Visnusarma: Pancatantra
(Version 1.01)

Based on the ed. by Ramchandra Jha,
6th edition, Varanasi : Chowkhamba Vidyabhavan, 1991.
(Vidyabhavan Sanskrit Grantha Mala, 17) 
Also consulted: ed. by M.R. Kale. Delhi : Motilal Banarsidass, reprint. 1991.

Input by Jan Brzezinski
Last update: 2.11.2003


NOTE:
Eventually, a revised version based on Kosambi's 1949 critical edition 
should be prepared. (J.B.)


___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf
and
www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf
___________________________________________________________________



pa¤catantram

kathà-mukham

oü namaþ ÷rã-÷àradà-gaõapati-gurubhyaþ | mahà-kavibhyo namaþ |

brahmà rudraþ kumàro hari-varuõa-yamà vahnir indraþ kubera÷
candràdityau sarasvaty-udadhi-yuga-nagà vàyur urvã-bhujaïgàþ |
siddhà nadyo '÷vinau ÷rãr ditir aditi-sutà màtara÷ caõóikàdyà
vedàs tãrthàni yakùà gaõa-vasu-munayaþ pàntu nityaü grahà÷ ca ||

manave vàcaspataye ÷ukràya parà÷aràya sa-sutàya |
càõakyàya ca viduùe namo 'stu naya-÷àstra-kartçbhyaþ ||Panc_0.1||
sakalàrtha-÷àstra-sàraü jagati samàlokya viùõu÷armedam |
tantraiþ pa¤cabhir etac cakàra sumanoharaü ÷àstram ||Panc_0.2||

tad yathànu÷råyate | asti dakùiõàtye janapade mahilàropyaü nàma nagaram | tatra sakalàrthi-sàrtha-kalpa-drumaþ pravara-nçpa-mukuña-maõim ajarãcayacarcitacaraõa-yugalaþ sakala-kalpa-pàraïgato 'mara÷aktir nàma ràjà babhåva | tasya trayaþ putràþ parama-durmedhaso vasu÷aktir ugra÷aktir aneka÷akti÷ ceti nàmàno babhåvuþ | 

atha ràjà tàn ÷àstra-vimukhàn àlokya sacivàn àhåya provàca-bhoþ j¤àtam etad bhavadbhir yan mamaite trayo 'pi putràþ ÷àstra-vimukhà viveka-hãnà÷ ca | tad etàn pa÷yato me mahad api ràjyaü na saukhyam àvahati | athavà sàdhv idam ucyate-

ajàta-mçta-mårkhebhyo mçtàjàtau sutau varam |
yatas tau svalpa-duþkhàya yàvaj-jãvaü jaóo dahet ||Panc_0.3||

varaü garbha-sravo varam çtuùu naivàbhigamanaü
varaü jàtaþ preto varam api ca kanyaiva janità |
varaü bandhyà bhàryà varam api ca garbheùu vasatir
na càvidagdhàn råpa-draviõa-guõa-yukto 'pi tanayaþ ||Panc_0.4||

kiü tayà kriyate dhenvà yà na såte na dugdhadà |
ko 'rthaþ putreõa jàtena yo na vidvàn na bhaktimàn ||Panc_0.5||

tad eteùàü yathà buddhi-prabodhanaü bhavati tathà ko 'py upàyo 'nuùñhãyatàm | atra ca mad-dattàü vçttiü bhu¤jànànàü paõóitànàü pa¤ca÷atã tiùñhati | tato yathà mama manorathàþ siddhiü yànti tathànuùñhãyatàm iti |

tatraikaþ provàca-deva dvàda÷abhir varùair vyàkaraõaü ÷råyate | tato dharma-÷àstràõi manv-àdãni artha-÷àstràõi càõakyàdãni kàma-÷àstràõi vàtsyàyanàdãni | evaü ca tato darmàrtha-kàma-÷àstràõi j¤àyante | tataþ pratibodhanaü bhavati | 

atha tan-madhyataþ sumatir nàma sacivaþ pràha-a÷à÷vato 'yaü jãvitavya-viùayaþ | prabhåta-kàla-j¤eyàni ÷abda-÷àstràõi | tat saïkùepa-màtraü ÷àstraü ki¤cid eteùàü prabodhanàrthaü cintyatàm iti | uktaü ca yataþ-

anantapàraü kila ÷abda-÷àstraü 
svalpaü tathàyur bahava÷ ca vighnàþ |
sàraü tato gràhyam apàsya phalgu
haüsair yathà kùãram ivàmbudhyàt ||Panc_0.6||

tad atràsti viùõu÷armà nàma bràhmaõaþ sakala-÷àstra-pàraïgama÷ chàtra-saüsadi labdha-kãrtiþ | tasmai samarpayatu etàn | sa nånaü dràk prabuddhàn kariùyati iti |

sa ràjà tad àkarõya viùõu÷armàõam àhåya provàca-bho bhagavan mad-anugrahàrtham etàn artha-÷àstraü prati dràg yathànanya-sadç÷àn vidadhàsi tathà kuru | tadàhaü tvàü ÷àsana-÷atena yojayiùyàmi |

atha viùõu-÷armà taü ràjànam àha-deva ÷råyatàü me tathya-vacanam | nàhaü vidyà-vikrayaü ÷àsana-÷atenàpi karomi | punar etàüs tava putràn màsa-ùañkena yadi nãti-÷àstraj¤àn na karomi tataþ sva-nàma-tyàgaü karomi |

athàsau ràjà tàü bràhmaõasyàsambhàvyàü pratij¤àü ÷rutvà sa-sacivaþ prahçùño vismayànvitas tasmai sàdaraü tàn kumàràn samarpya paràü nirvçtim àjagàma | viùõu÷armaõàpi tàn àdàya tad-arthaü mitra-bheda-mitra-pràpti-kàkolåkãya-labdha-praõà÷a-aparãkùita-kàrakàõi ceti pa¤ca-tantràõi racayitvà pàñhitàs te ràjaputràþ | te'pi tàny adhãtya màsa-ùañkena yathoktàþ saüvçttàþ | tataþ prabhçty etat pa¤catantrakaü nàma nãti-÷àstraü bàlàvabodhanàrthaü bhåtale pravçttam | kiü bahunà-

adhãte ya idaü nityaü nãti-÷àstraü ÷çõoti ca |
na paràbhavam àpnoti ÷akràd api kadàcana ||Panc_0.7||

iti kathà-mukham |


***********************************************************************


mitra-bhedaþ

vardhamàna-vçttàntaþ

athàtaþ pràrabhyate mitra-bhedo nàma prathamaü tantram | yasyàyam àdimaþ ÷lokaþ-

vardhamàno mahàn snehaþ siüha-go-vçùayor vane |
pi÷unenàtilubdhena jambukena vinà÷itaþ ||Panc_1.1||

tad yathànu÷råyate | asti dakùiõàtye janapade mahilàropyaü nàma nagaram | tatra dharmopàrjita-bhåri-vibhavo vardhamànako nàma vaõik-putro babhåva | tasya kadàcid ràtrau ÷ayyàråóhasya cintà samutpannà | tat prabhåte'pi vitte'rthopàyà÷ cintanãyàþ kartavyà÷ ceti | yata uktaü ca-

nahi tad vidyate kiücid yad arthena na siddhyati |
yatnena matimàüs tasmàd artham ekaü prasàdhayet ||Panc_1.2||
yasyàryas tasya mitràõi yasyàrthàs tasya bàndhavàþ |
yasyàrthàþ sa pumàü loke yasyàrthàþ sa ca paõóitaþ ||Panc_1.3||
na sà vidyà na tad dànaü na tac chilpaü na sà kalà |
na tat sthairyaü hi dhaninàü yàcakair yan na gãyate ||Panc_1.4||
iha loke hi dhaninàü paro 'pi svajanàyate |
svajano 'pi daridràõàü sarvadà durjanàyate ||Panc_1.5||
arthebhyo 'pi hi vçddhebhyaþ saüvçttebhya itas tataþ |
pravartante kriyàþ sarvàþ parvatebhya ivàpagàþ ||Panc_1.6||
påjyate yad apåjyo 'pi yad agamyo 'pi gamyate |
vandyate yad avandyo 'pi sa prabhàvo dhanasya ca ||Panc_1.7||
a÷anàd indriyàõãva syuþ kàryàõy akhilàny api |
etasmàt kàraõàd vittaü sarva-sàdhanam ucyate ||Panc_1.8||
arthàrthã jãva-loko 'yaü ÷ma÷ànam api sevate |
tyaktvà janayitàraü svaü niþsvaü yacchati dårataþ ||Panc_1.9||
gata-vayasàm api puüsàü yeùàm arthà bhavanti te taruõàþ |
arthe tu ye hãnà vçddhàs te yauvane'pi syuþ ||Panc_1.10||

sa càrthaþ puruùàõàü ùaóbhr upàyair bhavati bhikùàyà nçpa-sevayà kçùi-karmaõà vidyopàrjanena vyavahàreõa vaõik-karmaõà và | sarveùàm api teùàü vàõijyenàtiraskçto 'rtha-làbhaþ syàt | uktaü ca yataþ-

kçtà bhikùànekair vitarati nçpo nocitam aho
kçùiþ kliùñà vidyà guru-vinaya-vçttyàtiviùamà |
kusãdàd dàridryaü parakaragata-granthi-÷amanàn
na manye vàõijyàt kim api paramaü vartanam iha ||Panc_1.11||

upàyànàü ca sarveùàm upàyaþ paõya-saügrahaþ |
dhanàrthaü ÷asyate he ekas tad-anyaþ saü÷ayàtmakaþ ||Panc_1.12||

tac ca vàõijyaü sapta-vidham arthàgamàya syàt | tad yathà gàndhika-vyavahàraþ, nikùepa-prave÷aþ, goùñhika-karma, paricita-gràhakàgamaþ, mithyà-kraya-kathanam, kåña-tulà-mànam, de÷àntaràd bhàõóànayanaü ceti | uktaü ca-

paõyànàü gàndhikaü paõyaü kim anyaiþ kà¤canàdibhiþ |
yatraikena ca yat krãtaü tac chatena pradãyate ||Panc_1.13||
nikùepe patite harmye ÷reùñhã stauti sva-devatàm |
nikùepã mriyate tubhyaü pradàsyàmy upayàcitam ||Panc_1.14||
goùñhika-karma-niyuktaþ ÷reùñhã cintayati cetasà hçùñaþ |
vasudhà vasu-sampårõà mayàdya labdhà kim anyena ||Panc_1.15||
paricitam àgacchantaü gràhakam utkaõñhyà vilokayàsau |
hçùyati tad-dhana-labdho yadvat putreõa jàtena ||Panc_1.16||

anyac ca-
pårõàpårõe màne paricita-jana-va¤canaü tathà nityam |
mithyà-krayasya kathanaü prakçtir iyaü syàt kiràtànàm ||Panc_1.17||
dviguõaü triguõaü vittaü bhàõóa-kraya-vicakùaõàþ |
pràpnuvanty udyamàl lokà dåra-de÷àntaraü gatàþ ||Panc_1.18||

ity evaü sampradhàrya mathurà-gàmãni bhàõóàny àdàya ÷ubhàyàü tithau guru-janànuj¤àtaþ surathàdhiråóhaþ prasthitaþ | tasya ca maïgala-vçùabha saüjãvaka-nandaka-nàmànau gçhotpannau dhårvoóhàrau sthitau | tayor ekaþ saüjãvakàbhidhàno yamunà-kaccham avatãrõaþ sampaïka-påram àsàdya kalita-caraõo yuga-bhaïgaü vidhàya viùasàda |

atha taü tad-avastham àlokya vardhamànaþ paraü viùàdam àgamat | tad arthaü ca snehàrdra-hçdayas tri-ràtraü prayàõa-bhaïgam akarot | atha taü viùaõõam àlokya sàçthikair abhihitam- bhoþ ÷reùñhin ! kim evaü vçùabhasya kçte siüha-vyàghra-samàkule bahv-apàye'smin vane samasta-sàrthas tvayà sandehe niyojitaþ | uktaü ca-

na svalpasya kçte bhåri nà÷ayen matimàn naraþ |
etad evàtra pàõóityaü yat svalpàd bhåri-rakùaõam ||Panc_1.19||

athàsau tad avadhàrya saüjãvakasya rakùà-puruùàn niråpyà÷eùa-sàrthaü nãtvà prasthitaþ | atha rakùà-puruùà api bahv-apàyaü tad-vanaü viditvà saüjãvakaü parityajya pçùñhato gatvà'nyedyus taü sàrthavàhaü mithyàhuþ- svàmin, mçto 'sau saüjãvakaþ | asmàbhis tu sàrthavàhasyàbhãùña iti matvà vahninà saüskçtaþ iti | 

tac chrutvà sàrthavàhaþ kçtaj¤atayà snehàrdra-hçdayas tasyaurdhva-dehika-kriyà vçùotsargàdikàþ sarvà÷ cakàra | saüjãvako 'py àyuþ-÷eùatayà yamunà-salila-mi÷raiþ ÷i÷irataravàtair àpyàyita-÷arãraþ kathaücid apy utthàya yamunà-tañam upapede | tatra marakata-sadç÷àni bàla-tçõàgràõi bhakùayan katipayair ahobhir hara-vçùabha iva pãnaþ kakudmàn balavàü÷ ca saüvçttaþ | pratyahaü valmãka-÷ikharàgràõi ÷çïgàbhyàü vidàrayan garjamàna àste | sàdhu cedam ucyate-

arakùitaü tiùñhati deva-rakùitaü
surakùitaü deva-hataü vina÷yati |
jãvaty anàtho 'pi vane visarjitaþ
kçta-prayatno 'pi gçhe vina÷yati ||Panc_1.20||

atha kadàcit piïgalako nàma siühaþ sarva-mçga-parivçtaþ pipàsàkula udaka-pànàrthaü yamunà-tañam avatãrõaþ saüjãvakasya gambhãratara-ràvaü dåràd evà÷çõot | tac chrutvà'tãva vyàkula-hçdayaþ sasàdhvasam àkàraü pracchàdya baña-tale catur-maõóalàvasthànenàvasthitaþ | caturmaõóalàvasthànaü tv idaü- siühaþ siühànuyàyinaþ kàkaravàþ kivçttà iti | 

atha tasya karañaka-damanaka-nàmànau dvau ÷çgàlau mantri-putrau bhraùñàdhikàrau sadànuyàyinàv àstàm | tau ca parasparaü mantrayataþ | tatra damanako 'bravãt- bhadra karañaka, ayaü tàvad asmat-svàmã piïgalaka udaka-grahaõàrthaü yamunà-kaccham avatãrya sthitaþ | sa kiü nimittaü pipàsàkulo 'pi nivçttya vyåha-racanàü vidhàya daurmanasyenàbhibhåto 'tra baña-tale sthitaþ | 

karañaka àha- bhadra kim àvayor anena vyàpàreõa uktaü ca yataþ-

avyàpareùu vyàpàraü yo naraþ kartum icchati |
sa eva nidhanaü yàti kãlotpàñãva vànaraþ ||Panc_1.21||

kathà 1
kãlotpàñi-vànara-kathà 

kasmiü÷cin nagaràbhyà÷e kenàpi vaõik-putreõa taru-khaõóa-madhye devatàyatanaü kartum àrabdham | tatra ca ye karmakaràþ sthàpanàdayaþ | te madhyàhna-belàyàm àhàràrthaü nagara-madhye gacchanti | atha kadàcit tatrànuùaïgikaü vànara-yåtham ita÷ ceta÷ ca paribhramad àgatam | tatraikasya kasyacic chilpino 'rdha-sphàñito '¤jana-vçkùa-dàrumayaþ stambhaþ khadira-kãlakena madhya-nihitena tiùñhati | etasminn antare te vànaràs taru-÷ikhara-prasàda-÷çïga-dàru-paryanteùu yathecchayà krãóitum àrabdhàþ | eka÷ ca teùàü pratyàsanna-mçtyu÷ càpalyàt tasminn ardha-sphoñita-stambhe upavi÷ya pàõibhyàü kãlakaü saügçhya yàvad utpàdayitum àrebhe tàvat
tasya stambha-madhya-gata-vçùaõasya sva-sthànàc calita-kãlakena yad vçttaü tat pràg eva niveditam | ato 'haü bravãmi- avyàpàreùu iti | àvayor bhakùita-÷eùa àhàro 'sty eva | tat kim anena vyàpàreõa | damanaka àha tat kiü bhavàn àhàràrthã kevalam eva | tan na yuktam | uktaü ca-

suhçdàm upakàraõàd dviùatàm apy apakàraõàt |
nçpa-saü÷raya iùyate budhair jañharaü ko na bibharti kevalam ||Panc_1.22||

kiü ca-
yasmi¤ jãvanti jãvanti bahavaþ so 'tra jãvatu |
vayàüsi kiü na kurvanti ca¤cvà svodara-påraõam ||Panc_1.23||
tathà ca-
yaj jãvyate kùaõam api prathitaü manuùyair
vij¤àna-÷aurya-vibhavàrya-guõaiþ sametam |
tan nàma jãvitam iha pravadanti taj-j¤àþ
kàko 'pi jãvati ciràya baliü ca bhuïkte ||Panc_1.24||

yo nàtmanà na ca pareõa ca bandhu-varge
dãne dayàü na kurute na ca martya-varge |
kiü tasya jãvita-phalaü hi manuùya-loke
kàko 'pi jãvati ciràya baliü ca bhuïkte ||Panc_1.25||

supårà syàt kunadikà supåro måùikà¤jaliþ |
susaütuùñaþ kàpuruùaþ svalpakenàpi tuùyati ||Panc_1.26||

kiü ca-
kiü tena jàtu jàtena màñur yauvana-hàriõà |
àrohati na yaþ svasya vaü÷asyàgre dhvajo yathà ||Panc_1.27||
parivartini saüsàre mçtaþ ko và na jàyate |
jàtas tu gaõyate so 'tra yaþ sphurec ca ÷riyàdhikaþ ||Panc_1.28||

kiü ca-
jàtasya nadã-tãre tasyàpi tçõasya janma-sàphalyam |
yat salila-majjanàkula-jana-hastàlambanaü bhavati ||Panc_1.29||

tathà ca-
stimitonnata-sa¤càrà jana-santàpa-hàriõaþ |
jàyante viralà loke jaladà iva sajjanàþ ||Panc_1.30||

nirati÷ayaü garimàõaü tena 
jananyàþ smaranti vidvàüsaþ |
yat kam api vahati garbhaü
mahatàm api yo gurur bhavati ||Panc_1.31||

aprakañãkçta-÷aktiþ ÷akto 'pi janas tiraskriyàü labhate |
nivasann antar-dàruõi laïghyo vahnir na tu jvalitaþ ||Panc_1.32||

karañaka àha- àvàü tàvad apradhànau tat kim àvayor anena vyàpareõa |

uktaü ca-
apçùño 'tràpradhàno yo bråte ràj¤aþ puraþ kudhãþ |
na kevalam asaümànaü labhate ca vióambanam ||Panc_1.33||

tathà ca-
vacas tatra prayoktavyaü yatroktaü labhate phalam |
sthàyã bhavati càtyantaü ràgaþ ÷ukla-pañe yathà ||Panc_1.34||

damaka àha- mà maivaü vada |
apradhànaþ pradhànaþ syàt sevate yadi pàrthivam |
pradhàno 'py apradhànaþ syàd yadi sevà-vivarjitaþ ||Panc_1.35||

yata uktaü ca-
àsannam eva nçpatir bhajate manuùyaü 
vidyà-vihãnam akulãnam asaüskçtaü và |
pràyeõa bhåmi-patayaþ pramadà latà÷ ca
yat pàr÷vato bhavati tat pariveùñayanti ||Panc_1.36||

tathà ca-
kopa-prasàda-vaståni ye vicinvanti sevakàþ |
àrohanti ÷anaiþ pa÷càd dhunvantam api pàrthivam ||Panc_1.37||
vidyàvatàü mahecchànàü ÷ilpa-vikrama-÷àlinàm |
sevà-vçtti-vidàü caiva nà÷rayaþ pàrthivaü vinà ||Panc_1.38||
ye jàty-àdi-mahotsàhàn narendràn nopayànti ca |
teùàm àmaraõaü bhikùà pràya÷cittaü vinirmitam ||Panc_1.39||
ye ca pràhur duràtmàno duràràdhyà mahãbhujaþ |
pramàdàlasya-jàóyàni khyàpitàni nijàni taiþ ||Panc_1.40||
sarpàn vyàghràn gajàn siühàn dçùñvopàyair va÷ãkçtàn |
ràjeti kiyatã màtrà dhãmatàm apramàdinàm ||Panc_1.41||
ràjànam eva saü÷ritya vidvàn yàti paràü gatim |
vinà malayam anyatra candanaü na prarohati ||Panc_1.42||
dhavalàny àtapatràõi vàjina÷ ca manoramàþ |
sadà mattà÷ ca màtaïgàþ prasanne sati bhåpatau ||Panc_1.43||
karañaka àha- atha bhavàn kiü kartumanàþ ? 

so 'bravãt- adyàsmat-svàmã piïgalako bhãto bhãta-parivàra÷ ca vartate | tadainaü gatvà bhaya-kàraõaü vij¤àya sandhi-vigraha-yàna-àsana-saü÷raya-dvaidhã-bhàvànàm ekatamena saüvidhàsye |

karañaka àha- kathaü vetti bhavàn yad bhayàviùño 'yaü svàmã ?

so 'bravãt- j¤eyaü kim atra ? yata uktaü ca-

udãrito 'rthaþ pa÷unàpi gçhate
hayà÷ ca nàgà÷ ca vahanti coditàþ |
anuktam apy åhati paõóito janaþ
pareïgita-j¤àna-phjalà hi buddhayaþ ||Panc_1.44||

tathà ca manuþ (8.26)-

àkàrair iïgitair gatyà ceùñayà bhàùaõena ca |
netra-vaktra-vikàrai÷ ca lakùyate'ntargataü manaþ ||Panc_1.45||

tad adyainaü bhayàkulaü pràpya sva-buddhi-prabhàvena nirbhayaü kçtvà va÷ãkçtya ca nijàü sàcivya-padavãü samàsàdayiùyàmi |

karañaka àha- anabhij¤o bhavàn sevà-dharmasya | tat katham enaü va÷ãkariùyasi ? 

so 'bravãt- katham ahaü sevànabhij¤aþ ? mayà hi tàtotsaïge krãóatàbhyàgata-sàdhånàü nãti-÷àstraü pañhatà yac chrutaü sevà-dharmasya sàraü tad hçdi sthàpitam | ÷råyatàü tac cedam-

suvarõa-puùpitàü pçthvãü vicinvanti naràs trayaþ |
÷åra÷ ca kçta-vidya÷ ca ya÷ ca jànàti sevitum ||Panc_1.46||
sà sevà yà prabhu-hità gràhyà vàkya-vi÷eùataþ |
à÷rayet pàrthivaü vidvàüs tad-dvàreõaiva nànyathà ||Panc_1.47||
yo na vetti guõàn yasya na taü seveta paõóitaþ |
na hi tasmàt phalaü ki¤cit sukçùñàd åùaràd iva ||Panc_1.48||
dravya-kçti-hãno 'pi sevyaþ sevya-guõànvitaþ |
bhavaty àjãvanaü tasmàt phalaü kàlàntaràd api ||Panc_1.49||
api sthàõuvad àsãnaþ ÷uùyan parigataþ kùudhà |
na tv aj¤ànàtma-sampannàd vçttim ãhate paõóitaþ ||Panc_1.50||
sevakaþ svàminaü dveùñi kçpaõaü paruùàkùaram |
àtmànaü kiü sa na dveùñi sevyàsevyaü na vetti yaþ ||Panc_1.51||
yasyà÷ritya vi÷ràmaü kùudhàrtà yànti sevakàþ |
so 'rkavan nçpatis tyàjyaþ sadà puùpa-phalo 'pi san ||Panc_1.52||
ràja-màtari devyàü ca kumàre mukhya-mantriõi |
purohite pratãhàre sadà varteta ràjavat ||Panc_1.53||
jãveti prabruvan proktaþ kçtyàkçtya-vicakùaõaþ |
karoti nirvikalpaü yaþ sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.54||
prabhu-prasàdajaü vittaü supràptaü yo nivedayet |
vastràdyaü ca dadhàty aïge sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.55||
antaþ-pura-caraiþ sàrdhaü yo na mantraü samàcaret |
na kalatrair narendrasya sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.56||
dyåtaü yo yama-dåtàbhaü hàlàü hàlàhalopamam |
pa÷yed dàràn vçthàkàràn sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.57||
yuddha-kàle'graõãr yaþ syàt sadà pçùñhànugaþ pure |
prabhor dvàrà÷rito harmye sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.58||
sammato 'haü vibhor nityam iti matvà vyatikramet |
kçcchreùv api na maryàdàü sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.59||
dveùi-dveùa-paro nityam iùñànàm iùña-karma-kçt |
yo naro nara-nàthasya sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.60||
proktaþ pratyuttaraü nàha viruddhaü prabhunà na yaþ |
na samãpe hasaty uccaiþ sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.61||
up raõaü ÷araõaü tadvan manyate bhaya-varjitaþ |
pravàsaü sva-puràvàsaü sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.62||
na kuryàn naranàthasya yoùidbhiþ saha saügatim |
na nindàü na vivàdaü ca sa bhaved ràja-vallabhaþ ||Panc_1.63||

karañaka àha- atha bhavàüs tatra gatvà kiü tàvat prathamaü vakùyati tat tàvad ucyatàm |

damanaka àha- 
uttaràd uttaraü vàkyaü vadatàü samprajàyate |
suvçùñi-guõa-sampannàd bãjàd bãjam ivàparam ||Panc_1.64||

apàya-sandar÷anajàü vipattim 
upàya-sandar÷anajàü ca siddhim |
medhàvino nãti-guõa-prayuktàü 
puraþ sphurantãm iva varõayanti ||Panc_1.65||

ekeùàü vàci ÷ukavad anyeùàü hçdi måkavat |
hçdi vàci tathànyeùàü valgu valgantiu såktayaþ ||Panc_1.66||

na ca aham apràpta-kàlaü vakùye | àkarõitaü mayà nãti-sàraü pituþ pårvam utsaïgaü hi niùevatà |

apràpta-kàlaü vacanaü bçhaspatir api bruvan |
labhate bahv-avaj¤ànam apamànaü ca puùkalam ||Panc_1.67||

karañaka àha-
duràràdhyà hi ràjànaþ parvatà iva sarvadà |
vyàlàkãrõàþ suviùamàþ kañhinà duùña-sevitàþ ||Panc_1.68||

tathà ca-
bhoginaþ ka¤cukàviùñàþ kuñilàþ kråra-ceùñitàþ |
suduùñà mantra-sàdhyà÷ ca ràjànaþ pannagà iva ||Panc_1.69||
dvi-jihvàþ kråra-karmàõo 'niùñhà÷ chidrànusàriõaþ |
dårato 'pi hi pa÷yanti ràjàno bhujagà iva ||Panc_1.70||
svalpam apy apakurvanti ye'bhãùñà hi mahãpateþ |
te vahnàv iva dahyante pataïgàþ pàpa-cetasaþ ||Panc_1.71||
duràrohaü padaü ràj¤àü sarva-loka-namaskçtam |
svalpenàpy apakàreõa bràhmaõyam iva duùyati ||Panc_1.72||
duràràdhyàþ ÷riyo ràj¤àü duràpà duùparigrahàþ |
tiùñhanty àpa ivàdhàre ciram àtmani saüsthitàþ ||Panc_1.73||

damanaka àha- satyam etat param | kintu-

yasya yasya hi yo bhàvas tena tena samàcaret |
anupravi÷ya medhàvã kùipram àtma-va÷aü nayet ||Panc_1.74||
bhartu÷ cittànuvartitvaü suvçttaü cànujãvinàm |
ràkùasà÷ càpi gçhyante nityaü chandànuvartibhiþ ||Panc_1.75||
saruùi nçpe stuti-vacanaü tad-abhimate prema tad-dviùi dveùaþ |
tad-dànasya ca ÷aüsà amantra-tantraü va÷ãkaraõam ||Panc_1.76||

karañaka àha- yady evam abhimataü tarhi ÷ivàs te panthànaþ santu | yathàbhilaùitam anuùñhãyatàm | so 'pi praõamya piïgalakàbhimukhaü pratasthe |

athàgacchantaü damanakam àlokya piïgalako dvàstham abravãt- apasàryatàü vetra-latà | ayam asmàkaü cirantano mantriputro damanako 'vyàhata-prave÷aþ | tat prave÷yatàü dvitãya-maõóala-bhàgã | iti |

sa àha- yathàvàdãd bhavàn iti |

athopasçtya damanako nirdiùña àsane piïgalakaü praõamya pràptànuj¤a upaviùñaþ | sa tu tasya naka-kuli÷àlaïkçtaü dakùiõa-pàõim upari dattvà màna-puraþ-saram uvàca- api ÷ivaü bhavataþ | kasmàc ciràd dçùño 'si ? 

damanaka àha- na kiücid deva-pàdànàm asmàbhiþ prayojanam | paraü bhavatàü pràpta-kàlaü vaktavyam yata uttama-madhyamàdhamaiþ sarvair api ràj¤àü prayojanam | uktaü ca-

dantasya niùkoùaõakena nityaü 
karõasya kaõóåyanakena vàpi |
tçõena kàryaü bhavatã÷varàõàü
kim àïga vàggha-stavatà nareõa ||Panc_1.77||

tathà vayaü deva-pàdànàm anvayàgatà bhçtyà àpatsv api pçùñha-gàmino yadyapi svam adhikàraü na labhàmahe tathàpi deva-pàdànàm etad yuktaü na bhavati | uktaü ca-

sthàneùv eva niyoktavyà bhçtyà àbharaõàni ca |
na hi cåóàmaõiþ pàde prabhavàmãti badhyate ||Panc_1.78||

yataþ-
anabhij¤o guõànàü yo na bhçtyair anugamyate |
dhanàóhyo 'pi kulãno 'pi kramàYàto 'pi bhåpatiþ ||Panc_1.79||

uktaü ca-
asamaiþ samãyamànaþ samai÷ ca 
parihãyamàõa-sat-kàraþ |
dhuri yo na yujyamànas tribhir 
artha-patiü tyajati bhçtyaþ ||Panc_1.80||

yac càvivekitayà ràj¤à bhçtyànuttama-pada-yogyàn hãnàdhama-sthàne niyojayati, na te tatraiva sa bhåpater doùo na teùàm | uktaü ca-

kanaka-bhåùaõa-saïgrahaõocito
yadi maõis trapuõi pratibadhyate |
na sa virauti na càpi sa ÷obhate
bhavati yojayitur vacanãyatà ||Panc_1.81||

yac ca svàmy evaü vadati ciràd dç÷yate | tad api ÷råyatàm-

savya-dakùiõayor yatra vi÷eùo nàsti hastayoþ |
kas tatra kùaõam apyàryo vidyamàna-gatir bhavet ||Panc_1.82||
kàce maõir maõau kàco yeùàü buddhir vikalpate |
na teùàü sannidhau bhçtyo nàma-màtro 'pi tiùñhati ||Panc_1.83||

parãkùakà yatra na santi de÷e
nàrghanti ratnàni samudrajàni |
àbhãra-de÷e kila candrakàntaü
tribhir varàñair vipaõanti gopàþ ||Panc_1.84||

lohitàkhyasya ca maõeþ padmaràgasya càntaram |
yatra nàsti kathaü tatra kriyate ratna-vikrayaþ ||Panc_1.85||
nirvi÷eùaü yadà svàmã samaü bhçtyeùu vartate |
tatrodyama-samarthànàm utsàhaþ parihãyate ||Panc_1.86||
na vinà pàrthivo bhçtyair na bhçtyàþ pàrthivaü vinà |
teùàü ca vyavahàro 'yaü paraspara-nibandhanaþ ||Panc_1.87||
bhçtyair vinà svayaü ràjà lokànugraha-kàribhiþ |
mayåkhair iva dãptàü÷us tejasvy api na ÷obhate ||Panc_1.88||
araiþ sandhàryate nàbhir nàbhau càràþ pratiùñhitàþ |
svàmi-sevakayor evaü vçtti-cakraü pravartate ||Panc_1.89||
÷irasà vidhçtà nityaü snehena paripàlitàþ |
ke÷à api virajyante niþsnehàþ kiü na sevakàþ ||Panc_1.90||
ràjà tuùño hi bhçtyànàm artha-màtraü prayacchati |
te tu saümàna-màtreõa pràõair apy upakurvate ||Panc_1.91||
evaü j¤àtvà narendreõa bhçtyàþ kàryà vicakùaõàþ |
kulãnàþ ÷aurya-saüyuktàþ ÷aktà bhaktàþ kramàgatàþ ||Panc_1.92||
yaþ kçtvà sukçtaü ràj¤o duùkaraü hitam uttamam |
lajjayà vakti no ki¤cit tena ràjà sahàyavàn ||Panc_1.93||
yasmin kçtyaü samàve÷ya nirvi÷aïkena cetasà |
àsyate sevakaþ sa syàt kalatram iva càparam ||Panc_1.94||
yo 'nàhåtaþ samabhyeti dvàri tiùñhati sarvadà |
pçùñhaþ satyaü mitaü bråte sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.95||
anàdiùño 'pi bhåpasya dçùñvà hànikaraü ca yaþ |
yatate tasya nà÷àya sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.96||
tàóito 'pi durukto 'pi daõóito 'pi mahãbhujà |
yo na cintayate pàpaü sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.97||
na garvaü kurute màne nàpamàne ca tapyate |
svàkàraü rakùayed yas tu sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.98||
na kùudhà pãóyate yas tu nidrayà na kadàcana |
na ca ÷ãtàtapàdyai÷ ca sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.99||
÷rutvà sàügràmikãü vàrtàü bhaviùyàü svàminaü prati |
prasannàsyo bhaved yas tu sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.100||
sãmà vçddhiü samàyàti ÷ukla-pakùa ivoóuràñ |
niyoga-saüsthite yasmin sa bhçtyo 'rho mahãbhujàm ||Panc_1.101||
sãmà saükocam àyàti vahnau carma ivàhitam |
sthite yasmin sa tu tyàjyo bhçtyo ràjyaü samãhatà ||Panc_1.102||

tathà ÷çgàlo 'yam iti manyamànena mamopari svàminà yady avaj¤à kriyate tad apy ayuktam | uktaü ca yataþ-

kau÷eyaü kçmijaü suvarõam upalàd durvàpi goromataþ
païkàt tàmarasaü ÷a÷àïka udadher indãvaraü gomayàt |
kàùñhàd agnir aheþ phaõàd api maõir go-pittato rocanà
pràkà÷yaü sva-guõodayena guõino gacchanti kiü janmanà ||Panc_1.103||

måùikà gçha-jàtàpi hantavyà svàpa-kàriõã |
bhakùya-pradànair jàro hitakçt pràpyate janaiþ ||Panc_1.104||
eraõóa-bhiõóàrka-nalaiþ prabhåtair api sa¤citaiþ |
dàru-kçtyaü yathà nàsti tathaivàj¤aiþ prayojanam ||Panc_1.105||
kiü bhaktenàsamarthena kiü ÷akternàpakàriõà |
bhaktaü ÷aktaü ca màü ràjan nàvaj¤àtuü tvam arhasi ||Panc_1.106||

piïgalaka àha- bhavatv evaü tàvat | asamarthaþ samartho và cirantanas tvam asmàkaü mantri-putraþ | tad vi÷rabdhaü bråhi yat ki¤cid vaktukàmaþ |

damanaka àha- deva jij¤àpyaü ki¤cid asti | 

piïgalaka àha- tan nivedayàbhipretam |

so 'bravãt-
api svalpataraü kàryaü yad bhavet pçthivã-pateþ |
tan na vàcyaü sabhà-madhye provàcedaü bçhaspatiþ ||Panc_1.107||

tad aikàntike mad-vij¤àpyam àkarõayantu deva-pàdàþ | yataþ-

ùañ-karõo bhidyate mantra÷ catuùkarõaþ sthiro bhavet |
tasmàt sarva-prayatnena ùañkarõaü varjayet sudhãþ ||Panc_1.108||

atha piïgalakàbhipràyaj¤à vyàghra-dvãpi-vçka-puraþsarà sarve'pi tad-vacaþ samàkarõya saüsadi tat-kùaõàd eva dårãbhåtàþ | tata÷ ca damanaka àha- udaka-grahaõàrthaü pravçttasya svàminaþ kim iha nivçttyàvasthànam |

piïgalaka àha savilakùa-smitam- na ki¤cid api | 

so 'bravãt- deva yady anàkhyeyaü tat tiùñhatu | uktaü ca-

dariùu ki¤cit svajaneùu ki¤cid 
gopyaü vayasyeùu suteùu ki¤cit |
yuktaü na và yuktam idaü vicintya
vaded vipa÷cin mahato 'nurodhàt ||Panc_1.[*100]

tac chrutvà piïgalaka÷ cintayàmàsa- yogyo 'yaü dç÷yate | tat kathayàmy etasyàgre àtmano 'bhipràyam | uktaü ca-

svàmini guõàntaraj¤e guõavati bhçtye'nuvartini kalaye |
suhçdi nirantara-citte nivedya duþkhaü sukhã bhavati ||Panc_1.[*101]

bho damanaka ÷çõoùi ÷abdaü dåràn mahàntam | 

so 'bravãt- svàmin ÷çõomi | tat kim |

piïgalaka àha- bhadra aham asmàd vanàd gantum icchàmi | 

damanaka àha- kasmàt |

piïgalaka àha - yato 'dyasmad-vane kim apy apårvaü sattvaü praviùñaü yasyàyaü mahà-÷abdaþ ÷råyate | tasya ca ÷abdànuråpeõa paràkrameõa bhavitavyam iti | 

damanaka àha- yac-chabda-màtràd api bhayam upagataþ svàmã tad apy ayuktam | uktaü ca-
ambhasà bhidyate setus tathà mantro 'py arakùitaþ |
pai÷unyàd bhidyate sneho bhidyate vàgbhir àturaþ ||Panc_1.111||

tan na yuktaü svàminaþ pårvopàrjitaü vanaü tyaktum | yato bherã-veõu-vãnà-mçdaïga-tàla-pañaha-÷aïkha-kàhalàdi-bhedena ÷abdà aneka-vidhà bhavanti | tan na kevalàc chabda-màtràd api bhetavyam | uktaü ca-

atyutkañe ca raudre ca ÷atrau pràpte na hãyate |
dhairyaü yasya mahãnàtho na sa yàti paràbhavam ||Panc_1.112||
dar÷ita-bhaye'pi dhàtari dhairya-dhvaüso bhaven na dhãràõàm |
÷oùita-sarasi nidàghe nitaràm evoddhataþ sindhuþ ||Panc_1.113||

tathà ca-
yasya na vipadi viùàdaþ sampadi harùo raõe na bhãrutvam |
taü bhuvana-traya-tilakaü janayati jananã sutaü viralam ||Panc_1.114||

tathà ca-
÷akti-vaikalya-namrasya niþsàratvàl laghãyasaþ |
jannimo mànahãnasya tçõasya ca samà gatiþ ||Panc_1.115||

api ca-
anya-pratàpam àsàdya yo dçóhatvaü na gacchati |
jatujàbharaõasyeva råpeõàpi hi tasya kim ||Panc_1.116||

tad evaü j¤àtvà svàminà dhairyàvaùñambhaþ kàryaþ | na ÷abda-màtràd bhetavyam | api ca-

pårvam eva mayà j¤àtaü pårõam etad dhi medasà |
anupravi÷ya vij¤àtaü yàvac carma ca dàru ca ||Panc_1.117||

piïgalaka àha- katham etat | 

so 'bravãt- 

kathà 2
÷çgàla-dundubhi-kathà 

ka÷cid gomàyur nàma ÷çgàlaþ kùutkùàma-kaõñhaþ itas tataþ paribhraman vane sainya-dvaya-saügràma-bhåmim apa÷yat | tasyàü ca dundubheþ patitasya vàyu-va÷àd vallã-÷àkhàgrair hanyamànasya ÷abdam a÷çõot | atha kùubhita-hçdaya÷ cintayàmàsa aho vinaùño 'smi | tad yàvan nàsya proccàrita-÷abdasya dçùñi-gocare gacchàmi tàvad anyato vrajàmi | athavà naitad yujyate sahasaiva |

bhaye và yadi và harùe sampràpte yo vimar÷ayet |
kçtyaü na kurute vegàn na sa santàpam àpnuyàt ||Panc_1.118||

tat tàvaj jànàmi kasyàyaü ÷abdaþ | dhairyam àlambya vimar÷ayan yàvan mandaü mandaü gacchati tàvad dundubhim apa÷yat | sa ca taü parij¤àya samãpaü gatvà svayam eva kautukàd atàóayat | bhåya÷ ca harùàd acintayat- aho ciràd etad asmàkaü mahodbhojanam àpatitam | tan nånaü màüsa-medo 'sçgbhiþ paripåritaü bhaviùyati | tataþ paruùa-carmàvaguõñhitaü tat katham api vidàryaikade÷e chidraü kçtvà saühçùña-manà madhye praviùñaþ | paraü carma-vidàraõato daüùñràbhaïgaþ samajani | atha nirà÷ãbhåtas tad-dàru-÷eùam avalokya ÷lokam
enam apañhat pårvam eva mayà j¤àtam iti | ato na ÷abda-màtràd bhetavyam | 

piïgalaka àha- bhoþ pa÷yàyaü mama sarvo 'pi parigraho bhaya-vyàkulita-manàþ palàyitum icchati | tat katham ahaü dhairyàd avaùñambhaü karomi | 

so 'bravãt- svàmin naiùàm eùa doùaþ | yataþ svàmi-sadç÷à evaü bhavanti bhçtyàþ | uktaü ca-

a÷vaþ ÷astraü ÷àstraü vãõà vàõã nara÷ ca nàrã ca |
puruùa-vi÷eùaü pràptà bhavanty ayogyà÷ ca yogyà÷ ca ||Panc_1.119||

tat-pauruùàvaùñaü kçtvà tvaü tàvad atraiva pratipàlaya yàvad aham etac chabda-svaråpaü j¤àtvàgacchàmi | tataþ pa÷càd yathocitaü kàryam iti |

piïgalaka àha- kiü tatra bhavàn gantum utsahate | 

sa àha- kiü svàmy-àde÷àt sad-bhçtya kçtyàkçtyam asti | uktaü ca-

svàmy-àde÷àt subhçtyasya na bhoþ sa¤jàyate kvacit |
pravi÷en mukham àheyaü dustaraü và mahàrõavam ||Panc_1.120||

tathà ca-
svàmy-àdiùñas tu yo bhçtyaþ samaü viùamam eva ca |
manyate na sa sandhàryo bhåbhujà bhåtim icchatà ||Panc_1.121||

piïgalaka àha- bhadraü, yady evaü tad gaccha | ÷ivàs te panthànaþ santu iti |

damanako 'pi tam praõamya saüjãvaka-÷abdànuùarã pratasthe |

atha damanake gate bhaya-vyàkula-manàþ piïgalaka÷ cintayàmàsa- aho na ÷obhanaü kçtaü mayà | yat tasya vi÷vàsaü gatvàtmàbhipràyo niveditaþ | kadàcid damanako 'yam ubhaya-vetano bhåtvà mamopari duùña-buddhiþ syàd bhraùñàdhikàratvàt | uktaü ca-

ye bhavanti mahãpasya sammànita-vimànitàþ |
yatante tasya nà÷àya kulãnà api sarvadà ||Panc_1.122||

tat tàvad asya cikãrùitaü vettum anyat sthànàntaraü gatvà pratipàlayàmi | kadàcid damanakas tam àdàya màü vyàpàdayitum icchati | uktaü ca-

na badhyante hy avi÷vastà balibhir durbalà api |
vi÷vastàs tv eva badhyante balavanto 'pi durbalaiþ ||Panc_1.123||
bçhaspater api pràj¤o na vi÷vàse vrajen naraþ |
ya icched àtmano vçddhim àyuùyaü ca sukhàni ca ||Panc_1.124||
÷apathaiþ sandhitasyàpi na vi÷vàse vrajed ripoþ |
ràjya-làbhodyato vçtraþ ÷akreõa ÷apathair hataþ ||Panc_1.125||
na vi÷vàsaü vinà ÷atrur devànàm api siddhyati |
vi÷vàsàt trida÷endreõa diter garbho vidàritaþ ||Panc_1.126||

evaü sampradhàrya sthànàntaraü gatvà damanaka-màrgam avalokayann ekàkã tasthau | damanako 'pi sa¤jãvaka-sakà÷aü gatvà vçùabho 'yam iti parij¤àya hçùña-manà vyacintayat- aho ÷obhanam àpatitam | anenaitasya sandhi-vigraha-dvàreõa mama piïgalako va÷yo bhaviùyatãti | uktaü ca-

na kaulãnyàn na sauhàrdàn nçpo vàkye pravartate |
mantriõàü vàvad abhyeti vyasanaü ÷okam eva ca ||Panc_1.127||
sadaivàpadgato ràjà bhogyo bhavati mantriõàm |
ataeva hi và¤chanti mantriõaþ sàpadaü nçpam ||Panc_1.128||
yathà necchati nãrogaþ kadàcit sucikitsakam |
tathàpad rahito ràjà sacivaü nàbhivà¤chati ||Panc_1.129||

evaü vicintayan piïgalakàbhimukhaþ pratasthe | piïgalako 'pi tam àyàntaü prekùya svàkàraü rakùan yathà-pårva-sthitaþ damanako 'pi piïgalaka-sakà÷aü gatvà praõamyopaviùñaþ | piïgalaka àha - kiü dçùñaü bhavatà tat sattvam ? 

damanaka àha- dçùñaü svàmi-prasàdàt |

piïgalaka àha- api satyam |

damanaka àha- kiü svàmi-pàdànàm agre'satyaü vij¤àpyate | uktaü ca-

api svalpam asatyaü yaþ puro vadati bhåbhujàm |
devànàü ca vina÷yate sa drutaü sumahàn api ||Panc_1.130||

tathà ca-
sarva-deva-mayo ràjà manunà samprakãrtitaþ |
tasmàt taü devavat pa÷yen na vyalãkena karhicit ||Panc_1.131||
sarva-devamayasyàpi vi÷eùo nçpater ayam |
÷ubhà÷ubha-phalaü sadyo nçpàd devàd bhavàntare ||Panc_1.132||

piïgalaka àha- satyaü dçùñaü bhaviùyati bhavatà | na dãnipari mahàntaþ kupyantãti na tvaü tena nipàtitaþ | yataþ-

tçõàni nonmålayati prabha¤jano 
mróåni nãcaiþ praõatàni sarvataþ |
svabhàva evonnata-cetasàm ayaü 
mahàn mahatsv eva karoti vikramam ||Panc_1.133||

api ca-
gaõóasthaleùu mada-vàriùu baddha-ràga-
matta-bhramad-bhramara-pàda-talàhato 'pi |
kopaü na gacchati nitànta-balo 'pi nàgas
tulye bale tu balavàn parikopam eti ||Panc_1.134||

damanaka àha- astv evaü sa mahàtmà | vayaü kçpaõàþ | tathàpi svàmã yadi kathayati tato bhçtyatve niyojayàmi |

piïgalaka àha socchvàsam- kiü bhavàn ÷aknoty evaü kartum |

damanaka àha- kim asàdhyaü buddher asti | uktaü ca-

na tac chastrair na nàgendrair na hayair na padàtibhiþ |
kàryaü saüsiddhim abhyeti yathà buddhyà prasàdhitam ||Panc_1.135||

piïgalaka àha- yady evaü tarhy amàtya-pade'dhyàropitas tvam | adya-prabhçti prasàda-nigrahàdikaü tvayeva kàryam iti ni÷cayaþ |

atha damanakaþ satvaraü gatvà sàkùepaü tam idam àha- ehy ehãto duùña-vçùabha | svàmã piïgalakas tvàm àkàrayati | kiü niþ÷aïko bhåtvà muhur muhur nadasi vçthà iti | 

tac chrutvà sa¤jãvako 'bravãt- bhadra ko 'yaü piïgalakaþ |

damanaka àha- kiü svàminaü piïgalakam api na jànàsi ? tat-kùaõam pratipàlaya | phalenaiva j¤àsyasi | nanv ayaü sarva-mçga-parivçto baña-tale svàmã piïgalaka-nàmà siühas tiùñhati | 

tac chrutvà gatàyuùam ivàtmànam manyamànaþ sa¤jãvakaþ paraü viùàdam agamat | àha ca- bhadra bhavàn sàdhu-samàcàro vacana-pañu÷ ca dç÷yate | tad yadi màm ava÷yaü tatra nayasi tad-abhaya-pradànena svàminaþ sakà÷àt prasàdaþ kàrayitavyaþ | 

damanaka àha-bhoþ satyam abhihitaü bhavatà | nãtir eùà yataþ-

paryanto labhyate bhåmeþ samudrasya girer api |
na katha¤cin mahãpasya cittàntaþ kenacit kvacit ||Panc_1.136||

tattvam atraiva tiùñha yàvad ahaü taü samaye dçùñvà tataþ pa÷càt tvàm anayàmi iti | tathànuùñhite damanakaþ piïgalaka-sakà÷aü gatvedam àha-svàmin na tat pràkçtaü sattvam | sa hi bhagavato mahe÷varasya vàhana-bhåto vçùabha iti | mayà pçùña idam åce | mahe÷vareõa parituùñena kàlindã-parisare ÷aùpàgràõi bhakùayituü samàdiùñaþ | kiü bahunà mama pradattaü bhagavatà krãóàrthaü vanam idam | 

piïgalaka àha sabhayam-satyaü j¤àtaü mayàdhunà | na devatà-prasàdaü vinà ÷aùpa-bhojino vyàlàkãrõa evaüvidhe vane niþ÷aïkà nandato bhramanti | tatas tvayà kim abhihitam | 

damanaka àha-svàmin etad abhihitaü mayà yad etad-vanaü caõóikà-vàhana-bhåtasya piïgalakasya viùayãbhåtam | tad bhavàn abhyàgataþ priyo 'tithiþ | tat tasya sakà÷aü gatvà bhràtç-snehenaikatra bhakùaõa-pàna-viharaõa-kriyàbhir eka-sthànà÷rayeõa kàlo neyaþ iti | tatas tenàpi sarvam etat pratipannam | uktaü ca saharùaü svàminaþ sakà÷àd abhaya-dakùiõà dàpayitavyà iti | tad atra svàmã pramàõam | 

tac chrutvà piïgalaka àha-sàdhu sumate sàdhu | mantri ÷rotriya sàdhu | mama hçdayena saha saümantrya bhavaedam abhihitam | tad dattà mayà tasyàbhaya-dakùiõà | paraü so 'pi mad-arthe'bhaya-dakùiõàü yàcayitvà drutataram ànãyatàm iti | atha sàdhu cedam ucyate-

antaþ-sàrair akuñilair acchidraiþ suparãkùitaiþ |
mantribhir dhàryate ràjyaü sustambhair iva mandiram ||Panc_1.137||

tathà ca-
mantriõàü bhinna-sandhàne bhiùajàü sànnipàtike |
karmaõi vyajyate praj¤à svasthe ko và na paõóitaþ ||Panc_1.138||

damanako 'pi taü praõamya saüjãvaka-sakà÷a prasthitaþ saharùam acintayat- aho prasàda-saümukhã naþ svàmã vacana-va÷aga÷ ca saüvçttaþ | tan nàsti dhanyataro mama | uktaü ca-

amçtaü ÷i÷ire vahnir amçtaü priya-dar÷anam |
amçtaü ràja-saümànam amçtaü kùãra-bhojanam ||Panc_1.139||

atha saüjãvaka-sakà÷am àsàdya sa-pra÷rayam uvàca-bho mitra pràrthito 'sau mayà bhavad-arthe svàmy-abhaya-pradànam | tad-vi÷rabdhaü gamyatàm iti | paraü tvayà ràja-prasàdam àsàdya mayà saha samaya-dharmeõa vartitavyam | na garvam àsàdya sva-prabhutayà vicaraõãyam | aham api tava saïketena sarvà ràjya-dhuram amàtya-padavãm à÷rityoddhariùyàmi | evaü kçte dvayor apy àvayo ràja-lakùmã-bhàgyà bhaviùyati | yataþ-

àkheñakasya dharmeõa vibhavàþ syur va÷e néõàm |
nç-prajàþ prerayaty eko hanty anyo 'tra mçgàn iva ||Panc_1.140 ||

tathà ca-
yo na påjayate garvàd uttamàdhama-madhyamàn |
nçpàsannàn sa mànyo 'pi bhra÷yate dantilo yathà ||Panc_1.141||

saüjãvaka àha-katham etat ? so 'bravãt-

kathà 3
dantila-gorambha-kathà 

asty atra dharàtale vardhamànaü nàma nagaram | tatra dantilo nàma nànà-bhàõóa-patiþ sakala-pura-nàyakaþ prativasati sma | tena pura-kàryaü nçpa-kàryaü ca kurvatà tuùñiü nãtàs tat-pura-vàsino lokà nçpati÷ ca | kiü bahunà, na ko 'pi tàdçk kenàpi caturo dçùño ÷ruto và | athavà satyam etad uktam-

narapati-hita-kartà dveùyatàü yàti loke
janapada-hita-kartà tyajyate pàrthivendraiþ |
iti mahati virodhe vartamàne samàne 
nçpati-jana-padànàü durlabhaþ kàrya-kartà ||Panc_1.142||

athaivaü gacchati kàle danitlasya kadàcid vivàhaþ sampravçttaþ | tatra tena sarve pura-nivàsino ràja-saünidhi-lokà÷ ca sammàna-puraþsaram àmantrya bhojità vastràdibhiþ sat-kçtà÷ ca | tato vivàhànantaraü ràjà sàntaþpuraþ sva-gçham ànãyàbhyarcitaþ | atha tasya nçpater gçha-sammàrjana-kartà gorambho nàma ràja-sevako gçhàyàto 'pi tenànucita-sthàna upaviùño 'vaj¤àyàrdha-candraü dattvà niþsàritaþ | so 'pi tataþ prabhçti ni÷vasann apamànàn na ràtràv apy adhi÷ete | kathaü mayà tasya bhàõóapate ràja-prasàda-hàniþ kartavyà iti cintayann àste | athavà kim anena vçthà ÷arãra-÷oùaõena | na kiücin mayà tasyàpakartuü ÷akyam
iti | athavà sàdhv idam ucyate-

yo hy apakartum a÷aktaþ kupyati
kim asau naro 'tra nirlajjaþ |
utpatito 'pi hi caõakaþ ÷aktaþ
kiü bhràùñrakaü bhaïktum ||Panc_1.143||

atha kadàcit pratyåùe yoga-nidràü gatasya ràj¤aþ ÷ayyànte màrjanaü kurvann idam àha-aho dantilasya mahad dçptatvaü yad ràja-mahiùãm àliïgati | 

tac chrutvà ràjà sa-sambhramam utthàya tam uvàca-bho bho gorambha | satyam etat yat tvayà jalpitam | kiü dantilena samàliïgità iti | 

gorambhaþ pràha-deva ! ràtri-jàgaraõena dyåtàsaktasya me balàn nidrà samàyàtà | tan na vedmi kiü mayàbhihitam | ràjà serùyaü sva-gatam-eùa tàvad asmad-gçhe'pratihata-gatis tathà dantilo 'pi | tat kadàcid anena devã samàliïgyamànà dçùñà bhaviùyati | tenedam abhihitam | uktaü ca-

yad và¤chati divà martyo vãkùate và karoti và |
tat svapne'pi tad-abhyàsàd bråte vàtha karoti và ||Panc_1.144||

tathà ca-
÷ubhaü và yadi pàpaü yan néõàü hçdi saüsthitam |
sugåóham api taj j¤eyaü svapna-vàkyàt tathà madàt ||Panc_1.145||

athavà strãõàü viùaye ko 'tra sandehaþ |
jalpanti sàrdham anyena pa÷yanty anyaü sa-vibhramàþ |
hçd-gataü cintayanty anyaü priyaþ ko nàma yoùitàm ||Panc_1.146||

anyac ca-
ekena smita-pàñalàdhara-ruco jalpanty analpàkùaraü vãkùante'nyam itaþ sphuñat-kumudinã-phullollasal-locanàþ |
dårodàra-caritra-citra-vibhavaü dhyàyanti cànyaü dhiyà kenetthaü paramàrthato 'rthavad iva premàsti vàma-bhruvàm ||Panc_1.147||

tathà ca-
nàgnis tçpyati kàùñhànàü nàpagànàü mahodadhiþ |
nàntakaþ sarva-bhåtànàü na puüsàü vàma-locanà ||Panc_1.148||
raho nàsti kùaõo nàsti nàsti pràrthayità naraþ |
tena nàrada nàrãõàü satãtvam upajàyate ||Panc_1.149||
yo mohàn manyate måóho rakteyaü mama kàminã |
sa tasyà va÷ago nityaü bhavet krãóà-÷akuntavat ||Panc_1.150||
tàsàü vàkyàni kçtyàni svalpàni suguråõy api |
karoti saþ kçtair loke laghutvaü yàti sarvataþ ||Panc_1.151||
striyaü ca yaþ pràrthayate sannikarùaü ca gacchati |
ãùac ca kurute sevàü tam evecchanti yoùitaþ ||Panc_1.152||
anarthitvàn manuùyàõàü bhayàt parijanasya ca |
maryàdàyàm amaryàdàþ striyas tiùñhanti sarvadà ||Panc_1.153||
nàsàü ka÷cid agamyo 'sti nàsàü ca vayasi sthitiþ |
viråpaü råpavantaü và pumàn ity eva bhujyate ||Panc_1.154||
rakto hi jàyate bhogyo nàrãõàü ÷àñikà yathà |
ghçùyante yo da÷àlambã nitambe vinive÷itaþ ||Panc_1.155||
alaktiko yathà rakto niùpãóya puruùas tathà |
abalàbhir balàd raktaþ pàda-måle nipàtyate ||Panc_1.156||

evaü sa ràjà bahuvidhaü vilapya tat-prabhçti dantilasya prasàda-paràïmukhaþ saüjàtaþ | kiü bahunà ràja-dvàra-prave÷o 'pi tasya nivàritaþ | dantilo 'py akasmàd eva prasàda-paràïmukham avanipatim avalokya cintayàmàsa-aho sàdhu cedam ucyate-

ko 'rthàn pràpya na garvito viùayiõaþ kasyàpado 'staü gatàþ
strãbhiþ kasya na khaõóitaü bhuvi manaþ ko nàmà ràj¤àü priyaþ |
kaþ kàlasya na gocaràntara-gataþ ko 'rthã gato gauravaü
ko và durjana-vàguràsu patitaþ kùemeõa yàtaþ pumàn ||Panc_1.157||

tathà ca-
kàke ÷aucaü dyåta-kàreùu satyaü sarpe kùàntiþ strãùu kàmopa÷àntiþ |
klãbe dhairyaü madyape tattva-cintà ràjà mitraü kena dçùñaü ÷rutaü và ||Panc_1.158||

aparaü mayàsya bhåpater athavànyasyàpi kasyacid ràja-sambandhinaþ svapne'pi nàniùñaü kçtam | tat kim etat-paràïmukho màü prati bhåpatiþ iti | 

evaü taü dantilaü kadàcid ràja-dvàre viùkambhitaü vilokya saümàrjana-kartà gorambho vihasya dvàrapàlàn idam åce-bho bho dvàrapàlàþ ! ràja-prasàdàdhiùñhito 'yaü dantilaþ svayaü nigrahànugraha-kartà ca | tad anena nivàritena yathàhaü tathà yåyam apy ardha-candra-bhàjino bhaviùyatha | tac chrutvà dantila÷ cintayàmàsa-nånam idam asya gorambhasya ceùñitam | athavà sàdhv idam ucyate-
akulãno 'pi mårkho 'pi bhåpàlaü yo 'tra sevate |
api saümànahãno 'pi sa sarvatra prapåjyate ||Panc_1.159||
api kàpuruùo bhãruþ syàc cen nçpati-sevakaþ |
tathàpi na paràbhåtiü janàd àpnoti mànavaþ ||Panc_1.160||

evaü sa bahu-vidhaü vilapya vilakùa-manàþ sodvego gata-prabhàvaþ sva-gçhaü ni÷àmukhe gorambham àhåya vastra-yugalena saümànyedam uvàca-bhadra ! mayà na tadà tvaü ràga-va÷àn niþsàritaþ | yatas tvaü bràhmaõànàm agrato 'nucita-sthàne samupaviùño dçùña ity apamànitaþ | tat kùamyatàm |

so 'pi svarga-ràjyopamaü tad-vastra-yugalam àsàdya paraü paritoùaü gatvà tam uvàca-bhoþ ÷reùñhin ! kùàntaü mayà te tat | tad asya saümànasya kçte pa÷ya me buddhi-prabhàvaü ràja-prasàdaü ca | evam uktvà saparitoùaü niùkràntaþ | sàdhu cedam ucyate-

stokenonnatim àyàti stokenàyàty adho-gatim |
aho sasadç÷o ceùñà tulàyaùñeþ khalasya ca ||Panc_1.161||

tata÷ cànye-dyuþ sa gorambho ràja-kule gatvà yoga-nidràü gatasya bhåpateþ saümàrjana-kriyàü kurvann idam àha-aho aviveko 'smad-bhåpateþ | yat purãùotsargam àcaraü÷ carbhañã-bhakùaõaü karoti | 

tac chrutvà ràjà sa-vismayaü tam uvàca-re re gorambha ! kim aprastutaü lapasi | gçha-karmakaraü matvà tvàü na vyàpàdayàmi | kiü tvayà kadàcid aham evaüvidhaü karma samàcaran dçùñaþ ? 

so 'bravãt-dyåtàsaktasya ràtri-jàgaraõena saümàrjanaü kurvàõasya mama balàn nidrà samàyàtà | tayàdhiùñhitena mayà kiücij jalpitam | tan na vedmi | tat prasàdaü karotu svàmã nidrà-parava÷asya iti | 

evaü ÷rutvà ràjà cintitavàn-yan mayà janmàntare purãùotsargaü kurvatà kadàpi cirbhañikà na bhakùità | tad yathàyaü vyatikaro 'sambhàvyo mamànena måóhena vyàhçtaþ | tathà dantilasyàpãti ni÷cayaþ | tan mayà na yuktaü kçtaü yat sa varàkaþ saümànena viyojitaþ | na tàdçk-puruùàõàm evaüvidhaü ceùñitaü sambhàvyate | tad-abhàvena ràja-kçtyàni paura-kçtyàni na sarvàõi ÷ithilatàü vrajanti | 

evam anekadhà vimç÷ya dantilaü samàhåya nijàïga-vastràbharaõàdibhiþ saüyojya svàdhikàre niyojayàmàsa | ato 'haü bravãmi yo na påjayate garvàt iti | 

saüjãvaka àha-bhadra evam evaitat | yad bhavatàbhihitaü tad eva mayà kartavyam iti | evam abhihite damanakas tam àdàya piïgalaka-sakà÷am agamat | àha ca-deva eùa mayànãtaþ sa saüjãvakaþ | adhunà devaþ pramàõam | saüjãvako 'pi taü sàdaraü praõamyàgrataþ sa-vinayaü sthitaþ | piïgalako 'pi tasya pãnàyata-kakudmato nakha-kuli÷àlaükçtaü dakùiõa-pàõim upari dattvà màna-puraþsaram uvàca-api ÷ivaü bhavataþ | kutas tvam asmin vane vijane samàyàto 'si ?

tenàpy àtmaka-vçttàntaþ kathitaþ | yathà vardhamànena  saha viyogaþ saüjàtas tathà sarvaü niveditam | tac chrutvà piïgalakaþ sàdarataraü tam uvàca-vayasya na bhetavyam | mad-bhuja-pa¤jara-parirakùitena yathecchaü tvayàdhunà vartitavyam | anyac ca nityaü mat-samãpa-vartinà bhàvyam | yataþ kàraõàd bahv-apàyaü raudra-sattva-niùevitaü vanaü guråõàm api sattvànàm asevyam | kutaþ ÷aùpa-bhojinàm | 

evam uktvà sakala-mçga-parivçto yamunà-kaccham avatãryodaka-grahaõaü kçtvà svecchayà tad eva vanaü praviùñaþ | tata÷ ca karakaña-damanaka-nikùipta-ràjya-bhàraþ saüjãvikena saha subhàùita-goùñhãm anubhavann àste | athavà sàdhv idam ucyate-

yadçcchayàpy upanataü sakçt sajjana-saïgatam |
bhavaty ajaram atyantaü nàbhyàsa-kramam ãkùate ||Panc_1.162||

saüjãvakenàpy aneka-÷àstràvagàhanàd utpanna-buddhi-pràgalbhyena stokair evàhobhir måóha-matiþ piïgalako dhãmàüs tathà kçto yathàraõya-dharmàd viyojya gràmya-dharmeùu niyojitaþ | kiü bahunà pratyahaü piïgalaka-saüjãvakàv eva kevalaü rahasi mantrayataþ | ÷eùaþ sarvo 'pi mçga-jano dårãbhåtas tiùñhati | karañaka-damanakàv api prave÷aü na labhete | anyac ca siüha-paràkramàbhàvàt sarvo 'pi mçga-janas tau ca ÷çgàlau kùudhà-vyàdhi-bàdhità ekàü di÷am à÷ritya sthitàþ |

uktaü ca-
phala-hãnaü nçpaü bhçtyàþ kulãnam api connatam |
santy ajyàny atra gacchanti ÷uùkaü vçkùam ivàõóajàþ ||Panc_1.163||
tathà ca-
api saümàna-saüyuktàþ kulãnà bhakti-tat-paràþ |
vçtti-bhaïgàn mahãpàlaü tyajanty eva hi sevakàþ ||Panc_1.164||
anyac ca-
kàlàtikramaõaü vçtteryo na kurvãta bhåpatiþ |
kadàcit taü na mu¤canti bhartsità api sevakàþ ||Panc_1.165||

tathà ca kevalaü sevakà itthambhåtà yàvat samastam apy etaj jagat parasparaü bhakùaõàrthaü sàmàdibhir upàyais tiùñhati | tad yathà-

de÷ànàm upari kùmàbhçd àturàõàü cikitsakàþ |
vaõijo gràhakàõàü ca mårkhàõàm api paõóitàþ ||Panc_1.166||
pramàdinàü tathà caurà bhikùukà gçha-medhinàm |
gaõikàþ kàminàü caiva sarva-lokasya ÷ilpinaþ ||Panc_1.167||
sàmàdi-sajjitaiþ pà÷aiþ pratãkùante divà-ni÷am |
upajãvanti ÷aktyà hi jalajà jaladàn iva ||Panc_1.168||

athavà sàdhv idam ucyate-
sarpàõàü ca khalànàü ca para-dravyàpahàriõàm |
abhipràyà na sidhyanti tenedaü vartate jagat ||Panc_1.169|| 
attuü và¤chati ÷àmbhavo gaõapater àkhuü kùudhàrtaþ phaõã
taü ca krau¤ca-ripoþ ÷ikhã giri-sutà-siüho 'pi nàgà÷anam |
itthaü yatra parigrahasya ghañanà ÷ambhor api syàd gçhe
tatràpy asya kathaü na bhàvi jagato yasmàt svaråpaü hi tat ||Panc_1.170||

tataþ svàmi-prasàda-rahitau kùut-kùàma-kaõñhau parasparaü karañaka-damanakau mantrayete | tatra damanako bråte-àrya karañaka | àvàü tàvad apradhànatàü gatau | eùa piïgalakaþ saüjãvakànuraktaþ sva-vyàpàra-paràïmukhaþ saüjàtaþ | sarvo 'pi parijano gataþ | tat kiü kriyate | 

karañaka àha-yadyapi tvadãya-vacanaü na karoti tathàpi svàmã sva-doùa-nà÷àya vàcyaþ | uktaü ca-

a÷çnvann api boddhavyo mantribhiþ pçthivã-patiþ |
yathà sva-doùa-nà÷àya vidureõàmbikàsutaþ ||Panc_1.171||

tathà ca-
madonmattasya bhåpasya ku¤jarasya ca gacchataþ |
unmàrgaü vàcyatàü yànti mahàmàtràþ samãpagàþ ||Panc_1.172||

tat tvayaiùa ÷aùpa-bhojã svàminaþ sakà÷am ànãtaþ | tat svahastenàïgàràþ karùitàþ | 

damanaka àha-satyam etat | mamàyaü doùaþ | na svàminaþ | uktaü ca-

jambåko huóu-yuddhena vayaü càùàóha-bhåtinà |
dåtikà para-kàryeõa trayo doùàþ svayaü kçtàþ ||Panc_1.173||

karañaka àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 4
deva÷arma-parivràjaka-kathà

asti kasmiü÷cid vivikta-prade÷e mañhàyatanam | tatra deva-÷armà nàma parivràjakaþ partivasati sma | tasyàneka-sàdhu-jana-datta-såkùma-vastra-vikraya-va÷àt kàlena mahatã vitta-màtrà sa¤jàtà | tataþ sa na kasyacid vi÷vasiti | naktaü dinaü kakùàntaràt tàü màtràü na mu¤cati | athavà sàdhu cedam ucyate-

arthànàm arjane duþkham arjitànàü ca rakùaõe |
nà÷e duþkhaü vyaye duþkhaü dhig arthàþ kaùña-saü÷rayàþ ||Panc_1.174||

athàùàóha-bhåtir nàma para-vittàpahàrã dhårtas tàm artha-màtràü tasya kakùàntara-gatàü lakùayitvà vyacintayat-kathaü mayàsyeyam artha-màtrà hartavyà iti | 

tad atra mañhe tàvad dçóha-÷ilà-sa¤caya-va÷àd bhitti-bhedo na bhavati | uccaistaratvàc ca dvàre prave÷o na syàt | tad enaü màyà-vacanair vi÷vàsyàhaü chàtratàü vrajàmi yena sa vi÷vastaþ kadàcid vi÷vàsam eti | uktaü ca-

nispçho nàdhikàrã syàn nàkàmã maõóana-priyaþ |
nàvidagdhaþ priyaü bråyàt sphuña-vaktà na va¤cakaþ ||Panc_1.175||

evaü ni÷citya tasyàntikam upagamya-oü namaþ ÷ivàya-iti proccàrya sàùñàïgaü praõamya ca sa-pra÷rayam uvàca-bhagavan asàraþ saüsàro 'yam | giri-nadã-vegopamaü yauvanam | tçõàgni-samaü jãvitam | ÷arad-abhra-cchàyà-sadç÷à bhogàþ svapna-sadç÷o mitra-putra-kalatra-bhçtya-varga-sambandhaþ | evaü mayà samyak parij¤àtam | tat kiü kurvato me saüsàra-samudrottaraõaü bhaviùyati | 

tac chrutvà deva-÷armà sàdaram àha-vatsa ! dhanyo 'si yat prathame vayasy evaü viraktã-bhàvaþ | uktaü ca-

pårvaü vayasi yaþ ÷àntaþ sa ÷ànta iti me matiþ |
dhàtuùu kùãyamàõeùu ÷amaþ kasya na jàyate ||Panc_1.176||
àdau citte tataþ kàye satàü saüjàyate jarà |
asatàü ca punaþ kàye naiva citte kadàcana ||Panc_1.177||

yac ca màü saüsàra-sàgarottaraõopàyaü pçcchasi | tac chråyatàm-

÷ådro và yadi vànyo 'pi caõóàlo 'pi jañàdharaþ |
dãkùitaþ ÷iva-mantreõa sa bhasmàïgã ÷ivo bhavet ||Panc_1.178||
ùaó-akùareõa mantreõa puùpam ekam api svayam |
liïgasya mårdhni yo dadyàn na sa bhåyo 'bhijàyate ||Panc_1.179||

tac chrutvàùàóha-bhåtis tat-pàdau gçhãtvà sa-pra÷rayam idam àha-bhagavan, tarhi dãkùayà me'nugrahaü kuru | 

deva÷armà àha-vatsa anugrahaü te kariùyàmi | parantu ràtrau tvayà mañha-madhye na praveùñavyam | yat-kàraõaü niþsaïgatà yatãnàü pra÷asyate tava ca mamàpi ca | uktaü ca-

durmantràn nçpatir vina÷yati yatiþ saïgàt suto làlasàd
vipro 'nadhyayanàt kulaü kutanayàc chãlaü khalopàsanàt |
maitrã càpraõayàt samçddhir anayàt snehaþ pravàsà÷rayàt
strã garvàd anavekùaõàd api kçùis tyàgàt pramàdàd dhanam ||Panc_1.180||

tat tvayà vrata-grahaõànantaraü mañha-dvàre tçõa-kuñãrake ÷ayitavyam iti | 

sa àha-bhagavan ! bhavad-àde÷aþ pramàõam | paratra hi tena me prayojanam |

atha kçta-÷ayana-samayaü deva÷arma-nigrahaü kçtvà ÷àstrokta-vidhinà ÷iùyatàm anayat | so 'pi hasta-pàdàvamardanàdi-paricaryayà taü paritoùam anayat | punas tathàpi muniþ kakùàntaràn màtràü na mu¤cati | athaivaü gacchati kàle àùàóha-bhåti÷ cintayàmàsa-aho, na katha¤cid eùa me vi÷vàsam àgacchati | tat kiü divàpi ÷astreõa màrayàmi, kiü và viùaü prayacchàmi ? kiü và pa÷u-dharmeõa vyàpàdayàmi ? iti |

evaü cintayatas tasya deva÷armaõo 'pi ÷iùya-putraþ ka÷cid gràmàd àmantraõàrthaü samàyàtaþ | pràha ca-bhagavan, pavitràropaõa-kçte mama gçham àgamyatàm iti | 

tac chrutvà deva÷armàùàóhabhåtinà saha prahçùña-manàþ prasthitaþ | athaivaü tasya gacchato 'gre kàcin nadã samàyàtà | tàü dçùñvà màtràü kakùàntaràd avatàrya kanthà-madhye suguptàü nidhàya snàtvà devàrcanaü vidhàya tad-anantaram àùàóhabhåtim idam àha-bho àùàóhabhåte ! yàvad ahaü purãùotsargaü kçtvà samàgacchàmi, tàvad eùà kanthà yoge÷varasya svàvadhànatayà rakùaõãyà | ity uktvà gataþ |

àùàóhabhåtir api tasminn adar÷anã-bhåte màtràm àdàya satvaraü prasthitaþ | deva÷armàpi chàtra-guõànura¤jita-manàþ suvi÷vasto yàvad upaviùñas tiùñhati tàvat suvarõa-roma-deha-yåtha-madhye huóu-yuddham apa÷yat | atha roùa-va÷àd dhuóu-yugalasya dåram apasaraõaü kçtvà bhåyo 'pi samupetya  làlaña-paññàbhyàü praharato bhåri rudhiraü patati | tac ca jambåko jihvà-laulyena raïga-bhåmiü pràve÷yàsvàdayati | deva÷armàpi tad àlokya vyacintayat-aho manda-matir ayaü jambåkaþ | yadi katham apy anayoþ saïghaññe patiùyati tan nånaü mçtyum avàpsyatãti vitarkayàmi |

kùaõàntare ca tathaiva raktàsvàdana-laulyàn madhye pravi÷aüs tayoþ ÷iraþ-sampàte patiot mçta÷ ca ÷çgàlaþ | deva÷armàpi taü ÷ocamàno màtràm uddi÷ya ÷anaiþ ÷anaiþ prasthito yàvad àùàóhabhåtiü na pa÷yati tata÷ cautsukyena ÷aucaü vidhàya yàvat kanthàm àlokayati tàvan màtràü na pa÷yati | tata÷ ca-hà hà muùito 'smi iti jalpan pçthivã-tale mårcchayà nipapàta | tataþ kùaõàc cetanàü labdhvà bhåyo 'pi samutthàya phåtkartum àrabdhaþ-bho àùàóhabhåte ! kva màü va¤cayitvà gato 'si ? tad dehi me prativacanam |

evaü bahu vilapya tasya pada-paddhatim anveùayan ÷anaiþ ÷anaiþ prasthitaþ | athaiva gacchan sàyantana-samaye ka¤cid gràmam àsasàda | atha tasmàd gràmàt ka÷cit kaulikaþ sabhàrhyo madya-pàna-kçte samãpa-vartini nagare prasthitaþ | deva÷armàpi tam àlokya provàca-bho bhadra vayaü såryoóhà atithayas tavàntikaü pràptàþ | na kam apy atra gràme jànãmaþ | tad gçhyatàm atithi-dharmaþ | uktaü ca-

sampràpto yo 'tithiþ sàyaü såryoóhe gçha-medhinàm |
påjayà tasya devatvaü prayànti gçha-medhinaþ ||Panc_1.181||

tathà ca-
tçõàni bhåmir udakaü vàk-caturthã ca sånçtà |
satàm etàni harmyeùu nocchidyante kadàcana ||Panc_1.182||
svàgatenàgnayas tçptà àsanena ÷atakratuþ |
pàda-÷aucena pitaraþ arghàc chambhus tathàtitheþ ||Panc_1.183||

kauliko 'pi tac chrutvà bhàryàm àha-priye, gaccha tv atithim àdàya gçhaü prati pàda-÷auca-bhojana-÷ayanàdibhiþ satkçtya tvaü tatraiva tiùñha | ahaü tava kçte prabhåta-madyam àneùyàmi | evam uktvà prasthitaþ | sàpi bhàryà puü÷calã tam àdàya prahasita-vadanà devadattaü manasi  dhyàyantã gçhaü prati pratasthe | athavà sàdhu cedam ucyate-

durdivase ghana-timire duþsa¤càràsu nagara-vãthãùu |
patyur vide÷a-gamane parama-sukhaü jaghana-capalàyàþ ||Panc_1.184||

tathà ca-
paryaïkeùv àstaraõaü patim anukålaü manoharaü ÷ayanam |
tçõam iva laghu manyante kàminya÷ caurya-rata-lubdhàþ ||Panc_1.185||

tathà ca-
keliü pradahati lajjà ÷çïgàro 'sthãni càñavaþ kañavaþ |
vandha-trayàþ paritoùo na kiücid iùñaü bhavet patyau ||Panc_1.186||
kula-patanaü jana-garhàü bandhanam api jãvitavya-sandeham |
aïgãkaroti kulañà satataü para-puruùa-saüsaktà ||Panc_1.187||

atha kaulika-bhàryà gçhaü gatvà deva-÷armaõe gatàstaraõaü bhagnàü ca khañvàü samarpyedam àha-bho bhagavan ! yàvad ahaü sva-sakhãü gràmàd abhyàgatàü  sambhàvya drutam àgacchàmi tàvat tvayà mad-gçhe'pramattena bhàvyam |

evam abhidhàya ÷çïgàra-vidhiü vidhàya yàvad-devadattam uddi÷ya vrajati tàvat tad-bhartà saümukho mada-vihvalàïgo mukta-ke÷aþ pade pade praskhalan gçhãta-madya-bhàõóaþ samabhyeti | taü ca dçùñvà sà drutataraü vyàghuñya sva-gçhaü pravi÷ya nukta-÷çïgàra-ve÷à yathà-pårvam abhavat | kauliko 'pi tàü palàyamànàü kçtàdbhuta-÷çïgàràü vilokya pràg eva karõa-paramparayà tasyàþ ÷rutàvapavàda-kùubhita-hçdayaþ svàkàraü nigåhamànaþ sadaivàste | tata÷ ca tathàvidhaü ceùñitam avalokya dçùña-pratyayaþ krodha-va÷ago gçhaü pravi÷ya tàm uvàca-àþ pàpe puü÷cali ! kva prasthitàsi
?

sà provàca-ahaü tvat-sakà÷àd àgatà na kutracid api nirgatà | tat kathaü madya-pàna-va÷àd aprastutaü vadasi ? athavà sàdhv idam ucyate-

vaikalyaü dharaõã-pàtam ayathocita-jalpanam |
saünipàtasya cihnàni madyaü sarvàõi dar÷ayet ||Panc_1.188||
kara-spando 'mbara-tyàgas tejo-hàniþ saràgatà |
vàruõã-saïgajàvasthà bhànunàpy anubhåyate ||Panc_1.189||

so 'pi tac chrutvà pratikåla-vacanaü ve÷a-viparyayaü càvalokya tam àha-puü÷cali ! cira-kàlaü ÷ruto mayà tavàpavàdaþ | tad adya svayaü sa¤jàta-pratyayas tava yathocitaü nigrahaü karomi | ity abhidhàya laguóa-prahàrais tàü jarjarita-dehàü vidhàya sthåõayà saha dçóha-bandhanena baddhvà so 'pi mada-vihvalo vij¤àya tàü gatvedam àha-sakhi ! sa devadattas tasmin sthàne tvàü pratãkùate | tac chãghram àgamyatàm iti | 

sà càha-pa÷ya mamàvasthàm | tat kathaü gacchàmi ? tad gatvà bråhi taü kàminaü yad asyàü ràtrau na tvayà saha samàgamaþ |

nàpitã pràha-sakhi, mà maivaü vada | nàyaü kulañà-dharmaþ | uktaü ca-

viùama-stha-svàdu-phala-grahaõa-vyavasàya-ni÷cayo yeùàm |
uùñràõàm iva teùàü manye'haü ÷aüsitaü janma ||Panc_1.190||

tathà ca-
sandigdhe para-loke janàpavàde ca jagati bahu-citre |
svàdhãne para-ramaõe dhanyàs tàruõya-phala-bhàjaþ ||Panc_1.191||
anyac ca-
yadi bhavati deva-yogàt pumàn viråpo 'pi bandhako rahasi |
na tu kçcchràd api bhadraü nija-kàntaü sà bhajaty eva ||Panc_1.192||

sàbravãt-yady evaü tarhi kathaya kathaü dçóha-bandhana-baddhà satã tatra gacchàmi | sannihita÷ càyaü pàpàtmà mat-patiþ | 

nàpity àha-sakhi, mada-vihvalo 'yaü sårya-kara-spçùñaþ prabodhaü yàsyati | tad ahaü tvam unmocayàmi | màm àtma-sthàne baddhvà drutataraü deva-dattaü sambhàvyàgaccha |

sàbravãt-evam astu iti |

tad anu sà nàpitã tàü sva-sakhãü bandhanàd vimocya tasyàþ sthàne yathà-pårvam àtmànaü baddhvà tàü devadatta-sakà÷e  saïketa-sthànaü preùitavatã | tathànuùñhite kaulikaþ kasmiü÷cit kùaõe samutthàya kiücid gata-kopo vimadas tàm àha-he paruùa-vàdini ! yad adya-prabhçti gçhàn niùkramaõaü na karoùi, na ca paruùaü vadasi, tatas tvàm unmocayàmi |

nàpity api svara-bheda-bhayàd yàvan na kiücid åce, tàvat so 'pi bhåyo bhåyas tàü tad evàha | atha sà yàvat pratyuttaraü kim api na dadau, tàvat sa prakupitas tãkùõa-÷astram àdàya nàsikàm acchinat | àha ca-re puü÷cali ! tiùñhedànãm | tvàü bhåyas toùayiùyàmi | iti jalpan punar api nidrà-va÷am agàt | 

deva÷armàpi vitta-nà÷àt kùutkùàma-kaõñho naùña-nidras tat sarvaü strã-caritram apa÷yat | sàpi kaulika-bhàryà yathecchayà devadattena saha surata-sukham anubhåya kasmiü÷cit kùaõe sva-gçham àgataya tàü nàpitãm idam àha-ayi ! ÷ivaü bhavatyàþ | nàyaü pàpàtmà mama gatàyà utthitaþ | 

nàpity àha-÷ivaü nàsikayà vinà ÷eùasya ÷arãrasya | tad drutaü tàü mocaya bandhanàd yàvan nàyaü màü pa÷yati, yena sva-gçhaü gacchàmi | 

tathànuùñhite  bhåyo 'pi kaulika utthàya tàm àha-puü÷cali ! kim adyàpi na vadasi ? kiü bhåyo 'py ato duùñataraü nigrahaü karõa-cchedena karomi ? 

