Narayana: Hitopadesa (version 1.1) Input by Jan Brzezinski Revised by Ulrich Stiehl Missing parts: Hit_2.167-169, 171-176 ___________________________________________________________________ THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY! COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. Text converted to Ronald E. Emmerick's encoding for WordPerfect 5.1 DOS and related utility programmes BHELA, CARAKA etc. (DOS versions): description character =ASCII long a à 195 long A ù 249 long i Å 197 long I ý 253 long u Æ 198 long U ô 244 vocalic r ­ 173 vocalic R ã 227 long vocalic r Ì 204 vocalic l Ê 202 long vocalic l Ë 203 velar n Ç 199 velar N § 167 palatal n ¤ 164 palatal N ¥ 165 retroflex t  194 retroflex T è 232 retroflex d ¬ 172 retroflex D Ö 214 retroflex n ï 239 retroflex N × 215 palatal s Ó 211 palatal S Á 193 retroflex s « 171 retroflex S å 229 anusvara æ 230 capital anusvara õ 245 visarga ÷ 247 capital visarga ê 234 Other characters of the REE encoding table are not included. Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order to facilitate word search. For a comprehensive list of REE and other GRETIL encodings and formats see: www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdiac.pdf and www.sub.uni-goettingen.de/ebene_1/fiindolo/gretil/gretdias.pdf ___________________________________________________________________ maÇgalÃcaraïam siddhi÷ sÃdhye satÃm astu prasÃdÃt tasya dhÆrjaÂe÷ | jÃhnavÅ-phena-lekheva yan-mÆrdhni ÓaÓina÷ kalà // Hit_0.1 // Óruto hitopadeÓo 'yaæ pÃÂavaæ saæsk­tokti«u | vÃcÃæ sarvatra vaicitryaæ nÅti-vidyÃæ dadÃti ca // Hit_0.2 // vidyÃ-praÓaæsà ajarÃmaravat prÃj¤o vidyÃmarthaæ ca cintayet | g­hÅta iva keÓe«u m­tyunà dharmamÃcaret // Hit_0.3 // sarva-dravye«u vidyaiva dravyam Ãhur anuttamam | ahÃryatvÃd anarghatvÃd ak«ayatvÃc ca sarvadà // Hit_0.4 // saæyojayati vidyaiva nÅcagÃpi naraæ sarit | samudram iva durghar«aæ n­paæ bhÃgyam ata÷ param // Hit_0.5 // vidyà dadÃti vinayaæ vinayÃd yÃti pÃtratÃm | pÃtratvÃt dhanam Ãpnoti dhanÃd dharmaæ tata÷ sukham // Hit_0.6 // vidyà Óastraæ ca ÓÃstraæ ca dve vidye pratipattaye | Ãdyà hÃsyaya v­ddhatve dvitÅyÃdriyate sadà // Hit_0.7 // yan nave bhÃjane lagna÷ saæskÃro nÃnyathà bhavet | kathÃ-cchalena bÃlÃnÃæ nÅtis tad iha kathyate // Hit_0.8 // mitra-lÃbha÷ suh­d-bhedo vigraha÷ sandhir eva ca | pa¤ca-tantrÃt tathÃnyasmÃd granthÃd Ãk­«ya likhyate // Hit_0.9 // atha kathÃ-mukham asti bhÃgÅrathÅ-tÅre pÃÂaliputra-nÃmadheyaæ nagaram | tatra sarva-svÃmi-guïopeta÷ sudarÓano nÃma narapatir ÃsÅt | sa bhÆpatir ekadà kenÃpi pÃÂhyamÃnaæ Óloka-dvayaæ ÓuÓrÃva- aneka-saæÓayocchedi parok«Ãrthasya darÓakam | sarvasya locanaæ ÓÃstraæ yasya nÃsty andha eva sa÷ // Hit_0.10 // yauvanaæ dhana-sampatti÷ prabhutvam avivekità | ekaikam apy anarthÃya kim u yatra catu«Âayam // Hit_0.11 // ity ÃkarïyÃtmana÷ putrÃïÃm anadhigata-ÓÃstrÃïÃæ nityam unmÃrga-gÃminÃæ ÓÃstrÃnanu«ÂhÃnenodvigna-manÃ÷ sa rÃjà cintayÃmÃsa | ko 'rtha÷ putreïa jÃtena yo na vidvÃn na dhÃrmika÷ | kÃïena cak«u«Ã kiæ và cak«u÷ pŬaiva kevalam // Hit_0.12 // ajÃta-m­ta-mÆrkhÃïÃæ varam Ãdyau na cÃntima÷ | sak­d du÷kha-karÃv ÃdyÃv antimas tu pade pade // Hit_0.13 // kiæ ca- varaæ garbha-srÃvo varam api ca naivÃbhigamanaæ varaæ jÃta÷ preto varam api ca kanyÃvajanità | varaæ bandhyà bhÃryà varam api ca garbhe«u vasatir na vÃvidvÃn rÆpa-draviïa-guïa-yukto 'pi tanaya÷ // Hit_0.14 // sa jÃto yena jÃtena yÃti vaæÓa÷ samunnatim | parivartini saæsÃre m­ta÷ ko và na jÃyate // Hit_0.15 // anyac ca- guïi-gaïa-gaïanÃ'rambhe na patati kaÂhinÅ sa-sambhramÃd yasya | tenÃmbà yadi sutinÅ vada bandhyà kÅd­ÓÅ bhavati ? // Hit_0.16 // api ca- dÃne tapasi Óaurye ca yasya na prathitaæ mana÷ | vidyÃyÃm artha-lÃbhe ca mÃtur uccÃra eva sa÷ // Hit_0.17 // aparaæ ca- varam eko guïÅ putro na ca mÆrkha-Óatair api | ekaÓ candramas tamo hanti na ca tÃrÃ-gaïair api // Hit_0.18 // puïya-tÅrthe k­taæ yena tapa÷ kvÃpy atidu«karam | tasya putro bhaved vaÓya÷ sam­ddho dhÃrmika÷ sudhÅ÷ // Hit_0.19 // tathà coktaæ- arthÃgamo nityam arogità ca priyà ca bhÃryà priya-vÃdinÅ ca | vaÓyaÓ ca putro 'rtha-karÅ ca vidyà «a¬ jÅva-lokasya sukhÃni rÃjan // Hit_0.20 // ko dhanyo bahubhi÷ putrai÷ kuÓÆlÃpÆraïìhakai÷ | varam eka÷ kulÃlambÅ yatra viÓrÆyate pità // Hit_0.21 // ­ïa-kartà pità Óatrur mÃtà ca vyabhicÃriïÅ | bhÃryà rÆpavatÅ Óatru÷ putra÷ Óatrur apaï¬ita÷ // Hit_0.22 // yasya kasya prasÆto 'pi guïavÃn pÆjyate nara÷ | dhanur vaæÓa-viÓuddho 'pi nirguïa÷ kiæ kari«yati // Hit_0.23 // hà hà putraka nÃdhÅtaæ gatÃsv etÃsu rÃtri«u | tena tvaæ vidu«Ãæ madhye paÇke gaur iva sÅdasi // Hit_0.24 // tat katham idÃnÅm ete mama putrà guïavanta÷ kriyantÃm ? yata÷- ÃhÃra-nidrÃ-bhaya-maithunÃni sÃmÃnyam etat paÓubhir narÃïÃm | j¤Ãnaæ narÃïÃm adhiko viÓe«o j¤Ãnena hÅnÃ÷ paÓubhi÷ samÃnÃ÷ // Hit_0.25 // yata÷- dharmÃrtha-kÃma-mok«ÃïÃæ yasyaiko 'pi na vidyate | ajÃgala-stanasyeva tasya janma nirarthakam // Hit_0.26 // yac cocyate- Ãyu÷ karma ca vittaæ ca vidyà nidhanam eva ca | pa¤caitÃni hi s­jyante garbhasthasyaiva dehina÷ // Hit_0.27 // kiæ ca- avaÓyaæ bhÃvino bhÃvà bhavanti mahatÃm api | nagnatvaæ nÅlakaïÂhasya mahÃhi-Óayanaæ hare÷ // Hit_0.28 // anyac ca- yad abhÃvi na tad bhÃvi bhÃvi cen na tad anyathà | iti cintÃ-vi«a-ghno 'yam agada÷ kiæ na pÅyate // Hit_0.29 // etat kÃryÃk«amÃïÃæ ke«Ãæcid Ãlasya-vacanam | puru«akÃrautkÃr«yam Ãha- yathà hy ekena cakreïa na rathasya gatir bhavet | tathà puru«akÃreïa vinà daivaæ na siddhyati // Hit_0.30 // tathà ca- pÆrva-janma-k­taæ karma tad daivam iti kathyate | tasmÃt puru«akÃreïa yatnaæ kuryÃd atandrita÷ // Hit_0.31 // na daivam api saæcintya tyajed udyogam Ãtmana÷ | anudyogena tailÃni tilebhyo nÃptum arhati // Hit_0.32 // anyac ca- udyoginaæ puru«a-siæham upaiti lak«mÅr daivena deyam iti kÃpuru«Ã vadanti | daivaæ nihatya kuru pauru«am Ãtma-Óaktyà yatne k­te yadi na sidhyati ko 'tra do«a÷ // Hit_0.33 // yathà m­t-piï¬ata÷ kartà kurute yad yad icchati | evam Ãtma-k­taæ karma mÃnava÷ pratipadyate // Hit_0.34 // kÃkatÃlÅyavat prÃptaæ d­«ÂvÃpi nidhim agrata÷ | na svayaæ daivam Ãdatte puru«Ãrtham apek«ate // Hit_0. udyamena hi sidhyanti kÃryÃïi na manorathai÷ | nahi suptasya siæhasya praviÓanti mukhe m­gÃ÷ // Hit_0.36 // tathà coktaæ- mÃtà Óatru÷ pità vairÅ yena bÃlo na pÃÂhita÷ | na Óobhate sabhÃ-madhye haæsa-madhye bako yathà // Hit_0.37 // rÆpa-yauvana-sampannà viÓÃla-kula-sambhavÃ÷ | vidyÃ-hÅnà na Óobhante nirgandhà iva kiæÓukÃ÷ // Hit_0.38 // aparac ca- pustake«u ca nÃdhÅtaæ nÃdhÅtaæ guru-sannidhau | na Óobhate sambhÃ-madhye jÃra-garbha iva striyÃ÷ // Hit_0.39 // etac cintayitvà rÃjà paï¬ita-sabhÃæ kÃritavÃn | rÃjovÃca-bho bho÷ paï¬itÃ÷ ! ÓrÆyatÃæ mama vacanam | asti kaÓcid evambhÆto vidvÃn yo mama putrÃïÃæ nityam unmÃrga-gÃminÃm anadhigata-ÓÃstrÃïÃm idÃnÅæ nÅti-ÓÃstropadeÓena punar janma kÃrayituæ samartha÷ ? yata÷- kÃca÷ käcana-saæsargÃd dhatte mÃrakatÅr dyutÅ÷ | tathà sat-sannidhÃnena mÆrkho yÃti pravÅïatÃm // Hit_0.40 // uktaæ ca- hÅyate hi matis tÃta hÅnai÷ saha samÃgamÃt | samaiÓ ca samatÃm eti viÓi«ÂaiÓ ca viÓi«ÂatÃm // Hit_0.41 // atrÃntare vi«ïu-Óarma-nÃmà mahÃ-paï¬ita÷ sakala-nÅiti-ÓÃstra-tattva-j¤o b­haspatir ivÃbravÅt-deva mahÃkula-sambhÆtà ete rÃjaputrÃ÷ | tat mayà nÅtiæ grÃhayituæ Óakyante | yata÷- nÃdravye nihità kÃcit kriyà phalavatÅ bhavet | na vyÃpÃra-ÓatenÃpi Óukavat pÃÂhyate baka÷ // Hit_0.42 // anyac ca- asmiæs tu nirguïaæ gotre nÃpatyam upajÃyate | Ãkare padya-rÃgÃnÃæ janma kÃca-maïe÷ kuta÷ // Hit_0.43 // ato 'haæ «aï-mÃsÃbhyantare bhavat-putrÃn nÅti-ÓÃstrÃbhij¤Ãn kari«yÃmi | rÃjà sa-vinayaæ punar uvÃca | kÅÂo 'pi sumana÷-saÇgÃd Ãrohati satÃæ Óira÷ | aÓmÃpi yÃti devatvaæ mahadbhi÷ suprati«Âhita÷ // Hit_0.44 // anyac ca- yathodaya-girer dravyaæ sannikar«eïa dÅpyate | tathà sat-sannidhÃnena hÅna-varïo 'pi dÅpyate // Hit_0.45 // guïà guïaj¤e«u guïà bhavanti te nirguïaæ prÃpya bhavanti do«Ã÷ | ÃsvÃdya-toyÃ÷ pravahanti nadya÷ samudram ÃsÃdya bhavanty upeyÃ÷ // Hit_0.46 // tad ete«Ãm asmat-putrÃïÃæ nÅti-ÓÃstropadeÓÃya bhavanta÷ pramÃïam ity uktvà tasya vi«ïu-Óarmaïo kare bahumÃna-pura÷saraæ putrÃn samarpitavÃn // --o)0(o-- i. mitra-lÃbha÷ atha prÃsÃda-p­«Âhe sukhopavi«ÂÃnÃæ rÃjaputrÃïÃæ purastÃt prastÃva-krameïa paï¬ito 'bravÅt-bho rÃja-putrÃ÷ Ó­ïuta- kÃvya-ÓÃstra-vinodena kÃlo gacchati dhÅmatÃm | vyasanena tu mÆrkhÃïÃæ nidrayà kalahena và // Hit_1.1 // tad bhavatÃæ vinodÃya kÃka-kÆrmÃdÅnÃæ vicitrÃæ kathÃæ kathayi«yÃmi | rÃja-putrair uktam-Ãrya ! kathyatÃæ | vi«ïu-ÓarmovÃca-Ó­ïuta yÆyam | samprati mitra-lÃbha÷ prastÆyate | yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- asÃdhanà vitta-hÅnà buddhimanta÷ suh­n-matÃ÷ | sÃdhayanty ÃÓu kÃryÃïi kÃka-kÆrma-m­gÃkhuvat // Hit_1.2 // rÃjaputrà Æcu÷-katham etat ? so 'bravÅt-asti godÃvarÅ-tÅre viÓÃla÷ ÓÃlmalÅ-taru÷ | tatra nÃnÃ-dig-deÓÃd Ãgatya rÃtrau pak«iïo nivasanti | atha kadÃcid avasannÃyÃæ rÃtrau astÃcala-cƬÃvalambini bhagavati kumudinÅ-nÃyake candramasi | laghupatana-nÃmà vÃyasa÷ prabuddha÷ k­tÃntam iva dvitÅyam aÂantaæ pÃÓa-hastaæ vyÃgham apaÓyat | tam ÃlokyÃcintayat-adya prÃtar evÃni«Âa-darÓanaæ jÃtam | na jÃne kim anabhimataæ darÓayi«yati | ity uktvà tad anusaraïa-krameïa vyÃkulaÓ calati | yata÷- Óoka-sthÃna-sahasrÃïi bhaya-sthÃna-ÓatÃni ca | divase divase mƬham ÃviÓanti na paï¬itam // Hit_1.3 // anyac ca-vi«ayiïÃm idam avaÓyaæ kartavyam | utthÃyotthÃya boddhavyaæ kim adya suk­taæ k­tam | Ãyu«a÷ khaï¬am ÃdÃya ravir astaæ gami«yati // Hit_1.4 // atha tena vyÃdhena taï¬ula-kaïÃn vikÅrya jÃlaæ vistÅrïam | sa ca tatra pracchanno bhÆtvà sthita÷ | asminn eva kÃle citragrÅva-nÃmà kapota-rÃja÷ sa-parivÃro viyati visarpaæs taï¬ula-kaïÃn avalokayÃmÃsa | tata÷ kapota-rÃjas taï¬ula-kaïa-lubdhÃn kapotÃn prÃha-kuto 'tra nirjane vane taï¬ula-kaïÃnÃæ sambhava÷ | tan nirÆpyatÃæ tÃvat | bhadram idaæ na paÓyÃmi prÃyeïÃnena taï¬ula-kaïa-lobhenÃsmÃbhir api tathà bhavitavyam | kaÇkaïasya tu lobhena magna÷ paÇke sudustare | v­ddha-vyÃghreïa samprÃpta÷ pathika÷ samm­ta÷ // Hit_1.5 // kapotà Æcu÷-katham etat ? kathà 1 so 'bravÅt-aham ekadà dak«iïÃraïye carann apaÓyam eko v­ddho vyÃghra÷ snÃta÷ kuÓa-hasta÷ saras-tÅre brÆte-bho bho panthÃ÷ ! idaæ suvarïa-kaÇkaïaæ g­hyatÃm | tato lobhÃk­«Âena kenacit pÃnthena Ãlocitam-bhÃgyena etat sambhavati | kintu asmin Ãtma-sandehe prav­ttir na vidheyà | yata÷- ani«ÂÃd i«Âa-lÃbhe'pi na gatir jÃyate Óubhà | yatrÃste vi«a-saæsargo 'm­taæ tad api m­tyave // Hit_1.6 // kintu sarvatrÃrthÃrjana-prav­ttau sandeha eva | tathà coktam- na saæÓayam anÃruhya naro bhadrÃïi paÓyati | saæÓayaæ punar Ãruhya yadi jÅvati paÓyati // Hit_1.7 // tan nirÆpayÃmi tÃvat | prakÃÓaæ brÆte | kutra tava kaÇkaïam ? vyÃghro hastaæ prasÃrya darÓayati | pÃntho 'vadat-kathaæ mÃrÃtmake tvayi viÓvÃsa÷ ? vyÃghra uvÃca-Ó­ïu re pÃntha ! prÃg eva yauvana-daÓÃyÃm aham atÅva durv­tta Ãsam | aneka-go-mÃnu«ÃïÃæ vadhÃd me putrà m­tà dÃrÃÓ ca | vaæÓa-hÅnaÓ cÃham | tata÷ kenacid dhÃrmikeïÃham upadi«Âa÷ | dÃna-dharmÃdikaæ caratu bhavÃn iti | tad-upadeÓÃdi-dÃnÅm ahaæ snÃna-ÓÅlo dÃtà v­ddho galita-nakha-danta÷ na kathaæ viÓvÃsa-bhÆmi÷ ? uktaæ ca- ijyÃ'dhyayana-dÃnÃni tapa÷ satyaæ dh­ti÷ k«amà | alobha iti mÃrgo 'yaæ dharmasyëÂa-vidha÷ sm­ta÷ // Hit_1.8 // tatra pÆrvaÓ caturvargo dambhÃrtham api sevyate | uttaras tu caturvargo mahÃtmany eva ti«Âhati // Hit_1.9 // mama caitÃvÃn lobha-viraha÷ | yena sva-hasta-stham api suvarïa-kaÇkaïaæ yasmai kasmaicid dÃtum icchÃmi tathÃpi vyÃghro mÃnu«aæ khÃdatÅti lokÃpavÃdo durnivÃra÷ | yata÷- gatÃnugatiko loka÷ kuÂÂanÅm upadeÓinÅm | pramÃïayati no dharme yathà goghnam api dvijam // Hit_1.10 // mayà ca dharma-ÓÃstrÃïi adhÅtÃni | Ó­ïu- maru-sthalyÃæ yathà v­«Âi÷ k«udhÃrte bhojanaæ tathà | daridre dÅyate dÃnaæ saphalaæ pÃï¬u-nandana // Hit_1.11 // prÃïà yathÃtmano 'bhÅ«Âà bhÆtÃnÃm api te tathà | Ãtmaupamyena bhÆtÃnÃæ dayÃæ kurvanti sÃdhava÷ // Hit_1.12 // aparaæ ca- pratyÃkhyÃne ca dÃne ca sukha-du÷khe priyÃpriye | Ãtmaupamyena puru«a÷ pramÃïam adhigacchati // Hit_1.13 // anyac ca- mÃt­vat para-dÃre«u para-dravye«u lo«Âravat | Ãtmavat sarva-bhÆte«u ya÷ paÓyati sa paï¬ita÷ // Hit_1.14 // tvaæ ca atÅva-durgata÷ | tena tat tubhyaæ dÃtuæ sa-yatno 'ham | tathà coktam- daridrÃn bhara kaunteya mà prayaccheÓvare dhanam | vyÃdhitasyau«adhaæ pathyaæ nÅrujasya kim au«adhai÷ // Hit_1.15 // anyat ca- dÃtavyam iti yad dÃnaæ dÅyate'nupakÃriïi | deÓe kÃle ca pÃtre ca tad dÃnaæ sÃttvikaæ vidu÷ // Hit_1.16 // tad atra sarasi snÃtvà suvarïa-kaÇkaïam idaæ g­hÃïa | tato yÃvad asau tad-vaca÷-pratÅto lobhÃt sara÷ snÃtuæ pravi«Âa÷, tÃvan mahÃ-paÇke nimagna÷ palÃyitum ak«ama÷ | taæ paÇke patitaæ d­«Âvà vyÃghro 'vadat-ahaha mahÃ-paÇke patito 'si | atas tvÃm aham utthÃpayÃmi | ity uktvà Óanai÷ Óanair upagamya tena vyÃghreïa dh­ta÷ sa pÃntho 'cintayat- na dharma-ÓÃstraæ paÂhatÅti kÃraïaæ na cÃpi vedÃdhyayanaæ durÃtmana÷ | svabhÃva evÃtra tathÃtiricyate yathà prak­tyà madhuraæ gavÃæ paya÷ // Hit_1.17 // kiæ ca- avaÓendriya-cittÃnÃæ hasti-snÃnam iva kriyà | durbhagÃbharaïa-prÃyo j¤Ãnaæ bhÃra÷ kriyÃæ vinà // Hit_1.18 // tan mayà bhadraæ na k­tam | yad atra mÃrÃtmake viÓvÃsa÷ k­ta÷ | tathà coktam- nadÅnÃæ Óastra-pÃïÅnÃæ nakhinÃæ Ó­ÇgiïÃæ tathà | viÓvÃso naiva kartavya÷ strÅ«u rÃja-kule«u ca // Hit_1.19 // aparaæ ca- sarvasya hi parÅk«yante svabhÃvà netare guïÃ÷ | atÅtya hi guïÃn sarvÃn svabhÃvo mÆrdhni vartate // Hit_1.20 // anyac ca- sa hi gagana-vihÃrÅ kalma«a-dhvaæsa-kÃrÅ daÓa-Óata-kara-dhÃrÅ jyoti«Ãæ madhya-cÃrÅ | vidhur api vidhi-yogÃd grasyate rÃhuïÃsau likhitam api lalÃÂe projjhitaæ ka÷ samartha÷ // Hit_1.21 // iti cintayann evÃsau vyÃghreïa dh­tvà vyÃpÃdita÷ khÃditaÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-kaÇkaïasya tu lobhenety Ãdi | ata eva sarvathÃvicÃritaæ karma na kartavyam iti | yata÷- sujÅrïam annaæ suvicak«aïa÷ suta÷ suÓÃsità strÅ n­pati÷ susevita÷ | sucintya coktaæ suvicÃrya yat k­taæ sudÅrgha-kÃle'pi na yÃti vikriyÃm // Hit_1.22 // etad vacanaæ Órutvà kaÓcit kapota÷ sa-darpam Ãha-Ã÷ ! kim evam ucyate ? v­ddhasya vacanaæ grÃhyam Ãpat-kÃle hy upasthite | sarvatraivaæ vicÃre ca bhojane'pi pravartatÃm // Hit_1.23 // yata÷- ÓaÇkÃbhi÷ sarvam ÃkrÃntam annaæ pÃnaæ ca bhÆtale | prav­tti÷ kutra kartavyà jÅvitavyaæ kathaæ na và ? // Hit_1.24 // yathà coktam- År«yÅ gh­ïÅ tv asantu«Âa÷ krodhano nitya-ÓaÇkita÷ | para-bhÃgyopajÅvÅ ca «a¬ ete nitya-du÷khitÃ÷ // Hit_1.25 // etac chrutvà taï¬ul-kaïa-lobhena nabho-maï¬alÃd avatÅryas arve kapotÃs tatropavi«ÂÃ÷ | yata÷- sumahÃnty api ÓÃstrÃïi dhÃrayanto bahu-ÓrutÃ÷ | chettÃ÷ saæayÃnÃæ ca kliÓyante lobha-mohitÃ÷ // Hit_1.26 // anyac ca- lobhÃt krodha÷ prabhavati lobhÃt kÃma÷ prajÃyate | lobhÃn mohaÓ ca nÃÓaÓ ca lobha÷ pÃpasya kÃraïam // Hit_1.27 // anyac ca- asaæbhavaæ hema-m­gasya janma tathÃpi rÃmo lulubhe m­gÃya | prÃya÷ samÃpanna-vipatti-kÃle dhiyo 'pi puæsÃæ malinà bhavanti // Hit_1.28 // anantaraæ te sarve jÃla-nibaddhà babhÆvu÷, tato yasya vacanÃt tatrÃvalambitÃs taæ sarve tiraskurvanti sma | yata÷, na gaïasyÃgrato gacchet siddhe kÃrye samaæ phalam | yadi kÃrya-vipatti÷ syÃn mukharas tatra hanyate // Hit_1.29 // tasya tiraskÃraæ Órutvà citragrÅva uvÃca-nÃyam asya do«a÷, yata÷ ÃpadÃm ÃpatantÅnÃæ hito 'py ÃyÃti hetutÃm | mÃt­-jaÇghà hi vatsasya stambhÅ-bhavati bandhane // Hit_1.30 // anyac ca- sa bandhur yo vipannÃnÃm Ãpad-uddharaïa-k«ama÷ | na tu bhÅta-paritrÃïa-vastÆpÃlambha-paï¬ita÷ // Hit_1.31 // vipat-kÃle vismaya eva kÃpuru«a-lak«aïam | tad atra dhairyam avalambya pratÅkÃraÓ cintyatÃm, yata÷- vipadi dhairyam athÃbhyudaye k«amà sadasi vÃkya-paÂutà yudhi vikrama÷ | yaÓasi cÃbhirucir vyasanaæ Órutau prak­ti-siddham idaæ hi mahÃtmanÃm // Hit_1.32 // sampadi yasya na har«o vipadi vi«Ãdo raïe ca bhÅrutvam | taæ bhuvana-traya-tilakaæ janayati jananÅ sutaæ viralam // Hit_1.33 // anyac ca- «a¬-do«Ã÷ puru«eïeha hÃtavyà bhÆtim icchatà | nidrà tandrà bhayaæ krodha Ãlasyaæ dÅrgha-sÆtratà // Hit_1.34 // idÃnÅm api evaæ kriyatÃm-sarvair ekacittÅbhÆya jÃlam ÃdÃya u¬¬ÅyatÃm | yata÷- alpÃnÃm api vastÆnÃæ saæhati÷ kÃrya-sÃdhikà | t­ïair guïatvam Ãpannair badhyante matta-dantina÷ // Hit_1.35 // saæhati÷ ÓreyasÅ puæsÃæ svakulair alpakair api | tu«eïÃpi parityaktà na prarohanti taï¬ulÃ÷ // Hit_1.36 // iti vicitya pak«iïa÷ sarve jÃlam ÃdÃya utpatitÃ÷ | anantaraæ ca vyÃdha÷ sudÆrÃj jÃlÃpahÃrakÃæs tÃn avalokya paÓcÃd dhÃvito 'cintayat- saæhatÃs tu haranty ete mama jÃlaæ vihaÇgamÃ÷ | yadà tu nipati«yanti vaÓam e«yanti me tadà // Hit_1.37 // tatas te«u cak«ur vi«ayam atikrÃnte«u pak«i«u sa vyÃdho niv­tta÷ | atha lubdhakaæ niv­ttaæ d­«Âvà kapotà Æcu÷-svÃmin ! kim idÃnÅæ kartum ucitam ? citragrÅva uvÃca- mÃtà mitraæ pità ceti svabhÃvÃt tritayaæ hitam | kÃrya-kÃraïataÓ cÃnye bhavanti hita-buddhaya÷ // Hit_1.38 // tan me mitraæ hiraïyako nÃma mÆ«ika-rÃjo gaï¬akÅ-tÅre citra-vane nivasati | so 'smÃkaæ pÃÓÃæÓ chetsyati ity Ãlocya sarve hiraïyaka-vivara-samÅpaæ gatÃ÷ | hiraïyakaÓ ca sarvadà apÃya-ÓaÇkayà Óata-dvÃraæ vivaraæ k­tvà nivasati | tato hiraïyaka÷ kapotÃvapÃta-bhayÃc cakita÷ tÆ«ïÅæ sthita÷ | citragrÅva uvÃca-sakhe hiraïyaka ! katham asmÃn na sambhëase ? tato hiraïyakas tad-vacanaæ pratyabhij¤Ãya sa-sambhramaæ bahir ni÷s­tya abravÅt-Ã÷ ! puïyavÃn asmi priya-suh­n me citragrÅva÷ samÃyÃta÷ | yasya mitreïa sambhëo yasya mitreïa saæsthiti÷ | yasya mitreïa saælÃpas tato nÃstÅha puïyavÃn // Hit_1.39 // atha pÃÓa-baddhÃæÓ caitÃn d­«Âvà sa-vismaya÷ k«aïaæ sthitvà uvÃca-sakhe ! kim etat ? citragrÅva uvÃca-sakhe ! asmÃkaæ prÃktana-janma-karmaïa÷ phalam etat | yasmÃc ca yena ca yathà ca yadà ca yac ca yÃvac ca yatra ca ÓubhÃÓubham Ãtma-karma | tasmÃc ca tena ca tathà ca tadà ca tac ca tÃvac ca tatra ca vidhÃt­-vaÓÃd upaiti // Hit_1.40 // rÃga-Óoka-parÅtÃpa-bandhana-vyasanÃni ca | ÃtmÃparÃdha-v­k«ÃïÃæ phalÃny etÃni dehinÃm // Hit_1.41 // etac chrutvà hiraïyakaÓ citragrÅvasya bandhanaæ chettuæ satvaram upasarpati | tatra citragrÅva uvÃca-mitra ! mà maivaæ kuru | prathamam asmad-ÃÓritÃnÃm ete«Ãæ tÃvat pÃÓÃæÓ chindhi | mama pÃÓaæ paÓcÃc chetsyasi | hiraïyako 'py Ãha-aham alpa-Óakti÷ | dantÃÓ ca me komalÃ÷ | tad ete«Ãæ pÃÓÃæÓ chettuæ kathaæ samartho bhavÃmi ? tat yÃvan me dantà na truÂyanti, tÃvat tava pÃÓaæ chinadmi | tad-anantaram apy ete«Ãæ bandhanaæ yÃvat Óakyaæ chetsyÃmi | citragrÅva uvÃca-astv evam | tathÃpi yathÃ-Óakti bandhanam ete«Ãæ khaï¬aya | hiraïyakenoktam-Ãtma-parityÃgena yadÃÓritÃnÃæ parirak«aïaæ tan na nÅti-vedinÃæ sammatam | yata÷- Ãpad-arthe dhanaæ rak«ed dÃrÃn rak«ed dhanair api | ÃtmÃnaæ satataæ rak«ed dÃrair api dhanair api // Hit_1.42 // anyac ca-- dharmÃrtha-kÃma-mok«ÃïÃæ prÃïÃ÷ saæsthita-hetava÷ | tÃn nighnatà kiæ na hataæ rak«atà kiæ na rak«itam // Hit_1.43 // citragrÅva uvÃca-sakhe ! nÅtis tÃvad Åd­Óy eva, kintv aham asmad-ÃÓritÃnÃæ du÷khaæ so¬huæ sarvathÃsamarthas tenedaæ bravÅmi | yata÷- dhanÃni jÅvitaæ caiva parÃrthe prÃj¤a uts­jet | sannimitte varaæ tyÃgo vinÃÓe niyate sati // Hit_1.44 // ayam aparaÓ cÃsÃdhÃraïo hetu÷ | jÃti-dravya-balÃnÃæ ca sÃmyam e«Ãæ mayà saha | mat-prabhutva-phalaæ brÆhi kadà kiæ tad bhavi«yati // Hit_1.45 // anyac ca- vinà vartanam evaite na tyajanti mamÃntikam | tan me prÃïa-vyayenÃpi jÅvayaitÃn mamÃÓritÃn // Hit_1.46 // kiæ ca- mÃæsa-mÆtra-purÅ«Ãsthi-pÆrite'tra kalevare | vinaÓvare vihÃyÃsthÃæ yaÓa÷ pÃlaya mitra me // Hit_1.47 // aparaæ ca paÓya- yadi nityam anityena nirmalaæ mala-vÃhinà | yaÓa÷ kÃyena labhyeta tan na labdhaæ bhaven nu kim // Hit_1.48 // yata÷- ÓarÅrasya guïÃnÃæ ca dÆram atyantam antaram | ÓarÅraæ k«aïa-vidhvaæsi kalpÃnta-sthÃyino guïÃ÷ // Hit_1.49 // ity Ãkarïya hiraïyaka÷ prah­«Âa-manÃ÷ pulakita÷ san abravÅt-sÃdhu mitra ! sÃdhu | anenÃÓrita-vÃtsalyena trailokyasyÃpi prabhutvaæ tvayi yujyate | evam uktvà tena sarve«Ãæ kapotÃnÃæ bandhanÃni chinnÃni | tato hiraïyaka÷ sarvÃn sÃdaraæ sampÆjya Ãha-sakhe citragrÅva ! sarvathÃtra jÃla-bandhana-vidhau sati do«am ÃÓaÇkya Ãtmani avaj¤Ã na kartavyà | yata÷- yo 'dhikÃd yojana-ÓatÃn paÓyatÅhÃmi«aæ khaga÷ | sa eva prÃpta-kÃlas tu pÃÓa-bandhaæ na paÓyati // Hit_1.50 // aparaæ ca- ÓaÓi-divÃkarayor graha-pŬanaæ gaja-bhujaÇgamayor api bandhanam | matimatÃæ ca vilokya daridratÃæ vidhir aho balavÃn iti me mati÷ // Hit_1.51 // anyac ca- vyomaikÃnta-vihÃriïo 'pi vihagÃ÷ samprÃpnuvanty Ãpadaæ badhyante nipuïair agÃdha-salilÃn matsyÃ÷ samudrÃd api | durnÅtaæ kim ihÃsti kiæ sucaritaæ ka÷ sthÃna-lÃbhe guïa÷ kÃlo hi vyasana-prasÃrita-karo g­hïÃti dÆrÃd api // Hit_1.52 // iti prabodhya Ãtithyaæ k­tvà ÃliÇgya ca tena sampre«itaÓ citragrÅvo 'pi saparivÃro yathe«Âa-deÓÃn yayau, hiraïyako 'pi sva-vivaraæ pravi«Âa÷ | yÃni kÃni ca mitrÃïi kartavyÃni ÓatÃni ca | paÓya mÆ«ika-mitreïa kapotà mukta-bandhanÃ÷ // Hit_1.53 // atha laghu-patanaka-nÃmà kÃka÷ sarva-v­ttÃnta-darÓÅ sÃÓcaryam idam Ãha-aho hiraïyaka ! ÓlÃghyo 'si, ato 'ham api tvayà saha maitrÅæ kartum icchÃmi | atas tvaæ mÃæ maitryeïÃnugrahÅtum arhasi | etac chrutvà hiraïyako 'pi vivarÃbhyantarÃd Ãha-kas tvam ? sa brÆte-laghupatanaka-nÃmà vÃyaso 'ham | hiraïyako vihasyÃha-kà tvayà saha maitrÅ ? yata÷- yad yena yujyate loke budhas tat tena yojayet | aham annaæ bhavÃn bhoktà kathaæ prÅtir bhavi«yati // Hit_1.54 // aparaæ ca- bhak«ya-bhak«ayo÷ prÅtir vipatte÷ kÃraïaæ matam | Ó­gÃlÃt pÃÓabaddho 'sau m­ga÷ kÃkena rak«ita÷ // Hit_1.55 // vÃyaso 'bravÅt--katham etat ? hiraïyaka÷ kathayati- kathà 2 asti magadha-deÓe campakavatÅ nÃma araïyÃnÅ | tasyÃæ cirÃt mahatà snehena m­ga-kÃkau nivasata÷ | sa ca m­ga÷ svecchayà bhrÃmyan h­«Âa-pu«ÂÃÇga÷ kenacit Ó­gÃlenÃvalokita÷ | taæ d­«Âvà ӭgÃlo 'cintayat-Ã÷ ! katham etan-mÃæsaæ sulalitaæ bhak«ayÃmi ? bhavatu, viÓvÃsaæ tÃvad utpÃdayÃmi ity Ãlocya upas­tyÃbravÅt-mitra ! kuÓalaæ te ? m­geïoktam-kas tvam ? sa brÆte-k«udra-buddhi-nÃmà jambuko 'ham | atrÃraïye bandhu-hÅno m­tavat ekÃkÅ nivasÃmi | idÃnÅæ tvÃæ mitram ÃsÃdya puna÷ sa-bandhur jÅva-lokaæ pravi«Âo 'smi | adhunà tavÃnucareïa mayà sarvathà bhavitavyam iti | m­geïoktam-evam astu | tata÷ paÓcÃd astaæ gate savitari bhagavati marÅci-mÃlini tau m­gasya vÃsa-bhÆmiæ gatau | tatra campaka-v­k«a-ÓÃkhÃyÃæ subuddhi-nÃmà kÃko m­gasya cira-mitraæ nivasati | tau d­«Âvà kÃko 'vadat-sakhe citrÃÇga ! ko 'yaæ dvitÅya÷ ? m­go brÆte-mitra ! akasmÃd Ãgantunà saha maitrÅ na yuktà | tan na bhadram Ãcaritam | tathà coktam- aj¤Ãta-kula-ÓÅlasya vÃso deyo na kasyacit | mÃrjÃrasya hi do«eïa hato g­dhro jarad-gava÷ // Hit_1.56 // tau Ãhatu÷--katham etat ? kÃka÷ kathayati- kathà 3 asti bhÃgÅrathÅ-tÅre g­dhrakÆÂa-nÃmni parvate mahÃn parkaÂÅ-v­k«a÷ tasya koÂare daiva-durvipÃkÃt galita-nakha-nayano jaradgava-nÃmà g­dhra÷ prativasati | atha k­payà taj-jÅvanÃya tad-v­k«a-vÃsina÷ pak«iïa÷ svÃhÃrÃt kiæcit kiæcid uddh­tya tasmai dadati, tenÃsau jÅvati, te«Ãæ ÓÃvaka-rak«Ãæ ca karoti | atha kadÃcit dÅrghakarïa-nÃmà mÃrjÃra÷ pak«i-ÓÃvakÃn bhak«ayituæ tatrÃgata÷ | tatas tam ÃyÃntaæ d­«Âvà pak«i-ÓÃvakair bhayÃrtai÷ kolÃhala÷ k­ta÷ | tac chrutvà jaradgavena uktam-ko 'yam ÃyÃti ? dÅrghakarïo g­dhram avalokya sa-bhayam Ãha-hà hato 'smi yato 'yaæ mÃæ vyÃpÃdayi«yati | athavÃ- tÃvad bhayasya bhetavyaæ yÃvad bhayam anÃgatam | Ãgataæ tu bhayaæ vÅk«ya nara÷ kuryÃd yathocitam // Hit_1.57 // adhunÃtisannidhÃne palÃyitum ak«ama÷ | tad yathà bhavitavyaæ tathà bhavatu, tÃvat viÓvÃsam utpÃdyÃsya samÅpam upagacchÃmÅty Ãlocya tam upas­tyÃbravÅt-Ãrya ! tvÃm abhivande | g­dhro 'vadat-kas tvam ? so 'vadat-mÃrjÃro 'ham | g­dhro brÆte-dÆram apasara no cet hantavyo 'si mayà | mÃrjÃro 'vadat-ÓrÆyatÃæ tÃvat mad-vacanam | tato yady