷am eva lakùaõam  /
sa tu svabhàvàt prakàravati vartate, thàl punaþ prakàramàtre //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.24 ||


_____START JKv_5,3.24:

idaü-÷abdàt prakàravacane thamuþ pratyayo bhavati  /
thàlo 'pavàdaþ anena prakàreõa ittham  /
ukàro makàraparitràõàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.25 ||

_____START JKv_5,3.25:

kiü-÷abdàt prakàravacane thamuþ pratyayo bhavati  /
kena prakàreõa katham  /
yogavibhàgaþ uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.26 ||


_____START JKv_5,3.26:

kiü÷abdàd dhetau vartamànàt thà pratyayo bhavati, cakàràt prakàravacane chandasi viùaye  /
hetau tàvat - kathà gràmaü na pçcchasi  /
kena hetunà na pçcchasi ity arthaþ  /
prakàra-vacane - kathà devà àsan puràvidaþ  /
vibhakti-sa¤j¤àyàþ pårõo 'vadhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.27 ||


_____START JKv_5,3.27:

di÷àü ÷abdàþ dik÷abdàþ  /
tebhyo dik÷abdebhyo dig-de÷a-kàleùu vartamànebhyaþ saptamã. pa¤camã-prathamàntebhyaþ astàtiþ pratyayo bhavati svàrthe  /
yathàsaïkhyam atra na+iùyate  /
purastàd vasati  /
purastàd àgataþ  /
purastàd ramaõãyam  /
adhastàd vasati  /
adhastàd àgataþ  /
adhastàd ramaõãyam  /
dik÷abdebhyaþ iti kim ? aindryàü di÷i vasati  /
saptamã-pa¤camã-prathamàbhyaþ iti kim ? pårvaü gràmaü gataþ  /
dig-de÷a-kàlesu iti kim ? pårvasmin gurau vasati  /
ikàrastakàraparitràõàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.28 ||


_____START JKv_5,3.28:

dikùiõa-uttaràbhyàü dig-de÷a-kàleùu vartamànabhyàü saptamã-pa¤camã-prathamàntàbhyàü svàrthe 'tasuc pratyayo bhavati  /
astàter apavadaþ  /
dakùiõà-÷abdaþ kàle na sambhavati iti digde÷avçttiþ parigçhyate  /
dakùiõato vasati  /
dakùiõata àgataþ  /
dakùinato ramaõãyam  /
uttarato vasati  /
uttarata àgataþ  /
uttarato ramaõãyam  /
akàro vi÷eùaõàrthaþ ùaùñhy-atasarthapratyayena (*2,3.30) iti //


____________________________________________________________________


[#537]

##  || PS_5,3.29 ||


_____START JKv_5,3.29:

para-avara-÷abdàbhyàü vibhàùà atasuc pratyayo bhavati astàter arthe  /
parato vasati  /
parta àgataþ  /
parato ramaõãyam  /
parastàd vasati  /
parastàd àgataþ  /
parastàd ramaõãyam  /
avarato vasati  /
avarata àgataþ  /
avarato ramaõãyam  /
avarastad vasati  /
avarastàd àgataþ  /
avarastàd ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.30 ||


_____START JKv_5,3.30:

a¤catyantebhyo dik÷abdebhya uttarasya astàtipratyayasya lug bhavati  /
pràcyàü di÷i vasati  /
luk taddhita-luki (*1,2.49) iti stripratyayo 'pi nivartate  /
pràg vasati  /
pràg àgataþ  /
pràg ramaõiyam  /
pratyag vasati  /
pratyag àgataþ  /
pratyag ramaõãyam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.31 ||


_____START JKv_5,3.31:

upari upariùñat ity etau ÷abdau nipàtyete astàterarthe  /
årdhvasya upabhàvaþ rilriùñàtilau ca pratyayau nipàtyete  /
årdhvàyàü di÷i vasati upari vasati  /
upary àgataþ  /
upari ramaõãyam  /
upariùñad vasati  /
upariùñ àdàgataþ  /
upariùtàd ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.32 ||


_____START JKv_5,3.32:

pa÷càd ity ayaü ÷abdo nipàtyate 'stàterarthe  /
aparasya pa÷cabhàvaþ àti÷ ca pratyayaþ  /
aparasyàü di÷i vasati pa÷càd di÷i vasati  /
pa÷càd àgataþ  /
pa÷càd ramaõãyam  /
dikpårvapadasya aparasya pa÷cabhàvo vaktavya àti÷ ca pratyayaþ  /
dakùiõàpa÷càt  /
uttarapa÷càt  /
ardhottarapadasya dikpårvasya pa÷cabhàvo vaktavyaþ  /
dakùiõapa÷càrdhaþ  /
uttarapa÷càrdhaþ  /
vinà 'pi pårvapadena pa÷cabhàvo vaktavyaþ  /
pa÷càrdhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.33 ||


_____START JKv_5,3.33:

pa÷ca-pa÷cà-÷abdau nipàtyete chandasi viùaye astàterarthe  /
cakàràt pa÷càd api bhavati  /
aparasya pa÷cabhàvo 'kàràkàrau ca pratyayau nipàtyete  /
purà vyàghro jàyate pa÷ca siühaþ  /
pa÷cà siühaþ  /
pa÷càt siühaþ //


____________________________________________________________________


[#538]

##  || PS_5,3.34 ||


_____START JKv_5,3.34:

uttara-adhara-dakùiõa-÷abdebhyaþ àtiþ pratyayo bhavati astàterarthe  /
uttarasyàü di÷i vasati uttaràd vasati  /
uttaràd àgataþ  /
uttaràd ramaõãyam  /
adharàd vasati  /
adharàd àgataþ  /
adharàd ramaõãyam  /
dakùiõàd vasati  /
dakùiõàd àgataþ  /
dakùiõàd ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.35 ||


_____START JKv_5,3.35:

uttara-adhara-dakùiõa-÷abdebhyaþ enap pratyayo bhavatyanatarasyàm astàterarthe adåre ced avadhimànavadher bhavati  /
vibhaktitraye prakçte 'pa¤cagyà iti pa¤camã paryudasyate  /
tena ayaü saptamã-prathamàntàd vij¤àyate pratyayaþ  /
uttareõa vasati, uttaràd vasati, uttarato vasati  /
uttareõa ramaõãyam, uttaràd ramaõãyam, uttarato ramaõãyam  /
adhreõa vasati adharàd vasati, aghastàd vasati  /
adhareõa ramaõãyam, adharàd ramaõãyam, adhastàd ramaõãyam  /
dakùiõena vasati, dakùiõàd vasati, dakùiõàto vasati  /
dakùiõena ramaõãyam, dakùiõàd ramaõãyam, dakùiõato ramaõãyam  /
adåre iti kim ? uttàràd vasati  /
apa¤camyàþ iti kim ? uattaràdàgataþ  /
apajcamyàþ iti pràgaseþ  /
asipratayas tu pa¤camyantàd api bhavati  /
kecid iha+uttaràdigrahaõaü na anuvartayanti  /
dik÷abdamàtràt pratyayaü manyante  /
pårveõa gràmam  /
apareõa gràmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.36 ||


_____START JKv_5,3.36:

adåre iti na svaryate  /
apa¤cayàþ iti vartate  /
dakùiõa-÷abdàt àc-pratyayo bhavati astàterarthe  /
dakùiõà vasati  /
dakùiõà ramaõãyam  /
apa¤camyàþ ity eva, dakùiõata àgataþ  /
cakàro vi÷eùaõàrthaþ  /
a¤cåttarapadàjàhiyukte iti //


____________________________________________________________________


#<àhi ca dåre>#  || PS_5,3.37 ||


_____START JKv_5,3.37:

dakùiõa-÷abdàd àhiþ pratyayo bhavati astàterarthe, cakàràd àc, dåre ced avadhimànavadher bhavati  /
dakùiõàhi vasati, dakùiõà vasati  /
dakùiõàhi ramaõãyam, dakùiõà ramaõãyam  /
dåre iti kim ? dakùiõato vasati  /
apa¤camàþ ity eva, dakùiõata àgataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.38 ||


_____START JKv_5,3.38:

uttara-÷abdàd àjàhã pratyayau bhavataþ astàterarthe dåre ced avadhimànavadher bhavati  /
uttarà vasati, uttaràhi vasati  /
uttarà ramaõãyam, uttaràhi ramaõãyam  /
dåre ity eva, uttareõa prayàti  /
pa¤camyàþ ity eva, uttaràd àgataþ //

____________________________________________________________________


[#539]

##  || PS_5,3.39 ||


_____START JKv_5,3.39:

apa¤camyàþ iti nivçttam  /
tisçõàü vibhaktãnàm iha grahaõam  /
pårvàdharàvaràõàm asiþ pratyayo bhavati astàterarthe  /
tat saüniogena ca+eùàm yathàsaïkhyaü pur adþ av ity ete àde÷à bhavanti  /
asi ity avibhaktiko nirde÷aþ  /
puro vasati  /
pura àgataþ  /
puro ramaõãyam  /
adho vasati  /
adha àgataþ  /
adho ramaõãyam  /
avo vasati  /
ava àgataþ  /
avo ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.40 ||


_____START JKv_5,3.40:

saptamyàntam etat  /
astàti-pratyaye parataþ purvàdãnàü yathàsaïkhyaü puràdaya àde÷à bhavanti  /
idam eva àde÷avidhànaü j¤àpakam , astàtir ebhyo bhavati, asi-pratyayena na àdhyate iti  /
purastàd vasati  /
purastàd àgataþ  /
purastàd ramaõãyam  /
adhastàd vasati  /
adhastàd àgataþ  /
adhastàd ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.41 ||


_____START JKv_5,3.41:

pårveõa nitye pràpte vikalpa ucyate  /
avarasya astàtau parato vibhàùà av ity ayam àde÷o bhavati  /
avastàd vasati  /
avastàd àgataþ  /
avastàd ramaõãyam  /
avarastàd vasati  /
avarastàd àgataþ  /
avarastàd ramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.42 ||


_____START JKv_5,3.42:

saïkhyàvàcibhyaþ pràtipadikebhyo vidhàrthe vartamàõebhyo dhà pratyayo bhavati svàrthe  /
vidhà prakàraþ, sa ca sarvakriyàviùaya eva gçhyate  /
kriyaprakàre vartamànàyàþ saïkhyàyà dhà pratyayaþ  /
ekadhà bhuïkte  /
dvidhà gacchati  /
tridhà  /
caturdhà  /
pa¤cadhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.43 ||


_____START JKv_5,3.43:

saïkhyàyàþ ity eva  /
adhikaraõaü dravyaü, tasya vicàlaþ saïkhyàntaràpàdanam  /
ekasya anekãkaraõam anekasya và ekãkaraõam  /
adhikaraõavicàle gamyamàne saïkhyàyàþ svàrthe dhà pratyayo bhavati  /
ekaü rà÷iü pa¤cadhà kuru  /
aùñadhà kuru  /
anekam ekadhà kuru //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.44 ||


_____START JKv_5,3.44:

eka÷abdàt parasya dhà-pratyayasya dhyamu¤ àde÷aþ bhavaty anyatarasyàm  /
ekadhà rà÷iü kuru, aikadhyaü kuru  /
ekadhà bhuïkte, aikadhyaü bhuïkte  /
prakaraõàd eva labdhe punar dhà-grahaõam vidhàrthe vihitasya api yathà syàt  /
anantarasya+eva hy etat pratpnoti //


____________________________________________________________________


[#540]

##  || PS_5,3.45 ||


_____START JKv_5,3.45:

dhà ity anuvartate  /
dvi-tryoþ sambandhino dhà-prayayasya vidhàrthe adhikaraõavicàle ca vihitasya dhamu¤-àde÷o bhavati anyatarasyàm  /
cakàro vikalpànukarùaõàrthaþ  /
dvidhà, dvaidham  /
tridhà, traidham  /
dhamu¤antàt svàrthe óadar÷anam  /
matidvaidhàni saü÷rayante  /
matitraidhàni saü÷rayante //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.46 ||


_____START JKv_5,3.46:

dvi-tryoþ sambandhino dhà-pratyayasya edhàc àde÷o bhavaty anyatrasyàm  /
cakàro vikalpànukarùaõa-arthaþ  /
dvedhà, dvaidham, dvidhà  /
tredhà, traidham, tridhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.47 ||

_____START JKv_5,3.47:

yàpyaþ kutsitaþ iti ucyate  /
yàpye vartamànàt pràtipadikàt svàrthe pà÷ap pratyayo bhavati  /
yàpyo vaiyàkaraõaþ, kutsito vaiyàkaraõaþ vaiyàkaraõapà÷aþ  /
yàj¤ikapà÷aþ  /
yo vyàkarana-÷àstre pravãõo duþ÷ãlaþ, tatra kasmàn na bhavati ? yasya guõasya sadbhàvàd dravye ÷abdanive÷aþ, tasya kutsàyàü pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.48 ||


_____START JKv_5,3.48:

påraõa-pratyayo yastãyaþ, tadantàt pràtipadikàd bhàge vartamànàt svàrthe an pratyayo bhavati  /
svaràrtham vacanam  /
dvitãyo bhàgaþ dvitiyaþ  /
tçtãyaþ  /
bhàge iti kim ? dvitãyam  /
tçtãyam  /
påraõa-grahaõam uttaràrtham, na hy apåraõastãyo 'sti  /
mukhatãyàdir anarthakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.49 ||


_____START JKv_5,3.49:

påraõàd bhàge ity eva  /
pràg ekàda÷abhyaþ saïkhyà÷abdebhyaþ påraõapratyayàntebhyaþ bhàge vartamànebhyaþ svàrthe 'n pratyayo bhavati acchandasi viùaye  /
svaràrtham vacanam  /
pa¤camaþ  /
saptamaþ  /
navamaþ  /
da÷amaþ  /
pràg ekàda÷abhyaþ iti kim ekàda÷aþ  /
dvàda÷aþ  /
acchandasi iti kim ? tasya pa¤camamindriyasyàapàkràmat //


____________________________________________________________________


[#541]

#<ùaùñha-aùñamàbhyàü ¤a ca>#  || PS_5,3.50 ||


_____START JKv_5,3.50:

bhàge ity eva, acchandasi iti ca  /
ùaùñha-aùñamabhyàü bhàge abhidheye acchandasi viùaye ¤aþ pratyayo bhavati  /
cakàràd an ca  /
ùaùñho bhàgaþ ùaùñaþ, ùaùñhaþ  /
àùñamaþ, aùñamaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.51 ||


_____START JKv_5,3.51:

bhàge ity eva  /
ùaùñha-aùñamàbhyàü yathàsaïkhyaü kan-lukau ca bhavato mànapa÷vaïgayor bhàgayor abhidheyayoþ  /
ùaùñhako bhàgo mànaü cet tad bhavati  /
aùñamo bhàgaþ pa÷vaïga cet tad bhavati  /
kasya luk ? ¤asya luk  /
ano và  /
cakàràd yathàpràptaü ca  /
ùàùñhaþ, ùaùñhaþ  /
àùñamaþ, aùñamaþ  /
mànapa÷vaïgayoþ iti kim ? ùàùñhaþ, ùaùñhaþ  /
àùñamaþ, aùñamaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.52 ||


_____START JKv_5,3.52:

eka-÷adàd sahàya-vàcinaþ svàrthe àkinic pratyayo bhavati  /
cakàràt kan-lukau ca  /
àkinicaþ kano và lug vij¤àyate  /
sa ca vidhànasàmarthyàt pakùe bhavati  /
ekàkã, ekakaþ, ekaþ  /
asahàya-grahaõaü saïkhyà÷abdaniràsàrtham  /
tadupàdàne hi dvibahvor na syàt, ekàkinau, ekàkinaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.53 ||


_____START JKv_5,3.53:

pårva bhåtaþ iti vigçhya supsupeti samàsaþ  /
bhåtapårva÷abdo 'tikràntakàlavacanaþ  /
prakçtivi÷eùaõaü ca+eat  /
bhåtapårvatvavi÷iùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt svàrthe carañ pratyayo bhavati  /
àóhyo bhåtapårvaþ àóhyacaraþ  /
sukumàracaraþ  /
ñakàro ïãbarthaþ  /
àóhyacarã //


____________________________________________________________________


#<ùaùñhyà råpya ca>#  || PS_5,3.54 ||


_____START JKv_5,3.54:

ùaùñhyantàt pràtipadikàt råpyaþ pratyayo bhavati  /
cakàràc carañ ca  /
ùaùñhyantàt pratyayavidhànàt saüprati bhåtapårvagrahaõaü pratyayàrthasya vi÷eùaõaü, na tu prakçtyarthavi÷eùaõam  /
devadattasya bhåtapårvo gauþ devadattaråpyaþ, devadattacaraþ //


____________________________________________________________________


[#542]

##  || PS_5,3.55 ||


_____START JKv_5,3.55:

ati÷ayanam ati÷àyanaü prakarùaþ  /
nipàtanàd dãrghatvam  /
prakçtyarthavi÷eùaõaü ca+etat  /
ati÷àyanavi÷iùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt svàrthe tamabiùñhanau pratyayau bhavataþ  /
prakçtyarthavi÷eùaõaü ca svàrthikànàü dyotyaü bhavati  /
sarva ime àóhyàþ, ayam eùàm ati÷ayena àóhyaþ àóhyatamaþ  /
dar÷anãyatamaþ  /
sukumàratamaþ  /
ayam eùàm ati÷ayena pañuþ pañiùthaþ /
laghiùñhaþ  /
gariùñhaþ  /
yadà ca prakarùavatàü punaþ prakarùo vivakùyate tadàti÷àyikàntàd aparaþ pratyayo bhavaty eva  /
devo vaþ savità pràrpayatu ÷reùñhatamàya karmaõe  /
yudhiùñhiraþ ÷reùñhatamaþ kuråõàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.56 ||


_____START JKv_5,3.56:

tiïantàt ca ati÷àyane dyotye tamap pratyayo bhavati  /
ïy-àp-pràtipadikàt (*4,1.1) ity adhikàràt tiïo na pràpnoti iti idaü vacanam  /
sarve ime pacanti iti, ayam eùàm ati÷ayena pacati pacatitamàm  /
jalpatitamàm  /
iùñhannodàhriyate, guõavacane tasya niyatatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.57 ||


_____START JKv_5,3.57:

dvayor arthayor vacanaü dvivacanam vibhaktavyo vibhajyaþ  /
nipàtanàd yat bhavati  /
dvyarthe vibhajye ca+upapade pràtipadikàt tiïantàc ca ati÷àyane tarabãyasunau pratyayau bhavataþ  /
tamabiùñhanor apavàdau  /
yathàsaïkhyam atra na+iùyate  /
dvàvimàvàóhyau, ayam anayor ati÷ayena àóhyaþ àóhyataraþ  /
sukumàrataraþ  /
pacatitaràm  /
jalpatitaràm  /
ãyasun khalv api - dvàvimau pañå, ayam anayor ati÷ayena pañuþ pañãyàn  /
vibhajye ca+upapade - màthuràþ pàñaliputrakebhya àóhyataràþ  /
dar÷anãyataràþ  /
pañãyàüsaþ  /
laghãyàüsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.58 ||


_____START JKv_5,3.58:

iùñhannãyasunau ajàdã sàmànyena vihitau, tayor ayaü viùayaniyamaþ kriyate, guõavacanàd eva bhavatastau na anyasmàd iti  /
pañãyàn  /
laghãyàn  /
pañiùñhaþ  /
laghãùñhaþ  /
iha na bhavataþ, pàcakataraþ, pàcakatamaþ iti  /
eva kàraþ iùñato 'vadhàraõàrthaþ, pratyayaniyamo 'yaü na prakçtiniyamaþ iti  /
pañutaraþ  /
pañutamaþ //


____________________________________________________________________


[#543]

##  || PS_5,3.59 ||


_____START JKv_5,3.59:
tuþ iti tçn-tçcoþ sàmànyena grahaõam  /
trantàc chandasi viùaye ajadã pratyayau bhavataþ  /
pårveõa guõavacanàd eva niyame kçte chandasi prakçtyantaràõy abhyanuj¤àyante, trantàd apy ajàdã bhavata iti  /
àsutiü kariùñhaþ  /
dohãyasã dhenuþ  /
bhasyàóhe taddhite iti puüvadbhàve kçte turiùñhemeyaþsu (*3,4.154) iti tçco nivçttiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.60 ||


_____START JKv_5,3.60:

pra÷asya ÷abdasya ÷ra ity ayam àde÷e bhavati ajàdyoþ pratyayayoþ parataþ  /
ajàdã iti prakçtasya saptamã vibhaktivipariõamyate  /
nanu ca pra÷asya ÷abdasya aguõavacanatvàd ajàdã na sambhavataþ ? evaü tarhi àde÷avidhànasàmarthyàt tadviùayo niyamo na pravartate, ajàdã guõavacanàd eva iti  /
evam uttareùv api yogeùu vij¤eyam  /
sarve ime pra÷asyàþ, ayam eùàm ati÷ayena pra÷asyaþ ÷reùñhaþ  /
ubhàvimau pra÷asyau, ayam anayor ati÷ayena pra÷asyaþ ÷reyàn  /
ayam asmàt ÷reyàn  /
prakçtyau kàc iti prakçtibhàvat ÷ra÷abdasya ñilopayasyetilopau na bhavataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.61 ||


_____START JKv_5,3.61:

pra÷asya ÷abdasya jya ity ayam àde÷o bhavati ajàdyoþ pratyayayoþ parataþ  /
sarve ime pra÷asyàþ, ayam eùàm ati÷ayena pra÷asyaþ jyeùñhaþ  /
ubhàvimau pra÷asyau, ayam anayor ati÷ayena pra÷asyaþ jyàyàn  /
ayamasmàt jyàyàn  /
jyàdàdãyasaþ (*6,4.160) ity àkàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.62 ||


_____START JKv_5,3.62:

vçddha-÷abdasya ca jya ity ayam àde÷o bhavaty ajàdyoþ pratyayayoþ parataþ  /
tayo÷ ca sattvaü niyamàbhàvena pårvavaj j¤àpyate  /
sarve ime vçddhàþ, ayam eùàm ati÷ayena vçddhaþ jyeùñhaþ  /
ubhàvimau vçddhau, ayam anayor ati÷ayena vçddhaþ jyàyàn  /
ayam asmàj jyàyàn  /
priyasthira ity àdinà vçddha÷abdasya varùàde÷o vidhãyate  /
vacanasàmarthyàt pakùe so 'pi bhavati  /
varùiùñhaþ  /
varùãyàn //


____________________________________________________________________


[#544]

##  || PS_5,3.63 ||


_____START JKv_5,3.63:

antika-bàóhayoþ yathàsaïkhyaü neda sàdha ity etàv àde÷au bhavato 'jàdyoþ parataþ  /
tayo÷ ca sattvaü pårvavad vij¤eyam  /
nimittabhåtayor yathàsaïkhyam atra eùyate sarvàõãmànyantikàni, idameùàmati÷ayena antikam nediùñham  /
ubhe ime antike, idam anayor ati÷ayena antikaü nedãyaþ  /
idam asmàn nediyaþ  /
sarve ime bàóhamadhãyate, ayam eùàm ati÷ayena bàóham adhãte sadhiùñhaþ  /
ubhàvimau bàóham adhãyàte, ayam anayor ati÷ayena bàóham adhãte sàdhãyaþ  /
ayam asmàt sàdhãyo 'dhãte //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.64 ||

_____START JKv_5,3.64:

yuva-alpa-÷abdayoþ kan ity ayam àde÷o bhavaty anyatarasyàm ajadyoþ parataþ  /
tayo÷ ca sattvaü pårvavaj j¤eyam  /
sarve ime yuvànaþ, ayam eùam ati÷ayena yuva kaniùñhaþ  /
dvàvimau yuvànau, ayam anayor ati÷ayena yuvà kanãyàn  /
ayam asmàt kanãyàn  /
yaviùñhaþ, yavãyàn iti và  /
sarve ime 'lpàþ, ayam eùàm ati÷ayena alpaþ kaniùñhaþ  /
ubhàvimàv alpau, aym anayor ati÷ayena alpaþ kanãyàn  /
ayam asmàt kanãyàn  /
alpiùñhaþ, alpãyàn iti và //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.65 ||


_____START JKv_5,3.65:

vino matupa÷ ca lug bhavati ajàdyoþ pratyayayoþ parataþ  /
idam eva vacanaü j¤àpakam ajàdis adbhàvasya  /
sarve ime sragviõaþ, ayam eùàm ati÷ayena sragvã srajiùñhaþ  /
ubhàvimau sragviõau, ayam anayor ati÷ayena sragvã srajiyàn  /
ayam asmàt srajãyàn  /
sarve ime tvagvantaþ, ayam eùàm ati÷ayena tvagvàn tvaciùñhaþ  /
ubhàvimau tvagvantau, ayam anayor ati÷ayena tvagvàn tvacãyàn  /
ayam asmàt tvacãyàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.66 ||


_____START JKv_5,3.66:

pra÷aüsà stutiþ  /
prakçtyarthasya vi÷eùaõam ca+etat  /
pra÷aüsàvi÷iùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt svàrthe råpap pratyayo bhavati  /
svàrthikà÷ ca pratyayàþ prakçtyarthavi÷eùasya dyotakà bhavanti  /
pra÷asto vaiyàkaraõo vaiyàkaraõaråpaþ  /
yàj¤ikaråpaþ  /
prakçtyarthasya vai÷iùñye pra÷aüsà bhavati  /
vçùalaråpo 'yaü yaþ palàõóunà suràü pibati  /
coraråpaþ, dasyuråpaþ, yo 'kùõor apy a¤janaü haret  /

[#545]

tiïa÷ ca (*5,3.56) ity anuvartate  /
pacatiråpam  /
pacatoråpam  /
pacantiråpam  /
kriyàpradhànam àkhyàtam  /
ekà ca kriyà iti rupappratyayàntàd dvivacanabahuvacane na bhavataþ  /
napuüsakaliïgaü tu bhavati, lokà÷rayatvàlliïgasya //


____________________________________________________________________


#<ãùadasamàptau kalpab-de÷ya-de÷ãyaraþ>#  || PS_5,3.67 ||

_____START JKv_5,3.67:

sampårõatà padàrthànàü samàptiþ  /
stokenàsampårõatà ãùadasamàptiþ  /
prakçtyarthavi÷eùaõaü ca+etat  /
ãùadasamàptivi÷eùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt kalpap de÷ya de÷ãyar ity ete pratyayà bhavanti  /
ãùadasamàptaþ pañuþ pañukalpaþ, pañude÷yaþ, pañude÷ãyaþ  /
mçdukalpaþ, mçdude÷yaþ, mçdude÷ãyaþ  /
tiïa÷ ca (*5,3.56) ity eva, pacatikalpam  /
jalpatikalpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.68 ||


_____START JKv_5,3.68:

ãùadasamàptivi÷eùñe 'rthe vartamànàt subantàt vibhaùà bahuc pratyayo bhavati  /
sa tu purastàd eva bhavati, na parataþ  /
citkaraõam antodàttàrtham  /
ãùadasamàptaþ pañuþ bahupañuþ  /
bahumçduþ  /
bahuguóo dràkùà  /
vibhàùàvacanàt kalpabàdayo 'pi bhavanti  /
subgrahaõaü tiïantàn mà bhåd iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.69 ||


_____START JKv_5,3.69:

sàmànyasya bhedako vi÷eùaþ prakàraþ, tasya vacane  /
prakçtyarthevi÷eùaõam ca+etat  /
subantàt prakàravi÷iùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt svàrthe jàtãyar pratyayo bhavati  /
prakàravati ca ayaü pratyayaþ  /
thàl punaþ prakàramàtra eva bhavati  /
pañuprakàraþ pañujàtãyaþ  /
mçdujàtãyaþ  /
dar÷anãyajatãyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.70 ||


_____START JKv_5,3.70:

ive pratikçtau (*5,3.96) iti vakùyati  /
pràk etasmàd iva saü÷abdanàd yànita årdhvam anukramiùyàmaþ kapratyayas teùu adhikçto veditavyaþ  /
vakùyati - aj¤àte (*5,3.73) iti  /
a÷vakaþ  /
gardabhakaþ  /
tiïantàd ayaü pratyayo niùyate, akajiùyate  /
tiïa÷ ca (*5,3.56) ity anuvçttam uttarasåtreõa+eva sambandhanãm //


____________________________________________________________________


[#546]

##  || PS_5,3.71 ||


_____START JKv_5,3.71:

tiïa÷ ca (*5,3.56) ity eva  /
avyayànàm sarvanàmnàü ca pràgivãyeùv artheùu akac pratyayo bhavati, sa ca pràk ñeþ, na parataþ  /
kasya apavàdaþ  /
uccakaiþ  /
nãcakaiþ  /
÷anakaiþ  /
sarvanàmnaþ khalv api - sarvake  /
vi÷vake  /
ubhayake  /
pràtipadikàt, supaþ iti dvayam api iha anuvartate  /
tatra abhidhànato vyavasthà bhavati  /
kvacit pràtipadikasya pràk ñeþ pratyayo bhavati, kvacit subantasya  /
yuùmakàbhiþ , asmakàbhiþ, yuùmakàsu, asmakàsu, yuvakayoþ, àvakayoþ, ity atra pràtipadikasya  /
tvayakà, mayakà, tvayaki, mayaki ity atra subantasya  /
akacprakaraõe tåùõãmaþ kàmpratyayo vaktavyaþ  /
sa ca mittvàd antyàt acaþ paro bhavati  /
tuùõãkàm àste  /
tåùõãkàü tiùñhati  /
÷ãle ko malopa÷ ca vaktavyaþ  /
tåùõãü÷ãlaþ tåùõãkaþ  /
tiïa÷ ca (*5,3.56) iti prakçtamatra sambadhyate  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.72 ||


_____START JKv_5,3.72:

kakàràntasya pràtipadikasya akacsanniyogena dakàràde÷o bhavati  /
cakàraþ sanniyogàrthaþ  /
sàmarthyàc càvyayagrahaõam anuvartate, na sarvanàmagrahaõam  /
kakàràntasya sarvanàmno 'sambhavàt  /
dhik - dhakit  /
hiruk - hirakut  /
pçthak - pçthakat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.73 ||


_____START JKv_5,3.73:

aj¤àtavi÷eùaþ aj¤àtaþ  /
aj¤àtatvopàdhike 'rthe vartamànàt pràtipadikàt tiïantàc ca svàrthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
svena råpeõa j¤àte padàrthe vi÷eùaråpeõa aj¤àte pratyayavidhànam etat  /
kasya ayam a÷vaþ iti svasvàmisambandhena aj¤àte a÷ve pratyayaþ, a÷vakaþ  /
gardabhakaþ  /
uùñrakaþ  /
evam anyatra api yathàyogam aj¤àtatà vij¤eyà  /
uccakaiþ  /
nãcakaiþ  /
sarvake  /
vi÷vake  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


[#547]

##  || PS_5,3.74 ||


_____START JKv_5,3.74:

kutsito garhito, ninditaþ  /
prakçtyarthavi÷eùaõaü ca+etat  /
kutsitasvopàdhike 'rthe vartamànàt pràtipadikàt svàrthe yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
kutsito '÷vaþ a÷vakaþ  /
uùñrakaþ  /
gardabhakaþ  /
uccakaiþ  /
nãcakaiþ  /
sarvake  /
vi÷vake  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.75 ||


_____START JKv_5,3.75:

kutsite ity eva  /
kutsitatvopàdhike 'rthe vartamànàt pràtipaidkàt kan-pratyayo bhavati, kasya apavàdaþ, pratyayàntena cet sa¤j¤à gamyate  /
÷ådrakaþ  /
dhàrakaþ  /
pårõakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.76 ||


_____START JKv_5,3.76:

kàruõyena abhyupapattiþ parasya anukampà  /
tasyà gamyamànàyàü subantàt tiïantàc ca yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
putrakaþ  /
vatsakaþ  /
durbalakaþ  /
bubhukùitakaþ  /
svapitaki  /
÷vasitaki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.77 ||


_____START JKv_5,3.77:

sàmadànàdirupàyo nãtiþ  /
nãtau ca gamyamànàyàü tadyuktàd anukampàyuktàd yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
hanta te dhànakàþ  /
hanta te tilakàþ  /
ehaki  /
addhaki  /
parasya anukampàmàtropàdànenàràdhayati  /
pårveõa pratyàsannànukampàsambandhàt anukampyamànàd eva pratyayo vihitaþ  /
saüprati vyavahitàd api yathà syàd iti vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.78 ||


_____START JKv_5,3.78:

anukampàyàm (*5,3.76), nãtau ca tadyuktàt (*5,3.77) iti vartate  /
bahvacaþ pràtipadikàt manuùyanàmadheyàd và ñhac pratyayo bhavati, anukampàyàü gamyamànàyàü nãtau ca  /
devikaþ, devadattakaþ  /
yaj¤ikaþ, yaj¤adattakaþ  /
bahvacaþ iti kim ? dattakaþ  /
guptakaþ  /
manuùyanàmnaþ iti kim ? madrabàhukaþ  /
bhadrabàhukaþ //


____________________________________________________________________


[#548]

##  || PS_5,3.79 ||


_____START JKv_5,3.79:

anukampàyàm ity àdi sarvam anuvartate  /
pårveõa ñhaci vikalpena pràpte vacanam  /
bahvaco manusyanàmno ghan ilac ity etau pratyayau bhavataþ  /
cakàràd yathàpràptaü ca  /
deviyaþ, devilaþ, devikaþ, devadattakaþ  /
yaj¤iyaþ, yaj¤ilaþ, yaj¤ikaþ, yaj¤adattakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.80 ||


_____START JKv_5,3.80:

pårvavat sarvam anuvartate  /
upa÷abda àdiryasya tasmàd upàdeþ pràtipadikàd bahvaco manusyanàmnaþ  /
aóac-vuc-pratyayau bhavataþ  /
cakàràd ghanilacau pratyayau bhavataþ ñhac ca và  /
upaóaþ, upakaþ, upiyaþ, upilaþ, upikaþ, upendradattakaþ  /
pràcàü-grahaõaü påjàrtham  /
và ity eva hi vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.81 ||


_____START JKv_5,3.81:

bahvacaþ iti na anuvartate  /
sàmànyena vidhànam  /
jàti÷abdo yo manusyanàmadheyo vyàghra siüha ity evam àdiþ, tasmàd anukampàyàü nãtau ca kan-pratyayo bhavati  /
vyàghrakaþ  /
siühakaþ  /
÷arabhakaþ  /
vàvacanànuvçtter yathàdar÷anam anyo 'pi bhavati  /
vyàghrilaþ  /
siühilaþ  /
nàma-grahaõaü svaråpanivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.82 ||


_____START JKv_5,3.82:

kan ity anuvartate, manusyanàmnaþ iti ca  /
ajina-÷abdàntàt pràtipadikàn manusyanàmno 'nukampàyàü kanpratyayo bhavati, tasya ca+uttarapadalopaþ  /
vyàghràjino nàm aka÷cin manusyaþ, so 'nukampitaþ vyàghrakaþ  /
siühakaþ //


____________________________________________________________________

#<ñha-aj-àdàv årdhvaü dvitãyàd acaþ>#  || PS_5,3.83 ||


_____START JKv_5,3.83:

lopaþ ity anuvartate  /
asmin prakaraõe yaþ ñhaþ ajàdi÷ ca pratyayaþ, tasmin parataþ prakçter dvitãyàd aca årdhvaü yac chabdaråpaü tasya lopo bhavati  /
årdhva-grahaõaü sarvalopàrtham  /
anukampito devadattaþ devikaþ, deviyaþ, devilaþ  /
yaj¤ikaþ, yaj¤ikyaþ, yaj¤ilaþ  /
upaóaþ, upaka, upiyaþ, upilaþ, upikaþ  /
ñhagrahaõamuko dvitãyàtve kavidhànàrtham  /
ajàdilakùaõe hi màthitikàdivat prasaïgaþ  /
vàyudattaþ vàyukaþ  /
pitçdattaþ pitçkaþ  /
caturthàd aca årdhvasya lopo vaktavyaþ  /
anukampito bçhaspatidattaþ bçhaspatikaþ bçhaspatiyaþ bçhaspatilaþ  /

[#549]

anajàdau vibhàùà lopo vaktavyaþ  /
devadattakaþ, devakaþ  /
yaj¤adattakaþ, yaj¤akaþ  /
lopaþ pårvapadasya ca ñhàjàdàvanajàdau ca vaktavyaþ  /
dattikaþ, dattilaþ, dattiyaþ, dattakaþ  /
vinà 'pi pratyayena pårvottarapadayoþ vibhàùà lopo vaktavyaþ  /
devadatto dattaþ, deva iti và  /
uvarõàl la ilasya ca  /
bhànudatto bhànulaþ  /
vasudatto vasulaþ  /
caturthàdanajàdau ca lopaþ pårvapadasya ca  /
apratyaye tathà+eva+iùña uvarõàl la ilasya ca //
dvitãyàd aco lope sandhyakùaradvitãyatve tadàder lopavacanam  /
lahoóaþ lahikaþ  /
kahoóaþ kahikaþ  /
ekàkùarapårvapadànàm uttarapadalopo vaktavyaþ  /
vàgà÷ãþ vàcikaþ  /
srucikaþ  /
tvacikaþ  /
kathaü ùaóaïgulidattaþ ùaóikaþ iti ? ùaùaùñhàjàdivacanàt siddham //


____________________________________________________________________


#<÷evala-supari-vi÷àlà-varuõa-aryama-àdinàü tçtãyàt>#  || PS_5,3.84 ||


_____START JKv_5,3.84:

÷evalàdãnàü manuùyanàmnàü ñhàjàdau pratyaye parataþ tçtãyàd acaþ årdhvasya lopo bhavati  /
pårvasya ayam apavàdaþ  /
anukampitaþ ÷evaladattaþ ÷evalikaþ, ÷evaliyaþ, ÷evalilaþ  /
suparikaþ, supariyaþ, suparilaþ  /
vi÷àlikaþ, vi÷àliyaþ, vi÷àlilaþ  /
varuõikaþ, varuõiyaþ, varuõilaþ  /
aryamikaþ, aryamiyaþ, aryamilaþ  /
÷evalàdãnàü tçtãyàdaco lopaþ sa càkçtasandhãnàm iti vaktavyam  /
÷evalendradattaþ, suparyà÷ãrdattaþ ÷evalikaþ, suparikaþ iti yathà syàt  /
÷evalyikaþ, suparyikaþ iti mà bhåt //


____________________________________________________________________


[#550]

##  || PS_5,3.85 ||


_____START JKv_5,3.85:

parimàõàpacaye alpa÷abdaþ  /
prakçtivi÷eùaõaü ca+etat  /
alpatvavi÷iùñe arthe vartamànàt pràtipadikàt yathàvihitaü patyayo bhavati  /
alpaü tailam tailakam  /
ghçtakam  /
sarvakam  /
vi÷vakam  /
uccakaiþ  /
nãcakaiþ  /
pacataki  /
jalpataki //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.86 ||


_____START JKv_5,3.86:

hrasvatvavi÷iùñe 'rthe vartamànàt pràtipadikàt yathàvihitaü pratyayo bhavati  /
dãrghapratiyohã hrasvaþ  /
hrasvo vçkùaþ vçkùakaþ  /
plakùakaþ  /
stambhakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.87 ||


_____START JKv_5,3.87:

hrasve ity eva  /
hrasvatvahetukà yà sa¤j¤à tasyàü gamyamànàyàü kan-pratyayo bhavati  /
pårvasya ayam apavàdaþ  /
vaü÷akaþ  /
veõukaþ  /
daõóakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.88 ||


_____START JKv_5,3.88:

hrasve ity eva  /
sa¤j¤àgrahaõaü na anuvartate  /
sàmànyena vidhànam  /
kuñã-÷amã-÷uõóàbhyo hrasvàrthe dyotye raþ pratyayo bhavati  /
kasya apavàdaþ  /
hrasvà kuñã kuñãraþ  /
÷amãraþ  /
÷uõóàraþ  /
svàrthikatve 'pi puüliïgatà, lokà÷rayatvàl liïgasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.89 ||


_____START JKv_5,3.89:

hrasve ity eva  /
kutå÷abdàd hrasvatve dyotye dupacpratyayo bhavati  /
kasya apavàdaþ  /
hrasvà kuñåþ kutupam  /
carmam ayaü snehabhàjanam ucyate  /
kutåþ ity àvapanasyàkhyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.90 ||


_____START JKv_5,3.90:

hrasve ity eva  /
kàså-goõã-÷abdàbhyàü hrasvasve dyotye ùñarac pratyayo bhavati  /
kasya apavàdaþ  /
ùakàro ïãùarthaþ  /
hrasvà kàsåþ kàsåtarã  /
goõãtarã  /
kàsåþ iti ÷aktiþ, àyudhavi÷esaþ ucyate //


____________________________________________________________________


[#551]

##  || PS_5,3.91 ||


_____START JKv_5,3.91:

hrasve iti nivçttam  /
vatsa ukùan a÷va çùabha ity etebhyaþ tanutve dyotye ùñarac-pratyayo bhavati  /
yasya guõasya hi bhàvàd dravye ÷abdanive÷aþ tasya tanutve pratyayaþ  /
vatsataraþ  /
ukùataraþ  /
a÷vataraþ  /
çùabhataraþ  /
prathamavayà vatsaþ, tasya tanutvaü dvitãyavayaþpràptiþ  /
taruõa ukùà, tasya tanutvaü tçtãyavayaþpràptiþ  /
a÷vena a÷vàyàm utpanno 'svaþ, tasya tanutvam anyapitçkatà  /
anuóvàn çùabhaþ, tasya tanutvaü bhàravahane manda÷aktità //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.92 ||


_____START JKv_5,3.92:

kim yat tat ity etebhyaþ pràtipadikebhya dvayor ekasya nirdhàraõe óataracpratyayo bhavati  /
nirdhàryamàõavàcibhyaþ svàrthe pratyayaþ  /
jàtyà, kriyayà, gunena, sa¤j¤ayà và samudàyàd ekade÷asya pçthakkaraõaü nirdhàraõam  /
kataro bhavatoþ kañhaþ  /
kataro bhavatoþ kàrakaþ  /
kataro bhavatoþ pañuþ  /
kataro bhavator devadattaþ  /
yataro bhavatoþ kàrakaþ  /
yataro bhavatoþ patuþ  /
yataro bhavatordevadattaþ, tatara àgacchatu  /
mahàvibhàùayà càtra pratyayo vikalpyate  /
ko bhavator devadattaþ, sa àgacchatu  /
nirdhàraõe iti visayasaptamãnirde÷aþ  /
dvayoþ iti samudàyàn nirdhàraõavibhaktiþ  /
ekasya iti nirde÷aþ nirdharyamàõanirde÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.93 ||


_____START JKv_5,3.93:

kiüyattadaþ iti vartate nirdhàrane, ekasya iti ca  /
bahånàm iti nirdhàrane ùaùñhã  /
bahunàü madhye ekasya nirdhàrane gamyamàne jàtiparipra÷naviùayebhyaþ kimàdibhyaþ và óatamac pratyayo bhavati  /
katamo bhavatàü kañhaþ  /
yatamo bhavatàm kañhaþ, tatama àgacchatu  /
vàvacanam akajartham  /
yako bhavatàü kañhaþ, saka àgacchatu  /
mahàvibhàùà ca pratyayavikalopàrthà anuvartate eva  /
ko bhavatàü kañhaþ  /
yo bhavatàü kañhaþ, sa àgacchatu  /
jàtiparipra÷ne iti kim ? ko bhavatàm devadattaþ  /
paripra÷nagrahaõaü ca kima eva vi÷eùaõaü, na yattadoþ, asambhavàt  /
jàtigrahaõaü tu sarvair eva sambadyate  /
kimo 'smin viùaye óataram api icchanti kecit, kataro bhavatàü kàlàpaþ iti  /
tatra katarakatamau jàtiaparipra÷ne (*2,1.63) iti vacanàt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.94 ||


_____START JKv_5,3.94:

eka÷abdàt pràcàm àcàryàõàü matena óatarac óatamac ity etau pratyayau bhavataþ svasmin viùyae  /
cakàro óataraco 'nukarsaõàrthaþ  /
dvayor nirdhàrane óatarac, bahånàü nirdhàrane óatamac  /
jàtiparipra÷ne iti na anuvartate  /
sàmànyena vidhànam  /
ekataro bhavator devadattaþ  /
ekatamo bhavatàü devadattaþ  /
pràcàü-grahaõaü påjàrthaü, vikalpo 'nuvartate eva //


____________________________________________________________________


[#552]

##  || PS_5,3.95 ||

_____START JKv_5,3.95:

avakùiyate yena tad avakùepaõam  /
tasmin vartamànàt pratipadikàt kanpratyayo bhavati  /
vyàkaraõakena nàma tvaü garvitaþ  /
yàj¤ikyakena nàma tvaü garvitaþ  /
parasya kutsàrthaü yadupàdãyate tad iha+udàharaõam  /
yat punaþ svayam eva kutsitaü tatra kutsite (*5,3.74) ity anena kanpratyayo bhavati, devadattakaþ, yaj¤adattakaþ iti  /
pràgivãyasya pårõo 'vadhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.96 ||


_____START JKv_5,3.96:

kan ity anuvartate  /
ivàrthe yat pràtipadikaü vartate tasmàt kan pratyayo bhavati  /
ivàrthaþ sàdç÷yaü, tasya vi÷esaõaü pratikçtigrahaõam  /
pratikçtiþ pratiråpakaü, praticchandakam  /
a÷va iva ayam a÷vapratikçtiþ a÷vakaþ  /
uùñrakaþ  /
gardabhakaþ  /
pratikçtau iti kim ? gaur iva gavayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.97 ||


_____START JKv_5,3.97:

iva ity anuvartate, kan iti ca  /
ivàrthe gamyamàne kanpratyayo bhavati, samudàyena cet sa¤j¤à gamyate  /
apratikçtyartha àrambhaþ  /
a÷vasadç÷asya sa¤j¤à a÷vakaþ  /
uùñrakaþ  /
gardabhakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.98 ||


_____START JKv_5,3.98:

sa¤j¤àyàm ity eva  /
sa¤j¤àyàü vihitasya kano manusye 'bhidheye lub bhavati  /
ca¤ceva manuùyaþ ca¤cà  /
dàsã  /
kharakuñã  /
manusye iti kim ? a÷vakaþ  /
uùñrakaþ  /
gardabhakaþ  /
devapathàder àkçtigaõatvàt tasya+eva ayaü prapa¤co veditavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.99 ||


_____START JKv_5,3.99:

jãvikàrthaü yad apaõyam tasminn abhidheye kano lub bhavati  /
vikrãyate yat tat paõya  /
vàsudevaþ  /
÷ivaþ  /
skandaþ  /
viùõuþ  /
àdityaþ  /
devalakàdãnàü jãvikàrthà devapratikçtaya ucyante  /
apaõye iti kim ? hastikàn vikrãõãte  /
a÷vakàn  /
rathakàn  /
devapathàder eva ayaü prapa¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.100 ||

_____START JKv_5,3.100:

ive pratikçtau (*5,3.96), sa¤j¤àyàü ca (*5,3.97) vihitasya kano devapathàdibhya uttarasya lub bhavati  /
àdi÷abdaþ prakàre  /
àkçtigaõa÷ ca ayam  /
devapathaþ  /
haüsapathaþ  /

[#553]

arcàsu påjanàrthàsu citrakarmadhvajeùu ca  /
ive pratikçtau lopaþ kano devapathàdiùu //
arcàsu tàvat - ÷ivaþ  /
viùõuþ  /
citrakarmaõi - arjunaþ  /
duryodhanaþ  /
dhvajeùu - kapiþ  /
garuóaþ  /
siühaþ  /
devapatha  /
haüspatha  /
vàripatha  /
jalapatha  /
ràjapatha  /
÷atapatha  /
siühagati  /
uùñragrãvà  /
càmarajju  /
rajju  /
hasta  /
indra  /
daõda  /
puùpa  /
matsya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.101 ||


_____START JKv_5,3.101:

iva ity anuvartate  /
itaþ prabhçti pratyayàþ sàmànyena bhavanti, pratikçtau capratikçtau ca  /
vasti÷abdàd ivàrthe dyotye ñha¤ pratyayo bhavati  /
vastir iva vàsteyaþ  /
vàsteyã //


____________________________________________________________________


#<÷ilàyà óhaþ>#  || PS_5,3.102 ||


_____START JKv_5,3.102:

÷ilà÷abdàd ivàrthe óhaþ pratyayo bhavati  /
÷ileva ÷ileyaü dadhi  /
kecid atra óha¤am api icchanti, tadarthaü yogavibhàgaþ kartavyaþ  /
÷ilàyàþ óha¤ pratyayo bhavati  /
÷aileyam  /
tato dhaþ  /
÷ileyam //


____________________________________________________________________


#<÷àkhàdibhyo yat>#  || PS_5,3.103 ||


_____START JKv_5,3.103:

÷àkhà ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ patpratyayo bhavati ivàrthe ÷àkheva ÷akhyaþ  /
mukhyaþ  /
jaghanyaþ  /
÷àkhà  /
mukha  /
jaghana  /
÷çïga  /
megha  /
caraõa  /
skandha  /
÷iras  /
uras  /
agra  /
÷arana  /
÷àkhàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.104 ||

_____START JKv_5,3.104:

dravya÷abdo vipàtyate bhavye 'bhidheye  /
dru÷abdàd ivàrthe yatpratyayo nipàtyate  /
dravyam, bhavyaþ, àtmavàn adhipretànàm arthanàü pàtrabhåta ucyate  /
dravyo 'yaü ràjaputraþ  /
dravyo 'yaü màõavakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.105 ||


_____START JKv_5,3.105:

ku÷àgra÷abdàd ivàrthe chaþ pratyayo bhavati  /
ku÷àgram iva såkùmatvàt ku÷àgrãyà buddhiþ  /
ku÷àgrãyaü ÷astram //


____________________________________________________________________


[#554]

##  || PS_5,3.106 ||


_____START JKv_5,3.106:

tad ity anena prakçta ivàrtho nirde÷yate  /
ivàrthaviùayàt samàsàd aparasminn ivàrthe eva chanþ pratyayo bhavati  /
kàlatàlãyam  /
ajàkçpàõãyam  /
andhakavartakãyam  /
atarkitopanataü citrãkaraõamucyate  /
tat katham ? kàkasyàgamanaü yàdçcchikam, tàlasya patanaü ca  /
tena talena patatà kàkasya vadhaþkçtaþ  /
evam eva devadattasya tatràgamanaü, dasyånàü ca upanipàtaþ  /
tai÷ca tasya vadhaþ kçtaþ  /
tatra yo devadattasya dasyånàü ca samàgamaþ, sa kàkatàlasamàgamasadç÷aþ ity ekaþ upamàrthaþ, ata÷ca devadattasya vadhaþ, sa kàlatàlavadhasadç÷aþ iti dvitãyaþ upamàrthaþ  /
tatra prathame samàsaþ, dvitãye pratyayaþ  /
samàsa÷ ca ayam asmàd eva j¤àpakàt, na hy asya aparaü sakùaõam asti  /
supsupeti và samàsaþ  /
sa ca+evam viùaya eva //


____________________________________________________________________


#<÷arkarà-àdibhyo 'õ>#  || PS_5,3.107 ||


_____START JKv_5,3.107:

÷arkarà ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ ivàrthe aõ pratyayo bhavati  /
÷arkarà iva ÷àrkaram  /
kàpàlikam  /
÷arkarà  /
kapàlikà  /
piùñika  /
puõóarãka  /
÷atapatra  /
goloman  /
gopuccha  /
naràli  /
nakulà  /
sikatà  /
÷arkaràdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.108 ||


_____START JKv_5,3.108:

aïgulyàdibhyaþ ivàrthe ñhak pratyayo bhavati  /
aïgulãva àïgulikaþ  /
bhàrujikaþ  /
aïguli  /
bharuja  /
babhru  /
valgu  /
maõóara  /
maõóala  /
÷aùkula  /
kapi  /
uda÷vit  /
goõã  /
uras  /
÷ikhara  /
kuli÷a  /
aïgulyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.109 ||


_____START JKv_5,3.109:

eka÷àlà÷abdad ivàrthe 'nyatarasyàü ñhac pratyayo bhavati  /
anyatarasyàügrahaõena anantaraþ ñhak pràpyate  /
eka÷àleva eka÷àlikaþ, aika÷àlikaþ //


____________________________________________________________________

[#555]

##  || PS_5,3.110 ||


_____START JKv_5,3.110:

karka-lohita-÷abdàbhyàm ivàrthe ãkak pratyayo bhavati  /
karkaþ ÷uklo '÷vaþ, tena sadç÷aþ kàrkãkaþ  /
lauhitãkaþ sphañikaþ  /
svayamalohito 'py upà÷rayava÷àt tathà pratãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.111 ||


_____START JKv_5,3.111:

pratna pårva vi÷va ima ity etebhyaþ ivàrthe thàlpratyayo bhavati chandasi viùaye  /
taü pratnathà pårvathà vi÷vathemathà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.112 ||


_____START JKv_5,3.112:

ivàrthe iti nivçttam  /
nànàjàtiyà aniyatavçttayo 'rthakàm apradhànàþ saïghàþ pågàþ  /
pågavàcinaþ pràtipadikàt agràmaõãpårvàt svàrthe ¤yaþ pratyayo bhavati  /
lauhadhvajyaþ, lauhadhvajyau, lohadhvajàþ  /
÷aivyaþ, ÷aibyau, ÷ibayaþ  /
càtakyaþ, càtakyau, càtakàþ  /
agràmaõãpårvàt iti kim ? devadatto gràmaõãreùàü ta ime devadattakàþ  /
yaj¤adattakàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.113 ||


_____START JKv_5,3.113:

nànàjàtiyàþ aniyatavçttayaþ utsedhajãvinaþ saïghàþ vràtàþ  /
vràtavàcibhyaþ pràtipadikebhyaþ ca svàrthe ¤yaþ pratyayo bhavaty astriyàm  /
kàpotapàkyaþ, kàpotapàkyau, kapotapàkàþ  /
vraihimatyaþ, vraihimatyau, vrãhimatàþ  /
cpha¤aþ khalv api - kau¤jàyanyaþ, kau¤jàyanayau, kau¤jàyanàþ  /
bràdhnàyanyaþ, bràdhnàyanyau, bràdhnayanàþ  /
astriyàm iti kim ? kapotapàkã  /
vrãhimatã  /
kau¤jàyanã  /
bràdhnàyanã //


____________________________________________________________________


#<àyudha-jãvisaïkghतyaó-vàhãkeùv abràhmaõa-ràjanyàt>#  || PS_5,3.114 ||


_____START JKv_5,3.114:

àyudhajãvinàü saïghaþ àyudhajãvisaïghaþ  /
sa vàhãkair vi÷eùyate  /
vàhãkeùu ya àyudhajãvisaïghaþ, tadvàcinaþ pràtipadikàt bràhmaõaràjanyavarjitàt svàrthe ¤yañ pratyayo bhavati  /
bràhmaõe tadvi÷eùagrahaõam  /
ràjanye tu svaråpagrahaõam eva  /
ñakàro ïãbarthaþ, tena astriyàm iti na anuvartate  /
kauõóibçsyaþ, kauõóãvçsyau, kauõóãvçsàþ  /
kùaudrakyaþ, kùaudrakyau, kùudrakàþ  /
màlavyaþ, màlavyau, màlavàþ  /
striyàm - kauõdivçsã  /
kùaudrakã  /
màlavã  /
àyudhajãvigrahaõaü kim ? mallàþ  /
÷ayaõóàþ  /
saïghagrahaõaü kim ? samràñ  /
vàhãkesu iti kim ? ÷abaràþ  /
pulindàþ  /
abràhmaõaràjanyàt iti kim ? gopàlavà bràhmaõàþ  /
÷àlaïkàyanà ràjanyàþ //


____________________________________________________________________


[#556]

##  || PS_5,3.115 ||


_____START JKv_5,3.115:

àyudhajãvisaïghàt iti vartate  /
vçka÷adàt àyudhajãvinaþ svàrthe ñeõyaõ pratyayo bhavati  /
ñakàro ïãbartho, õakàro vçddhyarthaþ  /
vàrkeõyaþ, vàrkeõyau, vçkàþ  /
àyudhajãvisaïghavi÷eùaõaü, jàti÷abdàn mà bhåt  /
kàmakrodhau manusyàõàü khàditàrau vçkàv iva //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.116 ||


_____START JKv_5,3.116:

àyudhajãvisaïghàt iti vartate  /
dàmanyàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ trigartaùaùñhebhyaþ ca àyudhajãvisaïghavàcibhyaþ svàrthe chaþ pratyayo bhavati  /
yeùàm àyudhajãvinàü saïghànàü ùaóantavargàs teùàm ca trigartaþ ùaùñhaþ  /
trigartaþ ùaùñho yeùàü te trigartaùaùñhàþ ity ucyante  /
teùu ca+iyaü smçtiþ -- àhustrigartaùaùñhàüstu kauõóoparathadàõóakã  /
krauùñakirjàlamàni÷ca bràhmagupto 'rtha jànakiþ //
iti  /
dàmanyàdibhyas tàvat - dàmanãyaþ, dàmanãyau, dàmanayaþ  /
aulapãyaþ, aulapãyau, ulapayaþ  /
trigartaùaùñhebhyaþ khalv api - koõóoparathãyaþ, kauõóoparathãyau, kauõóoparathàþ  /
dàõóakãyaþ, dàõóakãyau, dàõóakayaþ  /
kauùñakãyaþ  /
jàlamànãyaþ  /
brahamaguptãyaþ  /
jànakãyaþ  /
dàmanã  /
aulapi  /
àkidantã  /
kàkaranti  /
kàkadanti  /
÷atruntapi  /
sàrvaseni  /
bindu  /
mau¤jàyana  /
ulabha  /
sàvitrãputra  /
dàmanyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,3.117 ||

_____START JKv_5,3.117:

àyudhajãvisaïghàt ity eva  /
par÷vàdibhyaþ yaudheyàdibhya÷ ca pràtipadikebhyaþ àyudhajãvisaïghavàcibhyaþ svàrthe 'õa¤au pratyayau bhavataþ  /
pàr÷avaþ, par÷avau, pàr÷avaþ  /
àsuraþ, àsurau, asuràþ  /
yaudheyaþ  /
÷aukreyaþ  /
par÷u  /
asura  /
rakùas  /
bàhlãka  /
vayas  /
marut  /
daֈrha  /
piֈca  /
viֈla  /
a÷ani  /
kàrùàpaõa  /
satvat  /
vasu  /
par÷vàdiþ  /
yaudheya  /
kau÷eya  /
krau÷eya  /
÷aukreya  /
÷aubhreya  /
dhàrteya  /
vàrteya  /
jàbàleya  /
trigarta  /
bharata  /
u֋nara  /
yaudheyàdiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,3.118 ||


_____START JKv_5,3.118:

àyudhajãvisaïghàt iti nivçttam  /
abhijidàdibhyo 'õantebhyaþ pràtipadikebhyaþ svàrthe ya¤ pratyayo bhavati  /
abhijito 'patyam ity aõ, tadantàd ya¤  /

[#557]

àbhijityaþ, àbhijityau, àbhijitàþ  /
vaidabhçtyaþ, vaidabhçtyau, vaidabhçtàþ  /
÷àlàvatyaþ, ÷àlàvatyau, ÷àlàvatàþ  /
÷aikhàvatyaþ  /
÷àmãvatyaþ  /
aurõàvatyaþ  /
÷raumatyaþ  /
gotrapratyayasya atra aõo grahaõam iùyate  /
abhijito muhurtaþ, àbhijitaþsthàlãpàkaþ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


#<¤yàdayas tadràjàþ>#  || PS_5,3.119 ||


_____START JKv_5,3.119:

pågठ¤yo 'gràmaõãpårvàt (*5,3.112) ity ataþ prabhçti ye pratyayàþ, te tadràjasa¤j¤à bhavanti  /
tathà ca+eva+udàhçtam  /
tadràjaprade÷àþ - tadràjasya bahusu ity evam àdayaþ //
iti ÷rãjayàdityaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau pa¤camàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ

______________________________________________________

pa¤camàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#558]

##  || PS_5,4.1 ||


_____START JKv_5,4.1:

pàda÷atàntasya saïkhyàdeþ pràtipadikasya vãpsàyàü dyotyàyàü vun pratyayo bhavati  /
tatsanniyogena càntasya lopo bhavati  /
yasya+iti lopena+eva siddhe punar vacanam anaimittikàrtham  /
yasya+iti lopaþ paranimittakaþ  /
tasya sthànivadbhàvàt pàdaþ pat (*6,4.130) iti padbhàvo na syàt  /
asya tv anaimittikatvàn na sthànivattvam  /
dvau dvau pàdau dadàti dvipadikàü dadàti  /
dve dve ÷ate dadàti dvi÷atikàü dadàti  /
taddhitàrtha iti samàsaþ  /
tataþ pratyayaþ  /
svabhàvàc ca vunpratyayàntaü striyàm eva vartate  /
pàda÷atasya iti kim ? dvau dvau màùau dadàti  /
saïkhyàdeþ iti kim ? pàdaü pàdaü dadàti  /
vãpsàyàm iti kim ? dvau pàdau dadàti  /
dve ÷ate dadàti  /
pàda÷atagrahaõam anarthakam  /
anyatra api dar÷anàt  /
dvimodakikàü dadàti trimodakikàü dadàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.2 ||

_____START JKv_5,4.2:

damanaü daõóaþ  /
dànaü vyavasargaþ  /
daõóavyavasargayoþ gamyamànayoþ pàda÷atàntasya pràtipadikasya saïkhyàdeþ vunpratyayo bhavati, antalopa÷ ca  /
avãpsàrtho 'yam àrambhaþ  /
dvau pàdau daõóitaþ dvipadikàü daõóitaþ  /
dvau pàdau vyavasçjati dvipadikàü vyavasçjati  /
dvi÷atikàü daõóitaþ  /
tri÷atikàm  /
dvi÷atikàü vyavasçjati  /
tri÷atikàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.3 ||


_____START JKv_5,4.3:

sthålàdibhyaþ prakàravacane dyotye kanpratyayo bhavati  /
jàtãyaraþ apavàdaþ  /
prakàro vi÷eùaþ  /
sthålaprakàraþ sthålakaþ  /
aõukaþ  /
màùakaþ  /
kanprakaraõe ca¤cadbçhator upasaïkhyànam  /
ca¤catprakàraþ ca¤catkaþ  /
bçhatkaþ  /
ca¤cadbçhayoþ iti kecit pañhanti  /
teùàü ca¤cakaþ, bçhakaþ iti udàharaõaü draùñavyam  /
sthåla  /
aõu  /
màùa  /
iùu  /
kçùõa tileùu  /
yava vrãhiùu  /
pàdyakàlàvadàtàþ suràyàm  /
gomåtra àcchàdane  /
suràyà ahau  /
jãrõa ÷àliùu  /
patramåle samastavyaste  /
kumàrãputra  /
kumàra  /
÷va÷ura  /
maõi  /
iti sthålàdiþ //


____________________________________________________________________


[#559]

##  || PS_5,4.4 ||


_____START JKv_5,4.4:

atyantagatiþ a÷eùasambandhaþ, tadabhàvo 'ntyantagatiþ  /
anatyantagatau gamyamànàyàü ktàntàt kanpratyayo bhavati  /
bhinnakaþ  /
channakaþ  /
anatyantagatau iti kim ? bhinnam  /
chinnam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.5 ||


_____START JKv_5,4.5:
sàmivacane upapade ktàntàt kanpratyayo na bhavati  /
sàmikçtam  /
sàmibhuktam  /
vànagrahaõaü paryàyàrtham  /
ardhakçtam  /
nemakçtam  /
sàmivacane pratiùedhànarthakyam, prakçtyàbhihitatvàt ? evaü tarhi na+eva ayam anatyantagatau vihitasya kanaþ pratiùedhaþ, kiü tarhi, svàrthikasya  /
kena punaþ svarthikaþ kan vihitaþ ? etad eva j¤àpakaü bhavati svàrthe kan iti  /
tatra yad etad ucyate, evaü hi såtram abhinnatarakaü bhavati, etair hi bahutarakaü vyàpyate ity evam àdi, tadupapannaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.6 ||


_____START JKv_5,4.6:

kann anuvartate, na pratiùedhaþ  /
bçhatã÷abdàd àcchàdane vartamànàt svàrthe kan pratyayo bhavati  /
bçhatikà  /
àcchàdane iti kim ? bçhatãchandaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.7 ||


_____START JKv_5,4.7:

aùaóakùa à÷itaïgu alagkarma alampuruùa ity etebhyaþ adhyuttarapadàt ca svàrthe khaþ pratyayo bhavati  /
avidyamànàni ùaókùãõi asya iti bahuvrãhiþ  /
bahuvrãhau sakthyakùõoþ iti ùac, tataþ khapratyayaþ  /
aùaóakùãõo mantraþ  /
yo dvàbhyam eva kriyate na bahubhiþ  /
à÷ità gàvo 'sminn araõye à÷itaïgavãnam araõyam  /
nipàtanàt pårvapadasya mumàgamaþ  /
akaïkarman, alampuruùaþ iti paryàdayo glànadyarthe caturthyà iti samàsaþ  /
alaü karmaõe alaïkakarmãõaþ  /
alaü puruùàya alaüpuruùãõaþ  /
adhyuttarapadas tatpurusaþ  /
adhi÷abdaþ ÷auõóàdisu pañhyate  /
ràjàdhãnaþ  /
nitya÷ ca ayaü pratyayaþ, uttaratra vibhàùàgrahaõàt  /
anye 'pi svàrthikà nityàþ pratyayàþ smaryante, tamabàdayaþ prakknaþ, ¤yàdayaþ pràgvunaþ, àmàdayaþ pràï mayañaþ, bçhatãjàtyantàþ samànàntà÷ ca iti //


____________________________________________________________________


[#560]

##  || PS_5,4.8 ||


_____START JKv_5,4.8:

a¤catyantàt pràtipadikàt adikùtriyàü vartamànàt svàrthe vibhàùà khaþ pratyayo bhavati  /
pràk pràcãnam  /
arvàk, arvàcãnam  /
adikùtriyàm iti kim ? pràcã dik  /
pratãcã dik  /
diggrahaõaü kim ? pràcãnà bràhmaõã  /
avàcãnà  /
strãgrahaõaü kim ? pràcãnaü digramaõãyam  /
udãcãnaü digraramaõãyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.9 ||

_____START JKv_5,4.9:

jàtyantàt pràtipadikàt bandhuni vartamànàt svàrthe chaþ pratyayo bhavati  /
badhyate 'smi¤ jàtiþ iti bandhu÷abdena dravyam ucyate  /
yena bràhmaõatvàdijàtir vyajyate tadbandhu dravyam  /
bràhmaõamàtãyaþ, kùatriyajàtãyaþ, vai÷yajàtãyaþ iti bràhmaõàdir eva+ucyate  /
bandhuni iti kim ? bràhmaõajàtiþ ÷obhanà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.10 ||


_____START JKv_5,4.10:

sthànàntàt pràtipadikàt vibhàùà chaþ pratyayo bhavati sasthànena cet sthànàntamarthavad bhavati  /
sasthànaþ iti tulya ucyate, samànaü sthànam asya iti kçtvà  /
pitrà tulyaþ pitçsthànãyaþ, pitçsthànaþ  /
màtçsthànãyaþ, màtçsthànaþ  /
ràjasthànãyaþ, ràjasthànaþ  /
sasthànena iti kim ? gosthànam  /
a÷vasthànam  /
itikaraõo vivakùàrthaþ  /
tena bahuvrãhiþ sasthàna÷abdàrtham upasthàpayati, na tatpuruùaþ  /
cecchabdaþ sambandhàrthaþ  /
dvyor vibhàùayor nityà vidhayaþ iti pårvatra nityavidhayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.11 ||


_____START JKv_5,4.11:

kima ekàràntàt tiïantàd avyayebhya÷ ca yo vihito ghaþ sa kimettiïavyayaghaþ, tadantàt pràtipadikàt adravyaprakarùe àmupratyayo bhavati  /
yady api dravyasya svataþ prakarùo na asti, tathà api kriyàguõasthaþ prakarùo yadà dravye upacaryate tadà 'yaü pratiùedhaþ  /
kriyàguõayor eva ayaü prakarùe pratyayaþ  /
kiütaràm  /
kiütamàm  /
pårvàhõetaràm  /
pårvàhõetamàm  /
pacatitaràm  /
pacatitamàm  /
uccaistaràm  /
uccaistamàm  /
adravyaprakarùe iti kim ? uccaistaraþ  /
uccaistamaþ //


____________________________________________________________________


[#561]

##  || PS_5,4.12 ||


_____START JKv_5,4.12:

kimettiïavyayaghàd adravyaprakarùe amu pratyayo bhavati chandasi viùaye  /
cakàràd àmu ca  /
prataraü na àyuþ  /
prataràü naya  /
svaràdiùu am àm iti pañhyate, tasmàt tadantasya avyayatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.13 ||


_____START JKv_5,4.13:

anugadati iti anugàdi  /
anugàdin÷abdàt svàrthe ñhak pratyayo bhavati  /
ànugàdikaþ //


____________________________________________________________________


#<õacaþ striyàm a¤>#  || PS_5,4.14 ||


_____START JKv_5,4.14:

karmavyatihàre õac striyàm (*3,3.43)  /
iti õac vihitaþ, tadantàt svàrthe a¤ pratyayo bhavati striyàü viùaye  /
vyàvakro÷ã  /
vyàvahàsã vartate  /
strãgrahaõaü kimartham, yàvatà õac striyàm eva vihitaþ, tataþ svàrthikas tatra+eva bhaviùyati ? evaü tarhy etaj j¤àpayati - svàrthikàþ pratyayà prakçtito liïgavacanànyativartante 'pi iti  /
tena guóakalpà dràkùà, tailakalpà prasannà, deva eva devatà ity evam àdi upapannaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.15 ||


_____START JKv_5,4.15:

abhividhau bhàva inuõ (*3,3.44) vihitaþ, tadantàt svàrthe aõ pratyayo bhavati  /
sàüràviõaü vartate  /
sàükåñinam //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.16 ||


_____START JKv_5,4.16:

visarati iti visàrã  /
visàrin÷abdàt svàrthe aõ pratyayo bhavati matsye 'bhidheye  /
vaisàriõo matsyaþ  /
matsye iti kim ? visàrã devadattaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.17 ||


_____START JKv_5,4.17:

saïkhyà÷abdebhyaþ kriyàbhyàvçttigaõane vartamànebhyaþ svàrthe kçtvasuc pratyayo bhavati  /
paunaþpunyam abhyàvçttiþ  /
ekakakàrtçõàü tulyajàtãyànàü kriyàõàü janmasaïkhyànaü kriyàbhyàvçttigaõanaü, tatra pratyayaþ  /
pa¤cavàràn bhuïkte pa¤cakçtvaþ  /
saptakçtvaþ  /
saïkhyàyàþ iti kim ? mårãn vàràn bhuïkte  /
kriyàgrahaõam kimartham, yàvatà abhyavçttiþ kriyàyà eva sambhavati, na dravyaguõayoþ ? uttaràrthaü kriyàgrahaõam  /
ekasya sakçc ca (*5,4.19) ity atra kriya+eva gaõyate, na abhyàvçttiþ, asambhavàt  /
abhyàvçttigrahaõaü kim ? kriyàmàtragrahaõe mà bhåt  /
pa¤ca pàkàþ  /
da÷a pàkàþ  /

[#562]

gaõanagrahaõaü kimartham, yàvatà gaõanàtmikaiva saïkhyà ? akriyamàõe gaõanagrahaõe kriyàbhyàvçttau vartamànebhyaþ saïkhyeyavacanebhya eva pratyayaþ syàt, ÷atavàràn bhuïkte ÷atakçtvaþ iti ? iha na syàt, ÷ataü vàràõàü bhuïkte iti ? na hy atra abhyàvçttau ÷ata÷abdaþ, saïkhyànamàtravçttitvàt  /
gaõanagrahaõàt tu sarvatra siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.18 ||


_____START JKv_5,4.18:

dvi tri catur ity etebhyaþ saïkhyà÷abdebhyaþ kriyàbhyàvçttigaõane vartamànebhyaþ suc pratyayo bhavati  /
kçtvasuco 'pavàdaþ  /
dvirbhuïkte  /
trirbhuïkte  /
catrubhuktam  /
cakàraþ svaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.19 ||


_____START JKv_5,4.19:

eka÷abdasya sakçt ity ayam àde÷o bhavati suc ca pratyayaþ kriyàgaõena  /
kçtvasuco 'pavàdaþ  /
abhyàvçttis tv iha na sambhavati  /
sakçd bhuïkte  /
sakçdadhãte  /
ekaþ pàkaþ ity atra na bhavati, anabhidhànàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.20 ||


_____START JKv_5,4.20:

bahu÷abdàt kriyàbhyàvçtigaõane vartamànàt vibhàùà dhà pratyayo bhavati  /
kçtvasuco 'pavàdaþ  /
pakùe so 'pi bhavati  /
aviprakçùñagrahaõaü kriyàbhyàvçttivi÷eùaõam  /
kriyàõàmutpattaya÷ ced àsannakàlàþ bhavanti, na viprakçùñakàlàþ  /
bahudhà divasasya bhuïkte, bahukçtvo divasasya bhuïkte  /
aviprakçùñakàle iti kim ? bahukçtvo màsasya bhuïkte //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.21 ||


_____START JKv_5,4.21:

tad iti prathamàsamarthavibhaktiþ  /
pràcuryeõa prastutaü prakçtam  /
prathamàsamarthàt prakçtopàdhike 'rthe vartamànàt svàrthe mayañ pratyayo bhavati  /
ñakàro ïãbarthaþ  /
annaü prakçtam annamayam  /
apåpamayam  /
apare punar evam såtràrtham àhuþ  /
prakrtam iti ucyate 'smin iti prakçtavacanam  /
tad iti prathamàsamarthàt prakçtavacane 'bhidheye mayañ pratyayo bhavati  /
annaü prakçtam asmin annamayo yaj¤aþ  /
apåpamayaü parva  /
vañakamayã yàtrà  /
dvayam api pramàõam, ubhayathà såtrapraõayanàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.22 ||


_____START JKv_5,4.22:

tatprakçtavacane ity eva  /
bahusu prakçteùu ucyamànesu samåhavat pratyayà bhavanti  /
cakàràt mayañ ca  /
modakàþ prakçtàþ pràcuryeõa prastutàþ maudakikam, modakamayam  /
÷àùkulikam, ÷aùkulãmayam  /
ativartante 'pi svàrthikàþ prakçtito liïgavacanàni  /

[#563]

dvitãye såtràrthe - modakàþ prakçtàþ asmin yaj¤e maudakiko yaj¤aþ, modakamayaþ  /
÷àùkulikaþ, ÷aùkulãmayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.23 ||


_____START JKv_5,4.23:

anantàdibhyaþ svàrthe ¤yaþ pratyayo bhavati  /
ananta eva ànantyam  /
àvasatha eva àvasathyam  /
iti ha aitihyam  /
nipàtasamudàyo 'yam upade÷apàramparye vartate  /
bheùajam eva bhaiùajyam  /
mahàvibhàùayà vikalpate pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.24 ||


_____START JKv_5,4.24:

devatà÷abdàntàt pràtipadikàt caturthãsamarthàt tàdarthe yatpratyayo bhavati  /
tadartha eva tàdarthyam  /
càtuvarõyàditvàt ùya¤  /
tad iti prakçtyarthe nirdi÷yate  /
àgnidevatàyai idam agnidevatyam  /
pitçdevatyam  /
vàyudevatyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.25 ||


_____START JKv_5,4.25:

tàdarthye ity eva  /
pàdàrgha÷abdàbhyàü caturthãsamarthàbhyàü tàdarthye abhidheye yatpratyayo bhavati  /
pàdarthamudakaü pàdyam  /
arghyam  /
anuktasamuccayàrtha÷ cakàraþ  /
yathàdar÷anam anyatra api pratyayo bhavati  /
eùa vai chandasyaþ prajàpatiþ  /
vasu, apas, oka, kavi, kùema, udaka, varcas, niùkevala, uktha, jana, pårva, nava, såra, marta, yaviùñha ity etebhyaþ chandasi svàrthe yatpratyayo bhavati  /
agnirã÷e vasavyasya  /
apasyo vasànàþ  /
dvitãyàbahuvacanasya aluk  /
apo vasànàþ ity arthaþ  /
sva okye  /
kavyo 'si kavyavàhanaþ  /
kùemyamadhyavasyati  /
vàyur varcasyaþ  /
niùkevalyaü ÷aüsanti  /
ukthyaü ÷aüsati  /
janyaü tàbhiþ  /
pårvyà viduþ  /
stomaü janayàmi navyam  /
såryaþ  /
matyaþ  /
yaviùñhyaþ  /
àmuùyàyaõàmuùyaputriketyupasaïkhyànam  /

[#564]

sama÷abdàdàvatupratyayo vaktavyaþ  /
samàvad vasati  /
navasya nå àde÷astnaptanapkhà÷ ca pratyayàþ  /
nåtnam, nåtanam, navãnam  /
na÷ca puràõe pràt  /
puràne vartamànàt pra÷abdàn napratyayo bhavati  /
cakàràn naptanapkhà÷ca  /
praõam, pratnam, pratanam, prãõam  /
bhàgaråpanàmabhyo dheyaþ pratyayo vaktavyaþ  /
bhàgadheyam  /
råpadheyam  /
nàmadheyam  /
mitràcchandasi  /
mitradheye yatasva  /
àgnãghràsàdharaõàda¤  /
àgnãghram  /
sàdhàraõam  /
striyàü ïãp - àgnãghrã sàdhàraõã  /
vàprakaranàc ca vikalpante etàny upasaükhyànàni, tena yathàpràptam api bhavati, àgnãghrà ÷àlà, sàdhàraõà bhåþ iti  /
ayavasamarudbhyàü chandasya¤ vaktavyaþ  /
àyavase ramante  /
màrutaü ÷ardhàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.26 ||

_____START JKv_5,4.26:

tàdarthye ity eva  /
atithi÷abdàt caturthisamarthàt tàdarthye abhidheye ¤yaþ pratyayo bhavati  /
atithaye idam àtitham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.27 ||


_____START JKv_5,4.27:

tàdarthye iti nivçttam  /
deva÷abdàt svàrthe talpratyayo bhavati  /
deva eva devatà //


____________________________________________________________________


[#565]

##  || PS_5,4.28 ||


_____START JKv_5,4.28:

avi÷abdàt svàrthe kaþ pratyayo bhavati  /
avir eva avikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.29 ||

_____START JKv_5,4.29:

yàva ity evam àdibhyaþ svàrthe kanpratyayo bhavati  /
yàva eva yàvakaþ  /
màõikaþ  /
yàva  /
maõi  /
asthi  /
caõóa  /
pãta  /
stamba  /
çtàvuùõa÷ãte  /
pa÷au lånaviyàte  /
aõu nipuõe  /
putra kçtrime  /
snàta vedasamàptau  /
֌nya rikte  /
dàna kutsite  /
tanu såtre  /
ãyasa÷ca  /
÷reyaskaþ  /
j¤àta  /
kumàrãkrãóanakàni ca  /
yàvàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.30 ||


_____START JKv_5,4.30:

lohita÷abdàt maõau vartamànàt svàrthe kanpratyayo bhavati  /
lohito maõiþ lohitakaþ  /
maõau iti kim ? lohitaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.31 ||


_____START JKv_5,4.31:

anitye varõe vartamànàt lohita÷abdàt svàrthe kanpratyayo bhavati  /
lohitakaþ kopena  /
lohitakaþ pãóanena  /
anitye iti kim ? lohito gauþ  /
lohitaü rudhiram  /
lohitàlliïgabàdhanaü và vaktavyam  /
lohitikà kopena  /
lohinikà kopena //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.32 ||


_____START JKv_5,4.32:

làkùàdinà rakte yo lohita÷abdaþ, tasmàt kanpratyayo bhavati  /
lohitakaþ kambalaþ  /
lohitakaþ pañaþ  /
liïgabàdhanaü và ity eva, lohitikà, kohinikà ÷àñã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.33 ||

_____START JKv_5,4.33:

varne ca anitye (*5,4.31), rakte (*5,4.32) iti dvayam apy anuvartate  /
kàla÷abdàt anitye vartamànàt rakte ca kanpratyayo bhavati  /
kàlakaü mukhaü vailakùyeõa  /
rakte - kàlakaþ pañaþ  /
kàlikà ÷àñã //


____________________________________________________________________


[#566]

##  || PS_5,4.34 ||


_____START JKv_5,4.34:

vinaya ity evam àdibhyaþ svàrthe ñhak pratyayo bhavati  /
vinaya eva vainayikaþ  /
sàmayikaþ  /
aupayikaþ  /
vibhàùàgrahaõena pratyayo vikalpyate  /
vinaya  /
samaya  /
upàyàdghrasvatvaü ca  /
saïgati  /
katha¤cit  /
akasmàt  /
samayàcàra  /
upacàra  /
samàcàra  /
vyavahàra  /
sampradàna  /
samutkarùa  /
samåha  /
vi÷eùa  /
atyaya  /
vinayàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.35 ||


_____START JKv_5,4.35:

vyàhçtaþ prakà÷ito 'rtho yasyàstasyàü vàci vartamànàd vàc÷abdàt svàrthe ñhakpratyayo bhavati  /
pårvamnyena+uktàrthatvàt sande÷avàg vyàhçtàrthà ity ucyate  /
vàcikaü kathayati  /
vàcikaü ÷raddadhe  /
vyàhçtàrthàyàm iti kim ? madhurà vàk devadattasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.36 ||


_____START JKv_5,4.36:

vyàhçtàrthayà vàcà yat karma yuktaü, tadabhidhàyinaþ karma÷abdàt svàrthe aõ pratyayo bhavati  /
karma eva kàrmaõam  /
vàcikaü ÷rutvà tathaiva yat karma kriyate tat kàrmaõam ity ucyate  /
aõprakaraõe kulàlavaruóaniùàdakarmàracaõóàlamitràmitrebhya÷ chandasy upasaïkhyànam  /
kulàla eva kaulàlaþ  /
vàruóaþ  /
naiùàdaþ  /
kàrmàraþ  /
càõóàlaþ  /
maitraþ  /
àmitraþ  /
sànnàyànujàvarànuùåkàùñubhacàtuùprà÷yaràkùoghna- vaiyàtavaikçtavàrivaskçtàgràyaõàgrahàyaõasàntapanàþ  /
ete 'õantàþ svàrthikà÷chandasi bhàùàyàü ceùyante  /
sànnàyyam  /
ànujàvaraþ  /
ànuùåkaþ  /
àùñubhaþ  /
càtuùprà÷yaþ  /
ràkùoghnam  /
vaiyàtaþ  /
vaikçtaþ  /
vàrivaskçtaþ  /
àgràyaõaþ  /
àgrahàyaõaþ  /
sàntapanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.37 ||


_____START JKv_5,4.37:

oùadhi÷abdàd ajàtau vartamànàt svàrthe 'õpratyayo bhavati  /
auùadhaü pibati  /
auùadhaü dadàti  /
ajàtau iti kim ? oùadhayaþ kùetre råóhà bhavanti //


____________________________________________________________________


[#567]

##  || PS_5,4.38 ||


_____START JKv_5,4.38:

prajànàti iti praj¤aþ  /
praj¤a ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ svàrthe aõpratyayo bhavati  /
praj¤a eva pràj¤aþ  /
pràj¤ã strã  /
yasya astu praj¤à vidyate sà pràj¤à praj¤à-÷raddhà-arcà-vçttibhyo õaþ (*5,2.101) iti  /
vidannityatra pañhyate  /
videþ ÷atrantasya grahaõaü, videþ ÷aturvasuþ (*7,2.36) ity ata eva j¤àpakàt pàkùiko vasvàde÷aþ  /
anyatarasyàügrahaõaü và tatra anuvartate, tu-hyos tàtaï à÷iùy-anyatarasyàm (*7,1.35) iti  /
praj¤a  /
vaõij  /
u÷ij  /
uùõij  /
pratyakùa  /
vidvas  /
vidan  /
ùoóan  /
ùoóa÷a  /
vidyà  /
manas  /
÷rotra ÷arãre - ÷rautram  /
juhvat kçùõamçge  /
cikãrùat  /
cora  /
÷atru  /
yodha  /
cakùus  /
vakùas  /
dhårta  /
vas  /
et  /
marut  /
kruï  /
ràjà  /
satvantu  /
daֈrha  /
vayas  /
àtura  /
rakùas  /
piֈca  /
a÷ani  /
kàrùàpaõa  /
devatà  /
bandhu  /
praj¤àdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.39 ||


_____START JKv_5,4.39:

mçcchabdàt svàrthe tikanpratyayo bhavati  /
vikalpaþ srvatrànuvartate  /
mçd eva mçttikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.40 ||


_____START JKv_5,4.40:

pra÷aüsopàdhike 'rthe vartamànàn mçcchabdàt sa sna ity etau pratyayau bhavataþ  /
råpapaþ apavàdaþ  /
pra÷astà mçd mçtsà, mçtsnà  /
nitya÷ ca ayaü pratyayaþ, uttarasåtre 'nyatarasyàü grahaõàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.41 ||


_____START JKv_5,4.41:

pra÷aüsàyàm ity eva  /
vçka-jyeùñhàbhyàü pra÷aüsopàdhike 'rthe vartamànàbhyàü yathàsaïkhyam til-tàtilau pratyayau bhavataþ chandasi viùaye  /
råpapo 'pavàdau  /
vçkatiþ  /
jyeùñhatàtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.42 ||


_____START JKv_5,4.42:

bahvarthàt alpàrthàc ca kàrakàbhidhàyinaþ ÷abdàt ÷aspratyayo bhavati anyatarasyàm  /
vi÷eùànabhidhànàc ca sarvaü karmàdikàrakaü gçhyate  /
bahåni dadàti bahu÷o dadàti  /
alpaü dadàti alpa÷o dadàti  /
bahubhir dadàti bahu÷o dadàti  /
alpena, alpa÷aþ  /
bahubhyaþ, bahu÷aþ  /
alpàya, alpa÷aþ ity evam àdyudàhàryam  /
bahvalpàrthàt iti kim ? gàü dadàti  /

[#568]

a÷vaü dadàti  /
kàrakàt iti kim ? bahånàü svàmã  /
alpànàm svàmã  /
arthagrahaõàt paryàyebhyo 'pi bhavati  /
bhåri÷o dadàti  /
stoka÷o dadàti  /
bahvalpàrthàn maïgalàmaïgalavacanam  /
yatra maïgalaü gamyate tatra ayaü pratyaya isyate  /
bahu÷o dadàti iti àbhyudayikeùu karmasu  /
alpa÷o dadàti iti aniùñeùu karmasu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.43 ||


_____START JKv_5,4.43:

saïkhyàvàcibhyaþ pràtipadikebhyaþ ekavacanàc ca vãpsàyàü dyotyàyàü ÷aspratyayo bhavati anyatarasyàm  /
dvau dvau modakau dadàti dvi÷aþ  /
tri÷aþ  /
ekavacanàt khalv api - kàrùàpaõaü kàrùàpaõaü dadàti karùàpaõa÷aþ  /
màùa÷aþ  /
pàda÷o dadàti  /
eko 'rtha ucyate yena tad ekavacanam  /
kàrùàpaõàdaya÷ ca parimàõa÷abdàþ vçttàvekàrthà eva bhavanti  /
saïkhyaikavacanàt iti kim ? ghañaü ghañaü dadàti  /
vãpsàyàm iti kim ? dvau dadàti  /
kàrùàpaõam dadàti  /
kàrakàt ity eva, dvayor dvayoþ svàmã  /
kàrùàpaõasya kàrùàpaõasya svàmã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.44 ||


_____START JKv_5,4.44:

pratinà karmapravacanãyena yoge yà pa¤camã vihità tadantàt tasiþ pratyayo bhavati  /
pradyumno vàsudevataþ prati  /
abhimanyur arjunataþ prati  /
vàgrahaõànuvçtter vikalpena bhavati  /
vàsudevàd arjunàd ity api bhavati  /
tasiprakaraõa àdyàdibhya upasaïkhyànam  /
àdau àditaþ  /
madyataþ  /
pàr÷vataþ  /
pçùñhataþ  /
àkçtigaõa÷ ca ayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.45 ||


_____START JKv_5,4.45:

apàdàne yà pa¤camã tasyàþ pa¤camyàþ và tasiþ pratyayo bhavati, tac ced apàdànaü hãyaruhoþ sambandhi na bhavati  /
gràmataþ àgacchati, gràmàt  /
corataþ bibheti, coràt  /
adhyayanataþ paràjayate, adhyayanàt  /
ahãyaruhoþ iti kim ? sàrthàd hãyate  /
parvatàdavarohati  /
hãyate iti kvikàranirde÷o jahàteþ pratipattyarthaþ, jihãter mà bhåt, bhåmita ujjihãte, bhåmer ujjihãte  /
kathaü mantro hãnaþ svarato varõato và iti  /
na+eùà pa¤camã  /
kiü tarhi, tçtãyà  /
svareõa varõena và hãnaþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#569]
##  || PS_5,4.46 ||


_____START JKv_5,4.46:

atikramya grahaþ atigrahaþ  /
acalanam avyathanam  /
kùepo nindà  /
atigrahàdiviùaye yà tçtãyà tadantàd và tasiþ pratyayo bhavati, sà cet kartari na bhavati  /
vçttena atigçhyate vçttato 'tigçhyate  /
càritreõa atigçhyate càritrato 'tigçhyate  /
suùñhuvçttavàn anyàn atikramya vçttena gçhyate ity arthaþ  /
avyathane - vçttena na vyathate vçttato na vyathate  /
càritreõa na vyathate càritrato na vyathate  /
vçttena na calati ity arthaþ  /
kùepe - vçttena kùipto vçttataþ kùiptaþ  /
càritreõa kùiptaþ càritrataþ kùiptaþ  /
vçttena ninditaþ ity arthaþ  /
akartari iti kim ? devadattena kùiptaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.47 ||


_____START JKv_5,4.47:

akartari tçtãyàyàþ (*5,4.46) ity eva  /
hãyamànena pàpena ca yogo yasya tad vàcinaþ ÷abdàt parà yà tçtãyà vibhaktir akartari tadantàd và tasiþ pratyayo bhavati  /
vçttena hãyate vçttato hãyate  /
càritreõa hãyate càritrato hãyate  /
pàpayogàt - vçttena pàpaþ vçttataþ pàpaþ  /
càritreõa pàpaþ càritrataþ pàpaþ  /
kùepasya ca avivakùàyàü tat tv àkhyàyàm idam udàharaõam  /
kùepe hi pårveõa+eva siddham  /
akartari ity eva, devadattena hãyate //

____________________________________________________________________


#<ùaùñhyà vyà÷raye>#  || PS_5,4.48 ||


_____START JKv_5,4.48:

nànàpakùasamà÷rayo vyà÷rayaþ  /
vyà÷raye gamyamàne ùaùñhyantàd và tasiþ pratyayo bhavati  /
devà arjunato 'bhavan  /
àdityàþ karõato 'bhavan  /
ùaùñhã ca atra pakùàpekùaiva  /
arjunasya pakùe, karõasya pakùe ity arthaþ  /
vyà÷raye iti kim ? vçkùasya ÷àkhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.49 ||

_____START JKv_5,4.49:

rogo vyàdhiþ  /
tad vàcinaþ ÷abdàd yà ùaùthã vibhaktiþ, tadantàd và tasiþ pratyayo bhavati apanayane gamyamàne  /
apanayanaü pratãkàraþ  /
cikitsà ity arthaþ  /
pravàhikàtaþ kuru  /
kàsataþ kuru  /
chardikàtaþ kuru  /
pratãkàramasyàþ kuru ity arthaþ  /
apanayane iti kim ? pravàhikàyàþ prakopanaü kuru //


____________________________________________________________________

[#570]

##  || PS_5,4.50 ||


_____START JKv_5,4.50:

kàraõasya vikàraråpeõa abhåtasya tadàtmanà bhàvaþ abhåtatadbhàvaþ  /
sampadyateþ kartà sampadyakartà  /
sampadyakartari vartamànàt pràtipadikàt abhåtatadbhàve gamyamàne kçbhvastibhir dhàtubhir yoge cviþ pratyayo bhavati  /
a÷uklaþ ÷uklaþ sampadyate, taü karoti ÷uklãkaroti  /
malinaü ÷uklãkaroti  /
÷uklãbhavati  /
÷uklãsyàt  /
ghañãkaroti mçdam  /
ghañãbhavati  /
ghañãsyàt  /
abhåtatadbhàve iti kim ? ÷uklaü karoti  /
na atra prakçtir vivakùità  /
kçbhvastiyoge iti kim ? a÷uklaþ ÷uklo jàyate  /
sampadyakrtari iti kim, yàvatà abhåtatadbhàvasàmarthyàl labdham eva sampadyakartçtvam ? kàrakàntarasampattau mà bhåt, adevagçhe devagçhe sampadyate  /
devagçhasyàdheyavi÷eùasambandhena abhåtatadbhàvaþ sattvàdhikaraõasya, na kartuþ iti ? //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.51 ||


_____START JKv_5,4.51:


aruþprabhrtãnàm antasya lopo bhavati cvi÷ ca pratyayaþ  /
atra sarvavi÷eùaõasambandhàt pårveõa+eva pratyayaþ siddhaþ, lopamàtràrtha àrambhaþ  /
anaruraruþ sampadyate, taü karoti aråkaroti  /
aråbhavati  /
aråsyàt  /
manas - unmanãkaroti  /
unmanãbhavati  /
unmanãsyàt  /
cakùus - uccakùåkaroti  /
uccakùåbhavati  /
uccakùåsyàt  /
cetas - vicetãkaroti  /
vicetãbhavati  /
vicetãsyàt  /
rahas - virahãkaroti  /
virahãbhavati  /
virahãsyàt  /
rajas - virajãkaroti  /
virajãbhavati  /
virajãsyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.52 ||


_____START JKv_5,4.52:

abhåtatadbhàve kçbhvastiyoge sampadyakartari iti sarvam anuvartate  /
asmin viùaye vibhàùa sàtiþ prayayo bhavati kàrtsnye gamyamàne  /
yadi prakrtiþ kçtsnàü vikàràtmatàmàpadyate ity arthaþ  /
agnisàdbhavati ÷astram, agnãbhavati ÷astram  /
udakasàdbhavati, udakãbhavati lavaõam  /
kàrtsnye iti kim ? ekade÷ena pañaþ ÷uklãbhavati  /
vibhàùàgrahaõam cveþ pràpakam  /
pratyayavikalpas tu mahàvibhàùaya+eva siddhaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.53 ||


_____START JKv_5,4.53:

abhividhiþ abhivyàptiþ  /
abhividhau gamyamàne cviviùaye sàtiþ pratyayo bhavati sampadà yoge, cakàràt kçbhvastibhi÷ ca  /
vibhàùàgrahaõànuvçtteþ cvir apy abhyanuj¤àyate  /
sa tu kçbhvastibhir eva yoge bhavati, na sampadà  /
agnisàtsampadyate, agnisàdbhavati  /
udakasàtsampadyate, udakasàdbhavati lavaõam  /
agnãbhavati  /
udakãbhavati  /

[#571]

athàbhividheþ kàrtsnyasya ca ko vi÷eùaþ ? yatra+ekade÷ena api sarvà prakçtir vikàram àpadyate so 'bhividhiþ, yathà+asyàü senàyàm utpàtena sarvaü ÷astram agnisàtsampadyate, varùàsu sarvaü lavaõamudakasàtsampadyate iti  /
kàrtsnyaü tu sarvàtmanà dravyasya vikàraråpàpattau bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.54 ||


_____START JKv_5,4.54:

abhåtatadbhàve iti nivçttam, arthàntaropàdànàt  /
kçbhvastiyoge sampadà ca iti vartate  /
tadadhãnaü tadàyattaü, tatsvàmikam ity arthaþ  /
svàmisàmànyam, ã÷itavyasàmànyam ca tadadhãna÷abdena nirdi÷yate  /
svàmivi÷eùavàcinaþ pràtipadikàt ã÷itavye 'bhidheye sàtiþ pratyayo bhavati kçbhvastibhiþ sampadà ca yoge  /
ràjàdhãnaü karoti ràjasàtkaroti  /
ràjasàdbhavati  /
ràjasatsyàt  /
ràjasàtsampadyate  /
bràhmaõasatkaroti  /
bràhmaõasàdbhavati  /
bràhmaõasàtsyàt  /
bràhmaõasàtsampadyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.55 ||


_____START JKv_5,4.55:

tadadhãnavacane ca iti anuvarte  /
tasya vi÷eùaõaü deyagrahaõam  /
dàtavyaü deyam  /
tadadhãne deye trà pratyayo bhavati, cakàràt sàti÷ ca kçbhvastibhiþ sampadà ca yoge  /
bràhmanebhyo deyam iti yad vij¤àtam, tad yadà teùà samarpaõena tadadhãnaü kriyate tadàtrà pratyayaþ  /
bràhmaõàdhãnaü deyaü karoti bràhmaõasàtkaroti  /
bràhmaõatrà karoti  /
bràhmaõatrà bhavati  /
bràhmaõatrà syàt  /
bràhmaõatrà sampadyate  /
deye iti kim ? ràjasàd bhavati ràùñram //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.56 ||


_____START JKv_5,4.56:

sàtir nivçttaþ, trà pratyayo 'nuvartate  /
devàdibhyaþ pràtipadikebhyaþ dvitãyàsaptamyantebhyaþ trà pratyayo bhavati bahulam  /
kçbhvastibhiþ iti na atra sambadhyate  /
sàmànyena vidhànam  /
devàn gacchati devatrà gacchati  /
deveùu vasti devatrà vasati  /
manuùyàn gacchati manuùyatrà gacchati  /
manuùyeùu vasati manuùyatrà vasati  /
evam anyeùv apy udàhàryam  /
puruùàn gacchati purutrà gacchati  /
martyàn gacchati martyatrà gacchati  /
martyeùu vasati martyatrà vasati  /
bahulavacanàd anyatra api bhavati, bahutrà jãvato manaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.57 ||


_____START JKv_5,4.57:

yatra dhvanàvakàràdayo varõà vi÷eùaråpeõa na vyajyante so 'vhyaktaþ  /
tasya anukaraõam avyaktànukaraõam  /
dvyac avaràrdhaü yasya tad dvyajavaràrdham  /
avara÷abdo 'pakarùe  /
yasya apakarùe kriyamàõe suùñhu nyånamardhaü dvyackaü sampadyate, tasmàd avyaktànukaraõàd anitiparàó óàc pratyayo bhavati  /

[#572]

kçbhvastiyoge ity anuvartate  /
yasya ca dvirvacane kçte dvyajavaràrdhaü tataþ pratyayaþ  /
óàci bahulaü dve bhavataþ iti viùayasaptamã  /
óàci vivakùite dvirvacanam eva pårvaü kriyate, pa÷càt pratyayaþ  /
pañapañàkaroti  /
pañapañàbhavati  /
pañapañàsyàt  /
damadamàkaroti  /
damadamàbhavati  /
damadamàsyàt  /
avyaktànukaraõàt iti kim ? dçùatkaroti  /
dvajavaràrdhàt iti kim ? ÷ratkaroti  /
avaragrahaõam kim ? kharañakharañàkaroti  /
trapañatrapañàkaroti  /
anitau iti kim ? pañiti karoti  /
cakàraþ svaràrthaþ, svaritabàdhanàrthaþ  /
pañapañàsi, atra svarito và 'nudàtte padàdau (*8,2.6) iti svarito na bhavati  /
kecid dvyajavaràrdhyàd iti yakàraü pañhanti, sa svarthiko vij¤eyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.58 ||


_____START JKv_5,4.58:

dvitãya-tçtãyàdibhyaþ ÷abdebhyaþ kçùàvabhidheyàyàü óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge, na anyatra  /
punaþ kç¤grahaõam bhvastyor nivçttyartham  /
dvitãyàkaroti  /
dvitãyaü karùaõaü vilekhanaü karoti ity arthaþ  /
tçtãyàkaroti  /
÷ambàkaroti  /
anulomakçùñaü kùetraü punaþ pratilomaü kçùati ity arthaþ  /
bãjàkaroti  /
saha bãjena vilehanaü karoti ity arthaþ  /
kçùau iti kim ? kvitãyaü karoti padam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.59 ||


_____START JKv_5,4.59:

kç¤aþ iti anuvartate, kçùau iti ca  /
saïkhyàvàcinaþ ÷abdasya guna÷abdo 'nte samãpe yatra sambhavati sà saïkhyà guõàntà ity ucyate  /
tàdç÷àt pràtipadikàt kçùàvabhidheyàyàü óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge  /
dviguõaü vilekhanaü karoti kùetrasya dviguõàkaroti kùetram  /
triguõàkaroti  /
kçùau iti kim ? kviguõàü karoti rajjum //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.60 ||


_____START JKv_5,4.60:

kç¤aþ ity eva  /
kçùau iti nivçttam  /
kartavyasyàvasarapràptiþ samayaþ, tasya atikramaõaü yàpanà  /
samaya÷abdàd yàpanàyàü gamyamànàyàü óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge  /
samayàkaroti  /
samayaü yàpayati, kàlakùepaü karoti ity arthaþ  /
yàpanàyàm iti kim ? samayaü karoti //


____________________________________________________________________


[#573]

##  || PS_5,4.61 ||


_____START JKv_5,4.61:

kç¤aþ ity eva  /
sapatra-niùpatra-÷abdàbhyàm ativyathane óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge sati  /
ativyathanam atipãóanam  /
sapatràkaroti mçgaü vyàdhaþ  /
sapatraü ÷aramasya ÷arãre prave÷ayati ity arthaþ  /
niùpatràkroti  /
÷arãràccharamaparapàr÷ve niùkràmayati ity arthaþ  /
ativyathane iti kim ? saptraü vçkùaü karoti jalasecakaþ  /
niùpatraü vçkùatalaü karoti bhåmi÷odhakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.62 ||


_____START JKv_5,4.62:

kç¤aþ ity eva  /
niùkula÷abdàt niùkoùane vartamànàt kç¤o yoge óàc pratyayo bhavati  /
niùkoùaõam antaravayavànàü bahirniùkàsanam  /
niùkulàkaroti pa÷ån  /
niùkuùõàti ityarthaþ  /
niùkoùaõe iti kim ? niùkulàn karoti ÷atrån //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.63 ||


_____START JKv_5,4.63:

sukha-priya-÷abdàbhyàm ànulomye vartamànàbhyàü kç¤o yoge óàc pratyayo bhavati  /
ànulomyam anukålatà, àràdhyacittànuvarttanam  /
sukhàkaroti  /
priyàkaroti  /
svàmyàdeþ cittamàràdhayati ity arthaþ  /
sukhaü priyaü và kurvann apy ànulomye 'vasthita evam ucyate  /
ànulomye iti kim ? sukhaü karoti, priyaü karoti auùadhapànam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.64 ||


_____START JKv_5,4.64:

kç¤aþ ity eva  /
duþkha÷abdàt pràtipadikàt pràtilomye gamyamàne óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge  /
pràtikålyaü pratikålatà  /
svàmyàde÷cittapãóanam  /
kuþkhàkaroti bhçtyaþ  /
pràtilomye iti kim ? duþkhaü karoti kadannam //


____________________________________________________________________


#<÷ålàt pàke>#  || PS_5,4.65 ||


_____START JKv_5,4.65:

kç¤aþ ity eva  /
÷åla÷abdàt pàkaviùaye óàc pratyayo bhavti kç¤o yoge  /
÷åle pacati ÷ålàkaroti màüsam  /
pàke iti kim ? ÷ålaü karoti kçdannam //


____________________________________________________________________


[#574]

##  || PS_5,4.66 ||

_____START JKv_5,4.66:

kç¤aþ ity eva  /
satya÷abdàt a÷apathe óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge  /
satya÷abdo 'nçtapratipakùavacanaþ  /
kvacit tu ÷apathe ca vartate, satyena ÷àpayed dvijam iti, tasya ayaü pratiùedhaþ  /
satyàkaroti vaõik bhàõóam  /
mayaitat kretavyam iti tathyaü karoti  /
a÷apathe iti kim ? satyaü karoti bràhmaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.67 ||


_____START JKv_5,4.67:

kç¤aþ ity eva  /
madra÷abdàt parivàpaõe óàc pratyayo bhavati kç¤o yoge  /
parivàpaõaü muõóanam  /
madra÷abdo maïgalàrthaþ  /
maïgalaü maõóanaü karoti madràkaroti  /
bhadràc ca+iti vaktavyam  /
bhadràkaroti nàpitaþ kumàram  /
parivàpaõe iti kim ? bhadraü karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.68 ||


_____START JKv_5,4.68:

adhikàro 'yam  /
àpàdaparisamàpteþ ye pratyayàþ vihitàs te samàsàntàvayavà ekade÷àþ bhavanti, tadgrahaõena gçhyante iti veditavyam  /
prayojanam - avyayãbhàva-dvigu-dvandva-tatpuruùa-bahuvrãhi-sa¤j¤àþ  /
uparàjam  /
adhiràjam  /
na avyayãbhàvàt ity eùa vidhir bhavati, ana÷ ca (*5,4.108) iti ñac  /
dvipurã, tirpurã iti  /
dvigoþ (*4,1.21) iti ïãp bhavati  /
kañakavalayinã  /
÷aïkhanåpuriõã  /
ko÷aniùadinã  /
sraktvacinã  /
dvandvopatàpagarhyàt iti inir bhavati  /
vidhuraþ  /
pradhuraþ  /
tatpuruùe tulyàrtha ity eùa svaro bhavati  /
uccair dhuraþ  /
nãcair dhuraþ  /
bahuvrãhau prakçtyà pårvapadam (*6,2.1) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.69 ||


_____START JKv_5,4.69:

yàn ÷abdàn upàdàya samàsàntà vidhãyante ràja-ahaþ-sakhibhyaù ñac (*5,4.91) ity evam àdãn, yadà te påjanàt påjanavacanàt pare bhavanti tadà samàsànto na bhavati  /
suràjà  /
atiràjà  /
sugauþ  /
atigauþ  /
påjàyàü svatigrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, paramaràjaþ, paramagavaþ iti  /
pràgbahuvrãhigrahaõaü ca kartavyam  /
bahuvrãhau sakthyakùõoþ ity evam àdau pratiùedho na bhavati  /
susakthaþ  /
atisakthaþ  /
svakùaþ  /
atyakùaþ //


____________________________________________________________________


[#575]

##  || PS_5,4.70 ||


_____START JKv_5,4.70:

kùepe yaþ kiü÷abdaþ tataþ parasya samàsànto na bhavati  /
kiüràjà yo na rakùati  /
kiüsakhà yo 'bhidruhyati  /
kiügauryo na vahati  /
kiü kùepe (*2,1.64) iti samàsaþ  /
kùepe iti kim ? kasya ràjà kiüràjaþ  /
kiü sakhaþ  /
kiügavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.71 ||


_____START JKv_5,4.71:

na¤aþ pare vakùyamàõà ye ràjàdayas tadantàt tatpuruùàt samàsànto na bhavati  /
aràjà asakhà  /
agauþ  /
tatpurùàt iti kim ? ançco màõavakaþ  /
adhuraü ÷akañam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.72 ||


_____START JKv_5,4.72:

na¤aþ paro yaþ pathin÷abdaþ, tadantàt tatpuruùàt samàsànto vibhàùà na bhavati  /
purveõa nityaþ pratisedhaþ pràpto vikalpyate  /
apatham, apanthàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.73 ||


_____START JKv_5,4.73:

saïkhyeye yo bahuvrãhir vartate tasmàd abahu-gaõa-antàt óac pratyayo bhavati  /
saïkhyayàvyayàsanna iti yo bahuvrãhiþ tasya+idaü grahaõam  /
upada÷àþ  /
upaviü÷àþ  /
upatriü÷àþ  /
àsannada÷àþ  /
adårada÷àþ  /
adhikada÷àþ  /
dvitràþ  /
pa¤caùàþ  /
pa¤cada÷àþ  /
saïkhyeye iti kim ? citraguþ  /
÷abalaguþ  /
abahugaõàt iti kim ? upabahavaþ  /
upagaõàþ  /
atra svare vi÷eùaþ  /
óacprakaraõe saïkhyàyàs tatpuruùasya+upasaïkhyànaü kartavyaü nistriü÷àdyartham  /
nirgatàni triü÷ataþ nistriü÷àni varùàõi devadattasya  /
ni÷catvàriü÷àni yaj¤adattasya  /
nirgatastriü÷ato 'ïgulibhyo nistriü÷aþ khaógaþ //


____________________________________________________________________


#<çk-pår-ab-dhåþ-pathàm ànakùe>#  || PS_5,4.74 ||


_____START JKv_5,4.74:

bahuvrãhau iti na svaryate  /
sàmànyena vidhànam  /
çk pur ap dhur pathin ity evam antànàü samàsànàm akàraþ pratyayo bhavati samàsànto 'kùe na  /
sàmarthyàd dhura etad vi÷eùaõam, çgàdãnàü na bhavati  /
akùesambandhinã yà dhåþ tadantasya na bhavati  /
ançcaþ  /
bahvçcaþ  /
ardharcaþ  /
pur - lalàñapuram  /
nàndãpuram  /
ap - dvãpam  /
antarãpam  /
samãpam  /
dhur - ràjadhurà  /
mahàdhuraþ  /
pathin - sthalapthaþ  /
jalapathaþ  /
ançco anakùe iti kim ? akùasya dhåþ akùadhåþ  /
dçóhadhåþ akùaþ  /
ançco màõavako j¤ejo, baþ vçca÷caraõàkhyàyàm  /
màõavakaþ  /
bahvçco bràhmaõaþ  /
ançkkaü sàma, bahvçkkaü såktam ity atra na bhavati //

____________________________________________________________________


[#576]

##  || PS_5,4.75 ||


_____START JKv_5,4.75:

prati anu ava ity evaü pårvàt sàmàntàt lomàntàt ca samàsàd ac pratyayo bhavati  /
pratisàmam  /
anusàmam  /
avasàmam  /
pratilomam  /
anulomam  /
avalomam  /
kç÷õodakpàõóupårvàyà bhåmer acpratyayaþ smçtaþ  /
godàvaryà÷ ca nadyà÷ ca saïkhyàyà uttare yadi //
kçùõabhåmaþ  /
pàõóubhåmaþ  /
udagbhåmaþ  /
pa¤canadam  /
pa¤cagodàvaram  /
nadãbhi÷ ca iti avyayãbhàvaþ  /
bhåmer api saïkhyàpårvàyàþ ac pratyaya iùyate - dvibhåmaþ pràsàdaþ  /
tribhåmaþ  /
da÷abhåmakaü sutram anyatra api ca dç÷yate - padmanàbhaþ  /
årõanàbhaþ  /
dãrgharàtraþ  /
samaràtraþ  /
aràtraþ  /
tad etat sarvam iha yogavibhàgaü kçtvà sàdhayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.76 ||


_____START JKv_5,4.76:

ac ity anuvartate  /
dar÷anàd anyatra yo 'kùi÷abdaþ tadantàt ac pratyayo bhavati  /
labaõàkùaü  /
puùkaràkùam  /
upamitaü vyàghràdibhiþ iti samàsaþ  /
adar÷anàt iti kim ? bràhmaõàkùi  /
kathaü kabaràkùam, gavàkùam iti ? a÷vàdãnàü mukhapracchàdanàrthaü bahucchidraü kabaràkùam, tena api hi dç÷yate, gavàkùeõa ca ? na+eùa doùaþ  /
cakùuþparyàyavacano dar÷ana÷abdaþ pràõyaïgavacana iha a÷rãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.77 ||


_____START JKv_5,4.77:

acpratyayàntà ete ÷abdà nipàtyante  /
samàse vyavasthà api nipàtanàd eva pratipattavyà  /
àdyàstrayo bahuvrãhayaþ  /
adç÷yàni avidyamànàni và catvàri yasya so 'caturaþ  /
vigatàni catvàri yasya sa vicaturaþ  /
÷obhanàni catvàri yasya sa sucaturaþ  /
ataþ pare ekàda÷a dvandvàþ  /
strã ca pumàü÷ ca strãpuüsau  /
iha na bhavati, striyàþ pumàn iti  /
dhenu÷ ca anaóvàü÷ ca dhenvanaóuhau  /
çk ca sàma ca çkùàme  /
vàk ca mana÷ ca vàïmanase  /
akùi ca bhruvau ca akùibhruvam  /
dàrà÷ ca gàva÷ ca dàragavam  /

[#577]

årå ca aùñhãvantau ca årvaùñhãvam  /
ñilopo nipàtyate  /
pàdau ca aùñhãvantau ca padaùñhãvam  /
pàdasya padbhàvo nipàtyate  /
naktaü ca divà ca naktaüdivam  /
daptamyarthavçttayor avyayayoþ samàso 'pi nipàtanàd eva  /
ràtrau ca divà ca ràtriüdivam  /
pårvapadasya màntatvaü nipàtyate  /
ahani ca divà ca ahardivam  /
nanu ca paryàyàvetau, katham anayor dvandvaþ ? vãpsàyàü dvandvo nipàtyate  /
ahanyahani ity arthaþ  /
eko 'vyavyãbhàvaþ sàkalye - sarajasamabhyavaharati  /
bahuvrãhau na bhavati, saha rajasà sarajaþ païkajam iti  /
tataþ tatpuruùaþ - ni÷citaü ÷reyo niþ÷reyasam  /
niþ÷reyaskaþ puruùaþ ity atra na bhavati  /
tataþ ùaùñhãsamàsaþ - puruùasya àyuþ puruùàyuùam  /
dvandve na bhavati, puruùa÷ca àyu÷ca puruùàyuùã  /
tato dvigå - dve àyuùã samàhçte dvyàyuùam  /
tryàyuùam  /
iha na bhavati, dvyor àyuþ dvyàyuþ tryàyuþ iti  /
tato dvandvaþ - çk ca yaju÷ ca çgyajuùam  /
iha na bhavati, çgyajurasya unmugdhasya çgyajurunmugdhaþ  /
jàtàdipårvapadà ukùa÷abdàntàstrayaþ karmadhàrayàþ - jàtokùaþ  /
mahokùaþ  /
vçddhokùaþ  /
bahuvrãhau na bhavati, jàtokùà bràhmaõaþ  /
mahokùà, vçddhokùà iti  /
tato 'vyayãbhàvaþ - ÷unaþ samãpam upa÷unam  /
ñilopàbhàvaþ samprasàraõaü ca nipàtanàd eva  /
tataþ saptamãsamàsaþ - goùñhe ÷và goùñha÷vaþ  /
caturo 'cprakaraõe tryupàbhyàm upasaïkhyànam  /
tricaturàþ  /
upacaturàþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.78 ||


_____START JKv_5,4.78:

brahmahastibhyàü paro yo varcaþ÷abdas tadantàt samàsàd ac pratyayo bhavati  /
brahmavarcasam  /
hastivarcasam  /
palyaràjabhyàü ca+iti vaktavyam  /
palyavarcasam  /
ràjavarcasam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.79 ||


_____START JKv_5,4.79:

ava sam andha ity etebhyo yaþ paraþ tamas÷abdaþ tadantàt samàsàt ac pratyayo bhavati  /
avatamasam  /
santamasam  /
andhatamasam //


____________________________________________________________________


#<÷vaso vasãyaþ-÷reyasaþ>#  || PS_5,4.80 ||


_____START JKv_5,4.80:

÷vasaþ parau yau vasãyas-÷reyas-÷abdau tadantàt samàsàt ac pratyayo bhavati  /
÷vovasãyasam  /
÷vaþ÷reyasam  /
mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ  /
svabhàvàc ca+iha ÷vaþ÷abdaþ uttarapadàrthasya pra÷aüsàmà÷ãr viùayàm àca÷ñe, ÷vaþ÷reyasaü te bhåyat  /
÷obhanaü ÷reyas te bhåyàt ity arthaþ  /
÷vovasãyasam ity asya+eva ayaü paryàyaþ //


____________________________________________________________________


[#578]

##  || PS_5,4.81 ||


_____START JKv_5,4.81:

anu ava tapta ity etebhyaþ paro yo rahas÷abdaþ tadantàt samàsàd ac pratyayaþ bhavati  /
anurahasam  /
avarahasam  /
taptarahasam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.82 ||

_____START JKv_5,4.82:

prateþ paro ya uras÷abdaþ tadantàt samàsàt ac pratyayo bhavati, sa ced uras÷abdaþ saptamãstho bhavati  /
saptamyarthe vartate ity arthaþ  /
urasi vartate  /
vibhaktyarthe avyayam iti samàsaþ  /
pratyurasam  /
saptamãsthàt iti kim ? pratigatam uraþ pratyuraþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.83 ||


_____START JKv_5,4.83:

anugavam ity acpratyayàntaü nipàtyate àyame 'bhidheye  /
anugavam yànam  /
yasya càyàmaþ (*2,1.16) iti samàsaþ  /
àyame iti kim ? gavàü pa÷cadanugu //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.84 ||


_____START JKv_5,4.84:

dvistàvà tristàvà iti vedi÷ ced abhidheyà bhavati  /
acpratyayaþ, ñilopaþ, samàsa÷ ca nipàtyate  /
yàvatã prakçtau vediþ tato dviguõà và triguõà và kasyàücid vikçtau tatra+idaü nipàtanam  /
dvistàvà vediþ  /
tristàvà vediþ  /
vediþ iti kim ? dvistàvatã, tristàvatã rajjuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.85 ||


_____START JKv_5,4.85:

upasargàt paro yo 'dhvan÷abdaþ tadantàt samàsàt ac pratyayo bhavati  /
pragato 'dhvànaü pràdhvor athaþ  /
pràdhvaü ÷akañam  /
niradhvam  /
pratyadhvam  /
upasargàt iti kim ? paramàdhvà  /
uttamadhvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.86 ||


_____START JKv_5,4.86:

aïguli÷abdàntasya tatpuruùasya saïkhyàdeþ avyayàde÷ ca ac pratyayo bhavati  /
dve aïgulã pramànam asya dvyaïgulam  /
tryaïgulam  /
taddhitàrtha iti samàsaþ  /
pramàõe lo dvigor nityam (*6,2.12) iti màtraco lopaþ  /
avyayàdeþ - nirgatam aïgulibhyaþ niraïgulam  /
atyaïgulam  /
tatpruùasya iti kim ? pa¤càïguliþ  /
atyaïguliþ puruùaþ  /
tatpuruùàdhikàra÷ ca dvandvàccudaùahàntàt iti yàvat //


____________________________________________________________________


[#579]

##  || PS_5,4.87 ||


_____START JKv_5,4.87:
aharàdibhyaþ paro yo ràtri÷abdaþ tadantasya tatpuruùasya ac pratyayo bhavati, cakàràt saïkhyàdeþ avyayàde÷ ca  /
ahargrahaõaü dvandvàrtham  /
aha÷ ca ràtri÷ ca ahoràtraþ  /
sarvaràtraþ  /
ekade÷e pårvaü ràtreþ pårvaràtraþ  /
apararàtraþ  /
pårvaparàvara iti samàsaþ  /
saïkhyàtà ràtriþ saïkhyàtaràtraþ  /
vi÷eùaõaü vi÷eùyeõa iti samàsaþ  /
evaü puõyà ratriþ puõyaràtraþ  /
saïkhyàvyàyadeþ khalv api - dve ràtrã samàhçte dviràtraþ  /
triràtraþ  /
atikrànto ràtrim atiràtraþ  /
nãràtraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.88 ||


_____START JKv_5,4.88:

ràja-ahaþ-sakhibhyaù ñac (*5,4.91) iti vakùyati, tasmin parabhåte ahan ity etasya ahnaþ ity ayam àde÷o bhavati etebhya uttarasya  /
saïkhyàvyayàdayaþprakràntàþ sarvanàmnà pratyavamç÷yante  /
sàmarthyàccàhaþ÷abdaþ pårvatvena nà÷rãyate  /
pari÷iùñànàü grahaõam  /
na hi ahaþ÷abdàt paro 'haþ÷abdaþ sambhavati  /
saïkhyàyàstàvat - dvyor ahnor bhavaþ dvyahnaþ  /
tryahnaþ  /
avyayàt - aharatikràntaþ atyahnaþ  /
nirahnaþ  /
sarvàhõaþ  /
pårvahõaþ  /
aparàhõaþ  /
saïkhyàtàhnaþ  /
puõya÷abdàt pratiùedhaü vakùyati //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.89 ||


_____START JKv_5,4.89:

saïkhyàdes tatpuruùasya samàhàre vartamànasya ahaþ÷abdasya ahnàde÷o na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidyate  /
dve ahanã samàhçte dvyahaþ  /
tryahaþ  /
samàhàre iti kim ? dvayor ahnoþ bhavaþ dvyahnaþ  /
tryahnaþ  /
taddhitàrtha iti samàse kçte aõaþ àgatasya dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti luk //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.90 ||


_____START JKv_5,4.90:

uttamaikàbhyàü ca parasya ahnaþ ity ayam àde÷o na bhavati  /
uttama÷abdo 'nyavacanaþ puõya÷abdam àcaùñe  /
puõyagrahaõam eva na kçtam vaicitryàrtham puõyàhaþ  /
ekàhaþ  /
kecit tu upottamasya api pratipattyarthaü varõayanti  /
tena saïkhyàta÷abdàd api parasya na bhavati, saïkhyàtàhaþ iti //


____________________________________________________________________


[#580]
##  || PS_5,4.91 ||


_____START JKv_5,4.91:

ràjan ahan sakhi ity evam antàt pràtipadikàt ñac pratyayo bhavati  /
mahàràjaþ  /
madraràjaþ  /
paramàhaþ  /
uttamàhaþ  /
ràj¤aþ sakhà ràjasakhaþ  /
bràhmaõasakhaþ  /
iha kasmàn na bhavati, madràõàm ràj¤ã madraràj¤ã ? liïgavi÷iùñaparibhàùayà pràpnoti ? laghvakùarasya pårvanipàte pràpte ràja÷abdasya savarõadãrghàrthaü prathamaü prayogaü kurvann etad j¤àpayati yasya akàreõa savarõadãrghatvaü sambhavati tasya+idaü grahaõam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.92 ||


_____START JKv_5,4.92:

go÷abdàntàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati, sa cet tapuruùas taddhita-lug-viùayo na bhavati  /
paramagavaþ  /
uttamagavaþ  /
pa¤cagavam  /
da÷agavam  /
ataddhitaluki iti kim ? pa¤cabhir gobhiþ krãtaþ paõcaguþ  /
da÷aguþ  /
tena krãtam (*5,1.37) ity àgatasya àrhãyasya ñhako 'dhyardhapårvàd dvigoþ iti luk  /
taddhitagrahaõaü kim ? subluki pratiùedho mà bhåt  /
ràjagavamicchati ràjagavãyati  /
luggrahaõaü kim ? taddhita eva mà bhåt  /
pa¤cabhyo gobhyaþ àgataü pa¤cagavaråpyam, pa¤cagavamayam  /
da÷agavaråpyam, da÷agavamayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.93 ||


_____START JKv_5,4.93:

uras÷abdàntàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavati, sa ced uras÷abdaþ agràkhyàyàü bhavati  /
agra pradhànam ucyate  /
yathà ÷arãràvayavànàm ucyate uraþ pradhànam, evam anyo 'pi pradhànabhåta uras÷abdena+ucyate  /
a÷vànàm uraþ a÷vorasam  /
hastyurasam  /
rathorasam  /
agràkhyàyàm iti kim ? devadattasya uraþ devadattoraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.94 ||


_____START JKv_5,4.94:

anas a÷man ayas saras ity evam antàt tatpurusàt ñac pratyayo bhavati jàtau sa¤j¤àyàn ca viùaye  /
upànasam iti jàtiþ  /
mahànasam iti sa¤j¤à  /
amçtà÷ma iti jàtiþ  /
piõóà÷ma iti sa¤j¤à  /
kàlàyasam iti jàtiþ  /
lohitàyasam iti sa¤j¤à  /
maõóåkasarasam iti jàtiþ  /
jalasarasam iti sa¤j¤à  /
jàtisa¤j¤ayoþ iti kim ? sadanaþ  /
sada÷mà  /
satsaraþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.95 ||

_____START JKv_5,4.95:

jàtisa¤j¤ayoþ iti na anuvartate  /
gràmakauñàbhyàü paro yaþ takùan÷abdaþ tadantàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati  /
gràmasya takùa gràmatakùaþ  /
bahånaü sàdhàraõaþ ity arthaþ  /
kuñyàü bhavaþ kauñaþ, tasya takùà kauñatakùaþ  /
svatantraþ karmajãvã, na kasya cit pratibaddhaþ ity arthaþ  /
gràmakàuñàbhyàm iti kim ? ràjatakùà //


____________________________________________________________________


[#581]

##  || PS_5,4.96 ||


_____START JKv_5,4.96:

ati÷abdàt paraþ yaþ ÷van÷abdaþ tadantàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati  /
atikràntaþ ÷vànam ati÷vo varàhaþ  /
javavàn ity arthaþ  /
ati÷vaþ sevakaþ  /
suùñhu svàmibhaktaþ ity arthaþ  /
ati÷vã sevà  /
atinãcà ity arthaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.97 ||


_____START JKv_5,4.97:

upamànavàcã yaþ ÷van÷abdo 'pràõiùu vartate tadantàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati  /
àkarùaþ ÷veva àkarùa÷vaþ  /
phalaka÷vaþ  /
upamitaü vyàghràdibhiþ iti samàsaþ  /
upamànàt iti kim ? na ÷và a÷và loùñaþ  /
apràõiùu iti kim ? vànaraþ ÷veva vànara÷và //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.98 ||


_____START JKv_5,4.98:

uttara mçga pårva ity etebhyaþ paro yaþ sakthi÷abdaþ, cakàràd upamànaü ca, tadantàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
uttarasaktham  /
mçgasaktham  /
pårvasktham  /
upamànàt khalv api - phalakam iva sakthi phalakasaktham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.99 ||


_____START JKv_5,4.99:

nau÷abdàntàt dvigoþ ñac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
dve nàvau samàhçte dvinàvam  /
trinàvam  /
dvinàvadhanaþ  /
pa¤canàvapriyaþ  /
dvàbhyàü naubhyàmàgataü dvinàvaråpyam  /
dvinàvamayam  /
dvigoþ iti kim ? ràjanauþ  /
ataddhitaluki ity eva, pa¤cabhir naubhiþ krãtaþ pa¤canauþ  /
da÷anauþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.100 ||


_____START JKv_5,4.100:

ardha÷abdàt paro yo nau÷abdaþ tadantàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavati  /
ardhaü nàvaþ ardhanàvam  /
ardhaü napuüsakam (*2,2.2) iti samàsaþ  /
paravalliïgaü na bhavati, lokà÷rayatvàt liïgasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.101 ||


_____START JKv_5,4.101:

dvigoþ, ardhac ca iti dvayam apy anuvartate  /
khàrã÷abdàntàt dvigor ardhàc ca paro yaþ khàrã÷abdaþ tadantàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavati pràcàm àcàryàõàü matena  /
dve kharyau samàhçte dvikhàram, dvikhàri  /
trikhàram, trikhàri  /
ardhaü khàryàþ ardhakhàram, ardhakhàri //

____________________________________________________________________


[#582]

##  || PS_5,4.102 ||


_____START JKv_5,4.102:

dvitribhyàü paro yo '¤jali÷abdaþ tadantàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati  /
dvàva¤jalã samàhçtau dvya¤jalam  /
trya¤jalam  /
dvigoþ ity eva, dvyor a¤jaliþ dvya¤jaliþ  /
ataddhitaluki ity eva, dvàbhyàm a¤jalibhyàü krãtaþ dvya¤jaliþ  /
trya¤jaliþ  /
pràcàm ity eva, dvya¤jalipriyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.103 ||


_____START JKv_5,4.103:

annantàt asantàt ca napuüsakaliïgàt tatpuruùàt ñac pratyayo bhavati chandasi viùaye  /
hasticarme juhoti  /
çùabhacarme 'bhiùicyate  /
asantàt devacchandasàni  /
manuùyacchandasam  /
anasantàt iti kim ? bilvàdàru juhoti  /
napuüsakàt iti kim ? sutràmàõaü pçthivãü dyàmanehasam  /
anasantànnapuüsakàcchandasi vàvacanam  /
brahamasàma, brahamasàmam  /
devacchandaþ, devacchandasam //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.104 ||


_____START JKv_5,4.104:

brahman÷abdànatàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavati samàsena ced brahmaõo jànapadatvam àkhyàyate  /
janapadeùu bhavaþ jànapadaþ  /
yasya tatpruùasya janapada÷abdaþ pårvapadaü tasmàd etat pratyayavidhànam  /
suràùñreùu brahmà suràùñrabrahamaþ  /
avantibrahmaþ  /
yogavibhàgàt saptamãsamàsaþ  /
jànapadàkhyàyam iti kim ? devabrahmà nàradaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.105 ||


_____START JKv_5,4.105:

kumahadbhyàü paro yo brahmà tadantàt tatpuruùàñ ñac pratyayo bhavaty anyatarasyàm  /
kubrahmaþ, kubrahmà  /
mahàbrahmaþ, mahàbrahmà  /
brahmaõaparyàyo brahman÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.106 ||


_____START JKv_5,4.106:
tatpuruùàdhikàro nivçttaþ  /
dvandvàt cavargàntàt, dakàràntàt, ùakàràntàt, hakàràntàt ca ñac pratyayo bhavati, sa ced dvandvaþ samàhàre vartate, na+itaretarayoge  /
vàk ca tvak ca vàktvacam  /
srak ca tvak ca sraktvacam  /
÷rãsrajam  /
ióårjam  /
vàgårjam  /
samiddçùadam  /
sampadvipadam  /
vàgvipruùam  /
chatropànaham  /
dhenugoduham  /
dvandvàt iti kim ? tatpuruùàn mà bhåt, pa¤ca vàcaþ samàhçtàþ pa¤cavàk  /
cudaùahàntàt iti kim ? vàkùamit  /
samàhàre iti kim ? pràvçñ÷aradau //


____________________________________________________________________


[#583]

##  || PS_5,4.107 ||


_____START JKv_5,4.107:

÷arat ity evam àdibhyaþ pràtipadikebhyaþ ñac pratyayo bhavati avyayãbhàve  /
÷aradaþ samãpam upa÷aradam  /
prati÷aradam  /
upavipà÷am  /
prativipà÷am avyayãbhàve iti kim ? pàrama÷arat  /
ye 'tra j¤ayantaþ pañhyante teùàü nityàrthaü grahaõam  /
svaryate ca+idam avyayãbhàvagrahaõam pràg bahuvrãheþ  /
÷arat  /
vipà÷  /
anas  /
manas  /
upànaþ  /
div  /
himavat  /
anaóuþ  /
di÷  /
dç÷  /
uatur  /
yad  /
tad  /
jaràyà jara÷ca  /
sadç÷  /
pratiparasamanubhyo 'kùõaþ  /
pathin  /
pratyakùam  /
parokùam  /
samakùam  /
anvakùam  /
pratipatham  /
parapatham  /
saüpatham  /
anupatham //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.108 ||


_____START JKv_5,4.108:

annantàd avyayãbhàvàt ñac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
uparàjam  /
pratiràjam  /
adhyàtmam  /
pratyàtmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.109 ||


_____START JKv_5,4.109:

anaþ ity eva  /
napuüsakagrahaõam uttarapadavi÷eùaõam  /
annantaü yad napuüsakaü tadantàd avyayãbhàvàt anyatarasyàü ñac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
pårveõa nitye pràpte vikalpyate  /
praticarmam, praticarma  /
upacarmam, upacarma //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.110 ||


_____START JKv_5,4.110:

nadã paurõamàsã àgrahàyaõã ity evam antàd avyayãbhàvàt anyatarasyàü ñac pratyayo bhavati  /
nadyàþ samãpam upanadam, upanadi  /
upapaurõamàsam, upapaurõamàsi  /
upàgrahàyaõam, upàgrahàyaõi //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.111 ||


_____START JKv_5,4.111:

j¤ayaþ iti prayàhàragrahaõam  /
j¤ayantàd avyayãbhàvàd anyatarasyàm ñac pratyayo bhavati  /
upasamimidham, upasamit  /
upadçùadam, upadçùat //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.112 ||


_____START JKv_5,4.112:

giri÷abdàntàt avyayãbhàvàñ ñac pratyayo bhavati senakasya àcàryasya matena  /
antargiram, antargiri  /
upagiram, upagiri  /
senakagrahaõaü påjàrtham  /
vikalpo 'nuvartate eva //


____________________________________________________________________


[#584]

##  || PS_5,4.113 ||


_____START JKv_5,4.113:

svàïgavàcã yaþ sakthi÷abdaþ akùi÷abda÷ ca tadantàt bahuvrãheþ ùac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
ayam artho 'bhipretaþ  /
såtre tu duþ÷liùñavibhaktãni padàni  /
dãrghaü sakthi yasya dãrghasakthaþ  /
kalyàõàkùaþ  /
lohitàkùaþ  /
vi÷àlàkùaþ  /
bahuvrãhau iti kim ? paramasakthiþ  /
paramàkùiþ  /
sakthyakùõoþ iti kim ? dãrghajànuþ  /
subàhuþ  /
svàïgàt iti kim ? dãrghaskthi ÷akañam sthulàkùiþ ikùuþ  /
ñaci prakçte ùajgrahaõaü svaràrtham  /
cakrasakthã strã  /
dãrghasakthã strã  /
sakthaü càkràntàt (*6,2.198) iti vibhàùayottarapadasya antodàttatà vidhãyate  /
tatra yasmin pakùe na asty udàttatvaü tatra ïãpi sati udàttanivçttisvarasya abhàvàd anudàttaþ ÷råyeta  /
ïãùi tu sarvatra+udàttaþ siddho bhavati  /
bahuvrãhigrahaõam à pàdaparisamàpter anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.114 ||


_____START JKv_5,4.114:

aïguli÷abdàntàd bahuvrãheþ ùac pratyayo bhavati samàsàntaþ dàruõi samàsàrthe  /
dvyaïgulaü dàru  /
tryaïgulaü dàru  /
pa¤càïgulaü dàru  /
aïgulisadç÷àvayavaü dhànyàdãnàü vikùepaõakàùñham ucyate  /
yasya tu dve aïgulã pramàõam dàruõaþ tatra taddhitàrtha iti samàse içte tatpruùasya aïguleþ ity acà bhavitavyam  /
dàruõi iti kim ? pa¤càïgulir hastaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.115 ||


_____START JKv_5,4.115:
dvitribhyàü paro yo mårdhan÷abdaþ tadantàd bahuvrãheþ ùapratyayaþ bhavati samàsàntaþ  /
dvimårdhaþ  /
trimårdhaþ  /
dvitribhyàm iti kim ? uccair mårdhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.116 ||


_____START JKv_5,4.116:

påraõapratyàantàþ strãliïgàþ ÷abdàþ påraõãgrahaõena gçhyante  /
pramàõã iti svaråpagrahaõam  /
påraõyanatàt pramàõyantàt ca bhuvrãheþ ap pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
kalyàõã pa¤camã àsàü ràtrãõàü tàþ kalyàõãpa¤camà ràtrayaþ  /
kalyàõãda÷amà ràtrayaþ  /
strã pramàõã e÷àm strãpramàõàþ kuñumbinaþ  /
bhàryàpradhànàþ ity arthaþ  /
api pradhànapåraõãgrahaõam kartavyam  /
yatra anyapadàrthe påraõã anupravi÷ati na kevalaü vartipadàrtha eva, tatra påraõyàþ pràdhànyam  /
puübadbhàvapratiùedhe 'pi pradhànapåraõy eva gçhyate  /
iha na bhavati, kalyàõã pa¤camã asmin pakùe kalyàõapa¤camãkaþ pakùaþ iti  /
neturnakùatra upasaïhyànam  /

[#585]

mçgo netà àsàü ràtrãõàm mçganetrà ràtrayaþ  /
puùyanetràþ  /
nakùatre iti kim ? devadattanetçkàþ  /
chandasi ca neturupasaïkhyànam  /
vçhaspatinetrà devàþ  /
somanetràþ  /
màsàd bhçtipratyayapårvapadàñ ñhajvidhiþ  /
pa¤cako màso 'sya pa¤cakamàsikaþ karmakaraþ  /
da÷akamàsikaþ  /
so 'syàü÷avasnabhuçtayaþ (*5,1.56) iti saïkhyàyà ati÷adantàyàþ kan (*5,1.52) //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.117 ||


_____START JKv_5,4.117:

antar bahis ity etàbhyàü paro yo loman÷abdaþ tadantàd bahuvrãheþ ap pratyayo bhavati  /
antargatàni lomàni asya antarlomaþ pràvàraþ  /
bahirlomaþ pataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.118 ||


_____START JKv_5,4.118:

nàsikàntàt bahuvrãheþ ac pratyayo bhavati, nàsikà÷abda÷ ca na samàde÷am àpadyate  /
asthålàt iti nàsikàvi÷eùaõaü, na cet sthåla÷abdàt parà nàsikà bhavati iti  /
sa¤j¤àyàm iti samudàyopàdhiþ  /
druriva nàsikà asya druõasaþ  /
vàdgrãõasaþ  /
pårvapadàt sa¤j¤àyàm agaþ (*8,4.3) iti õatvam  /
gonasaþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? tuïganàsikaþ  /
asthålàt iti kim ? sthålanàsiko varàhaþ  /
khurakharàbhyàü nas vaktavyaþ  /
khuraõàþ  /
kharaõàþ  /
pakùe 'cpratyayo 'pi iùyate  /
khuraõasaþ  /
kharaõasaþ  /
÷itinàþ, ahinàþ, arcanàþ iti nigama iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.119 ||


_____START JKv_5,4.119:

upasargàt paro yo nàsikà÷abdaþ tadantàt bahuvrãheþ ac pratyayo bhavati, nàsikà÷abda÷ ca na samàpadyate  /
asa¤j¤àrthaü vacanam  /
unnatà nàsikà asya unnasaþ  /
pranasaþ  /
upasargàd bahulam (*8,4.28) iti õatvam  /
vergro vaktavyaþ  /
vigatà nàsikà asya vigraþ //


____________________________________________________________________


[#586]

##  || PS_5,4.120 ||


_____START JKv_5,4.120:

supràtàdayo bahuvrãhisamàsà acpratyayàntà nipàtyante  /
anyad api ca ñilopàdikaü nipàtanàd eva siddham  /
÷obhanaü pràtar asya supràtaþ  /
÷obhanaü ÷vo 'sya su÷vaþ  /
÷obhanaü divà asya sudivaþ  /
÷àrer iva kukùir asya ÷àrikukùaþ  /
catasro '÷rayo 'sya catura÷raþ  /
eõyà iva pàdau asya eõãpadaþ  /
ajasya+iva pàdàvasya ajapadaþ  /
proùtho goþ, tasya+iva pàdàvaya proùñhapadaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.121 ||


_____START JKv_5,4.121:

na¤ dus su ity etebhyaþ parau yau hali-sakthi-÷abdau tadantad bahuvrãher anyatarasyàm ac pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
avidyamànà halir asya ahalaþ, ahaliþ  /
durhalaþ, durhaliþ  /
suhalaþ, suhaliþ  /
avidyamànaü sakthi asya asakthaþ, asakthiþ  /
duþsakthaþ, duþsakthiþ  /
susakthaþ, susakthiþ  /
hali÷aktyoþ iti kecit pañhanti  /
avidyamànà ÷aktiþ asya a÷aktaþ, a÷aktiþ  /
viråpà ÷aktiþ asya duþ÷aktaþ, duþ÷aktaþ, duþ÷aktiþ  /
÷obhanà ÷aktiþ asya su÷aktaþ, su÷aktiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.122 ||


_____START JKv_5,4.122:

na¤dussubhyaþ ity eva  /
na¤ dus su ity etebhyaþ parau yau prajà-medhà-÷abdau tadantàd bahuvrãheþ nityam asic pratyayo bhavati samàsàntaþ  /
avidyamànà prajà asya aprajàþ  /
duùprajàþ  /
suprajàþ  /
avidyamànà medhà yasya amedhàþ  /
durmedhàþ  /
sumedhàþ  /
nityagrahaõaü kim, yàvatà pårvasåtre 'nyatarasyàm grahaõaü na+eva svaryate ? evaü tarhi nityagrahaõàd anyatra api bhavati iti såcyate  /
÷rotriyasya+iva te ràjan mandakasyàlpamedhasaþ  /
anuvàkahatà buddhir na+eùà tattvàrthadar÷inã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.123 ||


_____START JKv_5,4.123:

bahuprajàþ iti chandasi nipàtyase  /
bahuprajà nirçtimàvive÷a  /
chandasi iti kim ? bahuprajo bràhmaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.124 ||


_____START JKv_5,4.124:

kevalàd yo dharma÷abdaþ tadantàd bahuvrãheþ anic pratyayo bhavati samàsantaþ  /
kalyàõo dharmo 'sya kalyàõadharmà  /
priyadharmà  /
kevalàt iti im ? paramaþ svo dharmaþ asya paramasvadharmaþ  /
yady evaü tripade bahuvrãhau pràpnoti, paramaþ svo dharmaþ asya iti ? evaü tarhi kevalàt iti pårvapadaü nirdi÷yate, kevalàt padàd yo dharma÷abdo na padasamudàyàt, tadantàd bhauvrãheþ pratyayaþ //


____________________________________________________________________

[#587]

##  || PS_5,4.125 ||


_____START JKv_5,4.125:

bahuvrãhau samàse svàdibhyaþ paraü jambhà iti kçtasamàsàntam uttarapadaü nipàtyate jambha÷abdaþ abhyavahàryavacã dantavi÷eùavàcã ca  /
÷obhano jambhaþ asya sujambhà devadattaþ  /
÷obhanàbhyavahàryaþ ÷obhanadanto và  /
evaü haritajambhà  /
tçõajambhà  /
somajambhà  /
dantavacane - tçõam iva jambhaþ asya, soma iva jambhaþ asya iti vigrahãtavyam  /
suharitatçõasomebhyaþ iti kim ? patitajambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.126 ||


_____START JKv_5,4.126:

dakùiõermà iti kçtasmàsàntaþ nipàtyate bahuvrãhau samàse lubdhayoge  /
dakùiõam ãrmam asya dakùiõermà mçgaþ  /
ãrmam vraõam ucyate  /
dakùiõam aïgaü vraõitam asya vyàdhena ity arthaþ  /
lubdhayoge iti kim ? dakùiõerma ÷akañam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.127 ||

_____START JKv_5,4.127:

karmavyatihàre yo bahuvrãhiþ tasmàd ic pratyayo bhavati  /
tatra tena+idam iti saråpe (*2,2.27) ity ayaü bahuvrãhir gçhyate  /
ke÷esu ke÷esu gçhãtvà idaü yuddhaü pravçttaü ke÷àke÷i  /
kacàkaci  /
mçsalai÷ ca musalai÷ ca prahçtya idaü yuddhaü pravçttaü musalàmusali  /
daõóàdaõói  /
tiùñhadguprabhçtiùu ayam ic pratyayaþ pañhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.128 ||


_____START JKv_5,4.128:

dvidaõóyàdayaþ ÷abdàþ ic pratyayàntàþ sàdhavo bhavanti  /
dvidaõóyàdibhyaþ iti tàdarthye eùà caturthã, na pa¤camã  /
dvidaõóyàdyartham ic pratyayo bhavati tathà bhavati yathà dvidaõóyàdayaþ siddyanti ity arthaþ  /
samudàyanipàtanàc ca arthavi÷eùe 'varudhyante  /
dvidaõói praharati  /
dvimusali praharati  /
iha na bhavati, dvidaõóà ÷àlà iti  /
bahuvrãhyadhikàre 'pi tatpuruùàt kvacid vidhànam icchanti  /
nikucya karõau dhàvati nikucyakarõi dhàvati  /
prohya pàdau hastinaü vàhayati prodyapàdi hastinaü vàhayati  /
mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ //
dvidaõói  /
dvimusali  /
ubhà¤jali  /
ubhayà¤jali  /
ubhàkarõi  /
ubhayàkarõi  /
ubhàdanti  /
ubhayàdanti  /
ubhàhasti  /
ubhayàhasti  /
ubhàpàõi  /
ubhayàpàõi  /
ubhàbàhu  /
ubhayàbàhu  /
ekapadi  /
prohyapadi  /
àóhyapadi  /
sapati  /
nikucyakarõi  /
saühatapucchi  /
ubhàbàhu, ubhayàbàhu iti nipàtanàd icpratyayalopaþ  /
pratyayalakùaõena avyayãbhàvasa¤j¤à //


____________________________________________________________________


[#588]

##  || PS_5,4.129 ||


_____START JKv_5,4.129:

pra sam ity etàbhyàm uttarasya jànu÷abdasya j¤uràde÷o bhavati samàsànto bahuvrãhau  /
prakçùñe jànunã asya praj¤uþ  /
sa¤j¤auþ //


____________________________________________________________________


#<årdhvàd vibhàùà>#  || PS_5,4.130 ||


_____START JKv_5,4.130:
årdhva÷abdàd uttarasya jànu÷abdasya vibhàùà j¤uþ ity ayam àde÷o bhavati  /
årdhve jànunã asya årdhvajànuþ, årdhvaj¤uþ //


____________________________________________________________________


#<ådhaso 'naï>#  || PS_5,4.131 ||


_____START JKv_5,4.131:

ådhas÷abdàntasya bahuvrãheþ anaï àde÷o bhavati samàsàntaþ  /
kuõóam iva ådhaþ asyàþ sà kuõdodhnã  /
ghañodhnã  /
ådhaso 'naïi strãgrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, mahodhàþ parjanyaþ  /
ghañodho dhainukam //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.132 ||


_____START JKv_5,4.132:

dhanuþ÷abdàntasya bahuvrãheþ anaïàde÷o bhavati samàsàntaþ  /
÷àrïgaü dhanurasya ÷àrïgadhanvà  /
gàõóãvadhanvà  /
puùpadhanvà  /
adhijyadhanvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.133 ||


_____START JKv_5,4.133:

dhanuþ÷abdàntàd bahuvrãher anóàde÷o và bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
pårveõa nityaþ praptaþ vikalpyate  /
÷atadhanuþ, ÷atadhanvà  /
dçóhadhanuþ, dçóhadhanvà //

____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.134 ||


_____START JKv_5,4.134:

jàyà÷abdàntasya bahuvrãher niïàde÷aþ bhavati  /
yuvatiþ jàyà yasya yuvajàniþ  /
vçddhajàniþ //


____________________________________________________________________


[#589]

##  || PS_5,4.135 ||


_____START JKv_5,4.135:

ut påti su surabhi ity etebhyaþ parasya gandha÷abdasya ikàràde÷o bhavati samàsànto bahuvrãhau samàse  /
takàra uccàraõàrthaþ  /
udgato gandho 'sya udgandhiþ  /
påtigandhiþ  /
sugandhiþ  /
surabhigandhiþ  /
etebhyaþ iti kim ? tãvragandho vàtaþ  /
gandhasyetve tadekàntagrahaõam  /
tena ÷obhanaþ gandhaþ asya sugandhaþ àpaõikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.136 ||


_____START JKv_5,4.136:

alpàkhyàyàü yogandha÷abdaþ tasya ikàràde÷o bhavati samàsànto bahuvrãhau samàse  /
såpo 'lpo 'smin såpagandhi bhojanam  /
alpam asmin bhojane ghçtam ghçtagandhi  /
kùãragandhi  /
alpaparyàyo gandha÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.137 ||


_____START JKv_5,4.137:

upamànàt paro yo gandha÷abdaþ tasya ikàràde÷o bhavati samàsànto bahuvrãhau samàse  /
padmasya iva gandho 'sya padmagandhiþ  /
utpalagandhiþ  /
karãùagandhiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.138 ||


_____START JKv_5,4.138:

upamànàt ity eva  /
upamànàt ihastyàdivarjitàt parasya pàda÷abdasya lopo bhavati samàsànto bahuvrãhau samàse  /
sthànidvàreõa lopasya samàsàntatà vij¤àyate  /
vyàghrasya+iva pàdau asya vyaghrapàt  /
saühapàt  /
ahastyàdibhyaþ iti kim ? hastipàdaþ  /
kañolapàdaþ  /
hastin  /
kañola  /
gaõóola  /
gaõóolaka  /
mahilà  /
dàsã  /
gaõikà  /
kusåla //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.139 ||


_____START JKv_5,4.139:

kumbhapadãprabhçtayaþ kçtapàdalopàþ samudàyà eva pañhyante  /
tatra evaü såtram j¤eyam  /
pàdasya lopo bhavati kumbhapadyàdiviùaye yathà kumbhapadyàdayaþ  /
sidhyanti  /
samudàyapàñhasya ca prayojanaü viùayaniyamaþ - striyàm eva, tatra ïãppratyaye eva, na anyadà  /
kumbhapadã  /
÷atapadã  /
yac ca iha upamànapårvaü saïkhyàpårvaü ca pañhyate, tasya siddhe lope nityaïãbarthaü vacanam  /
pàdo 'nyatarasyàm (*4,1.8) iti vikaopo na bhavati  /

[#590]

kumbhapadã  /
÷atapadã  /
aùñàpadã  /
jàlapadã  /
ekapadã  /
màlàpadã  /
munipadã  /
godhàpadã  /
gopadã  /
kala÷ãpadã  /
ghçtapadã  /
dàsãpadã  /
niùpadã  /
àrdrapadã  /
kuõapadã  /
kçùõapadã  /
droõapadã  /
drupadã  /
÷akçtpadã  /
såpapadã  /
pajcapadã  /
arvapadã  /
stanapadã  /
kumbhapadyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.140 ||


_____START JKv_5,4.140:

saïkhyàpårvasya supårvasya ca bahuvrãheþ pàda÷abdàntasya lopo bhavati samàsàntaþ  /
dvau pàdau asya dvipàt  /
tripàt  /
÷obhanau pàdau asya supàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.141 ||


_____START JKv_5,4.141:

saïkhyàpårvasya supårvasya ca bahuvrãheryo danta÷abdaþ, tasya datç ity ayam àde÷o bhavati samàsàntaþ vayasi gamyamàne  /
çkàra ugitkàryàrthaþ  /
dvau dantau asya dvidan  /
tridan  /
caturdan  /
÷obhanà dantàþ asya samastàþ jàtàþ sudan kumàraþ  /
vayasi iti kim ? dvaidantaþ ku¤jaraþ  /
sudanto dàkùiõàtyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.142 ||


_____START JKv_5,4.142:

chandasi ca danta÷adasya datç ity ayam àde÷o bhavati samàsàntaþ bahuvrãhau samàse  /
patradatamàlabheta  /
ubhayàdataþ àlabhate //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.143 ||


_____START JKv_5,4.143:

striyàm anyapadàrthe sa¤j¤àyàü viùaye danta÷abdasya datç ity ayam àde÷o bhavati  /
ayodatã  /
phàladatã  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? samadantã  /
snigdhadantã //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.144 ||


_____START JKv_5,4.144:

÷yàva aroka ity etàbhyàü parasya danta÷abdasya datç ity ayam àde÷o bhavati vibhàùà samàsànto bahuvrãhau  /
÷yàvadan, ÷yàvadantaþ  /
arokadan, arokadantaþ  /
aroko nirdãptiþ  /
sa¤j¤àyàm ity eva, ÷yavadantaþ  /
arokadantaþ //


____________________________________________________________________


[#591]

##  || PS_5,4.145 ||


_____START JKv_5,4.145:
vibhàùà ity eva  /
agràntàt ÷abdàt ÷uddha ÷ubhra vçùa varàha ity etebhya÷ ca parasya danta÷abdasya vibhàùà datç ity ayam àde÷o bhavati samàsànto bahuvrãhau samàse  /
kuómalàgradan,kuómalàgradantaþ  /
÷uddhadan, ÷uddhadantaþ  /
÷ubhradan, ÷ubhradantaþ  /
vçùadan, vçùadantaþ  /
varàhadan, varàhadantaþ  /
anuktasamuccayàrthaþ cakàraþ  /
ahidan, ahidantaþ  /
måùikadan, måùikadantaþ  /
gardabhadan, gardabhadantaþ  /
÷ikharadan, ÷ikharadantaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.146 ||


_____START JKv_5,4.146:

kakuda÷abdàntasya bahuvrãher lopo bhavati samàsàntaþ avasthàyàü gamyamànàyàm  /
kàlàdikçtà vastudharmà vayaþprabhçtayaþ avasthà ity ucyate  /
asa¤jàtaü kakudam asya asa¤jàtakakut  /
bàlaþ ity arthaþ  /
pårõakakut  /
madhyamavayàþ ity arthaþ  /
unnatakakut  /
vçddhavayàþ ity arthaþ  /
sthålakakut  /
valavàn ity arthaþ  /
yaùñikakut  /
nàtisthålo nàtikç÷aþ ity arthaþ  /
avasthàyàm iti kim ? ÷vetakakudaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_5,4.147 ||


_____START JKv_5,4.147:

trikakudi bahuvrãhau kakuda÷abdasya lopaþ samàsànto nipàtyate parvate 'bhidheye  /
trãõi kakudànyasya trikakut parvataþ  /
kakudàkàraü parvatasya ÷çïgaü kakudam ity ucyate  /
na ca sarvastri÷ikharaþ parvataþ trikakut  /
kiü tarhi ? sa¤j¤aiùà parvatavi÷eùasya  /
parvate iti kim ? trikakudo 'nyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.148 ||


_____START JKv_5,4.148:

ut vi ity etàbhyàü parasya kàkuda÷abdasya lopo bhavati bahuvrãhau samàse  /
udgataü kàkudam asya utkà kut  /
vikàkut  /
tàlu kàkudam ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.149 ||


_____START JKv_5,4.149:

pårõàt parasya kàkuda÷abdasya vibhàùà lopo bhavati bahuvrãhau samàse  /
pårõaü kàkudam asya pårõakàkut pårõakàkudaþ //

____________________________________________________________________


[#592]

##  || PS_5,4.150 ||


_____START JKv_5,4.150:

suhçt durhçt iti nipàtyate yathàsaïkhyaü mitra-amitrayor abhidheyayoþ  /
su÷abdàt parasya hçdaya÷abdasya hçdbhàvo nipàtyate bahuvrãhau, tathà duþ÷abdàt parasya  /
÷obhanaü hçdayam asya suhçt mitram  /
duùñaü hçdayam asya durhçt amitram  /
mitràmitrayoþ iti kim ? suhçdayaþ kàruõikaþ  /
durhçdayaþ coraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.151 ||


_____START JKv_5,4.151:

uraþprabhçtyantàt bahuvrãheþ kappratyayo bhavati  /
vyåóham uraþ asya vyåóhoraskaþ  /
priyasarpiùkaþ  /
avamuktopànatkaþ  /
pumàn anaóvàn payaþ nauþ lakùmãþ iti vibhaktyantàþ pañhyante, na pràtipadikàni  /
tatra+idaü prayojanam - ekavacanàntànàm eva grahaõam iha vij¤àyeta, dvivacana-bahuvacana-antànàü mà bhåt iti  /
tatra ÷eùad vibhàùà (*5,4.154) iti vikalpa eva bhavati iti  /
dvipumàn, dvipuüskaþ  /
bahupumàn, bahupuüskaþ  /
uras  /
sarpis  /
upànaþ  /
pumàn  /
anaóvàn  /
nauþ  /
payaþ  /
lakùmãþ  /
dadhi  /
madhu  /
ֈli  /
arthàn na¤aþ anarthakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.152 ||


_____START JKv_5,4.152:

innantàd bahuvrãheþ kap pratyayo bhavati striyàü viùaye  /
bahavo daõdinaþ asyàü ÷àlàyàü bahudaõdikà ÷àlà  /
bahucchatrikà  /
bahusvàmikà nagarã  /
bahuvàgmikà sabhà  /
striyàm iti kim ? bahudaõóã ràjà, bahudaõóikaþ  /
÷eùadvibhàùà (*5,4.154) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.153 ||


_____START JKv_5,4.153:

nadyantàt bahuvrãheþ çkàràntàt ca kap pratyayo bhavati  /
bahvyaþ kumàrya asmin de÷e bahukumàrãkaþ de÷aþ  /
bahubrahmabandhåkaþ  /
çtaþ khalv api - bahukartçkaþ  /
takàraþ mukhasukhàrthaþ //


____________________________________________________________________


#<÷eùàd vibhàùà>#  || PS_5,4.154 ||


_____START JKv_5,4.154:

yasmàd bahuvrãheþ samàsànto na vihitaþ sa ÷eùaþ tasmàd vibhàùà kap pratyayo bhavati  /
bahvyaþ khañvàþ asmin bahukhañvakaþ  /
bahumàlakaþ  /
bahuvãõakaþ  /
bahukhañvàkaþ  /
bahumàlàkaþ  /
bahuvãõàkaþ  /
bahukhañvaþ  /
bahumàlaþ  /
bahuvãõaþ  /
katham ançkkaü sàma, bahvçkkaü såktam iti, yàvatà vihito 'tra sàmànyena samàsàntaþ çùpåþ iti  /
na+etad asti  /
vi÷eùe sa iùyate, ançco màõadako j¤eyo bahvçca÷ caraõàkhyàyàm iti  /
÷eùàt iti kim ? priyapathaþ  /
priyadhuraþ //


____________________________________________________________________


[#593]

##  || PS_5,4.155 ||

_____START JKv_5,4.155:

sa¤j¤àyàü viùaye bahuvrãhau samàse kap pratyayo na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidhyate  /
vi÷ve devà asya vi÷vadevaþ  /
vi÷vaya÷àþ //


____________________________________________________________________


#<ãyasa÷ ca>#  || PS_5,4.156 ||


_____START JKv_5,4.156:

ãyasantàd bahuvrãheþ kap pratyayo na bhavati  /
sarvà pràptiþ pratiùidhyate  /
bahavaþ ÷reyàüsaþ asya bahu÷reyàn  /
÷eùàd vibhàùà (*5,4.154) ity asya pratiùedhaþ  /
bahvyaþ ÷reyasyaþ asya bahu÷reyasã  /
nadyçta÷ ca (*5,4.153) ity asay pratiùedhaþ  /
hrasvatvam api na bhavati, ãyaso bahuvrãhau puüvat iti vacanàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.157 ||


_____START JKv_5,4.157:

vandite 'rthe yo bhràtç÷abdo vartate tadantàd bahuvrãheþ kap pratyayo na bhavati  /
vanditaþ stutaþ påjitaþ ity ucyate  /
÷obhano bhràtà asya subhràtà  /
vanditaþ iti kim ? mårkhabhràtçkaþ  /
duùñabhràtçkaþ //

____________________________________________________________________


#<çta÷ chandasi>#  || PS_5,4.158 ||


_____START JKv_5,4.158:

çvarnàntàd bahuvrãheþ chandasi viùaye kap pratyayo na bhavti  /
hatà màtà asya hatamàtà  /
hatapità  /
hatasvasà  /
suhotà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.159 ||


_____START JKv_5,4.159:

svàïge yau nàóãt-antrã-÷abdau tadantàd bahuvrãheþ kap pratyayo na bhavati  /
bahvyaþ nàóyaþ asya bahunàóiþ kàyaþ  /
bahutantrã grãvà  /
dhamanãvacanas tantrã÷abaþ  /
svàïge iti kim ? bahunàóãkaþ stambhaþ  /
bahutantrãkà vãõà //


____________________________________________________________________


##  || PS_5,4.160 ||


_____START JKv_5,4.160:
niùpravàõiþ iti nadãlakùaõasya kapaþ pratiùedho nipàtyate  /
proyate 'syàm iti pravàõã  /
pravayanti tayà và iti pràvàõã  /
karaõasàdhano 'yaü lyuñ  /
tantuvàya÷alàkà bhõyate  /
nirgatà pravàõã asya niùpravàõiþ pañaþ  /
niùpravàõiþ kambalaþ  /
apanãta÷alàkaþ samàptavànaþ pratyagro navakaþ ucyate //
iti ÷rãvàmanaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau pa¤camàdhyàyasya caturthaþ padaþ

______________________________________________________

ùaùño 'dhyàyaþ prathamaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#594]

##  || PS_6,1.1 ||


_____START JKv_6,1.1:

adhikàro 'yam  /
ekàcaþ iti ca, dve iti ca, prathamasya iti ca tritayam adhikçtaü veditavyam  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ pràk saüprasàraõavidhànàt tatra ekàcaþ prathamasya dve bhavataþ ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - liñi dhàtor anabhyàsasya (*6,1.8) iti  /
tatra dhàtor avayavayasya anabhyàsasya prathamasya+ekàco dve bhavataþ  /
jajàgàra  /
papàca  /
iyàya  /
àra  /
ekàca iti bahuvrãhinirde÷aþ  /
eko 'c yasya so 'yam ekàc ity avayavena vigrahaþ  /
tatra samudàyaþ samàsàrthaþ  /
abhyantara÷ ca samudàye 'vayavo bhavati iti sàckasya+eva dvirvacanaü bhavati  /
evaü ca pac ity atra yena+eva acà samudàyaþ ekàc, tenaa+eva tadavayavo 'cchabdaþ pa÷abda÷ ca  /
tatra pçthag avayavaikàc na dvir ucyate, kiü tarhi, samudàyaikàj eva  /
tathà hi sakçcchàstrapravçttyà sàvayavaþ samudàyo 'nugçhyate  /
papàca ity atra prathamatvaü vyapade÷ivadbhàvàt  /
iyàya, àra ity atra ekàctvam api vyapade÷ibhàvàd eva  /
dviþprayoga÷ ca dvirvacanam idam  /
àvçttisaïkhyà hi dve iti vidhãyate  /
tena sa eva ÷abdo dvir ucàryate, na ca ÷abdàntaraü tasya sthàne vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.2 ||


