Harsadeva: Priyadarsika
Based on M.R. Kale's edition: Priyadar÷ikà of ørã Harùadeva,
edited with an exhaustive introduction, a short Sanskrit commentary,
various readings, a literal English translation, copious notes and useful appendices,
Bombay : Gopal Narayana & Co 1928 (repr. Delhi et al. : Motilal Banarsidass 1977).


Input by a Paris-3 Sorbonne-Nouvelle University group of Master students in Indology : Pilar Altinier, Dominique Fradkine, Cl‚mentine Peroumal-Delavigne, Carmen Sylvia Spiers (checked and supervised by Nalini Balbir).
[GRETIL-Version vom 4.9.2015]


PLAIN TEXT VERSION (no separation of compounds)



STRUCTURE OF REFERENCES (added):
HPri_n.nn = HPri_aïka.verse


NOTE:
Typos corrected, especially in Prakrit portions.
The Prakrit sequence -hm- of Kale has been systematically replaced by -mh-.
When applying, the Prakrit text comes first, followed by the Sanskrit chàyà within square brackets.



#<...># = BOLD for pagination of Kale's ed.
%<...>% = ITALICS for chàyà



___________________________________________________________________

THIS TEXT FILE IS FOR REFERENCE PURPOSES ONLY!   
COPYRIGHT AND TERMS OF USAGE AS FOR SOURCE FILE. 
                                       
Text converted to Classical Sanskrit Extended (CSX) encoding:
                                       
description             character  =ASCII   
                                       
long a                  à             224   
long A                  â             226   
long i                  ã             227   
long I                  ä             228   
long u                  å             229   
long U                  æ             230   
vocalic r               ç             231   
vocalic R               è             232   
long vocalic r          é             233   
vocalic l               ë             235   
long vocalic l          í             237   
velar n                 ï             239   
velar N                 ð             240   
palatal n               ¤             164   
palatal N               ¥             165   
retroflex t             ñ             241   
retroflex T             ò             242   
retroflex d             ó             243   
retroflex D             ô             244   
retroflex n             õ             245   
retroflex N             ö             246   
palatal s               ÷             247   
palatal S               ø             248   
retroflex s             ù             249   
retroflex S             ú             250   
anusvara                ü             252   
capital anusvara        ý             253   
visarga                 þ             254   

long e                  ¹             185   
long o                  º             186   
l underbar              ×             215   
r underbar              Ÿ             159   
n underbar              ­             173   
k underbar              É             201   
t underbar              Â             194   
                                       
Other characters of the CSX encoding table are not included.
Unless indicated otherwise, accents have been dropped in order 
to facilitate word search.             

For a comprehensive list of CSX and other GRETIL encodings 
and formats see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdiac.pdf
and
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil/gretdias.pdf

For further information see:
http://gretil.sub.uni-goettingen.de/gretil.htm

___________________________________________________________________




÷rãHarùadevaviracità |
|| Priyadar÷ikà ||

#<[p. 1]>#
dhåmavyàkuladçùñir indukiraõair àhlàditàkùã punaþ
pa÷yantã varam utsukànatamukhã bhåyo hriyà brahmaõaþ  /
serùyà pàdanakhendudarpaõagate Gaïgàü dadhàne hare
spar÷àdutpulakà karagrahavidhau Gaurã ÷ivàyàstu vaþ  // HPri_1.1 //

api ca |
Kailàsàdràv udaste paricalati gaõeùållasatkautukeùu
kroóaü màtuþ Kumàre vi÷ati viùamuci prekùamàõe saroùam  /
#<[p. 2]>#
pàdàvaùñambhasãdadvapuùi Da÷amukhe yàti pàtàlamålaü
kruddho 'py à÷liùñamårtir bhayaghanam Umayà pàtu tuùñaþ øivo naþ  // HPri_1.2 //

(nàndyante såtradhàraþ parikramya) | adyàhaü vasantotsave sabahumànam àhåya
nànàdigde÷àd àgatena ràj¤aþ ÷rãHarùadevasya pàdapadmopajãvinà ràjasamåhenoktaþ yathàsmatsvàminà ÷rãHarùadevenàpårvavasturacanàlaükçtà Priyadar÷ikà nàma #<[p. 3]># nàñikà kçtety asmàbhiþ ÷rotraparaüparayà ÷rutam | na tu prayogato dçùñà |
tat tasyaiva ràj¤aþ sarvajanahçdayàhlàdino bahumànàd asmàsu cànugrahabuddhyà
yathàvat prayogena tvayà nàñayitavyeti | tad yàvan nepathyaracanàü kçtvà yathàbhilaùitaü saüpàdayàmi | parito 'valokya | àvarjitàni sàmàjikamanàüsãti me ni÷cayaþ | kutaþ |

÷rãHarùo nipuõaþ kaviþ pariùad apy eùà guõagràhiõã
loke hàri ca Vatsaràjacaritaü nàñye ca dakùà vayam  /
vastv ekaikam apãha và¤chitaphalapràpteþ padaü kiü punar
madbhàgyopacayàd ayaü samuditaþ sarvo guõànàü gaõaþ  // HPri_1.3 //

(nepathyàbhimukham avalokya) | aye | kathaü prastàvanàbhyudyate mayi viditàsmadabhipràyo 'ïgàdhipater Dçóhavarmaõaþ ka¤cukino bhåmikàü kçtvàsmadbhràteta evàbhivartate | tad yàvad aham apy anantarabhåmikàü saüpàdayàmi |
(iti niùkràntaþ) |
(iti prastàvanà) |


#<[p. 4]>#
prathamo 'ïkaþ |
(tataþ pravi÷ati ka¤cukã |)

ka¤cukã - (sa÷oka÷ramaü nàñayan | niþ÷vasya) | kaùñaü bhoþ kaùñam |

ràj¤o vipadbandhuviyogaduþkhaü de÷acyutir durgamamàrgakhedaþ  /
àsvàdyate 'syàþ kañuniùphalàyàþ phalaü mayaitac cirajãvitàyàþ  // HPri_1.4 //

(sa÷okaü savismayaü ca) | tàdç÷asyàpi nàmàpratihata÷aktitrayasya RaghuDilãpaNalatulyasya devasya Dçóhavarmaõo matpràrthyamànàpy anena svaduhità Vatsaràjàya datteti baddhànu÷ayena Vatsaràjo bandhanàn na nivartata iti ca labdharandhreõa sahasàgatya Kaliïgahatakena vipattir ãdç÷ã kriyata iti yat satyam upapannam api na ÷raddadhe | katham ekàntaniùñhuram ãdç÷aü ca daivam asmàsu | yena sàpi ràjaputrã yathàkathaücid enàü Vatsaràjàyopanãya svàminam ançõaü kariùyàmãti matvà mayà tàdç÷àd api pralayakàladàruõàd avaskandasaübhramàd apavàhya devasya Dçóhavarmaõo mitrabhàvànvitasyaivàñavikasya nçpater Vindhyaketor gçhe sthàpità satã snànàya nàtidåram ity Agastyatãrthaü gate mayi kùaõàt kair api nipatya hate Vindhyaketau rakùobhir iva nirmànuùãkçte dagdhe sthàne na j¤àyate kasyàm avasthàyàü vartata iti | nipuõaü ca vicitam etan mayà sarvaü sthànam | na ca j¤àtaü kiü tair eva dasyubhir nãtàthavà dagdheti | tat kiü karomi mandabhàgyaþ | (vicintya) | aye | ÷rutaü mayà bandhanàt paribhraùñaþ Pradyotatanayàm apahçtya Vatsaràjaþ Kau÷àmbãm àgata iti | #<[p. 5]># kiü tatraiva gacchàmi | (niþ÷vasyàtmano 'vasthàü pa÷yan) | kim iva hi ràjaputryà vinà tatra gatvà kathayiùyàmi | aye | kathitaü càdya mama Vindhyaketunà -- mà bhaiùãþ | jãvati tatrabhavàn mahàràjo Dçóhavarmà gàóhaprahàrajarjarãkçto baddhas tiùñhati | iti | tad adhunà svàminam eva gatvà pàdaparicaryayà jãvita÷eùam àtmanaþ saphalayiùyàmi (parikramyordhvam avalokya) | aho atidàruõatà ÷aradàtapasya | yad evam anekaduþkhasaütàpitenàpi mayà tãkùõo 'vagamyate |

ghanabandhanamukto 'yaü kanyàgrahaõàt paraü tulàü pràpya  /
ravir adhigatasvadhàmà pratapati khalu Vatsaràja iva  // HPri_1.5 //

(iti niùkràntaþ) |
(iti viùkambhakaþ) |

(tataþ pravi÷ati ràjà vidåùaka÷ ca) |
ràjà -
bhçtyànàm avikàrità parigatà dçùñà matir mantriõàü
mitràõy apy upalakùitàni viditaþ paurànuràgo 'dhikam  /
nirvyåóhà raõasàhasavyasanità strãratnam àsàditaü
nirvyàjàd iva dharmataþ kim iva na pràptaü mayà bandhanàt  // HPri_1.6 //

#<[p. 6]>#
vidåùakaþ - (saroùam) | bho vassa | kahaü taü evva dàsãe uttaü bandhaõahadaaü pasaüsesi | taü dàõiü visumaridaü | jaü taha õavaggaho via gaavaã khalakhalàamàõalohasiïkhalàbandhapaóikkhalantacalaõo suõõadukkharapisuõidahiaasaüdàvo rosavasuttambhidadiññhã guruakaraphoóiadharaõimaggo raaõãsu vi aõiddàsuhaü aõuhådo si | %<[bho vayasya | kathaü tam eva dàsyàþ putraü bandhanahatakaü pra÷aüsasi | tad idànãü vismçtam | yat tathà navagraha iva gajapatiþ khalakhalàyamànaloha÷çïkhalàbandhapratiskhalaccaraõaþ ÷ånyamukhapuùkarapi÷unitaddhçdayasaütàpo roùava÷ottambhitadçùñir gurukakarasphoñitadharaõimàrgo rajanãùv apy anidràsukham anubhåto 'si]>% |

ràjà - Vasantaka durjanaþ khalv asi | pa÷ya |

dçùñaü càrakam andhakàragahanaü no tanmukhendudyutiþ
pãóà te nigalasvanena madhuràs tasyà giro na ÷rutàþ  /
krårà bandhanarakùiõo 'dya manasi snigdhàþ kañàkùà na te
doùàn pa÷yasi bandhanasya na punaþ Pradyotaputryà guõàn  // HPri_1.7 //

vidåùakaþ - (sagarvam) | bho | jai dàva bandhaõaü suhaõibandhaõaü hoi tà kãsa tumaü Dióhavammà baddho tti Kaliïgaraõõo uvari rosaü bandhesi | %<[bhoþ | yadi tàvad bandhanaü sukhanibandhanaü bhavati>% #<[p. 7]># %<tat kasmàt tvaü Dçóhavarmà baddha iti Kaliïgaràjasyopari roùaü badhnàsi] |>%

ràjà - (vihasya) | dhiï mårkha | na khalu sarvo Vatsaràjo ya evaü Vàsavadattàm avàpya bandhanàn niryàsyati | tad àstàü tàvad iyaü kathà | Vindhyaketor upari bahåny ahàni Vijayasenasya preùitasya na càdyàpi tatsakà÷àt ka÷cid àgataþ | tad àhåyatàü tàvad amàtyo Rumaõvàn | tena saha kiücid àlapitum icchàmi |

(pravi÷ya) |
pratãhàrã - jedu jedu devvo | eso kkhu Vijaaseõo amacco Rumaõõo vi paóihàrabhåmiü uvaññhio | %<[jayatu jayatu devaþ | eùa khalu Vijayaseno 'màtyo Rumaõvàn api pratãhàrabhåmim upasthitau] |>%

ràjà - tvaritaü prave÷aya tau |

pratãhàrã - jaü devo àõavedi | %<[yad deva àj¤àpayati] |>% (iti niùkràntà) |

(tataþ pravi÷ati Rumaõvàn Vijayasena÷ ca)
Rumaõvàn - (vicintya) |

tat kùanam api niùkràntàþ kçtadoùà iva vinàpi doùeõa  /
pravi÷anti ÷aïkamànà ràjakulaü pràya÷o bhçtyàþ  // HPri_1.8 //

(upasçtya) | jayatu devaþ |

ràjà - (àsanaü nirdi÷ya) | Rumaõvan | ita àsyatàm |

Rumaõvàn - (sasmitam upavi÷ya | eùa khalu jitaVindhyaketur Vijayasenaþ
praõamati |
(Vijayasenas tathà karoti) |

ràjà - (sàdaraü pariùvajya) | api ku÷alã bhavàn |

Vijayasenaþ - adya svàminaþ prasàdàt |

ràjà - Vijayasena upavi÷yatàm |

#<[p. 8]>#

(Vijayasena upavi÷ati) |

ràjà - Vijayasena kathaya Vindhyaketor vçttàntam |

Vijayasenaþ - deva kim aparaü kathayàmi | yàdç÷aþ svàmini kupite |

ràjà - tathàpi vistarataþ ÷rotum icchàmi |

Vijayasenaþ - deva ÷råyatàm | ito vayaü devapàdàde÷àd yathàdiùñena karituragapadàtidainyena mahàntam apy adhvànaü divasatrayeõollaïghya prabhàtavelàyàm atarkità eva Vindhyaketor upari nipatitàþ smaþ |

ràjà - tatas tataþ |

Vijayasenaþ - tataþ so 'py asmadbalatumulakalakalàkarõanena pratibuddhaþ kesarãva Vindhyakandaràn nirgatya Vindhyaketur anapekùitabalavàhano yathàsaünihita katipayasahàyaþ sahasà svanàmodghoùayann asmàn abhiyoddhuü pravçttaþ |

ràjà - (Rumaõvantam avalokya sasmitam) | ÷obhitaü Vindhyaketunà | tatas tataþ |

Vijayasenaþ - tato 'smàbhir ayam asàv iti dviguõatarabaddhamatsarotsàhair mahatà vimardena niþ÷eùitasahàya eka eva vimarditàdhikabalakrodhavego dàruõataraü saüprahàram akarot |

ràjà - sàdhu Vindhyaketo | sàdhu sàdhu |

Vijayasenaþ - kiü và varõyate deva | saükùepato vij¤àpayàmi |

pàdàtaü pàtter eva prathamataram uraþpeùamàtreõa piùñvà
dåràn nãtvà ÷araughair hariõakulam iva trastam a÷vãyam à÷àþ  /
#<[p. 9]>#
sarvatrotsçùñasarvapraharaõanivahas tårõam utkhàya khaógaü
pa÷càt kartuü pravçttaþ karikarakadalãkànanacchedalãlàm  // HPri_1.9 //

evaü balatritayam àkulam eka eva
kurvan kçpàõakiraõacchuritàüsakåñaþ  /
÷astraprahàra÷atajarjaritoruvakùàþ
÷rànta÷ ciràd vinihato yudhi Vindhyaketuþ  // HPri_1.10 //

ràjà - Rumaõvan | satpuruùocitaü màrgam anugacchato yat satyaü vrãóità eva vayaü Vindhyaketor maraõena |

Rumaõvàn - deva tvadvidhànàm evaü guõaikapakùapàtinàü ripor api guõàþ prãtiü janayanti |

ràjà - Vijayasena apy asti Vindhyaketor apatyaü yatràsya paritoùasya phalaü dar÷ayàmi |