ahaæ vadhyas tadà hantavya÷ | yata÷ - jÃti-mÃtreïa kiæ kaÓcid vadhyate pÆjyate kvacit | vyavahÃraæ parij¤Ãya vadhya÷ pÆjyo 'thavà bhavet // Hit_1.58 // g­dhro brÆte-brÆhi kim artham Ãgato 'si ? so 'vadat-aham atra gaÇgÃ-tÅre nitya-snÃyÅ nirÃmi«ÃÓÅ brahmacÃrÅ cÃndrÃyaïa-vratam Ãcaraæs ti«ÂhÃmi | yu«mÃn dharma-j¤Ãna-ratÃ÷ prema-viÓvÃsa-bhÆmaya÷ iti pak«iïa÷ sarve sarvadà mamÃgre prastuvanti, ato bhavadbhyo vidyÃvayo-v­ddhebhyo dharmaæ Órotum ihÃgata÷ | bhavantaÓ caitÃd­Óà dharmaj¤Ã÷, yan mÃm atithiæ hantum udyatÃ÷ ? g­hastha-dharmaÓ ca e«a÷ - arÃv apy ucitaæ kÃryam Ãtithyaæ g­ham Ãgate | chettum apy Ãgate chÃyÃæ nopasaæharate druma÷ // Hit_1.59 // kiæ ca-yadi annaæ nÃsti, tadà suprÅtenÃpi vacasà tÃvad atithi÷ pÆjya eva | t­ïÃni bhÆmir udakaæ vÃk caturthÅ ca sÆn­tà | etÃny api satÃæ gehe nocchidyante kadÃcana // Hit_1.60 // anyac ca- bÃlo và yadi và v­ddho yuvà và g­ham Ãgata÷ | tasya pÆjà vidhÃtavyà sarvasyÃbhyÃgato guru÷ // Hit_1.61 // aparaæ ca- nirguïe«v api sattve«u dayÃæ kurvanti sÃdhava÷ | na hi saæharate jyotsnÃæ candraÓ cÃï¬Ãla-veÓmana÷ // Hit_1.62 // anyac ca- atithir yasya bhagnÃÓo g­hÃt pratinivartate | sa dattvà du«k­taæ tasmai puïyam ÃdÃya gacchati // Hit_1.63 // anyac ca- uttamasyÃpi varïasya nÅco 'pi g­ham Ãgata÷ | pÆjanÅyo yathÃ-yogyaæ sarva-deva-mayo 'tithi÷ // Hit_1.64 // g­dhro 'vadat-mÃrjÃro hi mÃæsa-ruci÷ | pak«i-ÓÃvakÃÓ cÃtra nivasanti | tenÃham eva bravÅmi | tac chrutvà mÃrjÃro bhÆmiæ sp­«Âvà karïau sp­Óati, brÆte ca-mayà dharma-ÓÃstraæ Órutvà vÅta-rÃgenedaæ du«karaæ vrataæ cÃndrÃyaïam adhyavasitam | yata÷ parasparaæ vivadamÃnÃnÃm api dharma-ÓÃstrÃïÃm ahiæsà paramo dharma÷ ity atraikamatyam | yata÷- sarva-hiæsÃ-niv­ttà ye narÃ÷ sarva-sahÃÓ ca ye | sarvasyÃÓraya-bhÆtÃÓ ca te narÃ÷ svarga-gÃmina÷ // Hit_1.65 // anyac ca- eka eva suh­d dharmo nidhane'py anuyÃti ya÷ | ÓarÅreïa samaæ nÃÓaæ sarvam anyad hi gacchati // Hit_1.66 // kiæ ca- yo 'tti yasya yadà mÃæsam ubhayo÷ paÓyatÃntaram | ekasya k«aïikà prÅtir anya÷ prÃïair vimucyate // Hit_1.67 // api ca- martavyam iti yad du÷khaæ puru«asyopajÃyate | Óakyas tenÃnumÃnena paro 'pi parirak«itum // Hit_1.68 // Ó­ïu puna÷- svacchanda-vana-jÃtena ÓÃkenÃpi prapÆryate | asya dagdhodarasyÃrthe ka÷ kuryÃt pÃtakaæ mahat // Hit_1.69 // evaæ viÓvÃsya sa mÃrjÃras taru-koÂare sthita÷ | tato dine«u gacchatsu asau pak«i-ÓÃvakÃn Ãkramya sva-koÂaram ÃnÅya pratyahaæ khÃdati | atha ye«Ãm apatyÃni khÃditÃni | tai÷ ÓokÃrtair vilapadbhir itas tato jij¤Ãsà samÃrabdhà | tat parij¤Ãya mÃrjÃra÷ koÂarÃn ni÷s­tya bahi÷ palÃyita÷ | paÓcÃt pak«ibhir itas tato nirÆpayadbhis tatra taru-koÂare ÓÃvakÃ÷ khÃdità iti sarvai÷ pak«ibhir niÓcitya ca g­dhro vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-aj¤Ãta-kula-ÓÅlasya ity Ãdi | --o)0(o-- ity Ãkarïya sa jambuka÷ sa-kopam Ãha-m­gasya prathama-darÓana-dine bhavÃn api aj¤Ãta-kula-ÓÅla eva ÃsÅt | tat kathaæ bhavatà saha etasya snehÃnuv­ttir uttarottaraæ vardhate ? athavÃ- yatra vidvaj-jano nÃsti ÓlÃghyas tatrÃlpadhÅr api | nirasta-pÃdape deÓe eraï¬o 'pi drumÃyate // Hit_1.70 // anyac ca- ayaæ nija÷ paro veti gaïanà laghu-cetasÃm | udÃra-caritÃnÃæ tu vasudhaiva kuÂumbakam // Hit_1.71 // yathà cÃyaæ m­go mama bandhus tathà bhavÃn api | m­go 'bravÅt kamanena uttarottareïa ? sarvair ekatra viÓrambhÃlÃpai÷ sukham anubhavadbhi÷ sthÅyatÃm | yata÷- na kaÓcit kasyacin mitraæ na kaÓcit kasyacid ripu÷ | vyavahÃreïa mitrÃïi jÃyante ripavas tathà // Hit_1.72 // kÃkena uktam-evam astu | atha prÃta÷ sarve yathÃbhimata-deÓaæ gatÃ÷ | ekadà nibh­taæ Ó­gÃlo brÆte-sakhe m­ga ! etasminn eva vanaika-deÓe sasya-pÆrïaæ k«etram asti | tad ahaæ tvÃæ tatra nÅtvà darÓayÃmi | tathà k­te sati m­ga÷ pratyahaæ tatra gatvà sasyaæ khÃdati | tato dina-katipayena k«etra-patinà tad d­«Âvà pÃÓÃs tatra yojitÃ÷ | anantaraæ punar Ãgato m­ga÷ tatra caran pÃÓair baddho 'cintayat-ko mÃm ita÷ kÃla-pÃÓÃd iva vyÃdha-pÃÓÃt trÃtuæ mitrÃd anya÷ samartha÷ ? atrÃntare jambukas tatrÃgatya upasthito 'cintayat-phalitas tÃvad asmÃkaæ kapaÂa-prabandha÷ | manoratha-siddhir api bÃhulyÃn me bhavi«yati | yata÷ etasya ukt­tyamÃnasya mÃæsÃs­g-liptÃni asthÅni mayà avaÓyaæ prÃptavyÃni | tÃni ca bÃhulyena mama bhojanÃni bhavi«yanti | sa ca m­gas taæ d­«Âvà ullÃsito brÆte-sakhe ! chindhi tÃvan mama bandhanam | satvaraæ trÃyasva mÃm | yata÷- Ãpatsu mitraæ jÃnÅyÃd raïe ÓÆraæ ­ïe Óucim | bhÃryÃæ k«Åïe«u vitte«u vyasane«u ca bÃndhavÃn // Hit_1.73 // aparaæ ca- utsave vyasane prÃpte durbhik«e Óatru-saÇkaÂe | rÃja-dvÃre ÓmaÓÃne ca yas ti«Âhati sa bÃndhava÷ // Hit_1.74 // jambuka÷ pÃÓaæ muhur muhur vilokyÃcintayat-d­¬has tÃvad ayaæ bandha÷ | brÆte ca-sakhe ! snÃyu-nirmitÃ÷ pÃÓÃ÷, tad adya bhaÂÂÃraka-vÃre katham etÃn dantai÷ sp­ÓÃmi ? mitra ! yadi citte na anyathà manyase, tadà prabhÃte yat tvayà vaktavyaæ tat kartavyam iti | anantaraæ sa kÃka÷ prado«akà m­gamanÃgatam avalokya itas tato 'nvi«yan tathÃvidhaæ taæ d­«Âvà uvÃca-sakhe ! kim etat ? m­geïoktam-avadhÅrita-suh­d-vÃkyasya phalam etat tathà coktam- suh­dÃæ hita-kÃmÃnÃæ ya÷ Ó­ïoti na bhëitam | vipat sannihità tasya sa nara÷ Óatrunandana÷ // Hit_1.75 // kÃko brÆte-sa va¤caka÷ kvÃste ? m­geïoktaæ-man-mÃæsÃrthÅ ti«Âhaty atraiva | kÃko brÆte-mitra ! uktam eva mayà pÆrvam | aparÃdho na me'stÅti naitad viÓvÃsa-kÃraïam | vidyate hi n­Óaæsebhyo bhayaæ guïavatÃm api // Hit_1.76 // dÅpa-nirvÃïa-gandhaæ ca suh­d-vÃkyam arundhatÅm | na jighranti na Ó­ïvanti na pÓyanti gatÃyu«a÷ // Hit_1.77 // parok«e kÃrya-hantÃraæ pratyak«e priya-vÃdinam | varjayet tÃd­Óaæ mitraæ vi«a-kumbhaæ payomukham // Hit_1.78 // tata÷ kÃko dÅrghaæ ni÷Óvasya uvÃca-are va¤caka ! kiæ tvayà pÃpa-karmaïà k­tam | yata÷- saælÃpitÃnÃæ madhurair vacobhir mithyopacÃraiÓ ca vaÓÅk­tÃnÃm | ÃÓÃvatÃæ ÓraddadhatÃæ ca loke kim arthinÃæ va¤cayitavyam asti // Hit_1.79 // anyac ca- upakÃriïi viÓrabdhe Óuddha-matau ya÷ samÃcarati pÃpam | taæ janam asatya-sandhaæ bhagavati vasudhe kathaæ vahasi // Hit_1.80 // durjanena samaæ sakhyaæ vairaæ cÃpi na kÃrayet | u«ïo dahati cÃÇgÃra÷ ÓÅta÷ k­«ïÃyate karam // Hit_1.81 // athavà sthitir iyaæ durjanÃnÃm- prÃk pÃdayo÷ patati khÃdati p­«Âha-mÃæsaæ karïe phalaæ kim api rauti Óanair vicitram | chidraæ nirÆpya sahasà praviÓaty aÓaÇka÷ sarvaæ khalasya caritaæ maÓaka÷ karoti // Hit_1.82 // tathà ca- durjana÷ priya-vÃdÅ ca naitad viÓvÃsa-kÃraïam | madhu ti«Âhati jihvÃgre h­di hÃlÃhalaæ vi«am // Hit_1.83 // atha prabhÃte sa k«etra-patir lagu¬a-hastas taæ pradeÓam Ãgacchan kÃkenÃvalokita÷ | tam avalokya kÃkenoktam-sakhe m­ga ! tvam ÃtmÃnaæ m­tavat sandarÓya vÃtenodaraæ pÆrayitvà pÃdÃn stabdhÅk­tya ti«Âha | ahaæ tava cak«u«Å ca¤cvà kim api vilikhÃmi, yadÃhaæ Óabdaæ karomi, tadà tvam utthÃya satvaraæ palÃyi«yase | m­gas tathaiva kÃka-vacanena sthita÷ | tata÷ k«etra-patinà har«otphulla-locanena tathÃvidho m­ga Ãlokita÷ | athÃsau-Ã÷ ! svayaæ m­to 'si ? ity uktvà m­gaæ bandhanÃt mocayitvà pÃÓÃn saævarÅtuæ satvaro babhÆva | tata÷ kiyad dÆre antarite k«etra-patau sa m­ga÷ kÃkasya Óabdaæ Órutvà satvaram utthÃya palÃyita÷ | tam uddiÓya tena k«etra-patinà prakopÃt k«iptena lagu¬ena Ó­gÃlo vyÃpÃdita÷ | tathà coktam- tribhir var«ais tribhir mÃsais tribhi÷ pak«ais tribhir dinai÷ | atyutkaÂai÷ pÃpa-puïyair ihaiva phalam aÓnute // Hit_1.84 // ato 'haæ bravÅmi-bhak«ya-bhak«yakayo÷ prÅtir ity Ãdi | iti m­ga-vÃyasa-Ó­gÃla-kathà kÃka÷ punar Ãha- bhak«itenÃpi bhavatà nÃhÃro mama pu«kala÷ | tvayi jÅvati jÅvÃmi citragrÅva ivÃnagha // Hit_1.85 // anyac ca- tiraÓcÃm api viÓvÃso d­«Âa÷ puïyaika-karmaïÃm | satÃæ hi sÃdhu-ÓÅlatvÃt svabhÃvo na nivartate // Hit_1.86 // kiæ ca- sÃdho÷ prakopitasyÃpi mano nÃyÃti vikriyÃm | na hi tÃpayituæ Óakyaæ sÃgarÃmbhas t­ïolkayà // Hit_1.87 // hiraïyako brÆte-capalas tvam | capalena saha sneha÷ sarvathà na kartavya÷ | tathà coktam- mÃrjÃro mahi«o me«a÷ kÃka÷ kÃpuru«as tathà | viÓvÃsÃt prabhavanty ete viÓvÃsas tatra no hita÷ // Hit_1.88 // kiæ cÃnyat-Óatru-pak«o bhavÃn asmÃkam | Óatruïà sandhir na vidheyam | uktaæ caitat- Óatruïà na hi sandadhyÃt saæÓli«ÂenÃpi sandhinà | sutaptam api pÃnÅyaæ Óamayaty eva pÃvakam // Hit_1.89 // durjana÷ parihartavyo vidyayÃlaÇk­to 'pi san | maïinà bhÆ«ita÷ sarpa÷ kim asau na bhayaÇkara÷ // Hit_1.90 // yad aÓakyaæ na tac chaktyaæ yac chaktyaæ Óakyam eva tat | nodake ÓakaÂaæ yÃti na ca naur gacchati sthale // Hit_1.91 // aparaæ ca- mahatÃpy artha-sÃreïa yo viÓvasiti Óatru«u | bhÃryÃsu ca viraktÃsu tad-antaæ tasya jÅvanam // Hit_1.92 // laghu-patanako brÆte-Órutaæ mayà sarvaæ, tathÃpi mamaitÃvan eva saÇkalpa÷ | yat tvayà saha sauh­dyam avaÓyaæ karaïÅyam iti | anyathà anÃhÃreïÃtmÃnaæ tava dvÃri vyÃpÃdayi«yÃmÅti | tathà hi- m­d-ghaÂavat sukha-bhedyo du÷sandhÃnaÓ ca durjano bhavati | sujanas tu kanaka-ghaÂavad durbhedyaÓ cÃÓu sandheya÷ // Hit_1.93 // kiæ ca- dravatvÃt sarva-lohÃnÃæ nimittÃd m­ga-pak«iïÃm | bhayÃl lobhÃc ca mÆrkhÃïÃæ saÇgata÷ darÓanÃt satÃm // Hit_1.94 // kiæ ca- nÃrikela-samÃkÃrà d­Óyante hi suh­jjanÃ÷ | anye badarikÃkÃrà bahir eva manoharÃ÷ // Hit_1.95 // anyac ca- sneha-cchede'pi sÃdhÆnÃæ guïà nÃyÃnti vikriyÃm | bhaÇge'pi hi m­ïÃlÃnÃm anubadhnanti tantava÷ // Hit_1.96 // anyac ca- Óucitvam tyÃgità Óauryaæ sÃmÃnyaæ sukha-du÷khayo÷ | dÃk«iïyaæ cÃnuraktiÓ ca satyatà ca suh­d-guïÃ÷ // Hit_1.97 // etair guïair upeto bhavad=anyo mayà ka÷ suh­t prÃptavya÷ ? ity Ãdi tad-vacanam Ãkarïya hiraïyako bahi÷ ni÷s­tyÃha-ÃpyÃyito 'haæ bhavatÃm etena vacanÃm­tena | tathà coktam- gharmÃrtaæ na tathà suÓÅtala-jalai÷ snÃnaæ na muktÃvalÅ na ÓrÅkhaï¬a-vilepanam sukhayati pratyaÇgam apy arpitam | prÅtyai sajjana-bhëitaæ prabhavati prÃyo yathà cetasa÷ sad-yuktyà ca pari«k­taæ suk­tinÃm Ãk­«Âi-mantropamam // Hit_1.98 // anyac ca- rahasya-bhedo yÃc¤Ã ca nai«Âhuryaæ cala-cittayà | krodho ni÷satyatà dyÆtam etan mitrasya dÆ«aïam // Hit_1.99 // anena vacana-krameïa tat ekam api dÆ«aïaæ tvayi na lak«yate | yata÷- paÂutvaæ satyavÃditvaæ kathÃ-yogena buddhyate | astabdhatvam acÃpalyaæ pratyak«enÃvagamyate // Hit_1.100 // aparaæ ca- anyathaiva hi sauhÃrdaæ bhavet svacchÃntarÃtmana÷ | pravartate'nyathà vÃïÅ ÓÃÂhyopahata-cetasa÷ // Hit_1.101 // manasy anyad vacasy anyat karmaïy anyad durÃtmanÃm | manasy ekaæ vacasy ekaæ karmaïy ekaæ mahÃtmanÃm // Hit_1.102 // tad bhavatu bhavata÷ abhimatam eva ity uktvà hiraïyako maitryaæ vidhÃya bhojana-viÓe«air vÃyasaæ santo«ya vivaraæ pravi«Âa÷ | vÃyaso 'pi sva-sthÃnaæ gata÷ tata÷-prabh­ti tayo÷ anyo 'nyÃhÃra-pradÃnena kuÓala-praÓnai÷ viÓrambhÃlÃpaiÓ ca kiyat-kÃlo 'tivartane | ekadà laghu-patanako hiraïyakam Ãha-sakhe ! vÃyasasya ka«ÂataralabhyÃhÃram idaæ sthÃnam | tad etat parityajya sthÃnÃntaraæ gantum icchÃmi | hiraïyako brÆte- sthÃna-bhra«Âà na Óobhante dantÃ÷ keÓà nakhà narÃ÷ | iti vij¤Ãya matimÃn sva-sthÃnaæ na parityajet // Hit_1.103 // kÃko brÆte-mitra ! kÃpuru«asya vacanam etat | yata÷- sthÃnam uts­jya gacchanti siæhÃ÷ sat-puru«Ã gajÃ÷ | tatraiva nidhanaæ yÃnti kÃkÃ÷ kÃpuru«Ã m­gÃ÷ // Hit_1.104 // anyac ca- ko vÅrasya manasvina÷ sva-vi«aya÷ ko và videÓa÷ sm­ta÷ yaæ deÓaæ Órayate tam eva kurute bÃhu-pratÃpÃrjitam | yad daæ«ÂrÃnakha-lÃÇgula-praharaïa÷ siæho vanaæ gÃhate tasminn eva hata-dvipendra-rudhirais t­«ïÃæ chinnatty Ãtmana÷ // Hit_1.105 // hiraïyako brÆte-mitra kva gantavyam ? tathà coktam- calaty ekena pÃdena ti«Âhaty ekena buddhimÃn | nÃsamÅk«ya paraæ sthÃnaæ pÆrvam Ãyatanaæ tyajet // Hit_1.106 // vÃyaso brÆte-mitra ! asti sunirÆpitaæ sthÃnam | hiraïyako 'vadat-kiæ tat ? vÃyasa÷ kathayati-asti daï¬akÃraïye karpÆragaurÃbhidhÃnaæ sara÷ | tatra cira-kÃlopÃrjita÷ priya-suh­n me mantharÃbhidhÃna÷ kÆrma÷ sahaja-dhÃrmika÷ prativasati | paÓya mitra ! paropadeÓe pÃï¬ityaæ sarve«Ãæ sukaraæ n­ïÃm | dharme svÅyam anu«ÂhÃnaæ kasyacit tu mahÃtmana÷ // Hit_1.107 // sa ca bhojana-viÓe«air mÃæ saævardhayi«yati | hiraïyako 'py Ãha-tat kim atrÃvasthÃya mayà kartavyam ? yata÷- yasmin deÓe na sammÃno na v­ttir na ca bÃndhava÷ | na ca vidyÃgama÷ kaÓcit taæ deÓaæ parivarjayet // Hit_1.108 // aparaæ ca--- dhanika÷ Órotriyo rÃjà nadÅ vaidyas tu pa¤cama÷ | pa¤ca yatra na vidyante tatra vÃsaæ na kÃrayet // Hit_1.109 // aparaæ ca--- loka-yÃtrà bhayaæ lajjà dÃk«iïyaæ tyÃga-ÓÅlatà | pa¤ca yatra na vidyante na kuryÃt tatra saæsthitim // Hit_1.110 // anyac ca- tatra mitra ! na vastavyaæ yatra nÃsti catu«Âayam | ­ïa-dÃtà ca vaidyaÓ ca Órotriya÷ sajalà nadÅ // Hit_1.111 // ato mÃm api tatra naya | vÃyaso 'vadat-evam astu | atha vÃyasas tena mitreïa saha vicitrÃlÃpa-sukhena tasya sarasa÷ samÅpaæ yayau | tato mantharo dÆrÃd eva laghu-patanakam avalokya utthÃya yathocitam Ãtithyaæ vidhÃya mÆ«ikasyÃpy atithi-satkÃraæ cakÃra | yata÷- bÃlo và yadi và v­ddho yuvà và g­ham Ãgata÷ | tasya pÆjà vidhÃtavyà sarvatrÃbhyÃgato guru÷ // Hit_1.112 // tathÃ- gurur agnir dvijÃtÅnÃæ varïÃnÃæ brÃhmaïo guru÷ | patir eko guru÷ strÅïÃæ sarvatrÃbhyÃgato guru÷ // Hit_1.113 // aparaæ ca- uttamasyÃpi varïasya nÅco 'pi g­ham Ãgata÷ | pÆjanÅyo yathÃ-yogyaæ sarva-deva-mayo 'tithi÷ // Hit_1.114 // vÃyaso 'vadat-sakhe ! manthara ! sa-viÓe«a-pÆjÃm asami vidhehi, yato 'yaæ puïya-karmaïÃæ dhurÅïa÷ kÃruïya-ratnÃkaro hiraïyaka-nÃmà mÆ«ika-rÃja÷ | etasya guïa-stutiæ jihvÃ-sahasra-dvayenÃpi yadi sarpa-rÃja÷ kadÃcit kartuæ samartha÷ syÃt ity uktvà citragrÅvopÃkhyÃnaæ varïitavÃn | tato manthara÷ sÃdaraæ hiraïyakaæ sampÆjyÃha-bhadra ! Ãtmano nirjana-vanÃgamana-kÃraïam ÃkhyÃtum arhasi ? hiraïyako 'vadat-kathayÃmi, ÓrÆyatÃm | kathà 4 asti campakÃbhidhÃnÃyÃæ nagaryÃæ parivrÃjakÃvasatha÷ | tatra cƬÃkarïo nÃma parivrÃjaka÷ prativasati | sa ca bhojanÃvaÓi«Âa-bhik«Ãnna-sahitaæ bhik«ÃpÃtraæ nÃgadantake'vasthÃpya svapiti | ahaæ ca tad annam utplutya utplutya pratyahaæ bhak«ayÃmi | anantaraæ tasya priya-suh­d vÅïÃkarïo nÃma parivrÃjaka÷ samÃyÃta÷, tena saha nÃnÃ-kathÃ-prasaÇgÃvasthito mama trÃsÃrthaæ jarjara-vaæÓa-khaï¬ena cƬÃkarïo bhÆmim atìayat | taæ tathÃvidhaæ d­«Âvà vÅïÃkarïa uvÃca-sakhe ! kim iti mama kathÃ-virakto 'nyÃsakto bhavÃn ? yata÷- mukhaæ prasannaæ vimalà ca d­«Âi÷ kathÃnurÃgo madhurà ca vÃïÅ | sneho 'dhika÷ sambhrama-darÓanaæ ca sadÃnuraktasya janasya lak«ma // Hit_1.115 // ad­«Âi-dÃnaæ k­ta-pÆrva-nÃÓanam Ãnanaæ duÓcaritÃnukÅrtanam | kathÃ-prasaÇgena ca nÃma-vism­tir virakta-bhÃvasya janasya lak«aïam // Hit_1.116 // cƬÃkarïenoktam-bhadra ! nÃhaæ virakta÷, kintu paÓya ayaæ mÆ«iko mamÃpakÃrÅ sadà pÃtrasthaæ bhik«Ãnnam utplutya bhak«ayati | vÅïÃkarïo nÃgadantam avalokyÃha-katham ayaæ mÆ«ika÷ svalpa-balo 'py etÃvad dÆram utpatati ? tad atra kenÃpi kÃraïena bhavitavyam | k«aïaæ vicintya parivrÃjakenoktam-kÃraïaæ cÃtra dhana-bÃhulyam eva pratibhÃti | yata÷- dhanavÃn balavÃn loke sarva÷ sarvatra sarvadà | prabhutvaæ dhana-mÆlaæ hi rÃj¤Ãm apy upajÃyate // Hit_1.117 // tata÷ khanitram ÃdÃya tena parivrÃjakena vivaraæ khanitvà cira-sa¤citaæ mama dhanaæ g­hÅtam | tata÷ prabh­ti pratyahaæ nija-Óakti-hÅna÷ sattvotsÃha-rahita÷ svÃhÃram apy utpÃdayitum ak«ama÷ sann Ãsaæ mandaæ mandam upasarpan cƬÃkarïenÃvalokita÷ | tatas tenoktam- dhanena balavÃn loko dhanÃd bhavati paï¬ita÷ | paÓyainaæ mÆ«ikaæ pÃpaæ svajÃti-samatÃæ gatam // Hit_1.118 // kiæ ca- arthena tu vihÅnasya puru«asyÃlpa-medhasa÷ | kriyà sarvà vinaÓyanti grÅ«me kusarito yathà // Hit_1.119 // aparaæ ca- yasyÃrthÃs tasya mitrÃïi yasyÃrthÃs tasya bÃndhavÃ÷ | yasyÃrthÃ÷ sa pumÃn loke yasyÃrthÃ÷ sa hi paï¬ita÷ // Hit_1.120 // aparaæ ca- aputrasya g­haæ ÓÆnyaæ san-mitra-rahitasya ca | mÆrkhasya ca diÓa÷ ÓÆnyÃ÷ sarva-ÓÆnyà daridratà // Hit_1.121 // aparaæ ca- dÃridryÃn maraïÃd vÃpi dÃridryam avaraæ sm­tam | alpa-kleÓena maraïaæ dÃridryam atidu÷saham // Hit_1.122 // anyac ca- tÃnÅndriyÃïy avikalÃni tad eva nÃma sà buddhir apratihatà vacanaæ tad eva | artho«maïà virahita÷ puru«a÷ sa eva anya÷ k«aïena bhavatÅti vicitram etat // Hit_1.123 // etat sarvam Ãkarïya mayÃlocitaæ-mamÃnnÃvasthÃnam ayuktam idÃnÅm | tathà coktam- atyanta-vimukhe daive vyarthe yatne ca pauru«e | manasvino daridrasya vanÃd anyat kuta÷ sukham // Hit_1.124 // anyac ca- manasvÅ miryate kÃmaæ kÃrpaïyaæ na tu gacchati | api nirvÃïam ÃyÃti nÃnalo yÃti ÓÅtatÃm // Hit_1.125 // kiæ ca- kusuma-stavakasyeva dve v­ttÅ tu manasvina÷ | sarve«Ãæ mÆrdhni và ti«Âhed viÓÅryeta vane'thavà // Hit_1.126 // yac cÃnyasmai etad v­ttÃnta-kathanaæ tad apy anucitam | yata÷- artha-nÃÓaæ manas-tÃpaæ g­he duÓcaritÃni ca | va¤canaæ cÃpamÃnaæ ca matimÃn na prakÃÓayet // Hit_1.127 // yac cÃtraiva yÃc¤ayà jÅvanaæ tad apy atÅva-garhitam | yata÷- varaæ vibhava-hÅnena prÃïai÷ santarpito 'nala÷ | nopacÃra-paribhra«Âa÷ k­païa÷ prÃrthyate jana÷ // Hit_1.128 // anyac ca- dÃridryÃd dhriyam eti hrÅ-parigata÷ sattvÃt paribhraÓyate ni÷sattvaæ paribhÆyate paribhavÃn nirvedam Ãpadyate | nirviïïa÷ Óucam eti Óoka-phihito buddhyà parityajyate nirbuddhi÷ k«ayam ety aho nidhanatà sarvÃpadÃm Ãspadam // Hit_1.129 // kiæ ca- varaæ maunaæ kÃryaæ na ca vacanam uktaæ yad an­taæ varaæ klaibyaæ puæsÃæ na ca para-kalatrÃbhigamanam | varaæ prÃïa-tyÃgo na ca piÓuna-vÃkye«v abhirucir varaæ bhik«ÃÓitvaæ na ca para-dhanÃsvÃdana-sukham // Hit_1.130 // varaæ ÓÆnyà ÓÃlà na ca khalu varo du«Âa-v­«abho varaæ veÓyà patnÅ na punar avinÅtà kula-vadhÆ÷ | varaæ vÃso 'raïye na punar avivekÃdhipa-pure varaæ prÃïa-tyÃgo na punar adhamÃnÃm upagama÷ // Hit_1.131 // api ca- seveva mÃnam akhilaæ jyotsneva tamo jareva lÃvaïyam | hari-hara-katheva duritaæ guïa-Óatam apy arthità harati // Hit_1.132 // tat kim ahaæ para-piï¬ena ÃtmÃnaæ po«ayÃmi ? ka«Âaæ bho÷ ! tad api dvitÅyaæ m­tyu-dvÃram | anyac ca- rogÅ cira-pravÃsÅ parÃnna-bhojÅ parÃvasatha-ÓÃyÅ | yaj jÅvati tan maraïaæ yan maraïaæ so 'sya viÓrÃma÷ // Hit_1.133 // ity ÃlocyÃpi lobhÃt punar api tadÅyam annaæ grahÅtuæ graham akaravam | tathà coktam- lobhena buddhiÓ calati lobho janayate t­«Ãm | t­«Ãrto du÷kham Ãpnoti paratreha ca mÃnava÷ // Hit_1.134 // tato 'haæ mandaæ mandam upasarpaæs tena vÅïÃkarïena jarjara-vaæÓa-khaï¬ena tìitaÓ cÃcintayam-lubdho hy asantu«Âo niyatam Ãtma-drohÅ bhavati | tathà ca- dhana-lubdho hy asantu«Âo 'niyatÃtmÃjitendriya÷ | sarvà evÃpadas tasya yasya tu«Âaæ na mÃnasam // Hit_1.135 // sarvÃ÷ sampattasyas tasya santu«Âaæ yasya mÃnasam | upÃnad-gƬha-pÃdasya nanu carmÃv­teva bhÆ÷ // Hit_1.136 // aparaæ ca- santo«Ãm­ta-t­ptÃnÃæ yat sukhaæ ÓÃnta-cetasÃm | kutas tad-dhana-lubdhÃnÃm itaÓ cetaÓ ca dhÃvatÃm // Hit_1.137 // kiæ ca- tenÃdhÅtaæ Órutaæ tena tena sarvam anu«Âhitam | yenÃÓÃ÷ p­«Âhata÷ k­tvà nairÃÓyam avalambitam // Hit_1.138 // api ca- aseviteÓvara-dvÃram ad­«Âa-viraha-vyatham | anukta-klÅba-vacanaæ dhanyaæ kasyÃpi jÅvanam // Hit_1.139 // na yojana-Óataæ dÆraæ vÃhyamÃnasya t­«ïayà | santu«Âasya kara-prÃpte'py arthe bhavati nÃdara÷ // Hit_1.140 // tad atra avasthocita-kÃrya-pariccheda÷ ÓreyÃn | ko dharmo bhÆta-dayà kiæ saukhyaæ nityam aroginà jagati | ka÷ sneha÷ sad-bhÃva÷ kiæ pÃï¬ityaæ pariccheda÷ // Hit_1.141 // tathà ca- paricchedo hi pÃï¬ityaæ yadÃpannà vipattaya÷ | apariccheda-kartÌïÃæ vipada÷ syu÷ pade pade // Hit_1.142 // tathà hi- tyajed ekaæ kulasyÃrthe grÃmasyÃrthe kulaæ tyajet | grÃmaæ janapadasyÃrthe ÃtmÃrthe p­thivÅæ tyajet // Hit_1.143 // aparaæ ca- pÃnÅyaæ và nirÃyÃsaæ svÃdvannaæ và bhayottaram | vicÃryaæ khalu paÓyÃmi tat sukhaæ yatra nirv­ti÷ // Hit_1.144 // ity ÃlocyÃhaæ nirjana-vanam Ãgata÷ | yata÷- varaæ vanaæ vyÃghra-gajendra-sevitaæ drumÃlaya÷ patra-phalÃmbu-bhak«itam | t­ïÃni Óayyà vasanaæ ca valkalaæ na bandhu-madhye dhana-hÅna-jÅvanam // Hit_1.145 // ata÷- saæsÃra-vi«aya-v­k«asya dve eva rasavat phale | kÃvyÃm­ta-rasÃsvÃda÷ saÇgama÷ sajjanai÷ saha // Hit_1.146 // aparaæ ca- sat-saÇga÷ keÓave bhaktir gaÇgÃmbhasi nimajjanam | asÃre khalu saæsÃre trÅïi sÃrÃïi bhÃvayet // Hit_1.147 // manthara uvÃca- arthÃ÷ pÃda-rajopamà giri-nadÅ-vegopamaæ yauvanam Ãyu«yaæ jala-bindu-lola-capalaæ phenopamaæ jÅvanam | dharmaæ yo na karoti niÓcala-mati÷ svargÃrgalodghÃÂanaæ paÓcÃt-tÃpa-hato jarÃ-pariïata÷ ÓokÃgninà dahyate // Hit_1.148 // yu«mÃbhir atisa¤caya÷ k­ta÷ | tasyÃyaæ do«a÷ | Ó­ïu- upÃrjitÃnÃæ vittÃnÃæ tyÃga eva hi rak«aïam | ta¬Ãgodara-saæsthÃnÃæ parÅvÃhaivÃmbhasÃm // Hit_1.149 // anyac ca- yad adho 'dha÷ k«itau vittaæ nicakhÃna mitampaca÷ | tad-adho nilayaæ gantuæ cakre panthÃnam agrata÷ // Hit_1.150 // yata÷- nija-saukhyaæ nirundhÃno yo dhanÃrjanam icchati | parÃrtha-bhÃra-vÃhÅva sa kleÓasyaiva bhÃjanam // Hit_1.151 // tathà coktaæ- dÃnopabhoga-hÅnena dhanena dhanino yadi | bhavÃma÷ kiæ na tenaiva dhanena dhanino vayam // Hit_1.152 // yata÷- dhanena kiæ yo na dadÃti nÃÓnute balena kiæ yaÓ ca ripÆn na yÃdhatte | Órutena kiæ yo na ca dharmam Ãcaret kim Ãtmanà yo na jitendriyo bhavet // Hit_1.153 // anyac ca- asambhogena sÃmÃnyaæ k­païasya dhanaæ parai÷ | asyedam iti sambandho hÃnau du÷khena gamyate // Hit_1.154 // api ca- na devÃya na viprÃya na bandhubhyo na cÃtmane | k­païasya dhanaæ yÃti vahni-taskara-pÃrthivai÷ // Hit_1.155 // tathà coktam- dÃnaæ priya-vÃk-sahitaæ j¤Ãnam agarvaæ k«amÃnvitaæ sauryam | tyÃgaæ sahitaæ ca vittaæ durlabham etac catur bhadram // Hit_1.156 // uktaæ ca- kartavya÷ sa¤cayo nityaæ na tu kÃryo 'tisa¤caya÷ | atisa¤caya-ÓÅlo 'yaæ dhanu«Ã jambuko hata÷ // Hit_1.157 // tÃv Ãhatu÷-katham etat ? manthara÷ kathayati- kathà 5 ÃsÅt kalyÃïa-kaÂaka-vÃstavyo bhairavo nÃma vyÃdha÷ | sa caikadà mÃæsa-lubdho dhanur ÃdÃya m­gam anvi«yan vindhyÃÂavÅ-madhyaæ gata÷ | tatra tena m­ga eko vyÃpÃdita÷ | tato m­gam ÃdÃya gacchatà tena ghorÃk­ti÷ ÓÆkaro d­«Âa÷ | tatas tena m­gaæ bhÆmau nidhÃya ÓÆkara÷ Óareïa hata÷ | ÓÆkareïÃpy Ãgatya pralaya-ghana-ghora-garjanaæ kurvÃïena sa vyÃdho mu«ka-deÓe hata÷ chinna-druma iva papÃta | tathà coktam- jalam agnir vi«aæ Óastaæ k«ud vyÃdhi÷ patanaæ gire÷ | nimittaæ ki¤cid ÃsÃdya dehÅ prÃïair vimucyate // Hit_1.158 // atha tayo÷ pÃdÃsphÃlanena eka÷ sarpo 'pi m­ta÷ | atrÃntare dÅrgharÃvo nÃma jambuka÷ paribhramanÃhÃrÃrthà tÃn m­tÃn m­ga-vyÃdha-sarpa-ÓÆkarÃn apaÓyat | ÃlokyÃcintayac ca-aho bhÃgyam ! adya mahad bhojyaæ me samupasthitam | athavÃ- acintitÃni du÷khÃni yathaivÃyÃnti dehinÃm | sukhÃny api tathà manye daivam atrÃtiricyate // Hit_1.159 // mÃsam ekaæ naro yÃti dvau mÃsau m­ga-ÓÆkarau | ahir ekaæ dinaæ yÃti adya bhak«yo dhanurguïa÷ // Hit_1.160 // tata÷ prathama-bubhuk«ÃyÃm idaæ ni÷svÃdu kodaï¬a-lagnaæ snÃyu-bandhanaæ khÃdÃmi, ity uktvà tathÃkarot | tataÓ chinne snÃyu-bandhane drutam utpatitena dhanu«Ã h­di nirbhinna÷ sa dÅrgharÃva÷ pa¤catvaæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi kartavya÷ sa¤cayo nityam ity Ãdi | tathà ca- yad dadÃti yad aÓnÃti tad eva dhanino dhanam | anye m­tasya krŬanti dÃrair api dhanair api // Hit_1.161 // kiæ ca- yad dadÃsi viÓi«Âebhyo yac cÃÓnÃsi dine dine | tat te vittam ahaæ manye Óe«aæ kasyÃpi rak«asi // Hit_1.162 // yÃtu, kim idÃnÅm atikrÃntopavarïanena | yata÷- nÃprÃyam abhivächanti na«Âaæ necchanti Óocitum | Ãpatsv api na muhyanti narÃ÷ paï¬ita-buddhaya÷ // Hit_1.163 // tat sakhe ! sarvadà tvayà sotsÃhena bhavitavyam, yata÷- ÓÃstrÃïy adhÅtyÃpi bhavanti mÆrkhà yas tu kriyÃvÃn puru«a÷ sa vidvÃn | sucintitaæ cau«adham ÃturÃïÃæ na nÃma-mÃtreïa karoty arogam // Hit_1.164 // anyac ca- na svalpam apy adhyavasÃya-bhÅro÷ karoti vij¤Ãna-vidhir guïaæ hi | andhasya kiæ hasta-tala-sthito 'pi prakÃÓayaty artham iha pradÅpa÷ // Hit_1.165 // tad atra sakhe daÓÃtiÓe«Eïa ÓÃnti÷ karaïÅyà | etad apy atika«Âaæ tvayà na mantavyam | sukham Ãpatitaæ sevyaæ du÷kham Ãpatitaæ tathà | cakravat parivartante du÷khÃni ca sukhÃni ca // Hit_1.166 // aparaæ ca- nipÃnam iva maï¬ÆkÃ÷ sara÷ pÆrïam ivÃï¬ajÃ÷ | sodyogaæ naram ÃyÃnti vivaÓÃ÷ sarva-sampada÷ // Hit_1.167 // api ca- utsÃha-saæpannam adÅrgha-sÆtraæ kriyÃ-vidhij¤aæ vyasane«v asaktam | ÓÆraæ k­taj¤aæ d­¬ha-sauh­daæ ca- lak«mÅ÷ svayaæ vächati vÃsa-heto÷ // Hit_1.168 // viÓe«ataÓ ca- vinÃpy arthair dhÅra÷ sp­Óati bahumÃnonnati-padaæ samÃyukto 'py arthai÷ paribhava-padaæ yÃti k­païa÷ | svabhÃvÃd udbhÆtÃæ guïa-samudayÃvÃpti-vi«ayÃæ dyutiæ saiæhÅæ Óvà kiæ dh­ta-kanaka-mÃlo 'pi labhate // Hit_1.169 // kiæ ca- dhanavÃn iti hi madas te kiæ gata-vibhavo vi«Ãdam upayÃsi | kara-nihata-kanduka-samÃ÷ pÃtotpÃtà manu«yÃïÃm // Hit_1.170 // anyac ca- v­tty-arthaæ nÃtice«Âate sà hi dhÃtraiva nirmità | garbhÃd utpatite jantau mÃtu÷ prasravata÷ stanau // Hit_1.171 // api ca sakhe Ó­ïu- yena ÓuklÅ-k­tà haæsÃ÷ ÓukÃÓ ca haritÅk­tÃ÷ | mayÆrÃÓ citrità yena sa te v­ttiæ vidhÃsyati // Hit_1.172 // aparaæ ca satÃæ rahasyaæ Ó­ïu, mitra ! janayanty arjane du÷khaæ tÃpayanti vipatti«u | mohayanti ca sampattau katham arthÃ÷ sukhÃvahÃ÷ // Hit_1.173 // aparaæ ca- dharmÃrdhaæ yasya vittehà varaæ tasya nirÅhatà | prak«ÃlanÃd dhi paÇkasya dÆrÃd asparÓanaæ varam // Hit_1.174 // yata÷- yathÃÃmi«am ÃkÃÓe pak«ibhi÷ ÓvÃpadair bhuvi | bhak«yate salile matsyais tathà sarvatra vittavÃn // Hit_1.175 // anyac ca- rÃjata÷ salilÃd agneÓ corata÷ svajanÃd api | bhayam arthavatÃæ nityaæ m­tyo÷ prÃïa-bh­tÃm iva // Hit_1.176 // tathà hi- janmani kleÓa-bahule kiæ nu du÷kham ata÷ param | icchÃ-sampad yato nÃsti yac cecchà na nivartate // Hit_1.177 // anyac ca bhrÃta÷ Ó­ïu- dhanaæ tÃvad asulabhaæ labdhaæ k­cchreïa pÃlyate | labdha-nÃÓo yathà m­tyus tasmÃd etan na cintayet // Hit_1.178 // sà t­«ïà cet parityaktà ko daridra÷ ka ÅÓvara÷ | tasyÃÓ cet prasaro datto dÃsyaæ ca Óirasi sthitam // Hit_1.179 // aparaæ ca- yad yad eva hi vächeta tato vächà pravartate | prÃpta evÃrthata÷ so 'rtho yato vächà nivartate // Hit_1.180 // kiæ bahunÃ, viÓrambhÃlÃpair mayaiva sahÃtra kÃlo nÅyatÃm | yata÷- ÃmraïÃntÃ÷ praïayÃ÷ kopÃÓ ca k«aïa-bhaÇgurÃ÷ | parityÃgÃÓ ca ni÷saÇgà na bhavanti mahÃtmanÃm // Hit_1.181 // iti Órutvà laghupatanako brÆte-dhanyo 'si manthara ! sarvathà ÃÓrayaïÅyo 'si | yata÷- santa eva satÃæ nityam Ãpad-uddharaïa-k«amÃ÷ | gajÃnÃæ paÇka-magnÃnÃæ gajà eva dhurandharÃ÷ // Hit_1.182 // aparaæ ca- ÓlÃghya÷ sa eko bhuvi mÃnavÃnÃæ sa uttama÷ sat-puru«a÷ sa dhanya÷ | yasyÃrthino và ÓaraïÃgatà và nÃÓÃvibhaÇgà vimukhÃ÷ prayÃnti // Hit_1.183 // tad evaæ te svecchÃhÃra-vihÃraæ kurvÃïÃ÷ santu«ÂÃ÷ sukhaæ nivasanti sma | atha kadÃcit citrÃÇga-nÃmà m­ga÷ kenÃpi trÃsitas tatrÃgatya milita÷ | tat-paÓcÃd ÃyÃntaæ bhaya-hetuæ sambhÃvya mantharo jalaæ pravi«Âa÷ | mÆ«ikaÓ ca vivaraæ gata÷, kÃko 'pi u¬¬Åya v­k«Ãgram ÃrƬha÷ | tato laghupatanakena sudÆraæ nirÆpya bhaya-hetur na ko 'py avalambita÷ | paÓcÃt tad-vacanÃd Ãgatya puna÷ sarve militvà tatraivopavi«ÂÃ÷ | manthareïoktaæ-bhadra m­ga ! kuÓalaæ te ? svecchayà udakÃdyÃhÃro 'nubhÆyatÃm | atrÃvasthÃnena vanam idaæ sanÃthÅkriyatÃm | citrÃÇgo brÆte-lubdhaka-trÃsito 'haæ bhavatÃæ Óaraïam Ãgata÷ | tataÓ ca, bhavadbhi÷ saha mitratvam icchÃmi | bhavantaÓ ca anukampayantu maitryeïa | yata÷- lobhÃd vÃtha bhayÃd vÃpi yas tyajec charaïÃgatam | brahma-hatyÃ-samaæ tasya pÃpam Ãhur manÅ«iïa÷ // Hit_1.184 // hiraïyako 'py avadat-mitratvaæ tÃvad asmÃbhi÷ saha, ayatnena ni«pannaæ bhavata÷ | yata÷- aurasaæ k­ta-sambandhaæ tathà vaæÓa-kramÃgatam | rak«akaæ vyasanebhyaÓ ca mitraæ j¤eyaæ catur-vidham // Hit_1.185 // tad atra bhavatà sva-g­ha-nirviÓe«eïa sthÅyatÃm | tac chrutvà m­ga÷ sÃnando bhÆtvà k­ta-svecchÃhÃra÷ pÃnÅyaæ pÅtvà jalÃsanna-vaÂa-taru-cchÃyÃyÃm upavi«Âa÷ | atha mantharo brÆte-sakhe m­ga ! kena trÃsito 'si ? asmin nirjane vane kadÃcit kiæ vyÃdhÃ÷ sa¤caranti ? m­geïoktam-asti kaliÇga-vi«aye rukmÃÇgado nÃma n­pati÷ | sa ca digvijaya-vyÃpÃra-krameïa Ãgatya candrabhÃgÃ-nadÅ-tÅre samÃveÓita-kaÂako vartate, prÃtaÓ ca tenÃtrÃgatya karpÆra-sara÷ samÅpe bhavitavyam iti vyÃdhÃnÃæ mukhÃt kiævadantÅ ÓrÆyate | tad atrÃpi prÃtar-avasthÃnaæ bhaya-hetukam ity Ãlocya yathà kÃryaæ tathà ÃrabhyatÃm | tac chrutvà kÆrma÷ sa-bhayam Ãha-mitra ! jalÃÓayÃntaraæ gacchÃmi | kÃka-m­gÃv api uktavantau-mitra ! evam astu ! hiraïyako vim­ÓyÃbravÅt-punar jalÃÓaye prÃpte mantharasya kuÓalam | sthale gacchato 'sya kà vidhà ? ambhÃæsi jala-jantÆnÃæ durgaæ durga-nivÃsinÃm | sva-bhÆmi÷ ÓvÃpadÃdÅnÃæ rÃj¤Ãæ sainyaæ paraæ balam // Hit_1.186 // upÃyena hi yac chakyaæ na tac chakyaæ parÃkramai÷ | kÃkÅ kanaka-sÆtreïa k­«ïa-sarpam aghÃtayat // Hit_1.187 // tad yathÃ- kathà 6 asti brahmÃraïye karp¨Æratilako nÃma hastÅ | tam avalokya sarve Ó­gÃlÃÓ cintayanti sma | yady ayaæ kenÃpy upÃyena miryate, tadÃsmÃkam etena dehena mÃsa-catu«Âayasya svecchÃ-bhojanaæ bhavet | tatas tan-madhyÃd ekena v­ddha-Ó­gÃlena pratij¤Ã k­tà | mayà buddhi-prabhÃvÃd asya maraïaæ sÃdhayitavyam | anantaraæ sa va¤caka÷ karpÆratilaka-samÅpaæ gatvà sëÂÃÇga-pÃtaæ praïamyovÃca-deva ! d­«Âi-prasÃdaæ kuru | hastÅ brÆte-kas tvam ? kuta÷ samÃyÃta÷ ? so 'vadat-jambuko 'haæ sarvair vana-vÃsibhi÷ paÓubhir militvà bhavat-sakÃÓaæ prasthÃpita÷ | yad vinà rÃj¤Ã sthÃtuæ na yuktam | tad atrÃÂavÅ-rÃjye'bhi«ektuæ bhavÃn sarva-svÃmi-guïopeto nirÆpita÷ | yata÷- kulÃcÃra-janÃcÃrair atiÓuddha÷ pratÃpavÃn | dhÃrmiko nÅti-kuÓala÷ sa svÃmÅ yujyate bhuvi // Hit_1.188 // aparaæ ca paÓya- rÃjÃnaæ prathamaæ vindet tato bhÃryÃæ tato dhanam | rÃjany asati loke'smin kuto bhÃryà kuto dhanam // Hit_1.189 // anyac ca- parjanya iva bhÆtÃnÃm ÃdhÃra÷ p­thivÅ-pati÷ | vikale'pi hi parjanye jÅvyate na tu bhÆpatau // Hit_1.190 // kiæ ca- niyata-vi«aya-vartÅ prÃyaÓo daï¬a-yogÃj jagati para-vaÓe'smin durlabha÷ sÃdhu-v­tte÷ | k­Óam api vikalaæ và vyÃdhitaæ vÃdhanaæ và patim api kula-nÃrÅ daï¬a-bhÅtyÃbhyupaiti // Hit_1.191 // tad yathà lagna-velà na calati tathà k­tvà satvaram ÃgamyatÃæ devena | ity uktvà utthÃya calita÷ | tato 'sau rÃjya-lÃbhÃk­«Âa÷ karpÆratilaka÷ Ó­gÃla-darÓita-vartmanà dhÃvan mahÃ-paÇke nimagna÷ | hastinoktam-sakhe Ó­gÃla ! kim adhunà vidheyam ? mahÃ-paÇke patito 'haæ mriye | parÃv­tya paÓya ! Ó­gÃlena vihasyoktam-deva ! mama pucchÃgre hastaæ dattvà utti«Âha | yasmÃt mad-vidhasya vacasi tvayà viÓvÃsa÷ k­ta÷, tasya phalam etat | tad anubhÆyatÃm aÓaraïaæ du÷kham | tathà coktam- yadÃsat-saÇga-rahito bhavi«yasi bhavi«yasi | yadÃsajjana-go«ÂhÅ«u pati«yasi pati«yasi // Hit_1.192 // tato mahÃ-paÇke nimagno hastÅ Ó­gÃlair bhak«ita÷ | ato 'haæ bravÅmi-upÃyena hi yac chakyam ity Ãdi | --o)0(o-- tatas tad-dhita-vacanam avadhÅrya mahatà bhayena vimugdha iva mantharass taj-jalÃÓayam uts­jya pracalita÷ | te'pi hiraïyakÃdaya÷ snehÃd ani«Âaæ ÓaÇkamÃnÃs tam anujagmu÷ | tata÷ sthale gacchan kenÃpi vyÃdhena vane paryaÂatà sa manthara÷ prÃpta÷ | sa ca taæ g­hÅtvà utthÃya dhanu«i baddhvà dhanyo 'smÅty abhidhÃya bhramaïa-kleÓÃt k«ut-pipÃsÃkula÷ sva-g­hÃbhimukhaæ prayÃta÷ | atha te m­ga-vÃyasa-mÆ«ikÃ÷ paraæ vi«Ãdam upagatÃ÷ tam anugacchanti sma | tato hiraïyako vilapati- ekasya du÷khasya na yÃvad antaæ gacchÃmy ahaæ pÃram ivÃrïavasya | tÃvad dvitÅyaæ samupasthitaæ me chidre«v anarthà bahulÅ-bhavanti // Hit_1.193 // svabhÃvajaæ tu yan mitraæ bhÃgyenaivÃbhijÃyate | tad-ak­trima-sauhÃrdam Ãpatsv api na mu¤cati // Hit_1.194 // api ca- na mÃtari na dÃre«u na sodarye na cÃtmaje | viÓvÃsas tÃd­Óa÷ puæsÃæ yÃd­Ç mitre svabhÃvaje // Hit_1.195 // iti muhu÷ vicintya prÃha-aho me durdaivam | yata÷- sva-karma-santÃna-vice«ÂitÃni kÃlÃntarÃvarti-ÓubhÃÓubhÃni | ihaiva d­«ÂÃni mayaiva tÃni janmÃntarÃïÅva daÓÃntarÃïi // Hit_1.196 // athavà ittham evaitat | kÃya÷ saænihitÃpÃya÷ sampada÷ padam ÃpadÃm | samÃgamÃ÷ sÃpagamÃ÷ sarvam utpÃdi bhaÇguram // Hit_1.197 // punar vim­ÓyÃha- ÓokÃrÃti-bhaya-trÃïaæ prÅti-viÓrambha-bhÃjanam | kena ratnam idaæ s­«Âaæ mitram ity ak«ara-dvayam // Hit_1.198 // kiæ ca- mitraæ prÅti-rasÃyanaæ nayanayor Ãnandanaæ cetasa÷ pÃtraæ yat sukha-du÷khayo÷ samam idaæ puïyÃtmanà labhyate | ye cÃnye suh­da÷ sam­ddhi-samaye dravyÃbhilëÃkulÃs te sarvatra milanti tattva-nika«a-grÃvà tu te«Ãæ vipat // Hit_1.199 // iti bahu vilapya hiraïyakaÓ citrÃÇga-laghupatanakÃv Ãha-yÃvad ayaæ vyÃdho vanÃn na ni÷sarati, tÃvan mantharaæ mocayituæ yatna÷ kriyatÃm | tÃv Æcatu÷-satvaraæ yathÃ-kÃryam upadiÓa | hiraïyako brÆte-citrÃÇgo jala-samÅpaæ gatvà m­tam ivÃtmÃnaæ niÓce«Âaæ darÓayatu | kÃkaÓ ca tasyopari sthitvà ca¤cvà kim api vilikhatu | nÆnam anena lubdhakena m­ga-mÃæsÃrthinà tatra kacchapaæ parityajya sarvaraæ gantavyam | tato 'haæ mantharasya bandhanaæ chetsyÃmi | sannihite lubdhake bhavadbhyÃæ palÃyitavyam | tataÓ citrÃÇga-laghupatanakÃbhyÃæ ÓÅghraæ gatvà tathÃnu«Âhite sati sa vyÃdha÷ pariÓrÃnta÷ pÃnÅyaæ pÅtvà taror adhastÃd upavi«Âa÷ san tathÃvidhaæ m­gam apaÓyat | tata÷ kacchapaæ jala-samÅpe nidhÃya kartarikÃm ÃdÃya prah­«Âa-manà m­gÃntikaæ calita÷ | atrÃntare hiraïyakena Ãgatya mantharasya bandhanaæ chinnam | chinna-bandhana÷ kÆrma÷ satvaraæ jalÃÓayaæ pravi«Âa÷ | sa ca m­ga Ãsannaæ taæ vyÃdhaæ vilokyotthÃya drutaæ palÃyita÷ | pratyÃv­ttya lubdhako yÃvat taru-talam ÃyÃti tÃvat kÆrmam apaÓyann acintayat-ucitam evaitat mamÃsamÅk«ya-kÃriïa÷ | yata÷- yo dhruvÃïi parityajya adhruvÃïi ni«evate | dhruvÃïi tasya naÓyanti adhruvaæ na«Âam eva hi // Hit_1.200 // tato 'sau sva-karma-vaÓÃn nirÃÓa÷ kaÂakaæ pravi«Âa÷ | mantharÃdayaÓ ca sarve muktÃpada÷ sva-sthÃnaæ gatvà yathÃ-sukham ÃsthitÃ÷ | atha rÃja-putrai÷ sÃnandam uktam-sarve Órutavanta÷ sukhino vayam | siddhaæ na÷ samÅhitam | vi«ïu-ÓarmovÃca-etad bhavatÃm abhila«itam api sampannam | aparam apÅdam astu- mitraæ yÃntu ca sajjanà janapadair lak«mÅ÷ samÃlabhyatÃæ bhÆpÃlÃ÷ paripÃlayantu vasudhÃæ ÓaÓvat sva-dharme sthitÃ÷ | ÃstÃæ mÃnasa-tu«Âaye suk­tinÃæ nÅtir navo¬heva va÷ kalyÃïaæ kurutÃæ janasya bhagavÃæÓ candrÃrdha-cƬÃmaïi÷ // Hit_1.201 // --o)0(o-- ii. suh­d-bheda÷ atha rÃja-putrà Æcu÷-Ãrya ! mitralÃbha÷ Órutas tÃvad asmÃbhi÷ | idÃnÅæ suh­d-bhedaæ Órotum icchÃma÷ | vi«ïuÓarmovÃca-suh­d-bhedaæ tÃvac ch­ïuta, yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- vardhamÃno mahÃn sneho m­gendra-v­«ayor vane | piÓunenÃtilubdhena jambukena vinÃÓita÷ // Hit_2.1 // rÃja-putrair uktam-katham etat ? vi«ïuÓarmà kathayati-asti dak«iïÃ-pathe suvarïavatÅ nÃma nagarÅ | tatra vardhamÃno nÃma vaïig nivasati | tasya pracure'pi vitte' parÃn bandhÆn atisam­ddhÃn samÅk«ya punar artha-v­ddhi÷ karaïÅyeti matir babhÆva | yata÷, adho 'dha÷ paÓyata÷ kasya mahimà nopacÅyate | upary upari paÓyanta÷ sarva eva daridrati // Hit_2.2 // aparaæ ca- brahmahÃpi nara÷ pÆjyo yasyÃsti vipulaæ dhanam | ÓaÓinas tulya-vaæÓo 'pi nirdhana÷ paribhÆyate // Hit_2.3 // anyac ca- avyavasÃyinam alasaæ daiva-paraæ sahasÃc ca parihÅïam | pramadeva hi v­ddha-patiæ necchaty avagÆhituæ lak«mÅ÷ // Hit_2.4 // kiæ ca- Ãlasyaæ strÅ-sevà sa-rogatà janma-bhÆmi-vÃtsalyam | santo«o bhÅrutvaæ «a¬ vyÃghÃtà mahattvasya // Hit_2.5 // yata÷- sampadà susthiraæ-manyo bhavati svalpayÃpi ya÷ | k­tak­tyo vidhir manye na vardhayati tasya tÃm // Hit_2.6 // aparaæ ca- nirutsÃhaæ nirÃnandaæ nirvÅryam ari-nandanam | mà sma sÅmantinÅ kÃcij janayet putram Åd­Óam // Hit_2.7 // tathà coktam- alabdhaæ caiva lipseta labdhaæ rak«et prayatnata÷ | rak«itaæ vardhayec caiva v­ddhaæ pÃtre«u nik«ipet // Hit_2.8 // yato 'labdham icchato 'rtha-yogÃd arthasya prÃptir eva | labdhasyÃpy arak«itasya nidher api svayaæ vinÃÓa÷ | api ca, avardhamÃnaÓ cÃrtha÷ kÃle svalpa-vyayo 'py a¤janavat k«ayam eti | naupabhujyamÃnaÓ ca ni«prayojana eva sa÷ | tathà coktam- dhanena kiæ yo na dadÃti nÃÓnute balena kiæ yaÓ ca ripÆn na bÃdhate | Órutena kiæ yo na ca dharmam Ãcaret kim Ãtmanà yo na jitendriyo bhavet // Hit_2.9 // yata÷, jala-bindu-nipÃtena kramaÓa÷ pÆryate ghaÂa÷ | sa hetu÷ sarva-vidyÃnÃæ dharmasya ca dhanasya ca // Hit_2.10 // dÃnopabhoga-rahità divasà yasya yÃnti vai | sa karma-kÃra-bhastreva Óvasann api na jÅvati // Hit_2.11 // iti saæcintya nandaka-sajÅvaka-nÃmÃnau v­«abhau dhuri niyojya ÓakaÂaæ nÃnÃvidha-dravya-pÆrïaæ k­tvà vÃïijyena gata÷ kaÓmÅraæ prati | anyac ca- a¤janasya k«ayaæ d­«Âvà valmÅkasya ca sa¤cayam | avandhyaæ divasaæ kuryÃd dÃnÃdhyayana-karmabhi÷ // Hit_2.12 // yata÷- ko 'tibhÃra÷ samarthÃnÃæ kiæ dÆraæ vyavasÃyinÃm | ko videÓa÷ savidyÃnÃæ ka÷ para÷ priya-vÃdinÃm // Hit_2.13 // atha gacchatas tasya sudurga-nÃmni mahÃraïye sa¤jÅvako bhagna-jÃnur nipatita÷ | tam Ãlokya vardhamÃno 'cintayat- karotu nÃma nÅti-j¤o vyavasÃyam itas tata÷ | phalaæ punas tad eva syÃd yad vidher manasi sthitam // Hit_2.14 // kintu- vismaya÷ sarvathà heya÷ pratyÆha÷ sarva-karmaïÃm | tasmÃd vismayam uts­jya sÃdhye siddhir vidhÅyatÃm // Hit_2.15 // iti saæcintya saæjÅvakaæ tatra parityajya vardhamÃna÷ puna÷ svayaæ dharmapuraæ nÃma nagaraæ gatvà mahÃkÃyam anyaæ v­«abham ekaæ samÃnÅya dhuri niyojya calita÷ | tata÷ saæjÅvako 'pi kathaæ katham api khura-traye bharaæ k­tvotthita÷ | yata÷- nimagnasya payo-rÃÓau parvatÃt patitasya ca | tak«akeïÃpi da«Âasya Ãyur marmÃïi rak«ati // Hit_2.16 // nÃkÃle miryate jantur viddha÷ Óara-Óatair api | kuÓÃgreïaiva saæsp­«Âa÷ prÃpta-kÃlo na jÅvati // Hit_2.17 // arak«itaæ ti«Âhati daiva-rak«itaæ surak«itaæ daiva-hataæ vinaÓyati | jÅvaty anÃtho 'pi vane visarjita÷ k­ta-prayatno 'pi g­he na jÅvati // Hit_2.18 // tato dine«u gacchatsu saæjÅvaka÷ svecchÃhÃra-vihÃraæ k­tvÃraïyaæ bhrÃmyan h­«Âa-pu«ÂÃÇgo balavan nanÃda | tasmin vane piÇgalaka-nÃmà siæha÷ sva-bhujopÃrjita-rÃjya-sukham anubhavan nivasati | tathà coktam- nÃbhi«eko na saæskÃra÷ siæhasya kriyate m­gai÷ | vikramÃrjita-rÃjyasya svayam eva m­gendratà // Hit_2.19 // sa caikadà pipÃsÃkulita÷ pÃnÅyaæ pÃtuæ yamunÃ-kaccham agacchat | tena ca tatra siæhenÃnanubhÆta-pÆrvakam akÃla-ghana-garjitam iva saæjÅvaka-narditam aÓrÃvi | tac chrutvà pÃnÅyam apÅtvà sa-cakita÷ pariv­tya sva-sthÃnam Ãgatya kim idam ity Ãlocayaæs tÆ«ïÅæ sthita÷ | sa ca tathÃvidha÷ karaÂa-kadamanakÃbhyÃm asya mantri-putrÃbhyÃæ d­«Âa÷ | taæ tathÃvidhaæ d­«Âvà damanaka÷ karaÂakam Ãha-sakhe karaÂaka ! kim ity ayam udakÃrthÅ svÃmÅ pÃnÅyam apÅtvà sacakito mandaæ mandam avati«Âhate | karaÂako brÆte-mitra damanaka ! asman-matenÃsya sevaiva na kriyate | yadi tathà bhavati tarhi kim anena svÃmi-ce«ÂÃnirÆpeïÃsmÃkam | yato 'nena rÃj¤Ã vinÃparÃdhena ciram avadhÅritÃbhyÃm ÃvÃbhyÃæ mahad-du÷kham anubhÆtam | sevayà dhanam icchadbhi÷ sevakai÷ paÓya yat k­tam | svÃtantryaæ yac charÅrasya mƬhais tad api hÃritam // Hit_2.20 // aparaæ ca- ÓÅta-vÃtÃtapa-kleÓÃn sahante yÃn parÃÓritÃ÷ | tad-aæÓenÃpi medhÃvÅ tapas taptvà mukhÅ bhavet // Hit_2.21 // anyac ca- etÃvaj janmasÃphalyaæ dehinÃm iha dehi«u | prÃïair arthair dhiyà vÃcà Óreya evÃcaret sadà // Hit_2.22 // aparaæ ca- ehi gaccha patotti«Âha vada maunaæ samÃcara | iti vitrasta-sÃraÇga-netrayà ko na va¤cita÷ // Hit_2.23 // kiæ ca- abudhair artha-lÃbhÃya païya-strÅbhir iva svayam | Ãtmà saæsk­tya saæsk­tya paropakaraïÅ-k­ta÷ // Hit_2.24 // kiæ ca- yà prak­tyaiva capalà nipataty aÓucÃv api | svÃmino bahu manyante d­«Âiæ tÃm api sevakÃ÷ // Hit_2.25 // aparaæ ca- maunÃn mÆrkha÷ pravacana-paÂur bÃtulo jalpako và k«Ãntyà bhÅrur yadi na sahate prÃyaÓo nÃbhijÃta÷ | dh­«Âa÷ pÃrÓve vasati niyataæ dÆrataÓ cÃpragalbha÷ sevÃ-dharma÷ parama-gahano yoginÃm apy agamya÷ // Hit_2.26 // viÓe«ataÓ ca- praïamaty unnati-hetor jÅvita-hetor vimu¤cati prÃïÃn | du÷khÅyati sukha-heto÷ ko mƬha÷ sevakÃd anya÷ // Hit_2.27 // damanako brÆte-mitra sarvathà manasÃpi naitat kartavyam, yata÷- kathaæ nÃma na sevyante yatnata÷ parameÓvarÃ÷ | acireïaiva ye tu«ÂÃ÷ pÆrayanti manorathÃn // Hit_2.28 // anyac ca- kuta÷ sevÃ-vihÅnÃnÃæ cÃmaroddhÆta-sampada÷ | uddaï¬a-dhavala-cchatraæ vÃji-vÃraïa-vÃhinÅ // Hit_2.29 // karaÂako brÆte-tathÃpi kim anenÃsmÃkaæ vyÃpÃreïa | yato 'vyÃpÃre«u vyÃpÃra÷ sarvathà pariharaïÅya÷ | paÓya- avyÃpare«u vyÃpÃraæ yo nara÷ kartum icchati | sa eva nidhanaæ yÃti kÅlotpaÂÅva vÃnara÷ // Hit_2.30 // damanaka÷ p­cchati--katham etat ? karakaÂa÷ kathayati- kathà 1 asti magadha-deÓe dharmÃraïya-saænihita-vasudhÃyÃæ Óubhadatta-nÃmnà kÃyasthena vihÃra÷ kartum Ãrabdha÷ | tatra karapatradÃrya-mÃïaika-stambhasya kiyad dÆrasphÃÂitasya këÂha-khaï¬a-dvaya-madhye kÅlaka÷ sÆtra-dhÃreïa nihita÷ | tatra balavÃn vÃnara-yÆtha÷ krŬann Ãgata÷ | eko vÃnara÷ kÃla-prerita iva taæ kÅlakaæ hastÃbhyÃæ dh­tvopavi«Âam | anantaraæ sa ca sahaja-capalatayà mahatà prayatnena taæ kÅlakam Ãk­«ÂavÃn | Ãk­«Âe ca kÅlake cÆrïitÃï¬a-dvaya÷ pa¤catvaæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi-avyÃpare«u vyÃpÃram ity Ãdi | damanako brÆte-tathÃpi svÃmi-ce«ÂÃ-nirÆpaïaæ sevakenÃvaÓyaæ karaïÅyam | karaÂako brÆte-sarvasminn adhikÃre ya eva niyukta÷ pradhÃna-mantrÅ sa karotu | yato 'nujÅvinà parÃdhikÃra-carcà sarvathà na kartavyà | paÓya- parÃdhikÃra-carcà ya÷ kuryÃt svÃmi-hitecchayà | sa vi«Ådati cÅtkÃrÃd gardabhas tìito yathà // Hit_2.31 // damanaka÷ p­cchati--katham etat ? karaÂako brÆte- kathà 2 asti vÃrÃïasyÃæ karpÆra-paÂako nÃma rajaka÷ | sa rÃtrau gìha-nidrÃyÃæ prasupta÷ | tad-anantaraæ tad-g­ha-dravyÃïi hartuæ caura÷ pravi«Âa÷ | tasya prÃÇgaïe gardabho baddhas ti«Âhati | kukkuraÓ copavi«Âo 'sti | atha gardabha÷ ÓvÃnam Ãha-sakhe ! bhavatas tÃvad ayaæ vyÃpÃra÷ | tat kim iti tvam uccai÷ Óabdaæ k­tvà svÃminaæ na jÃgarayasi | kukkuro brÆte-bhadra ! mama niyogasya carcà tvayà na kartavyà | tvam eva kiæ na jÃnÃsi yathà tasyÃharniÓaæ g­ha-rak«Ãæ karomi | yato 'yaæ cirÃn nirv­to mamopayogaæ na jÃnÃti | tenÃdhunÃpi mamÃhÃra-dÃne mandÃdara÷ | yato vinà vidhura-darÓanaæ svÃmina upajÅvi«u mandÃdarà bhavanti | gardabho brÆte-Ó­ïu re barbara ! yÃcate kÃrya-kÃle ya÷ sa kiæ-bh­tya÷ sa kiæ-suh­t | kukkuro brÆte- bh­tyÃn sambhëayed yas tu kÃrya-kÃle sa kiæ-prabhu÷ // Hit_2.32 // yata÷- ÃÓritÃnÃæ bh­tau svÃmi-sevÃyÃæ dharma-sevane | putrasyotpÃdane caiva na santi pratihastakÃ÷ // Hit_2.33 // tato gardabha÷ sa-kopam Ãha-are du«Âa-mate ! pÃpÅyÃæs tvaæ yad vipattau svÃmi-kÃrye upek«Ãæ karo«i | bhavatu tÃvat | yathà svÃmÅ jÃgari«yati, tan mayà kartavyam | yata÷- p­«Âhata÷ sevayed arkaæ jaÂhareïa hutÃÓanam | svÃminaæ sarva-bhÃvena paralokam amÃyayà // Hit_2.34 // ity uktvÃtÅva cÅtkÃra-Óabdaæ k­tavÃn | tata÷ sa rajakas tena cÅtkÃreïa prabuddho nidrÃ-bhaÇga-kopÃd utthÃya gardabhaæ lagu¬ena tÃdayÃmÃsa | tenÃsau pa¤catvam agamat | ato 'haæ bravÅmi-parÃdhikÃra-carcÃm ity Ãdi | paÓya, paÓÆnÃm anve«aïam evÃsman-niyoga÷ | sva-niyoga-carcà kriyatÃm | kintv adya tayà carcayà na prayojanam | yata Ãvayor bhak«ita-Óe«ÃhÃra÷ pracuro 'sti | damanaka÷ saro«am Ãha-katham ÃhÃrÃrthÅ bhavÃn kevalaæ rÃjÃnaæ sevate ? etad ayuktam uktaæ tvayà | yata÷- suh­dÃm upakÃra-kÃraïÃd dvi«atÃm apy apakÃra-kÃraïÃt | n­pa-saæÓraya i«yate budhair jaÂharaæ ko na bibharti kevalam // Hit_2.35 // jÅvite yasya jÅvanti viprà mitrÃïi bÃndhavÃ÷ | saphalaæ jÅvitaæ tasya ÃtmÃrthe ko na jÅvati // Hit_2.36 // api ca- yasmin jÅvati jÅvanti bahava÷ sa tu jÅvatu | kÃko 'pi kiæ na kurute ca¤cvà svodara-pÆraïam // Hit_2.37 // paÓya- pa¤cabhir yÃti dÃsatvaæ purÃïai÷ ko 'pi mÃnava÷ | ko 'pi lak«ai÷ k­tÅ ko 'pi lak«air api na labhyate // Hit_2.38 // anyac ca- manu«ya-jÃtau tulyÃyÃæ bh­tyatvam ati-garhitam | prathamo yo na tan nÃpi sa kiæ jÅvatsu gaïyate // Hit_2.39 // tathà coktaæ- vÃji-vÃraïa-lohÃnÃæ këÂha-pëÃïa-vÃsasÃm | nÃrÅ-puru«a-toyÃnÃm antaraæ hada-hantaram // Hit_2.40 // tathà hi svalpam apy atiricyate- svalpa-snÃyu-vasÃvaÓe«a-malinaæ nirmÃæsam apy asthikaæ Óvà labdhvà parito«am eti na bhavet tasya k«udha÷ ÓÃntaye | siæho jambukam aÇkam Ãgatam api tyaktvà nihanti dvipaæ sarva÷ k­cchra-gato 'pi vächati jana÷ sattvÃnurÆpaæ phalam // Hit_2.41 // aparaæ ca, sevya-sevakayor antaraæ paÓya- lÃÇgÆla-cÃlanam adhaÓ caraïÃvapÃtaæ bhÆmau nipatya vadanodara-darÓanaæ ca | Óvà piï¬adasya kurute gaja-puÇgavas tu dhÅraæ vilokayati cÃÂu-ÓataiÓ ca bhuÇkte // Hit_2.42 // kiæ ca- yaj jÅvyate k«aïam api prathitaæ manu«yair vij¤Ãna-vikrama-yaÓobhir abhajyamÃnam | tan nÃma jÅvitam iha pravadanti taj-j¤Ã÷ kÃko 'pi jÅvati cirÃya baliæ ca bhuÇkte // Hit_2.43 // aparaæ ca- yo nÃtmaje na ca gurau na ca bh­tya-varge dÅne dayÃæ na kurute na ca bandhu-varge | kiæ tasya jÅvita-phalena manu«ya-loke kÃko 'pi jÅvati cirÃya baliæ ca bhuÇkte // Hit_2.44 // aparam api- ahita-hita-vicÃra-ÓÆnya-buddhe÷ Óruti-samayair bahubhir bahi«k­tasya | udara-bharaïa-mÃtra-kevaleccho÷ puru«a-paÓoÓ ca paÓoÓ ca ko viÓe«a÷ // Hit_2.45 // karaÂako brÆte-ÃvÃæ tÃvad apradhÃnau | tadÃpy Ãvayo÷ kim anayà vicÃraïayà | damanako brÆte-kiyatà kÃlenÃmÃtyÃ÷ pradhÃnatÃm apradhÃnatÃæ và labhante, yata÷- na kasyacit kaÓcid iha svabhÃvÃd bhavaty udÃro 'bhimata÷ khalo và | loke gurutvaæ viparÅtatÃæ và sva-ce«ÂitÃny eva naraæ nayanti // Hit_2.46 // kiæ ca- Ãropyate Óilà Óaile yatnena mahatà yathà | nipÃtyate k«aïenÃdhas tathÃtmà guïa-do«ayo÷ // Hit_2.47 // yÃty adho 'dha÷ vrajaty uccair nara÷ svair eva karmabhi÷ | kÆpasya khanità yadvat prÃkÃrasyeva kÃraka÷ // Hit_2.48 // tad bhadram | svayatnÃyatto hy Ãtmà sarvasya | karaÂako brÆte-atha bhavÃn kiæ bravÅti ? sa Ãha-ayaæ tÃvat svÃmÅ piÇgalaka÷ kuto 'pi kÃraïÃt sa-cakita÷ pariv­tyopavi«Âa÷ | karaÂako brÆte- udÅrito 'rtha÷ paÓunÃpi g­hyate hayÃÓ ca nÃgÃÓ ca vahanti coditÃ÷ | anuktam apy Æhati paï¬ito jana÷ pareÇgita-j¤Ãna-phalà hi buddhaya÷ // Hit_2.49 // ÃkÃra-riÇgatair gatyà ce«Âayà bhëaïena ca | netra-vaktra-vikÃreïa lak«yate'ntargataæ mana÷ // Hit_2.50 // atra bhaya-prastÃve praj¤Ã-balenÃham enaæ svÃminam ÃtmÅyaæ kari«yÃmi | yata÷- prastÃva-sad­Óaæ vÃkyaæ sad-bhÃva-sad­Óaæ priyam | Ãtma-Óakti-samaæ kopaæ yo jÃnÃti sa paï¬ita÷ // Hit_2.51 // karaÂako brÆte-sakhe tvaæ sevÃnabhij¤a÷ | paÓya- anÃhÆto viÓed yas tu ap­«Âo bahu bhëate | ÃtmÃnaæ manyate prÅtaæ bhÆ-pÃlasya sa durmati÷ // Hit_2.52 // damanako brÆte-bhadra ! katham ahaæ sevÃnabhij¤a÷ ? paÓya- kim apy asti svabhÃvena sundaraæ vÃpy asundaram | yad eva rocate yasmai bhavet tat tasya sundaram // Hit_2.53 // yata÷- yasya yasya hi yo bhÃvas tena tena hi taæ naram | anupraviÓya medhÃvÅ k«ipram Ãtma-vaÓaæ nayet // Hit_2.54 // anyac ca- ko 'trety aham iti brÆyÃt samyag ÃdeÓayeti ca | Ãj¤Ãm avitathÃæ kuryÃd yathÃ-Óakti mahÅpate÷ // Hit_2.55 // aparaæ ca- alpecchur dh­timÃn prÃj¤aÓ chÃyevÃnugata÷ sadà | Ãdi«Âo na vikalpeta sa rÃja-vasatiæ vaset // Hit_2.56 // karaÂako brÆte-kadÃcit tvÃm anavasara-praveÓÃd avagamyate svÃmÅ | sa cÃha-astv evam | tathÃpy anujÅvinà svÃmi-sÃænidhyam avaÓyaæ karaïÅyam | yata÷- do«a-bhÅter anÃrambhas tat kÃpuru«a-lak«aïam | kair ajÅrïa-bhayÃd bhrÃtar bhojanaæ parihÅyate // Hit_2.57 // paÓya- Ãsannam eva n­patir bhajate manu«yaæ vidyÃ-vihÅnam akulÅnam asaæstutaæ và | prÃyeïa bhÆmi-pataya÷ pramadÃ-latÃÓ ca ya÷ pÃrÓvato vasati taæ parive«Âayanti // Hit_2.58 // karaÂako brÆte-atha tatra gatvà kiæ vak«yati bhavÃn | sa Ãha-Ó­ïu ! kim anurakto virakto và mayi svÃmÅti j¤ÃsyÃmi | karaÂako brÆte-kiæ taj j¤Ãna-lak«aïam | damanako brÆte-Ó­ïu- dÆrÃd avek«aïaæ hÃsa÷ sampraÓne«v Ãdaro bh­Óam | parok«e'pi guïa-ÓlÃghà smaraïaæ priya-vastu«u // Hit_2.59 // asevake cÃnuraktir dÃnaæ sa-priya-bhëaïam | anuraktasya cihnÃni do«e'pi guïa-saÇgraha÷ // Hit_2.60 // anyac ca-- kÃla-yÃpanam ÃÓÃnÃæ vardhanaæ phala-khaï¬anam | virakteÓvara-cihnÃni jÃnÅyÃn matimÃn nara÷ // Hit_2.61 // etaj j¤Ãtvà yathà cÃyaæ mamÃyatto bhavi«yati | tathà vadi«yÃmi | apÃyasaæ darÓanajÃæ vipattim upÃya-sandarÓana-jÃæ ca siddhim | medhÃvino nÅti-vidhi-prayuktÃæ pura÷ sphurantÅm iva darÓayanti // Hit_2.62 // karaÂako brÆte-tathÃpy aprÃpte prastÃve na vaktum arhasi, yata÷- aprÃpta-kÃlaæ vacanaæ b­haspatir api bruvan | labhate buddhy-avaj¤Ãnam avamÃnaæ ca bhÃrata // Hit_2.63 // damanako brÆte-mitra ! mà bhai«Å÷ ! nÃham aprÃptÃvasaraæ vacanaæ vadi«yÃmi | yata÷- Ãpady unmÃrga-gamane kÃrya-kÃlÃtyaye«u ca | ap­«Âo 'pi hitÃnve«Å brÆyÃt kalyÃïa-bhëitam // Hit_2.64 // yadi ca prÃptÃvasareïÃpi mayà mantro na vaktavyas tadà mantritvam eva mamÃnupapannam | yata÷- kalpayati yena v­ttiæ yena ca loke praÓasyate | sa guïas tena guïinà rak«ya÷ saævardhanÅyaÓ ca // Hit_2.65 // tad bhadra ! anujÃnÅhi mÃm | gacchÃmi | karaÂako brÆte-Óubham astu | ÓivÃs te panthÃna÷ | yathÃbhila«itam anu«ÂhÅyatÃm iti | tato damanako vismita iva piÇgalaka-samÅpaæ gata÷ | atha dÆrÃd eva sÃdaraæ rÃj¤Ã praveÓita÷ sëÂÃÇga-praïipÃtaæ praïipatyopavi«Âa÷ | rÃjÃha-cirÃd d­«Âo 'si | damanako brÆte-yadyapi mayà sevakena ÓrÅmad-devapÃdÃnÃæ na kiæcit prayojanam asti, tathÃpi prÃpta-kÃlam anujÅvinà sÃænidhyam avaÓyaæ kartavyam ity Ãgato 'smi | kiæ ca- dantasya nirghar«aïakena rÃjan karïasya kaï¬Æyanakena vÃpi | t­ïena kÃryaæ bhavatÅÓvarÃïÃæ kim aÇga-vÃk-pÃïi-matà nareïa // Hit_2.66 // yadyapi cireïÃvadhÅritasya deva-pÃdair me buddhi-nÃÓa÷ Óakyate, tad api na ÓaÇkanÅyam | yata÷- kadarthitasyÃpi ca dhairya-v­tter buddher vinÃÓo nahi ÓaÇkanÅya÷ | adha÷-k­tasyÃpi tanÆnapÃto nÃdha÷ Óikhà yÃti kadÃcid eva // Hit_2.67 // deva ! tat sarvathà viÓe«aj¤ena svÃminà bhavitavyam | yata÷- maïir luÂhati pÃde«u kÃca÷ Óirasi dhÃryate | yathaivÃste tathaivÃstÃæ kÃca÷ kÃco maïir maïi÷ // Hit_2.68 // anyac ca- nirviÓe«o yadà rÃjà samaæ sarve«u vartate | tadodyama-samarthÃnÃm utsÃha÷ parihÅyate // Hit_2.69 // kiæ ca- trividhÃ÷ puru«Ã rÃjann uttamÃdhama-madhyamÃ÷ | niyojayet tathaivaitÃæs trividhe«v eva karmasu // Hit_2.70 // yata÷- sthÃna eva nijyojyante bh­tyÃÓ cÃbharaïÃni ca | nahi cƬÃmaïi÷ pÃde nÆpuraæ Óirasà k­tam // Hit_2.71 // api ca- kanaka-bhÆ«aïa-saÇgrahaïocito yadi maïis trapuïi praïidhÅyate | na sa virauti na cÃpi na Óobhate bhavati yojayitur vacanÅyatà // Hit_2.72 // anyac ca- mukuÂe ropità kÃcaÓ caraïÃbharaïe maïi÷ | nahi do«o maïer asti kintu sÃdhor avij¤atà // Hit_2.73 // paÓya- buddhimÃn anurakto 'yam ayaæ ÓÆra ito bhayam | iti bh­tya-vicÃraj¤o bh­tyair ÃpÆryate n­pa÷ // Hit_2.74 // tathà hi- aÓva÷ Óastraæ ÓÃstraæ vÅïà vÃïÅ naraÓ ca nÃrÅ ca | puru«a-viÓe«aæ prÃptà bhavanty ayogyÃÓ ca yogyÃÓ ca // Hit_2.75 // anyac ca- kiæ bhaktenÃsamarthena kiæ ÓaktenÃpakÃriïà | bhaktaæ Óaktaæ ca mÃæ rÃjan nÃvaj¤Ãtuæ tvam arhasi // Hit_2.76 // yata÷- avaj¤ÃnÃd rÃj¤o bhavati mati-hÅna÷ parijanas tatas tat-prÃmÃïyÃd bhavati na samÅpe budha-jana÷ | budhais tyakte rÃjye na hi bhavati nÅtir guïavatÅ vipannÃyÃæ nÅtau sakalam avaÓaæ sÅdati jagat // Hit_2.77 // aparaæ ca- janaæ janapadà nityam arcayanti n­pÃrcitam | n­peïÃvamato yas tu sa sarvair avamanyate // Hit_2.78 // kiæ ca- bÃlÃd api g­hÅtavyaæ yuktam uktaæ manÅ«ibhi÷ | raver avi«aye kiæ na pradÅpasya prakÃÓanam // Hit_2.79 // piÇgalako 'vadat-bhadra damanaka ! kim etat ? tvam asmadÅya-pradhÃnÃmÃtya-putra iyantaæ kÃlaæ yÃvat kuto 'pi khala-vÃkyÃn nÃgato 'si | idÃnÅæ yathÃbhimataæ brÆhi | damanako brÆte-deva ! p­cchÃmi kiæcit | ucyatÃm | udakÃrthÅ svÃmÅ pÃnÅyam apÅtvà kim iti vismita iva ti«Âhati | piÇgalako 'vadat-bhadram uktaæ tvayà | kintv etad rahasyaæ vaktuæ kÃcid viÓvÃsa-bhÆmir nÃsti | tathÃpi nibh­taæ k­tvà kathayÃmi | Ó­ïu, samprati vanam idam apÆrva-sattvÃdhi«Âhitam ato 'smÃkaæ tyÃjyam | anena hetunà vismito 'smi | tathà ca Óruto mayÃpi mahÃn apÆrva-Óabda÷ | ÓabdÃnurÆpeïÃsya prÃïino mahatà balena bhavitavyam | damanako brÆte-deva ! asti tÃvad ayaæ mahÃn bhaya-hetu÷ | sa Óabdo 'syÃbhir apy Ãkarïita÷ | kintu sa kiæ mantrÅ ya÷ prathamaæ bhÆmi-tyÃgaæ paÓcÃd yuddhaæ copaviÓati asmin kÃrya-sandehe bh­tyÃnÃm upayoga eva j¤Ãtavya÷ | yata÷- bandhu-strÅ-bh­tya-vargasya buddhe÷ sattvasya cÃtmana÷ | Ãpan-nika«a-pëÃïe naro jÃnÃti sÃratÃm // Hit_2.80 // siæho brÆte-bhadra ! mahatÅ ÓaÇkà mÃæ bÃdhate | damanaka÷ punar Ãha svagatam-anyathà rÃjya-sukhaæ parityajya sthÃnÃntaraæ gantuæ kathaæ mÃæ sambhëase ? prakÃÓaæ brÆte-deva ! yÃvad ahaæ jÅvÃmi tÃvad bhayaæ na kartavyam | kintu karaÂakÃdayo 'py ÃÓvÃsyantÃæ yasmÃd Ãpat-pratÅkÃra-kÃle durlabhah puru«a-samavÃya÷ | tatas tau damanaka-karaÂakau rÃj¤Ã sarvasvenÃpi pÆjitau bhaya-pratÅkÃraæ pratij¤Ãya calitau | karaÂako gacchan damanakam Ãha-sakhe ! kiæ Óaktya-pratÅkÃro bhaya-hetur aÓakya-pratÅkÃro veti na j¤Ãtvà bhayopaÓamaæ pratij¤Ãya katham ayaæ mahÃ-prasÃdo g­hÅta÷ ? yato 'nupakurvÃïo na kasyÃpy upÃyanaæ g­hïÅyÃd viÓe«ato rÃj¤a÷ | paÓya- yasya prasÃde padmÃste vijayaÓ ca parÃkrame | m­tyuÓ ca vasati krodhe sarva-tejomayo hi sa÷ // Hit_2.81 // tathà hi- bÃlo 'pi nÃvamantavyo manu«ya iti bhÆmipa÷ | mahatÅ devatà hy e«Ã nara-rÆpeïa ti«Âhati // Hit_2.82 // damanako vihasyÃha-mitra ! tÆ«ïÅm ÃsyatÃm | j¤Ãtaæ mayà bhaya-kÃraïam | balÅvarda-narditaæ tat | v­«abhÃÓ cÃsmÃkam api bhak«yÃ÷ | kiæ puna÷ siæhasya | karaÂako brÆte-yady evaæ tadà kim puna÷ svÃmi-trÃsas tatraiva kim iti nÃpanÅta÷ | damanako brÆte-yadi svÃmi-trÃsas tatraiva mucyate tadà katham ayaæ mahÃ-prasÃda-lÃbha÷ syÃt | aparaæ ca- nirapek«o na kartavyo bh­tyai svÃmÅ kadÃcana | nirapek«aæ prabhuæ k­tvà bh­tya÷ syÃd dadhi-karïavat // Hit_2.83 // karaÂaka÷ p­cchati--katham etat ? damanaka÷ kathayati- kathà 3 asty uttara-pathe'rbudaÓikhara-nÃmni parvate durdÃnto nÃma mahÃ-vikrama÷ siæha÷ | tasya parvata-kandaram adhiÓayÃnasya kesarÃgraæ kaÓcin mÆ«ika÷ pratyahaæ chinatti | tata÷ kesarÃgraæ lÆnaæ d­«Âvà kupito vivarÃntargataæ mÆ«ikam alabhamÃno 'cintayat- k«udra-Óatrur bhaved yas tu vikramÃn naiva labhyate | tam Ãhantuæ puraskÃrya÷ sad­Óas tasya sainika÷ // Hit_2.84 // ity Ãlocya tena grÃmaæ gatvà viÓvÃsaæ k­tvà dadhikarïa-nÃmà bi¬Ãlo yatnevÃnÅya mÃæsÃhÃraæ dattvà sva-kandare sthÃpita÷ | anantaraæ tad-bhayÃn mÆ«iko 'pi vilÃn na ni÷sarati | tenÃsau siæho 'k«ata-keÓara÷ sukhaæ svapiti | mÆ«ika-Óabdaæ yadà yadà ӭïoti, tadà tadà mÃæsÃhÃra-dÃnena taæ bi¬Ãlaæ saævardhayati | Ãj¤Ã-bhaÇgo narendrÃïÃæ brÃhmaïÃnÃm anÃdara÷ | p­thak Óayyà ca nÃrÅïÃm aÓastra-vihito vadha÷ // Hit_2.85 // tato deÓa-vyavahÃrÃnabhij¤a÷ saæjÅvaka÷ sabhayam upas­tya sëÂÃÇga-pÃtaæ karaÂakaæ praïatavÃn | tathà coktam- matir eva balÃd garÅyasÅ yad-abhÃve kariïÃm iyaæ daÓà | iti gho«ayatÅva ¬iï¬ima÷ kariïo hastipakÃhata÷ kvaïan // Hit_2.86 // atha saæjÅvaka÷ sÃÓaÇkam Ãha-senÃpate ! kiæ mayà kartavyam | tad abhidhÅyatÃm | karaÂako brÆte-v­«abha ! atra kÃnane ti«Âhasi | asmad-deva-pÃdÃravindaæ praïaya | saæjÅvako brÆte-tad-abhaya-vÃcaæ me yaccha | gacchÃmi | karaÂako brÆte-Ó­ïu re balÅvarda ! alam anayà ÓaÇkayà | yata÷- prativÃcam adatta keÓava÷ ÓapamÃnÃya na cedi-bhÆbhuje | anuhuÇkurute ghana-dhvaniæ na hi gomÃyu-rutÃni kesarÅ // Hit_2.87 // anyac ca- t­ïÃni nonmÆlayati prabha¤jano m­dÆni nÅcai÷ praïalÃni sarvata÷ | samucchritÃn eva tarÆn prabÃdhate mahÃn mahaty eva karoti vikramam // Hit_2.88 // tatas tau saæjÅvakaæ kiyad dÆre saæsthÃpya piÇgalaka-samÅpaæ gatau | tato rÃjà sÃdaram avalokitau praïamyopavi«Âau | rÃjÃha-tvayà sa d­«Âa÷ ? damanako brÆte-deva ! d­«Âa÷ | kintu yad devena j¤Ãtaæ tat tathà | mahÃn evÃsau devaæ dra«Âum icchati | kintu mahÃbalo 'sau tata÷ sajjÅbhÆyopaviÓya d­ÓyatÃm | Óabda-mÃtrÃd eva na bhetavyam | tathà coktam- Óabda-mÃtrÃn na bhetavyam aj¤Ãtvà Óabda-kÃraïam | Óabda-hetuæ parij¤Ãya kuÂÂanÅ gauravaæ gatà // Hit_2.89 // rÃjÃha-katham etat ? damanaka÷ kathayati--- kathà 4 asti ÓrÅ-parvata-madhye brahmapurÃkhyaæ nagaram | tac-chikhara-pradeÓe ghaïÂÃkarïo nÃma rÃk«asa÷ prativasatÅti jana-pravÃda÷ ÓrÆyate | ekadà ghaïÂÃm ÃdÃya palÃyamÃna÷ kaÓcic cauro vyÃghreïa vyÃpÃdita÷ | tat-pÃïi-patità ghaïÂà vÃnarai÷ prÃptà | vÃnarÃs tÃæ ghaïÂÃm anuk«aïaæ vÃdayanti | tato nagara-janai÷ sa manu«ya÷ khÃdito d­«Âa÷ pratik«aïaæ ghaïÂÃ-ravaÓ ca ÓrÆyate | anantaraæ ghaïÂÃkarïa÷ kupito manu«yÃn khÃdati ghaïÂÃæ ca vÃdayatÅty uktvà sarve janà nagarÃt palÃyitÃ÷ | tata÷ karÃlayà nÃma kuÂÂanyà vim­ÓyÃnavaro 'yaæ ghaïÂÃ-nÃda÷ | tat kiæ markaÂà ghaïÂÃæ vÃdayantÅti svayaæ vij¤Ãya rÃjà vij¤Ãpita÷-deva ! yadi kiyad dhanopak«aya÷ kriyate, tadÃham enaæ ghaïÂÃkarïaæ sÃdhayÃmi | tato rÃjà tasyai dhanaæ dattam | kuÂÂanyà maï¬alaæ k­tvà tatra gaïeÓÃdi-pÆjÃ-gauravaæ darÓayitvà svayaæ vÃnara-priya-phalÃny ÃdÃya vanaæ praviÓya phalÃny ÃkÅrïÃni | tato ghaïÂÃæ parityajya vÃnarÃ÷ phalÃsaktà babhÆvu÷ | kuÂÂanÅ ca ghaïÂÃæ g­hÅtvà nagaram Ãgatà sarva-jana-pÆjyÃbhavat | ato 'haæ bravÅmi-Óabda-mÃtrÃn na bhetavyam ity Ãdi | tata÷ saæjÅvakam ÃnÅya darÓanaæ kÃritavantau | paÓcÃt tatraiva parama-prÅtyà nivasati | --o)0(o-- atha kadÃcit tasya siæhasya bhrÃtà stabdha-karïa-nÃmà siæha÷ samÃgata÷ | tasyÃtithyaæ k­tvà siæham upaveÓya piÇgalakas tad-ÃhÃrÃya paÓuæ hantuæ calita÷ | atrÃntare saæjÅvako vadati-deva ! adya hata-m­gÃïÃæ mÃæsÃni kva ? rÃjÃha-damanaka-karaÂakau jÃnÅta÷ | saæjÅvako brÆte-j¤ÃyatÃæ kim asti nÃsti và ? siæho vim­ÓyÃha-nÃsty eva tat | saæjÅvako brÆte-katham etÃvan mÃæsaæ tÃbhyÃæ khÃditam ? rÃjÃha-khÃditaæ vyayitam avadhÅritaæ ca | pratyaham e«a krama÷ | saæjÅvako brÆte-kathaæ ÓrÅmad-deva-pÃdÃnÃæ agocareïaiva kriyate ? rÃjÃha-madÅyÃgocareïaiva kriyate | atha saæjÅvako brÆte-naitad ucitam | tathà coktam- nÃnivedya prakurvÅta bhartu÷ kiæcid api svayam | kÃryam Ãpat-pratÅkÃrÃd anyatra jagatÅ-pate // Hit_2.90 // anyac ca- kamaï¬alÆpamo 'mÃtyas tanu-tyÃgÅ bahu-graha÷ | n­pate kiÇk«aïo mÆrkho daridra÷ kiævarÃÂaka÷ // Hit_2.91 // sa hy amÃtya÷ sadà ÓreyÃn kÃkinÅæ ya÷ pravardhayet | ko«a÷ ko«avata÷ prÃïÃ÷ prÃïÃ÷ prÃïà na bhÆpate÷ // Hit_2.92 // kiæ cÃrthair na kulÃcÃrai÷ sevatÃm eti pÆru«a÷ | dhana-hÅna÷ sva-patnyÃpi tyajyate kiæ puna÷ parai÷ // Hit_2.93 // etac ca rÃj¤a÷ pradhÃnaæ dÆ«aïam- ativyayo 'napek«Ã ca tathÃrjanam adharmata÷ | mo«aïaæ dÆra-saæsthÃnÃæ ko«a-vyasanam ucyate // Hit_2.94 // yata÷- k«ipram Ãyatam anÃlocya vyayamÃna÷ sva-vächayà | parik«Åyata evÃsau dhanÅ vaiÓravaïopama÷ // Hit_2.95 // stabdhakarïo brÆte-Ó­ïu bhrÃta÷ cirÃÓritÃd etau damanaka-karaÂakau sandhi-vigraha-kÃryÃdhikÃriïau ca kadÃcid arthÃdhikÃre na niyoktavyau | aparaæ ca niyoga-prastÃve yan mayà Órutaæ tat kathyate | brÃhmaïa÷ k«atriyo bandhur nÃdhikÃre praÓasyate | brÃhmaïa÷ siddham apy arthaæ k­cchreïÃpi na yacchati // Hit_2.96 // niyukta÷ k«atriyo dravye kha¬gaæ darÓayate dhruvam | sarvasvaæ grasate bandhur Ãkramya j¤Ãti-bhÃvata÷ // Hit_2.97 // aparÃdhe'pi ni÷ÓaÇko niyogÅ cira-sevaka÷ | sa svÃminam avaj¤Ãya carec ca niravagraha÷ // Hit_2.98 // upakartÃdhikÃra-stha÷ svÃparÃdhaæ na manyate | upakÃraæ dhvajÅ-k­tya sarvam eva vilumpati // Hit_2.99 // upaæÓu-krŬito 'mÃtya÷ svayaæ rÃjÃyate yata÷ | avaj¤Ã kriyate tena sadà paricayÃd dhruvam // Hit_2.100 // antar-du«Âa÷ k«amÃ-yukta÷ sarvÃnartha-kara÷ kila | Óakuni÷ ÓakaÂÃraÓ ca d­«ÂÃntÃv atra bhÆpate // Hit_2.101 // sadÃmatyo na sÃdhya÷ syÃt sam­ddha÷ sarva eva hi | siddhÃnÃm ayam ÃdeÓa÷ ­ddhiÓ citta-vikÃriïÅ // Hit_2.102 // prÃptÃrtha-grahaïaæ dravya-parÅvarto 'nurodhanam | upek«Ã buddhi-hÅnatvaæ bhogo 'mÃtyasya dÆ«aïam // Hit_2.103 // niyogy artha-grahopÃyo rÃj¤Ã nitya-parÅk«aïam | pratipatti-pradÃnaæ ca tathà karma-viparyaya÷ // Hit_2.104 // nipŬità vamanty uccair anta÷-sÃraæ mahÅpate÷ | du«Âa-vraïà iva prÃyo bhavanti hi niyogina÷ // Hit_2.105 // muhur niyoginÅ bÃdhyà vasudhÃrà mahÅpate | sak­t kiæ pŬitaæ snÃna-vastraæ mu¤ced dh­taæ paya÷ // Hit_2.106 // etat sarvaæ yathÃvasaraæ j¤Ãtvà vyavahartavyam | siæho brÆte-asti tÃvad evam | kintv etau sarvathà na mama vacana-kÃriïau | stabdhakarïo brÆte-etat sarvam anucitaæ sarvathà | yata÷- Ãj¤Ã-bhaÇga-karÃn rÃjà na k«ameta sutÃn api | viÓe«a÷ ko nu rÃj¤aÓ ca rÃj¤aÓ citra-gatasya ca // Hit_2.107 // stabdhasya naÓyati yaÓo vi«am asya maitrÅ na«Âendriyasya kulam artha-parasya dharma÷ | vidyÃ-phalaæ vyasanina÷ k­païasya saukhyaæ rÃjyaæ pramatta-sacivasya narÃdhipasya // Hit_2.108 // aparaæ ca- taskarebhyo niyuktebhya÷ Óatrubhyo n­pa-vallabhÃt | n­patir nija-lobhÃc ca prajà rak«et piteva hi // Hit_2.109 // bhrÃta÷ ! sarvathÃsmad-vacanaæ kriyatÃm | vyavahÃro 'py asmÃbhi÷ k­ta eva | ayaæ saæjÅvaka÷ sasya-bhak«ako 'rthÃdhikÃre niyujyatÃm | etad-vacanÃt tathÃnu«Âhite sati tad Ãrabhya piÇgalaka-saæjÅvakayo÷ sarva-bandhu-parityÃgena mahatà snehena kÃlo 'tivartate | tato 'nujÅvinÃm apyÃhÃra-dÃne Óaithilya-darÓanÃd damanaka-karaÂakÃv anyonyaæ cintayata÷ | tad Ãha damanaka÷ karaÂakam-mitra ! kiæ kartavyam ? Ãtma-k­to 'yaæ do«a÷ | svayaæ k­te'pi do«e paridevanam apy anucitam | tathà coktam- svarïa-rekhÃm ahaæ sp­«Âvà baddhvÃtmÃnaæ ca dÆtikà | ÃditsuÓ ca maïiæ sÃdhu÷ sva-do«Ãd du÷khità ime // Hit_2.110 // karaÂako brÆte--katham etat ? damanaka÷ kathayati- kathà 5 asti käcanapura-nÃmni nagare vÅravikramo rÃjà | tasya dharmÃdhikÃriïà kaÓcin nÃpito vadhya-bhÆmiæ nÅyamÃna÷ kandarpaketu-nÃmnà parivrÃjakena sÃdhu-dvitÅyakena nÃyaæ hantavya÷ ity uktvà vasträcalena dh­ta÷ | rÃja-puru«Ã Æcu÷-kim iti nÃyaæ vadhya÷ | sa Ãha-ÓrÆyatÃm | svarïa-rekhÃm ahaæ sp­«Âvà ity Ãdi paÂhati | ta Ãhu÷--katham etat ? parivrÃjaka÷ kathayati-ahaæ siæhala-dvÅpasya bhÆpater jÅmÆtaketa÷ putra÷ dandarpaketur nÃma | madhye caturdaÓyÃm ÃvirbhÆta-kalpataru-tale ratnÃvalÅ-kiraïa-kabÆtara-paryaÇka-sthità sarvÃlaÇkÃra-bhÆ«ità lak«mÅr iva vÅnÃæ vÃdayantÅ kanyà kÃcid d­Óyate iti | tato 'haæ pota-vïijam ÃdÃya potam Ãruhya tatra gata÷ | anantaraæ tatra gatvà paryaÇke'dhamagrà tathaiva sÃvalokità | tatas tal-lÃvaïya-guïÃk­«Âena mayÃpi tat-paÓcÃj jhampo datta÷ | tad-anantaraæ kanakapattanaæ prÃpya suvarïa-prÃsÃde tathaiva paryaÇke sthità vidyÃdharÅbhir upÃsyamÃnà mayÃlokità | tathÃpy ahaæ dÆrÃd eva d­«Âvà sakhÅæ prasthÃpya sÃdaraæ sambhëita÷ | tat-sakhyà ca mayà p­«Âayà samÃkhyÃtam-e«Ã kandarpakeli-nÃmno vidyÃdhara-cakravartina÷ putrÅ ratnama¤jarÅ nÃma pratij¤Ãpità vidyate | ya÷ kanakavartanaæ sva-cak«u«Ãgatya paÓyati, sa eva pitur agocaro 'pi mÃæ pariïe«yatÅti manasa÷ saÇkalpa÷ | tad enÃæ gÃndharva-vivÃhena pariïayatu bhavÃn | atha tatra v­tte gandharva-vivÃhe tathà saha ramamÃïas tatrÃhaæ ti«ÂhÃmi | tata ekadà rahasi tayoktam-svÃmin ! svecchayà sarvam idam upabhoktavyam | e«Ã citra-gatà svarïa-rekhà nÃma vidyÃdharÅ na kadÃcit spra«Âavyà | paÓcÃd upajÃta-kautukena mayà svarïarekhà sva-hastena sp­«Âà | tathà citratayÃpy ahaæ caraïa-padmena tìita Ãgatya sva-rëÂre patita÷ | atha du÷khito 'haæ parivrajita÷ p­thivÅæ paribhrÃmyann imÃæ ngarÅm anuprÃpta÷ | atra cÃtikÃnte divase gopa-g­he supta÷ sann apaÓyam | prado«a-samaye paÓÆnÃæ pÃlanaæ k­tvà sva-geham Ãgato gopa÷ sva-vadhÆæ dÆtyà saha kim api mantrayantÅm apaÓyat | tatas tÃæ gopÅæ tìayitvà stambhe baddhvà supta÷ | tato 'rdha-rÃtre etasya nÃpitasya vadhÆr dÆtÅ punas tÃæ gopÅm upetyÃvadat-tava virahÃnala-dagdho 'sau smara-Óara-jarjarito mumÆr«ur iva vartate | tathà coktam- rajanÅ-cara-nÃthena khaï¬ite timire niÓi | yÆnÃæ manÃæsi vivyÃdha d­«Âvà d­«Âvà manobhava÷ // Hit_2.111 // tasya tÃd­ÓÅm avasthÃm avalokya parikli«Âa-manÃs tvÃm anuvartitum Ãgatà | tad aham atrÃtmÃnaæ baddhvà ti«ÂhÃmi | tvaæ tatra gatvà taæ santo«ya satvaram Ãgami«yasi | tathÃnu«Âhite sati sa gopa÷ prabuddho 'vadat-idÃnÅæ tvÃæ pÃpi«ÂhÃæ jÃrÃntikaæ nayÃmi | tato yadÃsau na kiæcid api brÆte tadà kruddho gopa÷-darpÃn mama vacasi pratyuttaram api na dadÃsi ity uktvà kopena tena kartarikÃmÃdÃyÃsyà nÃsikà chinnà | tathà k­tvà puna÷ supto gopo nidrÃm upagata÷ | athÃgatya gopÅ dÆtÅm ap­cchat-kà vÃrtà ? dÆtyoktam-paÓya mÃm | mukham eva vÃrtÃæ kathayati | anantaraæ sà gopÅ tathà k­tvÃtmÃnaæ baddhvà sthità | iyaæ ca dÆtÅ tÃæ chinna-nÃsikÃæ g­hÅtvà sva-g­haæ praviÓya sthità | tata÷ prÃtar evÃnena nÃpitena sva-vadhÆ÷ k«ura-bhÃï¬aæ yÃcità satÅ k«uram ekaæ prÃdÃt | tato 'samagra-bhÃï¬e prÃpte samupajÃta-kopo 'yaæ nÃpitas taæ k«uraæ dÆrÃd eva g­he k«iptavÃn | atha k­tÃrtarÃyeyaæ me nÃsikÃnena chinnety uktvà dharmÃdhikÃri-samÅpam etam ÃnÅtavatÅ | sà ca gopÅ tena gopena puna÷ p­«ÂovÃca-are pÃpa ! ko mÃæ mahÃsatÅ virÆpayituæ samartha÷ | mama vyavahÃram akalma«am a«Âau lokapÃlà eva jÃnanti, yata÷- Ãditya-candrÃvanilÃnalaÓ ca dyaur bhÆmir Ãpo h­dayaæ yamaÓ ca | ahaÓ ca rÃtriÓ ca ubhe ca sandhye dharmaÓ ca jÃnÃti narasya v­ttam // Hit_2.112 // atathyÃny api tathyÃni darÓayanti hi peÓalÃ÷ | same nimnonnatÃnÅva citra-karma-vido janÃ÷ // Hit_2.113 // utpanne«u ca kÃrye«u matir yasya na hÅyate | sa nistarati durgÃïi gopÅ jÃra-dvayaæ yathà // Hit_2.114 // karaÂaka÷ p­cchati-katham etat ? kathà 6 damanaka÷ kathayati-asti dvÃravatyÃæ puryÃæ kasyacid gopasya vadhÆr bandhakÅ | sà grÃmasya daï¬a-nÃyakena tat-putreïa ca samaæ ramate | tathà coktam- nÃgnis t­pyati këÂhÃnÃæ nÃpagÃnÃæ mahodadhi÷ | nÃntaka÷ sarva-bhÆtÃnÃæ na puæsÃæ vÃma-locanà // Hit_2.115 // na dÃnena na mÃnena nÃrjavena na sevayà | na Óastreïa na ÓÃstreïa sarvathà vi«amÃ÷ striya÷ // Hit_2.116 // yata÷- guïÃÓrayaæ kÅrti-yutaæ ca kÃntaæ patiæ ratij¤aæ sadhanaæ yuvÃnam | vihÃya ÓÅghraæ vanità vrajanti narÃntaraæ ÓÅla-guïÃdi-hÅnam // Hit_2.117 // aparaæ ca- na tÃd­ÓÅæ prÅtim upaiti nÃrÅ vicitra-Óayyà ÓayitÃpi kÃmam | yathà hi dÆrvÃdi-vikÅrïa-bhÆmau prayÃti saukhyaæ para-kÃnti-saÇgÃt // Hit_2.118 // atha kadÃcit sà daï¬a-nÃyaka-putreïa saha ramamÃïà ti«Âhati | atha daï¬a-nÃyako 'pi rantuæ tatrÃgata÷ | tam ÃyÃntaæ d­«Âvà tat-putraæ kusÆle nik«ipya daï¬anÃyakena saha tathaiva krŬati | anantaraæ tasya bhartà gopo go«ÂhÃt samÃgata÷ | tam avalokya gopyoktam-daï¬anÃyaka ! tvaæ lagu¬aæ g­hÅtvà kopaæ darÓayan satvaraæ gaccha | tathà tenÃnu«Âhite gopena g­ham Ãgatya p­«ÂhÃ-kena kÃryeïa daï¬anÃyaka÷ samÃgatyÃtra sthita÷ ? sà brÆte-anyaæ kenÃpi kÃryeïa putrasyopari kruddha÷ | sa ca mÃryamÃïo 'py atrÃgatya pravi«Âo mayà kusÆle nik«ipya rak«ita÷ | tat-pitrà cÃnvi«yÃtra na d­«Âa÷ | ata evÃyaæ daï¬anÃyaka÷ kruddha eva gacchati | tata÷ sà tat-putraæ ku«ulÃd bahi«k­tya darÓitavatÅ | tathà coktam- ÃhÃro dviguïa÷ strÅïÃæ buddhis tÃsÃæ catur-guïà | «a¬-guïo vyavasÃyaÓ ca kÃmÃÓ cëÂaguïa÷ sm­ta÷ // Hit_2.119 // ato 'haæ bravÅmi-utapanne«v api kÃrye«u ity Ãdi | karaÂako brÆte-astv evam | kintv anayor mahÃnanyognya-nisargopajÃta-sneha kathaæ bhedayituæ Óakya÷ ? damanako brÆte-upÃya÷ kriyatÃm | tathà coktam- upÃyena jayo yÃd­g ripos tÃd­Ç na hetibhi÷ | upÃya-j¤o 'lpa-kÃyo 'pi na ÓÆrai÷ paribhÆyate // Hit_2.120 // karaÂaka÷ p­cchati-katham etat ? damanaka÷ kathayati-- kathà 7 kasmiæÓcit tarau vÃyasa-dampatÅ nivasata÷ | tayoÓ cÃp­tyÃni tat-koÂarÃvasthitena k­«ïa-sarpeïa khÃditÃni | tata÷ punar garbhavatÅ vÃyasÅ vÃyasm Ãha-nÃtha ! tyajyatÃm ayaæ v­k«a÷ | atrÃvasthita-k­«ïa-sarpeïÃvayo÷ santati÷ satataæ bhak«yate | yata÷- du«Âà bhÃryà ÓaÂhaæ mitraæ bh­tyaÓ cottara-dÃyaka÷ | sa-sarpe ca g­he vÃso m­tyur eva na saæÓaya÷ // Hit_2.121 // vÃyaso brÆte-priye ! na bhetavyam | vÃraæ vÃraæ mavaitasya so¬ha÷ | idÃnÅæ punar na k«antavya÷ | vÃyasy Ãha-katham etena balavatà sÃrdhe bhavÃn vigrahÅtuæ samartha÷ | vÃyaso brÆte-alam anayà ÓaÇkayà | yata÷- buddhir yasya balaæ tasya nirbuddhes tu kuto balam | paÓya siæho madonmatta÷ ÓaÓakena nipÃtita÷ // Hit_2.122 // vÃyasÅ vihasyÃha--katham etat ? vÃyasa÷ kathayati- kathà 8 asti mandara-nÃmni parvate durdÃnto nÃma siæha÷ | sa ca sarvadà paÓÆnÃæ vadhaæ kurvann Ãste | tata÷ sarvai÷ paÓubhir militvà sa siæho vij¤apta÷-m­gendra ! kim artham ekadà bahu-paÓu-ghÃta÷ kriyate | yadi prasÃdo bhavati tadà vayam eva bhavad-ÃhÃrÃya pratyaham ekaikaæ paÓum upa¬haukayÃma÷ | tata÷ siæhenoktam-yady etad abhimataæ bhavatÃæ tarhi bhavatu tat | tata÷-prabh­ty ekaikaæ paÓum upakalpitaæ bhak«ayann Ãste | atha kadÃcid v­ddha-ÓaÓakasya vÃra÷ samÃyÃta÷ | so 'cintayat- trÃsa-hetor vinÅtis tu kriyate jÅvitÃÓayà | pa¤catvaæ ced gami«yÃmi kiæ siæhÃnunayena me // Hit_2.123 // tan mandaæ mandaæ gacchÃmi | tata÷ siæho 'pi k«udhÃ-pŬita÷ kopÃt tam uvÃca-kutas tvaæ vilambya samÃgato 'si | ÓaÓako 'bravÅt-deva ! nÃham aparÃdhÅ | Ãgacchan pathi siæhÃntareïa balÃd dh­ta÷ | tasyÃgre punar ÃgamanÃya Óapathaæ k­tvà svÃminaæ nivedayitum atrÃgato 'sim | siæha÷ sakopam Ãha-satvaraæ gatvà durÃtmÃnaæ darÓaya | kva sa durÃtmà ti«Âhati | tata÷ ÓaÓakas taæ g­hÅtvà gabhÅra-kÆpaæ darÓayituæ gata÷ | tatrÃgatya svayam eva paÓyatu svÃmÅty uktvà tasmin kÆpa-jale tasya siæhasyaiva pratibimbaæ darÓitavÃn | tato 'sau krodhÃdhmÃto darpÃt tasyopary ÃtmÃnaæ nik«ipya pa¤catvaæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi buddhir yasya ity Ãdi | vÃyasy Ãha-Órutaæ mayà sarvam | samprati yathà kartavyaæ brÆhi | vÃyaso 'vadat-atrÃsanne sarasi rÃja-putra÷ pratyaham Ãgatya snÃti | snÃna-samaye mad-aÇgÃd avatÃritaæ tÅrtha-ÓilÃ-nihitaæ kanaka-sÆtraæ ca¤cvà vidh­tyÃnÅyÃsmin koÂare dhÃrayi«yasi | atha kadÃcit snÃtuæ jalaæ pravi«Âe rÃja-putre vÃyasyà tad-anu«Âhitam | atha kanaka-sÆtrÃnusaraïa-prav­ttai rÃja-puru«ais tatra taru-koÂare k­«ïa-sarpo d­«Âo vyÃpÃditaÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-upÃyena hi yac chakyam itena hi yac chakyam ity Ãdi | karaÂako brÆte-yady evaæ tarhi gaccha | ÓivÃs te santu panthÃna÷ | tato damanaka÷ piÇgalaka-samÅpaæ gatvà praïamyovÃca-deva ! Ãtyantikaæ kim api mahÃ-bhaya-kÃri kÃryaæ manyamÃna÷ samÃgato 'smi | yata÷- Ãpady unmÃrga-gamane kÃrya-kÃlÃtyaye«u ca | kalyÃïa-vacanaæ brÆyÃd ap­«Âo 'pi hito nara÷ // Hit_2.124 // anyac ca- bhogasya bhÃjanaæ rÃjà na rÃjà kÃrya-bhÃjanam | rÃja-kÃrya-paridhvaæsÅ mantrÅ do«eïa lipyate // Hit_2.125 // tathà hi paÓya | amÃtyÃnÃm e«a krama÷ | varaæ prÃïa-parityÃga÷ Óirasà vÃpi kartanam | na tu svÃmi-padÃvÃpti-pÃtakecchor upek«aïam // Hit_2.126 // piÇgalaka÷ sÃdaram Ãha-atha bhavÃn kiæ vaktum icchati | damanako brÆte-deva ! saæjÅvakas tavopaya-sad­Óa-vyavahÃrÅva lak«yate | tathà cÃsmat sannidhÃne ÓrÅmad-deva-pÃdÃnÃæ Óakti-traya-nindÃæ k­tvà rÃjyam evÃbhila«ati | etac chrutvÃ, piÇgalaka÷ sabhayaæ sÃÓcaryaæ matvà tÆ«ïÅæ sthita÷ | damanaka÷ punar Ãha-deva ! sarvÃmÃtya-parityÃgaæ k­tvaika evÃyaæ yat tvÃæ sarvÃdhikÃrÅ k­ta÷ | sa eva do«a÷ | yata÷- atyucchrite mantriïi pÃrthive ca vi«Âabhya pÃdÃv upati«Âhate ÓrÅ÷ | sà strÅ-svabhÃvÃd asahà bharasya tayor dvayor ekataraæ jahÃti // Hit_2.127 // aparaæ ca- ekaæ bhÆmi-pati÷ karoti sacivaæ rÃjye pramÃïaæ yadà taæ mohÃt Órayate mada÷ sa ca madÃlasyena nirvidyate | nirviïïasya padaæ karoti h­daye tasya svatantra-sp­hÃ- svÃtantrya-sp­hayà tata÷ sa n­pate÷ prÃïÃn abhidruhyati // Hit_2.128 // anyac ca- vi«a-dagdhasya bhaktasya dantasya calitasya ca | amÃtyasya ca du«Âasya mÆlÃd uddharaïaæ sukham // Hit_2.129 // kiæ ca- ya÷ kuryÃt sacivÃyattÃæ Óriyaæ tad-vyasane sati | so 'ndhavaj jagatÅ-pÃla÷ sÅdet sa¤cÃrakair vinà // Hit_2.130 // sarva-kÃrye«u svecchÃta÷ pravartate | tad atra pramÃïaæ svÃmÅ | etaæ ca jÃnÃti | na so 'sti puru«o loke yo na kÃmayate Óriyam | parasya yuvatiæ ramyÃæ sÃdaraæ nek«ate'tra ka÷ // Hit_2.131 // siæho vim­ÓyÃha-bhadra ! yadyapy evaæ tathÃpi saæjÅvakena saha mama mahÃn sneha÷ | paÓya- kurvann api vyalÅkÃni ya÷ priya÷ priya eva sa÷ | aÓe«a-do«a-du«Âo 'pi kÃya÷ kasya na vallabha÷ // Hit_2.132 // anyac ca- apriyÃïy api kurvÃïo ya÷ priya÷ priya eva sa÷ | dagdha-mandira-sÃre'pi kasya vahnÃv anÃdara÷ // Hit_2.133 // damanaka÷ punare evÃha-deva ! sa evÃtido«a÷, yata÷- yasminn evÃdhikaæ cak«ur Ãrohayati pÃrthiva÷ | sute'mÃtye'py udÃsÅne sa lak«myÃÓrÅyate jana÷ // Hit_2.134 // Ó­ïu deva ! apriyasyÃpi pathyasya pariïÃma÷ sukhÃvaha÷ | vaktà Órotà ca yatrÃsti ramante tatra sampada÷ // Hit_2.135 // tvayà ca mÆla-bh­tyÃnapÃsyÃyam Ãgantuka÷ purask­ta÷ | etac cÃnucitaæ k­tam | yata÷- mÆla-bh­tyÃn parityajya nÃgantÆn pratimÃnayet | nÃta÷ parataro do«o rÃjya-bheda-karo yata÷ // Hit_2.136 // siæho brÆte-kim ÃÓcaryam | mayà yad abhaya-vÃcaæ dattvÃnÅta÷ saævardhitaÓ ca tat kathaæ mahyaæ druhyati | damanako brÆte-deva ! durjano nÃrjavaæ yÃti sevyamÃno 'pi nityaÓa÷ | sveda-nÃbhya¤janopÃyai÷ Óvapuccham iva nÃmitam // Hit_2.137 // aparaæ ca- svedito marditaÓ caiva ra¤jubhi÷ parive«Âita÷ | mukto dvÃdaÓabhir var«ai÷ Óva-puccha÷ prak­tiæ gata÷ // Hit_2.138 // anyac ca- vardhanaæ và sammÃnaæ khalÃnÃæ prÅtaye kuta÷ | phalanty am­ta-seke'pi na pathyÃni vi«a-drumÃ÷ // Hit_2.139 // ato 'haæ bravÅmi- ap­«Âas tasya na brÆyÃd yaÓ ca necchet parÃbhavam | e«a eva satÃæ dharmo viparÅto 'satÃæ mata÷ // Hit_2.140 // tathà coktam- snigdho 'kuÓalÃn nivÃrayati yas tat karma yan nirmalaæ sà strÅ yÃtu-vidhÃyinÅ sa matimÃn ya÷ sadbhir abhyarcyate | sà ÓrÅr yà na madaæ karoti sa sukhÅ yas t­«ïayà mucyate tan mitraæ yat k­trimaæ sa puru«o ya÷ khidyate nendriyai÷ // Hit_2.141 // yadi sa¤jÅvaka-vyasanÃdito 'vij¤Ãpito 'pi svÃmÅ na nivartate, tad Åd­Óe bh­tye na do«a÷ | tathà ca- n­pa÷ kÃmÃsakto gaïayati na kÃrye na ca hitaæ yathe«Âaæ svacchanda÷ pravicarati matto gaja iva | tato mÃna-dhmÃta÷ sa patati yadà Óoka-gahane tadà bh­tye do«Ãn k«ipati na nijaæ vetty avinayam // Hit_2.142 // piÇgalaka÷ svagatam- na parasyÃparÃdhena pare«Ãæ daï¬am Ãcaret | ÃtmanÃvagataæ k­tvà badhnÅyÃt pÆjayec ca và // Hit_2.143 // tathà coktam- guïa-do«Ãv aniÓcitya vidhinaæ graha-nigrahe | sva-nÃÓÃya yathà nyasto darpÃt sarpa-mukhe kara÷ // Hit_2.144 // prakÃÓaæ brÆte-tadà saæjÅvaka÷ kiæ pratyÃdiÓyatÃm | damanaka÷ sa-sambhramam Ãha-deva ! mà maivam | etÃvatà mantra-bhedo jÃyate | tathà hy uktam- mantra-bÅjam idaæ guptaæ rak«aïÅyaæ yathà tathà | manÃg api na bhidyeta tad bhinnaæ na prarohati // Hit_2.145 // kiæ ca- Ãdeyasya pradeyasya kartavyasya ca karmaïa÷ | k«ipram akriyamÃïasya kÃla÷ pibati tad-rasam // Hit_2.146 // tad avaÓyaæ samÃrabdhaæ mahatà prayatnena sampÃdanÅyam | kiæ ca- mantro yodha÷ ivÃdhÅra÷ sarvÃÇgai÷ saæv­tair api | ciraæ na sahate sthÃtuæ parebhyo bheda-ÓaÇkayà // Hit_2.147 // yady asau d­«Âa-do«o 'pi do«Ãn nivatyaæ sandhÃtavyas tad atÅvÃnucitam | yata÷- sak­d du«Âaæ tu yo mitraæ puna÷ sandhÃtum icchati | sa m­tyur eva g­hïÃti garbham aÓvatarÅ yathà // Hit_2.148 // aÇgÃÇgi-bhÃvam aj¤Ãtvà kathaæ sÃmarthya-nirïaya÷ | paÓya ÂiÂÂibha-mÃtreïa samudro vyÃkulÅk­ta÷ // Hit_2.149 // siæha÷ p­cchati--katham etat ? damanaka÷ kathayati- kathà 9 dak«iïa-samudra-tÅre ÂiÂÂibha-dampatÅ nivasata÷ | tatra cÃsanna-prasadà ÂiÂÂibhÅ bhartÃram Ãha-nÃtha ! prasava-yogya-sthÃnaæ nibh­tam anusandhÅyatÃm | ÂiÂÂibho 'vadat-bhÃrye, nanv idam eva sthÃnaæ prasÆti-yogyam | sà brÆte-samudra-velayà vyÃpyate sthÃnam etam | ÂiÂÂibho 'vadat-kim ahaæ tvayà nirbala÷ samudreïa nigrahÅtavya÷ | ÂiÂÂibhÅ vihasyÃha-svÃmin ! tvayà samudreïa ca mahad antaram | athavÃ- parÃbhavaæ paricchettuæ yogyÃyogyaæ ca vetti ya÷ | astÅha yasya vij¤Ãnaæ k­cchreïÃpi na sÅdati // Hit_2.150 // api ca- anucita-kÃryÃrambha÷ svajana-virodho balÅyasà spardhà | pramadÃ-jana-viÓvÃso m­tyor dvÃrÃïi catvÃri // Hit_2.151 // tata÷ k­cchreïa svÃmi-vacanÃtmà tatraiva prasÆtà | etat sarvaæ Órutvà samudreïÃpi yac chakti-j¤ÃnÃrthaæ tad-aï¬Ãny avah­tÃni | tata« ÂiÂÂibhÅ ÓokÃrtà bhartÃram Ãha-nÃtha ! ka«Âam Ãpatitam | tÃny aï¬Ãni me na«ÂÃni | ÂiÂÂibho 'vadat-priye ! mà bhai«Å÷ ity uktvà pak«iïÃæ melakaæ k­tvà pak«i-svÃmino garu¬asya samÅpaæ gata÷ | tatra gatvà sakala-v­ttÃntaæ ÂiÂÂibhena bhagavato garu¬asya purato niveditam-deva, samudreïÃhaæ sva-g­hÃvasthito vinÃparÃdhanenaiva nig­hÅta÷ | tatas tad-vacanam Ãkarïya garutmanà prabhur bhagavÃn nÃrÃyaïa÷ s­«Âi-sthiti-pralaya-hetur vij¤apta÷ | sa samudram aï¬a-dÃnÃyÃdideÓa | tato bhagavad-Ãj¤Ãæ maulau nidhÃya samudreïa tÃny aï¬Ãni ÂiÂÂibhÃya samarpitÃni | ato 'haæ bravÅmi-aÇgÃÇgi-bhÃvam aj¤Ãtvà ity Ãdi | rÃjÃha-katham asau j¤Ãtavyo droha-buddhir iti | damanako brÆte-yadÃsau sa-darpa÷ Ó­ÇgÃgra-praharaïÃbhimukhaÓ cakitam ivÃgacchati tadà j¤Ãsyati svÃmÅ | evam uktvà saæjÅvaka-samÅpaæ gata÷ | tatra gataÓ ca mandaæ mandam upasarpan vismitam ivÃtmÃnam adarÓayat | saæjÅvakena sÃdaram uktam-bhadra ! kuÓalaæ te | damanako brÆte-anujÅvinÃæ kuta÷ kuÓalam | yata÷- sampattaya÷ parÃdhÅnÃ÷ sadà cittam anirv­ttam | sva-jÅivite'py aviÓvÃsas te«Ãæ ye rÃja-sevakÃ÷ // Hit_2.152 // anyac ca- ko 'rthÃn prÃpya na garvito vi«ayiïa÷ kasyÃpado 'staæ gatÃ÷ strÅbhi÷ kasya na khaï¬itaæ bhuvi mana÷ ko vÃsti rÃj¤Ãæ priyà | ka÷ kÃlasya bhujÃntaraæ na ca gata÷ ko 'rthÅ gato gauravaæ ko và durjana-vÃgurÃsu patita÷ k«emeïa yÃta÷ pumÃn // Hit_2.153 // saæjÅvakenoktam-sakhe ! brÆhi kim etat ? damanaka Ãha-kiæ bravÅmi manda-bhÃgya÷ | paÓya- majjann api payorÃÓau labdhvà sarpÃvalambanam | na mu¤cati na cÃdatte tathà mugdho 'smi samprati // Hit_2.154 // yata÷- ekatra rÃja-viÓvÃso naÓyaty anyatra bÃndhava÷ | kiæ karomi kva gacchÃmi patit o du÷kha-sÃgare // Hit_2.155 // ity uktvà dÅrgha÷ ni÷Óvasyopavi«Âa÷ | saæjÅvako brÆte-mitra ! tathÃpi sa-vistaraæ manogatam ucyatÃm | damanaka÷ sunibh­tam Ãha-yadyapi rÃja-viÓvÃso na kathanÅyas tathÃpi bhavÃn asmadÅya-pratyayÃd Ãgata÷ | mayà paralokÃrthinÃvaÓyaæ tava hitam Ãkhyeyam | Ó­ïu, ayaæ svÃmÅ tavopari vik­ta-buddhÅ rahasy uktavÃn -saæjÅvakam eva hatvà sva-parivÃraæ tarpayÃmi | etac chrutvà saæjÅvaka÷ paraæ vi«Ãdam agamat | damanaka÷ punar Ãha-alaæ vi«Ãdena | prÃpta-kÃlakÃyam anu«ÂhÅyatÃm | saæjÅvaka÷ k«aïaæ vim­ÓyÃha sva-gatam-su«Âhu khalv idam ucyate | kiæ và durjana-ce«Âitaæ na vety etad vyavahÃrÃn nirïetuæ na Óakyate | yata÷- durjana-gamyà nÃrya÷ prÃyeïÃpÃtra-bh­d bhavati rÃjà | k­païÃnusÃri ca dhanaæ devo giri-jaladhi-var«Å ca // Hit_2.156 // kaÓcid ÃÓraya-saundaryÃd dhatte ÓobhÃm asajjana÷ | pramadÃlocana-nyastaæ malÅmasam iväjanam // Hit_2.157 // ÃrÃdhyamÃno n­pati÷ prayatnÃn na to«am ÃyÃti kim atra citram | ayaæ tv apÆrva-pratimÃ-viÓe«o ya÷ sevyamÃno riputÃm upaiti // Hit_2.158 // tad ayam aÓakyartha÷ prameya÷, yata÷- nimittam uddiÓya hi ya÷ prakupyati dhruvaæ sa tasyÃpagame prasÅdati | akÃraïa-dve«i manas tu yasya vai kathaæ janas taæ parito«ayi«yati // Hit_2.159 // kiæ mayÃpak­taæ rÃj¤a÷ | athavà nirnimittÃpakÃriïaÓ ca bhavanti rÃjÃna÷ | damanako brÆte-evam etat | Ó­ïu- vij¤ai÷ snigdhair upak­tam api dve«yatÃm eti kaiÓcit sÃk«Ãd anyair apak­tam api prÅtim evopayÃti | citraæ citraæ kim atha caritaæ naikabhÃvÃÓrayÃïÃæ sevÃ-dharma÷ parama-gahano yoginÃm apy agamya÷ // Hit_2.160 // anyac ca- k­ta-Óatam asatsu na«Âaæ subhëita-Óataæ ca na«Âam abudhe«u | vacana-Óatam avacana-kare buddhi-Óatam acetane na«Âam // Hit_2.161 // kiæ ca- candana-taru«u bhujaÇgà jale«u kamalÃni tatra ca grÃhÃ÷ | guïa-ghÃtinaÓ ca bhoge khalà na ca sukhÃny avighnÃni // Hit_2.162 // mÆlaæ bhujaÇgai÷ kusumÃni bh­Çgai÷ ÓÃkhÃ÷ plavaÇgai÷ ÓikharÃïi bhallai÷ | nÃsty eva tac-candana-pÃdapasya yan nÃÓritaæ du«ÂataraiÓ ca hiæsrai÷ // Hit_2.163 // ayaæ tÃvat svÃmÅ vÃci madhuro vi«a-h­dayo j¤Ãta÷ | yata÷- dÆrÃd ucchrita-pÃïir Ãdra-nayana÷ protsÃritÃrdhÃsano gìhÃliÇgana-tat-para÷ priya-kathÃ-praÓne«u dattÃdara÷ | antarbhÆta-vi«o bahir madhumayaÓ cÃtÅva mÃyÃ-paÂu÷ ko nÃmÃyam apÆrva-nÃÂaka-vidhir ya÷ Óik«ito durjanai÷ // Hit_2.164 // tathà hi- poto dustara-vÃri-rÃÓitaraïe dÅpo 'ndhakÃrÃgame nirvÃte vyajanaæ madÃndha-kariïÃæ darpopaÓÃntyai s­ïi÷ | itthaæ tad bhuvi nÃsti yasya vidhinà nopÃya-cintà k­tà manye durjana-citta-v­tti-haraïe dhÃtÃpi bhagnodyama÷ // Hit_2.165 // saæjÅvaka÷ punar ni÷Óvasya-ka«Âaæ bho÷ ! katham ahaæ sasya-bhak«aka÷ siæhena nipÃtayitavya÷ ? yata÷- yayor eva samaæ vittaæ yayor eva samaæ balam | tayor vivÃdo mantavyo nottamÃdhamayo÷ kvacit // Hit_2.166 // ayuddhe hi yadà paÓyen na käcid hitam Ãtmana÷ | yudhyamÃnas tadà prÃj¤o mriyate ripuïà saha // Hit_2.170 // aparaæ ca- bhÆmy-eka-deÓasya guïÃnvitasya bh­tyasya và buddhimata÷ praïÃÓa÷ | bh­tya-praïÃÓo maraïaæ n­pÃïÃæ na«ÂÃpi bhÆmi÷ sulabhà na bh­tyÃ÷ // Hit_2.177 // damanako brÆte-svÃmin ! ko 'yaæ nÆtano nyÃyo yad arÃtiæ hatvà santÃpa÷ kriyate ? tathà coktam- pità và yadi và bhrÃtà putrÅ và yadi và suh­t | prÃïa-ccheda-karà rÃj¤Ã hantavyà bhÆtim icchatà // Hit_2.178 // api ca- dharmÃrtha-kÃma-tattvaj¤o naikÃnta-karuïo bhavet | nahi hastastham apy annaæ k«amÃvÃn bhak«ituæ k«ama÷ // Hit_2.179 // kiæ ca- k«amà Óatrau ca mitre ca yatÅnÃm eva bhÆ«aïam | aparÃdhi«u sattve«u n­pÃïÃæ saiva dÆ«aïam // Hit_2.180 // aparaæ ca- rÃjya-lobhÃd ahaÇkÃrÃd icchata÷ svÃmina÷ padam | prÃyaÓcittaæ tu tasyaikaæ jÅvotsargo na cÃparam // Hit_2.181 // anyac ca- rÃjà gh­ïÅ brÃhmaïa÷ sarva-bhak«Å strÅ cÃvaj¤Ã du«prak­ti÷ sahÃya÷ | pre«ya÷ pratÅpo 'dhik­ta÷ pramÃdÅ tyÃjyà ime yaÓ ca k­taæ na vetti // Hit_2.182 // viÓe«ataÓ ca- satyÃn­tà ca paru«Ã priya-vÃdinÅ ca hiæsrà dayÃlur api cÃrtha-parà vadÃnyà | nitya-vyayà pracura-ratna-dhanÃgamà ca vÃrÃÇganeva n­pa-nÅtir aneka-rÆpà // Hit_2.183 // iti damanakena santo«ita÷ piÇgalaka÷ svÃæ prak­tim Ãpanna÷ siæhÃsane samupavi«Âa÷ | damanaka÷ prah­«Âa-manÃ÷ vijayatÃæ mahÃrÃja÷ Óubham astu sarva-jagatÃm ity uktvà yathÃ-sukham avasthita÷ | vi«ïu-ÓarmovÃca-suh­d-bheda÷ Órutas tÃvad bhavadbhi÷ | rÃja-putrà Æcu÷-bhavat-prasÃdÃc chruta÷ | sukhino bhÆtà vayam | vi«ïuÓarmÃbravÅt-aparam apÅdam astu- suh­d-bhedas tÃvad bhavatu bhavatÃæ Óatru-nilaye khala÷ kÃlÃk­«Âa÷ pralayam upasarpatv ahar-aha÷ | jano nityaæ bhÆyÃt sakala-sukha-sampatti-vasati÷ kathÃrambhe rambhye satatam iha bÃlo 'pi ramatÃm // Hit_2.184 // iti hitopadeÓe suh­d-bhedo nÃma dvitÅya÷ kathÃ-saÇgraha÷ samÃpta÷ --o)0(o-- iii. vigraha÷ atha puna÷ kathÃrambha-kÃle rÃja-putrà Æcu÷-Ãrya ! rÃjaputrà vayam | tad vigrahaæ Órotuæ na÷ kutÆhalam asti | vi«ïuÓarmaïoktam-yad evaæ bhavadbhyo rocate tat kathayÃmi | vigraha÷ ÓrÆyatÃæ, yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- haæsai÷ saha mayÆrÃïÃæ vigrahe tulya-vikrame | viÓvÃsya va¤cità haæsÃ÷ kÃkai÷ sthitvÃri-mandire // Hit_3.1 // rÃja-putrà Æcu÷-katham etat ? vi«ïuÓarmà kathayati- asti karpÆradvÅpe padmakeli-nÃmadheyaæ sara÷ | tatra hiraïyagarbho nÃma rÃjahaæsa÷ prativasati | sa ca sarvair jalacarai÷ pak«ibhir militvà pak«i-rÃjye'bhi«ikta÷ | yata÷- yadi na syÃn narapati÷ samyaÇ-netà tata÷ prajà | akarïa-dhÃrà jaladhau viplaveteha naur iva // Hit_3.2 // aparaæ ca- prajÃæ saærak«ati n­pa÷ sà vardhayati pÃrthivam | vardhanÃd rak«aïaæ Óreyas tad-abhÃve sad apy asat // Hit_3.3 // ekadÃsau rÃjahaæsai÷ suvistÅrïa-kamala-paryaÇke sukhÃsÅna÷ parivÃra-pariv­tas ti«Âhati | tata÷ kutaÓcid deÓÃd Ãgatya dÅrgha-mukho nÃma baka÷ praïamyopavi«Âa÷ | rÃjovÃca-dÅrghamukha ! daÓÃntarÃd Ãgato 'si | vÃrtÃæ kathaya | sa brÆte-deva ! asti mahatÅ vÃrtà | tÃm ÃkhyÃtukÃma eva satvaram Ãgato 'ham | ÓrÆyatÃm- asti jambÆdvÅpe vindhyo nÃma giri÷ | tatra citravarïo nÃma mayÆra÷ pak«irÃjo nivasati | tasyÃnucaraiÓ caradbhi÷ pak«ibhir ahaæ dagdhÃracya-madhye carann avalokita÷ | p­«ÂaÓ ca-kas tvam ? kuta÷ samÃgato 'si ? tadà mayoktam-karpÆradvÅpasya rÃjacakravartino hiraïyagarbhasya rjahaæsasyÃnucaro 'haæ, kautukÃd deÓÃntaraæ dra«Âum Ãgato 'smi | etac chrutvà pak«ibhir uktam-anayor deÓayo÷ ko deÓo bhadrataro rÃjà ca ? tato mayoktam-Ã÷ kim evam ucyate mahad antaram | yata÷ karpÆradvÅpa÷ svarga eva | rÃjahaæsaÓ ca dvitÅya÷ svargapati÷ kathaæ varïayituæ Óakyate | atra marusthale patità yÆyaæ kiæ kurutha | asmad-deÓe gamyatÃm | tato 'smad-vacanam Ãkarïya sarva-pak«iïa÷ sakopà babhÆvu÷ | tathà coktam- paya÷-pÃnaæ bhujaÇgÃnÃæ kevalaæ vi«a-vardhanam | upadeÓo hi mÆrkhÃïÃæ prakopÃya na ÓÃntaye // Hit_3.4 // anyac ca- vidvÃn evopade«Âavyo nÃvidvÃæs tu kadÃcana | vÃnarÃnupadiÓyÃtha sthÃna-bhra«Âà yayu÷ khagÃ÷ // Hit_3.5 // rÃjovÃca-katham etat ? dÅrghamukha÷ kathayati- kathà 1 asti narmadÃ-tÅre parvatopatyakÃyÃæ viÓÃla÷ ÓÃlmalÅ-taru÷ | tatra nirmita-nŬa-ko¬e pak«iïa÷ sukhena nivasanti | athaikadà var«Ãsu nÅlapaÂair iva jaladhara-paÂalair Ãv­te nabhas-tale | dhÃrÃ-sÃrair mahatÅ v­«Âir babhÆva | tato vÃnarÃæÓ ca taru-tale'vasthitÃn ÓÅtÃkulÃn kampamÃnÃn avalokya, k­payà pak«ibhir uktam-bho bho vÃnarÃ÷ ! Ó­ïuta-- asmÃbhir nirmità nŬÃÓ ca¤cu-mÃtrÃh­tais t­ïai÷ | hasta-pÃdÃdi-saæyuktà yÆyaæ kim avasÅdatha // Hit_3.6 // tac chrutvà vÃnarair jÃtÃmar«air Ãlocitam-aho ! nirvÃta-nŬa-garbhÃvasthitÃ÷ sukhina÷ pak«iïo 'smÃn nindanti | tad bhavatu tÃvad v­«Âer upaÓama÷ | anantaraæ ÓÃnte pÃnÅya-var«e tair vÃnarair v­k«am Ãruhya, sarve nŬà bhagnÃ÷, te«Ãm aï¬Ãni cÃdha÷ pÃtitÃni | ato 'haæ bravÅmi vidvÃn evopade«Âavya÷ ity Ãdi | rÃjovÃca-tatas tai÷ pak«ibhi÷ kiæ k­tam ? baka÷ kathayati-tatas tai÷ pak«ibhi÷ kopÃd uktam-kenÃsau rÃjahaæso rÃjà k­ta÷ ? tato mayopajÃta-kopenoktam-ayaæ yu«madÅyo mayÆra÷ kena rÃjà k­ta÷ ? etac chrutvà te pak«iïo mÃæ hantum udyatÃ÷ | tato mayÃpi sva-vikramo darÓita÷ | yata÷- anyadà bhÆ«aïaæ puæsa÷ k«amà lajjeva yo«ita÷ | parÃkrama÷ paribhave vaiyÃtyaæ surate«v iva // Hit_3.7 // rÃjà vihasyÃha- ÃtmanaÓ ca pare«Ãæ ca ya÷ samÅk«ya balÃbalam | antaraæ naiva jÃnÃti sa tiraskriyate'ribhi÷ // Hit_3.8 // suciraæ hi caran nityaæ k«etre satyam abuddhimÃn | dvÅpi-carma-paricchanno vÃg-do«Ãd gardabho hata÷ // Hit_3.9 // baka÷ p­cchati-katham etat ? rÃjà kathayati- kathà 2 asti hastinÃpure vilÃso nÃma rajaka÷ | tasya gardabho 'tibhÃra-vahanÃd durbalo mumÆr«ur ivÃbhavat | tatas tena rajakenÃsau vyÃghracarmaïà pracchÃdyÃraïyaka-samÅpe sasya-k«etre vimukta÷ | tato dÆrÃt tam avalokya vyÃghra-buddhyà k«etra-pataya÷ satvaraæ palÃyante | athaikadà kenÃpi sasya-rak«akeïa dhÆsara-kambala-k­ta-tanu-trÃïena dhanu«kÃï¬aæ sajjÅk­tyÃnata-kÃyenaikÃnte sthitam | taæ ca dÆrÃd d­«Âvà gardabha÷ pu«ÂÃÇgo yethe«Âa-sasya-bhak«aïa-jÃta-balo gardabho 'yam iti matvoccai÷ Óabdaæ kurvÃïas tad-abhimukhaæ dhÃvita÷ | tatas tena sasya-rak«akeïa cÅtkÃra-ÓabdÃd gardabho 'yam iti niÓcitya, lÅlayaiva vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-suciraæ hi caran nityam ity Ãdi | dÅrghamukho brÆte-tata÷ paÓcÃt tai÷ pak«ibhir uktam-are pÃpà du«Âa-baka ! asmÃkaæ bhÆmau carann asmÃkaæ svÃminam adhik«ipasi | tan na k«antavyam idÃnÅm | ity uktvà sarve mÃæ ca¤cubhir hatvÃ, sa-kopà Æcu÷-paÓya re mÆrkha ! sa haæsas tava rÃjà sarvathà m­du÷ | tasya rÃjyÃdhikÃro nÃsti | yata ekÃnta-m­du÷ karatalastham apy arthaæ rak«itum ak«ama÷ | sa kathaæ p­thivÅæ ÓÃsti ? rÃjyaæ và tasya kim ? tvaæ ca kÆpa-maï¬Æka÷ | tena tad-ÃÓrayam upadiÓasi | Ó­ïu- sevitavyo mahÃ-v­k«a÷ phala-cchÃyÃ-samanvita÷ | yadi daivÃt phalaæ nÃsti cchÃyà kena nivÃryate // Hit_3.10 // anyac ca- hÅna-sevà na kartavyà kartavyo mahad ÃÓraya÷ | payo 'pi Óauï¬ikÅ-haste vÃruïýty abhidhÅyate // Hit_3.11 // anyac ca- mahÃn apy alpatÃæ yÃti nirguïe guïa-vistara÷ | ÃdhÃrÃdheya-bhÃvena gajendra iva darpaïe // Hit_3.12 // kintu- ajà siæha-prasÃdena vane carati nirbhayam | rÃmam ÃsÃdya laÇkÃyÃæ lebhe rÃjyaæ vibhÅ«aïa÷ // Hit_3.13 // viÓe«ataÓ ca- vyapadeÓe'pi siddhi÷ syÃd atiÓakte narÃdhipe | ÓaÓino vyapadeÓena ÓaÓakÃ÷ sukham Ãsate // Hit_3.14 // mayoktam-katham etat ? pak«iïa÷ kathayanti- kathà 3 kadÃcid var«Ãsv api v­«Âer abhÃvÃt t­«Ãrto gaja-yÆtho yÆthapatim Ãha-nÃtha ! ko 'bhyupÃyo 'smÃkaæ jÅvanÃya ? nÃsti k«udra-jantÆnÃæ api nimajjana-sthÃnam | vayaæ ca nimajjana-sthÃnÃbhÃvÃn m­tÃ÷ | andhà iva kiæ kurma÷ ? kva yÃma÷ ? tato hastirÃjo nÃtidÆraæ gatvà nirmalaæ hradaæ darÓitavÃn | tato dine«u gacchatsu tat-tÅrÃvasthitÃ÷ k«udra-ÓaÓakà gaja-pÃdÃhatibhiÓ cÆrïitÃ÷ | anantaraæ ÓilÅmukho nÃma ÓaÓakaÓ cintayÃmÃsa-anena gajayÆthena pipÃsÃkulitena pratyaham atrÃgantavyam | tato vina«Âam asmat-kulam | tato vijayo nÃma v­ddha-ÓaÓako 'vadat-mà vi«Ådata | mayÃtra pratÅkÃra÷ kartavya÷ | tato 'sau pratij¤Ãya calita÷ | gacchatà ca tenÃlocitam-kathaæ mayà gaja-yÆtha-nÃtha-samÅpe sthitvà vaktavyam | yata÷- sp­Óann api gajo hanti jighrann api bhujaÇgama÷ | pÃlayann api bhÆpÃla÷ prahasann api durjana÷ // Hit_3.15 // ato 'haæ parvata-Óikharam Ãruhya yÆthanÃthaæ saævÃdayÃmi | tathÃnu«Âhite sati yÆthanÃtha uvÃca-kas tvam ? kuta÷ samÃyÃta÷ ? sa brÆte-ÓaÓako 'ham | bhagavatà candreïa bhavad-antikaæ pre«ita÷ | yÆthapatir Ãha-kÃryam ucyatÃm | vijayo brÆte- udyate«v api Óastre«u dÆto vadati nÃnyathà | sadaivÃvadhya-bhÃvena yathÃrthasya hi vÃcaka÷ // Hit_3.16 // tad ahaæ tad-Ãj¤ayà bravÅmi, Ó­ïu | yad ete candrasaro-rak«akÃ÷ ÓaÓakÃs tvayà ni÷sÃritÃs tad anucitaæ k­tam | te ÓaÓakÃÓ ciram asmÃkaæ rak«itÃ÷ | ata eva me ÓaÓÃÇka iti prasiddhi÷ | evam uktavati dÆte yÆthapatir bhayÃd idam Ãha-praïidhe ! idam aj¤Ãnata÷ k­tam | punar na tatra gami«yÃmi | dÆta uvÃca-yady evaæ tad atra sarasi kopÃt kampamÃnaæ bhagavantaæ ÓaÓÃÇkaæ praïamya, prasÃdya ca gaccha | tatas tena rÃtrau yÆthapatiæ nÅtvÃ, tatra jale ca¤calaæ candra-bimbaæ darÓayitvà sa yÆthapti÷ praïÃmaæ kÃrita÷ | uktaæ ca tena-deva ! aj¤ÃnÃd anenÃparÃdha÷ k­ta÷ | tata÷ k«amyatÃm | naivaæ vÃrÃntaraæ vidhÃsyate | ity uktvà prasthÃpita÷ | ato vayaæ brÆma÷-vyapadeÓe'pi siddhi÷ syÃt iti | --o)0(o-- tato mayoktam-sa evÃsmat-prabhÆ rÃjahaæso mahÃ-pratÃpo 'tismartha÷ | trailokyasyÃpi prabhutvaæ tatra yujyate, kiæ punà rÃjyam iti | tadÃhaæ tai÷ pak«ibhi÷-du«Âa ! katham asmad-bhÆmau carasi ity abhidhÃya rÃj¤aÓ citravarïasya samÅpaæ nÅta÷ | tato rÃj¤a÷ puro mÃæ pradarÓya tai÷ praïamyoktam-deva ! avadhÅyatÃm | e«a du«Âo 'smad-deÓe carann api deva-pÃdÃn adhik«ipati | rÃjÃha-ko 'yam ? kuta÷ samÃyÃta÷ ? te Æcu÷-hiraïyagarbha-nÃmno rÃjahaæsasyÃnucara÷ karpÆradvÅpÃd Ãgata÷ | athÃhaæ g­dhreïa mantriïà p­«Âa÷-kas tatra mukhyo mantrÅ ? iti | mayoktam-sarva-ÓÃstrÃrtha-pÃraga÷ Óarvaj¤o nÃma cakravÃka÷ | g­dhro brÆte-yujyate | sva-deÓajo 'sau | yata÷- svadeÓajaæ kulÃcÃra-viÓuddham upadhÃÓucim | mantraj¤am avasaninaæ vyabhicÃra-vivarjitam // Hit_3.17 // adhÅta-vyavahÃrÃrthaæ maulaæ khyÃtaæ vipaÓcitam | arthasyotpÃdakaæ caiva vidadhyÃn mantriïaæ n­pa÷ // Hit_3.18 // atrÃntare Óukenoktam-deva ! karpÆra-dvÅpÃdayo laghudvÅpà jambÆdvÅpÃntargatà eva | tatrÃpi deva-pÃdÃnÃm evÃdhipatyam | tato rÃj¤Ãpy uktam-evam eva | yata÷- rÃjà matta÷ ÓiÓuÓ caiva pramadà dhana-garvita÷ | aprÃpyam api vächanti kiæ punar labhyate'pi yat // Hit_3.19 // tato mayoktam-yadi vacanam-mÃtreïaivÃdhipatyaæ siddhyati | tadà jambÆdvÅpe'py asmat-prabhor hiraïyagarbhasya svÃmyam asti | Óuko brÆte-katham atra nirïaya÷ ? mayoktaæ-saÇgrÃma eva | rÃj¤Ã vihasyoktam-sva-svÃminaæ gatvà sajjÅkuru | tadà mayoktam-sva-dÆto 'pi prasthÃpyatÃm | rÃjovÃca-ka÷ prayÃsyati dautyena ? yata evambhÆto dÆta÷ kÃrya÷- bhakto guïÅ Óucir dak«a÷ pragalbho 'vyasanÅ k«amÅ | brÃhmaïa÷ paramarmaj¤o dÆta÷ syÃt pratibhÃnavÃn // Hit_3.20 // g­dhro vadati-santy eva dÆtà bahava÷, kintu brÃhmaïa eva kartavya÷ | yata÷, prasÃdaæ kurute patyu÷ sampattiæ nÃbhivächati | kÃlimà kÃlakÆÂasya nÃpaitÅÓvara-saÇgamÃt // Hit_3.21 // rÃjÃha-tata÷ Óuka eva vrajatu | Óuka ! tvam evÃnena saha tatra gatvÃsmad-abhila«itaæ brÆhi | Óuko brÆte-yathÃj¤Ãpayati deva÷ | kintv ayaæ durjano baka÷ | tad anena saha na gacchÃmi | tathà coktam- khala÷ karoti durv­ttaæ nÆnaæ phalati sÃdhu«u | daÓÃnano 'harat sÅtÃæ bandhanaæ syÃn mahodadhe÷ // Hit_3.22 // aparaæ ca- na sthÃtavyaæ na gantavyaæ durjanena samaæ kvacit | kÃka-saÇgÃd dhato haæsas ti«Âhan gachaæÓ ca vartaka÷ // Hit_3.23 // rÃjovÃca-katham etat ? Óuka÷ kathayati- kathà 4 asty ujjayinÅ-vartma-prÃntare plak«a-taru÷ | tatra haæsa-kÃkau nivasata÷ | kadÃcit grÅ«ma-samaye pariÓrÃnta÷ kaÓcit pathikas tatra taru-tale dhanu«kÃï¬aæ saænidhÃya supta÷ | tatra k«aïÃntare tan-mukhÃd v­k«a-cchÃyÃpagatà | tata÷ sÆrya-tejasà tan-mukhaæ vyÃptam avalokya, tad-v­k«a-sthitena puïya-ÓÅlena Óucinà rÃjahaæsena k­payà pak«au prasÃrya punas tan-mukhe chÃyà k­tà | tato nirbhara-nidrÃ-Óukhinà pathi-bhramaïa-pariÓrÃntena pÃnthena mukha-vyÃdÃnaæ k­tam | atha para-sukham asahi«ïu÷ svabhÃva-daurjanyena sa kÃkas tasya mukhe purÅ«otsargaæ k­tvà palÃyita÷ | tato yÃvad asau pÃntha utthÃyordhvaæ nirÅk«ate, tÃvat tenÃvalokito haæsa÷ kÃï¬ena hato vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-na sthÃtavyam iti | --o)0(o-- deva ! vartaka-kathÃm api kathayÃmi | ÓrÆyatÃm- kathà 5 ekatra v­k«e kÃka-vartukau sukhaæ nivasata÷ | ekadà bhagavato garu¬asya yÃtrÃ-prasaÇgena sarve pak«iïa÷ samudra-tÅraæ gatÃ÷ | tata÷ kÃkena saha vartakaÓ calita÷ | atha gacchato gopÃlasya mastakÃvasthita-dadhi-bhÃï¬Ãd vÃraæ vÃraæ tena kÃkena dadhi khÃdyate | tato yÃvad asau dadhi-bhÃï¬aæ bhÆmau nidhÃyordhvam avalokate, tÃvat tena kÃka-vartakau d­«Âau | tatas tena d­«Âa÷ kÃka÷ palÃyita÷ | vartaka÷ svabhÃva-niraparÃdho manda-gatis tena prÃpto vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-na gantavyam ity Ãdi | --o)0(o-- tato mayoktam-bhrÃta÷ Óuka ! kim evaæ bravÅ«i ? mÃæ prati yathà ÓrÅmad-deva-pÃdÃs tathà bhavÃn api | Óukenoktam-astv evam | kintu, durjanair ucyamÃnÃni saæmatÃni priyÃïy api | akÃla-kusumÃnÅva bhayaæ saæjanayanti hi // Hit_3.24 // durjanatvaæ ca bhavato vÃkyÃd eva j¤Ãtam | yad anayor bhÆpÃlayor vigrahe bhavad-vacanam eva nidÃnam | paÓya- pratyak«e'pi k­te do«e mÆrkha÷ sÃntvena tu«yati | ratha-kÃro nijÃæ bhÃryÃæ sajÃrÃæ ÓirasÃkarot // Hit_3.25 // rÃj¤oktam--katham etat ? Óuka÷ kathayati- kathà 6 asti yauvana-ÓrÅ-nagare manda-matir nÃma rathakÃra÷ | sa ca sva-bhÃryÃæ bandhakÅæ jÃnÃti | kintu jÃreïa samaæ sva-cak«u«Ã naika-sthÃne paÓyati | tato 'sau rathakÃra÷ aham anyaæ grÃmaæ gacchÃmÅty uktvà calita÷ | sa kiyad dÆraæ gatvà punar Ãgatya paryaÇka-tale sva-g­he nibh­taæ sthita÷ | atha rathakÃro grÃmÃntaraæ gata ity upajÃta-viÓvÃsa÷ sa jÃra÷ sandhyÃ-kÃla evÃgata÷ | paxcÃt tena jÃreïa samaæ tasmin paryaÇke nirbharaæ krŬantÅ, paryaÇka-tala-sthitasya bhartu÷ ki¤cid aÇga-sparÓÃt svÃminaæ mÃyÃvinaæ vij¤Ãya, manasi sà vi«aïïÃbhavat | tato jÃreïoktam-kim iti tvam adya mayà saha nirbharaæ na ramase ? vismiteva pratibhÃsi me tvam | atha tayoktam-anabhij¤o 'si | yo 'sau mama prÃïeÓvaro, yena mamÃkaumÃraæ sakhyaæ so 'dya grÃmÃntaraæ gata÷ | tena vinà sakala-jana-pÆrïo 'pi grÃmo mÃæ praty araïyavat pratibhÃti | kiæ bhÃvi ? tatra para-sthÃne kiæ khÃditavÃn ? kathaæ và prasupta÷ ? ity asmad-dh­dayaæ vidÅryate | jÃro brÆte-tava kim evaævidhà sneha-bhÆmÅ rathakÃra÷ ? bandhaky avadat-re barbara ! kiæ vadasi ? Ó­ïu- paru«Ãïy api yà proktà d­«Âà yà krodha-cak«u«Ã | suprasanna-mukhÅ bhartu÷ sà nÃrÅ dharma-bhÃjanam // Hit_3.26 // aparaæ ca- nagarastho vanastho và pÃpo và yadi và Óuci÷ | yÃsÃæ strÅïÃæ priyo bhartà tÃsÃæ lokà mahodayÃ÷ // Hit_3.27 // anyac ca- bhartà hi paramaæ nÃryà bhÆ«aïaæ bhÆ«aïair vinà | e«Ã virahità tena ÓobhanÃpi na Óobhate // Hit_3.28 // tvaæ ca jÃra÷ pÃpa-mati÷, mano-laulyÃt pu«pa-tÃmbÆla-sad­Óa÷ kadÃcit sevyase, kadÃcin na sevyase ca | sa ca punar me svÃmÅ , mÃæ vikretuæ, devebhyo, brÃhmaïebhyo và dÃtum ÅÓvara÷ | kiæ bahunà ? tasmin jÅvati jÅvÃmi | tan-maraïe cÃnumaraïaæ kari«yÃmÅti pratij¤Ã vartate | yata÷- tisra÷ koÂyo 'rdha-koÂÅ ca yÃni lomÃni mÃnave | tÃvat kÃlaæ vaset svarge bhartÃraæ yo 'nugacchati // Hit_3.29 // anyac ca- vyÃla-grÃhÅ yathà vyÃlaæ balÃd uddharate bilÃt | tadvad bhartÃram ÃdÃya svarga-loke mahÅyate // Hit_3.30 // aparaæ ca- citau pari«vajya vicetanaæ patiæ priyà hi yà mu¤cati deham Ãtmana÷ | k­tvÃpi pÃpaæ Óata-lak«am apy asau patiæ g­hÅtvà sura-lokam ÃpnuyÃt // Hit_3.31 // yata÷- yasmai dadyÃt pità tv enÃæ bhrÃtà vÃnumate pitu÷ | taæ ÓuÓrÆ«eta jÅvantaæ saæsthitaæ ca na laÇghayet // Hit_3.32 // etat sarvaæ Órutvà manda-mati÷ sa rathakÃra÷-dhanyo 'haæ yasyed­ÓÅ priya-vÃdinÅ, svÃmi-vatsalà ca bhÃryà iti manasi nidhÃya, tÃæ khaÂvÃæ strÅ-puru«a-sahitÃæ mÆrdhni k­tvà sÃnandaæ nanarta | ato 'haæ bravÅmi prayak«e'pi k­te do«e ity Ãdi | --o)0(o-- ato 'haæ tena rÃj¤Ã yathÃ-vyavahÃraæ sampÆjya prasthÃpita÷ | Óuko 'pi mama paÓcÃd Ãgacchann Ãste | etat sarvaæ parij¤Ãya yathÃ-kartavyam anusandhÅyatÃm | cakravÃko vihasyÃha-deva ! bakena tÃvad deÓÃntaram api gatvà yathÃ-Óakti rÃja-kÃryam anu«Âhitam | kintu deva svabhÃva e«a mÆrkhÃnÃm | yata÷, Óataæ dadyÃn na vivaded iti vij¤asya saæmatam | vinà hetum api dvandvam etan mÆrkhasya lak«aïam // Hit_3.33 // rÃjÃha-alam anenÃtÅtopÃlambhanena | prastutam anusandhÅyatÃm | cakravÃko brÆte-deva ! vijane bravÅmi | yata÷, varïÃkÃra-pratidhvÃnair netra-vaktra-vikÃrata÷ | apy Æhanti mano dhÅrÃs tasmÃd rahasi mantrayet // Hit_3.34 // tato rÃjà mantrÅ ca tatra sthitau anye'nyatra gatÃ÷ | cakravÃko brÆte-deva ! aham evaæ jÃnÃm-kasyÃpy asman-niyogina÷ preraïayà bakenedam anu«Âhitam | yata÷, vedyÃnÃm Ãtura÷ ÓreyÃn vyasanÅ yo niyoginÃm | vidu«Ãæ jÅvanaæ mÆrkha÷ sad-varïo jÅvanaæ satÃm // Hit_3.35 // rÃjÃbravÅt-bhavatu, kÃraïam atra paÓcÃn nirÆpaïÅyam | samprati yat kartavyaæ tan nirÆpyatÃm | cakravÃko brÆte-deva ! praïidhis tÃvat tatra prahÅyatÃm | tatas tad-anu«ÂhÃnaæ balÃbalaæ ca jÃnÅma÷ | tathà hi- bhavet sva-para-rëÂrÃïÃæ kÃryÃkÃryÃvalokane | cÃraÓ cak«ur mahÅbhartur yasya nÃsty andha eva sa÷ // Hit_3.36 // sa ca dvitÅyaæ viÓvÃsa-pÃtraæ g­hÅtvà yÃtu | tenÃsau svayaæ tatrÃvasthÃya, dvitÅyaæ tatratya-mantra-kÃryaæ sunibh­taæ niÓcitya nigadya prasthÃpayati | tathà coktaæ- tÅrthÃÓrama-sura-sthÃne ÓÃstara-vij¤Ãna-hetunà | tapasvi-vya¤janopetai÷ sva-carai÷ saha saævaset // Hit_3.37 // gƬha-cÃraÓ ca-yo jale sthale ca carati | tato 'sÃv eva bako niyujyatÃm | etÃd­Óa eva kaÓcid bako dvitÅyatvena prayÃtu | tad-g­ha-lokÃÓ ca rÃja-dvÃre ti«Âhantu | kintu etad api suguptam anu«ÂhÃtavyam | yata÷- «aÂ-karïo bhidyate mantras tathà prÃptaÓ ca vÃrtayà | ity Ãtmanà dvitÅyena mantra÷ kÃryo mahÅ-bh­tà // Hit_3.38 // paÓya- mantra-bhede hi ye do«Ã bhavanti p­thivÅ-pate÷ | na ÓakyÃs te samÃdhÃtum iti nÅti-vidÃæ matam // Hit_3.39 // rÃjà vim­ÓyovÃca-prÃptas tÃvan mayottama÷ pratinidhi÷ | mantrÅ brÆte-deva ! saÇgrÃme vijayo 'pi prÃpta÷ | atrÃntare pratÅhÃra÷ praviÓya praïamyovÃca-deva ! jambÆdvÅpÃd Ãgato dvÃri Óukas ti«Âhati | rÃjà cakravÃkam Ãlokate | cakravÃkenoktam-k­tÃvÃse tÃvad gatvà ti«Âhatu, paÓcÃd ÃnÅya dra«Âavya÷ | yathÃj¤Ãpayati deva÷ ity abhidhÃya pratÅhÃra÷ Óukaæ g­hÅtvà tam ÃvÃsa-sthÃnaæ gata÷ | rÃjÃha-vigrahas tÃvat samupasthita÷ | cakravÃko brÆte-deva ! tathÃpi prÃg eva vigraho na vidhi÷ | yata÷- sa kiæ bh­tya÷ sa kiæ mantrÅ ya ÃdÃv eva bhÆpatim | yuddhodyogaæ sva-bhÆ-tyÃgaæ nirdiÓaty avicÃritam // Hit_3.40 // aparaæ ca- vijetuæ prayatetÃrÅn na yuddhena kadÃcana | anityo vijayo yasmÃd d­Óyate yudhyamÃnayo÷ // Hit_3.41| anyac ca- sÃmnà dÃnena bhedena samastair athavà p­thak | sÃdhituæ prayatetÃrÅn na yuddhena kadÃcana // Hit_3.42 // aparaæ ca- sarva eva jana÷ ÓÆro hy anÃsÃdita-vigraha÷ | ad­«Âa-para-sÃmarthya÷ sa-darpa÷ ko bhaven na hi // Hit_3.43 // kiæ ca- na tathotthÃpyate grÃvà prÃïibhir dÃruïà yathà | alpopÃyÃn mahÃ-siddhir etan-mantra-phalaæ mahat // Hit_3.44 // kintu vigraham upasthitaæ vilokya vyavahriyatÃm, yata÷- yathà kÃla-k­todyogÃt k­«i÷ phalavatÅ bhavet | tadvan nÅtir iyaæ deva cirÃt phalati na k«aïÃt // Hit_3.45 // aparaæ ca- dÆre bhÅrutvam Ãsanne ÓÆratà mahato guïa÷ | vipattau hi mahÃn loke dhÅratvam adhigacchati // Hit_3.46 // anyac ca- pratyÆha÷ sarva-siddhÅnÃm uttÃpa÷ prathama÷ kila | atiÓÅtalam apy ambha÷ kiæ bhinatti na bhÆbh­ta÷ // Hit_3.47 // balinà saha yoddhavyam iti nÃsti nidarÓanam | tad yuddhaæ hastinà sÃrdhaæ narÃïÃæ m­tyum Ãvahet // Hit_3.48 // anyac ca- sa mÆrkha÷ kÃlam aprÃpya yo 'pakartari vartate | kalir balavatà sÃrdhaæ kÅÂa-pak«odgamo yathà // Hit_3.49 // kiæ ca- kaurmaæ saÇkocam ÃsthÃya prahÃram api mar«ayet | prÃpta-kÃle tu nÅtij¤a utti«Âhet krÆra-sarpavat // Hit_3.50 // mahaty alpe'py upÃyaj¤a÷ samam eva bhavet k«ama÷ | samunmÆlayituæ v­k«Ãæs t­ïÃnÅva nadÅraya÷ // Hit_3.51 // ato dÆto 'yaæ Óuko 'trÃÓvÃsya tÃvad dhriyatÃæ yÃvad durgaæ sajjÅkriyate, yata÷- eka÷ Óataæ yodhayati prÃkÃra-stho dhanurdhara÷ | Óataæ Óata-sahasrÃïi tasmÃd durgaæ viÓi«yate // Hit_3.52 // kiæ ca- adurga-vi«aya÷ kasya nÃre÷ paribhavÃspadam | adurgo 'nÃÓrayo rÃjà pota-cyuta-manu«yavat // Hit_3.53 // durgaæ kuryÃn mahÃkhÃtam ucca-prÃkÃra-saæyutam | sa-yantraæ sa-jalaæ Óaila-sarin-maru-vanÃÓrayam // Hit_3.54 // vistÅrïatÃti-vai«amyaæ rasa-dhÃnyedhma-saÇgraha÷ | praveÓaÓ cÃpa-sÃraÓ ca saptaità durga-sampada÷ // Hit_3.55 // rÃjÃha-durgÃnusandhÃne ko niyujyatÃm ? cakravÃko brÆte- yo yatra kuÓala÷ kÃrye taæ tatra viniyojayet | karmasv ad­«Âa-karmà ya÷ ÓÃstraj¤o 'pi vimuhyati // Hit_3.56 // tadÃhÆyatÃæ sÃrasa÷ | tathÃnu«Âhite sati samÃgataæ sÃrasam avalokya rÃjovÃca-bho÷ sÃrasa ! tvaæ satvaraæ durgam anusandhehi | sÃrasa÷ praïamyovÃca-deva ! durgaæ tÃvad idam eva cirÃt sunirÆpitam Ãste mahat sara÷ | kintv etan-madhya-dvÅpe dravya-saÇgraha÷ kriyatÃm | yata÷- dhÃnyÃnÃæ saÇgraho rÃjann uttama÷ sarva-saÇgrahÃt | nik«iptaæ hi mukhe ratnaæ na kuryÃt prÃïa-dhÃraïam // Hit_3.57 // kiæ ca- khyÃta÷ sarva-rasÃnÃæ hi lavaïo rasa uttama÷ | g­hïÅyÃt taæ vinà tena vya¤janaæ gomayÃyate // Hit_3.58 // rÃjÃha-satvaraæ gatvà sarvam anu«ÂhÅyatÃm | puna÷ praviÓya pratÅhÃro brÆte-deva ! siæhala-dvÅpÃd Ãgato meghavarïo nÃma vÃyasa÷ saparivÃro dvÃri vartate | sa ca deva-pÃdÃn dra«Âum icchati | rÃjÃha-kÃka÷ prÃj¤o bahud­Óvà ca tad bhavati sa saÇgrÃhya÷ | cakravÃko brÆte-deva ! asty evaæ | kintu asmad-vipak«a÷ kÃka÷ sthalacara÷ | tenÃsmad-vipak«a-pak«e niyukta÷ kathaæ saÇg­hyate ? tathà coktam- Ãtma-pak«aæ parityajya para-pak«e«u yo rata÷ | sa parair hanyate mƬho nÅla-varïa-Ó­gÃlavat // Hit_3.59 // rÃjovÃca--katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 7 asty araïye kaÓcic ch­gÃla÷ svecchayà nagaropÃnte bhrÃmyan nÅlÅbhÃï¬e nipatita÷ | paÓcÃt tata utthÃtum asamartha÷, prÃtar ÃtmÃnaæ m­tavat sandarÓya sthita÷ | atha nÅlÅ-bhÃï¬a-svÃminà m­ti iti j¤ÃtvÃ, tasmÃt samutthÃpya, dÆre nÅtvÃsau parityakta÷ | tasmÃt palÃyita÷ | tato 'sau vane gatvà ÃtmÃnaæ nÅlapvarïam avalokyÃcintayat-aham idÃnÅm uttama-varïa÷ | tad ahaæ svakÅyotkar«aæ kiæ na sÃdhayÃmi ity Ãlocya Ó­gÃlÃn ÃhÆya, tenoktaæ-ahaæ bhagavatyà vana-devatayà sva-hastenÃraïya-rÃjye sarvau«adhi-rasenÃbhi«ikta÷ | paÓyantu mama varïam | tad adyÃrabhyÃsmad-Ãj¤ayÃsminn araïye vyavahÃra÷ kÃrya÷ | Ó­gÃlÃÓ ca taæ viÓi«Âa-varïam avalokya, sëÂÃÇga-pÃtaæ praïamyocu÷-yathÃj¤Ãpayati deva÷ iti | anenaiva krameïa sarve«v araïya-vÃsi«v Ãdhipatyaæ tasya babhÆva | tatas tena svaj¤Ãtibhir Ãv­tenÃdhikyaæ sÃdhitam | tatas tena vyÃghra-siæhÃdÅn uttama-parijanÃn prÃpya, sadasi Ó­gÃlÃn avalokya lajjamÃnenÃvaj¤ayà svaj¤Ãtaya÷ sarve dÆrÅk­tÃ÷ | tato vi«aïïÃn Ó­gÃlÃn avalokya kenacid v­ddha-Ó­gÃlenaitat pratij¤Ãtaæ-mà vi«Ådata, yad anenÃnÅtij¤ena vayaæ marmaj¤Ã÷ | sva-samÅpÃt paribhÆtÃs tad yathÃyaæ naÓyati tathà vidheyam | yato 'mÅ vyÃghrÃdayo varïa-mÃtra-vipralabdhÃ÷ Ó­gÃlam aj¤Ãtvà rÃjÃnam imaæ manyante | tad yathÃyaæ paricÅyate tathà kuruta | tatra caivam anu«Âheyam, yathà vadÃmi-sarve sandhyÃ-samaye tat-sannidhÃne mahÃrÃvam ekadaiva kari«yatha | tatas taæ Óabdam Ãkarïya jÃti-svabhÃvÃt tenÃpi Óabda÷ kartavya÷ | yata÷- ya÷ svabhÃvo hi yasyÃsti sa nityaæ duratikrama÷ | Óvà yadi kriyate rÃjà tat kiæ nÃÓnÃty upÃnaham // Hit_3.60 // tata÷ ÓabdÃd abhij¤Ãya sa vyÃghreïa hantavya÷ | tatas tathÃnu«Âhite sati tad v­ttam | tathà coktam- chidraæ marma ca vÅryaæ ca sarvaæ vetti nijo ripu÷ | dahaty antargataÓ caiva Óu«kaæ v­k«am ivÃnala÷ // Hit_3.61 // ato 'haæ bravÅmi-Ãtma-pak«aæ parityajyety Ãdi | --o)0(o-- rÃjÃha-yady evaæ tathÃpi d­ÓyatÃæ tÃvad ayaæ dÆrÃd Ãgata÷ | tat-saÇgrahe vicÃra÷ kÃrya÷ | cakro brÆte-deva ! praïidhis tÃvat prahito, durgaæ ca sajjÅk­tam | ata÷ Óuko 'py ÃnÅya prasthÃpyatÃm | kintu yodha-bala-samanvito bhÆtvÃ, dÆrÃd eva tam avalokaya | yata÷- nandaæ jaghÃna cÃïakyas tÅk«ïa-dÆta-prayogata÷ | tad dÆrÃntaritaæ dÆtaæ paÓyed vÅra-samanvita÷ // Hit_3.62 // tata÷ sabhÃæ k­tvÃhÆta÷ Óuka÷ kÃkaÓ ca | Óuka÷ kiæcid unnata-Óirà dattÃsane upaviÓya brÆte-bho hiraïyagarbha ! tvÃæ mahÃrÃjÃdhirÃja÷ ÓrÅmac-citravarïa÷ samÃj¤Ãpayati-yadi jÅvitena Óriyà và prayojanam asti, tadà satvaram ÃgatyÃsmac-caraïau praïama | no ced avasthÃtuæ sthÃnÃntaraæ paricintaya | rÃjà sa-kopam Ãha-Ã÷, sabhÃyÃm asmÃkaæ na ko 'pi vidyate ya enaæ galahastayati ? tata utthÃya meghavarïo brÆte-deva ! Ãj¤Ãpaya, hami cainaæ du«Âa-Óukam | sarvaj¤o rÃjÃnaæ kÃkaæ ca sÃntvayan brÆte-bhadra ! mà maivam | Ó­ïu tÃvat- na sà sabhà yatra na santi v­ddhà v­ddhà na te ye na vadanti dharmam | dharma÷ sa no yatra na satyam asti satyaæ na tad yac chalam abhyupaiti // Hit_3.63 // yato rÃjadharmaÓ cai«a÷- dÆto mleccho 'py avadhya÷ syÃd rÃjà dÆta-mukho yata÷ | udyate«v api Óastre«u dÆto vadati nÃnyathà // Hit_3.64 // anyac ca- svÃpakar«aæ parotkar«aæ dÆtoktair manyate tu ka÷ | sadaivÃvadhya-bhÃvena dÆta÷ sarvaæ hi jalpati // Hit_3.65 // tato rÃjà kÃkaÓ ca svÃæ prak­tim Ãpannau | Óuko 'py utthÃya calita÷ | paÓcÃc cakravÃkeïÃnÅya prabodhya kanakÃlaÇkÃrÃdikaæ datvà sampre«ita÷ svadeÓaæ yayau | Óuko 'pi vindhyÃcalaæ gatvÃ, svasya rÃjÃnaæ citravarïaæ praïatavÃn | taæ vilokya rÃjovÃca-Óuka ! kà vÃrtà ? kÅd­Óo 'sau deÓa÷ ? Óuko brÆte-deva ! saæk«epÃd iyaæ vÃrtà | samprati yuddhodyoga÷ kriyatÃm | deÓaÓ cÃsau karpÆra-dvÅpa÷ svargaika-deÓo, rÃjà ca dvitÅya÷ svarga-pati÷ kathaæ varïayituæ Óakyate | tata÷ sarvÃn Ói«ÂÃn ÃhÆya rÃjà mantrayitum upavi«Âa÷ | Ãha ca tÃn-samprati kartavye vigrahe yathÃ-kartavyam upadeÓaæ brÆta | vigraha÷ punar avaÓyaæ kartavya÷ | tathà coktam- asantu«Âà dvijà na«ÂÃ÷ santu«ÂÃÓ ca mahÅbh­ta÷ | salajjà gaïikà na«Âà nirlajjÃÓ ca kulÃÇganà // Hit_3.66 // dÆradarÓÅ nÃma g­dhro mantrÅ brÆte-deva ! vyasanitayà vigraho na vidhi÷ | yata÷- mitrÃmÃtya-suh­d-vargà yadà syur d­¬ha-bhaktaya÷ | ÓatrÆïÃæ viparÅtÃÓ ca kartavyo vigrahas tadà // Hit_3.67 // anyac ca- bhÆmir mitraæ hiraïyaæ ca vigrahasya phalaæ trayam | yadaitan niÓcitaæ bhÃvi kartavyo vigrahas tadà // Hit_3.68 // rÃjÃha-mad-balaæ tÃvad avalokayatu mantrÅ | tadaite«Ãm upayogo j¤ÃyatÃm | evam ÃhÆyatÃæ mauhÆrtika÷ | sa yÃtrÃrthaæ Óubha-lagnaæ nirïÅya dadÃtu | mantrÅ brÆte-deva ! tathÃpi sahasà yÃtrÃ-karaïam anucitam | yata÷- viÓanti sahasà mƬhà ye'vicÃrya dvi«ad-balam | kha¬ga-dhÃrÃ-pari«vaÇgaæ labhante te suniÓcitam // Hit_3.69 // rÃjÃha-mantrin ! mamotsÃha-bhaÇgaæ sarvathà mà k­thÃ÷ | vijigÅ«ur yathà para-bhÆmim Ãkramati tathà kathaya | g­dhro brÆte-deva ! tat kathayÃmi | kintu tad-anu«Âhitam eva phala-pradam | tathà coktam- kiæ mantreïÃnanu«ÂhÃne ÓÃstravit p­thivÅ-pate÷ | na hy au«adha-parij¤ÃnÃd vyÃdhe÷ ÓÃnti÷ kvacid bhavet // Hit_3.70 // rÃjÃdeÓaÓ cÃnatikramaïÅya iti yathÃ-Órutaæ nivedayÃmi Ó­ïu-deva ! nady-adri-vana-durge«u yatra yatra bhayaæ n­pa | tatra tatra ca senÃnÅr yÃyÃd vyÆhÅk­tair balai÷ // Hit_3.71 // balÃdhyak«a÷ puro yÃyÃt pravÅra-puru«Ãnvita÷ | madhye kalatraæ svÃmÅ ca koÓa÷ phalgu ca yad balam // Hit_3.72 // pÃrÓvayor ubhayor aÓvà aÓvÃnÃæ pÃrÓvato rathÃ÷ | rathÃnÃæ pÃrÓvato nÃgà nÃgÃnÃæ ca padÃtaya÷ // Hit_3.73 // paÓcÃt senÃpatir yÃyÃt khinnÃnÃÓvÃsayan chanai÷ | mantribhi÷ subhaÂair yukta÷ pratig­hya balaæ n­pa÷ // Hit_3.74 // sameyÃd vi«amaæ nÃgair jalìhyaæ samahÅdharam | samam aÓvair jalaæ nÅmi÷ sarvatraiva padÃtibhi÷ // Hit_3.75 // hastinÃæ gamanaæ proktaæ praÓastaæ jaladÃgame | tad anyatra turaÇgÃïÃæ pattÅnÃæ sarvadaiva hi // Hit_3.76 // Óaile«u durga-mÃrge«u vidheyaæ n­pa-rak«aïam | sva-yodhai rak«itasyÃpi Óayanaæ yoga-nidrayà // Hit_3.77 // nÃÓayet kar«ayec chatrÆn durga-kaïÂaka-mardanai÷ | para-deÓa-praveÓe ca kuryÃd ÃÂavikÃn pura÷ // Hit_3.78 // yatra rÃjà tatra koÓo vinà koÓaæ na rÃjatà | subhaÂebhyas tato dadyÃt ko hi dÃtur na yudhyate // Hit_3.79 // yata÷- na narasya naro dÃso dÃsas tv arthasya bhÆpate | gauravaæ lÃghavaæ vÃpi dhanÃdhana-nibandhanam // Hit_3.80 // abhedena ca yudhyeta rak«ec caiva parasparam | phalgu sainyaæ ca yat kiæcin madhye vyÆhasya kÃrayet // Hit_3.81 // padÃtÅæÓ ca mahÅpÃla÷ puro 'nÅkasya yojayet | uparudhyÃrim ÃsÅta rëÂraæ cÃsyopapŬayet // Hit_3.82 // syandanÃÓvai÷ same yudhyed anÆpe nau-dvipais tathà | v­k«a-gulmÃv­te cÃpair asi-carmÃyudhai÷ sthale // Hit_3.83 // dÆ«ayec cÃsya satataæ yavasÃn nodakendhanam | bhindyÃc caiva ta¬ÃgÃni prakÃrÃrÃn parikhÃs tathà // Hit_3.84 // bale«u pramukho hastÅ na tathÃnyo mahÅpate÷ | nijair avayavair eva mÃtaÇgo '«ÂÃyudha÷ sm­ta÷ // Hit_3.85 // balam aÓvaÓ ca sainyÃnÃæ prÃkÃro jaÇgamo yata÷ | tasmÃd aÓvÃdhiko rÃjà vijayÅ sthala-vigrahe // Hit_3.86 // tathà coktam- yudhyamÃnà hayÃrƬhà devÃnÃm api durjayÃ÷ | api dÆrasthitÃs te«Ãæ vairiïo hastavattina÷ // Hit_3.87 // prathamaæ yuddha-kÃritvaæ samasta-bala-pÃlanam | diÇ-mÃrgÃïÃæ viÓodhitvaæ patti-karma pracak«ate // Hit_3.88 // svabhÃva-ÓÆram astraj¤am aviraktaæ jita-Óramam | prasiddha-k«atriya-prÃyaæ balaæ Óre«Âhatamaæ vidu÷ // Hit_3.89 // yathà prabhu-k­tÃn mÃnÃd yudhyante bhuvi mÃnavÃ÷ | na tathà bahubhir dattair draviïair api bhÆpate // Hit_3.90 // varam alpa-balaæ sÃraæ na kuryÃn muï¬a-maï¬alÅm | kuryÃd asÃra-bhaÇgo hi sÃra-bhaÇgam api sphuÂam // Hit_3.91 // aprasÃdo 'nadhi«ÂhÃnaæ deyÃæÓa-haraïaæ ca yat | kÃla-yÃpo 'pratÅkÃras tad vairÃgyasya kÃraïam // Hit_3.92 // apŬayan balaæ ÓatrƤ jigÅ«ur abhi«eïayet | sukha-sÃdhyaæ dvi«Ãæ sainyaæ dÅrgha-prayÃïa-pŬitam // Hit_3.93 // dÃyÃdÃd aparo yasmÃn nÃsti bheda-karo dvi«Ãm | tasmÃd utthÃpayed yatnÃd dÃyÃdaæ tasya vidvi«a÷ // Hit_3.94 // sandhÃya yuvarÃjena yadi và mukhya-mantriïà | anta÷-prakopaïaæ kuryÃd abhiyoktà sthirÃtmana÷ // Hit_3.95 // krÆrÃmitraæ raïe cÃpi bhaÇgaæ dattvà vighÃtayet | athavà go-grahÃk­«Âyà tan-mukhyÃÓrita-bandhanÃt // Hit_3.96 // svarÃjyaæ vÃsayed rÃjà para-deÓÃpaharaïÃt | athavà dÃna-mÃnÃbhyÃæ vÃsitaæ dhanadaæ hi tat // Hit_3.97 // athavà bahunoditena- Ãtmodaya÷ para-glÃnir dvayaæ nÅtir itÅyatÅ | tad ÆrÅk­tya k­tibhir vÃcaspatyaæ pratÅyate // Hit_3.98 // rÃj¤Ã vihasyoktam-sarvam etad viÓe«ataÓ cocyate | kintu, anyad ucch­Çkhalaæ sattvam anyac chÃstra-niyantritam | sÃmÃnÃdhikaraïyaæ hi tejas-timirayo÷ kuta÷ // Hit_3.99 // tata utthÃya rÃjà mauhÆrtikÃvedita-lagne prasthita÷ | atha prahita-praïidhiÓ caro hiraïyagarbham Ãgatya praïamyovÃca-deva ! samÃgata-prÃyo rÃjà citravarïa÷ | samprati malaya-parvatÃdhityakÃyÃæ samÃvÃsita-kaÂako vartate | durga-Óodhanaæ pratik«aïam anusandhÃtavyam | yato 'sau g­dhro mahÃmantrÅ | kiæ ca kenacit saha tasya viÓvÃsa-kathÃ-prasaÇgenetad iÇgitam avagataæ mayà | yat-anena ko 'py asmad-durge prÃg eva niyukta÷ | cakravÃko brÆte-deva ! kÃka evÃsau sambhavati | rÃjÃha-na kadÃcid etat | yady evaæ tadà kathaæ tena ÓukasyÃbhibhavodyoga÷ k­ta÷ ? aparaæ ca, ÓukasyÃgamanÃt tasya vigrahotsÃha÷ | sa ca cirÃd atrÃste | mantrÅ brÆte-tathÃpy Ãgantuka÷ ÓaÇkanÅya÷ | rÃjÃha-Ãgantukà api kadÃcid upakÃrakà d­Óyante | Ó­ïu- paro 'pi hitavÃn bandhur bandhur apy ahita÷ para÷ | ahito dehajo vyÃdhir hitam Ãraïyam au«adham // Hit_3.100 // aparaæ ca- ÃsÅd vÅra-varo nÃma ÓÆdrakasya mahÅbh­ta÷ | sevaka÷ svalpa-kÃlena sa dadau sutam Ãtmana÷ // Hit_3.101 // cakravÃka÷ p­cchati--katham etat ? rÃjà kathayati- kathà 8 ahaæ purà ÓÆdrakasya rÃj¤a÷ krŬÃ-sarasi karpÆrakeli-nÃmno rÃjahaæsasya putryà karpÆrama¤jaryà sahÃnurÃgavÃn abhavam | vÅravaro nÃma rÃjaputra÷ kutaÓcid deÓÃd Ãgatya rÃja-dvÃram upagamya pratÅhÃram uvÃca-ahaæ tÃvad vartanÃrthÅ rÃjaputra÷ | mÃæ raja-darÓanaæ kÃraya | tatas tenÃsau rÃja-darÓanaæ kÃrito brÆte-deva ! yadi mayà sevakena prayojanam asti, tadÃsmad-vartanaæ kriyatÃm | ÓÆdraka uvÃca-kiæ te vartanam ? vÅravaro brÆte-pratyahaæ suvarïa-pa¤ca-ÓatÃni dehi | rÃjÃha-kà te sÃmagrÅ ? vÅravaro brÆte-dvau bÃhÆ | t­tÅyaÓ ca kha¬ga÷ | rÃjÃha-naitac chakyam | tac chrutvà vÅravara÷ praïamya calita÷ | atha mantribhir uktam-deva ! dina-catu«Âayasya vartanaæ dattvà j¤ÃyatÃm asya svarÆpam | kim upayukto 'yam etÃvad vartanaæ g­hïÃti anupayukto veti | tato mantri-vacanÃd ÃhuhÆya vÅravarÃya tÃmbÆlaæ dattvà pa¤ca-ÓatÃni suvarïÃni dattÃni | vartana-viniyogaÓ ca rÃj¤Ã sunibh­taæ nirÆpita÷ | tad-ardhaæ vÅravareïa devebhyo brÃhmaïebhyo dattam | sthitasyÃrdhaæ du÷khitebhya÷ | tad avaÓi«Âaæ bhojya-vilÃsa-vyayena | etat sarvaæ nitya-k­tyaæ k­tvÃ, rÃja-dvÃram aharniÓaæ kha¬ga-pÃïi÷ sevate | yadà ca rÃjà svayaæ samÃdiÓati tadà sva-g­ham api yÃti | athaikadà k­«ïa-caturdaÓyÃæ rÃtrau sa rÃjà sa-karuïa-krandana-dhvaniæ ÓuÓrÃva | tat Órutvà rÃjà brÆte-ka÷ ko 'tra dvÃri ti«Âhati ? tadà tenoktaæ-deva ! ahaæ vÅravara÷ | rÃjovÃca-krandanÃnusaraïaæ kriyatÃm | vÅravaro 'pi-yathÃj¤Ãpayati deva÷, ity uktvà calita÷ | rÃj¤Ã ca cintitam-ayam ekÃkÅ rÃjaputro mayà sÆcÅbhedye tamasi prahita÷ | naitad ucitam | tad aham api gatvà kim etad iti nirÆpayÃmi | tato rÃjÃpi kha¬gam ÃdÃya tad-anusaraïa-krameïa nagarÃd bahir nirjagÃma | gatvà ca vÅravareïa rudatÅ rupa-yauvana-sampannà sarvÃlaÇkÃra-bhÆ«ità kÃcit strÅ d­«ÂÃ, p­«Âà ca-kà tvam ? kim arthaæ rodi«i ? iti | striyoktam-aham etasya ÓÆdrakasya rÃja-lak«mÅ÷ | cirÃd etasya bhuja-cchÃyÃyÃæ mahatà sukhena viÓrÃntà | idÃnÅm anyatra gami«yÃmi | vÅravaro brÆte-yatÃpÃya÷ sambhavati, tatropÃyo 'py asti | tat kathaæ syÃt punar ihÃvÃso bhavatyÃ÷ ? lak«mÅr uvÃca-yadi tvam Ãtmana÷ putraæ Óaktidharaæ dvÃtriæÓal-lak«aïopetaæ bhagavatyÃ÷ sarva-maÇgalÃyà upahÃrÅkaro«i, tadÃhaæ punar atra suciraæ nivasÃmi | ity uktvÃd­ÓyÃbhavat | tato vÅravareïa sva-g­haæ gatvà nidrÃyamÃïà sva-vadhÆ÷ prabodhità putraÓ ca | tau nidrÃæ parityajyotthÃyopavi«Âau | vÅravaras tat sarvaæ lak«mÅ-vacanam uktavÃn | tac chrutvà sÃnanda÷ Óaktidharo brÆte-dhanyo 'ham evambhÆta÷ | svÃmi-rÃjya-rak«Ãrthaæ yasyopayoga÷ | tÃta ! tat ko 'dhunà vilambasya hetu÷ ? evaæ-vidhe karmaïi dehasya viniyoga÷ ÓlÃghya÷ | yata÷- dhanÃni jÅvitaæ caiva parÃrthe prÃj¤a uts­jet | tan-nimitto varaæ tyÃgo vinÃÓe niyate sati // Hit_3.102 // Óaktidhara-mÃtovÃca-yady etan na kartavyaæ tat kenÃnyena karmaïà g­hÅtasya mahÃvartanasya ni«krayo bhavi«yati | ity Ãlocya sarve sarvamaÇgalÃyÃ÷ sthÃnaæ gatÃ÷ | tatra sarvamaÇgalÃæ sampÆjya vÅravaro brÆte-devi ! prasÅda | vijayatÃæ ÓÆdrako mahÃrÃja÷ | g­hyatÃm ayam upahÃra÷ | ity uktvà putrasya ÓiraÓ ciccheda | tato vÅravaraÓ cintayÃmÃsa-g­hÅta-rÃja-vartanasya nistÃra÷ k­ta÷ | adhunà ni«putrasya me jÅvanenÃlam | ity ÃlocyÃtmana÷ ÓiraÓ ciccheda | tata÷ striyÃpi svÃmi-putra-ÓokÃrtayà tad anu«Âhitam | tat sarvaæ d­«Âvà rÃjà sÃÓcaryaæ cintayÃmÃsa-- jÃyante ca mriyante ca mad-vidhÃ÷ k«udra-jantava÷ | anena sad­Óo loke na bhÆto na bhavi«yati // Hit_3.103 // tad etat-parityaktena mama rÃjyenÃpi kiæ prayojanam | tata÷ ÓÆdrakeïÃpi sva-ÓiraÓ chettuæ kha¬ga÷ samutthÃpita÷ | atha bhagavatyà sarvamaÇgalayà pratyak«a-bhÆtayà rÃjà haste dh­ta÷ | uktaæ ca-putra ! prasanno 'smi te, etÃvatà sÃhasenÃlam | jÅvanÃnte'pi tava rÃja-bhaÇgo nÃsti | rÃjà ca sëÂÃÇga-pÃtaæ praïamyovÃca-devi ! kiæ me rÃjyena ? jÅvitena và mama kiæ prayojanam ? yady aham anukampanÅyas tadà mamÃyu÷-Óe«eïÃpy ayaæ sa-dÃra-putro vÅravaro jÅvatu | anyathÃhaæ yathÃ-prÃptÃæ gatiæ gacchÃmi | bhagavaty uvÃca-putra ! anena te sattvotkar«eïa bh­tya-vÃtsalyena ca sarvathà santu«ÂÃsmi | gaccha vijayÅ bhava | ayam api sa-parivÃro rÃja-putro jÅvatu | ity uktvà devy ad­ÓyÃbhavat | tato vÅravara÷ sa-putra-dÃra÷ prÃpta-jÅvana÷ sva-g­haæ gata÷ | rÃjÃpi tair alak«ita÷ satvaram anta÷-puraæ pravi«Âa÷ | atha prabhÃte vÅravaro dvÃrastha÷ punar bhÆpÃlena p­«Âa÷ sann Ãha-deva ! sà rudatÅ mÃm avalokyÃd­ÓyÃbhavat | na kÃpy anyà vÃrtà vidyate | tad vacanam Ãkarïya santu«Âo rÃjà sÃÓcaryaæ cintayÃmÃsa-katham ayaæ ÓlÃghyo mahÃ-sattva÷ ? yata÷- priyaæ brÆyÃd ak­païa÷ ÓÆra÷ syÃd avikatthana÷ | dÃtà nÃpÃtra-var«Å ca pragalbha÷ syÃd ani«Âhura÷ // Hit_3.104 // etan mahÃpuru«a-lak«aïam etasmin sarvam asti | tata÷ sa rÃjà prÃta÷ Ói«Âa-sabhÃæ k­tvÃ, sarvaæ v­ttÃntaæ prastutya prasÃdÃt tasmai karïÃÂaka-rÃjyaæ dadau | tat kim Ãgantuko jÃti-mÃtrÃd du«Âa÷ ? tatrÃpy uttamÃdhama-madhyamÃ÷ santi | cakravÃko brÆte- yo 'kÃryaæ kÃryavac chÃsti sa kiæ mantrÅ n­pecchayà | varaæ svÃmi-mano-du÷khaæ tan-nÃÓo na tv akÃryata÷ // Hit_3.105 // vaidyo guruÓ ca mantrÅ ca yasya rÃj¤a÷ priyaævadÃ÷ | ÓarÅra-dharma-koÓebhya÷ k«ipraæ sa parihÅyate // Hit_3.106 // Ó­ïu deva ! puïyÃl labdhaæ yad ekena tan mamÃpi bhavi«yati | hatvà bhik«uæ yato mohÃn nidhy-arthÅ nÃpito hata÷ // Hit_3.107 // rÃjà p­cchati--katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 9 asty ayodhyÃyÃæ puri cƬÃmaïir nÃma k«atriya÷ | tena dhanÃrthinà mahatà kleÓena bhagavÃæÓ candrÃrdha-cƬÃmaïiÓ ciram ÃrÃdhita÷ | tata÷ k«Åïa-pÃpo 'sau svapne darÓanaæ dattvÃ, bhagavad-ÃdeÓÃdy-ak«eÓvareïÃdi«Âo yat tvam adya prÃta÷ k«auraæ kÃrayitvÃ, lagu¬a-hasta÷ san sva-g­ha-dvÃri nibh­taæ sthÃsyasi, tato yam evÃgataæ bhik«ukaæ prÃÇgaïe paÓyasi taæ nirdak«aæ lagu¬a-prahÃreïa hani«yasi | tato 'sau bhik«ukas tat-k«aïÃt suvarïa-kalaso bhavi«yati | tena tvayà yÃvaj-jÅvaæ sukhinà bhavitavyam | tatas tathÃnu«Âhite tad v­ttam | tatra k«aura-karaïÃyÃnÅtena nÃpitena tat sarvam Ãlokya cintitam-aye nidhi-prÃpter ayam upÃya÷ | tad aham apy evaæ kiæ na karomi ? tata÷ prabh­ti sa nÃpita÷ pratyahaæ tathÃvidho lagu¬a-hasta÷ sunibh­taæ bhik«or Ãgamanaæ pratÅk«ate | ekadà tena prÃpto bhik«ur lagu¬ena vyÃpÃdita÷ | tasmÃd aparÃdhÃt so 'pi nÃpito rÃja-puru«air vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-puïyÃl labdhaæ yad ekena ity Ãdi | --o)0(o-- rÃjÃha- purÃv­tta-kathodgÃrai÷ kathaæ nirïÅyate para÷ | syÃn ni«kÃraïa-bandhur và kiæ và viÓvÃsa-ghÃtaka÷ // Hit_3.108 // yÃtu, prastutam anusandhÅyatÃm | malayÃdhityakÃyÃæ cec citravarïas tad adhunà kiæ vidheyam ? mantrÅ vadati-deva ! Ãgata-praïidhi-mukhÃn mayà Órutaæ, yat mahÃ-mantriïo g­dhrasyopadeÓe citravarïenÃnÃdara÷ k­ta÷ tato 'sau mƬho jetuæ Óakya÷ | tathà coktam- lubdha÷ krÆro 'laso 'satya÷ pramÃdÅ bhÅrur asthira÷ | mƬho yodhÃvamantà ca sukha-cchedyo ripu÷ sm­ta÷ // Hit_3.109 // tato 'sau yÃvad asmad durga-dvÃra-rodhaæ na karoti, tÃvan nady-adri-vana-vartmasu tad-balÃni hantuæ sÃrasÃdaya÷ senÃpatayo niyujyantÃm | tathà coktam- dÅrgha-vartma-pariÓrÃntaæ nady-adri-vana-saÇkulam | ghorÃgni-bhaya-santrastaæ k«ut-pipÃsÃrditaæ tathà // Hit_3.110 // pramattaæ bhojana-vyagraæ vyÃdhi-durbhik«a-pŬitam | asaæsthitam abhÆyi«Âhaæ v­«Âi-vÃta-samÃkulam // Hit_3.111 // paÇka-pÃæÓu-jalÃcchannaæ suvyastaæ dasyu-vidrutam | evambhÆtaæ mahÅpÃla÷ para-sainyaæ vighÃtayet // Hit_3.112 // anyac ca- avaskanda-bhayÃd rÃjà prajÃgara-k­ta-Óramam | divÃ-suptaæ sadà hanyÃn nidrÃ-vyÃkula-sainikam // Hit_3.113 // atas tasya pramÃdito balaæ gatvà yathÃvakÃÓaæ divÃ-niÓaæ ghnantv asmat-senÃpataya÷ | tathÃnu«Âhite citravarïasya sainikÃ÷ senÃpatayaÓ ca bahavo nihatÃ÷ | tataÓ citravarïo vi«aïïa÷ sva-mantriïaæ dÆra-darÓinam Ãha-tÃta ! kim ity asmad-upek«Ã kriyate ? kiæ kvÃpy avinayo mamÃsti ? tathà coktam- na rÃjyaæ prÃptam ity eva vartitavyam asÃmpratam | Óriyaæ hy avinayo hanti jarà rÆpam ivottamam // Hit_3.114 // api ca- dak«a÷ Óriyam adhigacchati pathy ÃÓÅ kalyatÃæ sukham arogÅ | udyukto viyÃntaæ dharmÃrtha-yaÓÃæsi ca vinÅta÷ // Hit_3.115 // g­dhro 'vadat-deva ! Ó­ïu- avidvÃn api bhÆ-pÃlo vidyÃ-v­ddhopasevayà | parÃæ Óriyam avÃpnoti jalÃsanna-tarur yathà // Hit_3.116 // anyac ca- pÃpaæ strÅ m­gayà dyÆtam artha-dÆ«aïam eva ca | vÃg-daï¬ayoÓ ca pÃru«yaæ vyasanÃni mahÅbhujÃm // Hit_3.117 // kiæ ca- na sÃhasaikÃnta-rasÃnuvartinà na cÃpy upÃyopahatÃntarÃtmanà | vibhÆtaya÷ Óakyam avÃptum Ærjità naye ca Óaurye ca vasanti sampada÷ // Hit_3.118 // tvayà sva-balotsÃham avalokya, sÃhasaika-rasikena mayopanthas te«v api mantre«v anavadhÃnaæ, vÃk-pÃru«yaæ ca k­tam | ato durnÅte÷ phalam idam anubhÆyate | tathà coktam- durmantriïaæ kam upayÃnti na nÅti-do«Ã÷ ? santÃpayanti kam apathya-bhujaæ na rogÃ÷ ? kaæ ÓrÅr na darpayati kaæ na nihanti m­tyu÷ kaæ strÅ-k­tà na vi«ayÃ÷ paritÃpayanti // Hit_3.119 // aparaæ ca- mudaæ vi«Ãda÷ Óaradaæ himÃgamas tamo vivasvÃn suk­taæ k­taghnatà | priyopapatti÷ Óucam Ãpadaæ naya÷ Óriya÷ sam­ddhà api hanti durnaya÷ // Hit_3.120 // tato mayÃpy Ãlocitam-praj¤Ã-hÅno 'yaæ rÃjà | na cet kathaæ nÅti-ÓÃstra-kathÃ-kaumudÅæ vÃg-ulkÃbhis timirayati | yata÷- yasya nÃsti svayaæ praj¤Ã ÓÃstraæ tasya karoti kim ? locanÃbhyÃæ vihÅnasya darpaïa÷ kiæ kari«yati // Hit_3.121 // ity ÃlocyÃham api tÆ«ïÅæ sthita÷ | atha rÃjà baddhäjalir Ãha-tÃta ! asty ayaæ mamÃparÃdha÷, idÃnÅæ yathÃham avaÓi«Âa-bala-sahita÷ pratyÃv­ttya vindhyÃcalaæ gacchÃmi, tathopadiÓa | g­dhra÷ svagataæ cintayati-kriyatÃm atra pratÅkÃra÷ | yata÷, devatÃsu gurau go«u rÃjasu brÃhmaïe«u ca | niyantavya÷ sadà kopo bÃla-v­ddhÃture«u ca // Hit_3.122 // mantrÅ prahasya brÆte-deva mà bhai«Å÷ | samÃÓvasihi | Ó­ïu deva- mantriïÃæ bhinna-sandhÃne bhi«ajÃæ sÃænipÃtike | karmaïi vyajyate praj¤Ã susthe ko và na paï¬ita÷ // Hit_3.123 // aparaæ ca- Ãrambhante'lpam evÃj¤Ã÷ kÃmaæ vyagrà bhavanti ca | mahÃrambhÃ÷ k­ta-dhiyas ti«Âhanti ca nirÃkulÃ÷ // Hit_3.124 // tad atra bhavat-pratÃpÃd eva durgaæ bhaÇktvÃ, kÅrti-pratÃpa-sahitaæ tvÃm acireïa kÃlena vindhyÃcalaæ ne«yÃmi | rÃjÃha-katham adhunà svalpa-balena tat sampadyate ? g­dhro vadati-deva ! sarvaæ bhavi«yati | yato vijigÅ«or adÅrgha-sÆtratà vijaya-siddher avaÓyambhÃvi lak«aïam | tat sahasaiva durga-dvÃrÃvarodha÷ kriyatÃm | atha prahita-praïidhinà bakenÃgatya hiraïyagarbhasya kathitam-deva ! svalpa-bala evÃyaæ rÃjà citravarïo g­dhrasya vacanopa«ÂambhÃd Ãgatya durga-dvÃrÃvarodhaæ kari«yati | rÃjahaæso brÆte-sva-bale sÃrÃsÃra-vicÃra÷ kriyatÃm | taj j¤Ãtvà suvarïa-vastrÃdikaæ yathÃrhaæ prasÃda-pradÃnaæ ca kriyatÃm | yata÷- ya÷ kÃkiïÅm apy apatha-prapannÃæ samuddharen ni«ka-sahasra-tulyÃm | kÃle«u koÂi«v api mukta-hastas taæ rÃja-siæhaæ na jahÃti lak«mÅ÷ // Hit_3.125 // anyac ca- kratau vivÃhe vyasane ripu-k«aye yaÓaskare karmaïi mitra-saÇgrahe | priyÃsu nÃrÅ«v adhane«u bÃndhave«v ativyayo nÃsti narÃdhipëÂasu // Hit_3.126 // yata÷- mÆrkha÷ svalpa-vyaya-trÃsÃt sarvanÃÓaæ karoti hi | ka÷ sudhÅ÷ santyajed bhÃï¬aæ ÓuklasyaivÃtisÃdhvasÃt // Hit_3.127 // rÃjÃha-katham iha samaye'tivyayo yujyate ? uktaæ ca-Ãpad-arthe dhanaæ rak«ed iti | mantrÅ brÆte-ÓrÅmatÃæ katham Ãpada÷ ? rÃjÃha-kadÃcic calità lak«mÅ÷ | mantrÅ brÆte-sa¤citÃpi vinaÓyati | tad deva ! kÃrpaïyaæ vimucya sva-bhaÂà dÃna-mÃnÃbhyÃæ puraskriyantÃm | tathà coktam- parasparaj¤Ã÷ saæh­«ÂÃs tyaktuæ prÃïÃn suniÓcitÃ÷ | kulÅnÃ÷ pÆjitÃ÷ samyag vijayante dvi«ad-balam // Hit_3.128 // aparaæ ca- subhaÂÃ÷ ÓÅla-sampannÃ÷ saæhatÃ÷ k­ta-niÓcayÃ÷ | api pa¤ca-Óataæ ÓÆrà nighnanti ripu-vÃhinÅm // Hit_3.129 // kiæ ca- Ói«Âair apy avaÓe«aj¤a ugraÓ ca k­ta-nÃÓaka÷ | tyajyate kiæ punar nÃnyair yaÓ cÃpy Ãtmambharir nara÷ // Hit_3.130 // yata÷- satyaæ Óauryaæ dayà tyÃgo n­pasyaite mahÃ-guïÃ÷ | etais tyakto mahÅpÃla÷ prÃpnoti khalu vÃcyatÃm // Hit_3.131 // Åd­Ói prastÃve'mÃtyÃs tÃvad avaÓyam eva puraskartavyÃ÷ | tathà coktam- yo yena pratibaddha÷ syÃt saha tenodayÅ vyayÅ | sa viÓvasto niyoktavya÷ prÃïe«u ca dhane«u ca // Hit_3.132 // yata÷- dhÆrta÷ strÅ và ÓiÓur yasya mantriïa÷ syur mahÅpate÷ | anÅti-pavana-k«ipto 'kÃryÃbdhau sa nimajjati // Hit_3.133 // Ó­ïu deva! - har«a-krodhau yatau yasya ÓÃstrÃrthe pratyayas tathà | nityaæ bh­tyÃnupek«Ã ca tasya syÃd dhanadà dharà // Hit_3.134 // ye«Ãæ rÃj¤Ã saha syÃtÃm uccayÃpacayau dhruvam | amÃtyà iti tÃn rÃjà nÃvamanyet kadÃcana // Hit_3.135 // mahÅbhujo madÃndhasya saÇkÅrïasyeva dantina÷ | skhalato hi karÃlamba÷ suÓi«Âair eva kÅyate // Hit_3.136 // athÃgatya praïamya meghavarïo brÆte-deva ! d­«Âi-prasÃdaæ kuru | idÃnÅæ vipak«o durga-dvÃri vartate | tad deva-pÃdÃdeÓÃd bahir ni÷s­tya sva-vikramaæ darÓayÃmi | tena deva-pÃdÃnÃm Ãn­ïyam upagacchÃmi | cakravÃko brÆte-maivam | yadi bahir ni÷s­tya yoddhavyam | tadà durgÃÓrayaïam eva ni«prayojanam | aparaæ ca- vi«amo 'pi yathà nakra÷ salilÃn nis­to vaÓa÷ | vanÃd vinirgata÷ ÓÆra÷ siæho 'pi syÃc chagÃlavat // Hit_3.137 // atha te sarve durga-dvÃraæ gatvà mahÃhavaæ k­tavanta÷ | aparedyuÓ citravarïo rÃjà g­dhram uvÃca-tÃta ! sva-pratij¤Ãtam adhunà nirvÃhaya | vÃyaso brÆte-deva ! svayaæ gatvà d­ÓyatÃæ yuddham | yata÷- purask­tya balaæ rÃjà yodhayed avalokayan | svÃminÃdhi«Âhita÷ ÓvÃpi kiæ na siæhÃyate dhruvam // Hit_3.138 // g­dhro brÆte-deva ! Ó­ïu tÃvat- akÃla-sahamaty-alpaæ mÆrkha-vyasani-nÃyakam | aguptaæ bhÅru-yodhaæ ca durga-vyasanam ucyate // Hit_3.139 // tat tÃvad atra nÃsti- upajÃpaÓ cirÃrodho 'vaskandas tÅvra-pauru«am | durgasya laÇghanopÃyÃÓ catvÃra÷ kathità ime // Hit_3.140 // atra yathÃÓakti kriyate yatna÷ | karïe kathayati-evam evam | tato 'nudita eva bhÃskare catur«v api durga-dvÃre«u prav­tte yuddhe, durgÃbhyantara-g­he«v ekadà kÃkair agni-nik«ipta÷ | tata÷ g­hÅtaæ g­hÅtaæ durgam iti kolÃhalaæ Órutvà sarvata÷ pradÅptÃgnim avalokya rÃja-haæsa-sainikà bahavo durga-vÃsinaÓ ca satvaraæ hradaæ pravi«ÂÃ÷, yata÷- sumantritaæ suvikrÃntaæ suyuddhaæ supalÃyitam | kÃrya-kÃle yathÃ-Óakti kuryÃn na tu vicÃrayet // Hit_3.141 // rÃjà haæsaÓ ca svabhÃvÃn manda-gati÷ | sÃrasa-dvitÅyaÓ citravarïasya senÃpatinà kukkuÂenÃgatya ve«Âita÷ | hiraïyagarbha÷ sÃrasam Ãha-senÃpate ! sÃrasa ! mamÃnurodhÃd ÃtmÃnaæ kathaæ vyÃpÃdayasi | adhunÃhaæ gantum asamartha÷ | tvaæ gantum adhunÃpi samartha÷ | tad gatvà jalaæ praviÓyÃtmÃnaæ parirak«a | asmat-putraæ cƬÃmaïi-nÃmÃnaæ sarvaj¤asya saæmatyà rÃjÃnaæ kari«yasi | sÃraso brÆte-deva ! na vaktavyam evaæ du÷sahaæ vaca÷, yÃvac candrÃrkau divi ti«Âhatas tÃvad vijayatÃæ deva÷ | ahaæ deva durgÃdhikÃrÅ | tan mama mÃæsÃs­g viliptena dvÃra-vartmanà tÃvat praviÓatu Óatru÷ | aparaæ ca, deva-- dÃtà k«amÅ guïa-grÃhÅ svÃmÅ du÷khena labhyate | rÃjÃha-satyam evaitat | kintu- Óucir dak«o 'nuraktaÓ ca jÃne bh­tyo 'pi durlabha÷ // Hit_3.142 // sÃraso brÆte-Ó­ïu deva! yadi samaram apÃsya nÃsti m­tyor bhayam iti yuktam ito 'nyata÷ prayÃtum | atha maraïam avaÓyam eva janto÷ kim iti mudhà malinaæ yaÓa÷ kriyate ? // Hit_3.143 // anyac ca- bhave'smin pavanodbhrÃnta-vÅci-vibhrama-bhaÇgure | jÃyate puïay-yogena parÃrthe jÅvita-vyaya÷ // Hit_3.144 // svÃmy-amÃtyaÓ ca rëÂraæ ca durgaæ koÓo balaæ suh­t | rÃjyÃÇgÃni prak­taya÷ paurÃïÃæ Óreïayo 'pi ca // Hit_3.145 // deva ! tvaæ ca svÃmÅ sarvathà rak«aïÅya÷ | yata÷- prak­ti÷ svÃminaæ tyaktvà sam­ddhÃpi na jÅvati | api dhanvantarir vaidya÷ kiæ karoti gatÃyu«i // Hit_3.146 // aparaæ ca- nareÓe jÅva-loko 'yaæ nimÅlati nimÅlati | udety udÅyamÃne ca ravÃv iva saroruham // Hit_3.147 // atrÃpi pradhÃnÃÇgaæ rÃjà | atha kukkuÂenÃgatya rÃjahaæsasya ÓarÅre kharatara-nakhÃghÃta÷ k­ta÷ | tadà satvaram upas­tya sÃrasena sva-dehÃntarito rÃjà jale k«ipta÷ | atha kukkuÂa-nakha-prahÃra-jarjarÅk­tenÃpi sÃrasena kukkuÂa-senà bahuÓo hatà | paÓcÃt sÃraso 'pi bahubhi÷ pak«ibhi÷ sametya ca¤cu-prahÃreïa vibhidya vyÃpÃdita÷ | atha citravarïo durgaæ praviÓya, durgÃvasthitaæ dravyaæ grÃhayitvà vandibhir jaya-Óabdair Ãnandita÷ sva-skandhÃvÃraæ jagÃma | atha rÃja-putrair uktaæ-tasmin rÃjahaæsa-pak«e puïyavÃn sa sÃrasa eva, yena sva-deha-tyÃgena svÃmÅ rak«ita÷ | yata÷- janayanti sutÃn gÃva÷ sarvà eva gavÃk­tÅn | vi«Ãïollikhita-skandhaæ kÃcid eva gavÃæ patim // Hit_3.148 // vi«ïuÓarmovÃca-sa tÃvat sattva-krÅtÃn ak«aya-lokÃn vidyÃdharÅ-pariv­tto 'nubhavatu mahÃ-sattva÷ | tathà coktam- Ãhave«u ca ye ÓÆrÃ÷ svÃmy-arthe tyakta-jÅvitÃ÷ | bhart­-bhaktÃ÷ k­taj¤ÃÓ ca te narÃ÷ svarga-gÃmina÷ // Hit_3.149 // yatra tatra hata÷ ÓÆra÷ Óatrubhi÷ parive«Âita÷ | ak«ayÃn labhate lokÃn yadi klaibyaæ na gacchati // Hit_3.150 // atha vi«ïuÓarmà prÃha-vigraha÷ Óruto bhavadbhi÷ | rÃjaputrair uktam-Órutvà sukhino bhÆtà vayam | vi«ïuÓarmÃbravÅt-aparam apy evam astu- vigraha÷ kari-turaÇga-pattibhir no kadÃpi bhavatÃn mahÅbhujÃm | nÅti-mantra-pavanai÷ samÃhatÃ÷ saæÓrayantu giri-gahvaraæ dvi«a÷ // Hit_3.151 // iti ÓrÅ-nÃrÃyaïa-paï¬ita-k­te hitopadeÓe nÅti-ÓÃstre vigraho nÃma t­tÅya÷ kathÃ-saÇgraha÷ | --o)0(o-- iv. sandhi÷ puna÷ kathÃrambha-kÃle rÃja-putrair uktam-Ãrya ! vigraha÷ Óruto 'smÃbhi÷ | sandhir adhunÃbhidhÅyatÃm | vi«ïuÓarmeïoktam-ÓrÆyatÃm | sandhim api kathayÃmi | yasyÃyam Ãdya÷ Óloka÷- v­tte mahati saÇgrÃme rÃj¤or nihata-senayo÷ | stheyÃbhyÃæ g­dhra-cakrÃbhyÃæ vÃcà sandhi÷ k­taæ k«aïat // Hit_4.1 // rÃjaputrà Æcu÷-katham etat ? vi«ïuÓarmà kathayati-tatas tena rÃjahaæsena uktam-kenÃsmad-durge nik«ipto 'gni÷ ? kiæ pÃrakyeïa ? kiæ vÃsmad-durga-vÃsinà kenÃpi vipak«a-prayuktena ? cakravÃko brÆte-deva ! bhavato ni«kÃraïa-bandhur asau meghavarïa÷ saparivÃro na d­Óyate | tan manye tasyaiva vice«Âitam idam | rÃjà k«aïaæ vicintyÃha-asti tÃvad evam | mama durdaivam etat | tathà coktam- aparÃdha÷ sa daivasya na punar mantriïÃm ayam | kÃryaæ sucaritaæ kvÃpi daiva-yogÃd vinaÓyati // Hit_4.2 // vi«amÃæ hi daÓÃæ prÃpya daivaæ garhayate nara÷ | Ãtmana÷ karma-do«ÃæÓ ca naiva jÃnÃty apaï¬ita÷ // Hit_4.3 // aparaæ ca- suh­dÃæ hita-kÃmÃnÃæ yo vÃkyaæ nÃbhinandati | sa kÆrma iva durbuddhi÷ këÂhÃd bhra«Âo vinaÓyati // Hit_4.4 // anyac ca- rak«itavyaæ sadà vÃkyaæ vÃkyÃd bhavati nÃÓanam | haæsÃbhyÃæ nÅyamÃnasya kÆrmasya patanaæ yathà // Hit_4.5 // rÃhÃha-katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 1 asti magadha-deÓe phullotpalÃbhidhÃnaæ sara÷ | tatra ciraæ saÇkaÂa-vikaÂa-nÃmÃnau haæsau nivasata÷ | tayor mitraæ kambugrÅva-nÃmà kÆrmaÓ ca prativasati | athaikadà dhÅvarair Ãgatya tathoktaæ yat-atrÃsmÃbhir adyo«itvà prÃtar matsya-kÆrmÃdayo vyÃpÃdayitavyÃ÷ | tad Ãkarïya kÆrmo haæsÃv Ãha-suh­dau ! Óruto 'yaæ dhÅvarÃlÃpa÷ | adhunà kiæ mayà kartavyam? haæsÃv Ãhatu÷-j¤ÃyatÃæ tÃvat | punas tÃvat prÃtar yad ucitaæ tat kartavyam | kÆrmo brÆte-maivam | yato d­«Âa-vyatikaro 'ham atra | yathà coktam- anÃgata-vidhÃtà ca pratyutpanna-matis tathà | dvÃv eva sukham edhete yad-bhavi«yo vinaÓyati // Hit_4.6 // tÃv Æcatu÷-katham etat ? kÆrma÷ kathayati- kathà 2 purÃsminn eva sarasy evaævidhe«v eva dhÅvare«Æpasthite«u matsya-trayeïÃlocitam | tatrÃnÃgata-vidhÃtà nÃmaiko matsya÷ | tenoktaæ-ahaæ tÃvaj-jalÃÓayÃntaraæ gacchÃmi | ity uktvà sa hradÃntaraæ gata÷ | apareïa pratyutpannamati-nÃmnà mastyenÃbhihitam-bhavi«yad-arthe pramÃïÃbhÃvÃt kutra mayà gantavyam ? tad utpanne yathÃ-kÃryaæ tad anu«Âheyam | tathà coktam- utpannÃm Ãpadaæ yas tu samÃdhatte sa buddhimÃn | vaïijo bhÃryayà jÃra÷ pratyak«e nihnuto yathà // Hit_4.7 // yadbhavi«ya÷ p­cchati-katham etat ? pratyutpannamati÷ kathayati- kathà 3 purà vikramapure samudradatto nÃma vaïig asti | tasya ratnaprabhà nÃma g­hiïÅ sva-sevakena saha sadà ramate | yata÷- na strÅïÃm apriya÷ kaÓcit priyo vÃpi na vidyate | gÃvas t­ïam ivÃraïye prÃrthayante navaæ navam // Hit_4.8 // athaikadà sà ratnaprabhà tasya sevakasya mukhe cumbanaæ dadatÅ samudradattenÃvalokità | tata÷ sà bandhakÅ satvaraæ bhartu÷ samÅpaæ matvÃha-nÃtha ! etasya sevakasya mahatÅ nik­ti÷ | yato 'yaæ caurikÃæ k­tvà karpÆraæ khÃdatÅti | mayÃsya mukham ÃghrÃya j¤Ãtam | tathà coktam- ÃhÃro dviguïa÷ strÅïÃæ buddhis tÃsÃæ catur-guïà | «a¬-guïo vyavasÃyaÓ ca kÃmÃÓ cëÂaguïa÷ sm­ta÷ // Hit_4.9 // tac chrutvà sevakenÃpi prakupyoktaæ-nÃtha ! yasya svÃmino g­he etÃd­ÓÅ bhÃryà tatra sevakena kathaæ sthÃtavyam ? yatra ca pratik«aïaæ g­hiïÅ sevakasya mukhaæ jighrati | tato 'sÃv utthÃya calita÷ | sÃdhunà ca yatnÃt prabodhya dh­ta÷ | ato 'haæ bravÅmi-utpannÃm Ãpadam ity Ãdi | --o)0(o-- tato yadbhavi«yeïoktam- yad abhÃvi na tad bhÃvi bhÃvi cen na tad anyathà | iti cintÃ-vi«a-ghno 'yam agada÷ kiæ na pÅyate // Hit_4.10 // tata÷ prÃtar jÃlena baddha÷ pratyutpannamatir m­tavad ÃtmÃnaæ sandarÓya sthita÷ | tato jÃlÃd apasÃrito yathÃÓakty utplutya gabhÅraæ nÅraæ pravi«Âa÷ | yadbhavi«yaÓ ca dhÅvarai÷ prÃpto vyÃpÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-anÃgata-vidhÃtà ca ity Ãdi | tad yathÃham anyaæ hradaæ prÃpnomi tathà kriyatÃm | haæsÃv Ãhatu÷-jalÃÓayÃntare prÃpte tava kuÓalam | sthale gacchatas te ko vidhi÷ ? kÆrma Ãha-yathÃhaæ bhavadbhyÃæ sahÃkÃÓa-vartmanà yÃmi, tathà vidhÅyatÃm | haæsÃv brÆta÷-katham upÃya÷ sambhavati ? kacchapo vadati-yuvÃbhyÃæ ca¤cu-dh­taæ këÂha-khaï¬am ekaæ mayà mukhenÃvalambitavyam | tataÓ ca yuvayo÷ pak«a-balena mayÃpi sukhena gantavyam | haæsau brÆta÷-sambhavaty e«a upÃya÷ | kintu- upÃyaæ cintayet prÃj¤o hy apÃyam api cintayet | paÓyato baka-mÆrkhasya nakulair bhak«itÃ÷ sutÃ÷ // Hit_4.11 // kÆrma÷ p­cchati--katham etat ? tau kathayata÷- kathà 4 asty uttarÃ-pathe g­dhrakÆÂa-nÃmni parvate mahÃn pippala-v­k«a÷ | tatrÃneke bakà nivasanti | tasya v­k«asyÃdhastÃd vivare sarpas ti«Âhati | sa ca bakÃnÃæ bÃlÃpatyÃni khÃdati | atha ÓokÃrtÃnÃæ vilÃpaæ Órutvà kenacid v­ddha-bakenÃbhihitaæ-bho evaæ kuruta, yÆyaæ matsyÃn upÃdÃya nakula-vivarÃd Ãrabhya sarpa-vivaraæ yÃvat-paÇkti-krameïa ekaikaÓo vikirata | tatas tad-ÃhÃra-lubdhair nakulair Ãgatya sarpo dra«Âavya÷ | svabhÃva-dve«Ãd vyÃpadayitavyaÓ ca | tathÃnu«Âhite sati tad v­ttam | atha nakulair v­k«opari baka-ÓÃvakÃnÃæ rÃva÷ Óruta÷ | paÓcÃt tad-v­k«am Ãruhya baka-ÓÃvakÃ÷ khÃditÃ÷ | ata ÃvÃæ brÆva÷-upÃyaæ cintayan ity Ãdi | ÃvÃbhyÃæ nÅyamÃnaæ tvÃm avalokya lokai÷ kiæcid vaktavyam eva | yadi tvam uttaraæ dÃsyasi, tadà tvan-maraïam | tat sarvathaiva sthÅyatÃm | kÆrmo vadati-kim aham aprÃj¤a÷ ? nÃham uttaraæ dÃsyÃmi | na kim api mayà vaktavyam | tathÃnu«Âhite tathÃ-vidhaæ kÆrmam Ãlokya sarve go-rak«akÃ÷ paÓcÃd dhÃvanti, vadanti ca-aho ! mahad ÃÓcaryam ! pak«ibhyÃæ kÆrmo nÅyate | kaÓcid vadati-yady ayaæ kÆrma÷ patati, tadÃtraiva paktvà khÃditavya÷ | kaÓcid vadati-sarasas tÅre dagdhvà khÃditavyo 'yam | kaÓcid vadati-g­haæ nÅtvà bhak«aïÅya÷ | iti | tad-vacanaæ Órutvà sa kÆrma÷ kopÃvi«Âo vism­ta-pÆrva-saæskÃra÷ prÃha-yu«mÃbhir bhasma bhak«itavyam iti vadann eva patitas tair vyÃpÃditaÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-suh­dÃæ hita-kÃmÃnÃm ity Ãdi | atha praïidhir bakas tatrÃgatyovÃca-deva ! prÃg eva mayà nigaditaæ durga-Óodha hi pratik«aïaæ kartavyam iti | tac ca yu«mÃbhir na k­taæ, tad-anavadhÃnasya phalam idam anubhÆtam | durga-dÃho meghavarïena vÃyasena g­dhra-pratyuktena k­ta÷ | rÃjà ni÷ÓvasyÃha- praïayÃd upakÃrÃd và yo viÓvasiti Óatru«u | sa supta iva v­k«ÃgrÃt patita÷ pratibudhyate // Hit_4.12 // atha praïidhir uvÃca-ito durgadÃhaæ vidhÃya, yadà yato meghavarïas tadà citravarïena prasÃditenoktam-ayaæ meghavarïo 'tra karpÆra-dvÅpa-rÃjye'bhi«icyatÃm | tathà coktam- k­ta-k­tyasya bh­tyasya k­taæ naiva praïÃÓayet | phalena manasà vÃcà d­«Âyà cainaæ prahar«ayet // Hit_4.13 // cakravÃko brÆte-deva ! Órutaæ yat praïidhi÷ kathayati ? rÃjà prÃha--tatas tata÷ ? praïidhir uvÃca-tata÷ pradhÃna-mantriïà g­dhreïÃbhihitam-deva ! nedam ucitam | prasÃdÃntaraæ kim api kriyatÃm | yata÷- avicÃrayato yukti-kathanaæ tu«a-khaï¬anam | nÅce«Æpak­taæ rÃjan bÃlukÃsv iva mÆtritam // Hit_4.14 // mahatÃm Ãspade nÅca÷ kadÃpi na kartavya÷ | tathà coktam- nÅca÷ ÓlÃghya-padaæ prÃpya svÃminaæ hantum icchati | mÆ«iko vyÃghratÃæ prÃpya muniæ hantuæ gato yathà // Hit_4.15 // citravarïa÷ p­cchati--katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 5 asti gautamasya mahar«es tapovane mahÃtapà nÃma muni÷ | tatra tena ÃÓrama-saænidhÃne mÆ«ika-ÓÃvaka÷ kÃka-mukhÃd bhra«Âo d­«Âa÷ | tato dayÃ-yuktena tena munià nÅvÃra-kaïai÷ saævardhita÷ | tato bi¬Ãlas taæ mÆ«ikaæ khÃditum upadhÃvati | tam avalokya mÆ«ikas tasya mune÷ kro¬e praviveÓa | tato muninoktam-mÆ«ika ! tvaæ mÃrjÃro bhava | tata÷ sa bi¬Ãla÷ kukkuraæ d­«Âvà palÃyate | tato muninoktaæ-kukkurÃd bibhe«i, tvam eva kukkuro bhava | sa ca kukkuro vyÃghrÃd bibheti tatas tena muninà kukkuro vyÃghra÷ k­ta÷ | atha taæ vyÃghraæ munir mÆ«iko 'yam iti paÓyati | atha taæ muniæ vyÃghraæ ca d­«Âvà sarve vadanti-anena muninà mÆ«iko vyÃghratÃæ nÅta÷ | etac chrutvà sa-vyatho vyÃghro 'cintayat-yÃvad anena muninà sthÅyate, tÃvad idaæ me svarÆpÃkhyÃnam akÅrtikaraæ na palÃyi«yate ity Ãlocya mÆ«ikas taæ muniæ hantuæ gata÷ | tato muninà taj j¤ÃtvÃ-punar mÆ«iko bhava ity uktvà mÆ«ika eva k­ta÷ | ato 'haæ bravÅmi-nÅca÷ ÓlÃghya-padaæ prÃpyety Ãdi // Hit_4. --o)0(o-- aparaæ ca, deva ! sukaram idam iti na mantavyam | Ó­ïu- bhak«ayitvà bahÆn matsyÃn uttamÃdhama-madhyamÃn | atilobhÃd baka÷ paÓcÃn m­ta÷ karkaÂaka-grahÃt // Hit_4.16 // citravarïa÷ p­cchati--katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 6 asti mÃlava-vi«aye padmagarbhÃbhidhÃnaæ sara÷ | tatraiko v­ddho baka÷ sÃmarthya-hÅna udvignam ivÃtmÃnaæ darÓayitvà sthita÷ | sa ca kenacit kulÅraïe dÆrÃd eva d­«Âa÷ | p­«ÂaÓ ca-kim iti bhavÃn atrÃhÃra-tyÃgena ti«Âhati ? bakenoktam-matsyà mama jÅvana-hetava÷ | te kaivartair Ãgatya vyÃpÃdayitavyà iti vÃrtà nagaropÃnte mayà Órutà | ato vartanÃbhÃvÃd evÃsman maraïam upasthitam iti j¤ÃtvÃhÃre'py anÃdara÷ k­ta÷ | tato matsyair Ãlocitam-iha samaye tÃvad upakÃraka evÃyaæ lak«yate | tad ayam eva yathÃ-kartavyaæ p­cchyatÃm | tathà coktam- upakartrÃriïà sandhir na mitreïÃpakÃriïà | upakÃrÃpakÃro hi lak«yaæ lak«aïam etayo÷ // Hit_4.17 // matsyà Æcu÷-bho baka ! ko 'tra asmÃkaæ rak«anopÃya÷ ? bako brÆte-asti rak«aïopÃyo jalÃÓayÃntarÃÓrayaïam | tatrÃham ekaikaÓo yu«mÃn nayÃmi | matsyà Ãhu÷-evam astu | tato 'sau du«Âa-bakas tÃn matsyÃn ekaikaÓo nÅtvà khÃdati | anantaraæ kulÅras tam uvÃca-bho baka ! mÃm api tatra naya | tato bako 'py apÆrva-kulÅra-mÃæsÃrthÅ sÃdaraæ taæ nÅtvà sthale dh­tavÃn | kulÅro 'pi mastya-kaïÂakÃkÅrïaæ taæ sthalam ÃlokyÃcintayat-hà hato 'smi manda-bhÃgya÷ | bhavatu idÃnÅæ samayocitaæ vyavahari«yÃmi | yata÷- tÃvad bhayena bhetavyaæ yÃvad bhayam anÃgatam | Ãgataæ tu bhayaæ d­«Âvà praharatvayam abhÅtivat // Hit_4.18 // kiæ ca- abhiyukto yadà paÓyen na ki¤cid gatim Ãtmana÷ | yudhyamÃnas tadà prÃj¤o mriyate ripuïà saha // Hit_4.19 // ity Ãlocya sa kulÅrakas tasya bakasya grÅvÃæ ciccheda | atha sa baka÷ pa¤catvaæ gata÷ | ato 'haæ bravÅmi-bhak«ayitvà bahÆn matsyÃn ity Ãdi | --o)0(o-- tataÓ citravarïo 'vadat-Ó­ïu tÃvan mantrin ! mayaitad Ãlocitam | asti yad atrÃvasthitenÃnena meghavarïena rÃj¤Ã yÃvanti vastÆni karpÆra-dvÅpasyottamÃni tÃvanty asmÃkam upanetavyÃni | tenÃsmÃbhir mahÃ-sukhena vindhyÃcale sthÃtavyam | dÆradarÓÅ vihasyÃha-deva ! anÃgatavatÅæ cintÃæ k­tvà yas tu prah­«yati | sa tiraskÃram Ãpnoti bhagna-bhÃï¬o dvijo yathà // Hit_4.20 // rÃjÃha--katham etat ? mantrÅ kathayati--- kathà 7 asti devÅ-koÂa-nÃmni nagare devaÓarmà nÃma brÃhmaïa÷ | tena mahÃvi«uvat-saÇkrÃntyÃæ saktupÆrïaÓarÃva eka÷ prÃpta÷ | tatas tam ÃdÃyÃsau kumbhakÃrasya bhÃï¬apÆrïa-maï¬apaika-deÓe raudreïÃkulita÷ supta÷ | tata÷ saktu-rak«Ãrthaæ haste daï¬am ekam ÃdÃyÃcintayat-adyÃhaæ saktuÓarÃvaæ vikrÅya daÓa kapardakÃn prÃpsyÃmi, tadÃtraiva tai÷ kapardakair ghaÂaÓarÃvÃdikam upakrÅyÃnekadhà v­ddhais tad-dhanai÷ puna÷ puna÷ pÆrga-vastrÃdim upakrÅya, vikrÅya lak«a-saÇkhyÃni dhanÃni k­tvÃ, vivÃha-catu«Âayaæ kari«yÃmi | anantaraæ tÃsu sva-patnÅ«u yà rÆpa-yauvanavatÅ tasyÃm adhikÃnurÃgaæ kari«yÃmi | sapatnyo yadà dvandvaæ kari«yÃmi, tadà kopÃkulo 'haæ tÃ÷ sarvà lagu¬ena tìayi«yÃmÅty abhidhÃya tena lagu¬a÷ prak«ipta÷ | tena saktuÓarÃvaÓ cÆrïito bhÃï¬Ãni ca bahÆni bhagnÃni | tatas tena ÓabdenÃgatena kumbhakÃreïa tathÃ-vidhÃni bhÃï¬Ãny avalokya, brÃhmaïas tirask­to maï¬apÃd bahi«k­taÓ ca | ato 'haæ bravÅmi - anÃgatavatÅæ cintÃm ity Ãdi | --o)0(o-- tato rÃjà rahasi g­dhram uvÃca-tÃta ! yathà kartavyaæ tathopadiÓa | g­dhro brÆte- madoddhatasya n­pate÷ prakÅrïasyeva dantina÷ | gacchanty unmÃrga-yÃtasya netÃra÷ khalu vÃcyatÃm // Hit_4.21 // Ó­ïu deva ! kim asmÃbhir bala-darpÃd durgaæ bhagnam ? uta tava pratÃpÃdhi«ÂhitenopÃyena ? rÃjÃha-bhavatÃm upÃyena | g­dhro brÆte-yady asmad-vacanaæ kriyate, tadà sva-deÓe gamyatÃm | anyathà var«Ã-kÃle prÃpte punas tulya-balena vigrahe saty asmÃkaæ para-bhÆmi«ÂhÃnÃæ sva-deÓa-gamanam api durlabhaæ bhavi«yati | tat-sukha-ÓobhÃrthaæ sandhÃya gamyatÃm | durgaæ bhagnaæ, kÅrtiÓ ca labdheva | mama saæmataæ tÃvad etat | yata÷- yo hi dharmaæ purask­tya hitvà bhartu÷ priyÃpriye | apriyÃïy Ãha pathyÃni tena rÃjà sahÃyavÃn // Hit_4.22 // anyac ca- suh­d-balaæ tathà rÃjyam ÃtmÃnaæ kÅrtim eva ca | yudhi sandehadolÃsthaæ ko hi kuryÃd abÃliÓa÷ // Hit_4.23 // aparaæ ca- sandhim icchet samenÃpi sandigdho vijayo yudhi | nahi saæÓayitaæ kuryÃd ity uvÃca b­haspati÷ // Hit_4.24 // api ca- yuddhe vinÃÓo bhavati kadÃcid ubhayor api | sundopa-sundÃv anyonyaæ na«Âau tulya-balau na kim // Hit_4.25 // rÃjovÃca--katham etat ? mantrÅ kathayati- kathà 8 purà daityau sahodarau sundopasunda-nÃmÃnau mahatà kÃya-kleÓena trailokya-rÃjya-kÃmanayà cirÃc candra-Óekharam ÃrÃdhitavantau | tatas tayor bhagavÃn paritu«Âa÷ san varaæ varayatam ity uvÃca | anantaraæ tayo÷ kaïÂhÃdhi«ÂhitÃyÃ÷ sarasvatyÃ÷ prabhÃvÃt tÃv anyad vaktu-kÃmÃv anyad-abhihitavantau-yady Ãvayor bhavÃn paritu«Âas tadà sva-priyÃæ pÃrvatÅæ parameÓvaro dadÃtu | atha bhagavatà kruddhena varadÃnasyÃvaÓyakatayÃ, vicÃra-mƬhayo÷ pÃrvatÅ pradattà | tatas tasyà rÆpa-lÃvaïya-lubdhÃbhyÃæ, jagad-ghÃtibhyÃæ masasotsukÃbhyÃæ, pÃpa-timirÃbhyÃm, mamety anyonyaæ kalahÃyamÃnÃbhyÃæ, pramÃïa-puru«a÷ kaÓcit p­cchyatÃm iti matau k­tÃyÃæ, sa eva bhaÂÂÃrako v­ddha-dvija-rÆpa÷ samÃgatya tatropasthita÷ | anantaraæ-ÃvÃbhyÃm iyaæ sva-bala-labdhÃ, kasyeyam Ãvayor bhavati iti brÃhmaïam ap­cchatÃm | brÃhmaïo brÆte- j¤Ãna-Óre«Âho dvija÷ pÆjya÷ k«atriyo balavÃn api | dhana-dhÃnyÃdhiko vaiÓya÷ ÓÆdras tu dvija-sevayà // Hit_4.26 // tad yuvÃæ k«Ãtra-dharmÃnugau | yudda eva yuvayor niyama ity abhihite sati sÃdhÆktam aneneti k­tvÃnyonya-tulya-vÅryau, sama-kÃlam anyonya-ghÃtena vinÃÓam upÃgatau | ato 'haæ bravÅmi-sandhim icchet samenÃpi ity Ãdi | --o)0(o-- rÃjÃha-tat prÃg eva kiæ nedam upadi«Âaæ bhavadbhi÷ ? mantrÅ brÆte-tadà mad-vacanaæ kim avasÃna-paryantaæ Órutaæ bhavadbhi÷ ? tadÃpi mama saæmatyà nÃyaæ vigrahÃrambha÷ | yata÷-sÃdhu-guïa-yukto 'yaæ hiraïyagarbho na vigrÃhya÷ | tathà coktaæ- satyÃrthau dhÃrmiko 'nÃryo bhrÃt­-saÇhÃtavÃn balÅ | aneka-yuddha-vijayÅ sandheyÃ÷ sapta kÅrtitÃ÷ // Hit_4.27 // satyo 'nupÃlayan satyaæ sandhito naiti vikriyÃm | prÃïa-bÃdhe'pi suvyaktam Ãryo nÃyÃty anÃrthatÃm // Hit_4.28 // dhÃrmikasyÃbhiyuktasya sarva eva hi yudhyate | prajÃnurÃgÃd dharmÃc ca du÷khocchedyo hi dhÃrmika÷ // Hit_4.29 // sandhi÷ kÃryo 'py anÃryeïa vinÃÓe samupasthite | vinà tasyÃÓrayeïÃryo na kuryÃt kÃla-yÃpanam // Hit_4.30 // saæhatatvÃd yathà veïur nivi¬ai÷ kaïÂakair v­ta÷ | na Óakyate samucchettuæ bhrÃt­-saÇghÃtavÃæs tathà // Hit_4.31 // balinà saha yoddhavyam iti nÃsti nidarÓanam | prativÃtaæ na hi ghana÷ kadÃcid upasarpati // Hit_4.32 // jamadagne÷ sutasyeva sarva÷ sarvatra sarvadà | aneka-yuddha-jayina÷ pratÃpÃd eva bhajyate // Hit_4.33 // aneka-yuddha-vijayÅ sandhÃnaæ yasya gacchati | tat-pratÃpena tasyÃÓu vaÓam ÃyÃnti Óatrava÷ // Hit_4.34 // tatra tÃvad bahubhir guïair upeta÷ sandheyo 'yaæ rÃjà | cakravÃko 'vadat-praïidhe ! sarvam avagatam | vraja | punar Ãgami«yasi | atha rÃjà hiraïyagarbhaÓ cakravÃkaæ p­«ÂhavÃn-mantrin ! asandheyÃ÷ kati ? tÃn Órotum icchÃmi | mantrÅ brÆte-deva ! kathayÃmi | Ó­ïu- bÃlo v­ddho dÅrgha-rogÅ tathÃj¤Ãti-bahi«k­ta÷ | bhÅruko bhÅruka-jano lubdho lubdha-janas tathà // Hit_4.35 // virakta-prak­tiÓ caiva vi«aye«v atisaktimÃn | aneka-citta-mantras tu deva-brÃhmaïa-nindaka÷ // Hit_4.36 // daivopahatakaÓ caiva tathà daiva-parÃyaïa÷ | durbhik«a-vyasanopeto bala-vyasana-saÇkula÷ // Hit_4.37 // adeÓastho bahu-ripur yukta÷ kÃlena yaÓ ca na | satya-dharma-vyapetaÓ ca viæÓati÷ puru«Ã amÅ // Hit_4.38 // etai÷ sandhiæ na kurvÅta vig­hïÅyÃt tu kevalam | ete vig­hyamÃïà hi k«ipraæ yÃnti ripor vaÓam // Hit_4.39 // bÃlasyÃlpa-prabhÃvatvÃn na loko yoddhum icchati | yuddhÃyuddha-phalaæ yasmÃj j¤Ãtuæ Óakto na bÃliÓa÷ // Hit_4.40 // utsÃha-Óakti-hÅnatvÃd v­ddho dÅrghÃmayas tathà | svair