_____START JKv_6,1.2:

prathama-dvirvacana-apavàdo 'yam  /
ajàder dvitiyasya ekaco dvirvacanam adhikriyate  /
ac àdir yasya dhàtoþ tadavayavasya dvitãyasya ekàco dve bhavataþ  /
añiñiùati  /
a÷i÷iùati  /
aririùati  /
arteþ smi-påï-r-a¤jv-a÷àü sani (*7,2.74) iti iñ kriyate  /
tasmin kçte guõe ca raparatve ca dvirvacane 'ci (*1,2.59) iti sthànivadbhàvaþ pràpnoti  /
tatra pratividhànaü dvirvacananimitte 'ci iti ucyate  /
na ca atra dvirvacananimittamiñ  /
kiü tarhi ? kàryã  /
na ca kàryã nimittatvena a÷rãyate  /
tathà hi - kïinimittayor guõavçddhyoþ pratiùedho vidhãyamànaþ ÷ayità ity atra na bhavati, na hi kàryiõaþ ÷ãïo guõaü prati nimittabhàvaþ iti  /
atra kecid ajàdeþ iti karmadhàrayàt pa¤camãm icchanti  /
ac ca asau àdi÷ ca ity ajàdiþ, tasmàt ajàder uttarasya ekàco dve bhavataþ iti  /
teùàü dvitãyasya iti vispaùñarthaü draùñàvyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.3 ||


_____START JKv_6,1.3:

dvitãyasya iti vartate  /
dvitãyasya ekàco 'vayavabhåtànàü ndràõàü tadantarbhàvàt pràptaü dvirvacanaü pratiùidhyate  /
nakàradakàrarephà dvitãyaikàco 'vayavabhåtàþ saüyogàdayo na dvir udyante  /
undidiùati  /
aóóióiùati  /

[#595]

arciciùati  /
ndràþ iti kim ? ãcikùiùate  /
saüyogàdayaþ iti kim ? pràõiõiùati  /
aniteþ (*8,4.19) ubhau sàbhyàsasya (*8,4.21) iti õatvam  /
ajàdeþ ity eva, didràsati  /
kecid ajàdeþ ity api pa¤camyantaü karmadhàrayam anuvartayanti  /
tasya prayojanam, indidrãyiùati iti  /
ajàder anantaratvàbhàvàd dakàro dvir ucyata eva, nakàro na dvir ucyate  /
indram icchati iti kyac  /
tadantàt indrãyitum icchati iti san  /
bakàrasya apy ayaü pratiùedho vaktavyaþ  /
ubjijiùati  /
yadà bakaropadha ubjir upadi÷yate tadà ayaü pratiùedhaþ  /
dakàropadhopade÷e tu na vaktavyaþ  /
batvaü tu dakàrasya vidhàtavyam  /
yakàraparasya rephasya pratiùedho na bhavati iti vaktavyam  /
aràryate  /
arteþ añyarti÷årõotãnàm upasaükhyànam (*7,4.82) iti yaï  /
tatra yaïi ca (*7,4.30) iti guõaþ, tato dvirvacanam  /
ãrùyates tçtãyasya dve bhavata iti vaktavyam  /
kasya tçtãyasya ? kecid àhur vya¤janasya iti  /
ãrùyiyiùati  /
apare punaþ tçtãyasya ekàcaþ iti vyàcakùate  /
ãrùyiùiùati  /
kaõóvàdãnàü tçtãyasya+eakàco dve bhavata iti vaktvyam  /
kaõóåyiyiùati  /
asuyiyiùati  /
và nàmadhàtånàü tçtãyasya+ekàc dve bhavata iti vaktavyam  /
a÷vãyiyiùati  /
a÷i÷vãyiùati  /
apara àha - yathà+iùñaü nàmadhàtuùv iti vaktavyam  /
puputrãyiùati  /
putitrãyiùati  /
putrãyiyiùati  /
puputitrãyiyiùati  /
putrãyiùiùati //


____________________________________________________________________


[#596]

##  || PS_6,1.4 ||


_____START JKv_6,1.4:

dve iti prathamantaü yad anuvartate tad arthàd iha ùaùñhyantaü jàyate  /
tatra pratyàsatter asmin prakaraõe ye dve vihite tayor yaþ pårvo 'vayavaþ so 'bhyàsasa¤j¤o bhavati  /
papàca  /
pipakùati  /
pàpacyate  /
juhoti  /
apãpacat  /
abhyàsaprade÷às tu atra lopo 'bhyàsasya (*7,4.58) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.5 ||


_____START JKv_6,1.5:

dve iti vartamàne ubhegrahaõaü samudàyasa¤jàpratipattyartham  /
ye eve vihite te ubhe api samudite abhyastasa¤j¤e bhavataþ  /
dadati  /
dadat  /
dadhatu  /
ubhegrahaõaü kim ? nenijati ity atra abhyastànàm àdiþ iti samudàye udàttatvaü yathà syàt, pratyekaü paryàyeõa và mà bhåt iti  /
abhyastaprade÷àþ - abhyastànàm àdiþ (*6,1.189) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.6 ||


_____START JKv_6,1.6:

abhyastam iti vartate  /
jakùa ity ayaü dhàtuþ ity àdaya÷ ca anye ùañ dhàtavaþ abhyastasa¤j¤à bhavanti  /
seyaü saptànàü dhàtånàm abhyastasa¤j¤à vidhãyate  /
jakùa bhakùahasanyoþ ity ataþ prabhçti vevãï vetinà tulye iti yàvat  /
jakùati  /
jàgrati  /
daridrati  /
cakàsati  /
ֈsati  /
dãdhyate, vevyate ity atra abhyastànàm àdiþ ity eùa svaraþ prayojanam  /
dãdhyat iti ca ÷atari vyatyayena sampàdite na abhyastàc chatuþ (*7,1.78) iti numaþ pratiùedhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.7 ||


_____START JKv_6,1.7:

tujàdãnàm iti prakàre àdhi÷abdaþ  /
ka÷ ca prakàraþ ? tujer dãrgho 'bhyàsasya na vihitaþ, dç÷yate ca  /
ye tathàbhåtàþ te tujàdayaþ, teùàm abhyàsasya dãrghaþ sàdhur bhavati  /
tåtujànaþ  /
màmahànaþ  /
anaóvàn dàdhàra  /
vrataü mãmàya  /
dàdhàra  /
sa tåtàva dãrgha÷ ca+eùàü chandasi pratyayavi÷eùe eva dç÷yate, tato 'nyatra na bhavati  /
tutoja ÷abalàn harãn //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.8 ||


_____START JKv_6,1.8:

liñi parato 'nabhyàsasya dhàtor avayavasya prathamasya+ekàco dvitãyasya và yathàyogaü dve bhavataþ  /
papàca  /
papàñha  /
prorõunàva  /
vàcya årõorõuvadbhàvaþ iti vacanàd årõoteþ ijàdeþ iti àm na bhavati  /
liñi iti kim ? kartà  /
hartà  /
dhàtoþ iti kim ? sasçvàüso vi÷çõvire ima indràya sunvire anabhyàsasya iti kim ? kçùõo nonàva vçùabho yadãdam nonåyaternonàva  /

[#597]

samànyà marutaþ saümimikùuþ  /
liñi usantaþ  /
dvirvacanaprakaraõe chandasi veti vaktavyam  /
yo jàgàra tamçcaþ kàmayante  /
dàti priyàõi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.9 ||


_____START JKv_6,1.9:

dhàtor anabhyàsasya iti vartate  /
sanyaïoþ iti ca ùaùñhyantam etat  /
sanantasya yaïantasya ca anabhyàsasya dhàtor avayavasya prathamasya+ekàco dvitãyasya và yathàyogaü dve bhavataþ  /
pipakùati  /
pipatiùati  /
aririùati  /
undidiùati  /
yaïantasya - pàpacyate  /
añàñyate  /
yàyajyate  /
aràryate  /
prorõonåyate  /
anabhyàsasya ity eva jugupsiùate  /
lolåyiùate //


____________________________________________________________________


#<÷lau>#  || PS_6,1.10 ||


_____START JKv_6,1.10:

÷lau parataþ anabhyàsasya dhàtor avayavasya prathamasya+ekàco dvitiyasya và yathàyogaü dve bhavataþ  /
juhoti  /
bibheti  /
jihneti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.11 ||


_____START JKv_6,1.11:

caïi parato 'nabhyàsasya dhàtor avayavasya prathamasya ekàco dvitãyasya và yathàyogam dve bhavataþ  /
apãpacat  /
apãpañhat  /
àñiñat  /
à÷i÷at  /
àrdidat  /
pacàdãnàü õyanatànàm caïi kçte õilopaþ, upadhàhrasvatvaü, dvirvacanam ity eùàü kàryàõàü pravçttikramaþ  /
tathà ca sanvallaghuni caïpare iti sanvadbhàvo vidhãyamàno hrasvasya sthànivadbhàvàn na pratiùidhyate  /
yo hy anàdiùñàd acaþ pårvaþ tasya vidhiü prati sthànivadbhàvo bhavati  /
na ca asmin kàryàõàü krameõàniùñàd acaþ pårvo 'bhyàso bhavati iti  /
àñiñat iti dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti sthànivadbhàvàt dvitãyasya+ekàcaþ dvirvacanaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.12 ||


_____START JKv_6,1.12:

dà÷vàn sàhvàn mãóvàn ity ete ÷adàþ chandasi bhàùàyàm ca avi÷eùeõa nipàyane  /
dà÷vàn iti dà÷ç dàne ity etasya dhàtoþ kvasau advirvacanam aniñtvaü ca nipàtyate  /
dà÷vàüso dà÷uùaþ sutam iti  /

[#598]

sàhvàn iti ùaha marùaõe ity etasya parasmaipadam, upadhàdãrghatvam, advirvacanam aniñtvaü ca nipàtanàt  /
sàhvàn balàhakaþ /
mãóvàn iti miha secane ity etasya advirvacanam, aniñtvam, upadhàdãrghatvaü óhatvaü ca nipàtanàt  /
mãóvastokàya tanayàya mçla  /
ekavacanam atantram  /
kç¤àdãnàü ke dve bhavata iti vaktavyam  /
kriyate 'nena iti cakram  /
ciklidam  /
kç¤aþ klide÷ ca gha¤arthe kavidhànam iti kaþ pratyayaþ  /
caricalipativadãnàü dvitvamacyàk ca abhyàsasya  /
caràdãnàü dhàtånàm api pratyaye parataþ dve bhavataþ  /
abhyàsasya àgàgamo bhavati  /
àgàgamavidhànasàmarthyàc ca halàdi÷eùo na bhavati  /
halàdi÷eùe hi sayàgamasya àde÷asya ca vi÷eùo na asti  /
caràcaraþ  /
calàcala  /
patàpataþ /
vacàvadaþ  /
veti vaktavyam  /
tena caraþ puruùaþ, calo rathaþ , pataü yànam, vado manuùyaþ ity evam àdi siddhaü bhavati  /
hanter ghatvaü ca  /
hanter aci pratyaye parato dve bhavataþ, abhyàsasya ca hakàrasya ca ghatvam, àk càgamo bhavati  /
parasya abhyàsàc ca (*7,3.55) iti kutvam ghanàghanaþ kùobhaõa÷carùaõãnàm  /
pàñer õiluk cok ca dãrgha÷ ca abhyàsasya  /
pàñer aci parato dve bhavato õiluk ca bhavati  /
abhyàsasya ca ågàgamo dãrgha÷ ca bhavati  /
pàñåpañaþ //


____________________________________________________________________


#<ùyaïaþ samprasàraõaü putra-patyos tatpuruùe>#  || PS_6,1.13 ||


_____START JKv_6,1.13:
putra pati ity etasyor uttarapadayos tatpuruùe samàse ùyaïaþ saüprasàraõaü bhavati  /
yaõaþ sthàne ig bhavati ity arthaþ  /
kàrãùagandhãputraþ  /
kàriùagandhãpati  /
kaumudagandhãputraþ  /
kaumudagandhãpatiþ  /
karãùasya+iva gandho 'sya, kumudasya+iva gandho 'sya iti bahuvrãhiþ, tatra upamànàc ca (*5,4.137) iti gandhasya+idantàde÷aþ  /
karãùagandheþ apatyam ity aõ, tadantàt striyàm aõ-i¤or annarùayor guråpattamayoþ ùyaï gotre (*4,1.78) iti ùyaï, tata÷ ca api vihite ùaùñhãsamàsaþ, samprasàraõasya (*6,3.139) iti dãrghatvam  /
ùyaïaþ iti im ? bhyàputraþ  /
kùatriyàputraþ  /
putrapatyoþ iti kim ? kàrãùagandhyàkulam  /
kaumudagandhyàkulam  /
tatpuruùe iti kim ? kàrãùagandhyà patir asya gràmasya kàrãùagandhyàpatiþ ayaü gràmaþ  /

[#599]

ùyaïaþ iti strãpratyayagrahaõaü na strãpratyaye cànupasarjane iti pratyayagrahaõaparibhàùayà yasmàt sa vihitaþ tadàdeþ ity eùa niyamo na asti, tena paramakàrãùagandhyàyàþ putraþ paramakàrãùagandhãputraþ, paramakàrãùagandhãpatiþ ity api bhavati  /

[#598]

upasarjane tu ùyaïi na bhavati  /
atikràntà kàrãùagandhyàm atikàrãùagandhyà, tasya putraþ atikàrãùagandhyàputraþ  /
atikàrãùagandhyàpati  /
putrapatyoþ kevalayoþ uttarapadayoþ idaü samprasàraõaü, tadàdau tadante ca na bhavati, kàrãùagandhyàputrakulam, kàriùagandhyàparamaputraþ iti  /
ùyaïante ca yady apy anye yaõaþ santi, tathàpi ùyaïaþ eva samprasàraõaü, nirdi÷yamànasya àde÷à bhavanti iti  /
samprasàraõam iti càdhikriyate vibhàùà pareþ (*6,1.44) iti yàvat //


____________________________________________________________________


[#599]

##  || PS_6,1.14 ||


_____START JKv_6,1.14:

syaïaþ saüprasàraõam iti anuvartate  /
bandhu÷abde uttarapade bahuvrãhau samàse ùyaïaþ samprasàraõam bhavati  /
kàrãùagandhyà bandhuþ asya kàrãùagandhãbandhuþ  /
kaumudagandhãbandhuþ  /
bahuvrãhau iti kim ? kàrãùagandhyàyàþ bandhuþ kàrãùagandhyàbandhuþ  /
atra api pårvavad eva  /
paramakàrãùagandhãbandhuþ ity atra bhavati  /
atikàrãùagandhyàbandhuþ iti ca na bhavati, tathà kàrãùagandhyàbandhudhanaþ, kàrãùagandhyàparamabandhuþ iti  /
bandhuni iti napuüsakàliïganirde÷aþ ÷abdaråpàpekùayà, puüliïgàbhidheyas tu ayaü bandhu÷abdaþ  /
màtac màtçkamàtçùu  /
ùyaïaþ samprasàraõaü bhavati vibhàùayà bahuvrãhàv eva  /
kàrãùagandhyà màtà asya ity evaü bahuvrãhau kçte etasmàd eva upasaïkhyànàt pakùe matç÷abdasya màtajàde÷aþ  /
tatra citkaranasamarthyàd bahuvrãhisvaram antodàttatvaü bàdhate  /
màtçmàtçka÷abdayo÷ ca bhedena+upàdànàt nadyçta÷ ca (*5,4.153) iti kabapi vikalpyate  /
kàrãùagandhãmàtaþ, kàrãùagandhyamàtaþ, kàrãùagandhãmàtçkaþ, kàriùagandhyàmàtçkaþ, kàrãùagandhãmàtà, kàrãùagandhyàmàtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.15 ||


_____START JKv_6,1.15:

samprasàraõam iti vartate  /
ùyaïaþ iti nivçttam  /
vaci - vaca paribhàùaõe, bruvo vaciþ (*2,4.53) iti ca  /
svapi - ¤iùvapa ÷aye  /
yajàdayaþ - yaja devapåjàsaügatikaranadànesu ity ataþ prabhçti àgaõàntàþ  /
teùàü vacisv api yajàdãnàü kiti pratyaye parataþ samprasàraõam bhavati  /

[#600]

vaci - uktaþ  /
uktavà  /
svapi - suptaþ  /
suptavàn  /
yaja - iùñaþ  /
iùñavàn  /
vapa - uptaþ  /
uptavàn  /
vaha-åóhaþ  /
åóhavàn  /
vasa-uùitaþ  /
uùitavàn  /
ve¤-utaþ  /
utavàn  /
vye¤ - saüvãtaþ  /
saüvãtavàn  /
hve¤ - àhåtavàn  /
vada - uditaþ  /
uditavàn  /
ñuo÷vi - ÷ånaþ  /
÷ånavàn  /
dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyayekàryaü vij¤àyate  /
tena+iha na bhavati, vàcyate, vàcikaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.16 ||


_____START JKv_6,1.16:

graha upàdàne, jyà vayohànau, ve¤o vayiþ (*2,4.41), vyadha tàóane, va÷a kàntau, vyac vyàjãkaraõe, ovra÷cå chedane, praccha j¤ãpsàyàm, bhrasja pàke ity eteùàü dhàtånàü ïãti pratyaye parataþ cakàràt kati ca saüprasàraõaü bhavati  /
graha - gçhãtaþ  /
gçhãtavàn  /
ïiti - gçhõàti jarãgçhyate  /
jyà - jãnaþ  /
jãnavàn  /
lvàdibhyaþ (*8,2.44) iti niùñhànatvam  /
ïiti- jinàti  /
jejãyate  /
halaþ (*6,4.2) iti samprasàraõadãrghe kçte pvàdãnàü iti hrasvaþ kriyate  /
vayi - liñi parataþ ve¤o vayiþ àde÷aþ, tasya ïidabhàvàt kidevodàhriyate  /
åyatuþ  /
åyuþ  /
yady evaü vayigrahaõam anarthakam, yajàdiùu ve¤ pañhyate ? na+evaü ÷akyam  /
liñi tasya ve¤aþ (*6,1.40) iti pratiùedho vakùyate, tatra yathà+eva sthànivadbhàvàd vyervidhiþ evaü pratiùedho 'pi pràpnoti ? na+eùa doùaþ  /
liñi vayo yaþ (*6,1.38) iti yakàrasya saüprasàraõapratiùedhàd vayervidhau grahaõaü pratiùedhe càgrahaõamanumàsyate ? satyam etat  /
eùa eva arthaþ sàkùàn nirde÷ena vyeþ spaùñãkriyate  /
vyadha - viddhaþ  /
viddhavàn  /
ïiti - vidhyati  /
vevidhyate  /
va÷a - u÷itaþ  /
u÷itavàn  /
ïiti - uùñaþ  /
u÷anti  /
vyaca - vicitaþ  /
vicitavàn  /
ïiti - vicati  /
vevicyate  /
vyaceþ kuñàditvamanasi pratipàditam, tena sarvatra a¤õiti pratyaye samprasàraõaü bhavati, udvicità, udvicitum, udvicitavyam iti  /
vra÷ceþ - vçkõaþ  /
vçkõavàn  /
atha katham atra kutvaü, vra÷cabhrasja iti hi ùatvena bhavitavyam ? niùñhàde÷aþ ùatvasvarapratyayavidhãóvidhiùu siddho vaktavyaþ  /

[#601]

tatra ùtvaü prati natvasya siddhatvàd j¤alàdir niùñhà na bhavati  /
kutve tu kartavye tad asiddham eva iti pravartate kutvam  /
ïiti - vç÷cati  /
varãvç÷cyate  /
praccha - pçùñaþ  /
pçùñavan  /
ïiti - pçcchati  /
parãpçchyate  /
pra÷naþ  /
naïi tu pra÷ne ca àsannakàle (*3,2.117) iti nipàtanàd asaüprasàraõam  /
bhrasja - bhçùñaþ  /
bhçùñavàn  /
ïiti - bhçjjati  /
barãbhçjyate  /
sakàrasya j¤alàü ja÷ j¤a÷i (*7,4.53) iti ja÷tvena dakàraþ, stoþ ÷cunà ÷cuþ (*8,4.40) iti ÷cutvena jakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.17 ||


_____START JKv_6,1.17:

ubhayeùàü vacyàdãnàü grahyàdãnàü ca liñi parato 'bhyàsasya samprasàraõaü bhavati  /
vaci - uvàca  /
uvacitha  /
svapi - suùvàpa  /
suùvapitha  /
yaja iyàja  /
iyajitha  /
óuvap - uvàpa  /
uavapitha  /
grahyàdãnàm - tatra graher avi÷eùaþ  /
jagràha  /
jagrahitha  /
jyà - jijyau  /
jijyitha  /
vayi - uvàya  /
uvayitha  /
vyadha - vivyàdha  /
vivyadhitha  /
va÷a - uvà÷a  /
uva÷itha  /
vyaca - vivyàca  /
vivyacitha  /
vç÷cateþ satyasati và yoge na asti vi÷eùaþ  /
yogàrambhe tu sati yadi samprasàraõam akçtvà halàdi÷eùeõa repho nivartyate, tadà vakàrasya samprasàraõaü pràpnoti  /
atha rephasya samprasàraõaü kçtvà uradatvaü raparatvaü ca kriyate, tadànã - muradatvasya sthànivadbhàvàt na samprasàraõe samprasàraõam (*6,1.37) iti pratiùedho bhavati ity asti vi÷eùaþ  /
vavra÷ca  /
vavra÷citha  /
pçcchati bhçjjatyor avi÷eùaþ  /
akidarthaü ca+idam abhyàsasya samprasàraõaü vidhãyate  /
kiti hi paratvàd dhàtoþ samprasàraõe kçte punaþ prasaïgavij¤ànàd dvirvacanam, åcatuþ, åcuþ iti  /
adhikàràd eva+ubhayeùàü grahaõe siddhe punar ubhayeùàm iti vacanaü halàdiþ ÷eùam api bàdhitvà samprasàraõam eva yathà syàt iti  /
vivyàdha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.18 ||


_____START JKv_6,1.18:

svàpeþ iti svaper õyantasya grahaõam  /
tasya caïi parataþ saüprasàraõam bhavati  /
asåùupat, asåùupatàm, asåùupan  /
dvirvacanàt pårvam atra saüprasàraõam, tatra kçte laghåpadhaguõaþ, tasya õau caïyupadhàyàþ hrasvatvam, tato dvirvacanam, dãrgho laghoþ (*7,4.94) iti dãrghatvam  /
caïi iti kim ? svàpyate  /
svàpitaþ  /
kiti iti nivçttam  /
ïiti iti kevalam iha anuvartate ity etad durvij¤ànam //


____________________________________________________________________


[#602]

##  || PS_6,1.19 ||


_____START JKv_6,1.19:

¤iùvapa ÷aye, syamu, svana, dhvana ÷abde, vye¤ saüvaraõe ity eteùàü dhàtånàü yaïi parataþ samprasàraõaü bhavati  /
soùupyate  /
sesimyate  /
vevãyate  /
yaïi iti kim ? svapnak //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.20 ||


_____START JKv_6,1.20:

yagi iti vartate  /
va÷erdhàtor yaïi parataþ saüprasàraõaü na bhavati  /
vàva÷yate, vàva÷yete, vàva÷yante  /
yagi iti kim ? uùñaþ  /
u÷anti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.21 ||


_____START JKv_6,1.21:

yagi iti vartate  /
càyç påjàni÷àmanayoþ ity etasya dhàtoþ yagi parataþ kã ity ayam àde÷o bhavati  /
cekãyate, cekãyete, cekãyante  /
dãrghoccàraõaü yaïlugartham  /
cekãtaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.22 ||


_____START JKv_6,1.22:

sphàyã opyàyã vçddhau ity asay dhàtoþ niùñhàyàü parataþ sphã ity ayam àde÷o bhavati  /
sphãtaþ  /
sphãtavàn  /
niùthàyàm iti kim ? shàtiþ  /
sphàtãbhavati ity etad api ktinnantasya+eva råpaü, na niùthàntasya  /
niùñhàyàm ity etad adhãkrãyate liïyaïo÷ ca (*6,1.29) iti pràgetasmàt såtràt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.23 ||


_____START JKv_6,1.23:

niùñhàyàm iti vartate, saüprasàraõam iti ca  /
sphã ity etan na svaryate  /
styai ùñyai ÷abdasaüghàtayoþ  /
dvayor apy etayoþ dhàtvoþ styàråpamàpannayoþ sàmànyena grahaõam  /
styà ity asya prapårvasya dhàtor niùñhàyàü parataþ samprasàraõaü bhavati  /
prastãtaþ  /
prastãtavàn  /
samprasàraõe kçte yaõvattvaü vihatam iti  /
niùñhànatvaü na bhavati  /
prastyo 'nyatarasyàm (*8,2.54) iti tu pakùe makàraþ kriyate  /
prastãmaþ prastãmavàn  /
prapårvasya iti kim ? saüstyànaþ  /
saüstyànavàn  /
prastyaþ ity eva siddhe pårvagrahaõam iha api ythà syàt, prasaüstãtaþ, prasüstãtavàn  /
tat kathaü prapårvasya iti ùaùñhyarthe bahuvrãhiþ ? praþ pårvo yasya dhàtåpasargasamudàyasya sa prapårvaþ tadavayavasya styaþ iti vyadhikaraõe ùaùñhyau  /
tatra prasaüstãtaþ ity atra api prapårvasamudàyàvayavaþ styà÷abdo bhavati //

____________________________________________________________________


[#603]

##  || PS_6,1.24 ||


_____START JKv_6,1.24:

dravamårtau dravakàñhinye, spar÷e vartamànasya ÷yaiï gatau ity asya dhàtor niùñhàyàü parataþ samprasàraõaü bhavati  /
÷inaü ghçtam  /
÷ãnà vasà  /
÷ãnam medaþ  /
dravàvasthàyàþ kàñhinyaü gatam ity arthaþ  /
÷yo 'spar÷e (*8,2.47) iti niùthànatvam  /
spar÷e - ÷ãtaü vartate  /
÷ãto vàyuþ  /
֋tamudakam  /
guõamàtre tadvati ca asya ÷ãta÷abdasya vçttir draùñavyà  /
dravamårtispar÷ayoþ iti kim ? saü÷yàno vç÷cikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.25 ||


_____START JKv_6,1.25:

÷yaþ iti vartate  /
prater uttarasya ÷yàyater niùñhàyàü parataþ samprasaraõaü bhavati  /
prati÷ãnaþ  /
prati÷ãnavàn  /
dravamårtispar÷àbhyàm anyatra api yathà syàt iti såtràrambhaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.26 ||


_____START JKv_6,1.26:

÷yaþ iti vartate  /
abhi ava ity evaü pårvasya ÷yàyater niùthàyàü vibhàùà samprasàraõam bhavati  /
abhi÷ãnam abhi÷yànam  /
ava÷ãnam, ava÷yànam  /
dravamårtispar÷avivakùàyàm api vikalpo bhavati  /
abhi÷ãnaü ghçtam, abhi÷yànaü ghçtam  /
ava÷ãnaü medaþ, ava÷yànaü medaþ  /
abhi÷ãto vàyuþ, abhi÷yànaþ  /
ava÷ãtamudakam , ava÷yànamudakam  /
seyamubhayatravibhàùà draùñavyà  /
pårvagrahaõasya ca prayojanam, sambhi÷yànaü, samava÷yànam ity atra mà bhåt iti kecid vyacakùate , nakilàyam abhyavapårvaþ samudàyaþ iti yo 'tra abhyavapårvaþ samudàyastadà÷rayo viklapaþ kasmàn na bhavati ? tasmàt atra bhavitavyam eva  /
yadi tu na+iùyate tato yatnànataramàstheyam asmàd vihbàùàvij¤ànàt  /
vyavastheyam  /
pårvagrahaõasya ca anyat prayojanaü vaktavyam //


____________________________________________________________________


#<÷çtaü pàke>#  || PS_6,1.27 ||


_____START JKv_6,1.27:

vibhàùà ity anuvartate  /
÷rà pàke ity etasya dhàtoþ õyantasya aõyantasya ca pàke 'bhidheye ktapratyaye parataþ ÷çbhàvo nipàtyate vibhàùà  /
÷çtaü kùãram  /
÷çtaü haviþ  /
vyavasthitavibhàùà ca+iyam, tena kùãrahaviùor nityaü ÷çbhàvo bhavati, anyatra na bhavati ÷ràõà yavàgåþ ÷rapità yavàgåþ iti  /
yadà api bàhye prayojake dvitãyo õic utpadyate tadà api niùyate, ÷rapitaü kùãraü devadattena yaj¤adattena iti  /
÷ràtir ayam akarmakaþ karmakartçviùayasya pacer arthe vartate, sa õyantaþ api pràkçtaü pacyarthamàhuþ  /
tad atra dvayor api ÷çtam iti iùyate  /
÷çtaü kùãraü svayam eva  /
÷çtaü kùãraü devadattena  /
pàkagrahaõaü nipàtanaviùayapradar÷anàrtham, tena kùãrahaviùor eva //

____________________________________________________________________


[#604]

##  || PS_6,1.28 ||


_____START JKv_6,1.28:

vibhàùà ity eva  /
opyàyã vçddhau ity asya dhàtoþ niùñhàyàü vibhàùà pã ity ayam àde÷o bhavati  /
pãnaü mukham  /
pãnau bàhå  /
pãnamuraþ  /
iyam api vyavasthitavibhàùà+eva  /
tena anupasargasya nityaü bhavati, sopasargasya tu na+esva bhavati  /
àpyàna÷candramàþ  /
àïpårvasyàndhådhasoþ bhavaty eva, àpãno 'ndhuþ, àpãnamådhaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.29 ||


_____START JKv_6,1.29:


vibhàùà iti nivçttam  /
pyàyaþ pã (*6,1.28) ity etat ca÷abdena anukçùyate  /
liñi yaïi ca parataþ pyàyaþ pã ity ayam àde÷o bhavati  /
àpipye, àpipyàte, àpipyire  /
paratvàt pãbhàve kçte punaþ prasaïgavij¤ànàt dvirvacanam, eranekàcaþ iti yaõàde÷aþ  /
yaïi - àpepãyate, àpepãyete, apepãyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.30 ||


_____START JKv_6,1.30:

lióyïoþ iti vartate, samprasaraõam iti ca  /
liñi yaïi ca ÷vayater dhàtoþ vibhàùà samprasàraõaü bhavati  /
÷u÷àva, ÷i÷vàya  /
÷u÷uvatuþ, ÷i÷viyatuþ  /
yagi - ÷o÷åyate, ÷e÷vãyate  /
tad atra yaïi samprasàraõam apràptaü vibhàùa vidhãyate  /
liñi tu kiti yajàditvàt nityaü pràptaü, tatra sarvatravikalpo bhavati ity eùà ubhayatravibhàùà  /
yadà ca dhàtor na bhavati tadà liñy abhyàsasya+ubhayeùàm (*6,1.17) ity abhyàsasya api na bhavati //


____________________________________________________________________


#<õau ca saü÷-caïoþ>#  || PS_6,1.31 ||


_____START JKv_6,1.31:

vibhàùà ÷veþ (*6,1.30) iti vartate  /
sanpare caïpare ca õau parataþ ÷vayater dhàtoþ vibhàùà samprasàraõaü bhavati  /
÷u÷àvayiùati  /
caïi - a÷å÷avat, a÷i÷vayat  /
samprasàraõaü samprasàraõà÷rayaü ca balãyo bhavati iti vacanàd antaraïgam api vçddhyàdikaü samprasàraõena bàdhyate  /
kçte tu saüprasàraõe vçddhir àvàde÷a÷ ca  /
tataþ oþ pu-yaõ-jy-apare (*7,4.80) ity etad vacanaü j¤àpakaü õau kçtasthànivadbhàvasya, iti sthànivadbhàvàt ÷u÷abdo dvirucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.32 ||


_____START JKv_6,1.32:

õau ca saü÷caïoþ (*6,1.31) iti vartate  /
sanpare caïpare ca nau parato hvaþ saüprasàraõaü bhavati  /
juhàvayiùati, juhàvayiùtaþ, juhàvayiùanti  /
ajåhavat, ajåhavatàm, ajåhavan  /
saüprasàraõasya balãyastvàt ÷àcchàsàhvàvyàvepàü yuk (*7,3.37) iti pràgeva yuk na bhavati  /
samprasàraõam iti vartamàne punaþ samprasàraõam ity uktaü vibhàùà ity asya nivçttyartham  /
hvaþ samprasàraõam abhyastasya ity ekayogena siddhe pçthagyogakaranam anabhyastanimittapratyayavyavadhàne samprasàraõàbhàvaj¤àpanàrtham  /
hvayakam icchati hvàyakãyate  /
hvàyakãyateþ san jihvàyakãyiùati //


____________________________________________________________________


[#605]

##  || PS_6,1.33 ||


_____START JKv_6,1.33:

hvaþ iti vartate, tad abhyastasya ity anena vyadhikaraõam  /
abhyastasya yo hvayatiþ  /
ka÷ ca abhyastasya hvayatiþ ? kàraõam  /
tena abhyastakàraõasya hvayatiþ pràg eva dvirvacanàt samprasàraõaü bhavati  /
juhàva  /
juhåyate  /
juhåùati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.34 ||


_____START JKv_6,1.34:

havaþ iti vartate  /
chandasi viùaye hvayater dhàtor bahulaü saüprasàraõaü bhavati  /
indràgnã huve  /
devãü sarasvatãü huve  /
hve¤o lañi àtmanepadottamaikavacane bahulaü chandasi iti ÷apo luki kçte samprasàraõamuvaïàde÷a÷ ca  /
na ca bhavati  /
hvayàmi marutaþ ÷ivàn  /
hvayàmi devàü //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.35 ||


_____START JKv_6,1.35:

bahulaü chandasi iti vartate  /
càyater dhàtoþ chandasi viùaye bahulaü kã ity ayam àde÷o bhavati  /
viyantà nyanyaü cikyurna nicikyuranyam  /
liñi usi råpam  /
na bhavati  /
agner jyotir nicàyyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.36 ||


_____START JKv_6,1.36:

chandasi iti vartate  /
apaspçdhethàm iti spardha saïgharùe ity asya laïi àthàmi dvivarcanaü rephasya saüprasàraõam akàralopa÷ ca nipàtanàt  /
indra÷ ca viùõo yad apaspçdhethàm  /
apaspardhethàm iti bhàùàyàm  /
apara àha - spardheþ apapårvasya liïi àthàmi samprasaraõam akàralopa÷ ca nipàtanàt  /
bahulaü chandasyamaïyoge 'pi (*6,4.75) ity aóàgamàbhàvaþ  /
atra pratyudàharaõam apàspardhethàm iti bhaùàyàm  /
ànçcuþ, ànçhuþ iti  /
arca påjàyàm, arha påjàyam ity anayor dhàtvoliñyusi samprasàraõam akàralopa÷ ca nipàtanàt  /
tato dvirvacanam, uradatvam, ata àdeþ (*7,4.70) iti dãrghatvam  /
tasmàn nuó dvihalaþ (*7,4.71) iti nuóàgamaþ  /
ya ugrà arkamànçcuþ  /
na vasånyànçhuþ  /
ànarcuþ, ànarhuþ iti bhàùàyàm  /

[#606]

cicyuùe  /
cyuï gatau ity asya dhàtoþ liti se÷abde abhyàsaya samprasàraõam aniñ ca nipàtanàt  /
cicyuùe  /
cucyuviùe iti bhàùàyàm  /
tityàja  /
tyaja hànau ity asay dhàtoþ liñi abhyàsasya samprasàraõaü nipàtyate  /
tityàja  /
tatyàja iti bhàùàyàm  /
÷ràtàþ iti  /
÷r㤠pàke ity etasya dhàtoþ niùñhàyàü ÷ràbhàvaþ  /
÷ràtàsta indrasomàþ  /
÷ritam iti tasya+eva ÷rãõàteþ hrasvatvam  /
somo gaurã adhi÷ritaþ  /
÷rità no gçhàþ  /
anayoþ ÷ràbhàva÷ribhàvayor viùayavibhàgam icchati, someùu bahuùu ÷ràbhàva eva, anyatra ÷ribhàvaþ iti  /
somàd anyatra kvacid ekasminn api ÷ràbhàvo dç÷yate  /
yadi ÷ràto juhotana  /
tasya ÷ràtàþ iti bahuvacanasya avivakùitatvàd upasaügraho draùñavyaþ  /
à÷ãþ, à÷ãrtaþ iti  /
tasya+eva ÷rãõàter àïpårvasya kvipi niùñhàyàü ca ÷ãràde÷aþ, niùñhàyà÷ ca natvàbhàvo nipàtanàt  /
tàmà÷ãrà duhanti  /
à÷ãrta årjam  /
kùãrair madhyata à÷ãrtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.37 ||


_____START JKv_6,1.37:

samprasàrane parataþ pårvasya yaõaþ samprasàraõaü na bhavati  /
vyadha - viddhaþ  /
vyaca - vicitaþ  /
vye¤ - saüvãtaþ  /
ekayogalakùanam api samprasàraõam ata eva vacanàt prathamaü parasya yaõaþ kriyate, pårvasya ca prasaktaü pratiùidhyate  /
samprasàraõam iti vartamàne punaþ samprasàranagrahaõaü vide÷asthasya api samprasàraõasya pratiùedho yathà syàt iti  /
÷va-yuva-maghonàm ataddhite (*6,4.133) - yånaþ  /
yånà  /
samprasàraõagrahaõasàmarthyàt eva pårvasya pratiùedhe vaktavye svarõadãrghatvam ekàde÷o na sthànivad bhavati  /
sati và sthànivattve vyavadhànametàvadà÷rayiùyate  /
çci trer uttarapadàd ilopa÷ chandasi  /
çci parataþ treþ samprasàraõam bhavati uttarapadàd ilopa÷ ca chandasi viùaye  /
tisra çcaþ yasmin tat tçcaü såktam  /
tçcaü sàma  /
çkpårabdhåþpathàmànakùe (*5,4.74) iti samàsàntaþ  /
chandasi ti kim ? tyçcaü karma  /
rayermatau bahulam  /
rayi÷abdasya chandasi viùaye matau parato bahulaü samprasàraõaü bhavati  /
à revànetu no vi÷aþ  /
na ca bhavati  /
rayimàn puùñivardhanaþ //


____________________________________________________________________


[#607]

##  || PS_6,1.38 ||


_____START JKv_6,1.38:

na samprasàraõam iti anuvartate  /
liñi parato vayo yakàrasya samprasàraõaü na bhavati  /
uvàya, åyatuþ, åyuþ  /
liógrahaõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.39 ||


_____START JKv_6,1.39:


asya vayo yakàrasya kiti liñi parato vakàràde÷o bhavati anyatarasyàm  /
åvatuþ, åvuþ  /
åyatuþ, åyuþ  /
kiti iti kim ? uvàya  /
uvayitha //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.40 ||


_____START JKv_6,1.40:

liñi ity anuvartate  /
ve¤ tantusantàne ity asya dhàtoþ liti parataþ samprasàraõaü na bhavati  /
vavau, vavatuþ, vavuþ  /
kiti yajàditvàt dhàtoþ pràptam akityapi liñy abhyàsasya+ubhayeùàm (*6,1.17) ity abhyàsasya, ataþ ubhayaü pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.41 ||


_____START JKv_6,1.41:

ve¤aþ ity anuvartate  /
lyapi ca parto ve¤aþ samprasàraõaü na bhavati  /
pravàya  /
upavàya  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.42 ||


_____START JKv_6,1.42:

lyapi ity eva  /
jyà vayohànau ity asya dhàtoþ lyapi parataþ samprasàraõaü na bhavati  /
prajyàya  /
upajyàya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.43 ||


_____START JKv_6,1.43:


lyapi ity eva  /
vye¤ saüvaraõe ity etasya dhàtoþ lyapi parataþ samprasàraõaü na bhavati  /
pravyàya  /
upavyàya  /
yogavibhàgaþ uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.44 ||


_____START JKv_6,1.44:

lyapi ca vya÷ ca iti anuvartate  /
parer uttarasya vye¤ ity etasya dhàtoþ lyapi parataþ vibhàùà samprasàraõaü na bhavati  /
parivãya yåpam, parivyàya  /
samprasàraõe kçte parapårvatve ca hrasvasya iti tuka pràpnoti, sa halaþ (*6,4.2) iti dãrghatvena paratvàd bàdhyate //


____________________________________________________________________


[#608]

#<àd eca upade÷e '÷iti>#  || PS_6,1.45 ||


_____START JKv_6,1.45:

dhàtoþ iti vartate  /
ejanto yo dhàtur upade÷e tasya akàràde÷o bhavati, ÷iti tu pratyaye na bhavati  /
glai - glàtà  /
glàtum  /
glàtavyam  /
÷o - ni÷àtà  /
niֈtum  /
niֈtavyam  /
ecaþ iti kim ? kartà  /
hartà  /
upade÷e iti kim ? cetà  /
stotà  /
a÷iti iti kim ? glàyati  /
mlàyati  /
kathaü jagle, mamle ? na+evaü vij¤àyate, ÷akàra id yasya so 'yaü ÷it iti, kiü tarhi, ÷a eva it ÷it  /
tatra yasmin vidhistadàdàvalgrahaõe iti ÷idàdau pratyaye pratiùedhaþ  /
e÷ ÷akàrànto bhavati  /
a÷iti iti prasajyapratiùedho 'yam, tena etad àttvam anaimittikaü pràg eva pratyayotpatter bhavati iti, suglaþ, sumlaþ iti àta÷copasarge (*3,1.136) iti kapratyayaþ, suglànaþ, sumlànaþ iti àto yuc (*3,3.128) ity evam àdi siddham bhavati iti  /
àkàràdhikàrastvayaü nityaü samyateþ (*6,1.57) iti yàvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.46 ||


_____START JKv_6,1.46:

vye¤ ity etasya dhàtoþ liñi parata àkàràde÷o na bhavati  /
saüvivyàya  /
savivyayitha  /
liñy abhyàsasya+ubhayeùàm (*6,1.17) iti abhyàsasya samprasàraõam  /
õali aco ¤õiti (*7,2.115) iti vçddhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.47 ||


_____START JKv_6,1.47:

adecaþ iti vartate  /
sphura sphula calane ity etayor dhàtvoþ ecaþ sthàne gha¤i parataþ àkàràde÷o bhavati  /
visphàraþ  /
visphàlaþ  /
viùphàraþ  /
viùphàlaþ sphuratisphulatyor nir-ni-vibhyaþ (*8,3.76) iti và ùatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.48 ||


_____START JKv_6,1.48:

óukr㤠dravyavinimaye, iï adhyayane ji jaye ity eteùàü dhàtånàü ecaþ sthàne õau parataþ àkàràde÷o bhavati  /
kràpayati  /
adhyàpayati  /
jàpayati //


____________________________________________________________________


[#609]

##  || PS_6,1.49 ||


_____START JKv_6,1.49:

õau ity anuvartate  /
ùidhu hiüsàsamràdhyoþ ity asya dhàtoþ apàralaukike 'rthe vartamànasya ecaþ sthàne õau parataþ àkàràde÷o bhavati  /
annaü sàdhayati  /
gràmaü sàdhayati  /
apàralaukike iti kim ? tapastàpasaü sedhayati  /
svànyevainaü karmàõi sedhayanti  /
atra hi sidhyatiþ pàralaukike j¤ànavi÷eùe vartate  /
tàpasaþ sidhyati j¤ànavi÷eùamàsàdayati, taü tapaþ prayuïkte  /
sa ca j¤ànavi÷eùaþ utpannaþ paraloke janmàntare phalam abhyudayalakùaõam upasaüharan paralokaprayojano bhavati  /
iha kasmàn na bhavati, annaü sàdhayati bràhmanebhyo dàsyàmi iti ? sidhyate - ratràrtho niùpattiþ  /
tasyàþ prayojanam annam  /
tasya yad dànaü tat pàralaukikam, na punaþ siddhir eva iti na àtvaü paryudasyate  /
sakùàt paralokaprayojane ca sidhyarthe kçtavakà÷aü vacanam evaü viùayaü na avagàhate  /
sidhyateþ iti ÷yanà nirde÷aþ, ùidha gatyàm ity asya bhauvàdikasya nivçttyarthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.50 ||


_____START JKv_6,1.50:

àdeca upade÷e (*6,1.45) iti vartate  /
m㤠hiüsàyàm, óumi¤ prakùepaõe, dãï kùaye ity eteùaü dhàtånàü lyapi viùaye, cakàràd eca÷ca viùaye upade÷e eva pràk pratyayotpatteþ alo 'nyasya sthàne àkàràde÷o bhavati  /
pramàtà  /
pramàtavyam  /
pramàtum  /
pramàya  /
nimàtà  /
nimàtavyam  /
nimàtum  /
nimàya  /
upadàtà  /
upadàtavyam  /
upadàtum  /
upadàya  /
upade÷e eva àtvavidhànàd ivarõàntalakùaõaþ pratyayo na bhavati  /
àkàralakùaõa÷ ca bhavati, upadàyo vartate  /
ãùadupadànam iti gha¤yucau bhavataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.51 ||


_____START JKv_6,1.51:

lyapi iti vartate, àdeca upade÷e iti ca  /
lãï ÷leùaõe iti divàdiþ  /
lã ÷leùaõe iti kryàdiþ  /
tayoþ ubhayoþ api yakà nirde÷aþ smaryate  /
lãyater dhatoþ lyapi ca eca÷ca viùaye upade÷e eva alo 'ntyasya sthàne vibhàùà àkàràde÷o bhavati  /
vilatà  /
vilàtum  /
vilàtavyam  /
vilàya  /
viletà  /
viletum  /
viletavyam  /
vilãya  /
nimimãliyaü khalacoþ pratiùedho vaktavyaþ  /
ãùat pramayaþ  /
pramayo vartate  /
ãùannimayaþ  /
nimayo vartate  /
ãùad vilayaþ  /
vilayo vartate  /
atra tu liyo vyavasthitavibhàùàvij¤ànàt siddham  /
evaü ca pralambhana÷àlãnãkaranayo÷ ca õau nityamàttvaü bhavati, kastvàmullàpayate, ÷yeno vartikàmullàpayate //


____________________________________________________________________


[#610]

##  || PS_6,1.52 ||


_____START JKv_6,1.52:

vibhàùà iti vartate  /
khida dainye ity asya dhàtoþ ecaþ sthàne chandasi viùaye vibhàùà àkàraþ àde÷o bhavati  /
cittaü cikhàda  /
cittaü cikheda  /
chandasi iti kim ? cittaü khedayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.53 ||


_____START JKv_6,1.53:

gurã udyamane ity asya dhàtoþ apapårasya õamuli parataþ ecaþ sthàne vibhàùà àkàraþ àde÷o bhavati  /
apagàramapagàram  /
apagoramapagoram  /
àbhãkùõye õamul ca (*3,4.22) iti õamul  /
asyapagàram yudhyante, asyapagoram yudhyante ity atra dvitãyàyàü ca (*3,4.56) iti õamul //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.54 ||


_____START JKv_6,1.54:

ci¤ sphura ity etayoþ dhàtvoþ õau parataþ ecaþ sthàne vibhàùa àkàràde÷o bhavati  /
càpayati, cayayati  /
sphàrayati, sphorayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.55 ||


_____START JKv_6,1.55:

õau iti vartate  /
vã gatiprajanakàntyasanakhàdaneùu ity asya dhàtoþ prajane vartamànasya õau parataþ vibhàùà àkàràde÷o bhavati  /
purovàto gaþ pravàpayati, purovàto gàþ pravàyayati  /
garbhaü gràhayati ity arthaþ  /
prajano hi janmana upakramo garbhagrahaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.56 ||


_____START JKv_6,1.56:

õau iti vartate, vibhàùà iti ca  /
hetur iha pàribhàùikaþ svatantrasya prayojakaþ, tato yad bhayam, sa yasya bhayasya sàkùàd hetuþ, tadbhayam hetubhayam  /
tatra vartamànasya ¤ibhã bhaye ity asya dhàtoþ õau parataþ vibhàùà àkàràde÷o bhavati  /
muõóo bhàpayate, muõóo bhãùayate  /
jañilo bhàpayate, jañilo bhãùayate  /
bhãsmyor hetubhaye (*1,3.38) ity àtmanepadam  /
bhiyo hetubhaye ùuk (*7,3.40)  /
sa ca àttvapakùe na bhavati  /
libhiyoþ ãkàrapra÷leùanirde÷àd ãkàràntasya bhiyaþ ùuk vidhãyate  /
hetubhaye iti kim ? ku¤cikayainaü bhàyayati  /
atra hi ku¤cikàto bhayaü karaõàt, na hetor devadattàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.57 ||


_____START JKv_6,1.57:

õau iti vartate, hetubhaye iti ca  /
nityagrahaõàd vibhàùà iti nivçttam  /
ùmiï ãùaddhasane ity asya dhàtoþ hetubhaye 'rthe õau parato nityamakàràde÷o bhavati  /
muõóo vismàpayate  /
jañilo vismàpayate  /
bhaye iti kim ? ku¤cikayà enaü vismàpayati  /
bhaya÷abdena hetvarthasàmànyà, iha smayater artho 'bhidhãyate  /
na hi mukhye bhaye smayater vçttir asti //


____________________________________________________________________


[#611]

##  || PS_6,1.58 ||


_____START JKv_6,1.58:

sçja visarge, dç÷ir prekùaõe ity etayoþ dhàtvoþ j¤alàdàvakiti pratyaye parataþ am àgamo bhavati  /
sraùñà  /
sraùñum  /
sraùñavyam  /
draùñà  /
draùñum  /
draùñavyam  /
laghåpadhaguõàpavàdo 'yam amàgamaþ  /
asràkùãt  /
adràkùãt  /
sici vçddhiþ ami kçte bhavati, pårvaü tu bàdhyate  /
j¤ali iti kim ? sarjanam  /
dar÷anam  /
akiti iti kim ? sçùñaþ  /
dçùñaþ  /
dhàtoþ svaråpagrahaõe tatprataye kàryavij¤ànàd iha na bhavati, rajjusçóbhyàm, devadçgbhyàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.59 ||


_____START JKv_6,1.59:

upade÷e iti vartate, j¤alyam akiti iti ca  /
upade÷e 'nudàttasya dhàtoþ çkàropadhasya j¤alàdàvakiti pratyaye parato 'nyatarasyàm amàgamo bhavati  /
traptà, tarpità, tarptà  /
draptà, darpità, darptà  /
tçpa prãõane, dçpa harùamocanayoþ, ity etau radhàdã dhatå, tayoþ ióàgamaþ radhàdibhya÷ ca (*7,2.45) iti vikalpyate  /
anudàttopade÷aþ punar amartha eva  /
anudàttasya iti kim ? varóhà, varóhum, varóhavyam  /
vçhå udyamane ity ayam udàttopade÷aþ åditvàccàsyeó vikalopyate  /
çdupadhasya iti kim ? bhettà  /
chettà  /
j¤ali ity eva, tarpaõam  /
darpaõam  /
akiti ity eva, tçptaþ  /
dçptaþ //

____________________________________________________________________


#<÷ãrùaü÷ chandasi>#  || PS_6,1.60 ||


_____START JKv_6,1.60:

÷ãrùan iti ÷abdàntaraü ÷iraþ÷abdena samànàrthaü chandasi viùaye nipàtyate, na punar ayam àde÷aþ ÷iraþ÷abdasya  /
÷o 'pi hi chandasi prayujyata eva  /
÷ãrùõà hi tatra somaü krãtaü haranti  /
yatte ÷ãrùõo daurbhàgyam  /
chandasi iti kim ? ÷iraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.61 ||


_____START JKv_6,1.61:

÷ãrùan iti vartate  /
àde÷o 'yam iùyate  /
sa katham ? taddhite iti hi paraü nimittam upàdãyate, sa tadanuråpàü prakçtiü ÷iraþ÷abdam àkùipati  /
yakàràdau taddhite parataþ ÷iraþ÷abdasya ÷ãrùannàde÷o bhavati  /
÷irùaõyo hi mukhyo bhavati  /
÷ãrùaõyaþ svaraþ  /
÷irasi bhavaþ iti ÷arãra-avayavàc ca (*4,3.55) iti yat, ye ca abhàva-karmaõoþ (*6,4.138) iti prakçtibhàvaþ  /
taddhite iti kim ? ÷iraþ icchati ÷irasyati  /
và ke÷eùu  /
÷irasaþ ÷ãrùannàde÷o vaktavyaþ  /
÷ãùarõyàþ ke÷àþ, ÷irasyàþ ke÷àþ //


____________________________________________________________________

[#612]

##  || PS_6,1.62 ||


_____START JKv_6,1.62:

÷jàdau taddhite ÷irasaþ ÷ãrùa÷abdaþ àde÷o bhavati  /
hasti÷irasaþ apatyaü hàsti÷ãrùiþ  /
bàhvàdibhya÷ ca (*4,1.96) iti i¤  /
sthåla÷irasaþ idaü sthau la÷ãrùam  /
÷ãrùanbhàve hi an (*6,4.167) iti prakçtibhàvaþ syàt  /
hàsti÷ãrùi÷abdàt striyàm i¤o 'õ-i¤or anàrùayoþ ùyaïàde÷e kçte ÷ãrùasya ÷iraþ÷abdagrahaõena grahaõàt ÷ãrùannàde÷aþ pràpnoti  /
tatra prakçtibhàve sati hàsti÷ãrùaõyà ity aniùñaü råpaü syàt  /
iùyate tu hàsti÷ãrùyà iti  /
tat katham ? kartavyo 'tra yatnaþ  /
aõi¤antàd và paraþ pratyayaþ ùyaïà÷rayitavyaþ, tatra yasya+iti lopasya sthànivadbhàvàd vyavadhànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.63 ||


_____START JKv_6,1.63:

pàda danta nàsikà màsa hçdaya ni÷à asçj yåùa doùa yakçt ÷akçt udaka àsana ity eteùàü ÷abdànàü sthàne ÷asprabhçtipratyayeùu parataþ pad dat nas màs hçd ni÷ asan yåùan doùan yakan ÷akan udan àsan ity ete àde÷àþ yathàsaïkhyaü bhavanti  /
pad - nipada÷caturo jahi  /
padà vartaya goduham  /
pàdaþ pat (*6,4.130)  /
dat - yà dato dhàvate tasyai ÷yàvadan  /
nas - såkarastvà khanannasà  /
màs - màsi tvà pa÷yàmi cakùuùà  /
hçd - hçdà påtaü manasà jàtavedo  /
ni÷ - amàvàsyàyàü ni÷i yajet  /
asan - asikto 'snà 'varohati  /
yåùan - yà pàtràõi yåùõa àsecanàni  /
doùan - yatte doùõo daurbhàgyam  /
yakan - yakno 'vadyati  /
÷akan - ÷akno 'vadyati  /
udan - udno divyasya no dehi  /
àsan - àsani kiü labhe madhåni  /
÷asprabhçtiùu iti kim ? pàdau te pratipãóyau  /
nàsike te kç÷e  /
kecid atra chandasi ity anuvartayanti  /
apare punar avi÷eùeõa+icchanti  /
tathà hi bhàùàyàm api padàdayaþ ÷abdàþ prayujyante  /
vyàyàmakùuõõagàtrasya padbhyàmudvartitasya ca  /
vyàdhayo na+upasarpanti vainateryàmavoragàþ //
ity evam àdayaþ  /
anyatarasyàm ity etad anuvartayanti  /
tena pàdàdayo 'pi prayujyante  /
÷asprabhçtiùu iti prakàràrthe prabhçti÷abda iti ÷alà doùaõã ity atra api doùannàde÷o bhavati  /
padàdiùu màüspçtsnånàm upasaïkhyànam  /
màüsa pçtanà sànu ity eteùàü sthàne yathàsaïkhyam màüs pçt snu ity ete àde÷àþ bhavanti  /
màüspacanyà ukhàyàþ  /
màüsapacanyà iti pràpte  /
pçtsu martyam  /
pçtanàsu martyam iti pràpte  /
na te divo na pçthivyà adhisnuùu  /
adhisànuùu iti pràpte  /

[#613]

nas nàsikàyà yattaskùudreùu  /
nàsikàyà nasbhàvo vaktavyaþ yat tas kùudra ity eteùu parataþ  /
nasyam  /
nastaþ  /
naþkùuþ  /
yati varõanagarayor na+iti vaktavyam  /
nàsikyo varõaþ  /
nàsikyaü nagaraü //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.64 ||


_____START JKv_6,1.64:

dhàtor àdeþ ùakàrasya sthàne sakàràde÷o bhavati  /
ùaha - sahate  /
ùica - si¤cati  /
dhàtugrahaõaü kim ? soóa÷a  /
ùoóan  /
ùaõóaþ  /
ùaóikaþ  /
àdeþ iti kim ? kaùati  /
laùati  /
kçùati  /
àde÷a pratyayayoþ (*8,3.59) ity atra ùatvavyavasthàrtham ùàdayo dhàtavaþ kecid upadiùñàþ  /
ke punas te ? ye tathà pañhyante  /
athavà lakùaõaü kriyate, ajdantyaparàþ sàdayaþ ùopade÷àþ smisvidisvadisva¤jisvapitaya÷ ca, sçpisçjistçstyàsekùçvarjam  /
subdhàtuùñhivuùvaùkatãnàü satvapratiùedho vaktavyaþ  /
ùoóãyati  /
ùaõóãyati  /
ùñhãvati  /
ùvaùkate  /
ùñhivu ity asya dvitãyasthakàraùñhakàra÷ ca+iùyate  /
tena teùñhãvyate, ñeùñhãvyate iti ca abhyàsaråpaü dvidhà bhavati //


____________________________________________________________________


#<õo naþ>#  || PS_6,1.65 ||


_____START JKv_6,1.65:

dhàtor àdeþ ity anuvartate  /
dhàtor àder õakàrasya nakàra àde÷o bhavati  /
õ㤠- nayati  /
õama - namati  /
õaha - nahyati  /
dhàtvàdeþ ity eva, aõati  /
subdhàtor ayam api neùyate, õakàram icchati õakàrãyati  /
upasargàd asamàse 'pi õopade÷asya (*8,4.14) ity atra õatvavidher vyavasthàrthaü õàdayo dhàtvaþ kecid upadiùyante  /
ke punas te ? ye tathà pañhyante  /
athavà lakùaõaü kriyate, sarve õàdayo õopade÷àþ, nçtãnandinardinakkanàñinàthçnàdhçvarjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.66 ||


_____START JKv_6,1.66:

dhatoþ iti prakçtaü yat tad dhàtvàdeþ iti punar dhàtugrahaõàn nivçttam  /
tena dhàtor adhàto÷ca vakàrayakàrayoþ vali parato lopo bhavati  /
div - didivàn, didivàüsau, didivàüsaþ  /
åyã - åtam  /
knåyã - knåtam  /
godhàyà óhrak (*4,1.129)  /
ghaudheraþ  /
paceran  /
yajeran  /
vakàrasya - jãveradànuk, jãradànuþ  /
sriveþ - àsremàõam  /
uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanàc ccþ-voþ ÷-åó-anunàsike ca (*6,4.19) iti åñþ na bhavati  /
bali iti kim ? åyyate  /
knåyyate  /
årvaü lopagrahaõaü kim ? verapçktalopàt pårvaü vali lopo yathà syàt  /
kaõóåyateþ kvip-kaõóåþ  /
lolåyateþ - lolåþ  /
vra÷càdãnàm upade÷asàmarthyàt vali lopo na bhavati  /
vç÷cati  /
vavç÷ca ity atra api hi samprasàraõahalàdiþ÷eùayor bahiraïgatvàt pràpnoti //


____________________________________________________________________


[#614]

##  || PS_6,1.67 ||


_____START JKv_6,1.67:

lopaþ iti vartate  /
veþ iti kvibàdayo vi÷eùàn anubandhàn utsçjya sàmànyena gçhyante  /
ver apçktasya lopo bhavati  /
brahmabhråõavçtreùu kvip (*6,2.87)  /
brahmahà  /
mråõahà  /
spç÷o 'nudake kvin (*6,2.58)  /
ghçtaspçk  /
tailaspçk  /
bhajo õviþ (*3,2.62)  /
ardhabhàk  /
pàdabhàk  /
turãyabhàk  /
apçktasya iti kim ? vçdçbhyàü kvin darviþ  /
kçgç÷çsçjàgçbhyaþ kvi  /
jàgçviþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.68 ||


_____START JKv_6,1.68:

lopa iti vartate  /
tad iha laukikena arthavat karmasàdhanaü draùñavyam  /
lupyate iti lopaþ  /
halantàd, ïyantàd àbantàc ca dãrghàt paraü su ti si ity etad apçktaü hal lupyate  /
halantàt sulopaþ - ràjà  /
takùà  /
ukhàsrat  /
parõadhvat  /
ïyantàt - kumàrã  /
gaurã  /
÷àrïgaravã  /
àbantàt - khañvà  /
bahuràjà  /
kàrãùagandhyà  /
halantàd eva tilopaþ silopa÷ ca  /
tatra tilopastàvat - abibhar bhavàt  /
bhç¤o laïi tipi ÷lau bhç¤àmit ity abhyàsasya ittvam  /
ajàgar bhabàn  /
silopaþ-abhino 'tra acchino 'tra  /
dasya rephaþ  /
halïyàbbhyaþ iti kim ? gràmaõãþ  /
senanãþ  /
dãrghàt iti kim ? niùkau÷àmbiþ  /
atikhañvaþ  /
sutisi iti kim ? abhaitsãt  /
tipà sahacaritasya si÷abdasya grahaõàt sico grahaõaü na asti  /
apçktam iti kim ? bhinatti  /
chinatti  /
hali iti kim ? bibheda  /
ciccheda  /
atha kimarthaü halantàt sutisinàü lopo vidhãyate, saüyogàntalopena+eva siddham ? na sidhyati  /
ràjà, takùà ity atra saüyogàntalopasya asiddhatvàn nalopo na syàt  /
ukhàsrat, parõadhvat ity atra apadantatvàd dattvaü ca na syàt  /
abhino 'tra ity atra ato roraplutàdaplute (*6,1.113) ity uttvaü na syàt  /
abibhar bhavàn ity atra tu ràt sasya (*8,3.24) iti niyamàl lopa eva na syàt  /
saüyogàntasya lope hi nalopàdir na sidhyati  /
ràttu te na+eva lopaþ syàd dhalas tasmàd vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.69 ||


_____START JKv_6,1.69:

lopaþ iti vartate, hal iti ca  /
apçktam iti na adhikriyate, tathà ca pårvasåtre punar apçktagrahaõaü kçtam  /
eïantàt pràtipadikàt hrasvantàc ca paro hal lupyate sa cet sambuddher bhavati  /
eïantàt - he agne  /
he vàyo  /
hrasvàntàt - he devadatta  /
he nadi  /
he vadhu  /
he kuõóa  /
kuõóa÷abdàt ato 'm (*7,1.24) iti am  /
ami pårvaþ (*6,1.107) iti pårvatve krte lahmàtrasya makàrasya lopaþ  /
he katarat ity atra óidayam adóàde÷aþ, tatra ñilope sati hrasvàbhàvàn na asti sambuddhilopaþ  /
eïgrahaõam kriyate sambuddhiguõabalãyastvàt //


____________________________________________________________________


[#615]

#<÷eþ chandasi bahulam>#  || PS_6,1.70 ||


_____START JKv_6,1.70:

÷i ity etasya bahulaü chandasi viùaye lopo bhavati  /
yà kùetrà  /
yà vanà  /
yàni kùetràõi  /
yàni vanàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.71 ||


_____START JKv_6,1.71:

piti kçti parato hrasvàntasya dhàtoþ tugàgamo bhavati  /
agnicit  /
somasut  /
prakçtya  /
prahçtya  /
upastutya  /
hrasvasya iti kim ? àlåya  /
gràmaõãþ  /
piti iti kim ? kçtam  /
hçtam  /
kçti iti kim ? pañutaraþ  /
pañutamaþ  /
gràmaõi bràhmaõakulam ity atra hrasvasya bahiraïgasya asiddhatvàt tug na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.72 ||


_____START JKv_6,1.72:

adhikàro 'yam anudàttaü padam ekavarjam (*6,1.158) iti yàvat  /
pràg etasmat såtràd ita uttaraü yad vakùyàmaþ saühitàyàm ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - iko yaõaci (*6,1.77), dadhyatra  /
madhvatra  /
saühitàyàm iti kim ? dadhi atra  /
madhu atra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.73 ||


_____START JKv_6,1.73:


hrasvasya tuk iti vartate  /
chakàre parataþ saühitàyàü viùaye hrasvasya tugàgamo bhavati  /
icchati  /
yacchati  /
hrasva eva atra àgamã, na tu tadantaþ  /
tena cicchadatuþ, cicchiduþ ity atra tuk abhyàsasya grahaõena na gçhyate iti haladiþ÷eùeõa na nivartyate, nàvayavàvayavaþ samudàyàvayavo bhavati iti //


____________________________________________________________________


#<àï-màïo÷ ca>#  || PS_6,1.74 ||


_____START JKv_6,1.74:

tuk iti anuvartate, che iti ca  /
àïo ïita ãùadàdiùu caturùvartheùu vartamànasya, màïa÷ ca pratiùedhavacanasya chakàre paratastugàgamo bhavati  /
padàntàd và (*6,1.76) iti vikalpe pràpte nityaü tugàgamo bhavati  /
ãùadarthe - ãùacchàyà àcchàyà  /
kriyàyoge - àcchàdayati  /
maryàdàbhividhyoþ - à cchàyàyàþ àccàyam  /
màïaþ khalv api - mà cchaitsãt  /
mà cchidat  /
ïidvi÷iùñagrahaõaü kim ? àchàyà, àcchàyà  /
pramàchandaþ, pramàcchandaþ //


____________________________________________________________________


[#616]

##  || PS_6,1.75 ||


_____START JKv_6,1.75:

che tuk iti vartate  /
dãrghàt paro yaþ chakàraþ tasmin pårvasya tasya+eva dãrghasya tugàgamo bhavati  /
hrãcchati  /
mlecchati  /
apacàcchàyate  /
vicàcchàyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.76 ||


_____START JKv_6,1.76:

dãrghàt che tuk iti vartate  /
padàntàd dãrghàt paro yaþ chakàraþ tasmin pårvasya tasya+eva dãrghasya pårveõa nityaü pràpto và tugàgamo bhavati  /
kuñãcchàyà, kuñãchàyà  /
kuvalãcchàyà, kuvalãchàyà  /
vi÷vajanàdãnàü chadasi và tugàgamo bhavati iti vaktavyam  /
vi÷vajanacchatram, vi÷vajanachatram  /
nacchàyàü karavo 'param  /
na chàyàü karavo 'param //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.77 ||


_____START JKv_6,1.77:

aci parataþ iko yaõàde÷o bhavati  /
dadhyatra  /
madhvatra  /
kartrartham  /
làkçtiþ  /
ikaþ plutapårvasya savarnadãrghabàdhanàrthaü yaõàde÷o vaktavyaþ  /
bho3i indram  /
bho3yindram  /
aci iti ca ayam adhikàraþ saüprasàraõàc ca (*6,1.108) iti yàvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.78 ||


_____START JKv_6,1.78:

ecaþ sthàne aci parataþ ay av ày àv ity ete àde÷àþ yathàsaïkhyam bhavanti  /
cayanam  /
lavanam  /
càyakaþ  /
làvakaþ  /
kayete  /
yayete  /
vàyàvavaruõaddhi //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.79 ||


_____START JKv_6,1.79:

yo 'yam ecaþ syàne vantàde÷aþ okàrasya av, aukàrasya àv, sa yakàràdau pratyaye parato bhavati  /
bàbhravyaþ  /
màõóavyaþ  /
÷aïkavyaü dàru  /
picavyaþ kàrpàsaþ  /
nàvyo hradaþ  /
vàntaþ iti kim ? ràyam icchati raiyati  /
yi iti kim ? yobhyàm  /
naubhyàm  /
pratyaye iti kim ? goyànam  /
nauyànam  /

[#617]

goryåtau chandasi  /
go÷abdasya yåtau parataþ chandasi visaye vàntàde÷o vaktavyaþ  /
à no mitràvaruõà ghçtairgavyåtimukùatam  /
chandasi iti kim ? goyåtiþ  /
adhvaparimàõe ca  /
goryåtau parato vàntàde÷o vaktavyaþ  /
gavyåtimàtram adhvànaü gataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.80 ||


_____START JKv_6,1.80:

ecaþ iti vartate, vànto yi pratyaye iti ca  /
dhàtor ya ec tannimitto yakàràdipratyayanimittaþ, tasya yakàràdau pratyaye parato vàntàde÷o bhavati  /
lavyam  /
pavyam  /
ava÷yalàvyam  /
ava÷yapàvyam  /
dhàtoþ iti kim ? pràtipadikasya niyamo ma bhåt  /
tatra ko doùaþ ? bàbhravyaþ ity atraa+eva syàt, iha na syàt gavyam, nàvyam iti  /
tannimittasya iti kim ? atannimittasya mà bhåt  /
upoyate  /
auyata  /
lauyamàniþ  /
pauyamàniþ  /
ata i¤ (*4,1.95)  /
evakàrakaraõam kim ? dhàtvavadhàraõam yathà syàt, tannimittàvadhàraõam mà bhåt iti tànimittasya hi dhàto÷ ca adhàto÷ ca bhavati  /
bàbhravyaþ  /
ava÷yalàvyam  /
lavam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.81 ||


_____START JKv_6,1.81:

kùi ji ity etayor dhàtvoþ yati ratyaye parataþ ÷akyàrthe gamyamàne ekàrasya ayàde÷o nipàtyate  /
÷akyaþ kùetum kùayyaþ  /
÷akyo jetum jayyaþ  /
÷akyàrthe iti kim ? kùeyaü pàpam  /
jeyo vçùalaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.82 ||


_____START JKv_6,1.82:

krãõàteþ dhàtoþ tadarthe krayàrtheü yat tasminn abhidheye yati pratyaye parataþ ayàde÷o nipàtyate  /
krayyo gauþ  /
krayyaþ kambalaþ  /
krayàrthaü yaþ prasàritaþ sa ucyate  /
tadarthe iti kim ? kreyaü no dhànyaü, na ca asti krayyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.83 ||


_____START JKv_6,1.83:

bibheter dhàtoþ rapurvasya ca vã ity etasy yati pratyaye parataþ chandasi viùaye ayàde÷aþ nipàtyate  /
bhyyaü kilàsãt  /
vatsatarã pravayyà  /
bhayyeti kçtyalyuño bahulam (*3,3.113) ity apadàne yat pratyayaþ  /
bibhety asmàd iti bhyyam  /
pravyyà iti striyàm eva nipàtanam  /
anyatra praveyam ity eva bhavati  /
chandasi iti kim ? bheyam praveyam  /
hradayyà àpa upasaïkhyànam  /
hradayyà àpaþ  /
hrade bhavà, bhave chandasi (*4,4.110) iti yat pratyayaþ //


____________________________________________________________________


[#618]
##  || PS_6,1.84 ||


_____START JKv_6,1.84:

adhikàro 'yam  /
khyatyàt parasya (*6,1.112) iti pràg etasmàt såtràt iti uttaraü yad vakùyàmas tatra pårvasya parasya dvayor api sthàne ekàde÷o bhavati ity etad veditavyam  /
vakùyati àd guõaþ (*6,1.87) iti  /
tatra aci pårvasya avarõàt ca parasya sthàne eko guõo bhavati  /
khañvendraþ màlendraþ  /
pårvaparagrahaõaü dvayor api yugapadàde÷apratipattyartham, ekasya+eva hi syàt, nobhe saptamãpa¤camyau yugapat prakalpike bhavataþ iti  /
ekagrahaõam pçthagàde÷anivçttyarthaü, sthànibhedàd dhi bhinnàdiùu natvavad dvàvàde÷au syàtàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.85 ||


_____START JKv_6,1.85:

ekaþ iti vartate, pårvaparayoþ iti ca  /
ekaþ pårvaparayoþ (*6,1.84) iti yo 'yam ekàde÷o vidhãyate sa pårvasya antavad bhavati, parasyàdivad bhavati  /
yathà tasyàntaþ àdir và tadantarbhåtaþ tadgrahaõena gçhyate, tadvadekàde÷o 'pi tadgrahaõena grhyate ity eùo 'tide÷àrthaþ  /
brahmabandhåþ ity atra brahmabandhu iti pràtipadikam, åï iti apràtipadikam, tayoþ pràtipadikàpràtipadikayor yaþ ekàde÷aþ sa pràtipadikasya antavad bhavati, yathà ÷akyate kartuü ïyàp pràtipadikàt (*4,1.1) iti svàdividhiþ  /
vçkùau ity atra subaukàraþ asubakàraþ, tayoþ subasupor ekàde÷aþ supaþ àdivad bhavati, yathà ÷akyate vaktuü subantaü padam iti  /
varõà÷rayavidhau ayam anatàdivadbhàvo nisyate  /
tathà hi khañvàbhiþ ity atra antavadbhàvàbhàvàt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati  /
hvayateþ juhàva iti samprasàraõapårvatvasya àdivadbhàvàhàvàt àta au õalaþ (*7,1.34) iti na bharvàta  /
asyai a÷vaþ, asyà a÷vaþ iti vçddhir eci (*6,1.88) iti vçddhiþ, eïaþ padàntàdati (*6,1.109) ity atra vidhau àdivan na bhavati  /
pårvaparasamudàya ekàde÷asya sthànã, sa hi tena nivartayate  /
tatra avayavayor ànumànikaü sthànitvam iti tadà÷rayaü kàryaü sthànivadbhàvàd apràptam ity antàdivadbhàvo vidhãyate //


____________________________________________________________________


#<ùatva-tukor asiddhaþ>#  || PS_6,1.86 ||


_____START JKv_6,1.86:

ùatve tuki ca kartavye ekade÷o 'siddho bhavati, siddhakàryaü na karoti ity arthaþ  /
asiddhavacanam àde÷alakùaõapratiùedhartham, utsargalakùaõabhàvàrthaü ca  /
ko 'sicat ity atra eïaþ padàntàdati (*6,1.109) iti ekàde÷asya paraü pratyàdivadbhàvàt apadàder iõa uttarasya àde÷asya sakàrasya ùatvaü pràpnoti, tadasiddhatvàn na bhavati  /
ko 'sya, yo 'sya, ko 'smai, yo 'smai ity ekàde÷asya asiddhatvàt iõaþ iti ùatvaü na bhavati  /
tugvidhau - adhãtya, preta ity atra+ekàde÷asya asiddhatvàt hrasvasya piti kçti tuk (*6,1.71) iti tug bhavati  /
samprasàranaïãñsu pratiùedho vaktavyaþ  /

[#619]

samprasàraõe - brahmahåùu  /
samprasàraõapårvatvasya asiddhatvàt ùatvaü na pràpnoti  /
ïau - vçkùe cchatram, vçkùe chatram  /
iñi - apace cchatram, apace chatram  /
àdguõasya asiddhatvàd hrasvalakùaõo nityo 'tra tuk pràpnoti, dãrghàt, padàntàd và (*6,1.76) iti tugnikalpa iùyate //


____________________________________________________________________


#<àdguõaþ>#  || PS_6,1.87 ||


_____START JKv_6,1.87:

aci ity anuvartate  /
avarnàt paro yo 'c ca pårvo yo 'varõaþ tayoþ pårvaparayoþ avarõàcoþ sthàne eko guõa àde÷o bhavati  /
tavedam  /
khañvendraþ  /
màlendraþ  /
tavehate  /
khañvehate  /
tavodakam  /
khañvodakam  /
tavar÷yaþ  /
khañvar÷yaþ  /
tavalkàraþ  /
khañvalkàraþ  /
lçkàrasya sthàne yo 'ne yo 'õ tasya lapratvam iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.88 ||


_____START JKv_6,1.88:

àt iti vartate  /
avarõàt paro ya ec, eci ca pårvo yaþ avarõaþ, tayoþ pårvaparayoþ avarõaicoþ sthàne vçddhir ekàde÷o bhavati  /
àdguõasya apavàdaþ  /
brahamaióakà  /
khañvaióakà  /
brahmaitikàyanaþ  /
khañvaitikàyanaþ  /
brahmaudanaþ  /
khañvaudanaþ  /
brahmaupagavaþ  /
khañvaupagavaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.89 ||


_____START JKv_6,1.89:

vçddhir eci iti vartate, àt iti ca  /
tad etat ejgrahaõam eter eva vi÷eùaõaü , na punar edhateþ, avyabhicàràt, åñha÷ ca sambhavàt  /
iõ gatau ity etasmin dhàtau eci, edha vçddhau ity etasmin åñhi ca pårvaü yad avarõaü tata÷ ca paro yo 'c, tayoþ pårvaparyoþ avarõàcoþ sthàne vçddhir ekàde÷o bhavati  /
upaiti  /
upaiùi  /
upaimi  /
upaidhate  /
praidhate  /
praùñhauhaþ  /
praùñhauhà  /
praùñhauhe  /
åñhi àdguõàpavàdo vçddhir vidhãyate  /
etyedhatyoþ tu eïi pararåpàpavàdaþ  /
om-àïo÷ ca (*6,1.95) ity etat tu pararåpaü na bàdhyate, yena na apràpte yo vidhir àrabhyate sa tasya bàdhako bhavati iti, purastàd apavàdà anantaràn vidhãn badhante iti và  /
tena+iha na bhavati, upa à itaþ upetaþ iti  /
eci iteva, upa itaþ upetaþ  /
akùàdåhinyàü vçddhir vaktavyà  /
akùauhiõã  /
svàdãreriõyor vçddhir vaktavyà  /
svairam  /
svairiõã  /
pràdåóhoóhyeùaiùyeùu vçddhir vaktavyà  /
prauóhaþ  /
prauóhiþ  /
praiùaþ  /
praiùyaþ  /

[#620]

çte ca tçtãyàsamàse 'varõàd vçddhir vaktavyà  /
sukhena çtaþ sukhàrtaþ  /
duþkhena çtaþ duþkhàrtaþ  /
çtaþ iti kim ? sukhena itaþ sukhetaþ  /
tçtãyà iti kim ? paramartaþ  /
samàse iti kim ? sukhenartaþ  /
pravatsatarakambalavasanànàmrõe vçddhir vaktavyà  /
pra - pràrõam  /
vatsatara - vatsataràrõam  /
kambala - kambalàrõam  /
vasana - vasanàrõam  /
çõada÷àbhyàü vçddhir vaktavyà  /
çõàrõam  /
da÷àrõam //


____________________________________________________________________


#<àña÷ ca>#  || PS_6,1.90 ||


_____START JKv_6,1.90:

eci iti nivçttam  /
aci ity anuvartate  /
àñaþ paro yo ac, aci ca pårvo ya àñ, tayoþ pårvaparayoþ àóacoþ sthàne vçddhir ekàde÷o bhavati  /
aikùiùña  /
aikùata  /
aikùiùyata  /
aubhãt  /
àrdhnon  /
aubjãt  /
cakàro 'dhikavidhànàrthaþ, usi om-àïo÷ ca (*6,1.95) iti pararåpabàdhanàrthaþ  /
ausrãyat  /
auïkàrãyat  /
à åóhà oóhà, tàmaicchat auóhãyat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.91 ||


_____START JKv_6,1.91:

àt ity eva  /
avarõàntàd upasargàt çkàràdau dhàtau parataþ pårvaparayoþ sthàne vçddhir ekàde÷o bhavati  /
àdguõàpavàdaþ  /
upàrcchati  /
pràrcchati  /
upàrdhnoti  /
upasargàt iti kim ? khañvarcchati  /
màlarcchati  /
pragatà ç cchakà asmàd de÷àt prarcchako de÷aþ  /
yatkriyàyuktàþ pràdayaþ taü prati gatyupasargasa¤j¤akàþ iti  /
çti iti kim ? upa itaþ upetaþ  /
taparakaraõam kim ? upa çkarãyati uparkàrãyati  /
và supyàpi÷aleþ (*6,1.92) iti vikalpaþ syàt  /
upasargagrahaõàd eva dhàtugrahaõe siddhe dhàtugrahaõaü ÷àkalanivçttyartham  /
çtyakaþ (*6,1.128) iti hi ÷àkalyasya prakrtibhàvaþ pràpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.92 ||


_____START JKv_6,1.92:

àt ity eva, upasargàt çti dhàtau iti ca  /
subantàvayave dhàtau çkàràdau parataþ avarõàntàt upasargàt pårvaparayoþ àpi÷aler àcàryasya matena và vçddhir ekàde÷o bhavati  /
upar÷abhãyati, upàrùabhãyati  /
upalkàrãyati, upàlkàrãyati  /
çkàralçkàrayoþ sàvarõyavidhiþ iti çti iti lçkàro 'pi gçhyate  /
àpi÷aligrahaõaü påjartham, và iti hy ucyate eva //


____________________________________________________________________


[#621]

#<à-oto 'm-÷asoþ>#  || PS_6,1.93 ||

_____START JKv_6,1.93:

otaþ ami ÷asi ca parataþ pårvaparayoþ àkàraþ àde÷o bhavati  /
gàü pa÷ya  /
gàþ pa÷ya  /
dyàü pa÷ya  /
dyàþ pa÷ya  /
dyo÷abdo 'pi okàrànta eva vidyate, tato 'pi paraü sarvanàmasthànaü õit iùyate, tena nàpràptàyàü vçddhau ayam àkàro vidhãyamànastàü bàdhate  /
am iti dvitãyaikavacanaü gçhyate, ÷asà sàhacaryàt, supi iti càdhikàràt  /
tena acinavam, asunavam ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.94 ||


_____START JKv_6,1.94:

àt ity eva, upasargàd dhàtau iti ca  /
avarõàntàt upasargàt eïàdau dhàtau pårvaparayoþ pararåpam ekàde÷o bhavati  /
vçddhir eci (*6,1.88) ity asya apavàdaþ  /
upelayati  /
prelayati  /
upoùati  /
proùati  /
kecit và supyàpi÷aleþ (*6,1.92) ity anuvartyanti, tac ca vàkyabhedena subdhàtau vikalpaü karoti  /
upeóakãyati, upaióakãyati  /
upodanãyati, upaudanãyati  /
÷akandhvàdiùu pararåpaü vàcyam  /
÷aka andhuþ ÷akandhuþ  /
kula añà kulañà  /
sãmantaþ ke÷eùu  /
sãmno 'ntaþ sãmantaþ  /
anyatra sãmàntaþ  /
eve càniyoge pararåpaü vaktavyam  /
iha eva iheva  /
adya eva adyeva  /
aniyoge iti kim ? ihaia bhava, mà anyatra gàþ  /
otvoùñhayoþ samàse và pararåpaü vaktavyam  /
sthåla otuþ sthålautuþ, sthålotuþ  /
bimbauùñhã, bimboùñhã  /
samàse iti kim ? tiùñha devadattauùñhaü pa÷ya  /
emannàdiùu chandasi pararåpaü vaktavyam  /
apàü tvà eman apàü tveman  /
apàü tvà odman apàü tvodman //


____________________________________________________________________


[#622]

##  || PS_6,1.95 ||


_____START JKv_6,1.95:

àt ity eva  /
avarõàntàt omi àïi ca parataþ pårvaparayoþ sthàne pararåpam ekàde÷o bhavati  /
kà om ity avocat, kom ity avocat  /
yom ity avocat  /
àgi khalv api - à åóhà oóhà  /
adya oóhà adyoóhà  /
kadà oóhà kadoóhà  /
tadà oóhà tadoóhà  /
vçddhir eci (*6,1.88) ity asya pavàdaþ  /
iha tu à ç÷yàt ar÷yàt, adya ar÷yàt adyar÷yàt iti akaþ savarõe dãrghatvaü bàdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.96 ||

_____START JKv_6,1.96:

àt ity eva  /
avarõàt apadàntàt usi pårvaparayoþ àdguõàpavàdaþ pararåpam ekàde÷o bhavati  /
bhindyà us bhindyuþ  /
chindyà us chindyuþ  /
adà us aduþ  /
ayà us ayuþ  /
apadàntàt iti kim ? kà usrà kosrà  /
kà uùità koùità  /
àt ity eva, cakruþ  /
abibhayuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.97 ||


_____START JKv_6,1.97:

apadàntàt iti vartate  /
akàràt apadantàt guõe parataþ pårvaparayoþ sthane pararåpam ekàde÷o bhavati  /
pacanti  /
yajanti  /
akaþ savarne dãrghasya apavàdaþ  /
pace, yaje ity atra vçddhir eci iti vçddhiþ pràpnoti  /
ataþ iti kim ? yànti  /
vànti  /
guõe iti kim ? apace  /
ayaje  /
apadàntàt ity eva, daõóàgram  /
yupàgram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.98 ||


_____START JKv_6,1.98:

avyaktam aparisphuñavarõam, tadanukaraõaü parisphuñavarõam eva kenacit sàdç÷yena tadavyaktam anukaroti, tasya yo at÷abdaþ tasmàt itau pårvaparayoþ sthàne pararåpam ekàde÷o bhavati  /
pañat iti pañiti  /
ghañat iti ghañiti  /
j¤añat iti j¤atiti  /
chamit iti chamiti  /
avyaktànukaraõasya iti kim ? jagat iti jagaditi  /
ataþ iti kim ? marañ iti maraóiti  /
itau iti kim ? pañat atra pañadatra  /
anekàca iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, ÷rat iti ÷raditi  /
katham ghañaditi gambhãramambudairnaditam iti ? dakàràntam etad anukaraõaü draùñavyam //


____________________________________________________________________


[#623]

##  || PS_6,1.99 ||


_____START JKv_6,1.99:

avyaktànukaraõasya àmreóitasya yo at÷abdaþ itau tasya pararåpaü na bhavati, tasya yo 'ntyastakàrastasya và bhavati  /
pañatpañaditi, pañatpañeti karoti  /
nityavãpsayoþ (*8,1.4) iti dvirvacanam  /
yadà tu samudàyànukaraõaü tadà bhavaty eva pårveõa pararåpam, pañatpañeti karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.100 ||

_____START JKv_6,1.100:

avyaktànukaraõasya, ataþ, antyasya iti ca anuvartate  /
óàcparaü yad amreditaü tasmin pårvasya avyaktànukaranasya acchabdasya yo 'ntyaþ takàraþ tasya pårvasya parasya càdyasya varõasya nityaü pararåpam ekade÷o bhavati  /
pañapañà karoti  /
damadamà karoti  /
pañad ity asmàt avyaktànukaraõàt iti óàci vihite óàci bahulam iti dvirvacanam, tac ca ñilopàt pårvam eva+iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.101 ||


_____START JKv_6,1.101:

akaþ savarõe aci parataþ pårvaparayoþ sthàne dãrgha ekàde÷o bhavati  /
daõóàgram  /
dadhãndraþ  /
madhådake  /
hoté÷yaþ  /
akaþ iti kim ? agnaye  /
savarne iti kim ? dadhyatra  /
aci ity eva, kumàrã ÷ete  /
nàjjhalau (*1,1.10) ity atra yat ac iti pratyàhàragrahaõaü tatra grahaõaka÷àstrasya anabhinirvçttatvàt savarõà na gçhyanta iti savarnatvamãkàra÷akàrayor apratiùiddham  /
savarõadãrghatve çti ç và vacanam  /
çti savarõe parabhåte tatra ç và bhavati iti vaktavyam  /
hotç çkàraþ hotçkàraþ  /
yadà na ç tadà dãrgha eva hotékàraþ  /
lçti lç và vaktavyam  /
lñti savarõe parato lç và bhavati iti vaktavyam  /
hotç lçkàraþ hotlçkàraþ  /
hotékàraþ  /
çkàralçkàrayoþ savarõàsa¤j¤àvidhir uktaþ  /
dãrghapakùe tu samudàyàntaratamasya lçvarõasya dãrghasya abhàvàt çkàraþ kriyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.102 ||


_____START JKv_6,1.102:

akaþ iti dãrghaþ iti vartate  /
prathamà÷abdo vibhaktivi÷eùe råóhaþ, tatsàhacaryàd dvitãyà 'pi prathamà iti uktà  /
tasyàü prathamàyàü dvitãyàyàü ca vibhaktau aci akaþ pårvaparayoþ sthàne pårvasavarõadãrghaþ ekàde÷o bhavati  /
agnã  /
vàyå  /
vçkùàþ  /
plakùàþ  /
vçkùàn  /
plakùàn  /
ato guõe (*6,1.97) iti yadakàre pararåpaü tat akaþ savarõe dãrghatvam eva bàdhate, na tu pårvasavarnadãrghatvam, purastàd apavàda anantaràn vidhãn bàdhante na+uttaràt iti  /
aci ity eva, vçkùaþ  /
plakùaþ  /
akaþ ity eva, nàvau  /
pårvasavarnagrahaõaü kim ? agnã ity atra pakùe parasavarõo mà bhåt  /
dãrghagrahaõaü kim ? trimàtre sthànini trimàtràde÷anivçttyartham //


____________________________________________________________________


[#624]

##  || PS_6,1.103 ||


_____START JKv_6,1.103:

tasmàt pårvasavarõadãrghàt uttarasya ÷aso 'vayavasya sakàrasya puüsi nakàràde÷o bhavati  /
vçkùàn  /
agnãn  /
vàyån  /
kartén  /
hartén  /
ùaõóakàn  /
ùaõóhakàn  /
ùaõóhakàn  /
sthåràn  /
ararakàn pa÷ya  /
sarva ete puüliïgavi÷iùñaü svàrthaü pratipàdayanti  /
iha tu ca¤ceva ca¤cà, lummanuùye iti kano lupi kçte lupi yuktavad vyaktivacane (*1,2.5) iti puüso 'pi strãliïgata, tena natvaü na bhavati, ca¤càþ pa÷ya, vadhrikàþ pa÷ya iti  /
tasmàt iti kim ? etàü÷carato gàþ pa÷ya  /
÷àsaþ iti kim  /
vçkùàþ  /
plakùàþ  /
puüsi iti kim ? dhenåþ  /
bahvãþ  /
kumarãþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.104 ||


_____START JKv_6,1.104:

avarõàt ici pårvasavarõadãrgho na bhavati  /
vçkùau  /
plakùau khañve  /
kuõóe  /
àt iti kim ? agnã  /
ici iti kim ? vçkùàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.105 ||


_____START JKv_6,1.105:

dãrghàt jasi ici ca parataþ pårvasavarõadãrghaþ na bhavati  /
kumàryau  /
kumàryaþ  /
brahmabandhvau  /
brahmabandhvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.106 ||


_____START JKv_6,1.106:

dãrghàt chandasi viùaye jasi ca ici ca parato và pårvasavarnadãrgho na bhavati  /
màrutã÷catasraþ piõóãþ  /
màrutya÷catasraþ piõóyaþ  /
vàràhã  /
upànahã  /
vàràhyau  /
upànahyau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.107 ||


_____START JKv_6,1.107:

akaþ ity eva  /
ami paratoñakaþ pårvaparayoþ sthàne pårvarupam ekàde÷o bhavati  /
vçkùam  /
plakùam  /
agnim  /
vàyum  /
pårvagrahaõam kim ? pårva eva yathà syàt, pårvasavarõo 'ntaratamo mà bhåt iti, kumàrãm ity atra hi trimàtraþ syàt  /
và chandasi (*6,1.106) ity eva, ÷amãü ca, ÷amyaü ca  /
gaurãü ca, gauryaü ca //


____________________________________________________________________


[#625]

##  || PS_6,1.108 ||


_____START JKv_6,1.108:

pårvaþ ity eva  /
samprasàraõàt aci parataþ pårvaparayoþ sthàne pårvaråpam ekàde÷o bhavati  /
yaji - iùñam  /
vapi - uptam  /
grahi - gçhãtam  /
samprasaraõavidhànasàmarthyàt vigçhãtasya ÷ravaõe pràpte pårvatvaü vidhãyate  /
và chandasi (*6,1.106) ity eva, mitro no atra varuõo yajyamànaþ  /
parapårvatvavidhàne satyarthavat samprasàraõavidhànam iti iùña ity evam àdiùu pårvatvabhàve yaõàde÷o bhavatyeva  /
antaraïge ca aci içtàrthaü vacanam iti bàhye pa÷càt sannipatite pårvatvaü na bhavati  /
÷akahvau  /
÷akahvartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.109 ||

_____START JKv_6,1.109:

eï yaþ padàntaþ tasmàd ati parataþ pårvaparayoþ sthàne pårvaråpam ekàd÷o bhavati  /
agne 'tra  /
vàyo 'tra  /
ayavàde÷ayor ayam apavàdaþ  /
eïaþ iti kim  /
dadhyatra  /
madhvatra  /
padàntàt iti kim ? cayanam  /
lavanam  /
ati iti im  /
vàyo iti  /
bhàno iti  /
vàyaviti  /
bhànaviti  /
taparakaraõam iti kim ? vàyavàyàhi //


____________________________________________________________________


#<ïasiïaso÷ ca>#  || PS_6,1.110 ||


_____START JKv_6,1.110:

eïaþ iti vartate, ati iti ca  /
eïaþ uttarayoþ ïasiïasoþ ati parataþ pårvaparayoþ sthàne pårvaråpam ekàde÷o bhavati  /
agner àgacchati  /
vàyor àgacchati  /
agneþ svam  /
vàyoþ svam  /
apadàntàrthaþ àrambhaþ //


____________________________________________________________________

#<çta ut>#  || PS_6,1.111 ||


_____START JKv_6,1.111:

ïasiïasoþ ity eva  /
çkàràntàd uttarayoþ ïsiïasoþ ati parataþ pårvaparayoþ ukàra ekàde÷o bhavati  /
hotur àgacchati  /
hotuþ svam  /
dvayoþ ùaùñhãnirdiùñayoþ sthàne yaþ sa labhate 'nyataravyapade÷aü iti uraõ raparaþ (*1,1.51) iti raparatvam atra kçtvà ràt sasya (*8,2.24) iti salopaþ kartavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.112 ||


_____START JKv_6,1.112:

ïasiïasoþ iti vartate, ut iti ca  /
khyatyàt iti khi÷abdakhã÷abdayoþ ti÷abdatã÷abdayo÷ ca kçtayaõàde÷ayor idaü grahaõaü, tàbhyàü parasya ïasiïasoþ ata ukàràde÷o bhavati  /
sakhyuràgacchati  /
sakhyuþ svam  /
patyuràgacchati  /
patyuþ svam  /
khã÷abdasya+udàharaõam - saha khena vartate iti sakhaþ, tam icchati iti kyac sakhãyati  /
sakha yateþ kvip sakhãþ, tasya ïasiïasoþ sakhyuþ iti  /

[#626]

tã÷abdasya api - lånam icchati lånãyati, lånãyateþ kvipi lupte, lånyur àgcchati  /
lånyuþ svam  /
niùñhànatvaü pårvatràsiddham (*8,2.1) ity asiddham  /
vikçtanirde÷àd eva iha na bhavati, atisakher àgacchati, senàpater àgacchati iti  /
sakhi÷abdasya kevalasya ghisa¤j¤à pratiùidhyate, na tadantasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.113 ||


_____START JKv_6,1.113:

ati, ut iti vartate  /
akàràd aplutàd uttarasya ro rephasya ukàrànubandhavi÷iùñasya akàre 'plute parata ukàràde÷o bhavati  /
vçkùo 'tra  /
plakùo 'tra  /
bho-bhago-agho-apårvasya yo '÷i (*8,3.17) ity asmin pràpte utvaü vidhãyate  /
rutvam api à÷rayàt pårvatra asiddham (*8,2.1) iti asiddhaü na bhavati  /
ataþ iti kim ? agnir atra  /
taparakaraõaü kim ? vçkùà atra  /
sànubandhagrahaõaü kim ? svaratra  /
pràtaratra  /
ati ity eva, vçkùa iha  /
tasya api taparatvàd atra na bhavati  /
vçkùa à÷ritaþ  /
alutàt iti kim ? susrotà3atra nvasi  /
aplute iti kim ? tiùñhatu paya a3c÷vin  /
atra plutasya asiddhatvàt utvaü pràpnoti iti aplutàd aplute iti ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.114 ||


_____START JKv_6,1.114:

ha÷i ca parataþ ata uttarasya rorukàràde÷o bhavati  /
puruùo yàti  /
puruùo hasati  /
puruùo dadàti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.115 ||


_____START JKv_6,1.115:

eïo 'ti (*6,1.109) ity eva  /
eïaþ iti yat pa¤camyantam anuvartate, tadarthàd iha prathamàntaü bhavati  /
prakçtiþ iti svabhàvaþ kàraõam và 'bhidhãyate  /
antar iti avyayam adhikaranabhåtaü madhyam àcaùñe  /
pàda÷abdena ca çkpàdasya+eva grahaõam iùyate, na tu ÷lokapadasya  /
avakàrayakàrapare ati parataþ eï prakçtyà bhavati  /
svabhàvena avatiùñhate kàraõàtmanà và bhavati, na vikàram àpadyate  /
tau cen nimittakàryiõau antaþpàdamçkpàdamadhye bhavataþ  /
te agre a÷vamàyu¤jan  /
te asmi¤javamàdadhuþ  /
upaprayanto adhvaram  /
÷iro apa÷yam sujàte a÷vasånçte  /
adhvartyo adribhiþ sutam  /
antaþpàdam iti kim  /
kayà matã kuta etàsa ete 'rcanti  /
avyapare iti kim  /
te 'vadan  /
tejo 'yasmayam  /
eï iti kim ? anvagniruùasàmagramakhyat  /
kecid idaü såtraü na antaþpàdam avyapare iti pañhanti, te saühitàyàm iha yad ucyate tasya sarvasya pratiùedhaü varõayanti //


____________________________________________________________________


[#627]

##  || PS_6,1.116 ||

_____START JKv_6,1.116:

avyàt avadyàt avakramuþ avrata ayam avantu avasyu ity eteùu vakàra-yakàrapare 'py ati parataþ antaþpàdam eï prakçtyà bhavati  /
agniþ prathamo vasubhirno avyàt  /
mitramaho avadyàt  /
mà ÷ivàso avakçamuþ  /
te no avratàþ  /
÷atadhàro ayaü maõiþ  /
te no avantu pitaraþ  /
ku÷ikàso avasyavaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.117 ||


_____START JKv_6,1.117:

uraþ÷abdaþ eïantaþ yajuùi viùaye ati rakçtyà bhavati  /
uro antarikùam  /
apare yajuùyuro iti såtraü pañhanti, ukàràntam uru÷abdaü sambuddhyantam adhãyate, te idam udàharanti uro antarikùaü sajåþ iti  /
yajuùi pàdànàm abhàvàt anantaþpàdarthaü vacanam //


____________________________________________________________________


#<àpo-juùaõo-vçùõo-varùiùñhe 'mbe 'mbàle 'mbikepårve>#  || PS_6,1.118 ||


_____START JKv_6,1.118:

yajuùi ity eva  /
àpo juùàõo vçùõo varùiùñhe ity ete ÷abdàþ ambe ambàle ity etau ca yàvambike ÷abdàt pårvau yajuùi pañhitau te ati parataþ prakçtyà bhavanti  /
àpo asmàn màtaraþ ÷undhayantu  /
juùaõo apturàjyasya  /
vçùõo aü÷ubhyàü gabhastipåtaþ  /
vaùiùñhe adhi nàke  /
ambe ambàlyambike yajuùãdamãdç÷am eva pañhyate  /
asmàd eva nipàtanàt ambàrthanadyor hrasvaþ (*7,6.107) iti hrasvatvaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.119 ||


_____START JKv_6,1.119:

aïga÷abde ya eï tadàdau càkàre yaþ pårvaþ sa yajusi viùaye ati prakçtyà bhavati  /
aindraþ pràõo aïge aïge adãdhyat  /
aindraþ pràõo aïge aïge nidãdhyat  /
aindraþ pràõo aïge aïge arociùam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.120 ||


_____START JKv_6,1.120:

yajuùi ity eva  /
anudàtte ca ati kavargadhakàrapare parato yajusi viùaye eï prakçtyà bhavati  /
ayaü so agniþ  /
ayaü so adhvaraþ  /
anudàtte iti kim ? adhogre  /
agra÷abda àdyudàtto nipàtyate  /
kudhapare iti kim ? so 'yam agniþ sahasriyaþ //


____________________________________________________________________

[#628]

##  || PS_6,1.121 ||


_____START JKv_6,1.121:

yajuùi ity eva  /
anudàtte iti ca÷abdena anukçùyate  /
avapathàþ÷abde 'nudàtte akàràdau parato yajuùi viùaye eï prakçtyà bhavati  /
trã rudrebhyo avapathàþ  /
vaper laïi thàsi tiïï-atiïaþ (*8,1.28) iti nighàtena anudàttatvam  /
anudàtte ity eva, yadrudrebhyo 'vapathàþ  /
nipàtair yad-yadi-hanta iti nighàtaþ pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.122 ||


_____START JKv_6,1.122:

sarvatra chandasi bhàùàyàü ca ati parato goþ eï prakçtyà bhavati vibhàùà  /
go 'gram, go agram  /
chandasi - apa÷avo và anye goa÷vebhyaþ pa÷avo goa÷vàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.123 ||


_____START JKv_6,1.123:

ati iti nivçttam  /
aci ity etat tv anuvartata eva  /
aci parataþ goþ sphoñàyanasya àcàryasya matena avaï àde÷o bhavati  /
gavàgram, go 'gram  /
gavàjinam, go 'jinam  /
gavau danam, gavodanam  /
gavoùñram, gavuùñram  /
àdyudàtta÷ ca ayam àde÷o nipàtyate, sa nipàtanasvaro bahuvrãhau prakçtisvaravidhàne bhavati  /
gàvaþ agram asya gavàgraþ iti  /
anyatra tu samàsànta-udàttatvena bàdhyate  /
sphoñàyanagrahaõaü påjàrthaü, vibhàùà ity eva hi vartate  /
vyavasthitavibhàùà iyaü, tena gavàkùaþ ity atra nityam avaï bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.124 ||


_____START JKv_6,1.124:

indra÷abdasthe aci parato gornityam avaï àde÷o bhavati  /
gavendraþ  /
gavendrayaj¤asvaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.125 ||


_____START JKv_6,1.125:

plutà÷ ca pragçhyà÷ ca aci prakçtyà bhavanti  /
devadatta3atra nv asi  /
yaj¤adatta3idam ànaya  /
à÷rayàd atra plutaþ siddhaþ  /
pragçhyàþ - agnã iti  /
vàyå iti  /
khañve iti  /
màle iti  /
aci ity anuvartamàne punar ajgrahaõam àde÷animittasya aciþ parigrahàrtham  /
tena+iha na bhavati, jànu u asya rujati jànvasya rujati  /
pragçhyàd ukàràt parasya akàrasya savarõadãrghatvaü pratyanimittatvàd atra prakçtibhàvo na bhavati  /
nityagrahaõam iha anuvartate  /
plutapragçhyàõàü nityam ayam eva prakçtibhàvo yathà syàd, iko 'savarõe ÷àkalyasya hrasva÷ ca (*6,1.127) ity etan mà bhåt iti //


____________________________________________________________________


[#629]

#<àïo 'nunàsika÷ chandasi>#  || PS_6,1.126 ||


_____START JKv_6,1.126:

àïo 'ci parataþ saühitàyàü chandasi viùaye 'nunàsikàde÷o bhavati, sa ca prakçtyà bhavati  /
abhra auü apaþ  /
gabhãra auü ugraputre jighàüsataþ  /
kecid àïo 'nunàsika÷ chandasi bahulam ity adhãyate  /
tena+iha na bhavati, indro bàhubhyàmàtarat  /
à atarat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.127 ||


_____START JKv_6,1.127:

iko 'savarne aci parataþ ÷àkalyasya àcàryasya matena prakçtyà bhavanti, hrasva÷ ca tasya ikaþ sthàne bhavati  /
dadhi atra, dadhyatra  /
madhu atra, madhvatra  /
kumàri atra, kumàryatra  /
ki÷ori atra, ki÷oryatra  /
ikaþ iti kim ? khañvendraþ  /
asavarõe iti kim  /
kumàrãndraþ  /
÷àkalyasya grahaõaü påjàrtham  /
àrambhasàmarthyàd eva hi yaõàde÷ena saha vikalpaþ siddhaþ  /
sinnityasamàsayoþ ÷àkalapratiùedho vaktavyaþ  /
siti - ayaü te yonir çtviyaþ  /
nityasamàse - vyàkaranam  /
kumàryartham  /
ãùà akùàdiùu chandasi prakçtibhàvamàtraü vaktavyam  /
ãùà akùo hiraõyayaþ  /
kà imare pi÷aïgilà  /
pathà agaman //


____________________________________________________________________


#<çty akaþ>#  || PS_6,1.128 ||


_____START JKv_6,1.128:

÷àkalyasya hrasva÷ ca ity etad anuvartate  /
çkàre parataþ ÷àklyasya àcàryasya matena akaþ prakçtyà bhavanti hrasva÷ ca tasyakaþ sthàne bhavati  /
khañva ç÷yaþ  /
màla ç÷yaþ  /
kumàri ç÷yaþ  /
hotç ç÷yaþ  /
çti iti kim ? khañvendraþ  /
akaþ iti kim  /
vçkùàvç÷yaþ  /
savarõàrthamanigarthaü ca vacanam //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.129 ||


_____START JKv_6,1.129:

upasthitaü nàma anàrùaþ atikaraõaþ, samudàyàd avacchidya padaü yena svaråpe 'vasthàpyate  /
tasmin parataþ plutaþ aplutavad bhavati  /
plutakàryaü prakçtibhàvaü na karoti  /
su÷loka3 iti su÷loketi  /
sumaïgala3 iti sumaïgaleti  /
vatkaraõaü kim ? apluta iti ucyamàne pluta eva pratiùidyate  /
tatra ko doùaþ ? pragçhyà÷raye prakçtibhàve plutasya ÷ravaõaü na syàt, agnã3 iti, vàyå3 iti //


____________________________________________________________________


[#630]

#<ã3 càkravarmaõasya>#  || PS_6,1.130 ||


_____START JKv_6,1.130:

ã3kàraþ pluto 'ci parataþ càkravarmaõasya àcàryasya matena plutavad bhavati  /
astu hãtyabråtàm, astu hã3 ity abråtàm  /
cinu hãdam  /
cinu hã3 idam  /
càkravarmaõagrahaõam vikalpàrtham, tadupasthite nivçttyartham anupasthite pràptyartham ity ubhayatravibhàùà iyam  /
ãkàràd anyatra apy ayam aplutavadbhàva iùyate  /
va÷à3 iyam va÷eyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.131 ||


_____START JKv_6,1.131:

eïaþ padàntàd ati (*6,1.109) ity ataþ padagrahaõam anuvartate  /
divaþ iti pràtipadikaü gçhyate, na dhàtuþ, sànubandhakatvàt  /
divaþ padasya ukàràde÷o bhavati  /
divi kàmo yasya dyukàmaþ  /
dyumàn  /
vimaladyu dinam  /
dyubhyàm  /
dyubhiþ  /
niranubandhakagrahaõàd iha na bhavati, akùadyåbhyàm, akùadyåbhiþ iti  /
taparakaranam åñho nivçttyartham, dyubhyàm, dyubhiþ iti  /
atra hi paratvàt åñþ pràpnoti  /
padasya iti kim ? divau  /
divaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.132 ||


_____START JKv_6,1.132:

etattadau yàvakakàrau na¤samàse na vartate tayor yaþ su÷abdaþ, ka÷ ca tayoþ su÷abdaþ ? yaþ tadarthena sambaddhaþ, tasya saühitàyàü viùaye hali parato lopo bhavati  /
eùa dadàti  /
sa dadàti  /
eùa bhuïkte  /
sa bhuïkte  /
etattadoþ iti kiü ? yo dadàti  /
yo bhuïkte  /
sugrahaõaü kim ? etau gàvau carataþ  /
akoþ iti kim ? eùako dadàti  /
sako dadàti  /
tanmadhyapatitastadgrahaõena gçhyate iti råpabhede 'pi sàkackàvetattadàv eva bhavataþ  /
ana¤samàse iti kim ? aneùo dadàti  /
aso dadàti  /
uttarapadàrthapradhànatvànna¤samàsasya etattador eva atra sambaddhaþ su÷abdaþ  /
hali iti kim ? eùo 'tra so 'tra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.133 ||


_____START JKv_6,1.133:

sya ity etasya chandasi hali parataþ bahulaü sorlopo bhavati  /
uta sya vàjã kùipaõiü turaõyati grãvàyàü baddho api kakùa àsani  /
eùa sya te pavata indra somaþ  /
na ca bhavati, yatra syo nipatet //


____________________________________________________________________


[#631]

##  || PS_6,1.134 ||


_____START JKv_6,1.134:

saþ ity etasya aci parataþ sulopo bhavati, lope sati cet pàdaþ påryate  /
sedu ràjà kùayate carùaõãnàm  /
sauùadhãr anurudhyase  /
lope cet pàdapåraõam iti kim ? sa iva vyàghro bhavet  /
aci iti vaspaùñàrtham  /
pàdagrahaõena atra ÷lokapàdasya api grahaõaü kecid icchanti, tena+idaü siddhaü bhavati  /
saiùa dà÷arathã ràmaþ saiùa ràjà yudhiùñhiraþ  /
saiùa karõo mahàtyàgã saiùà bhãmo mahàbalaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.135 ||


_____START JKv_6,1.135:

adhikàro 'yam pàraskaraprabhçtãnàü ca sa¤j¤àyàm (*6,1.175) iti yàvat  /
ita uttaraü yad vakùyàmastatra suñ iti , kàt pårvaþ iti ca+etad adhikçtaü veditavyam  /
vakùyati - samparyupebhyaþ karotaubhåùaõe (*6,1.137)  /
saüskartà  /
saüskartum  /
saüskartavyam  /
kàt pårvagrahaõaü suño 'bhaktatvaj¤àpanàrtham  /
tathà hi saüskçùãùña, saüskriyate iti saüyogàdilakùaõau ióguõau na bhavataþ  /
tiïïatiïaþ (*8,1.18) iti nighàto 'pi tarhi na pràpnoti, suñà vyavahitatvàt ? svaravidhau vya¤janam avidyamànavat iti vacanàn na asti vyavadhànam saücaskaratuþ, saücaskaruþ iti guõaþ katham ? tanmadhyapatitastadgrahaõena gçhyate iti  /
saüyogopadhagrahaõaü ca çta÷ca saüyogàder guõaþ (*7,4.10) ity atra kartavyam  /
ñitkaraõaü suñstusva¤jàm ity atra vi÷eùaõàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.136 ||


_____START JKv_6,1.136:

aóvyavàye, abhyàsavyavàye api suñ kàt pårvaþ bhavati  /
saüskarot  /
samaskàrùãt  /
sa¤caskara  /
paricaskàra  /
kimarthaü punar idam ucyate, pårvam dhàtur upasargeõa yujyate iti tatra dhàtåpasargayoþ karyam antaraïgam iti pårvaü suñ kriyate pa÷càd aïabhyàsau ? abhakta÷ ca suñ ity uktam, tataþ sakàràd uttaràvaóabhyàsau aniùñe de÷e syàtàm  /
etasmiüs tu satyata eva vacanàt kçtayor aóabhyàsayoþ tadvyavàye api suñ kàt pårvaþ kriyate iti siddham iùñaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.137 ||


_____START JKv_6,1.137:

sam pari upa ity etebhyaþ bhuùaõàrthe karotau parataþ suñ kàt pårvo bhavati  /
saüskartà  /
saüskartum  /
saüskartavyam  /
atra saüpuükànàü satvam iti samo makàrasya sakàraþ, pårvasya càkàrasya anunàsikaþ  /
pariùkartà  /
pariùkartum  /
pariùkartavyam  /
suñstusva¤jàm iti ùatvam  /
upaskartà  /
upaskartum  /
upaskartavyam  /
bhåùaõe iti kim ? upakaroti  /
sampårvasya kvacid abhåùaõe 'pi suóiùyate, saüskçtamannam iti //


____________________________________________________________________


[#632]

##  || PS_6,1.138 ||


_____START JKv_6,1.138:

samavàyaþ samudàyaþ, tasmiü÷ càrthe karotau samparyupebhyaþ kàt pårvaþ suóàgamo bhavati  /
tatra naþ saüskçtam  /
tatra naþ pariùkçtam  /
tatra na upaskçtam  /
samuditam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.139 ||


_____START JKv_6,1.139:

sato guõàntaràdhànamàdhikyàya vçddhasya và tàdavasthyàya samãhà pratiyatnaþ  /
vikçtam eva vaikçtam  /
praj¤àditvàdaõ  /
gamyamànàrthasya vàkyasya svaråpeõa+upàdànaü vàkyasya adhyàhàraþ  /
eteùv artheùu gamyamànesu karotau dhàtau parataþ upàt suñ kàt pårvaþ bhavati  /
pratiyatne tàvat - edho dakasya+upaskurute  /
kàõóaguõasya+upaskurute  /
vaikçte - upaskçtaü bhuïkte  /
upaskçtaü gacchati  /
vàkyàdhyàhàre - upaskçtaü jalpati  /
upaskçtam adhãte  /
eteùu iti kim ? upakaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.140 ||


_____START JKv_6,1.140:

upàt ity eva  /
upàd uttarasmin kiratau dhàtau lavanaviùaye sut kat pårvaþ bhavati  /
upaskàraü madrakà lunanti  /
upaskàraü kà÷mãrakà lunanti  /
vikùipya lunanti ity arthaþ  /
õamulatra vaktavyaþ  /
lavane iti kim ? upakirati devadattaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.141 ||


_____START JKv_6,1.141:

kiratau ity eva  /
upàt prate÷ ca uttarasmin kiratau suñ kàt pårvaþ bhavati hiüsayàü viùaye  /
upaskãrõaü haü te vçùala bhåyàt  /
pratiskãrõaü haü te vçùala bhåyàt  /
tathà te vçùala vikùepo bhåyàt yathà hiüsàmanubadhnàti ity arthaþ  /
hiüsàyàm iti kim  /
pratikãrõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.142 ||


_____START JKv_6,1.142:

kiratau ity eva  /
apàt uttarasmin kiratau catuùpàcchakuniùu yadàlekhanaü tasmin visaye sut kàt pårvaþ bhavati  /
apaskirate vçùabho hçùñaþ  /
apaskirate kukkuño bhakùyàrthã  /
apaskirate ÷và à÷rayàrthã  /
àlikhya vikùipati ity arthaþ  /
catuùpàcchakuniùu iti kim ? apakirati devadattaþ  /
harùajãvikàkulàyakaraõeùv iti vaktavyam  /

[#633]

iha mà bhåt, apakirati ÷và odanapiõóamà÷itaþ  /
harùajãvikàkulàyakaraõeùv eva kirater àtmanepadasya+upasaükhyànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.143 ||


_____START JKv_6,1.143:

kustumburåõi iti suñ nipàtyate jàti÷ ced bhavati  /
kustumbururnàmauùadhijàtiþ dhànyakam  /
tatphalàny api kusumburuõi såtranirde÷e napuüsakamavivakùitam  /
jàtiþ iti kim ? kutsitàni tumburåõi kutumburåõi  /
tumburu÷abdena tindukãphalàny ucyante, samàsena teùàü kutsà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.144 ||


_____START JKv_6,1.144:

aparàsparà iti suñ nipàtyate kriyàsàtatye gamyamàne  /
aparasparàþ sàrthàþ gacchanti  /
santatamavicchedena gacchanti ity arthaþ  /
kriyàsàtatye iti kim ? aparaparàþ sàrthàþ gacchanti  /
apare ca pare ca sakçdeva gacchanti ity arthaþ  /
na atra gamanasya sàtatyaprabandho vivakùitaþ  /
kim idaü sàtatyam iti ? satatasya bhàvaþ sàtatyam  /
kathaü satatam ? samastate vikalpena makàralopo vidhãyate  /
lumpedava÷yamaþ kutye tuükàmamanasorapi  /
samo và hitatatayormàüsasya paciyuógha¤oþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.145 ||


_____START JKv_6,1.145:

goùpadam iti suñ nipàtyate, tasya ca ùatvaü sevite asevite pramàne ca viùaye  /
goùpado de÷aþ  /
gàvaþ padyante yasmin de÷e sa gobhiþ sevito de÷o goùpadaþ ity ucyate  /
asevite - agoùpadàny araõyàni  /
asevite goùpada÷abdo na sambhavati ity agoùpada÷abdàrthaü nipàtanam  /
yady evaü na artha etena, goùpadapratiùedhàd agoùpadaü bhavisyati ? satyam etat, yatra tu sevitaprasaïgo 'sti tatra+eva syàd agoùpadam iti, yatra tvatyantàsambhava eva tatra na syàt, agoùpadànyaraõyàni iti ? asevitagrahaõàt tatra api bhavati  /
yàni hi mahàntyaraõàni yeùu gavàm atyantàsambhavas tàny evam ucyante  /
pramàõe - gospadamàtraü kùetram  /
goùpadapåraü vçùño devaþ  /
na atra goùpadaü svàrthapratipàdanàrtham upàdãyate, kiü tarhi, kùetrasya vçùñe÷ ca paricchettumiyattàm  /
sevitàsevitapramàõesu iti kim ? goþ padam gopadam //


____________________________________________________________________


[#634]

#<àspadaü pratiùñhàyàm>#  || PS_6,1.146 ||


_____START JKv_6,1.146:

àtmayàpanàya sthànaü pratiùñhà, tasyàm àspadam iti suñ nipàtyate  /
àspadam anena labdham  /
pratiùthàyàm iti kim ? à padàt àpadam //


____________________________________________________________________


#<à÷caryam anitye>#  || PS_6,1.147 ||


_____START JKv_6,1.147:

anityatayà viùayabhåtayà adbhutatvam iha upalakùyate, tasminn àcaryaü nipàtyate  /
careràïi càgurau iti yatpratyaye kçte nipàtanàt suñ  /
à÷caryaü yadi sa bhu¤jãta  /
à÷caryaü yadi so 'dhãyãta  /
citram adbhutam ity arthaþ  /
anitye iti kim ? àcaryaü karma ÷obhanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.148 ||


_____START JKv_6,1.148:

kutsitaü varcaþ varcaskam annamalam, tasminn abhidheye 'vaskaraþ iti nipàtyate  /
avapårvasya kirateþ karmaõi çdorap (*3,3.57) ityap, nipàtanàp suñ  /
avakãryate ity avaskaro 'nnamalam, tatsambandhàt de÷o 'pi tathà+ucyate  /
varcaske iti kim ? avakaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.149 ||


_____START JKv_6,1.149:

apaskaraþ iti nipàtyate rathàïgaü ced bhavati  /
apapårvàt kirateþ çdorap (*6,6.57) ityap, nipàtanàt suñ  /
apaskaro rathàvayavaþ  /
rathàïgam iti kim ? apakaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.150 ||


_____START JKv_6,1.150:

viùkiraþ iti kirateþ vipårvasya ig-upadha-j¤à-prã-kiraþ kaþ (*3,1.135) iti kapratyaye vihite suñ nipàtyate ÷ukuni÷ ced bhavati  /
vikira÷abdàbhidheyo và ÷akunir bhavati  /
sarve ÷akunayo bhakùyà viùkiràþ kukkuñàdçte  /
viùkiro và ÷akunau iti va grahaõàd eva suóvikalpe siddhe vikiragrahaõam iha tasya api ÷akuner anyatra prayogo ma bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.151 ||


_____START JKv_6,1.151:

candra÷abde uttarapade hrasvàt paraþ suóàgamo bhavati mantravisaye  /
su÷candraþ yuùmàn  /
hrasvàt iti kim ? såryàcandramasàviva  /
mantre iti kim ? sucandrà paurõamàsã  /
uttarapadaü samàsa eva bhavati iti prasiddham, tata iha na bhavati, ÷ukramasi, candramasi //

____________________________________________________________________


[#635]

##  || PS_6,1.152 ||


_____START JKv_6,1.152:

ka÷a gati÷àsanayoþ ity etasya dhàtoþ pratipårvasya pacàdyaci kçte suñ nipàtyate, tasya+eva ùatvam  /
gràmamadya pravekùyàmi bhava me tvaü pratiùka÷aþ  /
vàrtàpuruùaþ, sahàyaþ, puroyàyã và pratiùka÷aþ ity abhidhãyate  /
ka÷eþ iti kim  /
pratigataþ ka÷àü pratika÷o '÷vaþ  /
atra yady api ka÷er eva ka÷à÷abdaþ, tathà api ka÷er iti dhàtor upàdànaü tadupasargasya prateþ pratipattyartham  /
tena dhàtvantaropasargàn na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.153 ||


_____START JKv_6,1.153:

praskaõva hari÷candra iti suñ nipàtyate çùã ced abhidheyau bhavataþ  /
praskaõva çùiþ  /
hari÷candra çùiþ  /
hari÷candragrahaõam amantràrtham  /
çùã iti kim ? prakaõvo de÷aþ  /
haricandro màõavakaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.154 ||


_____START JKv_6,1.154:

maskara maskarin ity etau yathàsaïkhyaü veõau parivràjake ca nipàtyete  /
makara÷abdo hy avyutpannaü pràtipadikam, tasya veõau abhidheye suñ nipàtyate, parivràjake tviniþ api  /
maskaraþ veõuþ  /
maskarã parivràjakaþ  /
veõuparivràjakayoþ iti kim ? makaro gràhaþ  /
makarã samudraþ  /
kecit punar atra màïi upapade karoteþ karaõe 'cpratyayam api nipàtayantik màï÷ ca hrasvatvam suñ ca  /
mà kriyate yena pratiùidhyate sa maskaro veõuþ  /
veõugrahaõaü ca pradar÷anàrtham anyatra api bhavati, maskaro daõóaþ iti  /
parivràjake api màïi upapade karotestàcchãlye inirnipàtyate, màïo hrasvatvaü suñ ca tathà+eva  /
màkaraõa÷ãlo maskarã karmàpavàditvàt parivràjka ucyate  /
sa hy evam àha - mà kuruta karmàõi ÷àntirvaþ ÷reyasã iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.155 ||


_____START JKv_6,1.155:

kàstãra ajastunda ity etau ÷abdau nipàtyete nagare 'bhidheye  /
ãùattãramasya, ajasyeva tundamasya iti vyutpattireva kriyate, nagaraü tu vàcyam etayoþ  /
kàstãraü nàma nagaraü  /
ajastundaü nàma nagaram  /
nagare iti kim ? kàtãram  /
ajatunadam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.156 ||


_____START JKv_6,1.156:

kàraskara iti suñ nipàtyate vrkùa÷ ced bhavati  /
kàraü karoti iti divàvibhàni÷àprabhàbhàskarànta iti ñapratyayaþ  /
kàraskaro vçkùaþ  /
vçkùaþ iti kim ? kàrakaraþ  /
kecid idaü nàdhãyate, pàraskaraprabhçtiùveva kàraskaro vçkùaþ iti pañhanti //


____________________________________________________________________


[#636]
##  || PS_6,1.157 ||


_____START JKv_6,1.157:

pàraskaraprabhçtãni ca ÷abdaråpàõi nipàtyante sa¤j¤àyàü viùaye  /
pàraskaro de÷aþ  /
kàraskaro vçkùaþ  /
rathaspà nadã  /
kiùkuþ pramàõam  /
kiùkindhà guhà  /
tadbçhatoþ karapatyo÷coradevatayoþ suñ talopa÷ ca  /
taskara÷coraþ  /
vçhaspatidevatà  /
coradevatayoþ iti kim ? tatkaraþ  /
bçhatpatiþ  /
sa¤j¤àgrahaõàd upàdhiparigrahe siddhe gaõe coradevatàgrahaõaü prapa¤càrtham  /
pràttumpatau gavi kartari  /
tumpatau dhàtau pra÷abdàt paraþ suñ bhavati gavi kartari  /
prastumpati gauþ  /
gavi iti kim ? pratumpati vanaspatiþ  /
pàraskaraprabhçtiràkçtigaõaþ  /
avihitalakùaõaþ suñ pàraskaraprabhçtiùu draùñavyaþ  /
pràya÷cittam  /
pràya÷cittiþ  /
yad uktaü pràyasya citicittayoþ suóaskàro và iti tat saïgçhãtaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.158 ||


_____START JKv_6,1.158:

paribhàùà+iyam svaravidhiviùayà  /
yatra anyaþ svaraþ udàttaþ svarito và vidhãyate, tatra anudàttaü padam ekaü varjayitvà bhavati ity etad upasthitaü draùñavyam  /
anudàttàckam anudàttam  /
kaþ punar eko varjyate ? yasya asau svaro vidhãyate  /
vakùyati - dhàtoþ (*6,1.162) antaþ udàtto bhavati  /
gopàyati  /
dhåpàyati  /
dhàtor antyam acaü varjayitvà pari÷iùñam anudàttaü bhavati  /
dhàtusvaraü ÷nà÷varo bàdhate  /
lunàti  /
punàti  /
÷nà÷varaü tassvaraþ  /
lunãtaþ  /
punãtaþ  /
tassvaramàüsvaraþ  /
lunãtastaràm  /
punãtastaràm  /
àgamasya vikàrasya prakçteþ pratyayasya ca  /
pçthakùvaranivçttyartham ekavarjaü padasvaraþ //
àgamasya - cituranuóuhoràmudàttaþ (*7,1.98)  /
catvàraþ  /
anaóvàhaþ  /
àgamasvaraþ prakçtisvaraü bàdhate  /
vikàrasya - asthani, dadhani ity anaïsvaraþ prakçtisvaraü bàdhate  /
prakçteþ - gopàyati  /
dhåpàyati  /
prakçtisvaraþ pratyayasvaraü bàdhate  /
pratyayasya - kartavyam  /
hartavyam  /
pratyayasvaraþ prakçteþ svarasya bàdhakaþ  /
paranityàntaraïgàpavàdaiþ svarair vyàvasthà sati÷iùñena ca  /
yo hi yasmin sati ÷iùyate sa tasya bàdhako bhavati  /
tathà hi - gopàyati ity atra dhàtusvaràpavàdaþ pratyayasvaraþ, tena+eva dhàtusvareõa pratyayàntasya dhàtoþ sati÷iùñatvàd bàdhyate  /
kàrùõottaràsaïgaputraþ ity atra ca samàsasvaràpavàdo bahuvrihisvaraþ sati÷iùñena samàsàntodàttatvena vàdhyate  /
vikaraõasvaras tu sati÷iùño 'pi sàrvadhàtukasvaraü na bàdhate  /
lunãtaþ iti tasa eva svaro bhavati  /
vibhaktisvarànna¤svaro balãyàn iti vaktavyam  /
atisraþ ity atra tisçbhyo jasaþ (*6,1.166) iti sati÷iùño 'pi vibhaktisvaro na¤svareõa bàdhyate  /

[#637]

vibhaktinimittasvaràc ca na¤svaro balãyàn iti vaktavyam  /
acatvàraþ, ananóvàhaþ iti  /
yasya vibhaktir nimittamàmaþ, tasya yad udàttatvaü tanaprasvareõa bàdyate  /
padagrahanaü kim ? devadatta gàmabhyàja ÷uklàm iti vàkye hi pratipadaü svaraþpçthag bhavati  /
parimàõàrthaü ca+idaü padagrahaõam padàdhikàrasya nivçttiü karoti  /
tena pràg eva padavyapade÷àt svaravidhisamakàlem eva ÷iùñasya anudàttatvaü bhavati  /
tathà ca kuvalyà vikàraþ kauvalam ity atra anudàttàdilakùaõo '¤ siddho bhavati  /
tathà garbhiõã÷abda÷ ca anudàttàdilakùaõasya a¤o bàdhanarthaü bhikùàdiùu pañhyate  /
kuvalagarbha÷abdau àdyudàttau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.159 ||


_____START JKv_6,1.159:

karùater dhàtor àkàravata÷ ca gha¤antasyànta udàtto bhavati  /
karùaþ  /
pàkaþ  /
tyàgaþ  /
ràgaþ  /
dàyaþ  /
dhàyaþ  /
¤nityàdirnityam (*6,1.197) ity asya apavàdaþ  /
karùaþ iti vikçtanirde÷aþ kçùater nivçttyarthaþ  /
taudàdikasya gha¤antasya karùaþ ity àdyudàttaþ eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.160 ||


_____START JKv_6,1.160:

uccha ity evam àdãnàm anta udàtto bhavati  /
u¤chaþ, mlecchaþ, ja¤jaþ, jalpaþ ete gha¤antàþ iti ¤itsvaraþ pràptaþ  /
japaþ, vyadhaþ ity abantau, tayor dhàtusvaraþ pràptaþ  /
kecit tu vadhaþ iti pañhanti  /
yugaþ  /
yujer gha¤antasya nipàtanàd aguõatvaü vi÷iùñaviùaye ca nipàtanam idam iùyate  /
kàlavi÷eùe rathàdyupakaraõe ca yuga÷abdasya prayogaþ anyatra hi yogaþ eva bhavati  /
garo dåùye 'bantaþ  /
gara÷abdo 'bantaþ, sa dåùya eva antodàttaþ  /
garo viùam  /
anyatràdyudàtta eva  /
vedavegaveùñabandhàþ karaõo  /
hala÷ ca (*3,3.121) iti gha¤antà ete karaõo 'ntodàttà bhavanti  /
bhàve àdyudàttà eva  /
stuyudruva÷chandasi  /
upasamastàrtham etat  /
pariùñut  /
saüyut  /
paridrut  /
vartaniþ stotre  /
stotraü sàma  /
tatstho vartani÷abdo 'ntodàtto bhavati, anyatra madhyodàttaþ  /
÷vabhre daraþ  /
÷vabhre 'bhidheye dara÷abdo 'ntodattaþ, anyatràbantatvàdàdyudàttaþ  /
sàmbatàpau bhàvagarhàyàm  /
antodàtau anyatràdyudàttau  /
uttama÷a÷vattamau sarvatra  /
kecit tu bhàvagarhàyàm ity atra api anuvartayanti  /
bhakùamanthabhogadehàþ ete gha¤antàþ  /
bhakùirõyanto 'pi gha¤anta eva, erac (*3,3.56) aõyantànàm iti vacanàt //


____________________________________________________________________


[#638]

##  || PS_6,1.161 ||


_____START JKv_6,1.161:

udàttaþ iti vartate  /
yasminn anudàtte parataþ udàtto lupyate tasya anudàttasyàdirudàtto bhavati  /
kumàra ã kumàrã  /
kumàra÷abdo 'ntodàttaþ, tasya ïãpy anudàte udàtto lupyate  /
anudàtto ïãp udàttaþ  /
bhasya ñerlopaþ (*7,1.88)  /
pathaþ  /
pathà  /
pathe  /
pathin÷abdo 'ntodàttaþ  /
kumudanaóavetasebhyo ómatup  /
kumudvàn  /
naóvàn  /
vetasvàn  /
kumudàdayo 'ntodàttàþ  /
ómatubanudàttaþ  /
anudàttasya iti kim ? pràsaïgaü vahati pràsaïgyaþ  /
pràsaïga÷abdasthàthàdisvareõa antodàttaþ  /
tasya yati titsvaritam iti svarite udàtto lupyate ? na+etad asti, svarite hi vidhãyamàne pari÷iùñam anudàttam, tat kuta udàttalopaþ  /
tad etad anudàttagrahaõamàder anudàttasya+udàttàrtham  /
antaþ iti hi prakçtatvàd antasya syàt, mà hi dhukùàtàm, mà hi dhukùàthàm  /
yatra iti kim ? bhargavaþ, bhàrgavau, bhçgavaþ  /
pràk subutpatter gotrapratyayasya luk  /
udàttagrahaõaü kim ? baidã aurvã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.162 ||


_____START JKv_6,1.162:

antaþ ity eva  /
dhàtor anta udàtto bhavati  /
pacati  /
pañhati  /
årõoti  /
gopàyati  /
yàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.163 ||


_____START JKv_6,1.163:

cito 'nta udàtto bhavati  /
bha¤ja-bhàsa-mido ghurac (*3,2.161) bhaïguram  /
bhàsuram  /
meduram  /
àgastya-kauõóinayayor agasti-kuõóinac (*2,4.70)  /
kuõóinàþ  /
citi pratyaye prakçtipratyayasamudàyasya anta udàtta iùyate  /
bahupañuþ  /
uccakaiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.164 ||


_____START JKv_6,1.164:

citaþ ity eva  /
citas taddhitasya anta udàtto bhavati  /
gotre ku¤ja-àdibhya÷ cpha¤ (*4,1.98) - kau¤jàyanàþ  /
mau¤jàyanàþ  /
kim artham idam ? param api ¤itsvaraü bàdhitvà 'ntodàttatvam eva yathà syàd iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.165 ||


_____START JKv_6,1.165:
taddhitasya ity eva  /
taddhitasya kito 'nta udàtto bhavati  /
naóàdibhyaþ phak (*4,1.99) - nàóàyanaþ  /
càràyaõaþ  /
pràgvahateùñhak (*4,4.1) - àkùikaþ  /
÷àlàkikaþ //

____________________________________________________________________


[#639]

##  || PS_6,1.166 ||


_____START JKv_6,1.166:

tisçbhya uttarasya jaso 'nta udàtto bhavati  /
tisrastiùñhanti  /
udàtta-svaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity asya apavàdaþ  /
÷asi udàttayaõo hal-pårvàt (*6,1.174) iti siddhe 'nyatra bahuvacane ùañtricaturbhyo halàdiþ (*6,1.179) iti vidhànàt jas eva labhyate iti jasgrahaõam upasamastàrtham eke icchanti atitistrau ity atra svaro mà bhåt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.167 ||


_____START JKv_6,1.167:

caturaþ ÷asi parato 'nta udàtto bhavati  /
caturaþ pa÷ya  /
catasràde÷e àdyudàttanipàtanàd yaõàde÷asya ca pårvavidhau sthànivattvàd ayaü svaro na bhavati catasraþ pa÷ya iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.168 ||


_____START JKv_6,1.168:

sau iti saptamãbahuvacanasya su÷abdasya grahaõam  /
tatra sau ya ekàc tasmat parà tçtãyàdir vibhaktir udàttà bhavati  /
vàcà  /
vàgbhyàm  /
vàgbhiþ  /
vàgbhyaþ  /
yàtà  /
yàdbhyàm  /
yàdbhiþ  /
sau iti kim ? ràj¤à  /
raj¤e  /
ekàcaþ iti kim ? hariõà  /
gariõà  /
ràjasu  /
tçtãyàdiþ iti kim ? vàcau  /
vàcaþ  /
vibhaktiþ iti kim ? vàktarà  /
vàktamà  /
saptamãbahuvacanasya grahaõàd iha na bhavati tvayà, tvayi iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.169 ||


_____START JKv_6,1.169:

ekàcaþ iti vartate, tçtãyàdir vibhaktir iti ca  /
nitya÷abdaþ svaryate, tena nityàdhikàravihitaþ samàsaþ paryudasyate  /
nityasamàsàd anyatrànityasamàse yad uttarapadam antodàttam ekàcca tasmàt parà tçtãyàdir vibhaktir anyatarasyàm udàttà bhavati  /
paramavàca, paramavàcà  /
paramavàce, paramavàce  /
paramatvacà, parmatvacà  /
paramatvace, paramatvace  /
yadà vibhaktir udàttà na bhavati, tadà samàsàntodàttatvam eva  /
antodàttàt iti kim ? avàcà  /
suvàcà  /
sutvacà  /
tatpuruùo 'yam  /
tatra tatpuruùe tulyàrtha-tçtãyà-saptamy-upamàna. avyayaya (*6,-2.2.) iti pårvapadaprakçtisvaraþ  /
uttarapadagrahaõam ekàctvena+uttarapadaü vi÷eùayitum, anyathà hi samàsavi÷eùaõam etat syàt  /
tatra ÷unaþ årka, ÷vorjà ity atra+eva ayaü vidhiþ syàt  /
anityasamàse iti kim  /
agnicità  /
somasutà upapadam atiï (*2,2.19) ity ayaü nityàdhikàre samàso vidhãyate  /
tatra gatikàraka-upapadàt kçt (*6,2.139) ity uttarapadaprakçtisvarena cit÷abdaþ udàttaþ  /
yas tu vigrahàbhàvena nityasamàsas tatra bhavaty eva vikalpaþ, avàcà bràhmaõena, subàcà bràhmaõena iti  /
bahuvrãhau na¤subhyàm (*6,2.172) ity uttarapadànta-udàttatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#640]

##  || PS_6,1.170 ||


_____START JKv_6,1.170:

a¤ceþ parà asarvanàmasthànavibhaktir udàttà bhavati chandasi viùaye  /
indro dadhãco asthabhiþ  /
cau iti pårvapadàntodàttatvaü pràptam  /
tçtãyàdiþ iti vartamànen ÷aso 'pi parigrahàrtham asarvanàmasthànagrahaõam  /
iha api yathà syàt, pratãco bàhån pratibhaïgdhyeùàm iti //


____________________________________________________________________


#<åó-idaü-padàdy-ap-pum-rai-dyubhyaþ>#  || PS_6,1.171 ||


_____START JKv_6,1.171:
åñþ idam padàdi ap pum rai div ity etebhyo 'sarvanàmasthànavibhaktir udàttà bhavati  /
åñþ - praùñauhaþ  /
praùñhauhà  /
åñhyupadhàgrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, akùadyuvà  /
akùadyuve  /
idam - àbhyàm  /
ebhiþ  /
antodàttàt ity adhikàràd anvàde÷e na bhavati, atho àbhyàü nipuõamadhãtam iti  /
padàdayaþ paddannomàsa (*6,1.63) ity evam àdayo ni÷paryantà iha gçhyante  /
ni pada÷caturo jahi  /
yà dato dhàvate  /
asanprabhçtibhyo vibhaktir anudàttaiva bhavati  /
grãvàyàü baddho api kakùa àsani  /
matsyaü na dãna udani kùiyantam  /
ap - apaþ pa÷ya  /
adbhiþ  /
adbhyaþ  /
pum - puüsaþ  /
pumbhyàm  /
pumbhyaþ  /
puüsà  /
puüse  /
rai - ràyaþ pa÷ya  /
ràbhyàm  /
ràbhiþ  /
div - divaþ pa÷ya  /
divà  /
dive //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.172 ||


_____START JKv_6,1.172:
aùñano dãrghàntàd asarvanàmasthànavibhaktir udàttà bhavati  /
aùñàbhiþ  /
aùñàbhyaþ  /
aùñàsu  /
ghçtàdipàñhàt aùñan÷abdo 'ntodàttaþ, tatra j¤aly upottamam (*6,1.180) ity asya apavàdo vibhaktir eva+udàttatvaü vidhãyate  /
dãrghàt iti kim ? aùñasu prakrameùu bràhmaõo 'gnãnàdadhãta  /
idam eva dãrghagrahaõam aùñana àttvavikalpaü j¤àpayati, kçtàtvasya ca ùañsa¤j¤àü j¤àpayati  /
anyathà hy àtvapakùe sàvakà÷o 'ùñanaþ  /
svaraþ paratvàdanàtvapakùe ùañsvareõa bàdhiùyate iti kim dãrghagrahaõena //


____________________________________________________________________


[#641]

#<÷atur anumo nady-aj-àdã>#  || PS_6,1.173 ||


_____START JKv_6,1.173:

adntodàttàt iti vartate  /
anum yaþ ÷atçpratyayas tadantàt parà nadã ajàdir vibhaktir asarvanàmasthànam udàttà bhavati  /
tudatã  /
nudatã  /
lunatã  /
punatã  /
tudatà  /
lunatà  /
punatà  /
anumaþ  /
iti kim ? tudantã  /
nudantã  /
atra apy upade÷àt iti lasàrvadhàtukàd anudàttatve ekàde÷aþ, tasya ekàde÷a udàttena+udàttaþ (*8,2.5) ity udàttatvam , tasya pårvatra asiddhatvam na+iùyate iti ÷atrantam antodàttaü bhavati  /
nadyajàdã iti kim ? tudadbhyàm  /
nudadbhyàm  /
tudadbhiþ  /
antodàttàt ity eva, dadatã  /
dadhataþ  /
abhyastànàm àdiþ (*6,1.189) ity àdyudàttav etau  /
bçhanmahator upasaïkhyànam  /
bçhatã  /
mahatã  /
bçhatà  /
mahatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.174 ||


_____START JKv_6,1.174:

udàttasthàne yo yaõ halapårvas tasmàt parà nadã ajàdir yà asarvanàmavidbhaktir udàttà bhavati  /
kartrã  /
hartrã  /
pralavitrã  /
prasavitrã  /
kartrà  /
hartrà  /
pralavitrà  /
prasavitrà  /
tçjantà ete 'ntodàttàþ  /
udàttagrahaõaü kim ? kartrã  /
hartrã  /
kartrà  /
hartrà  /
tçnnanto 'yam àdyudàttaþ  /
halpårvàt iti kim ? bahutitavà bràhmaõyà  /
nakàragrahaõaü kartavyam  /
vàkpatnã iyaü kanyà //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.175 ||


_____START JKv_6,1.175:

åïo dhàto÷ ca ya udàttayaõ halapårvaþ, tasmàt parà tçtãyàdir vibhaktir na+udàttà bhavati  /
brahmabandhvà  /
brahmabandhve  /
vãrabandhvà  /
vãrabandhve  /
åï pratyayasvareõa udàttaþ  /
tena saha ya ekàde÷aþ so 'py udàttaþ iti udàttayaõvakàraþ, tasmàd udàttatve pratiùiddhe udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) iti vibhaktiþ svaryate  /
dhàtuyaõaþ khalv api - sakçllvà  /
sakçllve  /
khalapve  /
kvibandtasya kçduttarapadaprakçtisvareõa antodàttasya oþ supi (*6,4.83) yaõàde÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.176 ||


_____START JKv_6,1.176:

antodàttàt ity eva  /
hrasvàntàd antodàttàn nuña÷ ca paro matub udàtto bhavati  /
agnimàt  /
vàyumàn  /
kartçmàn  /
hartçmàn  /
nuñaþ khalv api - akùaõvatà  /
÷ãrùaõvatà  /
antodàttàt ity eva, vasumàn  /
vasu÷abda àdyudàttaþ, tasmàn matub anudàtta eva bhavati  /
atra ca svaravidhau vya¤janam avidyamànavat ity eùà paribhàùà na a÷rãyate nuógrahaõàt, tena marutvàn ity atra na bhavati  /
[#642]

re÷abdàc ca matupa udàttattvaü vaktavyam  /
àrevàn  /
tre÷ ca pratiùedho vaktavyaþ  /
trivatãryàjyànuvàkyà bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.177 ||


_____START JKv_6,1.177:

hrasvagrahaõàm anuvartate, matub-grahaõaü ca  /
tena matupà hrasvo vi÷eùyate  /
matupi yo hrasvaþ, tadantàd antodàttàd anyatarasyàü nàm udàtto bhavati  /
agnãnàm, agnãnàm  /
vàyånàm vàyånàm  /
kartéõàm, kartéõàm  /
matupà hrasvavi÷eùanaü kim ? bhåtapårve 'pi hrasve yathà syàt  /
anyathà hi sàmpratika eva syàt, tisçõàm, catasçõàm iti  /
sanuñkasya grahaõaü kim ? dhenvàm  /
÷akañyàm  /
udàttayaõo halpårvàt (*6,1.174) ity ayam antodàttaþ  /
hrasvàt ity eva, kumàrãõàm  /
antodàttàt ity eva, trapåõàm  /
vasånàm //


____________________________________________________________________


#<ïyà÷ chandasi bahulam>#  || PS_6,1.178 ||


_____START JKv_6,1.178:

ïyantàt chandasi viùaye nàmudàtto bhavati bahulam  /
devasenànàmabhibha¤jatãnàm  /
bahvãnàü pità  /
na ca bhavati, nadãnàü pàre  /
jayanatãnàü marutaþ //


____________________________________________________________________


#<ùañtricaturbhyo halàdiþ>#  || PS_6,1.179 ||


_____START JKv_6,1.179:

antodàttàt ity etan nivçttam  /
ùañsa¤jjàkebhyaþ, tri catur ity etàbhyàü ca parà halàdir vibhaktir udàttà bhavati  /
ùaïbhiþ  /
ùaïhyaþ  /
pa¤cànàm  /
ùaõõàm  /
saptànàm  /
tri - tribhiþ  /
tirbhyaþ  /
trayàõàm  /
catur - caturbhyaþ  /
caturõàm  /
halàdiþ iti kim ? catasraþ pa÷ya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.180 ||


_____START JKv_6,1.180:

ùañtricaturbhyo yà j¤àlàdir vibhaktiþ tadante pade upottamaü udàttaü bhavati  /
triprabhçtãnàm antyam uttamam, tatsamãpe ca yat tadupottamam  /
pa¤cabhiþ tapas tapati  /
saptabhiþ parठjayati  /
tisçbhi÷ ca vahase triü÷atà  /
catrubhiþ  /
j¤ali iti kim ? pa¤cànàm  /
saptànàm  /
upottamam iti kim ? ùaóbhiþ  /
ùaóbhyaþ //


____________________________________________________________________


[#643]

##  || PS_6,1.181 ||


_____START JKv_6,1.181:

ùañ-tri-caturbhyo yà jhalàdir vibhaktis tadante pade upottamam udàttaü bhavati vibhàùà bhaùàyàü viùaye  /
pa¤cabhiþ, pa¤cabhiþ  /
saptabhiþ, saptabhiþ  /
tisçbhiþ, tisçbhiþ  /
caturbhiþ, caturbhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.182 ||


_____START JKv_6,1.182:
go ÷van, sàvavarõaþ sau prathamaikavacane yadavarõàntam, ràó aï kruï kçd ity etebhyo yad uktaü tan na bhavati  /
gavà, gave, gobhyàm iti  /
sàv ekàcas tçtãyàdir vibhaktiþ (*6,1.168) iti pràptiþ pratiùidhyate  /
sugunà, sugave, sugubhyàm  /
antodàttàd uttarapadàt iti pràptiþ  /
÷van - ÷unà, ÷une, ÷vabhyàm  /
parama÷unà, parama÷une, parama÷vabhyàm  /
pårvavat pràptiþ  /
sàvavarõaþ - sau prathamaikavacane yad avarõàntaü tasya grahaõam  /
yebhyaþ  /
tebhyaþ  /
kebhyaþ  /
ràñ - ràjatiþ kvibantaþ  /
ràjà  /
paramaràjaþ  /
aï - a¤catiþ kvibantaþ, tasya sanakàrasya grahaõaü viùayàvadhàraõàrtham, yatra asya nalopo na asti tatra pratiùedho yathà syàt  /
nà¤ceþ påjàyàm (*6,4.60)  /
iti pratiùidhyate nalopaþ  /
prà¤cà  /
pràïbhyàm  /
nalopaviùaye tu bhavaty eva vibhakter udàttatvam  /
pràcà  /
pràce  /
pràgbhyàm  /
kruï kvinnanta eva -kru¤cà  /
paramakru¤cà  /
kçt - karoti kçtir và kvibantaþ  /
kçtà  /
paramakçtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.183 ||


_____START JKv_6,1.183:
divaþ parà jhalàdir vibhaktiþ na+udàttà bhavati  /
dyubhyàm  /
dyubhiþ  /
sàv ekàcaþ (*6,1.168) iti åó-idaü-padàdy-ap-pum-rai-dyubhyaþ (*6,1.171) iti và pràptiþ pratiùidhyate  /
jhali iti kim ? divà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.184 ||


_____START JKv_6,1.184:

nç ity etasmàt parà jhalàdir vibhaktiþ anyatarasyàü na+udàttà bhavati  /
nçbhyàm  /
nçbhiþ  /
nçbhyaþ  /
nçùu jhal ity eva -nrà  /
nre //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.185 ||


_____START JKv_6,1.185:

tit svaritaü bhavati  /
sannantàd yat - cikãrùyam  /
jihãrùyam  /
ç-halor õyat (*3,1.124) - kàryam  /
hàryam  /
pratyayàdy-udàttasya apavàdaþ //

____________________________________________________________________


[#644]

##  || PS_6,1.186 ||


_____START JKv_6,1.186:

tàser anudàtteto ïito 'kàràntopade÷àc ca ÷abdàt paraü lasàrvadhàtukam anudàttaü ca bhavati hnuï iï ity etàbhyàü paraü varjayitvà  /
tàsestàvat - kartà, kartàrau, kartàraþ  /
pratyayasvaràpavàdo 'yam  /
anudàttetaþ - àsa - àste  /
vasa - vaste  /
ïit - ùåï - såte  /
÷ãï - ÷ete  /
adupade÷àt - tudataþ  /
nudataþ  /
pacataþ  /
pañhataþ  /
anubandhasya anaikàntikatvàd akàràntopade÷a eva ÷ap  /
pacamànaþ  /
yajamànaþ  /
yady atra muk akàramàtrasya syàt tadà lasàrvadhàtukam adupade÷àd anantaram iti siddho nighàtaþ  /
athàkàràntasya aïgasya, tathà api lasàrvadhàtukànudàttatve kartavye bahiraïgatvàt asiddhaþ iti siddham  /
citsvaro 'py anena lasàrvadhàtukànudàttatvena paratvàd bàdhyate  /
tàsyàdibhyaþ iti kim ? cinutaþ  /
cinvanti  /
ïidayaü ÷nuþ pårvasya kàryaü prati na tu parasya  /
upade÷agrahaõaü kim ? iha ca yathà syàt, pacàvaþ, pacàmaþ iti  /
iha ca mà bhåt, hato, hathaþ iti  /
lagrahaõaü kim ? katãhapacamànàþ  /
sàrvadhàtukam iti kim ? ÷i÷ye, ÷i÷yàte, ÷i÷iyare  /
ahnviïoþ iti kim ? hnute  /
yadadhãte //


____________________________________________________________________


#<àdiþ sico 'nyatarasyàm>#  || PS_6,1.187 ||


_____START JKv_6,1.187:

udàttaþ iti vartate  /
sijantasya anyatarasyàm àdir udàtto bhavati  /
mà hi kàrùñàm, mà hi kàrùñàm  /
eko 'tra àdyudàttaþ, aparo 'ntodàttaþ  /
mà hi làviùñàm, mà hi làviùñàm  /
eko 'tra àdyudàttaþ, aparo madyodàttaþ  /
sica÷citkaraõàd àgamànudàttatvaü hi vàdhyate  /
sica àdyudàttatve 'niñaþ pitaþ pakùe udàttatvaü vaktavyam  /
mà hi karùam, mà hi kàrùam  /
aniñaþ iti kim ? mà hi làvisam  /
madhyodàtta eva àdyudàttàbhàvapakùe bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.188 ||


_____START JKv_6,1.188:

lasàrvadhàtukagrahaõaü yad anuvartate tad aci aniñi iti sambandhàd iha saptamyantam upajàyate svapàdir àvçtkaraõàt  /
svapàdãnàü hiüse÷ ca ajàdavaniñi lasàrvadhàtuke parato 'nyatarasyàm àdir udàtto bhavati  /
svapanti, svapanti  /
÷vasanti, ÷vasanti  /
hiüseþ khalv api - hiüsanti, hiüsanti  /
pratyayasvareõa pakùe madhyodàttaþ  /
aci iti kim ? svapyàt  /
hiüsyàt  /
aniñi iti kim ? svapitaþ  /
÷vasitaþ  /
ïity ajàdàvayaü vidhir iùyate  /
iha na bhavati, svapàni, hinasàni //


____________________________________________________________________


[#645]

##  || PS_6,1.189 ||


_____START JKv_6,1.189:

abhyastànàm ajàdàvaniti lasàrvadhàtuke parataþ àdir udàtto bhavati  /
dadati  /
dadatu  /
adhati  /
dadhatu  /
jakùati  /
jakùatu  /
jàgrati  /
jàgratu  /
aci ity eva, dadyàt  /
aniñi ity eva, jakùitaþ  /
àdiþ iti vartamàne punar àdigrahaõaü nityàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.190 ||


_____START JKv_6,1.190:

avidyamànodàtte ca lasàrvadhàtuke parato 'bhyastànàm àdir udàtto bhavati  /
anajàdyartha àrambhaþ  /
dadàti  /
jahàti  /
dadhàti  /
jahãte  /
mimãte  /
anudàtte iti bahuvrãhinirde÷o lopayaõàde÷àrthaþ  /
mà hi sma dadhàt  /
dadhàty atra //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.191 ||


_____START JKv_6,1.191:

sarva÷abdasya supi parataþ àdyudàtto bhavati  /
sarvaþ, sarvau, sarve  /
supi iti kim ? sarvataraþ  /
sarvatamaþ  /
pratyayalakùaõe 'py ayaü svara iùyate sarvastomaþ iti  /
sarvasvaro 'nakackasya+iti vaktavyam  /
sarvakaþ  /
citsvareõa antodàtto bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.192 ||


_____START JKv_6,1.192:

bhã hrã bhç hu mada jana dhana daridrà jàgç ity eteùàü abhyastànàü lasàrvadhàtuke piti pratyayàt pårvam udàttaü bhavati  /
vibheti  /
jihreti  /
vibharti  /
juhoti  /
mamattu naþ parijmà  /
madeþ bahulaü chandasi iti vikaraõasya ÷luþ  /
jajanadindram  /
jana janane ity asya pa¤came lakàre råpam  /
dhana dhànye ity asya pa¤came lakàre dadhanat  /
daridràti  /
jàgati  /
bhyàdãnàm iti kim ? dadàti  /
piti iti kim ? daridrati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.193 ||


_____START JKv_6,1.193:

liti pratyayàt pårvam udàttaü bhavati  /
cikãrùakaþ  /
jihãrùakaþ  /
bhaurikividham  /
bhaulikividham  /
aiùukàribhaktam //


____________________________________________________________________


[#646]

#<àdir õamuly anyatarasyàm>#  || PS_6,1.194 ||

_____START JKv_6,1.194:

õamuli parato 'nyatarasyàm àdir udàtto bhavati  /
lolåyaü lolåyam, lolåyaü lolåyam  /
popåyaü popåyam, popåyaü popåyam  /
àmreóitànudàttatve kçte pårvo lolåyaü÷abda ekatràdyudàttaþ, aparatra litsvareõa madhyodàttaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.195 ||


_____START JKv_6,1.195:

upade÷e iti vartate  /
ajantà ye upade÷e dhàtavaþ teùàü kartçyaki anyatarasyàm àdir udàtto bhavati  /
låyate kedàraþ svayam eva, låyate kedàraþ svayam eva  /
stãryate kedàraþ svayam eva, stãryate kedaraþ svayam eva  /
yadà àdyudàttatvaü na bhavati tadà lasarvadhàtukanighàte kçte yaka eva svaro bhavati  /
janàdãnàm upade÷e evàtvaü draùñavyam  /
tatra apy ayaü svara iùyate  /
jàyate svayam eva  /
sàyate svayam eva  /
khàyate svayam eva  /
acaþ iti kim ? bhidyate svayam eva  /
kartçgrahaõaü kim ? låyate kedàro devadattena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.196 ||


_____START JKv_6,1.196:

señi thali iñ và udàtto bhavati anto và àdir và anyatarasyàm  /
lulavitha, lulavitha, lulavitha  /
yadà na+ete trayaþ svaràþ , tadà liti pratyayàt pårvam udàttaü bhavati  /
tena+ete catvàraþ svarà paryàyeõa bhavanti  /
señi iti kim ? yayàtha  /
liti pratyayàt pårvam udàttam ity ayam eva svaro bhavati //


____________________________________________________________________


#<¤nityàdir nityam>#  || PS_6,1.197 ||


_____START JKv_6,1.197:

¤iti niti ca nityam àdir udàtto bhavati  /
gargàdibhyo ya¤ - gàrgyaþ  /
vàtsyaþ  /
vàsudeva-arjunàbhyàü vun (*4,3.98) - vàsudevakaþ  /
arjunakaþ  /
pratyayasvaràpavàdo 'yaü yogaþ  /
pratyayalakùaõam atra na+iùyate, tena gargàþ, bidàþ, ca¤càþ ity atra ya¤i kani ca lupte na bhavati //


____________________________________________________________________


#<àmantritasya ca>#  || PS_6,1.198 ||


_____START JKv_6,1.198:

àmantritasya àdir udàtto bhavati  /
devadatta, devadattau, devadattàþ  /
atra kàrakàd datta-÷rutayor eva à÷iùi (*6,2.148)  /
iti pràptir bàdhyate  /
lumatà 'pi lupte pratyayalakùaõam atra+iùyate, sarpiràgaccha, saptàgaccha iti //

____________________________________________________________________


[#647]

##  || PS_6,1.199 ||


_____START JKv_6,1.199:

pathi-mathi-÷abdàvauõàdikàvinipratyayàntau pratyayasvareõa antodàttau, tayoþ sarvanàmasthàne parataþ àdir udàtto bhavati  /
panthàþ, panthànau, panthànaþ  /
manthàþ, manthànau, manthànaþ  /
sarvanàmasthàne iti kim ? pathaþ pa÷ya  /
mathaþ pa÷ya  /
udàttanivçttisvareõa antodàtto bhavati  /
pratyayalakùaõam atra api na+iùyate  /
pathipriyaþ ity atra pårvapadaprakçtisvareõa antodàttaþ pathi÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.200 ||


_____START JKv_6,1.200:

tavaipratyayàntasya antaþ, ca÷abdàd àdi÷ca yugapadudàttau bhavataþ  /
kartavai  /
hartavai  /
pratyayàdyudàttatvàpavàdaþ  /
yugapadgrahaõaü paryàyanivçttayartham  /
ekavarjam iti vacanàd yaugapadyaü na syàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,1.201 ||


_____START JKv_6,1.201:

kùaya÷ado nivàse 'bhidheye àdyudàtto bhavati  /
kùiyanti nivasanti asmin iti kùayaþ  /
puüsi sa¤j¤àyàü ghaþ prayeõa (*3,3.118) iti ghapratyayàntasya pratyayasvaraþ pràptaþ  /
kùaye jàgçhi prap÷yan  /
nivàse iti kim ? kùayo vartate dasyånàm  /
erac (*3,3.56) ity ayam ajantaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.202 ||


_____START JKv_6,1.202:

jaya÷abdaþ karaõavàcã àdyudàtto bhavati  /
jayanti tena iti jayaþ  /
puüsi sa¤j¤àyàü ghaþ pràyeõa (*3,3.118) iti ghaþ, tasya pratyayasvaraþ pràptaþ  /
jayo '÷vaþ  /
karaõam iti kim ? jayo vartate bràhmaõànàm  /
atra api erac (*3,3.56) ity ayam ajantaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.203 ||


_____START JKv_6,1.203:

vçùaþ ity evam àdãnàm àdir udàtto bhavati  /
vçùaþ  /
janaþ  /
jvaraþ  /
grahaþ  /
hayaþ  /
gayaþ  /
ete sarve pacàdyacpratyayàntàþ  /
gayaþ ity atra gàyater nipàtanàd etvam  /
nayaþ  /
tayaþ  /
ayaþ  /
vedaþ  /
aü÷aþ  /
a÷aþ  /
davaþ  /
ete 'pi tathà+eva acpratyayàntàþ  /
sådaþ  /
igupadhàt iti kapratyayàntaþ  /
guhà  /
bhidàdir aïpratyayàntaþ  /
÷amaraõau sa¤j¤àyàü sammatau bhàvakarmaõoþ  /
÷amo bhàve  /
raõaþ karamaõi  /
ajantàv etau nipàtanàd bhàvakarmaõoþ bhavataþ  /
mantraþ pacàdyajantaþ  /
÷àntiþ iti ktijantaþ  /
kàmaþ  /
yàmaþ  /
gha¤antàvetau  /
àrà  /
dhàrà  /
kàrà  /
bhidàdayaþ  /
vahaþ  /
gocaràdiùu ghapratyayàntaþ  /
kalpaþ  /
ajantaþ  /
pàdaþ  /
gha¤antaþ  /
tatra kvacit pratyayasvaraþ pràptaþ, kvacit karùàtvato gha¤o 'nta udàttaþ (*6,1.159) iti  /
vçùàdir àkçtigaõaþ  /
avihitam àdyudàttatvaü vçùàdiùu draùñavyam //


____________________________________________________________________


[#648]

##  || PS_6,1.204 ||


_____START JKv_6,1.204:

upamàna÷abdaþ sa¤j¤àyàm àdyudàto bhavati  /
ca¤cà  /
vadhrikà  /
kharakuñã  /
dàsã  /
upamàna÷abdà ete upameyasya sa¤j¤àþ  /
tatra ive pratikçtau (*5,3.96) iti yaþ kan, tasya lummanuùye (*5,3.98) iti lup  /
yady evaü kim artham idam ucyate pratyayalakùaõena siddham àdyudàttatvam ? etad eva j¤àpayati kvacid iha svaravidhau pratyayalakùaõaü na bhavati iti  /
tathà ca pårvatra+udàhçtam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? agnir màõavakaþ  /
upamànam iti kim ? devadattaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.205 ||


_____START JKv_6,1.205:

niùñhàntaü dvyac sa¤j¤àyàü viùaye àdyudàttaü bhavati sa ced àdiràkàro na bhavati  /
dattaþ  /
guptaþ  /
buddhaþ  /
pratyayasvaràpavàdaþ  /
niùñhà iti kim ? devaþ  /
bhãmaþ  /
dvyac iti kim ? cintitaþ  /
rakùitaþ  /
anàt iti kim ? tràtaþ  /
àptaþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? kçtam  /
hçtam //


____________________________________________________________________


#<÷uùka-dhçùtau>#  || PS_6,1.206 ||


_____START JKv_6,1.206:

àdiþ udàttaþ iti vartate  /
÷uùka dhçùña ity etàv àdyudàttau bhavataþ  /
÷uùkaþ  /
dhçùñaþ  /
asa¤j¤àrtha àrambhaþ //


____________________________________________________________________


#<à÷itaþ kartà>#  || PS_6,1.207 ||


_____START JKv_6,1.207:

à÷ita÷abdaþ kartçvàci àdyudàtto bhavati  /
à÷ito devadattaþ  /
a÷erayamàïpårvàd avivakùite karmaõi kartari ktaþ  /
tatra thà 'thagha¤ (*6,2.144) iti pràptaþ svaro bàdhyate  /
kartari iti kim ? à÷itamannam  /
à÷itaü devadattena  /
pårvatra karmaõi ktaþ, uttaratra bhàve //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.208 ||


_____START JKv_6,1.208:

rikta÷abde vibhàùa àdir udàtto bhavati  /
riktaþ, riktaþ  /
sa¤j¤àyàm, niùñhà ca dvyaj anàt (*6,1.205) ity anena pårvavipratiùedhena nityam àdyudàttaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.209 ||