Vijayasenaþ - deva idam api vij¤àpayàmi | evaü sabandhuparivàre hate Vindhyaketau tam anusçtàsu sahadharmacàriõãùu Vindhya÷ikharà÷riteùu janapadeùu ÷ånyãbhåte tatsthàne hà tàta hà màtaþ iti kçtakçpaõapralàpà Vindhyaketor ve÷many àbhijàtyànuråpà kanyakà tadduhitety asmàbhir ànãtà dvàri tiùñhati | tàü prati devaþ pramàõam |

#<[p. 10]>#
ràjà - Ya÷odhare gaccha | tvam eva Vàsavadattàyàþ samarpaya | vaktavyà ca devã | bhaginãbuddhyà tvayaiva sarvadà draùñavyà | gãtançttavàdyàdiùu vi÷iùñakanyakocitaü sarvaü ÷ikùayitavyà | yadà varayogyà bhaviùyati tadà màü smàrayeti |

pratãhàrã - jaü devo àõavedi | %<[yad deva àj¤àpayati]>% | (iti niùkràntà) |

(nepathye vaitàlikaþ) |

lãlàmajjanamaïgalopakaraõasnànãyasampàdinaþ
sarvàntaþpuravàravibhramavatãlokasya te saüprati  /
àyàsaskhaladaü÷ukàvyavahitacchàyàvadàtaiþ stanair
utkùiptàpara÷àtakumbhakala÷evàlaükçtà snànabhåþ  // HPri_1.11 //

ràjà - (årdhvam avalokya) | aye kathaü nabhomadhyam adhyàste bhagavàn sahasradãdhitiþ | saüprati hi |

àbhàty arkàü÷utàpakvathad iva ÷apharodvartanair dãrghikàmbha÷
chatràbhaü nçttalãlà÷ithilam api ÷ikhã barhabhàraü tanoti  /
#<[p. 11]>#
chàyàcakraü taråõàü hariõa÷i÷ur upaityàlavàlàmbulubdhaþ
sadyas tyaktvà kapolaü vi÷ati madhukaraþ karõapàlãü gajasya  // HPri_1.12 //

Rumaõvan | uttiùñhottiùñha | pravi÷yàbhyantaram eva kçtayathocitakriyàþ satkçtya Vijayasenaü Kaliïgocchittaye preùayàmaþ |

(iti niùkràntàþ sarve) |
(iti prathamo 'ïkaþ) ||
*

vidåùakaþ - õaü bhaõido mhi Indãvariàe jaha ajja uvavàsaõiamaññhià devã Vàsavadattà sotthivàaõaõimittaü saddàvedi tti | tà jàva dhàràgharujjàõadigghiàe õhàia devãpàsaü gadua kukkuñavàdaü karissaü | aõõahà kahaü amhàõaü sarisà brahmaõà (sic) ràakule paóiggahaü karenti | (nepathyàbhimukham avalokya) kahaü eso piavaasso ajja devãe virahukkaõñhaviõodaõàõimittaü dhàràgharujjàõe evva patthido | tà jàva vaasseõa saha evva gadua jahodidaü aõuciññhissaü | [%<nanu bhaõito 'smãndivarikayà yathà upavàsaniyamasthità devã Vàsavadattà svastivàcananimittaü ÷abdàyateti | tad yàvad dhàràgçhodyànadãrghikàyàü snàtvà devãpàr÷vaü gatvà kukkuñavàdaü kariùyàmi>% | %<anyathà katham asmàbhiþ sadç÷à bràhmaõà ràjakule pratigrahaü kurvanti (nepathyàbhimukham avalokya) katham eùa priyavayasyo 'dya devyà virahotkaõñhàvinodanànimittaü dhàràgçhodyànam eva prasthitaþ>% | %<tad yàvad vayasyena sahaiva gatvà yathoditam anuùñhàsyàmi>% |]%<
>%
#<[p. 12]>#
(tataþ pravi÷ati sotkanõñho ràjà)
ràjà -
kùàmàü maïgalamàtramaõóanabhçtaü mandodyamàlàpinãm
àpàõducchavinà mukhena vijitapràtastanendudyutim  /
sotkaõthàü niyamopavàsavidhinà ceto mamotkaõñhate
tàü draùñuü prathamànuràgajanitàvasthàm ivàdya priyàm  // HPri_2.1 //

vidåùakaþ- (upasçtya) sotthi hode | vaóóhadu bhavaü | [%<svasti bhavate>% | %<vardhatàü bhagavàn>% |]

ràjà -(vilokya) Vasantaka | kasmàt prahçùña iva lakùyase |

vidåùakaþ - accadi kkhu devã bamhaõaü | [%<arcati khalu devã bràhmaõam>% |]

ràjà - yady evaü tataþ kim |

vidåùakaþ - (sagarvam) bho | ãriso kkhu bamhaõo jo cauvvedapa¤cavedachaññhavedabamhaõasahassapajjàule ràaule paóhamaü (Kale : pu) ahaü evva devãsaàsado sotthiàvààõaü lahemi | [%<bhoþ>% | %<ãdç÷aþ khalu bràhmaõaþ>% | %<ya÷ caturvedapa¤cavedaùaóvedabràhmaõasahasraparyàkule rjakule prathamam aham eva devãsakà÷àt svastivàcanaü labhe>% |]

ràjà - (vihasya) vedasaükhyayaivàveditaü bràhmaõyam | tad àgaccha mahàbràhmaõa | dhàràgçhodyànam eva gacchàvaþ |

vidåùakaþ - jaü devo àõavedi | [%<yad deva àj¤àpayati>% |]

ràjà - gacchàgrataþ |

#<[p. 13]>#
vidåùakaþ - bho ehi gacchamha | (parikramyàvalokya ca) bho vaassa pekkha pekkha | aviradapaóantavivihakusumasuumàlasilàalucchangassa parimalaõilãõamahuarabharabhaggabaulamàladãladàjàlaassa kamalagandhagahaõuddàmamàrudapajjava (Kale : parjava)buddhabandhåabandhaõassa aviralatamàlatarupihidàtapapaàsassa assa dhàràgharujjàõassa sassarãaaü | [%<bho ehi gacchàvaþ>% | %<(parikramyàvalokya ca) bho vayasya pa÷ya pa÷ya>% | %<aviratapatadvividhakusuma->%
%<sukumàra÷ilàtalotsaïgasya parimalanilãnamadhukarabharabhagnabakulamàlatãlatàjàlakasya kamalagandhagrahaõoddàmamàrutaparyavabuddhabandhåkabandhanasyàviralatamàlatarupihitàtapaprakà÷asyàsya dhàràgçhodyànasya sa÷rãkatàm>% |]

ràjà - vayasya sàdhv abhihitam | atra hi |

vçntaiþ kùudrapravàlasthagitam iva talaü bhàti ÷ephàlikànàü
gandhaþ saptacchadànàü sapadi gajamadàmodamohaü karoti  /
ete connidrapadmacyutabahalarajaþpu¤japiïgàïgaràgà
gàyanty avyaktavàcaþ kim api madhuliho vàruõãpànamattàþ  // HPri_2.2 //

vidåùakaþ - bho vaassa | edaü pi dàva pekkha pekkha | jo eso aviralapaóantakusumaõiaro ajja vi pattantaragaëantavarisàvasàõasalilabindå via lakkhãadi #<[p. 14]># sattavaõõapààvo | [%<bho vayasya etad api tàvat pa÷ya pa÷ya>% | %<ya eùo 'viralapatadkusumanikaro 'dyàpi patràntaragaladvarùàvasànasalilabindur iva lakùyate saptaparõapàdapaþ>% |]

ràjà - vayasya samyag utprekùitam | bahv eva sadç÷aü jaladasamayasya | tathà hi |

bibhràõà mçdutàü ÷irãùakusuma÷rãhàribhiþ ÷àdvalaiþ
sadyaþ kalpitakuññimà marakatakùodair iva kùàlitaiþ  /
eùà saüprati bandhanàd vigalitair bandhåkapuùpotkaraiþ
adyàpi kùitir indragopaka÷atai÷ cchanneva saülakùyate  // HPri_2.3 //

(tataþ pravi÷ati ceñã)

ceñã - àõatta mhi devãe Vàsavadattàe | hanje Indãvarie ajja mae Agatthimahesiõo aggho dàdavvo | tà gaccha tumaü | sehàliàkusumamàlaü lahu geõhia àacchetti | esà vi âraõõià dhàràgharujjàõadãhiàe jàva evva viàsiàiü kamalàiü õa atthàhilàsiõà #<[p. 15]># sujjeõa maulàvijjanti tàva evva lahuaü avaciõua àacchadu tti | esà tavassiõã taü dãhiaü õa jàõàdi | tà geõhia taü gamissaü | (nepathyàbhimukham avalokya) ido ido âraõõie ehi | [%<àj¤àptàsmi devyà Vàsavadattayà>% | %<ha¤je Indãvarike adya mayàgastyamaharùaye 'rgho dàtavyaþ>% | %<tad gaccha tvam>% | %<÷ephalikàkusumamàlàü laghu gçhãtvàgaccheti>% | %<eùàpy âraõyikà dhàràgçhodyànadãrghikàyà yàvad eva vikasitàni kamalàni nàstàbhilàùiõà såryeõa mukulàyyante tàvad eva laghv avacintyàgacchatv iti>% | %<eùà tapasvinã tàü dãrghikàü na jànàti>% | %<tad gçhãtvà tàü gamiùyàmi (nepathyàbhimukham avalokya)>%]

(tataþ pravi÷aty âraõyikà)

âraõyikà - (sabàùpodvegam àtmagatam) taha õàma tàrise vaüse uppaõõàe aõõajaõaü àõõàvia ññhiyàe saüpadaü parassa mae àõattã kàdavvetti õatthi kkhu dukkharaü devvassa | ahavà maha evva eso doso jeõa jàõantãe vi õa vàvàdio appà | tà kiü saüpadaü karissaü | ahavà dukkharaü dàõiü mae cintidaü | varaü evva edaü vi õa uõa appaõo mahagghaü vaüsaü paàsaantãe lahåkido appà | tà kà gaã | jahabhaõidaü aõuciññhissaü | [%<(sabàùpodvegam àtmagatam) tathà nàma tàdç÷e vaü÷a utpannayànyajanam àj¤àpya sthitayà sàüprataü parasya mayàj¤aptiþ kartavyeti nàsti khalu duùkaraü daivasya>% | %<athavà mamaivaiùa doùo yena jànatyàpi na vyàpàdita àtmà>% | %<tat kiü sàüprataü kariùyàmi>% | %<athavà duùkaram idànãü mayà cintitam>% | %<varam evaitad api>% | %<na punar àtmano mahàrghaü vaü÷aü prakà÷ayantyà mayà laghåkçta àtmà>% | %<tat kà gatiþ>% | %<yathàbhaõitam anuùñhàsyàmi>% |]

ceñã - ido ehi âraõõie | %<ita ehi âraõyike>% |

âraõyikà - iaü àacchàmi | (÷ramaü nàñayantã) hanje dåre kiü ajja vi digghià | [%<iyam àgacchàmi>% | %<(÷ramaü nàñayantã) ha¤je dåre kim adyàpi dãrghikà>% |]

ceñã - esà sehàliàgummantarià | tà ehi odaramha | (avataraõaü nàñayataþ) [%<eùà ÷ephalikàgulmàntarità>% | %<tad ehi avataràvaþ>% | (%<avataraõaü nàñayataþ>%)]
ràjà - vayasya kim anyad iva cintayasi | nanu bravãmi bahv eva sadç÷aü jaladasamayasyeti |
(bibhràõà mçdutàm ityàdi punaþ pañhati)

vidåùakaþ - (sakrodham) bho tumaü dàva edaü aõõaü a pekkhanto ukkaõñhaõibbharaü viõodesi appàõaü | mama uõa bamhaõassa sotthivàaõavelà adikkamadi | tà jàva ahaü tuvariaü dãhiàe õhàia devãe saàsaü gamissaü | [%<(sakrodham) bhoþ tvaü tàvad etad anyac ca pa÷yann utkaõñhànirbharaü vinodayasyàtmànam>% | %<mama punar bràhmaõasya svastivàcanavelàtikramati>% | %<tad yàvad ahaü tvaritaü dãrghikàyàü snàtvà devyàþ sakà÷aü gamiùyàmi>% |]

#<[p. 16]>#
ràjà -nanu mårkha pàraügatà eva vayaü dãrghikàyàþ | evam anekendriyasukhàti÷ayam anubhavann api nopalakùayasi | pa÷ya |

÷rotraü haüsasvano 'yaü sukhayati dayitànåpurahràdakàrã
dçùñiprãtiü vidhatte tañataruvivaràlakùità saudhapàlã  /
gandhenàmbhoruhàõàü parimalapañunà jàyate ghràõasaukhyaü
gàtràõàü hlàdam ete vidadhati maruto vàrisaüparka÷ãtàþ  // HPri_2.4 //

tadehi dãrghikàtañam upasarpàvaþ | (parikramyàvalokya ca) vayasya pa÷ya pa÷ya |

udyànadevatàyàþ sphuñapaïkajakàntihàriõã svacchà  /
dçùñir iva dãrghikeyaü ramayati màü dar÷anenaiva  // HPri_2.5 //

vidåùakaþ - (sakautukam) bho vaassa pekkha pekkha | kà esà kusumaparimalasuandhaveõãmahuaràvalã viddumalaàruõahatthapallavà ujjalantataõukomalabàhuladà saccaü paccakkhacarã via ujjàõadevadà itthià dãsai | [%<(sakautukam) bho vayasya pa÷ya pa÷ya>% | %<kaiùà kusumaparimalasugandhaveõimadhukaràvalir vidrumalatàruõahastapallavà ujjvalattanukomalabàhulatà satyaü pratyakùacarãvodyànadevatà strã dç÷yate>% |]

ràjà - (sakautukaü vilokya) vayasya nirati÷ayasvaråpa÷obhàjanitabahuvikalpeyam | yat satyam aham api nàvagacchàmi | pa÷ya |
#<[p. 17]>#
pàtàlàd bhuvanàlokanaparà kiü nàgakanyotthità
mithyà tat khalu dçùñam eva hi mayà tasmin kuto 'stãdç÷ã  /
mårtà syàd iha kaumudã na ghañate tasyà divà dar÷anaü
keyaü hastatalasthitena kamalenàlokyate ÷rãr iva  // HPri_2.6 //

vidåùakaþ - (niråpya) esà kkhu devãe pariàrià Indãvarià | tà gummantarià bhavia pekkha mha | [%<(niråpya) eùà khalu devyàþ paricàrikendãvarikà>% | %<tad gulmàntaritau bhåtvà pa÷yàvaþ>% |]
(ubhau tathà kurutaþ)

ceñã - (kamalinãpatragrahaõaü nàñayantã) âraõõie avaiõu (Kale : avaiõuü) tumaü padumàiü | ahaü vi edassiü õaliõãpattammi sehàliàkusumàãü avaiõua devãsaàsaü gamissaü | [%<(kamalinãpatragrahaõaü nàñayantã)>% %<âraõyike avacinu tvaü padmàni>% | %<aham apy etasmin nalinãpatre ÷ephàlikàkusumàny avacitya devãsakà÷aü gamiùyàmi>% |]

ràjà - vayasya saülàpa iva vartate | tad avahitàþ ÷çõumaþ | kadàcid ita eva vyaktãbhaviùyati |
(ceñã gamanaü nàñayati)