atha sà sa-kopaü sàdhikùepam idam àha-dhiï mahà-måóha ! ko màü mahà-satãü dharùayituü vyaïgayituü và samarthaþ ? tac chçõvantu sarve'pi loka-pàlàþ |

àditya-candra-hari-÷aükara-vàsavàdyàþ 
÷aktà na jetum atiduþkha-karàõi yàni |
tànãndriyàõi balavanti sudurjayàni 
ye nirjayanti bhuvane balinas ta eke ||Panc_1.193||

tad yadi mama satãtvam asti, manasàpi para-puruùo nàbhilaùitaþ, tato devà bhåyo 'pi me nàsikàü tàdçg-råpàkùatàü kurvantu | athavà yadi mama citte para-puruùasya bhràntir api bhavati, màü bhasmasàn nayantu | evam uktvà bhåyo 'pi tam àha-bho duràtman ! pa÷ya me satãtva-prabhàveõa tàdç÷y eva nàsikà saüvçttà |

athàsàv ulmukam àdàya yàvat pa÷yati, tàvat tad-råpàü nàsikàü ca bhåtale rakta-pravàhaü ca mahàntam apa÷yat | atha sa vismita-manàs tàü bandhanàd vimucya ÷ayyàyàm àropya ca càñu-÷ataiþ paryatoùayat | deva÷armàpi taü sarva-vçttàntam àlokya vismita-manà idam àha-

÷ambarasya ca yà màyà yà màyà namucer api |
baleþ kumbhãnasa÷ caiva sarvàs tà yoùito viduþ ||Panc_1.194||
hasantaü prahasanty età rudantaü prarudanty api |
apriyaü priya-vàkyai÷ ca gçhõanti kàla-yogataþ ||Panc_1.195||
u÷anà veda yac chàstraü yac ca veda bçhaspatiþ |
strã-buddhyà na vi÷iùyete tàþ sma rakùyàþ kathaü naraiþ ||Panc_1.196||
ançtaü satyam ity àhuþ satyaü càpi tathànçtam |
iti yàs tàþ kathaü vãra saürakùyàþ puruùair iha ||Panc_1.197||

anyatràpy uktam-
nàtiprasaïgaþ pramadàsu kàryo
necched balaü strãùu vivardhamànam |
atiprasaktaiþ puruùair yatas tàþ 
krãóanti kàkair iva låna-pakùaiþ ||Panc_1.198||

sumukhena vadanti vagunà praharanty eva ÷itena cetasà |
madhu tiùñhati vàci yoùitàü hçdaye hàlàhalaü mahad-viùam ||Panc_1.199||
ata eva nipãyate'dharo hçdayaü muùñibhir eva tàóyate |
puruùaiþ sukha-le÷a-va¤citair madhu-lubdhaiþ kamalaü yathàlibhiþ ||Panc_1.200||

api ca-
àvartaþ saü÷ayànàm avinaya-bhavanaü pattanaü sàhasànàü doùàõàü saünidhànaü kapaña-÷ata-mayaü kùetram apratyayànàm |
svarga-dvàrasya vighnaü naraka-pura-mukhaü sarva-màyà-karaõóaü strã-yantraü kena sçùñaü viùam amçta-mayaü pràõi-lokasya pà÷aþ ||Panc_1.201||

kàrka÷yaü stanayor dç÷os taralatàlãkaü mukhe ÷làghyate kauñilyaü kaca-saücaye ca vacane màndyaü trike sthålatà |
bhãrutvaü hçdaye sadaiva kathitaü màyà-prayogaþ priye yàsàü doùa-gaõo guõo mçga-dç÷àü tàþ syur naràõàü priyàþ ||Panc_1.202||

età hasanti ca rudanti ca kàrya-hetor 
vi÷vàsayanti ca paraü na ca vi÷vasanti |
tasmàn nareõa kula-÷ãla-samanvitena nàryaþ ÷ma÷àna-ghañikà iva varjanãyàþ ||Panc_1.203||

tasmàn nareõa kula÷ãlavatà sadaiva
nàryaþ ÷ma÷àna-vañikà iva varjanãyàþ |
vyakãrõa-kesara-karàla-mukhà mçgendrà
nàgà÷ ca bhåri-mada-ràja-viràjamànàþ ||Panc_1.204||

kurvanti tàvat prathamaü priyàõi
yàvan na jànanti naraü prasaktam |
j¤àtvà ca taü manmatha-pà÷a-baddhaü
grastàmiùaü mãnam ivoddharanti ||Panc_1.205||

samudra-vãcãva cala-svabhàvàþ
sandhyàbhra-rekheva muhårta-ràgàþ |
striyaþ kçtàrthàþ puruùaü nirarthaü
niùpãóotàlaktakavat tyajanti ||Panc_1.206||

ançtaü sàhasaü màyà mårkhatvam atilubdhatà |
a÷aucaü nirdayatvaü ca strãõàü doùàþ svabhàvajàþ ||Panc_1.207||

sammohayantimadayanti vióambayanti
nirbharstayanti ramayanti viùàdayanti |
etàþ pravi÷ya saralaü hçdayaü naràõàü
kiü và na vàma-nayanà na samàcaranti ||Panc_1.208||

antar-viùa-mayà hy età bahi÷ caiva manoramàþ |
gu¤jà-phala-samàkàrà yoùitaþ kena nirmitàþ ||Panc_1.209||

evaü cintayatas tasya parivràjakasya sà ni÷à mahatà kçcchreõàticakràma | sà ca dåtikà chinna-nàsikà sva-gçhaü gatvà cintayàmàsa-kim idànãü kartavyam ? katham etan mahac-chidraü sthagayitavyam ? 

atha tasyà evaü vicintayantyà bhartà kàrya-va÷àd ràja-kule paryuùitaþ pratyåùe ca sva-gçham abhyupetya dvàra-de÷a-stho vividha-paura-kçtyotsukatayà tàm àha-bhadre ÷ãghram ànãyatàü kùura-bhàõóaü yena kùaura-karma-karaõàya gacchàmi |

sàpi chinnanàsikà gçha-madhya-sthitaiva kàrya-karaõàpekùayà kùura-bhàõóàt kùuram ekaü samàkçùya tasyàbhimukhaü preùayàmàsa | nàpito 'py utsukatayà tam ekaü kùuram avalokya kopàviùñaþ san tad-abhimukham eva taü kùuraü pràhiõot | etasminn antare sà duùñordhva-bàhå vidhàya phutakartu-manà gçhàn ni÷cakràma | aho pa÷yata pàpenànena mama sad-àcàra-vartinyàþ nàsikà-cchedo vihitaþ | tat-paritràyatàü paritràyatàm |

atràntare ràja-puruùàþ samabhyetya taü nàpitaü laguóa-prahàrair jarjarãkçtya dçóha-bandhanair baddhvà tayà chinnanàsikayà saha dharmàdhikaraõa-sthànaü nãtvà sabhyàn åcuþ-÷çõvantu bhavantaþ sabhàsadaþ | anena nàpitenàparàdhaü vinà strã-ratnam etad vyaïgitam | tad asya yad yujyate tat kriyatàm |

ity abhihite sabhyà åcuþ-re nàpita ! kim-arthaü tvayà bhàryà vyaïgità | kim anayà para-puruùo 'bhilaùitaþ | unta svit pràõa-drohaþ kçtaþ, kiü và caurya-karmàcaritam | tat kathyatàm asyà aparàdhaþ ? 

nàpito 'pi prahàra-pãóita-tanur vaktuü na ÷a÷àka | atha taü tåùõãübhåtaü dçùñvà punar åcuþ-aho, satyam etad ràja-puruùàõàü vacaþ | pàpàtmàyam | aneneyaü nirdoùà varàkã dåùità | uktaü ca-

bhinna-svara-mukha-varõaþ ÷aïkita-dçùñiþ samutpatita-tejàþ |
bhavati hi pàpaü kçtvà sva-karma-santràsitaþ puruùaþ ||Panc_1.210||

tathà ca-
àyàti skhalitaiþ pàdair mukha-vaivarõya-saüyutaþ |
lalàña-sveda-bhàg bhåri-gadgadaü bhàùate vacaþ ||Panc_1.211||
adho-dçùñir vadet kçtvà pàpaü pràptaþ sabhàü naraþ |
tasmàd yatnàt parij¤eyà÷ cihnair etair vicakùaõaiþ ||Panc_1.212||

anyac ca-
prasanna-vadano dçùñaþ spaùña-vàkyaþ saroùa-dçk |
sabhàyàü vakti sàmarùaü sàvaùñambho naraþ ÷uciþ ||Panc_1.213||

tad eùa duùña-caritra-lakùaõo dç÷yate | strã-dharsaõàd vadhya iti | tac chålãyàm àropyatàm iti | 

atha vadhya-sthàne nãyamànaü tam avalokya deva-÷armà tàn dharmàdhikçtàn gatvà provàca-bho bhoþ, anyànyenaiùa varàko vadhyate nàpitaþ | sàdhu-samàcàra eùaþ | tac chråyatàü me vàkyam-jambåko huóu-yuddhena iti |

atha te sabhyà åcuþ-bho bhagavan ! katham etat ? 

tato deva÷armà teùàü trayàõàm api vçttàntaü vistareõàkathayat | tad àkarõya suvismita-manasas te nàpitaü vimocya mithaþ procuþ-aho !

avadhyà bràhmaõà gàvo striyo bàlà÷ ca j¤àtayaþ |
yeùàü cànnàni bhu¤jãta ye ca syuþ ÷araõàgatàþ ||Panc_1.214||

tad asyà nàsikà-cchedaþ sva-karmaõà hi saüvçttaþ | tato ràja-nigrahas tu karõa-cchedaþ kàryaþ | tathànuùñhite deva÷armàpi vitta-nà÷a-samudbhåta-÷oka-rahitaþ punar api svakãyaü mañhàyatanaü jagàma | ato 'haü bravãmi-jambåko huóu-yuddhena (1.174) iti |

karañaka àha-evaü-vidhe vyatikare kiü kartavyam àvayoþ ?

damanako 'bravãt-evaü-vidhe'pi samaye mama buddhi-sphuraõaü bhaviùyati, yena sa¤jãvakaü prabhor vi÷leùayiùyàmi | uktaü ca, yataþ-

ekaü hanyàn na và hanyàd iùuþ kùipto dhanuùmatà |
pràj¤ena tu matiþ kùiptà hanyàd garbha-gatàn api ||Panc_1.215||

tad ahaü màyà-prapa¤cena guptam à÷ritya taü sphoñayiùyàmi |

karañaka àha-bhadra, yadi katham api tava màyà-prave÷aü piïgalako j¤àsyati, sa¤jãvako và tadà nånaü vighàta eva |

so 'bravãt-tàta, maivaü vada | gåóha-buddhibhir àpat-kàle vidhure'pi daive buddhiþ prayoktavyà | nodyamas tyàjyaþ | kadàcid ghuõàkùara-nyàyena buddheþ sàmràjyaü bhavati | uktaü ca-

tyàjyaü na dhairyaü vidhure'pi daive 
dhairyàt kadàcit sthitm àpnuyàt saþ |
yàte samudre'pi hi pota-bhaïge
sàüyàtriko và¤chati karma eva ||Panc_1.216||

tathà ca-
udyoginaü satatam atra sameti lakùmãr 
daivaü hi daivam iti kàpuruùà vadanti |
daivaü nihatya kuru pauruùam àtma-÷aktyà yatne kçte yadi na sidhyati ko 'tra doùaþ ||Panc_1.217||

tad evaü j¤àtvà sugåóha-buddhi-prabhàveõa yathà tau dvàv api na j¤àsyataþ, tathà mitho viyojayiùyàmi | uktaü ca-

suprayuktasya dambhasya brahmàpy antaü na gacchati |
kauliko viùõu-råpeõa ràja-kanyàü niùevate ||Panc_1.218||

karañaka àha-katham etat ? 

so 'bravãt-
kathà 5
kaulika-rathakàra-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne kaulika-rathakàrau mitre prativasataþ sma | tatra ca bàlyàt-prabhçti sahacàriõau parasparam atãva sneha-parau sadaika-sthàna-vihàriõau kàlaü nayataþ | atha kadàcit tatràdhiùñhàne kasmiü÷cid devàyatane yàtrà-mahotsavaþ saüvçttaþ | tatra ca naña-nartaka-càraõa-saïkule nànà-de÷àgata-janàvçte tau sahacarau bhramantau kà¤cid ràja-kanyàü kareõukàråóhàü sarva-lakùaõa-sanàthàü ka¤cuki-varùa-dhara-parivàritàü devatà-dar÷anàrthaü samàyàtàü dçùñavantau | athàsau kaulikas tàü  dçùñvà viùàrdita iva duùña-graha-gçhãta iiva kàma-÷arair hanyamànaþ
sahasà bhåtale nipapàta | atha taü tad-avastham avalokya rathakàras tad-duþkha-duþkhita àpta-puruùais taü samutkùipya sva-gçham ànàyayat | tatra ca vividhaiþ ÷ãtopacàrai÷ cikitsakopadiùñair mantra-vàdibhir upacaryamàõai÷ ciràt kathaücit sa-cetano babhåva |

tato rathakàreõa pçùñaþ-bho mitra ! kim evaü tvam akasmàd vicetanaþ sa¤jàtaþ ? tat kathyatàm àtma-svaråpam ?

sa àha-vayasya ! yady evaü tac chçõu me rahasyaü yena sarvàm àtma-vedanàü te vadàmi | yadi tvaü màü suhçdaü manyase tataþ kàùñha-pradànena prasàdaþ kriyatàm | kùamyatàü yad và ki¤cit praõay>atirekàd ayuktaü tava mayànuùñhitam |

so 'pi tad àkarõya bàùpa-pihita-nayanaþ sa-gadgadam uvàca-vayasya, yat ki¤cid duþkha-kàraõaü tad vada yena pratãkàraþ kriyate, yadi ÷akyate kartum | uktaü ca-

auùadhàrtha-sumantràõàü buddhe÷ caiva mahàtmanàm |
asàdhyaü nàsti loke'tra yad brahmàõóasya madhyagam ||Panc_1.219||

tad eùàü caturõàü yadi sàdhyaü bhaviùyati tadàhaü sàdhayiùyàmi | 

kaulika àha-vayasya, eteùàm anyeùàm api sahasràõàm upàyànàm asàdhyaü tan me duþkham | tasmàn mama maraõe mà kàla-kùepaü kuru |

rathakàra àha-bho mitra ! yadyapy asàdhyaü tathàpi nivedaya yenàham api tad asàdhyaü matvà tvayà samaü vahnau pravi÷àmi | na kùaõam api tvad-viyogaü sahiùye | eùa me ni÷cayaþ | 

kaulika àha-vayasya, yàsau ràja-kanyà kareõum àråóhà tatrotsave dçùñà, tasyà dar÷anànantaraü makara-dhvajena mameyam avasthà vihità | tan na ÷aknomi tad-vedanàü soóhum | tathà coktam-

mattebha-kumbha-pariõàhini kuïkumàrdre
tasyàþ payodhara-yuge rati-kheda-khinnaþ |
vakùo nidhàya bhuja-pa¤jara-madhya-vartã 
svapsye kadà kùaõam avàpya tadãya-saïgam ||Panc_1.220||

tathà ca-
ràgã bimbàdharo 'sau stana-kala÷a-yugaü yauvanàråóha-garvaü
nãcà nàbhiþ prakçtyà kuñilakam alakaü svalpakaü càpi madhyam |
kurvatv etàni nàma prasabham iha mana÷ cintitàny à÷u khedaü
yan màü tasyàþ kapolau dahata iti muhuþ svacchakau tan na yuktam ||Panc_1.221||

rathakàro 'py evaü sa-kàmaü tad-vacanam àkarõya sa-smitam idam àha-vayasya ! yady evaü tarhi diùñyà siddhaü naþ prayojanam | tad adyaiva tayà saha samàgamaþ kriyatàm iti |

kaulika àha-vayasya, yatra kanyàntaþpure vàyuü muktvà nànyasya prave÷o 'sti tatra rakùà-puruùàdhiùñhite kathaü mama tasyà saha samàgamaþ ? tat kiü màm asatya-vacanena vióambayasi ? 

rathakàra àha-mitra, pa÷ya me buddhi-balam |

evam abhidhàya tat-kùaõàt kãla-sa¤càriõaü vainateyaü bàhu-yugalaü vàyuja-vçkùa-dàruõà ÷aïkha-cakra-gadà-padmànvitaü sa-kirãña-kaustubham aghañayan | tatas tasmin kaulikaü samàropya viùõu-cihnitaü kçtvà kãla-sa¤caraõa-vij¤ànaü ca dar÷ayitvà provàca-vayasya, anena viùõu-råpeõa gatvà kanyàntaþpure ni÷ãthe tàü ràjakanyàm ekàkinãü sapta-bhåmika-pràsàda-prànta-gatàü mugdha-svabhàvàü tvàü vàsudevaü manyamànàü svakãya-mithyà-vakroktibhã ra¤jayitvà vàtsyàyanokta-vidhinà bhaja | 

kauliko 'pi tad àkarõya tathà-råpas tatra gatvà tàm àha-ràja-putri, suptà kiü và jàgarùi ? ahaü tava kçte samudràt sànuràgo lakùmãü vihàyaivàgataþ | tat kriyatàü mayà saha samàgamaþ iti |

sàpi garuóàråóhaü caturbhujaü sàyudhaü kaustubhopetam avalokya sa-vismayà ÷ayanàd utthàya provàca-bhagavan ! ahaü mànuùã kãñikà÷uciþ | bhagavàüs trailokya-pàvano vandanãya÷ ca | tat katham etad yujyate |

kaulika àha-subhage, satyam abhihitaü bhavatyà | paraü kiü tu ràdhà nàma me bhàryà gopa-kula-prasåtà  prathama àsãt | sà tvam atràvatãrõà | tenàham atràyàtaþ | 

ity uktà sà pràha-bhagavan, yady evaü tan me tàtaü pràrthaya | so 'py avikalpaü màü tubhyaü prayacchati |

kaulika àha-subhage, nàhaü dar÷ana-pathaü mànuùàõàü gacchàmi | kiü punar àlàpa-karaõam | tvaü gàndharveõa vivhàneàtmànaü prayaccha | no cec chàpaü dattvà sànvayaü te pitaraü bhasmasàt kariùyàmi iti | evam abhidhàya garuóàd avatãrya savye pàõau gçhãtvà tàü sabhayàü salajjàü vepamànàü ÷ayyàyàm ànayat | tata÷ ca ràtri-÷eùaü yàvad vàtsyàyanokta-vidhinà niùevya pratyåùe sva-gçham alakùito jagàma | 

evaü tasya tàü nityaü sevamànasya kàlo yàti | atha kadàcit ka¤cukinas tasyà adharoùñha-pravàla-khaõóanaü dçùñvà mithaþ procuþ-aho ! pa÷yatàsyà ràja-kanyàyàþ puruùopabhuktàyà iva ÷arãràvayavà vibhàvyante | tat katham ayaü surakùite'py asmin gçha evaüvidho vyavahàraþ | tad ràj¤e nivedayàmaþ |

evaü ni÷citya sarve sametya ràjànaü procuþ-deva ! vayaü na vidmaþ | paraü surakùite'pi kanyàntaþ-pure ka÷cit pravi÷ati |  tad devaþ pramàõam iti | tac chrutvà ràjàtãva vyàkulita-citto vyacintayat-

putrãti jàtà mahatãha cintà 
kasmai pradeyeti mahàn vitarkaþ |
dattvà sukhaü pràpsyati và na veti 
kanyà-pitçtvaü khalu nàma kaùñam ||Panc_1.222||

nadya÷ ca nàrya÷ ca sadçk-prabhàvàs
tulyàni kålàni kulàni tàsàm |
toyai÷ ca doùai÷ ca nipàtayanti
nadyo hi kålàni kulàni nàryaþ ||Panc_1.223||

jananã-mano harati jàtavatã 
parivardhate saha ÷ucà suhçdàm |
para-sàtkçtàpi kurute malinaü 
durita-kramà duhitaro vipadaþ ||Panc_1.224||

evaü bahu-vidhaü vicintya devãü rahaþ-sthàü provàca-devi, j¤àyatàü kim ete ka¤cukino vadanti ? tasya kçtàntaþ kupito yenaitad evaü kriyate | 

devy api tad àkarõya vyàkulã-bhåtà  satvaraü kanyàntaþpure gatvà tàü khaõóitàdharàü nakha-vilikhita-÷arãràvayavàü duhitaram apa÷yat | àha ca-àþ pàpe ! kula-kalaïka-kàriõi ! kim eva ÷ãla-khaõóanaü kçtam | ko 'yaü kçtàntàvalokitas tvat-sakà÷am abhyeti  | tat kathyatàü mamàgre satyam |

iti kopàñopa-visaïkañaü vadatyàü màtari ràja-putrã bhaya-lajjànatànanaü provàca-amba, sàkùàn nàràyaõaþ pratyahaü garuóàråóho ni÷i samàyàti | ced asatyaü mama vàkyam, tat sva-cakùuùà vilokayatu niguóhatarà ni÷ãthe bhagavantaü ramà-kàntam | 

tac chrutvà sàpi prahasita-vadanà pulakàïkita-sarvàïgã satvaraü ràjànam åce-deva, diùñyà vardhase | nityam eva ni÷ãthe bhagavàn nàràyaõaþ kanyakà-pàr÷ve'bhyeti | tena gàndharva-vivàhena sà vivàhità | tad adya tvayà mayà ca ràtrau vàtàyana-gatàbhyàü ni÷ãthe draùñavyaþ | yato na sa mànuùaiþ sahàlàpaü karoti | 

tac chrutvà harùitasya ràj¤as tad dinaü varùa-÷ata-pràyam iva katha¤cij jagàma | tatas tu ràtrau nibhçto bhåtvà ràj¤ã-sahito ràjà vàtàyanas-stho gaganàsakta-dçùñir yàvat tiùñhati, tàvat tasmin samaye garuóàråóhaü taü ÷aïka-cakra-gadà-padma-hastaü yathokta-cihnàïkitaü  vyomno 'vatarantaü nàràyaõam apa÷yat | tataþ sudhà-påra-plàvitam ivàtmànaü manyamànas tàm uvàca-priye ! nàsty anyo dhanyataro loke mattas tvatta÷ ca | tat prasåtiü nàràyaõo bhajate | tat-siddhàþ sarve'smàkaü manorathàþ | adhunà jàmàtç-prabhàveõa sakalàm api vasumatãü va÷yàü kariùyàmi | 

evaü ni÷citya sarvaiþ sãmàdhipaiþ saha maryàdà-vyatikramam akarot | te ca taü maryàdà-vyatikrameõa vartamànam àlokya sarve sametya tena saha vigrahaü cakruþ |

atràntare sa ràjà devã-mukhena tàü duhitaram uvàca-putri, tvayi duhitari vartamànàyàü nàràyaõe bhagavati jàmàtari sthite tat kim evaü yujyate yat sarve pàrthivà mayà saha vigrahaü kurvanti | tat sambodhyo 'dya tvayà nija-bhartà, yathà mama ÷atrån vyàpàdayati | 

tatas tayà sa kauliko ràtrau sa-vinayam abhihitaþ-bhagavan, tvayi jàmàtari sthite mama tàto yac chatrubhiþ paribhåyate tan na yuktam | tat prasàdaü kçtvà sarvàüs tàn ÷atrån vyàpàdaya | 

kaulika àha-subhage ! kiyan-màtràs tv ete tava pituþ ÷atravaþ | tad-vi÷vastà bhava | kùaõenàpi sudar÷ana-cakreõa sarvàüs tila÷aþ khaõóayiùyàmi |

atha gacchatà kàlena sarva-de÷aü ÷atrubhir udvàsya sa ràjà pràkàra-÷eùaþ kçtaþ | tathàpi vàsudeva-råpa-dharaü kaulikam ajànan ràja nityam eva vi÷eùataþ karpåràguru-kastårikàdi-parimala-vi÷eùàn nànà-prakàra-vastra-puùpa-bhakùya-peyàü÷ ca preùayan duhitç-mukhena tam åce-bhagavan, prabhàte nånaü sthàna-bhaïgo bhaviùyati | yato yavasendhana-kùayaþ sa¤jàtas tathà sarvo 'pi janaþ prahàrair jarjarita-dehaþ saüvçtto yoddhum akùamaþ pracuro mçta÷ ca | tad evaü j¤àtvàtra kàle yad ucitaü bhavati tad vidheyam iti |

tac chrutvà kauliko 'py acintayat-sthàna-bhaïge jàte mamànayà saha viyogo bhaviùyati ‘ tasmàd garuóam àruhya sàyudham àtmànam àkà÷e dar÷ayàmi | kadàcin màü vàsudevaü manyamànàs te sà÷aïkà ràj¤o yoddhçbhir hanyate | uktaü ca-

nirviùeõàpi sarpeõa kartavyà mahatã phaõà |
viùaü bhavatu và màbhåt phaõàñopo bhayaïkaraþ ||Panc_1.225||

atha yadi mama sthànàrtham udyatasya mçtyur bhaviùyati tad api sundarataram | uktaü ca-

gavàm arthe bràhmaõàrthe svàmy-arthe svãkçte'thavà |
sthànàrthe yas tyajet pràõàüs tasya lokàþ sanàtanàþ ||Panc_1.226||
candre maõóala-saüsthe vigçhyate ràhuõà dinàdhã÷aþ |
÷araõàgatena sàrdhaü vipad api tejasvinà ÷làghyà ||Panc_1.227||

evaü ni÷citya pratyåùe danta-dhàvanaü kçtvà tàü provàca-subhage ! samastaiþ ÷atrubhir hatair annaü pànaü càsvàdayiùyàmi | kiü bahunà, tvayàpi saha saïgamaü tataþ kariùyàmi | paraü vàcyas tvayàtma-pità yat prabhàte prabhåtena sainyena saha nagaràn niùkramya yoddhavyam | ahaü càkà÷a-sthita eva sarvàüs tàn nistejasaþ kariùyàmi | pa÷càt sukhena bhavatà hantavyàþ yadi punar ahaü tàn svayam eva sådayàmi tat teùàü pàpàtmanàü vaikuõñhãyà gatiþ syàt | tasmàt te tathà kartavyà yathà palàyanto hanyamànàþ svargaü na gacchanti | 

sàpi tad àkarõya pituþ samãpaü gatvà sarvaü vçttàntaü nyavedayat | ràjàpi tasyà vàkyaü ÷raddadhànaþ pratyåùe samutthàya samunnaddha-sainyo yuddhàrthaü ni÷cakràma | kauliko 'pi maraõe kçta-ni÷caya÷ càpa-pàõir gagana-gatir garuóàråóho yuddhàya prasthitaþ | 

atràntare bhagavatà nàràyaõenàtãtànàgata-vartamàna-vedinà, smçta-màtro vainateyaþ sampràpto vihasya proktaþ-bho garutman ! jànàsi tvaü yan mama råpeõa kauliko dàru-maya-garuóe samàråóho ràja-kanyàü kàmayate |

so 'bravãt-deva, sarvaü j¤àyate tac ceùñitam | tat kiü kurmaþ sàmpratam ? 

÷rã-bhagavàn àha-adya kauliko maraõe kçta-ni÷cayo vihita-niyamo yuddhàrthe vinirgataþ sa nånaü pradhàna-kùatriyair militvà vàsudevo garuóa÷ ca nipàtitaþ | tataþ paraü loko 'yam àvayoþ påjàü na kariùyati | tatas tvaü drutataraü tatra dàru-maya-garuóe saïkramaõaü kuru | aham api kaulika-÷arãre prave÷aü kariùyàmi | yena sa ÷atrån vyàpàdayati | tata÷ ca ÷atru-vadhàd àvayor màhàtmya-vçddhiþ syàt |

atha garuóe tatheti pratipanne ÷rã-bhagavan-nàràyaõas tac-charãre saïkramaõam akarot | tato bhagavan-màhàtmyena gagana-sthaþ sa kaulikaþ ÷aïkha-cakra-gadà-càpa-cihnitaþ kùaõàd eva lãlayaiva samastàn api pradhàna-kùatriyàn nistejasa÷ cakàrar | tatas tena ràj¤à sva-sainya-parivçtena saïgràme jità nihatà÷ ca te sarve'pi ÷atravaþ | jàta÷ ca loka-madhye pravàdo, yathà-anena viùõu-jàmàtç-prabhàveõa sarve ÷atravo nihatà iti |

kauliko 'pi tàn hatàn dçùñvà pramudita-manà gaganàd avatãrõaþ san, yàvad ràjàmàtya-paura-lokàs taü nagara-vàstavyaü kaulikaü pa÷yanti tataþ pçùñaþ kim etad iti | tataþ so 'pi målàd àrabhya sarvaü pràg-vçttàntaü nyavedayat | tata÷ ca kaulika-sàhasànura¤jita-manasà ÷atru-vadhàd avàpta-tejasà ràj¤à sà ràja-kanyà sakala-jana-pratyakùaü vivàha-vidhinà tasmai samarpità de÷a÷ ca pradattaþ | kauliko 'pi tayà sàrdhaü pa¤ca-prakàraü jãva-loka-sàraü viùaya-sukham anubhavan kàlaü ninàya | atas tåcyate suprayuktasya dambhasya (218) iti |


***********************************************************************


tac chrutvà karañaka àha-bhadra, asty evam | paraü tathàpi mahan me bhayam | yato buddhimàn sa¤jãvako raudra÷ ca siühaþ | yadyapi te buddhi-pràgalbhyaü tathàpi tvaü piïgalakàt taü viyojayitum asamartha eva |

damanaka àha-bhràtaþ ! asamartho 'pi samartha eva | uktaü ca-

upàyena hi yac chakyaü na tac chakyaü paràkramaiþ |
kàkã kanaka-såtreõa kçùõa-sarpam aghàtayat ||Panc_1.228||

karañaka àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 6
vàyasa-dampati-kathà 

asti kasmiü÷cit prade÷e mahàn nyagrodha-pàdapaþ | tatra vàyasa-dampatã prativasataþ sma | atha tayoþ prasava-kàle vçkùa-vivaràn niùkramya kçùõa-sarpaþ sadaiva tad-apatyàni bhakùayati | tatas tau nirvedàd anya-vçkùa-måla-nivàsinaü priya-suhçdaü ÷çgàlaü gatvocatuþ-bhadra ! kim evaüvidhe sa¤jàta àvayoþ kartavyaü bhavati | evaü tàvad duùñàtmà kçùõa-sarpo vçkùa-vivaràn nirgatyàvayor bàlakàn bhakùayati | tat kathyatàü tad-rakùàrthaü ka÷cid upàyaþ |

yasya kùetraü nadã-tãre bhàryà ca para-saïgatà |
sa-sarpe ca gçhe vàsaþ kathaü syàt tasya nirvçtiþ ||Panc_1.229||

anyac ca-
sarpa-yukte gçhe vàso mçtyur eva na saü÷ayaþ |
yad gràmànte vaset sarpas tasya syàt pràõa-saü÷ayaþ ||Panc_1.230||

asmàkam api tatra-sthitànàü pratidinaü pràõa-saü÷ayaþ |

sa àha-nàtra viùaye svalpo 'pi viùàdaþ kàryaþ | nånaü sa lubdho nopàyam antareõa vadhyaþ syàt | 
upàyena jayo yàdçg ripos tàdçï na hetibhiþ |
upàya-j¤o 'lpa-kàyo 'pi na ÷åraiþ paribhåyate ||Panc_1.231||

tathà ca-
bhakùayitvà bahån matsyàn uttamàdhama-madhyamàn |
atilaulyàd bakaþ ka÷cin mçtaþ karkañaka-grahàt ||Panc_1.232||

tàv åcatuþ-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 7
baka-kulãraka-kathà

asti kasmiü÷cid vana-prade÷e nànà-jala-cara-sanàthaü mahat saraþ | tatra ca kçtà÷rayo baka eko vçddha-bhàvam upàgato matsyàn vyàpàdayitum asamarthaþ | tata÷ ca kùutkùàma-kaõñhaþ saras-tãre upaviùño muktà-phala-prakara-sadç÷air a÷ru-pravàhair dharà-talam abhiùi¤can ruroda | ekaþ kulãrako nànà-jala-cara-sametaþ sametya tasya duþkhena duþkhitaþ sàdaram idam åce-màma ! kim adya tvayà nàhàra-vçttir anuùñhãyate ? kevalam a÷ru-pårõa-netràbhyàü sa-niþ÷vàsena sthãyate |

sa àha-vatsa ! satyam upalakùitaü bhavatà | mayà hi matsyàdanaü prati parama-vairàgyatayà sàmprataü pràyopave÷anaü kçtam | tenàhaü samãpàgatàn api matsyàn na bhakùayàmi |

kulãrakas tac chrutvà pràha-màma, kiü tad vairàgya-kàraõam ?

sa pràha-vatsa, aham asmin sarasi jàto vçddhiü gata÷ ca | tan mayaitac chrutaü yad dvàda÷a-varùikyànàvçùñiþ sampadyate lagnà | 

kulãraka àha-kasmàt tac chrutam ? 

baka àha-daivaj¤a-mukhàd eùa ÷anai÷caro hi rohiõã-÷akañaü bhittvà bhaumaü ÷akraü ca prayàsyati | uktaü ca varàha-mihireõa-

yadi bhinte sårya-suto rohiõyàþ ÷akañam iha loke |
dvàda÷a varùàõi tadà nahi varùati vàsavau bhåmau ||Panc_1.233||

tathà ca-
pràjàpatye ÷akañe bhinne kçtvaiva pàtakaü vasudhà |
bhasmàsthi-÷akalàkãrõà kàpàlikam iva vrataü dhatte ||Panc_1.234||

tathà ca-
rohiõã-÷akañam arka-nandana÷ ced
bhinnatti rudhiro 'thavà ÷a÷ã |
kiü vadàmi tad-aniùña-sàgare
sarva-lokam upayàti saïkùayaþ ||Panc_1.235||

rohiõã-÷akaña-madhya-saüsthite 
candram asya ÷araõã-kçtà janàþ |
kvàpi yànti ÷i÷upàcità÷anàþ
sårya-tapta-bhiduràmbu-pàyinaþ ||Panc_1.236||

tad etat saraþ svalpa-toyaü vartate | ÷ãghraü ÷oùaü yàsyati | asmin ÷uùke yaiþ sahàhaü vçddhiü gataþ, sadaiva krãóita÷ ca, te sarve toyàbhàvàn nà÷aü yàsyanti | tat teùàü viyogaü draùñum aham asamarthaþ | tenaitat pràyopave÷anaü kçtam | sàmprataü sarveùàü svalpa-jalà÷ayànàü jalacarà guru-jalà÷ayeùu sva-svajanair nãyante | kecic ca makara-godhà-÷i÷umàra-jalahasti-prabhçtayaþ svayam eva gacchanti | atra punaþ sarasi ye jalacaràs te ni÷cintàþ santi, tenàhaü vi÷eùàd rodimi yad bãja-÷esa-màtram apy atra noddhariùyati
| 

tataþ sa tad àkarõyànyeùàm api jalacaràõàü tat tasya vacanaü nivedayàmàsa | atha te sarve bhaya-trasta-manaso matsya-kacchapa-prabhçtayas tam abhyupetya papracchuþ-màma ! asti ka÷cid upàyo yenàsmàkaü rakùà bhavati ?

baka àha-asty asya jalà÷ayasya nàtidåre prabhåta-jala-sanàthaü saraþ padminã-khaõóa-maõóitaü yac caturviü÷aty api varùàõàm avçùñyà na ÷oùam eùyati | tad yadi mama pçùñhaü ka÷cid àrohati, tad ahaü taü tatra nayàmi |

atha te tatra vi÷vàsam àpannàþ, tàta màtula bhràtaþ iti bruvàõàþ ahaü pårvam ahaü pårvam iti samantàt paritasthuþ | so 'pi duùñà÷ayaþ krameõa tàn pçùñha àropya jalà÷ayasya nàtidåre ÷ilàü samàsàdya tasyàm àkùipya  svecchayà bhakùayitvà bhåyo 'pi jalà÷ayaü samàsàdya jalacarõàõàü mithyà-vàrtà-sande÷akair manàüsi ra¤jayan nityam evàhàra-vçttim akarot |

anyasmin dine ca kulãrakeõoktaþ-màma ! mayà saha te prathamaþ sneha-sambhàùaþ sa¤jàtaþ  | tat kiü màü parityajyànyàn nayasi ? tasmàd adya me pràõa-tràõaü kuru | 

tad àkarõya so 'pi duùñà÷aya÷ cintitavàn-nirviõõo 'haü matsya-màüsàdanena tad adyainaü kulãrakaü vya¤jana-sthàne karomi | iti vicintya taü pçùñe samàropya tàü vadhya-÷ilàm uddi÷ya prasthitaþ | kulãrako 'pi dåràd evàsthi-parvataü ÷ilà÷rayam avalokya mastyàsthãni parij¤àya tam apçcchat-màma, kiyad dåre sa jalà÷ayaþ ? madãya-bhàreõàti÷ràntas tvam | tat kathaya |

so 'pi manda-dhãr jalacaro 'yam iti matvà sthale na prabhavatãti sa-smitam idam àha-kulãraka, kuto 'nyo jalà÷ayaþ ? mama pràõa-yàtreyam | tasmàt smaryatàm àtmano 'bhãùña-devatà | tvàm apy anyàü ÷ilàyàü nikùipya bhakùayiùyàmi | ity uktavati tasmin sva-vadana-daü÷a-dvayena mçõàla-nàla-dhavalàyàü mçdu-grãvàyàü gçhãto mçta÷ ca | 

atha sa tàü baka-grãvàü samàdàya ÷anaiþ ÷anais taj jalà÷ayam àsasàda | tataþ sarvair eva jalacaraiþ pçùñaþ-bhoþ kulãraka ! kiü nivçttas tvam ? sa màtulo 'pi nàyàtaþ | tat kiü cirayati ? vayaü sarve sotksukàþ kçta-kùaõàs tiùñhàmaþ | 

evaü tair abhihite kulãrako 'pi vihasyovàca-mårkhàþ ! sarve jalacaràs tena mithyà-vàdinà va¤cayitvà nàtidåre ÷ilà-tale prakùipya bhakùitàþ | tan mamàyuþ-÷eùatayà tasya vi÷vàsa-ghàtakasyàbhipràyaü j¤àtvà grãveyam ànãtà | tad alaü sambhrameõa | adhunà sarva-jala-caràõàü kùemaü bhaviùyati | 

ato 'haü bravãmi-bhakùayitvà bahån matsyàn iti |

vàyasa àha-bhadra ! tat kathaya kathaü sa duùña-sarpo vadham upaiùyati | 

÷çgàla àha-gacchatu bhavàn ka¤cin nagaraü ràjàdhiùñhànam | tatra kasyàpi dhanino ràjàmàtyàdeþ pramàdinaþ kanaka-såtraü hàraü và gçhãtvà tat-koñare prakùipa, yena sarpas tad-grahaõena vadhyate |

tat-kùaõàt kàkaþ kàkã ca tad àkarõyàtmecchayotpatitau | tata÷ ca kàkã ki¤cit saraþ pràpya yàvat pa÷yati, tàvat tan-madhye kasyacid ràj¤o 'ntaþpuraü jalàsannaü nyasta-kanaka-såtraü mukta-muktàhàra-vastràbharaõaü jala-krãóàü kurute | atha sà vàyasã kanaka-såtram ekam àdàya sva-gçhàbhimukhaü pratasthe | tata÷ ca ka¤cukino varùa-varà÷ ca tan-nãyamànam upalakùya gçhãta-laguóàþ satvaram anuyayuþ | kàky api sarpa-koñare tat-kanaka-såtraü prakùipya sudåram avasthità | 

atha yàvad ràja-puruùàs taü vçkùam àruhya tat-koñaram avalokayanti, tàvat kçùõa-sarpaþ prasàrita-bhogas tiùñhati | tatas taü laguóa-prahàreõa hatvà kanaka-såtram àdàya yathàbhilaùitaü sthànaü gatàþ | vàyasa-dampatã api tataþ paraü sukhena vasataþ | ato 'haü bravãmi-upàyena hi yat kuryàt iti | 


***********************************************************************


tan na kiücid iha buddhimatàm asàdhyam asti | uktaü ca-

yasya buddhir balaü tasya nirbuddhes tu kuto balam |
vane siüho madonmattaþ ÷a÷akena nipàtitaþ ||Panc_1.237||

karañaka àha-katham etat ?

sa àha-

kathà 8
bhàsurakàkhya-siüha-kathà 

kasmiü÷cid vane bhàsurako nàma siühaþ prativasati sma | athàsau vãryàtirekàn nityam evànekàn mçga-÷a÷akàdãn vyàpàdayan nopararàma | athànyedyus tad-vanajàþ sarve sàraïga-varàha-mahiùa-÷a÷akàdayo militvà tam abhyupetya procuþ-svàmin ! kim anena sakala-mçga-vadhena nityam eva, yatas tavaikenàpi mçgeõa tçptir bhavati tat kriyatàm asmàbhiþ saha samaya-dharmaþ | adya-prabhçti tavàtropaviùñasya jàti-krameõa pratidinam eko mçgo bhakùaõàrthaü sameùyati | evaü kçte tava tàvat pràõa-yàtrà kle÷aü vinàpi bhaviùyati | asmàkaü ca punaþ sarvocchedanaü na syàt | tad eùa ràja-dharmo 'nuùñhãyatàm | uktaü
ca-

÷anaiþ ÷anai÷ ca yo ràjyam upabhuïkte yathà-balam |
rasàyanam iva pràj¤aþ sa puùñiü paramàü vrajet ||Panc_1.238||
vidhinà mantra-yuktena råkùàpi mathitàpi ca |
prayacchati phalaü bhåmir araõãva hutà÷anam ||Panc_1.239||
prajànàü pàlanaü ÷asyaü svarga-ko÷asya vardhanam |
pãóanaü dharma-nà÷àya pàpàyàya÷ase sthitam ||Panc_1.240||
gopàlena prajàdhenor vitta-dugdhaü ÷anaiþ ÷anaiþ |
pàlanàt poùaõàd gràhyaü nyàyyàü vçttiü samàcaret ||Panc_1.241||
ajàm iva prajàü mohàd yo hanyàt pçthivã-patim |
tasyaikà jàyate tçptir na dvitãyà katha¤cana ||Panc_1.242||
phalàrthã nçpatir lokàn pàlayed yatnam àsthitaþ |
dàna-mànàdi-toyena màlàkàro 'ïkuràn iva ||Panc_1.243||
nçpa-dãpo dhana-snehaü prajàbhyaþ saüharann api |
àntara-sthair guõaiþ ÷ubhrair lakùyate naiva kenacit ||Panc_1.244||
yathà gaur duhyate kàle pàlyate ca tathà prajàþ |
sicyate cãyate caiva latà puùpa-phala-pradà ||Panc_1.245||
yathà bãjàïkuraþ såkùmaþ prayatnenàbhirakùitaþ |
phala-prado bhavet kàle tadval lokaþ surakùitaþ ||Panc_1.246||
hiraõya-dhànya-ratnàni yànàni vividhàni ca |
tathànyad api yat ki¤cit prajàbhyaþ syàn mahãpateþ ||Panc_1.247||
lokànugraha-kartàraþ pravardhante nare÷varàþ |
lokànàü saïkùayàc caiva kùayaü yànti na saü÷ayaþ ||Panc_1.248||

atha teùàü tad-vacanam àkarõya bhàsuraka àha-aho satyam abhihitaü bhavadbhiþ | paraü yadi mamopaviùñasyàtra nityam eva naikaþ ÷vàpadaþ samàgamiùyati | tan nånaü sarvàn api bhakùayiùyàmi | atha te tathaiva pratij¤àya nirvçti-bhàjas tatraiva vane nirbhayàþ paryañanti | eka÷ ca pratidinaü krameõa yàti | vçddho và, vairàgya-yukto và, ÷oka-grasto và, putra-kalatra-nà÷a-bhãto và, teùàü madhyàt tasya bhojanàrthaü madhyàhna-samaya upatiùñhate |

atha kadàcij jàti-kramàc cha÷akasyàvasaraþ samàyàtaþ | sa samasta-mçgaiþ prerito 'nicchann api mandaü mandaü gatvà tasya vadhopàyaü cintayan velàtikramaü kçtvàvyàkulita-hçdayo yàvad gacchati tàvan-màrge gacchatà kåpaþ sandçùñaþ | yàvat kåpopari pàti tàvat kåpa-madhya àtmanaþ pratibimbaü dadar÷a | dçùñvà ca tena hçdaye cintitam-yad bhàvya upàyo 'sti | ahaü bhàsurakaü prakopya sva-buddhyàsmin kåpe pàtayiùyàmi | 

athàsau dina-÷eùe bhàsuraka-samãpaü pràptaþ | siüho 'pi velàtikrameõa kùutkùàma-kaõñhaþ kopàviùñaþ sçkkaõã parilelihad vyacintayat-aho ! pratàr-àhàràya niþsattvaü vanaü mayà kartavyam | evaü cintayatas tasya ÷a÷ako mandaü mandaü gatvà praõamya tasyàgre sthitaþ | atha taü prajvalitàtmà bhàsurako bhartsayann àha-re ÷a÷akàdhama ekas tàvat tvaü laghuþ pràpto 'parato velàtikrameõa | tad asmàd aparàdhàt tvàü nipàtya pràtaþ sakalàny api mçga-kulàny ucchedayiùyàmi |

atha ÷a÷akaþ sa-vinayaü provàca-svàmin ! nàparàdho mama | na ca sattvànàm | tac chyråtàü kàraõam |

siüha àha-satvaraü nivedaya yàvan mama daüùñràntargato na bhavàn bhaviùyati iti | 

÷a÷aka àha-svàmin, samasta-mçgair adya jàti-krameõa mama laghutarasya prastàvaü vij¤àya tato 'haü pa¤ca-÷a÷akaiþ samaü preùitaþ | tata÷ càham àgacchenn antaràle mahatà kenacid apareõa siühena vivaràn nirgatyàbhihitaþ-abhãùña-devatàü smarata |

tato mayàbhihitam-vayaü svàminon bhàsuraka-siühasya sakà÷am àhàràrthaü samaya-dharmeõa gacchàmaþ | 

tatas tenàbhihitam-yady evaü tarhi madãyam etad-vanam | mayà saha samaya-dharmeõa samastair api ÷vàpadair vartitavyam | cora-råpã sa bhàsurakaþ | atha yadi so 'tra ràjà | vi÷vàsa-sthàne caturaþ ÷a÷akàn atra dhçtvà tam àhåya drutataram àgaccha | yena yaþ ka÷cid àvayor madhyàt paràkrameõa ràjà bhaviùyati sa sarvàn etàn bhakùayiùyati iti |

tato 'haü tenàdiùñaþ svàmi-sakà÷am abhyàgataþ | etad velà vyatikrama-kàraõam | tad atra svàmã pramàõam |

tac chrutvà bhàsuraka àha-bhadra, yady evaü tat satvaraü dar÷aya me taü caura-siühaþ yenàhaü mçga-kopaü tasyopari kùiptvà svastho bhavàmi | uktaü ca-

bhåmir mitraü hiraõyaü ca vigrahasya phala-trayam |
nàsty ekam api yady eùàü na taü kuryàt katha¤cana ||Panc_1.249||
yatra na syàt phalaü bhåri yatra casyàt paràbhavaþ |
na tatra matimàn yuddhaü samutpàdya samàcaret ||Panc_1.250||

÷a÷àka àha-svàmin ! satyam idam | sva-bhåmi-hetoþ paribhavàc ca yudhyante kùatriyàþ | paraü sa durgà÷rayaþ durgàn niùkramya vayaü tena viùkambhitàþ | tato durgastho duþsadhyo bhavati ripuþ | uktaü ca-

na gajànàü sahasreõa na ca lakùeõa vàjinàm | yat kçtyaü sidhyati ràj¤àü durgeõaikena vigrahe ||Panc_1.251|| ÷atam eko 'pi saüdhatte pràkàrastho dhanurdharaþ | tasmàd durgaü pra÷aüsanti nãti÷àstravicakùaõàþ ||Panc_1.252|| purà guroþ samàde÷àdd hiraõyaka÷ipor bhayàt | ÷akreõa vihitaü durgaü prabhàvàd vi÷vakarmaõaþ ||Panc_1.253|| tenàpi ca varo datto yasya durgaü sa bhåpatiþ | vijayã syàt tato bhåmau durgàõi syuþ sahasra÷aþ ||Panc_1.254|| daüùñràvirahito nàgo madahãno yathà gajaþ | sarveùàü jàyate va÷yo durgahãnas tathà nçpaþ ||Panc_1.255||

tac chrutvà bhàsuraka àha | bhadra durgastham api dar÷aya taü caura-siühaü yena vyàpàdayàmi | uktaü ca-

jàta-màtraü na yaþ ÷atruü rogaü ca pra÷amaü nayet | mahàbalo 'pi tenaiva vçddhiü pràpya sa hanyate ||Panc_1.256|| 
tathà ca-
uttiùñhamànas tu paro nopekùyaþ pathyam icchatà | samau hi ÷iùñair àmnàtau vartsyantàv àmayaþ sa ca ||Panc_1.257|| 
api ca-
upekùitaþ kùãõa-balo 'pi ÷atruþ pramàda-doùàt puruùair madàndhaiþ | sàdhyo 'pi bhåtvà prathamaü tato 'sàv 
asàdhyatàü vyàdhir iva prayàti ||Panc_1.258|| 
tathà ca-
àtmanaþ ÷aktim udvãkùya manotsàhaü ca yo vrajet | bahån hanti sa eko 'pi kùatriyàn bhàrgavo yathà ||Panc_1.259|| 
÷a÷aka àha-asty etat | tathàpi balavàn sa mayà dçùñaþ | tan na yujyate svàminas tasya tasya sàmarthyam aviditvà gantum | uktaü ca- 
aviditvàtmanaþ ÷aktiü parasya ca samutsukaþ | gacchann abhimukho vahnau nà÷aü yàti pataïgavat ||Panc_1.260|| yo balàt pronnataü yàti nihantuü sabalo 'py arim | vimadaþ sa nivarteta ÷ãrõa-danto gajo yathà ||Panc_1.261|| 
bhàsuraka àha-bhoþ kiü tavànena vyàpàreõa | dar÷aya me taü durgastham api | 

atha ÷a÷aka àha-yady evaü tarhy àgacchatu svàmã | evam uktvàgre vyavasthitaþ |

tata÷ ca tenàgacchatà yaþ kåpo dçùño 'bhåt tam eva kåpam àsàdya bhàsurakam àha-svàmin kas te pratàpaü soóhuü samarthaþ ? tvàü dçùñvà dårato 'pi caura-siühaþ praviùñaþ svaü durgam | tad àgaccha yathà dar÷ayàmãti |  bhàsuraka àha-dar÷aya me durgam | tad anu dar÷itas tena kåpaþ | tataþ so 'pi mårkhaþ siühaþ kåpa-madhya àtma-pratibimbaü jala-madhya-gataü dçùñvà siüha-nàdaü mumoca | tataþ prati÷abdena kåpa-madhyàd dvi-guõataro nàdaþ samutthitaþ |

atha tena taü ÷atruü matvàtmànaü tasyopari prakùipya pràõàþ parityaktàþ | ÷a÷ako 'pi hçùña-manàþ sarva-mçgàn ànandya taiþ saha pra÷asyamàno yathà-sukhaü tatra vane nivasati sma | ato 'haü bravãmi-yasya buddhir balaü tasya iti | 


***********************************************************************


tad yadi bhavàn kathayati tat tatraiva gatvà tayoþ sva-buddhi-prabhàveõa maitrã-bhedaü karomi | 

karañaka àha-bhadra ! yady evaü tarhi gaccha | ÷ivàs te panthànaþ santu | yathàbhipretam anuùñhãyatàm |

atha damanakaþ sa¤jãvaka-viyuktaü piïgalakam avalokya tatràntare praõamyàgre samupaviùñaþ | piïgalako 'pi tam àha-bhadra, kiü ciràd dçùñaþ ?

damanaka àha-na ka¤cid deva-pàdànàm asmàbhiþ prayojanam | tenàhaü nàgacchàmi | tathàpi ràja-prayojana-vinà÷am avalokya sandahyamàna-hçdayo vyàkulatayà svayam evàbhyàgato vaktum | uktaü ca-

priyaü và yadi và dveùyaü ÷ubhaü và yadi và÷ubham |
apçùño 'pi hitaü vakùyed yasya necchet paràbhavam ||Panc_1.262||

atha tasya sàbhipràyaü vacanam àkarõya piïgalaka àha-kiü vaktu-manà bhavàn ? tat kathyatàü yat kathanãyam asti |

sa pràha-deva sa¤jãvako yuùmat-pàdànàm upari droha-buddhir iti | vi÷vàsa-gatasya mama vijane idam àha-bho damanaka ! dçùñà mayàsya piïgalakasya sàràsàratà | tad aham enaü hatvà sakala-mçgàdhipatyaü tvat-sàcivya-padavã-samanvitaü kariùyàmi | piïgalako 'pi tad-vajra-sàra-prahàra-sadç÷aü dàruõaü vacaþ samàkarõya moham upagato na ki¤cid apy uktavàn | damanako 'pi tasya tam àkàram àlokya cintitavàn-ayaü tàvat sa¤jãvaka-nibaddha-ràgaþ | tan nånam anena mantriõà ràjà vinà÷am avàpsyati iti | uktaü ca-

ekaü bhåmi-patiþ karoti sacivaü ràjye pramàõaü yadà taü mohàc chrayate madaþ sa ca madàd dàsyena nirvidyate |
nirviõõasya padaü karoti hçdaye tasya svatantra-spçhà- svàtantrya-spçhayà tataþ sa nçpateþ pràõàn abhidruhyati ||Panc_1.263|| 
tat kim atra yuktam iti | piïgalako 'pi cetanàü samàsàdya katham api tam àha-sa¤jãvakas tàvat pràõa-samo bhçtyaþ | sa kathaü mamopari droha-buddhiü karoti | 

damanaka àha-deva, bhçtyo 'bhçtya ity anekàntikam etat | uktaü ca-

na so 'sti puruùo ràj¤àü yo na kàmayate ÷riyam |
a÷aktà eva sarvatra narendraü paryupàsate ||Panc_1.264||

piïgalaka àha-bhadra, tathàpi mama tasyopari citta-vçttir na vikçtiü yàti | athavà sàdhv idam ucyate-

aneka-doùa-duùñasya kàyaþ kasya na vallabhaþ |
kurvann api vyalãkàni yaþ priyaþ priya eva saþ ||Panc_1.265||

damanaka àha-ata evàyaü doùaþ | uktaü ca-

yasminn evàdhikaü cakùur àropayati pàrthivaþ |
akulãnaþ kulãno và sa ÷riyà bhàjanaü naraþ ||Panc_1.266||

aparaü kena gaõa-vi÷eùeõa svàmã sa¤jãvakaü nirguõakam api nikañe dhàrayati | atha deva, yady evaü cintayasi mahà-kàyo 'yam | anena ripån vyàpàdayiùyàmi | tad asmàn na sidhyati, yato 'yaü ÷aùpa-bhojã | deva-pàdànàü punaþ ÷atravo màüsà÷inaþ | tad-ripu-sàdhanam asya sàhàyyena na bhavati | tasmàd enaü dåùayitvà hanyatàm iti | 

piïgalaka àha-
ukto bhavati yaþ pårvaü guõavàn iti saüsadi |
tasya doùo na vaktavyaþ pratij¤à-bhaïga-bhãruõà ||Panc_1.267|| 

anyac ca | mayàsya tava vacanenàbhaya-pradànaü dattam | tat kathaü svayam eva vyàpàdayàmi | sarvathà sa¤jãvako 'yaü suhçd asmàkam | na taü prati ka÷cin manyur iti | uktaü ca-

itaþ sa daityaþ pràpta-÷rãr neta evàrhati kùayam |
viùa-vçkùo 'pi saüvardhya svayaü chettum asàmpratam ||Panc_1.268||

àdau na và praõayinàü praõayo vidheyo 
datto 'thavà pratidinaü paripoùaõãyaþ |
utkùipya yat kùipati tat prakaroti lajjàü 
bhåmau sthitasya patanàd bhayam eva nàsti ||Panc_1.269||

upakàriùu yaþ sàdhuþ sàdhutve tasya ko guõaþ |
apakàriùu yaþ sàdhuþ sa sàdhuþ sadbhir ucyate ||Panc_1.270||

tad-droha-buddher api mayàsya na viruddham àcaraõãyam | 

damanaka àha-svàmin ! naiùa ràja-dharmo yad droha-buddhir api kùamyate | uktaü ca-

tulyàrthaü tulya-sàmarthyaü marmaj¤aü vyavasàyinam |
ardha-ràjya-haraü bhçtyaü yo na hanyàt sa hanyate ||Panc_1.271||

aparaü tvayàsya sakhitvàt sarvo 'pi ràja-dharmaþ parityaktaþ ràja-dharmàbhàvàt sarvo 'pi parijano viraktiü gataþ | yaþ sa¤jãvakaþ ÷aùpa-bhojã | bhavàn màüsàdaþ | tava prakçtaya÷ ca yat tavàvadhyavyasàya-bàhyaü kutas tàsàü màüsà÷anam | yad-rahitàs tvàü tyaktvà yàsyanti | tato 'pi tvaü vinaùña eva | asya saïgatyà punas te na kadàcid àkheñake matir bhaviùyati | uktaü ca-
yàdç÷aiþ sevyate bhçtyair yàdç÷àü÷ copasevate |
kadàcin nàtra sandehas tàdçg bhavati påruùaþ ||Panc_1.272||

tathà ca-
santaptàyasi saüsthitasya payaso nàmàpi na j¤àyate 
mukta-kàratayà tad eva nalinã-patra-sthitaü ràjate |
svàtau sàgara-÷ukti-kukùi-patitaü taj jàyate mauktikaü
pràyeõàdhama-madhyamottama-guõaþ saüvàsato jàyate ||Panc_1.273||

tathà ca-
asatàü saïga-doùeõa satã yàti matir bhramam |
eka-ràtri-pravàsena kàùñhaü mu¤je pralambitam ||Panc_1.274||

ata eva santo nãca-saïgaü varjayanti | uktaü ca-

na hy avij¤àta-÷ãlasya pradàtavyaþ prati÷rayaþ |
mat-kuõasya ca doùeõa hatà manda-visarpiõã ||Panc_1.275||

piïgalaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 9
manda-visarpiõã-nàma-yåkà-kathà

asti kasyacin mahãpater manoramaü ÷ayana-sthànam | tatra ÷vetatara-paña-yugala-madhya-saüsthità manda-visarpiõã yåkà prativasati sma | sà ca tasya mahãpate raktam àsvàdayantã sukhena kàlaü nayamànà tiùñhati | anye-dyu÷ ca tatra ÷ayane kvacid bhràmyann agnimukho nàma matkuõaþ samàyàtaþ | atha taü dçùñvà sà viùaõõa-vadanà provàca | bho 'gnimukha kutas tvam atrànucita-sthàne samàyàtaþ | tad yàvan na ka÷cid vetti tàvac chãghraü gamyatàm iti | 
sa àha-bhagavati gçhàgatasyàsàdhor api naitad yujyate vaktum | uktaü ca- 
ehy àgaccha samàvi÷àsanam idaü kasmàc ciràd dç÷yase kà vàrteti sudurbalo 'si ku÷alaü prãto 'smi te dar÷anàt |
evaü ye samupàgatàn praõayinaþ pratyàlapanty àdaràt teùàü yuktam a÷aïkitena manasà harmyàõi gantuü sadà ||Panc_1.276||

aparaü mayàneka-mànuùàõàm aneka-vidhàni rudhiràõy àsvàditàny àhàra-doùàt kañu-tikta-kaùàyàmla-rasàsvàdàni na ca kadàcin madhura-raktaü samàsvàditam | tad yadi tvaü prasàdaü karoùi tad asya nçpater vividha-vya¤janànna-pàna-coùya-lehya-svàdv-àhàra-va÷àd asya ÷arãre yan miùñaü raktaü saüjàtaü tad-àsvàdanena saukhyaü sampàdayàmi jihvàyà iti | uktaü ca- 
raïkasya nçpater vàpi jihvà-saukhyaü samaü smçtam | tan-màtraü ca smçtaü sàraü tad-arthaü yatate janaþ ||Panc_1.277||
yady eva na bhavel loke karma jihvà-pratuùñidam | tan na bhçtyo bhavet ka÷cit kasyacid va÷ago 'tha và ||Panc_1.278|| yad asatyaü vaden martyo yad vàsevyaü ca sevate | yad gacchati vide÷aü ca tat sarvam udaràrthataþ ||Panc_1.279||
 tan mayà gçhàgatena bubhukùayà pãóyamànenàpi tvat-sakà÷àd bhojanam arthanãyam | tan na tvayaikàkinyàsya bhåpate rakta-bhojanaü kartuü yujyate | 

tac chrutvà mandavisarpiõy àha-bho matkuõa ! asya nçpater nidrà-va÷aü gatasya raktam àsvàdayàmi | 

punas tvam agnimukha÷ capala÷ ca-tad yadi mayà saha rakta-pànaü karoùi tat tiùñha | abhãùñatara-raktam àsvàdaya | 
so 'bravãt-bhagavaty evaü kariùyàmi | yàvat tvaü nàsvàdayasi prathamaü nçpa-raktaü tàvan mama deva-guru-kçtaþ ÷apathaþ syàd yadi tad àsvàdayàmi |
 evaü tayoþ parasparaü vadatoþ sa ràjà tac-chayanam àsàdya prasuptaþ | athàsau matkuõo jihvà-laulyotkçùñautsukyàj jàgratam api taü mahã-patim ada÷at | atha và sàdhv idam ucyate | 
svabhàvo nopade÷ena ÷akyate kartum anyathà | sutaptam api pànãyaü punar gacchati ÷ãtatàm ||Panc_1.280|| yadi syàc chãtalo vahniþ ÷ãtàü÷ur dahanàtmakaþ | na svabhàvo 'tra martyànàü ÷akyate kartum anyathà ||Panc_1.281|| 
athàsau mahãpatiþ såcy-agra-viddha iva tac-chayanaü tyaktvà tat-kùaõàd evotthitaþ | aho j¤àyatàm atra pracchàdana-pañe matkuõo yåkà và nånaü tiùñhati yenàhaü daùña iti | atha ye ka¤cukinas tatra sthitàs te satvaraü pracchàdana-pañaü gçhãtvà såkùma-dçùñyà vãkùàü cakruþ | atràntare sa matkuõa÷ càpalyàt khañvàntaü praviùñaþ sà mandavisarpiõy api vastra-sandhy-antar-gatà tair dçùñà vyàpàdità ca | ato 'haü bravãmi-na hy avij¤àta-÷ãlasya iti |


***********************************************************************


evaü j¤àtvà tvayiùa vadhyaþ | no cet tvàü vyàpàdayiùyatãti | uktaü ca-

tyaktà÷ càbhyantarà yena bàhyà÷ càbhyantarãkçtàþ |
sa eva mçtyum àpnoti yathà ràjà kakud-drumaþ ||Panc_1.282||

piïgalaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 10
caõóarava-nàma-÷çgàla-kathà

asti kasmiü÷cid vanodde÷e caõóaravo nàma ÷çgàlaþ prativasati sma | sa kadàcit kùudhàviùño jihvà-laulyàn nagara-madhye praviùñaþ | atha taü nagara-vàsinaþ sàrameyà avalokya sarvataþ ÷abdàyamànàþ paridhàvya tãkùõa-daüùñçàgrair bhakùitum àrabdhàþ | so 'pi tair bhakùyamàõaþ pràõa-bhayàt pratyàsanna-rajaka-gçhaü praviùñaþ | tatra nãlã-rasa-paripårõaü mahà-bhàõóam sajjãkçtam àsãt | tatra sàrameyair àkrànto bhàõóa-madhye patitaþ | atha yàvan niùkràntas tàvan nãlã-varõaþ sa¤jàtaþ | tatràpare sàrameyàs taü ÷çgàlam ajànanto
yathàbhãùña-di÷aü jagmuþ | caõóaravo 'pi dårataraü prade÷am àsàdya kànanàbhimukhaü pratasthe | na ca nãla-varõena kadàcin nija-raïgas tyajyate | uktaü ca-

vajra-lepasya mårkhasya nàrãõàü karkañasya ca | eko grahas tu mãnànàü nãlãmadyapayor yathà ||Panc_1.283|| 
atha taü hara-gala-garala-tamàla-sama-prabham apårvaü sattvam avalokya sarve siüha-vyàghra-dvãpi-vçka-prabhçtayo 'raõya-nivàsino bhaya-vyàkulita-cittàþ samantàt palàyana-kriyàü kurvanti | kathayanti ca-na j¤àyate'sya kãdçg viceùñitaü pauruùaü ca | tad dårataraü gacchàmaþ | uktaü ca-

na yasya ceùñitaü vidyàn na kulaü na paràkramam |
na tasya vi÷vaset pràj¤o yadãcchec chriyam àtmanaþ ||Panc_1.284|| 
caõóaravo 'pi bhaya-vyàkulitàn vij¤àyedam àha-bho bhoþ ÷vàpadàþ ! kiü yåyaü màü dçùñvaiva saütrastà vrajatha | tan na bhetavyam | ahaü brahmaõàdya svayam eva sçùñvàbhihitaþ-yac chvàpadànàü ka÷cid ràjà nàsti, tat tvaü mayàdya sarva-÷vàpada-prabhutve'bhiùiktaþ kakud-drumàbhidhaþ | tato gatvà kùiti-tale tàn sarvàn paripàlayeti | tato 'ham atràgataþ | tan mama cchatra-cchàyàyàü sarvair api ÷vàpadair vartitavyam | ahaü kakuddrumo nàma ràjà trailokye'pi sa¤jàtaþ | 

tac chrutvà siüha-vyàghra-puraþ-saràþ ÷vàpadàþ svàmin prabho samàdi÷eti vadantas taü parivavruþ | atha tena siühasyàmàtya-padavã pradattà | vyàghrasya ÷ayyà-pàlakatvam | dvãpinas tàmbålàdhikàraþ | vçkasya dvàra-pàlakatvam | ye càtmãyàþ ÷çgàlàs taiþ sahàlàpa-màtram api na karoti | ÷çgàlàþ sarve'py adharma-candraü dattvà niþsàritàþ | evaü tasya ràjya-kriyayàü vartamànasya te siühàdayo mçgàn vyàpàdya tat-purataþ prakùipanti | so 'pi prabhu-dharmeõa sarveùàü tàn pravibhajya prayacchati | 

evaü gacchati kàle kadàcit tena samàgatena dåra-de÷e ÷abdàyamànasya ÷çgàla-vçndasya kolàhalo '÷ràvi | taü ÷abdaü ÷rutvà pulakita-tanur ànandà÷ru-pårõa-nayana utthàya  tàra-svareõa virotum àrabdhavàn | atha te siühàdayas taü tàra-svaram àkarõya ÷çgàlo 'yam iti matvà lajjàyàdho-mukhàþ kùaõaü sthitvà procuþ-bhoþ ! vàhità vayam anena kùudra-÷çgàlena | tad vadhyatàm iti | 

so 'pi tad àkarõya palàyitum icchaüs tatra sthàna eva siühàdibhiþ khaõóa÷aþ kçto mçta÷ ca |

ato 'haü bravãmi-tyaktà÷ càbhyantarà yena iti |


***********************************************************************


tad àkarõya piïgalaka àha-bho damanaka ! kaþ pratyayo 'tra viùaye yat sa mamopari duùña-buddhiþ |

sa àha-yad adya mamàgre tena ni÷cayaþ kçto yat prabhàte piïgalakaü vadhiùyàmi | tad atraiva pratyayaþ | prabhàte'vasara-velàyàm àrakta-mukha-nayanaþ sphuritàdharo di÷o 'valokayann anucita-sthànopaviùñas tvàü kråra-dçùñyà vilokayiùyati | evaü j¤àtvà yad ucitaü tat kartavyam | iti kathayitvà sa¤jãvaka-sakà÷aü gatas taü praõamyopaviùñaþ | sa¤jãvako 'pi sodvegàkàraü manda-gatyà samàyàntaü tam udvãkùya sàdarataram uvàca-bho mitra ! svàgatam | ciràd dçùño 'si | api ÷ivaü bhavataþ | tat kathaya yenàdeyam api tubhyaü gçhàgatàya prayacchàmi | uktaü ca-

te dhanyàs te viveka-j¤às te sabhyà iha bhåtale |
àgacchanti gçhe yeùàü kàryàrthaü suhçdo janàþ ||Panc_1.285||

damanaka àha-bhoþ ! kathaü ÷ivaü sevaka-janasya |

sampattayaþ paràyattàþ sadà cittam anirvçtam |
sva-jãvite'py avi÷vàsas teùàü ye ràja-sevakàþ ||Panc_1.286||

tathà ca-
sevayà dhanam icchadbhiþ sevakaiþ pa÷ya yat kçtam |
svàtantryaü yac charãrasya måóhais tad api hàritam ||Panc_1.287||
tàvaj janmàti-duþkhàya tato durgatatà sadà |
tatràpi sevayà vçttir aho duþkha-paramparà ||Panc_1.288||
jãvanto 'pi mçtàþ pa¤ca ÷råyante kila bhàrate |
daridro vyàdhito mårkhaþ pravàsã nitya-sevakaþ ||Panc_1.289||
nà÷nàti svacchayotsukyàd vinidro na prabudhyate |
na niþ÷aïkaü vaco bråte sevako 'py atra jãvati ||Panc_1.290||
sevà ÷va-vçttir àkhyàtà yais tair mithyà prajalpitam |
svacchandaü carati svàtra sevakaþ para-÷àsanàt ||Panc_1.291||
bhå-÷ayyà brahmacaryaü ca kç÷atvaü laghu-bhojanam |
sevakasya yater yadvad vi÷eùaþ pàpa-dharmajaþ ||Panc_1.292||
÷ãtàtapàdi-kaùñàni sahate yàni sevakaþ |
dhanàya tàni càlpàni yadi dharmàn na mucyate ||Panc_1.293||
mçdunàpi suvçttena su÷liùñenàpi hàriõà |
modakenàpi kiü tena niùpattir yasya sevayà ||Panc_1.294||

sa¤jãvaka àha-atha bhavàn kiü vaktu-manàþ ? 

so 'bravãt-mitra, sacivànàü mantra-bhedaü na yujyate | uktaü ca-

yo mantraü svàmino bhidyàt sàcivye san-niyojitaþ |
sa hatvà nçpa-kàryaü tat svayaü ca narakaü vrajet ||Panc_1.295||
yena yasya kçto bhedaþ sacivena mahãpateþ |
tenà÷astra-vadhas tasya kçta ity àha nàradaþ ||Panc_1.296||

tathàpi mayà tava sneha-pà÷a-baddhena mantra-bhedaþ kçtaþ | yatas tvaü mama vacanenàtra ràja-kule vi÷vastaþ praviùña÷ ca | uktaü ca-

vi÷rambhàd yasya yo mçtyum avàpnoti katha¤cana |
tasya hatyà tad-utthà sà pràhedaü vacanaü manuþ ||Panc_1.297||

tat tavopari piïgalako 'yaü duùña-buddhiþ kathitaü càdyànena mat-purata÷ catuùkarõatayà-yat prabhàte sa¤jãvakaü hatvà samasta-mçga-parivàraü ciràt tçptiü neùyàmi |

tataþ sa mayoktaþ-svàmin ! na yuktam idaü yan mitra-droheõa jãvanaü kriyate | uktaü ca-
api brahma-vadhaü kçtvà pràya÷cittena ÷udhyati |
tad-arthena vicãrõena na katha¤cit suhçd-druhaþ ||Panc_1.298||

tatas tenàhaü samarùeõoktaþ-bho duùña-buddhe, sa¤jãvakas tàvac chaùpa-bhojã, vayaü màüsà÷inaþ | tad asmàkaü svàbhàvikaü vairam iti kathaü ripur upekùyate ? tasmàt sàmàdibhir upàyair hanyate | na ca hate tasmin doùaþ syàt | uktaü ca-

dattvàpi kanyakàü vairã nihantavyo vipa÷cità |
anyopàyair a÷akyo yo hate doùo na vidyate ||Panc_1.299||
kçtyàkçtyaü na manyeta kùatriyo yudhi saïgataþ |
prasupto droõa-putreõa dhçùñadyumnaþ purà hataþ ||Panc_1.300||

tad ahaü tasya ni÷cayaü j¤àtvà tvat-sakà÷am ihàgataþ | sàmprataü me nàsti vi÷vàsa-ghàtaka-doùaþ | mayà sugupta-mantras tava niveditaþ | atha yat te pratibhàti tat kuruùva iti | atha sa¤jãvakas tasya tadvajra-pàta-dàruõaü vacanaü ÷rutvà moham upagataþ | atha cetanàü labdhvà sa-vairàgyam idam àha-bho sàdhv idam ucyate-

durjana-gamyà nàryaþ pràyeõàsnehavàn bhavati ràjà |
kçpaõànusàri ca dhanaü megho giri-durga-varùã ca ||Panc_1.301||
ahaü hi saümato ràj¤o ya evaü manyate kudhãþ |
balãvardaþ sa vij¤eyo viùàõa-parivarjitaþ ||Panc_1.302||
varaü vanaü varaü bhaikùaü varaü bhàropajãvanam |
varaü vyàdhir manuùyàõàü nàdhikàreõa sampadaþ ||Panc_1.303||

tad yuktaü mayà kçtaü tad anena saha maitrã vihità | uktaü ca-

yayor eva samaü vittaü yayor eva samaü kulam |
tayor maitrã vivàha÷ ca na tu puùña-vipuùñayoþ ||Panc_1.304||

tathà ca-
mçgà mçgaiþ saïgam anuvrajanti 
gàva÷ ca gobhis turagàs turagaiþ |
mårkhà÷ ca mårkhaiþ sudhiyaþ
sudhãbhiþ samàna-÷ãla-vyasanena sakhyam ||Panc_1.305||

tad yadi gatvà taü prasàdayàmi, tathàpi na prasàdaü yàsyati | uktaü ca-

nimittam uddi÷ya hi yaþ prakupyati
dhruvaü sa tasyàpagame pra÷àmyati |
akàraõa-dveùa-paro hi yo bhavet
kathaü naras taü paritoùayati ||Panc_1.306||

aho sàdhu cedam ucyate-
bhaktànàm upakàriõàü para-hita-vyàpàra-yuktàtmanàü
sevà-saüvyavahàra-tattva-viduùàü droha-cyutànàm api |
vyàpattiþ skhalitàntareùu niyatà siddhir bhaved và na và
tasmàd ambupater ivàvani-pateþ sevà sadà ÷aïkinã ||Panc_1.307||

tathà ca-
bhàva-snigdhair upakçtam api dveùyatàü yàti loke
sàkùàd anyair apakçtam api prãtaye copayàti |
durgràhyatvàn nçpati-manasàü naika-bhàvà÷rayàõàü
sevà-dharmaþ parama-gahano yoginàm apy agamyaþ ||Panc_1.308||

tat parij¤àtaü mayà mat-prasàdam asahamànaiþ samãpavartibhir eùa piïgalakaþ prakopitaþ | tenàyaü mamàdoùasyàpy evaü vadati | uktaü ca-

prabhoþ prasàdam anyasya na sahantãha sevakàþ |
sapatnya iva saïkruddhàþ sapatnyàþ sukçtair api ||Panc_1.309||

bhavati caivaü yad guõavatsu samãpa-vartiùu guõa-hãnànàü na prasàdo bhavati | uktaü ca-

guõavattara-pàtreõa chàdyante guõinàü guõàþ |
ràtrau dãpa-÷ikhà-kàntir na bhànàv udite sati ||Panc_1.310||

damanaka àha-bho mitra ! yady evaü tan nàsti te bhayam | prakopito 'pi sa durjanais tava vacana-racanayà prasàdaü yàsyati | 

sa àha-bhoþ ! na yuktam uktaü bhavatà | laghånàm api durjanànàü madhye vastuü na ÷akyate | upàyàntaraü vidhàya te nånaü ghnanti | uktaü ca-

bahavaþ paõóitàþ kùudràþ sarve màyopajãvinaþ |
kuryuþ kçtyam akçtyaü và uùñre kàkàdayo yathà ||Panc_1.311||

damaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 11
madotkaña-siüha-kathà

asti kasmiü÷cid vanodde÷e madotkaño nàma siühaþ prativasa ti sma | tasya cànucarà anye dvãpi-vàyasa-gomàyavaþ santi | atha kadàcit tair itas tato bhramadbhiþ sàrthàd bhraùñaþ krathanako nàmoùtro dçùñaþ | atha siüha àha-aho apårvam idaü sattvam | taj j¤àyatàü kim etad àraõyakaü gràmyaü veti | 

tac chrutvà vàyasa àha-bhoþ svàmin ! gràmyo 'yam uùñra-nàmà jãva-vi÷eùas tava bhojyaþ | tad vyàpàdyatàm | 
 siüha àha-nàhaü gçham àgataü hanmi | uktaü ca- 
gçhaü ÷atrum api pràptaü vi÷vastam akutobhayam | yo hanyàt tasya pàpaü syàc chatabràhmaõaghàtajam ||Panc_1.312|| 
tad abhaya-pradànaü dattvà mat-sakà÷am ànãyatàü yenàsyàgama-kàraõaü pçcchàmi |

athàsau sarvair api vi÷vàsyàbhaya-pradànaü dattvà madotkaña-sakà÷am ànãtaþ praõamyopaviùña÷ ca | tatas tasya pçcchatas tenàtma-vçttàntaþ sàrtha-bhraü÷a-samudbhavo niveditaþ | tataþ siühenoktam-bhoþ krathanaka ! mà tvaü gràmaü gatvà bhåyo 'pi bhàrodvahana-kaùña-bhàgã bhåyàþ | tad atraivàraõye nirvi÷aïko marakata-sadç÷àni ÷aùpàgràõi bhakùayan mayà saha sadaiva vasa | so 'pi tathety uktvà teùàü madhye vicaran na kuto 'pi bhayam iti sukhenàste | 

tathànyedyur madotkañasya mahà-gajenàraõya-càriõà saha yuddham abhavat | tatas tasya danta-musala-prahàrair vyathà sa¤jàtà | vyathitaþ katham api pràõair na viyuktaþ | atha ÷arãràsàmarthyàn na kutracit padam api calituü ÷aknoti | te sarve kàkàdayo 'py aprabhutvena kùudhàviùñàþ paraü duþkhaü bhejuþ |  
atha tàn siühaþ pràha-bhoþ ! anviùyatàü kutracit kiücit sattvaü yenàham etàm api da÷àü pràptas tad dhatvà yuùmad-bhojanaü sampàdayàmi | 

atha te catvàro 'pi bhramitum àrabdhà yàvan na kiücit sattvaü pa÷yanti tàvad vàyasa-÷çgàlau parasparaü mantrayataþ | ÷çgàla àha-bho vàyasa ! kiü prabhåta-bhràntena | ayam asmàkaü prabhoþ krathanako vi÷vastas tiùñhati | tad enaü hatvà pràõa-yàtràü kurmaþ | 
vàyasa àha-yuktam uktaü bhavatà | paraü svàminà tasyàbhaya-pradànaü dattam àste na vadhyo 'yam iti | 