_____START JKv_6,1.209:

juùña arpita iti ÷abdaråpe chandasi viùaye vibhàùà àdyudàtte bhavataþ  /
juùñaþ, juùñaþ  /
arpitaþ, arpitaþ  /
chandasi iti kim ? bhàùàyàü pratyayasvareõa antodàttav etau //


____________________________________________________________________

[#649]

##  || PS_6,1.210 ||


_____START JKv_6,1.210:

juùña arpita ity ete ÷abdaråpe mantraviùaye nityam àdyudàtte bhavataþ  /
juùñaü devànàm  /
arpitaü pitéõàm  /
pårveõa atra vikalpaþ pràptaþ  /
kecid atra juùña ity etad eva anuvartayanti  /
arpita÷abdasya vibhàùà mantre 'pi icchanti  /
antodàtto 'pi hy ayaü mantre pañhayate, tasmin sàkaü tri÷atà na ÷aïkavo 'rpitàþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.211 ||


_____START JKv_6,1.211:

yuùmadasmadã madikpratyayànte 'ntodàtte, tayor ïasi parataþ àdiþ udàtto bhavati  /
tava svam  /
mama svam //


____________________________________________________________________


#<ïayi ca>#  || PS_6,1.212 ||


_____START JKv_6,1.212:

yuùmadasmadoþ iti vartate, àdir udàttaþ iti ca  /
ïe ity etasmiü÷ ca parato yuùmadasmadoþ àdir udàtto bhavati  /
tubhyam  /
mahyam  /
pçthagyogakaraõaü yathàsaïkhya÷aïkànivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.213 ||


_____START JKv_6,1.213:

niùthà ca dvyajanàt (*6,1.205)  /
ity ato dvyajgrahaõam anuvartate  /
yat pratyayàntasya dvyaca àdir udàtto bhavati na cen nau÷abdàt paro bhavati  /
aco yat (*3,1.97) - ca+iyam  /
jeyam  /
÷arãràvayavàd yat (*5,1.6) - kaõñhyam  /
oùñhyam  /
tasvaritam (*6,1.185) ity asya apavàdaþ  /
anàvaþ iti kim ? nàvyam  /
dvyacaþ ity eva, cikãrùyam  /
lalàñyam //


____________________________________________________________________


#<ãóa-vanda-vç-÷aüsa-duhàü õyataþ>#  || PS_6,1.214 ||


_____START JKv_6,1.214:

ãóa vanda vç ÷aüsa duha ity eteùàü yo õyat tadantasya àdir udàtto bhavati  /
ãóyam  /
vandyam  /
vàryam  /
÷aüsyam  /
dohyà dhenuþ  /
dvyanubandhakatvàt õyato yad grahaõena grahaõaü na asti iti tit svaritam (*6,1.185) ity etat pràptam  /
vàryam iti vçï sambhaktau ity asya ayaü õyat  /
kyabvidhau hi vç¤a eva grahaõam iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.215 ||


_____START JKv_6,1.215:

veõu indhàna ity etayoþ vibhàùà àdir udàtto bhavati  /
veõuþ, veõuþ  /
indhànaþ, indhànaþ, indhànaþ  /
veõu÷abdo 'yam ajivçrãbhyo nicca iti õupratyayànto nitvàn nityam àdyudàttaþ pràptaþ  /
indhàna÷abdo 'pi yadà càna÷antas tadà cittvadantodàttaþ  /
atha ÷ànajantas tadà lasàrvadhatuka-anudàttatve kçte udàttanivçttisvareõa madhyodàttaþ  /
tad evam indhàne sarvathà apràptam udàttatvaü pakùe vidhãyate  /
veõur iva veõuþ ity upamànaü yadà sa¤j¤à bhavati, tadà sa¤j¤àyàm upamànam (*6,1.204) iti nityam àdyudàttatvam iùyate //


____________________________________________________________________


[#650]

##  || PS_6,1.216 ||


_____START JKv_6,1.216:

tyàga ràga hàsa kuha ÷vañha kratha ity eteùàü vibhàùà àdir udàtto bhavati  /
tyàgaþ tayàgaþ  /
ràgaþ, ràgaþ  /
hàsaþ, hàsaþ  /
ete gha¤antàþ, teùàü pakùe karùàtvato gha¤o 'nta udàttaþ (*6,1.159) ity udàttatvam eva bhavati  /
kuhaþ, kuhaþ  /
÷vañhaþ, ÷vañhaþ  /
krathaþ, krathaþ  /
ete pacàd yajantàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.217 ||


_____START JKv_6,1.217:

ridantasya upottamam udàttaü bhavati  /
triprabhçtãnàm antyam uttamam tasya samãpe yat tad upottamam  /
karaõãyam  /
haraõãyam  /
pañhujàtãyaþ  /
mçdujàtãyaþ  /
pratyayasvaràpavàdo 'yam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.218 ||


_____START JKv_6,1.218:

caïante 'nyatarasyàm upottamam udàttaü bhavati  /
mà hi cãkaratàm, mà hi cãkaratàm  /
na màïyoge (*6,4.74) ity añi pratiùiddhe hi ca (*8,1.34) iti nighàte 'dupade÷àt iti lasàrvadhàtukànudàttatve içte caïa eva svare pràpte pakùe dhàtvakàra udàtto bhavati  /
upottamagrahaõàd dvyaco na bhavati, mà hi dadhat //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.219 ||


_____START JKv_6,1.219:

matoþ pårvaþ àkàra udàtto bhavati tac cen matvantaü strãliïge sa¤j¤à bhavati  /
udumbaràvatã  /
puùkaràvatã  /
vãraõàvatã  /
÷aràvatã  /
÷aràdãnàü ca (*6,3.120) iti dãrghaþ  /
àt iti kim ? ikùumatã  /
drumavatã  /
sa¤j¤àyam iti kim ? khañvàvatã  /
striyàm iti kim ? ÷aràvàn  /
matoþ iti kim ? gavàdinã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.220 ||


_____START JKv_6,1.220:

sa¤j¤àyàm ity eva  /
avatã÷abdàntasya sa¤j¤àyàm anta udàtto bhavati  /
ajiravatã  /
khadiravatã  /
haüsavatã  /
kàraõóavatã  /
ïãpaþ pittvàd anudàttatvaü pràptam  /
avatyàþ iti kim ucyate, na vatyà ity evam ucyeta ? na+evaü ÷akyam iha api syàt, ràjavatã  /
svaravidhau nalopasya asiddhatvàn na ayam avatã÷abdaþ  /
vatvaü punar à÷rayàt siddham //


____________________________________________________________________


#<ãvatyàþ>#  || PS_6,1.221 ||


_____START JKv_6,1.221:

ãvatã÷abdàntasya anta udàto bhavati striyàü sa¤j¤àyàü viùaye  /
ahãvatã  /
kçùãvatã  /
munãvatã //


____________________________________________________________________


[#651]

##  || PS_6,1.222 ||


_____START JKv_6,1.222:

cau iti a¤catirluptanakàro gçhyate  /
tasmin parataþ pårvasya anta udàtto bhavati  /
dadhãcà  /
dadhãce  /
madhåcaþ pa÷ya  /
madhåcà  /
madhåce  /
udàttanivçttisvaràpavàdo 'yam  /
càvataddhita iti vaktavyam  /
dàdhãcaþ  /
màdhåcaþ  /
pratyayasvara eva atra bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,1.223 ||


_____START JKv_6,1.223:

samàsasyanta udàtto bhavati  /

[#650]

ràjapuruùaþ  /
brahamaõakambalaþ  /
kanyàsvanaþ  /
pañaha÷abdaþ  /
nadãghoùaþ  /
ràjapçùat  /
bràhmaõasamit  /
svaravidhau vya¤janamavidyamànavat iti halanteùv apy antodàttatvaü bhavati  /
nànàpadasvarasya apavàdaþ //
iti kà÷ikàyàü vçttau ùaùñhàdhyàyasya prathamàþ pàdaþ //

______________________________________________________

[#652]

ùaùñhàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.1 ||


_____START JKv_6,2.1:

pårvapadagrahaõaü atra pårvapadasthe svare udàtte svarite và vartate  /
bahuvrãhau samàse pårvapadasya yaþ svaraþ sa prakçtyà bhavati, svabhàvena avatiùñhate, na vikàramanudàttatvam àpadyate  /
samàsàntodàttatve hi sati anudàttaü padam ekavarjam (*6,1.158) iti so 'nudàttaþ syàt iti samàsàntodàttatvàpavàdo 'yam àrabhyate  /
kàrùõottaràsaïgàþ  /
kçùõo mçgaþ tasya vikàraþ kàrùõaþ, pràõi-rajata-àdibhyo '¤ (*4,3.154) iti a¤pratyayànto ¤isvareõa àdyudàttaþ  /
yåpavalajaþ  /
yåpa÷abdaþ uõàdiùu kusuyubhya÷ ca iti papratyayàntaþ  /
tatra ca dãrghaþ iti niditi ca vartate tena àdyudàttaþ  /
brahmacàripariskandaþ  /
brahamacàri÷abdaþ kçduttarapadaprakçtisvareõa antodàttaþ  /
snàtakaputraþ  /
snàtaka÷abdaþ kanpratyayànto nitsvareõa àdyudàttaþ  /
adhyàpakaputraþ  /
litsvareõa adhyàpaka÷abdo madhyodàttaþ  /
÷rotriyaputraþ  /
÷rotriya÷abdo nitvàd àdyudàttaþ  /
manùyanàthaþ  /
manuùya÷abdaþ tit svaritaü (*6,1.185) iti svaritàntaþ  /
udàttagrahaõam svaritagrahaõaü ca atra anuvartate, tena sarvànudàtte pårvapade vidhir eva na asti iti samàsàntodàttatvaü bhavati  /
samàbhyàgaþ iti sama÷abdo hi sarvànudàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.2 ||


_____START JKv_6,2.2:

tatpuruùe samàse tulyàrthaü tçtãyàntaü saptamyantam upamànavàci avyayaü dvitãyàntaü kçtyàntaü ca yat pårvapadaü tat prakçtisvaraü bhavati  /
tulyàrtha - tulyàrtha - tulya÷vetaþ  /
tulyalohitaþ  /
tulyamahàn  /
sadçk÷vetaþ  /
sadç÷amahàn  /
ete kçtya-tulya-àkhyà ajàtyà (*2,1.68) iti karmadharayàþ  /
tatra tulya÷abdaþ yato 'nàvaþ (*6,1.213) ity àdyudàttaþ  /
sadçk÷abdaþ samànànyayo÷ ca iti kvinpratyayàntaþ, kçduttarapadaprakçtisvareõa antodàttaþ  /
sadç÷a÷abdo 'pi ka¤anto madhyodàttaþ  /
tulyàrtha  /
tçtãyà - ÷aïkulayà khaõóaþ ÷aïkulàkhaõóaþ  /
kiriõà kàõaþ kirikàõaþ  /
÷aïkupårvàl làteþ gha¤arthe kavidhànam iti và kapratyayàntaþ ÷aïkulà÷abdo 'ntodàttaþ  /
kiri÷abdo 'pi kirateþ kégé÷épékuñi bhidicchidibhya÷ ca iti ikàrapratyayaþ kidauõàdikaþ, tena asàvantodàttaþ  /
tçtãyà  /
saptamã - akùeùu ÷auõóaþ akùa÷auõóaþ  /
pàna÷auõóaþ  /
a÷erdevane iti sapratyayànto 'kùa÷abdo 'ntodàttaþ  /
pàna÷abdo lyuóanto litsvareõa àdyudàttaþ  /
saptamã  /

[#653]

upamàna - ÷astrã÷yàmà  /
kumuda÷yenã  /
haüsagadgadà  /
nyagrodhaparimaõóalà  /
dårvàkàõóa÷yàmà  /
÷arakàõóagaurã  /
upamànàni sàmànyavacanaiþ (*2,1.55) iti samàsaþ  /
÷astrã÷abdo ïãùpratyayànto 'ntodàttaþ  /
kumuda÷abdo 'pi kau modate iti målavibhujàditvàt kapratyayàntaþ, nabviùayasya anisantasya iti và àdyudàttaþ  /
haüsa÷abdo vétévidihanikamika÷ibhyaþ saþ iti sapratyayantaþ  /
nyagrohati iti nyagrodhaþ, pacàditvàd acpratyayàntaþ tasya nyagrodhasya ca kevalasya (*7,3.5) iti nipàtanàd hakàrasya dhakàro madhyodàttatvaü ca  /
dårvàkàõóa÷arakàõóa÷abdau ùaùñhãtatpuruùàv uttarapadàdyudàtau  /
upamàna  /
avyaya - abràhmaõaþ  /
avçùalaþ  /
kubràhmaõaþ  /
kuvçùalaþ  /
niùkau÷àmbiþ  /
nirvàràõasiþ  /
atikhañvaþ  /
atimàlaþ  /
etàny avyayàny àdyudàttàni  /
avyaye na¤kunipàtànàm iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, snatvàkàlakaþ iti  /
avyaya  /
dvitãyà - muhårtasukham  /
muhårtaramaõãyam  /
sarvaràtrakalyàõã  /
sarvaràtra÷ãbhanà  /
atyantasaüyoge ca (*2,2.21) iti dvitãyàsamasaþ  /
muhårta÷abdaþ pçùodaràdir antodàttaþ  /
sarvaràtra÷abdo 'py acpratyayàntaþ  /
dvitãyà  /
kçtya - bhojyoùõam  /
bhojyalavaõam  /
pànãya÷ãtam  /
haraõãyacårõam  /
bhojya÷abdo õyadanto 'ntasvaritaþ  /
pàõãyaharaõãya÷abdayoþ upottamaü riti (*6,1.217) iti ãkàra udàttaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.3 ||


_____START JKv_6,2.3:

prakçtyà pårvapadam, tatpuruùe iti ca vartate  /
varõaü varõavàci pårvapadaü varnavàciùv eva+uttarapadeùå eta÷abdavarjiteùu paratas tatpuruùe samase prakçtisvaram bhavati  /
kçùõasàraïgaþ  /
lohitasàraïgaþ  /
kçùõakalmàùaþ  /
lohitakalmàùaþ  /
kçùervarne iti kçùõa÷abdo nakpratyayàntaþ antodàttaþ  /
lohita÷abdo 'pi ruhera÷ca lo và iti itanprayayàntaþ àdyudàttaþ  /
varnaþ iti kim ? paramakçùõaþ  /
varneùu iti kim ? kçùõatilàþ  /
anete iti kim ? kçùõaitaþ  /
lohitaitaþ //


____________________________________________________________________


[#654]

##  || PS_6,2.4 ||


_____START JKv_6,2.4:

pramàõavàcini tatpuruùe samàse gàdha lavaõa ity etayor uttarapadayoþ pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
÷ambagàdhamudakam  /
aritragàdhamudakam  /
tatpramàõam ity arthaþ  /
golavaõam  /
a÷valavaõam  /
a÷valavaõam  /
yàvad gave dãyate tàvadityarthaþ  /
ùaùñhãsamàsà ete  /
tatra ÷amerban iti banpratyayàntatvàc chamba÷abda àdyudàttaþ  /
aritra÷abdaþ artilådhåså iti itrapratyayànto madhyodàttaþ  /
go÷abdo óopratyayàntaþ antodàtaþ  /
a÷va÷abdo a÷åpruùilañikaõikhativi÷ibhyaþ kvan iti kvanpratyayàntaþ àdyudàttaþ  /
pramàõam iyattàparicchedamàtram iha draùñavyaü na punaràyàma eva  /
svaravyaïgyaü ca pramànavi÷eùaviùayatvam eteùàm  /
pramàõe iti kim ? paramagàdham  /
paramalavaõam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.5 ||


_____START JKv_6,2.5:

tatpuruùe samàse dàyàda÷abde uttarapade dàyàdyavàci pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
vidyàdàyàdaþ  /
dhanadàyàdaþ  /
sa¤j¤àyàü samajaniùada iti vidyà÷abdaþ kyappratyayàntaþ  /
udàttaþ iti ca tatra vartate, tena ayam antodàttaþ  /
képévçjimandinidhà¤bhyaþ kyuþ iti bahulavacanàt kevalàd api dhà¤aþ kyuþ pratyayaþ, tena dhana÷abdaþ pratyayasvareõa àdyudàttaþ  /
atha vidyàdàyàdaþ iti kena ùaùñhã ? svàmãrã÷varàdhipatidàyàda iti  /
yady evaü pratipadavidhànà ca ùaùñhã na samasyate iti samàsapratiùedhaþ pràpnoti ? evaü tarhi ÷eùalakùaõaivàtra ùaùñhã, tasyas tu saptamã vidhãyamànà bàdhikà mà vij¤àyi iti punar abhyanuj¤àyate  /
dàyàdyam iti kim ? paramadàyàdaþ  /
atra samàsàntodàtatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.6 ||


_____START JKv_6,2.6:

tatpuruùe samàse cirakçcchrayor uttarapadayoþ pratibandhivàci pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
gamanaciram  /
gamanakçcchram  /
vyàharaõaciram  /
vyàharaõakçcchram  /
gamanavyàharana÷abdau lyuóantau, tayor litsvaraþ  /
gamanaü ca yacciraü ca iti vi÷eùaõasamàso 'yam, mayåravyaüsakàdir và eùa draùñavyaþ  /
gamanaü hi kàraõavikalatayà virakàlabhàvi kçcchrayogi và pratibandhi jàyate  /
pratibandhi iti kim ? måtrakçcchram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.7 ||


_____START JKv_6,2.7:

apade÷o vyàjaþ, tadvàcini tatpuruùe samàse pada÷abde uttarapade pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
måtrapadena prasthitaþ  /
uccàrapadena prasthitaþ  /
måtra÷abdaþ sivimucyoùñerå ca iti ùñranpratyayàntaþ, måtrayater và gha¤antaþ àdyudàttaþ  /
uccàra÷abdo 'pi gha¤antaþ tha-atha-gha¤-kta-aj-ab-itra-kàõàm (*6,2.144) ity antodàttaþ  /
vi÷eùanasamàso 'yaü mayåravyaüsakàdir và  /
apade÷e iti kim ? viùõoþ padam viùõupadam //


____________________________________________________________________


[#655]

##  || PS_6,2.8 ||


_____START JKv_6,2.8:

nivàta÷abde uttarapade vàtatràõavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
kuñyeva nivàtam kuñãnivàtam  /
÷amãnivàtam  /
kuóyanivàtam  /
vàtasyàbhàvo nivàtam, arthàbhàvaþ ity avyayãbhàvaþ  /
niruddho vàto 'smin iti và nivàtam iti bahuvrãhiþ  /
tatra kuóyàdihetuke nivàte kuóyàdayo vartamànàþ samànàdhikaraõena nivàta÷abdena saha samasyante  /
kuñã÷amã÷abdau gauràdiïoùantàvantodàtau  /
kuóya÷abdo 'pi kavater yat óakkicca iti yatpratyayànta àdyudàtta ity eke  /
óyakpratyayànto 'ntodàttaþ ityapare  /
vàtatràne iti kim ? ràjanivàte vasati  /
sukhaü màtçnivàtam  /
nivàta÷abdo 'yaü pàr÷vavàcã råóhi÷abdas tatrobhayatra ùaùñhãsamàsaþ //

____________________________________________________________________


#<÷àrade 'nàrtave>#  || PS_6,2.9 ||


_____START JKv_6,2.9:

çtau bhavamàrtavam  /
anàrtavavàcini ÷àrada÷abde uttarapade uttarapade tatpuruùe samàse pårvapadam prakçtisvaraü bhavati  /
rajjuֈradamudakam  /
dçùat÷àradàþ saktavaþ  /
÷àrada÷abdo 'yaü pratyagravàcã, tasya nityasamàso 'svapadavigraha iùyate  /
sadyo rajjåddhçtamudakaü pratyagramanupahataü rajju÷àràm ucyate  /
rajju÷adaþ sçjerasum ca iti upratyayàntaþ àdilopa÷ ca  /
dhànye nit iti ca tatra vartate, tena àdyudàttaþ  /
dçùat÷abdaþ dçõàteþ ùuk hrasva÷ ca iti adipratyayànto 'ntodàttaþ  /
anàrtave iti kim ? parma÷àradam  /
uttaramaֈradam  /
÷aradi çtuvi÷eùe bhavaü yat tad iha ÷àradam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.10 ||


_____START JKv_6,2.10:

adhvaryu kaùàya ity etayoþ jàtivàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
pràcyàdhvaryuþ  /
kañhàdvaryuþ  /
kalàpàdhvaryuþ  /
ete samànàdhikaraõasamàsàþ jàtivàcino niyataviùayàþ  /
tatra pràcya÷abdaþ yatpratyayànta àdyudàttaþ  /
kañha÷abdaþ pacàdyaci vyutpàditaþ  /
tataþ kañhena proktam iti vai÷ampàyana-antevàsibhya÷ ca (*4,3.104) iti õiniþ, tasya kañha-carakàl luk (*4,3.107) iti luk  /
kalàpinà proktam iti kalàpino 'õ (*4,3.108), tasmin in aõy anapatye (*6,4.164) iti prakçtibhàve pràpte nàntasya ñilope sabrahmacàripãñhasarpikalàpikauthumitaitilijàjalila. aïgali÷ilàli÷ikhaõóisåkarasadmasuparvaõàm upasaïkhyànam iti ñilopaþ  /
tad evaü kalàpa÷abdo 'ntodàttaþ  /
sarpirmaõóakaùàyam  /
umàpuùpakaùàyam  /
dauvàrikakaùàyam  /
ùaùñhãsamàsavyutpàdità råóhi÷abdà ete  /
tatra sarpirmaõóa÷abdaþ umàpuùpa÷abda÷ ca ùaùñhãsamàsàbandodàttau  /
dauvàrika÷abdo 'pi dvàri niyuktaþ iti ñhaki satyantodàttaþ eva  /
jàtau iti kim ? paramàdhvaryuþ  /
paramakaùàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.11 ||


_____START JKv_6,2.11:

sadç÷a pratiråpa ity etayoþ uttarapadayoþ sàdç÷yavàcini tatpruùe samàse pårvapadam prakçtisvaraü bhavati  /
pitçsadç÷aþ  /
màtçsadç÷aþ  /
pitç-màtç-÷abdàv uõàdiùv antodàttau nipàtitau  /
ùaùñhãsamàsàrthaü ca sadç÷agrahaõam iha tadaluki ùaùñhyàþ prayojayati, dàsyàþ sadç÷aþ, vçùalyàþ sadç÷aþ iti  /

[#656]

atra dàsãvçùalã÷abdayor antodàttatvàd udàttayaõo hal pårvat (*6,1.174) iti vibhaktir antodàttà  /
pitçpratiråpaþ  /
màtçpratiråpaþ  /
sàdç÷ye iti kim ? paramasadç÷aþ  /
uttamasadç÷aþ  /
samàsàrtho 'tra påjyamànatà na sàdç÷yam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.12 ||


_____START JKv_6,2.12:

dvigàv uttarapade pramaõavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
pràcyasapta÷amaþ  /
gàndhàrisapta÷amaþ  /
sapta÷amàþ pramàõam asya iti màtracaþ utpannasya pramàõe laþ dvigor nityam iti luk  /
pràcya÷ ca asau sapta÷ama÷ ca pràcyasapta÷amaþ  /
pràcya÷abdaþ àdyudàttaþ  /
gàndhari÷abdaþ kardamàditvàd àdyudàtto madyodatto và  /
dvigau iti kim ? vrãhiprasthaþ pramàõe iti kim ? paramasapta÷amam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.13 ||


_____START JKv_6,2.13:

vàõija÷abde uttarapade tatpuruùe samàse gantavyavàci paõyavàci ca pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
madravàõijaþ  /
kà÷mãravàõijaþ  /
gàndhàrivàõijaþ  /
madràdiùu gatvà vyavaharanti ity arthaþ  /
saptamãsamàsà ete  /
tatra madra÷abdo rakpratyayàntatvàd antodàttaþ  /
kà÷mãra÷abdo 'pi pçùodaràdiùu madyodàtaþ  /
gàndhàri÷abdaþ kardamàdiùu pañhyate, tatra kardamàdãnàü ca iti pakùe àdyudàtto bhavati, dvitãyo và  /
paõye - govàõijaþ  /
a÷vavàõijaþ  /
go÷abdo 'ntodàttaþ  /
a÷va÷abdaþ àdyudàttaþ  /
gantavyàõyam iti kim ? paramavàõijaþ  /
uttamavàõijaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.14 ||


_____START JKv_6,2.14:

màtrà upaj¤à upakrama chàyà eteùu uttarapadeùu napuüsakavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
bhikùàmàtraü na dadàti yàcitaþ  /
samudramàtraü na saro 'sti kiücana  /
màtra÷abdo 'yaü vçttiviùaya eva tulyapramàõe vartate  /
tatra bhikùàyàs tulyapramàõam iti asvapadavigrahaþ ùaùñhãsamàsaþ  /
tatra bhikùà÷abdaþ guro÷ ca halaþ (*3,3.103) ity apratyayànto 'ntodàttaþ  /
samudra÷abdo 'pi phiùi pàñalàpàlaïkàmbàsàgaràrthànàm ity antodàtta eva  /
upaj¤à - pàõinopaj¤am akàlakam vyàkaraõam  /
vyàïyupaj¤aü duùkaraõam  /
àpi÷alyupaj¤aü gurulàghavam  /
ùaùñhãsamàsà ete  /
tatra paõino 'ptyam ity aõantaþ pàõina÷abdaþ pratyayasvareõa antodàttaþ  /
vyàóiri¤antatvàd àdyudàttaþ  /
tadvadàpi÷aliþ  /
upakram - àóhyopakramam pràsàdaþ  /
dar÷anãyoopakramam  /
sukumàropakramam  /
nandopakramàõi mànàni  /
ete 'pi ùaùñhãsamàsà eva  /
tatraityainaü dhyàyanti ity àóhyàþ  /
gha¤arthe kavidhànam iti kapratyayaþ  /
àïpårvàd dhyàyateþ pçùodaràditvàddhasya óhatvam  /
tad ayam àóhya÷abdaþ thàthàdisvareõa antodàttaþ  /
dar÷anãya÷abdo ritvàdupottamodàttaþ  /
sukumàra÷abdaþ na¤subhyàm (*6,2.172) ity antodàttaþ  /
dar÷aniya÷abdo ritvàdupottamodàttaþ  /
sukumàra÷abdaþ na¤subhyàm (*6,2.172) ity antodàttaþ  /
nanda÷abdaþ pacàdyaci vyutpàditaþ  /
upaj¤opakramàntasya tatpuruùasya napuüsakaliïgatà upaj¤opakramaü tadàdyàcikhyàsàyàm (*2,3.21) iti  /

[#657]

chàyà - iùucchàyam  /
dhanu÷chàyam  /
iùu÷abdaþ ãùeþ kicca ity upratyayàntaþ, tatra ca dhànye nit iti vartate, tena àdyudàttaþ  /
dhanuþ ÷abdo 'pi nabviùayasya anisantasya ity àdyudàtta eva  /
iùåõàü chàyà iti ùaùñhãsamàsaþ  /
chàyà bàhulye (*2,4.22) iti napuüsakaliïgatà  /
napuüsake iti kim ? kuóyacchàyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.15 ||


_____START JKv_6,2.15:

sukha priya ity etayor uttarapadyor hitavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
gamanasukham  /
vacanasukham  /
vyàharaõasukham  /
priya - gamanapriyam  /
vacanapriyam  /
vyàharaõapriyam  /
samànàdhikaraõasamàsà ete  /
tatra sukhapriya÷abdau taddhetàvàyatyàü prãtikare vartate  /
tad dhi hitaü yad àyatyaü prãtiü karoti  /
gamanàdiùu lyuóanteùu litvaraþ  /
hite iti kim ? paramasukham  /
paramapriyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.16 ||


_____START JKv_6,2.16:

prãtau gamayamànàyàü sukha priya ity etayoþ uttapadayoþ tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
bràhmaõasukhaü pàyasam  /
chàtrapriyo 'nadhyàyaþ  /
kanyapriyo mçdaïgaþ  /
sukhapriyayoþ prãtyavyabhicàràd iha prãtigrahaõaü tadati÷ayapratipattyartham  /
bràhmaõachàtra÷abdau pratyayasvareõa antodàtau  /
kanyà÷abdaþ svaritàntaþ  /
prãtau iti kim? ràjasukham  /
ràjapriyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.17 ||


_____START JKv_6,2.17:

svàmi÷abde uttarapade tatpuruùe samàse svavàci pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
gosvàmã  /
a÷vasvàmã  /
dhanasvàmã  /
a÷vadhanagavàü kathita eva svaraþ  /
svam iti kim ? paramasvàmã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.18 ||

_____START JKv_6,2.18:

pati÷abde uttarapade ai÷varyavàcini tatpuruùe pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
gçhapatiþ  /
senàpatiþ  /
narapatiþ  /
dhànyapatiþ  /
gehe kaþ (*3,1.144) iti prakçtisvareõa antodàtto gçha÷abdaþ  /
saha inena vartate iti bahuvrãhau prakçtyà pårvapadam (*6,2.1) iti senà÷abda àdyudàttaþ  /
né naye etasmàd çdorap (*3,3.57) iti appratyayànta àdyudàtto nara÷abdaþ  /
dhànyam antasvaritam  /
ai÷varyam iti kim ? bràhmaõo vçùalãpatiþ  /
vçùalyà bhartà ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#658]

##  || PS_6,2.19 ||


_____START JKv_6,2.19:

pati÷abde uttarapade ai÷varyavàcini tatpuruùe samàse bhå vàk cit didhiùå ity etàni pårvapadàni prakçtisvaràõi na bhavanti  /
pårveõa pràptaþ svaraþ pratiùidhyate  /
bhåpatiþ  /
vàkpatiþ  /
citpatiþ  /
didhiùåpatiþ  /
ùaùñhãsamàsà ete samàsasvareõa antodàttà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.20 ||

_____START JKv_6,2.20:

pati÷abde uttarapade ai÷varyavàcini tatpuruùa samàse bhuvana÷abdaþ pårvapadaü và prakçtisvaram bhavati  /
bhuvanapatiþ, bhuvanapatiþ  /
pårvapada-prakçtisvarapakùe àdir udàttaþ  /
ra¤jeþ kyun iti vartamàne bhusådhåbhràsjibhya÷ chandasi iti kyunpratyayànto bhuvana÷abdaþ àdyudàtto vyutpàditaþ  /
kathaü bhuvanapatiràdityaþ iti ? uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti bahulavacanàd bhaùàyàm api prayujyate //


____________________________________________________________________


#<à÷aïka-àbàdha-nedãyassu sambhàvane>#  || PS_6,2.21 ||


_____START JKv_6,2.21:

prakçtyà pårvapadam, tatpuruùe iti vartate  /
à÷aïka àbàdha nediyas ity eteùu uttarapadeùu sambhàvanavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
astitvàdhyavasàyaþ sambhàvanam  /
gamanà÷aïkaü vartate  /
gamanamà÷aïkyate iti sambhàvyate  /
vacanà÷aïkam  /
vyàharaõà÷aïkam  /
àbàdha - gamanàbàdham  /
vacanàbàdham  /
vyaharaõàbàdham  /
gamanaü bàdhyate iti sambhàvyate  /
nedãyas - gamananedãyaþ  /
vyàharaõanedãyaþ  /
gamanamatinikañataram iti sambhàvyate  /
sambhàvane iti kim ? paramanediyaþ  /
pårvapadàni lyuóantàny uktasvaràõi //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.22 ||


_____START JKv_6,2.22:

pårva÷ade uttarapade bhåtapårvavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
àóhyo bhåtapårvaþ àóhyapårvaþ  /
pårva÷abdo vçttiviùaye bhåtapårve vartate, tatra vi÷eùaõaü vi÷eùyeõa iti samàsaþ, mayåravyaüsakàdirvà draùñavyaþ  /
dar÷anãyapårvaþ  /
sukumàrapårvaþ  /
bhåtapårve iti kim ? paramapårvaþ  /
uttamapårvaþ  /
atra prama÷càsau pårva÷ ca iti samàso, na tu paramo bhåtapårvaþ iti  /
tathà hi sati udàharaõam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.23 ||


_____START JKv_6,2.23:

savidha sanãóa samaryàda save÷a sade÷a ity eteùu sàmãpyavàcini tatpuruùe samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
madrasavidham  /
gàndhàrisavidham  /
kà÷mãrasavidham  /
madrasanãóam  /
gàndhàrisanãóam  /
kà÷mãrasanãóam  /
madrasamaryàdam  /
gàndharisamaryàdam  /
kà÷mãrasamaryàdam  /
madrasave÷am  /
gàndhàrisave÷am  /
kà÷mãrasave÷am  /
madrasade÷am  /
gàndharisade÷am  /
kà÷mãrasade÷am  /
pårvapadànyuktasvaràõi  /
savidhàdãnàü saha vidhayà ity evam àdikà vyutpattir eva kevalam  /
samãpavàcinastvete samudàyàþ  /
madràõàü savidham samãpam ity arthaþ  /
samãpye iti kim ? saha maryàdayà vartate samaryàdaü kùetram  /
devadattasya samaryàdam devadattasamaryàdam  /
savidhàdisu iti kim ? devadattasamayà //


____________________________________________________________________


[#659]

##  || PS_6,2.24 ||


_____START JKv_6,2.24:

vispaùñàdini pårvapadàni gunavàneùu uttarapadeùu prakçtisvaràõi bhavanti  /
vispaùñakañukam  /
vicitrakañukam  /
vyaktakañukam  /
vispaùñalavaõam  /
vicitralavaõam  /
vyaktalavaõam  /
vispaùñaü kañukam iti vigçhya supsupà iti samàsaþ  /
vispaùñàdayo hy atra pravçttinimittasya vi÷eùaõam  /
kañukàdibhi÷ ca ÷abdair gunavad dravyam abhidhãyate ity asàmànàdhikaranyam ato na asti karmadhàrayaþ  /
vispaùña÷abdo gatiranantaraþ (*6,2.49) ity àdyudàttaþ  /
vicitra÷abdo 'pi avyayasvareõa  /
vicitta÷abdamanye ahanti  /
so 'pi bahuvrãhisvareõa àdyudàtta eva  /
vyakta÷abdaþ udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity àdisvaritaþ  /
ye ca atra apare pañhyante tatra sampanna÷abdasthàthàdisvareõa antodàttaþ  /
pañupaõóita÷abdau pratyayasvareõa  /
ku÷ala÷abdaþ kçtsvareõa antodattaþ  /
capala÷abda÷citsvareõa antodàttaþ, cuperaccopadhàyàþ ity atra hi ciditi vartate  /
nipuõa÷abdasthàthàdisvareõa antodattaþ, puõerigupadhalakùaõaþ kapratyayo 'yam  /
vispaùñàdãni iti kim ? paramalavaõam  /
uttamalavaõam  /
guõavacaneùu iti kim ? vispaùñabràhmaõaþ  /
vispaùña  /
vicitra  /
vyakta  /
sampanna  /
pañu  /
paõóita  /
ku÷ala  /
capala  /
nipuõa  /
vispaùñàdiþ //


____________________________________________________________________


#<÷ra-jya-avama-kan-pàpa-vatsu bhàve karmadhàraye>#  || PS_6,2.25 ||


_____START JKv_6,2.25:

÷ra jya avama kan ity eteùu pàpa÷abdavati ca+uttarapade karmadhàrye samàse bhàvavàci pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
gamana÷reùñham  /
gamana÷reyaþ  /
jya - vacanajyeùñham  /
vacanajyàyaþ  /
avama - gamanàvamam  /
vacanàvamam  /
kan - gamanakaniùñham  /
gamanakanãyaþ  /
pàpavat - gamanapàpiùñham  /
gamanapàpãyaþ  /
lyuóantàny etàni pårvapadàni litsvareõa àdyudàttàni  /
÷rajyakanàm àde÷ànàü grahaõam iti sàmarthyàttadvaduttarapadaü gçhyate  /
àdiùv iti kim ? gamana÷obhanam  /
bhàve iti kim ? gamyate 'nena iti gamanaü tat ÷reyaþ, gamana÷reyaþ  /
karmadhàraye iti kim ? gamanaü ÷reyaþ gamana÷reyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.26 ||


_____START JKv_6,2.26:

kumàra÷abdaþ pårvapadaü karmadhàraye samàse prakçtisvaram bhavati  /
kumàra÷ramaõà  /
kumàrakulañà  /
kumàratàpasã  /
kumàra÷abdo 'ntodàttaþ  /
atra kecit lakùaõapratipadokayoþ pratipadoktasya+eva grahaõam it paribhàùayà kumàraþ ÷ramaõàdibhiþ (*2,1.70) ity atra+eva samàse svaram etam icchanti  /
kecit punar avi÷eùeõa sarvatra+eva karmadhàraye //


____________________________________________________________________


#<àdiþ pratyenasi>#  || PS_6,2.27 ||


_____START JKv_6,2.27:

karmadhàraye iti vartate  /
pratigata enasà, pratigatameno và yasya sa pratyenàþ  /
tasminn uttarapade karmadhàraye kumàrasya àdir udàtto bhavati  /
kumàrapratyenàþ  /
uadàttaþ ity etad atra sàmarthyàd veditavyam  /
pårvapadaprakçtisvara eva hy ayam àder upadi÷yate //

____________________________________________________________________


[#660]

##  || PS_6,2.28 ||


_____START JKv_6,2.28:

pågà gaõàþ, tadvàcini uttarapade karmadhàraye samàse kumàrasya anyatarasyàm àdir udàtto bhavati  /
kumàracàtakàþ, kumàracàtakàþ, kumàracàtakàþ  /
kumàralohadhvajàþ, kumàralohadhvajàþ, kumàralohadhvajàþ  /
kumàrabalàhakàþ, kumàrabalàhakàþ, kumàrabalàhakàþ  /
kumàrajãmåtàþ, kumàrajãmåtàþ, kumàrajãmåtàþ  /
càtakàdayaþ påga÷abdàþ, tebhyaþ pågतyo 'gràmaõãpårvàt (*5,3.112) iti ¤yaþ pratyayaþ, tasya tadràjasya bahuùu tena+eva striyàm (*2,4.62) iti luk  /
atra yadà àdyudàttatvaü na bhavati tadà kumàra÷ ca (*6,2.26) iti pårvapadaprakçtisvaratvam eke kurvanti  /
ye tu tatra pratipadoktasya grahaõam icchanti teùàü samàsàntodàttatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.29 ||


_____START JKv_6,2.29:

igante uttarapade, kàlavàcini, kapàla bhagàla ÷aràva ity eteùu ca dvigau samàse pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
iganta - pa¤càratniþ  /
da÷àratniþ  /
pa¤càratnayaþ pramàõamasya, da÷àratnayaþ pramàõamasya iti taddhitàrthe dviguþ, pramàõe laþ dvigor nityam iti màtraco lopaþ  /
iganta  /
kàla - pa¤camàsyaþ  /
da÷amàsyaþ  /
pa¤ca màsàn bhçto bhåto bhàvã và iti taddhitàrthe dvigor yap (*5,1.82)  /
pa¤cavarùaþ  /
da÷avarùaþ  /
varùàl luk ca (*5,1.88) iti ñha¤o luk  /
kàla  /
kapàla - pa¤cakapàlaþ  /
da÷akapàlaþ  /
kapàla  /
bhagàla - pa¤cabhagàlaþ  /
da÷abhagàlaþ  /
bhagàla  /
÷aràva - pa¤ca÷aràvaþ  /
da÷a÷aràvaþ  /
saüskçtaü bhakùàþ (*4,2.16) iti taddhitàrthe ete samàsàþ dvigor lug anapatye (*4,1.88) iti kçtàõpratyayalopà draùñavyàþ  /
igantàdiùu iti kim ? pa¤cabhir a÷vaiþ krãtaþ pa¤cà÷vaþ  /
da÷à÷vaþ  /
dvigau iti kim ? paramàratniþ  /
parama÷aràvam  /
pa¤càratnyo da÷àratnyaþ iti ca yaõguõayoþ bahiraïgalakùaõayor asiddhatvàt sthànivadbhàvàd và dvigusvara igantalakùaõaþ pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.30 ||


_____START JKv_6,2.30:

bahu÷abdaþ pårvapadam igantàdiùu uttarapadeùu dvigau samàse 'nyatarasyàü prakçtisvaraü bhavati  /
pårveõa nityaü pràpte vikalpaþ  /
bahvaratniþ, bahvaratniþ  /
bhaumàsyaþ, bahumàsyaþ  /
bahukapàlaþ, bahukapàlaþ  /
bahubhagàlaþ, bahubhagàlaþ  /
bahu÷aràvaþ, bahu÷aràvaþ  /
bahu÷abdo 'ntodàttaþ, tasya prakçtisvare kçte yatra yaõàde÷aþ tatra udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity eùa svaro bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.31 ||


_____START JKv_6,2.31:

diùñi vitasti ity etayor uttarapadayoþ dvigau samàse pårvapadam anyatarasyàü prakçtisvaram bhavati  /
pa¤cadiùñiþ, pa¤cadiùñiþ  /
pa¤cavitastiþ, pa¤cavitastiþ  /
diùñivitastã pramàõe, tena atra màtraco luk //


____________________________________________________________________


[#661]

##  || PS_6,2.32 ||


_____START JKv_6,2.32:

saptamyantaü pårvapadaü siddha ÷uùka pakva bandha ity eteùu uttarapadeùu rakçtisvaraü bhavati sà cet saptamã kàlàn na bhavati  /
sàüka÷yasiddhaþ, sàükà÷yasiddhaþ  /
kàmpilyasiddhaþ, kàmpilyasiddhaþ  /
sàükà÷yakàmpilya÷abdau õyapratyayàntau antodàttau  /
phiùi tu sàükà÷yakàmpilyanasikyadàrvàghàñànàm antaþ pårvaü và iti pañhyate, tatra pakùe madhyodàttàv api bhavataþ  /
÷uùka - åka÷uùkaþ  /
nidhana÷uùkaþ  /
åka÷abdo bahulavacanàdavateþ kakpratyayànto 'ntodàttaþ  /
nidhana÷abdaþ nidhà¤aþ kyapratyaye madhyodàttaþ  /
pakva - kumbhãpakvaþ  /
kalasãpakvaþ  /
bhràùñrapakvaþ  /
kumbhãkalasã÷abdau ïãùantàv antodàttau  /
bhràùñra÷abdaþ ùñranpratyayàntaþ àdyudàttaþ  /
bandha - cakrabandhaþ  /
càrakabandhaþ  /
cakra÷abdo 'ntodàttaþ  /
càraka÷abdo õvalanta àdyudàttaþ  /
akàlàt iti kim ? pårvàhõasiddhaþ  /
aparàhõasiddhaþ  /
saptamãsvaraþ kçtsvareõa bàdhitaþ punar ayaü vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.33 ||


_____START JKv_6,2.33:

pari prati upa apa ity ete pårvapadabhåtà varjyamànavàcini aharavayavavàcini ràtryavayavavàcini ca+uttarapade prakçtisvarà bhavanti  /
paritrigartaü vçùño devaþ  /
parisauvãram  /
parisàrvaseni  /
prati - pratipårvàhõam  /
pratyaparàhõam  /
pratipårvaràtram  /
pratyapararàtram  /
upa - upapårvàhõam  /
upàparàhõam  /
upapårvaràtram  /
upàpararàtram  /
apa - apatrigartaü vçùño devaþ  /
apasauvãram  /
apasàrvaseni  /
nipàtà àdyudàttà upasargà÷ ca abhivarjam iti àdyudàttàni pårvapadàni  /
tatpuruùe bahuvrãhau ca siddhatvàt avyayaãbhàvàrtho 'yam àrambhaþ  /
tatra apaparãvarjane vartete, iti tayor eva varjyamànam uttarapadaü, netarayoþ  /
ahoràtràvayavà api varjyamànà eva tayor bhavanti iti na pçthagudàhriyate  /
varjyamànàhoràtràvayaveùu iti kim ? pratyagni ÷alabhàþ patanti  /
parivanam ity atra vanaü samàse (*6,2.178) ity etad bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.34 ||


_____START JKv_6,2.34:

ràjanyavàcinàü bahuvacanàntànàü yo dvandvo 'ndhakavçùõiùu vartate tatra pårvapadaü prakçtisvaram bhavati  /
÷vàphalkacaitrakàþ  /
caitrakarodhakàþ  /
÷inivàsudevàþ  /
÷vàphalka÷abdaþ caitraka÷abda÷ ca çùyandhakavçùõikurubhya÷ ca (*4,1.114) iti aõantàvantodàttau  /
÷ini÷abda àdyudàttaþ, sa tadapatyeùv abhedena vartate  /
ràjanya iti kim ? dvaipyahaimàyanàþ  /
dvãpe bhavàþ iti dvãpàd anusamudraü ya¤ (*4,3.10)  /
haimer apatyaü yuvà haimàyanaþ  /
andhakavçùõaya ete na tu ràjanyàþ  /
ràjanyagrahaõam iha abhiùiktavaü÷yànàü kùatriyàõàü grahaõàrtham  /
ete ca na abhiùiktavaü÷yàþ  /
bahuvacanagrahaõaü kim ? saïkarùaõavàsudevau  /
dvandve iti kim ? vçùõãnàü kumàràþ vçùõikumàràþ  /
andhakavçùõiùu iti kim ? kurupa¤càlàþ //


____________________________________________________________________


[#662]

##  || PS_6,2.35 ||


_____START JKv_6,2.35:

dvandvasamàse saïkhyàvàci pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
ekàda÷a  /
dvàda÷a  /
trayoda÷a, trayoda÷a  /
iõbhãkàpà÷alyatimarcibhyaþ kan iti nittvàdàdyudàtta eka÷abdaþ  /
trestrayas ade÷o 'ntodàtto nipàtyate //


____________________________________________________________________


#<àcàrya-upasarjana÷ ca antevàsã>#  || PS_6,2.36 ||


_____START JKv_6,2.36:

àcàryopasarjanàntevàsinàü yo dvandvaþ, tatra pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
àpi÷alapàõinãyàþ  /
pàõinãyarauóhãyàþ  /
rauóhãyakà÷akçtsnàþ  /
api÷alasyàpatyamàpi÷aliràcaryaþ, ata i¤ (*4,1.95)  /
tena proktam àpi÷alam, i¤a÷ ca (*4,2.112) ityaõ  /
tad adhãyate ye 'ntevàsinaþ te 'py àpi÷alàþ, proktàl luk (*4,2.64) iti tasya taddhitasyàdhyetari vihitasya luk kriyate  /
àpi÷aler và chàtràþ àpi÷alàþ, ity ubhayathàpyàcaryopasarjana÷càntevàsã bhavati  /
àcàryopasarjanagrahaõaü dvandvavi÷eùaõàrtham, sakalo dvandvaþ àcàryopasarjano yathà vij¤àyeta  /
iha mà bhåt, pàõiniyadevadattau  /
àcàryopasarjane iti kim ? chàndasavaiyàkaraõàþ  /
antevàsã iti kim ? àpi÷alapàõinãye ÷àstre //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.37 ||


_____START JKv_6,2.37:

kàrtakaujapàdayo ye dvandvàþ teùu pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
prakçtisvarapårvapadàþ kàrtakaujapàdayo bhavanti  /
vibhaktyantànàü pàñho vacanavivakùàrthaþ  /
cakàro dvandvàdhikàrànuvçttyarthaþ  /
kàrtakaujapau  /
kçtasya apatyaü, kujapasya apatyam ity aõantàvetau  /
sàvarõimàõóåkeyau  /
sàvarõiri¤antaþ  /
avantya÷makàþ  /
avanter apatyàni vahåni, tannivàso janapado 'vantayaþ  /
tathà a÷makàþ  /
paila÷yàparõeyàþ  /
yuvadvandvo 'yam  /
pãlàyàþ apatyaü pailaþ, tasya apatyaü yuvà iti aõo dvyacaþ (*4,1.156) iti vihitasya phi¤aþ pailàdibhya÷ ca (*2,4.59) iti luk  /
÷yàparõa÷abdo bidàdiþ, tasya apatyaü strã ÷yàparõã, tadapatyaü yuvà ÷yàparõeyaþ  /
bahuvacanamatantram, tena paila÷yàparõeyau ity atra api bhavati  /
kapi÷yàparõeyàþ  /
kapirantodàttaþ, tasya apatyaü bahutve kapi-bodha-aïgirase (*4,1.107) iti utpannasya ya¤aþ ya¤a¤o÷ ca iti luk, tena atra bahutvam à÷rãyata eva  /

[#663]

÷aitikàkùapà¤càleyàþ  /
÷itikàkùo nàma çùiþ, tasya apatyam iti çùyaõ, tadapatye yåni ya i¤ tasya õyakùatriyàrùa¤ito yåni lugaõi¤oþ (*2,4.58) iti luk  /
pà¤càlasya apatyaü strã pà¤càlã, tadapatyam yuvà pà¤càleyaþ  /
atra api bahuvacanam avivakùitam iti ÷aitikàkùapa¤càleyau ity atra api bhavati  /
kañukavàrcaleyàþ  /
kañukasya apatyam iti ata i¤ (*4,1.95), tasya bahvaca i¤aþ pràcyabharateùu (*2,4.66) iti bahuùu luk  /
varcalàyàþ apatyaü vàrcaleyaþ  /
÷àkala÷unakàþ  /
÷akalasya apatyaü ÷àkalyaþ, tasya chàtràþ ÷àkalàþ  /
kaõvàdibhyo gotre (*4,2.111) ity aõ  /
÷unakasya apataym iti bidàdibhyo '¤ (*4,1.104), tasya bahuùu luk  /
÷àkala÷aõakàþ iti kecit pañhanti  /
teùàü ÷aõaka÷abàd utpannasya i¤aþ bahvaca i¤aþ pràcyabharateùu (*2,4.66) iti bahuùu luk  /
÷unakadhàtreyàþ  /
dhàtryà apatyaü dhàtreyaþ  /
÷aõakabàbhravàþ  /
babhrorapatyaü bàbhravaþ  /
àrcàbhimaudgalàþ  /
çcàbhena proktam adhãyate àrcàbhinaþ  /
vai÷ampàyanàntevàsitvàt õiniþ  /
mudgalaþ kaõvàdiþ, tadapatyasya chàtrà maudgalàþ  /
kuntisuràùñràþ  /
kunteþ suràùñrasya ca apatyeùu bahuùu tannivàse và janapade dvandvo 'yam  /
kunticinti÷abdau antodàttau  /
cintisuràùñràþ kuntisuràùñravat  /
taõóavataõóàþ  /
pacàdyacpratyayàntau antodàttau etau gargàdiùu pañhyete  /
tatra apatyabahutve ya¤o luk kriyate  /
gargavatsàþ  /
atra api apatyeùu bahuùu i¤aþ bahvaca i¤aþ pràcyabharateùu (*2,4.66) iti luk kriyate  /
bàbhrava÷àlaïkàyanàþ  /
babhrorapatyaü bàbhravaþ  /
÷alaïku ÷alaïkaü ca iti ÷àlaïkàyanaþ  /
bàbhravadànacyutàþ  /
dànacyuta÷abdàt i¤aþ bahvacaþ iti luk  /
kañhakàlàpàþ  /
kañhena proktam adhãyate kañhàþ, vai÷ampàyanàntevàsitvàt õiniþ, tasya kañhacarakàl luk  /
kalàpinà proktamadhãyate kàlàpàþ  /
kalàpino 'õ (*4,3.108) ity aõ pratyayaþ, tasmin inaõyanapatye (*6,4.164) iti prakçtibhàve pràpte na antasya ñilope sabrahmacàripãñhasarpi ity àdinopasaïkhyànena ñilopaþ  /
kañhakauthumàþ  /
kuthuminà proktamadhãyate iti pràgdãvyato 'õ (*4,1.83), tasya pårvavat ñilopaþ  /
kauthumalaukàkùàþ  /
lokàkùeõa proktam adhãyate laukàkùàþ  /
lokàkùasya và apatyaü laukàkùiþ, tasya chàtràþ laukàkùàþ  /
strãkumàram  /
strã÷abdo 'ntodàttaþ  /
maudapaippalàdàþ  /
mudasya apatyaü maudiþ  /
tasya chàtrà maudàþ  /
tathà paippalàdàþ  /
maudapaippalàdàþ iti dviþ pañhyate, tasya prayojanaü pakùe samàsàntodàttatvam eva yathà syàd iti  /
vatsajarat  /
vatsa÷ ca jarac ca  /
vatsa÷abdo 'ntodàttaþ  /
sau÷rutapàrthavàþ  /
su÷rutasya pçtho÷ ca chàtràþ, pràgdãvyato 'õ (*4,1.83)  /
jaràmçtyå  /
yàjyànuvàkye  /
yajerõyat, yajayàcarucapravacarca÷ ca (*7,3.66) iti kutvàbhàvaþ  /
tatsvaritam (*6,1.185) ity antasvaritaþ  /
anuvàkyà iti vacer anupårvàt õyat  /
àcàryopasarjanàntevàsinàm iha pàñhaþ prap¤càrthaþ //


____________________________________________________________________


[#664]

##  || PS_6,2.38 ||


_____START JKv_6,2.38:

prakçtyà pårvapadam iti vartate, dvandve iti nivçttam  /
mahàn ity etat pårvapadaü vrãhi aparàhõa gçùñi iùvàsa jàbàla bhàra bhàrata hailihila laurava pravçddha ity eteùu uttarapadeùu prakçtisvaraü bhavati  /
mahavrãhiþ  /
mahàparàhõaþ  /
mahàgçùñiþ  /
maheùvàsaþ  /
mahàjàbàlaþ  /
mahàbhàraþ  /
mahàbhàrataþ  /
mahàhailihilaþ  /
mahàrauravaþ  /
mahàpravçddhaþ  /
mahacchabdo 'ntodàttaþ, tasya ratipadokto yaþ samàsaþ sanmahatparamotkçùñàþ påjyamànaiþ (*2,1.61) iti tatra+eùa svaraþ  /
tena+eùàü ùaùñhãsamàso 'ntodàtta eva bhavati, mahato vrãhiþ mahadvrãhiþ iti  /
karmadhàraye 'niùñhà (*6,2.46) ity ayam api ÷reõyàdisamàse vidhiþ iti pravçddha÷abdaþ iha pañhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.39 ||


_____START JKv_6,2.39:
kùullaka ity etat pårvapadaü mahàü÷ ca vai÷vadeve uttarapade prakçtisvaraü bhavati  /
kùullakavai÷vadevam  /
mahàvai÷vadevam kùudhaü làti iti kùullaþ  /
tasmàd aj¤àtàdisu pragivàt ke 'ntodàttaþ kùullaka÷abdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.40 ||


_____START JKv_6,2.40:

uùñra÷abdaþ pårvapadaü sàdivàmyor uttarapadayoþ prakçtisvaraü bhavati  /
uùñrasàdi  /
uùñravàmi  /
uùñra÷abda uùeþ ùñran pratyayàntaþ àdyudàttaþ  /
karmadhàrayo 'yaü ùaùñhãsamàso và //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.41 ||


_____START JKv_6,2.41:

go÷abdaþ pårvapadaü sàda sàdi sàrathi ity eteùu uttarapadeùu prakçtisvaraü bhavati  /
goþ sàdaþ gosàdaþ  /
gàü sàdayati iti và gosàdaþ  /
goþ sàdiþ gosàdiþ  /
gosàrathiþ //


____________________________________________________________________

[#665]

##  || PS_6,2.42 ||


_____START JKv_6,2.42:

kurugàrhapata riktaguru asåtajaratã a÷lãladçóharåpà-pàrevaóavà taitilakadrå paõyakambala ity ete samàsàþ, teùàü dàsãbhàràdãnàü ca pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
kuråõàü gàrhapataü kurugàrhapatam  /
kçgrorucca iti kuru÷abdaþ kupratyayànto 'ntodàttaþ  /
kuruvçjyor gàrhapata iti vaktavyam  /
vçjãnàü gàrhapataü vçjigàrhapatam  /
vçji÷abda àdyudàttaþ  /
rikto guruþ riktaguruþ, riktaguruþ  /
rikte vibhàùà (*6,1.208) iti pårvapadam àdyudàttam antodattaü và  /
asåtà jaratã asåtajaratã  /
a÷lãlà dçóharåpà a÷lãladçóharåpà  /
a÷lãla÷abdo na¤samàsatvàd àdyudàttaþ  /
÷rãþ yasya asti tat ÷lãlam  /
sidhmàder àkçtigaõatvàl lac  /
kapilakàditvàc ca latvam  /
a÷lãladçóharåpà iti hi saüsthànamàtreõa ÷obhanà niþ÷rãkà làvaõyavirahità ucyate  /
pàre vaóavà iva pàrevaóavà  /
nipàtanàdivàrthe samàso vibhaktyalopa÷ ca  /
pàra÷ado ghçtàditvàdantodàttaþ  /
taitilànàü kadråþ taitilakadråþ  /
titilino 'patyaü chàtro và taitilaþ ity aõantaþ  /
paõyakambalaþ  /
paõya÷abdo yadantatvàd àdyudàttaþ  /
paõyakambalaþ sa¤j¤àyàm iti vaktavyam  /
anyatra paõitavye kambale samàsàntodàttattvam eva  /
pratipadokte hi kçtyànàü samàse dvitãyà dçtyà ity eùa vihitaþ svaritaþ  /
dàsyà bhàraþ dàsãbhàraþ  /
devahåtiþ  /
devajåtiþ  /
devasåtiþ  /
devanãtiþ  /
antodàttaü pårvapadam  /
vasunãtiþ  /
vasu÷adaþ àdyudàttaþ  /
÷ésvçsnihitrapyasivasi ity atra dhànye nit iti vartate  /
oùadhiþ  /
oùo dhãyate 'syàm iti karmaõyadhikaraõe ca (*3,3.93) iti kipratyayaþ  /
oùa÷abdo gha¤antatvàd àdyudàttaþ  /
candramàþ  /
candre mo óit iti asipratyayànto 'yam  /
candra÷abdas tu rakpratyàntatvàd antodàttaþ  /
yasya tatpuruùasya pårvapadaprakçtisvaratvam iùyate, na ca vihitaü, sa sarvo dàsãbhàràdisu draùñavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.43 ||


_____START JKv_6,2.43:

caturthyantaü pårvapadaü tadarthe uttarapade tadabhidheyàrthaü yat tadvàcinyuttarapade prakçtisvaraü bhavati  /
tat iti caturthyantasya arthaþ paràmç÷yate  /
yåpadàru  /
kuõóalahiraõyam  /
yåpa÷abda àdyudàttaþ  /
kusuyubhya÷ ca ity atra nit iti vartate  /
kunóala÷abdo 'pi vçùàdibhya÷ cit iti kalapratyayànto 'ntodàttaþ  /
rathadàru  /
vallãhiraõyam  /
ratha÷abda àdyudàttaþ  /

[#666]

hanikuùinãramikà÷ibhyaþ kthan ity àdinà kthanpratyayaþ  /
vallã÷abdo ïãùaþ svareõa antodàttaþ  /
tadarthe iti kim ? kuberabaliþ  /
prakçtivikàrabhàve svaro 'yam iùyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.44 ||


_____START JKv_6,2.44:

caturthã iti vartate  /
artha÷abde uttarapade caturthyantaü pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
màtre idaü màtrartham  /
pitrartham  /
devatàrtham  /
atithyartham  /
màtçpitç÷abdàvantodàttàvuõàdiùu nipàtitau  /
devatà÷abdo litsvareõa madhyodàttaþ  /
atithiþ iti aterithin iti ithinpratyayàntaþ  /
tadarthavi÷eùà eva dàruhiraõyàdayo bhavanti, na tvartha÷abdavàcyaü sàmànyaü ity atadarthàrtho 'yam àrambhaþ  /
kecit punaràhuþ j¤àpakàrtham idam  /
etad anena j¤àpyate, pårvo vidhiþ prakçtivikçtyoþ samàse bhavati  /
a÷vaghàsaþ, ÷va÷råsuram ity atra saty api tàdarthye na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.45 ||


_____START JKv_6,2.45:

ktànte ca+uttarapade caturthyantaü prakçtisvaraü bhavati  /
gohitam  /
a÷vahitam  /
manuùyahitam  /
gorakùitam  /
a÷varakùitam  /
vanaü tàpasarakùitam  /
a÷va÷abda àdyudàttaþ  /
manuùya÷abdo 'ntasvaritaþ  /
pari÷iùña - pårvapadamantodàttam  /
gobhyo rakùitam iti sampradàne caturthã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.46 ||


_____START JKv_6,2.46:

karmadhàrye samàse ktànte uttarapade 'niùñhàntaü pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
÷reõikçtàþ  /
åkakçtàþ  /
pågakçtàþ  /
nidhanakçtàþ  /
÷reõi÷abda àdyudàttaþ  /
åkapåga÷abdàvantodàttau  /
nidhana÷abdo 'yaü madhyodàttaþ  /
karmadhàraye iti kim ? ÷reõyà kçtaü ÷reõikçtam  /
aniùñhà iti kim ? kçtàkçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.47 ||


_____START JKv_6,2.47:

ahãnavàcini samàse ktànte uttarapade dvitãyàntaü pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
kaùña÷ritaþ  /
tri÷akalapatitaþ  /
gràmagataþ  /
kaùña÷abdo 'ntodàttaþ  /
trãõi ÷akalàni asya tri÷akalaþ, bahuvrãhisvareõa àdyudàttaþ  /
gràma÷abdo nitsvareõa àdyudàttaþ  /
ahãne iti kim ? kàntàràtãtaþ  /
yojanàtãtaþ  /
dvitãyà 'nupasarge iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, sukhapràptaþ  /
duþkhapràptaþ  /
sukhàpannaþ  /
duþkhàpannaþ  /
antaþ thàthety asya apavàdo 'yam //


____________________________________________________________________


[#667]

##  || PS_6,2.48 ||


_____START JKv_6,2.48:

karmavàcini ktànte uttarapade tçtãyàntaü pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
ahihataþ, ahihataþ  /
vajrahataþ  /
mahàràjahataþ  /
nakhanirbhinnà  /
dàtralånà  /
àïi ÷rihanibhyàü hrasva÷ ca iti ahirantodàtto vyutpàditaþ  /
kecid àdyudàttam icchanti  /
vajro rakpratyayàntaþ  /
mahàràja÷ñacpratyayàntaþ  /
nàsya khamastãti bahuvrãhau nakulanakheti nakha÷abdo nipàtitaþ  /
tena na¤subhyàm (*6,2.172) ity antodàttaþ  /
dàtra÷abdo dàmnã÷asa iti ùñranpratyayàntaþ  /
karmaõi iti kim ? rathena yàtaþ rathayàtaþ  /
gatyarthatvàt kartari ktaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.49 ||


_____START JKv_6,2.49:

kte karmaõi iti vartate  /
karmavàcini ktànte uttarapade gatiranantaraþ pårvapadaü prakçtisvaraü bhavati  /
prakçtaþ  /
prahçtaþ  /
anantaraþ iti kim ? abhyuddhçtaþ  /
samuddhçtaþ  /
samudàhçtaþ  /
vyavahitasya gater ayaü svaro na bhavati  /
anantare punar iùyate  /
kàrakapårvasya tu sati ÷iùñatvàt thàthàdisvara eva bhavati dåràdàgataþ iti  /
anantaragrahaõasàmarthyàd eva kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api ity etan na a÷rãyate  /
karmaõi ity eva, prakçtaþ kañaü devadattaþ  /
thàthàdisvaràpavàdo yogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.50 ||


_____START JKv_6,2.50:

takàràdau ca tu÷abdavarjite niti kçti parato gatir anantaraþ prakçtisvaro bhavati  /
prakartà  /
prakartum  /
prakçtiþ  /
prakartà iti tçnnantaþ  /
kçtsvarabàdhanàrthaü vacanam  /
tàdau iti kim ? prajalpàkaþ  /
niti iti kim ? prakartà  /
tçjantaþ  /
kçdgrahaõam upade÷e tàdyartham  /
iha api yathà syàt, pralapità  /
pralapitum  /
atau iti kim ? àgantuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.51 ||


_____START JKv_6,2.51:

tavaipratyayasya anta udàtto bhavati gati÷ ca anantaraþ prakçtisvaraþ iti etad ubhayaü yugapad bhavati  /
anvetavai  /
paristaritavai  /
paripàtavai  /
tasmàd agnicin na abhicaritavai  /
upasargà àdyudàttà abhivarjam ity abhirantodàttaþ  /
kçtsvaràpavàdo yogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.52 ||


_____START JKv_6,2.52:

aniganto gatiþ prakçtisvaro bhavati a¤catau vapratyaye parataþ  /
pràï, prà¤cau, prà¤caþ  /
pràï, prà¤cau, prà¤caþ  /
svarito và+anudàtte padàdau (*8,2.6) ity ayam ekàde÷aþ udàttaþ svarito và  /
[#668]

paràï, parà¤cau, parà¤caþ  /
anigantaþ iti kim ? pratyaï, pratya¤cau, pratya¤caþ  /
kçduttarapadaprakçtisvara iha bhavati  /
vapratyaye iti kim ? uda¤canaþ  /
coraniganto '¤catau vapratyayaþ ity eva svaro bhavati vapratiùedhena  /
paràcaþ  /
paràcà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.53 ||


_____START JKv_6,2.53:

ni adhi ity etau cà¤catau vapratyaye parataþ prakçtisvarau bhavataþ  /
nyaï, nya¤cau, nya¤caþ  /
udàttasvaritayor yanaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity a¤cater akàraþ svaritaþ  /
adhyaï, adhya¤cau, adhya¤caþ  /
adhãcaþ  /
adhãcà //


____________________________________________________________________


#<ãùad anyatarasyàm>#  || PS_6,2.54 ||


_____START JKv_6,2.54:

ãùat ity etat pårvapadam anyatarasyàü prakrtisvaraü bhavati  /
ãùatkaóàraþ, ãùatkaóàraþ  /
ãùatpiïgalaþ, ãùatpiïgalaþ  /
ãùat ity ayam antodàttaþ  /
ãùadbhedaþ ity evam àdau kçtsvara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.55 ||


_____START JKv_6,2.55:

hiraõyaparimàõavàci pårvapadaü dhana÷abde uttarapade 'nyatarasyàü prakrtisvaraü bhavati  /
dvisuvarõadhanam, dvisuvarõadhanam  /
dvau suvarõau parimàõam asya dvisuvarõam, tad eva dhanam iti karmadhàrayaþ  /
bahuvrãhàv api paratvàd vikalpa eva bhavati  /
dvisuvarnadhanaþ, dvisuvarõadhanaþ  /
hiraõyagrahaõam kim ? prasthadhanam  /
parimàõagrahaõaü kim ? kà¤canadhanam  /
dhane iti kim ? niùkamàlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.56 ||


_____START JKv_6,2.56:

prathama÷abdaþ pårvapadam aciropasampattau gamyamànàyàm anyatarasyàü prakrtisvaraü bhavati  /
aciropasampattiþ aciropa÷leùaþ, abhinavatvam  /
prathmavaiyàkaraõaþ, prathamavaiyàkaraõaþ  /
abhinavavaiyàkaraõaþ, samprati vyàkaraõam adhyetuü pravçttaþ ity arthaþ  /
prathama÷abdaþ pratheramac iti cittvàd antodàttaþ  /
aciropasampattau iti kim ? prathamavaiyàkaraõaþ  /
vaiyàkaraõànàmàdyo mukhyo và yaþ sa nityo 'ntodàttaþ eva //

____________________________________________________________________


[#669]

##  || PS_6,2.57 ||


_____START JKv_6,2.57:

katara÷abdaþ katama÷ada÷ ca pårvapadam karmadhàraye samàse 'nyatarasyàü prakçtisvaraü bhavati  /
katarakañhaþ, katarakañhaþ  /
katamakañhaþ, katamakañhaþ  /
karmadhàrayagrahaõam uttaràrtham iha tu pratipadoktatvàd eva siddham //


____________________________________________________________________


#<àryo bràhmaõa-kumàrayoþ>#  || PS_6,2.58 ||


_____START JKv_6,2.58:

àrya÷abdaþ pårvapadaü brahmaõakumàrayoþ karmadhàraye samàse 'nyatarasyàü prakçtisvaraü bhavati  /
àryabrahmaõaþ, àryabràhmaõaþ  /
àryakumàraþ, àryakumàraþ  /
àrya÷abdaþ õyadanto 'ntasvaritaþ  /
àryaþ iti kim ? paramabrahmaõaþ  /
paramakumàraþ  /
brahmaõakumàrayoþ iti kim ? àryakùatriyaþ  /
karmadhàraye ity eva, àryasya bràhmaõaþ àryabràhmaõaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.59 ||

_____START JKv_6,2.59:

ràjà ca pårvapadaü bràhmaõakumàrayoþ uttarapadayoþ karmadhàraye samàse anyatarasyàü prakrtisvaraü bhavati  /
ràjabràhmaõaþ, ràjabràhmaõaþ  /
ràjakumàraþ, ràjakumàraþ  /
karmadhàraye ity eva, ràj¤o bràhmaõaþ ràjabrahamaõaþ  /
ràjakumàraþ  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


#<ùaùñhã pratyenasi>#  || PS_6,2.60 ||


_____START JKv_6,2.60:

ràjà iti vartate, anyatarasyàm iti ca  /
ùaùñhyanto ràja÷abdaþ pårvapadam pratyenasi uttarapade 'nyatarasyàü prakçtisvaraü bhavati  /
ràj¤aþ pratyenàþ ràjapratyenàþ, ràjapratyenàþ  /
ùaùñhã iti kim ? ràjà càsau pratyenà÷ ca ràjapratyenàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.61 ||


_____START JKv_6,2.61:

ktànte uttarapade nityàrthe samàse pårvapadam anyatarasyàü prakrtisvaram bhavati  /
nityaprahasitaþ, nityaprahasitaþ  /
satataprahasitaþ, satataprahasitaþ  /
kàlàþ iti dvitãyàsamàso 'yam  /
nitya÷abdaþ tyabnerghruve iti tyabantaþ àdyudàttaþ  /
satata iti yadà bhàve ktaþ tadà thàthàdisvareõa antodàttaþ  /
nityàrthe iti kim ? muhårtaprahasitaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.62 ||


_____START JKv_6,2.62:

gràma÷abdaþ pårvapadaü ÷ilpivàcinyuttarapade 'nyatrasyàü prakçtisvaraü bhavati  /
gràmanàpitaþ, gràmanàpitaþ  /
gràmakulàlaþ, gràmakulàlaþ  /
gràma÷abdaþ àdyudàttaþ  /
gràmaþ iti kim ? paramanàpitaþ  /
÷ilpini iti kim ? gràmarathyà //


____________________________________________________________________


[#670]

##  || PS_6,2.63 ||


_____START JKv_6,2.63:

ràja÷abdaþ pårvapadaü ÷ilivàcini uttarapade pra÷aüsàyàü gamyamànàyàm anyatarasyàü prakrtisvaraü bhavati  /
ràjanàpitaþ, ràjanàpitaþ  /
ràjakulàlaþ, ràjakulàlaþ  /
karmadhàraye ràjaguõàdhyaropeõottarapadàrthasya pra÷aüsà  /
ùaùñhãsamàse ca ràjayogyatayà tasya  /
ràjà iti kim ? paramanàpitaþ  /
pra÷aüsàyàm iti kim ? ràjanàpitaþ  /
÷ilpini ity eva, ràjahastã //

____________________________________________________________________


#<àdir udàttaþ>#  || PS_6,2.64 ||


_____START JKv_6,2.64:

àdir udàttaþ ity etad adhikçtam  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ tatra pårvapadasya àdir udàtto bhavati ity evaü tadveditavyam  /
vakùyati - saptamãhàriõau dharmye 'haraõe (*6,2.65) iti  /
ståpe÷àõaþ  /
sukuñekàrùàpaõam  /
yàj¤ikà÷vaþ  /
vaiyàkaraõahastã  /
dçùadimàùakaþ  /
àdir iti pràgantàdhikàràt  /
udàttaþ iti prakçtyà bhagàlam (*6,2.137) iti yàvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.65 ||


_____START JKv_6,2.65:

saptamyantaü hàrivàci ca pårvapadaü dharmyevàcini haraõa÷abdàd anyasminn uttarapade àdyudàttaü bhavati  /
hàri iti deyaü yaþ svãkaroti so 'bhidhãyate  /
dhamryam ity àcàraniyataü deyam ucyate  /
dharmo hi anuvçtta àcàraþ, tasmàd anapetaü tena và pràpyam iti  /
ståpe÷àõaþ  /
mukuñekàrùàpaõam  /
haledvipadikà  /
haletripadikà  /
dçùadimàùakaþ  /
sa¤j¤àyàm iti saptamãsamàsaþ, kàranàmni ca iti vibhakter aluk  /
hàriõi - yàj¤ikà÷vaþ  /
vaiyàkaraõahastã  /
màtulà÷vaþ  /
pitçvyagavaþ  /
kvacid ayam àcàro vyavasthitaþ, ståpàdiùu ÷àõàdi dàtavyam, yàj¤ikàdãnàm a÷vàdi iti  /
dharmye iti kim ? stamberamaþ  /
karmakaravardhitakaþ  /
aharaõe iti kim ? vàóavaharaõam  /
vaóavàyàþ ayaü vàóavaþ  /
tasya bãjaniùekàd uttarakàlaü ÷arãrapåùñyarthaü yad dãyate haraõam iti tad ucyate  /
paro 'pi kçtsvaro hàrisvareõa bàdhyate vipratiùedhena ity etad aharaõe ity anena j¤àpyate, tena vàóavahàryam iti hàrisvaraþ siddho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.66 ||


_____START JKv_6,2.66:

yuktavàcini ca samàse pårvapadam àdyudàttam bhavati  /
goballavaþ  /
a÷vaballavaþ  /
gomaõindaþ  /
a÷vamaõinadaþ  /
gosaïkhyaþ  /
a÷vasaïkhyaþ  /
yuktaþ iti samàhitaþ, kartavye tatparo yaþ sa ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.67 ||


_____START JKv_6,2.67:

adhyakùa÷abde uttarapade vibhàùà pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
gavàdyakùaþ, gavàdhyakùaþ  /
a÷vàdhyakùaþ, a÷vàdhyakùaþ //


____________________________________________________________________


[#671]

##  || PS_6,2.68 ||


_____START JKv_6,2.68:

pàpa÷adaþ ÷ilpivàcini utarapade vibhàùà àdyudàtto bhavati  /
pàpanàpitaþ, pàpanàpitaþ  /
pàpakulàlaþ, pàpakulàlaþ  /
pàpàõake kutsitaiþ (*2,1.54) iti pàpa÷abdasya pratipadoktaþ samànàdhikaraõasamàsaþ iti ùaùñhãsamase na bhavati, pàpasya nàpitaþ pàpanàpitaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.69 ||


_____START JKv_6,2.69:

gotravàcini antevàsivàcini ca+uttarapade mànavabràhmanayo÷ ca kùepavàcini samàse pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
jaïghàvàtsyaþ  /
yo jaïghàdànaü dadànyaham iti vàtsyaþ sampadyate sa jaïghàvàtsyaþ iti kùipyate  /
bhàryàsau÷rutaþ  /
su÷rutàpatyasya bàryàpradhànatayà kùepaþ  /
và÷àbràhmakçteyaþ  /
brahmakçta÷adaþ ÷ubhràdisu pañhyate  /
gotra  /
antevàsi - kumàrãdàkùàþ  /
kambalacàràyaõãyàþ  /
ghçtarauóhãyàþ  /
odanapàõinãyàþ  /
kumàryàdilàbhakàmà ye dàkùàdibhiþ proktàni ÷àstràõy adhãyate tacchiùyatàü và pratipadyante ta evaü kùipyante  /
antevàsi  /
màõava - bhikùàmàõavaþ  /
bhikùàü lapsye 'hamiti màõavo bhavati  /
màõava  /
bràhmaõa - dàsãbràhmaõaþ  /
vçùalãbràhmaõaþ  /
bhayabràhmaõaþ  /
yo bhayena bràhmaõaþ sampadyate  /
atra yasya anyat samàsalakùaõaü na asti, supsupà ity eva tatra samàsaþ kartavyaþ  /
gotràdiùu iti kim ? dàsã÷rotriyaþ  /
kùepe iti kim ? mahàbràhmaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.70 ||


_____START JKv_6,2.70:

maireya÷abde uttarapade tadaïgavàcini pårvapadàny àdyudàttàni bhavanti  /
guóamaireyaþ  /
madhumaireyaþ  /
madyavi÷eùo maireyastasya guóavikàrasya gudo 'ïgaü bhavati, madhuvikàrasya tasya madhu aïgam  /
aïgàni iti kim ? paramamaireyaþ  /
maireye iti kim ? puùpàsavaþ  /
phalàsavaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.71 ||


_____START JKv_6,2.71:

bhaktamannam, tadàkhyàs tadvàcinaþ ÷abdàþ, tadartheùu uttarapadeùu àdyudàttà bavanti  /
bhikùàkaüsaþ  /
÷ràõàkaüsaþ  /
bhàjãkaüsaþ  /
bhikùàdayo 'nnavacanàþ  /
bhaktàkhyàþ iti kim ? samà÷a÷àlayaþ  /
sama÷anaü samà÷aþ iti kriyàmàtram ucyate, na dravyam  /
tadarthesu iti kim ? bhikùàpriyaþ  /
bahuvrãhirayam, atra pårvapadam antodàttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.72 ||


_____START JKv_6,2.72:

gavàdiùu upamànavàciùu uttarapadeùu pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
dhànyagavaþ  /
bhikùàbióàlaþ  /
tçõasiühaþ  /

[#672]

kàùñhasiühaþ  /
saktusaindhavaþ  /
pànasaindhavaþ  /
dhànyaü gaur iva iti vigçhya vyàghràder àkçtigaõatvàd upamitaü vyàghràdibhiþ iti samàsaþ  /
upamànàrtho 'pi yathàsambhavam yathàprasiddhi ca yojayitavyaþ  /
gavàkçtyà saünive÷itaü dhànyam dhànyagava÷abdena+ucyate  /
upamàne iti kim ? paramasiühaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.73 ||


_____START JKv_6,2.73:

akapratyayànte uttarapade jãvikàrthavàcini samàse pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
dantalekhakaþ  /
nakhalekhakaþ  /
avaskara÷odhakaþ  /
ramaõãyakàrakaþ  /
dantalekhanàdibhir yeùàü jãvikà ta evam ucyante  /
nityaü krãóàjãvikayoþ (*2,2.17) iti samàsaþ  /
ake iti kim  /
ramaõãyakartà  /
jãvikàrthe iti kim ? ikùubhakùikàü me dhàrayasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.74 ||


_____START JKv_6,2.74:

pràgde÷avartinàü yà krãóà tadvàcini samàse akapratyayànte uttarapade pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
uddàlakapuùpabhajjikà  /
vãraõupuùpapracàyikà  /
÷àlabha¤jikà  /
tàlabha¤jikà  /
sa¤j¤àyam (*3,3.109) iti õvul  /
nityaü krãóàjãvikayoþ (*2,2.17) iti ùaùñhãsamàsaþ  /
pràcàm iti kim ? jãvaputrapracàyikà  /
iyam udãcàü krãóà  /
krãóàyàm iti kim ? tavapuùpapracàyikà  /
paryàye õvucpratyayo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.75 ||


_____START JKv_6,2.75:

aõante uttarapade niyuktavàcini samàse pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
chatradhàraþ  /
tåõãraghàraþ  /
kamaõóalugràhaþ  /
bhçïgàradhàraþ  /
niyukto 'dhikçtaþ, sa ca kasmiü÷cit kartavye tatparo na bhavati iti niyuktaþ ity anena sidhyati  /
niyuktaþ iti kim ? kàõóalàvaþ  /
÷aralàvaþ //


____________________________________________________________________


#<÷ilpini ca akç¤aþ>#  || PS_6,2.76 ||


_____START JKv_6,2.76:

÷ilpivàcini samàse aõante uttarapade pårvapadam àdyudàttaü bhavati, sa cedaõ kç¤o na bhavati  /
tantuvàyaþ  /
tunnavàyaþ  /
vàlavàyaþ  /
÷ilpini iti kim ? kàõóalàvaþ  /
÷aralàvaþ  /
akç¤aþ iti kim ? kumbhakàraþ  /
ayaskàraþ //

____________________________________________________________________


[#673]

##  || PS_6,2.77 ||


_____START JKv_6,2.77:

sa¤j¤àyàü viùaye aõante uttarapade akç¤aþ pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
tantuvàyo nàma kãñaþ  /
vàlavàyo nàma parvataþ  /
akç¤aþ ity eva, rathakàro nàma bràhmaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.78 ||


_____START JKv_6,2.78:

go tanti yava ity etàni pårvapadàni pàla÷abde adyudàttani bhavanti  /
gopàlaþ  /
tantipàlaþ  /
yavapàlaþ  /
aniyuktàrtha àrambhaþ  /
gotantiyavam iti kim ? vatsapàlaþ  /
pàle iti kim ? gorakùaþ //


____________________________________________________________________


#<õini>#  || PS_6,2.79 ||

_____START JKv_6,2.79:

õinante uttarapade pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
puùpahàrã  /
phalahàrã  /
parõahàrã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.80 ||


_____START JKv_6,2.80:

upamànavàci pårvapadaü ÷abdàrthaüprakçtau eva õinante uttarapade àdyudàttaü bhavati  /
upamànaü niyamyate  /
uùñrakro÷ã  /
dhvàïkùaràvã  /
kharanàdã  /
upamànagrahanam asya pårvasa ca yogasya viùayavibhàgàrtham  /
÷abdàrthaprakçtau iti kim ? vçkava¤cã  /
vçkaprekùã  /
prakçtigrahaõaü kim ? prakçtir eva yatra+upasarganirapekùà ÷abdàrthà bhavati tatra+eva yathà syàd, iha mà bhåd gardabhoccàrã, kokilàbhivyàhàrã iti  /
evakàrakaraõam upamànàvadhàraõàrtham  /
÷abdàrtham  /
÷abdàrthaprakçtau tv anupamànamupamànaü ca àdyudàttaü bhavati  /
siühavinardã  /
puùkalajalpã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.81 ||

_____START JKv_6,2.81:

yuktàrohyàdayaþ samàsàþ àdyudàttà bhavanti  /
yuktàrohã  /
àgatarohã  /
àgatayodhã  /
àgatava¤cã  /
àgatanardã  /
àgataprahàrã  /
ete õinantàþ õini (*6,2.79) ity asya+eva+udàharanàrthaü pathyante purvottarapadaniyamàrthà iti kecit  /
iha mà bhåt, vçkùàrohi, yuktàdhyàyã iti  /
àgatamatsyà  /
kùãrahotà  /
bhaginãbhartà  /
yàjakàditvàt ùaùñhãsamàsàvetau  /
gràmagodhuk  /
a÷vatriràtraþ  /
gargatriràtraþ  /
vyuùñatriràtraþ  /
÷aõapàdaþ  /
samapàdaþ  /
ùaùñhãsamàsà ete  /
eka÷itipat  /
ekaþ ÷itiþ pàdo 'sya iti tripado bahuvrãhiþ  /
tatra eka÷iti÷abdas taddhitàrthottarapadaþ iti tatpuruùasa¤j¤aþ, tasya nimittisvarabalãyastvàd antodàttatvaü pràptam ity àdyudàttatvaü vidhãyate  /

[#674]

evam api na artha etena, iganta dvigau (*6,2.29) iti siddhatvàt ? evaü tarhi j¤àpanàrtham  /
etaj j¤àpayati ÷ityantasya+uttarapade dvigusvaro na bhavati iti  /
tena dvi÷itipàd ity atra ti÷abda udàtto bhavati  /
nimittisvarabalãyastvasya apy eka÷itipàtsvaravacanam eva j¤àpakaü varõayanti  /
pàtresamitàdaya÷ ca yuktàrohyàdayas tatas te 'py àdyudàttà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.82 ||


_____START JKv_6,2.82:

dãrghàntaü pårvapadam, kà÷a tuùa bhràùñra vaña ity etàni ca je uttarapade àdyudàttàni bhavanti  /
kuñãjaþ  /
÷amãjaþ  /
kà÷ajaþ  /
tuùajaþ  /
bhràùñrajaþ  /
vañajaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.83 ||


_____START JKv_6,2.83:

je uttarapade bahvacaþ pårvapadasya antyàt pårvam udàttaü bhavati  /
upasarajaþ  /
mandurajaþ  /
àmalakãjaþ  /
vaóavàjaþ  /
bahvacaþ iti kim ? dagdhajàni tçõàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.84 ||


_____START JKv_6,2.84:

gràma÷abde uttarapade pårvapadam àdyudàttaü bhavati na ced nivasadvàci bhavati  /
mallagràmaþ  /
viõiggràmaþ  /
gràma÷abdo 'tra samåhavàcã  /
devagràmaþ  /
devasvàmikaþ ity arthaþ  /
anivasantaþ iti kim ? dàkùigràmaþ  /
màhakigràmaþ  /
dàkùyàdayo nivasanti yasmin gràme sa teùàm iti vyapadi÷yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.85 ||


_____START JKv_6,2.85:

ghùàdiùu ca+uttarapadeùu pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
dàkùighoùaþ  /
dàkùikañaþ  /
dàkùipalvalaþ  /
dàkùihradaþ  /
dàkùibadarã  /
dàkùipiïgalaþ  /
dàkùipi÷aïgaþ  /
dàkùi÷àlaþ  /
dàkùirakùà  /
dàkùi÷ilpã  /
dàkùya÷vatthaþ  /
kundatçõam  /
dàkùi÷àlmalã  /
à÷ramamuniþ  /
÷àlmalimuniþ  /
dàkùiprekùà  /
dàkùikåñaþ  /
yàny atra nivàsanàm adheyàni teùu nivasadvàcãni api pårvapadàni àdyudàttàni bhavanti  /
anivasantaþ iti na anuvartayanti kecit  /
apare punar anuvartayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.86 ||


_____START JKv_6,2.86:

÷àlàyàm uttarapade chàtryàdayaþ àdyudàttà bhavanti  /
chàtri÷àlà  /
aili÷àlà  /
bhàõdi÷àlà chàtri  /
aili  /
bhàõdi  /
vyàói  /
àpi÷ali  /
àkhyaõói  /
àpàri  /
gomi  /
yadà ÷àlàntas tatpuruùo napuüsakaliïgo bhavati tadà api tatpuruùe ÷àlàyàü napuüsake (*6,2.123) ity etasmàt pårvavipratiùedhena pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
chàtri÷àlam  /
ailiֈlam //


____________________________________________________________________


[#675]

##  || PS_6,2.87 ||


_____START JKv_6,2.87:

prastha÷abde uttarapade karkyàdivarjitam avçddhaü pårvapadam àdyudàttaü bhavati  /
indraprasthaþ  /
kuõóaprasthaþ  /
hradaprasthaþ  /
suvarõaprasthaþ  /
avçddham iti kim ? dàkùiprasthaþ  /
màhakiprasthaþ  /
akarkyàdãnàm iti kim ? karkãprasthaþ  /
maghãprasthaþ  /
karkã  /
maghã  /
makarã  /
karkandhå  /
÷amã  /
karãra  /
kañuka  /
kurala  /
badara  /
karkyàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.88 ||


_____START JKv_6,2.88:

prasthe iti vartate  /
prasthe uttarapade màlàdãnam àdir udàtto bhavati  /
màlàprasthaþ  /
÷àlàprasthaþ  /
màlà  /
÷àlà  /
÷oõà  /
dràkùà  /
kùaumà  /
kùàmà  /
kà¤cã  /
eka  /
kàma  /
màladiþ  /
vçddhàrtha àrambhaþ  /
ekà÷oõà÷abdayoþ eï pràcàü de÷e (*1,1.75) iti vçddhasaj¤à //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.89 ||


_____START JKv_6,2.89:

nagara÷abde uttarapade mahannava÷abdavarjitaü pårvapadam àdyudàttaü bhavati, tac ced udãcàü na bhavati  /
suhmanagaram  /
puõóranagaram  /
amahannavam iti kim ? mahànagaram  /
navanagaram  /
anudãcàm iti kim ? nadãnagaram  /
kàntãnagaram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.90 ||


_____START JKv_6,2.90:

arma÷abde uttarapade dvyac tryac pårvapadam avarõàntam àdyudàttaü bhavati  /
dattàrmam  /
guptàrmam  /
kukkuñàrmam  /
vàyasàrmam  /
avarõam iti kim ? vçhadarmam  /
dvyac tryac iti kim ? kapi¤jalàrmam  /
amahannavam ity eva, mahàrmam  /
navàrmam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.91 ||


_____START JKv_6,2.91:

bhåta adhika sa¤jãva madra a÷man kajjala ity etàni pårvapadàni arma÷abde uttarapade nàdyudàttàni bhavanti  /
bhåtàrmam  /
adhikàrmam  /
sa¤jãvàrmam  /
madrà÷magrahaõaü saïghàtavigçhãtàrtham  /
madràrmam  /
a÷màrmam  /
madrà÷màrmam  /
kajjalàrmam  /
samàsàntodàttatvam eva atra bhavati  /

[#676]

àdyudàttaprakaraõe divodàsàdãnàü chandasy upasaïkhyànam  /
divodàsaü vadhrya÷vàya dà÷uùe //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.92 ||


_____START JKv_6,2.92:

antaþ ity adhikçtam  /
ita uttaraü yad vakùyàmas tatra pårvapadasya antaþ udàtto bhavati ity evaü veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.93 ||


_____START JKv_6,2.93:

sarva÷vetaþ  /
sarvakçùõaþ  /
pràk uttarapadàdiþ (*6,2.111) ity etasmàd ayam adhikàro veditavyaþ //
sarvaü guõakàrtsnye (*6,2.93)  /
sarva÷abdaþ pårvapadam guõakàrtsnye vartamànam antodàttaü bhavati  /
sarva÷vetaþ  /
sarvakçùõaþ  /
sarvamahàn  /
sarvam iti kim  /
parama÷vetaþ  /
à÷rayavyàptyà paramatvaü ÷vetatvasya iti guõakàrtsnye vartate  /
guõagrahaõaü kim ? sarvasauvarõaþ  /
sarvaràjataþ  /
kàrtsnye iti kim ? sarveùàü ÷vetatatraþ sarva÷vetaþ  /
guõàttareõa samàsastaralopa÷ ca vaktavyaþ ity evam atra samàsastaralopa÷ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.94 ||


_____START JKv_6,2.94:
sa¤j¤àyàü viùaye giri nikàya ity etayoþ uttarapadayoþ pårvapadam antodàttaü bhavati  /
a¤janàgiriþ  /
bha¤janàgiriþ  /
nikàye - ÷àpiõdinikàyaþ  /
mauõóinikàyaþ  /
cikhillinikàyaþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? paramagiriþ  /
bràhmaõanikàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.95 ||


_____START JKv_6,2.95:

kumàryàm uttarapade vayasi gamyamàne pårvapadam antodàttaü bhavati  /
vçddhakumàrã  /
jaratkumàrã  /
kumàrã÷abdaþ puüsà sahàsaüprayogamàtraü pravçttinimittam upàdàya prayukto vçddhàdibhir vayo vi÷eùavacanaiþ samànàdhikaraõo bhavati  /
tac ca vayaþ iha gçhyate, na kumàratvam eva  /
vayasi iti kim ? paramakumàrã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.96 ||


_____START JKv_6,2.96:

akevalaü mi÷ram  /
tadvàcini samàse udaka÷abde uttarapade pårvapadam antodàttaü bhavati  /
guóami÷ram udakam guóodakam, guóodakam  /
tilodakam, tilodakam  /
svare kçte ekàde÷aþ svarito vànudàtte padàdau (*8,2.6) iti pakùe svarito bhavati  /
akevale iti kim ? ֋todakam  /
uùõodakam //


____________________________________________________________________


[#677]

##  || PS_6,2.97 ||


_____START JKv_6,2.97:

dvigau uttarapade kratuvàcini samàse pårvapadam antodàttaü bhavati  /
gargatriràtraþ  /
carakatriràtraþ  /
kusuravindasaptaràtraþ  /
gargàõàü triràtraþ gargatriràtraþ  /
dvigau iti kim ? atiràtraþ  /
aca÷citvà dantodàttaþ  /
kratau iti kim ? bilvasaptaràtraþ  /
bilva÷atasya bilvahomasya và saptaràtraþ bilvasaptaràtraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.98 ||


_____START JKv_6,2.98:

sabhà÷abde uttarapade napuüsakaliïge samàse pårvapadam antodàttaü bhavati  /
gopàlasabham  /
pa÷upàlasabham  /
strãsabham  /
dàsãsabham  /
sabhàyàm iti kim ? bràhmaõasenam  /
napuüsakam iti kim ? ràjasabhà  /
bràhmaõasabhà  /
sabhàyàü pratipadoktaü napuüsakaliïgaü gçhyate iti samaõãyasabham, bràhmaõakulam ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.99 ||


_____START JKv_6,2.99:

pura÷abde uttarapade pràcàm de÷e pårvapadam antodàttaü bhavati  /
lalàñapuram  /
kà¤cãpuram  /
÷ivadattapuram  /
kàrõipuram  /
nàrmapuram  /
pràcàm iti kim ? ÷ivapuram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.100 ||


_____START JKv_6,2.100:

ariùta gauóa ity evaü pårve samàse pura÷abde uttarapade pårvapadam antodàttaü bhavati  /
ariùñapuram  /
gauóapuram  /
pårvagrahaõaü kim ? iha api yathà syàt  /
ariùña÷ritapuram  /
gauóabhçtyapuram //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.101 ||


_____START JKv_6,2.101:

hàstina phalaka màrdeya ity etàni pårvapadàni pura÷abde uttarapade na antodàttàni bhavanti  /
pure pràcàm (*6,2.99) iti pràptiþ pratiùidhyate  /
hàstinapuram  /
phalakapuram  /
màrdeyapuram  /
mçdorapatyaü màrdeyaþ  /
÷ubhràditvàt óhak (*4,1.123) //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.102 ||


_____START JKv_6,2.102:

kusåla kåpa kumbha ÷àlà ity etàni pårvapadàni bila÷abde uttarapade antodàttàni bhavanti  /
kusålabilam  /
kåpabilam  /
kumbhabilam ÷àlàbilam  /
kusålàdigrahaõaü kim ? sarpabilam  /
bile iti kim ? kusålasvàmã //


____________________________________________________________________


[#678]
##  || PS_6,2.103 ||


_____START JKv_6,2.103:

dik÷abdàþ pårvapadàni antodàttani bhavanti gràmajanapadàkhyànavàciùu uttarapadeùu, cànaràña÷abde ca  /
pårveùukàma÷amã, pårveùukàma÷amã  /
apareùukàma÷amã, apareùukàma÷amã  /
pårvakçùõamçttikà  /
aparakçùõamçttikà  /
janapada - pårvapa¤càlàþ  /
aparapa¤càlàþ  /
àkhyàna - pårvàdhiràmam, pårvàdhiràmam  /
pårvayàyàtam  /
aparayàyàtam  /
adhiràmam adhikçtya kçto granthaþ àdhiràmam  /
tathà yàyàtam  /
cànaràña - pårvacànaràñam  /
aparacànaràñam  /
÷abdagrahaõaü kàlavàcino 'pi dik÷abdasya parigrahàrtham //


____________________________________________________________________


#<àcàrya-upasarjana÷ ca antevàsini>#  || PS_6,2.104 ||


_____START JKv_6,2.104:

àcàryopasarjanàntevàsivàcini uttarapade dik÷abdà antodàttàþ bhavanti  /
purvapàõinãyàþ  /
aparapàõinãyàþ  /
pårvakà÷akçtsnàþ  /
aparakà÷akçtsnàþ  /
àcàryopasarjanaþ iti kim ? pårva÷iùyàþ  /
antevàsini iti kim ? pårvapàõinãyaü ÷àstram //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.105 ||


_____START JKv_6,2.105:

uttarapadasya (*7,3.10) ity adhikçtya yà vihità vçddhiþ, tadvaty uttarapade sarva÷abdo dik÷abdà÷ ca antodàttà bhavanti  /
sarvapa¤càlakaþ  /
pårvapa¤càlakaþ  /
uttarapà¤càlakaþ  /
susarvàrdhadik÷abdebhyo janapadasya+iti tadantavidhinà janapadalakùaõo vu¤ pratyayaþ  /
susarvàrdhàjjanapadasya (*7,3.12) di÷o 'madràõàm (*7,3.13) iti ca+uttarapadavçddhiþ  /
adhikàralakùaõàd iha na bhavati, sarvamàsaþ, sarvakàrakaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.106 ||


_____START JKv_6,2.106:

bahuvrãhau samàse vi÷va÷abdaþ pårvapadaü sa¤j¤àyàü viùaye 'ntodàttaü bhavati  /
vi÷vadevaþ  /
vi÷vaya÷àþ  /
vi÷vamahàn  /
pårvapadaprakçtisvaratvena àdyudàttatvaü pràptam  /
bahuvrãhau iti kim ? vi÷ve ca te devàþ vi÷vadevàþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? vi÷ve devà asya vi÷vadevaþ  /
vi÷vàmitraþ, vi÷vàjinaþ ityatra sa¤j¤àyàü mitràjinayoþ (*6,2.165) ity etad bhavati paratvàt  /
bahuvrãhau ity etad adhikriyate pràgavyayãbhàvasa¤j¤ànàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.107 ||


_____START JKv_6,2.107:

udara a÷va iùu ity eteùu uttarapadesu bahuvrãhau samàse sa¤j¤àyàüviùaye pårvapadam antodàttaü bhavati  /
vçkodaraþ  /
dàmodaraþ  /
harya÷vaþ  /
yauvanà÷vaþ  /
suvarõapuïkheùuþ  /
maheùuþ //


____________________________________________________________________


[#679]

##  || PS_6,2.108 ||


_____START JKv_6,2.108:

kùepe gamyamàne udaràdiùu uttarapadeùu bahuvrãhau samàse sa¤j¤àyàü viùaye pårvapadam antodàttaü bhavati  /
kuõdodaraþ  /
ghañodaraþ  /
kañukà÷vaþ  /
spandità÷vaþ  /
anighàteùuþ  /
calàcaleùuþ  /
anudaraþ, sådaraþ ity atra na¤subhyàm (*6,2.172) ity etad bhavati vipratiùedhena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.109 ||

_____START JKv_6,2.109:

bahuvrãhau samàse bandhuny uttarapade nadyantaü pårvapadam antodàttaü bhavati  /
gàrgãbandhuþ  /
vàtsãbandhuþ  /
nadã iti kim ? brahmabandhuþ  /
brahma÷abda àdyudàttaþ  /
bandhuni iti kim ? gàrgãpriyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.110 ||


_____START JKv_6,2.110:

bahuvrãhau samàse niùñhàntam upasargapårvaü pårvapadam anatarasyàm anatodàttaü bhavati  /
pradhautamukhaþ, pradhautamukhaþ pradhautamukhaþ  /
prakùàlitapàdaþ, prakùàlitapàdaþ  /
yadi mukha÷abdaþ svàïgavàcã tadà pakùe mukhaü svàïgam (*6,2.167) ity etad bhavati, na cet pårvapadaprakçtisvaratvena gatir anantaraþ (*6,2.49) ity etad bhavati  /
niùñhà iti kim ? prasecakamukhaþ  /
upasargapårvam iti kim ? ÷uùkamukhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.111 ||


_____START JKv_6,2.111:

uttarapadàdiþ ity etad adhikçtam  /
yad ita årdhvam anukramiùyàma uttarapadasya àdir udàtto bhavati ity evaü tadveditavyam  /

____________________________________________________________________


vakùyati - ##  || PS_6,2.112 ||


_____START JKv_6,2.112:

÷uklakarõaþ  /
kçùõakarõaþ  /
uttarapadasya ity etad apàdaparisamàpteþ  /
àdiþ iti prakçtyà bhagàlam (*6,2.127) iti yàvat //
karõo varõa-lakùaõàt (*6,2.112)  /
bahuvrãhau samàse varõavàcino lakùaõavàcina÷ ca karõa÷abda uttarapadam àdyudàttaü bhavati  /
÷uklakarõaþ  /
kçùõakarõaþ  /
lakùaõàt - dàtràkarõaþ  /
÷aïkåkarõaþ  /
lakùaõasya iti dãrghatvam  /
pa÷ånàü vibhàgaj¤àpanàrthaü dàtra÷aïkupratiråpakaü karõàdiùu cihnaü yat kriyate tad iha lakùaõaü gçhyate, tena sthålakarõaþ ity atra na bhavati  /
karõaþ iti kim ? ÷vetapàdaþ  /
kåña÷çïgaþ  /
varõalakùaõàt iti kim ? ÷obhanakarõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.113 ||


_____START JKv_6,2.113:

sa¤j¤àyàm aupamye ca yo bahuvrãhir vartate tatra karõa÷abda uttarapadam àdyudàttaü bhavati  /
sa¤j¤àyàm - ku¤cikarõaþ  /
maõikarõaþ  /
aupamye - gokarõaþ  /
kharakarõaþ //

____________________________________________________________________


[#680]

##  || PS_6,2.114 ||


_____START JKv_6,2.114:

kaõñha pçùñha grãvà jaïghà ity etàni uttarapadàni bahuvrãhau samàse sa¤j¤aupamyayor àdyudàttàni bhavanti  /
kaõñhaþ sa¤j¤àyàm - ÷itikaõñhaþ  /
nãlakaõñhaþ  /
aupamye - kharakaõñhaþ  /
uùñrakaõñhaþ  /
pçùñhaþ sa¤j¤àyàm - kàõóapçùñhaþ  /
nàkapçùñhaþ  /
aupamye - gopçùñhaþ  /
ajapçùñhaþ  /
grãvà sa¤j¤àyàm - sugrãvaþ  /
nãlagrãvaþ  /
da÷agrãvaþ  /
aupamye - gogrãvaþ  /
a÷vagrãvaþ  /
jaïghà sa¤j¤àyàm - nàóãjaïghaþ  /
tàlajaïghaþ  /
aupamye - gojaïghaþ  /
a÷vajaïghaþ  /
eõãjaïghaþ //


____________________________________________________________________


#<÷çïgam avasthàyàü ca>#  || PS_6,2.115 ||


_____START JKv_6,2.115:

÷çïga÷abdaþ uttàrapadam avasthàyàü sa¤j¤au pamyayo÷ ca bahuvrãhau àdyudàttaü bhavati  /
udgata÷çïaþ  /
dvyaïgula÷çïgaþ  /
atra ÷çïgodgamanàdikçto gavàdervayovi÷eùo 'vastha  /
as¤j¤àyàm - çùya÷çïgaþ  /
aupamye - go÷çïgaþ meùa÷çïgaþ  /
avasthàdiùu iti kim ? sthåla÷çïgaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.116 ||


_____START JKv_6,2.116:

na¤a uttare jaramaramitramçtà bahuvrãhau samàse àdyudàttà bhavanti  /
ajaraþ  /
amaraþ  /
amitraþ  /
amçtaþ  /
na¤aþ iti kim ? bràhmaõamitraþ  /
jaràdayaþ iti kim ? a÷atruþ, na¤subhyam (*6,2.172) iti uttarapadàntodàttatvam eva atra bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.117 ||


_____START JKv_6,2.117:

soþ uttaraü manantam asantaü ca bahuvrãhau samàse àdyudàttaü bhavati lomoùasã varjayitvà  /
sukarmà  /
sudharmà  /
suprathimà  /
asantam - supayàþ  /
suya÷àþ  /
susrotàþ  /
susrat  /
sudhvat  /
soþ iti kim ? kçtakramà  /
kçtaya÷àþ  /
manasã iti kim ? suràjà  /
sutakùà  /
alomoùasã iti kim ? sulomà  /
såùàþ  /
aninasmaïgrahaõànyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiü prayojayanti ity anarthakayor api manasor iha grahaõam  /
na¤subhyàm (*6,2.172) ity asya ayam apavàdaþ  /
kapi tu paratvàt kapi pårvam ity etad bhavati  /
sukarmakaþ  /
susrotaskaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.118 ||


_____START JKv_6,2.118:

kratvàdayaþ soruttare bahuvrãhau samàse àdyudàttà bhavanti  /
sukratuþ  /
sudç÷ãkaþ  /
kratu  /
dç÷ãka  /
pratãka  /
pratårti  /
havya  /
bhaga  /
kratvàdiþ //

____________________________________________________________________


[#681]

#<àdy-udàttaü dvyac chandasi>#  || PS_6,2.119 ||


_____START JKv_6,2.119:

yad àdyudàttaü dvyac uttarapadaü babuvrãhau samàse soruttaraü tad àdyudàttam eva bhavati chandasi visaya  /
sva÷vàstvà surathà marjayema  /
nitsvareõa a÷varatha÷abdàv àdyudàttau  /
àdyudàttam iti kim ? yà subàhuþ svaïguriþ  /
bàhu÷abdaþ pratyayasvareõa antodàttaþ  /
dvyac iti kim ? sugurasat  /
suhiraõyaþ  /
na¤subhyàm (*6,2.162) ity asya ayam apavàdaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.120 ||


_____START JKv_6,2.120:

vãra vãrya ity etau ca ÷abdau ÷oruttarau bahuvrãhau samàse chandasi viùaye àdyudàttau bhavataþ  /
suvãraste  /
suvãryasya patayaþ syama  /
vãryam iti yatpratyayàntaü tatra yato 'nàvaþ (*6,1.123) iti àdyudàttatvaü na bhavati ity etad eva vãryagrahaõaü j¤àpakam  /
tatra hi sati pårveõa+eva siddhaü syàt //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.121 ||


_____START JKv_6,2.121:

kåla tãra tåla måla ÷àlà akùa sama ity etàni uttarapadàni avayãbhàvasamàse àdyudàttàni bhavanti  /
parikålam  /
upakålam  /
paritãram  /
upatãram  /
paritålam  /
upatålam  /
parimålam  /
upamålam  /
pariֈlam  /
upaֈlam  /
paryakùam  /
upàkùam  /
suùamam  /
viùamam  /
niùamam  /
duþùamam  /
tiùñhadguprabhçtiùu ete pañhyante  /
kålàdigrahaõaü kim ? upakumbham  /
avyayãbhàve iti kim ? paramakålam  /
uttaramakålam  /
paryàdibhyaþ kålàdãnàm àdyudàttatvaü vipratiùedhena bhavati  /
parikålam  /
upakålam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.122 ||


_____START JKv_6,2.122:
kaüsa mantha ÷årpa pàyya kàõóa ity etàni uttarapadàni dvigau samàse àdyudàttàni bhavanti  /
dvikaüsaþ  /
trikaüsaþ  /
dvimanthaþ  /
trimanthaþ  /
dvi÷årpaþ  /
tri÷årpaþ  /
dvipàyyaþ  /
tripàyyaþ  /
dvikàõóaþ  /
trikàõóaþ dvigau iti kim ? paramakaüsaþ  /
uttaramakaüsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.123 ||


_____START JKv_6,2.123:

÷àlà÷abdànte tatpuruùe samàse napuüsakaliïge uttarapadam àdyudàttaü bhavati  /
bràhmana÷àlam  /
kùatriya÷àlam  /
vibhàùà senà-surà-cchàyà-÷àlà-ni÷ànàm (*2,4.25) iti napuüsakaliïgatà  /
tatpuruùe iti kim ? dçóha÷àlaü bràhmaõakulas  /
÷àlàyàm iti kim ? bràhmaõasenam napuüsake iti kim ? bràhmaõa÷àlà //


____________________________________________________________________


[#682]

##  || PS_6,2.124 ||


_____START JKv_6,2.124:

tatpuruùe samàse napuüsakaliïge kanthà÷abdaþ uttarapadam àdyudàttaü bhavati  /
sau÷amikantham  /
àhvakantham  /
cappakantham  /
sa¤j¤àyàü kantho÷ãnareùu (*2,4.20) iti napuüsakaliïgatà  /
ùaùñhãsamàsà ete  /
napuüsake ity eva, dàkùikanthà //


____________________________________________________________________


#<àdi÷cihaõàdãnàü>#  || PS_6,2.125 ||


_____START JKv_6,2.125:

kanthànte tatpuruùe samàse napuüsakaliïge cihaõàdãnàm àdir udàtto bhavati  /
cihaõakantham  /
maóarakantham  /
maóura iti kecit pañhanti  /
maóurakantham  /
cihaõa  /
maóara  /
maóura  /
vaitula  /
pañatka  /
caittalikarõaþ  /
vaitàlikarõiþ ity anye pathanti  /
kukkuña  /
cikkaõa  /
citkaõa ity apare pathanti  /
àdiþ iti vartamàne punar àdigrahaõaü pårvapadàdyudàttàrtham //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.126 ||


_____START JKv_6,2.126:

cela kheña katuka kàõóa ity etàni uttarapadàni tatpuruse samàse garhàyàü gamyamànàyàm àdyudàttàni bhavanti  /
putracelam  /
bhàryàcelam  /
upànatkheñam  /
nagarakheñam  /
dadhikañukam  /
uda÷vitkañukam  /
bhåtakàõóam  /
prajàkàõóam  /
celàadisàdç÷yena putràdãnàü garhà  /
tatra putraþ celam iva iti vigçhya vyàghràder àkçtigaõatvàd upamitaü vyàghràdibhiþ iti samàsaþ  /
garhàyàm iti kim  /
paramacelam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.127 ||


_____START JKv_6,2.127:

cãramuttarapadam upamànavàci tatpuruùe samàse àdyudàttaü bhavati  /
vastraü cãram iva vastracãram  /
pañacãram  /
ambalacãram  /
upamànam iti kim ? paramacãram //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.128 ||


_____START JKv_6,2.128:

palala såpa ÷àka ity etàny uttarapadàni mi÷ravàcini tatpuruùe samàse àdyudàttani bhavati  /
guóapalalam  /
ghçtapalalam  /
ghçtasåpaþ  /
målakasåpaþ  /
ghçta÷àkam  /
mudgaֈkam  /
guóena mi÷raü palalam guóapalalam  /
bhakùeõa mi÷rãkaraõam (*2,1.35) iti samàsaþ  /
mi÷re iti kim ? paramapalalam //


____________________________________________________________________


[#683]

##  || PS_6,2.129 ||


_____START JKv_6,2.129:

kåla såda sthala karùa ity etàni uttarapadàni tatpuruùe samàse sa¤j¤àyàü viùaye àdyudàttani bhavanti  /
dàkùikålam  /
màhakikålam  /
devasådam  /
bhàjãsådam  /
daõóàyanasthalã  /
màhakisthalã  /
dàkùikarùaþ  /
gràmanàmadheyàni etàni  /
sthàlagrahaõe liïgavi÷iùñatvàt sthàlã÷abdo 'pi gçhyate  /
jànapadakuõóa ity anena ïãù  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? paramakålam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.130 ||


_____START JKv_6,2.130:

karmadhàrayavarjite tatpuruùe samàse ràjyam ity etad uttarapadam àdyudàttaü bhavati  /
bràhmaõaràjyam  /
kùatriyaràjyam  /
akarmadhàraye iti kim ? paramaràjyam  /
celaràjyàdisvaràd avyayasvaro bhavati pårvavipratiùedhena  /
kucelam  /
kuràjyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.131 ||


_____START JKv_6,2.131:

vagya ity evam àdãni uttarapadàni akarmadhàraye tatpuruùe samàse àdyudattàni bhavanti  /
vàsudevavargyaþ  /
vàsudevapakùyaþ  /
arjunavargyaþ  /
arnapakùyaþ  /
akarmadhàraye ity eva, paramavargyaþ  /
vargyàdayaþ pràtipadikesu na pañhyante  /
digàdiùu tu varga påga gaõa pakùa ity evam àdayo ye pañhitàþ, te eva yatpratyayàntà vargyàdayaþ iha pratipattavyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.132 ||


_____START JKv_6,2.132:
putra÷abdaþ puü÷abdebhya uttaras tatpuruùe àdyudatto bhavati  /
kaunañiputraþ  /
dàmakaputraþ  /
màhiùakaputraþ  /
putraþ iti kim ? kaunañimàtulaþ  /
pumbhyaþ iti kim ? gàrgãputraþ  /
vàtsãputraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.133 ||


_____START JKv_6,2.133:

àcaryaþ upàdyàyaþ  /
ràjà ã÷varaþ  /
çtvijo yàjakàþ  /
saüyuktàþ strãsambandhinaþ ÷yàlàdayaþ  /
j¤àtayo màtçpitçsambandhino bàndhavàþ  /
àcàryàdyàkhyebhyaþ paraþ putra÷abdo nadyudàtto bhavati àkhyàgrahaõàt svaråpasya paryàyàõàü vi÷eùàõàü ca grahaõaü bhavati  /
àcàryaputraþ  /
upàdhyàyaputraþ  /
÷àkañàyanaputraþ  /
ràjaputraþ  /
ã÷varaputraþ  /
nandaputraþ  /
çtvikputraþ  /
yàjakaputraþ  /
hotuþputraþ  /
saüyuktaputraþ  /
sambandhiputraþ  /
÷yàlaputraþ  /
ja¤àtiputraþ  /
bhràtuùputraþ  /
çto vidyàyonisambadhebhyaþ (*6,3.23)  /
iti ùaùñhyà aluk  /
putrasvare pratiùiddhe samàsàntodàttatvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#684]

##  || PS_6,2.134 ||


_____START JKv_6,2.134:

uttarapadàdiþ iti vartate, tatpuruùe iti ca  /
cårõàdãni uttarapadàni apràõivàcinaþ ùaùñhyantàt paràõi tatpuruùe samàse àdyudàttàni bhavanti  /
mudgacårõam  /
masåracårõam  /
apràõiùaùñhyàþ iti kim ? matsyacårõam  /
ùaùñhyàþ iti kim ? paramacårõaü  /
cårõa  /
karipa  /
kariva  /
ֈkina  /
÷àkaña  /
dràkùà  /
tåsta  /
kundama  /
dalapa  /
camasã  /
cakkana  /
caula  /
cårõàdiþ  /
cårõàdãny pràõyupagrahàt iti såtrasya pàñhàntaram  /
tatra+upagrahaþ iti ùaùñhyantam eva pårvàcàryopacàreõa gçhyate //


____________________________________________________________________


#<ùañ ca kàõóàdãni>#  || PS_6,2.135 ||


_____START JKv_6,2.135:

ùañ purvoktàni kàõóàdãni uttarapadàni apràõiùaùñhyà àdyudàttani bhavanti  /
kàõóaü gahàryàm ity uktam, agarhàyàm api bhavati  /
darbhakàõóam  /
÷arakàõóam  /
cãram upamànam (*6,2.127) ity uktam, anupamànam api bhavati  /
darbhacãram  /
ku÷acãram  /
palalasåpa÷àkaü mi÷re (*6,2.128) ity uktam, anupamànam api bhavati  /
darbhacãram  /
ku÷acãram  /
palala-såpa-÷àkaü mi÷re (*6,2.128) ity uktam, ami÷re 'pi bhavati  /
tilapalalam  /
mudgasåpaþ  /
målaka÷àkam  /
kålaü sa¤j¤àyàm (*6,2.129) ity uktam, asa¤j¤àyàm api bhavati  /
nadãkålam  /
samudrakålam  /
ùañ iti kim ? ràjasådaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.136 ||


_____START JKv_6,2.136:

kuõóa÷abdo 'tra kuõóasàdç÷yena vane vartate  /
kuõóam ity etat uttarapadaü vanavàci tatpuruùe samàse àdyudàttaü bhavati  /
darbhakuõóaü  /
÷arakuõóam  /
vanam iti kim ? mçtkuõóam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.137 ||


_____START JKv_6,2.137:

bhagàlavàcyuttarapadaü tatpuruùe samàse prakçtisvaraü bhavati  /
kumbhãbhagàlam  /
kumbhãkapàlam  /
kumbhãnadàlam  /
bhagàlàdayo madhyodàttàþ  /
prakçtyà ity etad adhikçtam antaþ (*6,2.143) iti yàvad veditavyam //


____________________________________________________________________


#<÷iter nitya-abahv-ajb-ahuvrãhàv abhasat>#  || PS_6,2.138 ||


_____START JKv_6,2.138:

÷iteþ uttarapadaü nityaü yad abahvaj bhasacchabdavarjitaü bahuvrãhau samàse tat prakçtisvaram bhavati  /
÷itipàdaþ  /
÷ityaüsaþ  /
÷ityoùñhaþ  /
pàda÷abdo vçùàditvàd adyudàttaþ  /
aüsauùñha÷abdau ca pratyayasya nittvàt  /
÷iteþ iti kim ? dar÷anãyapàdaþ  /
nityagrahaõam kim ? ÷itikakut kakudasya vasthàyàü lopo vidhãyate  /
tatra avasthàyà anyatra ÷itikakuda iti bahvajuttarapadaü bhavati iti tena na nityàbahvac  /
abahvac iti kim ? ÷itilalàñaþ  /
bahuvrãhau iti kim ? ÷iteþ pàdaþ ÷itipàdaþ  /
abhasat iti kim ? ÷itibhasad  /
÷iti÷abda àdyudàttaþ  /
pårvapadaprakçtisvaràpavàdo yogaþ //


____________________________________________________________________


[#685]

##  || PS_6,2.139 ||


_____START JKv_6,2.139:

tatpuruùe iti vartate, na bahuvrãhau iti  /
gateþ kàrakàt upapadàt ca kçdantam uttarapadaü tatpuruùe samàse prakçtisvaraü bhavati  /
prakàrakaþ  /
prakaraõam  /
prahàrakaþ  /
praharaõam  /
kàrakàt - idhmapravra÷canaþ  /
palà÷a÷àtanaþ  /
÷ma÷rukalpanaþ  /
upapadàt - ãùatkaraþ  /
duùkaraþ  /
sukaraþ  /
sarvatra+eva atra litsvaraþ  /
gatikàra - kopapadàt iti kim ? devadattasya kàrakaþ devadattakàrakaþ  /
devadattasya iti ÷eùalakùaõa ùaùñhã  /
kçdgrahaõaü vispaùñàrtham  /
prapacatitaràm, prapacatitamàm ity atra tarabàdyantena samàse kçte pa÷càdàm  /
tatra sati ÷iùñatvàd àma eva svaro bhavati ity eke  /
prapacatide÷yàdyarthaü kçdgrahaõaü dç÷yata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.140 ||


_____START JKv_6,2.140:

prakçtyà iti vartate  /
vanaspatyàdiùu samàseùu ubhe pårvottarapade yugapat prakçtisvare bhavataþ  /
vanaspatiþ  /
vanapati÷abdàv àdyudàttau, pàraskaraprabhçtitvàt suñ  /
bçhaspatiþ  /
bçhatàü patiþ  /
tadbçhatoþ karapatyo÷ coradevatayoþ suñ talopa÷ ca iti suñ takàralopa÷ ca  /
bçhad ity etad antodàttaü nipàtayanti  /
tasya kecid àdyudàttatvaü varõayanti  /
÷acãpatiþ  /
÷acã÷abdaþ kçdikàràdaktinaþ iti ïãùantatvàd antodàttaþ  /
kecit tu ÷àrïgaravàdisu pañhanti teùàm àdyudàttaþ  /
tanånapàt  /
tanoterauõàdikaþ åpratyayaþ, tena tanå÷abdo 'ntodàttaþ  /
na pàti na pàlayati và napàt kvibantaþ  /
nabhràõnapàd (*6,3.75) ity àdinà àdyudàtto nipàtitaþ  /
tanvà napàt tanånapàt  /
narà÷aüsaþ  /
narà asmin àsãnàþ ÷aüsanti, narà evaü ÷aüsanti iti và narà÷aüsaþ  /
né naye  /
abanto nara÷abdaþ àdyudàttaþ  /
÷aüsa÷abdo 'pi gha¤antaþ  /
anyeùàm api dç÷yate (*6,3.167) iti dãrghatvam  /
÷unaþ÷epaþ  /
÷una itva ÷epaþ asya iti bahuvrãhiþ  /
tatra ÷epapucchalàïgåleùu ÷unaþ sa¤j¤àyàm (*6,3.21) iti ùaùñhyà aluk  /
ubhàv àdyudàttau  /
÷aõóàmarkau  /
÷aõóamarka÷abdau gha¤antatvàd àdyudàttau  /
tayor dvandve anyeùàm api dç÷yate (*6,3.167) iti dãrghatvam  /

[#686]

tçùõàvaråtrã  /
tçùõà÷abda àdyudàttaþ  /
varåtrã÷abdo grasitàdisåtre nipàtito 'ntodàttaþ  /
tatra dvandve dãrghatvaü pårvavat  /
bambàvi÷vavayasau  /
bamba÷abdo 'ntodàttaþ  /
vi÷vavayaþ÷abdo 'pi bahuvrãhau vi÷vaü sa¤j¤àyàm (*6,2.106) iti vi÷va÷ado 'ntodàttaþ  /
tayor dvandve dãrghatvaü pårvavat  /
marmçtyuþ  /
mar iti mç¤o vicpratyayaþ  /
mçtyu÷abdo 'ntodàttaþ  /
dvandvànàmadevatàdvandvàrtho 'nudàttàdyuttarapadàrtha÷ ca vanaspatyàdiùu pàñhaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.141 ||


_____START JKv_6,2.141:

devatàvàcinàü yo dvandvas tatra yugapadubhe pårvottarapade prakçtisvare bhavataþ  /
indràsomau  /
indràvaruõau  /
indràbçhaspatã  /
çjrendràgra iti indra÷abdaþ àdyudàtto nipàtitaþ  /
soma iti manpratyayàntaþ  /
varuõa unanpratyayàntaþ, tena àdyudàttaþ bçhaspati÷abde vanaspatyàditvàt dvàv udàttau, tena indràbçhaspatã ity atra traya udàttà bhavanti  /
devatàgrahaõaü kim ? plakùanyagrodhau  /
dvandvagrahaõaü kim ? agniùñomaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.142 ||


_____START JKv_6,2.142:

uttarapade 'nudàttàdau pçthivã rudra påùamanthivarjite devatàdvandve na+ubhe yugapat prakçtisvare bhavataþ  /
indràgnã  /
indravàyå  /
agnivàyu÷abdau antodàttau  /
uttarapadagrahaõam anudàttàdau ity uttarapadavi÷eùaõaü yathà syàt, dvandvavi÷eùaõaü mà bhåt iti  /
anudàttàdau iti vidhipratiùedhayoþ viùayavibhàgàrtham  /
apçthivyàdiùu iti kim ? dyàvàpçthivyau  /
dyàvà÷abda àdyudàtto nipàtitaþ  /
pçthivã÷abdo ïãùpratyayàntatvàd antodàttaþ  /
rudra - somàrudrau  /
roderõiluk ca iti rudra÷abdo rakpratyayànto 'ntodàttaþ  /
påùan - indràpåùaõau  /
svannukùanpåùan iti påùàntodàtto nipàtyate  /
manthin - ÷ukràmanthinau mantho 'sya asti iti manthã  /
innatatvàd antodàttaþ  /
pçthivyàdiùu tu ubhe yugapat prakçtisvare bhavata eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.143 ||


_____START JKv_6,2.143:
antaþ ity adhikàraþ  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmas tatra samàsasya+uttarapadasya antaþ udàttaþ bhavati ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati thàthagha¤ktàjabitrakàõàm (*6,2.144) iti  /
sunãthaþ  /
avabhçthaþ //


____________________________________________________________________


[#687]

##  || PS_6,2.144 ||


_____START JKv_6,2.144:

tha atha gha¤ kta ac ap itra ka ity evam antànàm uttarapadànàü gatikàrakopapadàt pareùàm antaþ udàtto bhavati  /
sunãthaþ  /
avabhçthaþ  /
hanikuùinãramikà÷ibhyaþ kthan iti ave bhç¤aþ iti ca kthanpratyayàntàv etau  /
tatra kçduttarapadaprakçtisvaratvena àdyudàttam uttarapadaü syàt  /
atha - àvasathaþ upavasathaþ  /
upasarge vaseþ iti athanpratyayaþ gha¤ - prabhedaþ  /
kàùñhabhedaþ  /
rajjubhedaþ  /
kta - dåràdàgataþ  /
àtapa÷uùkaþ  /
vi÷uùkaþ  /
ac - prakùayaþ  /
prajayaþ  /
kùayo nivàse (*6,1.201) jayaþ karaõam (*6,1.202) iti ca àdyudàttau kùayajaya÷abdau prayojayataþ  /
ap - pralavaþ  /
prasavaþ  /
itra - pralavitram  /
prasavitram  /
ka - govçùaþ  /
kharãvçùaþ  /
gàü varùati, kharãü varùati iti målavibhujàditvàt kapratyayaþ  /
pravçùaþ  /
prahçùaþ  /
igupadha iti kapratyayaþ  /
vçùàdãnàü ca (*6,1.203) iti vçùa÷abdaþ àdyudàttaþ  /
gatikàrakopapadàt ity eva, sustutaü bhavatà  /
karmapravacanãye avyayasvaraþ eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.145 ||


_____START JKv_6,2.145:

su ity etasmàd upamànàc ca paraü ktàntam uttarapadam antodàttaü bhavati  /
sukçtam  /
subhuktam  /
supãtam  /
upamànàt - vçkàvaluptam  /
÷a÷aplutam  /
siühavinarditam  /
su÷abdàt gatir anantaraþ (*6,2.49) iti pràpte upamànà dapi tçtãyà karmaõi (*6,2.48) ity ayam apavàdaþ  /
gatikàrakopapadàt ity eva, sustutaü bhavatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.146 ||


_____START JKv_6,2.146:

sa¤j¤àyàü viùaye gatikàrakopapadàd ktàntam uttarapadam antodàttaü bhavati àcitàdãn varjayitvà  /
sambhåto ràmàyaõaþ  /
upahåtaþ ÷àkalyaþ  /
parijagdhaþ kauõóinyaþ  /
sambhåtaþ iti pratyarthàt bhavateþ karmaõi ktaþ  /
gatir anantaraþ (*6,2.49) ity atra hi karmaõi ity anuvartate, tadbàdhanàrthaü cedam  /
dhanuùkhàtà nadã  /
kuddàlakhàtaü nagaram  /
hastimçdità bhåmiþ  /
tçtãyà karmaõi (*6,2.48) iti pràptir iha bàdhyate  /
anàcitàdãnàm iti kim ? àcitam  /
apryàcitam  /
àsvàpitam  /
parigçhãtam  /
naruktam  /
pratipannam  /
prà÷liùñam  /
upahatam  /
upasthitam  /
saühità 'gavi  /
saühità÷abdo yadà goranyasya sa¤j¤à tadà antodatto na bhavati  /
yadà tu goþ sa¤j¤à tadà antodàtta eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.147 ||


_____START JKv_6,2.147:

pravçddhàdãnàü ca ktàntam uttarapadam antodàttaü bhavati  /
pravçddhaü yànam  /
pravçddho vçùalaþ  /
prayuktàþ saktavaþ àkarùe avahitaþ  /
avahito bhogesu  /
khañvàråóhaþ  /
kavi÷astaþ  /
yànadãnàm atra gaõe pàñhaþ pràyovçttipradar÷anàrthaþ, na viùayaniyamàrthaþ  /
yànàdibhyo 'nyatra api teùàm antodàttatvam bhavaty eva  /
viùayaniyamàrtha eva+ity eke  /
asa¤j¤àrtho 'yam àrambhaþ  /
àkçtigaõa÷ ca pravçddhàdir draùtavyaþ  /
tena punarutsyåtaü vàso deyam, punarniùkçto rathaþ ity evam àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#688]

##  || PS_6,2.148 ||


_____START JKv_6,2.148:

sa¤j¤àyàm iti vartate, ktaþ iti ca  /
sa¤j¤àyàü viùaye à÷iùi gamyamànàyàü kàrakàd uttarayoþ datta÷rutayor eva ktàntayor anta udàtto bhavati  /
devà enaü deyàsuþ devadattaþ  /
viùõurenaü ÷råyàt viùõu÷rutaþ  /
kàrakàt iti kim ? kàrakàn niyamo mà bhåt  /
sambhåto ràmàyaõaþ  /
datta÷rutayoþ iti kim ? devapàlitaþ  /
etasmàn niyamàd atra sa¤j¤àyàm anàcitàdãnàm (*6,2.146) ity antodàttatvaü na bhavati  /
tçtãyà karmaõi (*6,2.48) ity eva atra bhavati  /
evakàrakaraõaü kim ? kàrakàvadhàraõaü yathà syat, datta÷rutàvadhàraõaü mà bhåt  /
akàrakàd api datta÷rutayor anta udàtto bhavati  /
saü÷rutaþ  /
vi÷rutaþ  /
à÷iùi iti kim ? anàa÷iùi niyamo mà bhåt  /
devaiþ khàtà devakhàtà  /
kàrakàd datta÷rutayor à÷isyeva ity evam atra niyama iùyate  /
tena àhato nadati devadattaþ ity atra na bhavati  /
devadatta iti kasyacicchaïkhasya nàma  /
tatra tçtãyà karmaõi (*6,2.48) iti pårvapadaprakçtisvaratvam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.149 ||


_____START JKv_6,2.149:

imaü prakàramàpanna itthambhåtaþ  /
itthaübhåtena kçtam ity etasminn arthe yaþ samaso vartate tatra ktàntam uttarapadam antodàttaü bhavati  /
suptapralapitam  /
unmattapralapitam  /
pramattagãtam  /
vipanna÷rutam  /
kçtam iti kriyàsàmànye karotirvartate, nàbhåtapràdurbhàva eva  /
tena pralapitàdyapi kçtaü bhavati  /
tçtãyà karmaõi (*6,2.48) ity asya ayam apavàdaþ  /
bhàve tu yadà pralapitàdayas tadà thàthàdisvareõa+eva siddham antodàttatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.150 ||


_____START JKv_6,2.150:

anapratyayàntam uttarapadaü bhàvavacanaü karmavacanaü ca kàrakàt paramantodàttaü bhavati  /
odanabhojanaü sukham  /
payaþpànam sukham  /
candanapriyaïgukàlepanaü sukham  /
karmavacanaþ - ràjabhojanàþ ÷àlayaþ  /
ràjacchàdanàni vasàüsi  /
karmaõi ca yena saüspar÷àt kartuþ ÷arãrasukham (*3,3.116) ity ayaü yogaþ ubhayathà varõyate  /
karmaõyupapade bhàve lyuó bhavati, karmaõyabhidheye lyuó bhavati iti  /
tatra pårvasmin såtràrthe bhàvavacanodàharaõàni, uttaratra karmavacanodàharaõàni  /
anaþ iti kiü ? hastahàryamuda÷vit  /
bhàvakarmavacanaþ iti kim ? dantadhàvanam  /
karaõe lyuñ  /
kàrakàt ity eva  /
nidar÷anam  /
avalekhanam  /
sarvesu pratyudàharaõeùu prakçtisvaro bhavati //


____________________________________________________________________


[#689]

##  || PS_6,2.151 ||


_____START JKv_6,2.151:

mannantaü ktinnantaü vyàkhyàna ÷ayana sthàna ity etàni yàjakàdayaþ krãta÷abda÷ ca+uttarapadam anatodàttaü bhavati  /
man - rathavartma  /
÷akañavartma  /
ktin - pàõinikçtiþ  /
àpi÷alikçtiþ  /
vyàkhyàna - çgayanavyàkhyànam  /
chandovyàkhyànam  /
÷ayana - ràja÷ayanam  /
bràhmaõa÷ayanam  /
àsana - ràjàsanam  /
bràhmaõàsanam  /
sthàna - gosthànam  /
a÷vasthànam  /
yàjakàdiþ - bràhmaõayàjakaþ  /
kùatriyayàjakaþ  /
bràhmaõapåjakaþ  /
kùatriyapåjakaþ  /
yàjakàdayo ye yàjakadibhi÷ ca (*2,2.9) iti ùaùñhãsamàsàrthàþ pañhyante ta eva+iha gçhyante  /
krãta - gotrãtaþ  /
a÷vakrãtaþ  /
kçtsvaràpavàdo 'yaü yogaþ  /
krãta÷abde tu tçtãyà karmaõi (*6,2.48) ity asya apavàdaþ  /
vyàkhyàna÷ayanàsanasthànànàm abhàvakarmàrthaü grahaõam  /
kàrakàt ity eva, prakçtiþ  /
prahçtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.152 ||


_____START JKv_6,2.152:

saptamyantàt paraü puõyam ity etad uttarapadam antodàttaü bhavati  /
adhyayane puõyam adhyayanapuõya  /
vede puõya vedapuõyam  /
saptamã iti yogavibhàgàt samàsaþ  /
tatpuruùe tulyàrtha iti pårvapadakçtisvaratvaü pràptam ity antodàttatvaü vidhãyate  /
uõàdãnàü tu vyutpattipakùe kçtsvareõa àdyudàttaþ puõya÷abdaþ syàt iti  /
saptamyàþ iti kim ? vedena puõyam vedapunyam //


____________________________________________________________________


#<ånàrtha-kalahaü tçtãàyàþ>#  || PS_6,2.153 ||


_____START JKv_6,2.153:

ånàrthàny uttarapadàni kalaha÷abda÷ ca tçtãyàntàt paràõyanatodàttàni bhavanti  /
màùonam  /
kàrùàpaõonam  /
màùavikalam  /
kàrùàpaõavikalam  /
kalaha - asikalahaþ  /
vàkkalahaþ  /
tçtãyàpårvapadaprakçtisvaràpavado yogaþ  /
atra kecid arthe iti svaråpagrahaõam icchanti  /
dhànyena artho dhànyàrthaþ  /
åna÷abdena+eva tvarthanirde÷arthena tadarthànàü grahaõam iti pratipadoktatvàd eva tçtãyàsamàsaparigrahe siddhe tçtãyàgrahaõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.154 ||


_____START JKv_6,2.154:

tçtãyà iti vartate  /
mi÷ra ity etad uttarapadam anupasargaü tçtãyàntàt param antodàttaü bhavati asandhau gamyamàne  /
guóami÷ràþ  /
tilami÷ràþ  /
sarpirmi÷ràþ  /
mi÷ram iti kim ? guóadhànàþ  /
anupasargam iti kim ? guóasaümi÷ràþ  /
iha anupasargagrahaõaü j¤àpakam anyatra mi÷ragahaõe sopasargagrahaõasya  /
tena mi÷ra÷lakùõaiþ iti sopasargeõa api mi÷ra÷abdena tçtãyàsamàso bhavati  /
asandhau iti kim ? bràhmaõami÷ro ràjà  /
bràhmaõaiþ saha saühitaþ aikàrthyàm àpannaþ  /
sandhiþ iti hi paõabandhena aikàrthyam ucyate  /
kecit punar àhuþ gçhyamàõavi÷eùà pratyàsattiþ sandhiþ iti  /
atra ràj¤o bràhmaõaiþ saha de÷apratyàsattàv api satyàü mårtivibhàgo gçhyate iti bràhmaõami÷ro rajà iti pratyudàhriyate  /

[#690]

udàharaõeùv avibhàgàpattir eva guóami÷ràþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.155 ||


_____START JKv_6,2.155:

sampàdi arha hita alam ity evam arthà ye taddhitàþ tadantàni uttarapadàni na¤o guõapratiùedhe vartamànàt paràõi antodàttàni bhavanti  /
sampàdi-karõaveùñakàbhyàü sampàdi mukhaü kàrõaveùñakikam, na kàrõaveùñakikam akàrõaveùñakikam  /
arhaü - chedamarhati chaidikaþ, na chaidikaþ acchaidikaþ  /
hita - vatsebhyo hitaþ vatsãyaþ, na varsãyaþ avarsãyaþ  /
alamartha - santàpàya prabhavati sàntàpikaþ, na sàntàpikaþ asàntàpikaþ  /
na¤aþ iti kim ? gardabharatham arhati, gàrdabharathikaþ  /
vigàrdabharathikaþ  /
guõapratiùedhe iti kim ? gàrdabharathikàdanyaþ agàrdabharathikaþ  /
guõa iti taddhitàrthapravçttinimittaü sampàditvàdy ucyate  /
tatpratiùedho yatra+ucyate samàse tatra ayaü vidhiþ karnaveùñakàbhyàü  /
sampàdi mukham iti  /
sampàdyarhahitàlamarthàþ iti kim ? pàõinãyam adhãte pàõinãyaþ, na pàõinãyaþ apàõinãyaþ  /
taddhitàþ iti kim ? anyàü voóhumarhati kanyàvoóhà, na voóhà avoóhà  /
arhe kçtyatçca÷ ca (*3,3.169) iti tçc //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.156 ||


_____START JKv_6,2.156:

ya yat ity etau yau taddhitàv atadarthe vartate tadantasya+uttarapadasya na¤o guõapratiùedhaviùayàdanta udàtto bhavati  /
pà÷ànàü samåhaþ pà÷yà, na pà÷yà apà÷yà  /
atçõyà  /
yat - danteùu bhavaü dantyam, na dantyam adantyam  /
akarõyam  /
atadarthe iti kim ? pàdàrthamudakaü pàdyam, na pàdyam apàdyam  /
taddhità ity eva, adeyam  /
guõapratiùedhe ity eva, dantyàdanyad adantyam  /
niranubandhakaikànubandhakayor yayator grahaõàd iha na bhavati, vàmadevàóóyaóóyau (*4,2.5) vàmadevyam, na vàmadevyam avàmadevyam iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.157 ||


_____START JKv_6,2.157:

ac ka ity evam antam a÷aktau gamyamànàyàm uttarapadaü na¤aþ paramantodattaü bhavati  /
apacaþ yaþ paktuü na ÷aknoti  /
ajayaþ  /
kaþ khalv api - avikùipaþ  /
avilikhaþ  /
a÷aktau iti kim ? apaco dãkùitaþ  /
apacaþ parivràjakaþ //


____________________________________________________________________


#<àkro÷e ca>#  || PS_6,2.158 ||


_____START JKv_6,2.158:

àkro÷e ca gamyamàne na¤aþ uttaramackàntam antodàttaü bhavati  /
apaco 'yaü jàlnamaþ apañho 'yaü jàlmaþ  /
paktuü pañhituü ÷akto 'py evam àkru÷yate  /
avikùipaþ  /
avilikhaþ //


____________________________________________________________________


[#691]

##  || PS_6,2.159 ||


_____START JKv_6,2.159:

akro÷e gamyamàne na¤aþ param uttarapadaü sa¤j¤àyàü vartamànam antodàttaü bhavati  /
adevadattaþ  /
ayaj¤adattaþ  /
aviùõumitraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.160 ||


_____START JKv_6,2.160:

kçtya uka iùõuc ity evam antà÷ càrvàdaya÷ ca na¤aþ uttare 'ntodàttàþ bhavanti  /
kçtya - akartavyam  /
aka-raõãyam  /
uka - anàgàmukam  /
anapalàùukam  /
iùõuc - analaïkariùõuþ  /
aniràkariùõuþ  /
iùõuj - grahaõe kartari bhuvaþ khiùõuc (*3,2.57) ity asya dvyanubandhakasya api grahaõam ikàràder vidhànasàmarthyàd bhavati  /
anàóhyambhaviùõuþ  /
asubhagambhaviùõuþ  /
càrvàdayaþ - acàruþ  /
asàdhuþ  /
ayaudhikaþ  /
avadànyaþ  /
càru  /
sàdhu  /
yaudhika  /
anaïgamejaya  /
atra dvitãye na¤samàse 'ntodàttatvam  /
ananaïgamejayaþ  /
vadànya  /
akasmàt  /
atra api dvitãye na¤samàse 'ntodàttatvam  /
anakasmàt  /
avartamànavardhamànatvaramàõadhriyamàõa. rocamàna÷obhamànàþ sa¤j¤àyàm  /
ete vartamànàdayaþ sa¤j¤àyàü draùdavyàþ  /
vikàrasadç÷e vyastasamaste  /
avikàraþ  /
asadç÷aþ  /
avikàrasadç÷aþ  /
gçhapati  /
gçhapatika  /
ràjàhno÷ chandasi  /
aràjà  /
anahaþ  /
bhàùàyàü na¤svara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.161 ||


_____START JKv_6,2.161:

tçnnanta anna tãkùõa ÷uci ity eteùu na¤a uttareùu vibhàùà antaþ udàtto bhavati  /
tçn - akartà, akartà  /
anna - anannam, anannam  /
tãkùõa - atãkùõam, atãkùõam  /
÷uci - a÷uciþ, a÷uciþ  /
pakùe 'vyayasvara eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.162 ||


_____START JKv_6,2.162:

bahuvrãhau samàse idam etad tad ity etebhyaþ uttarasya prathama÷abdasya påraõapratyayàntasya ca kriyàgaõane vartamànasya anataþ udàttaþ bhavati  /
idaü prathamaü gamanaü bhojanaü và yasya sa idaüprathamaþ  /
idaüdvitãyaþ  /
idaütçtãyaþ  /
etatprathamaþ  /
etaddvitãyaþ  /
etattçtãyaþ  /
tatprathamaþ  /
taddvitãyaþ  /
tattçtãyaþ  /
bahuvrãhau iti kim  /
anena prathamaþ idaüprathamaþ  /
tçtãyà iti yogavibhàgàt samàsaþ  /
idametattadbhyaþ iti kim ? yatprathamaþ  /
prathamapåraõayoþ iti kim ? tàni bahånyasya tadbahuþ  /
kriyàgaõane iti kim ? ayaü prathama eùàü te idaüprathamàþ  /
dravyagaõanam etat  /
gaõane iti kim ? ayaü prathama eùàm te idaüprathamàþ  /
idampradhànà ity arthaþ  /
uttarapadasya kàryitvàt kapi pårvam antodàttaü bhavati  /
idamprathamakàþ  /
bahuvrãhau ity etat vanaü samàse (*6,2.178) iti pràgetasmàd adhikçtam veditavyam //


____________________________________________________________________


[#692]

##  || PS_6,2.163 ||


_____START JKv_6,2.163:
saïkhyàyàþ paraþ stana÷abdo bahuvrãhau samàse 'ntodàtto bhavati  /
dvistanà  /
tristanà  /
catuþstanà  /
saïkhyàyàþ iti kim ? dar÷anãyastanà  /
stanaþ iti kim ? dvi÷iràþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.164 ||


_____START JKv_6,2.164:

chandasi viùaye bahuvrãhau samàse saïkhyàyàþ paraþ stana÷abdo vibhàsà 'ntodàtto bhavati  /
dvistanàü karoti dyàvàpçthivyordohàya catuþstanàü karoti pa÷ånàü dohàyàùñastanàü karoti chandasàü dohàya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.165 ||


_____START JKv_6,2.165:

sa¤j¤àyàü viùaye bahuvrãhau samàse mitra ajina ityetayoþ uttarapadayoþ antaþ udàtto bhavati  /
devamitraþ  /
brahmamitraþ  /
vçkàjinaþ  /
kålàjinaþ  /
kçùõàjinaþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? priyamitraþ  /
mahàjinaþ  /
çùipratiùedho mitre  /
vi÷vàmitra çùiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.166 ||


_____START JKv_6,2.166:

vyavàyã vyavadhàtà, tadvàcinaþ pramanataraü bahuvrãhau samàse antodàttaü bhavati  /
vastràntaraþ  /
pañàntaraþ  /
kambalàntaraþ  /
vastramantaraü vyavadhàyakaü yasya sa vastràntaraþ  /
vastravyavadhàyakaþ ityarthaþ  /
vyavàyinaþ iti kim ? àtmàntaraþ  /
àtmà svabhàvo 'ntaro 'nyo yasya asau àtmàntaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.167 ||


_____START JKv_6,2.167:

mukham uttarapadaü svàïgavàci bahuvrãhau samàse 'ntodàttaü bhavati  /
gauramukhaþ  /
bhadramukhaþ  /
svàógam iti kim ? dãrghamukhà ÷àlà  /
svàïgamadravàdilakùaõam iha gçhyate //


____________________________________________________________________


[#693]
##  || PS_6,2.168 ||


_____START JKv_6,2.168:

avyaya dik÷abda go mahat sthåla muùñi pçthu vatsa ity etebhyaþ paraü mukhaü svàïgavàci bahuvrãhau samàse na antodàttaü bhavati  /
avyaya - uccairmukhaþ  /
nãcairmukhaþ  /
dik÷abda - pràïmukhaþ  /
pratyaïmukhaþ  /
go - gomukhaþ  /
mahat - mahàmukhaþ  /
sthåla - sthålamukhaþ  /
muùñi - muùñimukhaþ  /
pçthu - pçthumukhaþ  /
vatsa - vatsamukhaþ  /
pårvapadaprakçtisvaro yathàyogam eùu bhavati  /
gomuùñivatsapårvasya+upamànalakùaõo vikalpaþ pårvavipratiùedhena bàdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.169 ||


_____START JKv_6,2.169:

niùñhàntàt upamànavàcina÷ ca mukhaü svàïgam uttarapadam anyatarasyàm bahuvrãhau samàse 'ntodàttaü bhavati  /
prakùàlitamukhaþ, prakùàlitamukhaþ, prakùàlitamukhaþ  /
yadà+etad uttarapadàntodàttatvaü na bhavati tadà niùñhopasargapårvam anyatarasyàm (*6,2.110) iti pakùe pårvapadàntodàttatvaü, tadabhàvapakùe 'pi pårvapadaprakçtisvaratvena gatisvaraþ iti trãõyudàharaõàni bhavanti  /
upamànàt - siühamukhaþ, siühamukhaþ  /
vyàghramukhaþ, vyàghramukhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.170 ||


_____START JKv_6,2.170:

jàtivàcinaþ àcchàdanavarjitàt kàlavàcinaþ sukhàdibhya÷ ca paraü ktàntaü kçtamitapratipannàn varjayitvà bahuvrãhau samàse 'ntodàttaü bhavati  /
sàraïgajagdhaþ  /
palàõóubhakùitaþ  /
suràpãtaþ  /
kàla - màsajàtaþ  /
saüvatsarajàtaþ  /
dvyahajàtaþ  /
tryahajàtaþ  /
sukhàdibhyaþ - sukhajàtaþ  /
duþkhajàtaþ  /
tçprajàtaþ  /
jàtyàdibhyaþ iti kim ? putrajàtaþ  /
àhitàgnyàditvàt paranipàtaþ  /
anàcchàdanàt iti kim ? vastracchannaþ  /
vasanacchannaþ  /
akçtamitapratipannàþ iti kim ? kuõóakçtaþ  /
kuõóamitaþ  /
kuõóapratipannaþ  /
etesu bahuvrãhiùu niùñhàntasya pårvanipàto na bhavaty eva asmàd eva j¤àpakàt  /
pratyudàharaõeùu pårvapadaprakçtisvaro yojayitavyaþ  /
sukhàdayastçtãye 'dhyàye pañhyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.171 ||


_____START JKv_6,2.171:

jàta÷abde uttarapade và anta udàtto bhavati bahuvrãhau samàse jàtikàlasukhàdibhyaþ  /
dantajàtaþ, dantajàtaþ  /
stanajàtaþ, stanajàtaþ  /
kàlàt - màsajàtaþ, màsajàtaþ  /
saüvatsarajàtaþ, saüvatsarajàtaþ  /
sukhàdibhyaþ - sukhajàtaþ, sukhajàtaþ  /
duþkhajàtaþ, duþkhajàtaþ //


____________________________________________________________________


[#694]

##  || PS_6,2.172 ||


_____START JKv_6,2.172:

na¤subhyàü param uttarapadaü bahuvrãhau samàse 'ntodàttaü bhavati  /
ayavo de÷aþ  /
avrãhiþ  /
amàùaþ  /
suyavaþ  /
suvrãhiþ  /
sumàùaþ  /
samàsasya+etad antodàttatvam iùyate  /
samàsàntà÷ ca avayavà bhavanti iti ançcaþ, bahvçcaþ ity atra kçte samàsànte 'ntodàttatvaü bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.173 ||


_____START JKv_6,2.173:

na¤subhyà kapi parataþ pårvam antodàttaü bhavati  /
akumàrãko de÷aþ  /
avçùalãkaþ  /
abrahmabandhåkaþ  /
sukumàrãkaþ  /
suvçùalãkaþ  /
subrahmabandhåkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.174 ||


_____START JKv_6,2.174:

hrasvo 'nto yasya tad idaü hrasvàntam uttarapadaü samàso và, tatra antyàt pårvam udàttaü bhavati kapi parato na¤suhyàü paraü bahuvrãhau samàse  /
ayavako de÷aþ  /
avrãhikaþ  /
amàùakaþ  /
suyavakaþ  /
suvrãhikaþ sumàùakaþ  /
pårvam iti vartamane punaþ pårvagrahaõaü pravçttibhedena niyamapratipattyartham, hrasvànte 'ntyàt pårvam udàttaü bhavati, na kapi pårvam iti  /
tena aj¤akaþ, suj¤akaþ ity atra kabantasya+eva antodàttatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.175 ||


_____START JKv_6,2.175:

utarapadàrthabahutve yo bahu÷abdo vartate tasmàt na¤a iva svaro bhavati  /
na¤subhyàm (*6,2.172) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahuyavo de÷aþ bahuvrãhiþ  /
bahutilaþ  /
kapi pårvam (*6,2.173) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahukumàrãko de÷aþ  /
bahuvçùalãkaþ  /
bahubrahmabandhåkaþ  /
hrasvànte 'nto 'ntyàt pårvam (*6,2.174) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahuyavako de÷aþ  /
bahuvrãhikaþ  /
bahumàùakaþ  /
na¤o jaramaramitramçtàþ (*6,2.116) ity uktam, bahor api tathà bhavati  /
bahujaraþ  /
bahumaraþ  /
bahumitraþ  /
bahumçtaþ  /
uttarapadabhåmni iti kim ? bahuùu manaþ asya bahumanàþ ayam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.176 ||


_____START JKv_6,2.176:

buõàdayo 'vayavavàcino bahor uttare bahuvrãhau nàntodàttàþ bhavanti bahuguõà rajjuþ  /
bahvakùaraü padam  /
bahucchando mànam  /
bahusåktaþ  /
bahvadhyàyaþ  /
guõàdir àkçtigaõo draùñavyaþ  /
avayavàþ iti kim ? bahuguõo bràhmaõaþ  /
adhyayana÷rutasadàcàradayo 'tra guõàþ //


____________________________________________________________________


[#695]

##  || PS_6,2.177 ||


_____START JKv_6,2.177:

upasargàt svàïgaü dhruvaü par÷uvarjitam antodàttaü bhavati bahuvrãhau samàse  /
prapçùñhaþ  /
prodaraþ  /
pralalàñaþ  /
dhruvam ity ekaråpam ucyate, dhruvam asya ÷ãtam iti yathà  /
satataü yasya pragataü pçùñhaü bahvati sa prapçùñhaþ  /
upasargàt iti kim ? dar÷anãyalalàñaþ  /
svàïgam iti kim ? pra÷àkho vçkùaþ  /
dhruvam iti kim ? udbàhuþ kro÷ati  /
apar÷u iti kim ? utpar÷uþ  /
vipar÷uþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.178 ||


_____START JKv_6,2.178:

samàsamàtre vanam ity etad uttarapadam upasargàt paramantodàttaü bhavati  /
pravaõe yaùñavyam  /
nirvaõe praõidhãyate  /
pranirantaþ iti õatvam  /
samàsagrahaõaü samàsamàtraparigrahàrtham, bahuvrãhàv eva hi syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.179 ||

_____START JKv_6,2.179:

antaþ÷abdàd uttaraü vanam antodàttaü bhavati  /
antarvaõo de÷aþ  /
anupasargàrtha àrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.180 ||


_____START JKv_6,2.180:

antaþ÷abda÷ ca uttarapadam upasargàd antodàttaü bhavati  /
pràntaþ  /
paryantaþ  /
bahuvrãhir ayam pràdisamàso và //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.181 ||


_____START JKv_6,2.181:

ni vi ity etàbhyàm uttaro 'ntaþ÷abdo na anatodàtto bhavati  /
nyantaþ  /
vyantaþ  /
pårvapadaprakçtisvaratve kçte yaõàde÷aþ  /
tatra udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) iti svarito bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.182 ||


_____START JKv_6,2.182:

parer uttaram abhitobhavivacanaü maõóalaü ca antodàttaü bhavati  /
parikålam  /
paritãram  /
parimaõóalam  /
bahuvrãhir ayaü pràdisamàso 'vyayãbhàvo và  /
avyayãbhàvapakùe 'pi hi pari-praty-upa-apà varjyamàna-ahoràtra-avayaveùu (*6,2.33) iti pårvapadaprakçtisvaratvaü pràptam anena bàdhyate  /
abhitaþ ity ubhayataþ  /
abhito bhàvo 'sya asti iti tadabhitobhàvi  /
yac ca+evaü svabhàvaü kålàdi tad abhitobhàvigrahaõena gçhyate //


____________________________________________________________________


[#696]

##  || PS_6,2.183 ||


_____START JKv_6,2.183:

pràduttarapadam asvàïgavàci sa¤j¤àyàü viùaye 'ntodàttaü bhavati  /
prakoùñham  /
pragçham  /
pradvàram  /
asvaïgam iti kim ? prahastam  /
prapadam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? prapãñham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.184 ||


_____START JKv_6,2.184:

nirudakàdãni ca ÷abdaråpàõy antodàttàni bhavanti  /
nirudakam  /
nirulapam  /
nirupalam ity anye pañhanti  /
nirma÷akam  /
nirmakùikam  /
eùàü pràdisamàso bahuvrãhir và  /
avyayãbhàve tu samàsàntodàttatvena+eva siddham  /
niùkàlakaþ  /
niùkràntaþ kàlakàt iti kanpratyayàntena kàla÷abdena pràdisamàsaþ  /
niùkàlikaþ ity anye pathanti  /
niùpeùaþ  /
dustarãpaþ  /
avitéstétantribhya ãþ, tarãþ  /
tàü pàti iti tarãpaþ  /
kutsitaþ tarãpaþ dustarãpaþ  /
nistarãpaþ iti kecit pañhanti  /
apare nistarãkaþ iti  /
te tarã÷abdànte bahuvrãhau kapaü kurvanti  /
nirajinam  /
udajinam  /
upàjinam  /
parerhastapàdake÷akarùàþ  /
parihastaþ  /
paripàdaþ  /
parike÷aþ  /
parikarùaþ  /
nirudakàdir àkçtigaõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.185 ||


_____START JKv_6,2.185:
abher uttaraü mukham antodàttaü bhavati  /
abhimukhaþ  /
bahuvrãhir ayam pràdisamàso và  /
avyayãbhàve tu samàsàntodàttatvena+eva siddham  /
upasargàt svàïgam (*6,2.177) iti siddhe vacanam abahuvrãhyartham adhruvàrtham asvàïgàrthaü ca  /
abhimukhà ÷àlà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.186 ||


_____START JKv_6,2.186:

apàc ca+uttaraü mukham antodàttaü bhavati  /
apamukhaþ  /
apamukham  /
avyayãbhàvo 'py atra prayojayati  /
tatra api hi pari-praty-upa-apà varjyamàna. ahoràtra-avyaveùu (*6,2.33) ity uktam  /
yogavibhàgaþ uttaràrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.187 ||


_____START JKv_6,2.187:

sphiga påta vãõà a¤jas adhvan kukùi ity etàny uttarapadàni sãranàmàni ca nàma÷abda÷ ca apàd uttaràõy antodàttani bhavanti  /
apasphigam  /
apapåtam  /
apavãõam  /
apa¤jaþ  /
apàdhvà  /
upasargàdadhvanaþ (*5,4.85) iti yadà samàsànto na asti tadà anena antodàttatvaü bhavati  /

[#697]

tasmin hi saty acpratyayasya cittvàd eva siddham  /
anitya÷ ca samàsàntaþ ity etad eva j¤àpakam  /
apakukùiþ  /
apasãraþ  /
apahalam  /
apalàïgalam  /
apanàma  /
sarvatra pràdisamàso, bahuvrãhiþ, avyayãbhàvo và  /
sphigapåtakukùãõàü grahaõam abahuvrãhyartham adhruvàrtham asvàïgàrthaü ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.188 ||


_____START JKv_6,2.188:

adher uttaram uparisthavàci antodàttaü bhavati  /
adhidantaþ  /
adhikarõaþ  /
adhike÷aþ  /
adhyàråóho dantaþ iti pràdisamàsaþ  /
adhyàråóho và dantaþ iti samànàdhikaraõa uttarapadalopã samassaþ  /
dantasya+upari yo 'nyoþ danto jàyate sa ucyate adhidantaþ iti  /
uparistham iti kim ? adhikaraõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.189 ||


_____START JKv_6,2.189:

anor uttaram apradhànavàci kanãyaþ ca antodàttaü bhavati  /
anugato jyeùñham anujyeùñhaþ  /
anumadhyamaþ  /
pårvapadapradhànaþ pràdisamàso 'yam  /
anugataþ kanãyàn anukanãyàn  /
uttarapadàrthapradhàno 'yam  /
pradhànàrthaü ca kanãyograhaõam  /
apradhànakanãyasã iti kim ? anugato jyeùñhaþ anujyeùñhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.190 ||


_____START JKv_6,2.190:

puruùa÷abdo 'nvàdiùñavàcã ca anor uttaro 'ntodàtto bhavati  /
anvàdiùñaþ puruùaþ anupuruùaþ  /
anvàdiùña anvàcitaþ kathitànukathito và  /
anvàdiùñaþ iti kim ? anugataþ puruùaþ anupuruùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.191 ||


_____START JKv_6,2.191:

ateþ paramakçdantaü pada÷abda÷ ca antodàtto bhavati  /
atyaïku÷o nàgaþ  /
atika÷o '÷vaþ  /
apada÷abdaþ khalv api - atipadà ÷akvarã  /
akçtpade iti kim ? atikàrakaþ  /
ater dhàtulopa iti vaktavyam  /
iha màbhåt, ÷obhano gàrgyaþ atigàrgyaþ  /
iha ca yathà syàt, atikràntaþ kàrakàt atikàrakaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.192 ||


_____START JKv_6,2.192:

neþ paramuttarapadam antodàttaü bhavati anidhàne  /
nidhànam aprakà÷atà  /
animålam nyakùam  /
nitçõam  /
bahuvrãhir ayaü pràdisamàso và  /
avyayãbhàve tu samàsàntodàttatvena+eva siddham  /
anidhàne iti kim ? nivàgvçùalaþ  /
nidaõóaþ  /
nihitavàk, nihitadaõóaþ ity arthaþ  /
ni÷abdo 'tra nidhànàrthaü bravãti  /
pradayo hi vçttiviùaye sasàdhanàü kriyàmàhuþ //


____________________________________________________________________


[#698]

##  || PS_6,2.193 ||


_____START JKv_6,2.193:

prater aü÷vàdayas tatpuruùe samàse 'ntodàttàþ bhavanti  /
pratigataþ aü÷uþ pratyaü÷uþ  /
pratijanaþ  /
pratiràjà  /
ràja÷abdaþ samàsàntasya anityatvàd yadà ñaj na asti tadà prayojayati  /
tasmin hi sati cittvàd eva antodàttatvaü siddham  /
tatpuruùe iti kim ? pratigatàþ aü÷avaþ asya pratyaü÷uþ ayam uùñraþ  /
aü÷u  /
jana  /
ràjan  /
uùñra  /
kheñaka  /
ajira  /
àrdrà  /
÷ravaõa  /
kçttikà  /
ardha  /
pura //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.194 ||


_____START JKv_6,2.194:

upàd uttaraü dvyac ajinaü ca antodàttaü bhavati tatpuruùe samàse gauràdãn varjayitvà  /
upagato devam upadevaþ  /
upasomaþ  /
upendraþ  /
upahoóaþ  /
ajina - upàjinam  /
agauràdayaþ iti kim  /
upagauraþ  /
upataiùaþ  /
tatpuruùe ity eva, upagataþ somo 'sya upasomaþ  /
gaura  /
taiùa  /
naiùa  /
taiña  /
laña  /
loña  /
jihvà  /
kçùõà  /
kanyà  /
guóa  /
kalya  /
pàda  /
gauràdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.195 ||


_____START JKv_6,2.195:

su÷abdàt paramuttarapadaü tatpuruùe samàse 'ntodàttaü bhavati avakùepaõe gamyamàne  /
avakùepaõaü nindà  /
iha khalu idànãü susthaõóile susphigàbhyàü supratyavasitaþ  /
su÷abdo 'tra påjàyàm eva  /
vàkyàrthas tu avakùepaõamasåyayà, tathà abhidhànàt  /
soþ iti kim ? kubràhmaõaþ  /
avakùepaõe iti kim ? ÷obhaneùu tçõeùu sutçõeùu //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,2.196 ||


_____START JKv_6,2.196:

utpuccha÷abde tatpuruùe vibhàùà anta udàtto bhavati  /
utkràntaþ pucchàt utpucchaþ, utpucchaþ  /
yadà tu pucchamudasyati utpucchayati, utpuccayater ac utpucchaþ, tadà thàthàdisåtreõa nityam antodàttatve pràpte vikalpo 'yam iti seyam ubhayatra vibhàùa bhavati  /
tatpuruùe ity eva udastaü puccham asya utpucchaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,2.197 ||


_____START JKv_6,2.197:
dvi tri ity etàbhyàm uttaresu pàd dat mårdhan ity eteùu uttarapadeùu yo bahuvrãhiþ, tatra vibhàùà antaþ udàtto bhavati  /
dvau pàdo asya dvipàt, dvipàt  /
tripàt, tripàt  /
dvidan, dvidan  /
tridan, tridan  /
dvimårdhà, dvimårdhà  /
trimårdhà, trimårdhà  /
pàd iti kçtàkaralopaþ pàda÷abdo gçhyate  /
dat iti kçtadadàde÷o danta÷abdaþ  /
mårdhan iti tvakçtasamàsanto nànta eva mårdhan÷abdaþ  /
tasya etat prayojanam asatyapi samàsànte 'ntodàttatvaü yathà syàt  /
etad eva j¤àpakam, anityaþ samàsànto bhavati iti  /
yadà 'pi samàsàntaþ kriyate tadà api bahuvrãheþ kàryitvàt tadekade÷atvàc ca samàsàntasya antodàttatvaü pakùe bhavaty eva  /
dvimårdhaþ  /
trimårdhaþ  /
dvitribhyàm iti kim ? kalyàõamårdhà  /
pàdàdiùu iti kim ? dvihastam  /
bahuvrãhau iti kim ? dvayor mårdhà dvimårdhà //