âraõyikà - halà Indãvarie õa sakkuõomi tue viõà muhuttaü vi ettha àsiduü | [%<halà Indãvarike>% | %<na ÷aknomi tvayà vinà muhårtam apy atràsitum>% |]

ceñã - (vihasya) jàdisaü ajja mae devãe mantidaü sudaü tàriseõa ciraü evva mae viõà tue àsidavvaü | [(%<vihasya)>% %<yàdç÷am adya mayà devyà mantritaü ÷rutaü tàdç÷ena ciram eva mayà vinà tvayàsitavyam>% |]

#<[p. 18]>#
âraõyikà - (saviùàdam) kiü devãe mantidaü | [%<kiü devyà mantritam>% |]

ceñã - evaü | tadà esà ahaü mahàràeõa bhaõidà jaha jadà esà Vi¤jhakeduduhidà varajoggà bhavissadi tadà ahaü sumaràidavvetti | tà saüpadaü sumaràvemi jeõa se varacintàpajjàulo bhavissadi | [%<etat>% | %<tadaiùàhaü mahàràjena bhaõità yathà yadaiùà Vindhyaketuduhità varayogyà bhaviùyati tadàhaü smàrayitavya iti>% | %<tat sàüprataü mahàràjaü smàrayàmi yenàsyà varacintàparyàkulo bhaviùyati>% |]

ràjà - (saharùam) iyaü sà Vindhyaketor duhità | (sànutàpam) ciraü muùitàþ smo vayam | vayasya nirdoùadar÷anà kanyakà khalv iyam | vi÷rabdham idànãü pa÷yàmaþ |

âraõyikà - (saroùaü karõau pidhàya) tà gaccha tumaü | õa maha tue asaübaddhappalàviõãe paoaõaü | [%<tad gaccha tvam>% | %<na mama tvayàsaübaddhapralàpinyà prayojanam>% |]

(ceñy apasçtya puùpàvacayaü nàñayati)

ràjà - aho sutaràü prakañãkçtam àbhijàtyaü dhãratayà | vayasya dhanyaþ khalv asau ya etad aïgaspar÷asukhabhàjanaü bhaviùyati |
(âraõyikà kamalàvacayaü nàñayati)

vidåùakaþ - bho vaassa pekkha pekkha | accariaü accariaü | esà salilacalantakarapallavappahàvitthideõa ohasiasohaü karedi kamalavaõaü avaciõantã | [%<bho vayasya pa÷ya pa÷ya>% | %<à÷caryam à÷caryam>% | %<eùà salilacalatkarapallavaprabhàvistçtenàpahasita÷obhaü karoti kamalavanam avacinvatã>% |]

ràjà - vayasya satyam evaitat | pa÷ya |
#<[p. 19]>#
acchinnàmçtabinduvçùñisadç÷ãü prãtiü dadatyà dç÷àü
yàtàyà vigalatpayodharapañàdraùñavyatàü kàm api  /
asyà÷ candramasas tanor iva karaspar÷àspadatvaü gatà
naite yan mukulãbhavanti sahasà padmàs tad evàdbhutam  // HPri_2.7 //

âraõyikà - (bhramarabàdhaü nàñayantã) ha ddhi ha ddhi | ede kkhu avare pariccaia kamaliõiü õãluppalavaõàiü samàpaóantà õiuõaaraü bàdhantà ààsaanti maü duññhamahuarà | (uttarãyeõa mukhaü pidhàya sabhayam) halà Indãvarie parittàehi maü parittàehi maü | ede kkhu duññhamahuarà paribhavissanti | [%<(bhramarabàdhaü nàñayantã) hà dhik hà dhik>% | %<ete khalv apare parityajya kamalinãü nãlotpalavanàni samàpatanto nipuõataraü bàdhamànà àyàsayanti màü (uttarãyeõa mukhaü pidhàya sabhayam) halà Indãvarike paritràyasva màü paritràyasva màm>% | %<ete khalu duùñamadhukaràþ paribhaviùyanti>% |]

vidåùakaþ - bho vaassa puõõà de maõorahà | jàva evva gabbhadàsãe sudà õa àacchadi dàva evva tumaü vi tuõhãko bhavia uvasappa | esà vi salilasaddasåideõa paasaücàreõa Indãvarià àacchadi tti jàõia tumaü evva olambissadi | [%<bho vayasya pårõàs te manorathàþ>% | %<yàvad eva garbhadàsyàþ sutà nàgacchati tàvad eva tvam api tåùõãko bhåtvopasarpa>% | %<eùàpi salila÷abdasåcitena padasaücàreõendãvarikàgacchatãti j¤àtvà tvàm evàvalambiùyate>% |]

ràjà - sàdhu vayasya sàdhu | kàlànuråpam upadiùñam | (ity âraõyikàsamãpam upasarpati)

#<[p. 20]>#
âraõyikà - (pada÷abdàkarõanaü nàñayantã) Indãvarie | lahu uvasappa lahu uvasappa | àulãkida mhi duññhamahuarehiü (ràjànam avalambate) | [%<Indãvarike laghåpasarpa laghåpasarpa>% | %<akulãkçtàsmi duùñamadhukaraiþ>% |]

(ràjà kaõñhe gçhõàti | âraõyikottarãyaü mukhàd apanãya ràjànam apa÷yantã bhramaràvalokanaü nàñayati)

ràjà - (svottarãyeõa bhramaràn nivàrayan)

ayi visçja viùàdaü bhãru bhçïgàs tavaite
parimalarasalubdhà vaktrapadme patanti  /
vikirasi yadi bhåyas tràsalolàyatàkùã
kuvalayavanalakùmãü tat kutas tvàü tyajanti  // HPri_2.8 //

âraõyikà - (ràjànaü dçùñvà sàdhvasaü nàñayantã) kahaü õa esà Indãvarià | (sabhayaü ràjànaü tyaktvàpasarantã) Indãvarie lahu àaccha lahu àaccha | parittàehi màü | [%<kathaü naiùendãvarikà>% | %<(sabhayaü ràjànaü tyaktvàpasarantã) Indãvarike>% | %<laghv àgaccha laghv àgaccha>% | %<paritràyasva màm>% |]

vidåùakaþ - hodi saalapuóhavãparittàõasamattheõa Vaccharàeõa parittàantã ceóiü Indãvariaü akkandasi | [%<bhavati sakalapçthvãparitràõasamarthena Vatsaràjena paritràyamàõà ceñãm Indãvarikàm àkrandasi>% |]

(ràjà ayi visçja ityàdi punaþ pañhati)

âraõyikà - (ràjànam avalokya saspçhaü salajjaü càtmagatam) aaü kkhu so mahàrào jassa ahaü tàdeõa diõõà | ñhàõe kkhu tàdassa pakkhavàdo (àkulatàü nàñayati) | [%<ayaü khalu sa mahàràjo yasyàhaü tàtena dattà>% | %<sthàne khalu tàtasya pakùapàtaþ>% |]

#<[p. 21]>#
ceñã - ààsià kkhu âraõõià duññhamahuarehiü | tà jàva uvasappia samassàsemi | âraõõie mà bhaàhi | esà uvaada mhi | [%<àyàsità khalu âraõyikà duùñamadhukaraiþ>% | %<tad yàvad upasarpya samà÷vàsayàmi>% | %<âraõyike mà bibhihi>% | %<eùopagatàsmi>% |]

vidåùakaþ - bho osara osara | esà kkhu Indãvarãà àadà | edaü uttantaü pekkhia devãe õivedaissadi | (aïgulyà nirdi÷ya) tà imaü evva kadalãgharaü pavisia muhuttaü ciññamha | [%<bhoþ apasaràpasara>% | %<eùà khalv Indãvarikàgatà>% | %<etaü vçttàntaü prekùya devyai nivedayiùyati>% | %<(aïgulyà nirdi÷ya) tad idam eva kadalãgçhaü pravi÷ya muhårtaü tiùñhàvaþ>% |]

(ubhau tathà kurutaþ)

ceñã -(upasçtya kapolau spç÷antã) hanje âraõõie kamalasarisassa tuha vaaõassa aaü doso jaü mahuarà evvaü avarajjhanti | (haste gçhãtvà) tà ehi gacchamha | pariõado diaho | [%<ha¤je âraõyike>% | %<kamalasadç÷asya tava vadanasyàhaü doùo yan madhukarà evam aparàdhyanti (haste gçhãtvà) tad ehi gacchàvaþ>% | %<pariõato divasaþ>% |]

(gamanaü nàñayataþ)

âraõyikà - (kadalãgrhàbhimukham avalokya) hanje Indãvarie adisisiradàe salilassa åråtthambho via samuppaõõo | tà saõiaü saõiaü gacchamha | [%<ha¤je Indãvarike ati÷i÷iratayà salilasyorustambha iva samutpannaþ>% | %<tac chanaiþ ÷anair gacchàvaþ>% |]

ceñã - taha | %<taha>% |
(iti niùkrànte)

vidåùakaþ - bho ehi õikkamamha | taü geõhia esà dàsãe sudà Indãvarià gadà | [%<bhoþ ehi niùkràmàvaþ>% | %<tàü gçhãtvaiùà dàsyàþ sutendãvarikà gatà>% |]

ràjà -(niþ÷vasya) kathaü gatà | sakhe Vasantaka| na khalv avighnam abhilaùitam adhanyaiþ pràpyate | (vilokya) sakhe pa÷ya pa÷ya |
#<[p. 22]>#
àbaddhamukham apãdam kaõñakitaü kamalakànanaü tasyàþ  /
sukumàrapàõipallavasaüspar÷asukhaü kathayatãva  // HPri_2.9 //

(niþ÷vasya) sakhe | ka idànãm upàyaþ punas tàü draùñum |

vidåùakaþ - bho tume evva puttaliaü bha¤jia dàõiü rodisi | õa maha kkhu bamhaõassa vaaõaü karesi | [%<bhoþ tvam eva puttalikàü bhaïktvedànãü rodiùi>% | %<na mama khalu bràhmaõasya vacanaü karoùi>% |]

ràjà - kiü mayà na kçtam |

vidåùakaþ - taü dàõiü visumaridaü | jaha tuõhãko bhavia uvasappetti mae bhaõidaü | adisaükaóe jaü bhavaü pavisia aliapaüóiccaduvvidaddhadàe ai visija visàdetti edehiü aõõehiü a kaóuavaaõehiü õibbhacchia (Kale : -ccia) saüpadaü kiü rodisi | puõo vi uvàaü pucchasi | [%<tad idàniü vismçtam>% | %<yathà tuùõãko bhåtvopasarpeti mayà bhaõitam>% | %<atisaükañe yad bhavàn pravi÷yàlãkapàõóityadurvidagdhatayà ayi visçja viùàdaü ity etair anyai÷ ca kañuvacanair nirbhartsya sàüprataü kiü rodiùi>% | %<punar apy upàyaü pçcchasi>% |]

ràjà - kathaü samà÷vàsanam api nirbhartsitam iti bhaõitaü mårkheõa |

vidåùakaþ - jàõidaü evva ko ettha mukkho tti | tà kiü edeõa | atthamaàhilàsã bhaavaü sahassarassã | tà ehi abbhantaraü evva pavisamha | [%<j¤àtam eva ko 'tra mårkha iti>% | %<tat kim anena astamayàbhilàùã bhagavàn sahasrara÷miþ>% | %<tad ehy abhyantaram eva pravi÷àvaþ>% |]

ràjà - (vilokya) aye pariõatapràyo divasaþ | ahaha | saüprati hi

hçtvà padmavana dyutiü priyatameveyaü dina÷rãr gatà
ràgo 'smin mama cetasãva savitur bimbe 'dhikaü lakùyate  /
#<[p. 23]>#
cakràhvo 'ham iva stithaþ sahacarãü dhyàyan nalinyàù tañe
saüjàtà sahasà mameva bhuvanasyàpy andhakàrà di÷aþ  // HPri_2.10 //

(iti niùkràntàþ sarve |)
(iti dvitãyo 'ïkaþ) ||
*

tçtãyo 'ïkaþ |

(tataþ pravi÷ati Manoramà |)
Manoramà - àõatta mhi devãe Vàsavadattàe hanje Maõorame jaü taü Saükiccàyaõãe ajjauttassa mama a uttantaü õàóaovaõibaddhaü tassa õaccidavvasesaü #<[p. 24]># ajja tumhehiü komudãmahåsave õaccidavvaü ti | hio kkhu âraõõiàe piasahãe suõõahiaàe aõõahà evva õaccidaü | ajja uõa Vàsavadattàbhåmiàe tàe jai taha karãadi tado avassaü devã kuppadi | tà kahiü dàva tàü pekkhia uvàlambhissaü | (vilokya |)esà âraõõià appaõà evva kiü vi kiü vi mantaantã digghiàtãle kadalãgharaaü pavisadi | tà gummantarià bhavia suõissaü dàva se vãsaddhajappidàõiü | [%<àj¤aptàsmi devyà Vàsavadattayà ha¤je Manorame yaþ sa Sàïkçtyàyany àryaputrasya mama ca vçttànto nàñakopanibaddhas tasya nartitavya÷eùam adya yuùmàbhiþ kaumudãmahotsave nartitavyam iti | hyaþ khalv âraõyikayà priyasakhyà ÷ånyahçdayayànyathaiva nartitam | adya punar Vàsavadattàbhåmikayà tayà yadi tathà kriyate tato 'va÷yaü devã kupyati | tat kutra tàvat tàü prekùyopàlapsye | (vilokya |) eùàraõyikàtmanaiva kim api kim api mantrayamàõà dãrghikàtãre kadalãgçhaü pravi÷ati | tad gulmàntarità bhåtvà ÷roùyàmi tàvad asyà vi÷rabdhajalpitàni |>%]
(tataþ pravi÷aty àsanasthà kàmàvasthàü nàñayanty âraõyikà |)

âraõyikà - (niþ÷vasya |) hiaa dullahajaõaü patthaanto tumaü kãsa maü dukkhidaü karesi | [%<hçdaya durlabhajanaü pràrthayamànaü tvaü kasmàn màü duþkhitàü karoùi |]>%

Manoramà - taü edaü edassa suõõahiaattaõassa kàraõaü | kiü uõa esà patthedi | avahidà dàva suõissaü | [%<tad etad asyàþ ÷ånyahçdayatvasya kàraõam | kiü punar eùà pràrthayate | avahità tàvac chroùyàmi |>%]

âraõyikà - (sàsram |) kahaü taha õàma sommadaüsaõo bhavia mahàrào evvaü saüdàvedi maü | acchariaü acchariam | ahavà maha evva esà abhàaheadà | õa uõa mahàràassa doso | [%<kathaü tathà nàma saumyadar÷ano bhåtvà mahàràja evaü saütàpayati màm | à÷caryam à÷caryam | (niþ÷vasya |) athavà mamaivaiùà 'bhàgadheyatà | na punar mahàràjasya doùaþ |>%]


Manoramà - (sabàùpam |) kaham mahàrào evva se patthaõijjo | sàhu piasahã sàhu | abhijàasariso de ahilàso | [%<kathaü mahàràja evàsyàþ pràrthanãyaþ | sàdhu priyasakhi sàdhu | àbhijàtyasadç÷as te 'bhilàùaþ |>%]

