Visnusarma: Pancatantra (Version 1.01) Based on the ed. by Ramchandra Jha, 6th edition, Varanasi : Chowkhamba Vidyabhavan, 1991. (Vidyabhavan Sanskrit Grantha Mala, 17) Also consulted: ed. by M.R. Kale. Delhi : Motilal Banarsidass, reprint. 1991. Input by Jan Brzezinski Last update: 2.11.2003 NOTE: Eventually, a revised version based on Kosambi's 1949 critical edition should be prepared. (J.B.) ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ pa¤catantram kathÃ-mukham oæ nama÷ ÓrÅ-ÓÃradÃ-gaïapati-gurubhya÷ | mahÃ-kavibhyo nama÷ | brahmà rudra÷ kumÃro hari-varuïa-yamà vahnir indra÷ kuberaÓ candrÃdityau sarasvaty-udadhi-yuga-nagà vÃyur urvÅ-bhujaÇgÃ÷ | siddhà nadyo 'Óvinau ÓrÅr ditir aditi-sutà mÃtaraÓ caï¬ikÃdyà vedÃs tÅrthÃni yak«Ã gaïa-vasu-munaya÷ pÃntu nityaæ grahÃÓ ca || manave vÃcaspataye ÓukrÃya parÃÓarÃya sa-sutÃya | cÃïakyÃya ca vidu«e namo 'stu naya-ÓÃstra-kart­bhya÷ ||Panc_0.1|| sakalÃrtha-ÓÃstra-sÃraæ jagati samÃlokya vi«ïuÓarmedam | tantrai÷ pa¤cabhir etac cakÃra sumanoharaæ ÓÃstram ||Panc_0.2|| tad yathÃnuÓrÆyate | asti dak«iïÃtye janapade mahilÃropyaæ nÃma nagaram | tatra sakalÃrthi-sÃrtha-kalpa-druma÷ pravara-n­pa-mukuÂa-maïim ajarÅcayacarcitacaraïa-yugala÷ sakala-kalpa-pÃraÇgato 'maraÓaktir nÃma rÃjà babhÆva | tasya traya÷ putrÃ÷ parama-durmedhaso vasuÓaktir ugraÓaktir anekaÓaktiÓ ceti nÃmÃno babhÆvu÷ | atha rÃjà tÃn ÓÃstra-vimukhÃn Ãlokya sacivÃn ÃhÆya provÃca-bho÷ j¤Ãtam etad bhavadbhir yan mamaite trayo 'pi putrÃ÷ ÓÃstra-vimukhà viveka-hÅnÃÓ ca | tad etÃn paÓyato me mahad api rÃjyaæ na saukhyam Ãvahati | athavà sÃdhv idam ucyate- ajÃta-m­ta-mÆrkhebhyo m­tÃjÃtau sutau varam | yatas tau svalpa-du÷khÃya yÃvaj-jÅvaæ ja¬o dahet ||Panc_0.3|| varaæ garbha-sravo varam ­tu«u naivÃbhigamanaæ varaæ jÃta÷ preto varam api ca kanyaiva janità | varaæ bandhyà bhÃryà varam api ca garbhe«u vasatir na cÃvidagdhÃn rÆpa-draviïa-guïa-yukto 'pi tanaya÷ ||Panc_0.4|| kiæ tayà kriyate dhenvà yà na sÆte na dugdhadà | ko 'rtha÷ putreïa jÃtena yo na vidvÃn na bhaktimÃn ||Panc_0.5|| tad ete«Ãæ yathà buddhi-prabodhanaæ bhavati tathà ko 'py upÃyo 'nu«ÂhÅyatÃm | atra ca mad-dattÃæ v­ttiæ bhu¤jÃnÃnÃæ paï¬itÃnÃæ pa¤caÓatÅ ti«Âhati | tato yathà mama manorathÃ÷ siddhiæ yÃnti tathÃnu«ÂhÅyatÃm iti | tatraika÷ provÃca-deva dvÃdaÓabhir var«air vyÃkaraïaæ ÓrÆyate | tato dharma-ÓÃstrÃïi manv-ÃdÅni artha-ÓÃstrÃïi cÃïakyÃdÅni kÃma-ÓÃstrÃïi vÃtsyÃyanÃdÅni | evaæ ca tato darmÃrtha-kÃma-ÓÃstrÃïi j¤Ãyante | tata÷ pratibodhanaæ bhavati | atha tan-madhyata÷ sumatir nÃma saciva÷ prÃha-aÓÃÓvato 'yaæ jÅvitavya-vi«aya÷ | prabhÆta-kÃla-j¤eyÃni Óabda-ÓÃstrÃïi | tat saÇk«epa-mÃtraæ ÓÃstraæ ki¤cid ete«Ãæ prabodhanÃrthaæ cintyatÃm iti | uktaæ ca yata÷- anantapÃraæ kila Óabda-ÓÃstraæ svalpaæ tathÃyur bahavaÓ ca vighnÃ÷ | sÃraæ tato grÃhyam apÃsya phalgu haæsair yathà k«Åram ivÃmbudhyÃt ||Panc_0.6|| tad atrÃsti vi«ïuÓarmà nÃma brÃhmaïa÷ sakala-ÓÃstra-pÃraÇgamaÓ chÃtra-saæsadi labdha-kÅrti÷ | tasmai samarpayatu etÃn | sa nÆnaæ drÃk prabuddhÃn kari«yati iti | sa rÃjà tad Ãkarïya vi«ïuÓarmÃïam ÃhÆya provÃca-bho bhagavan mad-anugrahÃrtham etÃn artha-ÓÃstraæ prati drÃg yathÃnanya-sad­ÓÃn vidadhÃsi tathà kuru | tadÃhaæ tvÃæ ÓÃsana-Óatena yojayi«yÃmi | atha vi«ïu-Óarmà taæ rÃjÃnam Ãha-deva ÓrÆyatÃæ me tathya-vacanam | nÃhaæ vidyÃ-vikrayaæ ÓÃsana-ÓatenÃpi karomi | punar etÃæs tava putrÃn mÃsa-«aÂkena yadi nÅti-ÓÃstraj¤Ãn na karomi tata÷ sva-nÃma-tyÃgaæ karomi | athÃsau rÃjà tÃæ brÃhmaïasyÃsambhÃvyÃæ pratij¤Ãæ Órutvà sa-saciva÷ prah­«Âo vismayÃnvitas tasmai sÃdaraæ tÃn kumÃrÃn samarpya parÃæ nirv­tim ÃjagÃma | vi«ïuÓarmaïÃpi tÃn ÃdÃya tad-arthaæ mitra-bheda-mitra-prÃpti-kÃkolÆkÅya-labdha-praïÃÓa-aparÅk«ita-kÃrakÃïi ceti pa¤ca-tantrÃïi racayitvà pÃÂhitÃs te rÃjaputrÃ÷ | te'pi tÃny adhÅtya mÃsa-«aÂkena yathoktÃ÷ saæv­ttÃ÷ | tata÷ prabh­ty etat pa¤catantrakaæ nÃma nÅti-ÓÃstraæ bÃlÃvabodhanÃrthaæ bhÆtale prav­ttam | kiæ bahunÃ- adhÅte ya idaæ nityaæ nÅti-ÓÃstraæ Ó­ïoti ca | na parÃbhavam Ãpnoti ÓakrÃd api kadÃcana ||Panc_0.7|| iti kathÃ-mukham | *********************************************************************** mitra-bheda÷ vardhamÃna-v­ttÃnta÷ athÃta÷ prÃrabhyate mitra-bhedo nÃma prathamaæ tantram | yasyÃyam Ãdima÷ Óloka÷- vardhamÃno mahÃn sneha÷ siæha-go-v­«ayor vane | piÓunenÃtilubdhena jambukena vinÃÓita÷ ||Panc_1.1|| tad yathÃnuÓrÆyate | asti dak«iïÃtye janapade mahilÃropyaæ nÃma nagaram | tatra dharmopÃrjita-bhÆri-vibhavo vardhamÃnako nÃma vaïik-putro babhÆva | tasya kadÃcid rÃtrau ÓayyÃrƬhasya cintà samutpannà | tat prabhÆte'pi vitte'rthopÃyÃÓ cintanÅyÃ÷ kartavyÃÓ ceti | yata uktaæ ca- nahi tad vidyate kiæcid yad arthena na siddhyati | yatnena matimÃæs tasmÃd artham ekaæ prasÃdhayet ||Panc_1.2|| yasyÃryas tasya mitrÃïi yasyÃrthÃs tasya bÃndhavÃ÷ | yasyÃrthÃ÷ sa pumÃæ loke yasyÃrthÃ÷ sa ca paï¬ita÷ ||Panc_1.3|| na sà vidyà na tad dÃnaæ na tac chilpaæ na sà kalà | na tat sthairyaæ hi dhaninÃæ yÃcakair yan na gÅyate ||Panc_1.4|| iha loke hi dhaninÃæ paro 'pi svajanÃyate | svajano 'pi daridrÃïÃæ sarvadà durjanÃyate ||Panc_1.5|| arthebhyo 'pi hi v­ddhebhya÷ saæv­ttebhya itas tata÷ | pravartante kriyÃ÷ sarvÃ÷ parvatebhya ivÃpagÃ÷ ||Panc_1.6|| pÆjyate yad apÆjyo 'pi yad agamyo 'pi gamyate | vandyate yad avandyo 'pi sa prabhÃvo dhanasya ca ||Panc_1.7|| aÓanÃd indriyÃïÅva syu÷ kÃryÃïy akhilÃny api | etasmÃt kÃraïÃd vittaæ sarva-sÃdhanam ucyate ||Panc_1.8|| arthÃrthÅ jÅva-loko 'yaæ ÓmaÓÃnam api sevate | tyaktvà janayitÃraæ svaæ ni÷svaæ yacchati dÆrata÷ ||Panc_1.9|| gata-vayasÃm api puæsÃæ ye«Ãm arthà bhavanti te taruïÃ÷ | arthe tu ye hÅnà v­ddhÃs te yauvane'pi syu÷ ||Panc_1.10|| sa cÃrtha÷ puru«ÃïÃæ «a¬bhr upÃyair bhavati bhik«Ãyà n­pa-sevayà k­«i-karmaïà vidyopÃrjanena vyavahÃreïa vaïik-karmaïà và | sarve«Ãm api te«Ãæ vÃïijyenÃtirask­to 'rtha-lÃbha÷ syÃt | uktaæ ca yata÷- k­tà bhik«Ãnekair vitarati n­po nocitam aho k­«i÷ kli«Âà vidyà guru-vinaya-v­ttyÃtivi«amà | kusÅdÃd dÃridryaæ parakaragata-granthi-ÓamanÃn na manye vÃïijyÃt kim api paramaæ vartanam iha ||Panc_1.11|| upÃyÃnÃæ ca sarve«Ãm upÃya÷ païya-saægraha÷ | dhanÃrthaæ Óasyate he ekas tad-anya÷ saæÓayÃtmaka÷ ||Panc_1.12|| tac ca vÃïijyaæ sapta-vidham arthÃgamÃya syÃt | tad yathà gÃndhika-vyavahÃra÷, nik«epa-praveÓa÷, go«Âhika-karma, paricita-grÃhakÃgama÷, mithyÃ-kraya-kathanam, kÆÂa-tulÃ-mÃnam, deÓÃntarÃd bhÃï¬Ãnayanaæ ceti | uktaæ ca- païyÃnÃæ gÃndhikaæ païyaæ kim anyai÷ käcanÃdibhi÷ | yatraikena ca yat krÅtaæ tac chatena pradÅyate ||Panc_1.13|| nik«epe patite harmye Óre«ÂhÅ stauti sva-devatÃm | nik«epÅ mriyate tubhyaæ pradÃsyÃmy upayÃcitam ||Panc_1.14|| go«Âhika-karma-niyukta÷ Óre«ÂhÅ cintayati cetasà h­«Âa÷ | vasudhà vasu-sampÆrïà mayÃdya labdhà kim anyena ||Panc_1.15|| paricitam Ãgacchantaæ grÃhakam utkaïÂhyà vilokayÃsau | h­«yati tad-dhana-labdho yadvat putreïa jÃtena ||Panc_1.16|| anyac ca- pÆrïÃpÆrïe mÃne paricita-jana-va¤canaæ tathà nityam | mithyÃ-krayasya kathanaæ prak­tir iyaæ syÃt kirÃtÃnÃm ||Panc_1.17|| dviguïaæ triguïaæ vittaæ bhÃï¬a-kraya-vicak«aïÃ÷ | prÃpnuvanty udyamÃl lokà dÆra-deÓÃntaraæ gatÃ÷ ||Panc_1.18|| ity evaæ sampradhÃrya mathurÃ-gÃmÅni bhÃï¬Ãny ÃdÃya ÓubhÃyÃæ tithau guru-janÃnuj¤Ãta÷ surathÃdhirƬha÷ prasthita÷ | tasya ca maÇgala-v­«abha saæjÅvaka-nandaka-nÃmÃnau g­hotpannau dhÆrvo¬hÃrau sthitau | tayor eka÷ saæjÅvakÃbhidhÃno yamunÃ-kaccham avatÅrïa÷ sampaÇka-pÆram ÃsÃdya kalita-caraïo yuga-bhaÇgaæ vidhÃya vi«asÃda | atha taæ tad-avastham Ãlokya vardhamÃna÷ paraæ vi«Ãdam Ãgamat | tad arthaæ ca snehÃrdra-h­dayas tri-rÃtraæ prayÃïa-bhaÇgam akarot | atha taæ vi«aïïam Ãlokya síthikair abhihitam- bho÷ Óre«Âhin ! kim evaæ v­«abhasya k­te siæha-vyÃghra-samÃkule bahv-apÃye'smin vane samasta-sÃrthas tvayà sandehe niyojita÷ | uktaæ ca- na svalpasya k­te bhÆri nÃÓayen matimÃn nara÷ | etad evÃtra pÃï¬ityaæ yat svalpÃd bhÆri-rak«aïam ||Panc_1.19|| athÃsau tad avadhÃrya saæjÅvakasya rak«Ã-puru«Ãn nirÆpyÃÓe«a-sÃrthaæ nÅtvà prasthita÷ | atha rak«Ã-puru«Ã api bahv-apÃyaæ tad-vanaæ viditvà saæjÅvakaæ parityajya p­«Âhato gatvÃ'nyedyus taæ sÃrthavÃhaæ mithyÃhu÷- svÃmin, m­to 'sau saæjÅvaka÷ | asmÃbhis tu sÃrthavÃhasyÃbhÅ«Âa iti matvà vahninà saæsk­ta÷ iti | tac chrutvà sÃrthavÃha÷ k­taj¤atayà snehÃrdra-h­dayas tasyaurdhva-dehika-kriyà v­«otsargÃdikÃ÷ sarvÃÓ cakÃra | saæjÅvako 'py Ãyu÷-Óe«atayà yamunÃ-salila-miÓrai÷ ÓiÓirataravÃtair ÃpyÃyita-ÓarÅra÷ kathaæcid apy utthÃya yamunÃ-taÂam upapede | tatra marakata-sad­ÓÃni bÃla-t­ïÃgrÃïi bhak«ayan katipayair ahobhir hara-v­«abha iva pÅna÷ kakudmÃn balavÃæÓ ca saæv­tta÷ | pratyahaæ valmÅka-ÓikharÃgrÃïi Ó­ÇgÃbhyÃæ vidÃrayan garjamÃna Ãste | sÃdhu cedam ucyate- arak«itaæ ti«Âhati deva-rak«itaæ surak«itaæ deva-hataæ vinaÓyati | jÅvaty anÃtho 'pi vane visarjita÷ k­ta-prayatno 'pi g­he vinaÓyati ||Panc_1.20|| atha kadÃcit piÇgalako nÃma siæha÷ sarva-m­ga-pariv­ta÷ pipÃsÃkula udaka-pÃnÃrthaæ yamunÃ-taÂam avatÅrïa÷ saæjÅvakasya gambhÅratara-rÃvaæ dÆrÃd evÃÓ­ïot | tac chrutvÃ'tÅva vyÃkula-h­daya÷ sasÃdhvasam ÃkÃraæ pracchÃdya baÂa-tale catur-maï¬alÃvasthÃnenÃvasthita÷ | caturmaï¬alÃvasthÃnaæ tv idaæ- siæha÷ siæhÃnuyÃyina÷ kÃkaravÃ÷ kiv­ttà iti | atha tasya karaÂaka-damanaka-nÃmÃnau dvau Ó­gÃlau mantri-putrau bhra«ÂÃdhikÃrau sadÃnuyÃyinÃv ÃstÃm | tau ca parasparaæ mantrayata÷ | tatra damanako 'bravÅt- bhadra karaÂaka, ayaæ tÃvad asmat-svÃmÅ piÇgalaka udaka-grahaïÃrthaæ yamunÃ-kaccham avatÅrya sthita÷ | sa kiæ nimittaæ pipÃsÃkulo 'pi niv­ttya vyÆha-racanÃæ vidhÃya daurmanasyenÃbhibhÆto 'tra baÂa-tale sthita÷ | karaÂaka Ãha- bhadra kim Ãvayor anena vyÃpÃreïa uktaæ ca yata÷- avyÃpare«u vyÃpÃraæ yo nara÷ kartum icchati | sa eva nidhanaæ yÃti kÅlotpÃÂÅva vÃnara÷ ||Panc_1.21|| kathà 1 kÅlotpÃÂi-vÃnara-kathà kasmiæÓcin nagarÃbhyÃÓe kenÃpi vaïik-putreïa taru-khaï¬a-madhye devatÃyatanaæ kartum Ãrabdham | tatra ca ye karmakarÃ÷ sthÃpanÃdaya÷ | te madhyÃhna-belÃyÃm ÃhÃrÃrthaæ nagara-madhye gacchanti | atha kadÃcit tatrÃnu«aÇgikaæ vÃnara-yÆtham itaÓ cetaÓ ca paribhramad Ãgatam | tatraikasya kasyacic chilpino 'rdha-sphÃÂito '¤jana-v­k«a-dÃrumaya÷ stambha÷ khadira-kÅlakena madhya-nihitena ti«Âhati | etasminn antare te vÃnarÃs taru-Óikhara-prasÃda-Ó­Çga-dÃru-paryante«u yathecchayà krŬitum ÃrabdhÃ÷ | ekaÓ ca te«Ãæ pratyÃsanna-m­tyuÓ cÃpalyÃt tasminn ardha-sphoÂita-stambhe upaviÓya pÃïibhyÃæ kÅlakaæ saæg­hya yÃvad utpÃdayitum Ãrebhe tÃvat tasya stambha-madhya-gata-v­«aïasya sva-sthÃnÃc calita-kÅlakena yad v­ttaæ tat prÃg eva niveditam | ato 'haæ bravÅmi- avyÃpÃre«u iti | Ãvayor bhak«ita-Óe«a ÃhÃro 'sty eva | tat kim anena vyÃpÃreïa | damanaka Ãha tat kiæ bhavÃn ÃhÃrÃrthÅ kevalam eva | tan na yuktam | uktaæ ca- suh­dÃm upakÃraïÃd dvi«atÃm apy apakÃraïÃt | n­pa-saæÓraya i«yate budhair jaÂharaæ ko na bibharti kevalam ||Panc_1.22|| kiæ ca- yasmi¤ jÅvanti jÅvanti bahava÷ so 'tra jÅvatu | vayÃæsi kiæ na kurvanti ca¤cvà svodara-pÆraïam ||Panc_1.23|| tathà ca- yaj jÅvyate k«aïam api prathitaæ manu«yair vij¤Ãna-Óaurya-vibhavÃrya-guïai÷ sametam | tan nÃma jÅvitam iha pravadanti taj-j¤Ã÷ kÃko 'pi jÅvati cirÃya baliæ ca bhuÇkte ||Panc_1.24|| yo nÃtmanà na ca pareïa ca bandhu-varge dÅne dayÃæ na kurute na ca martya-varge | kiæ tasya jÅvita-phalaæ hi manu«ya-loke kÃko 'pi jÅvati cirÃya baliæ ca bhuÇkte ||Panc_1.25|| supÆrà syÃt kunadikà supÆro mÆ«ikäjali÷ | susaætu«Âa÷ kÃpuru«a÷ svalpakenÃpi tu«yati ||Panc_1.26|| kiæ ca- kiæ tena jÃtu jÃtena mÃÂur yauvana-hÃriïà | Ãrohati na ya÷ svasya vaæÓasyÃgre dhvajo yathà ||Panc_1.27|| parivartini saæsÃre m­ta÷ ko và na jÃyate | jÃtas tu gaïyate so 'tra ya÷ sphurec ca ÓriyÃdhika÷ ||Panc_1.28|| kiæ ca- jÃtasya nadÅ-tÅre tasyÃpi t­ïasya janma-sÃphalyam | yat salila-majjanÃkula-jana-hastÃlambanaæ bhavati ||Panc_1.29|| tathà ca- stimitonnata-sa¤cÃrà jana-santÃpa-hÃriïa÷ | jÃyante viralà loke jaladà iva sajjanÃ÷ ||Panc_1.30|| niratiÓayaæ garimÃïaæ tena jananyÃ÷ smaranti vidvÃæsa÷ | yat kam api vahati garbhaæ mahatÃm api yo gurur bhavati ||Panc_1.31|| aprakaÂÅk­ta-Óakti÷ Óakto 'pi janas tiraskriyÃæ labhate | nivasann antar-dÃruïi laÇghyo vahnir na tu jvalita÷ ||Panc_1.32|| karaÂaka Ãha- ÃvÃæ tÃvad apradhÃnau tat kim Ãvayor anena vyÃpareïa | uktaæ ca- ap­«Âo 'trÃpradhÃno yo brÆte rÃj¤a÷ pura÷ kudhÅ÷ | na kevalam asaæmÃnaæ labhate ca vi¬ambanam ||Panc_1.33|| tathà ca- vacas tatra prayoktavyaæ yatroktaæ labhate phalam | sthÃyÅ bhavati cÃtyantaæ rÃga÷ Óukla-paÂe yathà ||Panc_1.34|| damaka Ãha- mà maivaæ vada | apradhÃna÷ pradhÃna÷ syÃt sevate yadi pÃrthivam | pradhÃno 'py apradhÃna÷ syÃd yadi sevÃ-vivarjita÷ ||Panc_1.35|| yata uktaæ ca- Ãsannam eva n­patir bhajate manu«yaæ vidyÃ-vihÅnam akulÅnam asaæsk­taæ và | prÃyeïa bhÆmi-pataya÷ pramadà latÃÓ ca yat pÃrÓvato bhavati tat parive«Âayanti ||Panc_1.36|| tathà ca- kopa-prasÃda-vastÆni ye vicinvanti sevakÃ÷ | Ãrohanti Óanai÷ paÓcÃd dhunvantam api pÃrthivam ||Panc_1.37|| vidyÃvatÃæ mahecchÃnÃæ Óilpa-vikrama-ÓÃlinÃm | sevÃ-v­tti-vidÃæ caiva nÃÓraya÷ pÃrthivaæ vinà ||Panc_1.38|| ye jÃty-Ãdi-mahotsÃhÃn narendrÃn nopayÃnti ca | te«Ãm Ãmaraïaæ bhik«Ã prÃyaÓcittaæ vinirmitam ||Panc_1.39|| ye ca prÃhur durÃtmÃno durÃrÃdhyà mahÅbhuja÷ | pramÃdÃlasya-jìyÃni khyÃpitÃni nijÃni tai÷ ||Panc_1.40|| sarpÃn vyÃghrÃn gajÃn siæhÃn d­«ÂvopÃyair vaÓÅk­tÃn | rÃjeti kiyatÅ mÃtrà dhÅmatÃm apramÃdinÃm ||Panc_1.41|| rÃjÃnam eva saæÓritya vidvÃn yÃti parÃæ gatim | vinà malayam anyatra candanaæ na prarohati ||Panc_1.42|| dhavalÃny ÃtapatrÃïi vÃjinaÓ ca manoramÃ÷ | sadà mattÃÓ ca mÃtaÇgÃ÷ prasanne sati bhÆpatau ||Panc_1.43|| karaÂaka Ãha- atha bhavÃn kiæ kartumanÃ÷ ? so 'bravÅt- adyÃsmat-svÃmÅ piÇgalako bhÅto bhÅta-parivÃraÓ ca vartate | tadainaæ gatvà bhaya-kÃraïaæ vij¤Ãya sandhi-vigraha-yÃna-Ãsana-saæÓraya-dvaidhÅ-bhÃvÃnÃm ekatamena saævidhÃsye | karaÂaka Ãha- kathaæ vetti bhavÃn yad bhayÃvi«Âo 'yaæ svÃmÅ ? so 'bravÅt- j¤eyaæ kim atra ? yata uktaæ ca- udÅrito 'rtha÷ paÓunÃpi g­hate hayÃÓ ca nÃgÃÓ ca vahanti coditÃ÷ | anuktam apy Æhati paï¬ito jana÷ pareÇgita-j¤Ãna-phjalà hi buddhaya÷ ||Panc_1.44|| tathà ca manu÷ (8.26)- ÃkÃrair iÇgitair gatyà ce«Âayà bhëaïena ca | netra-vaktra-vikÃraiÓ ca lak«yate'ntargataæ mana÷ ||Panc_1.45|| tad adyainaæ bhayÃkulaæ prÃpya sva-buddhi-prabhÃvena nirbhayaæ k­tvà vaÓÅk­tya ca nijÃæ sÃcivya-padavÅæ samÃsÃdayi«yÃmi | karaÂaka Ãha- anabhij¤o bhavÃn sevÃ-dharmasya | tat katham enaæ vaÓÅkari«yasi ? so 'bravÅt- katham ahaæ sevÃnabhij¤a÷ ? mayà hi tÃtotsaÇge krŬatÃbhyÃgata-sÃdhÆnÃæ nÅti-ÓÃstraæ paÂhatà yac chrutaæ sevÃ-dharmasya sÃraæ tad h­di sthÃpitam | ÓrÆyatÃæ tac cedam- suvarïa-pu«pitÃæ p­thvÅæ vicinvanti narÃs traya÷ | ÓÆraÓ ca k­ta-vidyaÓ ca yaÓ ca jÃnÃti sevitum ||Panc_1.46|| sà sevà yà prabhu-hità grÃhyà vÃkya-viÓe«ata÷ | ÃÓrayet pÃrthivaæ vidvÃæs tad-dvÃreïaiva nÃnyathà ||Panc_1.47|| yo na vetti guïÃn yasya na taæ seveta paï¬ita÷ | na hi tasmÃt phalaæ ki¤cit suk­«ÂÃd Æ«arÃd iva ||Panc_1.48|| dravya-k­ti-hÅno 'pi sevya÷ sevya-guïÃnvita÷ | bhavaty ÃjÅvanaæ tasmÃt phalaæ kÃlÃntarÃd api ||Panc_1.49|| api sthÃïuvad ÃsÅna÷ Óu«yan parigata÷ k«udhà | na tv aj¤ÃnÃtma-sampannÃd v­ttim Åhate paï¬ita÷ ||Panc_1.50|| sevaka÷ svÃminaæ dve«Âi k­païaæ paru«Ãk«aram | ÃtmÃnaæ kiæ sa na dve«Âi sevyÃsevyaæ na vetti ya÷ ||Panc_1.51|| yasyÃÓritya viÓrÃmaæ k«udhÃrtà yÃnti sevakÃ÷ | so 'rkavan n­patis tyÃjya÷ sadà pu«pa-phalo 'pi san ||Panc_1.52|| rÃja-mÃtari devyÃæ ca kumÃre mukhya-mantriïi | purohite pratÅhÃre sadà varteta rÃjavat ||Panc_1.53|| jÅveti prabruvan prokta÷ k­tyÃk­tya-vicak«aïa÷ | karoti nirvikalpaæ ya÷ sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.54|| prabhu-prasÃdajaæ vittaæ suprÃptaæ yo nivedayet | vastrÃdyaæ ca dadhÃty aÇge sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.55|| anta÷-pura-carai÷ sÃrdhaæ yo na mantraæ samÃcaret | na kalatrair narendrasya sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.56|| dyÆtaæ yo yama-dÆtÃbhaæ hÃlÃæ hÃlÃhalopamam | paÓyed dÃrÃn v­thÃkÃrÃn sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.57|| yuddha-kÃle'graïÅr ya÷ syÃt sadà p­«ÂhÃnuga÷ pure | prabhor dvÃrÃÓrito harmye sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.58|| sammato 'haæ vibhor nityam iti matvà vyatikramet | k­cchre«v api na maryÃdÃæ sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.59|| dve«i-dve«a-paro nityam i«ÂÃnÃm i«Âa-karma-k­t | yo naro nara-nÃthasya sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.60|| prokta÷ pratyuttaraæ nÃha viruddhaæ prabhunà na ya÷ | na samÅpe hasaty uccai÷ sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.61|| up raïaæ Óaraïaæ tadvan manyate bhaya-varjita÷ | pravÃsaæ sva-purÃvÃsaæ sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.62|| na kuryÃn naranÃthasya yo«idbhi÷ saha saægatim | na nindÃæ na vivÃdaæ ca sa bhaved rÃja-vallabha÷ ||Panc_1.63|| karaÂaka Ãha- atha bhavÃæs tatra gatvà kiæ tÃvat prathamaæ vak«yati tat tÃvad ucyatÃm | damanaka Ãha- uttarÃd uttaraæ vÃkyaæ vadatÃæ samprajÃyate | suv­«Âi-guïa-sampannÃd bÅjÃd bÅjam ivÃparam ||Panc_1.64|| apÃya-sandarÓanajÃæ vipattim upÃya-sandarÓanajÃæ ca siddhim | medhÃvino nÅti-guïa-prayuktÃæ pura÷ sphurantÅm iva varïayanti ||Panc_1.65|| eke«Ãæ vÃci Óukavad anye«Ãæ h­di mÆkavat | h­di vÃci tathÃnye«Ãæ valgu valgantiu sÆktaya÷ ||Panc_1.66|| na ca aham aprÃpta-kÃlaæ vak«ye | Ãkarïitaæ mayà nÅti-sÃraæ pitu÷ pÆrvam utsaÇgaæ hi ni«evatà | aprÃpta-kÃlaæ vacanaæ b­haspatir api bruvan | labhate bahv-avaj¤Ãnam apamÃnaæ ca pu«kalam ||Panc_1.67|| karaÂaka Ãha- durÃrÃdhyà hi rÃjÃna÷ parvatà iva sarvadà | vyÃlÃkÅrïÃ÷ suvi«amÃ÷ kaÂhinà du«Âa-sevitÃ÷ ||Panc_1.68|| tathà ca- bhogina÷ ka¤cukÃvi«ÂÃ÷ kuÂilÃ÷ krÆra-ce«ÂitÃ÷ | sudu«Âà mantra-sÃdhyÃÓ ca rÃjÃna÷ pannagà iva ||Panc_1.69|| dvi-jihvÃ÷ krÆra-karmÃïo 'ni«ÂhÃÓ chidrÃnusÃriïa÷ | dÆrato 'pi hi paÓyanti rÃjÃno bhujagà iva ||Panc_1.70|| svalpam apy apakurvanti ye'bhÅ«Âà hi mahÅpate÷ | te vahnÃv iva dahyante pataÇgÃ÷ pÃpa-cetasa÷ ||Panc_1.71|| durÃrohaæ padaæ rÃj¤Ãæ sarva-loka-namask­tam | svalpenÃpy apakÃreïa brÃhmaïyam iva du«yati ||Panc_1.72|| durÃrÃdhyÃ÷ Óriyo rÃj¤Ãæ durÃpà du«parigrahÃ÷ | ti«Âhanty Ãpa ivÃdhÃre ciram Ãtmani saæsthitÃ÷ ||Panc_1.73|| damanaka Ãha- satyam etat param | kintu- yasya yasya hi yo bhÃvas tena tena samÃcaret | anupraviÓya medhÃvÅ k«ipram Ãtma-vaÓaæ nayet ||Panc_1.74|| bhartuÓ cittÃnuvartitvaæ suv­ttaæ cÃnujÅvinÃm | rÃk«asÃÓ cÃpi g­hyante nityaæ chandÃnuvartibhi÷ ||Panc_1.75|| saru«i n­pe stuti-vacanaæ tad-abhimate prema tad-dvi«i dve«a÷ | tad-dÃnasya ca Óaæsà amantra-tantraæ vaÓÅkaraïam ||Panc_1.76|| karaÂaka Ãha- yady evam abhimataæ tarhi ÓivÃs te panthÃna÷ santu | yathÃbhila«itam anu«ÂhÅyatÃm | so 'pi praïamya piÇgalakÃbhimukhaæ pratasthe | athÃgacchantaæ damanakam Ãlokya piÇgalako dvÃstham abravÅt- apasÃryatÃæ vetra-latà | ayam asmÃkaæ cirantano mantriputro damanako 'vyÃhata-praveÓa÷ | tat praveÓyatÃæ dvitÅya-maï¬ala-bhÃgÅ | iti | sa Ãha- yathÃvÃdÅd bhavÃn iti | athopas­tya damanako nirdi«Âa Ãsane piÇgalakaæ praïamya prÃptÃnuj¤a upavi«Âa÷ | sa tu tasya naka-kuliÓÃlaÇk­taæ dak«iïa-pÃïim upari dattvà mÃna-pura÷-saram uvÃca- api Óivaæ bhavata÷ | kasmÃc cirÃd d­«Âo 'si ? damanaka Ãha- na kiæcid deva-pÃdÃnÃm asmÃbhi÷ prayojanam | paraæ bhavatÃæ prÃpta-kÃlaæ vaktavyam yata uttama-madhyamÃdhamai÷ sarvair api rÃj¤Ãæ prayojanam | uktaæ ca- dantasya ni«ko«aïakena nityaæ karïasya kaï¬Æyanakena vÃpi | t­ïena kÃryaæ bhavatÅÓvarÃïÃæ kim ÃÇga vÃggha-stavatà nareïa ||Panc_1.77|| tathà vayaæ deva-pÃdÃnÃm anvayÃgatà bh­tyà Ãpatsv api p­«Âha-gÃmino yadyapi svam adhikÃraæ na labhÃmahe tathÃpi deva-pÃdÃnÃm etad yuktaæ na bhavati | uktaæ ca- sthÃne«v eva niyoktavyà bh­tyà ÃbharaïÃni ca | na hi cƬÃmaïi÷ pÃde prabhavÃmÅti badhyate ||Panc_1.78|| yata÷- anabhij¤o guïÃnÃæ yo na bh­tyair anugamyate | dhanìhyo 'pi kulÅno 'pi kramÃYÃto 'pi bhÆpati÷ ||Panc_1.79|| uktaæ ca- asamai÷ samÅyamÃna÷ samaiÓ ca parihÅyamÃïa-sat-kÃra÷ | dhuri yo na yujyamÃnas tribhir artha-patiæ tyajati bh­tya÷ ||Panc_1.80|| yac cÃvivekitayà rÃj¤Ã bh­tyÃnuttama-pada-yogyÃn hÅnÃdhama-sthÃne niyojayati, na te tatraiva sa bhÆpater do«o na te«Ãm | uktaæ ca- kanaka-bhÆ«aïa-saÇgrahaïocito yadi maïis trapuïi pratibadhyate | na sa virauti na cÃpi sa Óobhate bhavati yojayitur vacanÅyatà ||Panc_1.81|| yac ca svÃmy evaæ vadati cirÃd d­Óyate | tad api ÓrÆyatÃm- savya-dak«iïayor yatra viÓe«o nÃsti hastayo÷ | kas tatra k«aïam apyÃryo vidyamÃna-gatir bhavet ||Panc_1.82|| kÃce maïir maïau kÃco ye«Ãæ buddhir vikalpate | na te«Ãæ sannidhau bh­tyo nÃma-mÃtro 'pi ti«Âhati ||Panc_1.83|| parÅk«akà yatra na santi deÓe nÃrghanti ratnÃni samudrajÃni | ÃbhÅra-deÓe kila candrakÃntaæ tribhir varÃÂair vipaïanti gopÃ÷ ||Panc_1.84|| lohitÃkhyasya ca maïe÷ padmarÃgasya cÃntaram | yatra nÃsti kathaæ tatra kriyate ratna-vikraya÷ ||Panc_1.85|| nirviÓe«aæ yadà svÃmÅ samaæ bh­tye«u vartate | tatrodyama-samarthÃnÃm utsÃha÷ parihÅyate ||Panc_1.86|| na vinà pÃrthivo bh­tyair na bh­tyÃ÷ pÃrthivaæ vinà | te«Ãæ ca vyavahÃro 'yaæ paraspara-nibandhana÷ ||Panc_1.87|| bh­tyair vinà svayaæ rÃjà lokÃnugraha-kÃribhi÷ | mayÆkhair iva dÅptÃæÓus tejasvy api na Óobhate ||Panc_1.88|| arai÷ sandhÃryate nÃbhir nÃbhau cÃrÃ÷ prati«ÂhitÃ÷ | svÃmi-sevakayor evaæ v­tti-cakraæ pravartate ||Panc_1.89|| Óirasà vidh­tà nityaæ snehena paripÃlitÃ÷ | keÓà api virajyante ni÷snehÃ÷ kiæ na sevakÃ÷ ||Panc_1.90|| rÃjà tu«Âo hi bh­tyÃnÃm artha-mÃtraæ prayacchati | te tu saæmÃna-mÃtreïa prÃïair apy upakurvate ||Panc_1.91|| evaæ j¤Ãtvà narendreïa bh­tyÃ÷ kÃryà vicak«aïÃ÷ | kulÅnÃ÷ Óaurya-saæyuktÃ÷ Óaktà bhaktÃ÷ kramÃgatÃ÷ ||Panc_1.92|| ya÷ k­tvà suk­taæ rÃj¤o du«karaæ hitam uttamam | lajjayà vakti no ki¤cit tena rÃjà sahÃyavÃn ||Panc_1.93|| yasmin k­tyaæ samÃveÓya nirviÓaÇkena cetasà | Ãsyate sevaka÷ sa syÃt kalatram iva cÃparam ||Panc_1.94|| yo 'nÃhÆta÷ samabhyeti dvÃri ti«Âhati sarvadà | p­«Âha÷ satyaæ mitaæ brÆte sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.95|| anÃdi«Âo 'pi bhÆpasya d­«Âvà hÃnikaraæ ca ya÷ | yatate tasya nÃÓÃya sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.96|| tìito 'pi durukto 'pi daï¬ito 'pi mahÅbhujà | yo na cintayate pÃpaæ sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.97|| na garvaæ kurute mÃne nÃpamÃne ca tapyate | svÃkÃraæ rak«ayed yas tu sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.98|| na k«udhà pŬyate yas tu nidrayà na kadÃcana | na ca ÓÅtÃtapÃdyaiÓ ca sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.99|| Órutvà sÃægrÃmikÅæ vÃrtÃæ bhavi«yÃæ svÃminaæ prati | prasannÃsyo bhaved yas tu sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.100|| sÅmà v­ddhiæ samÃyÃti Óukla-pak«a ivo¬urà| niyoga-saæsthite yasmin sa bh­tyo 'rho mahÅbhujÃm ||Panc_1.101|| sÅmà saækocam ÃyÃti vahnau carma ivÃhitam | sthite yasmin sa tu tyÃjyo bh­tyo rÃjyaæ samÅhatà ||Panc_1.102|| tathà ӭgÃlo 'yam iti manyamÃnena mamopari svÃminà yady avaj¤Ã kriyate tad apy ayuktam | uktaæ ca yata÷- kauÓeyaæ k­mijaæ suvarïam upalÃd durvÃpi goromata÷ paÇkÃt tÃmarasaæ ÓaÓÃÇka udadher indÅvaraæ gomayÃt | këÂhÃd agnir ahe÷ phaïÃd api maïir go-pittato rocanà prÃkÃÓyaæ sva-guïodayena guïino gacchanti kiæ janmanà ||Panc_1.103|| mÆ«ikà g­ha-jÃtÃpi hantavyà svÃpa-kÃriïÅ | bhak«ya-pradÃnair jÃro hitak­t prÃpyate janai÷ ||Panc_1.104|| eraï¬a-bhiï¬Ãrka-nalai÷ prabhÆtair api sa¤citai÷ | dÃru-k­tyaæ yathà nÃsti tathaivÃj¤ai÷ prayojanam ||Panc_1.105|| kiæ bhaktenÃsamarthena kiæ ÓakternÃpakÃriïà | bhaktaæ Óaktaæ ca mÃæ rÃjan nÃvaj¤Ãtuæ tvam arhasi ||Panc_1.106|| piÇgalaka Ãha- bhavatv evaæ tÃvat | asamartha÷ samartho và cirantanas tvam asmÃkaæ mantri-putra÷ | tad viÓrabdhaæ brÆhi yat ki¤cid vaktukÃma÷ | damanaka Ãha- deva jij¤Ãpyaæ ki¤cid asti | piÇgalaka Ãha- tan nivedayÃbhipretam | so 'bravÅt- api svalpataraæ kÃryaæ yad bhavet p­thivÅ-pate÷ | tan na vÃcyaæ sabhÃ-madhye provÃcedaæ b­haspati÷ ||Panc_1.107|| tad aikÃntike mad-vij¤Ãpyam Ãkarïayantu deva-pÃdÃ÷ | yata÷- «aÂ-karïo bhidyate mantraÓ catu«karïa÷ sthiro bhavet | tasmÃt sarva-prayatnena «aÂkarïaæ varjayet sudhÅ÷ ||Panc_1.108|| atha piÇgalakÃbhiprÃyaj¤Ã vyÃghra-dvÅpi-v­ka-pura÷sarà sarve'pi tad-vaca÷ samÃkarïya saæsadi tat-k«aïÃd eva dÆrÅbhÆtÃ÷ | tataÓ ca damanaka Ãha- udaka-grahaïÃrthaæ prav­ttasya svÃmina÷ kim iha niv­ttyÃvasthÃnam | piÇgalaka Ãha savilak«a-smitam- na ki¤cid api | so 'bravÅt- deva yady anÃkhyeyaæ tat ti«Âhatu | uktaæ ca- dari«u ki¤cit svajane«u ki¤cid gopyaæ vayasye«u sute«u ki¤cit | yuktaæ na và yuktam idaæ vicintya vaded vipaÓcin mahato 'nurodhÃt ||Panc_1.[*100] tac chrutvà piÇgalakaÓ cintayÃmÃsa- yogyo 'yaæ d­Óyate | tat kathayÃmy etasyÃgre Ãtmano 'bhiprÃyam | uktaæ ca- svÃmini guïÃntaraj¤e guïavati bh­tye'nuvartini kalaye | suh­di nirantara-citte nivedya du÷khaæ sukhÅ bhavati ||Panc_1.[*101] bho damanaka Ó­ïo«i Óabdaæ dÆrÃn mahÃntam | so 'bravÅt- svÃmin Ó­ïomi | tat kim | piÇgalaka Ãha- bhadra aham asmÃd vanÃd gantum icchÃmi | damanaka Ãha- kasmÃt | piÇgalaka Ãha - yato 'dyasmad-vane kim apy apÆrvaæ sattvaæ pravi«Âaæ yasyÃyaæ mahÃ-Óabda÷ ÓrÆyate | tasya ca ÓabdÃnurÆpeïa parÃkrameïa bhavitavyam iti | damanaka Ãha- yac-chabda-mÃtrÃd api bhayam upagata÷ svÃmÅ tad apy ayuktam | uktaæ ca- ambhasà bhidyate setus tathà mantro 'py arak«ita÷ | paiÓunyÃd bhidyate sneho bhidyate vÃgbhir Ãtura÷ ||Panc_1.111|| tan na yuktaæ svÃmina÷ pÆrvopÃrjitaæ vanaæ tyaktum | yato bherÅ-veïu-vÅnÃ-m­daÇga-tÃla-paÂaha-ÓaÇkha-kÃhalÃdi-bhedena Óabdà aneka-vidhà bhavanti | tan na kevalÃc chabda-mÃtrÃd api bhetavyam | uktaæ ca- atyutkaÂe ca raudre ca Óatrau prÃpte na hÅyate | dhairyaæ yasya mahÅnÃtho na sa yÃti parÃbhavam ||Panc_1.112|| darÓita-bhaye'pi dhÃtari dhairya-dhvaæso bhaven na dhÅrÃïÃm | Óo«ita-sarasi nidÃghe nitarÃm evoddhata÷ sindhu÷ ||Panc_1.113|| tathà ca- yasya na vipadi vi«Ãda÷ sampadi har«o raïe na bhÅrutvam | taæ bhuvana-traya-tilakaæ janayati jananÅ sutaæ viralam ||Panc_1.114|| tathà ca- Óakti-vaikalya-namrasya ni÷sÃratvÃl laghÅyasa÷ | jannimo mÃnahÅnasya t­ïasya ca samà gati÷ ||Panc_1.115|| api ca- anya-pratÃpam ÃsÃdya yo d­¬hatvaæ na gacchati | jatujÃbharaïasyeva rÆpeïÃpi hi tasya kim ||Panc_1.116|| tad evaæ j¤Ãtvà svÃminà dhairyÃva«Âambha÷ kÃrya÷ | na Óabda-mÃtrÃd bhetavyam | api ca- pÆrvam eva mayà j¤Ãtaæ pÆrïam etad dhi medasà | anupraviÓya vij¤Ãtaæ yÃvac carma ca dÃru ca ||Panc_1.117|| piÇgalaka Ãha- katham etat | so 'bravÅt- kathà 2 Ó­gÃla-dundubhi-kathà kaÓcid gomÃyur nÃma Ó­gÃla÷ k«utk«Ãma-kaïÂha÷ itas tata÷ paribhraman vane sainya-dvaya-saægrÃma-bhÆmim apaÓyat | tasyÃæ ca dundubhe÷ patitasya vÃyu-vaÓÃd vallÅ-ÓÃkhÃgrair hanyamÃnasya Óabdam aÓ­ïot | atha k«ubhita-h­dayaÓ cintayÃmÃsa aho vina«Âo 'smi | tad yÃvan nÃsya proccÃrita-Óabdasya d­«Âi-gocare gacchÃmi tÃvad anyato vrajÃmi | athavà naitad yujyate sahasaiva | bhaye và yadi và har«e samprÃpte yo vimarÓayet | k­tyaæ na kurute vegÃn na sa santÃpam ÃpnuyÃt ||Panc_1.118|| tat tÃvaj jÃnÃmi kasyÃyaæ Óabda÷ | dhairyam Ãlambya vimarÓayan yÃvan mandaæ mandaæ gacchati tÃvad dundubhim apaÓyat | sa ca taæ parij¤Ãya samÅpaæ gatvà svayam eva kautukÃd atìayat | bhÆyaÓ ca har«Ãd acintayat- aho cirÃd etad asmÃkaæ mahodbhojanam Ãpatitam | tan nÆnaæ mÃæsa-medo 's­gbhi÷ paripÆritaæ bhavi«yati | tata÷ paru«a-carmÃvaguïÂhitaæ tat katham api vidÃryaikadeÓe chidraæ k­tvà saæh­«Âa-manà madhye pravi«Âa÷ | paraæ carma-vidÃraïato daæ«ÂrÃbhaÇga÷ samajani | atha nirÃÓÅbhÆtas tad-dÃru-Óe«am avalokya Ólokam enam apaÂhat pÆrvam eva mayà j¤Ãtam iti | ato na Óabda-mÃtrÃd bhetavyam | piÇgalaka Ãha- bho÷ paÓyÃyaæ mama sarvo 'pi parigraho bhaya-vyÃkulita-manÃ÷ palÃyitum icchati | tat katham ahaæ dhairyÃd ava«Âambhaæ karomi | so 'bravÅt- svÃmin nai«Ãm e«a do«a÷ | yata÷ svÃmi-sad­Óà evaæ bhavanti bh­tyÃ÷ | uktaæ ca- aÓva÷ Óastraæ ÓÃstraæ vÅïà vÃïÅ naraÓ ca nÃrÅ ca | puru«a-viÓe«aæ prÃptà bhavanty ayogyÃÓ ca yogyÃÓ ca ||Panc_1.119|| tat-pauru«Ãva«Âaæ k­tvà tvaæ tÃvad atraiva pratipÃlaya yÃvad aham etac chabda-svarÆpaæ j¤ÃtvÃgacchÃmi | tata÷ paÓcÃd yathocitaæ kÃryam iti | piÇgalaka Ãha- kiæ tatra bhavÃn gantum utsahate | sa Ãha- kiæ svÃmy-ÃdeÓÃt sad-bh­tya k­tyÃk­tyam asti | uktaæ ca- svÃmy-ÃdeÓÃt subh­tyasya na bho÷ sa¤jÃyate kvacit | praviÓen mukham Ãheyaæ dustaraæ và mahÃrïavam ||Panc_1.120|| tathà ca- svÃmy-Ãdi«Âas tu yo bh­tya÷ samaæ vi«amam eva ca | manyate na sa sandhÃryo bhÆbhujà bhÆtim icchatà ||Panc_1.121|| piÇgalaka Ãha- bhadraæ, yady evaæ tad gaccha | ÓivÃs te panthÃna÷ santu iti | damanako 'pi tam praïamya saæjÅvaka-ÓabdÃnu«arÅ pratasthe | atha damanake gate bhaya-vyÃkula-manÃ÷ piÇgalakaÓ cintayÃmÃsa- aho na Óobhanaæ k­taæ mayà | yat tasya viÓvÃsaæ gatvÃtmÃbhiprÃyo nivedita÷ | kadÃcid damanako 'yam ubhaya-vetano bhÆtvà mamopari du«Âa-buddhi÷ syÃd bhra«ÂÃdhikÃratvÃt | uktaæ ca- ye bhavanti mahÅpasya sammÃnita-vimÃnitÃ÷ | yatante tasya nÃÓÃya kulÅnà api sarvadà ||Panc_1.122|| tat tÃvad asya cikÅr«itaæ vettum anyat sthÃnÃntaraæ gatvà pratipÃlayÃmi | kadÃcid damanakas tam ÃdÃya mÃæ vyÃpÃdayitum icchati | uktaæ ca- na badhyante hy aviÓvastà balibhir durbalà api | viÓvastÃs tv eva badhyante balavanto 'pi durbalai÷ ||Panc_1.123|| b­haspater api prÃj¤o na viÓvÃse vrajen nara÷ | ya icched Ãtmano v­ddhim Ãyu«yaæ ca sukhÃni ca ||Panc_1.124|| Óapathai÷ sandhitasyÃpi na viÓvÃse vrajed ripo÷ | rÃjya-lÃbhodyato v­tra÷ Óakreïa Óapathair hata÷ ||Panc_1.125|| na viÓvÃsaæ vinà Óatrur devÃnÃm api siddhyati | viÓvÃsÃt tridaÓendreïa diter garbho vidÃrita÷ ||Panc_1.126|| evaæ sampradhÃrya sthÃnÃntaraæ gatvà damanaka-mÃrgam avalokayann ekÃkÅ tasthau | damanako 'pi sa¤jÅvaka-sakÃÓaæ gatvà v­«abho 'yam iti parij¤Ãya h­«Âa-manà vyacintayat- aho Óobhanam Ãpatitam | anenaitasya sandhi-vigraha-dvÃreïa mama piÇgalako vaÓyo bhavi«yatÅti | uktaæ ca- na kaulÅnyÃn na sauhÃrdÃn n­po vÃkye pravartate | mantriïÃæ vÃvad abhyeti vyasanaæ Óokam eva ca ||Panc_1.127|| sadaivÃpadgato rÃjà bhogyo bhavati mantriïÃm | ataeva hi vächanti mantriïa÷ sÃpadaæ n­pam ||Panc_1.128|| yathà necchati nÅroga÷ kadÃcit sucikitsakam | tathÃpad rahito rÃjà sacivaæ nÃbhivächati ||Panc_1.129|| evaæ vicintayan piÇgalakÃbhimukha÷ pratasthe | piÇgalako 'pi tam ÃyÃntaæ prek«ya svÃkÃraæ rak«an yathÃ-pÆrva-sthita÷ damanako 'pi piÇgalaka-sakÃÓaæ gatvà praïamyopavi«Âa÷ | piÇgalaka Ãha - kiæ d­«Âaæ bhavatà tat sattvam ? damanaka Ãha- d­«Âaæ svÃmi-prasÃdÃt | piÇgalaka Ãha- api satyam | damanaka Ãha- kiæ svÃmi-pÃdÃnÃm agre'satyaæ vij¤Ãpyate | uktaæ ca- api svalpam asatyaæ ya÷ puro vadati bhÆbhujÃm | devÃnÃæ ca vinaÓyate sa drutaæ sumahÃn api ||Panc_1.130|| tathà ca- sarva-deva-mayo rÃjà manunà samprakÅrtita÷ | tasmÃt taæ devavat paÓyen na vyalÅkena karhicit ||Panc_1.131|| sarva-devamayasyÃpi viÓe«o n­pater ayam | ÓubhÃÓubha-phalaæ sadyo n­pÃd devÃd bhavÃntare ||Panc_1.132|| piÇgalaka Ãha- satyaæ d­«Âaæ bhavi«yati bhavatà | na dÅnipari mahÃnta÷ kupyantÅti na tvaæ tena nipÃtita÷ | yata÷- t­ïÃni nonmÆlayati prabha¤jano mr¬Æni nÅcai÷ praïatÃni sarvata÷ | svabhÃva evonnata-cetasÃm ayaæ mahÃn mahatsv eva karoti vikramam ||Panc_1.133|| api ca- gaï¬asthale«u mada-vÃri«u baddha-rÃga- matta-bhramad-bhramara-pÃda-talÃhato 'pi | kopaæ na gacchati nitÃnta-balo 'pi nÃgas tulye bale tu balavÃn parikopam eti ||Panc_1.134|| damanaka Ãha- astv evaæ sa mahÃtmà | vayaæ k­païÃ÷ | tathÃpi svÃmÅ yadi kathayati tato bh­tyatve niyojayÃmi | piÇgalaka Ãha socchvÃsam- kiæ bhavÃn Óaknoty evaæ kartum | damanaka Ãha- kim asÃdhyaæ buddher asti | uktaæ ca- na tac chastrair na nÃgendrair na hayair na padÃtibhi÷ | kÃryaæ saæsiddhim abhyeti yathà buddhyà prasÃdhitam ||Panc_1.135|| piÇgalaka Ãha- yady evaæ tarhy amÃtya-pade'dhyÃropitas tvam | adya-prabh­ti prasÃda-nigrahÃdikaæ tvayeva kÃryam iti niÓcaya÷ | atha damanaka÷ satvaraæ gatvà sÃk«epaæ tam idam Ãha- ehy ehÅto du«Âa-v­«abha | svÃmÅ piÇgalakas tvÃm ÃkÃrayati | kiæ ni÷ÓaÇko bhÆtvà muhur muhur nadasi v­thà iti | tac chrutvà sa¤jÅvako 'bravÅt- bhadra ko 'yaæ piÇgalaka÷ | damanaka Ãha- kiæ svÃminaæ piÇgalakam api na jÃnÃsi ? tat-k«aïam pratipÃlaya | phalenaiva j¤Ãsyasi | nanv ayaæ sarva-m­ga-pariv­to baÂa-tale svÃmÅ piÇgalaka-nÃmà siæhas ti«Âhati | tac chrutvà gatÃyu«am ivÃtmÃnam manyamÃna÷ sa¤jÅvaka÷ paraæ vi«Ãdam agamat | Ãha ca- bhadra bhavÃn sÃdhu-samÃcÃro vacana-paÂuÓ ca d­Óyate | tad yadi mÃm avaÓyaæ tatra nayasi tad-abhaya-pradÃnena svÃmina÷ sakÃÓÃt prasÃda÷ kÃrayitavya÷ | damanaka Ãha-bho÷ satyam abhihitaæ bhavatà | nÅtir e«Ã yata÷- paryanto labhyate bhÆme÷ samudrasya girer api | na katha¤cin mahÅpasya cittÃnta÷ kenacit kvacit ||Panc_1.136|| tattvam atraiva ti«Âha yÃvad ahaæ taæ samaye d­«Âvà tata÷ paÓcÃt tvÃm anayÃmi iti | tathÃnu«Âhite damanaka÷ piÇgalaka-sakÃÓaæ gatvedam Ãha-svÃmin na tat prÃk­taæ sattvam | sa hi bhagavato maheÓvarasya vÃhana-bhÆto v­«abha iti | mayà p­«Âa idam Æce | maheÓvareïa paritu«Âena kÃlindÅ-parisare Óa«pÃgrÃïi bhak«ayituæ samÃdi«Âa÷ | kiæ bahunà mama pradattaæ bhagavatà krŬÃrthaæ vanam idam | piÇgalaka Ãha sabhayam-satyaæ j¤Ãtaæ mayÃdhunà | na devatÃ-prasÃdaæ vinà Óa«pa-bhojino vyÃlÃkÅrïa evaævidhe vane ni÷ÓaÇkà nandato bhramanti | tatas tvayà kim abhihitam | damanaka Ãha-svÃmin etad abhihitaæ mayà yad etad-vanaæ caï¬ikÃ-vÃhana-bhÆtasya piÇgalakasya vi«ayÅbhÆtam | tad bhavÃn abhyÃgata÷ priyo 'tithi÷ | tat tasya sakÃÓaæ gatvà bhrÃt­-snehenaikatra bhak«aïa-pÃna-viharaïa-kriyÃbhir eka-sthÃnÃÓrayeïa kÃlo neya÷ iti | tatas tenÃpi sarvam etat pratipannam | uktaæ ca sahar«aæ svÃmina÷ sakÃÓÃd abhaya-dak«iïà dÃpayitavyà iti | tad atra svÃmÅ pramÃïam | tac chrutvà piÇgalaka Ãha-sÃdhu sumate sÃdhu | mantri Órotriya sÃdhu | mama h­dayena saha saæmantrya bhavaedam abhihitam | tad dattà mayà tasyÃbhaya-dak«iïà | paraæ so 'pi mad-arthe'bhaya-dak«iïÃæ yÃcayitvà drutataram ÃnÅyatÃm iti | atha sÃdhu cedam ucyate- anta÷-sÃrair akuÂilair acchidrai÷ suparÅk«itai÷ | mantribhir dhÃryate rÃjyaæ sustambhair iva mandiram ||Panc_1.137|| tathà ca- mantriïÃæ bhinna-sandhÃne bhi«ajÃæ sÃnnipÃtike | karmaïi vyajyate praj¤Ã svasthe ko và na paï¬ita÷ ||Panc_1.138|| damanako 'pi taæ praïamya saæjÅvaka-sakÃÓa prasthita÷ sahar«am acintayat- aho prasÃda-saæmukhÅ na÷ svÃmÅ vacana-vaÓagaÓ ca saæv­tta÷ | tan nÃsti dhanyataro mama | uktaæ ca- am­taæ ÓiÓire vahnir am­taæ priya-darÓanam | am­taæ rÃja-saæmÃnam am­taæ k«Åra-bhojanam ||Panc_1.139|| atha saæjÅvaka-sakÃÓam ÃsÃdya sa-praÓrayam uvÃca-bho mitra prÃrthito 'sau mayà bhavad-arthe svÃmy-abhaya-pradÃnam | tad-viÓrabdhaæ gamyatÃm iti | paraæ tvayà rÃja-prasÃdam ÃsÃdya mayà saha samaya-dharmeïa vartitavyam | na garvam ÃsÃdya sva-prabhutayà vicaraïÅyam | aham api tava saÇketena sarvà rÃjya-dhuram amÃtya-padavÅm ÃÓrityoddhari«yÃmi | evaæ k­te dvayor apy Ãvayo rÃja-lak«mÅ-bhÃgyà bhavi«yati | yata÷- ÃkheÂakasya dharmeïa vibhavÃ÷ syur vaÓe nÌïÃm | n­-prajÃ÷ prerayaty eko hanty anyo 'tra m­gÃn iva ||Panc_1.140 || tathà ca- yo na pÆjayate garvÃd uttamÃdhama-madhyamÃn | n­pÃsannÃn sa mÃnyo 'pi bhraÓyate dantilo yathà ||Panc_1.141|| saæjÅvaka Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 3 dantila-gorambha-kathà asty atra dharÃtale vardhamÃnaæ nÃma nagaram | tatra dantilo nÃma nÃnÃ-bhÃï¬a-pati÷ sakala-pura-nÃyaka÷ prativasati sma | tena pura-kÃryaæ n­pa-kÃryaæ ca kurvatà tu«Âiæ nÅtÃs tat-pura-vÃsino lokà n­patiÓ ca | kiæ bahunÃ, na ko 'pi tÃd­k kenÃpi caturo d­«Âo Óruto và | athavà satyam etad uktam- narapati-hita-kartà dve«yatÃæ yÃti loke janapada-hita-kartà tyajyate pÃrthivendrai÷ | iti mahati virodhe vartamÃne samÃne n­pati-jana-padÃnÃæ durlabha÷ kÃrya-kartà ||Panc_1.142|| athaivaæ gacchati kÃle danitlasya kadÃcid vivÃha÷ samprav­tta÷ | tatra tena sarve pura-nivÃsino rÃja-saænidhi-lokÃÓ ca sammÃna-pura÷saram Ãmantrya bhojità vastrÃdibhi÷ sat-k­tÃÓ ca | tato vivÃhÃnantaraæ rÃjà sÃnta÷pura÷ sva-g­ham ÃnÅyÃbhyarcita÷ | atha tasya n­pater g­ha-sammÃrjana-kartà gorambho nÃma rÃja-sevako g­hÃyÃto 'pi tenÃnucita-sthÃna upavi«Âo 'vaj¤ÃyÃrdha-candraæ dattvà ni÷sÃrita÷ | so 'pi tata÷ prabh­ti niÓvasann apamÃnÃn na rÃtrÃv apy adhiÓete | kathaæ mayà tasya bhÃï¬apate rÃja-prasÃda-hÃni÷ kartavyà iti cintayann Ãste | athavà kim anena v­thà ÓarÅra-Óo«aïena | na kiæcin mayà tasyÃpakartuæ Óakyam iti | athavà sÃdhv idam ucyate- yo hy apakartum aÓakta÷ kupyati kim asau naro 'tra nirlajja÷ | utpatito 'pi hi caïaka÷ Óakta÷ kiæ bhrëÂrakaæ bhaÇktum ||Panc_1.143|| atha kadÃcit pratyÆ«e yoga-nidrÃæ gatasya rÃj¤a÷ ÓayyÃnte mÃrjanaæ kurvann idam Ãha-aho dantilasya mahad d­ptatvaæ yad rÃja-mahi«Åm ÃliÇgati | tac chrutvà rÃjà sa-sambhramam utthÃya tam uvÃca-bho bho gorambha | satyam etat yat tvayà jalpitam | kiæ dantilena samÃliÇgità iti | gorambha÷ prÃha-deva ! rÃtri-jÃgaraïena dyÆtÃsaktasya me balÃn nidrà samÃyÃtà | tan na vedmi kiæ mayÃbhihitam | rÃjà ser«yaæ sva-gatam-e«a tÃvad asmad-g­he'pratihata-gatis tathà dantilo 'pi | tat kadÃcid anena devÅ samÃliÇgyamÃnà d­«Âà bhavi«yati | tenedam abhihitam | uktaæ ca- yad vächati divà martyo vÅk«ate và karoti và | tat svapne'pi tad-abhyÃsÃd brÆte vÃtha karoti và ||Panc_1.144|| tathà ca- Óubhaæ và yadi pÃpaæ yan nÌïÃæ h­di saæsthitam | sugƬham api taj j¤eyaæ svapna-vÃkyÃt tathà madÃt ||Panc_1.145|| athavà strÅïÃæ vi«aye ko 'tra sandeha÷ | jalpanti sÃrdham anyena paÓyanty anyaæ sa-vibhramÃ÷ | h­d-gataæ cintayanty anyaæ priya÷ ko nÃma yo«itÃm ||Panc_1.146|| anyac ca- ekena smita-pÃÂalÃdhara-ruco jalpanty analpÃk«araæ vÅk«ante'nyam ita÷ sphuÂat-kumudinÅ-phullollasal-locanÃ÷ | dÆrodÃra-caritra-citra-vibhavaæ dhyÃyanti cÃnyaæ dhiyà kenetthaæ paramÃrthato 'rthavad iva premÃsti vÃma-bhruvÃm ||Panc_1.147|| tathà ca- nÃgnis t­pyati këÂhÃnÃæ nÃpagÃnÃæ mahodadhi÷ | nÃntaka÷ sarva-bhÆtÃnÃæ na puæsÃæ vÃma-locanà ||Panc_1.148|| raho nÃsti k«aïo nÃsti nÃsti prÃrthayità nara÷ | tena nÃrada nÃrÅïÃæ satÅtvam upajÃyate ||Panc_1.149|| yo mohÃn manyate mƬho rakteyaæ mama kÃminÅ | sa tasyà vaÓago nityaæ bhavet krŬÃ-Óakuntavat ||Panc_1.150|| tÃsÃæ vÃkyÃni k­tyÃni svalpÃni sugurÆïy api | karoti sa÷ k­tair loke laghutvaæ yÃti sarvata÷ ||Panc_1.151|| striyaæ ca ya÷ prÃrthayate sannikar«aæ ca gacchati | Å«ac ca kurute sevÃæ tam evecchanti yo«ita÷ ||Panc_1.152|| anarthitvÃn manu«yÃïÃæ bhayÃt parijanasya ca | maryÃdÃyÃm amaryÃdÃ÷ striyas ti«Âhanti sarvadà ||Panc_1.153|| nÃsÃæ kaÓcid agamyo 'sti nÃsÃæ ca vayasi sthiti÷ | virÆpaæ rÆpavantaæ và pumÃn ity eva bhujyate ||Panc_1.154|| rakto hi jÃyate bhogyo nÃrÅïÃæ ÓÃÂikà yathà | gh­«yante yo daÓÃlambÅ nitambe viniveÓita÷ ||Panc_1.155|| alaktiko yathà rakto ni«pŬya puru«as tathà | abalÃbhir balÃd rakta÷ pÃda-mÆle nipÃtyate ||Panc_1.156|| evaæ sa rÃjà bahuvidhaæ vilapya tat-prabh­ti dantilasya prasÃda-parÃÇmukha÷ saæjÃta÷ | kiæ bahunà rÃja-dvÃra-praveÓo 'pi tasya nivÃrita÷ | dantilo 'py akasmÃd eva prasÃda-parÃÇmukham avanipatim avalokya cintayÃmÃsa-aho sÃdhu cedam ucyate- ko 'rthÃn prÃpya na garvito vi«ayiïa÷ kasyÃpado 'staæ gatÃ÷ strÅbhi÷ kasya na khaï¬itaæ bhuvi mana÷ ko nÃmà rÃj¤Ãæ priya÷ | ka÷ kÃlasya na gocarÃntara-gata÷ ko 'rthÅ gato gauravaæ ko và durjana-vÃgurÃsu patita÷ k«emeïa yÃta÷ pumÃn ||Panc_1.157|| tathà ca- kÃke Óaucaæ dyÆta-kÃre«u satyaæ sarpe k«Ãnti÷ strÅ«u kÃmopaÓÃnti÷ | klÅbe dhairyaæ madyape tattva-cintà rÃjà mitraæ kena d­«Âaæ Órutaæ và ||Panc_1.158|| aparaæ mayÃsya bhÆpater athavÃnyasyÃpi kasyacid rÃja-sambandhina÷ svapne'pi nÃni«Âaæ k­tam | tat kim etat-parÃÇmukho mÃæ prati bhÆpati÷ iti | evaæ taæ dantilaæ kadÃcid rÃja-dvÃre vi«kambhitaæ vilokya saæmÃrjana-kartà gorambho vihasya dvÃrapÃlÃn idam Æce-bho bho dvÃrapÃlÃ÷ ! rÃja-prasÃdÃdhi«Âhito 'yaæ dantila÷ svayaæ nigrahÃnugraha-kartà ca | tad anena nivÃritena yathÃhaæ tathà yÆyam apy ardha-candra-bhÃjino bhavi«yatha | tac chrutvà dantilaÓ cintayÃmÃsa-nÆnam idam asya gorambhasya ce«Âitam | athavà sÃdhv idam ucyate- akulÅno 'pi mÆrkho 'pi bhÆpÃlaæ yo 'tra sevate | api saæmÃnahÅno 'pi sa sarvatra prapÆjyate ||Panc_1.159|| api kÃpuru«o bhÅru÷ syÃc cen n­pati-sevaka÷ | tathÃpi na parÃbhÆtiæ janÃd Ãpnoti mÃnava÷ ||Panc_1.160|| evaæ sa bahu-vidhaæ vilapya vilak«a-manÃ÷ sodvego gata-prabhÃva÷ sva-g­haæ niÓÃmukhe gorambham ÃhÆya vastra-yugalena saæmÃnyedam uvÃca-bhadra ! mayà na tadà tvaæ rÃga-vaÓÃn ni÷sÃrita÷ | yatas tvaæ brÃhmaïÃnÃm agrato 'nucita-sthÃne samupavi«Âo d­«Âa ity apamÃnita÷ | tat k«amyatÃm | so 'pi svarga-rÃjyopamaæ tad-vastra-yugalam ÃsÃdya paraæ parito«aæ gatvà tam uvÃca-bho÷ Óre«Âhin ! k«Ãntaæ mayà te tat | tad asya saæmÃnasya k­te paÓya me buddhi-prabhÃvaæ rÃja-prasÃdaæ ca | evam uktvà saparito«aæ ni«krÃnta÷ | sÃdhu cedam ucyate- stokenonnatim ÃyÃti stokenÃyÃty adho-gatim | aho sasad­Óo ce«Âà tulÃya«Âe÷ khalasya ca ||Panc_1.161|| tataÓ cÃnye-dyu÷ sa gorambho rÃja-kule gatvà yoga-nidrÃæ gatasya bhÆpate÷ saæmÃrjana-kriyÃæ kurvann idam Ãha-aho aviveko 'smad-bhÆpate÷ | yat purÅ«otsargam ÃcaraæÓ carbhaÂÅ-bhak«aïaæ karoti | tac chrutvà rÃjà sa-vismayaæ tam uvÃca-re re gorambha ! kim aprastutaæ lapasi | g­ha-karmakaraæ matvà tvÃæ na vyÃpÃdayÃmi | kiæ tvayà kadÃcid aham evaævidhaæ karma samÃcaran d­«Âa÷ ? so 'bravÅt-dyÆtÃsaktasya rÃtri-jÃgaraïena saæmÃrjanaæ kurvÃïasya mama balÃn nidrà samÃyÃtà | tayÃdhi«Âhitena mayà kiæcij jalpitam | tan na vedmi | tat prasÃdaæ karotu svÃmÅ nidrÃ-paravaÓasya iti | evaæ Órutvà rÃjà cintitavÃn-yan mayà janmÃntare purÅ«otsargaæ kurvatà kadÃpi cirbhaÂikà na bhak«ità | tad yathÃyaæ vyatikaro 'sambhÃvyo mamÃnena mƬhena vyÃh­ta÷ | tathà dantilasyÃpÅti niÓcaya÷ | tan mayà na yuktaæ k­taæ yat sa varÃka÷ saæmÃnena viyojita÷ | na tÃd­k-puru«ÃïÃm evaævidhaæ ce«Âitaæ sambhÃvyate | tad-abhÃvena rÃja-k­tyÃni paura-k­tyÃni na sarvÃïi ÓithilatÃæ vrajanti | evam anekadhà vim­Óya dantilaæ samÃhÆya nijÃÇga-vastrÃbharaïÃdibhi÷ saæyojya svÃdhikÃre niyojayÃmÃsa | ato 'haæ bravÅmi yo na pÆjayate garvÃt iti | saæjÅvaka Ãha-bhadra evam evaitat | yad bhavatÃbhihitaæ tad eva mayà kartavyam iti | evam abhihite damanakas tam ÃdÃya piÇgalaka-sakÃÓam agamat | Ãha ca-deva e«a mayÃnÅta÷ sa saæjÅvaka÷ | adhunà deva÷ pramÃïam | saæjÅvako 'pi taæ sÃdaraæ praïamyÃgrata÷ sa-vinayaæ sthita÷ | piÇgalako 'pi tasya pÅnÃyata-kakudmato nakha-kuliÓÃlaæk­taæ dak«iïa-pÃïim upari dattvà mÃna-pura÷saram uvÃca-api Óivaæ bhavata÷ | kutas tvam asmin vane vijane samÃyÃto 'si ? tenÃpy Ãtmaka-v­ttÃnta÷ kathita÷ | yathà vardhamÃnena saha viyoga÷ saæjÃtas tathà sarvaæ niveditam | tac chrutvà piÇgalaka÷ sÃdarataraæ tam uvÃca-vayasya na bhetavyam | mad-bhuja-pa¤jara-parirak«itena yathecchaæ tvayÃdhunà vartitavyam | anyac ca nityaæ mat-samÅpa-vartinà bhÃvyam | yata÷ kÃraïÃd bahv-apÃyaæ raudra-sattva-ni«evitaæ vanaæ gurÆïÃm api sattvÃnÃm asevyam | kuta÷ Óa«pa-bhojinÃm | evam uktvà sakala-m­ga-pariv­to yamunÃ-kaccham avatÅryodaka-grahaïaæ k­tvà svecchayà tad eva vanaæ pravi«Âa÷ | tataÓ ca karakaÂa-damanaka-nik«ipta-rÃjya-bhÃra÷ saæjÅvikena saha subhëita-go«ÂhÅm anubhavann Ãste | athavà sÃdhv idam ucyate- yad­cchayÃpy upanataæ sak­t sajjana-saÇgatam | bhavaty ajaram atyantaæ nÃbhyÃsa-kramam Åk«ate ||Panc_1.162|| saæjÅvakenÃpy aneka-ÓÃstrÃvagÃhanÃd utpanna-buddhi-prÃgalbhyena stokair evÃhobhir mƬha-mati÷ piÇgalako dhÅmÃæs tathà k­to yathÃraïya-dharmÃd viyojya grÃmya-dharme«u niyojita÷ | kiæ bahunà pratyahaæ piÇgalaka-saæjÅvakÃv eva kevalaæ rahasi mantrayata÷ | Óe«a÷ sarvo 'pi m­ga-jano dÆrÅbhÆtas ti«Âhati | karaÂaka-damanakÃv api praveÓaæ na labhete | anyac ca siæha-parÃkramÃbhÃvÃt sarvo 'pi m­ga-janas tau ca Ó­gÃlau k«udhÃ-vyÃdhi-bÃdhità ekÃæ diÓam ÃÓritya sthitÃ÷ | uktaæ ca- phala-hÅnaæ n­paæ bh­tyÃ÷ kulÅnam api connatam | santy ajyÃny atra gacchanti Óu«kaæ v­k«am ivÃï¬ajÃ÷ ||Panc_1.163|| tathà ca- api saæmÃna-saæyuktÃ÷ kulÅnà bhakti-tat-parÃ÷ | v­tti-bhaÇgÃn mahÅpÃlaæ tyajanty eva hi sevakÃ÷ ||Panc_1.164|| anyac ca- kÃlÃtikramaïaæ v­tteryo na kurvÅta bhÆpati÷ | kadÃcit taæ na mu¤canti bhartsità api sevakÃ÷ ||Panc_1.165|| tathà ca kevalaæ sevakà itthambhÆtà yÃvat samastam apy etaj jagat parasparaæ bhak«aïÃrthaæ sÃmÃdibhir upÃyais ti«Âhati | tad yathÃ- deÓÃnÃm upari k«mÃbh­d ÃturÃïÃæ cikitsakÃ÷ | vaïijo grÃhakÃïÃæ ca mÆrkhÃïÃm api paï¬itÃ÷ ||Panc_1.166|| pramÃdinÃæ tathà caurà bhik«ukà g­ha-medhinÃm | gaïikÃ÷ kÃminÃæ caiva sarva-lokasya Óilpina÷ ||Panc_1.167|| sÃmÃdi-sajjitai÷ pÃÓai÷ pratÅk«ante divÃ-niÓam | upajÅvanti Óaktyà hi jalajà jaladÃn iva ||Panc_1.168|| athavà sÃdhv idam ucyate- sarpÃïÃæ ca khalÃnÃæ ca para-dravyÃpahÃriïÃm | abhiprÃyà na sidhyanti tenedaæ vartate jagat ||Panc_1.169|| attuæ vächati ÓÃmbhavo gaïapater Ãkhuæ k«udhÃrta÷ phaïÅ taæ ca krau¤ca-ripo÷ ÓikhÅ giri-sutÃ-siæho 'pi nÃgÃÓanam | itthaæ yatra parigrahasya ghaÂanà Óambhor api syÃd g­he tatrÃpy asya kathaæ na bhÃvi jagato yasmÃt svarÆpaæ hi tat ||Panc_1.170|| tata÷ svÃmi-prasÃda-rahitau k«ut-k«Ãma-kaïÂhau parasparaæ karaÂaka-damanakau mantrayete | tatra damanako brÆte-Ãrya karaÂaka | ÃvÃæ tÃvad apradhÃnatÃæ gatau | e«a piÇgalaka÷ saæjÅvakÃnurakta÷ sva-vyÃpÃra-parÃÇmukha÷ saæjÃta÷ | sarvo 'pi parijano gata÷ | tat kiæ kriyate | karaÂaka Ãha-yadyapi tvadÅya-vacanaæ na karoti tathÃpi svÃmÅ sva-do«a-nÃÓÃya vÃcya÷ | uktaæ ca- aÓ­nvann api boddhavyo mantribhi÷ p­thivÅ-pati÷ | yathà sva-do«a-nÃÓÃya vidureïÃmbikÃsuta÷ ||Panc_1.171|| tathà ca- madonmattasya bhÆpasya ku¤jarasya ca gacchata÷ | unmÃrgaæ vÃcyatÃæ yÃnti mahÃmÃtrÃ÷ samÅpagÃ÷ ||Panc_1.172|| tat tvayai«a Óa«pa-bhojÅ svÃmina÷ sakÃÓam ÃnÅta÷ | tat svahastenÃÇgÃrÃ÷ kar«itÃ÷ | damanaka Ãha-satyam etat | mamÃyaæ do«a÷ | na svÃmina÷ | uktaæ ca- jambÆko hu¬u-yuddhena vayaæ cëìha-bhÆtinà | dÆtikà para-kÃryeïa trayo do«Ã÷ svayaæ k­tÃ÷ ||Panc_1.173|| karaÂaka Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 4 devaÓarma-parivrÃjaka-kathà asti kasmiæÓcid vivikta-pradeÓe maÂhÃyatanam | tatra deva-Óarmà nÃma parivrÃjaka÷ partivasati sma | tasyÃneka-sÃdhu-jana-datta-sÆk«ma-vastra-vikraya-vaÓÃt kÃlena mahatÅ vitta-mÃtrà sa¤jÃtà | tata÷ sa na kasyacid viÓvasiti | naktaæ dinaæ kak«ÃntarÃt tÃæ mÃtrÃæ na mu¤cati | athavà sÃdhu cedam ucyate- arthÃnÃm arjane du÷kham arjitÃnÃæ ca rak«aïe | nÃÓe du÷khaæ vyaye du÷khaæ dhig arthÃ÷ ka«Âa-saæÓrayÃ÷ ||Panc_1.174|| athëìha-bhÆtir nÃma para-vittÃpahÃrÅ dhÆrtas tÃm artha-mÃtrÃæ tasya kak«Ãntara-gatÃæ lak«ayitvà vyacintayat-kathaæ mayÃsyeyam artha-mÃtrà hartavyà iti | tad atra maÂhe tÃvad d­¬ha-ÓilÃ-sa¤caya-vaÓÃd bhitti-bhedo na bhavati | uccaistaratvÃc ca dvÃre praveÓo na syÃt | tad enaæ mÃyÃ-vacanair viÓvÃsyÃhaæ chÃtratÃæ vrajÃmi yena sa viÓvasta÷ kadÃcid viÓvÃsam eti | uktaæ ca- nisp­ho nÃdhikÃrÅ syÃn nÃkÃmÅ maï¬ana-priya÷ | nÃvidagdha÷ priyaæ brÆyÃt sphuÂa-vaktà na va¤caka÷ ||Panc_1.175|| evaæ niÓcitya tasyÃntikam upagamya-oæ nama÷ ÓivÃya-iti proccÃrya sëÂÃÇgaæ praïamya ca sa-praÓrayam uvÃca-bhagavan asÃra÷ saæsÃro 'yam | giri-nadÅ-vegopamaæ yauvanam | t­ïÃgni-samaæ jÅvitam | Óarad-abhra-cchÃyÃ-sad­Óà bhogÃ÷ svapna-sad­Óo mitra-putra-kalatra-bh­tya-varga-sambandha÷ | evaæ mayà samyak parij¤Ãtam | tat kiæ kurvato me saæsÃra-samudrottaraïaæ bhavi«yati | tac chrutvà deva-Óarmà sÃdaram Ãha-vatsa ! dhanyo 'si yat prathame vayasy evaæ viraktÅ-bhÃva÷ | uktaæ ca- pÆrvaæ vayasi ya÷ ÓÃnta÷ sa ÓÃnta iti me mati÷ | dhÃtu«u k«ÅyamÃïe«u Óama÷ kasya na jÃyate ||Panc_1.176|| Ãdau citte tata÷ kÃye satÃæ saæjÃyate jarà | asatÃæ ca puna÷ kÃye naiva citte kadÃcana ||Panc_1.177|| yac ca mÃæ saæsÃra-sÃgarottaraïopÃyaæ p­cchasi | tac chrÆyatÃm- ÓÆdro và yadi vÃnyo 'pi caï¬Ãlo 'pi jaÂÃdhara÷ | dÅk«ita÷ Óiva-mantreïa sa bhasmÃÇgÅ Óivo bhavet ||Panc_1.178|| «a¬-ak«areïa mantreïa pu«pam ekam api svayam | liÇgasya mÆrdhni yo dadyÃn na sa bhÆyo 'bhijÃyate ||Panc_1.179|| tac chrutvëìha-bhÆtis tat-pÃdau g­hÅtvà sa-praÓrayam idam Ãha-bhagavan, tarhi dÅk«ayà me'nugrahaæ kuru | devaÓarmà Ãha-vatsa anugrahaæ te kari«yÃmi | parantu rÃtrau tvayà maÂha-madhye na prave«Âavyam | yat-kÃraïaæ ni÷saÇgatà yatÅnÃæ praÓasyate tava ca mamÃpi ca | uktaæ ca- durmantrÃn n­patir vinaÓyati yati÷ saÇgÃt suto lÃlasÃd vipro 'nadhyayanÃt kulaæ kutanayÃc chÅlaæ khalopÃsanÃt | maitrÅ cÃpraïayÃt sam­ddhir anayÃt sneha÷ pravÃsÃÓrayÃt strÅ garvÃd anavek«aïÃd api k­«is tyÃgÃt pramÃdÃd dhanam ||Panc_1.180|| tat tvayà vrata-grahaïÃnantaraæ maÂha-dvÃre t­ïa-kuÂÅrake Óayitavyam iti | sa Ãha-bhagavan ! bhavad-ÃdeÓa÷ pramÃïam | paratra hi tena me prayojanam | atha k­ta-Óayana-samayaæ devaÓarma-nigrahaæ k­tvà ÓÃstrokta-vidhinà Ói«yatÃm anayat | so 'pi hasta-pÃdÃvamardanÃdi-paricaryayà taæ parito«am anayat | punas tathÃpi muni÷ kak«ÃntarÃn mÃtrÃæ na mu¤cati | athaivaæ gacchati kÃle ëìha-bhÆtiÓ cintayÃmÃsa-aho, na katha¤cid e«a me viÓvÃsam Ãgacchati | tat kiæ divÃpi Óastreïa mÃrayÃmi, kiæ và vi«aæ prayacchÃmi ? kiæ và paÓu-dharmeïa vyÃpÃdayÃmi ? iti | evaæ cintayatas tasya devaÓarmaïo 'pi Ói«ya-putra÷ kaÓcid grÃmÃd ÃmantraïÃrthaæ samÃyÃta÷ | prÃha ca-bhagavan, pavitrÃropaïa-k­te mama g­ham ÃgamyatÃm iti | tac chrutvà devaÓarmëìhabhÆtinà saha prah­«Âa-manÃ÷ prasthita÷ | athaivaæ tasya gacchato 'gre kÃcin nadÅ samÃyÃtà | tÃæ d­«Âvà mÃtrÃæ kak«ÃntarÃd avatÃrya kanthÃ-madhye suguptÃæ nidhÃya snÃtvà devÃrcanaæ vidhÃya tad-anantaram ëìhabhÆtim idam Ãha-bho ëìhabhÆte ! yÃvad ahaæ purÅ«otsargaæ k­tvà samÃgacchÃmi, tÃvad e«Ã kanthà yogeÓvarasya svÃvadhÃnatayà rak«aïÅyà | ity uktvà gata÷ | ëìhabhÆtir api tasminn adarÓanÅ-bhÆte mÃtrÃm ÃdÃya satvaraæ prasthita÷ | devaÓarmÃpi chÃtra-guïÃnura¤jita-manÃ÷ suviÓvasto yÃvad upavi«Âas ti«Âhati tÃvat suvarïa-roma-deha-yÆtha-madhye hu¬u-yuddham apaÓyat | atha ro«a-vaÓÃd dhu¬u-yugalasya dÆram apasaraïaæ k­tvà bhÆyo 'pi samupetya lÃlaÂa-paÂÂÃbhyÃæ praharato bhÆri rudhiraæ patati | tac ca jambÆko jihvÃ-laulyena raÇga-bhÆmiæ prÃveÓyÃsvÃdayati | devaÓarmÃpi tad Ãlokya vyacintayat-aho manda-matir ayaæ jambÆka÷ | yadi katham apy anayo÷ saÇghaÂÂe pati«yati tan nÆnaæ m­tyum avÃpsyatÅti vitarkayÃmi | k«aïÃntare ca tathaiva raktÃsvÃdana-laulyÃn madhye praviÓaæs tayo÷ Óira÷-sampÃte patiot m­taÓ ca Ó­gÃla÷ | devaÓarmÃpi taæ ÓocamÃno mÃtrÃm uddiÓya Óanai÷ Óanai÷ prasthito yÃvad ëìhabhÆtiæ na paÓyati tataÓ cautsukyena Óaucaæ vidhÃya yÃvat kanthÃm Ãlokayati tÃvan mÃtrÃæ na paÓyati | tataÓ ca-hà hà mu«ito 'smi iti jalpan p­thivÅ-tale mÆrcchayà nipapÃta | tata÷ k«aïÃc cetanÃæ labdhvà bhÆyo 'pi samutthÃya phÆtkartum Ãrabdha÷-bho ëìhabhÆte ! kva mÃæ va¤cayitvà gato 'si ? tad dehi me prativacanam | evaæ bahu vilapya tasya pada-paddhatim anve«ayan Óanai÷ Óanai÷ prasthita÷ | athaiva gacchan sÃyantana-samaye ka¤cid grÃmam ÃsasÃda | atha tasmÃd grÃmÃt kaÓcit kaulika÷ sabhÃrhyo madya-pÃna-k­te samÅpa-vartini nagare prasthita÷ | devaÓarmÃpi tam Ãlokya provÃca-bho bhadra vayaæ sÆryo¬hà atithayas tavÃntikaæ prÃptÃ÷ | na kam apy atra grÃme jÃnÅma÷ | tad g­hyatÃm atithi-dharma÷ | uktaæ ca- samprÃpto yo 'tithi÷ sÃyaæ sÆryo¬he g­ha-medhinÃm | pÆjayà tasya devatvaæ prayÃnti g­ha-medhina÷ ||Panc_1.181|| tathà ca- t­ïÃni bhÆmir udakaæ vÃk-caturthÅ ca sÆn­tà | satÃm etÃni harmye«u nocchidyante kadÃcana ||Panc_1.182|| svÃgatenÃgnayas t­ptà Ãsanena Óatakratu÷ | pÃda-Óaucena pitara÷ arghÃc chambhus tathÃtithe÷ ||Panc_1.183|| kauliko 'pi tac chrutvà bhÃryÃm Ãha-priye, gaccha tv atithim ÃdÃya g­haæ prati pÃda-Óauca-bhojana-ÓayanÃdibhi÷ satk­tya tvaæ tatraiva ti«Âha | ahaæ tava k­te prabhÆta-madyam Ãne«yÃmi | evam uktvà prasthita÷ | sÃpi bhÃryà puæÓcalÅ tam ÃdÃya prahasita-vadanà devadattaæ manasi dhyÃyantÅ g­haæ prati pratasthe | athavà sÃdhu cedam ucyate- durdivase ghana-timire du÷sa¤cÃrÃsu nagara-vÅthÅ«u | patyur videÓa-gamane parama-sukhaæ jaghana-capalÃyÃ÷ ||Panc_1.184|| tathà ca- paryaÇke«v Ãstaraïaæ patim anukÆlaæ manoharaæ Óayanam | t­ïam iva laghu manyante kÃminyaÓ caurya-rata-lubdhÃ÷ ||Panc_1.185|| tathà ca- keliæ pradahati lajjà ӭÇgÃro 'sthÅni cÃÂava÷ kaÂava÷ | vandha-trayÃ÷ parito«o na kiæcid i«Âaæ bhavet patyau ||Panc_1.186|| kula-patanaæ jana-garhÃæ bandhanam api jÅvitavya-sandeham | aÇgÅkaroti kulaÂà satataæ para-puru«a-saæsaktà ||Panc_1.187|| atha kaulika-bhÃryà g­haæ gatvà deva-Óarmaïe gatÃstaraïaæ bhagnÃæ ca khaÂvÃæ samarpyedam Ãha-bho bhagavan ! yÃvad ahaæ sva-sakhÅæ grÃmÃd abhyÃgatÃæ sambhÃvya drutam ÃgacchÃmi tÃvat tvayà mad-g­he'pramattena bhÃvyam | evam abhidhÃya Ó­ÇgÃra-vidhiæ vidhÃya yÃvad-devadattam uddiÓya vrajati tÃvat tad-bhartà saæmukho mada-vihvalÃÇgo mukta-keÓa÷ pade pade praskhalan g­hÅta-madya-bhÃï¬a÷ samabhyeti | taæ ca d­«Âvà sà drutataraæ vyÃghuÂya sva-g­haæ praviÓya nukta-Ó­ÇgÃra-veÓà yathÃ-pÆrvam abhavat | kauliko 'pi tÃæ palÃyamÃnÃæ k­tÃdbhuta-Ó­ÇgÃrÃæ vilokya prÃg eva karïa-paramparayà tasyÃ÷ ÓrutÃvapavÃda-k«ubhita-h­daya÷ svÃkÃraæ nigÆhamÃna÷ sadaivÃste | tataÓ ca tathÃvidhaæ ce«Âitam avalokya d­«Âa-pratyaya÷ krodha-vaÓago g­haæ praviÓya tÃm uvÃca-Ã÷ pÃpe puæÓcali ! kva prasthitÃsi ? sà provÃca-ahaæ tvat-sakÃÓÃd Ãgatà na kutracid api nirgatà | tat kathaæ madya-pÃna-vaÓÃd aprastutaæ vadasi ? athavà sÃdhv idam ucyate- vaikalyaæ dharaïÅ-pÃtam ayathocita-jalpanam | saænipÃtasya cihnÃni madyaæ sarvÃïi darÓayet ||Panc_1.188|| kara-spando 'mbara-tyÃgas tejo-hÃni÷ sarÃgatà | vÃruïÅ-saÇgajÃvasthà bhÃnunÃpy anubhÆyate ||Panc_1.189|| so 'pi tac chrutvà pratikÆla-vacanaæ veÓa-viparyayaæ cÃvalokya tam Ãha-puæÓcali ! cira-kÃlaæ Óruto mayà tavÃpavÃda÷ | tad adya svayaæ sa¤jÃta-pratyayas tava yathocitaæ nigrahaæ karomi | ity abhidhÃya lagu¬a-prahÃrais tÃæ jarjarita-dehÃæ vidhÃya sthÆïayà saha d­¬ha-bandhanena baddhvà so 'pi mada-vihvalo vij¤Ãya tÃæ gatvedam Ãha-sakhi ! sa devadattas tasmin sthÃne tvÃæ pratÅk«ate | tac chÅghram ÃgamyatÃm iti | sà cÃha-paÓya mamÃvasthÃm | tat kathaæ gacchÃmi ? tad gatvà brÆhi taæ kÃminaæ yad asyÃæ rÃtrau na tvayà saha samÃgama÷ | nÃpitÅ prÃha-sakhi, mà maivaæ vada | nÃyaæ kulaÂÃ-dharma÷ | uktaæ ca- vi«ama-stha-svÃdu-phala-grahaïa-vyavasÃya-niÓcayo ye«Ãm | u«ÂrÃïÃm iva te«Ãæ manye'haæ Óaæsitaæ janma ||Panc_1.190|| tathà ca- sandigdhe para-loke janÃpavÃde ca jagati bahu-citre | svÃdhÅne para-ramaïe dhanyÃs tÃruïya-phala-bhÃja÷ ||Panc_1.191|| anyac ca- yadi bhavati deva-yogÃt pumÃn virÆpo 'pi bandhako rahasi | na tu k­cchrÃd api bhadraæ nija-kÃntaæ sà bhajaty eva ||Panc_1.192|| sÃbravÅt-yady evaæ tarhi kathaya kathaæ d­¬ha-bandhana-baddhà satÅ tatra gacchÃmi | sannihitaÓ cÃyaæ pÃpÃtmà