____________________________________________________________________


[#699]

##  || PS_6,2.198 ||


_____START JKv_6,2.198:

saktham iti kçtasamàsàntaþ sakthi÷abdo 'tra gçhyate  /

[#698]

saþ akràntàt paro vibhàùà antodàtto bhavati  /
gaurasakthaþ, gaurasakthaþ  /
÷lakùõasakthaþ, ÷lakùõasakthaþ  /
akràntàt iti kim ? cakraskthaþ  /
ùaca÷citvàn nityam antodàttatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#699]

##  || PS_6,2.199 ||


_____START JKv_6,2.199:

chandasi visaye paràdiþ udàtto bhavati bahulam  /
para÷abdena atra saktha÷abda eva gçhyate  /
a¤jisaktham àlabheta  /
tvàùñrau loma÷asakthau  /
çjubàhuþ  /
vàkpatiþ  /
citpatiþ //
paràdi÷ ca prànta÷ ca pårvànta÷ ca api dç÷yate  /
pårvàdaya÷ ca dç÷yante vyatyayo bahulaü smçtaþ //
paràdirudàhçtaþ  /
parànta÷ ca -- antodàttaprakaraõe tricakràdãnàü chandasy upasaïkhyànam  /
tribandhureõa trivçtà rathena tricakreõa  /
pårvàntaþ -- pårvapadàntodàttaprakaraõe marudvçddhàdãnàü chandasy upasaïkhyànam  /
marudvçddhaþ  /
pårvàdiþ -- pårvapadàdyudàttaprakaraõe divodàsàdãnàü chandasy upasaïkhyànam  /
divodàsàya samagàya te ity evam àdi sarvaü saïgçhãtaü bhavati //
iti kà÷ikàyàü vçttau ùaùñhàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

[#700]

ùaùñhàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.1 ||


_____START JKv_6,3.1:

aluk iti ca, uttarapade iti ca etad adhikçtam veditavyam  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmo 'luk uttarapade ity evaü tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


vakùyati -

##  || PS_6,3.2 ||

_____START JKv_6,3.2:

stokànmuktaþ  /
alpànmuktaþ  /
uttarapade iti kim ? niùkràntaþ stokàt nistokaþ  /
anyàrtham idam uttarapadagrahaõam iha apy aluko nivçtiü karoti ity evam arthaü lakùaõapratipadoktaparibhàùà na a÷rayitavyà  /
alugadhikàraþ pràgànaïaþ  /
uttarapadàdhikàraþ pràgaïgàdhikàràt //
pa¤camyàþ stoka-àdibhyaþ (*6,3.2)  /
stokàntikadåràrthakçcchràõi stokàdãni, tebhyaþ parasyàþ pa¤camyàþ uttarapade aluk bhavati  /
stokànmuktaþ  /
alpànmuktaþ  /
antikàdagataþ abhyà÷àdàgataþ  /
dåràdàgataþ  /
viprakçùñàdàgataþ  /
kçcchrànmuktaþ  /
samàse kçte pràtipadikatvàt supo luki pràpte pratiùedhaþ kriyate  /
dvivacanabahuvacanàntànàü tu stokàdãnàm anabhidhànàt samàsa eva na bhavati stokàbhyàü muktaþ, stokebhyo muktaþ iti  /
tena atra na kadàcid aikapadyam aikasvaryaü ca bhavati  /
bràhmaõàcchaüsina upasaïkhyànaü kartavyam  /
bràhmaõadàdàya ÷aüsati iti bràhmaõàcchaüsã iti  /
çtvigvi÷eùasya råóhiriyam  /
tasya vyutpattir asatà satà và avayavàrthena kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.3 ||


_____START JKv_6,3.3:

ojas sahas ambhas tamas ity etebhya uttarasyàþ tçtãyàyàþ aluk bhavati uttarapade  /
ojasàkçtam  /
sahasàkçtam  /
ambhasàkçtam  /
tamasàkçtam  /
a¤jasa upasaïkhyànam  /
a¤jasàkçtam  /
puüsànujo januùàndha iti vaktavyam  /
puüsànujaþ  /
januùàndhaþ //


____________________________________________________________________


[#701]

##  || PS_6,3.4 ||


_____START JKv_6,3.4:

manasaþ uttarasyàþ tçtãyàyàþ sa¤j¤àyàm alug bhavati  /
manasàdattà  /
manasaguptà  /
manasàsaïgatà  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? manodattà  /
manoguptà //


____________________________________________________________________


#<àj¤àyini ca>#  || PS_6,3.5 ||


_____START JKv_6,3.5:

àj¤àyinyuttàrapade manasaþ uttarasya tçtãyàyàþ alug bhavati  /
manasà aj¤àtuü ÷ãlamasya manasàj¤àyã //


____________________________________________________________________


#<àtmana÷ ca påraõe>#  || PS_6,3.6 ||


_____START JKv_6,3.6:

àtmana÷ ca påraõe (*6,3.6)  /
àtmanaþ uttarasyàþ tçtãyàyàþ påraõapratyayànte utàrapade 'lug bhavati  /
àtmanàpa¤camaþ  /
àtmanàùaùñhaþ  /
tçtãyàvidhàne prakçtyàdibhya upasaïkhyànam iti tçtãyà  /
tçtãyà iti yogavibhàgàt samàsaþ  /
àtmanà và kçtaþ pa¤camaþ àtmanàpa¤camaþ  /
kathaü  janàrdanastvàtmacaturtha eva iti ? bahuvrãhir ayam àtmà caturtho 'sya asau àtmacaturthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.7 ||


_____START JKv_6,3.7:

vaiyàkaranànàmàkhyà vaiyàkaraõàkhyà  /
àkhyà sa¤j¤à  /
yayà sa¤j¤ayà vaiyàkaraõà eva vyaharanti tasyàm àtmanaþ uttarasyà÷ caturthyà alug bhavati  /
àtmanepadam  /
àtmanebhaùà  /
tadarthye caturthã  /
caturthã iti yogavibhàgàt samàsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.8 ||


_____START JKv_6,3.8:

parasya ca yà caturthã tasya vaiyàkaraõàkhyàyàm alug bhavati  /
parasmaipadam  /
parasmaibhàùà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.9 ||


_____START JKv_6,3.9:

halantàd adantàc ca+uttarasyàþ saptamyàþ sa¤j¤àyàm alug bhavati  /
yudhiùñhiraþ  /
tvacisàraþ  /
gaviùñhiraþ ity atra tu gaviyudhibhyàü sthiraþ (*8,3.95) ity ata eva vacanàd aluk  /
adantàt - araõyetilakàþ  /
araõyemàùakàþ  /
vanekiü÷ukàþ  /
vaneharidrakàþ  /
vanebalbajakàþ  /
purvàhõesphoñakàþ  /
kåpepi÷àcakàþ  /
haladantàd iti kim ? nadyàü kukkuñikà nadãkukkuñikà  /
bhåmyàü pà÷àþ bhåmipà÷àþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? akùa÷auõóaþ  /
hçddyubhàü ïeþ  /
hçd div ity etebhyàm uttarasya ïer alug bhavati  /
hçdispçk  /
divispçk //


____________________________________________________________________


[#702]

##  || PS_6,3.10 ||


_____START JKv_6,3.10:

pràcàü de÷e yatkàranàma tatra halàdav uttarapade haladantàd uttarasyàþ saptamyàþ alug bhavati  /
såpe÷àõaþ  /
dçùadimàùakaþ  /
haledvipadikà  /
haletripadikà  /
kàravi÷eùasyàþ sa¤j¤à etàþ, tatra pårveõa+eva siddhe niyamàrtham idam  /
ete ca trayo niyamavikalpà atreùyante, kàranàmny eva, pràcàm eva, halàdàv eva iti  /
kàranàmni iti kim ? abhyarhite pa÷uþ abhyarhitapa÷uþ  /
kàràd anyasyaa+etad deyasya nàma  /
pràcàm iti kim ? yåthe pa÷uþ yåthapa÷uþ  /
halàdau iti kim ? avikañe uraõaþ avikañoraõaþ  /
haladantàd ity eva, nadyàü dohanã nadãdohanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.11 ||


_____START JKv_6,3.11:

madhyàd uttarasyàþ saptamyàþ guràv uttarapade 'lug bhavati  /
madhyeguruþ  /
antàceti vaktavyam  /
anteguruþ  /
saptamã iti yogavibhàgàt samàsaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.12 ||


_____START JKv_6,3.12:

mårdha-mastaka-varjitàt svàïgàd uttarasyàþ saptamyàþ akàme uttarapade 'lug bhavati  /
kaõñhe kàlo 'sya kaõñhekàlaþ  /
urasilomà  /
udaremaõiþ  /
amårdhamastakàt iti kim ? mårdha÷ikhaþ  /
mastaka÷ikhaþ  /
akàme iti kim ? mukhe kàmo 'sya mukhakàmaþ  /
svàïgàt iti kim ? akùa÷auõóaþ  /
haladantàt ity eva, aïgulitràõaþ  /
jaïghàvaliþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.13 ||


_____START JKv_6,3.13:

bandhaþ iti gha¤anto gçhyate  /
tasminn uttarapade haladanttad uttarasyàþ saptamyàþ vibhàùà alug bhavati  /
hastebandhaþ, hastabandhaþ  /
cakrebandhaþ, cakrabandhaþ  /
ubhayatra vibhàùeyam  /
svaïgàd dhi bahuvrihau pårveõa nityam aluk pràpnoti, tatpuruùe tu svaïgàd asvàïgàc ca na-in-siddha-badhnàtisu ca (*6,3.19) iti pratiùedhaþ pràpnoti  /
haladantàd ity eva, guptibandhaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,3.14 ||


_____START JKv_6,3.14:

tatpuruùe samàse kçdante uttarapade saptamyàþ bahulam alug bhavati  /
stamberamaþ  /
karõejapaþ  /
na ca bhavati  /
kurucaraþ  /
madracaraþ //


____________________________________________________________________


[#703]

##  || PS_6,3.15 ||


_____START JKv_6,3.15:

pràvçñ ÷arat kàla div ity eteùàü je uttarapade saptamyàþ aluk bhavati  /
pràvçùijaþ  /
÷aradijaþ  /
÷aradijaþ  /
kàlejaþ  /
divijaþ  /
pårvasya+eva ayaü prapa¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.16 ||

_____START JKv_6,3.16:

varùa kùara ÷ara vara ity etebhya uttarasyaþ saptamyàþ je uttarapade vibhàùà alug bhavati  /
varùejaþ, varùajaþ  /
kùarejaþ, kùarajaþ  /
÷arejaþ, ÷arajaþ  /
varejaþ, varajaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.17 ||


_____START JKv_6,3.17:

gha-sa¤j¤ake pratyaye, kàla÷abde, tanapratyaye ca parataþ kàlanàmnaþ uttarasyàþ saptamyà vibhàùà alug bhavati  /
gha - pårvahõetare, pårvàhõatare  /
pårvàhõetame, pårvàhõatame  /
kàla - pårvàhõekàle, pårvahõàkàle  /
tana - pårvàhõetane, pårvàhõatane  /
kàlanàmnaþ iti kim ? ÷uklatare  /
÷uklatame  /
haladantàd ity eva, ràtritaràyàm  /
uttarapadàdhikàre pratyayagrahaõe tadantavidhir na+iùyate hçdayasya hçllekha iti lekhagrahaõàl liïgàt  /
tena ghatanagrahaõe, tadantagrahanaü na bhavati  /
kàla iti na svaråpagrahaõam //


____________________________________________________________________


#<÷aya-vàsa-vàsiùv akalàt>#  || PS_6,3.18 ||


_____START JKv_6,3.18:

÷aya vàsa vàsin ity eteùu uttarapadeùv akàlavàcinaþ uttarasyàþ saptamyà vibhàùà aluk bhavati  /
khe÷ayaþ, kha÷ayaþ  /
gràmevàsaþ, gràmavàsaþ  /
gràmevàsã, gràmavàsã  /
akàlàt iti kim ? pårvahõa÷ayaþ  /
haladantàt ity eva, bhåmi÷ayaþ  /
apo yoniyanmatusu saptamyà alug vaktavyaþ  /
apsuyoniþ  /
apsavyaþ  /
apsumantau  /
apsu bhavaþ iti digàditvàd yat pratyayaþ  /
sarvatra saptamã tã yogavibhàgàt samàsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.19 ||


_____START JKv_6,3.19:

innante uttarapade siddha÷abde badhnàtau ca parataþ saptamyàþ alug na bhavati  /
sthaõdilavartã  /
siddha - sàïkà÷yasiddhaþ  /
kàmpilyasiddhaþ  /
badhnàti - cakrabaddhaþ  /
càrabaddhaþ  /
saptamã iti yogavibhàgàt samàsaþ  /
cakrabandhaþ iti kecid udàharanti, tat pacàdyajantam draùñavyam  /
gha¤ante hi bandhe ca vibhàùà (*6,3.13) ity uktam //


____________________________________________________________________


[#704]

##  || PS_6,3.20 ||


_____START JKv_6,3.20:

sthe ca+uttarapade bhàùàyàm saptamyà aluk na bhavati  /
samasthaþ  /
viùamasthaþ  /
kåñasthaþ  /
parvatasthaþ  /
bhàùàyàm iti kim ? kçõomyàreùñhaþ  /
pårvapadàt (*8,3.106) iti ùatvam //


____________________________________________________________________


#<ùaùñhyà àkro÷e>#  || PS_6,3.21 ||


_____START JKv_6,3.21:

àkro÷e gamyamàne uttarapade ùaùñhyà alug bhavati  /
caurasyakulam  /
vçùalasyakulam  /
àkro÷e iti kim ? bràhmanakulam  /
ùaùthãprakarane vàgdikpa÷yadbhyo yuktidaõóahareùu yathàsaïkhyam alug vaktavyaþ  /
vàcoyuktiþ  /
di÷odaõóaþ  /
pa÷yatoharaþ //
àmuùyàyaõàmuùyaputrikàmuùyakuliketi ca alug vaktavyaþ  /
amusyàpatyam àmusyàyaõaþ  /
naóàditvàt phak  /
amuùya putrasya bhàvaþ àmusyaputrikà  /
manoj¤àditvad vu¤  /
tathà àmusyakulikà iti  /
devànàmpriya ity atra ca ùaùñhyà alug vaktavyaþ  /
devànam priyaþ //
÷epapucchalaïkåleùu ÷unaþ sa¤j¤àyàü alug vaktavyaþ  /
÷unaþ÷epaþ  /
÷unaþpucchaþ  /
÷unolàïgålaþ  /
diva÷ca dàse ùaùñhyà alug vaktavyaþ  /
divodàsàya gàyati //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,3.22 ||


_____START JKv_6,3.22:

putra÷abde uttarapade àkro÷e gamyamàne 'nyatarasyàü ùaùñhyàþ alug bhavati  /
dàsyaþputraþ, dàsãputraþ  /
vçùalyàþputraþ vçùalãputraþ  /
àkro÷e ity eva, bràhmaõãputraþ //


____________________________________________________________________


[#705]

#<çto vidyàyonisambandhebhyaþ>#  || PS_6,3.23 ||


_____START JKv_6,3.23:

çkàràntebhyo vidyasambandhavacibhyo yonisambandhavàcibhya÷ ca+uttarasyàþ ùaùñhyà alug bhavati  /
hoturantevasã  /
hotuþputraþ  /
piturantevàsã  /
pituþputraþ  /
çtaþ iti kim ? àcaryaputraþ  /
màtulaputraþ  /
vidyàyonisambandhebhyas tatpårvottarapadagrahaõam  /
vidyàyonisambandhavàcini eva+uttarapade yathà syàt, anyatra mà bhåt  /
hotçdhanam  /
pitçdhanam hotçgçham  /
pitçgçham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.24 ||


_____START JKv_6,3.24:

svasç pati ity etayoþ uttarapadayoþ çkàràntebhyaþ vidyàyonisambandhavàcibhyaþ vibhàùà 'lug bhavati  /
màtuþùvasà, màtuþsvasà, màtçùvasà  /
pituþùvasà, pituþsvasà, pitçùvasà  /
yadà luk tadà màtçpitçbhyàü svasà (*8,3.84) iti nityaü ùatvam  /
yadà tu aluk tadà màtuþ piturbhyam anyatarasyàm (*8,3.85) iti vikalpena ùatvam  /
duhituþpatiþ, duhitçpatiþ  /
nanànduþpitiþ, nanàndçpatiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.25 ||


_____START JKv_6,3.25:

çkàràntànàü vidyàyonisambhandhavàcinàü yo dvandvas tatra+uttarapade pårvapadasya ànaï àde÷o bhavati  /
hotàpotàrau  /
neùñodgàtàrau  /
pra÷àstàpratihartàrau  /
yonisambandhebhyaþ - màtàpitarau  /
yàtànanàndarau  /
makàroccàraõaü raparatvanivçttyartham  /
çtaþ iti kim ? pitçpitàmahau  /
putre ity atra anuvartate, çtaþ iti ca  /
tena putra÷abde 'py uttarapade çkàràntasya anaïàde÷o bhavati  /
pitàputrau  /
màtàputrau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.26 ||


_____START JKv_6,3.26:

devatàvàcinàü yo dvandvaþ tatra+uttarapade pårvapadasya ànaï àde÷o bhavati  /
indràvaruõau  /
indràsomau  /
indràbçhaspatã  /
dvandve iti vartamàne punar dvandvagrahaõaü prasiddhasahàcaryàrtham  /
atyantasahacarite lokavij¤àte dvandvam ity etat nipàtyate  /
tatra ye loke prasiddhasàhacaryà vede ca ye sahavàpanirdiùñàs teùàm iha grahaõaü bhavati  /
tena brahamaprajàpatã, ÷ivavai÷ravaõau ity evam àdau na bhavati  /
ubhyatra vàyoþ pratiùedho vaktavyaþ  /
agnivàyå  /
vàyvagnã //


____________________________________________________________________


#<ãdagneþ somavaruõayoþ>#  || PS_6,3.27 ||


_____START JKv_6,3.27:

soma varuõa ity etayoþ devatàdvandve agneþ ãkàràde÷o bhavati  /
agnãùomau  /
agnãvaruõau  /
agneþ stut-stoma-somàþ (*8,3.82) iti ùatvam //


____________________________________________________________________


[#706]

##  || PS_6,3.28 ||


_____START JKv_6,3.28:

kçtavçddhàv uttarapade devatàdvandve agneþ ikàràde÷o bhavati  /
àgnivàruõãmanaóvahãmàlabheta  /
àgnimàrutaü karma kriyate  /
agnãvaruõau devate asya, agnãarutau devate asya iti taddhitaþ  /
tatra devatàdvandve ca (*7,3.21) ity ubhayapadavçddhau kçtàyàm ànaï, ãtvaü ca bàdhitum ikàraþ kriyate  /
vçddhau iti kim ? àgrendraþ  /
nendrasya parasya (*7,3.24) ity uttarapadavçddhiþ pratiùidhyate  /
idvçddhau viùõoþ pratiùedho vaktavyaþ  /
àgnàvaiùõavaü caruü nirvapet //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.29 ||


_____START JKv_6,3.29:

div ity etasya dyàvà ity ayam àde÷o bhavati devatàdvandve uttarapade  /
dyàvàkùàmà  /
dyàvàbhåmã //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.30 ||


_____START JKv_6,3.30:

pçthivyàm uttarapade devatàdvandve divo divas ity ayam àde÷o bhavati, cakàràd dyàvà ca  /
divaspçthivyau  /
dyàvàpçthivyau  /
akàroccàraõam sakàrasya vikàràbhàvapratipattyartham  /
tena rutvadãni na bhavanti  /
kathaü dyàvà cid asmai pçthivã namete iti ? kartavyo 'tra yatnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.31 ||


_____START JKv_6,3.31:

uùasaþ uùàsà ity ayam àde÷o bhavati devatàdvandve uttarapade  /
uùàsàsåryam  /
uùàsànaktà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.32 ||


_____START JKv_6,3.32:

màtarapitarau ity udãcàmàcàryàõàü matenàraïàde÷aþ màtç÷abdasya nipatyate màtarapitarau  /
udãcàm iti kim ? màtàpitarau //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.33 ||


_____START JKv_6,3.33:

pitaràmàtarà iti chandasi nipàtyate  /
à mà gantàü pitaràmàtarà ca  /
pårvapadasya aràïàde÷o nipàtyate  /
uttarapade tu supàü su-luk pårvasavarõa-à-àc-che-yà-óà-óyà-yàj-àlaþ (*7,1.39) iti àkàràde÷aþ  /
tatra çto ïi-sarvanàmasthànayoþ (*7,3.110) iti guõaþ  /
chandasi iti kim ? màtàpitarau //


____________________________________________________________________


[#707]

##  || PS_6,3.34 ||


_____START JKv_6,3.34:

bhàùitaþ pumàn yena samànàyàmàkçtàvekasmin pravçttinimitte sa bhàùitapuüskaþ ÷abdaþ  /
tadetadevaü kathaü bhavati ? bhàsitaþ pumàn yasminn arthe pravçttinimite sa bhàùitapuüska÷abdena+ucyate, tasya pratipàdako yaþ ÷abdaþ so 'pi bhàsitapuüskaþ åïo 'bhàvaþ anåï, bhàùitapuüskàdanåï yasmin strã÷abde sa bhàùitapuüskàdanåï strã÷abdaþ  /
bahuvrãhirayam, alug nipàtanàt pa¤camyàþ  /
tasya bhàsitapuüskàadanåïaþ strã÷abdasya puü÷abdasyeva råpaü bhavati samànàdhikaraõe uttarapade strãliïge påraõãpriyàdivarjite  /
dar÷anãyabhàryaþ  /
÷alakùõacåóaþ  /
dãrghajaïghaþ  /
striyà iti kim ? gràmaõi bràhmaõakulaü dçùñirasya gràmaõidçùñiþ  /
bhàùitapuüskàt iti kim ? khañvàbhàryaþ  /
samànàyàmàkçtau iti kim ? droõãbhàryaþ  /
kathaü garbhibhàryaþ, prasåtabhàryaþ, prajàtabhàryaþ iti ? kartavyo 'tra yatnaþ  /
anåïa iti kim ? brahmabandhåbhàryaþ  /
samànàdhikaraõe iti kim ? kalyàõà màtà kalyaõãmàtà  /
striyàm iti kim ? kalyàõã pradhànam eùà kalyàõãpradhànà ime  /
apåraõã iti kim ? kalyàõã pa¤camã yàsàü tàþ kalyàõãpa¤camà ràtrayaþ  /
kalyàõãda÷amàþ  /
pradhànapåraõãgrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, kalyàõãpa¤camãkaþ pakùaþ iti  /
ap påraõãpramàõyoþ (*5,4.116) ity atra api pradhànapåraõãgrahaõam eva ity appratyayo na bhavati  /
apriyàdiùu iti kim ? kalyàõãpriyaþ  /
priyà  /
manoj¤à  /
kalyàõã  /
subhagà  /
durbhagà  /
bhakti  /
sacivà  /
ambà  /
kàntà  /
kùàntà  /
samà  /
capalà  /
duhità  /
vàmà  /
priyàdiþ  /
dçóhabhaktiþ ity evam àdiùu strãpårvapadasya avivakùitvàt siddham iti samàdheyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.35 ||


_____START JKv_6,3.35:

pa¤camyàs tasil (*5,3.7) ity ataþ prabhçti saïkhyàyàþ kriyàbhyàvçttigaõane kçtvasuc (*5,4.17) iti pràgetasmàd ye pratyayàþ tesu bhàùitapuüskàdanåï striyàþ puüvad bhavati  /
tasyàþ ÷àlàyàþ tataþ  /
tasyàm tatra  /
yasyàþ yataþ  /
yasyàm yatra  /
tasilàdisu parigaõanaü kartavyam  /
tratasau  /
taraptamapau  /
carañjàtãyarau  /
kalpabade÷yade÷ãyaraþ  /
råpappà÷apau  /
thaüthàlau  /
dàrhilau  /
tiltàtilau  /
÷asi bahvalpàrthasya puüvadbhàvo vaktavyaþ  /

[#708]

bahvãbhyo dehi  /
alpàbhyo dehi  /
bahu÷o dehi  /
alpa÷o dehi  /
tvatalor guõavacanasya puüvadbhavo vaktavyaþ  /
pañvyàþ bhàvaþ pañutvam, pañutà  /
guõavacanasya iti kim ? kañhyàþ bhàvaþ kañhitvam kañhãtà  /
bhasyàóhe taddhite puüvadbhàvo vaktavyaþ  /
hastinãnàü samåho hàstikam  /
aóhe iti kim ? ÷yaineyaþ  /
rauhiõeyaþ  /
katham àgnàyã devatà asya àgneyaþ sthàlãpàkaþ iti ? kartavyo 'tra yatnaþ  /
ñhakchaso÷ ca puüvadbhàvo vaktavyaþ  /
bhavatyàþ chàtràþ bhàvatkàþ  /
bhavadãyàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.36 ||


_____START JKv_6,3.36:

kyaïi parato mànini ca stiryà bhàùitapuüskàd anåï puüvat bhavati  /
enã - etàyate  /
÷yenã-÷yetàyate  /
mànini - dar÷anãyamànã ayamasyàþ  /
dar÷anãyamàninã iyamasyàþ  /
mànino grahaõam astryartham asamànàdhikaraõàrthaü ca  /
iha tu dar÷anãyàmàtmànaü manyate dar÷anãyamàninã iti pårveõa+eva siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.37 ||


_____START JKv_6,3.37:

kopadhàyàþ striyàþ puüvadbhàvo na bhavati  /
pàcikàbhàryaþ  /
kàrikàbhàryaþ  /
madrikàbhàryaþ  /
vçjikàbhàryaþ  /
madrikàkalpà  /
vçjikàkalpà  /
madrikàyate  /
vçjikàyate  /
madrikàmàninã  /
vçjikàmàninã  /
velipikàyàþ dharmyaü vailepikam  /
kopadhapratiùedhe taddhitavugrahaõaü kartavyam  /
iha mà bhåt, pàkabhàryaþ, bhekabhàryaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.38 ||


_____START JKv_6,3.38:

sa¤j¤àyàþ påraõyà÷ ca striyàþ puüvadbhàvo na bhavati  /
dattabhàryaþ  /
guptàbhàryaþ  /
dattàpà÷à  /
guptàpà÷à  /
dattàyate  /
guptàyate  /
dattàmàninã  /
guptàmàninã  /
puraõyàþ - pa¤camãbhàryaþ  /
da÷amãbhàryaþ  /
pa¤camãpà÷à  /
da÷amãpà÷à  /
pa¤camãyate  /
da÷amãyate  /
pa¤camãmàninã  /
da÷amãmàninã //


____________________________________________________________________


[#709]

##  || PS_6,3.39 ||


_____START JKv_6,3.39:

na iti vartate  /
vçddher nimittaü yasmin sa vçddhinimittaþ taddhitaþ, sa yadi rakte 'rthe vikàre ca na vihitaþ, tadantasya strã÷abdasya na puüvad bhavati  /
straughnãbhàryaþ  /
màthurãbhàryaþ  /
straughanãpà÷à  /
màthurãpà÷à  /
saughanãyate  /
màthurãyate  /
straughnãmàninã  /
màthurãmàninãi  /
vçddhinimittasya iti kim ? madhyamabhàryaþ  /
taddhitasya iti kim ? kàõóalàvabhàryaþ  /
bahuvrãhiparigrahaþ kamarthaþ ? tàvadbhàryaþ  /
yàvadbhàryaþ  /
araktavikàre iti kim ? kaùàyeõa raktà kàùàyã, kàùàyã bçhatikà yasya sa kàùàyavçhatikaþ  /
lohasya vikàro lauhãm lauhã ãùà yasya rathasya sa lauheùaþ  /
khàdireùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.40 ||


_____START JKv_6,3.40:

svàïgàd uttaro ya ãkàraþ tadantàyàþ striyàþ na puüvad bhavati amànini parataþ  /
dãrghake÷ãbhàryaþ  /
÷lakùõake÷ãbhàryaþ  /
dãrghake÷ãpà÷à  /
÷lakùõake÷ãpà÷à  /
dãrghake÷ãyate  /
÷lakùõake÷ãyate  /
svàïgàt iti kim ? pañubhàryaþ  /
ãtaþ iti kim ? ake÷abhàryaþ  /
amànini iti kim ? dãrghake÷amàninã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.41 ||


_____START JKv_6,3.41:

jàte÷ ca striyàþ na puüvad bhavati amànini parataþ  /
kañhãbhàryaþ  /
bahvçcibhàryaþ  /
kañhãpà÷à  /
bahvçcãpà÷à  /
kañhãyate  /
bahvçcãyate  /
amànini ity eva, kañhamàninã  /
bahvçcamàninãi  /
ayaü pratiùedha aupasaïkhyànikasya puüvadbhàvasya na+iùyate  /
hastinãnàü samåho hàstikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.42 ||


_____START JKv_6,3.42:

karmadharaye samàse jàtãya de÷ãya ity etayo÷ ca pratyayayoþ bhàùitapuüskàdanåï striyàþ puüvad bhavati  /
pratiùedhartho 'yam àrambhaþ  /
na kopadhàyàþ (*6,3.37) ity uktam, tatra api bhavati  /
pàcakavçndàrikà  /
pàcakajàtãyà  /
pàcakade÷ãyà  /
sa¤j¤àpåraõyo÷ ca (*6,3.38) ity uktam, tatra api bhavati  /
dattavçndàrikà  /
dattajàtãyà  /
dattade÷ãyà  /
påraõyàþ - pa¤camavçndàrikà  /
pa¤camajàtãyà  /
pa¤camade÷ãyà  /
vçddhinimittasya ca taddhitasyàraktavikare (*6,3.39) ity uktam, tatra api bhavati  /
sraughnajàtãyà  /
sraughnade÷ãyà  /
svàïgàc ca+ito 'mànini (*6,3.40) ity uktam, tatra api bhavati  /
÷lakùõamukhavçndàrikà  /
÷lakùõamukhajàtãyà  /
÷lakùõamukhade÷ãyà  /
jàte÷ ca (*6,3.41) ity uktam, tatra api bhavati  /
kañhavçndàrikà  /
kañhajàtãyà  /
kañhade÷ãyà  /
bhàùitapuüskkàt ity eva, khañvàvçndàrikà  /
anåg ity eva, brahmabandhåvçndàrikà  /

[#710]

kukkuñyàdãnàmaõóàdiùu puüvadbhàvo vaktavyaþ  /
kukkuñyàþ aõóam kukkuñàõóam  /
mçgyàþ padam mçgapadam  /
mçgyàþ kùãram mçgakùãram  /
kàkyàþ ÷àvaþ kàka÷àvaþ  /
na và astrãpårvapadasya vivakùitatvàt  /
strãtvena vinà pårvapadàrtho 'tra jatiþ sàmànyena vivakùitaþ  /
puüvadbhàvàt hrasvatvam khidghàdiùu bhavati vipratiùedhena  /
khit - kàlimmanyà  /
hariõimmanyà  /
ghàdi - pañvitarà  /
pañvitamà  /
pañviråpà  /
pañvikalpà  /
ka - pañvikà  /
mçdvikà  /
iha ióabió, darad, pçthu, u÷ij ity ete janapada÷abdàþ kùatriyavàcinaþ, tatra tadràjapratyayasya striyamata÷ca iti luki kçte ióabióvçndàrikà iti vigçhya samàsaþ kriyate  /
tataþ puüvadbhavena aióabióàdayaþ puü÷abdàþ kriyante  /
aióabióavçndàrikà  /
au÷ijavçndàrikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.43 ||


_____START JKv_6,3.43:

gha råpa kopa celañ bråva gotra mata hata ity eteùå parato bhàùitapuüskat paro yo ïãpratyayas tadantasya anekàco hrasvo bhavati  /
gha - bràhmaõitarà  /
bràhmaõitamà  /
råpa - bràhmanõiråpà  /
kalpa - bràhmaõikalpà  /
celañ - bràhmaõicelã  /
bruva - bràhmaõibruvà  /
gotra - bràhmaõigotrà  /
mata - bràhmaõimatà  /
hata - bràhmaõihatà  /
gharåpakalpàþ pratyayà÷celaóàdãny uttarapadàni  /
brauva iti bravãti iti bruvaþ pacàdyuaci, vacyàde÷o guõa÷ ca nipàtanànna bhavati  /
ïyaþ iti kim ? dattàtarà  /
guptàtarà  /
anekacaþ iti kim ? nadyàþ ÷eùasya anyatarasyàm (*6,3.44) iti vakùyati  /
bhàùitapuüskàd ity eva, àmalakãtarà  /
kuvalãtarà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.44 ||


_____START JKv_6,3.44:
nadyàþ ÷eùasya ghàdiùu parato hrasvo bhavati anyatarasyàm  /
ka÷ ca ÷eùaþ ? aïã ca yà nadã ïyantaü ca yad ekac  /
brahamabandhåtarà, brahamabandhutarà  /
vãrabandhåtarà  /
vãrabandhutarà  /
stritarà, strãtarà  /
stritamà, strãtamà  /
kçnnadyàþ pratiùedho vaktavyaþ  /
lakùmãtarà  /
tantrãtarà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.45 ||


_____START JKv_6,3.45:

ug-ita÷ ca parasyàþ nadyàþ ghàdiùu anyatarasyàm hrasvo bhavati  /
÷reyasitarà, ÷reyasãtarà, ÷reyastarà  /
viduùitarà, viduùãtarà, vidvattarà  /
puüvadbhàvo 'py atra pakùe vaktavyaþ  /
prakarùayogàt pràk strãtvasyà vivakùitatvàd và siddham //


____________________________________________________________________


[#711]

#<ànmahataþ samànàdhikaranajàtãyayoþ>#  || PS_6,3.46 ||


_____START JKv_6,3.46:

samànàdhikaraõe uttarapade jàtãye ca pratyaye parato mahataþ àkàràde÷o bhavati  /
mahàdevaþ  /
mahàbràhmaõaþ  /
mahàbàhuþ  /
mahàbalaþ  /
jàtãye - mahàjàtãyaþ  /
samànàdhikaraõajàtãyayoþ iti kim ? mahataþ putraþ mahatputraþ  /
lakùaõoktatvàd eva atra na bhaviùyati iti ced bahuvrãhàv api na syàd mahàbàhuþ iti  /
tadarthaü samànàdhikaraõagrahaõaü vaktavyam  /
amahàn mahàn sampanno mahadbhåta÷candramàþ ity atra gauõatvàn mahadarthasya na bhavatyàtvam  /
mahadàtve ghàsakaravi÷iùñeùu upasaïkhyànaü puüvadvacanaü ca asamànàdhikaraõàrtham  /
mahatyàþ ghàsaþ mahàghàsaþ  /
mahatyàþ karaþ mahàkaraþ  /
mahatyàþ vi÷iùñaþ mahàvi÷iùñaþ  /
aùñanaþ kapàle haviùy upasaïkhyànam  /
aùñakapàlaü caruü nirvapet  /
haviùi iti kim ? aùñakapàlaü bràhmaõasya  /
gavi ca yukte 'ùñana upasaïkhyànaü kartavyam  /
aùñàgavena ÷akañena  /
yukte iti kim ? aùñagavaü bràhmaõasya taparakaraõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.47 ||


_____START JKv_6,3.47:

dvi aùñan ity etayoþ àkàràde÷o bhavati saïkhyàyàm uttarapade abahuvrãhya÷ãtyoþ  /
dvàda÷a  /
dvàviü÷atiþ  /
dvàtriü÷at  /
aùñàda÷a  /
aùñàviü÷atiþ  /
aùñàtriü÷at  /
dvyaùñanaþ iti kim ? pa¤cada÷a  /
saïkhyàyàm iti kim ? dvaimàturaþ  /
àùñamàturaþ  /
abahuvrãhya÷ityoþ iti kim ? dvitràþ  /
trida÷àþ  /
dvya÷ãtiþ  /
pràk ÷atàd iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, dvi÷atam  /
dvisahasram  /
a÷ña÷atam  /
aùñasahasram //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.48 ||


_____START JKv_6,3.48:

tri ity etasya trayas ity ayam àde÷o bhavati saïkhyàyàm abahuvrãhya÷ãtyoþ  /
trayoda÷a  /
trayoviü÷atiþ  /
trayastriü÷ata  /
saïkhyàyàm ity eva, traimàturaþ  /
abahuvrãhya÷ãtyoþ ity eva, trida÷àþ  /
trya÷ãtiþ  /
pràk÷atàt ity eva, tri÷atam  /
trisahasram //


____________________________________________________________________


[#712]

##  || PS_6,3.49 ||


_____START JKv_6,3.49:

catvàriü÷atprabhçtau saükhyàyàm uttarapade 'bahuvrãhya÷ãtyoþ sarveùàm dvi aùñan tri ity eteùàü yad uktaü tadvibhàùa bhavati  /
dvicatvàriü÷at, dvàcatvàriü÷at  /
tripa¤cà÷at, trayaþpa¤cà÷at  /
aùñapa¤cà÷at, aùñàpa¤cà÷at  /
pràk÷atàt ity eva, dvi÷atam  /
aùña÷atam  /
tri÷atam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.50 ||


_____START JKv_6,3.50:

hçdayasya hçt ity ayam àde÷o bhavati lekha yat aõ làsa ity eteùu parataþ  /
hçdayaü likhati iti hçllekhaþ  /
yat - hçdayasya priyam hçdyam  /
aõ - hçdayasya idaü hàrdam  /
làsa - hçdayasya làsaþ hçllàsaþ  /
lekha iti aõantasya grahaõam iùyate  /
gha¤i tu hçdayasya lekho hçdayalekhaþ  /
etad eva lekhagrahaõaü j¤àpakam, uttarapadàdhikàre pratyayagrahaõe tadantagrahaõasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.51 ||


_____START JKv_6,3.51:

÷oka sya¤ roga ity eteùu parataþ hçdayasya và hçdàde÷o bhavati  /
hçcchokaþ, hçdaya÷okaþ  /
ùya¤ - sauhàrdyam, sauhçdayam  /
bràhmaõàditvàt ùya¤  /
hçdàde÷apakùe hçdbhagasindhvante pårvapadasya ca (*7,3.19) ity ubhayapadavçddhiþ  /
roge - hçdrogaþ, hçdayarogaþ  /
hçdaya÷abdena samànàrtho hçcchabdaþ prakçtyantaram asti, tena+eva siddhe vikalpavidhànaü prapa¤càrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.52 ||


_____START JKv_6,3.52:

pàdasya pada ity ayam àde÷o bhavati àji àti ga upahata ity eteùu uttarapadeùu  /
pàdàbhyam ajati iti padàjiþ  /
pàdàbhyàm atati iti padàtiþ  /
ajyatibhyàü, pàde ca ity auõàdikaþ iõ pratyayaþ  /
tatra ajer vãbhavo na bhavati ata eva nipàtanàt  /
pàdàbhyàü gacchati iti padagaþ  /
pàdena+upahataþ padopahataþ  /
pàda÷abdo vçùàditvàd àdyudàttaþ, tasya sthàne padàde÷aþ upade÷e eva antodàtto nipàtyate, tena padopahataþ iti tçtãyà karmaõi (*6,2.48) iti pårvapadaprakçtisvaratvena antodàttatvaü bhavati  /
padàjiþ, padàtiþ, padaga ity eteùu kçtsvareõa samàsasya+eva antodàttatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.53 ||


_____START JKv_6,3.53:

yatpratyaye parataþ pàdasya pad ity ayam àde÷o bhavaty atadarthe  /
pàdau vidhyanti padyàþ ÷arkaràþ  /
padyàþ kaõñakàþ  /
atadarthe iti kim ? pàdàrtham udakaü pàdyam  /
padbhàva ike caratàv upasaïkhyànam  /
pàdabhyàü carati padikaþ  /
parpàdibhyaþ ùñhan (*4,4.10) iti pàda÷abdàt ùñhan pratyayaþ  /
÷arãràvayavavacanasya pàda÷abdasya grahaõam iha iùyat, tena paõapàdamàùa÷atad yat (*5,1.34) ity atra padàde÷o na bhavati  /
dvipàdyam  /
tripàdyam //


____________________________________________________________________


[#713]

##  || PS_6,3.54 ||

_____START JKv_6,3.54:

hima kàùin hati ity eteùu pàda÷abdasya pad ity ayam àde÷o bhavati  /
hima - paddhimam  /
kàùin - atha patkàùiõo yanti  /
hati - paddhatiþ //


____________________________________________________________________


#<çcaþ ÷e>#  || PS_6,3.55 ||


_____START JKv_6,3.55:

çkùambandhinaþ pàda÷abdasya ÷e parataþ pad ity ayam àde÷o bhavati  /
paccho gàyatrãü ÷aüsati  /
pàdaü pàdaü ÷aüsati iti saïkhyaikavacanàc ca vãpsàyàm (*5,4.43) iti ÷as pratyayaþ  /
çcaþ iti kim ? pàda÷aþ kàrùàpaõaü dadàti iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.56 ||


_____START JKv_6,3.56:

ghoùa mi÷ra ÷abda ity eteùu ca+uttarapadeùu pàdasya và pad ity ayam àde÷o bhavati  /
padghoùaþ, pàdaghoùaþ  /
panmi÷raþ, pàdami÷raþ  /
pacchabdaþ, pàda÷abdaþ  /
niùke ca+iti vaktavyam  /
panniùkaþ, pàdaniùkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.57 ||


_____START JKv_6,3.57:

udaka÷abdasya sa¤j¤àyàü viùaye uda ity ayam àde÷o bhavati uttarapade parataþ  /
udamegho nàma yasya audamedhiþ putraþ  /
udavàho nàma yasya audavahiþ putraþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? udakagiriþ  /
sa¤jàyàm uttarapadasy9a u)daka÷abdasya+udàde÷o bhavati iti vaktavyam  /
lohitodaþ  /
nãlodaþ  /
kùãrodaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.58 ||

_____START JKv_6,3.58:

peùaü vàsa vàhana dhi ity eteùu ca+uttarapadesu udakasya uda ity ayam àde÷o bhavati  /
udapeùaü pinaùñi  /
snehane piùaþ (*3,4.38) iti õamul  /
vàsa - udakasya vàsaþ udavàsaþ  /
vàhana - udakasya vàhanaþ udavàhanaþ  /
udakaü dhãyate 'smin iti udadhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.59 ||


_____START JKv_6,3.59:

udakasyoda iti vartate  /
ekaþ, asahàyaþ tulyajàtãyena anantareõa halàdinà, hal àdir yasya+uttarapadasya tadekahalàdiþ, tasminn ekahalàdau pårayitavyavàciny anyatarasyàm udakasya uda ity ayam àde÷o bhavati  /
udakumbhaþ, udakakumbhaþ  /
udapàtram, udakapàtram  /
ekahalàdau iti kim ? udakasthàlam  /
pårayitavye iti kim ? udakaparvataþ //


____________________________________________________________________


[#714]

##  || PS_6,3.60 ||


_____START JKv_6,3.60:

mantha odana saktu bindu vajra bhàra hàra vãvadha gàha ity eteùu uttarapadesu udakasya uda ity ayam àde÷o bhavati anyatarasyàm  /
udakena manthaþ udamanthaþ, udakamanthaþ  /
odana - udakena odanaþ udaudanaþ, udakaudanaþ  /
saktu - udakena saktuþ udasaktuþ, udakasaktuþ  /
bindu - udakasya binduþ udabinduþ, udakabinduþ  /
vajra - udakasya vajraþ udavajraþ, udakavajraþ  /
bhàra - udakaü vibharti iti udabhàraþ, udakabhàraþ  /
hàra - udakaü harati iti udahàraþ, udakahàraþ  /
vãvadha - udakasya vãvadhaþ udavãvadhaþ, udakavãvadhaþ  /
gàha - udakaü gàhate iti udagàhaþ, udakagàhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.61 ||


_____START JKv_6,3.61:

igantasya aïyantasya uttarapade hrasvaþ bhavati gàlavasya àcaryasya matena anyatarasyàm  /
gràmaõiputraþ gràmaõãputraþ  /
brahmabandhuputraþ, brahyabandhåputraþ  /
ikaþ iti kim ? khañvàpàdaþ  /
màlàpàdaþ  /
aïyaþ iti kim ? gàrgãputraþ  /
vàtsãputraþ  /
gàlavagrahaõaü pujàrtham  /
anyatarasyàm iti hi vartate  /
vyvasthitavibhaùà ca+iyam  /
tena+iha na bhavati, kàrãùagandhãputraþ iti  /
iyaïuvaïbhàvinàm avyayànàü ca na bhavati  /
÷rãkulam  /
bhråkulam  /
kàõdãbhåtam  /
vçùalãbhåtam  /
bhråkuüsàdãnàü tu bhavaty eva  /
bhrukuüsaþ  /
bhrukuñiþ  /
apara àha  /
bhrukuüsàdãnàm akàro bhavati iti vaktavyam  /
bhrakuüsaþ  /
bhrakuñiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.62 ||


_____START JKv_6,3.62:

eka÷abdasya taddhite uttarapade hrasvo bhavati  /
ekasyà àgatam ekaråpyam  /
ekamayam  /
ekasya bhàvaþ ekatvam  /
ekatà  /
uttarapade - ekasyàþ kùãram ekakùãram  /
ekadugdham  /
liïgavi÷iùñasya grahaõam eka÷abdahrasvatvaü prayojayati  /
acà hi gçhyamàõam atra vi÷eùyate, na punar ac gçhyamàõena iti //


____________________________________________________________________


#<ïyàpoþ sa¤j¤àchandasor bahulam>#  || PS_6,3.63 ||


_____START JKv_6,3.63:

ïyantasya abantasya ca sa¤j¤àchandasoþ bahulaü hrasvo bhavati  /
ïyantasya sa¤j¤àyàm - revatiputraþ  /
rohiõiputraþ  /
bharaõiputraþ  /
na ca bhavati  /
nàndãkaraþ  /
nàndãghoùaþ  /
nàndãvi÷àlaþ  /
gyantasya chandasi - kumàridà prapharvidà  /
na ca bhavati  /
phalgunãpaurõamàsã  /
jagatãchadaþ  /
àbantasya sa¤j¤àyàm - ÷ilavaham  /
÷ilaprastham  /
na ca bhavati  /
lomakàgçham  /
lomakàùaõóam  /
àbantasya chandasi - ajakùãreõa juhoti  /
årõamradàþ pçthivã dakùiõàvata  /
na ca bhavati  /
årõàsåtreõa kavayo vayanti //


____________________________________________________________________


[#715]

##  || PS_6,3.64 ||


_____START JKv_6,3.64:

tvapratyaye parato ïyàpoþ bahulaü hrasvo bhavati  /
tadajàyà bhàvaþ ajatvam, ajàtvam  /
tadrohiõyà bhàvaþ rohiõitvam, rohiõãtvam  /
sa¤j¤àyàm asambhavàc chandasy eva+udàharaõàni bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.65 ||

_____START JKv_6,3.65:

iùñakeùãkàmàlànàü cita tåla bhàrin ity eteùu uttarapadeùu yathàsaïkhyaü hrasvo bhavati  /
iùñakacitam  /
iùãkatålam  /
màlabhàriõã kanyà  /
iùtakàdibhyas tadantasya api grahaõaü bhavati  /
pakveùñakacitam  /
mu¤jeùãkatålam  /
utpalamàlabhàriõã kanyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.66 ||


_____START JKv_6,3.66:

khidante uttarapade 'navyayasya hrasvo bhavati  /
kàliümanyà  /
hariõimmanyà  /
mumà hrasvo na bàdhyate, anyathà hi hrasva÷àsanam anarthakaü syàt  /
anavyayasya iti kim ? doùàmanyamahaþ  /
divàmanyà ràtriþ  /
anavyayasya ity etad eva j¤àpakam iha khidantagrahaõasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.67 ||


_____START JKv_6,3.67:

arus dviùat ity etayor ajanatànàü ca khidanta uttarapade mumàgamo bhavati anavyayasya  /
aruntudaþ  /
dviùantapaþ  /
ajantànàm - kàlimmanyà  /
arurdviùadajantasya iti kim ? vidvanmanyaþ  /
anavyayasya ity eva, doùàmanyamahaþ  /
divàmanyà ràtriþ  /
antagrahaõaü kim ? kçtàjantakàryapratipattyartham  /
ato hrasve kçte mum bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.68 ||


_____START JKv_6,3.68:

ijantasya ekàcaþ khidante uttarapade amàgamo bhavati, ampratyayavac ca dvitãyaikavacanavac ca sa bhavati  /
am iti hi dvir àvartate  /
gàmmanyaþ  /
strãmmanyaþ, striyammanyaþ  /
÷riyammanyaþ  /
bhruvammanyaþ  /
ampratyayavac ca ity atide÷àt àtvapårvasavarõaguõeyaïuvaïàde÷à bhavanti  /
icaþ iti kim ? tvaïamanyaþ  /
ekàcaþ iti kim ? lekhàbhrummanyàþ  /
atheha kathaü bhavitavyam, ÷riyam àtmànaü bràhmaõakulaü manyate ity upakramya ÷rimanyam iti bhavitavyam iti bhàùye vyavasthitam ? tatra+idaü bhàùyakàrasya dar÷anam, atra viùaye parityaktasvaliïgaþ ÷rã÷abdo bràhmaõakule vartate, yathà praùñhàdayaþ striyàm  /
tatra svamor napuüsakàt (*7,1.23) ity amo lug bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.69 ||


_____START JKv_6,3.69:

vàcaüyama purandara ity etau nipàtyete  /
vàcaüyama àste  /
puraü dàrayati iti purandaraþ //


____________________________________________________________________


[#716]

##  || PS_6,3.70 ||


_____START JKv_6,3.70:

kàra÷abda uttarapade satya agada ity etayor mumàgamo bhavati  /
satyaü karoti, satyasya va kàraþ satyaïkàraþ  /
evam - agadaïkàraþ  /
astusatyàgàdasya kàra iti vaktavyam  /
astuïkàraþ  /
bhakùasya chandasi kàre mum vaktavyaþ  /
bhakùaü karoti, bhakùasya và karaþ bhakùaïkàraþ  /
chandasi iti kim ? bhakùakàraþ  /
dhenor bhavyàyàü mum vaktavyaþ  /
dhenumbhavyà  /
lokasya pçõe mum vaktavyaþ  /
lokampçõaþ  /
itye 'nabhyà÷asya mum vaktavyaþ  /
anabhyà÷amityaþ  /
bhràùñràgnyorindhe mum vaktavyaþ  /
bhçàùñramindhaþ  /
agnimindhaþ  /
gile 'gilasya mum vaktavyaþ  /
timiïgilaþ  /
agilasya iti kim ? gilagilaþ  /
gilagile ceti vaktavyam  /
timiïgilagilaþ  /
uùõabhadrayoþ karaõe mum vaktavyaþ  /
uùõaïkaraõam  /
bhadraïkaraõam  /
såtograràjabhojamervityetebhya uttarasya duhitç÷abdasya putraóàde÷o và vaktavyaþ  /
såtaputrã, såtaduhità  /
ugraputrã, ugraduhità  /
ràjaputrã, ràjaduhità  /
bhojaputrã, bhojaduhità  /
meruputrã, meruduhità  /
kecit tu ÷àrïgaravàdiùu putra÷abdaü pañhanti, teùàü putrã iti bhavati  /
anyatra api hi dç÷yate ÷ailaputrã iti //


____________________________________________________________________


[#717]

#<÷yena-tilasya pàte ¤e>#  || PS_6,3.71 ||


_____START JKv_6,3.71:

÷yena tila ity etayoþ pàta÷abde uttarapade ¤apratyaye pare mumàgamo bhavati  /
÷yenapàto 'syàü krãóàyàm ÷yainampàtà  /
tailampàtà  /
¤e iti kim ? ÷yenapàtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.72 ||


_____START JKv_6,3.72:

ràtreþ kçdanta uttarapade vibhàùà mumàgamo bhavati  /
ràtri¤caraþ, ràtricaraþ  /
ràtrimañaþ, ràtryañaþ  /
apràptavibhàùà iyam  /
khiti hi nityaü mum bhavati  /
ratrimmanyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.73 ||


_____START JKv_6,3.73:

na¤o nakàrasya lopo bhavati uttarapade  /
abràhmaõaþ  /
avçùalaþ  /
asuràpaþ  /
asomapaþ  /
na¤o nalope 'vakùepe tiïy upasaïkhyànaü kartavyam  /
apacasi tvaü jàlma  /
akaroùi tvaü jàlma //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.74 ||


_____START JKv_6,3.74:

tasmàl luptanakàràn na¤aþ nuóàgamo bhavati ajàdav uttarapade  /
anajaþ  /
ana÷vaþ  /
tasmàt iti kim ? na¤a eva hi syàt  /
pårvànte hi ïamo hrasvàd aci ïmuõ nityam (*8,3.32) iti pràpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.75 ||


_____START JKv_6,3.75:

nabhràñ napàt navedàþ nàsatyàþ namuci nakula nakha napuüsaka nakùatra nakra nàka ity eteùu na¤ prakçtyà bhavati  /
na bhràjate iti nabhràñ  /
bhràjateþ kvibantasya na¤samàsaþ  /
napàti iti napàt  /
pàtiþ ÷atrantaþ  /
navetti iti navedàþ  /
vittirasunpratyayàntaþ  /
nàsatyàþ - satsu sàdhavaþ satyàþ, na satyàþ asatyàþ, na asatyàþ nàsatyàþ  /
na mu¤cati iti namuciþ  /
mucerauõàdikaþ kipratyayaþ  /
na asya kulam asti nakulaþ  /
nakha - na asya kham asti iti nakham  /
napuüsaka - na strã na pumàn napuüsakam  /
strãpuüsayoþ puüsakabhàvo nipàtyate  /
nakùatra - na kùarate kùãyate iti và naj¤àtram  /
kùiyaþ kùaratervà kùatram iti nipàtyate  /
nakra - na kràmati iti nakraþ  /
krameróapratyayo nipàtanàt  /
nàka - na asmin akamasti nàkam //


____________________________________________________________________


[#718]

##  || PS_6,3.76 ||

_____START JKv_6,3.76:

ekàdi÷ ca na¤ prakçtyà bhavati, eka÷abdasya ca àduk àgamo bhavati  /
ekena na viü÷atiþ kànnaviü÷atiþ  /
ekànnatriü÷at  /
tçtãyà iti yogavibhàgàt samàsaþ  /
pårvànto 'yam àduk kriyate padàntalakùaõo 'tra anunàsiko vikalpena yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.77 ||


_____START JKv_6,3.77:

na¤ prakçtyà bhavati anyatarasyàm  /
nagà vçkùàþ, agà vçkùàþ  /
nagàþ parvatàþ, agàþ parvatàþ  /
na gacchanti iti nagàþ  /
gameróapratyayaþ  /
apràõiùu iti kim ? ago vçùalaþ ÷ãtena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.78 ||


_____START JKv_6,3.78:

saha÷abdasya sa ity ayam àde÷o bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
sà÷vattham  /
sapalà÷am  /
sa÷iü÷apam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? sahayudhvà  /
sahakçtvà  /
sàde÷a udàtto nipàtyate  /
udàttànudàttavato hi saha÷abdasya antaryataþ svaritaþ syàt  /
sanipàtanasvaraþ pårvapadaprakçtisvaratvaü yatra tatra upayujyate  /
anyatra samàsàntodàttatvena bàdhyata eva, seùñi, sapa÷ubandham iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.79 ||


_____START JKv_6,3.79:

granthànte adhike ca vartamànasya saha÷abdasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sakalaü jyautiùamadhãte  /
samuhårtam  /
sasaïgrahaü vyàkaraõam adhãyate  /
kalàntaü, mahårtàntaü, saïgrahàntam iti antavacane ity avyayãbhàvaþ samàsaþ  /
tatra avyayãbhàve càkàle iti kàlavàciny uttarapade samàso na pràpnoti ity ayam àrambhaþ  /
adhike - sadroõà khàrã  /
samàùaþ kàrùàpaõaþ  /
sakàkiõãko màùaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.80 ||


_____START JKv_6,3.80:

dvayoþ sahayuktayor apradhàno yaþ sa dvitãyaþ  /
upàkhyàyate pratyakùata upalabhyate yaþ sa upàkhyaþ  /
upàkhyàdanyaþ anupàkhyaþ anumeyaþ  /
tasmin dvitãye 'nupàkhye sahasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sàgniþ kapotaþ  /
sapi÷àcà vàtyà  /
saràkùasãkà ÷àlà  /
agnyàdayaþ sàkùàd anupalabhyamànàþ kapotàdibhir anumãyamànàþ anupàkhyà bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.81 ||


_____START JKv_6,3.81:

avyayãbhàve ca samàse akàlavàcini uttarapade sahasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sacakraü dhehi  /
sadhuraü pràja  /
akàle iti kim ? sahapårvàhõam //


____________________________________________________________________


[#719]

##  || PS_6,3.82 ||


_____START JKv_6,3.82:

upasarjanasarvàvayavaþ samàsaþ upasarjanam  /
yasya sarve 'vayavà upasarjanãbhåtàþ sa sarvopasarjano bahuvrãhir gçhyate  /
tadavayavasya saha÷abdasya và sa ity ayam àde÷o bhavati  /
saputraþ, sahaputraþ  /
sacchàtraþ, sahacchàtraþ  /
upasarjanasya iti kim ? sahayudhvà  /
sahakçtvà  /
sahakçtvapriyaþ, priyasahakçtvà iti iha bahuvrãhau yad uttarapadaü tat paraþ saha÷abdo na bhavati iti sabhàvo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.83 ||


_____START JKv_6,3.83:

prakçtyà saha÷abdo bhavati à÷iùi viùaye agovatsahaleùu  /
svasti devattàya sahaputràya sahacchàtràya sahàmàtyàya  /
agovatsahaleùu iti kim ? svasti bhavate sahagave, sagave  /
sahavatsàya, savatsàya  /
sahahalàya, sahalàya  /
vopasarjanasya (*6,3.82) iti pakùe bhavaty eva sahbàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.84 ||


_____START JKv_6,3.84:

sa iti vartate  /
samànasya sa ity ayam àde÷o bhavati chandasi viùaye mårdhan prabhçti udakam ity etàni uttarapadàni varjayitvà  /
anubhràtà sagarbhyaþ  /
anusakhà sayåthyaþ  /
yo naþ sanutyaþ  /
samàno garbhaþ sagarbhaþ, tatra bhavaþ sagarthyaþ  /
sagarbhasayåthasanutàd yat (*4,4.114) iti yatpratyayaþ  /
amårdhaprabhçtyudarkeùu iti kim ? samànamårdhà  /
samànaprabhçtayaþ  /
samànodarkàþ  /
samànasya iti yogavibhàga iùñaprasiddhyarthaþ kriyate  /
tena sapakùaþ, sàdharmyam, sajàtãyaþ ity evam àdayaþ siddhàþ bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.85 ||


_____START JKv_6,3.85:

jyotis janapada ràtri nàbhi nàman gotra råpa sthàna varõa vayas vacana bandhu ity eteùu uttarapadeùu samànasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sajyotiþ  /
sajanapadaþ  /
saràtriþ  /
sanàbhiþ  /
sanàmà  /
sagotraþ  /
saråpaþ  /
sasthànaþ savarõaþ  /
savayàþ  /
savacanaþ  /
sabandhuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.86 ||


_____START JKv_6,3.86:

caraõe gamyamàne brahmacàriõi uttarapade samànasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
samàno brahmacàrã sabrahamacàrã  /
brahma vedaþ, tadadhyayanàrthaü yad vrataü tad api brahma, tac carati iti brahamacàrã  /
samànaþ tasya+eva brahmaõeþ samànatvad ity ayam artho bhavati  /
samàne brahmaõi vratacarã sabrahmacarã iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.87 ||


_____START JKv_6,3.87:

tãrtha÷abda uttarapade yatpratyaye parataþ samànasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
satãrthyaþ  /
samànatãrthe vàsã (*4,4.107) iti yatpratyayaþ //


____________________________________________________________________


[#720]

##  || PS_6,3.88 ||


_____START JKv_6,3.88:

udara÷abde uttarapade yatpratyayànte samànasya vibhàùà sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sodaryaþ, samànodaryaþ  /
samànodare ÷ayita o ca+udàttaþ (*4,4.108) iti yat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.89 ||


_____START JKv_6,3.89:

dçk dç÷a vatu ity eteùu parataþ samànasya sa ity ayam àde÷o bhavati  /
sadçk  /
sadç÷aþ  /
tyadàdiùu dç÷o 'nàlocane ka¤ca (*3,2.60) ity atra samànànyayo÷ceti vaktavyam iti ka¤kvinau pratyayau kriyete  /
dçkùe ceti vaktavyam  /
sadçkùaþ  /
dç÷eþ kùapratyayo 'pi tatra+eva vaktavyaþ  /
vatugrahaõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.90 ||


_____START JKv_6,3.90:

idaü kim ity etayor ã÷ kã ity etau yathàsaïkhyam àde÷au bhavato dçgdç÷avatuùu  /
ãdçk  /
ãdç÷aþ  /
iyàn  /
kãdçk  /
kãdç÷aþ  /
kiyàn  /
kimiüdaübhyàü vo ghaþ (*5,2.40) iti vatup  /
dçkùe ceti vaktavyam  /
ãdçkùaþ  /
kãdçkùaþ //


____________________________________________________________________


#<à sarvanàmnaþ>#  || PS_6,3.91 ||


_____START JKv_6,3.91:

sarvanàmnaþ àkàràde÷o bhavati dçgdç÷avatuùu  /
tàdçk  /
tàdç÷aþ  /
tàvàn  /
yàdçk  /
yàdç÷aþ  /
yàvàn  /
dçkùe ceti vaktavyam  /
tàdçkùaþ  /
yàdçkùaþ //


____________________________________________________________________


[#721]

##  || PS_6,3.92 ||


_____START JKv_6,3.92:
viùvak deva ity etayoþ sarvanàmna÷ ca ñeþ adri ity ayam àde÷o bhavati a¤catau vapratyayànte uttarapade  /
diùvag ajcati iti viùvadryaï  /
devadryaï  /
sarvanàmnaþ - tadryaï  /
yadryaï adrisaghryorantodàttanipàtanaü kçtsvaranivçttyartham  /
tatra yaõàde÷e kçte udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity eùa svaro bhavati  /
viùvagdevayoþ iti kim ? a÷vàcã  /
a¤catau iti kim ? viùvagyuk  /
vapratyaye iti kim ? viùvaga¤canam  /
vapratyayagrahaõam anyatra dhàtugrahaõe tadàdividhipratipattyartham  /
tena ayaskçtam, ayaskàraþ ity atra ataþ kçkamikaüsakumbhapàtra iti satvaü bhavati  /
chandasi striyàü bahulam iti vaktavyam  /
vi÷vàã ca ghçtàcã ca ity atra na bhavati  /
kadrãcã ity atra tu bhavaty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.93 ||


_____START JKv_6,3.93:

sam ity etasya sami ity ayam àde÷o bhavati a¤catau vapratyayante uttarapade  /
samyak, samya¤cau, samya¤caþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.94 ||


_____START JKv_6,3.94:

tiras ity etasya tiri ity ayam àde÷o bhavati a¤càu vapratyayànte uttarapade 'lope, yadà asya lopo na bhavati  /
tiryak, tirya¤cau, tirya¤caþ  /
alope iti kim ? tira÷cà  /
tira÷ce  /
acaþ ity akàralopaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.95 ||


_____START JKv_6,3.95:

saha ity etasya saghriþ ity ayam àde÷o bhavati a¤catau vapratyànte uttarapade  /
saghryaï saghryajcau, saghrya¤caþ  /
saghrãcaþ  /
saghrãcà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.96 ||


_____START JKv_6,3.96:

chandasi viùaye màda stha ity etayor uttarapadayoþ sahasya sadha ity ayam àde÷o bhavati  /
sadhamàdo dyumninãràpaþ  /
sadhasthà //


____________________________________________________________________


[#722]

##  || PS_6,3.97 ||


_____START JKv_6,3.97:

dvi antar ity etàbhyàü upasargàc ca uttarasya ap ity etasya ãkàràde÷o bhavati  /

[#721]

dvãpam  /
antarãpam  /
upasargàt - nãpam  /
vãpam  /
samãpam  /
samàpa ãtve prati÷edho vaktavyaþ  /
samàpaü nàma devayajanam  /
apara àha - ãtvamanavarõàd iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, pràpam, paràpam  /
ap÷abdaü prati kriyayogàbhàvàt upasargagrahaõaü pràdyupalakùaõàrtham //


____________________________________________________________________


[#722]

#<åd anor de÷e>#  || PS_6,3.98 ||


_____START JKv_6,3.98:

anor uttarasya apaþ åkàràde÷o bhavati de÷àbhidhàne  /
anåpo de÷aþ  /
de÷e iti kim ? anvãpam  /
dãrghoccàraõam avagrahàrtham, anu åpaþ anåpaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.99 ||


_____START JKv_6,3.99:

aùaùthãsthasya atçtãyàsthasya ca anya÷abdasya dugàgamo bhavati à÷is à÷à àsthà àsthita utsuka åti kàraka ràga cha ity eteùu parataþ  /
anyà à÷ãþ anyadà÷ãþ  /
anyà à÷à anyadà÷à  /
anyà àsthà anyadàsthà  /
anya àsthitaþ anyadàsthitaþ  /
anya utsukaþ anyadutsukaþ  /
anyà åtiþ anyadåtiþ  /
anyaþ kàrakaþ anyatkàrakaþ  /
anyaþ ràgaþ anyadràgaþ  /
anyasmin bhavaþ anyadãyaþ  /
gahàdiùv anya÷abdo draùñavyaþ  /
aùaùñhyatçtãyàsthasya iti kim ? anyasya à÷ãþ anyà÷ãþ  /
anyena àsthitaþ anyàsthitaþ  /
dugàgamo 'vi÷eùeõa vaktavyaþ kàrakacchayoþ  /
ùaùñhãtçtãyayor neùña à÷ãràdiùu saptasu //
anyasya kàrakam anyatkàrakam  /
anyasya idam anyadãyam  /
asya ca dvirna¤grahaõaü liïgam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.100 ||


_____START JKv_6,3.100:

artha÷ade uttarapade anyasya vibhàùà dugàgamo bhavati  /
anyadarthaþ, anyàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.101 ||


_____START JKv_6,3.101:

ku ity etasya kta ity ayam àde÷o bhavati tatpuruùe samàse ajàdàv uttarapade  /
kadajaþ  /
kada÷vaþ  /
kaduùñraþ  /
kadannam  /
tatpuruùe iti kim ? kåùñro ràjà  /
aci iti kim ? kubràhmaõaþ  /
kupuruùaþ  /
kadbhàve tràvupasaïkhyànam  /
kutsitàstrayaþ kattrayaþ //


____________________________________________________________________


[#723]

##  || PS_6,3.102 ||


_____START JKv_6,3.102:

ratha vada ity etayo÷ ca+uttarapadayoþ koþ kat ity ayam àde÷o bhavati  /
kadrathaþ  /
kadvadaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.103 ||


_____START JKv_6,3.103:

dçõa÷abde uttarapade jàtàv abhidheyàyàü koþ kat ity àde÷o bhavati  /
kattçõà nàma jàtiþ  /
jàtau iti kim ? kutsitàni tçõàni kutçõàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.104 ||


_____START JKv_6,3.104:

pathin akùa ity etayor uttarapadayoþ koþ kà ity ayam àde÷o bhavati  /
kàpathaþ  /
kàkùaþ //


____________________________________________________________________


#<ãùadarthe ca>#  || PS_6,3.105 ||


_____START JKv_6,3.105:

ãùadarthe vartamànasya koþ kà ity ayam àde÷o bhavati  /
kàmadhuram  /
kàlavaõam  /
ajàdàv api paratvàt kàde÷a eva bhavati  /
kàmlam  /
koùõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.106 ||


_____START JKv_6,3.106:

puruùa÷abde uttarapade vibhàùà koþ kà ity ayam àde÷o bhavati  /
kàpuruùaþ, kupuruùaþ  /
apràptavibhàùeyam  /
ãùadarthe tu pårvavipratiùedhena nityaü kà bhavati  /
ãùat puruùaþ kàpuruùaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.107 ||


_____START JKv_6,3.107:

uùõa÷abde uttarapade koþ kavam ity ayam àde÷o bhavati, kà ca vibhàùà  /
kavoùõam, koùõam, kaduùõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.108 ||


_____START JKv_6,3.108:

pathi÷abde uttarapade chandasi viùaye koþ kavam kà ity etàv àde÷au bhavato vibhàùà  /
kavapathaþ, kàpathaþ, kupathaþ //


____________________________________________________________________


[#724]

##  || PS_6,3.109 ||


_____START JKv_6,3.109:

pçùodaraprakàràõi ÷abdaråpàõi, yeùu lopàgamavarnavikàràþ ÷àstreõa na vihitàþ dç÷yante ca, tàni yathopadiùñàni sàdhåni bhavanti  /
yàni yàni yathopadiùñàni, ÷aùñair uccàritàni prayuktàni, tàni tathà+eva anugantavyàni  /
pçùad udaraü yasya pçùodaram  /
pçùad udvànaü yasya pçùodvànam  /
atra takàralopo bhavati  /
vàrivàhakaþ balàhakaþ  /
pårva÷abdasya ba÷abda àde÷aþ, uttarapadàde÷ ca latvam  /
jãvanasya måtaþ jãmåtaþ  /
vana÷abdasya lopaþ  /
÷avànàü ÷ayanam ÷ma÷ànam  /
÷ava÷abdasya ÷màde÷aþ, ÷ayana÷abdasya api ÷àna÷abda àde÷aþ  /
årdhvaü khamasya iti ulåkhalam  /
årdhvakha÷abdayoþ ulå khala ity etàv àde÷au bhavataþ  /
pi÷ità÷aþ pi÷àcaþ  /
pi÷ità÷a÷abdayor yathàyogaü pi÷àca÷abdau àde÷au  /
bruvanto 'syàü sãdanti iti bçsã  /
sader adhikaraõe óañ pratyayaþ  /
bruvacchabdasya copapadasya bç÷abda àde÷o bhavati  /
mahyàü rauti iti mayåraþ  /
rauter aci ñilopaþ  /
mahã÷abdasya mayåbhàvaþ  /
evamanye 'pi a÷vatthakapitthaprabhçtayo yathàyogam anugantavyàþ  /
dik÷abdebhya uttarasya tãrasya tàrabhàvo và bhavati  /
dakùiõatãram, dakùiõatàram  /
uttaratãram, uttaratàram  /
vàco vàde óatvaü ca labhàva÷ ca+uttarapadasya+i¤i pratyaye bhavati  /
vàcaü vadati iti vàgvàdaþ  /
tasyàpatyaü vaóvàliþ  /
ùaùa utvaü datçda÷adhàsåttarapadàdeùñutvaü ca bhavati  /
ùaó dantà asya ùoóan  /
ùañ ca da÷a ca ùoóa÷a  /
dhàsu và ùaùa utvaü bhavaty uttarapadàde÷ca ùñutvam  /
ùoóhà, ùaódhà kuru  /
bahuvacananirde÷o nànàdhikaraõavàcino dhà÷abdasya pratipattyarthaþ  /
iha mà bhåt, ùañ dadhàti dhayati và ùaódhà iti  /
duro dà÷anà÷adabhadhyeùåtvaü vaktavyam uttarapadàde÷ca ùñutvam  /
kucchreõa dà÷yate nà÷yate dabhyate ca yaþ sa dåóà÷aþ  /
dåõà÷aþ  /
dåóabhyaþ  /
dambheþ khalbanunàsikalopo nipàtanàt  /
duùñaü dhyàyati iti dåóhyaþ  /
duþ÷abdopapadasya dhyàyateþ àta÷copasarge (*6,1.136) iti kapratyayaþ  /
[#725]

svaro rohatau chandasyutvaü vaktavyam  /
jàya ehi suvo rohàva  /
pãvopavasanàdãnàü ca lopo vaktavyaþ  /
pãvopavasanànàm  /
payopavasanànàm  /
varõàgamo varõaviparyaya÷ ca dvau càparau varõavikàranà÷au  /
dhàtostadarthàti÷ayena yogastaducyate pa¤cavidhaü niruktam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.110 ||


_____START JKv_6,3.110:

saïkhyà vi sàya ity evaüpårvasya ahna÷abdasya sthàne ahan ity ayam àde÷o bhavaty anyatarasyàü ïau parataþ  /
dvayor ahnor bhavaþ dvyahnaþ  /
tryahnaþ  /
dvyahni, dvyahani  /
tryahni, tryahani  /
dvyahne  /
tryahne  /
vyapagatamahaþ vyahnaþ  /
vyahni, vyahani, vyahne  /
sàyamahnaþ sàyàhnaþ  /
sàyàhni, sàyàhani, sàyàhne  /
ekade÷isamàsaþ pårvàdibhyo 'nyasya api bhavati ity etad eva visàyapårvasya ahnasya grahaõaü j¤àpakam  /
tena madhyamahnaþ madhyàhnaþ ity api bhavati  /
saïkhyàvisàyapårvasya iti kim ? pårvàhõe  /
aparàhõe //


____________________________________________________________________

#<óhralope pårvasya dãrgho 'õaþ>#  || PS_6,3.111 ||


_____START JKv_6,3.111:

óhakàrarephayoþ lopaþ yasmin sa óhralopaþ, tatra pårvasya aõaþ dãrgho bhavati  /
lãóham  /
mãóham  /
upagåóham  /
måóhaþ  /
ralope - nãraktam  /
agnãrathaþ  /
indårathaþ  /
punà raktaü vàsaþ  /
pràtà ràjakrayaþ  /
pårvagrahaõam anuttarapade 'pi pårvamàtrasya dãrghàrtham  /
aõaþ iti kim ? àtçóham  /
àvçóham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.112 ||


_____START JKv_6,3.112:

sahi vahi ity etayoþ avarõasya okàra àde÷o bhavati óhralope  /
soóhà  /
soóhum  /
soóhavyam  /
voóhà  /
voóhum  /
voóhavyam  /
avarõasya iti kim ? åóhaþ  /
åóhavàn  /
varõagrahaõaü kim ? kçtàyàm api vçddhau yathà syàt  /
udavoóhàm  /
udavoóham  /
tàdapi paraþ taparaþ, taparatvàd àkàrasya grahaõaü na syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.113 ||


_____START JKv_6,3.113:

sàdhyai sàóhvà sàóhà iti nigame nipàtyanate  /
sàóhyai samantàt sàóhvà ÷atrån  /
saheþ ktvàpratyaye otvàbhàvaþ  /
pakùe ktvàpratyayasya dhyaibhàvaþ  /
sàóhà iti tçci råpametat  /
nigame iti kim ? soóhvà, soóhà iti bhàùàyàm //


____________________________________________________________________


[#726]

##  || PS_6,3.114 ||


_____START JKv_6,3.114:

saühitàyàm ity ayam adhikàraþ  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmaþ saühitàyàm ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - dvyaco 'tas tiïaþ (*6,3.135) iti  /
vidmà hi tvà gopatiü ÷åra gonàm  /
saühitàyàm iti kim ? vidma, hi, tvà, gopatiü, ÷åra, gonàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.115 ||


_____START JKv_6,3.115:

karõa÷abde uttarapade lakùaõavàcino dãrgho bhavati viùña aùñan pa¤can maõi bhinna chinna chidra sruva svastika ity etàn varjayitvà  /
dàtràkarõaþ  /
dviguõàkarõaþ  /
triguõàkarõaþ  /
dvyaïgulàkarõaþ  /
aïgulàkarõaþ  /
yat pa÷ånàü svàmivi÷eùasambandhaj¤àpanàrthaü dàtràkàràdi kriyate tad iha lakùaõaü gçhyate  /
lakùaõasya iti kim ? ÷obhanakarõaþ  /
aviùñàdãnàm iti kim ? viùñakarõaþ  /
aùñakarõaþ  /
pa¤cakarõaþ  /
maõikarõaþ  /
bhinnakarõaþ  /
chinnakarõaþ  /
chidrakarõaþ  /
sruvakarõaþ  /
svastikakarõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.116 ||


_____START JKv_6,3.116:

nahi vçti vçùi vyadhi ruci sahi tani ity eteùu kvipratyayànteùu uttarapadeùu pårvapadasya dãrgho bhavati saühitàyàü viùaye  /
nahi - upànat  /
parãõat  /
vçti - nãvçt  /
upàvçt  /
vçùi - pràvçñ  /
upàvçñ  /
vyàdhi - marmàvit  /
dçdayàvit  /
÷vavit  /
ruci - nãruk  /
abhiruk  /
sahi - çtãùañ  /
tani - tarãtat  /
gamaþ kvau (*6,4.40) iti gamadãnam iùyate  /
tataþ tanoter apy anunàsikalopaþ  /
kvau iti kim ? pariõahanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.117 ||


_____START JKv_6,3.117:

vana giri ity etayor uttarapadayor yathàsaïkhyaü koñaradãnàm kiü÷ulukàdãnàü ca dãrgho bhavati saj¤àyàü viùaye  /
vane koñaràdãnàm - koñaravaõam  /
mi÷rakàvaõam  /
sighrakàvaõam  /
sàrikàvaõam  /
girau kiü÷ulukàdãnàm - kiü÷ulukàgiriþ  /
a¤janàgiriþ  /
koñarakiü÷ulukàdãnàm iti kim ? asipatravanam  /
kçùõagiriþ  /
koñara  /
mi÷raka  /
puraka  /
sighraka  /
sàrika  /
koñaràdiþ  /
kiü÷uluka  /
ֈlvaka  /
a¤jana  /
bha¤jana  /
lohita  /
kukkuñ  /
kiü÷ulukàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.118 ||


_____START JKv_6,3.118:

vale parataþ pårvasya dãrghaþ bhavati  /
àsutãvalaþ  /
kçùãvalaþ  /
dantàvalaþ  /
rajaþkçùyàsutiparùado valac (*5,2.112) iti valac pratyayo gçhyate, na pràtipadikam  /
anutsàhabhràtçpitéõàm ity eva  /
utsàhavalaþ  /
bhràtçvalaþ  /
pitçvalaþ //


____________________________________________________________________


[#727]

##  || PS_6,3.119 ||


_____START JKv_6,3.119:
matau parato bahvaco 'jiràdivarjitasya dãrgho bhavati sa¤j¤àyàm viùaye  /
udumbaràvatã  /
ma÷akàvatã  /
vãraõàvatã  /
puùkaràvatã  /
amaràvatã  /
nadyàü matup (*4,2.85) iti matuppratyayaþ  /
sa¤j¤àyàm (*8,2.11) iti matorvatvam  /
bahvacaþ iti kim ? vrãhimatã  /
anajiràdãnàm iti kim ? ajiravatã  /
khadiravatã  /
pulinavatã  /
haüsakàraõóavavatã  /
cakravàkavatã  /
sa¤j¤àyàm ity eva, valayavatã //


____________________________________________________________________


#<÷aràdãnàm ca>#  || PS_6,3.120 ||


_____START JKv_6,3.120:

÷aràdãnàü ca matau dãrgho bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
÷aràvatã  /
vaü÷àvatã  /
÷ara  /
vaü÷a  /
dhåma  /
ahi  /
kapi  /
maõi  /
muni  /
÷uci  /
hanu  /
÷aràdiþ  /
sa¤j¤àyàm (*8,2.11) iti matorvatvam  /
yavàditvàt vrãhyàdibhyo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.121 ||


_____START JKv_6,3.121:

igantasya pårvapadasya pãluvarjitasya vahe uttarapade dãrgho bhavati  /
çùãvaham  /
kapãvaham  /
munãvaham  /
ikaþ iti kim ? piõóavaham  /
apãloþ iti kim ? pãluvaham  /
apãlvàdãnàm iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, càruvaham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.122 ||


_____START JKv_6,3.122:

upasargasya gha¤ante uttarapade amanuùye 'bhidheye bahulaü dãrgho bhavati  /
vãkledaþ  /
vãmàrgaþ  /
apàmàrgaþ  /
na ca bhavati  /
prasevaþ  /
prasàraþ  /
sàdakàrayoþ kçtrime dãrgho bhavati  /
pràsàdaþ  /
pràkàraþ  /
kçtrime iti kim ? prasàdaþ  /
prakàraþ  /
ve÷àdiùu vibhàùà dãrgho bhavati  /
prative÷aþ, pratãve÷aþ  /
pratirodhaþ, pratãrodhaþ  /
amanuùye iti kim ? niùàdo manuùyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.123 ||


_____START JKv_6,3.123:

igantasya upasargasya kà÷a÷abde uttarapade dãrgho bhavati  /
nãkà÷aþ  /
vãkà÷aþ  /
anåkà÷aþ  /
pacàdyacpratyayànto 'yaü kà÷a÷abdaþ, na tu gha¤antaþ  /
ikaþ iti kim ? prakà÷aþ //


____________________________________________________________________


[#728]

##  || PS_6,3.124 ||


_____START JKv_6,3.124:

dà ity etasya yaþ takàràdir àde÷aþ tasmin parataþ igantasya+upasargasya dãrgho bhavati  /
nãttam  /
vãttam  /
parãttam  /
aca upasargàt taþ (*7,4.47) ity antasya yady api takàraþ kriyate tathàpi cartvasyà÷rayàt siddhatvam iti takàràdir bhavati  /
ikaþ ity eva, prattam  /
avattam  /
daþ iti kim ? vitãrõam  /
nitãrõam  /
ti iti kim ? sudattam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.125 ||


_____START JKv_6,3.125:

aùñan ity etasya uttarapade sa¤j¤àyàü dãrgho bhavati  /
aùñàvakraþ  /
aùñàbandhuraþ  /
aùñàpadam  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? aùñaputraþ  /
aùñabhàryaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.126 ||


_____START JKv_6,3.126:

chandasi viùaye 'ùñanaþ uttarapade dãrgho bhavati  /
àgneyamaùñàkapàlaü nirvapet carum  /
aùñàhiraõyà dakùiõà  /
aùñàpadã devatà sumatã  /
aùñau pàdau asyàþ iti bahuvrãhau pàdasya lope kçte pàdo 'nyatarasyàm (*4,1.8) iti ïãp  /
gavi ca yukte bhàùàyàmàùñano dãrgho bhavati iti vaktavyam  /
aùñàgavam ÷akañam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.127 ||


_____START JKv_6,3.127:

citi÷abdasya kapi parataþ dãrgho bhavati  /
ekacitãkaþ  /
dvicitãkaþ  /
tricitãkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.128 ||


_____START JKv_6,3.128:

vi÷va÷abdasya vasu ràñ ity etayoþ uttarapadayoþ dirgha àde÷o bhavati  /
vi÷vàvasuþ  /
vi÷vàràñ  /
ràñ iti vikàranirde÷o yatra asya etad råpaü tatra+eva yathà syàt  /
iha na bhavati, vi÷varàjau  /
vi÷varàjaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.129 ||


_____START JKv_6,3.129:

nara÷abda uttarapade sa¤j¤àyàm viùaye vi÷vasya dãrgho bhavati  /
vi÷vànaro nàma yasya vai÷vànariþ putraþ  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? vi÷ve narà yasya sa vi÷vanaraþ //


____________________________________________________________________


[#729]

##  || PS_6,3.130 ||


_____START JKv_6,3.130:

mitre ca+uttarapade çùàvabhidheye vi÷vasya dãrgho bhavati  /
vi÷vàmitro nàma çùiþ  /
çùau iti kim ? vi÷vamitro màõavakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.131 ||


_____START JKv_6,3.131:

manraviùaye soma a÷va indriya vi÷vadevya ity eteùàü matuppratyaye parataþ dãrtho bhavati  /
somàvatã  /
a÷vavatã  /
indriyàvatã  /
vi÷vadevyàvatã //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.132 ||


_____START JKv_6,3.132:

mantre iti vartate  /
oùadhi÷abdasya vibhaktàv aprathamàyàü parataþ dãrgho bhavati  /
oùadhãbhirapãtat  /
namaþ pçthivyai nama oùadhãbhyaþ  /
vibhaktau iti kim ? oùadhipate  /
aprathamàyàm iti kim ? sthireyamastvoùadhiþ //


____________________________________________________________________


#<çci tunughamakùutaïkutroruùyàõàm>#  || PS_6,3.133 ||


_____START JKv_6,3.133:

çci viùaye tu nu gha makùu taï ku tra uruùya ity eùàü dãrgho bhavati  /
à tå na indra vçtrahan  /
nu - nå karaõe  /
gha - uta và ghà syàlàt  /
makùu - makùå gomantamãmahe  /
taï - bharatà jàtavedasam  /
taï iti thàde÷asya ïãtvapakùe grahaõaü, tena+iha na bhavati, ÷çõota gràvàõaþ  /
ku - kåmanaþ  /
tra - atrà gauþ  /
uruùya - uruùyà õo //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,3.134 ||


_____START JKv_6,3.134:

su¤ nipàto gçhyate  /
igantaraya su¤i parato mantraviùaye dãrgho bhavati  /
abhã ùu õaþ sakhãnàm  /
årdhva å ùu õa åtaye  /
su¤aþ (*8,3.107) iti ùatvam, na÷ca dhàtusthoruùubhyaþ (*8,4.27) iti õatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.135 ||


_____START JKv_6,3.135:

çci iti vartate  /
dvyacastiïantasya ataþ çgviùaye dãrgho bhavati  /
vidmà hi tvà gopatiü ÷åra gonàm  /
vidmà ÷arasya pitaram  /
dvyacaþ iti kim ? a÷và bhavata vàjinaþ  /
ataþ iti kim ? à devàn vakùi yakùi ca //


____________________________________________________________________


[#730]

##  || PS_6,3.136 ||


_____START JKv_6,3.136:
çci ity eva  /
nipàtasya ca çgviùaye dãrgþ àde÷o bhavati  /
evà te  /
acchà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.137 ||


_____START JKv_6,3.137:

anyeùàm api dãrgho dç÷yate, sa ÷iùñaprayogàdanugantavyaþ  /
yasya dãrghatvaü vihitaü, dç÷yate ca prayoge, tad anena kartavyam  /
ke÷àke÷i  /
kacàkaci  /
jalàùàñ  /
nàrakaþ påruùaþ  /
÷uno dantadaüùñràkarõakundavaràhapucchapadeùu  /
÷vàdantaþ  /
÷vàdaüùñraþ  /
÷vàkarõaþ  /
÷vàkundaþ  /
÷vàvaràhaþ  /
÷vàpucchaþ  /
÷vàpadaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.138 ||


_____START JKv_6,3.138:

cau parataþ pårvapadasya dãrgho bhavati  /
cau iti a¤catirluptanakàràkàro gçhyate  /
dadhãcaþ pa÷ya  /
dadhãcà  /
dadhãce  /
madhåcaþ pa÷ya  /
madhåcà  /
madhåce  /
antaraïgo 'pi yaõàde÷o dãrghavidhànasàmarthyàn na pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,3.139 ||


_____START JKv_6,3.139:

uttarapde iti vartate  /
samprasàraõàntasya pårvapadasya+uttarapade dãrgho bhavati  /
kàrãùagandhãputraþ  /
kàrãùagandhãpatiþ  /
kaumudagandhãputraþ  /
kaumudãgandhãpatiþ  /
karãùasya iva gandho 'sya, kumudasya iva gandho 'sya, alpàkhyàyàm (*5,4.136), upamànàc ca (*5,4.137) iti ikàraþ samàsàntaþ  /
karãùagandherapatyam kàrãùagandhyà  /
kumudagandherapatyam kaumudagandhyà, tasyàþ putraþ kaumudagandhãputraþ  /
kaumudagadhãpatiþ  /
iko hrasvo 'ïyo gàlavasya (*6,3.61) ity etan na bhavati  /
vyavasthitavibhàùà hi sà  /
akçta eva dãrghatve hrasvabhàvapakùe kçtàrthena api dãrgheõa pakùàntare paratvàd hrasvo bàdhyate  /
punaþ prasaïgavij¤ànaü ca na bhavati, sakçdgatau vipratiùedhe yad bàdhitaü tadbàdhitam eva iti //
iti ÷rãvàmanaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau ùaùñhàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

[#731]

ùaùñhàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.1 ||


_____START JKv_6,4.1:

adhikàro 'yam àsaptamàdhyàyaparisamàpteþ  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ aïgasya ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - halaþ (*6,4.2) - håtaþ  /
jãnaþ  /
saüvãtaþ  /
aïgasya iti kim ? nirutam  /
durutam  /
nàmi dãrghaþ (*6,4.6) - agnãnàm  /
vàyånàm  /
aïgasya iti kim ? krimiõàü pa÷ya  /
pàmanàü pa÷ya  /
ato bhisa ais (*7,1.9) - vçkùaiþ  /
plakùaiþ  /
aïgasya iti kim ? bràhmaõabhissà  /
odanabhissiñà  /
aïgàdhikàraþ kçto 'nyàrtho nàmi dãrghatvàdyapi vyavasthàpayati iti tadartham arthavadgrahaõaparibhàùà nà÷rayitavyà bhavati  /
aïgasya iti sambandhasàmànye eùà ùaùñhã yathàyogaü vi÷eùeùu avatiùñhate  /
atha và pràtipadikàrthamàtram avivakùitavibhaktyartham adhikriyate  /
tat uttaratra yathàyogaü vipariõamyate  /
tato 'kàràntàd aïgàt bhisa ais ity evam àdy api samyak sampannaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.2 ||


_____START JKv_6,4.2:

aïgàvayavàd dhalo yad uttaraü samprasàraõam tadantasya aïgasya dãrgho bhavati  /
håtaþ  /
jãnaþ  /
saüvãtaþ  /
halaþ iti kim ? utaþ  /
utavàn  /
aïgàvayavàt iti kim ? nirutam  /
tadantasya iti kim ? viddhaþ  /
vicitaþ  /
aõaþ ity eva, tçtãyaþ  /
tçtãyà iti và nipàtanàd atra dãrghàbhàvaþ  /
aïgagrahaõam àvartayitavyam halvi÷eùaõàrtham, aïgakàryapratipattyarthaü ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.3 ||


_____START JKv_6,4.3:

nàm iti etat ùaùñhãbahuvacanam àgatanuñkaü gçhyate  /
tasmin parato 'ïgasya dãrgho bhavati  /
agnãnàm  /
vàyunàm  /
kartéõàm  /
hartéõàm  /
aõaþ ity etad atra nivçttam  /
àgatanuñkagrahaõam uttaràrtham, kçte ca nuñi dãrghapratipattyartham  /
anyathà hi nuóeva na syàt  /
nàmi dãrgha àmi cet syàt kçte dãrghe na nuñ bhavet  /
vacanàd yatra tannàsti nopadhàyà÷ca carmaõàm //

____________________________________________________________________


[#732]

##  || PS_6,4.4 ||


_____START JKv_6,4.4:

tisç catasç ity etayoþ nàmi dãrgho na bhavati  /
tisçõàm  /
catasçõàm  /
idam eva nàmi iti dãrghapratiùedhavacanaü j¤àpakam aci ra çtaþ (*7,2.100) ity etasmàt pårvavipratiùedhena nuóàgamo bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.5 ||


_____START JKv_6,4.5:

chandasi vaùaye tisç-catasroþ nàmi parataþ ubhayathà dç÷yate, dãrgha÷càdãrgha÷ca  /
tisçõàü madhyadine, tisçõàü madhyadine  /
catasçõàü madhyadine, cataséõàü madhyadine //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.6 ||


_____START JKv_6,4.6:

nç ity etasya nàmi pare ubhayathà bhavati  /
tvaü néõàü nçpate, tvaü nçõàü nçpate kecid atra chandasi iti na anuvartayanti, tena bhàùàyàm api vikalpo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.7 ||


_____START JKv_6,4.7:

nàntasya aïgasya upadhàyàþ nàmi parato dãrgho bhavati  /
pa¤cànàm  /
saptànàm  /
navànàm  /
da÷ànàm  /
naþ iti kim ? caturõàm  /
nàmi ity eva, carmàõàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.8 ||


_____START JKv_6,4.8:

sarvanàmasthàne ca parato 'sambuddhau nopadhàyàþ dãrgho bhavati  /
ràjà, ràjànau, ràjànaþ  /
ràjànam, ràjànau  /
sàmàni tiùñhanti  /
sàmàni pa÷ya  /
sarvanàmasthàne iti kim ? ràjani  /
sàmani  /
asambuddhau iti kim ? he ràjan  /
he takùan //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.9 ||


_____START JKv_6,4.9:

ùapårvasya acaþ nopadhàyàþ nigamaviùaye sarvanàmasthàne parataþ asambuddhau và dãrgho bhavati  /
sa takùàõaü tiùñhantamabravãt  /
sa takùaõam tiùñhantamabravãt  /
çbhukùàõamindram  /
çbhukùaõamindram  /
nigame iti kim ? takùà, takùàõau, takùàõaþ //


____________________________________________________________________


[#733]

##  || PS_6,4.10 ||


_____START JKv_6,4.10:

sakàràntasya saüyogasya yo nakàraþ mahata÷ ca tasya+upadhàyàþ dãrgho bhavati sarvanàmasthàne parataþ asambuddhau  /
÷reyàn, ÷reyàüsau, ÷reyàüsaþ  /
÷reyàüsi  /
payàüsi  /
ya÷àüsi  /
mahataþ svalvapi - mahàn, mahàntau, mahàntaþ  /
asambuddhau iti kim ? he ÷reyan  /
he mahan //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.11 ||


_____START JKv_6,4.11:

ap ity etasya, tçnantasya, tçjantasya, svasç naptç neùñç tvaùtç kùattç hotç potç pa÷àstç ity eteùàü càïgànàm upadhàyà dãrgho bhavati sarvanàmasthàne parato 'sambuddhau  /
ap - àpaþ  /
bahvàmpi taóàgàni iti kecid icchanti, tatra samàsànto vidhiranityaþ iti samàsànto na kriyate  /
nityam api ca numamakçtva dãrghatvam iùyate  /
tçn - kartàrau kañàn  /
vaditàrau janàpavàdàn  /
kartàraþ  /
tçc - kartàrau kañasya  /
kartàraþ  /
hartàrau bhàrasya  /
hartàraþ  /
svasç - svasà, svasàrau, svasàraþ  /
naptç - naptà, naptàrau, naptàraþ  /
neùñç - neùñà, neùñàrau, neùñàraþ  /
tvaùñç - tvaùñà, tvaùñàrau, tvaùñàraþ  /
kùattç - kùattà, kùattàrau, kùattàraþ  /
hotç - hotà, hotàrau, hotàraþ  /
potç - potà, potàrau, potàraþ  /
pra÷àstç - pra÷àstà, pra÷àstàrau, pra÷àstàraþ  /
naptràdinàü grahaõamavyutpattipakùe vidhyartham  /
vyutpattipakùe niyamàrtham, evam bhåtànàm anyeùàü sa¤j¤à÷abdànàü dãrgho mà bhåt iti  /
pitarau, pitaraþ  /
màtarau,màtaraþ  /
asambuddhau iti kim ? he kartaþ  /
he svasaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.12 ||

_____START JKv_6,4.12:

in han påùan aryaman ity evam antànàm aïgànàü ÷au parata upadhàyà dãrgho bhavati  /
bahudaõóãni  /
bahucchatrãõi  /
bahuvçtrahàõi  /
bahubhråõahàni  /
bahupåùàõi  /
bahvaryamàõi  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, inhanpåùàryamõàm upadhàyaþ ÷àv eva dãrgho bhavati na anyatra  /
daõóinau  /
chatriõau  /
vçtrahaõau  /
påùaõau  /
aryamaõau  /
dãrghavidhirya ihenprabhçtãnàü taü viniyamya suñãti suvidvàn  /
÷au niyamaü punar eva vidadhyàt bhråõahanãti tathàsya na duùyet //
÷àsmi nivartya suñãtyavi÷eùe ÷au niyamaü kuru vàpyasamãkùya  /
dãrghavidherupadhàniyamànme hanta yi dãrghavidhau ca na doùaþ //
suñyapi và prakçte 'navakà÷aþ ÷au niyamo 'prakçtapratiùedhe  /
yasya hi ÷au niyamaþ suñi naitattena na tatra bhavedviniyamyam //
hanteþ anunàsikasya kvijhaloþ kïiti (*2,4.15) iti dãrghatvaü yat tad api niyamena bàdhyate vçtrahaõi, bhråõahani iti  /
katham ? yogavibhàgaþ kriyate  /
inhanpåùàryamõàm sarvanàmasthàne eva dãrgho bhavati, na anyatra iti  /
tataþ ÷au iti dvitãyo niyamaþ  /

[#734]

÷au eva sarvanàmasthàne dãrgho bhavati na anyatra iti  /
sarvasya+upadhàlakùaõasya dãrghasya niyamena nivçttiþ kriyate  /
yas tu na upadhàlakùaõaþ sa bhavaty eva  /
vçtrahàyate  /
bhråõahàyate  /
atha va anuvartamàne 'pi sarvanàmasthànagrahaõe sàmarthyàdayam avi÷eùeõa niyamaþ  /
÷i÷abdo hi sarvanàmasthàaü napuüsakasya, na ca tasya anyat sarvanàmasthànam asti ity avi÷eùeõa niyamaþ  /
tatra tu napuüsakasya ity etan na a÷rãyate  /
tena anapuüsakasya api dãrgho na bhavati  /
sarvanàmasthànasa¤j¤àvidhàne tu napuüsakasya vyàpàro 'sti iti tatra niyamaþ kriyamaõo napuüsakasya syàt //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.13 ||


_____START JKv_6,4.13:

sàv asambuddhau parataþ inhanpåùaryamõàm upadhàyà dãrgho bhavati  /
daõóã  /
vçtrahà  /
påùà  /
aryamà  /
asambuddhau iti kim ? he daõóin  /
he påùan  /
he aryaman //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.14 ||


_____START JKv_6,4.14:

atu as ity evam antasya adhàtor upadhàyàþ sàvasambuddhau parataþ dãrgho bhavati  /
óavatu - bhavàn  /
ktavatu - kçtavàn  /
matup - gomàn  /
yavamàn  /
atra kçte dãrghe numàgamaþ kartavyaþ  /
yadi hi paratvàn nityatvàc ca num syat, dãrghasya nimittamatåpadhà vihanyeta  /
asantasya - supayàþ  /
suya÷àþ  /
su÷rotàþ  /
adhàtoþ iti kim ? piõóaü grasate iti piõóagraþ  /
carma vaste iti carmavaþ  /
anarthako 'py as÷abdo gçhyate, aninasmaïgrahaõànyarthavatà ca anarthakena ca tadantavidhiü prayojayanti iti  /
antagrahaõam upade÷aprayogaikade÷asya apy atvantasya parigrahàrtham, anyathà matupo grahaõam na syàd, upade÷e råpanirgrahahetau nàyamatvantaþ iti  /
asambuddhau ity eva, he goman  /
supayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.15 ||


_____START JKv_6,4.15:

anunàsikàntasya aïgasya upadhàyàþ dãrgho bhavati kvipratyaye parato jhalàdau ca kïiti  /
praֈn  /
pratàn  /
jhalàdau kiti - ÷àntaþ  /
÷àntavàn  /
÷àntvà  /
÷àntiþ  /
ïiti khalv api - ÷aü÷àntaþ  /
tantàntaþ  /
yaïlugantàd ayaü tas  /
anunàsikasya iti kim ? odanapak  /
pakvaþ  /
pakvavàn  /
kvijhaloþ iti kim ? gamyate  /
ramyate  /
kïiti iti kim ? gantà  /
rantà //


____________________________________________________________________


[#735]
##  || PS_6,4.16 ||


_____START JKv_6,4.16:

ajantànàm aïgànaü hanigamyo÷ ca sani jhalàdau pare dãrgho bhavati  /
ajantànàm - vivãùati  /
tuùñåùati  /
cikãrùati  /
jihãrùati  /
han - jighàüsati  /
gam - adhijigàüsate  /
gameriïàde÷asya+iti vaktavyam  /
iha mà bhåt sa¤jigaüsate vatso màtra iti  /
svargaü lokaü samajigàüsat iti chandasi yadaniïàde÷asya api dãrghatvaü dç÷yate, tad anyeùàm api dç÷yate (*6,3.137) ity anena bhavati  /
atha và iha ajgrahaõaü na kartavyam  /
sani dãrgho bhavati ity etàvadeva såtraü kartavyam  /
tatràcà gçhyamàõasya vi÷eùaõe sati siddham ajantasya dãrghatvam ? tat kriyate pravçttibhedena gamer api vi÷eùaõàrtham, ajantasya aïgasya dãrgho bhavati, ajàde÷asya gameþ iti  /
tato na vaktavyam idaü gameriïàde÷asya iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.17 ||


_____START JKv_6,4.17:

tanoter aïgasya sani jhalàdau vibhàùà dãrgho bhavati  /
titàüsati, titaüsati  /
jhali ity eva, titaniùati  /
sanãvantardha ity atra tanoter upasaïkhyànàd ióàgamo bhavati vikalpena //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.18 ||


_____START JKv_6,4.18:

krama upadhàyà vibhàùà dirgho bhavati ktvà pratyaye jhalàdau parataþ  /
krantvà, kràntvà  /
jhali ity eva, kramitvà  /
prakramya, upakramya iti bahiraïgo 'pi lyabàde÷o 'ntaraïgànapi vidhãn bàdhate iti pårvam eva dãrghatvaü na pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.19 ||


_____START JKv_6,4.19:

cha ity etasya satukkasya, vakàrasya ca sthàne yathàsaïkhyam ÷ åñþ ity etàv àde÷au bhavataþ, anunàsikàdau pratyayai parataþ kvau jhalàdau ca kïiti  /
pra÷naþ  /
vi÷naþ  /
antaraïgatvàt che ca (*6,1.73) iti tuki kçte satukkasya ÷àde÷aþ  /
vakàrasya åñþ - syonaþ  /
siverauõàdike na pratyaye laghåpadhaguõàt pårvamåñþ kriyate  /
tatra kçte 'ntaraïgatvàd yaõàde÷o nànà÷rayatvàt ca na vàrõàdàïgaü balãyaþ bhavati  /
kvau chasya ÷abdapràñ  /
kvabvaci ityàdinauõàdikaþ kvip dãrgha÷ ca  /
goviñ  /
vakàrasya - akùadyåþ  /
hiraõyaùñhyåþ  /

[#736]

asiddhaü bahiraïgamantaraïge iti nàjànantarye iti pratiùidhyate  /
jhalàdau chasya - pçùñaþ  /
pçùñavàn  /
pçùñvà  /
vakàrasya - dyåtaþ  /
dyåtavàn  /
dyåtvà  /
kïiti ity eva, dyubhyàs  /
dyubhiþ  /
kecid atra kïiti iti na anuvartayanti  /
kathaü dyubhyàm, dyubhiþ iti åñhi kçte ? diva ut (*6,1.131) iti taparatvàn màtràkàlo bhaviùyati  /
cha÷àü ùaþ ity atra chagrahaõaü na kartavyam  /
anena+eva hi sarvatra ÷akàro vidhãyate  /
åñhaùñhitkaraõam etyadhatyåñhsu (*6,1.189) iti vi÷eùaõàrtham  /
vàha åñþ (*6,4.139) ity ayam api ñhideva //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.20 ||


_____START JKv_6,4.20:

jvara tvara srivi ava mava ity eteùàm aïgànàü vakàrasya upadhàyà÷ ca sthàne åñþ ity ayam àde÷o bhavati kvau parato 'nunàsike jhalàdau ca kïiti  /
jåþ, jårau, jåraþ  /
jårtiþ  /
tvara - tåþ, tårau, tåraþ  /
tårtiþ  /
srivisråþ, sruvau, sruvaþ  /
sråtaþ  /
sråtavàn  /
sråtiþ  /
ava - åþ, uvau, uvaþ  /
åtiþ  /
mava - måþ, muvau, muvaþ  /
måtaþ  /
måtavàn  /
måtiþ  /
jvaratvaropadhà vakàràt parà, srivyavamavàü pårvà //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.21 ||


_____START JKv_6,4.21:

rephàduttarayoþ chvorlopo bhavati kvau parato jhalàdau kïiti ca parataþ  /
murcchà - måþ, murau, muraþ  /
mårtaþ  /
mårtavàn  /
mårtiþ  /
na dhyà-khyà-pé-mårchi-madàm (*8,2.57) iti niùñhànatvàbhàvaþ  /
hurcchà - håþ, hurau, huraþ  /
hårõaþ  /
hårõavàn  /
hårtiþ  /
ràllope sutukkasya chasya abhàvàt kevalo gçhyate  /
vakàrasya - turvã - tåþ, turau, turaþ  /
tårõaþ  /
tårõavàn  /
tårtiþ  /
dhurvã - dhåþ, dhurau, dhuraþ  /
dhårõaþ  /
dhårõavàn  /
dhårtiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.22 ||


_____START JKv_6,4.22:

asiddhavat ity ayam adhikàraþ  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ à adhyàyaparisamàpteþ tad asiddhavat bhavati ity evaü veditavyam  /
à bhàt iti viùayanirde÷aþ  /
àbhasaü÷abdanàd yad ucyate tatra kartavye  /
atra it samànà÷rayatvapratipattyarthaü  /
tac ced atra yatra bhavati tadà bhàt ÷àstrãyaü vidhãyate tadà÷rayam eva bhavati  /
vyà÷rayaü tu nàsiddhavad bhavati ity arthaþ  /
asiddhavacanam utsargalakùaõabhàvàrtham, àde÷alakaùaõapratiùedhàrthaü ca  /
edhi, ÷àdhi ity atra etva÷àbhàvayoþ kçtayoþ jhallakùaõaü dhitvaü na pràpnoti, asiddhatvàd bhavati  /
àgahi, jahi ity atra anunàsika lope jabhàve ca ato heþ (*6,4.105) iti luk pràpnoti, asiddhatvàn na bhavati  /
à bhàt iti kim ? abhàji  /
ràgaþ  /
ata upadhàyàþ (*7,2.116) iti vçddhau kartavyàyàü nalopo nàsiddho bhavati  /
atragrahaõaü kim ? papuùaþ pa÷ya  /
cicyuùaþ pa÷ya  /
luluvuùaþ pa÷ya  /
vasusaüprasàraõam àllope yaõàde÷e uvaïàde÷e ca kartavye nàsiddhaü bhavati  /
àllopàdãni vasau, vasantasya vibhaktau saüprasàraõam iti samànà÷rayatvaü na asti  /
asiddhaü bahiraïgamantaraïge iti ? etad apy atra na bhavati  /

[#737]

kiü kàraõam ? eùà hi paribhàùà àbhàcchàstrãyà  /
tasyàü pravartamànàyàü vasusaüprasàraõàdãnàmàbhàcchàstrãyàõàm eva asiddhatvàd antaraïgabahiraïgayoþ yugapat samupasthàpanaü na asti iti paribhàùa na pravartate  /
vugyuñàvuvaïyaõoþ siddhau bhavata iti vaktavyam  /
vug uvaïàde÷e - babhåva, bahåvatuþ, bavhåvuþ  /
yuñ yaõàde÷e - upadidãye, upadidãyàte, upadedãyire  /
àbhàt ity ayam abhividhàvàï  /
tena bhàdhikàre 'py asiddhavad bhavati //


____________________________________________________________________

#<÷nàn nalopaþ>#  || PS_6,4.23 ||


_____START JKv_6,4.23:

÷nàt iti ÷namayamutsçùñamakàro gçhyate  /
tata uttarasya nakàrasya lopo bhavati  /
anakti  /
bhanakti  /
hinasti  /
÷akàravato grahaõam kim ? yaj¤ànàm  /
yatnànàm  /
supi ca (*7,3.102) iti paratvàt kçte 'pi dãrghatve sthànivadbhavàt nalopaþ syàd eva  /
vi÷nànàm, pra÷nànàm ity atra lakùaõapratipadoktayoþ pratipadoktasya+eva ity evaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.24 ||


_____START JKv_6,4.24:

aniditàm aïgànàü halantànàm upadhàyàþ nakàrasya lopo bhavati kïiti pratyaye parataþ  /
srastaþ  /
dhvastaþ  /
srasyate  /
dhvasyate  /
sanãsrasyate  /
danãdhvasyate  /
aniditàm iti kim ? nandyate  /
nànandyate  /
halaþ iti kim ? nãyate  /
nenãyate  /
upadhàyàþ iti kim ? nahyate  /
nànahyate  /
kïiti iti kim ? sraüsità  /
dhvaüsità  /
aniditàü nalope laïgikampyor upatàpa÷arãravikàrayor upasaïkhyànaü kartavyam  /
vilagitaþ  /
vikapitaþ  /
upatàpa÷arãravikàrayoþ iti kim ? vilaïgitaþ  /
vikampitaþ  /
ra¤jerõau mçgaramaõa upasaïkhyànaü kartavyam  /
rajayati mçgàn  /
janãjéùknasura¤jo 'mantà÷ ca iti mittvàd upadhàhrasvatvam  /
mçgaramaõa iti kim ? ra¤jayati vastràõi  /
ghinuõi ca ra¤jer upasaïkhyànaü kartavyam  /
ràgã  /
tyajarajabhaja iti nipàtanàd và siddham  /
rajakarajanarajaþsåpasaïkhyànaü kartavyam  /
rajakaþ  /
rajanam  /
rajaþ //


____________________________________________________________________


[#738]

##  || PS_6,4.25 ||


_____START JKv_6,4.25:

daü÷a sa¤ja ùva¤ja ity eteùàm aïgànàü ÷api parata upadhàyà nakàrasya lopo bhavati  /
da÷ati  /
sajati  /
pariùvajate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.26 ||


_____START JKv_6,4.26:

ra¤je÷ ca ÷api parataþ upadhàyàþ nakàrasya lopo bhavati  /
rajati, rajataþ, rajanti  /
pçthagyogakaranam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.27 ||


_____START JKv_6,4.27:

bhàvakaranavàcini gha¤i parato ra¤jeþ upadhàyà nakàrasya lopo bhavati  /
bhàve - à÷caryo ràgaþ  /
vicitro ràgaþ  /
karaõe - rajyate anena iti ràgaþ  /
bhàvakaraõayoþ iti kim ? rajanti tasminn iti raïgaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.28 ||


_____START JKv_6,4.28:

jave 'bhidheye syadaþ iti gha¤i nipàtyate  /
syander nalopo vçddhyabhàva÷ ca  /
ikprakaraõàt na dhàtulopaþ iti pratiùedho na asti  /
gosyadaþ  /
a÷vasyadaþ  /
java iti kim ? tailasyandaþ  /
ghçtasyandaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.29 ||


_____START JKv_6,4.29:

avoda edha odma pra÷ratha hima÷ratha ity ete nipàtyante  /
avoda iti underavapårvasya gha¤i nalopo nipàtyate  /
edha iti indher gha¤i nalopo guõa÷ ca nipàtyate  /
na dhàtulopa àrdhadhàtuke (*1,1.4) iti hi pratiùedhaþ syàt  /
odma iti underauõàdike manpratyaye nalopo guõa÷ ca nipàtyate  /
pra÷ratha iti prapårvasya ÷ranthergha¤i nalopo vçddhyabhava÷ ca nipàtyate  /
hima÷ratha iti himapårvasya ÷rantheþ gha¤yeva nipàtanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.30 ||


_____START JKv_6,4.30:

a¤ceþ påjàyàm arthe nakàrasya lopo na bhavati  /
a¤cità asya guràþ  /
a¤citam eva ÷iro vahati  /
a¤ceþ påjayàm (*7,2.53) iti ióàgamaþ  /
påjàyàm iti kim ? udaktamudakaü kåpàt  /
uddhçtam ity arthaþ  /
yasya vibhàùà (*7,2.15) iti iñpratiùedhaþ //


____________________________________________________________________


[#739]

##  || PS_6,4.31 ||

_____START JKv_6,4.31:

ktvàprayaye parataþ skanda syanda ity etayor nakàralopo na bhavati  /
skantvà  /
syantvà  /
syanderåditvàt pakùe ióàgamaþ  /
syanditvà  /
tatra yadà ióàgamaþ tadà na ktvà señ (*1,2.18) iti kittvapratiùedhàd eva nalopàbhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.32 ||


_____START JKv_6,4.32:

jàntànàm aïgànàü na÷e÷ ca ktvàpratyaye parataþ vibhàùà nakàralopo na bhavati  /
raïktvà, raktvà  /
bhaïktvà, bhaktvà  /
na÷a - naüùñvà, naùñvà  /
iñpakùe na÷itvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.33 ||


_____START JKv_6,4.33:

bha¤je÷ ca ciõi parato vibhàùà nakàralopo bhavati  /
abhàji, abha¤ji  /
apràpto 'yaü nalopaþ pakùe vidhãyate, tato na iti na anuvartate //

____________________________________________________________________


#<÷àsa idaïhaloþ>#  || PS_6,4.34 ||


_____START JKv_6,4.34:

÷àsa upadhàyà ikàràde÷o bhavati aïi parato halàdau ca kïiti  /
anva÷iùat, anva÷iùatàm, anva÷iùan  /
halàdau kiti-÷iùñaþ  /
÷iùñavàn  /
ïiti - àvàü ÷iùvaþ  /
vayaü ÷iùmaþ  /
ittve kçte ÷àsivasighasãnàü ca (*8,3.60) iti ùatvam  /
aïhaloþ iti kim ? ÷àsati  /
÷a÷àsatuþ  /
÷a÷àsuþ  /
kvau ca ÷àsa ittvaü bhavati iti vaktavyam  /
àryàn ÷àsti iti àrya÷ãþ  /
mitra÷ãþ  /
yasmàt ÷àseþ aï vihitaþ ÷àsu anu÷iùñau iti, tasya+eva+idaü grahaõam iùyate  /
àïaþ ÷àsu icchàyàm iti asya na bhavati  /
à÷àste  /
à÷àsyamànaþ  /
kvippratyaye tu tasya api bhavati iti vaktavyam  /
à÷ãþ, à÷iùau, à÷iùaþ  /
kùiyà÷ãþpraiùeùu tiïàkàïkùam (*8,2.104) iti nipàtanàd và siddham //


____________________________________________________________________


[#740]

#<ֈ hau>#  || PS_6,4.35 ||


_____START JKv_6,4.35:

÷àso hau parataþ ÷à ity ayam àde÷o bhavati  /
anuֈdhi  /
praֈdhi  /
upadhàyàþ iti nivçttam, tataþ ÷àsaþ iti sthàneyogà ùaùñhã bhavati  /
kïati etad api nivçttam  /
tena yadà và chandasi (*3,4.88) iti pittvaü hi÷abdasya tadà apy àde÷o bhavaty eva  /
÷àdhi ity àdyudàttam api chandasi dç÷yate //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.36 ||


_____START JKv_6,4.36:

hanterdhàtoþ jaþ ity ayam àde÷o bhavati hau parata  /
jahi ÷atrån //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.37 ||


_____START JKv_6,4.37:

anudàttopade÷ànàm aïgànàü vanateþ tanotyàdãnàü ca anunàsikalopo bhavati jhalàdau kïiti pratyaye parataþ  /
yamu - yatvà  /
yataþ  /
yatavàn  /
yatiþ  /
ramu - ratvà  /
rataþ  /
ratavàn  /
ratiþ  /
anudàttopade÷à anunàsikàntà yamiraminamigamihanimanyatayaþ  /
vanati - vatiþ  /
ktino råpam etat  /
ktici tu na ktici dãrgha÷ca (*6,4.39) iti bhavati  /
anyatra jhalàdàviñà bhavitavyam  /
tanotyàdayaþ - tataþ  /
tatavàn  /
sanoteràtvaü vakùyati  /
kùaõu - kùataþ  /
kùatavàn  /
çõu - çtaþ  /
çtavàn  /
tçõu - tçtaþ  /
tçtavàn  /
ghçõu - ghçtaþ  /
ghçtavàn  /
vanu - vataþ  /
vatavàn  /
manu - mataþ  /
matavàn  /
ïiti - atata  /
atathàþ  /
anudàttopade÷avanatitanotyàdãnàm iti kim ? ÷àntaþ  /
÷àntavàn  /
tàntaþ  /
tàntavàn  /
dàntaþ  /
dàntavàn  /
anunàsikasya iti kim ? pakvaþ  /
pakvavàn  /
jhali iti kim ? gamyate  /
ramyate  /
kïiti iti kim ? yantà  /
yantavyam  /
upade÷agrahaõaü kim ? iha vayathà syàt, gatiþ  /
iha ca mà bhåt, ÷àntaþ, ÷àntavàn iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.38 ||


_____START JKv_6,4.38:

lyapi parataþ anudàttopade÷avanatitanotyàdãnàm anunàsikalopaþ và bhavati  /
vyavasthitavibhàùà ca+iyam, tena makàràntànàü vikalpo bhavati, anyatra nityam eva lopaþ  /
prayatya, prayamya  /
praratya, praramya  /
praõatya, praõamya  /
àgatya, àgamya  /
àhatya  /
pramatya  /
pravatya  /
prakùatya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.39 ||


_____START JKv_6,4.39:

ktici parato 'nudàttopade÷àdãnàm anunàsikalopaþ dãrgha÷ ca na bhavati  /
yantiþ  /
vantiþ  /
tantiþ  /
anunàsikalope pratiùiddhe anunàsikasya kvijhaloþ kïiti (*6,4.15) iti dãrghaþ pràpnoti, so 'pi pratiùidhyate //


____________________________________________________________________

[#741]

##  || PS_6,4.40 ||


_____START JKv_6,4.40:

gamaþ kvau parataþ anunàsikalopo bhavati  /
aïgagat  /
kaliïgagat  /
adhvagato harayaþ  /
gamàdãnàm iti vaktavyam  /
iha api yathà syàt, saüyat  /
parãtat  /
å ca gamàdãnàm iti vaktavyam  /
agregåþ  /
agrebhråþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.41 ||


_____START JKv_6,4.41:

viñi vani ca pratyaye parataþ anunàsikàntasya aïgasya àkàra àde÷o bhavati  /
abjà gojà çtajà adrijà  /
goùà indo nçùà asi  /
kåpakhàþ  /
÷atakhàþ  /
sahasrakhàþ  /
dadhikràþ  /
agregà unnetéõàm  /
jana-sana-khana-krama-gamo viñ (*3,2.67) iti viñ pratyayaþ  /
sanoter anaþ (*8,3.108) iti ùatvam goùà indo nçùà asi ity atra  /
vana - vijàvà  /
agrejàvà  /
anyebhyo 'pi dç÷yante (*4,3.75) iti vanip pratyayaþ  /
anunàsikasya iti vartamàne punar anunàsikagrahaõam anunàsikàmàtraparigrahàrtham, anyathà hi anudàttopade÷avanatitanotyàdãnàm eva syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.42 ||


_____START JKv_6,4.42:

jhali kïiti iti ca anuvartate  /
jana sana khana ity eteùàm aïgànàü sani jhalàdau kïiti jhalàdau pratyaye parataþ àkàra àde÷o bhavati  /
jan - jàtaþ  /
jàtavàn  /
jàtiþ  /
san - sani siùàsati  /
sàtaþ  /
sàtavàn  /
sàtiþ  /
khan - khàtaþ  /
khàtavàn  /
khàtiþ  /
jhalgrahaõaü sanvi÷eùaõàrthaü kimartham anuvartyate ? iha mà bhåt, jijaniùati  /
sisaniùati  /
cikhaniùati  /
sanoteþ sanãvantardha iti pakùe ióàgamaþ  /
tad iha sanotyartham eva saïgrahaõam  /
atra jhalàdau kïiti sanoter vipratiùedhàd àtvam anunàsikalopaü bàdhate  /
ghumasthàgàpàjahàtisàü hali (*6,4.66) iti halgrahaõam j¤àpakam asminnasiddhaprakaraõe vipratiùedho bhavati iti //


____________________________________________________________________


[#742]
##  || PS_6,4.43 ||


_____START JKv_6,4.43:

yakàràdau kïiti pratyaye parato janasanakhanàm àkàra àde÷o bhavati vibhàùà  /
jàyate, janyate  /
jàjàyate, ja¤janyate  /
sàyate, sanyate  /
sàsàyate, saüsanyate  /
khàyate, khanyate  /
càkhàyate, caïkhanyate  /
janeþ ÷yani j¤à-janor jà (*7,3.79) iti nityaü jàde÷o bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.44 ||


_____START JKv_6,4.44:

tanoteþ yaki parato vibhàùà àkàra àde÷o bhavati  /
tàyate, tanyate  /
yaki iti kim ? tantanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.45 ||


_____START JKv_6,4.45:

sanoter aïgasya ktici pratyaye parata àkàra àde÷o bhavati, lopa÷ ca asya anyatarasyàm  /
sàtiþ, santiþ, satiþ  /
anyatarasyàügrahaõam vispaùñàrtham, yesambaddhaü hi vibhàùàgrahaõam iti nivçttam ity à÷aïkyeta //


____________________________________________________________________


#<àrdhadhàtuke>#  || PS_6,4.46 ||


_____START JKv_6,4.46:

àrdhadhàtuke ity adhikàraþ  /
na lyapi (*6,4.69) iti pràg etasmàd yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ àrdhahdàtuke ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - ato lopaþ (*6,4.48)  /
cikirùatà  /
jihãrùità  /
àrdhadhàtuke iti kim ? bhavati  /
bhavataþ  /
adiprabhçtibhyaþ ÷apo lugvacanaü (*2,4.72) pratyayalopalakùaõapratiùedhàrthaü syàt ity etan na j¤àpakaü ÷apo lopàbhàvasya  /
yasya halaþ (*6,4.49)  /
bebhidità  /
bebhiditum  /
bebhiditavyam  /
àrdhadhàtuke iti kim ? bebhidyate  /
õeraniñi (*6,4.51)  /
kàraõà  /
hàraõà  /
àrdhadhàtuke iti kim ? kàrayati  /
hàrayati  /
àto lopa iñi ca (*6,4.64)  /
yayatuþ  /
yayuþ  /
vavatuþ  /
vavuþ  /
àrdhadhàtuke iti kim ? yànti  /
vànti  /
ghumàsthàgàpàjahàtisàü hali (*6,4.66)  /
dãyate  /
dhãyate  /
àrdhadhàtuke iti kim ? adàtàm  /
adhàtàm  /
và 'nyasya saüyogàdeþ (*6,4.68)  /
sneyàt, snàyàt  /
àrdhadhàtuke iti kim ? snàyàt  /
à÷ãrliïo 'nyatra na bhavati  /

[#743]

syasicsãyuñtàsiùu bhàvakarmaõor upade÷e 'jjhanagrahadç÷àü và ciõvadiñ ca (*6,4.62)  /
kàriùãùña  /
hàriùãùña  /
àrdhadhàtuke iti kim ? kriyeta  /
hriyeta yagantasya ajantatvàc ciõvadbhàve sati vçddhiþ syàt, tata÷ ca yuk prasajyeta  /
ato lopo yalopa÷ ca õilopa÷ ca prayojanam  /
àllopa ãtvam etvam ca ciõvadbhava÷ ca sãyuñi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.47 ||


_____START JKv_6,4.47:

bhrasjo rephasya upadhàyà÷ ca ram anyatarasyàü bhavati  /
ropadhayoþ iti sthànaùaùñhãnirde÷àt upadhà repha÷ ca nivartete  /
mittvàc ca ayam aco 'ntyàtparo bhavati  /
bhraùñà, bharùñà  /
bhraùñum, bharùñum  /
bhraùñavyam, bharùñavyam  /
bhrajajanam, bhrjanam  /
bhçùñaþ, bhçùñavàn ity atra pårvavipratiùedhena samprasàraõaü bhavati  /
upade÷e ity eva, barãbhçjyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.48 ||


_____START JKv_6,4.48:

akàràntasya àrdhadhàtuke lopo bhavati  /
cikãrùità  /
cikãrùitum  /
cikãrùitavyam  /
dhinutaþ  /
kçõutaþ  /
ataþ iti kim ? cetà  /
stotà  /
taparakaraõaü kim ? yàtà  /
vàtà  /
àrdhàdhàtuke iti kim ? vçkùatvam  /
vçkùatà  /
vçddhidãrghàbhyàm ato lopaþ pårvavipratiùedhena  /
cikãrùakaþ  /
jihãrùakaþ  /
cikãrùyate  /
jihãrùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.49 ||


_____START JKv_6,4.49:

hala uttarasya ya÷abdasya àrdhadhàtuke lopo bhavati  /
bebhidità  /
bebhiditum  /
bebhiditavyam  /
yasya iti saïghàtagrahaõam etat  /
tatra alo 'ntyasya (*1,1.52) ity etan na bhavati, ato lopaþ (*6,4.48) iti yakàro 'nena lupyate  /
saïghàtagrahaõam kim ? ãrùyità  /
mavyità  /
halaþ iti kim ? lolåyità  /
popåyità //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.50 ||


_____START JKv_6,4.50:

kyasya hala uttarasya vibhàùà lopo bhavati àrdhadhàtuke  /
samidhyità, samidhità  /
dçùadyità, dçùadità  /
samidhamàtmanaþ icchati, samidham iva àtmànam àcarati iti và kyackyaïau yathàyogam kartavyau //


____________________________________________________________________


#<õer aniñi>#  || PS_6,4.51 ||


_____START JKv_6,4.51:

anióàdàvàrdhadhàtuke õerlopo bhavati  /
iyaïyaõguõavçddhidãrghàõàm apavàdaþ  /
atatakùat  /
ararakùat  /
à÷i÷at  /
àñiñat  /
kàraõà  /
hàraõà  /
kàrakaþ  /
hàrakaþ  /
kàryate  /
hàryate  /
j¤ãpsati  /
aniñi iti kim ? kàrayità  /
hàrayità //


____________________________________________________________________


[#744]

##  || PS_6,4.52 ||


_____START JKv_6,4.52:

niùñhàyàü señi parato õerlopo bhavati  /
kàritam  /
hàritam  /
gaõitam  /
lakùitam  /
señi iti kim ? saüj¤apitaþ pa÷uþ  /
seógrahaõasàmarthyàd iha pårveõa api na bhavati  /
sanãvantardha (*7,2.49) iti j¤aperiñi vikalpite yasya vibhàùà (*7,2.15) iti niùñhàyàü pratiùedhaþ  /
atha punaþ ekàcaþ iti tatra anuvartate, tadà nityam atra bhavitavyam eva ióàgamena iti seógrahaõam anarthakam ? tat kriyate kàlàvadhàraõàrtham, ióàgame kçte õilopo yathà syàt  /
akçte hi tatra õilope sati kàritam ity atra ekàca upade÷e 'nudàttàt (*7,2.10) iti iñaþ pratiùedhaþ prasajyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.53 ||


_____START JKv_6,4.53:

janità iti mantraviùaye ióàdau õilopo nipàtyate  /
yo naþ pità janità  /
mantre iti kim ? janayità //


____________________________________________________________________


#<÷amità yaj¤e>#  || PS_6,4.54 ||


_____START JKv_6,4.54:

yaj¤akarmaõi ÷amità iti ióàdau tçci õilopo nipàtyate  /
÷çtaü haviþ ÷amitaþ  /
tçci sambuddhyantam etat  /
yaj¤e iti kim ? ÷çtaü haviþ ÷amayitaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.55 ||


_____START JKv_6,4.55:

àm anta àlu àyya itnu iùõu ity eteùu parataþ õeþ ayàde÷o bhavati  /
kàraya¤cakàra  /
hàrayàjcakàra  /
anta - gaõóayantaþ  /
maõóayantaþ  /
àlu - spçhayàluþ  /
gçhayàluþ  /
àyya - spçhayàyyaþ  /
gçhayàyyaþ  /
itnu - stanayitnuþ  /
iùõu - poùayiùõuþ  /
pàrayiùõavaþ  /
na iti vaktavye ayàde÷avacanam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.56 ||


_____START JKv_6,4.56:

lyapi parato laghupårvàd varõàd uttarasya õeþ ayàde÷o bhavati  /
praõamayya, pratamayya, pradamayya, pra÷amayya, sandamyya gataþ  /
prabebhidayya gataþ  /
pragaõayya gataþ  /
hrasvayalopàl lopànàm asiddhatvaü na bhavati asamànà÷rayatvàt, hrasvàdayo hi õau, lyapi õerayàde÷o bhavati  /
laghupårvàt iti kim ? prapàtya gataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.57 ||


_____START JKv_6,4.57:

àpa uttarasya õerlyapi parato vibhàùà ayàde÷o bhavati  /
pràpayya gataþ, pràpya gataþ  /
iïàde÷asya làkùaõikatvàn na bhavati, adhyàpya gataþ //


____________________________________________________________________


[#745]
##  || PS_6,4.58 ||


_____START JKv_6,4.58:

yu plu ity etayor lyapi parataþ chandasi viùaye dãrgho bhavati  /
dàntyanupårvaü viyåya  /
yatrà yo dakùiõà pariplåya  /
chandasi iti kim ? saüyutya  /
àplutya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.59 ||


_____START JKv_6,4.59:

kùiya÷ ca dãrgho bhavati lyapi parataþ  /
prakùãya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.60 ||


_____START JKv_6,4.60:

õyataþ kçtyasya artho bhàvakarmaõã, tàbhyàm anyatra yà niùñhà tasyàü kùiyo dãrgho bhavati  /
àkùãõaþ  /
prakùãõaþ  /
parikùãõaþ  /
akarmakatvàt kùiyaþ kartari ktaþ  /
prakùãõam idam devadattasya iti kto 'dhikaraõe ca dhrauvya-gati. pratyavasànàrthebhyaþ (*3,4.76) ity adhikaraõe ktaþ  /
aõyadarthe iti kim ? akùitamasi mà mekùeùñhàþ  /
kùitam iti bhàve dãrghàbhàvàt kùiyo dãrghàt (*8,2.46) iti niùñhànatvam api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.61 ||


_____START JKv_6,4.61:

àkro÷e gamyamàne dainye ca kùiyo niùñhàyàm aõyadarthe và dãrgho bhavati  /
kùitàyuredhi, kùãõàyuredhi  /
dainye - kùitakaþ, kùãõakaþ  /
kùito 'yaü tapasvã, kùãõo 'yaü tapasvã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.62 ||


_____START JKv_6,4.62:

sva sic sãyuñ tàsi ity eteùu bhàvakarmaviùayeùu parata upade÷e ajantànàm aïgànàü han graþ dç÷ ity eteùàü ca ciõvat kàryaü bhavati và  /
yadà ciõvat tadà ióàgamo bhavati  /
kasya ? syasicsãyuñtàsãnàm eva iti veditavyam  /
te hi prakçtàþ  /
aïgasya tu lakùyavirodhàt na kriyate  /
kàni punar asya yogasya prayojanàni ? ciõvadvçddhir yuk ca hante÷ ca ghatvaü dãrgha÷ ca+ukto yo mitàü và ciõãti  /
iñ ca asiddhas tena me lupyate õirnitya÷ ca ayaü valnimitto vighàtã //


[#746]
ajantànàü tàvat - càyiùyate, ceùyate  /
acàyiùyata, aceùyata  /
dàyiùyate, dàsyate  /
adàyiùyata, adàsyata  /
÷àmiùyate, ÷ami÷yate, ÷amayisyate  /
a÷àmiùyata, a÷amiùyata a÷amayiùyata  /
han - ghàniùyate, haniùyate  /
aghàniùyata, ahaniùyata  /
graþ - gràhiùyate, grahãùyate  /
agràhiùyata, agrahãùyata  /
graho 'liñi dãrghaþ (*7,2.37) iti prakçtasya iño dãrghatvam  /
dç÷ - dar÷iùyate, drakùyate  /
adar÷iùyata, adrakùyata  /
sici ajantànàm - acàyiùàtàm, aceùàtàm  /
adàyiùàtàm, adiùàtàm  /
a÷àmiùàtam, a÷amiùàtam, a÷amayiùàtàm  /
han - aghàniùàtàm, avadhiùàtàm, ahasàtàm  /
graþ - agràhiùàtàm, agrahãùàtàm  /
dç÷ - adar÷iùàtàm, adçkùàtàm  /
sãyuñi ajantànàm - càyiùãùta, ceùãùña  /
dàyiùãùña, dàsãùña  /
÷àmiùãùña, ÷amiùãùña, ÷amayiùãùña  /
han - ghàniùãùña, vadhiùãùña  /
graþ - gràhiùãùña, grahãùãùña  /
dç÷ - dar÷iùãùña, dçkùãùña  /
tàsàvajantànàm - càyità, cetà  /
dàyità, dàtà  /
÷àmità, ÷amità, ÷amayita  /
han - ghànità, hantà  /
graþ - gràhità, grahãtà  /
dç÷ - dar÷ità, draùñà  /
syasicsãyuñtàsiùu iti kim ? cetavyam  /
dàtavyam  /
bhàvakarmaõoþ iti kim ? ceùyati  /
dàsyati  /
upade÷e iti kim ? kàriùyate iti guõe kçte raparatve ca na pràpnoti, upade÷agrahaõàd bhavati  /
ajjhanagrahadç÷àm iti kim ? pañhiùyate  /
aïgàdhikàravihitaü kàryam iha atidi÷yate, tena haniõiïàmàde÷à na bhavanti  /
haniùyate, ghàniùyate  /
eùyate, àyiùyate  /
adhyeùyate, adhyàyiùyate  /
hano vadha liïi (*2,4.42), luïi ca (*2,4.43), iõo gà luïi (*2,4.45), vibhàùà luïlçïoþ (*2,4.50) ity ete vidhayo na bhavanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.63 ||


_____START JKv_6,4.63:

dãïo yuóàgamo bhavati ajàdau kïiti pratyaye parataþ  /
upadidãye, upadidãyàte, upadidãyire  /
dãïaþ iti pa¤camãnirde÷àd ajàder yuóàgamo bhavati  /
vidhànasàmarthyàc ca er aneka-aco 'saüyogapårvasya (*6,4.82) iti yaõàde÷e kartavye tasya siddhatvaü na bhavati  /
aci iti kim ? upadedãyate  /
kïiti iti kim ? upadànam //


____________________________________________________________________


#<àto lopa iñi ca>#  || PS_6,4.64 ||


_____START JKv_6,4.64:

iñy ajàdàv àrdhadhàtuke kïiti ca àkàràntasya aïgasya lopo bhavati  /
iñi - papitha  /
tasthitha  /
kiti - papatuþ  /
papuþ  /
tasthatuþ  /
tasthuþ  /
godaþ  /
kambaladaþ  /
ïiti - pradà  /
pradhà  /
àrdhadhàtuke ity eva, yànti  /
vànti  /
vyatyare  /
vyatyale  /
ràter làte÷ ca laïi iñi råpam  /
aci ity eva, glàyate  /
dàsãya //


____________________________________________________________________


[#747]

#<ãdyati>#  || PS_6,4.65 ||


_____START JKv_6,4.65:

ãkàraþ àde÷o bhavati àkàrantasya aïgasya yati parataþ  /
deyam  /
dheyam  /
heyam  /
steyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.66 ||


_____START JKv_6,4.66:

ghusa¤j¤àkànàm aïgànàü, mà sthà gà pà jahàti sà ity eteùàü halàdau kïiti pratyaye parataþ ãkàràde÷o bhavati  /
dãyate  /
dhãyate  /
dedãyate  /
dedhãyate  /
mãyate  /
memãyate  /
sthãyate  /
teùñþãyate  /
gãyate  /
jegãyate  /
adhyagãùña, adhyagãùàtàm, adhyagãùata  /
pãyate  /
pepãyate  /
pàter iha grahaõaü na asti, lugvikaraõatvàt  /
pàyate ity eva tasya bhavati  /
hãyate  /
jehãyate  /
jahàter iha nirde÷àt jihàter grahaõaü na bhavati  /
hàyate  /
ùo 'ntakarmaõi  /
avasãyate  /
avasesãyate  /
hali iti kim ? dadatuþ  /
daduþ  /
àto lopàddhi paratvàd ãtvam syàt  /
etad eva halgrahaõaü j¤àpakam asmin prakaraõe vipratiùedhena asiddhatvaü bhavati  /
kïiti ity eva, dàtà  /
dhàtà //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.67 ||


_____START JKv_6,4.67:

ghumàsthàgàpàjahàtisàmaïgànàü liïi parataþ ekàràde÷o bhavati  /
deyàt  /
dheyà  /
meyàt  /
stheyàt  /
geyàt  /
peyàt  /
heyàt  /
avaseyàt  /
kïiti ity eva, dàsãùña  /
dhàsãùña //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.68 ||


_____START JKv_6,4.68:

ghvàdibhyaþ anyasya saüyogàder àkàràntasya và ekàràde÷o bhavati liïi parataþ  /
gleyàt, glàyàt  /
mleyàt, mlàyàt  /
anyasya iti kim ? stheyàt  /
saüyogàdeþ iti kim ? yàyàt  /
kïiti ity eva, glàsiùña  /
aïgasya ity eva, nirvàyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.69 ||


_____START JKv_6,4.69:

lyapi pratyaye parataþ ghumàsthàgàpàjahàtisàü yaduktaü tanna  /
pradàya  /
pradhàya  /
pramàya  /
prasthàya  /
pragàya  /
prapàya  /
prahàya  /
avasàya //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.70 ||


_____START JKv_6,4.70:

mayater ikàràde÷o và bhavati lyapi parataþ  /
apamitya, apamàya //


____________________________________________________________________


[#748]

##  || PS_6,4.71 ||


_____START JKv_6,4.71:

luï laï lçï ity eteùu parato 'ïgasya aóàgamo bhavati, udàtta÷ ca sa bhavati  /
luï - akàrùãt  /
ahàrùãt  /
laï - akarot  /
aharat  /
lçï - akariùyat  /
ahariùyat //


____________________________________________________________________


#<àó aj-àdãnàm>#  || PS_6,4.72 ||


_____START JKv_6,4.72:

àóàgamo bhavati ajàdãnàü luï-laï-lçï-kùu parataþ, udàtta÷ ca sa bhavati  /
aikùiùña  /
aihiùña  /
aubjãt  /
aumbhãt  /
laï - aikùata  /
aihata  /
aubjat  /
aumbhat  /
lçï - aikùiùyata  /
aihiùyata  /
aubjiùyat  /
aumbhiùyat  /
iha aijyata, aupyata, auhyata iti laïi kçte làvasthàyàm aóàgamàd antaraïgatvàl làde÷aþ kriyate, tatra kçte vikaraõo nityatvàd aóàgamaü bàdhate  /
÷abdàntarapràpter aóàgamasya anityatvam, kçte hi vikaraõàntasya aïgasya tena bhavitavyam, akçte tu dhàtumàtrasya ÷abdàntarasya pràpnuvan vidhiranityo bhavati  /
nanu ÷abdàntaràd iti vikaraõo 'nityaþ ? vikaraõe kçte samprasàraõam aóàgamàn nityatvàd eva bhavati, samprasàraõe ca kçte 'jàdyaïgaü jàtam iti àóajàdãnàm ity àóàgamaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.73 ||


_____START JKv_6,4.73:

chandasi viùaye àóàgamo dç÷yate  /
yatra hi vihitaþ tato 'nyatra api dç÷yate  /
àïajàdãnàm (*6,4.72) ity uktam, anajàdãnàm api dç÷yate  /
suruco vena àvaþ  /
ànak  /
àyunak  /
àvaþ iti vç¤o luïi mantre ghasahvara iti lerluki kçte ca bhavati  /
tathà ànak iti na÷eþ  /
àyunak iti yujer laïi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.74 ||


_____START JKv_6,4.74:

màïyoge luïlaïlçïkùu yad uktaü tan na bhavati  /
mà bhavàn kàrùãt  /
mà bhavàn hàrùãt  /
mà sma karot  /
mà sma harat  /
mà bhavànãhiùña  /
mà bhavànãkùiùña  /
mà sma bhavànãhata  /
mà sma bhavànãkùata //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.75 ||


_____START JKv_6,4.75:

chandasi viùaye màïyoge 'pi bahulam aóàñau bhavataþ, amàïyoge 'pi na bhavataþ  /
amàïyoge tàvat - janiùñhà ugraþ  /
kàmamånayãþ  /
kàmamardayãt  /
màïyoge 'pi bhavataþ - mà vaþ kùetre parabãjànyavàpsuþ  /
mà abhitthàþ  /
mà àvaþ //


____________________________________________________________________


[#749]

##  || PS_6,4.76 ||


_____START JKv_6,4.76:

ire ity etasya chadasi viùaye bahulaü re ity ayam àde÷o bhavati  /
garbhaü prathamaü dadhra àpaþ  /
yà 'sya paridadhre  /
dhà¤o rebhàvasya asiddhatvàd àto lopo bhavati  /
na ca bhavati  /
paramàyà dhiyo 'gnikarmàõi cakrire  /
atra re÷abdasya señoü dhàtånàmiñi kçte punà rebhàvaþ kriyate, tadartham irayoþ ity ayaü dvivacananirde÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.77 ||


_____START JKv_6,4.77:

÷nupratyayàntasya aïgasya dhàtoþ ivarõa-uvarõàntasya bhru ity etasya iyaï uvaï ity etàv àde÷au bhavato 'jàdau pratyaye parataþ  /
àpnuvanti  /
ràdhnuvanti  /
÷aknuvanti  /
dhàtoþ - cikùiyatuþ  /
cikùiyuþ  /
luluvatuþ  /
luluvuþ  /
niyau  /
niyaþ  /
luvau  /
luvaþ  /
bhruvau  /
bhruvaþ  /
aci iti kim ? àpnuyàt  /
÷aknuyàt  /
sàdhnuyàt  /
÷nudhàtubhruvàm iti kim ? lakùmyau  /
vadhvai  /
yvoþ iti kim ? cakratuþ  /
cakruþ  /
iyaïuvaïbhyàü guõavçddhã bhavato vipratiùedhena  /
cayanam  /
càyakaþ  /
lavanam  /
làvakaþ  /
iyaïuvaïprakaraõe tanvàdãnàü chandasi bahulam upasaïkhyànaü kartavyam  /
tanvaü puùema  /
tanuvaü puùema  /
viùvaü puùema  /
viùuvaü puùema  /
svargo lokaþ  /
suvargo lokaþ  /
tryambakaü yajàmahe  /
triyambakaü yajàmahe //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.78 ||


_____START JKv_6,4.78:

abhyàsasya ivarõovarõàntasya avasarõe 'ci parataþ iyaï uvaï ity etàv àde÷au bhavataþ  /
iyeùa  /
uvoùa  /
iyarti  /
asavarõe iti kim ? ãùatuþ  /
ãùuþ  /
åùatuþ  /
åùuþ  /
aci ity eva, iyàja  /
uvàpa //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.79 ||


_____START JKv_6,4.79:

strã ity etasya ajàdau pratyaye parataþ iyaï àde÷o bhavati  /
strã, striyau, striyaþ  /
strãõàm ity atra paratvànuóàgamaþ  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.80 ||


_____START JKv_6,4.80:
ami ÷asi parataþ striyàü và iyaï àde÷o bhavati  /
strãü pa÷ya, striyaü pa÷ya  /
strãþ pa÷ya, striyaþ pa÷ya //


____________________________________________________________________


[#750]

##  || PS_6,4.81 ||


_____START JKv_6,4.81:

iõo 'ïgasya yaõàde÷o bhavati aci parataþ  /
yanti  /
yantu  /
àyan  /
iyaïàde÷àpavado 'yam  /
madhye 'pavadàþ pårvàn vidhãn bàdhante iti guõavçddhibhyàü paratvàdayaü bàdhyate  /
ayanam  /
àyakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.82 ||


_____START JKv_6,4.82:

dhàtoþ iti vartate, tena saüyogo vi÷eùyate  /
dhàtor avayavaþ saüyogaþ pårvo yasmàd ivarõàna bhavati asàvasaüyogapårvaþ, tadantasya aïgasya anekàco 'ci parato yaõàde÷o bhavati  /
ninyatuþ  /
ninyuþ  /
unnyau  /
unnyaþ  /
gràmaõyau  /
gràmaõyaþ  /
eþ iti kim ? asaüyogapårvagrahaõam ivarõavi÷eùaõaü yathà syàt, aïgavi÷eùaõaü mà bhåt iti  /
luluvatuþ, luluvuþ ity etat tu oþ supi (*6,4.83) iti niyamàdapi sidhyati  /
anekàcaþ iti kim ? niyau  /
niyaþ  /
asaüyogapårvasya iti kim ? yavakriyau  /
yavakriyaþ  /
dhàtunà saüyogavi÷eùaõam kim ? iha api syàd unnyau, unnyaþ iti  /
gatikàrakàbhyàm anyapårvasya neùyate, paramaniyau, paramaniyaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.83 ||


_____START JKv_6,4.83:

dhàtv avayavaþ saüyogaþ pårvo yasmàd uvarõàn na bhavati, tadantasya aïgasya anekàcaþ ajàdau supi parato yaõàde÷o bhavati  /
khalapvau  /
khalapvaþ  /
÷atasvau  /
÷atasvaþ  /
sakçllvau  /
sakçllvaþ  /
supi iti kim ? luluvatuþ  /
luluvuþ  /
anekàcaþ ity eva, luvau  /
luvaþ  /
asaüyogapårvasya ity eva, kañapruvau  /
kañapruvaþ  /
gatikàrakàbhyàm anyapårvasya na+iùyate, paramaluvau  /
paramaluvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.84 ||


_____START JKv_6,4.84:

varùàbhå ity etasya ajàdau supi parato yaõàde÷o bhavati  /
varùàbhvau  /
varùàbhvaþ  /
punarbhva÷ceti vaktavyam  /
punarbhvau  /
punarbhavaþ  /
kàràpårvasyàpãùyate  /
kàràbhvau  /
kàràbhvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.85 ||


_____START JKv_6,4.85:

bhå sudhã ity etayor yaõàde÷o na bhavati  /
pratibhuvau  /
pratibhuvaþ  /
sudhiyau  /
sudhiyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.86 ||

_____START JKv_6,4.86:

chandasi viùaye bhå sudhi ity etayoþ ubhayathà dç÷yate  /
vaneùu citra vibhvam vi÷e  /
vibhuvaü vi÷e  /
sudhyo havyamagne  /
sudhiyo havyamagne //


____________________________________________________________________


[#751]

##  || PS_6,4.87 ||


_____START JKv_6,4.87:

hu ity etasya aïgasya ÷nupratyayàntasya anekàcaþ asaüyogapårvasya ajàdau sàrvadhàtuke parato yaõàde÷o bhavati  /
juhvati  /
juhvatu  /
juhvat  /
sunvanti  /
sunvantu  /
asunvan  /
hu÷nuvoþ iti kim ? yoyuvati  /
roruvati  /
idam eva hu÷nugrahaõaü j¤àpakaü bhàùàyàm api yaïlugasti iti  /
chandasi chandasy ubhayathà (*6,4.86) ity àrdhadhàtukatvàd eva yaõàde÷asya aprasaïgaþ  /
naca yaïlugantàdayat pratyudàharaõam uvarõàntam anekàc asaüyogapårvaü sàrvadhàtuke vidyate  /
sàrvadhàtuke iti kim ? juhuvatuþ  /
juhuvuþ  /
asaüyogapårvasya ity eva, àpnuvanti  /
ràdhnuvanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.88 ||


_____START JKv_6,4.88:

bhuvo vugàgamo bhavati luïi liñi ca ajàdau parataþ  /
abhåvan  /
abhåvam liñ - babhåva, babhåvatuþ, babhavuþ //


____________________________________________________________________


#<åd upadhàyà gohaþ>#  || PS_6,4.89 ||


_____START JKv_6,4.89:

goho 'ïgasya upadhàyà åkàràde÷o bhavati ajàdau pratyaye parataþ  /
nigåhati  /
nigåhakaþ  /
sàdhunigåhã  /
nigåhaünigåham  /
nigåhanti  /
gåho vartate  /
upadhàyàþ iti kim ? alaþ antyasya mà bhåt  /
gohaþ iti vikçtagrahaõaü viùayàrtham  /
yatra asya+etad råpaü tatra+eva yathà syàt  /
iha mà bhåt, nijuguhatuþ  /
nijuguhuþ  /
ayàde÷apratiùedhàrthaü ca kecid icchanti  /
nigåhya gataþ ity åtvasya asiddhatvàd lyapi laghupårvàd iti õerayàde÷aþ syàt  /
vyà÷rayatvàd eva asiddhatvam atra na asti, õàvåtvaü, õyantasya ca lyapyayàde÷a iti  /
aci ity eva, nigoóhà  /
nigoóhum //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.90 ||


_____START JKv_6,4.90:

doùaþ upadhàyà åkàraþ àde÷o bhavati õau parataþ  /
dåùayati, duùayataþ, dåùayanti  /
vikçtagrahaõam prakramàbhedàrtham  /
pårvatra hi gohaþ ity uktam  /
õau iti kim ? doùo vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.91 ||


_____START JKv_6,4.91:

cittavikaràrthe doùa upadhàyà và åkàràde÷o bhavati õau parataþ  /
cittaü dåùayati, cittaü doùayati  /
praj¤àü dåùayati, praj¤àü doùayati //


____________________________________________________________________


[#752]

##  || PS_6,4.92 ||


_____START JKv_6,4.92:
mito dhàtavaþ ghañàdayo mitaþ ity evam àdayo ye pratipàditàþ, teùàm upadhàyà hrasvo bhavati õau parataþ  /
ghañayati  /
vyathayati  /
janayati  /
rajayati  /
÷amayati  /
j¤apayati  /
kecid atra và ity anuvartayanti  /
sà ca vyavasthitavibhàùà  /
tena utkràmayati, saïkràmayati ity evam àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.93 ||


_____START JKv_6,4.93:

ciõpare õamulpare ca õau parataþ mitàm aïgànàm upadhàyàþ dãrgho bhavati anyatarasyàü  /
a÷ami, a÷àmi  /
atami, atàmi  /
÷amaü÷amam, ÷àmaü÷àmam  /
tamantamam, tàmantàmam  /
dãrghagrahaõaü kiü, na hrasvavikalpa eva vidhãyate ? na+evaü ÷akyam, ÷amayantaü prayuïkte iti dvitãye õici hrasvavikalpo na syàt  /
õilopasya sthànivadbhàvàd dãrghavidhau tvajàde÷o na sthànivat  /
÷ayamantaü prayuktavàn  /
a÷ami, a÷àmi  /
÷amaü÷amam, ÷àmaü÷àmam  /
÷aü÷amayateþ - a÷aü÷ami, a÷aü÷àmi  /
÷aü÷amaü÷aü÷amam, ÷aü÷àmaü÷aü÷àmam  /
yo 'sau õau õirlupyate, ya÷ ca yaïkàraþ, tayor dirghavidhau àde÷o na sthànivad bhavati iti asthànivadbhàvàt dãrghaþ siddho bhavati  /
hrasvavikalpe tu vidhãyamàne sthànivadbhàvaþ syàt  /
õiõyante yaïõyante tv asiddhireva  /
vyà÷rayatvàd asiddhatvam api na asti  /
õau hi õiyaïor lopaþ, ciõõamulpare õàvaïgasya dãrghatvam //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.94 ||


_____START JKv_6,4.94:

khacpare õau parato hrasvo bhavati aïgasya upadhàyàþ  /
dviùantapaþ  /
parantapaþ  /
puraüdaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.95 ||


_____START JKv_6,4.95:

hlàdo 'ïgasya upadhàyàþ hrasvo bhavati niùñhàyàü parataþ  /
prahlannaþ  /
prahlannavàn  /
niùñhàyàm iti kim ? prahlàdayati  /
hlàdaþ iti yogavibhàgaþ kriyate, ktinyapi yathà stàt, prahlattiþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.96 ||


_____START JKv_6,4.96:

chàder aïgasya advyupasargasya ghapratyaye parataþ upadhàyàþ hrasvo bhavati  /
ura÷chadaþ pracchadaþ  /
dantacchadaþ  /
õilopasya asiddhatvaü sthànivadbhàvo vàvacanasàmarthyàd atra na bhavati iti hrasvabhàvinã upadhà bhavati  /
advyupasargasya iti kim ? samupacchàdaþ  /
adviprabhçtyupasargasya iti vaktavyam  /
samupàticchàdaþ  /
uttarà hi saïkhyà pårvasaïkhyàkçtaü vyapade÷am nivartayati, nahi triputro dviputraþ iti vyapadi÷yate //


____________________________________________________________________


[#753]

##  || PS_6,4.97 ||


_____START JKv_6,4.97:

is man tran kvi ity eteùu parataþ chàdeþ upadhàyàþ hrasvo bhavati  /
chadiþ  /
chadma  /
chanttram /
dhàmacchat  /
upacchat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.98 ||


_____START JKv_6,4.98:

gama hana jana khà ghasa ity eteùàm aïgànàm upadhàyà lopo bhavaty ajàdau pratyaye kïiti anaïi parataþ  /
jagmatuþ  /
jagmuþ  /
jaghnatuþ  /
jaghnuþ  /
jaj¤e, jaj¤àte, jaj¤ire  /
cakhnatuþ  /
cakhnuþ  /
jakùatuþ  /
jakùuþ  /
akùan pitaro 'momadanta pitaraþ  /
kïiti iti kim ? gamanam  /
hananam  /
anaïi iti kim ? agamat  /
aghasat  /
aci ity eva, gamyate  /
hanyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.99 ||


_____START JKv_6,4.99:

tani pati ity etayoþ chandasi viùaye upadhàyà lopo bhavati ajàdau kïiti pratyaye parataþ  /
vitatnire kavayaþ  /
÷akunà iva paptima  /
chandasi iti kim ? vitenire  /
petima //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.100 ||


_____START JKv_6,4.100:
ghasi bhasa ity etayoþ chandasi upadhàyà lopo bhavati lahàdau ajàdau ca kgiti pratyaye parataþ  /
sagdhi÷ ca me sapãti÷ ca me  /
babdhàm te harã dhànàþ  /
sagdhiþ iti adeþ ktini bahulaü chandasi iti ghaslàde÷e upadhàyàþ lope ca kçte jhalo jhali (*8,2.26) iti sakàralopaþ  /
dhatvaü takàrasya, ja÷tvaü ghakàrasya  /
tataþ samànà gdhiþ sagdhiþ iti samàse kçte samànasya sabhàvaþ  /
babdhàm iti bhaser loñi tàmi ÷lau dvirvacane kçte upadhàlopasalopadhatvaja÷tvàni kartavyàni  /
dvirvacanàt paratvàn nityatvàc ca upadhàlopaþ pràpnoti, chàndasatvàt sa tathà na kriyate  /
ajàdau - bapsati  /
kïiti ity eva, aü÷ån babhasti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.101 ||


_____START JKv_6,4.101:

hu ity etasmàd jhalantebhyas ca+uttarasya halàdeþ heþ sthàne dhiràde÷o bhavati  /
juhudhi  /
jhalantebhyaþ - bhindhi  /
chindhi  /
hujhalbhyaþ iti kim ? krãõãhi  /
prãõãhi  /
heþ iti kim ? juhutàm  /
hali ity eva, rudihi  /
svapihi  /
iha juhutàt, bhintàt tvam iti paratvàt tàtaïi kçte sakçdgatau vipratiùedhena yad badhitaü tad bàdhitam eva iti punaþ dhibhàvo na bhavati  /
bhindhaki, chindhaki ity atra paratvàd dhibhàve kçte punaþ prasaïgavij¤ànàd akac kriyate //


____________________________________________________________________


[#754]

#<÷ru-÷çõu-pé-kç-vçbhya÷ chandasi>#  || PS_6,4.102 ||


_____START JKv_6,4.102:

÷ru ÷çõu pé kç vç ity etebhya uttarasya heþ dhiràde÷o havati chandasi viùaye  /
÷rudhã havamindra  /
÷çõudhã giraþ  /
pårdhi  /
uru õaskçdhi  /
apà vçdhi  /
÷çõudhi ity atra dhibhàvavidhànasàmàrthyàd uta÷ ca pratyayàt iti herluk na bhavati  /
anyeùàm api dç÷yate iti dãrghatvam  /
ato 'nyatra vyatyayo bahulam iti ÷ap, tasya bahulaü chandasi iti luk //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.103 ||


_____START JKv_6,4.103:

aïita÷ ca herdhiràde÷o bhavati  /
và chandasi iti pitvenàsya aïittvam  /
somaü ràrandþ  /
asamabhyaü taddharya÷va prayandhi  /
yuyodhyasmajjuhuràõamenaþ  /
aïitaþ iti kim ? hvayaü prãõãhi  /
ràrandhi iti ramervyatyayena parasmaipadam , ÷apaþ ÷lu, abhyàsadãrghatvaü chàndasatvàt  /
malopàbhàvas tu aïittvàd eva  /
prayandhi iti yameþ ÷apo luk  /
yuyodhi iti yauteþ ÷apaþ ÷luþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.104 ||


_____START JKv_6,4.104:

ciõa uttarasya pratyayasya lug bhavati  /
akàri  /
ahàri  /
alàvi  /
apàci  /
akàritaràm, ahàritamàm ity atra talopasya asiddhatvàt taraptamapor na lug bhavati  /
ciõo luk ity etad viùayabhedàd bhidyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.105 ||


_____START JKv_6,4.105:

akàràntàd aïgàd uttarasya heþ lug bhavati  /
paca  /
pañha  /
gaccha  /
dhàba  /
ataþ iti kim ? yuhi  /
ruhi  /
taparakaraõaü kim ? lunãhi  /
punãhi  /
ãtvasya asiddhatvàd akàra eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.106 ||

_____START JKv_6,4.106:

ukàro yo 'saüyogapårvaþ tadantàt pratyayàd uttarasya herluk bhavati  /
cinu  /
sunu  /
kuru  /
utaþ iti kim ? lunãhi  /
punãhi  /
pratyayàt iti kim ? yuhi  /
ruhi  /
asaüyogapårvàt iti kim ? pràpnuhi  /
ràdhnuhi  /
takùõuhi  /
uta÷ ca pratyayàc chandovàvacanam  /
uta÷ ca pratyayàdityatra chandasi và iti vaktavyam  /
àtanuhi yàtudhànàn  /
dhinuhi yaj¤apatim  /
tena mà bhaginaü kçõu //


____________________________________________________________________


[#755]

##  || PS_6,4.107 ||


_____START JKv_6,4.107:

yo 'yam ukàro 'saüyogapårvaþ tadantasya pratyayasya anyatarasyàü lopo bhavati vakàram akàràdau pratyaye parataþ  /
sunvaþ, sunuvaþ  /
sunmaþ, sunumaþ  /
tanvaþ, tanuvaþ  /
tanmaþ, anumaþ  /
pratyayasya ity eva, yuvaþ  /
yumaþ  /
asaüyogapårvasya ity eva, ÷aknuvaþ  /
÷aknumaþ  /
luk iti vartamàne lopagrahaõam antyalopàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.108 ||


_____START JKv_6,4.108:

karoteþ uttarasya ukàrapratyayasya vakàramakàràdau pratyaye parataþ nityaü lopo bhavati  /
kurvaþ  /
kurmaþ  /
ukàralopasya dãrghavidhau asthànivadbhàvàd hali ca (*8,2.77) iti dãrghatvaü pràptam, na bhakurchuràm (*8,2.71) iti pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.109 ||


_____START JKv_6,4.109:

yakàràdauca pratyaye parataþ karoteþ uttarasya ukàrapratyayasya nityaü lopo bhavati  /
kuryàt, kuryàtàm, kuryuþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.110 ||


_____START JKv_6,4.110:
ukàrapratyayàntasya karoteþ akàrasya sthàne ukàraþ àde÷o bhavati sàrvadhàtuke kïiti parataþ  /
kurutaþ  /
kurvanti  /
sàrvadhàtukagrahaõaü kim ? bhåtapårve 'pi sàrvadhàtuke yathà syàt, kuru  /
taparakaraõaü laghåpadhasya guõanivçttyartham  /
kïiti ity eva, karoti  /
karoùi  /
karomi //


____________________________________________________________________


#<÷nasorallopaþ>#  || PS_6,4.111 ||


_____START JKv_6,4.111:

÷nasya aste÷ ca akàrasya lopo bhavati sàrvadhàtuke kïiti parataþ  /
rundhaþ  /
rundhanti  /
bhintaþ  /
bhindanti  /
asteþ - staþ  /
santi  /
kïiti ity eva - bhinatti  /
asti  /
÷nasoþ iti àkàrasya pararåpatvaü ÷akandhvàdisu draùñavyam //


____________________________________________________________________


#<÷nà-abhyas tayor àtaþ>#  || PS_6,4.112 ||


_____START JKv_6,4.112:

÷nà ity etasya abhyastànàü ca aïgànàm àkàrasya lopo bhavati sàrvadhàtuke kïiti parataþ  /
lunate  /
lunatàm  /
alunata  /
abhyastànàm - mimate  /
mimatàm  /
amimata  /
saüjihate  /
saüjihatàm  /
samajihata  /
÷nàbhyas tayoþ iti kim ? yànti  /
vànti  /
àtaþ iti kim ? bibhrati  /
kïiti ity eva, alunàt  /
ajahàt  /
àdgrahaõaü spaùñàrtham //


____________________________________________________________________


[#756]

#<ã halyadhoþ>#  || PS_6,4.113 ||


_____START JKv_6,4.113:

÷nàntànàm aïgànàm abhyastànàü ca ghuvarjitànàm àtaþ ãkàràde÷o bhavati halàdau sàrvadhàtuke kïiti parataþ  /
lunãtaþ  /
punãtaþ  /
lunãthaþ  /
punãthaþ  /
lunãte  /
punãte  /
abhyastànàm - mimãte  /
mimãùe  /
mimãdhve  /
saüjihãte  /
saüjihãùe  /
saüjihãdhve  /
hali iti kim ? lunanti  /
mimate  /
aghoþ iti kim ? dattaþ  /
dhattaþ  /
kïiti ity eva, lunàti  /
jahàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.114 ||