÷çgàla àha-bho vàyasa ! ahaü svàminaü vij¤àpya tathà kariùye yathà svàmã vadhaü kariùyati | tat tiùñhantu bhavanto 'traiva, yàvad ahaü gçhaü gatvà prabhor àj¤àü gçhãtvà càgacchàmi | 

evam abhidhàya satvaraü siüham uddi÷ya prasthitaþ | atha siüham àsàdyedam àha-svàmin ! samastaü vanaü bhràntvà vayam àgatàþ | na kiücit sattvam àsàditam | tat kiü kurmo vayam | samprati vayaü bubhukùayà padam ekam api pracalituü na ÷aknumaþ | devo 'pi pathyà÷ã vartate | tad yadi devàde÷o bhavati tat krathanaka-pi÷itenàdya pathya-kriyà kriyate | 

atha siühas tasya tad dàruõaü vacanam àkarõya sa-kopam idam àha-dhik pàpàdhama ! yady evaü bhåyo 'pi vadasi | tatas tvàü tat-kùaõam eva vadhiùyàmi | tato mayà tasyàbhayaü pradattam | tat kathaü vyàpàdayàmi | uktaü ca-

na go-pradànaü na mahã-pradànaü 
na cànna-dànaü hi tathà pradhànam | yathà vadantãha budhàþ pradhànaü 
sarva-pradàneùv abhaya-pradànam ||Panc_1.313|| 
tac chrutvà ÷çgàla àha-svàmin yady abhayapradànaü dattvà vadhaþ kriyate tad eùa doùo bhavati | punar yadi devapàdànàü bhaktyà sàtmano jãvitavyaü prayacchati tan na doùaþ |  
tato yadi sa svayam evàtmànaü vadhàya niyojayati tad vadhyo 'nyathàsmàkaü madhyàd ekatamo vadhya iti yato devapàdàþ pathyà÷inaþ kùunnirodhàd antyàü da÷àü yàsyanti |  
tat kim etaiþ pràõair asmàkaü ye svàmyarthe na yàsyanti | aparaü pa÷càd apy asmàbhir vahni-prave÷aþ kàryo yadi svàmi-pàdànàü kiücid aniùñaü bhaviùyati | uktaü ca-
 yasmin kule yaþ puruùaþ pradhànaþ 
sa sarva-yatnaiþ parirakùaõãyaþ | tasmin vinaùñe sva-kulaü vinaùñaü 
na nàbhi-bhaïge hy arakà vahanti ||Panc_1.314||

tad àkarõya madotkaña àha-yady evaü tat kuruùva yad rocate | 

tac chrutvà sa satvaraü gatvà tàn àha-bhoþ ! svàmino mahaty avasthà vartate | tat kiü paryañitena ? tena vinà ko 'tràsmàn rakùayiùyati ? tad gatvà tasya kùud-rogàt para-lokaü prasthitasyàtma-÷arãra-dànaü kurmo yena svàmi-prasàdasya ançõatàü gacchàmaþ | uktaü ca-
àpadaü pràpnuyàt svàmã yasya bhçtyasya pa÷yataþ |
pràõeùu vidyamàneùu sa bhçtyo narakaü vrajet ||Panc_1.315||
 
tad-anantaraü te sarve bàùpa-pårita-dç÷o madotkañaü praõamyopaviùñàþ | tàn dçùñvà madotkaña àha-bhoþ ! pràptaü dçùñaü và kiücit sattvam |  
atha teùàü madhyàt kàkaþ provàca-svàmin ! vayaü tàvat sarvatra paryañitàþ paraü na kiücit sattvam àsàditaü dçùñaü và | tad adya màü bhakùayitvà pràõàn dhàrayatu svàmã, yena devasyà÷vàsanaü bhavati mama punaþ svarga-pràptir iti | uktaü ca-

svàmy-arthe yas tyajet pràõàn bhçtyo bhakti-samanvitaþ | sa paraü padam àpnoti jarà-maraõa-varjitam ||Panc_1.316||
 tac chrutvà ÷çgàla àha-bhoþ ! svalpa-kàyo bhavàn | tava bhakùaõàt svàminas tàvat pràõa-yàtrà na bhavati | aparo doùa÷ ca tàvat samutpadyate | uktaü ca- 
kàka-màüsaü tathocchiùñaü stokaü tad api durbalam |
bhakùitenàpi kiü tena yena tçptir na jàyate ||Panc_1.317||

tad darùità svàmi-bhaktir bhavatà gataü ca ànçõyaü bhartç-piõóasya pràpta÷ cobhaya-loke sàdhu-vàdaþ | tad apasaràgrataþ | ahaü svàminaü vij¤àpayàmi | tathànuùñhite ÷çgàlaþ sàdaraü praõamyopaviùñaþ pràha-svàmin ! màü bhakùayitvàdya pràõa-yàtràü vidhàya mamobhaya-loka-pràptiü kuru | uktaü ca-

svàmy-àyattàþ sadà pràõà bhçtyànàm arjità dhanaiþ | yatas tato na doùo 'sti teùàü grahaõa-sambhavaþ ||Panc_1.318|| 
atha tac chrutvà dvãpy àha-bhoþ sàdhåktaü bhavatà punar bhavàn api svalpa-kàyaþ sva-jàti÷ ca nakhàyudhatvàd abhakùya eva | uktaü ca-
nàbhakùyaü bhakùayet pràj¤aþ pràõaiþ kaõñha-gatair api | vi÷eùàt tad api stokaü loka-dvaya-vinà÷akam ||Panc_1.319|| 
tad dar÷itaü tvayàtmanaþ kaulãnyam | atha và sàdhu cedam ucyate-
  etad-arthaü kulãnànàü nçpàþ kurvanti saïgraham | àdi-madhyàvasàneùu na te gacchanti vikriyàm ||Panc_1.320||
 tad apasaràgrataþ, yenàhaü svàminaü vij¤àpayàmi | tathànuùñhite dvãpã praõamya madotkañam àha-svàmin ! kriyatàm adya mama pràõaiþ pràõa-yàtrà | dãyatàm akùayo vàsaþ svarge | mama vistàryatàü kùiti-tale prabhåtaü ya÷aþ | tan nàtra vismayaþ kàryaþ | uktaü ca-
mçtànàü svàminaþ kàrye bhçtyànàm anuvartinàm | bhavet svarge akùayo vàsaþ kãrti÷ ca dharaõã-tale ||Panc_1.321|| 
tac chrutvà krathanaka÷ cintayàmàsa-etais tàvat sarvair api ÷obhà-vàkyàny uktàni na caiko 'pi svàminà vinà÷itaþ | tad aham api pràpta-kàlaü vakùyàmi citrakaü yena mad-vacanam ete trayo 'pi samarthayanti | iti ni÷citya provàca-bhoþ satyam uktaü bhavatà paraü bhavàn api nakhàyudhaþ | tat kathaü bhavantaü svàmã bhakùayati | uktaü ca- 
manasàpi svajàtyànàü yo 'niùñàni pracintayet | bhavanti tasya tàny eva iha loke paratra ca ||Panc_1.322|| 
tad apasaràgrataþ, yenàhaü svàminaü vij¤àpayàmi | tathànuùñhite krathanako 'gre sthitvà praõamyovàca-svàmin ! ete'bhakùyàs tava tan mama pràõaiþ pràõa-yàtrà vidhãyatàü yena mamobhaya-loka-pràptir bhavati | uktaü ca-

na yajvàno 'pi gacchanti tàü gatiü naiva yoginaþ | yàü yànti projjhita-pràõàþ svàmy-arthe sevakottamàþ ||Panc_1.323|| 
evam abhihite tàbhyàü ÷çgàla-citrakàbhyàü vidàritobhaya-kukùiþ krathanakaþ pràõàn atyàkùãt | tata÷ ca taiþ kùudra-paõóitaiþ sarvair bhakùitaþ | 

ato 'haü bravãmi-bahavaþ paõóitàþ kùudràþ iti | 


***********************************************************************


tad bhadra, kùudra-parivàro 'yaü te ràjà mayà samyag jàtaþ | satàm asevyaü ca | uktaü ca-

a÷uddha-prakçtau ràj¤i janatà nànurajyate |
yathà gçdhra-samàsannaþ kalahaüsaþ samàcaret ||Panc_1.324||
tathà ca-
gçdhràkàro 'pi sevyaþ syàd dhaüsàkàraiþ sabhàsadaiþ |
haüsàkàro 'pi santyàjyo gçdhràkàraiþ sa tair nçpaþ ||Panc_1.325||

tan nånaü mamopari kenacid durjanenàyaü prakopitaþ, tenaivaü vadati | athavà bhavaty etat | uktaü ca-

mçdunà salilena khanyamà 
nànyavad dhçùyanti girer api sthalàni |
upajàpavidàü ca karõa-jàpaiþ
kim u cetàüsi mçdåni mànavànàm ||Panc_1.326||

karõa-viùeõa ca bhagnaþ kiü kiü na karoti bàli÷o lokaþ |
kùapaõakatàm api dhatte pibati suràü naraka-pàlena ||Panc_1.327||

athavà sàdhv idam ucyate-

pàdàhato 'pi dçóha-daõóa-samàhato 'pi
yaü daüùñrayà spç÷ati taü kila hanti sarpaþ |
ko 'py eùa eva pi÷unogra-manuùya-dharmaþ
karõe paraü spç÷ati hanti paraü samålam ||Panc_1.328||

tathà ca-
aho khala-bhujaïgasya viparãto vadha-kramaþ |
karõe lagati cànyasya pràõair anyo viyujyate ||Panc_1.329|| 

tad evaü gate'pi kiü kartavyam ity ahaü tvàü suhçd-bhàvàt pçcchàmi | 

damanaka àha-tad-de÷àntara-gamanaü yujyate | naivaü-vidhasya kusvàminaþ sevàü vidhàtum | uktaü ca-

guror apy avaliptasya kàryàkàryam ajànataþ |
utpatha-pratipannasya parityàgo vidhãyate ||Panc_1.330||

sa¤jãvaka àha-asmàkam upari svàmini kupite gantuü na ÷akyate, na cànyatra gatànàm api nirvçtir bhavati | uktaü ca-

mahatàü yo 'paràdhyena dårastho 'smãti nà÷vaset |
dãrghau buddhimato bàhå tàbhyàü hiüsati hiüsakam ||Panc_1.331||

tad yuddhaü muktvà me nànyad asit ÷reyaskaram | uktaü ca-

na tàn hi tãrthais tapasà ca lokàn
svargaiùiõo dàna-÷ataiþ suvçttaiþ |
kùaõena yàn yànti raõeùu dhãràþ
pràõàn samujjhanti hi ye su÷ãlàþ ||Panc_1.332||

mçtaiþ sampràpyate svargo jãvadbhiþ kãrtir uttamà |
tad ubhàv api ÷åràõàü guõàv etau sudurlabhau ||Panc_1.333||

lalàña-de÷e rudhiraü sravat tu 
÷årasya yasya pravi÷ec ca vaktre |
tat somapànena samaü bhavec ca
saïgràma-yaj¤e vidhivat pradiùñam ||Panc_1.334||

tathà ca-
homàrthair vidhivat pradàna-vidhinà sad-vipra-vçndàrcanair
yaj¤air bhåri-sudakùiõaiþ suvihitaiþ sampràpyate yat phalam |
sat-tãrthà÷rama-vàsa-homa-niyamai÷ càndràyaõàdyaiþ kçtaiþ
pumbhis tat-phalam àhave vinihitaiþ sampràpyate tat-kùaõàt ||Panc_1.335||

tad àkarõya damanaka÷ cintayàmàsa-yuddhàya kçta-ni÷cayo 'yaü dç÷yate duràtmà | tad yadi kadàcit tãkùõa-÷çgàlàbhyàü svàminaü prahariùyati tan mahàn anarthaþ sampatsyate | tad enaü bhåyo 'pi sva-buddhyà prabodhya tathà karomi, yathà de÷àntara-gamanaü karoti | àha ca-bho mitra ! samyag abhihitaü bhavatà | paraü kaþ svàmi-bhçtyayoþ saïgràmaþ | uktaü ca-
balavantaü ripuü dçùñvà kilàtmànaü pragopayet |
balavadbhi÷ ca kartavyà ÷arac-candra-prakà÷atà ||Panc_1.336||

anyac ca-
÷atror vikramam aj¤àtvà vairam àrabhate hi yaþ |
sa paràbhavam àpnoti samudraù ñiññibhàd yathà ||Panc_1.337||

sa¤jãvaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 12
ñiññibha-dampatã-kathà

kasmiü÷cit samudraika-de÷e ñiññibha-dampatã vasataþ | tato gacchati kàla çtu-samayam àsàdya ñiññibhã garbham àdhatta | àsanna-prasavà satã sà ñiññibham åce-bhoþ kànta ! mama prasava-samayo vartate | tad vicintyatàü kim api nirupadravaü sthànaü yena tatràham aõóaka-mokùaõaü karomi |
 
ñiññibhaþ pràha-bhadre ramyo 'yaü samudra-prade÷aþ | tad atraiva prasavaþ kàryaþ | 

sà pràha-atra pårõimà-dine samudra-velà carati | sà matta-gajendràn api samàkarùati | tad dåram anyatra kiücit sthànam anviùyatàm | 

tac chrutvà vihasya ñiññibha àha-bhadre na yuktam uktaü bhavatyà | kà màtrà samudrasya yà mama dåùayiùyati prasåtim | kiü na ÷rutaü bhavatyà-

baddhvàmbara-cara-màrgaü vyapagata-dhåmaü sadà mahad bhayadam |
manda-matiþ kaþ pravi÷ati hutà÷anaü svecchayà manujaþ ||Panc_1.338||
mattebha-kumbha-vidalana-kçta-÷ramaü suptam antaka-pratimam |
yama-loka-dar÷anecchuþ siühaþ bodhayati ko nàma ||Panc_1.339||
ko gatvà yama-sadanaü svayam antakam àdi÷aty ajàta-bhayaþ |
pràõàn apahara matto yadi ÷aktiþ kàcid asti tava ||Panc_1.340||
pràleya-le÷a-mi÷re maruti pràbhàtike ca vàti jaóe |
guõa-doùa-j¤aþ puruùo jalena kaþ ÷ãtam apanayati ||Panc_1.341||

tasmàd vi÷rabdhàtraiva garbhaü mu¤ca | uktaü ca-

yaþ paràbhava-santrastaþ sva-sthànaü santyajen naraþ |
tena cet putriõã màtà tad vandhyà kena kathyate ||Panc_1.342||

tac chrutvà samudra÷ cintayàm àsa-aho garvaþ pakùi-kãñasyàsya | atha và sàdhv idam ucyate-
utkùipya ñiññibhaþ pàdàv àste bha gabhayàd divaþ |
sva-citta-kalpito garvaþ kasya nàtràpi vidyate ||Panc_1.343||

tan mayàsya pramàõaü kutåhalàd api draùñavyam | kiü mamaiùo 'õóàpahàre kçte kariùyati | iti cintayitvà sthitaþ | atha prasavànantaraü pràõayàtràrthaü gatàyàù ñiññibhyàþ samudro velàvyàjenàõóàny apajahàra | athàyàtà sà ñiññibhã prasavasthànaü ÷ånyam avalokya pralapantã ñiññibham åce-bho mårkha ! kathitam àsãn mayà te yat samudravelayà aõóànàü vinà÷o bhaviùyati tad dårataraü vrajàvaþ paraü måóhatayàhaükàram à÷ritya mama vacanaü na karoùi | athavà sàdhv idam ucyate |

suhçdàü hitakàmànàü na karotãha yo vacaþ | sa kårma iva durbuddhiþ kàùñhàd bhraùño vina÷yati ||Panc_1.344|| 
ñiññibha àha-katham etat ? 
sàbravãt-

kathà 13
kambugrãvàkhya-kårma-kathà

asti kasmiü÷cij jalà÷aye kambu-grãvo nàma kacchapaþ | tasya ca saïkaña-vikaña-nàmnã mitre haüsa-jàtãye parama-sneha-koñim à÷rite nityam eva saras-tãram àsàdya tena sahàneka-devarùi-maharùãõàü kathàþ kçtvàsta-maya-velàyàü sva-nãóà-saü÷rayaü kurutaþ | atha gacchatà kàlenàvçùñi-va÷àt  saraþ ÷anaiþ ÷anaiþ ÷oùam agamat | tatas tad-duþkha-duþkhitau tàv åcatuþ-bho mitra ! jambàla-÷eùam etat-saraþ  sa¤jàtam | tat kathaü bhavàn bhaviùyatãti vyàkulatvaü no hçdi vartate | 

tac chrutvà kambugrãva àha-bhoþ, sàmprataü nàsty asmàkaü jãvitavyaü jalàbhàvàt | tathàpy upàya÷ cintyatàm iti | uktaü ca-

tyàjyaü na dhairyaü vidhure'pi kàle
dhairyàt kadàcid gatim àpnuyàt saþ |
yathà samudre'pi ca pota-bhaïge 
sàüyàtriko và¤chati tartum eva ||Panc_1.345||

aparaü ca-
mitràrthe bàndhavàrthe ca buddhimàn yatate sadà |
jàtàsv àpatsu yatnena jagàdedaü vaco manuþ ||Panc_1.346||

tad ànãyatàü kàcid dçóha-rajjur laghu-kàùñhaü và | anviùyatàü ca prabhåta-jala-sanàthaü saraþ, yena mayà madhya-prade÷e dantair gçhãte sati yuvàü koñi-bhàgayos tat-kàùñhaü mayà sahitaü saïgçhya tat-saro nayathaþ |

tàv åcatuþ-bho mitra ! evaü kariùyàvaþ | paraü bhavatà mauna-vratena sthàtavyam | no cet tava kàùñhàt pàto bhaviùyati |

tathànuùñhite gacchatà kambugrãveõàdhobhàga-vyavasthitaü kiücit puram àlokitam | tatra ye pauràs te tathà nãyamànaü vilokya savismayam idam åcuþ-aho cakràkàraü kim api pakùibhyàü nãyate | pa÷yata pa÷yata |

atha teùàü kolàhalam àkarõya kambugrãva àha-bhoþ ! kim eùa kolàhalaþ ? iti vaktu-manà ardhokte patitaþ pauraiþ khaõóa÷aþ kçta÷ ca | ato 'haü bravãmi-suhçdàü hita-kàmànàm iti | tathà ca-

anàgata-vidhàtà ca pratyutpanna-matis tathà |
dvàv etau sukham edhete yad-bhaviùyo vina÷yati ||Panc_1.347||

ñiññibha àha-katham etat ?

sàbravãt-
kathà 14
anàgata-vidhàtàdi-matsya-traya-kathà

kasmiü÷cij jalà÷aye'nàgata-vidhàtà pratyutpanna-matir  yad-bhaviùya÷ ceti trayo matsyàþ santi | atha kadàcit taü jalà÷ayaü dçùñvà gacchadbhir matsya-jãvibhir uktam-yad aho bahu-matsyo 'yaü hradaþ | kadàcid api nàsmàbhir anveùitaþ | tad adya tàvad àhàra-vçttiþ sa¤jàtà | sandhyà-samaya÷ ca saüvçttaþ | tataþ prabhàte'tràgantavyam iti ni÷cayaþ | 

atas teùàü tat-kuli÷a-pàtopamaü vacaþ samàkarõyànàgata-vidhàtà sarvàn matsyàn àhåyedam åce-aho, ÷rutaü bhavadbhir yan matsya-jãvibhir abhihitam | tad ràtràv api gamyatàü ki¤cin nikañaü saraþ | uktaü ca-

a÷aktair balinaþ ÷atroþ kartavyaü prapalàyanam |
saü÷ritavyo 'thavà durgo nànyà teùàü gatir bhavet ||Panc_1.348||

tan nånaü prabhàta-samaye matsya-jãvino 'tra samàgamya matsya-saïkùayaü kariùyanti | etan mama manasi vartate | tan na yuktaü sàmprataü kùaõam apy atràvasthàtum | uktaü ca-

vidyamànà gatir yeùàm anyatràpi sukhàvahà |
te na pa÷yanti vidvàüso deha-bhaïgaü kula-kùayam ||Panc_1.349||

tad àkarõya pratyutpanna-matiþ pràha-aho satyam abhihitaü bhavatà | mamàpy abhãùñam etat | tad anyatra gamyatàm iti | uktaü ca-

para-de÷a-bhayàt bhãtà bahu-màyà napuüsakàþ |
sva-de÷e nidhanaü yànti kàkàþ kàpuruùà mçgàþ ||Panc_1.350||

yasyàsti sarvatra gatiþ sa kasmàt 
sva-de÷a-ràgeõa hi yàti nà÷am |
tàtasya kåpo 'yam iti bruvàõàþ
kùàra-jalaü kàpuruùàþ pibanti ||Panc_1.351||

atha tat samàkarõya proccair vihasya  yad-bhaviùyaþ provàca-aho, na bhavadbhyàü mantritaü samyag etad iti, yataþ kiü vàï-màtreõàpi teùàü pitç-paitàmahikam etat saras tyaktuü yujyate | yady àyuþ-kùayo 'sti tad anyatra gatànàm api mçtyur bhaviùyaty eva | uktaü ca-
arakùitaü tiùñhati daiva-rakùitaü 
surakùitaü daiva-hataü vina÷yati |
jãvaty anàtho 'pi vane visarjitaþ 
kçta-prayatno 'pi gçhe na jãvati ||Panc_1.352||

tad ahaü na yàsyàmi bhavadbhyàü ca yat pratibhàti tat kartavyam | 

atha tasya taü ni÷cayaü j¤àtvànàgata-vidhàtà pratyutpanna-mati÷ ca niùkrànau saha parijanena | atha prabhàte tair matsya-jãvibhir jàlais taj jalà÷ayam àloóya yad-bhaviùyeõa saha tat-saro nirmatsyatàü nãtam | ato 'haü bravãmi-anàgata-vidhàtà ceti |

tac chrutvà ñiññibha àha-bhadre, kiü màü yadbhaviùya-sadç÷aü sambhàvayasi | tat pa÷ya me buddhi-prabhàvaü yàvad enaü duùña-samudraü sva-ca¤cvà ÷oùayàmi | 

ñiññibhy àha-aho kas te samudreõa saha vigrahaþ | tan na yuktam asyopari kopaü kartum | uktaü ca-
puüsàm asamarthànàm upadravàyàtmano bhavet kopaþ |
piñharaü jvalad-atimàtraü nija-pàr÷vàn eva dahatitaràm ||Panc_1.353||

tathà ca-
aviditvàtmanaþ ÷aktiü parasya na samutsukaþ |
gacchann abhimukho vahnau nà÷aü yàti pataïgavat ||Panc_1.354||

ñiññibha àha-priye, mà maivaü vada | yeùàm utsàha-÷aktir bhavati te svalpà api gurån vikramante | uktaü ca-
vi÷eùàt paripårõasya yàti ÷atror amarùaõaþ |
àbhimukhyaü ÷a÷àïkasya yathàdyàpi vidhuntudaþ ||Panc_1.355||

tathà ca-
pramàõàd adhikasyàpi gaõóa-÷yàma-mada-cyuteþ | padaü mårdhni samàdhatte kesarã matta-dantinaþ ||Panc_1.356||

tathà ca-
bàlasyàpi raveþ pàdàþ patanty upari bhåbhçtàm |
tejasà saha jàtànàü vayaþ kutropayujyate ||Panc_1.357||

hastau sthålataraþ sa càïku÷a-va÷aþ kiü hasti-màtro 'ïku÷o
dãpe prajvalite praõa÷yati tamaþ kiü dãpa-màtraü tamaþ |
vajreõàpi hatàþ patanti girayaþ kiü vajra-màtro giris
tejo yasya viràjate sa balavàn sthåleùu kaþ pratyayaþ ||Panc_1.358||

tad anayà ca¤cvàsya sakalaü toyaü ÷uùka-sthalatàü nayàmi |

ñiññibhy àha-bhoþ kànta ! yatra jàhnavã nava-nadã-÷atàni gçhãtvà nityam eva pravi÷ati, tathà sindhu÷ ca | tat kathaü tvam aùñàda÷a-nadã-÷ataiþ påryamàõaü taü vipruùa-vàhinyà ca¤cvà ÷oùayiùyasi ? tat kim a÷raddho yenoktena |

ñiññibha àha-priye !

anirvedaþ ÷riyo målaü ca¤cur me loha-sannibhà |
aho-ràtràõi dãrghàõi samudraþ kiü na ÷uùyati ||Panc_1.359||
duradhigamaþ para-bhàgo yàvat puruùeõa pauruùaü na kçtam |
jayati tulàm adhiråóho bhàsvàn api jalada-pañalàni ||Panc_1.360||

ñiññibhy àha-yadi tvayàva÷yaü samudreõa saha vigrahànuùñhànaü kàryam | tad anyàn api vihaïgamàn àhåya suhçj-jana-sahita evaü samàcara | uktaü ca-

bahånàm apy asàràõàü samvàyo hi durjayaþ |
tçõair àveùñyate rajjur yathà nàgo 'pi baddhyate ||Panc_1.361||

tathà ca-
cañakàkàùñha-kåñena makùikà-dardurais tathà |
mahàjana-virodhena ku¤jaraþ pralayaü gataþ ||Panc_1.362||

ñiññibha àha-katham etat ?

sà pràha-

kathà 15
ku¤jara-cañaka-dampatã-kathà

kasmiü÷cid vanodde÷e cañaka-dampatã tamàla-taru-kçta-nilayau prativasataþ sma | atha tayor gacchatà kàlena santatir abhavat | anyasminn ahani pramatto vana-gajaþ ka÷cit taü tamàla-vçkùaü gharmàrta÷ chàyàrthã samà÷ritaþ | tato madotkaçùàt tàü tasya ÷àkhàü cañakà÷ritàü puùkaràgreõàkçùya babha¤ja | tasyà bhaïgena cañakàõóàni sarvàõi vi÷ãrõàni | àyuþ-÷eùatayà ca cañakau katham api pràõair na viyuktau | 

atha cañakà sàõóa-bhaïgàbhibhåtà pralàpàn kurvàõà na ki¤cit sukham àsasàda | atràntare tasyàs tàn pralàpàn ÷rutvà kàùñha-kåño nàma pakùã tasyàþ parama-suhçt-tad-duþkha-duþkhito 'bhyetya tàm uvàca-bhagavati ! kiü vçthà pralàpena | uktaü ca-

naùñaü mçtam atikràntaü nànu÷ocanti paõóitàþ |
paõóitànàü ca mårkhàõàü vi÷eùo 'yaü yataþ smçtaþ ||Panc_1.363||

tathà ca-
a÷ocyànãha bhåtàni yo måóhas tàni ÷ocati |
tad-duþkhàl labhate duþkhaü dvàv anarthau niùevate ||Panc_1.364||

anyac ca-
÷leùmà÷ru bàndhavair muktaü preto bhuïkte yato 'va÷aþ |
tasmàn na roditavyaü hi kriyàþ kàryà÷ ca ÷aktitaþ ||Panc_1.365||

cañakà pràha-astv etat | paraü duùña-gajena madàn mama santàna-kùayaþ kçtaþ | tad yadi mama tvaü suhçt-satyas tad asya gajàpasadasya ko 'pi vadhopàya÷ cintyatàm | yasyànuùñhànena me santati-nà÷a-duþkham apasarati | uktaü ca-

àpadi yenopakçtaü yena ca hasitaü da÷àsu viùamàsu |
upakçtya tayor ubhayoþ punar api jàtaü naraü manye ||Panc_1.366||

kàùñha-kåña àha-bhagavati, satyam abhihitaü bhavatyà | uktaü ca-

sa suhçd-vyasane yaþ syàd anya-jàty-udbhavo 'pi san |
vçddhau sarvo 'pi mitraü syàt sarveùàm eva dehinàm ||Panc_1.367||
sa suhçd-vyasane yaþ syàt sa putro yas tu bhaktimàn |
sa bhçtyo yo vidheyaj¤aþ sà bhàryà yatra nirvçtiþ ||Panc_1.368||

tat pa÷ya me buddhi-prabhàvam | paraü mamàpi suhçd-bhåtà vãõàravà nàma makùikàsti | tat tàm àhåyàgacchàmi, yena sa duràtmà duùña-gajo badhyate |

athàsau cañakayà saha makùikàm àsàdya provàca-bhadre, mameùñeyaü cañakà kenacid duùña-gajena paràbhåtàõóa-sphoñanena | tat tasya vadhopàyam anutiùñhato me sàhàyyaü kartum arhasi |

makùikàpy àha-bhadra ! kim ucyate'tra viùaye | uktaü ca-

punaþ pratyupakàràya mitràõàü kriyate priyam |
yat punar mitra-mitrasya kàryaü mitrair na kiü kçtam ||Panc_1.369||

satyam etat | paraü mamàpi bheko meghanàdo nàma mitraü tiùñhati | tam apy àhåya yathocitaü kurmaþ | uktaü ca-

hitaiþ sàdhu-samàcàraiþ ÷àstraj¤air mati-÷àlibhiþ |
katha¤cin na vikalpante vidvadbhi÷ cintità nayàþ ||Panc_1.370||

atha te trayo 'pi gatvà meghanàdasyàgre samastaü vçttàntaü nivedya tasthuþ | atha sa provàca-kiyan màtro 'sau varàko gajo mahàjanasya kupitasyàgre | tan madãyo mantraþ kartavyaþ | makùike, tvaü gatvà madhyàhna-samaye tasya madoddhatasya gajasya karõe vãõà-rava-sadç÷aü ÷abdaü kuru | yena ÷ravaõa-sukha-làlaso nimãlita-nayano bhavati | tata÷ ca kàùñha-kåña-ca¤cvà sphoñita-nayano 'ndhãbhåtas tçùàrto mama garta-tañà÷ritasya saparikarasya ÷abdaü ÷rutvà jalà÷ayaü matvà samabhyeti | tato gartam àsàdya patiùyati pa¤catvaü yàsyati ceti | evaü samavàyaþ kartavyo yathà vaira-sàdhanaü bhavati | 

atha tathànuùñhite sa matta-gajo makùikà-geya-sukhàn nimãlita-netraþ kàùñha-kåña-hçta-cakùur madhyàhna-samaye bhràmyan maõóåka-÷abdànusàrã gacchan mahatãü gartam àsàdya patito mçta÷ ca | ato 'haü bravãmi-cañakà kàùñha-kåñena iti |

ñiññibha àha-bhadre, evaü bhavatu | suhçd-varga-samudàyena saha samudraü ÷oùayiùyàmi | iti ni÷citya baka-sàrasa-mayåràdãn samàhåya provàca-bhoþ paràbhåto 'haü samudreõàõóakàpahareõa | tac cintyatàm asya ÷oùaõopàyaþ | 

te sammantrya procuþ-a÷aktà vayaü samudra-÷oùaõe | tat kiü vçthà prayàsena | uktaü ca-

abalaþ pronnataü ÷atruü yo yàti mada-mohitaþ |
yuddhàrthaü sa nivarteta ÷ãrõa-danto yathà gajaþ ||Panc_1.371||

tad asmàkaü svàmã vainateyo 'sti | tasmai sarvam etat-paribhava-sthànaü nivedyatàm, yena svajàti-paribhava-kupito vairànçõyaü gacchati | athavàtràvalepaü kariùyati tathàpi nàsti vo duþkham | uktaü ca-

suhçdi nirantara-racite guõavati bhçtye'nuvartini kalatre |
svàmini ÷akti-samete nivedya duþkhaü sukhã bhavati ||Panc_1.372||

tad yàmo vinateya-sakà÷aü yato 'sàv asmàkaü svàmã |

tathànuùñhite sarve te pakùiõo viùaõõa-vadanà bàùpa-pårita-dç÷o vainateya-sakà÷am àsàdya karuõa-svareõa phåtkartum àrabdhàþ-aho ! abrahmaõyam abrahmaõyam ! adhunà sadàcàrasya ñiññibhasya bhavati nàthe sati samudreõàõóàny apahçtàni tat-pranaùñam adhunà pakùi-kulam | anye'pi svecchayà samudreõa vyàpàdiùyante | uktaü ca-

kva kasya karma saüvãkùya karoty anyo 'pi garhitam |
gatànugatiko loko na lokaþ pàramàrthikaþ ||Panc_1.373||
càñu-taskara-durvçttais tathà sàhasikàdibhiþ |
pãóyamànàþ prajà rakùyàþ kañåcchadmàdibhis tathà ||Panc_1.374||
prajànàü dharma-ùaó-bhàgo ràj¤o bhavati rakùituþ |
adharmàd api ùaó-bhàgo jàyate yo na rakùati ||Panc_1.375||
prajà-pãóana-santàpàt samudbhåto hutà÷anaþ |
ràj¤aþ ÷riyaü kulaü pràõàn nàdagdhvà vinivartate ||Panc_1.376||
ràjà bandhur abandhånàü ràjà cakùur acakùuùàm |
ràjà pità ca màtà ca sarveùàü nyàya-vartinàm ||Panc_1.377||
phalàrthã pàrthivo lokàn pàlayed yatnam àsthitaþ |
dàna-mànàdi-toyena màlàkàro 'ïkuràn iva ||Panc_1.378||
yathà bãjàïkuraþ såkùmaþ pratnenàbhirakùitaþ |
phala-prado bhavet kàle tadval lokaþ surakùitaþ ||Panc_1.379||
hiraõya-dhànya-ratnàni yànàni vividhàni ca |
tathànyad api yat ki¤cit prajàbhyaþ syàn nçpasya tat ||Panc_1.380||

athaivaü garuóaþ samàkarõya tad-duþkha-duþkhitaþ kopàviùña÷ ca vyacintayat-aho ! satyam uktam etaiþ pakùibhiþ | tad adya gatvà taü samudraü ÷oùayàmaþ | 

evaü cintayatas tasya viùõu-dåtaþ samàgatyàha-bho garutman ! bhagavatà nàràyaõenàhaü tava pàr÷ve preùitaþ | deva-kàryàya bhagavàn amaràvatyàü yàsyatãti | tat satvaram àgamyatàm | 

tac chrutvà garuóaþ sàbhimànaü pràha-bho dåta ! kiü mayà kubhçtyena bhagavàn kariùyati | tad gatvà taü vada yad anyo bhçtyo vàhanàysamat-sthàne kriyatàm | madãyo namaskàro vàcyo bhagavataþ | uktaü ca-

yo na vetti guõàn yasya na taü seveta paõóitaþ |
na hi tasmàt phalaü ki¤cit sukçùñàd åùaràd iva ||Panc_1.381||

dåta àha-bho vainateya ! kadàcid api bhagavantaü prati tvayà naitad abhihitam ãdçk | tat kathaya, kiü te bhagavatàpamàna-sthànaü kçtam ?

garuóa àha-bhagavad-à÷raya-bhåtena samudreõàsmañ ñiññibhàõóàny apahçtàni | tad yadi nigrahaü na karoti tad ahaü bhagavato na bhçtya ity eùa ni÷cayas tvayà vàcyaþ | tad drutataraü gatvà bhavatà bhagavataþ samãpe vaktavyam |

atha dåta-mukhena praõaya-kupitaü vainateyaü vij¤àya sammàna-puraþsaraü tam ànayàmi | uktaü ca-

bhaktaü ÷aktaü kulãnaü ca na bhçtyam avamànayet |
putraval làlayen nityaü ya icchec chriyam àtmanaþ ||Panc_1.382||

anyac ca-
ràjà tuùño 'pi bhçtyànàm artha-màtraü prayacchati |
te tu sammànitàs tasya pràõair apy upakurvate ||Panc_1.383||

ity evaü sampradhàrya rukma-pure vainateya-sakà÷aü satvaram agamat | vainateyo 'pi gçhàgataü bhagavantam avalokya trapàdhomukhaþ praõamyovàca-bhagavan ! tvad-à÷rayonmattena samudreõa mama bhçtyàsyàõóàny apahçtya mamàpamàno vihitaþ | paraü bhagaval-lajjayà mayà vilambitam | no ced enam ahaü sthalàntaram adyaiva nayàmi | yataþ svàmi-bhayàc chravaõo 'pi prahàro na dãyate | uktaü ca-

yena syàl laghutà vàtha pãóà citte prabhoþ kvacit |
pràõa-tyàge'pi tat karma na kuryàt kula-sevakaþ ||Panc_1.384||

tac chrutvà bhagavàn àha-bho vainateya ! satyam abhihitaü bhavatà | uktaü ca-

bhçtyàparàdhajo daõóaþ svàmino jàyate yataþ |
tena lajjàpi tasyotthà na bhçtyasya tathà punaþ ||Panc_1.385||

tad àgaccha yenàõóàni samudràd àdàya ñiññibhaü sambhàvayàvaþ | amaràvatãü ca gacchàvaþ | 

tathànuùñhite samudro bhagavatà nirbharsyàgneyaü ÷araü sandhyàyàbhihitaþ-bho duràtman ! dãyantàü ñiññibhàõóàni | no cet sthalatàü tvàü nayàmi | 

tataþ samudreõa sa-bhayena ñiññibhàõóàni tàni pradattàni | ñiññibhenàpi bhàryàyai samarpitàni | ato 'haü bravãmi-÷atror balam avij¤àya iti | tasmàt puruùeõodyamo na tyàjyaþ | 

tad àkarõya sa¤jãvakas tam eva bhåyo 'pi papraccha-bho mitra ! kathaü j¤eyo mayàsau duùña-buddhir iti | iyantaü kàlaü yàvad uttarottara-snehena prasàdena càhaü dçùñaþ | na kadàcit tad-vikçtir dçùñà | tat kathyatàü yenàham àtma-rakùàrthaü tad-vadhàyodyamaü karomi | 

damanaka àha-bhadra, kim atra j¤eyam ? eùa te pratyayaþ | yadi rakta-netras tri÷ikhàü bhråkuñiü dadhànaþ sçkkaõã parilelihan tvàü dçùñvà bhavati, tad duùña-buddhiþ | anyathà suprasàda÷ ceti | tad àj¤àpaya màm | svà÷rayaü prati gacchàmi | tvayà ca yathàyaü mantra-bhedo na bhavati tathà kàryam | yadi ni÷àmukhaü pràpya gantuü ÷aknoùi tad-de÷a-tyàgaþ kàryaþ | yataþ-

tyajed ekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet |
gràmaü janapadasyàrthe svàtmàrthe pçthivãü tyajet ||Panc_1.386||
àpad-arthe dhanaü rakùed dàràn rakùed dhanair api |
àtmànaü satataü rakùed dàrair api dhanair api ||Panc_1.387||

balavatàbhibhåtasya vide÷a-gamanaü tad-anuprave÷o và nãtiþ | tad-de÷a-tyàgaþ kàryaþ | athavàtmà sàmàdibhir upàyair àbharakùaõãyaþ | uktaü ca-

api putra-kalatrair và pràõàn rakùeta paõóitaþ |
vidyamànair yatas taiþ syàt sarvaü bhåyo 'pi dehinàm ||Panc_1.388||

tathà ca-
yena kenàpy upàyena ÷ubhenàpy a÷ubhena và |
uddhared dãnam àtmànaü samartho dharmam àcaret ||Panc_1.389||
yo màyàü kurute måóhaþ pràõa-tyàge dhanàdiùu |
tasya pràõàþ praõa÷yanti tair naùñair naùñam eva tat ||Panc_1.390||

evam abhidhàya damanakaþ karañaka-sakà÷am agamat | karañako 'pi tam àyàntaü dçùñvà provàca-bhadra ! kiü kçtaü tatrabhavatà ? 

damanaka àha-mayà tàvan nãti-bãja-nirvàpaõaü kçtam | parato daiva-vihitàyattam | uktaü ca-
paràïmukhe'pi daive'tra kçtyaü kàryaü vipa÷cità |
àtma-doùa-vinà÷àya sva-citta-stambhanàya ca ||Panc_1.391||

tathà ca-
udyoginaü puruùa-siüham upaiti lakùmãr 
daivena deyam iti kàpuruùà vadanti |
daivaü nihatya kuru pauruùam àtma-÷aktyà yatne kçte yadi na sidhyati ko 'tra doùaþ ||Panc_1.392||

karañaka àha-tat kathaya kãdçk tvayà nãti-bãjaü nirvàpitam |

so 'bravãt-mayànyonyaü tàbhyàü mithyà-prajalpena bhedas tathà vihito yathà bhåyo 'pi mantrayantàv eka-sthàna-sthitau na drakùyasi |

karañaka àha-aho, na yuktaü bhavatà vihitaü yat parasparaü tau snehàrdra-hçdayau sukhà÷rayau kopa-sàgare prakùiptau | uktaü ca-

aviruddhaü sukha-sthaü yo duþkha-màrge niyojayet |
janma-janmàntare duþkhã sa naraþ syàd asaü÷ayam ||Panc_1.393||

aparaü tvaü yad bheda-màtreõàpi hçùñas tad apy ayuktam, yataþ sarvato 'pi jano viråpa-karaõe samartho bhavati nopakartum | uktaü ca-

ghàtayitum eva nãcaþ para-kàryaü vetti na prasàdayitum |
pàtayitum asti ÷aktir vàyor vçkùaü na connamitum ||Panc_1.394||

damanaka àha-anabhij¤o bhavàn nãti-÷àstrasya, tenaitad bravãùi | uktaü ca yataþ-

jàta-màtraü na yaþ ÷atruü vyàdhiü ca pra÷amaü nayet |
mahà-balo 'pi tenaiva vçddhiü pràpya sa hanyate ||Panc_1.395||

tac-chatru-bhåto 'yam asmàkaü mantri-padàharaõàt | uktaü ca-

pitç-paitàmahaü sthànaü yo yasyàtra jigãùate |
sa tasya sahajaþ ÷atrur ucchedyo 'pi priye sthitaþ ||Panc_1.396||

tan mayà sa udàsãnatayà samànãto 'bhaya-pradànena yàvat tàvad aham api tena sàcivyàt pracyàvitaþ | athavà sàdhv idam ucyate-

dadyàt sàdhur yadi nija-pade durjanàya prave÷aü
tan-nà÷àya prabhavati tato và¤chamànaþ svayaü saþ |
tasmàd deyo vipula-matibhir nàvakà÷o 'dhamànàü
jàràpi syàd gçha-patir iti ÷råyate vàkyato 'tra ||Panc_1.397||

tena mayà tasyopari vadhopàya eva viracyate | de÷a-tyàgàya và bhaviùyati | tac ca tvàü muktvànyo na j¤àsyati | tad uktam etat te svàrthàyànuùñhitam | uktaü ca-

nistriü÷aü hçdayaü kçtvà vàõãm ikùu-rasopàmàm |
vikalpo 'tra na kartavyo hanyàt tatràpakàriõam ||Panc_1.398||

aparaü mçto 'py asmàkaü bhojyo bhaviùyati | tad ekaü tàvad vara-sàdhanam | aparaü sàcivyaü ca bhaviùyati tçpti÷ ceti | tad-guõa-traye'sminn upasthite kasmàn màü dåùayasi tvaü jàóya-bhàvàt | uktaü ca-

parasya pãóanaü kurvan svàrtha-siddhiü ca paõóitaþ |
måóha-buddhir na bhakùeta vane caturako yathà ||Panc_1.399||

karañaka àha-katham etat ?

sa àha-
kathà 16
vajra-daüùñra-nàma-siüha-kathà

asti kasmiü÷cid vanodde÷e vajra-daüùñro nàma siühaþ | tasya caturaka-kravyamukha-nàmànau ÷çgàla-vçkau bhçtya-bhåtau sadaivànugatau tatraiva vane prativasataþ | athànya-dine siühena kadàcid àsanna-prasavà prasava-vedanayà sva-yåthàd bhraùñoùñry upaviùñà kasmiü÷cid vana-gahane samàsàdità | atha tàü vyàpàdya yàvad udaraü sphoñayati, tàvaj jãvan laghu-dàseraka-÷i÷ur niùkràntaþ | siüho 'pi dàserakyàþ pi÷itena saparivàraþ paràü tçptim upàgataþ | paraü snehàd bàla-dàsekaü tyaktaü gçham ànãyedam uvàca-bhadra, na te'sti mçtyor bhayaü matto nànyasmàd api
| tataþ svecchayàtra vane bhràmyatàm iti | yatas te ÷aïku-sadç÷au karõau | tataþ ÷aïkukarõo nàma bhaviùyati |

evam anuùñhite catvàro 'pi na eka-sthàne vihàriõaþ parasparam aneka-prakàra-goùñhã-sukham anubhavantas tiùñhanti | ÷aïkukarõo 'pi yauvana-padavãm àråóhaþ kùaõam api na taü siühaü mu¤cati | 

atha kadàcid vajra-daüùñrasya kenacid vanyena matta-gajena saha yuddham abhavat | tena mada-vãryàt sa danta-prahàrais tathà kùata-÷arãro vihito yathà pracalituü na ÷aknoti | tadà kùut-kùàma-kaõñhas tàn provàca-bhoþ ! anviùyatàü ki¤cit sattvaü yenàham evaü sthito 'pi taü vyàpàdyàtmano yuùmàkaü ca kùut-praõà÷aü karomi |

tac chrutvà te trayo 'pi vane sandhyà-kàlaü yàvad bhràntàþ, paraü na ki¤cit sattvam àsàditam |  atha caturaka÷ cintayàmàsa-yadi ÷aïkukarõo 'yaü vyàpàdyeta tataþ sarveùàü katicid dinàni tçptir bhavati | paraü nainaü svàmã mitratvàd à÷raya-samà÷ritatvàc ca vinà÷ayiùyati | athavà buddhi-prabhàveõa svàminaü pratibodhya tathà kariùye yathà vyàpàdayiùyati | uktaü ca-

avadhyaü vàthavàgamyam akçtyaü nàsti kiücana |
loke buddhimatàm atra tasmàt tàü yojayàmy aham ||Panc_1.400||

evaü vicintya ÷aïkukarõam idam àha-bhoþ ÷aïkukarõa ! svàmã tàvat pathyaü vinà kùudhayà paripãóyate | svàmya-bhàvàd asmàkam api dhruvaü vinà÷a eva | tato vàkyaü ki¤cit svàmy-arthe vadiùyàmi | tac chråyatàm | 

÷aïkukarõa àha-bhoþ ÷ãghraü nivedyatàü, yena te vacanaü ÷ãghraü nirvikalpaü karomi | aparaü svàminohite kçte mayà sukçta-÷ataü kçtaü bhaviùyati |

atha caturaka àha-bho bhadra ! àtma-÷arãraü dviguõa-làbhena svàmine prayaccha, yena te dviguõaü ÷arãraü bhavati | svàminaþ punaþ pràõa-yàtrà bhavati |

tad àkarõya ÷aïkukarõaþ pràha-bhadra ! yady evaü tan madãya-prayojanam etad ucyatàm | svàmy-arthaþ kriyatàm iti | param atra dharmaþ pratibhåþ iti |

te vicintya sarve siüha-sakà÷am àjagmuþ | tata÷ caturaka àha-deva ! na ki¤cit sattvaü pràptam | bhagavàn àdityo 'py astaü gataþ | tad yadi svàmã dviguõaü ÷arãraü prayacchati | tataþ ÷aïkukarõo 'yaü dviguõa-vçddhyà sva-÷arãraü prayacchati dharma-pratibhuvà |

siüha àha-bhoþ, yady evaü tat sundarataram | vyavahàrasyàsya dharmaþ pratibhåþ kriyatàm iti |

atha siüha-vacanànantaraü vçka-÷çgàlàbhyàü vidàritobhaya-kukùiþ ÷aïkukarõaþ pa¤catvam upàgataþ |

atha vajra-daüùñra÷ caturakam àha-bho÷ caturaka ! yàvad ahaü nadãü gatvà snànaü devatàrcana-vidhiü kçtvàgacchàmi, tàvat tvayàtràpamattena bhàvyam ity uktvà nadyàü gataþ |

atha tasmin gate caturaka÷ cintayàmàsa-kathaü mamaikàkino bhojyo 'yam uùñro bhaviùyati iti vicintya kravyamukham àha-bhoþ kravyamukha ! kùudhàlur bhavàn | tad yàvad asau svàmã nàgacchati, tàvat tvam asyoùñrasya màüsaü bhakùaya | ahaü tvàü svàmino nirdoùaü pratipàdayiùyàmi |

so 'pi tac chrutvà yàvat ki¤cin màüsam àsvàdayati tàvac caturakeõoktam-bhoþ kravyamukha ! samàgacchati svàmã | tat tyaktvainaü dåre tiùñha, yenàsya bhakùaõaü na vikalpayati | 

tathànuùñhite siühaþ samàyàto yàvad uùñraü pa÷yati tàvad riktãkçta-hçdayo dàserakaþ | tato bhçkuñiü kçtvà paruùataram àha-aho kenaiùa uùñra ucchiùñatàü nãto, yena tam api vyàpàdayàmi |

evam abhihite kravyamukha÷ caturaka-mukham avalokayati | atha caturako vihasyovàca-bhoþ ! màm anàdçtya pi÷itaü bhakùayitvàdhunà man-mukham avalokayasi | tad-àsvàdayàsya durõaya-taroþ phalam iti |

tad àkarõya kravyamukho jãva-nà÷a-bhayàd dåra-de÷aü gataþ | etasminn antare tena màrgeõa dàseraka-sàrtho bhàràkràntaþ samàyàtaþ | tasyàgresaroùñrasya kaõñhe mahatã ghaõñà baddhà | tasyàþ ÷abdaü durato 'py àkarõya siüho jambukam àha-bhadra, j¤àyatàü kim eùa raudraþ ÷abdaþ ÷råyate'÷ruta-pårvaþ ? 

tac chrutvà, caturakaþ ki¤cid vanàntaraü gatvà satvaram abhyupetya provàca-svàmin ! gamyatàü gamyatàü yadi ÷aknoùi gantum | 

so 'bravãt-bhadra, kim evaü màü vyàkulayasi | tat kathaya kim etat ?

iti caturaka àha-svàmin, eùa dharmaràjas tavopari kupitaþ | yad anenàkàle dàserako 'yaü madãyo vyàpàditaþ | tat sahasra-guõam uùñram asya sakà÷àd grahãùyàmi | iti ni÷citya bçhan-mànam àdàyàgresarasyoùñrasya grãvàyàü ghaõñàü baddhvà badhya-dàseraka-saktàn api pitç-pitàmahàn àdàya vaira-niryàtanàrtham àyàta eva |

siüho 'pi tac chrutvà sarvato dåràd evàvalokya mçtam uùñraü parityajya pràõa-bhayàt praõaùñaþ | caturako 'pi ÷anaiþ ÷anais tasyoùñrasya màüsaü bhakùayàmàsa | ato 'haü bravãmi-parasaya pãóanaü kurvan (399) iti |

atha damanake gate sa¤jãvaka÷ cintayàmàsa-aho kim etan mayà kçtam ? yac chaùpàdo 'pi màüsà÷itas tasyànugaþ saüvçttaþ | athavà sàdhv idam ucyate-
agamyàni pumàn yàti yo 'sevyàü÷ ca niùevate |
sa mçtyum upagçhõàti garbham a÷vatarã yathà ||Panc_1.401||

tat kiü karomi ? kva gacchàmi ? kathaü me ÷àntir bhaviùyati ? athavà tam eva piïgalakaü gacchàmi | kadàcin màü ÷araõàgataü rakùati | pràõair na viyojayati | yata uktaü ca-

dharmàrthaü yatatàm apãha vipado devàd yadi syuþ kvacit
tat tàsàm upa÷àntaye sumatibhiþ kàryo vi÷eùàn nayaþ |
loke khyàtim upàgatàtra sakale lokoktir eùà yato
dagdhànàü kila vahninà hita-karaþ seko 'pi tasyodbhavaþ ||Panc_1.402||

tathà ca-
loke'thavà tanu-bhçtàü nija-karma-pàkaü
nityaü samà÷ritavatàü suhita-kriyàõàm |
bhàvàrjitaü ÷ubham athàpy a÷ubhaü nikàmaü
yad bhàvi tad bhavati nàtra vicàra-hetuþ ||Panc_1.403||

aparaü cànyatra gatasyàpi me kasyacid duùña-sattvasya màüsà÷inaþ sakà÷àn mçtyur bhaviùyati | tad varaü siühàt | uktaü ca-

mahadbhiþ spardhamànasya vipad eva garãyasã |
danta-bhaïge'pi nàgànàü ÷làghyo giri-vidàraõe ||Panc_1.404||

tathà ca-
mahato 'pi kùayaü labdhvà ÷làghyaü nãco 'pi gacchati |
dànàrthã madhupo yadvad gaja-karõa-samàhataþ ||Panc_1.405||

evaü ni÷citya sa sthalita-gatiü mandaü gatvà siühà÷rayaü pa÷yann apañhat-aho, sàdhv idam ucyate-

antar-lãna-bhujaïgamaü gçham ivàntaþsthogra-siühaü vanaü 
gràhàkãrõam ivàbhiràma-kamala-cchàyà-sanàthaü saraþ |
kàlenàrya-janàpavàda-pi÷unaiþ kùudrair anàryaiþ ÷ritaü 
duþkhena pravigàhyate sa-cakitaü ràj¤àü manaþ sàmayam ||Panc_1.406||

evaü pañhan damanakoktàkàraü piïgalakaü dçùñvà pracakitaþ saüvçta-÷arãro dårataraü praõàma-kçtiü vinàpy upaviùñaþ | piïgalako 'pi tathàvidhaü taü vilokya damanaka-vàkyaü ÷raddadhànaþ kopàt tasyopari papàta | 

atha sa¤jãvakaþ khara-nakha-vikartita-pçùñhaþ ÷çïgàbhyàü tad-udaram ullikhya katham api tasmàd apetaþ ÷çïgàbhyàü hantum icchan yuddhàyàvasthitaþ | atha dvàv api tau puùpita-palà÷a-pratimau paraspara-vadha-kàïkùiõau dçùñvà karañako damanakam àha-bho måóha-mate ! anayor virodhaü vitanvatà tvayà sàdhu na kçtam | na ca tvaü nãti-tattvaü vetsi | nãtividbhir uktaü ca-

kàryàõy uttama-daõóa-sàhasa-phalàny àyàsa-sàdhyàni ye prãtyà saü÷amayanti nãti-ku÷alàþ sàmnaiva te mantriõaþ |
niþsàràlpa-phalàni ye tv avidhinà và¤chanti daõóodyamais 
teùàü durnaya-ceùñitair narapater àropyate ÷rãs tulàm ||Panc_1.407||

tad yadi svàmy-abhighàto bhaviùyati tat kiü tavdãya-mantra-buddhyà kriyate | atha sa¤jãvako na badhyate tathàpy abhavyam | yataþ pràõa-sandehàt tasya ca vadhaþ | tan måóha ! kathaü tvaü mantri-padam abhilaùasi | sàma-siddhiü na vetsi | tad vçthà manoratho 'yaü te daõóaruceþ | uktaü ca-

sàmàdi-daõóa-paryanto nayaþ proktaþ svayambhuvà |
teùàü daõóas tu pàpãyàüs taü pa÷càd viniyojayet ||Panc_1.408||

tathà ca-
sàmnaiva yatra siddhir na tatra daõóo budhena viniyojyaþ |
pittaü yadi ÷arkarayà ÷àmyati ko 'rthaþ pañolena ||Panc_1.409||

tathà ca-
àdau sàma prayoktavyaü puruùeõa vijànatà |
sàma-sàdhyàni kàryàõi vikriyàü yànti na kvacit ||Panc_1.410||
na candreõa na càuùadhyà na såryeõa na vahninà |
sàmnaiva vilayaü yàti vidveùa-prabhavaü tamaþ ||Panc_1.411||

tathà yat tvaü mantritvam abhilaùasi, tad apy ayuktam | yatas tvaü mantri-gatiü na vetsi | yataþ pa¤ca-vidho mantraþ | sa ca karmaõàm àrambhopàyaþ, puruùa-dravya-sampat, de÷a-kàla-vibhàgaþ, vinipàta-pratãkàraþ, kàrya-siddhi÷ ceti | so 'yaü svàmy-amàtyayor ekatamasya kiü và dvayor api vinipàtaþ samutpadyate lagnaþ | tad yadi kàcic chaktir asti tad vicintyatàü vinipàta-pratãkàraþ | bhinna-sandhàne hi mantriõàü buddhi-parãkùà | tan mårkha ! tat kartum asamarthatvaü yato viparãta-buddhir asi | uktaü ca-

mantriõàü bhinna-sandhàne bhiùajàü sàünipàtike |
karmaõi vyajyate praj¤à susthe ko và na paõóitaþ ||Panc_1.412||

anyac ca-
ghàtayitum eva nãcaþ para-kàryaü vetti na prasàdhayitum |
pàtayitum eva ÷aktir nàkhoruddhartum anna-piñakam ||Panc_1.413||

athavà na te doùo 'yam | svàmino doùaþ | yas te vàkyaü ÷raddadhàti | uktaü ca-

naràdhipà nãca-janànuvartino
budhopadiùñena pathà na yànti ye |
vi÷anty ato durgama-màrga-nirgamaü
samasta-sambàdham anartha-pa¤jaram ||Panc_1.414||

tad yadi tvam asya mantrã bhaviùyasi tadànyo 'pi ka÷cin nàsya samãpe sàdhu-janaþ sameùyati | uktaü ca-

guõàlayo 'py asan mantrã nçpatir nàdhigamyate |
prasanna-svàdu-salilo duùña-gràhyo yathà hradaþ ||Panc_1.415||

tathà ca ÷iùña-jana-rahitasya svàmino 'pi nà÷o bhaviùyati | uktaü ca-

citràsvàda-kathair bhçtyair anàyàsita-kàrmukaiþ |
ye ramante nçpàs teùàü ramante ripavaþ ÷riyà ||Panc_1.416||

tat kiü mårkhopade÷ena | kevalaü doùo na guõaþ | uktaü ca-

nànàmyaü namate dàru nà÷mani syàt kùura-kriyà |
såcã-mukhaü vijànãhi nà÷iùyàyopa÷yate ||Panc_1.417||

damanaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 17
vànara-yåtha-kathà

asti kasmiü÷cit parvataika-de÷e vànara-yåtham | tac ca kadàcid dhemanta-samaye'tikañhora-vàta-saüspar÷a-vepamàna-kalevaraü tuùàra-varùoddhata-pravarùa-ghana-dhàrà-nipàta-samàhataü na katha¤cic chàntim agamat | atha kecid vànarà vahni-kaõa-sadç÷àni gu¤jà-phalàny avacitya vahni-và¤chayà phåtkurvantaþ samantàt tasthuþ | 

atha sucãmukho nàma pakùã teùàü taü vçthàyàsamavalokya provàca-bhoþ, sarve mårkhà yåyam | naite vahni-kaõàþ gu¤jà-phalàni etàni | tat kiü vçthà ÷rameõa | naitasmàc chãta-rakùà bhaviùyati | tad anviùyatàü ka÷cin nirvàto vana-prade÷o guhà giri-kandaraü và | adyàpi sa-ñopà medhà dç÷yante | 

atha teùàm ekatamo vçddha-vànaras tam uvàca-bho mårkha ! kiü tàvad anena vyàpàreõa | tad gamyatàm | uktaü ca-

muhur vighnita-karmàõaü dyåta-kàraü paràjitam |
nàlàpayed viveka-j¤o yadãcchet siddhim àtmanaþ ||Panc_1.418||

tathà ca-
àkheñakaü vçthàkle÷aü mårkhaü vyasanasaüsthitam |
samàlàpena yo yuïkte sa gacchati paràbhavam ||Panc_1.419||

so 'pi tam anàdçtya bhåyo 'pi vànaràn anavaratam àha-bhoþ ! kiü vçthà kle÷ena ? atha yàvad asau na katha¤cit pralapan viramati tàvad ekena vànareõa vyartha-÷ramatvàt kupitena pakùàbhyàü gçhãtvà ÷ilàyàm àsphàlita uparata÷ ca | 

ato 'haü bravãmi-nànamyaü namate dàru ity àdi | tathà ca-

upade÷o hi mårkhàõàü prakopàya na ÷àntaye |
payaþ-pànaü bhujaïgànàü kevalaü viùa-vardhanam ||Panc_1.420||

anyac ca-
upade÷o na dàtavyo yàdç÷e tàdç÷e nare |
pa÷ya vànaramårkheõa sugçhã nirgçhãkçtà ||Panc_1.421||

damanaka àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 18

kasmiü÷cid vane ÷amã-vçkùa-÷àkhàlambita-vasathaü kçtvàraõya-cañaka-dampatã prativasataþ sma | atha kadàcit tayoþ sukha-saüsthayor hemanta-megho mandaü mandaü varùitum àrabdhaþ | atràntare ka÷cic chàkhà-mçgo vàtàsàra-samàhataþ proddhåùita-÷arãro dantavãõàü vàdayan vepamànas tasyàþ ÷amyà målam àsàdyopaviùñaþ | atha taü tàdçùam avalokya cañakà pràha-bho bhadra ! 
hasta-pàda-samopeto dç÷yase puruùàkçtiþ | ÷ãtena bhidyase måóha kathaü na kuruùe gçham ||Panc_1.422|| 
etac chrutvà tàü vànaraþ sakopam àha-adhame kasmàn na tvaü mauna-vratà bhavasi ? aho dhàrùñyam asyàþ | adya màm upahasati-

såcã-mukhi duràcàrà raõóà paõóita-vàdinã |
nà÷aïkate prajalpantã tat kim enàü na hanmy aham ||Panc_1.423||

evaü pralapya tàm àha-mugdhe ! kiü mama cintayà tava prayojanam ? uktaü ca- 
vàcyaü ÷raddhà-sametasya pçcchate÷ ca vi÷eùataþ |
proktaü ÷raddhà-vihãnasya araõya-ruditopamam ||Panc_1.424||

tat kiü bahunà tàvat | kulàya-sthitayà tayà punar apy abhihitaþ | sa tàvat tàü ÷amãm àruhya tasyàþ kulàyaü ÷atadhà khaõóa÷o 'karot | ato 'haü bravãmi-upade÷o na dàtavyaþ iti |

tan mårkha ! ÷ikùàpito 'pi na ÷ikùitas tvam | athavà na te doùo 'sti, yataþ sàdhoþ ÷ikùà guõàya sampadyate, nàsàdhoþ | uktaü ca-

kiü karoty eva pàõóityam asthàne viniyojitam |
andhakàra-praticchanne ghañe dãpa ivàhitaþ ||Panc_1.425||

tad-vyartha-pàõóityam à÷ritya mama vacanam a÷çõvann àtmanaþ ÷àntim api vetsi | tan nånam apajàtas tvam | uktaü ca-

jàtaþ putro 'nujàta÷ ca atijàtas tathaiva ca |
apajàta÷ ca loke'smin mantavyàþ ÷àstra-vedibhiþ ||Panc_1.426||
màtç-tulya-guõo jàtas tv anujàtaþ pituþ samaþ |
atijàto 'dhikas tasmàd apajàto 'dhamàdhamaþ ||Panc_1.427||

apy àtmano vinà÷aü gaõayati na khalaþ para-vyasana-hçùñaþ |
pràyo mastaka-nà÷e samara-mukhe nçtyati kabandhaþ ||Panc_1.428||

aho, sàdhv idam ucyate-

dharma-buddhiþ kubuddhi÷ ca dvàv etau viditau mama |
putreõa vyartha-pàõóityàt pità dhåmena ghàtitaþ ||Panc_1.429||

damanaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 20
kçùõa-sarpa-kathà

kasmiü÷cid de÷e dharmabuddhiþ pàpabuddhi÷ ca dve mitre prativasataþ | atha kadàcit pàpabuddhinà cintitaü yad-ahaü tàvan mårkho dàridryopeta÷ ca | tad enaü dharmabuddhim àdàya de÷àntaraü gatvà asyà÷rayeõàrthopàrjanàü kçtvainam api va¤cayitvà sukhãbhavàmi | 

athànyasminn ahani pàpabuddhir dharmabuddhiü pràha-bho mitra ! vàrdhaka-bhàve kiü tv àtma-viceùñitaü smarasi | de÷àntaram adçùñvà kàü ÷iùña-janasya vàrttàü kathayiùyasi ? uktaü ca- 

de÷àntareùu bahu-vidha-bhàùà-veùàdi yena na j¤àtam | 
bhramatà dharaõã-pãñhe tasya phalaü janmano vyartham ||Panc_1.430|| 

tathà ca-
vidyàü vittaü ÷ilpaü tàvan nàpnoti mànavaþ samyak | 
yàvad vrajati na bhåmau de÷àd de÷àntaraü hçùñaþ ||Panc_1.431|| 

atha tasya tad-vacanam àkarõya prahçùña-manàs tenaiva saha guru-janànuj¤àtaþ ÷ubhe'hani de÷àntaraü prasthitaþ | tatra ca dharmabuddhi-prabhàveõa bhramatà pàpabuddhinà prabhåtataraü vittam àsàditam | tata÷ ca tau dvàv api prabhåtopàrjita-dravyau prahçùñau sva-gçhaü praty autsukyena prasthitau | uktaü ca-

pràpta-vidyàrtha-÷ilpànàü de÷àntara-nivàsinàm | 
kro÷a-màtro 'pi bhå-bhàgaþ ÷ata-yojanavad bhavet ||Panc_1.432|| 

atha sva-sthàna-samãpa-vartinà pàpabuddhinà dharmabuddhir abhihitaþ-bhadra ! na sarvam etad dhanaü gçhaü prati netuü yujyate | yataþ kuñumbino bàndhavà÷ ca pràrthayiùyante | tad atraiva vana-gahane kvàpi bhåmau nikùipya ki¤cin màtram àdàya gçhaü pravi÷àvaþ |  bhåyo 'pi prayojane sa¤jàte tan-màtraü sametyàsmàt sthànàn neùyàvaþ | uktaü ca-

na vittaü dar÷ayet pràj¤aþ kasyacit svalpam apy aho | 
muner api yatas tasya dar÷anàc calate manaþ ||Panc_1.433|| 

tathà ca-
yathàmiùaü jale matsyair bhakùyate ÷vàpadair bhuvi | 
àkà÷e pakùibhi÷ caiva tathà sarvatra vittavàn ||Panc_1.434|| 

tad àkarõya dharmabuddhir àha-bhadra evaü kriyatàm | tathànuùñhite dvàv api tau sva-gçhaü gatvà sukhena saüsthitavantau | athànyasminn ahani pàpabuddhir ni÷ãthe'ñavyàü gatvà tat sarvaü vittaü samàdàya gartaü pårayitvà sva-bhavanaü jagàma | 

athànyedyur dharmabuddhiü sametya provàca-sakhe bahu-kuñumbà vayaü vittàbhàvàt sãdàmaþ | tad gatvà tatra sthàne kiücin màtraü dhanam ànayàvaþ | 

so 'bravãt-bhadra, evaü kriyatàm | 

atha dvàv api gatvà tat sthànaü yàvat khanatas tàvad riktaü bhàõóaü dçùñavantau | atràntare pàpabuddhiþ ÷iras tàóayan provàca-bho dharmabuddhe ! tvayà hçtam etad dhanaü, nànyena | yato bhåyo 'pi gartàpåraõaü kçtam | tat prayaccha me tasyàrdham | anyathàhaü ràja-kule nivedayiùyàmi | 

sa àha-bho duràtman ! mà maivaü vada | dharmabuddhiþ khalv aham | naitac caura-karma karomi | uktaü ca-

màtçvat para-dàràõi para-dravyàõi loùñavat | 
àtmavat sarva-bhåtàni vãkùante dharma-buddhayaþ ||Panc_1.435||

evaü dvàv api vivadamànau dharmàdhikàriõaü gatau ? procatu÷ ca parasparaü dåùayantau | atha dharmàdhikaraõàdhiùñhita-puruùair divyàrthaü yàvan niyojitau tàvat pàpabuddhir àha-
aho na samyag-dçùño nyàyaþ | uktaü ca-

vivàde anviùyate patraü tad-abhàve'pi sàkùiõaþ | 
sàkùy abhàvàt tato divyaü pravadanti manãùiõaþ ||Panc_1.436|| 

tad atra viùaye mama vçkùa-devatàþ sàkùi-bhåtàs tiùñhanti | tà apy àvayor ekataraü cauraü sàdhuü và kariùyanti | atha taiþ sarvair abhihitam-bho yuktam uktaü bhavatà | uktaü ca-

antyajo 'pi yadà sàkùã vivàde samprajàyate |
na tatra yujyate divyaü kiü punar vana-devatàþ ||Panc_1.437||

tad asmàkam apy atra viùaye mahat kautåhalam vartate | pratyåùa-samaye yuvàbhyàm apy asmàbhiþ saha tatra vanodde÷e gantavyam iti | etasminn antare pàpabuddhiþ sva-gçhaü gatvà sva-janakam uvàca-tàta, prabhåto 'yaü mayàrtho dharmabuddhe÷ coritaþ |  sa ca tava vacanena pariõatiü gacchati | anyathàsmàkaü pràõaiþ saha yàsyati | 

sa àha-vatsa, drutaü vada yena procya tad dravyaü sthiratàü nayàmi | 

pàpabuddhir àha-tàta, asti tat-prade÷e mahà-÷amã | tasyàü mahat koñaram asti | tatra tvaü sàüpratam eva pravi÷a | tataþ prabhàte yadàhaü satya-÷ràvaõaü karomi, tadà tvayà vàcyaü yad dharmabuddhi÷ caura iti | 

tathànuùñhite pratyåùe snàtvà pàpabuddhiþ dharmabuddhi-puraþ-saro dharmàdhikaraõakaiþ saha tàü ÷amãm abhyetya tàra-svareõa provàca | 

àdityacandràv anilo 'nala÷ ca 
dyaur bhåmir àpo hçdayaü yama÷ ca | aha÷ ca ràtri÷ ca ubhe ca sandhye 
dharmo hi jànàti narasya vçttam ||Panc_1.438||

bhagavati vana-devate ! àvayor madhye ya÷ caura tat kathayata | 

atha pàpabuddhi-pità ÷amã-koñara-sthaþ provàca-bho, dharmabuddhinà hçtam etad dhanam | 

tad àkarõya sarve te ràja-puruùà vismayotphulla-locanà yàvad dharmabuddher vitta-haraõocitaü nigrahaü ÷àstra-dçùñyàvalokayanti tàvad dharmabuddhinà tac chamã-koñaraü vahni-bhojya-dravyaiþ pariveùñya vahninà sandãpitam | atha jvalati tasmin ÷amã-koñare'rdha-dagdha-÷arãraþ sphuñitekùaõaþ karuõaü paridevayan pàpabuddhi-pità ni÷cakràma | tata÷ ca taiþ sarvaiþ pçùñaþ-bho kim idam ? 

ity ukte idaü sarvaü kukçtyaü pàpabuddheþ kàraõàj jàtam ity uktvà mçtaþ | tatas te ràja-puruùàþ pàpabuddhiü ÷amã-÷àkhàyàü pratilambya dharmabuddhiü pra÷aüsyedam åcuþ-
aho sàdhv idam ucyate-

upàyaü cintayet pràj¤as tathàpàyam api cintayet |
pa÷yato baka-mårkhasya nakulair bhakùitàþ sutàþ ||Panc_1.439||

dharma-buddhiþ pràha-katham etat ? 

te procuþ-
kathà 21
jãrõadhana-nàma-vaõik-putra-kathà

asti kasmiü÷cid vanodde÷e bahu-baka-sanàtho vaña-pàdapaþ | tasya koñare kçùõa-sarpaþ prativasati sma | sa ca baka-bàlakàn ajàta-pakùàn api sadaiva bhakùayan kàlaü nayati | athaiko bakas tena bhakùitàny apatyàni dçùñvà ÷i÷u-vairàgyàt saras-tãram àsàdya bàùpa-påraita-nayano 'dho-mukhas tiùñhati | taü ca tàdçk-ceùñitam avalokya kulãrakaþ provàca-màma kim evaü rudyate bhavatàdya ? 

sa àha-bhadra kiü karomi ? mama manda-bhàgyasya bàlakàþ koñara-nivàsinà sarpeõa bhakùitàþ | tad-duþkha-duþkhito 'haü rodimi | tat kathaya me yady asti ka÷cid upàyas tad-vinà÷àya | 
tad àkarõya kulãraka÷ cintayàmàsa-ayaü tàvad asmat-sahaja-vairã | tathopade÷aü prayacchàmi satyànçtaü yathànye'pi bakàþ sarve saïkùayam àyànti | uktaü ca-

navanãta-samàü vàõãü kçtvà cittaü tu nirdayam | 
tathà prabodhyate ÷atruþ sànvayo mriyate yathà ||Panc_1.440|| 

àha ca-màma, yady evaü tan matsya-màüsa-khaõóàni nakulasya bila-dvàràt sarpa-koñaraü yàvat prakùipa yathà nakulas tan-màrgeõa gatvà taü duùña-sarpaü vinà÷ayati | 

atha tathànuùñhite matsya-màüsànusàriõà nakulena taü kçùõa-sarpaü nihatya te'pi tad-vçkùà÷rayàþ sarve bakà÷ ca ÷anaiþ ÷anair bhakùitàþ | ato vayaü bråmaþ-upàyaü cintayed iti | 

evaü måóha ! tvayàpy apàya÷ cintito nopàyaþ pàpa-buddhivat | tan na bhavasi tvaü sajjanaþ | kevalaü pàpa-buddhir asi | j¤àto mayà svàminaþ pràõa-sandehànayanàt | prakañãkçtaü tvayà svayam evàtmano duùñatvaü kauñilyaü ca | athavà sàdhv idam ucyate-

yatnàd api kaþ pa÷yec chikhinàm àhàra-niþsaraõa-màrgam |
yadi jalada-dhvani-muditàs ta eva måóhà na nçtyeyuþ ||Panc_1.441||

yadi tvaü svàminam enàü da÷àü nayasi tad asmad-vidhasya kà gaõanà ? tasmàn mamàsannena bhavatà na bhàvyam | uktaü ca-

tulàü loha-sahasrasya yatra khàdanti måùakàþ |
ràjaüs tatra harec chyeno bàlakaü nàtra saü÷ayaþ ||Panc_1.442||

damanaka àha--katham etat ?
so 'bravãt-

kathà 22
jãrõadhana-nàma-vaõik-putra-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne jãrõadhano nàma vaõik-putraþ | sa ca dravya-kùayàd de÷àntara-gamana-manà vyacintayat-

yatra de÷e atha và sthàne bhogàn bhuktvà svavãryataþ | 
tasmin vibhavahãno yo vaset sa puruùàdhamaþ ||Panc_1.443|| 

tathà ca-
yenàhaükàrayuktena ciraü vilasitaü purà | 
dãnaü vadati tatraiva yaþ pareùàü sa ninditaþ ||Panc_1.444|| 

tasya ca gçhe sahasra-loha-bhàra-ghañità pårva-puruùopàrjità tulàsãt | tàü ca kasyacid chreùñino gçhe nikùepa-bhåtàü kçtvà de÷àntaraü prasthitaþ | tataþ suciraü kàlaü de÷àntaraü yathecchayà bhràntvà punaþ sva-puram àgatya taü ÷reùñhinam uvàca-bhoþ ÷reùñhin ! dãyatàü me sà nikùepa-tulà | 

sa àha-bho ! nàsti sà tvadãyà tulà | måùikair bhakùità | 

jãrõadhana àha-bhoþ ÷reùñhin ! nàsti doùas te yadi måùikair bhakùiteti | ãdçg evàyaü saüsàraþ | na kiücid atra ÷à÷vatam asti | param ahaü nadyàü snànàrthaü gamiùyàmi | tat tvam àtmãyaü ÷i÷um enaü dhanadeva-nàmànaü mayà saha snànopakaraõa-hastaü preùayeti | 

so 'pi caurya-bhayàt tasya ÷aïkitaþ sva-putram uvàca-vatsa, pitçvyo 'yaü tava snànàrthaü nadyàü yàsyati | tad gamyatàm anena sàrdhaü snànopakaraõam àdàyeti | aho sàdhv idam ucyate-

na bhaktyà kasyacit ko 'pi priyaü prakurute naraþ | 
muktvà bhayaü pralobhaü và kàrya-kàraõam eva và ||Panc_1.445|| 

tathà ca-
atyàdaro bhaved yatra kàrya-kàraõa-varjitaþ |
tatra ÷aïkà prakartavyà pariõàme'sukhàvahà ||Panc_1.446||

athàsau vaõik-÷i÷uþ snànopakaraõam àdàya prahçùña-manàs tenàbhyàgatena saha prasthitaþ | tathànuùñhite vaõik snàtvà taü ÷i÷uü nadã-guhàyàü prakùipya tad-dvàraü bçhac-chilayàcchàdya satvaraü gçham àgataþ | pçùña÷ ca tena vaõijà-bho 'bhyàgata tat kathyatàü kutra me ÷i÷ur yas tvayà saha nadãü gataþ iti |

sa àha-nadã-tañàt sa ÷yenena hçta iti | 

÷reùñhy àha-mithyà-vàdin ! kiü kvacic chyeno bàlaü hartuü ÷aknoti ? tat samarpaya me sutam, anyathà ràja-kule nivedayiùyàmãti |

sa àha-bhoþ satyavàdin ! yathà ÷yeno bàlaü na nayati tathà måùikà api loha-bhàra-ghañitàü tulàü na bhakùayanti | tad arpaya me tulàü yadi dàrakeõa prayojanam | evaü vivadamànau dvàv api ràja-kulaü gatau |

tatra ÷reùñhã tàra-svareõa provàca-bho 'brahmaõyam abrahmaõyam | mama ÷i÷ur anena caureõàpahçtaþ | 

atha dharmàdhikàriõas tam åcuþ-bhoþ samarpyatàü ÷reùñhi-sutaþ |

sa àha-kiü karomi ? pa÷yato me nadã-tañàc chyenenàpahçtaþ ÷i÷uþ |

tac chrutvà te procuþ-bho na satyam abhihitaü bhavatà | kiü ÷yenaþ ÷i÷uü hartuü samartho bhavati ?

sa àha-bho bhoþ ÷råyatàü mad-vacaþ | 

tulàü loha-sahasrasya yatra khàdanti måùikàþ | 
ràjaüs tatra harec chyeno bàlakaü nàtra saü÷ayaþ ||Panc_1.447||

te procuþ-katham etat ?

tataþ ÷reùñhã sabhyànàm agre sarvaü vçttàntaü nivedayàmàsa | tatas tair vihasya dvàv api tau parasparaü sambodhya tulà-÷i÷u-pradànena santoùitau | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-tulàü loha-sahasrasya iti | 
tan mårkha ! sa¤jãvaka-prasàdam asahamànena tvayaitat kçtam | aho sàdhv idam ucyate-

pràyeõàtra kulànvitaü kukulajàþ ÷rã-vallabhaü durbhagà
dàtàraü kçpaõà çjån ançjavo vitte sthitaü nirdhanàþ |
vairåpyopahçtà÷ ca kànta-vapuùaü dharmà÷rayaü pàpino
nànà-÷àstra-vicakùaõaü ca puruùaü nindanti mårkhàþ sadà ||Panc_1.448||

tathà ca-
mårkhàõàü paõóità dveùyà nirdhanànàü mahàdhanàþ |
vratinaþ pàpa-÷ãlànàm asatãnàü kula-striyaþ ||Panc_1.449||

tan mårkha tvayà hitam apy ahitaü kçtam | uktaü ca-

paõóito 'pi varaü ÷atrur na mårkho hita-kàrakaþ |
vànareõa hato ràjà viprà÷ cãreõa rakùitàþ ||Panc_1.450||

damanaka àha--katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 23

kasyacid ràj¤o nityaü vànaro 'tibhakti-paro 'ïga-sevako 'ntaþ-pure apy apratiùiddha-prasaro 'tivi÷vàsa-sthànam abhåt | ekadà ràj¤o nidràü gatasya vànare vyajanaü nãtvà vàyuü vidadhati ràj¤o vakùaþ-sthalopari makùikopaviùñà | vyajanena muhur muhur niùidhyamànàpi punaþ punas tatra evopavi÷ati | tatas tena svabhàva-capalena mårkheõa vànareõa kruddhena satà tãkùõaü khaógam àdàya tasyà upari prahàro vihitaþ | tato makùikoóóãya gatà, paraü tena ÷ita-dhàreõàsinà ràj¤o vakùo dvidhà jàtaü ràjà mçta÷ ca | tasmàc ciràyur icchatà nçpeõa mårkho 'nucaro na rakùaõãyaþ |

aparam ekasmin nagare ko 'pi vipro mahà-vidvàn paraü pårva-janma-yogena cauro vartate | tasmin pure'nya-de÷àd àgatàü÷ caturo vipràn bahåni vaståni vikrãõato dçùñvà cintitavàn-aho kenopàyenaiùàü dhanaü labhe | iti vicintya teùàü puro 'nekàni ÷àstroktàni subhàùitàni càtipriyàõi madhuràõi vacanàni jalpatà teùàü manasi vi÷vàsam utpàdya sevà kartum àrabdhà | athavà sàdhv idam ucyate-

asatã bhavati salajjà kùàraü nãraü ca ÷ãtalaü bhavati |
dambhã bhavati vivekã priyavaktà bhavati dhårtajanaþ ||Panc_1.451||

atha tasmin sevàü kurvati tair vipraiþ sarva-vaståni vikrãya bahu-målyàni ratnàni krãtàni | tatas tàni jaïghà-madhye tat-samakùaü prakùipya sva-de÷aü prati gantum udyamo vihitaþ | tataþ sa dhårta-vipras tàn vipràn gantum udyatàn prekùya cintà-vyàkulita-manàþ saüjàtaþ-
aho dhanam etan na kiücin mama cañitam | athaibhiþ saha yàmi | pathi kvàpi viùaü dattvaitàn nihatya sarva-ratnàni gçhõàmi | iti vicintya teùàm agre sa-karuõaü vilapyedam àha-bho mitràõi ! yåyaü màm ekàkinaü muktvà gantum udyatàþ | tan me mano bhavadbhiþ saha sneha-pà÷ena baddhaü bhavad-viraha-nàmnaivàkulaü sa¤jàtaü yathà dhçtiü kvàpi na dhatte | yåyam anugrahaü vidhàya sahàya-bhåtaü màm api sahaiva nayata | 

tad-vacaþ ÷rutvà te karuõàrdra-cittàs tena samam eva sva-de÷aü prati prasthitàþ | athàdhvani teùàü pa¤cànàm api pallã-pura-madhye vrajatàü dhvàïkùàþ kathayitum àrabdhàþ-re re kiràtàþ ! dhàvata dhàvata | sa-pàda-lakùa-dhanino yànti |  etàn nihatya dhanaü nayata | 

tataþ kiràtair dhvàïkùa-vacanam àkarõya satvaraü gatvà te viprà laguóa-prahàrair jarjarã-kçtya vastràõi mocayitvà vilokitàþ, paraü dhanaü kiücin na labdham | tadà taiþ kiràtair abhihitam-bhoþ pànthàþ ! purà kadàpi dhvàïkùa-vacanam ançtaü nàsãt | tato bhavatàü saünidhau kvàpi dhanaü vidyate tad arpayata | anyathà sarveùàm api vadhaü vidhàya carma vidàrya pratyaïgaü prekùya dhanaü neùyàmaþ | 

tadà teùàm ãdç÷aü vacanam àkarõya caura-vipreõa manasi cintitam-yadaiùàü vipràõàü vadhaü vidhàyàïgaü vilokya ratnàni neùyanti, tadàpi màü vadhiùyanti tato 'haü pårvam evàtmànam aratnaü samarpyaitàn mu¤càmi | uktaü ca-

mçtyor bibheùi kiü bàla na sa bhãtaü vimu¤cati |
adya vàbda-÷atànte và mçtyur vai pràõinàü dhruvaþ ||Panc_1.452||

tathà ca-
gavàrthe bràhmaõàrthe ca pràõa-tyàgaü karoti yaþ |
såryasya maõóalaü bhittvà sa yàti paramàü gatim ||Panc_1.453||

iti ni÷cityàbhihitaü-bhoþ kiràtàþ ! yady evaü tato màü pårvaü nihatya vilokayata | tatas tais tathànuùñhite taü dhana-rahitam avalokyàpare catvàro 'pi muktàþ |