eva paribhÆyete dvÃv apy etÃv asaæÓayam // Hit_4.41 // sukha-cchedyo hi bhavati sarva-j¤Ãti-bahi«k­ta÷ | ta evainaæ vinighnanti j¤Ãtayas tv Ãtma-sÃtk­tÃ÷ // Hit_4.42 // bhÅrur yuddha-parityÃgÃt svayam eva praïaÓyati | tathaiva bhÅru-puru«a÷ saÇgrÃme tair vimucyate // Hit_4.43 // lubdhasyÃsaævibhÃgitvÃn na yudhyante'nujÅvina÷ | lubdhÃnujÅvÅ tair eva dÃna-bhinnair nihanyate // Hit_4.44 // santy ajyate prak­tibhir virakta-prak­tir yudhi | sukhÃbhiyojyo bhavati vi«ayev atisaktimÃn // Hit_4.45 // aneka-citta-mantras tu dve«yo bhavati mantriïÃm | anavasthita-cittatvÃt karyata÷ sa upek«yate // Hit_4.46 // sadÃdharma-balÅyastvÃd deva brÃhmaïa-nindaka÷ | viÓÅryate svayaæ hy e«a daivopahatakas tathà // Hit_4.47 // sampatteÓ ca vipatteÓ ca daivam eva hi kÃraïam | iti daivaparo dhyÃyann Ãtmanà na vice«Âate // Hit_4.48 // durbhik«a-vyasanÅ caiva svayam eva vi«Ådati | bala-vyasana-saktasya yoddhuæ Óaktir na jÃyate // Hit_4.49 // adeÓa-stho hi ripuïà svalpakenÃpi hanyate | grÃho 'lpÅyÃn api jale jalendram api kar«ati // Hit_4.50 // bahu-Óatrus tu santrasta÷ Óyena-madhye kapotavat | yenaiva gacchati pathà tenaivÃÓu vipadyate // Hit_4.51 // akÃla-yukta-sainyas tu hanyate kÃla-yodhinà | kauÓikena hata-jyotir niÓÅtha iva vÃyasa÷ // Hit_4.52 // satya-dharma-vyapetena sandadhyÃn na kadÃcana | sa sandhito 'py asÃdhutvÃd acirÃd yÃti vikriyÃm // Hit_4.53 // aparam api kathayÃmi-sandhi-vigraha-yÃnÃsana-saæÓraya-dvaidhÅ-bhÃvÃ÷ «Ã¬guïyam | karmaïÃm ÃrambhopÃya÷ | puru«a-dravya-sampat | deÓa-kÃa-vibhÃga÷ | vinipÃta-pratÅkÃra÷ | kÃrya-siddhiÓ ceti pa¤cÃÇgo mantra÷ | sÃma-dÃna-bheda-daï¬ÃÓ catvÃra upÃyÃ÷ | utsÃha-Óakti÷, mantra-Óakti÷, prabhu- ÓaktiÓ ceti Óakti-trayam | etat sarvam Ãlocya nityaæ vijigÅ«avo bhavanti mahÃnta÷ | yata÷- yà hi prÃïa-parityÃga-mÆlyenÃpi na labhyate | sà ÓrÅr nÅtividaæ paÓya ca¤calÃpi pradhÃvati // Hit_4.54 // yathà coktaæ- vittaæ sadà yasya samaæ vibhaktaæ gƬhaÓ cara÷ saænibh­taÓ ca mantra÷ | nacÃpriyaæ prÃïi«u yo bravÅti sa sÃgarÃntÃæ p­thivÅæ praÓÃsti // Hit_4.55 // kintu deva yadyapi mahÃ-mantriïà g­dhreïa sandhÃnam upanyastaæ, tathÃpi tena rÃj¤Ã samprati bhÆta-jaya-darpÃn na mantavyam | deva ! tad evaæ kriyatÃæ | siæhala-dvÅpasya mahÃbalo nÃma sÃraso rÃjÃsman-mitraæ jambudvÅpe kopaæ janayatu | yata÷- suguptim ÃdhÃya susaæhatena balena vÅro vicarann arÃtim | santÃpayed yena samaæ sutaptas taptena sandhÃnam upaiti tapta÷ // Hit_4.56 // rÃj¤Ã evam astv iti nigadya vicitra-nÃmà baka÷ sugupta-lekhaæ dattvà siæhala-dvÅpaæ prahita÷ | atha praïidhi÷ punar ÃgatyovÃca-deva ! ÓrÆyatÃæ tÃvat tatratya-prastÃva÷ | evaæ tatra g­dhreïoktam-deva ! meghavarïas tatra ciram u«ita÷ | sa vetti kiæ sandheya-guïa-yukto hiraïyagarbho rÃjÃ, na và ? iti | tato 'sau meghavarïaÓ citravarïena rÃj¤Ã samÃhÆya p­«Âa÷-vÃyasa ! kÅd­Óo hiraïyagarbho rÃjà ? cakravÃko mantrÅ và kÅd­Óa÷ ? vÃyasa uvÃca-deva ! sa hiraïyagarbho rÃjà yudhi«Âhira-samo mahÃÓaya÷ satya-vÃk | cakravÃka-samo mantrÅ na kvÃpy avalokyate | rÃjÃha-yady evaæ tadà katham asau tvayà va¤cita÷ ? vihasya meghavarïa÷ prÃha-deva ! viÓvÃsa-pratipannÃnÃæ va¤cane kà vidagdhatà | aÇkam Ãruhya suptaæ hi hatvà kiæ nÃma pauru«am // Hit_4.57 // Ó­ïu deva ! tena mantriïÃhaæ prathama-darÓane evaæ vij¤Ãta÷, kintu mahÃÓayo 'sau rÃjÃ, tena mayà vipralabdha÷ | tathà coktam- Ãtmaupamyena yo vetti durjanaæ satya-vÃdinam | sa tathà va¤cyate dhÆrtair brÃhmaïÃÓ chÃgato yathà // Hit_4.58 // rÃjovÃca-katham etat ? meghavarïa÷ kathayati- kathà 9 asti gautamasyÃraïye prastuta-yaj¤a÷ kaÓcid brÃhmaïa÷ | sa ca yaj¤Ãrthaæ grÃmÃntarÃc chÃgam upakrÅya, skandhe nÅtvÃ, gaccha dhÆrta-trayeïÃvalokita÷ | tatas te dhÆrtÃ÷-yady e«a chÃga÷ kenÃpy upÃyena labhyate, tadà mati-prakar«o bhavatÅti samÃlocya, v­k«a-traya-tale kroÓÃntareïa tasya brÃhmaïasyÃgamanaæ pratÅk«ya pathi sthitÃ÷ | tatraikena dhÆrtena gacchan sa brÃhmaïo 'bhihita÷-bho brÃhmaïa ! kim iti tvayà kukkura÷ skandhenohyate | vipreïoktaæ-nÃyaæ ÓvÃ, kintu yaj¤a-cchÃga÷ | athÃntara-sthitenÃnyena dhÆrtena tathaivoktam | tad Ãkarïya brÃhmaïaÓ chÃgaæ bhÆmau nidhÃya muhur nirÅk«ya, puna÷ skandhe k­tvà dolÃyamÃna-matiÓ calita÷ | yata÷- matir dolÃyate satyaæ satÃm api khaloktibhi÷ | tÃbhir viÓvÃsitaÓ cÃsau mriyate citrakarïavat // Hit_4.59 // rÃjÃha--katham etat ? sa kathayati- kathà 10 asti kasmiæÓcid vanoddeÓe madotkaÂo nÃma siæha÷ | tasya sevakÃs traya÷ kÃko vyÃghro jambukaÓ ca | atha tair bhramadbhi÷ sÃrtha-bhra«Âa÷ kaÓcid u«Âro d­«Âa÷ | p­«ÂaÓ ca-kuto bhavÃn Ãgata÷ sÃrthÃd bhra«Âa÷ ? sa cÃtma-v­ttÃntam akathayat | tatas tair nÅtvà siæhÃyÃsau samarpita÷ | tena cÃbhaya-vÃcaæ dattvÃ, citrakarïa iti nÃma k­tvà sthÃpita÷ | atha kadÃcit siæhasya ÓarÅra-vaikalyÃd bhÆri-v­«Âi-kÃraïÃc cÃhÃram alabhamÃnÃs te vyagrà babhÆvu÷ | tatas tair Ãlocitam | citrakarïam eva yathà svÃmÅ vyÃpÃdayati tathÃnu«ÂhÅyatÃm | kim anena kaïÂaka-bhujÃsmÃkam ? vyÃghra uvÃca-svÃminÃbhaya-vÃcaæ dattvÃnug­hÅto 'yaæ, tat katham evaæ sambhavati ? kÃko brÆte-iha samaye parik«Åïa÷ svÃmÅ pÃpam api kari«yati | yata÷- tyajet k«udhÃrtà mahilà svaputraæ khÃdet k«udhÃrtà bhujagÅ svamaï¬am | bubhuk«ita÷ kiæ na karoti pÃpaæ k«Åïà narà ni«karuïà bhavanti // Hit_4.60 // anyac ca- matta÷ pramattaÓ conmatta÷ ÓrÃnta÷ kruddho bubhuk«ita÷ | lubdho bhÅrus tvarÃ-yukta÷ kÃmukaÓ ca na dharma-vit // Hit_4.61 // iti sa¤cintya sarve siæhÃntikaæ jagmu÷ | siæhenoktam-ÃhÃrÃrthaæ ki¤cit prÃptam ? tair uktam-deva ! yatnÃd api prÃptaæ ki¤cit ? siæhenoktaæ-ko 'dhunà jÅvanopÃya÷ ? kÃko vadati-deva ! svÃdhÅnÃhÃra-parityÃgÃt sarva-nÃÓo 'yam upasthita÷ ? siæhenoktam-atrÃhÃra÷ ka÷ svÃdhÅna÷ ? kÃka÷ karïe kathayati-citrakarïa iti | siæho bhÆmiæ sp­«Âvà karïau sp­Óati | abravÅc ca-abhaya-vÃcaæ dattvà dh­to 'yam asmÃbhi÷ | tat katham evaæ sambhavati ? tathà hi- na bhÆta-dÃnaæ na suvarïa-dÃnaæ na go-pradÃnaæ na tathÃnna-dÃnam | yathà vadantÅha mahÃ-pradÃnaæ sarve«u dÃne«v abhaya-pradÃnam // Hit_4.62 // anyac ca- sarva-kÃma-sam­ddhasya aÓvamedhasya yat phalam | tat-phalaæ labhate samyag rak«ite ÓaraïÃgate // Hit_4.63 // kÃko brÆte-nÃsau svÃminà vyÃpÃdayitavya÷ | kintv asmÃbhir eva tathà kartavyaæ, yathÃsau sva-deha-dÃnam aÇgÅkaroti | siæhas tac chrutvà tÆ«ïÅæ sthita÷ | tato 'sau labdhÃvakÃÓa÷ kÆÂaæ k­tvà sarvÃn ÃdÃya siæhÃntikaæ gata÷ | atha kÃkenoktaæ-deva ! yatnÃd apy ÃhÃro na prÃpta÷ | anekopavÃsa-kli«ÂaÓ ca svÃmÅ | tad idÃnÅæ madÅya-mÃæsam upabhujyatÃm | yata÷- svÃmi-mÆlà bhavanty eva sarvÃ÷ prak­taya÷ khalu | samÆle«v api v­k«e«u prayatna÷ saphalo n­ïÃm // Hit_4.64 // siæhenoktaæ-bhadra ! varaæ prÃïa-parityÃgo, na punar Åd­Óe karmaïi prav­tti÷ | jambukenÃpi tathoktam | tata÷ siæhenoktaæ-maivam | atha vyÃghreïoktaæ-mad-dehena jÅvatu svÃmÅ | siæhenoktaæ-na kadÃcid evam ucitam | atha citrakarïo 'pi jÃta-viÓvÃsas tathaivÃtma-deha-dÃnam Ãha-tatas tad-vacanÃt tena vyÃghreïÃsau kuk«iæ vidÃrya vyÃpÃdita÷ | sarvair bhak«itaÓ ca | ato 'haæ bravÅmi-matir dolÃyate satyam ity Ãdi | tatas t­tÅya-dhÆrta-vacanaæ ÓrutvÃ, sva-mati-bhramaæ niÓcitya chÃgaæ tyaktvÃ, brÃhmaïa÷ snÃtvà g­haæ yayau | chÃgaÓ ca tair dhÆrtair nÅtvà bhak«ita÷ | ato 'haæ bravÅmi-Ãtmaupamyena yo vettÅty Ãdi | rÃjÃha-meghavarïa ! kathaæ Óatru-madhye tvayà suciram u«itam ? kathaæ và te«Ãm anunaya÷ k­ta÷ ? meghavarïa uvÃca-deva ! svÃmi-kÃryÃrthitayà sva-prayojana-vaÓÃd và kiæ kiæ na kriyate ? paÓya- loko vahati kiæ rÃjan na mÆrdhnà dagdhum indhanam | k«Ãlayanty api v­k«ÃÇghriæ nadÅ-velà nik­ntati // Hit_4.65 // tathà coktam- skandhenÃpi vahec chatrÆn kÃryam ÃsÃdya buddhimÃn | yathà v­ddhena sarpeïa maï¬Ækà vinipÃtitÃ÷ // Hit_4.66 // rÃjÃha-katham etat ? meghavarïa÷ kathayati- kathà 11 asti jÅrïodyÃne manda-vi«o nÃma sarpa÷ | so 'tijÅrïatayà svÃhÃram apy anve«Âum ak«ama÷ saras-tÅre patitvà sthita÷ | tato dÆrÃd eva kenacin maï¬Ækena d­«Âa÷, p­«ÂaÓ ca-kim iti tvÃm ÃhÃraæ nÃnvi«yati ? sarpo 'vadat-gaccha bhadra ! kiæ te mama manda-bhÃgyasya v­ttÃnta-praÓnena ? tata÷ sa¤jÃta-kautuka÷ sa ca bheka÷ sarvathà kathyatÃm ity Ãha | sarpo 'py Ãha-bhadra ! pura-vÃsina÷ Órotriyasya kauï¬inyasya putro viæÓati-var«a-deÓÅya÷ sarva-guïa-sampanno durdaivÃn mayà n­Óaæsena da«Âa÷ | tatas taæ suÓÅla-nÃmÃnaæ putraæ m­tam avalokya, Óokena mÆrcchita÷ kauï¬inya÷ p­thivyÃæ luloÂha | anantaraæ brahmapura-vÃsina÷ sarve bÃndhavÃs tatrÃgatyopavi«ÂÃ÷ | tathà coktam- utsave vyasane yuddhe durbhik«e rëÂra-viplave | rÃja-dvÃre ÓmaÓÃne ca yas ti«Âhati sa bÃndhava÷ // Hit_4.67 // tatra kapilo nÃma snÃtako 'vadat-are kauï¬inya ! mƬho 'si yenaivaæ vilapasi | Ó­ïu- kro¬Åkaroti prathamaæ yadà jÃtam anityatà | dhÃtrÅva jananÅ paÓcÃt tadà Óokasya ka÷ krama÷ // Hit_4.68 // tathà ca- kva gatÃ÷ p­thivÅ-pÃlÃ÷ sa-sainya-bala-vÃhanÃ÷ | viyoga-sÃk«iïÅ ye«Ãæ bhÆmir adyÃpi ti«Âhati // Hit_4.69 // tathà ca- jÃtasya hi dhruvo m­tyur dhruvaæ janma m­tasya ca | adya vÃbda-ÓatÃnte và m­tyur vai prÃïinÃæ dhruva÷ // Hit_4.70 // aparaæ ca- kÃya÷ saænihitÃpÃya÷ sampada÷ padam ÃpadÃm | samÃgamÃ÷ sÃpagamÃ÷ sarvam utpÃdi bhaÇguram // Hit_4.71 // pratik«aïam ayaæ kÃya÷ k«ÅyamÃïo na lak«yate | Ãmakumbha ivÃmbha÷-stho viÓÅrïa÷ san vibhëyate // Hit_4.72 // ÃsannataratÃmeti m­tyur jantor dine dine | ÃghÃtaæ nÅyamÃnasya vadhyasyeva pade pade // Hit_4.73 // yata÷- anityaæ yauvanaæ rÆpaæ jÅvitaæ dravya-sa¤caya÷ | aiÓvaryaæ priya-saævÃso muhyet tatra na paï¬ita÷ // Hit_4.74 // yathà këÂhaæ ca këÂhaæ ca sameyÃtÃæ mahodadhau | sametya ca vyapeyÃtÃæ tadvad bhÆta-samÃgama÷ // Hit_4.75 // yathà hi pathika÷ kaÓcic chÃyÃm ÃÓritya ti«Âhati | viÓramya ca punar gacched tadvad bhÆta-samÃgama÷ // Hit_4.76 // anyac ca- pa¤cabhir nirmite dehe pa¤catvaæ ca punar gate | svÃæ svÃæ yonim anuprÃpte tatra kà paridevanà // Hit_4.77 // yÃvata÷ kurute jantu÷ sambandhÃn manasa÷ priyÃn | tÃvanto 'sya nikhanyante h­daye Óoka-ÓaÇkava÷ // Hit_4.78 // nÃyam atyanta-saævÃso labhyate yena kenacit | api svena ÓarÅreïa kim utÃnyena kenacit // Hit_4.79 // api ca- saæyogo hi viyogasya saæsÆcayati sambhavam | anatikramaïÅyasya janma m­tyor ivÃgamam // Hit_4.80 // ÃpÃta-ramaïÅyÃnÃæ saæyogÃnÃæ priyai÷ saha | apathyÃnÃm ivÃnnÃnÃæ pariïÃmo hi dÃruïa÷ // Hit_4.81 // aparaæ ca- vrajanti na nivartante srotÃæsi saritÃæ yathà | Ãyur ÃdÃya martyÃnÃæ tathà rÃtry-ahanÅ sadà // Hit_4.82 // sukhÃsvÃda-paro yas tu saæsÃre sat-samÃgama÷ | sa viyogÃvasÃnatvÃd du÷khÃnÃæ dhuri yujyate // Hit_4.83 // ata eva hi necchanti sÃdhava÷ sat-samÃgamam | yad-viyogÃsi-lÆnasya manaso nÃsti bhe«ajam // Hit_4.84 // suk­tÃny api karmÃïi rÃjabhi÷ sagarÃdibhi÷ | atha tÃny eva karmÃïi te cÃpi pralayaæ gatÃ÷ // Hit_4.85 // saæcintya saæcintya tam ugra-daï¬aæ m­tyuæ manu«yasya vicak«aïasya | var«Ãmbu-siktà iva carma-bandhÃ÷ sarve prayatnÃ÷ ÓithilÅbhavanti // Hit_4.86 // yÃm eva rÃtriæ prathamÃm upaiti garbhe nivÃsaæ naravÅra loka÷ | tata÷ prabh­ty askhalita-prayÃïa÷ sa pratyahaæ m­tyu-samÅpam eti // Hit_4.87 // aj¤Ãnaæ kÃraïaæ na syÃd viyogo yadi kÃraïam | Óoko dine«u gacchatsu vardhatÃm apayÃti kim // Hit_4.88 // tad bhadra ! tad ÃtmÃnam anusandhehi | Óoka-carcÃæ ca parihara, yata÷- akÃï¬a-pÃta-jÃtÃnÃm astrÃïÃæ marma-bhedinÃm | gìha-Óoka-prahÃrÃïÃm acintaiva mahau«adham // Hit_4.89 // tatas tad-vacanaæ niÓamya, prabuddha iva kauï¬inya utthÃyÃbravÅt | tad alam idÃnÅæ g­ha-naraka-vÃsena vanam eva gacchÃmi | kapila÷ punar Ãha- vane'pi do«Ã÷ prabhavanti rÃgiïÃæ g­he'pi pa¤cendriya-nigrahas tapa÷ | akutsite karmaïi ya÷ pravartate triv­tta-rÃgasya g­haæ tapovanam // Hit_4.90 // yata÷- du÷khito 'pi cared dharmaæ yatra kutrÃÓrame rata÷ | sama÷ sarve«u bhÆte«u na liÇgaæ dharma-kÃraïam // Hit_4.91 // uktaæ ca- v­tty-arthaæ bhojanaæ ye«Ãæ santÃnÃrthaæ ca maithunam | vÃk satya-vacanÃrthÃya durgÃïy api taranti te // Hit_4.92 // tathà hi- Ãtmà nadÅ saæyam apuïya-tÅrthà satyodakà ÓÅla-taÂà dayormi÷ | tatrÃbhi«ekaæ kuru pÃï¬u-putra ! na vÃriïà Óu«yati cÃntarÃtmà // Hit_4.93 // viÓe«ataÓ ca- janma-m­tyu-jarÃ-vyÃdhi-vedanÃbhir upadrutam | saæsÃram imam utpannam asÃraæ tyajata÷ sukham // Hit_4.94 // yata÷- du÷kham evÃsti na sukhaæ yasmÃt tad upalak«yate | du÷khÃrtasya pratÅkÃre sukha-saæj¤Ã vidhÅyate // Hit_4.95 // kauï¬inyo brÆte-evam eva | tato 'haæ tena ÓokÃkulena brÃhmaïena Óapto, yad adyÃrabhya maï¬ÆkÃnÃæ vÃhanaæ bhavi«yatÅti | kapilo brÆte-sampraty upadeÓÃsahi«ïur bhavÃn | ÓokÃvi«Âaæ te h­dayam | tathÃpi kÃryaæ Ó­ïu- saÇga÷ sarvÃtmanà tyÃjya÷ sa cet tyaktuæ na Óakyate | sa sadbhi÷ saha kartavya÷ satÃæ saÇgo hi bhe«ajam // Hit_4.96 // anyac ca- kÃma÷ sarvÃtmanà heya÷ sa ced dhÃtuæ na Óakyate | sva-bhÃryÃæ prati kartavya÷ saiva tasya hi bhe«ajam // Hit_4.97 // etac chrutvà sa kauï¬inya÷ kapilopadeÓÃm­ta-praÓÃnta-ÓokÃnalo yathÃvidhi daï¬a-grahaïaæ k­tavÃn | ato brÃhmaïa-ÓÃpÃn maï¬ÆkÃn vo¬hum atra ti«ÂhÃmi | anantaraæ tena maï¬Ækena gatvà maï¬Æka-nÃthasya jÃlapÃda-nÃmno 'gre tat kathitam | tato 'sÃv Ãgatya maï¬Æka-nÃthas tasya sarpasya p­«Âham ÃrƬhavÃn | sa ca sarpas taæ p­«Âhe k­tvà citrapada-kramaæ babhrÃma | paredyuÓ calitum asamarthaæ taæ maï¬Æka-nÃtham avadat-kim adya bhavÃn manda-gati÷ ? sarpo brÆte-deva ! ÃhÃra-virahÃd asamartho 'smi | maï¬Æka-nÃtho 'vadat-asmÃd Ãj¤ayà maï¬ÆkÃn bhak«aya | tata÷ g­hÅto 'yaæ mahÃ-prasÃda ity uktvà kramaÓo maï¬ÆkÃn khÃditavÃn | atha nirmaï¬Ækaæ saro vilokya maï¬Æka-nÃtho 'pi tena khÃdita÷ | ato 'haæ bravÅmi-skandhenÃpi vahec chatrÆn ity Ãdi | deva ! yÃtv idÃnÅæ purÃv­ttÃkhyÃna-kathanaæ sarvathà sandheyo 'yaæ hiraïyagarbha-rÃjà sandhÅyatÃm iti me mati÷ | rÃjovÃca-ko 'yaæ bhavato vicÃra÷ ? yato jitas tÃvad ayam asmÃbhi÷ | tato yady asmat sevayà vasati, tad ÃstÃm | no ced vig­hyatÃm | atrÃntare jambÆdvÅpÃd Ãgatya Óukenoktaæ-deva ! siæhala-dvÅpasya sÃraso rÃjà samprati jambÆdvÅpam ÃkramyÃvati«Âhate | rÃjà sa-sambhramaæ brÆte-kiæ kim ? Óuka÷ pÆrvoktaæ kathayati | g­dhra÷ svagatam uvÃca-sÃdhu re cakravÃka mantrin ! sÃdhu ! rÃjà sa-kopam Ãha-ÃstÃæ tÃvad ayaæ gatvà tam eva sa-mÆlam unmÆlayÃmi | dÆradarÓÅ vihasyÃha- na Óaran-meghavat kÃryaæ v­thaiva ghana-garjitam | parasyÃrtham anarthaæ và prakÃÓayati no mahÃn // Hit_4.98 // aparaæ ca- ekadà na vig­hïÅyÃd bahÆn rÃjÃbhighÃtina÷ | sa-darpo 'py uraga÷ kÅÂair bahubhir nÃÓyate dhruvam // Hit_4.99 // deva ! kim ito vinà sandhÃnaæ gamanam asti ? yatas tadÃsmÃkaæ paÓcÃt prakopo 'nena kartavya÷ | aparaæ ca- yo 'rtha-tattvam avij¤Ãya krodhasyaiva vaÓaæ gata÷ | sa tathà tapyate mƬho brÃhmaïo nakulÃd yathà // Hit_4.100 // rÃjÃha--katham etat ? dÆradarÓÅ kathayati- kathà 11 asty ujjayinyÃæ mÃdhavo nÃma vipra÷ | tasya brÃhmaïÅ prasÆtÃ, bÃlÃpatyasya rak«Ãrthaæ brÃhmaïam avasthÃpya sthÃtuæ gatà | atha brÃhmaïÃya rÃj¤a÷ pÃrvaïa-ÓrÃddhaæ dÃtum ÃhvÃnam Ãgatam | tac chrutvà brÃhmaïo 'pi sahaja-dÃridryÃd acintayat-yadi satvaraæ na gacchÃmi, tadÃnyà kaÓcic chrutvà ÓrÃddhaæ grahÅ«yati | yata÷- Ãdeyasya pradeyasya kartavyasya ca karmaïa÷ | k«ipram akriyamÃïasya kÃla÷ pibati tad-rasam // Hit_4.101 // kintu bÃlÃkasyÃtra rak«ako nÃsti | tat kiæ karomi ? yÃtu, cira-kÃla-pÃlitam imaæ nakulaæ putra-nirviÓe«aæ bÃlaka-rak«ÃyÃæ vyavasthÃpya gacchÃmi | tathà k­tvà gata÷ | tatas tena nakulena bÃlaka-samÅpam Ãgacchan k­«ïa-sarpo d­«Âo vyÃpÃdya kopÃt khaï¬aæ khaï¬aæ k­tvà bhak«itaÓ ca | tato 'sau nakulo brÃhmaïam ÃyÃntam avalokya rakta-vilipta-mukha-pada÷ satvaram upagamya tac-caraïayor luloÂha | tata÷ sa vipras tathÃ-vidhaæ d­«Âvà mama bÃlako 'nena khÃdita ity avadhÃrya nakula÷ vyÃpÃditavÃn | anantaraæ yÃvad upas­tyÃpatyaæ paÓyati brÃhmaïas tÃvad bÃlaka÷ sustha÷ svapiti sarpaÓ ca vyÃpÃditas ti«Âhati | tatas tam upakÃrakaæ nakulaæ nirÅk«ya, bhÃvita-cetÃ÷ sa brÃhmaïa÷ paraæ vi«Ãdam agamat | ato 'haæ bravÅmi-yo 'rtha-tattvam avij¤Ãya ity Ãdi | aparaæ ca- kÃma÷ krodhas tathà lobho har«o mÃno madas tathà | «a¬-vargam uts­jed enaæ tasmiæs tyakte sukhÅ n­pa÷ // Hit_4.102 // rÃjÃha-mantrin ! e«a te niÓcaya÷ ? mantrÅ brÆte-evam eva | yata÷- sm­tis tat-paratÃrthe«u vitarko j¤Ãna-niÓcaya÷ | d­¬hatà mantra-guptiÓ ca mantriïa÷ paramo guïa÷ // Hit_4.103 // tathà ca- sahasà vidadhÅta na kriyÃm aviveka÷ paramÃpadÃæ padam | v­ïute hi vim­Óya kÃriïaæ guïa-lubdhÃ÷ svayam eva sampada÷ // Hit_4.104 // tad deva ! yadÅdÃnÅm asmad-vacanaæ kriyate, tadà sandhÃya gamyatÃm | yata÷- yadyapy upÃyÃÓ catvÃro nirdi«ÂÃ÷ sadhya-sÃdhane | saÇkhyÃ-mÃtraæ phalaæ te«Ãæ siddhi÷ sÃmni vyavasthità // Hit_4.105 // rÃjÃha-katham evaæ satvaraæ sambhÃvyate ? mantrÅ brÆte-deva ! satvaraæ bhavi«yati | yata÷- m­d-ghaÂavat sukha-bhedyo du÷sandhÃnaÓ ca durjano bhavati | sujanas tu kanaka-ghaÂavad durbhedyaÓ cÃÓu sandheya÷ // Hit_4.106 // aj¤a÷ sukham ÃrÃdhya÷ sukhataram ÃrÃdhyate viÓe«aj¤a÷ | j¤Ãna-lava-durvidagdhaæ brahmÃpi naraæ na ra¤jayati // Hit_4.107 // karmÃnumeyÃ÷ sarvatra parok«a-guïa-v­ttaya÷ | tasmÃt parok«a-v­ttÅnÃæ phalai÷ karma vibhÃvayet // Hit_4.108 // rÃjÃha-alam uttarottareïa, yathÃbhipretam anu«ÂhÅyatÃm | etan mantrayitvà g­dhro mahÃmantrÅ-tatra yathÃrhaæ kartavyam ity uktvà durgÃbhyantaraæ calita÷ | tata÷ praïidhi-bakenÃgatya rÃj¤Å hiraïyagarbhasya niveditaæ-deva ! sandhi-kartuæ mahÃmantrÅ g­dhro 'smat-samÅpam Ãgacchati | rÃjahaæso brÆte-mantrin ! punar abhisandhinà kenacid atrÃgamanam | sarvaj¤o vihasyÃha-deva ! na ÓaÇkÃspadam etat | yato 'sau mahÃÓayo dÆradarÓÅ | athavà sthitir iyaæ manda-matÅnÃæ, kadÃcic chaÇkaiva na kriyate, kadÃcit sarvatra ÓaÇkà | tathà hi- sarasi bahuÓas tÃrÃcchÃyek«aïÃt pariva¤cita÷ kumuda-viÂapÃnve«Å haæso niÓÃsvavicak«aïa÷ | na daÓati punas tÃrÃÓaÇkÅ divÃpi sitotpalaæ kuhuka-cakito loka÷ satye'py apÃyam apek«ate // Hit_4.109 // durjana-dÆ«ita-manasa÷ sujane«v api nÃsti viÓvÃsa÷ | bÃla÷ pÃyasa-dagdho dadhy api phÆtk­tya bhak«ayati // Hit_4.110 // tad deva ! yathÃ-Óakti tat-pÆjÃrthaæ ratnopahÃrÃdi-sÃmagrÅ susajjÅkriyatÃm | tathÃnu«Âhite sati sa g­dhro durga-dvÃrÃc cakravÃkeïopagamya, satk­tyÃnÅya rÃja-darÓanaæ kÃrito dattÃsane copavi«Âa÷ | cakravÃka uvÃca-mantrin ! yu«mad-Ãyattaæ sarvaæ svecchayopabhujyatÃm idaæ rÃjyam ‘ rÃjahaæso brÆte-evam eva | dÆradarÓÅ kathayati-evam evaitat | kintv idÃnÅæ bahu-prapa¤ca-vacanaæ ni«paryojanam | yata÷- lubdham arthena g­hïÅyÃt stabdham a¤jali-karmaïà | mÆrkhaæ chandÃnurodhena yÃthÃtathyena paï¬itam // Hit_4.111 // anyac ca- sad-bhÃvena haren mitraæ sambhrameïa tu bÃndhavÃn | strÅ-bh­tyau dÃna-mÃnÃbhyÃæ dÃk«iïyenetarÃn janÃn // Hit_4.112 // tad idÃnÅæ sandhÃtuæ gamyatÃm | mahÃ-pratÃpaÓ citravarïo rÃjà | cakravÃko brÆte-yathà sandhÃnaæ kÃryam | tad apy ucyatÃm | rÃjahaæso brÆte-kati prakÃrÃ÷ sandhÅnÃæ sambhavanti ? g­dhro brÆte-kathayÃmi ÓrÆyatÃm- balÅyasÃbhiyuktas tu n­po nÃnya-pratikriya÷ | Ãpanna÷ sandhim anvicchet kurvÃïa÷ kÃla-yÃpanam // Hit_4.113 // kapÃla upahÃraÓ ca santÃna÷ saægatas tathà | upanyÃsa÷ pratÅkÃra÷ saæyoga÷ puru«Ãntara÷ // Hit_4.114 // ad­«Âa-nara Ãdi«Âa ÃtmÃmi«a upagraha÷ | parikrayas tathocchinnas tathà ca para-dÆ«aïa÷ // Hit_4.115 // skandhopaneya÷ sandhiÓ ca «o¬aÓa÷ parakÅrtita÷ | iti «o¬aÓakaæ prÃhu÷ sandhiæ sandhi-vicak«aïÃ÷ // Hit_4.116 // kapÃla-sandhir vij¤eya÷ kevalaæ sama-sandhika÷ | sampradÃnÃd bhavati ya upahÃra÷ sa ucyate // Hit_4.117 // santÃna-sandhir vij¤eyo dÃrikÃ-dÃna-pÆrvaka÷ | sadbhis tu saÇgata÷ sandhir maitrÅ-pÆrva udÃh­ta÷ // Hit_4.118 // yÃvad Ãyu÷-pramÃïas tu samÃnÃrtha-prayojana÷ | sampattau và vipattau và kÃraïair yo na bhidyate // Hit_4.119 // saÇgata÷ sandhir evÃyaæ prak­«ÂatvÃt suvarïavat | tathÃnyai÷ sandhi-kuÓalai÷ käcana÷ samudÃh­ta÷ // Hit_4.120 // Ãtma-kÃryasya siddhiæ tu samuddiÓya kriyeta ya÷ | sa upanyÃsa-kuÓalair upanyÃsa udÃh­ta÷ // Hit_4.121 // mayÃsyopak­taæ pÆrvaæ mamÃpy e«a kari«yati | iti ya÷ kriyate sandhi÷ pratÅkÃra÷ sa ucyate // Hit_4.122 // upakÃraæ karomy asya mamÃpy e«a kari«yati | ayaæ cÃpi pratÅkÃro rÃma-sug­Åvayor iva // Hit_4.123 // ekÃrthÃæ samyag uddiÓya yÃtrÃæ yatra hi gacchata÷ | susaæhita-prayÃïas tu sandhi÷ saæyoga ucyate // Hit_4.124 // Ãvayor yodha-mukhyÃbhyÃæ mad-artha÷ sÃdhyatÃm iti | yasmin païa÷ prakriyate sa sandhi÷ puru«Ãntara÷ // Hit_4.125 // tvayaikena madÅyo 'rtha÷ samprasÃdhyas tv asÃv iti | yatra Óatru÷ païaæ kuryÃt so 'd­«Âa-puru«a÷ sm­ta÷ // Hit_4.126 // yatra bhÆmy-eka-deÓena païena ripur Ærjita÷ | sandhÅyate sandhi-vidbhi÷ sa cÃdi«Âa udÃh­ta÷ // Hit_4.127 // sva-sainyena tu sandhÃnam ÃtmÃdi«Âa udÃh­ta÷ | kriyate prÃïa-rak«Ãrthaæ sarva-dÃnÃd upagraha÷ // Hit_4.128 // koÓÃæÓenÃrdha-koÓena sarva-koÓena và puna÷ | Ói«Âasya pratirak«Ãrthaæ parikraya udÃh­ta÷ // Hit_4.129 // bhuvÃæ sÃravatÅnÃæ tu dÃnÃd ucchinna ucyate | bhÆmy-uttha-phala-dÃnena sarveïa para-bhÆ«aïa÷ // Hit_4.130 // paricchinnaæ phalaæ yatra pratiskandhena dÅyate | skandhopaneyaæ taæ prÃhu÷ sandhiæ sandhi-vicak«aïÃ÷ // Hit_4.131 // parasparopakÃras tu maitrÅ sambandhakas tathà | upahÃraÓ ca vij¤eyÃÓ catvÃraÓ caiva sandhaya÷ // Hit_4.132 // eka evopahÃras tu sandhir etan mataæ hi na÷ | upahÃrasya bhedÃs tu sarve'nye maitra-varjitÃ÷ // Hit_4.133 // abhiyoktà balÅ yasmÃd alabdhvà na nivartate | upahÃrÃd ­te tasmÃt saædhir anyo na vidyate // Hit_4.134 // rÃjÃha-bhavanto mahÃnta÷ paï¬itÃÓ ca | tad atrÃsmÃkaæ yathÃ-kÃryam upadiÓyatÃm | dÆradarÓÅ brÆte-Ã÷ kim evam ucyate? Ãdhi-vyÃdhi-parÅtÃpÃd adya Óvo và vinÃÓine | ko hi nÃma ÓarÅrÃya dharmÃpetaæ samÃcaret // Hit_4.135 // jalÃntaÓ candra-capalaæ jÅvitaæ khalu dehinÃm | tathÃ-vidham iti j¤Ãtvà ÓaÓvat-kalyÃïam Ãcaret // Hit_4.136 // vÃtÃbhra-vibhramam idaæ vasudhÃdhipatyam ÃpÃta-mÃtra-madhuro vi«ayopabhoga÷ | prÃïÃs t­ïÃgra-jala-bindu-samÃna-lolà dharma÷ sakhà param aho paraloka-yÃne // Hit_4.137 // m­ga-t­«ïÃ-samaæ vÅk«ya saæsÃraæ k«aïa-bhaÇguram | sajjanai÷ saÇgataæ kuryÃd dharmÃya ca sukhÃya ca // Hit_4.138 // tan mama saæmatena tad eva kriyatÃm | yata÷- aÓvamedha-sahasraæ ca satyaæ ca tulayà dh­tam | aÓvamedha-sahasrÃd dhi satyam eva viÓi«yate // Hit_4.139 // ata÷ satyÃbhidhÃna-divya-pura÷saram anayor bhÆpÃlayo÷ käcanÃbhidhÃna÷ sandhir vidhÅyatÃm | sarvaj¤o brÆte-evam astu | tato rÃjahaæsena rÃj¤Ã vastrÃlaÇkÃropahÃrai÷ sa mantrÅ dÆradarÓÅ pÆjita÷ | prah­«Âa-manÃÓ cakravÃkaæ g­hÅtvÃ, rÃj¤o mayÆrasya saænidhÃnaæ gata÷ | tatra citravarïena rÃj¤Ã sarvaj¤o g­dhra-vacanÃd bahu-mÃna-dÃna-pura÷-saraæ sambhëitas tathÃ-vidhaæ sandhiæ svÅk­tya rÃjahaæsa-samÅpaæ prasthÃpita÷ | dÆradarÓÅ brÆte-deva ! siddhaæ na÷ samÅhitam | idÃnÅæ svasthÃnam eva vindhyÃcalaæ vyÃv­tya pratigamyatÃm | atha sarve sva-sthÃnaæ prÃpya, manÃbhila«itaæ phalaæ prÃpnuvann iti | vi«ïuÓarmenoktaæ-aparaæ kiæ kathayÃmi, tad ucyatÃm | rÃja-putrà Æcu÷-Ãrya ! tava prasÃdÃt sakala-rÃjya-vyavahÃrÃÇgaæ jÃtam | tata÷ sukhino bhÆtà vayam | vi«ïu-ÓarmovÃca-yadyapy evaæ tathÃpy aparam apÅdam astu | sandhi÷ sarva-mahÅ-bhujÃæ vijayinÃm astu pramoda÷ sadà santa÷ santu nirÃpada÷ suk­tinÃæ kÅrtiÓ ciraæ vardhatÃm | nÅti-vÃra-vilÃsinÅva satataæ vak«a÷-sthale saæsthità vaktraæ cumbatu mantriïÃm aharahar bhÆyÃn mahÃn utsava÷ // Hit_4.140 // anyac cÃstu- prÃleyÃdre÷ sutÃyÃ÷ praïaya-nivasatiÓ candramauli÷ sa yÃvad yÃval lak«mÅr murÃrer jalada iva ta¬in mÃnase visphurantÅ | yÃvat svarïÃcalo 'yaæ dava-dahana-samo yasya sÆrya÷ sphuliÇgas tÃvan nÃrÃyaïena pracaratu racita÷ saÇgraho 'yaæ kathÃnÃm // Hit_4.141 // kiæ ca- urvÅm uddÃma-sasyÃæ janayatu vis­jan vÃsavo v­«Âim i«ÂÃm i«Âais traivi«ÂapÃnÃæ vidadhatu vidhivat prÅïanaæ vipra-mukhyÃ÷ | ÃkalpÃntaæ ca bhÆyÃt sthira-samupacità saÇgati÷ sajjanÃnÃæ ni÷Óe«aæ yÃntu ÓÃntiæ piÓuna-jana-giro du÷sahà vajra-lepÃ÷ // Hit_4.142 // aparaæ ca- ÓrÅmÃndhavalacandro 'sau jÅyÃn mÃï¬aliko ripÆn | yenÃyaæ saÇgraho yatnÃl lekhayitvà pracÃrita÷ // Hit_4.143 // iti hitopadeÓe sandhir nÃma caturtha÷ kathÃ-saÇgraha÷ || samÃptaÓ cÃyaæ hitopadeÓa÷ //