_____START JKv_6,4.114:

daridràteþ halàdau sàrvadhàtuke kïiti parataþ ikaràde÷o bhavati  /
daridritaþ daridrithaþ  /
daridrivaþ  /
daridrimaþ  /
hali ity eva, daridrati  /
kïiti ity eva, daridràti  /
daridràter àrdhadhàtuke lopo vaktavyaþ  /
siddha÷ ca pratyayavidhau bhavati iti vaktavyam  /
daridràti iti daridraþ  /
àkàràntalakùaõo õapratyayo na bhavati, pacàditvàdajeva bhavati  /
na daridràyake lopo daridràõe ca neùyate  /
didaridràsatãtyeke didaridriùatãti và //
adyatanyàü veti vaktavyam  /
adaridrãt, adaridràsãt  /
daridrasya iti nirde÷e chàndasaü hrasvatvam draùtavyam //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.115 ||


_____START JKv_6,4.115:

bhã ity etasya aïgasya anyatarasyàm ikàràde÷o bhavati halàdau kïiti sàrvadhàtuke parataþ  /
bibhitaþ, bibhãtaþ  /
bibhithaþ, bibhãthaþ  /
bibhivaþ, bibhãvaþ  /
bibhimaþ, bibhãmaþ  /
halàdau ity eva, vibhyati  /
kïiti ity eva, bibheti  /
sàrvadhàtuke ity eva, bhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.116 ||


_____START JKv_6,4.116:

jahàte÷ ca ikàràde÷o bhavati anyatarasyàü halàdau kïiti sàrvadhàtuke parataþ  /
jahitaþ, jahãtaþ  /
jahithaþ, jahãthaþ  /
halàdau ity eva, jahati  /
kïiti ity eva, jahàti  /
sàrvadhàtuke ity eva, hãyate  /
jehãyate  /
pçthgyogakaraõam uttarartham //


____________________________________________________________________


[#757]
#<à ca hau>#  || PS_6,4.117 ||


_____START JKv_6,4.117:

jahàter àkàra÷ ca antàde÷o bhavati ikàra÷ ca anyatarasyàü hau parataþ  /
jahàhi, jahihi, jahãhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.118 ||


_____START JKv_6,4.118:

lopo bhavati jahàteþ yakàràdau kïiti sàrvadhàtuke parataþ  /

[#756]

jahyàt, jahyàtàm, jahyuþ //


____________________________________________________________________


[#757]

##  || PS_6,4.119 ||


_____START JKv_6,4.119:

ghusa¤j¤àkànàm aïgànàm aste÷ ca ekàràde÷o bhavati hau parataþ abhyàsalopa÷ ca  /
dehi  /
dhehi  /
asteþ - ÷na-sor al-lopaþ (*6,4.111)  /
ity akàralopaþ, edhi  /
÷idayam lopaþ, tena sarvasyàbhyàsasya bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.120 ||


_____START JKv_6,4.120:

liñi parata àde÷aþ àdir yasya aïgasya na asti tasya ekahalmadhye asahàyayor halor madhye yo 'kàras tasya ekàràde÷o bhavati, abhyàsalopaþ ca liñi kïiti parataþ  /
reõatuþ  /
reõuþ  /
yematuþ  /
yemuþ  /
pecatuþ  /
pecuþ  /
dematuþ  /
demuþ  /
ataþ iti kim ? didivatuþ  /
didivuþ  /
taparakaraõaü kim ? raràse, raràsàte, raràsire  /
ekahalmadhye iti kim ? ÷a÷ramatuþ  /
÷a÷ramuþ  /
tatsaratuþ  /
tatsaruþ  /
anàde÷àdeþ iti kim ? cakaõatuþ  /
cakaõuþ  /
jagaõatuþ  /
jagaõuþ  /
babhaõatuþ  /
babhaõuþ  /
liñaþ àde÷avi÷eùaõaü kim ? iha api yathà syàt, nematuþ  /
nemuþ  /
sehe, sehàte, sehire  /
anaimittike natvasatve, tadàdir liñi àde÷àdirna bhavati  /
iha abhyàsaja÷tvacartvayor asiddhatvaü nàsti, tena tadàdir apy àde÷àdir bhavati  /
tathà ca phalibhajoretvaü vidhãyate  /
råpàbhede càde÷àdir na a÷rãyate iti ÷asidadyoþ pratiùedhavacanaü j¤àpakam  /
anyathà hi pecatuþ, pecuþ, dematuþ, demuþ ity evam àdãnàm api prakçtija÷caràdãnàm etvaü na syàt  /
kïiti ity eva, ahaü papaca  /
ahaü papañha  /
dambheretvaü vaktavyam  /
debhatuþ  /
debhuþ  /
nalopasya asiddhatvàn na pràpnoti  /
na÷imanyor aliñyetvaü vaktavyam  /
ane÷am  /
menakà  /
ane÷am iti na÷eþ luïi puùàditvàd aï  /
menakà iti maneþ à÷iùi ca (*3,1.150) iti vun  /
kùipakàdiùu prakùepàditvaü na kriyate  /

[#758]

chandasyamipacorapyaliñyetvaü vaktavyam  /
vyemànam  /
amervipårvasya càna÷i muk na kriyate  /
liïi-peciran  /
paceran ity etasya chàndasaü hrasvatvam  /
yajivapyo÷ ca  /
àyeje  /
àvepe  /
laïi iñi chandasyapi dç÷yate (*6,4.73) iti anajàder api ióàgamaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.121 ||


_____START JKv_6,4.121:

thali ca señi parato 'nàde÷àdeþ aïgasya ekahalmadhyagatasya ataþ sthàne ekàra àde÷o bhavati, abhyàsalopa÷ ca  /
pecitha  /
÷ekitha  /
señi iti kim ? papaktha  /
thalgrahaõaü vispaùñàrtham  /
akïidartham etad vacanam iti anyasyeño 'sambhavàt  /
ataþ ity eva, didevitha  /
ekahalmadhyagatasya ity eva, tatakùitha  /
rarakùitha  /
anàde÷àder ity eva, cakaõitha  /
babhaõitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.122 ||


_____START JKv_6,4.122:

té phala bhaja trapa ity eteùàm aïgànàm ata ekàràde÷o bhavati, abhyàsalopa÷ ca liñi kïiti parataþ thali ca señi  /
teratuþ  /
teruþ  /
teritha  /
phelatuþ  /
pheluþ  /
phelitha  /
bhejatuþ  /
bhejuþ  /
bhejitha  /
trepe, trepàte, trepire  /
tarater guõàrthaü vacanam  /
phalibhajor àde÷àdyartham  /
traper anekahalmadhyàrtham  /
÷ranthe÷ ca+iti vaktavyam  /
÷rethatuþ  /
÷rethuþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.123 ||


_____START JKv_6,4.123:

ràdhaþ hiüsàyàmarthe 'varõasya ekàraþ àde÷o bhavati, abhyàsalopa÷ ca liñi kïiti parataþ thali ca señi  /
aparedhatuþ  /
aparedhuþ  /
aparedhitha  /
hiüsàyàm iti kim ? raràdhatuþ  /
raràdhuþ  /
raràdhitha  /
ataþ ity etad iha+upasthitaü taparatvakçtamapàsya kàlavi÷eùam asambhavàd avarõamàtraü pratipàdayati  /
atha và ÷nàbhyas tayor àtaþ (*6,4.112) ity anuvartate iti vyàkhyeyam  /
ekahalmadhye và yaþ sa sthànã bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.124 ||


_____START JKv_6,4.124:

jé bhramu trasa ity eteùàm aïgànàm ataþ sthàne và ekàra àde÷o bhavati, abhyàsalopa÷ ca liñi kïiti parataþ thali ca señi  /
jeratuþ  /
jeruþ  /
jeritha  /
jajaratuþ  /
jajaruþ  /
jajaritha  /
bhrematuþ  /
bhremuþ  /
bhremitha  /
babhramatuþ  /
babhramuþ  /
babhramitha  /
tresatuþ  /
tresuþ  /
tresitha  /
tatrasatuþ  /
tatrasuþ  /
tatrasitha //


____________________________________________________________________


[#759]

##  || PS_6,4.125 ||


_____START JKv_6,4.125:

phaõàdãnàü saptànàü dhàtånàm avarõasya sthàne và ekàra àde÷o bhavati, abhyàsalopa÷ ca liñi kïiti parataþ thali ca señi  /
pheõatuþ  /
pheõuþ  /
pheõitha  /
paphaõatuþ  /
paphaõuþ  /
paphaõitha  /
rejatuþ  /
rejuþ  /
rejitha  /
raràjatuþ  /
raràjuþ  /
raràjitha  /
bhreje, bhrejàte, bhrejire  /
babhràje, babhràjàte, babhràjire  /
bhre÷e, bhre÷àte, bhre÷ire  /
babhrà÷e, babhrà÷àte, babhrà÷ire  /
bhle÷e, bhle÷àte, bhle÷ire  /
babhlà÷e, babhlà÷àte, babhlà÷ire  /
syematuþ  /
syemuþ  /
syemitha  /
sasyamatuþ  /
sasyamuþ  /
sasyamitha  /
svenatuþ  /
svenuþ  /
svenitha  /
sasvanatuþ  /
sasvanuþ  /
sasvanitha  /
saptànàm iti kim ? daghbanatuþ  /
dadhbanuþ  /
dadhvanitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.126 ||


_____START JKv_6,4.126:

÷asa dada ity etayoþ vakàràdãnàü ca dhàtånàü guõa ity evam abhinirvçttasya ca yo 'kàraþ tasya sthàne ekàràde÷o na bhavati, abhyàsalopa÷ ca  /
vi÷a÷asatuþ  /
vi÷a÷asuþ  /
vi÷a÷asitha  /
dadade, dadadàte, dadarire  /
vàdãnàm - vavamatuþ  /
vavamuþ  /
vavamitha  /
guõasya - vi÷a÷aratuþ  /
vi÷a÷aruþ  /
vi÷a÷aritha  /
lulavitha  /
pupavitha  /
guõa÷abdàbhinirvçttasya ar÷abdasya okàrasya ca ayam akàraþ iti etvaü pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.127 ||


_____START JKv_6,4.127:

arvan ity etasya aïgasya tç ity ayam àde÷o bhavati, su÷cet tataþ paro na bhavati, sa ca na¤a uttaro na bhavati  /
arvantau  /
arvantaþ  /
arvantam, arvatau, arvataþ  /
arvatà, arvadbhyàm, arvadbhiþ  /
arvatã  /
àrvatam  /
asau iti kim ? arvà  /
ana¤aþ iti kim ? anarvàõau  /
anarvàõaþ  /
anarvàõaü vçùabhaü mandrajihvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.128 ||


_____START JKv_6,4.128:

maghavan ity etasya aïgasya bahulaü tç ity ayam àde÷o bhavati  /
maghavàn, maghavantau, maghavantaþ  /
maghavantam, maghavantau, maghavataþ  /
maghavatà  /
maghavatã  /
màghavatam  /
na ca bhavati  /
maghavà, maghavànau, maghavànaþ  /
maghavànam, maghavànau, maghonaþ  /
maghonà, maghavabhyàm, maghavabhiþ  /
maghonã  /
màghavanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.129 ||


_____START JKv_6,4.129:

bhasya ity ayam adhikàraþ à adhyàyaparisamàapteþ  /
yad ita årdhvam anukamiùyàmaþ bhasya ity evaü tadvedivyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.130 ||


_____START JKv_6,4.130:

dvipadaþ pa÷ya  /
dvipadà kçtam  /
bhasya iti kim ? dvipàdau  /
dvipàdaþ //


[#760]
pàdaþ pat (*6,4.130)  /
pàdaþ iti pàda÷abdo luptàkàro gçhyate  /
tadantasya aïgasya bhasya pat ity ayam àde÷o bhavati  /
sa ca nirdi÷yamànasyàde÷à bhavanti iti pàcchabdasya+eva bhavati, na tadantasya sarvasya  /
dvipadaþ pa÷ya  /
dvipadà  /
dvipade  /
dvipadikàü dadàti  /
tripadikàü dadàti  /
vaiyàghrapadyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.131 ||


_____START JKv_6,4.131:

vasvantasya bhasya samprasàraõaü bhavati  /
viduùaþ pa÷ya  /
viduùà  /
viduùe  /
pecuùaþ  /
pa÷ya  /
pecuùà  /
pecuùe  /
papuùaþ pa÷ya  /
àkàralope kartavye vasusaüprasàraõasya vyà÷rayatvàd asiddhatvam na bhavati  /
vasugrahaõe kvasor api grahaõam iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.132 ||

_____START JKv_6,4.132:

vàhaþ ity evam antasya bhasya åñþ ity etat samprasàraõaü bhavati  /
praùñhauhaþ  /
praùñhauhà  /
praùñhauhe  /
dityauhaþ  /
dityauhà  /
dityauhe  /
ety-edhaty-åñhsu (*6,1.89) iti vçddhiþ  /
atha kimarthamåñþ kriyate, samprasàraõe eva kçte guõe ca vçddhir eci (*6,1.88) iti vçddhau satyàm siddhaü råpaü bhavati praùñhauhaþ iti, anakàrànte copapade vaherõvirna dç÷yate ? jhàpanàrtham  /
etaj j¤àpayati, bhavatyeùà paribhàùà asiddhaü bahiraïgam antaraïge iti  /
tasyàü hi satyàü bahiraïgasya samprasàraõasya asiddhatvàt antaraïgo guõo na syàt //


____________________________________________________________________


#<÷va-yuva-maghonàm ataddhite>#  || PS_6,4.133 ||


_____START JKv_6,4.133:

÷van yuvan maghavan ity eteùàm aïgànàm ataddhite pratyaye parataþ samprasàraõaü bhavati  /
÷unaþ  /
÷unà  /
÷une  /
yånaþ  /
yånà  /
yåne  /
maghonaþ  /
maghonà  /
maghone  /
ataddhite iti kim ? ÷auvaü màüsam  /
yauvanaü vartate  /
màghavanaþ sthàlãpàkaþ  /
÷uno vikàre pràõirajatàdibhyo '¤ (*4,3.154), dvàràditvàdaijàgamaþ  /
÷vàdãnàm etat samprasàraõaü nakàràntànàm iùyate  /
iha na bhavati, yuvatãþ pa÷ya  /
maghavataþ  /
maghavatà  /
maghavate  /
tadartham uttaratra yogavibhàgam kurvanti  /
allopaþ  /
anaþ  /
anaþ ity ubhayoþ ÷eùaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.134 ||


_____START JKv_6,4.134:

an ity evam antasya bhasya akàralopo bhavati  /
ràj¤aþ pa÷ya  /
ràj¤à  /
ràj¤e  /
takùõaþ pa÷ya  /
takùõà  /
takùõe  /
ano nakàràntasyàya lopa iùyate  /
iha na bhavati, ràjakãyam iti //


____________________________________________________________________


[#761]

#<ùapårva-han-dhçtaràj¤àm aõi>#  || PS_6,4.135 ||


_____START JKv_6,4.135:
ùakàrapårvo yaþ an hanaþ dhçtaràj¤a÷ ca tasya akàralopo bhavati aõi parataþ  /
aukùõaþ  /
tàkùõaþ  /
bhrauõaghnaþ  /
dhàrtaràj¤aþ  /
ùapårvahandhçtaràj¤àm iti kim ? sàmanaþ  /
vaimanaþ  /
an iti prakçtibhàvena allopañilopau ubhàvapi na bhavataþ  /
aõi iti kim ? tàkùaõyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.136 ||


_____START JKv_6,4.136:

ïau parataþ ÷ã÷abde ca ano vibhàùà akàralopo bhavati  /
ràj¤i, ràjani  /
sàmni, sàmani  /
sàmnã, sàmanã //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.137 ||


_____START JKv_6,4.137:

vakàra-makàràntàt saüyogàd uttarasya anaþ akàrasya lopo na bhavati  /
parvaõà  /
parvaõe  /
atharvaõà  /
atharvaõe  /
saüyogàt iti kim ? pratidãvnà  /
pratidãvne  /
sàmnà  /
sàmne  /
vamantàt iti kim ? takùõà  /
takùõe //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.138 ||


_____START JKv_6,4.138:

acaþ ity ayam a¤catirluptanakàro gçhyate  /
tadantasya bhasya akàrasya lopo bhavati  /
dadhãcaþ pa÷ya  /
dadhãcà  /
dadhãce  /
madhåcaþ pa÷ya  /
madhåcà  /
madhåce //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.139 ||


_____START JKv_6,4.139:

udaþ uttarasya acaþ ãkàràde÷o bhavati  /
udãcaþ  /
udãcà  /
udãce //

____________________________________________________________________


#<àto dhàtoþ>#  || PS_6,4.140 ||


_____START JKv_6,4.140:

àkàràntasya dhàtoþ bhasya lopo bhavati  /
kãlàlapaþ pa÷ya  /
kãlàlapà  /
kãlalape  /
÷ubhaüyaþ pa÷ya  /
÷ubhaüyà  /
÷ubhaüye  /
àtaþ iti kim ? niyà  /
niye  /
dhàtoþ iti kim ? khañvàþ pa÷ya  /
màlàþ pa÷ya  /
àtaþ iti yogavibhàgaþ, tena ktvo lyap, halaþ ÷naþ ÷ànac ity evam àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#762]

##  || PS_6,4.141 ||


_____START JKv_6,4.141:

mantreùu àgi parataþ àtmanaþ àderlopo bhavati  /
tmanà devebhyaþ  /
tmanà someùu  /
mantreùu iti kim ? àtmanà kçtam  /
àïi iti kim ? yadàtmanastanno variùñhà  /
àgo 'nyatra api dç÷yate  /
tmanyà sama¤jan //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.142 ||


_____START JKv_6,4.142:

bhasya viü÷ateþ ti÷abdasy aïiti pratyaye lopo bhavati  /
viü÷atyà krãtaþ viü÷akaþ  /
viü÷aü ÷atam  /
viü÷ateþ pårõo viü÷aþ  /
ekaviü÷aþ  /
óiti iti kim ? viü÷atyà //


____________________________________________________________________


#<ñeþ>#  || PS_6,4.143 ||


_____START JKv_6,4.143:

ñisa¤j¤akasya óiti pratyaye parataþ lopo bhavati  /
kumudvàn  /
naóvàn  /
vetasvàn  /
upasarajaþ  /
mandurajaþ  /
triü÷atà krãtaþ triü÷akaþ  /
óiti abhasya api anubandhakaraõasàmarthyat ñilopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.144 ||


_____START JKv_6,4.144:

nakàràntasya bhasya ñeþ lopo bhavati taddhite parataþ  /
àgni÷armiþ  /
auóulomiþ  /
bàhvàditvàd i¤ pratyayaþ  /
naþ iti kim ? sàtvataþ  /
taddhite iti kim ? ÷armaõà  /
÷armane  /
nànatasya ñilope sabrahmacàri-pãñhasarpi-kalàpi-kuthumi. taitili-jàjalilàïga-li÷ilàli-÷ikhaõói-såkarasadma-suparvaõàm upasaïkhyànaü kartavyam  /
atra ye innantàþ teùàm in aõy anapatye (*6,4.164) iti prakçtibhàvaþ pràptaþ, ye tu anantàþ teùàm an (*6,4.167) iti  /
sabrahmacàriõaþ ime sàbrahmacàràþ, pãñhasarpiõaþ paiñhasarpàþ  /
kalàpinà proktamadhãyate kàlàpàþ, kuthuminaþ kauthumàþ  /
taitilijàjalinau àcàryau, tatkçto granthaþ upacàràt taitilijàjali÷abdàbhyàm abhidhãyate, taü granthamadhãyate taitilàþ, jàjalàþ  /
÷ai÷ikeùv artheùu vçddhatvàd atra chaþ pràpnoti  /
evaü làïgalàþ  /
÷ailàlàþ  /

[#763]

÷ikhaõóinaþ ÷aikhaõóàþ  /
såkarasadmanaþ saukarasadmàþ  /
suparvaõaþ sauparõàþ  /
a÷mano vikàra upasaïkhyànam  /
a÷mano vikàraþ à÷maþ  /
a÷mano 'nyaþ  /
carmaõaþ ko÷a upasaïkhyànam  /
càrmaþ ko÷aþ  /
càrmaõo 'nyaþ  /
÷unaþ saïkoca upasaïkhyànam  /
÷auvaþ saïkocaþ  /
÷auvano 'nyaþ  /
avyayànàü ca sàyaüpratikàdyartham upasaïkhyànam  /
ke punaþ sàyaüpràtikàdayaþ ? yeùàm avyayànàm avihitaùñilopaþ, prayoge ca dç÷yate, te sàyaüpràtikaprakàràþ grahãtavyàþ  /
sàyaüpràtarbhavaþ sàyaüpràtikaþ  /
paunaþpunikaþ  /
bàhyaþ  /
kautaskutaþ  /
kàlàñ ñha¤ (*4,3.11) iti ñha¤pratyayaþ  /
ñyuñyulau tu neùyete  /
àràtãyaþ, ÷à÷vatikaþ, ÷à÷vataþ ity evam àdiùu na dç÷yate ñilopaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.145 ||


_____START JKv_6,4.145:

ahan ity etasya ñakhor eva parataþ ñilopo bhavati  /
dve ahanã samàhçte dvyahaþ tryahaþ  /
dve ahanã adhãùño bhçto bhåto bhàvã và dvyahãnaþ  /
tryahãnaþ  /
ahnàü samåhaþ kratuþ ahãnaþ  /
ahnaþ samåhe kho vaktavyaþ  /
siddhe sati àrambho niyamàrthaþ  /
iha mà bhåt, ahnà nirvçttam àhnikam  /
evakàrakaraõam vispaùñàrtham  /
ahnaþ eva ñakhoþ ity evaü niyamo na bhavisyati, àtmàdhvànau khe (*6,1.169) iti prakçtibhàvavidhànàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.146 ||


_____START JKv_6,4.146:
uvarõàntasya bhasya guõo bhavati taddhite parataþ  /
bàbhravyaþ  /
màõóavyaþ  /
÷aïkavyaü dàru  /
picavyaþ kàrpàsaþ  /
kamaõóalavyà mçttikà  /
para÷avyamayaþ  /
aupagavaþ  /
kàpañavaþ  /
orot iti vaktavye guõagrahaõaü sa¤j¤àpårvako vidhir anityo yathà syàt, tena svàyambhuvaþ iti siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


[#764]

#<óhe lopo 'kadrvàþ>#  || PS_6,4.147 ||


_____START JKv_6,4.147:

óhe parataþ uvarõàntasya bhasya akarvàþ lopo bhavati  /
kàmaõóaleyaþ  /
÷aitavàheyaþ  /
jàüveyaþ  /
màdrabàheyaþ  /
akadrvàþ iti kim ? kàdraveyo mantram apa÷yat //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.148 ||


_____START JKv_6,4.148:

ivarõàntasya avarõàtasya ca bhasya ikàre pare taddhite ca lopo bhavati  /
ivarõàntasya ãkàre - dàkùã  /
plàkùã  /
sakhã  /
savarnadãrghatve hi sati atisakher àgacchati ity atra ekàde÷asya antavattvàd askhi iti ghisa¤j¤àyàþ pratiùedhaþ syàt  /
ivarõàntasya taddhite - duli - dauleyaþ  /
vali - vàleyaþ  /
atri - àtreyaþ  /
avarõàntasya ãkàre - kumàrã  /
gaurã  /
÷àrïgaravã  /
avarõàntasya taddhite - dàkùiþ  /
plàkùiþ  /
cauóiþ  /
bàlàkiþ  /
saumitriþ  /
yasyetyauïaþ ÷yàü pratiùedho vaktavyaþ  /
kàõóe  /
kuóye  /
saurye himavataþ ÷çïge  /
auïaþ ÷ãbhàve kçte yasya+iti ca iti, såryatiùyàgastyamatsyànàü ya upadhàyàþ (*6,4.149) iti ca lopaþ pràpnoti  /
iyaïuvaïbhyàü lopo bhavati vipratiùedhena  /
vatsàn prãõàti vatsaprãþ, tasya apatyam vàtsapreyaþ  /
catuùpàdbhyo óa¤ (*4,1.135) iti óha¤pratyayaþ  /
lokhàbhråþ ÷ubhràdiþ, tasyàþ apatyam laikhàbhreyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.149 ||


_____START JKv_6,4.149:

sårya tisya agastya matsya ity eteùàü yakàrasya upadhàyàþ bhasya lopo bhavati ãti paratastaddhite ca  /
såryeõaikadik saurã balàkà  /
aõi yo yasya+iti lopaþ tasya asiddhatvaü na asti, vyà÷rayatvàt  /
ãkàre tu yastasyà - siddhatvàd upadhàyakàro bhasyàõantasya såryasya sambandhã iti lupyate  /
tiùya taiùmahaþ  /
taiùã ràtriþ  /
agastya - agastyasya apatyaü strã, çùitvàdaõi kçte àgastã  /
àgastãyaþ  /
matsya - gauràditvàt ïãù, matsã  /
upadhàyàþ iti kim ? matsyacarã  /
yagrahaõam uttaràrtham  /
viùayaparigaõanam atra kartavyam  /

[#765]

matsyasya ïyàm iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, matsyasya+idaü màüsaü màtsyam  /
såryàgastyayo÷che ca gyàü ca  /
saurãyaþ  /
saurã  /
àgastãyaþ  /
àgastã  /
iha mà bhåt, sauryam caruü nirvapet  /
àgastyaþ  /
tiùyapuùyayor nakùatràõi  /
tiùyeõa nakùatreõa yuktaþ kàlaþ taiùaþ  /
pauùaþ  /
antikasya tasi kàdilopa àdyudàttaü ca  /
antika÷abdasya tasipratyaye parataþ kakàradeþ ÷abdasya lopaþ, àdyudàttatvam ca  /
antito na dåràt  /
tame tàde÷ ca  /
tamapratyaye antika÷abdasya takàràdeþ kakàràde÷ ca lopo vaktavyaþ  /
tatra tàdilope - antamaþ  /
kàdilope - antitamaþ  /
kàdilope bahulam iti vaktavyam  /
anyatra api hi vç÷yate, antike sãdati iti antiùat  /
pårvapadàt (*8,3.106) iti ùatvam  /
ye ca  /
antiyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.150 ||


_____START JKv_6,4.150:

taddhite iti nivçttam  /
hala uttarasya taddhitayakàrasya upadhàyàþ ãti parato lopo bhavati  /
gàrgã  /
vàtsã  /
halaþ iti kim ? kàrikeyã  /
taddhitasya iti kim ? vaidyasya bhàryà vaidhyã //


____________________________________________________________________


[#766]

#<àpatyasya ca taddhite 'nàti>#  || PS_6,4.151 ||


_____START JKv_6,4.151:

àpatyayakàrasya halaþ uttarasya taddhite anàkàràdau lopo bhavati  /
gàrgyàõàü samåho gàrgakam  /
vàtsakam  /
àpatyasya iti kim ? sàïkà÷yakaþ  /
kàmpilyakaþ  /
taddhitagrahaõaü ãtyanàpatyasya api lopàrtham  /
saumã iùñiþ  /
anàti iti kim ? gàrgyàyaõaþ  /
vàtsyàyanaþ  /
halaþ ity eva, kàrikeyasya apatyaü kàrikeyiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.152 ||


_____START JKv_6,4.152:

kya cvi ity etayo÷ ca parataþ àpatyayakàrasya hala uttarasya lopo bhavati  /
vàtsãyati  /
gàrgãyati  /
vàtsãyate  /
gàrgãyate  /
cvau - gàrgãbhåtaþ  /
vàtsãbhåtaþ  /
àpatyasya ity eva, sàïkà÷yàyate  /
sàïkà÷yabhåtaþ  /
halaþ ity eva, kàrikeyãyati  /
kàrikeyãbhåtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.153 ||


_____START JKv_6,4.153:

naóàdiùu balvàdayaþ pañhyante  /
naóàdãnàü kuk ca (*4,2.91) iti kçtakugàgamà bilvakàdayo bhavanti  /
tebhyaþ uttarasya chasya bhasya taddhite parato lug bhavati  /
bilvà yasyàü santi bilvakãyà, tasyàü bhavàþ bailvakàþ  /
veõukãyà - vaiõukàþ  /
vetrakãyà - vaitrakàþ  /
vetasakãyà - vaitasakà  /
tçõakãyà - tàrõakàþ  /
ikùukãyà aikùukàþ  /
kàùñhakãyà - kàùñhakàþ  /
kapotakãyà - kàpotakàþ  /
kru¤càyàü hrasvatvaü ca  /
kru¤cakãyà - krau¤cakàþ  /
chagrahaõam kim ? chamàtrasya lug yathà syàt, kuko nivçttir mà bhåt iti  /
anyathà hi saüniyoga÷iùñànàm anyataràpàye ubhayor api abhàvaþ iti kugapi nivarteta  /
luggrahaõaü sarvalopo yathà syàd, yakàramàtrasya mà bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.154 ||


_____START JKv_6,4.154:

iùñhan imanic ãyasun ity eteùu parataþ tç÷abdasya lopo bhavati  /
àsutiü kariùñhaþ  /
vijayiùñhaþ  /
vahiùñhaþ  /
dohãyasã dhenuþ  /
sarvasya tç÷abdasya lopàrthaü vacanam  /
antyasya hi ñeþ (*6,4.155) ity eva siddhaþ  /
lug ity etad atra na anuvartate, tathà hi sati na lumatàïgasya (*1,1.63) iti pratiùedhàd guõo na syàt  /
imanijgrahaõam uttaràrtham  /
itarau tu tu÷chandasi (*5,3.59) iti bhavataþ //


____________________________________________________________________


[#767]

#<ñeþ>#  || PS_6,4.155 ||


_____START JKv_6,4.155:
bhasya ñerlopo bhavati iùñhemeyassu parataþ  /
pañu - pañiùñhaþ  /
pañimà  /
pañãyàn  /
laghu - laghiùñhaþ  /
laghimà  /
laghãyàn  /
õàviùñhavat pràtipadikasya kàryaü bhavati iti vaktavyam  /
kiü prayojanam ? puüvadbhàvarabhàvañilopayaõàdi. paràrtham  /
puüvadbhàvaþ - enãmàcaùñe etayati  /
÷yetayati  /
tasilàdiùvàkçtvasucaþ (*6,3.35) iti iùñhe puüvadbhàvaþ uktaþ  /
rabhàvaþ - pçthumàcaùñe prathayati  /
mradayati  /
ñilopaþ - pañunàcaùñe pañayati  /
laghayati  /
yaõàdiparam - sthålamàcaùñe sthavayati  /
bhàradvàjãyàstu pañhanti, õàviùñhavat pràtipadikasya puüvadbhàvarabhàvañilopayaõàdiparavinmatorlukkanartham iti  /
sragviõamàcaùñe srajayati  /
vasumantamàcaùñe vasayati  /
yuvànamàcaùñe yavayati  /
kanyati  /
etad ubhayam api udàharaõamàtram, na parigaõanam  /
pràdayo 'pi hãùyante, priyamàcaùñe pràpayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.156 ||


_____START JKv_6,4.156:

sthåla dåra yuva hrasva kùipra kùudra ity eteùàü yaõàdiparaü lupyate iùñhemeyassu parataþ, pårvasya ca guõo bhavati  /
sthåla - sthaviùñhaþ  /
sthavãyàn  /
dåra - daviùñhaþ  /
davãyàn  /
yuvan - yaviùñhaþ  /
yavãyàn  /
hrasva - hrasiùñhaþ  /
hrasimà  /
hrasãyàn  /
kùipra - kùepiùñhaþ  /
kùepimà  /
kùepãyàn  /
kùudra - kùodiùñhaþ  /
kùodimà  /
kùodãyàn  /
hrasvakùiprakùudra÷abdàþ pçthvàdiùu pañhyante  /
paragrahaõaü kim ? yaviùñhaþ, yavãyàn, hrasiùñhaþ, hrasãyàn ity atra pårvasya yaõàderlopo mà bhåt  /
pårvagrahaõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________

##  || PS_6,4.157 ||


_____START JKv_6,4.157:

priya sthira sphira uru bahula guru vçddha tçpra dãrgha vçndàraka ity eteùàü pra stha spha var baühi gar varùi trap dràdhi vçnda ity ete yathàsaïkhyam àde÷à bhavanti iùñhemeyassu parataþ  /
priya - preùñhaþ  /
premà  /
preyàn  /
sthira - stheùñhaþ  /
stheyàn  /
sphira - spheùñhaþ  /
spheyàn  /
uru - variùñhaþ  /
varimà  /
varãyàn  /
bahula - baühiùñhaþ  /
baühimà  /
baühãyàn  /
guru - gariùthaþ  /
garimà  /
garãyàn  /
vçddha - yarùiùñhaþ  /
varùãyàn  /
tçpra - trapiùñhaþ  /
trapãyàn  /
dãrgha - dràdhiùñhaþ  /
dràdhimà  /
dràdhãyàn  /
vçndàraka - vçndiùñhaþ  /
vçndãyàn  /
priyorugurubahuladãrghàþ pçthvàdiùu pañhyante, tena anyeùàmimanij na bhavati iti nodàhriyate //


____________________________________________________________________


[#768]

##  || PS_6,4.158 ||


_____START JKv_6,4.158:

bahor uttareùàm iùthemeyasàü lopo bhavati, tasya ca bahoþ sthàne bhå ity ayam àde÷o bhavati  /

[#767]

bhåmà  /
bhåyàn  /
bahu÷abdaþ pçthvàdiùu pañhyate  /
bahor iti punargrahaõaü sthànitvapratipattyartham, anyathà hi pratyayànàm eva bhåbhàvaþ syàt //


____________________________________________________________________

[#768]

##  || PS_6,4.159 ||


_____START JKv_6,4.159:

bahor uttarasya iùñhasya yióàgamo bhavati, baho÷ ca bhåràde÷o bhavati  /
bhåyiùñhaþ  /
lopàpavàdo yióàgamaþ, tasminn ikàra uccàraõàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.160 ||


_____START JKv_6,4.160:

jyaduttarasya ãyasaþ àkàra àde÷o bhavati  /
jyàyàn  /
lopasya yiñà vyavahitatvàt àt ity ucyate  /
lope hi sati akçdyakàra iti dãrghatvena jyàyàn iti sidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.161 ||


_____START JKv_6,4.161:

ra÷abda àde÷o bhavati çkàrasya halàder laghoþ iùñhemeyassu parataþ  /
prathiùñhaþ  /
prathimà  /
prathãyàn  /
mradiùñhaþ  /
mradimà  /
mradãyàn  /
çtaþ iti kim ? pañiùñhaþ s /
pañimà  /
pañãyàn  /
halàdeþ iti kim ? çjiùñhaþ  /
çjimà  /
çjãyàn  /
laghoþ iti kim ? kçùõà - kçùõiùñhaþ  /
kçùõimà  /
kçùõãyàn  /
parigaõanam atra kartavyam  /
pçthuü mçduü bhç÷aü ca+eva kç÷aü ca dçóham eva ca  /
paripårvaü vçóhaü ca+eva ùaóetàn ravidhau smaret //
tataþ iha na bhavati, kçtamàcaùñe kçtayati  /
màtaramàcaùñe màtayati  /
bhràtayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.162 ||


_____START JKv_6,4.162:

çju ity etasya çtaþ sthàne vibhàùà repha àde÷o bhavati iùñhemeyassu parataþ chandasi viùaye  /
rajiùñhamanu neùi panthàm  /
tvamçjiùñhaþ //


____________________________________________________________________


[#769]

##  || PS_6,4.163 ||


_____START JKv_6,4.163:

ekàc yad bhasa¤j¤àkaü tad iùñhemeyassu parataþ prakçtyà bhavati  /
sragvinn ity etasya vinnantasya srajiùñhaþ, srajãyàn, srajayati  /
srugvad ity etasya matvantasya sruciùthaþ, srucãyàn, srucayati  /
ekàc iti kim ? vasumat ity etasya vasiùñhaþ, vasãyàn  /
prakçtyà 'ke ràjanyamanuùyayuvànaþ  /
ake pratyaye parato ràjanya manuùya yuvan ity ete prakçtyà bhavanti  /
ràjanyànàü samåho ràjanyakam  /
manuùyàõàü samåho mànuùyakam  /
àpatyasya ca taddhite 'nàti (*6,4.151) iti yalopaþ prakçtibhàvena na bhavati  /
yåno bhàvaþ yauvanikà  /
manoj¤àditvàd vu¤  /
tasya nas taddhite (*6,4.144) iti ñilopo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.164 ||


_____START JKv_6,4.164:

innantamanapatyàrthe aõi parataþ prakçtyà bhavati  /
sàïkåñinam  /
sàüràviõam  /
sàümàrjinam  /
abhividhau bhàva inuõ (*3,3.44), aõinuõaþ (*5,4.15) ity aõ  /
sragviõa idam sràgviõam  /
aõi iti kim ? daõóinàü samåho dàõóam  /
anudàttàder a¤ (*4,2.44) iti a¤pratyayaþ  /
anapatye iti kim ? medhàvino 'patyaü maidhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.165 ||


_____START JKv_6,4.165:

gàthin vidathin ke÷in gaõin paõin ity ete ca aõi prakçtyà bhavanti  /
gàthinaþ apatyaü gàthinaþ  /
vaidathinaþ  /
kai÷inaþ  /
gàõinaþ  /
pàõinaþ  /
apatyàrtho 'yam àrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.166 ||


_____START JKv_6,4.166:

saüyogàdi÷ ca in aõi prakçtyà bhavati  /
÷aïkhino 'patyaü ÷àïkhinaþ  /
màdriõaþ  /
vàjriõaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.167 ||


_____START JKv_6,4.167:
annantamaõi prakçtyà bhavati apatye cànapatye ca  /
sàmanaþ  /
vaimanaþ  /
sautvanaþ  /
jaitvanaþ //


____________________________________________________________________


[#770]

##  || PS_6,4.168 ||


_____START JKv_6,4.168:

yakàràdau ca taddhite abhàvakarmaõor arthayoþ an prakçtyà bhavati  /
sàmasu sàdhuþ sàmanyaþ  /
vemanyaþ abhàvakarmaõoþ iti kim ? ràj¤o bhàvaþ karma và ràjyam  /
ràjan iti purohitàdiùu pañhyate, tato 'yaü yakpratyayaþ //


____________________________________________________________________


#<àtma-adhvànau khe>#  || PS_6,4.169 ||


_____START JKv_6,4.169:

àtman adhvan ity etau khe parataþ prakçtyà bhavataþ  /
àtmane hitaþ àtmanãnaþ  /
adhvànamalaïgàmã adhvanãnaþ  /
khe iti kim ? pratyàtmam  /
pràdhvam  /
pratyàtmam iti avyayãbhàve ana÷ ca (*5,4.108) iti samàsàntaþ ñacpratyayaþ  /
pràdhvam iti upasargàd adhvanaþ (*5,4.85) iti acpratyayaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.170 ||


_____START JKv_6,4.170:

mapårvaþ an avarmaõo 'õi parato 'patye 'rthe na prakçtyà bhavati  /
suùàmõo 'patyaü sauùàmaþ  /
càndrasàmaþ  /
mapårvaþ iti kim ? sautvanaþ  /
apatye iti kim ? carmaõà parivçto rathaþ càrmaõaþ  /
avarmanaþ iti kim ? cakravarmaõo 'patyaü càkravarmaõaþ  /
mapårvapratiùedhe và hitanàmna iti vaktavyam  /
hitanàmno 'patyaü haitanàmaþ, haitanàmanaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.171 ||


_____START JKv_6,4.171:

yogavibhàgo 'tra kriyate  /
bràhmaþ ity etad apatyàdhikàre 'pi sàmarthyàd apatyàd anyatràõi ñilopàrthaü nipàtyate  /
bràhmo garbhaþ  /
bràhmamastram  /
bràhmaü haviþ  /
tataþ ajàtau  /
apatye ity eva  /
apatye àtàvaõi brahmaõaù ñilopo na bhavati  /
brahmaõo 'patyaü bràhmaõaþ  /
apatye ity eva, bràhmã oùadhiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.172 ||


_____START JKv_6,4.172:

kàrmaþ iti tàcchãlye ñilopo nipàtyate  /
karma÷ãlaþ kàrmaþ  /
÷ãlam, chatràdibhyo õaþ (*4,4.61) iti õapratyayaþ  /
yady evaü kim artham idam, nas taddhite (*6,4.144) ity eva ñilopaþ siddhaþ ? satyam etat  /
j¤àpakàrtham tu  /
etaj j¤àpayati tàcchãlike õe 'õkçtàni bhavanti iti  /
tena caurã, tàpasã iti õàntàd api ãkàraþ siddho bhavati  /
tàcchãlye iti kim ? karmaõaþ idaü kàrmaõam //


____________________________________________________________________


[#771]

##  || PS_6,4.173 ||


_____START JKv_6,4.173:

aukùam iti anapatye 'õi ñilopo nipàtyate aukùaü padam  /
anaptye iti kim ? ukùõo 'patyam aukùõaþ  /
ùapårvahandhçtaràj¤àm aõi (*6,4.165) ity alopaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_6,4.174 ||

_____START JKv_6,4.174:

dàõdinàyana hàstinàyana àtharvaõika jaihmà÷ineya vàsinàyani bhrauõahatya dhaivatya sàrava aikùvàka maitreya hiraõmaya ity etàni nipàtyante  /
daõóin hastin ity etau naóàdiùu pañhayete, tayoràyane parataþ prakçtibhàvo nipàtyate  /
keùàücit tu hastin iti naóàdiùu na pañhyate, teùàm ata eva nipàtanàt phagapi bhavati  /
daõóino 'patyaü dàõdinàyanaþ  /
hastino 'patyaü hàstinàyanaþ  /
atharvan iti vasantàdiùu pañhyate  /
atharvaõà prokto grantho 'pi upacàràt atharvan iti ucyate, tamadhãte yaþ sa àtharvaõikaþ  /
ike prakçtibhàvo nipàtyate  /
jihmà÷in iti ÷ubhràdiùu pañhyate, tasya õye parataþ prakçtibhàvo nipàtyate  /
jihmà÷ino 'patyaü jaihmà÷ineyaþ  /
vàsino 'patyam  /
jdãcàü vçddhàdagotràt (*4,1.157) iti phi¤  /
tatra prakçtibhàvo nipàtyate  /
vàsinàyaniþ  /
bhråõahan, dhãvan ity etayoþ ùya¤i parataþ takàràde÷o nipàtyate  /
bhråõaghnaþ bhàvaþ bhrauõahatyam  /
dhãvnaþ bhàvaþ dhaivatyam  /
hanasto 'ciõõaloþ (*7,3.32) iti yat tatvaü tad dhàtupratyaya eva iti bhrauõaghnaþ, vàrtraghnaþ ity atra na bhavati, ataþ bhrauõahatye tatvaü nipàtyate  /
sàrava iti sarayå ity etasya aõi parato yå÷abdasya va ity àde÷o nipàtyate  /
sarayvàü bhavaü sàravam udakam  /
aikùvàka iti svarasarvanàmnà eka÷rutyà pañhyate  /
tato 'yam àdyudàtto 'ntodàtta÷ ca nipàtyate  /
ikùvàkoþ upatyam, janapada÷abdàt kùatriyàda¤ (*4,1.166) iti a¤, tatra ukàralopo nipàtyate  /
aikùvàkaþ  /
ikùvàkuùu janapadeùu bhavaþ, kopadhàdaõ (*4,2.132) ityaõ  /
aikùvàkaþ  /
maitreya iti  /
mitrayu÷abdo gçùñyàdiùu pañhyate, tato óha¤i kçte yàderiyàde÷àpavàdo yu÷abdalopo nipàtyate  /
mitrayorapatyam maitreyaþ  /

[#772]

atha kimarthaü mitrayu÷abdo bidàdiùv eva na pañhyate, tatrà¤i kçte yàdeþ iti iyàde÷enaiva siddham, evaü ca yulopàrthaü nipàtanaü kartavyaü na bhavati, yaskàdiùu ca bahuùu lugarthaþ pàñho na kartavyo bhavati, mitrayavaþ ity a¤aþ ya¤a¤o÷ ca (*2,4.64) ity eva hi lukaþ siddhatvàt ? na+etad asti  /
mitrayåõàü saïghaþ ity atra gotracaraõàd vu¤aü bàdhitvà maitreyakaþ saïghaþ ity atra saïgha-aïka-lakùaõeùv a¤. ya¤-i¤àm aõ (*4,3.127) iti aõ pràpnoti  /
hiraõmayam iti hiraõyasya mayañi yàdilopo nipàtyate, hiraõyasya vikàraþ hiraõmayaþ //

____________________________________________________________________


#<çtvya-vàstvya-vàstva-màdhvã-hiraõyayàni cchandasi>#  || PS_6,4.175 ||


_____START JKv_6,4.175:

çtvya vàstvya vàstva màdhvã hiraõyaya ity etàni nipàtyante chandasi viùaye  /
çtu vàstu ity etayoþ yati yaõade÷o nipàtyate  /
çtau bhavaü çtvyam  /
vàstau bhavaü vàstvyam  /
vastu÷abdasya aõi yaõàde÷o nipàtyate  /
vastuni bhavaþ vàstvaþ  /
madhu÷abdasya aõi striyàü yaõàde÷o nipàtyate  /
màdhvãrnaþ santvoùadhãþ  /
hiraõya÷abdàd vihitasya mayaño ma÷abdasya lopo nipàtyate  /
hiraõyayam //
iti ÷rãvàmanaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau ùaùñhàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ //


______________________________________________________

saptamàdhyàyaþ prathamaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#773]

##  || PS_7,1.1 ||


_____START JKv_7,1.1:

yu vu ity etayoþ utsçùñavi÷eùaõayoþ anunàsikayaõoþ pratyayayor grahaõam, tayoþ sthàne yathàsaïkhyam ana aka ity etàv àde÷au bhavataþ  /
yoþ anaþ, voþ akaþ  /
nandyàdibhyo lyuþ - nandanaþ  /
ramaõaþ  /
sàyamàdibhyaùñyuñyulau tuñ ca - sàyanatanaþ  /
cirantanaþ  /
õvultçcau - kàrakaþ  /
hàrakaþ  /
vàsudeva-arjunàbhyàü vun (*4,3.98) - våsudevakaþ  /
arjunakaþ  /
anunàsikayaõoþ iti kim ? årõàyà yus (*5,2.123) - årõàyuþ  /
bhujimçïbhyàü yuktyukau - bhujyuþ, mçtyuþ iti  /
evam àdãnàü hi yaõo 'nunàsikatvaü na pratij¤àyate, pratij¤ànunàsikyàþ pàõinãyàþ  /
iha yuvor iti nirde÷àd dvandvaikavadbhàvapakùe anityam àgama÷àsanam iti num na kriyate  /
napuüsakaliïgatà và liïgama÷iùyaü lokà÷rayatvàl liïgasya iti na bhavati  /
itaretarapakùe tu chàndasatvàt varõalopo draùñavyaþ  /
yuvo÷ ced dvitvanirde÷o dvitve yaõ tu prasajyate  /
atha ced ekavadbhàvaþ kathaü puüvad bhavedayam //
dvitve vaigamiko lopa ekatve numanityatà  /
a÷iùyatvàd dhi liïgasya puüstvaü veha samà÷ritam //


____________________________________________________________________


#<àyan-ey-ãn-ãy-iyaþ pha-óha-kha-cha-ghàü pratyayàadãnàm>#  || PS_7,1.2 ||


_____START JKv_7,1.2:

àyan ey ãn ãy iy ity ete àde÷àþ bhavanti yathàsaïkhyaü pha óha kha cha gha ity eteùà pratyayàdãnàm  /
pha ity etasya àyanàde÷o bhavati  /
naóa-àdibhyaþ phak (*4,1.99) - nàóàyanaþ  /
càràyaõaþ  /
óhasya eyàde÷o bhavati  /
strãbhyo óhak (*4,1.130) - sauparõeyaþ  /
vainateyaþ  /
khasya ãnàde÷o bhavati kulàt khaþ (*4,1.139) - àóhyakulãnaþ  /
÷rotriyakulãnaþ  /
chasya ãyàde÷o bhavati  /
vçddhàc chaþ (*4,2.114) - gàrgãyaþ  /
vàtsãyaþ  /
gha ity etasya iyàde÷o bhavati  /
kùatràd dhaþ (*4,1.138) - kùatriyaþ  /
pratyayagrahaõaü kim ? phakkati  /
óhaukate  /
khanati  /
chinatti  /
ghårõate  /
àdigrahaõam kim ? årudaghnam  /
jànudaghnam  /
ete àyannàdayaþ pratyayopade÷akàla eva bhavanti  /
kçteùv eteùu pratyayàdyudàttatvaü bhavati, tathà ca ghacchau ca (*4,4.117) iti ghaca÷citkaranamarthavad bhavati  /
÷aïkhaþ, ùaõóhaþ ity evam àdãnàü hi uõàdayo bahulam iti bahulavacanàd àde÷à na bhavanti  /
çter ãyaï (*3,1.29) iti vàvacanaü j¤àpakaü dhàtupratyayànàmàde÷àbhàvasya  /
ejeþ kha÷ (*3,2.28), padarujavi÷aspç÷o gha¤ (*3,3.16) ity evam àdiùu tu itsa¤j¤ayà bhavitavyam  /
taddhiteùu hi khakàraghakàrayor àde÷avacanam avakà÷avaditi itsa¤j¤àü bàdhituü na+utsahate  /
àyannãnoþ nakàrasya itsa¤j¤àyàü pràptàyàü pratividhàtavyam, nitkàryaü hi sambhavati //


____________________________________________________________________


[#774]

##  || PS_7,1.3 ||


_____START JKv_7,1.3:

pratyayagrahaõam anuvartate, àdigrahaõaü nivçttam  /
pratyayàvayavasya jhasya anta ity ayam àde÷o bhavati  /
kurvanti  /
sunvanti  /
cinvanti  /
adya ÷vo vijaniùyamàõàþ patibhiþ saha ÷ayàntai  /
jévi÷ibhyàü jhac - jaranataþ  /
ve÷antaþ  /
pratyayasya ity eva, ujjhità  /
ujjhitum  /
ujjhitabyam  /
asminn apy antàde÷e kçte pratyayàdyudàttvaü bhavati  /
tathà ca jhacaþ citkaraõam arthavac bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.4 ||


_____START JKv_7,1.4:

abhyastà daïgàd uttarasya jhakàrasya at ity ayam àde÷o bhavati  /
dadati  /
dadatu  /
dadhati  /
dadhatu  /
jakùati  /
jakùatu  /
jàgrati  /
jàgratu  /
antàde÷àpavàdo 'yaü jusàde÷ena tu bàdhyate  /
adaghuþ  /
ajàgaruþ  /
atràpyàde÷o kçte pratyayàdyudàtatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


#<àtmanepadeùv anataþ>#  || PS_7,1.5 ||


_____START JKv_7,1.5:

àtmanepadeùu yo jhakàraþ, tasya anakàràntàt aïgàt uttarasya at ity ayam àde÷o bhavati  /
cinvate  /
cinvatàm  /
acinvata  /
punate  /
lunate  /
lunatàm  /
alunata  /
àtmanepadeùu iti kim ? cinvanti  /
lunanti  /
anataþ iti kim ? cyavante  /
plavante  /
nityatvàd atra vikaraõe kçte jho 'ntàde÷ena bhavitavyam ity adàde÷o na bhavati  /
anakàràntena aïgena jhakàravi÷eùaõaü kim ? iha mà bhåt, adya ÷vo vijaniùyamàõàþ patibhiþ ÷ayàntai //


____________________________________________________________________


#<÷ãïo ruñ>#  || PS_7,1.6 ||


_____START JKv_7,1.6:

÷ãïo 'ïgàd uttarasya jhàde÷asya ataþ ruóàgamo bhavati  /
÷erate  /
÷eratàm  /
a÷erata  /
ruóayaü paràdiþ kriyate  /
sa yadi jhakàrasya+eva syàd adàde÷o na syàd ity ata eva ayam àde÷asya àgamo vidhãyate  /
sànubandhagrahaõam àïlugartham  /
tena+iha na bhavati, vyati÷e÷yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.7 ||

_____START JKv_7,1.7:

vetter aïgàd uttarasya jhàde÷asya ato vibhàùà ruóhàgamo bhavati  /
saüvidate, saüvidrate  /
saüvidatàm, saüvidratàm  /
samavidata, samavidrata  /
vetteþ iti lugvikaraõasya grahaõaü kim ? iha mà bhåt, vinte, vindàte, vindate iti //


____________________________________________________________________


[#775]

##  || PS_7,1.8 ||


_____START JKv_7,1.8:

chandasi viùaye bahulaü ruóàgamo bhavati  /
devà aduhra  /
gandharvà apsaraso aduhra  /
duherlaïi jhakàrasya adàde÷e kçte ruñ  /
lopasya àtmanepadeùu (*7,2.41) iti takàralopaþ  /
na ca bhavati, aduhata  /
bahulavacanàd anyatra api bhavati  /
adç÷ramasya ketavaþ  /
çdu÷o 'ói guõaþ (*7,4.16) ity etad api bahulavacanàd eva atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.9 ||


_____START JKv_7,1.9:
akàràntàd aïgàd uttarasya bhisaþ ais ity ayam àde÷o bhavati  /
vçkùaiþ  /
plakùaiþ  /
atijarasaiþ  /
jaràmatikràntaiþ iti vigçhya samàse kçte hrasvatve ca bhisa aisàde÷o bhavati  /
ekade÷avikçtamananyavad bhavati iti jara÷abdasya jarasàde÷aþ  /
sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti paribhàùà iyam anityà, kaùñàya kramaõe (*3,1.14) iti nirde÷àt  /
ataþ iti kim ? agnibhiþ  /
vàyubhiþ  /
taparakaraõaü kim ? khañvàbhiþ  /
màlàbhiþ  /
etvam bhisi paratvàc ced ata ais kva bhaviùyati  /
kçte 'py etve bhautapårvyàdais tu nityas tathà sati //
ataþ ityadhikàro jasaþ ÷ã iti yàvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.10 ||


_____START JKv_7,1.10:

chandasi viùaye bahulamaisàde÷o bhavati  /
ataþ ityuktam, anato 'pi bhavati nadyaiþ iti  /
ato na bhavati , devebhiþ sarvebhiþ proktam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.11 ||


_____START JKv_7,1.11:

idam adas ity etayoþ akakàrayoþ bhisa ais na bhavati  /
ebhiþ  /
amãbhiþ  /
akoþ iti kim ? imakaiþ  /
amukaiþ  /
akoþ ity etad eva pratiùedhavacanaü j¤àpakam tanmadhyapatitastadgrahanena gçhyate iti  /
idamadasoþ kàt iti noktam, viparãto 'pi niyamaþ sambhàvyeta idamadasor eva kàt iti  /
tata÷ ca+iha na syàt, sarvakaiþ, vi÷vakaiþ  /
iha ca syàd eva, ebhiþ, amãbhiþ  /
pratiùedhakaraõaü viparãtaniyamanivçttyartham //


____________________________________________________________________


#<ñà-ïasi-ïasàm ina-àt-syàþ>#  || PS_7,1.12 ||


_____START JKv_7,1.12:

akàràntàd aïgàd uttareùàm ñàïasiïasàm ina àt sya ity ete àde÷àþ bhavanti yathàsaïkhyam  /
ñà ity etasya inàde÷o bhavati  /
vçkùeõa  /
plakùeõa  /
ïasi ity etasya àt  /
vçkùàt  /
plakùàt  /
ïas ity etasya syàde÷o bhavati  /
vçkùasya  /
plakùasya  /
ataþ iti kim ? sakhyà  /
patyà  /
atijarasina, atijarasàt iti kecid icchanti  /
yathà tu bhàùye tathà na+etad iùyate iti lakùyate //


____________________________________________________________________


[#776]

#<ïer yaþ>#  || PS_7,1.13 ||


_____START JKv_7,1.13:

ïeþ iti caturthyekavacanasya grahaõam  /
akàràntàd aïgàd uttarasya ïe ity etasya yaþ ity ayam àde÷o bhavati  /
vçkùàya  /
plakùàya  /
ataþ iti kim ? sakhye  /
patye  /
sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti paribhàùeyam anityà, tena dãrgho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.14 ||


_____START JKv_7,1.14:

akàràntàt sarvanàmnaþ uttarasya ïeþ smai ity ayam àde÷o bhavati  /
sarvasmai  /
vi÷vasmai  /
yasmai  /
tasmai  /
kasmai  /
ataþ ity eva, bhavate  /
atho 'tra asmai ityanvàde÷e '÷àde÷e ekàde÷aþ pràpnoti ? tatra antaraïgatvàd ekàde÷àt pårvaü smaibhàvaþ kriyate pa÷càd ekàde÷aþ iti //


____________________________________________________________________


#<ïasi-ïyoþ samàt-sminau>#  || PS_7,1.15 ||

_____START JKv_7,1.15:

ïasi ïi ity etayor akàràntàt sarvanàmnaþ uttarayoþ smàt smin ity etàv àde÷au bhavataþ  /
ïasi ity etasya smàt  /
sarvasmàt  /
vi÷vasmàt  /
yasmàt  /
tasmàt  /
karmàt  /
ïi ity etasya smin  /
sarvasmin  /
vi÷vasmin  /
yasmin  /
tasmin  /
anyasmin  /
ataþ ity eva, bhavataþ  /
bhavati  /
sarvanàmnaþ ity eva, vçkùàt  /
vçkùe //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.16 ||


_____START JKv_7,1.16:

pårvàdibhyo navabhyaþ sarvanàmnaþ uttarayoþ ïasiïyoþ smàt smin ity etàv àde÷au và bhavataþ  /
pårvasmàt, pårvàt  /
pårvasmin, pårve  /
parasmàt, paràt  /
parasmin, pare  /
avarasmàt, avaràt  /
avarasmin, avare  /
dakùiõasmàt, dakùiõàt  /
dakùiõasmin, dakùiõe  /
uttarasmàt, uttaràt  /
uttarasmin, uttare  /
aparasmàt, aparàt  /
aparasmin, apare  /
adharasmàt, adharàt  /
adharasmin, adhare  /
svasmàt, svàt  /
svasmin, sve  /
antarasmàt, antaràt  /
antarasmin, antare  /
navabhyaþ iti kim ? tyasmàt  /
tyasmin //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.17 ||


_____START JKv_7,1.17:

akàràntàt sarvanàmnaþ uttarasya jasaþ ÷ã ity ayam àde÷o bhavati  /
sarve  /
vi÷ve  /
ye  /
ke  /
te  /
dãrghoccàraõam uttaràrham  /
trapuõã  /
jatunã //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.18 ||

_____START JKv_7,1.18:

àbantàd aïgàd uttarasya auïaþ ÷ã ity ayam àde÷o bhavati  /
khañve tiùñhataþ  /
khañve pa÷ya  /
bahuràje  /
karãùagandhye  /
ïakàraþ sàmànyagrahaõàrthaþ, auño 'pi grahaõaü yathà syàt  /

[#777]

aukàro 'yaü ÷ãvidhau ïidgçhãto ïiccàsmàkaü na asti ko 'yaü prakàraþ  /
sàmànyàrthas tasya ca asa¤jane 'smin ïitkàryaü te ÷yàü prasaktam sa doùaþ //
ïittve vidyàd varõanirde÷amàtraü varõe yat syàt tac ca vidyàt tadàdau  /
varõa÷càyam tena ïittve 'py adoùo nirde÷o 'yaü pårvasåtreõa và syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.19 ||


_____START JKv_7,1.19:

napuüsakàd aïgàd uttarasya auïaþ ÷ã ity ayam àde÷o bhavati  /
kuõóe tiùñhataþ kuõóe pa÷ya  /
yasya+iti lopaþ pràptaþ  /
÷yàü pratiùedho vaktavyaþ  /
iti na bhavati  /
dadhinã  /
madhunã  /
trapuõã  /
jatunã //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.20 ||


_____START JKv_7,1.20:

napuüsakàd aïgàd uttarayoþ ja÷÷asoþ ÷i ity ayam àde÷o bhavanti  /
kuõóàni tiùthanti  /
kuõóàni pa÷ya  /
dadhãni  /
madhåni  /
trapåõi  /
jatåni  /
jasà sahacaritasya ÷aso grahaõàd iha na bhavati, kuõóa÷o dadàti, van÷aþ pravi÷anti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.21 ||


_____START JKv_7,1.21:

a÷ñàbhyaþ iti kçtàkàro 'ùñan÷abdo gçhyate  /
tasmàd uttarayoþ ja÷÷asoþ au÷ ity àde÷o bhavati  /
aùñau tiùñhanti  /
aùñau pa÷ya  /
kçtàkàrasya grahaõaü kim ? aùña tiùñhanti  /
aùña pa÷ya  /
etad eva kçtàtvasya grahaõaü j¤àpakam aùñana à vibhaktau (*7,2.84) ity àtvavikalpasya  /
ùaóbhyo luk (*7,1.22) ity asya ayam apavàdaþ, nàpràpte tasminn idam àrabhyate  /
yas tu supo dhàtupràtipadikayoþ (*2,4.71) iti, tasmin pràpte ca apràpte ca iti sa na bàdhyate, aùñaputraþ, aùñabhàryaþ iti  /
tadantagrahaõam atra+iùyate  /
paramàùñau  /
uttaramàùñau  /
priyàùñanaþ ity atràtvasya abhàvàd au÷tvaü na bhavati //

____________________________________________________________________


#<ùaóbhyo luk>#  || PS_7,1.22 ||


_____START JKv_7,1.22:

ùañsa¤j¤akebhya uttarayoþ ja÷÷asor luk bhavati  /
ùañ tiùñhanti  /
ùañ pa÷ya  /
pa¤ca  /
sapta  /
nava  /
da÷a  /
ùañpradhànàt tadantàd api bhavati  /
uttamaùat  /
yatra tu upasarjanaü ùañ tato na bhavati, priyaùaùaþ, priyapa¤cànaþ iti //


____________________________________________________________________


[#778]

##  || PS_7,1.23 ||


_____START JKv_7,1.23:

su am ity etayoþ napuüsakàd uttarayoþ lug bhavati  /
dadhi tiùñhati  /
dadhi pa÷ya  /
madhu tiùñhati  /
madhu pa÷ya  /
trapu  /
jatu  /
tadbràhmaõakulam ity atra lukà tyadàdyatvaü bàdhyate, pårvavipratiùedhena nityatvàd và  /
luko hi nimittam ato 'm (*7,1.24) iti lakùaõàntareõa vihanyate, na punastyadàdyatvena+eva  /
yasya ca lakùaõàntareõa nimittaü vihanyate na tadanityaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.24 ||


_____START JKv_7,1.24:

akàràntàn napuüsakàd uttarayoþ svamoþ am ity ayam àde÷o bhavati  /
kuõóaü tiùñhati  /
kuõóaü pa÷ya  /
pãñham  /
makàraþ kasmàn na kriyate ? dhãrghatvaü pràpnoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.25 ||


_____START JKv_7,1.25:

óataràdibhyaþ parayoþ svamoþ adó ity ayam àde÷o bhavati  /
katarat tiùñhati  /
katarat pa÷ya  /
katamat tiùñhati  /
katamat pa÷ya  /
itarat  /
anyatarat  /
anyat  /
pa¤cabhyaþ iti kim ? nemaü tiùñhati  /
nemaü pa÷ya  /
óitkaraõaü kim ? katarat tiùñhati ity atra pårvasavarnadãrgho mà bhåt  /
iha tu katarat pa÷ya iti sthanivadbhàvàd ami pårvaütvena api sidhyati  /
evaü tarhi takàràde÷a eva kasmàn na vidhãyate ? he katarat iti sambuddher lopo mà bhåt  /
apçkta÷cedamo doùo nivçtte óataràdiùu  /
aóóittvàó óataràdãnàü na lopo na api dãrghatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.26 ||


_____START JKv_7,1.26:

itara÷abdàd uttarayoþ svamoþ chandasi viùaye adóàde÷o na bhavati  /
mçtamitaramàõóamavàpadyata  /
vàrtraghnam itaram  /
chandasi iti kim ? itarat kàùñham  /
itarat kuóyam  /
ato 'm (*7,1.24) ity asmàd anantaram itaràc chandasi iti vaktavyam ? netaràcchandasi iti vacanaü yogavibhagartham ekataràd dhi sarvatra chandasi bhàùàyàü pratiùedha iùyate  /
ekataram tiùñhati, ekataraü pa÷ya iti //


____________________________________________________________________


[#779]

##  || PS_7,1.27 ||


_____START JKv_7,1.27:

yuùmad asmad ity etàbhyàm uttarasya ïasaþ a÷ ity ayam àde÷o bhavati  /
tava svam  /
mama svam  /
÷itkaraõaü sarvàde÷àrtham  /
anyathà hi àde÷avyapade÷apraklçptyarthamàder eva syàt, tata÷ ca yo 'ci (*7,2.89) itetan na syàt //

____________________________________________________________________


#<ïe prathamayor am>#  || PS_7,1.28 ||


_____START JKv_7,1.28:

ïe ity avibhaktiko nirde÷aþ  /
ïe ity etasya prathamayo÷ ca vibhaktyoþ prathàdvitãyayoþ yuùmadasmadbhyàm uttarayoþ am ity ayam àde÷o bhavati  /
tubhyaü dãyate  /
mahyaü diyate  /
prathamayoþ - tvam  /
aham  /
yuvàm  /
àvàm  /
yåyam  /
vayam  /
tvàm  /
màm  /
yuvàm  /
àvàm //


____________________________________________________________________


#<÷aso na>#  || PS_7,1.29 ||


_____START JKv_7,1.29:

yuùmadasmadbhyàs uttarasy a÷aso nakàràde÷o bhavati  /
yuùman bràhmaõàn  /
asmàn bràhmaõàn  /
yuùman bràhmaõãþ  /
asmàn bràhmaõãþ  /
yuùmàn kulàni  /
asmàn kulàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.30 ||


_____START JKv_7,1.30:

yuùmadasmadbhyàm uttarasya bhyasaþ bhyam ity ayam àde÷o bhavati  /
yuùmabhyaü dãyate  /
asmabhyaü dãyate  /
bhyamàde÷e kçte ÷eùelope ca bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti etvaü pràpnoti, tat aïgavçtte punarvçttàvavidhirniùñhitasya iti na bhavati  /
kecit punarabhyamàde÷ametvanivçttyarthaü kurvanti  /
yeùàü tu ÷eùelopaþ ñilopaþ, teùàm abhyamàde÷a eva  /
udàttanivçttisvara÷càder eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.31 ||


_____START JKv_7,1.31:

pa¤camyàþ bhyasaþ yuùmadasmadbhyàm uttarasya at ity ayam àde÷o bhavati yuùmad gacchanti  /
asmad gacchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.32 ||

_____START JKv_7,1.32:

pa¤camyà ekavacanasya yuùmadasmadbhyàm uttarasya at ity ayam àde÷o bhavati  /
tvad gacchanti  /
mad gacchanti //


____________________________________________________________________


[#780]

##  || PS_7,1.33 ||


_____START JKv_7,1.33:

sàma iti ùaùthãbahuvacanam àgatasuñkaü gçhyate  /
tasya yuùmadasmadbhyàm uttarasya àkam ity ayam àde÷o bhavati  /
yuùmàkam  /
asmàkam  /
atha kimartham àgatasuñko gçhyate, na ghàde÷avidhànakàle suó vidyate ? tasya+eva tu bhàvinaþ suño nivçttyartham  /
àde÷e kçte hi ÷eùelope yuùmadasmador akàràntatvàt suñ pràptnoti, sa sthànyantarbhåtatvàt nivartate  /
dãrghoccàraõaü savarõadirghàrtham  /
akami tu sati hrasvakaraõe tadvidhànasàmarthyàd eva savarõadãrghatvaü na pràpnoti ? tatsàmarthyam etvaü prati bhaviùyati iti akàrakaraõametvanivçttyartham iti  /
ato guõe pararåpatvaü syàt //


____________________________________________________________________


#<àta au õalaþ>#  || PS_7,1.34 ||


_____START JKv_7,1.34:

àkàràntàd aïgàd uttarasya õalaþ aukàràde÷o bhavati  /
papau  /
tasthau  /
jaglau  /
mamlau  /
atra autvam, ekàde÷aþ , sthànivadbhàvaþ, dvirvacanam ity anena krameõa kàryàõi kriyante  /
ekàde÷àd anavakà÷atvàd autvaü dvirvacanàd api paratvàd ekàde÷aþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.35 ||


_____START JKv_7,1.35:

tu hi ity etayoþ à÷iùi viùaye tàtaï àde÷o bhavaty anyatarasyàm  /
jãvatàd bhavàn  /
jãvatàt tvam  /
jãvatu bhavàn  /
jãva tvam  /
ïitkaraõam guõavçddhipratiùedhàrtham iti sarvàde÷astàtaï bhavati  /
ïittvàc càsya sthànivadbhàvàt yat pittvaü pràpnoti tannivartate  /
ïicca pit na bhavati  /
tena bruva ãñ (*7,3.93) iti bråtàd bhavàn iti ãñ na bhavati  /
à÷iùi iti kim ? gràmaü gacchatu bhavàn  /
gaccha tvam  /
tàtaïi ïitvaü saïkramakçt syàdantyavidhi÷ cet tacca tathà na  /
heradhikàre heradhikàro lopavidhau tu j¤àpakam àha //
tàtaïo ïittvasàmarthyàn na ayam antyavidhiþ smçtaþ  /
na tadvadanaïàdãnàü tena te 'ntyavikàrajàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.36 ||


_____START JKv_7,1.36:

vida j¤àne ity etasmàd dhàtor uttarasya ÷atuþ vasuràde÷aþ bhavati  /
vidvàn, vidvàüsau, vidvàüsaþ  /
sthànivadbhàvàdugitkàrye siddhe vasoþ ukàrakaraõaü vasoþ samprasàraõam (*6,4.131) ity atra kvasorapi sàmànyagrahaõàrtham  /
ekànubandhakagrahaõe na dvyanubandhakasya ity etad api na bhavati  /
tathà sati ukàrakaraõam anarthakaü syàt  /
anyatarasyàügrahaõaü kecidanuvartayanti  /
vidan, vidantau, vidantaþ //


____________________________________________________________________


[#781]

##  || PS_7,1.37 ||


_____START JKv_7,1.37:

samàse 'na¤pårve ktvà ity etasya lyap ity ayam àde÷o bhavati  /
prakçtya  /
prahçtya  /
pàr÷vataþkçtya  /
nànàkçtya  /
dvidhàkçtya  /
samàse iti kim ? kçtvà  /
hçtvà  /
ana¤pårve iti kim ? akçtvà  /
ahçtvà  /
paramakçtvà  /
uttamakçtvà  /
ana¤ iti na¤à anyadana¤ na¤sadç÷am avyayaü parigçhyate  /
tena na¤ anavyayaü cana¤ na bhavati  /
snàtvàkàlakàdiùu mayåravyaüsakàdiùu nipàtanàl lyabàde÷o na bhavati  /
athavà samàse iti nirdhàraõe saptamã  /
tena ktvàntaþ samàsa eva parigçhyate  /
sa ca yena vidhis tadantasya ity anena tadantavidhinà, na tu kçdgrahaõe gatikàrakapårvasya api iti  /
tathà ca ana¤pårve ity ucyate  /
gatikàrakapårvasy eva tu grahaõe sati na¤pårvasya prasaïga eva na asti, na¤ na gatir na kàrakam iti  /
pradhàya, prasthàya ity àdiùu hiprabhçtãn antaraïgan api vidhãn bahiraïgo lyab bàdhate eva iti j¤àpitam etat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.38 ||


_____START JKv_7,1.38:

samàse ana¤pårve ktvà ity etasya ktvà ity ayam àde÷o bhavati, api÷abdàl lyabapi bhavati chandasi viùaye  /
kçùõaü vàso yajamànaü paridhàpayitvà  /
pratya¤camarkaü pratyarpayitvà  /
lyabapi bhavati  /
uddhçtya juhoti  /
và cchandasi iti nokta, sarvopàdhivyabhicàràrtham  /
tena asamàse lyab bhavati  /
arcya tàn devàn gataþ  /
chando 'dhikàraþ àjjaser asuk (*7,1.50) iti yàvat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.39 ||


_____START JKv_7,1.39:

chandasi viùaye supàü sthàne su luk pårvasavarõa à àt ÷e yà óà óyà yàc àl ity ete àde÷àþ bhavanti  /
su - ançkùarà çjavaþ santu panthàþ  /
panthànaþ iti pràpte  /
supàü supo bhavanti iti vaktavyam  /
dhuri dakùiõàyàþ  /
dakùiõàyàm iti pràpte  /
tiïàü tiïo bhavandi iti vaktavyam  /
caùàlaü ye a÷vayåpàya takùati  /
takùanti iti pràpte  /
luk - àrdre carman  /
rohite carman  /
carmaõi iti pràpte  /
havirdhàne yat sanvanti tatsàmidhenãranvàha  /
yasmin sunvanti tasmin sàmidhenãþ iti pràpte  /

[#782]

pårvasavarõaþ - dhãtã  /
matã  /
suùñutã  /
dhãtyà, matyà, suùñutyà iti pràpte  /
à - dvà yantàrà  /
dvau yantàrau iti pràpte  /
àt - na tàd bràhmaõàd nindàmi  /
tàn bràhmaõàn iti pràpte  /
÷e - na yuùme vàjabandhavaþ  /
asme indràbçhaspatã  /
yåyaü vayam iti pràpte  /
yuyàde÷o vayàde÷a÷ ca chandasatvàn na bhavati  /
yà - uruyà  /
dhçùõuyà  /
uruõà, dhçùõunà iti pràpte  /
óà - nàbhà pçthivyàm  /
nàbhau pçthivyàm iti pràpte  /
óyà - anuùñuyoccyàvayatàt  /
anuùñubhà iti pràpte  /
yàc - sàdhuyà  /
sàdhu iti sorluki pràpte  /
àl - vasantà yajeta  /
vasante iti pràpte  /
iyàóiyàjãkàràõàm upasaïkhyànam  /
iyà - urviyà pari khyan  /
dàrviyà parijman  /
uruõà, dàruõà iti pràpte  /
óiyàc sukùetriyà sugàtuyà  /
sukùetriõà, sugàtriõà iti pràpte  /
ãkàraþ - dçtiü na ÷uùkaü sarasã ÷ayànam  /
sarasi ÷ayànam iti pràpte  /
àïayàjayàràü ca+upasaïkhyànam  /
àï - pra bàhavà  /
pravahunà iti pràpte  /
ayàc - svapnayà sacase janam  /
svapnena iti pràpte  /
ayàr - sa naþ sindhumiva nàvayà  /
nàvà iti pràpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.40 ||


_____START JKv_7,1.40:

amaþ prati mibàde÷o gçhyate  /
tasya chandasi viùaye ma÷àde÷o bhavati  /
vadhãü vçtram  /
tramãü vçkùasya ÷àkhàm  /
luïi bahulaü chandasyamàïyoge 'pi (*6,4.75) ity aóàgamàbhàvaþ  /
÷itkaraõam sarvàde÷àrtham  /
makàrasya api hi makàravacanam anusvàranivçttyarthaü syàt //


____________________________________________________________________


[#783]

##  || PS_7,1.41 ||

_____START JKv_7,1.41:

àtmanepadeùu yastakàraþ tasya chandasi viùaye lopo bhavati  /
devà aduhra  /
gandharvàpsaraso aduhra  /
aduhata iti pràpte  /
duhàma÷vibhyàü payo aghnyeyam  /
dugdhàm iti pràpte  /
dakùiõata upa÷aye  /
÷ete iti pràpte  /
api ity adhikàràn na bhavati, tatra àtmànamançtaü kurute  /
àtmanepadeùu iti kim ? vatsaü duhanti kala÷aü caturbilam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.42 ||


_____START JKv_7,1.42:

chandasi viùaye dhvamo dhvàt ity ayam àde÷o bhavati  /
antarevoùmàõaü vàrayadhvàt  /
vàrayadhvam iti pràpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.43 ||


_____START JKv_7,1.43:

yajadhvam ity etasya enam ity etasmin parato makàralopo nipàtyate vakàrasya ca yakàraþ chandasi viùaye  /
yajadhvainaü priyam edhàþ  /
yajadhvamenam iti pràpte //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.44 ||


_____START JKv_7,1.44:

ta÷abdasya loõmadhyamapuruùabahuvacanasya sthàne tàt ity ayam àde÷o bhavati  /
gàtraü gàtramasyànånaü kçõutàt  /
kçõuta iti pràpte  /
åvadhyagohaü pàrthivaü khanatàt  /
khanata iti pràpte  /
asnà rakùaþ saüsçjatàt  /
saüsçjata iti pràpte  /
såryaü cakùurgamayatàt  /
gamayata iti pràpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.45 ||


_____START JKv_7,1.45:

tasya iti vartate  /
chandasi viùaye tasya sthàne tap tanap tana thana ity ete àde÷à bhavanti  /
tap - ÷çõota gràvàõaþ  /
÷çõuta iti pràpte  /
sunota  /
sunuta iti pràpte  /
tanap - saü varatrà dadhàtana  /
dhatta iti pràpte  /
tana - jujuùñana  /
juùata iti pràpte  /
chàndasatvàt ÷luþ  /
thana - yadiùñhan  /
yadicchata iti pràpte  /
pitkaranamaïittvàrtham //


____________________________________________________________________


[#784]

##  || PS_7,1.46 ||


_____START JKv_7,1.46:

chandasi viùaye mas ity ayaü ÷abdaþ ikàrànto bhavati  /
masaþ sakàràntasya ikàràgamo bhavati, sa ca tasyànto bhavati  /
tadgrahaõena gçhyate ity arthaþ  /
punastvoddãpayàmasi  /
uddãpayàmaþ iti pràpte  /
÷alabhaü bha¤jayàmasi  /
bha¤jayàmaþ iti pràpte  /
tvayi ràtriü vasàmasi  /
vasàmaþ iti pràpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.47 ||


_____START JKv_7,1.47:

ktvà ity etasya yagàgamo bhavati chandasi viùaye  /
dattvàya savità dhiyaþ  /
dattvà iti pràpte  /
ktvàpi chandasi (*7,1.38) ity asya antantaram idaü kasmàn na+ucyate ? samàse iti tatra anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.48 ||


_____START JKv_7,1.48:

iùñvãnam ity ayaü ÷abdo nipàtyate chandasi viùaye  /
yajeþ ktvàpratyayàntasya ãnam àde÷o 'ntyasya nipàtyate  /
iùñvãnaü devàn  /
iùñvà devàn iti pràpte  /
pãtvãnam ity api iùyate  /
cakàrasya anuktasamucayàrthatvàt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.49 ||


_____START JKv_7,1.49:

snàtvã ity evam àdayaþ ÷abdà nipàtyante chandasi visaye  /
snàtvã maladiva  /
snàtva iti pràpte  /
pãtvã somasya vàvçdhe  /
pãtvà iti pràpte  /
prakàràrtho 'yam àdi÷abdaþ //


____________________________________________________________________


#<àj jaser asuk>#  || PS_7,1.50 ||


_____START JKv_7,1.50:

avarõàntàt aïgàd uttarasya jaseþ asuk àgamo bhavati chandasi viùaye  /
bràhmaõàsaþ pitaraþ somyàsaþ  /
bràhmaõàþ somyàþ iti pràpte  /
ye pårvàso ya uparàsaþ ity atra paratvàd asuki punaþ prasaïgavij¤ànàt ÷ibhàvaþ pràptaþ, sakçdgatau vipratiùedhe yad bàdhitaü tad bàdhitam eva iti na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.51 ||


_____START JKv_7,1.51:

chandasi ity ataþprabhçti nivçttam  /
a÷va kùãra vçùa lavaõa ity eteùàm aïgànàm àtmaprãtiviùaye kyaci parato 'sugàgamo bhavati  /
a÷vasyati vaóavà  /
kùãrasyati màõavakaþ  /
vçùasyati gauþ lavaõasyatyuùñraþ  /
àtmaprãtau iti kim ? a÷vãyati  /
kùãriyati  /
vçùãyati  /
lavaõãyati  /

[#785]

a÷vavçùayormaithunecchàyàm iti vaktavyam  /
kùãralavaõayor làlasàyàm iti vaktavyam  /
tçùõàtireko làlasà  /
anyatràtmaprãtàvapi na bhavati  /
apara àha - sarvapràtipadikebhyo làlasàyàmasugvaktavyaþ  /
dadhyasyati, madhvasyati ity evam àdyartham  /
apara àha - sugvaktavyaþ  /
dadhisyati, madhusyati ity evam àdyartham //


____________________________________________________________________


#<àmi sarvanàmnaþ suñ>#  || PS_7,1.52 ||


_____START JKv_7,1.52:

àt iti vartate  /
avarõàt sarvanàmna uttarasya àmaþ suóàgamo bhavati  /
sarveùàm  /
vi÷veùàm  /
yeùàm  /
teùàm  /
sarvàsàm  /
yàsàm  /
tàsàm  /
àt ity eva  /
bhavatàm  /
àmi iti ùaùñhãbahuvacanaü gçhyate, na ïeràm nadyàmnãbhyaþ (*8,3.116) iti , tasya hi paratvàt àóyàñsyàño bhavanti  /
ya÷ca ghàt àmuþ , àma÷ca liñi, na tau sarvanànmaþ staþ  /
sànubandhakau iti và tau na gçhyete  /
àmi iti saptamãnirde÷aþ uttaràrthaþ  /
iha tu sarvanàmnaþ iti pa¤camãnirde÷àt tasmàd ity uttarasya (*1,1.67) iti , ùaùñhãpraklçptir bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.53 ||


_____START JKv_7,1.53:

tri ity etasya àmi pare traya ity ayam àde÷o bhavati  /
trayàõàm  /
trãõàm ity api chandasi iùyate  /
trãõàm api samudràõàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.54 ||


_____START JKv_7,1.54:

hrasvàntàt nadyantàt àbantàc ca+uttarasya àmaþ nuóàgamo bhavati  /
hrasvàntàt tàvat - vçkùàõàm  /
plakùàõàm  /
agnãnàm  /
vàyånàm  /
kartéõàm  /
nadyantàt - kumàrãõàm  /
ki÷orãõàm  /
gaurãõàm  /
÷àrïgaravãõàm  /
lakùüãõàm  /
brahmabandhånàm  /
vãrabandhånàm  /
àbantàt khañvànàm  /
màlanàm  /
bahuràjànàm  /
kàrãùagandhyànàm //


____________________________________________________________________


#<ùañ-caturbhya÷ ca>#  || PS_7,1.55 ||


_____START JKv_7,1.55:

ùañsa¤j¤akebhyaþ catuþ÷abdàc ca+uttarasyàmo nuóàgamaþ bhavati  /
ùaõõàm  /
pa¤cànàm  /
saptànàm  /
navànàm  /
da÷ànàm  /
caturõàm  /
rephàntàyàþ saïkhyàyàþ ùañsa¤j¤à na vihità, ùaóbhyo luk (*7,1.22) iti lug mà bhåt  /
bahuvacananirde÷àd atra saïkhyàpradhànasya grahaõaü bhavati  /
paramaùaõõàm  /
paramapa¤cànàm  /
paramasaptànàm  /
paramacaturõàm  /
upasarjanãbhåtàyàs tu saïkhyàyàþ na bhavati, priyaùaùàm, priyapa¤càm, priyacaturàm iti //


____________________________________________________________________


[#786]

#<÷rã-gràmaõyo÷ chandasi>#  || PS_7,1.56 ||


_____START JKv_7,1.56:

÷rã gràmaõã ity etayoþ chandasi viùaye àmo nuóàgamo bhavati  /
÷rãõàmudàro dharuõo rayãõàm  /
api tatra såtagràmaõãnàm  /
÷rã÷abdasya vàmi (*1,4.5) iti vikalpena nadãsa¤j¤à, tatra nityàrthaü vacanam  /
såtagràmaõãnàm iti yadà såtà÷ ca te gràmaõya÷ ca såtagràmaõyo bhavanti tadartham idaü vacanam  /
yadà tu såta÷ ca gràmaõã÷ ca såtagràmaõi, såtagràmaõi ca såtagràmaõi ca såtagràmaõi ca iti såtagràmaõãnàm iti, tadà hrasvàt ity eva siddham //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.57 ||


_____START JKv_7,1.57:

go ity etasmàt çkpàdànte vartamànàd uttarasya àmaþ nuóàgamo bhavati  /
vidmà hi tvà gopatiü ÷åra gonàm  /
pàdànte iti kim ? gavàü gotramudasçjo yadaïgiraþ  /
sarve vidhaya÷chandasi vikalpyante iti pàdànte 'pi kvacin na bhavati  /
hantàraü ÷atråõàü kçdhi viràjaü gopatiü gavàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.58 ||


_____START JKv_7,1.58:

idito dhàtor numàgamo bhavati  /
kuói - kuõóità  /
kuõóitum  /
kuõóitavyam  /
kuõóà  /
huói - huõóità  /
huõóitum  /
huõditavyam  /
huõóà  /
iditaþ iti kim ? pacati  /
pañhati  /
ayaü dhàtåpade÷àvasthàyàm eva nugàmamo bhavati kuõóà, guõóà iti, guro÷ ca halaþ (*3,3.103) ity akàrapratyayo yathà syàt  /
tathà hi dhinvikçõvyora ca (*3,1.80) iti pratyayavidhàv eva numanuùaktayor grahaõam  /
dhàtugrahaõam ca+iha kriyate dhàtåpade÷akàla eva numàgamo yathà syàt ity evam artham  /
tàsisicoriditkàryaü na asti ity uccàraõàrtho niranunàsika ikàraþ pañhyate  /
amaüsta ity evam àdau hi hanaþ sic (*1,2.24) iti kitvavidhànasàmarthyàt nakàralopo na bhavati  /
mantà ity atra api asiddhavad-atra-à bhàt (*6,4.22) iti ñilopasya asiddhatvàn nalopo na bhavati  /
iha kasmàn na bhavati, bhettà, dhettà iti ? iritàü samudàyasyetsa¤j¤à iti iditvaü na asti  /
avayava÷o 'pi itsa¤j¤àyàü satyàü goþ pàdànte (*7,1.57) ito 'ntagrahaõam anuvartayitavyam, tenàntedito dhàtavo gçhyante //


____________________________________________________________________


#<÷e mucàdãnàm>#  || PS_7,1.59 ||


_____START JKv_7,1.59:

÷e pratyaye parato mucàdãnam numàgamo bhavati  /
muclç - mu¤cati  /
luplç - lumpati  /
vidlç - vindati  /
lipi - limpati  /
sic - si¤cati  /
kçtã - kçntati  /
khida - khindati  /
pi÷a - piü÷ati  /
÷e iti kim ? moktà  /
moktum  /

[#787]

moktavyam  /
mucàdãnàm iti kim ? tudati  /
nudati  /
÷e tçmphàdãnàm upasaïkhyànaü kartavyam  /
ke punaþ tçmphàdayaþ ? tçpha tçmpha tçptau dçpha órmpha utkle÷e, gupha gumpha granthe, ubha umbha påraõe, ÷ubha ÷umbha ÷obhàrthe ity atra ye sànuùaïgàþ tçmphàdayaþ teùàm aniditàü hala upadhàyàþ kïiti (*6,4.24) iti anunàsikalope kçte num vidhãyate, sa ca vidhànasàmarthyàt na lupyate  /
tçmphati  /
dçmphati  /
gumphati  /
umbhati  /
÷umbhati  /
ye tu niranuùaïgàþ teùàü tçphati, dçphati, guphati, ubhati, ÷ubhati ity evaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.60 ||


_____START JKv_7,1.60:

masji na÷i ity etayor aïgayoþ jhalàdau pratyaye numàgamo bhavati  /
maïktà  /
maïktum  /
maïktavyam  /
naüùñà  /
naüùñum  /
naüùñavyam  /
jhali iti kim ? majjanam  /
na÷anam  /
masjer antyàt pårva numam icchanti anuùaïgàdilopàrtham  /
magnaþ  /
magnavan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.61 ||


_____START JKv_7,1.61:

radhi jabhi ity etayoþ ajàdau pratyaye numàgamo bhavati  /
randhayati ? randhakaþ  /
sàdhurandhã  /
randhaürandham  /
randho vartate  /
jambhayati  /
jambhakaþ  /
sàdhujambhã  /
jambhaüjambham  /
jambho vartate  /
paràpi satã vçddhirnumà bàdhyate, nityatvàt aci iti kim ? raddhà  /
jabhyam //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.62 ||


_____START JKv_7,1.62:

ióàdau aliñi pratyaye pare radher numàgamo na bhavati  /
radhità  /
radhitum  /
radhitavyam  /
iñi iti kim ? randhanam  /
randhakaþ  /
aliñi iti kim ? rarandhiva  /
rarandhima  /
numi kçte saüyogàntatvàt asaüyogalliñ kit (*1,2.5) iti kittvaü na asti iti nalopo na bhavati  /
atha kvasau kathaü bhavitavyam ? redhivàn iti  /
katham ? etvabhyàsalopayoþ kçtayoþ ióàgamaþ kriyate, tato numàgamaþ, tasya aupade÷ikakittva÷rayo lopaþ  /
atha iñi liñi ity evaü niyamaþ kasmàn na kriyate, liñy eva iñi na anyatra iti ? viparãtam apy avadhàraõaü sambhàvyeta, iñy eva liñi na anyatra iti  /
tathà hi sati rarandha ity atra na syàt, radhità ity atra ca syàd eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.63 ||


_____START JKv_7,1.63:

rabheraïgasya ÷ablióvarjite 'jàdau pratyaye parato numàgamo bhavati  /
àrambhayati  /
àrambhakaþ  /
sàdhvàrambhã  /
àrambhamàrambham  /
àrambho vartate  /
a÷abliñoþ iti kim ? àrabhate  /
àrebhe  /
aci ityeva, àrabdhà //


____________________________________________________________________


[#788]

##  || PS_7,1.64 ||


_____START JKv_7,1.64:

labhe÷ ca ajàdau pratyaye ÷ablióvarjite numàgamo bhavati  /
lambhayati  /
lambhakaþ  /
sàdhulambhã  /
lambhaülambham  /
lambho vartate  /
a÷abliñoþ ity eva, labhate  /
lebhe  /
aci ity eva, labdhà  /
labhe÷ ca pçthagyogakaranam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


#<àïo yi>#  || PS_7,1.65 ||


_____START JKv_7,1.65:

àïaþ uttarasya labheþ yakàràdiprayayaviùaye numàgamo bhavati  /
àlambhyà gauþ  /
àlambhyà vaóavà  /
pràk pratyayotpatteþ numi kçte vihitamadupadhatvam iti çhalor õyat (*3,1.124) iti õyatpratyayaþ, tatra kçduttarapadaprakçtisvaratvena antasvaritatvaü bhavati  /
yati tu punar uttarapadàdyudàttatvaü syàt  /
àïaþ iti kim ? labhyam  /
katham agniùñoma àlabhyaþ iti ? sarve vidhaya÷ chandasi vikalpyante  /
atha và àlabhyaþ ity atra numi kçte 'nuùaïgalopaþ kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.66 ||


_____START JKv_7,1.66:

upàd uttarasya labheþ pra÷aüsàyàü gamyamànàyàü yakàràdipratyayaviùaye numàgamo bhavati  /
upalambhyà bhavatà vidyà  /
upalambhyàni dhanàni  /
õyatpratyayàntatvàt antasvaritatvam eva  /
pra÷aüsàyàm iti kim ? upalabhyam asmàd vçùalàt ki¤cit  /
poradupadhatvàd yatpratyayàntam idam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.67 ||


_____START JKv_7,1.67:

upasargàd uttarasya labheþ khalgha¤oþ parataþ numàgamo bhavati  /
ãùatpralambhaþ  /
supralambhaþ  /
duùpralambhaþ  /
gha¤i - pralambhaþ  /
vipralambhaþ  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, upasargàdeva labheþ khalgha¤oþ parato numàgamo bhavati, na anyatra  /
ãùallabhaþ  /
làbho vartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.68 ||


_____START JKv_7,1.68:

su dur ity etàbhyàü kevalàbhyàm anyopasargarahitàbhyàm upasçùñasya labheþ khalgha¤oþ parataþ numàgamo na bhavati  /
sulabham  /
durlabham  /
gha¤i - sulàbhaþ  /
durlàbhaþ  /
kevalàbhyàm iti kim ? supralambhaþ  /
duùpralambhaþ  /
sudurbhàm iti tçtãyàü matvà kevalagrahaõaü kriyate  /
pa¤camyàü hi vyavahitatvàd eva aprasaïgaþ  /
atisulabham ity atra karmapravacanãyatvàd eteþ kevala eva su÷abda upasargaþ iti bhavati pratiùedhaþ  /
yadà tu ati÷abdo na karmapravacanãyaþ, tadà num bhavati eva atisulambhaþ iti  /
pa¤camãnirde÷apakùe 'py evam arthaü kevalagrahaõam kartavyam //


____________________________________________________________________


[#789]

##  || PS_7,1.69 ||

_____START JKv_7,1.69:

ciõ õamul ity etayoþ vibhàùà labher num bhavati  /
alàbhi, alambhi  /
làbhaülàbham, lambhaülambham  /
vyavasthitavibhàùà ceyam, tena anupasçùñasya vikalpaþ, upasçùñasya nityaü num bhavati  /
pràlambhi  /
pralambham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.70 ||


_____START JKv_7,1.70:

ugitàmaïgànàü dhàtuvarjitànàm a¤cate÷ca sarvanàmasthàne parato numàgamo bhavati  /
bhavatu - bhavàn, bhavantau, bhavantaþ  /
ãyasun - ÷reyàn, ÷reyàüsau, ÷reyàüsaþ  /
÷atç - pacan, pacantau, pacantaþ  /
a¤cateþ - pràï, prà¤cau, prà¤caþ  /
ugidacàm iti kim ? dçùad, dçùadau, dçùadaþ  /
sarvanàmasthàne iti kim ? bhavataþ pa÷ya  /
÷reyasaþ pa÷ya  /
a¤catigrahaõaü niyamàrtham, a¤cater eva dhàtor anyasya mà bhåt  /
ukhàsrat  /
parõadhvat  /
adhàtoþ iti kim ? adhàtubhåtapårvasya yathà syàt  /
gomantam icchati gomatyati, gomatyater apratyayaþ gomàn  /
atra hi dhàtutvàd a¤catigrahaõàn na syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.71 ||

_____START JKv_7,1.71:

yujer asamàse sarvanàmasthàne parato numàgamo bhavati  /
yuï, yu¤jau, yu¤jaþ  /
asamàse iti kim ? a÷vayuk, a÷vayujau, a÷vayujaþ  /
yujeþ iti ikàranirde÷àt yuja samàdhau ity asya grahaõaü na bhavati  /
yujamàpannà çùayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.72 ||


_____START JKv_7,1.72:

napuüsakasya jhalantasya ca sarvanàmasthàne parato numàgamo bhavati  /
uda÷vinti  /
÷akçnti  /
ya÷àüsi  /
payàüsi  /
ajantasya - kuõóàni  /
vanàni  /
trapåõi  /
jatåni  /
napuüsakasya iti kim ? agnicid bràhmaõaþ  /
jhalacaþ iti kim ? bahupuri  /
bahudhuri  /
vimaladivi  /
catvàri  /
ahàni  /
ugito jhalantasya napuüsakasya paratvàd anena+eva num bhavati  /
÷reyàüsi  /
bhåyàüsi  /
kurvanti  /
kçùanti bràhmaõakulàni  /
bahårji pratiùedho vaktavyaþ  /
bahårji bràhmaõakulàni  /
antyàt pårvaü numam eke icchanti  /
bahår¤ji bràhmaõakulàni //


____________________________________________________________________


[#790]

##  || PS_7,1.73 ||


_____START JKv_7,1.73:

igantasya napuüsakasya aïgasya ajàdau vibhaktau numàgamo bhavati  /
trapuõã  /
jatunã  /
tumburuõã  /
trapuõe  /
jatune  /
tumburuõe  /
ikaþ iti kim ? kuõóe  /
pãñhe  /
aci iti kim ? uttaràrtham  /
yady evam, tatra+eva kartavyam ? iha tu karaõasya etat prayojanam, he trapo ity atra num mà bhåt, iti, na ïisambuddhyoþ (*8,2.8) iti nalopapratiùedhaþ syàt  /
nanu ca na lumatàïgasya (*1,1.63) iti pratyayalakùaõe pratiùiddhe vibhaktir eva na asti ? etad eva ajgrahaõaü j¤àpakaü pratyayalakùaõapratiùedho 'tra na bhavati iti  /
tathà ca sambuddhiguõaþ kriyate  /
vibhaktau iti kiü ? taumburavaü cårõam  /
iko 'ci vya¤jane mà bhådastu lopaþ svaraþ katham  /
svaro vai ÷råyamàõe 'pi lupte kiü na bhaviùyati  /
ràyàtvaü tisçbhàva÷ ca vyavadhànànnumà api  /
nuó vàcya uttaràrthaü tu iha ki¤cit trapo iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,1.74 ||


_____START JKv_7,1.74:

tçtãyàdiùu vibhaktiùv ajàdiùu bhàùitapuüskam igantaü napuüsakaü gàlavasyàcàryasya matena puüvad bhavati  /
yathà puüsi hrasvanumau na bhavataþ, tadvad atra api na bhavataþ ity arthaþ  /
gràmaõãþ bràhmaõaþ  /
gràmaõi bràhmaõakulam  /
gràmaõyà  /
bràhmaõakulena, gràmaõinà bràhmaõakulena  /
gràmaõye bràhmaõakulàya, gràmaõine bràhmaõakulàya  /
gràmaõyo bràhmaõakulàt, gràmaõino bràhmaõakulàt  /
gràmaõyo bràhmaõakulasya, gràmaõino bràhmaõakulasya  /
gràmaõyor bràhmaõakulayoþ, gràmaõinor bràhmaõakulayoþ  /
gràmaõyàü bràhmaõakulànàm, numacira iti pårvavipratiùedhena nuñ, gràmaõãnàü bràhmaõakulànàm  /
gràmaõyàü bràhmaõakule, gràmaõini bràhmaõakule  /
÷ucirbràhmaõaþ  /
÷uci bràhmaõakulam  /
÷ucaye bràhmaõakulàya, ÷ucine bràhmaõakulàya  /
÷ucer bràhmaõakulàt, ÷ucino bràhmaõakulàt  /
÷ucer bràhmaõakulasya, ÷ucino bràhmaõakulasya  /
÷ucyor bràhmaõakulayoþ, ÷ucinor bràhmaõakulayoþ  /
÷ucau bràhmaõakule, ÷ucini bràhmaõakule  /
tçtãyàdiùu iti kim ? gràmaõinã bràhmaõakule  /
÷ucinã bràhmaõakule  /
bhàùitapuüskam iti kim ? trapuõe  /
jatune  /
iha kasmàn na bhavati, pãlurvçkùaþ, pãlu phalam, pãlune phalàya iti ? samànàyàmàkçtau yad bhàùãtpuüskaü tulye pravçttinimatte tasya puüvadbhàvaþ  /
iha tu vçkùàkçtiþ pravçttinimittaü puüsi ÷abdasya, phalàkçtirnapuüsake  /
tad etad evaü kathaü bhavati bhàsitapuüskam iti ? bhàùitaþ pumàn yasminn arthe pravçttinimitte sa bhàsitapuüska÷abdena ucyate, uadyogàd abhidheyam api yad napuüsakaü tad api bhàùitapuüsakam  /
tasya pratipàdakaü yac chabdaråpaü tad api bhàùitapuüskam iti ? ikaþ ity eva, kãlàlapà bràhmaõaþ  /
kãlàlapaü bàhmaõakulam  /
kãlàlapena bràhmaõakulena  /
aci ity eva, gràmaõibhyàü bràhmaõakulàbhyàm //


____________________________________________________________________

[#791]

##  || PS_7,1.75 ||


_____START JKv_7,1.75:

asthi dadhi sakthi akùi ity eteùà napuüsakànàü tçtãyàdiùu ajàdiùu vibhaktiùu parato 'naï ity ayam àde÷o bhavati, sa ca+udàtto bhavati  /
asthnà  /
asthne  /
dadhnà  /
dadhne  /
sakthnà  /
sakthne  /
akùõà  /
akùõe  /
asthyàdaya àdyudàttàþ, teùàm anaïàde÷aþ sthànivadbhàvàd anudàttaþ syàt iti udàttavacanam  /
tatra bhasa¤j¤àyàm allope kçte udàttanivçttisvareõa vibhaktir udàttà bhavati  /
etair asthyàdibhir napuüsakair anapuüsakasya api aïgasya tadantagrahaõam iùyate  /
priyàsthnà bràhmaõena  /
priyadadhnà  /
tçtãyàdiùu iti kim ? asthinã  /
dadhinã  /
aci ity eva, asthibhyàm  /
dadhibhyàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.76 ||


_____START JKv_7,1.76:

asthi-dadhi-sakthy-akùõàm anaï chandasy api dç÷yate  /
yatra vihitas tato 'nyatra api dç÷yate  /
aci ity uktam, anajàdau ai dç÷yate  /
indro dadhãco asthabhiþ  /
bhadraü pa÷yemàkùabhiþ  /
tçtãyàdiùu ity uktam, atçtãyàdiùu api dç÷yate  /
asthànyutkçtya juhoti  /
vibhaktau ity ukta, avibhaktàv api dç÷yate  /
akùaõvatà làïgalena  /
asthanvantaü yadanasthà bibharti //


____________________________________________________________________


#<ã ca dvivacane>#  || PS_7,1.77 ||


_____START JKv_7,1.77:

dvivacane parataþ chandasi viùaye asthyàdãnàm ãkàràde÷o bhavati, sa ca udàttaþ  /
akùã te indra piïgale kaperiva  /
akùãbhyàü te nàsikàbhyàm  /
akùã ity atra num paratvàdãkàreõa badhyate  /
tena kçte sakçdgatau vipratiùedhe yad bàdhitaü tad bàdhitam eva iti punar num na kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.78 ||


_____START JKv_7,1.78:

abhyastàd aïgàd uttarasya ÷atuþ num na bhavati  /
dadat, dadatau, dadataþ  /
dadhat, dadhau, dadhataþ  /
jakùat, jakùatau, jakùataþ  /
jàgrat, jàgratau, jàgrataþ  /
÷aturanantara ãkàro na vihitaþ iti vyavahitasya api numaþ pratiùedho vij¤àyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.79 ||


_____START JKv_7,1.79:

abhyastàd aïgàd uttaro yaþ ÷atçpratyayas tadantasya napuüsakasya và numàgamo bhavati  /
dadati, dadanti kulàni  /
dadhati, dadhanti kulàni  /
jakùati, jakùanti kulàni  /
jàgrati, jàgranti kulàni //


____________________________________________________________________


[#792]

#<àc chã-nadyor num>#  || PS_7,1.80 ||


_____START JKv_7,1.80:

avarõàntàd aïgàd uttarasya ÷atuþ và numàgamo bhavati ÷ãnadyoþ parataþ  /
tudatã kule, tuadantã kule  /
tudatã bràhmaõã, tudantã bràhmaõã  /
yàtã kule, yàntã kule  /
yàtã bràhmaõã, yàntã bràhmaõã  /
kariùyatã kule, kariùyantã kule  /
kariùyatã bràhmaõã, kariùyantã bràhnaõã  /
atra antaraïgatvàd ekàde÷e kçte vyapavargàbhàvàt avarõàntà daïgàd uttarasya ÷atuþ iti na yujyate vaktum, ubhayata à÷raye nàntadivat ity antàdivadbhàvo 'pi nàsti, bhåtapårvagatyà÷rayaõe và adatã, ghnatã ity evam àdiùu atiprasaïgaþ iti ? atra samàdhiü kecid àhuþ  /
÷aturavayave ÷atç÷abdo vartate avarõàntàd aïgàd uttaro yaþ ÷atravayavaþ iti  /
apare punar àhuþ  /
àt ity anena ÷ãnadyàveva vi÷eùyete  /
avarõàntàd aïgàd uttare ye ÷ãnadyau tayoþ parataþ ÷atrantasya num bhavati iti  /
tatra yena nàvyavadhànaü tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt iti takàreõa eva vyavadhànam à÷rayiùyate  /
àt iti kim ? kurvatã  /
sunvatã  /
÷ãnadyoþ iti kim ? tudatàm  /
nudatàm //


____________________________________________________________________


#<÷ap-÷yanor nityam>#  || PS_7,1.81 ||


_____START JKv_7,1.81:

÷ap ÷yan ity etayoþ ÷atuþ ÷ãnadyoþ parato nityaü numàgamo bhavati  /
pacantã kule  /
pacantã bràhmaõã  /
dãvyantã kule  /
dãvyantã bràhmaõã  /
sãvyantã kule  /
sivyantã bràhnaõã  /
nityagrahaõam và ity asya adhikàrasya nivçttyartham  /
ihàrambhasàmarthyàn nityam uttaratra vikalpa eva a÷aïkyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.82 ||


_____START JKv_7,1.82:

sau parataþ anaóuho 'ïgasya numàgamo bhavati  /
anaóvàn  /
he anaóvan  /
atra kecit àt ity adhikàràd àmamoþ kçtayoþ numaü kurvanti  /
tena numà àmamau na bàdhyete, àamambhyàü ca num iti  /
apare tu saty api sàmànyavi÷eùatve àmamoþ numa÷ ca samàve÷am icchanti, na bàdhyabàdhakabhàvam, yathà cicãùatyàdiùu dãrghatvadvirvacanayoþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.83 ||


_____START JKv_7,1.83:

dçk svavas svatavas ity eteùàü sau parato numàgamo bhavati chandasi viùaye  /
ãdçï  /
tàdçg  /
yàdçg  /
sadçï  /
svavàn  /
svatavàn pàyuragne //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.84 ||


_____START JKv_7,1.84:

div ity etasya sau parataþ aut ity ayam àde÷o bhavati  /
dyauþ  /
div iti pràtipadikam asti niranubandhakam  /
dhàtus tu sànubandhakaþ, sa iha na gçhyate, akùadyåþ //

____________________________________________________________________

[#793]

##  || PS_7,1.85 ||


_____START JKv_7,1.85:

pathin mathin çbhukùin ity eteùàm aïgànàü sau parataþ àkàraþ àde÷o bhavati  /
panthàþ  /
anthàþ  /
çbhukùàþ  /
sthàninyanunàsike 'pi àkàro 'nunàsiko na bhavati  /
bhàvyam anena savarõànàü grahaõaü na bhavati iti ÷uddho hy ayam ucvàryate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.86 ||


_____START JKv_7,1.86:

pathyàdãnàm ikàrasya sthàne akàràde÷o bhavati sarvanàmasthàne parataþ  /
panthàþ, pathànau, panthànaþ  /
panthànam, panthànau  /
manthàþ, manthànau, manthànaþ  /
manthànam, manthànau  /
çbhukùàþ, çkbhukùàõau, çbhukùàõaþ  /
çbhukùàõam, çbhukùàõau  /
àt iti vartàmàne punar advacanaü ùapårvàrtham  /
çbhukùaõam ity atra và ùapårvasya nigame (*6,4.9) iti dãrghavikalpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.87 ||


_____START JKv_7,1.87:

pathimathoþ thakàrasya sthàne nthaþ ity ayam àde÷o bhavati sarvanàmasthàne parataþ  /
panthàþ, panthànau, panthànaþ  /
manthàþ, manthànau, manthànaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.88 ||


_____START JKv_7,1.88:

pathyàdãnàü bhasa¤j¤akànàü ñeþ lopo bhavati  /
pathaþ  /
pathà  /
pathe  /
mathaþ  /
mathà  /
mathe  /
çbhukùaþ  /
çbhukùà  /
çbhukùe  /
sarvanàmasthàne ity anuvartamànam api virodhàd iha na sambadhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.89 ||


_____START JKv_7,1.89:
puüsa ity etasya sarvanàmasthàne parato 'suï ity ayam àde÷o bhavati  /
pumàn, pumàüsau, pumàüsaþ  /
iha paramapumàn iti pràg eva vibhaktyutpatteþ samàsàntodàttatvam, utpannàyàü vibhaktau asu¤ ity aniùñaþ svaraþ pràpnoti ? tadartham asuïi upade÷ivadvacanaü kartavyam  /
tena paramapumàn ity antodàtto bhavati  /
pumàn ity ayaü punaràdyudàtta eva //


____________________________________________________________________


[#794]

##  || PS_7,1.90 ||


_____START JKv_7,1.90:

go÷adàt paraü sarvanàmasthànaü õit bhavati  /
õitkàryaü tatra bhavati ity arthaþ  /
gauþ, gàvau, gàvaþ  /
taparakaraõaü kim ? citraguþ  /
÷abalaguþ  /
kathaü he citrago, he ÷abalagava iti ? aïgavçtte punarvçttàvavidhirniùñhitasya iti sambuddhijasorgune kçte õittvaü na bhavati  /
atha và gotaþ iti sambadhalakùaõà ùaùñhã, gotaþ sambandhi yat sarvanàmasthànam iti  /
yac ca tadarthasyaikatvàdiùu sarvanàmasthànaü tad goþ sarvanàmasthànam ity ucyate  /
citragu÷abdàt tu sarvanàmasthànaü tadanyapadàrthasaikatvàdinàha  /
taparakaraõaü tu nirde÷artham eva  /
kecit oto õit iti pañhanti, dyo÷abdàd api yat sarvanàmasthànaü vidyate tadartham  /
dyauþ, dyàvau, dyàvaþ  /
gotaþ ity etad eva taparakaraõanirde÷àt okàràntopalakùaõaü draùñavyam  /
varõanirde÷eùu hi taparakaraõaü prasiddham //


____________________________________________________________________


#<õal uttamo và>#  || PS_7,1.91 ||

_____START JKv_7,1.91:

uttamo õal và õit bhavati  /
õitkàryaü tatra và bhavati ity arthaþ  /
ahaü cakara, ahaü cakàra  /
ahaü papaca, ahaü papàca //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.92 ||


_____START JKv_7,1.92:

asambuddhau yaþ sakhi÷abdaþ tasmàt paraü sarvanàmasthànaü õit bhavati  /
sakhàyau  /
sakhàyaþ  /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.93 ||


_____START JKv_7,1.93:

sakhi÷abdasya sau parataþ anaï ity ayam àde÷o bhavati, sa cet su÷abdaþ sambuddhiþ na bhavati  /
sakhà  /
asambuddhau iti kim ? he sakhe //


____________________________________________________________________


#<çd-u÷anas-puru-daüso 'nehasàü ca>#  || PS_7,1.94 ||


_____START JKv_7,1.94:

çkàràntànàm aïgànàm u÷anas purudaüsas anehas ity eteùàm ca asambuddhau sau parataþ anaï àde÷o bhavati  /
kartà  /
hartà  /
màtà  /
pità  /
bhràtà  /
u÷anà  /
urudaüsà  /
anehà  /
asambuddhau ity eva, he kartaþ  /
he màtaþ  /
he pitaþ  /
he purudaüsaþ  /
he anehaþ  /
he u÷anaþ  /
u÷anasaþ sambuddhau api pakùe anaï iùyate  /
he u÷anan  /
na ïisambuddhyoþ (*8,2.8) iti nalopapratiùedho 'pi pakùe iùyate  /
he u÷ana  /
tathà coktam - sambodhane tå÷anastriråpaü sàntaü tathà nàntamathàpyadantam  /
màdhyandinirvaùñi guõaü tvigante napuüsake vyàghrapadàm variùñhaþ //
iti  /
taparakaraõamasandehàrtham //


____________________________________________________________________


[#795]

##  || PS_7,1.95 ||


_____START JKv_7,1.95:

kroùñu÷abdaþ tunpratyayàntaþ sa¤j¤à÷abdaþ sarvanàmasthàne 'sambuddhau parataþ tçjvad bhavati  /
tçjantasya yad råpaü tadasya bhavati ity arthaþ  /
råpàtide÷o 'yam  /
prayàsatte÷ ca kru÷er eva çjantasya ya råpaü tadatidi÷yate  /
tac ca kroùtç ity etad antodàttam  /
kroùñà, kroùñàrau, kroùñàraþ  /
kroùñàram, kroùñarau  /
sarvanàmasthàne ity eva, kroùñån  /
asambuddhau ity eva, he kroùño //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.96 ||


_____START JKv_7,1.96:

asarvanàmasthànàrtham àrambhaþ  /
striyàü ca kroùtu÷abdasya tçjvad bhavati  /
kroùñrã  /
kroùñrãbhyàm  /
kroùñrãbhiþ  /
kroùñu÷abdaü kecid gauràdiùu pañhanti, te ïãùi pratyaye tçjvadbhàvaü kurvanti  /
teùàü pa¤cabhiþ kroùñrãbhiþ krãtaiþ pa¤cakroùñçbhã rathaiþ iti strã÷abdasya luki kçte na sidhyati, tatra pratividheyam  /
ye tu gauràdiùu na pañhanti, teùàü striyàm ity arthanirde÷aþ, striyàü vartamànaþ kroùñu÷abdaþ tçjvad bhavati  /
kçte 'tide÷e çnnebhyo ïãp (*4,1.5) iti ïãppratyayaþ  /
tatra udàttayaõo halpårvàt (*6,1.174) ity antodàtta eva kroùñrã÷abdo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.97 ||

_____START JKv_7,1.97:

tçtãyàdiùu vibhaktiùu ajàdiùu kroùñurvibhàùà tçjvad bhavati  /
kroùñrã, kroùñunà  /
kroùñre kroùñave  /
kroùñuþ, kroùñoþ  /
kroùñari, kroùñau  /
kroùñroþ, kroùñvoþ  /
tçtãyàdiùu iti kim ? kroùñån  /
aci iti kim ? kroùñubhyàm  /
kroùñubhiþ  /
tçjvadbhàvàt pårvavipratiùedhena numnuñau bhavataþ  /
priyakroùñune araõyàya  /
hatakroùñu vçùalakulàya  /
nuñ - kroùñånàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.98 ||


_____START JKv_7,1.98:

catur anaóuþ iy etayoþ sarvanàmasthàne parataþ àm àgamo bhavati, sa codàttaþ  /
catvàraþ  /
anaóvàn, anaóvàhau, anaóvàhaþ  /
anaóvàham  /
tadantavidhir atra+iùyate  /
priyacatvàþ, priyacatvàrau, priyacatvàraþ  /
priyànaóvàn, priyànóvàhau, priyànaóvàhaþ  /
anaóuhaþ striyàm veti vaktavyam  /
anaóuhã, anaóvàhã  /
gauràdipàñhàt siddham //


____________________________________________________________________

[#796]

##  || PS_7,1.99 ||


_____START JKv_7,1.99:

sambuddhau parata÷caturanaóuhoþ am àgamo bhavati  /
pårvasya ayam apavàdaþ  /
he priyacatvaþ  /
he priyànaóvan //


____________________________________________________________________


#<éta id-dhatoþ>#  || PS_7,1.100 ||


_____START JKv_7,1.100:

ékàràntasya dhàtoþ aïgasya ikàràde÷o bhavati  /
kirati  /
girati  /
àstãrõam  /
vi÷ãrõam  /
dhàtoþ iti kim ? pitéõàm  /
màtéõàm  /
làkùaõikasya apy atra grahaõam iùyate  /
cikãrùati ity atra api yathà syàt iti dhàtugrahaõaü kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.101 ||

_____START JKv_7,1.101:

upadhàyà÷ ca ékàrasya ikàràde÷o bhavati  /
kãrtayati, kãrtayataþ, kãrtayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.102 ||


_____START JKv_7,1.102:

oùthyaþ pårvo yasmàd ékàràt asau oùñhyapårvaþ, tadantasya dhàtor aïgasya ukàràde÷o bhavati  /
pårtàþ piõóàþ  /
pupårùati  /
mumårùati  /
susvårùati  /
dantyoùñhyapårvo 'py oùñhyapårvo bhavati ity atra api bhavati, vuvårùati çtvijam, pràvuvårùati kambalam  /
oùñhyo hy atra pratyàsatter aïgàvayava eva gçhyate, tena é gatau ity asya sampårvasya samãrõam iti bhavati  /
ittvottvàbhyàü guõavçddhã bhavato vipratiùedhena  /
àstaraõam  /
àstàrakaþ  /
niparaõam  /
nipàrakaþ  /
nigaraõam  /
nigàrakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,1.103 ||


_____START JKv_7,1.103:

chandasi viùaye ékàràntasya dhàtor aïgasya bahulam ukàràde÷o bhavati  /
oùñhyapårvasya ity uktam, anoùthyapårvasya api bhavati  /
mitràvaruõau taturiþ  /
dåre hyadhvà jaguriþ  /
oùñhyapårvasya api na bhavati  /
papritamam  /
vavritamam  /
kvacid bhavati  /
pupuriþ //
iti kà÷ikàyàü vçttau saptamàdhyàyasya prathamþ pàdaþ  // ______________________________________________________//


saptamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#797]

##  || PS_7,2.1 ||


_____START JKv_7,2.1:

parasmaipadapare sici parataþ igantasya aïgasya vçddhir bhavati  /
acaiùãt  /
anaiùãt  /
alàvãt  /
apàvãt  /
akàrùãt  /
ahàrùãt  /
antaraïgam api guõam eùàü vçddhirvacanàd bàdhate  /
nyanuvãt, nyadhuvãt ity atra kuñàditvàt ïittve sati pratiùiddhàyàü vçddhau uvaïàde÷aþ kriyate  /
parasmaipadeùu iti kim ? acyoùña  /
aploùña //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.2 ||


_____START JKv_7,2.2:

rephalakàrau yàvataþ antau samãpau tadantasya aïgasya ata eva sthàne vçddhiþ bhavati  /
kùara - akùàrãt  /
tsara - atsàrãt  /
jvala - ajvàlãt  /
hmala - ahmàlãt  /
ato halàder laghoþ (*7,2.7) iti vikalpasya ayam apavàdaþ  /
ataþ iti kim ? nyakhorãt  /
nyamãlãt  /
lràntasya iti kim ? mà bhavàn añãt  /
mà bhavàna÷ãt  /
antagrahaõaü kim ? avabhrãt  /
a÷vallãt  /
atra yau rephalakàrau aïgasya antau na tàvataþ samãpau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.3 ||


_____START JKv_7,2.3:

vadavrajoþ halantànàü ca aïgànàm acaþ sthàne vçddhir bhavati sici parasmaipade parataþ  /
avàdãt  /
avràjãt  /
vikalpabàdhanàrthaü vadivrajigrahaõam  /
halantànàm - apàkùãt  /
abhaitsãt  /
acchaitsãt  /
arautsãt  /
atra yogavibhàge sati halantagrahaõam antareõa api sidhyati  /
katham ? vadivrajyoþ ity atra prathamayoge ataþ iti sthànã anuvartate, tato yat acaþ iti såtraü tatra aïgena ajvi÷eùyate, aïgasya acaþ sici parataþ vçddhir bhavati  /
tad etad dhalgrahaõam halsamudàyaparigrahàrtham  /
iha api syàt, aràïkùãt, asàïkùãt  /
anyathà hi yena na avyavadhànaü tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt ity ekena varõena vyavadhàne syàt, anekena halà na syàt  /
udavoóhàm, udavoóham ity atra vaheþ sici óhatvasalopàdãnàm pårvatra asiddham (*8,2.1) ity asiddhatvàt pårvaü halantalakùaõà vçddhiþ kriyate, pa÷càd óhalopanimittamotvam  /
tatra kçte punar vçddhir na bhavati, kçtatvàt  /
yatra tvakçtà vçddhiþ, okàrasya eva tatra bhavati, soóhàmitrasya apatyam sauóhàmitriþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.4 ||


_____START JKv_7,2.4:

ióhàdau sici halanatasya aïgasya vçddhir na bhavati  /
adevãt  /
asevãt  /
akoùãt  /
amoùãt  /
halantasya ity eva, alàvãt  /
nanu ca etad apy antaraïgatvàt guõàvàde÷ayoþ kçtayoþ halantaü bhavati ? na+etad evam  /
antaraïgam api guõam vacanàrambhasàmarthyàt sici vçddhir bàdhate ity uktam //


____________________________________________________________________


[#798]

##  || PS_7,2.5 ||


_____START JKv_7,2.5:
hakàràntànàü makàràntànàü yakàràntànàm aïgànàm, kùaõa ÷vasa jàgç õi ÷vi ity eteùàm, editàü ca ióàdau sici parasmaipade parato vçddhir na bhavati  /
graha - agrahãt  /
syama - asyamãt  /
vyaya - avyayãt  /
ñuvama - avamãt  /
kùaõa - akùaõãt  /
÷vasa - a÷vasãt  /
jàgç - ajàgarãt  /
õi - aunayãt  /
ailayãt  /
÷vi - a÷vayãt  /
editàm - rage - aragãt  /
kakhe - akakhãt  /
hmyantakùaõa÷vasàm editàm ca ato halàder laghoþ (*7,2.7) iti vikalpe pràpte pratiùedhaþ  /
jàgçõi÷vãnàü tu sici vçddhiþ pràptà, sà ca neñi (*7,2.4) iti na pratiùidhyate  /
na ca antaraïgatvàd atra pårvaü guõo bhavati, sici vçddher anavakà÷atvàt  /
yadi pårvaü guõaþ syàd iha õi÷vigrahaõam anarthakaü syàt, guõàyàde÷ayoþ kçtayoþ yakàrantatvàd eva pratiùedhasya siddhatvàt  /
tasmàd idam eva ÷vigrahaõaü j¤àpakam na sidyantaraïgam asti iti  /
atha jàgçgrahaõam kimartham, jàgro 'vi-ciõ-õal-ïitsu (*7,3.85) iti jàgarter guõo vçddher apavàdo vidhãyate, sa yathà aco ¤õiti (*6,2.115) iti vçddhiü bàdhate tathà sici vçddhim api bàdhiùyate ? na+etad asti  /
kçte guõe ato lràntasya (*7,2.2) iti ya vçddhiþ pràpnoti sà pratiùidhyate  /
atha guõavidhànasamarthyàd uttarakàlabhàvinyapi vçddhir bàdhyate, yathà jàgarayati ity atra ata upadhàyàþ (*7,1.113) ity api vçddhir na bhavati, tathà ciõõaloþ pratiùedho 'rthavàn bhavati iti ÷akyam iha jàgçgrahaõam akartum ? tat tu kriyate vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


#<årõoter vibhàùà>#  || PS_7,2.6 ||

_____START JKv_7,2.6:

årõoter ióàdau sici parasmaipadapare parato yibhàùà vçddhir na bhavati  /
praurõavãt, praurõàvãt  /
vibhàùor õoþ (*1,2.3) iti aïittvapakùe vçddhivikalpo 'yam  /
ïittvapakùe tu guõavçddhyor abhàve uvaï bhavati  /
praurõuvãt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.7 ||


_____START JKv_7,2.7:

halàder aïgasya laghor akàrasya ióàdau sici parasmaipadapare parato vibhàùà vçddhir na bhavati  /
akaõãt, akàõãt  /
araõãt, aràõãt  /
ataþ iti kim ? adevãt  /
asevãt  /
nyakuñãt, nyapuñãt, ity atra ataþ ity asminnasati sthàninirde÷àrthamacaþ ity etad anuvartayitavyam  /
tatra ajlakùaõà vçddhir iglakùaõà na bhavati iti kïiti ca (*7,2.118) iti pratiùedho na syàt  /
halàder iti kim ? ma bhavàna÷ãt  /
mà bhavànañãt  /
laghoþ iti kim ? atakùãt  /
arakùãt  /
atha+iha kasmàn na bhavati acakàsãt iti ? yena nàvyavadhànam tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt iti halà vyavadhànam à÷ritam, na punaracàpi vyavadhànam iti vçddhir na bhavati  /
atha punar ekena varõena vyavadhànam a÷rãyate na punar anekena iti kalpane ÷akyamakartuü laghoþ iti, atakùãt ity atra anekena vyavadhànam iti na bhavisyati ? tat kriyate vispaùñàrtham  /
iñi ity eva, apàkùãt //


____________________________________________________________________


[#799]

##  || PS_7,2.8 ||


_____START JKv_7,2.8:

va÷àdau kçti pratyaye parataþ ióàgamo na bhavati  /
varamanàdau prayojanam  /
ã÷ità  /
ã÷itum  /
ã÷varaþ  /
dãpità  /
dãpitum  /
dãpraþ  /
bhasità  /
bhasitum  /
bhasma  /
yàcità  /
àcitum  /
yàc¤à  /
varamanàdau ity udàharaõapradar÷anàrtham, na parigaõanam  /
tena ¤amantàóóaþ ity evam àdàv api hi pratiùedho bhavati  /
atha tatra uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti samàdhãyate ? sambhavodàharanapradar÷anam etat  /
kçti iti kim ? rudivaþ  /
rudimaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.9 ||


_____START JKv_7,2.9:

ti tu tra ta tha si su sara ka sa ity eteùu kçtsu ióàgamo na bhavati  /
ti iti ktiïkticoþ sàmanyagrahaõam  /
ktic - tanità  /
tanitum  /
tantiþ  /
ktin - dãpità  /
dãpitum  /
dãptiþ  /
tu - sitanigamimasisacyavidhà¤kru÷ibhyastun  /
sacità  /
sacitum  /
saktuþ  /
tra - dàmnã÷asayuyuja iti ùñran  /
patità  /
patitum  /
patram vàhanam  /
uõàdiùv api sarvadhàtubhyaþ ùñran  /
tanità  /
tanitum  /
tantram  /
ta - hasimçgriõvà+amidamilåpådhurvibhyastan  /
hasità  /
hasitum  /
hastaþ  /
lavità  /
lavitum  /
lotaþ  /
pavità  /
pavitum  /
potaþ  /
dhårvità  /
dhårvitum  /
dhårtaþ  /
auõàdikasya+eva ta÷abdasya grahaõam iùyate, na punaþ ktasya, hasitam ity eva hi tatra bhavati  /
tha - hanikuùinãramikà÷ibhyaþ kthan  /
koùità  /
koùitum  /
kuùñham  /
kà÷ità  /
kà÷itum  /
kàùñham  /
si - pluùi÷uùikuùibhyaþ kùiþ  /
koùità  /
koùitum  /
kukùiþ  /
suk ca iùeþ  /
eùità  /
eùitum  /
ikùuþ  /
a÷eþ kùaran  /
a÷ità  /
a÷itum  /
akùaram  /
ka - iõbhãkàpà÷alyatimarcibhyaþ kan  /
÷alità  /
÷alitum  /
÷alkaþ  /
sa - vétévadihanikamikaùibhyaþ saþ  /
vadità  /
vaditum  /
vatsaþ  /
titutratatheùvagrahàdãnàm iti vaktavyam  /
grahàdayo grahaprakàràþ, yeùàm iñ ktini dç÷yate  /
nigçhãtiþ  /
upasnihitiþ  /
nikucitiþ  /
nipañhitiþ  /
kçti ity eva, roditi  /
svapiti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.10 ||


_____START JKv_7,2.10:

upade÷e ya ekàc dhàtur anudàtta÷ ca tasmàd ióàgamo na bhavati  /
prakçtyà÷rayo 'yaü pratiùedhaþ  /
ke punar upade÷e 'nudàttàþ ? ye tathà gaõe pañhyante, ta eva vispaùñàrtham aniñkàrikàsu pravibhaktàþ pradar÷yante  /

[#800]

aniñsvarànto bhavati iti dç÷yatàmimàüstu señaþ pravadanti tadvidaþ  /
adantamédantamçtàü ca vçïvç¤au ÷vióãïivarõeùv atha ÷ãï÷ri¤àvapi //
guõasthamådantamutàü ca rusnuvau kùuvaü tathorõotimatho yuõukùõavaþ  /
iti svaràntà nipuõaü samuccitàstato halantàn api sannibodhata //
dvaye eva dhàtavaþ, svaràntàþ vya¤janàntà÷ ca  /
tatra sarve svaràntàþ ekàcaþ anudàttàþ  /
avadhiùña  /
édantam - tarità, tarãtà  /
çtàü ca vçïvç¤au - nirvarità, nirvarãtà  /
pravarità, pravarãtà  /
÷vióãïivarõeùvatha ÷ãï÷ri¤àvapi - ÷vayità  /
uóóayità  /
÷ayità  /
÷rayità  /
gaõasthamådantam - lavità  /
pavità  /
utàü ca ursnuvau kùuvaü tathorõotimatho yuõukùõavaþ - ravità  /
prasnavità  /
kùavità  /
prorõavità  /
vàcya årõorõuvadbhàvo yaïprasiddhiþ prayojanam ity atide÷àd ekàctvam årõoter asti iti udàtta upadi÷yate  /
yavità  /
navità  /
kùõavità  /
iti svaràntà nipuõaü samuccitàs tato halantàn api sannibodhata  /
÷akistu kànteùvanióeka iùyate ghasi÷ca sàntesu vasiþ prasàraõã  /
ghasiþ prakçtyantaram asti - ghastà  /
vasiþ prasàraõã - vastà  /
prasàraõã iti kim ? vasità vastràõàm  /
vasa nivàse ity asya yajàditvàt saüprasàraõaü vihitam, na tu vasa àcchàdane ity asya  /
sabhistu bhànteùv atha maithune yabhistatastçtãyo labhireva netare //
àrabdhà  /
yabdhà  /
labdhà  /
yamiryamanteùvanióeka iùyate ramisca ya÷ca ÷yani pañhyate maniþ  /
nami÷caturtho hanireva pa¤camo gami÷ca ùaùñhaþ pratiùedhavàcinàm //
yantà  /
rantà  /
mantà  /
÷yani iti kim ? manuteþ manità ity eva bhavati  /
nantà  /
hantà  /
gantà  /
dihirduhirmehatirohatã vahirnahistu ùaùtho dahatistathà lihiþ  /
ime 'niño 'ùñàviha muktasaü÷ayà gaõeùu hàntàþ pravibhajya kãrtitàþ //
degdhà  /
dogdhà  /
meóhà  /
roóhà  /
voóhà  /
naddhà  /
dagdhà  /
leóhà  /
muktasaü÷ayàþ iti kim ? tantràntare catvàro 'pare pañhyante  /
sahimuhirihiluhayaþ  /
tatra sahervikalpastakàràdau, muhirapi radhàdau pañhyate, tena tau sasaü÷ayau savikalpau  /
itarau tu dhàtuùu na pañhyete, kai÷cidabhyupagamyete iti svaråpeõa+eva sasaü÷ayau  /

[#801]

di÷iü dç÷iü daü÷imatho mç÷iü spç÷iü ri÷iü ru÷iü kro÷atimaùñamaü vi÷im  /
li÷aü ca ÷àntànaniñaþ puràõagàþ pañhanti pàñheùu da÷aiva netaràn //
de÷ñà  /
draùtà  /
daüùñà  /
àmraùñà, àmarùñà  /
spraùñà, sparùñà  /
çdupadhànàm udàttopade÷ànàü mçjidç÷ã varjayitvà anudàttasya cardupadhasya anyatarasyàm (*6,1.59) iti ramàgamavikalpaþ  /
reùñà  /
roùñà  /
kroùñà  /
praveùñà  /
leùñà  /
rudhiþ saràdhiryudhibandhisàdhayaþ krudhakùudhã ÷udhyatibudhyatã vyadhiþ  /
ime tu dhàntà da÷a ye 'niño matàstataþ paraü sidhyatir eva netare //
roddhà  /
ràddhà  /
yoddhà  /
banddhà  /
sàddhà  /
kroddhà  /
kùoddhà  /
÷oddhà  /
boddhà  /
vyaddhà  /
seddhà  /
budhyatisidhyatyoþ ÷yanà nirde÷àt nyàyyavikaraõayor buddhisidhyor ió bhavaty eva  /
bodhità  /
sidhità  /
niùñhàyàmàpi pratiùedhàbhàvàt budhitam, sidhitam ity eva bhavati  /
÷iùiü piùiü ÷uùyatipuùyatã tviùiü viùiü ÷liùiü tuùyatiduùyatã dviùim  /
imàn  /
da÷aivopadi÷antyanióvidhau gaõeùu ùàntàn kçùikarùatã tathà //
÷eùñà  /
peùñà  /
÷oùña  /
poùñà  /
tveùñà  /
veùñà  /
÷leùña  /
toùñà  /
doùñà  /
dveùñà  /
kraùña  /
karùñà  /
kçùestaudàdikasya bhauvàdikasya ca kçùikarùatã iti nirde÷aþ  /
tapiü tipiü càpimatho vapiü svapiü lipiü lupiü tçpyatidçpyatã sçpim  /
svareõa vãcena ÷apiü chupiü kùipiü pratãhi pàntàn pañhitàüstrayoda÷a //
taptà  /
teptà  /
àptà  /
vaptà  /
svaptà  /
leptà  /
loptà  /
tçpyatidçpyatyor anudàttatvamamàgamàrthameva  /
iñ tvanayoþ radhàdipàñhàd vikalpena bhavati  /
traptà, tarptà, tarpità  /
draptà, darptà, darpità  /
tudàdiùu tu yau tçpidçpã tàvudattàveva  /
sraptà, sarptà  /
÷aptà  /
choptà  /
kùeptà  /
adiü hadiü skandibhidicchidikùudãn ÷adiü sadiü svidyatipad yatã khidim  /
tudiü nudiü vidyati vinta ity api pratãhi dàntàn da÷a pa¤ca càniñaþ //
attà  /
hattà  /
skantà  /
bhettà  /
chettà  /
kùottà  /
÷attà  /
sattà  /
svettà  /
svidyati iti ÷yanà nirde÷o ¤iùvidà ity asya grahaõaü mà bhåt iti  /
udàtta eva ayam  /
pattà  /
khettà  /
tottà  /
nottà  /
vettà  /
vidyati vinta ity api ÷yanà ÷namà ca nirde÷o 'nyavikaraõanivçttyarthaþ  /
vettivindatã udàttau eva  /
vedità vidyànàm  /
vedità dhanànàm  /

[#802]

paciü vaciü viciricira¤jipçcchatãn nijiü siciü mucibhajibha¤jibhçjjàtãn  /
tyajiü yajiü yujirujisa¤jimajjatãn bhujiü svajiü sçjimçjã viddhyaniñsvaràn //
paktà  /
vaktà  /
vivektà  /
rektà  /
raïktà  /
praùñà  /
nirõektà  /
sektà  /
moktà  /
bhaktà  /
bhaïktà  /
bhraùñà, bharùñà  /
tyaktà  /
yaùñà  /
yoktà  /
roktà  /
saïktà  /
maïktà  /
bhoktà  /
pariùvaktà  /
sraùñà  /
màrùñà  /
mçjirayamådit pañhyate, tato 'sya vikalpena iñà bhavitavyam  /
màrùñà, marjità iti, amàgamo 'py asya na dç÷yate ? tad iha pàñhasya prayojanaü cintyam  /
kecid asya sthàne vijiü pañhanti, sçjiü vijiü viddhyaniñsvaràn iti  /
nijàdiùu yo vijirasau anióiùyate  /
tathà ca tantràntare nijivijiùva¤jivarjam ity uktam  /
ekàca iti kim ? avadhãt  /
vçddhinivçttyarthamadanto vidhir upadi÷yate  /
upade÷agrahaõaü kim ? iha ca yathà syàt, laviùyati, paciùyati  /
iha ca mà bhåt, kartà kañàn, kartum iti //


____________________________________________________________________


#<÷ry-ukaþ kiti>#  || PS_7,2.11 ||


_____START JKv_7,2.11:

÷ri ity etasya ugantànàü ca kiti pratyaye parataþ ióàgamo na bhavati  /
÷ri - ÷ritvà  /
÷ritaþ  /
÷ritavàn  /
ugantànàü ca-yutvà  /
yutaþ  /
yutavàn  /
låtvà  /
lånaþ  /
lånavàn  /
vçtvà  /
vçtaþ  /
vçtavàn  /
tãrtvà  /
vãrõaþ  /
tãrõavàn  /
÷ryukaþ iti kim ? viditaþ  /
kiti iti kim ? ÷rayità  /
÷rayitum  /
÷rayitavyam  /
kecid atra dvikakàranirde÷ena gakàrapra÷leùaü varnayanti, bhåùõuþ ity evaü yathà syàt  /
sautratvàc ca nirde÷asya ÷ryukaþ kiti ity atra cartvasya asiddhatvamanà÷ritya rorutvaü na kçtam visarjanãya÷ ca kçtaþ iti  /
glàjistha÷ ca kùnuþ (*3,2.139) ity atra sthà à ity àkàrapra÷leùeõa sthàsnoþ siddhatvàn na kiücid etat  /
upade÷e ity eva, tãrõa ity atra api yathà syàt  /
itve hi kçte raparatve cana syàt  /
mà bhåd evam  /
iñ sani và (*7,2.41) iti vikalpe vihite yasya vibhàùà (*7,2.15) iti niùñhàyàü pratiùedho bhaviùyati ? kasya punaþ sà vibhàùà ? étaþ  /
yady evam itve hi kçte na ayam ékarànto bhaviùyati ? sthànivadbhàvàd bhaviùyati  /
analvidhau sthànivadbhàvaþ, alvidhi÷càyam ? tasmàd anuvartayitavyam upade÷e iti  /
tathà ca sati jàgaritaþ, jàgaritavàn ity atra api pràpnoti, tad artham ekàcaþ ity anuvartayitavyam  /
årõotestu - vàcya årõorõuvadbhàvo yaïprasiddhiþ prayojanam  /
àma÷ca pratiùedhàrtham ekàca÷ceóupagrahàt //
prorõutaþ  /
prorõutavàn //


____________________________________________________________________


[#803]
##  || PS_7,2.12 ||


_____START JKv_7,2.12:

graha guha ity etayoþ ugantànàü ca sani pratyaye parataþ ióàgamo na bhavati  /
jighçkùati  /
jughukùati  /
ugantànàü ca ruråùati  /
lulåùati  /
sani-ivanta-rdha-bhrasja-dambhu-÷ri-svç-yu-årõu-bhara-j¤api sanàm (*7,2.49) iti vikalpavidhànàt ÷rayatir atra na anukçsyate  /
graher nityaü pràptaþ  /
guheþ åditvàd vikalpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.13 ||


_____START JKv_7,2.13:

kç sç bhç vç stu dru sru ÷ru ity eteùàü liñi pratyaye ióàgamo na bhavati  /
kç - cakçva, cakçma  /
sç - sasçva, sasçma  /
bhç - babhçva, babhçma  /
vç¤ - vavçva, vavçma  /
vçï - vavçvahe, vavçmahe  /
stu - tuùñuva, tuùñuma  /
dru - dudruva, dudruma  /
sru - susruva, susruma  /
÷ru - ÷u÷ruva, ÷u÷ruma  /
siddhe satyàrambho niyamarthaþ , kràdaya eva liñi aniñaþ, tato 'nye señaþ iti  /
bibhidiva, bibhidima  /
luluviva, luluvima  /
anudàttopade÷ànàm atra prakçtyà÷rayaþ pratiùedhaþ, vç¤vçïostu prtyayà÷rayaþ, tadubhayasya apy ayaü niyamaþ  /
vç¤o hi thali vavartha iti nipàtanàd vyavasthà  /
studrusru÷ruvàü tu çto bhàradvàjasya (*7,2.63) ity asmàd api niyamàt ya iñ pràpnoti so 'pi neùyate  /
tuùñotha  /
dudrotha susrotha  /
÷u÷rotha  /
kç¤o 'suñkasya+iti vaktavyam  /
sasuñkasya ióagamo yathà syàt  /
sa¤caskariva, sa¤caskarima  /
çto bhàradvàjasya (*7,2.63) ity etad apy asuñkasya+eva+iùyate, sa¤caskaritha //


____________________________________________________________________


#<÷vi-idito niùthàyàm>#  || PS_7,2.14 ||


_____START JKv_7,2.14:

÷vayateþ ãdita÷aniùthàyàm ióàgamo na bhavati  /
÷ånaþ  /
÷ånavàn  /
ãditaþ - olajã - lagnaþ  /
lagnavàn  /
ovijã - udvignaþ  /
udvignavàn  /
odita÷ ca (*8,2.45) iti niùthàtakàrasya nakàraþ  /
dãpã - dãptaþ  /
dãptavàn  /
óãïastvoditàü madhye pàñho j¤àpako niùñhàyàmaniñtvasya  /
sa hi natvàrthaþ, natvaü ca niùthàto 'nantarasya vidhãyate  /
uóóãnaþ  /
uóóãnavàn  /
niùñhàyàm ity adhikàraþ àrdhadhàtukasya+ió-valàdeþ (*7,2.35) iti yàvat //


____________________________________________________________________


[#804]

##  || PS_7,2.15 ||


_____START JKv_7,2.15:

yasya dhàtoþ vibhàùà kvacid ió uktaþ tasya niùñhàyàü parataþ ióàgamo na bhavati  /
vakùyati - svarati-såti-såyati-dhå¤-ådito và (*7,2.44)  /
vidhåtaþ  /
vidhåtavàn  /
guhå - gåóhaþ  /
gåóhavàn  /
udito và - vçdhu - vçddhaþ  /
vçddhavàn  /
tanipatidaridràõàm upasaïkhyànam iti pater vibhàùiteñkasya api dvitãyà÷ritàtãtapatita (*2,1.24) ti nipàtanàt ióàgamaþ //


____________________________________________________________________


#<àdita÷ ca>#  || PS_7,2.16 ||


_____START JKv_7,2.16:

àdita÷ ca dhator niùthàyam ióàgamo na bhavati  /
¤imidà - minnaþ  /
minnavàn  /
¤ikùvidà - kùviõõaþ  /
kùviõõavàn  /
¤iùvidà - svinnaþ  /
svannavàn  /
kàro 'nuktasamuccayàrthaþ  /
à÷vastaþ  /
vàntaþ  /
yogavibhàgakaraõaü kimartham, àdita÷ ca vibhàùà bhàvàdikarmaõoþ ity evaü pañhitavyam, anyatra hi bhàvàdikarmabhyàm yasya vibhàùà (*7,2.15) iti pratiùedho bhaviùyati ? j¤àpanàrtham etat  /
j¤àpayati - yad upàdher vibhàùà tad upàdheþ pratiùedhaþ iti  /
tena vibhàùà gamahanavidavi÷àm (*7,2.68) ity atra viderlàbhàrthasya vibhàùà iti j¤ànàrthasya pratiùedho na bhavati  /
viditaþ  /
viditavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.17 ||


_____START JKv_7,2.17:

bhave àdikarmaõi ca àdito dhàtoþ vibhàùà niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
minnamanena, meditamanena praminnaþ, prameditaþ  /
saunàgàþ karmaõi niùñhàyàü ÷akeriñamicchanti vikalpena  /
÷akito ghañaþ kartum, ÷akto ghañaþ kartum  /
bhàve na bhavaty eva, ÷aktamanena  /
asyaterbhàve, asitamanena  /
àdikarmaõi ca na bhavaty eva, astaþ kàõóaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.18 ||


_____START JKv_7,2.18:

kùubdha svànta dhvànta lagan mliùña viribdha phàõña bàóha ity ete nipàtyante yathàsaïkhyaü mantha manaþ tamaþ sakta avispaùña svaraþ anàyàsa bhç÷a ity eteùv artheùu  /
kùubdha iti bhavati manthàbhidhànaü cet  /
kùubdho manthaþ  /
kùubhitam anyat  /

[#805]

kùubhitaü manthena  /
kùubdhà girinadã ity evam àdyupamànàt bhaviùyati  /
svàntam iti mano 'bhidhànaü cet  /
svanitam anyata  /
svanito mçdaïgaþ  /
svanitaü manasà  /
dhvàntam iti bhavati tamo 'bhidhànaü cet  /
dhvanitam anyat  /
dhvanito mçdaïgaþ  /
dhvanitaü tamasà  /
lagnam iti bhavati saktaü cet  /
lagitamanyat  /
mliùñam iti bhavati avispaùñaü cet  /
mlecchitam anyat  /
itvam apy ekàrasya nipàtanàd eva viribdham iti svara÷ cet  /
virebhitam anyat  /
rebhç ÷abde ity asya+etan nipàtanam  /
anye tu viribhitam anyat iti pañhanti  /
rabhiü sautraü dhàtuü pañhanti, te viribhitam iti pratyudàharanti  /
phàõñam iti bhavati anàyàsa÷ cet  /
phàõitam anyat  /
yada÷çtamapiùñaü ca kaùàyamudakasamparkamàtràt vibhaktarasamãùaduùõaü tat phàõñam  /
tadalpaprayatnasàdhyatvàdanàyàsena lakùyate  /
bàóham iti bhavati bhç÷aü cet  /
bàhitam anyat  /
bàhç prayatne ity asya dhàtor etan nipàtanam  /
ati÷aya÷ ca bhç÷am iha+ucyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.19 ||


_____START JKv_7,2.19:

viyàtasya bhàvo vaiyàtyam pràgalbhyam, avinãtatà  /
tatra dhçùa ÷asa ity etayoþ niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
dhçùño 'yam  /
vi÷asto 'yam  /
dhçùeþ àdita÷ ca (*7,2.16) iti pratiùedhaþ siddha eva, ÷aser api udito và (*7,2.56), yasya vibhàùà (*7,2.15) iti ? niyamàrthaü vacanam, dhçùi÷asyoþ vaiyàtye eva ió na bhavati  /
bhàvàdikarmaõor api vaiyàtye dhçùirnàsti  /
dhçùñaþ  /
vi÷astaþ  /
vaiyàtye iti kim ? dharùitaþ  /
vi÷asitaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.20 ||


_____START JKv_7,2.20:

dçóha iti nipàtyate sthåle balavati càrthe  /
dçóhaþ sthålaþ  /
dçóho balavàn  /
kim atra nipàtyate ? dçüheþ ktapratyaye ióabhàvaþ, hakàranakàrayoþ lopaþ, parasya óhatvam  /
atha dçhiþ prakçtyanataram asti ? tatra apy etad eva sarvaü nalopavarjam, nakàrasya abhàvàt  /
halopanipàtanaü pårvatra asiddhatvanivçttyartham  /
óhalope hi sati tasya pårvatra asiddhatvàt draóhimà, draóhãyàn, draóhayati ity atra ra çto halàderlaghoþ (*6,2.161) iti repho na syàt, iha ca paridraóhyya gata iti lyapi laghupårvàt (*6,4.56) iti õerayàde÷o na syàt, iha ca paridçóhasyàpatyaü pàridçóhã kanyà iti guråpottamalakùaõaþ ùyaï ca prasajyeta  /
sthålabalayoþ iti kim ? dçühitam  /
dçhitam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.21 ||


_____START JKv_7,2.21:

parivçóha iti nipàtyate prabhu÷ ced bhavati  /
parivçóhaþ kuñumbã  /
pårveõa tulyam etat  /
vçüher nipàtanam  /
vçhi÷ca yadi prakçtiyantaram asti tasya api tad eva sarvam  /
halopanipàtanasya ca tad eva prayojanam  /
parivraóhayati  /
parivraóhyya gataþ  /
pàrivçóhã kanyà  /
parivçóhamàcaùñe iti vigçhya vçóha÷abdàd eva õijutypadyate  /
saügràmayater eva sopasargàõ õijutpattir iùyate na anyasmàt iti  /
tathà sati parivraóhayati iti tiïïatiïaþ (*8,2.28) iti nighàtaþ  /
parivraóhayya ity atra pari÷abdasya ktvàpratyayàntena samàse sati lyabàde÷aþ siddho bhavati  /
prabhau iti kim ? parivçühitam  /
parivçhitam //


____________________________________________________________________


[#806]

##  || PS_7,2.22 ||


_____START JKv_7,2.22:

kçcchra gahana ity etayor arthayoþ kaùer dhàtoþ niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
kaùño 'gniþ  /
kaùñaü vyàkaraõam  /
tato 'pi kaùñataràõi sàmàni  /
kçcchraü duþkham, tatkàraõam apy agnyàdikaü kçcchram ity ucyate  /
gahane - kaùñàni vanàni  /
kaùñàþ parvatàþ  /
kçcchragahanayoþ iti kim ? kaùitaü suvarõam //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.23 ||


_____START JKv_7,2.23:

ghuùer dhàtor avi÷abdane 'rthe niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
ghuùñà rajjuþ  /
ghuùñau pàdau  /
avi÷abdane iti kim ? avaghuùitaü vàkyamàha  /
vi÷abdanaü pratij¤ànam  /
ghuùira÷abdàrthe iti bhåvàdiùu pañhyate  /
ghuùir vi÷abdane iti curàdiùu  /
tayor iha sàmànyena grahaõam  /
vi÷abdanapratiùedha÷ ca j¤àpaka÷curàdiõij vi÷abdanàrthasya anityaþ iti  /
tena ayam api prayogaþ upapanno bhavati, mahãpàlavacaþ ÷rutvà jughuùuþ puùpamàõavàþ  /
svàbhipràyaü ÷abdena aviùkçtavantaþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.24 ||


_____START JKv_7,2.24:

sam ni vi ity etebhya uttarasya ardeþ niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
samarõaþ  /
nyarõaþ  /
vyarõaþ  /
ardeþ iti kim ? samedhitaþ  /
saünivibhyaþ iti kim ? arditaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.25 ||

_____START JKv_7,2.25:

abhi÷abàd uttarasya ardeþ àvidårye 'rthe niùñhàyàm ióàgamo na bhavati  /
abhyarõà senà  /
abhyàrõà ÷arat  /
àvidårye iti kim ? abhyardito vçùalaþ  /
÷ãtena pãóitaþ ity arthaþ  /
vidåram viprakçùñam, tato 'nyadavidåram, tasya bhàvaþ àvidåryam  /
etasmàd eva nipàtanàt na na¤pårvàt tatpuruùàt (*5,1.121) ity uttarasya bhàvapratyayasya pratiùedho na bhavati //


____________________________________________________________________


#<õer adhyayane vçttam>#  || PS_7,2.26 ||


_____START JKv_7,2.26:

õyantasya vçtter niùñhàyàm adhyayanàrthe vçttam iti ióabhàvaþ õiluk ca nipàtyate  /
vçtto guõe devadattena  /
vçttaü pàràyaõaü devadattena  /
adhyayane iti kim ? vartitam anyatra  /
vçtirayam akarmakaþ, sa õyarthe vartamànaþ sakarmako bhavati  /
tena nirvçttam iti hi prakçñer eva karmaõi ktapratyayo dç÷yate  /
tadvad iha api õyarthavçtter eva ca vçteþ vçtto guõo devadattena iti bhaviùyati iti nipàtanam anarthakam ? tat kriyate yadàpi õicaiva õyartho 'bhidhãyate tadàvartitam ity adhyayane mà bhåt iti kecit  /
apare tu vartito guõo devadattena ity api icchanti //


____________________________________________________________________

[#807]

##  || PS_7,2.27 ||


_____START JKv_7,2.27:

õeþ ity anuvartate  /
dam ÷am pårã das spa÷ chad j¤ap ity eteùàü õyantànàü dhàtånàü và aniñtvaü nipàtyate  /
dàntaþ, damitaþ  /
÷àntaþ, ÷amitaþ  /
pårõaþ, påritaþ  /
dastaþ, dàsitaþ  /
spaùñaþ, spà÷itaþ  /
channaþ, chàditaþ  /
j¤aptaþ, j¤apitaþ  /
iñpratiùedho õiluk ca nipàtyate  /
j¤aptes tu bharaj¤apisanàm iti vikalpavidhànàt yasya vibhàùà (*7,2.15) iti nitye pratiùedhe pràpte vikalpàrthaü nipàtanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.28 ||


_____START JKv_7,2.28:

và iti vartate  /
ruùi ama tvara saïghuùa àsvana ity eteùàü niùñhàyàü và ióàgamo na bhavati  /
ruùñaþ ruùitaþ  /
ti-iùa-saha-lubha-ruùa. riùaþ (*4,2.48) iti vikalpavidhànàt yasya vibhàùà (*7,2.15) iti pratiùedhe pràpte vikalpàrthaü vacanam  /
ama - abhyàntaþ, abhyamitaþ  /
tvara - tårõaþ, tvaritaþ  /
àdita÷ ca (*7,2.16) iti pratiùedhe pràpte vacanam  /
saïghuùa - saïghuùñau pàdau, saïghuùitau pàdau  /
saïghuùñaü vàkyamàha, saïghuùitaü vàkyamàha  /
saïghuùñau damyau, saïghuùitau damyau  /
sampårvasya ghuùer avi÷addane 'pi paratvàd ayam eva vikalpo bhavati  /
àsvana - àsvànto devadattaþ, àsvanito devadattaþ  /
àsvàntaü manaþ, àsvanitaü manaþ  /
àïpårvasya svaner mano 'bhidhàne 'pi paratvàdayaü vikalpaþ kùubdhasvànta iti nipàtanaü bàdhate //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.29 ||


_____START JKv_7,2.29:

lomasu vartamànasya hçùer niùñhàyàü và ióàgamo na bhavati  /
hçùñàni lomàni, hçùitàni lomàni  /
hçùñaü lomabhiþ, hçùitaü lomabhiþ  /
hçùñàþ ke÷àþ, hçùitàþ ke÷àþ  /
hçùñaü ke÷aiþ hçùitaü ke÷aiþ  /
hçùu alãke ity udittvàn niùñhàyàmaniñ, hçùa tuùñau ity ayaü señ, tayor ubhayor iha grahaõam ity ubhayatra vibhàùà iyam  /
lomàni mårdhajàni aïgajàni ca sàmànyena gçhyante, yathà lomanakhaü spçùñvà ÷aucaü kartavyam iti  /
tadviùaye ca harùe vartamàno lomasu vartate ity ucyate  /
lomasu iti kim ? hçùño devadatta ity alãkàrthasya, hçùito devadattaþ iti tuùñyarthasya  /
vismitapratighàtayo÷ ca+iti vaktavyam  /
hçùño devadattaþ, hçsito devadattaþ  /
vismitaþ ity arthaþ  /
hçùñàþ dantàþ, hçùitàþ dantàþ  /
pratihatàþ ity arthaþ //


____________________________________________________________________


[#808]

##  || PS_7,2.30 ||


_____START JKv_7,2.30:

apacitaþ iti và nipàtyate  /
apapårvasya càyteþ niùñhàyàm aniñtvaü cibhàva÷ ca nipàtyate  /
apacito 'nena guruþ, apacàyito 'nena guruþ  /
ktini nityam iti vaktavyam  /
ktini nityaü cibhàvo nipàtyate  /
apacitiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.31 ||


_____START JKv_7,2.31:

hvarateþ dhàtor niùñhàyaü chandasi hru ity ayam àde÷o bhavati  /
hru tasya càhru tasya ca  /
ahru tamasi havirdhànam  /
chandasi iti kim ? hvçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.32 ||


_____START JKv_7,2.32:

aparihvçtàþ iti nipàtyate chandasi viùaye  /
hru ity etasya àde÷asya abhàvo nipàtyate  /
aparihvçtàþ sanuyàma vàjam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.33 ||


_____START JKv_7,2.33:
hvaritaþ iti hvarater niùñhàyàm ióàgamo guõa÷ ca nipàtyate chandasi viùaye, soma÷ ced bhavati  /
mà naþ somo hvaritaþ  /
vihvaritastvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.34 ||


_____START JKv_7,2.34:

grasita skabhita stabhita uttabhita catta vikasta vi÷astç ÷aüstç ÷àstç tarutç taråtç varutç varåtç varåtrãþ ujjvaliti kùariti kùamiti vamiti amiti ity etàni chandasi viùaye nipàtyante  /
tatra grasita skabhita stabhita uttabhita iti grasu skambhu stambhu ity eteùàm udittvàn niùñhàyàm iñpratiùedhe pràpte ióàgamo nipàtyate  /
grasitaü và etat somasya  /
grastam iti bhàùàyàm  /
skabhita - viùkabhite ajare  /
viùkabdha iti bhàùàyàm  /
stabhita - yena svaþ stabhitam  /
stabdham iti bhàùàyàm  /
uttabhita - satyenottabhità bhåmiþ  /
uttabdhà iti bhàùàyàm  /
uttabhita iti utpårvasya nipàtasàmarthyàd anyopasargapårvaþ stabhita÷abdo na bhavati  /

[#809]

catta, vikasta iti cateþ kase÷ ca vipårvasya niùñhàyàm ióabhàvo nipàtyate  /
cattà varùeõa vidyut catità iti bhàùàyàm  /
vikasta - uttànàyà hçdayaü yad vikastam  /
vikasitam iti bhàùàyàm  /
nipàtanaü bahutvàpekùam, vikastàþ iti bahuvacanaü kçtam  /
apareùu tu nipàtaneùu pratyekaü vibhaktinirde÷aþ  /
vi÷astç ÷aüstç ÷àstç iti ÷aser vipårvasya ÷aüseþ ÷àse÷ ca tçci ióabhàvo nipàtyate  /
vi÷astç - ekastvaùñura÷vasyàvi÷astà  /
vi÷asità iti bhàùàyàm  /
÷aüstç - uta ÷aüstà suvipraþ  /
÷aüsità iti bhàùàyàm  /
÷àstç - pra÷àstà  /
pra÷àsitam iti bhàùàyàm  /
tarutç taråtç varutç varåtç varåtrãþ iti tarateþ vçïvç¤o÷ ca tçci uñ åñ ity etàv àgamau nipàtyete  /
tarutàraü rathànàm, taråtàram  /
taritàram, tarãtàram iti bhàùàyàm  /
varutàraü rathànàm, varåtàraü rathànàm  /
varitàram, varãtàram iti bhàùàyàm  /
varutrã tvà devã vi÷vadevyavatã  /
jasi pårvasavarõoccàraõaü prayogadar÷anàrtham  /
atantraü caitat  /
idam api hi bhavati - ahoràtràõi vai varåtrayaþ iti  /
chàndasikamatra hrasvatvam  /
prapa¤càrtham eva ca ïãbantasya nipàtanam  /
varåtç÷abdo hi nipàtitaþ, tata eva ïãpi sati siddho varåtrã÷abdaþ  /
ujjvaliti kùariti kùamiti vamiti amiti iti ca jvalater utpårvasya kùara kùama vama ity eteùàü ca tipi ÷apaþ ikàràde÷o nipàtyate, ÷apo lugvà, ióàgamaþ  /
agnirujjvaliti  /
ujjvalati iti bhàùàyàm  /
kùariti - stokaü kùariti  /
kùarati iti bhàùàyàm  /
kùamiti - stomaü kùamiti  /
kùamati iti bhàùàyàm  /
vamiti - yaþ somaü vamiti  /
vamati iti bhàùàyàm  /
amiti - abhyamiti varuõaþ  /
abhyamati iti bhàùàyàm  /
itikaraõaü pradar÷anàrtham tena kvacit ãkàro bhàvati, ravimabhyamãti varuõaþ ity api hi vede pañhyate //


____________________________________________________________________


#<àrdhadhàtukasya+ió valàdeþ>#  || PS_7,2.35 ||


_____START JKv_7,2.35:

chandasi iti nivçttam  /
àrdhadhàtukasya valàder ióàgamo bhavati  /
lavità  /
lavitum  /
lavitavyam  /
pavità  /
pavitum  /
pavitavyam  /
àrdhadhàtukasya iti kim ? àste  /
÷ete  /
vaste  /
rudàdibhyaþ sàrvadhàtuke (*7,2.56) ity etasmin niyamàrthe vaj¤àyamàne pratipattigauravam bhavati iti àrdhadhàtukagrahaõaü kriyate  /
valàdeþ iti kim ? lavyam  /
pavyam  /
lavanãyam  /
pavanãyam  /
iñ iti vartamàne punaþ iógrahaõaü pratiùedhanivçttyartham //


____________________________________________________________________


[#810]

##  || PS_7,2.36 ||


_____START JKv_7,2.36:

niyamàrtham idam  /
snukramoþ àrdhadhàtukasya valàdeþ ióàgamo bhavati, na cet snukramã àtmanepadasya nimittaü bhavataþ  /
kva ca tàvàtmanepadasya nimittam ? yatra àtmanepadaü tad à÷rayaü bhavati, bhàvakarmakarmakartçkarmavyatihàràþ kramer vçttyàdaya÷ ca  /
tena ayam saty àtmanepade pratiùedho bhavati na asati iti  /
pratiùedhaphalaü ca+idaü såtram  /
snukramoruditvàt iñ siddha eva  /
prasnavità  /
prasnavitum  /
prasnavitavyam  /
prakramità  /
prakramitum  /
prakramitavyam  /
anàtmanepadanimitte iti kim ? prasnoùãùña  /
prakraüsãùña  /
prasnoùyate  /
prakraüsyate  /
prasusnåùiùyate  /
pracikraüsiùyate  /
sarvatra+eva atra snaitiþ krami÷ ca àtmanepadasya nimittam  /
sanantàd api pårvavatsanaþ (*1,3.62) iti àtmanepadaü vidhãyate  /
nimittagrahaõaü kim ? sãyuóàdes tatparaparasya ca pratiùedhàrtham  /
iha tu prasnavitevàcarati iti prasnavitrãyate iti kyaïatam àtmanepadasya nimittam, na snautiþ  /
krames tu kartaryàtmanepadaviùayàdasatyàtmanepade kçti pratiùedho vaktavyaþ  /
prakrantà  /
upakrantà  /
kartari iti kim ? prakramitavyam  /
upakramitavyam  /
àtmanepadaviùayàt iti kim ? niùñramitià  /
snauteþ sani kiti ca pratyaye ÷ryukaþ kiti (*7,2.11), sani grahaguho÷ca (*7,2.12) ity eva pratiùedho bhavati  /
prasusnåùati  /
prasnutaþ  /
prasnutavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.37 ||


_____START JKv_7,2.37:

grahaþ uttarasya iñaþ aliñi dãrgho bhavati  /
grahãtà  /
grahãtum  /
grahãtavyam  /
aliñi iti kim ? jagçhiva  /
jagçhim  /
prakçtasyeño dãrghatvamidam, ciõvadiño na bhavati  /
gràhità  /
hràhiùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.38 ||


_____START JKv_7,2.38:

vç iti vçïvç¤oþ sàmànyena grahaõam  /
tasmàd uttarasya ékàràntebhya÷ ca iño và dãrgho bhavati  /
varità, varãtà  /
pràvarità, pràvarãtà  /
ékàràntebhyaþ - tarità, tarãtà  /
àstarità, àstarãtà  /
vétaþ iti kim ? karùyati  /
hariùyati  /
aliñi ity eva, vavaritha  /
teritha //


____________________________________________________________________


[#811]