âraõyikà - kassa dàva edaü uttantaü õivedia sajjhaveaõaü via dukkhaü kàraissaü | (vicintya |) ahavà atthi me hiaaõivvisesa piasahã Manoramà | tàe vi edaü lajjàe õa pàremi kahiduü | savvahà maraõaü vajjia kudo me hiaassa aõõa õivvudã | [%<kasmai tàvad etaü vçttàntaü nivedya sahyavedanam iva duþkhaü kariùyàmi | (vicintya |) athavà asti me hçdayanirvi÷eùà priyasakhã Manoramà | tasyà apy etal lajjayà na pàrayàmi kathayitum | sarvathà maraõaü varjayitvà kuto me hçdayasyànyà nirvçtiþ |>%]


#<[p. 25]>#
Manoramà - (sàsram |) haddhi haddhi | adibhåmiü gado se tavassiõãe aõurào | tà kiü dàõiü ettha karissaü [%<hà dhik hà dhik | atibhåmiü gato 'syàs tapasvinyà anuràgaþ | tat kim idànãm atra kariùyàmi |>%]

âraõyikà - (sàbhilàùam |) aaü so uddeso jassiü mahuarehiü ààsijjantã olambia mahàràeõa samassàsida mhi bhãru mà bhaàhi tti | [%<ayaü sa udde÷o yasmin madhukarair àyàsyamànàvalambya mahàràjena samà÷vàsitàsmi bhiru mà bibhãhãti |>%]

Manoramà - (saharùam |) kahaü esà vi diññhà mahàràeõa | savvahà atthi se jãvidassa uvào | jàva uvasappia samassàsemi õaü | (sahasopasçtya |) juttaü õàma hiaassa vi lajjiduü | [%<katham eùàpi dçùñà mahàràjena | sarvathàsty asyà jãvitasyopàyaþ | yàvad upasçtya samà÷vàsayàmy enàm | (sahasopasçtya |) yuktaü nàma hçdayasyàpi lajjitum |>%]

âraõyikà - (salajjam àtmagatam |) haddhi haddhi | savvaü sudaü edàe | tà ettha juttaü evva paàsaiduü | (prakà÷aü haste gçhãtvà |) piasahi mà kuppa mà kuppa | lajjà evva ettha avarajjhadi | [%<hà dhik hà dhik | sarvaü ÷rutam etayà | tad atra yuktam eva prakà÷ayitum | (prakà÷aü haste gçhãtvà |) priyasakhi mà kupya mà kupya | lajjaivàtràparàdhyati |>%]

Manoramà - (saharùam |) sahi alaü saükàe | edaü me àakkha | saccaü evva tumaü mahàràeõa diññhà õa vetti | [%<sakhi alaü ÷aïkayà | etan ma àcakùva | satyam eva tvaü mahàràjena dçùñà na veti |>%]

âraõyikà - (salajjam adhomukhã |) sudaü evva piasahãe savvaü | [%<÷rutam eva priyasakhyà sarvam |>%]

Manoramà - jai diññhà mahàràeõa tumaü tà alaü saütappideõa | so evva dàõiü daüsaõovàapajjàulo bhavissadi | [%<yadi dçùñà mahàràjena tvaü tad alaü saütàpitena | sa evedànãü dar÷anopàyaparyàkulo bhaviùyati |]>%

#<[p. 26]>#
âraõyikà - ahaü sahãaõo pakkhavàdeõa mantedi | ai sahipakkhavàdiõi | devãguõaõialaõibaddhe kkhu tassiü jaõe kudo edaü | [%<ayaü sakhãjanaþ pakùapàtena mantrayate | ayi sakhipakùapàtini | devãguõanigaóanibaddhe khalu tasmi¤ jane kuta etat |>%]

Manoramà - (vihasya |) halà apaõóide kamaliõãbaddhàõurào vi mahuaro màladãü pekkhia ahiõavarasàssàdalampaóo kudo taü aõàsàdia ññhidiü karedi | [%<halà apaõóite kamalinãbaddhànuràgo 'pi madhukaro màlatãü prekùyàbhinavarasàsvàdalampañaþ kutas tàm anàsàdya sthitiü karoti |>%]

âraõyikà - kiü ediõa asaübhàvideõa | tà ehi | ahiaü kkhu saradàdaveõa saütappàiü ajja vi õa me aïgàiü saüdàvaü mu¤candi | [%<kim etenàsaübhàvitena | tad ehi | adhikaü khalu ÷aradàtapena saütaptàny adyàpi na me 'ïgàni saütàpaü mu¤canti |>%]

Manoramà - ai lajjàlue õa juttam edàvatthaü gadàe vi de appà pacchàdiduü | [%<ayi lajjàluke na yuktam etad avasthàü gatayàpi ta àtmà pracchàdayitum |>%]
(âraõyikà mukham avanamayati |)

Manoramà - ai avisambhasãle kiü dàõiü pacchàdesi | õãsàsaõihaviõiggao diahaü ratiü vi tujjha aõurào aviradapaóantakusumasarasaraõivahapauttahuükàrasaddo via õa bhaõai | (àtmagatam |)ahavà õa hu aaü kàlo uvàlambhassa | tà jàva õaliõãpattàiü se hiae dàissaü | (utthàya #<[p. 27]># dãrghikàya nalinãpattràõi gçhãtvàraõyikàyà hçdaye dadatã |)samassasadu sahã samassasadu sahã | [%<ayi avi÷rambha÷ãle kim idànãü pracchàdayasi | ni÷vàsànibhavinirgato divasaü ràtrim api tavànuràgo 'viratapatatkusuma÷ara÷aranivahapravçttahuïkàra÷abda iva na bhaõati | (àtmagatam |) athavà na khalv ayaü kàla upàlambhasya | tad yàvan nalinãpatràõy asyà hçdaye dàsyàmi | (utthàya dãrghikàya nalinãpattràõi gçhãtvàraõyikàyà hçdaye dadatã |) samà÷vasitu sakhã samà÷vasitu sakhã |>%]
(tataþ pravi÷ati vidåùakaþ)

vidåùakaþ - adimahaõto kkhu piavaassassa âraõõiàe uvari aõurào | jeõa pariccattaràakajjo tàe evva daüsaõovàaü cintaanto appàõaü viõodei | (vicintya) kahiü dàõiü taü pekkhe | ahavà tahiü evva dàva digghiàe aõõesàmi | [%<atimahàn khalu priyavayasyasyàraõiyakàyà upary anuràgaþ | yena parityaktaràjakàryas tasyà eva dar÷anopàyaü cintayann àtmànaü vinodayati | (vicintya |) kutredànãü tàü prekùe | athavà tatraiva tàvad dãrghikàyàm anviùyàmi | (parikràmati |)>%]

Manoramà - (àkarõya |) padasaddo via suõãadi | tà kadalãgummantaridà bhavia pekkhamha dàva ko eso tti | [%<pada÷abda iva ÷råyate | tat kadalãgulmàntarite bhåtvà prekùàvahe tàvat ka eùa iti>% |]
(ubhe tathà kçtvà pa÷yataþ |)

âraõyikà - kahaü so evva mahàràassa pasaparivañña (sic) bamhaõo | [%<kathaü sa eva mahàràjasya pàr÷vaparivartã bràhmaõaþ |]>%

Manoramà - kahaü Vasantao evva | avi õàma taha have | [%<kathaü Vasantaka eva | (saharùam àtmagatam |) api nàma tathà bhavet |>%]%<
>%
vidåùakaþ - (di÷o 'valokya |) kiü dàõiü âraõõià saccaü evva saüvuttà | [%<kim idànãm âraõyikà satyam eva saüvçttà>% |]%<
>%
Manoramà - (sasmitam |) sahi ràavaasso kkhu bamhaõo tumaü uddissia mantedi | tà dàva avahidà suõamha | [%<sakhi ràjavayasyaþ khalu bràhmaõas tvàm uddi÷ya mantrayate | tat tàvad avahite ÷çõuvaþ>% |]%<
>%(âraõyikà saspçhaü salajjaü ca ÷çõoti |)


vidåùakaþ - (sodvegam |) #<[p. 28] >#jadà dàva mae garumaaõasaüdàvaõãsahasarãrassa piavaassassa vaaõeõa devãõaü VàsavadattàPadumàvadãõaü aõõaõam a devãõaü bhavaõàiü aõõesanteõa õa sà diññhà tadà jahiü digghiàe diññhà idaü vi dàva pekkhissaü ti àado mhi | tà jàva iha vi õatthi | kiü dàõiü karissaü | [%<yadà tàvan mayà gurumadanasaütàpaniþsaha÷arãrasya priyavayasyasya vacanena devyor VàsavadattàPadmàvatyor anyàsàü ca devãnàü bhavanàny anviùyatà na sà dçùñà tadà yatra dãrghikàyàü dçùñedam api tàvat prekùiùya ity àgato 'smi | tad yàvad ihàpi nàsti | kim idànãü kariùye>% |]

Manoramà -sudaü piasahãe | [%<÷rutaü priyasakhyà>% |]%<
>%vidåùakaþ - (vicintya |) ahavà bhaõido evva ahaü vaasseõa | jai taü aõõesanto õa pekkhasi tà tado vi dàva digghiàdo tàe karaalapparisadiuõiasuhassãalàiü õaliõãpattàiü geõhia àaccha tti | tà kahaü edàiü jàõidavvàiü | [%<athavà bhaõita evàhaü vayasyena | yadi tàm anviùyan na prekùase tat tato 'pi tàvad dãrghikàtas tasyàþ karatalaspar÷adviguõitasukha÷ãtalàni nalinãpatràõi gçhãtvàgaccheti | tat katham etàni j¤àtavyàni |>%]

Manoramà - aaü me avasaro | Vasantaa ehi | ahaü de jàõàvemi | [%<ayaü mamàvasaraþ | (upasçtya vidåùakaü haste gçhãtvà |) Vasantaka ehi | ahaü te j¤àpayàmi |>%]%<
>%
vidåùakaþ - (sabhayam |) kassa tumaü jàõàvesi | kiü devãe | õa hu mae kiü vi mantidaü | [%<kasya tvaü j¤àpayàsi | kiü devyàþ | na khalu mayà kim api mantritam |]>%

Manoramà - Vasantaa alaü saükàe | jàdisã âraõõiàe kide attaõo piavaassassa avatthà tue vaõõidà tado diuõadarà bhaññiõo vi kide mama piasahãe avatthà | tà pekkha pekkha | (upasçtya âraõyikàü dar÷ayati |) [%<Vasantaka alaü ÷aïkayà | yàdç÷y âranyikàyàþ kçta àtmanaþ priyavayasyasyàvasthà tvayà varõità tato dviguõatarà bhartur api kçte mama priyasakhyà avasthà | tat pa÷ya pa÷ya | (upasçtya âraõyikàü dar÷ayati |)>%]


#<[p. 29]>#
vidåùakaþ - (dçùñvà saharùam |) saphalo me parissamo | sotthi hodãe | [%<saphalo me pari÷ramaþ | svasti bhavatyai |>%]%<
>%(âraõyikà salajjaü kamalinãpattràõy apanãyottiùñhati |)

Manoramà - ajja Vasantaa tuha daüsaõena evva avagado piasahãe saüdàvo jeõa saaü evva õaliõãpattàiü avaõei | tà aõugaõhàdu ajjo imàiü | [%<àrya Vasantaka | tava dar÷anenaivàpagataþ priyasakhyàþ saütàpo yena svayam eva nalinãpatràõy apanayati | tad anugçhõàtv àrya imàni>% |]

âraõyikà - (sàvegam |) ai parihàsasãle | kãsa maü lajjàvesi | (kiücit paràïmukhãtiùñhati |) [%<ayi parihàsa÷ãle | kasmàn màü lajjayasi | (kiücit paràïmukhã tiùñhati |)>%]

vidåùakaþ - (saviùàdam |) ciññhaüdu dàva õaliõãpattàiü | adilajjàluà de piasahã | tà kahaü edàõaü samàamo bhavissadi | [%<tiùñhantu tàvan nalinãpattràõi | ati(lajjàlukà te priyasakhã | tat katham etayoþ samàgamo bhaviùyati |>%]

Manoramà - (kùaõaü vicintya saharùam |) Vasantaa evvaü via | (karõe kathayati |) [%<Vasantaka evam iva |>%]

vidåùakaþ - sàhu piasahi sàhu | (apavàrya |) jàva evva tumhe õevacchaggahaõaü karettha dàva evva ahaü vi vaassaü geõhia àacchàmi | [%<sàdhu priyasakhi sàdhu | (apavàrya |) yàvad eva yuvàü nepathyagrahaõaü kuruthas tàvad evàham api vayasyaü gçhãtvàgacchàmi |>%]
(iti niùkràntaþ |)

Manoramà - adikovaõe | uññhehi uññhehi | õaccidavvaü amhehiü tassa evva õàóaassa õaccidasesaü | tà ehi | pekkhàgharaü evva gacchamha | (parikramyàvalokya |) idaü pekkhàgàraü | jàva ehi pavisamha | sàhu sàhu | savvaü sajjãkidaü | devãe àantavvaü | [%<atikopane uttiùñhottiùñha | nartitavyam asmàbhis tasyaiva nañakasya nartita÷eùam | tad ehi | prekùàgçham eva gacchàvaþ | (parikramyàvalokya |) idaü prekùàgàram | yàvad ehi pravi÷àvaþ | (praviùñakenàvalokya |) sàdhu sàdhu sarvaü sajjãkçtam | devyàgantavyam |>%
(tataþ pravi÷ati devã Sàïkçtyàyanã vibhavata÷ ca parivàraþ |)


#<[p. 30]>#
Vàsavadattà - bhavaadi aho de kavittaõaü | jeõa edaü gåóhauttantaü õàóaovaõibaddhaü sàõubhavaü vi amhàõaü ajjauttacaridaü adiññhapuvvaü via disantaü ahiaaraü kodåhalaü vaóóhaadi | [%<bhagavati aho te kavitvam | yenaitad gåóhavçttàntaü nàñakopanibaddhaü sànubhavam apy asmàkam àryaputracaritam adçùñapårvam iva dç÷yamànam adhikataraü kautåhalaü vardhayati |>%]

Sàïkçtyàyanã - àyuùmati à÷rayaguõa evàyam ãdç÷o yad asàram api kàvyam ava÷yam eva ÷çõvatàü ÷ravaõasukham utpàdayati | pa÷ya |

pràyo yat kiü cid api pràpnoty utkarùam à÷rayàn mahataþ  /
mattebhakumbhatañagatam eti hi ÷çïgàratàm bhasma  // HPri_3.1 //

Vàsavadattà -(sasmitam) bhaavadi savvassa vallaho jàmàdo hodi tti jàõiadi evva edaü | tà kiü ediõà kahàõubandheõa | varaü taü evva õaccidavvaü daññhuü | [%<bhagavati sarvasya vallabho jàmàtà bhaktãti j¤àyata evaitat | tat kim etena kathànubandhena | varaü tad eva nartitavyaü draùñum |>%]

Sàïkçtyàyanã - evam | Indãvarike prekùàgçham àde÷aya |
ceñã - edu edu bhaññiõã | [%<etu etu bhaññinã>% |]
(sarvàþ parikràmanti |)
Sàïkçtyàyanã - (vilokya |) aho prekùaõãyatà prekùàgçhasya |

àbhàti ratna÷ata÷obhita÷àtakumbha-
stambhàvasaktapçthumauktikadàmaramyam  /
adhyàsitaü yuvatibhir vijitàpsarobhiþ
prekùàgçhaü suravimànasamànam etat  // HPri_3.2 //