mat-pati÷ | nÃpity Ãha-sakhi, mada-vihvalo 'yaæ sÆrya-kara-sp­«Âa÷ prabodhaæ yÃsyati | tad ahaæ tvam unmocayÃmi | mÃm Ãtma-sthÃne baddhvà drutataraæ deva-dattaæ sambhÃvyÃgaccha | sÃbravÅt-evam astu iti | tad anu sà nÃpitÅ tÃæ sva-sakhÅæ bandhanÃd vimocya tasyÃ÷ sthÃne yathÃ-pÆrvam ÃtmÃnaæ baddhvà tÃæ devadatta-sakÃÓe saÇketa-sthÃnaæ pre«itavatÅ | tathÃnu«Âhite kaulika÷ kasmiæÓcit k«aïe samutthÃya kiæcid gata-kopo vimadas tÃm Ãha-he paru«a-vÃdini ! yad adya-prabh­ti g­hÃn ni«kramaïaæ na karo«i, na ca paru«aæ vadasi, tatas tvÃm unmocayÃmi | nÃpity api svara-bheda-bhayÃd yÃvan na kiæcid Æce, tÃvat so 'pi bhÆyo bhÆyas tÃæ tad evÃha | atha sà yÃvat pratyuttaraæ kim api na dadau, tÃvat sa prakupitas tÅk«ïa-Óastram ÃdÃya nÃsikÃm acchinat | Ãha ca-re puæÓcali ! ti«ÂhedÃnÅm | tvÃæ bhÆyas to«ayi«yÃmi | iti jalpan punar api nidrÃ-vaÓam agÃt | devaÓarmÃpi vitta-nÃÓÃt k«utk«Ãma-kaïÂho na«Âa-nidras tat sarvaæ strÅ-caritram apaÓyat | sÃpi kaulika-bhÃryà yathecchayà devadattena saha surata-sukham anubhÆya kasmiæÓcit k«aïe sva-g­ham Ãgataya tÃæ nÃpitÅm idam Ãha-ayi ! Óivaæ bhavatyÃ÷ | nÃyaæ pÃpÃtmà mama gatÃyà utthita÷ | nÃpity Ãha-Óivaæ nÃsikayà vinà Óe«asya ÓarÅrasya | tad drutaæ tÃæ mocaya bandhanÃd yÃvan nÃyaæ mÃæ paÓyati, yena sva-g­haæ gacchÃmi | tathÃnu«Âhite bhÆyo 'pi kaulika utthÃya tÃm Ãha-puæÓcali ! kim adyÃpi na vadasi ? kiæ bhÆyo 'py ato du«Âataraæ nigrahaæ karïa-cchedena karomi ? atha sà sa-kopaæ sÃdhik«epam idam Ãha-dhiÇ mahÃ-mƬha ! ko mÃæ mahÃ-satÅæ dhar«ayituæ vyaÇgayituæ và samartha÷ ? tac ch­ïvantu sarve'pi loka-pÃlÃ÷ | Ãditya-candra-hari-Óaækara-vÃsavÃdyÃ÷ Óaktà na jetum atidu÷kha-karÃïi yÃni | tÃnÅndriyÃïi balavanti sudurjayÃni ye nirjayanti bhuvane balinas ta eke ||Panc_1.193|| tad yadi mama satÅtvam asti, manasÃpi para-puru«o nÃbhila«ita÷, tato devà bhÆyo 'pi me nÃsikÃæ tÃd­g-rÆpÃk«atÃæ kurvantu | athavà yadi mama citte para-puru«asya bhrÃntir api bhavati, mÃæ bhasmasÃn nayantu | evam uktvà bhÆyo 'pi tam Ãha-bho durÃtman ! paÓya me satÅtva-prabhÃveïa tÃd­Óy eva nÃsikà saæv­ttà | athÃsÃv ulmukam ÃdÃya yÃvat paÓyati, tÃvat tad-rÆpÃæ nÃsikÃæ ca bhÆtale rakta-pravÃhaæ ca mahÃntam apaÓyat | atha sa vismita-manÃs tÃæ bandhanÃd vimucya ÓayyÃyÃm Ãropya ca cÃÂu-Óatai÷ paryato«ayat | devaÓarmÃpi taæ sarva-v­ttÃntam Ãlokya vismita-manà idam Ãha- Óambarasya ca yà mÃyà yà mÃyà namucer api | bale÷ kumbhÅnasaÓ caiva sarvÃs tà yo«ito vidu÷ ||Panc_1.194|| hasantaæ prahasanty età rudantaæ prarudanty api | apriyaæ priya-vÃkyaiÓ ca g­hïanti kÃla-yogata÷ ||Panc_1.195|| uÓanà veda yac chÃstraæ yac ca veda b­haspati÷ | strÅ-buddhyà na viÓi«yete tÃ÷ sma rak«yÃ÷ kathaæ narai÷ ||Panc_1.196|| an­taæ satyam ity Ãhu÷ satyaæ cÃpi tathÃn­tam | iti yÃs tÃ÷ kathaæ vÅra saærak«yÃ÷ puru«air iha ||Panc_1.197|| anyatrÃpy uktam- nÃtiprasaÇga÷ pramadÃsu kÃryo necched balaæ strÅ«u vivardhamÃnam | atiprasaktai÷ puru«air yatas tÃ÷ krŬanti kÃkair iva lÆna-pak«ai÷ ||Panc_1.198|| sumukhena vadanti vagunà praharanty eva Óitena cetasà | madhu ti«Âhati vÃci yo«itÃæ h­daye hÃlÃhalaæ mahad-vi«am ||Panc_1.199|| ata eva nipÅyate'dharo h­dayaæ mu«Âibhir eva tìyate | puru«ai÷ sukha-leÓa-va¤citair madhu-lubdhai÷ kamalaæ yathÃlibhi÷ ||Panc_1.200|| api ca- Ãvarta÷ saæÓayÃnÃm avinaya-bhavanaæ pattanaæ sÃhasÃnÃæ do«ÃïÃæ saænidhÃnaæ kapaÂa-Óata-mayaæ k«etram apratyayÃnÃm | svarga-dvÃrasya vighnaæ naraka-pura-mukhaæ sarva-mÃyÃ-karaï¬aæ strÅ-yantraæ kena s­«Âaæ vi«am am­ta-mayaæ prÃïi-lokasya pÃÓa÷ ||Panc_1.201|| kÃrkaÓyaæ stanayor d­Óos taralatÃlÅkaæ mukhe ÓlÃghyate kauÂilyaæ kaca-saæcaye ca vacane mÃndyaæ trike sthÆlatà | bhÅrutvaæ h­daye sadaiva kathitaæ mÃyÃ-prayoga÷ priye yÃsÃæ do«a-gaïo guïo m­ga-d­ÓÃæ tÃ÷ syur narÃïÃæ priyÃ÷ ||Panc_1.202|| età hasanti ca rudanti ca kÃrya-hetor viÓvÃsayanti ca paraæ na ca viÓvasanti | tasmÃn nareïa kula-ÓÅla-samanvitena nÃrya÷ ÓmaÓÃna-ghaÂikà iva varjanÅyÃ÷ ||Panc_1.203|| tasmÃn nareïa kulaÓÅlavatà sadaiva nÃrya÷ ÓmaÓÃna-vaÂikà iva varjanÅyÃ÷ | vyakÅrïa-kesara-karÃla-mukhà m­gendrà nÃgÃÓ ca bhÆri-mada-rÃja-virÃjamÃnÃ÷ ||Panc_1.204|| kurvanti tÃvat prathamaæ priyÃïi yÃvan na jÃnanti naraæ prasaktam | j¤Ãtvà ca taæ manmatha-pÃÓa-baddhaæ grastÃmi«aæ mÅnam ivoddharanti ||Panc_1.205|| samudra-vÅcÅva cala-svabhÃvÃ÷ sandhyÃbhra-rekheva muhÆrta-rÃgÃ÷ | striya÷ k­tÃrthÃ÷ puru«aæ nirarthaæ ni«pŬotÃlaktakavat tyajanti ||Panc_1.206|| an­taæ sÃhasaæ mÃyà mÆrkhatvam atilubdhatà | aÓaucaæ nirdayatvaæ ca strÅïÃæ do«Ã÷ svabhÃvajÃ÷ ||Panc_1.207|| sammohayantimadayanti vi¬ambayanti nirbharstayanti ramayanti vi«Ãdayanti | etÃ÷ praviÓya saralaæ h­dayaæ narÃïÃæ kiæ và na vÃma-nayanà na samÃcaranti ||Panc_1.208|| antar-vi«a-mayà hy età bahiÓ caiva manoramÃ÷ | gu¤jÃ-phala-samÃkÃrà yo«ita÷ kena nirmitÃ÷ ||Panc_1.209|| evaæ cintayatas tasya parivrÃjakasya sà niÓà mahatà k­cchreïÃticakrÃma | sà ca dÆtikà chinna-nÃsikà sva-g­haæ gatvà cintayÃmÃsa-kim idÃnÅæ kartavyam ? katham etan mahac-chidraæ sthagayitavyam ? atha tasyà evaæ vicintayantyà bhartà kÃrya-vaÓÃd rÃja-kule paryu«ita÷ pratyÆ«e ca sva-g­ham abhyupetya dvÃra-deÓa-stho vividha-paura-k­tyotsukatayà tÃm Ãha-bhadre ÓÅghram ÃnÅyatÃæ k«ura-bhÃï¬aæ yena k«aura-karma-karaïÃya gacchÃmi | sÃpi chinnanÃsikà g­ha-madhya-sthitaiva kÃrya-karaïÃpek«ayà k«ura-bhÃï¬Ãt k«uram ekaæ samÃk­«ya tasyÃbhimukhaæ pre«ayÃmÃsa | nÃpito 'py utsukatayà tam ekaæ k«uram avalokya kopÃvi«Âa÷ san tad-abhimukham eva taæ k«uraæ prÃhiïot | etasminn antare sà du«Âordhva-bÃhÆ vidhÃya phutakartu-manà g­hÃn niÓcakrÃma | aho paÓyata pÃpenÃnena mama sad-ÃcÃra-vartinyÃ÷ nÃsikÃ-cchedo vihita÷ | tat-paritrÃyatÃæ paritrÃyatÃm | atrÃntare rÃja-puru«Ã÷ samabhyetya taæ nÃpitaæ lagu¬a-prahÃrair jarjarÅk­tya d­¬ha-bandhanair baddhvà tayà chinnanÃsikayà saha dharmÃdhikaraïa-sthÃnaæ nÅtvà sabhyÃn Æcu÷-Ó­ïvantu bhavanta÷ sabhÃsada÷ | anena nÃpitenÃparÃdhaæ vinà strÅ-ratnam etad vyaÇgitam | tad asya yad yujyate tat kriyatÃm | ity abhihite sabhyà Æcu÷-re nÃpita ! kim-arthaæ tvayà bhÃryà vyaÇgità | kim anayà para-puru«o 'bhila«ita÷ | unta svit prÃïa-droha÷ k­ta÷, kiæ và caurya-karmÃcaritam | tat kathyatÃm asyà aparÃdha÷ ? nÃpito 'pi prahÃra-pŬita-tanur vaktuæ na ÓaÓÃka | atha taæ tÆ«ïÅæbhÆtaæ d­«Âvà punar Æcu÷-aho, satyam etad rÃja-puru«ÃïÃæ vaca÷ | pÃpÃtmÃyam | aneneyaæ nirdo«Ã varÃkÅ dÆ«ità | uktaæ ca- bhinna-svara-mukha-varïa÷ ÓaÇkita-d­«Âi÷ samutpatita-tejÃ÷ | bhavati hi pÃpaæ k­tvà sva-karma-santrÃsita÷ puru«a÷ ||Panc_1.210|| tathà ca- ÃyÃti skhalitai÷ pÃdair mukha-vaivarïya-saæyuta÷ | lalÃÂa-sveda-bhÃg bhÆri-gadgadaæ bhëate vaca÷ ||Panc_1.211|| adho-d­«Âir vadet k­tvà pÃpaæ prÃpta÷ sabhÃæ nara÷ | tasmÃd yatnÃt parij¤eyÃÓ cihnair etair vicak«aïai÷ ||Panc_1.212|| anyac ca- prasanna-vadano d­«Âa÷ spa«Âa-vÃkya÷ saro«a-d­k | sabhÃyÃæ vakti sÃmar«aæ sÃva«Âambho nara÷ Óuci÷ ||Panc_1.213|| tad e«a du«Âa-caritra-lak«aïo d­Óyate | strÅ-dharsaïÃd vadhya iti | tac chÆlÅyÃm ÃropyatÃm iti | atha vadhya-sthÃne nÅyamÃnaæ tam avalokya deva-Óarmà tÃn dharmÃdhik­tÃn gatvà provÃca-bho bho÷, anyÃnyenai«a varÃko vadhyate nÃpita÷ | sÃdhu-samÃcÃra e«a÷ | tac chrÆyatÃæ me vÃkyam-jambÆko hu¬u-yuddhena iti | atha te sabhyà Æcu÷-bho bhagavan ! katham etat ? tato devaÓarmà te«Ãæ trayÃïÃm api v­ttÃntaæ vistareïÃkathayat | tad Ãkarïya suvismita-manasas te nÃpitaæ vimocya mitha÷ procu÷-aho ! avadhyà brÃhmaïà gÃvo striyo bÃlÃÓ ca j¤Ãtaya÷ | ye«Ãæ cÃnnÃni bhu¤jÅta ye ca syu÷ ÓaraïÃgatÃ÷ ||Panc_1.214|| tad asyà nÃsikÃ-ccheda÷ sva-karmaïà hi saæv­tta÷ | tato rÃja-nigrahas tu karïa-ccheda÷ kÃrya÷ | tathÃnu«Âhite devaÓarmÃpi vitta-nÃÓa-samudbhÆta-Óoka-rahita÷ punar api svakÅyaæ maÂhÃyatanaæ jagÃma | ato 'haæ bravÅmi-jambÆko hu¬u-yuddhena (1.174) iti | karaÂaka Ãha-evaæ-vidhe vyatikare kiæ kartavyam Ãvayo÷ ? damanako 'bravÅt-evaæ-vidhe'pi samaye mama buddhi-sphuraïaæ bhavi«yati, yena sa¤jÅvakaæ prabhor viÓle«ayi«yÃmi | uktaæ ca, yata÷- ekaæ hanyÃn na và hanyÃd i«u÷ k«ipto dhanu«matà | prÃj¤ena tu mati÷ k«iptà hanyÃd garbha-gatÃn api ||Panc_1.215|| tad ahaæ mÃyÃ-prapa¤cena guptam ÃÓritya taæ sphoÂayi«yÃmi | karaÂaka Ãha-bhadra, yadi katham api tava mÃyÃ-praveÓaæ piÇgalako j¤Ãsyati, sa¤jÅvako và tadà nÆnaæ vighÃta eva | so 'bravÅt-tÃta, maivaæ vada | gƬha-buddhibhir Ãpat-kÃle vidhure'pi daive buddhi÷ prayoktavyà | nodyamas tyÃjya÷ | kadÃcid ghuïÃk«ara-nyÃyena buddhe÷ sÃmrÃjyaæ bhavati | uktaæ ca- tyÃjyaæ na dhairyaæ vidhure'pi daive dhairyÃt kadÃcit sthitm ÃpnuyÃt sa÷ | yÃte samudre'pi hi pota-bhaÇge sÃæyÃtriko vächati karma eva ||Panc_1.216|| tathà ca- udyoginaæ satatam atra sameti lak«mÅr daivaæ hi daivam iti kÃpuru«Ã vadanti | daivaæ nihatya kuru pauru«am Ãtma-Óaktyà yatne k­te yadi na sidhyati ko 'tra do«a÷ ||Panc_1.217|| tad evaæ j¤Ãtvà sugƬha-buddhi-prabhÃveïa yathà tau dvÃv api na j¤Ãsyata÷, tathà mitho viyojayi«yÃmi | uktaæ ca- suprayuktasya dambhasya brahmÃpy antaæ na gacchati | kauliko vi«ïu-rÆpeïa rÃja-kanyÃæ ni«evate ||Panc_1.218|| karaÂaka Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 5 kaulika-rathakÃra-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne kaulika-rathakÃrau mitre prativasata÷ sma | tatra ca bÃlyÃt-prabh­ti sahacÃriïau parasparam atÅva sneha-parau sadaika-sthÃna-vihÃriïau kÃlaæ nayata÷ | atha kadÃcit tatrÃdhi«ÂhÃne kasmiæÓcid devÃyatane yÃtrÃ-mahotsava÷ saæv­tta÷ | tatra ca naÂa-nartaka-cÃraïa-saÇkule nÃnÃ-deÓÃgata-janÃv­te tau sahacarau bhramantau käcid rÃja-kanyÃæ kareïukÃrƬhÃæ sarva-lak«aïa-sanÃthÃæ ka¤cuki-var«a-dhara-parivÃritÃæ devatÃ-darÓanÃrthaæ samÃyÃtÃæ d­«Âavantau | athÃsau kaulikas tÃæ d­«Âvà vi«Ãrdita iva du«Âa-graha-g­hÅta iiva kÃma-Óarair hanyamÃna÷ sahasà bhÆtale nipapÃta | atha taæ tad-avastham avalokya rathakÃras tad-du÷kha-du÷khita Ãpta-puru«ais taæ samutk«ipya sva-g­ham ÃnÃyayat | tatra ca vividhai÷ ÓÅtopacÃraiÓ cikitsakopadi«Âair mantra-vÃdibhir upacaryamÃïaiÓ cirÃt kathaæcit sa-cetano babhÆva | tato rathakÃreïa p­«Âa÷-bho mitra ! kim evaæ tvam akasmÃd vicetana÷ sa¤jÃta÷ ? tat kathyatÃm Ãtma-svarÆpam ? sa Ãha-vayasya ! yady evaæ tac ch­ïu me rahasyaæ yena sarvÃm Ãtma-vedanÃæ te vadÃmi | yadi tvaæ mÃæ suh­daæ manyase tata÷ këÂha-pradÃnena prasÃda÷ kriyatÃm | k«amyatÃæ yad và ki¤cit praïay>atirekÃd ayuktaæ tava mayÃnu«Âhitam | so 'pi tad Ãkarïya bëpa-pihita-nayana÷ sa-gadgadam uvÃca-vayasya, yat ki¤cid du÷kha-kÃraïaæ tad vada yena pratÅkÃra÷ kriyate, yadi Óakyate kartum | uktaæ ca- au«adhÃrtha-sumantrÃïÃæ buddheÓ caiva mahÃtmanÃm | asÃdhyaæ nÃsti loke'tra yad brahmÃï¬asya madhyagam ||Panc_1.219|| tad e«Ãæ caturïÃæ yadi sÃdhyaæ bhavi«yati tadÃhaæ sÃdhayi«yÃmi | kaulika Ãha-vayasya, ete«Ãm anye«Ãm api sahasrÃïÃm upÃyÃnÃm asÃdhyaæ tan me du÷kham | tasmÃn mama maraïe mà kÃla-k«epaæ kuru | rathakÃra Ãha-bho mitra ! yadyapy asÃdhyaæ tathÃpi nivedaya yenÃham api tad asÃdhyaæ matvà tvayà samaæ vahnau praviÓÃmi | na k«aïam api tvad-viyogaæ sahi«ye | e«a me niÓcaya÷ | kaulika Ãha-vayasya, yÃsau rÃja-kanyà kareïum ÃrƬhà tatrotsave d­«ÂÃ, tasyà darÓanÃnantaraæ makara-dhvajena mameyam avasthà vihità | tan na Óaknomi tad-vedanÃæ so¬hum | tathà coktam- mattebha-kumbha-pariïÃhini kuÇkumÃrdre tasyÃ÷ payodhara-yuge rati-kheda-khinna÷ | vak«o nidhÃya bhuja-pa¤jara-madhya-vartÅ svapsye kadà k«aïam avÃpya tadÅya-saÇgam ||Panc_1.220|| tathà ca- rÃgÅ bimbÃdharo 'sau stana-kalaÓa-yugaæ yauvanÃrƬha-garvaæ nÅcà nÃbhi÷ prak­tyà kuÂilakam alakaæ svalpakaæ cÃpi madhyam | kurvatv etÃni nÃma prasabham iha manaÓ cintitÃny ÃÓu khedaæ yan mÃæ tasyÃ÷ kapolau dahata iti muhu÷ svacchakau tan na yuktam ||Panc_1.221|| rathakÃro 'py evaæ sa-kÃmaæ tad-vacanam Ãkarïya sa-smitam idam Ãha-vayasya ! yady evaæ tarhi di«Âyà siddhaæ na÷ prayojanam | tad adyaiva tayà saha samÃgama÷ kriyatÃm iti | kaulika Ãha-vayasya, yatra kanyÃnta÷pure vÃyuæ muktvà nÃnyasya praveÓo 'sti tatra rak«Ã-puru«Ãdhi«Âhite kathaæ mama tasyà saha samÃgama÷ ? tat kiæ mÃm asatya-vacanena vi¬ambayasi ? rathakÃra Ãha-mitra, paÓya me buddhi-balam | evam abhidhÃya tat-k«aïÃt kÅla-sa¤cÃriïaæ vainateyaæ bÃhu-yugalaæ vÃyuja-v­k«a-dÃruïà ÓaÇkha-cakra-gadÃ-padmÃnvitaæ sa-kirÅÂa-kaustubham aghaÂayan | tatas tasmin kaulikaæ samÃropya vi«ïu-cihnitaæ k­tvà kÅla-sa¤caraïa-vij¤Ãnaæ ca darÓayitvà provÃca-vayasya, anena vi«ïu-rÆpeïa gatvà kanyÃnta÷pure niÓÅthe tÃæ rÃjakanyÃm ekÃkinÅæ sapta-bhÆmika-prÃsÃda-prÃnta-gatÃæ mugdha-svabhÃvÃæ tvÃæ vÃsudevaæ manyamÃnÃæ svakÅya-mithyÃ-vakroktibhÅ ra¤jayitvà vÃtsyÃyanokta-vidhinà bhaja | kauliko 'pi tad Ãkarïya tathÃ-rÆpas tatra gatvà tÃm Ãha-rÃja-putri, suptà kiæ và jÃgar«i ? ahaæ tava k­te samudrÃt sÃnurÃgo lak«mÅæ vihÃyaivÃgata÷ | tat kriyatÃæ mayà saha samÃgama÷ iti | sÃpi garu¬ÃrƬhaæ caturbhujaæ sÃyudhaæ kaustubhopetam avalokya sa-vismayà ÓayanÃd utthÃya provÃca-bhagavan ! ahaæ mÃnu«Å kÅÂikÃÓuci÷ | bhagavÃæs trailokya-pÃvano vandanÅyaÓ ca | tat katham etad yujyate | kaulika Ãha-subhage, satyam abhihitaæ bhavatyà | paraæ kiæ tu rÃdhà nÃma me bhÃryà gopa-kula-prasÆtà prathama ÃsÅt | sà tvam atrÃvatÅrïà | tenÃham atrÃyÃta÷ | ity uktà sà prÃha-bhagavan, yady evaæ tan me tÃtaæ prÃrthaya | so 'py avikalpaæ mÃæ tubhyaæ prayacchati | kaulika Ãha-subhage, nÃhaæ darÓana-pathaæ mÃnu«ÃïÃæ gacchÃmi | kiæ punar ÃlÃpa-karaïam | tvaæ gÃndharveïa vivhÃneÃtmÃnaæ prayaccha | no cec chÃpaæ dattvà sÃnvayaæ te pitaraæ bhasmasÃt kari«yÃmi iti | evam abhidhÃya garu¬Ãd avatÅrya savye pÃïau g­hÅtvà tÃæ sabhayÃæ salajjÃæ vepamÃnÃæ ÓayyÃyÃm Ãnayat | tataÓ ca rÃtri-Óe«aæ yÃvad vÃtsyÃyanokta-vidhinà ni«evya pratyÆ«e sva-g­ham alak«ito jagÃma | evaæ tasya tÃæ nityaæ sevamÃnasya kÃlo yÃti | atha kadÃcit ka¤cukinas tasyà adharo«Âha-pravÃla-khaï¬anaæ d­«Âvà mitha÷ procu÷-aho ! paÓyatÃsyà rÃja-kanyÃyÃ÷ puru«opabhuktÃyà iva ÓarÅrÃvayavà vibhÃvyante | tat katham ayaæ surak«ite'py asmin g­ha evaævidho vyavahÃra÷ | tad rÃj¤e nivedayÃma÷ | evaæ niÓcitya sarve sametya rÃjÃnaæ procu÷-deva ! vayaæ na vidma÷ | paraæ surak«ite'pi kanyÃnta÷-pure kaÓcit praviÓati | tad deva÷ pramÃïam iti | tac chrutvà rÃjÃtÅva vyÃkulita-citto vyacintayat- putrÅti jÃtà mahatÅha cintà kasmai pradeyeti mahÃn vitarka÷ | dattvà sukhaæ prÃpsyati và na veti kanyÃ-pit­tvaæ khalu nÃma ka«Âam ||Panc_1.222|| nadyaÓ ca nÃryaÓ ca sad­k-prabhÃvÃs tulyÃni kÆlÃni kulÃni tÃsÃm | toyaiÓ ca do«aiÓ ca nipÃtayanti nadyo hi kÆlÃni kulÃni nÃrya÷ ||Panc_1.223|| jananÅ-mano harati jÃtavatÅ parivardhate saha Óucà suh­dÃm | para-sÃtk­tÃpi kurute malinaæ durita-kramà duhitaro vipada÷ ||Panc_1.224|| evaæ bahu-vidhaæ vicintya devÅæ raha÷-sthÃæ provÃca-devi, j¤ÃyatÃæ kim ete ka¤cukino vadanti ? tasya k­tÃnta÷ kupito yenaitad evaæ kriyate | devy api tad Ãkarïya vyÃkulÅ-bhÆtà satvaraæ kanyÃnta÷pure gatvà tÃæ khaï¬itÃdharÃæ nakha-vilikhita-ÓarÅrÃvayavÃæ duhitaram apaÓyat | Ãha ca-Ã÷ pÃpe ! kula-kalaÇka-kÃriïi ! kim eva ÓÅla-khaï¬anaæ k­tam | ko 'yaæ k­tÃntÃvalokitas tvat-sakÃÓam abhyeti | tat kathyatÃæ mamÃgre satyam | iti kopÃÂopa-visaÇkaÂaæ vadatyÃæ mÃtari rÃja-putrÅ bhaya-lajjÃnatÃnanaæ provÃca-amba, sÃk«Ãn nÃrÃyaïa÷ pratyahaæ garu¬ÃrƬho niÓi samÃyÃti | ced asatyaæ mama vÃkyam, tat sva-cak«u«Ã vilokayatu nigu¬hatarà niÓÅthe bhagavantaæ ramÃ-kÃntam | tac chrutvà sÃpi prahasita-vadanà pulakÃÇkita-sarvÃÇgÅ satvaraæ rÃjÃnam Æce-deva, di«Âyà vardhase | nityam eva niÓÅthe bhagavÃn nÃrÃyaïa÷ kanyakÃ-pÃrÓve'bhyeti | tena gÃndharva-vivÃhena sà vivÃhità | tad adya tvayà mayà ca rÃtrau vÃtÃyana-gatÃbhyÃæ niÓÅthe dra«Âavya÷ | yato na sa mÃnu«ai÷ sahÃlÃpaæ karoti | tac chrutvà har«itasya rÃj¤as tad dinaæ var«a-Óata-prÃyam iva katha¤cij jagÃma | tatas tu rÃtrau nibh­to bhÆtvà rÃj¤Å-sahito rÃjà vÃtÃyanas-stho gaganÃsakta-d­«Âir yÃvat ti«Âhati, tÃvat tasmin samaye garu¬ÃrƬhaæ taæ ÓaÇka-cakra-gadÃ-padma-hastaæ yathokta-cihnÃÇkitaæ vyomno 'vatarantaæ nÃrÃyaïam apaÓyat | tata÷ sudhÃ-pÆra-plÃvitam ivÃtmÃnaæ manyamÃnas tÃm uvÃca-priye ! nÃsty anyo dhanyataro loke mattas tvattaÓ ca | tat prasÆtiæ nÃrÃyaïo bhajate | tat-siddhÃ÷ sarve'smÃkaæ manorathÃ÷ | adhunà jÃmÃt­-prabhÃveïa sakalÃm api vasumatÅæ vaÓyÃæ kari«yÃmi | evaæ niÓcitya sarvai÷ sÅmÃdhipai÷ saha maryÃdÃ-vyatikramam akarot | te ca taæ maryÃdÃ-vyatikrameïa vartamÃnam Ãlokya sarve sametya tena saha vigrahaæ cakru÷ | atrÃntare sa rÃjà devÅ-mukhena tÃæ duhitaram uvÃca-putri, tvayi duhitari vartamÃnÃyÃæ nÃrÃyaïe bhagavati jÃmÃtari sthite tat kim evaæ yujyate yat sarve pÃrthivà mayà saha vigrahaæ kurvanti | tat sambodhyo 'dya tvayà nija-bhartÃ, yathà mama ÓatrÆn vyÃpÃdayati | tatas tayà sa kauliko rÃtrau sa-vinayam abhihita÷-bhagavan, tvayi jÃmÃtari sthite mama tÃto yac chatrubhi÷ paribhÆyate tan na yuktam | tat prasÃdaæ k­tvà sarvÃæs tÃn ÓatrÆn vyÃpÃdaya | kaulika Ãha-subhage ! kiyan-mÃtrÃs tv ete tava pitu÷ Óatrava÷ | tad-viÓvastà bhava | k«aïenÃpi sudarÓana-cakreïa sarvÃæs tilaÓa÷ khaï¬ayi«yÃmi | atha gacchatà kÃlena sarva-deÓaæ Óatrubhir udvÃsya sa rÃjà prÃkÃra-Óe«a÷ k­ta÷ | tathÃpi vÃsudeva-rÆpa-dharaæ kaulikam ajÃnan rÃja nityam eva viÓe«ata÷ karpÆrÃguru-kastÆrikÃdi-parimala-viÓe«Ãn nÃnÃ-prakÃra-vastra-pu«pa-bhak«ya-peyÃæÓ ca pre«ayan duhit­-mukhena tam Æce-bhagavan, prabhÃte nÆnaæ sthÃna-bhaÇgo bhavi«yati | yato yavasendhana-k«aya÷ sa¤jÃtas tathà sarvo 'pi jana÷ prahÃrair jarjarita-deha÷ saæv­tto yoddhum ak«ama÷ pracuro m­taÓ ca | tad evaæ j¤ÃtvÃtra kÃle yad ucitaæ bhavati tad vidheyam iti | tac chrutvà kauliko 'py acintayat-sthÃna-bhaÇge jÃte mamÃnayà saha viyogo bhavi«yati ‘ tasmÃd garu¬am Ãruhya sÃyudham ÃtmÃnam ÃkÃÓe darÓayÃmi | kadÃcin mÃæ vÃsudevaæ manyamÃnÃs te sÃÓaÇkà rÃj¤o yoddh­bhir hanyate | uktaæ ca- nirvi«eïÃpi sarpeïa kartavyà mahatÅ phaïà | vi«aæ bhavatu và mÃbhÆt phaïÃÂopo bhayaÇkara÷ ||Panc_1.225|| atha yadi mama sthÃnÃrtham udyatasya m­tyur bhavi«yati tad api sundarataram | uktaæ ca- gavÃm arthe brÃhmaïÃrthe svÃmy-arthe svÅk­te'thavà | sthÃnÃrthe yas tyajet prÃïÃæs tasya lokÃ÷ sanÃtanÃ÷ ||Panc_1.226|| candre maï¬ala-saæsthe vig­hyate rÃhuïà dinÃdhÅÓa÷ | ÓaraïÃgatena sÃrdhaæ vipad api tejasvinà ÓlÃghyà ||Panc_1.227|| evaæ niÓcitya pratyÆ«e danta-dhÃvanaæ k­tvà tÃæ provÃca-subhage ! samastai÷ Óatrubhir hatair annaæ pÃnaæ cÃsvÃdayi«yÃmi | kiæ bahunÃ, tvayÃpi saha saÇgamaæ tata÷ kari«yÃmi | paraæ vÃcyas tvayÃtma-pità yat prabhÃte prabhÆtena sainyena saha nagarÃn ni«kramya yoddhavyam | ahaæ cÃkÃÓa-sthita eva sarvÃæs tÃn nistejasa÷ kari«yÃmi | paÓcÃt sukhena bhavatà hantavyÃ÷ yadi punar ahaæ tÃn svayam eva sÆdayÃmi tat te«Ãæ pÃpÃtmanÃæ vaikuïÂhÅyà gati÷ syÃt | tasmÃt te tathà kartavyà yathà palÃyanto hanyamÃnÃ÷ svargaæ na gacchanti | sÃpi tad Ãkarïya pitu÷ samÅpaæ gatvà sarvaæ v­ttÃntaæ nyavedayat | rÃjÃpi tasyà vÃkyaæ ÓraddadhÃna÷ pratyÆ«e samutthÃya samunnaddha-sainyo yuddhÃrthaæ niÓcakrÃma | kauliko 'pi maraïe k­ta-niÓcayaÓ cÃpa-pÃïir gagana-gatir garu¬ÃrƬho yuddhÃya prasthita÷ | atrÃntare bhagavatà nÃrÃyaïenÃtÅtÃnÃgata-vartamÃna-vedinÃ, sm­ta-mÃtro vainateya÷ samprÃpto vihasya prokta÷-bho garutman ! jÃnÃsi tvaæ yan mama rÆpeïa kauliko dÃru-maya-garu¬e samÃrƬho rÃja-kanyÃæ kÃmayate | so 'bravÅt-deva, sarvaæ j¤Ãyate tac ce«Âitam | tat kiæ kurma÷ sÃmpratam ? ÓrÅ-bhagavÃn Ãha-adya kauliko maraïe k­ta-niÓcayo vihita-niyamo yuddhÃrthe vinirgata÷ sa nÆnaæ pradhÃna-k«atriyair militvà vÃsudevo garu¬aÓ ca nipÃtita÷ | tata÷ paraæ loko 'yam Ãvayo÷ pÆjÃæ na kari«yati | tatas tvaæ drutataraæ tatra dÃru-maya-garu¬e saÇkramaïaæ kuru | aham api kaulika-ÓarÅre praveÓaæ kari«yÃmi | yena sa ÓatrÆn vyÃpÃdayati | tataÓ ca Óatru-vadhÃd Ãvayor mÃhÃtmya-v­ddhi÷ syÃt | atha garu¬e tatheti pratipanne ÓrÅ-bhagavan-nÃrÃyaïas tac-charÅre saÇkramaïam akarot | tato bhagavan-mÃhÃtmyena gagana-stha÷ sa kaulika÷ ÓaÇkha-cakra-gadÃ-cÃpa-cihnita÷ k«aïÃd eva lÅlayaiva samastÃn api pradhÃna-k«atriyÃn nistejasaÓ cakÃrar | tatas tena rÃj¤Ã sva-sainya-pariv­tena saÇgrÃme jità nihatÃÓ ca te sarve'pi Óatrava÷ | jÃtaÓ ca loka-madhye pravÃdo, yathÃ-anena vi«ïu-jÃmÃt­-prabhÃveïa sarve Óatravo nihatà iti | kauliko 'pi tÃn hatÃn d­«Âvà pramudita-manà gaganÃd avatÅrïa÷ san, yÃvad rÃjÃmÃtya-paura-lokÃs taæ nagara-vÃstavyaæ kaulikaæ paÓyanti tata÷ p­«Âa÷ kim etad iti | tata÷ so 'pi mÆlÃd Ãrabhya sarvaæ prÃg-v­ttÃntaæ nyavedayat | tataÓ ca kaulika-sÃhasÃnura¤jita-manasà Óatru-vadhÃd avÃpta-tejasà rÃj¤Ã sà rÃja-kanyà sakala-jana-pratyak«aæ vivÃha-vidhinà tasmai samarpità deÓaÓ ca pradatta÷ | kauliko 'pi tayà sÃrdhaæ pa¤ca-prakÃraæ jÅva-loka-sÃraæ vi«aya-sukham anubhavan kÃlaæ ninÃya | atas tÆcyate suprayuktasya dambhasya (218) iti | *********************************************************************** tac chrutvà karaÂaka Ãha-bhadra, asty evam | paraæ tathÃpi mahan me bhayam | yato buddhimÃn sa¤jÅvako raudraÓ ca siæha÷ | yadyapi te buddhi-prÃgalbhyaæ tathÃpi tvaæ piÇgalakÃt taæ viyojayitum asamartha eva | damanaka Ãha-bhrÃta÷ ! asamartho 'pi samartha eva | uktaæ ca- upÃyena hi yac chakyaæ na tac chakyaæ parÃkramai÷ | kÃkÅ kanaka-sÆtreïa k­«ïa-sarpam aghÃtayat ||Panc_1.228|| karaÂaka Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 6 vÃyasa-dampati-kathà asti kasmiæÓcit pradeÓe mahÃn nyagrodha-pÃdapa÷ | tatra vÃyasa-dampatÅ prativasata÷ sma | atha tayo÷ prasava-kÃle v­k«a-vivarÃn ni«kramya k­«ïa-sarpa÷ sadaiva tad-apatyÃni bhak«ayati | tatas tau nirvedÃd anya-v­k«a-mÆla-nivÃsinaæ priya-suh­daæ Ó­gÃlaæ gatvocatu÷-bhadra ! kim evaævidhe sa¤jÃta Ãvayo÷ kartavyaæ bhavati | evaæ tÃvad du«ÂÃtmà k­«ïa-sarpo v­k«a-vivarÃn nirgatyÃvayor bÃlakÃn bhak«ayati | tat kathyatÃæ tad-rak«Ãrthaæ kaÓcid upÃya÷ | yasya k«etraæ nadÅ-tÅre bhÃryà ca para-saÇgatà | sa-sarpe ca g­he vÃsa÷ kathaæ syÃt tasya nirv­ti÷ ||Panc_1.229|| anyac ca- sarpa-yukte g­he vÃso m­tyur eva na saæÓaya÷ | yad grÃmÃnte vaset sarpas tasya syÃt prÃïa-saæÓaya÷ ||Panc_1.230|| asmÃkam api tatra-sthitÃnÃæ pratidinaæ prÃïa-saæÓaya÷ | sa Ãha-nÃtra vi«aye svalpo 'pi vi«Ãda÷ kÃrya÷ | nÆnaæ sa lubdho nopÃyam antareïa vadhya÷ syÃt | upÃyena jayo yÃd­g ripos tÃd­Ç na hetibhi÷ | upÃya-j¤o 'lpa-kÃyo 'pi na ÓÆrai÷ paribhÆyate ||Panc_1.231|| tathà ca- bhak«ayitvà bahÆn matsyÃn uttamÃdhama-madhyamÃn | atilaulyÃd baka÷ kaÓcin m­ta÷ karkaÂaka-grahÃt ||Panc_1.232|| tÃv Æcatu÷-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 7 baka-kulÅraka-kathà asti kasmiæÓcid vana-pradeÓe nÃnÃ-jala-cara-sanÃthaæ mahat sara÷ | tatra ca k­tÃÓrayo baka eko v­ddha-bhÃvam upÃgato matsyÃn vyÃpÃdayitum asamartha÷ | tataÓ ca k«utk«Ãma-kaïÂha÷ saras-tÅre upavi«Âo muktÃ-phala-prakara-sad­Óair aÓru-pravÃhair dharÃ-talam abhi«i¤can ruroda | eka÷ kulÅrako nÃnÃ-jala-cara-sameta÷ sametya tasya du÷khena du÷khita÷ sÃdaram idam Æce-mÃma ! kim adya tvayà nÃhÃra-v­ttir anu«ÂhÅyate ? kevalam aÓru-pÆrïa-netrÃbhyÃæ sa-ni÷ÓvÃsena sthÅyate | sa Ãha-vatsa ! satyam upalak«itaæ bhavatà | mayà hi matsyÃdanaæ prati parama-vairÃgyatayà sÃmprataæ prÃyopaveÓanaæ k­tam | tenÃhaæ samÅpÃgatÃn api matsyÃn na bhak«ayÃmi | kulÅrakas tac chrutvà prÃha-mÃma, kiæ tad vairÃgya-kÃraïam ? sa prÃha-vatsa, aham asmin sarasi jÃto v­ddhiæ gataÓ ca | tan mayaitac chrutaæ yad dvÃdaÓa-var«ikyÃnÃv­«Âi÷ sampadyate lagnà | kulÅraka Ãha-kasmÃt tac chrutam ? baka Ãha-daivaj¤a-mukhÃd e«a ÓanaiÓcaro hi rohiïÅ-ÓakaÂaæ bhittvà bhaumaæ Óakraæ ca prayÃsyati | uktaæ ca varÃha-mihireïa- yadi bhinte sÆrya-suto rohiïyÃ÷ ÓakaÂam iha loke | dvÃdaÓa var«Ãïi tadà nahi var«ati vÃsavau bhÆmau ||Panc_1.233|| tathà ca- prÃjÃpatye ÓakaÂe bhinne k­tvaiva pÃtakaæ vasudhà | bhasmÃsthi-ÓakalÃkÅrïà kÃpÃlikam iva vrataæ dhatte ||Panc_1.234|| tathà ca- rohiïÅ-ÓakaÂam arka-nandanaÓ ced bhinnatti rudhiro 'thavà ÓaÓÅ | kiæ vadÃmi tad-ani«Âa-sÃgare sarva-lokam upayÃti saÇk«aya÷ ||Panc_1.235|| rohiïÅ-ÓakaÂa-madhya-saæsthite candram asya ÓaraïÅ-k­tà janÃ÷ | kvÃpi yÃnti ÓiÓupÃcitÃÓanÃ÷ sÆrya-tapta-bhidurÃmbu-pÃyina÷ ||Panc_1.236|| tad etat sara÷ svalpa-toyaæ vartate | ÓÅghraæ Óo«aæ yÃsyati | asmin Óu«ke yai÷ sahÃhaæ v­ddhiæ gata÷, sadaiva krŬitaÓ ca, te sarve toyÃbhÃvÃn nÃÓaæ yÃsyanti | tat te«Ãæ viyogaæ dra«Âum aham asamartha÷ | tenaitat prÃyopaveÓanaæ k­tam | sÃmprataæ sarve«Ãæ svalpa-jalÃÓayÃnÃæ jalacarà guru-jalÃÓaye«u sva-svajanair nÅyante | kecic ca makara-godhÃ-ÓiÓumÃra-jalahasti-prabh­taya÷ svayam eva gacchanti | atra puna÷ sarasi ye jalacarÃs te niÓcintÃ÷ santi, tenÃhaæ viÓe«Ãd rodimi yad bÅja-Óesa-mÃtram apy atra noddhari«yati | tata÷ sa tad ÃkarïyÃnye«Ãm api jalacarÃïÃæ tat tasya vacanaæ nivedayÃmÃsa | atha te sarve bhaya-trasta-manaso matsya-kacchapa-prabh­tayas tam abhyupetya papracchu÷-mÃma ! asti kaÓcid upÃyo yenÃsmÃkaæ rak«Ã bhavati ? baka Ãha-asty asya jalÃÓayasya nÃtidÆre prabhÆta-jala-sanÃthaæ sara÷ padminÅ-khaï¬a-maï¬itaæ yac caturviæÓaty api var«ÃïÃm av­«Âyà na Óo«am e«yati | tad yadi mama p­«Âhaæ kaÓcid Ãrohati, tad ahaæ taæ tatra nayÃmi | atha te tatra viÓvÃsam ÃpannÃ÷, tÃta mÃtula bhrÃta÷ iti bruvÃïÃ÷ ahaæ pÆrvam ahaæ pÆrvam iti samantÃt paritasthu÷ | so 'pi du«ÂÃÓaya÷ krameïa tÃn p­«Âha Ãropya jalÃÓayasya nÃtidÆre ÓilÃæ samÃsÃdya tasyÃm Ãk«ipya svecchayà bhak«ayitvà bhÆyo 'pi jalÃÓayaæ samÃsÃdya jalacarïÃïÃæ mithyÃ-vÃrtÃ-sandeÓakair manÃæsi ra¤jayan nityam evÃhÃra-v­ttim akarot | anyasmin dine ca kulÅrakeïokta÷-mÃma ! mayà saha te prathama÷ sneha-sambhëa÷ sa¤jÃta÷ | tat kiæ mÃæ parityajyÃnyÃn nayasi ? tasmÃd adya me prÃïa-trÃïaæ kuru | tad Ãkarïya so 'pi du«ÂÃÓayaÓ cintitavÃn-nirviïïo 'haæ matsya-mÃæsÃdanena tad adyainaæ kulÅrakaæ vya¤jana-sthÃne karomi | iti vicintya taæ p­«Âe samÃropya tÃæ vadhya-ÓilÃm uddiÓya prasthita÷ | kulÅrako 'pi dÆrÃd evÃsthi-parvataæ ÓilÃÓrayam avalokya mastyÃsthÅni parij¤Ãya tam ap­cchat-mÃma, kiyad dÆre sa jalÃÓaya÷ ? madÅya-bhÃreïÃtiÓrÃntas tvam | tat kathaya | so 'pi manda-dhÅr jalacaro 'yam iti matvà sthale na prabhavatÅti sa-smitam idam Ãha-kulÅraka, kuto 'nyo jalÃÓaya÷ ? mama prÃïa-yÃtreyam | tasmÃt smaryatÃm Ãtmano 'bhÅ«Âa-devatà | tvÃm apy anyÃæ ÓilÃyÃæ nik«ipya bhak«ayi«yÃmi | ity uktavati tasmin sva-vadana-daæÓa-dvayena m­ïÃla-nÃla-dhavalÃyÃæ m­du-grÅvÃyÃæ g­hÅto m­taÓ ca | atha sa tÃæ baka-grÅvÃæ samÃdÃya Óanai÷ Óanais taj jalÃÓayam ÃsasÃda | tata÷ sarvair eva jalacarai÷ p­«Âa÷-bho÷ kulÅraka ! kiæ niv­ttas tvam ? sa mÃtulo 'pi nÃyÃta÷ | tat kiæ cirayati ? vayaæ sarve sotksukÃ÷ k­ta-k«aïÃs ti«ÂhÃma÷ | evaæ tair abhihite kulÅrako 'pi vihasyovÃca-mÆrkhÃ÷ ! sarve jalacarÃs tena mithyÃ-vÃdinà va¤cayitvà nÃtidÆre ÓilÃ-tale prak«ipya bhak«itÃ÷ | tan mamÃyu÷-Óe«atayà tasya viÓvÃsa-ghÃtakasyÃbhiprÃyaæ j¤Ãtvà grÅveyam ÃnÅtà | tad alaæ sambhrameïa | adhunà sarva-jala-carÃïÃæ k«emaæ bhavi«yati | ato 'haæ bravÅmi-bhak«ayitvà bahÆn matsyÃn iti | vÃyasa Ãha-bhadra ! tat kathaya kathaæ sa du«Âa-sarpo vadham upai«yati | Ó­gÃla Ãha-gacchatu bhavÃn ka¤cin nagaraæ rÃjÃdhi«ÂhÃnam | tatra kasyÃpi dhanino rÃjÃmÃtyÃde÷ pramÃdina÷ kanaka-sÆtraæ hÃraæ và g­hÅtvà tat-koÂare prak«ipa, yena sarpas tad-grahaïena vadhyate | tat-k«aïÃt kÃka÷ kÃkÅ ca tad ÃkarïyÃtmecchayotpatitau | tataÓ ca kÃkÅ ki¤cit sara÷ prÃpya yÃvat paÓyati, tÃvat tan-madhye kasyacid rÃj¤o 'nta÷puraæ jalÃsannaæ nyasta-kanaka-sÆtraæ mukta-muktÃhÃra-vastrÃbharaïaæ jala-krŬÃæ kurute | atha sà vÃyasÅ kanaka-sÆtram ekam ÃdÃya sva-g­hÃbhimukhaæ pratasthe | tataÓ ca ka¤cukino var«a-varÃÓ ca tan-nÅyamÃnam upalak«ya g­hÅta-lagu¬Ã÷ satvaram anuyayu÷ | kÃky api sarpa-koÂare tat-kanaka-sÆtraæ prak«ipya sudÆram avasthità | atha yÃvad rÃja-puru«Ãs taæ v­k«am Ãruhya tat-koÂaram avalokayanti, tÃvat k­«ïa-sarpa÷ prasÃrita-bhogas ti«Âhati | tatas taæ lagu¬a-prahÃreïa hatvà kanaka-sÆtram ÃdÃya yathÃbhila«itaæ sthÃnaæ gatÃ÷ | vÃyasa-dampatÅ api tata÷ paraæ sukhena vasata÷ | ato 'haæ bravÅmi-upÃyena hi yat kuryÃt iti | *********************************************************************** tan na kiæcid iha buddhimatÃm asÃdhyam asti | uktaæ ca- yasya buddhir balaæ tasya nirbuddhes tu kuto balam | vane siæho madonmatta÷ ÓaÓakena nipÃtita÷ ||Panc_1.237|| karaÂaka Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 8 bhÃsurakÃkhya-siæha-kathà kasmiæÓcid vane bhÃsurako nÃma siæha÷ prativasati sma | athÃsau vÅryÃtirekÃn nityam evÃnekÃn m­ga-ÓaÓakÃdÅn vyÃpÃdayan nopararÃma | athÃnyedyus tad-vanajÃ÷ sarve sÃraÇga-varÃha-mahi«a-ÓaÓakÃdayo militvà tam abhyupetya procu÷-svÃmin ! kim anena sakala-m­ga-vadhena nityam eva, yatas tavaikenÃpi m­geïa t­ptir bhavati tat kriyatÃm asmÃbhi÷ saha samaya-dharma÷ | adya-prabh­ti tavÃtropavi«Âasya jÃti-krameïa pratidinam eko m­go bhak«aïÃrthaæ same«yati | evaæ k­te tava tÃvat prÃïa-yÃtrà kleÓaæ vinÃpi bhavi«yati | asmÃkaæ ca puna÷ sarvocchedanaæ na syÃt | tad e«a rÃja-dharmo 'nu«ÂhÅyatÃm | uktaæ ca- Óanai÷ ÓanaiÓ ca yo rÃjyam upabhuÇkte yathÃ-balam | rasÃyanam iva prÃj¤a÷ sa pu«Âiæ paramÃæ vrajet ||Panc_1.238|| vidhinà mantra-yuktena rÆk«Ãpi mathitÃpi ca | prayacchati phalaæ bhÆmir araïÅva hutÃÓanam ||Panc_1.239|| prajÃnÃæ pÃlanaæ Óasyaæ svarga-koÓasya vardhanam | pŬanaæ dharma-nÃÓÃya pÃpÃyÃyaÓase sthitam ||Panc_1.240|| gopÃlena prajÃdhenor vitta-dugdhaæ Óanai÷ Óanai÷ | pÃlanÃt po«aïÃd grÃhyaæ nyÃyyÃæ v­ttiæ samÃcaret ||Panc_1.241|| ajÃm iva prajÃæ mohÃd yo hanyÃt p­thivÅ-patim | tasyaikà jÃyate t­ptir na dvitÅyà katha¤cana ||Panc_1.242|| phalÃrthÅ n­patir lokÃn pÃlayed yatnam Ãsthita÷ | dÃna-mÃnÃdi-toyena mÃlÃkÃro 'ÇkurÃn iva ||Panc_1.243|| n­pa-dÅpo dhana-snehaæ prajÃbhya÷ saæharann api | Ãntara-sthair guïai÷ Óubhrair lak«yate naiva kenacit ||Panc_1.244|| yathà gaur duhyate kÃle pÃlyate ca tathà prajÃ÷ | sicyate cÅyate caiva latà pu«pa-phala-pradà ||Panc_1.245|| yathà bÅjÃÇkura÷ sÆk«ma÷ prayatnenÃbhirak«ita÷ | phala-prado bhavet kÃle tadval loka÷ surak«ita÷ ||Panc_1.246|| hiraïya-dhÃnya-ratnÃni yÃnÃni vividhÃni ca | tathÃnyad api yat ki¤cit prajÃbhya÷ syÃn mahÅpate÷ ||Panc_1.247|| lokÃnugraha-kartÃra÷ pravardhante nareÓvarÃ÷ | lokÃnÃæ saÇk«ayÃc caiva k«ayaæ yÃnti na saæÓaya÷ ||Panc_1.248|| atha te«Ãæ tad-vacanam Ãkarïya bhÃsuraka Ãha-aho satyam abhihitaæ bhavadbhi÷ | paraæ yadi mamopavi«ÂasyÃtra nityam eva naika÷ ÓvÃpada÷ samÃgami«yati | tan nÆnaæ sarvÃn api bhak«ayi«yÃmi | atha te tathaiva pratij¤Ãya nirv­ti-bhÃjas tatraiva vane nirbhayÃ÷ paryaÂanti | ekaÓ ca pratidinaæ krameïa yÃti | v­ddho vÃ, vairÃgya-yukto vÃ, Óoka-grasto vÃ, putra-kalatra-nÃÓa-bhÅto vÃ, te«Ãæ madhyÃt tasya bhojanÃrthaæ madhyÃhna-samaya upati«Âhate | atha kadÃcij jÃti-kramÃc chaÓakasyÃvasara÷ samÃyÃta÷ | sa samasta-m­gai÷ prerito 'nicchann api mandaæ mandaæ gatvà tasya vadhopÃyaæ cintayan velÃtikramaæ k­tvÃvyÃkulita-h­dayo yÃvad gacchati tÃvan-mÃrge gacchatà kÆpa÷ sand­«Âa÷ | yÃvat kÆpopari pÃti tÃvat kÆpa-madhya Ãtmana÷ pratibimbaæ dadarÓa | d­«Âvà ca tena h­daye cintitam-yad bhÃvya upÃyo 'sti | ahaæ bhÃsurakaæ prakopya sva-buddhyÃsmin kÆpe pÃtayi«yÃmi | athÃsau dina-Óe«e bhÃsuraka-samÅpaæ prÃpta÷ | siæho 'pi velÃtikrameïa k«utk«Ãma-kaïÂha÷ kopÃvi«Âa÷ s­kkaïÅ parilelihad vyacintayat-aho ! pratÃr-ÃhÃrÃya ni÷sattvaæ vanaæ mayà kartavyam | evaæ cintayatas tasya ÓaÓako mandaæ mandaæ gatvà praïamya tasyÃgre sthita÷ | atha taæ prajvalitÃtmà bhÃsurako bhartsayann Ãha-re ÓaÓakÃdhama ekas tÃvat tvaæ laghu÷ prÃpto 'parato velÃtikrameïa | tad asmÃd aparÃdhÃt tvÃæ nipÃtya prÃta÷ sakalÃny api m­ga-kulÃny ucchedayi«yÃmi | atha ÓaÓaka÷ sa-vinayaæ provÃca-svÃmin ! nÃparÃdho mama | na ca sattvÃnÃm | tac chyrÆtÃæ kÃraïam | siæha Ãha-satvaraæ nivedaya yÃvan mama daæ«ÂrÃntargato na bhavÃn bhavi«yati iti | ÓaÓaka Ãha-svÃmin, samasta-m­gair adya jÃti-krameïa mama laghutarasya prastÃvaæ vij¤Ãya tato 'haæ pa¤ca-ÓaÓakai÷ samaæ pre«ita÷ | tataÓ cÃham Ãgacchenn antarÃle mahatà kenacid apareïa siæhena vivarÃn nirgatyÃbhihita÷-abhÅ«Âa-devatÃæ smarata | tato mayÃbhihitam-vayaæ svÃminon bhÃsuraka-siæhasya sakÃÓam ÃhÃrÃrthaæ samaya-dharmeïa gacchÃma÷ | tatas tenÃbhihitam-yady evaæ tarhi madÅyam etad-vanam | mayà saha samaya-dharmeïa samastair api ÓvÃpadair vartitavyam | cora-rÆpÅ sa bhÃsuraka÷ | atha yadi so 'tra rÃjà | viÓvÃsa-sthÃne catura÷ ÓaÓakÃn atra dh­tvà tam ÃhÆya drutataram Ãgaccha | yena ya÷ kaÓcid Ãvayor madhyÃt parÃkrameïa rÃjà bhavi«yati sa sarvÃn etÃn bhak«ayi«yati iti | tato 'haæ tenÃdi«Âa÷ svÃmi-sakÃÓam abhyÃgata÷ | etad velà vyatikrama-kÃraïam | tad atra svÃmÅ pramÃïam | tac chrutvà bhÃsuraka Ãha-bhadra, yady evaæ tat satvaraæ darÓaya me taæ caura-siæha÷ yenÃhaæ m­ga-kopaæ tasyopari k«iptvà svastho bhavÃmi | uktaæ ca- bhÆmir mitraæ hiraïyaæ ca vigrahasya phala-trayam | nÃsty ekam api yady e«Ãæ na taæ kuryÃt katha¤cana ||Panc_1.249|| yatra na syÃt phalaæ bhÆri yatra casyÃt parÃbhava÷ | na tatra matimÃn yuddhaæ samutpÃdya samÃcaret ||Panc_1.250|| ÓaÓÃka Ãha-svÃmin ! satyam idam | sva-bhÆmi-heto÷ paribhavÃc ca yudhyante k«atriyÃ÷ | paraæ sa durgÃÓraya÷ durgÃn ni«kramya vayaæ tena vi«kambhitÃ÷ | tato durgastho du÷sadhyo bhavati ripu÷ | uktaæ ca- na gajÃnÃæ sahasreïa na ca lak«eïa vÃjinÃm | yat k­tyaæ sidhyati rÃj¤Ãæ durgeïaikena vigrahe ||Panc_1.251|| Óatam eko 'pi saædhatte prÃkÃrastho dhanurdhara÷ | tasmÃd durgaæ praÓaæsanti nÅtiÓÃstravicak«aïÃ÷ ||Panc_1.252|| purà guro÷ samÃdeÓÃdd hiraïyakaÓipor bhayÃt | Óakreïa vihitaæ durgaæ prabhÃvÃd viÓvakarmaïa÷ ||Panc_1.253|| tenÃpi ca varo datto yasya durgaæ sa bhÆpati÷ | vijayÅ syÃt tato bhÆmau durgÃïi syu÷ sahasraÓa÷ ||Panc_1.254|| daæ«ÂrÃvirahito nÃgo madahÅno yathà gaja÷ | sarve«Ãæ jÃyate vaÓyo durgahÅnas tathà n­pa÷ ||Panc_1.255|| tac chrutvà bhÃsuraka Ãha | bhadra durgastham api darÓaya taæ caura-siæhaæ yena vyÃpÃdayÃmi | uktaæ ca- jÃta-mÃtraæ na ya÷ Óatruæ rogaæ ca praÓamaæ nayet | mahÃbalo 'pi tenaiva v­ddhiæ prÃpya sa hanyate ||Panc_1.256|| tathà ca- utti«ÂhamÃnas tu paro nopek«ya÷ pathyam icchatà | samau hi Ói«Âair ÃmnÃtau vartsyantÃv Ãmaya÷ sa ca ||Panc_1.257|| api ca- upek«ita÷ k«Åïa-balo 'pi Óatru÷ pramÃda-do«Ãt puru«air madÃndhai÷ | sÃdhyo 'pi bhÆtvà prathamaæ tato 'sÃv asÃdhyatÃæ vyÃdhir iva prayÃti ||Panc_1.258|| tathà ca- Ãtmana÷ Óaktim udvÅk«ya manotsÃhaæ ca yo vrajet | bahÆn hanti sa eko 'pi k«atriyÃn bhÃrgavo yathà ||Panc_1.259|| ÓaÓaka Ãha-asty etat | tathÃpi balavÃn sa mayà d­«Âa÷ | tan na yujyate svÃminas tasya tasya sÃmarthyam aviditvà gantum | uktaæ ca- aviditvÃtmana÷ Óaktiæ parasya ca samutsuka÷ | gacchann abhimukho vahnau nÃÓaæ yÃti pataÇgavat ||Panc_1.260|| yo balÃt pronnataæ yÃti nihantuæ sabalo 'py arim | vimada÷ sa nivarteta ÓÅrïa-danto gajo yathà ||Panc_1.261|| bhÃsuraka Ãha-bho÷ kiæ tavÃnena vyÃpÃreïa | darÓaya me taæ durgastham api | atha ÓaÓaka Ãha-yady evaæ tarhy Ãgacchatu svÃmÅ | evam uktvÃgre vyavasthita÷ | tataÓ ca tenÃgacchatà ya÷ kÆpo d­«Âo 'bhÆt tam eva kÆpam ÃsÃdya bhÃsurakam Ãha-svÃmin kas te pratÃpaæ so¬huæ samartha÷ ? tvÃæ d­«Âvà dÆrato 'pi caura-siæha÷ pravi«Âa÷ svaæ durgam | tad Ãgaccha yathà darÓayÃmÅti | bhÃsuraka Ãha-darÓaya me durgam | tad anu darÓitas tena kÆpa÷ | tata÷ so 'pi mÆrkha÷ siæha÷ kÆpa-madhya Ãtma-pratibimbaæ jala-madhya-gataæ d­«Âvà siæha-nÃdaæ mumoca | tata÷ pratiÓabdena kÆpa-madhyÃd dvi-guïataro nÃda÷ samutthita÷ | atha tena taæ Óatruæ matvÃtmÃnaæ tasyopari prak«ipya prÃïÃ÷ parityaktÃ÷ | ÓaÓako 'pi h­«Âa-manÃ÷ sarva-m­gÃn Ãnandya tai÷ saha praÓasyamÃno yathÃ-sukhaæ tatra vane nivasati sma | ato 'haæ bravÅmi-yasya buddhir balaæ tasya iti | *********************************************************************** tad yadi bhavÃn kathayati tat tatraiva gatvà tayo÷ sva-buddhi-prabhÃveïa maitrÅ-bhedaæ karomi | karaÂaka Ãha-bhadra ! yady evaæ tarhi gaccha | ÓivÃs te panthÃna÷ santu | yathÃbhipretam anu«ÂhÅyatÃm | atha damanaka÷ sa¤jÅvaka-viyuktaæ piÇgalakam avalokya tatrÃntare praïamyÃgre samupavi«Âa÷ | piÇgalako 'pi tam Ãha-bhadra, kiæ cirÃd d­«Âa÷ ? damanaka Ãha-na ka¤cid deva-pÃdÃnÃm asmÃbhi÷ prayojanam | tenÃhaæ nÃgacchÃmi | tathÃpi rÃja-prayojana-vinÃÓam avalokya sandahyamÃna-h­dayo vyÃkulatayà svayam evÃbhyÃgato vaktum | uktaæ ca- priyaæ và yadi và dve«yaæ Óubhaæ và yadi vÃÓubham | ap­«Âo 'pi hitaæ vak«yed yasya necchet parÃbhavam ||Panc_1.262|| atha tasya sÃbhiprÃyaæ vacanam Ãkarïya piÇgalaka Ãha-kiæ vaktu-manà bhavÃn ? tat kathyatÃæ yat kathanÅyam asti | sa prÃha-deva sa¤jÅvako yu«mat-pÃdÃnÃm upari droha-buddhir iti | viÓvÃsa-gatasya mama vijane idam Ãha-bho damanaka ! d­«Âà mayÃsya piÇgalakasya sÃrÃsÃratà | tad aham enaæ hatvà sakala-m­gÃdhipatyaæ tvat-sÃcivya-padavÅ-samanvitaæ kari«yÃmi | piÇgalako 'pi tad-vajra-sÃra-prahÃra-sad­Óaæ dÃruïaæ vaca÷ samÃkarïya moham upagato na ki¤cid apy uktavÃn | damanako 'pi tasya tam ÃkÃram Ãlokya cintitavÃn-ayaæ tÃvat sa¤jÅvaka-nibaddha-rÃga÷ | tan nÆnam anena mantriïà rÃjà vinÃÓam avÃpsyati iti | uktaæ ca- ekaæ bhÆmi-pati÷ karoti sacivaæ rÃjye pramÃïaæ yadà taæ mohÃc chrayate mada÷ sa ca madÃd dÃsyena nirvidyate | nirviïïasya padaæ karoti h­daye tasya svatantra-sp­hÃ- svÃtantrya-sp­hayà tata÷ sa n­pate÷ prÃïÃn abhidruhyati ||Panc_1.263|| tat kim atra yuktam iti | piÇgalako 'pi cetanÃæ samÃsÃdya katham api tam Ãha-sa¤jÅvakas tÃvat prÃïa-samo bh­tya÷ | sa kathaæ mamopari droha-buddhiæ karoti | damanaka Ãha-deva, bh­tyo 'bh­tya ity anekÃntikam etat | uktaæ ca- na so 'sti puru«o rÃj¤Ãæ yo na kÃmayate Óriyam | aÓaktà eva sarvatra narendraæ paryupÃsate ||Panc_1.264|| piÇgalaka Ãha-bhadra, tathÃpi mama tasyopari citta-v­ttir na vik­tiæ yÃti | athavà sÃdhv idam ucyate- aneka-do«a-du«Âasya kÃya÷ kasya na vallabha÷ | kurvann api vyalÅkÃni ya÷ priya÷ priya eva sa÷ ||Panc_1.265|| damanaka Ãha-ata evÃyaæ do«a÷ | uktaæ ca- yasminn evÃdhikaæ cak«ur Ãropayati pÃrthiva÷ | akulÅna÷ kulÅno và sa Óriyà bhÃjanaæ nara÷ ||Panc_1.266|| aparaæ kena gaïa-viÓe«eïa svÃmÅ sa¤jÅvakaæ nirguïakam api nikaÂe dhÃrayati | atha deva, yady evaæ cintayasi mahÃ-kÃyo 'yam | anena ripÆn vyÃpÃdayi«yÃmi | tad asmÃn na sidhyati, yato 'yaæ Óa«pa-bhojÅ | deva-pÃdÃnÃæ puna÷ Óatravo mÃæsÃÓina÷ | tad-ripu-sÃdhanam asya sÃhÃyyena na bhavati | tasmÃd enaæ dÆ«ayitvà hanyatÃm iti | piÇgalaka Ãha- ukto bhavati ya÷ pÆrvaæ guïavÃn iti saæsadi | tasya do«o na vaktavya÷ pratij¤Ã-bhaÇga-bhÅruïà ||Panc_1.267|| anyac ca | mayÃsya tava vacanenÃbhaya-pradÃnaæ dattam | tat kathaæ svayam eva vyÃpÃdayÃmi | sarvathà sa¤jÅvako 'yaæ suh­d asmÃkam | na taæ prati kaÓcin manyur iti | uktaæ ca- ita÷ sa daitya÷ prÃpta-ÓrÅr neta evÃrhati k«ayam | vi«a-v­k«o 'pi saævardhya svayaæ chettum asÃmpratam ||Panc_1.268|| Ãdau na và praïayinÃæ praïayo vidheyo datto 'thavà pratidinaæ paripo«aïÅya÷ | utk«ipya yat k«ipati tat prakaroti lajjÃæ bhÆmau sthitasya patanÃd bhayam eva nÃsti ||Panc_1.269|| upakÃri«u ya÷ sÃdhu÷ sÃdhutve tasya ko guïa÷ | apakÃri«u ya÷ sÃdhu÷ sa sÃdhu÷ sadbhir ucyate ||Panc_1.270|| tad-droha-buddher api mayÃsya na viruddham ÃcaraïÅyam | damanaka Ãha-svÃmin ! nai«a rÃja-dharmo yad droha-buddhir api k«amyate | uktaæ ca- tulyÃrthaæ tulya-sÃmarthyaæ marmaj¤aæ vyavasÃyinam | ardha-rÃjya-haraæ bh­tyaæ yo na hanyÃt sa hanyate ||Panc_1.271|| aparaæ tvayÃsya sakhitvÃt sarvo 'pi rÃja-dharma÷ parityakta÷ rÃja-dharmÃbhÃvÃt sarvo 'pi parijano viraktiæ gata÷ | ya÷ sa¤jÅvaka÷ Óa«pa-bhojÅ | bhavÃn mÃæsÃda÷ | tava prak­tayaÓ ca yat tavÃvadhyavyasÃya-bÃhyaæ kutas tÃsÃæ mÃæsÃÓanam | yad-rahitÃs tvÃæ tyaktvà yÃsyanti | tato 'pi tvaæ vina«Âa eva | asya saÇgatyà punas te na kadÃcid ÃkheÂake matir bhavi«yati | uktaæ ca- yÃd­Óai÷ sevyate bh­tyair yÃd­ÓÃæÓ copasevate | kadÃcin nÃtra sandehas tÃd­g bhavati pÆru«a÷ ||Panc_1.272|| tathà ca- santaptÃyasi saæsthitasya payaso nÃmÃpi na j¤Ãyate mukta-kÃratayà tad eva nalinÅ-patra-sthitaæ rÃjate | svÃtau sÃgara-Óukti-kuk«i-patitaæ taj jÃyate mauktikaæ prÃyeïÃdhama-madhyamottama-guïa÷ saævÃsato jÃyate ||Panc_1.273|| tathà ca- asatÃæ saÇga-do«eïa satÅ yÃti matir bhramam | eka-rÃtri-pravÃsena këÂhaæ mu¤je pralambitam ||Panc_1.274|| ata eva santo nÅca-saÇgaæ varjayanti | uktaæ ca- na hy avij¤Ãta-ÓÅlasya pradÃtavya÷ pratiÓraya÷ | mat-kuïasya ca do«eïa hatà manda-visarpiïÅ ||Panc_1.275|| piÇgalaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 9 manda-visarpiïÅ-nÃma-yÆkÃ-kathà asti kasyacin mahÅpater manoramaæ Óayana-sthÃnam | tatra Óvetatara-paÂa-yugala-madhya-saæsthità manda-visarpiïÅ yÆkà prativasati sma | sà ca tasya mahÅpate raktam ÃsvÃdayantÅ sukhena kÃlaæ nayamÃnà ti«Âhati | anye-dyuÓ ca tatra Óayane kvacid bhrÃmyann agnimukho nÃma matkuïa÷ samÃyÃta÷ | atha taæ d­«Âvà sà vi«aïïa-vadanà provÃca | bho 'gnimukha kutas tvam atrÃnucita-sthÃne samÃyÃta÷ | tad yÃvan na kaÓcid vetti tÃvac chÅghraæ gamyatÃm iti | sa Ãha-bhagavati g­hÃgatasyÃsÃdhor api naitad yujyate vaktum | uktaæ ca- ehy Ãgaccha samÃviÓÃsanam idaæ kasmÃc cirÃd d­Óyase kà vÃrteti sudurbalo 'si kuÓalaæ prÅto 'smi te darÓanÃt | evaæ ye samupÃgatÃn praïayina÷ pratyÃlapanty ÃdarÃt te«Ãæ yuktam aÓaÇkitena manasà harmyÃïi gantuæ sadà ||Panc_1.276|| aparaæ mayÃneka-mÃnu«ÃïÃm aneka-vidhÃni rudhirÃïy ÃsvÃditÃny ÃhÃra-do«Ãt kaÂu-tikta-ka«ÃyÃmla-rasÃsvÃdÃni na ca kadÃcin madhura-raktaæ samÃsvÃditam | tad yadi tvaæ prasÃdaæ karo«i tad asya n­pater vividha-vya¤janÃnna-pÃna-co«ya-lehya-svÃdv-ÃhÃra-vaÓÃd asya ÓarÅre yan mi«Âaæ raktaæ saæjÃtaæ tad-ÃsvÃdanena saukhyaæ sampÃdayÃmi jihvÃyà iti | uktaæ ca- raÇkasya n­pater vÃpi jihvÃ-saukhyaæ samaæ sm­tam | tan-mÃtraæ ca sm­taæ sÃraæ tad-arthaæ yatate jana÷ ||Panc_1.277|| yady eva na bhavel loke karma jihvÃ-pratu«Âidam | tan na bh­tyo bhavet kaÓcit kasyacid vaÓago 'tha và ||Panc_1.278|| yad asatyaæ vaden martyo yad vÃsevyaæ ca sevate | yad gacchati videÓaæ ca tat sarvam udarÃrthata÷ ||Panc_1.279|| tan mayà g­hÃgatena bubhuk«ayà pŬyamÃnenÃpi tvat-sakÃÓÃd bhojanam arthanÅyam | tan na tvayaikÃkinyÃsya bhÆpate rakta-bhojanaæ kartuæ yujyate | tac chrutvà mandavisarpiïy Ãha-bho matkuïa ! asya n­pater nidrÃ-vaÓaæ gatasya raktam ÃsvÃdayÃmi | punas tvam agnimukhaÓ capalaÓ ca-tad yadi mayà saha rakta-pÃnaæ karo«i tat ti«Âha | abhÅ«Âatara-raktam ÃsvÃdaya | so 'bravÅt-bhagavaty evaæ kari«yÃmi | yÃvat tvaæ nÃsvÃdayasi prathamaæ n­pa-raktaæ tÃvan mama deva-guru-k­ta÷ Óapatha÷ syÃd yadi tad ÃsvÃdayÃmi | evaæ tayo÷ parasparaæ vadato÷ sa rÃjà tac-chayanam ÃsÃdya prasupta÷ | athÃsau matkuïo jihvÃ-laulyotk­«ÂautsukyÃj jÃgratam api taæ mahÅ-patim adaÓat | atha và sÃdhv idam ucyate | svabhÃvo nopadeÓena Óakyate kartum anyathà | sutaptam api pÃnÅyaæ punar gacchati ÓÅtatÃm ||Panc_1.280|| yadi syÃc chÅtalo vahni÷ ÓÅtÃæÓur dahanÃtmaka÷ | na svabhÃvo 'tra martyÃnÃæ Óakyate kartum anyathà ||Panc_1.281|| athÃsau mahÅpati÷ sÆcy-agra-viddha iva tac-chayanaæ tyaktvà tat-k«aïÃd evotthita÷ | aho j¤ÃyatÃm atra pracchÃdana-paÂe matkuïo yÆkà và nÆnaæ ti«Âhati yenÃhaæ da«Âa iti | atha ye ka¤cukinas tatra sthitÃs te satvaraæ pracchÃdana-paÂaæ g­hÅtvà sÆk«ma-d­«Âyà vÅk«Ãæ cakru÷ | atrÃntare sa matkuïaÓ cÃpalyÃt khaÂvÃntaæ pravi«Âa÷ sà mandavisarpiïy api vastra-sandhy-antar-gatà tair d­«Âà vyÃpÃdità ca | ato 'haæ bravÅmi-na hy avij¤Ãta-ÓÅlasya iti | *********************************************************************** evaæ j¤Ãtvà tvayi«a vadhya÷ | no cet tvÃæ vyÃpÃdayi«yatÅti | uktaæ ca- tyaktÃÓ cÃbhyantarà yena bÃhyÃÓ cÃbhyantarÅk­tÃ÷ | sa eva m­tyum Ãpnoti yathà rÃjà kakud-druma÷ ||Panc_1.282|| piÇgalaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 10 caï¬arava-nÃma-Ó­gÃla-kathà asti kasmiæÓcid vanoddeÓe caï¬aravo nÃma Ó­gÃla÷ prativasati sma | sa kadÃcit k«udhÃvi«Âo jihvÃ-laulyÃn nagara-madhye pravi«Âa÷ | atha taæ nagara-vÃsina÷ sÃrameyà avalokya sarvata÷ ÓabdÃyamÃnÃ÷ paridhÃvya tÅk«ïa-daæ«Â­Ãgrair bhak«itum ÃrabdhÃ÷ | so 'pi tair bhak«yamÃïa÷ prÃïa-bhayÃt pratyÃsanna-rajaka-g­haæ pravi«Âa÷ | tatra nÅlÅ-rasa-paripÆrïaæ mahÃ-bhÃï¬am sajjÅk­tam ÃsÅt | tatra sÃrameyair ÃkrÃnto bhÃï¬a-madhye patita÷ | atha yÃvan ni«krÃntas tÃvan nÅlÅ-varïa÷ sa¤jÃta÷ | tatrÃpare sÃrameyÃs taæ Ó­gÃlam ajÃnanto yathÃbhÅ«Âa-diÓaæ jagmu÷ | caï¬aravo 'pi dÆrataraæ pradeÓam ÃsÃdya kÃnanÃbhimukhaæ pratasthe | na ca nÅla-varïena kadÃcin nija-raÇgas tyajyate | uktaæ ca- vajra-lepasya mÆrkhasya nÃrÅïÃæ karkaÂasya ca | eko grahas tu mÅnÃnÃæ nÅlÅmadyapayor yathà ||Panc_1.283|| atha taæ hara-gala-garala-tamÃla-sama-prabham apÆrvaæ sattvam avalokya sarve siæha-vyÃghra-dvÅpi-v­ka-prabh­tayo 'raïya-nivÃsino bhaya-vyÃkulita-cittÃ÷ samantÃt palÃyana-kriyÃæ kurvanti | kathayanti ca-na j¤Ãyate'sya kÅd­g vice«Âitaæ pauru«aæ ca | tad dÆrataraæ gacchÃma÷ | uktaæ ca- na yasya ce«Âitaæ vidyÃn na kulaæ na parÃkramam | na tasya viÓvaset prÃj¤o yadÅcchec chriyam Ãtmana÷ ||Panc_1.284|| caï¬aravo 'pi bhaya-vyÃkulitÃn vij¤Ãyedam Ãha-bho bho÷ ÓvÃpadÃ÷ ! kiæ yÆyaæ mÃæ d­«Âvaiva saætrastà vrajatha | tan na bhetavyam | ahaæ brahmaïÃdya svayam eva s­«ÂvÃbhihita÷-yac chvÃpadÃnÃæ kaÓcid rÃjà nÃsti, tat tvaæ mayÃdya sarva-ÓvÃpada-prabhutve'bhi«ikta÷ kakud-drumÃbhidha÷ | tato gatvà k«iti-tale tÃn sarvÃn paripÃlayeti | tato 'ham atrÃgata÷ | tan mama cchatra-cchÃyÃyÃæ sarvair api ÓvÃpadair vartitavyam | ahaæ kakuddrumo nÃma rÃjà trailokye'pi sa¤jÃta÷ | tac chrutvà siæha-vyÃghra-pura÷-sarÃ÷ ÓvÃpadÃ÷ svÃmin prabho samÃdiÓeti vadantas taæ parivavru÷ | atha tena siæhasyÃmÃtya-padavÅ pradattà | vyÃghrasya ÓayyÃ-pÃlakatvam | dvÅpinas tÃmbÆlÃdhikÃra÷ | v­kasya dvÃra-pÃlakatvam | ye cÃtmÅyÃ÷ Ó­gÃlÃs tai÷ sahÃlÃpa-mÃtram api na karoti | Ó­gÃlÃ÷ sarve'py adharma-candraæ dattvà ni÷sÃritÃ÷ | evaæ tasya rÃjya-kriyayÃæ vartamÃnasya te siæhÃdayo m­gÃn vyÃpÃdya tat-purata÷ prak«ipanti | so 'pi prabhu-dharmeïa sarve«Ãæ tÃn pravibhajya prayacchati | evaæ gacchati kÃle kadÃcit tena samÃgatena dÆra-deÓe ÓabdÃyamÃnasya Ó­gÃla-v­ndasya kolÃhalo 'ÓrÃvi | taæ Óabdaæ Órutvà pulakita-tanur ÃnandÃÓru-pÆrïa-nayana utthÃya tÃra-svareïa virotum ÃrabdhavÃn | atha te siæhÃdayas taæ tÃra-svaram Ãkarïya Ó­gÃlo 'yam iti matvà lajjÃyÃdho-mukhÃ÷ k«aïaæ sthitvà procu÷-bho÷ ! vÃhità vayam anena k«udra-Ó­gÃlena | tad vadhyatÃm iti | so 'pi tad Ãkarïya palÃyitum icchaæs tatra sthÃna eva siæhÃdibhi÷ khaï¬aÓa÷ k­to m­taÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-tyaktÃÓ cÃbhyantarà yena iti | *********************************************************************** tad Ãkarïya piÇgalaka Ãha-bho damanaka ! ka÷ pratyayo 'tra vi«aye yat sa mamopari du«Âa-buddhi÷ | sa Ãha-yad adya mamÃgre tena niÓcaya÷ k­to yat prabhÃte piÇgalakaæ vadhi«yÃmi | tad atraiva pratyaya÷ | prabhÃte'vasara-velÃyÃm Ãrakta-mukha-nayana÷ sphuritÃdharo diÓo 'valokayann anucita-sthÃnopavi«Âas tvÃæ krÆra-d­«Âyà vilokayi«yati | evaæ j¤Ãtvà yad ucitaæ tat kartavyam | iti kathayitvà sa¤jÅvaka-sakÃÓaæ gatas taæ praïamyopavi«Âa÷ | sa¤jÅvako 'pi sodvegÃkÃraæ manda-gatyà samÃyÃntaæ tam udvÅk«ya sÃdarataram uvÃca-bho mitra ! svÃgatam | cirÃd d­«Âo 'si | api Óivaæ bhavata÷ | tat kathaya yenÃdeyam api tubhyaæ g­hÃgatÃya prayacchÃmi | uktaæ ca- te dhanyÃs te viveka-j¤Ãs te sabhyà iha bhÆtale | Ãgacchanti g­he ye«Ãæ kÃryÃrthaæ suh­do janÃ÷ ||Panc_1.285|| damanaka Ãha-bho÷ ! kathaæ Óivaæ sevaka-janasya | sampattaya÷ parÃyattÃ÷ sadà cittam anirv­tam | sva-jÅvite'py aviÓvÃsas te«Ãæ ye rÃja-sevakÃ÷ ||Panc_1.286|| tathà ca- sevayà dhanam icchadbhi÷ sevakai÷ paÓya yat k­tam | svÃtantryaæ yac charÅrasya mƬhais tad api hÃritam ||Panc_1.287|| tÃvaj janmÃti-du÷khÃya tato durgatatà sadà | tatrÃpi sevayà v­ttir aho du÷kha-paramparà ||Panc_1.288|| jÅvanto 'pi m­tÃ÷ pa¤ca ÓrÆyante kila bhÃrate | daridro vyÃdhito mÆrkha÷ pravÃsÅ nitya-sevaka÷ ||Panc_1.289|| nÃÓnÃti svacchayotsukyÃd vinidro na prabudhyate | na ni÷ÓaÇkaæ vaco brÆte sevako 'py atra jÅvati ||Panc_1.290|| sevà Óva-v­ttir ÃkhyÃtà yais tair mithyà prajalpitam | svacchandaæ carati svÃtra sevaka÷ para-ÓÃsanÃt ||Panc_1.291|| bhÆ-Óayyà brahmacaryaæ ca k­Óatvaæ laghu-bhojanam | sevakasya yater yadvad viÓe«a÷ pÃpa-dharmaja÷ ||Panc_1.292|| ÓÅtÃtapÃdi-ka«ÂÃni sahate yÃni sevaka÷ | dhanÃya tÃni cÃlpÃni yadi dharmÃn na mucyate ||Panc_1.293|| m­dunÃpi suv­ttena suÓli«ÂenÃpi hÃriïà | modakenÃpi kiæ tena ni«pattir yasya sevayà ||Panc_1.294|| sa¤jÅvaka Ãha-atha bhavÃn kiæ vaktu-manÃ÷ ? so 'bravÅt-mitra, sacivÃnÃæ mantra-bhedaæ na yujyate | uktaæ ca- yo mantraæ svÃmino bhidyÃt sÃcivye san-niyojita÷ | sa hatvà n­pa-kÃryaæ tat svayaæ ca narakaæ vrajet ||Panc_1.295|| yena yasya k­to bheda÷ sacivena mahÅpate÷ | tenÃÓastra-vadhas tasya k­ta ity Ãha nÃrada÷ ||Panc_1.296|| tathÃpi mayà tava sneha-pÃÓa-baddhena mantra-bheda÷ k­ta÷ | yatas tvaæ mama vacanenÃtra rÃja-kule viÓvasta÷ pravi«ÂaÓ ca | uktaæ ca- viÓrambhÃd yasya yo m­tyum avÃpnoti katha¤cana | tasya hatyà tad-utthà sà prÃhedaæ vacanaæ manu÷ ||Panc_1.297|| tat tavopari piÇgalako 'yaæ du«Âa-buddhi÷ kathitaæ cÃdyÃnena mat-purataÓ catu«karïatayÃ-yat prabhÃte sa¤jÅvakaæ hatvà samasta-m­ga-parivÃraæ cirÃt t­ptiæ ne«yÃmi | tata÷ sa mayokta÷-svÃmin ! na yuktam idaæ yan mitra-droheïa jÅvanaæ kriyate | uktaæ ca- api brahma-vadhaæ k­tvà prÃyaÓcittena Óudhyati | tad-arthena vicÅrïena na katha¤cit suh­d-druha÷ ||Panc_1.298|| tatas tenÃhaæ samar«eïokta÷-bho du«Âa-buddhe, sa¤jÅvakas tÃvac cha«pa-bhojÅ, vayaæ mÃæsÃÓina÷ | tad asmÃkaæ svÃbhÃvikaæ vairam iti kathaæ ripur upek«yate ? tasmÃt sÃmÃdibhir upÃyair hanyate | na ca hate tasmin do«a÷ syÃt | uktaæ ca- dattvÃpi kanyakÃæ vairÅ nihantavyo vipaÓcità | anyopÃyair aÓakyo yo hate do«o na vidyate ||Panc_1.299|| k­tyÃk­tyaæ na manyeta k«atriyo yudhi saÇgata÷ | prasupto droïa-putreïa dh­«Âadyumna÷ purà hata÷ ||Panc_1.300|| tad ahaæ tasya niÓcayaæ j¤Ãtvà tvat-sakÃÓam ihÃgata÷ | sÃmprataæ me nÃsti viÓvÃsa-ghÃtaka-do«a÷ | mayà sugupta-mantras tava nivedita÷ | atha yat te pratibhÃti tat kuru«va iti | atha sa¤jÅvakas tasya tadvajra-pÃta-dÃruïaæ vacanaæ Órutvà moham upagata÷ | atha cetanÃæ labdhvà sa-vairÃgyam idam Ãha-bho sÃdhv idam ucyate- durjana-gamyà nÃrya÷ prÃyeïÃsnehavÃn bhavati rÃjà | k­païÃnusÃri ca dhanaæ megho giri-durga-var«Å ca ||Panc_1.301|| ahaæ hi saæmato rÃj¤o ya evaæ manyate kudhÅ÷ | balÅvarda÷ sa vij¤eyo vi«Ãïa-parivarjita÷ ||Panc_1.302|| varaæ vanaæ varaæ bhaik«aæ varaæ bhÃropajÅvanam | varaæ vyÃdhir manu«yÃïÃæ nÃdhikÃreïa sampada÷ ||Panc_1.303|| tad yuktaæ mayà k­taæ tad anena saha maitrÅ vihità | uktaæ ca- yayor eva samaæ vittaæ yayor eva samaæ kulam | tayor maitrÅ vivÃhaÓ ca na tu pu«Âa-vipu«Âayo÷ ||Panc_1.304|| tathà ca- m­gà m­gai÷ saÇgam anuvrajanti gÃvaÓ ca gobhis turagÃs turagai÷ | mÆrkhÃÓ ca mÆrkhai÷ sudhiya÷ sudhÅbhi÷ samÃna-ÓÅla-vyasanena sakhyam ||Panc_1.305|| tad yadi gatvà taæ prasÃdayÃmi, tathÃpi na prasÃdaæ yÃsyati | uktaæ ca- nimittam uddiÓya hi ya÷ prakupyati dhruvaæ sa tasyÃpagame praÓÃmyati | akÃraïa-dve«a-paro hi yo bhavet kathaæ naras taæ parito«ayati ||Panc_1.306|| aho sÃdhu cedam ucyate- bhaktÃnÃm upakÃriïÃæ para-hita-vyÃpÃra-yuktÃtmanÃæ sevÃ-saævyavahÃra-tattva-vidu«Ãæ droha-cyutÃnÃm api | vyÃpatti÷ skhalitÃntare«u niyatà siddhir bhaved và na và tasmÃd ambupater ivÃvani-pate÷ sevà sadà ÓaÇkinÅ ||Panc_1.307|| tathà ca- bhÃva-snigdhair upak­tam api dve«yatÃæ yÃti loke sÃk«Ãd anyair apak­tam api prÅtaye copayÃti | durgrÃhyatvÃn n­pati-manasÃæ naika-bhÃvÃÓrayÃïÃæ sevÃ-dharma÷ parama-gahano yoginÃm apy agamya÷ ||Panc_1.308|| tat parij¤Ãtaæ mayà mat-prasÃdam asahamÃnai÷ samÅpavartibhir e«a piÇgalaka÷ prakopita÷ | tenÃyaæ mamÃdo«asyÃpy evaæ vadati | uktaæ ca- prabho÷ prasÃdam anyasya na sahantÅha sevakÃ÷ | sapatnya iva saÇkruddhÃ÷ sapatnyÃ÷ suk­tair api ||Panc_1.309|| bhavati caivaæ yad guïavatsu samÅpa-varti«u guïa-hÅnÃnÃæ na prasÃdo bhavati | uktaæ ca- guïavattara-pÃtreïa chÃdyante guïinÃæ guïÃ÷ | rÃtrau dÅpa-ÓikhÃ-kÃntir na bhÃnÃv udite sati ||Panc_1.310|| damanaka Ãha-bho mitra ! yady evaæ tan nÃsti te bhayam | prakopito 'pi sa durjanais tava vacana-racanayà prasÃdaæ yÃsyati | sa Ãha-bho÷ ! na yuktam uktaæ bhavatà | laghÆnÃm api durjanÃnÃæ madhye vastuæ na Óakyate | upÃyÃntaraæ vidhÃya te nÆnaæ ghnanti | uktaæ ca- bahava÷ paï¬itÃ÷ k«udrÃ÷ sarve mÃyopajÅvina÷ | kuryu÷ k­tyam ak­tyaæ và u«Âre kÃkÃdayo yathà ||Panc_1.311|| damaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 11 madotkaÂa-siæha-kathà asti kasmiæÓcid vanoddeÓe madotkaÂo nÃma siæha÷ prativasa ti sma | tasya cÃnucarà anye dvÅpi-vÃyasa-gomÃyava÷ santi | atha kadÃcit tair itas tato bhramadbhi÷ sÃrthÃd bhra«Âa÷ krathanako nÃmo«tro d­«Âa÷ | atha siæha Ãha-aho apÆrvam idaæ sattvam | taj j¤ÃyatÃæ kim etad Ãraïyakaæ grÃmyaæ veti | tac chrutvà vÃyasa Ãha-bho÷ svÃmin ! grÃmyo 'yam u«Âra-nÃmà jÅva-viÓe«as tava bhojya÷ | tad vyÃpÃdyatÃm | siæha Ãha-nÃhaæ g­ham Ãgataæ hanmi | uktaæ ca- g­haæ Óatrum api prÃptaæ viÓvastam akutobhayam | yo hanyÃt tasya pÃpaæ syÃc chatabrÃhmaïaghÃtajam ||Panc_1.312|| tad abhaya-pradÃnaæ dattvà mat-sakÃÓam ÃnÅyatÃæ yenÃsyÃgama-kÃraïaæ p­cchÃmi | athÃsau sarvair api viÓvÃsyÃbhaya-pradÃnaæ dattvà madotkaÂa-sakÃÓam ÃnÅta÷ praïamyopavi«ÂaÓ ca | tatas tasya p­cchatas tenÃtma-v­ttÃnta÷ sÃrtha-bhraæÓa-samudbhavo nivedita÷ | tata÷ siæhenoktam-bho÷ krathanaka ! mà tvaæ grÃmaæ gatvà bhÆyo 'pi bhÃrodvahana-ka«Âa-bhÃgÅ bhÆyÃ÷ | tad atraivÃraïye nirviÓaÇko marakata-sad­ÓÃni Óa«pÃgrÃïi bhak«ayan mayà saha sadaiva vasa | so 'pi tathety uktvà te«Ãæ madhye vicaran na kuto 'pi bhayam iti sukhenÃste | tathÃnyedyur madotkaÂasya mahÃ-gajenÃraïya-cÃriïà saha yuddham abhavat | tatas tasya danta-musala-prahÃrair vyathà sa¤jÃtà | vyathita÷ katham api prÃïair na viyukta÷ | atha ÓarÅrÃsÃmarthyÃn na kutracit padam api calituæ Óaknoti | te sarve kÃkÃdayo 'py aprabhutvena k«udhÃvi«ÂÃ÷ paraæ du÷khaæ bheju÷ | atha tÃn siæha÷ prÃha-bho÷ ! anvi«yatÃæ kutracit kiæcit sattvaæ yenÃham etÃm api daÓÃæ prÃptas tad dhatvà yu«mad-bhojanaæ sampÃdayÃmi | atha te catvÃro 'pi bhramitum Ãrabdhà yÃvan na kiæcit sattvaæ paÓyanti tÃvad vÃyasa-Ó­gÃlau parasparaæ mantrayata÷ | Ó­gÃla Ãha-bho vÃyasa ! kiæ prabhÆta-bhrÃntena | ayam asmÃkaæ prabho÷ krathanako viÓvastas ti«Âhati | tad enaæ hatvà prÃïa-yÃtrÃæ kurma÷ | vÃyasa Ãha-yuktam uktaæ bhavatà | paraæ svÃminà tasyÃbhaya-pradÃnaæ dattam Ãste na vadhyo 'yam iti | Ó­gÃla Ãha-bho vÃyasa ! ahaæ svÃminaæ vij¤Ãpya tathà kari«ye yathà svÃmÅ vadhaæ kari«yati | tat ti«Âhantu bhavanto 'traiva, yÃvad ahaæ g­haæ gatvà prabhor Ãj¤Ãæ g­hÅtvà cÃgacchÃmi | evam abhidhÃya satvaraæ siæham uddiÓya prasthita÷ | atha siæham ÃsÃdyedam Ãha-svÃmin ! samastaæ vanaæ bhrÃntvà vayam ÃgatÃ÷ | na kiæcit sattvam ÃsÃditam | tat kiæ kurmo vayam | samprati vayaæ bubhuk«ayà padam ekam api pracalituæ na Óaknuma÷ | devo 'pi pathyÃÓÅ vartate | tad yadi devÃdeÓo bhavati