##  || PS_7,2.39 ||


_____START JKv_7,2.39:

vçtaþ uttarasya iño liïi dãrgho na bhavati  /
vivariùãùña  /
pràvariùãùña  /
àstariùãùña  /
vistariùãùña //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.40 ||


_____START JKv_7,2.40:

parasmaipadapare sici véta uttarasya iño dãrghaþ na bhavati  /
pràvàriùñàm  /
pràvàriùuþ  /
atàriùñàm  /
atàriùuþ  /
àstàriùñàm  /
àstàriùuþ  /
parasmaipadeùu iti kim ? pràvariùña, pràvarãùña //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.41 ||


_____START JKv_7,2.41:

vétaþ sani và ióàgamo bhavati  /
vuvårùate, vivariùate, vivarãùate  /
pràvuvårùati, pràvivariùati, pràvivarãùati  /
ékàràntebhyaþ - titãrùati, titariùati, titarãùati  /
àtistãrùate, àtistariùate, àtistarãùate  /
sani grahaguho÷ ca (*7,2.12) iti iñpratiùedhe pràpte pakùe ióàgamo vidhãyate  /
iña÷ ca véto và (*7,2.38) iti pakùe dãrghaþ  /
cikãrùati, jihãrùati ity atra+upade÷àdhikàràt làkùaõikatvàc ca ióàgamo na bhavati //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.42 ||


_____START JKv_7,2.42:

véto liïi sici ca àtmanepadapare và ióàgamo bhavati  /
vçùãùña, variùãùña  /
pravçùãùña, pràvariùãùña  /
àstariùãùña, àstãrùãùña  /
sici khalv api - avçta, avariùña, avarãùña  /
pràvçta, pràvariùña, pràvarãùña  /
àstãrùña, àstariùña, àstarãùña  /
àtmanepadeùu iti kim ? pràvàriùñàm  /
pràvàriùuþ  /
liïaþ pratyudàharaõaü na dar÷itam, asambhavàt yàsuño 'valàditvàt iti //


____________________________________________________________________


#<çta÷ ca saüyogàdeþ>#  || PS_7,2.43 ||


_____START JKv_7,2.43:

çdantàd dhàtoþ saüyogàdeþ uttarayoþ liïsicoràtmanepadeùu và ióàgamo bhavati  /
dhvçùãùña, dhvariùãùña  /
smçùãùña, samariùãùña  /
adhvçùàtàm, adhvariùàtàm  /
asmçùàtàm, asmariùàtàm  /
çta iti kim ? cyoùãùña  /
ploùãùña  /
acyoùña  /
aploùña  /
saüyogàdeþ iti kim ? kçùãùña  /
hçùãùña  /
akçta  /
ahçta àtmanepadeùu ity eva, adhvàrùãt  /
asmàrùãt  /
saüskçùãùña, samaskçta ity atra+upade÷àdhikàràt, abhàktatvàc ca suña ióàgamo na bhavati //


____________________________________________________________________


[#812]

##  || PS_7,2.44 ||


_____START JKv_7,2.44:

svarati såti såyati dhå¤ ity etebhyaþ, ådidbhya÷ca+uttarasya valàder àrdhadhàtukasya và ióàgamo bhavati  /
svartà, svarità  /
såti - prasotà, prasavità  /
såyati - sotà, savità  /
dhå¤ - dhotà, dhavità  /
ådhidbhyaþ khalv api - gàhå - vigàóhà, vigàhità  /
gupå - goptà, gopità  /
và iti vartamane punar vàgrahaõaü liïsicor nivçttyartham  /
såtisåyatyor vikaraõanirde÷aþ ùå preraõe ity asya nivçttyarthaþ  /
dhå¤ iti sànubandhakasya nirdeso dhå vidhånane ity asay nivçttyarthaþ  /
savità, dhuvità ity eva nityam etayor bhavati  /
svarater etasmàd vikalpàt çddhanoþ sye (*7,2.70) ity etad bhavati vipratiùedhena  /
svariùyati  /
kiti tu pratyaye ÷ryukaþ kiti (*7,2.11) iti nityaþ pratiùedho bhavati pårvavipratiùedhena  /
svçtvà  /
såtvà  /
dhåtvà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.45 ||


_____START JKv_7,2.45:

radha hiüsàsaüsiddhyoþ ity evam àdibhyo 'ùñàbhya uttarasya valàder àrdhadhàtukasya và ióàgamo bhavati  /
raddhà, radhità  /
naüùñà, na÷ità  /
traptà, tarptà, tarpità  /
draptà, darptà, darpità  /
drogdhà, droóhà, drohità  /
mogdhà, moóhà, mohità, snogdhà, snoóhà, snohità  /
snegdhà, sneóhà, snehità  /
kràdiniyamàl liñi radhàdibhyaþ paratvàd vikalpaü kecid icchanti  /
apare punaràhuþ, pårvavidheriõniùedhavidhànasàmarthyàt balãyastvaü pratiùedhaniyamasya iti nityamiñà bhavitavyam  /
rarandhiva, rarandhima iti bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.46 ||


_____START JKv_7,2.46:

nir ity evaü pårvàt kuùa uttarasya valàder àrdhadhàtukasya và ióàgamo bhavati  /
niùkoùñà, niùkoùità  /
niùkoùñum, niùkoùitum  /
niùkoùñavyam, niùkoùitavyam  /
niraþ iti kim ? koùità  /
koùitum  /
koùitavyam  /
nisaþ iti vaktavye niraþ iti nirde÷ena rephàntam upasargàntaram asti iti j¤àpyate  /
tasya hi nilayanam iti upasargasya ayatau (*8,2.19) iti latvaü bhavati  /
niso hi rutvasya asiddhatvàl latvaü na syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.47 ||


_____START JKv_7,2.47:

niraþ kuùo niùñhàyàm ióàgamo bhavati  /
niùkuùitaþ  /
niùkuùitavàn  /
iïgrahaõaü nityàrtham  /
àrambho hi yasya nibhàùà (*7,2.15) ity asya bàdhakaþ, anyathà hi nikalpàrtha eva syàt  /
atra+eva nityam ióàgamaþ, uttaratra vikalpa eva iti //


____________________________________________________________________


[#813]

##  || PS_7,2.48 ||

_____START JKv_7,2.48:

takàràdàv àrdhadhàtuke iùu saha lubha ruùa ity etebhyo và ióàgamo bhavati  /
iùu - eùñà, eùità  /
iùu icchàyàm ity asya ayaü vikalpa iùyate  /
yas tu iùa gatau iti daivàdikaþ, tasya preùità, preùitum, preùitavyam iti nityaü bhavati  /
yo 'pi iùa àbhãkùõye iti kçyàdau pañhyate, tasya apy evam eva  /
tadartham eva tãùasaha iti såtre kecit uditamiùaü pañhanti  /
saha - soóhà, sahità  /
lubha - lobdhà, lobhità  /
ruùa - roùñà, roùità  /
riùa - reùñà, reùità  /
tãti kim ? eùiùyati //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.49 ||


_____START JKv_7,2.49:

ivantànàü dhàtånàm, çdhu bhrasja dambhu ÷ri svç yu årõu bhara j¤api san ity eteùàü ca sani và ióàgamo bhavati  /
ivantànàm - dideviùati, dudyåùati  /
siseviùati, susyåùati  /
çdhu - ardidhiùati, ãrtsati  /
bhrasja - bibhrajjiùati, bibhrakùati, bibharjjiùati, bibharkùati  /
dambhu - didambhiùati, dhipsati, dhãpsati  /
÷ri - ucchi÷rayiùati, ucchi÷rãùati  /
svç - sisvariùati, susvårùati  /
yu- yiyaviùati, yuyåùati  /
årõu - prorõunaviùati, prorõunaviùati, prorõunåùati  /
bhara iti bhç¤ ity etasya bhauvàdikasya grahaõam, ÷apà nirde÷àt  /
vibhariùati, bubhårùati  /
j¤api - jij¤apayiùati, j¤ãpsañi  /
san - sisaniùati, siùàsati  /
kecid atra bharaj¤apisanitanipatidaridràõàm iti pañhanti  /
tani - titaniùati, titaüsati, titàüsati  /
pati - pipatiùati, pitsati  /
daridrà - didaridriùati, didaridràsati  /
sani iti kim ? devità  /
bhraùñà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.50 ||


_____START JKv_7,2.50:

kli÷aþ ktvàniùñhyoþ và ióàgamo bhavati  /
kliùñvà, kli÷itvà  /
kliùñaþ, kli÷itaþ  /
kliùñavàn, kli÷itavàn  /
kli÷å vibàdhane ity asya ktvàyàü vikalpaþ siddha eva niùñhàyàü tu yasya vibhàùà (*7,2.15) iti pratiùedhaþ pràpnoti  /
kli÷a upatàpe ity etasya tu ktvàyàü niùñhàyàü ca nityam ióàgamaþ pràpnoti, tadarthaü ktvàgrahaõaü kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.51 ||


_____START JKv_7,2.51:

påïa÷ ca ktvàniùñhayor và ióàgamo bhavati  /
pårvà, pavitvà  /
somo 'tipåtaþ, somo 'tipavitaþ  /
påtavàn, pavitavàn  /
÷ryukaþ kiti (*7,2.11) iti pratiùedhe pràpte vikalpo vidhãyate //


____________________________________________________________________


[#814]

##  || PS_7,2.52 ||


_____START JKv_7,2.52:

vasateþ kùudhe÷ ca ktvàniùñhayoþ ióàgamaþ bhavati  /
uùitvà  /
uùitaþ  /
uùitavàn  /
kùudhitvà  /
kùudhitaþ  /
kùudhitavàn  /
vasati iti vikaraõo nirde÷àrtha eva  /
vastes tu udàttatvàd eva bhavitavyam iñà  /
punar iógrahaõaü nityàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.53 ||


_____START JKv_7,2.53:

a¤ceþ påjàyàm arthe ktvàniùñhayoþ ióàgamo bhavati  /
a¤citvà jànu juhoti  /
a¤cità asya guravaþ  /
udito và (*7,2.56) iti ktvàpratyaye vikalpaþ pràptaþ, niùñhàyàm yasya vibhàùà (*7,2.15) iti pratiùedhaþ pràptaþ, tadartham idaü pràrabdham  /
påjàyàm iti kim ? udaktamudakaü kåpàt  /
uddhçtam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.54 ||


_____START JKv_7,2.54:

lubho vimohane 'rthe vartamànàt ktvàniùñhayoþ ióàgamo bhavati  /
lubhitvà, lobhitvà  /
vilubhitàþ ke÷àþ  /
vilubhitaþ sãmantaþ  /
vilubhitàni padàni  /
vimohanam àkulãkaraõam, tatra ktvàyàü tãùasahalubharuùariùaþ (*7,2.48) iti vikalpaþ, niùñhàyàm yasya vibhàùà (*7,2.15) iti pratiùedhaþ pràptaþ  /
vimohane iti kim ? lubdho vçùalaþ  /
÷ãtena pãóitaþ ity arthaþ  /
lubdhvà, lubhitvà, lobhitvà  /
gàrdhye yathàpràptam eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.55 ||


_____START JKv_7,2.55:

jé vra÷ci ity etayoþ ktvàpratyaye ióàgamo bhavati  /
jaritvà, jarãtvà  /
vra÷citvà  /
jé ity etasya ÷ryukaþ kiti (*7,2.11) iti pratiùedhaþ pràptaþ, vra÷ceruditvàd vikalpaþ  /
ktvàgrahaõaü niùñhànivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.56 ||


_____START JKv_7,2.56:

udito dhàtoþ ktvàpratyaye parato và ióàgamo bhavati  /
÷amu - ÷amitvà, ÷àntvà  /
tamu - tamitvà, tàntvà  /
damu - damitvà, dàntvà //


____________________________________________________________________


[#815]
##  || PS_7,2.57 ||


_____START JKv_7,2.57:

sakàràdàvasici àrdhadhàtuke kçta cçta chçda tçda nçta ity etebhyo dhàtubhyo và ióàgamo bhavati  /
kçta - kartsyati  /
akartsyat  /
cikçtsati  /
kartiùyati  /
akartiùyat  /
cikartiùati  /
cçta - caetsyati  /
acartsyat  /
cicçtsati  /
cartiùyati  /
acartiùyat  /
cicartiùati  /
chçda - chartsyati  /
acchartsyat  /
cicchçtsati  /
chardiùyati  /
acchardiùyat  /
cichardiùati  /
tçda - tartsyati  /
atartsyat  /
titçtsasi  /
tardiùyati  /
atardiùyat  /
titardiùati  /
nçta - nartsyati  /
anartsyat  /
ninçtsati  /
nartiùyati  /
anartiùyat  /
ninartiùati  /
se iti kim ? kartità  /
asici iti kim ? akartãt //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.58 ||


_____START JKv_7,2.58:

gamer dhàtoþ sakàràder àrdhadhàtukasya parasmaipadesu ióàgamo bhavati  /
gamiùyati  /
agamiùyat  /
jigamiùati  /
gameþ iti kim ? ceùyati  /
iógrahaõaü nityàrtham  /
parasmaipadeùu iti kim ? saügaüsãùña  /
saügaüsyate  /
saüjigaüsate  /
saüjigaüsiùyate  /
adhijigàüsate  /
adhijigàüsiùyate  /
gamer iïàde÷asya ajjhanagamàü sani (*6,4.16) iti dãrghatvam  /
se ity eva, gantàsmi, gantàsvaþ, gantàsmaþ  /
àtmanepadena samànapadasthasya gameþ ayam ióàgamo neùyate  /
anyatra sarvatraiveùyate  /
kçtyapi hi bhavati, parasmaipadaluki ca, saüjigamiùità, adhijigamiùità vyàkaraõasya, jigamiùa tvam iti  /
pada÷eùakàrasya punar idaü dar÷anam - gamyupalakùaõàrthaü parasmaipadagrahaõam, parasmaipadeùu yo gamir upalakùitas tasmàt sakàràder àrdhadhàtukasya ió bhavati  /
tanmatena saüjigaüsità, adhijigaüsità vyàkaraõasya ity eva bhavitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.59 ||


_____START JKv_7,2.59:

vçtàdibhya÷ caturbhyaþ uttarasya sakàràder àrdhadhàtukasya parasmaipadeùu ióagamo na bhavati  /
vçt - vartsyati  /
avartsyat  /
vivçtsati  /
vçdhå - vartsyati  /
avartsyat  /
vivçtsati  /
÷çdhå - ÷artsyati  /
a÷artsyat  /
÷i÷çtsati  /
syandå - syantsyati  /
asyantsyat  /
sisyantsati  /
caturbhyaþ iti na vaktavyam, vçdgrahaõaü hi tatra dyutàdiparisamàptyartham kriyate - kçpå sàmarthye vçt iti, tad eva yadi vçtàdisamàptyartham api vij¤àyate na ki¤cidaniùñaü pràpnoti ? tat kriyate syanderådillakùaõam antaraïgam api vikalpaü pratiùedho yathà bàdheta iti  /
caturgrahaõe hi sati tàtparyeõa syandiþ saünidhàpito bhavati  /
parasmaipadeùu ity eva, vartiùyate  /
vartiùãùña  /
avartiùyata  /
vivartiùate  /
atra api àtmanepadena samànapadasthebhyo vçtàdibhya ióàgama iùyate  /
anyatra sarvatra pratiùedhaþ  /
kçtyapi hi parasmaipadaluki ca pratiùedho bhavati, vivçtsità, vivçtsa tvam iti //


____________________________________________________________________


[#816]

##  || PS_7,2.60 ||


_____START JKv_7,2.60:

kçpa uttarasya tàseþ sakàràde÷ ca ardhadhàtukasya parasmaipadeùu ióàgamo na bhavati  /
÷vaþ kalptà  /
kalpsyati  /
akalpsyat  /
cikëpsati  /
parsmaipadeùu ity eva, kalpitàse  /
kalpiùyate  /
kalpiùãùña  /
akalpiùyata  /
cikalpiùate  /
këper apy àtmanepadena samànapadasthasya ióàgamaþ iùyate  /
anyatra pratiùedhaþ  /
kçtyapi hi parsamipadaluki ca pratiùedho bhavati, cikëpsità, cikëpsa tvam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.61 ||


_____START JKv_7,2.61:

tàsau ye nityàniño dhàtavaþ ajantàþ, tebhyastàsàviva thali ióàgamo na bhavati  /
yàtà - yayàtha  /
cetà - cicetha  /
netà - ninetha  /
hotà - juhotha  /
acaþ iti kim ? bhettà - bibheditha  /
tàsvat iti kim ? låtvà - lulavitha  /
thali iti kim ? yàtà - yayiva  /
yayima  /
aniógrahaõaü nityam ity anena vi÷eùaõàrtham  /
nityagrahaõaü kim ? vidhotà, vidhavità - vidudhavitha  /
tàsi vibhàùiteñ, thali nityam ióàgamo bhavati  /
tàsvat iti vatinirde÷aþ kimarthaþ ? tàsau tatasthali pratiùedhàrthaþ  /
yo hi tàsàvasan, asattvàc ca nityàniñ, tasya thali pratiùedho na bhavati  /
jaghasitha  /
uvayitha  /
uttarasåtre 'pi tàsvaditi vartate  /
adàde÷o hi ghasiþ, ve¤àde÷a÷ ca vayistàsau na asti //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.62 ||


_____START JKv_7,2.62:

upade÷e yo dhàturakàravàn tàsau nityàniñ tasmàt tàsàviva thali ióàgamo na bhavati  /
paktà - papaktha  /
yaùñà - iyaùñha  /
÷ktà - ÷a÷aktha  /
upade÷e iti kim ? karùñà - cakarùitha  /
atvataþ iti kim ? bhettà - vibheditha  /
taparakaraõaü kim ? ràddhà - raràdhitha  /
tàsvat ity eva, jighçkùati  /
jagrahitha  /
nityam aniñaþ ity eva, aïktà, a¤jità - àna¤jitha //


____________________________________________________________________


#<çto bhàradvàjasya>#  || PS_7,2.63 ||


_____START JKv_7,2.63:

çkàràntàd ghàtoþ bhàradvàjasya acàryasya matena tàsàviva nityàniñasthali ióàgamo na bhavati  /
smartà - sasmartha  /
dhvartà - dadhvartha  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, çta eva bhàradvàjasya, nànyeùàü dhàtånàm  /
yayitha  /
vavitha  /
pecitha  /
÷ekitha  /
tad ayam arthàt pårvayoþ yogayorvikalpaþ  /
taparakaraõam çkàràntasya nivçttyartham  /
tathà hi sati vidhyartham etat syàt //


____________________________________________________________________


[#817]

##  || PS_7,2.64 ||


_____START JKv_7,2.64:

babhåtha àtatantha jagçbhma vavartha ity etàni nipàtyante nigamaviùaye  /
nigamo vedaþ  /
tvaü hi hotà prathamo babhåtha  /
babhåvitha iti bhàùàyàm  /
àtatantha - yenànatarikùamurvàtatantha  /
àtenitha iti bhàùàyàm  /
jagçbhma - jagçbhmà te dakùiõamindra hastam  /
jagçhima iti bhàùàyàm  /
vavartha - vavartha tvaü hi jyotiùà  /
vavaritha iti bhàùàyàm  /
kràdisåtràd eva asya pratiùedho siddhe niyamàrthaü vacanam, nigame eva, na bhaùàyàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.65 ||


_____START JKv_7,2.65:

sçji dç÷i ity etayoþ thali vibhàùà ióàgamo na bhavati  /
sasçaùñha, sasarjitha  /
dadraùñha, dadar÷itha //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.66 ||


_____START JKv_7,2.66:

atti arti vyayati ity eteùàü thali ióàgamo bhavati  /
àditha  /
àritha  /
vivyayitha  /
vye¤aþ na vyo liñi (*6,1.46) iti àtvapratiùedhaþ  /
attivyayatyoþ çto bhàradvàjasya (*7,2.63) iti niyamàd vikalpaþ  /
artter api nityaþ pratiùedhaþ  /
atra iógrahaõam vispaùñàrtham  /
vikalpavidhàne hi sati attivyayatigrahaõam anarthakam, pratiùedhavidhàne ca artigrahaõam iti nityo 'yaü vidhiþ iógrahaõam antareõa api ÷akyate vij¤àtum //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.67 ||


_____START JKv_7,2.67:

kçtadvirvacanànàü dhàtånàm ekàcàm, àkàràntànàm, ghase÷ ca vasau ióàgamo bhavati  /
àdivàn  /
à÷ivàn  /
pecivàn  /
÷ekivàn  /
dhàtvabhyàsayoþ ekàde÷e kçte etvàbhyàsalopayo÷ ca kçtayoþ kçtadvirvacanà ete ekàco bhavanti àt - yayivàn  /
tasthivàn  /
ghas - jakùivàn  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, ekàjàd ghasàm eva vasàvióàgamo bhavati na anayeùàm  /
bibhidvàn  /
cicchidvàn  /
babhåvàn  /
÷i÷rivàn  /
kràdiniyamàt pratiùedhàbhàvàc ca ya iñ prasaktaþ sa niyamyate  /
àdgrahaõam anekàjgrahaõàrtham  /
dvirvacane hi kçte iñi hi sati àto lopena bhavitavyam  /
daridràtes tu kàsyanekàjgrahaõaü culumpàdyartham ityàmà bhavitavyam  /
daridrà¤cakàra  /
athàpyàm na kriyate tathàpi ca daridràteþ àrdhadhàtuke lopaþ siddha÷ ca pratyayavidhau iti pràg eva pratyayotpatter àkàre lupte ióàgamasya nimittaü vihataü iti na ióàgamo bhavati, dadaridrvàn iti bhavitavyam  /
ghaser api yadi grahaõam iha na kriyate tadà dvirvacanàt paratvàd ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhàlope kçte dvirvacanam eva na syàt, anackatvàt  /
iha tu ghasigrahaõàd upadhàlopam api paratvàt ióàgamo bàdhate  /
tatra kçte gamahanajanakhanaghasàm (*6,4.98) iti upadhàlopaþ  /
sa ca dvirvacane 'ci (*1,1.59) iti dvirvacane kartavye sthànivad bhavati, tena jakùivàn iti sidhyati //


____________________________________________________________________


[#818]

##  || PS_7,2.68 ||


_____START JKv_7,2.68:

gama hana vida vi÷a ity eteùàü dhàtånàü vasau vibhàùà ióàgamo bhavati  /
gama - jagmivàn, jaganvàn  /
mo no dhàtoþ (*8,2.64) iti nakàraþ  /
hana - jaghnivàn, jaghanvàn  /
vida - vividivàn, vividvàn  /
vi÷a - vivi÷ivàn, vivi÷vàn  /
vi÷inà sàhacaryàd iha videstaudàdikasya làbhàrthasya grahaõam  /
j¤ànàrthasya tu nityaü vividvàn ity eva bhavati  /
dç÷e÷ceti vaktavyam  /
dadç÷ivàn, dadç÷vàn //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.69 ||


_____START JKv_7,2.69:

sanoteþ sanater và dhàtoþ saniüsasanivàüsam iti nipàtyate  /
a¤citvàgne saniüsasanivàüsam  /
ióàgama etvàbhyàsalopa÷ ca nipàtyate  /
saniïpårvàt anyatra senivàüsam ity eva bhavati  /
chandasi idaü nipàtanaü vij¤àyate  /
bhàùàyàü senivàüsam iti bhavati //


____________________________________________________________________

#<çddhanoþ sye>#  || PS_7,2.70 ||


_____START JKv_7,2.70:

çkàràntànàü dhàtånàü hante÷ ca sye ióàgamo bhavati  /
kariùyati  /
hariùyati  /
hanisyati  /
svarater veñtvàt çddhanoþ sye ity etad bhavati vipratiùedhena  /
svariùyati  /
taparakaraõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.71 ||


_____START JKv_7,2.71:

a¤jeþ sici ióàgamo bhavati  /
à¤jãt, à¤jãùñàm, à¤jiùuþ  /
sici iti kim ? aïktà a¤jità  /
åditvàd vibhàùà bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.72 ||


_____START JKv_7,2.72:

stu su dhå¤ ity etebhyaþ sici parasamipade parata ióàgamo bhavati  /
astàvãt  /
asàvãt  /
adhàvãt  /
parasmaipadeùu iti kim ? astoùña  /
asoùña  /
adhoùña, adhaviùña //


____________________________________________________________________


[#819]

##  || PS_7,2.73 ||


_____START JKv_7,2.73:

yama rama nama ity eùàm aïgànàm àkàràntànàü ca sagàgamo bhavati parasmaipade sici, ióàgama÷ ca  /
yam ayaüsãt, ayaüsiùñàm ayaüsiùñàü, ayaüsiùuþ  /
ram - araüsãt, araüsiùñàm, araüsiùuþ  /
nam - anaüsãt, anaüsiùñàm anaüsiùuþ  /
akàràntànàm - ayàsãt, ayàsiùñàm, ayàsiùuþ  /
yamàdãnàü halantalakùaõà vçddhiþ pràptà sà neñi pratiùidhyate  /
parasmaipadeùu ity eva, ayaüsta  /
araüsta  /
anaüsta //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.74 ||


_____START JKv_7,2.74:

smiï påï ç a¤jå a÷å ity eteùàü dhàtånàü sani ióàgamo bhavati  /
sismayiùate  /
pipaviùate  /
aririùati  /
a¤jijiùati  /
a÷i÷iùate  /
ïakàragrahaõaü på¤o mà bhåt  /
pupåùati ity eva tasya bhavati  /
a÷eþ ådito grahaõàt a÷noter nityam ióàgamo 'sty eva //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.75 ||


_____START JKv_7,2.75:

kiràdibhyaþ pa¤cabhyaþ sani ióàgamo bhavati  /
ké - cikariùati  /
gé - jigariùati  /
dçï - didariùate  /
dhçï - didhariùate  /
praccþ - pitracchiùati  /
pa¤cabhyaþ iti kim ? sisçkùati  /
kiratigiratyoþ - iñ sani và (*7,2.41) iti vikalpaþ pràptaþ, véto và (*7,2.35) iti ca  /
asyeño dãrghatvaü na+icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.76 ||


_____START JKv_7,2.76:

rudàdibhyaþ uttarasya valàdeþ sàrvadhàtukasya ióàgamo bhavati  /
rud - roditi  /
svap - rvapiti  /
÷vas - ÷vasiti  /
an - pràõiti  /
jakù - jakùiti  /
pa¤cabhyaþ ity eva, jàgarti  /
sàrvadhàtuke iti kim ? svaptà  /
valàdeþ ity eva, rudanti //


____________________________________________________________________


#<ã÷aþ se>#  || PS_7,2.77 ||


_____START JKv_7,2.77:

ã÷a uttarasya se ity etasya sàrvadhàtukasya ióàgamo bhavati  /
ã÷iùe  /
ã÷iùva //


____________________________________________________________________


[#820]

#<ãóa-janor dhve ca>#  || PS_7,2.78 ||


_____START JKv_7,2.78:

ãóa jana ity etàbhyàm uttarasya dhve ity etasya, sye ity etasya ca sarvadhàtukasya ióàgamo bhavati  /
ãóidhve  /
ãóidhvam  /
ãóiùe  /
ãóiùva  /
janidhve  /
janidhvam  /
janiùe  /
janiùva  /
janã pràdurbhàve ity asya chàndasatvàt ÷yano luk upadhàlopàbhàva÷ ca  /
jana janane ity asya api ÷luvikaraõasya grahaõam atra+iùyate  /
tasya karmavyatihàre vyatijaj¤iùe, vyatijaj¤iùva, vyatijaj¤idhve, vyatijaj¤idhvam iti ca bhavati  /
dhve÷abde ã÷er api ióàgama iùyate ã÷idhve ã÷idhvam iti  /
tadarthaü kecit ãóijanoþ sdhve ca iti såtraü pañhanti  /
tatra sakàràdeþ se÷abdasya såtra eva+upàdànàc ca÷abdo bhinnakramaþ ã÷eranukarùaõàrtho vij¤àyate  /
ã÷ãóijanàü sedhvayoþ ity ekam eva såtraü na pañhitam ? vicitrà hi såtrasya kçtiþ paõineþ iti  /
dhve iti kçtañer etvasya grahaõàt laïi dhvami na bhavitavyamiñà  /
loñi punar ekade÷avikçtasya ananyatvàt bhavitavyamiñà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.79 ||


_____START JKv_7,2.79:

sàrvadhàtuke iti vartate  /
sàrvadhàtuke yo liï tasya anantyasya sakàrasya lopo bhavati  /
kaþ punar anantyo liïaþ sakàraþ ? yo yàsuñsuñsãyuñàm  /
kuryàt, kuryàtàm, kuryuþ  /
kurvãta, kurvãyàtàm, kurvãran  /
ananyasya iti kim ? kuryuþ  /
kuryàþ  /
sàrvadhàtuke ity eva, kriyàstàm  /
kriyàsuþ  /
kçùãùña, kçùãyàstàm, kçùãran //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.80 ||


_____START JKv_7,2.80:

akàràntàt aïgàd uttarasya yà ity etasya sàrvadhàtukasya iy ity ayam àde÷o bhavati, pacet, pacetàm, paceyuþ iti  /
atra usyapadàntàt (*6,1.96) iti pararåpaü bàdhitam  /
ataþ iti kim ? cinuyàt  /
sunuyàt  /
taparakaraõam kim ? yàyàt  /
sàrvadhàtuka ity eva, cikãrùyàt  /
nanu ca ato lopaþ (*6,4.48) ity anena atra bhavitavyam, pacet ity atra api hi tarhi ato dãrgho ya¤i (*7,3.101) iti dãrghatvena bhavitavyam, tad anena ava÷yaü vidhyantaraü bàdhitavyam, sa yathaiva dãrghasya bàdhakaþ evam ato lopasya api bàdhakaþ syàt ? syàd etad evaü yadi dãrghaþ sàrvadhàtuke vidhãyate  /
atha tu tiïi vidhãyate, tadà yena nàpràptinyàyena dãrghasyaiva bàdhakaþ syàn na punar ato lopasya  /
yeyaþ ity avibhaktiko nirde÷aþ  /
yaþ iti và ùaùñhãnirde÷e yalopasya asiddhatvamanà÷ritya àdguõaþ kçtaþ, sautratvàn nirde÷asya iti  /
kecit atra ato yàsiyaþ iti såtraü pathanti  /
teùàü sakàràntaþ sthànã, ùaùñhãsamàsa÷ ca //


____________________________________________________________________


[#821]
#<àto ïitaþ>#  || PS_7,2.81 ||


_____START JKv_7,2.81:

àkàrasya ïidavayavasya àkàràntàd aïgàd uttarasya sàrvadhàtukasya iy ity ayam àde÷o bhavati  /
pacete pacethe  /
pacetàm  /
pacethàm  /
yajete  /
yajethe  /
yajetàm  /
yajethàm  /
sàrvadhàtukam apit (*1,2.4) ity atra na ïitãva ïidvat ity evam aïgãkriyate, api tu ïita iva ïidvat iti  /
pårvasåtra eva uccukuñiùati iti prasiddhaye tathàïgãkaraõam  /
yadi gàïkuñàdisåtre ïita iva ïidvad bhavati ity evam aïgãkriyate, tadà anudàttaïiti àtmanepadam (*1,3.12) ity àtmanepadaü prapnoti iti  /
àtaþ iti kim ? pacanti  /
yajanti  /
pacante  /
yajante  /
ïitaþ iti kim ? pacàvahai  /
pacàmahai  /
ataþ ity eva, cinvàte  /
sunvàte  /
taparakaraõam kim ? mimàte  /
mimàthe //


____________________________________________________________________

#<àne muk>#  || PS_7,2.82 ||


_____START JKv_7,2.82:

àne parato 'ïgasyàtaþ mugàgamo bhavati  /
pacamànaþ  /
yajamànaþ  /
akàramàtrabhakto 'yaü muk adupade÷agrahaõena gçhyate iti adupade÷àd iti lasàrvadhàtukànudattatvaü bhavati  /
yady evam àto ïitaþ (*7,2.81) ity ayam api cidhiþ pràpnoti ? taparanirde÷àn na bhaviùyati  /
muki sati adhyardhamàtro bhavati  /
lasàrvadhàtukànudàttatvam api tarhi na pràpnoti ? na+eùa doùaþ  /
upade÷agrahaõaü tatra kriyate  /
tena upade÷àd årdhaü saty api kàlabhede bhavitavyam  /
tathà ca pacavaþ, pacàmaþ ity atra api bhavati //


____________________________________________________________________


#<ãdàsaþ>#  || PS_7,2.83 ||


_____START JKv_7,2.83:

àsaþ uttarasya àna÷abdasya ãkàràde÷o bhavati  /
àsãno yajate  /
atra pa¤camyàþ parasya ùaùñhã kalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.84 ||


_____START JKv_7,2.84:

aùñano vibhaktau parataþ àkàràde÷o bhavati  /
aùñàbhiþ  /
aùñàbhyaþ  /
aùñànàm  /
aùñàsu  /
vibhaktau iti kim ? aùñatvam  /
aùñatà  /
à iti vyaktinirde÷o 'yam  /
àkçtinirde÷e tu nakàrasthane 'nunàsikàkàraþ syàt  /
vikalpena ayam àkàro bhavati, etaj j¤àpitam aùñano dãrghàt (*6,1.172) iti dãrghagrahaõàt, aùñàbhya au÷ (*7,1.21) iti ca kçtàtvasya nirde÷àt  /
tena aùñabhiþ, aùñabhyaþ ity api bhavati  /
tadantavidhi÷ ca atra+iùyate  /
priyàþ aùñau yeùàm te priyàùñànaþ  /
priyàùñau //


____________________________________________________________________


[#822]

##  || PS_7,2.85 ||


_____START JKv_7,2.85:

rai ity etasya halàdau vibhaktau parataþ àkàràde÷o bhavati  /
ràbhyàm  /
ràbhiþ  /
hali iti kim ? ràyau  /
ràyaþ  /
vibhaktau iti kim ? raitvam  /
raità  /
mçjer vçddhiþ (*7,2.114) ity ataþ pràg vibhaktyadhikàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.86 ||


_____START JKv_7,2.86:

yuùmad asmad ity etayoþ anàde÷e vibhaktau parataþ àkàràde÷o bhavati  /
yuùmàbhiþ  /
asmàbhiþ  /
yuùmàsu  /
asmàsu  /
anàde÷e iti kim ? yuùmat  /
asmat  /
hali ity adhikàràd apy atra na syàt  /
uttaratra tu anàde÷agrahaõena prayojanam yo 'ci (*7,2.89) iti, tad ihaiva kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.87 ||


_____START JKv_7,2.87:

dvitãyàyàü ca parataþ yuùmadasmadoþ àkàràde÷o bhavati  /
tvàm  /
màm  /
yuvàm  /
àvàm  /
yuùmàn  /
asmàn  /
àde÷àrthaü vacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.88 ||


_____START JKv_7,2.88:

prathamàyà÷ ca dvivacane parato bhàùàyàü viùaye yuùmadasmadoþ àkàràde÷o bhavati  /
yuvàm  /
àvàm  /
prathamàyàþ iti kim ? yuvayoþ  /
àvayoþ  /
dvivacane iti kim ? tvam  /
aham  /
yåyam  /
vayam  /
bhàùàyàm iti kim ? yuvaü vastràõi pãvasà vasàthe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.89 ||


_____START JKv_7,2.89:

ajàdau vibhaktau anàde÷e yuùmadasmadoþ yakàràde÷o bhavati  /
tvayà  /
mayà  /
tvayi  /
mayi  /
yuvayoþ  /
àvayoþ  /
aci iti kim ? yuvàbhyàm  /
àvàbhyàm  /
yuùmadasmador anàde÷e (*7,2.86) ity atra yadi hali iti anuvartate, ÷akyamakartum aci iti etat ? tat kriyate vispaùñàrtham  /
anàde÷e ity eva  /
tvad gacchati  /
mad gacchati //


____________________________________________________________________


#<÷eùe lopaþ>#  || PS_7,2.90 ||

_____START JKv_7,2.90:

÷eùe vibhaktau yuùmadasmador lopo bhavati  /
ka÷ca ÷eùaþ ? yatra àkàro yakàra÷ ca na vihitaþ  /
pa¤camyà÷ ca caturthyà÷ ca ùaùñhãprathamayor api  /
yàny advivacanàny atra teùu lopo vidhãyate //


[#823]

tvam  /
aham  /
yåyam  /
vayam  /
tubhyam  /
mahyam  /
yuùmabhyam  /
asmabhyam  /
tvat  /
mat  /
yuùmat  /
asmat  /
tava  /
mama  /
yuùmàkam  /
kasmàkam  /
÷eùagrahaõaü vispaùñàrtham  /
÷eùe lope kçte striyàü ñàp kasmàn na bhavati, tvaü bràhmaõã, ahaü bràhmaõã ? snnipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya, aliïge và yusmadasmadã iti  /
kecit tu ÷eùe lopaü ñilopam icchanti  /
katham ? vakùyamàõàde÷àpekùaþ ÷eùaþ, te càde÷à maparyantasya vidhãyante, tena maparyantàd yo 'nyaþ sa ÷eùaþ iti  /
tatra ayaü lopaþ iti ñilopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.91 ||

_____START JKv_7,2.91:

maparyantasya ity ayam adhikàraþ  /
yadita årdhvam anukramiùyàmo maparyantasya ity evaü tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.92 ||


_____START JKv_7,2.92:

yuvàm  /
àvàm  /
maparyantasya iti kim ? yuvakàm, àvakàm iti sàkackasya mà bhåt  /
tva-màv ekavacane (*7,2.97) tvayà  /
mayà  /
maparyantasya iti kim ? sarvasya mà bhåt  /
tathà ca sati tvamayor akàrasya yo 'ci (*7,2.89) iti yakàre kçte aniùñaü råpaü syàt  /
màntasya ity eva siddhe asmin yat parigrahaõaü kçtam, avadhidyotanàrthaü tat  /
mànte mà bhåt  /
kadà ? yadà õyantayoþ kvipi màntatvaü vidyate yuùmadasmadoþ  /
sthànivattvaü ca õeratra kvau lutatvàn na vidyate //
yuvàvau dvivacane (*7,2.92)  /
dvivacane ity arthagrahaõam  /
dvivacane ye yuùmadasmadã dvyarthàbhidhànaviùaye tayoþ maparyantasya sthàne yuva àva ity etàv àde÷au bhavataþ  /
yuvàm  /
àvàm  /
yuvàbhyàm  /
àvàbhyàm  /
yuvayoþ  /
àvayoþ  /
yadà samàse dvyarthe yuùmadasmadã bhavataþ, samàsàrthasya anyasaïkhatvàt ekavacanaü bahuvacanaü và bhavati, tadà api dvyarthayoþ yuùmadasmadoþ yuvàvau bhavataþ , yadi tvàhau sau (*7,2.94) ity evam àdinà àde÷àntareõa na bàdhyete  /
atikràntaü yuvàm atiyuvàm  /
atyàvàm  /
atikràntàn yuvàm atiyuvàn  /
atyàvàn  /
atikràntena yuvàm atiyuvayà  /
atyàvayà  /
atikràntairyuvàm atiyuvàbhiþ  /
atyàvàbhiþ  /
atikràntebhyo yuvàm atiyuvabhyam  /
atyàvabhyam  /
atikràntàd yuvàm atiyuvat  /
atyàvat  /
atikràntebhyo yuvàm atiyuvat  /
atyàvat  /
atikràntànàü yuvàm atiyuvàkam  /
atyàvàkam  /
atikrànte yuvàm atiyuvayi  /
atyàvayi  /
atikrànteùu yuvàm atiyuvàsu  /
atyàvàsu  /
tvàhàdãnàü tu viùaye paratvàt te eva bhavanti  /
atikrànto yuvàm atitvam  /
atyaham  /
atikràntà yuvàm atiyåyam  /
ativayam  /
atikràntàya yuvàm atiyubhyam  /
atimahyam  /
atikràntasya yuvàm atitava  /
atimama  /
yadà tu yuùmadasmadã ekatvabahutvayor vartete, samàsàrthastu dvitve, tadà yuvàvau na bhavataþ  /
atikràntau tvàm atitvàm  /
atimàm  /
atikràntau yuùmàn atiyuùmàn  /
atyasmàn  /
evamunneyam //


____________________________________________________________________


[#824]
##  || PS_7,2.93 ||


_____START JKv_7,2.93:

yuùmadasmadoþ maparyantasya jasi parato yåya vaya ity etàv àde÷au bhavataþ  /
yåyam  /
vayam  /
paramayåyam  /
paramavayam  /
atiyåyam  /
ativayam  /
tadantavidhir atra bhavati, aïgàdhikàre tasya ca taduttarapadasya ca iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.94 ||


_____START JKv_7,2.94:

yuùmadasmador maparyantasya sau pare tva aha ity etau àde÷au bhavataþ  /
tvam  /
aham  /
paramatvam  /
paramàham  /
atitvam  /
atyaham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.95 ||


_____START JKv_7,2.95:

yuùmadasmadoþ maparyantasya tubhya mahya ity etàv àde÷ua bhavato ïayi parataþ  /
tubhyam  /
mahyam  /
paramatubhyam  /
paramamahyam  /
atitubhyam  /
atimahyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.96 ||


_____START JKv_7,2.96:

yuùmadasmadoþ maparyantasya tava mama ity etàv àde÷au bhavato ïasi parataþ  /
tava  /
mama  /
paramatava  /
paramamama  /
atitava  /
atimama //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.97 ||


_____START JKv_7,2.97:

ekavacane ity arthanirde÷aþ  /
ekavacane ye yuùmadasmadã ekàrthàmidhànaviùaye tayor maparyantasya sthàne tva ma ity etàv àde÷au bhavataþ  /
tvàm  /
màm  /
tvayà  /
mayà  /
tvat  /
mat  /
tvayi  /
mayi  /
yadà samàse ekàrthe yuùmadasmadã bhavataþ, samàsàrthasya tv anyasaïkhyatvàt dvivacanaü bahuvacanaü và bhavati, tadàpi tvamàvàde÷au bhavataþ  /
àde÷àntaràõàü tu tvàhau sau (*7,2.94) ity evamàdãnàü viùaye pårvavipratiùedhena te eveùyante  /
atikràntaþ tvàm atitvam  /
atyaham  /
atikràntau tvàm atitvàm  /
atimàm  /
atikràntàn tvàm atitvàn  /
atimàn  /
atikràntàbhyàm tvàm atitvàbhyàm  /
atimàbhyàm  /
atikràntaiþ tvàm atitvàbhiþ  /
atimàbhiþ  /
ity evamàdyudàhartavyam //


____________________________________________________________________


[#825]

##  || PS_7,2.98 ||


_____START JKv_7,2.98:

ekavacane ity anuvartate  /
pratyaye uttarapade ca parata ekavacane vartamànayoþ yusmadasmador maparyantasya tva ma ity etàv àde÷au bhavataþ  /
tavàyaü tvadãyaþ  /
madãyaþ  /
ati÷ayena tvam tvattaraþ  /
mattaraþ  /
tvàm icchati tvadyati  /
madyati  /
tvamivàcarati tvadyate  /
madyate  /
uttarapade - tava putraþ tvatputraþ  /
matputraþ  /
tvaü nàtho 'sya tvannàthaþ  /
mannathaþ  /
ekavacane ity eva, yuùmàkamidam yuùmadãyam  /
asmadãyam  /
yuùmàkaü putraþ, asmàkaü putraþ yuùmatputraþ, asmatputraþ  /
vibhaktau ity adhikàràt pårvayogo vibhaktàv eva  /
tato 'nyatra api pratyaye uttarapade ca yathà syàt ity ayam àrambhaþ  /
nanu càtràpyantarvartinã vibhaktir asti, tasyàm eva àde÷au bhavisyataþ ? na+evaü ÷akyam, lukà tasyà bhavitavyam  /
bahiraïgo luk, antaraïgau àde÷au, prathamaü tau bhaviùyataþ ? etad eva tarhi àde÷avacanaü j¤àpakam antaraïgàn api vidhãn bahiraïgo 'pi luk bàdhate iti  /
tena gomàn priyo 'sya gomatpriyaþ ity evam àdau numàdi lukà bàdhyate  /
evaü ca sati tvàhau sau (*7,2.94) ity evam àdayo 'pi pratyayottarpadayor àde÷à na bhavanti  /
tvaü pradhànam eùàü tvatpradhànàþ  /
matpradhànàþ  /
yåyaü putrà asya yuùmatputraþ  /
asmatputraþ tubhyaü hitaü tvaddhitam  /
maddhitam  /
tava putraþ tvatputraþ  /
matputraþ  /
atha kimarthm eùàü tvàhàdãnàü bàdhanàrtham etan na vij¤àyate ? lakùyasthityapekùayà  /
j¤àpkàrthe hy etasmin bahutaramiùñaü saïgçhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.99 ||


_____START JKv_7,2.99:

tri catur ity etayoþ striyàü vartamànayoþ tisç catasç ity etàv àde÷au bhavato vibhaktau parataþ  /
tisraþ  /
catasraþ  /
tisçbhiþ  /
catasçbhiþ  /
striyàm iti kim ? trayaþ  /
catvàraþ  /
trãõiü  /
catvàri  /
striyàm iti ca+etat tricaturor eva vi÷eùaõaü na aïgasya  /
tena yadà tricatuþ÷abdau striyàm, aïgaü tu liïgàntare, tadà apy àde÷au bhavata eva  /
priyàþ tisro bràhmaõyo 'sya bràhmaõasya priyatisà bràhmaõaþ  /
priyatisrau, priyatisraþ  /
priyatisç bràhmaõakulam, priyatisçõã, priyatiséõi  /
priyacatasà, priyacatasrau, priyacatasraþ  /
priyacatasç, priyacatasçõã, priyacataséõi  /
nadyçta÷ ca (*5,4.153) iti samàsànto na bhavati, vibhaktyà÷rayatvena tisçbhàvasya bahiraïgalakùaõatvàt  /
yadà tu tricatuþ÷abdau liïgàntare, striyàm aïgam, tadà àde÷au na bhavataþ  /
priyàþ trayo 'syàþ, priyàõi trãõi và asyàþ bràhmaõyàþ sà priyatriþ  /

[#826]

priyatrã, priyatrayaþ  /
priyacatvà, priyacatvàrau, priyacatvàraþ  /
tisçbhàve sa¤j¤àyàü kanyupasaïkhyànaü kartavyam  /
tisçkà nàma gràmaþ  /
catasaryàdyudàttanipàtanaü kartavyam  /
catastraþ pa÷ya ity atra caturaþ ÷asi (*6,1.137) ity eùa svaro mà bhåt  /
catasçõàm ity atra tu ùañtricaturbhyo halàdiþ (*6,1.179) ity eva svaro bhavati  /
halàdigrahaõasàmarthyàn nipàtanasvaro bàdhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.100 ||


_____START JKv_7,2.100:
tisç catasç ity etayoþ çtaþ sthàne rephàde÷o bhavati ajàdau vibhaktau parataþ  /
tisraþ tiùñhanti  /
tisraþ pa÷ya  /
catasraþ tiùñhanti  /
catasraþ pa÷ya  /
priyatisraþ ànaya  /
priyàtasraþ ànaya  /
priyatisraþ svam  /
priyacatasraþ svam  /
priyatisri nidhehi  /
priyacatasri nirdhehi  /
pårvasavarõottvaïisarvanàmasthànaguõànàm apavàdaþ  /
paramapi ïisarvanàmasthànaguõaü pårvavipratiùedhena bàdhate  /
aci iti kim ? tisçbhiþ  /
catasçbhiþ  /
çtaþ iti kim ? tisçcatasroþ pratipattyartham, anyathà hi tadapavàdaþ tricaturor eva ayam àde÷o vij¤àyeta //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.101 ||


_____START JKv_7,2.101:

jarà ity etasya jaras ity ayam àde÷o bhavati anyatrasyàm ajàdau vibhaktau parataþ  /
jarasà dantàþ ÷ãryante, jarayà dantàþ ÷ãryante  /
jarase tvà paridadyuþ, jaràyai tvà paridadyuþ  /
aci ity eva, jaràbhyàm  /
jaràbhiþ  /
numo vidhànàt jarasàde÷o bhavati vipratiùedhena  /
atijaràüsi bràhmaõakulàni  /
iha atijarasaü bràhmaõakulaü pa÷ya iti lug na bhavati, ànupårvyà siddhatvat  /
atijara am iti sthite luk, ambhàvaþ, jarasbhàvaþ iti trãõi kàryàõi yugapat pràpnuvanti  /
tatra luk tàvadapavàdatvàd ambhàvena bàdhyate, ambhàvo 'pi paratvàj jarasàde÷ena  /
na ca punar luk÷àstraü pravartate, bhraùñàvasaratvàt, iti evam eva bhavati atijarasaü bràhmaõakulaü pa÷ya iti  /
prathamaikavacane tçtãyàbahuvacane ca atijaraü bràhmaõakulaü tiùñhati, atijaraiþ iti ca bhavitavyam iti gonardãyamatena  /
kiü kàraõam ? sannipàtalakùaõo vidhiranimittaü tadvidghàtasya iti  /
anye tu anityatvàt asyàþ paribhàùàyàþ atijarasaü bràhmaõakulaü tiùñhati, atijarasaiþ ity evaü bhavitavyam iti manyante //


____________________________________________________________________


[#827]

##  || PS_7,2.102 ||


_____START JKv_7,2.102:

tyad ity evam àdãnàm akàràde÷o bhavati vibhaktau parataþ  /
tyad - syaþ, tyau, tye  /
tad - saþ, tau, te  /
yad - yaþ, yau, ye  /
etad - eùaþ, etau, ete  /
idam - ayam, imau, ime  /
adas - asau, amå, amã  /
dvi - dvau  /
dvàbhyàm  /
dviparyantànàü tyadàdãnàmatvamiùyate  /
iha na bhavati, bhavat - bhavàn  /
sa¤j¤opasarjanãbhåtàþ tyadàdayaþ pàñhàdeva paryudastàþ iti iha na bhavati, tyad, tyadau, tyadaþ  /
atityad, atityadau, atityadaþ  /
tyadàdipradhàne tu ÷abde bhavaty eva, paramasaþ paramatau, parmate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.103 ||


_____START JKv_7,2.103:

kim ity etasya kaþ ity ayam àde÷o bhavati vibhaktau parataþ  /
kaþ, kau, ke  /
sàkackasya apy ayam àde÷o bhavati, tena akàra eva kimo na vidhãyate kimo 't (*5,3.12) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.104 ||


_____START JKv_7,2.104:

takàràdau hakàràdau ca vibhaktau parataþ kim ity etasya ku ity ayam àde÷o bhavati  /
kutaþ  /
kutra  /
kuha  /
tihoþ iti ikàraþ uccàraõàrthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.105 ||


_____START JKv_7,2.105:

ati tiy etasyàü vibhaktau parataþ kim ity etasya kva ity ayam àde÷o bhavati  /
kva gamiùyasi  /
kva bhokùyate  /
àde÷àntaravacanam orguõa nivçttyartham  /
kimo óvat iti pratyayàntaraü na vidhãyate, sàkackàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.106 ||


_____START JKv_7,2.106:

tyadàdãnàü takàra-dakàrayoþ anantyayoþ sakàràde÷o bhavati sau parataþ  /
tyad - syaþ  /
tad - saþ  /
etad - eùaþ  /
adas - asau  /
anantyayoþ iti kim ? he sa  /
sà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.107 ||


_____START JKv_7,2.107:

adasaþ sau parataþ sakàrasya aukàràde÷o bhavati so÷ca lopo bhavati  /
asau  /

[#828]

autvapratiùedhaþ sàkackàd và vaktavyaþ sàdutvaü ca  /
yadà ca autvapratiùedhaþ tadà sakàràd uttarasya utvaü bhavati  /
asukaþ  /
asukau  /
uttarapadabhåtànàü tyadàdãnàm akçtasandhãnàm àde÷à vaktavyàþ  /
paramàham  /
paramàyam  /
paramànena  /
adasaþ sorbhavedautvaü kiü sulopo vidhãyate  /
hrasvàl lupyeta sambuddhir na halaþ prakçtaü hi tat //
àpa etvaü bhavet tasmin na jhalãtyanuvartanàt  /
pratyayasthàcca kàditvaü ÷ãbhàva÷ ca prasajyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.108 ||


_____START JKv_7,2.108:

idamaþ sau parataþ makàro 'ntàde÷o bhavati  /
iyam  /
ayam  /
idamo makàrasya makàravacanaü tyadàdyatvabàdhanàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.109 ||


_____START JKv_7,2.109:

idamo dakàrasya sthàne makàràde÷o bhavati vibhaktau parataþ  /
imau, ime  /
imam, imau, imàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.110 ||


_____START JKv_7,2.110:

idamo makàrasya yakàràde÷o bhavati sau parataþ  /
iyam  /
uttarasåtre puüsi iti vacanàt striyàmayaü yakàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.111 ||


_____START JKv_7,2.111:

idamaþ idaråpasya puüsi sau parataþ ay ity ayam àde÷o bhavati  /
ayaü bràhmaõaþ  /
puüsi iti kim ? iyaü bràhmaõã //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.112 ||


_____START JKv_7,2.112:

idamaþ akakàrasya idråpasya sthàne ana ity ayam àde÷o bhavati àpi vibhaktau parataþ  /
anena  /
anayoþ  /
akaþ iti kim ? imakena  /
imakayoþ  /
àpi iti pratyàhàraþ tçtãyaikavacanàt prabhçti supaþ pakàreõa //


____________________________________________________________________


[#829]
##  || PS_7,2.113 ||


_____START JKv_7,2.113:

halàdau vibhaktau parataþ idamo 'kakàrasya idråpasya lopo bhavati  /
àbhyàm  /
ebhiþ  /
ebhyaþ  /
eùàm  /
eùu  /
nànarthake 'lontyavidhiþ iti sarvasya ayam idråpasya lopaþ  /
atha và na ayam illopaþ  /
anàpyakaþ (*7,2.112) iti aïgrahaõam anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.114 ||


_____START JKv_7,2.114:

vibhaktau iti nivçttam  /
mçjer aïgasya iko vçddhir bhavati  /
màrùñà  /
màrùñum  /
màrùñavyam  /
mçjer iti dhàtugrahaõam idam, dhàto÷ ca kàryam ucyamànaü dhàtupratyaya eva veditavyam  /
tena kiüsaparimçóbhyàm, kaüsaparimçóbhiþ ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.115 ||

_____START JKv_7,2.115:

ajantasya aïgasya ¤iti õiti ca pratyaye vçddhir bhavati  /
¤iti - ekastaõóulani÷càyaþ  /
dvau ÷årpaniùpàvau  /
kàraþ  /
hàraþ  /
õiti - gauþ, gàvau, gàvaþ  /
sakhàyau, sakhàyaþ  /
jaitram  /
yautram  /
cyautnaþ  /
jayater yaute÷ ca uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti ùñran pratyayaþ  /
cyavater api tnaõ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.116 ||


_____START JKv_7,2.116:

aïgopadhàyà akàrasya sthàne ¤iti õiti ca pratyaye vçddhir bhavati  /
pàkaþ  /
tyàgaþ  /
yàgaþ  /
pàcayati  /
pàcakaþ  /
pàñhayati  /
pàñhakaþ  /
ataþ iti kim ? bhedayati  /
bhedakaþ  /
upadhàyàþ iti kim ? cakàsayati takùakaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,2.117 ||


_____START JKv_7,2.117:

taddhite ¤iti õiti ca pratyaye parato 'ïgasya acàm àdeþ acaþ sthàne vçddhir bhavati  /
gàrgyaþ  /
vàtsyaþ  /
dàkùiþ  /
plàkùiþ  /
õiti - aupagavaþ  /
kàpañavaþ  /
tvàùñraþ, jàgataþ ity atra acàmàder vçddhir antyopadhàlakùaõàü vçddhiü bàdhate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,2.118 ||


_____START JKv_7,2.118:

kiti ca taddhite parato 'ïgasyàcàm àdeþ acaþ sthàne vçddhir bhavati  /
naóàdibhyaþ phak (*4,1.99) nàóàyanaþ  /
càràyaõaþ pràgvahateùñhak (*4,4.1) àkùikaþ  /
÷àlàkikaþ //
iti kà÷ikàyàü vçttau saptamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ //


______________________________________________________

saptamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________

[#830]

##  || PS_7,3.1 ||


_____START JKv_7,3.1:

devikà ÷iü÷apà dityavàñ dãrghasatra ÷reyas ity etaùàm aïgànàm acàmàdeþ acaþ sthane vçddhiprasaïge àkàro bhavati ¤iti, õiti, kiti taddhite parataþ  /
devikàyàü bhavamudakaü dàvikamudakam  /
devikàkåle bhavàþ ÷àlayaþ dàvikàkålàþ ÷àlayaþ  /
pårvadevikà nàma pràcàü gràmaþ, tatra bhavaþ pårvadàvikaþ  /
pràcàü gràma-nagaràõàm (*7,3.14) iti uttarapadavçddhiþ, sàpi àkàra eva bhavati  /
÷iü÷apà - ÷iü÷apàyàþ vikàraþ camasaþ ÷àü÷apaþ camasaþ  /
palà÷àdirayam, tena pakùe aõ, anudàttàdilakùaõo và a¤  /
÷iü÷apàsthale bhavàþ ÷àü÷apàsthalàþ devàþ  /
pårva÷iü÷apà nàma pràcàü gràmaþ, tatra bhavaþ pårva÷àü÷apaþ  /
dityavàñ - dityauhaþ idam dàtyauham  /
dãrghasatra - dãrghasatre bhavam dàrghasatram  /
÷reyas - ÷reyasi bhavam ÷ràyasam  /
vahãnarasyedvacanaü kartavyam  /
vçddhiviùaye 'càmàdeþ acaþ sthàne vahãnarasya ikàràde÷o bhavati  /
vahãnarasya apatyam vaihãnariþ  /
kecit tu vihãnarasya+eva vaihãnarim icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.2 ||


_____START JKv_7,3.2:

kekaya mitrayu pralaya ity eteùàü yakàràdeþ iya ity ayam àde÷o bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
kekayasya apatyam kaikeyaþ  /
janapada÷abdàt kùatriyàd a¤ (*4,1.168) iti a¤ pratyayaþ  /
mitrayubhàvena ÷làghate maitreyikayà ÷làghate  /
gotra-caraõàc chlàghà-atyàkàra-tadaveteùu (*5,1.134) iti vu¤  /
laukikaü hi tatra gotraü gçhyate  /
loke ca çùi÷abdo gotram ity abhidhãyate  /
pralaya - pralayàt àgatam pràleyam udakam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.3 ||


_____START JKv_7,3.3:

yakàra-vakàràbhyàm uttarasya acàmàdeþ acaþ sthàne vçddhir na bhavati, tàbhyàü tu yakàra-vakàràbhyàü pårvam aijàgamau bhavataþ ¤iti, õiti, kiti ca taddhite parataþ  /
yakàràt aikàraþ, vakàràt aukàraþ  /
vyasane bhavam vaiyasanam  /
vyàkaraõam adhãte vaiyàkaraõaþ  /
sva÷vasya apatyam auva÷vaþ  /
yvàbhyàm iti kim ? nrarthasya apatyam nràrthiþ  /
padàntàbhyàm iti kim ? yaùñiþ praharaõam asya yàùñãkaþ yataþ chàtràþ yàtàþ  /
pratiùedhavacanam aicor viùaya praklçptyartham  /
iha mà bhåt, dàdhya÷viþ, màdhva÷viþ iti  /
nahyatra yvàbhyàm uttarasya vçddhiprasaïgo 'sti  /

[#831]

vçddher abhàvàt pratiùedho 'pi na asti ity aprasaïgaþ  /
uttarapadavçddher apy ayaü pratiùedha iùyate  /
pårvatryalinde bhavaþ pårvatraiyalindaþ  /
yatra tu uttarapadasambandhã yaõ na bhavati tatra na+iùyate pratiùedhaþ  /
dve a÷ãtã bhçto bhåto bhàvã và dvyà÷ãtikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.4 ||

_____START JKv_7,3.4:

dvàra ity evam àdãnàü yvàbhyàm uttarapadasya acàmàder acaþ sthàne vçddhir na bhavati, pårvau tu tàbhyàm aijàgamau bhavataþ  /
dvàre niyuktaþ dauvàrikaþ  /
dvàrapàlasya idaü dauvàrapàlam  /
tadàdividhi÷ ca atra bhavati  /
svaram adhikçtya kçto granthaþ sauvaraþ  /
sauvaraþ adhyàyaþ, sauvaryaþ saptamyaþ iti  /
vyalka÷e bhavaþ vaiyalka÷aþ  /
svasti ity àha sauvastikaþ  /
svarbhavaþ sauvaþ  /
avyayànàü bhamàtre ñilopaþ  /
svargamanam àha sauvargamanikaþ  /
svàdhyàya iti kecit pañhanti, tadanarthakam  /
÷obhano 'dhyàyaþ ity etasyàü vyutpattau tu pårveõa+eva siddham  /
atha api evaü vyutpattiþ kriyate, svo 'dhyàyaþ svàdhyàyaþ iti ? evam apy atra+eva sva÷abdasya+eva pàñhàt siddham  /
tadàdàv api hi vçddhiriyaü bhavaty eva  /
sphyakçtasya apatyam sphaiyakçtaþ  /
svàdumçdunaþ idam sauvàdumçdavam  /
÷unaþ idam ÷auvanam  /
aõi an (*6,4.167) iti prakçtibhàvaþ  /
÷uno vikàraþ ÷auvaü màüsam  /
praõirajatàdibhyo '¤ (*4,3.154) ity a¤  /
÷vàdaü÷ñràyàü bhavaþ ÷auvàdaüùñro maõiþ  /
svasya idam sauvam  /
svagràme bhavaþ sauvagràmikaþ  /
adhyàtmàditvàt ñha¤  /
apadàntàrtho 'yam àrambhaþ  /
dvàra  /
svara  /
vyalka÷a  /
svasti  /
svar  /
sphyakçta  /
svàdumçdu  /
÷van  /
sva  /
dvàràdiþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.5 ||


_____START JKv_7,3.5:

nyagrodha÷abdasya kevalasya yakàràd uttarasya acàmàdeþ acaþ sthàne vçddhir na bhavati, tasmàc ca pårvam aikàra àgamo bhavati  /
nyagrodhasya vikàraþ naiyagrodhaþ camasaþ  /
kevalasya iti kim ? nyagrodhamåle bhavàþ ÷àlayaþ nyàgrodhamålàþ ÷àlayaþ  /
nyagrodhayati iti nyagrodhaþ iti vyutpattipakùe niyamàrtham, avyutpattipakùe vidhyartham //


____________________________________________________________________


[#832]

##  || PS_7,3.6 ||


_____START JKv_7,3.6:

karmavyatihàre yaduktaü tan na bhavati  /
pratiùedhàgamayor ayaü pratiùedhaþ  /
vyàvakro÷ã, vyàvalekhã, vyàvavartã, vyàvahàsã vartate  /
karmavyatihàre õac striyàm (*3,3.43) iti õacprayayaþ, tadantàt õacaþ striyàm a¤ (*5,4.14) //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.7 ||


_____START JKv_7,3.7:
svàgata ity evam àdãnàü yaduktaü tan na bhavati  /
svàgatam ity àha svàgatikaþ  /
svadhvareõa carati svàdhvarikaþ  /
svaïgasya apatyam svaïgiþ  /
vyaïgasya apatyam vyàïgiþ  /
vyaóasya apatyam vyàóiþ  /
vyavahàreõa carati vyàvahàrikaþ  /
vyavahàra÷abdo 'yaü laukike vçtte vartate, na tu karmavyatihàre  /
svapatau sàdhuþ svàpateyaþ  /
dvàràdiùu sva÷abdapàñhàd atra pràptiþ  /
svàgata  /
svadhvara  /
svaïga  /
vyaïga  /
vyaóa  /
vyavahàra  /
svapati  /
svàgatadiþ //


____________________________________________________________________


#<÷va-àder i¤i>#  || PS_7,3.8 ||


_____START JKv_7,3.8:

÷vàdeþ aïgasya i¤i parato yad uktaü tana bhavati  /
÷vabhastrasya apatyam ÷vàbhastriþ  /
÷vàdaüùñriþ  /
÷van÷bado dvàràdiùu pañhyate, tatra ca tadàdividhir bhavati iti etad eva vacanaü j¤àpakam  /
ikàràdigrahaõam kartavyaü ÷vàgaõikàdyartham  /
÷vagaõena carati ÷vàgaõikaþ  /
÷vàyåthikaþ  /
tadantasya ca anyatra api taddhite pratiùedha iùyate  /
÷vàbhastreþ idam ÷vàbhastram //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.9 ||


_____START JKv_7,3.9:

÷vàdeþ aïgasya pada÷abdàntasya anyatarasyàü yaduktaü tan na bhavati  /
÷vapadasya idam ÷vàpadam, ÷auvàpadam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.10 ||


_____START JKv_7,3.10:

uttarapadasya ity ayam adhikàraþ hanasto 'ciõõaloþ (*7,3.32) iti pràgetasmàt  /
mad ita årdhvam anukramiùyàmaþ uttarapadasya ity evaü tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.11 ||


_____START JKv_7,3.11:

pårvavarùikam  /

[#833]

aparavàrùikam  /
purvahaimanam  /
aparahaimanam  /
yatra pa¤camãnirde÷o na asti je proùñhapadànàm (*7,3.18) ity evam àdau, tadartham uttarapadàdhikàraþ  /
pa¤camãnirde÷eùv api vispaùñàrtham, vçddhe÷ ca vyapade÷àrtham  /
uttarapadavçddhau sarvaü ca (*6,2.105) iti uttarapadàdhikàre yà vçddhiþ ity evaü vij¤àyate //
avayavàd çtoþ (*7,3.11)  /
avayavavàcinaþ uttarasya çtuvàcinaþ uttarapadasya ca acàmàdeþ acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
pårvavàrùikam  /
pårvahaimanam  /
aparavàrùikam  /
aparahaimanam  /
pårvaü varùàõàm, aparaü varùàõàm iti ekade÷isamàsaþ  /
tatra bhavaþ (*4,3.53) ity etasiminn arthe varùabhyaùñhak (*4,3.18), hemantàc ca (*4,3.21), sarvatra aõ talopa÷ ca (*4,3.22) ity aõ pratyayaþ  /
tatra çtor vçddhimadvidhau avayavàt iti tadantavidhiþ  /
avayavàt iti kim ? pårvàsu varùàsu bhavam paurvavarùikam  /
kàlàñ ñha¤ (*4,3.11) iti ñha¤  /
avayavapårvasya+eva tadantavidhiþ, na anyasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.12 ||


_____START JKv_7,3.12:

su sarva ardha ity etebhyaþ uttarasya janapadavàcinaþ uttarapadasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
supà¤càlakaþ  /
sarvapà¤càlakaþ  /
ardhapà¤càlakaþ  /
janapadatadavadhyo÷ ca (*4,2.124), avçddhàd api bahuvacanaviùayàt (*4,2.125) iti vu¤  /
susarvàrdhadik÷abdebhyo janapadasya iti tadantavidhiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.13 ||

_____START JKv_7,3.13:

digvàcinaþ uttarasya janapadavàcino madravarjitasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
pårvapà¤càlakaþ  /
aparapà¤càlakaþ  /
dakùiõapà¤càlakaþ  /
pårvavat tadantavidhiþ pratyaya÷ ca  /
di÷aþ iti kim ? pårvaþ pa¤càlànàm pårvapa¤càlaþ, tatra bhavaþ paurvapa¤càlakaþ  /
àparapa¤càlakaþ  /
amadràõàm iti kim ? paurvamadraþ  /
àparamadraþ  /
madrebhyo '¤ (*4,2.108) iti a¤pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.14 ||


_____START JKv_7,3.14:

pràcàü de÷e gràmanagaràõàü di÷a uttareùàm acàmàder aco vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
gràmàõàm - pårveùukàma÷amyàü bhavaþ pårvaiùukàma÷amaþ  /
aparaiùukàma÷amaþ  /
pårvakàrùõamçttikaþ  /
aparakàrùõamçttikaþ  /
nagaràõàm - pårvasmin pàñaliputre bhavaþ pårvapàñaliputrakaþ  /

[#834]

aparapàñaliputrakaþ  /
pårvakànyakubjaþ  /
aparakànyakubjaþ  /
gràmatvàd eva nagaràõàm api grahaõe siddhe bhedena yad ubhayor upàdànaü tat sambandhabhedapratipattyartham  /
dikpårvapado hi samudàyaþ pårveùukàma÷amyàdiþ gràmanàmadheyam  /
pàñaliputràdiþ punar uttarapadam eva nagaram àha  /
tatra gràmavàcinàm aïgànàm avayavasya dik÷abdàd uttarasya nagaravàcinàm uttarapadànàm avayavasya ca vçddhir bhavati ity evam abhisambandhaþ kriyate  /
itaratra tu di÷a uttareùàm nagaràõàm ity eva  /
pårvaiùukàma÷amaþ ity evam àdiùu kçtàyàm uttarapadavçddhau ekàde÷o bhavati iti j¤àpi ta nendrasya parasya (*7,3.22) iti pratiùedhena //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.15 ||


_____START JKv_7,3.15:

saïkhyàyà uttarapadasya saüvatsara÷abdasya saïkhyàyà÷ ca acàmàder acaþ sthàne vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
dvau saüvatsaràbadhãùño bhçto bhåto bhàvã và dvisàüvatsarikaþ  /
saïkhyàyàþ - dve ùaùñã adhãùño bhçto bhåto bhàvã và dviùàùñikaþ  /
dvisàptatikaþ  /
dviùaùñhyàdi÷abdo varùeùu saükhyeyeùu vartamànaþ kàlàdhikàravihitaü pratyayam utpàdayati  /
parimàõàntasya asa¤j¤à÷àõayoþ (*7,3.17) ity eva siddhe saüvatsaragrahaõam parimàõagrahaõe kàlaparimàõasya agrahaõàrtham  /
tena dvaisamikaþ, traisamikaþ iti uttarapadavçddhir na bhavati  /
dvivarùà, trivarùà màõavikà iti aparimàõabistàcita iti paryudàso na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.16 ||


_____START JKv_7,3.16:

saïkhyàyà uttarasya varùa÷abdasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ, sa cet taddhito bhaviùyatyarthe na bhavati  /
dve varùe adhãùño bhçto bhåto và dvivàrùikaþ  /
trivàrùikaþ  /
abhaviùyati iti kim ? yasya traivarùikaü dhànyaü nihitaü bhçtyavçttaye, adhikaü và api vidhyeta, sa somaü pàtum arhati  /
trãõi varùàõi bhàvã iti traivarùikam  /
adhãùñabhçtayor abhaviùyati iti pratiùedho na bhavati  /
gamyate hi tatra bhaviùyattà, na tu taddhitàrthaþ  /
dve varùe adhãùño bhçto và karma kariùyati iti dvivàrùiko manuùyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.17 ||


_____START JKv_7,3.17:

parimàõàntasya aïgasya saïkhyàyàþ paraü yad uttarapadaü tasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ, sa¤j¤àyàü viùaye ÷àõe ca+uttarapade na bhavati  /
dvau kuóavau prayojanam asya dvikauóavikaþ  /
dvàbhyàü suvarõàbhyàü krãtaü dvisauvarõikam  /
vibhàùà kàrùàpaõasahasràbhyàü (*5,1.29) ity atra suvarõa÷atamànayor upasaïkhyànam iti luko vikalpaþ  /
dvàbhyàü niùkàbhyàü krãtam dvitripårvàn niùkàt (*5,1.30) dvinaiùkikam  /
asa¤j¤à÷àõayo iti kim ? pà¤calohitikam  /
pà¤cakalàpikam  /
pa¤ca lohityaþ parimàõamasya, pa¤ca kalàpàþ parimàõamasya iti vihçhya tad asya pariüàõam (*5,1.57) iti yogavibhàgàt pratyayaþ, taddhitànta÷càyaü samudàyaþ sa¤j¤à  /

[#835]

dvàbhyàü ÷àõàbhyàü krãtam dvai ÷àõam  /
trai÷àõam  /
÷àõàd và (*5,1.35), dvitripårvàdaõ ca (*5,1.36) ityaõ pratyayaþ  /
asa¤j¤à÷àõakulijànàm iti kecit pañhanti  /
dve kulije prayojanamasya dvaikulijikaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.18 ||


_____START JKv_7,3.18:

ja iti jàtàrtho nirdi÷yate  /
tatra yaþ taddhito vihitaþ tasmin ¤iti, õiti, kiti ca parataþ proùthapadànàm uttarasya acàmàdeþ acaþ vçddhir bhavati  /
proùñhapadà nàma nakùatram, tàbhiþ yuktaþ kàlaþ ity aõ  /
tasya lubavi÷eùe (*4,2.4) iti lup  /
proùñhapadàsu jàtaþ, çtunakùatrebhyo 'õ ity aõ, proùthapàdaþ màõavakaþ  /
je iti kim ? yadà proùthapado megho dharaõãmabhivarùati, proùthapadàsu bhavaþ prauùñhapadaþ  /
proùthapadànàm iti bahuvacananirde÷àt paryàyo 'pi gçhyate bhadrapàdaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.19 ||


_____START JKv_7,3.19:

hçd bhaga sindhu ity evam anto 'ïge pårvapadasya uttarapadasya ca acàmàder aco vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õIti, kiti ca parataþ  /
suhçdayasya idam sauhàrdam  /
suhçdayasya bhàvaþ sauhàrdyam  /
subhagasya bhàvaþ saubhàgyam  /
daurbhàgyam  /
subhagàyàþ apatyam saubhàgineyaþ  /
daurbhàgineyaþ  /
kalyàõyàdiùu subhagadurbhageti pañhyate  /
subhaga mantre ity udgàtràdiùu pañhyate  /
tatra+uttarapadavçddhir na+iùyate  /
mahate saubhagàya  /
chandasi sarvavidhãnà vikalpitatvàt  /
saktupradhànàþ sindhavaþ saktusindhavaþ, saktusindhuùu bhavaþ sàktusaindhavaþ  /
pànasaindhavaþ  /
sindhu÷abdaþ kacchàdiùu pañhyate, tena tadantavidhir iùyate iti aõpratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.20 ||

_____START JKv_7,3.20:

anu÷atika ity evam àdãnàü càïgànàü pårvapadasya ca+uttarapadasya ca càmàder acaþ sthàne vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
anu÷atikasya idam ànu÷àtikam  /
anuhoóena carati ànugauóikaþ  /
anusaüvaraõe dãyate ànusàüvaraõam  /
anusaüvatsare dãyate ànusàüvatsarikaþ  /
aïgàraveõuþ nàma ka÷cit, tasya apatyam àïgàravaiõavaþ  /
asihatya - tatra bhavam àsihàtyam  /
asyahatya iti kecit pañhanti, tato 'pi vimuktàditvàdaõ  /
asyahatya÷abdo 'sminnadhyàye 'sti àsyahàtyaþ  /
asyahetiþ ity evam apare pañhanti  /
asyahetiþ prayojanam asya àsyahaitikaþ  /
ata eva vacanàdasya samudàyasya pràtipadikatvaü vibhakte÷ ca aluk  /
vadhyoga iti bidàdiþ ayam, tasya apatyam vàdhyaugaþ  /
puùkarasad, anuharat iti bàhvàdiùu pañhyete  /
pauùkarasàdiþ  /

[#836]

ànuhàratiþ  /
kurukata gargàdiþ , kaurukàtyaþ  /
kurupa¤càla - kurupa¤càleùu bhavaþ kaurupà¤càlaþ  /
janapadasamudàyo janapadagrahaõena na gçhyate iti vu¤ na bhavati  /
udaka÷uddhasya apatyam audaka÷auddhiþ  /
ihaloka, paraloka - tatra bhavaþ aihalaukikaþ, pàralaukikaþ  /
lokottarapadasya iti ñha¤  /
sarvaloka - tatra viditaþ sàrvalaukikaþ  /
sarvapuruùasya idam sàrvapauruùam  /
sarvabhåmeþ nimittaü saüyogaþ utpàto và sàrvabhaumaþ  /
prayoga - tatra bhavaþ pràyaugikaþ  /
parastrã - pàrastraiõeyaþ  /
kulañàyà và (*4,1.127) iti inaï  /
ràjapuruùàt ùya¤i  /
ràjapauruùyam  /
ùya¤i iti kim ? ràjapuruùasya apatyam ràjapuruùàyaõiþ  /
udãcàü vçddhàd agotràt (*4,1.157) iti phi¤  /
÷atakumbhasukha÷ayanàdayaþ - ÷atakumbhe bhavaþ ÷àtakaumbhaþ  /
saukha÷àyanikaþ  /
pàradàrikaþ  /
såtranaóasya apatyam sautranàóiþ  /
àkçtigaõa÷ ca ayam iùyate  /
tena idamapi siddhaü bhavati, abhigamamarhati àbhigàmikaþ  /
adhideve bhavam àdhidaivikam  /
àdhibhautikam  /
catasra eva vidyàþ càturvaidyam  /
svàrthe ùya¤  /
anu÷atika  /
anuhoóa  /
anusaüvaraõa  /
anusaüvatsara  /
aïgàraveõu  /
asihatya  /
vadhyoga  /
puùkarasad  /
anuharat  /
kurukata  /
kurupa¤càla  /
udaka÷uddha  /
ihaloka  /
paraloka  /
sarvaloka  /
sarvapuruùa  /
sarvabhåmi  /
prayoga  /
parastrã  /
ràjapuruùàt ùya¤i  /
såtranaóa  /
anu÷atikàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.21 ||

_____START JKv_7,3.21:

devatàdvandve ca pårvapadasya uttarapadasya ca acàmàder acaþ sthàne vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
àgnimàrutãü pç÷nimàlabheta  /
àgnimàrutaü karma  /
yo devatàdvandvaþ såktahaviþsambandhã, tatra ayaü vidhiþ  /
iha tu na bhavati, skandavi÷àkhau devate asya skàndavi÷àkhaþ  /
brahmaprajàpatã - bràhmaprajàpatyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.22 ||


_____START JKv_7,3.22:

indra÷abdasya parasya yad uktam tan na bhavati  /
saumendraþ  /
àgnendraþ  /
parasya iti kim ? aindràgnamekàda÷akapàlaü caruü nirvapet  /
indra÷abde dvàvacau, tatra taddhite ekasya yasyeti ca (*6,4.148) iti lopaþ, aparasya pårveõa saha ekàde÷aþ ity apràptir eva vçddheþ, tadedaü pratiùedhavacanaü j¤àpakam, bahiraïgam api pårvottarapadayoþ pårvaü kàryaü bhavati pa÷càd ekàde÷aþ iti  /
tena pårvaiùukàma÷amaþ ity àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.23 ||


_____START JKv_7,3.23:

dirghàd uttarasya varuõasya yad uktaü tan na bhavati  /
aindràvaruõam  /
maitràvaruõam  /
dãrghàt iti kim ? àgnivàruõãmanaóvàhãmàlabhete  /
agneþ ãdagneþ somavaruõayoþ (*6,3.27) ity asya anaïapavàdasya idvçddhau (*6,3.28) iti pratiùedho vidhãyate, tena dãrghàt paro na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.24 ||


_____START JKv_7,3.24:

pràcàü de÷e nagarànte 'ïge pårvapadasya uttarapadasya ca acàmàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /

[#837]

suhmanagare bhavaþ sauhmanàgaraþ  /
pauõóranàgaraþ  /
pràcàm iti kim ? madranagaram udakùu, tatra bhavaþ màdranagaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.25 ||


_____START JKv_7,3.25:

jaïgala dhenu valaja ity evam antasya aïgasya pårvapadasya acàmàder aco vçddhir bhavati, vibhàùitam uttaram uttarapadasya vibhàùà bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
kurujaïgaleùu bhavam kaurujaïgalam, akurujàïgalam  /
vai÷vadhenavam, vai÷vadhainavam  /
sauvarõavalajaþ, sauvarõavàlajaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.26 ||

_____START JKv_7,3.26:

ardha÷abdàt parasya parimàõavàcinaþ uttarasya acàmàder acaþ sthàne vçddhir bhavati, pårvasya tu và bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
ardhadroõena krãtam àrdhadrauõikam, ardhadrauõikam  /
àrdhakauóavikam, ardhakauóavikam  /
parimàõasya iti kim ? ardhakro÷aþ prayojanam asya àrdhakro÷ikam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.27 ||


_____START JKv_7,3.27:

ardhàt parasya parimàõàkàrasya vçddhir na bhavati, pårvasya tu và bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
ardhaprasthikaþ, àrdhaprasthikaþ  /
ardhakaüsikaþ, àrdhakaüsikaþ  /
ataþ iti kim ? àrdhakauóavikaþ  /
taparakaraõaü kim ? iha mà bhåt, ardhakhàryàü bhavà ardhakhàrã  /
kiü ca syàt ? ardhakhàrã bhàryà yasya ardhakhàrãbhàryaþ, vçddhinimittasya ca taddhitasya araktavikàre (*6,3.39) iti puüvadbhàvapratiùedho na syàt  /
yatra hi taddhite vçddhiþ pratiùidhyate, sa vçddhinimittaü na bhavati iti puüvadbhàvo na pratiùidhyate, yathà vaiyàkaraõã bhàryà asya vaiyàkaraõabhàryaþ iti //


____________________________________________________________________


[#838]

##  || PS_7,3.28 ||


_____START JKv_7,3.28:

pravàhaõasya óhe parataþ uttarapadasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati, pårvapadasya và bhavati  /
pravàhaõasya apatyam pràvàhaõeyaþ, pravàhaõeyaþ  /
÷ubhràdibhya÷ ca (*4,1.123) iti óhak pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.29 ||


_____START JKv_7,3.29:

óhakprayayàntasya pravàhaõa÷abdasya taddhiteùu parataþ uttarapadasya acàmàder acaþ vçddhir bhavati, pårvasya tu và  /
pravàhaõeyasya apatyam pràvàhaõeyiþ, pravàhaõeyiþ  /
pràvàhaõeyakam, pravàhaõeyakam  /
bàhyataddhitanimittà vçddhiþ óhà÷rayeõa vikalpena bàdhitum a÷akyà iti såtràrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.30 ||


_____START JKv_7,3.30:

na¤aþ uttareùàü ÷uci ã÷vara kùetraj¤a ku÷ala nipuõa ity eteùàm acàmàder acaþ vçddhir bhavati, pårvapadasya và bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
÷uci - a÷aucam, à÷aucam  /
ã÷vara - anai÷varyam, ànai÷varyam  /
kùetraj¤a - akùaitraj¤yam, àkùaitraj¤ayam  /
ku÷ala - akau÷alam, àkau÷alam  /
nipuõa - anaipuõam, ànaipuõam  /
atra kecid àhuþ iyaü pårvapadasya vçddhir apràptaiva vibhàùà vidhãyate  /
na na¤pårvàt tatpuruùàt ity uttaro bhàvapratyayaþ pratiùidhyate  /
tatra ÷ucyàdibhyaþ eva pratyaye kçte pa÷cànna¤samàse sati vçddhiranaïgasyàpi vacanàt bhavati iti  /
tadapare na mçùyante  /
bhàvavacanàdanyopi hi taddhito vçddhinimittamapatyàdiùu artheùu na¤samàsàd eva vidyate  /
bahuvrãhe÷ ca na¤samàsàt bhàvavacano 'pi asti, tatra aïgàdhikàropamardanaü na yujyate iti  /
akùetraj¤ànã÷varau tatpuruùau eva bràhmaõàdiùu pañhyete, tataþ tàbhyàü bhàve ùya¤ bhavati //

____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.31 ||


_____START JKv_7,3.31:

yathàtatha yathàpura ity etayoþ na¤aþ uttarayoþ paryàyeõa acamàder acaþ vçddhir bhavati taddhite ¤iti, õiti, kiti ca parataþ  /
àyathàtathyam, ayàthàtathyam  /
àyathàpuryam ayàthàpuryam  /
ayathàtatha aythàpura iti bràhmaõàdiùu na¤samàsau etau draùñavyau  /
såtre yathàtathàyathàpura÷abdau tu yathà 'sàdç÷ye (*2,1.7) iti avyayãbhàvasamàsau  /
tathà napuüsakà÷rayaü hrasvatvaü kçtam  /
bhàsye tu yathàdar÷ita ayathàtathàbhàvaþ iti tathà supsupeti samàso lakùyate //


____________________________________________________________________


[#839]

##  || PS_7,3.32 ||


_____START JKv_7,3.32:

taddhiteùu iti nivçttam, tatsambaddhaü kiti ity api  /
¤õiti iti vartate  /
hanaþ takàrode÷o bhavati ¤iti, õiti pratyaye parataþ ciõõalau varjayitvà  /
ghàtayati  /
ghàtakaþ  /
sàdhughàtã  /
ghàtaüghàtam  /
ghàto vartate  /
aciõõaloþ iti kim ? aghàni  /
jaghàna  /
dhàto kàryam ucyamànaü dhàtoþ pratyaye vij¤àyate  /
iha na bhavati, vàrtraghnam itarat iti //


____________________________________________________________________


#<àto yuk ciõ-kçtoþ>#  || PS_7,3.33 ||


_____START JKv_7,3.33:

àkàràntasya aïgasya ciõi kçti ¤õiti yugàgamo bhavati  /
adàyi  /
adhàyi  /
kçti - dàyaþ  /
dàyakaþ  /
dhàyaþ  /
dhàyakaþ  /
ciõkçtoþ iti kim ? dadau  /
dadhau  /
cauóiþ, bàlàkiþ, bàhvàditvàt i¤  /
j¤à devatà asya j¤aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.34 ||


_____START JKv_7,3.34:

udàttopade÷asya màntasya anàcameþ (*7,3.34)  /
udàtopade÷asya màntasya aïgasya àcamivarjitasya ciõi kçti ca ¤õiti yad uktaü tan na bhavati  /
kiü ca uktam ? ata upadhàyàþ (*7,2.116) iti vçddhiþ  /
a÷ami  /
atami  /
adami  /
kçti khalv api - ÷amakaþ  /
tamakaþ  /
damakaþ  /
÷amaþ  /
tamaþ  /
damaþ  /
udàttopade÷asya iti kim ? yàmakaþ  /
ràmakaþ  /
katham udyamoparamau ? aóa udyame, yama uparame iti nipàtanàd anugantavyau  /
upade÷agrahaõam kim ? ÷amã, damã, tamã ity atra yathà syàt, iha mà bhåt, yàmakaþ, ràmakaþ iti  /
màntasya iti kim ? càrakaþ  /
pàñhakaþ  /
anàcameþ iti kim ? àcàmakaþ  /
anàcamikamivamãnàm iti vaktavyam  /
àcàmaþ  /
kàmaþ  /
vàmaþ  /
àmaþ iti cauràdikasya õici vçddhau satyàü bhavati  /
tatra hi mittvaü na asti na anye mito 'hetau iti  /
såryavi÷ràmà bhåmiþ ity evam àdikaü prayogamanyàyyam eva manyante  /
ciõkçtoþ ity eva, ÷a÷àma  /
tatàma //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.35 ||


_____START JKv_7,3.35:

jani vadhi ity etayoþ ciõi kçti ca ¤õiti yad uktaü tan na bhavati  /
ajani  /
janakaþ  /
prajanaþ  /
avadhi  /
vadhakaþ  /
vadhaþ  /
vadhiþ prakçtyantaraü vya¤janànto 'sti, tasya ayaü pratiùedho vidhãyate  /
bhakùaka÷cenna vidyeta vadhako 'pi na vidyate iti hi prayogo dç÷yate  /
vadhàde÷asya adantatvàd eva vçddher abhàvaþ  /
ciõkçtoþ ity eva, jajàna garbha mahimànamindram //


____________________________________________________________________


[#840]

##  || PS_7,3.36 ||


_____START JKv_7,3.36:

sarvaü nivçttam, aïgasya iti vartate  /
arti hrã vlã rã knåyã kùmàyã ity eteùàm aïgànàm àkàràntànàü ca pugàgamo bhavati õau parataþ  /
arti - arpayati  /
hrã - hrepayati  /
vlã - vlepayati  /
rã - repayati  /
knåyã - knopayati  /
kùmàyã - kùmàpyati  /
àkàràntànàm - dàpayati  /
dhàpayati  /
arti iti ç gatipràpaõayoþ, ç gatau iti dvayor api dhàtvor grahaõam  /
rã ity api rã gatireùaõayoþ, rãï ÷ravaõe iti  /
pukaþ pårvàntakaraõam adãdapat ity atra upadhàhrasvo yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


#<÷à-cchà-sà-hvà-vyà-ve-pàü yuk>#  || PS_7,3.37 ||

_____START JKv_7,3.37:

÷à dhà sà hvà vyà ve pà ity eteùam aïgànàü yugàgamo bhavati õau parataþ  /
ֈ - niֈyayati  /
chà - avacchàyayati  /
sà - avasàyayati  /
hvà - hvàyayati  /
vyà - saüvyàyayati  /
ve - vàyayasti  /
pà - pàyayati  /
pàgrahaõe pai ovai ÷oùaõe ity asya api iha grahaõam icchanti  /
pà rakùaõe ity asya lugvikaraõatvàn na bhavati  /
lugàgamastu tasya vaktavyaþ  /
pàlayati  /
dhå¤prã¤or lugvaktavyaþ  /
dhånayati  /
prãõayati  /
ete 'pi pårvàntà eva kriyante, tena nya÷ã÷ayat, apãpalat, adådhunat, apipriõat iti upadhàhrasvatvaü bhavati  /
÷àchàsàhvàvyàvepàü kçtàtvànàü grahaõaü pukaþ pràptimàkhyàtum  /
kim etasya àkhyàne prayojanam ? etasmin prakaraõe lakùaõapratipadoktaparibhàùà na asti ity upadi÷yate  /
tena adhyàpayati, jàpayati ity evam àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.38 ||


_____START JKv_7,3.38:

và ity etasya vidhånane 'rthe vartamànasya jugàgamo bhavati õau parataþ  /
pakùeõa+upavàjayati  /
vidhånane iti kim ? àvàpayati ke÷àn  /
kimarthaü såtram, vaja gatau õyantasya siddhatvàt ? vàteþ puk mà bhåt ity evam artham  /
pai ovai ÷oùaõe ity etasya etad råpm //


____________________________________________________________________


[#841]

##  || PS_7,3.39 ||


_____START JKv_7,3.39:

lã là ity etayor aïgayoþ anyatarasyàü nuk luk iy etàv àgamau bhavato õau parataþ snehavipàtane 'rthe  /
ghçtaü vilãnayati, ghçtaü vilàyayati  /
vilàlayati, vilàpayati  /
lã ã iti ãkàraþ pra÷liùyate, tataþ ãkàràntasya+eva nuk bhavati, na tu kçtàtvasya vibhàùà lãyateþ (*6,1.51) iti  /
snehavipàtane iti kim ? jatu vilàpayati  /
jañàbhiràlàpayate  /
lã iti lãlãïorgrahaõam  /
là iti làteþ, kçtàtvasya ca lãyateþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.40 ||


_____START JKv_7,3.40:

bhã ity etasya hetubhaye 'rthe ùugàgamo bhavati õau parataþ  /
muõóo bhãùayate  /
jañilo bhãùayate  /
atra api bhã ã iti ãkàrapra÷leùaþ kçtàtvasya pugnivçttyarthaþ  /
muõóo bhàpayate ity evaü hi tatra bhavati  /
hetubhaye iti kim ? ku¤cikayà enaü bhàyayati  /
na atra hetuþ prayojako bhayakàraõam, kiü tarhi, ku¤cikà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.41 ||


_____START JKv_7,3.41:

sphày ity etasya aïgasya vakàràde÷o bhavati õau parataþ  /
sphàvayati //


____________________________________________________________________


#<÷ader agatau taþ>#  || PS_7,3.42 ||


_____START JKv_7,3.42:
÷adeþ aïgasya agatau arthe vartamànasya takàràde÷o bhavati õau parataþ  /
puùpàõi ÷àtayati  /
agatau iti kim ? gàþ ÷àdayati gopàlakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.43 ||


_____START JKv_7,3.43:

ruheþ aïgasya anyatarasyàü pakàràde÷o bhavati õau parataþ  /
vrãhãn ropayati, vrãhãn rohayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.44 ||


_____START JKv_7,3.44:

pratyayasthàt kakàràt pårvasya akàrasya ikàràde÷o bhavati àpi parataþ, sa ced àp supaþ paro na bhavati  /
jañilikà  /
muõóikà  /
kàrikà  /
hàrikà  /
etikà÷caranti  /
pratyayagrahaõaü kim ? ÷aknoti iti ÷akà  /
sthagrahaõam vispaùtàrtham  /

[#842]

kakàramàtraü pratyayo na asti iti sàmarthyàt pratyayasthasya grahaõam ÷akyate vij¤àtum  /
kàt iti kim ? maõóanà  /
ramaõà  /
pårvasya iti kim ? parasya mà bhåt, pañukà  /
mçdukà  /
ataþ iti kim ? gokà  /
naukà  /
taparakaraõaü kim ? ràkà  /
dhàkà  /
àpi iti kim ? kàrakaþ  /
dhàrakaþ  /
atha àpi ity anena kim ? vi÷iùyate ? kakàraþ  /
yady evam, kàrikà ity atra api na pràpnoti, akàreõa vyavahitatvàt ? ekàde÷e kçte na asti vyavadhànam  /
ekàde÷aþ pårvavidhau sthànivadbhavati iti vyavadhànam eva ? vacanàd vyavadhànamãdç÷aü yat sthànivadbhàvakçtam ekena varõena tadà÷rãyate  /
rathakañyàdiùu tu ÷rutikçtam anekena varõena vyavadhànam iti itvaü na bhavati  /
asupaþ iti kim ? bahavaþ parivràjakà asyàü mathuràyàm bahuparivràjakà mathurà  /
subantàd ayaü bahuparivràjaka÷abdàt paraþ àp iti pratiùedho bhavati  /
prasajyapratiùedha÷càyam, na paryudàsaþ  /
paryudàse hi sati samudàyàd asubantàt parataþ àp iti itvam atra syàd eva  /
avidyamànaþ sup yasmin so 'yam asup iti ? evam api nà÷ãyate  /
tathà hi sati bahucarmikà ity atra api na syàt  /
màmakanarakayor upasaïkhyànaü kartavyam apratyayasthatvàt  /
mama iyaü màmikà narikà  /
aõi mamakàde÷aþ  /
kevalamàmaka iti niyamàt sa¤j¤àchandasoþ ãkàro na asty atra, tena aõpratyayàntàd api ñàp bhavati, naràn kàyati iti narikà  /
àto 'nupasarge kaþ (*3,2.3) iti kaþ pratyayaþ  /
pratyayaniùedhe tyaktyapo÷ ca+upasaïkhyànam  /
udãcàmàtaþ sthàne yakpårvàyàþ (*7,3.43) iti vikalpo mà bhåt iti  /
dãkùiõàtyikà  /
ihatyikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.45 ||


_____START JKv_7,3.45:

yà sà ity etayoþ ikàràde÷o na bhavati  /
yakà  /
sakà  /
yà sà iti nirde÷o 'tantram, yattador upalakùaõametat  /
iha api pratiùedha iùyate, yakàü yakàmadhãmahe takàü pacàmahe iti  /
yàsayorittvapratiùedhe tyakana upasaïkhyànam  /
upatyakà  /
adhityakà  /
pàvakàdãnàü chandasy upasaïkhyànam  /
hiraõyavarõàþ ÷ucayaþ pàvakàþ  /
yàsu alomakàþ  /
chandasi iti kim ? pàvikà  /
à÷iùi ca+upasaïkhyànam  /
jãvatàt jãvakà  /
nandatàt nandakà  /
bhavatàt bhavakà  /

[#843]

uttarapadalope ca+upasaïkhyànam  /
devadattikà, devakà  /
yaj¤adattikà, yaj¤akà  /
kùipakàdãnàü ca+upasaïkhyànam  /
kùipakà  /
dhruvakà  /
tàrakà jyotiùy upasaïkhyànam  /
tàrakà  /
jyotiùi iti kim ? tàrikà dàsã  /
varõakà tàntava upasaïkhyànam  /
varõakà pràvaraõabhedaþ  /
tàntave iti kim ? vaõikà bhàgurã laukàyate  /
vartakà ÷akunau pràcàm upasaïkhyànam  /
vartakà ÷akuniþ  /
pràcàm anyatra udãcàü tu vartikà  /
÷akunau iti kim ? vartikà bhàgurã laukàyatasya  /
aùñakà pitçdaivatye  /
aùñakà  /
pitçdaivatye iti kim ? aùñikà khàrã  /
và sutakàputrakàvçndàrakàõàm upasaïkhyànam  /
sutikà, sutakà  /
putrikà, putrakà  /
vçndàrikà, vçndàrakà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.46 ||


_____START JKv_7,3.46:

udãcàm àcàryàõàü matena yakàrapårvàyàþ kakàrapårvàyà÷ ca àtaþ sthàne yo 'kàraþ, tasyàtaþ sthàne ikaràde÷o bhavati  /
udãcàü grahaõaü vikalpàrtham  /
ibhyikà, ibhyakà  /
kùatriyikà, kùatriyakà  /
kakàrapårvàyàþ - cañakikà, cañakakà  /
måùikikà, måùikakà  /
àtaþ iti kim ? sàïkà÷ye bhavà sàïkà÷yikà  /
sthànagrahaõam anuvàde 'pi sthànasambandhapratipattyartham  /
àtaþ ity anena hy ataþ iti sthànã vi÷iùyate  /
yakapårvàyàþ iti kim ? a÷và - a÷vikà  /
yakapårvàyàþ iti strãliïganirde÷aþ àtaþ strãpratyayasya pratipattyartham  /
iha na bhavati, ÷ubhaü yàti iti ÷ubhaüyàþ - ÷ubhaüyikà  /
bhadraü yàti iti bhadraüyà - bhadraüyikà  /

[#844]

yakapårvàyà dhàtvantapratiùedhaþ  /
dhàtvantayoþ yakàrakakàrayor asya pratiùedhasya pratiùedho vaktavyaþ  /
sunayikà  /
su÷ayikà  /
supàkikà  /
a÷okikà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.47 ||


_____START JKv_7,3.47:

eùàm àtaþ sthàne yo 'kàras tasya itvaü na bhavati udãcàmàcaryàõàü matena  /
bhastrà - bhastrakà, bhastrikà  /
abhastrakà, abhastrikà  /
eùà - eùakà, eùikà  /
ajà - ajakà, ajikà  /
anajakà, anajikà  /
j¤à - j¤akà j¤ikà  /
aj¤akà, aj¤ikà  /
dvà - dvake, dvike  /
svà - svakà, svikà  /
asvakà, asvikà  /
eùàdve na¤pårve na prayojayataþ  /
kiü kàraõam ? tatra hi sati yadi sàkackàbhyàü na¤samàsaþ, athàpi kçte na¤samàse pa÷càdakac, ubhayathàpi samàsàd ya vibhaktir utpadyate tasyàü satyàü tyadàtyatve sati ñàpà bhavitavyam, so 'ntarvartinyà vibhaktyà subantàt paraþ iti itvasya pràptir eva na asti  /
tena aneùakà, advake ity eva nityaü bhavitavyam  /
sva÷abdastu j¤àtidhanàkhyàyàü na¤pårvo 'pi prayojayati  /
bhastrà ity ayam abhàùitapuüskaþ, tasya abhàùitapuüskàc ca (*7,3.48) ity eva siddhe yad iha grahaõaü tadupasarjanàrtham  /
avidyamànà bhastrà yasyàþ abhastrà  /
sàlpà abhastrakà, abhastrikà  /
atra upasarjanahrasvatve kçte punar bahuvrihau kçte bhàùitapuüskàd yaþ ñàp utpadyate tasya ke 'õaþ (*7,4.13) iti yo hrasvaþ, na asau abhàsitapuüskàd vihitasya ataþ sthàne bhavati  /
na¤pårvàõàm api ity api÷abdàd anyapårvàõàü kevalànàü ca vidhir ayam iùyate  /
nirbhastrakà, nirbhastrikà, bahubhastrakà, bahubhastrikà, ity evam anayor api iùyate  /
atra na¤pårvàõàm iti vacanam anuvàda eva mandabuddhipratipattyarthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.48 ||


_____START JKv_7,3.48:

abhàùitapuüskàd vihitasya àtaþ sthàne yo 'kàraþ tasya udãcàm àcàryàõàü matena ikàràde÷o na bhavati  /
khañvakà, khañvikà  /
akhañvakà, akhañvikà  /
paramakhañvakà, paramakhañvikà  /
bahuvrãhau yadà kapi hrasvaþ kriyate tadà bhavitavyam anena vidhinà  /
atra api abhàùitapuüskàd vihitasya ataþ sthàne bhavatyakàraþ iti  /
yadà tu avidyamànà khañvà asyàþ akhañvà, alpà akhañvà akhañvikà iti tadà na bhavati  /
tathà atikràntà khañvàm atikhañvà, alpà atikhañva atikhañvikà //


____________________________________________________________________


#<àd-àcàryàõàm>#  || PS_7,3.49 ||


_____START JKv_7,3.49:

abhàùitapuüskàt àtaþ sthàne yo 'kàraþ tasya àcàryàõàm àkàràde÷o bhavati  /
khañvàkà  /
akhañvàkà  /
paramakhañvàkà //


____________________________________________________________________


[#845]

#<ñhasya+ikaþ>#  || PS_7,3.50 ||


_____START JKv_7,3.50:

aïgasya nimittaü yaþ ñhaþ, ka÷ ca aïgasya nimittam, pratyayaþ, tasya pratyayañhasya ikaþ ity ayam àde÷o bhavati  /
pràg vahateù ñhak (*4,4.1) - àkùikaþ  /
÷àlàkikaþ  /
lavaõàñ ñha¤ (*4,4.52) làvaõikaþ  /
ñhagàdiùu yadi varõamàtraü pratyayaþ, uccàraõàrtho 'kàraþ, tadà iha api akàra uccàraõàrthaþ, varnamàtraü tu sthànitvena+upàdãyate  /
saïghàtagrahaõe tu pratyaye 'tra api saïghàtagrahaõam eva  /
tatra kaõeùñhaþ kaõñhaþ ity evam àdãnàm uõàdãnàm uõàdayo bahulam (*3,3.1)iti na bhavati  /
mathitaü paõyam asya màthitikaþ ity atra tu yasya+iti ca (*6,4.148) iti lope kçte is-us-uk-tàntàt kaþ (*7,3.51) iti sthànivadbhàvàdikasya kàde÷aþ pràpnoti, sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti na bhavati  /
yasyeti ca iti lopasya sthànivadbhàvàdvà  /
pårvasmàdapi hi vidhau sthànivadbhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.51 ||

_____START JKv_7,3.51:

is us ity evam antànàm ugantànàü tàntànàü càïgànàm uttarasya ñhasya kaþ ity ayam àde÷o bhavati  /
is - sàrpiùkaþ  /
us - dhànuùkaþ  /
yàjuùkaþ  /
uk - naiùàdakarùukaþ  /
÷àbarajambukaþ  /
màtçkam  /
paitçkam  /
tàntàt - auda÷vitkaþ  /
÷àkçtkaþ  /
yàkçtkaþ  /
isusoþ pratipadoktayor grahaõàd iha na bhavati, à÷iùà carati à÷iùikaþ  /
uùà carati auùikaþ  /
doùa upasaïkhyànam  /
dorbhyàü tarati dauùkaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.52 ||


_____START JKv_7,3.52:

cakàrajakàrayoþ kavargàde÷o bhavati ghiti õyati ca pratyaye parataþ  /
ghiti - pàkaþ  /
tyàgaþ  /
ràgaþ  /
õyati - pàkyam  /
vàkyam  /
rekyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.53 ||


_____START JKv_7,3.53:

nyaïku ity evam àdãnàü kavargàde÷o bhavati  /
nyaïkuþ - nàva¤ceþ iti upratyayaþ  /
madguþ - mimasjibhya uþ iti masjeþ upratyayaþ  /
bhçguþ - prathimadibhrasjàü samprasàraõaü salopa÷ ca iti upratyayaþ  /
dårepàkaþ, phalepàkaþ - dåre pacyate svayam eva, phale pacyate svayam eva  /
pacàdyac  /
nipàtanàd vçddhiþ  /
tatpuruùe içti bahulam (*6,3.14) iti saptamyà aluk  /
kùaõepàkaþ ity api hi kecit pañhanti  /
dårepàkà, phalepàkà it ñàbantamapre 'dhãyate  /
ukàràntàvapare dårepàkuþ phalepàkuþ iti  /

[#846]

teùàm upratyayaþ nipàtanàd eva  /
takram vakram iti pa¤cater va¤cate÷ ca sphàyita¤civa¤ci ity àdinà såtreõa rak  /
vyatiùaïgaþ - vyatiùajati iti pacàdyac  /
anuùaïgaþ  /
avasargaþ  /
upasargaþ  /
÷vapàkaþ, màüsapàkaþ, kapotapàkaþ, ulåkapàkaþ iti karmopadàdaõ pratyayaþ  /
sa¤j¤àyà anyatra arhaþ, avadàhaþ, nidàhaþ  /
nyagrodhaþ, vãrud ity atra nyakpårvasya ruheþ pacàdyaci, vipårvasya kvipi dhakàro vidhãyate  /
nyagrohayati nyagrodhaþ  /
virohayati iti vãrut  //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.54 ||


_____START JKv_7,3.54:

hanteþ hakàrasya kavargàde÷o bhavati ¤iti õiti pratyaye parataþ nakàre ca  /
ghàtayati  /
ghàtakaþ  /
sàbhughàtã  /
ghàtaüghàtam  /
ghàto vartate  /
nakàre - ghnanti  /
ghnantu  /
aghnan  /
haþ iti kim ? alo 'ntyasya mà bhåt  /
hanteþ iti kim ? prahàraþ  /
prahàrakaþ  /
¤õitpratyayo hanter vi÷eùaõam, nakàro hakàrasya, nakàre 'nantarasya hantihakàrasya iti  /
taccànantarya ÷rutikçtaü sannipàtakçtam à÷rãyate  /
sthànivadbhàva÷àstrakçtaü tu yadanànantaryaü tadavighàtakam, vacanasàmarthyàt  /
yady api sarvair eva ¤õinnairhantihakàro vi÷iùyate tathàpi yena nàvyavadhànaü tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt iti ¤õiti dhàtvavayavena vyavahite 'pi sati bhavati  /
iha tu na bhavati, hananam icchati hananãyati, hananãyater õvul hananãyakaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.55 ||


_____START JKv_7,3.55:

abhyàsàd uttarasya hantihakàrasya kavargàde÷o bhavati  /
jighàüsati  /
jaïghanyate  /
ahaü jaghana  /
abhyàsanimitte pratyaye hanter aïgasya yo 'bhyàsaþ tasmàd eva+etat kutvam  /
iha na bhavati, hananãyitum icchati jihananãyiùati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.56 ||

_____START JKv_7,3.56:

hinoter hakarasya abhyàsàd uttarasya kavargàde÷o bhavati acaïi  /
prajighãùati  /
prajeghãyate  /
prajighàya  /
acaïi iti kim ? pràjãhayat dåtam  /
acaïi iti ÷akyamakartum  /
katham ? caïyabhyàsanimitte õau hinotir aïgaü bhavati, tatra abhyàsanimitte pratyaye heraïgasya iti vij¤àyamane pràptir eva na asti ? tat kriyate j¤àpakàrtham  /
etat j¤àpyate, heracaïi iti caïo 'nyatra herõya dhikasya api kutvaü bhavati iti  /
tena prajighàyayiùati iti siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.57 ||


_____START JKv_7,3.57:

sani liñi ca pratyaye jeþ aïgasya yo 'bhyàsaþ tasmàd uttarasya kavargàade÷o bhavati  /
jigãùati  /
jigàya  /
sanliñoþ iti kim ? jejãyate  /
jinàteþ samprasàraõe kçte yady api jirbhavati, tathàpi làkùaõikatvàt tasya grahaõaü na bhavati, jijyatuþ, jijyuþ ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


[#847]

##  || PS_7,3.58 ||


_____START JKv_7,3.58:
cinoteþ aïgasya sanliñor abhyàsàd uttarasya vibhàùà kavargàde÷o bhavati  /
cicãùati cikãùati  /
cikàya, cicàya  /
sanliñoþ ity eva, cecãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.59 ||


_____START JKv_7,3.59:

kavargàdeþ dhàtoþ cajoþ kavargàde÷o na bhavati  /
kåjo vartate  /
kharjaþ  /
garjaþ  /
kåjyam bhavatà  /
kharjyam, garjyam bhavatà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.60 ||


_____START JKv_7,3.60:

aji vraji ity etayo÷ ca kavargàde÷o na bhavati  /
samàjaþ  /
udàjaþ  /
vraji - parivràjaþ  /
parivràjyam  /
ajes tu ajer vy-agha¤-apoþ (*2,4.56) iti vãbhàvasya vidhànàt õyati na asti udàharaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.61 ||


_____START JKv_7,3.61:

bhuja nyubaj ity etau ÷abdau nipàtyete pàõau upatàpe ca  /
bhujyate anena iti bhujaþ pàõiþ  /
hala÷ ca (*3,3.121) iti gha¤  /
tatra kutvàbhàvo guõàbhàva÷ ca nipàtyate  /
ubja àrjave  /
nyubjitàþ ÷erate 'sminn iti nyubjaþ upatàpaþ, rogaþ  /
tathaiva gha¤i kutvàbhàvo nipàtyate  /
pàõyupatàpayoþ iti kim ? bhogaþ  /
samudgaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.62 ||


_____START JKv_7,3.62:

prayàja anuyàja ity etau nipàtyete yaj¤àïge  /
pa¤ca prayàjàþ pa¤ca anuyàjàþ  /
tvamagne prayàjànàü pa÷càt tvaü purastàt  /
yaj¤àïge iti kim ? prayàgaþ  /
anuyàgaþ  /
prayàjànuyàjagrahaõaü pradar÷anàrtham, anyatra apy evaü prakàre kutvaü na bhavati  /
ekàda÷opayàjàþ, upàü÷uyàjamantarà yajati aùñau patnãsaüyàjà bhavanti, çtuyàjai÷caranti ity evam àdi siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.63 ||


_____START JKv_7,3.63:

va¤ceþ aïgasya gatau vartamànasya kavargàde÷o na bhavati  /
va¤cyaü va¤canti vaõijaþ  /
gatau iti kim ? vaïkaü kàùñham  /
kuñilam ity arthaþ //

____________________________________________________________________


[#848]

##  || PS_7,3.64 ||


_____START JKv_7,3.64:

ucer dhàtoþ ke pratyaye okaþ iti nipàtyate  /
kim punar atra nipàtyate ? kutvaü guõa÷ ca  /
nyokaþ ÷akunataþ  /
nyoko gçham  /
kartari igupadhalakùaõaþ kaþ pratyayaþ  /
adhikaraõàdau tu kàrakàntare gha¤arthe kavidhànam iti  /
kim arthaü punar ayaü gha¤yeva na vyutpadyate ? svaràrtham antodàtto 'yam iùyate, gha¤i sati àdyudàttaþ syàt  /
divaukasaþ, jalaukasaþ ity evam àdàv apy asuni pratyaye uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti kutvaü draùñavyam //


____________________________________________________________________


#<õya àva÷yake>#  || PS_7,3.65 ||


_____START JKv_7,3.65:
õye parataþ àva÷yake 'rthe kavargo na bhavati  /
ava÷yapàcyam  /
ava÷yavàcyam  /
ava÷yarecyam  /
àva÷yake iti kim ? pàkyam  /
vàkyam  /
rekyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.66 ||


_____START JKv_7,3.66:

yaja yàca ruca pravaca çca ity eteùàü õye parataþ kavargàde÷o na bhavati  /
yaja - yàjyam  /
yàca - yàcyam  /
ruca rocyam  /
pravaca - pravàcyam  /
çca - arcyam  /
çdupadhàd api çcer ata eva nipàtanàt õyat bhavati  /
pravacagrahaõaü ÷abdasa¤j¤àrtham  /
pravàcyo nàma pàñhavi÷eùopalakùito grantho 'sti  /
apare punar àhuþ, upasargapårvasya niyamàrtham, prapårvasya+eva vacer a÷abdasa¤j¤àyàü kutvapratiùedho yathà syàt, anyopasargapårvasya mà bhåt iti  /
avivàkyamahaþ iti pañhanti  /
etat tu vi÷eùa eva+iùyate, da÷aràtrasya yad da÷amamahaþ  /
anyatra avivàcyam eva bhavati  /
õyati pratiùedhe tyajer upasaïkhyànam  /
tyàjyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.67 ||

_____START JKv_7,3.67:

vaco '÷abdasa¤j¤àyàü õyati parataþ kutvaü na bhavati  /
vàcyamàha  /
avàcyamàha  /
a÷abdasa¤j¤àyàm iti kim ? avaghuùitaü vàkyamàha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.68 ||


_____START JKv_7,3.68:

prayojya niyojya ity etau ÷abdau ÷akyàrthe nipàtyete  /
÷akyaþ prayoktum prayojyaþ  /
÷akyo niyoktum niyojyaþ  /
÷akyàrthe iti kim ? prayogyaþ  /
niyogyaþ //


____________________________________________________________________


[#849]

##  || PS_7,3.69 ||


_____START JKv_7,3.69:

bhojyam nipàtyate bhakùye 'bhidheye  /
bhojyaþ odanaþ  /
bhojyà yavàgåþ  /
iha bhakùyam abhyavahàryamàtram  /
bhakùye iti kim ? bhogyaþ kambalaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.70 ||


_____START JKv_7,3.70:

ghusa¤j¤akànàü leñi parato và lopo bhavati  /
dadhadratnàni dà÷uùe  /
somo dadad gandharvàya  /
na ca bhavati  /
yadagniragnaye dadàt  /
àóàgame sati lope 'pi dadàt iti siddhaü bhavati  /
tatra vàvacanaü vispaùñàrtham, eùà hi kasyacidà÷aïkà syàt, dadàt ity eva nitye pràpte lopaþ àrabhya màõo bàdhate eva etad råpam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.71 ||


_____START JKv_7,3.71:

okàràntasya aïgasya ÷yani parato lopo bhavati  /
÷o - ni÷yati  /
cho - avachyati  /
dyo - avadyati  /
so - avasyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.72 ||


_____START JKv_7,3.72:

kùasy ajàdau pratyaye lopo bhavati  /
adhukùàtàm  /
adhukùàthàm  /
adhukùi  /
aci iti kim ? adhukùat  /
adhukùatàm  /
kakàravataþ upàdànaü kim ? iha mà bhåt, utsau  /
utsàþ  /
vatsau  /
vatsàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.73 ||


_____START JKv_7,3.73:

duha diha liha guha ity eteùàm aïgànàm àtmanepade dantyàdau parataþ kùasya và lug bhavati  /
adugdha, adhukùata  /
adhugdhàþ, adhukùathàþ  /
adugdhvam, adhukùadhvam  /
aduhvahi, adhukùàvahi  /
diha - adigdha, adhikùata  /
liha - alãóha, alikùata  /
guha - nyagåóha, nyaghukùata  /
duhàdãnàm iti kim ? vyatyapukùata  /
àtmanepade iti kim ? adhukùat  /
dantye iti kim ? adhukùàmahi  /
lopa iti vartamàne luggrahaõaü sarvàde÷àrtham  /
tac ca bahyartham  /
anyatra tu antyasya+eva lope kçte jhalo jhali (*8,2.26) iti sakàralopena sidhyati  /
sthànivadbhàvo 'pi akàralopasya na asti, pårvatra asiddhe na sthànivat iti  /
dantyoùñho 'pi vakàro dantya iti gçhyate  /
yadi sa na gçhyeta tataþ taugrahaõam eva atra kçtaü syàt //


____________________________________________________________________


[#850]

#<÷amàm aùñànàü dãrghaþ ÷yani>#  || PS_7,3.74 ||


_____START JKv_7,3.74:

÷amàdãnàm aùñànàü dãrgho bhavati ÷yani parataþ  /
÷am - ÷àmyati  /
tam - tàmyati  /
dam - dàmyati  /
bhram - bhràmyati  /
kùam - kùàmyati  /
klam - klàmyati  /
madã - màdyati  /
aùñànàm iti kim ? asyati  /
÷yani iti kim ? bhramati  /
và bhrà÷a iti ÷yano vikalpaþ  /
babhràma //


____________________________________________________________________


#<ùñhivu-klamy-àcamàü ÷iti>#  || PS_7,3.75 ||


_____START JKv_7,3.75:

ùthivu klami àcam ity eteùàü dãrgho bhavati ÷iti parataþ  /
ùthãvati  /
klamu - klàmati  /
àcam - àcàmati  /
klamigrahaõam ÷abartham  /
camer àïpårvasya grahaõam  /
iha mà bhåt, vamati  /
vicamati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.76 ||


_____START JKv_7,3.76:

kramaþ parasmaipadapare ÷iti parato dãrgho bhavati  /
kràmati, kràmataþ, kràmanti  /
parasmaipadesu iti kim ? àkramate àdityaþ  /
iha utkràma, saïkràma iti herluki kçte na lumatàïgasya (*1,1.66) iti pratyayalakùaõapratiùedhàt dãrgho na pràpnoti ? na+eùa doùaþ  /
lumatà÷abdena lupte ya daïgaü tasya kàrye sa pratiùedhaþ  /
na ca hau kramir aïgam, kiü tarhi, ÷api //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.77 ||


_____START JKv_7,3.77:

iùu gami yama ity eteùàü ÷iti parataþ chakàràde÷o bhavati  /
icchati  /
gacchati  /
yacchati  /
iùer udito grahaõam  /
iha mà bhåt, iùyati, iùõàti iti  /
ye tu iùimuditaü na adhãyate te iha ca såtre aci iti anuvartayanti  /
tac ca pradhànam ajgrahaõam ÷iti ity anena vi÷eùyate iti varõayanti  /
tathà ca sati tadàdividhirna bhavati  /
yasmin vidhis tadàdàvalgrahaõe ity etad api vi÷eùõena+eva isyate, tena iùàõa ity atra chatvaü na bhavati  /
na hy ayam ajeva ÷it iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.78 ||


_____START JKv_7,3.78:

pa ghrà dhmà sthà mnà dàõ dç÷i arti sarti ÷ada sada ity eteùàü piba jighra dhama tiùtha mana yaccha pa÷ya çccha dhau ÷ãya sãda ity ete àde÷à bhavanti ÷iti parataþ  /
pà - pibati  /
ghrà - jighrati  /
dhmà - dhamati  /
sthà - tiùthati  /
manà - manati  /
dàõ - yacchati  /
dç÷i - pa÷yati  /
arti - çcchati  /
sarti - dhàvati  /
÷ada - ÷ãyate  /
sada - sãdati  /
pibater laghåpadhaguõaþ pràpnoti, saþ aïgavçtte punar vçttàvavidhirniùñhitasya iti na bhavati  /
atha và akàrànto 'yam àde÷aþ àdyudàtto nipàtyate  /

[#851]

sartervegitàyàü gatau dhàvàde÷am icchanti  /
anyatra sarati, anusarati ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.79 ||


_____START JKv_7,3.79:

j¤a jana ity etayoþ jàde÷o bhavati ÷iti parataþ  /
jànàti  /
jàyate  /
janer daivàdikasya grahaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.80 ||


_____START JKv_7,3.80:

på ity evam àdãnàü hrasvo bhavati ÷iti parataþ  /
pvàdayaþ kryàdiùu pañhyante  /
på¤ pavan ity ataþ prabhçti plã gatau vçt iti yàvat kecit icchanti, vçtkaraõam etat lvàdãnàü pvàdãnàü ca parisamàptyartham iti  /
apare tu lvàdãnàm eva parisamàptyarthaü vçtkaraõam etad icchanti, àgaõàntàþ pvàdayaþ iti  /
på¤ - punàti  /
lå¤ - lunàti  /
sté¤ - stçõàti  /
yeùàm àgaõàntàþ pvàdayaþ teùàü jànàti ity atra hrasvaþ pràpnoti, j¤àjanor jà (*7,3.79) iti dãrghakaraõasàmarthyàn na bhavati  /
janer api hi jàde÷e sati ato dãrgho ya¤i (*7,3.101) iti dãrghatvena jàyate iti sidhyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.81 ||

_____START JKv_7,3.81:

mãnàter aïgasya ÷iti pratyaye parato hrasvo bhavati nigamaviùaye  /
pramiõanti vratàni  /
nigame iti kim ? pramãõàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.82 ||


_____START JKv_7,3.82:

mider aïgasya iko guõo bhavati ÷iti pratyaye parataþ  /
medyati, medyataþ, medyanti  /
÷iti ity eva, midyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.83 ||


_____START JKv_7,3.83:

jusi ca pratyaye parataþ igantasya aïgasya guõo bhavati  /
ajuhavuþ  /
abibhayuþ  /
abibharuþ  /
atha cinuyuþ, sunuyuþ ity atra kasmàn na bhavati ? atra hi dve ïittve, sàrvadhàtukà÷rayam, yàsuóà÷rayaü ca  /
tatra na apràpte sàrvadhàtukà÷rayaïittvanimitte pratiùedhe jusi guõaþ àrabhyamàõaþ tam eva bàdhate  /
yàsuóà÷rayaïittvanimittaü tu na bàdhate, tatra hi pràpte ca apràpte ca àrabhyate iti //


____________________________________________________________________

[#852]

##  || PS_7,3.84 ||


_____START JKv_7,3.84:

sàrvadhàtuke àrdhadhàtuke ca pratyaye parataþ igantasya aïgasya guõo bhavati  /
tarati  /
nayati  /
bhavati  /
àrdhadhàtuke - kartà  /
cetà  /
stotà  /
sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ iti kim ? agnitvam  /
agnikàmyati  /
yadi hi pratyaye saïi iti và ucyeta, iha api syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.85 ||


_____START JKv_7,3.85:

jàgu ity etasya aïgasya guõo bhavati aviciõõalïitsu parataþ  /
jàgarayati  /
jàgarakaþ  /
sàdhujàgarã  /
jàgaraüjàgaram  /
jàgaro vartate  /
jàgaritaþ  /
jàgaritavàn  /
véddhiviùaye pratiùedhaviùaye ca yathà syàt iti jàgarter ayaü guõaþ àrabhyate  /
tasmin kçte yà ata upadhàyàþ (*7,2.116) vçddhiþ pràpnoti sà na bhavati  /
yadi hi syàt anarthaka eva guõaþ syàt, ciõõalo÷ ca pratiùedhavacanam anarthakam  /
aviciõõalïitsu iti kim ? jé÷éstçrjàgçbhyaþ kvin jàgçviþ  /
ciõ - ajàgàri  /
õal - jajàgàra  /
ïit - jàgçtaþ  /
jàgçthaþ  /
vi iti kecid ikàram uccàraõàrthaü varõayanti, kvasàv api vakàràdau guõo na bhavati  /
jajàgçvàn  /
ajàgaruþ, ahaü jajàgara ity atra pratiùedhaþ pràpnoti ? na, apratiùedhàt  /
aviciõõalïitsu iti paryudàso 'yam, athavà jàgraþ iti praptirasàvànantaryàd viciõõalïitsu pratiùidhyate  /
yà tu jusi ca (*7,3.83), sàrvadhàtukàrdhadhàtukayoþ (*7,3.84) iti ca pràptiþ , sà na pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.86 ||


_____START JKv_7,3.86:

pugantasya aïgasya laghåpadhasya ca sàrvadhàtukàrdhadhàtukayor guõo bhavati  /
pugantasya vlepayati  /
hrepayati  /
knopayati  /
laghåpadhasya - bhedanam  /
chedanam  /
bhettà  /
chettà  /
pratyayàder aïgàvayavasya ca halorànantarye sati lag håpadhaguõo na vyàvartyate iti j¤àpitam etat knusanoþ kitkaraõena, trasigçdhidhçùikùipeþ knuþ (*3,2.140), halantàc ca (*1,2.10) iti  /
saüyoge gurusa¤j¤àyàü guõo bhettur na sidhyati  /
vidhyapekùaü lagho÷ ca asau kathaü kuõóir na duùyati //
dhàtonumaþ kathaü ra¤jeþ syandi÷ranthyor nipàtanàt  /
anaïlopa÷idãrghatve vidhyapekùe na sidhyataþ //
abhyastasya yadàhàci laïarthaü tatkçtaü bhavet  /
knusanor yatkçtaü kittvaü j¤àpakaü syàl laghor gaõe //


[#853]

upadhà ca atra ig eva gçhyate, tato bhinatti iti guõo na bhavati  /
apare puki antaþ pugantaþ, laghvã upadhà laghåpadhà, puganta÷ca laghåpadhà ca pugantalaghåypadham iti såtràrthaü varõayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.87 ||


_____START JKv_7,3.87:

abhyastasa¤j¤akasya aïgasya laghåpadhasya ajàdau piti sàrvadhàtuke guõo na bhavati  /
nenijàni  /
vevijàni  /
pariveviùàõi  /
anenijam  /
avevijam  /
paryaveviùam  /
abhyastasya iti kim ? vedàni  /
aci iti kim ? nenekti  /
pidgrahaõam uttaràrtham  /
sàrvadhàtuke iti kim ? nineja  /
labhåpadhasya ity eva, juhavàni  /
ajuhavam  /
bahulaü chandasãti vaktavyam  /
jujoùat iti yathà syàt  /
paspaֈte  /
càka÷ãti  /
vàva÷ãti  /
yaïluki chàndasamupadhàhrasvatvaü draùñavyam  /
paspa÷àte ity atra abhyàsahrasvatvaü ca  /
prakçtyantaràõàü và spa÷ika÷iva÷ãnàm etàni råpàõi //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,3.88 ||

_____START JKv_7,3.88:

bhå så ity etayoþ tiïi sàrvadhàtuke guõo na bhavati  /
abhåt  /
abhåþ  /
abhåvam  /
suvai, suvàvahai, suvàmahai  /
såter lugvikaranasya+idaü grahaõam  /
suvatisåyayor vikaraõena tiïo vyavadhànam  /
vikaraõasyaiva ïittvàd guõàbhàvaþ siddhaþ  /
tiïi iti kim ? bhavati  /
sàrvadhàtuke ity eva, vyatibhaviùãùña  /
atha bobhavãti iti yaïluki guõapratiùedhaþ kasmàn na bhavati ? j¤àpakàt, yad ayaü bobhåtu iti guõàbhàvàrthe nipàtanaü karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.89 ||


_____START JKv_7,3.89:

sàrvadhàtuke piti iti vartate  /
ukàràntasya aïgasya vçddhir bhavati luki sati halàdau piti sàrvadhàtuke  /
yauti  /
yauùi  /
yaumi  /
nauti  /
nauùi  /
naumi  /
stauti  /
stauùi  /
staumi  /
utaþ iti kim ? eti  /
eùi  /
emi  /
luki iti kim ? sunoti  /
sunoùi  /
sunomi  /
hali iti kim ? yavàni  /
ravàõi  /
piti ity eva, yutaþ  /
rutaþ  /
api stuyàd ràjànam ity atra hi ïicca pinna bhavati iti pittvapratiùedhàd vçddher abhàvaþ  /
na abhyastasya ity etad iha anuvartate, yoyoti, roroti ity evam àdyartham //


____________________________________________________________________


#<årõoter vibhàùà>#  || PS_7,3.90 ||


_____START JKv_7,3.90:

årõoter vibhàùà vçddhir bhavati halàdau piti sàrvadhàtuke  /
prorõauti, prorõoti  /
prorõauùi, prorõoùi  /
praurõaumi, prorõomi  /
hali ity eva, prorõavàni //


____________________________________________________________________


[#854]

##  || PS_7,3.91 ||


_____START JKv_7,3.91:
årõoter dhàtoþ apçkte hali piti sàrvadhàtuke guõo bhavati  /
prorõot  /
prorõoþ  /
hali iti vartamàne yadapçktagrahaõaü kriyate, tena+eva j¤àpyate bhavaty eùà paribhàùà yasmin vidhis tadàdàvalgrahaõe iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.92 ||


_____START JKv_7,3.92:

tçõaha ity etasyàïgasya imàgamo bhavati hali piti sàrvadhàtuke  /
tçõeóhi  /
tçõekùi  /
tçõehmi  /
atçõeñ  /
varõà÷raye 'pi atra pratyayalakùaõam iùyate  /
hali iti kim ? tçõahàni  /
piti ity eva, tçõóhaþ  /
tçõaha iti àgata÷naüko gçhyate, ÷nami kçte imàgamo yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.93 ||


_____START JKv_7,3.93:

vrå ity etasmàd uttarasya halàdeþ pitaþ sàrvadhàtukasya ãóàgamo bhavati  /
bravãti  /
bravãùi  /
bravãmi  /
abravãt  /
hali ity eva, bravàõi  /
piti ity eva, bråtaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.94 ||


_____START JKv_7,3.94:

yaïaþ uttarasya halàdeþ pitaþ sàrvadhàtukasya ãóàgamo bhavati và  /
÷àkuniko làlapãti  /
dundubhir vàvadãti  /
tridhà baddho vçùabho roravãti maho devo martyàü à vive÷a  /
na ca bhavati  /
varvarti, carkarti cakram  /
halàdeþ pitaþ sàrvadhàtukasya yaïantàd abhàvaþ iti yaïlugantasya udàharaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.95 ||


_____START JKv_7,3.95:

tu iti sautro 'yaü dhàtuþ, ru ÷abde, ùñu¤ stutau, ÷amu upa÷ame, ama gatyàdiùu ity etebhyaþ parasya sàrvadhàtukasya halàder và ãóàgamo bhavati  /
uttauti, uttavãti  /
uparauti, uparavãti  /
upastauti, upastavãti  /
÷àmyadhvam, ÷amãdhvam  /
abhyamati, abhyamãti  /
÷amyamoþ bahulaü chandasi (*2,4.73) iti vikaraõaluki sati halàdisàrvadhàtukam anantaraü sambhavati  /
àpi÷alàþ turustu÷amyamaþ sàrvadhàtukàsucchandasi iti pañhanti  /
tatra sarveùàm eva chandasi viùaye vidhir ayaü bhavati  /
sàrvadhàtuke iti anuvartamàne punaþ sàrvadhàtukagrahaõam apidartham, stuvãta, ÷amãdhvam ity atra api yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


[#855]

##  || PS_7,3.96 ||


_____START JKv_7,3.96:

aster aïgàt sijantàc ca parasya apçktasya sàrvadhàtukasya ãóàgamo bhavati  /
asteþ - àsãt  /
àsãþ  /
sijantàt - akàrùãt  /
asàvãt  /
alàvãt  /
apàvãt  /
apçkte iti kim ? asti  /
akàrùam  /
àhibhuvorãñi pratiùedhaþ iti sthànivadbhàvapratiùedha tena+iha na bhavati, àttha, abhåt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.97 ||


_____START JKv_7,3.97:

astisicor apçktasya sàrvadhàtukasya ãóagamo bhavati bahulaü chandasi viùaye  /
àpa eva+idaü salilaü sarvamàþ  /
àsãd iti sthàne àþ kriyàpadam  /
aharvàva tarhy àsãnna ràtriþ  /
sicaþ khalvapi - gobhirakùàþ  /
pratya¤camatsàþ  /
abhaiùãrmà putraka iti ca bhavati, chàndasatvàt  /
màïyoge 'pi aóàgamo bhavati, akùaþ, atsàþ iti, sica ióabhàva÷ ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.98 ||


_____START JKv_7,3.98:

rudàdibhyaþ parasya sàrvadhàtukasya halàdeþ apçktasya ãóàgamo bhavati  /
arodãt  /
arodãþ  /
asvapãt  /
asvapãþ  /
a÷vasãt  /
a÷vasãþ  /
pràõãt  /
pràõãþ  /
ajakùãt  /
ajakùãþ  /
pa¤cabhyaþ iti kim ? ajàgarbhavàn  /
apçktasya ity eva, roditi //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.99 ||


_____START JKv_7,3.99:

rudàdibhyaþ pa¤cabhyaþ parasya apçktasya sàrvadhàtukasya aóàgamo bhavati gàrgyagàlavayor matena  /
arodat  /
arodaþ  /
asvapat  /
asvapaþ  /
a÷vasat  /
a÷vasaþ  /
pràõat  /
pràõaþ  /
ajakùat  /
ajakùaþ  /
gàrgyagàlavayorgrahaõaü påjàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.100 ||


_____START JKv_7,3.100:

ada bhakùaõe, asmàd uttarasya apçktasya sàrvadhàtukasya aóàgamo bhavati sarveùàm àcàryàõàü matena  /
àdat  /
àdaþ  /
apçktasya ity eva, atti  /
atsi //


____________________________________________________________________


[#856]

##  || PS_7,3.101 ||


_____START JKv_7,3.101:

akàràntasya aïgasya dãrgho bhavati ya¤àdau sàrvadhàtuke parataþ  /
pacàmi, pacàvaþ, pacàmaþ  /
pakùyàmi, pakùyàvaþ, pakùyàmaþ  /
ataþ iti kim ? cinuvaþ  /
cinumaþ  /
ya¤i iti kim ? pacataþ  /
pacathaþ  /
sàrvadhàtuka ity eva, aïganà  /
ke÷avaþ  /
kecid atra tiïi ity anuvartayanti, teùàü bhavavàn iti kvasau sàrvadhàtukadãrgho na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.102 ||


_____START JKv_7,3.102:

ato dãrgho ya¤i (*7,3.101) ity anuvartate  /
supi ca ya¤àdau parato 'kàràntasya aïgasya dãrgho bhavati  /
vçkùàya  /
plakùàya  /
vçkùàbhyàm  /
plakùàbhyàm  /
ataþ ity eva, agnibhyàm  /
ya¤i ity eva, vçkùasya  /
plakùasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.103 ||


_____START JKv_7,3.103:

bahuvacane jhalàdau supi parato 'kàràntasya aïgasya ekàràde÷o bhavati  /
vkçkùebhyaþ  /
plakùebhyaþ  /
vçkùeùu  /
plakùeùu  /
bahuvacane iti kim ? vçkùàbhyàm  /
plakùàbhyàm  /
jhali iti kim ? vçkùàõàm  /
supi ity eva, yajadhvam  /
pacadhvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.104 ||


_____START JKv_7,3.104:

osi parato 'kàràntasya aïgasya ekàràde÷o bhavati  /
vçkùayoþ svam  /
plakùayoþ svam  /
vçkùayor nirdhehi  /
plakùayor nidhehi //


____________________________________________________________________


#<àïi càpaþ>#  || PS_7,3.105 ||


_____START JKv_7,3.105:

àï iti pårvàcàryanirde÷ena tçtãyaikavacanaü gçhyate  /
tasminn àïi parataþ, cakàràd osi ca, àvantàïgasya ekàràde÷o bhavati  /
khañvayà  /
màlayà  /
khañvayoþ màlayoþ  /
bahuràjayà  /
kàrãùagandhyayà  /
bahuràjayoþ  /
kàrãùagandhyayoþ  /
àpaþ iti pito grahaõaü kim ? kãlàlapà brahmaõena  /
kãlàlapoþ brahmaõakulayoþ  /
ïyàbgrahaõe 'dãrghagrahaõam iti vacanàt iha na bhavati, atikhañvena bràhmaõakulena //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.106 ||


_____START JKv_7,3.106:

àpaþ iti vartate  /
sambuddhau ca parataþ àbantasya aïgasya etvaü bhavati  /
he khañve  /
he bahuràje  /
he kàrãùagandhye //


____________________________________________________________________


[#857]

##  || PS_7,3.107 ||


_____START JKv_7,3.107:

sambuddhau iti vartate  /
ambàrthanàm aïgànàü nadyantànàü hrasvo bhavati sambuddhau parataþ  /
he amba  /
he akka  /
he alla  /
nadyàþ khalv api - he kumàri  /
he ÷àrïgaravi  /
he brahmabandhu  /
he vãrabandhu  /
óalakavatãnàü pratiùedho vaktavyaþ  /
he ambàóe  /
he ambàle  /
he ambike  /
chandasi veti vaktavyam  /
he ambàóa, he ambàóe  /
he ambàla, he ambàle  /
he ambika, he ambike  /
talo hrasvo bà ïisambuddhyor iti vaktavyam  /
devate bhaktiþ, devatàyàü bhaktiþ  /
he devata, he devate  /
chandasyeva hrasvatvam iùyate  /
màtéõàü màtac putràrtham arhate  /
màtéõàü màtajàde÷o vaktavyaþ sambuddhau, putràya putram abhidhàtum  /
kãdç÷àya ? arhate  /
màtrà vyapade÷am arhati ÷làghanãyatvàd yaþ putras tadartham  /
he gàrgãmàta  /
nadyçta÷ ca (*5,4.153) iti samàsàntàpavàdo màtajàde÷aþ  /
citkaraõam antodàttàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.108 ||


_____START JKv_7,3.108:

sambuddhau iti vartate  /
hrasvàntasya aïgasya guõo bhavati sambuddhau parataþ  /
he agne  /
he vàyo  /
he paño  /
he kumàri, he brahmabandhu ity evam àdãnàü hrasvavidhànasàmarthyàd guõo na bhavati  /
yadi guõaþ iùñaþ syàt, ambàrthànàü hrasvaþ ity uktvà nadãhrasvayor guõaþ ity evaü bråyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.109 ||


_____START JKv_7,3.109:

jasi parato hrasvàntasya aïgasya guõo bhavati  /
agnayaþ  /
vàyavaþ  /
pañavaþ  /
dhenavaþ  /
buddhayaþ  /
jasàdiùu chandasi vàvacanaü pràï õau caïyupadhàyà hrasva ity etasmàt  /
itaþ prakaraõàt prabhçti chandasi và iti vaktavyam  /
kiü prayojanam ? ambe, darvi, ÷atakratvaþ, pa÷ve nçbhyaþ, kikidãvyà  /
ambe, amba  /
pårõà darvi, pårõà darvã  /
adhà ÷atakratvaþ, ÷atakratavaþ  /
pa÷ve nçbhyaþ, pa÷ave  /
kikidãvyà, kikidãvinà //


____________________________________________________________________


[#858]

#<çto ïi-sarvanàmasthànayoþ>#  || PS_7,3.110 ||

_____START JKv_7,3.110:

guõaþ iti vartate  /
çkàràntasya aïgasya ïau parataþ sarvanàmasthàne ca guõo bhavati  /
ïau - màtari  /
pitari  /
bhràtari  /
kartari  /
sarvanàmasthàne - kartàrau  /
kartàraþ  /
màtarau  /
pitarau  /
bhràtarau  /
taparakaraõaü mukhasukhàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.111 ||


_____START JKv_7,3.111:

ghyantasyàïgasya ïiti pratyaye parato guõo bhavati  /
agnaye  /
vàyave  /
agneràgacchati  /
vàyoràgacchati  /
agneþ svam  /
vàyoþ svam  /
gheþ iti kim ? sakhye  /
patye  /
ïiti iti kim ? agnibhyàm  /
supi ityeva, pañvã  /
kurutaþ //


____________________________________________________________________


#<àõ nadyàþ>#  || PS_7,3.112 ||


_____START JKv_7,3.112:

nadyantàd aïgàd uttarasya ïitaþ pratyayasya àóàgamo bhavati  /
kumàryai  /
bràhamabandhvai  /
kumàryàþ  /
brahmabandhvàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.113 ||


_____START JKv_7,3.113:

àbantà daïgàd uttarasya ïitaþ pratyayasya yàóàgamo bhavati  /
khañvàyai  /
bahuràjàyai  /
kàrãùagandhvyàyai  /
khañvàyàþ  /
kàrãùagandhyàyàþ  /
bahuràjàyàþ  /
atikhañvàya ity atra akçte dãrghe ïyàbgrahaõe adãrghaþ iti vacanàd yàóàgamo na bhavati, kçte tu làkùaõikatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.114 ||

_____START JKv_7,3.114:

sarvanàmnaþ àbantàd aïgàd uttarasya ïitaþ pratyaysya syàñ àgamo hrasva÷ ca bhavati  /
sarvasyai  /
vi÷vasyai  /
yasyai  /
tasyai  /
kasyai  /
anyasyai  /
sarvasyàþ  /
vi÷vasyàþ  /
yasyàþ  /
tasyàþ  /
kasyàþ  /
anyasyàþ  /
àpaþ ity eva, bhavati  /
bhavate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.115 ||


_____START JKv_7,3.115:

dvitãyà tçtiyà ity etàbhyàm uttarasya ïitaþ pratyayasya vibhàùà syàñ àgamo bhavati, dvitãyàtçtiyàyo÷ ca hrasvo bhavati  /
dvitãyasyai, dvitiyàyai  /
tçtãyasyai, tçtãyàyai //


____________________________________________________________________


#<ïeràm nady-àm-nãbhyaþ>#  || PS_7,3.116 ||


_____START JKv_7,3.116:

nadyantàt àbantàt nã ity etasmàc ca+uttarasya ïeþ àm àde÷o bhavati  /
kumàryàm  /
gauryàm  /
brahmabandhvàm  /
dhãbandhvàm  /
àpaþ - khañvàyàm  /
bahuràjàyàm  /
kàrãùagandhyàyàm  /
nã - ràjanyàm  /
senànyàm //


____________________________________________________________________


[#859]

##  || PS_7,3.117 ||


_____START JKv_7,3.117:

ikàrokàràbhyàü nadãsa¤j¤akàbhyàm uttarasya ïeþ àm àde÷o bhavati  /
kçtyàm  /
dhenvàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.118 ||


_____START JKv_7,3.118:

idudbhyàm uttarasya ïeþ aukàràde÷o bhavati  /
yan na nadisa¤j¤aü na api ghisa¤j¤am ikàràntam , tadiha+udàharaõam  /
sakhyau  /
patyau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,3.119 ||


_____START JKv_7,3.119:

aut iti vartate  /
ghisa¤j¤akàd uttarasya ïeþ aukàràde÷o bhavati, tasya ca gheþ akàràde÷o bhavati  /
agnau  /
vàyau kçtau  /
dhenau  /
pañau  /
at iti taparakaraõaü striyàü ñàpo nivrttyartham  /
audacca gheþ iti yeùàm ekam eva+idaü såtram, te pradhàna÷iùñam idudbhyàm auttvaü varõayanti, anvàcaya÷iùtaü gheþ akàram iti //


____________________________________________________________________


#<àïo nà 'striyàm>#  || PS_7,3.120 ||


_____START JKv_7,3.120:

gheþ uttarasya àïaþ na abhàvo bhavati astriyàm  /
agninà  /
vàyunà  /
pañunà  /
puüsi iti noktam, amunà bràhmaõakulena  /
astriyàm iti kim ? kçtyà  /
dhenvà //
iti kà÷ikàyàü vçttau saptamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  // ______________________________________________________//


saptamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#860]

#<õau caïy upadhàyà hrasvaþ>#  || PS_7,4.1 ||


_____START JKv_7,4.1:

aïgasya iti vartate  /
caïpare õau yadaïgam, tasya upadhàyà hrasvo bhavati  /
acãkarat  /
ajãharat  /
alãlavat  /
apãpavat  /
atra dvirvacanopadhàhrasvatvayoþ pràptayoþ paratvàd upadhàhrasvatvam, tatra kçte dvirvacanam  /
iha tu mà bhavànañiñat iti nityatvàd dvitãyasya dvirvacanaü pràpnoti, tathà sati hrasvabhàvino 'ïgasya akàrasya upadhàtvaü vihitam iti hrasvo na syàt ? naiùa doùaþ  /
oõeþ çdit - karaõaü j¤àpakaü nityam api dvirvacanam upadhàhrasvatvena bàdhyate iti  /
õau iti kim ? caïyupadhàyà hrasvaþ ity ucyamàne alãlavat ity atra vacanasàmarthyàt antaraïgàm api vçddhim àde÷aü ca bàdhitvà hrasvaþ syàt  /
adãdapat ity atra hrasvatvena puko bàdhaþ syàt  /
apãpacat ity evam àdautu naiva syàt  /
caïi iti kim ? kàrayati  /
hàrayati  /
upadhàyà iti kim ? acakàïkùat  /
avavà¤chat  /
tadedadupadhàgrahaõam uttaràrtham ava÷yaü kartavyaü tad iha api hrasvatvaü nivartayati ity evam arthaü yena na avyavadhànam ity etannà÷rayitavyam iti  /
upadhàhrasvatve õerõicyupasaïkhyànam  /
vaditvantaü prayojitavàn avãvadat vãõàü parivàdakena  /
yo 'sau õau õilopastasya sthànivadbhàvena aglopitvàt aïgasya hrasvo na pràpnoti  /
õyàkçtinirde÷àt siddham //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.2 ||


_____START JKv_7,4.2:

aglopinàm aïgànàü ÷àseþ çditàü ca õau caïi upadhàyà hrasvo na bhavati  /
aglopinàü tàvat - màlàmàkhyat amamàlat  /
màtaramàkhyat amamàtarat  /
ràjànam atikràntavàn atyararàjat  /
lomànyanumçùñavàn anvalulomat  /
ageva yatra kevalo lupyate tatra sthànivadbhàvàd api siddham, halacor àde÷e tu na sidhyati iti tadartham etad vacanam  /
÷àseþ - a÷a÷àsat  /
çditàm - bàdhç - abavàdhat  /
yàcç - ayayàcat  /
óhaukç - aóuóhaukat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.3 ||


_____START JKv_7,4.3:

bhràja bhàsa bhàùa dãpa jãva mãla pãóa ity eteùàm aïgànàü õau caïi upadhàyà hrasvo bhavati anyatarasyàm  /
bhràja - abibhrajat, ababhràjat  /
bhàsa - abãbhasat, ababhàsat  /
bhàùa - abãbhaùat, ababhàùat  /
dãpa - adãdipat, adidãpat  /
jãva - ajãjivat, ajijãvat  /
mãla - amãmilat, amimãlat  /
pãóa - apãpióat, apipãóat  /
bhràjabhàsor çditkaraõam apàõinãyam  /

[#861]

kàõyàdãnàü ceti vaktavyam  /
kaõa - acãkaõat, acakàõat  /
vaõa - avãvaõat, avavàõat //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.4 ||


_____START JKv_7,4.4:

pibateþ aïgasya õau caïi upadhàyàþ lopo bhavati, abhyàsasya ãkàràde÷o bhavati  /
apãpyat, apãpyatàm, apãpyan  /
upadhàlope kçte oþ puyaõ vacanaü j¤àpakaü õau sthànivadbhàvasya iti sthànivadbhàvàd dvirvacanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.5 ||


_____START JKv_7,4.5:

tiùñhater aïgasya õau caïi upadhàyàþ ikàràde÷o bhavati  /
atiùñhipat, atiùñhipatàm, atiùñhipan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.6 ||


_____START JKv_7,4.6:

jighrateþ aïgasya nau caïi upadhàyà ikàràde÷o và bhavati  /
ajighripat, ajighripatàm, ajighripan  /
ajighrapat, ajighrapatàm, ajighrapan //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.7 ||


_____START JKv_7,4.7:

õau caïi upadhàyàþ çvarõasya sthàne và çkàràde÷o bhavati  /
iraràràm apavàdaþ  /
ir - acikãrtat, acãkçtat  /
ar - avavartat, avãvçtat  /
àr - amamàrjat, amãmçjat  /
vacanasàmarthyàd antaraïgà api iraràro bàdhyante  /
taprakaraõaü dãrghe 'pi sthànini hrasva eva yathà syàt, acãkçtat iti  /
na ca ayaü bhàvyamànaþ, kintu àde÷àntaranivçttyarthaü svaråpam eva+etad abhyanuj¤àyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.8 ||


_____START JKv_7,4.8:

chandasi viùaye õau caïi upadhàyà çvarõasya sthàne çkaràde÷o bhavati nityam  /
avãvçdhat puroóà÷ena  /
avãvçdhatàm  /
avãvçdhan //

____________________________________________________________________


[#862]

##  || PS_7,4.9 ||


_____START JKv_7,4.9:

dayater aïgasya liñi parato digi ity ayam àde÷o bhavati  /
avdigye, avadigyàte, avadigyire  /
dayateþ iti dãïo grahaõaü na tu daya dàne ity asya  /
tasya hi liti àm vihitaþ  /
digyàde÷ena dvirvacanasya bàdhanam iùyate //


____________________________________________________________________


#<çta÷ ca saüyogàder guõaþ>#  || PS_7,4.10 ||


_____START JKv_7,4.10:

çkàràntasya aïgasya saüyogàdeþ guõo bhavati liñi parataþ  /
svç - sasvaratuþ  /
sasvaruþ  /
dhvç - dadhvaratuþ  /
dadhvaruþ  /
smç - sasmaratuþ  /
sasmaruþ  /
çtaþ iti kim ? cikùiyatuþ  /
cikùiyuþ  /
saüyogàdeþ iti kim ? cakratuþ  /
cakçuþ  /
pratiùedhaviùaye 'pi guõo yathà syàt ity ayam àrambhaþ  /
vçddhiviùaye tu pårvavipratiùedhena vçddhir eva+iùyate  /
sasvàra  /
sasmàra  /
liñi ity eva, smçtaþ  /
smçtavàn  /
saüyogàder guõavidhàne saüyogopadhagrahaõaü kç¤arthaü kartavyam  /
sa¤caskaratuþ, sa¤caskaruþ iti  /
atra hi pårvaü dhàtuþ sàdhanena yujyate pa÷càd upasargeõa ity atra dar÷ane liti kçte, tadà÷raye ca dvirvacane, pa÷càd upasargayoge sati, aóabhyàsavyavàye 'pi (*6,1.136) iti sut kriyate  /
evaü ca kçtvà saüskçùãùña, upaskçùãùña ity atra suño bahiraïgalakùaõasya asiddhatvàt çta÷ ca saüyogàdeþ iti ióàgamo na bhavati //


____________________________________________________________________


#<çcchaty-ç-çtàm>#  || PS_7,4.11 ||


_____START JKv_7,4.11:

çcchater aïgasya, ç ity etasya, ékàràntànàü ca liñi parato guõo na bhavati  /
çccha - ànarccha, ànarcchatuþ, ànarcchuþ  /
ç - àratuþ, àruþ  /
ékàràntànàm - nicakaratuþ, nicakaruþ  /
nijagaratuþ, nijagaruþ  /
çccher alaghåpadhatvàd apràpto guõo vidhãyate, étàü tu pratiùiddhaþ  /
vçddhiviùaye tu pårvavipratiùedhena vçddhir eva+iùyate  /
nicakàra  /
nijagàra //


____________________________________________________________________


#<÷é-dé-pràü hrasvo và>#  || PS_7,4.12 ||


_____START JKv_7,4.12:

÷é dé pé ity eteùàü aïgànàü liñi parato và hrasvo bhavati  /
÷é - vi÷a÷ratuþ, vi÷a÷ruþ  /
vi÷a÷aratuþ, vi÷a÷aruþ  /
dé - vidadratuþ, vidadruþ  /
vidadaratuþ, vidadaruþ  /
pé - nipapratuþ, nipapruþ  /
nipaparatuþ, nipaparuþ  /
hrasvavacanam itvotvanivçttyartham  /
kecid etat såtraü pratyàcakùate  /
÷rà pàke, drà kutsàyàü gatau, prà påraõe ity eteùàm anekàrthà dhàtavaþ iti ÷édépràmarthe vartamànànàü vi÷a÷ratuþ, vi÷a÷ruþ, vidadratuþ, vidadruþ, nipapratuþ, nipapruþ ity etàni råpàõi sàdhayanti  /
tathà ca sati kvasau vi÷a÷çvàn ity etad råpaü na syàt //


____________________________________________________________________


[#863]

##  || PS_7,4.13 ||


_____START JKv_7,4.13:

ke pratyaye parato 'õo hrasvo bhavati  /
j¤akà kumàrikà  /
ki÷orikà  /
aõaþ iti kim ? gokà  /
naukà  /
ràkà, dhàkà ity atra uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti hrasvo na bhavati  /
na kapi (*7,4.14) iti pratiùedhasàmarthyàt kano 'pi sànubandhakasya grahaõam iha bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.14 ||


_____START JKv_7,4.14:
kapi pratyaye parato 'õo hrasvo na bhavati  /
bahukumàrãkaþ  /
bahuvadhåkaþ  /
bahulakùmãkaþ  /
gostriyor upasarjanasya (*1,2.48) ity ayam api hrasvaþ kapi na bhavati  /
samàsàrthe hi uttarapade kapi kçte, pa÷càt kabantena saha samàsena bhavitavyam iti strãpratyayàntasamàsapràtipadikaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.15 ||


_____START JKv_7,4.15:

àbantasyàïgasya kapi hrasvaþ na bhavaty antarasyàm  /
bahukhañvàkaþ, bahukhañvakaþ  /
bahumàla kaþ bahumàlakaþ //


____________________________________________________________________


#<ç-dç÷o 'ïi guõaþ>#  || PS_7,4.16 ||


_____START JKv_7,4.16:

çvarõàntànàü dç÷e÷ ca aïi parato guõo bhavati  /
÷akalàïguùñhako 'karat  /
ahaü tebhyo 'karaü namaþ  /
asarat  /
àrat  /
jarà  /
dç÷eþ - adar÷at, adar÷atàm, adar÷an //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.17 ||


_____START JKv_7,4.17:

asyater aïgasya thugàgamo bhavati aïi parataþ  /
àsthat, àsthatàm, àsthan //


____________________________________________________________________


#<÷vayater aþ>#  || PS_7,4.18 ||


_____START JKv_7,4.18:

÷vayateþ aïgasya akàràde÷o bhavati aïi parataþ  /
a÷vat, a÷vatàm, a÷van //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.19 ||


_____START JKv_7,4.19:

pater aïgasya pumàgamo bhavati aïi parataþ  /
apaptat, apaptatàm, apaptan //


____________________________________________________________________

[#864]

##  || PS_7,4.20 ||


_____START JKv_7,4.20:

vaceþ aïgasya aïi parataþ umàgamo bhavati  /
avocat, avocatàm, avocan //


____________________________________________________________________


#<÷ãïaþ sàrvadhàtuke guõaþ>#  || PS_7,4.21 ||


_____START JKv_7,4.21:

÷ãïaþ aïgasya sàrvadhàtuke parataþ guõo bhavati  /
÷ete, ÷ayàte, ÷erate  /
sàrvadhàtuke iti kim ? ÷i÷ye //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.22 ||


_____START JKv_7,4.22:

yakàràdau kïiti pratyaye parataþ ÷ãïaþ aïgasya ayaï ity ayam àde÷o bhavati  /
÷yyate  /
÷à÷ayyate  /
pra÷ayya  /
upa÷ayya  /
yi iti kim ? ÷i÷ye  /
kïiti iti kim ? ÷eyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.23 ||


_____START JKv_7,4.23:

upasargàd uttarasya uhater aïgasya hrasvo bhavati yakàràdau kïiti pratyaye parataþ  /
samuhyate  /
samuhya gataþ  /
abhyuhyate  /
abhyuhya gataþ  /
upasargàt iti kim ? åhyate  /
åhateþ iti kim ? samãhyate  /
yi ity eva, samåhitam  /
kïiti ity eva, samåhyo 'yam arthaþ  /
aõaþ ity eva, à åhyate ohyate  /
samohyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.24 ||


_____START JKv_7,4.24:

eter aïgasya upasargàd uttarasya liïi yakàràdau kïiti parato hrasvo bhavati  /
udiyàt  /
samiyàt  /
anviyàt  /
à÷iùi liïi akçtsàrvadhàtukayoþ iti dãrghatve kçte hrasvo 'nena bhavati  /
upasargàt ity eva, ãyàt  /
aõaþ ity eva, à ãyàt eyat  /
sameyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.25 ||


_____START JKv_7,4.25:

akçdyakàre asàrvadhàtukayakàre ca kïiti parato 'jantasya aïgasya dãrgho bhavati  /
bhç÷àyate  /
sukhàyate  /
duþkhàyate  /
cãyate  /
cecãyate  /
ståyate  /
toùñåyate  /
cãyàt  /
ståyàt  /
akçt iti kim ? prakçtya  /
prahçtya  /
paratvàt dãrghatvena tuko bàdhaþ syàt  /
asàrvadhàtuke iti kim ? cinuyàt  /
sunuyàt  /
kïiti ity eva, uruyà  /
dhçùõuyà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.26 ||


_____START JKv_7,4.26:
cvipratyaye parato 'jantasya aïgasya dãrgho bhavati  /
÷ucãkaroti  /
÷ucãbhavati  /
÷ucãsyàt  /
pañåkaroti  /
pañåbhavati  /
pañåsyàt //


____________________________________________________________________


[#865]

##  || PS_7,4.27 ||


_____START JKv_7,4.27:

çkàràntasya aïgasya akçdyakàre asàrvadhàtuke yakàre cvau ca parato rãï ity ayam àde÷o bhavati  /
màtrãyati  /
màtrãyate  /
pitrãyati  /
pitrãyate  /
cekrãyate  /
màtrãbhåtaþ  /
kïiti ity etan nivçttam, tena+iha api bhavati, pituràgataü pitryam  /
çta iti taparakaraõaü kim ? cekãryate  /
nijegilyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.28 ||


_____START JKv_7,4.28:
çkàràntasya aïgasya ÷ayak ity etayoþ liïi ca yakàràdau asàrvadhàtuke parato raï ity ayam àde÷o bhavati  /
÷a - àdriyate  /
àdhriyate  /
yak - kriyate  /
hriyate  /
liï - kriyàt  /
hriyàt  /
riïvacanaü dãrghanivçttyartham  /
asàrvadhàtuke ity eva, bibhçyàt  /
yi ity eva, kçùãùña  /
hçùãùña //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.29 ||


_____START JKv_7,4.29:

çtaþ yaki ligi iti vartate  /
÷a ity asambhavàt nivçttam  /
guõo bhavati arteþ saüyogàdãnàm çkàràntànàü yaki parato ligi ca yakàràdau asàrvadhàtuke  /
aryate  /
aryàt  /
smaryate  /
smaryàt  /
iha saüskriyate, saüskriyàt iti suño bahiraïgalakùaõasya asiddhatvàt abhaktatvàt và saüyogàditvam aïgasya na asti iti guõo na pravartate  /
yi ity eva, svçùãùña  /
dhvçùãùña  /
asàrvadhàtuke ity eva, iyçyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.30 ||

_____START JKv_7,4.30:

yagi ca parataþ arteþ saüyogàde÷ ca çtaþ guõo bhavati  /
aràryate  /
sàsvaryate  /
dàdhvaryate  /
sàsmaryate  /
arteþ añyartya÷årõotãnàm upasaükhyànam iti yaï  /
na ndràþ saüyogàdayaþ (*6,1.3) iti dvirvacanapratiùedhþ yakàrasya neùyate  /
hanterhisàyàü yaïi ghnãbhàvo vaktavyaþ  /
jeghnãyate  /
hiüsàyàm iti kim ? jaïghanyate //


____________________________________________________________________


#<ã ghrà-dhmoþ>#  || PS_7,4.31 ||


_____START JKv_7,4.31:

ghrà dhmà ity etayoþ yaïi parataþ ãkàràde÷o bhavati  /
jeghrãyate  /
dedhmãyate //


____________________________________________________________________


[#866]

##  || PS_7,4.32 ||


_____START JKv_7,4.32:

ã iti vartate  /
acarõàntasya aïgasya cvau parataþ ãkàràde÷o bhavati  /
÷uklãbhavati  /
÷uklãsyàt  /
khañvãkaroti  /
khañvãsyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.33 ||


_____START JKv_7,4.33:

asya iti vartate  /
kyaci parataþ avarõàntasya aïgasya ãkàràde÷o bhavati  /
putrãyati  /
ghañãyati  /
khañvãyati  /
màlãyati  /
akçtsàrvadhàtukayor dãrghaþ (*7,4.24) ity asya apavàdaþ  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.34 ||


_____START JKv_7,4.34:

a÷anàya udanya dhanàya ity etàni nipàtyante bubhukùà pipàsà gardha ity eteùu artheùu  /
a÷anàya ity a÷ana÷abdasya àtvaü kyaci nipàtyate  /
a÷anàyati iti bhavati bubhukùà cet  /
a÷anãyati ity eva anyatra  /
udanya iti vadaka÷abdasya udannàde÷o nipàtyate  /
udanyati iti bhavati pipàsà cet  /
udakãyati ity eva anyatra  /
dhanàya iti dhana÷abdasya àtvaü nipàtyate  /
dhanàyati iti bhavati gardhaþ cet  /
dhanãyati ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.35 ||


_____START JKv_7,4.35:

chandasi viùaye putravarjitasya avarõàntasya aïgasya kyaci yad uktaü tan na bhavati  /
kiü coktam ? dãrghatvam ãtvaü ca  /
mitrayuþ  /
saüsvedayuþ  /
devठjigàti sumnayuþ  /
aputrasya iti kim ? putrãyantaþ sudànavaþ  /
aputràdãnàm iti vaktavyam  /
janãyanto 'nvagravaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.36 ||


_____START JKv_7,4.36:

durasyuþ draviõasyuþ vçùaõyati riùaõyati ity etàni chandasi nipàtyante  /
duùña÷abdasya kyaci durasbhàvo nipàtyate  /
aviyonà durasyuþ  /
duùñãyati iti pràpte  /
draviõa÷abdasya draviõasbhàvo nipàtyate  /
draviõasyurvipanyayà  /
draviõãyati iti pràpte  /
vçùa÷abdasya vçùaõbhàvo nipàtyate  /
vçùaõyati  /
vçùãyati iti pràpte  /
riùña÷abdasya riùaõbhàvo nipàtyate  /
riùaõyati  /
riùñãyati iti pràpte //


____________________________________________________________________


[#867]

##  || PS_7,4.37 ||


_____START JKv_7,4.37:

a÷va agha ity etayoþ kyaci parataþ chandasi viùaye àkàràde÷o bhavati  /
a÷vàyanto maghavan  /
mà tvà vçkà aghàyavo vidan  /
etad eva àtvavacanaü j¤àpakaü na cchandasy aputrasya (*7,4.35) iti dãrgharatiùedho bhavati iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.38 ||


_____START JKv_7,4.38:

deva sumna ity etayoþ kyaci parataþ àkàràde÷o bhavati kàñhake yajuùi  /
devàyate yajamànàya  /
sumnàyanato havàmahe  /
yajuùi iti kim ? devठjigàti sumnayuþ  /
kàñhake iti kim ? sumnayuridamasãdamasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.39 ||