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-paõóito 'pi varaü ÷atruþ iti | 
athaivaü saüvadatoþ sa¤jãvakaþ kùaõam ekaü pãïgalakena saha yuddhaü kçtvà tasya khara-nakhara-prahàràbhihito gatàsur vasundharà-pãñhe nipapàta | atha taü gatàsum avalokya piïgalakas tad-guõa-smaraõàrdra-hçdayaþ provàca-bhoþ, ayuktaü mayà pàpena kçtaü sa¤jãvakaü vyàpàdayatà | yato vi÷vàsa-ghàtàd anyan nàsti pàpataraü karma | uktaü ca-

mitra-drohã kçtaghna÷ ca ya÷ ca vi÷vàsa-ghàtakaþ |
te narà narakaü yànti yàvac candra-divàkarau ||Panc_1.454||

bhåmi-kùaye ràja-vinà÷a eva 
bhçtyasya và buddhimato vinà÷e |
no yuktam uktaü hy anayoþ samatvaü
naùñàpi bhåmiþ sulabhà na bhçtyàþ ||Panc_1.455||

tathà mayà sabhà-madhye sa sadaiva pra÷aüsitaþ | tat kiü kathayiùyàmi teùàm agrataþ | uktaü ca-

ukto bhavati yaþ pårvaü guõavàn iti saüsadi |
na tasya doùo vaktavyaþ pratij¤à-bhaïga-bhãruõà ||Panc_1.456||

evaü-vidhaü pralapantaü damanakaþ sametya saharùam idam àha-deva, kàtaratamas tavaiùa nyàyo yad droha-kàriõaü ÷aùpa-bhujaü hatvetthaü ÷ocasi | tan naitad upapannaü bhåbhujàm | uktaü ca-

pità và yadi và bhràtà putro bhàryàthavà suhçt |
pràõa-drohaü yadà gacched dhantavyo nàsti pàtakam ||Panc_1.457||

tathà ca-
ràjà ghçõã bràhmaõaþ sarva-bhakùã
strã càtrapà duùñamatiþ sahàyaþ |
preùyaþ pratãpo 'dhikçtaþ prasàdã 
tyàjyà amã ya÷ ca kçtaü na vetti ||Panc_1.458||

api ca-
satyànçtà ca paruùà priya-vàdinã ca 
hiüsrà dayàlur api càrtha-parà vadànyà |
bhåri-vyathà pracura-vitta-samàgamà ca
ve÷yàïganeva nçpa-nãtir aneka-råpà ||Panc_1.459||

api ca-
akçtopadravaþ ka÷cin mahàn api na påjyate |
påjayanti narà nàgàn na tàrkùyaü nàga-ghàtinam ||Panc_1.460||

tathà ca-
a÷ocyàn anva÷ocas tvaü praj¤à-vàdàü÷ ca bhàùase |
gatàsån agatàsåü÷ ca nànu÷ocanti paõóitàþ ||Panc_1.461||

evaü tena sambodhitaþ piïgalakaþ sa¤jãvaka-÷okaü tyaktvà damanaka-sàcivyena ràjyam akarot |

iti ÷rã-viùõu-÷arma-viracite pa¤catantre 
mitra-bhedo nàma
prathamaü tantram
||1||


***********************************************************************


atha mitra-sampràptiþ

athedam àrabhyate mitra-sampràptir nàma dvitãyaü tantram | yasyàyam àdyaþ ÷lokaþ-
asàdhanà api pràj¤à buddhimanot bahu-÷rutàþ |
sàdhayanty à÷u kàryàõi kàkàkhu-mçga-kårmavat ||Panc_2.1||

tad yathànu÷råyate-

prastàvanà-kathà
laghupatanaka-citragrãva-vçttàntaþ

asti dàkùiõàtye janapade mahilàropyaü nàma nagaram | tasya nàtidårastho mahocchràyavàn nànà-vihaïgopabhukta-phalaþ kãñair àvçta-koñara÷ chàyà÷vàsita-pathika-jana-samåho nyagrodha-pàdapo mahàn | athavà yuktam-

chàyà-supta-mçgaþ ÷akunta-nivahair viùvag-vilupta-cchadaþ 
kãñair àvçta-koñaraþ kapi-kulaiþ skandhe kçta-pra÷rayaþ |
vi÷rabdhaü madhupair nipãta-kusumaþ ÷làghyaþ sa eva drumaþ
sarvàïgair bahu-sattva-saïga-sukhado bhå-bhàra-bhåto 'paraþ ||Panc_2.2||

tatra ca laghupatanako nàma vàyasaþ prativasati sma | sa kadàcit pràõa-yàtràrthaü puram uddi÷ya pracalito yàvat pa÷yati, tàvaj jàla-hasto 'tikçùõa-tanuþ sphuñita-caraõa årdhva-ke÷o yama-kiïkaràkàro naraþ saümukho babhåva | atha taü dçùñvà ÷aïkita-manà vyacintayat-yad ayaü duràtmàdya mamà÷raya-vaña-pàdapa-sammukho 'bhyeti | tan na j¤àyate kim adya vaña-vàsinàü vihaïgamànàü saïkùayo bhaviùyati na và |

evaü bahuvidhaü vicintya tat-kùaõàn nivçtya tam eva baña-pàdapaü gatvà sarvàn vihaïgamàn provàca-bhoþ ! ayaü duràtmà lubdhako jàla-taõóula-hastaþ samabhyeti | tat sarvathà tasya na vi÷vasanãyam | eùa jàlaü prasàrya taõóulàn prakùepsyati | te taõóulà bhavadbhiþ sarvair api kàlakåña-sadç÷à draùñavyàþ | 

evaü vadatas tasya sa lubdhakas tatra baña-tala àgatya jàlaü prasàrya sindu-vàra-sadç÷àüs taõóulàn prakùipya nàtidåraü gatvà nibhçtaþ sthitaþ | atha ye pakùiõas tatra sthitàs te laghu-patanaka-vàkyàrgalayà nivàritàs tàüs taõóulàn hàlàhàlàïkuràn iva vãkùamàõà nibhçtàs tasthuþ | 

atràntare citragrãvo nàma kapotaràjaþ sahasra-parivàraþ pràõa-yàtràrtha-paribhramaüs tàüs taõóulàn dårato 'pi pa÷yan laghupatanakena nivàryamàõo 'pi jihvà-laulyàd bhakùaõàrtham apatat | sa-parivàro nibaddha÷ ca | athavà sàdhv idam ucyate-

jihvà-laulya-prasaktànàü jala-madhya-nivàsinàm |
acintito vadho 'j¤ànàü mãnànàm iva jàyate ||Panc_2.3||

athavà daiva-pratipatikålatayà bhavaty evam | na tasya doùo 'sti | uktaü ca-

paulastyaþ katham anya-dàra-haraõe doùaü na vij¤àtavàn
ràmeõàpi kathaü na hema-hariõasyàsambhavo lakùitaþ |
akùai÷ càpi yudhiùñhireõa sahasà pràpto hy anarthaþ kathaü
pratyàsanna-vipatti-måóha-manasàü pràyo matiþ kùãyate ||Panc_2.4||

tathà ca-
kçtànta-pà÷a-baddhànàü daivopahata-cetasàm |
buddhayaþ kubja-gàminyo bhavanti mahatàm api ||Panc_2.5||

atràntare lubdhakas tàn baddhàn vij¤àya prahçùña-manàþ prodyata-yaùñis tad-vadhàrthaü pradhàvitaþ | citragrãvo 'py àtmànaü sa-parivàraü baddhaü matvà lubdhakam àyàntaü dçùñvà tàn kapotàn åce-aho, na bhetavyam | uktaü ca-

vyasaneùv eva sarveùu yasya buddhir na hãyate |
sa teùàü pàram abhyeti tat-prabhàvàd asaü÷ayam ||Panc_2.6||
sampattau ca vipattau ca mahatàm eka-råpatà |
udaye savità rakto rakta÷ càsta-maye tathà ||Panc_2.7||

tat sarve vayaü helayoóóãya sa-pà÷a-jàlà asyàdar÷anaü gatvà muktiü pràpnumaþ | no ced bhaya-viklavàþ santo helayà samutpàtaü na kariùyatha | tato mçtyum avàpsyatha | uktaü ca-
tantavo 'py àyatà nityaü tantavo bahulàþ samàþ |
bahån bahutvàd àyàsàn sahantãty upamà satàm ||Panc_2.8||

tathànuùñhite lubdhako jàlam àdàyàkà÷e gacchatàü teùàü pçùñhato bhåmistho 'pi paryadhàvat | tata årdhvànanþ ÷lokam enam apañhat | 

jàlam àdàya gacchanti saühatàþ pakùiõo 'py amã |
yàvac ca vivadiùyante patiùyanti na saü÷ayaþ ||Panc_2.9||

laghupatanako 'pi pràõa-yàtrà-kriyàü tyaktvà kim atra bhaviùyantãti kutåhalàt tat-pçùñhato 'nusarati | atha dçùñer agocaratàü gatàn vij¤àya lubdhako nirà÷aþ ÷lokam apañhan nivçtta÷ ca-

nahi bhavati yan na bhàvyaü bhavati ca bhàvyaü vinàpi yatnena |
karatala-gatam api na÷yati yasya hi bhavitavyatà nàsti ||Panc_2.10||

tathà ca-
paràïmukhe vidhau cet syàt katha¤cid draviõodayaþ |
tat so 'nyad api saïgçhya yàti ÷aïkha-nidhir yathà ||Panc_2.11||

tad àstàü tàvad vihaïgàmiùa-lobho yàvat kuñumba-vartanopàya-bhåtaü jàlam api me naùñam | citragrãvo 'pi lubdhakam adar÷anãbhåtaü j¤àtvà tàn uvàca-bhoþ ! nivçttaþ sa duràtmà lubdhakaþ | tat sarvair api svasthair gamyatàü mahilàropyasya pràg-uttara-dig-bhàge | tatra mama suhçd dhiraõyako nàma måùakaþ sarveùàü pà÷a-cchedaü kariùyati | uktaü ca-

sarveùàm eva martyànàü vyasane samupasthite |
vàï-màtreõàpi sàhàyyaü mitràd anyo na sandadhe ||Panc_2.12||

evaü te kapotà÷ citragrãveõa sambodhità mahilàropye nagare hiraõyaka-bila-durgaü pràpuþ | hiraõyako 'pi sahasra-mukha-bila-durgaü praviùñaþ sann akutobhayaþ sukhenàsta | athavà sàdhv idam ucyate-

daüùñrà-virahitaþ sarpo mada-hãno yathà gajaþ |
sarveùàü jàyate va÷yo durga-hãnas tathà nçpaþ ||Panc_2.13||

tathà ca-
na gajànàü sahasreõa na ca lakùeõa vàjinàm |
tat karma sidhyate ràj¤àü dureõaikena yad raõe ||Panc_2.14||
÷atam eko 'pi sandhatte pràkàrastho dhanurdharaþ |
tasmàd durgaü pra÷aüsanti nãti-÷àstra-vido janàþ ||Panc_2.15||

atha citragrãvo bilam àsàdya tàra-svareõa provàca-bho bho mitra hiraõyaka ! satvaram àgaccha | mahatã me vyasanàvasthà vartate | 

tac chrutvà hiraõyako 'pi bila-durgàntargataþ san provàca-bhoþ ! ko bhavàn ? kim artham àyàtaþ ? kiü kàraõam ? kãdçk te vyasanàvasthànàm ? tat kathyatàm iti | 

tac chrutvà citragrãva àha-bhoþ ! citragrãvo nàma kapota-ràjo 'haü te suhçt | tat satvaram àgaccha | gurutaraü prayojanam asti | 
tad àkarõya pulakita-tanuþ prahçùñàtmà sthira-manàs tvaramàõo niùkràntaþ | athavà sàdhv idam ucyate-
suhçdaþ sneha-sampannà locanànanda-dàyinaþ |
gçhe gçhavatàü nityaü nàgacchanti mahàtmanàm ||Panc_2.16||
àdityasyodayaü tàta tàmbålaü bhàratã kathà |
iùñà bhàryà sumitraü ca apårvàõi dine dine ||Panc_2.17||
suhçdo bhavane yasya samàgacchanti nitya÷aþ |
citte ca tasya saukhyasya na ki¤cit pratimaü sukham ||Panc_2.18||

atha citraü grãvaü saparivàraü pà÷a-baddham àlokya hiraõyakaþ sa-viùàdam idam àha-bhoþ, kim etat ? 

sa àha-bhoþ, jànann api kiü pçcchasi ? uktaü ca yataþ-

yasmàc ca yena ca yadà ca yathà ca yac ca
yàvac ca yatra ca ÷ubhà÷ubham àtma-karma |
tasmàc ca tena ca tadà ca tathà ca tac ca
tàvac ca tatra ca kçtànta-va÷àd upaiti ||Panc_2.19||

tat pràptaü mayaitad bandhanaü jihvà-laulyàt | sàmpràptaü tvaü satvaraü pà÷a-vimokùaü kuru | tad àkarõya hiraõyakaþ pràha-

ardhàrdhàd yojana-÷atàd àmiùaü vãkùate khagaþ |
so 'pi pàr÷va-sthitaü daivàd bandhanaü na ca pa÷yati ||Panc_2.20||

tathà ca-
ravi-ni÷àkarayor graha-pãóanaü 
gaja-bhujaïga-vihaïgama-bandhanam |
matimatàü ca nirãkùya daridratà 
vidhir aho balavàn iti me matiþ ||Panc_2.21||

tathà ca-
vyomaikànta-vicàriõo 'pi vihagàþ sampràpnuvanty àpadaü
badhyante nipuõair agàdha-salilàn mãnàþ samudràd api |
durnãtaü kim ihàsti kiü ca sukçtaü kaþ sthàna-làbhe guõaþ 
kàlaþ sarva-janàn prasàrita-karo gçhõàti dåràd api ||Panc_2.22||

evam uktvà citragrãvasya pà÷aü chettum udyataü sa tam àha-bhadra, mà maivaü kuru | prathamaü mama bhçtyànàü pà÷a-cchedaü kuru | tad anu mamàpi ca | 

tac chrutvà kupito hiraõyakaþ pràha-bhoþ ! na yuktam uktaü bhavatà | yataþ svàmino 'nantaraü bhçtyàþ | 

sa àha-bhadra, mà maivaü vada | mad-à÷rayàþ sarva ete varàkàþ | aparaü sva-kuñumbaü parityajya samàgatàþ | tat katham etàvan-màtram api saümànaü na karomi | uktaü ca-

yaþ saümànaü sadà dhatte bhçtyànàü kùitipo 'dhikam |
vittàbhàve'pi taü dçùñvà te tyajanti na karhicit ||Panc_2.23||

tathà ca-
vi÷vàsaþ sampadàü målaü tena yåthapatir gajaþ |
siüho mçgàdhipatye'pi na mçgaiþ parivàryate ||Panc_2.24||

aparaü mama kadàcit pà÷a-cchede kurvatas te danta-bhaïgo bhavati | athavà duràtmà lubdhakaþ sambhyeti | tan nånaü naraka-pàta eva | uktaü ca-

sadàcàreùu bhçtyeùu saüsãdatsu ca yaþ prabhuþ |
sukhã syàn narakaü yàti paratreha ca sãdati ||Panc_2.25||

tac chrutvà prahçùño hiraõyakaþ pràha-bhoþ, vedmy ahaü ràja-dharmam | paraü mayà tava parãkùà kçtà | tat sarveùàü pårvaü pà÷a-cchedaü kariùyàmi | bhavàn apy anena bahu-kapota-parivàreõa bhaviùyati | uktaü ca-

kàruõyaü saüvibhàga÷ ca yathà bhçtyeùu lakùyate |
cittenànena te ÷aïkyà trailokyasyàpi nàthatà ||Panc_2.26||

evam uktvà sarveùàü pà÷a-cchedaü kçtvà hiraõyaka÷ citragrãvam àha-mitra, gamyatàm adhunà svà÷rayaü prati | bhåyo 'pi vyasane pràpte samàgantavyam iti |

tàn sampreùya punar api durgaü praviùñaþ | citragrãvo 'pi saparivàraþ svà÷rayam agamat | athavà sàdhv idam ucyate-

mitravàn sàdhayaty arthàn duþsàdhyàn api vai yataþ |
tasmàn mitràõi kurvãta samànàny eva càtmanaþ ||Panc_2.27||

laghupatanako 'pi vàyasaþ sarvaü taü citragrãva-bandhu-mokùam avalokya vismitamanà vyacintayat-aho buddhir asya hiraõyakasya ÷akti÷ ca durga-sàmagrã ca | tad ãdçg eva vidhi-vihaïgànàü bandhana-mokùàtmakaþ | ahaü ca na kasyacid vi÷vasimi cala-prakçti÷ ca | tadàpy enaü mitraü karomi | uktaü ca-

api sampårõatà-yuktaiþ kartavyàþ suhçdo budhaiþ |
nadã÷aþ paripårõo 'pi candrodayam apekùate ||Panc_2.28||

evaü sampradhàrya pàdapàd avatãrya bila-dvàram à÷ritya citragrãvavac chabdena hiraõyakaü samàhåtavàn-ehy ehi bho hiraõyaka, ehi |

tac chabdaü ÷rutvà hiraõyako vyacintayat-kim anyo 'pi ka÷cit kapoto bandhana-÷eùas tiùñhati yena màü vyàharati | àha ca-bhoþ ! ko bhavàn ? 

sa àha-ahaü laghupatanako nàma vàyasaþ | 

tac chrutvà vi÷eùàd antarlãno hiraõyaka àha-bhoþ ! drutaü gamyatàm asmàt sthànàt |

vàyasa àha-ahaü tava pàr÷ve guru-kàryeõa samàgataþ | tat kiü na kriyate mayà saha dar÷anam ? 

hiraõyaka àha-na me'sti tvayà saha saïgamena prayojanam iti |

sa àha-bhoþ ! citragrãvasya mayà tava sakà÷àt pà÷a-mokùaõaü dçùñam | tena mama mahatã prãtiþ sa¤jàtà | tat kadàcin mamàpi bandhane jàte tava pàr÷vàn muktair bhaviùyati | tat kriyatàü mayà saha maitrã |

hiraõyaka àha-aho tvaü bhoktà | ahaü te bhojya-bhåtaþ | tat kà tvayà saha mama maitrã ? tad gamyatàm | maitrã virodha-bhàvàt katham ? uktaü ca-

yayor eva samaü vittaü yayor eva samaü kulam |
tayor maitrã vivàha÷ ca na tu puùña-vipuùñayoþ ||Panc_2.29||

tathà ca-
yo mitraü kurute måóha àtmano 'sadç÷aü kudhãþ |
hãnaü vàpy adhikaü vàpi hàsyatàü yàty asau janaþ ||Panc_2.30||

tad gamyatàm iti |

vàyasa àha-bho hiraõyaka ! eùo 'haü tava durga-dvàra upaviùñaþ | yadi tvaü maitrã na karoùi tato 'haü pràõa-mokùaõaü tavàgre kariùyàmi | athavà pràyopave÷anaü me syàt iti | 

hiraõyaka àha-bhoþ ! tvayà vairiõà saha kathaü maitrãü karomi ? uktaü ca-

vairiõà na hi sandadhyàt su÷liùñenàpi sandhinà |
sutaptam api pànãyaü ÷amayaty eva pàvakam ||Panc_2.31||

vàyasa àha-bhoþ ! tvayà saha dar÷anam api nàsti | kuto vairam ? tat kim anucitaü vadasi ? 

hiraõyaka àha-dvividhaü vairaü bhavati | sahajaü kçtrimaü ca | tat sahaja-vairã tvam asmàkam | uktaü ca-

kçtrimaü nà÷am abhyeti vairaü dràk kçtrimair guõaiþ |
pràõa-dànaü vinà vairaü sahajaü yàti na kùayam ||Panc_2.32||

vàyasa àha-bhoþ ! dvividhasya vairasya lakùaõaü ÷rotum icchàmi | tat kathyatàm |

hiraõyaka àha-bhoþ ! kàraõena nirvçtaü kçtrimam | tat-tad-arhopakàra-karaõàd gacchati | svàbhàvikaü punaþ katham api na gacchati | tad yathà nakula-sarpàõàü, ÷aùpabhuï-nakhàyudhànàü, jala-vahnyoþ, deva-daityànàü, sàrameya-màrjaràõàü, ã÷vara-daridràõàü, sapatnãnàü, siüha-gajànàü, lubdhaka-hariõànàü, ÷rotriya-bhraùña-kriyàõàü, mårka-paõóitànàü, pativratà-kulañànàü, sajjana-durjanànàm | na ka÷cit kenàpi vyàpàditaþ, tathàpi pràõàn santàpayanti |

vàyasa àha-bhoþ ! akàraõam etat | ÷råyatàü me vacanam-

kàraõàn mitratàm eti kàraõàd yàti ÷atrutàm |
tasmàn mitratvam evàtra yojyaü vairaü na dhãmatà ||Panc_2.33||

tasmàt kuru mayà saha samàgamaü mitra-dharmàrtham |

hiraõyaka àha-bhoþ, ÷råyatàü nãti-sarvasvam-

sakçd duùñam apãùñaü yaþ punaþ sandhàtum icchati |
sa mçtyum upagçhõàti garbham a÷vatarã yathà ||Panc_2.34||

 athavà guõavàn ahaü, na me ka÷cid vaira-yàtanàü kariùyati | etad api na sambhàvyam | uktaü ca-

siüho vyàkaraõasya kartur aharat pràõàn piryàn pàõiner
mãmàüsà-kçtam unmamàtha sahasà hastã muniü jaiminim |
chando-j¤àna-nidhiü jaghàna makaro velà-tañe piïgalam
aj¤ànàvçta-cetasàm atiruùà ko 'rthas tira÷càü guõaiþ ||Panc_2.35||

vàyasa àha-asty etat | yathàpi ÷råyatàm-

upakàràc ca lokànàü nimittàn mçga-pakùiõàm |
bhayàl lobhàc ca mårkhàõàü maitrã syàd dar÷anàt satàm ||Panc_2.36||
mçd-ghaña iva sukha-bhedyo duþsandhàna÷ ca durjano bhavati |
sujanas tu kanaka-ghaña iva durbhedaþ sukara-sandhi÷ ca ||Panc_2.37||
ikùor agràt krama÷aþ parvaõi parvaõi yathà rasa-vi÷eùaþ |
tadvat sajjana-maitrã-viparãtànàü tu viparãtà ||Panc_2.38||

tathà ca-
àrambha-gurvã kùayiõã krameõa laghvã purà vçddhimatã ca pa÷càt |
dinasya pårvàrdha-paràrdha-bhinnà chàyeva maitrã khala-sajjanànàm ||Panc_2.39||

tat sàdhur aham | aparaü tvàü ÷apathàdibhir nirbhayaü kariùyàmi |

sa àha-na me'sti te ÷apathaiþ pratyayaþ | uktaü ca-

÷apathaiþ sandhitasyàpi na vi÷vàsaü vrajed ripoþ |
÷råyate ÷apathaü kçtvà vçtraþ ÷akreõa såditaþ ||Panc_2.40||
na vi÷vàsaü vinà ÷atrur devànàm api sidhyati |
vi÷vàsàt trida÷endreõa diter garbho vidàritaþ ||Panc_2.41||

anyac ca-
bçhaspater api pràj¤as tasmàn naivàtra vi÷vaset |
ya icched àtmano buddhim àyuùyaü ca sukhàni ca ||Panc_2.42||

tathà ca-
susåkùmeõàpi randhreõa pravi÷yàbhyantaraü ripuþ |
nà÷ayec ca ÷anaiþ pa÷càt plavaü salila-påravat ||Panc_2.43||
na vi÷vased avi÷vaste vi÷vaste'pi na vi÷vaset |
vi÷vàsàd bhayam utpannaü målàny api nikçntati ||Panc_2.44||
na badhyate hy avi÷vasto durbalo 'pi balotkañaiþ |
vi÷vastà÷ cà÷u badhyante balavanto 'pi durbalaiþ ||Panc_2.45||
sukçtyaü viùõu-guptasya mitràptir bhàrgavasya ca |
bçhaspater avi÷vàso nãtir-sandhis tridhà sthitaþ ||Panc_2.46||

tathà ca-
mahatàpy artha-sàreõa yo vi÷vasiti ÷atruùu |
bhàryàsu suviraktàsu tad-antaü tasya jãvitam ||Panc_2.47||

tac chrutvà laghupatanako 'pi niruttara÷ cintayàmàsa-aho, buddhi-pràgalbhyam asya nãti-viùaye | athavà sa evàsyopari maitrã-pakùapàtaþ | sa àha-bho hiraõyaka !

satàü sàptapadaü maitram ity àhur vibudhà janàþ |
tasmàt tvaü mitratàü pràpto vacanaü mama tac chçõu ||Panc_2.48|| 

durgasthenàpi tvayà mayà saha nityam evàlàpo guõa-doùa-subhàùita-goùñhã-kathàþ sarvadà kartavyàþ, yady evaü na vi÷vasiùi | 

tac chrutvà hiraõyako 'pi vyacintayat-vidagdha-vacano 'yaü dç÷yate laghupatanakaþ satya-vàkya÷ ca tad yuktam anena maitrã-karaõam | paraü kadàcin mama durge caraõa-pàto 'pi na kàryaþ | uktaü ca-

bhãta-bhãtaiþ purà ÷atrur mandaü mandaü visarpati |
bhåmau prahelayà pa÷càj jàra-hasto 'ïganàsv iva ||Panc_2.49||

tac chrutvà vàyasa àha-bhadra, evaü bhavatu | tataþ-prabhçti tau dvàv api subhàùita-goùñhã-sukham anubhavantau tiùñhataþ | parasparaü kçtopakàrau kàlaü nayataþ | laghupatanako 'pi màüsa-÷akalàni medhyàni bali÷eùàõy anyàni vàtsalyàhçtàni pakvànna-vi÷eùàõi hiraõyakàrtham ànayati | hiraõyako 'pi taõóulàn anyàü÷ ca bhakùya-vi÷eùàl laghupatanakàrthaü ràtràv àhçtya tat-kàlàyàtasyàrpayati | athavà yujyate dvayor apy etat | uktaü ca-

dadàti pratigçhõàti guhyam àkhyàti pçcchati |
bhuïkte bhojàyate caiva ùaó-vidhaü prãti-lakùaõam ||Panc_2.50||
nopakàraü vinà prãtiþ katha¤cit kasyacid bhavet |
upayàcita-dànena yato devà abhãùñadàþ ||Panc_2.51||
tàvat prãtir bhavel loke yàvad dànaü pradãyate |
vatsaþ kùãra-kùayaü dçùñvà parityajati màtaram ||Panc_2.52||
pa÷ya dànasya màhàtmyaü sadyaþ pratyaya-kàrakam |
yat-prabhàvàd api dveùo mitratàü yàti tat-kùaõàt ||Panc_2.53||

putràd api priyataraü khalu tena dànaü
manye pa÷or api viveka-vivarjitasya |
datte khale tu nikhilaü khalu yena dugdhaü
nityaü dadàti mahiùã sasutàpi pa÷ya ||Panc_2.54||

kiü bahunà-
prãtiü nirantaràü kçtvà durbhedyàü nakha-màüsavat |
måùako vàyasa÷ caiva gatau kçtrima-mitratàm ||Panc_2.55||

evaü sa måùakas tad-upakàra-ra¤jitas tathà vi÷vasto yathà tasya pakùa-madhye praviùñas tena saha sarvadaiva goùñhãü karoti | athànyasminn ahani vàyaso '÷ru-pårõa-nayanaþ samabhyetya sagadgadaü tam uvàca-bhadra hiraõyaka, viraktiþ sa¤jàtà me sàmprataü de÷asyàsyopari tad anyatra yàsyàmi |

hiraõyaka àha-bhadra kiü virakteþ kàraõam |

sa àha-bhadra, ÷råyatàü | atra de÷e mahatyànàvçùñyà durbhikùaü sa¤jàtam | durbhikùatvàj jano bubhukùà-pãóitaþ ko 'pi bali-màtram api na prayacchati | aparaü gçhe gçhe bubhukùita-janair vihaïgànàü bandhanàya pà÷àþ praguõãkçtàþ santi | aham apy àyuþ-÷eùatayà pà÷ena baddha uddharito 'smi | etad virakteþ kàraõam ‘| tenàhaü vide÷aü calita iti bàùpa-mokùaü karomi | 

hiraõyaka àha-atha bhavàn kva prasthitaþ ? 

sa àha-asti dakùiõà-pathe vana-gahana-madhye mahàsaraþ | tatra tvatto 'dhikaþ parama-suhçt kårmo mantharako nàma | sa ca me matsya-màüsa-khaõóàni dàsyati | tad-bhakùaõàt tena saha subhàùita-goùñhã-sukham anubhavan sukhena kàlaü neùyàmi | nàham atra vihaïgànàü pà÷a-bandhanena kùayaü draùñum icchàmi | uktaü ca-
anàvçùñi-hate de÷e sasye ca pralayaü gate |
dhanyàs tàta na pa÷yanti de÷a-bhaïgaü kula-kùayam ||Panc_2.56||
ko 'tibhàraþ samarthànàü kiü dåraü vyavasàyinàm |
ko vide÷aþ savidyànàü kaþ paraþ priya-vàdinàm ||Panc_2.57||
vidvattvaü ca nçpatvaü ca naiva tulyaü kadàcana |
sva-de÷e påjyate ràjà vidvàn sarvatra påjyate ||Panc_2.58||

hiraõyaka àha-yady evaü tad aham api tvayà saha gamiùyàmi | mamàpi mahad duþkhaü vartate | 

vàyasa àha-bhoþ ! tava kiü duþkham ? tat kathaya |

hiraõyaka àha-bhoþ ! bahu vaktavyam asty atra viùaye | tatraiva gatvà sarvaü savistaraü kathayiùyàmi |

vàyasa àha-ahaü tàvad àkà÷a-gatiþ | tat kathaü bhavato mayà saha gamanam ? 

sa àha-yadi me pràõàn rakùasi tadà sva-pçùñham àropya màü tatra pràpayiùyasi | nànyathà mama gatir asti | 

tac chrutvà sànandaü vàyasa àha-yady evaü tad dhanyo 'haü yad bhavatàpi saha tatra kàlaü nayàmi | ahaü sampàtàdikàn aùàv uóóãna-gati-vi÷eùàn vedmi | tat samàroha mama pçùñhaü, yena sukhena tvàü tat-saraþ pràpayàmi |

hiraõyaka àha-uóóãnànàü nàmàni ÷rotum icchàmi |

sa àha-
sampàtaü vipra-pàtaü ca mahà-pàtaü nipàtanam |
vakraü tiryak tathà cordhvam aùñamaü laghu-saüj¤akam ||Panc_2.59||

tac chrutvà hiraõyakas tat-kùaõàd eva tad upari samàråóhaþ | so 'pi ÷anaiþ ÷anais tam àdàya sampàtoóóãna-prasthitaþ krameõa tat-saraþ pràptaþ | tato laghupatanakaü måùakàdhiùñhitaü vilokya dårato 'pi de÷a-kàla-vida-sàmànya-kàko 'yam iti j¤àtvà satvaraü mantharako jale praviùñaþ | laghupatanako 'pi tãrastha-taru-koñare hiraõyakaü muktvà ÷àkhàgram àruhya tàra-svareõa provàca-bho mantharaka ! àgacchàgaccha | tava mitram ahaü laghupatanako nàma vàyasa÷ ciràt sotkaõñhaþ samàyàtaþ | tad àgatyàliïgaya màm | uktaü ca-

kiü candanaiþ sa-karpårais tuhinaiþ kiü ca ÷ãtalaiþ |
sarve te mitra-gàtrasya kalàü nàrhanti ùoóa÷ãm ||Panc_2.60||

tathà ca-
kenàmçtam idaü sçùñaü mitram ity akùara-dvayam |
àpadàü ca paritràõaü ÷oka-santàpa-bheùajam ||Panc_2.61||

tac chrutvà nipuõataraü parij¤àya satvaraü salilàn niùkramya pulakita-tanur ànandà÷ru-pårita-nayano mantharakaþ provàca-ehy ehi mitra, àliïgaya màm | cira-kàlàn mayà tvaü na samyak parij¤àtaþ | tenàhaü salilàntaþ-praviùñaþ | uktaü ca-

yasya na j¤àyate vãryaü na kulaü na viceùñitam |
na tena saïgatiü kuryàd ity uvàca bçhaspatiþ ||Panc_2.62||

evam ukte laghupatanako vçkùàd avatãrya tam àliïgitavàn | athavà sàdhv idam uktam-
amçtasya pravàhaiþ kiü kàya-kùàlana-sambhavaiþ |
ciràn mitra-pariùvaïgo yo 'sau målya-vivarjitaþ ||Panc_2.63||

evaü dvàv api tau vihitàliïgitau parasparaü pulakita-÷arãrã vçkùàd adhaþ samupaviùñau procatur àtma-caritra-vçttàntam | hiraõyako 'pi mantharakasya praõàmaü kçtvà vàyasàbhyà÷e samupaviùñaþ | atha taü samàlokya mantharako laghupatanakam àha-bhoþ hiraõyako nàma måùako 'yam | mama suhçd-dvitãyam iva jãvitam | tat kiü bahunà-

parjanyasya yathà dhàrà yathà ca divi tàrakàþ |
sikatà-reõavo yadvat saïkhyayà parivarjità ||Panc_2.64||
guõàþ saïkhyà-parityaktàs tadvad asya mahàtmanaþ |
paraü nirvedam àpannaþ sampràpto 'yaü tavàntikam ||Panc_2.65||

mantharaka àha-kim asya vairàgya-kàraõam ? 

vàyasa àha-pçùño mayà, param anenàbhihitaü, yad bahu vaktavyam iti | tat tatraiva gataþ kathayiùyàmi | mamàpi na niveditam | tad bhadra hiraõyaka ! idànãü nivedyatàm ubhayor apy àvayos tad àtmano vairàgya-kàraõam |

so 'bravãt-

kathà 1
hiraõyaka-tàmracåóa-kathà

asti dakùiõàtye janapade mahilàropyaü nàma nagaram | tasya nàtidåre mañhàyatanaü bhagavataþ ÷rã-mahàdevasya | tatra ca tàmracåóo nàma parivràjakaþ prativasati sma | sa ca nagare bhikùàñanaü kçtvà pràõa-yàtràü samàcarati | bhikùà-÷eùaü ca tatraiva bhikùà-pàtre nidhàya tad-bhikùà-pàtraü nàgadante'valambya pa÷càd ràtrau svapiti | pratyåùe ca tad-annaü karmakaràõàü dattvà samyak tatraiva devatàyatane saümàrjanopalepana-maõóanàdikaü samàj¤àpayati | anyasminn ahani mama bàndhavair niveditam-svàmin, mañhàyatane siddham annaü måùaka-bhayàt tatraiva bhikùà-pàtre nihitaü
nàgadante'valambitaü tiùñhati sadaiva | tad vayaü bhakùayituü na ÷aknumaþ | svàminaþ punar àgamya kim api nàsti | tat kiü vçthàñanenànyatra | adya tatra gatvà yathecchaü bhu¤jàmahe tava prasàdàt |

tad àkarõyàhaü sakala-yåtha-parivçtas tat-kùaõàd eva tatra gataþ | utpatya ca tasmin bhikùà-pàtre samàråóhaþ | tatra bhakùya-vi÷eùàõi sevakebhyo dattvà pa÷càt svayam eva bhakùayàmi | sarveùàü tçptau jàtàyàü bhåyaþ sva-gçhaü gacchàmi | evaü nityam eva tad annaü bhakùayàmi | parivràjako 'pi yathà-÷akti rakùati | paraü yadaiva nidràntarito bhavati, tadàhaü tatràruhyàtma-kçtyaü karomi | atha kadàcit tena mama rakùaõàrthaü mahàn yatnaþ kçtaþ | jarjara-vaü÷aþ samànãtaþ | tena supto 'pi mama bhayàd bhikùà-pàtraü
tàóayati | aham apy abhikùite'py anne prahàra-bhayàd apasarpàmi | evaü tena saha sakalàü ràtriü vigraha-parasya kàlo vrajati | 

athànyasminn ahani tasya mañhe bçhatsphiï-nàmà parivràjakas tasya suhçt tãrtha-yàtrà-prasaïgena pànthaþ pràghuõikaþ samàyàtaþ | taü dçùñvà pratyutthàna-vidhinà sambhàvya pratipatti-pårvakam abhyàgata-kriyayà niyojitaþ | tata÷ ca ràtràv ekatra ku÷a-saüstare dvàv api prasuptau dharma-kathàü kathayitum àrabdhau |

atha bçhasphik-kathà-goùñhãùu sa tàmracåóo måùaka-tràsàrthaü vyàkùipta-manà jarjara-vaü÷ena bhikùà-pàtraü tàóayaüs tasya ÷ånyaü prativacanaü prayacchati | tan-mayo na ki¤cid udàharati | athàsàv abhyàgataþ paraü kopam upàgatas tam uvàca-bhos tàmracåóa ! parij¤àtaþ na tvaü samyak suhçt | tena mayà saha sàhlàdaü na jalpasi | tad-ràtràv api tvadãyaü mañhaü tyaktvànyatra ma¤he yàsyàmi | uktaü ca-
ehy àgaccha samàvi÷àsanam idaü kasmàc ciràd dç÷yase kà vàrteti sudurbalo 'si ku÷alaü prãto 'smi te dar÷anàt |
evaü ye samupàgatàn praõayinaþ pratyàlapanty àdaràt teùàü yuktam a÷aïkitena manasà harmyàõi gantuü sadà ||Panc_2.66||

gçhã yatràgataü dçùñvà di÷o vãkùeta vàpy adhaþ |
tatra ye sadane yànti te ÷çïga-rahità vçùàþ ||Panc_2.67||

sàbhyutthàna-kriyà yatra nàlàpà madhuràkùaràþ |
guõa-doùa-kathà naiva tatra harmyaü na gamyate ||Panc_2.68||

tad eka-mañha-pràptyàpi tvaü garvitaþ | tyaktaþ suhçt-snehaþ | naitad vetsi yat tvayà mañhà÷raya-vyàjena narakopàrjanaü kçtam | uktaü ca-

narakàya matis te cet paurohityaü samàcàra |
varùaü yàvat kim anyena mañha-cintàü dina-trayam ||Panc_2.69||

tan-mukhaü, ÷ocitavyas tvaü garvaü gataþ | tad ahaü tvadãyaü mañhaü parityajya yàsyàmi | 

atha tac chrutvà bhaya-trasta-manàs tàmracåóas tam uvàca-bho bhagavan ! maivaü vada | na tvat-samo 'nyo mama suhçt ka÷cid asti | paraü tac chråyatàü goùñhã-÷aithilya-kàraõam | eùa duràtmà måùakaþ pronnata-sthàne dhçtam api bhikùà-pàtram utplutyàrohati, bhikùà-÷eùaüca tatrasthaü bhakùayati | tad-abhàvàd eva mañhe màrjana-kriyàpi na bhavati | tan måùaka

muhur muhus tàóayàmi | nànyat kàraõam iti | aparam etat kutåhalaü pa÷yàsya durtàtmano yan màrjàra-markañàdayo 'pi tiraskçtà asyotpatanena | 

bçhatsphig àha-atha j¤àyate tasya bilaü kasmiü÷cit prade÷e |

tàmracåóa àha-bhagavan na vedmi samyak | 

sa àha-nånaü nidhànasyopari tasya bilam | nidhànoùmaõà prakårdate | uktaü ca-

åùmàpi vittajo vçddhiü tejo nayati dehinàm |
kiü punas tasya sambhogas tyàga-dharma-samanvitaþ ||Panc_2.70||

tathà ca-
nàkasmàc chàõóilã màtar vikrãõàti tilais tilàn |
lu¤citàn itarair yena hetur atra bhaviùyati ||Panc_2.71||

tàmracåóa àha-katham etat ?

sa àha-

kathà 2
tilacårõa-vikraya-kathà 

yadàhaü kasmiü÷cit sthàne pràvçñ-kàle vrata-grahaõa-nimittaü ka¤cid bràhmaõaü vàsàrthaü pràrthitavàn | tata÷ ca tad-vacanàt tenàpi ÷u÷råùitaþ sukhena devàrcana-paras tiùñhàmi | athànyasminn ahani pratyåùe prabuddho 'haü bràhmaõa-bràhmaõã-saüvàde dattàvadhànaþ ÷çõomi | tatra bràhmaõa àha-bràhmaõi, prabhàte dakùiõàyana-saïkràntir ananta-dàna-phaladà bhaviùyati | tad ahaü pratigrahàrthaü gràmàntaraü yàsyàmi | tvayà bràhmaõasyaikasya bhagavataþ såryasyodde÷ena ki¤cid bhojanaü dàtavyam iti |

atha tac chrutvà bràhmaõã paruùatara-vacanais taü bhartsayamànà pràha-kutas te dàridryopahatasya bhojana-pràptiþ | tat kiü lajjasa evaü bruvàõaþ | api ca na mayà tava hasta-lagnayà kvacid api labdhaü sukham | na miùñhànnasyàsvàdanam | na ca hasta-pàda-kaõñhàdi-bhåùaõam | 

tac chrutvà bhaya-trasto 'pi vipro mandaü mandaü pràha-bràhmaõi ! naitad yujyate vaktum | uktaü ca-

gràsàd api tad ardhaü ca kasmàn no dãyate'rthiùu |
icchànuråpo vibhavaþ kadà kasya bhaviùyati ||Panc_2.72||
ã÷varà bhåri-dànena yal labhante phalaü kila |
daridras tac ca kàkiõyà pràpnuyàd iti na ÷rutiþ ||Panc_2.73||
dàtà laghur api sevyo bhavati na kçpaõo mahàn api samçddhyà |
kåpo 'ntaþ-svàdu-jalaþ prãtyai lokasya na samudraþ ||Panc_2.74||

tathà ca-
akçta-tyàga-mahimnàü mithyà kiü ràja-ràja-÷abdena |
goptàraü na nidhãnàü mahayanti mahe÷varaü vibudhàþ ||Panc_2.75||

api ca-
sadà dàna-parikùãõaþ ÷asta eva karã÷varaþ |
adànaþ pãna-gàtro 'pi nindya eva hi gardabhaþ ||Panc_2.76||
su÷ãlo 'pi suvçtto 'pi yàty adànàd adho ghañaþ |
punaþ kubjàpi kàõàpi dànàd upari karkañã ||Panc_2.77||

yacchan jalam api jalado vallabhatàm eti sakala-lokasya |
nityaü prasàrita-karo mitro 'pi na vãkùituü ÷akyaþ ||Panc_2.78||

evaü j¤àtvà daridryàbhibhåtair api svalpàt svalpataraü kàle pàtre ca deyam | uktaü ca-
sat-pàtraü mahatã ÷raddhà de÷e kàle yathocite |
yad dãyate viveka-j¤ais tad anantàya kalpate ||Panc_2.79||

tathà ca-
atitçùõà na kartavyà tçùõàü naiva parityajet |
atitçùõàbhibhåtasya ÷ikhà bhavati mastake ||Panc_2.80||

bràhmaõy àha-katham etat ? 

sa àha-
kathà 3
÷avara-÷åkara-kathà

asti kasmiü÷cid vanodde÷e ka÷cit pulindaþ | sa ca pàparddhiü kartuü vanaü prati prasthitaþ | atha tena prasarpatà mahàn a¤jana-parvata-÷ikharàkàraþ kroóaþ samàsàditaþ | taü dçùñvà karõàntàkçùña-ni÷ita-sàyakena samàhataþ | tenàpi kopàviùñena cetasà bàlendu-dyutinà daüùñràgreõa pàñitodaraþ pulindo gatàsur bhåtale'patat | 

atha lubdhakaü vyàpàdya ÷åkaro 'pi ÷ara-prahàra-vedanayà pa¤catvaü gataþ | etasminn antare ka÷cid àsanna-mçtyuþ ÷çgàla itas tato niràhàratayà pãóitaþ paribhramaüs taü prade÷am àjagàma | yàvad varàha-pulindau dvàv api pa÷yati tàvat prahçùño vyacintayat-bhoþ ! sànukålo me vidhiþ | tenaitad apy acintitaü bhojanam upasthitam | athavà sàdhv idam uktam-

akçte'py udyame puüsàm anya-janma-kçtaü phalam |
÷ubhà÷ubhaü samabhyeti vidhinà saüniyojitam ||Panc_2.81||
 
tathà ca-
yasmin de÷e ca kàle ca vayasà yàdç÷ena ca |
kçtaü ÷ubhà÷ubhaü karma tat tathà tena bhujyate ||Panc_2.82||

tad ahaü tathà bhakùayàmi yathà bahåny ahàni me pràõa-yàtrà bhavati | tat tàvad enaü snàyu-pà÷aü dhanuùkoñi-gataü bhakùayàmi | uktaü ca-

÷anaiþ ÷anai÷ ca bhoktavyaü svayaü vittam upàrjitam |
rasàyanam iva pràj¤air helayà na kadàcana ||Panc_2.83||

ity evaü manasà ni÷citya càpa-ghañita-koñiü mukha-madhye prakùipya snàyuü bhakùituü pravçttaþ | tata÷ ca truñite pà÷e tàlu-de÷aü vidàrya càpa-koñirmastaka-madhyena niùkràntà | so 'pi tadvad enayà tat-kùaõàntan mçtaþ | ato 'haü bravãmi-atitçùõà na kartavyà iti | 


***********************************************************************


sa punar apy àha-bràhmaõi, na ÷rutaü bhavatyà |

àyuþ karma ca vittaü ca vidyà nidhanam eva ca |
pa¤caitàni hi sçjyante garbhasthasyaiva dehinaþ ||Panc_2.84||

athaivaü sà tena prabodhità bràhmaõy àha-yady evaü tad asti me gçhe stokas tila-rà÷iþ | tatas tilàn lu¤citvà tila-cårõena bràhmaõaü bhojayiùyàmi iti | 

tatas tad-vacanaü ÷rutvà bràhmaõo gràmaü gataþ | sàpi tilànuùõodakena sammardya kuñitvà såryàtape dattavatã | atràntare tasyà grha-karma-vyagràyàs tilànàü madhye ka÷cit sàrameyo måtrotsargaü cakàra | taü dçùñvà sà cintitavatã-aho naipuõyaü pa÷ya paràïmukhãbhåtasya vidheþ | yad ete tilà abhojyàþ kçtàþ | tad aham etàn samàdàya kasyacit gçhaü gatvà lu¤citair alu¤citàn ànayàmi | sarvo 'pi jano 'nena vidhinà pradàsyati iti |

atha yasmin gçhe'haü bhikùàrthaü praviùñas tatra gçhe sàpi tilàn àdàya praviùñà vikrayaü kartum | àha ca-gçhõàtu ka÷cid alu¤citair lu¤citàüs tilàn | 

atha tad-gçha-gçhiõã-gçhaü praviùñà yàvad alu¤citair lu¤citàn gçhõàti tàvad asyàþ putreõa kàmandakã-÷àstraü dçùñvà vyàhçtam-màtaþ ! agràhyàþ khalv ime tilàþ | nàsyà alu¤citair lu¤cità gràhyàþ | kàraõaü ki¤cid bhaviùyati | tenaiùàlu¤citair lu¤citàn prayacchati | 

tac chrutvà ayà parityaktàs te tilàþ | ato 'haü bravãmi-nàkasmàc chàõóilã-màtaþ iti | 


***********************************************************************


etad uktvà sa bhåyo 'pi pràha-atha j¤àyate tasya kramaõa-màrgaþ | 

tàmracåóa àha-bhagavan, j¤àyate | yata ekàkã na samàgacchati, kintv asaïkhya-yåtha-parivçtaþ pa÷yato me paribhramann itas tataþ sarva-janena sahàgacchati yàti ca |

abhyàgata àha-asti ki¤cit khanitrakam | 

sa àha-bàóham asti | eùà sarva-loha-mayã sva-hastikà | 

abhyàgata àha-tarhi pratyåùe tvayà mayà saha sthàtavyam | yena dvàv api jana-caraõa-malinàyàü bhåmau tat-padànusàreõa gacchàvaþ | mayàpi tad-vacanam àkarõya cintitam-aho vinaùño 'smi, yato 'sya sàbhipràya-vacàüsi ÷råyante | nånaü, yathà nidhànaü j¤àtaü tathà durgam apy asmàkaü j¤àsyati | etad abhipràyàd eva j¤àyate | uktaü ca-

sakçd api dçùñvà puruùaü vibudhà jànanti sàratàü tasya |
hasta-tulayàpi nipuõàþ pala-pramàõà vijànanti ||Panc_2.85||

và¤chaiva såcayati pårvataraü bhaviùyaü
puüsàü yad anya-tanujaü tv a÷ubhaü ÷ubhaü và |
vij¤àyate ÷i÷ur ajàta-kalàpa-cihnaþ 
pratyudgatair apasaran saralaþ kalàpã ||Panc_2.86||

tato 'haü bhaya-trasta-manàþ saparivàro durga-màrgaü parityajyànya-màrgeõa gantuü pravçttaþ | saparijano yàvad agrato gacchàmi tàvat sammukho bçhatkàyo màrjàraþ samàyàti | sa ca måùaka-vçndam avalokya tan-madhye sahasotpapàta | atha te måùakà màü kumàrga-gàminam avalokya garhayanto hata-÷eùà rudhira-plàvita-vasundharàs tam eva durgaü praviùñàþ | athavà sàdhv idam ucyate-

chittvà pà÷am apàsya kåña-racanàü bhaïktvà balàd vàguràü
paryantàgni-÷ikhà-kalàpa-jañilàn nirgatya dåraü vanàt |
vyàdhànàü ÷ara-gocaràd api javenotpatya dhàvan mçgaþ
kåpàntaþ-patitaþ karotu vidhure kiü và vidhau pauruùam ||Panc_2.87||

athàham eko 'nyatra gataþ | ÷eùà måóhatayà tatraiva durge praviùñàþ | atràntare sa duùña-parivràjako rudhira-bindu-carcitàü bhåmim avalokya tenaiva durga-màrgeõàgatyopasthitaþ |

yad utsàhã sadà martyaþ paràbhavati yaj janàn |
yad uddhataü vaded vàkyaü tat sarvaü vittajaü balam ||Panc_2.88||

athàhaü tac chrutvà kopàviùño bhikùà-pàtram uddi÷ya vi÷eùàd utkårdito 'pràpta eva bhåmau nipatitaþ | tac chråtvàsau me ÷atrur vihasya tàmracåóam uvàca-bhoþ ! pa÷ya pa÷ya kautåhalam | àha ca-

arthena balavàn sarvo 'py artha-yuktaþ sa paõóitaþ |
pa÷yainaü måùakaü vyarthaü sajàteþ samatàü matam ||Panc_2.89||

tat svapihi tvaü gata-÷aïkaþ | yad asyotpatana-kàraõaü tad àvayor hasta-gataü jàtam | athavà sàdhv idam ucyate-

daüùñrà-virahitaþ sarpo mada-hãno yathà gajaþ |
tathàrthena vihãno 'tra puruùo nàma-dhàrakaþ ||Panc_2.90||

tac chrutvàhaü manasà vicintitavàn-yato 'ïguli-màtram api kårdana-÷aktir nàsti, tad dhig artha-hãnasya puruùasya jãvitam | uktaü ca-

arthena ca vihãnasya puruùasyàlpa-medhasaþ |
vyucchidyante kriyàþ sarvà grãùme kusarito yathà ||Panc_2.91||
yathà kàka-yavàþ proktà yathàraõya-bhavàs tilàþ |
nàma-màtrà na siddhau hi dhana-hãnàs tathà naràþ ||Panc_2.92||
santo 'pi na hi ràjante daridrasyetare guõàþ |
àditya iva bhåtànàü ÷rãr guõànàü prakà÷inã ||Panc_2.93||
na tathà bàdhyate loke prakçtyà nirdhano janaþ |
yathà dravyàõi sampràpya tair vihãno 'sukhe sthitaþ ||Panc_2.94||
÷uùkasya kãña-khàtasya vahni-dagdhasya sarvataþ |
taror apy åùarasthasya varaü janma na càrthinaþ ||Panc_2.95||
÷aïkanãyà hi sarvatra niùpratàpà daridratà |
upakartum api hi pràptaü niþsvaü santyajya gacchati ||Panc_2.96||
unnamyonnamya tatraiva daridràõàü manorathàþ |
patanti hçdaye vyarthà vidhavàstrãstanà iva ||Panc_2.97||
vyakte'pi vàsare nityaü daurgatya-tamasàvçtaþ |
agrato 'pi sthito yatnàn na kenàpãha dç÷yate ||Panc_2.98||

evaü vilapyàhaü bhagnotsàhas tan-nidhànaü gaõóopadhànãkçtaü dçùñvà svaü durgaü prabhàte gataþ | tata÷ ca mad-bhçtyàþ prabhàte gacchanto mitho jalpanti-aho, asamartho 'yam udara-påraõe'smàkam | kevalam asya pçùñha-lagnànàü vióàlàdi-vipattayaþ tat kim anenàràdhitena ? uktaü ca-
yat-sakà÷àn na làbhàþ syàt kevalàþ syur vipattayaþ |
sa svàmã dåratas tyàjyo vi÷eùàd anujãvibhiþ ||Panc_2.99||

evaü teùàü vacàüsi ÷rutvà sva-durgaü praviùño 'ham | yàvan na ka÷cin mama saümukhe'bhyeti tàvan mayà cintitam-dhig iyaü daridratà | athavà sàdhv idam ucyate-
mçto daridraþ puruùo mçtaü maithunam aprajam |
mçtam a÷rotriyaü ÷ràddhaü mçto yaj¤as tv adakùiõam ||Panc_2.100||
vyathayanti paraü ceto manoratha-÷atair janàþ |
nànuùñhànair dhanair hãnàþ kulajàþ vidhavà iva ||Panc_2.101||
daurgatyaü dehinàü duþkham apamàna-karaü param |
yena svair api manyante jãvanto 'pi mçtà iva ||Panc_2.102||
dainyasya pàtratàm eti paràbhçteþ paraü padam |
vipadàm à÷rayaþ ÷a÷vad daurgatya-kaluùã-kçtaþ ||Panc_2.103||
lajjante bàndhavàs tena sambandhaü gopayanti ca |
mitràõy amitratàü yànti yasya na syuþ kapardakàþ ||Panc_2.104||
mårtaü làghavam evaitad apàyànàm idaü gçham |
paryàyo maraõasyàyaü nirdhanatvaü ÷arãriõàm ||Panc_2.105|| 
ajà-dhålir iva trastair màrjanã-reõuvaj janaiþ |
dãpa-khañvottha-cchàyeva tyajyate nirdhano janaþ ||Panc_2.106||
÷aucàva÷iùñayàpy asti ki¤cit kàryaü kvacin mçdà |
nirdhanena janenaiva na tu ki¤cit prayojanam ||Panc_2.107||
adhano dàtu-kàmo 'pi sampràpto dhaninàü gçham |
manyate yàcako 'yaü dhig dàridryaü khalu dehinàm ||Panc_2.108||
sva-vitta-haraõaü dçùñvà yo hi rakùaty asån naraþ |
pitaro 'pi na gçhõanti tad-dattaü salià¤jalim ||Panc_2.109||

tathà ca-
gavàrthe bràhmaõàrthe ca strã-vitta-haraõe tathà |
pràõàüs tyajati yo yuddhe tasya lokàþ sanàtanàþ ||Panc_2.110||
evaü ni÷citya ràtrau tatra gatvà nidràva÷am upàgatasya peñàyàü mayà  chidraü kçtaü yàvat, tàvat prabuddho duùña-tàpasaþ | tata÷ ca jarjara-vaü÷a-prahàreõa ÷irasi tàóitaþ katha¤cid àyuþ-÷eùatayà nirgato 'ham, na mçta÷ ca | uktaü ca-

pràptavyam arthaü labhate manuùyo
devo 'pi taü laïghayituü na ÷aktaþ |
tasmàn na ÷ocàmi na vismayo me
yad asmadãyaü na hi tat pareùàm ||Panc_2.111||

kàka-kårmau pçcchataþ-katham etat ?

hiraõyaka àha-

kathà 4
sàgaradatta-kathà

asti kasmiü÷cin nagare sàgaradatto nàma vaõik | tat-sånunà råpaka-÷atena vikrãyamàõaü pustakaü gçhãtam | tasmiü÷ ca likhitam asti-

pràptavyam arthaü labhate manuùyo
devo 'pi taü laïghayituü na ÷aktaþ |
tasmàn na ÷ocàmi na vismayo me
yad asmadãyaü na hi tat pareùàm ||Panc_2.111||

tad dçùñvà sàgaradattena tanujaþ pçùñaþ-putra, kiyatà målyenaitat pustakaü gçhãtam ? 

so 'bravãt-råpaka-÷atena |

tac chrutvà sàgaradatto 'bravãt-dhiï mårkha ! tvaü likhitaika-÷lokaü råpaka-÷atena yad gçhõàsi, etayà buddhyà kathaü dravyopàrjanaü kariùyasi | tad adya-prabhçti tvayà me gçhe na praveùñavyam |

evaü nirbhartsya gçhàn niþsàritaþ | sa ca tena nirvedena viprakçùñaü de÷àntaraü gatvà kim api nagaram àsàdyàvasthitaþ | atha katipaya-divasais tan-nagara-nivàsinà kenacid asau pçùñaþ-kuto bhavàn àgataþ ? kiü nàma-dheyo và ? iti | 

asàv abravãt-pràptavyam arthaü labhate manuùya iti | athànyenàpi pçùñenànena tathaivottaraü dattam | evaü ca tasya nagarasya madhye pràptavyamartha iti tasya prasiddha-nàma jàtam | 

atha ràja-kanyà candravatã nàmàbhinava-råpa-yauvana-sampannà sakhã-dvitãyaikasmin mahotsava-divase nagaraü nirãkùamàõàsti | tatraiva ca ka÷cid ràja-putro 'tãva-råpa-sampanno manorama÷ ca katham api tasyà dçùñi-gocare gataþ | tad-dar÷ana-sama-kàlam eva kusuma-bàõàhatayà tayà nija-sakhy-abhihità-sakhi ! yathà kilànena saha samàgamo bhavati tathàdya tvayà yatitavyam | 

evaü ca ÷rutvà sà sakhã tat-sakà÷aü gatvà ÷ãghram abravãt-yad ahaü candravatyà tavàntikaü preùità | bhaõitaü ca tvàü prati tayà yan mama tvad-dar÷anàn manobhavena pa÷cimàvasthà kçtà | tad yadi ÷ãghram eva mad-antike na sameùmasi tadà me maraõaü ÷araõam |

iti ÷rutvà tenàbhihitaü-yady ava÷yaü mayà tatràgantavyaü, tat kathaya kenopàyena praveùñavyam ?

atha sakhyàbhihitam-ràtrau saudhàvalambitayà dçóha-varatrayà tvayà tatràroóhavyam | 

so 'bravãt-yady evaü ni÷cayo bhavatyàs tad aham evaü kariùyàmi | 

iti ni÷citya sakhã candravatã-sakà÷aü gatà | athàgatàyàü rajanyàü sa ràja-putraþ sva-cetasà vyacintayat-aho mahad akçtyam etat | uktaü ca-

guroþ sutàü mitra-bhàryàü svàmi-sevaka-gehinãm |
yo gacchati pumàül loke tam àhur brahma-ghàtinam ||Panc_2.112||

aparaü ca-
aya÷aþ pràpyate yena yena càdho-gatir bhavet |
svàrthàc ca bhra÷yate yena tat karma na samàcaret ||Panc_2.113||

iti samyag vicàrya tat-sakà÷aü na jagàma | atha pràptavyamarthaþ paryañan dhavala-gçha-pàr÷ve ràtràv avalambita-varatràü dçùñvà kautukàviùña-hçdayas tàm àlambyàdhiråóhaþ | tayà ca ràja-putryà sa evàyam ity à÷vasta-cittayà snàna-khàdana-pànàcchàdanàdinà sammànya tena saha ÷ayana-talam à÷ritayà tad-aïga-saüspar÷a-sa¤jàta-harùa-romà¤cita-gàtrayoktaü-yuùmad-dar÷ana-màtrànuraktayà mayàtmà pradatto 'yam | tvad-varjam anyo bhartà manasy api me na bhaviùyati iti | tat kasmàn amyà saha na bravãùi ?

so 'bravãt- pràptavyam arthaü labhate manuùyaþ |

ity ukte tayànyo 'yam iti matvà dhavala-gçhàd uttàrya muktaþ | sa tu khaõóa-pà÷akaþ pràptaþ | tàvad asau khaõóa-deva-kule gatvà suptaþ | atha tatra kayàcit svairiõyà datta-saïketako yàvad daõóa-pà÷akaþ pràptaþ, tàvad asau pårva-suptas tena dçùño rahasya-saürakùaõàrtham abhihita÷ ca-ko bhavàn ?

so 'bravãt-pràptavyam arthaü labhate manuùyaþ |

iti ÷rutvà daõóa-pà÷akenàbhihitam-yac chånyaü deva-gçham idam | tad atra madãya-sthàne gatvà svapihi | 

tathà pratipadya sa matir viparyàsàd anya-÷ayane suptaþ | atha tasya rakùakasya kanyà vinayavatã nàma råpa-yauvana-sampannà kasyàpi puruùasyànuraktà saïketaü dattvà tatra ÷ayane suptàsãt | atha sà tam àyàtaü dçùñvà sa evàyam asmad-vallabha iti ràtrau ghanataràndhakàra-vyàmohitotthàya bhojanàcchàdanàdi-kriyàü kàrayitvà gàndharva-vivàhenàtmànaü vivàhayitvà tena samaü ÷ayane sthità vikasita-vadana-kamalà tam àha-kim adyàpi mayà saha vi÷rabdhaü bhavàn na bravãti |

so 'bravãt-pràptavyam arthaü labhate manuùyaþ | 

iti ÷rutvà tayà cintitam-yat kàryam asamãkùitaü kriyate tasyedçk-phala-vipàko bhavati iti | evaü vimç÷ya sa-viùàdayà tayà niþsàrito 'sau | sa ca yàvad-vãthã-màrgeõa gacchati tàvad anya-viùaya-vàsã vara-kãrtir nàma varo mahatà vàdya-÷abdenàgacchati | pràptavyamartho 'pi taiþ samaü gantum àrabdhaþ | 

atha yàvat pratyàsanne lagna-samaye ràja-màrgàsanna-÷reùñhi-gçha-dvàre racita-maõóapa-vedikàyàü kçta-kautuka-maïgala-ve÷à vaõik-sutàsti, tàvan mada-matto hasty-àrohakaü hatvà praõa÷yaj-jana-kolàhalena lokam àkulayaüs tam evodde÷aü pràptaþ | taü ca dçùñvà sarve varànuyàyino vareõa saha praõa÷ya di÷o jagmuþ | 

athàsminn avasare bhaya-tarala-locanàm ekàkinãü kanyàm avalokya-mà bhaiùãþ | ahaü paritràteti sudhãraü sthirãkçtya dakùiõa-pàõau saïgçhya mahà-sàhasikatayà pràptavyamarthaþ puruùa-vàkyair hastinaü nirbhartsitavàn | tataþ katham api daiva-yogàd apàye hastini sa-suhçd-bàndhavenàtikrànta-lagna-samaye vara-kãrtir nàgatya tàvat tàü kanyàm anya-hasta-gatàü dçùñvàbhihitam-bhoþ ÷va÷ura, viruddham idaü tvayànuùñhitaü yan mahyaü pradàya kanyànyasmai pradattà iti |

so 'bravãt-bhoþ ! aham api hasti-bhaya-palàyitobhavadbhiþ sahàyàto na jàne kim idaü vçtam ity abhidhàya duhitaraü praùñum àrabdhaþ-vatse, na tvayà sundaraü kçtam | tat kathyatàü ko 'yaü vçttàntaþ |

so 'bravãt-yad aham anena pràõa-saü÷ayàd rakùità, tad enaü muktvà mama jãvantyà nànyaþ pàõiü grahãùyati iti | 

anena vàrtà-vyatikareõa rajanã vyuùñà | atha pràtas tatra sa¤jàte mahà-jana-samavàye vàrtà-vyatikaraü ÷rutvà ràja-duhità tam udde÷am àgatà | karõa-paramparayà ÷rutvà daõóapà÷aka-sutàpi tatraivàgatà | atha taü mahàjana-amavàyaü ÷rutvà ràjàpi tatra evàjagàma | 

pràptavyamarthaü pràha-bhoþ vi÷rabdhaü kathaya | kãdç÷o 'sau vçttàntaþ ?  
atha so 'bravãt-pràptavyamarthaü labhate manuùyaþ iti |

ràja-kanyà smçtvà pràha-devo 'pi taü laïghayituü na ÷akta iti |

tato daõóapà÷aka-sutàbravãt-tasmàn na ÷ocàmi na vismayo me iti | 

tam akhilaloka-vçttàntam àkarõya vaõik-sutàbravãt-yad asmadãyaü na hi tat pareùàm iti |

tato 'bhaya-dànaü dattvà ràjà pçthak pçthag vçttàntàn j¤àtvàvagata-tattvas tasmai pràptavyam arthàya sva-duhitaraü sa-bahu-mànaü gràma-sahasreõa samaü sarvàlaïkàra-parivàra-yutàü dattvà tvaü me putro 'sãti nagara-viditaü taü yauvaràjye'bhiùiktavàn | daõóa-pàsakenàpi sva-duhità sva-÷aktyà vastra-dànàdinà sambhàvya pràptavyamarthàya pradattà |

atha pràptavyamarthenàpi svãya-pitç-màtarau samasta-kuñumbàvçtau tasmin nagare sammàna-puraþsaraü samànãtau | atha so 'pi sva-gotreõa saha vividha-bhogànupabhu¤jànaþ sukhenàvasthitaþ | ato 'haü bravãmi-pràptavyam arthaü labhate manuùyaþ iti |

tad etat sakalaü sukha-duþkham anubhåya paraü viùàdam upàgato 'nena mitreõa tvat-sakà÷am ànãtaþ | tad etan me vairàgya-kàraõam | mantharaka àha-bhadra, bhavati suhçd ayam asandigdhaü yaþ kùut-kùàmo 'pi ÷atru-bhåtaü tvàü bhakùya-sthàne sthitam evaü pçùñham àropyànayati na màrge'pi bhakùayati | uktaü ca yataþ-

vikàraü yàti no cittaü vitte yasya kadàcana |
mitraü syàt sarva-kàle ca kàrayen mitram uttamam ||Panc_2.114||
vidvadbhiþ suhçdàm atra cihnair etair asaü÷ayam |
parãkùà-karaõaü proktaü homàgner iva paõóitaiþ ||Panc_2.115||

tathà ca-
àpat-kàle tu sampràpte yan mitraü mitram eva tat |
vçddhi-kàle tu sampràpte durjano 'pi suhçd bhavet ||Panc_2.116||

tan mamàpy adyàsya viùaye vi÷vàsaþ samutpanno yato nãti-viruddheyaü maitrã màüsà÷ibhir vàyasaiþ saha jalacaràõàm | athavà sàdhv idam ucyate-

mitraü ko 'pi na kasyàpi nitàntaü na ca vaira-kçt |
dç÷yate mitra-vidhvastàt kàryàd vairã parãkùitaþ ||Panc_2.117||

tat svàgataü bhavataþ | sva-gçha-vadàsyatàm atra saras-tãre | yac ca vitt-nà÷o vide÷a-vàsa÷ ca te sa¤jàtas tatra viùaye santàpo na kartavyaþ | uktaü ca-

abhrac-chàyà khala-prãtiþ samudrànte ca medinã |
alpenaiva vina÷yanti yauvanàni dhanàni ca ||Panc_2.118||

ata eva vivekino jitàtmàno dhana-spçhàü na kurvanti | uktaü ca-

susa¤citair jãvanavat surakùitair
nije'pi dehe na viyojitaiþ kvacit |
puüso yamàntaü vrajato 'pi niùñhurair
etair dhanaiþ pa¤capadã na dãyate ||Panc_2.119||

anyac ca-
yathàmiùaü jale matsyair bhakùyate ÷vàpadair bhuvi |
àkà÷e pakùibhi÷ caiva tathà sarvatra vittavàn ||Panc_2.120||
nirdoùam api vittàóhya doùair yojayate nçpaþ |
nidhanaþ pràpta-doùo 'pi sarvatra nirupadravaþ ||Panc_2.121||
arthànàm arjanaü kàryaü vardhanaü rakùaõaü tathà |
bhakùyamàõo niràdàyaþ sumerurapi hãyate ||Panc_2.122||
arthàrthã yàni kaùñàni måóho 'yaü sahate janaþ |
÷atàü÷enàpi mokùàrthã tàni cen mokùam àpnuyàt ||Panc_2.123||

ko dhãrasya manasvinaþ sva-viùayaþ ko và vide÷aþ smçto
yaü de÷aü ÷rayate tam eva kurute bàhu-pratàpàrjitam |
yad daüùñrànakhalàïgula-praharaõaiþ siüho vanaü gàhate
tasmin eva hata-dvipendra-rudhirais tçùõàü chinatty àtmanaþ ||Panc_2.124||

artha-hãnaþ pare de÷e gato 'pi yaþ praj¤àvàn bhavati sa katha¤cid api na sãdati | uktaü ca-
ko 'tibhàraþ samarthànàü kiü dåraü vyavasàyinàm |
ko vide÷aþ suvdyànàü kaþ paraþ priya-vàdinàm ||Panc_2.125||

tat praj¤à-nidhir bhavàn na pràkçta-puruùa-tulyaþ | athavà-

utsàha-sampannam adãrgha-såtraü kriyà-vidhij¤aü vyasaneùv asaktam |
÷åraü kçtaj¤aü dçóha-sauhçdaü ca- lakùmãþ svayaü và¤chati vàsa-hetoþ ||Panc_2.126||

aparaü pràpto 'py arthaþ karma-pràptyà na÷yati | tad etàvanti dinàni tvadãyam àsãt | muhårtam apy anàtmãyaü bhoktuü na labhyate | svayam àgatam api vidhinàpahriyate |

arthasyopàrjanaü kçtvà naivàbhàgyaþ sama÷nute |
araõyaü mahadàsàdya måóhaþ somilako yathà ||Panc_2.127||

hiraõyaka àha--katham etat ?

sa àha-
kathà 5
somilaka-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne somilako nàma kauliko vasati sma | so 'neka-vidha-pañña-racanàra¤jitàni pàrthivocitàni sadaiva vastràõy utpàdayati | paraü tasya càneka-vidha-pañña-racana-nipuõasyàpi na bhojanàcchàdanàbhyadhikaü katham apy artha-màtraü sampadyate | athànye tatra sàmànya-kaulikàþ sthåla-vastra-sampàdana-vij¤ànino mahardhi-sampannàþ | tàn avalokya sa sva-bhàryàm àha-priye ! pa÷yaitàn sthåla-pañña-kàrakàn dhana-kanaka-samçddhàn | tad adhàraõakaü mamaitat sthànam | tad anyatropàrjanàya gacchàmi | 
sà pràha-bhoþ priyatama ! mithyà pralapitam etad yad anyatra-gatànàü dhanaü bhavati, sva-sthàne na bhavati | uktaü ca- 
utpatanti yad àkà÷e nipatanti mahãtale |
pakùiõàü tad api pràptyà nàdattam upatiùñhati ||Panc_2.128||

tathà ca-
na hi bhavati yan na bhàvyaü
bhavati ca bhàvyaü vinàpi yatnena |
kara-tala-gatam api na÷yati 
yasya tu bhavitavyatà nàsti ||Panc_2.129||

yathà dhenu-sahasreùu vatso vindati màtaraü |
tathà pårva-kçtaü karma kartàram anugacchati ||Panc_2.130||
÷ete saha ÷ayànena gacchantam anugacchati |
naràõàü pràktanaü karma tiùñhati tu sahàtmanà ||Panc_2.131||
yathà chàyà-tapau nityaü susambaddhau parasparaü |
evaü karma ca kartà ca saü÷liùñàv itaretaram ||Panc_2.132|| 
kaulika àha-priye ! na samyag abhihitaü bhavatyà | vyavasàyaü vinà na karma phalati | uktaü ca-
yathaikena na hastena tàlikà saüprapadyate | 
tathodyama-parityaktaü na phalaü karmaõaþ smçtam ||Panc_2.133||
pa÷ya karma-va÷àt pràptaü bhojyakàle'pi bhojanam | 
hastodyamaü vinà vaktre pravi÷en na katha¤cana ||Panc_2.134||

tathà ca-
udyoginaü puruùa-siüham upaiti lakùmãr 
daivena deyam iti kàpuruùà vadanti |
daivaü nihatya kuru pauruùam àtma-÷aktyà yatne kçte yadi na sidhyati ko 'tra doùaþ ||Panc_2.135||

tathà ca-
udyamena hi sidhyanti kàryàõi na manorathaiþ |
na hi suptasya siühasya vi÷anti vadane mçgàþ ||Panc_2.136|| udyamena vinà ràjan na sidhyanti manorathàþ |
kàtarà iti jalpanti yad bhàvyaü tad bhaviùyati ||Panc_2.137||
sva-÷aktyà kurvataþ karma na cet siddhiü prayacchati |
nopàlabhyaþ pumàüs tatra daivàntarita-pauruùaþ ||Panc_2.138||

tan mayàva÷yaü de÷àntaraü gantavyam | 

iti ni÷citya vardhamàna-puraü gatvà tatra varùa-trayaü sthitvà suvarõa-÷ata-trayopàrjanaü kçtvà bhåyaþ sva-gçhaü prasthitaþ | athàrdha-pathe gacchatas tasya kadàcid añavyàü paryañato bhagavàn ravir astam upàgataþ | tatra ca vyàla-bhayàt sthålatara-vaña-skandha àråhya prasupto yàvat tiùñhati tàvan ni÷ãthe dvau puruùau raudràkàrau parasparaü jalpantàv a÷çõot | 

tatraika àha-bhoþ kartaþ tvaü kiü samyaï na vetsi yad asya somilakasya bhojanàcchàdanàd çte'dhikà samçddhir nàsti | tat kiü tvayàsya suvarõa-÷ata-trayaü dattam | 

sa àha-bhoþ karman mayàva÷yaü dàtavyaü vyavasàyinàü tatra ca tasya pariõatis tvad àyatteti | atha yàvad asau kaulikaþ prabuddhaþ suvarõa-granthim avalokayati tàvad riktaü pa÷yati | 

tataþ sàkùepaü cintayàmàsa | aho kim etat ? mahatà kaùñenopàrjitaü vittaü helayà kvàpi gatam | yad vyartha-÷ramo 'ki¤canaþ kathaü sva-patnyà mitràõàü ca mukhaü dar÷ayiùyàmi |  iti ni÷citya tad eva pattanaü gataþ | tatra ca varùa-màtreõàpi suvarõa-÷ata-pa¤cakam upàrjya bhåyo 'pi sva-sthànaü prati prasthitaþ | yàvad ardha-pathe bhåyo 'ñavã-gatasya bhagavàn bhànur astaüjagàmàtha suvarõa-nà÷a-bhayàt su÷rànto 'pi na vi÷ràmyati kevalaü kçta-gçhotkaõñhaþ satvaraü vrajati | 
atràntare dvau puruùau tàdçùau dçùñi-de÷e samàgacchantau jalpantau ca ÷çõoti | tatraikaþ pràha-bhoþ kartaþ ! kiü tvayaitasya suvarõa-÷ata-pa¤cakaü dattam ? tat kiü na vetsi yad bhojanàcchàdanàbhyadhikam asya kiücin nàsti |

sa àha-bhoþ karman ! mayàva÷yaü deyaü vyavasàyinàm | tasya pariõàmas tvad-àyattaþ | tat kiü màm upàlambhayasi ?

tac chrutvà somilako yàvad granthim avalokayati tàvat suvarõaü nàsti | tataþ paraü duþkham àpanno vyacintayat-aho kiü mama dhana-rahitasya jãvitena ? tad atra vaña-vçkùa àtmànam udbadhya pràõàüs tyajàmi |

evaü ni÷citya darbha-mayãü rajjuü vidhàya sva-kaõñhe pà÷aü niyojya ÷àkhàyàm àtmànaü nibadhya yàvat prakùipati tàvad ekaþ pumàn àkà÷a-stha evedam àha-bho bhoþ somilaka ! maivaü sàhasaü kuru | ahaü te vittàpahàrako na te bhojanàcchàdanàbhyadhikaü varàñikàm api sahàmi | tad gaccha sva-gçhaü prati | anyac ca bhavadãya-sàhasenàhaü tuùñaþ | tathà me na syàd vyarthaü dar÷anam | tat pràrthyatàm abhãùño varaþ ka÷cit |

somilaka àha-yady evaü tad dehi me prabhåtaü dhanam |

sa àha-bhoþ ! kiü kariùyasi bhoga-rahitena dhanena yatas tava bhojanàcchàdanàbhyadhikà pràptir api nàsti ? uktaü ca-

kiü tayà kriyate lakùmyà yà vadhår iva kevalà | 
yà na ve÷yeva sàmànyà pathikair upabhujyate ||Panc_2.139||

somilaka àha-yady api bhogo nàsti tathàpi bhavatu me dhanam | uktaü ca-

kçpaõo 'py akulãno 'pi sadà saü÷rita-mànuùaiþ |
sevyate sa naro loke yasya syàd vitta-sa¤cayaþ ||Panc_2.140||

tathà ca-
÷ithilau ca subaddhau ca patataþ patato na và | 
nirãkùitau mayà bhadre da÷a varùàõi pa¤ca ca ||Panc_2.141|| 
puruùa àha-kim etat ?

so 'bravãt-

kathà 6
tãkùõa-viùàõa-÷çgàla-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne tãkùõaviùàõo nàma mahà-vçùabho vasati | sa ca madàtirekàt parityakta-nija-yåñhaþ ÷çïgàbhyàü nadã-tañàni vidàrayan svecchayà marakata-sadç÷àni ÷aùpàõi bhakùayann araõya-caro babhåva | atha tatraiva vane pralobhako nàma ÷çgàlaþ prativasati sma | sa kadàcit sva-bhàryayà saha nadã-tãre sukhopaviùñas tiùñhati | atràntare sa tãkùõaviùàõo jalàrthaü tad eva pulinam avatãrõaþ | tata÷ ca tasya lambamànau vçùaõàv àlokya ÷çgàlyà ÷çgàlo 'bhihitaþ-svàmin ! pa÷yàsya vçùabhasya màüsa-piõóau lambamànau yathà sthitau | tataþ kùaõena prahareõa và patiùyataþ
| evaü j¤àtvà bhavatà pçùñha-yàyinà bhàvyaü | 

÷çgàla àha-priye ! na j¤àyate kadàcid etayoþ patanaü bhaviùyati và na và | tat kiü vçthà ÷ramàya màü niyojayasi ? atra-sthas tàvaj jalàrtham àgatàn måùakàn bhakùayiùyàmi samaü tvayà | màrgo 'yaü yatas teùàm | atha yadà tvàü muktvàsya tãkùõaviùàõasya vçùabhasya pçùñhe gamiùyàmi tadàgatyànyaþ ka÷cid etat sthànaü samà÷rayiùyati | naitad yujyate kartum | uktaü ca-

yo dhruvàõi parityajyàdhruvàõi niùevate |
dhruvàõi tasya na÷yanti adhruvaü naùñam eva ca ||Panc_2.142|| 
÷çgàly àha-bhoþ kàpuruùas tvaü yat kiücit pràptaü tenàpi santoùaü karoùi | uktaü ca-

supårà syàt kunadikà supåro måùikà¤jaliþ | 
susantuùñaþ kàpuruùaþ svalpakenàpi tuùyati ||Panc_2.143||

tasmàt puruùeõa sadaivotsàhavatà bhàvyam | uktaü ca- 
yatrotsàha-samàrambho yatràlasya-vinigrahaþ |
naya-vikrama-saüyogas tatra ÷rãr acalà dhruvaü ||Panc_2.144||
tad daivam iti sa¤cintya tyajen nodyogam àtmanaþ |
anuyogaü vinà tailaü tilànàü nopajàyate ||Panc_2.145||
anyac ca-
yaþ stokenàpi santoùaü kurute mandadhãr janaþ |
tasya bhàgya-vihãnasya dattà ÷rãr api màrjyate ||Panc_2.146||

yac ca tvaü vadasi | etau patiùyato na veti | tad apy ayuktam | uktaü ca-

kçta-ni÷cayino vandyàs tuïgimà nopabhujyate |
càtakaþ ko varàko 'yaü yasyendro vàrivàhakaþ ||Panc_2.147||

aparaü måùaka-màüsasya nirviõõàham | etau ca màüsa-piõóau patana-pràyau dç÷yete | tat sarvathà nànyathà kartavyam iti | athàsau tad àkarõya måùaka-pràpti-sthànaü parityajya tãkùõaviùàõasya pçùñham anvagacchat | atha và sàdhv idam ucyate-

tàvat syàt sarva-kçtyeùu puruùo 'tra svayaü prabhuþ |
strã-vàkyàïku÷a-vikùuõõo yàvan no dhriyate balàt ||Panc_2.148||
akçtyaü manyate kçtyaü agamyaü manyate sugam |
abhakùyaü manyate bhakùyaü strã-vàkya-prerito naraþ ||Panc_2.149||

evaü sa tasya pçùñhataþ sa-bhàryaþ paribhramaü÷ cira-kàlam anayat | na ca tayoþ patanam abhåt | tata÷ ca nirvedàt pa¤cada÷e varùe ÷çgàlaþ svabhàryàm àha-÷ithilau ca subaddhau ca (141) ityàdi | 

tayos tat-pa÷càd api pàto na bhaviùyati | tat tad eva sva-sthànaü gacchàvaþ | ato 'haü bravãmi-÷ithilau ca subaddhau ca (141) iti |