#<[p. 31]>#
Manoramàraõyake -(upasçtya |) jedu jedu bhaññiõã | [%<jayatu jayatu bhaññinã>% |]

Vàsavadattà -Maõorame adikkandà khu saüjjhà | tà gacchaha | lahu gaõhaha õevacchaü | [%<Manorame atikràntà khalu saüdhyà | tad gacchatam | laghu gçhõãtaü nepathyam |>%]

ubhe - jaü devã àõavedi | [%<yad devy àj¤àpayati>% |]
(iti prasthite |)

Vàsavadattà - âraõõie edehiü evva madangapiõaddhehiü àbharaõehiü õevacchabhåmiü gadua appàõaaü pasàhehi | %<(>%àbharaõàny aïgàd avatàrya âraõyikàyàþ samarpayati) Maõorame tumaü vi öalagiriggahaõaparituññheõa tàdeõa ajjauttassa diõõàiü àbharaõàiü Indãvariàsaàsàdo geõhia õevacchabhåmiaü gadua appàõaü maõóehi jeõa susadisã dãsasi mahàràassa | [%<âraõyike etair eva madaïgapinaddhair àbharaõair nepathyabhåmiü gatvàtmànaü prasàdhya | (àbharaõàny aïgàd avatàrya âraõyikàyàþ samarpayati) Manorame tvam api Nalagirigrahaõaparituùñena tàtenàryaputrasya dattàny àbharaõànãndãvarikàsakà÷àd gçhãtvà nepathyabhåmiü gatvàtmànaü maõóaya yena susadç÷ã dç÷yase mahàràjasya |>%]
(Manoramà Indãvarikàsakà÷àd àbharaõàni gçhãtvà sahàraõyakayà niùkràntà |)

Indãvarikà - edaü àsaõaü | uvavisadu bhaññiõã | [%<idam àsanam | upavi÷atu bhaññiõã |>%]

Vàsavadattà -(àsanaü nirdi÷ya |) uvavisadu bhaavadã | [%<upavi÷atu bhagavatã>% |]
(ubhe upavi÷ataþ |)
(tataþ pravi÷ati gçhãtanepathyaþ ka¤cukã |)
ka¤cukã -

antaþpuràõàü vihitavyavasthaþ
pade pade 'haü skhalitàni rakùan  /
#<[p. 32]
>#jaràturaþ samprati daõóanãtyà
sarvaü nçpasyànukaromi vçttam  // HPri_3.3 //

bhoþ àj¤àpito 'smi vimànità÷eùa÷atrusainyena yathàrthanàmnà Mahàsenena samàdi÷yatàm antaþpureùu yathà - ÷vo vayam Udayanotsavam anubhavàmaþ | ato yuùmàbhir utsavànuråpaveùojjvalena parijanena saha Manmathodyànaü gantavyam iti |

Sàïkçtyàyanã - (ka¤cukinaü nirdi÷ya |) ràjaputri pravçttà prekùà | dç÷yatàm |

ka¤cukã - tad etad àdeùñavyam parijanena saha gantavyam iti | na gçhãtanepathyeneti | kutaþ |

pàdair nåpuribhir nitambaphalakaiþ ÷i¤jànakà¤cãguõair
hàràpàditakàntibhiþ stanatañaiþ keyåribhir bàhubhiþ  /
karõaiþ kuõóalibhiþ karaiþ savalayaiþ sasvastikair mårdhajair
devãnàü paricàrikàparijano 'py eteùu saüdç÷yate  // HPri_3.4 //

na khalu kiücid atràpårvam anuùñheyam | kevalaü svàmyàde÷a iti matvàhaü samàdiùñas tad àj¤à÷eùaü ràjaputryai nivedayàmi | (parikramyàvalokya ca |) iyaü #<[p. 33]># sà Vàsavadattà vãõàhastayà Kà¤canamàlayànugamyamànà gandharva÷àlàm praviùñà | yàvad asyàþ kathayàmi | (parikràmati |)
(tataþ pravi÷ati gçhãtaVàsavadattànepathyàsanasthàraõyikà
vãõàhastà Kà¤canamàlà ca |)

âraõyikà - halà Kancaõamàle kãsa uõa ciràadi ajja vi vãõààrio | [%<halà Kà¤canamàle kasmàt puna÷ cirayaty adyàpi vãõàcàryaþ |>%]

Kà¤canamàlà - bhaññidàrie diññho deõa ekko ummatto | tassa vaaõaü suõia citteõa bhàvido ohasanto ciññhai | [%<bhartçdàrike dçùñas tenaika unmattaþ | tasya vacanaü ÷rutvà citreõa bhavito 'pahasaüs tiùñhati>% |]

âraõyikà - (sahastatàlaü vihasya |) hanje suññhu edaü pucchadi | sarisà sarise ranjanti tti duve ettha ummattà | [%<ha¤je suùñhv etaü pçcchati | sadç÷àþ sadç÷e rajanta iti dvàv atronmattau |>%]

Sàïkçtyàyanã - ràjaputryàþ sadç÷am àkàram pa÷yàmy asyàs tàdç÷enàkàreõàva÷yaü tvadãyàü bhåmikàü saübhàvayiùyati |

ka¤cukã - (upasçtya) ràjaputri devas tvàm àj¤àpayati | ÷vo 'va÷yam asmàbhir vãõàü vàdayantã ÷rotavyà | tat tvayà navatantrãsajjayà Ghoùavatyà stheyam iti |

âraõyikà - ayya jai evvaü lahu vãõààriaü visajjehi | [%<àrya yady evaü laghu vãõàcàryaü visarjaya>% |]

ka¤cukã - eùa Vatsaràjaü preùayàmi | (iti niùkràntaþ |)

âraõyikà - Kancaõamàle uvaõehi me Ghosavadãü jàva se taütão parikkhemi | [%<Kà¤canamàle upanaya me Ghoùavatãü yàvad asyàs tantrãþ parãkùe>% |]
(Kà¤canamàlà vãõàm arpayati | âraõyikotsaïge vãõàü kçtvà sàrayati |)
(tataþ pravi÷ati gçhãtaVatsaràjanepathyà Manoramà |)

#<[p. 34]>#
Manoramà - (svagatam |) ciraadi kkhu mahàrào kiü õa kahidaü Vasantaeõa | ahavà devãe bhàadi | jai dàõiü àacche tado ramaõijjaü have | [%<cirayati khalu mahàràjaþ | kiü na kathitaü Vasantakena | athavà devyà bibheti | yadãdànãm àgacchet tato ramanãyaü bhavet>% |]

(tataþ pravi÷ati ràjàvaguõñhita÷arãro vidåùaka÷ ca |)

ràjà -
saütàpam prathamaü tathà na kurute ÷ãtàü÷ur adyaiva me
ni÷vàsà glapayanty ajasram adhunaivoùõàs tathà nàdharam  /
saüpraty eva mano na ÷ånyam alasàny aïgàni no pårvavad
duþkhaü yàti manoratheùu tanutàü saücintyamàneùv api  // HPri_3.5 //

vayasya satyam evoktam Manoramayà | yathaiùà mama priyasakhã mahàràjasya devyà dar÷anapathàd api rakùyate tad ayaü samàgamopàyaþ | adya ràtràv asmàbhir Udayanacaritaü nàma nàñakaü devyàþ purato nartitavyam | tatra âraõyikà Vàsavadattà bhaviùyati | aham api Vatsaràjaþ | tac caritenaiva sarvaü ÷ikùitavyam | tad àgatya svayam eva svàü bhåmikàü kurvàõaþ samàgamotsavam anubhavatv iti |

vidåùakaþ - jai maü õa pattiàasi esà Maõoramà tuha vesaü dhàraantã ciññhai | tà uvasappia saaü evva puccha | [%<yadi màü na pratyàyayasy eùà Manoramà tava veùaü dhàrayantã tiùñhati | tad upasçtya svayam eva pçccha |>%]%<
>%
ràjà - (Manoramàm upasçtya |) Manorame satyam idaü yad Vasantako 'bhidhatte |

Manoramà - bhaññà saccaü evva | maõóaa edehiü àbharaõehiü appàõaaü | [%<bhartaþ satyam eva | maõóayaitair àbharaõair àtmànam |>%]%<
>%(ity àbharaõàny aïgàd avatàrya ràj¤e samarpayati |)
(ràjà paridadhàti |)

#<[p. 35]>#
vidåùakaþ - ede kkhu rààõo dàsãe vi evvaü õaccàvianti | aho kajjassa garuadà | [%<ete khalu ràjàno dàsyàpi evaü nartyante | aho kàryasya gurutà |>%]

ràjà - (vihasya |) mårkha naiùa kàlaþ parihàsasya | nibhçtena citra÷àlàm pravi÷ya Manoramayà sahàsmannçttam pa÷yatà sthãyatàm |
(ubhau tathà kurutaþ |)

âraõyikà - Kancaõamàle ciññhadu vãõà | puccchissaü dàva kiü vi | [%<Kà¤canamàle tiùñhatu vãõà | prakùyàmi tàvat kim api>% |]

ràjà - ÷çõomi tàvat katamo 'yam udde÷o vartate |
(ity avahitaþ ÷çõoti |)

Kà¤canamàlà - pucchadu bhaññidàrià | [%<pçcchatu bhartçdàrikà>% |]

âraõyikà - saccaü evva tàdo mantedi evvaü jahà jai vãõaü vàdaanto avaharedi maü Vaccharào avassaü bandhaõàdo muncemi tti | [%<satyam eva tàto mantrayate evaü yathà - yadi vãõàü vàdayann apaharati màü Vatsaràjo 'va÷yaü bandhanàn mu¤càmãti |>%]

ràjà -(pravi÷ya pañàkùepeõa saharùaü vastrànte grathitam badhnàti |) evam etat | kaþ saüdehaþ |

saparijanaü Pradyotaü vismayam upanãya vàdayan vãõàm  /
Vàsavadattàm apaharàmi na ciràd eveti pa÷yàmy  // HPri_3.6 //

yataþ susaüvihitaü sarvaü Yaugandharàyaõena |

Vàsavadattà -(sahasotthàya |) jedu jedu accautto | [%<jayatu jayatv àryaputraþ>% |]

ràjà - (svagatam |) kathaü pratyabhij¤àto 'smi devyà |

Sàïkçtyàyanã - (sasmitam |) ràjaputri alam alaü saübhrameõa | prekùaõãyakam etat |


#<[p. 36]>#
ràjà - (àtmagataü saharùam) idànãm ucchvàsito 'smi |

Vàsavadattà -(savilakùasmitam upavi÷ya |) kahaü Maõoramà esà | mae uõa jàõidaü ajjautto eso tti | sàhu Maõorame sàhu | sohaõaü õaccidaü | [%<kathaü Manoramaiùà | mayà punar j¤àtam àryaputra eùa iti | sàdhu Manorame sàdhu | ÷obhanaü nartitam |>%]

Sàïkçtyàyanã - ràjaputri sthàna eva kçtà bhràntis te Manoramayà | pa÷ya |

råpaü tan nayanotsavàspadam idaü veùaþ sa evojjvalaþ
sà mattadviradocità gatir iyaü tat sattvam atyårjitam  /
lãlà saiva sa eva sàndrajaladahràdànukàrã svaraþ
sàkùàd dar÷ita eùa naþ ku÷alayà Vatse÷a evànayà  // HPri_3.7 //

Vàsavadattà -hanje Indãvarie | baddheõa ajjautteõa ahaü vãõaü sikkhàvidà | tà se karehi õãluppaladàmaeõa õialaõam | [%<ha¤je Indãvarike baddhenàryaputreõàhaü vãõàü ÷ikùità | tad asya kuru nãlotpaladàmakena nigaóanam |>%]
(÷iraso 'panãya nãlotpaladàmàrpayati |)
(Indãvarikà tathà kçtvà punas tatraivopavi÷ati |)

âraõyikà - Kancaõamàle kahehi kahehi | õaü saccaü evva mantedi tàdo jai vãõaü vàdaanto avaharedi maü Vaccharào tado avassaü bandhaõàdo mu¤cemi tti | [%<Kà¤canamàle kathaya kathaya | nanu satyam eva mantrayate tàto yadi vãõàü vàdayat apaharati màü Vatsaràjas tato 'va÷yaü bandhanàn mu¤càmãti |>%]

Kà¤canamàlà - bhaññhidàrie saccaü | taha karehi jaha Vaccharàassa avassaü bahumadà hosi | [%<bhartçdàrike satyam | tathà kuru yathà Vatsa(ràjasyàva÷yaü bahumatà bhavasi>% |]


#<[p. 37]>#
ràjà - niùpàditam eva Kà¤canamàlayà yat tad àsmàbhir abhilaùitam |

âraõyikà - jai evvaü tà àdareõa vàdaissaü | [%<yady evaü tad àdareõa vàdayiùyàmi>% |] (gàyantãvàdayati)

ghaõabandhaõasaüruddhaü gaaõaü daññhåõa màõasaü eduü  /
ahilasai ràahaüso daiaü gheåõa appaõo vasaiü  // HPri_3.8 //

[%<ghanabandhanasaüruddhaü gaganaü dçùñvà mànasam etum  /
abhilaùati ràjahaüso dayitàü gçhãtvàtmano vasatim  // HPri_3.8 //>%]
(vidåùako nidràü nàñayati |)

Manoramà - (hastena càlayantã |) Vasantaa pekkha pekkha piasahã me õaccai | [%<Vasantaka pa÷ya pa÷ya | priyasakhã me nçtyati |>%]

vidåùakaþ - (saroùam |) dàsãe sude tumaü vi õa desi suviduü | jadappahudi piavaasseõa âraõõià diññhà tadappahudi teõa saha mae rattiüdivaü õiddà õa diññhà | tà aõõado õikkamia suvissaü | [%<dàsyàþ sute tvam api na dadàsi svaptum | yadàprabhçti priyavayasyenàraõyikà dçùñà tadàprabhçti tena saha mayà ràtraüdivaü nidrà na dçùñà | tad anyato niùkramya svapsyàmi |>%]
(niùkramya ÷ete)

(âraõyikà punar gàyati |)
ahiõavaràakkhittà mahuarià vàmaeõa kàmeõa  /
uttamai patthantãdaññhuü piadaüsaõaü daiaü  // HPri_3.9 //
[%<abhinavaràgakùiptà madhukarikà vàmakena kàmena  >%/
%<uttàmyati pràrthayamànà draùñuü priyadar÷anaü dayitam  // HPri_3.9 //>%]

ràjà - (tatkùaõaü ÷rutvà sahasopasçtya |) sàdhu ràjaputri sàdhu | aho gãtam aho vàditram | tathà hi |

#<[p. 38]>#
vyaktir vya¤janadhàtunà da÷avidhenàpy atra labdhàdhunà
vispaùño drutamadhyalambitaparicchinnas tridhàyaü layaþ  /
gopucchapramukhàþ krameõa yatayas tisro 'pi saüpàditàs
tatvaughànugatà÷ ca vàdyavidhayaþ samyak trayo dar÷itàþ  // HPri_3.10 //