tat krathanaka-piÓitenÃdya pathya-kriyà kriyate | atha siæhas tasya tad dÃruïaæ vacanam Ãkarïya sa-kopam idam Ãha-dhik pÃpÃdhama ! yady evaæ bhÆyo 'pi vadasi | tatas tvÃæ tat-k«aïam eva vadhi«yÃmi | tato mayà tasyÃbhayaæ pradattam | tat kathaæ vyÃpÃdayÃmi | uktaæ ca- na go-pradÃnaæ na mahÅ-pradÃnaæ na cÃnna-dÃnaæ hi tathà pradhÃnam | yathà vadantÅha budhÃ÷ pradhÃnaæ sarva-pradÃne«v abhaya-pradÃnam ||Panc_1.313|| tac chrutvà ӭgÃla Ãha-svÃmin yady abhayapradÃnaæ dattvà vadha÷ kriyate tad e«a do«o bhavati | punar yadi devapÃdÃnÃæ bhaktyà sÃtmano jÅvitavyaæ prayacchati tan na do«a÷ | tato yadi sa svayam evÃtmÃnaæ vadhÃya niyojayati tad vadhyo 'nyathÃsmÃkaæ madhyÃd ekatamo vadhya iti yato devapÃdÃ÷ pathyÃÓina÷ k«unnirodhÃd antyÃæ daÓÃæ yÃsyanti | tat kim etai÷ prÃïair asmÃkaæ ye svÃmyarthe na yÃsyanti | aparaæ paÓcÃd apy asmÃbhir vahni-praveÓa÷ kÃryo yadi svÃmi-pÃdÃnÃæ kiæcid ani«Âaæ bhavi«yati | uktaæ ca- yasmin kule ya÷ puru«a÷ pradhÃna÷ sa sarva-yatnai÷ parirak«aïÅya÷ | tasmin vina«Âe sva-kulaæ vina«Âaæ na nÃbhi-bhaÇge hy arakà vahanti ||Panc_1.314|| tad Ãkarïya madotkaÂa Ãha-yady evaæ tat kuru«va yad rocate | tac chrutvà sa satvaraæ gatvà tÃn Ãha-bho÷ ! svÃmino mahaty avasthà vartate | tat kiæ paryaÂitena ? tena vinà ko 'trÃsmÃn rak«ayi«yati ? tad gatvà tasya k«ud-rogÃt para-lokaæ prasthitasyÃtma-ÓarÅra-dÃnaæ kurmo yena svÃmi-prasÃdasya an­ïatÃæ gacchÃma÷ | uktaæ ca- Ãpadaæ prÃpnuyÃt svÃmÅ yasya bh­tyasya paÓyata÷ | prÃïe«u vidyamÃne«u sa bh­tyo narakaæ vrajet ||Panc_1.315|| tad-anantaraæ te sarve bëpa-pÆrita-d­Óo madotkaÂaæ praïamyopavi«ÂÃ÷ | tÃn d­«Âvà madotkaÂa Ãha-bho÷ ! prÃptaæ d­«Âaæ và kiæcit sattvam | atha te«Ãæ madhyÃt kÃka÷ provÃca-svÃmin ! vayaæ tÃvat sarvatra paryaÂitÃ÷ paraæ na kiæcit sattvam ÃsÃditaæ d­«Âaæ và | tad adya mÃæ bhak«ayitvà prÃïÃn dhÃrayatu svÃmÅ, yena devasyÃÓvÃsanaæ bhavati mama puna÷ svarga-prÃptir iti | uktaæ ca- svÃmy-arthe yas tyajet prÃïÃn bh­tyo bhakti-samanvita÷ | sa paraæ padam Ãpnoti jarÃ-maraïa-varjitam ||Panc_1.316|| tac chrutvà ӭgÃla Ãha-bho÷ ! svalpa-kÃyo bhavÃn | tava bhak«aïÃt svÃminas tÃvat prÃïa-yÃtrà na bhavati | aparo do«aÓ ca tÃvat samutpadyate | uktaæ ca- kÃka-mÃæsaæ tathocchi«Âaæ stokaæ tad api durbalam | bhak«itenÃpi kiæ tena yena t­ptir na jÃyate ||Panc_1.317|| tad dar«ità svÃmi-bhaktir bhavatà gataæ ca Ãn­ïyaæ bhart­-piï¬asya prÃptaÓ cobhaya-loke sÃdhu-vÃda÷ | tad apasarÃgrata÷ | ahaæ svÃminaæ vij¤ÃpayÃmi | tathÃnu«Âhite Ó­gÃla÷ sÃdaraæ praïamyopavi«Âa÷ prÃha-svÃmin ! mÃæ bhak«ayitvÃdya prÃïa-yÃtrÃæ vidhÃya mamobhaya-loka-prÃptiæ kuru | uktaæ ca- svÃmy-ÃyattÃ÷ sadà prÃïà bh­tyÃnÃm arjità dhanai÷ | yatas tato na do«o 'sti te«Ãæ grahaïa-sambhava÷ ||Panc_1.318|| atha tac chrutvà dvÅpy Ãha-bho÷ sÃdhÆktaæ bhavatà punar bhavÃn api svalpa-kÃya÷ sva-jÃtiÓ ca nakhÃyudhatvÃd abhak«ya eva | uktaæ ca- nÃbhak«yaæ bhak«ayet prÃj¤a÷ prÃïai÷ kaïÂha-gatair api | viÓe«Ãt tad api stokaæ loka-dvaya-vinÃÓakam ||Panc_1.319|| tad darÓitaæ tvayÃtmana÷ kaulÅnyam | atha và sÃdhu cedam ucyate- etad-arthaæ kulÅnÃnÃæ n­pÃ÷ kurvanti saÇgraham | Ãdi-madhyÃvasÃne«u na te gacchanti vikriyÃm ||Panc_1.320|| tad apasarÃgrata÷, yenÃhaæ svÃminaæ vij¤ÃpayÃmi | tathÃnu«Âhite dvÅpÅ praïamya madotkaÂam Ãha-svÃmin ! kriyatÃm adya mama prÃïai÷ prÃïa-yÃtrà | dÅyatÃm ak«ayo vÃsa÷ svarge | mama vistÃryatÃæ k«iti-tale prabhÆtaæ yaÓa÷ | tan nÃtra vismaya÷ kÃrya÷ | uktaæ ca- m­tÃnÃæ svÃmina÷ kÃrye bh­tyÃnÃm anuvartinÃm | bhavet svarge ak«ayo vÃsa÷ kÅrtiÓ ca dharaïÅ-tale ||Panc_1.321|| tac chrutvà krathanakaÓ cintayÃmÃsa-etais tÃvat sarvair api ÓobhÃ-vÃkyÃny uktÃni na caiko 'pi svÃminà vinÃÓita÷ | tad aham api prÃpta-kÃlaæ vak«yÃmi citrakaæ yena mad-vacanam ete trayo 'pi samarthayanti | iti niÓcitya provÃca-bho÷ satyam uktaæ bhavatà paraæ bhavÃn api nakhÃyudha÷ | tat kathaæ bhavantaæ svÃmÅ bhak«ayati | uktaæ ca- manasÃpi svajÃtyÃnÃæ yo 'ni«ÂÃni pracintayet | bhavanti tasya tÃny eva iha loke paratra ca ||Panc_1.322|| tad apasarÃgrata÷, yenÃhaæ svÃminaæ vij¤ÃpayÃmi | tathÃnu«Âhite krathanako 'gre sthitvà praïamyovÃca-svÃmin ! ete'bhak«yÃs tava tan mama prÃïai÷ prÃïa-yÃtrà vidhÅyatÃæ yena mamobhaya-loka-prÃptir bhavati | uktaæ ca- na yajvÃno 'pi gacchanti tÃæ gatiæ naiva yogina÷ | yÃæ yÃnti projjhita-prÃïÃ÷ svÃmy-arthe sevakottamÃ÷ ||Panc_1.323|| evam abhihite tÃbhyÃæ Ó­gÃla-citrakÃbhyÃæ vidÃritobhaya-kuk«i÷ krathanaka÷ prÃïÃn atyÃk«Åt | tataÓ ca tai÷ k«udra-paï¬itai÷ sarvair bhak«ita÷ | ato 'haæ bravÅmi-bahava÷ paï¬itÃ÷ k«udrÃ÷ iti | *********************************************************************** tad bhadra, k«udra-parivÃro 'yaæ te rÃjà mayà samyag jÃta÷ | satÃm asevyaæ ca | uktaæ ca- aÓuddha-prak­tau rÃj¤i janatà nÃnurajyate | yathà g­dhra-samÃsanna÷ kalahaæsa÷ samÃcaret ||Panc_1.324|| tathà ca- g­dhrÃkÃro 'pi sevya÷ syÃd dhaæsÃkÃrai÷ sabhÃsadai÷ | haæsÃkÃro 'pi santyÃjyo g­dhrÃkÃrai÷ sa tair n­pa÷ ||Panc_1.325|| tan nÆnaæ mamopari kenacid durjanenÃyaæ prakopita÷, tenaivaæ vadati | athavà bhavaty etat | uktaæ ca- m­dunà salilena khanyamà nÃnyavad dh­«yanti girer api sthalÃni | upajÃpavidÃæ ca karïa-jÃpai÷ kim u cetÃæsi m­dÆni mÃnavÃnÃm ||Panc_1.326|| karïa-vi«eïa ca bhagna÷ kiæ kiæ na karoti bÃliÓo loka÷ | k«apaïakatÃm api dhatte pibati surÃæ naraka-pÃlena ||Panc_1.327|| athavà sÃdhv idam ucyate- pÃdÃhato 'pi d­¬ha-daï¬a-samÃhato 'pi yaæ daæ«Ârayà sp­Óati taæ kila hanti sarpa÷ | ko 'py e«a eva piÓunogra-manu«ya-dharma÷ karïe paraæ sp­Óati hanti paraæ samÆlam ||Panc_1.328|| tathà ca- aho khala-bhujaÇgasya viparÅto vadha-krama÷ | karïe lagati cÃnyasya prÃïair anyo viyujyate ||Panc_1.329|| tad evaæ gate'pi kiæ kartavyam ity ahaæ tvÃæ suh­d-bhÃvÃt p­cchÃmi | damanaka Ãha-tad-deÓÃntara-gamanaæ yujyate | naivaæ-vidhasya kusvÃmina÷ sevÃæ vidhÃtum | uktaæ ca- guror apy avaliptasya kÃryÃkÃryam ajÃnata÷ | utpatha-pratipannasya parityÃgo vidhÅyate ||Panc_1.330|| sa¤jÅvaka Ãha-asmÃkam upari svÃmini kupite gantuæ na Óakyate, na cÃnyatra gatÃnÃm api nirv­tir bhavati | uktaæ ca- mahatÃæ yo 'parÃdhyena dÆrastho 'smÅti nÃÓvaset | dÅrghau buddhimato bÃhÆ tÃbhyÃæ hiæsati hiæsakam ||Panc_1.331|| tad yuddhaæ muktvà me nÃnyad asit Óreyaskaram | uktaæ ca- na tÃn hi tÅrthais tapasà ca lokÃn svargai«iïo dÃna-Óatai÷ suv­ttai÷ | k«aïena yÃn yÃnti raïe«u dhÅrÃ÷ prÃïÃn samujjhanti hi ye suÓÅlÃ÷ ||Panc_1.332|| m­tai÷ samprÃpyate svargo jÅvadbhi÷ kÅrtir uttamà | tad ubhÃv api ÓÆrÃïÃæ guïÃv etau sudurlabhau ||Panc_1.333|| lalÃÂa-deÓe rudhiraæ sravat tu ÓÆrasya yasya praviÓec ca vaktre | tat somapÃnena samaæ bhavec ca saÇgrÃma-yaj¤e vidhivat pradi«Âam ||Panc_1.334|| tathà ca- homÃrthair vidhivat pradÃna-vidhinà sad-vipra-v­ndÃrcanair yaj¤air bhÆri-sudak«iïai÷ suvihitai÷ samprÃpyate yat phalam | sat-tÅrthÃÓrama-vÃsa-homa-niyamaiÓ cÃndrÃyaïÃdyai÷ k­tai÷ pumbhis tat-phalam Ãhave vinihitai÷ samprÃpyate tat-k«aïÃt ||Panc_1.335|| tad Ãkarïya damanakaÓ cintayÃmÃsa-yuddhÃya k­ta-niÓcayo 'yaæ d­Óyate durÃtmà | tad yadi kadÃcit tÅk«ïa-Ó­gÃlÃbhyÃæ svÃminaæ prahari«yati tan mahÃn anartha÷ sampatsyate | tad enaæ bhÆyo 'pi sva-buddhyà prabodhya tathà karomi, yathà deÓÃntara-gamanaæ karoti | Ãha ca-bho mitra ! samyag abhihitaæ bhavatà | paraæ ka÷ svÃmi-bh­tyayo÷ saÇgrÃma÷ | uktaæ ca- balavantaæ ripuæ d­«Âvà kilÃtmÃnaæ pragopayet | balavadbhiÓ ca kartavyà Óarac-candra-prakÃÓatà ||Panc_1.336|| anyac ca- Óatror vikramam aj¤Ãtvà vairam Ãrabhate hi ya÷ | sa parÃbhavam Ãpnoti samudra« ÂiÂÂibhÃd yathà ||Panc_1.337|| sa¤jÅvaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 12 ÂiÂÂibha-dampatÅ-kathà kasmiæÓcit samudraika-deÓe ÂiÂÂibha-dampatÅ vasata÷ | tato gacchati kÃla ­tu-samayam ÃsÃdya ÂiÂÂibhÅ garbham Ãdhatta | Ãsanna-prasavà satÅ sà ÂiÂÂibham Æce-bho÷ kÃnta ! mama prasava-samayo vartate | tad vicintyatÃæ kim api nirupadravaæ sthÃnaæ yena tatrÃham aï¬aka-mok«aïaæ karomi | ÂiÂÂibha÷ prÃha-bhadre ramyo 'yaæ samudra-pradeÓa÷ | tad atraiva prasava÷ kÃrya÷ | sà prÃha-atra pÆrïimÃ-dine samudra-velà carati | sà matta-gajendrÃn api samÃkar«ati | tad dÆram anyatra kiæcit sthÃnam anvi«yatÃm | tac chrutvà vihasya ÂiÂÂibha Ãha-bhadre na yuktam uktaæ bhavatyà | kà mÃtrà samudrasya yà mama dÆ«ayi«yati prasÆtim | kiæ na Órutaæ bhavatyÃ- baddhvÃmbara-cara-mÃrgaæ vyapagata-dhÆmaæ sadà mahad bhayadam | manda-mati÷ ka÷ praviÓati hutÃÓanaæ svecchayà manuja÷ ||Panc_1.338|| mattebha-kumbha-vidalana-k­ta-Óramaæ suptam antaka-pratimam | yama-loka-darÓanecchu÷ siæha÷ bodhayati ko nÃma ||Panc_1.339|| ko gatvà yama-sadanaæ svayam antakam ÃdiÓaty ajÃta-bhaya÷ | prÃïÃn apahara matto yadi Óakti÷ kÃcid asti tava ||Panc_1.340|| prÃleya-leÓa-miÓre maruti prÃbhÃtike ca vÃti ja¬e | guïa-do«a-j¤a÷ puru«o jalena ka÷ ÓÅtam apanayati ||Panc_1.341|| tasmÃd viÓrabdhÃtraiva garbhaæ mu¤ca | uktaæ ca- ya÷ parÃbhava-santrasta÷ sva-sthÃnaæ santyajen nara÷ | tena cet putriïÅ mÃtà tad vandhyà kena kathyate ||Panc_1.342|| tac chrutvà samudraÓ cintayÃm Ãsa-aho garva÷ pak«i-kÅÂasyÃsya | atha và sÃdhv idam ucyate- utk«ipya ÂiÂÂibha÷ pÃdÃv Ãste bha gabhayÃd diva÷ | sva-citta-kalpito garva÷ kasya nÃtrÃpi vidyate ||Panc_1.343|| tan mayÃsya pramÃïaæ kutÆhalÃd api dra«Âavyam | kiæ mamai«o 'ï¬ÃpahÃre k­te kari«yati | iti cintayitvà sthita÷ | atha prasavÃnantaraæ prÃïayÃtrÃrthaæ gatÃyë ÂiÂÂibhyÃ÷ samudro velÃvyÃjenÃï¬Ãny apajahÃra | athÃyÃtà sà ÂiÂÂibhÅ prasavasthÃnaæ ÓÆnyam avalokya pralapantÅ ÂiÂÂibham Æce-bho mÆrkha ! kathitam ÃsÅn mayà te yat samudravelayà aï¬ÃnÃæ vinÃÓo bhavi«yati tad dÆrataraæ vrajÃva÷ paraæ mƬhatayÃhaækÃram ÃÓritya mama vacanaæ na karo«i | athavà sÃdhv idam ucyate | suh­dÃæ hitakÃmÃnÃæ na karotÅha yo vaca÷ | sa kÆrma iva durbuddhi÷ këÂhÃd bhra«Âo vinaÓyati ||Panc_1.344|| ÂiÂÂibha Ãha-katham etat ? sÃbravÅt- kathà 13 kambugrÅvÃkhya-kÆrma-kathà asti kasmiæÓcij jalÃÓaye kambu-grÅvo nÃma kacchapa÷ | tasya ca saÇkaÂa-vikaÂa-nÃmnÅ mitre haæsa-jÃtÅye parama-sneha-koÂim ÃÓrite nityam eva saras-tÅram ÃsÃdya tena sahÃneka-devar«i-mahar«ÅïÃæ kathÃ÷ k­tvÃsta-maya-velÃyÃæ sva-nŬÃ-saæÓrayaæ kuruta÷ | atha gacchatà kÃlenÃv­«Âi-vaÓÃt sara÷ Óanai÷ Óanai÷ Óo«am agamat | tatas tad-du÷kha-du÷khitau tÃv Æcatu÷-bho mitra ! jambÃla-Óe«am etat-sara÷ sa¤jÃtam | tat kathaæ bhavÃn bhavi«yatÅti vyÃkulatvaæ no h­di vartate | tac chrutvà kambugrÅva Ãha-bho÷, sÃmprataæ nÃsty asmÃkaæ jÅvitavyaæ jalÃbhÃvÃt | tathÃpy upÃyaÓ cintyatÃm iti | uktaæ ca- tyÃjyaæ na dhairyaæ vidhure'pi kÃle dhairyÃt kadÃcid gatim ÃpnuyÃt sa÷ | yathà samudre'pi ca pota-bhaÇge sÃæyÃtriko vächati tartum eva ||Panc_1.345|| aparaæ ca- mitrÃrthe bÃndhavÃrthe ca buddhimÃn yatate sadà | jÃtÃsv Ãpatsu yatnena jagÃdedaæ vaco manu÷ ||Panc_1.346|| tad ÃnÅyatÃæ kÃcid d­¬ha-rajjur laghu-këÂhaæ và | anvi«yatÃæ ca prabhÆta-jala-sanÃthaæ sara÷, yena mayà madhya-pradeÓe dantair g­hÅte sati yuvÃæ koÂi-bhÃgayos tat-këÂhaæ mayà sahitaæ saÇg­hya tat-saro nayatha÷ | tÃv Æcatu÷-bho mitra ! evaæ kari«yÃva÷ | paraæ bhavatà mauna-vratena sthÃtavyam | no cet tava këÂhÃt pÃto bhavi«yati | tathÃnu«Âhite gacchatà kambugrÅveïÃdhobhÃga-vyavasthitaæ kiæcit puram Ãlokitam | tatra ye paurÃs te tathà nÅyamÃnaæ vilokya savismayam idam Æcu÷-aho cakrÃkÃraæ kim api pak«ibhyÃæ nÅyate | paÓyata paÓyata | atha te«Ãæ kolÃhalam Ãkarïya kambugrÅva Ãha-bho÷ ! kim e«a kolÃhala÷ ? iti vaktu-manà ardhokte patita÷ paurai÷ khaï¬aÓa÷ k­taÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-suh­dÃæ hita-kÃmÃnÃm iti | tathà ca- anÃgata-vidhÃtà ca pratyutpanna-matis tathà | dvÃv etau sukham edhete yad-bhavi«yo vinaÓyati ||Panc_1.347|| ÂiÂÂibha Ãha-katham etat ? sÃbravÅt- kathà 14 anÃgata-vidhÃtÃdi-matsya-traya-kathà kasmiæÓcij jalÃÓaye'nÃgata-vidhÃtà pratyutpanna-matir yad-bhavi«yaÓ ceti trayo matsyÃ÷ santi | atha kadÃcit taæ jalÃÓayaæ d­«Âvà gacchadbhir matsya-jÅvibhir uktam-yad aho bahu-matsyo 'yaæ hrada÷ | kadÃcid api nÃsmÃbhir anve«ita÷ | tad adya tÃvad ÃhÃra-v­tti÷ sa¤jÃtà | sandhyÃ-samayaÓ ca saæv­tta÷ | tata÷ prabhÃte'trÃgantavyam iti niÓcaya÷ | atas te«Ãæ tat-kuliÓa-pÃtopamaæ vaca÷ samÃkarïyÃnÃgata-vidhÃtà sarvÃn matsyÃn ÃhÆyedam Æce-aho, Órutaæ bhavadbhir yan matsya-jÅvibhir abhihitam | tad rÃtrÃv api gamyatÃæ ki¤cin nikaÂaæ sara÷ | uktaæ ca- aÓaktair balina÷ Óatro÷ kartavyaæ prapalÃyanam | saæÓritavyo 'thavà durgo nÃnyà te«Ãæ gatir bhavet ||Panc_1.348|| tan nÆnaæ prabhÃta-samaye matsya-jÅvino 'tra samÃgamya matsya-saÇk«ayaæ kari«yanti | etan mama manasi vartate | tan na yuktaæ sÃmprataæ k«aïam apy atrÃvasthÃtum | uktaæ ca- vidyamÃnà gatir ye«Ãm anyatrÃpi sukhÃvahà | te na paÓyanti vidvÃæso deha-bhaÇgaæ kula-k«ayam ||Panc_1.349|| tad Ãkarïya pratyutpanna-mati÷ prÃha-aho satyam abhihitaæ bhavatà | mamÃpy abhÅ«Âam etat | tad anyatra gamyatÃm iti | uktaæ ca- para-deÓa-bhayÃt bhÅtà bahu-mÃyà napuæsakÃ÷ | sva-deÓe nidhanaæ yÃnti kÃkÃ÷ kÃpuru«Ã m­gÃ÷ ||Panc_1.350|| yasyÃsti sarvatra gati÷ sa kasmÃt sva-deÓa-rÃgeïa hi yÃti nÃÓam | tÃtasya kÆpo 'yam iti bruvÃïÃ÷ k«Ãra-jalaæ kÃpuru«Ã÷ pibanti ||Panc_1.351|| atha tat samÃkarïya proccair vihasya yad-bhavi«ya÷ provÃca-aho, na bhavadbhyÃæ mantritaæ samyag etad iti, yata÷ kiæ vÃÇ-mÃtreïÃpi te«Ãæ pit­-paitÃmahikam etat saras tyaktuæ yujyate | yady Ãyu÷-k«ayo 'sti tad anyatra gatÃnÃm api m­tyur bhavi«yaty eva | uktaæ ca- arak«itaæ ti«Âhati daiva-rak«itaæ surak«itaæ daiva-hataæ vinaÓyati | jÅvaty anÃtho 'pi vane visarjita÷ k­ta-prayatno 'pi g­he na jÅvati ||Panc_1.352|| tad ahaæ na yÃsyÃmi bhavadbhyÃæ ca yat pratibhÃti tat kartavyam | atha tasya taæ niÓcayaæ j¤ÃtvÃnÃgata-vidhÃtà pratyutpanna-matiÓ ca ni«krÃnau saha parijanena | atha prabhÃte tair matsya-jÅvibhir jÃlais taj jalÃÓayam Ãlo¬ya yad-bhavi«yeïa saha tat-saro nirmatsyatÃæ nÅtam | ato 'haæ bravÅmi-anÃgata-vidhÃtà ceti | tac chrutvà ÂiÂÂibha Ãha-bhadre, kiæ mÃæ yadbhavi«ya-sad­Óaæ sambhÃvayasi | tat paÓya me buddhi-prabhÃvaæ yÃvad enaæ du«Âa-samudraæ sva-ca¤cvà Óo«ayÃmi | ÂiÂÂibhy Ãha-aho kas te samudreïa saha vigraha÷ | tan na yuktam asyopari kopaæ kartum | uktaæ ca- puæsÃm asamarthÃnÃm upadravÃyÃtmano bhavet kopa÷ | piÂharaæ jvalad-atimÃtraæ nija-pÃrÓvÃn eva dahatitarÃm ||Panc_1.353|| tathà ca- aviditvÃtmana÷ Óaktiæ parasya na samutsuka÷ | gacchann abhimukho vahnau nÃÓaæ yÃti pataÇgavat ||Panc_1.354|| ÂiÂÂibha Ãha-priye, mà maivaæ vada | ye«Ãm utsÃha-Óaktir bhavati te svalpà api gurÆn vikramante | uktaæ ca- viÓe«Ãt paripÆrïasya yÃti Óatror amar«aïa÷ | Ãbhimukhyaæ ÓaÓÃÇkasya yathÃdyÃpi vidhuntuda÷ ||Panc_1.355|| tathà ca- pramÃïÃd adhikasyÃpi gaï¬a-ÓyÃma-mada-cyute÷ | padaæ mÆrdhni samÃdhatte kesarÅ matta-dantina÷ ||Panc_1.356|| tathà ca- bÃlasyÃpi rave÷ pÃdÃ÷ patanty upari bhÆbh­tÃm | tejasà saha jÃtÃnÃæ vaya÷ kutropayujyate ||Panc_1.357|| hastau sthÆlatara÷ sa cÃÇkuÓa-vaÓa÷ kiæ hasti-mÃtro 'ÇkuÓo dÅpe prajvalite praïaÓyati tama÷ kiæ dÅpa-mÃtraæ tama÷ | vajreïÃpi hatÃ÷ patanti giraya÷ kiæ vajra-mÃtro giris tejo yasya virÃjate sa balavÃn sthÆle«u ka÷ pratyaya÷ ||Panc_1.358|| tad anayà ca¤cvÃsya sakalaæ toyaæ Óu«ka-sthalatÃæ nayÃmi | ÂiÂÂibhy Ãha-bho÷ kÃnta ! yatra jÃhnavÅ nava-nadÅ-ÓatÃni g­hÅtvà nityam eva praviÓati, tathà sindhuÓ ca | tat kathaæ tvam a«ÂÃdaÓa-nadÅ-Óatai÷ pÆryamÃïaæ taæ vipru«a-vÃhinyà ca¤cvà Óo«ayi«yasi ? tat kim aÓraddho yenoktena | ÂiÂÂibha Ãha-priye ! anirveda÷ Óriyo mÆlaæ ca¤cur me loha-sannibhà | aho-rÃtrÃïi dÅrghÃïi samudra÷ kiæ na Óu«yati ||Panc_1.359|| duradhigama÷ para-bhÃgo yÃvat puru«eïa pauru«aæ na k­tam | jayati tulÃm adhirƬho bhÃsvÃn api jalada-paÂalÃni ||Panc_1.360|| ÂiÂÂibhy Ãha-yadi tvayÃvaÓyaæ samudreïa saha vigrahÃnu«ÂhÃnaæ kÃryam | tad anyÃn api vihaÇgamÃn ÃhÆya suh­j-jana-sahita evaæ samÃcara | uktaæ ca- bahÆnÃm apy asÃrÃïÃæ samvÃyo hi durjaya÷ | t­ïair Ãve«Âyate rajjur yathà nÃgo 'pi baddhyate ||Panc_1.361|| tathà ca- caÂakÃkëÂha-kÆÂena mak«ikÃ-dardurais tathà | mahÃjana-virodhena ku¤jara÷ pralayaæ gata÷ ||Panc_1.362|| ÂiÂÂibha Ãha-katham etat ? sà prÃha- kathà 15 ku¤jara-caÂaka-dampatÅ-kathà kasmiæÓcid vanoddeÓe caÂaka-dampatÅ tamÃla-taru-k­ta-nilayau prativasata÷ sma | atha tayor gacchatà kÃlena santatir abhavat | anyasminn ahani pramatto vana-gaja÷ kaÓcit taæ tamÃla-v­k«aæ gharmÃrtaÓ chÃyÃrthÅ samÃÓrita÷ | tato madotka­«Ãt tÃæ tasya ÓÃkhÃæ caÂakÃÓritÃæ pu«karÃgreïÃk­«ya babha¤ja | tasyà bhaÇgena caÂakÃï¬Ãni sarvÃïi viÓÅrïÃni | Ãyu÷-Óe«atayà ca caÂakau katham api prÃïair na viyuktau | atha caÂakà sÃï¬a-bhaÇgÃbhibhÆtà pralÃpÃn kurvÃïà na ki¤cit sukham ÃsasÃda | atrÃntare tasyÃs tÃn pralÃpÃn Órutvà këÂha-kÆÂo nÃma pak«Å tasyÃ÷ parama-suh­t-tad-du÷kha-du÷khito 'bhyetya tÃm uvÃca-bhagavati ! kiæ v­thà pralÃpena | uktaæ ca- na«Âaæ m­tam atikrÃntaæ nÃnuÓocanti paï¬itÃ÷ | paï¬itÃnÃæ ca mÆrkhÃïÃæ viÓe«o 'yaæ yata÷ sm­ta÷ ||Panc_1.363|| tathà ca- aÓocyÃnÅha bhÆtÃni yo mƬhas tÃni Óocati | tad-du÷khÃl labhate du÷khaæ dvÃv anarthau ni«evate ||Panc_1.364|| anyac ca- Óle«mÃÓru bÃndhavair muktaæ preto bhuÇkte yato 'vaÓa÷ | tasmÃn na roditavyaæ hi kriyÃ÷ kÃryÃÓ ca Óaktita÷ ||Panc_1.365|| caÂakà prÃha-astv etat | paraæ du«Âa-gajena madÃn mama santÃna-k«aya÷ k­ta÷ | tad yadi mama tvaæ suh­t-satyas tad asya gajÃpasadasya ko 'pi vadhopÃyaÓ cintyatÃm | yasyÃnu«ÂhÃnena me santati-nÃÓa-du÷kham apasarati | uktaæ ca- Ãpadi yenopak­taæ yena ca hasitaæ daÓÃsu vi«amÃsu | upak­tya tayor ubhayo÷ punar api jÃtaæ naraæ manye ||Panc_1.366|| këÂha-kÆÂa Ãha-bhagavati, satyam abhihitaæ bhavatyà | uktaæ ca- sa suh­d-vyasane ya÷ syÃd anya-jÃty-udbhavo 'pi san | v­ddhau sarvo 'pi mitraæ syÃt sarve«Ãm eva dehinÃm ||Panc_1.367|| sa suh­d-vyasane ya÷ syÃt sa putro yas tu bhaktimÃn | sa bh­tyo yo vidheyaj¤a÷ sà bhÃryà yatra nirv­ti÷ ||Panc_1.368|| tat paÓya me buddhi-prabhÃvam | paraæ mamÃpi suh­d-bhÆtà vÅïÃravà nÃma mak«ikÃsti | tat tÃm ÃhÆyÃgacchÃmi, yena sa durÃtmà du«Âa-gajo badhyate | athÃsau caÂakayà saha mak«ikÃm ÃsÃdya provÃca-bhadre, mame«Âeyaæ caÂakà kenacid du«Âa-gajena parÃbhÆtÃï¬a-sphoÂanena | tat tasya vadhopÃyam anuti«Âhato me sÃhÃyyaæ kartum arhasi | mak«ikÃpy Ãha-bhadra ! kim ucyate'tra vi«aye | uktaæ ca- puna÷ pratyupakÃrÃya mitrÃïÃæ kriyate priyam | yat punar mitra-mitrasya kÃryaæ mitrair na kiæ k­tam ||Panc_1.369|| satyam etat | paraæ mamÃpi bheko meghanÃdo nÃma mitraæ ti«Âhati | tam apy ÃhÆya yathocitaæ kurma÷ | uktaæ ca- hitai÷ sÃdhu-samÃcÃrai÷ ÓÃstraj¤air mati-ÓÃlibhi÷ | katha¤cin na vikalpante vidvadbhiÓ cintità nayÃ÷ ||Panc_1.370|| atha te trayo 'pi gatvà meghanÃdasyÃgre samastaæ v­ttÃntaæ nivedya tasthu÷ | atha sa provÃca-kiyan mÃtro 'sau varÃko gajo mahÃjanasya kupitasyÃgre | tan madÅyo mantra÷ kartavya÷ | mak«ike, tvaæ gatvà madhyÃhna-samaye tasya madoddhatasya gajasya karïe vÅïÃ-rava-sad­Óaæ Óabdaæ kuru | yena Óravaïa-sukha-lÃlaso nimÅlita-nayano bhavati | tataÓ ca këÂha-kÆÂa-ca¤cvà sphoÂita-nayano 'ndhÅbhÆtas t­«Ãrto mama garta-taÂÃÓritasya saparikarasya Óabdaæ Órutvà jalÃÓayaæ matvà samabhyeti | tato gartam ÃsÃdya pati«yati pa¤catvaæ yÃsyati ceti | evaæ samavÃya÷ kartavyo yathà vaira-sÃdhanaæ bhavati | atha tathÃnu«Âhite sa matta-gajo mak«ikÃ-geya-sukhÃn nimÅlita-netra÷ këÂha-kÆÂa-h­ta-cak«ur madhyÃhna-samaye bhrÃmyan maï¬Æka-ÓabdÃnusÃrÅ gacchan mahatÅæ gartam ÃsÃdya patito m­taÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-caÂakà këÂha-kÆÂena iti | ÂiÂÂibha Ãha-bhadre, evaæ bhavatu | suh­d-varga-samudÃyena saha samudraæ Óo«ayi«yÃmi | iti niÓcitya baka-sÃrasa-mayÆrÃdÅn samÃhÆya provÃca-bho÷ parÃbhÆto 'haæ samudreïÃï¬akÃpahareïa | tac cintyatÃm asya Óo«aïopÃya÷ | te sammantrya procu÷-aÓaktà vayaæ samudra-Óo«aïe | tat kiæ v­thà prayÃsena | uktaæ ca- abala÷ pronnataæ Óatruæ yo yÃti mada-mohita÷ | yuddhÃrthaæ sa nivarteta ÓÅrïa-danto yathà gaja÷ ||Panc_1.371|| tad asmÃkaæ svÃmÅ vainateyo 'sti | tasmai sarvam etat-paribhava-sthÃnaæ nivedyatÃm, yena svajÃti-paribhava-kupito vairÃn­ïyaæ gacchati | athavÃtrÃvalepaæ kari«yati tathÃpi nÃsti vo du÷kham | uktaæ ca- suh­di nirantara-racite guïavati bh­tye'nuvartini kalatre | svÃmini Óakti-samete nivedya du÷khaæ sukhÅ bhavati ||Panc_1.372|| tad yÃmo vinateya-sakÃÓaæ yato 'sÃv asmÃkaæ svÃmÅ | tathÃnu«Âhite sarve te pak«iïo vi«aïïa-vadanà bëpa-pÆrita-d­Óo vainateya-sakÃÓam ÃsÃdya karuïa-svareïa phÆtkartum ÃrabdhÃ÷-aho ! abrahmaïyam abrahmaïyam ! adhunà sadÃcÃrasya ÂiÂÂibhasya bhavati nÃthe sati samudreïÃï¬Ãny apah­tÃni tat-prana«Âam adhunà pak«i-kulam | anye'pi svecchayà samudreïa vyÃpÃdi«yante | uktaæ ca- kva kasya karma saævÅk«ya karoty anyo 'pi garhitam | gatÃnugatiko loko na loka÷ pÃramÃrthika÷ ||Panc_1.373|| cÃÂu-taskara-durv­ttais tathà sÃhasikÃdibhi÷ | pŬyamÃnÃ÷ prajà rak«yÃ÷ kaÂÆcchadmÃdibhis tathà ||Panc_1.374|| prajÃnÃæ dharma-«a¬-bhÃgo rÃj¤o bhavati rak«itu÷ | adharmÃd api «a¬-bhÃgo jÃyate yo na rak«ati ||Panc_1.375|| prajÃ-pŬana-santÃpÃt samudbhÆto hutÃÓana÷ | rÃj¤a÷ Óriyaæ kulaæ prÃïÃn nÃdagdhvà vinivartate ||Panc_1.376|| rÃjà bandhur abandhÆnÃæ rÃjà cak«ur acak«u«Ãm | rÃjà pità ca mÃtà ca sarve«Ãæ nyÃya-vartinÃm ||Panc_1.377|| phalÃrthÅ pÃrthivo lokÃn pÃlayed yatnam Ãsthita÷ | dÃna-mÃnÃdi-toyena mÃlÃkÃro 'ÇkurÃn iva ||Panc_1.378|| yathà bÅjÃÇkura÷ sÆk«ma÷ pratnenÃbhirak«ita÷ | phala-prado bhavet kÃle tadval loka÷ surak«ita÷ ||Panc_1.379|| hiraïya-dhÃnya-ratnÃni yÃnÃni vividhÃni ca | tathÃnyad api yat ki¤cit prajÃbhya÷ syÃn n­pasya tat ||Panc_1.380|| athaivaæ garu¬a÷ samÃkarïya tad-du÷kha-du÷khita÷ kopÃvi«ÂaÓ ca vyacintayat-aho ! satyam uktam etai÷ pak«ibhi÷ | tad adya gatvà taæ samudraæ Óo«ayÃma÷ | evaæ cintayatas tasya vi«ïu-dÆta÷ samÃgatyÃha-bho garutman ! bhagavatà nÃrÃyaïenÃhaæ tava pÃrÓve pre«ita÷ | deva-kÃryÃya bhagavÃn amarÃvatyÃæ yÃsyatÅti | tat satvaram ÃgamyatÃm | tac chrutvà garu¬a÷ sÃbhimÃnaæ prÃha-bho dÆta ! kiæ mayà kubh­tyena bhagavÃn kari«yati | tad gatvà taæ vada yad anyo bh­tyo vÃhanÃysamat-sthÃne kriyatÃm | madÅyo namaskÃro vÃcyo bhagavata÷ | uktaæ ca- yo na vetti guïÃn yasya na taæ seveta paï¬ita÷ | na hi tasmÃt phalaæ ki¤cit suk­«ÂÃd Æ«arÃd iva ||Panc_1.381|| dÆta Ãha-bho vainateya ! kadÃcid api bhagavantaæ prati tvayà naitad abhihitam Åd­k | tat kathaya, kiæ te bhagavatÃpamÃna-sthÃnaæ k­tam ? garu¬a Ãha-bhagavad-ÃÓraya-bhÆtena samudreïÃsma ÂiÂÂibhÃï¬Ãny apah­tÃni | tad yadi nigrahaæ na karoti tad ahaæ bhagavato na bh­tya ity e«a niÓcayas tvayà vÃcya÷ | tad drutataraæ gatvà bhavatà bhagavata÷ samÅpe vaktavyam | atha dÆta-mukhena praïaya-kupitaæ vainateyaæ vij¤Ãya sammÃna-pura÷saraæ tam ÃnayÃmi | uktaæ ca- bhaktaæ Óaktaæ kulÅnaæ ca na bh­tyam avamÃnayet | putraval lÃlayen nityaæ ya icchec chriyam Ãtmana÷ ||Panc_1.382|| anyac ca- rÃjà tu«Âo 'pi bh­tyÃnÃm artha-mÃtraæ prayacchati | te tu sammÃnitÃs tasya prÃïair apy upakurvate ||Panc_1.383|| ity evaæ sampradhÃrya rukma-pure vainateya-sakÃÓaæ satvaram agamat | vainateyo 'pi g­hÃgataæ bhagavantam avalokya trapÃdhomukha÷ praïamyovÃca-bhagavan ! tvad-ÃÓrayonmattena samudreïa mama bh­tyÃsyÃï¬Ãny apah­tya mamÃpamÃno vihita÷ | paraæ bhagaval-lajjayà mayà vilambitam | no ced enam ahaæ sthalÃntaram adyaiva nayÃmi | yata÷ svÃmi-bhayÃc chravaïo 'pi prahÃro na dÅyate | uktaæ ca- yena syÃl laghutà vÃtha pŬà citte prabho÷ kvacit | prÃïa-tyÃge'pi tat karma na kuryÃt kula-sevaka÷ ||Panc_1.384|| tac chrutvà bhagavÃn Ãha-bho vainateya ! satyam abhihitaæ bhavatà | uktaæ ca- bh­tyÃparÃdhajo daï¬a÷ svÃmino jÃyate yata÷ | tena lajjÃpi tasyotthà na bh­tyasya tathà puna÷ ||Panc_1.385|| tad Ãgaccha yenÃï¬Ãni samudrÃd ÃdÃya ÂiÂÂibhaæ sambhÃvayÃva÷ | amarÃvatÅæ ca gacchÃva÷ | tathÃnu«Âhite samudro bhagavatà nirbharsyÃgneyaæ Óaraæ sandhyÃyÃbhihita÷-bho durÃtman ! dÅyantÃæ ÂiÂÂibhÃï¬Ãni | no cet sthalatÃæ tvÃæ nayÃmi | tata÷ samudreïa sa-bhayena ÂiÂÂibhÃï¬Ãni tÃni pradattÃni | ÂiÂÂibhenÃpi bhÃryÃyai samarpitÃni | ato 'haæ bravÅmi-Óatror balam avij¤Ãya iti | tasmÃt puru«eïodyamo na tyÃjya÷ | tad Ãkarïya sa¤jÅvakas tam eva bhÆyo 'pi papraccha-bho mitra ! kathaæ j¤eyo mayÃsau du«Âa-buddhir iti | iyantaæ kÃlaæ yÃvad uttarottara-snehena prasÃdena cÃhaæ d­«Âa÷ | na kadÃcit tad-vik­tir d­«Âà | tat kathyatÃæ yenÃham Ãtma-rak«Ãrthaæ tad-vadhÃyodyamaæ karomi | damanaka Ãha-bhadra, kim atra j¤eyam ? e«a te pratyaya÷ | yadi rakta-netras triÓikhÃæ bhrÆkuÂiæ dadhÃna÷ s­kkaïÅ parilelihan tvÃæ d­«Âvà bhavati, tad du«Âa-buddhi÷ | anyathà suprasÃdaÓ ceti | tad Ãj¤Ãpaya mÃm | svÃÓrayaæ prati gacchÃmi | tvayà ca yathÃyaæ mantra-bhedo na bhavati tathà kÃryam | yadi niÓÃmukhaæ prÃpya gantuæ Óakno«i tad-deÓa-tyÃga÷ kÃrya÷ | yata÷- tyajed ekaæ kulasyÃrthe grÃmasyÃrthe kulaæ tyajet | grÃmaæ janapadasyÃrthe svÃtmÃrthe p­thivÅæ tyajet ||Panc_1.386|| Ãpad-arthe dhanaæ rak«ed dÃrÃn rak«ed dhanair api | ÃtmÃnaæ satataæ rak«ed dÃrair api dhanair api ||Panc_1.387|| balavatÃbhibhÆtasya videÓa-gamanaæ tad-anupraveÓo và nÅti÷ | tad-deÓa-tyÃga÷ kÃrya÷ | athavÃtmà sÃmÃdibhir upÃyair Ãbharak«aïÅya÷ | uktaæ ca- api putra-kalatrair và prÃïÃn rak«eta paï¬ita÷ | vidyamÃnair yatas tai÷ syÃt sarvaæ bhÆyo 'pi dehinÃm ||Panc_1.388|| tathà ca- yena kenÃpy upÃyena ÓubhenÃpy aÓubhena và | uddhared dÅnam ÃtmÃnaæ samartho dharmam Ãcaret ||Panc_1.389|| yo mÃyÃæ kurute mƬha÷ prÃïa-tyÃge dhanÃdi«u | tasya prÃïÃ÷ praïaÓyanti tair na«Âair na«Âam eva tat ||Panc_1.390|| evam abhidhÃya damanaka÷ karaÂaka-sakÃÓam agamat | karaÂako 'pi tam ÃyÃntaæ d­«Âvà provÃca-bhadra ! kiæ k­taæ tatrabhavatà ? damanaka Ãha-mayà tÃvan nÅti-bÅja-nirvÃpaïaæ k­tam | parato daiva-vihitÃyattam | uktaæ ca- parÃÇmukhe'pi daive'tra k­tyaæ kÃryaæ vipaÓcità | Ãtma-do«a-vinÃÓÃya sva-citta-stambhanÃya ca ||Panc_1.391|| tathà ca- udyoginaæ puru«a-siæham upaiti lak«mÅr daivena deyam iti kÃpuru«Ã vadanti | daivaæ nihatya kuru pauru«am Ãtma-Óaktyà yatne k­te yadi na sidhyati ko 'tra do«a÷ ||Panc_1.392|| karaÂaka Ãha-tat kathaya kÅd­k tvayà nÅti-bÅjaæ nirvÃpitam | so 'bravÅt-mayÃnyonyaæ tÃbhyÃæ mithyÃ-prajalpena bhedas tathà vihito yathà bhÆyo 'pi mantrayantÃv eka-sthÃna-sthitau na drak«yasi | karaÂaka Ãha-aho, na yuktaæ bhavatà vihitaæ yat parasparaæ tau snehÃrdra-h­dayau sukhÃÓrayau kopa-sÃgare prak«iptau | uktaæ ca- aviruddhaæ sukha-sthaæ yo du÷kha-mÃrge niyojayet | janma-janmÃntare du÷khÅ sa nara÷ syÃd asaæÓayam ||Panc_1.393|| aparaæ tvaæ yad bheda-mÃtreïÃpi h­«Âas tad apy ayuktam, yata÷ sarvato 'pi jano virÆpa-karaïe samartho bhavati nopakartum | uktaæ ca- ghÃtayitum eva nÅca÷ para-kÃryaæ vetti na prasÃdayitum | pÃtayitum asti Óaktir vÃyor v­k«aæ na connamitum ||Panc_1.394|| damanaka Ãha-anabhij¤o bhavÃn nÅti-ÓÃstrasya, tenaitad bravÅ«i | uktaæ ca yata÷- jÃta-mÃtraæ na ya÷ Óatruæ vyÃdhiæ ca praÓamaæ nayet | mahÃ-balo 'pi tenaiva v­ddhiæ prÃpya sa hanyate ||Panc_1.395|| tac-chatru-bhÆto 'yam asmÃkaæ mantri-padÃharaïÃt | uktaæ ca- pit­-paitÃmahaæ sthÃnaæ yo yasyÃtra jigÅ«ate | sa tasya sahaja÷ Óatrur ucchedyo 'pi priye sthita÷ ||Panc_1.396|| tan mayà sa udÃsÅnatayà samÃnÅto 'bhaya-pradÃnena yÃvat tÃvad aham api tena sÃcivyÃt pracyÃvita÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- dadyÃt sÃdhur yadi nija-pade durjanÃya praveÓaæ tan-nÃÓÃya prabhavati tato vächamÃna÷ svayaæ sa÷ | tasmÃd deyo vipula-matibhir nÃvakÃÓo 'dhamÃnÃæ jÃrÃpi syÃd g­ha-patir iti ÓrÆyate vÃkyato 'tra ||Panc_1.397|| tena mayà tasyopari vadhopÃya eva viracyate | deÓa-tyÃgÃya và bhavi«yati | tac ca tvÃæ muktvÃnyo na j¤Ãsyati | tad uktam etat te svÃrthÃyÃnu«Âhitam | uktaæ ca- nistriæÓaæ h­dayaæ k­tvà vÃïÅm ik«u-rasopÃmÃm | vikalpo 'tra na kartavyo hanyÃt tatrÃpakÃriïam ||Panc_1.398|| aparaæ m­to 'py asmÃkaæ bhojyo bhavi«yati | tad ekaæ tÃvad vara-sÃdhanam | aparaæ sÃcivyaæ ca bhavi«yati t­ptiÓ ceti | tad-guïa-traye'sminn upasthite kasmÃn mÃæ dÆ«ayasi tvaæ jìya-bhÃvÃt | uktaæ ca- parasya pŬanaæ kurvan svÃrtha-siddhiæ ca paï¬ita÷ | mƬha-buddhir na bhak«eta vane caturako yathà ||Panc_1.399|| karaÂaka Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 16 vajra-daæ«Âra-nÃma-siæha-kathà asti kasmiæÓcid vanoddeÓe vajra-daæ«Âro nÃma siæha÷ | tasya caturaka-kravyamukha-nÃmÃnau Ó­gÃla-v­kau bh­tya-bhÆtau sadaivÃnugatau tatraiva vane prativasata÷ | athÃnya-dine siæhena kadÃcid Ãsanna-prasavà prasava-vedanayà sva-yÆthÃd bhra«Âo«Âry upavi«Âà kasmiæÓcid vana-gahane samÃsÃdità | atha tÃæ vyÃpÃdya yÃvad udaraæ sphoÂayati, tÃvaj jÅvan laghu-dÃseraka-ÓiÓur ni«krÃnta÷ | siæho 'pi dÃserakyÃ÷ piÓitena saparivÃra÷ parÃæ t­ptim upÃgata÷ | paraæ snehÃd bÃla-dÃsekaæ tyaktaæ g­ham ÃnÅyedam uvÃca-bhadra, na te'sti m­tyor bhayaæ matto nÃnyasmÃd api | tata÷ svecchayÃtra vane bhrÃmyatÃm iti | yatas te ÓaÇku-sad­Óau karïau | tata÷ ÓaÇkukarïo nÃma bhavi«yati | evam anu«Âhite catvÃro 'pi na eka-sthÃne vihÃriïa÷ parasparam aneka-prakÃra-go«ÂhÅ-sukham anubhavantas ti«Âhanti | ÓaÇkukarïo 'pi yauvana-padavÅm ÃrƬha÷ k«aïam api na taæ siæhaæ mu¤cati | atha kadÃcid vajra-daæ«Ârasya kenacid vanyena matta-gajena saha yuddham abhavat | tena mada-vÅryÃt sa danta-prahÃrais tathà k«ata-ÓarÅro vihito yathà pracalituæ na Óaknoti | tadà k«ut-k«Ãma-kaïÂhas tÃn provÃca-bho÷ ! anvi«yatÃæ ki¤cit sattvaæ yenÃham evaæ sthito 'pi taæ vyÃpÃdyÃtmano yu«mÃkaæ ca k«ut-praïÃÓaæ karomi | tac chrutvà te trayo 'pi vane sandhyÃ-kÃlaæ yÃvad bhrÃntÃ÷, paraæ na ki¤cit sattvam ÃsÃditam | atha caturakaÓ cintayÃmÃsa-yadi ÓaÇkukarïo 'yaæ vyÃpÃdyeta tata÷ sarve«Ãæ katicid dinÃni t­ptir bhavati | paraæ nainaæ svÃmÅ mitratvÃd ÃÓraya-samÃÓritatvÃc ca vinÃÓayi«yati | athavà buddhi-prabhÃveïa svÃminaæ pratibodhya tathà kari«ye yathà vyÃpÃdayi«yati | uktaæ ca- avadhyaæ vÃthavÃgamyam ak­tyaæ nÃsti kiæcana | loke buddhimatÃm atra tasmÃt tÃæ yojayÃmy aham ||Panc_1.400|| evaæ vicintya ÓaÇkukarïam idam Ãha-bho÷ ÓaÇkukarïa ! svÃmÅ tÃvat pathyaæ vinà k«udhayà paripŬyate | svÃmya-bhÃvÃd asmÃkam api dhruvaæ vinÃÓa eva | tato vÃkyaæ ki¤cit svÃmy-arthe vadi«yÃmi | tac chrÆyatÃm | ÓaÇkukarïa Ãha-bho÷ ÓÅghraæ nivedyatÃæ, yena te vacanaæ ÓÅghraæ nirvikalpaæ karomi | aparaæ svÃminohite k­te mayà suk­ta-Óataæ k­taæ bhavi«yati | atha caturaka Ãha-bho bhadra ! Ãtma-ÓarÅraæ dviguïa-lÃbhena svÃmine prayaccha, yena te dviguïaæ ÓarÅraæ bhavati | svÃmina÷ puna÷ prÃïa-yÃtrà bhavati | tad Ãkarïya ÓaÇkukarïa÷ prÃha-bhadra ! yady evaæ tan madÅya-prayojanam etad ucyatÃm | svÃmy-artha÷ kriyatÃm iti | param atra dharma÷ pratibhÆ÷ iti | te vicintya sarve siæha-sakÃÓam Ãjagmu÷ | tataÓ caturaka Ãha-deva ! na ki¤cit sattvaæ prÃptam | bhagavÃn Ãdityo 'py astaæ gata÷ | tad yadi svÃmÅ dviguïaæ ÓarÅraæ prayacchati | tata÷ ÓaÇkukarïo 'yaæ dviguïa-v­ddhyà sva-ÓarÅraæ prayacchati dharma-pratibhuvà | siæha Ãha-bho÷, yady evaæ tat sundarataram | vyavahÃrasyÃsya dharma÷ pratibhÆ÷ kriyatÃm iti | atha siæha-vacanÃnantaraæ v­ka-Ó­gÃlÃbhyÃæ vidÃritobhaya-kuk«i÷ ÓaÇkukarïa÷ pa¤catvam upÃgata÷ | atha vajra-daæ«ÂraÓ caturakam Ãha-bhoÓ caturaka ! yÃvad ahaæ nadÅæ gatvà snÃnaæ devatÃrcana-vidhiæ k­tvÃgacchÃmi, tÃvat tvayÃtrÃpamattena bhÃvyam ity uktvà nadyÃæ gata÷ | atha tasmin gate caturakaÓ cintayÃmÃsa-kathaæ mamaikÃkino bhojyo 'yam u«Âro bhavi«yati iti vicintya kravyamukham Ãha-bho÷ kravyamukha ! k«udhÃlur bhavÃn | tad yÃvad asau svÃmÅ nÃgacchati, tÃvat tvam asyo«Ârasya mÃæsaæ bhak«aya | ahaæ tvÃæ svÃmino nirdo«aæ pratipÃdayi«yÃmi | so 'pi tac chrutvà yÃvat ki¤cin mÃæsam ÃsvÃdayati tÃvac caturakeïoktam-bho÷ kravyamukha ! samÃgacchati svÃmÅ | tat tyaktvainaæ dÆre ti«Âha, yenÃsya bhak«aïaæ na vikalpayati | tathÃnu«Âhite siæha÷ samÃyÃto yÃvad u«Âraæ paÓyati tÃvad riktÅk­ta-h­dayo dÃseraka÷ | tato bh­kuÂiæ k­tvà paru«ataram Ãha-aho kenai«a u«Âra ucchi«ÂatÃæ nÅto, yena tam api vyÃpÃdayÃmi | evam abhihite kravyamukhaÓ caturaka-mukham avalokayati | atha caturako vihasyovÃca-bho÷ ! mÃm anÃd­tya piÓitaæ bhak«ayitvÃdhunà man-mukham avalokayasi | tad-ÃsvÃdayÃsya durïaya-taro÷ phalam iti | tad Ãkarïya kravyamukho jÅva-nÃÓa-bhayÃd dÆra-deÓaæ gata÷ | etasminn antare tena mÃrgeïa dÃseraka-sÃrtho bhÃrÃkrÃnta÷ samÃyÃta÷ | tasyÃgresaro«Ârasya kaïÂhe mahatÅ ghaïÂà baddhà | tasyÃ÷ Óabdaæ durato 'py Ãkarïya siæho jambukam Ãha-bhadra, j¤ÃyatÃæ kim e«a raudra÷ Óabda÷ ÓrÆyate'Óruta-pÆrva÷ ? tac chrutvÃ, caturaka÷ ki¤cid vanÃntaraæ gatvà satvaram abhyupetya provÃca-svÃmin ! gamyatÃæ gamyatÃæ yadi Óakno«i gantum | so 'bravÅt-bhadra, kim evaæ mÃæ vyÃkulayasi | tat kathaya kim etat ? iti caturaka Ãha-svÃmin, e«a dharmarÃjas tavopari kupita÷ | yad anenÃkÃle dÃserako 'yaæ madÅyo vyÃpÃdita÷ | tat sahasra-guïam u«Âram asya sakÃÓÃd grahÅ«yÃmi | iti niÓcitya b­han-mÃnam ÃdÃyÃgresarasyo«Ârasya grÅvÃyÃæ ghaïÂÃæ baddhvà badhya-dÃseraka-saktÃn api pit­-pitÃmahÃn ÃdÃya vaira-niryÃtanÃrtham ÃyÃta eva | siæho 'pi tac chrutvà sarvato dÆrÃd evÃvalokya m­tam u«Âraæ parityajya prÃïa-bhayÃt praïa«Âa÷ | caturako 'pi Óanai÷ Óanais tasyo«Ârasya mÃæsaæ bhak«ayÃmÃsa | ato 'haæ bravÅmi-parasaya pŬanaæ kurvan (399) iti | atha damanake gate sa¤jÅvakaÓ cintayÃmÃsa-aho kim etan mayà k­tam ? yac cha«pÃdo 'pi mÃæsÃÓitas tasyÃnuga÷ saæv­tta÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- agamyÃni pumÃn yÃti yo 'sevyÃæÓ ca ni«evate | sa m­tyum upag­hïÃti garbham aÓvatarÅ yathà ||Panc_1.401|| tat kiæ karomi ? kva gacchÃmi ? kathaæ me ÓÃntir bhavi«yati ? athavà tam eva piÇgalakaæ gacchÃmi | kadÃcin mÃæ ÓaraïÃgataæ rak«ati | prÃïair na viyojayati | yata uktaæ ca- dharmÃrthaæ yatatÃm apÅha vipado devÃd yadi syu÷ kvacit tat tÃsÃm upaÓÃntaye sumatibhi÷ kÃryo viÓe«Ãn naya÷ | loke khyÃtim upÃgatÃtra sakale lokoktir e«Ã yato dagdhÃnÃæ kila vahninà hita-kara÷ seko 'pi tasyodbhava÷ ||Panc_1.402|| tathà ca- loke'thavà tanu-bh­tÃæ nija-karma-pÃkaæ nityaæ samÃÓritavatÃæ suhita-kriyÃïÃm | bhÃvÃrjitaæ Óubham athÃpy aÓubhaæ nikÃmaæ yad bhÃvi tad bhavati nÃtra vicÃra-hetu÷ ||Panc_1.403|| aparaæ cÃnyatra gatasyÃpi me kasyacid du«Âa-sattvasya mÃæsÃÓina÷ sakÃÓÃn m­tyur bhavi«yati | tad varaæ siæhÃt | uktaæ ca- mahadbhi÷ spardhamÃnasya vipad eva garÅyasÅ | danta-bhaÇge'pi nÃgÃnÃæ ÓlÃghyo giri-vidÃraïe ||Panc_1.404|| tathà ca- mahato 'pi k«ayaæ labdhvà ÓlÃghyaæ nÅco 'pi gacchati | dÃnÃrthÅ madhupo yadvad gaja-karïa-samÃhata÷ ||Panc_1.405|| evaæ niÓcitya sa sthalita-gatiæ mandaæ gatvà siæhÃÓrayaæ paÓyann apaÂhat-aho, sÃdhv idam ucyate- antar-lÅna-bhujaÇgamaæ g­ham ivÃnta÷sthogra-siæhaæ vanaæ grÃhÃkÅrïam ivÃbhirÃma-kamala-cchÃyÃ-sanÃthaæ sara÷ | kÃlenÃrya-janÃpavÃda-piÓunai÷ k«udrair anÃryai÷ Óritaæ du÷khena pravigÃhyate sa-cakitaæ rÃj¤Ãæ mana÷ sÃmayam ||Panc_1.406|| evaæ paÂhan damanakoktÃkÃraæ piÇgalakaæ d­«Âvà pracakita÷ saæv­ta-ÓarÅro dÆrataraæ praïÃma-k­tiæ vinÃpy upavi«Âa÷ | piÇgalako 'pi tathÃvidhaæ taæ vilokya damanaka-vÃkyaæ ÓraddadhÃna÷ kopÃt tasyopari papÃta | atha sa¤jÅvaka÷ khara-nakha-vikartita-p­«Âha÷ Ó­ÇgÃbhyÃæ tad-udaram ullikhya katham api tasmÃd apeta÷ Ó­ÇgÃbhyÃæ hantum icchan yuddhÃyÃvasthita÷ | atha dvÃv api tau pu«pita-palÃÓa-pratimau paraspara-vadha-kÃÇk«iïau d­«Âvà karaÂako damanakam Ãha-bho mƬha-mate ! anayor virodhaæ vitanvatà tvayà sÃdhu na k­tam | na ca tvaæ nÅti-tattvaæ vetsi | nÅtividbhir uktaæ ca- kÃryÃïy uttama-daï¬a-sÃhasa-phalÃny ÃyÃsa-sÃdhyÃni ye prÅtyà saæÓamayanti nÅti-kuÓalÃ÷ sÃmnaiva te mantriïa÷ | ni÷sÃrÃlpa-phalÃni ye tv avidhinà vächanti daï¬odyamais te«Ãæ durnaya-ce«Âitair narapater Ãropyate ÓrÅs tulÃm ||Panc_1.407|| tad yadi svÃmy-abhighÃto bhavi«yati tat kiæ tavdÅya-mantra-buddhyà kriyate | atha sa¤jÅvako na badhyate tathÃpy abhavyam | yata÷ prÃïa-sandehÃt tasya ca vadha÷ | tan mƬha ! kathaæ tvaæ mantri-padam abhila«asi | sÃma-siddhiæ na vetsi | tad v­thà manoratho 'yaæ te daï¬aruce÷ | uktaæ ca- sÃmÃdi-daï¬a-paryanto naya÷ prokta÷ svayambhuvà | te«Ãæ daï¬as tu pÃpÅyÃæs taæ paÓcÃd viniyojayet ||Panc_1.408|| tathà ca- sÃmnaiva yatra siddhir na tatra daï¬o budhena viniyojya÷ | pittaæ yadi Óarkarayà ÓÃmyati ko 'rtha÷ paÂolena ||Panc_1.409|| tathà ca- Ãdau sÃma prayoktavyaæ puru«eïa vijÃnatà | sÃma-sÃdhyÃni kÃryÃïi vikriyÃæ yÃnti na kvacit ||Panc_1.410|| na candreïa na cÃu«adhyà na sÆryeïa na vahninà | sÃmnaiva vilayaæ yÃti vidve«a-prabhavaæ tama÷ ||Panc_1.411|| tathà yat tvaæ mantritvam abhila«asi, tad apy ayuktam | yatas tvaæ mantri-gatiæ na vetsi | yata÷ pa¤ca-vidho mantra÷ | sa ca karmaïÃm ÃrambhopÃya÷, puru«a-dravya-sampat, deÓa-kÃla-vibhÃga÷, vinipÃta-pratÅkÃra÷, kÃrya-siddhiÓ ceti | so 'yaæ svÃmy-amÃtyayor ekatamasya kiæ và dvayor api vinipÃta÷ samutpadyate lagna÷ | tad yadi kÃcic chaktir asti tad vicintyatÃæ vinipÃta-pratÅkÃra÷ | bhinna-sandhÃne hi mantriïÃæ buddhi-parÅk«Ã | tan mÆrkha ! tat kartum asamarthatvaæ yato viparÅta-buddhir asi | uktaæ ca- mantriïÃæ bhinna-sandhÃne bhi«ajÃæ sÃænipÃtike | karmaïi vyajyate praj¤Ã susthe ko và na paï¬ita÷ ||Panc_1.412|| anyac ca- ghÃtayitum eva nÅca÷ para-kÃryaæ vetti na prasÃdhayitum | pÃtayitum eva Óaktir nÃkhoruddhartum anna-piÂakam ||Panc_1.413|| athavà na te do«o 'yam | svÃmino do«a÷ | yas te vÃkyaæ ÓraddadhÃti | uktaæ ca- narÃdhipà nÅca-janÃnuvartino budhopadi«Âena pathà na yÃnti ye | viÓanty ato durgama-mÃrga-nirgamaæ samasta-sambÃdham anartha-pa¤jaram ||Panc_1.414|| tad yadi tvam asya mantrÅ bhavi«yasi tadÃnyo 'pi kaÓcin nÃsya samÅpe sÃdhu-jana÷ same«yati | uktaæ ca- guïÃlayo 'py asan mantrÅ n­patir nÃdhigamyate | prasanna-svÃdu-salilo du«Âa-grÃhyo yathà hrada÷ ||Panc_1.415|| tathà ca Ói«Âa-jana-rahitasya svÃmino 'pi nÃÓo bhavi«yati | uktaæ ca- citrÃsvÃda-kathair bh­tyair anÃyÃsita-kÃrmukai÷ | ye ramante n­pÃs te«Ãæ ramante ripava÷ Óriyà ||Panc_1.416|| tat kiæ mÆrkhopadeÓena | kevalaæ do«o na guïa÷ | uktaæ ca- nÃnÃmyaæ namate dÃru nÃÓmani syÃt k«ura-kriyà | sÆcÅ-mukhaæ vijÃnÅhi nÃÓi«yÃyopaÓyate ||Panc_1.417|| damanaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 17 vÃnara-yÆtha-kathà asti kasmiæÓcit parvataika-deÓe vÃnara-yÆtham | tac ca kadÃcid dhemanta-samaye'tikaÂhora-vÃta-saæsparÓa-vepamÃna-kalevaraæ tu«Ãra-var«oddhata-pravar«a-ghana-dhÃrÃ-nipÃta-samÃhataæ na katha¤cic chÃntim agamat | atha kecid vÃnarà vahni-kaïa-sad­ÓÃni gu¤jÃ-phalÃny avacitya vahni-vächayà phÆtkurvanta÷ samantÃt tasthu÷ | atha sucÅmukho nÃma pak«Å te«Ãæ taæ v­thÃyÃsamavalokya provÃca-bho÷, sarve mÆrkhà yÆyam | naite vahni-kaïÃ÷ gu¤jÃ-phalÃni etÃni | tat kiæ v­thà Órameïa | naitasmÃc chÅta-rak«Ã bhavi«yati | tad anvi«yatÃæ kaÓcin nirvÃto vana-pradeÓo guhà giri-kandaraæ và | adyÃpi sa-Âopà medhà d­Óyante | atha te«Ãm ekatamo v­ddha-vÃnaras tam uvÃca-bho mÆrkha ! kiæ tÃvad anena vyÃpÃreïa | tad gamyatÃm | uktaæ ca- muhur vighnita-karmÃïaæ dyÆta-kÃraæ parÃjitam | nÃlÃpayed viveka-j¤o yadÅcchet siddhim Ãtmana÷ ||Panc_1.418|| tathà ca- ÃkheÂakaæ v­thÃkleÓaæ mÆrkhaæ vyasanasaæsthitam | samÃlÃpena yo yuÇkte sa gacchati parÃbhavam ||Panc_1.419|| so 'pi tam anÃd­tya bhÆyo 'pi vÃnarÃn anavaratam Ãha-bho÷ ! kiæ v­thà kleÓena ? atha yÃvad asau na katha¤cit pralapan viramati tÃvad ekena vÃnareïa vyartha-ÓramatvÃt kupitena pak«ÃbhyÃæ g­hÅtvà ÓilÃyÃm ÃsphÃlita uparataÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-nÃnamyaæ namate dÃru ity Ãdi | tathà ca- upadeÓo hi mÆrkhÃïÃæ prakopÃya na ÓÃntaye | paya÷-pÃnaæ bhujaÇgÃnÃæ kevalaæ vi«a-vardhanam ||Panc_1.420|| anyac ca- upadeÓo na dÃtavyo yÃd­Óe tÃd­Óe nare | paÓya vÃnaramÆrkheïa sug­hÅ nirg­hÅk­tà ||Panc_1.421|| damanaka Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 18 kasmiæÓcid vane ÓamÅ-v­k«a-ÓÃkhÃlambita-vasathaæ k­tvÃraïya-caÂaka-dampatÅ prativasata÷ sma | atha kadÃcit tayo÷ sukha-saæsthayor hemanta-megho mandaæ mandaæ var«itum Ãrabdha÷ | atrÃntare kaÓcic chÃkhÃ-m­go vÃtÃsÃra-samÃhata÷ proddhÆ«ita-ÓarÅro dantavÅïÃæ vÃdayan vepamÃnas tasyÃ÷ Óamyà mÆlam ÃsÃdyopavi«Âa÷ | atha taæ tÃd­«am avalokya caÂakà prÃha-bho bhadra ! hasta-pÃda-samopeto d­Óyase puru«Ãk­ti÷ | ÓÅtena bhidyase mƬha kathaæ na kuru«e g­ham ||Panc_1.422|| etac chrutvà tÃæ vÃnara÷ sakopam Ãha-adhame kasmÃn na tvaæ mauna-vratà bhavasi ? aho dhÃr«Âyam asyÃ÷ | adya mÃm upahasati- sÆcÅ-mukhi durÃcÃrà raï¬Ã paï¬ita-vÃdinÅ | nÃÓaÇkate prajalpantÅ tat kim enÃæ na hanmy aham ||Panc_1.423|| evaæ pralapya tÃm Ãha-mugdhe ! kiæ mama cintayà tava prayojanam ? uktaæ ca- vÃcyaæ ÓraddhÃ-sametasya p­cchateÓ ca viÓe«ata÷ | proktaæ ÓraddhÃ-vihÅnasya araïya-ruditopamam ||Panc_1.424|| tat kiæ bahunà tÃvat | kulÃya-sthitayà tayà punar apy abhihita÷ | sa tÃvat tÃæ ÓamÅm Ãruhya tasyÃ÷ kulÃyaæ Óatadhà khaï¬aÓo 'karot | ato 'haæ bravÅmi-upadeÓo na dÃtavya÷ iti | tan mÆrkha ! Óik«Ãpito 'pi na Óik«itas tvam | athavà na te do«o 'sti, yata÷ sÃdho÷ Óik«Ã guïÃya sampadyate, nÃsÃdho÷ | uktaæ ca- kiæ karoty eva pÃï¬ityam asthÃne viniyojitam | andhakÃra-praticchanne ghaÂe dÅpa ivÃhita÷ ||Panc_1.425|| tad-vyartha-pÃï¬ityam ÃÓritya mama vacanam aÓ­ïvann Ãtmana÷ ÓÃntim api vetsi | tan nÆnam apajÃtas tvam | uktaæ ca- jÃta÷ putro 'nujÃtaÓ ca atijÃtas tathaiva ca | apajÃtaÓ ca loke'smin mantavyÃ÷ ÓÃstra-vedibhi÷ ||Panc_1.426|| mÃt­-tulya-guïo jÃtas tv anujÃta÷ pitu÷ sama÷ | atijÃto 'dhikas tasmÃd apajÃto 'dhamÃdhama÷ ||Panc_1.427|| apy Ãtmano vinÃÓaæ gaïayati na khala÷ para-vyasana-h­«Âa÷ | prÃyo mastaka-nÃÓe samara-mukhe n­tyati kabandha÷ ||Panc_1.428|| aho, sÃdhv idam ucyate- dharma-buddhi÷ kubuddhiÓ ca dvÃv etau viditau mama | putreïa vyartha-pÃï¬ityÃt pità dhÆmena ghÃtita÷ ||Panc_1.429|| damanaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 20 k­«ïa-sarpa-kathà kasmiæÓcid deÓe dharmabuddhi÷ pÃpabuddhiÓ ca dve mitre prativasata÷ | atha kadÃcit pÃpabuddhinà cintitaæ yad-ahaæ tÃvan mÆrkho dÃridryopetaÓ ca | tad enaæ dharmabuddhim ÃdÃya deÓÃntaraæ gatvà asyÃÓrayeïÃrthopÃrjanÃæ k­tvainam api va¤cayitvà sukhÅbhavÃmi | athÃnyasminn ahani pÃpabuddhir dharmabuddhiæ prÃha-bho mitra ! vÃrdhaka-bhÃve kiæ tv Ãtma-vice«Âitaæ smarasi | deÓÃntaram ad­«Âvà kÃæ Ói«Âa-janasya vÃrttÃæ kathayi«yasi ? uktaæ ca- deÓÃntare«u bahu-vidha-bhëÃ-ve«Ãdi yena na j¤Ãtam | bhramatà dharaïÅ-pÅÂhe tasya phalaæ janmano vyartham ||Panc_1.430|| tathà ca- vidyÃæ vittaæ Óilpaæ tÃvan nÃpnoti mÃnava÷ samyak | yÃvad vrajati na bhÆmau deÓÃd deÓÃntaraæ h­«Âa÷ ||Panc_1.431|| atha tasya tad-vacanam Ãkarïya prah­«Âa-manÃs tenaiva saha guru-janÃnuj¤Ãta÷ Óubhe'hani deÓÃntaraæ prasthita÷ | tatra ca dharmabuddhi-prabhÃveïa bhramatà pÃpabuddhinà prabhÆtataraæ vittam ÃsÃditam | tataÓ ca tau dvÃv api prabhÆtopÃrjita-dravyau prah­«Âau sva-g­haæ praty autsukyena prasthitau | uktaæ ca- prÃpta-vidyÃrtha-ÓilpÃnÃæ deÓÃntara-nivÃsinÃm | kroÓa-mÃtro 'pi bhÆ-bhÃga÷ Óata-yojanavad bhavet ||Panc_1.432|| atha sva-sthÃna-samÅpa-vartinà pÃpabuddhinà dharmabuddhir abhihita÷-bhadra ! na sarvam etad dhanaæ g­haæ prati netuæ yujyate | yata÷ kuÂumbino bÃndhavÃÓ ca prÃrthayi«yante | tad atraiva vana-gahane kvÃpi bhÆmau nik«ipya ki¤cin mÃtram ÃdÃya g­haæ praviÓÃva÷ | bhÆyo 'pi prayojane sa¤jÃte tan-mÃtraæ sametyÃsmÃt sthÃnÃn ne«yÃva÷ | uktaæ ca- na vittaæ darÓayet prÃj¤a÷ kasyacit svalpam apy aho | muner api yatas tasya darÓanÃc calate mana÷ ||Panc_1.433|| tathà ca- yathÃmi«aæ jale matsyair bhak«yate ÓvÃpadair bhuvi | ÃkÃÓe pak«ibhiÓ caiva tathà sarvatra vittavÃn ||Panc_1.434|| tad Ãkarïya dharmabuddhir Ãha-bhadra evaæ kriyatÃm | tathÃnu«Âhite dvÃv api tau sva-g­haæ gatvà sukhena saæsthitavantau | athÃnyasminn ahani pÃpabuddhir niÓÅthe'ÂavyÃæ gatvà tat sarvaæ vittaæ samÃdÃya gartaæ pÆrayitvà sva-bhavanaæ jagÃma | athÃnyedyur dharmabuddhiæ sametya provÃca-sakhe bahu-kuÂumbà vayaæ vittÃbhÃvÃt sÅdÃma÷ | tad gatvà tatra sthÃne kiæcin mÃtraæ dhanam ÃnayÃva÷ | so 'bravÅt-bhadra, evaæ kriyatÃm | atha dvÃv api gatvà tat sthÃnaæ yÃvat khanatas tÃvad riktaæ bhÃï¬aæ d­«Âavantau | atrÃntare pÃpabuddhi÷ Óiras tìayan provÃca-bho dharmabuddhe ! tvayà h­tam etad dhanaæ, nÃnyena | yato bhÆyo 'pi gartÃpÆraïaæ k­tam | tat prayaccha me tasyÃrdham | anyathÃhaæ rÃja-kule nivedayi«yÃmi | sa Ãha-bho durÃtman ! mà maivaæ vada | dharmabuddhi÷ khalv aham | naitac caura-karma karomi | uktaæ ca- mÃt­vat para-dÃrÃïi para-dravyÃïi lo«Âavat | Ãtmavat sarva-bhÆtÃni vÅk«ante dharma-buddhaya÷ ||Panc_1.435|| evaæ dvÃv api vivadamÃnau dharmÃdhikÃriïaæ gatau ? procatuÓ ca parasparaæ dÆ«ayantau | atha dharmÃdhikaraïÃdhi«Âhita-puru«air divyÃrthaæ yÃvan niyojitau tÃvat pÃpabuddhir Ãha- aho na samyag-d­«Âo nyÃya÷ | uktaæ ca- vivÃde anvi«yate patraæ tad-abhÃve'pi sÃk«iïa÷ | sÃk«y abhÃvÃt tato divyaæ pravadanti manÅ«iïa÷ ||Panc_1.436|| tad atra vi«aye mama v­k«a-devatÃ÷ sÃk«i-bhÆtÃs ti«Âhanti | tà apy Ãvayor ekataraæ cauraæ sÃdhuæ và kari«yanti | atha tai÷ sarvair abhihitam-bho yuktam uktaæ bhavatà | uktaæ ca- antyajo 'pi yadà sÃk«Å vivÃde samprajÃyate | na tatra yujyate divyaæ kiæ punar vana-devatÃ÷ ||Panc_1.437|| tad asmÃkam apy atra vi«aye mahat kautÆhalam vartate | pratyÆ«a-samaye yuvÃbhyÃm apy asmÃbhi÷ saha tatra vanoddeÓe gantavyam iti | etasminn antare pÃpabuddhi÷ sva-g­haæ gatvà sva-janakam uvÃca-tÃta, prabhÆto 'yaæ mayÃrtho dharmabuddheÓ corita÷ | sa ca tava vacanena pariïatiæ gacchati | anyathÃsmÃkaæ prÃïai÷ saha yÃsyati | sa Ãha-vatsa, drutaæ vada yena procya tad dravyaæ sthiratÃæ nayÃmi | pÃpabuddhir Ãha-tÃta, asti tat-pradeÓe mahÃ-ÓamÅ | tasyÃæ mahat koÂaram asti | tatra tvaæ sÃæpratam eva praviÓa | tata÷ prabhÃte yadÃhaæ satya-ÓrÃvaïaæ karomi, tadà tvayà vÃcyaæ yad dharmabuddhiÓ caura iti | tathÃnu«Âhite pratyÆ«e snÃtvà pÃpabuddhi÷ dharmabuddhi-pura÷-saro dharmÃdhikaraïakai÷ saha tÃæ ÓamÅm abhyetya tÃra-svareïa provÃca | ÃdityacandrÃv anilo 'nalaÓ ca dyaur bhÆmir Ãpo h­dayaæ yamaÓ ca | ahaÓ ca rÃtriÓ ca ubhe ca sandhye dharmo hi jÃnÃti narasya v­ttam ||Panc_1.438|| bhagavati vana-devate ! Ãvayor madhye yaÓ caura tat kathayata | atha pÃpabuddhi-pità ÓamÅ-koÂara-stha÷ provÃca-bho, dharmabuddhinà h­tam etad dhanam | tad Ãkarïya sarve te rÃja-puru«Ã vismayotphulla-locanà yÃvad dharmabuddher vitta-haraïocitaæ nigrahaæ ÓÃstra-d­«ÂyÃvalokayanti tÃvad dharmabuddhinà tac chamÅ-koÂaraæ vahni-bhojya-dravyai÷ parive«Âya vahninà sandÅpitam | atha jvalati tasmin ÓamÅ-koÂare'rdha-dagdha-ÓarÅra÷ sphuÂitek«aïa÷ karuïaæ paridevayan pÃpabuddhi-pità niÓcakrÃma | tataÓ ca tai÷ sarvai÷ p­«Âa÷-bho kim idam ? ity ukte idaæ sarvaæ kuk­tyaæ pÃpabuddhe÷ kÃraïÃj jÃtam ity uktvà m­ta÷ | tatas te rÃja-puru«Ã÷ pÃpabuddhiæ ÓamÅ-ÓÃkhÃyÃæ pratilambya dharmabuddhiæ praÓaæsyedam Æcu÷- aho sÃdhv idam ucyate- upÃyaæ cintayet prÃj¤as tathÃpÃyam api cintayet | paÓyato baka-mÆrkhasya nakulair bhak«itÃ÷ sutÃ÷ ||Panc_1.439|| dharma-buddhi÷ prÃha-katham etat ? te procu÷- kathà 21 jÅrïadhana-nÃma-vaïik-putra-kathà asti kasmiæÓcid vanoddeÓe bahu-baka-sanÃtho vaÂa-pÃdapa÷ | tasya koÂare k­«ïa-sarpa÷ prativasati sma | sa ca baka-bÃlakÃn ajÃta-pak«Ãn api sadaiva bhak«ayan kÃlaæ nayati | athaiko bakas tena bhak«itÃny apatyÃni d­«Âvà ÓiÓu-vairÃgyÃt saras-tÅram ÃsÃdya bëpa-pÆraita-nayano 'dho-mukhas ti«Âhati | taæ ca tÃd­k-ce«Âitam avalokya kulÅraka÷ provÃca-mÃma kim evaæ rudyate bhavatÃdya ? sa Ãha-bhadra kiæ karomi ? mama manda-bhÃgyasya bÃlakÃ÷ koÂara-nivÃsinà sarpeïa bhak«itÃ÷ | tad-du÷kha-du÷khito 'haæ rodimi | tat kathaya me yady asti kaÓcid upÃyas tad-vinÃÓÃya | tad Ãkarïya kulÅrakaÓ cintayÃmÃsa-ayaæ tÃvad asmat-sahaja-vairÅ | tathopadeÓaæ prayacchÃmi satyÃn­taæ yathÃnye'pi bakÃ÷ sarve saÇk«ayam ÃyÃnti | uktaæ ca- navanÅta-samÃæ vÃïÅæ k­tvà cittaæ tu nirdayam | tathà prabodhyate Óatru÷ sÃnvayo mriyate yathà ||Panc_1.440|| Ãha ca-mÃma, yady evaæ tan matsya-mÃæsa-khaï¬Ãni nakulasya bila-dvÃrÃt sarpa-koÂaraæ yÃvat prak«ipa yathà nakulas tan-mÃrgeïa gatvà taæ du«Âa-sarpaæ vinÃÓayati | atha tathÃnu«Âhite matsya-mÃæsÃnusÃriïà nakulena taæ k­«ïa-sarpaæ nihatya te'pi tad-v­k«ÃÓrayÃ÷ sarve bakÃÓ ca Óanai÷ Óanair bhak«itÃ÷ | ato vayaæ brÆma÷-upÃyaæ cintayed iti | evaæ mƬha ! tvayÃpy apÃyaÓ cintito nopÃya÷ pÃpa-buddhivat | tan na bhavasi tvaæ sajjana÷ | kevalaæ pÃpa-buddhir asi | j¤Ãto mayà svÃmina÷ prÃïa-sandehÃnayanÃt | prakaÂÅk­taæ tvayà svayam evÃtmano du«Âatvaæ kauÂilyaæ ca | athavà sÃdhv idam ucyate- yatnÃd api ka÷ paÓyec chikhinÃm ÃhÃra-ni÷saraïa-mÃrgam | yadi jalada-dhvani-muditÃs ta eva mƬhà na n­tyeyu÷ ||Panc_1.441|| yadi tvaæ svÃminam enÃæ daÓÃæ nayasi tad asmad-vidhasya kà gaïanà ? tasmÃn mamÃsannena bhavatà na bhÃvyam | uktaæ ca- tulÃæ loha-sahasrasya yatra khÃdanti mÆ«akÃ÷ | rÃjaæs tatra harec chyeno bÃlakaæ nÃtra saæÓaya÷ ||Panc_1.442|| damanaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 22 jÅrïadhana-nÃma-vaïik-putra-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne jÅrïadhano nÃma vaïik-putra÷ | sa ca dravya-k«ayÃd deÓÃntara-gamana-manà vyacintayat- yatra deÓe atha và sthÃne bhogÃn bhuktvà svavÅryata÷ | tasmin vibhavahÅno yo vaset sa puru«Ãdhama÷ ||Panc_1.443|| tathà ca- yenÃhaækÃrayuktena ciraæ vilasitaæ purà | dÅnaæ vadati tatraiva ya÷ pare«Ãæ sa nindita÷ ||Panc_1.444|| tasya ca g­he sahasra-loha-bhÃra-ghaÂità pÆrva-puru«opÃrjità tulÃsÅt | tÃæ ca kasyacid chre«Âino g­he nik«epa-bhÆtÃæ k­tvà deÓÃntaraæ prasthita÷ | tata÷ suciraæ kÃlaæ deÓÃntaraæ yathecchayà bhrÃntvà puna÷ sva-puram Ãgatya taæ Óre«Âhinam uvÃca-bho÷ Óre«Âhin ! dÅyatÃæ me sà nik«epa-tulà | sa Ãha-bho ! nÃsti sà tvadÅyà tulà | mÆ«ikair bhak«ità | jÅrïadhana Ãha-bho÷ Óre«Âhin ! nÃsti do«as te yadi mÆ«ikair bhak«iteti | Åd­g evÃyaæ saæsÃra÷ | na kiæcid atra ÓÃÓvatam asti | param ahaæ nadyÃæ snÃnÃrthaæ gami«yÃmi | tat tvam ÃtmÅyaæ ÓiÓum enaæ dhanadeva-nÃmÃnaæ mayà saha snÃnopakaraïa-hastaæ pre«ayeti | so 'pi caurya-bhayÃt tasya ÓaÇkita÷ sva-putram uvÃca-vatsa, pit­vyo 'yaæ tava snÃnÃrthaæ nadyÃæ yÃsyati | tad gamyatÃm anena sÃrdhaæ snÃnopakaraïam ÃdÃyeti | aho sÃdhv idam ucyate- na bhaktyà kasyacit ko 'pi priyaæ prakurute nara÷ | muktvà bhayaæ pralobhaæ và kÃrya-kÃraïam eva và ||Panc_1.445|| tathà ca- atyÃdaro bhaved yatra kÃrya-kÃraïa-varjita÷ | tatra ÓaÇkà prakartavyà pariïÃme'sukhÃvahà ||Panc_1.446|| athÃsau vaïik-ÓiÓu÷ snÃnopakaraïam ÃdÃya prah­«Âa-manÃs tenÃbhyÃgatena saha prasthita÷ | tathÃnu«Âhite vaïik snÃtvà taæ ÓiÓuæ nadÅ-guhÃyÃæ prak«ipya tad-dvÃraæ b­hac-chilayÃcchÃdya satvaraæ g­ham Ãgata÷ | p­«ÂaÓ ca tena vaïijÃ-bho 'bhyÃgata tat kathyatÃæ kutra me ÓiÓur yas tvayà saha nadÅæ gata÷ iti | sa Ãha-nadÅ-taÂÃt sa Óyenena h­ta iti | Óre«Âhy Ãha-mithyÃ-vÃdin ! kiæ kvacic chyeno bÃlaæ hartuæ Óaknoti ? tat samarpaya me sutam, anyathà rÃja-kule nivedayi«yÃmÅti | sa Ãha-bho÷ satyavÃdin ! yathà Óyeno bÃlaæ na nayati tathà mÆ«ikà api loha-bhÃra-ghaÂitÃæ tulÃæ na bhak«ayanti | tad arpaya me tulÃæ yadi dÃrakeïa prayojanam | evaæ vivadamÃnau dvÃv api rÃja-kulaæ gatau | tatra Óre«ÂhÅ tÃra-svareïa provÃca-bho 'brahmaïyam abrahmaïyam | mama ÓiÓur anena caureïÃpah­ta÷ | atha dharmÃdhikÃriïas tam Æcu÷-bho÷ samarpyatÃæ Óre«Âhi-suta÷ | sa Ãha-kiæ karomi ? paÓyato me nadÅ-taÂÃc chyenenÃpah­ta÷ ÓiÓu÷ | tac chrutvà te procu÷-bho na satyam abhihitaæ bhavatà | kiæ Óyena÷ ÓiÓuæ hartuæ samartho bhavati ? sa Ãha-bho bho÷ ÓrÆyatÃæ mad-vaca÷ | tulÃæ loha-sahasrasya yatra khÃdanti mÆ«ikÃ÷ | rÃjaæs tatra harec chyeno bÃlakaæ nÃtra saæÓaya÷ ||Panc_1.447|| te procu÷-katham etat ? tata÷ Óre«ÂhÅ sabhyÃnÃm agre sarvaæ v­ttÃntaæ nivedayÃmÃsa | tatas tair vihasya dvÃv api tau parasparaæ sambodhya tulÃ-ÓiÓu-pradÃnena santo«itau | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-tulÃæ loha-sahasrasya iti | tan mÆrkha ! sa¤jÅvaka-prasÃdam asahamÃnena tvayaitat k­tam | aho sÃdhv idam ucyate- prÃyeïÃtra kulÃnvitaæ kukulajÃ÷ ÓrÅ-vallabhaæ durbhagà dÃtÃraæ k­païà ­jÆn an­javo vitte sthitaæ nirdhanÃ÷ | vairÆpyopah­tÃÓ ca kÃnta-vapu«aæ dharmÃÓrayaæ pÃpino nÃnÃ-ÓÃstra-vicak«aïaæ ca puru«aæ nindanti mÆrkhÃ÷ sadà ||Panc_1.448|| tathà ca- mÆrkhÃïÃæ paï¬ità dve«yà nirdhanÃnÃæ mahÃdhanÃ÷ | vratina÷ pÃpa-ÓÅlÃnÃm asatÅnÃæ kula-striya÷ ||Panc_1.449|| tan mÆrkha tvayà hitam apy ahitaæ k­tam | uktaæ ca- paï¬ito 'pi varaæ Óatrur na mÆrkho hita-kÃraka÷ | vÃnareïa hato rÃjà viprÃÓ cÅreïa rak«itÃ÷ ||Panc_1.450|| damanaka Ãha--katham etat ? so 'bravÅt- kathà 23 kasyacid rÃj¤o nityaæ vÃnaro 'tibhakti-paro 'Çga-sevako 'nta÷-pure apy aprati«iddha-prasaro 'tiviÓvÃsa-sthÃnam abhÆt | ekadà rÃj¤o nidrÃæ gatasya vÃnare vyajanaæ nÅtvà vÃyuæ vidadhati rÃj¤o vak«a÷-sthalopari mak«ikopavi«Âà | vyajanena muhur muhur ni«idhyamÃnÃpi puna÷ punas tatra evopaviÓati | tatas tena svabhÃva-capalena mÆrkheïa vÃnareïa kruddhena satà tÅk«ïaæ kha¬gam ÃdÃya tasyà upari prahÃro vihita÷ | tato mak«iko¬¬Åya gatÃ, paraæ tena Óita-dhÃreïÃsinà rÃj¤o vak«o dvidhà jÃtaæ rÃjà m­taÓ ca | tasmÃc cirÃyur icchatà n­peïa mÆrkho 'nucaro na rak«aïÅya÷ | aparam ekasmin nagare ko 'pi vipro mahÃ-vidvÃn paraæ pÆrva-janma-yogena cauro vartate | tasmin pure'nya-deÓÃd ÃgatÃæÓ caturo viprÃn bahÆni vastÆni vikrÅïato d­«Âvà cintitavÃn-aho kenopÃyenai«Ãæ dhanaæ labhe | iti vicintya te«Ãæ puro 'nekÃni ÓÃstroktÃni subhëitÃni cÃtipriyÃïi madhurÃïi vacanÃni jalpatà te«Ãæ manasi viÓvÃsam utpÃdya sevà kartum Ãrabdhà | athavà sÃdhv idam ucyate- asatÅ bhavati salajjà k«Ãraæ nÅraæ ca ÓÅtalaæ bhavati | dambhÅ bhavati vivekÅ priyavaktà bhavati dhÆrtajana÷ ||Panc_1.451|| atha tasmin sevÃæ kurvati tair viprai÷ sarva-vastÆni vikrÅya bahu-mÆlyÃni ratnÃni krÅtÃni | tatas tÃni jaÇghÃ-madhye tat-samak«aæ prak«ipya sva-deÓaæ prati gantum udyamo vihita÷ | tata÷ sa dhÆrta-vipras tÃn viprÃn gantum udyatÃn prek«ya cintÃ-vyÃkulita-manÃ÷ saæjÃta÷- aho dhanam etan na kiæcin mama caÂitam | athaibhi÷ saha yÃmi | pathi kvÃpi vi«aæ dattvaitÃn nihatya sarva-ratnÃni g­hïÃmi | iti vicintya te«Ãm agre sa-karuïaæ vilapyedam Ãha-bho mitrÃïi ! yÆyaæ mÃm ekÃkinaæ muktvà gantum udyatÃ÷ | tan me mano bhavadbhi÷ saha sneha-pÃÓena baddhaæ bhavad-viraha-nÃmnaivÃkulaæ sa¤jÃtaæ yathà dh­tiæ kvÃpi na dhatte | yÆyam anugrahaæ vidhÃya sahÃya-bhÆtaæ mÃm api sahaiva nayata | tad-vaca÷ Órutvà te karuïÃrdra-cittÃs tena samam eva sva-deÓaæ prati prasthitÃ÷ | athÃdhvani te«Ãæ pa¤cÃnÃm api pallÅ-pura-madhye vrajatÃæ dhvÃÇk«Ã÷ kathayitum ÃrabdhÃ÷-re re kirÃtÃ÷ ! dhÃvata dhÃvata | sa-pÃda-lak«a-dhanino yÃnti | etÃn nihatya dhanaæ nayata | tata÷ kirÃtair dhvÃÇk«a-vacanam Ãkarïya satvaraæ gatvà te viprà lagu¬a-prahÃrair jarjarÅ-k­tya vastrÃïi mocayitvà vilokitÃ÷, paraæ dhanaæ kiæcin na labdham | tadà tai÷ kirÃtair abhihitam-bho÷ pÃnthÃ÷ ! purà kadÃpi dhvÃÇk«a-vacanam an­taæ nÃsÅt | tato bhavatÃæ saænidhau kvÃpi dhanaæ vidyate tad arpayata | anyathà sarve«Ãm api vadhaæ vidhÃya carma vidÃrya pratyaÇgaæ prek«ya dhanaæ ne«yÃma÷ | tadà te«Ãm Åd­Óaæ vacanam Ãkarïya caura-vipreïa