***********************************************************************


puruùa àha-yady evaü tad gaccha bhåyo 'pi vardhamàna-puram | tatra dvau vaõik-putrau vasataþ | eko gupta-dhanaþ | dvitãya upabhukta-dhanaþ | tatas tayoþ svaråpaü buddhvaikasya varaþ pràrthanãyaþ | yadi te dhanena prayojanam abhakùitena tatas tvàm api gupta-dhanaü karomi | athavà datta-bhogyena dhanena te prayojanaü tad upabhukta-dhanaü karomãti | evam uktvàdar÷anaü gataþ |

somilako 'pi vismita-manà bhåyo 'pi vardhamàna-puraü gataþ | atha sandhyà-samaye ÷ràntaþ katham api tat-puraü pràpto guptadhana-gçhaü pçcchan kçcchràl labdhvàstamita-sårye praviùñaþ | athàsau bhàryà-putra-sametena guptadhanena nirbhartsyamàno hañhàd gçhaü pravi÷yopaviùñaþ | tata÷ ca bhojana-velàyàü tasyàpi bhakti-varjitaü kiücid a÷anaü dattam | tata÷ ca bhuktvà tatraiva yàvat supto ni÷ãthe pa÷yati tàvat tàv api dvau puruùau parasparaü mantrayataþ | tatraika àha-bhoþ kartaþ ! kiü tvayàsya guptadhanasyànyo 'dhiko vyayo nirmito yat somilakasyànena bhojanaü dattam | tad ayuktaü tvayà kçtam
|

sa àha-bhoþ karman ! na mamàtra doùaþ | mayà puruùasya làbha-pràptir dàtavyà | tat-pariõatiþ punas tvad-àyatteti | athàsau yàvad uttiùñhati tàvad guptadhano visåcikayà khidyamàno rujàbhibhåtaþ kùaõaü tiùñhati | tato dvitãye'hni tad-doùeõa kçtopavàsaþ sa¤jàtaþ | 

somilako 'pi prabhàte tad-gçhàn niùkramya upabhuktadhana-gçhaü gataþ | tenàpi càbhyutthàdinà sat-kçto vihita-bhojanàcchàdana-saümànas tasyaiva gçhe bhavya-÷ayyàm àruhya suùvàpa | tata÷ ca ni÷ãthe yàvat pa÷yati tàvat tàv eva dvau puruùau mitho mantrayataþ | atra tayor eka àha-bhoþ kartaþ ! anena somilakasyopakàraü kurvatà prabhåto vyayaþ kçtaþ | tat kathaya katham asyoddhàraka-vidhir bhaviùyati | anena sarvam etad vyavahàraka-gçhàt samànãtam | 

sa àha-bhoþ karman ! mama kçtyam etat | pariõatis tvad-àyatteti | atha prabhàta-samaye ràja-puruùo ràja-prasàdajaü vittam àdàya samàyàta upabhukta-dhanàya samarpayàm àsa | 

tad dçùñvà somilaka÷ cintayàmàsa | sa¤caya-rahito 'pi varam eùa upabhuktadhano nàsau kadaryo guptadhanaþ | uktaü ca-

agnihotra-phalà vedàþ ÷ãla-vçtta-phalaü ÷rutam |
rati-putra-phalà dàrà datta-bhukta-phalaü dhanam ||Panc_2.150||

tad vidhàtà màü datta-bhukta-dhanaü karotu | na kàryaü me guptadhanena | tataþ somilako dattabhuktadhanaþ saüjàtaþ | ato 'haü bravãmi-arthasyopàrjanaü kçtvà iti |

gçha-madhya-nikhàtena dhanena dhanino yadi |
bhavàmaþ kiü na tenaiva dhanena dhanino vayaü ||Panc_2.151||

tad bhadra ! hiraõyakaivaü j¤àtvà dhana-viùaye santàpo na kàryaþ | atha vidyamànam api dhanaü bhojya-bandhyatayà tad-avidyamànaü mantavyam | uktaü ca-

upàrjitànàm arthànàü tyàga eva hi rakùaõam |
taóàgodara-saüsthànàü parãvàha ivàmbhasàm ||Panc_2.152||

tathà ca-
upàrjitànàm arthànàü tyàga eva hi rakùaõam |
taóàgodara-saüsthànàü parivàha ivàmbhasàm ||Panc_2.153||

anyac ca-
dànaü bhogo nà÷as tisro gatayo bhavanti vittasya | yo na dadàti na bhuïkte tasya tçtãyà gatir bhavati ||Panc_2.154|| 
evaü j¤àtvà vivekinà na sthity-arthaü vittopàrjanaü kartavyaü yato duþkhàya tat | uktaü ca-
dhanàdikeùu vidyante ye'tra mårkhàþ sukhà÷ayàþ |
tapta-grãùmeõa sevante ÷aityàrthaü te hutà÷anam ||Panc_2.155||

sarpàþ pibanti pavanaü na ca durbalàs te
÷uùkais tçõair vana-gajà balino bhavanti |
kandaiþ phalair muni-varà gamayanti kàlaü
santoùa eva puruùasya paraü nidhànam ||Panc_2.156||

santoùàmçta-tçptànàü yat sukhaü ÷ànta-cetasàm |
kutas tad-dhana-lubdhànàm ita÷ ceta÷ ca dhàvatàm ||Panc_2.157||

pãyåùam iva saütoùaü pibatàü nirvçtiþ parà |
duþkhaü nirantaraü puüsàm asaütoùavatàü punaþ ||Panc_2.158||
nirodhàc cetaso 'kùàõi niruddhàny akhilàny api |
àcchàdite ravau meghaiþ sa¤channàþ syur gabhastayaþ ||Panc_2.159||
và¤chà-vicchedanaü pràhuþ svàsthyaü ÷àntà maha-rùayaþ |
và¤chà nivartate nàrthaiþ pipàsevàgni-sevanaiþ ||Panc_2.160|| anindyam api nindanti stuvanty astutyam uccakaiþ |
svàpateya-kçte martyàþ kiü kiü nàma na kurvate ||Panc_2.161||

dharmàrthaü yasya vittehà tasyàpi na ÷ubhàvahà |
prakùàlanàdd hi païkasya dåràd aspar÷anaü varam ||Panc_2.162||

dànena tulyo nidhir asti nànyo 
lobhàc ca nànyo 'sti paraþ pçthivyàm |
vibhåùaõaü ÷ãla-samaü na cànyat 
santoùa-tulyaü dhanam asti nànyat ||Panc_2.163||

dàridryasya parà mårtir yan màna-draviõàlpatà |
jarad-gava-dhanaþ ÷arvas tathàpi parame÷varaþ ||Panc_2.164|| 
evaü j¤àtvà bhadra tvayà santoùaþ kàrya iti | mantharakavacanam àkarõya vàyasa àha-bhadra mantharako yad evaü vadati tat tvayà citte kartavyam | athavà sàdhv idam ucyate-

sulabhàþ puruùà ràjan satataü priya-vàdinaþ | 
apriyasya ca pathyasya vaktà ÷rotà ca durlabhaþ ||Panc_2.166||
apriyàõy api pathyàni ye vadanti nçõàm iha |
ta eva suhçdaþ proktà anye syur nàma-dhàrakàþ ||Panc_2.167||

athaivaü jalpatàü teùàü citràïgo nàma hariõo lubdhaka-tràsitas tasminn eva sarasi praviùñaþ | athàyàntaü sa-sambhramam avalokya laghupatanako vçkùam àråóhaþ | hiraõyakaþ ÷arastambaü praviùñaþ | mantharakaþ salilà÷ayam àsthitaþ | atha laghupatanako mçgaü samyak parij¤àya mantharakam uvàca-ehy ehi sakhe mantharaka ! mçgo 'yaü tçùàrto 'tra samàyàtaþ sarasi praviùñaþ | tasya ÷abdo 'yaü na mànuùa-sambhava iti | 

tac chrutvà mantharako de÷a-kàlocitam àha-bho laghupatanaka ! yathàyaü mçgo dç÷yate prabhåtam ucchvàsam udvahann udbhrànta-dçùñyà pçùñhato 'valokayati tan na tçùàrta eùa nånaü lubdhaka-tràsitaþ | taj j¤àyatàm asya pçùñhe lubdhakà àgacchanti na veti | uktaü ca-

bhaya-trasto naraþ ÷vàsaü prabhåtaü kurute muhuþ |
di÷o 'valokayaty eva na svàsthyaü vrajati kvacit ||Panc_2.168||

tac chrutvà citràïga àha-bho mantharaka ! j¤àtaü tvayà samyaï me tràsa-kàraõam | ahaü lubdhaka-÷ara-prahàràd uddhàritaþ kçcchreõàtra samàyàtaþ | mama yåthaü tair lubdhakair vyàpàditaü bhaviùyati | tac charaõàgatasya me dar÷aya kiücid agamyaü sthànaü lubdhakànàm | 

tad àkarõya mantharaka àha-bho÷ citràïga ! ÷råyatàü nãti-÷àstram |

dvàv upàyàv iha proktau vimuktau ÷atru-dar÷ane |
hastayo÷ càlanàd eko dvitãyaþ pàda-vega-jaþ ||Panc_2.169||

tad gamyatàü ÷ãghraü ghanaü vanaü yàvad adyàpi nàgacchanti te duràtmàno lubdhakàþ | 

atràntare laghupatanakaþ satvaram abhyupetyovàca-bho mantharaka ! gatàs te lubdhakàþ sva-gçhonmukhàþ pracura-màüsa-piõóa-dhàriõaþ | tac citràïga ! tvaü vi÷rabdho jalàd bahir bhava | 
tatas te catvàro 'pi mitra-bhàvam à÷ritàs tasmin sarasi madhyàhna-samaye vçkùa-cchàyàdhastàt subhàùita-goùñhã-sukham anubhavantaþ sukhena kàlaü nayanti | athavà yuktam etad ucyate-
subhàùita-rasàsvàda-baddha-romà¤ca-ka¤cukaü |
vinàpi saügamaü strãõàü kavãnàü sukham edhate ||Panc_2.170||
subhàùita-maya-dravya-saïgrahaü na karoti yaþ |
sa tu prastàva-yaj¤eùu kàü pradàsyati dakùiõàm ||Panc_2.171||

tathà ca-
sakçd uktaü na gçhõàti svayaü và na karoti yaþ |
yasya saüpuñikà nàsti kutas tasya subhàùitam ||Panc_2.172|| 
athaikasminn ahani goùñhã-samaye mçgo nàyàtaþ | atha te vyàkulãbhåtàþ parasparaü jalpitum àrabdhàþ | aho kim adya suhçn na samàyàtaþ | kiü siühàdibhiþ kvacid vyàpàdita uta lubdhakair atha vànale prapatito gartà-viùame và nava-tçõa-laulyàd iti | athavà sàdhv idam ucyate-
sva-gçhodyàna-gate'pi snigdhaiþ pàpaü vi÷aïkyate mohàt |
kim u dçùña-bahv-apàya-pratibhaya-kàntàra-madhya-sthe ||Panc_2.173||

atha mantharako vàyasam àha-bho laghupatanakàhaü hiraõyaka÷ ca tàvad dvàv apy a÷aktau tasyànveùaõaü kartuü mandagatitvàt | tad gatvà tvam araõyaü ÷odhaya yadi kutracit taü jãvantaü pa÷yasãti | 

tad àkarõya laghupatanako nàtidåre yàvad gacchati tàvat palvala-tãre citràïgaþ kåña-pà÷a-niyantritas tiùñhati | taü dçùñvà ÷oka-vyàkulita-manàs tam avocat | bhadra kim idam ? citràïgo 'pi vàyasam avalokya vi÷eùeõa duþkhita-manà babhåva | athavà yuktam etat-

api mandatvam àpanno naùño vàpãùña-dar÷anàt |
pràyeõa pràõinàü bhåyo duþkhàvego 'dhiko bhavet ||Panc_2.174||

tata÷ ca vàùpàvasàne citràïgo laghupatanakam àha-bho mitra saüjàto 'yaü tàvan mama mçtyuþ | tad yuktaü sampannaü yad bhavatà saha me dar÷anaü sa¤jàtam | uktaü ca-

pràõàtyaye samutpanne yadi syàn mitra-dar÷anaü |
tad dvàbhyàü sukha-daü pa÷càj jãvato 'pi mçtasya ca ||Panc_2.175||

tat kùantavyaü yan mayà praõayàt subhàùita-goùñhãùv abhihitaü | tathà hiraõyaka-mantharakau mama vàkyàd vàcyau |

aj¤ànàj j¤ànato vàpi duruktaü yad udàhçtam |
mayà tat kùamyatàm adya dvàbhyàm api prasàdataþ ||Panc_2.176||

tac chrutvà laghupatanaka àha-bhadra na bhetavyam asmad-vidhair mitrair vidyamànaiþ | yàvad ahaü drutataraü hiraõyakaü gçhãtvàgacchàmi | aparaü ye sat-puruùà bhavanti te vyasane na vyàkulatvam upayànti | uktaü ca-

sampadi yasya na harùo vipadi viùàdo raõe na bhãrutvaü | taü bhuvana-traya-tilakaü janayati jananã sutaü viralaü ||Panc_2.177|| 
evam uktvà laghupatanaka÷ citràïgam à÷vàsya yatra hiraõyaka-mantharakau tiùñhatas tatra gatvà sarvaü citràïga-pà÷a-patanaü kathitavàn | hiraõyakaü ca citràïga-pà÷a-mokùaõaü prati kçta-ni÷cayaü pçùñham àropya bhåyo 'pi satvaraü citràïga-samãpe gataþ | so 'pi måùakam avalokya kiücij jãvità÷ayà saü÷liùña àha-

àpan-nà÷àya vibudhaiþ kartavyàþ suhçdo 'malàþ |
na taraty àpadaü ka÷cid yo 'tra mitra-vivarjitaþ ||Panc_2.178||

hiraõyaka àha-bhadra tvaü tàvan nãti-÷àstra-j¤o dakùa iti | tat katham atra kåña-pà÷e patitaþ ?

sa àha-bho na kàlo 'yaü vivàdasya | tan na yàvat sa pàpàtmà lubdhakaþ samabhyeti tàvad drutataraü kartayemaü mat-pàda-pà÷aü | 

tad àkarõya vihasyàha hiraõyakaþ-kiü mayy api samàyàte lubdhakàd bibheùi tataþ ÷àstraü prati mahatã me viraktiþ sampannà yad bhavad-vidhà api nãti-÷àstra-vida etàm avasthàü pràpnuvanti | tena tvàü pçcchàmi | 

sa àha-bhadra karmaõà buddhir api hanyate | uktaü ca-

kçtànta-pà÷a-baddhànàü daivopahata-cetasàü |
buddhayaþ kubja-gàminyo bhavanti mahatàm api ||Panc_2.179||
vidhàtrà racità yà sà lalàñe'kùara-màlikà |
na tàü màrjayituü ÷aktàþ sva-÷aktyàpy atipaõóitàþ ||Panc_2.180||

evaü tayoþ pravadatoþ suhçd-vyasana-santapta-hçdayo mantharakaþ ÷anaiþ ÷anais taü prade÷am àjagàma | taü dçùñvà laghupatanako hiraõyakam àha-aho na ÷obhanam àpatitam | 
hiraõyaka àha-kiü sa lubdhakaþ samàyàti ?

sa àha-àstàü tàval lubdhaka-vàrtà | eùa mantharakaþ samàgacchati | tad anãtir anuùñhitànena yato vayam apy asya kàraõàn nånaü vyàpàdanaü yàsyàmo yadi sa pàpàtmà lubdhakaþ samàgamiùyati | tad ahaü tàvat kham utpatiùyàmi | tvaü punar bilaü praviùyàtmànaü rakùayiùyasi | citràïgo 'pi vegena dig-antaraü yàsyati | eùa punar jalacaraþ sthale kathaü bhaviùyatãti vyàkulo 'smi | atràntare pràpto 'yaü mantharakaþ |

hiraõyaka àha-bhadra, na yuktam anuùñhitaü bhavatà yad atra samàyàtaþ | tad bhåyo 'pi drutataraü gamyatàü yàvad asau lubdhako na samàyàti |

mantharaka àha-bhadra, kiü karomi ? na ÷aknomi tatra-stho mitra-vyasanàgni-dàghaü soóhum | tenàham atràgataþ | athavà sàdhv idam ucyate-

dayita-jana-viprayogo vitta-viyoga÷ ca sahyàþ syuþ |
yadi sumahauùadha-kalpo vayasya-jana-saügamo na syàt ||Panc_2.181||

varaü pràõa-parityàgo na viyogo bhavàdç÷aiþ |
pràõà janmàntare bhåyo na bhavanti bhavad-vidhàþ ||Panc_2.182||

evaü tasya pravadata àkarõa-pårita-÷aràsano lubdhako 'py upàgataþ | taü dçùñvà måùakeõa tasya snàyu-pà÷as tat-kùaõàt khaõóitaþ | atràntare citràïgaþ satvaraü pçùñham avalokayan pradhàvitaþ | laghupatanako vçkùam àråóhaþ | hiraõyaka÷ ca samãpa-varti bilaü praviùñaþ | athàsau lubdhako mçga-gamanàd viùaõõa-vadano vyartha-÷ramas taü mantharakaü mandaü mandaü sthala-madhye gacchantaü dçùñavàn | acintayac ca-yady api kuraïgo dhàtràpahçtas tathàpy ayaü kårma àhàràrthaü sampàditaþ | tad adyàsyàmiùeõa me kuñumbasyàhàra-nirvçttir
bhaviùyati | 

evaü vicintya taü darbhaiþ sa¤chàdya dhanuùu samàropya skandhe kçtvà gçhaü prati prasthitaþ | atràntare taü nãyamànam avalokya hiraõyako duþkhàkulaþ paryadevayat-kaùñaü bhoþ kaùñam àpatitam |

ekasya duþkhasya na yàvad antaü
gacchàmy ahaü pàram ivàrõavasya |
tàvad dvitãyaü samupasthitaü me chidreùv anarthà bahulã-bhavanti ||Panc_2.183||

tàvad askhalitaü yàvat sukhaü yàti same pathi |
skhalite ca samutpanne viùame ca pade pade ||Panc_2.184||
yan namraü saralaü càpi yac càpatsu na sãdati |
dhanur mitraü kalatraü ca durlabhaü ÷uddha-vaü÷ajam ||Panc_2.185||
na màtari na dàreùu na sodarye na càtmaje |
vi÷rambhas tàdç÷aþ puüsàü yàdçï mitre nirantare ||Panc_2.186||

yadi tàvat kçtàntena me dhana-nà÷o vihitas tan-màrga-÷ràntasya me vi÷ràma-bhåtaü mitraü kasmàd apahçtaü |  aparam api mitraü paraü mantharaka-samaü na syàt | uktaü ca-

asampattau paro làbho guhyasya kathanaü tathà |
àpad-vimokùaõaü caiva mitrasyaitat phala-trayam ||Panc_2.187||

tad asya pa÷càn nànyaþ suhçn me | tat kiü mamopary anavarataü vyasana-÷arair varùati hanta vidhiþ | yata àdau tàvad vitta-nà÷as tataþ parivàra-bhraü÷as tato de÷a-tyàgas tato mitra-viyoga iti | athavà svaråpam etat sarveùàm eva jantånàü jãvita-dharmasya | uktaü ca-

kàyaþ saünihitàpàyaþ sampadaþ padam àpadàm |
samàgamàþ sàpagamàþ sarvam utpàdi bhaïguram ||Panc_2.188||

tathà ca-
kùate prahàrà nipatanty abhãkùõaü 
dhana-kùaye vardhati jàñharàgniþ |
àpatsu vairàõi samudbhavanti 
cchidreùv anarthà bahulã-bhavanti ||Panc_2.189||

aho sàdhåktaü kenàpi |

pràpte bhaye paritràõaü prãti-vi÷rambha-bhàjanaü |
kena ratnam idaü sçùñaü mitram ity akùara-dvayaü ||Panc_2.190||

atràntare àkranda-parau citràïga-laghupatanakau tatraiva samàyàtau | atha hiraõyaka àha-aho kiü vçthà-pralapitena | tad yàvad eùa mantharako dçùñi-gocaràn na nãyate tàvad asya mokùopàya÷ cintyatàm iti | uktaü ca-

vyasanaü pràpya yo mohàt kevalaü paridevayet |
krandanaü vardhayaty eva tasyàntaü nàdhigacchati ||Panc_2.191||
kevalaü vyasanasyoktaü bheùajaü naya-paõóitaiþ |
tasyoccheda-samàrambho viùàda-parivarjanaü ||Panc_2.192||

anyac ca-
atãta-làbhasya surakùaõàrthaü 
bhaviùya-làbhasya ca saïgamàrtham |
àpat-prapannasya ca mokùaõàrthaü 
yan mantryate'sau paramo hi mantraþ ||Panc_2.193||

tac chrutvà vàyasa àha-bho yady evaü tat kriyatàü mad-vacaþ | eùa citràïgo 'sya màrge gatvà kiücit palvalam àsàdya tasya tãre ni÷cetano bhåtvà patatu | aham apy asya ÷irasi samàruhya mandai÷ ca¤cu-prahàraiþ ÷ira ullekhiùyàmi yenàsau lubdhako 'muü mçtaü matvà mama ca¤cu-prahàra-pratyayena mantharakaü bhåmau kùiptvà mçgàrthe dhàvati | atràntare tvayà darbha-maya-bandhana-veùñanàni khaõóanãyàni yenàsau mantharako drutataraü palvalaü pravi÷ati |

citràïgaþ pràha-bho bhadro 'yaü dçùño mantras tvayà | nånaü mantharako mukto mantavyaþ | uktaü ca-

siddhiü và yadi vàsiddhiü cittotsàho nivedayet |
prathamaü sarva-jantånàü pràj¤o vetti na cetaraþ ||Panc_2.194||

tat tad evaü kriyatàm | tathànuùñhite sa lubdhakas tathaiva màrgàsanna-palvala-tãrasthaü citràïgaü vàyasa-sanàtham adràkùãt | taü dçùñvà harùita-manà vyacintayat | nånaü pà÷a-vedanayà varàko 'yaü mçgo gatvàyuþ-÷eùa-jãvitaþ pà÷aü troñayitvà katham apy etad vanàntaraü praviùño yàvan mçtaþ | tad va÷yo 'yaü me kacchapaþ suyantritatvàt | tad enam api tàvad gçhõàmãty avardhàya kacchapaü bhå-tale prakùipya mçgam upàdravat | 

atràntare hiraõyakena vajropama-daüùñrà-prahàreõa tad darbha-veùñanaü tat-kùaõàt khaõóa÷aþ kçtaü | mantharako 'pi tçõa-madhyàn niùkramya palvalaü praviùñaþ | citràïgo 'py apràptasyàpi tasyotthàya vàyasena saha drutaü pranaùñaþ | atràntare vilakùo viùàda-paro nivçtto lubdhako yàvat pa÷yati tàvat kacchapo 'pi gataþ | tata÷ ca tatropavi÷yemaü ÷lokam apañhat-

pràpto bandhanam apy ayaü guru-mçgas tàvat tvayà me hçtaþ 
sampràptaþ kamañhaþ sa càpi niyataü naùñas tavàde÷ataþ |
kùut-kùàmo 'tra vane bhramàmi ÷i÷ukais tyaktaþ samaü bhàryayà 
yac cànyan na kçtaü kçtànta kurute tac càpi sahyaü mayà ||Panc_2.195||

evaü bahu-vidhaü vilapya sva-gçhaü gataþ | atha tasmin dårã-bhåte sarve'pi te kàka-kårma-mçgàkhavaþ paramànanda-bhàjo militvà parasparam àliïgya punar jàtàn ivàtmano manyamànas tad eva saraþ pràpya mahà-sukhena subhàùita-goùñhã-vinodaü kurvantaþ kàlaü nayanti sma | evaü j¤àtvà vivekinà mitra-saïgrahaþ kàryaþ | tathà mitreõa sahàvyàjena vartitavyam | uktaü ca-

yo mitràõi karoty atra na kauñilyena vartate |
taiþ samaü na paràbhåtiü sampràpnoti katha¤cana ||Panc_2.196||
iti ÷rã-viùõu-÷arma-viracite pa¤catantre mitra-sampràptir nàma
dvitãyaü tantraü samàptam 
||2||


***********************************************************************


tçtãyaü tantram
atha kàkolåkãyam

prastàvanà kathà
meghavarõàrimardana-vçttàntaþ


athedam àrabhyate kàkolåkãyaü nàma tçtãyaü tantram | yasyàyam àdyaþ ÷lokaþ-

na vi÷vaset pårva-virodhitasya 
÷atro÷ ca mitratvam upàgatasya |
dagdhàü guhàü pa÷ya ulåka-pårõàü 
kàka-praõãtena hutà÷anena ||Panc_3.1||

tad yathànu÷ruyate-asti dakùiõàtye janapade mahilàropyaü nàma nagaram | tasya samãpastho 'neka-÷àkhàsanàtho 'tighanatara-patra-cchanno nyagrodha-pàdapo 'sti | tatra ca megha-varõo nàma vàyasa-ràjo 'neka-kàka-parivàraþ prativasati sma | sa tatra vihita-durga-racanaþ saparijanaþ kàlaü nayati | tathànyo 'ri-mardano nàmolåka-ràjo 'saïkhyolåka-parivàro giri-guhà-durgà÷rayaþ prativasati sma | sa ca ràtràv abhyetya sadaiva tasya nyagrodhasya samantàt paribhramati | atholåkaràjaþ pårva-virodha-va÷àdyaü ka¤cid vàyasa-samàsàdayati | taü vyàpàdya gacchati | evaü nityàbhigamanàc chanaiþ ÷anais tan nyagrodha-pàdapad-durgaü tena samantàn nirvàyasaü kçtam | athavà bhavaty evam | uktaü ca-

ya upekùeta ÷atruü svaü prasarantaü yadçcchayà |
rogaü càlasya-saüyuktaþ sa ÷anais tena hanyate ||Panc_3.2||

tathà ca-
jàta-màtraü na yaþ ÷atruü vyàdhiü ca pra÷amaü nayet |
mahàbalo 'pi tenaiva vçddhiü pràpya sa hanyate ||Panc_3.3||

athànyedyuþ sa vàyasa-ràjaþ sarvàn sacivàn àhåya provàca-bhoþ ! utkañas tàvad asmàkaü ÷atrur udyama-sampanna÷ ca kàlavic ca nityam eva ni÷àgame sametyàsmat-pakùa-kadanaü karoti | tat katham asya prativighàtavyam ? vayaü tàvad ràtrau na pa÷yàmaþ | na ca divà durgaü vijànãmo yena gatvà praharàmaþ | tad atra kiü yujyate sandhi-vigraha-yànàsana-saü÷raya-dvaidhã-bhàvànàü madhyàt | atha te procuþ-yuktam abhihitaü devena yad eùa pra÷naþ kçtaþ | uktaü ca-

apçùñenàpi vaktavyaü sacivenàtra kiücana |
pçùñena tu vi÷eùeõa vàcyaü pathyaü mahãpateþ ||Panc_3.4||
yo na pçùño hitaü bråte pariõàme sukhàvaham |
mantro na priya-vaktà ca kevalaü sa ripuþ smçtam ||Panc_3.5||
tasmàd ekàntam àsàdya kàryo mantro mahãpate |
yena tasya vayaü kurmo niyamaü kàraõaü tathà ||Panc_3.6||

uktaü ca-
balãyasi praõamatàü kàle praharatàm api |
sampado nàvagacchanti pratãpam iva nimnagàþ ||Panc_3.7||
satyàóhyo dhàrmika÷ càryo bhràtç-saïghàtavàn balã |
aneka-vijayã caiva sandheyaþ sa ripur bhavet ||Panc_3.8||
sandhiþ kàryo 'py anàryeõa vij¤àya pràõa-saü÷ayam |
pràõaiþ saürakùitaiþ sarvaü yato bhavati rakùitam ||Panc_3.9||
aneka-yuddha-vijayã sandhànaü yasya gacchati |
tat-prabhàveõa tasyà÷u va÷aü gacchanty aràtayaþ ||Panc_3.10||
sandhim icchet samenàpi sandigdho vijayã yudhi |
na hi sàü÷ayikaü kuryàd ity uvàca bçhaspatiþ ||Panc_3.11||
sandigdho vijayo yuddhe janànàm iha yuddhyatàm |
upàya-tritayàd årdhvaü tasmàd yuddhaü samàcaret ||Panc_3.12||
asandadhàno mànàndhaþ samenàpi hato bhç÷am |
àmakumbham ivàbhittvà nàvatiùñheta ÷aktimàn ||Panc_3.13||
samaü ÷aktimatà yuddham a÷aktasya hi mçtyave |
vçùatkumbhaü yathà bhittvà tàvat tiùñhati ÷aktimàn ||Panc_3.14||

anyac ca-
bhåmir mitraü hiraõyaü và vigrahasya phala-trayam |
nàsty ekam api yady eùàü vigrahaü na samàcaret ||Panc_3.15||
khanann àkhu-bilaü siühaþ pàùàõa-÷akalàkulam |
pràpnoti nakha-bhaïgaü hi phalaü và måùako bhavet ||Panc_3.16||
tasmàn na syàt phalaü yatra puùñaü yuddhaü tu kevalam |
na hi tat svayam utpàdyaü kartavyaü na katha¤cana ||Panc_3.17||
balãyasà samàkrànto vaitasãü vçttim à÷rayet |
và¤chann abhraü÷inãü lakùmãü na bhaujaïgã kadàcana ||Panc_3.18||
kurvan hi vaitasãü vçttiü pràpnoti mahatãü ÷riyam |
bhujaïga-vçttim àpanno vadham arhati kevalam ||Panc_3.19||
kaurmaü saïkocam àsthàya prahàràn api marùayet |
kàle kàle ca matimàn uttiùñhet kçùõa-sarpavat ||Panc_3.20|| 
àgataü vigrahaü vidvàn upàyaiþ pra÷amaü nayet |
vijayasya hy anityatvàd rabhasena na sampatet ||Panc_3.21||
balinà saha yoddhavyam iti nàsti nidar÷anam |
prativàtaü na hi ghanaþ kadàcid upasarpati ||Panc_3.22||
÷atruõà na hi sandadhyàt su÷liùñenàpi sandhinà |
sutaptam api pànãyaü ÷amayaty eva pàvakam ||Panc_3.23||

uktaü ca-
satya-dharma-vihãnena na sandadhyàt katha¤cana |
sugandhito 'py asàdhutvàd aciràd yàti vikriyàm ||Panc_3.24||

tasmàt tena yoddhavyam iti me matiþ | uktaü ca yataþ-

kråro lubdho 'laso 'satyaþ pramàdã bhãrur asthiraþ |
måóho yodhàvamantà ca sukhocchedyo bhaved ripuþ ||Panc_3.25||

aparaü tena paràbhåtà vayam | tad yadi sandhàna-kãrtanaü kariùyàmas tad bhåyo 'tyantaü kopaü kariùyati | uktaü ca-

caturthopàya-sàdhye tu ripau sàntvam apakriyà |
svedyam àma-jvaraü pràj¤aþ ko 'mbhasà pariùi¤cati ||Panc_3.26||
sàmavàdàþ sakopasya ÷atroþ pratyuta dãpikàþ |
prataptasyeva sahasà sarpiùas toya-bindavaþ ||Panc_3.27||
pramàõàbhyadhikasyàpi mahat-sattvam adhiùñhitaþ |
padaü mårdhni samàdhatte kesarã matta-dantinaþ ||Panc_3.28||
utsàha-÷akti-sampanno hanyàc chatruü laghur gurum |
yathà kaõñhãravo nàgaü bhàradvàjaþ pracakùate ||Panc_3.29||
màyayà ÷atravo vadhyà avadhyàþ syur balena ye |
yathà strã-råpam àsthàya hato bhãmena kãcakaþ ||Panc_3.30||

tathà ca-
mçtyor ivogra-daõóasya ràj¤o yànti va÷aü dviùaþ |
sarvaüsahaü tu manyante tçõàya ripava÷ ca tam ||Panc_3.31||
na jàtu ÷amanaü yasya tejas tejasvi-tejasàm |
vçthà jàtena kiü tena màtur yauvana-hàriõà ||Panc_3.32||
yà lakùmãr nànuliptàïgã vair-÷oõita-kuïkumaiþ |
kàntàpi manasaþ prãtiü na sà dhatte manasvinàm ||Panc_3.33||
ripu-raktena saüsiktà tat-strã-netràmbubhis tathà |
na bhåmir yasya bhåpasya kà ÷làghà tasya jãvite ||Panc_3.34||
balotkañena duùñena maryàdà-rahitena ca |
na sandhi-vigrahau naiva vinà yànaü pra÷asyate ||Panc_3.35||
dvidhàkàraü bhaved yànaü bhavet pràõàrtha-rakùaõam |
ekam anyaj jigãùo÷ ca yàtràlakùaõam ucyate ||Panc_3.36||
kàrttike vàtha caitre và vijigãùoþ pra÷asyate |
yànam utkçùña-vãryasya ÷atru-de÷e na cànyadà ||Panc_3.37||
avaskanda-pradànasya sarve kàlàþ prakãrtitàþ |
vyasane vartamànasya ÷atrocchidrànvitasya ca ||Panc_3.38||
svasthànaü sudçóhaü kçtvà ÷årai÷ càtair mahàbalaiþ |
para-de÷aü tato gacchet praõidhi-vyàptam agrataþ ||Panc_3.39||
aj¤àtavã-vadhàsàra-toya-÷asyo vrajet tu yaþ |
para-ràùñraü na bhåyaþ sa sva-ràùñram adhigacchati ||Panc_3.40||

tat te yuktaü kartum apasaraõam | anyac ca-

tan na yuktaü prabho kartuü dvitãyaü yànam eva ca |
na vigraho na sandhànaü balinà tena pàpinà ||Panc_3.41||

aparaü kàraõàpekùayàpasaraõaü kriyate budhaiþ | uktaü ca-

yad apasarati meùaþ kàraõaü tat prahartuü
mçga-patir api kopàt saïkucaty utpatiùõuþ |
hçdaya-nihita-bhàvà gåóha-mantra-pracàràþ
kim api vigaõayanto buddhimantaþ sahante ||Panc_3.42||

anyac ca-
balavantaü ripuü dçùñvà de÷a-tyàgaü karoti yaþ |
yudhiùñhira ivàpnoti punar jãvan sa medinãm ||Panc_3.43||
yudhyate'haïkçtiü kçtvà durbalo yo balãyasà |
sa tasya và¤chitaü kuryàd àtmana÷ ca kula-kùayam ||Panc_3.44||

tad balavatàbhiyuktsyàpasaraõa-samayo 'yaü na sandher vigrahasya ca | evam anujãvi-mantro 'pasaraõasya | 

atha tasya vacanam àkarõya prajãvanam àha-bhadra ! tvam apy àtmano 'bhipràyaü vada |

so 'bravãt-deva ! mama sandhi-vigraha-yànàni trãõy api na pratibhànti | vi÷eùata÷ càsanaü pratibhàti | uktaü ca-

nakraþ sva-sthànam àsàdya gajendram api karùati |
sa eva pracyutaþ sthànàc chunàpi paribhåyate ||Panc_3.45||

tathà-
abhiyukto balavatà tiùñhan durge prayatnavàn |
tatrasthaþ suhçdàhvànaü kurvãtàtma-vimuktaye ||Panc_3.46||
yo ripor àgamaü ÷rutvà bhaya-santrasta-mànasaþ |
sva-sthànaü hi tyajet tatra na tu bhåyo vi÷ec ca saþ ||Panc_3.47||
daüùñrà-virahitaþ sarpo mada-hãno yathà gajaþ |
sthàna-hãnas tathà ràjà gamyaþ syàt sarva-jantuùu ||Panc_3.48||
nija-sthàna-sthito 'py ekaþ ÷ataü yoddhuü sahen naraþ |
÷aktànàm api ÷atråõàü tasmàt sthànaü na santyajet ||Panc_3.49||

tasmàd durgaü dçóhaü kçtvà subhañàsàra-saüyutam |
pràkàra-parikhà-yuktaü ÷astràdibhir alaïkçtam ||Panc_3.50||
tiùñhen madhya-gato nityaü yuddhàya kçta-ni÷cayaþ |
jãvan sampràptsyati ràjyaü mçto và svargam eùyati ||Panc_3.51|| (yugmakam)

anyac ca-
balinàpi na bàdhyante laghavo 'py eka-saü÷rayàþ |
vipakùeõàpi marutà yathaika-sthàna-vãrudhàþ ||Panc_3.52||
mahàn apy ekajo vçkùaþ balavàn supratiùñhitaþ |
prasahya iva vàtena ÷akyo dharùayituü yataþ ||Panc_3.53||
atha ye saühatà vçkùà sarvataþ supratiùñhitàþ |
te na raudrànilenàpi hanyante hy eka-saü÷rayàt ||Panc_3.54||
evaü manuùyam apy ekaü ÷auryeõàpi samanvitam |
÷akyaü dviùanto manyante hiüsanti ca tataþ param ||Panc_3.55||

evaü prajãva-mantraþ | idam àsana-saüj¤akam | 

etat samàkarõya cira¤jãvinaü pràha-bhadra ! tvam api svàbhipràyaü vada |

so 'bravãt-deva ! ùàóguõya-madhye mama saü÷rayaþ samyak pratibhàti | tat tasyànuùñhànaü kàryam | uktaü ca-

asahàyaþ samartho 'pi tejasvã kiü kariùyati |
nirvàte jvalito vahniþ svayam eva pra÷àmyati ||Panc_3.56||
saïgatiþ ÷reyasã puüsàü sva-pakùe ca vi÷eùataþ |
tuùair api paribhraùñà na prarohanti taõóulàþ ||Panc_3.57||

tad atraiva sthitena tvayà ka÷cit samarthaþ samà÷rayaõãyaþ, yo vipat-pratikàraü karoti | yadi punas tvaü sva-sthànaü tyaktvànyatra yàsyasi | tat ko 'pi te vàï-màtreõàpi sahàyatvaü na kariùyati | uktaü ca, yataþ-

vanàni dahato vahneþ sakhã bhavati màrutaþ |
sa eva dãpa-nà÷àya kç÷e kasyàsti sauhçdam ||Panc_3.58||

athavà naitad ekàntaü yad balinam ekaü samà÷rayet | laghånàm api saü÷rayo rakùàyai eva bhavati | uktaü ca, yataþ-

saïghàtavàn yathà veõur nivióair veõubhir vçtaþ |
na ÷akyeta samucchettuü durbalo 'pi yathà nçpaþ ||Panc_3.59||

yadi punar uttama-saü÷rayo bhavati tat kim ucyate ? uktaü ca-

mahàjanasya samparkaþ kasya nonnati-kàrakaþ |
padma-patra-sthitaü toyaü dhatte muktà-phala-÷riyam ||Panc_3.60||

tad evaü saü÷rayaü vinà na ka÷cit pratãkàro bhavati iti me'bhipràyaþ | evaü cira¤jãvi-mantraþ |

athaivam abhihite sa meghavarõo ràjà cirantanaü pitç-sacivaü dãrghàyuùaü sakala-nãti-÷àstra-pàraïgataü sthirajãvi-nàmànaü praõamya provàca-tàta ! yad ete mayà pçùñàþ sacivàs tàvad atra-sthitasyàpi tava tat-parãkùàrtham, yena tvaü sakalaü ÷rutvà yad ucitaü tan me samàdi÷asi | tad yady uktaü bhavati tas samàde÷yam |

sa àha-vatsa ! sarvair apy etair nãti-÷àstrà÷rayam uktaü sacivaiþ | tad upayujyate sva-kàlocitaü sarvam eva | param eùa dvaidhãbhàvasya kàlaþ | uktaü ca-

avi÷vàsaü sadà tiùñhet sandhinà vigraheõa ca |
dvaidhã-bhàvaü samà÷ritya pàpe ÷atrau balãyasi ||Panc_3.61||

tac chatruü vi÷vàsyàvi÷vastair lobhaü dar÷ayadbhiþ sukhenocchidyate ripuþ | uktaü ca-
ucchedyam api vidvàüso vardhayanty arim ekadà |
guóena vardhitaþ ÷leùmà yato niþ÷eùatàü vrajet ||Panc_3.62||
tathà ca-
strãõàü ÷atroþ kumitrasya paõya-strãõàü vi÷eùataþ |
yo bhaved eka-bhàvo 'tra na sa jãvati mànavaþ ||Panc_3.63||
kçtyaü deva-dvijàtãnàm àtmana÷ ca guros tathà |
eka-bhàvena kartavyaü ÷eùaü dvaidha-samà÷ritam ||Panc_3.64||
eko bhàvaþ sadà ÷asto yatãnàü bhàvitàtmanàm |
÷rã-lubdhànàü na lokànàü vi÷eùeõa mahã-bhujàm ||Panc_3.65||

tad dvaidhãbhàvaü saü÷ritasya tava sva-sthàne vàso bhaviùyati, lobhà÷rayàc ca ÷atrum uccàñayiùyasi aparaü-yadi ki¤cic chidraü tasya pa÷yasi, tad gatvà vyàpàdayiùyasi | 

meghavarõa àha-tàta mayà so 'vidita saü÷rayaþ | tat kathaü tasya chidraü j¤àsyàmi ?

sthirajãvy àha-vatsa ! na kevalaü sthànaü, chidràõy api tasya prakañãkariùyàmi praõadhibhiþ | uktaü ca-

gàvo gandhena pa÷yanti vedaiþ pa÷yanti vai dvijàþ |
càrai pa÷yanti ràjàna÷ cakùurbhyàm itare janàþ ||Panc_3.66||

uktaü càtra viùaye-
yas tãrthàni nije pakùe para-pakùe vi÷eùataþ |
guptai÷ càrair nçpo vetti na sa durgatim àpnuyàt ||Panc_3.67||

meghavarõa àha-tàta, kàni tãrthàny ucyante ? kati saïkhyàni ca ? kãdç÷à guptacaràþ ? tat sarvaü nivedyatàm iti |

sa àha-atra viùaye bhagavatà nàradena yudhiùñhiraþ proktaþ | yac chatru-pakùe'ùñàda÷a-tãrthàni, sva-pakùe  pa¤cada÷a | tribhis tribhir guptacarais tàni j¤eyàni | tair j¤àtaiþ sva-pakùaþ para-pakùa÷ ca va÷yo bhavati | uktaü ca nàradena yudhiùñhiraü prati-
kaccid aùñada÷àny eùu sva-pakùe da÷a pa¤ca ca |
tribhis tribhir avij¤àtair vetsi tãrthàni càrakaiþ ||Panc_3.68||

tãrtha-÷abdenàyukta-karmàbhidhãyate | tad yadi teùàü kutsitaü bhavati tat svàmino 'bhighàtàya, yadi pradhànaü bhavati tad-vçddhaye syàd iti | tad yathà-mantrã, purohitaþ, senàpatiþ, yuvaràjaþ, dauvàrikaþ, antarvàsikaþ, pra÷àsakaþ, samàhartç-sannidhàtç-pradeùñç-j¤àpakàþ, sàdhanàdhyakùaþ, gajàdhyakùaþ, ko÷àdhyakùaþ, durgapàla-karapàla-sãmàpàla-protkaña-bhçtyàþ | eùàü bhedena dràg ripuþ sàdhyate | sva-pakùe ca devã, jananã, ka¤cukã, màlikaþ, ÷ayyà-pàlakaþ, spa÷àdhyakùaþ, sàüvatsarikaþ,
bhiùag, tàmbåla-vàhakaþ, àcàryaþ, aïga-rakùakaþ, sthàna-cintakaþ, chatradharaþ, vilàsinã | eùàü vaira-dvàreõa sva-pakùe vighàtaþ | tathà ca-
vaidya-sàüvatsaràcàryàþ sva-pakùe'dhikçtà÷ caràþ |
tathàhi-tuõóikonmattàþ sarvaü jànanti ÷atruùu ||Panc_3.69||

tathà ca-
kçtvà kçtya-vidas tãrtheùv antaþ praõidhayaþ padam |
vidàïkurvantu mahatas talaü vidviùad-ambhasaþ ||Panc_3.70||

evaü mantri-vàkyam àkarõyàtràntare meghavarõa àha-tàta ! atha kiü nimittam evaüvidhaü pràõàntikaü sadaiva vàyasolåkànàü vairam ? 

sa àha-vatsa ! kadàcid dhaüsa-÷uka-kokila-càtaka-ulåka-mayåra-kapàta-pàràvata-viùkira-prabhçtayaþ sarve'pi pakùiõaþ sametya sodvegaü mantrayitum àrabdhàþ | aho asmàkaü tàvad vainateyo ràjà, sa ca vàsudeva-bhakto na kàm api cintàm asmàkaü karoti | tat kiü tena vçthàsvàminà ? yo lubdhaka-pà÷air nityaü nibadhyamànànàü na rakùàü  vidhatte | uktaü ca-

yo na rakùati vitrastàn pãóyamànàn paraiþ sadà |
jantån pàrthiva-råpeõa sa kçtànto na saü÷ayaþ ||Panc_3.71||
yadi na syàn narapatiþ samyaï netàþ tataþ prajàþ |
akarõadhàrà jaladhau viplaveteha naur iva ||Panc_3.72||

ùaó imàn puruùo jahyàd bhinnàü nàvam ivàrõave |
apravaktàram àcàryam anadhãyànam çtvijam ||Panc_3.73||
arakùitàraü ràjànaü bhàryàü càpirya-vàdinãm |
gràma-kàmaü ca gopàlaü vana-kàmaü ca nàpitam ||Panc_3.74|| (yugmam)

tat, sa¤cityànyaþ ka÷cid ràjà vihaïgamànàü kriyatàm iti | atha tair bhadràkàram ulåkam avalokya sarvair abhihitam-yad eùa ulåko ràjàsmàkaü bhaviùyati, tad ànãyantàü nçpàbhiùeka-sambandhinaþ sambhàràþ iti | 

atha sàdhite vividha-tãrthodake, praguõãkçte'ùñottara-÷ata-målikà-saïghàte pradatte siühàsane, vartite saptadvãpa-samudra-bhådhara-vicitre dharitrã-maõóale, prastàrite vyàghra-carmaõi àpåriteùu hema-kumbheùu dãpeùu vàdyeùu ca sajjãkçteùu darpaõàdiùu màïgalya-vastuùu, pañhatsu vandi-mukhyeùu, vedoccàraõa-pareùu samudita-mukheùu bràhmaõeùu, gãta-pare yuvati-jane, ànãtàyàm agra-mahiùyàü kçkàlikàyàm, ulåko 'bhiùekàrthaü yàvat siühàsane upavi÷ati tàvat kuto 'pi vàyasaþ samàyàtaþ so 'cintayat-aho ! kim eùa sakala-pakùi-samàgamo mahotsava÷ ca ? atha te pakùiõas taü
dçùñvà mithaþ procuþ | pakùiõàü madhye vàyasa÷ caturaþ ÷råyate | uktaü ca-

naràõàü nàpito dhårtaþ pakùiõàü caiva vàyasaþ |
daüùñriõàü ca ÷çgàlas tu ÷vebhikùus tapasvinàm ||Panc_3.75||

tad asyàpi vacanaü gràhyam | uktaü ca-

bahudhà bahubhiþ sàrdhaü cintitàþ suniråpitàþ |
katha¤cin na vilãyante vidvadbhi÷ cintità nayàþ ||Panc_3.76||

atha vàyasaþ sametya tàn àha-aho ! kiü mahàjana-samàgamo 'yaü parama-mahotsava÷ ca | 

te procuþ-bhoþ ! nàsti ka÷cid vihaïgamànàü ràjà, tad asyolåkasya vihaïga-ràjyàbhiùeko niråpitas tiùñhati samasta-pakùibhiþ | tattvam api sva-mataü dehi | prastàve samàgato 'si | 

athàsau kàko vihasyàha-aho ! na yuktam etat | yan mayåra-haüsa-kokila-cakravàka-÷uka-kàraõóava-hàrãta-sàrasàdiùu pakùi-pradhàneùu vidyamàneùu divàndhasyàsya karàla-vaktrasyàbhiùekaþ kriyate | tatraitan mama matam | yataþ-

vakra-nàsaü sujihmàkùaü kråram apriya-dar÷anam |
akruddhasyedç÷aü vaktraü bhavet kruddhasya kãdç÷am ||Panc_3.77||
svabhàva-raudram atyugraü kråram apriya-vàdinam |
ulåkaü nçpatiü kçtvà kà naþ siddhir bhaviùyati ||Panc_3.78||

aparaü vainateye svàmini sthite kim eùa divàndhaþ kriyate ràjà ? tad yadyapi guõavàn bhavati, tathàpy ekasmin svàmini sthite nànyo bhåpaþ pra÷asyate |

eka eva hitàrthàya tejasvã pàrthivo bhuvaþ |
yugànta iva bhàsvanto bahavo 'tra vipattaye ||Panc_3.79||

tat tasya nàmnàpi yåyaü pareùàm agamyà bhaviùyatha | uktaü ca-

guråõàü nàma-màtre'pi gçhãte svàmi-sambhave |
duùñànàü purataþ kùemaü tat-kùaõàd eva jàyate ||Panc_3.80||

tathà ca-
vyapade÷ena mahatàü siddiþ sa¤jàyate parà |
÷a÷ino vyapade÷ena vasanti ÷a÷akàþ sukham ||Panc_3.81||

pakùiõa åcuþ-katham etat ?

sa àha-
kathà 1
caturdanta-nàma-mahà-gaja-kathà

kasmiü÷cid vane caturdanto nàma mahà-gajo yåthàdhipaþ prativasati sma | tatra kadàcin mahaty anàvçùñiþ sa¤jàtà prabhåta-varùàõi yàvat | tayà taóàga-hrada-palvala-saràüsi ÷oùam upagatàni | atha taiþ samasta-gajaiþ sa gajaràjaþ proktaþ-deva ! pipàsàkulà gaja-kalabhà mçta-pràyà apare mçtà÷ ca | tad anviùyatàü ka÷cij jalà÷ayo yatra jala-pànena svasthatàü vrajanti | 

tata÷ ciraü dhyàtvà tenàbhihitam-asti mahà-hrado vivikte prade÷e sthala-madhya-gataþ pàtàla-gaïgà-jalena sadaiva pårõaþ | tat tatra gamyatàü iti | 

tathànuùñþite pa¤caràtram upasarpadbhiþ samàsàditas taiþ sa hradaþ | tatra svecchayà jalam avagàhyàs tam anavelàyàü niùkràntàþ | tasya ca hradasya samantàc cha÷aka-bilàni asaïkhyàni sukomala-bhåmau tiùñhanti | tàny api samastair api tair gajair itas tato bhramadbhiþ paribhagnàni | bahavaþ ÷a÷akàþ bhagna-pàda-÷iro-grãvà vihitàþ | kecin mçtàþ kecij jãva-÷eùà jàtàþ | 

atha gate tasmin gaja-yåthe ÷a÷akàþ sodvegà gajapàda-kùuõõa-samàvàsàþ kecid bhagna-pàdàþ | anye jarjarita-kalevarà rudhira-plutàþ | anye hata-÷i÷avo bàùpa-pihita-locanàþ sametya mitho mantraü cakruþ-aho vinaùñà vayam | nityam evaitad gaja-yåtham àgamiùyati yato nànyatra jalam asti | tat sarveùàü nà÷o bhaviùyati | uktaü ca-

spç÷ann api gajo hanti jighrann api bhujaïgamaþ |
hasann api nçpo hanti mànayann api durjanaþ ||Panc_3.82||

tac cintyatàü ka÷cid upàyaþ | tatraikaþ provàca-gamyatàü de÷a-tyàgena | kim anyat ? uktaü ca manunà vyàsena ca-

tyajed ekaü kulasyàrthe gràmasyàrthe kulaü tyajet |
gràmaü janapadasyàrthe àtmàrthe pçthivãü tyajet ||Panc_3.83||
kùemyàü ÷asya-pradàü nityaü pa÷u-vçddhi-karãm api |
parityajen nçpo bhåmim àtmàrtham avicàrayan ||Panc_3.84||
àpad-arthe dhanaü rakùed dàràn rakùed dhanair api |
àtmànaü satataü rakùed dàrair api dhanair api ||Panc_3.85||

tata÷ cànye procuþ-bhoþ ! pitç-paitàmahaü sthànaü na ÷akyate sahasà tyaktum | tat kriyatàü teùàü kçte kàcid vibhãùikà | yat katham api daivàn na samàyànti | uktaü ca-

nirviùeõàpi sarpeõa kartavyà mahatã phañà |
viùaü bhavatu mà vàstu phañàñopo bhayaïkaraþ ||Panc_3.86||

athànye procuþ-yady evaü tatas teùàü mahad-vibhãùikà-sthànam asti yena nàgamiùyanti | sà ca catura-dåtàyattà vibhãùikà | yato vijayadatto nàmàsmat-svàmã ÷a÷aka÷ candra-maõóale nivasati | tat preùyatàü ka÷cin mithyà-dåto yåthàdhipa-sakà÷aü yac candras tvàm atra hrada àgacchantaü niùedhayati, yato 'smat-parigraho 'sya samantàd vasati | evam abhihite ÷raddheya-vacanàt kadàpi nivartate | athànye procuþ-yady evaü tad asti lambakarõo nàma ÷a÷akaþ | sa ca vacana-racanà-caturo dåta-karmaj¤aþ | sa tatra preùyatàm iti | uktaü ca-

sàkàro niþspçho vàgmã nànà-÷àstra-vicakùaõaþ |
para-cittàvagantà ca ràj¤o dåtaþ sa iùyate ||Panc_3.87||

anyac ca-
yo mårkhaü laulya-sampannaü ràja-dvàrikam àcaret |
mithyà-vàdaü vi÷eùeõa tasya kàryaü na sidhyati ||Panc_3.88||

tad anviùyatàü yady asmàd vyasanàd àtmanàü sunirmuktiþ | 

athànye procuþ-aho yuktam etat | nànyaþ ka÷cid upàyo 'smàkaü jãvitasya | tathaiva kriyatàm |

atha lambakarõo gaja-yåthàdhipa-samãpe niråpito gata÷ ca | tathànuùñhite lambakarõo 'pi gaja-màrgam àsàdyàgamyaü sthalam àruhya taü gajam uvàca-bhoþ bhoþ duùña-gaja ! kim evaü lãlayà niþ÷aïkayàtra candra-hrada àgacchasi ? tan nàgantavyaü nivartyatàm iti | 

tad àkarõya vismita-manà gaja àha-bhoþ ! kas tvam ? 

sa àha-ahaü lambakarõo nàma ÷a÷aka÷ candra-maõóale vasàmi | sàmprataü bhagavatà candramasà tava pàr÷ve prahito dåtaþ | jànàty eva bhavàn | yathàrtha-vàdino dåtasya na doùaþ karaõãyaþ | dåta-mukhà hi ràjànaþ sarva eva | uktaü ca-

udyateùv api ÷astreùu bandhu-varga-vadheùv api |
puruùàõy api jalpanto vadhyà dåtà na bhåbhujà ||Panc_3.89||

tac chrutvà sa àha-bhoþ ÷a÷aka ! tat kathaya bhagavata÷ candramasaþ sande÷am | yena satvaraü kriyate | 

sa àha-bhavatàtãta-divase yåthena sahàgacchatà prabhåtàþ ÷a÷akà nipàtitàþ | tat kiü na vetti bhavàn | yan mama parigraho 'yam | tad yadi jãvitena te prayojanaü tadà kenàpi prayojanenàpy atra hrade nàgantavyam iti sande÷aþ | 

gaja àha-atha kva vartate bhagavàn svàmã candraþ |

sa àha-atra hrade sàmprataü ÷a÷akànàü bhavad-yåtha-mathitànàü hata-÷eùàõàü samà÷vàsanàya samàyàtas tiùñhati | ahaü punas tavàntikaü preùitaþ | 

gaja àha-yady evaü tad dar÷aya me taü svàminaü yena praõamyànyatra gacchàmi |

÷a÷aka àha-àgaccha mayà sahaikakã yena dar÷ayàmi |

tathànuùñhite ÷a÷ako ni÷à-samaye taü hrada-tãre nãtvà jala-madhye sthitaü candra-bimbam adar÷ayat | àha ca-bhoþ eùa naþ svàmã jala-madhye samàdhisthas tiùñhati tan-nibhçtaü praõamya vrajeti | no cet, samàdhi-bhaïga-bhayàd bhåyo 'pi prabhåtaü kopaü kariùyati | 

atha gajo 'pi trasta-manàs taü praõamya punar gamanàya prasthitaþ | ÷a÷aka÷ ca tad-dinàd àrabhya sa-parivàràþ sukhena sveùu sthàneùu tiùñhanti sma | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi vyapade÷ena mahatàm iti | api ca-

kùudram alasaü kàpuruùaü vyasaninam akçtaj¤aü jãvita-kàmaþ |
pçùñha-pralapana-÷ãlaü svàmitve nàbhiyojayet ||Panc_3.90||

tathà ca-
kùudram arthapatiü pràpya nyàyànveùaõa-tat-parau |
ubhàv api kùayaü pràptau purà ÷a÷aka-pi¤jalau ||Panc_3.91||

te procuþ-katham etat ?

sa àha-
kathà 2
÷a÷a-kapi¤jala-kathà

kasmiü÷cid vçkùe puràham avasam | tatràdhastàt koñare kapi¤jalo nàma cañakaþ prativasati sma | atha sadaivàstam anavelàyàm àgatayor dvayor aneka-subhàùita-goùñhyà devarùi-brahmarùi-ràjarùi-puràõa-carita-kãrtanena ca paryañana-dçùñàneka-kautåhala-prakathanena ca parama-sukham anubhavatoþ kàlo vrajati | atha kadàcit kapi¤jalaþ pràõa-yàtràrtham anyai÷ cañakaiþ sahànyaü pakva-÷àli-prà¤aü de÷aü gataþ | tato yàvan ni÷à-samaye'pi nàyàtas tàvad ahaü sodvega-manàs tad-viprayoga-duþkhita÷ cintitavàn-aho kim adya kapi¤jalo nàyàtaþ | kiü kenàpi pà÷ena baddhaþ ? àho svit kenàpi vyàpàditaþ
? sarvathà yadi ku÷alo bhavati, yan màü vinà na tiùñhati | 

evaü me cintayato bahåny anyàni vyatikràntàni | tata÷ ca tatra koñare kadàcic chãghrago nàma ÷a÷ako 'stam anavelàyàm àgatya praviùñaþ | mayàpi kapi¤jala-nirà÷atvena na nivàritaþ | athànyasminn ahani kapi¤jalaþ ÷àli-bhakùaõàd atãva pãvara-tanuþ svà÷rayaü smçtvà bhåyo 'py atraiva samàyàtaþ | athavà sàdhv idam ucyate-

na tàdçg jàyate saukhyam api svarge ÷arãriõàm |
dàridrye'pi hi yàdçk syàt sva-de÷e sva-pure gçhe ||Panc_3.92||

athàsau koñaràntargataü ÷a÷akaü dçùñvà sàkùepam àha-bhoþ ÷a÷aka ! na tvayà sundaraü kçtaü, yan mamàvasatha-sthàne praviùño 'si | tac chãghraü niùkramyatàm |

÷a÷aka àha-na tavedaü gçham, kintu mamaiva | tat kiü mithyà paruùàõi jalpasi ? uktaü ca-

vàpã-kåpa-taóàgànàü devàlaya-kujanmanàm |
utsargàt parataþ svàmyam api kartuü na ÷akyate ||Panc_3.93||

tathà ca-
pratyakùaü yasya yad bhuktaü kùetràdyaü da÷a vatsaràn |
tatra bhuktiþ pramàõaü syàd na sàkùã nàkùaràõi và ||Panc_3.94||
mànuùàõàm ayaü nyàyo munibhiþ parikãrtitaþ |
tira÷càü ca vihaïgànàü yàvad eva samà÷rayaþ ||Panc_3.95||

tan mamaitad gçham, na taveti |

kapi¤jala àha-bhoþ ! yadi smçtiü pramàõãkaroùi, tad àgaccha mayà saha yena smçti-pàñhakaü pçùñvà sa yasya dadàti sa gçhõàtu | 

tathànuùñhite mayàpi cintitaü-kim atra bhaviùyati ? mayà draùñavyo 'yaü nyàyaþ | tataþ kautukàd aham api tàv anuprasthitaþ | atràntare tãkùõadaüùñro nàmàraõya-màrjàras tayor vivàdaü ÷rutvà màrgàsannaü nadã-tañam àsàdya kçta-ku÷opagraho nimãlita-nayana årdhva-bàhur ardha-pàda-spçùña-bhåmiþ ÷rã-såryàbhimukha imàü dharmopade÷anàm akarot-aho ! asàro 'yaü saüsàraþ | kùaõa-bhaïguràþ pràõàþ | svapna-sadç÷aþ priya-samàgamaþ | indra-jàlavat kuñumba-parigraho 'yam | tad dharmaü muktvà nànyà gatir asti | uktaü ca-

anityàni ÷arãràõi vibhavo naiva ÷à÷vataþ |
nityaü saünihito mçtyuþ kartavyo dharma-saügrahaþ ||Panc_3.96||
yasya dharma-vihãnàni dinàny àyànti yànti ca |
sa lohakàra-bhastreva ÷vasann api na jãvati ||Panc_3.97||
nàcchàdayati kaupãnaü na daü÷a-ma÷akàpaham |
÷unaþ-puccham iva vyarthaü pàõóityaü dharma-varjitam ||Panc_3.98||

anyac ca-
pulàkà iva dhànyeùu påtikà iv pakùiùu |
ma÷akà iva martyeùu yeùàü dharmo na kàraõam ||Panc_3.99||
÷reyaþ puùpa-phalaü vçkùàd dadhnaþ ÷reyo ghçtaü smçtam |
÷reyas tailaü ca puõyàkàc chreyàn dharmas tu mànuùàt ||Panc_3.100||
sçùñà måtra-purãùàrtham àhàràya ca kevalam |
dharma-hãnàþ paràrthàya puruùàþ pa÷avo yathà ||Panc_3.101||
sthairyaü sarveùu kçtyeùu ÷aüsanti naya-paõóitàþ |
bahv-antaràya-yuktasya dharmasya tvarità gatiþ ||Panc_3.102||
saïkùepàt kathyate dharmo janàþ kiü vistareõa vaþ |
paropakàraþ puõyàya pàpàya para-pãóanam ||Panc_3.103||
÷råyatàü dharma-sarvasvaü ÷rutvà caivàvadhàryatàm |
àtmanaþ pratikålàni pareùàü na samàcaret ||Panc_3.104||

atha tasya tàü dharmopade÷anàü ÷rutvà ÷a÷aka àha-bhoþ bhoþ kapi¤jala ! eùa nadã-tãre tapasvã dharma-vàdã tiùñhati | tad enaü pçcchàvaþ | 

kapi¤jala àha-nanu svabhàvato 'yam asmàkaü ÷atru-bhåtaþ | tad dåre sthitvà pçcchàvaþ | kadàcid asya vrata-vaikalyaü sampadyeta | tato dårastho tàv åcatuþ-bhos tapasvin ! dharmopade÷aka ! àvayor vivàdo vartate | tad dharma-÷àstra-dvàreõàsmàkaü nirõayaü kuru | yo hãnavàdã sa te bhakùya iti | 

sa àha-bhadrau ! mà maivaü vadatam | nivçtto 'haü naraka-màrgàd dhiüsà-karmaõaþ | ahiüsaiva dharma-màrgaþ | uktaü ca-

ahiüsà-pårvako dharmo yasmàt sarva-hite rataþ |
yåkà-mat-kuõa-daü÷àdãüs tasmàt tàn api rakùayet ||Panc_3.105||
hiüsakàny api bhåtàni yo hiüsati sa nirghçõaþ |
sa yàti narakaü ghoraü kiü punar yaþ ÷ubhàni ca ||Panc_3.106||

ete'pi ye yàj¤ikà yaj¤a-karmaõi pa÷ån vyàpàdayanti, te mårkhàþ | paramàrthaü ÷ruter na jànanti | tatra kilaitad uktam-ajayaiùñavyam | ajà vrãhayas tàvat sapta-vàrùikàþ kathyante na punaþ pa÷u-vi÷eùaþ | uktaü ca-
 
vçkùàü÷ chittvà pa÷ån hatvà kçtvà rudhira-kardamam |
yady evaü gamyate svargaü narakaü kena gamyate ||Panc_3.107||

tan nàhaü bhakùayàmi | paraü jaya-paràjaya-nirõayaü kariùyàmi | kintv ahaü vçddho dåràn na yathàvac chçõomi | evaü j¤àtvà mama samãpa-vartino bhåtvà mamàgre nyàyaü vadataü, yena vij¤àya, vivàda-paramàrthaü vaco vadato me para-loka-bàdhà na bhavati |  uktaü ca-

mànàd và yadi và lobhàt krodhàd và yadi và bhayàt |
yo nyàyam anyathà bråte sa yàti narakaü naraþ ||Panc_3.108||
pa¤ca pa÷v-ançte hanti da÷a hanti gavànçte |
÷ataü kanyànçte hanti sahasraü puruùànçte ||Panc_3.109||
upaviùñaþ sabhà-madhye yo na vakti sphuñaü vacaþ |
tasmàd dåreõa sa tyàjyo na yo và kãrtayed çtam ||Panc_3.110||

tasmàd vi÷rabdhau mama karõopàntike sphuñaü nivedayatam | kiü bahunà, tena kùudreõa tathà tau pårõaü vi÷vàsitau yathà tasyotsaïga-vartinau jàtau | tata÷ ca tenàpi sama-kàlam evaikaþ pàdàntenàkrànto 'nyo daüùñràkrakacena ca tato gata-pràõau bhakùitàv iti | ato 'haü bravãmi-kùudram artha-patiü pràpya (91) iti |

bhavanto 'py enaü divàndhaü kùudram artha-patim àsàdya ràtry-andhàþ santaþ ÷a÷aka-pi¤jala-màrgeõa yàsyanti | evaü j¤àtvà yad ucitaü tad vidheyam | atha tasya tad-vacanam àkarõya sàdhv anenàbhihitam ity uktà, bhåyo 'pi pàrthivàthaü sametya mantrayiùyàmahe iti bruvàõàþ sarve pakùiõo yathàbhimataü jagmuþ | kevalam ava÷iùño bhadràsanopaviùño 'bhiùekàbhimukho divàndhaþ kçkàlikayà sahàste | àha ca-kaþ ko 'tra bhoþ ! kim adyàpi na kriyate mamàbhiùekaþ ?

iti ÷rutvà kçkàlikayàbhihitam-bhadra ! kuto 'yaü vighnas te kàkena ? gatà÷ ca sarve'pi vihagà yathepsitàsu dikùu kevalam eko 'yaü vàyaso 'va÷iùñas tiùñhati kenàpi kàraõena | tat tvaritam uttiùñha, yena tvàü svà÷rayaü pràpayàmi | 

tac chrutvà sa-viùàdam ulåko vàyasam àha-bho bho duùñàtman ! kiü mayà te'pakçtaü yad ràjyàbhiùeko me vighnitaþ ? tad adya-prabhçti sànvayam àvayor vairaü sa¤jàtam | uktaü ca-

rohate sàyakair viddhaü chinnaü rohati càsinà |
vaco duruktaü bãbhatsaü na prarohati vàk-kùatam ||Panc_3.111||

ity evam abhidhàya kçkàlikayà saha svà÷ramaü gataþ | atha bhaya-vyàkulo vàyaso vyacintayat-aho ! akàraõaü vairam àsàditaü mayà | kim idaü vyàhçtam ? uktaü ca-
ade÷a-kàlaj¤am anàyati-kùamaü 
yad apriyaü làghava-kàri càtmanaþ |
yo 'tràbravãt kàraõa-varjitaü vaco
na tad vacaþ syàd viùam eva tad bhavet ||Panc_3.112||

balopapanno 'pi hi buddhimàn naraþ
pare nayen na svayam eva vairitàm |
bhiùaï mamàstãti vicintya bhakùayed
akàraõàt ko hi vicakùaõo viùam ||Panc_3.113||

parivàdaþ pariùadi na katha¤cit paõóitena vaktavyaþ |
satyam api tan na vàcyaü yad uktam asukhàvahaü bhavati ||Panc_3.114||

suhçdbhir àptair asakçd-vicàritaü 
svayaü hi buddhyà pravicàrità÷rayam |
karoti kàryaü khalu yaþ sa buddhimàn
sa eva lakùmyà ya÷asàü ca bhàjanam ||Panc_3.115||
evaü vicintya kàko 'pi prayàtaþ | tadà-prabhçty asmàbhiþ saha kau÷ikànàm anvayà-gataü vairam asti | 

meghavarõa àha-tàta ! evaü gate'smàbhiþ kiü kriyate ? 

sa àha-vatsa ! evaü gate'pi ùàóguõyàd aparaþ sthålo 'bhipràyo 'sti | tam aïgãkçtya svayam evàhaü tad-vijayàya yàsyàmi | ripån va¤cayitvà vadhiùyàmi | uktaü ca-

bahu-buddhi-samàyuktàþ suvij¤ànà balotkañàn |
÷aktà va¤cayituü dhårtà bràhmaõaü chàgalad iva ||Panc_3.116||

meghavarõa àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 3
mitra-÷arma-bràhmaõa-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne mitra÷armà nàma bràhmaõaþ kçtàgnihotra-parigrahaþ prativasati sma | tena kadàcin màgha-màse saumyànile pravàti, meghàcchàdite gagane mandaü mandaü pravarùati parjanye, pa÷u-pràrthanàrthaü ki¤cid gràmàntaraü gatvà, ka÷cid yajamàno yàcitaþ-bho yajamàna ! àgàminyàm amàvàsyàyàm ahaü yakùyàmi yaj¤am | tad dehi me pa÷um ekam | 

atha tena yasya ÷àstroktaþ pãvara-tanuþ pa÷uþ pradattaþ | so 'pi taü samartham ita÷ ceta÷ ca gacchantaü vij¤àya skandhe kçtvà satvaraü sva-puràbhimukhaþ pratasthe |

atha tasya gacchato màrge trayo dhårtàþ kùut-kùàma-kaõñhàþ saümukhà babhåvuþ | tai÷ ca tàdç÷aü pãvara-tanuü skandha àråóham àlokya, mitho 'bhihitaü-aho ! asya pa÷or bhakùaõàd adyatanãyo hima-pàto vyarthatàü nãyate | tad enaü va¤cayitvà pa÷um àdàya ÷ãta-tràõaü kurmaþ | 

atha teùàm ekatamo ve÷a-parivartanaü vidhàya saümukho bhåtvàpamàrgeõa tam àhitàgnim åce-bho bhoþ ! bàlàgnihotrin ! kim evaü jana-viruddhaü hàsya-kàryam anuùñhãyate ? yad eùa sàrameyo 'pavitraþ skandhàdhiråóho nãyate | uktaü ca yataþ |

÷vàna-kukkuña-càõóàlàþ sama-spar÷àþ prakãrtitàþ |
ràsabhoùñrau vi÷eùeõa tasmàt tàn naiva saüspç÷et ||Panc_3.117||

tata÷ ca tena kopàbhibhåtenàbhihitam-aho ! kim andho bhavàn ? yat pa÷uü sàrameyatvena pratipàdayasi ? 

so 'bravãt-brahman ! kopas tvayà na kàryaþ | yathecchaü gamyatàm | 

atha yàvat ki¤cid adhvano 'ntaraü gacchati, tàvad dvitãyo dhårtaþ sammukham abhyupetya tam uvàca-bhoþ brahman ! kaùñaü kaùñam ! yadyapi vallabho 'yaü te mçta-vatsas tathàpi skandham àropayitum ayuktam | uktaü ca yataþ-

tirya¤caü mànuùaü vàpi yo mçtaü saüspç÷et kudhãþ |
pa¤ca-gavyena ÷uddhiþ syàt tasya càndràyaõena và ||Panc_3.118||

athàsau sa-kopam idam àha-bhoþ ! kim andho bhavàn ? yat pa÷uü mçta-vatsaü vadati | 

so 'bravãt-bhagavan ! mà kopaü kuru | aj¤ànàn mayàbhihitam | tat tvam àtma-ruciü samàcara iti |

atha yàvat stokaü vanàntaraü gacchati tàvat tçtãyo 'nya-ve÷a-dhàrã dhårtaþ sammukhaþ samupetya tam uvàca-bhoþ ! ayuktam etat, yad ràsabhaü skandhàdhiråóhaü nayasi | tat tyajyatàm eùaþ | uktaü ca-

yaþ spç÷ed ràsabhaü martyo j¤ànàd aj¤ànato 'pi và |
sa-cailaü snànam uddiùñaü tasya pàpa-pra÷àntaye ||Panc_3.119||

tat tyajainaü yàvad anyaþ ka÷cin na pa÷yati |

athàsau taü pa÷uü ràsabhaü manyamàno bhayàd bhåmau prakùipya sva-gçham uddi÷ya palàyituü pràrabdhaþ | tatas te'pi trayo militvà pa÷um àdàya yathecchaü bhakùitum àrabdhàþ | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-bahu-buddhi-samàyuktàþ (116) iti | athavà sàdhv idam ucyate-

abhinava-sevaka-vinayaiþ pràghuõakoktair vilàsinãr uditaiþ |
dhårta-jana-vacana-nikarair iha ka÷cid ava¤cito nàsti ||Panc_3.120||

kiü ca-durbalair api bahubhiþ saha virodho na yuktaþ | uktaü ca-

bahavo na viroddhavyà durjayà hi mahàjanàþ |
sphurantam api nàgendraü bhakùayanti pipãlikàþ ||Panc_3.121||

meghavarõa àha-katham etat ?

sthirajãvã kathayati-

kathà 4
atidarpa-nàma-sarpa-kathà

asti kasmiü÷cid valmãke mahà-kàyaþ kçùõa-sarpo 'tidarpo nàma | sa kadàcid vilànusàri-màrgam utsçjyànyena laghu-dvàreõa niùkramitum àrabdhaþ | niùkràmata÷ ca tasya mahà-kàyatvàd daiva-va÷atayà laghu-vivaratvàc ca ÷arãre vraõaþ samutpannaþ | atha vraõa-÷oõita-gandhànusàriõãbhiþ pipãlikàbhiþ sarvato vyàpto vyàkulãkçta÷ ca | kati vyàpàdayati kati và tàóayati ? atha prabhåtatvàd vistàrita-bahu-vraõaþ kùata-sarvàïgo 'tidarpaþ pa¤catvam upàgataþ | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-bahavo na viroddhavyà (121) iti | tad atràsti me ki¤cid vaktavyam eva | tad avadhàrya yathoktam anuùñhãyatàm | 

meghavarõa àha-tat samàde÷aya | tavàde÷o nànyathà kartavyaþ | 

sthirajãvã pràha-vatsa ! samàkarõaya tarhi | sàmàdãn atikramya yo mayà pa¤cama upàyo niråpitaþ | tan màü vipakùa-bhåtaü kçtvàni niùñhura-vacanair nirbhartsya | yathà vipakùa-praõidhãnàü pratyayo bhavati, tathà samàhçta-rudhirair àlipyàsyaiva nyagrodhasyàdhastàt prakùipya màü gamyatàü parvatam çùyamåkaü prati | tatra sa-parivàras tiùñha, yàvad ahaü samastàn sapatnàn supraõãtena vidhinà vi÷vàsyàbhimukhàn kçtvà kçtàrtho j¤àta-durga-madhyo divase tàn andhatàü pràptàüs tvàü nãtvà vyàpàdayàmi | j¤àtaü mayà samyak nànyathàsmàkaü siddhir asti | yato durgam etad apasàra-rahitaü kevalaü vadhàya
bhaviùyati | uktaü ca-

apasàra-samàyuktaü na yaj¤air durgam ucyate |
apasàra-parityaktaü durga-vyàjena bandhanam ||Panc_3.122||

na ca tvayà mad-arthaü kçpà kàryà | uktaü ca-

api pràõa-samàn iùñàn pàlitàn làlitàn api |
bhçtyàn yuddhe samutpanne pa÷yec chuùkam ivendhanam ||Panc_3.123||

tathà ca-
pràõavad rakùayed bhçtyàn svakàyam iva poùayet |
sadaika-divasasyàrthe yatra syàd ripu-saïgamaþ ||Panc_3.124||

tat tvayàhaü nàtra viùaye pratiùedhanãyaþ | ity uktvà tena saha ÷uùka-kalahaü kartum àrabdhaþ | athànye tasya bhçtyàþ sthirajãvinam ucchçïkhala-vacanair jalpantam avalokya tasya vadhàyodyatà meghavarõenàbhihitàþ-aho ! nivartadhvaü yåyam | aham evàsya ÷atru-pakùapàtino duràtmanaþ svayaü nigrahaü kariùyàüi | ity abhidhàya tasyopari samàruhya, laghubhi÷ ca¤cu-prahàrais taü nihatyàhçta-rudhireõa plàvayitvà tad-upadiùñam çùyamåka-parvataü sa-parivàro gataþ |

etasminn antare kçkàlikayà dviùat-praõidhã-bhåtayà tat sarvaü tad-amàtya-vyasanaü kvacit pracalitaþ sa-parivàra iti | 

atholåkàdhipas tad àkarõyàstam anavelàyàü sàmàtyaþ sa-parijano vàyasa-vadhàrthaü pracalitaþ | pràha ca-tvaryatàü tvaryatàü bhãtaþ ÷atruþ palàyana-paraþ puõyair labhyate | uktaü ca-

÷atroþ pracalane chidram ekam anyaü ca saü÷rayam |
kurvàõo jàyate va÷yo vyagratve ràja-sevinàm ||Panc_3.125||

evaü bruvàõaþ samantàn nyagrodha-pàdapam adhaþ pariveùñya vyavasthitaþ | yàvan na ka÷cid vàyaso dç÷yate, tàvac chàkhàgram adhiråóho hçùña-manà vandibhir abhiùñåyamàno 'rimardanas tàn parijanàn provàca-aho ! j¤àyatàü teùàü màrgaþ | katamena màrgeõa pranaùñàþ kàkàþ ? tad yàvan na durgaü samà÷rayanti, tàvad eva pçùñhato gatvà vyàpàdyà bhavanti | uktaü ca-

vçttim apy à÷ritaþ ÷atrur avadhyaþ syàj jigãùuõà |
kiü punaþ saü÷rito durgaü sàmagryà parayà yutam ||Panc_3.126||

athaitasmin prastàve sthirajãvã cintayàmàsa-yad ete'smac chatravo 'nulabdhàsmad-vçttàntà yathàgatam eva yànti tato mayà na ki¤cit kçtaü bhavati | uktaü ca-

anàrambho hi kàryàõàü prathamaü buddhi-lakùaõam |
àrabdhasyànta-gamanaü dvitãyaü buddhi-lakùaõam ||Panc_3.127||

tad varam anàrambho na càrambha-vighàtaþ | tad aham etàn ÷abdaü saü÷ràvya àtmànaü dar÷ayàmi iti vicàrya mandaü mandaü ÷abdam akarot | tac chrutvà te sakalà apy ulåkàs tad-vadhàya prajagmuþ | atha tenoktaü-aho ! ahaü sthirajãvã nàma meghavarõasya mantrã | meghavarõenaivedç÷ãm avasthàü nãtaþ | tan nivedayatàtma-svàmine | tena saha bahu vaktavyam asti | 

atha tair niveditaþ sa ulåka-ràjo vismayàviùñas tat-kùaõàt tasya sakà÷aü gatvà provàca-bhoþ bhoþ ! kim etàü da÷àü gatas tvam, tat kathyatàm | 

sthirajãvã pràha-deva ! ÷råyatàü tad-avasthà-kàraõam | atãta-dine sa duràtmà meghavarõo yuùmad-vyàpàdita-prabhåta-vàyasànàü pãóayà yuùmàkam upari kopa-÷oka-grasto yuddhàrthaü pracalita àsãt | tato mayàbhihitaü-svàmin ! na yuktaü bhavatas tad-upari gantum | balavanta ete, bala-hãnà÷ ca vayam | uktaü ca-

balãyasà hãna-balo virodhaü
na bhåti-kàmo manasàpi và¤chet |
na vadhyate vetasa-vçttir atra
vyaktaü praõà÷o 'sti pataïga-vçtteþ ||Panc_3.128||

tat tasyoàyana-pradànena sandhir eva yuktaþ | uktaü ca-

balavantaü ripuü dçùñvà sarvasvam api buddhimàn |
dattvà hi rakùayet pràõàn rakùitais tair dhanaü punaþ ||Panc_3.129||

tac chrutvà durjana-kopitena tvat-pakùa-pàtinaü màm à÷aïkamànenemàü da÷àü nãtaþ | tat tava pàdau sàmprataü me ÷araõaü | kiü bahunà vij¤aptena ? yàvad ahaü pracalituü ÷aknomi tàvat tvàü tasyàvàsaü nãtvà sarva-vàyasa-kùayaü vidhàsyàmi iti | 

athàrimardanas tad àkarõya pitç-pitàmaha-kramàgata-mantribhiþ sàrdhaü mantrayàücakre | tasya ca pa¤ca mantriõaþ | tad yathà-raktàkùaþ, kråràkùaþ, dãptàkùaþ, vakranàsaþ, pràkàrakarõa÷ ceti | tatràdau raktàkùam apçcchat-bhadra ! eùa tàvat tasya ripor mantrã mama hasta-gataþ | tat kiü kriyatàm ? iti |

raktàkùa àha-deva ! kim atra cintyate ? avicàritam ayaü hantavyaþ, yataþ-

hãnaþ ÷atrur nihantavyo yàvan na balavàn bhavet |
pràpta-sva-pauruùa-balaþ pa÷càd bhavati durjayaþ ||Panc_3.130||

kiü ca svayam upàgatà ÷rãs tyajyamànà ÷apatãti loke pravàdaþ | uktaü ca-

kàlo hi sakçd abhyeti yan naraü kàla-kàïkùiõam |
durlabhaþ sa punas tena kàla-karmàcikãrùatà ||Panc_3.131||

÷råyate ca yathà-

ka÷cit kùudra-samàcàraþ pràõinàü kàla-sannibhaþ |
vicacàra mahàraõye ghoraþ ÷uni-lubdhakaþ ||Panc_3.132||

arimardanaþ pràha-katham etat ?

raktàkùaþ kathayati-
kathà 5
bràhmaõa-sarpa-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne haridatto nàma bràhmaõaþ | tasya ca kçùiü kurvataþ sadaiva niùphalaþ kàlo 'tivartate | athaikasmin divase sa bràhmaõa uùõa-kàlàvasàne gharmàrtaþ sva-kùetra-madhye vçkùa-cchàyàyàü prasupto 'natidåre valmãkopari prasàritaü bçhat-phañà-yuktaü bhãùaõaü bhujaïgaü dçùñvà cintayàmàsa-nånam eùà kùetra-devatà mayà kadàcid api na påjità | tenedaü me kçùi-karma viphalãbhavati | tad asyà ahaü påjàm adya kariùyàmi | ity avadhàrya kuto 'pi kùãraü yàcitvà ÷aràve nikùipya valmãkàntikam
upagatyovàca-bhoþ kùetra-pàla ! mayaitvàvantaü kàlaü na j¤àtaü yat tvam atra vasasi | tena påjà na kçtà | tat sàmprataü kùamasveti | 

evam uktvà dugdhaü ca nivedya gçhàbhimukhaü pràyàt | atha pràtar yàvad àgatya pa÷yati, tàvad dãnàram ekaü ÷aràve dçùñavàn | evaü ca pratidinam ekàkã samàgatya tasmai kùãraü dadàti, ekaikaü ca dãnàraü gçhõàti | athaikasmin divase kùãra-nayanàya putraü niråpya bràhmaõo gràmàntaraü jagàma | putro 'pi kùãraü tatra nãtvà saüsthàpya ca punar gçhaü samàyàtaþ | dinàntare tatra gatvà dãnàrakaü dçùñvà gçhãtvà ca cintitavàn-nånaü sauvarõa-dãnàra-pårõo valmãkaþ | tad enaü hatvà sarvam eka-vàraü grahãùyàmi ity evaü sampradhàryànyedyuþ
kùãraü dadatà bràhmaõa-putreõa sarpo laguóena tàóitaþ | tataþ katham api daiva-va÷àd amukta-jãvit eva roùàt tam eva tãvra-viùada-÷anais tathàda÷at, yathà sadyaþ pa¤catvam upàgataþ | svajanai÷ ca nàtidåre kùetrasya kàùñha-sa¤cayaiþ saüskçtaþ |

atha dvitãya-dine tasya pità samàyàtaþ | svajanebhyaþ suta-vinà÷a-kàraõaü ÷rutvà tathaiva samarthitavàn | abravãc ca-

bhåtàn yo nànugçhõàti hy àtmanaþ ÷araõàgatàn |
bhåtàrthàs tasya na÷yanti haüsàþ padma-vane yathà ||Panc_3.133||

puruùair uktaü-katham etat ?

bràhmaõaþ kathayati-
kathà 6
haima-haüsa-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne citraratho nàma ràjà | tasya yodhaiþ surakùyamàõaü padmasaro nàma saras tiùñhati tatra ca prabhåtà jàmbånada-mayà haüsàs tiùñhanti | ùaõmàse ùaõmàse piccham ekaikaü parityajanti | atha tatra sarasi sauvarõo bçhat-pakùã samàyàtaþ | tai÷ coktaþ-asmàkaü madhye tvayà na vastavyam | yena kàraõenàsmàbhiþ ùaõmàsànte picchaikaika-dànaü kçtvà gçhãtam etat saraþ | evaü ca kiü bahunà, parasparaü dvaidham utpannam | sa ca ràj¤aþ ÷araõaü gato 'bravãt-deva ! ete pakùiõa evaü vadanti, yad asmàkaü
ràjà kiü kariùyati ? na kasyàpy àvàsaü dadmaþ | 

mayà coktaü-na ÷obhanaü yuùmàbhir abhihitam | ahaü gatvà ràj¤e nivedayiùyàmi | evaü sthite devaþ pramàõam | 

tato ràjà bhçtyàn abravãt-bho bhoþ gacchata | sarvàn pakùiõo gatàsån kçtvà ÷ãghram ànayata | ràjàde÷ànantaram eva pracelus te |

atha laguóa-hastàn ràja-puruùàn dçùñvà tatraikena pakùiõà vçddhenoktam-bhoþ svajanàþ ! na ÷obhanam àpatitam | tataþ sarvair eka-matã-bhåyotpatitavyam | tai÷ ca tathànuùñhitam |


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-bhåtàn yo nànugçhõàti (133) iti | 

ity uktvà punar api bràhmaõaþ pratyåùe kùãraü gçhãtvà tatra gatvà tàra-svareõa sarpam astaut | tadà sarpa÷ ciraü valmãka-dvàràntar-lãna eva bràhmaõaü pratyuvàca-tvaü lobhàd atràgataþ putra-÷okam api vihàya | ataþ paraü tava mama ca prãtir nocità | tava putreõa yauvanonmàdenàhaü tàóito mayà sa dçùñaþ | kathaü mayà laguóa-prahàro vismartavyaþ | tvayà ca putra-÷oka-duþkhaü kathaü vismartavyam iti punar uktvà vivaràntar-gataþ | bràhmaõa÷ ca maõiü gçhãtvà putra-buddhiü nindan sva-gçham àgataþ | ato 'haü bravãmi-citikàü dãpitàü pa÷ya iti | tad
asmin hate'yatnàd eva ràjyam akaõñakaü bhavato bhavati |

tasyaitad-vacanaü ÷rutvà kråràkùaü papraccha-bhadra ! tvaü tu kiü manyase ? 

so 'bravãt-deva ! nirdayam etad yad anenàbhihitam | yat kàraõaü ÷araõàgato na vadhyate suùñhu | khalv idam àkhyànam-

÷råyate hi kapotena ÷atruþ ÷araõam àgataþ |
påjita÷ ca yathà-nyàyaü svai÷ ca màüsair nimantritaþ ||Panc_3.134||

arimardano 'bravãt-katham etat ?

kråràkùaþ kathayati-

kathà 7
kapota-lubdhaka-kathà

ka÷cid kùudra-samàcàraþ pràõinàü kàla-sannibhaþ |
vicacàra mahàraõye ghoraþ ÷akuni-lubdhakaþ ||Panc_3.135||
naiva ka÷cit suhçt tasya na sambandhã na bàndhavaþ |
sa taiþ sarvaiþ parityaktas tena raudreõa karmaõà ||Panc_3.136||

athavà-
ye nç÷aüsà duràtmanaþ pràõinàü pràõa-nà÷akàþ |
udvejanãyà bhåtànàü vyàlà iva bhavanti te ||Panc_3.137||
sa pa¤jarakam àdàya pà÷aü ca laguóaü tathà |
nityam eva vanaü yàti sarva-pràõi-vihiüsakaþ ||Panc_3.138||
anyedyur bhramatas tasya vane kàpi kapotikà |
jàtà hasta-gatà tàü sa pràkùipat pa¤jcaràntare ||Panc_3.139||
atha kçùõà di÷aþ sarvà vanasthasyàbhavan ghanaiþ
vàta-vçùñi÷ ca mahato kùaya-kàla ivàbhavat ||Panc_3.140||
tataþ sa trasta-hçdayaþ kampamàno muhur muhuþ |
anveùayan paritràõam àsasàda vanaspatim ||Panc_3.141||
muhårtaü pa÷yate yàvad viyad vimala-tàrakam |
pràpya vçkùaü vadaty evaü yo 'tra tiùñhati ka÷cana ||Panc_3.142||
tasyàhaü ÷araõaü pràptaþ sa paritràtu màm iti |
÷ãtena bhidyamànaü ca kùudhayà gata-cetanam ||Panc_3.143||
atha tasya taroþ skandhe kapotaþ suciroùitaþ |
bhàryà-virahitas tiùñhan vilalàpa suduþkhitaþ ||Panc_3.144||
vàta-varùo mahàn àsãn na càgacchati me priyà |
tayà virahitaü hy etac chånyam adya gçhaü mama ||Panc_3.145||
pativratà pati-pràõà patyuþ priya-hite ratà |
yasya syàd ãdç÷ã bhàryà dhanyaþ sa puruùo bhuvi ||Panc_3.146||
na gçhaü gçham ity àhur gçhiõã gçham ucyate |
gçhaü tu gçhiõã-hãnam araõya-sadç÷aü matam ||Panc_3.147||
pa¤jara-sthà tataþ ÷rutvà bhartur duþkhànvitaü vacaþ |
kapotikà susantuùñà vàkyaü cedam athàha sà ||Panc_3.148||
na sà strãty abhimantavyà yasyàü bhartà na tuùyati |
tuùñe bhartari nàrãõàü tuùñàþ syuþ sarva-devatàþ ||Panc_3.149||
dàvàgninà vidagdheva sa-puùpa-stavakà latà |
bhasmãbhavatu sà nàrã yasyàü bhartà na tuùyati ||Panc_3.150||
mitaü dadàti hi pità mitaü bhràtà mitaü sutaþ |
amitasya hi dàtàraü bhartàraü kà na påjayet ||Panc_3.151||

puna÷ càbravãt-
÷çõuùvàvahitaþ kànta yat te vakùyàmy ahaü hitam |
pràõair api tvayà nityaü saürakùyaþ ÷araõàgataþ ||Panc_3.152||
eùa ÷àkunikaþ ÷ete tavàvàsaü samà÷ritaþ |
÷ãtàrta÷ ca kùudhàrta÷ ca påjàm asmai samàcara ||Panc_3.153||

÷råyate ca-
yaþ sàyam atithiü pràptaü yathà-÷akti na påjayet |
tasyàsau duùkçtaü dattvà sukçtaü càpakarùati ||Panc_3.154||
mà càsmai tvaü kçthà dvaiùaü baddhàneneti mat-priyà |
sva-kçtair eva baddhàhaü pràktanaiþ karma-bandhanaiþ ||Panc_3.155||
dàridrya-roga-duþkhàni bandhana-vyasanàni ca |
àtmàparàdha-vçkùasya phalàny etàni dehinàm ||Panc_3.156||
tasmàt tvaü dveùam utsçjya mad-bandhana-samudbhavam |
dharme manaþ samàdhàya påjayainaü yathà-vidhi ||Panc_3.157||
tasyàs tad-vacanaü ÷rutvà dharma-yukti-samanvitam |
upagamya tato 'dhçùñaþ kapotaþ pràha lubdhakam ||Panc_3.158||
bhadra susvàgataü te'stu bråhi kiü karavàõi te |
santàpa÷ ca na kartavyaþ sva-gçhe vartate bhavàn ||Panc_3.159||
tasya tad-vacanaü ÷rutvà pratyuvàca vihaïgamam |
kapota khalu ÷ãtaü me hima-tràõaü vidhãyatàm ||Panc_3.160||
sa gatvàïgàrakaü nãtvà pàtayàmàsa pàvakam |
tataþ ÷uùkeùu parõeùu tam à÷u samadãpayat ||Panc_3.161||
susandãptaü tataþ kçtvà tam àha ÷araõàgatam |
pratàpayasva vi÷rabdhaü sva-gàtràõy atra nirbhayaþ ||Panc_3.162||
udgatena ca jãvàmo vayaü sarve vanaukasaþ |
na càsti vibhavaþ ka÷cin nà÷aye yena te kùudham ||Panc_3.163||
sahasraü bharate ka÷cic chatamanyo da÷àparaþ |
mama tv akçta-puõyasya kùudrasyàtmàpi durbharaþ ||Panc_3.164||
ekasyàpy atither annaü yaþ pradàtuü na ÷aktimàn |
tasyàneka-parikle÷e gçhe kiü vasataþ phalam ||Panc_3.165||
tat tathà sàdhayàmy etac charãraü duþkha-jãvitam |
yathà bhåyo na vakùyàmi nàstãty arthi-samàgame ||Panc_3.166||
sa ninindi kilàtmànaü na tu taü lubdhakaü punaþ |
uvàca tarpayiùye tvàü muhårtaü pratipàlaya ||Panc_3.167||
evam uktvà sa dharmàtmà prahçùñenàntaràtmanà |
tam agniü samparikramya pravive÷a sva-ve÷mavat ||Panc_3.168||
tatas taü lubdhako dçùñvà kçpayà pãóito bhç÷am |
kapotam agnau patitaü vàkyam etad abhàùata ||Panc_3.169||
yaþ karoti naraþ pàpaü na tasyàtmà dhruvaü priyaþ |
àtmanà hi kçtaü pàpam àtmanaiva hi bhujyate ||Panc_3.170||
so 'haü pàpa-mati÷ caiva pàpa-karma-rataþ sadà |
patiùyàmi mahà-ghore narake nàtra saü÷ayaþ ||Panc_3.171||
nånaü mama nç÷aüsasya pratyàdar÷aþ sudar÷itaþ |
prayacchatà sva-màüsàni kapotena mahàtmanà ||Panc_3.172||
adya-prabhçti dehaü svaü sarva-bhoga-vivarjitam |
toyaü svalpaü yathà grãùmaþ ÷oùayiùyàmy ahaü punaþ ||Panc_3.173||
÷ãta-vàtàtapa-sahaþ kç÷àïgo malinas tathà |
upavàsair bahuvidhai÷ cariùye dharmam uttamam ||Panc_3.174|| tato yaùñiü ÷alàkàü ca jàlakaü pa¤jaraü tathà |
babha¤ja lubdhako dãnàü kàpotãü ca mumoca tàm ||Panc_3.175||
lubdhakena tato muktà dçùñvàgnau patitaü patim |
kapotã vilalàpàrtà ÷oka-santapta-mànasà ||Panc_3.176||
na kàryam adya me nàtha jãvitena tvayà vinà |
dãnàyàþ pati-hãnàyàþ kiü nàryà jãvite phalam ||Panc_3.177||
màno darpas tv ahaïkàraþ kulaü påjà ca bandhuùu |
dàsa-bhçtya-janeùv àj¤à vaidhavyena praõa÷yati ||Panc_3.178||
evaü vilapya bahu÷aþ kçpaõaü bhç÷a-duþkhità |
pativratà susandãptaü tam evàgniü vive÷a sà ||Panc_3.179||
tato divyàmbara-dharà divyàbharaõa-bhåùità |
bhartàraü sà vimànasthaü dadar÷a svaü kapotikà ||Panc_3.180||
so 'pi divya-tanur bhåtvà yathàrtham idam abravãt |
aho màm anugacchantyà kçtaü sàdhu ÷ubhe tvayà ||Panc_3.181||
tisraþ koñyo 'rdha-koñã ca yàni romàõi mànuùe |
tàvat kàlaü vaset svarge bhartàraü yànugacchati ||Panc_3.182||
kapota-dehaþ såryàste pratyahaü sukham anvabhåt |
kapota-dehavatsàsãt pràk puõya-prabhavaü hitam ||Panc_3.183||
harùàviùñas tato vyàdho vive÷a ca vanaü dhanam |
pràõi-hiüsàü parityajya bahu-nirvedavàn bhç÷am ||Panc_3.184||
tatra dàvànalaü dçùñvà vive÷a viratà÷ayaþ |
nirdagdha-kalmaùo bhåtvà svarga-saukhyam avàptavàn ||Panc_3.185||


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-÷råyate hi kapotena (134) ity àdi |

tac chrutvàrimardano dãptàkùaü pçùñavàn-evam avasthite kiü bhavàn manyate ? 

so 'bravãt-deva ! na hantavya evàyam | yataþ-

yà mamodvijate nityaü sà mamàdyàvagåhate |
priya-kàraka bhadraü te yan mamàsti harasva tat ||Panc_3.186||

coreõa càpy uktam-

hartavyaü te na pa÷yàmi hartavyaü ced bhaviùyati |
punar apy àgamiùyàmi yadãyaü nàvagåhate ||Panc_3.187||

arimardanaþ pçùñavàn-kà ca nàvagåhate ? ka÷ càyaü cauraþ ? iti vistarataþ ÷rotum icchàmi |

dãptàkùaþ kathayati-
kathà 8
kàmàtura-vaõik-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne kàmàturo nàma vçddha-vaõik | tena ca kàmopahçta-cetasà, mçta-bhàryeõa kàcin nirdhana-vaõik-sutà, prabhåtaü dhanaü dattvodvàhità | atha sà duþkhàbhibhåtà taü vçddha-vaõijaü draùñum api na ÷a÷àka | yuktaü caitat-

÷vetaü padaü ÷irasi yat tu ÷iroruhàõàü 
sthànaü paraü paribhavasya tad eva puüsàm |
àropitàsthi-÷akalaü parihçtya yànti 
càõóàla-kåpam iva dårataraü taruõyaþ ||Panc_3.188||

tathà ca-
gàtraü saïkucitaü gatir vigalità dantà÷ ca nà÷aïgatà
dçùñir bhràmyati råpam apy upahataü vaktraü ca làlàyate |
vàkyaü naiva karoti bàndhava-janaþ patnã na ÷u÷råùate
dhik kaùñaü jarayàbhibhåta-påruùaü putro 'py avaj¤àyate ||Panc_3.189||

atha kadàcit sà tena sahaika÷ayane paràïmukhã yàvat tiùñhati tàvad gçhe cauraþ praviùñaþ | sàpi taü cauraü dçùñvà bhaya-vyàkulità vçddham api taü patiü gàóhaü samàliliïga | so 'pi vismayàt pulakà¤cita-sarva-gàtra÷ cintayàmàsa-aho kim eùà màm adyàvagåhate ? yàvan nipuõatayà pa÷yati tàvat gçha-koõaika-de÷e cauraü dçùñvà vyacintayat-nånam eùàsya bhayàn màm àliïgati iti j¤àtvà taü cauram àha-yà mamodvijate (186) ity àdi |

tac chrutvà cauro 'py àha-hartavyaü te na pa÷yàmi (187) ity àdi | tasmàc caurasyàpy upakàraþ ÷reya÷ cintyate kiü punaþ ÷araõàgatasya | api càyaü tair viprakçto 'smàkam eva puùñaye bhaviùyati tadãya-randhra-dar÷anàya ceti anena kàraõenàyam avadhya iti |

etad àkarõyàrimardano 'nyaü sacivaü vakranàsaü papraccha-bhadra ! sàmpratam evaü sthite kiü karaõãyam iti ? 

so 'bravãt-deva ! avadhyo 'yam | yataþ-

÷atravo 'pi hitàrthaiva vivadantaþ parasparam |
caureõa jãvitaü dattaü ràkùasena tu go-yugam ||Panc_3.190||

arimardanaþ pràha-katham etat ?

vakranàsaþ kathayati-
kathà 10
droõàkhya-bràhmaõa-kathà 

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne daridro droõa-nàmà bràhmaõaþ, pratigraha-dhanaþ satataü vi÷iùña-vastrànulepana-gandha-màlyàlaïkàra-tàmbålàdi-bhoga-parivarjitaþ, praråóha-ke÷a-÷ma÷ru-nakha-romopacitaþ, ÷ãtoùõa-vàta-varùàdibhiþ pari÷oùita-÷arãraþ, tasya ca kenàpi yajamànenànukampayà ÷i÷u-go-yugaü dattam | bràhmaõena ca bàla-bhàvàd àrabhya yàcita-ghçta-taila-yavasàdibhiþ saüvardhya supuùñaü kçtam | tac ca dçùñvà sahasaiva ka÷cic caura÷ cintitavàn-aham asya bràhmaõasya go-yugam idam apahariùyàmi | iti ni÷citya ni÷àyàü bandhana-pà÷aü gçhãtvà, yàvat prasthitas tàvad ardha-màrge
pravirala-tãkùõa-danta-païktir unnata-nàsà-vaü÷aþ, prakaña-raktànta-nayanaþ upacita-snàyu-santatanata-gàtraþ ÷uùka-kapolaþ suhuta-hutavaha-piïgala-÷ma÷ru-ke÷a-÷arãraþ ka÷cid dçùñaþ | dçùñvà ca taü tãvra-bhaya-trasto cauro 'bravãt-ko bhavàn ? iti |

so 'bravãt-ahaü kråra-karmà cauro daridra-bràhmaõasya go-yugaü hartuü prasthito 'smi |

atha jàta-pratyayo ràkùaso 'bravãt-bhadra ! ùaùñhàhna-kàliko 'ham | atas tam eva bràhmaõam adya bhakùayiùyàmi |

atha tau tatra gatvaikànte kànlam anveùayantau sthitau | prasupte ca bràhmaõe tad-bhakùaõàrthaü prasthitaü ràkùasaü dçùñvà cauro 'bravãt-bhadra ! naiùanyàyo yato go-yuge mayàpahçte pa÷càt tvam enaü bràhmaõaü bhakùaya | 

so 'bravãt-kadàcid ayaü bràhmaõo go-÷abdena budhyeta tadànarthako 'yaü mamàrambhaþ syàt | 

cauro 'py abravãt-tavàpi yadi bhakùaõàyopasthitasya eko 'py antaràyaþ syàt | tadàham api na ÷aknomi go-yugam apahartum | ataþ prathamaü mayàpahçte go-yuge pa÷càt tvayà bràhmaõo bhakùitavyaþ | itthaü càham ahamikayà tayor vivadatoþ samutpanne dvaidhe pratirava-va÷àd bràhmaõo jajàgàra |

atha taü cauro 'bravãt-bràhmaõa ! tvàm evàyaü ràkùaso bhakùayitum icchati iti | 

ràkùaso 'py àha-bràhmaõa ! cauro 'yaü go-yugaü te'pahartum icchati | 

evaü ÷rutvotthàya bràhmaõaþ sàvadhàno bhåtveùña-devatà-mantra-dhyànenàtmànaü ràkùasàd udgårõa-laguóena cauràd go-yugaü rarakùa | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-÷atravo 'pi hitàrthaiva (190) iti |

atha tasya vacanam avadhàryàrimardanaþ punar api pràkàrakarõam apçcchat-kathaya, kim atra manyate bhavàn ? 

so 'bravãt-deva ! avadhya evàyam, yato rakùitenànena kadàcit paraspara-prãtyà kàlaþ sukhena gacchati | uktaü ca-

parasparasya marmàõi ye na rakùanti jantavaþ |
ta eva nidhanaü yànti valmãkodara-sarpavat ||Panc_3.191||

arimardano 'bravãt-katham etat ?

pràkàrakarõaþ kathayati-

kathà 10
valmãkodara-gata-sarpa-kathà

asti kasmiü÷cin nagare deva÷aktir nàma ràjà | tasya ca putro jañhara-valmãkà÷rayeõorageõa pratidinaü pratyaïgaü kùãyate | anekopacàraiþ sad-vaidyaiþ sac-chàstropadiùñauùadha-yuktyàpi cikitsyamàno na svàsthyam eti | athàsau ràjaputro nirvedàd de÷àntaraü gataþ |

kasmiü÷cin nagare bhikùàñanaü kçtvà mahati devàlaye kàlaü yàpayati | atha tatra nagare balir nàma ràjàste | tasya ca dve duhitarau yauvana-sthe tiùñhataþ | te ca pratidivasam àdityodaye pituþ pàdàntikam àgatya namaskàraü cakratuþ | tatra caikàbravãt-vijayasva mahàràja ! yasya prasàdàt sarvaü sukhaü labhyate |

dvitãyà tu-vihitaü bhuïkùva mahàràja ! iti bravãti |

tac chrutvà prakupito ràjàbravãt-bho mantriõaþ ! enàü duùña-bhàùiõãü kumàrikàü kasyacid vaide÷ikasya prayacchata tena nija-vihitam iyam eva bhuïkte |

atha tatheti pratipadyàlpa-parivàrà sà kumàrikà mantribhis tasya deva-kulà÷rita-ràja-putrasya pratipàdità | sàpi prahçùña-manasà taü patiü devavat pratipadyàdàya cànya-viùayaü gatà | 

tataþ kasmiü÷cid dåratara-nagara-prade÷e taóàga-tañe ràja-putram àvàsa-rakùàyai niråpya svayaü ca ghçta-taila-lavaõa-taõóulàdi-kraya-nimittaü sa-parivàrà gatà | kçtvà ca kraya-vikrayaü yàvad àgacchati tàvat sa ràja-putro valmãkopari kçta-mårdhà prasuptaþ | tasya ca mukhàd bhujagaþ phaõàü niùkàsya vàyum a÷nàti | tatraiva ca valmãke'paraþ sarpo niùkramya tathaivàsãt |

atha tayoþ paraspara-dar÷anena krodha-saürakta-locanayor madhyàd valmãkasthena sarpeõoktam-bho bho duràtman ! kathaü sundara-sarvàïgaü ràja-putram itthaü kadarthayasi ? 

mukhastho 'rir abravãt-bho bhoþ ! tvayàpi duràtmanàsya valmãkasya madhye katham idaü dåùitaü hàñaka-pårõaü kala÷a-yugalam ity evaü parasparasya marmàõy udghàñitavantau | 

punar valmãkastho 'hir abravãt-bho duràtman !  bheùajam idaü te kiü ko 'pi na jànàti yaj jãrõotkàlita-kà¤jikà-ràjikà-pànena bhavàn vinà÷am upayàti |

athodarastho 'hir abravãt-tavàpy etad bheùajaü kiü ka÷cid api na vetti yad uùõa-tailena mahoùõodakena và tava vinà÷aþ  syàd iti | evaü ca sà ràja-kanyà viñapàntarità tayoþ parasparàlàpàn marma-mayàn àkarõya tathaivànuùñhitavatã |

vidhàya vyaïgaü nãrogaü bhartàraü nidhiü ca paramam àsàdya svade÷àbhimukhaü pràyàt | pitç-màtç-svajanaiþ pratipåjità vihitopabhogaü pràpya sukhenàvasthità | ato 'haü bravãmi-parasparasya marmàõi iti |


***********************************************************************


tac ca ÷rutvà svayam arirdano 'py evaü samarthitavàn | tathà cànuùñhitam | dçùñvàntar-lãnaü vihasya raktàkùaþ punar abravãt-kaùñam | vinà÷ito 'yaü bhavadbhir anyàyena svàmã | uktaü ca-

apåjyà yatra påjyante påjyànàü tu vimànanà |
trãõi tatra pravartante durbhikùaü maraõaü bhayam ||Panc_3.192||

tathà ca-
pratyakùe'pi kçte pàpe mårkhaþ sàmnà pra÷àmyati |
ratha-kàraþ svakàü bhàryàü sajàràü ÷irasàvahat ||Panc_3.193||

mantriõaþ pràhuþ-katham etat ?

raktàkùaþ kathayati-
kathà 11
vãravara-rathakàra-tat-patnã-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne vãravaro nàma rathakàraþ | tasya bhàryà kàmadamanã | sà puü÷calã janàpavàda-saüyuktà | so 'pi tasyàþ parãkùaõàrthaü vyacintayat-atha mayàsyàþ parãkùaõaü kartavyam | uktaü ca-

yadi syàt pàvakaþ ÷ãtaþ proùõã và ÷a÷a-là¤chanaþ |
strãõàü tadà satãtvaü syàd yadi syàd durjano hitaþ ||Panc_3.194||

jànàmi cainàü loka-vacanàd asatãm | uktaü ca-

yac ca vedeùu ÷àstreùu na dçùñaü na ca saü÷rutam |
tat sarvaü vetti loko 'yaü yat syàd brahmàõóa-madhyagam ||Panc_3.195||

evaü sampradhàrya bhàryàm avocat-priye ! prabhàte'haü gràmàntaraü yàsyàmi | tatra katicid dinàni lagiùyanti | tat tvayà kim api pàtheyaü mama yogyaü vidheyam | 

sàpi tad-vacanaü ÷rutvà harùita-città | autsukyàt sarva-kàryàõi santyajya siddham annaü ghçta-÷arkarà-pràyam akarot | athavà sàdhv idam ucyate-

durdivase ghana-timire varùati jalade mahàñavã-prabhçtau |
patyur vide÷a-gamane parama-sukhaü jaghana-capalàyàþ ||Panc_3.196||

athàsau pratyåùe utthàya sva-gçhàn nirgataþ sàpi taü prasthitaü vij¤àya prahasita-vadanàïga-saüskàraü kurvàõà katha¤cit taü divasam atyavàhayat | atha pårva-paricita-viña-gçhe gatvà taü pratyuktavatã-sa duràtmà me patir gràmàntaraü gataþ | tat tvayàsmad-gçhe prasupte jane samàgantavyam |

tathànuùñhite sa rathakàro 'raõye dinam ativàhya pradoùe sva-gçhe'padvàreõa pravi÷ya ÷ayyàdhas-tale nibhçto bhåtvà sthitaþ | etasminn antare sa devadattaþ samàgatya tatra ÷ayane upaviùñaþ | dçùñvà roùàviùña-citto rathakàro vyacintayat-kim enam utthàya hanmi ? athavà helayaiva prasuptau dvàv apy etau vyàpàdayàmi ? paraü pa÷yàmi tàvad asyà÷ ceùñitam | ÷çõomi cànena sahàlàpam |

atràntare sà gçha-dvàraü nibhçtaü pidhàya ÷ayana-talam àråóhà | tasyàs tatràrohayantyà rathakàra-÷arãre pàdo vilagnaþ | tataþ sà vyacintayat-nånam etena duràtmanà rathakàreõa mat-parãkùaõàrthaü bhàvyam | tataþ strã-caritra-vij¤ànaü kim api karomi |

evaü tasyà÷ cintayanyà sa devadattaþ spar÷otsuko babhåva | atha tayà kçtà¤jali-puñayàbhihitaü-bhoþ mahànubhàva ! na me ÷arãraü tvayà spar÷anãyaü yato 'haü pativratà mahàsatã ca | no cec chàpaü dattvà tvàü bahsmasàtkariùyàmi | 

sa àha-yady evaü tarhi tvayà kim aham àhåtaþ ? 

sàbravãt-bhoþ ÷çõuùvaikàgra-manàþ | aham adya pratyåùe devatà-dar÷anàrthaü caõókàyatanaü gatà tatràkasmàt khe vàõã sa¤jàtà-putri kiü karomi ? bhaktàsi me tvaü, paraü ùaõmàsàbhyantare vidhi-niyogàd vidhavà bhaviùyasi | 

tato mayàbhihitaü-bhagavati ! yathà tvam àpadaü vetsi, tathà tat-pratãkàram api jànàsi | tad asti ka÷cid upàyo yena me patiþ ÷ata-saüvatsara-jãvã bhavati ?

tatas tayàbhihitam-vatse, sann api nàsti, yatas tavàyattaþ sa pratãkàraþ |

tac chrutvà mayàbhihitam-devi ! yadi tan mama pràõair bhavati tad àde÷aya yena karomi |

atha devyàbhihitam-yady adya para-puruùeõa sahaikasmin ÷ayane samàruhyàliïganaü karoùi tat tava bhartç-sakto 'pamçtyus tasya sa¤carati | bhartàpi tena punar varùa-÷ataü jãvati | tena tvaü mayàbhyarthitaþ | tad yat ki¤cit kartu-manàs tat kuruùva | na hi devatà-vacanam anyathà bhaviùyatãti ni÷cayaþ | tato 'ntarhàsa-vikàsa-mukhaþ sa tad-ucitam àcacàra |

so 'pi rathakàro mårkhas tasyàs tad-vacanam àkarõya pulakà¤cita-tanuþ ÷ayyàdhastalàn niùkramya tàm uvàca-sàdhu pativrate ! sàdhu kula-nandini ! ahaü durjana-vacana-÷aïkita-hçdayas tvat-parãkùà-nimittaü gràmàntara-vyàjaü kçtvà khañvàdhas-tale nibhçtaü lãnaþ | tad ehi, àliïga màm | tvaü sva-bhartç-bhaktànàü mukhyà nàrãõàü, yad evaü brahma-vrataü para-saïge'pi pàlitavatã | yad àyur buddhi-kçte'pamçtyu-vinà÷àrthaü catvam evaü kçtavatã | tàm evam uktvà sasneham àliïgitavàn |

sva-skandhe tàm àropya tàm api devadattam uvàca-bho mahànubhàva ! mat-puõyais tvam ihàgataþ | tvat-prasàdàn mayà pràptaü varùa-÷ata-pramàõam àyuþ | tat tvam api màm àliïgya mat-skandhe samàroha iti jalpann anicchantam api devadattam àliïgya balàt svakãya-skandhe àropitavàn |

tata÷ ca nçtyaü kçtvà-he brahma-vrata-dharàõàü dhurãõa ! tvayàpi mayy upakçtam ity àdy uktvà skandhàd uttàrya yatra yatra svajana-gçha-dvàràdiùu babhràma tatra tatra tayor ubhayor api tad-guõa-varõanam akarot | 

ato 'haü bravãmi-pratyakùe'pi kçte pàpe (193) iti |

tat sarvathà målotkhàtà vayaü vinaùñàþ smaþ | suùñhu khalv idam ucyate-

mitra-råpà hi ripavaþ sambhàvyante vicakùaõaiþ |
ye hitaü vàkyam utsçjya viparãtopasevinaþ ||Panc_3.197||

tathà ca-
santo 'py arthà vina÷yanti de÷a-kàla-virodhinaþ |
apràj¤àn mantriõaþ pràpya tamaþ såryodaye yathà ||Panc_3.198||

tatas tad-vaco 'nàdçtya sarve te sthirajãvinam utkùipya sva-durgam ànetum àrabdhàþ | athànãyamànaþ sthirajãvy àha-deva ! adyàki¤citkareõaitad avasthena kiü mayopasaïgçhãtena ? yat kàraõam icchàmi dãptaü vahnim anupraveùñum | tad arhasi màm agni-pradànena samuddhartum | 

atha raktàkùasyàntargata-bhàvaü j¤àtvàha-kim-artham agni-patanam icchasi ? 

so 'bravãt-ahaü tàvad yuùmad-artham imàm àpadaü meghavarõena pràpitaþ | tad icchàmi teùàü vaira-yàtanàrtham ulåkatvam iti | 

tac ca ÷rutvà ràjanãti-ku÷alo raktàkùaþ pràha-bhadra ! kuñilas tvaü kçtaka-vacana-catura÷ ca | tàvad ulåka-yoni-gato 'pi svakãyàm eva vàyasa-yoniü bahu manyase | ÷råyate caitad àkhyànakam |

såryaü bhartàram utsçjya parjanyaü màrutaü girim |
sva-jàtiü måùikà pràptà svajàtir duratikramà ||Panc_3.199||

mantriõaþ procuþ--katham etat ?

raktàkùaþ kathayati-

kathà 11
÷àlaïkàyana-rakùita-måùikà-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne ÷àlaïkàyano nàma tapodhano jàhnavyàü snànàrthaü gataþ | tasya ca såryopasthànaü kurvatas tatra prade÷e måùikà kàcit kharatara-nakhàgra-puñena ÷yenena gçhãtà | dçùñvà sa muniþ karuõàrdra-hçdayo mu¤ca mu¤ceti kurvàõas tasyopari pàùàõa-khaõóaü pràkùipat | so 'pi pàùàõa-khaõóa-prahàra-vyàkulendriyo bhraùña-måùiko bhåmau nipapàta måùikàpi bhaya-trastà kartavyam ajànantã rakùa rakùeti jalpantã muni-caraõàntikam upàvi÷at | ÷yenenàpi cetanaü labdhvà munir ukto, yad-bho mune ! na yuktam anuùñhitaü bhavatà yad ahaü pàùàõena tàóitaþ
| kiü tvam adharmàn na bibheùi ? tat samarpaya màm enàm måùikàm | no cet prabhåtaü pàtakam avàpsyasi |

iti bruvàõaü ÷yenaü provàca saþ-bho vihaïgàdhama ! rakùaõãyàþ pràõinàü pràõàþ | daõóanãyà duùñàþ | sammànanãyàþ sàdhavaþ | påjanãyà guravaþ | stutyà devàþ | tat kim asambaddhaü prajalpasi ? 

÷yena àha-mune ! na tvaü såkùma-dharmaü vetsi | iha hi sarveùàü pràõinàü vidhinà sçùñiü kurvatàhàro 'pi vinirmitaþ | tato yathà bhavatàm annaü tathàsmàkaü måùikàdayo vihitàþ | tat svàhàra-kàïkùiõaü màü kiü dåùayasi ? uktaü ca-

yady asya vihitaü bhojyaü na tat tasya praduùyati |
abhakùye bahu-doùaþ syàt tasmàt kàryo na vyatyayaþ ||Panc_3.200||
bhakùyaü yathà dvijàtãnàü madyapànàü yathà haviþ |
abhakùyaü bhakùyatàm eti tathànyeùàm api dvija ||Panc_3.201||
bhakùyaü bhakùyatàü ÷reya abhakùyaü tu mahad agham |
tat kathaü màü vçthàcàra tvaü daõóayitum arhasi ||Panc_3.202||

aparaü munãnàü na caiùa dharmo yatas tair dçùñaü ÷rutam a÷rutam alaulyatvam a÷atrutvaü pra÷asyate | uktaü ca-

samaþ ÷atrau ca mitre ca sama-loùñà÷ma-kà¤canaþ |
suhçn-mitre hy udàsãno madhyastho dveùya-bandhuùu |
sàdhuùv api ca pàpeùu sama-buddhir vi÷iùyate ||Panc_3.203||
sàdhånàü niravadyànàü sadàcàra-vicàriõàm |
yogã yu¤jãta satataü satatam àtmànaü rahasi sthitaþ ||Panc_3.204|

tat tvam anena karmaõà bhraùña-tapàþ sa¤jàtaþ | uktaü ca-

mu¤ca mu¤ca pataty eko mà mu¤ceti dvitãyakaþ |
ubhayoþ patanaü dçùñvà maunaü sarvàrtha-sàdhanam ||Panc_3.205||

÷àlaïkàyana àha--katham etat ?

÷yena àha-
kathà 12
?

kasmiü÷cid nadã-taña ekata-dvita-tritàbhidhànàs trayo 'pi bhràtaro munayas tapaþ kurvanti | teùàü ca tapaþ-prabhàvàd àkà÷asthà dhauta-potikà niràlambà jalàrdrà bhå-spar÷ana-bhayena snàna-samaye tiùñhanti | athànye-dyur mamaiva kàcin maõóåkikà kenàpi gçdhreõa balena nãtà | atha tàü gçhãtà vilokya teùàü jyeùñhena karuõàrdra-hçdayena bhavateva vyàhçtaü-mu¤ca mu¤ceti | atràntare tasya dhauta-potikàkà÷àd bhåmau patità | tàü patitàü dçùñvà dvitãyena tad-bhayàrtena mà mu¤cety abhihitaü yàvat tasyàpi papàta | tatas tçtãyo dvayor api dhauta-potikàü bhåmau patitàü dçùñvà tåùõãü babhåva | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-mu¤ca mu¤ca pataty eka ity àdi |

tac chrutvà munir vihasyàha-bho mårkha vihaïgama ! kçta-yuge dharmaþ sa àsãt, yataþ kçta-yuge pàpàlàpato 'pi pàpaü jàyate tena dhauta-potike patite a÷iùñàlàpena na sad-apavacana-doùataþ | eùa punaþ kali-yugaþ | atra sarvo 'pi pàpàtmà | tat karma kçtaü vinà pàpaü na lagati | uktaü ca-

sa¤carantãha pàpàni yugeùv anyeùu dehinàm |
kalau tu pàpa-saüyukte yaþ karoti sa lipyate ||Panc_3.206||

uktaü ca-
àsanàc chayanàd yànàt saügate÷ càpi bhojanàt |
kçte sa¤carate pàpaü taila-bindur ivàmbhasi ||Panc_3.207||

tat kiü vçthà pralapitena ? gaccha tvam | no cec chàpayiùyàmi | atha gate ÷yene måùikayà sa munir abhihitaþ-bhagavan ! naya màü svà÷rayam | no ced anyo duùña-pakùã màü vyàpàdayiùyati | tad ahaü tatraivà÷rame tvad-dattànnàhàra-muùñyà kàlaü neùyàmi | 

so 'pi dàkùiõyavàn sa-karuõo vyacintayat-kathaü mayà måùikà haste dhçtvà neyà jana-hàsya-kàriõã | tad enàü kumàrikàü kçtvà nayàmi | evaü sà kanyakà kçtà | tathànuùñhite kanyà-sahitaü munim avalokya patnã papraccha-bhagavan ! kuta iyaü kanyà ?

sa àha-eùà måùikà ÷yena-bhayàc charaõàrthinã kanyà-råpeõa tava gçham ànãtà | tat tvayà yatnena rakùaõãyà | bhåyo 'py enàü måùikàü kariùyàmi |

sà pràha-bhagavan ! maivaü kàrùãþ | asyàs tvaü dharma-pità | uktaü ca-

janità copanetà ca yas tu vidyàü prayacchati |
anna-dàtà bhaya-tràtà pa¤caite pitaraþ smçtàþ ||Panc_3.208||

tat tvayàsyàþ pràõa-pradattà |  aparaü mamàpy apatyaü nàsti | tasmàd eùà mama sutà bhaviùyati | 

tathànuùñhite sà kanyà ÷ukla-pakùa-candra-kalikeva nityaü vçddhiü pràpnoti | sàpi tasya muneþ ÷u÷råùàü kurvatã sapatnãkasya yauvanam à÷v ayàt | atha tàü yauvanonmukhãm avalokya ÷àlaïkàyanaþ sva-patnãm uvàca-priye ! yauvanonmukhã vartata iyaü kanyà | anarhà sa sàmprataü mad-gçha-vàsasya | uktaü ca-

anåóhà mandire yasya rajaþ pràpnoti kanyakà |
patanti pitaras tasya svarga-sthà api tair guõaiþ ||Panc_3.209||
varaü varayate kanyà màtà vittaü pità ÷rutam |
bàndhavàþ kulam icchanti miùñànnam itare janàþ ||Panc_3.210||

tathà ca-
yàvan na lajjate kanyà yàvat krãóati pàüsunà |
yàvat tiùñhati go-màrge tàvat kanyàü vivàhayet ||Panc_3.211||
màtà caiva pità caiva jyeùñha-bhràtà tathaiva ca |
trayas te narakaü yànti dçùñvà kanyàü rajasvalàm ||Panc_3.212||

kulaü ca ÷ãlaü ca sanàthatàü ca
vidyàü ca vittaü ca vapur vaya÷ ca |
etàn guõàn saptàn sapta parãkùya deyà 
kanyà budhaiþ ÷eùam acintanãyam ||Panc_3.213||

tad yad yasyà rocate tad bhagavantaü àdityam àkàrya tasmai prayacchàmi | uktaü ca-
aniùñaþ kanyakàyà yo varo råpànvito 'pi yaþ |
yadi syàt tasya no deyà kanyà ÷reyo 'bhivà¤chatà ||Panc_3.214||

sà pràha-ko doùo 'tra viùaye ? evaü kriyatàm | 

atha muninà ravir àhåtaþ | veda-mantràmantraõa-prabhàvàt tat-kùaõàd evàbhyupagamyàdityaþ provàca-bhagavan ! vada drutaü kim-artham àhåtaþ ?

sa àha-eùà madãyà kanyakà tiùñhati | yady eùà tvàü vçõoti tarhy udvahasva tàm iti | evam uktvà bhagavàüs tasyà dar÷itaþ | provàca-putri ! kiü tava rocata eùa bhagavàüs trailokya-dãpaþ ?

sà pràha-tàta ! atidahanàtmako 'yam | nàham enam abhilaùàmi | asmàd api ya utkçùñataraþ sa àhåyatàm |

atha tasyàs tad-vacanam àkarõya bhàsvaro 'pi tàü måùikàü viditvà niþspçhas tam uvàca-bhagavan ! asti mamàpy adhiko megho yenàcchàditasya me nàmài na j¤àyate ? 

atha muninà megham apy àhåya kanyàbhihità-eùa te rocate ? 

sà pràha-kçùõa-varõo 'yaü jaóàtmà ca | tad asmàd anyasya kasyacit pradhànasya màü prayaccha | 

atha muninà megho 'pi pçùñaþ-bhoþ ! tvatto 'py adhikaþ ko 'py asti ?

sa àha-matto 'py adhiko 'sti vàyuþ | vàyunà hato 'haü sahasradhà yàmi | 

tac chrutvà muninà vàyur àhåtaþ, àha ca-putrike kim eùa vàyus te vivàhàya uttamaþ pratibhàti ?

sà àha-prabalo 'py ayaü ca¤calaþ | tad abhyadhikaþ ka÷cid àhåyatàm |

munir àha-bho vàyo ! tvatto 'py adhiko 'sti ka÷cit ?

sa àha-matto 'py adhiko 'sti parvato yena saüstabhya balavàn apy ahaü dhriye | 

atha muniþ parvatam àhåya kanyàyà adar÷ayat-putrike ! tvàm asmai prayacchàmi ?

sà àha-tàta ! kañhinàtmako 'yaü stabdha÷ ca | tad anyasmai dehi màm |

atha sa muninà pçùñaþ, yad-bhoþ parvata-ràja ! tvatto 'py adhiko 'sti ka÷cit ?

sa àha-santi matto 'py adhikà måùikàþ, ye mad-dehaü balàt sarvato bhedayanti | 

tad àkarõya munir måùakam àhåya tasyà adar÷ayat-putrike ! eùa te pratibhàti måùaka-ràjo yena yathocitam anuùñhãyate | sàpi taü dçùñvà sva-jàtãya eùa iti manyamànà pulakodbhåùita-÷arãrà provàca-tàta ! màü måùikàü kçtvàsmai prayaccha yena svajàti-vihitaü gçha-dharmam anutiùñhàmi | 

tac chrutvà tena strã-dharma-vicakùaõena tàü måùikàü kçtvà måùakàya pradattà | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-såryaü bhartàram utsçjya ityàdi |

atha raktàkùa-vacanam anàdçtya taiþ sva-vaü÷a-vinà÷àya sa sva-durgam upanãtaþ | nãyamàna÷ càntar-lãnam avahasya sthirajãvy acintayat-

hanyatàm iti yenoktaü svàmino hita-vàdinà |
sa evaiko 'tra sarveùàü nãti-÷àstràrtha-tattva-vit ||Panc_3.215||

tad yadi tasya vacanam acariùyann ete, tato na svalpo 'py anartho 'bhaviùyad eteùàm | 

atha durga-dvàraü pràpyàrimardano 'bravãt-bho bho hitaiùiõo 'sya sthirajãvino yathà-samãhitaü sthànaü prayacchata | 

tac ca ÷rutvà sthirajãvã vyacintayat-mayà tàvad eteùàü vadhopàya÷ cintanãyaþ | sa mayà madhyasthena na sàdhyate | yato madãyam iïgitàdikaü vicàrayantas te'pi sàvadhànà bhaviùyanti | tad durga-dvàram adhi÷rito 'bhipretaü sàdhayàmi | iti ni÷cityolåka-patim àha-deva ! yuktam idaü yat svàminà proktam | param aham api nãtij¤as te'hita÷ ca | yadyapy anuraktaþ ÷ucis tathàpi durga-madhye àvàso nàrhaþ | tad ahaü atraiva durga-dvàra-sthaþ pratyahaü bhavat-pàda-padma-rajaþ pavitrã-kçta-tanuþ sevàü kariùyàmi |

tatheti pratipanne pratidinam ulåka-pati-sevakàs te prakàmam àhàraü kçtvolåka-ràjàde÷àt prakçùña-màüsàhàraü sthirajãvine prayacchanti | atha katipayair evàhobhir mayåra iva sa balavàn saüvçttaþ | atha raktàkùaþ sthirajãvinaü poùyamàõaü dçùñvà sa-vismayo mantri-janaü ràjànaü ca praty àha-aho mårkho 'yaü mantri-jano bhavàü÷ cety evam aham avagacchàmi | uktaü ca-

pårvaü tàvad ahaü mårkho dvitãyaþ pa÷u-bandhakaþ |
tato ràjà ca mantrã ca sarvaü vai mårkha-maõóalam ||Panc_3.216||

te pràhuþ-katham etat ?

raktàkùaþ kathayati-
kathà 13
svarõa-ùñhãvã-sindhuka-pakùã-kathà 

asti kasmiü÷cit parvataika-de÷e mahàn vçkùaþ | tatra ca sindhuka-nàmà ko 'pi pakùã prativasati sma | tasya purãùe suvarõam utpadyate | atha kadàcit tam uddi÷ya vyàdhaþ ko 'pi samàyayau | sa ca pakùã tad-agrata eva purãùam utsasarja | atha pàta-sama-kàlam eva tat-suvarõãbhåtaü dçùñvà vyàdho vismayam agamat-aho mama ÷i÷u-kàlàd àrabhya ÷akuni-bandha-vyasanino '÷ãti-varùàõi samabhåvan,na ca kadàcit pakùi-purãùe suvarõaü dçùñam iti vicintya tatra vçkùe pà÷aü babandha | athàsàv api pakùã mårkhas tatraiva vi÷vasta-citto yathà-pårvam upaviùñas tat-kàlam eva pà÷ena baddhaþ | vyàdhas tu taü pà÷àd unmucya
pa¤jarake saüsthàpya nijàvàsaü nãtavàn | atha cintayàmàsa-kim anena sàpàyena pakùiõàhaü kariùyàmi ? yadi kadàcit ko 'py amum ãdç÷aü j¤àtvà ràj¤e nivedayiùyati tan nånaü pràõa-saü÷ayo me bhavet | ataþ svayam eva pakùiõaü ràj¤e nivedayàmi | iti vicàrya tathaivànuùñhitavàn |

atha ràjàpi taü pakùiõaü dçùñvà vikasita-nayana-vadana-kamalaþ paràü tuùñim upagataþ | pràha caivaü-haüho rakùà-puruùàþ ! enaü pakùiõaü yatnena rakùata | a÷ana-pànàdikaü càsya yathecchaü prayacchata | 

atha mantriõàbhihitam-kim anenà÷raddheya-vyàdha-vacana-màtra-parigçhãtenàõóajena ? kiü kadàcit pakùã-purãùe suvarõaü sambhavati ? tan mucyatàü pa¤jara-bandhanàd ayaü pakùã | iti mantri-vacanàd ràj¤à mocito 'sau pakùy unnata-dvàra-toraõe samupavi÷ya suvarõa-mayãü viùñhàü vidhàya-pårvaü tàvad ahaü mårkhaþ iti ÷lokaü pañhitvà yathà-sukham àkà÷a-màrgeõa pràyàt |


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-pårvaü tàvad ahaü mårkhaþ iti |

atha te punar api pratikåla-daivatayà hitam api raktàkùa-vacanam anàdçtya bhåyas taü prabhåta-màüsàdi-vividhàhàreõa poùayàmàsuþ | atha raktàkùaþ sva-vargam àhåya rahaþ provàca-aho ! etàvad evàsmad-bhåpateþ ku÷alaü durgaü ca | tad upadiùñaü mayà yat kula-kramàgataþ sacivo 'bhidhatte | tad vayam anyat parvata-durgaü samprati samà÷rayàmaþ | uktaü ca yataþ-

anàgataü yaþ kurute sa ÷obhate 
sa ÷ocate yo na karoty anàgatam |
vane vasann eva jaràm upàgato 
bilasya vàcà na kadàpi hi ÷rutà ||Panc_3.217||

te procuþ-katham etat ?

raktàkùaþ kathayati-
kathà 14
kharanakhara-siüha-kathà 

kasmiü÷cid vanodde÷e kharanakharo nàma siühaþ prativasati sma | sa kadàcid ita÷ ceta÷ ca paribhraman kùutkùàma-kaõñho na ki¤cid api sattvam àsasàda | tata÷ càstam anasamaye mahatãü giri-guhàm àsàdya praviùña÷ cintayàmàsa-nånam etasyàü guhàyàü ràtrau kenàpi sattvenàgantavyam | tan nibhçto bhåtvà tiùñhàmi | 

etasminn antare tat-svàmã dadhipuccho nàma ÷çgàlaþ samàyàtaþ | sa ca yàvat pa÷yati tàvat siüha-pada-paddhatir guhàyàü praviùñaþ, na ca niùkràntà iti dçùñavàn | tata÷ càcintayat-aho vinaùño 'smi, nånam asyàntargatena siühena bhàvyam | tat kiü karomi ? kathaü j¤àsyàmi ? evaü vicintya dvàrasthaþ phåtkartum àrabdhaþ-aho bila ! aho bila ! ity uktvà tåùõãübhåya bhåyo 'pi tathaiva pratyabhàùata-bhoþ ! kiü na smarasi yan mayà tvayà saha samayaþ kçto 'sti ? yan mayà bàhyàt samàgatena tvaü vaktavyaþ, tvayà càham àkaraõãyaþ iti | tad yadi màü nàhvayasi
tato 'haü dvitãyaü bilaü yàsyàmi | 

atha tac chrutvà siüha÷ cintitavàn-nånam eùà guhàsya samàgatasya sadà samàhvànaü karoti | param adya mad-bhayàn na kiücid bråte | athavà sàdhv idam ucyate-

bhaya-santrasta-manasàü hasta-pàdàdikàþ kriyàþ |
pravartante na vàõã ca vepathu÷ càdhiko bhavet ||Panc_3.218||

tad aham asyàhvànaü karomi yena tad-anusàreõa praviùño 'yaü me bhojyatàü yàsyati | evaü sampradhàrya siühas tasyàhvànam akarot | atha siüha-÷abdena sà guhà pratirava-sampårõà anyàn api dåra-sthàn araõya-jãvàüs tràsayàmàsa | ÷çgàlo 'pi palàyamàna imaü ÷lokam apañhat-anàgataü yaþ kurute sa ÷obhate ity àdi |

tad evaü matvà yuùmàbhir mayà saha gantavyam iti | evam abhidhàyàtmànuyàyi-parivàrànugato dåra-de÷àntaraü raktàkùo jagàma |

atha raktàkùe gate sthirajãvy atihçùña-manà vyacintayat-aho ! kalyàõam asmàkam upasthitam, yad raktàü÷o gataþ sa dãrghadar÷ã ete ca måóha-manasaþ | tato mama sukha-ghàtyàþ sa¤jàtàþ | uktaü ca yataþ-

na dãrgha-dar÷ino yasya mantriõaþ syur mahãpateþ |
kramàyàtà dhruvaü tasya na ciràt syàt parikùayaþ ||Panc_3.219||

athavà sàdhv idam ucyate-

mantri-råpà hi ripavaþ sambhàvyàs te vicakùaõaiþ |
ye santaü nayam utsçjya sevante pratilomataþ ||Panc_3.220||

evaü vicintya sva-kulàya ekaikàü vana-kàùñhikàü guhà-pradãpanàrthaü dine dine prakùipati | na ca te mårkhà ulåkà vijànanti, yad eùa kulàyam asmad-dàhàya vçddhiü nayati | athavà sàdhv idam ucyate-

amitraü kurute mitraü mitraü dveùñi hinasti ca |
÷ubhaü vetty a÷ubhaü pàpaü bhadraü daiva-hato naraþ ||Panc_3.221||

atha kulàya-vyàjena durga-dvàre kçte kàùñha-nicaye, sa¤jàte såryodaye, andhatàü pràpteùålåkeùu satsu sthirajãvã ÷ãghram çùyamåkaü gatvà meghavarõam àha-svàmin ! dàha-sàdhyà kçtà ripu-guhàþ | tat saparivàraþ sametyaikaikà vana-kàùñhikàü jvalantã gçhãtvà guhà-dvàre'smat-kulàye prakùipa yena sarve ÷atravaþ kumbhãpàka-naraka-pràyeõa duþkhena mriyante |

tac chrutvà prahçùño meghavarõa àha-tàta ! kathayàtma-vçttàntam | ciràd adya dçùño 'si | 

sa àha-vatsa ! nàyaü kathanasya kàlaþ | yataþ kadàcit tasya ripo ka÷cit praõidhir mamehàgamanaü nivedayiùyati | yaj j¤ànàd andho 'nyatràpasaraõaü kariùyati | tat tvaryatàm | uktaü ca-

÷ãghra-kçtyeùu kàryeùu vilambayati yo naraþ |
tat kçtyaü devatàs tasya kopàd vighnanty asaü÷ayam ||Panc_3.222||

tathà ca-
yasya yasya hi kàryasya phalitasya vi÷eùataþ |
kùipram akriyamàõasya kàlaþ pibati tat-phalam ||Panc_3.223||

tad-guhàyàm àyàtasya te hata-÷atroþ sarvaü savistaraü nirvyàkulatayà kathayiùyàmi athàsau tad-vacanam àkarõya sa-parijana ekaikàü jvalantãü vana-kàùñhikàü ca¤cv-agreõa gçhãtvà tad-guhà-dvàraü pràpya sthirajãvi-kulàye pràkùipat | tataþ sarve te divàndhà raktàkùa-vàkyàni smaranto dvàrasyàvçtatvàd aniþsaranto guhà-madhye kumbhãpàka-nyàyam àpannà mçtà÷ ca | evaü ÷atrån niþ÷eùatàü nãtvà bhåyo 'pi meghavarõas tad eva nyagrodha-pàdapa-durgaü jagàma |  tataþ siühàsana-stho bhåtvà sabhà-madhye pramudita-manàþ sthirajãvinam apçcchat-tàta ! kathaü tvayà ÷atru-madhye gatena etàvat-paryantaü
kàlo nãtaþ ? tad atra kautukam asmàkaü vartate, tat kathyatàm | yataþ-

vara-magnau pradãpte tu prapàtaþ puõya-karmaõàm |
na càrijana-saüsargo muhårtam api sevitaþ ||Panc_3.224||

tad àkarõya sthirajãvy àha-bhadra ! àgàmi-phala-và¤chayà kaùñam api sevako na jànàti | uktaü ca yataþ-

kàryasyàpekùayà bhuktaü viùam apy amçtàyate |
sarveùàü pràõinàü yatra nàtra kàryà vicàraõà ||Panc_3.225||

upanata-bhaye yo yo màrgo hitàrtha-karo bhavet- sa sa nipuõayà buddhyà sevyo mahàn kçpaõo 'pi và |
karikara-nibhau jyàghàtà kau mahàstra-vi÷àradau valaya-racitau strãvad bàhå kçtau na kirãñinà ||Panc_3.226||

÷aktenàpi satà janena viduùà kàlàntaràpekùiõà 
vastavyaü khalu vàkya-vajra-viùame kùudre'pi pàpe jane |
darvã-vyagra-kareõa dhåma-malinenàyàsa-yukte ca 
bhãmenàtibalena matsya-bhavane kiü noùitaü sådavat ||Panc_3.227||

yad và tad và viùama-patitaþ sàdhu và garhitaü và
kàlàpekùã hçdaya-nihitaü buddhimàn karma kuryàt |
kiü gàõóãva-sphurad-uru-guõàsphàlana-kråra-pàõir
nàsãl lãlà-nañana-vilasan mekhalã savyasàcã ||Panc_3.228||

siddhiü pràrthayatà janena viduùà tejo nigçhya svakaü
sattvotsàhavatàpi daiva-vidhiùu sthairyaü prakàrya kramàt |
devendra-draviõe÷varàntaka-samair apy anvito bhràtçbhiþ
kiü kliùñaþ suciraü viràña-bhavane ÷rãmàn na dharmàtmajaþ ||Panc_3.229||

råpàbhijana-sampanno màdrã-putrau balànvitau |
gokarma-rakùà-vyàpàre viràña-preùyatàü gatau ||Panc_3.230||

råpeõàpratimena yauvana-guõaiþ ÷reùñhe kule janmanà
kàntyà ÷rãr iva yàtra sàpi vida÷àü kàla-kramàd àgatà |
sairandhrãti sa-garvitaü yuvatibhiþ sàkùepam àkhyàtayà 
draupadyà nanu matsya-ràja-bhavane dhçùñaü na kiü candanam ||Panc_3.231||

meghavarõa àha-tàta ! asi-dhàrà-vratam idaü manye yad ariõà saha saüvàsaþ |

so 'bravãt-deva ! evam etat | paraü na tàdçï-mårkha-samàgamaþ kvàpi mayà dçùñaþ | na ca mahàpraj¤am aneka-÷àstreùv apratima-buddhiü raktàkùaü vinà dhãmàn | yat-kàraõaü tena madãyaü yathàvasthitaü cittaü j¤àtam | ye punar anye mantriõas te mahà-mårkhà mantri-màtra-vyapade÷opajãvino 'tattva-ku÷alà, yair idam api na j¤àtam | yataþ-

arito 'bhyàgato bhçtyo duùñas tat-saïga-tat-paraþ |
apasarpa-sadharmatvàn nityodvegã ca dåùitaþ ||Panc_3.232||
àsane ÷ayane yàne pàna-bhojana-vastuùu |
dçùñvàntaraü pramatteùu praharanty arayo 'riùu ||Panc_3.233||
tasmàt sarva-prayatnena trivarga-nilayaü budhaþ |
àtmànam àdçto rakùet pramàdàd dhi vina÷yati ||Panc_3.234||

sàdhu cedam ucyate-

santàpayanti kam apathya-bhujaü na rogà 
durmantriõaü kam upayànti na nãti-doùàþ |
kaü ÷rãr na darpayati kaü na nihanti mçtyuþ
kaü svãkçtà na viùayà paripãóayanti ||Panc_3.235||

lubdhasya na÷yati ya÷aþ pi÷unasya maitrã
naùña-kriyasya kula artha-parasya dharmaþ |
vidyà-phalaü vyasaninaþ kçpaõasya saukhyaü
ràjyaü pramatta-sacivasya naràdhipasya ||Panc_3.236||

tad ràjan ! asi-dhàrà-vrataü mayàcaritam aritam ari-saüsargàd iti yad bhavatoktaü, tan mayà sàkùàd evànubhåtam | uktaü ca-

apamànaü puraskçtya mànaü kçtvà tu pçùñhataþ |
svàrtham abhyuddharet pràj¤aþ kàrya-dhvaüso hi mårkhatà ||Panc_3.237||
skandhenàpi vahec chatruü kàlam àsàdya buddhimàn |
mahatà kçùõa-sarpeõa maõóåkà bahavo hatàþ ||Panc_3.238||

meghavarõa àha-katham etat ?

sthirajãvã kathayati-

kathà 15
mandaviùa-sarpa-kathà 

asti varuõàdri-samãpa ekasmin prade÷e pariõata-vayà manda-viùo nàma kçùõa-sarpaþ | sa evaü citte sa¤cintitavàn-kathaü nàma mayà sukhopàya-vçttyà vartitavyam iti | tato bahu-maõóåkaü hradam upagamya dhçti-parãtam ivàtmànaü dar÷itavàn |

atha tathà sthite saudaka-prànta-gatenaikena maõóåkena pçùñaþ-màma ! kim adya yathà-pårvam àhàràrthaü na viharasi |

so 'bravãt-bhadra ! kuto me manda-bhàgyasyàhàràbhilàùaþ ? yat kàraõam adya ràtrau pradoùa eva mayàhàràrthaü viharamàõena dçùña eko maõóåkaþ | tad-grahaõàrthaü mayà kramaþ sajjitaþ | so 'pi màü dçùñvà mçtyu-bhayena svàdhyàya-prasaktànàü bràhmaõànàm antaram apakrànto na vibhàvito mayà kvàpi gataþ | tat-sàdç÷ya-mohita-cittena mayà kasyacid bràhmaõasya sånor hrada-taña-jalàntaþ-stho 'ïguùñho daùñaþ | tato 'sau sapadi pa¤catvam upàgataþ |

atha tasya pitrà duþkhitenàhaü ÷apto yathà-duràtman ! tvayà niraparàdho mat-suto daùñaþ | tad anena doùeõa tvaü maõóåkànàü vàhanaü bhaviùyasi, tat-prasàda-labdha-jãvikayà vartiùye iti | tato 'haü yuùmàkaü vàhanàrtham àgato 'smi |

tena ca sarva-maõóåkànàm idam àveditam | tatas taiþ prahçùña-manobhiþ sarvair eva gatvà jala-pàda-nàmno dardura-ràjasya vij¤aptam | athàsàv api mantri-parivçto 'tyadbhutam idam iti manyamàno sa-sambhramaü hradàd uttãrya manda-viùasya phaõinaþ phaõà-prade÷am adhiråóhaþ | ÷eùà api yathà-jyeùñhaü tat-pçùñhopari samàruruhuþ | kiü bahunà, uparita-sthànam apràptavantas tasyànupadaü dhàvanti | mandaviùo 'pi teùàü tuùñy-artham aneka-prakàràn gati-vi÷eùàn adar÷ayat | atha jalapàdo labdha-sukhas tam àha-

na tathà kariõà yànaü turageõa rathena và |
nara-yànena và yànaü yathà mandaviùeõa me ||Panc_3.239||

athànyedyur manda-viùa÷ chadmanà mandaü mandaü visarpati | tac ca dçùñvà jalapàdo 'bravãt-bhadra ! mandaviùa ! yathà-pårvaü kim adya sàdhu nohyate ? 

mandaviùo 'bravãt-deva adyàhàra-vaikalyàn na me voóhuü ÷aktir asti |

athàsàv abravãt-bhadra ! bhakùaya kùudra-maõóåkàn |

tac chrutvà praharùita-sarva-gàtro mandaviùaþ sa-sambhramam abravãt-mamàyam eva vipra-÷àpo 'sti | tat tavànenànuj¤à-vacanena prãto 'smi |

tato 'sau nairantaryeõa maõóåkàn bhakùayan katipayair evàhobhir balavàn saüvçttaþ | prahçùña÷ càntar-lãnam avahasyedam abravãt-

maõóåkà vividhà hy ete chala-pårvopasàdhitàþ |
kiyantaü kàlam akùãõà bhaveyuþ khàdità mama ||Panc_3.240||
 
jala-pàdo 'pi mandaviùeõa kçta-kavaca-navyàmohita-cittaþ kim api nàvabudhyate | atràntare'nyo mahàkàyaþ kçùõa-sarpas tam udde÷aü samàyàtaþ | taü ca maõóåkair vàhyamànaü dçùñvà vismaya-gatam | àha ca-vayasya ! yad asmàkam a÷anaü taiþ kathaü vàhyase | viruddham etat | 

mandaviùo 'bravãt-

sarvam etad vijànàmi yathà vàhyo 'smi darduraiþ |
ki¤cit kàlaü pratãkùe'haü ghçtàndho bràhmaõo yathà ||Panc_3.241||

so 'bravãt-katham etat ?

mandaviùaþ kathayati-
kathà 16
ghçtàndha-bràhmaõa-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne yaj¤adatto nàma bràhmaõaþ | tasya bhàryà puü÷caly anyàsakta-manà ajasraü viñàyasa-khaõóa-ghçtàn ghçta-påràn kçtvà bhartu÷ caurikayà prayacchati | atha kadàcid bhartà dçùñvàbravãt-bhadre ! kim etat paripacyate ? kutra vàjasraü nayasãdam ? tat kathaya satyam |

sà cotpanna-pratibhà kçtaka-vacanair bhartàram abravãt-asty atra nàtidåre bhagavatyà devyà àyatanam | tatràham upoùità satã baliü bhakùya-vi÷eùàü÷ càpårvàn nayàmi | 

atha tat pa÷yatà gçhãtvà tat sakalaü devyàyatanàbhimukhã pratasthe | yat kàraõaü devyà niveditenànena madãyo bhartaivaü maüsyate yat mama bràhmaõã bhagavatyàþ kçte nadyàm avatãrya yàvat snànaü karoti tàvat tad bhartàpi màrgàntareõàgatya devyàþ pçùñhato 'dç÷yo 'vatasthe |

atha sà bràhmaõã snàtvà devy-àyatanam àgatya snànànulepana-màlya-dhåpa-bali-kriyàdikaü kçtvà devãü praõamya vyajij¤apat-bhagavati ! kena prakàreõa mama bhartàndho bhaviùyati ? 

tac chrutvà svara-bhedena devã-pçùñha-sthito bràhmaõo jagàda-yadi tvam ajasraü ghçta-påràdi-bhakùyaü tasmai bhartre prayacchasi, tataþ ÷ãghram andho bhaviùyati |

sà tu bandhakã kçtaka-vacana-va¤cita-mànasà tasmai bràhmaõàya tad eva nityaü pradadau  | athànyedyur bràhmaõenàbhihitam-bhadre, nàhaü sutaràü pa÷yàmi |

tac chrutvà cintitam anayà-devyàþ prasàdo 'yaü pràpta iti | atha tasyà hçdaya-vallabho viñas tat-sakà÷am-andhãbhåto 'yaü bràhmaõaþ kiü mama kariùyatãti niþ÷aïkaü pratidinam abhyeti | athànyedyus taü pravi÷antam abhyà÷a-gataü dçùñvà ke÷air gçhãtvà laguóa-pàrùõi-prabhçti-prahàrais tàvad atàóayat yàvad asau pa¤catvam àpa | tàm api puùña-patnãü vicchanna-nàsikàü kçtvà visasarja | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-skandhenàpi vahec chatrum (238) ity àdi |

atha ràjan ! yathà mandaviùeõa buddhi-balena maõóåkà nihatàs tathà mayàpi sarve vairiõaþ | sàdhu cedam ucyate-

vane prajvalito vahnir dahan målàni rakùati |
samålonmålanaü kuryàd vàyur yo mçdu-÷ãtalaþ ||Panc_3.242||

meghavarõa àha-tàta ! satyam evaitat | ye mahàtmàno bhavanti te mahà-sattvà àpad-gatà api pràrabdhaü na tyajanti | uktaü ca yataþ-

mahattvam etan mahatàü nayàlaïkàra-dhàriõàm |
na mu¤canti yad àrabdhaü kçcchre'pi vyasanodaye ||Panc_3.243||

tathà ca-
pràrabhyate na khalu vighna-bhayena nãcaiþ
pràrabhya vighna-vihatà viramanti madhyàþ |
vighnaiþ sahasra-guõitair api hanyamànàþ
pràrabdham uttama-guõà na parityajanti ||Panc_3.244||

tat kçtaü niùkaõñakaü mama ràjyaü ÷atrån niþ÷eùatàü nayatà tvayà | athavà yuktam etan naya-vedinàm | uktaü ca yataþ-

çõa-÷eùaü càgni-÷eùaü ca ÷atru-÷eùaü tathaiva ca |
vyàdhi-÷eùaü ca niþ÷eùaü kçtvà pràj¤o na sãdati ||Panc_3.245||

so 'bravãt-deva ! bhàgyavàn tvam evàsi, yasyàrabdhaü sarvam eva saüsiddhyati | tan na kevalaü ÷auryaü kçtyaü sàdhayati, kintu praj¤ayà yat kriyate tad eva vijayàya bhavati | uktaü ca-

÷astrair hatà na hi hatà ripavo bhavanti
praj¤à-hatàs tu ripavaþ suhatà bhavanti |
÷astaü nihanti puruùasya ÷arãram ekaü
praj¤à kulaü ca vibhava÷ ca ya÷a÷ ca hanti ||Panc_3.246||

tad evaü praj¤à-puruùakàràbhyàü yuktasyàyatnena kàrya-siddhayaþ sambhavanti | uktaü ca-

prasarati matiþ kàryàrambhe dçóhãbhavati smçtiþ
svayam upanayann arthàn mantro na gacchati viplavam |
sphurati saphalas tarka÷ cittaü samunnatim a÷nute 
bhavati ca ratiþ ÷làghye kçtye narasya bhaviùyataþ ||Panc_3.247||

tathà ca naya-tyàga-÷aurya-sampanne puruùe ràjyam iti | uktaü ca-

tyàgini ÷åre viduùi ca saüsarga-rucir jano guõã bhavati |
guõavati dhanaü dhanàc chrãþ ÷rãmaty àj¤à tato ràjyam ||Panc_3.248||

meghavarõa àha-nånaü sadyaþ-phalàni nãti-÷àstràõi yat tvayànukçtyenànupravi÷yàri-mardanaþ saparijano niþ÷eùitaþ |

sthirajãvy àha-

tãkùõopàya-pràpti-gamyo 'pi yo 'rthas 
tasyàpy àdau saü÷rayaþ sàdhu yuktaþ |
uttuïgàgraþ sàra-bhåto vanànàü
mànyàbhyarcya cchidyate pàdapendraþ ||Panc_3.249||

athavà svàmin ! kiü tenàbhihitena ? yad anantara-jàle kriyà-rahitam asukha-sàdhyaü và bhavati | sàdhu cedam ucyate-

ani÷citair adhyavasàya-bhãrubhir
yatheùña-saülàpa-rati-prayojanaiþ |
phale visaüvàdam upàgatà giraþ 
prayànti loke parihàsa-vastutàm ||Panc_3.250||

na ca laghuùv api kartavyeùu dhãmadbhir anàdaraþ kartavyaþ | yataþ-

÷akùyàmi kartum idam alpam ayatna-sàdhyam
anàdaraþ ka iti kçtyam upekùamàõàþ |
kecit pramatta-manasaþ paritàpa-duþkham
àpat-prasaïga-sulabhaü puruùà prayànti ||Panc_3.251||

tad adya jitàrer mad-vibhor yathà-pårvaü nidrà-làbho bhaviùyati | ucyate caitat-

niþsarpe baddha-sarpe và bhavane suùyate sukham |
sadà dçùña-bhujaïge tu nidrà duþkhena labhyate ||Panc_3.252||

tathà ca-
vistãrõa-vyavasàya-sàdhya-mahatàü snighdopayuktà÷iùàü
kàryàõàü naya-sàhasonnati-matàm icchàpad-àrohiõàm |
mànotseka-paràkrama-vyasaninaþ pàraü na yàvad-gatàþ
sàmarùe hçdaye'vakà÷a-viùayà tàvat kathaü nirvçtiþ ||Panc_3.253||

tad avasita-kàryàrambhasya vi÷ràmyatãva me hçdayam | tad idam adhunà nihata-kaõñakaü ràjyaü prajà-pàlana-tatparo bhåtvà putra-pautràdi-krameõàcala-cchatràsana-÷rãþ ciraü bhuïkùva | api ca-

prajà na ra¤jayed yas tu ràjà rakùàdibhir guõaiþ |
ajàgala-stanasyeva tasya ràjyaü nirarthakam ||Panc_3.254||

guõeùu ràgo vyasaneùv anàdaro
ratiþ subhçtyeùu ca yasya bhåpateþ |
ciraü sa bhuïkte cala-càmaràü÷ukàü
sitàtapatràbharaõàü nçpa-÷riyam ||Panc_3.255||

na ca tvayà pràpta-ràjyo 'ham iti matvà ÷rã-madenàtmà vyasayitavyaþ | yat kàraõam-calà hi ràj¤o vibhåtayaþ vaü÷àrohaõavad ràjya-lakùmã-duràrohà, kùaõa-vinipàta-ratà, prayatna-÷atair api dhàryamàõà durdharà, pra÷astàràdhitàpy ante vipralambhinã, vànara-jàtir iva vidrutàneka-città, padma-patram ivàghañita-saü÷leùà, pavana-gatir ivàticapalà, anàrya-saïgatir ivàsthirà, à÷ãviùa iva durupacàrà, sandhyàbhra-lekheva muhårta-ràgà, jala-budbudàvalãva svabhàva-bhaïgurà, ÷arãra-prakçtir iva kçtaghnà, svapna-labdha-dravya-rà÷ir iva kùaõa-dçùña-naùñà | api ca-

yadaiva ràjye kriyate'bhiùekas 
tadaiva buddhir vyasaneùu yojyà |
ghañà hi ràj¤àm abhiùeka-kàle
sahàmbhasaivàpadam udgiranti ||Panc_3.256||

na ca ka÷cid anadhigamanãyo nàmàsty àpadàm | uktaü ca-

ràmasya vrajanaü vane nivasanaü pàõóoþ sutànàü vane
vçùõãnàü nidhanaü nalasya nçpate ràjyàt paribhraü÷anam |
nàñyàcàryakam arjunasya patanaü sa¤cintya laïke÷vare
sarve kàla-va÷àj jano 'tra sahate kaþ kaü paritràyate ||Panc_3.257||

kva sa da÷arathaþ svarge bhåtvà mahendra-suhçd gataþ 
kva sa jalanidher velàü baddhvà nçpaþ sagaras tathà | 
kva sa karatalàj jàto vainyaþ kva sårya-tanur manuþ
nanu balavatà kàlenaite prabodhya nimãlitàþ ||Panc_3.258||

màndhàtà kva gatas triloka-vijayã ràjà kva satyavrataþ 
devànàü nçpatir gataþ kva nahuùaþ sac-chàstravàn ke÷avaþ |
manyante sarathàþ sa-ku¤jara-varàþ ÷akràsanàdhyàsinaþ
kàlenaiva mahàtmanà tv anukçtàþ kàlena nirvàsitàþ ||Panc_3.259||

api ca-
sa ca nçpatis te sacivàs tàþ pramadàs tàni kànana-vanàni |
sa ca te ca tà÷ ca tàni ca kçtànta-dçùñàni naùñàni ||Panc_3.260||

evaü matta-kari-karõa-ca¤calàü ràjya-lakùmãm avàpya nyàyaika-niùñho bhåtvopabhuïkùva |

iti ÷rã-viùõu-÷arma-viracite pa¤catantre kàkolåkãyaü nàma
tçtãyaü tantraü samàptam 
||3||


************************************************************************


caturtha-tantram

atha labdha-praõà÷am

athedam àrabhate labdha-praõà÷aü nàma caturthaü tantram | yasyàyam àdimaþ ÷lokaþ-

samutpanneùu kàryeùu buddhir yasya na hãyate |
sa eva durgaü tarati jalastho vànaro yathà ||Panc_4.1||

tad yathànu÷råyate-
prastàvanà-kathà
vànara-makara-vçttàntaþ

asti kasmiü÷cit samudropakaõñhe mahàn jambå-pàdapaþ sadà-phalaþ | tatra ca raktamukho nàma vànaraþ prativasati sma | tatra ca tasya taror adhaþ kadàcit karàlamukho nàma makaraþ samudra-salilàn niùkramya sukomala-bàlukà-sanàthe tãropànte nyavi÷ata | tata÷ ca raktamukhena sa proktaþ-bhoþ ! bhavàn samabhyàgato 'tithiþ | tad bhakùayatu mayà dattàny amçta-tulyàni jambå-phalàni | uktaü ca-

priyo và yadi và dveùyo mårkho và yadi paõóitaþ |
vai÷vadevàntam àpannaþ so 'tithiþ svarga-saïkramaþ ||Panc_4.2||
na pçcchec caraõaü gotraü na ca vidyàü kulaü na ca |
atithiü vai÷vadevànte ÷ràddhe ca manur abravãt ||Panc_4.3||
dåra-màrga-÷rama-÷ràntaü vai÷vadevàntam àgatam |
atithiü påjayed yas tu sa yàti paramàü gatim ||Panc_4.4||
apåjito 'tithir yasya gçhàd yàti viniþ÷vasan |
gacchanti pitaras tasya vimukhàþ saha daivataiþ ||Panc_4.5||

evam uktvà tasmai jambå-phalàni dadau | so 'pi tàni bhakùayitvà tena saha ciraü goùñhã-sukham anubhåya bhåyo 'pi sva-bhavanam agàt | evaü nityam eva tau vànara-makarau jambå-cchàyà-sthitau vividha-÷àstra-goùñhyà kàlaü nayantau sukhena tiùñhataþ | so 'pi makaro bhakùita-÷eùàõi jambå-phalàni gçhaü gatvà sva-patnyai prayacchati | athànyatame divase tayà sa pçùñaþ-nàtha ! kvaivaüvidhàny amçta-phalàni pràpnoùi ?