âraõyikà - (vãõàü pariùvajyàsanàd utthàya ràjànaü sàbhilàùaü pa÷yantã |) uvàjjhàa paõamàmi | [%<upàdhyàya praõamàmi>% |]

ràjà - (sasmitam |) yad aham icchàmi tat te bhåyàt |


#<[p. 39]>#
Kà¤canamàlà - (âraõyikàyà àsanaü nirdi÷ya |) iha evva uvavisadu uvajjhào | [%<ihaivopavi÷atu upàdhyàyaþ >%|]

ràjà - (upavi÷ya |) ràjaputrã kvedànãm upavi÷atu |

Ka¤canamàlà -(sasmitam) dàõiü evva bhaññidàrià vijjàmàõena paritosidà tumhehiü | tà aruhadi evva esà uvajjhàapãñhiàe | [%<idànãm eva bhartçdàrikà vidyàmànena paritoùità yuùmàbhiþ | tad arhaty evaiùopàdhyàyapãñhikàyàþ |>%]

ràjà - upavi÷atv arheyam ardhàsanasya | ràjaputri sthãyatàm |
(âraõyikà Kà¤canamàlàü pa÷yati |)

Kà¤canamàlà - (sasmitam |) bhaññidàrie uvavisa | ko ettha doso | sissavisesà khu tumaü | [%<bhartçdàrike upavi÷a | ko 'tra doùaþ | ÷iùyavi÷eùà khalu tvam >%|]
(âraõyikà salajjam upavi÷ati |)

Vàsavadattà -(salajjam |) bhaavadãe (Kale -ãye) ahiaü kappidaü kavvaü | õa hu ahaü tassiü kàle ekkàsaõe ajjautteõa saha uvaviññhà | [%<bhagavaty àdhikaü kalpitaü kàvyam | na khalv ahaü tasmin kàla ekàsane àryaputreõa sahopaviùñà>% |]

ràjà - ràjaputri punaþ ÷rotum icchàmi | vàdaya vãõàm |

âraõyikà - (sasmitam |) Kancaõamàle ciraü khu mama vàdaantãe parissamo jàdo | dàõiü õissahàiü aïgàiü | tà õa sakkuõomi vàdaiduü | [%<Kà¤canamàle ciraü khalu mama vàdayantyàþ pari÷ramo jàtaþ | idànãü niþsahàny aïgàni | tan na ÷aknomi vàdayitum >%|]

Kà¤canamàlà - uvajjhàa suññhu parissantà bhaññidàrià | kavolatalabaddhasealavàe pekkha se vevanti aggahatthà | tà samassattà hotu muhuttaaü | [%<upàdhyàya suùñhu pari÷ràntà bhartçdàrikà | kapolatalabaddhasvedalavàyàþ pa÷yàsyà vepete agrahastau | tat samà÷vastà bhavatu muhårtam>% |]

ràjà - Kà¤canamàle yuktam abhihitam | (hastena grahãtum icchati |)
(âraõyikà hastam apasàrayati |)


#<[p. 40]>#
Vàsavadattà - (sàsåyam |) bhaavadi ahiaü edaü vi tue kidaü | õa hu ahaü (Kale aaü) Kancaõamàlàkavveõa vancaidavvà | [%<bhagavati adhikam etad api tvayà kçtam | na khalv ahaü Kà¤canamàlà kàvyena va¤cayitavyà >%|]

Sàïkçtyàyanã - (vihasya |) àyuùmati ãdç÷am eva kàvyaü bhaviùyati |

âraõyikà - (saroùam iva |) avehi Kancaõamàle avehi | õa me bahumadàsi | [%<apehi Kà¤canamàle apehi | na me bahumatàsi >%|]

Kà¤canamàlà - (sasmitam |) jai ahaü ciññhantã õà bahumadà tà esà gacchamhi | [%<yady ahaü tiùñhantã na bahumatà tad eùà gacchàmi>% |]
(iti niùkràntà |)

âraõyikà - (sasambhraman |) Kancaõamàle ciññha ciññha | ahaü se aggahattho samappido | [%<Kà¤canamàle tiùñha tiùñha | ayam asyàgrahastaþ samarpitaþ>% |]

ràjà - (âraõyikàyà hastaü gçhãtvà |)

sadyo 'va÷yàyabinduvyatikara÷i÷iraþ kiü bhavet padmako÷o
hlàditvaü nàsya manye sadç÷am idam uùasy eva vãtàtapasya  /
mu¤canty ete himaughaü nakharajanikaràþ pa¤ca kiü so 'pi dàhã
j¤àtaü svedàpade÷àd aviratam amçtaü syandate vyaktam etat  // HPri_3.11 //

api ca |

etena bàlavidrumapallava÷obhàpahàradakùeõa  /
hçdaye mama tvayàyaü nyasto ràgaþ svahastena  // HPri_3.12 //

#<[p. 41]>#
âraõyikà - (spar÷avi÷eùaü nàñayantã |) ha ddhi ha ddhi | edaü Maõoramaü parisantãe aõatthaü evva me aïgàiü karenti | [%<hà dhik hà dhik | etàü Manoramàü spç÷antyà anartham eva me 'ïgàni kurvanti>% |]

Vàsavadattà -(sahasotthàya |) bhaavadi pekkha tumaü | ahaü uõa aliaü õa pàremi pekkhiduü | [%<bhagavati pa÷ya tvam | ahaü punar alãkaü na pàrayàmi prekùitum>% |]

Sàïkçtyàyanã - ràjaputri dharma÷àstravihita eùa gàndharvo vivàhaþ | kim atra lajjàsthànam | prekùaõãyakam idam | tan na yuktam asthàne rasabhaïgaü kçtvà gantum |
(Vàsavadattà parikràmati |)

Indãvarikà - (vilokya |) bhaññiõi Vasantao cittasàlàduvàre pasutto ciññhai | [%<bhaññini Vasantaka÷ citra÷àlàdvàre prasuptas tiùñhati>% |]

Vàsavadattà -(niråpya |) Vasantao evva eso | (vicintya |) raõõà vi ettha hodavvaü | tà bodhia pucchissaü dàva õaü | [%<Vasantaka evaiùaþ | (vicintya |) ràj¤àpy atra bhavitavyam | tad bodhayitvà prakùyàmi tàvad enam >%|]
(prabodhayati |)

vidåùakaþ - (nidràjaóam utthàya sahasà vilokya |) Maõorame kiü õaccia àado piavaasso | àdu õaccadi evva | [%<Manorame kiü nartitv àgataþ priyavayasyaþ | athavà nçtyaty eva |>%]

Vàsavadattà -(saviùàdam) kahaü ajjautto õaccadi | Maõoramà dàõiü kahiü | [%<katham àryaputro nçtyati | Manoramedànãü kutra >%|]

vidåùakaþ - esà cittasàlàe ciññhai | [%<eùà citra÷àlàyàü tiùñhati>% |]


Manoramà - (sabhayam àtmagatam |) kahaü aõõahà evva hiae karia devãe mantidaü | edeõa vi mukkhabaóueõa aõõahà evva buddhia savvaü àulãkidaü | #<[p. 42]># [%<katham anyathaiva hçdaye kçtvà devyà mantritam | etenàpi mårkhabañukenànyathaiva buddhvà sarvam àkulãkçtam >%|]

Vàsavadattà -(saroùaü hasantã |) sàhu Maõorame sàhu | sohaõaü tue õaccidaü | [%<sàdhu Manorame sàdhu | ÷obhanaü tvayà nartitam>% |]

Manoramà - (sabhayaü kampamànà pàdayor nipatya |) bhaññiõi õa hu ahaü ettha avarajjhàmi | edeõa kkhu hadàseõa balàdo alaükaraõàiü geõhia duvàraññhideõa iha õiruddhà | õa uõa maha akkandantãe saddo muraõigghosantarido keõa vi sudo | [%<bhaññini na khalv aham atràparàdhyàmi | etena khalu hatà÷ena balàd alaükaraõàni gçhãtvà dvàrasthiteneha niruddhà | na punar mamàkrandantyàþ ÷abdo murajanirghoùàntaritaþ kenàpi ÷rutaþ >%|]

Vàsavadattà - hanje uññhehi | jàõidaü savvaü | Vasantao kkhu âraõõiàvuttantaõàóae suttadhàro | [%<ha¤je uttiùñha | j¤àtaü sarvam | vasantakaþ khalv âraõyikàvçttàntanàñake såtradhàraþ >%|]

vidåùakaþ - saaü evva cintehi | kahiü âraõõià kahiü Vasantao tti | [%<svayam eva cintaya | kutràraõyikà kutra Vasantaka iti >%|]

Vàsavadattà - Maõorame suggahãdaü karia õaü àaccha dàva | pekkhaõãaü se pekkhamhi | [%<Manorame sugçhãtaü kçtvainam àgaccha tàvat | prekùaõãyam asya pa÷yàmi>% |]

Manoramà - (svagatam |) dàõiü samassasida mhi | (vidåùakaü kare badhnàti | prakà÷am |) hadàsa dàõiü aõubhava attaõo duõõaassa phalaü | [%<idànãü samà÷vasitàsmi | (vidåùakaü kare badhnàti | prakà÷am |) hatà÷a idànãm anubhavàtmano durnayasya phalam>% |]


Vàsavadattà - (sasaübhramam upasçtya |) ajjautta paóihadaü edaü amaïgalaü | (iti pàdayor nãlotpaladàmàpanayantã sotpràsam |) marisadu ajjautto jaü Maõorame tti karia õãluppaladàmaeõa bandhàvido si | [%<àryaputra pratihastam etad a(maïgalam | (iti pàdayor nãlotpaladàmàpanayantã sotpràsam |) marùatv àryaputro yan Manorameti kçtvà nãlotpaladàmakena bandhito 'si >%|]
(âraõyikà sabhayam apasçtya tiùñhati |)


#<[p. 43]>#
ràjà - (sahasotthàya vidåùakam Manoramàü ca dçùñvàtmagatam |) kathaü vij¤àto 'smi devyà | (vailakùyaü nàñayati |)

Sàïkçtyàyanã - (sarvàn avalokya sasmitam |) katham anyad evedaü prekùaõãyakaü saüvçttam | abhåmir iyam asmadvidhànàm |
(iti niùkràntà |)

ràjà - (svagatam |) apårvo 'yaü kopaprakàraþ | durlabham atrànunayaü pa÷yàmi | (vicintya |) evaü tàvat kariùye | (prakà÷am |) devi tyajyatàü kopaþ |

Vàsavadattà -ajjautta ko ettha kuvido [%<àryaputra ko 'tra kupitaþ>% |]

ràjà - kathaü na kupitàsi |

snigdhaü yady api vãkùitaü nayanayos tàmrà tathàpi dyutir
màdhurye 'pi sati skhalaty anupadaü te gadgadà vàg iyam  /
ni÷vàsà niyatà api stanabharotkampena saülakùitàþ
kopas te prakañaprayatnavidhçto 'py eùa sphuñaü lakùyate  // HPri_3.13 //

(pàdayor nipatya) prasãda priye prasãda |

Vàsavadattà - âraõõie tumaü kuvida tti saübhàvaanto ajjautto pie pasãda tti pasàdaadi | tà uvasappa | [%<âraõyike tvaü kupiteti saübhàvayann àryaputraþ priye prasãdeti prasàdayati | tad upasarpa>% |]
(iti hastenàkarùati |)

âraõyikà - (sabhayam |) bhaññiõi õa hu ahaü kiü vi jàõàmi | [%<bhaññini na khalv ahaü kimapi jànàmi>% |]

Vàsavadattà - âraõõie tumaü kahaü õa àõàsi | dàõiü de sikkhàvemi | Indãvarie geõha edaü | [%<âraõyike tvaü kathaü na jànàsi | idànãü te ÷ikùayàmi | Indãvarike gçhàõainàm >%|]

vidåùakaþ - hodi ajja komudãmahåsave tuha cittaü avahariduü vaasseõa pekkhaõãaü aõuciññhidaü | [%<bhavati adya kaumudãmahotsave tava cittam apahartuü vayasyena prekùaõãyam anuùñhitam>% |]


#<[p. 44]>#
Vàsavadattà - edaü tuühàõaü duõõaaü pekkhia hàso me jàadi | [%<etaü yuùmàkaü durnayaü prekùya hàso me jàyate>% |]

ràjà - devi alam anyathà vikalpitena | pa÷ya |
bhråbhaïgaiþ kriyate lalàña÷a÷inaþ kasmàt kalaïko mudhà
vàtàkampitabandhujãvasamatàü nãto 'dharaþ kiü sphuran  /
madhya÷ càdhikakampitastanabhareõàyam punaþ khidyate
kopam mu¤ca tavaiva cittaharaõàyaitan mayà krãóitam  // HPri_3.14 //

devi prasãda prasãda | (iti pàdayoþ patati |)

Vàsavadattà - hanje õivuttaü pekkhaõaaü | tà ehi | abbhantaraü evva pavisamha | [%<ha¤je nivçttaü prekùaõakam | tad ehi | abhyantaram eva pravi÷àvaþ >%|]
(iti niùkràntà |)
iti garbhanàñakam |

ràjà - (vilokya |) katham akçtvaiva prasàdaü gatà devã |

svedàmbhaþkaõabhinnabhãùaõatarabhråbhaïgam ekaü ruùà
tràsenàparam utplutotplutamçgavyàlolanetrotpalam  /
utpa÷yann aham agrato mukham idaü devyàþ priyàyàs tathà
bhãta÷ cotsukamànasa÷ ca mahati kùipto 'smy ahaü saükañe  // HPri_3.15 //

tad yàvad idànãü ÷ayanãyaü gatvà devyàþ prasàdanopàyaü cintayàmi |
(iti niùkràntàþ sarve |)
iti tçtiyo 'ïkaþ |
*

#<[p. 45]>#

cathurtho 'ïkaþ

(tataþ pravi÷ati Manoramà)
Manoramà - (sodvegam |) aho diggharosadà devãe | ettiaü kàlaü baddhàe piasahãe âraõõiàe uvari aõukampaü õa geõhai | sà tavassiõã attaõo bandhaõassa kileseõa taha õa saütappadi jaha bhaññiõo daüsaõaõiràsadàe | ãrisaü ca se dukkhaü jeõa ajja evva attàõaü vàvàdaantã mae kahaü vi õivàridà | edaü uttantaü bhaññiõo õivedehi tti Vasantaaü bhaõia àada mhi | [%<aho dãrgharoùatà devyàþ | etàvantaü kàlaü baddhàyà api priyasakhyà âraõyikàyà upary anukampàü na gçhõàti | sà tapasviny àtmano bandhanasya kle÷ena tathà na saütapyate yathà bhartur dar÷ananirà÷atayà | ãdç÷aü càsyà duþkhaü yenàdyaivàtmànaü vyàpàdayantã mayà katham api nivàrità | etaü vçttàntaü bhartre nivedayeti Vasantakaü bhaõitvàgatàsmi>% |
(tataþ pravi÷ati Kà¤canamàlà |)

Kà¤canamàlà - kahaü aõõesantãe vi mae bhaavaã Saükiccàaõã õa diññhà | tà edaü vi dàva Maõoramaü pucchissam | (upasçtya |) Maõorame avi jàõàsi kahiü bhaavaã Saükiccàaõi tti | [%<kathaü anviùyantyàpi mayà bhagavatã Sàïkçtyàyanã na dçùñà | (vilokya|) tad etàm api tàvan Manoramàü prakùyàmi | (upasçtya |) Manorame api jànàsi kutra bhagavatã Sàïkçtyàyanãti>% |]

Manoramà - (vilokyà÷råõi pramçjya |) halà Kancaõamàle diññhà | kim uõa tàe paoaõam | [%<halà Kà¤canamàle dçùñà | kiü punas tayà prayojanam>% |]