manasi cintitam-yadai«Ãæ viprÃïÃæ vadhaæ vidhÃyÃÇgaæ vilokya ratnÃni ne«yanti, tadÃpi mÃæ vadhi«yanti tato 'haæ pÆrvam evÃtmÃnam aratnaæ samarpyaitÃn mu¤cÃmi | uktaæ ca- m­tyor bibhe«i kiæ bÃla na sa bhÅtaæ vimu¤cati | adya vÃbda-ÓatÃnte và m­tyur vai prÃïinÃæ dhruva÷ ||Panc_1.452|| tathà ca- gavÃrthe brÃhmaïÃrthe ca prÃïa-tyÃgaæ karoti ya÷ | sÆryasya maï¬alaæ bhittvà sa yÃti paramÃæ gatim ||Panc_1.453|| iti niÓcityÃbhihitaæ-bho÷ kirÃtÃ÷ ! yady evaæ tato mÃæ pÆrvaæ nihatya vilokayata | tatas tais tathÃnu«Âhite taæ dhana-rahitam avalokyÃpare catvÃro 'pi muktÃ÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-paï¬ito 'pi varaæ Óatru÷ iti | athaivaæ saævadato÷ sa¤jÅvaka÷ k«aïam ekaæ pÅÇgalakena saha yuddhaæ k­tvà tasya khara-nakhara-prahÃrÃbhihito gatÃsur vasundharÃ-pÅÂhe nipapÃta | atha taæ gatÃsum avalokya piÇgalakas tad-guïa-smaraïÃrdra-h­daya÷ provÃca-bho÷, ayuktaæ mayà pÃpena k­taæ sa¤jÅvakaæ vyÃpÃdayatà | yato viÓvÃsa-ghÃtÃd anyan nÃsti pÃpataraæ karma | uktaæ ca- mitra-drohÅ k­taghnaÓ ca yaÓ ca viÓvÃsa-ghÃtaka÷ | te narà narakaæ yÃnti yÃvac candra-divÃkarau ||Panc_1.454|| bhÆmi-k«aye rÃja-vinÃÓa eva bh­tyasya và buddhimato vinÃÓe | no yuktam uktaæ hy anayo÷ samatvaæ na«ÂÃpi bhÆmi÷ sulabhà na bh­tyÃ÷ ||Panc_1.455|| tathà mayà sabhÃ-madhye sa sadaiva praÓaæsita÷ | tat kiæ kathayi«yÃmi te«Ãm agrata÷ | uktaæ ca- ukto bhavati ya÷ pÆrvaæ guïavÃn iti saæsadi | na tasya do«o vaktavya÷ pratij¤Ã-bhaÇga-bhÅruïà ||Panc_1.456|| evaæ-vidhaæ pralapantaæ damanaka÷ sametya sahar«am idam Ãha-deva, kÃtaratamas tavai«a nyÃyo yad droha-kÃriïaæ Óa«pa-bhujaæ hatvetthaæ Óocasi | tan naitad upapannaæ bhÆbhujÃm | uktaæ ca- pità và yadi và bhrÃtà putro bhÃryÃthavà suh­t | prÃïa-drohaæ yadà gacched dhantavyo nÃsti pÃtakam ||Panc_1.457|| tathà ca- rÃjà gh­ïÅ brÃhmaïa÷ sarva-bhak«Å strÅ cÃtrapà du«Âamati÷ sahÃya÷ | pre«ya÷ pratÅpo 'dhik­ta÷ prasÃdÅ tyÃjyà amÅ yaÓ ca k­taæ na vetti ||Panc_1.458|| api ca- satyÃn­tà ca paru«Ã priya-vÃdinÅ ca hiæsrà dayÃlur api cÃrtha-parà vadÃnyà | bhÆri-vyathà pracura-vitta-samÃgamà ca veÓyÃÇganeva n­pa-nÅtir aneka-rÆpà ||Panc_1.459|| api ca- ak­topadrava÷ kaÓcin mahÃn api na pÆjyate | pÆjayanti narà nÃgÃn na tÃrk«yaæ nÃga-ghÃtinam ||Panc_1.460|| tathà ca- aÓocyÃn anvaÓocas tvaæ praj¤Ã-vÃdÃæÓ ca bhëase | gatÃsÆn agatÃsÆæÓ ca nÃnuÓocanti paï¬itÃ÷ ||Panc_1.461|| evaæ tena sambodhita÷ piÇgalaka÷ sa¤jÅvaka-Óokaæ tyaktvà damanaka-sÃcivyena rÃjyam akarot | iti ÓrÅ-vi«ïu-Óarma-viracite pa¤catantre mitra-bhedo nÃma prathamaæ tantram ||1|| *********************************************************************** atha mitra-samprÃpti÷ athedam Ãrabhyate mitra-samprÃptir nÃma dvitÅyaæ tantram | yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- asÃdhanà api prÃj¤Ã buddhimanot bahu-ÓrutÃ÷ | sÃdhayanty ÃÓu kÃryÃïi kÃkÃkhu-m­ga-kÆrmavat ||Panc_2.1|| tad yathÃnuÓrÆyate- prastÃvanÃ-kathà laghupatanaka-citragrÅva-v­ttÃnta÷ asti dÃk«iïÃtye janapade mahilÃropyaæ nÃma nagaram | tasya nÃtidÆrastho mahocchrÃyavÃn nÃnÃ-vihaÇgopabhukta-phala÷ kÅÂair Ãv­ta-koÂaraÓ chÃyÃÓvÃsita-pathika-jana-samÆho nyagrodha-pÃdapo mahÃn | athavà yuktam- chÃyÃ-supta-m­ga÷ Óakunta-nivahair vi«vag-vilupta-cchada÷ kÅÂair Ãv­ta-koÂara÷ kapi-kulai÷ skandhe k­ta-praÓraya÷ | viÓrabdhaæ madhupair nipÅta-kusuma÷ ÓlÃghya÷ sa eva druma÷ sarvÃÇgair bahu-sattva-saÇga-sukhado bhÆ-bhÃra-bhÆto 'para÷ ||Panc_2.2|| tatra ca laghupatanako nÃma vÃyasa÷ prativasati sma | sa kadÃcit prÃïa-yÃtrÃrthaæ puram uddiÓya pracalito yÃvat paÓyati, tÃvaj jÃla-hasto 'tik­«ïa-tanu÷ sphuÂita-caraïa Ærdhva-keÓo yama-kiÇkarÃkÃro nara÷ saæmukho babhÆva | atha taæ d­«Âvà ÓaÇkita-manà vyacintayat-yad ayaæ durÃtmÃdya mamÃÓraya-vaÂa-pÃdapa-sammukho 'bhyeti | tan na j¤Ãyate kim adya vaÂa-vÃsinÃæ vihaÇgamÃnÃæ saÇk«ayo bhavi«yati na và | evaæ bahuvidhaæ vicintya tat-k«aïÃn niv­tya tam eva baÂa-pÃdapaæ gatvà sarvÃn vihaÇgamÃn provÃca-bho÷ ! ayaæ durÃtmà lubdhako jÃla-taï¬ula-hasta÷ samabhyeti | tat sarvathà tasya na viÓvasanÅyam | e«a jÃlaæ prasÃrya taï¬ulÃn prak«epsyati | te taï¬ulà bhavadbhi÷ sarvair api kÃlakÆÂa-sad­Óà dra«ÂavyÃ÷ | evaæ vadatas tasya sa lubdhakas tatra baÂa-tala Ãgatya jÃlaæ prasÃrya sindu-vÃra-sad­ÓÃæs taï¬ulÃn prak«ipya nÃtidÆraæ gatvà nibh­ta÷ sthita÷ | atha ye pak«iïas tatra sthitÃs te laghu-patanaka-vÃkyÃrgalayà nivÃritÃs tÃæs taï¬ulÃn hÃlÃhÃlÃÇkurÃn iva vÅk«amÃïà nibh­tÃs tasthu÷ | atrÃntare citragrÅvo nÃma kapotarÃja÷ sahasra-parivÃra÷ prÃïa-yÃtrÃrtha-paribhramaæs tÃæs taï¬ulÃn dÆrato 'pi paÓyan laghupatanakena nivÃryamÃïo 'pi jihvÃ-laulyÃd bhak«aïÃrtham apatat | sa-parivÃro nibaddhaÓ ca | athavà sÃdhv idam ucyate- jihvÃ-laulya-prasaktÃnÃæ jala-madhya-nivÃsinÃm | acintito vadho 'j¤ÃnÃæ mÅnÃnÃm iva jÃyate ||Panc_2.3|| athavà daiva-pratipatikÆlatayà bhavaty evam | na tasya do«o 'sti | uktaæ ca- paulastya÷ katham anya-dÃra-haraïe do«aæ na vij¤ÃtavÃn rÃmeïÃpi kathaæ na hema-hariïasyÃsambhavo lak«ita÷ | ak«aiÓ cÃpi yudhi«Âhireïa sahasà prÃpto hy anartha÷ kathaæ pratyÃsanna-vipatti-mƬha-manasÃæ prÃyo mati÷ k«Åyate ||Panc_2.4|| tathà ca- k­tÃnta-pÃÓa-baddhÃnÃæ daivopahata-cetasÃm | buddhaya÷ kubja-gÃminyo bhavanti mahatÃm api ||Panc_2.5|| atrÃntare lubdhakas tÃn baddhÃn vij¤Ãya prah­«Âa-manÃ÷ prodyata-ya«Âis tad-vadhÃrthaæ pradhÃvita÷ | citragrÅvo 'py ÃtmÃnaæ sa-parivÃraæ baddhaæ matvà lubdhakam ÃyÃntaæ d­«Âvà tÃn kapotÃn Æce-aho, na bhetavyam | uktaæ ca- vyasane«v eva sarve«u yasya buddhir na hÅyate | sa te«Ãæ pÃram abhyeti tat-prabhÃvÃd asaæÓayam ||Panc_2.6|| sampattau ca vipattau ca mahatÃm eka-rÆpatà | udaye savità rakto raktaÓ cÃsta-maye tathà ||Panc_2.7|| tat sarve vayaæ helayo¬¬Åya sa-pÃÓa-jÃlà asyÃdarÓanaæ gatvà muktiæ prÃpnuma÷ | no ced bhaya-viklavÃ÷ santo helayà samutpÃtaæ na kari«yatha | tato m­tyum avÃpsyatha | uktaæ ca- tantavo 'py Ãyatà nityaæ tantavo bahulÃ÷ samÃ÷ | bahÆn bahutvÃd ÃyÃsÃn sahantÅty upamà satÃm ||Panc_2.8|| tathÃnu«Âhite lubdhako jÃlam ÃdÃyÃkÃÓe gacchatÃæ te«Ãæ p­«Âhato bhÆmistho 'pi paryadhÃvat | tata ÆrdhvÃnan÷ Ólokam enam apaÂhat | jÃlam ÃdÃya gacchanti saæhatÃ÷ pak«iïo 'py amÅ | yÃvac ca vivadi«yante pati«yanti na saæÓaya÷ ||Panc_2.9|| laghupatanako 'pi prÃïa-yÃtrÃ-kriyÃæ tyaktvà kim atra bhavi«yantÅti kutÆhalÃt tat-p­«Âhato 'nusarati | atha d­«Âer agocaratÃæ gatÃn vij¤Ãya lubdhako nirÃÓa÷ Ólokam apaÂhan niv­ttaÓ ca- nahi bhavati yan na bhÃvyaæ bhavati ca bhÃvyaæ vinÃpi yatnena | karatala-gatam api naÓyati yasya hi bhavitavyatà nÃsti ||Panc_2.10|| tathà ca- parÃÇmukhe vidhau cet syÃt katha¤cid draviïodaya÷ | tat so 'nyad api saÇg­hya yÃti ÓaÇkha-nidhir yathà ||Panc_2.11|| tad ÃstÃæ tÃvad vihaÇgÃmi«a-lobho yÃvat kuÂumba-vartanopÃya-bhÆtaæ jÃlam api me na«Âam | citragrÅvo 'pi lubdhakam adarÓanÅbhÆtaæ j¤Ãtvà tÃn uvÃca-bho÷ ! niv­tta÷ sa durÃtmà lubdhaka÷ | tat sarvair api svasthair gamyatÃæ mahilÃropyasya prÃg-uttara-dig-bhÃge | tatra mama suh­d dhiraïyako nÃma mÆ«aka÷ sarve«Ãæ pÃÓa-cchedaæ kari«yati | uktaæ ca- sarve«Ãm eva martyÃnÃæ vyasane samupasthite | vÃÇ-mÃtreïÃpi sÃhÃyyaæ mitrÃd anyo na sandadhe ||Panc_2.12|| evaæ te kapotÃÓ citragrÅveïa sambodhità mahilÃropye nagare hiraïyaka-bila-durgaæ prÃpu÷ | hiraïyako 'pi sahasra-mukha-bila-durgaæ pravi«Âa÷ sann akutobhaya÷ sukhenÃsta | athavà sÃdhv idam ucyate- daæ«ÂrÃ-virahita÷ sarpo mada-hÅno yathà gaja÷ | sarve«Ãæ jÃyate vaÓyo durga-hÅnas tathà n­pa÷ ||Panc_2.13|| tathà ca- na gajÃnÃæ sahasreïa na ca lak«eïa vÃjinÃm | tat karma sidhyate rÃj¤Ãæ dureïaikena yad raïe ||Panc_2.14|| Óatam eko 'pi sandhatte prÃkÃrastho dhanurdhara÷ | tasmÃd durgaæ praÓaæsanti nÅti-ÓÃstra-vido janÃ÷ ||Panc_2.15|| atha citragrÅvo bilam ÃsÃdya tÃra-svareïa provÃca-bho bho mitra hiraïyaka ! satvaram Ãgaccha | mahatÅ me vyasanÃvasthà vartate | tac chrutvà hiraïyako 'pi bila-durgÃntargata÷ san provÃca-bho÷ ! ko bhavÃn ? kim artham ÃyÃta÷ ? kiæ kÃraïam ? kÅd­k te vyasanÃvasthÃnÃm ? tat kathyatÃm iti | tac chrutvà citragrÅva Ãha-bho÷ ! citragrÅvo nÃma kapota-rÃjo 'haæ te suh­t | tat satvaram Ãgaccha | gurutaraæ prayojanam asti | tad Ãkarïya pulakita-tanu÷ prah­«ÂÃtmà sthira-manÃs tvaramÃïo ni«krÃnta÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- suh­da÷ sneha-sampannà locanÃnanda-dÃyina÷ | g­he g­havatÃæ nityaæ nÃgacchanti mahÃtmanÃm ||Panc_2.16|| Ãdityasyodayaæ tÃta tÃmbÆlaæ bhÃratÅ kathà | i«Âà bhÃryà sumitraæ ca apÆrvÃïi dine dine ||Panc_2.17|| suh­do bhavane yasya samÃgacchanti nityaÓa÷ | citte ca tasya saukhyasya na ki¤cit pratimaæ sukham ||Panc_2.18|| atha citraæ grÅvaæ saparivÃraæ pÃÓa-baddham Ãlokya hiraïyaka÷ sa-vi«Ãdam idam Ãha-bho÷, kim etat ? sa Ãha-bho÷, jÃnann api kiæ p­cchasi ? uktaæ ca yata÷- yasmÃc ca yena ca yadà ca yathà ca yac ca yÃvac ca yatra ca ÓubhÃÓubham Ãtma-karma | tasmÃc ca tena ca tadà ca tathà ca tac ca tÃvac ca tatra ca k­tÃnta-vaÓÃd upaiti ||Panc_2.19|| tat prÃptaæ mayaitad bandhanaæ jihvÃ-laulyÃt | sÃmprÃptaæ tvaæ satvaraæ pÃÓa-vimok«aæ kuru | tad Ãkarïya hiraïyaka÷ prÃha- ardhÃrdhÃd yojana-ÓatÃd Ãmi«aæ vÅk«ate khaga÷ | so 'pi pÃrÓva-sthitaæ daivÃd bandhanaæ na ca paÓyati ||Panc_2.20|| tathà ca- ravi-niÓÃkarayor graha-pŬanaæ gaja-bhujaÇga-vihaÇgama-bandhanam | matimatÃæ ca nirÅk«ya daridratà vidhir aho balavÃn iti me mati÷ ||Panc_2.21|| tathà ca- vyomaikÃnta-vicÃriïo 'pi vihagÃ÷ samprÃpnuvanty Ãpadaæ badhyante nipuïair agÃdha-salilÃn mÅnÃ÷ samudrÃd api | durnÅtaæ kim ihÃsti kiæ ca suk­taæ ka÷ sthÃna-lÃbhe guïa÷ kÃla÷ sarva-janÃn prasÃrita-karo g­hïÃti dÆrÃd api ||Panc_2.22|| evam uktvà citragrÅvasya pÃÓaæ chettum udyataæ sa tam Ãha-bhadra, mà maivaæ kuru | prathamaæ mama bh­tyÃnÃæ pÃÓa-cchedaæ kuru | tad anu mamÃpi ca | tac chrutvà kupito hiraïyaka÷ prÃha-bho÷ ! na yuktam uktaæ bhavatà | yata÷ svÃmino 'nantaraæ bh­tyÃ÷ | sa Ãha-bhadra, mà maivaæ vada | mad-ÃÓrayÃ÷ sarva ete varÃkÃ÷ | aparaæ sva-kuÂumbaæ parityajya samÃgatÃ÷ | tat katham etÃvan-mÃtram api saæmÃnaæ na karomi | uktaæ ca- ya÷ saæmÃnaæ sadà dhatte bh­tyÃnÃæ k«itipo 'dhikam | vittÃbhÃve'pi taæ d­«Âvà te tyajanti na karhicit ||Panc_2.23|| tathà ca- viÓvÃsa÷ sampadÃæ mÆlaæ tena yÆthapatir gaja÷ | siæho m­gÃdhipatye'pi na m­gai÷ parivÃryate ||Panc_2.24|| aparaæ mama kadÃcit pÃÓa-cchede kurvatas te danta-bhaÇgo bhavati | athavà durÃtmà lubdhaka÷ sambhyeti | tan nÆnaæ naraka-pÃta eva | uktaæ ca- sadÃcÃre«u bh­tye«u saæsÅdatsu ca ya÷ prabhu÷ | sukhÅ syÃn narakaæ yÃti paratreha ca sÅdati ||Panc_2.25|| tac chrutvà prah­«Âo hiraïyaka÷ prÃha-bho÷, vedmy ahaæ rÃja-dharmam | paraæ mayà tava parÅk«Ã k­tà | tat sarve«Ãæ pÆrvaæ pÃÓa-cchedaæ kari«yÃmi | bhavÃn apy anena bahu-kapota-parivÃreïa bhavi«yati | uktaæ ca- kÃruïyaæ saævibhÃgaÓ ca yathà bh­tye«u lak«yate | cittenÃnena te ÓaÇkyà trailokyasyÃpi nÃthatà ||Panc_2.26|| evam uktvà sarve«Ãæ pÃÓa-cchedaæ k­tvà hiraïyakaÓ citragrÅvam Ãha-mitra, gamyatÃm adhunà svÃÓrayaæ prati | bhÆyo 'pi vyasane prÃpte samÃgantavyam iti | tÃn sampre«ya punar api durgaæ pravi«Âa÷ | citragrÅvo 'pi saparivÃra÷ svÃÓrayam agamat | athavà sÃdhv idam ucyate- mitravÃn sÃdhayaty arthÃn du÷sÃdhyÃn api vai yata÷ | tasmÃn mitrÃïi kurvÅta samÃnÃny eva cÃtmana÷ ||Panc_2.27|| laghupatanako 'pi vÃyasa÷ sarvaæ taæ citragrÅva-bandhu-mok«am avalokya vismitamanà vyacintayat-aho buddhir asya hiraïyakasya ÓaktiÓ ca durga-sÃmagrÅ ca | tad Åd­g eva vidhi-vihaÇgÃnÃæ bandhana-mok«Ãtmaka÷ | ahaæ ca na kasyacid viÓvasimi cala-prak­tiÓ ca | tadÃpy enaæ mitraæ karomi | uktaæ ca- api sampÆrïatÃ-yuktai÷ kartavyÃ÷ suh­do budhai÷ | nadÅÓa÷ paripÆrïo 'pi candrodayam apek«ate ||Panc_2.28|| evaæ sampradhÃrya pÃdapÃd avatÅrya bila-dvÃram ÃÓritya citragrÅvavac chabdena hiraïyakaæ samÃhÆtavÃn-ehy ehi bho hiraïyaka, ehi | tac chabdaæ Órutvà hiraïyako vyacintayat-kim anyo 'pi kaÓcit kapoto bandhana-Óe«as ti«Âhati yena mÃæ vyÃharati | Ãha ca-bho÷ ! ko bhavÃn ? sa Ãha-ahaæ laghupatanako nÃma vÃyasa÷ | tac chrutvà viÓe«Ãd antarlÅno hiraïyaka Ãha-bho÷ ! drutaæ gamyatÃm asmÃt sthÃnÃt | vÃyasa Ãha-ahaæ tava pÃrÓve guru-kÃryeïa samÃgata÷ | tat kiæ na kriyate mayà saha darÓanam ? hiraïyaka Ãha-na me'sti tvayà saha saÇgamena prayojanam iti | sa Ãha-bho÷ ! citragrÅvasya mayà tava sakÃÓÃt pÃÓa-mok«aïaæ d­«Âam | tena mama mahatÅ prÅti÷ sa¤jÃtà | tat kadÃcin mamÃpi bandhane jÃte tava pÃrÓvÃn muktair bhavi«yati | tat kriyatÃæ mayà saha maitrÅ | hiraïyaka Ãha-aho tvaæ bhoktà | ahaæ te bhojya-bhÆta÷ | tat kà tvayà saha mama maitrÅ ? tad gamyatÃm | maitrÅ virodha-bhÃvÃt katham ? uktaæ ca- yayor eva samaæ vittaæ yayor eva samaæ kulam | tayor maitrÅ vivÃhaÓ ca na tu pu«Âa-vipu«Âayo÷ ||Panc_2.29|| tathà ca- yo mitraæ kurute mƬha Ãtmano 'sad­Óaæ kudhÅ÷ | hÅnaæ vÃpy adhikaæ vÃpi hÃsyatÃæ yÃty asau jana÷ ||Panc_2.30|| tad gamyatÃm iti | vÃyasa Ãha-bho hiraïyaka ! e«o 'haæ tava durga-dvÃra upavi«Âa÷ | yadi tvaæ maitrÅ na karo«i tato 'haæ prÃïa-mok«aïaæ tavÃgre kari«yÃmi | athavà prÃyopaveÓanaæ me syÃt iti | hiraïyaka Ãha-bho÷ ! tvayà vairiïà saha kathaæ maitrÅæ karomi ? uktaæ ca- vairiïà na hi sandadhyÃt suÓli«ÂenÃpi sandhinà | sutaptam api pÃnÅyaæ Óamayaty eva pÃvakam ||Panc_2.31|| vÃyasa Ãha-bho÷ ! tvayà saha darÓanam api nÃsti | kuto vairam ? tat kim anucitaæ vadasi ? hiraïyaka Ãha-dvividhaæ vairaæ bhavati | sahajaæ k­trimaæ ca | tat sahaja-vairÅ tvam asmÃkam | uktaæ ca- k­trimaæ nÃÓam abhyeti vairaæ drÃk k­trimair guïai÷ | prÃïa-dÃnaæ vinà vairaæ sahajaæ yÃti na k«ayam ||Panc_2.32|| vÃyasa Ãha-bho÷ ! dvividhasya vairasya lak«aïaæ Órotum icchÃmi | tat kathyatÃm | hiraïyaka Ãha-bho÷ ! kÃraïena nirv­taæ k­trimam | tat-tad-arhopakÃra-karaïÃd gacchati | svÃbhÃvikaæ puna÷ katham api na gacchati | tad yathà nakula-sarpÃïÃæ, Óa«pabhuÇ-nakhÃyudhÃnÃæ, jala-vahnyo÷, deva-daityÃnÃæ, sÃrameya-mÃrjarÃïÃæ, ÅÓvara-daridrÃïÃæ, sapatnÅnÃæ, siæha-gajÃnÃæ, lubdhaka-hariïÃnÃæ, Órotriya-bhra«Âa-kriyÃïÃæ, mÆrka-paï¬itÃnÃæ, pativratÃ-kulaÂÃnÃæ, sajjana-durjanÃnÃm | na kaÓcit kenÃpi vyÃpÃdita÷, tathÃpi prÃïÃn santÃpayanti | vÃyasa Ãha-bho÷ ! akÃraïam etat | ÓrÆyatÃæ me vacanam- kÃraïÃn mitratÃm eti kÃraïÃd yÃti ÓatrutÃm | tasmÃn mitratvam evÃtra yojyaæ vairaæ na dhÅmatà ||Panc_2.33|| tasmÃt kuru mayà saha samÃgamaæ mitra-dharmÃrtham | hiraïyaka Ãha-bho÷, ÓrÆyatÃæ nÅti-sarvasvam- sak­d du«Âam apÅ«Âaæ ya÷ puna÷ sandhÃtum icchati | sa m­tyum upag­hïÃti garbham aÓvatarÅ yathà ||Panc_2.34|| athavà guïavÃn ahaæ, na me kaÓcid vaira-yÃtanÃæ kari«yati | etad api na sambhÃvyam | uktaæ ca- siæho vyÃkaraïasya kartur aharat prÃïÃn piryÃn pÃïiner mÅmÃæsÃ-k­tam unmamÃtha sahasà hastÅ muniæ jaiminim | chando-j¤Ãna-nidhiæ jaghÃna makaro velÃ-taÂe piÇgalam aj¤ÃnÃv­ta-cetasÃm atiru«Ã ko 'rthas tiraÓcÃæ guïai÷ ||Panc_2.35|| vÃyasa Ãha-asty etat | yathÃpi ÓrÆyatÃm- upakÃrÃc ca lokÃnÃæ nimittÃn m­ga-pak«iïÃm | bhayÃl lobhÃc ca mÆrkhÃïÃæ maitrÅ syÃd darÓanÃt satÃm ||Panc_2.36|| m­d-ghaÂa iva sukha-bhedyo du÷sandhÃnaÓ ca durjano bhavati | sujanas tu kanaka-ghaÂa iva durbheda÷ sukara-sandhiÓ ca ||Panc_2.37|| ik«or agrÃt kramaÓa÷ parvaïi parvaïi yathà rasa-viÓe«a÷ | tadvat sajjana-maitrÅ-viparÅtÃnÃæ tu viparÅtà ||Panc_2.38|| tathà ca- Ãrambha-gurvÅ k«ayiïÅ krameïa laghvÅ purà v­ddhimatÅ ca paÓcÃt | dinasya pÆrvÃrdha-parÃrdha-bhinnà chÃyeva maitrÅ khala-sajjanÃnÃm ||Panc_2.39|| tat sÃdhur aham | aparaæ tvÃæ ÓapathÃdibhir nirbhayaæ kari«yÃmi | sa Ãha-na me'sti te Óapathai÷ pratyaya÷ | uktaæ ca- Óapathai÷ sandhitasyÃpi na viÓvÃsaæ vrajed ripo÷ | ÓrÆyate Óapathaæ k­tvà v­tra÷ Óakreïa sÆdita÷ ||Panc_2.40|| na viÓvÃsaæ vinà Óatrur devÃnÃm api sidhyati | viÓvÃsÃt tridaÓendreïa diter garbho vidÃrita÷ ||Panc_2.41|| anyac ca- b­haspater api prÃj¤as tasmÃn naivÃtra viÓvaset | ya icched Ãtmano buddhim Ãyu«yaæ ca sukhÃni ca ||Panc_2.42|| tathà ca- susÆk«meïÃpi randhreïa praviÓyÃbhyantaraæ ripu÷ | nÃÓayec ca Óanai÷ paÓcÃt plavaæ salila-pÆravat ||Panc_2.43|| na viÓvased aviÓvaste viÓvaste'pi na viÓvaset | viÓvÃsÃd bhayam utpannaæ mÆlÃny api nik­ntati ||Panc_2.44|| na badhyate hy aviÓvasto durbalo 'pi balotkaÂai÷ | viÓvastÃÓ cÃÓu badhyante balavanto 'pi durbalai÷ ||Panc_2.45|| suk­tyaæ vi«ïu-guptasya mitrÃptir bhÃrgavasya ca | b­haspater aviÓvÃso nÅtir-sandhis tridhà sthita÷ ||Panc_2.46|| tathà ca- mahatÃpy artha-sÃreïa yo viÓvasiti Óatru«u | bhÃryÃsu suviraktÃsu tad-antaæ tasya jÅvitam ||Panc_2.47|| tac chrutvà laghupatanako 'pi niruttaraÓ cintayÃmÃsa-aho, buddhi-prÃgalbhyam asya nÅti-vi«aye | athavà sa evÃsyopari maitrÅ-pak«apÃta÷ | sa Ãha-bho hiraïyaka ! satÃæ sÃptapadaæ maitram ity Ãhur vibudhà janÃ÷ | tasmÃt tvaæ mitratÃæ prÃpto vacanaæ mama tac ch­ïu ||Panc_2.48|| durgasthenÃpi tvayà mayà saha nityam evÃlÃpo guïa-do«a-subhëita-go«ÂhÅ-kathÃ÷ sarvadà kartavyÃ÷, yady evaæ na viÓvasi«i | tac chrutvà hiraïyako 'pi vyacintayat-vidagdha-vacano 'yaæ d­Óyate laghupatanaka÷ satya-vÃkyaÓ ca tad yuktam anena maitrÅ-karaïam | paraæ kadÃcin mama durge caraïa-pÃto 'pi na kÃrya÷ | uktaæ ca- bhÅta-bhÅtai÷ purà Óatrur mandaæ mandaæ visarpati | bhÆmau prahelayà paÓcÃj jÃra-hasto 'ÇganÃsv iva ||Panc_2.49|| tac chrutvà vÃyasa Ãha-bhadra, evaæ bhavatu | tata÷-prabh­ti tau dvÃv api subhëita-go«ÂhÅ-sukham anubhavantau ti«Âhata÷ | parasparaæ k­topakÃrau kÃlaæ nayata÷ | laghupatanako 'pi mÃæsa-ÓakalÃni medhyÃni baliÓe«Ãïy anyÃni vÃtsalyÃh­tÃni pakvÃnna-viÓe«Ãïi hiraïyakÃrtham Ãnayati | hiraïyako 'pi taï¬ulÃn anyÃæÓ ca bhak«ya-viÓe«Ãl laghupatanakÃrthaæ rÃtrÃv Ãh­tya tat-kÃlÃyÃtasyÃrpayati | athavà yujyate dvayor apy etat | uktaæ ca- dadÃti pratig­hïÃti guhyam ÃkhyÃti p­cchati | bhuÇkte bhojÃyate caiva «a¬-vidhaæ prÅti-lak«aïam ||Panc_2.50|| nopakÃraæ vinà prÅti÷ katha¤cit kasyacid bhavet | upayÃcita-dÃnena yato devà abhÅ«ÂadÃ÷ ||Panc_2.51|| tÃvat prÅtir bhavel loke yÃvad dÃnaæ pradÅyate | vatsa÷ k«Åra-k«ayaæ d­«Âvà parityajati mÃtaram ||Panc_2.52|| paÓya dÃnasya mÃhÃtmyaæ sadya÷ pratyaya-kÃrakam | yat-prabhÃvÃd api dve«o mitratÃæ yÃti tat-k«aïÃt ||Panc_2.53|| putrÃd api priyataraæ khalu tena dÃnaæ manye paÓor api viveka-vivarjitasya | datte khale tu nikhilaæ khalu yena dugdhaæ nityaæ dadÃti mahi«Å sasutÃpi paÓya ||Panc_2.54|| kiæ bahunÃ- prÅtiæ nirantarÃæ k­tvà durbhedyÃæ nakha-mÃæsavat | mÆ«ako vÃyasaÓ caiva gatau k­trima-mitratÃm ||Panc_2.55|| evaæ sa mÆ«akas tad-upakÃra-ra¤jitas tathà viÓvasto yathà tasya pak«a-madhye pravi«Âas tena saha sarvadaiva go«ÂhÅæ karoti | athÃnyasminn ahani vÃyaso 'Óru-pÆrïa-nayana÷ samabhyetya sagadgadaæ tam uvÃca-bhadra hiraïyaka, virakti÷ sa¤jÃtà me sÃmprataæ deÓasyÃsyopari tad anyatra yÃsyÃmi | hiraïyaka Ãha-bhadra kiæ virakte÷ kÃraïam | sa Ãha-bhadra, ÓrÆyatÃæ | atra deÓe mahatyÃnÃv­«Âyà durbhik«aæ sa¤jÃtam | durbhik«atvÃj jano bubhuk«Ã-pŬita÷ ko 'pi bali-mÃtram api na prayacchati | aparaæ g­he g­he bubhuk«ita-janair vihaÇgÃnÃæ bandhanÃya pÃÓÃ÷ praguïÅk­tÃ÷ santi | aham apy Ãyu÷-Óe«atayà pÃÓena baddha uddharito 'smi | etad virakte÷ kÃraïam ‘| tenÃhaæ videÓaæ calita iti bëpa-mok«aæ karomi | hiraïyaka Ãha-atha bhavÃn kva prasthita÷ ? sa Ãha-asti dak«iïÃ-pathe vana-gahana-madhye mahÃsara÷ | tatra tvatto 'dhika÷ parama-suh­t kÆrmo mantharako nÃma | sa ca me matsya-mÃæsa-khaï¬Ãni dÃsyati | tad-bhak«aïÃt tena saha subhëita-go«ÂhÅ-sukham anubhavan sukhena kÃlaæ ne«yÃmi | nÃham atra vihaÇgÃnÃæ pÃÓa-bandhanena k«ayaæ dra«Âum icchÃmi | uktaæ ca- anÃv­«Âi-hate deÓe sasye ca pralayaæ gate | dhanyÃs tÃta na paÓyanti deÓa-bhaÇgaæ kula-k«ayam ||Panc_2.56|| ko 'tibhÃra÷ samarthÃnÃæ kiæ dÆraæ vyavasÃyinÃm | ko videÓa÷ savidyÃnÃæ ka÷ para÷ priya-vÃdinÃm ||Panc_2.57|| vidvattvaæ ca n­patvaæ ca naiva tulyaæ kadÃcana | sva-deÓe pÆjyate rÃjà vidvÃn sarvatra pÆjyate ||Panc_2.58|| hiraïyaka Ãha-yady evaæ tad aham api tvayà saha gami«yÃmi | mamÃpi mahad du÷khaæ vartate | vÃyasa Ãha-bho÷ ! tava kiæ du÷kham ? tat kathaya | hiraïyaka Ãha-bho÷ ! bahu vaktavyam asty atra vi«aye | tatraiva gatvà sarvaæ savistaraæ kathayi«yÃmi | vÃyasa Ãha-ahaæ tÃvad ÃkÃÓa-gati÷ | tat kathaæ bhavato mayà saha gamanam ? sa Ãha-yadi me prÃïÃn rak«asi tadà sva-p­«Âham Ãropya mÃæ tatra prÃpayi«yasi | nÃnyathà mama gatir asti | tac chrutvà sÃnandaæ vÃyasa Ãha-yady evaæ tad dhanyo 'haæ yad bhavatÃpi saha tatra kÃlaæ nayÃmi | ahaæ sampÃtÃdikÃn a«Ãv u¬¬Åna-gati-viÓe«Ãn vedmi | tat samÃroha mama p­«Âhaæ, yena sukhena tvÃæ tat-sara÷ prÃpayÃmi | hiraïyaka Ãha-u¬¬ÅnÃnÃæ nÃmÃni Órotum icchÃmi | sa Ãha- sampÃtaæ vipra-pÃtaæ ca mahÃ-pÃtaæ nipÃtanam | vakraæ tiryak tathà cordhvam a«Âamaæ laghu-saæj¤akam ||Panc_2.59|| tac chrutvà hiraïyakas tat-k«aïÃd eva tad upari samÃrƬha÷ | so 'pi Óanai÷ Óanais tam ÃdÃya sampÃto¬¬Åna-prasthita÷ krameïa tat-sara÷ prÃpta÷ | tato laghupatanakaæ mÆ«akÃdhi«Âhitaæ vilokya dÆrato 'pi deÓa-kÃla-vida-sÃmÃnya-kÃko 'yam iti j¤Ãtvà satvaraæ mantharako jale pravi«Âa÷ | laghupatanako 'pi tÅrastha-taru-koÂare hiraïyakaæ muktvà ÓÃkhÃgram Ãruhya tÃra-svareïa provÃca-bho mantharaka ! ÃgacchÃgaccha | tava mitram ahaæ laghupatanako nÃma vÃyasaÓ cirÃt sotkaïÂha÷ samÃyÃta÷ | tad ÃgatyÃliÇgaya mÃm | uktaæ ca- kiæ candanai÷ sa-karpÆrais tuhinai÷ kiæ ca ÓÅtalai÷ | sarve te mitra-gÃtrasya kalÃæ nÃrhanti «o¬aÓÅm ||Panc_2.60|| tathà ca- kenÃm­tam idaæ s­«Âaæ mitram ity ak«ara-dvayam | ÃpadÃæ ca paritrÃïaæ Óoka-santÃpa-bhe«ajam ||Panc_2.61|| tac chrutvà nipuïataraæ parij¤Ãya satvaraæ salilÃn ni«kramya pulakita-tanur ÃnandÃÓru-pÆrita-nayano mantharaka÷ provÃca-ehy ehi mitra, ÃliÇgaya mÃm | cira-kÃlÃn mayà tvaæ na samyak parij¤Ãta÷ | tenÃhaæ salilÃnta÷-pravi«Âa÷ | uktaæ ca- yasya na j¤Ãyate vÅryaæ na kulaæ na vice«Âitam | na tena saÇgatiæ kuryÃd ity uvÃca b­haspati÷ ||Panc_2.62|| evam ukte laghupatanako v­k«Ãd avatÅrya tam ÃliÇgitavÃn | athavà sÃdhv idam uktam- am­tasya pravÃhai÷ kiæ kÃya-k«Ãlana-sambhavai÷ | cirÃn mitra-pari«vaÇgo yo 'sau mÆlya-vivarjita÷ ||Panc_2.63|| evaæ dvÃv api tau vihitÃliÇgitau parasparaæ pulakita-ÓarÅrÅ v­k«Ãd adha÷ samupavi«Âau procatur Ãtma-caritra-v­ttÃntam | hiraïyako 'pi mantharakasya praïÃmaæ k­tvà vÃyasÃbhyÃÓe samupavi«Âa÷ | atha taæ samÃlokya mantharako laghupatanakam Ãha-bho÷ hiraïyako nÃma mÆ«ako 'yam | mama suh­d-dvitÅyam iva jÅvitam | tat kiæ bahunÃ- parjanyasya yathà dhÃrà yathà ca divi tÃrakÃ÷ | sikatÃ-reïavo yadvat saÇkhyayà parivarjità ||Panc_2.64|| guïÃ÷ saÇkhyÃ-parityaktÃs tadvad asya mahÃtmana÷ | paraæ nirvedam Ãpanna÷ samprÃpto 'yaæ tavÃntikam ||Panc_2.65|| mantharaka Ãha-kim asya vairÃgya-kÃraïam ? vÃyasa Ãha-p­«Âo mayÃ, param anenÃbhihitaæ, yad bahu vaktavyam iti | tat tatraiva gata÷ kathayi«yÃmi | mamÃpi na niveditam | tad bhadra hiraïyaka ! idÃnÅæ nivedyatÃm ubhayor apy Ãvayos tad Ãtmano vairÃgya-kÃraïam | so 'bravÅt- kathà 1 hiraïyaka-tÃmracƬa-kathà asti dak«iïÃtye janapade mahilÃropyaæ nÃma nagaram | tasya nÃtidÆre maÂhÃyatanaæ bhagavata÷ ÓrÅ-mahÃdevasya | tatra ca tÃmracƬo nÃma parivrÃjaka÷ prativasati sma | sa ca nagare bhik«ÃÂanaæ k­tvà prÃïa-yÃtrÃæ samÃcarati | bhik«Ã-Óe«aæ ca tatraiva bhik«Ã-pÃtre nidhÃya tad-bhik«Ã-pÃtraæ nÃgadante'valambya paÓcÃd rÃtrau svapiti | pratyÆ«e ca tad-annaæ karmakarÃïÃæ dattvà samyak tatraiva devatÃyatane saæmÃrjanopalepana-maï¬anÃdikaæ samÃj¤Ãpayati | anyasminn ahani mama bÃndhavair niveditam-svÃmin, maÂhÃyatane siddham annaæ mÆ«aka-bhayÃt tatraiva bhik«Ã-pÃtre nihitaæ nÃgadante'valambitaæ ti«Âhati sadaiva | tad vayaæ bhak«ayituæ na Óaknuma÷ | svÃmina÷ punar Ãgamya kim api nÃsti | tat kiæ v­thÃÂanenÃnyatra | adya tatra gatvà yathecchaæ bhu¤jÃmahe tava prasÃdÃt | tad ÃkarïyÃhaæ sakala-yÆtha-pariv­tas tat-k«aïÃd eva tatra gata÷ | utpatya ca tasmin bhik«Ã-pÃtre samÃrƬha÷ | tatra bhak«ya-viÓe«Ãïi sevakebhyo dattvà paÓcÃt svayam eva bhak«ayÃmi | sarve«Ãæ t­ptau jÃtÃyÃæ bhÆya÷ sva-g­haæ gacchÃmi | evaæ nityam eva tad annaæ bhak«ayÃmi | parivrÃjako 'pi yathÃ-Óakti rak«ati | paraæ yadaiva nidrÃntarito bhavati, tadÃhaæ tatrÃruhyÃtma-k­tyaæ karomi | atha kadÃcit tena mama rak«aïÃrthaæ mahÃn yatna÷ k­ta÷ | jarjara-vaæÓa÷ samÃnÅta÷ | tena supto 'pi mama bhayÃd bhik«Ã-pÃtraæ tìayati | aham apy abhik«ite'py anne prahÃra-bhayÃd apasarpÃmi | evaæ tena saha sakalÃæ rÃtriæ vigraha-parasya kÃlo vrajati | athÃnyasminn ahani tasya maÂhe b­hatsphiÇ-nÃmà parivrÃjakas tasya suh­t tÅrtha-yÃtrÃ-prasaÇgena pÃntha÷ prÃghuïika÷ samÃyÃta÷ | taæ d­«Âvà pratyutthÃna-vidhinà sambhÃvya pratipatti-pÆrvakam abhyÃgata-kriyayà niyojita÷ | tataÓ ca rÃtrÃv ekatra kuÓa-saæstare dvÃv api prasuptau dharma-kathÃæ kathayitum Ãrabdhau | atha b­hasphik-kathÃ-go«ÂhÅ«u sa tÃmracƬo mÆ«aka-trÃsÃrthaæ vyÃk«ipta-manà jarjara-vaæÓena bhik«Ã-pÃtraæ tìayaæs tasya ÓÆnyaæ prativacanaæ prayacchati | tan-mayo na ki¤cid udÃharati | athÃsÃv abhyÃgata÷ paraæ kopam upÃgatas tam uvÃca-bhos tÃmracƬa ! parij¤Ãta÷ na tvaæ samyak suh­t | tena mayà saha sÃhlÃdaæ na jalpasi | tad-rÃtrÃv api tvadÅyaæ maÂhaæ tyaktvÃnyatra ma¤he yÃsyÃmi | uktaæ ca- ehy Ãgaccha samÃviÓÃsanam idaæ kasmÃc cirÃd d­Óyase kà vÃrteti sudurbalo 'si kuÓalaæ prÅto 'smi te darÓanÃt | evaæ ye samupÃgatÃn praïayina÷ pratyÃlapanty ÃdarÃt te«Ãæ yuktam aÓaÇkitena manasà harmyÃïi gantuæ sadà ||Panc_2.66|| g­hÅ yatrÃgataæ d­«Âvà diÓo vÅk«eta vÃpy adha÷ | tatra ye sadane yÃnti te Ó­Çga-rahità v­«Ã÷ ||Panc_2.67|| sÃbhyutthÃna-kriyà yatra nÃlÃpà madhurÃk«arÃ÷ | guïa-do«a-kathà naiva tatra harmyaæ na gamyate ||Panc_2.68|| tad eka-maÂha-prÃptyÃpi tvaæ garvita÷ | tyakta÷ suh­t-sneha÷ | naitad vetsi yat tvayà maÂhÃÓraya-vyÃjena narakopÃrjanaæ k­tam | uktaæ ca- narakÃya matis te cet paurohityaæ samÃcÃra | var«aæ yÃvat kim anyena maÂha-cintÃæ dina-trayam ||Panc_2.69|| tan-mukhaæ, Óocitavyas tvaæ garvaæ gata÷ | tad ahaæ tvadÅyaæ maÂhaæ parityajya yÃsyÃmi | atha tac chrutvà bhaya-trasta-manÃs tÃmracƬas tam uvÃca-bho bhagavan ! maivaæ vada | na tvat-samo 'nyo mama suh­t kaÓcid asti | paraæ tac chrÆyatÃæ go«ÂhÅ-Óaithilya-kÃraïam | e«a durÃtmà mÆ«aka÷ pronnata-sthÃne dh­tam api bhik«Ã-pÃtram utplutyÃrohati, bhik«Ã-Óe«aæca tatrasthaæ bhak«ayati | tad-abhÃvÃd eva maÂhe mÃrjana-kriyÃpi na bhavati | tan mÆ«aka muhur muhus tìayÃmi | nÃnyat kÃraïam iti | aparam etat kutÆhalaæ paÓyÃsya durtÃtmano yan mÃrjÃra-markaÂÃdayo 'pi tirask­tà asyotpatanena | b­hatsphig Ãha-atha j¤Ãyate tasya bilaæ kasmiæÓcit pradeÓe | tÃmracƬa Ãha-bhagavan na vedmi samyak | sa Ãha-nÆnaæ nidhÃnasyopari tasya bilam | nidhÃno«maïà prakÆrdate | uktaæ ca- Æ«mÃpi vittajo v­ddhiæ tejo nayati dehinÃm | kiæ punas tasya sambhogas tyÃga-dharma-samanvita÷ ||Panc_2.70|| tathà ca- nÃkasmÃc chÃï¬ilÅ mÃtar vikrÅïÃti tilais tilÃn | lu¤citÃn itarair yena hetur atra bhavi«yati ||Panc_2.71|| tÃmracƬa Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 2 tilacÆrïa-vikraya-kathà yadÃhaæ kasmiæÓcit sthÃne prÃv­Â-kÃle vrata-grahaïa-nimittaæ ka¤cid brÃhmaïaæ vÃsÃrthaæ prÃrthitavÃn | tataÓ ca tad-vacanÃt tenÃpi ÓuÓrÆ«ita÷ sukhena devÃrcana-paras ti«ÂhÃmi | athÃnyasminn ahani pratyÆ«e prabuddho 'haæ brÃhmaïa-brÃhmaïÅ-saævÃde dattÃvadhÃna÷ Ó­ïomi | tatra brÃhmaïa Ãha-brÃhmaïi, prabhÃte dak«iïÃyana-saÇkrÃntir ananta-dÃna-phaladà bhavi«yati | tad ahaæ pratigrahÃrthaæ grÃmÃntaraæ yÃsyÃmi | tvayà brÃhmaïasyaikasya bhagavata÷ sÆryasyoddeÓena ki¤cid bhojanaæ dÃtavyam iti | atha tac chrutvà brÃhmaïÅ paru«atara-vacanais taæ bhartsayamÃnà prÃha-kutas te dÃridryopahatasya bhojana-prÃpti÷ | tat kiæ lajjasa evaæ bruvÃïa÷ | api ca na mayà tava hasta-lagnayà kvacid api labdhaæ sukham | na mi«ÂhÃnnasyÃsvÃdanam | na ca hasta-pÃda-kaïÂhÃdi-bhÆ«aïam | tac chrutvà bhaya-trasto 'pi vipro mandaæ mandaæ prÃha-brÃhmaïi ! naitad yujyate vaktum | uktaæ ca- grÃsÃd api tad ardhaæ ca kasmÃn no dÅyate'rthi«u | icchÃnurÆpo vibhava÷ kadà kasya bhavi«yati ||Panc_2.72|| ÅÓvarà bhÆri-dÃnena yal labhante phalaæ kila | daridras tac ca kÃkiïyà prÃpnuyÃd iti na Óruti÷ ||Panc_2.73|| dÃtà laghur api sevyo bhavati na k­païo mahÃn api sam­ddhyà | kÆpo 'nta÷-svÃdu-jala÷ prÅtyai lokasya na samudra÷ ||Panc_2.74|| tathà ca- ak­ta-tyÃga-mahimnÃæ mithyà kiæ rÃja-rÃja-Óabdena | goptÃraæ na nidhÅnÃæ mahayanti maheÓvaraæ vibudhÃ÷ ||Panc_2.75|| api ca- sadà dÃna-parik«Åïa÷ Óasta eva karÅÓvara÷ | adÃna÷ pÅna-gÃtro 'pi nindya eva hi gardabha÷ ||Panc_2.76|| suÓÅlo 'pi suv­tto 'pi yÃty adÃnÃd adho ghaÂa÷ | puna÷ kubjÃpi kÃïÃpi dÃnÃd upari karkaÂÅ ||Panc_2.77|| yacchan jalam api jalado vallabhatÃm eti sakala-lokasya | nityaæ prasÃrita-karo mitro 'pi na vÅk«ituæ Óakya÷ ||Panc_2.78|| evaæ j¤Ãtvà daridryÃbhibhÆtair api svalpÃt svalpataraæ kÃle pÃtre ca deyam | uktaæ ca- sat-pÃtraæ mahatÅ Óraddhà deÓe kÃle yathocite | yad dÅyate viveka-j¤ais tad anantÃya kalpate ||Panc_2.79|| tathà ca- atit­«ïà na kartavyà t­«ïÃæ naiva parityajet | atit­«ïÃbhibhÆtasya Óikhà bhavati mastake ||Panc_2.80|| brÃhmaïy Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 3 Óavara-ÓÆkara-kathà asti kasmiæÓcid vanoddeÓe kaÓcit pulinda÷ | sa ca pÃparddhiæ kartuæ vanaæ prati prasthita÷ | atha tena prasarpatà mahÃn a¤jana-parvata-ÓikharÃkÃra÷ kro¬a÷ samÃsÃdita÷ | taæ d­«Âvà karïÃntÃk­«Âa-niÓita-sÃyakena samÃhata÷ | tenÃpi kopÃvi«Âena cetasà bÃlendu-dyutinà daæ«ÂrÃgreïa pÃÂitodara÷ pulindo gatÃsur bhÆtale'patat | atha lubdhakaæ vyÃpÃdya ÓÆkaro 'pi Óara-prahÃra-vedanayà pa¤catvaæ gata÷ | etasminn antare kaÓcid Ãsanna-m­tyu÷ Ó­gÃla itas tato nirÃhÃratayà pŬita÷ paribhramaæs taæ pradeÓam ÃjagÃma | yÃvad varÃha-pulindau dvÃv api paÓyati tÃvat prah­«Âo vyacintayat-bho÷ ! sÃnukÆlo me vidhi÷ | tenaitad apy acintitaæ bhojanam upasthitam | athavà sÃdhv idam uktam- ak­te'py udyame puæsÃm anya-janma-k­taæ phalam | ÓubhÃÓubhaæ samabhyeti vidhinà saæniyojitam ||Panc_2.81|| tathà ca- yasmin deÓe ca kÃle ca vayasà yÃd­Óena ca | k­taæ ÓubhÃÓubhaæ karma tat tathà tena bhujyate ||Panc_2.82|| tad ahaæ tathà bhak«ayÃmi yathà bahÆny ahÃni me prÃïa-yÃtrà bhavati | tat tÃvad enaæ snÃyu-pÃÓaæ dhanu«koÂi-gataæ bhak«ayÃmi | uktaæ ca- Óanai÷ ÓanaiÓ ca bhoktavyaæ svayaæ vittam upÃrjitam | rasÃyanam iva prÃj¤air helayà na kadÃcana ||Panc_2.83|| ity evaæ manasà niÓcitya cÃpa-ghaÂita-koÂiæ mukha-madhye prak«ipya snÃyuæ bhak«ituæ prav­tta÷ | tataÓ ca truÂite pÃÓe tÃlu-deÓaæ vidÃrya cÃpa-koÂirmastaka-madhyena ni«krÃntà | so 'pi tadvad enayà tat-k«aïÃntan m­ta÷ | ato 'haæ bravÅmi-atit­«ïà na kartavyà iti | *********************************************************************** sa punar apy Ãha-brÃhmaïi, na Órutaæ bhavatyà | Ãyu÷ karma ca vittaæ ca vidyà nidhanam eva ca | pa¤caitÃni hi s­jyante garbhasthasyaiva dehina÷ ||Panc_2.84|| athaivaæ sà tena prabodhità brÃhmaïy Ãha-yady evaæ tad asti me g­he stokas tila-rÃÓi÷ | tatas tilÃn lu¤citvà tila-cÆrïena brÃhmaïaæ bhojayi«yÃmi iti | tatas tad-vacanaæ Órutvà brÃhmaïo grÃmaæ gata÷ | sÃpi tilÃnu«ïodakena sammardya kuÂitvà sÆryÃtape dattavatÅ | atrÃntare tasyà grha-karma-vyagrÃyÃs tilÃnÃæ madhye kaÓcit sÃrameyo mÆtrotsargaæ cakÃra | taæ d­«Âvà sà cintitavatÅ-aho naipuïyaæ paÓya parÃÇmukhÅbhÆtasya vidhe÷ | yad ete tilà abhojyÃ÷ k­tÃ÷ | tad aham etÃn samÃdÃya kasyacit g­haæ gatvà lu¤citair alu¤citÃn ÃnayÃmi | sarvo 'pi jano 'nena vidhinà pradÃsyati iti | atha yasmin g­he'haæ bhik«Ãrthaæ pravi«Âas tatra g­he sÃpi tilÃn ÃdÃya pravi«Âà vikrayaæ kartum | Ãha ca-g­hïÃtu kaÓcid alu¤citair lu¤citÃæs tilÃn | atha tad-g­ha-g­hiïÅ-g­haæ pravi«Âà yÃvad alu¤citair lu¤citÃn g­hïÃti tÃvad asyÃ÷ putreïa kÃmandakÅ-ÓÃstraæ d­«Âvà vyÃh­tam-mÃta÷ ! agrÃhyÃ÷ khalv ime tilÃ÷ | nÃsyà alu¤citair lu¤cità grÃhyÃ÷ | kÃraïaæ ki¤cid bhavi«yati | tenai«Ãlu¤citair lu¤citÃn prayacchati | tac chrutvà ayà parityaktÃs te tilÃ÷ | ato 'haæ bravÅmi-nÃkasmÃc chÃï¬ilÅ-mÃta÷ iti | *********************************************************************** etad uktvà sa bhÆyo 'pi prÃha-atha j¤Ãyate tasya kramaïa-mÃrga÷ | tÃmracƬa Ãha-bhagavan, j¤Ãyate | yata ekÃkÅ na samÃgacchati, kintv asaÇkhya-yÆtha-pariv­ta÷ paÓyato me paribhramann itas tata÷ sarva-janena sahÃgacchati yÃti ca | abhyÃgata Ãha-asti ki¤cit khanitrakam | sa Ãha-bìham asti | e«Ã sarva-loha-mayÅ sva-hastikà | abhyÃgata Ãha-tarhi pratyÆ«e tvayà mayà saha sthÃtavyam | yena dvÃv api jana-caraïa-malinÃyÃæ bhÆmau tat-padÃnusÃreïa gacchÃva÷ | mayÃpi tad-vacanam Ãkarïya cintitam-aho vina«Âo 'smi, yato 'sya sÃbhiprÃya-vacÃæsi ÓrÆyante | nÆnaæ, yathà nidhÃnaæ j¤Ãtaæ tathà durgam apy asmÃkaæ j¤Ãsyati | etad abhiprÃyÃd eva j¤Ãyate | uktaæ ca- sak­d api d­«Âvà puru«aæ vibudhà jÃnanti sÃratÃæ tasya | hasta-tulayÃpi nipuïÃ÷ pala-pramÃïà vijÃnanti ||Panc_2.85|| vächaiva sÆcayati pÆrvataraæ bhavi«yaæ puæsÃæ yad anya-tanujaæ tv aÓubhaæ Óubhaæ và | vij¤Ãyate ÓiÓur ajÃta-kalÃpa-cihna÷ pratyudgatair apasaran sarala÷ kalÃpÅ ||Panc_2.86|| tato 'haæ bhaya-trasta-manÃ÷ saparivÃro durga-mÃrgaæ parityajyÃnya-mÃrgeïa gantuæ prav­tta÷ | saparijano yÃvad agrato gacchÃmi tÃvat sammukho b­hatkÃyo mÃrjÃra÷ samÃyÃti | sa ca mÆ«aka-v­ndam avalokya tan-madhye sahasotpapÃta | atha te mÆ«akà mÃæ kumÃrga-gÃminam avalokya garhayanto hata-Óe«Ã rudhira-plÃvita-vasundharÃs tam eva durgaæ pravi«ÂÃ÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- chittvà pÃÓam apÃsya kÆÂa-racanÃæ bhaÇktvà balÃd vÃgurÃæ paryantÃgni-ÓikhÃ-kalÃpa-jaÂilÃn nirgatya dÆraæ vanÃt | vyÃdhÃnÃæ Óara-gocarÃd api javenotpatya dhÃvan m­ga÷ kÆpÃnta÷-patita÷ karotu vidhure kiæ và vidhau pauru«am ||Panc_2.87|| athÃham eko 'nyatra gata÷ | Óe«Ã mƬhatayà tatraiva durge pravi«ÂÃ÷ | atrÃntare sa du«Âa-parivrÃjako rudhira-bindu-carcitÃæ bhÆmim avalokya tenaiva durga-mÃrgeïÃgatyopasthita÷ | yad utsÃhÅ sadà martya÷ parÃbhavati yaj janÃn | yad uddhataæ vaded vÃkyaæ tat sarvaæ vittajaæ balam ||Panc_2.88|| athÃhaæ tac chrutvà kopÃvi«Âo bhik«Ã-pÃtram uddiÓya viÓe«Ãd utkÆrdito 'prÃpta eva bhÆmau nipatita÷ | tac chrÆtvÃsau me Óatrur vihasya tÃmracƬam uvÃca-bho÷ ! paÓya paÓya kautÆhalam | Ãha ca- arthena balavÃn sarvo 'py artha-yukta÷ sa paï¬ita÷ | paÓyainaæ mÆ«akaæ vyarthaæ sajÃte÷ samatÃæ matam ||Panc_2.89|| tat svapihi tvaæ gata-ÓaÇka÷ | yad asyotpatana-kÃraïaæ tad Ãvayor hasta-gataæ jÃtam | athavà sÃdhv idam ucyate- daæ«ÂrÃ-virahita÷ sarpo mada-hÅno yathà gaja÷ | tathÃrthena vihÅno 'tra puru«o nÃma-dhÃraka÷ ||Panc_2.90|| tac chrutvÃhaæ manasà vicintitavÃn-yato 'Çguli-mÃtram api kÆrdana-Óaktir nÃsti, tad dhig artha-hÅnasya puru«asya jÅvitam | uktaæ ca- arthena ca vihÅnasya puru«asyÃlpa-medhasa÷ | vyucchidyante kriyÃ÷ sarvà grÅ«me kusarito yathà ||Panc_2.91|| yathà kÃka-yavÃ÷ proktà yathÃraïya-bhavÃs tilÃ÷ | nÃma-mÃtrà na siddhau hi dhana-hÅnÃs tathà narÃ÷ ||Panc_2.92|| santo 'pi na hi rÃjante daridrasyetare guïÃ÷ | Ãditya iva bhÆtÃnÃæ ÓrÅr guïÃnÃæ prakÃÓinÅ ||Panc_2.93|| na tathà bÃdhyate loke prak­tyà nirdhano jana÷ | yathà dravyÃïi samprÃpya tair vihÅno 'sukhe sthita÷ ||Panc_2.94|| Óu«kasya kÅÂa-khÃtasya vahni-dagdhasya sarvata÷ | taror apy Æ«arasthasya varaæ janma na cÃrthina÷ ||Panc_2.95|| ÓaÇkanÅyà hi sarvatra ni«pratÃpà daridratà | upakartum api hi prÃptaæ ni÷svaæ santyajya gacchati ||Panc_2.96|| unnamyonnamya tatraiva daridrÃïÃæ manorathÃ÷ | patanti h­daye vyarthà vidhavÃstrÅstanà iva ||Panc_2.97|| vyakte'pi vÃsare nityaæ daurgatya-tamasÃv­ta÷ | agrato 'pi sthito yatnÃn na kenÃpÅha d­Óyate ||Panc_2.98|| evaæ vilapyÃhaæ bhagnotsÃhas tan-nidhÃnaæ gaï¬opadhÃnÅk­taæ d­«Âvà svaæ durgaæ prabhÃte gata÷ | tataÓ ca mad-bh­tyÃ÷ prabhÃte gacchanto mitho jalpanti-aho, asamartho 'yam udara-pÆraïe'smÃkam | kevalam asya p­«Âha-lagnÃnÃæ vi¬ÃlÃdi-vipattaya÷ tat kim anenÃrÃdhitena ? uktaæ ca- yat-sakÃÓÃn na lÃbhÃ÷ syÃt kevalÃ÷ syur vipattaya÷ | sa svÃmÅ dÆratas tyÃjyo viÓe«Ãd anujÅvibhi÷ ||Panc_2.99|| evaæ te«Ãæ vacÃæsi Órutvà sva-durgaæ pravi«Âo 'ham | yÃvan na kaÓcin mama saæmukhe'bhyeti tÃvan mayà cintitam-dhig iyaæ daridratà | athavà sÃdhv idam ucyate- m­to daridra÷ puru«o m­taæ maithunam aprajam | m­tam aÓrotriyaæ ÓrÃddhaæ m­to yaj¤as tv adak«iïam ||Panc_2.100|| vyathayanti paraæ ceto manoratha-Óatair janÃ÷ | nÃnu«ÂhÃnair dhanair hÅnÃ÷ kulajÃ÷ vidhavà iva ||Panc_2.101|| daurgatyaæ dehinÃæ du÷kham apamÃna-karaæ param | yena svair api manyante jÅvanto 'pi m­tà iva ||Panc_2.102|| dainyasya pÃtratÃm eti parÃbh­te÷ paraæ padam | vipadÃm ÃÓraya÷ ÓaÓvad daurgatya-kalu«Å-k­ta÷ ||Panc_2.103|| lajjante bÃndhavÃs tena sambandhaæ gopayanti ca | mitrÃïy amitratÃæ yÃnti yasya na syu÷ kapardakÃ÷ ||Panc_2.104|| mÆrtaæ lÃghavam evaitad apÃyÃnÃm idaæ g­ham | paryÃyo maraïasyÃyaæ nirdhanatvaæ ÓarÅriïÃm ||Panc_2.105|| ajÃ-dhÆlir iva trastair mÃrjanÅ-reïuvaj janai÷ | dÅpa-khaÂvottha-cchÃyeva tyajyate nirdhano jana÷ ||Panc_2.106|| ÓaucÃvaÓi«ÂayÃpy asti ki¤cit kÃryaæ kvacin m­dà | nirdhanena janenaiva na tu ki¤cit prayojanam ||Panc_2.107|| adhano dÃtu-kÃmo 'pi samprÃpto dhaninÃæ g­ham | manyate yÃcako 'yaæ dhig dÃridryaæ khalu dehinÃm ||Panc_2.108|| sva-vitta-haraïaæ d­«Âvà yo hi rak«aty asÆn nara÷ | pitaro 'pi na g­hïanti tad-dattaæ saliäjalim ||Panc_2.109|| tathà ca- gavÃrthe brÃhmaïÃrthe ca strÅ-vitta-haraïe tathà | prÃïÃæs tyajati yo yuddhe tasya lokÃ÷ sanÃtanÃ÷ ||Panc_2.110|| evaæ niÓcitya rÃtrau tatra gatvà nidrÃvaÓam upÃgatasya peÂÃyÃæ mayà chidraæ k­taæ yÃvat, tÃvat prabuddho du«Âa-tÃpasa÷ | tataÓ ca jarjara-vaæÓa-prahÃreïa Óirasi tìita÷ katha¤cid Ãyu÷-Óe«atayà nirgato 'ham, na m­taÓ ca | uktaæ ca- prÃptavyam arthaæ labhate manu«yo devo 'pi taæ laÇghayituæ na Óakta÷ | tasmÃn na ÓocÃmi na vismayo me yad asmadÅyaæ na hi tat pare«Ãm ||Panc_2.111|| kÃka-kÆrmau p­cchata÷-katham etat ? hiraïyaka Ãha- kathà 4 sÃgaradatta-kathà asti kasmiæÓcin nagare sÃgaradatto nÃma vaïik | tat-sÆnunà rÆpaka-Óatena vikrÅyamÃïaæ pustakaæ g­hÅtam | tasmiæÓ ca likhitam asti- prÃptavyam arthaæ labhate manu«yo devo 'pi taæ laÇghayituæ na Óakta÷ | tasmÃn na ÓocÃmi na vismayo me yad asmadÅyaæ na hi tat pare«Ãm ||Panc_2.111|| tad d­«Âvà sÃgaradattena tanuja÷ p­«Âa÷-putra, kiyatà mÆlyenaitat pustakaæ g­hÅtam ? so 'bravÅt-rÆpaka-Óatena | tac chrutvà sÃgaradatto 'bravÅt-dhiÇ mÆrkha ! tvaæ likhitaika-Ólokaæ rÆpaka-Óatena yad g­hïÃsi, etayà buddhyà kathaæ dravyopÃrjanaæ kari«yasi | tad adya-prabh­ti tvayà me g­he na prave«Âavyam | evaæ nirbhartsya g­hÃn ni÷sÃrita÷ | sa ca tena nirvedena viprak­«Âaæ deÓÃntaraæ gatvà kim api nagaram ÃsÃdyÃvasthita÷ | atha katipaya-divasais tan-nagara-nivÃsinà kenacid asau p­«Âa÷-kuto bhavÃn Ãgata÷ ? kiæ nÃma-dheyo và ? iti | asÃv abravÅt-prÃptavyam arthaæ labhate manu«ya iti | athÃnyenÃpi p­«ÂenÃnena tathaivottaraæ dattam | evaæ ca tasya nagarasya madhye prÃptavyamartha iti tasya prasiddha-nÃma jÃtam | atha rÃja-kanyà candravatÅ nÃmÃbhinava-rÆpa-yauvana-sampannà sakhÅ-dvitÅyaikasmin mahotsava-divase nagaraæ nirÅk«amÃïÃsti | tatraiva ca kaÓcid rÃja-putro 'tÅva-rÆpa-sampanno manoramaÓ ca katham api tasyà d­«Âi-gocare gata÷ | tad-darÓana-sama-kÃlam eva kusuma-bÃïÃhatayà tayà nija-sakhy-abhihitÃ-sakhi ! yathà kilÃnena saha samÃgamo bhavati tathÃdya tvayà yatitavyam | evaæ ca Órutvà sà sakhÅ tat-sakÃÓaæ gatvà ÓÅghram abravÅt-yad ahaæ candravatyà tavÃntikaæ pre«ità | bhaïitaæ ca tvÃæ prati tayà yan mama tvad-darÓanÃn manobhavena paÓcimÃvasthà k­tà | tad yadi ÓÅghram eva mad-antike na same«masi tadà me maraïaæ Óaraïam | iti Órutvà tenÃbhihitaæ-yady avaÓyaæ mayà tatrÃgantavyaæ, tat kathaya kenopÃyena prave«Âavyam ? atha sakhyÃbhihitam-rÃtrau saudhÃvalambitayà d­¬ha-varatrayà tvayà tatrÃro¬havyam | so 'bravÅt-yady evaæ niÓcayo bhavatyÃs tad aham evaæ kari«yÃmi | iti niÓcitya sakhÅ candravatÅ-sakÃÓaæ gatà | athÃgatÃyÃæ rajanyÃæ sa rÃja-putra÷ sva-cetasà vyacintayat-aho mahad ak­tyam etat | uktaæ ca- guro÷ sutÃæ mitra-bhÃryÃæ svÃmi-sevaka-gehinÅm | yo gacchati pumÃæl loke tam Ãhur brahma-ghÃtinam ||Panc_2.112|| aparaæ ca- ayaÓa÷ prÃpyate yena yena cÃdho-gatir bhavet | svÃrthÃc ca bhraÓyate yena tat karma na samÃcaret ||Panc_2.113|| iti samyag vicÃrya tat-sakÃÓaæ na jagÃma | atha prÃptavyamartha÷ paryaÂan dhavala-g­ha-pÃrÓve rÃtrÃv avalambita-varatrÃæ d­«Âvà kautukÃvi«Âa-h­dayas tÃm ÃlambyÃdhirƬha÷ | tayà ca rÃja-putryà sa evÃyam ity ÃÓvasta-cittayà snÃna-khÃdana-pÃnÃcchÃdanÃdinà sammÃnya tena saha Óayana-talam ÃÓritayà tad-aÇga-saæsparÓa-sa¤jÃta-har«a-romäcita-gÃtrayoktaæ-yu«mad-darÓana-mÃtrÃnuraktayà mayÃtmà pradatto 'yam | tvad-varjam anyo bhartà manasy api me na bhavi«yati iti | tat kasmÃn amyà saha na bravÅ«i ? so 'bravÅt- prÃptavyam arthaæ labhate manu«ya÷ | ity ukte tayÃnyo 'yam iti matvà dhavala-g­hÃd uttÃrya mukta÷ | sa tu khaï¬a-pÃÓaka÷ prÃpta÷ | tÃvad asau khaï¬a-deva-kule gatvà supta÷ | atha tatra kayÃcit svairiïyà datta-saÇketako yÃvad daï¬a-pÃÓaka÷ prÃpta÷, tÃvad asau pÆrva-suptas tena d­«Âo rahasya-saærak«aïÃrtham abhihitaÓ ca-ko bhavÃn ? so 'bravÅt-prÃptavyam arthaæ labhate manu«ya÷ | iti Órutvà daï¬a-pÃÓakenÃbhihitam-yac chÆnyaæ deva-g­ham idam | tad atra madÅya-sthÃne gatvà svapihi | tathà pratipadya sa matir viparyÃsÃd anya-Óayane supta÷ | atha tasya rak«akasya kanyà vinayavatÅ nÃma rÆpa-yauvana-sampannà kasyÃpi puru«asyÃnuraktà saÇketaæ dattvà tatra Óayane suptÃsÅt | atha sà tam ÃyÃtaæ d­«Âvà sa evÃyam asmad-vallabha iti rÃtrau ghanatarÃndhakÃra-vyÃmohitotthÃya bhojanÃcchÃdanÃdi-kriyÃæ kÃrayitvà gÃndharva-vivÃhenÃtmÃnaæ vivÃhayitvà tena samaæ Óayane sthità vikasita-vadana-kamalà tam Ãha-kim adyÃpi mayà saha viÓrabdhaæ bhavÃn na bravÅti | so 'bravÅt-prÃptavyam arthaæ labhate manu«ya÷ | iti Órutvà tayà cintitam-yat kÃryam asamÅk«itaæ kriyate tasyed­k-phala-vipÃko bhavati iti | evaæ vim­Óya sa-vi«Ãdayà tayà ni÷sÃrito 'sau | sa ca yÃvad-vÅthÅ-mÃrgeïa gacchati tÃvad anya-vi«aya-vÃsÅ vara-kÅrtir nÃma varo mahatà vÃdya-ÓabdenÃgacchati | prÃptavyamartho 'pi tai÷ samaæ gantum Ãrabdha÷ | atha yÃvat pratyÃsanne lagna-samaye rÃja-mÃrgÃsanna-Óre«Âhi-g­ha-dvÃre racita-maï¬apa-vedikÃyÃæ k­ta-kautuka-maÇgala-veÓà vaïik-sutÃsti, tÃvan mada-matto hasty-Ãrohakaæ hatvà praïaÓyaj-jana-kolÃhalena lokam Ãkulayaæs tam evoddeÓaæ prÃpta÷ | taæ ca d­«Âvà sarve varÃnuyÃyino vareïa saha praïaÓya diÓo jagmu÷ | athÃsminn avasare bhaya-tarala-locanÃm ekÃkinÅæ kanyÃm avalokya-mà bhai«Å÷ | ahaæ paritrÃteti sudhÅraæ sthirÅk­tya dak«iïa-pÃïau saÇg­hya mahÃ-sÃhasikatayà prÃptavyamartha÷ puru«a-vÃkyair hastinaæ nirbhartsitavÃn | tata÷ katham api daiva-yogÃd apÃye hastini sa-suh­d-bÃndhavenÃtikrÃnta-lagna-samaye vara-kÅrtir nÃgatya tÃvat tÃæ kanyÃm anya-hasta-gatÃæ d­«ÂvÃbhihitam-bho÷ ÓvaÓura, viruddham idaæ tvayÃnu«Âhitaæ yan mahyaæ pradÃya kanyÃnyasmai pradattà iti | so 'bravÅt-bho÷ ! aham api hasti-bhaya-palÃyitobhavadbhi÷ sahÃyÃto na jÃne kim idaæ v­tam ity abhidhÃya duhitaraæ pra«Âum Ãrabdha÷-vatse, na tvayà sundaraæ k­tam | tat kathyatÃæ ko 'yaæ v­ttÃnta÷ | so 'bravÅt-yad aham anena prÃïa-saæÓayÃd rak«itÃ, tad enaæ muktvà mama jÅvantyà nÃnya÷ pÃïiæ grahÅ«yati iti | anena vÃrtÃ-vyatikareïa rajanÅ vyu«Âà | atha prÃtas tatra sa¤jÃte mahÃ-jana-samavÃye vÃrtÃ-vyatikaraæ Órutvà rÃja-duhità tam uddeÓam Ãgatà | karïa-paramparayà Órutvà daï¬apÃÓaka-sutÃpi tatraivÃgatà | atha taæ mahÃjana-amavÃyaæ Órutvà rÃjÃpi tatra evÃjagÃma | prÃptavyamarthaæ prÃha-bho÷ viÓrabdhaæ kathaya | kÅd­Óo 'sau v­ttÃnta÷ ? atha so 'bravÅt-prÃptavyamarthaæ labhate manu«ya÷ iti | rÃja-kanyà sm­tvà prÃha-devo 'pi taæ laÇghayituæ na Óakta iti | tato daï¬apÃÓaka-sutÃbravÅt-tasmÃn na ÓocÃmi na vismayo me iti | tam akhilaloka-v­ttÃntam Ãkarïya vaïik-sutÃbravÅt-yad asmadÅyaæ na hi tat pare«Ãm iti | tato 'bhaya-dÃnaæ dattvà rÃjà p­thak p­thag v­ttÃntÃn j¤ÃtvÃvagata-tattvas tasmai prÃptavyam arthÃya sva-duhitaraæ sa-bahu-mÃnaæ grÃma-sahasreïa samaæ sarvÃlaÇkÃra-parivÃra-yutÃæ dattvà tvaæ me putro 'sÅti nagara-viditaæ taæ yauvarÃjye'bhi«iktavÃn | daï¬a-pÃsakenÃpi sva-duhità sva-Óaktyà vastra-dÃnÃdinà sambhÃvya prÃptavyamarthÃya pradattà | atha prÃptavyamarthenÃpi svÅya-pit­-mÃtarau samasta-kuÂumbÃv­tau tasmin nagare sammÃna-pura÷saraæ samÃnÅtau | atha so 'pi sva-gotreïa saha vividha-bhogÃnupabhu¤jÃna÷ sukhenÃvasthita÷ | ato 'haæ bravÅmi-prÃptavyam arthaæ labhate manu«ya÷ iti | tad etat sakalaæ sukha-du÷kham anubhÆya paraæ vi«Ãdam upÃgato 'nena mitreïa tvat-sakÃÓam ÃnÅta÷ | tad etan me vairÃgya-kÃraïam | mantharaka Ãha-bhadra, bhavati suh­d ayam asandigdhaæ ya÷ k«ut-k«Ãmo 'pi Óatru-bhÆtaæ tvÃæ bhak«ya-sthÃne sthitam evaæ p­«Âham ÃropyÃnayati na mÃrge'pi bhak«ayati | uktaæ ca yata÷- vikÃraæ yÃti no cittaæ vitte yasya kadÃcana | mitraæ syÃt sarva-kÃle ca kÃrayen mitram uttamam ||Panc_2.114|| vidvadbhi÷ suh­dÃm atra cihnair etair asaæÓayam | parÅk«Ã-karaïaæ proktaæ homÃgner iva paï¬itai÷ ||Panc_2.115|| tathà ca- Ãpat-kÃle tu samprÃpte yan mitraæ mitram eva tat | v­ddhi-kÃle tu samprÃpte durjano 'pi suh­d bhavet ||Panc_2.116|| tan mamÃpy adyÃsya vi«aye viÓvÃsa÷ samutpanno yato nÅti-viruddheyaæ maitrÅ mÃæsÃÓibhir vÃyasai÷ saha jalacarÃïÃm | athavà sÃdhv idam ucyate- mitraæ ko 'pi na kasyÃpi nitÃntaæ na ca vaira-k­t | d­Óyate mitra-vidhvastÃt kÃryÃd vairÅ parÅk«ita÷ ||Panc_2.117|| tat svÃgataæ bhavata÷ | sva-g­ha-vadÃsyatÃm atra saras-tÅre | yac ca vitt-nÃÓo videÓa-vÃsaÓ ca te sa¤jÃtas tatra vi«aye santÃpo na kartavya÷ | uktaæ ca- abhrac-chÃyà khala-prÅti÷ samudrÃnte ca medinÅ | alpenaiva vinaÓyanti yauvanÃni dhanÃni ca ||Panc_2.118|| ata eva vivekino jitÃtmÃno dhana-sp­hÃæ na kurvanti | uktaæ ca- susa¤citair jÅvanavat surak«itair nije'pi dehe na viyojitai÷ kvacit | puæso yamÃntaæ vrajato 'pi ni«Âhurair etair dhanai÷ pa¤capadÅ na dÅyate ||Panc_2.119|| anyac ca- yathÃmi«aæ jale matsyair bhak«yate ÓvÃpadair bhuvi | ÃkÃÓe pak«ibhiÓ caiva tathà sarvatra vittavÃn ||Panc_2.120|| nirdo«am api vittìhya do«air yojayate n­pa÷ | nidhana÷ prÃpta-do«o 'pi sarvatra nirupadrava÷ ||Panc_2.121|| arthÃnÃm arjanaæ kÃryaæ vardhanaæ rak«aïaæ tathà | bhak«yamÃïo nirÃdÃya÷ sumerurapi hÅyate ||Panc_2.122|| arthÃrthÅ yÃni ka«ÂÃni mƬho 'yaæ sahate jana÷ | ÓatÃæÓenÃpi mok«ÃrthÅ tÃni cen mok«am ÃpnuyÃt ||Panc_2.123|| ko dhÅrasya manasvina÷ sva-vi«aya÷ ko và videÓa÷ sm­to yaæ deÓaæ Órayate tam eva kurute bÃhu-pratÃpÃrjitam | yad daæ«ÂrÃnakhalÃÇgula-praharaïai÷ siæho vanaæ gÃhate tasmin eva hata-dvipendra-rudhirais t­«ïÃæ chinatty Ãtmana÷ ||Panc_2.124|| artha-hÅna÷ pare deÓe gato 'pi ya÷ praj¤ÃvÃn bhavati sa katha¤cid api na sÅdati | uktaæ ca- ko 'tibhÃra÷ samarthÃnÃæ kiæ dÆraæ vyavasÃyinÃm | ko videÓa÷ suvdyÃnÃæ ka÷ para÷ priya-vÃdinÃm ||Panc_2.125|| tat praj¤Ã-nidhir bhavÃn na prÃk­ta-puru«a-tulya÷ | athavÃ- utsÃha-sampannam adÅrgha-sÆtraæ kriyÃ-vidhij¤aæ vyasane«v asaktam | ÓÆraæ k­taj¤aæ d­¬ha-sauh­daæ ca- lak«mÅ÷ svayaæ vächati vÃsa-heto÷ ||Panc_2.126|| aparaæ prÃpto 'py artha÷ karma-prÃptyà naÓyati | tad etÃvanti dinÃni tvadÅyam ÃsÅt | muhÆrtam apy anÃtmÅyaæ bhoktuæ na labhyate | svayam Ãgatam api vidhinÃpahriyate | arthasyopÃrjanaæ k­tvà naivÃbhÃgya÷ samaÓnute | araïyaæ mahadÃsÃdya mƬha÷ somilako yathà ||Panc_2.127|| hiraïyaka Ãha--katham etat ? sa Ãha- kathà 5 somilaka-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne somilako nÃma kauliko vasati sma | so 'neka-vidha-paÂÂa-racanÃra¤jitÃni pÃrthivocitÃni sadaiva vastrÃïy utpÃdayati | paraæ tasya cÃneka-vidha-paÂÂa-racana-nipuïasyÃpi na bhojanÃcchÃdanÃbhyadhikaæ katham apy artha-mÃtraæ sampadyate | athÃnye tatra sÃmÃnya-kaulikÃ÷ sthÆla-vastra-sampÃdana-vij¤Ãnino mahardhi-sampannÃ÷ | tÃn avalokya sa sva-bhÃryÃm Ãha-priye ! paÓyaitÃn sthÆla-paÂÂa-kÃrakÃn dhana-kanaka-sam­ddhÃn | tad adhÃraïakaæ mamaitat sthÃnam | tad anyatropÃrjanÃya gacchÃmi | sà prÃha-bho÷ priyatama ! mithyà pralapitam etad yad anyatra-gatÃnÃæ dhanaæ bhavati, sva-sthÃne na bhavati | uktaæ ca- utpatanti yad ÃkÃÓe nipatanti mahÅtale | pak«iïÃæ tad api prÃptyà nÃdattam upati«Âhati ||Panc_2.128|| tathà ca- na hi bhavati yan na bhÃvyaæ bhavati ca bhÃvyaæ vinÃpi yatnena | kara-tala-gatam api naÓyati yasya tu bhavitavyatà nÃsti ||Panc_2.129|| yathà dhenu-sahasre«u vatso vindati mÃtaraæ | tathà pÆrva-k­taæ karma kartÃram anugacchati ||Panc_2.130|| Óete saha ÓayÃnena gacchantam anugacchati | narÃïÃæ prÃktanaæ karma ti«Âhati tu sahÃtmanà ||Panc_2.131|| yathà chÃyÃ-tapau nityaæ susambaddhau parasparaæ | evaæ karma ca kartà ca saæÓli«ÂÃv itaretaram ||Panc_2.132|| kaulika Ãha-priye ! na samyag abhihitaæ bhavatyà | vyavasÃyaæ vinà na karma phalati | uktaæ ca- yathaikena na hastena tÃlikà saæprapadyate | tathodyama-parityaktaæ na phalaæ karmaïa÷ sm­tam ||Panc_2.133|| paÓya karma-vaÓÃt prÃptaæ bhojyakÃle'pi bhojanam | hastodyamaæ vinà vaktre praviÓen na katha¤cana ||Panc_2.134|| tathà ca- udyoginaæ puru«a-siæham upaiti lak«mÅr daivena deyam iti kÃpuru«Ã vadanti | daivaæ nihatya kuru pauru«am Ãtma-Óaktyà yatne k­te yadi na sidhyati ko 'tra do«a÷ ||Panc_2.135|| tathà ca- udyamena hi sidhyanti kÃryÃïi na manorathai÷ | na hi suptasya siæhasya viÓanti vadane m­gÃ÷ ||Panc_2.136|| udyamena vinà rÃjan na sidhyanti manorathÃ÷ | kÃtarà iti jalpanti yad bhÃvyaæ tad bhavi«yati ||Panc_2.137|| sva-Óaktyà kurvata÷ karma na cet siddhiæ prayacchati | nopÃlabhya÷ pumÃæs tatra daivÃntarita-pauru«a÷ ||Panc_2.138|| tan mayÃvaÓyaæ deÓÃntaraæ gantavyam | iti niÓcitya vardhamÃna-puraæ gatvà tatra var«a-trayaæ sthitvà suvarïa-Óata-trayopÃrjanaæ k­tvà bhÆya÷ sva-g­haæ prasthita÷ | athÃrdha-pathe gacchatas tasya kadÃcid aÂavyÃæ paryaÂato bhagavÃn ravir astam upÃgata÷ | tatra ca vyÃla-bhayÃt sthÆlatara-vaÂa-skandha ÃrÆhya prasupto yÃvat ti«Âhati tÃvan niÓÅthe dvau puru«au raudrÃkÃrau parasparaæ jalpantÃv aÓ­ïot | tatraika Ãha-bho÷ karta÷ tvaæ kiæ samyaÇ na vetsi yad asya somilakasya bhojanÃcchÃdanÃd ­te'dhikà sam­ddhir nÃsti | tat kiæ tvayÃsya suvarïa-Óata-trayaæ dattam | sa Ãha-bho÷ karman mayÃvaÓyaæ dÃtavyaæ vyavasÃyinÃæ tatra ca tasya pariïatis tvad Ãyatteti | atha yÃvad asau kaulika÷ prabuddha÷ suvarïa-granthim avalokayati tÃvad riktaæ paÓyati | tata÷ sÃk«epaæ cintayÃmÃsa | aho kim etat ? mahatà ka«ÂenopÃrjitaæ vittaæ helayà kvÃpi gatam | yad vyartha-Óramo 'ki¤cana÷ kathaæ sva-patnyà mitrÃïÃæ ca mukhaæ darÓayi«yÃmi | iti niÓcitya tad eva pattanaæ gata÷ | tatra ca var«a-mÃtreïÃpi suvarïa-Óata-pa¤cakam upÃrjya bhÆyo 'pi sva-sthÃnaæ prati prasthita÷ | yÃvad ardha-pathe bhÆyo 'ÂavÅ-gatasya bhagavÃn bhÃnur astaæjagÃmÃtha suvarïa-nÃÓa-bhayÃt suÓrÃnto 'pi na viÓrÃmyati kevalaæ k­ta-g­hotkaïÂha÷ satvaraæ vrajati | atrÃntare dvau puru«au tÃd­«au d­«Âi-deÓe samÃgacchantau jalpantau ca Ó­ïoti | tatraika÷ prÃha-bho÷ karta÷ ! kiæ tvayaitasya suvarïa-Óata-pa¤cakaæ dattam ? tat kiæ na vetsi yad bhojanÃcchÃdanÃbhyadhikam asya kiæcin nÃsti | sa Ãha-bho÷ karman ! mayÃvaÓyaæ deyaæ vyavasÃyinÃm | tasya pariïÃmas tvad-Ãyatta÷ | tat kiæ mÃm upÃlambhayasi ? tac chrutvà somilako yÃvad granthim avalokayati tÃvat suvarïaæ nÃsti | tata÷ paraæ du÷kham Ãpanno vyacintayat-aho kiæ mama dhana-rahitasya jÅvitena ? tad atra vaÂa-v­k«a ÃtmÃnam udbadhya prÃïÃæs tyajÃmi | evaæ niÓcitya darbha-mayÅæ rajjuæ vidhÃya sva-kaïÂhe pÃÓaæ niyojya ÓÃkhÃyÃm ÃtmÃnaæ nibadhya yÃvat prak«ipati tÃvad eka÷ pumÃn ÃkÃÓa-stha evedam Ãha-bho bho÷ somilaka ! maivaæ sÃhasaæ kuru | ahaæ te vittÃpahÃrako na te bhojanÃcchÃdanÃbhyadhikaæ varÃÂikÃm api sahÃmi | tad gaccha sva-g­haæ prati | anyac ca bhavadÅya-sÃhasenÃhaæ tu«Âa÷ | tathà me na syÃd vyarthaæ darÓanam | tat prÃrthyatÃm abhÅ«Âo vara÷ kaÓcit | somilaka Ãha-yady evaæ tad dehi me prabhÆtaæ dhanam | sa Ãha-bho÷ ! kiæ kari«yasi bhoga-rahitena dhanena yatas tava bhojanÃcchÃdanÃbhyadhikà prÃptir api nÃsti ? uktaæ ca- kiæ tayà kriyate lak«myà yà vadhÆr iva kevalà | yà na veÓyeva sÃmÃnyà pathikair upabhujyate ||Panc_2.139|| somilaka Ãha-yady api bhogo nÃsti tathÃpi bhavatu me dhanam | uktaæ ca- k­païo 'py akulÅno 'pi sadà saæÓrita-mÃnu«ai÷ | sevyate sa naro loke yasya syÃd vitta-sa¤caya÷ ||Panc_2.140|| tathà ca- Óithilau ca subaddhau ca patata÷ patato na và | nirÅk«itau mayà bhadre daÓa var«Ãïi pa¤ca ca ||Panc_2.141|| puru«a Ãha-kim etat ? so 'bravÅt- kathà 6 tÅk«ïa-vi«Ãïa-Ó­gÃla-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne tÅk«ïavi«Ãïo nÃma mahÃ-v­«abho vasati | sa ca madÃtirekÃt parityakta-nija-yÆÂha÷ Ó­ÇgÃbhyÃæ nadÅ-taÂÃni vidÃrayan svecchayà marakata-sad­ÓÃni Óa«pÃïi bhak«ayann araïya-caro babhÆva | atha tatraiva vane pralobhako nÃma Ó­gÃla÷ prativasati sma | sa kadÃcit sva-bhÃryayà saha nadÅ-tÅre sukhopavi«Âas ti«Âhati | atrÃntare sa tÅk«ïavi«Ãïo jalÃrthaæ tad eva pulinam avatÅrïa÷ | tataÓ ca tasya lambamÃnau v­«aïÃv Ãlokya Ó­gÃlyà ӭgÃlo 'bhihita÷-svÃmin ! paÓyÃsya v­«abhasya mÃæsa-piï¬au lambamÃnau yathà sthitau | tata÷ k«aïena prahareïa và pati«yata÷ | evaæ j¤Ãtvà bhavatà p­«Âha-yÃyinà bhÃvyaæ | Ó­gÃla Ãha-priye ! na j¤Ãyate kadÃcid etayo÷ patanaæ bhavi«yati và na và | tat kiæ v­thà ÓramÃya mÃæ niyojayasi ? atra-sthas tÃvaj jalÃrtham ÃgatÃn mÆ«akÃn bhak«ayi«yÃmi samaæ tvayà | mÃrgo 'yaæ yatas te«Ãm | atha yadà tvÃæ muktvÃsya tÅk«ïavi«Ãïasya v­«abhasya p­«Âhe gami«yÃmi tadÃgatyÃnya÷ kaÓcid etat sthÃnaæ samÃÓrayi«yati | naitad yujyate kartum | uktaæ ca- yo dhruvÃïi parityajyÃdhruvÃïi ni«evate | dhruvÃïi tasya naÓyanti adhruvaæ na«Âam eva ca ||Panc_2.142|| Ó­gÃly Ãha-bho÷ kÃpuru«as tvaæ yat kiæcit prÃptaæ tenÃpi santo«aæ karo«i | uktaæ ca- supÆrà syÃt kunadikà supÆro mÆ«ikäjali÷ | susantu«Âa÷ kÃpuru«a÷ svalpakenÃpi tu«yati ||Panc_2.143|| tasmÃt puru«eïa sadaivotsÃhavatà bhÃvyam | uktaæ ca- yatrotsÃha-samÃrambho yatrÃlasya-vinigraha÷ | naya-vikrama-saæyogas tatra ÓrÅr acalà dhruvaæ ||Panc_2.144|| tad daivam iti sa¤cintya tyajen nodyogam Ãtmana÷ | anuyogaæ vinà tailaæ tilÃnÃæ nopajÃyate ||Panc_2.145|| anyac ca- ya÷ stokenÃpi santo«aæ kurute mandadhÅr jana÷ | tasya bhÃgya-vihÅnasya dattà ÓrÅr api mÃrjyate ||Panc_2.146|| yac ca tvaæ vadasi | etau pati«yato na veti | tad apy ayuktam | uktaæ ca- k­ta-niÓcayino vandyÃs tuÇgimà nopabhujyate | cÃtaka÷ ko varÃko 'yaæ yasyendro vÃrivÃhaka÷ ||Panc_2.147|| aparaæ mÆ«aka-mÃæsasya nirviïïÃham | etau ca mÃæsa-piï¬au patana-prÃyau d­Óyete | tat sarvathà nÃnyathà kartavyam iti | athÃsau tad Ãkarïya mÆ«aka-prÃpti-sthÃnaæ parityajya tÅk«ïavi«Ãïasya p­«Âham anvagacchat | atha và sÃdhv idam ucyate- tÃvat syÃt sarva-k­tye«u puru«o 'tra svayaæ prabhu÷ | strÅ-vÃkyÃÇkuÓa-vik«uïïo yÃvan no dhriyate balÃt ||Panc_2.148|| ak­tyaæ manyate k­tyaæ agamyaæ manyate sugam | abhak«yaæ manyate bhak«yaæ strÅ-vÃkya-prerito nara÷ ||Panc_2.149|| evaæ sa tasya p­«Âhata÷ sa-bhÃrya÷ paribhramaæÓ cira-kÃlam anayat | na ca tayo÷ patanam abhÆt | tataÓ ca nirvedÃt