sa àha-bhadre ! mamàsti parama-suhçd raktamukho nàma vànaraþ | sa prãti-pårvakam imàni phalàni prayacchati | 

atha tayàbhihitam-yaþ sarvadaivàmçta-pràyàõãdç÷àni phalàni bhakùayati, tasya hçdayam amçta-mayaü bhaviùyati | tad yadi bhàryayà te prayojanaü, tatas tasya hçdayaü mahyaü prayaccha | yena tad bhakùayitvà jarà-maraõa-rahità tvayà saha bhogàn bhunajmi |

sa àha-bhadre ! mà maivaü vada | yataþ sa pratipanno 'smàkaü bhràtà | aparaü phala-dàtà | tato vyàpàdayituü na ÷akyate | tat tyajainaü mithàgrahaõam | uktaü ca-

ekaü prasåyate màtà dvitãyaü vàk prasåyate |
vàg-jàtam adhikaü procuþ sodaryàd api bàndhavàt ||Panc_4.6||

atha makary àha-tvayà kadàcid api mama vacanaü nànyathà kçtam | tan nånaü sà vànarã bhaviùyati, yatas tasyà anuràgataþ sakalam api dinaü tatra gamayasi | tat tvaü j¤àto mayà samyak | yataþ-

sàhlàdaü vacanaü prayacchati na me no và¤chitaü ki¤cana
pràyaþ procchvasiùi drutaü hutavaha-jvàlà samaü ràtriùu |
kaõñhà÷leùa-parigrahe ÷ithilatà yan nàdaràc cumbase
tat te dhårta hçdi sthità priyatamà kàcin mamevàparà ||Panc_4.7||

so 'pi patnyàþ pàdopasaïgrahaü kçtvàïkopari nidhàya tasyàþ kopa-koñim àpannàyàþ sudãnam uvàca-

mayi te pàda-patite kiïkaratvam upàgate |
tvaü pràõa-vallabhe kasmàt kopane kopam eùyasi ||Panc_4.8||

sàpi tad-vacanam àkarõyà÷ru-pluta-mukhã tam uvàca-

sàrdhaü manoratha-÷atais tava dhårta kàntà
saiva sthità manasi kçtrima-bhàva-ramyà |
asmàkam asti na katha¤cid ihàvakà÷aü
tasmàt kçtaü caraõa-pàta-vióambanàbhiþ ||Panc_4.9||

aparaü sà yadi tava vallabhà na bhavati, tat kiü mayà bhaõito 'pi tàü na vyàpàdayasi | atha yadi sa vànaras tat kas tena saha tava snehaþ ? tat kiü bahunà ? yadi tasya hçdayaü na bhakùayàmi, tan mayà pràyopave÷anaü kçtaü viddhi | 

evaü tasyàs tan ni÷cayaü j¤àtvà cintà-vyàkulita-hçdayaþ sa provàca-athavà sàdhv idam ucyate-

vajra-lepasya mårkhasya nàrãõàü karkañasya ca |
eko grahas tu mãnànàü nãlã-madya-payos tathà ||Panc_4.10||

tat kiü karomi ? kathaü sa me vadhyo bhavati | iti vicintya vànara-pàr÷vam agamat | vànaro 'pi ciràd àyàntaü taü sodvegam avalokya provàca-bho mitra ! kim adya cira-velàyàü samàyàto 'si ? kasmàt sàhlàdaü nàlapasi ? na subhàùitàni pañhasi |

sa àha-mitra ! ahaü tava bhràtç-jàyayà niùñhuratarair vàkyair abhihitaþ-bhoþ kçtaghna ! mà me tvaü svamukhaü dar÷aya, yatas tvaü pratidinaü mitram upajãvasi | na ca tasya punaþ pratyupakàraü gçha-dar÷ana-màtreõàpi karoùi | tat te pràya÷cittam api nàsti | uktaü ca-

brahmaghne ca suràpe ca caure bhagna-vrate ÷añhe |
niùkçtir vihità sadbhiþ kçtaghne nàsti niùkçtiþ ||Panc_4.11||

tat tvaü mama devaraü gçhãtvàdya pratyupakàràrthaü gçham ànaya | no cet tvayà saha me para-loke dar÷anam iti | tad ahaü tayaivaü proktas tava sakà÷am àgataþ | tad adya tayà saha tvad-arthe kalahàyato mameyatã velà vilagnà | tad àgaccha me gçham | tava bhràtç-patnã racita-catuùkà praguõita-vastra-maõi-màõikyàdy-ucitàbharaõà dvàra-de÷a-baddha-vandana-màlà sotkaõñhà tiùñhati | markaña àha-bho mitra ! yuktam abhihitaü mad-bhràtç-patnyà | uktaü ca-

varjayet kaulikàkàraü mitraü pràj¤ataro naraþ |
àtmanaþ sammukhaü nityaü ya àkarùati lolupaþ ||Panc_4.12||

tathà ca-
dadàti pratigçhõàti guhyam àkhyàti pçcchati |
bhuïkte bhojayate caiva ùaó-vidhaü prãti-lakùaõam ||Panc_4.13||

paraü vayaü vanacaràþ yuùmadãyaü ca jalànte gçham | tat kathaü ÷akyate tatra gantum | tasmàt tàm api me bhràtç-patnãm atrànaya yena praõamya tasyà à÷ãrvàdaü gçhõàmi | 

sa àha-bho mitra ! asti samudràntare suramye pulina-prade÷e'smad-gçham ‘ tan mama pçùñham àrådhaþ sukhenàkçta-bhayo gaccha |

so 'pi tac chrutvà sànandam àha-bhadra ! yady evaü tat kiü vilambyate | tvaryatàm | eùo 'haü tava pçùñhàm àråóhaþ |

tathànuùñhite'gàdhe jaladhau gacchantaü marakam àlokya bhaya-trasta-manà vànaraþ provàca-bhràtaþ ! ÷anaiþ ÷anair gamyatàm | jala-kallolaiþ plàvyate me ÷arãram | 

tad àkarõya makara÷ cintayàmàsa-asàv agàdhaü jalaü pràpto me va÷aþ sa¤jàtaþ | mat-pçùñha-gatas tila-màtram api calituü na ÷aknoti | tasmàt kathayàmy asya nijàbhipràyam, yenàbhãùña-devatà-smaraõaü karoti | àha ca-mitra, tvaü mayà vadhàya samànãto bhàryà-vàkyena vi÷vàsya | tat smaryatàm abhãùña-devatà |

sa àha-bhràtaþ ! kiü mayà tasyàs tavàpi càpakçtaü yena me vadhopàya÷ cintitaþ ?

makara àha-bhoþ ! tasyàs tàvat tava hçdayasyàmçtamaya-phala-rasàsvàdana-mçùñasya bhakùaõe dohadaþ sa¤jàtaþ | tenaitad anuùñhitam |

pratyutpanna-matir vànara àha-bhadra ! yady evaü tat kiü tvayà mama tatraiva na vyàhçtam ? yena sva-hçdayaü jambå-koñare sadaiva mayà suguptaü kçtam | tad bhràtç-patnyà arpayàmi | tvayàhaü ÷ånya-hçdayo 'tra kasmàd ànãtaþ ? 

tad àkarõya makaraþ sànandam àha-bhadra ! yady evaü tad arpaya me hçdayam | yena sà duùña-patnã tad bhakùayitvàna÷anàd utthiùñhati | ahaü tvàü tam eva jambå-pàdapaü pràpayàmi | evam uktvà nivartya jambå-talam agàt | vànaro 'pi katham api jalpita-vividha-devatopacàra-påjas tãram àsàditavàn | tata÷ ca dãrghatara-caïkramaõena tam eva jambå-pàdapam àråóha÷ cintayàmàsa-aho ! labdhàs tàvat pràõàþ | athavà sàdhv idam ucyate-

na vi÷vased avi÷vaste vi÷vaste'pi na vi÷vaset |
vi÷vàsàd bhayam utpannaü målàny api nikçntati ||Panc_4.14||

tan mamaitad adya punar janma-dinam iva sa¤jàtam |

iti cintayamànaü makara àha-bho mitra ! arpaya tad dhçdayaü yathà te bhràtç-patnã bhakùayitvàna÷anàd uttiùñhati | 

atha vihasya nirbhartsayan vànaras tam àha-dhig dhiï mårkha vi÷vàsa-ghàtaka ! kiü kasyacid dhçdaya-dvayaü bhavati ? tad à÷u gamyatàü jambå-vçkùasyàdhastàn na bhåyo 'pi tvayàtràgantavyam | uktaü ca yataþ-

sakçd duùñaü ca yo mitraü punaþ sandhàtum icchati |
sa mçtyum upagçhõàti garbham a÷vatarã yathà ||Panc_4.15||

tac chrutvà makaraþ saüvilakùaü cintitavàn-aho ! mayàtimåóhena kim asya sva-cittàbhipràyo niveditaþ | tad yady asau punar api katha¤cid vi÷vàsaü gacchati, tad bhåyo 'pi vi÷vàsayàmi | àha ca-mitra ! hàsyena mayà te'bhipràyo labdhaþ | tasyà na ki¤cit tava hçdayena prayojanam | tad àgaccha pràghuõika-nyàyenàsmad-gçham |

vànara àha-bho duùña ! gamyatàm | adhunà nàham àgamiùyàmi | uktaü ca-

bubhukùitaþ kiü na karoti pàpaü 
kùãõà janà niùkaruõà bhavanti |
àkhyàhi bhadre priya-dar÷anasya
na gaïgadattaþ punar eti kåpam ||Panc_4.16||

makara àha-katham etat ?

sa àha-

kathà 1
gaïgadatta-priyadar÷ana-kathà

kasmiü÷cit kåpe gaïgadatto nàma maõóåka-ràjaþ prativasati sma | sa kadàcid dàyàdair udvejito 'raghañña-ghañãm àruhya niùkràntaþ | atha tena cintitam-yat kathaü tesàü dàyàdànàü mayà pratyapakàraþ kartavyaþ | uktaü ca-

àpadi yenàpakçtaü yena ca hasitaü da÷àsu viùamàsu |
apakçtya tayor ubhayoþ punar api jàtaü naraü manye ||Panc_4.17||

evaü cintayan bile pravi÷antaü kçùõasarpam apa÷yat | taü dçùñvà bhåyo 'py acintayat-yad enaü tatra kåpe nãtvà sakala-dàyàdànàm ucchedaü karomi | uktaü ca-
÷atrubhir yojayec chatruü balinà balavattaram |
sva-kàryàya yato na syàt kàcit pãóàtra tat-kùaye ||Panc_4.18||

tathà ca-
÷atrum unmålayet pràj¤as tãkùõaü tãkùõena ÷atruõà |
vyathà-karaü sukhàrthàya kaõñakenaiva kaõñakam ||Panc_4.19||

evaü sa vibhàvya bila-dvàraü gatvà tam àhåtavàn-ehy ehi priya-dar÷ana ! ehi ! 

tac chrutvà sarpa÷ cintayàmàsa-ya evaü màm àhvayati | svajàtãyo na bhavati | yato naiùà sarpa-vàõã | anyena kenàpi saha mama martya-loke sandhànaü nàsti | tad atraiva durge sthitas tàvad vedmi ko 'yaü bhaviùyati | uktaü ca-

yasya na jàyate ÷ãlaü na kulaü na ca saü÷rayaþ |
na tena saïgatiü kuryàd ity uvàca bçhaspatiþ ||Panc_4.20||

kadàcitko 'pi mantravàdy auùadha-caturo và màm àhåya bandhane kùipati | athavà ka÷cit puruùo vairam à÷ritya kasyacid bhakùaõàrthe màm àhvayati | àha ca-bhoþ ! ko bhavàn ?

sa àha-ahaü gaïgadatto nàma maõóåkàdhipatis tvat-sakà÷e maitry-artham abhyàgataþ |

tac chrutvà sarpa àha-bho ! a÷raddheyam etat yat-tçõànàü vahninà saha saïgamaþ | uktaü ca-

yo yasya jàyate vadhyaþ sa svapne'pi katha¤cana |
na tat-samãpam abhyeti tat kim evaü prajalpasi ||Panc_4.21||

gaïgadatta àha-bhoþ ! satyam etat | svabhàva-vairã tvam asmàkam | paraü para-paribhavàt pràpto 'haü te sakà÷am | uktaü ca-

sarva-nà÷e ca sa¤jàte pràõànàm api saü÷aye |
api ÷atruü praõamyàpi rakùet pràõàndhanàni ca ||Panc_4.22||

sarpa àha-kathaya kasmàt te paribhavaþ |

sa àha-dàyàdebhyaþ |

so 'py àha-kva te à÷rayo vàpyàü kåpe taóàge hrade và | tat kathaya svà÷rayam | 

tenoktam-pàùàõa-caya-nibaddhe kåpe | 

sarpa àha-aho apadà vayam | tatràsti tatra me prave÷aþ | praviùñasya ca sthànaü nàsti | yatra sthitas tava dàyàdàn vyàpàdayàmi | tad gamyatàm | uktaü ca-

yac chakyaü grasituü yasya grastaü pariõamec ca yat |
hitaü ca pariõàme yat tad àdyaü bhåtim icchatà ||Panc_4.23||

gaïgadatta àha-bhoþ ! samàgaccha tvam | ahaü sukhopàyena tatra tava prave÷aü kàrayiùyàmi | tathà tasya madhye jalopànte ramyataraü koñaram asti | tatra sthitas tvaü lãlayà dàyàdàn vyàpàdayiùyasi | 

tac chrutvà sarpo vyacintayat-ahaü tàvat pariõata-vayàþ | kadàcit katha¤cin måùakam ekaü pràpnomi | tat sukhàvaho jãvanopàyo 'yam anena kulàïgàreõa dar÷itaþ | tad gatvà tàn maõóåkàn bhakùayàmi iti | athavà sàdhv idam ucyate-

yo hi pràõa-parikùãõaþ sahàya-parivarjitaþ |
sa hi sarva-sukhopàyàü vçttim àracayed budhaþ ||Panc_4.24||

evaü vicintya tam àha-bho gaïgadatta ! yady evaü tad-agre bhava | yena tatra gacchàvaþ |

gaïgadatta àha-bhoþ priyadar÷ana ! ahaü tvàü sukhopàyena tatra neùyàmi, sthànaü ca dar÷ayiùyàmi ta eva bhakùaõãyàþ iti | 

sarpa àha-sàmprataü tvaü me mitraü jàtam | tan na bhetavyam | tava vacanena bhakùaõyàs te dàyàdàþ | 

evam uktvà bilàn niùkramya tam àliïgya ca tenaiva saha prasthitaþ | atha kåpam àsàdyàra-ghañña-ghañikà-màrgeõa sarpas tenàtmanà svàlayaü nãtaþ | 

gaïgadatta àha-bhadra ! kutaþ tvayà mitra-kçtyam | tat sàmpratam anenaiva ghañikà-yantra-màrgeõa gamyatàm iti |

sarpa àha-bho gaïgadatta ! na samyag abhihitaü tvayà | katham ahaü tatra gacchàmi ? madãya-bila-durgam anyena ruddhaü bhaviùyati | tasmàd atra-sthasya me maõóåkam ekaikaü sva-vargãyaü prayaccha | no cet sarvàn api bhakùayiùyàmi iti | 

tac chrutvà gaïgadatto vyàkula-manà vyàcintayat-aho kim etan mayà kçtaü sarpam ànayatà | tad yadi niùedhayiùyàmi tat sarvàn api bhakùayiùyati | athavà yuktam ucyate-

yo 'mitraü kurute mitraü vãryàbhyadhikam àtmanaþ |
sa karoti na sandehaþ svayaü hi viùa-bhakùaõam ||Panc_4.25||

tat prayacchàmy asyaikaikaü pratidinaü suhçdam | uktaü ca-

sarvasva-haraõe yuktaü ÷atruü buddhi-yutà naràþ |
toùayanty alpa-dànena bàóavaü sàgaro yathà ||Panc_4.26||

tathà ca-
yo durbalo 'õån api yàcyamàno
balãyasà yacchati naiva sàmnà |
prayacchate naiva ca dar÷yamànaü 
khàrãü sa cårõasya punar dadàti ||Panc_4.27||

tathà ca-
sarva-nà÷e samutpanne ardhaü tyajati paõóitaþ |
ardhena kurute kàryaü sarva-nà÷o hi dustaraþ ||Panc_4.28||
na svalpasya kçte bhåri nà÷ayen matimàn naraþ |
etad eva hi pàõóityaü yat svalpàd bhåri-rakùaõam ||Panc_4.29||

evaü ni÷cintya nityam ekaikam àdi÷ati | so 'pi taü bhakùayitvà tasya parokùe'nyàn api bhakùayati | athavà sàdhv idam ucyate-

yathà hi malinair vastrair yatra tatropavi÷yate |
evaü calita-vittas tu vitta-÷eùaü na rakùati ||Panc_4.30||

athànya-dine tenàparàn maõóåkàn bhakùayitvà gaïgadatta-suto yamunàdatto bhakùitaþ | taü bhakùitaü matvà gaïgadattas tàra-svareõa dhig dhik pralàpa-paraþ katha¤cid api na viraràma | tataþ sva-patnyàbhihitaþ-

kiü krandasi duràkranda sva-pakùa-kùaya-kàraka |
sva-pakùasya kùaye jàte ko nas tràtà bhaviùyati ||Panc_4.31||

tad adyàpi vicintyatàm àtmano niùkramaõam asya vadhopàya÷ ca | atha gacchatà kàlena sakalam api kavalitaü maõóåka-kulam | kevalam eko gaïgadattas tiùñhati | tataþ priyadar÷anena bhaõitam-bhoþ gaïgadatta ! bubhukùito 'ham | niþ÷eùitàþ sarve maõóåkàþ | tad dãyatàü me ki¤cid bhojanaü yato 'haü tvayàtrànãtaþ |

sa àha-bho mitra ! na tvayàtra viùaye mayàvasthitena kàpi cintà kàryà | tad yadi màü preùayati tato 'nya-kåpa-sthàn api maõóåkàn vi÷vàsyàtrànayàmi | 

sa àha-mama tàvat tvam abhakùyo bhràtç-sthàne | tad yady evaü karoùi tat sàmprataü pitç-sthàne bhavasi | tad evaü kriyatàm iti | 

so 'pi tad àkarõyàra-ghañña-ghañikàm à÷ritya vividha-devatopakalpita-påjopayàcitas tat-kåpàd viniùkràntaþ | priyadar÷ano 'pi tad-àkàïkùayà tatrasthaþ pratãkùamàõas tiùñhati | atha ciràd anàgate gaïgadatte priyadar÷ano 'nya-koñara-nivàsinãü godhàm uvàca-bhadre ! kriyatàü stokaü sàhàyyam | yata÷ cira-paricitas te gaïgadattaþ | tad gatvà tat-sakà÷aü kutracij jalà÷aye'nviùya mama sande÷aü kathaya | yenàgamyatàm ekàkinàpi bhavatà drutataraü yady anye maõóåkà nàgacchanti | ahaü tvayà vinà nàtra vastuü ÷aknomi | tathà yady ahaü tava viruddham àcaràmi tat sukçtam antare mayà vidhçtam |

godhàpi tad-vacanàd gaïgadattaü drutataram anviùyàha-bhadra gaïgadatta ! sa tava suhçt-priyadar÷anas tava màrgaü samãkùamàõas tiùñhati | tac chãghram àgamyatàm iti |

aparaü ca tena tava viråpa-karaõe sukçtam antare dhçtam | tan-niþ÷aïena manasà samàgamyatàm | tad àkarõya gaïgadatta àha-

bubhukùitaþ kiü na karoti pàpaü
kùãõà narà niùkaruõà bhavanti |
àkhyàhi bhadre priya-dar÷anasya
na gaïgadattaþ punar eti kåpam ||Panc_4.32||

evam uktvà sa tàü visarjayàmàsa | 


***********************************************************************


tad bho duùña-jalacara ! aham api gaïgadatta iva tvad-gçhe na katha¤cid api yàsyàmi | 

tac chrutvà makara àha-bho mitra ! athavàtràham ana÷anàt pràõa-tyàgaü tavopari kariùyàmi |

vànara àha-måóha ! kim ahaü lambakarõo mårkhaþ ? dçùñvàpàyo 'pi svayam eva tatra gatvàtmànaü vyàpàdayàmi |

àgata÷ ca gata÷ caiva gatvà yaþ punar àgataþ |
akarõa-hçdayo mårkhas tatraiva nidhanaü gataþ ||Panc_4.33||

makara àha-bhadra ! sa ko lambha-karõaþ | kathaü dçùñàpàyo 'pi mçtaþ ? tan me nivedyatàm | 
vànara àha-
kathà 2
karàla-kesara-kathà

kasmiü÷cid vanodde÷e karàla-kesaro nàma siühaþ prativasati sma | tasya ca dhåsarako nàma ÷çgàlaþ sadaivànuyàyã paricàrako 'sti | atha kadàcit tasya hastinà saha yudhyamànasya ÷arãre gurutaràþ prahàràþ sa¤jàtàþ | yaiþ padam ekam api calituü na ÷aknoti | tasyàcalanàc ca dhåsarakaþ kùutkùàma-kaõñho daurbalyaü gataþ | anyasminn ahani tam avocat-svàmin ! bubhukùaya pãóito 'ham | padàt padam api calituü na ÷aknomi | tat kathaü te ÷u÷råùàü karomi ?

siüha àha-bhoþ ! gaccha anveùaya ki¤cit sattvam | yenemàm avasthàü gato 'pi vyàpàdayàmi | 

tad àkarõya ÷çgàlo 'nveùayan ka¤cit samãpa-vartinaü gràmam àsàditavàn | tatra lambakarõo nàma gardabhas taóàgopànte pravirala-dårvàïkuràn kçcchràd àsvàdayan dçùñaþ | tata÷ ca samãpa-vartinà bhåtvà tenàbhihitaþ-màma ! namaskàro 'yaü madãyaþ sambhàvyatàm | ciràd dçùño 'si | tat kathaya kim evaü durbalatàü gataþ |

sa àha-bho bhaginã-putra ! kiü kathayàmi | rajako 'tinirdayàtibhàreõa màü pãóayati | ghàsa-muùñim api na prayacchati | kevalaü dårvàïkuràn dhåi-mi÷ritàn bhakùayàmi | tat kuto me ÷arãre puùñiþ ?

÷çgàla àha-màma ! yady evaü tad asti marakata-sadç÷a-÷aùpa-pràyo nadã-sanàtho ramaõãyataraþ prade÷aþ | tatràgatya mayà saha subhàùita-goùñhã-sukham anubhavaüs tiùñha |

lambakarõa àha-bho bhaginã-suta ! yuktam uktaü bhavatà | paraü vayaü gràmyàþ pa÷avo 'raõya-càriõàü vadhyàþ | tat kiü tena bhavya-prade÷ena |

÷çgàla àha- màma ! maivaü vada | mad-bhuja-pa¤jara-parirakùitaþ sa de÷aþ | tatràsti na ka÷cid aparasya tatra prave÷aþ | paramam anenaiva doùeõa rajaka-kadarthitàs tatra tisro ràsabhyo 'nàthàþ santi | tà÷ ca puùñim àpannà yauvanotkañà idaü màm åcuþ-yadi tvam asmàkaü satyo màtulas tadà kaücid gràmàntaraü gatvàsmad-yogyaü ka÷cit patim ànaya | tad-arthe tvàm ahaü tatra nayàmi |

atha ÷çgàla-vacanàni ÷rutvà kàma-pãóitàïgas tam avocat-bhadra ! yady evaü tad-agre bhava yenàgacchàmi | athavà sàdhv idam ucyate-

nàmçtaü na viùaü ki¤cid ekàü muktvà nitambinãm |
yasyàþ saïgena jãvyeta mriyate ca viyogataþ ||Panc_4.34||

tathà ca-
yàsàü nàmnàpi kàmaþ syàt saïgamaü dar÷anaü vinà |
tàsàü dçk-saïgamaü pràpya yan na dravati kautukam ||Panc_4.35||

tatrànuùñhite ÷çgàlena saha siühàntikam àgataþ | siüho 'pi vyathàkulitas taü dçùñvà yàvat samuttiùñhati tàvad ràsabhaþ palàyitum àrabdhavàn | atha tasya palàyamànasya siühena tala-prahàro dattaþ | sa ca manda-bhàgyasya vyavasàya iva vyarthatàü gataþ | atràntare ÷çgàlaþ kopàviùñas tam uvàca-bhoþ ! kim evaüvidhaþ prahàras te | yad gardabho 'pi tava purato balàd gacchati | tat kathaü gajena saha yuddhaü kariùyasi ? tad dçùñaü te balam |

atha savilakùa-smitaü siüha àha-bhoþ ! kim ahaü karomi | mayà na kramaþ sajjãkçta àsãt | anyathà gajo 'pi mat-kramàkràntà na gacchati | 

÷çgàla àha-adyàpy eka-vàraü tavàntike tam àneùyàmi | paraü tvayà sajjãkçta-krameõa sthàtavyam |

siüha àha-bhadra ! yo màü pratyakùaü dçùñvà gataþ sa punaþ katham atràgamiùyati ? tad anyat kim api sattvam anviùyatàm | 

÷çgàla àha-kiü tavànena vyàpàreõa ? tvaü kevalaü sajjita-kramas tiùñha | 

tathànuùñhite ÷çgàlo 'pi yàvad ràsabha-màrgeõa gacchati, tàvat tatraiva sthàne caran dçùñaþ | atha ÷çgàlaü dçùñvà ràsabhaþ pràha-bho bhaginã-suta ! ÷obhana-sthàne tvayàhaü nãtaþ | dràï mçtyu-va÷aü gataþ | tat kathaya kiü tat sattvaü yasyàtiraudra-vajra-sadç÷a-kara-prahàràd ahaü muktaþ | 

tac chrutvà prahasan ÷çgàla àha-bhadra ! ràsabhã tvàm àyàntaü dçùñvà sànuràgam àliïgituü samutthità | tvaü ca kàtaratvàn naùñaþ | sà punar na ÷aktà tvàü vinà sthàtum | tayà tu na÷atas te'valambanàrthaü hastaþ kùiptaþ | nànya-kàraõena | tad àgaccha | sà tvat-kçte pràyopave÷anopaviùñà tiùñhati | etad vadati-yal lambakarõo yadi me bhartà na bhavati tad aham agnau jalaü và pravi÷àmi | punas tasya viyogaü soóhuü na ÷aknomi iti | tat prasàdaü kçtvà tatràgamyatàm | no cet tava strã-hatyà bhaviùyati | aparaü bhagavàn kàma-kopaü tavopari kariùyati | uktaü ca-

strã-mudràü makaradhvajasya jayinãü sarvàrdha-sampat-karãü
te måóhàþ pravihàya yànti kudhiyo mithyà-phalànveùiõaþ |
te tenaiva nihatya nirdayataraü nagnãkçtà muõóitàþ 
kecid rakta-pañãkçtà÷ ca jañilàþ kàpàlikà÷ càpare ||Panc_4.36||

athàsau tad-vacanaü ÷raddheyatayà ÷rutvà bhåyo 'pi tena saha prasthitaþ | athavà sàdhv idam ucyate-

jànann api naro daivàt prakaroti vigarhitam |
karma kiü kasyacil loke garhitaü rocate katham ||Panc_4.37||

atràntare sajjita-krameõa siühena sa lambakarõo vyàpàditaþ | tatas taü hatvà ÷çgàlaü rakùakaü niråpya svayaü snànàrthaü nadyàü gataþ | ÷çgàlenàpi laulyotsukyàt tasya karõa-hçdayaü bhakùitam | atràntare siüho yàvat snàtvà kçte devàrcanaþ pratarpita-pitç-gaõaþ samàyàti tàvat karõa-hçdaya-rahito ràsabhas tiùñhati | taü dçùñvà kopa-parãtàtmà siühaþ ÷çgàlam àha-pàpa ! kim idam anucitaü karma samàcaritam ? yat karõa-hçdaya-bhakùaõenàyam ucchiùñatàü nãtaþ | 

÷çgàlaþ sa-vinayam àha-svàmin ! mà maivaü vada | yat karõa-hçdaya-rahito 'yaü ràsabha àsãt, tenehàgatya tvàm avalokya bhåyo 'py àgataþ |

atha tvad-vacanaü ÷raddheyaü matvà siühas tenaiva saüvibhajya niþ÷aïkita-manàs taü bhakùitavàn | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-àgata÷ ca gata÷ caiva iti | tan mårkha ! kapañaü kçtaü tvayà | paraü yudhiùñhireõeva satya-vacanena vinà÷itam | athavà sàdhv idam ucyate-

svàrtham utsçjya yo dambhã satyaü bråte sumanda-dhãþ |
sa svàrthàd bhra÷yate nånaü yudhiùñhira ivàparaþ ||Panc_4.38||

makara àha-katham etat ?

sa àha-
kathà 3
yudhiùñhiràkhya-kumbhakàra-kathà

kasmiü÷cit adhiùñhàne kumbhakàraþ prativasati sma | sa kadàcit pramàdàd ardha-magna-kharpara-tãkùõàgrasyopari mahatà vegena dhàvan patitaþ | tataþ khapara-koñyà pàñita-lalà¸oo rudhira-plàvita-tanuþ kçcchràd utthàya svà÷rayaü gataþ | tata÷ càpathya-sevanàt sa prahàras tasya karàlatàü gataþ kçcchreõa nãrogatàü nãtaþ | 

atha kadàcid durbhikùa-pãóite de÷e ca kumbhakàraþ kùutkùàma-kaõñhaþ kai÷cid ràja-sevakaiþ saha de÷àntaraü gatvà kasyàpi ràj¤aþ sevako babhåva | so 'pi ràjà tasya lalàñe vikaràlaü prahàra-kùataü dçùñvà cintayàmàsa, yad-vãraþ puruùaþ ka÷cid ayam | nånaü tena lalàña-paññe sammukha-prahàraþ |

atas taü samànàdibhiþ sarveùàü ràja-putràõàü madhye vi÷eùa-prasàdena pa÷yati sma | te'pi ràja-putràs tasya taü prasàdàtirekaü pa÷yantaü paramerùyà-dharmaü vahanto ràja-bhayàn na ki¤cid åcuþ |

athànyasminn ahani tasya bhåpater vãra-sambhàvanàyàü kriyamàõàyàü vigrahe samupasthite prakalpyamàneùu gajeùu saünahyamàneùu vàjiùu yodheùu | praguõãkriyamàõeùu tena bhåbhujà sa kumbhakàraþ prastàvànugataü pçùño nirjane-bho ràja-putra ! kiü te nàma ? kà ca jàtiþ ? kasmin saïgràme prahàro 'yaü te lalàñe lagnaþ ?

sa àha-deva ! nàyaü ÷astra-prahàraþ | yudhiùñhiràbhidhaþ kulàlo 'haü prakçtyà | mad-gehe'neka-kharparàõy àsan | atha kadàcin madya-pànaü kçtvà nirgataþ pradhàvan kharparopari patitaþ | tasya prahàra-vikàro 'yaü me lalàñe evaü vikaràlatàü gataþ |

tad àkarõya ràjà sa-vrãóam àha-aho va¤cito 'haü ràjàputrànukàriõànena kulàlena | tad dãyatàü dràg etasya candràrdhaþ | 

tathànuùñhite kumbhakàra àha-mà maivaü kuru | pa÷ya me raõe hasta-làghavam | 

ràjà pràha-sarva-guõa-sampanno bhavàn | tathàpi gamyatàm | uktaü ca-

÷ådra÷ ca kçta-vighna÷ ca dar÷anãyo 'si putraka |
yasmin kule tvam utpanno gajas tatra na hanyate ||Panc_4.39||

kulàla àha-katham etat ?

ràjà kathayati-
kathà 4
siüha-dampatã-kathà

kasmiü÷cid udde÷e siüha-dampatã prativasataþ sma | atha siühã putra-dvayam ajãjanat | siüho 'pi nityam eva mçgàn vyàpàdya siühyai dadàti | athànyasmin ahani tena kim api nàsàditam | yena bhramato 'pi tasya ravir astaü gataþ | atha tena sva-gçham àgacchatà ÷çgàla-÷i÷uþ pràptaþ | sa ca bàlako 'yam ity avadhàrya yatnena daüùñràmadhya-gataü kçtvà siühyà jãvantam eva samarpitavàn | tataþ siühyàbhihitam-bhoþ kànta ! tvayànãtaü ki¤cid asmàkaü bhojanam ?

siüha àha-priye ! mayàdyainaü ÷çgàla-÷i÷uü parityajya na ki¤cit sattvam àsàditam | sa ca mayà bàlo 'yam iti matvà na vyàpàdito vi÷eùàt svajàtãya÷ ca | uktaü ca-

strã-vipraliïgi-bàleùu prahartavyaü na karhicit |
pràõa-tyàge'pi sa¤jàte vi÷vasteùu vi÷eùataþ ||Panc_4.40||

idànãü tvam enaü bhakùayitvà pathyaü kuru | prabhàte'nyat ki¤cid upàrjayiùyàmi | sà pràha-bhoþ kànta ! tvayà bàlako 'yam iti vicintya na hataþ | tat katham enam ahaü svodaràrthe vinà÷ayàmi | uktaü ca-

akçtyaü naiva kartavyaü pràõa-tyàge'py upasthite |
na ca kçtyaü parityàjyam eùa dharmaþ sanàtanaþ ||Panc_4.41||

tasmàn mamàyaü tçtãyaþ putro bhaviùyati | ity evam uktvà tam api svastana-kùãreõa paràü puùñim anayat | evaü te trayo 'pi ÷i÷avaþ parasparam aj¤àta-jàti-vi÷eùà ekàcàra-vihàrà bàlya-samayaü nirvàhayanti | atha kadàcit tatra vane bhramann araõya-gajaþ samàyàtaþ | taü dçùñvà tau siüha-sutau dvàv api kupitànanau taü prati pracalitau yàvat tàvat tena ÷çgàla-sutenàbhihitam-aho ! gajo 'yaü yuùmat-kula-÷atruþ | tan na gantavyam etasyàbhimukham |

evam uktvà gçhaü pradhàvitaþ | tàv api jyeùñha-bàndhava-bhaïgàn nirutsàhatàü gatau | athavà sàdhv idam ucyate-

ekenàpi sudhãreõa sotsàhena raõaü prati |
sotsàhaü jàyate sainyaü bhagne bhaïgam avàpnuyàt ||Panc_4.42||

tathà ca-
ata eva và¤chanti bhåpà yodhàn mahàbalàn |
÷åràn vãràn kçtotsàhàn varjayanti ca kàtaràn ||Panc_4.43||

atha tau dvàv api gçhaü pràpya pitror agrato jyeùñha-bhràtç-ceùñitam åcatuþ-yathà gajaü dçùñvà dårato 'pi naùñaþ | 

so 'pi tad àkarõya kopàviùña-manàþ prasphuritàdhara-pallavas tàmralocanas tri÷ikhàü bhrukuñiü kçtvà tau nirbhartsayan paruùatara-vacanàny uvàca-tataþ siühyai kànte nãtvà prabodhito 'sau-vatsa ! maivaü kadàcij jalpa | bhavadãya-laghu-bhràtaràv etau | 

athàsau prabhåta-kopàviùñas tàm uvàca-kim aham etàbhyàü ÷auryeõa råpeõa vidyàbhyàsena kau÷alena và hãnaþ ? yena màm upahasataþ | tan mayàva÷yam etau vyàpàdanãyau | 

tad àkarõya siühã tasya jãvitam icchanty antar vihasya pràha-tat samyak ÷çõu | tvaü ÷çgàlã-sutaþ | kçpayà mayà svastana-kùãreõa puùñiü nãtaþ | tad yàvad etau mat-putrau ÷i÷utvàt tvàü ÷çgàlaü na jànãtaþ, tàvad drutataraü gatvà svajàtãyànàü madhye bhava | no ced àbhyàü hato mçtyu-pathaü sameùyasi | so 'pi tad-vacanaü ÷rutvà bhaya-vyàkula-manàþ ÷anaiþ ÷anair apasçtya sva-jàtyà militaþ | tasmàt tvaü api yàvad ete ràja-putràs tvàü kulàlaü najànanti, tàvad drutataram apasara | no ced eteùàü sakà÷àd vióambanàü pràpya mariùyàmi | kulàlo
'pi tad àkarõya satvaraü praõaùñaþ | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-svàrtham utsçjya yo dambhã (38) iti |

dhiï mårkha ! yat tvayà striyo 'rtha etat-kàryam anuùñhàtum àrabdham | na hi strãõàü katha¤cid vi÷vàsam upagacchet | uktaü ca-

yad-arthe sva-kulaü tyaktaü jãvitàrdhaü ca hàritam |
sà màü tyajati niþsnehà kaþ strãõàü vi÷vasen naraþ ||Panc_4.44||

makara àha-katham etat ? 

vànara àha-

kathà 5
bràhmaõa-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne ko 'pi bràhmaõaþ | tasya ca bhàryà pràõebhyo 'py atipriyàsãt | so 'pi pratidinaü kuñumbena saha kalahaü kurvàõà na vi÷ràmyati | so 'pi bràhmaõaþ kalaham asahamàno bhàryà-vàtsalyàt sva-kuñumbaü parityajya bràhmaõyà saha viprakçùñaü de÷àntaraü gataþ | atha mahàñavã-madhye bràhmaõyàbhihitaþ-àrya-putra ! tçùõà màü bàdhate | tad udakaü kvàpy anveùaya | 

athàsau tad-vacanànantaraü yàvad-udakaü gçhãtvà samàgacchati tàvat tàü mçtàm apa÷yat | ativallabhatayà viùàdaü kurvan yàvad vilapati tàvad àkà÷e vàcaü ÷çõoti | yathà hi-yadi bràhmaõa tvaü svakãya-jãvitasyàrdhaü dadàsi tatas te jãvati bràhmaõã |

tac chrutvà bràhmaõena ÷ucãbhåya tisçbhir vàcobhiþ svajãvitàrdhaü dattam | vàk-samam eva ca bràhmaõã jãvità sà | atha tau jalaü pãtvà vana-phalàni bhakùayitvà gantum àrabdhau | tataþ krameõa kasyacin nagarasya prade÷e puùpa-vàñikàü pravi÷ya bràhmaõo bhàryàm abhihitavàn-bhadre, yàvad ahaü bhojanaü gçhãtvà samàgacchàmi tàvad atra tvayà sthàtavyam |

ity abhidhàya bràhmaõo nagara-madhye jagàma | atha tasyàü puùpa-vàñikàyàü païgura ara-ghaññaü khelayan divya-girà gãtam udgirati | tac ca ÷rutvà kusumeùuõàrdità bràhmaõyà tat-sakà÷aü gatvàbhihitam-bhadra ! yarhi màü na kàmayase, tan mat-saktà strã-hatyà tava bhaviùyati |

païgur abravãt-kiü vyàdhi-grastena mayà kariùyasi ?

sàbravãt-kim anenoktena ? ava÷yaü tvayà saha mayà saïgamaþ kartavyaþ |

tac chrutvà tathà kçtavàn | suratànantaraü sàbravãt-itaþ-prabhçti yàvaj-jãvaü mayàtmà bhavate dattaþ | iti j¤àtvà bhavàn apy asmàbhiþ sahàgacchatu |

so 'bravãt-evam astu |

atha bràhmaõo bhojanaü gçhãtvà samàgatya tayà sahabhoktum àrabdhaþ sàbravãt-eùa païgur bubhukùitaþ | tad etasyàpi kiyantam api gràsaü dehi iti |

tathànuùñhite bràhmaõyàbhihitaü-bràhmaõa, sahàya-hãnas tvaü yadà gràmàntaraü gacchasi, tadà mama vacana-sahàyo 'pi nàsti | tad enaü païguü gçhãtvà gacchàvaþ | 

so 'bravãt-na ÷aknomy àtmànam apy àtmanàü voóhum | kiü punar enaü païgum ?

sàbravãt-peñàbhyantara-stham enam ahaü neùyàmi |

atha tat-kçtaka-vacana-vyàmohita-cittena tena pratipannam | tathànuùñhite'nyasmin dine kåpopakaõñhe vi÷rànto bràhmaõas tayà ca païgu-puruùàsaktayà samprerya kåpàntaþ pàtitaþ | sàpi païguü gçhãtvà kasmiü÷cin nagare praviùñà | tatra ÷ulka-caurya-rakùà-nimittaü ràja-puruùair itas tato bhramadbhis tan-mastaka-sthà peñã dçùñà balàd àcchidya ràjàgre nãtà | ràjà ca yàvat tàm udghàñayati tàvat taü païguü dadar÷a | tataþ sà bràhmaõã vilàpaü kurvatã ràja-puruùànupadam eva tatràgatà | ràj¤à pçùñà-ko vçttàntaþ ? iti |

sàbravãt-mamaiùa bhartà vyàdhi-bàdhito dàyàda-samåhair udvejito mayà sneha-vyàkulita-mànasayà ÷irasi kçtvà bhavadãya-nagara ànãtaþ |

tac chrutvà ràjàbravãt-bràhmaõi ! tvaü me bhaginã | gràma-dvayaü gçhãtvà bhartà saha bhogàn bhu¤jànà sukhena tiùñha | 

atha sa bràhmaõo daiva-va÷àt kenàpi sàdhunà kåpàd uttàritaþ paribhramaüs tad eva nagaram àyàtaþ | tayà duùña-bhàryayà dçùñà ràj¤e niveditaþ-ràjan ! ayaü mama bhartur vairã samàyàtaþ | 

ràj¤àpi vadha àdiùñaþ | sàbravãt-deva, anayà mama saktaü ki¤cit gçhãtam asti | yadi tvaü dharma-vatsalaþ, tad dàpaya | 

ràjàbravãt-bhadre ! yat tvayàsya saktaü ki¤cit gçhãtam asti tat samarpaya |

sà pràha-deva, mayà na ki¤cid gçhãtam |

bràhmaõa àha-yan mayà trivàcikaü sva-jãvitàrdhaü dattam, tad dehi |

atha sà ràja-bhayàt tatraiva trivàcikam eva jãvitàrdham anena dattam iti jalpantã pràõair vimuktà | tataþ sa-vismayaü ràjàbravãt-kim etat iti | bràhmaõenàpi pårva-vçttàntaþ sakalo 'pi tasmai niveditaþ | 

***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-yad-arthe sva-kulaü tyaktam (44) iti |

vànaraþ punar àha-sàdhu cedam upàkhyànakaü ÷råyate-

na kiü dadyàn na kiü kuryàt strãbhir abhyarthito naraþ |
ana÷và yatra hreùante ÷iraþ parvaõi muõóitam ||Panc_4.45||

makara àha-katham etat ?

vànaraþ kathayati-

kathà 6

atiprakhyàta-bala-pauruùo 'neka-narendra-mukuña-marãci-jàla-jañilã-kçta-pàda-pãñhaþ ÷arac-cha÷àïka-kiraõa-nirmala-ya÷àþ samudra-paryantàyàþ pçthivyà bhartà nando nàma ràjà | yasya sarva-÷àstràdhigata-samasta-tattvaþ sacivo vararucir nàma | tasya ca praõaya-kalahena jàyà kupità | sà càtãva vallabhàneka-prakàraü paritoùyamàõàpi na prasãdati | bravãti ca bhartà-bhadre ! yena prakàreõa tuùyati taü vada | ni÷citaü karomi | 

tataþ katha¤cit tayoktaü-yadi ÷iro muõóayitvà mama pàdayor nipatasi, tadà prasàdàbhimukhã bhavàmi | 

tathànuùñhite prasannàsãt | atha nandasya bhàryàpi tathaiva ruùñà prasàdyamànàpi na tuùyati | tenoktam-bhadre ! tvayà vinà muhårtam api na jãvàmi | pàdayoþ patitvà tvàü prasàdayàmi | 

sàbravãt-yadi khalãnaü mukhe prakùityàhaü tava pçùñhe samàruhya tvàü dhàvayàmi | dhàvitas tu yady a÷vavad dhreùase, tadà prasannà bhavàmi | 

ràj¤àpi tathaivànuùñhitam | atha prabhàta-samaye sabhàyàm upaviùñasya ràj¤aþ samãpe vararucir àyàtaþ | taü ca dçùñvà ràjà papraccha-bho vararuce ! kiü parvaõi muõóitaü ÷iras tvayà ? 

so 'bravãt-na kiü dadyàt (45) ity àdi | tad bho dusña makara ! tvam api nanda-vararuci-vat strã-va÷yaþ | tato bhadra àgatena tvayà màü prati vadhopàya-prayàsaþ pràrabdhaþ | paraü sva-vàg-doùeõaiva prakañãbhåtaþ | athavà sàdhv idam ucyate-

àtmano mukha-doùeõa badhyante ÷uka-sàrikàþ |
bakàs tatra na badhyante maunaü sarvàrtha-sàdhanam ||Panc_4.46||

tathà ca-
suguptaü rakùyamàõo 'pi dar÷ayan dàruõaü vapuþ |
vyàghra-carma-praticchanno vàk-kçte ràsabho hataþ ||Panc_4.47||

makara àha-katham etat ?

vànaraþ kathayati-

kathà 8
÷uddhapaña-nàma-rajaka-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne ÷uddhapaño nàma rajakaþ prativasati sma | tasya ca gardabha eko 'sti | so 'pi ghàsàbhàvàd atidurbalatàü gataþ | atha tena rajakenàñavyàü paribhramatà mçta-vyàghro dçùñaþ | cintitaü ca-aho ! ÷obhanam àpatitam | anena vyàghra-carmaõà praticchàdya ràsabhaü ràtrau yava-kùetreùåtsrakùyàmi | yena vyàghraü matvà samãpa-vartinaþ kùetra-pàlà enaü na niùkàsayiùyanti | 

tathànuùñhite ràsabho yathecchayà yava-bhakùaõaü karoti | pratyåùe bhåyo 'pi rajakaþ svà÷rayaü nayati | evaü gacchatà kàlena sa ràsabhaþ pãvara-tanur jàtaþ | kçcchràd bandhana-sthànam api nãyate | athànyasminn ahani sa madhoddhato dåràd ràsabhã-÷abdam a÷çõot | tac-chravaõa-màtreõaiva svayaü ÷abdayitum àrabdhaþ | 

atha te kùetra-pàlà ràsabho 'yaü vyàghra-carma-praticchanna iti j¤àtvà laguóa-÷ara-pàùàõa-prahàrais taü vyàpàditavantaþ | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-suguptaü rakùyamàõo 'pi (47) iti | tat kiü ÷yàmalakavad atyapamàna-sahanàd ardha-candra-dànena yàsyasi |

makara àha-katham etat ?

vànara àha-
kathà 9
mahàdhana-ã÷vara-nàma-bhàõóapati-kathà

asty atra dharà-pãñhe vikaõñakaü nàma puram | tatra mahà-dhana ã÷varo nàma bhàõóa-patiþ | tasya catvàro jàmàtçkà avantã-pãñhàt pràghårõikà vikaõñaka-pure samàyàtàþ | te ca yena mahatà gauraveõàbhyarcità bhojànàcchàdanàdibhiþ | evaü teùàü tatra vasatàü màsa-ùañkaü sa¤jàtam | tata ã÷vareõa svabhàryoktà yad ete jàmàtaraþ parama-gauraveõàvarjitàþ svàmi gçhàõi na gacchanti, tat kiü kathyate ? vinàpamànaü na yàsyanti | tad adya bhojana-velàyàü pàda-prakùàlanàrthaü jalaü na deyaü yenàpamànaü j¤àtvà parityajya gacchantãti | 
tathànuùñhite gargaþ pàda-prakùàlanàpamànàt, somo laghv-àsana-dànàt, dattaþ kada÷anato yàtaþ | evaü te trayo 'pi parityajya gatàþ | caturthaþ ÷yàmalako yàvan na yàti tàvad ardha-candra-pradànena niùkàsitaþ | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-

gargo hi pàda-÷aucàl laghv-àsana-dànato gataþ somaþ |
dattaþ kada÷ana-bhojyàc chyàmalaka÷ càrdha-candreõa ||Panc_4.48||

tat kim ahaü rathakàravan mårkho yataþ svayam api dçùñvà te vikàra-pa÷càd vi÷vasimi | uktaü ca-

pratyakùe'pi kçte pàpe mårkhaþ sàmnà pra÷àmyati |
rathakàraþ svakàü bhàryàü sajàràü ÷irasàvahat ||Panc_4.49||

makara àha-katham etat ?

vànaraþ kathayati-

kathà 10
rathakàra-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne ka÷cid rathakàraþ prativasati sma | tasya bhàryà puü÷alãti janàpavàda-saüyuktà | so 'pi tasyàþ parãkùàrthaü vyacintayat-kathaü mayàsyàþ parãkùaõaü kartavyam | na caitad yujyate kartuü, yataþ-

nadãnàü ca kulànàü ca munãnàü ca mahàtmanàm |
parãkùà na prakartavyà strãõàü du÷caritasya ca ||Panc_4.49||

vasor vãryotpannàm abhajata munir matsya-tanayàü
tathà jàto vyàso ÷ata-guõa-nivàsaþ kim aparam |
svayaü vedàn vyasyan ÷amita-kuru-vaü÷a-prasavità
sa evàbh¨c chrãmàn ahaha viùamà karma-gatayaþ ||Panc_4.50||

kulànàm iti pàõóavànàm api mahàtmanàü notpattir adhigantavyà yataþ te kùetrajà iti | strã-du÷caritaü sandhukùyamàõam aneka-doùàn prakañayati strãõàm iti | tathà ca-

yadi syàt pàvakaþ ÷ãtaþ proùõo và ÷a÷a-là¤chanaþ |
strãõàü tadà satãtvaü syàd yadi syàd durjano hitaþ ||Panc_4.51||

yathàpi ÷uddhàm a÷uddhàü vàpi jànàmi loka-vacanàt | uktaü ca-

yan na vedeùu ÷àstreùu na dçùñaü na ca saü÷rutam |
tat sarvaü vetti loko 'yaü yat syàd brahmàõóa-madhyagam ||Panc_4.52||

evaü sampradhàrya tàm avocata-priye, ahaü pràtar gràmàntaraü yàsyàmi tatra dinàni katicil lagiùyanti | tat tvayà ki¤cit pàtheyaü mama yogyaü kàryam | 

sàpi tad àkarõya harùita-cittautsukyena sarva-kàryàõi santyajya siddham annaü ghçta-÷arkarà-pràyam akarot | athavà sàdhv idam ucyate-

durdivase ghana-timire duþkha-càràsu nagara-vãthãùu |
patyau vide÷a-yàte parama-sukhaü jaghana-capalàyàþ ||Panc_4.53||

athàsau pratyåùe utthàya sva-gçhàn nirgataþ | sàpi taü prasthitaü vij¤àya prahasita-vadanàïga-satkàraü kurvàõà katha¤cit taü divasam atyavàhayat | tata÷ ca pårva-paricitaü viña-gçhaü gatvà tam abhyarthoktavatã yad-gràmàntaraü gataþ sa duràtmà me patiþ | tad adya tvayàsmad-gçhe prasupte jane samàgantavyam |

tathànuùñhite sa rathakàro 'py araõye dinam ativàhya pradoùe sva-gçham apara-dvàreõa praviùñaþ ÷ayyà-tale nibhçto bhåtvà sthitaþ | atràntare sa devadattaþ ÷ayana àgatyopaviùñaþ | taü dçùñvà rathakàro roùàviùña-citto vyacintayat-kim enam utthàya vinà÷ayàmy athavà dvàv apy etau suptau helayà hanmi | paraü pa÷yàmi tàvac ceùñitam asyàþ ÷çõomi cànena sahàlàpàn | atràntare sà gçha-dvàraü nibhçtaü pidhàya ÷ayana-talam àråóhà | tasyàs tac-chayanam àrohantyà rathakàra-÷arãre pàdo lagnaþ | tato vyacintayat-nånam etena duràtmanà rathakàreõa mat-parãkùàrthaü bhàvyam | tat-strã-carita-vij¤ànaü kim api
karomi | evaü tasyà÷ cintayantyàþ sa devadattaþ spar÷otsukyo babhåva | tata÷ ca tayàkçtàåjali-puñayàbhihitaü-bho mahànubhava ! na me gàtraü tvayà spraùñavyam, yato 'haü pativratà mahà-satã ca | no cec chàpaü dattvà tvàü bhasmasàt kariùyàmi | 

sa àha-yady evaü tarhi kim arthaü tvayàhåtaþ ?

sà pràha-bhoþ ! ÷çõuùvaikàgra-manàþ | aham adya pratyåùe devatà-dar÷anàrthaü caõóikàyatanaü gatà | tatràkasmàt khe vàõã sa¤jàtà-putri, kiü karomi | bhaktàsi me tvam | paraü ùaõmàsàbhyantare vidhi-niyogàd vidhavà bhaviùyasi | tato mayàbhihitaü-bhagavati ! yayà tvam àpadaü vetsi tathà tat-partãkàram api jànàsi | tad asti ka÷cid upàyo yena me patiþ ÷ata-saüvatsara-jãvã bhavati | tatas tayàbhihitaü-vatse, sann api nàsti yatas tavàyattaþ sa pratãkàraþ | tac chrutvà mayàbhihitaü-devi ! yan mat-pràõair bhavati tad àde÷aya yena karomi | tato devyàbhihitaü-yady adya dine para-puruùeõa sahaikasmi¤ chayane samàruhyàliïganaü
karoùi, tadà tava bhartç-sakto 'pamçtyus tasya sa¤carita, tvad-bhartà punar varùa-÷ataü jãvati | tena mayà tvam abhyarthitaþ | tayo yat ki¤cit kartum anàs tat kuruùva, nahi devatà-vacanam anyathà bhaviùyatãti ni÷cayaþ | tato 'ntarhàsa-vikàsa-mukhaþ sa tad-ucitam àcacàra |

so 'pi rathakàro mårkhas tasyàs tad-vacanam àkarõya pulakàïkita-tanuþ ÷ayyà-talàn niùkramya tàm uvàca-sàdhu pativrate ! sàdhu kula-nandini ! sàdhu ! ahaü durjana-vacana-÷aïkita-hçdayas tvat-parãkùàrthaü gràmàntara-vyàjaü kçtvàtra nibhçtaü khañvà-tale lãnaþ sthitaþ | tad ehi, àliïgaya màm | tvaü sva-bhartç-bhaktànàü mukhyà nàrãõàü, yad evaü brahma-vrataü para-saïge'pi pàlitavatã | mad-àyur-vçddhi-kçte'pamçtyu-vinà÷àrthaü ca tvam evaü kçtavatã | tàm evam uktvà sa-sneham àliïgitavàn | sva-skandhe tàm àropya tam api devadattam uvàca-bhoþ mahànubhàva ! mat-puõyais tvam ihàgataþ | tvat-prasàdàt pràptàm adya mayà varùa-÷ata-pramàõam
àyuþ | tatas tvam api màü samàliïgaya skandhaü me samàroha | iti jalpann anicchantam api devadattaü balàd àliïgya skandhe samàropitavàn | tata÷ ca tårya-dhvani-cchandena nçtyan sakala-gçha-dvàreùu babhràma | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-pratyakùe'pi kçte pàpe (49) | tan måóha ! dçùña-vikàras tvam, tat kathaü tatra gçhaü gacchàmi | athavà yan màü tvaü vi÷vàsayasi tat te doùo nàsti, yat ãdç÷ã svabhàva-duùñà yuùmaj-jàtir yà ÷iùña-saïgàd api saumyatvaü na yàti | athavà svabhàvo 'yaü duùñànàm | uktaü ca-

sadbhiþ sambodhyamàno 'pi duràtmà pàpa-pauruùaþ |
ghçùyamàõa ivàïgàro nirmalatvaü na gacchati ||Panc_4.54||

tan mårkha ! strã-lubdha ! strã-jita ! anye'pi ye tvad-vidhà bhavanti te sva-kàryaü vibhavaü mitraü ca parityajanti tat-kçte | uktaü ca-

yà mamodvijate nityaü sàdya màm avagåhate |
priya-kàraka bhadraü te yan mamàsti harasva tat ||Panc_4.55||

makara àha-katham etat ?

vànaro 'bravãt-

kathà 11
kàmàtura-kathà

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne kàmàturo nàma mahàdhano vçddha-vaõik | tena mçta-bhàryeõa kàmopahata-cetasà kàcin nirdhana-vaõik-sutà prabhåtaü vittaü dattvodvàhità | atha sà duþkhàbhibhåtà taü vçddha-vaõijaü draùñum api na ÷a÷àka | athavà sàdhv idam ucyate-

÷vetaü padaü ÷irasi yat tu ÷iroruhàõàü
sthànaü paraü paribhavasya tad eva puüsàm |
àropitàsthi-÷akalaü parihçtya yànti 
càõóàla-kåpam iva dårataraü taruõyaþ ||Panc_4.56||

tathà ca-
gàtraü saïkucitaü gati-vigalità dantà÷ ca nà÷aü gatàh
dçùñir bhràmyati råpam eva hrasate vaktraü ca làlàyate |
vàkyaü naiva karoti bàndhava-janaþ patnã na ÷u÷råùate 
hà kaùñaü jarayàbhibhåta-puruùaþ putrair avaj¤àyate ||Panc_4.57||

atha kadàcit sà tena sahaika-÷ayane paràï-mukhã yàvat tiùñhati tàvat tasya gçhe cauraþ praviùñaþ | sàpi taü cauram avalokya bhaya-vyàkulà vçddham api patiü gàóhaü samàliliïga | so 'pi vismayàt pulakàïkita-sarva-gàtra÷ cintayàmàsa-aho ! kim eùà màm adyàvagåhate | aho citram etat ! tata÷ ca yàvan nipuõatayàvalokayati tàvat cauraþ praviùñaþ koõaika-de÷e tiùñhati | punar apy acintayat-nånam eùà caurasya bhayàn màm àliïgati | taj j¤àtvà cauram àha-yà mamodvijate nityaü sàdya (55) iti | bhåyo 'pi nirgacchantam avàdãt-bho cora ! nityam eva tvayà ràtràv àgantavyaü madãyo 'yaü vibhavas tvadãya iti | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-yà mamodvijate ity àdi | kiü bahunà, tena ca strã-lubdhena svaü sarvaü caurasya samarpitam | tvayàpi tathànuùñhitam |

athaiva tena saha vadato makarasya jalacareõaikenàgatyàbhihitam-bho makara ! tvadãyà bhàryàna÷anopaviùñà tvayi cirayati praõayàbhibhavàd vipannà | evaü tad-vajra-pàta-sadç÷a-vacanam àkarõyàtãvra-vyàkulita-hçdayaþ pralapitam evaü cakàra-aho kim idaü sa¤jàtaü me manda-bhàgasya | uktaü ca-

na gçhaü gçham ity àhur gçhiõã gçham ucyate |
gçhaü tu gçhiõã-hãnaü kàntàràn nàtiricyate ||Panc_4.58||

anyac ca-
vçkùa-måle'pi dayità yatra tiùñhati tad gçham |
pràsàdo 'pi tayà hãno 'raõya-sadç÷aþ smçtaþ ||Panc_4.59||
màtà yasya gçhe nàsti bhàryà ca priya-vàdinã |
araõyaü tena gantavyaü yathàraõyaü tathà gçham ||Panc_4.60||

tan mitra ! kùamyatàm | mayà te'paràdhaþ kçtaþ | sampraty ahaü tu strã-viyogàd vai÷vànara-prave÷aü kariùyàmi | tan måóha ! ànande'pi jàte tvaü viùàdaü gataþ | tàdçg-bhàryàyàü mçtàyàm utsavaþ kartuü yujyate | uktaü ca yataþ-

yà bhàryà duùña-caritrà satataü kalaha-priyà |
bhàryà-råpeõa sà j¤eyà vidagdhair dàruõà jarà ||Panc_4.61||
tasmàt sarva-prayatnena nàmàpi parivarjayet |
strãõàm iha hi sarvàsàü ya icchet sukham àtmanaþ ||Panc_4.62||
yad-antas tan na jihvàyàü yaj jihvàyàü na tad-bahiþ |
yad-bahis tan na kurvanti vicitra-caritàþ striyaþ ||Panc_4.63||
ke nàma na vina÷yanti mithyà-j¤ànàn nitambinãm |
ramyàü te upasarpanti dãpàbhàü ÷alabhà yathà ||Panc_4.64||
antar-viùa-mayà hy età bahi÷ caiva manoramàþ |
gu¤jà-phala-samàkàrà yoùitaþ kena nirmitàþ ||Panc_4.65||
tàóità api daõóena ÷astrair api vikhaõóitàþ |
na va÷aü yoùito yànti na dànair na ca saüstavaiþ ||Panc_4.66||
àstàü tàvat kim anyena dauràtmyeneha yoùitàm |
vidhçtaü svodareõàpi ghnanti putram api svakam ||Panc_4.67||
råkùàyàü sneha-sad-bhàvaü kañhoràyàü sumàrdavam |
nãrasàyàü rasaü bàlo bàlikàyàü vikalpayet ||Panc_4.68||

makara àha-bho mitra ! astv etat | paraü kiü karomi ? mamànartha-dvayam etat sa¤jàtam | ekas tàvad gçha-bhaïgaþ | aparas tvad-vidhena mitreõa saha citta-vi÷leùaþ | athavà bhavaty evaü daiva-yogàt | uktaü ca yataþ-

yàdç÷aü mama pàõóityaü tàdç÷aü dviguõaü tava |
nàbhåj jàro na bhartà ca kiü nirãkùasi nagnike ||Panc_4.69||

vànara àha-katham etat ?

makaro 'bravãt-
kathà 12
hàlika-dampatã-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne hàlika-dampatã prativasataþ sma | sà ca hàlika-bhàryà patyur vçddha-bhàvàt sadaivànya-città na katha¤cid gçhe sthairyam àlambate | kevalaü para-puruùàn anveùamàõà paribhramati | atha kenacit para-vittàpahàrakeõa dhårtena sà lakùità vijane proktà ca-subhage ! mçta-bhàryo 'ham | tvad-dar÷anena smara-pãóita÷ ca | tad dãyatàü me rati-dakùiõà |

tatas tayàbhihitam-bhoþ subhaga ! yady evaü tad asti me patyuþ prabhåtaü dhanam | sa ca vçddhatvàt pracalitum apy asamarthaþ | tatas tad-dhanam àdàyàham àgacchàmi | yena tvayà sahànyatra gatvà yathecchayà rati-sukham anubhaviùyàmi | 

so 'bravãt-rocate mahyam apy etat | tat pratyåùe'tra sthàne ÷ãghram eva samàgantavyam, yena ÷ubhataraü ki¤cin nagaraü gatvà tvayà saha jãva-lokaþ saphalãkriyate | 

sàpi tatheti pratij¤àya prahasita-vadanà sva-gçhaü gatvà ràtrau prasupte bhartari sarvaü vittam àdàya pratyåùa-samaye tat-kathita-sthànam upàdravat | dhårto 'pi tàm agre vidhàya dakùiõàü di÷am à÷ritya satvara-gatiþ prasthitaþ |

evaü tayor vrajator yojana-dvaya-màtreõàgrataþ kàcin nadã samupasthità | tàü dçùñvà dhårta÷ cintayàmàsa-kim aham anayà yauvana-prànte vartamànayà kariùyàmi | kiü ca kadàpy asyàþ pçùñhataþ ko 'pi sameùyati | tan me mahàn anarthaþ syàt | tat kevalam asyà vittam àdàya gacchàmi |

iti ni÷citya tàm uvàca-priye ! sudustareyaü mahànadà | tad ahaü dravya-màtràü pàre dhçtvà samàgacchàmi | tatas tvàm ekàkinãü sva-pçùñham àropya sukhenottàrayiùyàmi |

sà pràha-subhaga ! evaü kriyatàm | ity uktvà÷iùaü vittaü tasmai samarpayàmàsa | 

atha tenàbhihitaü-bhadre ! paridhànàcchàdana-vastram api samarpaya | yena jala-madhye niþ÷aïkaü vrajasi | tathànuùñhite dhårto vittaü vastra-yugalaü càdàya yathàcintita-viùayaü gataþ |

sàpi kaõñha-nive÷ita-hasta-yugalà sodvegà nadã-pulina-de÷a upaviùñà yàvat tiùñhati tàvad etasminn antare kàcic chçgàlikà màüsa-piõóa-gçhãta-vadanà tatràjagàma | àgatya ca yàvat pa÷yati, tàvan nadã mahàn matsyaþ salilàn niùkramya bahiþ sthita àste | evaü ca dçùñvà sà màüsa-piõóaü samutsçjya taü matsyaü pratyupàdravat | atràntaraü àkà÷àd àvatãrthaü ko 'pi pratyupàdravat | atràntaram àkà÷àd avatãrya ko 'pi gçdhras taü màüsa-piõóam àdàya punaþ kham utpatàta | matsyo 'pi ÷çgàlikàü dçùñvà nadyàü pravive÷a | sà ÷çgàlikàü dçùñvà nadyàü pravive÷a | sà ÷çgàlikà vyartha-÷ramà
gçdhram avalokayantã tayà nagnikayà sa-smitam abhihità-

gçdhreõàpahçtaü màüsaü matsyo 'pi salilaü gataþ |
matsya-màüsa-paribhraùñe kiü nirãkùyasi jambuke ||Panc_4.70||
mitraü hy amitratàü yàtam aparaü me priyà mitrà |
gçham anyena ca vyàptaü kim adyàpi bhaviùyati ||Panc_4.71||

athavà yuktam idam ucyate-
kùate prahàrà nipatanty abhãkùõam anna-kùaye vardhati jàñharàgniþ |
àpatsu vairàõi samudbhavanti vàme vidhau sarvam idaü naràõàm ||Panc_4.72||

tat kiü karomi ? kim anena saha yuddhaü karomi ? kiü và sàmnaiva sambodhya gçhàn niþsàrayàmi ? kiü và bhedaü dànaü và karomi ? athavàmum eva vànara-mitraü pçcchàmi ? uktaü ca-

yaþ pçùñvà kurute kàryaü praùñavyàn sva-hitàn gurån | 
na tasya jàyate vighnaþ kasmiü÷cid api karmaõi ||Panc_4.73||

evaü sampradhàrya bhåyo 'pi tam eva jambå-vçkùam àråóhaü kapim apçcchat-bho mitra ! pa÷ya me manda-bhàgyatàm | tat samprati gçham api me balavattareõa makareõa ruddham | tad ahaü tvàü praùñum abhyàgataþ | kathaya kiü karomi ? sàmàdãnàm upàyànàü madhye kasyàtra viùayaþ ?

sa àha-bhoþ kçtaghna pàpa-càrin ! mayà niùiddho 'pi kiü bhåyo màm anusarasi | nàhaü tava mårkhasyopade÷am api dàsyàmi |

tac chrutvà makaraþ pràha-bho mitra ! sàparàdhasya me pårva-sneham anusmçtya hitopade÷aü dehi | 

vànara àha-nàhaü te kathayiùyàmi | yad bhàryà-vàkyena bhavatàhaü samudre prakùiptuü nãtaþ | tad evaü na yuktam | yadyapi bhàryà sarva-lokàd api vallabhà bhavati, tathàpi na mitràõi bàndhavà÷ ca bhàryà-vàkyena samudre prakùipyante | tan mårkha ! måóhatvena nà÷as tava mayà pràg eva nivedita àsãt, yataþ-

satàü vacanam àdiùñaü madena na karoti yaþ |
sa vinà÷am avàpnoti ghaõñoùñra iva satvaram ||Panc_4.74||

makara àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 13
ujjvalaka-rathakàra-kathà 

kasmiü÷cid adhiùñhàne ujjvalako nàma rathakàraþ prativasati sma | sa càtãva dàridryopahata÷ cintitavàn-aho ! dhig iyaü daridratàsmad-gçhe | yataþ sarvo 'pi janaþ sva-karmaõaiva ratas tiùñhati | asmadãyaþ punar vyàpàro nàtràdhiùñhàne'rhati | yataþ sarva-lokànàü cirantanà÷ caturbhåmikà gçhàþ santi | mama ca nàtra | tat kiü madãyena rathakàratvena prayojanam ? iti cintayitvà de÷àn niùkràntaþ | 

yàvat ki¤cid vanaü gacchati tàvad gahvaràkàra-vana-gahana-madhye såryàstam anavelàyàü sva-yåthàd bhraùñàü prasava-vedanayà pãóyamànàm uùñrãm apa÷yat | sa ca dàseraka-yuktàm uùñrãü gçhãtvà sva-sthànàbhimukhaþ prasthitaþ | gçham àsàdya rajjuü gçhãtvà tàm uùñrikàü babandha | tata÷ ca tãkùõaü para÷um àdàya tasyàþ pallavànayanàrthaü parvataika-de÷e gataþ | tatra ca nåtanàni komalàni bahåni pallavàni cchittvà ÷irasi samàropya tasyàgre nicikùepa | tayà ca tàni ÷anaiþ ÷anair bhakùitàni | pa÷càt pallava-bhakùaõa-prabhàvàd aharni÷aü pãvara-tanur uùñrã sa¤jàtà | so 'pi
dàserako mahàn uùñraþ sa¤jàtaþ | tataþ sa nityam eva dugdhaü gçhãtvà sva-kuñumbaü paripàlayati | 

atha rathakàreõa vallabhatvàd dàseraka-grãvàyàü mahatã ghaõñà pratibaddhà | pa÷càd rathakàro vyacintayat-aho ! kim anyair duùkçta-karmabhiþ | yàvan mamaitasmàd evoùñràparipàlanàd asya kuñumbasya bhavyaü sa¤jàtam | tat kim anyena vyàpàreõa ?

evaü vicintya gçham àgatya priyàm àha-bhadre ! samãcãno 'yaü vyàpàraþ | tava sammati÷ cet kuto 'pi dhanikàt ki¤cid dravyam àdàya mayà gurjara-de÷e gantavyaü kalabha-grahaõàya | tàvat tvayaitau yatnena rakùaõãyau | yàvad aham aparàm uùñrãü nãtvà samàgacchàmi | 

tata÷ ca gurjara-de÷aü gatvoùñrãü gçhãtvà sva-gçham àgataþ | kiü bahunà ? tena tathà kçtaü yathà tasya pracurà uùñràþ karabhà÷ ca sammilitàþ | tatas tena mahad uùñra-yåthaü kçtvà rakùà-puruùo dhçtaþ | tasya prativarùaü vçttyà karabham ekaü prayacchati | prativarùam anyac càharni÷aü dugdha-pànaü tasya niråpitam | evaü rathakàro 'pi nityam evoùñrã-karabha-vyàpàraü kurvan sukhena tiùñhati |

atha te dàserakà adhiùñhànopavanàhàrthaü gacchanti | komala-vallãr yathecchayà bhakùayitvà mahati sarasi pànãyaü pãtvà sàyantana-samaye mandaü mandaü lãlayà gçham àgacchanti | sa ca pårva-dàserako madàtirekàt pçùñha àgatya milati | tatas taiþ kalabhair abhihitam-aho ! manda-matir ayaü dàserako yathà yåthàd bhraùñaþ pçùñhe sthitvà ghaõñàü vàdayann àgacchati | yadi kasyàpi duùña-sattvasya mukhe patiùyati, tan nånaü mçtyum avàpsyati | 

atha tasya tad-vanaü gàhamànasya ka÷cit siüho ghaõñà-ravam àkarõya samàyàtaþ | yàvad avalokayati, tàvad uùñrã-dàserakàõàü yåthaü gacchati | ekas tu punaþ pçùñhe krãóàü kurvan vallarã÷ caran yàvat tiùñhati, tàvad anye dàserakàþ pànãyaü pãtvà sva-gçhe gatàþ | so 'pi vanàn niùkramya yàvad di÷o 'valokayati, tàvan na ka¤cin màrgaü pa÷yati vetti ca | yåthàd bhraùño mandaü mandaü bçhac-chabdaü kurvan yàvat kiyad-dåraü gacchati, tàvat tac-chabdànusàrã siüho 'pi kramaü kçtvà nibhçto 'yaü vyavasthitaþ | tato yàvad uùñraþ samãpam àgataþ,
tàvat siühena lambhayitvà grãvàyàü gçhãto màrita÷ ca | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-satàü vacanam àdiùñam (74) iti |

atha tac chrutvà makaraþ pràha-

upade÷a-pradàtéõàü naràõàü hitam icchatàm |
parasminn iha loke ca vyasanaü nopapadyate ||Panc_4.75||

tata sarvathà kçtaghnasyàpi me kuru prasàdam upade÷a-pradànena | uktaü ca-

upakàriùu yaþ sàdhuþ sàdhutve tasya ko guõaþ |
apakàriùu yaþ sàdhuþ sa sàdhuþ sadbhir ucyate ||Panc_4.76||

tad àkarõya vànaraþ pràha-bhadra ! yady evaü tarhi tatra gatvà tena saha yuddhaü kuru | uktaü ca-

hatas tvaü pràpsyasi svargaü jãvan gçham atho ya÷aþ |
yudhyamànasya te bhàvi guõa-dvayam anuttamam ||Panc_4.77||
uttamaü praõipàtena ÷åraü bhedena yojayet | 
nãcam alpa-pradànena sama-÷aktiü paràkramaiþ ||Panc_4.78||

makara àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 14
mahàcaturakàkhya-÷çgàla-kathà 

àsãt kasmiü÷cid de÷e mahà-caturako nàma ÷çgàlaþ | tena kadàcid araõye svayaü mçto gajaþ samàsàditaþ | tasya samantàt paribhramati, paraü kañhinàü tvacaü bhettuü na ÷aknoti | athàtràvasara ita÷ ceta÷ ca vicaran ka÷cit siühas tatraiva prade÷e samàyayau | 

atha siühaü samàgataü dçùñvà sa kùiti-tala-vinyasta-mauli-maõóalaþ saüyojita-kara-yugalaþ sa-vinayam uvàca-svàmin ! tvadãyo 'haü làguóikaþ sthitas tvad-arthe gajam imaü rakùàmi | tad enaü bhakùayatu svàmã | 

taü praõataü dçùñvà siühaþ pràha-bhoþ ! nàham anyena hataü sattvaü kadàcid api bhakùayàmi | tat tavaiva gajo 'yaü mayà prasàdãkçtaþ |

tac chrutvà ÷çgàlaþ sànandam àha-yuktam idaü svàmino nija-bhçtyeùu | uktaü ca yataþ-
antyàvastho 'pi mahàn svàmi-guõàn na jahàti ÷uddhatayà |
na ÷veta-bhàvam ujjhati ÷aïkhaþ ÷ikhi-bhukta-mukto 'pi ||Panc_4.79||

atha siühe gate ka÷cid vyàghraþ samàyayau | tam api dçùñvàsau vyacintayat-aho ! ekas tàvad duràtmà praõipàtenàpavàhitaþ | tat katham idànãm enam apavàhayiùyàmi ? nånaü ÷åro 'yam | na khalu bhedaü vinà sàdhyo bhaviùyati | uktaü ca yataþ-

na yatra ÷akyate kartuü sàma dànam athàpi và |
bhedas tatra prayoktavyo yataþ sa va÷a-kàrakaþ ||Panc_4.80||

kiü ca sarva-guõa-sampanno 'pi bhedena badhyate | uktaü ca yataþ-
antaþ-sthenàviruddhena suvçttenàticàruõà |
antar-bhinnena sampràptaü mauktikenàpi bandhanam ||Panc_4.81||

evaü sampradhàrya tasyàbhimukho bhåtvà garvàd unnata-kandharaþ sa-sambhramam uvàca-màma ! katham atra bhavàn mçtyu-mukhe praviùñaþ | yenaiùa gajaþ siühena vyàpàditaþ | sa ca màm etad rakùaõaü niyujya nadyàü snànàrthaü gataþ | tena ca gacchatà mama samàdiùñam-yadi ka÷cid iha vyàghraþ samàyàti, tvayà suguptaü màm àvedanãyam | yena vanam idaü mayà nirvyàghraü kartavyam | yataþ pårvaü vyàghreõaikena mayà vyàpàdito gajaþ ÷ånye bhakùayitvocchiùñatàü nãtaþ | tad-dinàd àrabhya vyàghràn prati prakupito 'smi |

tac chrutvà vyàghraþ santrastam àha-bho bhàgineya ! dehi me pràõa-dakùiõàm | tvayà tasyàtra ciràyàyàtasyàpi madãyà kàpi vàrtà nàkhyeyà | evam abhidhàya satvaraü palàyà¤cakre |

atha gate vyàghre tatra ka÷cid dvãpã samàyàtaþ | tam api dçùñvàsau vyacintayat-dçóha-daüùñro 'yaü citrakaþ | tad asya pàr÷vàd asya gajasya yathà carma-cchedo bhavati tathà karomi | evaü ni÷citya tam apy uvàca-bho bhaginã-suta ! kim iti ciràd dçùño 'si | kathaü ca bubhukùita iva lakùyase ? tad atithir asi me | eùa gajaþ siühena hatas tiùñhati | ahaü càsya tad-àdiùño rakùà-pàlaþ | paraü tathàpi yàvat siüho na samàyàti, tàvad asya gajasya màüsaü bhakùayitvà tçptiü kçtvà drutataraü vraja |

sa àha-màma, tad evaü tan na kàryaü me màüsà÷anena, yato jãvan naro bhadra-÷atàni pa÷yati | uktaü ca-yac chakyaü grasitaü yasya grastaü pariõamec ca yat (23) ity àdi | tat sarvathà tad eva bhujyate yad eva pariõamati | tad aham ito 'payàsyàmi |

÷çgàla àha-bho adhãra ! vi÷rabdho bhåtvà bhakùaya tvam | tasyàgamanaü dårato 'pi tavàhaü nivedayiùyàmi | tathànuùñhite dãvpinà bhinnàü tvacaü vij¤àya jambåkenàbhihitam-bho bhaginã-suta ! gamyatàm | eùa siühaþ samàyàti | 

tac chrutvà citrako dåraü praõaùñaþ | atha yàvad asau tad-bheda-kçta-dvàreõa ki¤cin màüsaü bhakùayati, tàvad atisaïkruddho 'paraþ ÷çgàlaþ samàyayau | atha tam àtma-tulya-paràkramaü dçùñvà-uttamaü praõipàtena ÷åraü bhedena yojayet (78) iti ÷lokaü pañhan tad-abhimukha-kçta-prayàõaþ sva-daüùñràbhis taü vidàrya di÷o bhàgaü kçtvà svayaü sukhena cira-kàlaü hasti-màüsaü bubhuje |

evaü tvam api taü ripuü sva-jàtãyaü yuddhena paribhåya di÷o-bhàgaü kuru | no cet pa÷càd baddha-målàd asmàt tvam api vinà÷am avàpsyasi | uktaü ca yataþ-

sambhàvyaü goùu sampannaü sambhàvyaü bràhmaõe tapaþ |
sambhàvyaü strãùu càpalyaü sambhàvyaü jàtito bhayam ||Panc_4.82||

anyac ca-
subhikùàõi vicitràõi ÷ithilàþ paura-yoùitaþ |
eko doùo vide÷asya svajàtir yad virudhyate ||Panc_4.83||

makara àha-katham etat ?

vànaro 'bravãt-

kathà 15
citràïga-nàma-sàrameya-kathà 

asti kasmiü÷cid adhiùñhàne citràïgo nàma sàrameyaþ | tatra ca cira-kàlaü durbhikùaü patitam | annàbhàvàt sàrameyàdayo niùkulatàü gantum àrabdhàþ | atha citràïgaþ kùutkùàma-kaõñhas tad-bhayàd de÷àntaraü gataþ | tatra ca kasmiü÷cit pure kasyacid gçha-medhino gçhiõyàþ prasàdena pratidinaü gçhaü pravi÷ya vividhànnàni bhakùayan paràü tçptiü gacchati | paraü tad-gçhàd bahir niùkrànto 'nyair madoddhata-sàrameyaiþ sarva-dikùu parivçtya sarvàïgaü daüùñràbhir vidàryate | tatas tena vicintitavàn-aho ! varaü
sva-de÷o yatra durbhikùe'pi sukhena sthãyate | na ca ko 'pi yuddhaü karoti | tad evaü sva-nagaraü vrajàmi ity avadhàrya sva-sthànaü prati jagàma |

athàsau de÷àntaràt samàyàtaþ sarvair api svajanaiþ pçùñaþ-bho÷ citràïga ! kathayàsmàkaü de÷àntara-vàrtàm | kãdçg de÷aþ ? kiü ceùñitaü lokasya ? ka àhàraþ ? ka÷ ca vyavahàras tatra iti | 

sa àha-kiü kathyate vide÷asya svaråpa-viùayaþ ? subhikùàõi vicitràõi ÷ithilàþ paura-yoùitaþ (83) iti pañhati |

so 'pi makaras tad-upade÷aü ÷rutvà kçta-maraõa-ni÷cayo vànaram anuj¤àpya svà÷rayaü gataþ | tatra ca tena sva-gçha-praviùñenàtatàyinà saha vigrahaü kçtvà dçóha-sattvàvaùñambhanàc ca taü vyàpàdya svà÷rayaü ca labdhvà sukhena cira-kàlam atiùñhat | sàdhv idam ucyate-

akçtvà pauruùaü yà ÷rãþ kiü tayàlasa-bhàgyayà |
kuraïgo 'pi sama÷nàti daivàd upanataü tçõam ||Panc_4.84||

iti ÷rã-viùõu-÷arma-viracite pa¤catantre labdha-praõà÷aü nàma
caturthaü tantraü samàptam
||4||


*********************************************************************

pa¤camaü tantram

aparãkùita-kàrakam

kùapaõaka-kathà

athedam àrabhyate'parãkùita-kàrakaü nàma pa¤camaü tantram | tasyàyam àdimaþ ÷lokaþ-

kudçùñaü kuparij¤àtaü ku÷rutaü kuparãkùitam |
tan nareõa na kartavyaü nàpitenàtra yat kçtam ||Panc_5.1||

tad yathànu÷råyate-asti dàkùiõàtye janapade pàñaliputraü nàma nagaram | tatra maõibhadro nàma ÷reùñhã prativasati sma | tasya ca dharmàrtha-kàma-mokùa-karmàõi  kurvato vidhi-va÷àd dhana-kùayaþ sa¤jàtaþ | tato vibhava-kùayàd apamàna-paramparayà paraü viùàdaü gataþ | athànyadà ràtrau supti÷ cintitavàn-aho dhig iyaü daridratà | uktaü ca-