_____START JKv_7,4.39:

kavi adhvara pçtanà ity eteùàm aïgànàü kyaci parato lopo bhavati çci viùaye  /
kavyantaþ sumanasaþ  /
adhvara - adhvaryantaþ  /
pçtanà - pçtanyantaþ tiùñhanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.40 ||


_____START JKv_7,4.40:

dyati syàti mà sthà ity eteùàm aïgànàm ikàràde÷o bhavati takàràdau kiti pratyaye parataþ  /
dyati - tirditaþ  /
nirditavàn  /
syati - avasitaþ  /
avasitavàn  /
mà - mitaþ  /
mitavàn  /
sthà - sthitaþ  /
sthitavàn  /
ti iti kim ? avadàya  /
kiti iti kim ? avadàtà //

____________________________________________________________________


#<÷à-chor anyatarasyàm>#  || PS_7,4.41 ||


_____START JKv_7,4.41:

÷à chà ity etayoþ anyatarasyàm ikàràde÷o bhavati takàràdau kiti  /
÷à ni÷itam, ni÷àtam  /
ni÷itavàn, ni÷àtavàn  /
chà - avacchitam, avacchàtam  /
avacchitavàn, avacchàtavàn  /
÷yaterittvaü vrate nityam iti vaktavyam  /
÷aü÷ito brahmaõaþ  /
saü÷itavrataþ ity arthaþ  /
vyavasthitavibhàùavij¤ànàt siddham  /
devatràto galo gràha iti yoge ca sadvidhiþ  /
mithaste na vibhàùyante gavàkùaþ saü÷itavrataþ //


____________________________________________________________________


[#868]

##  || PS_7,4.42 ||


_____START JKv_7,4.42:

dadhàter aïgasya hi ity ayam àde÷o bhavati takàràdau kiti pratyaye parataþ  /
hitaþ  /
hitavàn  /
hitvà //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.43 ||


_____START JKv_7,4.43:

jahàter aïgasya hi ity ayam àde÷o bhavati ktvàpratyaye parataþ  /
hitvà ràjyaü vanaü gataþ  /
hitvà gacchati  /
jahàter nide÷àt jihãter na bhavati  /
hàtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.44 ||


_____START JKv_7,4.44:

jahàter aïgasya vibhàùà hi ity ayam àde÷o bhavati chandasi viùaye ktvàpratyaye parataþ  /
hitvà ÷arãraü yàtavyam  /
hàtvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.45 ||


_____START JKv_7,4.45:

sudhita vasudhita nemadhita dhiùva dhiùãya ity etàni chandasi viùaye nipàtyante  /
tatra sudhita vasudhita nemadhita iti suvasunemapårvasya dadhàteþ ktapratyaya ittvam ióàgamo và pratyayasya nipàtyate  /
garbhaü màtà sudhitam  /
suhitam iti pràpte  /
vasudhitam agnau juhoti  /
vasuhitam iti pràpte  /
nemadhità bàdhante  /
nemahità iti pràpte  /
dhiùva iti loõmadhyamaikavacane dadhàteþ ittvam ióàgamo và pratyayasya dvirvacanàbhàva÷ ca nipàtyate  /
dhiùva stomam  /
dhatsva iti pràpte  /
dhiùiya iti à÷ãrliïi àtmanepadottamaikavacane dadhàteþ ittvam, ióàgamo và pratyayasya nipàtyate  /
dhiùãya  /
dhàsãya iti pràpte //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.46 ||


_____START JKv_7,4.46:

dà ity etasya ghusa¤j¤akasya dad ity ayam àde÷o bhavati takàràdau kiti pratyaya parataþ  /
dattaþ  /
dattavàn  /
dattiþ  /
daþ iti kim ? dhãtaþ  /
dhãtavàn  /
dheñaþ etad råpam  /
ghoþ iti kim ? dàp lavane - dàtaü barhiþ  /
daip ÷odhane - avadàtam mukham  /
ayam àde÷aþ thàntaþ iùyate  /
evaü hy uktam - tànte doùo dãrghatvaü syàd dànte doùo niùñhànatvam  /
dhànte doùo dhatvapràptisthànte 'doùastasmàt thàntam //
yadi tu dasti iti takàràdau dãrghatvaü tadà tànte 'pi adoùaþ  /
dàntadhàntayor api sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti natvadhatve na bhaviùyataþ iti na doùaþ  /

[#869]

avadattaü vidattam ca pradattaü càdikarmaõi  /
sudattamanudattaü ca nidattam iti ceùyate //
aca upasargàt taþ (*7,4.47) iti pràpte nipàtyante  /
anupasargà và ete avàdayaþ kriyàntaraviùayà veditavyàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.47 ||


_____START JKv_7,4.47:

ajantàd upasargàduttarasya dà ity etasya ghusaüj¤akasya ta ity ayam àde÷o bhavati takàràdau kiti  /
prattam  /
avattam  /
nãttam  /
parãttam  /
acaþ iti kim ? nirdattam  /
durdattam  /
upasargàt iti kim ? dadhi dattam  /
madhu dattam  /
ghoþ ity eva, avadàtam mukham  /
upasargàt iti paccamãnirde÷àd àder alaþ pràpnoti ? tatra samàdhimàhuþ  /
acaþ ity etad dviràvartayitavyam, tatra ekaü paccamyantaü upasargavi÷eùaõàrtham, aparam api ùaùñhyantaü sthàninirde÷artham ity àkàrasya sthàne takàro bhavati  /
dvitakàro và saüyogo 'yam àdi÷yate, so 'nekàltvàt sarvasya bhaviùyati  /
apo bhi (*7,4.48) ity atra pa¤camyantam acaþ ity anuvartate  /
tena pakàramàtrasya bhavisyati  /
dyater ittvàd acasta ity etad bhavati vipratiùedhena  /
avattam  /
prattaü juhoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.48 ||

_____START JKv_7,4.48:

ap ity etasya aïgasya bhakàràdau pratyaye parataþ ta ity ayam àde÷o bhavati  /
adbhiþ  /
adbhyaþ  /
bhi iti kim ? apsu  /
svavaþsvatavasormàsa uùasa÷ ca takàràde÷a iùyate chandasi bhakàràdau  /
svavadbhiþ  /
svatavadbhiþ  /
màdbhir iùñvà indro vçtrahà  /
samuùadbhirajàyathàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.49 ||


_____START JKv_7,4.49:

sakàràntasya aïgasya sakàràdau àrdhadhàtuke parataþ takàràde÷o bhavati  /
vatsyati  /
avatsyat  /
vivatsati  /
jighatsati  /
saþ iti kim ? vakùyati  /
si iti kim ? ghàsaþ  /
vàsaþ  /
àrdhadhàtuke iti kim ? àsse  /
vasse //


____________________________________________________________________


[#870]

##  || PS_7,4.50 ||


_____START JKv_7,4.50:

tàseþ aste÷ ca sakàrasya sakàràdau pratyaye parataþ lopo bhavati  /
tàseþ - kartàsi  /
kartàse  /
asteþ - tvam asi  /
vyatise  /
asteþ akàràsakàrayoþ luptayoþ se iti pratyayamàtram etat padam, tena sàt padàdyoþ (*8,3.111) iti ùatvaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.51 ||


_____START JKv_7,4.51:

rephàdau ca pratyaye parataþ tàsastyoþ sakàràsya lopo bhavati  /
kartàrau  /
kartàraþ  /
adhyetàrau  /
adhyetàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.52 ||


_____START JKv_7,4.52:

tàsastyoþ sakàrasya hakàràda÷o bhavati eti parataþ  /
kartàhe  /
asteþ - vyatihe //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.53 ||


_____START JKv_7,4.53:

yakàràdau ivarõàdau ca parato dãdhãvevyoþ lopo bhavati  /
yakàràdau - àdãdhya gataþ  /
àvevya gataþ àdãdhyate  /
àvevyate  /
ivarõàdau - àdãdhità  /
àvevità  /
liïi - àdãdhãta  /
àvevãta  /
yãvarõayoþ iti kim ? àdãdhyanam  /
àvevyanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.54 ||


_____START JKv_7,4.54:

sani pratyaye sakàràdau parataþ mã mà ghu rabha labha ÷aka pata pada ity eteùàm aïgànàm acaþ sthàne is ity ayam àde÷o bhavati  /
mã iti mãnàtiminotyoþ dvayor api grahaõam iùyate  /
mitsati  /
pramitsati  /
mà iti gàmàdàgrahaõeùu avi÷eùaþ  /
mitsate  /
apamitsate  /
ghu - ditsati  /
dhitsati  /
rabha - àripsate  /
labha - àlipsate  /
÷aka - ÷ikùati  /
pat - pitsati  /
pada - prapitsate  /
sani iti kim ? dàsyati  /
si ity eva, pipatiùati  /
tanipatidaridràõàm upasaïkhyànam iti pateþ ióàgamavikalpaþ  /
sani ràdho hiüsàyàm aca is vaktavyaþ  /
pratiritsati  /
hiüsàyàm iti kim ? àriràtsati //


____________________________________________________________________


[#871]

#<àp-j¤apy-çdhàm ãt>#  || PS_7,4.55 ||


_____START JKv_7,4.55:

àp j¤api çdha ity eteùàm aïgànàm aca ãkàràde÷o bhavati sani sakàràdau parataþ  /
àp ãpsati  /
j¤api - j¤ãpsati  /
çdþ - ãrtsati  /
j¤apeþ dvàvacau, tatra õeþ pårvavipratiùedhena lopaþ, itarasya tu ãtvam  /
sani ity eva, pràpsyati  /
si ity eva, jij¤apayiùati  /
ardidhiùati  /
sanãvantardha iti j¤apeþ çdhe÷ ca iño vikaopaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.56 ||


_____START JKv_7,4.56:

dambheþ aca ikàràde÷o bhavati, cakàràt ãt ca sani sakàràdau parataþ  /
dhipsati, dhãpsati  /
si ity eva, didambhiùati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.57 ||


_____START JKv_7,4.57:

muco 'karmakasya guõo và bhavati sani sakàràdau parataþ  /
halantàc ca (*1,2.10) iti kittvapratiùedho vikalpyate  /
mokùate vatsaþ svayam eva, mumukùate vatsaþ svayam eva  /
akarmakasya iti kim ? mumukùati vatsaü devadattaþ  /
karmakartari mucirakarmako bhavati, karmavi÷eùasya avivakùitàdvà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.58 ||

_____START JKv_7,4.58:

yad etat prakràntaü sani mãmà ity àdi muco 'karmakasya iti yàvat, atra abhyàsalopo bhavati  /
tathaiva udàhçtam  /
abhyàsasya ity etac ca achikçtaü veditavyam à adhyàyaparisamàpteþ  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ abhyàsasya ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati, hrasvaþ (*7,4.59) - óuóhaukiùate  /
tutraukiùate  /
sani mãmàdhurabhalabha÷akapatapadàmaca is, abhyàsalopa÷ ca, ity evam siddhe yad atragrahanam iha akriyate, tad viùayàvadhàraõàrtham, atraiva abhyàsalopo bhavati, sanvadbhàvaviùaye na bhavati  /
amãmapat  /
adãdapat  /
sanvallaghuni caïpare 'naglope (*7,4.93) iti sanvadbhàvàt pràpnoti  /
sarvasya abhyàsasya ayaü lopaþ iùyate, tadartham eva kecit atragrahaõaü varõayanti  /
nànarthake 'lo 'ntyavidhiþ ity apare sarvasya kurvanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.59 ||


_____START JKv_7,4.59:

hrasvo bhavati abhyàsasya  /
duóhaukiùate  /
tutraukiùate  /
óuóhauke  /
tutrauke /
aóuóhaukat  /
atutraukat  /
abhyàsasya anaci  /
abhyàsasya yad ucyate anaci tad bhavati iti vaktavyam  /
caràcaraþ  /
calàcalaþ  /
patàpataþ  /
vadàvadaþ  /
halàdiþ ÷eùo na bhavati //


____________________________________________________________________


[#872]

##  || PS_7,4.60 ||


_____START JKv_7,4.60:

abhyàsasya halàdiþ ÷iùyate, anàdir lupyate  /
jaglau  /
mamlau  /
papàca  /
papàñha  /
àña, àñatuþ, àñuþ  /
àdi÷eùanimitto 'yam anàder lopo vidhãyate, tatra abhyàsajàteþ à÷rayaõàt kvacid api vartamàno halàdiþ anadeþ sarvatra nivçttiü karoti  /
apare tu bruvate, ÷eùa÷abdo 'yaü nivçttyà vi÷iùñam avasthànam àha  /
tadavasthànam uktito yady api pradhànam, avidheyatvàt tu tadapradhànam  /
nivçttir eva tu vidheyatvàt pradhànam  /
tatra ayam artho 'sya jàyate, abhyàsasya anàder halo nivçttiþ bhavati iti  /
sà kim iti àder avidheyàü satãm anivçttim apekùiùyate iti //


____________________________________________________________________


#<÷arpårvàþ khayaþ>#  || PS_7,4.61 ||


_____START JKv_7,4.61:

abhyàsasya ÷arpårvàþ khayaþ ÷iùyante, anye halo lupyante  /
cu÷cyotiùati  /
tiùñhàsati  /
pispandiùate  /
÷arpårvàþ iti kim ? papàca  /
khayaþ iti kim ? sasnau  /
kharpårvàþ khaya iti vaktavyam  /
ucicchiùati ity atra uccheþ antaraïgatvàt tuki kçte dvirvacanam, tatra halàdiþ ÷eùe sati abhyàse takàraþ ÷råyeta //


____________________________________________________________________

##  || PS_7,4.62 ||


_____START JKv_7,4.62:

abhyàsasya kavargahakàrayoþ cavargàde÷o bhavati  /
cakàra  /
cakhàna  /
jagàma  /
jaghàna  /
hakàrasya - jahàra  /
jihãrùati  /
jahau //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.63 ||


_____START JKv_7,4.63:

kavateþ abhyàsasya yaïi parataþ cuþ na bhavati  /
kokåyate uùñraþ  /
kokåyate svaraþ  /
kavateþ iti vikaraõanirde÷aþ kauteþ kuvate÷ ca nivçttyarthaþ  /
tayoþ cutvam eva bhavati  /
cokåyate  /
yaïi iti kim ? cukuve //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.64 ||

_____START JKv_7,4.64:

kçùeþ chandasi viùaye yaïi parataþ abhyàsasya cuþ na bhavati  /
karikçùyate yaj¤akuõapaþ  /
chandasi iti kim ? carãkçùyate kçùãvalaþ //


____________________________________________________________________


[#873]

##  || PS_7,4.65 ||


_____START JKv_7,4.65:

dàdharti dardharti dardharùi bobhåtu tetikate alarùi àpanãphaõat saüsaniùyadat karikrat kanikradat bharibhrat davidhvataþ davidyutat taritrataþ sarisçpatam varãvçjat marmçjya àganãganti ity etàni aùñàda÷a chandasi viùaye nipàtyante  /
dàdharti dardharti dardharùi iti dhàrayateþ, dhçïo và ÷lau yaïluki và abhyàsasya dãrghatvaü õilopa÷ ca  /
dàdharti  /
evaü dardharti  /
÷lau ruk abhyàsasya nipàtyate  /
tathà dardharùi iti  /
atra ca yallakùaõena anupapannaü tat sarvaü nipàtanàt siddham  /
bobhåtu iti bhavateþ yaïlugantasya loñi guõàbhàvo nipàtyate  /
naitad asti prayojanam, atra bhåsuvostiïi (*7,3.88) iti guõàbhàvaþ siddhaþ ? j¤àpanàrthaü tarhi nipàtanam etat  /
j¤àpayati, anyatra yaïlugantasya guõapratiùedho na bhavati iti  /
bobhoti, bobhavãti  /
tetikte - tijeþ yaïlugantasya àtmanepadaü nipàtyate  /
yaïo ïittvàt pratyayalakùaõena àtmanepadaü siddham eva ? j¤àpanàrthaü tu àtmanepadanipàtanam, anyatra yaïlugantàd àtmanepadaü na bhavati  /
alarùi iti - iyarteþ lañi sipi abhyàsasya halàdiþ ÷eùàpavàdo rephasya latvaü nipàtyate  /
sipà nirde÷o 'tantram, tipyapi dç÷yate alarti dakùaþ  /
àpanãphaõat iti - phaõater àïpårvasya yaïlugantasya ÷atari abhyàsasya nãk nipàtyate  /
saüsaniùyadat iti - syandeþ saüpårvasya yaïluk, ÷ataryeva abhyàsasya nik, dhàtusakàrasya ùatvaü nipàtyate  /
na càsya sampårvatà tantram, anyatra api hi dç÷yate, àsaniùyadat iti  /
karikrat iti - karoteþ yaïlugantasya ÷atari cutvabhyàvaþ, abhyàsakakàrasya rigàgamo nipàtyate  /
kanikradat iti - krandeþ luïi cleþ aïàde÷aþ, dvirvacanam abhyàsasya, cutvàbhàvaþ, nigàgama÷ ca nipàtyate  /
tathà càsya hi vivaraõaü kçtam  /
akrandãt iti bhàùàyàm  /
bharibhrat iti - bibharteþ yaïlugantasya ÷atari bhç¤àm it (*7,4.76) iti itvàbhàvo ja÷tvàbhàvo 'bhyàsasya rigàgamaþ nipàtyate  /
davidhvataþ iti - dhvarateþ yaïlugantasya ÷atari jasi råpam etat  /
atra abhyàsasya vigàgamaþ çkàralopa÷ ca nipàtyate  /
davidhvato ra÷mayaþ såryasya  /

[#874]

davidyutat iti - dyuteþ yaïlugantasya ÷atari abhyàsasya amprasàraõàbhàvaþ attvam, vigàgama÷ ca nipàtyate  /
taritrataþ iti - tarateþ ÷atari ÷lau ùaùñhyekavacane abhyàsasya rigàgamaþ nipàtyate  /
sarãsçpatam iti - sçpeþ ÷atari ÷lau dvitãyaikavacane abhyàsasya rãgàgamaþ nipàtyate  /
varãvçjat iti - vçjeþ ÷atari ÷lau rãgàgamaþ nipàtyate abhyàsasya  /
marmçjya iti - mçjeþ liñi õali abhyàsasya rugàgamaþ dhàto÷ ca yugàgamo nipàtyate  /
tato mçjer vçddhiþ (*7,2.114) na bhavati, alaghåpadhatvàt  /
laghåpadhaguõe pràpte vçddhir àrabhyate  /
àganãganti iti - àïpårvasya gamerlati ÷lau abhyàsasya cutvàbhàvaþ nãgàgama÷ ca nipàtyate  /
vakùyantã vedàganãganti karõam  /
itikaraõam evaü prakàraõàm anyeùàm apy upasaïgrahàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.66 ||


_____START JKv_7,4.66:

çvarõàntasya abhyàsasya akàràde÷o bhavati  /
vavçte  /
vavçdhe  /
÷a÷çdhe  /
narnarti, narinarti, narãnarti ity evam àdau abhyàsavikàreùu apavàdo na+utsargàn vidhãn bàdhate iti uþ adatve kçte rugàdaya àgamàþ kriyante //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.67 ||


_____START JKv_7,4.67:

dyuti svàpi ity etayoþ abhyàsasya samprasàraõaü bhavati  /
vididyute  /
vyadidyutat  /
vididyotiùate  /
vididyutiùate  /
videdyutyate  /
svàpeþ - suùvàpayiùati  /
svàpiþ õyanto gçhyate, tasya abhyàsanimittena pratyayena ànantarye sati samprasàranam iùyate  /
iha na bhavati, svàpayater õvul svàpakaþ, tasmàt kyaci svàpakãyati, svàpakãyate, san - siùvàpakãyiùti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.68 ||


_____START JKv_7,4.68:

vyarther liñi parato 'bhyàsasya samprasàraõaü bhavati  /
vivyathe, vivyathàte, vivyathire  /
halàdiþ ÷eùeõa yakàrasya nivçttau pràptàyàü samprasàraõaü kriyate, vakàrasya na saüprasàrane saüprasàraõam (*6,1.37) iti pratiùidyate  /
liñi iti kim ? vàvyathyate //


____________________________________________________________________


[#875]

##  || PS_7,4.69 ||


_____START JKv_7,4.69:

iõo 'ïgasya yo 'bhyàsaþ tasya dãrgho bhavati kiti liñi parataþ  /
ãyatuþ, ãyuþ  /
iõo yaõ (*6,4.81) iti yaõàde÷e kçte sthànivadbhàvàd dvirvacanam  /
kiti iti kim ? iyàya  /
iyayitha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.70 ||


_____START JKv_7,4.70:

abhyàsasya àdeþ akàrasya dãrgho bhavati liñi parataþ  /
ato guõe pararåpatvasya apavàdaþ  /
àña, àñatuþ, àñuþ  /
àdeþ iti kim ? papàca  /
papàñha //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.71 ||


_____START JKv_7,4.71:

tasmàd ato 'bhyàsàd dãrghãbhåtàd uttarasya dvihalo 'ïgasya nuóàgamo bhavati  /
ànaïga, ànaïgatuþ, ànaïguþ  /
ana¤ja, àna¤jatuþ, àna¤juþ  /
dvihalaþ iti kim ? àña, àñatuþ, àñuþ  /
çkàraikade÷o repho halgrahaõena gçhyate, tena+iha api dvihalo 'ïgasya nuóàgamo bhavati, ànçdhatuþ, ànçdhuþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.72 ||


_____START JKv_7,4.72:

a÷note÷ ca dãrghãbhåtàd abhyàsàd uttarasya nuóàgamo bhavati  /
vyàna÷e, vyàna÷àte, vyàna÷ire  /
a÷noteþ iti vikaraõanirde÷aþ a÷nàter mà bhåt iti  /
à÷a, à÷atuþ, à÷uþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.73 ||


_____START JKv_7,4.73:

bhavater abhyàsasya akàràde÷o bhavati liñi parataþ  /
babhåva, babhåvatuþ, babhåvuþ  /
bhavateþ iti kçtavikarananirde÷àd iha na bhavati, anubabhåve kambalo devadattena  /
liñi ity eva, bubhåùati  /
bobhåyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.74 ||


_____START JKv_7,4.74:

sasåva iti nipàtyate  /
såter liñi parasmaipadaü vugàgamaþ abhyàsasya ca atvaü nipàtyate  /
sasåva sthàviraü vipa÷citàm  /
suùuve iti bhàùàyàm //


____________________________________________________________________


[#876]

#<õijàü trayàõàü guõaþ ÷lau>#  || PS_7,4.75 ||


_____START JKv_7,4.75:

nijàdãnàü trayàõàü abhyàsasya guõo bhavati ÷lau sati  /
õijir - nenekti  /
vijir - vevekti  /
viùlç - veveùñi  /
trigrahaõam uttaràrtham, eùàü hi vçtkaraõam samàptyarthaü pañhyate eva iti  /
÷lau iti kim ? nineja //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.76 ||


_____START JKv_7,4.76:

bhç¤àdãnàü trayàõàm abhyàsasya ikàràde÷o bhavati ÷alau sati  /
bhç¤ - bibharti  /
màï - mimãte  /
ohàï - jihãte  /
trayàõàm ity eva, jahàti  /
÷lau ity eva, babhàra //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.77 ||


_____START JKv_7,4.77:

arti piparti ity etayoþ abhyàsasya ikàràde÷o bhavati ÷lau  /
iyarti bhåmam  /
piparti somam //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.78 ||


_____START JKv_7,4.78:

chandasi viùaye abhyàsasya ÷lau bahulam ikàràde÷o bhavati  /
purõàü vivaùñi  /
va÷er etad råpam  /
tathà vaceþ - janimà vivakti  /
saceþ - vatsaü na màtà siùakti  /
jagharti somam  /
na ca bhavati  /
dadàti ity evaü bråyàt  /
jajanadindram  /
màtà yadvãraü dadhanaddhaniùñhà //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.79 ||

_____START JKv_7,4.79:

sani parato 'kàràntàbhyàsasya ikàràde÷o bhavati  /
pipakùati  /
yiyakùati  /
tiùñhàsati  /
pipàsati  /
sani iti kim ? papàca  /
ataþ iti kim ? lulåùati  /
taparakaraõaü kim ? pàpaciùate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.80 ||


_____START JKv_7,4.80:

sani iti vartate, it iti ca  /
uvarõàntàbhyàsasya pavarge yaõi jakàre ca avarõapare parataþ ikàràde÷o bhavati sani pratyaye parataþ  /
pavarge apare - pipaviùate  /
pipàvayiùati  /
bibhàvayiùati  /
yaõyapare - yiyaviùati  /
yiyàvayiùati  /
riràvayiùati  /
lilàvayiùati  /

[#877]

jyapare - ju iti sautro 'yaü dhàtuþ  /
jijàvayiùati  /
etad eva puyaõjyapare iti vacanaü j¤àpakam, advirvacananimitte 'pi õau sthànivad bhavati iti  /
oþ iti kim ? pàpacyateþ san - pàpaciùate  /
puyaõji iti kim ? avatutàvayiùati  /
juhàvayiùati  /
apare  /
iti kim ? bubhåùati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.81 ||


_____START JKv_7,4.81:

sravati ÷çõoti dravati pravati plavati cyavati ity eteùàm abhyàsasya oþ avarnapare yaõi và ikàràde÷o bhavati sani parataþ  /
sisràvayiùati, susràvayiùati  /
÷çõoti - ÷i÷ràvayiùati, ÷u÷ràvayiùati  /
dravati - didràvayiùati, dudràvayiùati  /
pravati - pipràvayiùati, pupràvayiùati  /
plavati - piplàvayiùati, puplàvayiùati  /
cyavati - cicyàvayiùati, cucyàvayiùati  /
vacanasàmarthyàd ekena varõena yaõo vyavadhànamà÷rãyate  /
pårvasåtrena tu anantara eva yaõi bhavitavyam iti apràptabibhàùeyam  /
apare ity eva, susråùati  /
÷u÷råùate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.82 ||


_____START JKv_7,4.82:

yaïi yaïluki ca igantasya abhyàsasya guõo bhavati  /
cecãyate  /
lolåyate  /
yaïluki - johavãti  /
yago và iti ióvikalpaþ  /
cokru֋ti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.83 ||


_____START JKv_7,4.83:

akito 'bhyàsasya dãrgho bhavati yagi yaïluki ca  /
pàpacyate  /
pàpacãti  /
yàyjyate  /
yàyajãti  /
akitaþ iti kim ? yaüyamyate  /
yaüyamãti  /
raüramyate  /
raüramãti  /
nanu càtra apavàdatvàn nuki kçte abhyàsasya anajantatvàd eva dãrghatvaü na bhaviùyati ? evaü tarhi akitaþ ity anena etaj j¤àpyate, abhyàsavikàreùv apavàdà na+utsargàn vidhãn bàdhante iti  /
kim etasya j¤àpane prayojanam ? óoóhaukyate ity atra dãrgho 'kitaþ ity anena sandhyakùarahrasvo na bàdhyate, acãkarat ity atra dãrgho laghoþ (*7,4.94) ity anena sanvaditvaü na bàdhyate, mànprabhçtãnàü dãrgheõa sanãtvaü na bàdhyate - mãmàüsate, ã ca gaõaþ (*7,4.97) itãtvena halàdi÷eùo na bàdhyate - ajãgaõat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.84 ||


_____START JKv_7,4.84:

va¤cu sraüsu dhvaüsu bhraüsu kasa pata pada skanda ity eteùàm abhyàsasya nãgàgamo bhavati yaïi yaïluki ca  /
va¤cu - vanãvacyate  /
vanãva¤cãti  /
sraüsu - sanãsrasyate  /
sanãsraüsãti  /
dhvaüsu - danãdhvasyate  /
danãdhvaüsãti  /
bhraüsu - banãbhrasyate  /
banãbhraüsãti  /
kasa - canãikasyate  /
canãkasãti  /
pata - panãpatyate  /
panãpatãti  /
pada - panãpadyate  /
panãpadãti  /
skanda - canãskadyate  /
canãskandãti //


____________________________________________________________________


[#878]

##  || PS_7,4.85 ||


_____START JKv_7,4.85:

anunàsikàntasya aïgasya yo 'bhyàsaþ tasya akàràntasya nugàgamo bhavati yaïyaïlukoþ parataþ  /
tantanyate  /
tantanãti  /
jaïgamyate  /
jaïgamãti  /
yaüyamyate  /
yaüyamãti  /
raüramyate  /
raüramãti  /
nuk ity etad anusvàropalakùaõàrthaü draùñavyam  /
sthàninà hi àde÷o lakùyate  /
tena yaüyamyate ity evam àdau ajhalparatve 'pi anusvàro bhavati  /
padàntavacceti vaktavyam  /
và padàntasya (*8,4.59) iti parasavarnavikalpo yathà syàt iti  /
ataþ iti kim ? tetimyate  /
taparakaraõaü tu bhåtapårvasya api dãrghasya nivçttyartham, bàbhamyate  /
anunàsikàntasya iti kim ? pàpacyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.86 ||


_____START JKv_7,4.86:

japa jabha daha da÷a bha¤ja pa÷a ity eteùàm abhyàsasya nugàgamo bhavati yaïyaïlukoþ parataþ  /
ja¤japyate ja¤japãti  /
jabha - ja¤jabhyate  /
ja¤jabhãti  /
daha - dandahyate  /
dandahãti  /
da÷a - danda÷yate  /
danda÷ãti da÷a iti daü÷iþ ayaü nakàralopàrtham eva nirdiùñaþ  /
tena yaïluky api nakàralopo bhavati  /
bha¤ja - bambhajyate  /
bambha¤jãti  /
pa÷a iti sautro dhàtuþ - pampa÷yate  /
pampa֋ti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.87 ||


_____START JKv_7,4.87:

cara phala ity etayoþ abhyàsasya nugàgamo bhavati yaïyaïlukoþ parataþ  /
pa¤cåryate  /
pa¤cårãti  /
pamphulyate  /
pamphulãti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.88 ||


_____START JKv_7,4.88:

caraphaloþ abhyàsàt parasya ataþ ukàràde÷o bhavati yaïyaïlukoþ parataþ  /
ca¤cåryate  /
ca¤cårãti  /
pamphulyate  /
pamphulãti  /
parasya iti kim ? abhyàsasya mà bhåt  /
ataþ iti kim ? alo 'ntyasya mà bhåt  /
uditi taparakaraõaü ca¤cårti, pamphulãti ity atra laghåpadhaguõanivçttyartham  /
dãrghasya asiddhatvàt iha labhutvaü na nivartate //


____________________________________________________________________


[#879]

##  || PS_7,4.89 ||


_____START JKv_7,4.89:

takàràdau pratyaye parataþ caraphaloþ akàrasya ukàràde÷o bhavati caraõaü cårtiþ  /
brahmaõaþ cårtiþ  /
praphultiþ  /
praphultàþ sumanasaþ  /
yaïyaïlukoþ, abhyàsasya iti ca anuvartamànam api vacanasàmarthyàd iha na abhisambadhyate //

____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.90 ||


_____START JKv_7,4.90:

çdupadhasya aïgasya yo 'bhyàsaþ tasya rãgàgamo bhavati yaïyaïlukoþ parataþ  /
varãvçtyate  /
varãvçtãti  /
varãvçdhyate  /
varãvçdhãti  /
narãnçtyate  /
narãnçtãti  /
rãgçtvata iti vaktavyam  /
iha api yathà syàt, varãvç÷cyate  /
varãvç÷cãti  /
parãpçcchyate  /
parãpçcchãti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.91 ||


_____START JKv_7,4.91:

yaïluki çdupadhasya aïgasya yo 'bhyàsas tasya rugrikau àgamau bhavataþ, cakàràd rãk ca  /
narnarti, narinarti, narãnarti  /
varvarti, varivarti, varãvarti  /
ukàraþ uccàraõàrthaþ  /
marmçjyamànàsa ity upasaïkhyànam  /
marmçjyate  /
marmçjyamànàsaþ //

____________________________________________________________________


#<çta÷ ca>#  || PS_7,4.92 ||


_____START JKv_7,4.92:

çkàràntasya aïgasya yo 'bhyàsaþ tasya rugrikau àgamau bhavataþ rãk ca yaïluki  /
carkarti, carikarti, carãkarti  /
jarharti  /
jariharti  /
jarãharti  /
taparakaranam kim ? kirate÷càkarti  /
kiratiü carkarãtàntaü pacati ity atra yo nayet  /
pràptij¤aü tamahaü manye pràrabdhas tena saïgrahaþ //
tatreyaü pràptiþ taparakaranasàmarthyàd aïgavi÷eùaõam çtaþ ity etat, tayà càpràptiþ kirater ugàdãnàm iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.93 ||


_____START JKv_7,4.93:

laghuni dhàtvakùare parato yo 'bhyàsaþ tasya caïpare õau parataþ sanãva kàryaü bhavati anaglope  /
sanyataþ (*7,4.79) ity uktam, caïpare 'pi tathà  /

[#880]

acãkarat  /
apãpacat  /
oþ puyaõjyapare (*7,4.80) ity uktam, caïpare 'pi tathà  /
apãpavat  /
alãlavat  /
ajãjavat  /
sravati÷çõotidravatipravatiplavaticyavatãnàü và (*7,4.81) ity uktam, caïpare 'pi tathà  /
asisravat, asusravat  /
a÷i÷ravat, a÷u÷ravat  /
adidravat, adudravat  /
apipravat, apupravat  /
apiplavat, apuplavat  /
acicyavat, acucyavat  /
lughuni iti kim ? atatakùat  /
ararakùat  /
jàgarayateþ ajajàgarat  /
atra kecid ga÷abdam labhumà÷ritya sanbadbhàvam icchanti, sarvatraiva laghorànantaryam abhyàsena na asti iti vyavadhàne 'pi vacanapràmàõyàd bhavitavyam, tad asat  /
yena na avyavadhànaü tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt ity ekena vyavadhànam à÷rãyate, na punar anekena  /
yady evam, katham acikùaõat iti ? àcàryapravçttir j¤àpayati bhavaty evaü jàtãyakànàm ittvam iti  /
yad ayaü tad bàdhanàrthaü samratyàdãnàm atvam vidadhàti  /
caïpare iti kim ? ahaü papaca  /
paragrahaõaü kim ? caïi eva kevale mà bhåt, acakamata  /
anaglope iti kim ? acakathat  /
dçùadamàkhyàtavàn adadçùat  /
vàditavantaü prayojitavàn avãvadat ity atra yo 'sau õau õerlopo nàsàvaglopa ity à÷rãyate  /
kiü kàraõam ? caïpare iti õijàter nimittatvena àkùepàt, tato 'nyasya ako lopaþ parigçhyate  /
mãmàdãnàm atra grahaõàt sanvadbhàvena abhyàsalopo na bhavati ity uktam  /
kiü ca sanvat iti sanà÷rayaü kàryamatidi÷yate, na ca lopaþ sanam eva apekùate, kiü tarhi, isbhàvàdyapi  /
tadabhàvàt amãmapat ity àdau abhyàsalopo na bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.94 ||


_____START JKv_7,4.94:

dãrghà bhavati laghoþ abhyàsasya laghuni õau caïpare anaglope  /
acãkarat  /
ajãharat  /
alãlavat  /
apãpacat  /
laghoþ iti kim ? abibhrajat  /
laghuni ity eva, atatakùat  /
ararakùat  /
caïi ity ava, ahaü papaca  /
pare ity eva, acakamata  /
anaglope ity eva, acakathat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.95 ||


_____START JKv_7,4.95:

smç dé tvara pratha mrada sté spa÷a ity eteùàm abhyàsasya at ity ayam àde÷o bhavati caïpare õau parataþ  /
smç - asasmarat  /
dé - adadarat  /
tvara - atatvarat  /
pratha - apaprathat  /
mrada - amamradat  /
sté - atastarat  /
spa÷a - apaspa÷at  /
sanvadbhàvàt itvaü pràptam anena bàdhyate  /
taparakaraõasàmarthyàt ati kçte dãrgho laghoþ (*7,4.94) ity etad api na bhavati, adadarat //


____________________________________________________________________


##  || PS_7,4.96 ||


_____START JKv_7,4.96:

veùñi ceùñi ity etayoþ abhyàsasya vibhàùà at ity ayam àde÷o bhavati caïpare õau parataþ  /
avaveùñat, aviveùñat  /
acaceùñat, aciceùñat  /
abhyàsahrasvatve kçte attvaü pakùe bhavati //


____________________________________________________________________


[#881]

#<ã ca gaõaþ>#  || PS_7,4.97 ||


_____START JKv_7,4.97:

gaõeþ abhyàsasya ãkàràde÷o bhavati caïpare õau parataþ, cakàràt at ca  /
ajãgaõat, ajagaõat //
iti ÷rãvàmanaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau saptamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /

______________________________________________________

aùñamo 'dhyàyaþ prathamaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#882]

##  || PS_8,1.1 ||


_____START JKv_8,1.1:

sarvasya iti ca dve iti ca+etad adhikçtaü veditavyam  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ padasya (*8,1.16) ity ataþ pràk, sarvasya dve bhavataþ ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - nityavãpsayoþ (*8,1.4) iti, tatra sarvasya sthàne dve bhavataþ  /
ke dve bhavataþ ? ye ÷abdata÷ ca arthata÷ ca ubhayathàntaratame  /
ekasya pacati÷abdasya dvau pacati÷abdau havataþ  /
pacati pacati  /
gràmo gràmo ramaõãyaþ  /
yadà tu dviþ prayogo dvirvacanam tadà sa eva pacati÷abdo dviràvartate, tasya dve àvçttã bhavataþ  /
sarvasya iti kim ? vispaùñàrtham  /
atha padasya ity eva kasmàn na+ucyate ? na+evaü ÷akyam, iha hi na syàt prapacati prapacati iti  /
iha drogdhà, droóhà iti ghatvaóhatvayoþ asiddhatvàd akçtayor eva tayor dvivacanaü pràpnoti, tatra pa÷càd vikalpe satyaniùtam api syàt drogdhà droóhà, droóhà drogdhà iti  /
tasmàd vaktavyam etat pårvatra asiddhãyam advirvacane iti  /
sarvasya ity etad eva và kçtaü sarvakàryapratipattyarthaü draùñavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.2 ||


_____START JKv_8,1.2:

tasya dviruktasya yat paraü ÷abdaråpaü tad àmreóitasa¤j¤aü bhavati  /
caura caura 3, vçùala vçùala 3, dasyo dasyo 3 ghàtayiùyàmi tvà, bandhayiùyàmi tvà  /
àmreóitaprade÷àþ - àmreóitaü bhartsane (*8,2.95) ity evam àdayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.3 ||


_____START JKv_8,1.3:

anudàttaü ca tad bhavati yad àmreóitasa¤j¤am  /
bhuïkte bhuïkte  /
pa֌n p֌n //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,1.4 ||


_____START JKv_8,1.4:

nitye càrthe vipsàyàü ca yad vartate tasya dve bhavataþ  /
keùu nityatà ? tiïkùu nityatà avyayakçtsu ca  /
kuta etat  /
àbhãkùõyam iha nityatà  /
àbhãkùõyaü ca kriyàdharmaþ  /
yàü kriyàü kartà pràdhànyena anuparaman karoti tan nityam  /
pacati pacati  /
jalpati jalpati  /
bhuktvà bhuktvà vrajati  /
bhojaü bhojaü vrajati  /
lunãhi lunãhi ity evàyaü lunàti ktvàõamulorloña÷ ca dvirvacanàpekùàyàm eva paunaþpunyaprakà÷ane ÷aktiþ  /

[#883]

yaï tu tannirapekùaþ prakà÷ayati, punaþ punaþ pacati pàpacyate iti  /
yadà tu tatra dvirvacanam tadà kriyàsamabhihàre paunaþpunyaü draùñavyam pàpacyate pàpacyate iti  /
atha keùu vãpsà ? supsu vãpsà  /
kà punar vãpsà ? vyàptivi÷eùaviùayà prayoktur icchà vãpsà  /
kà punaþ sà ? nànàvàcinàm adhikaraõànàü kriyàguõàbhyàü yugapat prayokturvyàptum icchà vãpsà  /
nànàbhåtàrthavàcinàü ÷abdànàü yànyadhikaraõàni vàcyàni teùàü kriyàguõàbhyàü yugapat prayoktum icchà vãpsà  /
gràmo gràmo ramaõãyaþ  /
janapado janapado ramaõãyaþ  /
puruùaþ puruùo nidhanam upaiti  /
yat tióantaü nityatayà prakarùeõa ca yuktaü tataþ kçtadvirvacanàt prakarùapratyaya iùyate pacati pacatitaràm iti  /
iha tu àóhyataramàóhyataramànaya iti prakarùayuktasya vãpsàyoga iùyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.5 ||

_____START JKv_8,1.5:

pari ity etasya varjane 'rthe dve bhavataþ  /
pari pari trigartebhyo vçùño devaþ  /
pari pari sauvãrebhyaþ  /
pari pari sarvasenebhyaþ  /
varjaneü parihàraþ  /
varjane iti kim ? odanaü pariùi¤cati  /
parer varjane 'samàse veti vaktavyam  /
pari pari trigartebhyo vçùño devaþ, pari trigartebhyaþ  /
samàse tu tena+eva+uktatvàd varjanasya na+eva bhavati, paritrigartaü vçùño devaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.6 ||


_____START JKv_8,1.6:

pra sam upa ut ity etaùàü pàdapåraõe dve bhavato dvirvacanena cet pàdaþ pårvate  /
prapràyam agnir bharatasya ÷çõve  /
saüsamidyuvase vçùan  /
upopa me parà mç÷a kiü nodudu harùase dàtavà u  /
pàdapåraõe iti kim ? pra devaü devyà dhiyà  /
sàmàrthyàc chandasy eva+etad vidhànam  /
bhàùàyàm anarthakaü syàt, prayogàbhàvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.7 ||


_____START JKv_8,1.7:

upari adhi adhas ity eteùàü dve bhavataþ sàmãpye vivakùite  /
sàmãpyaü pratyàsattiþ kàlakçtà de÷akçtà ca  /
uparyupari duþkham  /
uparyupari gràmam  /
adhyadhi gràmam  /
adho 'dho nagaram  /
sàmãpye iti kim ? upari candramàþ  /
iha kasmàn na bhavati, upari ÷iraso ghañaü dhàrayati ? auttaràdharyam eva vivakùitaü na sàmãpyam iti dvirvacanaü na bhavati //


____________________________________________________________________


[#884]

##  || PS_8,1.8 ||


_____START JKv_8,1.8:

ekàrthaþ padasamåho vàkyam  /
vàkyàder àmantritasya dve bhavataþ asåyàsammatikopakutsanabhartsaneùu yadi tad vàkyaü bhavati  /
tatra paraguõànàmasahanam asåyà  /
påjà sammatiþ  /
kopaþ krodhaþ  /
nindanaü kutsanam  /
apakàra÷abdairbhayotpàdanaü bhartsanam  /
ete ca prayoktçdharmàþ, nàbhidheyadharmàþ  /
asåyàyàm tàvat - màõavaka 3 màõavaka, abhiråpaka 3 abhiråpaka, riktaü te àbhiråpyam  /
sammàtau - màõavaka 3 màõavaka, abhiråpaka 3 abhiråpaka, ÷obhanaþ khalvasi  /
kope - màõavaka 3 màõavaka, avinãtaka 3 avinãtaka, idànãü j¤àsyasi jàlma  /
kutsane - ÷aktike 3 ÷aktike, yaùñike 3 yaùñike, riktà te ÷aktiþ  /
bhartsane - caura caura 3, vçùala vçùala 3, ghàtayiùyami tvàü bandhayiùyàmi tvàm  /
asåyàdiùu svaritam àmreóite 'såyà-saümati-kopa-kutsaneùu (*8,2.103) iti pårvapadasya plutaþ  /
bhartsane tu àmreóitaü bhartsane (*8,2.95) ity àmreóitasya+eva plutaþ  /
vàkyàdeþ iti kim ? antasya madhyamasya ca mà bhåt, ÷obhanaþ khalvasi màõavaka  /
àmantritasya iti kim ? udàro devadattaþ  /
asåyàdiùu iti kim ? devadatta gàmabhyàja ÷uklàm //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.9 ||


_____START JKv_8,1.9:

ekam ity etac chabdaråpaü dviruktaü bahuvrãhivad bhavati  /
bahuvrãhivattve prayojanaü sublopapuüvadbhàvau  /
kaikamakùaraü pañhati  /
ekaikayà àhutyà juhoti  /
sarvanàmasa¤j¤àpratiùedhasvarasamàsàntàþ samàsàdhikàravihite bahuvrãhau vij¤àyante  /
tena atide÷ike bahuvrãhau na bhavanti  /
ekaikasmai  /
na bahuvrãhau (*1,1.129) iti pratiùedho na bhavati, bahuvrãhir eva yo bahuvrãhiþ iti vij¤ànàt  /
nana, susu, na¤subhyàm (*6,2.172) ity antodàttatvaü na bhavati  /
çk çk, påþ påþ, çk påþ iti samàsànto na bhavati //


____________________________________________________________________


#<àbàdhe ca>#  || PS_8,1.10 ||


_____START JKv_8,1.10:

àbàdhanamàbàdhaþ, pãóà prayoktçdharmaþ, na abhidheyadharmaþ  /
tatra vartamànasya dve bhavataþ, bahuvrãhivaccàsya kàryaü bhavati  /
gatagataþ  /
naùñanaùñaþ  /
patitapatitaþ  /
gatagatà  /
naùñanaùñà  /
patitapatità  /
priyasya ciragamanàdinà pãóyamànaþ ka÷cid evam prayuïkte prayoktà //

____________________________________________________________________


[#885]

##  || PS_8,1.11 ||


_____START JKv_8,1.11:

ita uttareùu dvirvacaneùu karmadhàrayavat kàryaü bhavati ity etad veditavyam  /
karmadhàrayavattve prayojanaü sublopapuüvadbhàvàntodàttatvàni  /
sublopaþ - pañupañuþ  /
mçdumçduþ  /
paõóitapaõóitaþ  /
puüvadbhàvaþ - pañupañvã  /
mçdumçdvã  /
kàlakakàlikà  /
kopadhàyà api hi karmadhàrayavadbhàvàt puüvatkarmadhàrayaþ iti puüvadbhàvo bhavati  /
antodàttatvam - pañupañuþ  /
pañupatvã  /
samàsàntodàttatvam anena+eva vidhãyate iti paratvadàmreóitànudàttatvaü bàdhyate  /
adhikàreõaiva siddhe yat uttareùu iti vacanaü tadvispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.12 ||


_____START JKv_8,1.12:

prakàro bhedaþ sàdç÷yaü ca  /
tad iha sàdç÷yaü prakàro gçhyate  /
prakàre vartamànasya guõavacanasya dve bhavataþ  /
pañupañuþ  /
mçdumçduþ  /
paõóitapaõóitaþ  /
aparipårõaguõaþ ity arthaþ  /
paripårõaguõena nyånaguõasya+upamàne satyevaü prayujyate  /
jàtãyaro 'nena dvirvacanena bàdhanaü neùyate  /
pañujàtãyaþ, mçdujàtãyaþ ity api hi bhavati  /
tat katham ? vakùyamàõam anyatarasyàügrahaõam ubhayoþ ÷eùo vijàyate  /
prakàre iti kim ? pañurdevadattaþ  /
muõavacanasya iti kim ? agnir màõavakaþ  /
gaurvàhãkaþ  /
yadyapyatra agni÷abdo go÷abda÷ ca mukhyàrthasambandhàdavabhçtabhedaü taikùõyajàóyàdikamarthàntare gunavi÷eùam eva pratipàdayituü pravçttaþ, tathàpi sarvadà guõavacano na bhavati iti na dvirucyate  /
ànupårvye dve bhavata iti vaktavyam  /
måle måle sthålàþ  /
agre 'gre såkùmàþ  /
jyeùñhaü jyeùñhaü prave÷aya  /
svàrthe 'vadhàryamàõe 'nekasmin dve bhavata iti vaktavyam  /
asmàt kàrùàpaõàd iha bhavadbhyàm màùaü màùaü dehi  /
svàrthe etad dvirvacanam, na vãpsàyàm  /
atra hi dvàv eva màùau dãyete, na sarve kàrùàpaõasambandhino màùàþ, tena vãpsà na vidyate  /
avadhàryamàõe iti kim ? asmàt kàrùàpaõàd iha bhavadbhyàü màùamekaü dehi, dvau màùau dehi, trãn và màùàn dehi  /
anekasmin iti kim ? asmàt kàrùàpaõàd iha bhavadbhyàü màùamekaü dehi  /
càpale dve bhavata iti vaktavyam  /
sambhrameõa pravçtti÷càpalam  /
ahirahiþ, vudhyasva budhyasva  /
nàva÷yaü dvàveva ÷abdau prayoktavyau, kiü tarhi, yàvadbhiþ ÷abdaiþ so 'tho 'vagamyate tàvantaþ prayoktavyàþ  /
ahirahirahiþ, budhyasva budhyasva budhyasva iti  /
kriyàsamabhihàre dve bhavata iti vaktavyam  /
sa bhavàn lunãhi lunãhi ity eva ayaü lunàti  /

[#886]

àbhãkùõye dve bhavata iti vaktavyam  /
bhuktvà bhuktvà vrajati  /
bhojaü bhojaü vrajati  /
nitya ity eva siddha iti tatra+uktam  /
óàci dve bhavata iti vaktavyam  /
pañapañàkaroti  /
pañapañàyate  /
avyaktànukaraõe óàjantasya dvirvacanam iùyate  /
iha na bhavati, dvitãyàkaroti, tçtãyàkaroti  /
tadarthaü kecit óàci bahulam iti pañhanti  /
pårvaprathamayorarthàti÷ayavivakùàyàü dve bhavata iti vaktavyam  /
pårvaü pårvaü puùpyanti  /
prathamaü prathamaü pacyante  /
àti÷ayiko 'pi dç÷yate, pårvataraü puùpyanti, prathamataraü pacyante iti  /
óataraóatamayoþ samasampradhàraõayoþ strãnigade bhave dve bhavata iti vaktavyam  /
ubhàvimàvàóhyau  /
katarà katarà anayoràóhyatà  /
sarva ime àóhyàþ  /
katamà katamà eùàm àóhyatà  /
óataraóatamàbhyàmanyatra api hi dç÷yate  /
ubhàvimàu àóhyau  /
kãdç÷ã kãdç÷i anayoràóhyatà  /
tathà strãnigadàdbhàvàt anyatra api hi dç÷yate, ubhàvimàvàóhyau, kataraþ kataro 'nyorvibhavaþ iti  /
karmavyatihàre sarvanàmno dve bhavata iti vaktavyaü samàsavacca bahulam  /
yadà na samàsavat prathamaikavacanaü tadà pårvapadasya anyamanyamime bràhmaõà bhojayanti, anyonyamime bràhmaõà bhojayanti  /
anyonyasya bràhmaõà bhojayanti  /
itaretaraü bhojayanti  /
itaretarasya bhojayanti  /
strãnapuüsakayor uttarapadasya ca ambhàvo vaktavyaþ  /
anyo 'nyàmime bràhmaõyau bhojayataþ  /
anyonyaü bhojayataþ  /
itaretaràü bhojayataþ  /
itaretaraü bhojayataþ  /
anyonyàmime bràhmaõakule bhojayataþ  /
itaràmime bràhmaõakule bhojayataþ  /
itaretaramime bràhmaõakule bhojayataþ //


____________________________________________________________________


[#887]

##  || PS_8,1.13 ||

_____START JKv_8,1.13:

priya sukha ity etayoþ anyatarasyàü dve bhavataþ akçcchre dyotye  /
kçcchraü duþkham, tadabhàvaþ akçcchram  /
priyapriyeõa dadàti  /
sukhasukhena dadàti  /
priyeõa dadàti  /
sukhena dadàti  /
akhidyamàno dadàti ity arthaþ  /
akçcchre iti kim ? priyaþ putraþ  /
sukho rathaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.14 ||


_____START JKv_8,1.14:

yo ya àtmà, yad yadàtmãyam, tattad, yathàsvam, tasmin yathàyatham iti nipàtyate  /
yathà÷abdasya dvirvacanaü napuüsakaliïgatà ca nipàtyate  /
j¤àtàþ sarve padàrthàþ yathàyatham  /
yathàsvabhàvam ity arthaþ  /
sarveùàü tu yathàyathaü yathàtmãyam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.15 ||


_____START JKv_8,1.15:

dvandvam iti dvi÷abdasya dvirvacanam, pårva padasyàmbhàvaþ, attvaü ca+uttarapadasya nipàtyate rahasya maryàdàvacana vyutkramaõa yaj¤apàtraprayoga abhivyakti ity eteùu artheùu  /
tatra rahasyaü dvandva÷abdavàcyam, itare viùayabhåtàþ  /
dvandvaü mantrayate  /
maryàdàvacane - maryàdà sthãtyanatikramaþ  /
àcaturaü hãme pa÷avo dvandvaü mithunãyanti  /
màtà putreõa mithunaü gacchati, pautreõa, tatputreõa api iti maryàdàrthaþ  /
vyutkramaõe - dvandvaü vyutkràntàþ  /
vyutkramaõaü bhedaþ, pçthagavasthànam  /
dvivargasambandhanena pçthagavasthità dvanvdvaü vyutkràntà ity ucyante  /
yaj¤apàtraprayoge - dvandvaü nya¤ci yaj¤apàtràõi prayunakti dhãraþ  /
abhivyaktau - dvandvaü nàradaparvatau  /
dvandvaü saïkarùaõavàsudevau  /
dvàvapyabhivyaktau sàhacaryeõa ity arthaþ  /
anyatra api dvandvam ity etad dç÷yate, tadarthaü yogavibhàgaþ kartavyaþ, dvandvaü yuddhaü vartate, dvandvàni sahate dhãraþ, càrthe dvandvaþ (*2,2.29) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.16 ||


_____START JKv_8,1.16:

padasya ity ayam adhikàraþ pràgapadàntàdhikàràt  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ padasya ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - saüyogàntasya lopaþ (*8,2.23)  /
pacan  /
yajan  /
padasya iti kim ? pacantau  /
yajantau  /
vakùyamàõavàkyàpekùayà padasya adhikçtasya ùaùñhyarthavyavasthà draùñavyàþ kvacit sthànaùaùñhã, kvacidavayavaùaùñhã //


____________________________________________________________________


[#888]

##  || PS_8,1.17 ||

_____START JKv_8,1.17:

padàt ity ayam adhikàraþ pràk kutsane ca supyagotràdau (*8,1.69) ity etasmàt  /
yad iti årdhvam anukramiùyàmaþ padàt ity evaü tad deditavyam  /
vakùyati - àmantritasya ca (*8,1.19)  /
àmantritasya padàt parasya anudàttàde÷o bhavati iti  /
pacasi devadatta  /
padàt iti kim ? devadatta pacasi //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.18 ||


_____START JKv_8,1.18:

anudàttam iti ca, sarvam iti ca, apàdàdau iti ca, apàdàdau iti ca etat trayam adhikçtaü veditavyam à pàdaparisamàpteþ  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ anudàttaü sarvam apàdàdau ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - àmantritasya ca (*7,1.19) iti  /
pacasi devadatta  /
apàdàdau iti kim ? yat te niyànaü rajasaü mçtyo anavadharùyam  /
bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21)  /
gràmo vaþ svam, janapado naþ svam  /
apàdàdau iti kim ? rudro vi÷ve÷varo devo yaùmàkaü kuladevatà  /
sa eva nàtho bhagavànasmàkaü ÷atrumardanaþ //
pàdagrahaõenàtra çkpàdaþ ÷lokapàda÷ ca gçhyate  /
sarvagrahaõam sarvam anådyamànaü vidhãyamànaü ca anudàttaü yathà syàt iti  /
tena yuùmadasmadàde÷ànàm api vàkyabhedena anudàttatvaü vidhãyate  /
yuùmadasmadàde÷à÷ ca sarvasya subantasya padasya yathà syuþ, yatra api svàdipadaü padasa¤j¤aü bhavati  /
gràmo vàü dãyate  /
janapado nau dãyate //


____________________________________________________________________

#<àmantritasya ca>#  || PS_8,1.19 ||


_____START JKv_8,1.19:

àmantritasya padasya padàt parasya apadàdau vartamànasya sarvam anudàttaü bhavati  /
pacasi devadatta  /
pacasi yaj¤adatta  /
àmantritàdyudàttatve pràpte vacanam  /
samànavàkye nighàtayuùmadasmadàde÷à vaktavyàþ  /
iha mà bhåvan, ayaü daõóo hara anena, odanaü paca tava bhaviùyati, odanaü paca mama abhaviùyati  /
iha ca yathà syàt, iha devadatta màtà te kathayati, nadyàstiùñhati låke, ÷àlãnàü te odanaü dàsyàmi iti  /
àmantritàntaü tiïantaü yuùmadasmadàde÷à÷ ca yasmàt paràõi na teùàü sàmarthyam iti tadà÷rayà nighàtayuùmadasmadàde÷à na syuþ, samarthaþ padavidhiþ (*2,1.1.) iti vacanàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.20 ||


_____START JKv_8,1.20:

yuùmad asmad ity etayoþ ùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayoþ yathàsaïkhyaü vàm nau ity etàv àde÷au bhavataþ, tau cànudàttau  /
padasya, padàt, anudàttaü sarvamapàdàdau iti sarvam iha sambadhyate  /
gràmo vàü svam  /
janapado nau svam  /
gràmo vàü dãyate  /

[#889]

janapado nau dãyate  /
gràmo vàü pa÷yati  /
janapado nau pa÷yati  /
ekavacanabahuvacanàntayor àde÷àntar avidhànàd dvivacanàntayoþ etàv àde÷au vij¤àyete  /
ùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayoþ iti kim ? gràme yuvàbhyàü kçtam  /
sthagrahaõaü ÷råyamàõavibhaktyartham  /
iha mà bhåt, ayaü yuùmatputraþ ayam asmatputraþ iti //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.21 ||


_____START JKv_8,1.21:

bahuvacanàntayoþ yuùmadasmadoþ ùaùñhãcaturthãdvitãyàsthayoþ yathàsaïkhyam vas nas ity etàv àde÷au bhavataþ  /
gràmo vaþ svam  /
janapado naþ svam  /
gràmo vo dãyate  /
janapado no dãyate  /
gràmo vaþ pa÷yati  /
janapado naþ pa÷yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.22 ||


_____START JKv_8,1.22:

yuùmadasmadoþ ekavacanàntayoþ ùaùthãcaturthãsthayoþ yathàsaïkhyaü te me ity etau àde÷au bhavataþ  /
gràmaste svam  /
gràmo me svam  /
gràmaste dãyate  /
gràmo me dãyate  /
dvitãyàntasya àde÷àntaravidhànasàmarthyàt ùaùñhãcaturthyoþ evàyaü yogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.23 ||

_____START JKv_8,1.23:

ekavacanasya iti vartate  /
dvitãyàyà yad ekavacanaü tad antayoþ yuùmadasmadoþ yathàsaïkhyam tvà mà ity etau àde÷au bhavataþ  /
gràmastvà pa÷yati  /
gràmo mà pa÷yati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.24 ||


_____START JKv_8,1.24:

ca và ha aha eva ebhir yukte yuùmadasmadoþ vànnàvàdayoþ na bhavanti  /
purveõa prakàreõa pràptàþ pratiùidhyante  /
gràmastava ca svam, gràmo mama ca svam, yuvayo÷ ca svam, àvayo÷ ca svam, yuùmàkaü ca svam, asmàkaü ca svam  /
gràmas tubhyàü ca dãyate, gràmo mahyaü ca dãyate, yuvàbhyàü ca dãyate, àvàbhyàm ca dãyate, yuùmabhyaü ca dãyate, asmabhyaü ca dãyate  /
gràmastvàü ca pa÷ayati, gràmo màü ca p÷ayati, yuvàü ca pa÷yati, àvàü ca pa÷yati, yuùmàü÷ ca pa÷yati, yuùmàn và pa÷yati, asmàn và pa÷yati  /
và - gràmastava và svam, gràmo mama và svam, yuvayor và svam, àvayor và svam, yuùmàkaü và svam, asmàkaü và svam  /
gràmastubhyaü và dãyate, gràmo mahyaü và dãyate, yuvàbhyàü và dãyate, àvàbhyàü và dãyate, yuùmabhyaü và dãyate, asmabhyaü và dãyate  /
gràmastvàü và pa÷yati, gràmo màü và pa÷yati, yuvàü và pa÷yati, àvàü và pa÷yati, yuùmàn và pa÷yati, asmàn và pa÷yati  /

[#890]

ha - gràmastava ha svam, gràmo mama ha svam, yuvayor ha svam, àvayor ha svam, yuùmàkaü ha svam, asmàkaü ha svam  /
gràmastubhyaü ha dãyate, gràmo mahyaü ha dãyate, yuvàbhyàü ha dãyate, àvàbhyàü ha dãyate, yuùmabhyàü ha dãyate, asmabhyaü ha dãyate  /
gràmastvàü ha pa÷yati, gràmo màü ha pa÷yati, yuvàü ha pa÷yati, àvàü ha pa÷yati, yuùmàn ha pa÷yati, asmàn ha pa÷yati  /
aha - gràmastava aha svam, gràmo mama aha svam, yuvayor aha svam, àvayor aha svam, yuùmàkam aha svam, asmàkamaha svam  /
gràmastubhyamaha dãyate, gràmo mahyam aha dãyate, yuvàbhyàm aha dãyate, àvàbhyàm aha dãyate, yuùmabhyam aha dãyate, asmabhyam aha dãyate  /
gràmastvàm aha pa÷yati, gràmo màm aha pa÷yati, yuvàm aha pa÷yati, àvàm aha pa÷yati, yuùmàn aha pa÷yati, asmàn aha pa÷yati  /
eva - gràmastava+eva svam, gràmo mama+eva svam, yuvayor eva svam, àvayor eva svam, yuùmàkam eva svam asmàkam eva svam  /
gràmastubhyam eva dãyate, gràmo mahyam eva dãyate, yuvàbhyàm eva dãyate, àvàbhyàm eva dãyate, yuùmabhyam eva dãyate, asmabhyam eva dãyate  /
gràüstvàm eva pa÷yati, gràmo màm eva pa÷yati, yuvàm eva pa÷yati, àvàm eva pa÷yati, yuùmàn eva pa÷yati, asmàn eva pa÷yati  /
yuktagrahaõaü sàkùàdyogapratipattyartham  /
yuktayukte pratiùedho na bhavati  /
gràma÷ ca te svam, nagaraü ca me svam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.25 ||


_____START JKv_8,1.25:

pa÷yàrthàþ dar÷anàrthàþ  /
dar÷anaü j¤ànam, àlocanam, cakùurvij¤ànam  /
taiþ pa÷yàrther anàlocane vartamànair yukte yuùmadasmadoþ vànnàvàdayo na bhavanti  /
gràmastava svaü samãkùyàgataþ  /
gràmo mama svaü samãkùyàgataþ  /
gràmastubhyaü dãyamànaü samãkùyàgataþ  /
gràmo mahyaü dãyamànaü samãkùyàgataþ  /
gràmastvàü samãkùyàgataþ  /
gràmo màü samãkùyàgataþ  /
anàlocane iti kim ? gràmastvà pa÷yati  /
gràmo mà pa÷yati  /
pa÷yàrthair yuktayukte 'pi ca pratiùedha iùyate  /
tathà ca+eva+udàhçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.26 ||


_____START JKv_8,1.26:

vidyamànapårvàt prathamàntàt padàt uttarayoþ yuùmadasmadoþ vibhàùa vànnàvàdayo na bhavanti  /
gràme kambalaste svam, gràme kambalastava svam  /
gràme kambalo me svam, gràme kambalo mama svam  /
gràme kambalaste dãyate, gràme kambalastubhyaü dãyate  /
gràme kambalo me dãyate, gràme kambalo mahyaü dãyate  /
gràme chàtràstvà pa÷yanti, gràme chàtràstvàü pa÷yanti  /
gràm chàtrà mà pa÷yanti, gràme chàtrà màü p÷yanti  /
supårvàyàþ iti kim ? kambalaste svam  /
kambalo me svam  /
pathamàyàþ iti kim ? kambalo gràme te svam  /
kambalo gràme me svam  /

[#891]

yuùmadasmador vibhàùà ananvàde÷ iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, atho gràme kambalaste svam, atho gràme kambalo me svam  /
apara àha - sarva eva vànnàvàdayo 'nanvàde÷e vibhàùà vaktavyàþ  /
kambalaste svam, kambalastava svam  /
kambalo me svam, kambalo mama svam  /
ananvàde÷e iti kim ? atho kambalaste svam  /
atho kambalo me svam  /
na tarhi idànãmidaü vaktavyam sapårvàyàþ prathamàyà vibhàùà iti ? vaktavyaü ca  /
kiü prayojanam ? anvàde÷àrtham  /
anavàde÷e hi vibhàùà yathà syàt  /
atho gràme kambalaste svam, atho gràme kambalaste svam  /
atho gràme kambalo me svam, atho gràmekambalo me svam, atho gràme kambalo mama svam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.27 ||


_____START JKv_8,1.27:

tiïantàt padàt paràõi gotràdãni kutsane àbhãkùõye càrthe vartamànàni anudàttàni bhavanti  /
pacati gotram  /
jalpati gotram  /
àbhãkùõye - pacati pacati gotram  /
jalpati jalpati gotram  /
bruvaþ - pacati bruvam  /
jalpati bruvam  /
pacati pacati bruvam  /
jalpati jalpati bruvam  /
bruvaþ iti bruvaþ kannipàtanàd vacyàde÷àbhàva÷ca  /
gotra  /
bruva  /
pravacana  /
prahasana  /
prakathana  /
pratyayana  /
pracakùaõa  /
pràya  /
vicakùaõa  /
avacakùaõa  /
svàdhyàya  /
bhåyiùtha  /
và nàma  /
nàma ity etad và nihanyate  /
pakùe àdyudàttam eva bhavati  /
pacati nàma  /
pañhati nàma  /
tiïaþ iti kim ? kutsitaü gotram  /
gotràdãni iti kim ? pacati pàpam  /
kutsanàbhãkùõyayoþ iti kim ? khanati gotraü sametya kåpam  /
kutsanàbhãkùõyagrahaõaü ca pàñhavi÷eùaõaü draùñavyam  /
tena anyatra api gotràdigrahaõena kutsanàbhãkùõyayor eva kàryaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.28 ||


_____START JKv_8,1.28:

tiïantaü padam atiïantàt padàt param anudàttaü bhavati  /
devadattaþ pacati  /
yaj¤adattaþ pacati  /
taï iti kim ? nãlam utpalam  /
÷uklaü vastram  /
atiïaþ iti kim ? bhavati pacati //


____________________________________________________________________


[#892]

##  || PS_8,1.29 ||


_____START JKv_8,1.29:

pårveõa atiprasakte pratiùedha àrabhyate  /
luóantaü nànudàttaü bhavati  /
÷vaþ kartà  /
÷vaþ kartàrau  /
màsena kartàraþ  /
tàseþ parasya lasàrvadhàtukasya anudàttatve sati sarvatàsir eva udàttaþ  /
yatra tu ñilopaþ, tatra udàttanivçttisvaro bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.30 ||


_____START JKv_8,1.30:

na iti vartate  /
yat yadi hanta kuvit net cet caõ kaccit yatra ity etair nipàtair yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
yat - yat karoti  /
yat pacati  /
yadi - yadi karoti  /
yadi pacati  /
hanta - hanta karoti  /
net - nej jihmàyantyo narakaü patàm  /
cet - sa ced bhuïkte  /
sa ced adhãte  /
caõ - õidvi÷iùño 'yaü cedarthe vartate  /
ayaü ca mariùyati  /
ayaü cenmariùyati ity arthaþ  /
samuccayàdiùu tu yaþ ca÷abdaþ, tena yogena vidhir ayaü na bhavati  /
kaccit -kaccid bhuïkte  /
kaccid adhãte  /
yatra - yatra bhuïkte  /
yatra adhãte  /
nipàtaiþ iti kim ? yat kåjati ÷akañam  /
gacchat kåjati ÷akañam ity arthaþ  /
iõaþ ÷atari råpam etat  /
yuktam iti kim ? yatra kva ca te mano dakùaü dadhasa uttaram //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.31 ||


_____START JKv_8,1.31:

naha ity etena yukte pratyàrambhe tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
coditasya avidhãraõe upàlipsayà pratiùedhayuktaþ pratyàraühaþ kriyate  /
naha bhokùyase  /
naha adhyeùyase  /
pratyàrambhe iti kim ? naha vai tasmiü÷ ca loke dakùiõàm icchanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.32 ||


_____START JKv_8,1.32:

satyam ity anena yuktaü tiïantaü na anudàttaü bhavati pra÷ne  /
satyaü bhokùyase  /
satyam adhyeùyase  /
pra÷ne iti kim ? satyaü vakùyàmi nànçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.33 ||


_____START JKv_8,1.33:

aïga ity anena yuktaü tiïantaü apràtilomye gamyamàne nànudàttaü bhavati  /
aïga kuru  /
aïga paca  /
aïga pañha  /
apràtilomye iti kim ? aïga kåja 3 vçùala, idànãü j¤àsyasi jàlma  /
kåjanamanabhimatamasau kurvan pratilomo bhavati //


____________________________________________________________________


[#893]

##  || PS_8,1.34 ||


_____START JKv_8,1.34:

hi ity anena yuktaü tiïantam apràtilomye nànudàttaü bhavati  /
sa hi kuru  /
sa hi paca  /
sa hi pañha  /
apràtilomye ity eva, sa hi kåja vçùala, idànãü j¤àsyasi jàlma //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.35 ||


_____START JKv_8,1.35:

hi ca iti vartate  /
chandasi viùaye hiyuktaü tiïantaü sàkàïkùaüane kam api nànudàttaü bhavati, ekam api  /
kadàcid ekaü kadàcid anekam ity arthaþ  /
tatra anekaü tàvat - ançtaü hi matto vadati, pàpmà enaü vipunàti  /
tiïantadvayam apy etan na nihanyate  /
ekaü khalv api - agnir hi pårvamudajayat tamindro 'nådajayat tiïantadvayam api hi÷abdayuktam etat  /
tatra ekam udajayat ity àdyudàttam, aparam anudàttam  /
ajà hy agner ajaniùña garbhàt sà và apa÷yaj janitàram agne  /
ajaniùña ityàdyudàttam, apa÷yat ity anudàttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.36 ||


_____START JKv_8,1.36:

yàvat yathà ity etàbhyàü yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
yàvad bhuïkte  /
yathà bhuïkte  /
yàvad adhãte  /
yathà adhãte  /
devadattaþ pacati yàvat  /
devadattaþ pacati yathà  /
pareõa api yoge bhavati pratiùedhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.37 ||


_____START JKv_8,1.37:

yàvad yathà ity etàbhyàü yuktam anantaraü tiïantaü påjàyaü viùaye nànudàttaü na bhavati, kiü tarhi ? anudàttam eva  /
yàvat pacati ÷obhanam  /
yathà pacati ÷obhanam  /
yàvat karoti càru  /
yathà karoti càru  /
påjàyàm iti kim ? yàvad bhuïkte  /
yathà bhuïkte  /
anantaram iti kim ? yàvad devadattaþ pacati ÷obhanam  /
yathà devadattaþ karoti càru  /
purrveõa atra nighàtaþ pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.38 ||


_____START JKv_8,1.38:

yàvadyathàbhyàü yuktaü upasargavyapetaü ca påjàyàü viùaye nànudàttaü na bhavati, kiü tarhi ? anudàttam eva bhavati  /
pårvam anantaraü ity uktam, upasargavyavadhànàrtho 'yam àrambhaþ  /
yàvat prapacati ÷obhanam  /
yathà prapacati÷obhanam  /
yàvat prakaroti càru  /
yathà prakaroti càru  /
anantaram ity eva, àvad devadattaþ prapacati  /
yathà viùõumitraþ prakaroti càru //


____________________________________________________________________


[#894]

##  || PS_8,1.39 ||


_____START JKv_8,1.39:

tu pa÷ya pa÷yata aha ity etair yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati påjàyàü viùaye  /
tu - màõavakastu bhuïkte ÷obhanam  /
pa÷ya - pa÷ya màõavako bhuïkte ÷obhanam  /
pa÷yata - pa÷yata màõavako bhuïkte ÷obhanam  /
aha - aha màõavako bhuïkte ÷obhanam  /
påjàyàm iti kim ? pa÷ya mçgo dhàvati  /
påjàyàm iti vartamàne punaþ påjàyàm ity ucyate nighàtapratiùedhàrtham  /
tad dhi pratiùedhasya pratiùedhena sambaddham iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.40 ||


_____START JKv_8,1.40:

aho ity anena yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati påjàyàü viùaye  /
aho devadattaþ pacati ÷obhanam  /
aho viùõumitraþ karoti càru  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //

____________________________________________________________________


#<÷eùe vibhàùà>#  || PS_8,1.41 ||


_____START JKv_8,1.41:

aho ity anena yuktaü tiïantaü ÷eùe vibhàùà nànudàttaü bhavati  /
ka÷ca ÷eùaþ ? yad anyat påjàyàþ  /
kañam aho kariùyasi  /
mama geham eùyasi  /
asåyàvacanam etat  /
påjàyàm ity asay pårvatra ca anukçùñatvàd anadhikàre siddhe ÷eùavacanaü vispaùñàrtham //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.42 ||


_____START JKv_8,1.42:

purà ity anena yuktaü tiïantaü parãpsàyàm arthe vibhàùà nànudàttaü bhavati  /
parãpsà tvarà  /
adhãùva mànavaka, purà vidyotate vidyut  /
purà stanayati stanayitnuþ  /
purà÷abdo 'tra bhaviùyadàsattiü dyotayati  /
paãpsàyàm iti kim ? naóena sma purà adhãyate  /
atra bhåtakàlaviprakarùaü purà÷abdo dyotayati  /
årõayà sma purà adhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.43 ||

_____START JKv_8,1.43:

nanu ity anena yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
anuj¤aiùaõàyàü viùaye  /
anuj¤àyà eùaõà pràrthanà anuj¤aiùaõà  /
anuj¤àpràrthanà ity arthaþ  /
nanu karomi bhoþ  /
anujànãùva màü karaõaü prati ity arthaþ  /
anuj¤aiùaõàyàm iti kim ? akàrùãþ kañaü devadatta ? nanu karomi bhoþ  /
pçùñaprativacanam etat, na anuj¤aiùaõà //


____________________________________________________________________


[#895]

##  || PS_8,1.44 ||


_____START JKv_8,1.44:

kim ity etat kriyàpra÷ne yadà vartate tadànena yuktaü tiïantaü anupasargam apratiùiddhaü nànudàttaü bhavati  /
kiü devadattaþ pacati, àhosvid bhuïkte  /
kiü devadattaþ ÷ete, àhosvid adhãte  /
atra kecid àhuþ, pårvaü kiüyuktam iti tan na nihanyate, uttaraü tu na kiüyuktam iti tannihanyata eva iti  /
apare tvàhuþ, yady apy ekasya àkhyàtasya samãpe kiü÷abdaþ ÷råyate, tathàpi sarvasya saü÷ayaviùayasya tena yogaþ iti ubhayatra pratiùedhena bhavitavyam iti  /
kriyàgrahaõaü kim ? sàdhanapra÷ne mà bhåt, kiü devadattaþ odanaü pacati, àhosvicchàkam iti  /
pra÷na iti kim ? kim adhãte devadattaþ  /
kùepe kiü÷abdo 'yam, na pra÷ne  /
anupasargam iti kim ? kiü devadattaþ prapacati, àhosvit prakaroti  /
apratiùiddham iti kim ? kiü devadatto na pañhati, àhosvin na karoti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.45 ||


_____START JKv_8,1.45:

kimo lope kriyàpra÷ne tiïantam anupasargam apratiùiddhaü vibhàùà nànudàttaü bhavati  /
kva ca asya lopaþ ? yatra gamyate càrthaþ, na ca prayujyate kiü÷abdaþ  /
devadattaþ pacati, àhosvit pañhati  /
vinaiva kimà pra÷no 'vagamyate  /
pràptavibhàùeyam kimarthena yogàt  /
pårvavat pratyudàharaõàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.46 ||


_____START JKv_8,1.46:

ehi manye ity anena yuktaü lçóantaü nànudàttaü bhavati prahàse  /
prakçùño hàsaþ prahàsaþ, krãóà  /
ehi manye odanaü bhokùyase, na hi bhokùyase, bhuktaþ so 'tithibhiþ  /
ehi manye rathena yàsyasi, na hi yàsyasi, yàtastena te pità  /
prahàse iti kim ? ehi manyase odanaü bhokùye iti  /
suùñhu manyase  /
sàdhu manyase  /
gatyarthaloñà lçñ ity eva siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, ehimanyeyukte prahàse eva yathà syàt, anyatra mà bhåt iti , ehi manyase odanaü bhokùye iti  /
ehi manye ity uttamopàdànam atantram  /
prahàse eva hi manyater uttamo vihitaþ, tato 'nyatra madhyama eva bhavati  /
tatra anena niyamena nivçttiþ kriyate, ehi manyase odanaü bhokùye iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.47 ||

_____START JKv_8,1.47:

jàtu ity etad avidyamànapårvam, tena yuktaü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
jàtu bhokùyase  /
jàtu kariùyàmi  /
apårvam iti kim ? kañaü jàtu kariùyati //


____________________________________________________________________


[#896]

##  || PS_8,1.48 ||


_____START JKv_8,1.48:

kimo vçttaü kiüvçttam  /
kiüvçttagrahaõena tadvibhaktyantaü pratãyàt, óataraóatamau ca pratyayau  /
tat kiüvçttaü ciduttaram avidyamànapårvaü yat tena yuktaü tiïantaü nànudàttam bhavati  /
ka÷cid bhuïkte  /
ka÷cid bhojayati  /
ka÷cid adhãte  /
kenacit karoti  /
kasmaicid dadàti  /
katara÷cit karoti  /
katama÷cid bhuïkte  /
ciduttaram iti kim ? ko bhuïkte  /
apårvam ity eva, devadattaþ ki¤cit pañhati //


____________________________________________________________________


#<àho utàho ca anantaram>#  || PS_8,1.49 ||

_____START JKv_8,1.49:

nighàtapratiùedho 'nuvartate, apårvam iti ca  /
àho utàho ity etàbhyàm apårvàbhyàü yuktam anantaraü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
àho bhuïkte  /
utàho bhugkte  /
àho pañhati  /
utàho pañhanti  /
anantaram iti kim ? ÷eùe vibhàùàü vakùyati  /
apårvam ity eva, devadatta àho bhuïkte  /
devadatta utàho bhuïkte //


____________________________________________________________________


#<÷eùe vibhàùà>#  || PS_8,1.50 ||


_____START JKv_8,1.50:

àho utàho ity etàbhyàü yuktaü tiïantaü nànudàttam ÷eùe vibhàùà bhavati  /
ka÷ca ÷eùaþ ? yadanyadananataràt  /
àho devadattaþ pacati, pacati  /
utàho devadattaþ pacati, pacati  /
àho devadattaþ pañhati, pañhati  /
utàho devadattaþ pañhati, pañhati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.51 ||


_____START JKv_8,1.51:

gaminà samànàrthà gatyarthàþ  /
gatyarthànàü loñ gatyarthaloñ  /
tena gatyarthaloñà yuktaü lçóantaü tiïantaü nànudàttaü bhavati, na cet kàrakam sarvànyad bhavati  /
yatra+eva kàrake kartari karmaõi và loñ, tatra+eva yadi lçó api bhavati ity arthaþ  /
kartçkarmaõã eva atra tiïantavàcye kàrakagrahaõena gçhyete, na karaõàdi kàrakàntaram  /
àgaccha devadatta gràmam, drakùyasi enam  /
àgaccha devadatta gràmam, odanaü bhokùyase  /
uhyantàü devadattena ÷àlayaþ, tena+eva bhokùyante  /
uhyantàü devadattena ÷àlayaþ, yaj¤adattena bhokùyante  /
gatyarthagrahaõaü kim ? paca devadatta odanam, bhokùyase enam  /
loñà iti kim ? àgaccheþ devdatta gràmam, drakùyasi enam  /
lçñ iti kim ? àgaccha devadatta gràmam, pa÷yasi enam  /
na cet kàrakam sarvànyat iti kim ? àgaccha devadatta gràmam, pità te odanaü bhokùyate  /

[#897]

uhyantàü devadattena ÷àlayaþ, saktavaþ tena pàsyante  /
sarvagrahaõam kim ? àgaccha devadatta gràmam, tvaü càhaü ca drakùyàvaþ enam ity atra api nighàtapratiùedho yathà syàt  /
lçóantavàcye hi sarvasmin kàrake anyasmin na bhavitavyam, iha tu yat loóantasya kàrakaü taccànyacca lçóantena ucyate iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.52 ||


_____START JKv_8,1.52:

loóantaü tiïantaü gatyarthaloñà yuktaü nànudàttaü bhavati, na cet kàrakaü sarvànyad bhavati  /
loóantayor ekaü kàrakaü yadi bhavati ity arthaþ  /
àgaccha devadatta, gràmaü pa÷ya  /
àgaccha viùõumitra, gràmaü ÷àdhi  /
àgamyatàü devadattena, gràmo dç÷yatàü yaj¤adattena  /
gatyarthànàm ity eva, paca devadattaudanam, bhuïkùva enam  /
loñà ity eva, àgaccheþ devadatta gràmam, pa÷ya enam  /
na cet kàrakaü sarvànyat ity eva, àgaccha devadatta gràmam, pa÷yatu enam yaj¤adattaþ  /
sarvagrahaõànuvçttestu iha bhavaty eva, àgaccha devadatta gràmam tvaü càhaü ca pa÷yàva  /
pçthagyogakaraõam uttaràrtham //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.53 ||


_____START JKv_8,1.53:

pårvaü sarvam anuvartate  /
pràptavibhàùà iyam  /
loóantaü sopasargam uttamavarjitaü gatyarthalootà yuktaü tiïantaü vibhàùitaü nànudàttam bhavati, na cet kàrakaü sarvànyad bhavati  /
àgaccha devadatta, gràmaü pravi÷a, pravi÷a  /
àgaccha devadatta, gràmaü pra÷àdhi, pra÷àdhi  /
sopasargam iti kim ? àgaccha devadatta, gràmaü pa÷ya  /
anuttamam iti kim ? àgacchàni devadatta, gràmaü pravi÷àni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.54 ||


_____START JKv_8,1.54:

pårvaü sarvamanuvartate gatyarthaloñaü varjayitvà  /
hanta ity anena yuktaü loóantaü sopasargam uttamavarjitaü vibhàùitaü nànudàttam bhavati  /
hanta pravi÷a, pravi÷a  /
hanta praֈdhi, praֈdhi  /
sopasargam ity eva, hanta kuru  /
nipàtair yadyadihanta iti nityam atra nighàtapratiùedho bhavati  /
anuttamam ity eva, hanta prabhunajàvahai  /
hanta prabhunajàmahai //


____________________________________________________________________

#<àma ekàntaram àmantritam anantike>#  || PS_8,1.55 ||


_____START JKv_8,1.55:

àmaþ uttaram ekapadàntaram àmantritàntam anantike nànudàttaü bhavati  /
àm pacasi devadatta 3  /
àm bho devadatta 3  /
bho ity àmantritàntam api, nàmantrite samànàdhikaraõe sàmànyavacanam iti nàvidyamànavad bhavati  /
àmaþ iti kim ? ÷àkaü pacasi devadatta 3  /
ekàntaram iti kim ? àm prapacasi devadatta 3  /
àmantritam iti kim ? àm pacati devadattaþ  /
anantike iti kim ? àm devadatta  /

[#898]

àma ekàntaram àmantritaü yat tasya eka÷ruter anudàttasya ca pratiùedha iùyate  /
tad ubhayam anena kriyate iti kecid àhuþ  /
plutodàttaþ punar asiddhatvàn na pratiùidyate  /
apareùàü dar÷anam, anantike ity anena yan na dåraü na sannikçùñaü tat parigçhyate, tena asminnekad÷ruteþ pràptir eva na asti, plutodàtto 'pi nodàhartavyaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.56 ||


_____START JKv_8,1.56:

àmantritam ity etad asvaritatvàn nànuvartate  /
tiï iti vartate eva  /
yatparaü, hiparaü, tuparaü ca tiïantaü chandasi nànudàttaü bhavati  /
yatparaü tàvat - gavàü gotramudasçjo yadaïgiraþ  /
hiparam - indavo vàmu÷anti hi tuparam - àkhyàsyàmi tu te  /
nipàtair yadyadihanta iti, hi ca (*8,1.34) iti, tupa÷yapa÷yatàhaiþ iti ca nighàtapratiùedhe siddhe vacanam idaü niyamàrtham, ebhir eva parairyoge pratiùedho bhavati, nànyaiþ iti  /
iha na bhavati, jàye svo rohàvaihi  /
ehi ity anena gatyarthaloñà yuktasya rohàva ity asya loóantasya highàto bhavaty eva //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.57 ||


_____START JKv_8,1.57:

cana cid iva gotràdi taddhita àmreóita ity eteùu parataþ agateþ uttaraü tiïantaü nànudàttaü bhavati  /
cana - devadattaþ pacati cana  /
cit - devadattaþ pacati cit  /
iva devadattaþ pacatãva  /
gotràdi - devadattaþ pacati gotram  /
devadattaþ pacati bruvam  /
devadattaþ pacati pravacanam  /
iha api gotràdayaþ kutsanàbhikùõyayoþ eva gçhyante  /
taddhita - devadattaþ pacatikalpam  /
devadattaþ pacatiråpam  /
anudàttaþ taddhita iha udàharaõam, anyatra taddhitasvareõa tiïsvaro bàdhyate, pacatide÷yaþ  /
àmreóita - devadattaþ pacati pacati  /
agateþ iti kim ? devadattaþ prapacati cana  /
atra agatigrahaõe, sagatir api tiï ity atra ca upasargagrahaõaü draùñavyam  /
iha mà bhåt, ÷uklãkaroti cana  /
yat kàùñhaü ÷uklã karoti  /
yat kàùñhaü kçùõãkaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.58 ||


_____START JKv_8,1.58:

càdiùu ca parataþ tiïantamagateþ paraü nànudàttaü bhavati  /
càdayaþ na cavàhàhaivayukte (*8,1.24) ity atra ye nirdiùñàþ, te iha parigçhyante  /
ca÷abde tàvat - devadattaþ pacati ca khàdati ca  /
và - devadattaþ pacati và khàdati và  /
ha - devadattaþ pacati ha khàdati ha  /
aha - devadattaþ pacatyaha khàdatyaha  /
eva - devadattaþ pacatyeva khàdatyeva  /
agater ity eva, devadattaþ prapacati ca prakhàdati ca prakhàdati ca  /
prathamasyàtra tiïantasya cavàyoge prathamà iti nighàtaþ pratiùidyate eva, paraü tu nihanyate //


____________________________________________________________________


[#899]

##  || PS_8,1.59 ||


_____START JKv_8,1.59:

agateþ iti pårvasåtre ca anukçùñam ity atra nànuvartate  /
ca, và ity etàbhyàü yoge prathamà tiïavibhaktir nànudàttà bhavati  /
gardarbhà÷ ca kàlayati, vãõàü ca vàdayati  /
gardabhàn và kàlayati, vãõàü và vàdayati  /
yogagrahaõaü pårvàbhyàm api yoge nighàtapratiùedho yathà syàt iti  /
prathamàgrahaõam dvitãyàdeþ tiïantasya mà bhåt iti  /
cavàyogo hi dvisamuccaye vikalpe ca sati bhavati, sa ca anekasya dharma iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.60 ||


_____START JKv_8,1.60:

ha ity anena yuktà prathamà tiïvibhaktiþ nànudàttà bhavati kùiyàyàü gamyamànàyàm  /
kùiyà dharmavyatikramaþ, àcàrabhedaþ  /
svayaü ha rathena yàti 3, upàdhyàyaü padàtiü gamayati  /
svayaü ha odanaü bhuïkte 3, upàdhyàyaü saktån pàyayati  /
prathamasya tiïantasya atra nighàtaþ pratiùidhyate  /
kùiyà÷ãþpraiùeùu tiïàkàïkùam (*8,2.104) iti ca pluto bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.61 ||


_____START JKv_8,1.61:

aha ity anena yuktà prathamà tiïvibhktir nànudàttà bhavati viniyoge gamyamàne, ca÷abdàd kùiyàyàü ca  /
nànàprayojano niyogo viniyogaþ  /
tvamaha gràmaü gaccha  /
tvamaha araõyaü gaccha  /
kùiyàyàm - svayamaha rathena yàti 3, upàdhyàyaü padàtiü gamayati  /
svayamaha odanaü bhuïkte 3, upàdhyàyaü saktån pàyayati  /
pårvavannighàtapratiùedhaþ, pluta÷ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.62 ||


_____START JKv_8,1.62:

calope ahalope prathamà tiïvibhaktiþ nànudàttà bhavati  /
eva iti etac ced avadhàraõàrthaü prayujyate, kva ca asya lopaþ ? yatra gamyate càrthaþ, na ca prayujyate, tatra lopaþ  /
tatra ca÷abdaþ samuccayàrthaþ, àha÷abdaþ kevalàrthaþ iti samànakartçke calopaþ, nànàkartçke ahalopaþ  /
calope - devadatta eva gràmaü gacchatu, sa devadatta evàraõyaü gacchatu  /
gràmaü càraõyaü ca gacchatu ity arthaþ  /
ahalope - devadatta eva gràmaü gacchatu, yaj¤adatta evàraõyam gacchatu  /
gràmaü kevalam, araõyaü devalam ity arthaþ  /
avadhàraõam iti kim ? devadattaþ kveva bhokùyate  /
anavaklçptàvayam eva÷abdaþ  /
na kva cid bhokùyate ity arthaþ  /
eve càniyoge iti pararåpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.63 ||


_____START JKv_8,1.63:

càdayaþ, na ca-và-ha-aha-evayukte (*8,1.24) iti såtranirdiùñà gçhyante  /
teùàü lope prathamà tiïvibhaktiþ nànudàttà bhavati vibhàùà  /

[#900]

calope - ÷uklà vrãhayo bhavanti, bhavanti, avetà gà àjyàya duhanti  /
bhavanti ity etad vikalpena na nihanyate  /
vàlope - vrãhibhiryajeta, yajeta, yavairyajeta  /
evaü ÷eùeùvapi yathàdar÷anam udàhàryam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.64 ||


_____START JKv_8,1.64:

vai vàva ity etàbhyàü yuktà prathamà tiïvibhaktiþ vibhàùà nànudàttà bhavati chandasi viùaye  /
aharvai devànàmàsãd ràtrirasuràõàm  /
bçhaspatirvai devànàü purohita àsãcchaõóàmarkàvasuràõàm  /
vàva - athaü vàva hasta àsãt, netara àsãt //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.65 ||


_____START JKv_8,1.65:

eka anya ity etàbhyàü samarthàbhyàü yuktà prathamà tiïvibhaktiþ vibhàùà nànudàttà bhavati chandasi viùaye  /
prajàmekà jinvatyårjamekà ràùñramekà rakùati devayånàm  /
jinvati ity etatpakùe na nihanyate  /
tayoranyaþ pippalaü svàdvattyana÷nannanyo abhi càka÷ãti  /
atti ity etatpakùe na nihanyate  /
samarthàbhyàm iti kim ? eko devànupàtiùñhat  /
eka iti saïkhyàpadam etat, anyàrthe na vartate  /
eka÷abdasya vyavasthàrthaü ca samarthagrahaõam, vyabhicàritvàt tasya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.66 ||


_____START JKv_8,1.66:

prathamà, chandasi iti nivçttam  /
nighàtapratiùedha ity eva  /
yado vçttaü yadvçttam  /
yatra pade yacchabdo vartate tatsarvaü yadvçttam  /
iha vçttagrahaõena tadvibhaktyantaü pratãyàt  /
óataraóatamau ca pratyayau ity etan na a÷rãyate  /
tasmàd yad vçttàd uttaraü tiïantaü nànudàttam bhavati nityam  /
yo bhuïkte  /
yaü bhojayati  /
yena bhuïkte  /
yasmai dadàti  /
yatkàmàste juhumaþ  /
yadriyaï vàyurvàti yad vàyuþ pavate  /
pa¤camãnirde÷e 'py atra vyavahite kàryamiùyate  /
yàthàkàmye veti vaktavyam  /
yatra kvacana yajante //


____________________________________________________________________


[#901]

##  || PS_8,1.67 ||


_____START JKv_8,1.67:

påjanebhyaþ kàùñhàdibhyaþ uttarapadaü påjitam anudàttaü bhavati  /
kàùñha - kàùñhàdhyàpakaþ  /
kàùñhàbhiråpakaþ  /
dàruõa - dàruõàdhyàpakaþ  /
dàruõàbhiråpakaþ  /
amàtàputra - amàtàputràdhyàpakaþ  /
ayuta - ayutàbhiråpakaþ  /
ayutàdhyàpakaþ  /
adbhuta - adbhutàdhyàpakaþ  /
anukta - anuktàdhyàpakaþ  /
bhç÷a - bhç÷àdhyàpakaþ  /
ghora - ghoràdhyàpakaþ  /
parama - paramàdhyàpakaþ  /
su - svadhyàpakaþ  /
ati - atyadhyàpakaþ  /
malopa÷ca  /
iti vàrtikakàramatam  /
mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ  /
samàse ca+etad anudàttatvam  /
samàsàntodàttatvàpavàda iùyate  /
dàruõam adhyàpakaþ ity evam àdiùu na bhavati  /
malopa÷ ca ity anena apy ayam eva viùaya àkhyàyate, yatra vibhakter abhàvàt makàro na ÷råyate tatra audàttatvam iti  /
asamàse hi malopo na+eva+iùyate  /
dàruõaüdhãte dàruõamadhyàyakaþ iti  /
påjanàt ity eva påjitaparigrahe siddhe påjitagrahaõam anantarapåjitapratipattyarthaü  /
etad eva j¤àpakam iha prakaraõe pa¤camãnirde÷e 'pi nànantaryamà÷rãyate iti  /
tathà ca yadvçttàn nityam (*8,1.66) ity atra udàhçtam  /
anudàttam iti vartamàne punar anudàttagrahaõam pratiùedhanivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.68 ||


_____START JKv_8,1.68:

sagatir agatir api påjanebhyaþ kàùñhàdibhyaþ paraü påjitaü tiïantam anudàttam bhavati  /
yatkàùñhaü pacati  /
yatkàùñhaü prapacati  /
yaddàruõaü pacati  /
yad dàruõaü prapacati  /
tiïïatiïaþ (*8,1.28) iti nighàtasya, nipàtair yadyadihanta iti pratiùedhe pràpte punar vidhànam  /
sagatigrahaõàc ca gatir api nihanyate  /
gatigrahaõe ca atra upasargagrahaõam iùyate  /
iha na bhavati, yat kàùñhaü ÷uklãkaroti  /
yat kàùñhaü kçùõãkaroti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.69 ||


_____START JKv_8,1.69:

padàt iti nivçttam  /
sagatir api tiï iti vartate  /
kutsane ca subante gotràdivarjite parataþ sagatir api tiï agatir api anudàtto bhavati  /
pacati påti  /
prapacati påti  /
pacati mithyà  /
prapacati mithyà  /
kutsane iti kim ? pacati ÷obhanam  /
supi iti kim ? pacati kli÷nàti  /
agotràdau iti kim ? pacati gotram  /
pacati bruvam  /
pacati pravacanam  /
kriyàkutsana iti vaktavyam  /
kartuþ kutsane mà bhåt, pacati påtir devadattaþ  /
prapacatipåtiþ  /
påti÷ cànubandho bhavati iti vaktavyam  /
tena ayaü cakàrànubandhakatvàdantodàtto bhavati  /

[#902]

vibhàùitaü ca api bahvartham anudàttam bhavati iti vaktavyam  /
pacanti påtiþ, pacanti påtiþ  /
prapacanti påtiþ, prapacanti påtiþ  /
supi kutsane kriyàyà malopa iùño 'tiïi iti coktàrtham  /
påti÷ ca cànubandho vibhàùitaü ca api bahvartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.70 ||


_____START JKv_8,1.70:

gatiþ gatau parataþ anudàtto bhavati  /
abhyuddharati  /
samudànayati  /
abhisamparyàharati  /
gatiþ iti kim ? devadattaþ prapacati  /
gatau iti kim ? à mandrairindra haribhiryàhi mayåraromabhiþ  /
yàhi ity etat prati kriyàyogàdàïityeùa gatiþ, tasya gatau ity etasmin na sati gatiþ ity anà÷ritaparanimittakam anudàttatvaü syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.71 ||


_____START JKv_8,1.71:

gatiþ iti vartate  /
tiïante udàttavati parato gatiranudàtto bhavati  /
yat prapacati  /
yat prakaroti  /
tiïgrahaõam udàttavataþ parimàõàrtham  /
anyathà hi yaü prati gatiþ, tatrànudàtto bhavati iti dhàtau eva udàttavati syàt, pratyaye na syàt yat prakaroti iti  /
yatkriyàprayuktàþ pràdayas teùàm taü prati gatyupasargasa¤j¤e bhavataþ iti tiïante dhàtum eva prati gatisa¤j¤à  /
àmante tarhi na pràpnoti, prapacatitaràm, prapacatitamàm iti ? atra kecidàmantena gataþ samàsaü kurvanti  /
teùàm avyayapårvapadaprakçtisvaratve satyakriyamàõe 'pi tiïgrahaõe paramanudàttavad bhavati iti gatinighàto naiva sidhyati  /
atha tarabantasy gatisamàsaþ ? evam api sati÷iùñatvàdàma eva svare sati gateþ anudàttaü padam ekavarjam (*6,1.158) ity evànudàttatvaü siddham  /
yeùàü gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ samàsavacanam pràk subutpatteþ ity anena vacanena kçdantena+eva pràk subutpatteþ samàso bhavati, na anyena, iti dar÷anam, teùàm evaüvidhe viùayesamàsena na+eva bhavitavyam iti  /
pçthak svarapravçttau satyàmanena nighàtena prayojanam asti  /
tadarthaü yatnaþ kartavyaþ  /
udàttavati iti kim ? prapacati  /
prakaroti //


____________________________________________________________________


#<àmantritaü pårvam avidyamànavat>#  || PS_8,1.72 ||


_____START JKv_8,1.72:

àmantritaü pårvam avidyamànavad bhavati, tasmin sati yatkàryaü tana bhavati, asati yat tad bhavati  /
kàni punar avidyamànavattve prayojanàni  /
àmantritatiïnighàtayuùmadasmadàde÷àbhàvàþ  /
devadatta, yaj¤adatta ity atra àmantritasya padàt parasya iti nighàto na bhavati  /
ùaùñikàmantritàdyudàttatvaü bhavati  /
devadatta pacasi ity atra tiïïantiïaþ (*8,1.28) iti nighàto na bhavati  /
devadatta tava gràmaþ svam, devadatta mama gràmaþ svam ity evam àdisu yuùmadasmadàde÷à na bhavanti  /

[#903]

påjàyàmanantarapratiùedhaþ prayojanam  /
yàvad devadatta pacasi ity atra api påjàyàü nànantaram ity eva pratiùedho bhavati  /
jàtvapårvam (*8,1.47) tiy etat, devadatta jàtu pacasi ity atra api bhavati  /
àho utàho cànantaram (*8,1.49) iti, àho devadatta pacasi, utàho devadatta pacasi ity atra api bhavati  /
àma ekàntaramàmantritamanantike (*8,1.55) iti, àm bho pacasi devadatta ity atra api bhavati  /
àmantritam iti kim ? devadattaþ pacati  /
pårvam iti kim ? devadatta ity etasya àmantritàdyudàttatve kartavye na avidyamànavad bhavati  /
pårvatvam ca paràpekùam bhavati iti parasya+eva kàrye svanimitte 'nyanimitte và tadavidyamànavad bhavati, na tu svakàrye  /
devadatta pacasi ity atra api hi àmantritàdyudàttatvaü bhavaty eva  /
iha imaü me gaïge yamune sarasvati iti gaïge÷abdaþ pårvamànantritam, tataþ parasya yamune÷abdasya anudàttatve kartavye svayam avidyamànavattvàn nimittaü na bhavati  /
me÷abdasya nimittabhàvaü na pratibadhnàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.73 ||


_____START JKv_8,1.73:

avidyamànavattvasya pratiùedhaþ àmantritànte samànàdhikarane parataþ pårvam àmantritàntaü sàmànyavacanam na avidyamànavad bhavati  /
kiü tarhi ? vidyamànavadeva  /
agne gçhapate  /
màõavaka jañilakàdhyàpaka  /
pårvasya vidyamànavattvàt paramanudàttam eva bhavati  /
àmantrite iti kim ? devadatta pacasi  /
samànàdhikarane iti kim ? devadatta paõóita yaj¤adatta  /
atra yaj¤adattavi÷eùanam paõóita÷abdaþ, na pårveõa samànàdhikaranaþ  /
sàmànyavacanam iti kim ? paryàyeùu mà bhåt, adhnye, devi, sarasvati, ãóe, kàvye, vihavye  /
paryàya÷abdà ete  /
evaü hi uktam, età te aghnye nàmàni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,1.74 ||


_____START JKv_8,1.74:

pårveõa vidyamànavattve pratiùeddhe vikalpa ucyate  /
vi÷eùavacane samànàdhikarane àmantritànte parataþ pårvam àmantritaü bahuvacanàntaü vibhàùitam avidyamànavad bhavati  /
devàþ ÷araõyàþ, devàþ ÷araõyàþ  /
bràhamaõà vaiyàkaraõàþ, bràhmaõàþ vaiyàkaraõàþ  /
sàmànyavacanàdhikàradeva vi÷eùavacane iti siddhe vi÷eùavacanagrahaõaü vispaùñàrtham  /
bhuvacanam iti kim ? màõavaka jañilaka  /
nityam etad vidyamànavadeva //
iti vàmanakà÷ikàyàü vçttau aùñamasya adhyàyasya prathamaþ pàdaþ //


______________________________________________________

aùñamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#904]

##  || PS_8,2.1 ||


_____START JKv_8,2.1:

pårvatra asiddham ity adhikàro 'yam à adhyàyaparisamàpteþ  /
yad ita årdhvam anukramiùyàmaþ pårvatra asiddham ity evaü tad veditavyam  /
tatra yeyaü sapàdasaptàdhyàyã anukràntà, etasyàm ayaü pàdono 'dhyàyo 'siddho bhavati  /
ita uttaraü ca uttara uttaro yogaþ pårvatra pårvatra asiddho bhavati asiddhavad bhavati  /
siddhakàryam na karoti ity arthaþ  /
tad etad asiddhatvavacanam àde÷alakùaõapratiùedhàrtham, utsargalakùaõabhàvàrthaü ca  /
asmà uddhara, dvà atra, dvà ànaya, asà àdityaþ ity atra vyalopasya ÷asiddhatvàt, àd guõaþ (*6,1.87) iti, akaþ savarõe dãrghaþ (*6,1.101) iti ca na bhavati  /
amuùmai, amuùmàt, amuùmin iti utvasya asiddhatvàt smàyàdayo bhavanti  /
÷uùkikà ÷uùkajaïghà ca kùàmimànaujaóhattathà  /
matorvattve jhalàü ja÷tve guóaliõmàn nidar÷anam //
÷uùkikà ity atra ÷uùaþ kaþ (*8,2.51) ity asya asiddhatvàd udãcàmàtaþ sthàne yakapårvàyàþ (*7,3.46) ity etan na bhavati  /
÷uùkajaïghà iti na kopadhàyàþ (*6,3.37) iti puüvadbhàvapratiùedho na bhavati  /
kùàmimàn iti kùàmasya apatyaü kùàmiþ, kùàmo và asya asti iti kùàmã, kùàmiþ kùàmã và yasya asti iti kùàmimàn  /
kùàyo maþ ity asya asiddhatvàn màdupadhàyà÷ ca iti vatvaü na bhavati  /
aujaóhat iti vaherniùñhàyàmåóhaþ, tamàkhyat iti õic, tadantàl luï, caïi (*6,1.11) iti dvirvacane kartavye óhatvadhatvaùñutvaóhalopànàm asiddhatvàõ õau ca yaþ ñilopaþ, tasya sthànivadbhàvàt tha ity etad dvirucyate  /
anaglope iti pratiùedhàt sanvadittvaü na asti, tena aujaóhat iti bhavati  /
aujióhat ity etat tu ktinnantasya uóhi÷abdasya bhavati  /
guóaliõmàn iti guóaliho 'sya santi iti matup, tatra óhatvaja÷tvayor asiddhatvàt jhayaþ (*8,2.10) iti vatvaü na bhavati  /

[#905]
ye 'tra ùaùthãnirde÷àþ, saptamãnirde÷àþ, pa¤camãnirde÷à÷ ca, teùàü ùaùñhã sthàneyogà (*1,1.49), tasminniti nirdiùñe pårvasya (*1,1.60), tasmàd ity uttarasya iti ca kartavye na asiddhatva bhavati, kàryakàlaü hi sa¤j¤àparibhàùam iti pårvatvamàsàü paribhàùàõàü na asti iti  /
vipratiùedhe param ity eùà ca paribhàùà yena pårveõa lakùaõena saha spardhate, paraü lakùaõaü tatprati tasya asiddhatvàn na pravartate  /
tathà ca visphoryam, agoryam iti guõaþ pareõa hali ca (*8,2.77) iti dãrghatvena na bàdhyate  /
apavàdasya tu parasya api utsarge kartavye vacanapràmaõyàd asiddhatvaü na bhavati  /
tena dogdhà, dogdhum ity atra ghatvasya asiddhatvàd ho óhaþ (*8,2.31) iti na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.2 ||


_____START JKv_8,2.2:

nalopaþ pårvatra asiddho bhavati subvidhau, svaravidhau, saj¤àvidhau, tugvidhau ca kçti  /
vidhi÷abdo 'yaü pratyekam abhisambadhyamànaþ svarasa¤j¤àtukàü vidheyatvàt taiþ karmaùaùñhãyuktaiþ bhàvasàdhano 'bhisambadhyate  /
supà tu sambandhasàmànyavacanaùaùñhyantena karmasàdhanaþ  /
tena supaþ sthàne yo vidhiþ, supi ca parabhåte, sarvo 'sau subvidhiþ iti sarvatràsiddhatvaü bhavati  /
subvidhau tàvat ràjabhiþ, takùabhiþ ity atra nalopasya asiddhatvàt ato bhisa ais (*7,1.9) iti na bhavati  /
ràjabhyàm, takùabhyàm, ràjasu, takùasu iti supi ca (*7,3.102) iti, bahuvacane jhalyet (*7,3.103) iti dãrghatvametvaü ca na bhavati  /
svaravidhau - ràjavatã ity atra nalopasya asiddhatvàt anto 'vatyàþ (*6,1.220) iti na bhavati  /
pa¤càrmam, da÷àrmam, ity atra nalopasya asiddhatvàt arme càvarõaü dvyac tryac (*6,2.90) iti pårvapadasya àdyudàttatvaü na bhavati  /
pa¤cadaõóã ity atra nalopasya asiddhatvàd igante dvigau iti pårvapadaprakçtisvaro na bhavati  /
sa¤j¤àvidhau - pa¤ca bràhmaõyaþ, da÷a bràhmaõyaþ iti nalopasya asiddhatvàt ùõàntà ùañ (*1,1.24) iti ùañsa¤j¤à bhavati, tata÷ ca na ùañsvasràdibhyaþ (*4,1.10) iti ñàpaþ pratiùedho bhavati  /
tad etat prayojanaü kathaü bhavati ? yadi pratikàryaü sa¤j¤àpravçttiþ ity etad dar÷anam  /
yà hi ja÷÷asorlugarthà ùañsa¤j¤à pravçttà, tayà strãpratyayapratiùedho na kriyate iti sà punaþ pravartayitavyà iti  /
tugvidhau - vçtrahabhyàm, vçtrahabhiþ iti nalopasya asiddhatvàt hrasvasya piti kçti tuk (*6,1.71) iti tug na bhavati  /
atra kecit sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti tukaü prati nalopasya animittatvàt, bahiraïgalakùaõena và asiddhatvàt, tugvidhigrahaõam anarthakam iti pratipannàþ  /
tat tu kriyate paribhàùadvayasya anityatvaü j¤àpayitum  /

[#906]

kçti iti kim ? vçtrahacchatram, vçtrahacchàyà, che ca (*6,1.73) iti tug bhavati  /
atra siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, eteùv eva nalopo asiddho bhavati, na anyatra  /
tena ràjãyati, ràjàyate, ràjà÷vaþ iti ãtvam, dãrghatvam, ekade÷a÷ ca siddho bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.3 ||


_____START JKv_8,2.3:

mubhàvo nàbhàve kartavye na asiddho bhavati  /
kiü tarhi ? siddha eva  /
amunà  /
mubhàvasya asiddhatvàt ghilakùaõo nàbhàvo na syàt  /
kçte tu nàbhàve mubhàvasya asiddhatvàt, supi ca (*7,3.102) iti dãrghatvaü yat pràpnoti, tat sannipàtalakùaõo vidhir animittaü tadvighàtasya iti na bhavati  /
athavà yogadvayam idam ubhayàrthaü tantreõa+uccàritam  /
atha và ne parato yat pràpnoti tasmin kartavye mubhàvo na asiddhaþ ity eùa eva atra såtràrthaþ  /
ne tu kartavye mubhàvasya yat siddhatvaü tadarthàt saïgçhãtam  /
tena atra mubhàvasya siddhatvàt nàbhàva÷ ca bhavati, dãrghatvaü ca na bhavati  /
ekàde÷asvaro 'ntaraïgaþ siddho vaktavyaþ  /
kiü prayojanam ? ayàyàvekàde÷a÷atçsvaraikànanudàttasarvànudàttàrtham  /
vçkùa idam, plakùa idam  /
atra pràtipadikàntasaptamyekavacanayor udàttànudàttayor ekàde÷aþ  /
sa ekàde÷asvaro 'ntaraïgaþ siddho vaktavyaþ  /
kiü prayojanam ? ayàyàvekàde÷a÷atçsvaraikànanudattasarvànudàttàrtham  /
vçkùa idam, plakùa idam  /
atra pràtipadikàntasaptamyekavacanayor udàttànudàttayor ekàde÷aþ  /
sa ekàde÷a udàttena+udàttaþ (*8,2.5) ity udàttaþ  /
tasya ? siddhatvaü vaktavyam  /
àntaryataþ ayàde÷aþ udàtto yathà syàt  /
ày - kumàryà idam  /
katham idam udàharaõam yadi udàttayaõo halpårvàt (*6,1.174) ity udàttatve kçte vibhakteþ àña÷ ca (*6,1.90) ekàde÷aþ, tadà bhavati idam udàharaõam  /
atha tu kçte ekàde÷e udàttayaõo halpårvàt (*6,1.174) iti svaraþ, tadà na+etad asya prayojanaü bhavati  /
àv - vçkùàvidam  /
plakùàvidam  /
ekàde÷aþ svaraþ gàïge 'nåpa iti gàïge÷abde ekàraþ ekàde÷a udàttena+udàttaþ (*8,2.5) iti udàttaþ  /
tasya siddhatvàt ya punaþ eïaþ padàntàdati (*6,1.109) iti ekàde÷aþ sa ekàde÷a udàttena+udàttaþ (*8,2.5) iti, ata svarito và 'nudàtte padàdau (*8,2.6) ity etad bhavati  /
÷atçsvaraþ - tudatã  /
nudatã  /
adupade÷àt iti lasàrvadhàtukànudattatve kçte ekàde÷aþ, tad udàttasya siddhatvàt ÷aturanumo nadyajàdã (*6,1.173) antodàttàt ity eùa svaro bhavati  /
anuma iti pratiùedho j¤àpakaþ, ekàde÷asvaraþ ÷atçsvare siddhaþ iti  /
nahi sanuükaü ÷atrantaü ÷atrantaü ki¤cid ekàde÷asvaram antareõa antodàttam asti  /
ekànanudàttaþ - tudanti  /
likhanti  /
ekade÷asvarasya siddhatvàt tena anudàttaü padam ekavarjam (*6,1.158) iti varjyamànatà bhavati  /
sarvànudàttaþ - bràhmaõàs tudanti  /
bràhmaõàþ likhanti  /
ekàde÷asvarasya siddhatvàt kçte tasmin tiïïatiïaþ (*8,1.27) iti nighàto bhavati  /
antaraïga iti vacanàd bahiraïgasya asiddhatvam eva, pacatãti, prapacatãti  /

[#907]

saüyogàntalopo rorutve siddho vaktavyaþ  /
kiü prayojanam ? harivo medinaü tvà  /
harivaþ iti matubantam etat, tatra chandasãraþ (*8,2.15) iti vattve, saüyogàntasya lope ca kçte, matuvaso ru mambuddhau chandasi (*8,3.1) iti rutvam, tasya saüyogàntasya lopasya asiddhatvàt ha÷i ca (*6,1.114) iti utvaü na pràpnoti  /
sijlopa ekàde÷e siddho vaktavyaþ  /
alàvãt  /
apàvãt  /
iña ãñi (*8,2.29) iti sijlopasya siddhatvàt savarõadãrghatva bhavati  /
niùñhàde÷aþ ùatvasvarapratyayeóvidhiùu siddþ vaktavyaþ  /
vçkõaþ  /
vçkõavàn  /
niùñhàde÷asya siddhatvàt jhali iti ùatvaü na bhavati  /
kutvaü tu prati asiddha eva iti tad bhavati  /
svarapratyayavidhãóvidhiùu kùãba÷abda udàhriyate  /
tatra ca nipàtanam anekadhà samà÷rãyate  /
yadà kùãber niùñhàyàm iñi kçte it÷abdalopo nipàtyate, tadà kùãbaþ iti sa¤j¤àyàm it÷abdalopasya asiddhatvàt niùñhà ca dvyajanàt (*6,1.205) ity eùa svaro na pràpnoti, kùãbena tarati kùãbikaþ iti dvyajalakùaõaùñhan na prapnoti  /
yadà tu takàralopo nipàtyate, tadà tasya asiddhatvàt ióàgamaþ pràpnoti  /
plutavikàrastugvidhau che siddho vaktavyaþ  /
agnà3icchatram  /
pañà3ucchatram  /
plutavikàrasya asiddhatvat che ca (*6,1.73) iti hrasvalakùaõo nityas tug na pràpnoti  /
÷cutvaü dhuñi siddhaü vaktavyam  /
÷cyutir kùaraõe ity ayaü dhàtuþ sakàràdiþ pañhyate, tasya ÷cutvasya asiddhatvàt añ ÷cyotati, rañ ÷cyotati iti óaþ si óhuñ (*8,3.21) iti pràpnoti  /
añati iti aó, rañati iti raó, kvibanto 'yam  /
kimarthaü punaþ sakàràdiþ pañhyate ? iha madhu ÷cyotati iti madhu÷cyut, kvibantaþ, madhu÷cyutam àcaùñe iti õic, madhu÷cyayati, madhu÷cyayateþ punaþ kvipi kçte saüyogàditvàt salopaþ, saüyogàntatvàd yalopaþ, cakàrasya kutvam, madhug iti siddham  /

[#908]

÷akàràdau punar etasmin saüyogàntalopena yakàracakàrayoþ luptayoþ ÷akàrasya ùatve sati madhuó iti syàt  /
abhyàsaja÷tvacartve etvatukoþ siddhe vaktavye  /
babhaõatuþ  /
babhaõuþ  /
abhyàsaja÷tvasyàsiddhatvàt anàde÷àdeþ iti etvaü pràpnoti  /
chideþ vicicchitsati, uccheþ ucicchiùati iti abhyàsàde÷asya asiddhatvàt che ca (*6,1.73) iti tuk na pràpnoti  /
dvirvacane parasavarnavaü siddhaü vaktavyam  /
sayü yü yantà, savü vü, vatsaraþ, yalü lü, lokam, talü lü lokam iti parasavarõasyàsiddhatvàd yaraþ iti dvirvacanaü na syàt  /
padàdhikàra÷cel latvaghatvaóhatvanatvarutvaùatvaõatvànunàsikachatvàni siddhàni vaktavyàni  /
latvam - galo halaþ, garo garaþ  /
ghatvam - drogdhà drogdhà  /
óhatvam - droóhà droóhà  /
natvam - nunno nunnaþ, nutto nuttaþ  /
rutvam - abhino 'bhinaþ, abhinadabhinat  /
ùatvam - màtuþùvasà màtuþùvasà, màtuþsvasà matuþsvasà  /
pituþùvasà pituþùvasà, pituþsvasà pituþsvasà  /
õatvam - màùavàpàõi màùavàpàõi, màùavàpàni mà÷avàpàni  /
anunàsikam - vàïnayanaü bàïnayanam, vàgnayanaü vàgnayanam  /
chatvam - vakcchayanaü vàkcchayanam, vàk÷ayanaü vàk÷ayanam  /
latvàdãnàü vikalpitànàm asiddhatvàt kçte dvirvacane satyupariùñad vikalpe siti garo galaþ, galo garaþ ity evaü råpam api dviruktaü syàt  /
tad etat sarvaü na mu ne iti yogavibhàgena sàdhyate  /
na ity etàvadaniùñe viùaye pårvatra asiddhasya pratiùedhàrtham  /
tato mu ne iti  /
nety etad anuvartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.4 ||


_____START JKv_8,2.4:

udàttayaõaþ svaritayaõa÷ ca parasya anudàttasya svaritaþ àde÷o bhavati  /
udàttayaõaþ - kumàryau  /
kumàryaþ  /
udàttanivçttisvareõa ayam ãkàraþ udàttaþ, tasya sthàne yaõàde÷aþ sa udàttayaõ, tasmàt parasya anudàttasya svaritaþ àde÷o bhavati  /
svaritayaõaþ - sakçllvyà÷à  /
khalapvyà÷à  /
sakçllåþ, khalapåþ iti kçtsvareõa antodàtau, tayoþ roþ supi (*8,3.16) iti yaõàde÷aþ, sa udàttayaõ, tataþ parasya saptamyekavacanasya svaritatvam, tasya yaõàde÷aþ svaritayaõ, tasmàt svaritayaõaþ parasya à÷à÷abdàkàrasya anudàttasya svarito bhavati  /
nanu ca saptamyekavacanasya yadudàttayaõaþ iti svaritatvam, tadasiddhaü yaõàde÷e, tat kathamayaü svaritayaõ bhavati ? à÷rayàt siddhatvaü bhaviùyati  /

[#909]

yadi evam, udàttàd anudàttasya svaritaþ (*8,4.66) ity etasya api à÷rayàt siddhatvaü pràpnoti, tata÷ ca dadhya÷à ity atra api svaritaþ syàt ? tasmàd ayam eva yaõsvaro yaõàde÷e siddho vaktavyaþ  /
kecit tu bruvate, udàttàt svaritayaõo 'pi parasya anudàttasya svaritatvaü dç÷yate  /
tathà ca taittirãyake ÷àkhàntare pañhyate - yàste vi÷vàþ samidhaþ santyagne iti  /
agne ity ayam akàraþ svaritaþ pañhyate  /
tathà bràhmaõe 'pi dadhyà÷ayati ity àkàraþ svaritaþ pañhyate iti  /
yathà tu vàrtikaü bhà÷yaü ca, tathà udàttàt svaritayaõaþ parasya anudàttasya anena svaritatvaü na bhavati iti sthitam  /
tathà ca bhàùye svaritayaõgrahaõam idaü pratyàkhyàyate  /
sakçllvyà÷à ity evam àdau udàttayaõaþ ity eva svaritasya siddhatvàt  /
svaritayaõvyavadhànam avyavadhànam eva, svarividhau vya¤janam avidyamànavat iti  /
tat tu kriyate, pårvasmàd api vidhau sthànivadbhàvàt vyavadhànam asti, svaradãrghayalopeùu ca lopàjàde÷asya sthànivadbhàvaþ pratiùidhyate iti  /
udàttasvaritayoþ iti kim ? vaidã à÷à vaidyà÷à  /
÷àrïgaravyà÷à  /
anudàttayaõàde÷o 'yam  /
anudàttasya iti kim ? kumàryatra  /
ki÷oryatra  /
atra ity ayam àdyudàtto litsvareõa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.5 ||


_____START JKv_8,2.5:

udàtena saha anudàttasya ya ekàde÷aþ sa udàtto bhavati  /
anudàttasya iti vartate  /
agnã  /
vàyå  /
vçkùaiþ  /
plakùai  /
udàttena iti kim ? pacanti  /
yajanti  /
lasàrvadhàtukànudàttatve kçte dvayor anudàttayoþ ayam ekàde÷aþ, pararåpe kartavye svaritasya asiddhatvàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.6 ||


_____START JKv_8,2.6:

anudàtte padàdau udàttena saha ya ekàde÷aþ sa svarito và bhavati udàtto và  /
su utthitaþ - såtthitaþ, såtthitaþ  /
vi ãkùate - vãkùate, vãkùate  /
vasukaþ asi - vasuko 'si, vasuko 'si  /
såtthitaþ iti su÷abdaþ suþ påjàyàm (*1,4.94) iti karmapravacanãyaþ, tasya pràditvàt samàse sati avyayapårvaprakçtisvaratvena àdyudàttaþ, ÷eùam anudàttam iti ca anudàtte padàdau ekàde÷o bhavati  /
vãkùate, vasuko 'si ity atra api tiïï atiïaþ (*8,1.28) iti nighàte kçte 'nudàtte padàdàv ekàde÷aþ  /

[#910]

svaritagrahaõam vispaùñàrtham  /
udàtte hi vikalpite tasminnasatyàntaryata eva svarito bhaviùyati iti  /
anudàtte iti kim ? devadatto 'tra  /
padàdau iti kim ? vçkùau  /
vçkùàþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.7 ||


_____START JKv_8,2.7:

padasya iti vartate  /
pràtipadikasya padasya yo 'ntyo nakàraþ tasya lopo bhavati  /
ràjà  /
ràjabhyàm  /
ràjabhiþ  /
ràjatà  /
ràjataraþ  /
ràjatamaþ  /
pràtipadikagrahaõaü kim ? ahannahim  /
antagrahaõaü kim ? ràjànau  /
ràjànaþ  /
pràtipadikagrahaõam asamastam eva supàü suluk iti ùaùñhyà lukà nirdiùñam  /
ahno nalopapratiùedho vaktavyaþ  /
ahaþ  /
ahobhyàm  /
ahobhiþ  /
ro 'supi (*8,2.69), ahan (*7,2.68) iti repharutvayor asiddhatvàt nalopaþ pràpnoti, sàvakà÷aü tadubhayaü sambuddhau, he 'haþ, he dãrghàto nidàgheti ? tatra samàdhimàhuþ  /
ahan iti ruvidhau yad upàdãyate prathamaikavacanàntam akçtanalopaü tad àvartyate, tatra ekayà àvçttyà tad evaü råpaü nalopàbhàvàrtham anvàkhyàyate, dvitãyayàpi tasya ruþ vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.8 ||


_____START JKv_8,2.8:

ïau parataþ sambuddhau ca nakàralopo na bhavati  /
àrdre carman  /
lohite carman  /
supàü luk iti ïerluk  /
sambuddhau - he ràjan  /
he takùan  /
etasmàd eva nalopapratiùedhavacanàt apratyayaþ iti pratyayalakùaõena pràtipadikasa¤j¤à na pratiùidhyate iti j¤àpyate, bhasa¤j¤à ca na bhavati iti  /
tathà ca ràj¤aþ puruùaþ ràjapuruùaþ ity atra nalopa÷ ca bhavati, allopa÷ ca na bhavati  /
ïàvuttarapade pratiùedhasya pratiùedho vaktavyaþ  /
carmaõi tilà asya carmatilaþ  /
he ràjan vçndàraka ity atra samudàyàrthasambodhanam, na pårvapadàrthasambodhanaü pratãyate iti sambuddhyantaü pårvapadaü na+eva samasyate  /
và napuüsakànàm iti vaktavyam  /
he carman, he carma //


____________________________________________________________________


[#911]

##  || PS_8,2.9 ||


_____START JKv_8,2.9:

matoþ iha kàryitvena upàdànàt sàmarthyalabdhaü pràtipadikaü tat màt iti makàràvarõàbhyàü vi÷iùyate  /
makàràvarõavi÷iùñayà ca upadhayà ity ayam artho bhavati  /
makàràntàt makàropadhàt avarõàntàd avarõopadhàt ca uttarasya matoþ vaþ ity ayam àde÷o bhavati, yavàdibhyas tu parato na bhavati  /
makàràntàt tàvat kiüvàn  /
÷aüvàn  /
makàropadhàt - ÷amãvàn  /
dàóimãvàn  /
avarõàntàt - vçkùavàn  /
plakùavàn  /
khañvàvàn  /
màlàvàn  /
avarõopadhàt - payasvàn  /
ya÷asvàn  /
bhàsvàn  /
màdupadhàyà÷ ca iti kim ? agnimàt  /
vàyumàn  /
ayavàdibhyaþ iti kim ? yavamàn  /
dalmimàn  /
årmimàn  /
yava  /
dalmi  /
årmi  /
bhåmi  /
kçmi  /
kru¤cà  /
vaֈ  /
dràkùà  /
eteùàü màdupadhàyà÷ ca  /
iti pràpnoti  /
dhraji, dhvaji, sa¤ji ity eteùàü chandasãraþ (*8,2.15) iti  /
harit, kakut, garut ity eteùàü jhayaþ (*8,2.10) iti  /
ikùu, madhu, druma, maõóa, dhåma ity eteùàü sa¤j¤àyàm (*8,2.11) iti  /
àkçtigaõa÷ ca yavàdiþ  /
akçtavattvo matub yavàdiùu draùñavyaþ  /
yasya sati nimitte matupo vattvaü na dç÷yate sa yavàdiùu draùñavyaþ iha nçmataþ idaü nàrmatam iti bahiraïgalakùaõatvàt avarõopadhasya matupo vattvaü na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.10 ||


_____START JKv_8,2.10:

jhayantàd uttarasya matoþ vaþ ity ayam àde÷o bhavati  /
agnicitvàn gràmaþ  /
vidyutvàn balàhakaþ  /
indro marutvàn  /
dçùadvàn de÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.11 ||


_____START JKv_8,2.11:

sa¤j¤àyàü viùaye matoþ vaþ ity ayam àde÷o bhavati  /
ahãvatã  /
kapãvatã  /
çùãvatã  /
munãvatã //


____________________________________________________________________


[#912]

#<àsandãvad-aùñhãvac-cakrãvat-kakùãvad-rumaõvac-carmaõvatã>#  || PS_8,2.12 ||


_____START JKv_8,2.12:

àsandãvat aùñhãvat cakrãvat kakùãvat carmaõvatã ity etàni sa¤j¤àyàü nipàtyante  /
vattvaü pårveõa+eva siddham, àde÷àthàni nipàtanàni  /
àsandãvat iti àsana÷abdasya àsandãbhàvo nipàtyate  /
àsandãvàn gràmaþ  /
àsandãvadahisthalam  /
àsanavàn ity eva anyatra  /
apare tu àhuþ, àsandã÷abdo 'pi prakçtyantaram eva asti, tathà coktam, audumbarã ràjàsandã bhavati iti  /
tasya sa¤j¤àyàm (*8,2.11) iti vattvena siddham  /
àsandãvat ity eta prapa¤càrtham iha pañhyate  /
aùñhãvat iti asthno 'ùñhãbhàvaþ  /
aùñhãvàn iti ÷arãraikade÷asa¤j¤à  /
asthimàn ity eva anyatra  /
cakrãvat iti cakra÷abdasya cakrãbhàvo nipàtyate  /
cakrãvàn ràjà  /
cakravàn ity eva anyatra  /
cakrãvanti sado havirdhànàni bhavanti ity etat tu chàndasatvàd anugantavyam  /
kakùãvat iti kakùyàyàþ samprasàraõaü nipàtyate  /
kakùãvàn nàma çùiþ  /
kakùyàvàn ity eva anyatra  /
rumaõvat iti lavaõa÷abdasya rumaõbhàvo nipàtyate  /
lavaõavàn ity eva anyatra  /
apare tu àhuþ, ruman iti prakçtyantaram asti, tasya etan nipàtanaü nakàralopàbhàvàrtham, õatvàrthaü ca  /
mator và nuóartham iti  /
carmaõvatã iti carmaõo nalopàbhàvo õatvaü ca nipàtyate  /
mator và nuóàgamaþ  /
carmaõvatã nàma nadã  /
carmavatã ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.13 ||


_____START JKv_8,2.13:

udanvàn iti udaka÷abdasya matàvudanbhàvo nipàtyate udadhàvarthe, sa¤j¤àyàü viùaye ca  /
udanvàn nàma çùiþ yasya audanvataþ putraþ  /
udadhau udanvàn  /
yasminnudakaü dhãyate sa evam ucyate  /
udadhàu iti kim ? udakavàn ghañaþ ity atra tu dadhàtyartho na vivakùyate  /
kiü tarhi ? udakasattàsambandhasàmànyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.14 ||


_____START JKv_8,2.14:

ràjanvàn iti nipàtyate sauràjye gamyamàne  /
÷obhano ràjà yasminniti sa ràjanvàn de÷aþ  /
ràjanvatã pçñhvã  /
ràjavàn ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.15 ||


_____START JKv_8,2.15:

chandasi viùaye ivarõàntàd rephàntàc ca+uttarasya matorvattvaü bhavati  /
ivarõàntàt tàvat - trivatã yàjyànuvàkyà bhavati  /
harivo medinaü tvà  /
adhipativatã juhoti caruragnivàniva  /
à revànetu mà vi÷at  /

[#913]

rayermatau iti samprasàraõam  /
sarasvatãvàn bhàratãvàn  /
dadhãvàü÷caruþ  /
chandasi sarve vidhayo vikalpyante iti iha na bhavati, saptarùimantam, çùimàn, çtãmàn, såryaü te dyàvàpçthivãmantam iti  /
rephàntàt gãrvàn  /
dhårvàn  /
à÷ãrvàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.16 ||


_____START JKv_8,2.16:

chandasi iti vartate  /
anantàd uttarasya matoþ nuóàgamo bhavati chandasi viùaye  /
akùaõvantaþ karõavantaþ sakhàyaþ  /
asthanvantaü yadanasthà bibharti  /
akùaõvatà làïgalena  /
÷ãrùaõvatã  /
mårdhanvatã  /
nuñaþ asiddhatvàt tasya ca vatvaü na bhavati, tataþ parasya ca bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.17 ||


_____START JKv_8,2.17:

nakàràntàt uttarasya ghasa¤j¤àkasya nuóàgamo bhavati chandasi viùaye  /
supathintaraþ  /
dasyuhantamaþ  /
bhåridàvnastuó vaktavyaþ  /
bhåridàvattaraþ  /
ãd rathinaþ  /
rathinaþ ãkàràntàde÷o dhe parataþ  /
rathãtaraþ  /
ratha÷abdàd eva và matvarthãyo 'yam ãkàraþ chandasãvanipau iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.18 ||

_____START JKv_8,2.18:

kçpeþ dhàtoþ rephasya lakàràde÷o bhavati  /
raþ iti ÷rutisàmànyam upàdãyate  /
tena yaþ kevalo repho, ya÷ ca çkàrasthaþ, tayor dvayor api grahaõam  /
laþ ity api sàmanyam eva  /
tato 'yaü kevalasya rephasya sthàne lakàràde÷o vidhãyate  /
çkàrasya apy ekade÷avikàradvàreõa lçkàraþ, evaü ca luñi ca klçpaþ (*1,3.93) ity evam àdayo nirde÷à upapadyante  /
kalptà  /
kalptàrau  /
kalptàraþ  /
ciklçpsati  /
klçptaþ  /
klçptavàn  /
kçpà ity etat çpeþ samprasàraõam ca iti bhidàdiùu pàñhàd bhavati  /
tasya hi kçtasamprasàraõasya làkùaõikatvàt iha kçpaþ iti grahaõaü na asti  /
kçpaõakçpãñakrapåràdayo 'pi kraper eva draùñavyàþ  /
uõàdayo bahulam (*3,3.1) iti và kçpereva latvàbhàvaþ  /

[#914]

vàlamålalaghvasuràlam aïgulãnàü và ro lamàpadyata iti vaktavyam  /
vàlaþ, vàraþ  /
målam, måram  /
laghu, raghu  /
asuraþ, asulaþ  /
alam, aram  /
aïguliþ, aïguriþ  /
kapilakàdãnàü sa¤j¤àchandasor và ro lamàpadyata iti vaktavyam  /
kapirakaþ, kapilakaþ  /
tilpilãkam, tirpirãkam  /
lomàni, romàõi  /
pàü÷uram, pàü÷ulam  /
karma, kalma  /
÷ukraþ, ÷uklaþ  /
ralayor ekatvasmaraõam iti kecit  /
kim idam ekatvasmaraõamiti ? samànaviùayatvam eva tayoþ smaryate ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.19 ||


_____START JKv_8,2.19:

ayatau parataþ upasargasya yo rephaþ tasya lakàraþ àde÷o bhavati  /
plàyate  /
palàyate  /
atra ca yo 'yam ekàde÷aþ, tasya sthànivadbhàvàd ayateþ upasargasya ca vibhàge sati, yadi ayatigrahaõaü rephasya vi÷eùaõam, tadà yena na avyavadhànaü tena vyavahite 'pi vacanapràmàõyàt iti ekena varõena vyavadhàne 'pi latvaü bhavati  /
tathà ca palyayate ity atra api bhavati  /
upasargavi÷eùaõe tu ayatigrahaõe siddham eva+etat sarvam, prater api tu vyavahite 'pi pràpnoti  /
tatra keùàücid dar÷anaü bhavitavyam eva platyayate iti  /
prathamapakùadar÷anàbhiniùñàstu pratyayate ity eva bhavati iti manyante  /
apare tu prati÷abdopasçùñasya ayateþ prayogam eva na+icchanti  /
nis dus ity etayos tu rutvasya asiddhatvàl latvena na+eva bhavitabyam  /
nirayaõam  /
durayaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.20 ||


_____START JKv_8,2.20:

gé ity etasya dhàtoþ rephasya lakàra àde÷o bhavati yaïi parataþ  /
nijegilyate, nijegilyete, nijegilyante  /
bhàvagarhàyàü gro yaï vihitaþ  /
kecid graþ iti girateþ gçõàte÷ ca sàmànyena grahaõam icchanti  /
apare tu giratereva, na gçõàteþ  /
gçõàter hi yaïeva na asti, anabhidhànàd iti  /
yaïi iti kim ? nigãryate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.21 ||


_____START JKv_8,2.21:

ajàdau pratyaye parato gro rephasya vibhàùà lakàràde÷o bhavati  /
nigirati, nigilati  /
nigaraõam, nigalanam  /
nigàrakaþ, nigàlakaþ  /
iyaü tu vyavasthitavibhàùà  /
tena galaþ iti pràõyaïge nityaü latvaü bhavati, garaþ iti viùe nityaü na bhavati  /
nigàryate,

[#915]

nigàlyate iti õilopasya sthànivadbhàvàt aci vibhàùà iti latvavikalpaþ  /
pårvatra asiddhe na sthànivat iti etad api sàpavàdam eva, tasya doùaþ saüyogàdilopalatvaõatveùu iti  /
antaraïgatvàd và kçte latvavikalpe õilopo bhaviùyati  /
girau, giraþ ity atra dhàtoþ svaråpagrahaõe tatpratyaye kàryavij¤ànam iti latvaü na bhavati  /
giratir và latvavidhàv adhikçtaþ, gçõàter etad råpam //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.22 ||


_____START JKv_8,2.22:

pari ity etasya yo rephaþ tasya gha÷abde aïka÷abde ca parato vibhàùà lakàra àde÷o bhavati  /
parighaþ parighaþ  /
paryaïkaþ, palyaïkaþ  /
gha iti svaråpagrahaõam atreùyate, na taraptamapau iti  /
yoge ceti vaktavyam  /
pariyogaþ, paliyogaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.23 ||


_____START JKv_8,2.23:

saüyogàntasya padasya lopo bhavati  /
gomàn  /
yavamàn  /
kçtavàn  /
hatavàn  /
iha ÷reyàn, bhåyàn iti rutvam param api asiddhatvàt saüyogàntasay lopaü na bàdhate  /
ja÷tve tu nàpràpte tadàrabhyàte iti tasya bàdhakaü bhavati, ya÷aþ, payaþ iti  /
dadhyatra, madhvatra, ity atra tu yaõàde÷asya bihiraïgalakùaõasya asiddhatvàt saüyogàntalopo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.24 ||

_____START JKv_8,2.24:

saüyogàntapadasya yo rephaþ tasmàd uttarasya antasya sakàrasya lopo bhavati  /
gobhirakùàþ  /
pratya¤camatsàþ  /
kùarateþ tsarate÷ ca luïi sicaþ chàndasatvàd ãóabhàvaþ bahulaü chandasi (*7,3.97) iti vacanàt  /
dãrghe sati råpam etat  /
màtuþ, pituþ iti çta ut (*6,1.111) iti uttve kçte raparatve ca sati ràt sasya iti salopaþ  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, ràt sasya eva lopo bhavati, na anyasya iti  /
årjeþ kvip - årk  /
mçjeþ laïi - amàrñ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.25 ||


_____START JKv_8,2.25:

dhakàràdau pratyaye parataþ sakàrasya lopo bhavati  /
alavidhvam, alavióhvam  /
apavidhvam, apavióhvam  /
yadyatra sakàralopo na syàt, sicaþ ùatve ja÷tve ca vibhàùeñaþ (*8,3.79) iti mårdhanyàbhàvapakùe 'pi na dhakàraþ ÷råyeta  /
itaþ prabhçti sicaþ sakàrasya lopa iùyate  /
iha na bhavati, cakàddhi palitaü ÷iraþ iti  /
tathà payo dhàvati ity evam àdàv api na bhavati  /
sagdhiþ, babdhàm iti chàndaso varõa lopaþ  /
bhàùyakàrastvàha, cakàdhi ity eva bhavitavyam iti  /
tena payo dhàvati ity evam àdau yatnànataramàstheyam  /

[#916]

dhi sakàre sico lopa÷cakàddhãti prayojanam  /
à÷àdhvaü tu kathaü ja÷tvaü sakàrasya bhaviùyati //
sarvam evaü prasiddhaü syàc chru ti÷càpi na bhidyate  /
luïa÷càpi na murdhanye grahaõaü señi duùyati //
ghasibhasor na sidhyeta tasmàt sijgrahaõaü na tat  /
chàndaso varõalopo và yatheùkartàramadhvare //
niùkartàramadhvarasya ity evaü pràpte //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.26 ||


_____START JKv_8,2.26:

jhalaþ uttarasya sakàrasya jhali parato lopo bhavati abhitta  /
abhitthàþ  /
acchitta  /
acchitthàþ  /
avàttàm, avàtta ity atra và sicaþ sakàralopasya asiddhatvàt saþ syàrdhadhàtuke (*7,4.49) iti sakàrasya takàraþ  /
jhalaþ iti kim ? amaüsta  /
amaüsthàþ  /
jhali iti kim ? abhitsàtàm  /
abhitsata  /
ayam api sica eva lopaþ, tena+iha na bhavati, somasut stotà, dçùtsthànam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.27 ||


_____START JKv_8,2.27:

hrasvàntàd aïgàd uttarasya lopo bhavati jhali parataþ  /
akçta  /
akçthàþ  /
ahçta  /
ahçthàþ  /
hrasvàt iti kim ? acyoùña  /
aploùña  /
aïgàt iti kim ? alàviùñàm  /
alàviùuþ  /
jhali ity eva, akçùàtàm  /
akçùata  /
ayam api sica eva lopaþ, tena+iha na bhavati, dviùñaràm, dviùñamàm iti  /
sujantàd dvi÷abdàt taraptamapau, adravyaprakarùe àti÷ayikaþ àm pratyayaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.28 ||


_____START JKv_8,2.28:

iñaþ uttarasya sakàrasya lopo bhavati ãñi parataþ  /
adàvãt  /
alàvãt  /
asevãt  /
akoùãt  /
amoùãt  /
iñaþ iti kim ? akàrùãt  /
ahàrùãt  /
ãñi iti kim ? alàviùñàm  /
alàviùuþ //


____________________________________________________________________


[#917]

##  || PS_8,2.29 ||

_____START JKv_8,2.29:

padasya ante yaþ saüyogaþ, jhali parato và yaþ saüyogaþ, tadàdyoþ sakàrakakàrayor lopo bhavati  /
lasjeþ lagnaþ  /
lagnavàn  /
sàdhulak  /
masjeþ - magnaþ  /
kakàrasya - takùeþ tañ  /
taùñaþ  /
taùñavàn  /
kàùñhatat  /
jhali saïãti vaktavyam  /
kim idaü siïi iti ? sanaþ saprabhçti mahiïo ïakàreõa pratyàhàraþ  /
iha mà bhåt, kaùñha÷akùthàtà iti  /
thakàre jhali kakàrasya saüyogàder lopaþ pràpnoti  /
tad atra ÷akeþ kvibantasya prayoga eva na asti ity àha kàùñha÷ageva na asti, kuto 'yaü kàùñha÷aki tiùñhet iti  /
vàsyartham, kàkvartham ity atra api bahiraïgalakùaõasya yaõàde÷asya asiddhatvàt saüyogàdilopo na bhavati  /
skoþ iti kim ? narnarti  /
varvarti  /
saüyogàdyoþ iti kim ? payaþ÷ak  /
ante ca iti kim ? takùitaþ  /
takùakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.30 ||


_____START JKv_8,2.30:

cavargasya kavargàde÷o bhavati jhali parataþ, padànte ca  /
paktà  /
paktum  /
paktavyam  /
odanapak  /
vaktà  /
vaktum  /
vaktavyam  /
vàk  /
kru¤cà ity atra siïi iti vacanàd ¤akàrasya cakàre jhali kutvaü na bhavati, yujikru¤càü ca iti nipàtanàd và  /
nakàropadho và dhàturayaü repharahita÷ca kru¤ca kauñilyàlpãbhàvayoþ iti pañhyate  /
nakàralope hi nikucitiþ iti dç÷yate  /
yujikru¤càü ca iti tasyaiva repho 'dhiko nakàrasya lopàbhàva÷ ca iti nipàtyate  /
tatra anusvàrasya parasavarõasya ca asiddhatvàt ¤akàra eva na asti iti kutvaü na bhaviùyati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.31 ||


_____START JKv_8,2.31:

hakàrasya óhakàrade÷o bhavati jhali parataþ padànte ca  /
soóhà  /
soóhum  /
soóhavyam  /
jalàùàt  /
voóhà  /
voóhum  /
voóhavyam  /
praùñhavàñ  /
divyavàñ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.32 ||


_____START JKv_8,2.32:

dakàràdeþ dhàtoþ hakàrasya ghakàràde÷o bhavati jhali parataþ padànte ca  /
dagdhà  /
dagdhum  /
dagdhavyam  /
kàùñhadhak  /
dogdhà  /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
godhuk  /
dàdeþ iti kim ? leóhà  /
leóhum  /
leóhavyam  /
guóaliñ  /
dhàtoþ iti dàdisamànàdhikaraõam etan na, kiü tarhi, tadvi÷eùaõam avayavaùaùñhyantam, dhàtor avayavo yo dàdiþ ÷abdas tad avayavasya hakàrasya iti  /

[#918]

kiü kçtaü bhavati ? adhok ity atra api ghakàraþ siddho bhavati  /
kathaü dogdhà, dogdhum iti ? vyapade÷ivadbhàvàt  /
atha và dhàtåpade÷e yo dàdiþ ity evaü vij¤àyate  /
tathà ca dàmalihamicchati dàmalihyati, dàmalihyateþ kvip pratyayaþ dàmaliñ ity atra api na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.33 ||


_____START JKv_8,2.33:

druha muha ùõuha ùõiha ity eteùàü dhàtånàü hakàrasya và ghakàràde÷o bhavati jhali parataþ padànte ca  /
druha - drogdhà, droóhà  /
mitradhruk, mitradhruñ  /
muha - unmogdhà, unmoóhà  /
unmuk, unmuï  /
ùõuha - utsnogdhà, utsnoóhà  /
utsnuk, utsnuñ  /
ùõiha - snegdhà, sneóhà  /
snik, sniñ  /
druheþ dàditvàd ghatvaünityaü pràptam, itareùàm apràptam eva ghatvaü vikalpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.34 ||


_____START JKv_8,2.34:

naho hakàrasya dhakàràde÷o bhavati jhali pare padànte ca  /
naddham  /
naddhum  /
naddhavyam  /
upànat  /
parãõat //


____________________________________________________________________


#<àhasthaþ>#  || PS_8,2.35 ||


_____START JKv_8,2.35:

àho hakàrasya thakàràde÷o bhavati jhali parataþ  /
idamàttha  /
kimàttha  /
àde÷àntarakaraõaü jhaùastathordho 'dhaþ (*8,2.40) ity asya nivçttyartham  /
jhali ity eva, àha, àhatuþ, àhuþ  /
hçgrahorbha÷chandasi hasyeti vaktavyam  /
gardabhena sambharati  /
grabhãtà  /
jabhrire  /
udgràbhaü ca nigràbhaü ca brahma devà avãvçdhan //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.36 ||


_____START JKv_8,2.36:

vra÷ca bhrasja sçja mçja yaja ràja bhràja ity eteùàm, chakàràntànàm, ÷akàràntànàü ca ùakàraþ àde÷o bhavati jhali parataþ padànte ca  /
vra÷ca - vraùñà  /
vraùñum  /
vraùñavyam  /
målavçñ  /
bhrasja - bhraùñà  /
bhraùñum  /
bhraùñavyam  /
dhànàbhçñ  /
sçja - sraùña  /
sraùñum  /
sraùñavyam  /
rajjusçñ  /
mçja - màrùñà  /
màrùñum  /
màrùñavyam  /
kaüsaparimçñ  /
yaja - yaùñà  /
yaùñum  /
yaùñavyam  /
upayañ  /
ràja - samràñ  /
svaràñ  /
viràñ  /
bhràja - vibhràñ  /
ràjabhràjoþ padàntàrthaü grahaõam, jhalàdiràbhyàmiñà paryavapadyate  /
kecit tu ràùñiþ, bhràùñiþ iti kvinnantam icchanti  /
chakàràntànàm - praccha - praùñà  /
praùñum  /
praùñavyam  /
÷abdapràñ  /
cchvoþ ÷åóanunàsike ca (*6,4.19) ity atra kïiti ity anuvartate iti chagrahaõam iha kriyate  /
÷akàràntànàm li÷ - leùñà  /
leùñum  /
leùñavyam  /
liñ  /
vi÷- veùñà  /
veùtum  /
veùñavyam  /
viñ //


____________________________________________________________________


[#919]

##  || PS_8,2.37 ||


_____START JKv_8,2.37:

dhàtor avayavo ya ekàc jhaùantaþ tadavayavasya ba÷aþ sthàne bhaù àde÷o bhavati jhali sakàre dhva÷abde ca parataþ padànte ca  /
atra catvaro ba÷aþ sthànino bhaùàde÷à÷catvàra eva, tatra saïkhyàtànude÷e pràpte óakàrasya sthànino 'bhàvàt óhakàràde÷o na bhavati ? àntaryato vyavasthà vij¤àsyate  /
budha - bhotsyante  /
abhuddhvam  /
arthabhut  /
guha - nighokùyate  /
nyaghåóhvam  /
parõaghuñ  /
duha - dhokùyate  /
adhugdhvam  /
godhuk  /
ajarghàþ - gudheþ yaïlugantasya laïi sipi labhåpadhaguõe kçte sipo halïyàdilope ca dhàtoþ avayavasya ekàco ba÷aþ sthàne bhaùbhàvaþ, tato dhakàrasya ja÷tvam, da÷ ca (*8,2.75) iti rutvam, ro ri (*8,3.14) iti pårvarephasya lopaþ, óhralope pårvasya dãrgho 'õaþ (*6,3.111) iti dãrghatvam  /
gadarbhayateþ apratyayaþ - gardhap  /
ekàcaþ iti kim ? dàmaliham icchati dàmalihyati, dàmalihyater apratyayaþ, dàmaliñ  /
asati hy ekàjgrahaõe dhàtoþ ity etad ba÷o vi÷eùaõaü syàt  /
ba÷aþ iti kim ? krudha - krotsyati  /
jhaùantasya iti kim ? dàsyati  /
sdhvoþ iti kim ? boddhà  /
voddhum  /
boddhavyam  /
dhakàrasya bakàropasçùñasya grahaõaü kim ? dàdaddhi  /
dadha dhàraõe ity etasya yaïluki loñi hujhalbhyo herdhiþ (*6,4.101) iti dhibhàve saty etad bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.38 ||


_____START JKv_8,2.38:

dadhaþ iti dadhatiþ kçtadvirvacano nirdi÷yate  /
tasya jhalantasya ba÷aþ sthàne bhaù àde÷o bhavati takàrathakàrayoþ parataþ, cakàràt sdhvo÷ ca parataþ  /
dhattaþ  /
dhatthaþ  /
dhatse  /
dhaddhvam  /
vacanasàmarthyàdàto lopasya sthànivadbhàvo na bhavati  /
abhyàsaja÷tvasya ca asiddhatvam  /
tathoþ iti kim ? ànantaryàt sdhvor eva vij¤àyeta  /
cakàraþ tayor anuvçttyarthaþ  /
jhaùantasya ity eva, dadhàti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.39 ||


_____START JKv_8,2.39:

jhalàü ja÷aþ àde÷à bhavanti padasyànte vartamànànàm  /
vàgatra  /
÷valióatra  /
agnicidatra  /
triùñubatra  /
antagrahaõaü jhali ity etasya nivçttyartham  /
vastà  /
vastavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.40 ||


_____START JKv_8,2.40:

jhaùa uttarayoþ takàrathakàrayoþ sthàne dhakàraþ àde÷o bhavati, dadhàtiü varjayitvà  /
labdhà  /
labdhum  /
labdhavyam  /
alabdha  /
alabdhàþ  /
duha - dogdhà  /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
adugdha  /
adugdhàþ  /
liha - leóhà  /
leóhum  /
leóhavyam  /
alãóha  /
alãóhàþ  /
budha - boddhà  /
boddhum  /
boddhavyam  /
abuddha  /
abuddhàþ  /
adhaþ iti kim ? dhattaþ  /
dhatthaþ //


____________________________________________________________________


[#920]

#<ùa-óhoþ kaþ si>#  || PS_8,2.41 ||


_____START JKv_8,2.41:

ùakàraóhakàrayoþ kakàràde÷o bhavati sakàre parataþ  /
ùakàrasya più - pekùyati apekùyat  /
pipakùati  /
dhakàrasya - liha - lekùyati  /
alekùyat  /
lilikùati  /
si iti kim ? pinaùti  /
leóhi //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.42 ||


_____START JKv_8,2.42:

rephadakàràbhyàm uttarasya niùthàtakàrasya nakàraþ àde÷o bhavati pårvasya ca dakàrasya  /
rephàntàt tàvat - àstãrõam  /
vistãrõam  /
vi÷ãrõam  /
nigãrõam  /
avagårõam  /
dakàràt - bhinnaþ  /
bhinnavàn  /
dhinnaþ  /
chinnavàn  /
radàbhyàm iti kim ? kçtaþ  /
kçtavàn  /
raþ ity atra ra÷rutisàm anyaü na+upàdãyate, kiü tarhi, vya¤janamàtram  /
rephasàmànyanirde÷e 'pi sati rephàt parà yà 'jbhaktis tadvyavadhànànnatvaü na bhavati  /
niùthà iti kim ? kartà  /
hartà  /
taþ iti kim ? caritam  /
muditam  /
pårvasya iti kim ? parasya mà bhåt, bhinnavadbhyàm  /
bhinnavadbhiþ  /
iha kçtasya apatyaü kàrtiþ iti vçddheþ bahiraïgalakùaõàyà asiddhatvànnatve kartavye rephasya asiddhatvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.43 ||


_____START JKv_8,2.43:

saüyogàdiþ yo dhàtur àkàrànto yaõvàn, tasmàd uttarasya niùthàtakàrasya nakàrade÷o bhavati  /
pradàõaþ  /
pradàõavàn  /
mlànaþ  /
mlànavàn  /
saüyogàdeþ iti kim ? yàtaþ  /
yàtavàn  /
àtaþ iti kim ? cyutaþ  /
cyutavàn  /
lputaþ  /
plutavàn  /
dhàtoþ iti kim ? niryàtaþ  /
nirvàtaþ  /
yaõvataþ iti kim ? snàtaþ  /
snàtavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.44 ||


_____START JKv_8,2.44:

lå¤ chedane ity etat prabhçti vé¤ varaõe iti yàvat vçtkaraõena samàpità lvàdayo gçhyante  /
tebhyaþ uttarasya niùñhàtakàrasya nakàràde÷o bhavati  /
lånaþ  /
lånavàn  /
dhånaþ  /
dhånavàn  /
jãnaþ  /
jãnavàn  /
çkàralvàdibhyaþ ktinniùñhàvadbhavati iti vaktavyam  /
kãrõiþ  /
gãrõiþ  /
÷ãrõiþ  /
låniþ  /
påniþ  /

[#921]

dugvordirgha÷ ca+iti vaktavyam  /
du - àdånaþ  /
du - vigånaþ  /
på¤o vinà÷a iti vaktavyam  /
pånà yavàþ  /
vinaùñàþ ity arthaþ  /
vinà÷e iti kim ? påtam dhànyam  /
sinoter gràsakarmakartçkasya+iti vaktavyam  /
sino gràsaþ svayam eva  /
gràsakarmakartçkasya iti kim ? sità pà÷ena såkarã  /
gràso 'pi yadà karmaiva bhavati na karmakartà, tadà na bhavati, sito gràso devadattena iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.45 ||


_____START JKv_8,2.45:

okàreto dhàtor uttarasya niùñhàtakàrasya nakàràde÷o bhavati  /
olasjã - lagnaþ  /
lagnavàn  /
ovijã - udvignaþ  /
udvignavàn  /
opyàyã vçddhau - àpãnaþ  /
àpãnavàn  /
svàdaya oditaþ  /
ùåï - sånaþ  /
sånavàn  /
dåï - dånaþ  /
dånavàn  /
dãï - dãnaþ  /
dãnavàn  /
óãï - óãnaþ  /
óãnavàn  /
dhãï - dhãnaþ  /
dhãnavàn  /
mãï - mãnaþ  /
mãnavàn  /
rãï - rãõaþ  /
rãõavàn  /
lãï - lãnaþ  /
lãnavàn  /
vrãï - vrãõaþ  /
vrãõavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.46 ||


_____START JKv_8,2.46:

kùiyo dhàtoþ dãrghàd uttarasya niùthàtakàrasya nakàràde÷o bhavati  /
kùãõàþ klo÷àþ  /
kùãõaþ jàlmaþ  /
kùãõaþ tapasvã  /
kùiyaþ niùñhàyàm aõyadarthe (*6,4.60), và+àkro÷àdainyayoþ (*6,4.61) iti dãrghatvaü bhavati  /
dãrghàt iti kim ? akùitamasi màmekùeùñhàþ  /
akùitam iti ktapratyayo bhàve, bhàva÷ ca õyadarthaþ iti dãrghàbhàvaþ  /
hrasvasya api hi dhàtvanukaraõasya iha iyaïà nirde÷aþ  /
kùiyaþ niùthàyàm aõyadarthe (*6,4.60) ity atra dãrghagrahaõaü kriyate  /
viparàbhyàü jeþ (*1,3.19) ity evam àdau tu dhàtutvam anukàryagataü sadapyavivakùitatvàd jirupasàmànyànukaraõaü draùñavyam //


____________________________________________________________________


#<÷yo 'spar÷e>#  || PS_8,2.47 ||


_____START JKv_8,2.47:

÷yàyateþ uttarasya niùthàtakàrasya aspar÷e nakàraþ àde÷o bhavati  /
÷ãnaü ghçtam  /
÷ãnaü medaþ  /
÷ãnà vasà  /
aspar÷e iti kim ? ÷ãtaü vartate  /
÷ãto vàyuþ  /
÷ãtam udakam ity atra guõabhåto 'pi spar÷aþ natvapratiùedhasya samprasàraõasya ca nimittaü bhavati  /
guõe ca spar÷e pratiùedho 'yam, na roge, tena pratiùãnaþ ity atra natvaü bhavty eva //


____________________________________________________________________


[#922]

##  || PS_8,2.48 ||


_____START JKv_8,2.48:

a¤cateþ uttarapadasya niùthàtakàrasya nakàràde÷o bhavati na ced apàdànaü tatra bhavati  /
samaknau ÷akuneþ pàdau  /
tasmàt pa÷avo nyaknàþ  /
anapàdàne iti kim ? udaktam udakaü kåpàt  /
vyaktam ity etad a¤jeþ råpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.49 ||


_____START JKv_8,2.49:

divaþ uttarasya niùthàtakàrasya nakàràde÷o bhavati avijigãùàyam arthe  /
adyånaþ  /
paridyånaþ  /
avijigãùàyàm iti kim ? dyåtaü vartate  /
vijigãùayà hi tatra akùapàtanàdi kriyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.50 ||


_____START JKv_8,2.50:

nirvàõaþ iti nispårvàd vàter uttarasya niùthatakàrasya nakàro nipàtyate, na ced vàtàdhikaraõo vàtyartho bhavati  /
nirvàõaþ agniþ  /
nirvàõaþ pradãpaþ  /
nirvàõaþ bhikùuþ  /
avàte iti kim ? nirvàtaþ vàtaþ  /
nirvàtaü vàtena  /
nirvàõaþ pradãpo vàtena ity atra tu pradãpàdhikaraõo vàtyarthaþ, vàtastu tasya karaõam iti bhavaty eva natvam //


____________________________________________________________________


#<÷uùaþ kaþ>#  || PS_8,2.51 ||


_____START JKv_8,2.51:

÷uùeþ dhàtor uttarasya niùthàtakàrasya kakàràde÷o bhavati  /
÷uùkaþ  /
÷uùkavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.52 ||


_____START JKv_8,2.52:

paceþ dhàtor uttarasya niùthàtakàrasya vakàràde÷o bhavati  /
pakvaþ  /
pakvavàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.53 ||


_____START JKv_8,2.53:

kùaidhàtoþ uttarasya niùthàtakàrasya makàràde÷o bhavati  /
kùàmaþ  /
kùàmavàn //


____________________________________________________________________


[#923]

##  || PS_8,2.54 ||


_____START JKv_8,2.54:

prapårvàt styàyateþ uttarasya niùthàtakàrasya anyatarasyàü makàràde÷o bhavati  /
prastãmaþ  /
prastãmavàn  /
prastãtaþ  /
prastãtavàn  /
yadà matvaü na asti, tadà saüyogàder àto dhàtor yaõvataþ (*8,2.43) ity asya pårvatra asiddhatvàt saüprasàraõaü prathamaü kriyate, tatra kçte nimittavyàghàtàn natvaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.55 ||

_____START JKv_8,2.55:

phulla kùãba kç÷a ullàgha ity ete nipàtyante, na ced upasargàd uttarà bhavanti  /
phullaþ iti ¤iphalà vi÷araõe ity etasmàd dhàtor uttarasya niùñhàtakàrasya lakàro nipàtyate  /
utvamióabhàva÷ ca siddha eva  /
ktavatvantasya apy etal latvam iùyate, phullaþ, phullavàn iti  /
kùãbakç÷ollàdhàþ iti kùãbikç÷ibhyàm utpårvàc ca làgheþ kta pratyayasya talopaþ ióabhàva÷ ca nipàtyate  /
kçte va iñi icchabdalopaþ  /
kùãbaþ  /
kç÷aþ  /
ullàghaþ  /
anupasargàt iti kim ? praphultàþ sumanasaþ  /
prakùãbitaþ  /
prakç÷itaþ  /
prollàdhitaþ  /
làgherudo 'nyaþ upasarga pratiùidhyate  /
utphullasamphullayor iti vaktavyam  /
utphullaþ  /
samphullaþ  /
parikç÷aþ ity atra yaþ pari÷abdaþ sa kriyàntarayogàt kç÷iü pratyanupasarga eva, parigataþ kç÷aþ parikç÷aþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.56 ||


_____START JKv_8,2.56:

nuda vida unda trà ghrà hrã ity etebhyaþ uttarasya niùñhàtakàrasya nakàra àde÷o bhavati anyatarasyàm  /
nuda - nunnaþ, nuttaþ  /
vida - vinnaþ, nittaþ  /
unda - samunnaþ, samuttaþ  /
trà - tràõaþ, tràtaþ  /
ghrà - ghràõaþ, ghràtaþ  /
hrã - hrãõaþ, grãtaþ  /
hrã ity etasmàd apràptaü natvam, itareùàü nityaü pràptaü vikalpyate  /
vida vicàraõe ity asya vider iha grahaõam iùyate  /
evaü hy uktam - vettestu vidito niùñhà vidyater vinna iùyate  /
vinater vinna÷ ca vitta÷ca bhogavitta÷ ca vindateþ //
iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.57 ||


_____START JKv_8,2.57:

dhyà khyà pé mårcchi mada ity eteùàü niùñhàtakàrasya nakàràde÷o na bhavati  /
dhyàtaþ  /
dhyàtavàn  /
khyàtaþ  /
khyàtavàn  /
pårtaþ  /
pårtavàn  /
mårtaþ  /
mårtavàn  /
mattaþ  /
mattavàn  /
radàbhyàm, saüyogàdeþ iti ca pràptaþ pratiùidhyate //


____________________________________________________________________


[#924]

##  || PS_8,2.58 ||


_____START JKv_8,2.58:
vittaþ iti vider làbhàrthàt uttarasya ktasya natvàbhàvo nipàtyate bhoge pratyaye ca abhidheye  /
vittamasya bahu  /
dhanam asya bahu ity arthaþ  /
dhanaü hi bhujyate iti bhogo 'bhidhãyate  /
pratyaye - vitto 'yaü manuùyaþ  /
pratãtaþ ity arthaþ  /
pratãyate iti pratyayaþ  /
bhogapratyayayoþ iti kim ? vinnaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.59 ||