pa¤cadaÓe var«e Ó­gÃla÷ svabhÃryÃm Ãha-Óithilau ca subaddhau ca (141) ityÃdi | tayos tat-paÓcÃd api pÃto na bhavi«yati | tat tad eva sva-sthÃnaæ gacchÃva÷ | ato 'haæ bravÅmi-Óithilau ca subaddhau ca (141) iti | *********************************************************************** puru«a Ãha-yady evaæ tad gaccha bhÆyo 'pi vardhamÃna-puram | tatra dvau vaïik-putrau vasata÷ | eko gupta-dhana÷ | dvitÅya upabhukta-dhana÷ | tatas tayo÷ svarÆpaæ buddhvaikasya vara÷ prÃrthanÅya÷ | yadi te dhanena prayojanam abhak«itena tatas tvÃm api gupta-dhanaæ karomi | athavà datta-bhogyena dhanena te prayojanaæ tad upabhukta-dhanaæ karomÅti | evam uktvÃdarÓanaæ gata÷ | somilako 'pi vismita-manà bhÆyo 'pi vardhamÃna-puraæ gata÷ | atha sandhyÃ-samaye ÓrÃnta÷ katham api tat-puraæ prÃpto guptadhana-g­haæ p­cchan k­cchrÃl labdhvÃstamita-sÆrye pravi«Âa÷ | athÃsau bhÃryÃ-putra-sametena guptadhanena nirbhartsyamÃno haÂhÃd g­haæ praviÓyopavi«Âa÷ | tataÓ ca bhojana-velÃyÃæ tasyÃpi bhakti-varjitaæ kiæcid aÓanaæ dattam | tataÓ ca bhuktvà tatraiva yÃvat supto niÓÅthe paÓyati tÃvat tÃv api dvau puru«au parasparaæ mantrayata÷ | tatraika Ãha-bho÷ karta÷ ! kiæ tvayÃsya guptadhanasyÃnyo 'dhiko vyayo nirmito yat somilakasyÃnena bhojanaæ dattam | tad ayuktaæ tvayà k­tam | sa Ãha-bho÷ karman ! na mamÃtra do«a÷ | mayà puru«asya lÃbha-prÃptir dÃtavyà | tat-pariïati÷ punas tvad-Ãyatteti | athÃsau yÃvad utti«Âhati tÃvad guptadhano visÆcikayà khidyamÃno rujÃbhibhÆta÷ k«aïaæ ti«Âhati | tato dvitÅye'hni tad-do«eïa k­topavÃsa÷ sa¤jÃta÷ | somilako 'pi prabhÃte tad-g­hÃn ni«kramya upabhuktadhana-g­haæ gata÷ | tenÃpi cÃbhyutthÃdinà sat-k­to vihita-bhojanÃcchÃdana-saæmÃnas tasyaiva g­he bhavya-ÓayyÃm Ãruhya su«vÃpa | tataÓ ca niÓÅthe yÃvat paÓyati tÃvat tÃv eva dvau puru«au mitho mantrayata÷ | atra tayor eka Ãha-bho÷ karta÷ ! anena somilakasyopakÃraæ kurvatà prabhÆto vyaya÷ k­ta÷ | tat kathaya katham asyoddhÃraka-vidhir bhavi«yati | anena sarvam etad vyavahÃraka-g­hÃt samÃnÅtam | sa Ãha-bho÷ karman ! mama k­tyam etat | pariïatis tvad-Ãyatteti | atha prabhÃta-samaye rÃja-puru«o rÃja-prasÃdajaæ vittam ÃdÃya samÃyÃta upabhukta-dhanÃya samarpayÃm Ãsa | tad d­«Âvà somilakaÓ cintayÃmÃsa | sa¤caya-rahito 'pi varam e«a upabhuktadhano nÃsau kadaryo guptadhana÷ | uktaæ ca- agnihotra-phalà vedÃ÷ ÓÅla-v­tta-phalaæ Órutam | rati-putra-phalà dÃrà datta-bhukta-phalaæ dhanam ||Panc_2.150|| tad vidhÃtà mÃæ datta-bhukta-dhanaæ karotu | na kÃryaæ me guptadhanena | tata÷ somilako dattabhuktadhana÷ saæjÃta÷ | ato 'haæ bravÅmi-arthasyopÃrjanaæ k­tvà iti | g­ha-madhya-nikhÃtena dhanena dhanino yadi | bhavÃma÷ kiæ na tenaiva dhanena dhanino vayaæ ||Panc_2.151|| tad bhadra ! hiraïyakaivaæ j¤Ãtvà dhana-vi«aye santÃpo na kÃrya÷ | atha vidyamÃnam api dhanaæ bhojya-bandhyatayà tad-avidyamÃnaæ mantavyam | uktaæ ca- upÃrjitÃnÃm arthÃnÃæ tyÃga eva hi rak«aïam | ta¬Ãgodara-saæsthÃnÃæ parÅvÃha ivÃmbhasÃm ||Panc_2.152|| tathà ca- upÃrjitÃnÃm arthÃnÃæ tyÃga eva hi rak«aïam | ta¬Ãgodara-saæsthÃnÃæ parivÃha ivÃmbhasÃm ||Panc_2.153|| anyac ca- dÃnaæ bhogo nÃÓas tisro gatayo bhavanti vittasya | yo na dadÃti na bhuÇkte tasya t­tÅyà gatir bhavati ||Panc_2.154|| evaæ j¤Ãtvà vivekinà na sthity-arthaæ vittopÃrjanaæ kartavyaæ yato du÷khÃya tat | uktaæ ca- dhanÃdike«u vidyante ye'tra mÆrkhÃ÷ sukhÃÓayÃ÷ | tapta-grÅ«meïa sevante ÓaityÃrthaæ te hutÃÓanam ||Panc_2.155|| sarpÃ÷ pibanti pavanaæ na ca durbalÃs te Óu«kais t­ïair vana-gajà balino bhavanti | kandai÷ phalair muni-varà gamayanti kÃlaæ santo«a eva puru«asya paraæ nidhÃnam ||Panc_2.156|| santo«Ãm­ta-t­ptÃnÃæ yat sukhaæ ÓÃnta-cetasÃm | kutas tad-dhana-lubdhÃnÃm itaÓ cetaÓ ca dhÃvatÃm ||Panc_2.157|| pÅyÆ«am iva saæto«aæ pibatÃæ nirv­ti÷ parà | du÷khaæ nirantaraæ puæsÃm asaæto«avatÃæ puna÷ ||Panc_2.158|| nirodhÃc cetaso 'k«Ãïi niruddhÃny akhilÃny api | ÃcchÃdite ravau meghai÷ sa¤channÃ÷ syur gabhastaya÷ ||Panc_2.159|| vächÃ-vicchedanaæ prÃhu÷ svÃsthyaæ ÓÃntà maha-r«aya÷ | vächà nivartate nÃrthai÷ pipÃsevÃgni-sevanai÷ ||Panc_2.160|| anindyam api nindanti stuvanty astutyam uccakai÷ | svÃpateya-k­te martyÃ÷ kiæ kiæ nÃma na kurvate ||Panc_2.161|| dharmÃrthaæ yasya vittehà tasyÃpi na ÓubhÃvahà | prak«ÃlanÃdd hi paÇkasya dÆrÃd asparÓanaæ varam ||Panc_2.162|| dÃnena tulyo nidhir asti nÃnyo lobhÃc ca nÃnyo 'sti para÷ p­thivyÃm | vibhÆ«aïaæ ÓÅla-samaæ na cÃnyat santo«a-tulyaæ dhanam asti nÃnyat ||Panc_2.163|| dÃridryasya parà mÆrtir yan mÃna-draviïÃlpatà | jarad-gava-dhana÷ Óarvas tathÃpi parameÓvara÷ ||Panc_2.164|| evaæ j¤Ãtvà bhadra tvayà santo«a÷ kÃrya iti | mantharakavacanam Ãkarïya vÃyasa Ãha-bhadra mantharako yad evaæ vadati tat tvayà citte kartavyam | athavà sÃdhv idam ucyate- sulabhÃ÷ puru«Ã rÃjan satataæ priya-vÃdina÷ | apriyasya ca pathyasya vaktà Órotà ca durlabha÷ ||Panc_2.166|| apriyÃïy api pathyÃni ye vadanti n­ïÃm iha | ta eva suh­da÷ proktà anye syur nÃma-dhÃrakÃ÷ ||Panc_2.167|| athaivaæ jalpatÃæ te«Ãæ citrÃÇgo nÃma hariïo lubdhaka-trÃsitas tasminn eva sarasi pravi«Âa÷ | athÃyÃntaæ sa-sambhramam avalokya laghupatanako v­k«am ÃrƬha÷ | hiraïyaka÷ Óarastambaæ pravi«Âa÷ | mantharaka÷ salilÃÓayam Ãsthita÷ | atha laghupatanako m­gaæ samyak parij¤Ãya mantharakam uvÃca-ehy ehi sakhe mantharaka ! m­go 'yaæ t­«Ãrto 'tra samÃyÃta÷ sarasi pravi«Âa÷ | tasya Óabdo 'yaæ na mÃnu«a-sambhava iti | tac chrutvà mantharako deÓa-kÃlocitam Ãha-bho laghupatanaka ! yathÃyaæ m­go d­Óyate prabhÆtam ucchvÃsam udvahann udbhrÃnta-d­«Âyà p­«Âhato 'valokayati tan na t­«Ãrta e«a nÆnaæ lubdhaka-trÃsita÷ | taj j¤ÃyatÃm asya p­«Âhe lubdhakà Ãgacchanti na veti | uktaæ ca- bhaya-trasto nara÷ ÓvÃsaæ prabhÆtaæ kurute muhu÷ | diÓo 'valokayaty eva na svÃsthyaæ vrajati kvacit ||Panc_2.168|| tac chrutvà citrÃÇga Ãha-bho mantharaka ! j¤Ãtaæ tvayà samyaÇ me trÃsa-kÃraïam | ahaæ lubdhaka-Óara-prahÃrÃd uddhÃrita÷ k­cchreïÃtra samÃyÃta÷ | mama yÆthaæ tair lubdhakair vyÃpÃditaæ bhavi«yati | tac charaïÃgatasya me darÓaya kiæcid agamyaæ sthÃnaæ lubdhakÃnÃm | tad Ãkarïya mantharaka Ãha-bhoÓ citrÃÇga ! ÓrÆyatÃæ nÅti-ÓÃstram | dvÃv upÃyÃv iha proktau vimuktau Óatru-darÓane | hastayoÓ cÃlanÃd eko dvitÅya÷ pÃda-vega-ja÷ ||Panc_2.169|| tad gamyatÃæ ÓÅghraæ ghanaæ vanaæ yÃvad adyÃpi nÃgacchanti te durÃtmÃno lubdhakÃ÷ | atrÃntare laghupatanaka÷ satvaram abhyupetyovÃca-bho mantharaka ! gatÃs te lubdhakÃ÷ sva-g­honmukhÃ÷ pracura-mÃæsa-piï¬a-dhÃriïa÷ | tac citrÃÇga ! tvaæ viÓrabdho jalÃd bahir bhava | tatas te catvÃro 'pi mitra-bhÃvam ÃÓritÃs tasmin sarasi madhyÃhna-samaye v­k«a-cchÃyÃdhastÃt subhëita-go«ÂhÅ-sukham anubhavanta÷ sukhena kÃlaæ nayanti | athavà yuktam etad ucyate- subhëita-rasÃsvÃda-baddha-romäca-ka¤cukaæ | vinÃpi saægamaæ strÅïÃæ kavÅnÃæ sukham edhate ||Panc_2.170|| subhëita-maya-dravya-saÇgrahaæ na karoti ya÷ | sa tu prastÃva-yaj¤e«u kÃæ pradÃsyati dak«iïÃm ||Panc_2.171|| tathà ca- sak­d uktaæ na g­hïÃti svayaæ và na karoti ya÷ | yasya saæpuÂikà nÃsti kutas tasya subhëitam ||Panc_2.172|| athaikasminn ahani go«ÂhÅ-samaye m­go nÃyÃta÷ | atha te vyÃkulÅbhÆtÃ÷ parasparaæ jalpitum ÃrabdhÃ÷ | aho kim adya suh­n na samÃyÃta÷ | kiæ siæhÃdibhi÷ kvacid vyÃpÃdita uta lubdhakair atha vÃnale prapatito gartÃ-vi«ame và nava-t­ïa-laulyÃd iti | athavà sÃdhv idam ucyate- sva-g­hodyÃna-gate'pi snigdhai÷ pÃpaæ viÓaÇkyate mohÃt | kim u d­«Âa-bahv-apÃya-pratibhaya-kÃntÃra-madhya-sthe ||Panc_2.173|| atha mantharako vÃyasam Ãha-bho laghupatanakÃhaæ hiraïyakaÓ ca tÃvad dvÃv apy aÓaktau tasyÃnve«aïaæ kartuæ mandagatitvÃt | tad gatvà tvam araïyaæ Óodhaya yadi kutracit taæ jÅvantaæ paÓyasÅti | tad Ãkarïya laghupatanako nÃtidÆre yÃvad gacchati tÃvat palvala-tÅre citrÃÇga÷ kÆÂa-pÃÓa-niyantritas ti«Âhati | taæ d­«Âvà Óoka-vyÃkulita-manÃs tam avocat | bhadra kim idam ? citrÃÇgo 'pi vÃyasam avalokya viÓe«eïa du÷khita-manà babhÆva | athavà yuktam etat- api mandatvam Ãpanno na«Âo vÃpÅ«Âa-darÓanÃt | prÃyeïa prÃïinÃæ bhÆyo du÷khÃvego 'dhiko bhavet ||Panc_2.174|| tataÓ ca vëpÃvasÃne citrÃÇgo laghupatanakam Ãha-bho mitra saæjÃto 'yaæ tÃvan mama m­tyu÷ | tad yuktaæ sampannaæ yad bhavatà saha me darÓanaæ sa¤jÃtam | uktaæ ca- prÃïÃtyaye samutpanne yadi syÃn mitra-darÓanaæ | tad dvÃbhyÃæ sukha-daæ paÓcÃj jÅvato 'pi m­tasya ca ||Panc_2.175|| tat k«antavyaæ yan mayà praïayÃt subhëita-go«ÂhÅ«v abhihitaæ | tathà hiraïyaka-mantharakau mama vÃkyÃd vÃcyau | aj¤ÃnÃj j¤Ãnato vÃpi duruktaæ yad udÃh­tam | mayà tat k«amyatÃm adya dvÃbhyÃm api prasÃdata÷ ||Panc_2.176|| tac chrutvà laghupatanaka Ãha-bhadra na bhetavyam asmad-vidhair mitrair vidyamÃnai÷ | yÃvad ahaæ drutataraæ hiraïyakaæ g­hÅtvÃgacchÃmi | aparaæ ye sat-puru«Ã bhavanti te vyasane na vyÃkulatvam upayÃnti | uktaæ ca- sampadi yasya na har«o vipadi vi«Ãdo raïe na bhÅrutvaæ | taæ bhuvana-traya-tilakaæ janayati jananÅ sutaæ viralaæ ||Panc_2.177|| evam uktvà laghupatanakaÓ citrÃÇgam ÃÓvÃsya yatra hiraïyaka-mantharakau ti«Âhatas tatra gatvà sarvaæ citrÃÇga-pÃÓa-patanaæ kathitavÃn | hiraïyakaæ ca citrÃÇga-pÃÓa-mok«aïaæ prati k­ta-niÓcayaæ p­«Âham Ãropya bhÆyo 'pi satvaraæ citrÃÇga-samÅpe gata÷ | so 'pi mÆ«akam avalokya kiæcij jÅvitÃÓayà saæÓli«Âa Ãha- Ãpan-nÃÓÃya vibudhai÷ kartavyÃ÷ suh­do 'malÃ÷ | na taraty Ãpadaæ kaÓcid yo 'tra mitra-vivarjita÷ ||Panc_2.178|| hiraïyaka Ãha-bhadra tvaæ tÃvan nÅti-ÓÃstra-j¤o dak«a iti | tat katham atra kÆÂa-pÃÓe patita÷ ? sa Ãha-bho na kÃlo 'yaæ vivÃdasya | tan na yÃvat sa pÃpÃtmà lubdhaka÷ samabhyeti tÃvad drutataraæ kartayemaæ mat-pÃda-pÃÓaæ | tad Ãkarïya vihasyÃha hiraïyaka÷-kiæ mayy api samÃyÃte lubdhakÃd bibhe«i tata÷ ÓÃstraæ prati mahatÅ me virakti÷ sampannà yad bhavad-vidhà api nÅti-ÓÃstra-vida etÃm avasthÃæ prÃpnuvanti | tena tvÃæ p­cchÃmi | sa Ãha-bhadra karmaïà buddhir api hanyate | uktaæ ca- k­tÃnta-pÃÓa-baddhÃnÃæ daivopahata-cetasÃæ | buddhaya÷ kubja-gÃminyo bhavanti mahatÃm api ||Panc_2.179|| vidhÃtrà racità yà sà lalÃÂe'k«ara-mÃlikà | na tÃæ mÃrjayituæ ÓaktÃ÷ sva-ÓaktyÃpy atipaï¬itÃ÷ ||Panc_2.180|| evaæ tayo÷ pravadato÷ suh­d-vyasana-santapta-h­dayo mantharaka÷ Óanai÷ Óanais taæ pradeÓam ÃjagÃma | taæ d­«Âvà laghupatanako hiraïyakam Ãha-aho na Óobhanam Ãpatitam | hiraïyaka Ãha-kiæ sa lubdhaka÷ samÃyÃti ? sa Ãha-ÃstÃæ tÃval lubdhaka-vÃrtà | e«a mantharaka÷ samÃgacchati | tad anÅtir anu«ÂhitÃnena yato vayam apy asya kÃraïÃn nÆnaæ vyÃpÃdanaæ yÃsyÃmo yadi sa pÃpÃtmà lubdhaka÷ samÃgami«yati | tad ahaæ tÃvat kham utpati«yÃmi | tvaæ punar bilaæ pravi«yÃtmÃnaæ rak«ayi«yasi | citrÃÇgo 'pi vegena dig-antaraæ yÃsyati | e«a punar jalacara÷ sthale kathaæ bhavi«yatÅti vyÃkulo 'smi | atrÃntare prÃpto 'yaæ mantharaka÷ | hiraïyaka Ãha-bhadra, na yuktam anu«Âhitaæ bhavatà yad atra samÃyÃta÷ | tad bhÆyo 'pi drutataraæ gamyatÃæ yÃvad asau lubdhako na samÃyÃti | mantharaka Ãha-bhadra, kiæ karomi ? na Óaknomi tatra-stho mitra-vyasanÃgni-dÃghaæ so¬hum | tenÃham atrÃgata÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- dayita-jana-viprayogo vitta-viyogaÓ ca sahyÃ÷ syu÷ | yadi sumahau«adha-kalpo vayasya-jana-saægamo na syÃt ||Panc_2.181|| varaæ prÃïa-parityÃgo na viyogo bhavÃd­Óai÷ | prÃïà janmÃntare bhÆyo na bhavanti bhavad-vidhÃ÷ ||Panc_2.182|| evaæ tasya pravadata Ãkarïa-pÆrita-ÓarÃsano lubdhako 'py upÃgata÷ | taæ d­«Âvà mÆ«akeïa tasya snÃyu-pÃÓas tat-k«aïÃt khaï¬ita÷ | atrÃntare citrÃÇga÷ satvaraæ p­«Âham avalokayan pradhÃvita÷ | laghupatanako v­k«am ÃrƬha÷ | hiraïyakaÓ ca samÅpa-varti bilaæ pravi«Âa÷ | athÃsau lubdhako m­ga-gamanÃd vi«aïïa-vadano vyartha-Óramas taæ mantharakaæ mandaæ mandaæ sthala-madhye gacchantaæ d­«ÂavÃn | acintayac ca-yady api kuraÇgo dhÃtrÃpah­tas tathÃpy ayaæ kÆrma ÃhÃrÃrthaæ sampÃdita÷ | tad adyÃsyÃmi«eïa me kuÂumbasyÃhÃra-nirv­ttir bhavi«yati | evaæ vicintya taæ darbhai÷ sa¤chÃdya dhanu«u samÃropya skandhe k­tvà g­haæ prati prasthita÷ | atrÃntare taæ nÅyamÃnam avalokya hiraïyako du÷khÃkula÷ paryadevayat-ka«Âaæ bho÷ ka«Âam Ãpatitam | ekasya du÷khasya na yÃvad antaæ gacchÃmy ahaæ pÃram ivÃrïavasya | tÃvad dvitÅyaæ samupasthitaæ me chidre«v anarthà bahulÅ-bhavanti ||Panc_2.183|| tÃvad askhalitaæ yÃvat sukhaæ yÃti same pathi | skhalite ca samutpanne vi«ame ca pade pade ||Panc_2.184|| yan namraæ saralaæ cÃpi yac cÃpatsu na sÅdati | dhanur mitraæ kalatraæ ca durlabhaæ Óuddha-vaæÓajam ||Panc_2.185|| na mÃtari na dÃre«u na sodarye na cÃtmaje | viÓrambhas tÃd­Óa÷ puæsÃæ yÃd­Ç mitre nirantare ||Panc_2.186|| yadi tÃvat k­tÃntena me dhana-nÃÓo vihitas tan-mÃrga-ÓrÃntasya me viÓrÃma-bhÆtaæ mitraæ kasmÃd apah­taæ | aparam api mitraæ paraæ mantharaka-samaæ na syÃt | uktaæ ca- asampattau paro lÃbho guhyasya kathanaæ tathà | Ãpad-vimok«aïaæ caiva mitrasyaitat phala-trayam ||Panc_2.187|| tad asya paÓcÃn nÃnya÷ suh­n me | tat kiæ mamopary anavarataæ vyasana-Óarair var«ati hanta vidhi÷ | yata Ãdau tÃvad vitta-nÃÓas tata÷ parivÃra-bhraæÓas tato deÓa-tyÃgas tato mitra-viyoga iti | athavà svarÆpam etat sarve«Ãm eva jantÆnÃæ jÅvita-dharmasya | uktaæ ca- kÃya÷ saænihitÃpÃya÷ sampada÷ padam ÃpadÃm | samÃgamÃ÷ sÃpagamÃ÷ sarvam utpÃdi bhaÇguram ||Panc_2.188|| tathà ca- k«ate prahÃrà nipatanty abhÅk«ïaæ dhana-k«aye vardhati jÃÂharÃgni÷ | Ãpatsu vairÃïi samudbhavanti cchidre«v anarthà bahulÅ-bhavanti ||Panc_2.189|| aho sÃdhÆktaæ kenÃpi | prÃpte bhaye paritrÃïaæ prÅti-viÓrambha-bhÃjanaæ | kena ratnam idaæ s­«Âaæ mitram ity ak«ara-dvayaæ ||Panc_2.190|| atrÃntare Ãkranda-parau citrÃÇga-laghupatanakau tatraiva samÃyÃtau | atha hiraïyaka Ãha-aho kiæ v­thÃ-pralapitena | tad yÃvad e«a mantharako d­«Âi-gocarÃn na nÅyate tÃvad asya mok«opÃyaÓ cintyatÃm iti | uktaæ ca- vyasanaæ prÃpya yo mohÃt kevalaæ paridevayet | krandanaæ vardhayaty eva tasyÃntaæ nÃdhigacchati ||Panc_2.191|| kevalaæ vyasanasyoktaæ bhe«ajaæ naya-paï¬itai÷ | tasyoccheda-samÃrambho vi«Ãda-parivarjanaæ ||Panc_2.192|| anyac ca- atÅta-lÃbhasya surak«aïÃrthaæ bhavi«ya-lÃbhasya ca saÇgamÃrtham | Ãpat-prapannasya ca mok«aïÃrthaæ yan mantryate'sau paramo hi mantra÷ ||Panc_2.193|| tac chrutvà vÃyasa Ãha-bho yady evaæ tat kriyatÃæ mad-vaca÷ | e«a citrÃÇgo 'sya mÃrge gatvà kiæcit palvalam ÃsÃdya tasya tÅre niÓcetano bhÆtvà patatu | aham apy asya Óirasi samÃruhya mandaiÓ ca¤cu-prahÃrai÷ Óira ullekhi«yÃmi yenÃsau lubdhako 'muæ m­taæ matvà mama ca¤cu-prahÃra-pratyayena mantharakaæ bhÆmau k«iptvà m­gÃrthe dhÃvati | atrÃntare tvayà darbha-maya-bandhana-ve«ÂanÃni khaï¬anÅyÃni yenÃsau mantharako drutataraæ palvalaæ praviÓati | citrÃÇga÷ prÃha-bho bhadro 'yaæ d­«Âo mantras tvayà | nÆnaæ mantharako mukto mantavya÷ | uktaæ ca- siddhiæ và yadi vÃsiddhiæ cittotsÃho nivedayet | prathamaæ sarva-jantÆnÃæ prÃj¤o vetti na cetara÷ ||Panc_2.194|| tat tad evaæ kriyatÃm | tathÃnu«Âhite sa lubdhakas tathaiva mÃrgÃsanna-palvala-tÅrasthaæ citrÃÇgaæ vÃyasa-sanÃtham adrÃk«Åt | taæ d­«Âvà har«ita-manà vyacintayat | nÆnaæ pÃÓa-vedanayà varÃko 'yaæ m­go gatvÃyu÷-Óe«a-jÅvita÷ pÃÓaæ troÂayitvà katham apy etad vanÃntaraæ pravi«Âo yÃvan m­ta÷ | tad vaÓyo 'yaæ me kacchapa÷ suyantritatvÃt | tad enam api tÃvad g­hïÃmÅty avardhÃya kacchapaæ bhÆ-tale prak«ipya m­gam upÃdravat | atrÃntare hiraïyakena vajropama-daæ«ÂrÃ-prahÃreïa tad darbha-ve«Âanaæ tat-k«aïÃt khaï¬aÓa÷ k­taæ | mantharako 'pi t­ïa-madhyÃn ni«kramya palvalaæ pravi«Âa÷ | citrÃÇgo 'py aprÃptasyÃpi tasyotthÃya vÃyasena saha drutaæ prana«Âa÷ | atrÃntare vilak«o vi«Ãda-paro niv­tto lubdhako yÃvat paÓyati tÃvat kacchapo 'pi gata÷ | tataÓ ca tatropaviÓyemaæ Ólokam apaÂhat- prÃpto bandhanam apy ayaæ guru-m­gas tÃvat tvayà me h­ta÷ samprÃpta÷ kamaÂha÷ sa cÃpi niyataæ na«Âas tavÃdeÓata÷ | k«ut-k«Ãmo 'tra vane bhramÃmi ÓiÓukais tyakta÷ samaæ bhÃryayà yac cÃnyan na k­taæ k­tÃnta kurute tac cÃpi sahyaæ mayà ||Panc_2.195|| evaæ bahu-vidhaæ vilapya sva-g­haæ gata÷ | atha tasmin dÆrÅ-bhÆte sarve'pi te kÃka-kÆrma-m­gÃkhava÷ paramÃnanda-bhÃjo militvà parasparam ÃliÇgya punar jÃtÃn ivÃtmano manyamÃnas tad eva sara÷ prÃpya mahÃ-sukhena subhëita-go«ÂhÅ-vinodaæ kurvanta÷ kÃlaæ nayanti sma | evaæ j¤Ãtvà vivekinà mitra-saÇgraha÷ kÃrya÷ | tathà mitreïa sahÃvyÃjena vartitavyam | uktaæ ca- yo mitrÃïi karoty atra na kauÂilyena vartate | tai÷ samaæ na parÃbhÆtiæ samprÃpnoti katha¤cana ||Panc_2.196|| iti ÓrÅ-vi«ïu-Óarma-viracite pa¤catantre mitra-samprÃptir nÃma dvitÅyaæ tantraæ samÃptam ||2|| *********************************************************************** t­tÅyaæ tantram atha kÃkolÆkÅyam prastÃvanà kathà meghavarïÃrimardana-v­ttÃnta÷ athedam Ãrabhyate kÃkolÆkÅyaæ nÃma t­tÅyaæ tantram | yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- na viÓvaset pÆrva-virodhitasya ÓatroÓ ca mitratvam upÃgatasya | dagdhÃæ guhÃæ paÓya ulÆka-pÆrïÃæ kÃka-praïÅtena hutÃÓanena ||Panc_3.1|| tad yathÃnuÓruyate-asti dak«iïÃtye janapade mahilÃropyaæ nÃma nagaram | tasya samÅpastho 'neka-ÓÃkhÃsanÃtho 'tighanatara-patra-cchanno nyagrodha-pÃdapo 'sti | tatra ca megha-varïo nÃma vÃyasa-rÃjo 'neka-kÃka-parivÃra÷ prativasati sma | sa tatra vihita-durga-racana÷ saparijana÷ kÃlaæ nayati | tathÃnyo 'ri-mardano nÃmolÆka-rÃjo 'saÇkhyolÆka-parivÃro giri-guhÃ-durgÃÓraya÷ prativasati sma | sa ca rÃtrÃv abhyetya sadaiva tasya nyagrodhasya samantÃt paribhramati | atholÆkarÃja÷ pÆrva-virodha-vaÓÃdyaæ ka¤cid vÃyasa-samÃsÃdayati | taæ vyÃpÃdya gacchati | evaæ nityÃbhigamanÃc chanai÷ Óanais tan nyagrodha-pÃdapad-durgaæ tena samantÃn nirvÃyasaæ k­tam | athavà bhavaty evam | uktaæ ca- ya upek«eta Óatruæ svaæ prasarantaæ yad­cchayà | rogaæ cÃlasya-saæyukta÷ sa Óanais tena hanyate ||Panc_3.2|| tathà ca- jÃta-mÃtraæ na ya÷ Óatruæ vyÃdhiæ ca praÓamaæ nayet | mahÃbalo 'pi tenaiva v­ddhiæ prÃpya sa hanyate ||Panc_3.3|| athÃnyedyu÷ sa vÃyasa-rÃja÷ sarvÃn sacivÃn ÃhÆya provÃca-bho÷ ! utkaÂas tÃvad asmÃkaæ Óatrur udyama-sampannaÓ ca kÃlavic ca nityam eva niÓÃgame sametyÃsmat-pak«a-kadanaæ karoti | tat katham asya prativighÃtavyam ? vayaæ tÃvad rÃtrau na paÓyÃma÷ | na ca divà durgaæ vijÃnÅmo yena gatvà praharÃma÷ | tad atra kiæ yujyate sandhi-vigraha-yÃnÃsana-saæÓraya-dvaidhÅ-bhÃvÃnÃæ madhyÃt | atha te procu÷-yuktam abhihitaæ devena yad e«a praÓna÷ k­ta÷ | uktaæ ca- ap­«ÂenÃpi vaktavyaæ sacivenÃtra kiæcana | p­«Âena tu viÓe«eïa vÃcyaæ pathyaæ mahÅpate÷ ||Panc_3.4|| yo na p­«Âo hitaæ brÆte pariïÃme sukhÃvaham | mantro na priya-vaktà ca kevalaæ sa ripu÷ sm­tam ||Panc_3.5|| tasmÃd ekÃntam ÃsÃdya kÃryo mantro mahÅpate | yena tasya vayaæ kurmo niyamaæ kÃraïaæ tathà ||Panc_3.6|| uktaæ ca- balÅyasi praïamatÃæ kÃle praharatÃm api | sampado nÃvagacchanti pratÅpam iva nimnagÃ÷ ||Panc_3.7|| satyìhyo dhÃrmikaÓ cÃryo bhrÃt­-saÇghÃtavÃn balÅ | aneka-vijayÅ caiva sandheya÷ sa ripur bhavet ||Panc_3.8|| sandhi÷ kÃryo 'py anÃryeïa vij¤Ãya prÃïa-saæÓayam | prÃïai÷ saærak«itai÷ sarvaæ yato bhavati rak«itam ||Panc_3.9|| aneka-yuddha-vijayÅ sandhÃnaæ yasya gacchati | tat-prabhÃveïa tasyÃÓu vaÓaæ gacchanty arÃtaya÷ ||Panc_3.10|| sandhim icchet samenÃpi sandigdho vijayÅ yudhi | na hi sÃæÓayikaæ kuryÃd ity uvÃca b­haspati÷ ||Panc_3.11|| sandigdho vijayo yuddhe janÃnÃm iha yuddhyatÃm | upÃya-tritayÃd Ærdhvaæ tasmÃd yuddhaæ samÃcaret ||Panc_3.12|| asandadhÃno mÃnÃndha÷ samenÃpi hato bh­Óam | Ãmakumbham ivÃbhittvà nÃvati«Âheta ÓaktimÃn ||Panc_3.13|| samaæ Óaktimatà yuddham aÓaktasya hi m­tyave | v­«atkumbhaæ yathà bhittvà tÃvat ti«Âhati ÓaktimÃn ||Panc_3.14|| anyac ca- bhÆmir mitraæ hiraïyaæ và vigrahasya phala-trayam | nÃsty ekam api yady e«Ãæ vigrahaæ na samÃcaret ||Panc_3.15|| khanann Ãkhu-bilaæ siæha÷ pëÃïa-ÓakalÃkulam | prÃpnoti nakha-bhaÇgaæ hi phalaæ và mÆ«ako bhavet ||Panc_3.16|| tasmÃn na syÃt phalaæ yatra pu«Âaæ yuddhaæ tu kevalam | na hi tat svayam utpÃdyaæ kartavyaæ na katha¤cana ||Panc_3.17|| balÅyasà samÃkrÃnto vaitasÅæ v­ttim ÃÓrayet | vächann abhraæÓinÅæ lak«mÅæ na bhaujaÇgÅ kadÃcana ||Panc_3.18|| kurvan hi vaitasÅæ v­ttiæ prÃpnoti mahatÅæ Óriyam | bhujaÇga-v­ttim Ãpanno vadham arhati kevalam ||Panc_3.19|| kaurmaæ saÇkocam ÃsthÃya prahÃrÃn api mar«ayet | kÃle kÃle ca matimÃn utti«Âhet k­«ïa-sarpavat ||Panc_3.20|| Ãgataæ vigrahaæ vidvÃn upÃyai÷ praÓamaæ nayet | vijayasya hy anityatvÃd rabhasena na sampatet ||Panc_3.21|| balinà saha yoddhavyam iti nÃsti nidarÓanam | prativÃtaæ na hi ghana÷ kadÃcid upasarpati ||Panc_3.22|| Óatruïà na hi sandadhyÃt suÓli«ÂenÃpi sandhinà | sutaptam api pÃnÅyaæ Óamayaty eva pÃvakam ||Panc_3.23|| uktaæ ca- satya-dharma-vihÅnena na sandadhyÃt katha¤cana | sugandhito 'py asÃdhutvÃd acirÃd yÃti vikriyÃm ||Panc_3.24|| tasmÃt tena yoddhavyam iti me mati÷ | uktaæ ca yata÷- krÆro lubdho 'laso 'satya÷ pramÃdÅ bhÅrur asthira÷ | mƬho yodhÃvamantà ca sukhocchedyo bhaved ripu÷ ||Panc_3.25|| aparaæ tena parÃbhÆtà vayam | tad yadi sandhÃna-kÅrtanaæ kari«yÃmas tad bhÆyo 'tyantaæ kopaæ kari«yati | uktaæ ca- caturthopÃya-sÃdhye tu ripau sÃntvam apakriyà | svedyam Ãma-jvaraæ prÃj¤a÷ ko 'mbhasà pari«i¤cati ||Panc_3.26|| sÃmavÃdÃ÷ sakopasya Óatro÷ pratyuta dÅpikÃ÷ | prataptasyeva sahasà sarpi«as toya-bindava÷ ||Panc_3.27|| pramÃïÃbhyadhikasyÃpi mahat-sattvam adhi«Âhita÷ | padaæ mÆrdhni samÃdhatte kesarÅ matta-dantina÷ ||Panc_3.28|| utsÃha-Óakti-sampanno hanyÃc chatruæ laghur gurum | yathà kaïÂhÅravo nÃgaæ bhÃradvÃja÷ pracak«ate ||Panc_3.29|| mÃyayà Óatravo vadhyà avadhyÃ÷ syur balena ye | yathà strÅ-rÆpam ÃsthÃya hato bhÅmena kÅcaka÷ ||Panc_3.30|| tathà ca- m­tyor ivogra-daï¬asya rÃj¤o yÃnti vaÓaæ dvi«a÷ | sarvaæsahaæ tu manyante t­ïÃya ripavaÓ ca tam ||Panc_3.31|| na jÃtu Óamanaæ yasya tejas tejasvi-tejasÃm | v­thà jÃtena kiæ tena mÃtur yauvana-hÃriïà ||Panc_3.32|| yà lak«mÅr nÃnuliptÃÇgÅ vair-Óoïita-kuÇkumai÷ | kÃntÃpi manasa÷ prÅtiæ na sà dhatte manasvinÃm ||Panc_3.33|| ripu-raktena saæsiktà tat-strÅ-netrÃmbubhis tathà | na bhÆmir yasya bhÆpasya kà ÓlÃghà tasya jÅvite ||Panc_3.34|| balotkaÂena du«Âena maryÃdÃ-rahitena ca | na sandhi-vigrahau naiva vinà yÃnaæ praÓasyate ||Panc_3.35|| dvidhÃkÃraæ bhaved yÃnaæ bhavet prÃïÃrtha-rak«aïam | ekam anyaj jigÅ«oÓ ca yÃtrÃlak«aïam ucyate ||Panc_3.36|| kÃrttike vÃtha caitre và vijigÅ«o÷ praÓasyate | yÃnam utk­«Âa-vÅryasya Óatru-deÓe na cÃnyadà ||Panc_3.37|| avaskanda-pradÃnasya sarve kÃlÃ÷ prakÅrtitÃ÷ | vyasane vartamÃnasya ÓatrocchidrÃnvitasya ca ||Panc_3.38|| svasthÃnaæ sud­¬haæ k­tvà ÓÆraiÓ cÃtair mahÃbalai÷ | para-deÓaæ tato gacchet praïidhi-vyÃptam agrata÷ ||Panc_3.39|| aj¤ÃtavÅ-vadhÃsÃra-toya-Óasyo vrajet tu ya÷ | para-rëÂraæ na bhÆya÷ sa sva-rëÂram adhigacchati ||Panc_3.40|| tat te yuktaæ kartum apasaraïam | anyac ca- tan na yuktaæ prabho kartuæ dvitÅyaæ yÃnam eva ca | na vigraho na sandhÃnaæ balinà tena pÃpinà ||Panc_3.41|| aparaæ kÃraïÃpek«ayÃpasaraïaæ kriyate budhai÷ | uktaæ ca- yad apasarati me«a÷ kÃraïaæ tat prahartuæ m­ga-patir api kopÃt saÇkucaty utpati«ïu÷ | h­daya-nihita-bhÃvà gƬha-mantra-pracÃrÃ÷ kim api vigaïayanto buddhimanta÷ sahante ||Panc_3.42|| anyac ca- balavantaæ ripuæ d­«Âvà deÓa-tyÃgaæ karoti ya÷ | yudhi«Âhira ivÃpnoti punar jÅvan sa medinÅm ||Panc_3.43|| yudhyate'haÇk­tiæ k­tvà durbalo yo balÅyasà | sa tasya vächitaæ kuryÃd ÃtmanaÓ ca kula-k«ayam ||Panc_3.44|| tad balavatÃbhiyuktsyÃpasaraïa-samayo 'yaæ na sandher vigrahasya ca | evam anujÅvi-mantro 'pasaraïasya | atha tasya vacanam Ãkarïya prajÅvanam Ãha-bhadra ! tvam apy Ãtmano 'bhiprÃyaæ vada | so 'bravÅt-deva ! mama sandhi-vigraha-yÃnÃni trÅïy api na pratibhÃnti | viÓe«ataÓ cÃsanaæ pratibhÃti | uktaæ ca- nakra÷ sva-sthÃnam ÃsÃdya gajendram api kar«ati | sa eva pracyuta÷ sthÃnÃc chunÃpi paribhÆyate ||Panc_3.45|| tathÃ- abhiyukto balavatà ti«Âhan durge prayatnavÃn | tatrastha÷ suh­dÃhvÃnaæ kurvÅtÃtma-vimuktaye ||Panc_3.46|| yo ripor Ãgamaæ Órutvà bhaya-santrasta-mÃnasa÷ | sva-sthÃnaæ hi tyajet tatra na tu bhÆyo viÓec ca sa÷ ||Panc_3.47|| daæ«ÂrÃ-virahita÷ sarpo mada-hÅno yathà gaja÷ | sthÃna-hÅnas tathà rÃjà gamya÷ syÃt sarva-jantu«u ||Panc_3.48|| nija-sthÃna-sthito 'py eka÷ Óataæ yoddhuæ sahen nara÷ | ÓaktÃnÃm api ÓatrÆïÃæ tasmÃt sthÃnaæ na santyajet ||Panc_3.49|| tasmÃd durgaæ d­¬haæ k­tvà subhaÂÃsÃra-saæyutam | prÃkÃra-parikhÃ-yuktaæ ÓastrÃdibhir alaÇk­tam ||Panc_3.50|| ti«Âhen madhya-gato nityaæ yuddhÃya k­ta-niÓcaya÷ | jÅvan samprÃptsyati rÃjyaæ m­to và svargam e«yati ||Panc_3.51|| (yugmakam) anyac ca- balinÃpi na bÃdhyante laghavo 'py eka-saæÓrayÃ÷ | vipak«eïÃpi marutà yathaika-sthÃna-vÅrudhÃ÷ ||Panc_3.52|| mahÃn apy ekajo v­k«a÷ balavÃn suprati«Âhita÷ | prasahya iva vÃtena Óakyo dhar«ayituæ yata÷ ||Panc_3.53|| atha ye saæhatà v­k«Ã sarvata÷ suprati«ÂhitÃ÷ | te na raudrÃnilenÃpi hanyante hy eka-saæÓrayÃt ||Panc_3.54|| evaæ manu«yam apy ekaæ ÓauryeïÃpi samanvitam | Óakyaæ dvi«anto manyante hiæsanti ca tata÷ param ||Panc_3.55|| evaæ prajÅva-mantra÷ | idam Ãsana-saæj¤akam | etat samÃkarïya cira¤jÅvinaæ prÃha-bhadra ! tvam api svÃbhiprÃyaæ vada | so 'bravÅt-deva ! «Ã¬guïya-madhye mama saæÓraya÷ samyak pratibhÃti | tat tasyÃnu«ÂhÃnaæ kÃryam | uktaæ ca- asahÃya÷ samartho 'pi tejasvÅ kiæ kari«yati | nirvÃte jvalito vahni÷ svayam eva praÓÃmyati ||Panc_3.56|| saÇgati÷ ÓreyasÅ puæsÃæ sva-pak«e ca viÓe«ata÷ | tu«air api paribhra«Âà na prarohanti taï¬ulÃ÷ ||Panc_3.57|| tad atraiva sthitena tvayà kaÓcit samartha÷ samÃÓrayaïÅya÷, yo vipat-pratikÃraæ karoti | yadi punas tvaæ sva-sthÃnaæ tyaktvÃnyatra yÃsyasi | tat ko 'pi te vÃÇ-mÃtreïÃpi sahÃyatvaæ na kari«yati | uktaæ ca, yata÷- vanÃni dahato vahne÷ sakhÅ bhavati mÃruta÷ | sa eva dÅpa-nÃÓÃya k­Óe kasyÃsti sauh­dam ||Panc_3.58|| athavà naitad ekÃntaæ yad balinam ekaæ samÃÓrayet | laghÆnÃm api saæÓrayo rak«Ãyai eva bhavati | uktaæ ca, yata÷- saÇghÃtavÃn yathà veïur nivi¬air veïubhir v­ta÷ | na Óakyeta samucchettuæ durbalo 'pi yathà n­pa÷ ||Panc_3.59|| yadi punar uttama-saæÓrayo bhavati tat kim ucyate ? uktaæ ca- mahÃjanasya samparka÷ kasya nonnati-kÃraka÷ | padma-patra-sthitaæ toyaæ dhatte muktÃ-phala-Óriyam ||Panc_3.60|| tad evaæ saæÓrayaæ vinà na kaÓcit pratÅkÃro bhavati iti me'bhiprÃya÷ | evaæ cira¤jÅvi-mantra÷ | athaivam abhihite sa meghavarïo rÃjà cirantanaæ pit­-sacivaæ dÅrghÃyu«aæ sakala-nÅti-ÓÃstra-pÃraÇgataæ sthirajÅvi-nÃmÃnaæ praïamya provÃca-tÃta ! yad ete mayà p­«ÂÃ÷ sacivÃs tÃvad atra-sthitasyÃpi tava tat-parÅk«Ãrtham, yena tvaæ sakalaæ Órutvà yad ucitaæ tan me samÃdiÓasi | tad yady uktaæ bhavati tas samÃdeÓyam | sa Ãha-vatsa ! sarvair apy etair nÅti-ÓÃstrÃÓrayam uktaæ sacivai÷ | tad upayujyate sva-kÃlocitaæ sarvam eva | param e«a dvaidhÅbhÃvasya kÃla÷ | uktaæ ca- aviÓvÃsaæ sadà ti«Âhet sandhinà vigraheïa ca | dvaidhÅ-bhÃvaæ samÃÓritya pÃpe Óatrau balÅyasi ||Panc_3.61|| tac chatruæ viÓvÃsyÃviÓvastair lobhaæ darÓayadbhi÷ sukhenocchidyate ripu÷ | uktaæ ca- ucchedyam api vidvÃæso vardhayanty arim ekadà | gu¬ena vardhita÷ Óle«mà yato ni÷Óe«atÃæ vrajet ||Panc_3.62|| tathà ca- strÅïÃæ Óatro÷ kumitrasya païya-strÅïÃæ viÓe«ata÷ | yo bhaved eka-bhÃvo 'tra na sa jÅvati mÃnava÷ ||Panc_3.63|| k­tyaæ deva-dvijÃtÅnÃm ÃtmanaÓ ca guros tathà | eka-bhÃvena kartavyaæ Óe«aæ dvaidha-samÃÓritam ||Panc_3.64|| eko bhÃva÷ sadà Óasto yatÅnÃæ bhÃvitÃtmanÃm | ÓrÅ-lubdhÃnÃæ na lokÃnÃæ viÓe«eïa mahÅ-bhujÃm ||Panc_3.65|| tad dvaidhÅbhÃvaæ saæÓritasya tava sva-sthÃne vÃso bhavi«yati, lobhÃÓrayÃc ca Óatrum uccÃÂayi«yasi aparaæ-yadi ki¤cic chidraæ tasya paÓyasi, tad gatvà vyÃpÃdayi«yasi | meghavarïa Ãha-tÃta mayà so 'vidita saæÓraya÷ | tat kathaæ tasya chidraæ j¤ÃsyÃmi ? sthirajÅvy Ãha-vatsa ! na kevalaæ sthÃnaæ, chidrÃïy api tasya prakaÂÅkari«yÃmi praïadhibhi÷ | uktaæ ca- gÃvo gandhena paÓyanti vedai÷ paÓyanti vai dvijÃ÷ | cÃrai paÓyanti rÃjÃnaÓ cak«urbhyÃm itare janÃ÷ ||Panc_3.66|| uktaæ cÃtra vi«aye- yas tÅrthÃni nije pak«e para-pak«e viÓe«ata÷ | guptaiÓ cÃrair n­po vetti na sa durgatim ÃpnuyÃt ||Panc_3.67|| meghavarïa Ãha-tÃta, kÃni tÅrthÃny ucyante ? kati saÇkhyÃni ca ? kÅd­Óà guptacarÃ÷ ? tat sarvaæ nivedyatÃm iti | sa Ãha-atra vi«aye bhagavatà nÃradena yudhi«Âhira÷ prokta÷ | yac chatru-pak«e'«ÂÃdaÓa-tÅrthÃni, sva-pak«e pa¤cadaÓa | tribhis tribhir guptacarais tÃni j¤eyÃni | tair j¤Ãtai÷ sva-pak«a÷ para-pak«aÓ ca vaÓyo bhavati | uktaæ ca nÃradena yudhi«Âhiraæ prati- kaccid a«ÂadaÓÃny e«u sva-pak«e daÓa pa¤ca ca | tribhis tribhir avij¤Ãtair vetsi tÅrthÃni cÃrakai÷ ||Panc_3.68|| tÅrtha-ÓabdenÃyukta-karmÃbhidhÅyate | tad yadi te«Ãæ kutsitaæ bhavati tat svÃmino 'bhighÃtÃya, yadi pradhÃnaæ bhavati tad-v­ddhaye syÃd iti | tad yathÃ-mantrÅ, purohita÷, senÃpati÷, yuvarÃja÷, dauvÃrika÷, antarvÃsika÷, praÓÃsaka÷, samÃhart­-sannidhÃt­-prade«Â­-j¤ÃpakÃ÷, sÃdhanÃdhyak«a÷, gajÃdhyak«a÷, koÓÃdhyak«a÷, durgapÃla-karapÃla-sÅmÃpÃla-protkaÂa-bh­tyÃ÷ | e«Ãæ bhedena drÃg ripu÷ sÃdhyate | sva-pak«e ca devÅ, jananÅ, ka¤cukÅ, mÃlika÷, ÓayyÃ-pÃlaka÷, spaÓÃdhyak«a÷, sÃævatsarika÷, bhi«ag, tÃmbÆla-vÃhaka÷, ÃcÃrya÷, aÇga-rak«aka÷, sthÃna-cintaka÷, chatradhara÷, vilÃsinÅ | e«Ãæ vaira-dvÃreïa sva-pak«e vighÃta÷ | tathà ca- vaidya-sÃævatsarÃcÃryÃ÷ sva-pak«e'dhik­tÃÓ carÃ÷ | tathÃhi-tuï¬ikonmattÃ÷ sarvaæ jÃnanti Óatru«u ||Panc_3.69|| tathà ca- k­tvà k­tya-vidas tÅrthe«v anta÷ praïidhaya÷ padam | vidÃÇkurvantu mahatas talaæ vidvi«ad-ambhasa÷ ||Panc_3.70|| evaæ mantri-vÃkyam ÃkarïyÃtrÃntare meghavarïa Ãha-tÃta ! atha kiæ nimittam evaævidhaæ prÃïÃntikaæ sadaiva vÃyasolÆkÃnÃæ vairam ? sa Ãha-vatsa ! kadÃcid dhaæsa-Óuka-kokila-cÃtaka-ulÆka-mayÆra-kapÃta-pÃrÃvata-vi«kira-prabh­taya÷ sarve'pi pak«iïa÷ sametya sodvegaæ mantrayitum ÃrabdhÃ÷ | aho asmÃkaæ tÃvad vainateyo rÃjÃ, sa ca vÃsudeva-bhakto na kÃm api cintÃm asmÃkaæ karoti | tat kiæ tena v­thÃsvÃminà ? yo lubdhaka-pÃÓair nityaæ nibadhyamÃnÃnÃæ na rak«Ãæ vidhatte | uktaæ ca- yo na rak«ati vitrastÃn pŬyamÃnÃn parai÷ sadà | jantÆn pÃrthiva-rÆpeïa sa k­tÃnto na saæÓaya÷ ||Panc_3.71|| yadi na syÃn narapati÷ samyaÇ netÃ÷ tata÷ prajÃ÷ | akarïadhÃrà jaladhau viplaveteha naur iva ||Panc_3.72|| «a¬ imÃn puru«o jahyÃd bhinnÃæ nÃvam ivÃrïave | apravaktÃram ÃcÃryam anadhÅyÃnam ­tvijam ||Panc_3.73|| arak«itÃraæ rÃjÃnaæ bhÃryÃæ cÃpirya-vÃdinÅm | grÃma-kÃmaæ ca gopÃlaæ vana-kÃmaæ ca nÃpitam ||Panc_3.74|| (yugmam) tat, sa¤cityÃnya÷ kaÓcid rÃjà vihaÇgamÃnÃæ kriyatÃm iti | atha tair bhadrÃkÃram ulÆkam avalokya sarvair abhihitam-yad e«a ulÆko rÃjÃsmÃkaæ bhavi«yati, tad ÃnÅyantÃæ n­pÃbhi«eka-sambandhina÷ sambhÃrÃ÷ iti | atha sÃdhite vividha-tÅrthodake, praguïÅk­te'«Âottara-Óata-mÆlikÃ-saÇghÃte pradatte siæhÃsane, vartite saptadvÅpa-samudra-bhÆdhara-vicitre dharitrÅ-maï¬ale, prastÃrite vyÃghra-carmaïi ÃpÆrite«u hema-kumbhe«u dÅpe«u vÃdye«u ca sajjÅk­te«u darpaïÃdi«u mÃÇgalya-vastu«u, paÂhatsu vandi-mukhye«u, vedoccÃraïa-pare«u samudita-mukhe«u brÃhmaïe«u, gÅta-pare yuvati-jane, ÃnÅtÃyÃm agra-mahi«yÃæ k­kÃlikÃyÃm, ulÆko 'bhi«ekÃrthaæ yÃvat siæhÃsane upaviÓati tÃvat kuto 'pi vÃyasa÷ samÃyÃta÷ so 'cintayat-aho ! kim e«a sakala-pak«i-samÃgamo mahotsavaÓ ca ? atha te pak«iïas taæ d­«Âvà mitha÷ procu÷ | pak«iïÃæ madhye vÃyasaÓ catura÷ ÓrÆyate | uktaæ ca- narÃïÃæ nÃpito dhÆrta÷ pak«iïÃæ caiva vÃyasa÷ | daæ«ÂriïÃæ ca Ó­gÃlas tu Óvebhik«us tapasvinÃm ||Panc_3.75|| tad asyÃpi vacanaæ grÃhyam | uktaæ ca- bahudhà bahubhi÷ sÃrdhaæ cintitÃ÷ sunirÆpitÃ÷ | katha¤cin na vilÅyante vidvadbhiÓ cintità nayÃ÷ ||Panc_3.76|| atha vÃyasa÷ sametya tÃn Ãha-aho ! kiæ mahÃjana-samÃgamo 'yaæ parama-mahotsavaÓ ca | te procu÷-bho÷ ! nÃsti kaÓcid vihaÇgamÃnÃæ rÃjÃ, tad asyolÆkasya vihaÇga-rÃjyÃbhi«eko nirÆpitas ti«Âhati samasta-pak«ibhi÷ | tattvam api sva-mataæ dehi | prastÃve samÃgato 'si | athÃsau kÃko vihasyÃha-aho ! na yuktam etat | yan mayÆra-haæsa-kokila-cakravÃka-Óuka-kÃraï¬ava-hÃrÅta-sÃrasÃdi«u pak«i-pradhÃne«u vidyamÃne«u divÃndhasyÃsya karÃla-vaktrasyÃbhi«eka÷ kriyate | tatraitan mama matam | yata÷- vakra-nÃsaæ sujihmÃk«aæ krÆram apriya-darÓanam | akruddhasyed­Óaæ vaktraæ bhavet kruddhasya kÅd­Óam ||Panc_3.77|| svabhÃva-raudram atyugraæ krÆram apriya-vÃdinam | ulÆkaæ n­patiæ k­tvà kà na÷ siddhir bhavi«yati ||Panc_3.78|| aparaæ vainateye svÃmini sthite kim e«a divÃndha÷ kriyate rÃjà ? tad yadyapi guïavÃn bhavati, tathÃpy ekasmin svÃmini sthite nÃnyo bhÆpa÷ praÓasyate | eka eva hitÃrthÃya tejasvÅ pÃrthivo bhuva÷ | yugÃnta iva bhÃsvanto bahavo 'tra vipattaye ||Panc_3.79|| tat tasya nÃmnÃpi yÆyaæ pare«Ãm agamyà bhavi«yatha | uktaæ ca- gurÆïÃæ nÃma-mÃtre'pi g­hÅte svÃmi-sambhave | du«ÂÃnÃæ purata÷ k«emaæ tat-k«aïÃd eva jÃyate ||Panc_3.80|| tathà ca- vyapadeÓena mahatÃæ siddi÷ sa¤jÃyate parà | ÓaÓino vyapadeÓena vasanti ÓaÓakÃ÷ sukham ||Panc_3.81|| pak«iïa Æcu÷-katham etat ? sa Ãha- kathà 1 caturdanta-nÃma-mahÃ-gaja-kathà kasmiæÓcid vane caturdanto nÃma mahÃ-gajo yÆthÃdhipa÷ prativasati sma | tatra kadÃcin mahaty anÃv­«Âi÷ sa¤jÃtà prabhÆta-var«Ãïi yÃvat | tayà ta¬Ãga-hrada-palvala-sarÃæsi Óo«am upagatÃni | atha tai÷ samasta-gajai÷ sa gajarÃja÷ prokta÷-deva ! pipÃsÃkulà gaja-kalabhà m­ta-prÃyà apare m­tÃÓ ca | tad anvi«yatÃæ kaÓcij jalÃÓayo yatra jala-pÃnena svasthatÃæ vrajanti | tataÓ ciraæ dhyÃtvà tenÃbhihitam-asti mahÃ-hrado vivikte pradeÓe sthala-madhya-gata÷ pÃtÃla-gaÇgÃ-jalena sadaiva pÆrïa÷ | tat tatra gamyatÃæ iti | tathÃnu«Â÷ite pa¤carÃtram upasarpadbhi÷ samÃsÃditas tai÷ sa hrada÷ | tatra svecchayà jalam avagÃhyÃs tam anavelÃyÃæ ni«krÃntÃ÷ | tasya ca hradasya samantÃc chaÓaka-bilÃni asaÇkhyÃni sukomala-bhÆmau ti«Âhanti | tÃny api samastair api tair gajair itas tato bhramadbhi÷ paribhagnÃni | bahava÷ ÓaÓakÃ÷ bhagna-pÃda-Óiro-grÅvà vihitÃ÷ | kecin m­tÃ÷ kecij jÅva-Óe«Ã jÃtÃ÷ | atha gate tasmin gaja-yÆthe ÓaÓakÃ÷ sodvegà gajapÃda-k«uïïa-samÃvÃsÃ÷ kecid bhagna-pÃdÃ÷ | anye jarjarita-kalevarà rudhira-plutÃ÷ | anye hata-ÓiÓavo bëpa-pihita-locanÃ÷ sametya mitho mantraæ cakru÷-aho vina«Âà vayam | nityam evaitad gaja-yÆtham Ãgami«yati yato nÃnyatra jalam asti | tat sarve«Ãæ nÃÓo bhavi«yati | uktaæ ca- sp­Óann api gajo hanti jighrann api bhujaÇgama÷ | hasann api n­po hanti mÃnayann api durjana÷ ||Panc_3.82|| tac cintyatÃæ kaÓcid upÃya÷ | tatraika÷ provÃca-gamyatÃæ deÓa-tyÃgena | kim anyat ? uktaæ ca manunà vyÃsena ca- tyajed ekaæ kulasyÃrthe grÃmasyÃrthe kulaæ tyajet | grÃmaæ janapadasyÃrthe ÃtmÃrthe p­thivÅæ tyajet ||Panc_3.83|| k«emyÃæ Óasya-pradÃæ nityaæ paÓu-v­ddhi-karÅm api | parityajen n­po bhÆmim ÃtmÃrtham avicÃrayan ||Panc_3.84|| Ãpad-arthe dhanaæ rak«ed dÃrÃn rak«ed dhanair api | ÃtmÃnaæ satataæ rak«ed dÃrair api dhanair api ||Panc_3.85|| tataÓ cÃnye procu÷-bho÷ ! pit­-paitÃmahaæ sthÃnaæ na Óakyate sahasà tyaktum | tat kriyatÃæ te«Ãæ k­te kÃcid vibhÅ«ikà | yat katham api daivÃn na samÃyÃnti | uktaæ ca- nirvi«eïÃpi sarpeïa kartavyà mahatÅ phaÂà | vi«aæ bhavatu mà vÃstu phaÂÃÂopo bhayaÇkara÷ ||Panc_3.86|| athÃnye procu÷-yady evaæ tatas te«Ãæ mahad-vibhÅ«ikÃ-sthÃnam asti yena nÃgami«yanti | sà ca catura-dÆtÃyattà vibhÅ«ikà | yato vijayadatto nÃmÃsmat-svÃmÅ ÓaÓakaÓ candra-maï¬ale nivasati | tat pre«yatÃæ kaÓcin mithyÃ-dÆto yÆthÃdhipa-sakÃÓaæ yac candras tvÃm atra hrada Ãgacchantaæ ni«edhayati, yato 'smat-parigraho 'sya samantÃd vasati | evam abhihite Óraddheya-vacanÃt kadÃpi nivartate | athÃnye procu÷-yady evaæ tad asti lambakarïo nÃma ÓaÓaka÷ | sa ca vacana-racanÃ-caturo dÆta-karmaj¤a÷ | sa tatra pre«yatÃm iti | uktaæ ca- sÃkÃro ni÷sp­ho vÃgmÅ nÃnÃ-ÓÃstra-vicak«aïa÷ | para-cittÃvagantà ca rÃj¤o dÆta÷ sa i«yate ||Panc_3.87|| anyac ca- yo mÆrkhaæ laulya-sampannaæ rÃja-dvÃrikam Ãcaret | mithyÃ-vÃdaæ viÓe«eïa tasya kÃryaæ na sidhyati ||Panc_3.88|| tad anvi«yatÃæ yady asmÃd vyasanÃd ÃtmanÃæ sunirmukti÷ | athÃnye procu÷-aho yuktam etat | nÃnya÷ kaÓcid upÃyo 'smÃkaæ jÅvitasya | tathaiva kriyatÃm | atha lambakarïo gaja-yÆthÃdhipa-samÅpe nirÆpito gataÓ ca | tathÃnu«Âhite lambakarïo 'pi gaja-mÃrgam ÃsÃdyÃgamyaæ sthalam Ãruhya taæ gajam uvÃca-bho÷ bho÷ du«Âa-gaja ! kim evaæ lÅlayà ni÷ÓaÇkayÃtra candra-hrada Ãgacchasi ? tan nÃgantavyaæ nivartyatÃm iti | tad Ãkarïya vismita-manà gaja Ãha-bho÷ ! kas tvam ? sa Ãha-ahaæ lambakarïo nÃma ÓaÓakaÓ candra-maï¬ale vasÃmi | sÃmprataæ bhagavatà candramasà tava pÃrÓve prahito dÆta÷ | jÃnÃty eva bhavÃn | yathÃrtha-vÃdino dÆtasya na do«a÷ karaïÅya÷ | dÆta-mukhà hi rÃjÃna÷ sarva eva | uktaæ ca- udyate«v api Óastre«u bandhu-varga-vadhe«v api | puru«Ãïy api jalpanto vadhyà dÆtà na bhÆbhujà ||Panc_3.89|| tac chrutvà sa Ãha-bho÷ ÓaÓaka ! tat kathaya bhagavataÓ candramasa÷ sandeÓam | yena satvaraæ kriyate | sa Ãha-bhavatÃtÅta-divase yÆthena sahÃgacchatà prabhÆtÃ÷ ÓaÓakà nipÃtitÃ÷ | tat kiæ na vetti bhavÃn | yan mama parigraho 'yam | tad yadi jÅvitena te prayojanaæ tadà kenÃpi prayojanenÃpy atra hrade nÃgantavyam iti sandeÓa÷ | gaja Ãha-atha kva vartate bhagavÃn svÃmÅ candra÷ | sa Ãha-atra hrade sÃmprataæ ÓaÓakÃnÃæ bhavad-yÆtha-mathitÃnÃæ hata-Óe«ÃïÃæ samÃÓvÃsanÃya samÃyÃtas ti«Âhati | ahaæ punas tavÃntikaæ pre«ita÷ | gaja Ãha-yady evaæ tad darÓaya me taæ svÃminaæ yena praïamyÃnyatra gacchÃmi | ÓaÓaka Ãha-Ãgaccha mayà sahaikakÅ yena darÓayÃmi | tathÃnu«Âhite ÓaÓako niÓÃ-samaye taæ hrada-tÅre nÅtvà jala-madhye sthitaæ candra-bimbam adarÓayat | Ãha ca-bho÷ e«a na÷ svÃmÅ jala-madhye samÃdhisthas ti«Âhati tan-nibh­taæ praïamya vrajeti | no cet, samÃdhi-bhaÇga-bhayÃd bhÆyo 'pi prabhÆtaæ kopaæ kari«yati | atha gajo 'pi trasta-manÃs taæ praïamya punar gamanÃya prasthita÷ | ÓaÓakaÓ ca tad-dinÃd Ãrabhya sa-parivÃrÃ÷ sukhena sve«u sthÃne«u ti«Âhanti sma | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi vyapadeÓena mahatÃm iti | api ca- k«udram alasaæ kÃpuru«aæ vyasaninam ak­taj¤aæ jÅvita-kÃma÷ | p­«Âha-pralapana-ÓÅlaæ svÃmitve nÃbhiyojayet ||Panc_3.90|| tathà ca- k«udram arthapatiæ prÃpya nyÃyÃnve«aïa-tat-parau | ubhÃv api k«ayaæ prÃptau purà ÓaÓaka-pi¤jalau ||Panc_3.91|| te procu÷-katham etat ? sa Ãha- kathà 2 ÓaÓa-kapi¤jala-kathà kasmiæÓcid v­k«e purÃham avasam | tatrÃdhastÃt koÂare kapi¤jalo nÃma caÂaka÷ prativasati sma | atha sadaivÃstam anavelÃyÃm Ãgatayor dvayor aneka-subhëita-go«Âhyà devar«i-brahmar«i-rÃjar«i-purÃïa-carita-kÅrtanena ca paryaÂana-d­«ÂÃneka-kautÆhala-prakathanena ca parama-sukham anubhavato÷ kÃlo vrajati | atha kadÃcit kapi¤jala÷ prÃïa-yÃtrÃrtham anyaiÓ caÂakai÷ sahÃnyaæ pakva-ÓÃli-präaæ deÓaæ gata÷ | tato yÃvan niÓÃ-samaye'pi nÃyÃtas tÃvad ahaæ sodvega-manÃs tad-viprayoga-du÷khitaÓ cintitavÃn-aho kim adya kapi¤jalo nÃyÃta÷ | kiæ kenÃpi pÃÓena baddha÷ ? Ãho svit kenÃpi vyÃpÃdita÷ ? sarvathà yadi kuÓalo bhavati, yan mÃæ vinà na ti«Âhati | evaæ me cintayato bahÆny anyÃni vyatikrÃntÃni | tataÓ ca tatra koÂare kadÃcic chÅghrago nÃma ÓaÓako 'stam anavelÃyÃm Ãgatya pravi«Âa÷ | mayÃpi kapi¤jala-nirÃÓatvena na nivÃrita÷ | athÃnyasminn ahani kapi¤jala÷ ÓÃli-bhak«aïÃd atÅva pÅvara-tanu÷ svÃÓrayaæ sm­tvà bhÆyo 'py atraiva samÃyÃta÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- na tÃd­g jÃyate saukhyam api svarge ÓarÅriïÃm | dÃridrye'pi hi yÃd­k syÃt sva-deÓe sva-pure g­he ||Panc_3.92|| athÃsau koÂarÃntargataæ ÓaÓakaæ d­«Âvà sÃk«epam Ãha-bho÷ ÓaÓaka ! na tvayà sundaraæ k­taæ, yan mamÃvasatha-sthÃne pravi«Âo 'si | tac chÅghraæ ni«kramyatÃm | ÓaÓaka Ãha-na tavedaæ g­ham, kintu mamaiva | tat kiæ mithyà paru«Ãïi jalpasi ? uktaæ ca- vÃpÅ-kÆpa-ta¬ÃgÃnÃæ devÃlaya-kujanmanÃm | utsargÃt parata÷ svÃmyam api kartuæ na Óakyate ||Panc_3.93|| tathà ca- pratyak«aæ yasya yad bhuktaæ k«etrÃdyaæ daÓa vatsarÃn | tatra bhukti÷ pramÃïaæ syÃd na sÃk«Å nÃk«arÃïi và ||Panc_3.94|| mÃnu«ÃïÃm ayaæ nyÃyo munibhi÷ parikÅrtita÷ | tiraÓcÃæ ca vihaÇgÃnÃæ yÃvad eva samÃÓraya÷ ||Panc_3.95|| tan mamaitad g­ham, na taveti | kapi¤jala Ãha-bho÷ ! yadi sm­tiæ pramÃïÅkaro«i, tad Ãgaccha mayà saha yena sm­ti-pÃÂhakaæ p­«Âvà sa yasya dadÃti sa g­hïÃtu | tathÃnu«Âhite mayÃpi cintitaæ-kim atra bhavi«yati ? mayà dra«Âavyo 'yaæ nyÃya÷ | tata÷ kautukÃd aham api tÃv anuprasthita÷ | atrÃntare tÅk«ïadaæ«Âro nÃmÃraïya-mÃrjÃras tayor vivÃdaæ Órutvà mÃrgÃsannaæ nadÅ-taÂam ÃsÃdya k­ta-kuÓopagraho nimÅlita-nayana Ærdhva-bÃhur ardha-pÃda-sp­«Âa-bhÆmi÷ ÓrÅ-sÆryÃbhimukha imÃæ dharmopadeÓanÃm akarot-aho ! asÃro 'yaæ saæsÃra÷ | k«aïa-bhaÇgurÃ÷ prÃïÃ÷ | svapna-sad­Óa÷ priya-samÃgama÷ | indra-jÃlavat kuÂumba-parigraho 'yam | tad dharmaæ muktvà nÃnyà gatir asti | uktaæ ca- anityÃni ÓarÅrÃïi vibhavo naiva ÓÃÓvata÷ | nityaæ saænihito m­tyu÷ kartavyo dharma-saægraha÷ ||Panc_3.96|| yasya dharma-vihÅnÃni dinÃny ÃyÃnti yÃnti ca | sa lohakÃra-bhastreva Óvasann api na jÅvati ||Panc_3.97|| nÃcchÃdayati kaupÅnaæ na daæÓa-maÓakÃpaham | Óuna÷-puccham iva vyarthaæ pÃï¬ityaæ dharma-varjitam ||Panc_3.98|| anyac ca- pulÃkà iva dhÃnye«u pÆtikà iv pak«i«u | maÓakà iva martye«u ye«Ãæ dharmo na kÃraïam ||Panc_3.99|| Óreya÷ pu«pa-phalaæ v­k«Ãd dadhna÷ Óreyo gh­taæ sm­tam | Óreyas tailaæ ca puïyÃkÃc chreyÃn dharmas tu mÃnu«Ãt ||Panc_3.100|| s­«Âà mÆtra-purÅ«Ãrtham ÃhÃrÃya ca kevalam | dharma-hÅnÃ÷ parÃrthÃya puru«Ã÷ paÓavo yathà ||Panc_3.101|| sthairyaæ sarve«u k­tye«u Óaæsanti naya-paï¬itÃ÷ | bahv-antarÃya-yuktasya dharmasya tvarità gati÷ ||Panc_3.102|| saÇk«epÃt kathyate dharmo janÃ÷ kiæ vistareïa va÷ | paropakÃra÷ puïyÃya pÃpÃya para-pŬanam ||Panc_3.103|| ÓrÆyatÃæ dharma-sarvasvaæ Órutvà caivÃvadhÃryatÃm | Ãtmana÷ pratikÆlÃni pare«Ãæ na samÃcaret ||Panc_3.104|| atha tasya tÃæ dharmopadeÓanÃæ Órutvà ÓaÓaka Ãha-bho÷ bho÷ kapi¤jala ! e«a nadÅ-tÅre tapasvÅ dharma-vÃdÅ ti«Âhati | tad enaæ p­cchÃva÷ | kapi¤jala Ãha-nanu svabhÃvato 'yam asmÃkaæ Óatru-bhÆta÷ | tad dÆre sthitvà p­cchÃva÷ | kadÃcid asya vrata-vaikalyaæ sampadyeta | tato dÆrastho tÃv Æcatu÷-bhos tapasvin ! dharmopadeÓaka ! Ãvayor vivÃdo vartate | tad dharma-ÓÃstra-dvÃreïÃsmÃkaæ nirïayaæ kuru | yo hÅnavÃdÅ sa te bhak«ya iti | sa Ãha-bhadrau ! mà maivaæ vadatam | niv­tto 'haæ naraka-mÃrgÃd dhiæsÃ-karmaïa÷ | ahiæsaiva dharma-mÃrga÷ | uktaæ ca- ahiæsÃ-pÆrvako dharmo yasmÃt sarva-hite rata÷ | yÆkÃ-mat-kuïa-daæÓÃdÅæs tasmÃt tÃn api rak«ayet ||Panc_3.105|| hiæsakÃny api bhÆtÃni yo hiæsati sa nirgh­ïa÷ | sa yÃti narakaæ ghoraæ kiæ punar ya÷ ÓubhÃni ca ||Panc_3.106|| ete'pi ye yÃj¤ikà yaj¤a-karmaïi paÓÆn vyÃpÃdayanti, te mÆrkhÃ÷ | paramÃrthaæ Óruter na jÃnanti | tatra kilaitad uktam-ajayai«Âavyam | ajà vrÅhayas tÃvat sapta-vÃr«ikÃ÷ kathyante na puna÷ paÓu-viÓe«a÷ | uktaæ ca- v­k«ÃæÓ chittvà paÓÆn hatvà k­tvà rudhira-kardamam | yady evaæ gamyate svargaæ narakaæ kena gamyate ||Panc_3.107|| tan nÃhaæ bhak«ayÃmi | paraæ jaya-parÃjaya-nirïayaæ kari«yÃmi | kintv ahaæ v­ddho dÆrÃn na yathÃvac ch­ïomi | evaæ j¤Ãtvà mama samÅpa-vartino bhÆtvà mamÃgre nyÃyaæ vadataæ, yena vij¤Ãya, vivÃda-paramÃrthaæ vaco vadato me para-loka-bÃdhà na bhavati | uktaæ ca- mÃnÃd và yadi và lobhÃt krodhÃd và yadi và bhayÃt | yo nyÃyam anyathà brÆte sa yÃti narakaæ nara÷ ||Panc_3.108|| pa¤ca paÓv-an­te hanti daÓa hanti gavÃn­te | Óataæ kanyÃn­te hanti sahasraæ puru«Ãn­te ||Panc_3.109|| upavi«Âa÷ sabhÃ-madhye yo na vakti sphuÂaæ vaca÷ | tasmÃd dÆreïa sa tyÃjyo na yo và kÅrtayed ­tam ||Panc_3.110|| tasmÃd viÓrabdhau mama karïopÃntike sphuÂaæ nivedayatam | kiæ bahunÃ, tena k«udreïa tathà tau pÆrïaæ viÓvÃsitau yathà tasyotsaÇga-vartinau jÃtau | tataÓ ca tenÃpi sama-kÃlam evaika÷ pÃdÃntenÃkrÃnto 'nyo daæ«ÂrÃkrakacena ca tato gata-prÃïau bhak«itÃv iti | ato 'haæ bravÅmi-k«udram artha-patiæ prÃpya (91) iti | bhavanto 'py enaæ divÃndhaæ k«udram artha-patim ÃsÃdya rÃtry-andhÃ÷ santa÷ ÓaÓaka-pi¤jala-mÃrgeïa yÃsyanti | evaæ j¤Ãtvà yad ucitaæ tad vidheyam | atha tasya tad-vacanam Ãkarïya sÃdhv anenÃbhihitam ity uktÃ, bhÆyo 'pi pÃrthivÃthaæ sametya mantrayi«yÃmahe iti bruvÃïÃ÷ sarve pak«iïo yathÃbhimataæ jagmu÷ | kevalam avaÓi«Âo bhadrÃsanopavi«Âo 'bhi«ekÃbhimukho divÃndha÷ k­kÃlikayà sahÃste | Ãha ca-ka÷ ko 'tra bho÷ ! kim adyÃpi na kriyate mamÃbhi«eka÷ ? iti Órutvà k­kÃlikayÃbhihitam-bhadra ! kuto 'yaæ vighnas te kÃkena ? gatÃÓ ca sarve'pi vihagà yathepsitÃsu dik«u kevalam eko 'yaæ vÃyaso 'vaÓi«Âas ti«Âhati kenÃpi kÃraïena | tat tvaritam utti«Âha, yena tvÃæ svÃÓrayaæ prÃpayÃmi | tac chrutvà sa-vi«Ãdam ulÆko vÃyasam Ãha-bho bho du«ÂÃtman ! kiæ mayà te'pak­taæ yad rÃjyÃbhi«eko me vighnita÷ ? tad adya-prabh­ti sÃnvayam Ãvayor vairaæ sa¤jÃtam | uktaæ ca- rohate sÃyakair viddhaæ chinnaæ rohati cÃsinà | vaco duruktaæ bÅbhatsaæ na prarohati vÃk-k«atam ||Panc_3.111|| ity evam abhidhÃya k­kÃlikayà saha svÃÓramaæ gata÷ | atha bhaya-vyÃkulo vÃyaso vyacintayat-aho ! akÃraïaæ vairam ÃsÃditaæ mayà | kim idaæ vyÃh­tam ? uktaæ ca- adeÓa-kÃlaj¤am anÃyati-k«amaæ yad apriyaæ lÃghava-kÃri cÃtmana÷ | yo 'trÃbravÅt kÃraïa-varjitaæ vaco na tad vaca÷ syÃd vi«am eva tad bhavet ||Panc_3.112|| balopapanno 'pi hi buddhimÃn nara÷ pare nayen na svayam eva vairitÃm | bhi«aÇ mamÃstÅti vicintya bhak«ayed akÃraïÃt ko hi vicak«aïo vi«am ||Panc_3.113|| parivÃda÷ pari«adi na katha¤cit paï¬itena vaktavya÷ | satyam api tan na vÃcyaæ yad uktam asukhÃvahaæ bhavati ||Panc_3.114|| suh­dbhir Ãptair asak­d-vicÃritaæ svayaæ hi buddhyà pravicÃritÃÓrayam | karoti kÃryaæ khalu ya÷ sa buddhimÃn sa eva lak«myà yaÓasÃæ ca bhÃjanam ||Panc_3.115|| evaæ vicintya kÃko 'pi prayÃta÷ | tadÃ-prabh­ty asmÃbhi÷ saha kauÓikÃnÃm anvayÃ-gataæ vairam asti | meghavarïa Ãha-tÃta ! evaæ gate'smÃbhi÷ kiæ kriyate ? sa Ãha-vatsa ! evaæ gate'pi «Ã¬guïyÃd apara÷ sthÆlo 'bhiprÃyo 'sti | tam aÇgÅk­tya svayam evÃhaæ tad-vijayÃya yÃsyÃmi | ripÆn va¤cayitvà vadhi«yÃmi | uktaæ ca- bahu-buddhi-samÃyuktÃ÷ suvij¤Ãnà balotkaÂÃn | Óaktà va¤cayituæ dhÆrtà brÃhmaïaæ chÃgalad iva ||Panc_3.116|| meghavarïa Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 3 mitra-Óarma-brÃhmaïa-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne mitraÓarmà nÃma brÃhmaïa÷ k­tÃgnihotra-parigraha÷ prativasati sma | tena kadÃcin mÃgha-mÃse saumyÃnile pravÃti, meghÃcchÃdite gagane mandaæ mandaæ pravar«ati parjanye, paÓu-prÃrthanÃrthaæ ki¤cid grÃmÃntaraæ gatvÃ, kaÓcid yajamÃno yÃcita÷-bho yajamÃna ! ÃgÃminyÃm amÃvÃsyÃyÃm ahaæ yak«yÃmi yaj¤am | tad dehi me paÓum ekam | atha tena yasya ÓÃstrokta÷ pÅvara-tanu÷ paÓu÷ pradatta÷ | so 'pi taæ samartham itaÓ cetaÓ ca gacchantaæ vij¤Ãya skandhe k­tvà satvaraæ sva-purÃbhimukha÷ pratasthe | atha tasya gacchato mÃrge trayo dhÆrtÃ÷ k«ut-k«Ãma-kaïÂhÃ÷ saæmukhà babhÆvu÷ | taiÓ ca tÃd­Óaæ pÅvara-tanuæ skandha ÃrƬham Ãlokya, mitho 'bhihitaæ-aho ! asya paÓor bhak«aïÃd adyatanÅyo hima-pÃto vyarthatÃæ nÅyate | tad enaæ va¤cayitvà paÓum ÃdÃya ÓÅta-trÃïaæ kurma÷ | atha te«Ãm ekatamo veÓa-parivartanaæ vidhÃya saæmukho bhÆtvÃpamÃrgeïa tam ÃhitÃgnim Æce-bho bho÷ ! bÃlÃgnihotrin ! kim evaæ jana-viruddhaæ hÃsya-kÃryam anu«ÂhÅyate ? yad e«a sÃrameyo 'pavitra÷ skandhÃdhirƬho nÅyate | uktaæ ca yata÷ | ÓvÃna-kukkuÂa-cÃï¬ÃlÃ÷ sama-sparÓÃ÷ prakÅrtitÃ÷ | rÃsabho«Ârau viÓe«eïa tasmÃt tÃn naiva saæsp­Óet ||Panc_3.117|| tataÓ ca tena kopÃbhibhÆtenÃbhihitam-aho ! kim andho bhavÃn ? yat paÓuæ sÃrameyatvena pratipÃdayasi ? so 'bravÅt-brahman ! kopas tvayà na kÃrya÷ | yathecchaæ gamyatÃm | atha yÃvat ki¤cid adhvano 'ntaraæ gacchati, tÃvad dvitÅyo dhÆrta÷ sammukham abhyupetya tam uvÃca-bho÷ brahman ! ka«Âaæ ka«Âam ! yadyapi vallabho 'yaæ te m­ta-vatsas tathÃpi skandham Ãropayitum ayuktam | uktaæ ca yata÷- tirya¤caæ mÃnu«aæ vÃpi yo m­taæ saæsp­Óet kudhÅ÷ | pa¤ca-gavyena Óuddhi÷ syÃt tasya cÃndrÃyaïena và ||Panc_3.118|| athÃsau sa-kopam idam Ãha-bho÷ ! kim andho bhavÃn ? yat paÓuæ m­ta-vatsaæ vadati | so 'bravÅt-bhagavan ! mà kopaæ kuru | aj¤ÃnÃn mayÃbhihitam | tat tvam Ãtma-ruciæ samÃcara iti | atha yÃvat stokaæ vanÃntaraæ gacchati tÃvat t­tÅyo 'nya-veÓa-dhÃrÅ dhÆrta÷ sammukha÷ samupetya tam uvÃca-bho÷ ! ayuktam etat, yad rÃsabhaæ skandhÃdhirƬhaæ nayasi | tat tyajyatÃm e«a÷ | uktaæ ca- ya÷ sp­Óed rÃsabhaæ martyo j¤ÃnÃd aj¤Ãnato 'pi và | sa-cailaæ snÃnam uddi«Âaæ tasya pÃpa-praÓÃntaye ||Panc_3.119|| tat tyajainaæ yÃvad anya÷ kaÓcin na paÓyati | athÃsau taæ paÓuæ rÃsabhaæ manyamÃno bhayÃd bhÆmau prak«ipya sva-g­ham uddiÓya palÃyituæ prÃrabdha÷ | tatas te'pi trayo militvà paÓum ÃdÃya yathecchaæ bhak«itum ÃrabdhÃ÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-bahu-buddhi-samÃyuktÃ÷ (116) iti | athavà sÃdhv idam ucyate- abhinava-sevaka-vinayai÷ prÃghuïakoktair vilÃsinÅr uditai÷ | dhÆrta-jana-vacana-nikarair iha kaÓcid ava¤cito nÃsti ||Panc_3.120|| kiæ ca-durbalair api bahubhi÷ saha virodho na yukta÷ | uktaæ ca- bahavo na viroddhavyà durjayà hi mahÃjanÃ÷ | sphurantam api nÃgendraæ bhak«ayanti pipÅlikÃ÷ ||Panc_3.121|| meghavarïa Ãha-katham etat ? sthirajÅvÅ kathayati- kathà 4 atidarpa-nÃma-sarpa-kathà asti kasmiæÓcid valmÅke mahÃ-kÃya÷ k­«ïa-sarpo 'tidarpo nÃma | sa kadÃcid vilÃnusÃri-mÃrgam uts­jyÃnyena laghu-dvÃreïa ni«kramitum Ãrabdha÷ | ni«krÃmataÓ ca tasya mahÃ-kÃyatvÃd daiva-vaÓatayà laghu-vivaratvÃc ca ÓarÅre vraïa÷ samutpanna÷ | atha vraïa-Óoïita-gandhÃnusÃriïÅbhi÷ pipÅlikÃbhi÷ sarvato vyÃpto vyÃkulÅk­taÓ ca | kati vyÃpÃdayati kati và tìayati ? atha prabhÆtatvÃd vistÃrita-bahu-vraïa÷ k«ata-sarvÃÇgo 'tidarpa÷ pa¤catvam upÃgata÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-bahavo na viroddhavyà (121) iti | tad atrÃsti me ki¤cid vaktavyam eva | tad avadhÃrya yathoktam anu«ÂhÅyatÃm | meghavarïa Ãha-tat samÃdeÓaya | tavÃdeÓo nÃnyathà kartavya÷ | sthirajÅvÅ prÃha-vatsa ! samÃkarïaya tarhi | sÃmÃdÅn atikramya yo mayà pa¤cama upÃyo nirÆpita÷ | tan mÃæ vipak«a-bhÆtaæ k­tvÃni ni«Âhura-vacanair nirbhartsya | yathà vipak«a-praïidhÅnÃæ pratyayo bhavati, tathà samÃh­ta-rudhirair ÃlipyÃsyaiva nyagrodhasyÃdhastÃt prak«ipya mÃæ gamyatÃæ parvatam ­«yamÆkaæ prati | tatra sa-parivÃras ti«Âha, yÃvad ahaæ samastÃn sapatnÃn supraïÅtena vidhinà viÓvÃsyÃbhimukhÃn k­tvà k­tÃrtho j¤Ãta-durga-madhyo divase tÃn andhatÃæ prÃptÃæs tvÃæ nÅtvà vyÃpÃdayÃmi | j¤Ãtaæ mayà samyak nÃnyathÃsmÃkaæ siddhir asti | yato durgam etad apasÃra-rahitaæ kevalaæ vadhÃya bhavi«yati | uktaæ ca- apasÃra-samÃyuktaæ na yaj¤air durgam ucyate | apasÃra-parityaktaæ durga-vyÃjena bandhanam ||Panc_3.122|| na ca tvayà mad-arthaæ k­pà kÃryà | uktaæ ca- api prÃïa-samÃn i«ÂÃn pÃlitÃn lÃlitÃn api | bh­tyÃn yuddhe samutpanne paÓyec chu«kam ivendhanam ||Panc_3.123|| tathà ca- prÃïavad rak«ayed bh­tyÃn svakÃyam iva po«ayet | sadaika-divasasyÃrthe yatra syÃd ripu-saÇgama÷ ||Panc_3.124|| tat tvayÃhaæ nÃtra vi«aye prati«edhanÅya÷ | ity uktvà tena saha Óu«ka-kalahaæ kartum Ãrabdha÷ | athÃnye tasya bh­tyÃ÷ sthirajÅvinam ucch­Çkhala-vacanair jalpantam avalokya tasya vadhÃyodyatà meghavarïenÃbhihitÃ÷-aho ! nivartadhvaæ yÆyam | aham evÃsya Óatru-pak«apÃtino durÃtmana÷ svayaæ nigrahaæ kari«yÃæi | ity abhidhÃya tasyopari samÃruhya, laghubhiÓ ca¤cu-prahÃrais taæ nihatyÃh­ta-rudhireïa plÃvayitvà tad-upadi«Âam ­«yamÆka-parvataæ sa-parivÃro gata÷ | etasminn antare k­kÃlikayà dvi«at-praïidhÅ-bhÆtayà tat sarvaæ tad-amÃtya-vyasanaæ kvacit pracalita÷ sa-parivÃra iti | atholÆkÃdhipas tad ÃkarïyÃstam anavelÃyÃæ sÃmÃtya÷ sa-parijano vÃyasa-vadhÃrthaæ pracalita÷ | prÃha ca-tvaryatÃæ tvaryatÃæ bhÅta÷ Óatru÷ palÃyana-para÷ puïyair labhyate | uktaæ ca- Óatro÷ pracalane chidram ekam anyaæ ca saæÓrayam | kurvÃïo jÃyate vaÓyo vyagratve rÃja-sevinÃm ||Panc_3.125|| evaæ bruvÃïa÷ samantÃn nyagrodha-pÃdapam adha÷ parive«Âya vyavasthita÷ | yÃvan na kaÓcid vÃyaso d­Óyate, tÃvac chÃkhÃgram adhirƬho h­«Âa-manà vandibhir abhi«ÂÆyamÃno 'rimardanas tÃn parijanÃn provÃca-aho ! j¤ÃyatÃæ te«Ãæ mÃrga÷ | katamena mÃrgeïa prana«ÂÃ÷ kÃkÃ÷ ? tad yÃvan na durgaæ samÃÓrayanti, tÃvad eva p­«Âhato gatvà vyÃpÃdyà bhavanti | uktaæ ca- v­ttim apy ÃÓrita÷ Óatrur avadhya÷ syÃj jigÅ«uïà | kiæ puna÷ saæÓrito durgaæ sÃmagryà parayà yutam ||Panc_3.126|| athaitasmin prastÃve sthirajÅvÅ cintayÃmÃsa-yad ete'smac chatravo 'nulabdhÃsmad-v­ttÃntà yathÃgatam eva yÃnti tato mayà na ki¤cit k­taæ bhavati | uktaæ ca- anÃrambho hi kÃryÃïÃæ prathamaæ buddhi-lak«aïam | ÃrabdhasyÃnta-gamanaæ dvitÅyaæ buddhi-lak«aïam ||Panc_3.127|| tad varam anÃrambho na cÃrambha-vighÃta÷ | tad aham etÃn Óabdaæ saæÓrÃvya ÃtmÃnaæ darÓayÃmi iti vicÃrya mandaæ mandaæ Óabdam akarot | tac chrutvà te sakalà apy ulÆkÃs tad-vadhÃya prajagmu÷ | atha tenoktaæ-aho ! ahaæ sthirajÅvÅ nÃma meghavarïasya mantrÅ | meghavarïenaived­ÓÅm avasthÃæ nÅta÷ | tan nivedayatÃtma-svÃmine | tena saha bahu vaktavyam asti | atha tair nivedita÷ sa ulÆka-rÃjo vismayÃvi«Âas tat-k«aïÃt tasya sakÃÓaæ gatvà provÃca-bho÷ bho÷ ! kim etÃæ daÓÃæ gatas tvam, tat kathyatÃm | sthirajÅvÅ prÃha-deva ! ÓrÆyatÃæ tad-avasthÃ-kÃraïam | atÅta-dine sa durÃtmà meghavarïo yu«mad-vyÃpÃdita-prabhÆta-vÃyasÃnÃæ pŬayà yu«mÃkam upari kopa-Óoka-grasto yuddhÃrthaæ pracalita ÃsÅt | tato mayÃbhihitaæ-svÃmin ! na yuktaæ bhavatas tad-upari gantum | balavanta ete, bala-hÅnÃÓ ca vayam | uktaæ ca- balÅyasà hÅna-balo virodhaæ na bhÆti-kÃmo manasÃpi vächet | na vadhyate vetasa-v­ttir atra vyaktaæ praïÃÓo 'sti pataÇga-v­tte÷ ||Panc_3.128|| tat tasyoÃyana-pradÃnena sandhir eva yukta÷ | uktaæ ca- balavantaæ ripuæ d­«Âvà sarvasvam api buddhimÃn | dattvà hi rak«ayet prÃïÃn rak«itais tair dhanaæ puna÷ ||Panc_3.129|| tac chrutvà durjana-kopitena tvat-pak«a-pÃtinaæ mÃm ÃÓaÇkamÃnenemÃæ daÓÃæ nÅta÷ | tat tava pÃdau sÃmprataæ me Óaraïaæ | kiæ bahunà vij¤aptena ? yÃvad ahaæ pracalituæ Óaknomi tÃvat tvÃæ tasyÃvÃsaæ nÅtvà sarva-vÃyasa-k«ayaæ vidhÃsyÃmi iti | athÃrimardanas tad Ãkarïya pit­-pitÃmaha-kramÃgata-mantribhi÷ sÃrdhaæ mantrayÃæcakre | tasya ca pa¤ca mantriïa÷ | tad yathÃ-raktÃk«a÷, krÆrÃk«a÷, dÅptÃk«a÷, vakranÃsa÷, prÃkÃrakarïaÓ ceti | tatrÃdau raktÃk«am ap­cchat-bhadra ! e«a tÃvat tasya ripor mantrÅ mama hasta-gata÷ | tat kiæ kriyatÃm ? iti | raktÃk«a Ãha-deva ! kim atra cintyate ? avicÃritam ayaæ hantavya÷, yata÷- hÅna÷ Óatrur nihantavyo yÃvan na balavÃn bhavet | prÃpta-sva-pauru«a-bala÷ paÓcÃd bhavati durjaya÷ ||Panc_3.130|| kiæ ca svayam upÃgatà ÓrÅs tyajyamÃnà ÓapatÅti loke pravÃda÷ | uktaæ ca- kÃlo hi sak­d abhyeti yan naraæ kÃla-kÃÇk«iïam | durlabha÷ sa punas tena kÃla-karmÃcikÅr«atà ||Panc_3.131|| ÓrÆyate ca yathÃ- kaÓcit k«udra-samÃcÃra÷ prÃïinÃæ kÃla-sannibha÷ | vicacÃra mahÃraïye ghora÷ Óuni-lubdhaka÷ ||Panc_3.132|| arimardana÷ prÃha-katham etat ? raktÃk«a÷ kathayati- kathà 5 brÃhmaïa-sarpa-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne haridatto nÃma brÃhmaïa÷ | tasya ca k­«iæ kurvata÷ sadaiva ni«phala÷ kÃlo 'tivartate | athaikasmin divase sa brÃhmaïa u«ïa-kÃlÃvasÃne gharmÃrta÷ sva-k«etra-madhye v­k«a-cchÃyÃyÃæ prasupto 'natidÆre valmÅkopari prasÃritaæ b­hat-phaÂÃ-yuktaæ bhÅ«aïaæ bhujaÇgaæ d­«Âvà cintayÃmÃsa-nÆnam e«Ã k«etra-devatà mayà kadÃcid api na pÆjità | tenedaæ me k­«i-karma viphalÅbhavati | tad asyà ahaæ pÆjÃm adya kari«yÃmi | ity avadhÃrya kuto 'pi k«Åraæ yÃcitvà ÓarÃve nik«ipya valmÅkÃntikam upagatyovÃca-bho÷ k«etra-pÃla ! mayaitvÃvantaæ kÃlaæ na j¤Ãtaæ yat tvam atra vasasi | tena pÆjà na k­tà | tat sÃmprataæ k«amasveti | evam uktvà dugdhaæ ca nivedya g­hÃbhimukhaæ prÃyÃt | atha prÃtar yÃvad Ãgatya paÓyati, tÃvad dÅnÃram ekaæ ÓarÃve d­«ÂavÃn | evaæ ca pratidinam ekÃkÅ samÃgatya tasmai k«Åraæ dadÃti, ekaikaæ ca dÅnÃraæ g­hïÃti | athaikasmin divase k«Åra-nayanÃya putraæ nirÆpya brÃhmaïo grÃmÃntaraæ jagÃma | putro 'pi k«Åraæ tatra nÅtvà saæsthÃpya ca punar g­haæ samÃyÃta÷ | dinÃntare tatra gatvà dÅnÃrakaæ d­«Âvà g­hÅtvà ca cintitavÃn-nÆnaæ sauvarïa-dÅnÃra-pÆrïo valmÅka÷ | tad enaæ hatvà sarvam eka-vÃraæ grahÅ«yÃmi ity evaæ sampradhÃryÃnyedyu÷ k«Åraæ dadatà brÃhmaïa-putreïa sarpo lagu¬ena tìita÷ | tata÷ katham api daiva-vaÓÃd amukta-jÅvit eva ro«Ãt tam eva tÅvra-vi«ada-Óanais tathÃdaÓat, yathà sadya÷ pa¤catvam upÃgata÷ | svajanaiÓ ca nÃtidÆre k«etrasya këÂha-sa¤cayai÷ saæsk­ta÷ | atha dvitÅya-dine tasya pità samÃyÃta÷ | svajanebhya÷ suta-vinÃÓa-kÃraïaæ Órutvà tathaiva samarthitavÃn | abravÅc ca- bhÆtÃn yo nÃnug­hïÃti hy Ãtmana÷ ÓaraïÃgatÃn | bhÆtÃrthÃs tasya naÓyanti haæsÃ÷ padma-vane yathà ||Panc_3.133|| puru«air uktaæ-katham etat ? brÃhmaïa÷ kathayati- kathà 6 haima-haæsa-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne citraratho nÃma rÃjà | tasya yodhai÷ surak«yamÃïaæ padmasaro nÃma saras ti«Âhati tatra ca prabhÆtà jÃmbÆnada-mayà haæsÃs ti«Âhanti | «aïmÃse «aïmÃse piccham ekaikaæ parityajanti | atha tatra sarasi sauvarïo b­hat-pak«Å samÃyÃta÷ | taiÓ cokta÷-asmÃkaæ madhye tvayà na vastavyam | yena kÃraïenÃsmÃbhi÷ «aïmÃsÃnte picchaikaika-dÃnaæ k­tvà g­hÅtam etat sara÷ | evaæ ca kiæ bahunÃ, parasparaæ dvaidham utpannam | sa ca rÃj¤a÷ Óaraïaæ gato 'bravÅt-deva ! ete pak«iïa evaæ vadanti, yad asmÃkaæ rÃjà kiæ kari«yati ? na kasyÃpy ÃvÃsaæ dadma÷ | mayà coktaæ-na Óobhanaæ yu«mÃbhir abhihitam | ahaæ gatvà rÃj¤e nivedayi«yÃmi | evaæ sthite deva÷ pramÃïam | tato rÃjà bh­tyÃn abravÅt-bho bho÷ gacchata | sarvÃn pak«iïo gatÃsÆn k­tvà ÓÅghram Ãnayata | rÃjÃdeÓÃnantaram eva pracelus te | atha lagu¬a-hastÃn rÃja-puru«Ãn d­«Âvà tatraikena pak«iïà v­ddhenoktam-bho÷ svajanÃ÷ ! na Óobhanam Ãpatitam | tata÷ sarvair eka-matÅ-bhÆyotpatitavyam | taiÓ ca tathÃnu«Âhitam | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-bhÆtÃn yo nÃnug­hïÃti (133) iti | ity uktvà punar api brÃhmaïa÷ pratyÆ«e k«Åraæ g­hÅtvà tatra gatvà tÃra-svareïa sarpam astaut | tadà sarpaÓ ciraæ valmÅka-dvÃrÃntar-lÅna eva brÃhmaïaæ pratyuvÃca-tvaæ lobhÃd atrÃgata÷ putra-Óokam api vihÃya | ata÷ paraæ tava mama ca prÅtir nocità | tava putreïa yauvanonmÃdenÃhaæ tìito mayà sa d­«Âa÷ | kathaæ mayà lagu¬a-prahÃro vismartavya÷ | tvayà ca putra-Óoka-du÷khaæ kathaæ vismartavyam iti punar uktvà vivarÃntar-gata÷ | brÃhmaïaÓ ca maïiæ g­hÅtvà putra-buddhiæ nindan sva-g­ham Ãgata÷ | ato 'haæ bravÅmi-citikÃæ dÅpitÃæ paÓya iti | tad asmin hate'yatnÃd eva rÃjyam akaïÂakaæ bhavato bhavati | tasyaitad-vacanaæ Órutvà krÆrÃk«aæ papraccha-bhadra ! tvaæ tu kiæ manyase ? so 'bravÅt-deva ! nirdayam etad yad anenÃbhihitam | yat kÃraïaæ ÓaraïÃgato na vadhyate su«Âhu | khalv idam ÃkhyÃnam- ÓrÆyate hi kapotena Óatru÷ Óaraïam Ãgata÷ | pÆjitaÓ ca yathÃ-nyÃyaæ svaiÓ ca mÃæsair nimantrita÷ ||Panc_3.134|| arimardano 'bravÅt-katham etat ? krÆrÃk«a÷ kathayati- kathà 7 kapota-lubdhaka-kathà kaÓcid k«udra-samÃcÃra÷ prÃïinÃæ kÃla-sannibha÷ | vicacÃra mahÃraïye ghora÷ Óakuni-lubdhaka÷ ||Panc_3.135|| naiva kaÓcit suh­t tasya na sambandhÅ na bÃndhava÷ | sa tai÷ sarvai÷ parityaktas tena raudreïa karmaïà ||Panc_3.136|| athavÃ- ye n­Óaæsà durÃtmana÷ prÃïinÃæ prÃïa-nÃÓakÃ÷ | udvejanÅyà bhÆtÃnÃæ vyÃlà iva bhavanti te ||Panc_3.137|| sa pa¤jarakam ÃdÃya pÃÓaæ ca lagu¬aæ tathà | nityam eva vanaæ yÃti sarva-prÃïi-vihiæsaka÷ ||Panc_3.138|| anyedyur bhramatas tasya vane kÃpi kapotikà | jÃtà hasta-gatà tÃæ sa prÃk«ipat pa¤jcarÃntare ||Panc_3.139|| atha k­«ïà diÓa÷ sarvà vanasthasyÃbhavan ghanai÷ vÃta-v­«ÂiÓ ca mahato k«aya-kÃla ivÃbhavat ||Panc_3.140|| tata÷ sa trasta-h­daya÷ kampamÃno muhur muhu÷ | anve«ayan paritrÃïam ÃsasÃda vanaspatim ||Panc_3.141|| muhÆrtaæ paÓyate yÃvad viyad vimala-tÃrakam | prÃpya v­k«aæ vadaty evaæ yo 'tra ti«Âhati kaÓcana ||Panc_3.142|| tasyÃhaæ Óaraïaæ prÃpta÷ sa paritrÃtu mÃm iti | ÓÅtena bhidyamÃnaæ ca k«udhayà gata-cetanam ||Panc_3.143|| atha tasya taro÷ skandhe kapota÷ suciro«ita÷ | bhÃryÃ-virahitas ti«Âhan vilalÃpa sudu÷khita÷ ||Panc_3.144|| vÃta-var«o mahÃn ÃsÅn na cÃgacchati me priyà | tayà virahitaæ hy etac chÆnyam adya g­haæ mama ||Panc_3.145|| pativratà pati-prÃïà patyu÷ priya-hite ratà | yasya syÃd Åd­ÓÅ bhÃryà dhanya÷ sa puru«o bhuvi ||Panc_3.146|| na g­haæ g­ham ity Ãhur g­hiïÅ g­ham ucyate | g­haæ tu g­hiïÅ-hÅnam araïya-sad­Óaæ matam ||Panc_3.147|| pa¤jara-sthà tata÷ Órutvà bhartur du÷khÃnvitaæ vaca÷ | kapotikà susantu«Âà vÃkyaæ cedam athÃha sà ||Panc_3.148|| na sà strÅty abhimantavyà yasyÃæ bhartà na tu«yati | tu«Âe bhartari nÃrÅïÃæ tu«ÂÃ÷ syu÷ sarva-devatÃ÷ ||Panc_3.149|| dÃvÃgninà vidagdheva sa-pu«pa-stavakà latà | bhasmÅbhavatu sà nÃrÅ yasyÃæ bhartà na tu«yati ||Panc_3.150|| mitaæ dadÃti hi pità mitaæ bhrÃtà mitaæ suta÷ | amitasya hi dÃtÃraæ bhartÃraæ kà na pÆjayet ||Panc_3.151|| punaÓ cÃbravÅt- Ó­ïu«vÃvahita÷ kÃnta yat te vak«yÃmy ahaæ hitam | prÃïair api tvayà nityaæ saærak«ya÷ ÓaraïÃgata÷ ||Panc_3.152|| e«a ÓÃkunika÷ Óete tavÃvÃsaæ samÃÓrita÷ | ÓÅtÃrtaÓ ca k«udhÃrtaÓ ca pÆjÃm asmai samÃcara ||Panc_3.153|| ÓrÆyate ca- ya÷ sÃyam atithiæ prÃptaæ yathÃ-Óakti na pÆjayet | tasyÃsau du«k­taæ dattvà suk­taæ cÃpakar«ati ||Panc_3.154|| mà cÃsmai tvaæ k­thà dvai«aæ baddhÃneneti mat-priyà | sva-k­tair eva baddhÃhaæ prÃktanai÷ karma-bandhanai÷ ||Panc_3.155|| dÃridrya-roga-du÷khÃni bandhana-vyasanÃni ca | ÃtmÃparÃdha-v­k«asya phalÃny etÃni dehinÃm ||Panc_3.156|| tasmÃt tvaæ dve«am uts­jya mad-bandhana-samudbhavam | dharme mana÷ samÃdhÃya pÆjayainaæ yathÃ-vidhi ||Panc_3.157|| tasyÃs tad-vacanaæ Órutvà dharma-yukti-samanvitam | upagamya tato 'dh­«Âa÷ kapota÷ prÃha lubdhakam ||Panc_3.158|| bhadra susvÃgataæ te'stu brÆhi kiæ karavÃïi te | santÃpaÓ ca na kartavya÷ sva-g­he vartate bhavÃn ||Panc_3.159|| tasya tad-vacanaæ Órutvà pratyuvÃca vihaÇgamam | kapota khalu ÓÅtaæ me hima-trÃïaæ vidhÅyatÃm ||Panc_3.160|| sa gatvÃÇgÃrakaæ nÅtvà pÃtayÃmÃsa pÃvakam | tata÷ Óu«ke«u parïe«u tam ÃÓu samadÅpayat ||Panc_3.161|| susandÅptaæ tata÷ k­tvà tam Ãha ÓaraïÃgatam | pratÃpayasva viÓrabdhaæ sva-gÃtrÃïy atra nirbhaya÷ ||Panc_3.162|| udgatena ca jÅvÃmo vayaæ sarve vanaukasa÷ | na cÃsti vibhava÷ kaÓcin nÃÓaye yena te k«udham ||Panc_3.163|| sahasraæ bharate kaÓcic chatamanyo daÓÃpara÷ | mama tv ak­ta-puïyasya k«udrasyÃtmÃpi durbhara÷ ||Panc_3.164|| ekasyÃpy atither annaæ ya÷ pradÃtuæ na ÓaktimÃn | tasyÃneka-parikleÓe g­he kiæ vasata÷ phalam ||Panc_3.165|| tat tathà sÃdhayÃmy etac charÅraæ du÷kha-jÅvitam | yathà bhÆyo na vak«yÃmi nÃstÅty arthi-samÃgame ||Panc_3.166|| sa ninindi kilÃtmÃnaæ na tu taæ lubdhakaæ puna÷ | uvÃca tarpayi«ye tvÃæ muhÆrtaæ pratipÃlaya ||Panc_3.167|| evam uktvà sa dharmÃtmà prah­«ÂenÃntarÃtmanà | tam agniæ samparikramya praviveÓa sva-veÓmavat ||Panc_3.168|| tatas taæ lubdhako d­«Âvà k­payà pŬito bh­Óam | kapotam agnau patitaæ vÃkyam etad abhëata ||Panc_3.169|| ya÷ karoti nara÷ pÃpaæ na tasyÃtmà dhruvaæ priya÷ | Ãtmanà hi k­taæ pÃpam Ãtmanaiva hi bhujyate ||Panc_3.170|| so 'haæ pÃpa-matiÓ caiva pÃpa-karma-rata÷ sadà | pati«yÃmi mahÃ-ghore narake nÃtra saæÓaya÷ ||Panc_3.171|| nÆnaæ mama n­Óaæsasya pratyÃdarÓa÷ sudarÓita÷ | prayacchatà sva-mÃæsÃni kapotena mahÃtmanà ||Panc_3.172|| adya-prabh­ti dehaæ svaæ sarva-bhoga-vivarjitam | toyaæ svalpaæ yathà grÅ«ma÷ Óo«ayi«yÃmy ahaæ puna÷ ||Panc_3.173|| ÓÅta-vÃtÃtapa-saha÷ k­ÓÃÇgo malinas tathà | upavÃsair bahuvidhaiÓ cari«ye dharmam uttamam ||Panc_3.174|| tato ya«Âiæ ÓalÃkÃæ ca jÃlakaæ pa¤jaraæ tathà | babha¤ja lubdhako dÅnÃæ kÃpotÅæ ca mumoca tÃm ||Panc_3.175|| lubdhakena tato muktà d­«ÂvÃgnau patitaæ patim | kapotÅ vilalÃpÃrtà Óoka-santapta-mÃnasà ||Panc_3.176|| na kÃryam adya me nÃtha jÅvitena tvayà vinà | dÅnÃyÃ÷ pati-hÅnÃyÃ÷ kiæ nÃryà jÅvite phalam ||Panc_3.177|| mÃno darpas tv ahaÇkÃra÷ kulaæ pÆjà ca bandhu«u | dÃsa-bh­tya-jane«v Ãj¤Ã vaidhavyena praïaÓyati ||Panc_3.178|| evaæ vilapya bahuÓa÷ k­païaæ bh­Óa-du÷khità | pativratà susandÅptaæ tam evÃgniæ viveÓa sà ||Panc_3.179|| tato divyÃmbara-dharà divyÃbharaïa-bhÆ«ità | bhartÃraæ sà vimÃnasthaæ dadarÓa svaæ kapotikà ||Panc_3.180|| so 'pi divya-tanur bhÆtvà yathÃrtham idam abravÅt | aho mÃm anugacchantyà k­taæ sÃdhu Óubhe tvayà ||Panc_3.181|| tisra÷ koÂyo 'rdha-koÂÅ ca yÃni romÃïi mÃnu«e | tÃvat kÃlaæ vaset svarge bhartÃraæ yÃnugacchati ||Panc_3.182|| kapota-deha÷ sÆryÃste pratyahaæ sukham anvabhÆt | kapota-dehavatsÃsÅt prÃk puïya-prabhavaæ hitam ||Panc_3.183|| har«Ãvi«Âas tato vyÃdho viveÓa ca vanaæ dhanam | prÃïi-hiæsÃæ parityajya bahu-nirvedavÃn bh­Óam ||Panc_3.184|| tatra dÃvÃnalaæ d­«Âvà viveÓa viratÃÓaya÷ | nirdagdha-kalma«o bhÆtvà svarga-saukhyam avÃptavÃn ||Panc_3.185|| *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-ÓrÆyate hi kapotena (134) ity Ãdi | tac chrutvÃrimardano dÅptÃk«aæ p­«ÂavÃn-evam avasthite kiæ bhavÃn manyate ? so 'bravÅt-deva ! na hantavya evÃyam | yata÷- yà mamodvijate nityaæ sà mamÃdyÃvagÆhate | priya-kÃraka bhadraæ te yan mamÃsti harasva tat ||Panc_3.186|| coreïa cÃpy uktam- hartavyaæ te na paÓyÃmi hartavyaæ ced bhavi«yati | punar apy Ãgami«yÃmi yadÅyaæ nÃvagÆhate ||Panc_3.187|| arimardana÷ p­«ÂavÃn-kà ca nÃvagÆhate ? kaÓ cÃyaæ caura÷ ? iti vistarata÷ Órotum icchÃmi | dÅptÃk«a÷ kathayati- kathà 8 kÃmÃtura-vaïik-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne kÃmÃturo nÃma v­ddha-vaïik | tena ca kÃmopah­ta-cetasÃ, m­ta-bhÃryeïa kÃcin nirdhana-vaïik-sutÃ, prabhÆtaæ dhanaæ dattvodvÃhità | atha sà du÷khÃbhibhÆtà taæ v­ddha-vaïijaæ dra«Âum api na ÓaÓÃka | yuktaæ caitat- Óvetaæ padaæ Óirasi yat tu ÓiroruhÃïÃæ sthÃnaæ paraæ paribhavasya tad eva puæsÃm | ÃropitÃsthi-Óakalaæ parih­tya yÃnti cÃï¬Ãla-kÆpam iva dÆrataraæ taruïya÷ ||Panc_3.188|| tathà ca- gÃtraæ saÇkucitaæ gatir vigalità dantÃÓ ca nÃÓaÇgatà d­«Âir bhrÃmyati rÆpam apy upahataæ vaktraæ ca lÃlÃyate | vÃkyaæ naiva karoti bÃndhava-jana÷ patnÅ na ÓuÓrÆ«ate dhik ka«Âaæ jarayÃbhibhÆta-pÆru«aæ putro 'py avaj¤Ãyate ||Panc_3.189|| atha kadÃcit sà tena sahaikaÓayane parÃÇmukhÅ yÃvat ti«Âhati tÃvad g­he caura÷ pravi«Âa÷ | sÃpi taæ cauraæ d­«Âvà bhaya-vyÃkulità v­ddham api taæ patiæ gìhaæ samÃliliÇga | so 'pi vismayÃt pulakäcita-sarva-gÃtraÓ cintayÃmÃsa-aho kim e«Ã mÃm adyÃvagÆhate ? yÃvan nipuïatayà paÓyati tÃvat g­ha-koïaika-deÓe cauraæ d­«Âvà vyacintayat-nÆnam e«Ãsya bhayÃn mÃm ÃliÇgati iti j¤Ãtvà taæ cauram Ãha-yà mamodvijate (186) ity Ãdi | tac chrutvà cauro 'py Ãha-hartavyaæ te na paÓyÃmi (187) ity Ãdi | tasmÃc caurasyÃpy upakÃra÷ ÓreyaÓ cintyate kiæ puna÷ ÓaraïÃgatasya | api cÃyaæ tair viprak­to 'smÃkam eva pu«Âaye bhavi«yati tadÅya-randhra-darÓanÃya ceti anena kÃraïenÃyam avadhya iti | etad ÃkarïyÃrimardano 'nyaæ sacivaæ vakranÃsaæ papraccha-bhadra ! sÃmpratam evaæ sthite kiæ karaïÅyam iti ? so 'bravÅt-deva ! avadhyo 'yam | yata÷- Óatravo 'pi hitÃrthaiva vivadanta÷ parasparam | caureïa jÅvitaæ dattaæ rÃk«asena tu go-yugam ||Panc_3.190|| arimardana÷ prÃha-katham etat ? vakranÃsa÷ kathayati- kathà 10 droïÃkhya-brÃhmaïa-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne daridro droïa-nÃmà brÃhmaïa÷, pratigraha-dhana÷ satataæ viÓi«Âa-vastrÃnulepana-gandha-mÃlyÃlaÇkÃra-tÃmbÆlÃdi-bhoga-parivarjita÷, prarƬha-keÓa-ÓmaÓru-nakha-romopacita÷, ÓÅto«ïa-vÃta-var«Ãdibhi÷ pariÓo«ita-ÓarÅra÷, tasya ca kenÃpi yajamÃnenÃnukampayà ÓiÓu-go-yugaæ dattam | brÃhmaïena ca bÃla-bhÃvÃd Ãrabhya yÃcita-gh­ta-taila-yavasÃdibhi÷ saævardhya supu«Âaæ k­tam | tac ca d­«Âvà sahasaiva kaÓcic cauraÓ cintitavÃn-aham asya brÃhmaïasya go-yugam idam apahari«yÃmi | iti niÓcitya niÓÃyÃæ bandhana-pÃÓaæ g­hÅtvÃ, yÃvat prasthitas tÃvad ardha-mÃrge pravirala-tÅk«ïa-danta-paÇktir unnata-nÃsÃ-vaæÓa÷, prakaÂa-raktÃnta-nayana÷ upacita-snÃyu-santatanata-gÃtra÷ Óu«ka-kapola÷ suhuta-hutavaha-piÇgala-ÓmaÓru-keÓa-ÓarÅra÷ kaÓcid d­«Âa÷ | d­«Âvà ca taæ tÅvra-bhaya-trasto cauro 'bravÅt-ko bhavÃn ? iti | so 'bravÅt-ahaæ krÆra-karmà cauro daridra-brÃhmaïasya go-yugaæ hartuæ prasthito 'smi | atha jÃta-pratyayo rÃk«aso 'bravÅt-bhadra ! «a«ÂhÃhna-kÃliko 'ham | atas tam eva brÃhmaïam adya bhak«ayi«yÃmi | atha tau tatra gatvaikÃnte kÃnlam anve«ayantau sthitau | prasupte ca brÃhmaïe tad-bhak«aïÃrthaæ prasthitaæ rÃk«asaæ d­«Âvà cauro 'bravÅt-bhadra ! nai«anyÃyo yato go-yuge mayÃpah­te paÓcÃt tvam enaæ brÃhmaïaæ bhak«aya | so 'bravÅt-kadÃcid ayaæ brÃhmaïo go-Óabdena budhyeta tadÃnarthako 'yaæ mamÃrambha÷ syÃt | cauro 'py abravÅt-tavÃpi yadi bhak«aïÃyopasthitasya eko 'py antarÃya÷ syÃt | tadÃham api na Óaknomi go-yugam apahartum | ata÷ prathamaæ mayÃpah­te go-yuge paÓcÃt tvayà brÃhmaïo bhak«itavya÷ | itthaæ cÃham ahamikayà tayor vivadato÷ samutpanne dvaidhe pratirava-vaÓÃd brÃhmaïo jajÃgÃra | atha taæ cauro 'bravÅt-brÃhmaïa ! tvÃm evÃyaæ rÃk«aso bhak«ayitum icchati iti | rÃk«aso 'py Ãha-brÃhmaïa ! cauro 'yaæ go-yugaæ te'pahartum icchati | evaæ ÓrutvotthÃya brÃhmaïa÷ sÃvadhÃno bhÆtve«Âa-devatÃ-mantra-dhyÃnenÃtmÃnaæ rÃk«asÃd udgÆrïa-lagu¬ena caurÃd go-yugaæ rarak«a | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-Óatravo 'pi hitÃrthaiva (190) iti | atha tasya vacanam avadhÃryÃrimardana÷ punar api prÃkÃrakarïam ap­cchat-kathaya, kim atra manyate bhavÃn ? so 'bravÅt-deva ! avadhya evÃyam, yato rak«itenÃnena kadÃcit paraspara-prÅtyà kÃla÷ sukhena gacchati | uktaæ ca- parasparasya marmÃïi ye na rak«anti jantava÷ | ta eva nidhanaæ yÃnti valmÅkodara-sarpavat ||Panc_3.191|| arimardano 'bravÅt-katham etat ? prÃkÃrakarïa÷ kathayati- kathà 10 valmÅkodara-gata-sarpa-kathà asti kasmiæÓcin nagare devaÓaktir nÃma rÃjà | tasya ca putro jaÂhara-valmÅkÃÓrayeïorageïa pratidinaæ pratyaÇgaæ k«Åyate | anekopacÃrai÷ sad-vaidyai÷ sac-chÃstropadi«Âau«adha-yuktyÃpi cikitsyamÃno na svÃsthyam eti | athÃsau rÃjaputro nirvedÃd deÓÃntaraæ gata÷ | kasmiæÓcin nagare bhik«ÃÂanaæ k­tvà mahati devÃlaye kÃlaæ yÃpayati | atha tatra nagare balir nÃma rÃjÃste | tasya ca dve duhitarau yauvana-sthe ti«Âhata÷ | te ca pratidivasam Ãdityodaye pitu÷ pÃdÃntikam Ãgatya namaskÃraæ cakratu÷ | tatra caikÃbravÅt-vijayasva mahÃrÃja ! yasya prasÃdÃt sarvaæ sukhaæ labhyate | dvitÅyà tu-vihitaæ bhuÇk«va mahÃrÃja ! iti bravÅti | tac chrutvà prakupito rÃjÃbravÅt-bho mantriïa÷ ! enÃæ du«Âa-bhëiïÅæ kumÃrikÃæ kasyacid vaideÓikasya prayacchata tena nija-vihitam iyam eva bhuÇkte | atha tatheti pratipadyÃlpa-parivÃrà sà kumÃrikà mantribhis tasya deva-kulÃÓrita-rÃja-putrasya pratipÃdità | sÃpi prah­«Âa-manasà taæ patiæ devavat pratipadyÃdÃya cÃnya-vi«ayaæ gatà | tata÷ kasmiæÓcid dÆratara-nagara-pradeÓe ta¬Ãga-taÂe rÃja-putram ÃvÃsa-rak«Ãyai nirÆpya svayaæ ca gh­ta-taila-lavaïa-taï¬ulÃdi-kraya-nimittaæ sa-parivÃrà gatà | k­tvà ca kraya-vikrayaæ yÃvad Ãgacchati tÃvat sa rÃja-putro valmÅkopari k­ta-mÆrdhà prasupta÷ | tasya ca mukhÃd bhujaga÷ phaïÃæ ni«kÃsya vÃyum aÓnÃti | tatraiva ca valmÅke'para÷ sarpo ni«kramya tathaivÃsÅt | atha tayo÷ paraspara-darÓanena krodha-saærakta-locanayor madhyÃd valmÅkasthena sarpeïoktam-bho bho durÃtman ! kathaæ sundara-sarvÃÇgaæ rÃja-putram itthaæ kadarthayasi ? mukhastho 'rir abravÅt-bho bho÷ ! tvayÃpi durÃtmanÃsya valmÅkasya madhye katham idaæ dÆ«itaæ hÃÂaka-pÆrïaæ kalaÓa-yugalam ity evaæ parasparasya marmÃïy udghÃÂitavantau | punar valmÅkastho 'hir abravÅt-bho durÃtman ! bhe«ajam idaæ te kiæ ko 'pi na jÃnÃti yaj jÅrïotkÃlita-käjikÃ-rÃjikÃ-pÃnena bhavÃn vinÃÓam upayÃti | athodarastho 'hir abravÅt-tavÃpy etad bhe«ajaæ kiæ kaÓcid api na vetti yad u«ïa-tailena maho«ïodakena và tava vinÃÓa÷ syÃd iti | evaæ ca sà rÃja-kanyà viÂapÃntarità tayo÷ parasparÃlÃpÃn marma-mayÃn Ãkarïya tathaivÃnu«ÂhitavatÅ | vidhÃya vyaÇgaæ nÅrogaæ bhartÃraæ nidhiæ ca paramam ÃsÃdya svadeÓÃbhimukhaæ prÃyÃt | pit­-mÃt­-svajanai÷ pratipÆjità vihitopabhogaæ prÃpya sukhenÃvasthità | ato 'haæ bravÅmi-parasparasya marmÃïi iti | *********************************************************************** tac ca Órutvà svayam arirdano 'py evaæ samarthitavÃn | tathà cÃnu«Âhitam | d­«ÂvÃntar-lÅnaæ vihasya raktÃk«a÷ punar abravÅt-ka«Âam | vinÃÓito 'yaæ bhavadbhir anyÃyena svÃmÅ | uktaæ ca- apÆjyà yatra pÆjyante pÆjyÃnÃæ tu vimÃnanà | trÅïi tatra pravartante durbhik«aæ maraïaæ bhayam ||Panc_3.192|| tathà ca- pratyak«e'pi k­te pÃpe mÆrkha÷ sÃmnà praÓÃmyati | ratha-kÃra÷ svakÃæ bhÃryÃæ sajÃrÃæ ÓirasÃvahat ||Panc_3.193|| mantriïa÷ prÃhu÷-katham etat ? raktÃk«a÷ kathayati- kathà 11 vÅravara-rathakÃra-tat-patnÅ-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne vÅravaro nÃma rathakÃra÷ | tasya bhÃryà kÃmadamanÅ | sà puæÓcalÅ janÃpavÃda-saæyuktà | so 'pi tasyÃ÷ parÅk«aïÃrthaæ vyacintayat-atha mayÃsyÃ÷ parÅk«aïaæ kartavyam | uktaæ ca- yadi syÃt pÃvaka÷ ÓÅta÷ pro«ïÅ và ÓaÓa-lächana÷ | strÅïÃæ tadà satÅtvaæ syÃd yadi syÃd durjano hita÷ ||Panc_3.194|| jÃnÃmi cainÃæ loka-vacanÃd asatÅm | uktaæ ca- yac ca vede«u ÓÃstre«u na d­«Âaæ na ca saæÓrutam | tat sarvaæ vetti loko 'yaæ yat syÃd brahmÃï¬a-madhyagam ||Panc_3.195|| evaæ sampradhÃrya bhÃryÃm avocat-priye ! prabhÃte'haæ grÃmÃntaraæ yÃsyÃmi | tatra katicid dinÃni lagi«yanti | tat tvayà kim api pÃtheyaæ mama yogyaæ vidheyam | sÃpi tad-vacanaæ Órutvà har«ita-città | autsukyÃt sarva-kÃryÃïi santyajya siddham annaæ gh­ta-ÓarkarÃ-prÃyam akarot | athavà sÃdhv idam ucyate- durdivase ghana-timire var«ati jalade mahÃÂavÅ-prabh­tau | patyur videÓa-gamane parama-sukhaæ jaghana-capalÃyÃ÷ ||Panc_3.196|| athÃsau pratyÆ«e utthÃya sva-g­hÃn nirgata÷ sÃpi taæ prasthitaæ vij¤Ãya prahasita-vadanÃÇga-saæskÃraæ kurvÃïà katha¤cit taæ divasam atyavÃhayat | atha pÆrva-paricita-viÂa-g­he gatvà taæ pratyuktavatÅ-sa durÃtmà me patir grÃmÃntaraæ gata÷ | tat tvayÃsmad-g­he prasupte jane samÃgantavyam | tathÃnu«Âhite sa rathakÃro 'raïye dinam ativÃhya prado«e sva-g­he'padvÃreïa praviÓya ÓayyÃdhas-tale nibh­to bhÆtvà sthita÷ | etasminn antare sa devadatta÷ samÃgatya tatra Óayane upavi«Âa÷ | d­«Âvà ro«Ãvi«Âa-citto rathakÃro vyacintayat-kim enam utthÃya hanmi ? athavà helayaiva prasuptau dvÃv apy etau vyÃpÃdayÃmi ? paraæ paÓyÃmi tÃvad asyÃÓ ce«Âitam | Ó­ïomi cÃnena sahÃlÃpam | atrÃntare sà g­ha-dvÃraæ nibh­taæ pidhÃya Óayana-talam ÃrƬhà | tasyÃs tatrÃrohayantyà rathakÃra-ÓarÅre pÃdo vilagna÷ | tata÷ sà vyacintayat-nÆnam etena durÃtmanà rathakÃreïa mat-parÅk«aïÃrthaæ bhÃvyam | tata÷ strÅ-caritra-vij¤Ãnaæ kim api karomi | evaæ tasyÃÓ cintayanyà sa devadatta÷ sparÓotsuko babhÆva | atha tayà k­täjali-puÂayÃbhihitaæ-bho÷ mahÃnubhÃva ! na me ÓarÅraæ tvayà sparÓanÅyaæ yato 'haæ pativratà mahÃsatÅ ca | no cec chÃpaæ dattvà tvÃæ bahsmasÃtkari«yÃmi | sa Ãha-yady evaæ tarhi tvayà kim aham ÃhÆta÷ ? sÃbravÅt-bho÷ Ó­ïu«vaikÃgra-manÃ÷ | aham adya pratyÆ«e devatÃ-darÓanÃrthaæ caï¬kÃyatanaæ gatà tatrÃkasmÃt khe vÃïÅ sa¤jÃtÃ-putri kiæ karomi ? bhaktÃsi me tvaæ, paraæ «aïmÃsÃbhyantare vidhi-niyogÃd vidhavà bhavi«yasi | tato mayÃbhihitaæ-bhagavati ! yathà tvam Ãpadaæ vetsi, tathà tat-pratÅkÃram api jÃnÃsi | tad asti kaÓcid upÃyo yena me pati÷ Óata-saævatsara-jÅvÅ bhavati ? tatas tayÃbhihitam-vatse, sann api nÃsti, yatas tavÃyatta÷ sa pratÅkÃra÷ | tac chrutvà mayÃbhihitam-devi ! yadi tan mama prÃïair bhavati tad ÃdeÓaya yena karomi | atha devyÃbhihitam-yady adya para-puru«eïa sahaikasmin Óayane samÃruhyÃliÇganaæ karo«i tat tava bhart­-sakto 'pam­tyus tasya sa¤carati | bhartÃpi tena punar var«a-Óataæ jÅvati | tena tvaæ mayÃbhyarthita÷ | tad yat ki¤cit kartu-manÃs tat kuru«va | na hi devatÃ-vacanam anyathà bhavi«yatÅti niÓcaya÷ | tato 'ntarhÃsa-vikÃsa-mukha÷ sa tad-ucitam ÃcacÃra | so 'pi rathakÃro mÆrkhas tasyÃs tad-vacanam Ãkarïya pulakäcita-tanu÷ ÓayyÃdhastalÃn ni«kramya tÃm uvÃca-sÃdhu pativrate ! sÃdhu kula-nandini ! ahaæ durjana-vacana-ÓaÇkita-h­dayas tvat-parÅk«Ã-nimittaæ grÃmÃntara-vyÃjaæ k­tvà khaÂvÃdhas-tale nibh­taæ lÅna÷ | tad ehi, ÃliÇga mÃm | tvaæ sva-bhart­-bhaktÃnÃæ mukhyà nÃrÅïÃæ, yad evaæ brahma-vrataæ para-saÇge'pi pÃlitavatÅ | yad Ãyur buddhi-k­te'pam­tyu-vinÃÓÃrthaæ catvam evaæ k­tavatÅ | tÃm evam uktvà sasneham ÃliÇgitavÃn | sva-skandhe tÃm Ãropya tÃm api devadattam uvÃca-bho mahÃnubhÃva ! mat-puïyais tvam ihÃgata÷ | tvat-prasÃdÃn mayà prÃptaæ var«a-Óata-pramÃïam Ãyu÷ | tat tvam api mÃm ÃliÇgya mat-skandhe samÃroha iti jalpann anicchantam api devadattam ÃliÇgya balÃt svakÅya-skandhe ÃropitavÃn | tataÓ ca n­tyaæ k­tvÃ-he brahma-vrata-dharÃïÃæ dhurÅïa ! tvayÃpi mayy upak­tam ity Ãdy uktvà skandhÃd uttÃrya yatra yatra svajana-g­ha-dvÃrÃdi«u babhrÃma tatra tatra tayor ubhayor api tad-guïa-varïanam akarot | ato 'haæ bravÅmi-pratyak«e'pi k­te pÃpe (193) iti | tat sarvathà mÆlotkhÃtà vayaæ vina«ÂÃ÷ sma÷ | su«Âhu khalv idam ucyate- mitra-rÆpà hi ripava÷ sambhÃvyante vicak«aïai÷ | ye hitaæ vÃkyam uts­jya viparÅtopasevina÷ ||Panc_3.197|| tathà ca- santo 'py arthà vinaÓyanti deÓa-kÃla-virodhina÷ | aprÃj¤Ãn mantriïa÷ prÃpya tama÷ sÆryodaye yathà ||Panc_3.198|| tatas tad-vaco 'nÃd­tya sarve te sthirajÅvinam utk«ipya sva-durgam Ãnetum ÃrabdhÃ÷ | athÃnÅyamÃna÷ sthirajÅvy Ãha-deva ! adyÃki¤citkareïaitad avasthena kiæ mayopasaÇg­hÅtena ? yat kÃraïam icchÃmi dÅptaæ vahnim anuprave«Âum | tad arhasi mÃm agni-pradÃnena samuddhartum | atha raktÃk«asyÃntargata-bhÃvaæ j¤ÃtvÃha-kim-artham agni-patanam icchasi ? so 'bravÅt-ahaæ tÃvad yu«mad-artham imÃm Ãpadaæ meghavarïena prÃpita÷ | tad icchÃmi te«Ãæ vaira-yÃtanÃrtham ulÆkatvam iti | tac ca Órutvà rÃjanÅti-kuÓalo raktÃk«a÷ prÃha-bhadra ! kuÂilas tvaæ k­taka-vacana-caturaÓ ca | tÃvad ulÆka-yoni-gato 'pi svakÅyÃm eva vÃyasa-yoniæ bahu manyase | ÓrÆyate caitad ÃkhyÃnakam | sÆryaæ bhartÃram uts­jya parjanyaæ mÃrutaæ girim | sva-jÃtiæ mÆ«ikà prÃptà svajÃtir duratikramà ||Panc_3.199|| mantriïa÷ procu÷--katham etat ? raktÃk«a÷ kathayati- kathà 11 ÓÃlaÇkÃyana-rak«ita-mÆ«ikÃ-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne ÓÃlaÇkÃyano nÃma tapodhano jÃhnavyÃæ snÃnÃrthaæ gata÷ | tasya ca sÆryopasthÃnaæ kurvatas tatra pradeÓe mÆ«ikà kÃcit kharatara-nakhÃgra-puÂena Óyenena g­hÅtà | d­«Âvà sa muni÷ karuïÃrdra-h­dayo mu¤ca mu¤ceti kurvÃïas tasyopari pëÃïa-khaï¬aæ prÃk«ipat | so 'pi pëÃïa-khaï¬a-prahÃra-vyÃkulendriyo bhra«Âa-mÆ«iko bhÆmau nipapÃta mÆ«ikÃpi bhaya-trastà kartavyam ajÃnantÅ rak«a rak«eti jalpantÅ muni-caraïÃntikam upÃviÓat | ÓyenenÃpi cetanaæ labdhvà munir ukto, yad-bho mune ! na yuktam anu«Âhitaæ bhavatà yad ahaæ pëÃïena tìita÷ | kiæ tvam adharmÃn na bibhe«i ? tat samarpaya mÃm enÃm mÆ«ikÃm | no cet prabhÆtaæ pÃtakam avÃpsyasi | iti bruvÃïaæ Óyenaæ provÃca sa÷-bho vihaÇgÃdhama ! rak«aïÅyÃ÷ prÃïinÃæ prÃïÃ÷ | daï¬anÅyà du«ÂÃ÷ | sammÃnanÅyÃ÷ sÃdhava÷ | pÆjanÅyà gurava÷ | stutyà devÃ÷ | tat kim asambaddhaæ prajalpasi ? Óyena Ãha-mune ! na tvaæ sÆk«ma-dharmaæ vetsi | iha hi sarve«Ãæ prÃïinÃæ vidhinà s­«Âiæ kurvatÃhÃro 'pi vinirmita÷ | tato yathà bhavatÃm annaæ tathÃsmÃkaæ mÆ«ikÃdayo vihitÃ÷ | tat svÃhÃra-kÃÇk«iïaæ mÃæ kiæ dÆ«ayasi ? uktaæ ca- yady asya vihitaæ bhojyaæ na tat tasya pradu«yati | abhak«ye bahu-do«a÷ syÃt tasmÃt kÃryo na vyatyaya÷ ||Panc_3.200|| bhak«yaæ yathà dvijÃtÅnÃæ madyapÃnÃæ yathà havi÷ | abhak«yaæ bhak«yatÃm eti tathÃnye«Ãm api dvija ||Panc_3.201|| bhak«yaæ bhak«yatÃæ Óreya abhak«yaæ tu mahad agham | tat kathaæ mÃæ v­thÃcÃra tvaæ daï¬ayitum arhasi ||Panc_3.202|| aparaæ munÅnÃæ na cai«a dharmo yatas tair d­«Âaæ Órutam aÓrutam alaulyatvam aÓatrutvaæ praÓasyate | uktaæ ca- sama÷ Óatrau ca mitre ca sama-lo«ÂÃÓma-käcana÷ | suh­n-mitre hy udÃsÅno madhyastho dve«ya-bandhu«u | sÃdhu«v api ca pÃpe«u sama-buddhir viÓi«yate ||Panc_3.203|| sÃdhÆnÃæ niravadyÃnÃæ sadÃcÃra-vicÃriïÃm | yogÅ yu¤jÅta satataæ satatam ÃtmÃnaæ rahasi sthita÷ ||Panc_3.204| tat tvam anena karmaïà bhra«Âa-tapÃ÷ sa¤jÃta÷ | uktaæ ca- mu¤ca mu¤ca pataty eko mà mu¤ceti dvitÅyaka÷ | ubhayo÷ patanaæ d­«Âvà maunaæ sarvÃrtha-sÃdhanam ||Panc_3.205|| ÓÃlaÇkÃyana Ãha--katham etat ? Óyena Ãha- kathà 12 ? kasmiæÓcid nadÅ-taÂa ekata-dvita-tritÃbhidhÃnÃs trayo 'pi bhrÃtaro munayas tapa÷ kurvanti | te«Ãæ ca tapa÷-prabhÃvÃd ÃkÃÓasthà dhauta-potikà nirÃlambà jalÃrdrà bhÆ-sparÓana-bhayena snÃna-samaye ti«Âhanti | athÃnye-dyur mamaiva kÃcin maï¬Ækikà kenÃpi g­dhreïa balena nÅtà | atha tÃæ g­hÅtà vilokya te«Ãæ jye«Âhena karuïÃrdra-h­dayena bhavateva vyÃh­taæ-mu¤ca mu¤ceti | atrÃntare tasya dhauta-potikÃkÃÓÃd bhÆmau patità | tÃæ patitÃæ d­«Âvà dvitÅyena tad-bhayÃrtena mà mu¤cety abhihitaæ yÃvat tasyÃpi papÃta | tatas t­tÅyo dvayor api dhauta-potikÃæ bhÆmau patitÃæ d­«Âvà tÆ«ïÅæ babhÆva | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-mu¤ca mu¤ca pataty eka ity Ãdi | tac chrutvà munir vihasyÃha-bho mÆrkha vihaÇgama ! k­ta-yuge dharma÷ sa ÃsÅt, yata÷ k­ta-yuge pÃpÃlÃpato 'pi pÃpaæ jÃyate tena dhauta-potike patite aÓi«ÂÃlÃpena na sad-apavacana-do«ata÷ | e«a puna÷ kali-yuga÷ | atra sarvo 'pi pÃpÃtmà | tat karma k­taæ vinà pÃpaæ na lagati | uktaæ ca- sa¤carantÅha pÃpÃni yuge«v anye«u dehinÃm | kalau tu pÃpa-saæyukte ya÷ karoti sa lipyate ||Panc_3.206|| uktaæ ca- ÃsanÃc chayanÃd yÃnÃt saægateÓ cÃpi bhojanÃt | k­te sa¤carate pÃpaæ taila-bindur ivÃmbhasi ||Panc_3.207|| tat kiæ v­thà pralapitena ? gaccha tvam | no cec chÃpayi«yÃmi | atha gate Óyene mÆ«ikayà sa munir abhihita÷-bhagavan ! naya mÃæ svÃÓrayam | no ced anyo du«Âa-pak«Å mÃæ vyÃpÃdayi«yati | tad ahaæ tatraivÃÓrame tvad-dattÃnnÃhÃra-mu«Âyà kÃlaæ ne«yÃmi | so 'pi dÃk«iïyavÃn sa-karuïo vyacintayat-kathaæ mayà mÆ«ikà haste dh­tvà neyà jana-hÃsya-kÃriïÅ | tad enÃæ kumÃrikÃæ k­tvà nayÃmi | evaæ sà kanyakà k­tà | tathÃnu«Âhite kanyÃ-sahitaæ munim avalokya patnÅ papraccha-bhagavan ! kuta iyaæ kanyà ? sa Ãha-e«Ã mÆ«ikà Óyena-bhayÃc charaïÃrthinÅ kanyÃ-rÆpeïa tava g­ham ÃnÅtà | tat tvayà yatnena rak«aïÅyà | bhÆyo 'py enÃæ mÆ«ikÃæ kari«yÃmi | sà prÃha-bhagavan ! maivaæ kÃr«Å÷ | asyÃs tvaæ dharma-pità | uktaæ ca- janità copanetà ca yas tu vidyÃæ prayacchati | anna-dÃtà bhaya-trÃtà pa¤caite pitara÷ sm­tÃ÷ ||Panc_3.208|| tat tvayÃsyÃ÷ prÃïa-pradattà | aparaæ mamÃpy apatyaæ nÃsti | tasmÃd e«Ã mama sutà bhavi«yati | tathÃnu«Âhite sà kanyà Óukla-pak«a-candra-kalikeva nityaæ v­ddhiæ prÃpnoti | sÃpi tasya mune÷ ÓuÓrÆ«Ãæ kurvatÅ sapatnÅkasya yauvanam ÃÓv ayÃt | atha tÃæ yauvanonmukhÅm avalokya ÓÃlaÇkÃyana÷ sva-patnÅm uvÃca-priye ! yauvanonmukhÅ vartata iyaæ kanyà | anarhà sa sÃmprataæ mad-g­ha-vÃsasya | uktaæ ca- anƬhà mandire yasya raja÷ prÃpnoti kanyakà | patanti pitaras tasya svarga-sthà api tair guïai÷ ||Panc_3.209|| varaæ varayate kanyà mÃtà vittaæ pità Órutam | bÃndhavÃ÷ kulam icchanti mi«ÂÃnnam itare janÃ÷ ||Panc_3.210|| tathà ca- yÃvan na lajjate kanyà yÃvat krŬati pÃæsunà | yÃvat ti«Âhati go-mÃrge tÃvat kanyÃæ vivÃhayet ||Panc_3.211|| mÃtà caiva pità caiva jye«Âha-bhrÃtà tathaiva ca | trayas te narakaæ yÃnti d­«Âvà kanyÃæ rajasvalÃm ||Panc_3.212|| kulaæ ca ÓÅlaæ ca sanÃthatÃæ ca vidyÃæ ca vittaæ ca vapur vayaÓ ca | etÃn guïÃn saptÃn sapta parÅk«ya deyà kanyà budhai÷ Óe«am acintanÅyam ||Panc_3.213|| tad yad yasyà rocate tad bhagavantaæ Ãdityam ÃkÃrya tasmai prayacchÃmi | uktaæ ca- ani«Âa÷ kanyakÃyà yo varo rÆpÃnvito 'pi ya÷ | yadi syÃt tasya no deyà kanyà Óreyo 'bhivächatà ||Panc_3.214|| sà prÃha-ko do«o 'tra vi«aye ? evaæ kriyatÃm | atha muninà ravir ÃhÆta÷ | veda-mantrÃmantraïa-prabhÃvÃt tat-k«aïÃd evÃbhyupagamyÃditya÷ provÃca-bhagavan ! vada drutaæ kim-artham ÃhÆta÷ ? sa Ãha-e«Ã madÅyà kanyakà ti«Âhati | yady e«Ã tvÃæ v­ïoti tarhy udvahasva tÃm iti | evam uktvà bhagavÃæs tasyà darÓita÷ | provÃca-putri ! kiæ tava rocata e«a bhagavÃæs trailokya-dÅpa÷ ? sà prÃha-tÃta ! atidahanÃtmako 'yam | nÃham enam abhila«Ãmi | asmÃd api ya utk­«Âatara÷ sa ÃhÆyatÃm | atha tasyÃs tad-vacanam Ãkarïya bhÃsvaro 'pi tÃæ mÆ«ikÃæ viditvà ni÷sp­has tam uvÃca-bhagavan ! asti mamÃpy adhiko megho yenÃcchÃditasya me nÃmÃi na j¤Ãyate ? atha muninà megham apy ÃhÆya kanyÃbhihitÃ-e«a te rocate ? sà prÃha-k­«ïa-varïo 'yaæ ja¬Ãtmà ca | tad asmÃd anyasya kasyacit pradhÃnasya mÃæ prayaccha | atha muninà megho 'pi p­«Âa÷-bho÷ ! tvatto 'py adhika÷ ko 'py asti ? sa Ãha-matto 'py adhiko 'sti vÃyu÷ | vÃyunà hato 'haæ sahasradhà yÃmi | tac chrutvà muninà vÃyur ÃhÆta÷, Ãha ca-putrike kim e«a vÃyus te vivÃhÃya uttama÷ pratibhÃti ? sà Ãha-prabalo 'py ayaæ ca¤cala÷ | tad abhyadhika÷ kaÓcid ÃhÆyatÃm | munir Ãha-bho vÃyo ! tvatto 'py adhiko 'sti kaÓcit ? sa Ãha-matto 'py adhiko 'sti parvato yena saæstabhya balavÃn apy ahaæ dhriye | atha muni÷ parvatam ÃhÆya kanyÃyà adarÓayat-putrike ! tvÃm asmai prayacchÃmi ? sà Ãha-tÃta ! kaÂhinÃtmako 'yaæ stabdhaÓ ca | tad anyasmai dehi mÃm | atha sa muninà p­«Âa÷, yad-bho÷ parvata-rÃja ! tvatto 'py adhiko 'sti kaÓcit ? sa Ãha-santi matto 'py adhikà mÆ«ikÃ÷, ye mad-dehaæ balÃt sarvato bhedayanti | tad Ãkarïya munir mÆ«akam ÃhÆya tasyà adarÓayat-putrike ! e«a te pratibhÃti mÆ«aka-rÃjo yena yathocitam anu«ÂhÅyate | sÃpi taæ d­«Âvà sva-jÃtÅya e«a iti manyamÃnà pulakodbhÆ«ita-ÓarÅrà provÃca-tÃta ! mÃæ mÆ«ikÃæ k­tvÃsmai prayaccha yena svajÃti-vihitaæ g­ha-dharmam anuti«ÂhÃmi | tac chrutvà tena strÅ-dharma-vicak«aïena tÃæ mÆ«ikÃæ k­tvà mÆ«akÃya pradattà | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-sÆryaæ bhartÃram uts­jya ityÃdi | atha raktÃk«a-vacanam anÃd­tya tai÷ sva-vaæÓa-vinÃÓÃya sa sva-durgam upanÅta÷ | nÅyamÃnaÓ cÃntar-lÅnam avahasya sthirajÅvy acintayat- hanyatÃm iti yenoktaæ svÃmino hita-vÃdinà | sa evaiko 'tra sarve«Ãæ nÅti-ÓÃstrÃrtha-tattva-vit ||Panc_3.215|| tad yadi tasya vacanam acari«yann ete, tato na svalpo 'py anartho 'bhavi«yad ete«Ãm | atha durga-dvÃraæ prÃpyÃrimardano 'bravÅt-bho bho hitai«iïo 'sya sthirajÅvino yathÃ-samÅhitaæ sthÃnaæ prayacchata | tac ca Órutvà sthirajÅvÅ vyacintayat-mayà tÃvad ete«Ãæ vadhopÃyaÓ cintanÅya÷ | sa mayà madhyasthena na sÃdhyate | yato madÅyam iÇgitÃdikaæ vicÃrayantas te'pi sÃvadhÃnà bhavi«yanti | tad durga-dvÃram adhiÓrito 'bhipretaæ sÃdhayÃmi | iti niÓcityolÆka-patim Ãha-deva ! yuktam idaæ yat svÃminà proktam | param aham api nÅtij¤as te'hitaÓ ca | yadyapy anurakta÷ Óucis tathÃpi durga-madhye ÃvÃso nÃrha÷ | tad ahaæ atraiva durga-dvÃra-stha÷ pratyahaæ bhavat-pÃda-padma-raja÷ pavitrÅ-k­ta-tanu÷ sevÃæ kari«yÃmi | tatheti pratipanne pratidinam ulÆka-pati-sevakÃs te prakÃmam ÃhÃraæ k­tvolÆka-rÃjÃdeÓÃt prak­«Âa-mÃæsÃhÃraæ sthirajÅvine prayacchanti | atha katipayair evÃhobhir mayÆra iva sa balavÃn saæv­tta÷ | atha raktÃk«a÷ sthirajÅvinaæ po«yamÃïaæ d­«Âvà sa-vismayo mantri-janaæ rÃjÃnaæ ca praty Ãha-aho mÆrkho 'yaæ mantri-jano bhavÃæÓ cety evam aham avagacchÃmi | uktaæ ca- pÆrvaæ tÃvad ahaæ mÆrkho dvitÅya÷ paÓu-bandhaka÷ | tato rÃjà ca mantrÅ ca sarvaæ vai mÆrkha-maï¬alam ||Panc_3.216|| te prÃhu÷-katham etat ? raktÃk«a÷ kathayati- kathà 13 svarïa-«ÂhÅvÅ-sindhuka-pak«Å-kathà asti kasmiæÓcit parvataika-deÓe mahÃn v­k«a÷ | tatra ca sindhuka-nÃmà ko 'pi pak«Å prativasati sma | tasya purÅ«e suvarïam utpadyate | atha kadÃcit tam uddiÓya vyÃdha÷ ko 'pi samÃyayau | sa ca pak«Å tad-agrata eva purÅ«am utsasarja | atha pÃta-sama-kÃlam eva tat-suvarïÅbhÆtaæ d­«Âvà vyÃdho vismayam agamat-aho mama ÓiÓu-kÃlÃd Ãrabhya Óakuni-bandha-vyasanino 'ÓÅti-var«Ãïi samabhÆvan,na ca kadÃcit pak«i-purÅ«e suvarïaæ d­«Âam iti vicintya tatra v­k«e pÃÓaæ babandha | athÃsÃv api pak«Å mÆrkhas tatraiva viÓvasta-citto yathÃ-pÆrvam upavi«Âas tat-kÃlam eva pÃÓena baddha÷ | vyÃdhas tu taæ pÃÓÃd unmucya pa¤jarake saæsthÃpya nijÃvÃsaæ nÅtavÃn | atha cintayÃmÃsa-kim anena sÃpÃyena pak«iïÃhaæ kari«yÃmi ? yadi kadÃcit ko 'py amum Åd­Óaæ j¤Ãtvà rÃj¤e nivedayi«yati tan nÆnaæ prÃïa-saæÓayo me bhavet | ata÷ svayam eva pak«iïaæ rÃj¤e nivedayÃmi | iti vicÃrya tathaivÃnu«ÂhitavÃn | atha rÃjÃpi taæ pak«iïaæ d­«Âvà vikasita-nayana-vadana-kamala÷ parÃæ tu«Âim upagata÷ | prÃha caivaæ-haæho rak«Ã-puru«Ã÷ ! enaæ pak«iïaæ yatnena rak«ata | aÓana-pÃnÃdikaæ cÃsya yathecchaæ prayacchata | atha mantriïÃbhihitam-kim anenÃÓraddheya-vyÃdha-vacana-mÃtra-parig­hÅtenÃï¬ajena ? kiæ kadÃcit pak«Å-purÅ«e suvarïaæ sambhavati ? tan mucyatÃæ pa¤jara-bandhanÃd ayaæ pak«Å | iti mantri-vacanÃd rÃj¤Ã mocito 'sau pak«y unnata-dvÃra-toraïe samupaviÓya suvarïa-mayÅæ vi«ÂhÃæ vidhÃya-pÆrvaæ tÃvad ahaæ mÆrkha÷ iti Ólokaæ paÂhitvà yathÃ-sukham ÃkÃÓa-mÃrgeïa prÃyÃt | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-pÆrvaæ tÃvad ahaæ mÆrkha÷ iti | atha te punar api pratikÆla-daivatayà hitam api raktÃk«a-vacanam anÃd­tya bhÆyas taæ prabhÆta-mÃæsÃdi-vividhÃhÃreïa po«ayÃmÃsu÷ | atha raktÃk«a÷ sva-vargam ÃhÆya raha÷ provÃca-aho ! etÃvad evÃsmad-bhÆpate÷ kuÓalaæ durgaæ ca | tad upadi«Âaæ mayà yat kula-kramÃgata÷ sacivo 'bhidhatte | tad vayam anyat parvata-durgaæ samprati samÃÓrayÃma÷ | uktaæ ca yata÷- anÃgataæ ya÷ kurute sa Óobhate sa Óocate yo na karoty anÃgatam | vane vasann eva jarÃm upÃgato bilasya vÃcà na kadÃpi hi Órutà ||Panc_3.217|| te procu÷-katham etat ? raktÃk«a÷ kathayati- kathà 14 kharanakhara-siæha-kathà kasmiæÓcid vanoddeÓe kharanakharo nÃma siæha÷ prativasati sma | sa kadÃcid itaÓ cetaÓ ca paribhraman k«utk«Ãma-kaïÂho na ki¤cid api sattvam ÃsasÃda | tataÓ cÃstam anasamaye mahatÅæ giri-guhÃm ÃsÃdya pravi«ÂaÓ cintayÃmÃsa-nÆnam etasyÃæ guhÃyÃæ rÃtrau kenÃpi sattvenÃgantavyam | tan nibh­to bhÆtvà ti«ÂhÃmi | etasminn antare tat-svÃmÅ dadhipuccho nÃma Ó­gÃla÷ samÃyÃta÷ | sa ca yÃvat paÓyati tÃvat siæha-pada-paddhatir guhÃyÃæ pravi«Âa÷, na ca ni«krÃntà iti d­«ÂavÃn | tataÓ cÃcintayat-aho vina«Âo 'smi, nÆnam asyÃntargatena siæhena bhÃvyam | tat kiæ karomi ? kathaæ j¤ÃsyÃmi ? evaæ vicintya dvÃrastha÷ phÆtkartum Ãrabdha÷-aho bila ! aho bila ! ity uktvà tÆ«ïÅæbhÆya bhÆyo 'pi tathaiva pratyabhëata-bho÷ ! kiæ na smarasi yan mayà tvayà saha samaya÷ k­to 'sti ? yan mayà bÃhyÃt samÃgatena tvaæ vaktavya÷, tvayà cÃham ÃkaraïÅya÷ iti | tad yadi mÃæ nÃhvayasi tato 'haæ dvitÅyaæ bilaæ yÃsyÃmi | atha tac chrutvà siæhaÓ cintitavÃn-nÆnam e«Ã guhÃsya samÃgatasya sadà samÃhvÃnaæ karoti | param adya mad-bhayÃn na kiæcid brÆte | athavà sÃdhv idam ucyate- bhaya-santrasta-manasÃæ hasta-pÃdÃdikÃ÷ kriyÃ÷ | pravartante na vÃïÅ ca vepathuÓ cÃdhiko bhavet ||Panc_3.218|| tad aham asyÃhvÃnaæ karomi yena tad-anusÃreïa pravi«Âo 'yaæ me bhojyatÃæ yÃsyati | evaæ sampradhÃrya siæhas tasyÃhvÃnam akarot | atha siæha-Óabdena sà guhà pratirava-sampÆrïà anyÃn api dÆra-sthÃn araïya-jÅvÃæs trÃsayÃmÃsa | Ó­gÃlo 'pi palÃyamÃna imaæ Ólokam apaÂhat-anÃgataæ ya÷ kurute sa Óobhate ity Ãdi | tad evaæ matvà yu«mÃbhir mayà saha gantavyam iti | evam abhidhÃyÃtmÃnuyÃyi-parivÃrÃnugato dÆra-deÓÃntaraæ raktÃk«o jagÃma | atha raktÃk«e gate sthirajÅvy atih­«Âa-manà vyacintayat-aho ! kalyÃïam asmÃkam upasthitam, yad raktÃæÓo gata÷ sa dÅrghadarÓÅ ete ca mƬha-manasa÷ | tato mama sukha-ghÃtyÃ÷ sa¤jÃtÃ÷ | uktaæ ca yata÷- na dÅrgha-darÓino yasya mantriïa÷ syur mahÅpate÷ | kramÃyÃtà dhruvaæ tasya na cirÃt syÃt parik«aya÷ ||Panc_3.219|| athavà sÃdhv idam ucyate- mantri-rÆpà hi ripava÷ sambhÃvyÃs te vicak«aïai÷ | ye santaæ nayam uts­jya sevante pratilomata÷ ||Panc_3.220|| evaæ vicintya sva-kulÃya ekaikÃæ vana-këÂhikÃæ guhÃ-pradÅpanÃrthaæ dine dine prak«ipati | na ca te mÆrkhà ulÆkà vijÃnanti, yad e«a kulÃyam asmad-dÃhÃya v­ddhiæ nayati | athavà sÃdhv idam ucyate- amitraæ kurute mitraæ mitraæ dve«Âi hinasti ca | Óubhaæ vetty aÓubhaæ pÃpaæ bhadraæ daiva-hato nara÷ ||Panc_3.221|| atha kulÃya-vyÃjena durga-dvÃre k­te këÂha-nicaye, sa¤jÃte sÆryodaye, andhatÃæ prÃpte«ÆlÆke«u satsu sthirajÅvÅ ÓÅghram ­«yamÆkaæ gatvà meghavarïam Ãha-svÃmin ! dÃha-sÃdhyà k­tà ripu-guhÃ÷ | tat saparivÃra÷ sametyaikaikà vana-këÂhikÃæ jvalantÅ g­hÅtvà guhÃ-dvÃre'smat-kulÃye prak«ipa yena sarve Óatrava÷ kumbhÅpÃka-naraka-prÃyeïa du÷khena mriyante | tac chrutvà prah­«Âo meghavarïa Ãha-tÃta ! kathayÃtma-v­ttÃntam | cirÃd adya d­«Âo 'si | sa Ãha-vatsa ! nÃyaæ kathanasya kÃla÷ | yata÷ kadÃcit tasya ripo kaÓcit praïidhir mamehÃgamanaæ nivedayi«yati | yaj j¤ÃnÃd andho 'nyatrÃpasaraïaæ kari«yati | tat tvaryatÃm | uktaæ ca- ÓÅghra-k­tye«u kÃrye«u vilambayati yo nara÷ | tat k­tyaæ devatÃs tasya kopÃd vighnanty asaæÓayam ||Panc_3.222|| tathà ca- yasya yasya hi kÃryasya phalitasya viÓe«ata÷ | k«ipram akriyamÃïasya kÃla÷ pibati tat-phalam ||Panc_3.223|| tad-guhÃyÃm ÃyÃtasya te hata-Óatro÷ sarvaæ savistaraæ nirvyÃkulatayà kathayi«yÃmi athÃsau tad-vacanam Ãkarïya sa-parijana ekaikÃæ jvalantÅæ vana-këÂhikÃæ ca¤cv-agreïa g­hÅtvà tad-guhÃ-dvÃraæ prÃpya sthirajÅvi-kulÃye prÃk«ipat | tata÷ sarve te divÃndhà raktÃk«a-vÃkyÃni smaranto dvÃrasyÃv­tatvÃd ani÷saranto guhÃ-madhye kumbhÅpÃka-nyÃyam Ãpannà m­tÃÓ ca | evaæ ÓatrÆn ni÷Óe«atÃæ nÅtvà bhÆyo 'pi meghavarïas tad eva nyagrodha-pÃdapa-durgaæ jagÃma | tata÷ siæhÃsana-stho bhÆtvà sabhÃ-madhye pramudita-manÃ÷ sthirajÅvinam ap­cchat-tÃta ! kathaæ tvayà Óatru-madhye gatena etÃvat-paryantaæ kÃlo nÅta÷ ? tad atra kautukam asmÃkaæ vartate, tat kathyatÃm | yata÷- vara-magnau pradÅpte tu prapÃta÷ puïya-karmaïÃm | na cÃrijana-saæsargo muhÆrtam api sevita÷ ||Panc_3.224|| tad Ãkarïya sthirajÅvy Ãha-bhadra ! ÃgÃmi-phala-vächayà ka«Âam api sevako na jÃnÃti | uktaæ ca yata÷- kÃryasyÃpek«ayà bhuktaæ vi«am apy am­tÃyate | sarve«Ãæ prÃïinÃæ yatra nÃtra kÃryà vicÃraïà ||Panc_3.225|| upanata-bhaye yo yo mÃrgo hitÃrtha-karo bhavet- sa sa nipuïayà buddhyà sevyo mahÃn k­païo 'pi và | karikara-nibhau jyÃghÃtà kau mahÃstra-viÓÃradau valaya-racitau strÅvad bÃhÆ k­tau na kirÅÂinà ||Panc_3.226|| ÓaktenÃpi satà janena vidu«Ã kÃlÃntarÃpek«iïà vastavyaæ khalu vÃkya-vajra-vi«ame k«udre'pi pÃpe jane | darvÅ-vyagra-kareïa dhÆma-malinenÃyÃsa-yukte ca bhÅmenÃtibalena matsya-bhavane kiæ no«itaæ sÆdavat ||Panc_3.227|| yad và tad và vi«ama-patita÷ sÃdhu và garhitaæ và kÃlÃpek«Å h­daya-nihitaæ buddhimÃn karma kuryÃt | kiæ gÃï¬Åva-sphurad-uru-guïÃsphÃlana-krÆra-pÃïir nÃsÅl lÅlÃ-naÂana-vilasan mekhalÅ savyasÃcÅ ||Panc_3.228|| siddhiæ prÃrthayatà janena vidu«Ã tejo nig­hya svakaæ sattvotsÃhavatÃpi daiva-vidhi«u sthairyaæ prakÃrya kramÃt | devendra-draviïeÓvarÃntaka-samair apy anvito bhrÃt­bhi÷ kiæ kli«Âa÷ suciraæ virÃÂa-bhavane ÓrÅmÃn na dharmÃtmaja÷ ||Panc_3.229|| rÆpÃbhijana-sampanno mÃdrÅ-putrau balÃnvitau | gokarma-rak«Ã-vyÃpÃre virÃÂa-pre«yatÃæ gatau ||Panc_3.230|| rÆpeïÃpratimena yauvana-guïai÷ Óre«Âhe kule janmanà kÃntyà ÓrÅr iva yÃtra sÃpi vidaÓÃæ kÃla-kramÃd Ãgatà | sairandhrÅti sa-garvitaæ yuvatibhi÷ sÃk«epam ÃkhyÃtayà draupadyà nanu matsya-rÃja-bhavane dh­«Âaæ na kiæ candanam ||Panc_3.231|| meghavarïa Ãha-tÃta ! asi-dhÃrÃ-vratam idaæ manye yad ariïà saha saævÃsa÷ | so 'bravÅt-deva ! evam etat | paraæ na tÃd­Ç-mÆrkha-samÃgama÷ kvÃpi mayà d­«Âa÷ | na ca mahÃpraj¤am aneka-ÓÃstre«v apratima-buddhiæ raktÃk«aæ vinà dhÅmÃn | yat-kÃraïaæ tena madÅyaæ yathÃvasthitaæ cittaæ j¤Ãtam | ye punar anye mantriïas te mahÃ-mÆrkhà mantri-mÃtra-vyapadeÓopajÅvino 'tattva-kuÓalÃ, yair idam api na j¤Ãtam | yata÷- arito 'bhyÃgato bh­tyo du«Âas tat-saÇga-tat-para÷ | apasarpa-sadharmatvÃn nityodvegÅ ca dÆ«ita÷ ||Panc_3.232|| Ãsane Óayane yÃne pÃna-bhojana-vastu«u | d­«ÂvÃntaraæ pramatte«u praharanty arayo 'ri«u ||Panc_3.233|| tasmÃt sarva-prayatnena trivarga-nilayaæ budha÷ | ÃtmÃnam Ãd­to rak«et pramÃdÃd dhi vinaÓyati ||Panc_3.234|| sÃdhu cedam ucyate- santÃpayanti kam apathya-bhujaæ na rogà durmantriïaæ kam upayÃnti na nÅti-do«Ã÷ | kaæ ÓrÅr na darpayati kaæ na nihanti m­tyu÷ kaæ svÅk­tà na vi«ayà paripŬayanti ||Panc_3.235|| lubdhasya naÓyati yaÓa÷ piÓunasya maitrÅ na«Âa-kriyasya kula artha-parasya dharma÷ | vidyÃ-phalaæ vyasanina÷ k­païasya saukhyaæ rÃjyaæ pramatta-sacivasya narÃdhipasya ||Panc_3.236|| tad rÃjan ! asi-dhÃrÃ-vrataæ mayÃcaritam aritam ari-saæsargÃd iti yad bhavatoktaæ, tan mayà sÃk«Ãd evÃnubhÆtam | uktaæ ca- apamÃnaæ purask­tya mÃnaæ k­tvà tu p­«Âhata÷ | svÃrtham abhyuddharet prÃj¤a÷ kÃrya-dhvaæso hi mÆrkhatà ||Panc_3.237|| skandhenÃpi vahec chatruæ kÃlam ÃsÃdya buddhimÃn | mahatà k­«ïa-sarpeïa maï¬Ækà bahavo hatÃ÷ ||Panc_3.238|| meghavarïa Ãha-katham etat ? sthirajÅvÅ kathayati- kathà 15 mandavi«a-sarpa-kathà asti varuïÃdri-samÅpa ekasmin pradeÓe pariïata-vayà manda-vi«o nÃma k­«ïa-sarpa÷ | sa evaæ citte sa¤cintitavÃn-kathaæ nÃma mayà sukhopÃya-v­ttyà vartitavyam iti | tato bahu-maï¬Ækaæ hradam upagamya dh­ti-parÅtam ivÃtmÃnaæ darÓitavÃn | atha tathà sthite saudaka-prÃnta-gatenaikena maï¬Ækena p­«Âa÷-mÃma ! kim adya yathÃ-pÆrvam ÃhÃrÃrthaæ na viharasi | so 'bravÅt-bhadra ! kuto me manda-bhÃgyasyÃhÃrÃbhilëa÷ ? yat kÃraïam adya rÃtrau prado«a eva mayÃhÃrÃrthaæ viharamÃïena d­«Âa eko maï¬Æka÷ | tad-grahaïÃrthaæ mayà krama÷ sajjita÷ | so 'pi mÃæ d­«Âvà m­tyu-bhayena svÃdhyÃya-prasaktÃnÃæ brÃhmaïÃnÃm antaram apakrÃnto na vibhÃvito mayà kvÃpi gata÷ | tat-sÃd­Óya-mohita-cittena mayà kasyacid brÃhmaïasya sÆnor hrada-taÂa-jalÃnta÷-stho 'Çgu«Âho da«Âa÷ | tato 'sau sapadi pa¤catvam upÃgata÷ | atha tasya pitrà du÷khitenÃhaæ Óapto yathÃ-durÃtman ! tvayà niraparÃdho mat-suto da«Âa÷ | tad anena do«eïa tvaæ maï¬ÆkÃnÃæ vÃhanaæ bhavi«yasi, tat-prasÃda-labdha-jÅvikayà varti«ye iti | tato 'haæ yu«mÃkaæ vÃhanÃrtham Ãgato 'smi | tena ca sarva-maï¬ÆkÃnÃm idam Ãveditam | tatas tai÷ prah­«Âa-manobhi÷ sarvair eva gatvà jala-pÃda-nÃmno dardura-rÃjasya vij¤aptam | athÃsÃv api mantri-pariv­to 'tyadbhutam idam iti manyamÃno sa-sambhramaæ hradÃd uttÅrya manda-vi«asya phaïina÷ phaïÃ-pradeÓam adhirƬha÷ | Óe«Ã api yathÃ-jye«Âhaæ tat-p­«Âhopari samÃruruhu÷ | kiæ bahunÃ, uparita-sthÃnam aprÃptavantas tasyÃnupadaæ dhÃvanti | mandavi«o 'pi te«Ãæ tu«Ây-artham aneka-prakÃrÃn gati-viÓe«Ãn adarÓayat | atha jalapÃdo labdha-sukhas tam Ãha- na tathà kariïà yÃnaæ turageïa rathena và | nara-yÃnena và yÃnaæ yathà mandavi«eïa me ||Panc_3.239|| athÃnyedyur manda-vi«aÓ chadmanà mandaæ mandaæ visarpati | tac ca d­«Âvà jalapÃdo 'bravÅt-bhadra ! mandavi«a ! yathÃ-pÆrvaæ kim adya sÃdhu nohyate ? mandavi«o 'bravÅt-deva adyÃhÃra-vaikalyÃn na me vo¬huæ Óaktir asti | athÃsÃv abravÅt-bhadra ! bhak«aya k«udra-maï¬ÆkÃn | tac chrutvà prahar«ita-sarva-gÃtro mandavi«a÷ sa-sambhramam abravÅt-mamÃyam eva vipra-ÓÃpo 'sti | tat tavÃnenÃnuj¤Ã-vacanena prÅto 'smi | tato 'sau nairantaryeïa maï¬ÆkÃn bhak«ayan katipayair evÃhobhir balavÃn saæv­tta÷ | prah­«ÂaÓ cÃntar-lÅnam avahasyedam abravÅt- maï¬Ækà vividhà hy ete chala-pÆrvopasÃdhitÃ÷ | kiyantaæ kÃlam ak«Åïà bhaveyu÷ khÃdità mama ||Panc_3.240|| jala-pÃdo 'pi mandavi«eïa k­ta-kavaca-navyÃmohita-citta÷ kim api nÃvabudhyate | atrÃntare'nyo mahÃkÃya÷ k­«ïa-sarpas tam uddeÓaæ samÃyÃta÷ | taæ ca maï¬Ækair vÃhyamÃnaæ d­«Âvà vismaya-gatam | Ãha ca-vayasya ! yad asmÃkam aÓanaæ tai÷ kathaæ vÃhyase | viruddham etat | mandavi«o 'bravÅt- sarvam etad vijÃnÃmi yathà vÃhyo 'smi dardurai÷ | ki¤cit kÃlaæ pratÅk«e'haæ gh­tÃndho brÃhmaïo yathà ||Panc_3.241|| so 'bravÅt-katham etat ? mandavi«a÷ kathayati- kathà 16 gh­tÃndha-brÃhmaïa-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne yaj¤adatto nÃma brÃhmaïa÷ | tasya bhÃryà puæÓcaly anyÃsakta-manà ajasraæ viÂÃyasa-khaï¬a-gh­tÃn gh­ta-pÆrÃn k­tvà bhartuÓ caurikayà prayacchati | atha kadÃcid bhartà d­«ÂvÃbravÅt-bhadre ! kim etat paripacyate ? kutra vÃjasraæ nayasÅdam ? tat kathaya satyam | sà cotpanna-pratibhà k­taka-vacanair bhartÃram abravÅt-asty atra nÃtidÆre bhagavatyà devyà Ãyatanam | tatrÃham upo«ità satÅ baliæ bhak«ya-viÓe«ÃæÓ cÃpÆrvÃn nayÃmi | atha tat paÓyatà g­hÅtvà tat sakalaæ devyÃyatanÃbhimukhÅ pratasthe | yat kÃraïaæ devyà niveditenÃnena madÅyo bhartaivaæ maæsyate yat mama brÃhmaïÅ bhagavatyÃ÷ k­te nadyÃm avatÅrya yÃvat snÃnaæ karoti tÃvat tad bhartÃpi mÃrgÃntareïÃgatya devyÃ÷ p­«Âhato 'd­Óyo 'vatasthe | atha sà brÃhmaïÅ snÃtvà devy-Ãyatanam Ãgatya snÃnÃnulepana-mÃlya-dhÆpa-bali-kriyÃdikaæ k­tvà devÅæ praïamya vyajij¤apat-bhagavati ! kena prakÃreïa mama bhartÃndho bhavi«yati ? tac chrutvà svara-bhedena devÅ-p­«Âha-sthito brÃhmaïo jagÃda-yadi tvam ajasraæ gh­ta-pÆrÃdi-bhak«yaæ tasmai bhartre prayacchasi, tata÷ ÓÅghram andho bhavi«yati | sà tu bandhakÅ k­taka-vacana-va¤cita-mÃnasà tasmai brÃhmaïÃya tad eva nityaæ pradadau | athÃnyedyur brÃhmaïenÃbhihitam-bhadre, nÃhaæ sutarÃæ paÓyÃmi | tac chrutvà cintitam anayÃ-devyÃ÷ prasÃdo 'yaæ prÃpta iti | atha tasyà h­daya-vallabho viÂas tat-sakÃÓam-andhÅbhÆto 'yaæ brÃhmaïa÷ kiæ mama kari«yatÅti ni÷ÓaÇkaæ pratidinam abhyeti | athÃnyedyus taæ praviÓantam abhyÃÓa-gataæ d­«Âvà keÓair g­hÅtvà lagu¬a-pÃr«ïi-prabh­ti-prahÃrais tÃvad atìayat yÃvad asau pa¤catvam Ãpa | tÃm api pu«Âa-patnÅæ vicchanna-nÃsikÃæ k­tvà visasarja | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-skandhenÃpi vahec chatrum (238) ity Ãdi | atha rÃjan ! yathà mandavi«eïa buddhi-balena maï¬Ækà nihatÃs tathà mayÃpi sarve vairiïa÷ | sÃdhu cedam ucyate- vane prajvalito vahnir dahan mÆlÃni rak«ati | samÆlonmÆlanaæ kuryÃd vÃyur yo m­du-ÓÅtala÷ ||Panc_3.242|| meghavarïa Ãha-tÃta ! satyam evaitat | ye mahÃtmÃno bhavanti te mahÃ-sattvà Ãpad-gatà api prÃrabdhaæ na tyajanti | uktaæ ca yata÷- mahattvam etan mahatÃæ nayÃlaÇkÃra-dhÃriïÃm | na mu¤canti yad Ãrabdhaæ k­cchre'pi vyasanodaye ||Panc_3.243|| tathà ca- prÃrabhyate na khalu vighna-bhayena nÅcai÷ prÃrabhya vighna-vihatà viramanti madhyÃ÷ | vighnai÷ sahasra-guïitair api hanyamÃnÃ÷ prÃrabdham uttama-guïà na parityajanti ||Panc_3.244|| tat k­taæ ni«kaïÂakaæ mama rÃjyaæ ÓatrÆn ni÷Óe«atÃæ nayatà tvayà | athavà yuktam etan naya-vedinÃm | uktaæ ca yata÷- ­ïa-Óe«aæ cÃgni-Óe«aæ ca Óatru-Óe«aæ tathaiva ca | vyÃdhi-Óe«aæ ca ni÷Óe«aæ k­tvà prÃj¤o na sÅdati ||Panc_3.245|| so 'bravÅt-deva ! bhÃgyavÃn tvam evÃsi, yasyÃrabdhaæ sarvam eva saæsiddhyati | tan na kevalaæ Óauryaæ k­tyaæ sÃdhayati, kintu praj¤ayà yat kriyate tad eva vijayÃya bhavati | uktaæ ca- Óastrair hatà na hi hatà ripavo bhavanti praj¤Ã-hatÃs tu ripava÷ suhatà bhavanti | Óastaæ nihanti puru«asya ÓarÅram ekaæ praj¤Ã kulaæ ca vibhavaÓ ca yaÓaÓ ca hanti ||Panc_3.246|| tad evaæ praj¤Ã-puru«akÃrÃbhyÃæ yuktasyÃyatnena kÃrya-siddhaya÷ sambhavanti | uktaæ ca- prasarati mati÷ kÃryÃrambhe d­¬hÅbhavati sm­ti÷ svayam upanayann arthÃn mantro na gacchati viplavam | sphurati saphalas tarkaÓ cittaæ samunnatim aÓnute bhavati ca rati÷ ÓlÃghye k­tye narasya bhavi«yata÷ ||Panc_3.247|| tathà ca naya-tyÃga-Óaurya-sampanne puru«e rÃjyam iti | uktaæ ca- tyÃgini ÓÆre vidu«i ca saæsarga-rucir jano guïÅ bhavati | guïavati dhanaæ dhanÃc chrÅ÷ ÓrÅmaty Ãj¤Ã tato rÃjyam ||Panc_3.248|| meghavarïa Ãha-nÆnaæ sadya÷-phalÃni nÅti-ÓÃstrÃïi yat tvayÃnuk­tyenÃnupraviÓyÃri-mardana÷ saparijano ni÷Óe«ita÷ | sthirajÅvy Ãha- tÅk«ïopÃya-prÃpti-gamyo 'pi yo 'rthas tasyÃpy Ãdau saæÓraya÷ sÃdhu yukta÷ | uttuÇgÃgra÷ sÃra-bhÆto vanÃnÃæ mÃnyÃbhyarcya cchidyate pÃdapendra÷ ||Panc_3.249|| athavà svÃmin ! kiæ tenÃbhihitena ? yad anantara-jÃle kriyÃ-rahitam asukha-sÃdhyaæ và bhavati | sÃdhu cedam ucyate- aniÓcitair adhyavasÃya-bhÅrubhir yathe«Âa-saælÃpa-rati-prayojanai÷ | phale visaævÃdam upÃgatà gira÷ prayÃnti loke parihÃsa-vastutÃm ||Panc_3.250|| na ca laghu«v api kartavye«u dhÅmadbhir anÃdara÷ kartavya÷ | yata÷- Óak«yÃmi kartum idam alpam ayatna-sÃdhyam anÃdara÷ ka iti k­tyam upek«amÃïÃ÷ | kecit pramatta-manasa÷ paritÃpa-du÷kham Ãpat-prasaÇga-sulabhaæ puru«Ã prayÃnti ||Panc_3.251|| tad adya jitÃrer mad-vibhor yathÃ-pÆrvaæ nidrÃ-lÃbho bhavi«yati | ucyate caitat- ni÷sarpe baddha-sarpe và bhavane su«yate sukham | sadà d­«Âa-bhujaÇge tu nidrà du÷khena labhyate ||Panc_3.252|| tathà ca- vistÅrïa-vyavasÃya-sÃdhya-mahatÃæ snighdopayuktÃÓi«Ãæ kÃryÃïÃæ naya-sÃhasonnati-matÃm icchÃpad-ÃrohiïÃm | mÃnotseka-parÃkrama-vyasanina÷ pÃraæ na yÃvad-gatÃ÷ sÃmar«e h­daye'vakÃÓa-vi«ayà tÃvat kathaæ nirv­ti÷ ||Panc_3.253|| tad avasita-kÃryÃrambhasya viÓrÃmyatÅva me h­dayam | tad idam adhunà nihata-kaïÂakaæ rÃjyaæ prajÃ-pÃlana-tatparo bhÆtvà putra-pautrÃdi-krameïÃcala-cchatrÃsana-ÓrÅ÷ ciraæ bhuÇk«va | api ca- prajà na ra¤jayed yas tu rÃjà rak«Ãdibhir guïai÷ | ajÃgala-stanasyeva tasya rÃjyaæ nirarthakam ||Panc_3.254|| guïe«u rÃgo vyasane«v anÃdaro rati÷ subh­tye«u ca yasya bhÆpate÷ | ciraæ sa bhuÇkte cala-cÃmarÃæÓukÃæ sitÃtapatrÃbharaïÃæ n­pa-Óriyam ||Panc_3.255|| na ca tvayà prÃpta-rÃjyo 'ham iti matvà ÓrÅ-madenÃtmà vyasayitavya÷ | yat kÃraïam-calà hi rÃj¤o vibhÆtaya÷ vaæÓÃrohaïavad rÃjya-lak«mÅ-durÃrohÃ, k«aïa-vinipÃta-ratÃ, prayatna-Óatair api dhÃryamÃïà durdharÃ, praÓastÃrÃdhitÃpy ante vipralambhinÅ, vÃnara-jÃtir iva vidrutÃneka-cittÃ, padma-patram ivÃghaÂita-saæÓle«Ã, pavana-gatir ivÃticapalÃ, anÃrya-saÇgatir ivÃsthirÃ, ÃÓÅvi«a iva durupacÃrÃ, sandhyÃbhra-lekheva muhÆrta-rÃgÃ, jala-budbudÃvalÅva svabhÃva-bhaÇgurÃ, ÓarÅra-prak­tir iva k­taghnÃ, svapna-labdha-dravya-rÃÓir iva k«aïa-d­«Âa-na«Âà | api ca- yadaiva rÃjye kriyate'bhi«ekas tadaiva buddhir vyasane«u yojyà | ghaÂà hi rÃj¤Ãm abhi«eka-kÃle sahÃmbhasaivÃpadam udgiranti ||Panc_3.256|| na ca kaÓcid anadhigamanÅyo nÃmÃsty ÃpadÃm | uktaæ ca- rÃmasya vrajanaæ vane nivasanaæ pÃï¬o÷ sutÃnÃæ vane v­«ïÅnÃæ nidhanaæ nalasya n­pate rÃjyÃt paribhraæÓanam | nÃÂyÃcÃryakam arjunasya patanaæ sa¤cintya laÇkeÓvare sarve kÃla-vaÓÃj jano 'tra sahate ka÷ kaæ paritrÃyate ||Panc_3.257|| kva sa daÓaratha÷ svarge bhÆtvà mahendra-suh­d gata÷ kva sa jalanidher velÃæ baddhvà n­pa÷ sagaras tathà | kva sa karatalÃj jÃto vainya÷ kva sÆrya-tanur manu÷ nanu balavatà kÃlenaite prabodhya nimÅlitÃ÷ ||Panc_3.258|| mÃndhÃtà kva gatas triloka-vijayÅ rÃjà kva satyavrata÷ devÃnÃæ n­patir gata÷ kva nahu«a÷ sac-chÃstravÃn keÓava÷ | manyante sarathÃ÷ sa-ku¤jara-varÃ÷ ÓakrÃsanÃdhyÃsina÷ kÃlenaiva mahÃtmanà tv anuk­tÃ÷ kÃlena nirvÃsitÃ÷ ||Panc_3.259|| api ca- sa ca n­patis te sacivÃs tÃ÷ pramadÃs tÃni kÃnana-vanÃni | sa ca te ca tÃÓ ca tÃni ca k­tÃnta-d­«ÂÃni na«ÂÃni ||Panc_3.260|| evaæ matta-kari-karïa-ca¤calÃæ rÃjya-lak«mÅm avÃpya nyÃyaika-ni«Âho bhÆtvopabhuÇk«va | iti ÓrÅ-vi«ïu-Óarma-viracite pa¤catantre kÃkolÆkÅyaæ nÃma t­tÅyaæ tantraæ samÃptam ||3|| ************************************************************************ caturtha-tantram atha labdha-praïÃÓam athedam Ãrabhate labdha-praïÃÓaæ nÃma caturthaæ tantram | yasyÃyam Ãdima÷ Óloka÷- samutpanne«u kÃrye«u buddhir yasya na hÅyate | sa eva durgaæ tarati jalastho vÃnaro yathà ||Panc_4.1|| tad yathÃnuÓrÆyate- prastÃvanÃ-kathà vÃnara-makara-v­ttÃnta÷ asti kasmiæÓcit samudropakaïÂhe mahÃn jambÆ-pÃdapa÷ sadÃ-phala÷ | tatra ca raktamukho nÃma vÃnara÷ prativasati sma | tatra ca tasya taror adha÷ kadÃcit karÃlamukho nÃma makara÷ samudra-salilÃn ni«kramya sukomala-bÃlukÃ-sanÃthe tÅropÃnte nyaviÓata | tataÓ ca raktamukhena sa prokta÷-bho÷ ! bhavÃn samabhyÃgato 'tithi÷ | tad bhak«ayatu mayà dattÃny am­ta-tulyÃni jambÆ-phalÃni | uktaæ ca- priyo và yadi và dve«yo mÆrkho và yadi paï¬ita÷ | vaiÓvadevÃntam Ãpanna÷ so 'tithi÷ svarga-saÇkrama÷ ||Panc_4.2|| na p­cchec caraïaæ gotraæ na ca vidyÃæ kulaæ na ca | atithiæ vaiÓvadevÃnte ÓrÃddhe ca manur abravÅt ||Panc_4.3|| dÆra-mÃrga-Órama-ÓrÃntaæ vaiÓvadevÃntam Ãgatam | atithiæ pÆjayed yas tu sa yÃti paramÃæ gatim ||Panc_4.4|| apÆjito 'tithir yasya g­hÃd yÃti vini÷Óvasan | gacchanti pitaras tasya vimukhÃ÷ saha daivatai÷ ||Panc_4.5|| evam uktvà tasmai jambÆ-phalÃni dadau | so 'pi tÃni bhak«ayitvà tena saha ciraæ go«ÂhÅ-sukham anubhÆya bhÆyo 'pi sva-bhavanam agÃt | evaæ nityam eva tau vÃnara-makarau jambÆ-cchÃyÃ-sthitau vividha-ÓÃstra-go«Âhyà kÃlaæ nayantau sukhena ti«Âhata÷ | so 'pi makaro bhak«ita-Óe«Ãïi jambÆ-phalÃni g­haæ gatvà sva-patnyai prayacchati | athÃnyatame divase tayà sa p­«Âa÷-nÃtha ! kvaivaævidhÃny am­ta-phalÃni prÃpno«i ? sa Ãha-bhadre ! mamÃsti parama-suh­d raktamukho nÃma vÃnara÷ | sa prÅti-pÆrvakam imÃni phalÃni prayacchati | atha tayÃbhihitam-ya÷ sarvadaivÃm­ta-prÃyÃïÅd­ÓÃni phalÃni bhak«ayati, tasya h­dayam am­ta-mayaæ bhavi«yati | tad yadi bhÃryayà te prayojanaæ, tatas tasya h­dayaæ mahyaæ prayaccha | yena tad bhak«ayitvà jarÃ-maraïa-rahità tvayà saha bhogÃn bhunajmi | sa Ãha-bhadre ! mà maivaæ vada | yata÷ sa pratipanno 'smÃkaæ bhrÃtà | aparaæ phala-dÃtà | tato vyÃpÃdayituæ na Óakyate | tat tyajainaæ mithÃgrahaïam | uktaæ ca- ekaæ prasÆyate mÃtà dvitÅyaæ vÃk prasÆyate | vÃg-jÃtam adhikaæ procu÷ sodaryÃd api bÃndhavÃt ||Panc_4.6|| atha makary Ãha-tvayà kadÃcid api mama vacanaæ nÃnyathà k­tam | tan nÆnaæ sà vÃnarÅ bhavi«yati, yatas tasyà anurÃgata÷ sakalam api dinaæ tatra gamayasi | tat tvaæ j¤Ãto mayà samyak | yata÷- sÃhlÃdaæ vacanaæ prayacchati na me no vächitaæ ki¤cana prÃya÷ procchvasi«i drutaæ hutavaha-jvÃlà samaæ rÃtri«u | kaïÂhÃÓle«a-parigrahe Óithilatà yan nÃdarÃc cumbase tat te dhÆrta h­di sthità priyatamà kÃcin mamevÃparà ||Panc_4.7|| so 'pi patnyÃ÷ pÃdopasaÇgrahaæ k­tvÃÇkopari nidhÃya tasyÃ÷ kopa-koÂim ÃpannÃyÃ÷ sudÅnam uvÃca- mayi te pÃda-patite kiÇkaratvam upÃgate | tvaæ prÃïa-vallabhe kasmÃt kopane kopam e«yasi ||Panc_4.8|| sÃpi tad-vacanam ÃkarïyÃÓru-pluta-mukhÅ tam uvÃca- sÃrdhaæ manoratha-Óatais tava dhÆrta kÃntà saiva sthità manasi k­trima-bhÃva-ramyà | asmÃkam asti na katha¤cid ihÃvakÃÓaæ tasmÃt k­taæ caraïa-pÃta-vi¬ambanÃbhi÷ ||Panc_4.9|| aparaæ sà yadi tava vallabhà na bhavati, tat kiæ mayà bhaïito 'pi tÃæ na vyÃpÃdayasi | atha yadi sa vÃnaras tat kas tena saha tava sneha÷ ? tat kiæ bahunà ? yadi tasya h­dayaæ na bhak«ayÃmi, tan mayà prÃyopaveÓanaæ k­taæ viddhi | evaæ tasyÃs tan niÓcayaæ j¤Ãtvà cintÃ-vyÃkulita-h­daya÷ sa provÃca-athavà sÃdhv idam ucyate- vajra-lepasya mÆrkhasya nÃrÅïÃæ karkaÂasya ca | eko grahas tu mÅnÃnÃæ nÅlÅ-madya-payos tathà ||Panc_4.10|| tat kiæ karomi ? kathaæ sa me vadhyo bhavati | iti vicintya vÃnara-pÃrÓvam agamat | vÃnaro 'pi cirÃd ÃyÃntaæ taæ sodvegam avalokya provÃca-bho mitra ! kim adya cira-velÃyÃæ samÃyÃto 'si ? kasmÃt sÃhlÃdaæ nÃlapasi ? na subhëitÃni paÂhasi | sa Ãha-mitra ! ahaæ tava bhrÃt­-jÃyayà ni«Âhuratarair vÃkyair abhihita÷-bho÷ k­taghna ! mà me tvaæ svamukhaæ darÓaya, yatas tvaæ pratidinaæ mitram upajÅvasi | na ca tasya puna÷ pratyupakÃraæ g­ha-darÓana-mÃtreïÃpi karo«i | tat te prÃyaÓcittam api nÃsti | uktaæ ca- brahmaghne ca surÃpe ca caure bhagna-vrate ÓaÂhe | ni«k­tir vihità sadbhi÷ k­taghne nÃsti ni«k­ti÷ ||Panc_4.11|| tat tvaæ mama devaraæ g­hÅtvÃdya pratyupakÃrÃrthaæ g­ham Ãnaya | no cet tvayà saha me para-loke darÓanam iti | tad ahaæ tayaivaæ proktas tava sakÃÓam Ãgata÷ | tad adya tayà saha tvad-arthe kalahÃyato mameyatÅ velà vilagnà | tad Ãgaccha me g­ham | tava bhrÃt­-patnÅ racita-catu«kà praguïita-vastra-maïi-mÃïikyÃdy-ucitÃbharaïà dvÃra-deÓa-baddha-vandana-mÃlà sotkaïÂhà ti«Âhati | markaÂa Ãha-bho mitra ! yuktam abhihitaæ mad-bhrÃt­-patnyà | uktaæ ca- varjayet kaulikÃkÃraæ mitraæ prÃj¤ataro nara÷ | Ãtmana÷ sammukhaæ nityaæ ya Ãkar«ati lolupa÷ ||Panc_4.12|| tathà ca- dadÃti pratig­hïÃti guhyam ÃkhyÃti p­cchati | bhuÇkte bhojayate caiva «a¬-vidhaæ prÅti-lak«aïam ||Panc_4.13|| paraæ vayaæ vanacarÃ÷ yu«madÅyaæ ca jalÃnte g­ham | tat kathaæ Óakyate tatra gantum | tasmÃt tÃm api me bhrÃt­-patnÅm atrÃnaya yena praïamya tasyà ÃÓÅrvÃdaæ g­hïÃmi | sa Ãha-bho mitra ! asti samudrÃntare suramye pulina-pradeÓe'smad-g­ham ‘ tan mama p­«Âham ÃrÆdha÷ sukhenÃk­ta-bhayo gaccha | so 'pi tac chrutvà sÃnandam Ãha-bhadra ! yady evaæ tat kiæ vilambyate | tvaryatÃm | e«o 'haæ tava p­«ÂhÃm ÃrƬha÷ | tathÃnu«Âhite'gÃdhe jaladhau gacchantaæ marakam Ãlokya bhaya-trasta-manà vÃnara÷ provÃca-bhrÃta÷ ! Óanai÷ Óanair gamyatÃm | jala-kallolai÷ plÃvyate me ÓarÅram | tad Ãkarïya makaraÓ cintayÃmÃsa-asÃv agÃdhaæ jalaæ prÃpto me vaÓa÷ sa¤jÃta÷ | mat-p­«Âha-gatas tila-mÃtram api calituæ na Óaknoti | tasmÃt kathayÃmy asya nijÃbhiprÃyam, yenÃbhÅ«Âa-devatÃ-smaraïaæ karoti | Ãha ca-mitra, tvaæ mayà vadhÃya samÃnÅto bhÃryÃ-vÃkyena viÓvÃsya | tat smaryatÃm abhÅ«Âa-devatà | sa Ãha-bhrÃta÷ ! kiæ mayà tasyÃs tavÃpi cÃpak­taæ yena me vadhopÃyaÓ cintita÷ ? makara Ãha-bho÷ ! tasyÃs tÃvat tava h­dayasyÃm­tamaya-phala-rasÃsvÃdana-m­«Âasya bhak«aïe dohada÷ sa¤jÃta÷ | tenaitad anu«Âhitam | pratyutpanna-matir vÃnara Ãha-bhadra ! yady evaæ tat kiæ tvayà mama tatraiva na vyÃh­tam ? yena sva-h­dayaæ jambÆ-koÂare sadaiva mayà suguptaæ k­tam | tad bhrÃt­-patnyà arpayÃmi | tvayÃhaæ ÓÆnya-h­dayo 'tra kasmÃd ÃnÅta÷ ? tad Ãkarïya makara÷ sÃnandam Ãha-bhadra ! yady evaæ tad arpaya me h­dayam | yena sà du«Âa-patnÅ tad bhak«ayitvÃnaÓanÃd utthi«Âhati | ahaæ tvÃæ tam eva jambÆ-pÃdapaæ prÃpayÃmi | evam uktvà nivartya jambÆ-talam agÃt | vÃnaro 'pi katham api jalpita-vividha-devatopacÃra-pÆjas tÅram ÃsÃditavÃn | tataÓ ca dÅrghatara-caÇkramaïena tam eva jambÆ-pÃdapam ÃrƬhaÓ cintayÃmÃsa-aho ! labdhÃs tÃvat prÃïÃ÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- na viÓvased aviÓvaste viÓvaste'pi na viÓvaset | viÓvÃsÃd bhayam utpannaæ mÆlÃny api nik­ntati ||Panc_4.14|| tan mamaitad adya punar janma-dinam iva sa¤jÃtam | iti cintayamÃnaæ makara Ãha-bho mitra ! arpaya tad dh­dayaæ yathà te bhrÃt­-patnÅ bhak«ayitvÃnaÓanÃd utti«Âhati | atha vihasya nirbhartsayan vÃnaras tam Ãha-dhig dhiÇ mÆrkha viÓvÃsa-ghÃtaka ! kiæ kasyacid dh­daya-dvayaæ bhavati ? tad ÃÓu gamyatÃæ jambÆ-v­k«asyÃdhastÃn na bhÆyo 'pi tvayÃtrÃgantavyam | uktaæ ca yata÷- sak­d du«Âaæ ca yo mitraæ puna÷ sandhÃtum icchati | sa m­tyum upag­hïÃti garbham aÓvatarÅ yathà ||Panc_4.15|| tac chrutvà makara÷ saævilak«aæ cintitavÃn-aho ! mayÃtimƬhena kim asya sva-cittÃbhiprÃyo nivedita÷ | tad yady asau punar api katha¤cid viÓvÃsaæ gacchati, tad bhÆyo 'pi viÓvÃsayÃmi | Ãha ca-mitra ! hÃsyena mayà te'bhiprÃyo labdha÷ | tasyà na ki¤cit tava h­dayena prayojanam | tad Ãgaccha prÃghuïika-nyÃyenÃsmad-g­ham | vÃnara Ãha-bho du«Âa ! gamyatÃm | adhunà nÃham Ãgami«yÃmi | uktaæ ca- bubhuk«ita÷ kiæ na karoti pÃpaæ k«Åïà janà ni«karuïà bhavanti | ÃkhyÃhi bhadre priya-darÓanasya na gaÇgadatta÷ punar eti kÆpam ||Panc_4.16|| makara Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 1 gaÇgadatta-priyadarÓana-kathà kasmiæÓcit kÆpe gaÇgadatto nÃma maï¬Æka-rÃja÷ prativasati sma | sa kadÃcid dÃyÃdair udvejito 'raghaÂÂa-ghaÂÅm Ãruhya ni«krÃnta÷ | atha tena cintitam-yat kathaæ tesÃæ dÃyÃdÃnÃæ mayà pratyapakÃra÷ kartavya÷ | uktaæ ca- Ãpadi yenÃpak­taæ yena ca hasitaæ daÓÃsu vi«amÃsu | apak­tya tayor ubhayo÷ punar api jÃtaæ naraæ manye ||Panc_4.17|| evaæ cintayan bile praviÓantaæ k­«ïasarpam apaÓyat | taæ d­«Âvà bhÆyo 'py acintayat-yad enaæ tatra kÆpe nÅtvà sakala-dÃyÃdÃnÃm ucchedaæ karomi | uktaæ ca- Óatrubhir yojayec chatruæ balinà balavattaram | sva-kÃryÃya yato na syÃt kÃcit pŬÃtra tat-k«aye ||Panc_4.18|| tathà ca- Óatrum unmÆlayet prÃj¤as tÅk«ïaæ tÅk«ïena Óatruïà | vyathÃ-karaæ sukhÃrthÃya kaïÂakenaiva kaïÂakam ||Panc_4.19|| evaæ sa vibhÃvya bila-dvÃraæ gatvà tam ÃhÆtavÃn-ehy ehi priya-darÓana ! ehi ! tac chrutvà sarpaÓ cintayÃmÃsa-ya evaæ mÃm Ãhvayati | svajÃtÅyo na bhavati | yato nai«Ã sarpa-vÃïÅ | anyena kenÃpi saha mama martya-loke sandhÃnaæ nÃsti | tad atraiva durge sthitas tÃvad vedmi ko 'yaæ bhavi«yati | uktaæ ca- yasya na jÃyate ÓÅlaæ na kulaæ na ca saæÓraya÷ | na tena saÇgatiæ kuryÃd ity uvÃca b­haspati÷ ||Panc_4.20|| kadÃcitko 'pi mantravÃdy au«adha-caturo và mÃm ÃhÆya bandhane k«ipati | athavà kaÓcit puru«o vairam ÃÓritya kasyacid bhak«aïÃrthe mÃm Ãhvayati | Ãha ca-bho÷ ! ko bhavÃn ? sa Ãha-ahaæ gaÇgadatto nÃma maï¬ÆkÃdhipatis tvat-sakÃÓe maitry-artham abhyÃgata÷ | tac chrutvà sarpa Ãha-bho ! aÓraddheyam etat yat-t­ïÃnÃæ vahninà saha saÇgama÷ | uktaæ ca- yo yasya jÃyate vadhya÷ sa svapne'pi katha¤cana | na tat-samÅpam abhyeti tat kim evaæ prajalpasi ||Panc_4.21|| gaÇgadatta Ãha-bho÷ ! satyam etat | svabhÃva-vairÅ tvam asmÃkam | paraæ para-paribhavÃt prÃpto 'haæ te sakÃÓam | uktaæ ca- sarva-nÃÓe ca sa¤jÃte prÃïÃnÃm api saæÓaye | api Óatruæ praïamyÃpi rak«et prÃïÃndhanÃni ca ||Panc_4.22|| sarpa Ãha-kathaya kasmÃt te paribhava÷ | sa Ãha-dÃyÃdebhya÷ | so 'py Ãha-kva te ÃÓrayo vÃpyÃæ kÆpe ta¬Ãge hrade và | tat kathaya svÃÓrayam | tenoktam-pëÃïa-caya-nibaddhe kÆpe | sarpa Ãha-aho apadà vayam | tatrÃsti tatra me praveÓa÷ | pravi«Âasya ca sthÃnaæ nÃsti | yatra sthitas tava dÃyÃdÃn vyÃpÃdayÃmi | tad gamyatÃm | uktaæ ca- yac chakyaæ grasituæ yasya grastaæ pariïamec ca yat | hitaæ ca pariïÃme yat tad Ãdyaæ bhÆtim icchatà ||Panc_4.23|| gaÇgadatta Ãha-bho÷ ! samÃgaccha tvam | ahaæ sukhopÃyena tatra tava praveÓaæ kÃrayi«yÃmi | tathà tasya madhye jalopÃnte ramyataraæ koÂaram asti | tatra sthitas tvaæ lÅlayà dÃyÃdÃn vyÃpÃdayi«yasi | tac chrutvà sarpo vyacintayat-ahaæ tÃvat pariïata-vayÃ÷ | kadÃcit katha¤cin mÆ«akam ekaæ prÃpnomi | tat sukhÃvaho jÅvanopÃyo 'yam anena kulÃÇgÃreïa darÓita÷ | tad gatvà tÃn maï¬ÆkÃn bhak«ayÃmi iti | athavà sÃdhv idam ucyate- yo hi prÃïa-parik«Åïa÷ sahÃya-parivarjita÷ | sa hi sarva-sukhopÃyÃæ v­ttim Ãracayed budha÷ ||Panc_4.24|| evaæ vicintya tam Ãha-bho gaÇgadatta ! yady evaæ tad-agre bhava | yena tatra gacchÃva÷ | gaÇgadatta Ãha-bho÷ priyadarÓana ! ahaæ tvÃæ sukhopÃyena tatra ne«yÃmi, sthÃnaæ ca darÓayi«yÃmi ta eva bhak«aïÅyÃ÷ iti | sarpa Ãha-sÃmprataæ tvaæ me mitraæ jÃtam | tan na bhetavyam | tava vacanena bhak«aïyÃs te dÃyÃdÃ÷ | evam uktvà bilÃn ni«kramya tam ÃliÇgya ca tenaiva saha prasthita÷ | atha kÆpam ÃsÃdyÃra-ghaÂÂa-ghaÂikÃ-mÃrgeïa sarpas tenÃtmanà svÃlayaæ nÅta÷ | gaÇgadatta Ãha-bhadra ! kuta÷ tvayà mitra-k­tyam | tat sÃmpratam anenaiva ghaÂikÃ-yantra-mÃrgeïa gamyatÃm iti | sarpa Ãha-bho gaÇgadatta ! na samyag abhihitaæ tvayà | katham ahaæ tatra gacchÃmi ? madÅya-bila-durgam anyena ruddhaæ bhavi«yati | tasmÃd atra-sthasya me maï¬Ækam ekaikaæ sva-vargÅyaæ prayaccha | no cet sarvÃn api bhak«ayi«yÃmi iti | tac chrutvà gaÇgadatto vyÃkula-manà vyÃcintayat-aho kim etan mayà k­taæ sarpam Ãnayatà | tad yadi ni«edhayi«yÃmi tat sarvÃn api bhak«ayi«yati | athavà yuktam ucyate- yo 'mitraæ kurute mitraæ vÅryÃbhyadhikam Ãtmana÷ | sa karoti na sandeha÷ svayaæ hi vi«a-bhak«aïam ||Panc_4.25|| tat prayacchÃmy asyaikaikaæ pratidinaæ suh­dam | uktaæ ca- sarvasva-haraïe yuktaæ Óatruæ buddhi-yutà narÃ÷ | to«ayanty alpa-dÃnena bìavaæ sÃgaro yathà ||Panc_4.26|| tathà ca- yo durbalo 'ïÆn api yÃcyamÃno balÅyasà yacchati naiva sÃmnà | prayacchate naiva ca darÓyamÃnaæ khÃrÅæ sa cÆrïasya punar dadÃti ||Panc_4.27|| tathà ca- sarva-nÃÓe samutpanne ardhaæ tyajati paï¬ita÷ | ardhena kurute kÃryaæ sarva-nÃÓo hi dustara÷ ||Panc_4.28|| na svalpasya k­te bhÆri nÃÓayen matimÃn nara÷ | etad eva hi pÃï¬ityaæ yat svalpÃd bhÆri-rak«aïam ||Panc_4.29|| evaæ niÓcintya nityam ekaikam ÃdiÓati | so 'pi taæ bhak«ayitvà tasya parok«e'nyÃn api bhak«ayati | athavà sÃdhv idam ucyate- yathà hi malinair vastrair yatra tatropaviÓyate | evaæ calita-vittas tu vitta-Óe«aæ na rak«ati ||Panc_4.30|| athÃnya-dine tenÃparÃn maï¬ÆkÃn bhak«ayitvà gaÇgadatta-suto yamunÃdatto bhak«ita÷ | taæ bhak«itaæ matvà gaÇgadattas tÃra-svareïa dhig dhik pralÃpa-para÷ katha¤cid api na virarÃma | tata÷ sva-patnyÃbhihita÷- kiæ krandasi durÃkranda sva-pak«a-k«aya-kÃraka | sva-pak«asya k«aye jÃte ko nas trÃtà bhavi«yati ||Panc_4.31|| tad adyÃpi vicintyatÃm Ãtmano ni«kramaïam asya vadhopÃyaÓ ca | atha gacchatà kÃlena sakalam api kavalitaæ maï¬Æka-kulam | kevalam eko gaÇgadattas ti«Âhati | tata÷ priyadarÓanena bhaïitam-bho÷ gaÇgadatta ! bubhuk«ito 'ham | ni÷Óe«itÃ÷ sarve maï¬ÆkÃ÷ | tad dÅyatÃæ me ki¤cid bhojanaæ yato 'haæ tvayÃtrÃnÅta÷ | sa Ãha-bho mitra ! na tvayÃtra vi«aye mayÃvasthitena kÃpi cintà kÃryà | tad yadi mÃæ pre«ayati tato 'nya-kÆpa-sthÃn api maï¬ÆkÃn viÓvÃsyÃtrÃnayÃmi | sa Ãha-mama tÃvat tvam abhak«yo bhrÃt­-sthÃne | tad yady evaæ karo«i tat sÃmprataæ pit­-sthÃne bhavasi | tad evaæ kriyatÃm iti | so 'pi tad ÃkarïyÃra-ghaÂÂa-ghaÂikÃm ÃÓritya vividha-devatopakalpita-pÆjopayÃcitas tat-kÆpÃd vini«krÃnta÷ | priyadarÓano 'pi tad-ÃkÃÇk«ayà tatrastha÷ pratÅk«amÃïas ti«Âhati | atha cirÃd anÃgate gaÇgadatte priyadarÓano 'nya-koÂara-nivÃsinÅæ godhÃm uvÃca-bhadre ! kriyatÃæ stokaæ sÃhÃyyam | yataÓ cira-paricitas te gaÇgadatta÷ | tad gatvà tat-sakÃÓaæ kutracij jalÃÓaye'nvi«ya mama sandeÓaæ kathaya | yenÃgamyatÃm ekÃkinÃpi bhavatà drutataraæ yady anye maï¬Ækà nÃgacchanti | ahaæ tvayà vinà nÃtra vastuæ Óaknomi | tathà yady ahaæ tava viruddham ÃcarÃmi tat suk­tam antare mayà vidh­tam | godhÃpi tad-vacanÃd gaÇgadattaæ drutataram anvi«yÃha-bhadra gaÇgadatta ! sa tava suh­t-priyadarÓanas tava mÃrgaæ samÅk«amÃïas ti«Âhati | tac chÅghram ÃgamyatÃm iti | aparaæ ca tena tava virÆpa-karaïe suk­tam antare dh­tam | tan-ni÷ÓaÇena manasà samÃgamyatÃm | tad Ãkarïya gaÇgadatta Ãha- bubhuk«ita÷ kiæ na karoti pÃpaæ k«Åïà narà ni«karuïà bhavanti | ÃkhyÃhi bhadre priya-darÓanasya na gaÇgadatta÷ punar eti kÆpam ||Panc_4.32|| evam uktvà sa tÃæ visarjayÃmÃsa | *********************************************************************** tad bho du«Âa-jalacara ! aham api gaÇgadatta iva tvad-g­he na katha¤cid api yÃsyÃmi | tac chrutvà makara Ãha-bho mitra ! athavÃtrÃham anaÓanÃt prÃïa-tyÃgaæ tavopari kari«yÃmi | vÃnara Ãha-mƬha ! kim ahaæ lambakarïo mÆrkha÷ ? d­«ÂvÃpÃyo 'pi svayam eva tatra gatvÃtmÃnaæ vyÃpÃdayÃmi | ÃgataÓ ca gataÓ caiva gatvà ya÷ punar Ãgata÷ | akarïa-h­dayo mÆrkhas tatraiva nidhanaæ gata÷ ||Panc_4.33|| makara Ãha-bhadra ! sa ko lambha-karïa÷ | kathaæ d­«ÂÃpÃyo 'pi m­ta÷ ? tan me nivedyatÃm | vÃnara Ãha- kathà 2 karÃla-kesara-kathà kasmiæÓcid vanoddeÓe karÃla-kesaro nÃma siæha÷ prativasati sma | tasya ca dhÆsarako nÃma Ó­gÃla÷ sadaivÃnuyÃyÅ paricÃrako 'sti | atha kadÃcit tasya hastinà saha yudhyamÃnasya ÓarÅre gurutarÃ÷ prahÃrÃ÷ sa¤jÃtÃ÷ | yai÷ padam ekam api calituæ na Óaknoti | tasyÃcalanÃc ca dhÆsaraka÷ k«utk«Ãma-kaïÂho daurbalyaæ gata÷ | anyasminn ahani tam avocat-svÃmin ! bubhuk«aya pŬito 'ham | padÃt padam api calituæ na Óaknomi | tat kathaæ te ÓuÓrÆ«Ãæ karomi ? siæha Ãha-bho÷ ! gaccha anve«aya ki¤cit sattvam | yenemÃm avasthÃæ gato 'pi vyÃpÃdayÃmi | tad Ãkarïya Ó­gÃlo 'nve«ayan ka¤cit samÅpa-vartinaæ grÃmam ÃsÃditavÃn | tatra lambakarïo nÃma gardabhas ta¬ÃgopÃnte pravirala-dÆrvÃÇkurÃn k­cchrÃd ÃsvÃdayan d­«Âa÷ | tataÓ ca samÅpa-vartinà bhÆtvà tenÃbhihita÷-mÃma ! namaskÃro 'yaæ madÅya÷ sambhÃvyatÃm | cirÃd d­«Âo 'si | tat kathaya kim evaæ durbalatÃæ gata÷ | sa Ãha-bho bhaginÅ-putra ! kiæ kathayÃmi | rajako 'tinirdayÃtibhÃreïa mÃæ pŬayati | ghÃsa-mu«Âim api na prayacchati | kevalaæ dÆrvÃÇkurÃn dhÆi-miÓritÃn bhak«ayÃmi | tat kuto me ÓarÅre pu«Âi÷ ? Ó­gÃla Ãha-mÃma ! yady evaæ tad asti marakata-sad­Óa-Óa«pa-prÃyo nadÅ-sanÃtho ramaïÅyatara÷ pradeÓa÷ | tatrÃgatya mayà saha subhëita-go«ÂhÅ-sukham anubhavaæs ti«Âha | lambakarïa Ãha-bho bhaginÅ-suta ! yuktam uktaæ bhavatà | paraæ vayaæ grÃmyÃ÷ paÓavo 'raïya-cÃriïÃæ vadhyÃ÷ | tat kiæ tena bhavya-pradeÓena | Ó­gÃla Ãha- mÃma ! maivaæ vada | mad-bhuja-pa¤jara-parirak«ita÷ sa deÓa÷ | tatrÃsti na kaÓcid aparasya tatra praveÓa÷ | paramam anenaiva do«eïa rajaka-kadarthitÃs tatra tisro rÃsabhyo 'nÃthÃ÷ santi | tÃÓ ca pu«Âim Ãpannà yauvanotkaÂà idaæ mÃm Æcu÷-yadi tvam asmÃkaæ satyo mÃtulas tadà kaæcid grÃmÃntaraæ gatvÃsmad-yogyaæ kaÓcit patim Ãnaya | tad-arthe tvÃm ahaæ tatra nayÃmi | atha Ó­gÃla-vacanÃni Órutvà kÃma-pŬitÃÇgas tam avocat-bhadra ! yady evaæ tad-agre bhava yenÃgacchÃmi | athavà sÃdhv idam ucyate- nÃm­taæ na vi«aæ ki¤cid ekÃæ muktvà nitambinÅm | yasyÃ÷ saÇgena jÅvyeta mriyate ca viyogata÷ ||Panc_4.34|| tathà ca- yÃsÃæ nÃmnÃpi kÃma÷ syÃt saÇgamaæ darÓanaæ vinà | tÃsÃæ d­k-saÇgamaæ prÃpya yan na dravati kautukam ||Panc_4.35|| tatrÃnu«Âhite Ó­gÃlena saha siæhÃntikam Ãgata÷ | siæho 'pi vyathÃkulitas taæ d­«Âvà yÃvat samutti«Âhati tÃvad rÃsabha÷ palÃyitum ÃrabdhavÃn | atha tasya palÃyamÃnasya siæhena tala-prahÃro datta÷ | sa ca manda-bhÃgyasya vyavasÃya iva vyarthatÃæ gata÷ | atrÃntare Ó­gÃla÷ kopÃvi«Âas tam uvÃca-bho÷ ! kim evaævidha÷ prahÃras te | yad gardabho 'pi tava purato balÃd gacchati | tat kathaæ gajena saha yuddhaæ kari«yasi ? tad d­«Âaæ te balam | atha savilak«a-smitaæ siæha Ãha-bho÷ ! kim ahaæ karomi | mayà na krama÷ sajjÅk­ta ÃsÅt | anyathà gajo 'pi mat-kramÃkrÃntà na gacchati | Ó­gÃla Ãha-adyÃpy eka-vÃraæ tavÃntike tam Ãne«yÃmi | paraæ tvayà sajjÅk­ta-krameïa sthÃtavyam | siæha Ãha-bhadra ! yo mÃæ pratyak«aæ d­«Âvà gata÷ sa puna÷ katham atrÃgami«yati ? tad anyat kim api sattvam anvi«yatÃm | Ó­gÃla Ãha-kiæ tavÃnena vyÃpÃreïa ? tvaæ kevalaæ sajjita-kramas ti«Âha | tathÃnu«Âhite Ó­gÃlo 'pi yÃvad rÃsabha-mÃrgeïa gacchati, tÃvat tatraiva sthÃne caran d­«Âa÷ | atha Ó­gÃlaæ d­«Âvà rÃsabha÷ prÃha-bho bhaginÅ-suta ! Óobhana-sthÃne tvayÃhaæ nÅta÷ | drÃÇ m­tyu-vaÓaæ gata÷ | tat kathaya kiæ tat sattvaæ yasyÃtiraudra-vajra-sad­Óa-kara-prahÃrÃd ahaæ mukta÷ | tac chrutvà prahasan Ó­gÃla Ãha-bhadra ! rÃsabhÅ tvÃm ÃyÃntaæ d­«Âvà sÃnurÃgam ÃliÇgituæ samutthità | tvaæ ca kÃtaratvÃn na«Âa÷ | sà punar na Óaktà tvÃæ vinà sthÃtum | tayà tu naÓatas te'valambanÃrthaæ hasta÷ k«ipta÷ | nÃnya-kÃraïena | tad Ãgaccha | sà tvat-k­te prÃyopaveÓanopavi«Âà ti«Âhati | etad vadati-yal lambakarïo yadi me bhartà na bhavati tad aham agnau jalaæ và praviÓÃmi | punas tasya viyogaæ so¬huæ na Óaknomi iti | tat prasÃdaæ k­tvà tatrÃgamyatÃm | no cet tava strÅ-hatyà bhavi«yati | aparaæ bhagavÃn kÃma-kopaæ tavopari kari«yati | uktaæ ca- strÅ-mudrÃæ makaradhvajasya jayinÅæ sarvÃrdha-sampat-karÅæ te mƬhÃ÷ pravihÃya yÃnti kudhiyo mithyÃ-phalÃnve«iïa÷ | te tenaiva nihatya nirdayataraæ nagnÅk­tà muï¬itÃ÷ kecid rakta-paÂÅk­tÃÓ ca jaÂilÃ÷ kÃpÃlikÃÓ cÃpare ||Panc_4.36|| athÃsau tad-vacanaæ Óraddheyatayà Órutvà bhÆyo 'pi tena saha prasthita÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- jÃnann api naro daivÃt prakaroti vigarhitam | karma kiæ kasyacil loke garhitaæ rocate katham ||Panc_4.37|| atrÃntare sajjita-krameïa siæhena sa lambakarïo vyÃpÃdita÷ | tatas taæ hatvà ӭgÃlaæ rak«akaæ nirÆpya svayaæ snÃnÃrthaæ nadyÃæ gata÷ | Ó­gÃlenÃpi laulyotsukyÃt tasya karïa-h­dayaæ bhak«itam | atrÃntare siæho yÃvat snÃtvà k­te devÃrcana÷ pratarpita-pit­-gaïa÷ samÃyÃti tÃvat karïa-h­daya-rahito rÃsabhas ti«Âhati | taæ d­«Âvà kopa-parÅtÃtmà siæha÷ Ó­gÃlam Ãha-pÃpa ! kim idam anucitaæ karma samÃcaritam ? yat karïa-h­daya-bhak«aïenÃyam ucchi«ÂatÃæ nÅta÷ | Ó­gÃla÷ sa-vinayam Ãha-svÃmin ! mà maivaæ vada | yat karïa-h­daya-rahito 'yaæ rÃsabha ÃsÅt, tenehÃgatya tvÃm avalokya bhÆyo 'py Ãgata÷ | atha tvad-vacanaæ Óraddheyaæ matvà siæhas tenaiva saævibhajya ni÷ÓaÇkita-manÃs taæ bhak«itavÃn | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-ÃgataÓ ca gataÓ caiva iti | tan mÆrkha ! kapaÂaæ k­taæ tvayà | paraæ yudhi«Âhireïeva satya-vacanena vinÃÓitam | athavà sÃdhv idam ucyate- svÃrtham uts­jya yo dambhÅ satyaæ brÆte sumanda-dhÅ÷ | sa svÃrthÃd bhraÓyate nÆnaæ yudhi«Âhira ivÃpara÷ ||Panc_4.38|| makara Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 3 yudhi«ÂhirÃkhya-kumbhakÃra-kathà kasmiæÓcit adhi«ÂhÃne kumbhakÃra÷ prativasati sma | sa kadÃcit pramÃdÃd ardha-magna-kharpara-tÅk«ïÃgrasyopari mahatà vegena dhÃvan patita÷ | tata÷ khapara-koÂyà pÃÂita-laløoo rudhira-plÃvita-tanu÷ k­cchrÃd utthÃya svÃÓrayaæ gata÷ | tataÓ cÃpathya-sevanÃt sa prahÃras tasya karÃlatÃæ gata÷ k­cchreïa nÅrogatÃæ nÅta÷ | atha kadÃcid durbhik«a-pŬite deÓe ca kumbhakÃra÷ k«utk«Ãma-kaïÂha÷ kaiÓcid rÃja-sevakai÷ saha deÓÃntaraæ gatvà kasyÃpi rÃj¤a÷ sevako babhÆva | so 'pi rÃjà tasya lalÃÂe vikarÃlaæ prahÃra-k«ataæ d­«Âvà cintayÃmÃsa, yad-vÅra÷ puru«a÷ kaÓcid ayam | nÆnaæ tena lalÃÂa-paÂÂe sammukha-prahÃra÷ | atas taæ samÃnÃdibhi÷ sarve«Ãæ rÃja-putrÃïÃæ madhye viÓe«a-prasÃdena paÓyati sma | te'pi rÃja-putrÃs tasya taæ prasÃdÃtirekaæ paÓyantaæ paramer«yÃ-dharmaæ vahanto rÃja-bhayÃn na ki¤cid Æcu÷ | athÃnyasminn ahani tasya bhÆpater vÅra-sambhÃvanÃyÃæ kriyamÃïÃyÃæ vigrahe samupasthite prakalpyamÃne«u gaje«u saænahyamÃne«u vÃji«u yodhe«u | praguïÅkriyamÃïe«u tena bhÆbhujà sa kumbhakÃra÷ prastÃvÃnugataæ p­«Âo nirjane-bho rÃja-putra ! kiæ te nÃma ? kà ca jÃti÷ ? kasmin saÇgrÃme prahÃro 'yaæ te lalÃÂe lagna÷ ? sa Ãha-deva ! nÃyaæ Óastra-prahÃra÷ | yudhi«ÂhirÃbhidha÷ kulÃlo 'haæ prak­tyà | mad-gehe'neka-kharparÃïy Ãsan | atha kadÃcin madya-pÃnaæ k­tvà nirgata÷ pradhÃvan kharparopari patita÷ | tasya prahÃra-vikÃro 'yaæ me lalÃÂe evaæ vikarÃlatÃæ gata÷ | tad Ãkarïya rÃjà sa-vrŬam Ãha-aho va¤cito 'haæ rÃjÃputrÃnukÃriïÃnena kulÃlena | tad dÅyatÃæ drÃg etasya candrÃrdha÷ | tathÃnu«Âhite kumbhakÃra Ãha-mà maivaæ kuru | paÓya me raïe hasta-lÃghavam | rÃjà prÃha-sarva-guïa-sampanno bhavÃn | tathÃpi gamyatÃm | uktaæ ca- ÓÆdraÓ ca k­ta-vighnaÓ ca darÓanÅyo 'si putraka | yasmin kule tvam utpanno gajas tatra na hanyate ||Panc_4.39|| kulÃla Ãha-katham etat ? rÃjà kathayati- kathà 4 siæha-dampatÅ-kathà kasmiæÓcid uddeÓe siæha-dampatÅ prativasata÷ sma | atha siæhÅ putra-dvayam ajÅjanat | siæho 'pi nityam eva m­gÃn vyÃpÃdya siæhyai dadÃti | athÃnyasmin ahani tena kim api nÃsÃditam | yena bhramato 'pi tasya ravir astaæ gata÷ | atha tena sva-g­ham Ãgacchatà ӭgÃla-ÓiÓu÷ prÃpta÷ | sa ca bÃlako 'yam ity avadhÃrya yatnena daæ«ÂrÃmadhya-gataæ k­tvà siæhyà jÅvantam eva samarpitavÃn | tata÷ siæhyÃbhihitam-bho÷ kÃnta ! tvayÃnÅtaæ ki¤cid asmÃkaæ bhojanam ? siæha Ãha-priye ! mayÃdyainaæ Ó­gÃla-ÓiÓuæ parityajya na ki¤cit sattvam ÃsÃditam | sa ca mayà bÃlo 'yam iti matvà na vyÃpÃdito viÓe«Ãt svajÃtÅyaÓ ca | uktaæ ca- strÅ-vipraliÇgi-bÃle«u prahartavyaæ na karhicit | prÃïa-tyÃge'pi sa¤jÃte viÓvaste«u viÓe«ata÷ ||Panc_4.40|| idÃnÅæ tvam enaæ bhak«ayitvà pathyaæ kuru | prabhÃte'nyat ki¤cid upÃrjayi«yÃmi | sà prÃha-bho÷ kÃnta ! tvayà bÃlako 'yam iti vicintya na hata÷ | tat katham enam ahaæ svodarÃrthe vinÃÓayÃmi | uktaæ ca- ak­tyaæ naiva kartavyaæ prÃïa-tyÃge'py upasthite | na ca k­tyaæ parityÃjyam e«a dharma÷ sanÃtana÷ ||Panc_4.41|| tasmÃn mamÃyaæ t­tÅya÷ putro bhavi«yati | ity evam uktvà tam api svastana-k«Åreïa parÃæ pu«Âim anayat | evaæ te trayo 'pi ÓiÓava÷ parasparam aj¤Ãta-jÃti-viÓe«Ã ekÃcÃra-vihÃrà bÃlya-samayaæ nirvÃhayanti | atha kadÃcit tatra vane bhramann araïya-gaja÷ samÃyÃta÷ | taæ d­«Âvà tau siæha-sutau dvÃv api kupitÃnanau taæ prati pracalitau yÃvat tÃvat tena Ó­gÃla-sutenÃbhihitam-aho ! gajo 'yaæ yu«mat-kula-Óatru÷ | tan na gantavyam etasyÃbhimukham | evam uktvà g­haæ pradhÃvita÷ | tÃv api jye«Âha-bÃndhava-bhaÇgÃn nirutsÃhatÃæ gatau | athavà sÃdhv idam ucyate- ekenÃpi sudhÅreïa sotsÃhena raïaæ prati | sotsÃhaæ jÃyate sainyaæ bhagne bhaÇgam avÃpnuyÃt ||Panc_4.42|| tathà ca- ata eva vächanti bhÆpà yodhÃn mahÃbalÃn | ÓÆrÃn vÅrÃn k­totsÃhÃn varjayanti ca kÃtarÃn ||Panc_4.43|| atha tau dvÃv api g­haæ prÃpya pitror agrato jye«Âha-bhrÃt­-ce«Âitam Æcatu÷-yathà gajaæ d­«Âvà dÆrato 'pi na«Âa÷ | so 'pi tad Ãkarïya kopÃvi«Âa-manÃ÷ prasphuritÃdhara-pallavas tÃmralocanas triÓikhÃæ bhrukuÂiæ k­tvà tau nirbhartsayan paru«atara-vacanÃny uvÃca-tata÷ siæhyai kÃnte nÅtvà prabodhito 'sau-vatsa ! maivaæ kadÃcij jalpa | bhavadÅya-laghu-bhrÃtarÃv etau | athÃsau prabhÆta-kopÃvi«Âas tÃm uvÃca-kim aham etÃbhyÃæ Óauryeïa rÆpeïa vidyÃbhyÃsena kauÓalena và hÅna÷ ? yena mÃm upahasata÷ | tan mayÃvaÓyam etau vyÃpÃdanÅyau | tad Ãkarïya siæhÅ tasya jÅvitam icchanty antar vihasya prÃha-tat samyak Ó­ïu | tvaæ Ó­gÃlÅ-suta÷ | k­payà mayà svastana-k«Åreïa pu«Âiæ nÅta÷ | tad yÃvad etau mat-putrau ÓiÓutvÃt tvÃæ Ó­gÃlaæ na jÃnÅta÷, tÃvad drutataraæ gatvà svajÃtÅyÃnÃæ madhye bhava | no ced ÃbhyÃæ hato m­tyu-pathaæ same«yasi | so 'pi tad-vacanaæ Órutvà bhaya-vyÃkula-manÃ÷ Óanai÷ Óanair apas­tya sva-jÃtyà milita÷ | tasmÃt tvaæ api yÃvad ete rÃja-putrÃs tvÃæ kulÃlaæ najÃnanti, tÃvad drutataram apasara | no ced ete«Ãæ sakÃÓÃd vi¬ambanÃæ prÃpya mari«yÃmi | kulÃlo 'pi tad Ãkarïya satvaraæ praïa«Âa÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-svÃrtham uts­jya yo dambhÅ (38) iti | dhiÇ mÆrkha ! yat tvayà striyo 'rtha etat-kÃryam anu«ÂhÃtum Ãrabdham | na hi strÅïÃæ katha¤cid viÓvÃsam upagacchet | uktaæ ca- yad-arthe sva-kulaæ tyaktaæ jÅvitÃrdhaæ ca hÃritam | sà mÃæ tyajati ni÷snehà ka÷ strÅïÃæ viÓvasen nara÷ ||Panc_4.44|| makara Ãha-katham etat ? vÃnara Ãha- kathà 5 brÃhmaïa-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne ko 'pi brÃhmaïa÷ | tasya ca bhÃryà prÃïebhyo 'py atipriyÃsÅt | so 'pi pratidinaæ kuÂumbena saha kalahaæ kurvÃïà na viÓrÃmyati | so 'pi brÃhmaïa÷ kalaham asahamÃno bhÃryÃ-vÃtsalyÃt sva-kuÂumbaæ parityajya brÃhmaïyà saha viprak­«Âaæ deÓÃntaraæ gata÷ | atha mahÃÂavÅ-madhye brÃhmaïyÃbhihita÷-Ãrya-putra ! t­«ïà mÃæ bÃdhate | tad udakaæ kvÃpy anve«aya | athÃsau tad-vacanÃnantaraæ yÃvad-udakaæ g­hÅtvà samÃgacchati tÃvat tÃæ m­tÃm apaÓyat | ativallabhatayà vi«Ãdaæ kurvan yÃvad vilapati tÃvad ÃkÃÓe vÃcaæ Ó­ïoti | yathà hi-yadi brÃhmaïa tvaæ svakÅya-jÅvitasyÃrdhaæ dadÃsi tatas te jÅvati brÃhmaïÅ | tac chrutvà brÃhmaïena ÓucÅbhÆya tis­bhir vÃcobhi÷ svajÅvitÃrdhaæ dattam | vÃk-samam eva ca brÃhmaïÅ jÅvità sà | atha tau jalaæ pÅtvà vana-phalÃni bhak«ayitvà gantum Ãrabdhau | tata÷ krameïa kasyacin nagarasya pradeÓe pu«pa-vÃÂikÃæ praviÓya brÃhmaïo bhÃryÃm abhihitavÃn-bhadre, yÃvad ahaæ bhojanaæ g­hÅtvà samÃgacchÃmi tÃvad atra tvayà sthÃtavyam | ity abhidhÃya brÃhmaïo nagara-madhye jagÃma | atha tasyÃæ pu«pa-vÃÂikÃyÃæ paÇgura ara-ghaÂÂaæ khelayan divya-girà gÅtam udgirati | tac ca Órutvà kusume«uïÃrdità brÃhmaïyà tat-sakÃÓaæ gatvÃbhihitam-bhadra ! yarhi mÃæ na kÃmayase, tan mat-saktà strÅ-hatyà tava bhavi«yati | paÇgur abravÅt-kiæ vyÃdhi-grastena mayà kari«yasi ? sÃbravÅt-kim anenoktena ? avaÓyaæ tvayà saha mayà saÇgama÷ kartavya÷ | tac chrutvà tathà k­tavÃn | suratÃnantaraæ sÃbravÅt-ita÷-prabh­ti yÃvaj-jÅvaæ mayÃtmà bhavate datta÷ | iti j¤Ãtvà bhavÃn apy asmÃbhi÷ sahÃgacchatu | so 'bravÅt-evam astu | atha brÃhmaïo bhojanaæ g­hÅtvà samÃgatya tayà sahabhoktum Ãrabdha÷ sÃbravÅt-e«a paÇgur bubhuk«ita÷ | tad etasyÃpi kiyantam api grÃsaæ dehi iti | tathÃnu«Âhite brÃhmaïyÃbhihitaæ-brÃhmaïa, sahÃya-hÅnas tvaæ yadà grÃmÃntaraæ gacchasi, tadà mama vacana-sahÃyo 'pi nÃsti | tad enaæ paÇguæ g­hÅtvà gacchÃva÷ | so 'bravÅt-na Óaknomy ÃtmÃnam apy ÃtmanÃæ vo¬hum | kiæ punar enaæ paÇgum ? sÃbravÅt-peÂÃbhyantara-stham enam ahaæ ne«yÃmi | atha tat-k­taka-vacana-vyÃmohita-cittena tena pratipannam | tathÃnu«Âhite'nyasmin dine kÆpopakaïÂhe viÓrÃnto brÃhmaïas tayà ca paÇgu-puru«Ãsaktayà samprerya kÆpÃnta÷ pÃtita÷ | sÃpi paÇguæ g­hÅtvà kasmiæÓcin nagare pravi«Âà | tatra Óulka-caurya-rak«Ã-nimittaæ rÃja-puru«air itas tato bhramadbhis tan-mastaka-sthà peÂÅ d­«Âà balÃd Ãcchidya rÃjÃgre nÅtà | rÃjà ca yÃvat tÃm udghÃÂayati tÃvat taæ paÇguæ dadarÓa | tata÷ sà brÃhmaïÅ vilÃpaæ kurvatÅ rÃja-puru«Ãnupadam eva tatrÃgatà | rÃj¤Ã p­«ÂÃ-ko v­ttÃnta÷ ? iti | sÃbravÅt-mamai«a bhartà vyÃdhi-bÃdhito dÃyÃda-samÆhair udvejito mayà sneha-vyÃkulita-mÃnasayà Óirasi k­tvà bhavadÅya-nagara ÃnÅta÷ | tac chrutvà rÃjÃbravÅt-brÃhmaïi ! tvaæ me bhaginÅ | grÃma-dvayaæ g­hÅtvà bhartà saha bhogÃn bhu¤jÃnà sukhena ti«Âha | atha sa brÃhmaïo daiva-vaÓÃt kenÃpi sÃdhunà kÆpÃd uttÃrita÷ paribhramaæs tad eva nagaram ÃyÃta÷ | tayà du«Âa-bhÃryayà d­«Âà rÃj¤e nivedita÷-rÃjan ! ayaæ mama bhartur vairÅ samÃyÃta÷ | rÃj¤Ãpi vadha Ãdi«Âa÷ | sÃbravÅt-deva, anayà mama saktaæ ki¤cit g­hÅtam asti | yadi tvaæ dharma-vatsala÷, tad dÃpaya | rÃjÃbravÅt-bhadre ! yat tvayÃsya saktaæ ki¤cit g­hÅtam asti tat samarpaya | sà prÃha-deva, mayà na ki¤cid g­hÅtam | brÃhmaïa Ãha-yan mayà trivÃcikaæ sva-jÅvitÃrdhaæ dattam, tad dehi | atha sà rÃja-bhayÃt tatraiva trivÃcikam eva jÅvitÃrdham anena dattam iti jalpantÅ prÃïair vimuktà | tata÷ sa-vismayaæ rÃjÃbravÅt-kim etat iti | brÃhmaïenÃpi pÆrva-v­ttÃnta÷ sakalo 'pi tasmai nivedita÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-yad-arthe sva-kulaæ tyaktam (44) iti | vÃnara÷ punar Ãha-sÃdhu cedam upÃkhyÃnakaæ ÓrÆyate- na kiæ dadyÃn na kiæ kuryÃt strÅbhir abhyarthito nara÷ | anaÓvà yatra hre«ante Óira÷ parvaïi muï¬itam ||Panc_4.45|| makara Ãha-katham etat ? vÃnara÷ kathayati- kathà 6 atiprakhyÃta-bala-pauru«o 'neka-narendra-mukuÂa-marÅci-jÃla-jaÂilÅ-k­ta-pÃda-pÅÂha÷ Óarac-chaÓÃÇka-kiraïa-nirmala-yaÓÃ÷ samudra-paryantÃyÃ÷ p­thivyà bhartà nando nÃma rÃjà | yasya sarva-ÓÃstrÃdhigata-samasta-tattva÷ sacivo vararucir nÃma | tasya ca praïaya-kalahena jÃyà kupità | sà cÃtÅva vallabhÃneka-prakÃraæ parito«yamÃïÃpi na prasÅdati | bravÅti ca bhartÃ-bhadre ! yena prakÃreïa tu«yati taæ vada | niÓcitaæ karomi | tata÷ katha¤cit tayoktaæ-yadi Óiro muï¬ayitvà mama pÃdayor nipatasi, tadà prasÃdÃbhimukhÅ bhavÃmi | tathÃnu«Âhite prasannÃsÅt | atha nandasya bhÃryÃpi tathaiva ru«Âà prasÃdyamÃnÃpi na tu«yati | tenoktam-bhadre ! tvayà vinà muhÆrtam api na jÅvÃmi | pÃdayo÷ patitvà tvÃæ prasÃdayÃmi | sÃbravÅt-yadi khalÅnaæ mukhe prak«ityÃhaæ tava p­«Âhe samÃruhya tvÃæ dhÃvayÃmi | dhÃvitas tu yady aÓvavad dhre«ase, tadà prasannà bhavÃmi | rÃj¤Ãpi tathaivÃnu«Âhitam | atha prabhÃta-samaye sabhÃyÃm upavi«Âasya rÃj¤a÷ samÅpe vararucir ÃyÃta÷ | taæ ca d­«Âvà rÃjà papraccha-bho vararuce ! kiæ parvaïi muï¬itaæ Óiras tvayà ? so 'bravÅt-na kiæ dadyÃt (45) ity Ãdi | tad bho dusÂa makara ! tvam api nanda-vararuci-vat strÅ-vaÓya÷ | tato bhadra Ãgatena tvayà mÃæ prati vadhopÃya-prayÃsa÷ prÃrabdha÷ | paraæ sva-vÃg-do«eïaiva prakaÂÅbhÆta÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- Ãtmano mukha-do«eïa badhyante Óuka-sÃrikÃ÷ | bakÃs tatra na badhyante maunaæ sarvÃrtha-sÃdhanam ||Panc_4.46|| tathà ca- suguptaæ rak«yamÃïo 'pi darÓayan dÃruïaæ vapu÷ | vyÃghra-carma-praticchanno vÃk-k­te rÃsabho hata÷ ||Panc_4.47|| makara Ãha-katham etat ? vÃnara÷ kathayati- kathà 8 ÓuddhapaÂa-nÃma-rajaka-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne ÓuddhapaÂo nÃma rajaka÷ prativasati sma | tasya ca gardabha eko 'sti | so 'pi ghÃsÃbhÃvÃd atidurbalatÃæ gata÷ | atha tena rajakenÃÂavyÃæ paribhramatà m­ta-vyÃghro d­«Âa÷ | cintitaæ ca-aho ! Óobhanam Ãpatitam | anena vyÃghra-carmaïà praticchÃdya rÃsabhaæ rÃtrau yava-k«etre«Ætsrak«yÃmi | yena vyÃghraæ matvà samÅpa-vartina÷ k«etra-pÃlà enaæ na ni«kÃsayi«yanti | tathÃnu«Âhite rÃsabho yathecchayà yava-bhak«aïaæ karoti | pratyÆ«e bhÆyo 'pi rajaka÷ svÃÓrayaæ nayati | evaæ gacchatà kÃlena sa rÃsabha÷ pÅvara-tanur jÃta÷ | k­cchrÃd bandhana-sthÃnam api nÅyate | athÃnyasminn ahani sa madhoddhato dÆrÃd rÃsabhÅ-Óabdam aÓ­ïot | tac-chravaïa-mÃtreïaiva svayaæ Óabdayitum Ãrabdha÷ | atha te k«etra-pÃlà rÃsabho 'yaæ vyÃghra-carma-praticchanna iti j¤Ãtvà lagu¬a-Óara-pëÃïa-prahÃrais taæ vyÃpÃditavanta÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-suguptaæ rak«yamÃïo 'pi (47) iti | tat kiæ ÓyÃmalakavad atyapamÃna-sahanÃd ardha-candra-dÃnena yÃsyasi | makara Ãha-katham etat ? vÃnara Ãha- kathà 9 mahÃdhana-ÅÓvara-nÃma-bhÃï¬apati-kathà asty atra dharÃ-pÅÂhe vikaïÂakaæ nÃma puram | tatra mahÃ-dhana ÅÓvaro nÃma bhÃï¬a-pati÷ | tasya catvÃro jÃmÃt­kà avantÅ-pÅÂhÃt prÃghÆrïikà vikaïÂaka-pure samÃyÃtÃ÷ | te ca yena mahatà gauraveïÃbhyarcità bhojÃnÃcchÃdanÃdibhi÷ | evaæ te«Ãæ tatra vasatÃæ mÃsa-«aÂkaæ sa¤jÃtam | tata ÅÓvareïa svabhÃryoktà yad ete jÃmÃtara÷ parama-gauraveïÃvarjitÃ÷ svÃmi g­hÃïi na gacchanti, tat kiæ kathyate ? vinÃpamÃnaæ na yÃsyanti | tad adya bhojana-velÃyÃæ pÃda-prak«ÃlanÃrthaæ jalaæ na deyaæ yenÃpamÃnaæ j¤Ãtvà parityajya gacchantÅti | tathÃnu«Âhite garga÷ pÃda-prak«ÃlanÃpamÃnÃt, somo laghv-Ãsana-dÃnÃt, datta÷ kadaÓanato yÃta÷ | evaæ te trayo 'pi parityajya gatÃ÷ | caturtha÷ ÓyÃmalako yÃvan na yÃti tÃvad ardha-candra-pradÃnena ni«kÃsita÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi- gargo hi pÃda-ÓaucÃl laghv-Ãsana-dÃnato gata÷ soma÷ | datta÷ kadaÓana-bhojyÃc chyÃmalakaÓ cÃrdha-candreïa ||Panc_4.48|| tat kim ahaæ rathakÃravan mÆrkho yata÷ svayam api d­«Âvà te vikÃra-paÓcÃd viÓvasimi | uktaæ ca- pratyak«e'pi k­te pÃpe mÆrkha÷ sÃmnà praÓÃmyati | rathakÃra÷ svakÃæ bhÃryÃæ sajÃrÃæ ÓirasÃvahat ||Panc_4.49|| makara Ãha-katham etat ? vÃnara÷ kathayati- kathà 10 rathakÃra-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne kaÓcid rathakÃra÷ prativasati sma | tasya bhÃryà puæÓalÅti janÃpavÃda-saæyuktà | so 'pi tasyÃ÷ parÅk«Ãrthaæ vyacintayat-kathaæ mayÃsyÃ÷ parÅk«aïaæ kartavyam | na caitad yujyate kartuæ, yata÷- nadÅnÃæ ca kulÃnÃæ ca munÅnÃæ ca mahÃtmanÃm | parÅk«Ã na prakartavyà strÅïÃæ duÓcaritasya ca ||Panc_4.49|| vasor vÅryotpannÃm abhajata munir matsya-tanayÃæ tathà jÃto vyÃso Óata-guïa-nivÃsa÷ kim aparam | svayaæ vedÃn vyasyan Óamita-kuru-vaæÓa-prasavità sa evÃbh¨c chrÅmÃn ahaha vi«amà karma-gataya÷ ||Panc_4.50|| kulÃnÃm iti pÃï¬avÃnÃm api mahÃtmanÃæ notpattir adhigantavyà yata÷ te k«etrajà iti | strÅ-duÓcaritaæ sandhuk«yamÃïam aneka-do«Ãn prakaÂayati strÅïÃm iti | tathà ca- yadi syÃt pÃvaka÷ ÓÅta÷ pro«ïo và ÓaÓa-lächana÷ | strÅïÃæ tadà satÅtvaæ syÃd yadi syÃd durjano hita÷ ||Panc_4.51|| yathÃpi ÓuddhÃm aÓuddhÃæ vÃpi jÃnÃmi loka-vacanÃt | uktaæ ca- yan na vede«u ÓÃstre«u na d­«Âaæ na ca saæÓrutam | tat sarvaæ vetti loko 'yaæ yat syÃd brahmÃï¬a-madhyagam ||Panc_4.52|| evaæ sampradhÃrya tÃm avocata-priye, ahaæ prÃtar grÃmÃntaraæ yÃsyÃmi tatra dinÃni katicil lagi«yanti | tat tvayà ki¤cit pÃtheyaæ mama yogyaæ kÃryam | sÃpi tad Ãkarïya har«ita-cittautsukyena sarva-kÃryÃïi santyajya siddham annaæ gh­ta-ÓarkarÃ-prÃyam akarot | athavà sÃdhv idam ucyate- durdivase ghana-timire du÷kha-cÃrÃsu nagara-vÅthÅ«u | patyau videÓa-yÃte parama-sukhaæ jaghana-capalÃyÃ÷ ||Panc_4.53|| athÃsau pratyÆ«e utthÃya sva-g­hÃn nirgata÷ | sÃpi taæ prasthitaæ vij¤Ãya prahasita-vadanÃÇga-satkÃraæ kurvÃïà katha¤cit taæ divasam atyavÃhayat | tataÓ ca pÆrva-paricitaæ viÂa-g­haæ gatvà tam abhyarthoktavatÅ yad-grÃmÃntaraæ gata÷ sa durÃtmà me pati÷ | tad adya tvayÃsmad-g­he prasupte jane samÃgantavyam | tathÃnu«Âhite sa rathakÃro 'py araïye dinam ativÃhya prado«e sva-g­ham apara-dvÃreïa pravi«Âa÷ ÓayyÃ-tale nibh­to bhÆtvà sthita÷ | atrÃntare sa devadatta÷ Óayana Ãgatyopavi«Âa÷ | taæ d­«Âvà rathakÃro ro«Ãvi«Âa-citto vyacintayat-kim enam utthÃya vinÃÓayÃmy athavà dvÃv apy etau suptau helayà hanmi | paraæ paÓyÃmi tÃvac ce«Âitam asyÃ÷ Ó­ïomi cÃnena sahÃlÃpÃn | atrÃntare sà g­ha-dvÃraæ nibh­taæ pidhÃya Óayana-talam ÃrƬhà | tasyÃs tac-chayanam Ãrohantyà rathakÃra-ÓarÅre pÃdo lagna÷ | tato vyacintayat-nÆnam etena durÃtmanà rathakÃreïa mat-parÅk«Ãrthaæ bhÃvyam | tat-strÅ-carita-vij¤Ãnaæ kim api karomi | evaæ tasyÃÓ cintayantyÃ÷ sa devadatta÷ sparÓotsukyo babhÆva | tataÓ ca tayÃk­tÃÆjali-puÂayÃbhihitaæ-bho mahÃnubhava ! na me gÃtraæ tvayà spra«Âavyam, yato 'haæ pativratà mahÃ-satÅ ca | no cec chÃpaæ dattvà tvÃæ bhasmasÃt kari«yÃmi | sa Ãha-yady evaæ tarhi kim arthaæ tvayÃhÆta÷ ? sà prÃha-bho÷ ! Ó­ïu«vaikÃgra-manÃ÷ | aham adya pratyÆ«e devatÃ-darÓanÃrthaæ caï¬ikÃyatanaæ gatà | tatrÃkasmÃt khe vÃïÅ sa¤jÃtÃ-putri, kiæ karomi | bhaktÃsi me tvam | paraæ «aïmÃsÃbhyantare vidhi-niyogÃd vidhavà bhavi«yasi | tato mayÃbhihitaæ-bhagavati ! yayà tvam Ãpadaæ vetsi tathà tat-partÅkÃram api jÃnÃsi | tad asti kaÓcid upÃyo yena me pati÷ Óata-saævatsara-jÅvÅ bhavati | tatas tayÃbhihitaæ-vatse, sann api nÃsti yatas tavÃyatta÷ sa pratÅkÃra÷ | tac chrutvà mayÃbhihitaæ-devi ! yan mat-prÃïair bhavati tad ÃdeÓaya yena karomi | tato devyÃbhihitaæ-yady adya dine para-puru«eïa sahaikasmi¤ chayane samÃruhyÃliÇganaæ karo«i, tadà tava bhart­-sakto 'pam­tyus tasya sa¤carita, tvad-bhartà punar var«a-Óataæ jÅvati | tena mayà tvam abhyarthita÷ | tayo yat ki¤cit kartum anÃs tat kuru«va, nahi devatÃ-vacanam anyathà bhavi«yatÅti niÓcaya÷ | tato 'ntarhÃsa-vikÃsa-mukha÷ sa tad-ucitam ÃcacÃra | so 'pi rathakÃro mÆrkhas tasyÃs tad-vacanam Ãkarïya pulakÃÇkita-tanu÷ ÓayyÃ-talÃn ni«kramya tÃm uvÃca-sÃdhu pativrate ! sÃdhu kula-nandini ! sÃdhu ! ahaæ durjana-vacana-ÓaÇkita-h­dayas tvat-parÅk«Ãrthaæ grÃmÃntara-vyÃjaæ k­tvÃtra nibh­taæ khaÂvÃ-tale lÅna÷ sthita÷ | tad ehi, ÃliÇgaya mÃm | tvaæ sva-bhart­-bhaktÃnÃæ mukhyà nÃrÅïÃæ, yad evaæ brahma-vrataæ para-saÇge'pi pÃlitavatÅ | mad-Ãyur-v­ddhi-k­te'pam­tyu-vinÃÓÃrthaæ ca tvam evaæ k­tavatÅ | tÃm evam uktvà sa-sneham ÃliÇgitavÃn | sva-skandhe tÃm Ãropya tam api devadattam uvÃca-bho÷ mahÃnubhÃva ! mat-puïyais tvam ihÃgata÷ | tvat-prasÃdÃt prÃptÃm adya mayà var«a-Óata-pramÃïam Ãyu÷ | tatas tvam api mÃæ samÃliÇgaya skandhaæ me samÃroha | iti jalpann anicchantam api devadattaæ balÃd ÃliÇgya skandhe samÃropitavÃn | tataÓ ca tÆrya-dhvani-cchandena n­tyan sakala-g­ha-dvÃre«u babhrÃma | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-pratyak«e'pi k­te pÃpe (49) | tan mƬha ! d­«Âa-vikÃras tvam, tat kathaæ tatra g­haæ gacchÃmi | athavà yan mÃæ tvaæ viÓvÃsayasi tat te do«o nÃsti, yat Åd­ÓÅ svabhÃva-du«Âà yu«maj-jÃtir yà Ói«Âa-saÇgÃd api saumyatvaæ na yÃti | athavà svabhÃvo 'yaæ du«ÂÃnÃm | uktaæ ca- sadbhi÷ sambodhyamÃno 'pi durÃtmà pÃpa-pauru«a÷ | gh­«yamÃïa ivÃÇgÃro nirmalatvaæ na gacchati ||Panc_4.54|| tan mÆrkha ! strÅ-lubdha ! strÅ-jita ! anye'pi ye tvad-vidhà bhavanti te sva-kÃryaæ vibhavaæ mitraæ ca parityajanti tat-k­te | uktaæ ca- yà mamodvijate nityaæ sÃdya mÃm avagÆhate | priya-kÃraka bhadraæ te yan mamÃsti harasva tat ||Panc_4.55|| makara Ãha-katham etat ? vÃnaro 'bravÅt- kathà 11 kÃmÃtura-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne kÃmÃturo nÃma mahÃdhano v­ddha-vaïik | tena m­ta-bhÃryeïa kÃmopahata-cetasà kÃcin nirdhana-vaïik-sutà prabhÆtaæ vittaæ dattvodvÃhità | atha sà du÷khÃbhibhÆtà taæ v­ddha-vaïijaæ dra«Âum api na ÓaÓÃka | athavà sÃdhv idam ucyate- Óvetaæ padaæ Óirasi yat tu ÓiroruhÃïÃæ sthÃnaæ paraæ paribhavasya tad eva puæsÃm | ÃropitÃsthi-Óakalaæ parih­tya yÃnti cÃï¬Ãla-kÆpam iva dÆrataraæ taruïya÷ ||Panc_4.56|| tathà ca- gÃtraæ saÇkucitaæ gati-vigalità dantÃÓ ca nÃÓaæ gatÃh d­«Âir bhrÃmyati rÆpam eva hrasate vaktraæ ca lÃlÃyate | vÃkyaæ naiva karoti bÃndhava-jana÷ patnÅ na ÓuÓrÆ«ate hà ka«Âaæ jarayÃbhibhÆta-puru«a÷ putrair avaj¤Ãyate ||Panc_4.57|| atha kadÃcit sà tena sahaika-Óayane parÃÇ-mukhÅ yÃvat ti«Âhati tÃvat tasya g­he caura÷ pravi«Âa÷ | sÃpi taæ cauram avalokya bhaya-vyÃkulà v­ddham api patiæ gìhaæ samÃliliÇga | so 'pi vismayÃt pulakÃÇkita-sarva-gÃtraÓ cintayÃmÃsa-aho ! kim e«Ã mÃm adyÃvagÆhate | aho citram etat ! tataÓ ca yÃvan nipuïatayÃvalokayati tÃvat caura÷ pravi«Âa÷ koïaika-deÓe ti«Âhati | punar apy acintayat-nÆnam e«Ã caurasya bhayÃn mÃm ÃliÇgati | taj j¤Ãtvà cauram Ãha-yà mamodvijate nityaæ sÃdya (55) iti | bhÆyo 'pi nirgacchantam avÃdÅt-bho cora ! nityam eva tvayà rÃtrÃv Ãgantavyaæ madÅyo 'yaæ vibhavas tvadÅya iti | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-yà mamodvijate ity Ãdi | kiæ bahunÃ, tena ca strÅ-lubdhena svaæ sarvaæ caurasya samarpitam | tvayÃpi tathÃnu«Âhitam | athaiva tena saha vadato makarasya jalacareïaikenÃgatyÃbhihitam-bho makara ! tvadÅyà bhÃryÃnaÓanopavi«Âà tvayi cirayati praïayÃbhibhavÃd vipannà | evaæ tad-vajra-pÃta-sad­Óa-vacanam ÃkarïyÃtÅvra-vyÃkulita-h­daya÷ pralapitam evaæ cakÃra-aho kim idaæ sa¤jÃtaæ me manda-bhÃgasya | uktaæ ca- na g­haæ g­ham ity Ãhur g­hiïÅ g­ham ucyate | g­haæ tu g­hiïÅ-hÅnaæ kÃntÃrÃn nÃtiricyate ||Panc_4.58|| anyac ca- v­k«a-mÆle'pi dayità yatra ti«Âhati tad g­ham | prÃsÃdo 'pi tayà hÅno 'raïya-sad­Óa÷ sm­ta÷ ||Panc_4.59|| mÃtà yasya g­he nÃsti bhÃryà ca priya-vÃdinÅ | araïyaæ tena gantavyaæ yathÃraïyaæ tathà g­ham ||Panc_4.60|| tan mitra ! k«amyatÃm | mayà te'parÃdha÷ k­ta÷ | sampraty ahaæ tu strÅ-viyogÃd vaiÓvÃnara-praveÓaæ kari«yÃmi | tan mƬha ! Ãnande'pi jÃte tvaæ vi«Ãdaæ gata÷ | tÃd­g-bhÃryÃyÃæ m­tÃyÃm utsava÷ kartuæ yujyate | uktaæ ca yata÷- yà bhÃryà du«Âa-caritrà satataæ kalaha-priyà | bhÃryÃ-rÆpeïa sà j¤eyà vidagdhair dÃruïà jarà ||Panc_4.61|| tasmÃt sarva-prayatnena nÃmÃpi parivarjayet | strÅïÃm iha hi sarvÃsÃæ ya icchet sukham Ãtmana÷ ||Panc_4.62|| yad-antas tan na jihvÃyÃæ yaj jihvÃyÃæ na tad-bahi÷ | yad-bahis tan na kurvanti vicitra-caritÃ÷ striya÷ ||Panc_4.63|| ke nÃma na vinaÓyanti mithyÃ-j¤ÃnÃn nitambinÅm | ramyÃæ te upasarpanti dÅpÃbhÃæ Óalabhà yathà ||Panc_4.64|| antar-vi«a-mayà hy età bahiÓ caiva manoramÃ÷ | gu¤jÃ-phala-samÃkÃrà yo«ita÷ kena nirmitÃ÷ ||Panc_4.65|| tìità api daï¬ena Óastrair api vikhaï¬itÃ÷ | na vaÓaæ yo«ito yÃnti na dÃnair na ca saæstavai÷ ||Panc_4.66|| ÃstÃæ tÃvat kim anyena daurÃtmyeneha yo«itÃm | vidh­taæ svodareïÃpi ghnanti putram api svakam ||Panc_4.67|| rÆk«ÃyÃæ sneha-sad-bhÃvaæ kaÂhorÃyÃæ sumÃrdavam | nÅrasÃyÃæ rasaæ bÃlo bÃlikÃyÃæ vikalpayet ||Panc_4.68|| makara Ãha-bho mitra ! astv etat | paraæ kiæ karomi ? mamÃnartha-dvayam etat sa¤jÃtam | ekas tÃvad g­ha-bhaÇga÷ | aparas tvad-vidhena mitreïa saha citta-viÓle«a÷ | athavà bhavaty evaæ daiva-yogÃt | uktaæ ca yata÷- yÃd­Óaæ mama pÃï¬ityaæ tÃd­Óaæ dviguïaæ tava | nÃbhÆj jÃro na bhartà ca kiæ nirÅk«asi nagnike ||Panc_4.69|| vÃnara Ãha-katham etat ? makaro 'bravÅt- kathà 12 hÃlika-dampatÅ-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne hÃlika-dampatÅ prativasata÷ sma | sà ca hÃlika-bhÃryà patyur v­ddha-bhÃvÃt sadaivÃnya-città na katha¤cid g­he sthairyam Ãlambate | kevalaæ para-puru«Ãn anve«amÃïà paribhramati | atha kenacit para-vittÃpahÃrakeïa dhÆrtena sà lak«ità vijane proktà ca-subhage ! m­ta-bhÃryo 'ham | tvad-darÓanena smara-pŬitaÓ ca | tad dÅyatÃæ me rati-dak«iïà | tatas tayÃbhihitam-bho÷ subhaga ! yady evaæ tad asti me patyu÷ prabhÆtaæ dhanam | sa ca v­ddhatvÃt pracalitum apy asamartha÷ | tatas tad-dhanam ÃdÃyÃham ÃgacchÃmi | yena tvayà sahÃnyatra gatvà yathecchayà rati-sukham anubhavi«yÃmi | so 'bravÅt-rocate mahyam apy etat | tat pratyÆ«e'tra sthÃne ÓÅghram eva samÃgantavyam, yena Óubhataraæ ki¤cin nagaraæ gatvà tvayà saha jÅva-loka÷ saphalÅkriyate | sÃpi tatheti pratij¤Ãya prahasita-vadanà sva-g­haæ gatvà rÃtrau prasupte bhartari sarvaæ vittam ÃdÃya pratyÆ«a-samaye tat-kathita-sthÃnam upÃdravat | dhÆrto 'pi tÃm agre vidhÃya dak«iïÃæ diÓam ÃÓritya satvara-gati÷ prasthita÷ | evaæ tayor vrajator yojana-dvaya-mÃtreïÃgrata÷ kÃcin nadÅ samupasthità | tÃæ d­«Âvà dhÆrtaÓ cintayÃmÃsa-kim aham anayà yauvana-prÃnte vartamÃnayà kari«yÃmi | kiæ ca kadÃpy asyÃ÷ p­«Âhata÷ ko 'pi same«yati | tan me mahÃn anartha÷ syÃt | tat kevalam asyà vittam ÃdÃya gacchÃmi | iti niÓcitya tÃm uvÃca-priye ! sudustareyaæ mahÃnadà | tad ahaæ dravya-mÃtrÃæ pÃre dh­tvà samÃgacchÃmi | tatas tvÃm ekÃkinÅæ sva-p­«Âham Ãropya sukhenottÃrayi«yÃmi | sà prÃha-subhaga ! evaæ kriyatÃm | ity uktvÃÓi«aæ vittaæ tasmai samarpayÃmÃsa | atha tenÃbhihitaæ-bhadre ! paridhÃnÃcchÃdana-vastram api samarpaya | yena jala-madhye ni÷ÓaÇkaæ vrajasi | tathÃnu«Âhite dhÆrto vittaæ vastra-yugalaæ cÃdÃya yathÃcintita-vi«ayaæ gata÷ | sÃpi kaïÂha-niveÓita-hasta-yugalà sodvegà nadÅ-pulina-deÓa upavi«Âà yÃvat ti«Âhati tÃvad etasminn antare kÃcic ch­gÃlikà mÃæsa-piï¬a-g­hÅta-vadanà tatrÃjagÃma | Ãgatya ca yÃvat paÓyati, tÃvan nadÅ mahÃn matsya÷ salilÃn ni«kramya bahi÷ sthita Ãste | evaæ ca d­«Âvà sà mÃæsa-piï¬aæ samuts­jya taæ matsyaæ pratyupÃdravat | atrÃntaraæ ÃkÃÓÃd ÃvatÅrthaæ ko 'pi pratyupÃdravat | atrÃntaram ÃkÃÓÃd avatÅrya ko 'pi g­dhras taæ mÃæsa-piï¬am ÃdÃya puna÷ kham utpatÃta | matsyo 'pi Ó­gÃlikÃæ d­«Âvà nadyÃæ praviveÓa | sà ӭgÃlikÃæ d­«Âvà nadyÃæ praviveÓa | sà ӭgÃlikà vyartha-Óramà g­dhram avalokayantÅ tayà nagnikayà sa-smitam abhihitÃ- g­dhreïÃpah­taæ mÃæsaæ matsyo 'pi salilaæ gata÷ | matsya-mÃæsa-paribhra«Âe kiæ nirÅk«yasi jambuke ||Panc_4.70|| mitraæ hy amitratÃæ yÃtam aparaæ me priyà mitrà | g­ham anyena ca vyÃptaæ kim adyÃpi bhavi«yati ||Panc_4.71|| athavà yuktam idam ucyate- k«ate prahÃrà nipatanty abhÅk«ïam anna-k«aye vardhati jÃÂharÃgni÷ | Ãpatsu vairÃïi samudbhavanti vÃme vidhau sarvam idaæ narÃïÃm ||Panc_4.72|| tat kiæ karomi ? kim anena saha yuddhaæ karomi ? kiæ và sÃmnaiva sambodhya g­hÃn ni÷sÃrayÃmi ? kiæ và bhedaæ dÃnaæ và karomi ? athavÃmum eva vÃnara-mitraæ p­cchÃmi ? uktaæ ca- ya÷ p­«Âvà kurute kÃryaæ pra«ÂavyÃn sva-hitÃn gurÆn | na tasya jÃyate vighna÷ kasmiæÓcid api karmaïi ||Panc_4.73|| evaæ sampradhÃrya bhÆyo 'pi tam eva jambÆ-v­k«am ÃrƬhaæ kapim ap­cchat-bho mitra ! paÓya me manda-bhÃgyatÃm | tat samprati g­ham api me balavattareïa makareïa ruddham | tad ahaæ tvÃæ pra«Âum abhyÃgata÷ | kathaya kiæ karomi ? sÃmÃdÅnÃm upÃyÃnÃæ madhye kasyÃtra vi«aya÷ ? sa Ãha-bho÷ k­taghna pÃpa-cÃrin ! mayà ni«iddho 'pi kiæ bhÆyo mÃm anusarasi | nÃhaæ tava mÆrkhasyopadeÓam api dÃsyÃmi | tac chrutvà makara÷ prÃha-bho mitra ! sÃparÃdhasya me pÆrva-sneham anusm­tya hitopadeÓaæ dehi | vÃnara Ãha-nÃhaæ te kathayi«yÃmi | yad bhÃryÃ-vÃkyena bhavatÃhaæ samudre prak«iptuæ nÅta÷ | tad evaæ na yuktam | yadyapi bhÃryà sarva-lokÃd api vallabhà bhavati, tathÃpi na mitrÃïi bÃndhavÃÓ ca bhÃryÃ-vÃkyena samudre prak«ipyante | tan mÆrkha ! mƬhatvena nÃÓas tava mayà prÃg eva nivedita ÃsÅt, yata÷- satÃæ vacanam Ãdi«Âaæ madena na karoti ya÷ | sa vinÃÓam avÃpnoti ghaïÂo«Âra iva satvaram ||Panc_4.74|| makara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 13 ujjvalaka-rathakÃra-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne ujjvalako nÃma rathakÃra÷ prativasati sma | sa cÃtÅva dÃridryopahataÓ cintitavÃn-aho ! dhig iyaæ daridratÃsmad-g­he | yata÷ sarvo 'pi jana÷ sva-karmaïaiva ratas ti«Âhati | asmadÅya÷ punar vyÃpÃro nÃtrÃdhi«ÂhÃne'rhati | yata÷ sarva-lokÃnÃæ cirantanÃÓ caturbhÆmikà g­hÃ÷ santi | mama ca nÃtra | tat kiæ madÅyena rathakÃratvena prayojanam ? iti cintayitvà deÓÃn ni«krÃnta÷ | yÃvat ki¤cid vanaæ gacchati tÃvad gahvarÃkÃra-vana-gahana-madhye sÆryÃstam anavelÃyÃæ sva-yÆthÃd bhra«ÂÃæ prasava-vedanayà pŬyamÃnÃm u«ÂrÅm apaÓyat | sa ca dÃseraka-yuktÃm u«ÂrÅæ g­hÅtvà sva-sthÃnÃbhimukha÷ prasthita÷ | g­ham ÃsÃdya rajjuæ g­hÅtvà tÃm u«ÂrikÃæ babandha | tataÓ ca tÅk«ïaæ paraÓum ÃdÃya tasyÃ÷ pallavÃnayanÃrthaæ parvataika-deÓe gata÷ | tatra ca nÆtanÃni komalÃni bahÆni pallavÃni cchittvà Óirasi samÃropya tasyÃgre nicik«epa | tayà ca tÃni Óanai÷ Óanair bhak«itÃni | paÓcÃt pallava-bhak«aïa-prabhÃvÃd aharniÓaæ pÅvara-tanur u«ÂrÅ sa¤jÃtà | so 'pi dÃserako mahÃn u«Âra÷ sa¤jÃta÷ | tata÷ sa nityam eva dugdhaæ g­hÅtvà sva-kuÂumbaæ paripÃlayati | atha rathakÃreïa vallabhatvÃd dÃseraka-grÅvÃyÃæ mahatÅ ghaïÂà pratibaddhà | paÓcÃd rathakÃro vyacintayat-aho ! kim anyair du«k­ta-karmabhi÷ | yÃvan mamaitasmÃd evo«ÂrÃparipÃlanÃd asya kuÂumbasya bhavyaæ sa¤jÃtam | tat kim anyena vyÃpÃreïa ? evaæ vicintya g­ham Ãgatya priyÃm Ãha-bhadre ! samÅcÅno 'yaæ vyÃpÃra÷ | tava sammatiÓ cet kuto 'pi dhanikÃt ki¤cid dravyam ÃdÃya mayà gurjara-deÓe gantavyaæ kalabha-grahaïÃya | tÃvat tvayaitau yatnena rak«aïÅyau | yÃvad aham aparÃm u«ÂrÅæ nÅtvà samÃgacchÃmi | tataÓ ca gurjara-deÓaæ gatvo«ÂrÅæ g­hÅtvà sva-g­ham Ãgata÷ | kiæ bahunà ? tena tathà k­taæ yathà tasya pracurà u«ÂrÃ÷ karabhÃÓ ca sammilitÃ÷ | tatas tena mahad u«Âra-yÆthaæ k­tvà rak«Ã-puru«o dh­ta÷ | tasya prativar«aæ v­ttyà karabham ekaæ prayacchati | prativar«am anyac cÃharniÓaæ dugdha-pÃnaæ tasya nirÆpitam | evaæ rathakÃro 'pi nityam evo«ÂrÅ-karabha-vyÃpÃraæ kurvan sukhena ti«Âhati | atha te dÃserakà adhi«ÂhÃnopavanÃhÃrthaæ gacchanti | komala-vallÅr yathecchayà bhak«ayitvà mahati sarasi pÃnÅyaæ pÅtvà sÃyantana-samaye mandaæ mandaæ lÅlayà g­ham Ãgacchanti | sa ca pÆrva-dÃserako madÃtirekÃt p­«Âha Ãgatya milati | tatas tai÷ kalabhair abhihitam-aho ! manda-matir ayaæ dÃserako yathà yÆthÃd bhra«Âa÷ p­«Âhe sthitvà ghaïÂÃæ vÃdayann Ãgacchati | yadi kasyÃpi du«Âa-sattvasya mukhe pati«yati, tan nÆnaæ m­tyum avÃpsyati | atha tasya tad-vanaæ gÃhamÃnasya kaÓcit siæho ghaïÂÃ-ravam Ãkarïya samÃyÃta÷ | yÃvad avalokayati, tÃvad u«ÂrÅ-dÃserakÃïÃæ yÆthaæ gacchati | ekas tu puna÷ p­«Âhe krŬÃæ kurvan vallarÅÓ caran yÃvat ti«Âhati, tÃvad anye dÃserakÃ÷ pÃnÅyaæ pÅtvà sva-g­he gatÃ÷ | so 'pi vanÃn ni«kramya yÃvad diÓo 'valokayati, tÃvan na ka¤cin mÃrgaæ paÓyati vetti ca | yÆthÃd bhra«Âo mandaæ mandaæ b­hac-chabdaæ kurvan yÃvat kiyad-dÆraæ gacchati, tÃvat tac-chabdÃnusÃrÅ siæho 'pi kramaæ k­tvà nibh­to 'yaæ vyavasthita÷ | tato yÃvad u«Âra÷ samÅpam Ãgata÷, tÃvat siæhena lambhayitvà grÅvÃyÃæ g­hÅto mÃritaÓ ca | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-satÃæ vacanam Ãdi«Âam (74) iti | atha tac chrutvà makara÷ prÃha- upadeÓa-pradÃtÌïÃæ narÃïÃæ hitam icchatÃm | parasminn iha loke ca vyasanaæ nopapadyate ||Panc_4.75|| tata sarvathà k­taghnasyÃpi me kuru prasÃdam upadeÓa-pradÃnena | uktaæ ca- upakÃri«u ya÷ sÃdhu÷ sÃdhutve tasya ko guïa÷ | apakÃri«u ya÷ sÃdhu÷ sa sÃdhu÷ sadbhir ucyate ||Panc_4.76|| tad Ãkarïya vÃnara÷ prÃha-bhadra ! yady evaæ tarhi tatra gatvà tena saha yuddhaæ kuru | uktaæ ca- hatas tvaæ prÃpsyasi svargaæ jÅvan g­ham atho yaÓa÷ | yudhyamÃnasya te bhÃvi guïa-dvayam anuttamam ||Panc_4.77|| uttamaæ praïipÃtena ÓÆraæ bhedena yojayet | nÅcam alpa-pradÃnena sama-Óaktiæ parÃkramai÷ ||Panc_4.78|| makara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 14 mahÃcaturakÃkhya-Ó­gÃla-kathà ÃsÅt kasmiæÓcid deÓe mahÃ-caturako nÃma Ó­gÃla÷ | tena kadÃcid araïye svayaæ m­to gaja÷ samÃsÃdita÷ | tasya samantÃt paribhramati, paraæ kaÂhinÃæ tvacaæ bhettuæ na Óaknoti | athÃtrÃvasara itaÓ cetaÓ ca vicaran kaÓcit siæhas tatraiva pradeÓe samÃyayau | atha siæhaæ samÃgataæ d­«Âvà sa k«iti-tala-vinyasta-mauli-maï¬ala÷ saæyojita-kara-yugala÷ sa-vinayam uvÃca-svÃmin ! tvadÅyo 'haæ lÃgu¬ika÷ sthitas tvad-arthe gajam imaæ rak«Ãmi | tad enaæ bhak«ayatu svÃmÅ | taæ praïataæ d­«Âvà siæha÷ prÃha-bho÷ ! nÃham anyena hataæ sattvaæ kadÃcid api bhak«ayÃmi | tat tavaiva gajo 'yaæ mayà prasÃdÅk­ta÷ | tac chrutvà ӭgÃla÷ sÃnandam Ãha-yuktam idaæ svÃmino nija-bh­tye«u | uktaæ ca yata÷- antyÃvastho 'pi mahÃn svÃmi-guïÃn na jahÃti Óuddhatayà | na Óveta-bhÃvam ujjhati ÓaÇkha÷ Óikhi-bhukta-mukto 'pi ||Panc_4.79|| atha siæhe gate kaÓcid vyÃghra÷ samÃyayau | tam api d­«ÂvÃsau vyacintayat-aho ! ekas tÃvad durÃtmà praïipÃtenÃpavÃhita÷ | tat katham idÃnÅm enam apavÃhayi«yÃmi ? nÆnaæ ÓÆro 'yam | na khalu bhedaæ vinà sÃdhyo bhavi«yati | uktaæ ca yata÷- na yatra Óakyate kartuæ sÃma dÃnam athÃpi và | bhedas tatra prayoktavyo yata÷ sa vaÓa-kÃraka÷ ||Panc_4.80|| kiæ ca sarva-guïa-sampanno 'pi bhedena badhyate | uktaæ ca yata÷- anta÷-sthenÃviruddhena suv­ttenÃticÃruïà | antar-bhinnena samprÃptaæ mauktikenÃpi bandhanam ||Panc_4.81|| evaæ sampradhÃrya tasyÃbhimukho bhÆtvà garvÃd unnata-kandhara÷ sa-sambhramam uvÃca-mÃma ! katham atra bhavÃn m­tyu-mukhe pravi«Âa÷ | yenai«a gaja÷ siæhena vyÃpÃdita÷ | sa ca mÃm etad rak«aïaæ niyujya nadyÃæ snÃnÃrthaæ gata÷ | tena ca gacchatà mama samÃdi«Âam-yadi kaÓcid iha vyÃghra÷ samÃyÃti, tvayà suguptaæ mÃm ÃvedanÅyam | yena vanam idaæ mayà nirvyÃghraæ kartavyam | yata÷ pÆrvaæ vyÃghreïaikena mayà vyÃpÃdito gaja÷ ÓÆnye bhak«ayitvocchi«ÂatÃæ nÅta÷ | tad-dinÃd Ãrabhya vyÃghrÃn prati prakupito 'smi | tac chrutvà vyÃghra÷ santrastam Ãha-bho bhÃgineya ! dehi me prÃïa-dak«iïÃm | tvayà tasyÃtra cirÃyÃyÃtasyÃpi madÅyà kÃpi vÃrtà nÃkhyeyà | evam abhidhÃya satvaraæ palÃyäcakre | atha gate vyÃghre tatra kaÓcid dvÅpÅ samÃyÃta÷ | tam api d­«ÂvÃsau vyacintayat-d­¬ha-daæ«Âro 'yaæ citraka÷ | tad asya pÃrÓvÃd asya gajasya yathà carma-cchedo bhavati tathà karomi | evaæ niÓcitya tam apy uvÃca-bho bhaginÅ-suta ! kim iti cirÃd d­«Âo 'si | kathaæ ca bubhuk«ita iva lak«yase ? tad atithir asi me | e«a gaja÷ siæhena hatas ti«Âhati | ahaæ cÃsya tad-Ãdi«Âo rak«Ã-pÃla÷ | paraæ tathÃpi yÃvat siæho na samÃyÃti, tÃvad asya gajasya mÃæsaæ bhak«ayitvà t­ptiæ k­tvà drutataraæ vraja | sa Ãha-mÃma, tad evaæ tan na kÃryaæ me mÃæsÃÓanena, yato jÅvan naro bhadra-ÓatÃni paÓyati | uktaæ ca-yac chakyaæ grasitaæ yasya grastaæ pariïamec ca yat (23) ity Ãdi | tat sarvathà tad eva bhujyate yad eva pariïamati | tad aham ito 'payÃsyÃmi | Ó­gÃla Ãha-bho adhÅra ! viÓrabdho bhÆtvà bhak«aya tvam | tasyÃgamanaæ dÆrato 'pi tavÃhaæ nivedayi«yÃmi | tathÃnu«Âhite dÅvpinà bhinnÃæ tvacaæ vij¤Ãya jambÆkenÃbhihitam-bho bhaginÅ-suta ! gamyatÃm | e«a siæha÷ samÃyÃti | tac chrutvà citrako dÆraæ praïa«Âa÷ | atha yÃvad asau tad-bheda-k­ta-dvÃreïa ki¤cin mÃæsaæ bhak«ayati, tÃvad atisaÇkruddho 'para÷ Ó­gÃla÷ samÃyayau | atha tam Ãtma-tulya-parÃkramaæ d­«ÂvÃ-uttamaæ praïipÃtena ÓÆraæ bhedena yojayet (78) iti Ólokaæ paÂhan tad-abhimukha-k­ta-prayÃïa÷ sva-daæ«ÂrÃbhis taæ vidÃrya diÓo bhÃgaæ k­tvà svayaæ sukhena cira-kÃlaæ hasti-mÃæsaæ bubhuje | evaæ tvam api taæ ripuæ sva-jÃtÅyaæ yuddhena paribhÆya diÓo-bhÃgaæ kuru | no cet paÓcÃd baddha-mÆlÃd asmÃt tvam api vinÃÓam avÃpsyasi | uktaæ ca yata÷- sambhÃvyaæ go«u sampannaæ sambhÃvyaæ brÃhmaïe tapa÷ | sambhÃvyaæ strÅ«u cÃpalyaæ sambhÃvyaæ jÃtito bhayam ||Panc_4.82|| anyac ca- subhik«Ãïi vicitrÃïi ÓithilÃ÷ paura-yo«ita÷ | eko do«o videÓasya svajÃtir yad virudhyate ||Panc_4.83|| makara Ãha-katham etat ? vÃnaro 'bravÅt- kathà 15 citrÃÇga-nÃma-sÃrameya-kathà asti kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne citrÃÇgo nÃma sÃrameya÷ | tatra ca cira-kÃlaæ durbhik«aæ patitam | annÃbhÃvÃt sÃrameyÃdayo ni«kulatÃæ gantum ÃrabdhÃ÷ | atha citrÃÇga÷ k«utk«Ãma-kaïÂhas tad-bhayÃd deÓÃntaraæ gata÷ | tatra ca kasmiæÓcit pure kasyacid g­ha-medhino g­hiïyÃ÷ prasÃdena pratidinaæ g­haæ praviÓya vividhÃnnÃni bhak«ayan parÃæ t­ptiæ gacchati | paraæ tad-g­hÃd bahir ni«krÃnto 'nyair madoddhata-sÃrameyai÷ sarva-dik«u pariv­tya sarvÃÇgaæ daæ«ÂrÃbhir vidÃryate | tatas tena vicintitavÃn-aho ! varaæ sva-deÓo yatra durbhik«e'pi sukhena sthÅyate | na ca ko 'pi yuddhaæ karoti | tad evaæ sva-nagaraæ vrajÃmi ity avadhÃrya sva-sthÃnaæ prati jagÃma | athÃsau deÓÃntarÃt samÃyÃta÷ sarvair api svajanai÷ p­«Âa÷-bhoÓ citrÃÇga ! kathayÃsmÃkaæ deÓÃntara-vÃrtÃm | kÅd­g deÓa÷ ? kiæ ce«Âitaæ lokasya ? ka ÃhÃra÷ ? kaÓ ca vyavahÃras tatra iti | sa Ãha-kiæ kathyate videÓasya svarÆpa-vi«aya÷ ? subhik«Ãïi vicitrÃïi ÓithilÃ÷ paura-yo«ita÷ (83) iti paÂhati | so 'pi makaras tad-upadeÓaæ Órutvà k­ta-maraïa-niÓcayo vÃnaram anuj¤Ãpya svÃÓrayaæ gata÷ | tatra ca tena sva-g­ha-pravi«ÂenÃtatÃyinà saha vigrahaæ k­tvà d­¬ha-sattvÃva«ÂambhanÃc ca taæ vyÃpÃdya svÃÓrayaæ ca labdhvà sukhena cira-kÃlam ati«Âhat | sÃdhv idam ucyate- ak­tvà pauru«aæ yà ÓrÅ÷ kiæ tayÃlasa-bhÃgyayà | kuraÇgo 'pi samaÓnÃti daivÃd upanataæ t­ïam ||Panc_4.84|| iti ÓrÅ-vi«ïu-Óarma-viracite pa¤catantre labdha-praïÃÓaæ nÃma caturthaæ tantraæ samÃptam ||4|| ********************************************************************* pa¤camaæ tantram aparÅk«ita-kÃrakam k«apaïaka-kathà athedam Ãrabhyate'parÅk«ita-kÃrakaæ nÃma pa¤camaæ tantram | tasyÃyam Ãdima÷ Óloka÷- kud­«Âaæ kuparij¤Ãtaæ kuÓrutaæ kuparÅk«itam | tan nareïa na kartavyaæ nÃpitenÃtra yat k­tam ||Panc_5.1|| tad yathÃnuÓrÆyate-asti dÃk«iïÃtye janapade pÃÂaliputraæ nÃma nagaram | tatra maïibhadro nÃma Óre«ÂhÅ prativasati sma | tasya ca dharmÃrtha-kÃma-mok«a-karmÃïi kurvato vidhi-vaÓÃd dhana-k«aya÷ sa¤jÃta÷ | tato vibhava-k«ayÃd apamÃna-paramparayà paraæ vi«Ãdaæ gata÷ | athÃnyadà rÃtrau suptiÓ cintitavÃn-aho dhig iyaæ daridratà | uktaæ ca- ÓÅlaæ Óaucaæ k«Ãntir dÃk«iïyaæ madhuratà kule janma | na virÃjanti hi sarve vitta-vihÅnasya pusu«asya ||Panc_5.2|| mÃno và darpo và vij¤Ãnaæ vibhrama÷ subuddhir và | sarvaæ praïaÓyati samaæ vitta-vihÅno yadà puru«a÷ ||Panc_5.3|| pratidivasaæ yÃti layaæ vasanta-vÃtÃhateva ÓiÓira-ÓrÅ÷ | buddhir buddhimatÃm api kuÂumba-bhara-cintayà satatam ||Panc_5.4|| naÓyati vipulamater api buddhi÷ puru«asya manda-vibhavasya | gh­ta-lavaïa-taila-taï¬ula-vastrendhana-cintayà satatam ||Panc_5.5|| gaïanam iva na«Âa-tÃrakaæ su«kam iva sara÷ ÓmaÓÃnam iva raudram | priya-darÓanam api rÆk«aæ bhavati g­haæ dhana-vihÅnasya ||Panc_5.6|| na vibhÃvyante laghavo vitta-vihÅnÃ÷ puro 'pi nivasanta÷ | satataæ jÃta-vina«ÂÃ÷ payasÃm iva budbudÃ÷ payasi ||Panc_5.7|| sukulaæ kuÓalaæ sujanaæ vihÃya kula-kuÓala-ÓÅla-vikale'pi | ìhye kalpa-tarÃv iva nityaæ rajyanti jana-nivahÃ÷ ||Panc_5.8|| viphalam iha pÆrva-suk­taæ vidyÃvanto 'pi kula-samudbhÆtÃ÷ | yasya yadà vibhava÷ syÃt tasya tadà dÃsatÃæ yÃnti ||Panc_5.9|| laghur ayam Ãha na loka÷ kÃmaæ garjantam api patiæ payasÃm | sarvam alajjÃkaram iha yad yat kurvanti paripÆrïÃ÷ ||Panc_5.10|| evaæ sampradhÃrya bhÆyo 'py acintayat-tad aham anaÓanaæ k­tvà prÃïÃn uts­jÃmi | kim anena vyartha-jÅvita-vyasanena ? evaæ niÓcayaæ k­tvà supta÷ | atha tasya svapne padmanidhi÷ k«apaïaka-rÆpo darÓanaæ dattvà provÃca-bho÷ Óre«Âhin ! mà tvaæ vairÃgyaæ gaccha | ahaæ padmanidhis tava pÆrva-puru«opÃrjita÷ | tad anenaiva rÆpeïa prÃtas tvad-g­ham Ãgami«yÃmi | tat tvayÃhaæ lagu¬a-prahÃreïa Óirasi tìanÅya÷, yena kanaka-mayo bhÆtvÃk«ayo bhavÃmi | atha prÃta÷ prabuddha÷ san svapnaæ smaraæÓ cintÃ-cakram ÃrƬhas ti«Âhati-aho satyo 'yaæ svapna÷ kiæ và asatyo bhavi«yati, na j¤Ãyate | athavà nÆnaæ mithyÃnena bhÃvyam | yato 'ham ahar-niÓaæ kevalaæ vittam eva cintayÃmi | uktaæ ca- vyÃdhitena sa-Óokena cintÃ-grastena jantunà | kÃmÃrtenÃtha mattena d­«Âa÷ svapno nirarthaka÷ ||Panc_5.11|| etasminn antare tasya bhÃryayà kaÓcin nÃpita÷ pÃda-prak«ÃlanÃyÃhÆta÷ atrÃntare ca yathÃ-nirdi«Âa÷ k«apaïaka÷ sahasà prÃdurbabhÆva | atha sa tam Ãlokya prah­«Âa-manà yathÃsanna-këÂha-daï¬ena taæ Óirasy atìayat | so 'pi suvarïa-mayo bhÆtvà tat-k«aïÃt bhÆmau nipatita÷ | atha taæ sa Óre«ÂhÅ nibh­taæ sva-g­ha-madhye k­tvà nÃpitaæ santo«ya provÃca-tad etad dhanaæ vastrÃïi ca mayà dattÃni g­hÃïa | bhadra ! puna÷ kasyacin nÃkhyeyo 'yaæ v­ttÃnta÷ | nÃpito 'pi sva-g­haæ gatvà vyacintayat-nÆnam ete sarve'pi nagnakÃ÷ Óirasi tìitÃ÷ käcana-mayà bhavanti | tad aham api prÃta÷ prabhÆtÃn ÃhÆya lagu¬ai÷ Óirasi hanmi, yena prabhÆtaæ hÃÂakaæ me bhavati | evaæ cintayato mahatà ka«Âena niÓÃticakrÃma | atha prabhÃte'bhyutthÃya b­hal lagu¬am ekaæ praguïÅk­tya, k«apaïaka-vihÃraæ gatvà jinendrasya pradak«iïa-trayaæ vidhÃya, jÃnubhyÃm avaniæ gatvà vaktra-dvÃra-nyastottarÅyäcalas tÃra-svareïemaæ Ólokam apaÂhat- jayanti te jinà ye«Ãæ kevala-j¤Ãna-ÓÃlinÃm | à janmana÷ smarotpattau mÃnaseno«arÃyitam ||Panc_5.12|| anyac ca- sà jihvà yà jinaæ stauti tac-cittaæ yaj jine ratam | tau eva tu karau ÓlÃghyau yau tat-pÆjÃ-karau karau ||Panc_5.13|| tathà ca- dhyÃna-vyÃjam upetya cintayasi kÃm unmÅlya cak«u÷ k«aïaæ paÓyÃnaÇga-ÓarÃturaæ janam imaæ trÃtÃpi no rak«asi | mithyÃ-kÃruïiko 'si nirgh­ïataras tvatta÷ kuto 'nya÷ pumÃn ser«yaæ mÃra-vadhÆbhir ity abhihito bauddho jina÷ pÃtu va÷ ||Panc_5.14|| evaæ saæstÆya, tata÷ pradhÃna-k«apaïakaïam ÃsÃdya k«iti-nihita-jÃnu-caraïa÷-namo 'stu vande ity uccÃrya, labdha-dharma-v­ddhy-ÃÓÅrvÃda÷ sukha-mÃlikÃnugraha-labdha-vratÃdeÓa uttarÅya-nibaddha-granthi÷ sapraÓrayam idam Ãha-bhagavan adya viharaïa-kriyà samasta-muni-sametenÃsmad-g­he kartavyà | tac chrutvà nÃpita Ãha-bhagavan ! vedmy ahaæ yu«mad-dharmam | paraæ bhavato bahu-ÓrÃvakà Ãhvayanti | sÃmprataæ puna÷ pustakÃcchÃdana-yogyÃni karpaÂÃni bahu-mÆlyÃni praguïÅk­tÃni | tathà pustakÃnÃæ lekhanÃrthaæ lekhakÃnÃæ ca vittaæ sa¤citam Ãste tat sarvathà kÃlocitaæ kÃryam | tato nÃpito 'pi sva-g­haæ gata÷ | tatra ca gatvà khadira-mayaæ lagu¬aæ sajjÅk­tya kapÃÂa-yugalaæ dvÃri samÃdhÃya sÃrdha-praharaika-samaye bhÆyo 'pi vihÃra-dvÃram ÃÓritya sarvÃn bhakti-yuktÃn api paricita-ÓrÃvakÃn parityajya prah­«Âa-manasas tasya p­«Âhato yayu÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- ekÃkÅ g­ha-santyakta÷ pÃïi-pÃtro digambara÷ | so 'pi sambÃdhyate loke t­«ïayà paÓya kautukam ||Panc_5.15|| jÅryante jÅryata÷ keÓà dantà jÅryanti jÅryata÷ | cak«u÷ Órotre ca jÅryete t­«ïaikà taruïÃyate ||Panc_5.16|| tata÷ paraæ g­ha-madhye tÃn praveÓya dvÃraæ nibh­taæ pidhÃya, lagu¬a-prahÃrai÷ Óirasy atìayat | te'pi tìyamÃnà eke m­tÃ÷, anye bhinna-mastakà phÆtkartum upacakramire | atrÃntare tam Ãkrandam Ãkarïya koÂara-k«apÃlenÃbhihitam-bho bho÷ kim ayaæ kolÃhalo nagara-madhye ? tad gamyatÃm | te sa sarve tadÃdeÓakÃriïas tat-sahità vegÃt tad-g­haæ gatà yÃvat paÓyanti tÃvad rudhira-plÃvita-dehÃ÷ palÃyamÃnà nagnakà d­«ÂÃ÷ p­«ÂÃÓ ca-bho÷ kim etat ? te procur yathÃvasthitaæ nÃpita-v­ttam | tair api sa nÃpito baddho hata-Óe«ai÷ saha dharmÃdhi«ÂhÃnaæ nÅta÷ | tair nÃpita÷ p­«Âa÷-bho÷ ! kim etat bhavatà kuk­tyam anu«Âhitam ? sa Ãha-kiæ karomi ? mayà Óre«Âhi-maïibhadra-g­he d­«Âa evaævidho vyatikara÷ | so 'pi sarvaæ maïiprabha-v­ttÃntaæ yathÃ-d­«Âam akathayat | tata÷ Óre«Âhinam ÃhÆya te bhaïitavanta÷-bho÷ Óre«Âhin ! kiæ tvayà kaÓcit k«apaïako vyÃpÃdita÷ ? tata÷ tenÃpi sarva÷ k«apaïaka-v­ttÃntas te«Ãæ nivedita÷ | atha tair abhihitam-aho ÓÆlam ÃropyatÃm asau du«ÂÃtmà kuparik«itakÃrÅ nÃpita÷ | tathÃnu«Âhite tair abhihitam- kukkuÂaæ kuparij¤Ãtaæ kuÓrutaæ kuparÅk«itam | tan nareïa na kartavyaæ nÃpitenÃtra yat k­tam ||Panc_5.16a|| athavà sÃdhv idam ucyate- aparÅk«ya na kartavyaæ kartavyaæ suparÅk«itam | paÓcÃd bhavati santÃpo brÃhmaïÅ nakulaæ yathà ||Panc_5.17|| maïibhadra Ãha-katham etat ? te dharmÃdhikÃriïa÷ procu÷- kathà 1 brÃhmaïÅ-nakula-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne devaÓarmà nÃma brÃhmaïa÷ prativasati sma | tasya bhÃryà prasÆtà sutam ajanayat | tasminn eva dine nakulÅ nakulaæ prasÆya s­tà | atha sà suta-vatsalà dÃrakavattam api nakulaæ stanya-dÃnÃbhyaÇga-mardanÃdibhi÷ pupo«a, paraæ tasya na viÓvasiti | apatya-snehasya sarva-snehÃtiriktatayà satatam evam ÃÓaÇkate yat kadÃcid e«a sva-jÃti-do«a-vaÓÃd asya dÃrakasya viruddham Ãcari«yati iti | uktaæ ca- kuputro 'pi bhavet puæsÃæ h­dayÃnanda-kÃraka÷ | durvinÅta÷ kurÆpo 'pi mÆrkho 'pi vyasanÅ khala÷ ||Panc_5.18|| evaæ ca bhëate lokaÓ candanaæ kila ÓÅtalam | putra-gÃtrasya saæsparÓaÓ candanÃd atiricyate ||Panc_5.19|| sauh­dasya na vächanti janakasya hitasya ca | lokÃ÷ prapÃlakasyÃpi yathà putrasya bandhanam ||Panc_5.20|| atha sà kadÃcic chayyÃyÃæ putraæ ÓÃyayitvà jala-kumbham ÃdÃya patim uvÃca-brÃhmaïa, jalÃrtham ahaæ ta¬Ãge yÃsyÃmi | tvayà putro 'yaæ nakulÃd rak«aïÅya÷ | atha tasyÃæ gatÃyÃæ, p­«Âhe brÃhmaïo 'pi ÓÆnyaæ g­haæ muktvà bhik«Ãrthaæ kvacin nirgata÷ | mÃtÃpi taæ rudhira-klinna-mukham Ãlokya ÓaÇkita-città nÆnam anena durÃtmanà dÃrako bhak«ita÷ iti niÓcintya kopÃt tasyopari taæ jala-kumbhaæ cik«epa | evaæ sà nakulaæ vyÃpÃdya yÃvat pralapantÅ g­he Ãgacchati, tÃvat sutas tathaiva suptas ti«Âhati | samÅpe k­«ïa-sarpaæ khaï¬aÓa÷ k­tam avalokya putra-vadha-ÓokenÃtma-Óiro vak«a÷-sthalaæ ca tìitum Ãrabdhà | atrÃntare brÃhmaïo g­hÅta-nirvÃpa÷ samÃyÃto yÃvat paÓyati tÃvat putra-Óoko 'bhitaptà brÃhmaïÅ pralapati-bho bho lobhÃtman ! lobhÃbhibhÆtena tvayà na k­taæ mad-vaca÷ | tad anubhava sÃmprataæ putra-m­tyu-du÷kha-v­k«a-phalam | athavà sÃdhv idam ucyate- atilobho na kartavya÷ kartavyas tu pramÃïata÷ | atilobhaja-do«eïa jambuko nidhanaæ gata÷ ||Panc_5.21|| brÃhmaïa Ãha-kim etat ? sà prÃha- kathà 2 lobhÃvi«Âa-cakra-dhara-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne catvÃro brÃhmaïa-putrÃ÷ parasparaæ mitratÃæ gatà vasanti sma | te cÃpi dÃridryopahatÃ÷ parasparaæ mantraæ cakru÷-aho dhig iyaæ daridratà ! uktaæ ca- varaæ vanaæ vyÃghra-gajÃdi-sevitaæ janena hÅnaæ bahu-kaïÂakÃv­tam | t­ïÃni Óayyà paridhÃna-valkala÷ na bandhu-madhye dhana-hÅna-jÅvitam ||Panc_5.22|| tathà ca- svÃmÅ dve«Âi susevito 'pi sahasà projjhanti sad-bÃndhavÃ÷ rÃjante na guïÃs tyajanti tanujÃ÷ sphÃrÅbhavanty Ãpada÷ | bhÃryà sÃdhu suvaæÓajÃpi bhajate no yÃnti mitrÃïi ca nyÃyÃropita-vikramÃïy api n­ïÃæ ye«Ãæ na hi syÃd dhanam ||Panc_5.23|| ÓÆra÷ surÆpa÷ subhagaÓ ca vÃgmÅ ÓastrÃïi ÓÃstrÃïi vidÃækarotu | arthaæ vinà naiva yaÓaÓ ca mÃnaæ prÃpnoti martyo 'tra manu«ya-loke ||Panc_5.24|| tÃnÅndriyÃïy avikalÃni tad eva nÃma sà buddhir apratihatà vacanaæ tad eva | artho«maïà virahita÷ puru«a÷ sa eva bÃhya÷ k«aïena bhavatÅti vicitram etat ||Panc_5.25|| tad gacchÃma÷ kutracid arthÃya iti sammantrya sva-deÓaæ puraæ ca sva-suh­t-sahitaæ g­haæ ca parityajya prasthitÃ÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- satyaæ parityajati mu¤cati bandhu-vargaæ ÓÅghraæ vihÃya jananÅm api janma-bhÆmim | santyajya gacchati videÓam abhÅ«Âa-lokaæ cintÃkulÅk­ta-mati÷ puru«o 'tra loke ||Panc_5.26|| evaæ krameïa gacchanto 'vantÅæ prÃptÃ÷ | tatra siprÃjale k­ta-snÃnÃ÷ mahÃ-kÃlaæ praïamya yÃvan nirgacchanti tÃvat bhairavÃnando nÃma yogÅ saæmukho babhÆva | tatas taæ brÃhmaïocita-vidhinà sambhÃvya tenaiva saha tasya maÂhaæ jagmu÷ | atha tena p­«ÂÃ÷-kuto bhavanta÷ samÃyÃtÃ÷ ? kva yÃsyatha ? kiæ prayojanam ? tatas tair abhihitam-vayaæ siddhi-yÃtrikÃ÷ | tatra yÃsyÃmo yatra dhanÃptir m­tyur và bhavi«yatÅty e«a niÓcaya÷ | uktaæ ca- du«prÃpyÃïi bahÆni ca labhyante vächitÃni draviïÃni | avasara-tulitÃbhir alaæ tanubhi÷ sÃhasika-puru«ÃïÃm ||Panc_5.27|| tathà ca- patati kadÃcin nabhasa÷ khÃte pÃtÃlato 'pi jalam eti | daivam acintyaæ balavad balavÃn nanu puru«akÃro 'pi ||Panc_5.28|| abhimata-siddhir aÓe«Ã bhavati hi puru«asya puru«akÃreïa | daivam iti yadapi kathayasi puru«a-guïa÷ so 'py ad­«ÂÃkhya÷ ||Panc_5.29|| bhayam atulaæ guru-lokÃt t­ïam iva tulayanti sÃdhu sÃhasikÃ÷ | prÃïÃn adbhutam etac cÃrtiæ caritaæ hy udÃrÃïÃm ||Panc_5.30|| kleÓasyÃÇgam adattvà sukham eva sukhÃni neha labhyante | madhubhin mathanÃyas tair ÃÓli«yati bÃhubhir lak«mÅm ||Panc_5.31|| tasya kathaæ na calà syÃt patnÅ vi«ïor n­siæhakasyÃpi mÃsÃæÓ caturo nidrÃæ ya÷ sevati jala-gata÷ satatam ||Panc_5.32|| duradhigama÷ para-bhÃgo yÃvat puru«eïa sÃhasaæ na k­tam | jayati tulÃm adhirƬho bhÃsvÃn iha jalada-paÂalÃni ||Panc_5.33|| tat kathyatÃm asmÃkaæ kaÓcit dhanopÃyo vivara-praveÓa-ÓÃkinÅ-sÃdhana-ÓmaÓÃna-sevana-mahÃ-mÃæsa-vikraya-sÃdhaka-varjita-prabh­tÅnÃm ekatama iti | adbhuta-Óaktir bhavÃn ÓrÆyate | vayam apy atisÃhasikÃ÷ | uktaæ ca- mahÃnta eva mahatÃm arthaæ sÃdhayituæ k«amÃ÷ | ­te samudrÃd anya÷ ko bibharti ba¬avÃnalam ||Panc_5.34|| bhairavÃnando 'pi te«Ãæ siddhy-arthaæ bahÆpÃyaæ siddha-varti-catu«Âayaæ k­tvÃrpayat | Ãha ca-gamyatÃæ himÃlaya-diÓi | tatra samprÃptÃnÃæ yatra varti÷ pati«yati, tatra nidhÃnam asandigdhaæ prÃpyasva | tatra sthÃnaæ khanitvà nidhiæ g­hÅtvà vyÃghuÂyatÃm | tathÃnu«Âhite te«Ãæ gacchatÃm ekatamasya hastÃd varitr nipapÃta | athÃsau yÃvat taæ praveÓaæ khanati tÃvat tÃmramayÅ bhÆmi÷ | tatas tenÃbhihitam-aho, g­hyatÃæ svecchayà tÃmram | anye procu÷-bho mƬha ! kim anena kriyate yat prabhÆtam api dÃridryaæ na nÃÓayati | tad utti«Âha agrato gacchÃma÷ | so 'bravÅt-yÃntu bhavanta÷ | nÃham agra yÃsyÃmi | evam abhidhÃya tÃmraæ yathecchayà g­hÅtvà prathamo niv­tta÷ | te trayo 'pi agre prasthitÃ÷ | atha ki¤cin-mÃtraæ gatasyÃgresarasya vartir nipapÃta | so 'pi yÃvat khanitum Ãrabdhas tÃvad rÆpya-mayÅ k«iti÷ | tata÷ prahar«ita÷ prÃha, yat-bho bho, g­hyatÃæ yathecchayà rÆpyam | nÃgre gantavyam | tÃv Æcatu÷-bho÷ p­«Âhatas tÃmramayÅ bhÆmi÷ | agrato rÆpya-mayÅ | tan nÆnam agre suvarïa-mayÅ bhavi«yati | kiæ cÃnena prabhÆtenÃpi dÃridrya-nÃÓo na bhavati | tad ÃvÃm agre yÃsyÃva÷ | evam uktvà dvÃv apy agre prasthitau | so 'pi sva-Óaktyà rÆpyam ÃdÃya niv­tta÷ | atha tayor api gacchator ekasyÃgre varti÷ papÃta | so 'pi prah­«Âo yÃvat khanati, tÃvat suvarïa-bhÆmiæ d­«Âvà dvitÅyaæ prÃha-bho, g­hyatÃæ svecchayà suvarïam | suvarïÃd anyan na ki¤cid uttamaæ bhavi«yati | sa prÃha-mƬha ! na ki¤cid vetsi | prÃk tÃmraæ, tato rÆpyaæ, tata÷ suvarïam | tan nÆnam ata÷ paraæ ratnÃni bhavi«yanti | ye«Ãm ekatamenÃpi dÃridrya-nÃÓo bhavati | tad utti«Âha, agre gacchÃva÷ | kim anena bhÃra-bhÆtenÃpi prabhÆtena ? sa Ãha-gacchatu bhavÃn | aham atra sthitas tvÃæ pratipÃlayi«yÃmi | tathÃnu«Âhite so 'pi gacchann ekÃkÅ, grÅ«mÃrka-pratÃpa-santapta-tanu÷ pipÃsÃkulita÷ siddhi-mÃrga-cyuta itaÓ cetaÓ ca babhrÃma | atha bhrÃmyan, sthalopari puru«am ekaæ rudhira-plÃvita-gÃtraæ bhramac-cakra-mastakam apaÓyat | tato drutataraæ gatvà tam avocat-bho÷ ! ko bhavÃn ? kim evaæ cakreïa Óirasi ti«Âhasi ? tat kathaya me yadi kutracij jalam asti | evaæ tasya pravadatas tac cakraæ tat-k«aïÃt tasya Óiraso brÃhmaïa-mastake caÂitam | sa Ãha-bhadra, kim etat ? sa Ãha-mamÃpy evam etac chirasi caÂitam ? sa Ãha-tat kathaya, kadaitad uttari«yati ? mahatÅ me vedanà vartate | sa Ãha-yadà tvam iva kaÓcid adh­ta-siddha-vartir evam Ãgatya, tvÃm ÃlÃpayi«yati tadà tasya mastakaæ caÂi«yati | sa Ãha-kiyÃn kÃlas tavaivaæ sthitasya ? sa Ãha-sÃmprataæ ko rÃjà dharaïÅ-tale ? sa Ãha-vÅïÃ-vÃdana-paÂu÷ vatsa-rÃja÷ | sa Ãha-ahaæ tÃvat-kÃla-saÇkhyÃæ na jÃnÃmi | paraæ yadà rÃmo rÃjÃsÅt tavÃhaæ dÃridryopahata÷ siddha-vartim ÃdÃyÃnena pathà samÃyÃta÷ | tato mayÃnyo naro mastaka-Óruta-cakro d­«Âa÷, p­«ÂaÓ ca | tataÓ caitaj jÃtam | sa Ãha-bhadra ! kathaæ tadaivaæ sthitasya bhojana-jala-prÃptir ÃsÅt ? sa Ãha-bhadra ! dhanadena nidhÃna-haraïa-bhayÃt siddhÃnÃm etac-cakra-patana-rÆpaæ bhayaæ darÓitam | tena kaÓcid api nÃgacchati | yadi kaÓcid ÃyÃti, sa k«ut-pipÃsÃ-nidrÃ-rahito jarÃ-maraïa-varjita÷ kevalam evaæ vedanÃm anubhavati iti | tad Ãj¤Ãpaya mÃæ sva-g­hÃya | ity uktvà gata÷ | tasmiæÓ cirayati sa suvarïa-siddhis tasyÃnve«aïa-paras tat-pada-paÇktyà yÃvat ki¤cid vanÃntaram Ãgacchati tÃvad rudhira-plÃvita-ÓarÅras tÅk«ïa-cakreïa mastake bhramatà sa-vedana÷ kvaïann upavi«Âhas ti«ÂhatÅti dadarÓa | tata÷ samÅpavartinà bhÆvà sarvÃrthaæ p­«Âa÷-bhadra ! kim etat ? sa Ãha-vidhi-niyoga÷ | sa Ãha-kathaæ tat ? kathaya kÃraïam etasya | so 'pi tena p­«Âa÷ | sarvaæ cakra-v­ttÃntam akathayat | tac chrutvÃsau taæ vigarhayann idam Ãha-bho÷ ! ni«iddhas tvaæ mayÃnekaÓo na Ó­ïo«i me vÃkyam | tat kiæ kriyate ? vidyÃvÃn api kulÅno 'pi vastuto buddhi-rahito 'si | athavà sÃdhv idam ucyate- varaæ buddhir na sà vidyà vidyÃyà buddhir uttamà | buddhi-hÅno vinaÓyanti yathà te siæha-kÃrakÃ÷ ||Panc_5.35|| cakradhara Ãha-katham etat ? suvarïasiddhir Ãha- kathà 3 siæha-kÃraka-mÆrkha-brÃhmaïa-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne catvÃro brÃhmaïa-putrÃh paraæ mitra-bhÃvam upagatà vasanti sma | te«Ãæ traya÷ ÓÃstra-pÃraÇgatÃ÷ parantu buddhi-rahitÃ÷ | ekas tu buddhimÃn kevalaæ ÓÃstra-parÃÇmukha÷ | atha tai÷ kadÃcin mitrair mantritam-ko guïo vidyÃyÃ÷, yena deÓÃntaraæ gatvÃ, bhÆpatÅn parito«yÃrthopÃrjanaæ na kriyate | tat pÆrva-deÓaæ gacchÃva÷ | tathÃnu«Âhite ki¤cin mÃrgaæ gatvà te«Ãæ jye«Âhatara÷ prÃha-aho ! asmÃkam ekaÓ caturtho mƬha÷ | kevalaæ buddhimÃn | na ca rÃja-pratigraho buddhyà labhyate, vidyÃæ vinà | tan nÃsmai svopÃrjitaæ dÃsyÃma÷ | tad gacchatu g­ham | tato dvitÅyenÃbhihitam-bho÷ subuddhe ! gaccha tvaæ sva-g­haæ, yatas te vidyà nÃsti | tatas t­tÅyenÃbhihitam-aho, na yujyate evaæ kartum | yato vayaæ bÃlyÃt prabh­ty ekatra krŬitÃ÷ | tad Ãgacchatu mahÃnubhÃvo 'smad-upÃrjita-vittasya sama-bhÃgÅ bhavi«yatÅti | uktaæ ca- kiæ tayà kriyate lak«myà yà vadhÆr iva kevalà | yà na veÓyeva sÃmÃnyà pathikair upabhujyate ||Panc_5.36|| tathà ca- ayaæ nija÷ paro veti gaïanà laghu-cetasÃm | udÃra-caritÃnÃæ tu vasudhaiva kuÂumbakam ||Panc_5.37|| tad Ãgacchatv e«o 'pÅti | tathÃnu«Âhite tair mÃrgÃÓritair aÂavyÃæ m­ta-siæhasyÃsthÅni d­«ÂÃni | tataÓ caikenÃbhihitaæ-aho ! adya vidyÃ-pratyaya÷ kriyate | ki¤cid etat sattvaæ m­taæ ti«Âhati | tad vidyÃ-prabhÃveïa jÅvana-sahitaæ kurma÷ | aham asthi-sa¤cayaæ karomi | tataÓ ca tenautsukyÃd asthi-sa¤caya÷ k­ta÷ | dvitÅyena carma-mÃæsa-rudhiraæ saæyojitam | t­tÅyo 'pi yÃvaj jÅvanaæ sa¤cÃrayati, tÃvat subuddhinà ni«iddha÷-bho÷ ti«Âhatu bhavÃn | e«a siæho ni«pÃdyate | yady enaæ sajÅvaæ kari«yasi tata÷ sarvÃn api vyÃpÃdayi«yati | iti tenÃbhihita÷ sa Ãha-dhiÇ mÆrkha ! nÃhaæ vidyÃyà viphalatÃæ karomi | tatas tenÃbhihitaæ-tarhi pratÅk«asva k«aïaæ yÃvad ahaæ v­k«am ÃrohÃmi | tathÃnu«Âhite, yÃvat sajÅva÷ k­tas tÃvat te trayo 'pi siæhenotthÃya vyÃpÃditÃ÷ | sa ca punar v­k«Ãd avatÅrya g­haæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi-varaæ buddhir na sà vidyà iti | *********************************************************************** ata÷ param uktaæ sa suvarïasiddhinÃ- api ÓÃstre«u kuÓalà lokÃcÃra-vivarjitÃ÷ | sarve te hÃsyatÃæ yÃnti yathà te mÆrkha-paï¬itÃ÷ ||Panc_5.38|| cakradhara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 4 mÆrkha-paï¬ita-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne catvÃro brÃhmaïÃ÷ parasparaæ mitratvam Ãpannà vasanti sma | bÃla-bhÃve te«Ãæ matir ajÃyata-bho÷ veÓÃntaraæ gatvà vidyÃyà upÃrjanaæ kriyate | ath:anyasmin divase te brÃhmaïÃ÷ parasparaæ niÓcayaæ k­tvà vidyopÃrjanÃrthaæ kÃnyakubje gatÃ÷ | tatra ca vidyÃ-maÂhe gatvà paÂhanti | evaæ dvÃdaÓÃbdÃni yÃvad ekacittatayà paÂhitvÃ, vidyÃ-kuÓalÃs te sarve sa¤jÃtÃ÷ | tatas taiÓ caturbhir militvoktam-vayaæ sarva-vidyÃ-pÃraÇgatÃ÷ | tad-upÃdhyÃyam utkalÃpayitvà sva-deÓaæ gacchÃma÷ | tathaivÃnu«ÂhÅyatÃm ity uktvà brÃhmaïÃ÷ upÃdhyÃyam ukalÃpayitvà anuj¤Ãæ labdhvà pustakÃni nÅtvà pracalitÃ÷ | yÃvat ki¤cin-mÃrgaæ yÃnti, tÃvad dvau panthÃnau samÃyÃtau upavi«ÂÃ÷ sarve | tatraika÷ provÃca-kena mÃrgeïa gacchÃma÷ ? etasmin samaye tasmin pattane kaÓcit vaïik-putro m­ta÷ | tasya dÃhÃya mahÃjano gato 'bhÆt | tataÓ catÆrïÃæ madhyÃd ekena pustakam avalokitam-mahÃjano yena gata÷ sa pantha÷ iti | tan mahÃ-jana-mÃrgeïa gacchÃma÷ | atha te paï¬ità yÃvan mahÃjanam elÃpakena saha yÃnti, tÃvad rÃsabha÷ kaÓcit tatra ÓmaÓÃne d­«Âa÷ | atha dvitÅyena pustakam udghÃÂyÃvalokitam | utsave vyasane prÃpte durbhik«e Óatru-saÇkaÂe | rÃja-dvÃre ÓmaÓÃne ca yas ti«Âhati sa bÃndhava÷ ||Panc_5.39|| tad aho ! ayam asmadÅyo bÃndhava÷ | tata÷ kaÓcit tasya grÅvÃyÃæ lagati | kaÓcit pÃdau prak«Ãlayati | atha yÃvat te paï¬itÃh diÓÃm avalokanaæ kurvanti tÃvat kaÓcid du«Âo d­«Âa÷ | taiÓ coktam-etat kim ? tÃvat t­tÅyena pustakam udghÃÂyoktam-dharmasya tvarità gati÷ | tan nÆnam e«a dharmas tÃvat | caturthenoktam-i«Âaæ dharmeïa yojayet | atha taiÓ ca rÃsabha u«Âra-grÅvÃyÃæ baddha÷ | tat tu kenacit tat-svÃmino rajakasyÃgre kathitam | yÃvad rajakas te«Ãæ mÆrkha-paï¬itÃnÃæ prahÃra-karaïÃya samÃyÃtas tÃvat te praïa«ÂÃ÷ | tato tÃvad agre ki¤cit stokaæ mÃrgaæ yÃnti tÃvat kÃcin nadÅ samÃsÃdità | tasya jala-madhye palÃÓa-patram ÃyÃtaæ d­«Âvà paï¬itenaikenoktam-Ãgami«yati yat patraæ tas asmÃæs tÃrayi«yati | etat kathayitvà tat-patrasyopari patito yÃvan nadyà nÅyate tÃvat taæ nÅyamÃnam alokyÃnyena paï¬itena keÓÃntaæ g­hÅtvoktam- sarva-nÃÓe samutpanne ardhaæ tyajati paï¬ita÷ | ardhena kurute kÃryaæ sarva-nÃÓo hi du÷saha÷ ||Panc_5.40|| atha taiÓ ca paÓcÃt gatvà kaÓcit grÃma ÃsÃdita÷ | te'pi grÃmÅïair nimantrita÷ p­thag g­he«u nÅtÃ÷ | tata ekasya sÆtrikà gh­tamaï¬a-saæyutà bhojane dattà | tato vicintya paï¬itenoktaæ yat-dÅrgha-sÆtrÅ vinaÓyati iti | evam uktvà bhojanaæ parityajya gata÷ | tathà dvitÅyasya bhaï¬akà dattÃh | tenÃyuktaæ-ativistÃra-vistÅrïaæ tad bhaven na cirÃyu«am | sa bhojanaæ tyaktvà gata÷ | atha t­tÅyasya vÃÂikà bhojane dattà | tatrÃpi tena paï¬itenoktam-chidre«v anarthà bahulÅbhavanti | evaæ te trayo 'pi paï¬itÃ÷ k«utk«Ãma-kaïÂhÃloke hÃsyamÃnÃs tata÷ sthÃnÃt sva-deÓaæ gatÃ÷ | atha suvarïa-siddhir Ãha-yat tvaæ loka-vyavahÃram ajÃnan mayà vÃryamÃïo 'pi na sthita÷ tata Åd­ÓÅm avasthÃtum upagata÷ | ato 'haæ bravÅmi-api ÓÃstre«u kuÓalÃ÷ iti | tac chrutvà cakradhara Ãha-aho akÃraïam etat | yato hi- subuddhayo vinaÓyanti du«Âa-daivena nÃÓitÃ÷ | svalpa-dhÅr api tasmiæs tu kule nandati santatam ||Panc_5.41|| uktaæ ca- arak«itaæ ti«Âhati daiva-rak«itaæ surak«itaæ daiva-hataæ vinaÓyati | jÅvaty anÃtho 'pi vane visarjita÷ k­ta-prayatno 'pi g­he na jÅvati ||Panc_5.42|| tathà ca- Óatabuddhi÷ Óirastho 'yaæ lambate ca sahasra-dhÅ÷ | eka-buddhir ahaæ bhadre krŬÃmi vimale jale ||Panc_5.43|| suvarïasiddhir Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 5 matsya-maï¬Æka-kathà kasmiæÓcij jalÃÓaye Óatabuddhi÷ sahasrabuddhiÓ ca dvau matsyau nivasata÷ sma | atha tayor ekabuddhir nÃma maï¬Æko mitratÃæ gata÷ | evaæ te trayo 'pi jala-tÅre velÃyÃæ subhëita-go«ÂhÅ-sukham anubhÆya, bhÆyo 'pi salilaæ praviÓanti | atha kadÃcit te«Ãæ go«ÂhÅ-gatÃnÃæ tasmin jalÃÓaye samÃyÃtÃ÷ | tata÷ salilÃÓayaæ d­«Âvà mitha÷ procu÷-aho bahu-matsyo 'yaæ hrado d­Óyate, svalpa-salilaÓ ca| tat prabhÃte'trÃgami«yÃma÷ | evam uktvà sva-g­haæ gatÃ÷ | matsyÃÓ ca vi«aïïa-vadanà mitho mantraæ cakru÷ | tato maï¬Æka Ãha-bho÷ Óatabuddhe ! Órutaæ dhÅvaroktaæ bhavatà ? tat kim atra yujyate kartum ? palÃyanam ava«Âambho và ? yat kartuæ yuktaæ bhavati tad ÃdiÓyatÃm adya | tac chrutvà sahasra-buddhi÷ prahasya Ãha-bho÷ mitra ! mà bhai«Å÷ | tayo÷ vacana-Óravaïa-mÃtrÃd eva bhayaæ na kÃryam | na bhetavyam | uktaæ ca- sarpÃïÃæ ca khalÃnÃæ ca sarve«Ãæ du«Âa-cetasÃm | abhiprÃyà na sidhyanti tenedaæ vartate jagat ||Panc_5.44|| tÃvat te«Ãm Ãgamanam api na sampatsyate | bhavi«yati tarhi tvÃæ buddhi-prabhÃveïÃtma-sahitaæ rak«ayi«yÃmi | yato 'nekÃæsalila-caryÃm ahaæ jÃnÃmi | tad Ãkarïya Óatabuddhir Ãha-bho÷ yuktam uktaæ bhavatà | sahasrabuddhir eva bhavÃn | athavà sÃdhv idam ucyate | buddher buddhimatÃæ loke nÃsty agamyaæ hi ki¤cana | buddhyà yato hatà nandÃÓ cÃïakyenÃsi-pÃïaya÷ ||Panc_5.45|| tathÃ- na yatrÃsti gatir vÃyo raÓmÅnÃæ ca vivasvata÷ | tatrÃpi praviÓaty ÃÓu buddhir buddhimatÃæ sadà ||Panc_5.46|| tato vacana-Óravaïa-mÃtrÃd api pit­-paryÃyÃgataæ janma-sthÃnaæ tyaktuæ na Óakyate | uktaæ ca- na yat svarge'pi saukhyaæ syÃd divya-sparÓena Óobhane | kusthÃne'pi bhavet puæsÃæ janmano yatra sambhava÷ ||Panc_5.47|| tan na kadÃcid api gantavyam | ahaæ tvÃæ buddhi-prabhÃveïa rak«ayi«yÃmi | maï¬Æka Ãha-bhadrau ! mama tÃvad ekaiva buddhi÷ palÃyana-parà | tad aham anya-jalÃÓayam adyaiva sabhÃryo yÃsyÃmi | evam uktvà sa maï¬Æko rÃtrÃv evÃnya-jalÃÓayaæ gata÷ | dhÅvarair api prabhÃte Ãgatya, jaghanya-madhyamottama-jalacarÃ÷ matsya-kÆrma-maï¬Æka-karkaÂÃdayo g­hÅtÃ÷ | tÃv api Óatabuddhi-sahasrabuddhÅ sabhÃryau palÃyamÃnau ciram ÃtmÃnaæ gati-viÓe«a-vij¤Ãnai÷ kuÂila-cÃreïa rak«antau jÃle nipatitau, vyÃpÃditau ca | athÃparÃhna-samaye prah­«ÂÃs te dhÅvarÃ÷ sva-g­haæ prati prasthitÃ÷ | gurutvÃc caikena Óatabuddhi÷ skandhe k­ta÷ sahasrabuddhi÷ pralambamÃno nÅyate | tataÓ ca vÃpÅkaïÂhopagatena maï¬Ækena tau tathà nÅyamÃnau d­«Âvà abhihità svapatnÅ-priye ! paÓya paÓya- Óatabuddhi÷ Óira÷stho 'yaæ lambate ca sahasradhÅ÷ | ekabuddhir ahaæ bhadre krŬÃmi vimale jale ||Panc_5.48|| ataÓ ca varaæ buddhir na sà vidyà yad bhavatoktaæ tatreyaæ me matir yat na ekÃntena buddhir api pramÃïam | suvarïasiddhi÷ prÃha-yadyapy etad asti, tathÃpi mitra-vacanaæ na laÇghanÅyam | paraæ kiæ kriyate ? nivÃrito 'pi mayà na sthito 'si, atilaulyÃt vidyÃhaÇkÃrÃc ca | athavà sÃdhv idam ucyate- sÃdhu mÃtula gÅtena mayà prokto 'pi na sthita÷ | apÆrvo 'yaæ maïir baddha÷ samprÃptaæ gÅta-lak«aïam ||Panc_5.49|| cakradhara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 6 rÃsabha-Ó­gÃla-kathà kasmiæÓcd adhi«ÂhÃne uddhato nÃma gardabha÷ prativasati sma | sa sadaiva rajaka-g­he bhÃrodvahanaæ k­tvà rÃtrau svecchayà paryaÂati | tata÷ pratyÆ«e bandhana-bhayÃt svayam eva rajaka-g­ham ÃyÃti | rajako 'pi tatas taæ bandhanena niyunakti | atha tasya rÃtrau k«etrÃïi paryaÂata÷ kadÃcic ch­gÃlena saha maitrÅ sa¤jÃtà sa ca pÅvaratvÃd v­tti-bhaÇgaæ k­tvà karkaÂikÃ-k«etre Ó­gÃla-sahita÷ praviÓati | evaæ tau yad­cchayà cirbhaÂikÃ-bhak«aïaæ k­tvÃ, pratyahaæ pratyÆ«e sva-sthÃnaæ vrajata÷ | atha kadÃcit tena madoddhatena rÃsabhena k«etra-madhya-sthitena Ó­gÃo 'bhihita÷-bho÷ bhaginÅ-sÆta ! paÓya paÓya | atÅva nirmalà rajanÅ | tad ahaæ gÅtaæ kari«yÃmi | tat kathaya katamena rÃgeïa karomi | sa Ãha-mÃma ! kim anena v­thÃnartha-pracÃlanena ? yataÓ caurakarma-prav­ttÃv ÃvÃm | nibh­taiÓ ca caura-jÃrair atra sthÃtavyam | uktaæ ca- kÃæsÅ vivarjayec cauryaæ nidrÃluÓ cet sa puæÓcalÅm | jihvÃ-laulyaæ ca rujÃkrÃnto jÅvitaæ yo 'tra vächati ||Panc_5.50|| aparaæ tvadÅyaæ gÅtaæ na madhura-svaraæ, ÓaÇkha-ÓabdÃnukÃraæ dÆrÃd api ÓrÆyate | tad atra k«etre rak«Ã-puru«Ã÷ susuptÃ÷ santi | te utthÃya vadhaæ bandhanaæ và kari«yanti | tad bhak«aya tÃvad am­tamayÅÓ carbhaÂÅ÷ | mà tvam atra gÅta-vyÃpÃra-paro bhava | tac chrutvà rÃbhasa Ãha-bho÷ vanÃÓrayatvÃt tvaæ gÅta-rasaæ na vetsi, tenaitad bravÅ«i | uktaæ ca- Óaraj-jyotsnÃhate dÆraæ tamasi priya-sannidhau | dhanyÃnÃæ viÓati Órotre gÅta-jhaÇkÃra-jà sudhà ||Panc_5.51|| Ó­gÃla Ãha-mÃma, asty etat | paraæ na vetsi tvaæ gÅtam | kevalam unnadasi | tat kiæ tena svÃrtha-bhraæÓakena ? rÃsabha Ãha-dhig dhiÇ mÆrkha ! kim ahaæ na jÃnÃsi gÅtam ? tad yathà tasya bhedÃn Ó­ïu- sapta svarÃs trayo grÃmà mÆrcchatÃÓ caikatriæÓati÷ | tÃnÃs tv ekonapaÆcÃÓat tisro mÃtrà layÃs traya÷ ||Panc_5.52|| sthÃna-trayaæ yatÅnÃæ ca «a¬-asyÃni rasà nava | rÃgà «aÂ-triæÓatir bhÃvÃÓ catvÃriæÓat tata÷ sm­tÃ÷ ||Panc_5.53|| pa¤cÃÓÅty-adhikaæ hy etad gÅtÃÇgÃnÃæ Óataæ sm­tam | svayam eva purà proktaæ bharatena Órute÷ param ||Panc_5.54|| nÃnyad gÅtÃt priyaæ loke devÃnÃm api d­Óyate | Óu«ka-snÃyu-svarÃhlÃdÃt try-ak«aæ jagrÃha rÃvaïa÷ ||Panc_5.55|| tat kathaæ bhaginÅ-suta mÃm anabhij¤aæ vadan nivÃrayati ? Ó­gÃla Ãha-mÃma ! yady evaæ yÃvad v­tter dvÃra-sthita÷ k«etrapÃlam avalokayÃmi, tvaæ puna÷ svecchayà gÅtaæ kuru | tathÃnu«Âhite rÃsabha-raÂanam Ãkarïya k«etrapa÷ krodhÃt dantÃn dhar«ayan pradhÃvita÷ | yÃvad rÃsabho d­«Âas tÃval lagu¬a-prahÃrais tathà hato, yathà pratìito bhÆ-p­«Âhe patita÷ | tataÓ ca sac-chidram ulÆkhalaæ tasya gale baddhvà k«etrapÃla÷ prasupta÷ | rÃsabho 'pi svajÃti-svabhÃvÃd gata-vedana÷ k«aïenÃbhyutthita÷ | uktaæ ca- sÃrameyasya cÃÓvasya rÃsabhasya viÓe«ata÷ | muhÆrtÃt paratau na syÃt prahÃra-janità vyathà ||Panc_5.56|| tata tam evolÆkhalam ÃdÃya v­ttiæ cÆrïayitvà palÃyitum Ãrabdha÷ | atrÃntare Ó­gÃlo 'pi dÆrÃd eva d­«Âvà sa-smitam Ãha- sÃdhu mÃtula gÅtena mayà prokto 'pi na sthita÷ | apÆrvo 'pi maïir baddha÷ sÃmprataæ gÅta-lak«aïam ||Panc_5.57|| tad bhavÃn api mayà vÃryamÃïo 'pi na sthita÷ | tac chrutvà cakradhara Ãha-bho mitra ! satyam etat | athavà sÃdhv idam ucyate- yasya nÃsti svayaæ praj¤Ã mitroktaæ na karoti ya÷ | sa eva nidhanaæ yÃti yathà manthara-kolika÷ ||Panc_5.58|| suvarïasiddhir Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 7 manthara-kaulika-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne mantharako nÃma kaulika÷ prativasati sma | tasya kadÃcit paÂa-karmÃïi kurvata÷ sarva-paÂa-karma-këÂhÃni bhagnÃni | tata÷ sa kuÂhÃram ÃdÃya vane këÂhÃrthaæ gata÷ | sa ca samudra-taÂe yÃvad bhraman prayÃta÷ tÃvat tatra ÓiæÓapÃ-pÃdapas tena d­«Âa÷ | tataÓ cintitavÃn-mahÃn ayaæ v­k«o d­Óyate | tad anenaiva kartitena prabhÆtÃni paÂa-karmopakaraïÃni bhavi«yanti | ity avadhÃrya tasyopari kuÂhÃram utk«iptavÃn | atha tatra v­k«e kaÓcit vyantara÷ samÃÓritya ÃsÅt | atha tenÃbhihitam-bho÷ ! mad-ÃÓrayo 'yaæ pÃdapa÷ sarvathà rak«aïÅya÷ | yato 'ham atra mahÃ-saukhyena ti«ÂhÃmi | samudra-kallola-sparÓanÃc chÅta-vÃyunÃpyÃyita÷ | kaulika Ãha-bho÷ ! kim ahaæ karomi ? dÃru-sÃmagrÅæ vinà me kuÂumbaæ bubhuk«ayà pŬyate | tasmÃd anyatra ÓÅghraæ gamyatÃm | aham enaæ kartayi«yÃmi | vyantara Ãha-bho÷ ! tu«Âas tavÃham | tat prÃrthyatÃm abhÅ«Âaæ ki¤cit | rak«aimaæ pÃdapam iti | kaulika Ãha-yady eva tad ahaæ sva-g­haæ gatvà sva-mitraæ sva-bhÃryÃæ ca p­«Âvà Ãgami«yÃmi | tatas tvayà deyam | atha tatheti vyantareïa pratij¤Ãte sa kaulika÷ prah­«Âa÷ sva-g­haæ prati niv­tto yÃvad agre gacchati, tÃvad grÃma-praveÓe nija-suh­daæ nÃpitam apaÓyat | tata÷ tasya vyantara-vÃkyaæ nivedayÃmÃsa, yat-aho mitra ! mama kaÓcit vyantara÷ siddha÷ | tat kathaya, kiæ prÃrthaye ? ahaæ tvÃæ pra«Âum Ãgata÷ | nÃpita Ãha-bhadra ! yady evaæ tad rÃjyaæ prÃrthayasva, yena tvaæ rÃjà bhavasi ahaæ tvan-mantrÅ | dvÃv apÅha sukham anubhÆya para-loka-sukham anubhavÃva÷ | uktaæ ca- rÃjà dÃna-paro nityam iha kÅrtim avÃpya ca | tat prabhÃvÃt puna÷ svargaæ spardhate tridaÓai÷ saha ||Panc_5.59|| kaulika Ãha-asty etat tathÃpi g­hiïÅæ p­cchÃmi | sa Ãha-bhadra ! ÓÃstra-viruddham etat yat striyà saha mantra÷ | yatas tÃ÷ svalpa-matayo bhavanti | uktaæ ca- bhojanÃcchÃdane dadyÃd ­tu-kÃle ca saÇgamam | bhÆ«aïÃdyaæ ca nÃrÅïÃæ na tÃbhir mantrayet sudhÅ÷ ||Panc_5.60|| yatra strÅ yatra kitavo bÃlo yatra praÓÃsità | tad g­haæ k«ayam ÃyÃti bhÃrgavo hÅdam abravÅt ||Panc_5.61|| tÃvat syÃt suprasannÃsyas tÃvad guru-jane rata÷ | puru«o yo«itÃæ yÃvan na Ó­ïoti vaco raha÷ ||Panc_5.62|| etÃ÷ svÃrtha-parà nÃrya÷ kevalaæ sva-sukhe ratÃ÷ | na tÃsÃæ vallabha÷ ko 'pi suto 'pi sva-sukhaæ vinà ||Panc_5.63|| kaulika Ãha-tathÃpi pra«Âavyà sà mayà | yata÷ pativratà sà | aparaæ tÃm ap­«ÂvÃhaæ na ki¤cit karomi | evaæ tam abhidhÃya satvaraæ gatvà tÃm uvÃca-priye ! adyÃsmÃkaæ kaÓcid vyantara÷ siddha÷ | sa vächitaæ prayacchati | tad ahaæ tvÃæ pra«Âum Ãgata÷ | tat kathaya kiæ prÃrthaye ? e«a tÃvan mama mitraæ nÃpito vatady evaæ yat-rÃjyaæ prÃrthayasva | sÃha-Ãryaputra ! kà matir nÃpitÃnÃm ? tan na kÃryaæ tad vaca÷ | uktaæ ca- cÃraïair vandibhir nÅcair nÃpitair bÃlakair api | na mantraæ maitmÃn kuryÃt sÃrdhaæ bhik«ubhir eva ca ||Panc_5.64|| aparaæ mahatÅ kleÓa-paramparai«Ã rÃjya-sthiti÷ sandhi-vigraha-yÃnÃsana-saæÓraya-dvaidhÅbhÃvÃdibhi÷ kadÃcit puru«asya sukhaæ na prayacchatÅti | yata÷- yadaiva rÃjye kriyate'bhi«ekas tadaiva yÃti vyasane«u buddhi÷ | ghaÂà n­pÃïÃm abhi«eka-kÃle sahÃmbhasaivÃpadam udgiranti ||Panc_5.65|| tathà ca- rÃmasya vrajanaæ vane nivasanaæ pÃï¬o÷ sutÃnÃæ vane v­«ïÅnÃæ nidhanaæ nalasya n­pate rÃjyÃt paribhraæÓanam | saudÃsaæ tad-avastham arjuna-vadhaæ sa¤cintya laÇkeÓvaraæ d­«Âvà rÃjya-k­te vi¬ambana-gataæ tasmÃn na tad vächayet ||Panc_5.66|| yad-arthaæ bhrÃtara÷ putrà api vächanti ye nijÃ÷ | vadha÷ rÃjya-k­tÃæ rÃj¤Ãæ tad rÃjyaæ dÆratas tyajet ||Panc_5.67|| kaulika Ãha-satyam uktaæ bhavatyà | tat kathaya kiæ prÃrthaye ? sÃha-tvaæ tÃvad ekaæ paÂaæ nityam eva ni«pÃdayasi | tena sarvà vyaya-Óuddhi÷ sampadyate | idÃnÅæ tvam Ãtmano 'nyad bÃhu-yugalaæ dvitÅyaæ ÓiraÓ ca yÃcasva, yena paÂa-dvayaæ sampÃdayasi purata÷ p­«ÂhataÓ ca | ekasya mÆlyena g­÷e yathÃ-pÆrvaæ vyayaæ sampÃdayi«yasi, dvitÅyasya mÆlyena viÓe«a-k­tyÃni kari«yasi | evaæ saukhyena svajÃti-madhye ÓlÃghyamÃnasya kÃlo yÃsyati, loka-dvayasyopÃrjanà ca bhavi«yati | so 'pi tad Ãkarïya prah­«Âa÷ prÃha-sÃdhu pativrate ! sÃdhu ! yuktam uktaæ bhavatyà | tad evaæ kari«yÃmi | e«a me niÓcaya÷ | tato 'sau gatvà vyantaraæ prÃrthayÃæcakre-bho, yadi mamepsitaæ prayacchasi tat dehi me dvitÅyaæ bÃhu-yugalaæ ÓiraÓ ca | evam abhihite tat-k«aïÃd eva sa dviÓirÃÓ caturbÃhuÓ ca sa¤jÃta÷ | tato h­«Âa-manà yÃvad g­ham Ãgacchati tÃval-lokai÷ rÃk«aso 'yam iti mÃnyamÃnair lagu¬a-pëÃïa-prahÃrais tìito m­taÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-yasya nÃsti svayaæ praj¤Ã iti | cakradhara Ãha-bho÷ ! satyam etat | sarvo 'pi jano 'ÓraddeyÃm ÃÓÃpiÓÃcikÃæ prÃpya hÃsya-padavÅæ yÃti | athavà sÃdhv idam ucyate kenÃpi- anÃgatavatÅæ cintÃm asambhÃvyÃæ karoti ya÷ | sa eva pÃï¬ura÷ Óete soma-Óarma-pità yathà ||Panc_5.68|| suvarïasiddhir Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 8 soma-Óarma-pit­-kathà kasmiæÓcin nagare kaÓcit svabhÃva-k­païo nÃma brÃhmaïa÷ prativasati sma | tasya bhik«Ãrjitai÷ saktubhir bhukta-Óe«ai÷ kalaÓa÷ sampÆrita÷ | taæ ca ghaÂaæ nÃgadante'valambya tasyÃdhastÃt khaÂvÃæ nidhÃya satatam eka-d­«Âyà tam avalokayati | atha kadÃcid rÃtrau suptaÓ cintayÃmÃsa-yat paripÆrïo 'yaæ ghaÂas tÃvat saktubhir vartate | tad yadi durbhik«aæ bhavati, tad anena rÆpyakÃïÃæ Óatam utpatsyate | tatas tena mayÃjÃd vayaæ grahÅtavyam | tata÷ «Ãï-mÃsikam Ãprasava-vaÓÃt tÃbhyÃæ yÆthaæ bhavi«yati | tato 'jÃbhi÷ prabhÆtà gà grahÅ«yÃmi | gobhir mahi«Å÷ | mahi«År ba¬avÃ÷ | ba¬avÃ-prasavata÷ prabhÆtà aÓvà bhavi«yanti | te«Ãæ vikrayÃt prabhÆtaæ suvarïaæ bhavi«yati | suvarïena catu÷ÓÃlaæ g­haæ sampatsyate | tata÷ kaÓcid brÃhmaïo mama g­ham Ãgatya prÃpta-vayaskÃæ rÆpìhyÃæ kanyÃæ mahyaæ dÃsyati | tat-sakÃÓàputro me bhavi«yati | tasyÃ÷aæ somaÓarmà iti nÃma kari«yÃmi | tatas tasmin jÃnu-calana-yogye sa¤jÃte'haæ pustakaæ g­hÅtvÃÓva-ÓÃlÃyÃ÷ p­«Âha-deÓe upavi«Âas tad-avadhÃrayi«yÃmi | atrÃntare somaÓarmà mÃæ d­«Âvà janany-utsaÇgÃj jÃnu-calana-paro 'Óva-khurÃsanna-vartÅ mat-samÅpam Ãgami«yati | tato 'haæ brÃhmaïÅæ kopÃvi«Âo 'bhidhÃsyÃmi-g­hÃïa tÃvad bÃlakam | sÃpi g­ha-karma-vyagratayÃsmad-vacanaæ na Óro«yati | tato 'haæ samutthÃya tÃæ pÃda-prahÃreïa tìayi«yÃmi | evaæ tena dhyÃna-sthitena tathaiva pÃda-prahÃro datto yathà sa ghaÂo bhagna÷, svayaæ ca saktubhi÷ pÃï¬uratÃæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi-anÃgatavatÅæ cintÃm iti | *********************************************************************** suvarïasiddhir Ãha-evam etat | kas te do«a÷, yata÷ sarvo 'pi lobhena vi¬ambito bÃdhyate ? uktaæ ca- yo laulyÃt kurute naivodarkam avek«ate | vi¬ambanÃm avÃpnoti sa yathà candra-bhÆpati÷ ||Panc_5.69|| cakradhara Ãha-katham etat ? sa Ãha- kathà 9 candra-bhÆpati-kathà kasmiæÓcin nagare candro nÃma bhÆpati÷ prativasati sma | tasya putrà vÃnara-krŬÃ-ratà vÃnara-yÆthaæ nityam evÃneka-bhojana-bhak«yÃdibhi÷ pu«Âiæ nayanti sma | atha vÃnarÃdhipo ya÷ sa auÓanasa-bÃrhaspatya-cÃïakya-mata-vit tad-anu«ÂhÃtà ca tat-sarvÃn apy adhyÃpayati sma | atha tasmin rÃja-g­he laghu-kumÃra-vÃhana-yogyaæ me«a-yÆtham asti | tan-madhyÃd eko jihvÃ-laulyÃd ahar-niÓaæ ni÷ÓaÇkaæ mahÃnase praviÓya yat paÓyati tat sarvaæ bhak«ayati | te ca sÆpakar yat ki¤cit këÂhaæ m­ï-mayaæ bhÃjanaæ kÃæsya-pÃtraæ tÃmra-pÃtraæ và paÓyanti tenÃÓu tìayanti | so 'pi vÃnara-yÆthapas tad d­«Âvà vyacintayat-aho me«a-sÆpakÃra-kalaho 'yaæ vÃnarÃïÃæ k«ayÃya bhavi«yati | yato 'nna-rasÃsvÃda-lampaÂo 'yaæ me«o, mahÃ-kopÃÓ ca sÆpakÃrà yathÃsanna-vastunà praharanti | tad yadi vastuno 'bhÃvÃt kadÃcid ulmukena tìayi«yanti, tadorïÃ-pracuro 'yaæ me«a÷ svalpenÃpi vahninà prajvalayi«yati | tad dahyamÃna÷ punar aÓva-kuÂyÃæ samÅpa-vartinyÃæ pravek«yati | sÃpi t­ïa-prÃcuryÃj jvali«yati | tato 'Óvà vahni-dÃham avÃpsyanti | ÓÃlihotreïa punar etad uktaæ yat-vÃnara-vasayÃÓvÃnÃæ vahni-dÃha-do«a÷ praÓÃmyati | tan nÆnam etena bhÃvyam atra niÓcaya÷ | evaæ niÓcitya sarvÃn vÃnarÃn ÃhÆya rahasi provÃca, yat- me«eïa sÆpakÃrÃïÃæ kalaho yatra jÃyate | sa bhavi«yaty asandigdhaæ vÃnarÃïÃæ k«ayÃvaha÷ ||Panc_5.70|| tasmÃt syÃt kalaho yatra g­he nityam akÃraïa÷ | tad-g­haæ jÅvitaæ vächan dÆrata÷ parivarjayet ||Panc_5.71|| kalahÃntÃni harmyÃïi kuvÃkyÃntaæ ca sauh­dam | kurÃjÃntÃni rëÂrÃïi kukarmÃntaæ yaÓo n­ïÃm ||Panc_5.72|| tan na yÃvat sarve«Ãæ saÇk«ayo bhavati, tÃvad evaitad rÃja-g­haæ santyajya vanaæ gacchÃma÷ | atha tat tasya vacanam aÓraddheyaæ Órutvà madoddhatà vÃnarÃ÷ prahasya procu÷-bho bhavato v­ddha-bhÃvÃd buddhi-vaikalyaæ sa¤jÃtaæ, yenaitad bravÅ«i | uktaæ ca- vadanaæ daÓanair hÅnaæ lÃlà sravati nityaÓa÷ | na mati÷ sphurati kvÃpi bÃle v­ddhe viÓe«ata÷ ||Panc_5.73|| na vayaæ svarga-samÃnopabhogÃn nÃnÃ-vidhÃn bhak«ya-viÓe«Ãn rÃja-putrai÷ sva-dattÃn am­ta-kalpÃn parityajya tatrÃÂavyÃæ ka«Ãya-kaÂu-tikta-k«Ãra-rÆk«a-phalÃni bhak«ayi«yÃma÷ | tac chrutvÃÓru-kalu«Ãæ d­«Âiæ k­tvà sa provÃca-re re mÆrkhÃ÷ ! yÆyam etasya sukhasya pariïÃmaæ na jÃnÅtha | kiæ pÃka-rasÃsvÃdana-prÃyam etat sukhaæ pariïÃme vi«avad bhavi«yati | tad ahaæ kula-k«ayaæ svayaæ nÃvalokayi«yÃmi | sÃmprataæ vanaæ yÃsyÃmi | uktaæ ca- mitraæ vyasana-samprÃptaæ sva-sthÃnaæ para-pŬanam | dhanyÃs te ye na paÓyanti deÓa-bhaÇgaæ kula-k«ayam ||Panc_5.74|| evam abhidhÃya sarvÃæs tÃn parityajya sa yÆthÃdhipo 'ÂavyÃæ gata÷ | atha tasmin gate'nyasmin ahani sa me«o mahÃnase pravi«Âo, yÃvat sÆpakÃreïa nÃnyat ki¤cit samÃsÃditaæ tÃvad ardha-jvalita-këÂhena tìyamÃno jÃjvalyamana-ÓarÅra÷ ÓabdÃyamÃno 'Óva-kuÂyÃæ pratyÃsanna-vartinyÃæ pravi«Âa÷ | tatra t­ïa-prÃcurya-yuktÃyÃæ k«itau tasya praluÂhata÷ sarvatrÃpi vahni-jvÃlÃs tathà samutthità yathà kecid aÓvÃ÷ sphuÂita-locanÃ÷ pa¤catvaæ gatÃ÷ | kecid bandhanÃni troÂayitvà ardha-dagdha-ÓarÅrà itaÓ cetaÓ ca hre«ÃyamÃïà dhÃvamÃnà sarvam api jana-samÆham ÃkulÅcakru÷ | atrÃntare rÃjà savi«Ãda÷ ÓÃlihotraj¤Ãn vaidyÃn ÃhÆya provÃca-bho÷ ! procyatÃm e«Ãm aÓvÃnÃæ kaÓcid dÃhopaÓamanopÃya÷ | te'pi ÓÃstrÃïi vilokya procu÷-deva ! proktam atra vi«aye bhagavatà ÓÃlihotreïa, yat- kapÅnÃæ medasà do«o vahni-dÃha-samudbhavà | aÓvÃnÃæ nÃÓam abhyeti tama÷ sÆryodaye yathà ||Panc_5.75|| tat kriyatÃm etac cikitsitÃæ drÃk, yÃvad ete na dÃha-do«eïa vinaÓyanti | so 'pi tad Ãkarïya samasta-vÃnara-vadham Ãdi«ÂavÃn | kiæ bahunÃ, sarve'pi te vÃnarà vividhÃyudha-lagu¬a-pëÃïÃdibhir vyÃpÃditÃ÷ iti | atha so 'pi vÃnara-yÆthapas taæ putra-pautra-bhrÃt­-suta-bhÃgineyÃdi-saÇk«ayaæ j¤Ãtvà vi«Ãdam upagata÷ | santyaktÃhÃra-kriyo vanÃd vanaæ paryaÂati | acintayac ca-katham ahaæ tasya n­pÃpasadayÃn­ïatÃ-k­tyenÃpak­tyaæ kari«yÃmi | uktaæ ca- mar«ayed dhar«aïÃæ yo 'tra vaæÓajÃæ para-nirmitÃm | bhayÃd và yadi và kÃmÃt sa j¤eya÷ puru«Ãdhama÷ ||Panc_5.76|| atha tena v­ddha-vÃnareïa kutracit pipÃsÃkulena bhramatà padminÅ-khaï¬a-maï¬itaæ sara÷ samÃsÃditam | tad yÃvat sÆk«mek«ikayÃvalokayati tÃvad vanacara-manu«yÃïÃæ pada-paÇkti-pradeÓo 'sti na ni«kramaïam | tataÓ cintitam-nÆnam atra ÃkrÃnte du«Âa-grÃheïa bhÃvyam | tat-padminÅ-nÃlam ÃdÃya dÆrastho 'pi jalaæ pibÃmi | tathÃnu«Âhite tan-madhyÃd rÃk«aso ni«kramya ratna-mÃlÃ-vibhÆ«ita-kaïÂhas tam uvÃca-bho÷ ! atra ya÷ salile praveÓaæ karoti sa me bhak«ya÷ iti | tan nÃsti dhÆrtataras tvat-samo 'nyo ya÷ pÃnÅyam anena vidhinà pibati | tatas tu«Âo 'haæ, prÃrthayasva h­daya-vächitam | kapir Ãha-bho÷ ! kiyatÅ me bhak«aïa-Óakti÷ ? sa Ãha-Óata-sahasrÃyuta-lak«Ãïy api jala-pravi«ÂÃni bhak«ayÃmi | bÃhyata÷ Ó­gÃlo 'pi mÃæ dhar«ayati | vÃnara Ãha-asti me kenacid bhÆpatinà sahÃtyantaæ vairam | yady enÃæ ratna-mÃlÃæ me prayacchasi, tat parivÃram api taæ bhÆpatiæ vÃkya-prapa¤cena lobhayitvÃtra sarasi praveÓayÃmi | so 'pi Óraddheyaæ vacas tasya Órutvà ratna-mÃlÃæ dattvà prÃha-bho mitra ! yat samucitaæ bhavati tat kartavyam iti | vÃnaro 'pi ratna-mÃlÃ-vibhÆ«ita-kaïÂho v­k«a-prÃsÃde«u paribhraman janair d­«Âa÷ | p­«ÂaÓ ca-bho yÆthapa ! bhavÃn iyantaæ kÃlaæ kutra sthita÷ ? bhavatà Åd­g ratna-mÃlà kutra labdhà ? dÅptyà sÆryam api tiraskaroti | vÃnara÷ prÃha-asti kutracid araïye guptataraæ mahat saro dhanada-nirmitam | tatra sÆrye'rdhodite ravi-vÃre ya÷ kaÓcin nimajjati, sa dhanada-prasÃdÃd Åd­g-ratna-mÃlÃ-vibhÆ«ita-kaïÂho ni÷sarati | atha bhÆbhujà tad Ãkarïya, sa vÃnara÷ samÃhÆta÷ | p­«ÂaÓ ca-bho yÆthÃdhipa ! kiæ satyam etat ? ratna-mÃlÃ-sanÃthaæ saro 'sti kvÃpi ? kapir Ãha-svÃmin ! e«a pratyak«atayà mat-kaïÂha-sthitayà ratna-mÃlayà pratyayas te | tad yadi ratna-mÃlayà prayojanaæ tan mayà saha kam api pre«aya, yena darÓayÃmi | tac chrutvà n­patir Ãha-yady evaæ tad ahaæ sa-parijana÷ svayam e«yÃmi, yena prabhÆtà ratna-mÃlà utpadyate | vÃnara Ãha-evaæ kriyatÃm | tathÃnu«Âhite bhÆpatinà saha ratna-mÃlÃ-lobhena sarve kalatra-bh­tyÃ÷ prasthitÃ÷ | vÃnaro 'pi rÃj¤Ã dolÃdhirƬhena svotsaÇge Ãropita÷ sukhena prÅti-pÆrvam ÃnÅyate | athavà sÃdhv idam ucyate- t­«ïe devi namas tubhyaæ yayà vittÃnvità api | ak­tye«u niyojyante bhrÃmante durgame«v api ||Panc_5.77|| tathà ca- icchati ÓatÅ sahasraæ sahasrÅ lak«am Åhate | lak«Ãdhipas tathà rÃjyaæ rÃjyastha÷ svargam Åhate ||Panc_5.78|| jÅryante jÅryata÷ keÓÃ÷ dantà jÅryanti jÅryata÷ | jÅryataÓ cak«u«Å Órotre t­«ïaikà taruïÃyate ||Panc_5.79|| atha tat-sara÷ samÃsÃdya vÃnara÷ pratyÆ«a-samaye rÃjÃnam uvÃca-deva ! atrÃrdhodite sÆrye'nta÷-pravi«ÂÃnÃæ siddhir bhavati tat sarvo 'pi jana ekadaiva praviÓatu | tvayà punar mayà saha prave«Âavyaæ, yena pÆrva-d­«Âa-sthÃnam ÃsÃdya, prabhÆtÃs te ratna-mÃlà darÓayÃmi | atha pravi«ÂÃs te lokÃ÷ sarve bhak«ità rÃk«asena | atha te«u ciramÃïe«u rÃjà vÃnaram Ãha-bho yÆthÃdhipa kim iti cirÃyate me parijana÷ ? tac chrutvà vÃnara÷ satvaraæ v­k«am Ãruhya rÃjÃnam uvÃca-bho du«Âa-narapate ! rÃk«asenÃnta÷-salila-sthitena bhak«itÃs te parijana÷ | sÃdhitaæ mayà kula-k«ayajaæ vairam, tad gamyatÃm | tvaæ svÃmÅti matvà nÃtra praveÓita÷ | uktaæ ca- k­te pratik­taæ kuryÃd dhiæsite pratihiæsitam | na tatra do«aæ paÓyÃmi yo du«Âe du«Âam Ãcaret ||Panc_5.80|| tat tvayà mama kula-k«aya÷ k­ta÷ mayà punas tava iti | athaitad Ãkarïya rÃjà kopÃvi«Âa÷ padÃtir ekÃkÅ yathÃyÃta-mÃrgeïa ni«krÃnta÷ | atha tasmin bhÆpatau gate rÃk«asa-sp­«Âo jalÃn ni«kramya sÃnandam idam Ãha- hata÷ Óatru÷ k­taæ mitraæ ratna-mÃlà na hÃrità | nÃlena pibatà toyaæ bhavatà sÃdhu vÃnara ||Panc_5.81|| ato 'haæ bravÅmi-yo laulyÃt kurute karma iti | *********************************************************************** evam uktvà bhÆyo 'pi sa cakradharam Ãha-bho mitra ! pre«aya mÃæ, yena sva-g­haæ gacchÃmi | cakradhara Ãha-bhadra ! Ãpad-arthe dhana-mitra-saÇgraha÷ kriyate | tan mÃm evaævidhaæ tyaktvà kva yÃsyasi ? uktaæ ca- yas tyaktvà sÃpadaæ mitraæ yÃti ni«ÂhuratÃæ vahan | k­taghnas tena pÃpena narake yÃty asaæÓayam ||Panc_5.82|| suvarïasiddhir Ãha-bho÷, satyam etad yadi gamya-sthÃne Óaktir bhavati | etat punar manu«yÃïÃm agamya-sthÃnam | nÃsti kasyÃpi tvÃm unmocayituæ Óakti÷ aparaæ yathà yathà cakra-bhrama-vedanayà tava mukha-vikÃraæ paÓyÃmi tathà tathÃham etaj jÃnÃmi yat drÃg gacchÃmi mà kaÓcin mamÃpy anartho bhaved iti | yata÷- yÃd­ÓÅ vadana-cchÃyà d­Óyate tava vÃnara | vikÃlena g­hÅto 'si ya÷ paraiti sa jÅvati ||Panc_5.83|| cakradhara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 10 vikÃla-vÃnara-kathà kasmiæÓcin nagare bhadraseno nÃma rÃjà prativasati sma | tasya sarva-lak«aïa-sampannà ratnavatÅ nÃma kanyÃsti | tÃæ kaÓcid rÃk«aso jihÅr«ati | rÃtrÃv ÃgatyopabhuÇkte, paraæ k­ta-rak«opadhÃnÃæ tÃæ hartuæ na Óaknoti | sÃpi tat-samaye rak«a÷-sÃnnidhyajÃm avasthÃm anubhavati kampÃdibhi÷ | ekam atikrÃmati kÃle kadÃcit sa rÃk«aso madhya-niÓÃyÃæ g­ha-koïe sthita÷ | sÃpi rÃja-kanyà sva-sakhÅm uvÃca-sakhi ! paÓyai«a vikÃla÷ samaye nityam eva mÃæ kadarthayati | asti tasya durÃtmana÷ prati«edhopÃya÷ kaÓcit ? tac chrutvà rÃk«aso 'pi vyacintayat-nÆnaæ yathÃhaæ tathÃnyo 'pi kaÓcid vikÃla-nÃmÃsyà haraïÃya nityam evÃgacchati | paraæ so 'py enÃæ hartuæ na Óaknoti | tat tÃvad aÓva-rÆpaæ k­tvÃÓva-madhya-gato nirÅk«ayÃmi | kiæ-rÆpa÷ sa kiæ-prabhÃvaÓ ceti ? evaæ rÃk«aso 'Óva-rÆpaæ k­tvÃÓvÃnÃæ madhye ti«Âhati | tathÃnu«Âhite niÓÅtha-samaye rÃja-g­he kaÓcid aÓva-caura÷ pravi«Âa÷ | sa ca sarvÃn aÓvÃn avalokya taæ rÃk«asam aÓvatamaæ vij¤ÃyÃdhirƬha÷ | atrÃntare rÃk«asaÓ cintayÃmÃsa-nÆnam e«a vikÃla-nÃmà mÃæ cauraæ matvà kopÃn nihantum Ãgata÷ | tat kiæ karomi ? evaæ cintayan so 'pi tena khalÅnaæ mukhe nidhÃya kaÓÃghÃtena tìita÷ | athÃsau bhaya-trasta-manÃ÷ pradhÃvitum Ãrabdha÷ | cauro 'pi dÆraæ gatvà khalÅnÃkar«aïena taæ sthiraæ kartum ÃrabdhavÃn | sa tu vegÃd vegataraæ gacchati | atha taæ tathÃgaïita-khalÅnÃkar«aïaæ matvà cauraÓ cintayÃmÃsa-aho naivaæ-vidhà vÃjino bhavanty agaïita-khalÅnÃ÷ | tan nÆnam anenÃÓva-rÆpeïa rÃk«asena bhavitavyam | yadyapi ka¤cit pÃæsulaæ bhÆmi-deÓam avalokayÃmi tad ÃtmÃnaæ tatra pÃtayÃmi | nÃnyathà me jÅvitavyam asti | evaæ cintayata i«Âa-devatÃæ smaratas tasya so 'Óvo baÂa-v­k«asya tale ni«krÃnta÷ | cauro 'pi baÂa-praroham ÃsÃdya tatraiva vilagna÷ | tato dvÃv api tau p­thag-bhÆtau paramÃnanda-bhÃjau jÅvita-vi«aye labdha-pratyÃÓau sampannau | atha tatra baÂe kaÓcid rÃk«asa-suh­d vÃnara÷ sthita ÃsÅt | tena rÃk«asaæ trastam Ãlokya vyÃh­tam-bho mitra ! kim eva alÃyyate'lÅka-bhayena ? tad bhak«yo 'yaæ mÃnu«a÷ bhak«yatÃm | so 'pi vÃnara-vaco niÓamya, svarÆpam ÃdhÃya ÓaÇkita-manÃ÷ skhalita-gatir niv­tta÷ | cauro 'pi taæ vÃnarÃhÆtaæ j¤Ãtvà kopÃt tasya lÃÇgulaæ lambamÃnaæ mukhe nidhÃya carvitavÃn | vÃnaro 'pi taæ rÃk«asÃbhyadhikaæ manyamÃno bhayÃn na ki¤cid uktavÃn | kevalaæ vyathÃrto nimÅlita-nayanas ti«Âhati | rÃk«aso 'pi taæ tathÃ-bhÆtam avalokya Ólokam enam apaÂhat- yÃd­ÓÅ vacana-cchÃyà d­Óyate tava vÃnara | vikÃlena g­hÅto 'si ya÷ paraiti sa jÅvati ||Panc_5.84|| ity uktvà praïa«ÂaÓ ca | tat pre«aya mÃæ yena g­haæ gacchÃmi | tvaæ punar anubhuÇk«vÃtra sthita eva lobha-v­k«a-phalam | cakradhara Ãha-bho÷ akÃraïam etat | daiva-vaÓÃt sampadyate n­ïÃæ ÓubhÃÓubham | uktaæ ca- durgas trikÆÂa÷ parikhà samudro rak«Ãæsi yodhà dhanadÃc ca vittam | ÓÃstraæ ca yasyoÓanasà praïÅtaæ sa rÃvaïo daiva-vaÓÃd vipanna÷ ||Panc_5.85|| tathà ca- andhaka÷ kubjakaÓ caiva tristanÅ rÃja-kanyakà | trayo 'py anyÃyata÷ siddhÃ÷ saæmukhe karmaïi sthite ||Panc_5.86|| suvarïa-siddhi÷ prÃha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 11 andhaka-kubjaka-tristanÅ-kathà asty atra dharÃ-tala uttarÃ-pathe madhu-puraæ nÃma nagaram | tatra madhusenà nÃma rÃjà babhÆva | tasya kadÃcid vi«aya-sukham anubhavatas tristanÅ kanyà babhÆva | atha tÃæ trastanÅæ jÃtÃæ Órutvà sa rÃjà ka¤cukina÷ provÃca, yad-bhos tyajyatÃm iyaæ trastanÅ gatvà dÆre'raïye yathà kaÓcin na jÃnÃti | tac chrutvà ka¤cukina÷ procu÷-mahÃrÃja j¤Ãyate yad ani«Âa-kÃriïÅ tristanÅ kanyà bhavati | tathÃpi brÃhmaïam ÃhÆya pra«ÂavyÃ÷, yena loka-dvayaæ na virudhyate, yata÷- ya÷ satataæ parip­cchati Ó­ïoti sandhÃrayaty aniÓam | tasya divÃkara-kiraïair nalinÅva vivardhate buddhi÷ ||Panc_5.87|| tathà ca- p­cchakena sadà bhÃvyaæ puru«eïa vijÃnatà | rÃk«asendra-g­hÅto 'pi praÓnÃn mukto dvija÷ purà ||Panc_5.88|| rÃjà Ãha--katham etat ? te procu÷- kathà 12 caï¬akarma-nÃma-rÃk«asa-kathà deva ! kasmiæÓcid vanoddeÓe caï¬akarmà nÃma rÃk«asa÷ prativasati sma | ekadà tena bhramatÃÂavyÃæ kaÓcid brÃhmaïa÷ samÃsÃdita÷ | tatas tasya skandham Ãruhya provÃca-bho agresaro gamyatÃm | brÃhmaïo 'pi bhaya-trasta-manÃs tam ÃdÃya prasthita÷ | atha tasya kamalodara-komalau pÃdau d­«Âvà brÃhmaïo rÃk«asam ap­cchat-bho÷ ! kim evaæ-vidhau te pÃdÃv atikomalau ? rÃk«asa Ãha-bho÷ ! vratam asti, nÃham Ãrdra-pÃdo bhÆmiæ sp­ÓÃmi | tatas tac chrutvÃtmano mok«opÃyaæ cintayaæs tat-sara÷ prÃpta÷ | tato rÃk«asenÃbhihitaæ-bho÷ ! yÃvad ahaæ snÃnaæ k­tvà devatÃrcana-vidhiæ vidhÃyÃgacchÃmi tÃvat tvayÃta÷ sthÃnÃd anyatra na gantavyam | tathÃnu«Âhite divjaÓ cintayÃmÃsa-nÆnaæ devatÃrcana-vidher Ærdhvaæ mÃm e«a bhak«ayi«yati | tad drutataraæ gacchÃmi, yenai«a Ãrdra-pÃdo na mama p­«Âham e«yati | tathÃnu«Âhite rÃk«aso vrata-bhaÇga-bhayÃt tasya p­«Âhaæ na gata÷ | ato 'haæ bravÅmi-p­cchakena sadà bhÃvyam iti | atha tebhyas tac chrutvÃ-rÃjà dvijÃn ÃhÆya provÃca-bho brÃhmaïÃ÷ ! tristanÅ me kanyà samutpannÃ, tat kiæ tasyÃ÷ pratividhÃnam asti, na và ? hÅnÃÇgÅ vÃdhikÃÇgÅ và yà bhavet kanyakà n­ïÃm | bhartu÷ syÃt sà vinÃÓÃya sva-ÓÅla-nidhanÃya ca ||Panc_5.89|| yà punas tristanÅ kanyà yÃti locana-gocaram | pitaraæ nÃÓaty eva sà drutaæ nÃtra saæÓaya÷ ||Panc_5.90|| tasmÃd asyà darÓanaæ pariharatu deva÷ | tathà yadi kaÓcid udvÃhayati, tad enÃæ tasmai dattvÃ, deÓa-tyÃgena sa niyojayitavya÷ iti | evaæ-k­te loka-dvayÃviruddhatà bhavati | atha te«Ãæ tad-vacanam Ãkarïya sa rÃjà paÂaha-Óabdena sarvatra gho«aïÃm Ãj¤ÃpayÃmÃsa-aho ! tristanÅæ rÃjakanyÃæ ya÷ kaÓcid udvÃhayati sa suvarïa-lak«am Ãpnoti deÓa-tyÃgaæ ca | evaæ tasyÃm Ãgho«aïÃyÃæ kriyamÃïÃyÃæ mahÃn kÃlo vyatÅta÷ | na kaÓcit tÃæ pratig­hïÃti | sÃpi yauvanonmukhÅ sa¤jÃtà sugupta-sthÃna-sthità yatnena rak«yamÃïà ti«Âhati | atra tatraiva nagare kaÓcid andhas ti«Âhati | tasya ca mantharaka-nÃmà kubjo 'gresaro ya«Âi-grÃhÅ | tÃbhyÃæ taæ paÂaha-Óabdam Ãkarïya, mitho mantritaæ-sp­Óyate'yaæ paÂaha÷ | yadi katham api daivÃt kanyà labhyate | suvarïa-prÃptiÓ ca bhavati, tathà sukhena suvarïa-prÃptyà kÃlo vrajati | atha yadi tasya do«ato m­tyur bhavati | tadà dÃridryopÃttasyÃsya kleÓasya paryanto bhavati | uktaæ ca- lajjà sneha÷ svara-madhuratà buddhayo yauvana-ÓrÅ÷ kÃntÃsaÇga÷ svajana-mamatà du÷kha-hÃnir vilÃsa÷ | dharma÷ ÓÃstraæ sura-guru-mati÷ Óaucam ÃcÃra-cintà pÆrïe sarve jaÂhara-piÂhare prÃïinÃæ sambhavanti ||Panc_5.91|| evam uktvÃndhena gatvÃ, sa paÂaha÷ sp­«Âa÷ | uktaæ ca-bho÷ ! ahaæ tÃæ kanyÃm udvÃhayÃmi, yadi rÃjà me prayacchati | tatas tai rÃja-puru«air gatvà rÃj¤e niveditam-deva ! andhena kenacit paÂaha÷ sp­«Âa÷ | tad atra vi«aye deva÷ pramÃïam | rÃjà prÃha- andho và vadhiro vÃtha ku«ÂÅ vÃpy antyajo 'pi và | parig­hïÃtu tÃæ kanyÃæ sa-lak«Ãæ syÃd videÓaga÷ ||Panc_5.92|| atha rÃjÃdeÓÃt tai rÃja-puru«ais taæ nadÅ-tÅre nÅtvà suvarïa-lak«eïa samaæ vivÃha-vidhinà tristanÅæ tasmai dattvÃ, jala-yÃne nidhÃya kaivartÃ÷ proktÃ÷-bho ! deÓÃntaraæ nÅtvà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne'ndha÷ sapatnÅka÷ | kubjakena saha mocanÅya÷ | tathÃnu«Âhite videÓam ÃsÃdya kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne kaivarta-darÓite trayo 'pi mÆlyena g­haæ prÃptÃ÷ sukhena kÃlaæ nayanti sma | kevalam andha÷ paryaÇke suptas ti«Âhati, g­ha-vyÃpÃraæ mantharaka÷ karoti | evaæ gacchatà kÃlena tristanyà kubjakena saha vik­ti÷ samapadyata | athavà sÃdhv idam ucyate- yadi syÃc chrÅ-talo vahniÓ candramà dahanÃtmaka÷ | susvÃda÷ sÃgara÷ strÅïÃæ tat-satÅs tvaæ prajÃyate ||Panc_5.93|| athÃnyedyus tristanyà mantharako 'bhihita÷-bho÷ subhaga ! yady e«o 'ndha÷ katha¤cit vyÃpÃdyate, tad Ãvayo÷ sukhena kÃlo yÃti | tad anvi«yatÃæ kutracid vi«am, yenÃsmai tat pradÃya sukhinÅ bhavÃmi | anyadà kubjakena paribhramatà m­ta÷ k­«ïasarpa÷ prÃpta÷ | taæ g­hÅtvà prah­«Âa-manà g­ham abhyetya tÃm Ãha-subhage ! labdho 'yaæ k­«ïa-sarpa÷ | tad enaæ khaï¬aÓa÷ k­tvà prabhÆta-ÓuïÂhy-Ãdibhi÷ saæskÃryÃsmai vikala-netrÃya matsyÃmi«aæ bhaïitvà prayaccha yena drÃg vinaÓyati | yato 'sya matsyÃmi«aæ sadà priyam | evam uktvà mantharako bahir gata÷ | sÃpi pradÅpte vahnau k­«ïa-sarpaæ khaï¬aÓa÷ k­tvà takra-sthÃlyÃm ÃdhÃya g­ha-vyÃpÃrÃkulà taæ vikalÃk«aæ sa-praÓrayam uvÃca-Ãrya-putra ! tavÃbhÅ«Âaæ matsya-mÃæsaæ samÃnÅtam | yatas tvaæ sadaiva tat p­cchasi | te ca matsyà vahnau pÃvanÃya ti«Âhanti | tad yÃvad ahaæ g­ha-k­tyaæ karomi, tÃvat tvaæ darvÅm ÃdÃya k«aïam ekaæ tÃn pracÃlaya | so 'pi tad Ãkarïya h­«Âa-manÃ÷ s­kkaïÅ parilihan drutam utthÃya darvÅm ÃdÃya pramathitum Ãrabdha÷ | atha tasya matsyÃn mathnato vi«a-garbha-bëpeïa saæsp­«Âaæ nÅla-paÂalaæ cak«urbhyÃm agalat | asÃv apy andhas taæ bahu-guïaæ manyamÃno viÓe«Ãn netrÃbhyÃæ bëpa-grahaïam akarot | tato labdha-d­«Âir jÃto yÃvat paÓyati, tÃvat takra-madhye k­«ïa-sarpa-khaï¬Ãni kevalÃny evÃvalokayati | tato vyacintayat-aho, kim etat ? mama matsyÃmi«aæ kathitam ÃsÅd anayà | etÃni tu k­«ïa-sarpa-khaï¬Ãni | tat tÃvad vijÃnÃmi samyak tristanyÃÓ ce«Âitam | kiæ mama vadhopÃya-krama÷ kubjasya và ? utÃho anyasya và kasyacit ? evaæ vicintya svÃkÃraæ gÆhayann andhavat karma karoti yathà purà | atrÃntare kubja÷ samÃgatya ni÷ÓaÇkatayÃliÇgana-cumbanÃdibhis tristanÅæ sevitum upacakrame | so 'py andhas tam avalokayann api yÃvan na ki¤cic chastraæ paÓyati, tÃvat kopa-vyÃkula-manÃ÷ pÆrvavac chayanaæ gatvà kubjaæ caraïÃbhyÃæ saÇg­hya sÃmarthyÃt sva-mastakopari bhrÃmayitvà tristanÅæ h­daye vyatìayat | atha kubja-prahÃreïa tasyÃs t­tÅya÷ stana urasi pravi«Âa÷ | tathà balÃn mastakopari bhramaïena kubja÷ präjalatÃæ gata÷ | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-andhaka÷ kubjakaÓ caiva (84) iti | suvarïasiddhir Ãha-bho÷ satyam etat | daivÃnukÆlatayà sarvaæ kalyÃïaæ sampadyate | tathÃpi puru«eïa satÃæ vacanaæ kÃryam | punar evam eva vartitavyam | atha evam eva yo vartate, sa tvam iva vinaÓyati | tathà ca- ekodarÃ÷ p­thag grÅvà anyÃnya-phala-bhak«iïa÷ | asaæhatà vinaÓyanti bhÃruï¬Ã iva pak«iïa÷ ||Panc_5.94|| cakradhara Ãha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 13 bhÃruï¬a-pak«i-kathà kasmiæÓcit sarovare bhÃruï¬a-nÃmà pak«Å ekodara÷ p­thag-grÅva÷ prativasati sma | tena ca samudra-tÅre paribhramatà ka¤cit phalam am­ta-kalpaæ taraÇga-k«iptaæ samprÃptam | so 'pi bhak«ayann idam Ãha-aho ! bahÆni mayÃm­ta-prÃyÃïi samudra-kallolÃh­tÃni phalÃni bhak«itÃni | param apÆrvo 'syÃsvÃda÷ | tat kiæ pÃrijÃta-haricandana-taru-sambhavam ? kiæ vÃ, ki¤cid am­ta-maya-phalam idam avyaktenÃpi vidhinÃpÃtitam | evaæ tasya bruvato dvitÅya-mukhenÃbhihitam-bho, yady evaæ tan mamÃpi stokaæ prayaccha, yenÃham api jihvÃ-saukhyam anubhavÃmi | tato vihasya prathama-vaktreïÃbhihitam-Ãvayos tÃvad ekam udaram | ekà t­ptiÓ ca bhavati | tata÷ kiæ p­thag bhak«itena ? varam anena Óe«eïa priyà to«yate | evam abhidhÃya tena Óe«aæ bhÃruï¬yÃ÷ pradattam | sÃpi tad ÃsvÃdya prah­«ÂatamÃliÇgana-cumbana-sambhÃvanÃdy-aneka-cÃÂu-parà ca babhÆva | dvitÅyaæ mukhaæ tad-dinÃd eva prabh­ti sodvegaæ sa-vi«Ãdaæ ca ti«Âhati | athÃnyedyur dvitÅya-mukhena vi«a-phalaæ prÃptam | tad d­«ÂvÃparam Ãha-bho nistriæÓa ! puru«Ãdhama ! nirapek«a ! mayà vi«a-phalam ÃsÃditam | tat tavÃpamÃnÃd bhak«ayÃmi | apareïÃbhihitam-mÆrkha ! mà maivaæ kuru | evaæ k­te dvayor api vinÃÓo bhavi«yati | athaivaæ vadatà tenÃpamÃnena tat phalaæ bhak«itam | kiæ bahunÃ, dvÃv api vina«Âau | *********************************************************************** ato 'haæ bravÅmi-ekodarÃ÷ p­thag-grÅvÃ÷ (92) iti | cakradhara Ãha-satyam etat | tad gaccha g­ham | param ekÃkinà na gantavyam | uktaæ ca- eka÷ svÃdu na bhu¤jÅta ekaÓ cÃrthÃn na cintayet | eko na gacched adhvÃnaæ naika÷ supte«u jÃg­yÃt ||Panc_5.95|| api ca- api kÃpuru«o mÃrge dvitÅya÷ k«ema-kÃraka÷ | karkaÂena dvitÅyena jÅvitaæ parirak«itam ||Panc_5.96|| suvarïa-siddhi÷ prÃha-katham etat ? so 'bravÅt- kathà 14 brÃhmaïa-karkaÂaka-kathà kasmiæÓcid adhi«ÂhÃne brahmadatta-nÃmà brÃhmaïa÷ prativasati sma | sa ca prayojana-vaÓÃd grÃmaæ prasthita÷ sva-mÃtrÃbhihita÷, yad-vatsa ! katham ekÃkÅ vrajasi ? tad anvi«yatÃæ kaÓcid dvitÅya÷ sahÃya÷ | sa Ãha-amba ! mà bhai«Å÷ | nirupadravo 'yaæ mÃrga÷ | kÃrya-vaÓÃd ekÃkÅ gami«yÃmi | atha tasya taæ niÓcayaæ j¤Ãtvà samÅpastha-vÃpyÃ÷ sakÃÓÃt karkaÂam ÃdÃya mÃtrÃbhihitaæ-vatsa, avaÓyaæ yadi gantavyam | tad e«a karkaÂo 'pi sahÃyo bhavatu | tad enaæ g­hÅtvà gaccha | so 'pi mÃtur vacanÃd ubhÃbhyÃæ pÃïibhyÃæ na saÇg­hya karpÆra-puÂikÃ-madhye nidhÃya, pÃtra-madhye saæsthÃpya ÓÅghraæ prasthita÷ | atha gacchan grÅ«mo«maïà santapta÷ ka¤cin mÃrgasthaæ v­k«am ÃsÃdya, tatraiva prasupta÷ | atrÃntare v­k«a-koÂarÃn nirgatya sarpas tat-samÅpam Ãgata÷ | sa cÃbhyantara-gatÃæ karpÆra-puÂikÃm atilaulyÃd abhak«ayat | so 'pi karkaÂas tatraiva sthita÷ san sarpa-prÃïÃn apÃharata | brÃhmaïe'pi yÃvat prabuddha÷ paÓyati, tÃvat samÅpe m­ta-k­«ïa-sarpo nija-pÃrÓve karpÆra-puÂikopari sthitas ti«Âhati | taæ d­«Âvà vyacintayat-karkaÂenÃyaæ hata÷ iti | prasanno bhÆtvÃbravÅc ca-bho÷ ! satyam abhihitaæ mama mÃtrà yat puru«eïa ko 'pi sahÃya÷ kÃrya÷ | naikÃkinà gantavyam | yato mayà ÓraddhÃ-pÆrita-cetasà tad-vacanam anu«Âhitaæ tenÃhaæ karkaÂena sarva-vyÃpÃdanÃd rak«ita÷ | athavà sÃdhv idam ucyate- k«Åïa÷ Órayati ÓaÓÅ ravim ­ddho vardhayati payasÃæ nÃtham | anye vipadi sahÃyà dhaninÃæ Óriyam anubhavanty anye ||Panc_5.97|| mantre tÅrthe dvije deve daivaj¤e bhe«aje gurau | yÃd­ÓÅ bhÃvanà yasya siddhir bhavati tÃd­ÓÅ ||Panc_5.98|| evam Órutvà suvarïasiddhis tam anuj¤Ãpya svag­haæ prati niv­tta÷ | iti ÓrÅ-vi«ïu-Óarma-viracite pa¤catantre aparÅk«ita-kÃrakaæ nÃma pa¤camaæ tantraæ samÃptam ||5||  yady apy evaæ tathÃpi tvaæ darÓaya taæ caurasiæhaæ yathà vyÃpÃdayÃmi |  (alt.) ya÷ paÓyati sa paÓyati  (alt.) rÃja-puru«ai÷  (alt.) devaÓakti-kathà