Kà¤canamàlà - Maõorame ajja devãe Aügàravadãe leho pesido | tassi vàcide bappha- puõõaõaaõà dióhaü saütappiduü àraddhà devã | tà viõodaõaõimittaü tàe bhaavadiü aõõesàmi | [%<Manorame adya devyàïgàravatyà lekhaþ preùitaþ | tasmin vàcite bàùpapårõanayanà dçóhaü saütaptum àrabdhà devã | tad vinodananimittaü tasyà bhagavatãü anviùyàmi>% |]

#<[p. 46]
>#Manoramà - halà kiü uõa tassiü lehe àlihidaü | [%<halà kiü punas tasmiül lekha àlikhitam>% |]

Kà¤canamàlà - jà maha bhaiõã sà tava jaõaõã evva | tàe bhattà Dióhavammà tàdo de | tà tava kiü edaü àakkhidavvaü | tassa samahiaü saüvaccharaü Kaliügahadaeõa baddhassa | tà õa juttaü edaü uttantaü aõiññhaü suõia samãvaññhidassa samatthassa bhattuõo de evvam udàsãõattaõaü olambiduü tti | [%<yà mama bhaginã sà tava janany eva | tasyà bhartà Dçóhavarmà tàtas te | tat tava kim etad àkhyàtavyaü | tasya samadhikaü saüvatsaraü Kaliïgahatakena baddhasya | tan na yuktam etaü vçttàntam aniùñaü ÷rutvà samãpa sthitasya samarthasya bhartus ta evam udàsãnatvam avalambitum iti>% |]

Manoramà - halà Kancaõamàle | jadà dàva aaü uttanto bhaññiõãe õa keõa vi viõõaviidavvo tti bhaññiõà àõattaü tà keõa uõa dàõiü so leho suõàvido | [%<halà Kà¤canamàle | yadà tàvad ayaü vçttànto bhaññinyai na kenàpi vij¤àpitavya iti bhartràj¤aptaü tat kena punar idànãü sa lekhaþ ÷ràvitaþ>% |]

Kà¤canamàlà - aõuvàia tuõhãü (sic) bhådàe maha hatthàdo geõhia saaü evva bhaññiõãe vàido | [%<anuvàcya tåùõãü bhåtàyà mama hastàd gçhãtvà svayam eva bhaññiõyà vàcitaþ>% |]

Manoramà - teõa gaccha tumaü | esà kkhu devã tàe evva saha dantavalahãe ciññhai | teõa gaccha tvaü | [%<eùà khalu devã tayaiva saha dantavalabhyàü tiùñhati>% |]

Kà¤canamàlà - teõa hi bhaññiõãsaàsaü gamissaü | [%<tena hi bhaññinãsakà÷aü gamiùyàmi>% |]
(iti niùkràntà |)

Manoramà - ciraü khu me âraõõiàsaàsàdo àadàe | dióhaü ca õivviõõà sà tavassiõã attaõo jãvideõa | kadài accàhidaü bhave | tà tahi evva gacchàmi (Kale : -ahmi) | [%<ciraü khalu ma âraõyikàsakà÷àd àgatàyàþ | dçóhaü ca nirviõõà sà tapasviny àtmano jãvitena | kadà cid atyàhitaü bhavet | tat tatraiva gacchàmi>% | (iti niùkràntà |)
(iti prave÷akaþ |)

#<[p. 47]>#
(tataþ pravi÷ati sodvegàsanasthà Vàsavadattà Sàïkçtyàyanã vibhavata÷ ca parivàraþ)

Sàïkçtyàyanã - ràjaputri alam udvegena | nedç÷o Vatsaràjaþ | katham itthaü gatam api bhavatyà màtçùvasçpatiü vij¤àya Vatsaràjo ni÷cintaü sthàsyati |

Vàsavadattà - (sàsram|) bhaavadi adiujjuà dàõiü tumaü | jassa mae õa kajjaü tassa mamakerayeõa kiü kajjaü | ajjuàe juttaü mama edaü àlihiduü | sà uõa õa àõàdi ajja vi tàrisã õa Vàsavadatte tti | tuha uõa edaü âraõõiàe uttantaü paccakkhaü | tà kahaü edaü bhaõàsi | [%<bhagavati ati(çjukedànãü tvam | yasya mayà na kàryaü tasya madãyena kiü kàryam | màtur yuktaü mamaitad àlikhituü | sà punar na jànàty adyàpi tàdç÷ã na Vàsavadatteti | tava punar eùa âràõyikàvçttàntaþ pratyakùaþ | tat katham etad bhaõàsi>% |

Sàïkçtyàyanã - yata eva me pratyakùaü tata eva bravãmi | tena nanu kaumudãmahotsave tvàü hàsayituü tathà krãóitam |

Vàsavadattà - bhaavadi edaü ettha saccaü | taha hàsida mhi jeõa bhaavadãe purado lajjàe kahaü vi ciññhàmi | tà kiü takkerakàe kahàe | õam edeõa evva pakkhavàdeõa ettiaü bhåmiü õãda mhi | [%<bhagavati etad atra satyam | tathà hàsitàsmi yena bhagavatyàþ purato lajjayà katham api tiùñhàmi | tat kiü tadãyayà kathayà | nanv etenaiva pakùapàtenaitàvatãü bhåmiü nãtàsmi>% | (iti roditi |)

Sàïkçtyàyanã - alaü ràjaputri ruditena | nedç÷o Vatsaràjaþ | (vilokya |) athavà pràpta evàyaü yas te manyupramàrjanaü karoti |

Vàsavadattà - maõorahà dàõiü ede bhaavadãe | [%<manorathà idànãm ete bhagavatyàþ>% |]
(tataþ pravi÷ati ràjà vidå÷aka÷ ca |)

ràjà - vayasya ka idànãm abhyupàyaþ priyàü mocayitum |

vidåùakaþ - bho vaassa munca visàdaü | ahaü de uvàaü kahaissaü | [%<bho vayasya mu¤ca viùàdam | ahaü ta upàyaü kathayiùyàmi>% |]

#<[p. 48]>#
ràjà - (saharùam) vayasya tvaritataram abhidhãyatàm |

vidåùakaþ - bho tumaü dàva aõeasamara saüghaññhappahàvabàhusàlã | puõo vi aõeagaaturaapaàiduvvisahabalasamudido | tà savvabalasaüdoheõa anteuraü supãóiaü karia dàõim evva âraõõiaü muncàvehi | [%<bho tvaü tàvad anekasamarasaüghaññaprabhàvabàhu÷àlã | punar apy anekagajaturagapadàtidurviùahabalasamuditaþ | tat sarvabalasaüdohenàntaþpuraü supãóitaü kçtvedànãm evàraõyikàü mocaya>% |]

ràjà - vayasya a÷akyam upadiùñam |

vidåùakaþ - kim ettha asakkaü | jado dàva kujjavàmaõabuóóhaa¤cuivajjido maõusso avaro õatthi tarhi | [%<kim atrà÷akyam | yatas tàvat kubjavàmanavçddhaka¤cukivarjito manuùyo 'paro nàsti tatra>% |]

ràjà - (sàvaj¤am) mårkha kim asaübaddhaü pralapasi | devyàþ prasàdaü muktvà nànyas tasyà mokùaõàbhyupàyaþ | tat kathaya kathaü devãü prasàdayàmi |

vidåùakaþ - bho màsovavàsaü karia jãvidaü dhàrehi | evvaü devã Caõóã pasãdissadi | [%<bhoþ màsopavàsaü kçtvà jãvitaü dhàraya | evaü devã Caõóã prasatsyati>% |]

ràjà - (vihasya) alaü parihàsena | kathaya kathaü devãü prasàdayàmi |

dhçùñaþ kiü purato 'varudhya vihasan gçhõàmi kaõñhe priyàü
kiü và càñu÷ataprapa¤caracanàprãtàü kariùyàmi tàm  /
kiü tiùñhàmi kçtà¤jalir nipatito devyàþ puraþ pàdayoþ
satyaü satyam aho na vedmy anunayo devyàþ kathaü syàd iti  // HPri_4.1 //

#<[p. 49]>#
tad ehi | devãsakà÷am eva gacchàvaþ |

vidåùakaþ - bho gaccha tumaü | ahaü dàõiü evva bandhaõàdo kahaü vi paribbhaüsia àado mhi | to õa gamissaü | [%<bhoþ gaccha tvam | ahaü punar idànãm eva bandhanàt katham api paribhra÷yàgato 'smi | tan na gamiùyàmi>% |]

ràjà - (vihasya kaõñhe gçhãtvà balàn nivartayati |) mårkha àgamyatàm àgamyatàm | (parikramyàvalokya ca) iyaü devã dantabalabhãmadhyam adhyàste | yàvad upasarpàmi | (salajjam upasarpati)
(Vàsavadattà sakhedam àsanàd uttiùñhati |)
ràjà -

kiü muktam àsanam  alaü mayi sambhrameõa
notthàtum ittham ucitaü mama tàntamadhye   /
dçùñiprasàdavidhimàtrahçto jano 'yam
atyàdareõa kim iti kriyate vilakùaþ  // HPri_4.2 //

Vàsavadattà - (mukhaü niråpya) ajjautta vilakkho dàõiü tumaü hosi | [%<àryaputra vilakùa idànãü tvaü bhavasi>% |]

ràjà - priye satyam ahaü vilakùaþ | yat pratyakùa 'dçùñàparàdho 'pi bhavatãü prasàdayituü vyavasito 'smi |

Sàïkçtyàyanã - (àsanaü nirdi÷ya |) mahàràja kriyatàm àsanaparigrahaþ |

ràjà - (àsanaü nirdi÷ya |) ita ito devy upavi÷atu |
(Vàsavadattà bhåmàv upavi÷ati)

ràjà - àþ kathaü bhåmàv upaviùñà devã | aham apy atraivopavi÷àmi | (iti bhåmàv upavi÷ya kçtà¤jaliþ |) priye prasãda prasãda | kim evaü praõate 'pi mayi gambhãrataraü kopam udvahasi |

#<[p. 50]>#
bhråbhaïgaü na karoùi rodiùi muhur mugdhekùaõe kevalaü
nàtiprasphuritàdharànavarataü niþ÷vàsam evojjhasi  /
vàcaü nàpi dadàsi tiùñhasi paraü pradhyànanamrànanà
kopas te stimito nipãóayati màü gåóhaprahàropamaþ  // HPri_4.3 //

priye prasãda prasãda | (iti pàdayoþ patati |)

Vàsavadattà - adisuhido õaü si | kiü dàõiü dukkhidaü jaõaü viàresi | uññhehi ko ettha kuvido | [%<atisukhito nanv asi>% | %<kim idànãü duþkhitaü janaü vikàrayasi | uttiùñha ko 'tra kupitaþ>% |]

Sàïkçtyàyanã - uttiùñha mahàràja | kim anena | anyad eva tàvad udvegakàraõam asyàþ |

ràjà - (sasaübhramam |) bhagavati kim anyat |

(Sàïkrtyàyanã karõe kathayati |)

ràjà - (vihasya) yady evam alam udvegena mayàpi j¤àtam | siddha evàsmin prayojane devãü tu diùñyà vardhayiùyàmãti noktam | anyathà katham ahaü Dçóhavarmavçttànte visrabdhas tiùñhàmi | tat katipayàny ahàni tad vàrtàyà àgatàyàþ | idaü ca tatra vartate |

asmadbalair Vijayasenapuraþsarais tair
àkràntabàhyaviùayo vihatapratàpaþ  /
durgaü Kaliïgahatakaþ sahasà pravi÷ya
pràkàramàtra÷araõo '÷araõaþ kçto 'sau  // HPri_4.4 //

#<[p. 51]>#
tad avasthaü ca taü

nirdiùñàkràntamandaü pratidinaviramadvãradàseravçttaü
÷a÷vatsaü÷ãryamàõadvipaturaganarakùãõaniþ÷eùasainyam  /
adya ÷vo và vibhagne jhañiti mama balaiþ sarvatas tatra durge
baddhaü yuddhe hataü và bhagavati na ciràc chroùyasi tvaü Kaliïgam  // HPri_4.5 //

Sàïkçtyàyanã - ràjaputri prathamataram eva bhavatyàþ kathitaü mayà katham apratividhàya Vatsaràjaþ sthàsyatãti |

Vàsavadattà - jai evvaü piaü me | [%<yady evaü priyaü me>% |]
(pravi÷ya |)

pratãhàrã - jedu jedu bhaññà | eso kkhu Viaaseõo Dióhavammaka¤cuãsahido harisa- samupphullaloaõo piaü õivedidukàmo duvàre ciññhai | [%<jayatu jayatu bhartà | eùa khalu Vijayaseno Dçóhavarmaka¤cukisahito harùasamutphullalocanaþ priyaü nivedayitukàmo dvàre tiùñhati>% |]

Vàsavadattà - (sasmitam |) bhaavadi jaha takkemi paridosida mhi ajjautteõetti [ %<bhagavati yathà tarkayàmi paritoùitàsmy àryaputreõeti>% |]

Sàïkçtyàyanã - Vatsaràjapakùapàtinã khalv ahaü na kiü cid api bravãmi |

ràjà - ÷ãghraü prave÷aya tau |

pratãhàrã - taha | [%<tathà>% |]
(iti ni÷kràntà)
(tataþ pravi÷ati Vijayasenaþ Ka¤cukã ca |)

Vijayasenaþ - bhoþ ka¤cukin | adya svàmipàdà draùñavyà iti yat satyam anupamaü kam api sukhàti÷ayam anubhavàmi |

#<[p. 52]>#
ka¤cukã - Vijayasena avitatham etat | pa÷ya |

sukhanirbharo 'nyathàpi svàminam avalokya bhavati bhçtyajanaþ  /
kiü punar aribalavighañananirvyåóhaprabhuniyogabharaþ  // HPri_4.6 //

ubhau - (upasçtya) jayatu jayatu svàmã |
(ràjà ubhàv api pariùvajate |)
ka¤cukã - deva diùñyà vardhase |

hatvà Kaliïgahatakaü hy asmatsvàmã nive÷ito ràjye  /
devasya samàde÷o nirvyåóho Vijayasenena  // HPri_4.7 //

Vàsavadattà - ai bhaavai ahijàõàsi edaü ka¤cuiü | [%<ayi bhagavati abhijànàsy etaü ka¤cukinam>% |]

Sàïkçtyàyanã - kathaü nàbhijànàmi | nanu sa eùa yasya haste màtçùvasà te patrikàm anupreùitavatã |

ràjà - sàdhu Vijayasenena mahàvyàpàro 'nuùñhitaþ |

(Vijayasenaþ pàdayoþ patati)

ràjà - devi diùñyà vardhase | pratiùñhito ràjye Dçóhavarmà |

Vàsavadattà - (saharùam|) aõuggahida mhi | [%<anugçhãtàsmi>% |]

vidåùakaþ - ãrise abbhudae assiü ràaule edaü karaõijjaü | (ràjànaü nirdi÷ya vãõàvàdanaü nàñayan |) gurupåà | (àtmano yaj¤opavãtaü dar÷ayan|) bamhaõassa sakkàro | (âraõyikàü såcayan|) savvabandhaõamokkho tti | [%<ãdç÷e 'bhyudaye 'smin ràjakula etat karaõãyam | (ràjànaü nirdi÷ya vãõàvàdanaü nàñayan |) gurupåjà | (àtmano yaj¤opavãtaü dar÷ayan|) bràhmaõasya satkàraþ | (âraõyikàü såcayan|) sarvabandhanamokùa iti>% |]

ràjà - (Vàsavadattàm apavàrya choñikàü dadat |) sàdhu vayasya sàdhu |

#<[p . 53]># vidåùakaþ - hodi kahaü tumaü õa kiü vi ettha samàdisasi | [%<bhavati kathaü tvaü na kim apy atra samàdi÷asi>% |]