÷ãlaü ÷aucaü kùàntir dàkùiõyaü madhuratà kule janma |
na viràjanti hi sarve vitta-vihãnasya pusuùasya ||Panc_5.2||
màno và darpo và vij¤ànaü vibhramaþ subuddhir và |
sarvaü praõa÷yati samaü vitta-vihãno yadà puruùaþ ||Panc_5.3||
pratidivasaü yàti layaü vasanta-vàtàhateva ÷i÷ira-÷rãþ |
buddhir buddhimatàm api kuñumba-bhara-cintayà satatam ||Panc_5.4||
na÷yati vipulamater api buddhiþ puruùasya manda-vibhavasya |
ghçta-lavaõa-taila-taõóula-vastrendhana-cintayà satatam ||Panc_5.5||

gaõanam iva naùña-tàrakaü 
suùkam iva saraþ ÷ma÷ànam iva raudram |
priya-dar÷anam api råkùaü
bhavati gçhaü dhana-vihãnasya ||Panc_5.6||

na vibhàvyante laghavo vitta-vihãnàþ puro 'pi nivasantaþ |
satataü jàta-vinaùñàþ payasàm iva budbudàþ payasi ||Panc_5.7||
sukulaü ku÷alaü sujanaü vihàya kula-ku÷ala-÷ãla-vikale'pi |
àóhye kalpa-taràv iva nityaü rajyanti jana-nivahàþ ||Panc_5.8||
viphalam iha pårva-sukçtaü vidyàvanto 'pi kula-samudbhåtàþ |
yasya yadà vibhavaþ syàt tasya tadà dàsatàü yànti ||Panc_5.9||
laghur ayam àha na lokaþ kàmaü garjantam api patiü payasàm |
sarvam alajjàkaram iha yad yat kurvanti paripårõàþ ||Panc_5.10||

evaü sampradhàrya bhåyo 'py acintayat-tad aham ana÷anaü kçtvà pràõàn utsçjàmi | kim anena vyartha-jãvita-vyasanena ? evaü ni÷cayaü kçtvà suptaþ | atha tasya svapne padmanidhiþ kùapaõaka-råpo  dar÷anaü dattvà provàca-bhoþ ÷reùñhin ! mà tvaü vairàgyaü gaccha | ahaü padmanidhis tava pårva-puruùopàrjitaþ | tad anenaiva råpeõa pràtas tvad-gçham àgamiùyàmi | tat tvayàhaü laguóa-prahàreõa ÷irasi tàóanãyaþ, yena kanaka-mayo bhåtvàkùayo bhavàmi |

atha pràtaþ prabuddhaþ san svapnaü smaraü÷ cintà-cakram àråóhas tiùñhati-aho satyo 'yaü svapnaþ kiü và asatyo bhaviùyati, na j¤àyate | athavà nånaü mithyànena bhàvyam | yato 'ham ahar-ni÷aü kevalaü vittam eva cintayàmi | uktaü ca-

vyàdhitena sa-÷okena cintà-grastena jantunà |
kàmàrtenàtha mattena dçùñaþ svapno nirarthakaþ ||Panc_5.11||

etasminn antare tasya bhàryayà ka÷cin nàpitaþ pàda-prakùàlanàyàhåtaþ atràntare ca yathà-nirdiùñaþ kùapaõakaþ sahasà pràdurbabhåva | atha sa tam àlokya prahçùña-manà yathàsanna-kàùñha-daõóena taü ÷irasy atàóayat | so 'pi suvarõa-mayo bhåtvà tat-kùaõàt bhåmau nipatitaþ | atha taü sa ÷reùñhã nibhçtaü sva-gçha-madhye kçtvà nàpitaü santoùya provàca-tad etad dhanaü vastràõi ca mayà dattàni gçhàõa | bhadra ! punaþ kasyacin nàkhyeyo 'yaü vçttàntaþ |

nàpito 'pi sva-gçhaü gatvà vyacintayat-nånam ete sarve'pi nagnakàþ ÷irasi tàóitàþ kà¤cana-mayà bhavanti | tad aham api pràtaþ prabhåtàn àhåya laguóaiþ ÷irasi hanmi, yena prabhåtaü hàñakaü me bhavati | evaü cintayato mahatà  kaùñena ni÷àticakràma | 

atha prabhàte'bhyutthàya bçhal laguóam ekaü praguõãkçtya, kùapaõaka-vihàraü gatvà jinendrasya pradakùiõa-trayaü vidhàya, jànubhyàm avaniü gatvà vaktra-dvàra-nyastottarãyà¤calas tàra-svareõemaü ÷lokam apañhat-

jayanti te jinà yeùàü kevala-j¤àna-÷àlinàm |
à janmanaþ smarotpattau mànasenoùaràyitam ||Panc_5.12||

anyac ca-
sà jihvà yà jinaü stauti tac-cittaü yaj jine ratam |
tau eva tu karau ÷làghyau yau tat-påjà-karau karau ||Panc_5.13||

tathà ca-
dhyàna-vyàjam upetya cintayasi kàm unmãlya cakùuþ kùaõaü
pa÷yànaïga-÷aràturaü janam imaü tràtàpi no rakùasi |
mithyà-kàruõiko 'si nirghçõataras tvattaþ kuto 'nyaþ pumàn
serùyaü màra-vadhåbhir ity abhihito bauddho jinaþ pàtu vaþ ||Panc_5.14||

evaü saüståya, tataþ pradhàna-kùapaõakaõam àsàdya kùiti-nihita-jànu-caraõaþ-namo 'stu vande ity uccàrya, labdha-dharma-vçddhy-à÷ãrvàdaþ sukha-màlikànugraha-labdha-vratàde÷a uttarãya-nibaddha-granthiþ sapra÷rayam idam àha-bhagavan adya viharaõa-kriyà samasta-muni-sametenàsmad-gçhe kartavyà |

tac chrutvà nàpita àha-bhagavan ! vedmy ahaü yuùmad-dharmam | paraü bhavato bahu-÷ràvakà àhvayanti | sàmprataü punaþ pustakàcchàdana-yogyàni karpañàni bahu-målyàni praguõãkçtàni | tathà pustakànàü lekhanàrthaü lekhakànàü ca vittaü sa¤citam àste tat sarvathà kàlocitaü kàryam |

tato nàpito 'pi sva-gçhaü gataþ | tatra ca gatvà khadira-mayaü laguóaü sajjãkçtya kapàña-yugalaü dvàri samàdhàya sàrdha-praharaika-samaye bhåyo 'pi vihàra-dvàram à÷ritya sarvàn bhakti-yuktàn api paricita-÷ràvakàn parityajya prahçùña-manasas tasya pçùñhato yayuþ | athavà sàdhv idam ucyate-

ekàkã gçha-santyaktaþ pàõi-pàtro digambaraþ |
so 'pi sambàdhyate loke tçùõayà pa÷ya kautukam ||Panc_5.15||
jãryante jãryataþ ke÷à dantà jãryanti jãryataþ |
cakùuþ ÷rotre ca jãryete tçùõaikà taruõàyate ||Panc_5.16||

tataþ paraü gçha-madhye tàn prave÷ya dvàraü nibhçtaü pidhàya, laguóa-prahàraiþ ÷irasy atàóayat | te'pi tàóyamànà eke mçtàþ, anye bhinna-mastakà phåtkartum upacakramire | atràntare tam àkrandam àkarõya koñara-kùapàlenàbhihitam-bho bhoþ kim ayaü kolàhalo nagara-madhye ? tad gamyatàm |

te sa sarve tadàde÷akàriõas tat-sahità vegàt tad-gçhaü gatà yàvat pa÷yanti tàvad rudhira-plàvita-dehàþ palàyamànà nagnakà dçùñàþ pçùñà÷ ca-bhoþ kim etat ? te procur yathàvasthitaü nàpita-vçttam |

tair api sa nàpito baddho hata-÷eùaiþ saha dharmàdhiùñhànaü nãtaþ | tair nàpitaþ pçùñaþ-bhoþ ! kim etat bhavatà kukçtyam anuùñhitam ?

sa àha-kiü karomi ? mayà ÷reùñhi-maõibhadra-gçhe dçùña evaüvidho vyatikaraþ | so 'pi sarvaü maõiprabha-vçttàntaü yathà-dçùñam akathayat |

tataþ ÷reùñhinam àhåya te bhaõitavantaþ-bhoþ ÷reùñhin ! kiü tvayà ka÷cit kùapaõako vyàpàditaþ ? 

tataþ tenàpi sarvaþ kùapaõaka-vçttàntas teùàü niveditaþ | atha tair abhihitam-aho ÷ålam àropyatàm asau duùñàtmà kuparikùitakàrã nàpitaþ | tathànuùñhite tair abhihitam-

kukkuñaü kuparij¤àtaü ku÷rutaü kuparãkùitam |
tan nareõa na kartavyaü nàpitenàtra yat kçtam ||Panc_5.16a||

athavà sàdhv idam ucyate-

aparãkùya na kartavyaü kartavyaü suparãkùitam |
pa÷càd bhavati santàpo bràhmaõã nakulaü yathà ||Panc_5.17||

maõibhadra àha-katham etat ?

te dharmàdhikàriõaþ procuþ-

kathà 1
bràhmaõã-nakula-kathà 

kasmiü÷cid adhiùñhàne deva÷armà nàma bràhmaõaþ prativasati sma | tasya bhàryà prasåtà sutam ajanayat | tasminn eva dine nakulã nakulaü prasåya sçtà | atha sà suta-vatsalà dàrakavattam api nakulaü stanya-dànàbhyaïga-mardanàdibhiþ pupoùa, paraü tasya na vi÷vasiti | apatya-snehasya sarva-snehàtiriktatayà satatam evam à÷aïkate yat kadàcid eùa sva-jàti-doùa-va÷àd asya dàrakasya viruddham àcariùyati iti | uktaü ca-

kuputro 'pi bhavet puüsàü hçdayànanda-kàrakaþ |
durvinãtaþ kuråpo 'pi mårkho 'pi vyasanã khalaþ ||Panc_5.18||
evaü ca bhàùate loka÷ candanaü kila ÷ãtalam |
putra-gàtrasya saüspar÷a÷ candanàd atiricyate ||Panc_5.19||
sauhçdasya na và¤chanti janakasya hitasya ca |
lokàþ prapàlakasyàpi yathà putrasya bandhanam ||Panc_5.20||

atha sà kadàcic chayyàyàü putraü ÷àyayitvà jala-kumbham àdàya patim uvàca-bràhmaõa, jalàrtham ahaü taóàge yàsyàmi | tvayà putro 'yaü nakulàd rakùaõãyaþ |

atha tasyàü gatàyàü, pçùñhe bràhmaõo 'pi ÷ånyaü gçhaü muktvà bhikùàrthaü kvacin nirgataþ | màtàpi taü rudhira-klinna-mukham àlokya ÷aïkita-città nånam anena duràtmanà dàrako bhakùitaþ iti ni÷cintya kopàt tasyopari taü jala-kumbhaü cikùepa |

evaü sà nakulaü vyàpàdya yàvat pralapantã gçhe àgacchati, tàvat sutas tathaiva suptas tiùñhati | samãpe kçùõa-sarpaü khaõóa÷aþ kçtam avalokya putra-vadha-÷okenàtma-÷iro vakùaþ-sthalaü ca tàóitum àrabdhà |

atràntare bràhmaõo gçhãta-nirvàpaþ samàyàto yàvat pa÷yati tàvat putra-÷oko 'bhitaptà bràhmaõã pralapati-bho bho lobhàtman ! lobhàbhibhåtena tvayà na kçtaü mad-vacaþ | tad anubhava sàmprataü putra-mçtyu-duþkha-vçkùa-phalam | athavà sàdhv idam ucyate-

atilobho na kartavyaþ kartavyas tu pramàõataþ |
atilobhaja-doùeõa jambuko nidhanaü gataþ ||Panc_5.21||
bràhmaõa àha-kim etat ?

sà pràha-

kathà 2
lobhàviùña-cakra-dhara-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne catvàro bràhmaõa-putràþ parasparaü mitratàü gatà vasanti sma | te càpi dàridryopahatàþ parasparaü mantraü cakruþ-aho dhig iyaü daridratà ! uktaü ca-

varaü vanaü vyàghra-gajàdi-sevitaü
janena hãnaü bahu-kaõñakàvçtam |
tçõàni ÷ayyà paridhàna-valkalaþ
na bandhu-madhye dhana-hãna-jãvitam ||Panc_5.22||

tathà ca-
svàmã dveùñi susevito 'pi sahasà projjhanti sad-bàndhavàþ 
ràjante na guõàs tyajanti tanujàþ sphàrãbhavanty àpadaþ |
bhàryà sàdhu suvaü÷ajàpi bhajate no yànti mitràõi ca
nyàyàropita-vikramàõy api nçõàü yeùàü na hi syàd dhanam ||Panc_5.23||

÷åraþ suråpaþ subhaga÷ ca vàgmã
÷astràõi ÷àstràõi vidàükarotu |
arthaü vinà naiva ya÷a÷ ca mànaü
pràpnoti martyo 'tra manuùya-loke ||Panc_5.24||

tànãndriyàõy avikalàni tad eva nàma
sà buddhir apratihatà vacanaü tad eva |
arthoùmaõà virahitaþ puruùaþ sa eva
bàhyaþ kùaõena bhavatãti vicitram etat ||Panc_5.25||

tad gacchàmaþ kutracid arthàya iti sammantrya sva-de÷aü puraü ca sva-suhçt-sahitaü gçhaü ca parityajya prasthitàþ | athavà sàdhv idam ucyate-

satyaü parityajati mu¤cati bandhu-vargaü
÷ãghraü vihàya jananãm api janma-bhåmim |
santyajya gacchati vide÷am abhãùña-lokaü
cintàkulãkçta-matiþ puruùo 'tra loke ||Panc_5.26||

evaü krameõa gacchanto 'vantãü pràptàþ | tatra sipràjale kçta-snànàþ mahà-kàlaü praõamya yàvan nirgacchanti tàvat bhairavànando nàma yogã saümukho babhåva | tatas taü bràhmaõocita-vidhinà sambhàvya tenaiva saha tasya mañhaü jagmuþ | atha tena pçùñàþ-kuto bhavantaþ samàyàtàþ ? kva yàsyatha ? kiü prayojanam ?

tatas tair abhihitam-vayaü siddhi-yàtrikàþ | tatra yàsyàmo yatra dhanàptir mçtyur và bhaviùyatãty eùa ni÷cayaþ | uktaü ca-

duùpràpyàõi bahåni ca labhyante và¤chitàni draviõàni |
avasara-tulitàbhir alaü tanubhiþ sàhasika-puruùàõàm ||Panc_5.27||
tathà ca-
patati kadàcin nabhasaþ khàte pàtàlato 'pi jalam eti |
daivam acintyaü balavad balavàn nanu puruùakàro 'pi ||Panc_5.28||
abhimata-siddhir a÷eùà bhavati hi puruùasya puruùakàreõa |
daivam iti yadapi kathayasi puruùa-guõaþ so 'py adçùñàkhyaþ ||Panc_5.29||
bhayam atulaü guru-lokàt tçõam iva tulayanti sàdhu sàhasikàþ |
pràõàn adbhutam etac càrtiü caritaü hy udàràõàm ||Panc_5.30||
kle÷asyàïgam adattvà sukham eva sukhàni neha labhyante |
madhubhin mathanàyas tair à÷liùyati bàhubhir lakùmãm ||Panc_5.31||
tasya kathaü na calà syàt patnã viùõor nçsiühakasyàpi 
màsàü÷ caturo nidràü yaþ sevati jala-gataþ satatam ||Panc_5.32||
duradhigamaþ para-bhàgo yàvat puruùeõa sàhasaü na kçtam |
jayati tulàm adhiråóho bhàsvàn iha jalada-pañalàni ||Panc_5.33||

tat kathyatàm asmàkaü ka÷cit dhanopàyo vivara-prave÷a-÷àkinã-sàdhana-÷ma÷àna-sevana-mahà-màüsa-vikraya-sàdhaka-varjita-prabhçtãnàm ekatama iti | adbhuta-÷aktir bhavàn ÷råyate | vayam apy atisàhasikàþ | uktaü ca-

mahànta eva mahatàm arthaü sàdhayituü kùamàþ |
çte samudràd anyaþ ko bibharti baóavànalam ||Panc_5.34||

bhairavànando 'pi teùàü siddhy-arthaü bahåpàyaü siddha-varti-catuùñayaü kçtvàrpayat | àha ca-gamyatàü himàlaya-di÷i | tatra sampràptànàü yatra vartiþ patiùyati, tatra nidhànam asandigdhaü pràpyasva | tatra sthànaü khanitvà nidhiü gçhãtvà vyàghuñyatàm |

tathànuùñhite teùàü gacchatàm ekatamasya hastàd varitr nipapàta | athàsau yàvat taü prave÷aü khanati tàvat tàmramayã bhåmiþ | tatas tenàbhihitam-aho, gçhyatàü svecchayà tàmram |

anye procuþ-bho måóha ! kim anena kriyate yat prabhåtam api dàridryaü na nà÷ayati | tad uttiùñha agrato gacchàmaþ |

so 'bravãt-yàntu bhavantaþ | nàham agra yàsyàmi | evam abhidhàya tàmraü yathecchayà gçhãtvà prathamo nivçttaþ |

te trayo 'pi agre prasthitàþ | atha ki¤cin-màtraü gatasyàgresarasya vartir nipapàta | so 'pi yàvat khanitum àrabdhas tàvad råpya-mayã kùitiþ | tataþ praharùitaþ pràha, yat-bho bho, gçhyatàü yathecchayà råpyam | nàgre gantavyam |

tàv åcatuþ-bhoþ pçùñhatas tàmramayã bhåmiþ | agrato råpya-mayã | tan nånam agre suvarõa-mayã bhaviùyati | kiü cànena prabhåtenàpi dàridrya-nà÷o na bhavati | tad àvàm agre yàsyàvaþ | 

evam uktvà dvàv apy agre prasthitau | so 'pi sva-÷aktyà råpyam àdàya nivçttaþ | atha tayor api gacchator ekasyàgre vartiþ papàta | so 'pi prahçùño yàvat khanati, tàvat suvarõa-bhåmiü dçùñvà dvitãyaü pràha-bho, gçhyatàü svecchayà suvarõam | suvarõàd anyan na ki¤cid uttamaü bhaviùyati |
sa pràha-måóha ! na ki¤cid vetsi | pràk tàmraü, tato råpyaü, tataþ suvarõam | tan nånam ataþ paraü ratnàni bhaviùyanti | yeùàm ekatamenàpi dàridrya-nà÷o bhavati | tad uttiùñha, agre gacchàvaþ | kim anena bhàra-bhåtenàpi prabhåtena ?

sa àha-gacchatu bhavàn | aham atra sthitas tvàü pratipàlayiùyàmi | tathànuùñhite so 'pi gacchann ekàkã, grãùmàrka-pratàpa-santapta-tanuþ pipàsàkulitaþ siddhi-màrga-cyuta ita÷ ceta÷ ca babhràma |

atha bhràmyan, sthalopari puruùam ekaü rudhira-plàvita-gàtraü bhramac-cakra-mastakam apa÷yat | tato drutataraü gatvà tam avocat-bhoþ ! ko bhavàn ? kim evaü cakreõa ÷irasi tiùñhasi ? tat kathaya me yadi kutracij jalam asti |

evaü tasya pravadatas tac cakraü tat-kùaõàt tasya ÷iraso bràhmaõa-mastake cañitam |

sa àha-bhadra, kim etat ?

sa àha-mamàpy evam etac chirasi cañitam ?

sa àha-tat kathaya, kadaitad uttariùyati ? mahatã me vedanà vartate |

sa àha-yadà tvam iva ka÷cid adhçta-siddha-vartir evam àgatya, tvàm àlàpayiùyati tadà tasya mastakaü cañiùyati |
 
sa àha-kiyàn kàlas tavaivaü sthitasya ?

sa àha-sàmprataü ko ràjà dharaõã-tale ?

sa àha-vãõà-vàdana-pañuþ vatsa-ràjaþ |

sa àha-ahaü tàvat-kàla-saïkhyàü na jànàmi | paraü yadà ràmo ràjàsãt tavàhaü dàridryopahataþ siddha-vartim àdàyànena pathà samàyàtaþ | tato mayànyo naro mastaka-÷ruta-cakro dçùñaþ, pçùña÷ ca | tata÷ caitaj jàtam |
 
sa àha-bhadra ! kathaü tadaivaü sthitasya bhojana-jala-pràptir àsãt ?

sa àha-bhadra ! dhanadena nidhàna-haraõa-bhayàt siddhànàm etac-cakra-patana-råpaü bhayaü dar÷itam | tena ka÷cid api nàgacchati | yadi ka÷cid àyàti, sa kùut-pipàsà-nidrà-rahito jarà-maraõa-varjitaþ kevalam evaü vedanàm anubhavati iti | tad àj¤àpaya màü sva-gçhàya | ity uktvà gataþ |

tasmiü÷ cirayati sa suvarõa-siddhis tasyànveùaõa-paras tat-pada-païktyà yàvat ki¤cid vanàntaram àgacchati tàvad rudhira-plàvita-÷arãras tãkùõa-cakreõa mastake bhramatà sa-vedanaþ kvaõann upaviùñhas tiùñhatãti dadar÷a | tataþ samãpavartinà bhåvà sarvàrthaü pçùñaþ-bhadra ! kim etat ?

sa àha-vidhi-niyogaþ |

sa àha-kathaü tat ? kathaya kàraõam etasya |
 
so 'pi tena pçùñaþ | sarvaü cakra-vçttàntam akathayat |

tac chrutvàsau taü vigarhayann idam àha-bhoþ ! niùiddhas tvaü mayàneka÷o na ÷çõoùi me vàkyam | tat kiü kriyate ? vidyàvàn api kulãno 'pi vastuto buddhi-rahito 'si | athavà sàdhv idam ucyate-

varaü buddhir na sà vidyà vidyàyà buddhir uttamà |
buddhi-hãno vina÷yanti yathà te siüha-kàrakàþ ||Panc_5.35||

cakradhara àha-katham etat ?

suvarõasiddhir àha-

kathà 3
siüha-kàraka-mårkha-bràhmaõa-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne catvàro bràhmaõa-putràh paraü mitra-bhàvam upagatà vasanti sma | teùàü trayaþ ÷àstra-pàraïgatàþ parantu buddhi-rahitàþ | ekas tu buddhimàn kevalaü ÷àstra-paràïmukhaþ | atha taiþ kadàcin mitrair mantritam-ko guõo vidyàyàþ, yena de÷àntaraü gatvà, bhåpatãn paritoùyàrthopàrjanaü na kriyate | tat pårva-de÷aü gacchàvaþ |

tathànuùñhite ki¤cin màrgaü gatvà teùàü jyeùñhataraþ pràha-aho ! asmàkam eka÷ caturtho måóhaþ | kevalaü buddhimàn | na ca ràja-pratigraho buddhyà labhyate, vidyàü vinà | tan nàsmai svopàrjitaü dàsyàmaþ | tad gacchatu gçham | 

tato dvitãyenàbhihitam-bhoþ subuddhe ! gaccha tvaü sva-gçhaü, yatas te vidyà nàsti | 

tatas tçtãyenàbhihitam-aho, na yujyate evaü kartum | yato vayaü bàlyàt prabhçty ekatra krãóitàþ | tad àgacchatu mahànubhàvo 'smad-upàrjita-vittasya sama-bhàgã bhaviùyatãti | uktaü ca-

kiü tayà kriyate lakùmyà yà vadhår iva kevalà |
yà na ve÷yeva sàmànyà pathikair upabhujyate ||Panc_5.36||

tathà ca-
ayaü nijaþ paro veti gaõanà laghu-cetasàm |
udàra-caritànàü tu vasudhaiva kuñumbakam ||Panc_5.37||

tad àgacchatv eùo 'pãti |

tathànuùñhite tair màrgà÷ritair añavyàü mçta-siühasyàsthãni dçùñàni | tata÷ caikenàbhihitaü-aho ! adya vidyà-pratyayaþ kriyate | ki¤cid etat sattvaü mçtaü tiùñhati | tad vidyà-prabhàveõa jãvana-sahitaü kurmaþ | aham asthi-sa¤cayaü karomi | 

tata÷ ca tenautsukyàd asthi-sa¤cayaþ kçtaþ | dvitãyena carma-màüsa-rudhiraü saüyojitam | tçtãyo 'pi yàvaj jãvanaü sa¤càrayati, tàvat subuddhinà niùiddhaþ-bhoþ tiùñhatu bhavàn | eùa siüho niùpàdyate | yady enaü sajãvaü kariùyasi tataþ sarvàn api vyàpàdayiùyati | 

iti tenàbhihitaþ sa àha-dhiï mårkha ! nàhaü vidyàyà viphalatàü karomi | 

tatas tenàbhihitaü-tarhi pratãkùasva kùaõaü yàvad ahaü vçkùam àrohàmi |

tathànuùñhite, yàvat sajãvaþ kçtas tàvat te trayo 'pi siühenotthàya vyàpàditàþ | sa ca punar vçkùàd avatãrya gçhaü gataþ | ato 'haü bravãmi-varaü buddhir na sà vidyà iti | 


***********************************************************************


ataþ param uktaü sa suvarõasiddhinà-

api ÷àstreùu ku÷alà lokàcàra-vivarjitàþ |
sarve te hàsyatàü yànti yathà te mårkha-paõóitàþ ||Panc_5.38||

cakradhara àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 4
mårkha-paõóita-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne catvàro bràhmaõàþ parasparaü mitratvam àpannà vasanti sma | bàla-bhàve teùàü matir ajàyata-bhoþ ve÷àntaraü gatvà vidyàyà upàrjanaü kriyate |

ath:anyasmin divase te bràhmaõàþ parasparaü ni÷cayaü kçtvà vidyopàrjanàrthaü kànyakubje gatàþ | tatra ca vidyà-mañhe gatvà pañhanti | evaü dvàda÷àbdàni yàvad ekacittatayà pañhitvà, vidyà-ku÷alàs te sarve sa¤jàtàþ |

tatas tai÷ caturbhir militvoktam-vayaü sarva-vidyà-pàraïgatàþ | tad-upàdhyàyam utkalàpayitvà sva-de÷aü gacchàmaþ | tathaivànuùñhãyatàm ity uktvà bràhmaõàþ upàdhyàyam ukalàpayitvà anuj¤àü labdhvà pustakàni nãtvà pracalitàþ | yàvat ki¤cin-màrgaü yànti, tàvad dvau panthànau samàyàtau upaviùñàþ sarve |

tatraikaþ provàca-kena màrgeõa gacchàmaþ ?

etasmin samaye tasmin pattane ka÷cit vaõik-putro mçtaþ | tasya dàhàya mahàjano gato 'bhåt | tata÷ catårõàü madhyàd ekena pustakam avalokitam-mahàjano yena gataþ sa panthaþ iti | tan mahà-jana-màrgeõa gacchàmaþ |

atha te paõóità yàvan mahàjanam elàpakena saha yànti, tàvad ràsabhaþ ka÷cit tatra ÷ma÷àne dçùñaþ | atha dvitãyena pustakam udghàñyàvalokitam |

utsave vyasane pràpte durbhikùe ÷atru-saïkañe |
ràja-dvàre ÷ma÷àne ca yas tiùñhati sa bàndhavaþ ||Panc_5.39||

tad aho ! ayam asmadãyo bàndhavaþ | tataþ ka÷cit tasya grãvàyàü lagati | ka÷cit pàdau prakùàlayati | atha yàvat te paõóitàh di÷àm avalokanaü kurvanti tàvat ka÷cid duùño dçùñaþ | tai÷ coktam-etat kim ?

tàvat tçtãyena pustakam udghàñyoktam-dharmasya tvarità gatiþ | tan nånam eùa dharmas tàvat | 

caturthenoktam-iùñaü dharmeõa yojayet |

atha tai÷ ca ràsabha uùñra-grãvàyàü baddhaþ | tat tu kenacit tat-svàmino rajakasyàgre kathitam | yàvad rajakas teùàü mårkha-paõóitànàü prahàra-karaõàya samàyàtas tàvat te praõaùñàþ | 

tato tàvad agre ki¤cit stokaü màrgaü yànti tàvat kàcin nadã samàsàdità | tasya jala-madhye palà÷a-patram àyàtaü dçùñvà paõóitenaikenoktam-àgamiùyati yat patraü tas asmàüs tàrayiùyati | etat kathayitvà tat-patrasyopari patito yàvan nadyà nãyate tàvat taü nãyamànam alokyànyena paõóitena ke÷àntaü gçhãtvoktam-

sarva-nà÷e samutpanne ardhaü tyajati paõóitaþ |
ardhena kurute kàryaü sarva-nà÷o hi duþsahaþ ||Panc_5.40||

atha tai÷ ca pa÷càt gatvà ka÷cit gràma àsàditaþ | te'pi gràmãõair nimantritaþ pçthag gçheùu nãtàþ | tata ekasya såtrikà ghçtamaõóa-saüyutà bhojane dattà | tato vicintya paõóitenoktaü yat-dãrgha-såtrã vina÷yati iti | evam uktvà bhojanaü parityajya gataþ | tathà dvitãyasya bhaõóakà dattàh | tenàyuktaü-ativistàra-vistãrõaü tad bhaven na ciràyuùam | sa bhojanaü tyaktvà gataþ | 

atha tçtãyasya vàñikà bhojane dattà | tatràpi tena paõóitenoktam-chidreùv anarthà bahulãbhavanti | evaü te trayo 'pi paõóitàþ kùutkùàma-kaõñhàloke hàsyamànàs tataþ sthànàt sva-de÷aü gatàþ |

atha suvarõa-siddhir àha-yat tvaü loka-vyavahàram ajànan mayà vàryamàõo 'pi na sthitaþ tata ãdç÷ãm avasthàtum upagataþ | ato 'haü bravãmi-api ÷àstreùu ku÷alàþ iti |

tac chrutvà cakradhara àha-aho akàraõam etat | yato hi-

subuddhayo vina÷yanti duùña-daivena nà÷itàþ |
svalpa-dhãr api tasmiüs tu kule nandati santatam ||Panc_5.41||

uktaü ca-
arakùitaü tiùñhati daiva-rakùitaü surakùitaü daiva-hataü vina÷yati |
jãvaty anàtho 'pi vane visarjitaþ kçta-prayatno 'pi gçhe na jãvati ||Panc_5.42||

tathà ca-
÷atabuddhiþ ÷irastho 'yaü lambate ca sahasra-dhãþ |
eka-buddhir ahaü bhadre krãóàmi vimale jale ||Panc_5.43||

suvarõasiddhir àha-katham etat ?

sa àha-
kathà 5
matsya-maõóåka-kathà

kasmiü÷cij jalà÷aye ÷atabuddhiþ sahasrabuddhi÷ ca dvau matsyau nivasataþ sma | atha tayor ekabuddhir nàma maõóåko mitratàü gataþ | evaü te trayo 'pi jala-tãre velàyàü subhàùita-goùñhã-sukham anubhåya, bhåyo 'pi salilaü pravi÷anti | 

atha kadàcit teùàü goùñhã-gatànàü tasmin jalà÷aye samàyàtàþ | tataþ salilà÷ayaü dçùñvà mithaþ procuþ-aho bahu-matsyo 'yaü hrado dç÷yate, svalpa-salila÷ ca| tat prabhàte'tràgamiùyàmaþ | evam uktvà sva-gçhaü gatàþ |

matsyà÷ ca viùaõõa-vadanà mitho mantraü cakruþ | tato maõóåka àha-bhoþ ÷atabuddhe ! ÷rutaü dhãvaroktaü bhavatà ? tat kim atra yujyate kartum ? palàyanam avaùñambho và ? yat kartuü yuktaü bhavati tad àdi÷yatàm adya | 

tac chrutvà sahasra-buddhiþ prahasya àha-bhoþ mitra ! mà bhaiùãþ | tayoþ vacana-÷ravaõa-màtràd eva bhayaü na kàryam | na bhetavyam | uktaü ca-

sarpàõàü ca khalànàü ca sarveùàü duùña-cetasàm |
abhipràyà na sidhyanti tenedaü vartate jagat ||Panc_5.44||

tàvat teùàm àgamanam api na sampatsyate | bhaviùyati tarhi tvàü buddhi-prabhàveõàtma-sahitaü rakùayiùyàmi | yato 'nekàüsalila-caryàm ahaü jànàmi |

tad àkarõya ÷atabuddhir àha-bhoþ yuktam uktaü bhavatà | sahasrabuddhir eva bhavàn | athavà sàdhv idam ucyate |

buddher buddhimatàü loke nàsty agamyaü hi ki¤cana |
buddhyà yato hatà nandà÷ càõakyenàsi-pàõayaþ ||Panc_5.45||

tathà-
na yatràsti gatir vàyo ra÷mãnàü ca vivasvataþ |
tatràpi pravi÷aty à÷u buddhir buddhimatàü sadà ||Panc_5.46||

tato vacana-÷ravaõa-màtràd api pitç-paryàyàgataü janma-sthànaü tyaktuü na ÷akyate | uktaü ca-

na yat svarge'pi saukhyaü syàd divya-spar÷ena ÷obhane |
kusthàne'pi bhavet puüsàü janmano yatra sambhavaþ ||Panc_5.47||

tan na kadàcid api gantavyam | ahaü tvàü buddhi-prabhàveõa rakùayiùyàmi | maõóåka àha-bhadrau ! mama tàvad ekaiva buddhiþ palàyana-parà | tad aham anya-jalà÷ayam adyaiva sabhàryo yàsyàmi | 

evam uktvà sa maõóåko ràtràv evànya-jalà÷ayaü gataþ | dhãvarair api prabhàte àgatya, jaghanya-madhyamottama-jalacaràþ matsya-kårma-maõóåka-karkañàdayo gçhãtàþ | tàv api ÷atabuddhi-sahasrabuddhã sabhàryau palàyamànau ciram àtmànaü gati-vi÷eùa-vij¤ànaiþ kuñila-càreõa rakùantau jàle nipatitau, vyàpàditau ca |

athàparàhna-samaye prahçùñàs te dhãvaràþ sva-gçhaü prati prasthitàþ | gurutvàc caikena ÷atabuddhiþ skandhe kçtaþ sahasrabuddhiþ pralambamàno nãyate | tata÷ ca vàpãkaõñhopagatena maõóåkena tau tathà nãyamànau dçùñvà abhihità svapatnã-priye ! pa÷ya pa÷ya-

÷atabuddhiþ ÷iraþstho 'yaü lambate ca sahasradhãþ |
ekabuddhir ahaü bhadre krãóàmi vimale jale ||Panc_5.48||

ata÷ ca varaü buddhir na sà vidyà yad bhavatoktaü tatreyaü me matir yat na ekàntena buddhir api pramàõam |

suvarõasiddhiþ pràha-yadyapy etad asti, tathàpi mitra-vacanaü na laïghanãyam | paraü kiü kriyate ? nivàrito 'pi mayà na sthito 'si, atilaulyàt vidyàhaïkàràc ca | athavà sàdhv idam ucyate-

sàdhu màtula gãtena mayà prokto 'pi na sthitaþ |
apårvo 'yaü maõir baddhaþ sampràptaü gãta-lakùaõam ||Panc_5.49||

cakradhara àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 6
ràsabha-÷çgàla-kathà

kasmiü÷cd adhiùñhàne uddhato nàma gardabhaþ prativasati sma | sa sadaiva rajaka-gçhe bhàrodvahanaü kçtvà ràtrau svecchayà paryañati | tataþ pratyåùe bandhana-bhayàt svayam eva rajaka-gçham àyàti | rajako 'pi tatas taü bandhanena niyunakti |

atha tasya ràtrau kùetràõi paryañataþ kadàcic chçgàlena saha maitrã sa¤jàtà sa ca pãvaratvàd vçtti-bhaïgaü kçtvà karkañikà-kùetre ÷çgàla-sahitaþ pravi÷ati | evaü tau yadçcchayà cirbhañikà-bhakùaõaü kçtvà, pratyahaü pratyåùe sva-sthànaü vrajataþ |

atha kadàcit tena madoddhatena ràsabhena kùetra-madhya-sthitena ÷çgào 'bhihitaþ-bhoþ bhaginã-såta ! pa÷ya pa÷ya | atãva nirmalà rajanã | tad ahaü gãtaü kariùyàmi | tat kathaya katamena ràgeõa karomi |

sa àha-màma ! kim anena vçthànartha-pracàlanena ? yata÷ caurakarma-pravçttàv àvàm | nibhçtai÷ ca caura-jàrair atra sthàtavyam | uktaü ca-

kàüsã vivarjayec cauryaü nidràlu÷ cet sa puü÷calãm |
jihvà-laulyaü ca rujàkrànto jãvitaü yo 'tra và¤chati ||Panc_5.50||

aparaü tvadãyaü gãtaü na madhura-svaraü, ÷aïkha-÷abdànukàraü dåràd api ÷råyate | tad atra kùetre rakùà-puruùàþ susuptàþ santi | te utthàya vadhaü bandhanaü và kariùyanti | tad bhakùaya tàvad amçtamayã÷ carbhañãþ | mà tvam atra gãta-vyàpàra-paro bhava |

tac chrutvà ràbhasa àha-bhoþ vanà÷rayatvàt tvaü gãta-rasaü na vetsi, tenaitad bravãùi | uktaü ca-

÷araj-jyotsnàhate dåraü tamasi priya-sannidhau |
dhanyànàü vi÷ati ÷rotre gãta-jhaïkàra-jà sudhà ||Panc_5.51||

÷çgàla àha-màma, asty etat | paraü na vetsi tvaü gãtam | kevalam unnadasi | tat kiü tena svàrtha-bhraü÷akena ?

ràsabha àha-dhig dhiï mårkha ! kim ahaü na jànàsi gãtam ? tad yathà tasya bhedàn ÷çõu-
sapta svaràs trayo gràmà mårcchatà÷ caikatriü÷atiþ |
tànàs tv ekonapaåcà÷at tisro màtrà layàs trayaþ ||Panc_5.52||
sthàna-trayaü yatãnàü ca ùaó-asyàni rasà nava |
ràgà ùañ-triü÷atir bhàvà÷ catvàriü÷at tataþ smçtàþ ||Panc_5.53||
pa¤cà÷ãty-adhikaü hy etad gãtàïgànàü ÷ataü smçtam |
svayam eva purà proktaü bharatena ÷ruteþ param ||Panc_5.54||
nànyad gãtàt priyaü loke devànàm api dç÷yate |
÷uùka-snàyu-svaràhlàdàt try-akùaü jagràha ràvaõaþ ||Panc_5.55||

tat kathaü bhaginã-suta màm anabhij¤aü vadan nivàrayati ?

÷çgàla àha-màma ! yady evaü yàvad vçtter dvàra-sthitaþ kùetrapàlam avalokayàmi, tvaü punaþ svecchayà gãtaü kuru |

tathànuùñhite ràsabha-rañanam àkarõya kùetrapaþ krodhàt dantàn dharùayan pradhàvitaþ | yàvad ràsabho dçùñas tàval laguóa-prahàrais tathà hato, yathà pratàóito bhå-pçùñhe patitaþ | tata÷ ca sac-chidram ulåkhalaü tasya gale baddhvà kùetrapàlaþ prasuptaþ | ràsabho 'pi svajàti-svabhàvàd gata-vedanaþ kùaõenàbhyutthitaþ | uktaü ca-
sàrameyasya cà÷vasya ràsabhasya vi÷eùataþ |
muhårtàt paratau na syàt prahàra-janità vyathà ||Panc_5.56||

tata tam evolåkhalam àdàya vçttiü cårõayitvà palàyitum àrabdhaþ | atràntare ÷çgàlo 'pi dåràd eva dçùñvà sa-smitam àha-

sàdhu màtula gãtena mayà prokto 'pi na sthitaþ |
apårvo 'pi maõir baddhaþ sàmprataü gãta-lakùaõam ||Panc_5.57||

tad bhavàn api mayà vàryamàõo 'pi na sthitaþ | 

tac chrutvà cakradhara àha-bho mitra ! satyam etat | athavà sàdhv idam ucyate-

yasya nàsti svayaü praj¤à mitroktaü na karoti yaþ |
sa eva nidhanaü yàti yathà manthara-kolikaþ ||Panc_5.58||

suvarõasiddhir àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 7
manthara-kaulika-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne mantharako nàma kaulikaþ prativasati sma | tasya kadàcit paña-karmàõi kurvataþ sarva-paña-karma-kàùñhàni bhagnàni | tataþ sa kuñhàram àdàya vane kàùñhàrthaü gataþ | sa ca samudra-tañe yàvad bhraman prayàtaþ tàvat tatra ÷iü÷apà-pàdapas tena dçùñaþ | tata÷ cintitavàn-mahàn ayaü vçkùo dç÷yate | tad anenaiva kartitena prabhåtàni paña-karmopakaraõàni bhaviùyanti | ity avadhàrya tasyopari kuñhàram utkùiptavàn |

atha tatra vçkùe ka÷cit vyantaraþ samà÷ritya àsãt | atha tenàbhihitam-bhoþ ! mad-à÷rayo 'yaü pàdapaþ sarvathà rakùaõãyaþ | yato 'ham atra mahà-saukhyena tiùñhàmi | samudra-kallola-spar÷anàc chãta-vàyunàpyàyitaþ |

kaulika àha-bhoþ ! kim ahaü karomi ? dàru-sàmagrãü vinà me kuñumbaü bubhukùayà pãóyate | tasmàd anyatra ÷ãghraü gamyatàm | aham enaü kartayiùyàmi |

vyantara àha-bhoþ ! tuùñas tavàham | tat pràrthyatàm abhãùñaü ki¤cit | rakùaimaü pàdapam iti |

kaulika àha-yady eva tad ahaü sva-gçhaü gatvà sva-mitraü sva-bhàryàü ca pçùñvà àgamiùyàmi | tatas tvayà deyam |

atha tatheti vyantareõa pratij¤àte sa kaulikaþ prahçùñaþ sva-gçhaü prati nivçtto yàvad agre gacchati, tàvad gràma-prave÷e nija-suhçdaü nàpitam apa÷yat | tataþ tasya vyantara-vàkyaü nivedayàmàsa, yat-aho mitra ! mama ka÷cit vyantaraþ siddhaþ | tat kathaya, kiü pràrthaye ? ahaü tvàü praùñum àgataþ |

nàpita àha-bhadra ! yady evaü tad ràjyaü pràrthayasva, yena tvaü ràjà bhavasi ahaü tvan-mantrã | dvàv apãha sukham anubhåya para-loka-sukham anubhavàvaþ | uktaü ca-

ràjà dàna-paro nityam iha kãrtim avàpya ca |
tat prabhàvàt punaþ svargaü spardhate trida÷aiþ saha ||Panc_5.59||

kaulika àha-asty etat tathàpi gçhiõãü pçcchàmi |

sa àha-bhadra ! ÷àstra-viruddham etat yat striyà saha mantraþ | yatas tàþ svalpa-matayo bhavanti | uktaü ca-

bhojanàcchàdane dadyàd çtu-kàle ca saïgamam |
bhåùaõàdyaü ca nàrãõàü na tàbhir mantrayet sudhãþ ||Panc_5.60||
yatra strã yatra kitavo bàlo yatra pra÷àsità |
tad gçhaü kùayam àyàti bhàrgavo hãdam abravãt ||Panc_5.61||
tàvat syàt suprasannàsyas tàvad guru-jane rataþ |
puruùo yoùitàü yàvan na ÷çõoti vaco rahaþ ||Panc_5.62||
etàþ svàrtha-parà nàryaþ kevalaü sva-sukhe ratàþ |
na tàsàü vallabhaþ ko 'pi suto 'pi sva-sukhaü vinà ||Panc_5.63||

kaulika àha-tathàpi praùñavyà sà mayà | yataþ pativratà sà | aparaü tàm apçùñvàhaü na ki¤cit karomi | 

evaü tam abhidhàya satvaraü gatvà tàm uvàca-priye ! adyàsmàkaü ka÷cid vyantaraþ siddhaþ | sa và¤chitaü prayacchati | tad ahaü tvàü praùñum àgataþ | tat kathaya kiü pràrthaye ? eùa tàvan mama mitraü nàpito vatady evaü yat-ràjyaü pràrthayasva |

sàha-àryaputra ! kà matir nàpitànàm ? tan na kàryaü tad vacaþ | uktaü ca-

càraõair vandibhir nãcair nàpitair bàlakair api |
na mantraü maitmàn kuryàt sàrdhaü bhikùubhir eva ca ||Panc_5.64||

aparaü mahatã kle÷a-paramparaiùà ràjya-sthitiþ sandhi-vigraha-yànàsana-saü÷raya-dvaidhãbhàvàdibhiþ kadàcit puruùasya sukhaü na prayacchatãti | yataþ-

yadaiva ràjye kriyate'bhiùekas tadaiva yàti vyasaneùu buddhiþ |
ghañà nçpàõàm abhiùeka-kàle sahàmbhasaivàpadam udgiranti ||Panc_5.65||

tathà ca-
ràmasya vrajanaü vane nivasanaü pàõóoþ sutànàü vane
vçùõãnàü nidhanaü nalasya nçpate ràjyàt paribhraü÷anam |
saudàsaü tad-avastham arjuna-vadhaü sa¤cintya laïke÷varaü
dçùñvà ràjya-kçte vióambana-gataü tasmàn na tad và¤chayet ||Panc_5.66||

yad-arthaü bhràtaraþ putrà api và¤chanti ye nijàþ |
vadhaþ ràjya-kçtàü ràj¤àü tad ràjyaü dåratas tyajet ||Panc_5.67||

kaulika àha-satyam uktaü bhavatyà | tat kathaya kiü pràrthaye ?

sàha-tvaü tàvad ekaü pañaü nityam eva niùpàdayasi | tena sarvà vyaya-÷uddhiþ sampadyate | idànãü tvam àtmano 'nyad bàhu-yugalaü dvitãyaü ÷ira÷ ca yàcasva, yena paña-dvayaü sampàdayasi purataþ pçùñhata÷ ca | ekasya målyena gçþe yathà-pårvaü vyayaü sampàdayiùyasi, dvitãyasya målyena vi÷eùa-kçtyàni kariùyasi | evaü saukhyena svajàti-madhye ÷làghyamànasya kàlo yàsyati, loka-dvayasyopàrjanà ca bhaviùyati |

so 'pi tad àkarõya prahçùñaþ pràha-sàdhu pativrate ! sàdhu ! yuktam uktaü bhavatyà | tad evaü kariùyàmi | eùa me ni÷cayaþ |

tato 'sau gatvà vyantaraü pràrthayàücakre-bho, yadi mamepsitaü prayacchasi tat dehi me dvitãyaü bàhu-yugalaü ÷ira÷ ca |

evam abhihite tat-kùaõàd eva sa dvi÷irà÷ caturbàhu÷ ca sa¤jàtaþ | tato hçùña-manà yàvad gçham àgacchati tàval-lokaiþ ràkùaso 'yam iti mànyamànair laguóa-pàùàõa-prahàrais tàóito mçta÷ ca |

ato 'haü bravãmi-yasya nàsti svayaü praj¤à iti |

cakradhara àha-bhoþ ! satyam etat | sarvo 'pi jano '÷raddeyàm à÷àpi÷àcikàü pràpya hàsya-padavãü yàti | athavà sàdhv idam ucyate kenàpi-

anàgatavatãü cintàm asambhàvyàü karoti yaþ |
sa eva pàõóuraþ ÷ete soma-÷arma-pità yathà ||Panc_5.68||

suvarõasiddhir àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 8
soma-÷arma-pitç-kathà

kasmiü÷cin nagare ka÷cit svabhàva-kçpaõo nàma bràhmaõaþ prativasati sma | tasya bhikùàrjitaiþ saktubhir bhukta-÷eùaiþ kala÷aþ sampåritaþ | taü ca ghañaü nàgadante'valambya tasyàdhastàt khañvàü nidhàya satatam eka-dçùñyà tam avalokayati | 

atha kadàcid ràtrau supta÷ cintayàmàsa-yat paripårõo 'yaü ghañas tàvat saktubhir vartate | tad yadi durbhikùaü bhavati, tad anena råpyakàõàü ÷atam utpatsyate | tatas tena mayàjàd vayaü grahãtavyam | tataþ ùàõ-màsikam àprasava-va÷àt tàbhyàü yåthaü bhaviùyati | tato 'jàbhiþ prabhåtà gà grahãùyàmi | gobhir mahiùãþ | mahiùãr baóavàþ | baóavà-prasavataþ prabhåtà a÷và bhaviùyanti | teùàü vikrayàt prabhåtaü suvarõaü bhaviùyati | suvarõena catuþ÷àlaü gçhaü sampatsyate |

tataþ ka÷cid bràhmaõo mama gçham àgatya pràpta-vayaskàü råpàóhyàü kanyàü mahyaü dàsyati | tat-sakà÷àñ putro me bhaviùyati | tasyàþaü soma÷armà iti nàma kariùyàmi | tatas tasmin jànu-calana-yogye sa¤jàte'haü pustakaü gçhãtvà÷va-÷àlàyàþ pçùñha-de÷e upaviùñas tad-avadhàrayiùyàmi | atràntare soma÷armà màü dçùñvà janany-utsaïgàj jànu-calana-paro '÷va-khuràsanna-vartã mat-samãpam àgamiùyati | tato 'haü bràhmaõãü kopàviùño 'bhidhàsyàmi-gçhàõa tàvad bàlakam | sàpi gçha-karma-vyagratayàsmad-vacanaü na ÷roùyati | tato 'haü samutthàya tàü
pàda-prahàreõa tàóayiùyàmi |

evaü tena dhyàna-sthitena tathaiva pàda-prahàro datto yathà sa ghaño bhagnaþ, svayaü ca saktubhiþ pàõóuratàü gataþ | ato 'haü bravãmi-anàgatavatãü cintàm iti |


***********************************************************************


suvarõasiddhir àha-evam etat | kas te doùaþ, yataþ sarvo 'pi lobhena vióambito bàdhyate ? uktaü ca-

yo laulyàt kurute naivodarkam avekùate |
vióambanàm avàpnoti sa yathà candra-bhåpatiþ ||Panc_5.69||

cakradhara àha-katham etat ?

sa àha-

kathà 9
candra-bhåpati-kathà

kasmiü÷cin nagare candro nàma bhåpatiþ prativasati sma | tasya putrà vànara-krãóà-ratà vànara-yåthaü nityam evàneka-bhojana-bhakùyàdibhiþ puùñiü nayanti sma | atha vànaràdhipo yaþ sa au÷anasa-bàrhaspatya-càõakya-mata-vit tad-anuùñhàtà ca tat-sarvàn apy adhyàpayati sma |

atha tasmin ràja-gçhe laghu-kumàra-vàhana-yogyaü meùa-yåtham asti | tan-madhyàd eko jihvà-laulyàd ahar-ni÷aü niþ÷aïkaü mahànase pravi÷ya yat pa÷yati tat sarvaü bhakùayati | te ca såpakar yat ki¤cit kàùñhaü mçõ-mayaü bhàjanaü kàüsya-pàtraü tàmra-pàtraü và pa÷yanti tenà÷u tàóayanti |

so 'pi vànara-yåthapas tad dçùñvà vyacintayat-aho meùa-såpakàra-kalaho 'yaü vànaràõàü kùayàya bhaviùyati | yato 'nna-rasàsvàda-lampaño 'yaü meùo, mahà-kopà÷ ca såpakàrà yathàsanna-vastunà praharanti | tad yadi vastuno 'bhàvàt kadàcid ulmukena tàóayiùyanti, tadorõà-pracuro 'yaü meùaþ svalpenàpi vahninà prajvalayiùyati | tad dahyamànaþ punar a÷va-kuñyàü samãpa-vartinyàü pravekùyati | sàpi tçõa-pràcuryàj jvaliùyati | tato '÷và vahni-dàham avàpsyanti |

÷àlihotreõa punar etad uktaü yat-vànara-vasayà÷vànàü vahni-dàha-doùaþ pra÷àmyati | tan nånam etena bhàvyam atra ni÷cayaþ | evaü ni÷citya sarvàn vànaràn àhåya rahasi provàca, yat-

meùeõa såpakàràõàü kalaho yatra jàyate |
sa bhaviùyaty asandigdhaü vànaràõàü kùayàvahaþ ||Panc_5.70||
tasmàt syàt kalaho yatra gçhe nityam akàraõaþ |
tad-gçhaü jãvitaü và¤chan dårataþ parivarjayet ||Panc_5.71||
kalahàntàni harmyàõi kuvàkyàntaü ca sauhçdam |
kuràjàntàni ràùñràõi kukarmàntaü ya÷o nçõàm ||Panc_5.72||

tan na yàvat sarveùàü saïkùayo bhavati, tàvad evaitad ràja-gçhaü santyajya vanaü gacchàmaþ | atha tat tasya vacanam a÷raddheyaü ÷rutvà madoddhatà vànaràþ prahasya procuþ-bho bhavato vçddha-bhàvàd buddhi-vaikalyaü sa¤jàtaü, yenaitad bravãùi | uktaü ca-

vadanaü da÷anair hãnaü làlà sravati nitya÷aþ |
na matiþ sphurati kvàpi bàle vçddhe vi÷eùataþ ||Panc_5.73||

na vayaü svarga-samànopabhogàn nànà-vidhàn bhakùya-vi÷eùàn ràja-putraiþ sva-dattàn amçta-kalpàn parityajya tatràñavyàü kaùàya-kañu-tikta-kùàra-råkùa-phalàni bhakùayiùyàmaþ | 

tac chrutvà÷ru-kaluùàü dçùñiü kçtvà sa provàca-re re mårkhàþ ! yåyam etasya sukhasya pariõàmaü na jànãtha | kiü pàka-rasàsvàdana-pràyam etat sukhaü pariõàme viùavad bhaviùyati | tad ahaü kula-kùayaü svayaü nàvalokayiùyàmi | sàmprataü vanaü yàsyàmi | uktaü ca-

mitraü vyasana-sampràptaü sva-sthànaü para-pãóanam |
dhanyàs te ye na pa÷yanti de÷a-bhaïgaü kula-kùayam ||Panc_5.74||

evam abhidhàya sarvàüs tàn parityajya sa yåthàdhipo 'ñavyàü gataþ | atha tasmin gate'nyasmin ahani sa meùo mahànase praviùño, yàvat såpakàreõa nànyat ki¤cit samàsàditaü tàvad ardha-jvalita-kàùñhena tàóyamàno jàjvalyamana-÷arãraþ ÷abdàyamàno '÷va-kuñyàü pratyàsanna-vartinyàü praviùñaþ | 

tatra tçõa-pràcurya-yuktàyàü kùitau tasya praluñhataþ sarvatràpi vahni-jvàlàs tathà samutthità yathà kecid a÷vàþ sphuñita-locanàþ pa¤catvaü gatàþ | kecid bandhanàni troñayitvà ardha-dagdha-÷arãrà ita÷ ceta÷ ca hreùàyamàõà dhàvamànà sarvam api jana-samåham àkulãcakruþ |

atràntare ràjà saviùàdaþ ÷àlihotraj¤àn vaidyàn àhåya provàca-bhoþ ! procyatàm eùàm a÷vànàü ka÷cid dàhopa÷amanopàyaþ | 

te'pi ÷àstràõi vilokya procuþ-deva ! proktam atra viùaye bhagavatà ÷àlihotreõa, yat-

kapãnàü medasà doùo vahni-dàha-samudbhavà |
a÷vànàü nà÷am abhyeti tamaþ såryodaye yathà ||Panc_5.75||

tat kriyatàm etac cikitsitàü dràk, yàvad ete na dàha-doùeõa vina÷yanti | 

so 'pi tad àkarõya samasta-vànara-vadham àdiùñavàn | kiü bahunà, sarve'pi te vànarà vividhàyudha-laguóa-pàùàõàdibhir vyàpàditàþ iti |

atha so 'pi vànara-yåthapas taü putra-pautra-bhràtç-suta-bhàgineyàdi-saïkùayaü j¤àtvà viùàdam upagataþ | santyaktàhàra-kriyo vanàd vanaü paryañati | acintayac ca-katham ahaü tasya nçpàpasadayànçõatà-kçtyenàpakçtyaü kariùyàmi | uktaü ca-

marùayed dharùaõàü yo 'tra vaü÷ajàü para-nirmitàm |
bhayàd và yadi và kàmàt sa j¤eyaþ puruùàdhamaþ ||Panc_5.76||

atha tena vçddha-vànareõa kutracit pipàsàkulena bhramatà padminã-khaõóa-maõóitaü saraþ samàsàditam | tad yàvat såkùmekùikayàvalokayati tàvad vanacara-manuùyàõàü pada-païkti-prade÷o 'sti na niùkramaõam | tata÷ cintitam-nånam atra àkrànte duùña-gràheõa bhàvyam | tat-padminã-nàlam àdàya dårastho 'pi jalaü pibàmi |

tathànuùñhite tan-madhyàd ràkùaso niùkramya ratna-màlà-vibhåùita-kaõñhas tam uvàca-bhoþ ! atra yaþ salile prave÷aü karoti sa me bhakùyaþ iti | tan nàsti dhårtataras tvat-samo 'nyo  yaþ pànãyam anena vidhinà pibati | tatas tuùño 'haü, pràrthayasva hçdaya-và¤chitam |

kapir àha-bhoþ ! kiyatã me bhakùaõa-÷aktiþ ?

sa àha-÷ata-sahasràyuta-lakùàõy api jala-praviùñàni bhakùayàmi | bàhyataþ ÷çgàlo 'pi màü dharùayati |

vànara àha-asti me kenacid bhåpatinà sahàtyantaü vairam | yady enàü ratna-màlàü me prayacchasi, tat parivàram api taü bhåpatiü vàkya-prapa¤cena lobhayitvàtra sarasi prave÷ayàmi |

so 'pi ÷raddheyaü vacas tasya ÷rutvà ratna-màlàü dattvà pràha-bho mitra ! yat samucitaü bhavati tat kartavyam iti |

vànaro 'pi ratna-màlà-vibhåùita-kaõñho vçkùa-pràsàdeùu paribhraman janair dçùñaþ | pçùña÷ ca-bho yåthapa ! bhavàn iyantaü kàlaü kutra sthitaþ ? bhavatà ãdçg ratna-màlà kutra labdhà ? dãptyà såryam api tiraskaroti |

vànaraþ pràha-asti kutracid araõye guptataraü mahat saro dhanada-nirmitam | tatra sårye'rdhodite ravi-vàre yaþ ka÷cin nimajjati, sa dhanada-prasàdàd ãdçg-ratna-màlà-vibhåùita-kaõñho niþsarati |

atha bhåbhujà tad àkarõya, sa vànaraþ samàhåtaþ | pçùña÷ ca-bho yåthàdhipa ! kiü satyam etat ? ratna-màlà-sanàthaü saro 'sti kvàpi ?

kapir àha-svàmin ! eùa pratyakùatayà mat-kaõñha-sthitayà ratna-màlayà pratyayas te | tad yadi ratna-màlayà prayojanaü tan mayà saha kam api preùaya, yena dar÷ayàmi |

tac chrutvà nçpatir àha-yady evaü tad ahaü sa-parijanaþ svayam eùyàmi, yena prabhåtà ratna-màlà utpadyate |

vànara àha-evaü kriyatàm |

tathànuùñhite bhåpatinà saha ratna-màlà-lobhena sarve kalatra-bhçtyàþ prasthitàþ | vànaro 'pi ràj¤à dolàdhiråóhena svotsaïge àropitaþ sukhena prãti-pårvam ànãyate | athavà sàdhv idam ucyate-
tçùõe devi namas tubhyaü yayà vittànvità api |
akçtyeùu niyojyante bhràmante durgameùv api ||Panc_5.77||

tathà ca-
icchati ÷atã sahasraü sahasrã lakùam ãhate |
lakùàdhipas tathà ràjyaü ràjyasthaþ svargam ãhate ||Panc_5.78||
jãryante jãryataþ ke÷àþ dantà jãryanti jãryataþ |
jãryata÷ cakùuùã ÷rotre tçùõaikà taruõàyate ||Panc_5.79||

atha tat-saraþ samàsàdya vànaraþ pratyåùa-samaye ràjànam uvàca-deva ! atràrdhodite sårye'ntaþ-praviùñànàü siddhir bhavati tat sarvo 'pi jana ekadaiva pravi÷atu | tvayà punar mayà saha praveùñavyaü, yena pårva-dçùña-sthànam àsàdya, prabhåtàs te ratna-màlà dar÷ayàmi |

atha praviùñàs te lokàþ sarve bhakùità ràkùasena | atha teùu ciramàõeùu ràjà vànaram àha-bho yåthàdhipa kim iti ciràyate me parijanaþ ?

tac chrutvà vànaraþ satvaraü vçkùam àruhya ràjànam uvàca-bho duùña-narapate ! ràkùasenàntaþ-salila-sthitena bhakùitàs te parijanaþ | sàdhitaü mayà kula-kùayajaü vairam, tad gamyatàm | tvaü svàmãti matvà nàtra prave÷itaþ | uktaü ca-

kçte pratikçtaü kuryàd dhiüsite pratihiüsitam |
na tatra doùaü pa÷yàmi yo duùñe duùñam àcaret ||Panc_5.80||

tat tvayà mama kula-kùayaþ kçtaþ mayà punas tava iti | 

athaitad àkarõya ràjà kopàviùñaþ padàtir ekàkã yathàyàta-màrgeõa niùkràntaþ | atha tasmin bhåpatau gate ràkùasa-spçùño jalàn niùkramya sànandam idam àha-

hataþ ÷atruþ kçtaü mitraü ratna-màlà na hàrità |
nàlena pibatà toyaü bhavatà sàdhu vànara ||Panc_5.81||

ato 'haü bravãmi-yo laulyàt kurute karma iti |


***********************************************************************


evam uktvà bhåyo 'pi sa cakradharam àha-bho mitra ! preùaya màü, yena sva-gçhaü gacchàmi |

cakradhara àha-bhadra ! àpad-arthe dhana-mitra-saïgrahaþ kriyate | tan màm evaüvidhaü tyaktvà kva yàsyasi ? uktaü ca-

yas tyaktvà sàpadaü mitraü yàti niùñhuratàü vahan |
kçtaghnas tena pàpena narake yàty asaü÷ayam ||Panc_5.82||

suvarõasiddhir àha-bhoþ, satyam etad yadi gamya-sthàne ÷aktir bhavati | etat punar manuùyàõàm agamya-sthànam | nàsti kasyàpi tvàm unmocayituü ÷aktiþ aparaü yathà yathà cakra-bhrama-vedanayà tava mukha-vikàraü pa÷yàmi tathà tathàham etaj jànàmi yat dràg gacchàmi mà ka÷cin mamàpy anartho bhaved iti | yataþ-

yàdç÷ã vadana-cchàyà dç÷yate tava vànara |
vikàlena gçhãto 'si yaþ paraiti sa jãvati ||Panc_5.83||

cakradhara àha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 10
vikàla-vànara-kathà

kasmiü÷cin nagare bhadraseno nàma ràjà prativasati sma | tasya sarva-lakùaõa-sampannà ratnavatã nàma kanyàsti | tàü ka÷cid ràkùaso jihãrùati | ràtràv àgatyopabhuïkte, paraü kçta-rakùopadhànàü tàü hartuü na ÷aknoti | sàpi tat-samaye rakùaþ-sànnidhyajàm avasthàm anubhavati kampàdibhiþ |

ekam atikràmati kàle kadàcit sa ràkùaso madhya-ni÷àyàü gçha-koõe sthitaþ | sàpi ràja-kanyà sva-sakhãm uvàca-sakhi ! pa÷yaiùa vikàlaþ samaye nityam eva màü kadarthayati | asti tasya duràtmanaþ pratiùedhopàyaþ ka÷cit ?

tac chrutvà ràkùaso 'pi vyacintayat-nånaü yathàhaü tathànyo 'pi ka÷cid vikàla-nàmàsyà haraõàya nityam evàgacchati | paraü so 'py enàü hartuü na ÷aknoti | tat tàvad a÷va-råpaü kçtvà÷va-madhya-gato nirãkùayàmi | kiü-råpaþ sa kiü-prabhàva÷ ceti ? evaü ràkùaso '÷va-råpaü kçtvà÷vànàü madhye tiùñhati |

tathànuùñhite ni÷ãtha-samaye ràja-gçhe ka÷cid a÷va-cauraþ praviùñaþ | sa ca sarvàn a÷vàn avalokya taü ràkùasam a÷vatamaü vij¤àyàdhiråóhaþ |

atràntare ràkùasa÷ cintayàmàsa-nånam eùa vikàla-nàmà  màü cauraü matvà kopàn nihantum àgataþ | tat kiü karomi ? evaü cintayan so 'pi tena khalãnaü mukhe nidhàya ka÷àghàtena tàóitaþ | athàsau bhaya-trasta-manàþ pradhàvitum àrabdhaþ |

cauro 'pi dåraü gatvà khalãnàkarùaõena taü sthiraü kartum àrabdhavàn | sa tu vegàd vegataraü gacchati | atha taü tathàgaõita-khalãnàkarùaõaü matvà caura÷ cintayàmàsa-aho naivaü-vidhà vàjino bhavanty agaõita-khalãnàþ | tan nånam anenà÷va-råpeõa ràkùasena bhavitavyam | yadyapi ka¤cit pàüsulaü bhåmi-de÷am avalokayàmi tad àtmànaü tatra pàtayàmi | nànyathà me jãvitavyam asti |

evaü cintayata iùña-devatàü smaratas tasya so '÷vo baña-vçkùasya tale niùkràntaþ | cauro 'pi baña-praroham àsàdya tatraiva vilagnaþ | tato dvàv api tau pçthag-bhåtau paramànanda-bhàjau jãvita-viùaye labdha-pratyà÷au sampannau |

atha tatra bañe ka÷cid ràkùasa-suhçd vànaraþ sthita àsãt | tena ràkùasaü trastam àlokya vyàhçtam-bho mitra ! kim eva alàyyate'lãka-bhayena ? tad bhakùyo 'yaü mànuùaþ bhakùyatàm | 

so 'pi vànara-vaco ni÷amya, svaråpam àdhàya ÷aïkita-manàþ skhalita-gatir nivçttaþ | cauro 'pi taü vànaràhåtaü j¤àtvà kopàt tasya làïgulaü lambamànaü mukhe nidhàya carvitavàn |

vànaro 'pi taü ràkùasàbhyadhikaü manyamàno bhayàn na ki¤cid uktavàn | kevalaü vyathàrto nimãlita-nayanas tiùñhati | ràkùaso 'pi taü tathà-bhåtam avalokya ÷lokam enam apañhat-

yàdç÷ã vacana-cchàyà dç÷yate tava vànara |
vikàlena gçhãto 'si yaþ paraiti sa jãvati ||Panc_5.84||

ity uktvà praõaùña÷ ca | tat preùaya màü yena gçhaü gacchàmi | tvaü punar anubhuïkùvàtra sthita eva lobha-vçkùa-phalam |

cakradhara àha-bhoþ akàraõam etat | daiva-va÷àt sampadyate nçõàü ÷ubhà÷ubham | uktaü ca-

durgas trikåñaþ parikhà samudro 
rakùàüsi yodhà dhanadàc ca vittam |
÷àstraü ca yasyo÷anasà praõãtaü
sa ràvaõo daiva-va÷àd vipannaþ ||Panc_5.85||

tathà ca-
andhakaþ kubjaka÷ caiva tristanã ràja-kanyakà |
trayo 'py anyàyataþ siddhàþ saümukhe karmaõi sthite ||Panc_5.86||

suvarõa-siddhiþ pràha-katham etat ?

so 'bravãt-
kathà 11
andhaka-kubjaka-tristanã-kathà

asty atra dharà-tala uttarà-pathe madhu-puraü nàma nagaram | tatra madhusenà nàma ràjà babhåva | tasya kadàcid viùaya-sukham anubhavatas tristanã kanyà babhåva | atha tàü trastanãü jàtàü ÷rutvà sa ràjà ka¤cukinaþ provàca, yad-bhos tyajyatàm iyaü trastanã gatvà dåre'raõye yathà ka÷cin na jànàti | 

tac chrutvà ka¤cukinaþ procuþ-mahàràja j¤àyate yad aniùña-kàriõã tristanã kanyà bhavati | tathàpi bràhmaõam àhåya praùñavyàþ, yena loka-dvayaü na virudhyate, yataþ-
yaþ satataü paripçcchati ÷çõoti sandhàrayaty ani÷am |
tasya divàkara-kiraõair nalinãva vivardhate buddhiþ ||Panc_5.87||

tathà ca-
pçcchakena sadà bhàvyaü puruùeõa vijànatà |
ràkùasendra-gçhãto 'pi pra÷nàn mukto dvijaþ purà ||Panc_5.88||

ràjà àha--katham etat ?

te procuþ-

kathà 12
caõóakarma-nàma-ràkùasa-kathà

deva ! kasmiü÷cid vanodde÷e caõóakarmà nàma ràkùasaþ prativasati sma | ekadà tena bhramatàñavyàü ka÷cid bràhmaõaþ samàsàditaþ | tatas tasya skandham àruhya provàca-bho agresaro gamyatàm |

bràhmaõo 'pi bhaya-trasta-manàs tam àdàya prasthitaþ | atha tasya kamalodara-komalau pàdau dçùñvà bràhmaõo ràkùasam apçcchat-bhoþ ! kim evaü-vidhau te pàdàv atikomalau ?

ràkùasa àha-bhoþ ! vratam asti, nàham àrdra-pàdo bhåmiü spç÷àmi |

tatas tac chrutvàtmano mokùopàyaü cintayaüs tat-saraþ pràptaþ | tato ràkùasenàbhihitaü-bhoþ ! yàvad ahaü snànaü kçtvà devatàrcana-vidhiü vidhàyàgacchàmi tàvat tvayàtaþ sthànàd anyatra na gantavyam |

tathànuùñhite divja÷ cintayàmàsa-nånaü devatàrcana-vidher årdhvaü màm eùa bhakùayiùyati | tad drutataraü gacchàmi, yenaiùa àrdra-pàdo na mama pçùñham eùyati |

tathànuùñhite ràkùaso vrata-bhaïga-bhayàt tasya pçùñhaü na gataþ | ato 'haü bravãmi-pçcchakena sadà bhàvyam iti |

atha tebhyas tac chrutvà-ràjà dvijàn àhåya provàca-bho bràhmaõàþ ! tristanã me kanyà samutpannà, tat kiü tasyàþ pratividhànam asti, na và ?

hãnàïgã vàdhikàïgã và yà bhavet kanyakà nçõàm |
bhartuþ syàt sà vinà÷àya sva-÷ãla-nidhanàya ca ||Panc_5.89||
yà punas tristanã kanyà yàti locana-gocaram |
pitaraü nà÷aty eva sà drutaü nàtra saü÷ayaþ ||Panc_5.90||

tasmàd asyà dar÷anaü pariharatu devaþ | tathà yadi ka÷cid udvàhayati, tad enàü tasmai dattvà, de÷a-tyàgena sa niyojayitavyaþ iti | evaü-kçte loka-dvayàviruddhatà bhavati | 

atha teùàü tad-vacanam àkarõya sa ràjà pañaha-÷abdena sarvatra ghoùaõàm àj¤àpayàmàsa-aho ! tristanãü ràjakanyàü yaþ ka÷cid udvàhayati sa suvarõa-lakùam àpnoti de÷a-tyàgaü ca |

evaü tasyàm àghoùaõàyàü kriyamàõàyàü mahàn kàlo vyatãtaþ | na ka÷cit tàü pratigçhõàti | sàpi yauvanonmukhã sa¤jàtà sugupta-sthàna-sthità yatnena rakùyamàõà tiùñhati |

atra tatraiva nagare ka÷cid andhas tiùñhati | tasya ca mantharaka-nàmà kubjo 'gresaro yaùñi-gràhã | tàbhyàü taü pañaha-÷abdam àkarõya, mitho mantritaü-spç÷yate'yaü pañahaþ | yadi katham api daivàt kanyà labhyate | suvarõa-pràpti÷ ca bhavati, tathà sukhena suvarõa-pràptyà kàlo vrajati | atha yadi tasya doùato mçtyur bhavati | tadà dàridryopàttasyàsya kle÷asya paryanto bhavati | uktaü ca-

lajjà snehaþ svara-madhuratà buddhayo yauvana-÷rãþ
kàntàsaïgaþ svajana-mamatà duþkha-hànir vilàsaþ |
dharmaþ ÷àstraü sura-guru-matiþ ÷aucam àcàra-cintà
pårõe sarve jañhara-piñhare pràõinàü sambhavanti ||Panc_5.91||

evam uktvàndhena gatvà, sa pañahaþ spçùñaþ | uktaü ca-bhoþ ! ahaü tàü kanyàm udvàhayàmi, yadi ràjà me prayacchati |

tatas tai ràja-puruùair gatvà ràj¤e niveditam-deva ! andhena kenacit pañahaþ spçùñaþ | tad atra viùaye devaþ pramàõam |

ràjà pràha-

andho và vadhiro vàtha kuùñã vàpy antyajo 'pi và |
parigçhõàtu tàü kanyàü sa-lakùàü syàd vide÷agaþ ||Panc_5.92||

atha ràjàde÷àt tai ràja-puruùais taü nadã-tãre nãtvà suvarõa-lakùeõa samaü vivàha-vidhinà tristanãü tasmai dattvà, jala-yàne nidhàya kaivartàþ proktàþ-bho ! de÷àntaraü nãtvà kasmiü÷cid adhiùñhàne'ndhaþ sapatnãkaþ | kubjakena saha mocanãyaþ | 

tathànuùñhite vide÷am àsàdya kasmiü÷cid adhiùñhàne kaivarta-dar÷ite trayo 'pi målyena gçhaü pràptàþ sukhena kàlaü nayanti sma | kevalam andhaþ paryaïke suptas tiùñhati, gçha-vyàpàraü mantharakaþ karoti | evaü gacchatà kàlena tristanyà kubjakena saha vikçtiþ samapadyata | athavà sàdhv idam ucyate-

yadi syàc chrã-talo vahni÷ candramà dahanàtmakaþ |
susvàdaþ sàgaraþ strãõàü tat-satãs tvaü prajàyate ||Panc_5.93||

athànyedyus tristanyà mantharako 'bhihitaþ-bhoþ subhaga ! yady eùo 'ndhaþ katha¤cit vyàpàdyate, tad àvayoþ sukhena kàlo yàti | tad anviùyatàü kutracid viùam, yenàsmai tat pradàya sukhinã bhavàmi |

anyadà kubjakena paribhramatà mçtaþ kçùõasarpaþ pràptaþ | taü gçhãtvà prahçùña-manà gçham abhyetya tàm àha-subhage ! labdho 'yaü kçùõa-sarpaþ | tad enaü khaõóa÷aþ kçtvà prabhåta-÷uõñhy-àdibhiþ saüskàryàsmai vikala-netràya matsyàmiùaü bhaõitvà prayaccha yena dràg vina÷yati | yato 'sya matsyàmiùaü sadà priyam | evam uktvà mantharako bahir gataþ |

sàpi pradãpte vahnau kçùõa-sarpaü khaõóa÷aþ kçtvà takra-sthàlyàm àdhàya gçha-vyàpàràkulà taü vikalàkùaü sa-pra÷rayam uvàca-àrya-putra ! tavàbhãùñaü matsya-màüsaü samànãtam | yatas tvaü sadaiva tat pçcchasi | te ca matsyà vahnau pàvanàya tiùñhanti | tad yàvad ahaü gçha-kçtyaü karomi, tàvat tvaü darvãm àdàya kùaõam ekaü tàn pracàlaya |

so 'pi tad àkarõya hçùña-manàþ sçkkaõã parilihan drutam utthàya darvãm àdàya pramathitum àrabdhaþ | atha tasya matsyàn mathnato viùa-garbha-bàùpeõa saüspçùñaü nãla-pañalaü cakùurbhyàm agalat | asàv apy andhas taü bahu-guõaü manyamàno vi÷eùàn netràbhyàü bàùpa-grahaõam akarot |

tato labdha-dçùñir jàto yàvat pa÷yati, tàvat takra-madhye kçùõa-sarpa-khaõóàni kevalàny evàvalokayati | tato vyacintayat-aho, kim etat ? mama matsyàmiùaü kathitam àsãd anayà | etàni tu kçùõa-sarpa-khaõóàni | tat tàvad vijànàmi samyak tristanyà÷ ceùñitam | kiü mama vadhopàya-kramaþ kubjasya và ? utàho anyasya và kasyacit ? evaü vicintya svàkàraü gåhayann andhavat karma karoti yathà purà |

atràntare kubjaþ samàgatya niþ÷aïkatayàliïgana-cumbanàdibhis tristanãü sevitum upacakrame | so 'py andhas tam avalokayann api yàvan na ki¤cic chastraü pa÷yati, tàvat kopa-vyàkula-manàþ pårvavac chayanaü gatvà kubjaü caraõàbhyàü saïgçhya sàmarthyàt sva-mastakopari bhràmayitvà tristanãü hçdaye vyatàóayat |

atha kubja-prahàreõa tasyàs tçtãyaþ stana urasi praviùñaþ | tathà balàn mastakopari bhramaõena kubjaþ prà¤jalatàü gataþ |


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-andhakaþ kubjaka÷ caiva (84) iti |

suvarõasiddhir àha-bhoþ satyam etat | daivànukålatayà sarvaü kalyàõaü sampadyate | tathàpi puruùeõa satàü vacanaü kàryam | punar evam eva vartitavyam | atha evam eva yo vartate, sa tvam iva vina÷yati | tathà ca-

ekodaràþ pçthag grãvà anyànya-phala-bhakùiõaþ |
asaühatà vina÷yanti bhàruõóà iva pakùiõaþ ||Panc_5.94||

cakradhara àha-katham etat ?

so 'bravãt-

kathà 13
bhàruõóa-pakùi-kathà

kasmiü÷cit sarovare bhàruõóa-nàmà pakùã ekodaraþ pçthag-grãvaþ prativasati sma | tena ca samudra-tãre paribhramatà ka¤cit phalam amçta-kalpaü taraïga-kùiptaü sampràptam | so 'pi bhakùayann idam àha-aho ! bahåni mayàmçta-pràyàõi samudra-kallolàhçtàni phalàni bhakùitàni | param apårvo 'syàsvàdaþ | tat kiü pàrijàta-haricandana-taru-sambhavam ? kiü và, ki¤cid amçta-maya-phalam idam avyaktenàpi vidhinàpàtitam |

evaü tasya bruvato dvitãya-mukhenàbhihitam-bho, yady evaü tan mamàpi stokaü prayaccha, yenàham api jihvà-saukhyam anubhavàmi |

tato vihasya prathama-vaktreõàbhihitam-àvayos tàvad ekam udaram | ekà tçpti÷ ca bhavati | tataþ kiü pçthag bhakùitena ? varam anena ÷eùeõa priyà toùyate |

evam abhidhàya tena ÷eùaü bhàruõóyàþ pradattam | sàpi tad àsvàdya prahçùñatamàliïgana-cumbana-sambhàvanàdy-aneka-càñu-parà ca babhåva | dvitãyaü mukhaü tad-dinàd eva prabhçti sodvegaü sa-viùàdaü ca tiùñhati | 

athànyedyur dvitãya-mukhena viùa-phalaü pràptam | tad dçùñvàparam àha-bho nistriü÷a ! puruùàdhama ! nirapekùa ! mayà viùa-phalam àsàditam | tat tavàpamànàd bhakùayàmi |

apareõàbhihitam-mårkha ! mà maivaü kuru | evaü kçte dvayor api vinà÷o bhaviùyati | athaivaü vadatà tenàpamànena tat phalaü bhakùitam | kiü bahunà, dvàv api vinaùñau | 


***********************************************************************


ato 'haü bravãmi-ekodaràþ pçthag-grãvàþ (92) iti |

cakradhara àha-satyam etat | tad gaccha gçham | param ekàkinà na gantavyam | uktaü ca-

ekaþ svàdu na bhu¤jãta eka÷ càrthàn na cintayet |
eko na gacched adhvànaü naikaþ supteùu jàgçyàt ||Panc_5.95||

api ca-
api kàpuruùo màrge dvitãyaþ kùema-kàrakaþ |
karkañena dvitãyena jãvitaü parirakùitam ||Panc_5.96||

suvarõa-siddhiþ pràha-katham etat ?

so 'bravãt-

kathà 14
bràhmaõa-karkañaka-kathà

kasmiü÷cid adhiùñhàne brahmadatta-nàmà bràhmaõaþ prativasati sma | sa ca prayojana-va÷àd gràmaü prasthitaþ sva-màtràbhihitaþ, yad-vatsa ! katham ekàkã vrajasi ? tad anviùyatàü ka÷cid dvitãyaþ sahàyaþ |

sa àha-amba ! mà bhaiùãþ | nirupadravo 'yaü màrgaþ | kàrya-va÷àd ekàkã gamiùyàmi | 

atha tasya taü ni÷cayaü j¤àtvà samãpastha-vàpyàþ sakà÷àt karkañam àdàya màtràbhihitaü-vatsa, ava÷yaü yadi gantavyam | tad eùa karkaño 'pi sahàyo bhavatu | tad enaü gçhãtvà gaccha |

so 'pi màtur vacanàd ubhàbhyàü pàõibhyàü na saïgçhya karpåra-puñikà-madhye nidhàya, pàtra-madhye saüsthàpya ÷ãghraü prasthitaþ |

atha gacchan grãùmoùmaõà santaptaþ ka¤cin màrgasthaü vçkùam àsàdya, tatraiva prasuptaþ | atràntare vçkùa-koñaràn nirgatya sarpas tat-samãpam àgataþ | 
sa càbhyantara-gatàü karpåra-puñikàm atilaulyàd abhakùayat | so 'pi karkañas tatraiva sthitaþ san sarpa-pràõàn apàharata | bràhmaõe'pi yàvat prabuddhaþ pa÷yati, tàvat samãpe mçta-kçùõa-sarpo nija-pàr÷ve karpåra-puñikopari sthitas tiùñhati | taü dçùñvà vyacintayat-karkañenàyaü hataþ iti | prasanno bhåtvàbravãc ca-bhoþ ! satyam abhihitaü mama màtrà yat puruùeõa ko 'pi sahàyaþ kàryaþ | naikàkinà gantavyam | yato mayà ÷raddhà-pårita-cetasà tad-vacanam anuùñhitaü tenàhaü karkañena sarva-vyàpàdanàd rakùitaþ | athavà sàdhv idam ucyate-

kùãõaþ ÷rayati ÷a÷ã ravim çddho vardhayati payasàü nàtham |
anye vipadi sahàyà dhaninàü ÷riyam anubhavanty anye ||Panc_5.97||
mantre tãrthe dvije deve daivaj¤e bheùaje gurau |
yàdç÷ã bhàvanà yasya siddhir bhavati tàdç÷ã ||Panc_5.98||

evam ÷rutvà suvarõasiddhis tam anuj¤àpya svagçhaü prati nivçttaþ | 

iti ÷rã-viùõu-÷arma-viracite pa¤catantre aparãkùita-kàrakaü nàma
pa¤camaü tantraü samàptam
||5||




 yady apy evaü tathàpi tvaü dar÷aya taü caurasiühaü yathà vyàpàdayàmi |
 (alt.) yaþ pa÷yati sa pa÷yati
 (alt.) ràja-puruùaiþ
 (alt.) deva÷akti-kathà