_____START JKv_8,2.59:

bhittam iti nipàtyate ÷akalaü cet tad bhavati  /
bhittaü tiùñhati  /
bhittaü prapatati  /
÷akalaparyàyo 'yam  /
atra bhidikriyà ÷abdavyutpatter eva nimittam  /
bhidikriyàvivakùàyàü hi ÷akalaviùaye bhinnam bhittam ity eva bhavati //


____________________________________________________________________


#<çõam àdhamarõye>#  || PS_8,2.60 ||

_____START JKv_8,2.60:

çõam iti ç ity etasmàd dhàtor uttarasya niùñhàtakàrasya nakàro nipàtyate àdhamarõyaviùaye  /
adhamaþ çõe adhamarõaþ, etasmàd eva nipàtanàt saptamyantena uttarapadena samàsaþ, tadbhàvaþ àdhamarõyam  /
yady evam, uttamarõaþ iti na sidhyati ? na+eùa doùaþ  /
kàlàntaradeyavinimayopalakùaõàrthaü cedamupàttam  /
tena uttamarõaþ ity api hi bhavati  /
çõaü dadàti  /
çõaü dhàrayati  /
àdhamarõye iti kim ? çtaü vakùyàmi nànçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.61 ||


_____START JKv_8,2.61:

nasatta niùatta anutta pratårta sårta gårta ity etàni chandasi viùaye nipàtyante  /
nasatta, niùatta iti sadeþ naõpårvàt nipårvàc ca natvàbhàvo nipàtyate  /
nasattama¤jasà  /
nasannam iti bhaùàyàm  /
niùattaþ  /
niùaõõaþ iti bhàùàyàm  /
anuttam iti undeþ na¤pårvasya nipàtanam  /
anuttamà te maghavan  /
anunna iti bhàùàyàm  /
praturtam iti tvarateþ turvã ity etasya và nipàtanam  /
pratårtaü vàjin  /
pratårõam iti bhàùàyàm  /
sårtam iti sç ity etasya utvaü nipàtyate  /
sårtà gàvaþ  /
sçtà gàvaþ iti bhàùàyàm  /
gårtam iti gårã ity etasya natvàbhàvo nipàtyate  /
gårtà amçtasya  /
gårõam iti bhàùàyàm //


____________________________________________________________________


[#925]
##  || PS_8,2.62 ||


_____START JKv_8,2.62:

padasya iti vartate  /
kvinpratyayasya sarvatra padànte kutvam iùyate  /
kvin pratyayo yasmàd dhàtoþ sa kvinpratyayaþ, tasya padasyàlo 'ntyasya kavargàde÷o bhavati  /
spç÷o 'nudake kvin (*3,2.58)  /
ghçtaspçk  /
halaspçk  /
mantraspçk  /
kvinaþ kuþ iti vaktavye pratyayagrahaõaü kçtaü bahuvrãhivij¤ànàrtham  /
kvin pratyayo yasmàd vihitas tasmàd anyasminn api pratyaye kutvaü yathà syàt  /
mà no asràk  /
mà no adràk  /
sçjidç÷ibhyàü hi kvin vihitaþ, tayor luïi kutvam etat  /
màïyoge 'pi chandasatvàd aóàgamaþ  /
ãñ ca na bhavati, bahulaü chandasi (*7.3.97) iti  /
tathà dçgbhyàm, dçgbhiþ iti kvibantasya api dç÷eþ kutvaü bhavati  /
evaü ca sati rajjusçóbhyàm ity atra api kutvaü pràpnoti  /
atha tu na+iùyate, pratividhànaü kartavyam iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.63 ||


_____START JKv_8,2.63:

padasya iti vartate  /
na÷eþ padasya và kavargàde÷o bhavati  /
sà vai jãvanagàhutiþ  /
sa ve jãvanaóà hutiþ  /
na÷erayaü sampadàditvàd bhàve kvip  /
jãvasya nà÷o jãvanak, jãvanañ  /
ùatve pràpte kutvavikalpaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.64 ||


_____START JKv_8,2.64:

makàrantasya dhàtoþ padasya nakàràde÷o bhavati  /
pra÷àn pratàn  /
pradàn  /
÷amitamidamàdãnàü kvip, anunàsikasya kvijhaloþ kïiti (*6,4.15) iti dãrghatvam  /
natvasya asiddhatvàn nalopo na bhavati  /
maþ iti kim ? bhit  /
chit  /
dhàtoþ iti kim ? idam  /
kim  /
padasya ity eva, pratàmau  /
pratàmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.65 ||


_____START JKv_8,2.65:

makàravakàrayo÷ ca parataþ makàràntasya dhàtoþ nakàràde÷o bhavati  /
aganma tamasaþ pàram  /
aganva  /
gamerlaïi bahulaü chandasi iti ÷apo luk  /
jaganvàn  /
vibhàùà gamahanajanavidavi÷àm (*7,2.68) iti kvasau ióàgamasya abhàvaþ  /
apadàntàrthaþ àrambhaþ //


____________________________________________________________________


[#926]

##  || PS_8,2.66 ||


_____START JKv_8,2.66:

sakàràntasya padasya sajuù ity etasya ca ruþ bhavati  /
sakàràntasya - agnir atra  /
vàyuratra  /
sajuùaþ - sajårçtubhiþ  /
sajårdevebhiþ  /
juùeþ kvipi sapårvasya rupam etat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.67 ||


_____START JKv_8,2.67:

avayàþ ÷vetavàþ puroóàþ ity ete nipàtyante  /
avapårvasya yajeþ avetapårvasya vaheþ, puras pårvasya dà÷ateþ mantre ÷vetavahoktha÷aspuroóà÷o õvin (*3,2.71), ave yajaþ (*3,2.72) iti õvini kçte, ÷vetavahàdãnàü óaspadasya iti óaspratyaye nipàtanàni etàni  /
kimarthaü tarhi nipàtanaü yàvatà pårveõa+eva ruþ siddhaþ, dãrghatvam api atvasantasya càdhàtoþ (*6,4.14) iti ? sambuddhau dãrghàrtham ete nipàtyante  /
atvasantasya càdhàtoþ (*6,4.14) ity atra hi asambuddhau iti vartate  /
he avayàþ  /
he ÷vetavàþ  /
he puroóàþ  /
cakàro 'nuktasamucvayàrthaþ  /
he uktha÷àþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.68 ||


_____START JKv_8,2.68:

ahan ity etasya padasya ruþ bhavati  /
ahobhyàm  /
ahobhiþ  /
nalopam akçtvà nirde÷o j¤àpakaþ nalopàbhàvo yathà syàt iti  /
dãrghàhà nidàdhaþ, he dãrghàho 'tra iti  /
ahan ity atra tu làkùaõikatvàd ahan÷abdasya ruþ na bhavati  /
ahno ruvidhau råparàtrirathantareùåpasaïkhyànaü kartavyam  /
ahoråpam  /
ahoràtraþ  /
ahorathantaram  /
ro 'supi (*8,2.69) ity asya apavàdo rutvam upasaïkhyàyate  /
apara àha - sàmànyena rephàdau rutvaü bhavati, ahoramyam, ahoratnàni iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.69 ||


_____START JKv_8,2.69:

ahan ity etasya rephàda÷o bhavati asupi parataþ  /
ahardadàti  /
aharbhuïkte  /
asupi iti kim ? ahobhyàm  /
ahobhiþ  /
nanu catra api pratyayalakùaõena subasti, ahardadàti, aharbhuïkte iti ? na+etad asti  /
uktam etat - ahnor avidhau lumatà lupte pratyayalakùaõaü na bhavati iti  /
nàyamahaþ÷abdaþ supparo bhavati  /
yatra tu lopa÷abdena lupyate tatra pratyayalakùaõaü bhavaty eva, yathà he dãrghaho 'tra, dãrghàho nidàgha iti  /
atra hi halïyàbbhyaþ iti lopena pratyayasya nivçttiþ //


____________________________________________________________________


[#927]

##  || PS_8,2.70 ||


_____START JKv_8,2.70:

amnas ådhas avas ity eteùàü chandasi viùaye ubhayathà bhavati, rurvà repho và  /
amnas - amna eva, amnareva  /
ådhas - ådha eva, ådhar eva  /
avas - avaþ eva, avereva  /
yadà rutvaü tadà bhobhago 'gho 'pårvasya yo '÷i (*8,3.17) iti yakàraþ  /
chandasi bhàùàyàü ca vibhàùà pracetaso ràjany upasaïkhyànaü kartavyam  /
pracetà ràjan, praceto ràjan  /
aharàdãnàü patyàdiùu upasaïkhyànaü kartavyam  /
aharpatiþ, ahaþ patiþ  /
gãrpatiþ, gãþpatiþ  /
dhårpatiþ, dhåþpatiþ  /
visarjanãyabàdhanàrtham atra pakùe rephasya+eva repho vidhãyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.71 ||


_____START JKv_8,2.71:

bhuvas ity etasya mahàvyàhçteþ chandasi viùaye ubhayathà bhavati, rurvà repho và  /
bhuva ity antarikùam, bhuvarityantarikùam  /
mahàvyàhçteþ iti kim ? bhuvo vi÷veùu savaneùu yaj¤iyaþ  /
bhuvaþ ity etad avyavyam antarikùavàci mahàvyàhçtiþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.72 ||


_____START JKv_8,2.72:

sasajuùo ruþ (*8,2.66) ity ataþ saþ iti vartate, tena sambhavàt vyabhicàràc ca vasur eva vi÷eùyate, na sraüsudhvaüså, vyabhicàràbhàvàt, asambhavàc ca na anaóuh, ÷abdaþ  /
vasvantasya padasya sakàràntasya sraüsu, dhvaüsu, anaóuþ ity eteùàü ca dakàràde÷o bhavati  /
vasu - vidvadbhyàm  /
vidvadbhiþ  /
papivadbhyàm  /
papivadbhiþ  /
sraüsu - uravàsradbhyàm  /
uravàsradbhiþ  /
dhvaüsu - parõadhvadbhyàm  /
parõadhvadbhiþ  /
anaóuþ - anaóudbhyàm  /
anaóudbhiþ  /
saþ ity eva, vidvàn  /
papivàn  /
nakàrasya na bhavati  /
rutve nàpràpte idam àrabhyate iti tad bàdhyate  /
saüyogàntalopas tu na+evam iti tena etad eva datvaü bàdhyate  /
anaóuho 'pi óhatvam anena bàdhyate  /
numastu vidhànasàmarthyànna bhavati, anaóvàn, he anaóvan iti  /
padasya ity eva, vidvàüsau  /
vidvàüsaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.73 ||


_____START JKv_8,2.73:

tipi parataþ sakàràntasya padasya anasteþ dakàra àde÷o bhavati  /
acakàd bhavàn  /
anva÷àd bhavàn  /
tipi iti kim ? cakàsteþ kvip, cakàþ  /
anasteþ iti kim ? àpa eva+idaü salilaü sarvamàþ  /
àþ ity asteþ laïi tipi bahulaü chandasi (*7,3.97) iti ãó na kçtaþ //


____________________________________________________________________


[#928]

##  || PS_8,2.74 ||


_____START JKv_8,2.74:

sipi parataþ sakàràntasya padasya dhàtoþ ruþ ity ayam àde÷o bhavati, dakàro và  /
acakàþ tvam, acakàt tvam  /
anva÷àþ tvam, anva÷àt tvam  /
dhàtugrahaõaü ca+uttaràrthaü rugrahaõaü ca //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.75 ||


_____START JKv_8,2.75:

dakàràntasya dhàtoþ padasya sipi parato ruþ bhavati, dakàro và  /
abhinaþ tvam, abhinat tvam  /
acchinaþ tvam, acchinat tvam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.76 ||


_____START JKv_8,2.76:

rephavakàràntasya dhàtoþ padasya upadhàyàþ ikaþ dãrgho bhavati  /
gãþ  /
dhåþ  /
påþ à÷ãþ  /
vakàragrahaõam uttaràrtham  /
upadhàgrahaõaü kim ? abibhar bhavàn  /
abhyàsekàrasya mà bhåt  /
ikaþ iti kim ? atra+eva pratyudàharaõe bha÷abdàkàrasya mà bhåt  /
dhàtoþ ity eva, agniþ  /
vàyuþ  /
padasya ity eva, girau  /
giraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.77 ||


_____START JKv_8,2.77:

hali ca parato rephavakàràntasya dhàtoþ upadhàyàþ ikaþ dãrghaþ bhavati  /
àstãrõam  /
vistãrõam  /
vi÷ãrõam  /
avagårõam  /
vakàràntasya - dãvyati  /
sivyati  /
dhàtoþ ity eva, divam icchati divyati  /
caturaþ icchati caturyati  /
ikaþ ity eva, smaryate  /
bhavyam  /
apadàntàrtho 'yam àrambhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.78 ||


_____START JKv_8,2.78:

hali iti anuvartate  /
dhàtoþ upadhàbhåtau yau rephavakàrau halparau tayoþ upadhàyàþ iko dãrgho bhavati hurcchà - hårcchità  /
murcchà - mårchità  /
urvã - årvità  /
dhurvã - dhårvità  /
hali ity eva, ciri, jiri - ciriõoti  /
jiriõoti  /
iha kasmàn na bhavati, rã gatau riryatuþ, riryuþ, vã gatyàdiùu vivyatuþ vivyuþ iti ? yaõàde÷asya sthànivattvàt asiddhatvàc ca bahiraïgalakùaõatvena halparau rephavakàrau na bhavataþ  /
caturyità ity atra api bahiraïgalakùaõatvàt ato lopasya dhàtoþ upadhàbhåto repho na bhavati  /
pratidãvnà ity atra tu hali ca (*8,2.77) iti dãrghatvam, dãrghavidhau lopàjàde÷asya sthànivad bhàvapratiùedhàt  /
asiddhaü bahiraïgamantaraïge ity etat tu nà÷rayitavyam  /
uõàdayo 'vyutpannàni pràtipadikàni iti jivriþ, karyoþ, giryoþ ity evam àdiùu dãrgho na bhavati //


____________________________________________________________________


[#929]

##  || PS_8,2.79 ||

_____START JKv_8,2.79:

rephavakàràntasya bhasya kur chur ity etayos ca dãrgho na bhavati  /
dhuraü vahati dhuryaþ  /
dhuri sàdhuþ dhuryaþ  /
divyam  /
kur - kuryàt  /
chur - dhuryàt  /
rephavakàràbhyàü bhavi÷eùaõaü kim ? pratidãvnà  /
pratidãvne //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.80 ||


_____START JKv_8,2.80:

adaso 'sakàràntasya varõasya dàt parasya uvarõàde÷o bhavati, dakàrasya ca makàraþ  /
amum, amå, amån  /
amunà, amåbhyàm  /
bhàvyamànena apy ukàreõa savarõànàü grahaõam iùyate iti ekamàtrikasya màtrikaþ, dvimàtrikasya dvimàtrikaþ àde÷o bhavati  /
aseþ iti kim ? adaþ icchati adasyati  /
adaso 'nosra iti vaktavyam  /
okàrarephayor api pratiùedho yathà syàt iti  /
ado 'tra  /
adaþ  /
tadarthaü kecit såtraü varõayanti, aþ seþ yasya so 'yam asiþ, yatra sakàrasya akàraþ kriyate iti, tena tyadàdyatvavidhàne etad anyatra na bhavitavyam eva iti  /
adryàde÷e katham ? adaso 'dreþ pçthaï mutvaü kecid icchanti latvavat  /
kecidantyasade÷asya netyeke 'serhi dç÷yate //
iti  /
yaiþ aseþ iti sakàrasya pratiùedhaþ kriyate, anantyavikàre antyasade÷asya iti ca paribhàùà na a÷rãyate, teùàm ubhayor api mutvena bhavitavyam, amumuyaï, amumuya¤cau, amumuya¤caþ iti , yathà calãklçpyate iti latvam  /
ye tu paribhàùàm à÷rayanti teùàm antyasade÷asya eva bhavitavyam, adamuyaï, adamuya¤cau, adamuya¤caþ iti  /
yeùaü tu tyadàdyatvaviùaya eva mutvena bhavitavyam iti dar÷anam teùàm atra na bhavitavyam, adadryaï, adadrya¤cau, adadrya¤caþ iti  /
dàt iti kim ? alo 'ntyasya mà bhåt, amuyà  /
amuyoþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.81 ||


_____START JKv_8,2.81:

adaso dakàràd uttarasya ekàrasya ãkàràde÷o bhavati, dakàrasya ca makàraþ, bahuvacane bahånàmarthànàmuktau  /
amã  /
amãbhiþ  /
amãbhyaþ  /
amãùàm  /
amãùu  /
bahuvacane ity arthanirde÷o 'yam, pàribhàùikasya hi bahuvacanasya grahaõe amã ity atra na syàt //


____________________________________________________________________


[#930]

##  || PS_8,2.82 ||


_____START JKv_8,2.82:

adhikàro 'yam  /
vàkyasya ñeþ iti, plutaþ iti ca, udàttaþ iti ca, etat trayam apy adhikçtaü veditavyamàpàdaparisamàpteþ  /
yat iti årdhvam anukramiùyàmaþ vàkyasya ñeþ pluta udattaþ ity evaü tad veditavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.83 ||


_____START JKv_8,2.83:

abhivàdaye devadatto 'ham, bho àyuùmànedhi devadatta3  /
padàdhikàro 'nuvartate eva  /
vàkyagrahaõam anantyasya padasya plutanivçttyartham  /
ñigrahaõaü vya¤janàntyasya api ñeracaþ pluto yathà syàt, agnici3t iti //
pratyabhivàde '÷ådre (*8,2.83)  /
pratyabhivàdo nàma yadabhivàdyamàno gururà÷iùaü prayuïkte, tatra a÷ådraviùaye yad vàkyaü vartate tasya ñeþ pluta udàtto bhavati  /
abhivàdaye devadatto 'ham, bho àyuùmànedhi devadatta3  /
a÷ådre iti kim ? abhivàdaye tuùajako 'han, bho ayuùmàn edhi tuùajaka  /
striyàm api pratiùedho vaktavyaþ  /
abhivàdaye gàrgyaham, bho àyuùmatã bhava gàrgi  /
asåyake 'pi kecit pratiùedham icchanti, abhivàdaye sthàlyahaü bhoþ, àyuùmàn edhi sthàlin  /
yàvac ca tasya asåyakatvaü na j¤àyate tàvad eva pratyabhivàdavàkyam  /
tasmiüstvasåyakatvena nirj¤àte pratyabhivàdaþ eva na asti, kutaþ plutaþ  /
tathà hy uktam - asåyakastvaü jàlma, na tvaü pratyabhivàdanam arhasi, bhidyasva vçùala sthàlin iti  /
abhivàdanavàkye yat saïkãrtitaü nàma gotraü và, tad yatra pratyabhivàdavàkyànte prayujyate tatra plutiþ iùyate  /
iha na bhavati, devadatta ku÷alyasi, devadatta àyuùmàn edhi iti  /
bho ràjanyavi÷àþ veti vaktavyam  /
bho abhivàdaye devadatto 'ham, àyuùmànedhi devadatta bhoþ3, àyuùmanedhi devadatta bhoþ  /
ràjanya - abhivàdaye indravarmà ahaü bhoþ, àyuùmànedhi indravarma3n, àyuùmànedhi indravarman  /
vi÷ - abhivàdaye indrapàlito 'ham bhoþ, àyusmànedhi indrapàlita3, àyuùmànedhi indrapàlita //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.84 ||


_____START JKv_8,2.84:

dåràd dhåte yad vàkyaü vartate tasya ñeþ pluto bhavati, sa ca+udàttaþ  /
àhvànaü håtam, ÷abdena sambodhanam  /
àgaccha bho màõavaka devadatta3  /
àgaccha bho màõavaka yaj¤adatta3  /
dåraü yady apy apekùàbhedàd anavasthitam, tathàpi håtàpekùaü yat tadà÷rãyate iti yatra pràkçtàt prayatnàd yatnavi÷eùe à÷rãyamàõe ÷abdaþ ÷råyate tad dåram  /
håtagrahaõa ca sambodhanamàtropalakùaõàrthaü draùñavyam  /
tena yatra apy àhvànaü na asti tatra api plutir bhavati, saktån piba devadatta3, palàyasva devadatta3 iti  /
asyà÷ ca pluter eka÷rutyà samàve÷aþ iùyate  /
dåràt iti kim ? àgaccha bho màõavaka devadatta  /
dåràdàhvàne vàkyasyànte yatra sambodhanapadaü bhavati tatra ayaü plutaþ iùyate, tena+iha na bhavati, devadatta àgaccha //


____________________________________________________________________


[#931]

##  || PS_8,2.85 ||


_____START JKv_8,2.85:

haiheprayoge yad vàkyaü vartate tatra haihayoþ eva pluto bhavati  /
hai3 devadatta  /
he3 devadatta  /
devadatta hai3  /
devadatta he3  /
punar haihayor grahaõam antyayor api yathà syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.86 ||


_____START JKv_8,2.86:

pratyabhivàde '÷ådre (*8,2.83) ity evam àdinà yaþ pluto vihitaþ, tasya+eva ayaü sthànivi÷eùaþ ucyate  /
çkàravarjitasya guroþ anantyasya, api÷abdàd antyasya api ñeþ ekaikasya sambodhane vartamànasya pluto bhavati pràcàm àcàryàõàü matena  /
des3vadatta, devada3tta, devadatta3  /
ya3j¤adatta, yaj¤ada3tta, yaj¤adatta3  /
guroþ iti kim ? vakàràt parasya mà bhåt  /
ançtaþ iti kim ? kçùõami3tra, kçùõamitra3  /
ekaikagrahaõaü paryàyàrtham  /
pràcàm iti grahaõaü vikalpàrtham  /
àyuùmànedhi devadatta  /
tad anena yad etad ucyate, sarva eva plutaþ sàhasamanicchatà vibhàùà kartavyaþ iti tadupapannaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.87 ||


_____START JKv_8,2.87:

abhyàdànaü pràrambhaþ, tatra yaþ oü÷abdaþ tasya pluto bhavati  /
o3m agnimãlle purohitam  /
abhyàdàne it kim ? om ity etad akùaram udgãtham upàsãta //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.88 ||


_____START JKv_8,2.88:

ye ity etasya yaj¤akarmaõi pluto bhavati  /
ye3 yajàmahe  /
yaj¤akarmaõi iti kim ? ye yajàmaha iti pa¤càkùaram iti svadhyàyakàle mà bhåt  /
ye yajàmahe ity atra+eva ayaü plutaþ iùyate  /
iha hi na bhavati, ye devàso divyekàda÷a stha iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.89 ||


_____START JKv_8,2.89:

yaj¤akarmaõi iti vartate  /
yaj¤akarmaõi teþ praõavaþ àde÷o bhavati  /
ka eùa praõavo nàma ? pàdasya và ardharcasya và antyam akùaram upasaügçhya tadàdyakùara÷eùasya sthàne trimàtramokàram oïkàraü và vidadhati taü praõava ity àcakùate  /
apàü retàüsi jinvato3m  /
devàn jigàti sumnyo3m  /
ñigrahaõaü sarvade÷artham  /
okàraþ sarvàde÷o yathà syàt, vya¤janànte antyasya mà bhåt iti  /
yaj¤akarmaõi ity eva, àpaü retàüsi jinvati //


____________________________________________________________________


[#932]

##  || PS_8,2.90 ||


_____START JKv_8,2.90:

yàjyà nàma ye yàjyàkàõóe pañhyante mantràþ, teùàm antyo yaþ ñiþ sa plavate yaj¤akarmaõi  /
stomairvidhemàgnaye3  /
jihvàmagne cakçùe havyavàha3m  /
antagrahaõaü kim ? yàjyà nàma çcaþ kà÷cidvàkyasamudàyaråpaþ, tatra yàvanti vàkyàni teùàü sarveùàü ñeþ plutaþ pràpnoti  /
sarvàntyasya+eva iùyate, tadartham antagrahaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.91 ||

_____START JKv_8,2.91:

bråhi preùya ÷rauùañ vauùañ àvaha ity eteùàm àdeþ pluto bhavati yaj¤akarmaõi  /
agnaye 'nubrå3hi  /
preùya - agnaye gomayàn pre3ùya  /
÷rauùañ - astu ÷rau3ùañ  /
vauùañ - somas ne vãhi vau3ùañ  /
àvaha - àgnimà3vaha  /
àvaha devàn yajamànàya ity evam àdàvayaü pluto na bhavati, sarve vidhayaþ chandasi vikalpyante iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.92 ||


_____START JKv_8,2.92:

agnãdhaþ preùaõam agnãtpreùaõam  /
tatràdeþ pluto bhavati parasya ca  /
à3 ÷rà3vaya  /
o3 ÷rà3vaya  /
atra+eva ayaü pluta iùyate  /
tena iha na bhavati, agnãdagnãn vi hara barhiþ stçõàhi iti  /
tadarthaü kecid vakùyamàõaü vibhàùa ity abhisambadhnanti, sà ca vyavasthitavibhàùà iti  /
apara àha - sarva eva plutaþ sàhasamanicchatà vibhàùa vij¤eyaþ iti  /
iha tu, uddhara3 uddhara, abhihara3 abhihara iti chàndasaþ plutavyatyayaþ  /
yaj¤akarmaõi ity eva, o ÷ràvaya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.93 ||


_____START JKv_8,2.93:
pçùñaprativacane vibhàùà heþ pluto bhavati  /
akàrùãþ kañaü devadatta ? akàrùaü hi3, akàrùaü hi  /
alàvãþ kedàraü devadatta ? alàviùaü hi3, alàviùaü hi  /
pçùñaprativacane iti kim ? kañaü kariùyati hi  /
heþ iti kim ? karomi nanu //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.94 ||


_____START JKv_8,2.94:

svamatàt pracyàvanaü nigrahaþ  /
anuyogaþ tasya matasya àviùkaraõam  /
tatra nigçhyànuyoge yad vàkyaü vartate tasya ñeþ pluto bhavati vibhàùà  /
anityaþ ÷abdaþ iti kenacit pratij¤àtam, tam upàlipsuþ upapatibhir nigçhya sabhyasåyam anuyuïkte, anityaþ ÷abda ity àttha3, anityaþ ÷abda ity àttha  /

[#933]

adya ÷ràddham ity àttha3, adya ÷ràddham ity àttha  /
adyàmàvàsya+ity àttha3, adyàmàvàsya+ity àttha  /
adya amàvàsyà ity evaü vàdã yuktyà pracyàvya svamatàd evam anuyujyate //


____________________________________________________________________


#<àmreóitaü bhartsane>#  || PS_8,2.95 ||


_____START JKv_8,2.95:

vàkyàdeþ àmantritasya iti bhartsane dvirvacanam uktam, tasya àmreóitaü plavate  /
caura caura3, vçùala vçùala3, dasyo dasyo3, ghàtayisyàmi tvà, bandhayisyàmi tvà  /
bhartsane paryàyeõa+iti vaktavyam  /
caura3 caura, caura caura3  /
tadartham àmreóitagrahaõam dviruktopalakùaõàrthaü varõayanti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.96 ||


_____START JKv_8,2.96:

aïga ity anena yuktaü tiïantam àkàïkùaü bhartsane plavate  /
aïga kja3, aïga vyàhara3, idànãü j¤àsyasi jàlma  /
tiï iti kim ? aïga devadatta, mithyà vadasi  /
àkàïkùam iti kim ? aïga paca  /
na+etad aparamàkàïkùati  /
bhartsane ity eva, agàdhãùva, odanaü te dàsyami //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.97 ||


_____START JKv_8,2.97:

pramàõena vastuparãkùaõaü vicàraþ, tasya viùaye vicaryamàõànàü vàkyànàü ñeþ pluto bhavati  /
hotvyaü dãkùitasya ghà3i  /
hotavyaü na hotavyam iti vicàryate  /
tiùñedyåpà3i  /
dyåpà3i  /
yåpe tiùñhet, yåpe anupraharet iti vicàryate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.98 ||


_____START JKv_8,2.98:

bhàùàyàü viùaye vicàryamàõànàü pårvam eva plavate  /
ahirnu3 rajjurnu  /
loùñho nu3 kapoto nu  /
prayogàpekùaü pårvatvam  /
iha bhàùàgrahaõàt pårvayoga÷ chandasi vij¤àyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.99 ||


_____START JKv_8,2.99:

prati÷ravaõam abhyupagamaþ, pratij¤ànam  /
÷ravaõàbhimukhyaü ca tatra avi÷eùàt sarvasya grahaõam  /
prati÷ravaõe yad vàkyaü vartate tasya ñeþ pluto bhavati  /
màü me dehi bhoþ, ahaü te dadàmi3  /
nityaþ ÷abdo bhavitumarhati3  /
devadatta bhoþ, kimàttha3 //


____________________________________________________________________


[#934]

##  || PS_8,2.100 ||


_____START JKv_8,2.100:

anudàttaþ pluto bhavati pra÷nànte, abhipåjite ca agama3þ pårvà3n gràmà3n gràmà3n agnibhåtà3i, pañà3u ? agnibhåte, paüño ity etayoþ pra÷nànte vartamànayoõ anudàttaþ pluto bhavati  /
agamaþ ity evam àdãnàü tu anantyasya api pra÷nàkhyànayoþ (*8,2.105) iti svaritaþ pluto bhavati  /
abhibhåjite - ÷obhanaþ khalv asi màõavaka3 //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.101 ||


_____START JKv_8,2.101:

anudàttam iti vartate  /
cit ity etasmin nipàte upamàrthe prayujyamàne vàkyasya ñeþ anudàttaþ pluto bhavati  /
pluto 'py atra vidhãyate, na guõamàtram agnicid bhàyà3t  /
ràjacid bhàyà3t  /
agniriva bhàyàt, ràjeva bhàyàt ity arthaþ  /
upamàrthe iti kim ? katha¤cid àhuþ  /
prayujyamàne iti kim ? agnirmàõavako bhàyàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.102 ||


_____START JKv_8,2.102:

anudàttam iti vartate  /
uparisvidàsãt ity etasya ñeþ anudattaþ pluto bhavati  /
aüdhaþ svidàsã3t upari svidàsã3t  /
adhaþ svidàsãd ity atra vicàryamàõànàm (*8,2.97) iti udàttaþ plutaþ, upari svidàsãt ity atra tu anena anudàttaþ //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.103 ||


_____START JKv_8,2.103:

svaritaþ pluto bhavati àmreóite parataþ asåyàyàm, sammatau, kope, kutsane ca gamyamàne  /
vàkyàder àmantritasya asåyà-sammati-kopa-kutsana-bhartsaneùu (*8,1.8) iti dvirvacanam uktam, tatra ayaü plutavidhiþ  /
asåyàyàü tavat - màõavaka3 màõavaka, abhiråpaka3 abhiråpaka, riktaü ta àbhiråpyatm  /
sammatau - màõavaka3 màõavaka, abhiråpaka3 abhiråpaka, ÷obhanaþ khalv asi  /
kope - màõavaka3 màõavaka, avinãtaka3 avinãtaka, idànãü j¤àsyasi jàlma  /
kutsane - ÷àktãka3 ÷àktãka, yàùñãka3 yàùñãka, riktà te ÷aktiþ //
asåyàdiùu vàvacanaü kartavyam  /
màõavaka màõavaka ityevamàdyapi yathà syàt //


____________________________________________________________________


[#935]

##  || PS_8,2.104 ||


_____START JKv_8,2.104:

svaritaþ iti vartate  /
kùiyà àcarabhedaþ, à÷ãþ pràrthanàvi÷eùaþ, ÷abdena vyàpàraõam praiùaþ, eteùu gamyamàneùu tiïantam àkàïkùaõaü yat tasya svaritaþ pluto bhavati  /
àkàïkùati iti àkàïkùam, tiïantam uttarapadam àkàïkùati ity arthaþ  /
kùiyàyàü tàvat - svayaü rathena yàti3, upàdhyàyaü padàtiü gamayati iti  /
svayam odanaü ha bhuïkte3, upàdhyàyaü saktån pàyayati  /
pårvam atra tiïantam uttarapadam àkàïkùati iti sàkàïkùaü bhavati  /
à÷iùi - sutàü÷ ca lapsãùña3 dhanaü ca tàta  /
chando 'dhyeùãùña3 vyàkaraõam ca bhadra  /
praiùe - kañaü kuru3 gràmaü ca gaccha  /
yavàn lunãhi3 saktåü÷ ca piba  /
àkàïkùam iti kim ? dãrghaü te àyurastu  /
agnãn vihara //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.105 ||


_____START JKv_8,2.105:

padasya iti vartate, svaritam iti ca  /
anantyasya api antyasyàpi padasya ñeþ pluto bhavati pra÷ne àkhyàne ca  /
agama3þ pårvà3n gràmà3n agnibhåtà3i, pañà3u  /
sarveùam eva padànàm eùa svaritaþ plutaþ  /
antyasya anudàttaü pra÷nàntàbhipåjitayoþ (*8,2.100) iti anudatto 'pi pakùe bhavati  /
àkhyàne - agama3þ pårvà3n gràmà3n bho3þ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.106 ||


_____START JKv_8,2.106:

dåràddhåtàdiùu pluto vihitaþ  /
tatra aicaþ plutaprasaïge tadavayavabhåtau idutau plutau  /
ai3tikàyana  /
au3pamanyava  /
atra yadevarõovarõayoþ avarõasya ca saüvibhàgaþ, tadà idutau dvimàtràvanena plutau kriyete  /
plutau iti hi kriyànimitto 'yaü vyapade÷aþ  /
idutau plavete vçddhiü gacchataþ ity arthaþ  /
tàvatã ca sà plutir bhavati yayà tàvecau trimàtrau sampadyete  /
yadà tu ardhamàtrà avarõasya adhyardhamàtrà ivarõovarõayoþ, tadà tau ardhatçtãyamàtrau kriyete iti  /
bhaùye tu uktam, iùyate eva caturmàtraþ plutaþ iti  /
tat katham ? samapravibhàgapakùe idutor anena trimàtraþ pluto vidhãyate //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,2.107 ||


_____START JKv_8,2.107:

eco 'pragçhyasya adåràd dhåte plutaviùayasya ardhasya akàraþ àde÷o bhavati, sa ca plutaþ, uttarasye - kàrokàràvàde÷au bhavataþ  /
viùayaparigaõanaü kartavyam -- pra÷nàntàbhipåjitavicàryamàõapratyabhivadayàjyànteùv iti vaktavyam  /

[#936]

pra÷nànte - agama3þ pårvà3n gràmà3n agnibhåtà3i, pañà3u  /
abhipåjite - bhadraü karoùi màõavaka3 agnibhåtà3i, pañà3u  /
vicàryamàõe - hotavyaü dãkùitasya gçhà3i pratyabhivàde - àyuùmàn edhi agnibhåtà3i, pañà3u  /
yàjyànte - ukùannàya va÷ànnàya somapçùñhàya vedhase  /
stovairvidhemàgnayà3i  /
so 'yam àkaraþ pluto yathàviùayam udàtto 'nudàttaþ svarito veditavyaþ  /
idutau punar udàttàv eva bhavataþ  /
parigaõanaü kim ? viùõubhåte viùõubhåte3 ghàtayiùyàmi tvà  /
àgaccha bho màõavaka viùõubhåte  /
parigaõane ca sati adåràd dhåte iti na vaktavyam  /
padàntagrahaõaü tu kartavyam  /
iha mà bhåt, bhadraü karoùi gauþ iti  /
apragçhyasya iti kim ? ÷obhane khalu staþ khañve3  /
àmantrite chandasi plutavikaro 'yaü vaktavyaþ  /
agnà3i patnã và3i //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,2.108 ||


_____START JKv_8,2.108:

tayoþ idutoþ yakàravakàràde÷au bhavato 'ci saühitàyàü viùaye  /
saühitàyàm ity etac càdhikçtam  /
ita utaram àdhyàyaparisamàpteþ yad vakùyàmaþ saühitàyàm ity evaü tad veditavyam  /
agnà3yà÷à  /
pañà3và÷à  /
agnà3yindram  /
pañà3vudakam  /
aci iti kim ? agnà3i  /
pañà3u  /
saühitàyàm iti kiü ? agnà3i indram  /
pañà3u udakam  /
idutor asiddhatvàt iko yaõaci (*6,1.77) iti na pràpnoti ity ayam àrambhaþ  /
athàpi katha¤cit tayoþ siddhatvaü syàt, evam api svarõadãrghatvanivçttyarthaü ÷àkalanivçttyarthaü ca vaktvayam etat  /
athàpi tan nivçttyarthaü yatnàntaram asti, tathàpi yaõsvaranivçttyartham idam àrabhyate  /
yaõàde÷asya asiddhatvàt udàttasvaritayor yaõaþ svarito 'nudàttasya (*8,2.4) ity eùa svaro na bhavati //
kiü nu yaõà bhavati iha na siddhaü yvàvidutoryadayaü vidadhàti  /
tau ca mama svarasandhiùu sidddhau ÷àkaladãrghavidhã tu nivartyau //
ik tu yadà bhavati plutapårvas tasya yaõaü vidadhàtyapavàdam  /
tena tayo÷ ca na ÷àkaladãrghau yaõsvarabadhanam eva tu hetuþ //
iti ÷rãvàmanaviracitàyàü kà÷ikàyàü vçttau aùñamàdhyàyasya dvitãyaþ pàdaþ  /

______________________________________________________

aùñamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#937]

##  || PS_8,3.1 ||


_____START JKv_8,3.1:

saühitàyàm iti vartate  /
matvantasya vasvantasya ca padasya ruþ ity ayam àde÷o bhavati sambuddhau parataþ chandasi viùaye  /
matvantasya tàvat - indra marutva iha pàhi somam  /
harivo medinaü tvà  /
maruto 'sya santi, harayo 'sya santi iti matup  /
suptakàrayoþ halïyàdilope saüyogàntasya lope ca kçte nakàrasya ruþ bhavati  /
vasvantasya khalv api - mãóhvastokàya tanayàya mçla  /
indra sàhvaþ  /
kvasor nipàtanam dà÷vànsàhvànmãóhvàü÷ ca iti  /
matuvasoþ iti kim ? brahman stoùyàmaþ  /
sambuddhau iti kim ? ya evaü vidvàn agnim upatiùñhate  /
chandasi iti kim ? he goman  /
he papivan  /
vana upasaïkhyànaü kartavyam  /
yastvàyantaü vasunà pràtaritvaþ  /
iõaþ pràtaþpårvasya chandasi kvanip  /
vibhàùà bhavadbhagavadaghavatàmoccàvasya  /
chandasi bhàùàyàü ca bhavat bhagavat aghavat ity eteùàü vibhàùa ruþ vaktavyaþ, ava÷abdasya ca okàràde÷aþ  /
sàmànyena chandasi bhàùàyàü ca+idaü vacanam  /
bhavat - he bhoþ, he bhavan  /
bhagavat - he bhagoþ, he bhagavan  /
aghavan - he aghoþ, he aghavan  /
nipàtanavij¤ànàd và siddham  /
atha và bho ity evam àdayo nipàtà draùñavyàþ  /
asambuddhau api dvivacanabahuvacanayor api dç÷yante  /
bho devadattayaj¤adattau  /
bho devadattayaj¤adattaviùõumitràþ  /
tathà striyàm api ca dç÷yante, bho bràhmaõi ityàdi  /
saühitàdhikàra uttaratra upayujyate, yatra bhinnapadasthau nimittanimittinau na÷chavyapra÷àn (*8,3.7) iti //


____________________________________________________________________


[#938]

##  || PS_8,3.2 ||


_____START JKv_8,3.2:

adhikàro 'yam  /
ita uttaraü yasya sthàne ruþ vidhãyate tataþ pårvasya tu varõasya và anunàsiko bhavati ity etad adhikçtaü veditavyam, yad ita årdhvam anukramiùyàmas tatra  /
vakùyati - samaþ suñi (*8,3.5)  /
saüskartà  /
saüskatum  /
saüskartavyam  /
atragrahaõaü ruõà saha saüniyogapratipattyartham  /
adhikàraparimàõàparigrahe hi sati óho óhe lopa (*8,3.13) ity atra api pårvasya anunàsikaþ à÷aïkyeta //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.3 ||


_____START JKv_8,3.3:

añi parato roþ pårvasya àkàrasya sthàne nityam anunàsikàde÷o bhavati  /
dãrghàdañi samànapàde (*8,3.9) iti tvaü vakùyati, tataþ pårvasya àto 'nunàsikavikalpe pràpte nityàrthaü vacanam  /
mahàü asi  /
mahàü indro ya ojasà  /
devàü acchà dãdyat  /
kecid anusvàram adhãyate sa cchàndaso vyatyayo draùñavyaþ  /
àtaþ iti kim ? ye và vanaspatãüranu  /
añi iti kim ? bhavàü÷ carati  /
bhavàü÷làghayati  /
nityagrahaõaü vispaùñàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.4 ||


_____START JKv_8,3.4:

anya÷abdo 'tràdhyàhartavyaþ  /
tadapekùayà ceyam anunàsikàt iti pa¤camã  /
anunàsikàdanyo yo varõaþ roþ pårvaþ, yasya anunàsikaþ na kçtaþ, tataþ paro 'nusvàra àgamaþ bhavati  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.5 ||


_____START JKv_8,3.5:

saüskartà  /
saüskartum  /
saüskartavyam  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.6 ||


_____START JKv_8,3.6:

puüskàmà  /


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.7 ||


_____START JKv_8,3.7:

bhavàü÷carati  /
kecit tu para÷abdam eva anyàrthaü varõayanti  /
anunàsikàt paraþ anunàsikàt anyaþ anusvàro bhavati  /
yasmin pakùe 'nunàsiko na asti tatra anusvàràgamo bhavati  /
sa tu kasya àgamo bhavati ? roþ pårvasya+eva+iti vartate, vyàkhyànàd àde÷o na bhavati //
samaþ suñi (*8,3.5)  /
ruþ vartate  /
samaþ ity etasya ruþ bhavati suñi parataþ saühitàyàü viùaye  /
saüskartà  /
saüskartum  /
saüskartavyam  /
saüsskartà  /
saüsskartum  /
saüsskartavyam  /
atra rorvisarjanãye kçte và ÷ari (*8,3.66) iti pakùe visarjanãya eva pràpnoti  /
vyavasthitavibhàùà draùñavyà  /
tena atra nityaü sakàra eva bhavati  /
asminneva såtre sakàràde÷o và nirdi÷yate, samaþ suñi iti dvisakàrako nirde÷aþ  /

[#939]

samaþ iti kim ? upaskartà  /
suñi iti kim ? saükçtiþ  /
ka÷cidàha - saüpuükànàü so vaktavyaþ  /
ruvidhau hy aniùñaprasaïgaþ, saüsskartà, puüsskàmà, kàüsskàn iti //
pumaþ khayyampare (*8,3.6)  /
pum ity etasya ruþ bhavati ampare khayi parataþ  /
puüskàmà, puüskàmà  /
puüsputraþ, puüsputraþ  /
puüsphalam puüsphalam  /
puü÷calã, puü÷calã  /
puüskàmà ity atra visarjanãyasya kupvoþ þkaþpau ca (*8,3.37) iti pràpnoti  /
tasmàd atra sakàra ebàde÷o vaktavyaþ  /
dvisakàrakanirde÷apakùe tu pårvasmàd eva såtràt saþ ity anuvartate  /
rutvam tu anuvartamànam api nàtràbhisambadhyate, sambandhànuvçttistasya iti  /
khayi iti kim ? puüdàsaþ  /
puügavaþ  /
ampare iti kim ? puükùãram  /
puükùuram  /
paragrahaõaü kim ? pumàkhyàþ  /
pumàcàraþ //
na÷ chavy apra÷àn (*8,3.7)  /
ampare iti vartate  /
nakàràntasya padasya pra÷ànvarjitasya ruþ bhavati ampare chavi parataþ  /
bhavàü÷chàdayati, bhavàü÷chàdayati  /
bhavàü÷cinoti, bhavàü÷cinoti  /
bhavàüùñãkate, bhavàüùñãkate  /
bhavàüstarati, bhavàüstarati  /
chavi iti kim ? bhavàn karoti  /
apra÷àn iti kim ? pra÷àn chàvyati  /
praֈn cinoti  /
ampare ity eva, bhavàntsarukaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.8 ||


_____START JKv_8,3.8:

purveõa nitye pràpte vikalpaþ kriyate  /
nakàràntasya padasya chavi parataþ ampare ubhayathà çkùu bhavati, rurvà nakàro và  /
tasmiüstvà dadhàti, tasmin tvà dadhàti  /
çkùu iti kim ? tàüstvaü khàda sukhàditàn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.9 ||


_____START JKv_8,3.9:

naþ ity anuvarate  /
dãrghàd uttarasya padàntasya nakàrasya ruþ bhavati añi parataþ, tau cen nimittanimittinau samànapàde bhavataþ  /
çkùu iti prakçtatvàd çkpàdaþ iha gçhyate  /
paridhãürati  /
devàü acchà dãdyat mahàü indro ya ojasà  /
dãrghàt iti kim ? ahannnahim  /
añi iti kim ? ibhyàn kùatriyàn  /
samanapàde iti kim ? yàtudhànànupaspç÷aþ  /
ubhayathà ity eva, àdityàn havàmahe //


____________________________________________________________________


[#940]

##  || PS_8,3.10 ||


_____START JKv_8,3.10:

nén ity etasya nakàrasya rurbhavati pa÷abde parataþ  /
akàraþ uccàraõàrthaþ  /
néüþ pàhi, néüþ pàhi  /
néüþ prãõãhi, néüþ prãõãhi  /
pe iti kim ? nén bhojayati  /
ubhayathà ity api kecid anuvartayanti nén pàhi ity api yathà syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.11 ||


_____START JKv_8,3.11:

svatavàn ity etasya nakàrasya rurbhavati pàyu÷abde parataþ  /
svatavàüþ pàyuragne //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.12 ||


_____START JKv_8,3.12:

kàn ity etasya nakàrsya ruþ bhavati àmreóite parataþ  /
kàüskànàmantrayate  /
kàüskàn bhojayati  /
asya kaskadiùu pàñho draùñavyaþ  /
tena kupvoþ þkaþpau ca (*8,3.37) iti na bhavati  /
samaþ suñi (*8,3.5) ity ato và sakàro 'nuvartate, sa eva atra vidhãyate  /
pårveùu yogeùu sambandhàvçttyà gatasya roþ atra anabhisambandhaþ  /
àmreóite iti kim ? kàn kàn pa÷yati  /
eko 'tra kutsàyàm //


____________________________________________________________________


#<óho óhe lopaþ>#  || PS_8,3.13 ||


_____START JKv_8,3.13:
óhakàrasya óhakàre lopo bhavati  /
saty api padàdhikàre tasya asambhavàd apadàntasya óhakàrasya ayaü lopo vij¤àyate  /
lãóham  /
upàgåóham  /
ùñutvasya atra siddhatvamà÷rayàd draùñavyam  /
÷valió óhau kate ity atra tu ja÷ve kçte kàryaü na asti iti lopàbhàvaþ  /
na ca óhalopo ja÷tvàpavàdo vij¤àtuü ÷akyate, tasya hi lãóhàdiþ viùayaþ sambhavati  /
tatra hi ÷rutikçtamànantaryam asti  /
÷àstrakçtaü tu yadà nànantaryaü ùñutvasya asiddhatvena pràptam, tat tu såtrakaraõasàmarthyàd bàdhyate  /
÷valió óhaukate ity atra tu na ÷rutikçtamanantaryam, na ÷àstrakçtam iti aviùayo 'yaü óhalopasya //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.14 ||


_____START JKv_8,3.14:

rephasya rephe parato lopo bhavati  /
nãraktam  /
dåraktam  /
agnã rathaþ  /
indå rathaþ  /
punà raktaü vàsaþ  /
pràtà ràjakrayaþ  /
padasya ity atra vi÷eùaõe ùaùñhã, tena apadàntasya api rephasya lopo bhavati, jargçdheþ ajarghàþ, pàspardheþ apàspàþ iti //


____________________________________________________________________


[#941]

##  || PS_8,3.15 ||


_____START JKv_8,3.15:

raþ iti vartate  /
rephàntasya padasya khari parato 'vasàne ca visarjanãyàde÷o bhavati  /
vçkùa÷chàdayati  /
plakùa÷chàdayati  /
vçkùastarati  /
plakùastarati  /
avasàne - vçkùaþ  /
plakùaþ  /
kharavasànayoþ iti kim ? agnir nayati  /
vàyur nayati  /
iha nçkuñyàü bhavaþ nàrkuñaþ, nçpater apatyaü nàrpatyaþ iti vçddher bahiraïgalakùaõatvàt tadà÷rayasya rephasya asiddhaü bahiraïgam iti asiddhatvàd visarjanãyo na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.16 ||


_____START JKv_8,3.16:

ru ity asya rephasya supi parato visarjanãyàde÷o bhavati  /
payaþsu  /
sarpiþùu  /
ya÷aþsu  /
supi iti saptamãbahuvacanaü gçhyate  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, ror eva supi visarjanãyàde÷aþ, na anyasya  /
gãrùu dhårùu //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.17 ||


_____START JKv_8,3.17:

bhor bhagor aghor ity evaü pårvasya avarõapårvasya ca roþ rephasya yakàràde÷o bhavati a÷i parataþ  /
bho atra  /
bhago atra  /
agho atra  /
abho dadàti  /
bhago dadàti  /
agho dadàti  /
apårvasya - ka àste, kayàste  /
bràhmaõà dadati  /
puruùà dadati  /
bhobhagoaghoapårvasya iti kim ? agniratra  /
vàyuratra  /
a÷grahaõaü kim ? vçkùaþ  /
plakùaþ  /
na+etad asti, saühitàyàm ity anuvartate  /
tarhi a÷grahaõam uttaràrtham  /
hali sarveùàm (*8,3.22) ity ayaü lopaþ a÷i hali yathà syàt, iha mà bhåt, vçkùaü vç÷cati iti vçkùavçñ, tamàcaùñe yaþ sa vçkùavayati, vçkùavayater apratyayaþ vçkùav karoti  /
atha tatra+eva a÷grahaõaü kasmàn na kçtam ? uttaràrtham, mo 'nusvàraþ (*8,3.23) iti halmàtre yathà syàt  /
vyor laghupratyatnataraþ ÷àkañàyanasya (*8,3.18), lopaþ ÷àkalyasya (*8,3.19) ity etac ca vçkùav karoti ity atra mà bhåt ity a÷grahaõam  /
roþ ity eva, pràtaratra  /
punaratra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.18 ||


_____START JKv_8,3.18:

vakàrayakàrayoþ bhobhagoaghoavarõapårvayoþ padàntayo laghuprayatnatara àde÷o bhavati a÷i parataþ ÷àkañàyanasya àcaryasya matena  /
bhoyatra, bho atra  /
bhagoyatra, bhago atra  /
aghoyatra, abho atra  /
kayàste, ka àste  /
asmàyuddhara, asmà uddhara  /
asavàdityaþ, asà àdityaþ  /
dvàvatra, dvà atra  /
dvavànaya, dvà ànaya  /
laghuprayatnataratvam uccàraõe sthànakaraõa÷aithilyam  /
sthànaü tàlvàdi  /
karaõaü jihvàmålàdi  /
tayor uccàraõe ÷aithilyaü mandaprayatnatà //


____________________________________________________________________

[#942]

##  || PS_8,3.19 ||


_____START JKv_8,3.19:

vakàrayakàrayoþ padàntayoþ avarõapårvayoþ lopo bhavati ÷àkalyasya àcàryasya matena a÷i parataþ  /
ka àste kayàste  /
kàka àste, kàkayàste  /
asmà uddhara, asmàyuddhara  /
dvà atra, dvàvatra  /
asà àdityaþ, asàvàdityaþ  /
÷àkalyagrahaõaü vibhàùàrtham  /
tena yadà 'pi laghuprayatnataro na bhavati àde÷aþ, tadàpi vyoþ pakùe ÷ravaõaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.20 ||


_____START JKv_8,3.20:

okàràd uttarasya yakàrasya lopo bhavati gàrgyasya àcàryasya matena a÷i parataþ  /
bho atra  /
bhago atra  /
bho idam  /
bhago idam  /
nityàrtho 'yam àrambhaþ  /
gàrgyagrahaõaü påjàrtham  /
yo 'yamalaghuprayatnasya vikalpena lopaþ kriyate so 'nena nivartyate  /
laghuprayatnataraþ tu bhavaty eva yakàraþ  /
bho atra bhoyatra  /
bhago atra, bhagoyatra  /
agho atra, aghoyatra  /
kecit tu sarvam eva yakàram atra na+icchanti //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.21 ||


_____START JKv_8,3.21:

avarõapårvayoþ vyoþ padàntayor lopo bhavati u¤i ca pade parataþ  /
sa u ekaviü÷avartaniþ  /
sa u ekàgniþ  /
pade iti kim ? tantra utam, tantrayutam  /
ve¤aþ samprasàraõe kçte u¤iti bhåtapårveõa ¤akàreõa ÷akyate pratipattum iti  /
atha u¤ ity evaü råpo nipàtaþ pratipadokto 'sti ? tadà làkùaõikatvàd ve¤àde÷asya grahaõam iha na asti, uttaràrthaü padagrahaõaü kriyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.22 ||


_____START JKv_8,3.22:

hali parataþ bhobhagoaghoapårvasya yakàrasya padàntasya lopo bhavati sarveùàm àcàryàõàü matena  /
bho hasati  /
bhago hasati  /
agho hasati  /
bho yàti  /
bhago yàti  /
agho yàti  /
vçkùà hasanti  /
sarveùàü grahaõaü ÷àkañàyanasya api lopo yathà syàt, laghuprayatnataro mà bhåt iti //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.23 ||


_____START JKv_8,3.23:

makàrasya padàntasya anusvàraþ àde÷o bhavati hali parataþ  /
kuõóaü hasati  /
vanaü hasati  /
kuõóa yàti  /
vanaü yàti  /
hali ity eva, tvam atra  /
kim atra  /
padantasya ity eva, gamyate  /
ramyate //


____________________________________________________________________


[#943]

##  || PS_8,3.24 ||


_____START JKv_8,3.24:

nakàràsya makàrasya ca apadàntasya anusvàràde÷o bhavati jhali parataþ  /
payàüsi  /
ya÷àüsi  /
sarpãüùi  /
makàrasya - àkraüsyate  /
àcikraüsyate  /
adhijigàüsate  /
apadàntasya iti kim ? ràjat bhuïkùva  /
jhali iti kim ? ramyate  /
gamyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.25 ||


_____START JKv_8,3.25:

samo makàrasya makàraþ àde÷o bhavati ràjatau kvippratyayànte parataþ  /
samràñ  /
sàmràjyam  /
makàrasya makàravacanam anusvàranivçttyartham  /
ràji iti kim ? saüyat  /
samaþ iti kim ? kiüràñ  /
kvau iti kim ? saüràjità  /
saüràjitum  /
saüràjitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.26 ||


_____START JKv_8,3.26:

hakàre makàrapare parato makàrasya và makàra àde÷o bhavati  /
kiü hmalayati, kim hmalayati  /
kathaü hmalayati, katham hmalayati  /
yavalapare yavalà và  /
yavalapare hakàre makàrasya yavalà yathàsaïkhyaü và bhavanti iti vaktavyam  /
kiyü hyaþ, kiü hyaþ  /
kivü hvalayati, kiü hvalayati  /
kilü hlàdayati, kiü hlàhayati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.27 ||


_____START JKv_8,3.27:

nakàrapare he parataþ makàrasya và nakàràde÷aþ bhavati  /
kin hnute, kiü hnute  /
kathan hnute, kathaü hnute //


____________________________________________________________________


#<ï-õoþ kuk-ñuk ÷ari>#  || PS_8,3.28 ||


_____START JKv_8,3.28:

ïakàraõakàrayoþ padàntayoþ kuk ñuk ity etàv àgamau và bhavataþ ÷ari parataþ  /
pràïk ÷ete, pràï ÷ete  /
pràïk ùaùñhaþ, pràï ùaùñhaþ  /
pràïk sàye, pràï sàye  /
õakàrasya - vaõñ ÷ete, vaõ ÷ete  /
pårvantakaraõaü pràïk chete ity atra chantvartham  /
÷a÷cho 'ñi (*8,4.63) iti hi padantàj jhayaþ iti tad vij¤àyate  /
iha mà bhåt, purà krårasya visçpo virap÷in  /
pràïk sàyaþ ity atra api sàt padàdyoþ (*8,3.111) iti ùatvapratiùedhàrthaü ca  /
vaõñ sàyaþ ity atra ca na padàntàñ ñoranàm (*8,4.42) ùñutvapratiùedhàrtham //


____________________________________________________________________


[#944]

#<óaþ si óhuñ>#  || PS_8,3.29 ||

_____START JKv_8,3.29:

óakàrantàt padàt uttarasya sakàràdeþ padasya và dhuóàgamo bhavati  /
÷valiñtsàye, ÷valiñ sàye  /
madhuliñtsàye, madhuliñ sàye  /
paràdikaraõaü na padàntàñ ñoranàm (*8,4.42) iti ùñutvapratiùedhàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.30 ||


_____START JKv_8,3.30:

nakàràntàt padàt uttarasya sakàrasya và dhuóàgamo bhavati  /
bhavàntsàye, bhavàn sàye  /
mahàntsàye, mahàn sàye  /
dhuñaþ cartvasya ca asiddhatvàt na÷chavyapra÷àn (*8,3.7) iti rutvaü na bhavati //


____________________________________________________________________


#<÷i tuk>#  || PS_8,3.31 ||


_____START JKv_8,3.31:

nakàrasya padantasya ÷akàre parato và tugàgamo bhavati  /
bhavà¤cchete  /
pårvàntakaraõaü chatvàrtham  /
yady evaü kurvajcchete ity atra nakàrasya apadàntatvàt õatvaü pràpnoti ? tatra samadhimàhuþ, stoþ ÷cunà ÷cuþ (*8,4.40) ity atra yogavibhàgaþ kriyate, õatvapratiùedhàrthaü stoþ ÷cunà õakàro na bhavati iti, tataþ ÷cuþ iti //


____________________________________________________________________

#<ïamo hrasvàd aci ïamuõ nityam>#  || PS_8,3.32 ||


_____START JKv_8,3.32:

hrasvàt paraþ yo ïam tadantàt padàt uttarasya acaþ ïamuóàgamo bhavati nityam  /
ïaõanebhyo yathàsaïkhyaü ïaõanà bhavanti  /
ïakàràntàt ïuñ - pratyaïïàste  /
õakàràntàt õuñ - vaõõàste  /
vaõõavocat  /
nakàràntàt nuñ - kurvannàste  /
kurvannavocat  /
kçùannàste  /
kçùannavocat  /
ïamaþ iti kim ? tvamàsse  /
hrasvàt iti kim ? pràïàste  /
bhavànàste  /
aci iti kim ? pratyaï karoti  /
iha paramadaõóinau, paramadaõdinà iti uttarapadatve càpadàdividhau iti pratyayalakùaõapratiùedhàd uttarapadasya padatvaü na asti iti ïamuñ na bhavati  /
atha và, u¤i ca pade (*8,3.21) ity ataþ saptamyantaü pade ity anuvarvate  /
tena ajàdau pade ïamuñ bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.33 ||


_____START JKv_8,3.33:

maya uttarasya u¤o và vakàràde÷o bhavati aci parataþ  /
÷aüvastu vediþ, ÷amu astu vediþ  /
tadvasya paretaþ, tadu asya paretaþ  /
kiüvàvapanam, kimu àvapanam  /
pragçhyatvàt u¤aþ prakçtibhàve pràpte vakàro vidhãyate  /
tasya asiddhatvàd hali iti mo 'nusvàraþ (*8,3.23) na bhavati //

____________________________________________________________________


[#945]

##  || PS_8,3.34 ||


_____START JKv_8,3.34:

khari ity anuvartate  /
visarjanãyasya sakàraþ àde÷aþ bhavati khari parataþ  /
vçkùa÷chàdayati  /
plakùa÷chàdayati  /
vçkùasñhakàraþ  /
plakùaùñhakàraþ  /
vçkùasthakàraþ  /
plakùasthakàraþ  /
vçkùascinoti  /
plakùa÷cinoti  /
vçkùaùñãkate  /
plakùaùñãkate  /
vçkùastarati  /
plakùastarati //


____________________________________________________________________


#<÷arpare visarjanãyaþ>#  || PS_8,3.35 ||


_____START JKv_8,3.35:

÷arpare khari parato visarjanãyasya visarjanãyàde÷o bhavati  /
÷a÷aþ kùuram  /
puruùaþ kùuram  /
adbhi psàtam  /
vàsaþ kùaumam  /
puruùaþ tsaruþ  /
ghanàghanaþ kùobhaõa÷carùaõãnàm  /
na iti vaktavye visarjanãyasya visarjanãyàde÷avidhànaü vikàranivçttyartham, tena jihvamålãyopadhmanãyau na bhavataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.36 ||


_____START JKv_8,3.36:

visarjanãyasya visarjanãyàde÷o và bhavati ÷ari pare  /
vçkùaþ ÷ete, vçkùa÷÷ete  /
plakùaþ ÷ete, plakùa÷÷ete  /
vçkùaþ ùaõóe, vçkùaùùaõóe  /
vçkùaþ sàye, vçkùassàye  /
kharpare ÷ari và lopo vaktavyaþ  /
vçkùà sthàtàraþ, vçkùàþ sthàtàraþ, vçkùàssthàtàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.37 ||


_____START JKv_8,3.37:

kavargapavargayoþ parato visarjanãyasya yathàsaïkhyam þkaþpa ity etàv àde÷au bhavataþ, cakàràd visarjanãya÷ ca  /
vçkùaþ karoti, vçkùaþ karoti  /
vçkùaþ khanati, vçkùaþ khanati  /
vçkùaþ pacati, vçkùaþ pacati  /
vçkùaþ phalati, vçkùaþ phalati  /
kapau uccàraõàrthau  /
jihvàmålãyopadhmànãyau etàv àde÷au  /
visarjanãyasya saþ (*8,3.34) ity etasminnàpràpte idam àrabhyate iti etasya bàdhakam, ÷arpare visarjanãyaþ (*8,3.35) ity etat tu na bàdhyate, vàsaþ kùaumam, adbhiþ psàtam  /
pårvatràsiddhe nàsti vipratiùedho 'bhàvàd uttarasya iti ÷arpare visarjanãyaþ (*8,3.35) ity etad eva bhavati  /
kecit tu etad arthaü yogavibhàgaü kurvanti  /
kupvoþ ÷arparayoþ visarjanãyasya visarjanãyaþ àde÷o bhavati, kimartham idam, þkaþpau ca iti vakùyati, tadvàdhanàrtham iti //


____________________________________________________________________


[#946]

##  || PS_8,3.38 ||


_____START JKv_8,3.38:

sakàra àde÷aþ bhavati visarjanãyasya kupvoþ apadàdyoþ parataþ pà÷akalpakakàmyeùu  /
yàpye pà÷ap (*5,3.57) - payaspà÷am  /
ãùadasamàptau kalpap - payaskalpam  /
ya÷askalpam  /
pràgivàt kaþ (*5,3.70) - payaskam  /
ya÷askam  /
kàmyac - payaskàmyati  /
ya÷askàmyati  /
apadàdau iti kim ? payaþ kàmayate  /
payaþ pibati  /
so 'padàdàvityanavyayasya+iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, pràtaþ kalpam, punaþ kalpam iti  /
roþ kàmye niyamàrtham  /
ror eva kàmye na anyasya iti niyamàrthaü vaktavyam  /
payaskàmyati  /
ya÷askàmyati  /
iha ma bhåt, gãþ kàmyati  /
dhåþ kàmyati  /
upadhmànãyasya kavarge parataþ sakàràde÷o bhavati iti vaktavyam  /
kiü prayojanam ? ubjirupadhmànãyopadhaþ pañhyate iti dar÷ane abhyudgaþ, samudagaþ iti yathà syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.39 ||


_____START JKv_8,3.39:

apadàdau iti vartate  /
iõaþ uttarasya visarjanãyasya ùakàràde÷o bhavati kupvor apadàdyoþ parataþ pà÷akalpakakàmyeùu  /
pà÷a - sarpiùpà÷am  /
yajuùpà÷am  /
kalpa - sarpiùkalpam  /
yajuùkalpam  /
ka - sarpiùkam  /
yajuùkam  /
kàmya - sarpiùkàmyati  /
yajuùkàmyati  /
apadàdau ity eva, agniþ karoti  /
vàyuþ karoti  /
agniþ pacati  /
vàyuþ pacati  /
kupvoþ ity eva, sarpiste  /
yajuste  /
ita uttaraü saþ iti, iõaþ saþ iti ca vartate  /
tatra iõaþ paro yo visarjanãyaþ tasya ùakàro bhavati, anyasya sakàro bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.40 ||


_____START JKv_8,3.40:

namas puras ity etayoþ gatisa¤j¤akayoþ visarjanãyasya sakàràde÷o bhavati kupvoþ parataþ  /
namaskartà  /
namaskartum  /
namaskartavyam  /
gatyoþ iti kim ? påþ, purau, puraþ karoti //


____________________________________________________________________


[#947]

##  || PS_8,3.41 ||


_____START JKv_8,3.41:

ikàropadhasya ukàropadhasya ca apratyayasya visarjanãyasya ùakàra àde÷o bhavati kupvoþ parataþ  /
nirdurbahiràvi÷caturpràdus  /
nis - niùkçtam  /
niùpãtam  /
dus - duùkçtam  /
duùpãtam  /
vahis - bahiùkçtam  /
bahiùpãtam  /
àvis - àviùkçtam  /
àviùpãtam  /
catur - catuùkçtam  /
catuùkapàlam  /
catuùkalam  /
catuùkaõñakam  /
pràdus - pràduùkçtam  /
pràudùpãtam  /
apratyayasya iti kim ? agniþ karoti  /
vàyuþ karoti  /
màtuþ karoti, pituþ karoti, atra ràt sasya (*8,2.24) iti sakàralope kçte rephasya yo visarjanãyaþ, tasya apratyayavisarjanãyatvàt ùatvaü pràpnoti ? kaskàdiùu tu mràtuùputragrahaõaü j¤àpakam ekàde÷animittatvàt ùatvapratiùedhasya  /
pummuhusoþ pratiùedho vaktavyaþ  /
puüskàmà  /
muhuþ kàmà  /
naiùkulyam  /
dauùkulyam  /
dauùpuruùyam  /
ni3ùkulam  /
du3ùkulam  /
du3ùpuruùaþ  /
bahiraïgalakùaõayor vçddhiplutayor asiddhatvàt ùatvaü pravartate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.42 ||


_____START JKv_8,3.42:

tirasaþ visarjanãyasya anyatarasyàü sakàràde÷o bhavati kupvoþ parataþ  /
tiraskartà  /
tiraskartçm  /
tiraskartavyam  /
tiraþkartà  /
tiraþ kartum  /
tiraþ kartavyam gater ity eva, tiraþ kçtvà kàõóaü gataþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.43 ||


_____START JKv_8,3.43:

ùaþ iti sambadhyate  /
dvis tris catur ity eteùàü kçtvo 'rthe vartamanànàü visarjanãyasya ùakàra àde÷o bhavati anyatarasyàü kupvoþ parataþ  /
dviùkaroti, dviþ karoti  /
triùkaroti, triþ karoti  /
catuùkaroti, catuþ karoti  /
dviùpacati, dviþ pacati  /
triùpacati, triþ pacati  /
catuspacati, catuþ pacati  /
kçtvo 'rthe iti kim ? catuskapàlam  /
catuskaõñakam  /
pårveõa nityaü ùatvaü bhavati  /
idudupadhasya ity etasya anuvçttau satyàü krtvo 'rthaviùayeõa ca padena visarjanãye vi÷eùyamàõe dvistri÷catur iti ÷akyamakartum  /
krtvasujarthe ùatvaü bravãti kasmàccatuskapàle mà  /
ùatvaü vibhàùayà bhånnanu siddhaü tatra pårveõa //
siddhe hy ayaü vidhatte caturaþ satvaü yadàpi kçtvo 'rthe  /
pulte kçtvo 'rthãye rephasya visarjanãyo hi //


[#948]

evaü sati tvidànãü dvistri÷catur ity anena kiü kàryam  /

[#947]

anyo hi nedudupadhaþ kçtvo 'rthaþ ka÷cid apy asti //
akriyamàõe grahaõe visarjanãyas tadà vi÷eùyeta  /
caturo na sidhyati tadà rephasya visarjanãyo hi //
tasmiüs tu kriyamàõe yuktaü caturo vi÷eùaõaü bhavati  /
prakçtaü padaü tadantaü tasya api vi÷eùaõaü nyàyyam //
evaü tu kriyamàõe dvistri÷caturgrahaõe catuþ÷abdasya kçtvo 'rthe 'pi vartamanasya pårveõa+eva nityaü ùatvaü syàt  /
pårvatra siddhe na asti vipratiùedho 'bhàvàd uttarasya //


____________________________________________________________________


[#948]

##  || PS_8,3.44 ||


_____START JKv_8,3.44:

ùaþ iti sambadhyate  /
is us ity etayoþ visarjanãyasya anyatarasyàü ùakàràde÷o bhavati sàmarthye kupvoþ parataþ  /
sarpiùkaroti, sarpiþ karoti yajuskaroti, yajuþ karoti  /
sàmarthye iti kim ? tiùñhatu sarpiþ, piva tvamudakam  /
sàmarthyam iha vyapekùà, na punar ekàrthãbhàvaþ, ubhayaü và //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.45 ||


_____START JKv_8,3.45:

isusoþ iti vartate  /
samàsaviùaye isusoþ visarjanãyasua anuttarapadasthasya nityaü ùtvaü bhavati kupvoþ parataþ  /
sarpiùkuõóikà  /
dhanuùkapàlam  /
sarpiùpànam  /
dhanuùphalam  /
anuttarapadasthasya iti kim ? paramasarpiþkuõóikà  /
paramadhanuþkapàlam  /
pårvasåtreõa vikalpo 'py atra na bhavati  /
etad eva anuttarapadasthasya iti vacanaü j¤àpakam isusoþ pratyayagrahaõe yasmàt sa vihitaþ tadàdeþ ity ayaü niyamo na bhavati  /
tena vàkye 'pi paramasarpiùkaroti, paramasarpiþ karoti, isusoþ sàmarthye (*8,3.44) ity etad bhavati  /
vyapekùà ca tatra sàmarthyamà÷ritam iti samàse na bhavati //


____________________________________________________________________


[#949]

##  || PS_8,3.46 ||


_____START JKv_8,3.46:
akàràd uttarasya anavyayavisarjanãyasya samàse anuttarapadasthasya nityaü sakàràde÷o bhavati kç kami kaüsa kumbha pàtra ku÷à karõã ity eteùu parataþ  /
kç - ayaskàraþ  /
payaskàraþ  /
kami - ayaskàmaþ  /
payaskàmaþ  /
kaüsa - ayaskaüsaþ  /
payaskaüsaþ  /
kumbha - ayaskumbhaþ  /
payaskumbhaþ  /
ayaskumbhã, payaskumbhã ity atra api bhavati, pràtipadikagrahaõe liïgavi÷iùñasya api grahaõam bhavati iti  /
pàtra - ayaspàtram  /
payaspàtram  /
ayapàtrã payaspàtrã  /
kuֈ - ayaskuֈ  /
payakuֈ  /
karõã - ayaskarõã  /
apayskarõã  /
÷unaskarõaþ ity ayaü tu kaskàdiùu draùñavyaþ  /
ataþ iti kim ? goþkàraþ  /
dhåþkàraþ  /
taparakaraõaü kim ? bhàþkaraõam  /
bhàskaraþ ity ayaü tu kaskàdiùu draùtavyaþ  /
anavyayasya iti kim ? ÷vaþkàraþ  /
punaþkàraþ  /
samàse ity eva, ya÷aþ karoti  /
payaþ karoti  /
ya÷aþ kàmayate  /
anuttarapadasthasya ity eva, paramapayaþkàraþ  /
paramapayaþkàmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.47 ||


_____START JKv_8,3.47:
adhas ÷iras ity etayoþ visarjanãyasya samàse anuttarapadasthasya sakàraþ àde÷o bhavati pada÷abde parataþ  /
adhaspadam  /
÷iraspadam  /
adhaspadã  /
÷iraspadã  /
samàse ity eva, adhaþ padam  /
anuttarapadasthasya ity eva, parama÷iraþpadam  /
adhaspadam iti mayåravyaüsakàditvàt samàsaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.48 ||


_____START JKv_8,3.48:

kaska ity evam àdisu ca visarjanãyasya sakàraþ và yathàyogamàde÷o bhavati kupvoþ parataþ  /
kaskaþ  /
kautaskutaþ  /
kuta àgataþ ityaõ  /
bhràtuùputraþ  /
÷unaskarõaþ  /
sadyaskàlaþ  /
sadyaskrãþ  /
krãõàter ayaü sampadàditvàt kvip pratyayaþ, tatra bhavaþ kratuþ sàdyaskraþ  /
kàüskàn, kànàmreóite (*8,3.12) iti rutvamatra sarpiùkuõóikà, dhanuùkapàlam, varhiùpålam, yajuùpàtram ity eùàü pàñhaþ uttarapadasthasya api ùatvaü yathà syàd iti  /
paramasrpiþphalam ity evam àdi pratyudàharaõàt iti pàràyaõikà àhuþ  /
bhàùye vçttau ca nityaü samàse 'nuttarapadasthasya (*8,3.45) ity atra praramasarpiþkuõdikà ity etad eva pratyudàharaõam  /
ayaskàõóaþ  /
medaspiõóaþ  /
avihitalakùaõa upacàraþ kaskàdiùu draùñavyaþ //


____________________________________________________________________


[#950]

##  || PS_8,3.49 ||


_____START JKv_8,3.49:

chandasi viùaye visarjanãyasya và sakàràde÷oþ bhavati kupvoþ parataþ, pra÷abdam àmerditaü ca varjayitvà  /
ayaþpàtram, ayaspàtram  /
vi÷vataþpàtram, vi÷ktaspàtram  /
uruõaþkàraþ, uruõaskàraþ  /
apràmreóitayoþ iti kim ? agniþ pravidvàn  /
paruùaþ paruùaspari  /
såryara÷mirharike÷aþ purastàt, sa naþ pàvaka ity evam àdiùu sarve viùaya÷chandasi vikalpyante iti satvaü na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.50 ||


_____START JKv_8,3.50:

kaþ karat karati kçdhi kçta ity eteùu parataþ anaditeþ visarjanãyasya sakàràde÷o bhavati chandasi viùaye  /
kaþ - vi÷vataskaþ  /
karat - vi÷vataskarat karati - payaskarati  /
kçdhi - uru õaskçdhi kçta sadaskçtam  /
anaditeþ iti kim ? yathà no aditiþ karat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.51 ||


_____START JKv_8,3.51:
chandasi ity eva  /
pa¤camãvisarjanãyasya sakàràde÷o bhavati parau parataþ adhyarthe  /
divaspari prathamaü jaj¤e  /
agnirhimavataspari  /
divaspari  /
nahaspari  /
pa¤camàþ iti kim ? ahiriva bhogaiþ paryeti bàhum  /
parau iti kim ? ebhyo và etal lokebhyaþ prajàpatiþ samairayat  /
adhyathe iti kim ? divaspçthivyàþ paryeja udbhçtam  /
atra pariþ sarvatobhàve, adhyarthaþ uparibhàvaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.52 ||


_____START JKv_8,3.52:

pàtau ca dhàtau parataþ pa¤camãvisarjanãyasya bahulaü sakàràde÷aþ bhavati chandasi visaye  /
divaspàtu  /
ràj¤aspàtu  /
na ca bhavati  /
pariùadaþ pàtu //


____________________________________________________________________


#<ùaùñhyàþ pati-putra-pçùñha-pàra-pada-payas-poùeùu>#  || PS_8,3.53 ||


_____START JKv_8,3.53:

ùaùthãvisarjanãyasya sakàràde÷o bhavati pati putra pçùñha pàra pada payas poùa ity eteùu parataþ chandasi viùaye  /
vàcaspatiü vi÷vakarmàõamåtaye  /
putra - divasputràya såryàya  /
pçùñha - divaspçùñhe dhàvamànaü suparnam  /
pàra - aganma tamasaspàram  /
pada - ilaspade samidhyase  /
payas - såryaü cakùurdivaspayaþ  /
poùa - ràyaspoùaü yajamàneùu dhàraya  /
ùaùñhyàþ iti kim ? manuþ putrebhyo dàyaü vyabhajat //


____________________________________________________________________


[#951]

##  || PS_8,3.54 ||


_____START JKv_8,3.54:

ióàyàþ ùaùthãvisarjanãyasya và sakàra àde÷o bhavati patyàdiùu parataþ chandasi viùaye  /

[#950]

ióàyaspatiþ, ióàyàþ patiþ  /
ióàyàsuputraþ , ióàyàþ putraþ  /
ióàyàspçùñham, ióàyàþ pçùñham  /
ióàyàspàram, ióàyàþ pàram  /
ióàyaspadam, ióàyàþ padan  /
ióàyàspayaþ, idàyàþ payaþ  /
ióàyàspoùam, ióàyàþ poùam //


____________________________________________________________________


[#951]

##  || PS_8,3.55 ||

_____START JKv_8,3.55:

padàdhikàro nivçttaþ  /
apadàntasya iti, mårdhanyaþ iti caitad adhikçtam veditavyam àpàdaparisamàpteþ  /
vakùyati - àde÷apratyayayoþ (*8,3.59)  /
siùeva  /
ùuùVàpa  /
agniùu  /
vàyuùu  /
apadàntasya iti kim ? agnistatra  /
vàyustatra  /
ùaþ ity evaü siddhe mårdhanyagrahaõaü óhakàràrtham  /
akçóhvam  /
cakçóhve //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.56 ||


_____START JKv_8,3.56:

saher dhàtoþ sàóråpasya yaþ sakàraþ tasya mårdhanyaþ àde÷o bhavati  /
jalàùàñ  /
turàùàñ  /
pçtanàùàñ  /
saheþ iti kim ? saha óena vartate saóaþ, tasya apatyaü sàdiþ  /
sàógrahaõaü kim ? yatràsya etad råpaü tatra yathà syàt, iha mà bhåt jalàsàham  /
turàsàham  /
saþ iti kim ? àkàrasya mà bhåt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.57 ||

_____START JKv_8,3.57:

iõkoþ ity etad adhikçtaü veditavyam  /
ita uttaraü yad vakùyàmaþ, iõaþ kavargàc ca ity evaü tad veditavyam  /
vakùyati - àde÷apratyayayoþ (*8,3.59)  /
siùeva  /
suùvàpa  /
agniùu  /
vàyuùu  /
kartçùu  /
hartçùu  /
gãrùu  /
dhårùu  /
vàkùu  /
tvakùu  /
iõkoþ iti kim ? dàsyati  /
asau //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.58 ||


_____START JKv_8,3.58:

nuüvyavàye 'pi visarjanãyavyavàye 'pi ÷arvyavàye 'pi uttarasya sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
vyavàya÷abdaþ pratyekam abhisambadhyate  /
nuüvyavàye tàvat - sarpiüùi  /
yajåüùi havãüùi visarjanãyavyavàye - sarpiþùu  /
yajuþùu  /
haviþùu  /
÷arvyavàye - sarpiùùu  /
yajuùùu  /
haviùùu  /
numàdibhiþ pratyekaü vyavàye  /
ùatvamiùyate, na samastaiþ  /
tena iha na bhavati, niüsse, niüssvaþ iti  /
õisi cumbane ity etasya etad råpam  /
atra hi numà, sakàreõa ÷arà ca vyavadhànam //


____________________________________________________________________

[#952]

#<àde÷apratyayayoþ>#  || PS_8,3.59 ||


_____START JKv_8,3.59:

mårdhanyaþ iti vartate, sa iti ca  /
àde÷apratyayayoþ iti ùaùñhã bhedena sambadhyate  /
àde÷o yaþ sakàraþ, pratyayasya ca yaþ sakàraþ iõkor uttaraþ tasya mårdhanyo bhavati àde÷aþ  /
àde÷asya tàvat - siùeva  /
suùvàpa  /
pratyayasya - agniùu  /
vàyuùu  /
kartçùu  /
hartçùu  /
indro mà vakùat, sa devàn yakùat iti vyapade÷ivadbhàvàt pratyayasya iti ùatvaü bhavati  /
yajater vahate÷ ca pa¤camalakàre parasmaipadaprathamaikavacane ikàralopaþ, leño 'óañau (*3,4.94) iti añ, sibbahulaü leñi (*3,1.34) iti sip, tataþ siddhaü yakùat, vakùat iti //


____________________________________________________________________


#<÷àsi-vasi-ghasãnàü ca>#  || PS_8,3.60 ||


_____START JKv_8,3.60:

÷àsi vasi ghasi ity eteùàü ca iõkoþ uttarasya yakàrasya mårdhanyo bhavati  /
anva÷iùat, anva÷iùatàm, anva÷iùan  /
÷iùñaþ  /
÷iùñavàn  /
vasi - uùitaþ  /
uùitavàn  /
uùitvà  /
ghasi - jakùatuþ  /
jakùuþ  /
ghasibhasorhali ca (*6,4.100) iti upadhàlopaþ  /
akùan pitaro 'mãmadanta pitaraþ  /
anàde÷àrthaü vacanam  /
ghasir yady apy àde÷aþ, sakàrastvàde÷o na bhavati  /
iõdoþ ity eva, ÷àsti  /
vasati  /
jaghàsa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.61 ||


_____START JKv_8,3.61:

stauteþ õyantànàü ca ùabhåte sani parataþ abhyàsàt iõaþ uttarasya àde÷asakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
tuùñåùati  /
õyantànàm - siùevayiùati  /
siùa¤jayiùati  /
suùvàpayiùati  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, stautiõyoþ eva ùaõi abhyàsàd yathà syàt, anyasya mà bhåt  /
sisikùati  /
susåùati  /
evakàrakaraõamiùtato 'vadhàraõàrtham  /
stautiõyoþ ùaõi eva iti hi vij¤àyamàne tuùñàva ity atra na syàt, iha ca syàd eva sisikùati iti  /
ùaõi iti kim ? anyatra niyamo mà bhåt, siùeca  /
ko vinate 'nurodhaþ ? avinate niyamo mà bhåt, suùupsati  /
tiùñhàsati  /
kaþ sànubandhe 'nurodhaþ ? ùa÷abdamàtre niyamo mà bhåt, suùupiùa indram  /
abhyàsàt iti kim ? abhyàsàt yà pràptiþ tasyà niyamo yathà syàt, dhàtoþ yà pràptis tasyà niyamo mà bhåt, pratãùiùati  /
adhãùiùati //


____________________________________________________________________


[#953]

##  || PS_8,3.62 ||


_____START JKv_8,3.62:

svidi svadi sahi ity eteùàü õyantànàü sani ùabhåte parato 'bhyàsàd uttarasya sakàrasya sakàràde÷o bhavati  /
svidi - sisvedayiùati  /
svadi - sisvàdayiùati  /
sahi - sisàhayiùati  /
sakàrasya sakàravacanaü mårdhanyanivçttyartham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.63 ||


_____START JKv_8,3.63:

sevasita (*8,3.70) iti vakùyati  /
pràk sitasaü÷abdanàd yàn ita årdhvam anukramiùyàmaþ tatra aóvyavàye 'pi mårdhanyo bhavati ity evaü tad veditavyam, api÷abdàd anaóvyavàye 'pi  /
vakùyati - upasargàt sunotisuvati iti ùatvam  /
abhiùuõoti  /
pariùuõoti  /
vaùuõoti  /
niùuõoti  /
abhyaùuõoti  /
paryaùuõot  /
vyaùuõot  /
nyaùuõot //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.64 ||


_____START JKv_8,3.64:

pràk sitàt iti vartate  /
upasargàt sunoti ity atra sthàsenayasedha iti sthàdayaþ, tesu sthàdiùu pràk sitasaü÷abdanàt abhyàsena vyavàye mårdhanyo bhavati, abhyàsasakàrasya ca bhavati ity evaü veditavyam  /
abhyàsena vyavàye aùopade÷àrthaü ca abhiùiùeõayiùati, pariùiùeõayiùati  /
avarõàntàbhyàsàrthaü ca abhitaùñau, paritaùñau  /
ùaõi pratiùedhàrthaü ca abhiùiùikùati, pariùiùikùati  /
abhyàsasya iti vacanam niyamàrtham, sthàdiùu eva abhyàsasakàrasy mårdhanyo bhavati, na anyatra  /
abhisusåùati  /
abhisiùàsati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.65 ||


_____START JKv_8,3.65:

mårdhanya iti vartate, saþ iti ca  /
upasargasthàn nimittàt uttarasya sunoti suvati syati stauti stobhati sthà senaya sedha sica sa¤ja sva¤ja ity eteùàü sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
sunoti - abhiùuõoti  /
pariùuõoti  /
abhyaùuõot  /
paryaùuõot  /
suvati - abhiùuvati  /
pariùuvati  /
abhyaùuvat  /
paryaùuvat  /
syati - abhiùyati  /
pariùyati  /
abhyaùyat  /
paryaùyat  /
stauti - tabhiùñauti  /
pariùñauti  /
abhyaùtaut  /
paryaùñaut  /
stobhati - abhiùñobhate  /
pariùtobhate  /
abhyaùñobhata  /
paryaùñobhata  /
sthà - abhiùñhàsyati  /
pariùñhàsyati  /
abhyaùñàt  /
paryaùñhàt  /
abhitaùñau  /
paritaùñhau  /
senaya - abhiùeõayati  /
pariùeõayati  /
abhyaùeõayat  /
paryaùeõayat  /
abhiùiùeõayiùati  /

[#954]

pariùiùeõayiùati  /
sedha - abhiùedhati  /
priùedhati  /
abhyaùedhat  /
paryaùedhat  /
sica - abhiùi¤cati  /
pariùi¤cati  /
abhyaùi¤cat  /
paryaùi¤cat  /
abhiùiùikùati  /
pariùiùikùati  /
sa¤ja - abhiùajati  /
pariùajati  /
abhyaùajat  /
paryaùajat  /
abhiùiùaïkùati  /
priraïkùati  /
sva¤ja - abhiùvajate  /
pariùvajate  /
abhyaùvajata  /
paryaùvajata  /
abhiùiùvaïkùate  /
pariùiùvaïkùate  /
sedha iti ÷abvikaraõanirde÷aþ sidhyatinivçttyarthaþ  /
upasargàt iti kim ? dadhi si¤cati  /
madhu si¤cati  /
nirgatàþ secakà usmasad de÷àt niþsecako de÷aþ iti nàyaü siceþ upsargaþ  /
abhisàvakoyati ity atra api na sunotiü prati kiryàyogaþ, kiü tarhi ? sàvakãyaü prati  /
abhiùàvayati ity atra tu sunotimeva prati kriyàyogaþ, na sàvaryatiü prati iti ùatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.66 ||


_____START JKv_8,3.66:

sadeþ sakàrasya upasargasthàn nimittàt aprateþ uttarasya mårdhanya àde÷o bhavati  /
niùãdati  /
viùãdati  /
nyaùãdat  /
vyaùãdat  /
niùasàda  /
viùasàda  /
aprateþ iti kim ? pratisãdati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.67 ||


_____START JKv_8,3.67:

upasargàt iti vartate  /
stanbheþ sakàrasya upasargasthàn nimittàt uttarasya mårdhanya murdhanya àde÷o bhavati  /
abhiùñabhnàti  /
pariùñabhnàti  /
abhyaùñabhnàt  /
paryaùñabhnàt  /
abhitaùñambha  /
paritaùñambha  /
aprateþ ity etad iha na anuvartate, tena etad api bhavati, pratiùñabhnàti, prayaùñabhnàt, pratitaùñambha //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.68 ||

_____START JKv_8,3.68:

ava÷abdàt upasargàt uttarasya stanbheþ sakàrasya mårdhanyaþ àde÷o bhavati, àlambane 'rthe àvidårye ca  /
àlambanam à÷rayaõam  /
avidårasya bhàvaþ àvidåryam  /
àlambane tàvat - avaùñabhyàste  /
avaùñabhya tiùñhati  /
àvidårye - avaùñabdhà senà  /
avaùñabdhà ÷arat  /
àlambanàvidåryayoþ iti kim ? avastabdho vçùalaþ ÷ãtena  /
anigarthaþ àrambhaþ //

____________________________________________________________________


[#955]

##  || PS_8,3.69 ||


_____START JKv_8,3.69:

veþ upasargàt avàt ca+uttarasya bhojanàrthe svanateþ sakàsya mårdhanyàde÷o bhavati  /
viùvaõati  /
vyaùvaõat  /
viùaùvàõa  /
avaùvaõati  /
avàùvaõat  /
avaùaùvàõa  /
abhyavahàrakriyàvi÷eùo 'bhidhãyate, yatra svananam asti  /
bhojane iti kim ? visvanati mçdaïgaþ  /
avasvanati mçdaïgaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.70 ||


_____START JKv_8,3.70:

pari ni vi ity etebhyàþ upasargebhyaþ uttareùàm seva sita saya sivu saha suñ stu sva¤ja ity eteùàm sakàrasya mårdhanya àde÷aþ bhavati  /
pariùevate  /
niùevate  /
viùevate  /
paryaùevata  /
nyaùevata  /
vyaùevata  /
pariùiùeviùate  /
niùiùeviùate  /
viùiùeviùate  /
sita - pariùitaþ  /
niùitaþ  /
viùitaþ  /
saya - pariùayaþ  /
niùayaþ  /
viùayaþ  /
siv - pariùãvyati  /
niùãvyati  /
viùãvyati  /
paryaùãvyat  /
nyaùãvyat  /
vyaùãvyat  /
paryasãvyat  /
nyasãvyat  /
vyasãvyat  /
saha - pariùahate  /
niùahate  /
viùahate  /
paryaùahata  /
nyaùahata  /
vyaùahata  /
paryasahata  /
nyasahata  /
vyasahata  /
suñ - pariùkaroti  /
paryaùkarot  /
paryaskarot  /
stu - pariùñauti  /
niùñauti  /
viùñauti  /
paryaùñaut  /
nyaùñaut  /
vyaùñaut  /
paryastaut  /
nyastaut  /
vyastaut  /
sva¤ja - daü÷asa¤jasva¤jàm iti nalopaþ  /
pariùvajate  /
niùvajate  /
viùvajate  /
paryaùvajata, paryasvajata  /
pårveõa+eva siddhe stusva¤jigrahaõam uttaràrtham, aóvyavàye vibhàùà yathà syàt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.71 ||


_____START JKv_8,3.71:

anantarasåtre sivusahasuñstusva¤jàm iti sivàdayaþ  /
sivàdãnàm aóvyavàye 'pi parinivibhyaþ uttarasya sakàrasya và mårdhanyo bhavati  /
tathà ciavodàhçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.72 ||


_____START JKv_8,3.72:

anu vi pari abhi ni ity etebhyaþ uttarasya syandateþ apràõiùu sakàrasya và mårdhanyàde÷o bhavati  /
anuùyandate  /
viùyandate  /
pariùyandate  /
abhiùyandate tailam  /
niùyandate  /
anusyandate  /
visyandate  /
parisyandate  /
abhisyandate  /
nisyandate  /
apràõiùu iti kim  /
anusyandate matsya udake  /
pràõyapràõiviùayasya api syandateþ ayam vikalpo bhavati, anuùyandete matsyodake, anusyandete  /
apràõiùu iti paryudàso 'yam, na prasajyapratiùedhaþ //


____________________________________________________________________


[#956]

##  || PS_8,3.73 ||


_____START JKv_8,3.73:

veþ upasargàd uttarasya skandeþ sakàrasya mårdhanyo và bhavati aniùñhàyàm  /
viùkantà, viskantà  /
viùkantum, viskantum  /
viùantavyam, viskantavyam  /
aniùñhàyàm iti kim ? viskannaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.74 ||


_____START JKv_8,3.74:

pari÷abdàd uttarasya skandeþ sakàrasya và mårdhanyo bhavati  /
pariùkantà  /
pariùkantum  /
pariùkantavyam  /
pariskantà  /
pariskantum  /
pariskantavyam  /
pçthagyogakaraõasàmarthyàt aniùthàyàm ity etan na anuvartate  /
pariùkaõõaþ, pariskannaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.75 ||


_____START JKv_8,3.75:

pariskandaþ iti mårdhanyàbhàvo nipàtyate pràcyabharateùu prayogaviùayeùu  /
pårvena mårdhanye pràpte tad abhavo nipàtyate  /
pariskandaþ  /
anyatra pariùkandaþ  /
aci nipàtanam  /
atha và niùthàtakàrasya lopaþ  /
bharatagrahaõaü pràcyavi÷eùaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.76 ||


_____START JKv_8,3.76:

sphuratisphulatyoþ sakàrasya nis ni vi ity etebhyaþ uttarasya và mårdhanyàde÷o bhavati  /
sphurati - niùùphurati, nissphurati  /
niùphurati, nisphurati  /
viùphurati, visphurati  /
sphulati - niùùphulati, nissphulati  /
niùphulati, nisphulati  /
viùphulati, visphulati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.77 ||


_____START JKv_8,3.77:

veþ uttarasya skabhnàteþ sakàrasya nityaü mårdhanyàde÷o bhavati  /
viùkabhnàti  /
viùkambhità  /
viùkambhitum  /
viùkambhitavyam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.78 ||


_____START JKv_8,3.78:

mårdhanyaþ iti vartate  /
iõantàd aïgàt uttareùàü ùãdhvaüluïliñàü yo dhakàraþ tasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
cyoùãóhvam, ploùãóhvam  /
luï - acyoóhvam  /
aploóhvam  /
liñ - cakçóhve  /
vavçóhve  /
iõkoþ iti vartamàne punariõgrahaõaü kavarganivçttyartham  /
pakùãdhvam  /
yakùãdhvam  /
ùãdhvaüluïliñàm iti kim ? studhve  /
astudhvam  /
aïgàt iti kim ? pariveviùãdhvam  /
arthavadgrahaõàd api siddham ? tat tu nà÷ritam //

____________________________________________________________________


[#957]

##  || PS_8,3.79 ||


_____START JKv_8,3.79:

iõaþ parasmàt iña uttareùàü ùãdhvaüluïliñàü yo dhakàraþ tasya mårdhanyàde÷o bhavati vibhàùà  /
laviùãóhvam, laviùãdhvam  /
paviùãóhavam, paviùãdhvam  /
luï - alavióhavam, alavidhvam  /
liñ - luluvióhve, luluvidhve  /
iõaþ ity eva, àsiùãdhvam  /
atha iha kathaü bhavitavyam, upadidãyidhve ? kecidàhuþ, iõantàd aïgàd uttarasya iña ànantaryaü yuñà vyavahitam iti na bhavitavyaü óhatvena iti  /
apareùàü dar÷anam, aïgàt iti nivçttam, iõaþ ity anuvartate, tata÷ ca yakàràd eva inaþ paro 'nantaraþ iñ iti pakùe bhavitavyaü mårdhanyena iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.80 ||


_____START JKv_8,3.80:

saïgasakàrasya aïguleþ uttarasya mårdhanya àde÷o bhavati samàse  /
aïguleþ saïgaþ aïguliùaïgaþ  /
aïguliùaïgà yavàgåþ  /
aïguliùaïgo gàþ sàdayati  /
samàse iti kim ? aïguleþ saïgaü pa÷ya //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.81 ||


_____START JKv_8,3.81:

sthànasakàrasya bhãroþ uttarasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
bhãruùñhànam  /
samàse ity eva, bhãroþ sthànaü pa÷ya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.82 ||


_____START JKv_8,3.82:

agneþ uttarasya stut stoma soma ity eteùàü sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati samàse  /
agniùñut  /
agniùñomaþ  /
agnãùomaþ  /
agner dãghàt somasya iùyate  /
tena iha na bhavati, agnisomau màõavakau  /
tathà ca jyotir agniþ, somaþ latàvi÷eùaþ, agnisomau tiùñhataþ  /
samàse ity eva, agneþ stomaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.83 ||


_____START JKv_8,3.83:

jyotis àyus ity etàbhyàm uttarasy stomasakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati samàse  /
jyotiùtomaþ  /
àyuùñomaþ  /
samàse ity eva, jotiþ stomaü dar÷ayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.84 ||


_____START JKv_8,3.84:

màtç pitç ity etàbhyàm uttarasya svasçsakàrasya samàse mårdhanyàde÷o bhavati  /
màtçùvasà  /
pitçùvasà //


____________________________________________________________________


[#958]

##  || PS_8,3.85 ||


_____START JKv_8,3.85:

màtur pitur ity etàbhyàm uttarasya svasç÷abdasya anyatarasyàü mårdhanyàde÷o bhavati samàse  /
màtuþùvasà, màtuþsvasà  /
pituþùvasà, pituþsvasà  /
màtuþ pituþ iti rephàntayor etad grahaõam  /
ekade÷avikçtasya ananyatvàd visarjanãyàntà sakàràntàt ca ùatvaü bhavati  /
samàse ity eva, vàkye mà bhåt  /
màtuþ svasà ity eva nityaü bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.86 ||


_____START JKv_8,3.86:

abhinis ity etasmàt uttarasya stanatisakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati anyatarasyàü ÷abdasa¤j¤àyàü gamyamànàyàm  /
abhiniùùñàno varõaþ, abhinistàno varõaþ  /
abhiniùùñàno visarjanãyaþ, abhinistàno visarjanãyaþ  /
÷abdasa¤j¤àyàm iti kim ? abhinistanati mçdaïgaþ  /
samàse iti ataþprabhçti nivçttam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.87 ||


_____START JKv_8,3.87:

upasargasthàn nimittàt pràdus÷abdàc ca+uttarasya yakàraparasya acparasya ca astisakàrasya mårdhanyo bhavati  /
abhiùanti  /
niùanti  /
viùanti  /
pràduþùanti  /
abhiùyàt  /
niùyàt  /
viùyàt  /
pràóuþùyàt  /
upasargàt iti kim ? dadhi syàt  /
madhu syàt  /
asti iti kim ? anusçtam  /
visçtam  /
atha asatyapi astigrahaõe sakàram eva prati upasarga à÷rãyate, pràduþ÷abdasya ca kçbhvastiùv eva prayogaþ iti anyatràprasaïgaþ ? tathàpi etat pratyudàhartavyam, anusåte anusåþ, anusvo 'patyaü ànuseyaþ  /
÷ubhràditvàó óhak (*4,1.123), óhe lopo 'kadrvàþ (*6,4.147) iti uvarnalopaþ  /
yacparaþ iti kim ? nistaþ  /
vistaþ  /
pràdustaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.88 ||


_____START JKv_8,3.88:

su vi nir dur ity etebhyaþ uttarasya supi såti sama ity eteùàü sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
supi iti svapiþ kçtasamprasàraõo gçhyate  /
suùuptaþ  /
viùuptaþ  /
niþùuptaþ  /
duþùuptaþ  /
såti iti svaråpagrahaõam  /
suùåtiþ  /
viùåtiþ  /
niþùåtiþ  /
duþùåtiþ  /
sama - suùamam  /
viùamam  /
niþùamam  /
duþùamam  /
supeþ ùatvaü svapermà bhåd visuùvàpeti kena na  /
halàdi÷eùànna supiriùñaü pårvaü prasàraõam //
sthàdãnàü niyamo nàtra pràk sitàduttaraþ supiþ  /
anarthake viùuùupuþ supibhåto dvir ucyate //
pårvatràsiddhãyamadvirvacane iti kçte ùtve tato dvirvacanam //


____________________________________________________________________


[#959]

##  || PS_8,3.89 ||

_____START JKv_8,3.89:

ni nadã ity etàbhyàm uttarasya snàtisakàrasya mårdhnyàde÷o bhavati kau÷ale gamyamàne  /
niùõàtaþ kañakaraõe  /
niùõàto rajjuvartate  /
nadyàü snàti iti nadãùõaþ  /
supi sthaþ (*3,2.4) ity atra supi iti yogavibhàgàt kapratyayaþ  /
kau÷ale iti kim ? nisnàtaþ  /
nadyàü snàtaþ nadãsnàtaþ iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.90 ||


_____START JKv_8,3.90:

pratiùõàtam iti nipàtyate såtraü ced bhavati  /
pratiùõàtam såtram  /
÷uddham ity arthaþ  /
pratisnàtam ity eva anyatra //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.91 ||


_____START JKv_8,3.91:

kapiùthalaþ iti nipàtyate gotraviùaye  /
kapiùñhalaþ nàma yasya saþ kàpiùñhaliþ putraþ  /
gotre iti kim ? kapeþ sthalam kapisthalam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.92 ||


_____START JKv_8,3.92:

praùñhaþ iti nipàtyate agragàmini abhidheye  /
pratiùñhate iti praùñhaþ a÷vaþ  /
agrato gacchati ity arthaþ  /
agragàmini iti kim ? prasthe himavataþ puõye  /
prastho vrãhãõàm //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.93 ||


_____START JKv_8,3.93:

viùñaraþ iti nipàtyate vçkùe àsane ca vàcye  /
vipårvasya stçõàteþ ùatvaü nipàtyate  /
viùñaro vçkùaþ  /
viùñaramàsanam  /
vçkùàsanayoþ iti kim ? aulapivàkyasya vistaraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.94 ||


_____START JKv_8,3.94:

viùñàraþ iti nipàtyate  /
vipårvàt stç ity etasmàd dhàtoþ chandonàmni ca (*3,3.34) ity evaü vihito gha¤ iti viùñaraþ ity api prakçte viùñàraþ iti vij¤àyate  /
viùñàrapaïktiþ chandaþ  /
viùñàro bçhatãchandaþ  /
chandonàmni iti kim ? pañasya vistàraþ //


____________________________________________________________________


[#960]

##  || PS_8,3.95 ||


_____START JKv_8,3.95:

gaviyudhibhyàm uttarasya sthirasakàrasya mårdhanyàde÷o bavati  /
gaviùñhiraþ  /
yudhiùñhiraþ  /
go÷abdàd ahalantàd api etasmàd eva nipàtanàt saptamyà alug bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.96 ||


_____START JKv_8,3.96:

vi ku ÷ami pari ity etebhyaþ uttarasya sthalasakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
viùñhalam  /
kuùñhalam  /
÷amiùñhalam  /
pariùñhalam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.97 ||


_____START JKv_8,3.97:

amba àmba go bhåmi savya apa dvi tri ku ÷eku ÷aïku aïgu ma¤ji pu¤ji parame barhis divi agni ity etebhaþ uttarasya stha÷abdasakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
ambaùñhaþ  /
àmbaùthaþ  /
goùñhaþ  /
bhåmiùñhaþ  /
savyeùñhaþ  /
apaùñhaþ  /
dviùñhaþ  /
triùñhaþ  /
kuùñhaþ  /
÷ekuùñhaþ  /
÷aïkuùñhaþ  /
aïguùñhaþ  /
ma¤jiùñhaþ  /
pu¤jiùñhaþ  /
parameùñhaþ  /
varhiùñhaþ  /
diviùñhaþ  /
agniùñhaþ  /
sthàsthinsthéõàm iti vaktavyam  /
savyeùñhàþ  /
parameùñhã  /
savyeùñhçsàrathiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.98 ||

_____START JKv_8,3.98:

suùàmàdiùu ÷abdeùu sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
÷obhanaü sàma yasya asau suùàmà bràhmaõaþ  /
duùùàmà  /
niùùàmà  /
niùùedhaþ  /
duùùedhaþ  /
su÷abdasya karmapravacanãyasa¤j¤àkatvàn nirdur÷abdayo÷ ca kriyàntaraviùayatvàd anupasargatve sati pàñho 'yam  /
sedhater gatau (*8,3.113) iti và pratiùedhabàdhanàrthaþ  /
suùandhiþ  /
duùùandhiþ  /
niùùandhiþ  /
suùñhu  /
duùñhu  /
tiùñhater uõàdiùvetau vyutpàdyete  /
gauriùakthaþ sa¤j¤àyàm  /
ïyàpoþ sa¤j¤àchandasor bahulam (*6,3.63) iti pårvapadasya hrasvatvam  /
pratiùõikà  /
pratiùõà÷abdàdayaü kan pratyayaþ  /
jalàùàham  /
nauùecanam  /
dundubhiùevaõam  /
eti sa¤j¤àyàmagàt  /
ekàraparasya sakàrasya mårdhanyàde÷aþ bhavati iõkor uttarasya agakàràt parasya sa¤j¤àyàü viùaye  /
hariùeõaþ  /
vàriùeõaþ  /
jànuùeõã  /
eti iti kim ? harisaktham  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? pçthvã senà yasya sa pçthuseno ràjà  /
agàt iti kim ? viùvakùenaþ  /
iõdoþ ity eva, sarvasenaþ  /
nakùatràd và  /

[#961]

nakùatravàcinaþ ÷abdàd uttarasya sakàrasya và eti sa¤j¤àyàm agakàràt mårdhanyo bhavati  /
rohiõãùeõaþ, rohiõãsenaþ  /
bharaõãùeõaþ, bharaõãsenaþ  /
agakàràt ity eva, ÷atabhiùakùenaþ  /
avihitalakùaõo mårdhanyaþ suùàmàdiùu draùñavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.99 ||


_____START JKv_8,3.99:

hrasvàd uttarasya sakàrasya mårdhanyàdee÷o bhavati tàdau taddhite parataþ  /
tarap tamap taya tva tal tyap, etàni prayojayanti  /
tarap - sarpiùñaram  /
yajuùtaram  /
tamap - sarpiùñamam  /
yajuùñamam  /
taya - catuùñaye bràhmaõànàü niketàþ  /
tva - sarpiùñvam yajuùñvam  /
tal - sarpiùñà  /
yajuùñà  /
tas - sarpiùñaþ  /
yajuùñaþ  /
tyap - àviùñyo vardhate  /
hrasvàt iti kim ? gãstarà  /
dhåstarà  /
tàdau iti kim ? sarpissàd bhavati  /
pratyayasakàrasya sàt padàdyoþ (*8,3.111) iti saty api pratiùedhe prakçtisakàrasya syàt  /
taddhite iti kim ? sarpistarati  /
tiïantasya pratiùedho vaktavyaþ  /
bhindyustaràm  /
chindyustaràm //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.100 ||


_____START JKv_8,3.100:

nisaþ sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati tapatau parato 'nàsevane 'rthe  /
àsevanaü punaþ punaþ karaõam  /
niùtapati suvarõam  /
sakçdagniü spar÷ayati ity arthaþ  /
anàsevane iti kim ? nistapati suvarõaü suvarõakàraþ  /
punaþ punaragniü spar÷ayati ity arthaþ  /
niùñaptaü rakùo niùñaptà aràtayaþ ity atra sadapyàsevanaü na vivakùyate  /
chàndaso và varnavikàraþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.101 ||


_____START JKv_8,3.101:

yuùmat tat tatakùus ity eteùu takàràdiùu parataþ sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati, sa cet sakàro 'ntaþpàdaü bhavati  /
yuùmadàde÷àþ tvam, tvàm, te, tava  /
agniùñvaü nàmàsãt  /
tvà - agniùñvà vardhayàmasi  /
te - agniùñe vi÷vamànaya  /
tava - apsvagne sadhiùñava  /
tat - agniùñad vi÷vamàpçõàti  /
tatakùus - dyàvàpçthivã niùñatakùuþ  /
antaþpàdam iti kim ? yanma àtmano mindàbhådagnistatpunaràhàrjatavedà vica //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.102 ||

_____START JKv_8,3.102:

yajuùi viùaye yuùmattattatakùuþùu parata ekeùàm àcàryàõàü matena sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
arcirbhiùñvam, arcirbhistvam  /
agniùñe 'gram, agniste 'gram  /
agniùñat, agnistat  /
arcirbhiùñatakùuþ arcirbhistatakùuþ //


____________________________________________________________________


[#962]

##  || PS_8,3.103 ||


_____START JKv_8,3.103:

ekeùàm iti vartate  /
stuta stoma ity etayoþ sakàrasya chandasi viùaye mårdhanyàde÷o bhavati ekeùàmàcàryàõàü matena  /
tribhiùñutasya, tribhistutasya  /
goùñomaü ùoóa÷inam, gostomaü ùoóa÷inam  /
pårvapadàt ity eva siddhe prapa¤càrtham idam //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,3.104 ||


_____START JKv_8,3.104:

chandasi iti vartate, ekeùàm iti ca  /
pårvapadasthànnimittàt parasya sakàrasya murdhanyàde÷o bhavati chandasi viùaye ekeùàmàcàryàõàü matena  /
dviùandhiþ  /
dvisandhiþ  /
triùandhiþ, trisandhiþ  /
madhuùñhànam, madhusthànam  /
dviùàhasraü cinvãta, dvisàhasraü cinvãta  /
asamàse 'pi yat pårvapadaü tadapi iha gçhyate  /
triþ ùamçddhatvàya, triþ samçddhatvàya //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.105 ||


_____START JKv_8,3.105:

su¤ iti nipàta iha gçhyate, tasya pårvapadasthànnimittàt uttarasya mårdhanyàde÷o bhavati chandasi viùaye  /
abhã ùu õaþ sakhãnàm  /
årdhva å ùu õa åtaye //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.106 ||


_____START JKv_8,3.106:

sanoteþ anakàràntasya sakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
goùàþ  /
nçùàþ  /
anaþ iti kim ? gosaniü vàcamudeyam pårvapadàt ity eva siddhe niyamàrtham idam  /
atra kecit savanàdipàñhàd gosanirniyamasya phalaü na bhavati iti sisànayiùati iti prayudàharanti  /
sisaniùateþ apratyayaþ  /
sisanãþ ity apare //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.107 ||


_____START JKv_8,3.107:

pçtanà çta ity etàbhyàm uttarasya sahisakàrasya mårdhanyàde÷o bhavati  /
pçtanàùàham  /
çtàùàham  /
kecit saheþ iti yogavibhàgaü kurvanti  /
çtãùaham ity atra api yathà syàt  /
çti÷abdasya pårvapadasy saühitàyàm etad dãrghatvam  /
avagrahe tu çtisaham ity eva bhavati  /
cakàro 'nuktasamuccayàrthaþ, tena çtãùaham iti siddham //


____________________________________________________________________


[#963]

##  || PS_8,3.108 ||


_____START JKv_8,3.108:

rephaparasya sakàrasya sçpi sçji spç÷i spçhi savanàdãnàü ca mårdhanyo na bhavati  /
rapara - visraüsikàyàþ kàõóàbhyàü juhoti  /
visrabdhaþ kathayati  /
spçpi - purà krårasya visçpaþ sçji - vàco visarjanàt  /
spç÷i - divispç÷am  /
spçhi- nispçhaü kathayati  /
savanàdãnàm - savane savane  /
såte såte  /
sàme sàme  /
savanamukhe savanamukhe  /
kiü syati kiüsaükiüsam  /
anusavanamanusavanam  /
gosaniü gosanim  /
a÷vasanima÷vasanim  /
pårvapadàt iti pràpte pratiùedhaþ  /
a÷vasanigrahaõam aniõo 'pi ùatvam asti iti j¤àpanàrtham  /
tena jalàùàham, a÷vaùàham ity etat siddhaü bhavati  /
kvacid evaü gaõapàñhaþ - savane savane  /
anusavane 'nusavane  /
sa¤j¤àyàü bçhaspatisavaþ  /
÷akunisavanam  /
some some  /
såte såte  /
saüvatsare saüvatsare  /
kiüsaükiüsam  /
bisaübisam  /
musalaümusalam  /
gosanima÷vasanim  /
savanàdiþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.109 ||


_____START JKv_8,3.109:

sàt ity etasya padàde÷ ca mårdhanyàde÷o na bhavati  /
vibhàùà sàti kàrtsnye (*5,4.52)  /
pratyayasakàratvàt pràptiþ, padàde÷ ca àde÷asakàratvàt  /
sàt - agnisàt  /
dadhisàt  /
madhusàt  /
padàdeþ - dadhi si¤cati  /
madhu si¤cati //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.110 ||


_____START JKv_8,3.110:

sicaþ sakàrasya yagi parato mårdhanyàde÷o na bhavati  /
sesicyate  /
abhisesicyate  /
upasargàt iti yà pràptiþ sà padàdilakùaõam eva pratiùedhaü bàdhate, na sico yaïi iti  /
tasmàd ayaü pratiùedhaþ sarvatra bhavati  /
yaïi iti kim ? abhiùiùikùati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.111 ||


_____START JKv_8,3.111:

gatau vartamànasya sedhateþ sakàrasya mårdhanyàde÷o na bhavati  /
abhisedhayati gàþ  /
parisedhayati gàþ  /
gatau iti kim ? ÷iùyamakàryàt pratiùedhayati //


____________________________________________________________________


[#964]

##  || PS_8,3.112 ||


_____START JKv_8,3.112:

pratistabdha nistabdha ity etau mårdhanyapratiùedhàya nipàtyete  /
stanbheþ (*8,3.67) iti pràptaü ùatvaü pratiùidhyate  /
pratistabdhaþ  /
nistabdhaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.113 ||


_____START JKv_8,3.113:

sahirayaü sodhabhåto gçhyate  /
tasya sakàrasya mårdhanyàde÷o na bhavati  /
pariùoóhaþ  /
parisoóhum  /
parisoóhavyam  /
soóhabhåtagrahaõaü kim ? pariùahate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.114 ||


_____START JKv_8,3.114:

stambhu sivu saha ity eteùàü caïi parataþ sakàrasya mårdhanyàde÷o na bhavati  /
stanbheþ (*8,3.77) iti, parinivibhyaþ iti ca pràptaþ mårdhanyaþ pratiùidhyate  /
stambhu - paryatastambhat  /
abhyatastambhat  /
sivu - paryasãùivat  /
nyasãùivat  /
saha paryasãùahat  /
vyasãùahat  /
stambhusivusahàü caïyupasargàd iti vaktavyam  /
upasargàdyà pràptiþ tasyàþ eva pratiùedho yathà syàt, abhyàsàdyà pràptiþ tasyà mà bhåt iti  /
tathà ca+eva+udàhçtam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.115 ||


_____START JKv_8,3.115:

sunoteþ sakàrasya mårdhanyade÷o na bhavati sye sani ca parataþ  /
abhisoùyati  /
parisoùyati  /
abhyasoùyat  /
paryasoùyat  /
sani kim udàharanam ? abhisusåùati  /
na+etad asti prayojanam, tatra stautiõyor eva ùaõyabhyàsàt (*8,3.71) iti niyamàt na bhaviùyati  /
idaü tarhi, abhisusåùate ? etad api na asti, sthàdiùv abhyàsena ca abhyàsasya (*8,3.64) iti niyamàt  /
idaü tarhi, abhisusåùateþ apratyayaþ abhisusåþ ity udàharanam iti ? atra hi sanùabhåto na bhavati ity abhyàsàt pràptir asti  /
syasanoþ iti kim ? suùàva //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,3.116 ||


_____START JKv_8,3.116:

sadi ùva¤ja ity etayoþ dhàtvoþ liñi parataþ sakàrasya parasya mårdhanyaþ na bhavati  /
abhiùasàda  /
pariùasàda  /
niùasàda  /
viùasàda  /
pariùasvaje, pariùasvajàte, pariùasvajire  /
abhiùasvaje  /
sva¤jeþ saüyogàntàd api vibhàùà liñaþ kittvam icchanti iti pakùe 'nuùaïgalopaþ //

____________________________________________________________________


[#965]

##  || PS_8,3.117 ||


_____START JKv_8,3.117:

ni vi abhi ity etebhyaþ upasargebhyaþ uttarasya sakàrasya aóvyavàye chandasi viùaye mårdahnyàde÷o na bhavati và  /
nyaùãdat pità naþ, nyasãdat  /
vyaùãdat pità naþ, vyasãdat  /
abhyaùãdat, abhyasãdat  /
sadiùva¤jor iti tad iha na anuvartate  /
sàmànyena+eva tadvacanam  /
vyaùñaut, vyastaut, abhyaùñaut, abhyastaut ity etad api siddhaü bhavati //
iti vàmanakà÷ikàyàü vçttau aùñamàdhyàyasya tçtãyaþ pàdaþ  /

______________________________________________________

aùñamàdhyàyasya caturthaþ pàdaþ  /


____________________________________________________________________


[#966]

##  || PS_8,4.1 ||

_____START JKv_8,4.1:

rephaùakàràbhyàm uttarasy nakàrasya õakàràde÷o bhavati, samànapadasthau cen nimittanimittinau bhavataþ  /
àstãrõam  /
vi÷ãrõam  /
avagårõam  /
ùakàràt - kuùõàti  /
puùõàti  /
muùõàti  /
ùagrahaõam uttaràrtham, ùñutvena+eva hi siddham etat  /
samànapade iti kim ? agnirnayati  /
vàyurnayati  /
çvarõàc ca+iti vaktavyam  /
tisçõàm  /
catasçõàm  /
màtéõàm  /
pitéõàm  /
ra÷rutisàmànyanirde÷àt và siddham  /
avarnabhaktyà ca vyavadhàne 'pi õatvaü bhavati iti kùubhnàdiùu nçnamanatçpnotigrahaõaü j¤àpakam  /
athavà çvarõàd api õatvaü bhavati iti etad eva anena j¤àpyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.2 ||


_____START JKv_8,4.2:

añ ku pu àï num ity etair vyavàye 'pi rephaùàkàrabhyàm uttarasya nakàrasya õakàràde÷o bhavati  /
aóvyavàye tàvat - karaõam  /
haraõam kiriõà  /
giriõà  /
kuruõà  /
guruõà  /
kavargavyavàye - arkeõa  /
mårkheõa  /
gargeõa  /
argheõa  /
pavargavyavàye - darpeõa  /
repheõa  /
garbheõa  /
carmaõà  /
varmaõà  /
àïvyavàye - paryàõaddham  /
niràõaddham  /
aóvyavàye iti siddhe àïgrahaõaü padavyavàye ity asya pratiùedhasya bàdhanàrtham  /
nuüvyavàye - bçühaõam  /
bçühaõãyam  /
nuügrahaõam anusvàropalakùaõàrthaü draùñavyam  /
tena tçühaõam, tçühaõãyam ity atra anusvàravyavàye numabhàve 'pi õatvaü bhavati  /
saty api ca numi yatra anusvàro na ÷råyate tatra na bhavati, prenvanam, prenvanãyam iti  /
vyavàyopalakùaõàrthatvàd aóàdãnàm iha vyastaiþ samastair vyavàye 'pi õatvaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.3 ||


_____START JKv_8,4.3:

pårvapadasthàn nimittàd uttarasya gakàravarjitàd nakàrasya õakàra àde÷o bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
druõasaþ  /
vàrghrãõasaþ  /
kharaõasaþ  /
÷årpaõakhà  /
sa¤j¤àyàm iti kim ? carmanàsikaþ  /
agaþ iti kim ? çgayanam  /
kecid etan niyamàrthaü varõayanti, pårvapadàt sa¤j¤àyàm eva õatvaü na anyatra iti  /

[#967]

samàse 'pi hi samànapade nimittanimittinor bhàvàd asti pårveõa pràptiþ iti sa ca niyamaþ pårvapadasambadhàd uttarapadasthasya+eva õatvaü nivartayati, carmanàsikaþ iti, na taddhitapårvapadasthasya, khàrapàyaõaþ, màtçbhonãõaþ, karõapriyaþ iti  /
agaþ iti yogavibhàgena õatvapratiùedhaþ, na niyamapratiùedhaþ iti  /
apare tu pårvasåtre samànam eva yan nityaü padaü tat samànapadam ity à÷rayanti, samànagrahaõàt  /
teùàm apràptam eva õatvam anena nidhãyate  /
samàse hi pårvapadottaravibhàgàd asamànapadatvam apy asti iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.4 ||


_____START JKv_8,4.4:

pårvapadàt sa¤j¤àyam iti vartate  /
puragà mi÷raka sighrakà ÷àrikà koñarà agre ity etebhyaþ pårvapadebhyaþ uttarasya vananakàrasya õakàràde÷o bhavati sa¤j¤àyàü viùaye  /
puragàvaõam  /
mi÷rakavaõam  /
sighrakàvaõam  /
÷àrikàvaõam  /
koñaràvaõam  /
agrevaõam  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, etebhya eva parasya vananakàrasya õakàràde÷o bhavati, na anyebhyaþ iti  /
kuberavanam  /
÷atadhàravanam  /
asipatravanam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.5 ||


_____START JKv_8,4.5:

pra nir antar ÷ara ikùu plakùa àmra kàrùya khadira pãyåkùà ity etebhyaþ uttarasya vananakàrasya sa¤j¤àyàm asa¤j¤àyàm api õakàràde÷o bhavati  /
pra - pravaõe yaùñavyam  /
nir - nirvaõe pratióhãyate  /
antar - antarvarõe  /
÷ara - ÷aravaõam  /
ikùu - ikùuvaõam  /
plakùa - plakùavaõam  /
àmra - àmravaõam  /
kàrùya - kàrùyavaõam  /
khadira - khadiravaõam  /
pãyåkùà - pãyåkùàvaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.6 ||


_____START JKv_8,4.6:

vanam ity eva  /
oùadhivàci yat pårvapadaü vanaspativàci ca tatsthàn nimittàd uttarasya vananakàrasya õakàra àde÷o bhavati vibhàùà  /
oùadhivàcibhyas tàvat - dårvàvaõam, dårvàvanam  /
mårvàvaõam, mårvàvanam  /
vanspatibhyaþ - ÷irãùavaõam, ÷irãùavanam  /
badarãvaõam, badarãvanam  /
dvyakùaratryakùarebhya iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, devadàruvanam  /
bhadradàruvanam  /
irikàdibhyaþ pratiùedho vaktavyaþ  /
irikàvanam  /
mirikàvanam  /
phalã vanspatirj¤eyo vçkùàþ puùpaphalopagàþ  /
oùadhyaþ phalapàkàntà latàgulmà÷ ca vãrudhaþ //
satyapi bhede vçkùavanaspatyor iha bhedena grahaõaü draùtavyam //


____________________________________________________________________

[#968]

##  || PS_8,4.7 ||


_____START JKv_8,4.7:

adantaü yat pårvapadaü tatsthàn nimittàd uttarasya ahno nakàrasya õakàra àde÷o bhavati  /
pårvàhõaþ  /
aparàhõaþ  /
adantàt iti kim ? nirahnaþ  /
durahnaþ  /
ahno 'hna etebhyaþ (*5,4.88) ity ahnàde÷aþ  /
ahnaþ ity akàràntagrahaõàd dãrghàhnã ÷arad ity atra na bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.8 ||


_____START JKv_8,4.8:

àhitavàci yat pårvapadaü tatsthàn nimittàd uttarasy avàhananakàrasya õakàra àde÷o bhavati  /
ikùuvàhaõam  /
÷aravàhaõam  /
darbhavàhaõam  /
vàhane yad àropitam uhyate tad àhitam ucyate  /
àhitàt iti kim ? dàkùivàhanam  /
dàkùisvàmikaü vàhanam ity arthaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.9 ||

_____START JKv_8,4.9:

pànanakàrasya pårvapadasthàn nimittàd uttarasya de÷àbhidhàne õakàra àde÷o bhavati  /
pãyate iti pànam  /
kçtyalyuño bahulam (*3,3.113) iti karmaõi lyut  /
kùãraü pànaü yeùàü te kùãrapàõà u÷ãnaràþ  /
manuùyàbhidhàne 'pi de÷àbhidhànaü gamyate  /
suràpàõàþ pràcyàþ  /
sauvãrapàõà bàhlãkàþ  /
kaùàyapàõàþ gàndhàràþ  /
de÷e iti kim ? dàkùãõàü pànam dàkùipànam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.10 ||


_____START JKv_8,4.10:

bhàve karaõe ca yaþ pàna÷abdaþ tadãyasya nakàrasya õakàra àde÷o bhavati và pårvapadasthànimittàd uttarasya  /
kùãrapàõaü vartate, kùãrapànam  /
kaùàyapàõam, kaùàyapànam  /
suràpàõam, suràpànam  /
karaõe kùãrapàõaþ kaüsaþ, kùãrapànaþ  /
vàprakaraõe girinadyàdãnàm upasaïkhyànam  /
giriõadã, girinadã  /
cakraõadã, cakranadã  /
cakraõitambà, cakranitambà //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.11 ||


_____START JKv_8,4.11:

và iti vartate  /
pràtipadikànte numi vibhaktau ca yo nakàraþ tasya pårvapadasthànnimittàd uttarasy và õakàra àde÷o bhavati  /
pràtipadikànte tàvat - màùavàpiõau, màùavàpinau  /
numi - màùavàpàõi, màùavàpàni  /
vrãhivàpàõi, vrãhivàpàni  /
vibhaktau - màùavàpeõa, màùavàpena  /
vrãhivàpeõa, vrãhivàpena  /
pårvapadàdhikàràd uttarapadasya pràtipadikastho yo 'ntyo nakàraþ tasya+idaü õatvam iùyati  /
iha hina bhavati, gargàõàü bhaginã gargabhaginã  /

[#969]

yadà tv evaü bhavati, gargàõàü bhago gargabhagaþ, gargabhago 'syà asti iti gargabhagiõã iti, tadà màtçbhogãõavannityam eva õatvena bhavitavyam  /
màùavàpiõã, màùavàpinã ity atra tu gatikàrakopapadànàü kçdbhiþ saha samàsavacanaü pràkùubutpatteþ iti kçdantena+eva samàse sati pràtipadikasya uttarapadasya+eva sato nakàro bhavati  /
tathà ca atra nuügrahaõam kçtam  /
sa hi samudàyabhaktatvàd uttarapadasya anto na bhavati  /
yuvàdãnàü pratiùedho vaktavyaþ  /
àryayånà  /
kùatriyayånà  /
prapakvàni  /
dãrghàhnã ÷arad //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.12 ||


_____START JKv_8,4.12:

ekàjuttarapadaü yasya sa ekàjuttarapadaþ, tasminn ekàjuttarapadasamàse pràtipadikàntanuüvibhaktisu pårvapadasthànnimittàd uttarasya nakàrasya õakàraþ àde÷o bhavati  /
vçtrahaõau  /
vçtrahaõaþ  /
numi - kùãrapàõi  /
suràpàõi  /
vibhaktau - kùãrapeõa  /
suràpeõa  /
õaþ iti vartamàne punarõagrahaõaü vikalpàdhikàranivçtteþ vispaùñãkaraõàrtham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.13 ||


_____START JKv_8,4.13:

kavargavati ca+uttarapade pràtipadikàntanuüvibhaktiùu pårvapadasthànnimittàd uttarasya nakàrasya õakàràde÷o bhavati  /
vastrayugiõau  /
vastrayugiõaþ  /
svargakàmiõau  /
vçùagàmiõau  /
numi - vastrayugàõi  /
kharayugàõi  /
vibhaktau - vastrayugeõa  /
kharayugeõa //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.14 ||


_____START JKv_8,4.14:

õaþ upade÷o yasya asau õopade÷aþ  /
õopade÷asya dhàtor yo nakàraþ tasya upasargasthàn nimittàd uttarasya õakàràde÷o bhavati asamàse 'pi samàse 'pi  /
praõamati  /
pariõamati  /
praõàyakaþ  /
pariõàyakaþ  /
upasargàt iti kim ? pragatà nàyakàþ asmàd de÷àt pranàyako de÷aþ  /
asmàse 'pi kim ? pårvapadàdhikàràt samàsa eva syàt iti tadadhikàraõivçttidyotanàrtham  /
õopade÷asya iti kim ? pranardati  /
pranardakaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.15 ||


_____START JKv_8,4.15:

hinu mãnà ity etayoþ upasargasthàn nimittàd uttarasya nakàrasya õakàràde÷o bhavati  /
praþiõoti  /
prahiõutaþ  /
pramãõàti  /
pramãõãtaþ  /
hinumãnàgrahaõe vikçtasya api bhavati, ajàde÷asya sthànivattvàt //


____________________________________________________________________


[#970]

#<àni loñ>#  || PS_8,4.16 ||


_____START JKv_8,4.16:

àni ity etasya loóàde÷asya upasargasthàn nimittàd uttarasya nakàrasya õakàrade÷o bhavati  /
pravapàõi  /
parivapàõi  /
prayàõi  /
pariyàõi  /
lot iti kim ? pravapàni màüsàni //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.17 ||


_____START JKv_8,4.17:

ni ity etasya upasargasthànnimittàd uttarasya nakàrasya õakàràde÷o bhavati gada nada pata pada ghu mà syàti hanti yàti vàti dràti psàti vapati vahati ÷àmyati cinoti degdhi ity eteùu parataþ  /
gada - praõigadati  /
pariõigadati  /
nada - praõinadati  /
pariõinadati  /
pata - praõipatati  /
pariõipatati  /
pada - praõipadyate  /
pariõipadyate  /
ghu - praõidadàti  /
pariõidadàti  /
praõidadhàti  /
pariõidadhàti  /
màï - praõimimãte  /
pariõimimãte  /
meï - praõimayate  /
pariõimayate  /
mà iti maïmeïor grahaõam iùyate  /
syati - praõiùyati  /
pariõiùyati  /
hanti - praõihanti  /
pariõihanti  /
yàti - praõiyàti  /
pariõiyàti  /
vàti - praõivàti  /
pariõivàti  /
dràti - praõidràti  /
pariõidràti  /
psàti - praõipsàti  /
pariõipsàti  /
vapati - praõivapati  /
pariõivapati  /
vahati - praõivahati  /
pariõivahati  /
÷àmyati - praõi÷àmyati  /
pariõi÷àmyati  /
cinoti - praõicinoti  /
priõicinoti  /
degdhi - praõidegdhi  /
pariõidegdhi  /
aóvyavàye 'pi nergadàdiùu õatvam iùyate  /
praõyagadat  /
pariõyagadat //


____________________________________________________________________


#<÷eùe vibhàùà 'ka-khàdàv-aùànta upade÷e>#  || PS_8,4.18 ||


_____START JKv_8,4.18:

neþ iti vartate, upasargàt iti ca  /
akakàràdirakhakàràdiraùakàràntaþ ca upade÷e yo dhàtuþ sa ÷eùaþ, tasmin parataþ upasargasthànnimittàt uttarasya neþ nakàrasya vibhàùa õakàra àde÷o bhavati  /
praõipacati, pranipacati  /
praõibhinatti, pranibhinatti  /
akakhàdau iti kim ? pranikaroti  /
pranikhàdati  /
aùànta iti kim ? pranipinaùñi  /
upade÷agrahaõaü kim ? iha ca pratiùedho yathà syàt, pranicakàra, pranicakhàda, pranipekùyati iti  /
iha ca mà bhåt, praõiveùñà  /
praõivekùyati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.19 ||


_____START JKv_8,4.19:

aniteþ nakàrasya upasargasthànnimittàd uttarasya õakàràde÷o bhavati  /
pràõiti  /
paràõiti //


____________________________________________________________________


[#971]

##  || PS_8,4.20 ||


_____START JKv_8,4.20:

aniteþ iti vartate  /
upasargasthànnimittàt uttarasya anitinakàrasya padànte vartamànasya õakàràde÷o bhavati  /
he pràõ  /
he paràõ  /
padàntasya iti pratiùedhasya apavàdo 'yam  /
anta÷ ca padàpekùo gçhayate  /
kecit tu pårvasåtre eva etad antagrahaõaü sàmãpyàrtham abhisambadhnanti  /
nimittasamãpasthaikavarõavyavahitasya anitinakàrasya padànte vartamànasya õakàràde÷o yathà syàt  /
iha mà bhåt, paryaniti iti  /
tair dvitãyam api padàntasya õatvàrtham antagrahaõam à÷rayitavyam eva  /
yeùàü tu paryaõiti iti bhavitavyam iti dar÷anam, teùàü pårvasåtre na artho 'ntagrahaõena //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.21 ||

_____START JKv_8,4.21:

sàbhyàsasya aniteþ upasargasthàn nimittàd uttarasya ubhayoþ nakàrayoþ õakàra àde÷o bhavati  /
praõiõiùati  /
pràõiõat  /
paràõiõiùati  /
paràõiõat  /
pårvatràsiddhãyam advirvacane ity etasmin sati pårveõa+eva kçtaõatvasya dvirvacane kçte siddham etad antareõa api vacanam ? etat tu nà÷rayitavyam iti såtram idam àrabhyate  /
tena ¤aujaóhat iti siddhaü bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.22 ||


_____START JKv_8,4.22:

akàrapårvasya hantinakàrasya upasargasthàt nimittàd uttarasya õakàra àde÷o bhavati  /
prahaõyate  /
parihaõyate  /
prahaõanam  /
parihaõanam  /
atpårvasya iti kim ? praghnanti  /
parighnati  /
taparakaraõaü kim ? ciõi - pràghàni  /
paryaghàni //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.23 ||


_____START JKv_8,4.23:

hanteþ iti vartate  /
vakàramakàràyoþ parataþ hantinakàrasya upasargasthàn nimittàd uttarasya và õakàràde÷o bhavati  /
prahaõvaþ, prahanvaþ  /
parihaõvaþ, parihanvaþ  /
prahaõmaþ, prahanmaþ  /
parihaõmaþ, parihanmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.24 ||


_____START JKv_8,4.24:

antaþ÷abdàd uttarasya hantinakàrasya atpårvasya õakàràde÷o bhavati ade÷àbhidhàne  /
antarhaõyate  /
antarhaõanaü vartate  /
ade÷e iti kim ? antarhanano de÷aþ  /
atpårvasya ity eva, antarghnanti  /
taparakaraõaü kim ? antaraghàni //


____________________________________________________________________


[#972]

##  || PS_8,4.25 ||


_____START JKv_8,4.25:

antarade÷e iti vartate  /
ayananakàrasya ca antaþ÷abdàd uttarasya õakàràde÷o bhavati ade÷àbhidhàne  /
antarayaõaü vartate  /
antarayaõaü ÷obhanam  /
ade÷e ity eva, antarayano de÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.26 ||


_____START JKv_8,4.26:

purvapadàt iti vartate  /
çkàràntàd avagrahàt pårvapadàd uttarasya õakàràde÷o bhavati chandasi viùaye  /
nçmaõàþ  /
pitçyàõam  /
atra hi nçmaõàþ, pitçyàõam iti çkàro 'vagçhyate  /
avagrahagrahaõaü kimartham ucyate, yàvatà saühitàdhikàra à adhyàyaparisamàpteþ ity uktam ? viùayopalakùaõàrtham avagrahagrahaõam  /
avagçhyamàõàd yathà syàt, anavagçhyamàõàt mà bhåt  /
apadànte ca avagraho na asti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.27 ||


_____START JKv_8,4.27:

nas ity etasya nakàrasya õakàràde÷o bhavati dhàtusthàn nimittàd uttarasya uru÷abdàt ùu÷abdàc ca chandasi viùaye  /
dhàtusthàt tàvat - agne rakùà naþ  /
÷ikùà õo asmin  /
uru÷abdàt - uru õaskçdhi  /
ùu÷abdàt - abhã ùu õaþ sakhãnàm  /
årdhva å ùu õa åtaye  /
asmadàde÷o 'yaü nas÷abdaþ bahuvacanasya vasnasau (*8,1.21) iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.28 ||


_____START JKv_8,4.28:

upasargasthàn nimittàt uttarasya naso nakàrasya õakàràde÷o bhavati bahulam  /
praõaþ ÷ådraþ  /
praõasaþ  /
praõo ràjà  /
na ca bhavati  /
pra no mu¤catam  /
bahulagrahaõàd bhàùàyàm api bhavati, praõasaü mukham  /
upasargàc ca iti nàsikàyà nasàde÷aþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.29 ||


_____START JKv_8,4.29:

kçtsthaþ yo nakàraþ acaþ uttaraþ tasya upasargasthàn nimittàd uttarasya õakàràde÷o bhavati  /
ana, màna, anãya, ani, niùñhàde÷a ete õatvaü prayojayanti  /
ana - prayàõam  /
pariyàõam  /
pramaõam  /
parimàõam  /
màna - prayàyamàõam  /
pariyàyamàõam  /
anãya - prayàõãyam  /
pariyàõãyam  /
ani - aprayàõiþ  /
apariyàõi  /
ini - prayàyiõau  /
pariyàyiõau  /
niùñhàde÷a - prahãõaþ  /
parihãõaþ  /
prahãõavàn  /
parihãõavàn  /
acaþ iti kim ? pramagnaþ  /
paribhugnaþ  /
bhujo kauñilye, asya niùñhàpratyayaþ, odita÷ ca (*8,2.45) iti niùñhànatvam, coþ kuþ (*8,2.30) iti kutve siddhaü paribhugnaþ iti  /
kçtsthasya õatve nirviõõasya+upasaïkhyànaü kartavyam  /
nirviõõno 'smi khalasaïgena  /
nirviõõo 'hamatra vàsena //


____________________________________________________________________


[#973]

#<õer vibhàùà>#  || PS_8,4.30 ||


_____START JKv_8,4.30:

õyantàd yo vihitaþ kçtpratyayaþ tatsthasya nakàrasya upasargasthàn nimittàt uttarasya vibhàùà õakàràde÷o bhavati  /
prayàpaõam, prayàpanam  /
pariyàpaõam, pariyàpanam  /
prayàpyamàõam, prayàpyamànam  /
prayàpaõãyam, prayàpanãyam  /
aprayàpaõiþ, aprayàpaniþ  /
prayapaõau, prayàpinau, vihitavi÷eùaõaü kim ? prayapyamàõam ity atra yakà vyavadhàne 'pi yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.31 ||

_____START JKv_8,4.31:

kçtyacaþ iti vartate  /
halàdiþ yo dhàturijupadhaþ tasmàt paro yaþ kçtpratyayaþ tatsthastha nakàrasya aca uttarasya upasargasthàn nimittàd uttarasya vibhàùà õakàràde÷o bhavati  /
prakopaõam, prakopanam  /
parikopaõam, parikopanam  /
halaþ iti kim ? prehaõam  /
prohaõam  /
ijupadhàt iti kim ? pravapaõam  /
parivapaõam  /
kçtyacaþ iti nitye pràpte vikalpaþ  /
acaþ ity eva, paribhugnaþ  /
ijupadhasya sarvasya halantatvàd iha halgrahaõamàdivi÷eùaõam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.32 ||


_____START JKv_8,4.32:

halaþ iti vartate, tena iha sàmarthyàt tadantavidhiþ  /
ijàdeþ sanumaþ halantàd dhàtoþ vihito yaþ kçt, tatsthasay nakàrasya upasargasthàn nimittàt uttarasya õakàro bhavati  /
preïkhaõam  /
preïgkhaõam  /
preïgaõam  /
pareïgaõam  /
prombhaõam  /
parombhaõam  /
siddhe satyàrambho niyamàrthaþ, ijàder eva sanumaþ, nànyasmàt iti  /
pramaïganam  /
parimaïganam  /
halaþ ity adhikàràd õyante nityaü vidhyartham etan na bhavati //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.33 ||


_____START JKv_8,4.33:

upasargàt it vartate  /
niüsa nikùa ninada ity eteùàü nakàrasya upasargasthàn nimittàt uttarasya và õakàràde÷o bhavati  /
praõiüsanam, praniüsanam  /
praõikùaõam, pranikùaõam  /
praõindanam, pranindanam  /
õopade÷atvàd eteùàü nitye pràpte vikalpaþ //

____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.34 ||


_____START JKv_8,4.34:

bhà bhå på kami gami payàyã vepa ity eteùàm upasargasthàt nimittàd uttarasya kçtsthasya nakàrasya õakàràde÷o na bhavati  /
bhà - prabhànam  /
paribhànam  /
bhå - prabhavanam  /
paribhavanam  /
på - prapavanam  /
paripavanam  /
pågrahaõena på¤grahaõaü draùñavyam  /
påïo hi bhavaty eva õatvam, prapavaõaü somasya iti  /
kami - prakamanam  /
parikamanam  /
gami - pragamanam  /
parigamanam  /
pyàyã - prapyàyanam  /
paripyàyanam  /
vepa - pravepanam  /
parivepanam  /
õyantànàü bhàdãnàm upasaïkhyànaü kartavyam  /
prabhàpanam  /
paribhàpanam //


____________________________________________________________________


[#974]

#<ùàt padàntàt>#  || PS_8,4.35 ||


_____START JKv_8,4.35:

ùakàràt padantàd uttarasya nakàrasya õakàràde÷o na bhavati  /
niùpànam  /
duùpànam  /
sarpiùpànam  /
yajuùpànam  /
ùàt iti kim ? nirõayaþ  /
padàntàt iti kim ? kuùõàti  /
puùõàti  /
pade antaþ padàntaþ iti saptamãsamàso 'yam, tena iha na bhavati, susarpiùkeõa  /
suyajuùkeõa  /
÷eùàd vibhàùà (*5,3.154) iti kap //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.36 ||


_____START JKv_8,4.36:

na iti vartate  /
na÷eþ ùakàràntasya õakàràde÷o na bhavati  /
pranaùñaþ  /
parinaùñaþ  /
ùàntasya iti kim ? praõa÷yati  /
pariõa÷yati  /
antagrahaõaü ùàntabhåtapårvamàtrasya api yathà syàt, pranaïkùyati  /
parinaïkùayati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.37 ||


_____START JKv_8,4.37:

padàntasya nakàrasya õakàràde÷o na bhavati  /
vçkùàn  /
plakùàn  /
arãn  /
girãn //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.38 ||


_____START JKv_8,4.38:

padena vyavàyaþ padavyavàyaþ padavyavadhànam  /
padena vyavàye 'pi sati nimittanittinoþ nakàrasya nakàràde÷o na bhavati  /
màùakumbhavàpena  /
caturaïgayogena  /
pràvanaddham  /
paryavanaddham  /
pra gàü nayàmaþ  /
pari gàü nayàmaþ  /
padavyavàye 'taddhita iti vaktavyam  /
iha mà bhåt, àrdragomayeõa  /
÷uùkagomayeõa  /
go÷ ca purãùe iti mayañ  /
svàdau pårvaü padam iti go÷abdaþ pårvapadam tena vyavàyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.39 ||


_____START JKv_8,4.39:

na iti vartate  /
kùubhnà ity evam àdiùu ÷abdeùu nakàrasya õakàrade÷o na bhavati  /
kùubhnàti  /
ajàde÷asya sthànivadbhàvàd iha api pratiùedho bhavati  /
kùubhnãtaþ  /
kùubhnanti  /
nçnamanaþ - pårvapadàta sa¤j¤àyàm iti pràptiþ  /
chandasy çdavagrahàt (*8,4.26) iti ca pràpnoti  /
nandin, nandana, nagara, etàny uttarapadàni sa¤j¤àyàü prayojayanti - harinandã  /

[#975]

harinandanaþ  /
girinagaram  /
nçtiü yaïi prayojayanti - narãnçyate  /
tçpnu - tçpnoti  /
nartana, gahana, nandana, nive÷a, nivàsa, agni, anåpa, etàni uttarapadàni prayojayanti  /
parinartanam, parigahanam iti sa¤j¤àyàm pårvapadàt sa¤j¤àyàm iti pràpnoti  /
parinandanam ity atra upasargàd asamàse 'pi iti pràpnoti  /
÷aranive÷aþ, ÷aranivàsaþ, ÷aràgniþ, darbhànåpaþ ity etàþ sa¤j¤àþ  /
àcàryàdaõatvaü ca  /
àcàryabhojãnaþ  /
àcàryànã  /
irikàdibhyo vanottarapadebhyaþ sa¤j¤ayàm  /
irikà, timira, samãra, kubera, hari, karmàra ity uttarapadavana÷abdasthasya sa¤j¤àyàm  /
kùubhnàdir àkçtigaõaþ  /
avihitalakùaõo õatvapratiùedhaþ kùubhnàdiùu draùñavyaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.40 ||


_____START JKv_8,4.40:

sakàratavargayoþ ÷akàracavargàbhyàü sannipàte ÷akàracavargàv àde÷au bhavataþ  /
stoþ ÷cunà iti yathàsaïkhyam atra neùyate  /
sakàrasya ÷akàreõa, cavargeõa, dvàbhyàm api sannipàte ÷akàro bhavati  /
tavargasya api ca ÷akàreõa, cavargena ca sannipàte cavargo bhavati  /
àde÷e tu yathàsaïkhyam isyate, sakàrasya ÷akàraþ, tavargasya ca cavargaþ iti  /
sakàrasya ÷akàreõa sannipàte - vçkùa÷÷ete  /
plakùa÷÷ete  /
tasya+eva cavargeõa - vçkùa÷cinoti  /
plakùa÷cinoti  /
vçkùa÷chàdayati  /
plakùa÷chàdayati  /
tavargasya ÷akàreõa - agnicicchete  /
somasucchete  /
tasya+eva cavargeõa - agniciccinoti  /
somasuccinoti  /
agnicicchàdayati  /
somasucchàdayati  /
agnicijjayati  /
somasujjayati  /
agnicijjhakàraþ  /
asomasujjhakàraþ  /
agnici¤¤akàraþ  /
somasu¤¤akàraþ  /
masjeþ majjati  /
bhrasjeþ - bhçjjati  /
vra÷ceþ - vç÷cati  /
yajeþ yaj¤aþ  /
yàceþ - yàc¤à  /
÷àt (*8,4.44) iti pratiùedho j¤àpakaþ saïkhyàtànude÷àbhàvasya  /
stoþ ÷cau iti saptamãnirde÷o na kçtaþ, pårveõa pareõa ca ÷cunà sannipàte ÷cutvaü yathà syàt iti //


____________________________________________________________________


#<ùñunà ùuþ>#  || PS_8,4.41 ||


_____START JKv_8,4.41:

stoþ iti vartate  /
sakàratavargayoþ ùakàrañvargàbhyàü sannipàte ùakàrañavargàv àde÷au bhavataþ  /
tatra api tathaiva saïkhyàtànude÷abhàvaþ  /
ùakàreõa sakàrasya - vçkùaùùaõóe  /
plakùaùùaõóe  /
tasya+eva ñavargeõa - vçkùaùñãkate  /
plakùaùñãkate  /
vçkùaùñhakàraþ  /
plakùaùñhakàraþ  /
tavargasya ùakàreõa - peùñà  /
peùñum  /
peùñavyam  /
kçùãùña  /
kçùãùñhàþ  /
tasya+eva ñavargeõa - agniciñtãkate  /
somasuññãkate  /
agniciññhakàraþ  /
somasuññhakàraþ  /
agnicióóãnaþ  /
somasuóóãnaþ  /
agnicióóhaukate  /
somasuóóhaukate  /
agniciõõakàraþ  /
somasuõõakàraþ  /
atña - aññati  /
adóa - aóóati //


____________________________________________________________________


[#976]

##  || PS_8,4.42 ||


_____START JKv_8,4.42:

padàntàñ ñavargàd uttarasya stoþ ùñutvaü na bhavati nàm ity etad varjayitvà  /

[#975] ÷valiñ sàye  /
madhuliñ tarati  /
padàntàt iti kim ? ãóa stutau - ãññe  /
ñoþ iti kim ? sarpiùñamam  /
anàm iti kim ? ùaõõàm  /
atyalpam idam ucyate  /
anàmnavatinagarãõàm iti vaktavyam  /
ùaõõàm  /
ùaõõavatiþ  /
ùaõõavarã //


____________________________________________________________________


[#976]

##  || PS_8,4.43 ||

_____START JKv_8,4.43:

na iti vartate  /
tavargasya ùakàre yaduktaü tan na bhavati  /
agnicitùaõóe  /
bhavànùaõóe  /
mahànùaõóe //


____________________________________________________________________


#<ֈt>#  || PS_8,4.44 ||


_____START JKv_8,4.44:

toþ iti vartate  /
÷akàràd uttarasya tavargasya yaduktaü tan na bhavati  /
pra÷naþ  /
vi÷naþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.45 ||


_____START JKv_8,4.45:

padàntagrahaõam anuvartate  /
yaraþ padàntasya anunàsike parataþ và anunàsikaþ àde÷o bhavati  /
vàï nayati, vàgnayati  /
÷valiõnayati, ÷valiïnayati  /
agnicinnayati, agnicid nayati  /
triùtumnayati, triùñub nayati  /
padàntasya ity eva, vedmi  /
kùubhnàti  /
yaro 'nunàsike pratyaye bhàùàyàü nityavacanaü kartavyam  /
vàïmayam  /
tvaïmayam  /
vyavasthitavibhàùàvij¤ànàt siddham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.46 ||


_____START JKv_8,4.46:

yaraþ iti vartate  /
aca uttarau yau rephahakàrau tàbhyàm uttarasya yaro dve bhavataþ  /
arkkaþ markkaþ  /
brahmmà  /
apahnnute  /
acaþ iti kim ? kin hnute  /
kim hmalayati //


____________________________________________________________________


[#977]

##  || PS_8,4.47 ||


_____START JKv_8,4.47:

acaþ iti vartate, yaraþ iti ca  /
anacparasya aca uttarasya yaro dve và bhavataþ  /
daddhyatra  /
maddhvatra  /
acaþ ity eva, smitam  /
dhmàtam  /
yaõo mayo dve bhavata iti vaktavyam  /
kecid atra yaõaþ iti pa¤camã, mayaþ iti ùaùñhã iti vyàcakùate  /
teùàm ulkkà, valmmãkaþ ity udàharaõam  /
apare tu mayaþ iti pa¤camã, yaõaþ iti ùaùñhã iti  /
teùàm dadhyyatra, madhvvatra ity udàharaõam  /
÷araþ khayo dve bhavata iti vaktavyam  /
atra api yadi ÷araþ iti pa¤camã, khayaþ iti ùaùñhã, tadà stthàlã, stthàtà iti udàharaõam  /
athavà khaya uttarasya ÷aro dve bhavataþ  /
vatssaþ  /
ikùùuþ  /
kùùãram  /
apssaràþ  /
avasàne ca yaro dve bhavata iti vaktavyam  /
vàkka, vàk  /
tvakk, tvak  /
ùaññ, ùañ  /
tatt, tat //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.48 ||


_____START JKv_8,4.48:

àdini parataþ àkro÷e gamyamàne putra÷abdasya na dva bhavataþ  /
anaci ca (*8,4.47) iti pràptiþ pratiùidhyate  /
putràdinãtvam asi pàpe  /
àkro÷e iti kim ? tattvakathane dvirvacanaü bhavaty eva, puatrànatti iti puttràdinã  /
÷i÷umàrã vyàghrã  /
tatpare ceti vaktavyam  /
putraputràdinã tvamasi pàpe  /
và hatajagdhapara iti vaktavyam  /
puttrahatã, putrahati  /
puttrajagdhã, putrajagdhã  /
cayo dvitãyàþ ÷ari pauùkarasàdeþ  /
cayo dvitãyà bhavanti ÷ari parataþ pauùkarasàder àcàryasya matena  /
takàrasya thakàraþ - vathsaþ  /
kakàrasya khakàraþ - khùãram  /
pakàrasya phakàraþ - aphsaràþ //


____________________________________________________________________


[#978]

#<÷aro 'ci>#  || PS_8,4.49 ||


_____START JKv_8,4.49:

na iti varsate  /
÷aro 'ci parataþ na dve bhavataþ  /
aco rahàbhyàü dve (*8,4.46) iti pràptiþ pratiùidhyate  /
karùati  /
varùati  /
àkarùaþ  /
akùadar÷aþ  /
aci iti kim ? dar÷÷yate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.50 ||


_____START JKv_8,4.50:

triprabhçtiùu varõeùu saüyukteùu ÷àkañàyanasya matena dvitvaü na bhavati  /
indraþ  /
candraþ  /
uùñraþ  /
ràùñram  /
bhràùñram //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.51 ||


_____START JKv_8,4.51:

÷àkalyasya àcaryasya matena sarvatra dvirvacanaü na bhavati  /
arkaþ  /
markaþ  /
brahamà  /
apahnute //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.52 ||


_____START JKv_8,4.52:

dãrghàd uttarasya àcàryàõàü matena na dvitvaü bhavati  /
dàtram  /
pàtram  /
måtram  /
såtram //


____________________________________________________________________

##  || PS_8,4.53 ||


_____START JKv_8,4.53:

jhalàü sthàne ja÷àde÷o bhavati jha÷i parataþ  /
labdhà  /
labdhum  /
labdhavyam  /
dogdhà  /
dogdhum  /
dogdhavyam  /
boddhà  /
voddhum  /
boddhavyam  /
jha÷i iti kim ? dattaþ  /
datthaþ  /
dadhmaþ //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.54 ||


_____START JKv_8,4.54:

abhyàse vartamànànàü jhalàü caràde÷o bhavati, cakàràj ja÷ ca  /
cikhaniùati  /
cicchitsati  /
ñiñhakàrayiùati  /
tiùñhàsati  /
piphakàrayiùati  /
bubhåùati  /
jighatsati  /
óhuóhaukiùate  /
prakçticaràü prakçticaro bhavanti  /
cicãùati  /
ñiñãkiùate  /
titaniùati  /
prakçtija÷àü prakçtija÷o bhavanti  /
jijaniùate  /
bubudhe  /
dadau  /
óióye //


____________________________________________________________________


[#979]

##  || PS_8,4.55 ||


_____START JKv_8,4.55:

khari ca parato jhalàü caràde÷o bhavati  /
ja÷grahaõaü na anuvartate, pårvasåtre ca anukçùtatvàt  /
bhettà  /
bhettum  /
bhettavyam  /
yuyutsate  /
àripsate  /
àlipsate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.56 ||


_____START JKv_8,4.56:
jhalàü car iti vartate  /
avasàne vartamànànàü jhalàü và caràde÷o bhavati  /
vàk, vàg  /
tvak, tvag  /
÷valiñ, ÷valió  /
triùñup, triùñub //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.57 ||


_____START JKv_8,4.57:

aõaþ apragçhyasa¤j¤asya avasàne vartamànasya và anunàsikàde÷o bhavati  /
dadhiü, dadhi  /
madhuü, madhu  /
kumàrãü, kumàrã  /
aõaþ iti kim ? kartç  /
hartç  /
apragçhyasya iti kim ? agnã  /
vàyå //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.58 ||


_____START JKv_8,4.58:

anusvàrasya yayi parataþ prasvarõaþ àde÷o bhavati  /
÷aïkità  /
÷aïkitum  /
÷aïkitavyam  /
u¤chità  /
u¤chitum  /
u¤chitavyam  /
kuõóità  /
kuõóitum  /
kuõóitavyam  /
nandità  /
nanditum  /
nanditavyam  /
kampità  /
kampitum  /
kampitavyam  /
iha kurvanti, vçùanti ity atra õatvasya asiddhatvàt pårvaü nakàrasya anusvàraþ kriyate  /
tasya api parasavarõena punar nakàra eva bhavati  /
tasya api asiddhatvàt punar õatvaü na bhavati  /
evam anusvàrãbhåto õatvam atikràmati iti  /
yayi iti kim ? àkraüsyate  /
àcikraüsyate //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.59 ||


_____START JKv_8,4.59:

padàntasya anusvàrasya yayi parataþ và parasavarõàde÷o bhavati  /
taïkatha¤citrapakùaõóayamànannabhaþsthampuruùo 'vadhãt, taü kathaü citrapakùaü óayamànaü nabhaþsthaü puruùo 'vadhãt //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.60 ||


_____START JKv_8,4.60:

tavargasya lakàre parataþ parasavarõàde÷o bhavati  /
agnicillunàti  /
somasullunàti  /
bhavàüllunàti  /
mahàüllunàti //


____________________________________________________________________


[#980]

##  || PS_8,4.61 ||


_____START JKv_8,4.61:

savarõaþ iti vartate  /
udaþ uttarayoþ sthà stambha ity etayoþ pårvasavarõàde÷o bhavati  /
utthàtà  /
utthàtum  /
utthàtavyam  /
stambheþ khalv api - uttambhità  /
uttambhitum  /
uttambhitavyam  /
sthàstambhoþ iti kim ? utsnàtà  /
udaþ pårvasavarnatve skande÷ chandasy upasaïkhyànam  /
agne dåram utkandaþ //
roge ca+iti vaktavyam  /
utkandako nàma rogaþ  /
kandater và dhàtvantarasya+etad råpam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.62 ||


_____START JKv_8,4.62:

jhayaþ uttarasya pårvasavarõàde÷o bhavati anyatarasyàm  /
vàgghasati, vàghasati  /
svalió óhasati, ÷valió hasati  /
agnicid dhasat  /
agnicid hasati  /
somasud dhasati, somasud hasati  /
triùñub bhasati, triùñub hasati  /
jhayaþ iti kim ? pràï hasati  /
bhavàn hasati //


____________________________________________________________________


#<÷a÷cho 'ñi>#  || PS_8,4.63 ||


_____START JKv_8,4.63:

jhayaþ iti vartate, anyatarasyàm iti ca  /
jhaya uttarasya ÷akàrasya añi parataþ chakaràde÷o bhavati anyatarasyàm  /
vàk chete, vàk ÷ete  /
agnicic chete, agnicit ÷ete  /
somasuc chete, somasut ÷ete  /
÷valiñ chete, ÷valiñ ÷ete  /
triùñup chete, triùñup ÷ete  /
chatvamami iti vaktavyan  /
kiü prayojanam ? tacchlokena, tacchma÷ruõà ity evam artham //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.64 ||


_____START JKv_8,4.64:

anyatarasyàm iti vartate  /
hala uttareùàü yamàü yami parato lopo bhavati anyatarasyàm  /
÷ayyyà ity atra dvau yakàrau, kramajastçtãyaþ, tatra madhyamasya và lopo bhavati  /
÷ayyà, ÷ayyyà  /
aditer apatyamàdityyaþ ity atra takàràt paraþ ekaþ yakàraþ,

[#981]

yaõo mayaþ iti kramajo dvitãyaþ, tatra madhyamasya và lopo bhavati  /
àdityaþ, àdityyaþ  /
àdityo devatà asya sthàlãpàkasya iti àdityyaþ ity atra api dvau yakàrau kramajastçtãyaþ  /
tatra madhyamasya madhyamayor và lopo bhavati  /
halaþ iti kim ? ànnam  /
yamàm iti kim ? agniþ  /
ardhyam  /
yami iti kim ? ÷àrïgam //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.65 ||


_____START JKv_8,4.65:

halaþ iti vartate, anyatarasyàm iti ca  /
hala uttarasya jharo jhari savarõe parato lopo bhavati anyatarasyàm  /
pratttam, avatttam ity atra trayastakàràþ, kramaja÷caturthaþ  /
tatra madhyamasya madhyamayor và lopo bhavati  /
maruttttaþ ity atra catvàrastakàràþ kramajaþ pa¤camaþ  /
tatra madhyamasya madhyamayoþ madhyamànàü và lopo bhavati  /
marucchabdasya hi upasaïkhyànasàmarthyàt aca upasargàttaþ (*7,4.47) iti tatvaü bhavati  /
jharaþ iti kim ? ÷àrïgam  /
jhari iti kim ? priyapa¤c¤à  /
allopasya ca pårvatra asiddhe na sthànivat iti sthànivadbhàvapratiùedhàt cakàrasya ¤akàre lopaþ syàt  /
savarõe iti kim ? tarptà taptum  /
tarptavyam  /
savarõagrahaõasàmarthyàt iha saïkhyàtànude÷o na bhavati, savarõamàtre lopo vij¤àyate  /
tena ÷iõóhi, piõóhi iti óhakàre óakàrasya lopo bhavati //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.66 ||


_____START JKv_8,4.66:

udàttàt uttarasya anudàttasya svaritàde÷o bhavati  /
gàrgyaþ  /
vàtsyaþ  /
pacati  /
pañhati  /
asya svaritasya asiddhatvàt anudàttaü padam ekavarjam (*6,1.158) ity etan na pravartate  /
tena udàttasvaritau ubhàvapi ÷råyete //


____________________________________________________________________


##  || PS_8,4.67 ||


_____START JKv_8,4.67:

udattodayasya svaritodayasya ca anudàttasya svarito na bhavati  /
pårveõa pràptaþ pratiùidhyate, agàrgyakà÷yapagàlavànàü matena  /
udàtta udayo yasmàt sa udàttodayaþ  /
udàttaparaþ ity arthaþ  /
evaü svaritodayaþ  /
udàtto dayastàvat - gàrgyastatra  /
vàtsyastatra  /
tatra÷abda àdyudàttaþ  /
tasminnudàtte parato gàrgya÷abdaþ svarito na bhavati  /
svaritodayaþ - gàrgyaþ kva  /
vàtsyaþ kva  /
kva÷abdaþ svaritaþ, tasmin parataþ anudàttaþ svarito na bhavati  /
agàrgyakà÷yapagàlavànàm iti kim ? gàrgyas tatra  /
gàrgyaþ kva  /
teùàü hi matena svarito bhavaty eva  /
udàttasvaritaparasya iti vaktavye udayagrahaõaü maïgalàrtham  /
anekàcàryasaïkãrtanaü påjàrtham //


____________________________________________________________________


[#982]

##  || PS_8,4.68 ||


_____START JKv_8,4.68:

eko 'tra vivçtaþ, aparaþ saüvçtaþ  /
tatra vivçtasya saüvçtaþ kriyate  /
akàro vivçtaþ saüvçto bhavati  /
vçkùaþ  /
plakùaþ  /
iha ÷àstre kàryàrthamakàro vivçtaþ pratij¤àtaþ, tasya tathàbhåtasya eva prayogo mà bhåt iti saüvçtapratyàpattir iyaü kriyate  /
dãrghaplutayo÷ ca anena vivçtena akàreõa grahaõaü neùyate  /
tena tayoþ saüvçto na bhavati  /
saüvutena ca sarvaguõasya màtrikasya grahaõam iùyate  /
tena sarvaguõaþ pratyàpadyate  /
iùñy upasaïkhyànavatã ÷uddhagaõà vivçtagåóhasåtràrthà  /
vyutpannaråpasiddhir vçttir iyaü kà÷ikà nàma  //

iti ÷rãvàmanakà÷ikàyàü vçttau aùñamàdhyàyasya turãyaþ pàdaþ samàpta÷càyamadhyàyo grantha÷ca //


End of the Kà÷ikàvçtti