Vàsavadattà - (Sàïkçtyàyaõãm avalokya sasmitam |) moidà kkhu hadàseõa âraõõià | [%<mocità khalu hatà÷enàraõyikà>% |]

Sàïkçtyàyanã - kiü và tapasvinyànayà baddhayà |

Vàsavadattà - jaha bhaavadãe roadi | [%<yathà bhagavatyai rocate>% |]

Sàïkçtyàyanã - yady evam aham eva gatvà tàü mocayiùyàmi |
(iti niùkràntà)

ka¤cukã - idam aparaü saüdiùñaü mahàràjena Dçóhavarmaõà | tvatprasàdàt sarvam eva yathàbhilaùitaü saüpannaü | tad ete pràõàs tvadãyàþ | yatheùñam imàn viniyoktuü tvam eva pramàõam iti |
(ràjà salajjam adhomukhas tiùñhati |)

Vijayasenaþ - deva na ÷akyam eva devaü prati prãtivi÷eùaü Dçóhavarmaõaþ kathayitum |

ka¤cukã - yady api tubhyaü pratipàditàyàþ Priyadar÷ikàyà asmadduhituþ paribhraü÷àn na me saübandho jàta iti duþkham àsãt tathàpi Vàsavadattàyàþ pariõetràpi tvayà tad apanãtam eva |

Vàsavadattà - (sàsram |) ajja ka¤cui kahaü me bhaiõã paribbhaññhà | [%<àrya ka¤cukin kathaü me bhaginã paribhraùñà>% |]

ka¤cukã - ràjaputri tasmin Kaliïgahatakàvaskande vidruteùv itas tato 'ntaþpurajaneùu diùñyà dçùñàm idànãü na yuktam atra sthàtum iti tàm ahaü gçhãtvà Vatsaràjàntikaü prasthitaþ | tataþ saücintya tàü Vindhyaketor haste nikùipya nirgato 'smi | yàvat pratãpam àgacchàmi tàvat kair api tat sthànaü saha Vindhyaketunà smartavyatàü nãtam |

#<[p. 54]>#
ràjà - (sasmitam|) Vijayasena kiü kathayasi |

ka¤cukã - tatra cànviùyatà mayà na pràptà | tadàprabhçti nàdyàpi vij¤àyate kva vartata iti |
(pravi÷ya Manoramà |)

Manoramà - bhaññiõã pàõasaüsae vaññai sà tavassiõã | [%<bhaññini pràõasaü÷aye vartate sà tapasvinã>% |]

Vàsavadattà - (sàsram |) kim uõa tumaü Piadaüsaõàuttantaü jàõàsi | [%<kiü punas tvaü Priyadar÷anà vçttàntaü jànàsi>% |]

Manoramà - õa hu ahaü Piadaüsaõàuttantaü jàõàmi | esà kkhu âraõõià kalla- vvavadeseõa àõãdaü visaü pàia pàõasaüsae vaññadi tti evvaü mae õivedidaü | tà parittàadu bhaññiõã | [%<na khalv ahaü Priyadar÷anàvçttàntaü jànàmi | eùà khalv âraõyikà kalyavyapade÷enànãtaü viùaü pãtvà pràõasaü÷aye vartata iti evaü mayà niveditam | tat paritràyatàm bhaññinã>% |]
(rudatã pàdayoþ patati |)

Vàsavadattà - (svagatam|) ha ddhi ha ddhi | Piadaüsaõàdukkhaü vi me antaridaü âraõõiàuttanteõa | adidujjaõo kkhu loo | kadài maü aõõahà saübhàvaissadi | tà edaü ettha juttaü (prakà÷am sasaübhramam |)| Maõorame lahu iha evva àõehi taü | õàaloàdo gahidavisavijjo ajjautto ettha kusalo | [%<hà dhik hà dhik | Priyadar÷anàduþkham api me 'ntaritam âraõyikàvçttàntena | atidurjanaþ khalu lokaþ | kadàcin màm anyathà saübhàvayiùyati | tad etad atra yuktam | (prakà÷am sasaübhramam |) Manorame laghv ihaivànaya tàm | nàgalokàd gçhãtaviùavidya àryaputro 'tra ku÷alaþ>% |
(niùkràntà Manoramà | tataþ pravi÷ati Manoramayà dhçtàsaviùavegam àtmànaü nàñayanty âraõyikà |)

âraõyikà - halà Maõorame kãsa dàõiü maü andhaàraü pavesesi | %<halà Manorame kasmàd idànãü màm andhakàraü prave÷ayasi>% |

Manoramà - (saviùàdam |) haddhi haddhi | diññhi vi se saükantà viseõ' evva | (Vàsavadattàü dçùñvà |) bhaññini lahu parittàehi lahu parittàehi | gurubhådaü se visaü | [%<hà dhik hà dhik | dçùñir api asyàþ saükràntà viùeõaiva>% | %<(Vàsavadattàü dçùñvà |) bhaññini laghu paritràyasva laghu>% #<[p. 55]># %<paritràyasva | gurå bhåtam asyà viùam>% |]

Vàsavadattà - (sasaübhramaü ràjànaü haste gçhãtvà |) ajjautta uññhehi uññhehi | lahu vivajajjai kkhu esà tavassiõã | [%<àryaputra uttiùñhottiùñha | laghu vipadyate khalv eùà tapasvinã>% |]
(sarve pa÷yanti |)

ka¤cukã - (vilokya |) susadç÷ã khalv iyaü mama ràjaputryàþ Priyadar÷anàyàþ | (Vàsavadattàü nirdi÷ya) ràjaputri kuta iyaü kanyakà |

Vàsavadattà - ajja Vinjhakeuõo duhidà | taü vàvàdia Vijayaseõeõa àõãdà | [%<àrya Vindhyaketor duhità | taü vyàpàdya Vijayasenenànãtà>% |]

ka¤cukã - kutas tasya duhità | saiveyaü mama ràjaputrã | hà hato 'smi mandabhàgyaþ | (iti nipatya bhåmàv utthàya |) ràjaputri iyaü sà Priyadar÷ikà bhaginã te |

Vàsavadattà - ajjautta parittàehi parittàehi | mama bhaiõã vivajjai | [%<àryaputra paritràyasva paritràyasva | mama bhaginã vipadyate>% |]

ràjà - samà÷vasihi samà÷vasihi | pa÷yàmas tàvat | kaùñaü bhoþ kaùñam |

saüjàtasàndramakarandarasàü krameõa
pàtuü gata÷ ca kalikàü kamalasya bhçïgaþ  /
dagdhà nipatya sahasaiva himena càsau
vàme vidhau na hi phalanty abhivà¤chitàni  // HPri_4.8 //

Manorame pçcchyatàü tàvat kiü te bodha iti |

Manoramà - sahi kiü de bodho | (sàsraü puna÷ càlayantã ) sahi õaü bhaõàmi kiü de bodho tti | [%<sakhi kiü te bodhaþ |>% %<(sàsraü puna÷ càlayantã) sakhi nanu bhaõàmi kiü te bodha iti>% |]

Priyadar÷ikà - (avispaùñam |) jaü edaü avasthànaü (sic) gadàe vi mae õa mahàrào diññho | [%<yad etad avasthàyàpi mayà na mahàràjo dçùñaþ>% |]
(ity ardhokte bhåmau patati |)

#<[p. 56]>#
ràjà - (sàsram|)

eùà mãlayatãdam ãkùaõayugaü jàtà mamàndhà di÷aþ
kaõñho 'syàþ pratirudhyate mama giro niryànti kçcchràd imàþ  /
etasyàþ ÷vasitaü hçtaü mama tanur ni÷ceùñatàm àgatà
manye 'syà viùavega eva hi paraü sarve tu duþkhaü mama  // HPri_4.9 //

Vàsavadattà - (sàsram) Piadaüsaõe uññhehi uññhehi | pekkha eso mahàrào ciññhai | kahaü veaõà vi se õaññhà | kiü dàõiü mae avarajjhaü aàõantãe jeõa kuvidà õàlavasi | tà pasãda pasãda | uññhehi uññhehi | õa hu puõo avarajjhissaü | (årdhvam avalokya) hà devva hadaa kiü dàõiü mae avakidaü jeõa edàvatthaü gadà me bhaiõã àdaüsidà | [%<Priyadar÷ane uttiùñhottiùñha | pa÷yaiùa mahàràjas tiùñhati | kathaü vedanàpy asyà naùñà | kim idànãü mayàparàddhaü ajànatyà yena kupità nàlapasi | tat prasãda prasãda | uttiùñhottiùñha | na khalu punar aparàtsyàmi | (årdhvam avalokya) hà daiva hataka | kim idànãü mayàpakçtaü yenaitad avasthàü gatà me bhaginyàdar÷ità>% |]
(Priyadar÷ikàyà upari patati |)

vidåùakaþ - bho vaassa kahaü tumaü måóho via ciññhasi | õa eso visàdassa kàlo | visamà kkhu gaã visassa | tà daüsehi appaõo vijjàpahàvaü | [%<bho vayasya kathaü tvaü måóha iva tiùñhasi | naiùa viùàdasya kàlaþ | viùamà khalu gatir viùasya | tad dar÷aya àtmano vidyàprabhàvam>% |]

ràjà - satyam evaitat | (Priyadar÷ikàm àlokya) måóha evàham etàvatãü velàm | tad aham enàü jãvayàmi | salilaü salilam |

vidåùakaþ - (niùkramya punaþ pravi÷ya) bho | edaü salilaü | [%<bhoþ etat salilam>% |]
(ràjopasçtya Priyadar÷anàyà upari hastaü nidhàya mantrasmaraõaü nàñayati | Priyadar÷ikà ÷anair uttiùñhati |)

Vàsavadattà - ajjautta diññhià paccujjãvidà me bhaiõã | [%<àryaputra diùñyà pratyujjãvità me bhaginã>% |]

#<[p. 57]>#
Vijayasenaþ - aho devasya vidyàprabhàvaþ |

ka¤cukã - aho sarvatràpratihatà narendratà devasya |

Priyadar÷ikà - (÷anair utthàyopavi÷ya ca jçmbhikàü nàñayantã saviùàdam avispaùñam |) Maõorame ciraü khu sutta mhi | [%<Manorame ciraü khalu suptàsmi>% |]

vidåùakaþ - bho vaassa õivvåóhaü de vedittaõaü | [%<bho vayasya nirvyåóhaü te vaidyatvam>% |]
(Priyadar÷ikà sàbhilàùaü ràjànaü niråpya salajjaü kiücid adhomukhã tiùñhati |)

Vàsavadattà - (saharùam |) ajjautta | kiü dàõiü vi esà aõõah' evva karedi | [%<àryaputra kim idànãm apy eùànyathaiva karoti>% |]

ràjà - (sasmitam |)
svabhàvasthà dçùñir na bhavati giro nàti vi÷adàs
tanuþ sãdaty eùà prakañapulakasvedakaõikà  /
yathà càyaü kampaþ stanabharaparikle÷ajananas
tathà nàdyàpy asyà niyatam akhilaü ÷àmyati viùam  // HPri_4.10 //

ka¤cukã - (Priyadar÷ikàü nirdi÷ya |) ràjaputri eùa te pitur àj¤àkaraþ | (iti pàdayoþ patati |)

Priyadar÷ikà - (vilokya |) kahaü ka¤cuã ajjaViõaavaså | (sàsram |) hà tàda | hà ajjåe | [%<kathaü ka¤cukyàrya Vinayavasuþ | (sàsram |) hà tàta | hà màtaþ>% |]

ka¤cukã - ràjaputri alaü ruditena | ku÷alinau te pitarau | Vatsaràjaprabhàvàt punas tad avastham eva ràjyam |

Vàsavadattà - (sàsram |) ehi aliasãle | dàõiü vi dàva bhaiõià siõehaü daüsehi | (kaõñhe gçhãtvà |) dàõiü samassattha mhi | [%<ehy alãka÷ãle | idànãm api tàvad bhaginã snehaü dar÷aya | (kaõñhe gçhãtvà |) idànãü samà÷vasitàsmi>% |]

#<[p. 58]>#
vidåùakaþ - hodi tumaü bhaiõiü geõhia kaõñhe evvaü parituññhà si | vodiassa pàridosiaü visumaridaü | [%<bhavati tvaü bhaginãü gçhãtvà kaõñha evaü parituùñàsi | vaidyasya pàritoùikaü vismçtam>% |]

Vàsavadattà - Vasantaa õa visumaridaü | [%<Vasantaka na vismçtam>% |]

vidåùakaþ - (ràjànaü nirdi÷ya sasmitam |) vodia pasàrehi hatthaü | bhaiõãe aggahatthaü de pàridosiaü dàvissaü | [%<vaidya prasàraya hastam | bhaginyà agrahastaü te pàritoùikaü dàpayiùyàmi>% |]
(ràjà hastaü prasàrayati |)
(Vàsavadattà Priyadar÷ikàhastam arpayati |)

ràjà - (hastam upasaühçtya |) kim anayà | sampraty eva katham api prasàditàsi |

Vàsavadattà - ko tumaü agaõhiduü | puóhamaü evva tàdeõa iaü diõõà | [%<kas tvam agrahãtum | prathamam eva tàteneyaü dattà>% |]

vidåùakaþ - bho màõaõãà kkhu devã | mà se paóiålaü karehi | [%<bho mànanãyà khalu devã | màsyàþ pratikålaü kuru>% |]
(Vàsavadattà ràj¤o hastaü balàd àkçùya Priyadar÷ikàm arpayati |)

ràjà - (sasmitam |) devã prabhavati | kuto 'smàkam anyathà kartuü vibhavaþ |

Vàsavadattà - ajjautta ado vi paraü kiü de piaü karãadu | [%<àryaputra ato 'pi paraü kiü te priyaü kriyatàm |>%]

ràjà - kim ataþ paraü priyam | pa÷ya |

niþ÷eùaü Dçóhavarmaõà punar api svaü ràjyam adhyàsitaü
tvaü kopena sudåram apy apahçtà sadyaþ prasannà mama  /
jãvantã Priyadar÷anà ca bhaginã bhåyas tvayà saïgatà
kiü tat syàd aparaü priyaü priyatame yat sàmprataü pràrthyate  // HPri_4.11 //

#<[p. 59]>#
tathàpãdam astu |
(bharatavàkyam |)

urvãm uddàmasasyàü janayatu visçjan Vàsavo vçùñim iùñàm
iùñais traiviùñapànàm vidadhatu vidhivat prãõanaü vipramukhyàþ  /
àkalpàntaü ca bhåyàt sthirasamupacità saügatiþ sajjanànàü
niþ÷eùaü yàntu ÷àntiü pi÷unajanagiro duþsahà vajralepàþ  // HPri_4.12 //

(iti niùkràntàþ sarve |)

iti caturtho 'ïkaþ

samàpteyaü Priyadar÷ikà nàma nàñikà |